LYS Felsefe Grubu PDF

LYS // PSKOLOJ FY NO
PSKOLOJ BLMN TANIYALIM

01
hhA. PSKOLOJNN KONUSU hh Davrann eitleri bulunmaktadr. Bunlar;
Gzlenebilen davranlar: Yrme, koma, glme, alama

hh Psikoloji kelimesinin kkeni Yunanca "psyche" szcne
vb.
dayanr. Psikoloji organizmann gzlenebilir ve llebilir
davranlarn inceleyen pozitif bir bilimdir. Gzlenemeyen davranlar: Dnme, sevinme, zlme,
tasarlama vb.
hh Psikoloji insann evresinde bulunan varlklar, olaylar nasl
algladn, rendiini, nasl dndn; etkiler karsn-
da nasl duygulandn; zeksn, kiiliini vb. zelliklerinin
neler olduunu aratrr.
hh nsan davranlarn daha iyi anlayabilmek ve insanlar ze-

rinde yaplamayan birtakm deneyler hayvanlar zerinde ya-
pldndan, hayvanlarn davranlar da psikolojinin inceleme
alanndadr.
radeli (istemli) davranlar: Bireyin kendi iradesi ile yapt

davranlardr. Yemek yemek, uyumak, ders almak vb.
rade d (istemsiz) davranlar: Bireyin kendi isteine

bal olmadan yapt davranlardr. rkilme, tik, gz be-
beinin klmesi vb.
hh Davran etkileyen faktrler de unlardr:
Organik faktr: Ya, cinsiyet, sinir sistemi, i salg bezleri

hh Psikolojide iki nemli kavram vardr. Bunlar; "organizma" ve vb.
"davran"tr.
Psikolojik durum: Duygu, heyecan, korku, ilgi vb.
hh Organizma; canl bir varl oluturan organlarn uyumlu b-
tnldr. nsan, hayvan ve bitkiler birer organizmadr. inde bulunulan evre: Renk, s, k, souk, scak, sosyal
evre vb.
hh Davran; iten ve dtan gelen etkilere kar organizmann
yapt tepkilerdir. Gemi yaant ve deneyimler: Boulma tehlikesi geiren
birinin sudan korkmas vb.
hh Bu tepkiler grlebilen veya iitilebilen, konumay da kapsa-
yan vcut hareketleri olabilecei gibi onlar kadar kolay gzle- Tutum ve beklentiler: Kiinin duygu, dnce, bilgi, inan
nemeyen duygular, dnceler de olabilir. ve deerlendirmeleri ve beklentileri davranlarn etkiler.
LYS Felsefe Grubu Planl Ders Fy 1

hh William Harvey'in kan dolam ile ilgili buluu, fizik ve kim-

rnek1: yadaki gelimeler psikolojinin bilim olarak ortaya kmasna
Canl varlklarn bir yn zihin ve bilisel srelerdir. n- katkda bulunmutur.
sanlar alglar, renir, hatrda tutar, davranlarn kontrol hh Heinrich Weber insanlarn tepki srelerini ve deri duyarlln
eder, soyutlar, geneller. Bunlarn bir ksmn insandan daha lerek psikolojide lme yaplabileceini gstermitir.
az gelimi canllar da yapar. Bizim bir de bedenimiz var.
hh Wilhelm Wundt ilk psikoloji laboratuvarn aarak psikolojinin
Yediimiz yemekleri mide-barsak sistemimiz ilemliyor,
pozitif bir bilim olarak kabul edilmitir.
dolam sistemimiz besin maddelerini dokulara tayor, atk
maddeleri de boaltm sistemimiz bbreklerden szerek d-
ar atyor. Fakat kayglandmzda mide-barsak sistemi-
miz gerei gibi almyor; tp ateimiz ktnda ders
almakta, dikkatimizi toplamakta ve renmekte glk
ekiyoruz; bir arkadamzn stres sonucu birdenbire keke-
lemeye baladn fark ediyoruz.
Yukarda verilen parada anlatlmak istenen dnce

aadakilerden hangisidir?
A) Davranlarmzn bir ynn de gzlenemeyen davra-

nlar oluturur.
Wilhelm Wunt psikolojinin kurucusu olarak kabul edilmektedir.
B) Davranlarmzn bir ynn de zihin ile bedenin iliki
iinde olduu psikofizyolojik davranlar oluturur.
2. Psikolojide Yaklamlar
C) nsan davranlar yaant ve tekrar sonucu oluur.
D) nsan davranlarnda sadece zihinsel sreler etkilidir. a. Yapsalc Yaklam (Strktralizm)
E) nsan davranlarnn olumasnda bedenin etkilerini
hh Bu yaklama gre; psikoloji, insan zihinin yapsn, gelerini
incelemek anlamszdr.
incelemelidir.
nsan davranlar sadece gzlemlenebilen davranlarla aklanamaz. Zihinsel
etkinlikler de bir davrantr. hh Kullanlabilecek yntem ie bak ya da i gzlem (bireyin
Cevap: B kendi kendisini gzleyip elde ettii bilgileri aratrmacya ak-
tarmas) olmaldr.
hhB. PSKOLOJNN BLM OLMA SREC hh Bu yaklamn kurucusu Wilhelm Wundt'dur.

1. Psikolojinin Geliimi
b. levselci Yaklam (Fonksiyonalizm)
hh Psikoloji konusunda ilk alma Platon ve Aristoteles tarafn-
hh Darwin'in evrim kuramndan etkilenmitir.
dan yaplmtr.
hh Bu gre gre; psikolojinin temel konusu bireyin evreye
hh Platon ruhun dncelerden olutuunu ve bedenden ayr bir
uyum sreleri olmaldr. Bireyi sadece uyum asnda ele
varlk olduunu sylemitir.
almakla eletirilmitir.
hh Aristoteles'e gre ruh bedenin bir fonksiyonudur.
hh Descartes davran; duyu organlar, sinir sistemi ve kaslarla

aklamaya almtr. hh Temsilcileri William James ve John Dewey'dir.
2 LYS Felsefe Grubu Planl Ders Fy

c. Davran Yaklam (Bihevyorizm) d. Psikodinamik Yaklam

hh Davranlar insann i yaantlar ile ilgilenmezler ve ieba- hh nsan doutan gelen iki temel eilime sahiptir: Cinsellik ve
k yntemini eletirirler. saldrganlk.
hh Bu yaklama gre psikolojinin konusu organizmann gzle- hh Bunlar, onun bir toplum iinde yaamasn zorlatrdndan
nebilen davranlar olmaldr. srekli bask altnda tutulur ve bilinaltna atlr.
hh Psikoloji kiilikteki aksaklklarn bilinaltndaki nedenlerini

hh Deney ve gzlem kullanlarak bireyin davranlar incelendi-
bulmal ve tedavi etmelidir. Bunun iin de bireyin gemi ya-
inde bilimsel sonulara ulalabilir ve bireylerin duygular da
ants incelenmelidir.
renilebilir.
hh Ruhsal yap birbiriyle ilikili kavramla aklanr: Bilinalt,
hh Bu yaklamn temsilcileri; John Watson, van Pavlov, Frede-
bilin ve bilin ncesidir.
ric Skinner ve Edward Thorndike'dr.
hh Temsilcileri Sigmund Freud, Alfred Adler, Karl Jung, Karen

Horney ve Erich Fromm'dur.
e. Hmanistik Yaklam
hh Bu yaklama gre insann doumla balayan ve mr boyu
sren fizyolojik, toplumsal ve psikolojik gereksinimleri vardr.
hh Alk, cinsellik, susuzluk, uyku gibi gereksinimlerin yannda;

Pavlov hayvanlar zerinde deney yapmtr.
gven, sevgi, sayg, kendini gerekletirme insann ihtiyala-
rnek2: rndan bazlardr.
hh Bunlarn karlanmamas ruhsal yaamn btnln bozar.

Bir psikolog yazsnda u grlere yer vermektedir: "n-
nsan gereksinimlerini nem srasna gre doyurmal ve sa-
sanlar, hayvanlardan farkl olarak sembolletirme ve ng-
lad doyuma gre aama aama gelimelidir.
r kapasitelerine sahiptir. Bu sayede sorunlar zihinlerinde
canlandrrlar, olas zmler retirler ve bunlarn sonular
zerinde dnrler. Bu dnce sreleri, insan davran-
larn etkiler. Bu nedenle davranlar anlamada dnce
srelerini bilmenin gerekli olmadn, hayvanlarn uyar- hh Temsilcileri Abraham Maslow ve Carl Rogers'tr.
clara verdikleri basit tepkilerin nasl olutuunu anlayabi-
lirsek insanlarn karmak davranlarn da anlayabilece-
imizi iddia eden gr ok s bir grtr. Evet, insanlar
pekitirmeler yoluyla renebilir fakat bunun iin pekitirme
ileminin bilinli olarak farknda olmalar gerekir.
Bu parada psikoloun eletirdii yaklam aadaki-

lerden hangisidir? Abraham Maslow gdleri nemine gre sralamtr.
A) Yapsalc B) levselci C) Psikoanalitik f. Bilisel Yaklam

D) Davran E) Gestalt
hh Bilisel sreler alglanma, bellek ve dnme gibi zihinsel
Davran psikologlarn her davran uyarc - tepki ba ile aklamalar, veri- srelerdir.
len parada eletirilmektedir.
Cevap: D

hh Bu sreleri kullanarak birey; kendisi ve evresi hakknda

rnek3:
yeni bilgiler edinir, eski olaylar hatrlar, ortaya kan sorunlar
zer ve gelecekle ilgili planlar yapar. Size "Naslsnz?" diyen birine iyiyim diyerek tebessm etti-
hh nsan pasif bir varlk deil; uyarclar alglayan, ileyen, an- inizde, biyolojik olarak beynin belirli blgelerinin daha aktif
lamlandran aktif bir sistemdir. alt ve bu sayede davrann gerekletii sylenebil-
dii gibi, "Naslsnz" sorusunun sizin harekete geiren etki
hh Psikoloji dtan gzlenebilen bilisel srelerin tr ve yap- ve bunun sonucunda oluan glmseme tepkisi olarak da
syla gzlenebilen davranlarn tr ve zellikleri arasndaki dnebilirsiniz.
ilikiyi aratrmaldr.
Bu parada yer alan iki farkl aklama aadaki yakla-
mlardan hangisine uygun rnek oluturur?
A) Biyolojik, Davran
B) Psikoanalitik, Davran
C) Biyolojik, Psikoanalitik
D) Biyolojik, Yapsalc
hh Temsilcisi Jean Piaget'dir. E) Psikoanalitik, Yapsalc
Biyolojik yaklam davran beyin, hormonlar ve sinir sistemiyle; davran
g. Biyolojik Yaklam psikologlar ise dtan gzlenebilen davranlarla aklar.
Cevap: A
hh Davrann kaynan bulabilmek, organizmann biyolojik ya-
psn ve ilevlerini anlamaya baldr. hhC. PSKOLOJNN LTLER VE
hh Sinirler ve i salg bezlerinin yap ve ileyiinin davranlar AMALARI
zerinde etkisi vardr.
1. Psikolojinin ltleri
LT
Gzlenebilirlik llebilirlik
hh Temelde tm psikolojik olaylar beynin ve sinir sisteminin et-
Psikoloji gzlenebilir olgu Psikoloji belli bir davran
kinlii sonucu ortaya kmaktadr. Bu nedenle davran ile
ve olaylar (davranlar) etkileyen evre koullarn
beyin ve sinir sistemindeki olaylar arasnda balant gz ard
zerinden aratrmalar ve uyarclar ayrntl bir bi-
edilemez.
yapar. Dorudan gzle- imde tanmlayp lmekte-
hh Temsilcisi Adolf Meyer'dir. nemeyen davranlar da dir. Psikoloji llebilir dav-
dolayl yoldan inceler. ranlar ncelikle inceler
2. Psikolojinin Amalar
hh Psikolojinin amalar drt grup altnda toplanabilir.
a) nsan davranlarn tanma ve tanmlama
b) nsan davranlarn anlama ve aklama
c) Davranlar nceden kestirebilme
Biyolojik yaklam insann beyin yapsn nemser. d) Davranlar etkileme ve denetleme

hhD. PSKOLOJNN YNTEM VE 1. Bilimsel Yntem

TEKNKLER hh Bilimsel yntem, bilimlerin insan ve doay aklamak zere
izledikleri sistemli yola verilen addr.
P hh Bilimler aratrma konularyla ilgili verilerin toplanmasnda

Bilimsel Yntem
baz aralara bavurur. Bu aralara aratrma teknii ya da
S
lm arac ad verilir.

Gzlem hh Psikoloji pozitif bilimlerin kulland bilimsel yntemlerden ya-
K
rarlanr. Ayrca test, anket, grme ve vaka incelemesi gibi
O Test
teknikleri kullanr.
L Tarama teknikleri
Anket hh Bilimsel yntem be aamada gerekleir. Bunlar:
O
J a) Aratrlacak konunun saptanmas ve gzlem:
Klinik teknikler
Aratrmac cevabn merak ettii konuyu belirler ve o ko-
N Hipnoz nunun snrlarn izer. Sonra konuyla ilgili gzlemler yapar.
Telkin b) Hipotez:
N
Serbest arm Gzlenen olaylar arasndaki balantlarn kavranp tanm-
landrlmas ve snflandrlmas sonucu ulalan geici -
Y Rya zmlemesi zm denemesidir.

c) Deney:
N Deneysel Yntem
Olaylarn yapay olarak aratrmacnn hazrlad koullar-
T
da, laboratuvarda oluturulup incelenmesidir.
E Deney grubu
d) Kuram (Teori):
M
Hipotezlerin deneyle ksmen dorulanm hlidir. Teoriler
Kontrol grubu
kantlanamazsa deitirilebilir ya da terk edilebilir.
V
Baml
E e) Yasa:
Denek Bamsz
Tekrarlanan gzlem ve deneyler sonucu elde edilmi, akla
T Denetimli uygun, yanllanma olasl olmayan bilgilerdir.
E Deikenler deiken hh Psikolojide kullanlan teknikler unlardr:
K
Denetimsiz a) Doal Gzlem:
N
deiken
Aratrmacnn olaya hibir katkda bulunmadan, olan ol-
Ara deiken duu gibi incelemesidir.
K
L
E likisel Yntem
R
Doal gzlemin baz sakncalar vardr. Gzlenen olay ayn
Korelasyon
olduu halde bilim insanlar olaya farkl yorum getirebilirler.

Doal gzlem ok zaman alr ve genellikle hemen kullan-

lacak bilgiler vermez.
b) Sistematik Gzlem
Test ve anket gibi belli teknikler ve izelgeler kullanlarak

yaplan gzlemdir.
Deneysel yntem hayvanlar zerinde de uygulanr.

Bu gzlemle aratrmac konuyu ksa srede, sistemli ve
nesnel bir biimde ele alarak daha kesin bilgiler elde eder. 2. Deneysel Yntem
c) Vaka almas hh Olay ve nesneler arasndaki nedensellik ilikilerinin ortaya

karlmasna salayan bilimsel aratrma yntemine "deney-
Bireyin gemiinde yer alan olaylarn yakn evresinden ve sel yntem" denir.
ailesinden bilgi alnarak incelenmesi yoludur.
hh Deneysel yntemle ilgili kavramlar unlardr:
rnek4: a) Deney: Laboratuvarda olaylarn yapay olarak aratrmacnn
Bir psikolog yardmc olmak istedii bir bireyin eski yaan- hazrlad koullarda gerekletirilmesidir.
tlar, evresi, dosyalar ve buna benzer birok detaylar
b) Deney Grubu: zerinde deney yaplan gruptur.
incelenerek, derinlemesine aratrma yaparak elde ettii
bilgilerle alma yapmaktadr. c) Kontrol Grubu: Hibir koulu deimeyen gruptur.
Yukarda psikolog aada yer alan psikolojinin hangi d) Denek: Psikoloji deneylerinde zerinde deney yaplan orga-
yntemini kullanmaktadr?
nizmaya verilen addr.
A) Vaka incelemesi B) Deney e) Deiken: Baml ve bamsz deiken zerinde etkili olan
C) Anket D) Doal gzlem deikenlerdir. Deiken kendi iinde ayrlmaktadr. Bunlar:
E) likisel alma Baml Deiken: Bamsz deikene bal olarak de-
Kiinin gemi yaantsnn ve evresinin aratrld aratrma yntemi vaka ien zelliklerdir.
incelemesidir.
Bamsz Deiken: Deneyde deitirilen zellik ya da
Cevap: A
zelliklerdir.
d) Anket Denetimli Deiken: Bamsz deikenle bamsz de-
Bilgi verecek kiinin, dorudan kendisinin okuyarak yant- ikeni etkileyebilecei nceden bilinerek denetim altna
layaca sorulardan oluan soru katlar kullanlarak yap- alnan deikenlerdir.
lan bir aratrma tekniidir. Denetimsiz Deiken: Gzlenebilen farkl deerler alabi-
len zelliklere denir.
Ara Deiken: Deney srasnda ortaya kan, baml dei-

ken zerindeki etkisi nceden kestirilemeyen deikenlerdir.
Anketin geerlilii; sorularn iyi hazrlanm olmasna, ce-
vaplayanlarn samimi olmasna, sorularn kimlere uygulan- hh En az bir bamsz ve bir baml deikeni olmayan bir de-
dna ve elde edilen sonularn ne lde genelletirilece- ney dnlemez. Deneyde etkenlerin kontrol altna alnmas
inin iyi bilinmesine baldr. gereklidir.
Sorusu
retmen
Psikolojide deney yaplrken, her ynden elenmi deney

grubu ve kontrol grubu oluturulmasnn amac nedir?
ki grubun karlatrmasn yaparak bamsz deikenin etkisini

grmek.

hh Deneyi yapan kiilerin davran biimi, denekler tarafndan hh Korelasyon kat says +1 ile -1 arasndadr. Sfr saysna yak-
nasl algland, deneklere ipucu verip vermedikleri ve umut latka korelasyon azalr. Sfr says, iki veri arasnda kore-
kurucu olup olmadklar da deney koullarn etkilediinden lasyonun olmadn gsterir.
kontrol altnda tutulmaldr.
hh 0,80 ve 0,90 lk korelasyon yksek, 0,40 ve 0,60 aras orta,
0,20 ve 0,30 aras dktr.
hh Korelasyon birlikte artan ya da birlikte azalan deerleri gste-

rnek5: riyorsa korelasyon katsays pozitiftir. Deikenlerden birinin
deeri artarken dierininki azalyorsa korelasyon katsays
Bir eitim kuruluu, okul ncesi eitimin, ocuklarn okul negatiftir.
dnemi baars zerindeki etkisi aratryor. Bu amala
ayn ehirde sosyo-ekonomik durumu benzer mahalle
seiyor. Birincisinde yalnzca ocuklar okul ncesi eitim
gryor. kincisinde, hem ocuklar eitim gryor hem de
annelere ocuuyla ilgili eitimler veriliyor. nc mahal- hhE. ETK LKELER
lede ise okul ncesi eitimle ilgili alma yaplmyor. Daha
hh Etik ilkeler evrensel kabul gre ahlak ilkeleridir. Etik ilkelere
sonra bu ocuklarn okul dnemindeki baar durumlar
ne derece sayg gsterildii ve uyulduu, her lkedeki yapt-
izleniyor. En baarl olanlarn, ikinci mahalledeki ocuklar
rm gc kurulular tarafndan takip edilmektedir.
olduu saptanyor.
hh Psikolojide uyulmas gereken etik ilkelerin bazlar unlardr:
Buna gre, yaplan aratrmayla ilgili aadaki yarg-
lardan hangisi yanltr? 1) Psikolog aratrmaya katlanlardan, onlar herhangi bir ekilde
filme almadan ve kaydetmeden nce izin almaldr.
A) Okul baars baml deikendir.
B) Okul ncesi eitim bamsz deikendir. 2) Psikolog aratrmaya katlm iin ar ya da uygunsuz ekono-
C) nc mahalle kontrol grubudur. mik tevikler salamaktan kanmaldr.
D) Birinci ve ikinci mahalle deney grubudur. 3) Aratrmadan kan sonular herhangi bir ama iin deiti-
E) Deikenler arasnda iliki olmad anlalmtr. rilmemelidir.
Deney sonucunda bamsz deikenin baml deiken zerinde etkisi oldu-
u anlalmtr. Bu nedenle deikenler arasnda bir ilikinin olmad doru 4) Aratrmalarda katlmclara ac ya da stres verecek durumlar
deildir. nceden aklanmaldr.
Cevap: E
5) Aratrmann sonular katlmcya aklanmaldr.
3. likisel Yntem
6) Hayvan deneylerinde eziyet edilmemelidir.
hh likisel yntem, matematiksel olarak ifade edilebilen verilerin
elde edilmesinde, snflandrlmasnda ve sunulmasnda kul-
lanlan bir yntemdir.
hh statistikle, olgular arasndaki ilikiler tablo, grafik gibi yollar-

dan ortaya konulur. likisel yntemlerin banda korelasyon
gelir.
hh "Korelasyon" bir deikenin deeri deiirken bir dier dei-

kenin de deerinin deimesi anlamna gelir.
hh rnein zek blm yksek insanlarn matematik becerisi-

nin yksel olmas arasnda bir korelasyon var demektir. Skinner'in edimsel koullanma deneyleri

hhF. PSKOLOJNN ALT DALLARI hh Doumdan lme kadar yaa bal olarak ortaya kan dav-
ran deimelerini, ahlaki gr ve deer yarglarnn kaza-
nlmasn, olgunlama dnemlerini, bilisel dnemin aama-
PSKOLOJ larn inceler.
c. Sosyal Psikoloji
hh Birey - toplum etkileimini inceleyen psikoloji daldr.
Temel Bilim Alt Dallar Uygulamal Alt Dallar
Deneysel Psikoloji Eitim Psikolojisi
Geliim Psikolojisi Salk Psikolojisi hh Baka insanlar nasl algladmz, onlarn bize nasl tepki
gsterdikleri, toplumsal durum ve ortamlardan nasl etkilen-
Sosyal Psikoloji Klinik Psikoloji
diimiz zerinde durur.
Bilisel Psikoloji Endstri ve rgt
Psikolojisi
Spor Psikolojisi
Trafik Psikolojisi
Din Psikolojisi
Adli Psikoloji
Sosyal psikoloji grup iindeki bireyi inceler.

1. Psikolojinin Temel Bilim Alt Dallar
d. Bilisel Psikoloji
a. Deneysel Psikoloji hh Bellek, alglama, dnme, hatrlama ve unutma, problem
hh Veri retmede, yorumlamada ve aklamalara ulamada kul- zme gibi bilisel srelerle ilgili deneysel aratrmalar ya-
lanlan alandr. par.
hh Duyum, alg, bellek, renme, gd gibi psikolojinin temel ko- 2. Psikolojinin Uygulamal Alt Dallar
nularndan ve davrann fizyolojik temellerinin belirlenmesi
gibi alanlarda inceleme yapar. a. Eitim Psikolojisi
hh Eitim psikolou insanlarn nasl rendiini ve etkili ren-
menin nasl gerekleebilecei zerine younlar.
hh Psikologlarn kullanaca lm aralarn gelitirir.

hh Her yataki insann eitimi iin gerekli ara - gere ve yn-
b. Geliim Psikolojisi
temleri gelitirirler.
hh Kiinin yana uygun dnme ve davranlarn, ya grupla- hh Becerileri deerlendirir ve eitim programlarnn dzenlen-
rna uygun davran deimelerini ele alr. mesine yardmc olur.

b. Salk Psikolojisi hh retimi artrmak, alanlarn motivasyonlarn ykseltme a-

lmalar yaplr.
hh Hastalklarn nlenmesi ve saln srdrlebilmesi iin
hh analizi, ie yerletirme, uyum, personel eitimi gibi konu-
aratrmac ve uygulamac olarak alrlar.
larla ilgilenir.
hh Sal ve hastal etkileyen biyolojik, psikolojik ve sosyal
etmenlerle ilgilenirler. e. Spor Psikolojisi
hh nsanlarn hastalkla nasl ba edebildikleri, neden baz in- hh Bireyin sporda baarl olabilmesi, biyolojik yapsnn yannda
sanlarn tbbi nerilere uymadklar, acnn en etkili biimde psikolojik durumuna da baldr.
nasl denetlenebilecei ve kt alkanlklarn nasl deitiri-
hh Sporcunun hazrlanmas, etkinliini sevmesi, kayglar, ev-
lecei ile ilgilenirler.
resi ile ilikileri, motivasyonu ve spor yapt koullar, stres
gibi sporcuyu etkileyen konularla ilgilenir.
hh Salk hizmetleri alanlarndaki iletiim becerileri, salk ei-

timinin yaam kalitesini ykseltmedeki rol, okul andaki
ocuklara verilecek bedensel, psikolojik ve sosyal destekle
ilgilenirler. hh Bireysel ve takm performansn artrmakta, sporcularn zihin-
lerini gevetip, yarmaya hazrlanmalarnda yardmc olur.
Motivasyon, sporda baary etkiler.

Biyolojik ve psikolojik salk bir btndr.
c. Klinik Psikoloji f. Trafik Psikolojisi

hh Yaya ve srclerin trafikteki davranlarnn altnda yatan
hh Klinik psikoloji davran bozuklarnn tehis ve tedavisi ile u-
psikolojik sreleri inceler. Balca amac, trafik kazalarn ve
raan alandr.
bunlarn sonucu olan lmleri azaltabilmektir.
hh Srclerin ara srme eylemi srasnda alg, dikkat ve bi-

hh Gnmzde davran bozukluklarnn tedavisinde psikolog lisel sreleri, kiilikleri, risk alma davranlar, tutumlar ve
ve psikiyatristler bir arada almaktadr. duygular ile ilgilenir.
hh Bireylere dnme, duygu ver davran dzeyinde yardm

edip onlarn evreleriyle daha uyumlu bir iliki iinde olmala-
rn salamaya alr.
g. Din Psikolojisi
d. Endstri ve rgt Psikolojisi
hh Dinsel inanlarn birey psikolojisindeki ilevi, din deitirme-
hh letmelerde alacak olan personelin seiminde, i yerle-
nin psikolojik boyutu, dini algy belirleyen psikolojik etmenler,
rinin alma artlarnn elverili ekilde dzenlenmesinde
konuyla ilgili baz bilin halleri ilgilendii konulardr.
almalar yapmaktadr.
Sorusu
retmen
Klinik psikolog ile psikiyatrist arasnda ne fark vardr?
Klinik psikolog psikoloji, psikiyatrist ise tp eitimi almtr.

h. Adli Psikoloji 2. Salk Kurumlar

hh Sulu kiilerin sorgulanmasnda, su ilerken iinde bulun- hh Psikologlar kadn ve aile sal merkezlerinde, kliniklerde ve
duu psikolojik etkenlerin ortaya konmasnda ve sulularn hastanelerde grev yaparlar.
topluma kazandrlmasnda kullanlr.
hh Davran bozukluklarnn tedavisinde psikolog ve psikiyatrist-
ler bir arada almaktadr.
hh Psikiyatristler tp eitimi alm olup psikoterapinin yan sra

hh ocuk mahkemelerinde ve sulu ocuklarn rehabilitasyonu
tbbi tedavi yntemlerini de kullanrlar.
ile ilgili almalar yaplr.
hh Psikologlar ise psikoloji blm mezunu kiilerdir. Normal in-
san davranlarn ve anormal davranlarn tehis ve tedavisi
ile ilgili almalar yaparlar.
Su ilemeyi etkileyen faktrler aa karlr.
hhG. PSKOLOJNN ALANLARI

Psikologlar salk alannda alrlar.
1. Eitim Kurumlar
hh Her yataki insan eitimi iin gerekli ara, gere ve yntem- 3. Adli Kurumlar
leri gelitirir ve kullanlr. hh Yasal konulara ve sorunlara psikolojiinin ilkelerini uygulamak
hh Yksek teknik becerilerinin retimi, deerlendirilmesi ve d- zere hukuk ile psikoloji arasnda kurulan ilikiden doan bir
zenlenmesi konularnda da eitim psikologlarndan yararla- alandr.
nlmaktadr.
hh letmelerin insan kaynaklar birimlerinde, eitim ve dan-

manlk firmalarnda personel seimi ve eitimi konusunda
hh Adli psikologlardan bazlar hem psikoloji hem de hukuk ei-
almalar yaplr.
timi alrlar.
hh ocuk, yuvalarnda, huzur evlerinde, eitli firmalarn halkla
hh Sulu ve tanklarn davranlar duygusal strese maruz kalp
ilikiler birimlerinde grev yaplr.
kalmadklar konusunda mahkemelerde bilirkii olarak alr-
hh Reklam ve pazarlama irketlerinde grev yaplr. lar.
hh Okullarda verilecek bilgilerin hangi snflara hangi yntemler- hh Boanma davalarnda elerin bartrlmas, ocuklarn vela-
le verilecei almalar yaplr. yeti gibi konularda alma yaparlar.
4. Askeri Kurumlar
hh Okulda rencilerin tannmas, alan seme ve meslee y- hh Askerlik alannda askeri aralar ve eitli silahlar kullanacak
neltme, retmenlere eitim semineri verme almalar ya- kiilerin seiminde almalar yaplr.
plr.

hh Askerlerin psikolojik sorunlar, moral ve motivasyonlarnn

ykseltilmesi iin almalar yaplr.
hhH. PSKOLOJNN DER BLMLERLE
hh Askeri birliklerde dersler, kurslar, konferanslar, seminerler ve
LKS
sempozyumlar dzenlerler. PSKOLOJ
Fen Bilimleri Sosyal Bilimler
Biyoloji Sosyoloji
hh Birliklerin emniyet, kaza nleme ve salk grevini yapan per- Fizyoloji Antropoloji
sonellerine ynelik eitim program dzenlerler.
Zooloji Ekonomi
Genetik
statistik
1. Biyoloji ve Psikoloji
hh Psikolojinin inceledii davranlar her eyden nce bir orga-
Psikologlar askeri kurumlarda alrlar. nizma tarafndan gerekletirilmektedir.
hh Organizmann yapsn ve ileyiini bilmek davran anlama-

5. Aratrma Merkezleri y ve aklamay kolaylatrr. Bu imkn salayarak psikoloji-
ye yardm olan bilim dal biyolojidir.
hh Rehberlik ve Aratrma Merkezlerinde psikologlar ve rehber-
lik uzmanlar eitim - retim srecinde ya da duygusal prob- hh Bireyin ve sinir sisteminin yaps ve ileyiini bilmek psikoloji
lemlerin zmlenmesinde bireylere yardmc olurlar. iin ok nemlidir.
hh Biyolojiden alnan bilgiler sayesinde davranlar daha kolay

aklanr. Duyu organlarnn yapsn ve ileyiini bilmek, duy-
gular anlamak iin gereklidir.
hh irketlerde, kamu kurulularnda yer alan kamuoyu ve tketi-

ci davran aratrma merkezlerinde alrlar.
2. Fizyoloji ve Psikoloji
hh Ticari merkezlerde reklamlarn ve vitrinlerin dzenlenmesin- hh Fizyoloji; organizmann i organlarn ve i salg bezlerinin
de, tketicilerin dikkatini ekme, tekrar ve ztlk faktrlerini ileyiini inceleyen bir bilimdir.
kullanarak duyu ve alglarn uyarlmas almalar yaplr.
6. niversiteler hh Psikolojide davranlar baz durumlarda i salg bezleri ile

aklanr. Bunu yapabilmek iin i salg bezlerinin kimyasal
hh Psikologlar, akademik kariyer yaparak yksek renim ku- yaps ile ileyiinin bilinmesi gerekir.
rumlarnda aratrmac ve retim grevlisi olarak grev al-
hh Psikoloji i salg bezlerinin kimyasal bileimini analiz etmek
maktadrlar. iin kimyadan, alma dzenini aklamak iin fizyolojiden
yararlanr.

3. Zooloji ve Psikoloji 50
40
hh Zooloji hayvanlar eitli ynleriyle inceleyen bir bilim daldr.
30
hh Eski alarda yaam ve gnmzde soyu tkenmi birok
hayvan tr ve gnmzde yaayan hayvanlar bu alann ko- 20
nusunu tekil eder. 10
10 20 30 40 50
hh Hayvan davranlarn inceleyen psikoloji de zooloji ile iliki Psikoloji istatistik biliminden yararlanr.
iindedir.
6. Sosyoloji ve Psikoloji
hh zerinde deney yapt ya da inceledii hayvanlarla ilgili ola-
rak zoolojinin bulgularndan yararlanr. hh Sosyolojinin konusu da insandr. Toplum, insanlarn bir arada
yaamasndan doar.
hh Psikoloji birey olarak insan incelerken; onun etkilendii ev-
reyi, kltr, det ve gelenekleri, toplumsal ve ekonomik
olaylar gz ard edemez.
hh Psikoloji insan bir toplumsal gereklik iinde ele alr.

hh Sosyolojiyi ve psikoloji arasndaki yaknlktan yeni bir dal ola-
rak sosyal psikoloji domutur.
Ivan Pavlov hayvanlar zerinde deney yapan ilk bilim adamdr.
hh Sosyal psikoloji, bireyin toplumla ilikisi sonucu ortaya kan
4. Genetik ve Psikoloji davranlarn inceler.
hh Genetik organizmalardaki kaltm ve eitlilii ele alan bilim

daldr.
7. Antropoloji ve Psikoloji
hh Psikoloji bugn yaayan insann davranlarn gemite ya-
hh Canllarn kaltmsal aktarm mekanizmalarn anlamaya alam insann davranlaryla karlatrmak iin antropoloji-
an modern genetik bilimi 19. yzyl ortalarnda balamtr. den yararlanr.
Kaltm birimlerine gen denir. hh Her ikisinin de konusu insan yaaydr. Fakat psikoloji insan
hh Genetik organizmalarn grnnn ve davrannn belir- davranlarn genel prensipler ile aklamaya alrken ant-
lenmesinde rol oynasa da organizmann evre ile etkileimini ropoloji, gemite yaanm kltrleri inceler.
de gz nne almak gerekir.
hh nsann ruhsal yaps zerinde hem kaltmsal hem de evre-
sel etkenlerin rol vardr. Bu nedenle de psikoloji ve genetik
8. Ekonomi ve Psikoloji
bilim dallar birbirleriyle ilikidedirler. hh Ekonomi, insanlarn retim, blm, tketim etkinliklerini ve
bu etkinliklerden doan ilikilerini inceleyen bilim daldr.
5. statistik ve Psikoloji
hh statistik ilemlerinin kullanlmad bir bilim dnlemez.
hh Ekonominin etkinliklerinden her biri insan davranlar asn-
hh Matematik, btn bilimlerde olduu gibi psikolojiye de ista- dan psikolojinin ilgisini ekmektedir.
tistikte kullanlan ilemlerin nasl yaplaca konusunda yol
gsterir. hh Psikolojinin elde ettii bilgiler ekonominin birok alannda
zellikle endstri ve ticarette geni lde kullanlmaktadr.

PSKOLOJ BLMN TANIYALIM Konu Testi - 1
1. Psikoloji i ve d nedenlere bal olarak ortaya kan isel 4. A. Adler, davranlarn temelinde stnlk duygusu
ya da dsal tm insan eylemlerini kendine zg yntem- bulunduunu,
lerle aratran pozitif bir bilimdir. E. From, saldrganlk eiliminin davranlar etkiledii-
Bu tanma gre psikoloji bilimi iin aadakilerden ni,
hangisi sylenemez? S. Freud, cinsel drtnn davranlara yn verdiini
ileri srmtr.
A) Davranlarn bir btn olarak ele alnd
Bu grlere dayanarak aadaki genellemelerden
B) Deneysel olduu
hangisine ulalabilir?
C) Nesnel olduu
D) Yntemli olduu A) nsan davranlar karmak olduundan aklanamaz.
E) Ruhu inceledii B) nsan davranlar iebak yntemiyle aklanmaldr.

C) nsan davranlar birok faktrden etkilenerek oluur.
D) nsan davranlar doutan getirilen zelliklere gre
ekillenir.
E) nsan davranlar bir btndr.
2. nsann doumla balayan ve mr boyu sren besin

gibi doal; gven, sayg, sevgi gibi ruhsal ve toplumsal
gereksinimleri vardr. Bu gereksinimler insan davran-
larn etkiler.
nsana dtan bakarak onun nasl davranacan kes-
5. Bir deneyde yalar, eitim dzeyleri fiziksel zellikleri
tirmek olanakszdr. nk insan cansz bir nesne
ayn; fakat zek dzeyleri birbirinden farkl drt grup olu-
deildir. zgrce yaamak ve zgrce semek gibi
turuluyor. Bu drt gruba yz sorudan oluan iki ayr test
amalar vardr. nsann bu amalarna ulap ulaa-
uygulanyor. Yaplan aratrma sonucunda zek dzeyi art-
mad ancak sezgi yntemi ile bilinebilir.
tka test baarsnn da artt grlyor.
Bu iki gr savunan psikoloji yaklam aadaki-
Bu aratrmann bamsz deikeni aadakilerden
lerden hangisidir?
hangisidir?
A) Hmanist yaklam
A) Ya B) Zek dzeyi
B) Davransal yaklam
C) Test baars D) Eitim dzeyi
C) Psikodinamik yaklam
E) Fiziksel zellikler
D) Yapsalc yaklam
E) Biyolojik yaklam
6. I. Doa koullarnn saldrganlk davran zerinde etki-

sinin olup olmad
3. Uzmanlar alcy etkilemek iin, reklmlar ilgi, merak ve II. Besinlerin davranlar ne ynde etkiledii
kiisel eilimlere gre dzenlerken yaz, resim, mzik ve
III. Grsel ve iitsel alglarn renmeyi nasl etkiledii
k unsurlarn kullanrlar.
Bu aratrma konular psikolojinin en ok hangi alt da-
Bu parada sz edilen durum aadaki alanlardan
hangisiyle ilgili deildir? ln ilgilendirir?
A) Sosyal psikoloji A) Danmanlk psikolojisi
B) Ticaret psikolojisi B) Sosyal psikoloji
C) Endstri psikolojisi C) Deneysel psikoloji
D) Klinik psikoloji D) Psikometrik psikoloji
E) Mteri psikolojisi E) Eitim psikolojisi

7. Karlat sorunlarla mcadele etmek yerine onlar gr- 10. I. Bir satcnn vitrini iyi dzenleyerek giysileri mankenler
mezlikten gelen ve en kk sorunu bile abartarak gvensiz zerinde sergilemesi
ve huzursuz yaayan bir kii, sorununa zm aramak iin II. Genlerin yeteneklerinin ve kiilik yaplarnn hangi ie
psikoloa bavurur. Psikolog, kiinin sorunlarn anlamak uygun olduunun aratrlmas
iin onunla duygu, dnce ve davranlar konusunda yz-
Bu iki konuyu da inceleyen endstri psikolojisi aa-
yze konuur ve sorunlarnn giderilmesine yardmc olur.
dakilerden hangisiyle ilgilenmez?
Bu parada sz edilen psikoloun kulland yntem
aadakilerden hangisidir? A) verimi
B) Yaa bal geliim basamaklar
A) Deneysel yntem
C) doyumu
B) Sistematik gzlem
D) Meslee yneltme
C) Klinik yntem
E) Mterilerin nasl dikkatinin ekilecei
D) Korelasyonel yntem
E) Betimleyici yntem
8. Psikoloji biliminin amac insanlarn daha salkl, bilinli

yaratc ve mutlu olmalarn salamaya almaktr. Bu an- 11. nsan bilinci bir buz dana benzer, bu dan grnen ucu
lamda herkesin psikolojik kavramlar ve sreleri bilmesi bizim farknda olduumuz, bilinli olduumuz yndr. Ki-
insanla fayda salayacaktr. iliin blmleri olan idin tm, stbenliin byk ksm ve
Buna gre aadakilerden hangisi psikoloji bilimini egonun olduka byk blm bilinaltndadr.
bilmenin yararlarndan biri deildir?
Bu gr savunun psikoloji yaklam aadakiler-
A) nsanlarn ne tr tepkiler vereceini tahmin edebilme den hangisidir?
B) Bireyin kendisinin ve bakalarnn sorunlarna aklc
A) Davransal yaklam
yaklaabilme
B) Biyolojik yaklam
C) Davranlarn temelinde bulunan duygu ve dncele-
C) Hmanist yaklam
ri anlama
D) Bilisel yaklam
D) nsanlarn toplum iinde uymas gereken kurallar be-
lirleme E) Psikodinamik yaklam
E) Verileri gndelik yaam kolaylatrmada kullanma
9. Psikolojik deneyler, ounlukla birbiriyle eletirilmi grup-

lar zerinde yaplr. Aratrlan davran etkileyen faktrler
12. Bir rencinin niversite yaamnn gzelliinin d-
bakmndan eit durumda olan deney ve kontrol gruplarn-
nmesi bir davran deildir.
da, bir faktr deiiktir.
Bir rencinin niversiteye girmek iin snava hazr-
Deneylerde bu yntemin kullanlmasnn nedeni aa-
lanmas bir davrantr.
dakilerden hangisidir?
Davransal yaklam savunan bu psikolog, evresel
A) Aratrmay daha az bir maliyetle bitirebilmek olay ve durumlarn bireyin hangi yn zerindeki etki-
B) Deneye etkisi olabilecek dier deikenleri kontrol al- lerini incelemektedir?
tna alabilmek
A) Yapp ettikleri
C) Deneyi aratrmacnn hipotezine uygun olacak ekil-
B) Dnme biimi
de deitirmek
C) Akl ve saduyusu
D) Aratrma sonularn tm insanlara genelleyebilmek
D) Zek ve yetenekleri
E) Bilimsel phe yntemini deney grubuna uygulamak
E) renme gc
12. A 11. E 10. B 9. B 8. D 7. C 6. C 5. B 4. C 3. D 2. A 1. E Cevaplar

1. Psikolojinin felsefeden ayrlarak bamsz bir bilim ol- 4. Bir ocuk byrken somut ve soyut kavramlar hangi d-
masnda aadaki gelimelerden hangisi dierlerine nemde kullanmaya balar? sorusunun yantn arat-
gre daha etkili olmutur? ran psikoloji alt dal ve yaklam aadakilerden han-
gisidir?
A) Psikoloji yaklamlarnn ortaya kmas
B) Psikoloji laboratuvar kurularak deney ynteminin kul- A) Sosyal psikoloji Davransal yaklam
lanlmas B) Klinik psikolojisi Psikodinamik yaklam
C) Ruhun varlnn birtakm yntemlerle kantlanmas C) Geliim psikolojisi Bilisel yaklam
D) Doa bilimlerinin gelimesi D) Genetik psikoloji Biyolojik yaklam
E) Felsefenin eski nemini yitirmesi E) Eitim psikolojisi Getalt yaklam
2. Klinik psikologlar dier psikoloji alanlarndan gelen bilgileri

alp, belli bir bireye ynelik kendi deerlendirmeleri ile bir-
letirdikten sonra onu anlamaya almakta, tehis koya-
rak tedavi etmeye almaktadrlar.
Buna gre klinik psikoloji dier psikoloji alanlarndan
hangisi ynyle farkldr? 5. Doa bilimleriyle ilgili genellemeler elde edilirken yeterli
olan deney says, insan davranlarnn incelenmesinde
A) Deneysel almalar yapmasyla yetersiz olabilir.
B) Toplum iindeki bireyi incelemesiyle Psikoloji biliminin daha fazla deney yapmasnn nede-
C) Bireyin i yaamn aratrmasyla ni aadakilerden hangisidir?
D) Normalden sapan davranlar belirleyerek hastalar A) nsan davranlarn etkileyen birok faktr olmas
iyiletirmesiyle
B) Her deneyin insanlar zerinde yaplamamas
E) Bireylerin yeteneklerinin farkna vardrmasyla
C) Daha fazla zaman ve maliyet gerektirmesi
D) Aratrmaclarn bilimin ahlaki ilkelerine uymamalar
E) Yetimi bilim adam saysnn az olmas
3. Bireyin alamasnn da glmesinin de nedenleri ok de-

iik olabilir. Sevinten ar zntye kadar iki u arasn-
daki bir sr nedenle birey alayabilecei gibi; sinirlerinin
bozuk olmasndan, ok sevinli olmasna kadar birok ne-
denle de glebilir.
Bu paraya dayanarak aadaki bilgilerden hangisine
ulalabilir? 6. Bir aacn nasl bydn grmek iin, eitli yalardaki
A) Her birey kendi kiiliini zgrce kendisi oluturur. aalara bakarz. Bu konuda daha ayrntl bilgi edinmek
iin, bir tohum eker, byynceye kadar izleriz. nsan iin
B) nsanlarn davranlarna toplumsal evre etkide bu-
de durum ayndr. Davran deiiklii, btn yaam bo-
lunmaktadr.
yunca sren bir oluumdur.
C) Bireylerin geliim dnemlerini baaryla tamamlaya-
Bu parada sz edilen rnekle aadaki psikoloji alt
mamalar, ileriki yllarda akl saln bozmalarna ne-
dallarndan hangisinin neminden sz edilmektedir?
den olur.
D) nsanlarn davranlar uyarc tepki bana gre ak- A) Eitim psikolojisi
lanmaldr. B) Geliim psikolojisi
E) nsan davranlar bir btnlk oluturduundan, sa- C) Klinik psikoloji
dece dtan gzlenerek anlalamaz. D) Psikometrik psikoloji
E) Sosyal psikoloji

7. Bilimlerin elde ettii sonularn gvenilir olabilmesi, ancak 10. Bilisel yaklam, insann kendine ulaan uyaranlar iledi-
temel bilimsel ilkelere uymalaryla olanakldr. Dier pozitif ini, yorumladn, tanmladn ve ona gre davrandn
bilimler gibi psikoloji de birtakm temel ilkelere uymak zo- ileri srer. Bu bak asnda, insann davranlarn aktif ola-
rundadr. rak biimlendirdii anlay vardr.
Aadakilerden hangisi psikoloji bilimin gvenilirlii- Bilisel yaklamn bu grnn temelinde aada-
ni engeller? kilerden hangisi bulunmaktadr?
A) Deney yntemini kullanmas A) nsan davranlarna bilinalt geler yn verir.

B) Dier psikologlarn aratrma sonularndan yararla- B) nsan bilinli ve etkin bir varlktr.
nlmas C) nsanlarn sadece dtan gzlenebilen etkinlikleri bir
C) Aratrmalarda nesnellikten uzaklalmas davrantr.
D) Aratrma evreninin snrlarnn belirlenmesi D) nsan davranlar btn olarak ele alnmaldr.
E) Bilimin ahlaki ilkelerine uyulmas E) nsan ne olacana zgr seimleriyle karar verir.
11. Psikoloji, bir yandan davranlarn organik temellerini an-

8. Hamile bir bayann eskisinden daha hassas ve alngan ol- layabilmek iin biyoloji, fizyoloji gibi bilimlerle; te yandan,
masnn nedeni olarak biyolojik yaklam, kandaki hormo- sosyal uyarclarn davran nasl etkilediini incelerken
nal dengenin deimesini gsterir. sosyoloji, antropoloji gibi sosyal bilimlerle yakn etkileim
iindedir.
Buna gre biyolojik yaklam insan davranlarnn
aklanmasnda aadakilerden hangisini nemse- Psikoloji biliminin dier bilimlerden yararlanmasnn
mektedir? temel nedeni aadakilerden hangisidir?
A) Bireyin fizyolojik zelliklerini A) Psikolojinin gen bir bilim olmas
B) Bireyin toplumsal evresini B) Tm insan davranlarna deney gibi gvenilir yntem-

lerin uygulanamamas
C) Bireyin zgr olup olmamasn
C) nsanlarn gizil ynlerinin aa karlmasnn g ol-
D) Bireyin evreye uyum srecini
mas
E) Bireyin gemi yaantsn
D) Davranlarn dier bilimleri ilgilendiren ynlerinin bu-
lunmas
E) Davranlarn tek bir nedene indirgenerek aklanabil-
mesi
9. Korelasyon iki cins veri arasnda karlkl iliki anlamna

gelir. Eer korelasyon birlikte artan ya da birlikte azalan
deerleri gsterir ise pozitif, biri artarken dieri azalan de-
erler arasndaysa negatiftir. Eer iki veri arasnda hibir
iliki yoksa, korelasyon katsays sfr olur. 12. Psikodinamik yaklam insann bugnk davranlarn an-
lamada, gemi yaantlarn incelenmesi gereklilii zerin-
Buna gre, aadaki deikenlerden hangisinde pozi-
de durur.
tif ya da negatif korelasyon yoktur?
Buna gre, psikodinamik yaklamn aadaki aratr-
A) Zek dzeyi Eitim dzeyi ma yntemlerinden hangisine ncelik vermesi bekle-
B) Tekrar says Hata says nir?
C) Gelir dzeyi Gider dzeyi A) Deney B) Gzlem
D) Duygusal olma Mantkl davranma C) likisel yntem D) Anket
E) Dzenli beslenme Drst olma E) Olay incelemesi
12. E 11. D 10. B 9. E 8. A 7. C 6. B 5. A 4. C 3. E 2. D 1. C Cevaplar

PSKOLOJNN TEMEL SRELER - I

Davran, Ergenlik, Duyum ve Alg 02
hhA. DAVRANIIN OLUUM SREC 2. Biyolojik Sreler
hh "Uyarc" i ve d evreden gelerek duyu organn harekete a. Nronlarn Oluumu ve Sinirler
geiren (enerji, olay ya da nesne gibi) herhangi bir gtr.
hh Nronlarn oluumunun ilk aamasnda kaltsal ve geliimsel
etkenler sz konusudur. Bu yap bebein evreye uyumunu
kolaylatrr.
hh Uyarc yeteri kadar kuvvetli olunca duyu organlarn etkiler
ve davrana neden olur.
hh Organizmada uyarclara karlk meydana gelen davranla-

ra "tepki" ad verilir. hh Bebeklerde ilk yllarda youn bir sinaps oluumu vardr. ev-
resel uyarlar bunlarn bazlarn koruyup gelitirirken bir ks-
mn yok eder.
hh Uyarc "U" ile tepki "T" ile ifade edilirse neden - sonu ilikisi hh Gelimenin son aamasnda sinaptik balantlar kullanlma-
olarak grlebilir. ya balar.
hh Davranlar zerinde dardan olduu kadar organizmann hh Sinir hcresi ya da nron sinir sisteminin temel fonksiyonel
iinden gelen etmenlerin de rol vardr. birimidir. Sinirsel uyarlar elektriksel ve kimyasal yolla iletir.
hh Duyum, alg, renme, bellek hatrlama, kiilik gibi psikolojik hh Nronlar ya da sinir hcrelerinin ii stoplazma ile doludur ve
srelerin tm organizmann davran etkileyen faktrlerdir. iinde ekirdek vardr.
hh Baka hcrelerden gelen uyarlar alarak dier hcrelere ile-

hhB. PSKOLOJK VE BYOLOJK SRELER tirler. Her trl davran, beynin deiik blgelerinde yer alan
bir grup nronun etkinlii ile gerekleir.
1. Psikolojik, Bilisel, Duyusal, Hareket ve
Zihinsel Sreler 3. Beyin
hh Psikolojik sreler; bilisel duyusal ve hareketle ilgili sre- hh Beyin, en karmak psikolojik davranlarn gerekletii mer-
lerin tmn kapsar. kezdir.
hh Bilisel sreler; alglama, akl yrtme, hatrlama, soyutla- hh Beynin dnda bulunan beyin kabuu (korteks) zerinde gz-
ma ve hayal etme gibi davranlardr. lerden, kulaklardan, burundan ve kaslardan gelen mesajlar
deerlendiren ve yantlayan farkl alanlar vardr. Bu da farkl
etkinlikleri ayn anda yapabileceimiz anlamna gelir.
hh Duyusal sreler; ac, sevgi, sayg, korku, coku ve kskan-

lk gibi davranlardr.
hh Beyindeki n lob bilinli dnme, yan lob duygular ileme,
hh Hareketle ilgili sreler dorudan gzlenebilen tepkilerdir.
arka lob grme, akak lobu ses ve kokuyu alglama ilevlerini
hh Zihinsel sreler; bilisel ve duyusal srelerin tmdr. gerekletirir.

hh Beyindeki omirilik soan nefes alma, yutma, sindirim ve kal-

bin arpmas gibi eylemler zerinde etkilidir.
hh Beyincik, bedenin dengesini hareketler arasndaki ibirliini

ve uyumu salar.
Kaltm kromozomlar yoluyla geer.
hhC. KALITIM VE EVRE

hh evre, insanlarn ve canllarn yaamlar boyunca ilikilerini
srdrdkleri, karlkl olarak etkileim iinde bulunduklar
fiziki, biyolojik, sosyal, ekonomik ve kltrel ortamdr.
Canllar arasnda insan en gelimi beyine sahiptir.
4. Kaltm
hh Kaltm, oalma srecinde anne ve babada bulunan baz ni-
hh Yaam boyunca kazanlan deneyimler, evre etkisiyle kaza-
teliklerin genler yoluyla ocua gemesidir.
nlan bilgi ve alkanlklara "edinilmi donanm" ad verilmek-
tedir.
hh Davranlarn byk blm zerinde hem kaltmn hem de

hh nsann genetik yaps, kromozom ad verilen ve hcre e- edinilmi donanmn etkisi vardr.
kirdeinde yer alan dz ekilde sralanm gen ya da kaltm hh Doutan donanm davran iin gerekli alt yapy, gizli gc
nitesinden oluur. salar. Edinilmi donanm ise bu gcn gerekleip gerek-
hh Anne ve babann kromozomlarndaki genler ne kadar ok lemeyeceini tayin eder.
birbirlerine benzerse anne, baba ile ocuklar ve kardeler o hh Yaamak evreye uyma ve onu kendine uydurma ilevidir.
kadar ok birbirlerine benzerler. evrenin fiziksel, sosyal ve kltrel boyutlar vardr.
hh Organizmann genetik yaps genotip, genetik ve evresel et-
kenlerin yaratt zelliklerin canlnn d grnndeki yan- 1. Fiziksel evre
smas fenotip adn alr. hh nsan dahil tm canllarn doup barndklar hayat boyu ili-
kilerini srdrdkleri ve cansz varlklarla da paylatklar or-
tamdr.
hh Genler, kimyasal olarak deoksiribonkleik asit (DNA) denilen 2. Sosyal evre

yaplardan oluur.
hh Belli bir yaam biimini srdren, birlikte yaayan, ayn klt-
hh Davrann meydana gelmesinde araclk eden sinir hcrele-
r paylaan, aralarnda etkileim bulunan insanlarn olutur-
rinin hem oluumu hem de aralarndaki iletiimin salanmas-
duu evredir.
n DNA birimlerinden oluan genlerin bir ksm ynetmektedir.

3. Kltrel evre hh Yeni doan bebekte, birka hafta iinde btn duyumlar ilev-
lerini gerekletirecek hle gelir. Dokunma, tutma ve emme
hh Tarihsel, toplumsal gelime sreci iinde yaratlan btn gibi basit hareketler yapar.
maddi ve manevi deerler ile bunlar oluturmada, sonraki
hh Bilisel sre gelimeye balar.
nesillere iletmede kullanlan, insann doal ve toplumsal ev-
resine egemenliinin lsn gsteren aralarn oluturdu-
u evredir.
hh. YAAM BOYU GELM VE ALI-

MA BELLE
hh Geliim, dllenmeden lme dek organizmann byme, ol-
gunlama ve renmelerinin etkisiyle srekli bedensel, zihin-
2. Bebeklik ve ocukluk
sel ve psikolojik deiimlerdir. hh Bebekler renkli objeleri gzleriyle takip eder, nesneleri eline alp
inceler, kendisine bakan kiiyle duygusal ba kurar, ba - kol ve
bacak hareketleri oluur.
hh Olgunlama, kaltmn etkisiyle organizmann kendisinden hh Bir yana doru bilisel geliim hzldr. Bellek oluur. Yava
beklenen ilevleri yerine getirebilecek dzeye ulamasn yava kelimeler oluur. ki ile be ya arasnda szckler ve
salayan biyolojik deiimleri kapsar. cmleler kullanmaya balar.
hh Geliim yaam boyu devam eder. Bymenin sonlanmasyla hh "Geliimsel grev", bir toplumda belli bir ya dilimi iin top-
ya da olgunlamayla tamamlanmaz. lumsal adan uygun grlp gerekli saylan davran zellik-
leridir. Bunlar her dnemde farkldr ve baarlmas gereken
hh Doumdan lme kadar ortaya kan fiziksel, bilisel, duygu- grevlerdir.
sal geliimler bir btndr ve farkl dnemlerde gerekleir.
hh alma bellei, yalanmadan en fazla etkilenen bellek sre-

cidir. nk yallar, genlere gre daha az bilisel enerjiye
ve kaynaa sahiptirler.
hh Yallarn bilgileri bellekte uzun sre tutma gc zamanla hh ki yandan alt yana kadar olan geliimsel grevler; y-
azalr. Bu nedenle yallar, yeni bilgileri organize etme deer- rme, yemek yeme, konuma, cinsiyet farklln kavrama,
lendirme konusunda fazla baarl olamazlar. okuma yazmaya hazr hle gelme, vicdan geliimi ve doru
ile yanl ayrmaya balamaktr.
hhD. GELM DNEMNN TEMEL hh ocuklar yana kadar anneye baml iken yandan
ZELLKLER sonra bamsz olmaya balarlar.
hh Be ve on ya arasnda boy, bedensel g ve bilisel geliim

1. Yeni Doan hzldr. Bamllk ilikisi aileye balla dnr.
hh Anne karnndaki bebein drt ve beinci aylarnda organizma hh Okul ann geliimsel grevleri; okuma - yazma, hesap
yaps tamamlanmaktadr. yapma ve zaman kavram becerileri kazanr. Cinsiyet rol,
arkadalk ilikisi, vicdan, ahlak gibi deerleri oluur.
hh Yeni doan terimi bu aylardan itibaren ve doumdan sonraki
ilk ay kapsamaktadr.

hh Eski kurallarn yklmasn, daha ada kurallara uyulmas

gerektiini savunurlar.
c. Bilisel Deimeler
hh Duygulardaki arlk, sevgi ve nefret ikilemleri yaand bir
dnemdir.
hh Yaad duygular sadece kendisinin yaadn, btn zor-

luklar kendisinin yaad ben merkezli (ego-centrizm) bir
dnemdir.
Okul anda hzl bir geliim vardr.

hh Gven ve gvensizlik duygular bir arada yaanr. Gven
3. Ergenlik Dnemi duygusu yaad ani bir baarszlkta gvensizlie dne-
bilmektedir.
hh Ergenlik dnemi, ocuklukla yetikinlik arasnda yer alan bir
dizi geliimsel deiiklikleri ieren bir gei dnemidir. Ergen- hh Bir alana ya da konuya duyulan ilgi ksa zamanda ilgisizlie
lik dneminin geliimi blmde incelenebilir. dnebilir. Kararszlklarn ve karamsarln youn yaand-
bir dnemdir.
hh Bir gruba ait olma, popler olma, aileden olmayan bir yetikini
model olarak grme, aileyi dlama sz konusudur.
hh Ergenlik dneminin geliimsel grevleri; bedensel zellikle-

a. Fiziksel Deimeler rini kabul etme, bamsz bir kiilik oluturma, meslee y-
nelme, toplumsal deer ve normlar renme, kendi cinsine
hh Bedensel ve fizyolojik deimelerin yaand bir evredir. uygun toplumsal rol gerekletirmedir.
hh Boy ve kiloda art grlr. Kol ve bacaklarn hzla uzamas
beden oranlarnn deimesi nedeniyle arpma, dme, kr-
ma gibi kazalar sk yaanr.
rnek1:
hh organlarda byme ve gelime, i salg bezlerinde art
grlr. Aadakilerden hangisi, geliimin ok boyutlu oluu-
na rnektir?
hh Ses deiir, cinsiyet hormonlar faaliyetlerini artrr.
A) zlem, iki yana geldiinde gvenilir bir balanma ge-
litirmi ve ayn zamanda kulland szck says da
artmt.
B) zlem'in geliimi, bykannesinin de onlarla yayor
b. Sosyal Deimeler olmasndan bir hayli etkilendi.
hh Bu dnemde toplumsal konu asndan belirsizlikler yaanr. C) Geen sre zarfnda zlem'in hem boyu ve kilosu artt
Bazen kk, bazen byk gibi davranmas istenir. hem de vcut zelliklerinde nemli deiiklikler oldu.
D) zlem, oyun oynarken bebeklerini ve oyuncak ay ta-
hh leriye dnk hedeflerde kararszlk vardr.
kmlarn semeye balad.
hh Toplumsal kurallara kar gelme ve kuaklar aras atma E) zlem, artk yuvarlanan topunu almak iin koltuun ar-
grlr. Kurallara kar knca evresi ve ailesi tarafndan kasna girmeye alyor.
tepkiyle karlanr.
Gvenilir bir balanma gerekletirmesi duygusal, szck saysnn artmas
bilisel ve fizyolojik geliimi gsterir.
Cevap: A

d. Kimlik Oluumu zdelemenin Baarlmas Aamas
Ergen kendisine yakn bulduu, beendii kii ya da kii-

hh Kimlik; bireyin kendine zg duygular, deer yarglar ve
lerin rollerini, davranlarn, kendi kimlii ile badatrarak
davranlarnn gemi yaantlarn brakt izlerle olutur-
bir zdeim kurar.
duu btne denir.
rnek2:
Birok fiziksel ve psikolojik deiimin yaand bir
hh Ergenin kendisi ile ilgili sahip olduu btn deerler ve zel-
geliim evresi olarak tanmlayabileceimiz ergenlik d-
likler onun kimliini belirler. Yaantsndan katt her tr de-
nemine ilikin aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
neyim birer iz olarak kimlikte yerine alr.
hh Kimlik geliiminin aamalar unlardr: A) Bireyler bu dnemde remeyi gerekletirebilecek bi-

yolojik olgunlua ular.
Danklk (Belirsizlik) Aamas
B) Bu dnemde bireylerin boy ve kilosunda hzl bir art
Ergenin nasl bir kimlik oluturacana ilikin belirgin ve ka- grlr.
rarl bir seimi yoktur. C) Fiziksel bymenin farkl beden blgelerinden farkl
Belirsizlik aamas ergeni gerginletirdii iin tartmac ve zamanlarda gereklemesi sakarlk problemlerine yol
sert bir tutum taknr. aabilir.
D) Ergenlerin ou kayg verici denemeler yapar ve bu s-
rekli bir soruna neden olur.
E) Fiziksel geliimin en youn olduu dnem cinsiyete
gre farkllk gsterir.
Ballk (taat) Aamas
Ergenlerin ounun kayg verici denemeler yapt doru deildir.
Ergen toplumun, evrenin ve ailenin kurallarn hi sorgula-
Cevap: D
madan olduu gibi kabul eder ve balanr.
Bu tr bir kimlik kazanm ergenin zihinsel yapsndaki so- Kuak atmas

yut dnebilme yeteneini etkileyebilir. Eski nesil, kendi deerlerine smsk balanp yenileri gr-
Ergen bu dnemde kalrsa buna "erken kapanma" ad ve- mezden gelirken genler her zaman yeniliklerden yanadr.
rilir. Kzlarda grlen erken yataki evliliin nedeni evresi- Yeni deerleri benimsemeye eilimli olan ergenle daha
nin ona benimsettii baml, itaatkr kimlik olabilir. yal kuak olan anne, baba ve yetikinler arasnda yaa-
nan anlamazla "kuak atmas" ad verilir.
Askya Alma (Geri ekilme) Aamas
Kimliini bulma abasndaki ergen kimlik oluumunu ta-

mamlayamadn dnp geici bir sre erteleme ya da
yeni araylara girme yolunu seer.
Bu durum bir aray evresidir. Aray sreci devam eder-

ken ergenin bunalm daha da artar.
Kimlik bunalm atlatlamazsa uyum daha fazla bozulur ve

kimlik karmaas ortaya kar. Ergenlik dneminde arlklar yaanr.
Sorusu
retmen
Kimlik oluumunu neler etkiler?
Kaltm, aile, toplumsal evre, eitim

4. Yetikinlik 2. Lawrens Kohlberg

hh Kimliin kararllk kazanmas,toplumsal rollerin btnyle be- hh nsandaki geliim evrelerini aamaya ve onlar da kendi
nimsenmesi yetikinlikte gerekleir. iinde alt ahlak evresine ayrmtr.
hh Birey ilgi duyduu alanda alr, meslek seimi ve e seimi

gerekleir. Gelenek ncesi dzey
hh Bilisel sre sabit kalr. leri yetikinlik yllarnda yava yava
basit salk problemleri ortaya kmaya balar. G
Birinci evre
E Ceza ve itaat evresi
L
kinci evre
hh leri yetikinlik dnemi aile ilikilerinin, mesleki sorumluluun
ve retkenliin verimli olduu yllardr. Gze gz, die di evresi

5. Yallk Geleneksel dzey
hh Yallkta roller azalr, yaam standard der ve yallk bo M
zamann ok olduu yllardr. nc evre
hh Btn duyularda d grlr. Mekan algs, bireyin denge- E Kiiler aras uyum evresi
sinde azalma olur.
V Drdnc evre
hh Davranlar yavalar, refleks ve tepkiler daha yava daha az Yasa ve kurallara uyum evresi
R
etkili olur.
E
L Gelenek sonras dzey
hhE. BLSEL VE AHLAK GELM E

Beinci evre
KURAMLARI R
Evrensel ahlaka uyma evresi

Altnc evre
1. Jean Piaget
Kiisel ahlaki deerler evresi
hh Geliim evrelerini 4 aamaya ayrmtr.
hh lk dnem "duyu-hareket dnemi"dir. Bebek iki yana kadar

ilgisini eken eylerin yanna gider ve dokunur. Her eyi teh- hhF. DUYUMUN ZELLKLER
likesiz sayar. hh Duyu organlar yoluyla i ve d evreden gelen uyarclarn
hh kinci dnem "ilem ncesi dnem"dir. 2-6 ya arasdr. Bilgi alnarak sinirler yoluyla beyne ulamasna duyum denir.
sistemli biimde ilenmez, bir durumun sadece bir yn ele
alnr.
hh nc dnem "ilemler dnemi"dir. 7-12 ya arasdr. Bilgi hh Grme, iitme, tat alma, dokuna ve koklama olmak zere be
sistemli biimde verilirse sistemli ve mantkl ilenebilir. duyumuz vardr.
hh Drdnc dnem "soyut ilemler dnemi"dir. 12 ya zerini hh Organizmann durumu hakknda bizi bilgilendiren duyuma
kapsar. Varsaymlar kurulabilir, mantksal sonular karlabi- daha sahibizdir. Bunlar; kas ve hareket duyumu, hl duyumu,
lir, karmak sorunlar sistemli biimde zlebilir. denge duyumudur.

1. Grme Duyumu hh Burun boluunun st ksmnda, zerinde srekli nemli ve

tyl olan koku hcreleri ile bunlarn bal olduu sinir hc-
hh Grme merkezi sinir sisteminin ilevi sonucu gerekleir. releri vardr. Bunlarn uyarclar beyindeki koku merkezine
Beynimizin grme ile ilgili blm arka ksmdaki sa ve sol iletmesi ile koku duyumu meydana gelir.
yarm krelerdir.
hh Koklama duyumu ile tatma duyumu arasnda nemli bir iliki
hh Grme duyumu organ gz, uyarcs ktr. Ik uyaranlar sz konusudur. Tatma algs, koklama duyusu ile birlikte ger-
gzn kornea ve saydam tabakasndan geerek mercee ekleir.
gelir; mercek bu retina zerinde odaklatrr. Bu yolla
beyindeki grme merkezi uyarlm olur. 5. Dokunma Duyumu
hh Dokunma duyumu derinin bir eye dokunmas ya da deri ze-
rine basn yaplmas ile meydana gelir.
hh Gz bebeinin byyp klmesi n ayarlanmasna yarar. hh Duyum i deride bulunan ince sinir ipliklerinin uyarclar alp
Yksek kta gz bebei klr, az k olduunda ise byr. beyne ulatrmas ile gerekleir.
2. itme Duyumu
hh itme, organizmann nesnelerin titreimi sonucu ortaya -
kan sesleri duyma yetisidir. hh Bedenimizi saran derinin her taraf ayn duyarllkta deildir.
hh Nesnelerin titreimi hava aracl ile kulaa ular. Kulak Parmak ular ile dudaklar daha duyarl iken srt blgesi daha
blmden oluur. az duyarldr.
3. Tat Duyumu 6. Kas, Hl, Denge ve Dier Duyumlar

hh Tatma duyumunun organ dil ve ksmen de damaktr. Uyar- Kas ve Hareket Duyumu: Duyu organlarnn durumunu, v-
cs ise sv maddeler ile tkrkte eriyebilen kimyasal mad- cut duruunu, el ve ayaklarn pozisyonunu bildirir. Bu duyum-
delerdir. lar iskelet kaslarnda, kaslar kemie balayan kirilerde ve
eklemlerde bulunurlar.
hh Dil birok girinti ve kntdan olumutur. Dilde ayrca tat
uyarcsna duyarl ve tyl olan tat hcreleri vardr. Hl Duyumu: Alk, tokluk, susuzluk, yorgunluk ve mide bu-
lants gibi duyumlardr.
hh Dil tatma dnda; scak, suk, ac, sz ve basn duyularna
da sahiptir.
Denge Duyumu: Beyincik ve i kulaktaki bulunan duyum-

lardr.
Ac ve Ar Duyumu: Uyarcnn derideki sinir ular tarafn-

dan alnp beyne iletilmesi ile oluur.
Grmesek, iitmesek ve duymasak kendimizi nasl hissederdik? Scaklk ve Soukluk Duyumu: Bu duyumlar deri zerinde-
ki farkl trden duyarl noktalar yolu ile hissedilir. Hibir eye
4. Koklama Duyumu dokunmadan da soukluk ve scakl alglarz.
hh Koklama duyumunun organ burun, uyarcs ise gaz haline Basn Duyumlar: Deri alt dokularda bulunan iki cisimcik-
gelmi kimyasal maddelerdir. Bu kimyasal maddelerin duyu ten biri hafif basnc, ikincisi ar basnc alr.
organ aracl ile fark edilmesine koklama duyumu denir.

7. Duyum Eii hh Organizma srekli olarak eitli uyarclarn etkisi altndadr. Za-
man zaman bu uyarclarn miktar azalabilir ya da oalabilir.
hh Organizmann bir uyarcy fark etmeye balad noktaya
hh Organizmay etkileyen uyarclarn miktarnn azalp oal-
"duyum eii" denir.
mas, organizmann uyumunu zorlatrr. Bu durumda orga-
nizma ar ya da yetersiz uyarlmann etkisi altndadr.
1. Yetersiz Uyarlma
hh Duyu organlarnn bir uyarcy fark etmeye balad en alt
noktaya "alt eik" uyarmn artk fark edilemeyecek kadar id- hh "Yetersiz uyarlma", uyarclarn duyum eiini gememesi ya
detlendii en st seviyeye de "st eik" denir. da uyarclarn organizmay normal iddet ve srenin altnda
etkilemesi durumudur.
hh Organizma alt eik ile st eik arasndaki uyarclara duyarl-
dr. Tepkisini de bu eikler arasndaki uyarclara gsterebilir.
hh iddeti deien bir uyarcnn veya iki farkl iddetteki uyarc- hh Uyarmn meydana gelmesi iin uyarclarn, duyum eiinin
nn iddetinin deitiinin anlalabilmesi iin gerekli olan en alt snrn gemesi gerekir. Eer duyum eiini gemezse
az miktara "farkllama eii" denir. uyarlma yetersiz olur ve duyum meydana gelmez.
hh Organizmann belirli bir srede alk olduu toplam uyarc

miktar azald zaman da yetersiz uyarlma sz konusu olur.
hh Hem duyum eii hem de farkllama eii insandan insana hh Yetersiz uyarlma uzun srdnde organizma evresine
hayvandan hayvana farkllk gsterir. uyumda zorlanr. Alglama bozukluklar balar. Sanrlar (hal-
sinasyon) balar ve davran bozukluklar ortaya kar. Zihin-
rnek3: sel ilevlerde gerileme grlr.
Hemen hemen her evde, iyerinde veya ou sokakta kab-

losuz internet balantlarnn yayd radyo dalgalarna s-
2. Ar Uyarlma
rekli maruz kalmakta fakat bunlar hi fark etmemekteyiz.
hh ve d uyarclarn organizmay normal iddet ve srenin
Yukardaki rnek aadakilerden hangisi ile aklana-
stnde etkilemesine "ar uyarlma" denir. Organizmann
bilir?
normal etkinlikte bulunmas iin gereken miktardan ok uya-
A) Alg yanlmas B) Ar uyarlma rm olmas demektir.
C) Fark eii D) Duyum eii

E) Yetersiz uyarlma hh Srekli ve iddetli uyarclar (kuvvetli bir k, yksek s ya da
Uyarclarn organizmay etkilemesi iin duyum eikleri arasnda olmas gere- grlt, ar alk, susuzluk ya da arlar vb.) ar uyarlma-
kir. ya neden olur.
Cevap: D
hh Ar uyarlmada uyarclar znt, kayg ve fke gibi kiinin
duygu ve dncelerinden de kaynaklanabilir.
hhG. UYARILMA VE DAVRANI hh Ar uyarlmada birey zorlanr. Bundan kurtulmak iin aba
hh imizden veya dmzdan gelen ve duyu organlar tarafn- gsterir. Kurtulamadnda organizma yorgun der ve ev-
dan alnabilecek iddette olan uyarclarn organizmay etki- resine uyumu azalr.
lemesine "uyarm" denir.
hh Organizmada nce huzursuzluk ve gerginlik grlr. Bu du-
hh Organizma yaamn srdrebilmek iin iinde bulunduu rum devam ederse davran bozukluklar ya da psikosomatik
evreye uyum salamak zorundadr. hastalklar ortaya kar.

hh Duyarllamada daha nce etkili olmayan, dk uyarc id-

detlerinin etkili hle gelmesi sz konusudur.
hh Alkanlk ve duyarllamadaki ortak ge, uyarclarn tekrar-

lanmasdr.
hhG. ALGI, DERNLK ALGISI, ALGIDA

DEMEZLKLER
Yksek ses ar uyarlmaya neden olur.
1. Alg
3. Dengelenme hh nsan evresindeki nesneleri, nesnelerin niteliklerini duyular
yolu ile tanr. nsan, duyular yoluyla elde ettii bu uyarclara
hh Ar ve yetersiz uyarlma sonucunda, organizmann bozulan
baz anlamlar verir.
uyumunu yeniden salama abasna "dengelenme" denir.
hh Duyumlarn yorumlanarak anlaml hle getirilmesi sonucu al-
glama gerekleir.
hh Organizma uyarclarda deiiklik olursa tepkide bulunur. Bu

tepkinin amac uyumlu duruma dnmektir.
hh Bir yandan yeni duruma uyum gstermeye alrken bir yan- hh "Alg" insann eitli uyarmlar daha nceki yaantlarnn da
dan da deiiklii gidermeye alarak evresini kendisine etkisiyle anlaml hle getirerek tanmas demektir.
uydurmaya alr. hh Algnn oluumunda duyu organlarmzn yapsnn ve ileyi-
hh rnein ar scaklkta vcudun terlemesi, souk havada tit- inin rol vardr. Fakat bundan fazla olarak duyuma bir anlam
remesi dengelenmedir. yklediimiz zaman algs meydana gelir.
hh Duyulan bir ses "uyarc"dr. Bu uyarcnn duyu organlarn

etkilemesi ile "uyarm", duyu organlarnn bu uyarcy almas
sonucu da "duyum" oluur. Duyulan sesin telefon sesi oldu-
unun fark edilmesi ise "alg"dr.
4. Alma ve Duyarllama
hh Uyarclarn srekli ve iddetli sunulmas sonucunda, duyu
organlarnn bu uyarclar bir mddet getikten sonra fark et-
memeye balamasna "alma" ya da "duyarszlama" denir.
2. Derinlik Algs
a) Derinlik algsn yaratan evresel etkenler unlardr:
Baka eyann nn kapatan eyler bize daha yakn ola-

hh Almada ayn etkiyi elde etmek iin daha yksek uyarc id-
rak grnr.
detine gereksinim vardr.
Bir nesneye yaknsak onu daha aydnlk ve parlak grrz.
hh Organizmann alt bir uyarcnn iddetinde ya da zelli-
inde bir deiiklik olduunda ona kar normal durumunda- Paralel olan izgiler,bizden uzaklatka birbirine yakla-
kinden daha duyarl hle gelmesine "duyarllama" denir. yormu gibi grnr.
Sorusu
retmen
Alma ve duyarszlama arasnda ne fark vardr?
Alma duyu organlarnda, duyarszlama duygularda oluur.

b) boyutluluun dier bir nedeni olan gzn yapsal zel- b) Byklk deimezlii: Nesneler bizden uzaklatka
likleri unlardr: imgesi klr, fakat biz byk olarak alglarz. Uzaktaki
aac yine byk olarak alglarz.
hh Her iki gzn mercei de yakn bir cisme bakarken yasslar.
Bu cisimlerin yaknl ve uzakl hakknda fikir verir. c) Renk deimezlii: Nesneler iinde bulunduu mek-
nn aydnlatlmasna bal olarak farkl renkte grnr. La-
hh Uzak cisimlere bakarken iki gzn baklar birbirine paralel
civert rengi karanlkta siyah grnr ama biz yine lacivert
olur ve yakn cisimlere bakarken iki gzn bak dorultusu
olarak alglarz.
birbirine yaklar. Aradaki a nedeniyle cismin yaknl ve
uzakl hakknda bir fikir edinilir.
hh ki gzle ayr alardan alnan grntler, beynin grme mer-

kezinde birletiinde nesneler boyutlu grnr. hhH. ALGIYI ETKLEYEN ETKENLER
1. Alg Yanlmalar
hh Gnlk hayatta ou zaman baz uyarclar olduundan fark-
l alglarz. Alglamada oluan yanl deerlendirmelere "alg
yanlmas" ad verilir.
ALGI YANILMALARI
llzyon Halsinasyon
Altgenin iindeki kp grebiliyor musunuz?
3. Algda Deimezlikler Fiziksel llzyon
hh nsanlar tandklar ve bildikleri nesneleri, kendilerine farkl

grnmesine ramen eski normal halleri ile alglarlar. Psikolojik llzyon
hh ok uzaktan giden bir kiinin retinadaki grnts kk ol-

masna ramen, biz onu normal boyutlarda alglarz. hh llzyon: Var olan bir uyarcnn yanl olarak alglanmasdr.
hh Daha nceden bildiimiz nesnelerin farkl grnmelerine ra-

men bizim onlar ayn ekilde alglaymza "algda dei-
hh Fiziksel llzyon: Alglanan uyarcdan kaynaklanan yanlsa-
mezlik" ad verilir.
malardr. Burada illzyonun nedeni fiziki prensiplerle akla-
nabilir. Ayn uyarc herkeste ayn alg yanlmasna neden olur.
hh Algda deimezlik ekilde olur:
a) ekil deimezlii: Nesnelerin deiik durumlarda

farkl ekillerde grnmelerine ramen onlar bildiimiz e-
kilde alglama eilimidir. Madeni bir paraya hangi adan
ki sar izgi eittir fakat st- Ortadaki yuvarlaklar eittir fakat
bakarsak bakalm yine onu yuvarlak olarak alglarz.
teki daha uzun gzkr. soldaki daha byk gzkr.

hh Psikolojik llzyon: Psikolojik illzyonlar bireyin kiilik zel- c) Yaknlk: Yakn zamanda ve yakn yerde bulunan nesnelerin
liklerinden ve psikolojik durumundan kaynaklanan yanlsa- anlaml btnler hlinde kavranmasdr.
malardr, kiiden kiiye deiir. Evdeki kat parasn fare
sanmak, yolda yrrken renkli bir kad para olarak alglama d) Gruplama: nsanlar eitli ipularna dayanarak aldklar uya-
birer psikolojik yanlsamadr. rclar gruplayarak anlaml btnler hlinde daha kolay alglarlar.
hh Halsinasyon: Olmayan bir uyarcy varm gibi alglamadr.

Bu eit alglamalar ar ruh hastalarnda, ateli hastalklarda
ve uyuturucu bamllarnda grlen bir yanlsamadr.
2. Algda Organizasyon
hh Algy duyumdan ayran en nemli fark algda uyarclarn an-
laml hle getirilmesidir.
hh Organizmay etkileyen uyarclar anlamlandrlrken tek tek

deil anlaml btnler halinde alglanr.
hh Deiik uyarclarn bir btn haline getirilerek anlaml kln-

masna "algda organizasyon" denir. e) Ztlk: Uyarclar arasndaki ztlk uyarclarn olduundan
farkl alglanmasna neden olur.
f) Tamamlama: Duyu organlarna gelen uyarclar arasndaki

boluklarn tamamlanarak anlamlandrlmasdr.
hh Bir mzik paras deiik nota, kelime ve cmlelerden olu-
mutur. Biz bunlar tek tek deil anlaml btnler hlinde kav-
rarz.
hh Algda organizasyonu salayan etmenler unlardr:
a) Benzerlik: Birbirine benzeyen nesneler bir btn hlinde al-

glanrlar.
b) Devamllk: Birbirini takip eden uyarclar, anlaml btnler

hlinde alglanrlar.
g) Simetri: Uyarclarn simetrik olmas bir btn olarak alglan-

masna neden olur. rnein masa zerindeki vazo ve biblolar
simetrik biimde yerletirdiimizde dank hldeki grnmle-
rinden farkl olarak alglanr.
h) Figr - fon (ekil - zemin) likisi: Nesnelerin zemine gre

daha nce ve zeminden yksekteymi gibi grlmeleridir. Alg-
lanan nesne figr, nesnenin iinde bulunduu ortam da fondur.
Sorusu
retmen
Halsinasyon hangi zelliiyle illzyondan farkldr?
Halsinasyonda bir d uyarc yoktur, illzyonlarda vardr.

hh nsann kiilii, gemi yaants, n yarg ve zihinsel tutumlar,

duygu, dnce ve inanlar gibi faktrler de alglamay etkiler.
b. D Etmenler
hh Algy etkileyen d etmenler bireyden deil uyarcdan kay-
naklanan zelliklerdir.
hh Uyarcnn iddeti, ztlklar, bykl, tekrar, hareketlilii

gibi zellikleri algy etkiler.
Figr - fon ilikisi
rnek4:
SNVD BRLR DLRM
hh Kiinin iinde yaad toplumun kltrel zellikleri, inanlar,
Pek ok kii eksik harflere karn yukardaki yazy "SINAV- deerleri, nesne ve olaylar alglama biimini etkiler.
DA BAARILAR DLERM." eklinde okur.
c. Algda Seicilik
Bu durum, aadakilerden hangisi ile aklanabilir?
hh Gnlk yaantmzda ayn anda duyu organlarmza ok sa-
A) Zihnimiz, duyusal bilgileri baaryla depolar. yda uyarc gelir. Biz bu uyarclarn sadece bir ksmn alg-
B) Algsal deneyim, bilgi paracklarnn yalnzca toplan- larz.
masyla deil onlarn anlamlandrlmasyla gerekleir.
hh Duyu organlarmza gelen uyarclarn bazlarn seip sade-
C) Zek dzeyimiz, grsel uyaranlar nasl alglayacam- ce bunlar alglamamz olayna algda seicilik denir.
z etkiler.
hh Ders alrken evde televizyon ak olabilir veya amar
D) nsanlar, duyusal eiklerinin altnda kalan uyaranlar al-
makinesi alabilir. Ancak biz bu uyarclardan sadece oku-
glamay zaman iinde renirler.
duumuz kitaba younlaabiliriz.
E) nsanlar, yeterli motivasyona sahipseler grme keskin-
liklerini artrarak normalde okuyamayacaklar yazlar d. Duyum ve Alg
okuyabilir hle gelirler.
hh renirken ve dnrken kullandmz bilgiyi d dnyadan
Uyarclarn anlamlandrlmas srecine algda rgtlenme denir. Bu durum
algda tamamlama ile ilgilidir.
alrz. Bu bilgiyi, duyum ve alg olmak zere iki dzeyde i-
leriz.
Cevap: B
hh Duyum; bir n parlakl, yemein scakl veya elimizi
3. Algy Etkileyen D ve Etmenler, Algda
kestiimizde duyduumuz ac gibi daha basit yaantlar ierir.
Seicilik
hh Duyu organlarnn beyne ilettikleri duyumlar basittir. Oysa
a. Etmenler alglama, gemi renme ve deneyimlerimizin de iin iine
girdii son derece karmak bilinli bir sretir.
hh nsann meslei, ilgi ve ihtiyalar algy etkiler. Bir aac g-
ren ressam onun renklerinin gzelliini, bir ocuk aacn dal-
larnda salncak kurmay, yorgun bir ifti aacn glgesinde
dinlenmeyi dnr. hh Alglama annda beyin, bireyin iinde bulunduu durumu,
hh nsann ihtiyalar algy etkiler. Bir eme gren insan elleri beklentilerini, gemi yaantlarn, dier duyu organlarndan
kirliyse ykamak ister, susamsa su imek ister. gelen duyumlar, toplumsal ve kltrel etkenleri hesaba katar.
hh Beklentiler ve hazrlk durumu algy etkiler. Arkadan bekle- hh Duyumlar bal bana bir yaant olmayp bir yaantnn yani
yen biri uzaktan gelen birini arkada olarak alglayabilir. alglamann meydana gelmesini salayan oluumlardr.

PSKOLOJNN TEMEL SRELER - I Konu Testi - 1
1. Kimlik oluumunu baaryla tamamlam kiiler, ruh sa- 4. Burnun koku almas duyumdur, bunun elma kokusu oldu-
l bakmndan iyi durumda olan bireylerdir. Kimlik oluu- unu anlama ise algdr. Kulan bir ses iitmesi duyumdur,
munu baaryla tamamlayamayan bireylerse, ruh sal bunun dardan gelen rzgar sesi olduunu anlama alg-
bakmnda dengesizdirler; tm yaamlarnda huzursuz ve dr.
mutsuz olurlar. Bu rneklere dayanlarak duyumla ilgili aadaki yar-
Bu parada aadakilerden hangisi dile getirilmektedir? glardan hangisine ulalabilir?
A) Ruh sal ile kimlik oluumu yakndan ilgilidir. A) Organizmann kendi kendini korumasdr.
B) Her bireyin farkl bir kimlik gelitirmesi normaldir. B) Uyarcdan normalin stnde etkilenmektir.
C) Kimlik oluumu srasnda karlalan glkler gr- C) Bilgi haline gelmemi olan uyarmdr.
mezden gelinmelidir. D) Uyarclarn yanl yorumlanmasdr.
D) Kimlik ile kiilik birbiriyle balantldr. E) Uyarcnn zihinde yorumlanmasdr.
E) Kimlik oluumu bedensel geliimle dorudan ilikilidir.
2. Ergenlik dneminde erkek ve kzlar kendi cinsiyetlerine uy-

gun fizyolojik, psikolojik ve toplumsal nitelikleri kazanmaya
5. Masann zerindeki bilgisayara hangi adan bakarsak ba-
balar ve ergenlerde birtakm deiimler gzlenir.
kalm ayn olarak alglarz. Kar her koulda beyaz, patl-
Aadakilerden hangisi ergenlerde gzlenen psikolo- can her k durumunda mor olarak alglarz. Bu rnekler
jik deiime rnektir? algda deimezlik olarak nitelendirilir.
A) Akran gruplarnn nem kazanmas Algda deimezliin faydas aadakilerden hangisi-
B) Erkeklerde sakallarn kmas dir?
C) Boyun uzamas A) Benzer uyaranlarn yaknlatrlarak alglanmas

D) Aileden bamszln kazanlmas B) Organizmann fark eiini artrmas
E) Duygusalln artmas C) Eksik olan uyaranlarn zihinde tamamlanmas
D) Dnyann tekdze grlmesine yardmc olmas
E) Algsal dnyann karmakln giderip alglara bir d-
zenlilik kazandrmas
3. Yaplan aratrmalarda ge olgunlaan ocuklarn genel-
de snf arkadalarndan daha az ilgi ekme davranlar
gsterdikleri tespit edilmitir. Kendilerini reddedilmi ve ar-
kadalar tarafndan hkmedilmi hissederler. te yandan
erken olgunlaanlar, genelde daha zgvenli ve bamsz
olurlar.
Bu aratrmann bulgusu aadaki yarglardan hangi-
sini destekler?
A) Kimlik duygusu gelimi olan bir gen kendi benliinin 6. "A bir kimsenin frndan gelen ekmein kokusunu veya bir
farknda olur. gazetedeki yiyecek reklamn kolayca fark etmesi" aa-
B) Bedensel geliimin erken ya da ge olmas psikolojik dakilerden hangisine rnektir?
yapy etkiler.
A) Algda seicilik
C) Genler otoritelerden bamsz davranlar gelitirme-
B) Algda deimezlik
yi isterler.
C) Derinlik algs
D) Kimlik oluum srecinde genler sorumluluk almaktan
kanrlar. D) Zaman algs
E) Genler uygun toplumsal koullarda sosyalleirler. E) Algda rgtlenme

7. Bir resme, filme, fotorafa baktmzda da derinlii alglarz. 10. Bir ailenin yeleri dn trenleri ile ilgili CD izlerken, ba-
Aadakilerden hangisi derinlik algsnn olumasna zlar ka kez grndyle, bazlar yakn arkadalarnn
yardmc olmaz? ald kilolarla, hanmlar ise beylerinin kimlerle konutukla-
rna dikkat etmilerdir.
A) Nesnelerin aydnlk ya da glgeli olmas
Bu durum aadaki yarglardan hangisine bir rnek-
B) Nesnelerin birbirini kapatmas tir?
C) Nesnelerin en, boy ve derinliinin olduunun bilinmesi
A) ekiller bulunduklar zeminden daha nde alglanr.
D) zellikleri bilinen nesnelerin farkl grnmesine karn
B) Hareket halindeki nesneler daha kolay alglanr.
bilinen rengiyle alglanmas
C) lgiler ve gereksinimler alglar etkiler.
E) Eit byklkteki iki nesneden bulank grnenin daha
uzakta alglanmas D) Duyu organlarnn duyarll kiiden kiiye deiir.
E) Ortamdaki benzer nesneler gruplanarak alglanr.
8. ok sevdiimiz ve uzun zamandan beri grmediimiz bir

yaknmzn gelmesini bekliyorsak zaman bize ok uzun 11. Bir sre hcre cezasna arptrlan mahkumlarn normal
gelir. Buna karlk ok beendiimiz bir filmi izliyorsak za- koularna dndklerinde uyum salamada zorlandkla-
man bizim iin ok ksadr. r, gnelenmeye karldklarnda gzlerini iyice kstklar,
hatta yrme becerilerinde azalma olduu gzlenmitir.
Bu rnee dayanlarak aadaki yarglardan hangisi-
ne ulalabilir? Bu durum aadakilerden hangisiyle aklanabilir?
A) Ksa zaman srelerini tahmin etmek gtr. A) Yetersiz uyarlmann organizmann dengesini bozma-
syla
B) Zaman alglama kiinin psikolojik durumuna gre
farkllk gsterir. B) Uzun sreli uyaranlarn almaya yol amasyla
C) Zaman algs yaa gre deiir. C) Ani uyaranlara verilen refleks tepkisiyle
D) Zaman algs her kiide ayndr. D) Fazla uyarc alan organizmann rahatlama salama-
syla
E) Zaman alglama kaltsal zelliklerden etkilenir.
E) Fizyolojik gdlerin birincil olmasyla
9. ok acl kavram cenaze evinde ok ac ekmi insan

artrrken, lokantada ise yemek eidini artrr. 12. Orkestra efinin, orkestradan gelen atlak sesleri he-
men fark etmesi
Bu rnee dayanarak aadaki genellemelerden han-
gisine ulalabilir? Bir terzinin, bir elbisenin dikimindeki hatalar dier in-
sanlardan daha kolay fark etmesi
A) Baz durumlarda ekil ve zemin birbirinden ayrt edile-
Bu iki rnekte algda seicilii etkileyen hangi faktr-
memektedir.
lerden sz edilmektedir?
B) Alg yanlmas her bireyde grlebilir.
A) n yarglar ve artlanma
C) Uyarcnn iddeti alglamay etkiler.
B) lgiler ve meslek
D) Bireylerde nce duyum sonra alg oluur.
C) Ztlk ve hareket
E) Uyarc ile ilgili alg iinde bulunulan ortamdan etkile-
nir. D) Telkin ve kltr
E) Beklentiler ve duygular
12. B 11. A 10. C 9. E 8. B 7. D 6. A 5. E 4. C 3. B 2. E 1. A Cevaplar

1. Kii bebeklik andan balayarak ergenlik yllarna kadar 4. Alglamada, tekrarlanan d uyarclar daha kolay dikkat
getirdii kiilik yapsnda temel gven duygusu yerine g- eker.
vensizlik, bamszlk yerine kararszlk gelitirebilir. Giri- Aadakilerden hangisinde bu duruma uygun bir r-
im yerine gvensizlik, sululuk, baar yerine yetersizlik nek sz konusudur?
ile yorulmu bir duygu gelitirebilir.
A) Reklamclarn hareketli uyaranlardan yararlanmalar
Bu parada ergenlik dnemindeki bireyin karlaa-
bilecei zorlanmalarn nedeni olarak aadakilerden B) Bir annenin ocuunun alama sesini dier kiilerden
hangisi gsterilmektedir? ncelikle duymas
C) Kan ihtiyac anonslarnn bir ka defa yaplmas
A) Bedenine uyum salayamamas
D) Ani bir patlama karsnda dikkatin patlamann geldii
B) Ailesi ile kuak atmas sorunlar yaamas
yne evrilmesi
C) Arkada olarak akran grubunun seilmesi
E) Birbirine zt olan renklerin daha fazla dikkat ekmesi
D) nceden baarlamam geliim grevlerinin olmas
E) Baarl rol modellerinin bulunamamas
2. Ergenlik dneminde boy ve kiloda art grlr. Yz, kol

5. Bir derste retmeni dinleyen bir renci, retmenin ses
ve bacaklarda byme ergenin hareketlerinde dengesizlik
tonundaki kk farkllklar ayrt edemez. Ses tonu dikkat
ve baz koordinasyon bozukluklar oluturur. Bu dnemde
ekecek biimde ykselir ya da azalrsa renci bu dei-
ses deiir, cinsiyet hormonlar etkinliklerini artrr, kz ve
kenlii anlayabilir.
erkeklerde kendi cinsiyetlerine uygun bir grnm ortaya
kar. Bu durum aadaki kavramlardan hangisiyle ilgilidir?
Bu parada ergenlik dneminin hangi zellii vurgu- A) Alma B) Farkllama eii

lanmaktadr? C) Duyarszlama D) Duyum eii
A) Fizyolojik deimelerin gzlenmesi E) Yetersiz uyarlma
B) Sosyal deiimlerin yaanmas
C) Geliim grevlerinin renilmesi
D) Kimlik oluumunun balamas
E) Psikolojik deiimlerin grlmesi
6. Duyusal uyum, organizmann tekrarlanan uyarclar kar-

snda tepkisinin azalmas ya da tamamen ortadan kalkma-
3. Oyunca bir rtyle saklanan bebek, oyuncak artk yok-
sdr.
mu gibi davranr. nk bebekte nesne kalcl algs
henz olumamtr. Buna gre, aadakilerden hangisi duyusal uyuma
rnek deildir?
Buna gre, bebein nesne kalcl algs aadakiler-
den hangisine baldr? A) Gzn karanla almas
A) Kiilik geliimine B) Grltnn bir sre sonra hissedilmemesi
B) Sosyal geliimine C) Yemekhanedeki yemek kokusunun zamanla duyulma-
mas
C) Bedensel geliimine
D) e giderken her gn ayn yolun takip edilmesi
D) Kurallarn geliimine
E) Giyilen elbiselerin arlnn hissedilmemesi
E) Bilisel geliimine

7. Hi kimse bildiinden fazlasn duymaz, kimse duyumsa- 10. Srekli yksek grltde almak zorunda kalan insan-
yabildiinden, hayal edebildiinden ve dnebildiinden larn zamanla fizyolojik ve ruhsal sorunlarla karlatklar
fazlasn alglayamaz. saptanmtr.
Bu parada alglamay etkileyen hangi faktrden sz Bu parada sz edilen sorunlarn temelinde aada-
edilmektedir? kilerden hangisi bulunmaktadr?
A) lgiler A) Dengelenme
B) Zek B) Ar uyarlma
C) Beklentiler C) Alma
D) Deneyimler D) Yetersiz uyarlma
E) nanlar E) Alkanlk
8. Hoa giden durumlarda, zaman su gibi akp giderken, is-

tenmeyen durumlarda zaman bir trl gemek bilmez. 11. Bir organizma evresindeki belli bir uyarcya normal ola-
Bu durum aadaki algsal srelerden hangisiyle il- rak beklenilenin zerinde tepki gsteriyorsa, bu uyarcya
gilidir? kar duyarldr.
A) Derinlik algs Buna gre, aadaki davranlarn hangisinde duyar-

llk vardr?
B) Algda deimezlik
C) Zaman algs A) Bir kadnn en kk tkrtda uykudan uyanmas
D) Algda seicilik B) Bir erkein topluluk iinde kfrl konumalar yapma-

s
E) ekil-zemin algs
C) Bir rencinin okulun kurallarna kaytsz kalmas
D) Bir iinin ileri ardan almas
E) Bir retmenin dardan gelen grltye ramen der-
sini anlatmas
9. Renkli bir televizyonun ekran byte altnda incelendi-

inde, ekrann sadece renkte (krmz, yeil, mavi) ok
sayda noktadan olutuu grlr. Gzmzn bu nokta-
lar tek tek ayrt edememesinin nedeni, noktalarn birbirine
ok yakn olmasdr.
Bu paraya dayanarak aadaki yarglarndan hangi- 12. Terminal veya garda, iinde bulunduumuz ara hareket
sine ulalabilir? etmedii halde, yanmzda bulunan ara hareket ederse,
A) Birbirine benzer uyaranlar birlikte rgtlenerek algla- sanki kendi aracmz gidiyormu gibi hissederiz.
nr. Bu durum aadaki kavramlardan hangisiyle akla-
B) Birey dikkatini daha ok ilgisini eken uyaranlara y- nabilir?
neltir. A) Alma
C) Hareketli uyaranlar durgun olanlara gre daha nce B) Fiziksel illzyon
alglanr.
C) Fizyolojik gd
D) Zihin, uyarcdaki boluklar tamamlayarak alglar.
D) Halsinasyon
E) Birbirine yakn uyaranlar birlikte rgtlenir.
E) Psikolojik illzyon
12. B 11. A 10. B 9. E 8. C 7. D 6. D 5. B 4. C 3. E 2. A 1. D Cevaplar

PSKOLOJNN TEMEL SRELER - II

Gdlenme, Duygu, Bilin, Dikkat ve Sosyal Psikoloji 03
hhA. GD hh htiyacn psikolojik anlam ise insann geliimi ve uyumu iin
zorunlu olan koullarn eksik olmasdr.
1. Gdlenme Sreci b. Drt

hh Uyarlma organizmann yaamn srdrebilmesi iin zorun- hh Tm davranlarmzn altnda bir ihtiya bulunmaktadr. Bu
ludur. Organizma neye ihtiyac olduunu uyarlma sonucu ihtiyac gidermek iin organizmada beliren g, drtdr.
fark eder. Acktnda yemek yer, susadnda su ier, yoru-
lunca dinlenir. hh Organizmada besinin azalmas "ihtiya", bu ihtiyatan doan
alk duyumu ise "drt"dr.
hh nsann hem fizyolojik hem de psikolojik ynden denge duru-
munu koruyabilmesi iin ihtiyalarn gidermesi gerekir.
c. Gd
rnek1:
hh Organizmann ihtiyacn gidermek iin onu drt ynnde ha-
nemli bir futbol ma ncesinde, takmlardan birinin y- rekete geiren eilime "gd" ya da "motiv" denir.
neticisi oyuncularna, ma kazanmalar hlinde kendilerine
ok byk armaanlar verileceini sylemitir. Bu oyun-
cularn, nceki malarna gre daha istekli oynadklar ve hh Drt organizmann ihtiyacn fark etmesidir. Gd ise orga-
ma kazandklar grlmtr. nizmann ihtiyacn giderme davrandr.
Yneticinin bu davran, oyuncularda aadakilerden d. Gdlenme

hangisini salamaya yneliktir?
hh htiya, drt, gd, davran ve doyum srecinin tmne
A) Kanmay B) Genellemeyi "gdlenme" ya da "motivasyon" denir.
C) Gdlenmeyi D) Ayrt etmeyi
E) n yargy
hh Gdlenme zerinde fizyolojik ve psikolojik salk iin nesnel
Bir uyarcnn organizmay harekete geirmesi ve o davran yapmaya istekli gereksinimlerin; kendimiz iin iyi yada yararl grdmz,
olmasna gdlenme denir.
kazanmaya altmz deerlerin; ama, niyet ve duygula-
Cevap: C
rmzn etkisi vardr.
hh nsann gdlenme srecinde geirdii aamalar unlardr:
a. htiya htiya Drt
hh htiya, organizmada bir eksikliin ortaya kmas demektir.

Organizmadaki bu eksiklik giderilinceye kadar ihtiya hli de-
Gdlenme Gd
vam eder.
hh Ackan insann bedeninde azalan besin yerine getirildii za-

man yiyecek ihtiyac da ortadan kalkar. Doyum Davran

hh Pekitireler "olumlu" ve "olumsuz" pekitire olmak zere

rnek2: ikiye ayrlr.
Okuldan eve byk bir heyecanla dnen ocuk, bir an nce hh "Olumlu pekitireler", davranmn ortaya kma olasl art-
babasnn yeni ald oyuncakla oynamak ister. Ama nce ran uyarclardr. A insana yiyecek, susuz insana su, olumlu
midesinden gelen sesleri susturmas gerektiini anlar. Bu- davranlara vg, bu pekitirelere rnek verilebilir.
nun iin mutfaa ynelir. Masada duran kurabiyeleri azna
hh Olumlu pekitire kavramyla "dl" kavram e anlaml ola-
atmak zereyken annesinin, "nce stn deitir ve elini
rak kullanlabilir. Fakat "ceza" kavram olumsuz pekitire
yka." uyarsyla irkilip aresiz odasna ynelir.
kavramyla e anlaml olarak kullanlamaz.
Bu parada anlatlanlar esas alndnda, gdlenme
srecinin tamamlanmad sylenebilir.
Aadakilerden hangisinin gereklemesiyle bu sre

tamamlanr?
A) htiya B) Drt C) Gd
D) Davran E) Doyum
hh "Ceza" istenmeyen davrann ortadan kaldrlmas, "olum-
htiya, drt, gd ve davrantan sonra son olarak doyum salanr.
suz pekitire" ise istenen davrann ortaya kma olasln
Cevap: E
artrma amacna yneliktir.
2. dl ve Ceza
hh rnein evdeki cam vazoyu kran ocua kzmak cezadr.
hh Pekitire, bir davranm kuvvetlendiren ya da ortaya kma Krma davran engellemeye allr.
olasln artran herhangi bir uyarcdr.
hh Cam vazoya doru yaklaan ocua yksek sesle barmak
hh Pekitirme, bir davranmn kuvvetlendirilmesi, ortaya karl- olumsuz pekitiretir. ocuk vazoya her yaklatnda bar-
masdr. dmz zaman, krmama davran ya da cam vazoya yak-
lamamas salanr.
rnek3:
Okullar aras bilgi yarmas yaplacan syleyen ret-
men, istekli renciler arasndan bir grup oluturur. Yarma
ncesinde birbirlerini rakip olarak gren, birbirleriyle pek de 3. Gd Trleri
anlaamayan bu renciler, yarmaya hazrlk srecinde
inanlmaz bir uyum ve alma sergileyerek retmenlerini a. Fizyolojik Gdler (Birincil Gdler)
bile arttlar.
hh Fizyolojik gdler organizmann canlln koruyabilmesi iin
Bu para aadaki yarglardan hangisini destekler? ihtiyalarn karlamay amalayan gdlerdir.
A) Grup baars iin bireylerin itaatkr olmas gerekir. hh Fizyolojik gdler doutandr ve yaam boyu devam eder-
B) Sosyal etki, bireyi uyma davranna zorlar. ler. Alk, susuzluk, annelik, cinsellik, dinlenme, oksijen ihti-
yac fizyolojik gdlere rnektir.
C) yi bir lider gl bir grup oluturur.
D) Sosyal etki, grupta sz birlii olmasna baldr.
E) dle ulama istei grup iin dayanmay artrr.
Pekitirme ve dle ulama istei grup ii dayanmay artrr.

Cevap: E
Sorusu
retmen
En birincil gd nedir?
Tehlikelerden korunup hayatta kalma

hh Sosyal gdlerle fizyolojik gdlerin nemi kiilere gre fark-

rnek4:
llk gstermektedir. Snava hazrlanan iki renciden biri a-
Aadakilerden hangisi fizyolojik gdlerde (motivler- lmaya devam ederken, dieri uykuyu tercih edebilir.
de) bulunmayp, toplumsal gdlerde bulunan bir nite- hh Sosyal onay, baar gereksinimi, ballk, zgrlk sosyal g-
liktir? dlere rnek olarak verilebilir.
A) Davranlarn nedenlerini aklayc olma
B) Bir ihtiyac gidermek iin organizmay harekete geir-
me
C) Kabul edilmeyi salayan davranlara kaynaklk etme
D) Organizmadaki denge durumunu deitirme
E) Yaam srdrmede gerekli davranlara kaynaklk
etme
Kabul edilme, sayg grme istei bir toplumsal gddr. rnek6:
Cevap: C
Fizyolojik gdlerin doutan var olmalarna karn psikolo-
b. Sosyal Gdler (kincil Gdler) jik ve toplumsal gdler renme ile kazanlr. Bu nedenle
hh Sosyal gdler, sadece insanlarda grlen, bireyin benliini bunlar toplumdan topluma, kltrden kltre deiirler.
korumasn ve toplumdaki dier bireylerle ilikilerini dzenle- Buna gre aadakilerden hangisi toplumsal gdlere
yen gdlerdir. rnek olarak gsterilebilir?
A) Susuzluk B) Annelik
rnek5:
C) Baar elde etme D) Uyumak
Aadaki davranlardan hangisi sosyal gdlerle E) Nefes almak
aklanabilir?
Susuzluk, annelik, uyumak, nefes almak birer fizyolojik gddr. Baar ise bir
A) Tehlikeyle karlaan kiinin kendini kurtarmaya al- sosyal gddr.
mas Cevap: C
B) Ergenlik ana gelen bir gencin, kar cinsten birine

ilgi duymas
C) Uzun sre uykusuz kalan bir kiinin, bir toplantda uyu-
yakalmas
D) Bireyin beenilmek amacyla gzel giyinmeye zen
gstermeyi
E) Ackan bir kiinin, yemek yemek iin sabrszlanmas
c. Uyarc Kaynakl Gdler
Beenilme, sosyal bir gddr.
Cevap: D hh Uyarc kaynakl gdler, dsal uyarclara daha ok bal
hh Sosyal gdlerin ou renilmi, kk bir ksm ise renil- olan, d dnyay kefetmeye ve deitirmeye odakl renil-
memitir. rnein sevme gereksinimi renilmemi gddr. memi gdlerdir.
hh Bazen sosyal gdler fizyolojik gdlerin nne geebilir. hh Uyarc kaynakl gdlere aratrma ve merak, kurcalama ve
ok ihtiyac olmasna ramen yolda bulduu paray sahibine temas etme rnek olarak verilebilir.
veren kii iin, kendine gvenilmesi nemlidir.

rnek7: rnek8:
Engin, sokakta yrrken taze baklava kokusu alr ve kafa- Bir koucunun, antrenman sahasna giren kpekten kaar-
sn kaldrp baktnda baklavacnn nnden getiini fark ken 100 metreyi 10 saniyede kotuu, antrenr tarafndan
eder. Vitrinden ieri baktnda baklavac, tepsilere erbet kaydedilmitir. Ama bu koucu daha nce katld yar-
dkmektedir. Bu grnt, aznn sulanmasna neden olur malarda ayn mesafeyi hibir zaman 12 saniyenin altnda
ve Engin hi a olmad hlde ieri girip bir porsiyon bak- komamtr.
lava yer.
Koucunun 100 metreyi 10 saniyede komas, aada-
Bu parada Engin'in gdlenmesinde aadakilerden kilerden hangisiyle aklanabilir?
hangisi etkili olmutur?
A) Alkanlklarn terk edilmesi zordur.
A) Kiinin alk dzeyi B) Baz stresler baary engeller.
B) Kiinin fizyolojik durumu C) Herkesin koucu olma potansiyeli vardr.
C) Kiilik zellikleri D) renilmi aresizlik hedeften uzaklatrr.
D) zendirici dsal uyaranlar E) Gl motivler enerjiyi artrr.
E) Toplumdaki ahlaki deerler Gdnn gl olmas organizmann enerjisini artrr.
Baklavaya erbet dklmesi srasnda ortaya kan koku zendirici bir d uya- Cevap: E
rcdr.
Cevap: D
5. Kendini Gerekletirme Gereksinimi

hh Maslow'a gre en alt dzeyde fizyolojik gdler, en stte de
kendini gerekletirme gds vardr. Gdlerin ncelik sra-
lamas bireyden bireye farkl olabilir.
Temas etme; insanda bulunan evrensel bir gddr.
4. Gdlenmi ve Gdlenmemi Davran

hh Gdlenmi davran ile gdlenmemi davran arasndaki
farklar unlardr: hh Maslow'a gre kendini gerekletirme, en yksek derecedeki
insan gereksinimidir. Tm yetenek ve nitelikleri aktif olarak
Gdlenme organizmaya enerji verir, bu durum enerjinin
kullanmay ve tm potansiyeli gelitirip gerekletirmeyi ie-
kullanlmasna ve yorgunlua yol aar. Gdlenmemi
rir.
davranta bu zellik grlmez.
hh Maslow'a gre kendini gerekletirmi insanlar; fiziksel, duy-
Gdlenme organizmann etkinliini artrr. Bu nedenle g-
gusal ve bilisel zelliklerinin farkndadr. zelliklerini olduu
dlenmemi davrana gre daha verimlidir.
gibi kabullenirler.
Gdlenme davrana yn verir, hedefe ynlendirir.
hh Kendilerini bir ie adayabilir, sorumluluk alabilir, sade ve ege-
Gdlenmi davran seicidir, organizma neye ihtiya du- mendirler.
yuyorsa ona ynelir.
hh zel yaama sayg gsterirler, empati ve sevgileri vardr.

hh Duygu ve heyecanlar derin uykudan gerilime kadar deie-

rnek9:
bilen genel uyarlmlk hlleridir. Fiziksel olarak llebilen
Hasan, derslerinde baarl ayn zamanda resme yetenei fizyolojik veya bedensel durumlardr.
olan biridir. Kendini resim alannda yetitirmek istemesine hh iddetli heyecanlar, yksek dzeyde bir genel uyarlmlk
karn ailesinin isteiyle mhendislik fakltesine gider ve hline yol aar, organizmann uyumu zorlar, davranlarda
emekli olana kadar mhendis olarak alr. Greviyle ilgili karklklar oluur.
yapmak istediklerini gerekletirmesine karn resim, iyi bir
ressam olmak dncesi hep aklndadr. Emekli olduunda 3. Haz, Korku, Kayg, fke, Saldrganlk ve
bunu frsat bilip resim yapmaya balar.
Mutluluk
Bu para, Maslow'un gdler hiyerarisindeki hangi
hh Haz; bir gdnn doyumu salandnda veya bir hedefe eri-
basamakla ilikilendirilebilir?
ildiinde duyulan histir.
A) Kendini gerekletirme B) Deerli hissetme
hh Korku ve kayg; Bir gdnn doyumunun salanmas ya da
C) Ait olma C) Gvenlik bir hedefe ulamann engellenmesi durumunda duyulan his-
E) Fizyolojik tir. Korkunun kayna bellidir, ancak kaygnn nedeni tam ola-
rak belli deildir.
Maslow'un ihtiyalar hiyerarisinde en st basamak kendini gerekletirmedir.
Cevap: A hh Saldrganlk bir duygu deil, duygularn yol at bir davra-
ntr.
hhB. DUYGULAR hh fke; engellenme veya engellenme korkusu kiide fke duy-
hh Canllardaki temel psikolojik srelerden biri de duygulardr. gusuna yol aar. fke de saldrganla neden olur.
Gn boyunca sevin, keder, kayg, fke, umut vb. duygular
yaarz.
hh Engellenme, kendini kmazda hissetme, saldr altnda oldu-
hh Duygu bileenlerden oluur. Bu bileenler; genel uyarlmlk
unu hissetme, gdlerin doyurulmamas fke ve saldrgan-
hli, haz, korku, kayg, fke saldrganlk, mutluluk gibi dav-
la sebep olabilir.
ran kalplar, gdleyici durumlar, jest ve mimikler ile de-
netimdir. hh Saldrganlk her zaman ak olarak gsterilemez, iten ie
srebilir.
1. Duygular ve Gdlenme
hh Duygu ve heyecanlar insan davranlarnn nemli nedenleri
arasndadr.
hh Gdler insan yaamnda nemli bir yer tutar. Gdlerin yeri-

ne getirilmesi, bu esnada karlalan sorun ya da kolaylklar,
doyurulan ya da doyurulamayan gdlerden sonra yaanan
duygular hepsi ayr ayr ele alnmas gereken konulardr.
Duygular davranlara, jest ve mimiklere yansr.
2. Duygular ve Genel Uyarlmlk Hli hh fke, znt, korku gibi olumsuz duygularmzdan sorumlu
beyin blgesi "amigdala"dr.
hh ok youn olarak duyulan ve organizmada uyarm yaratan
olumlu ya da olumsuz duygulara "heyecan" denir. Organizma hh Mutlulukla balantl beyin blgesi n beyin lobudur. Mutlu-
heyecan annda ar uyarlr ve gerilim duyar. lukla ilikili en nemli beyin kimyasalnn ad ise dopamindir.
hh Kiinin bilincinin ak ve tamamen uyank olmasna, enerjisini hh Holandmz birini grdmzde ya da bir baar haberi-
yapaca ie verebilmesine "genel uyarlmlk hli" denir. mizi iittiimizde vcudumuzdaki dopamin salgs artar.

4. Duygularn fadesi (Jest-Mimik) ve Dene- hh nsan bilinci sayesinde evresini tanr ve davranlarn ona
gre ekillendirir. Bireyin uyanklk hli onun bilinli olduunu
timi (Bilisel Deerlendirme) gsterir.
hh Duygular, ses (lk, inleme, i ekme, glme), szel ifade, hh nsanlar her zaman bilinli deillerdir. Bilincin ortadan kalkt
jest ve mimiklerle davranlarmza yansmaktadr. ve azald durumlar da vardr. rnein; uyku, koma, sara
hh Bir kimsenin yana, statsne, cinsiyetine ve iinde bulun- krizi, baylmalar, baz ruh hastalklar, alkol ve uyuturucu
duu sosyal ortama uygun olarak beden, el ve kol hareketleri madde kullanm gibi durumlar bilinli deildir.
de deiir. hh Bilinalt ise bireyin hi farknda olmad bir alandr.
hh Freud'a gre bilinaltnda tm ilkel benlik istekleri ve bunlarla

sk skya bal olan dnceler, davranlar bulunur.
hh Duygular kontrol etmede nemli olan ani eylemde bulunmak

ya da bastrmak deil, dengelemektir.
hh Bilincinde olunmayan ancak istenilirse hatrlanabilecek tr-
hh Duygular denetim altna alrken nce kaslar gevetmek, den dnceler ise bilin ncesindedir.
sonra isel telkinlerle rahatlamak ve sonra bir yaknla gr-
hh Freud bilinci e ayrmaktadr. Bunlar id, ego ve sper ego-
mek gerekir.
dur. nsan bu arasnda denge salayabilirse salkl ve
mutlu olur.
rnek10: hh d; en ilkel, kaltmsal drt ve temel biyolojik drtlerden olu-
ur. d, arzularn hemen yerine getirilmesini ister.
Ak olduu kiiyle ya da korktuu bir hayvanla karlaan
bir insann, her iki durumda da kalbi hzl atmaya balar, hh Ego; idin isteklerini denetim altnda tutmaya alan kiilik
az kurur. birimidir. Ego, kiiliimizin ynetici ksmdr, mantkl ve ger-
eki davranr.
Bu bilgiye dayanarak, aadaki yarglardan hangisine
ulalabilir? hh Sper ego; kiiliin toplumsal deerlerle ilgili yandr. nsanla-
rn davranlarn toplumdaki deerlere gre yorumlar. dden
A) Heyecann trne gre, farkl fizyolojik tepkiler ortaya
gelen ve egodan geen isteklerin toplumsal deerlere uygun-
kar.
luunu aratrr.
B) Heyecanlar zihinsel sreler yardmyla anlamlandrlp
isimlendirilir.
C) Farkl heyecanlarda, ayn temel fizyolojik mekanizma-
lar harekete geer.
D) Ar heyecan, insann evresine uyumunu zorlatrr.
E) Heyecanlar fizyolojik tepkilere gre ifade edilir.
hhD. DKKAT VE TRLER - DKKAT
Ak olmak ve korkmak farkl duygular olmasna ramen ayn heyecan belirti-
ETKLEYEN ETMENLER
lerine yol amtr.
Cevap: C 1. Dikkat ve Trleri
hhC. BLN VE BLNALTI hh evremizden gelen ok sayda uyarcdan belli bir ksmna
alglarmz yneltmeye "dikkat" denir.
hh Bilin, bireyin kendi i dnyasnn ve evresinin farknda ol-
masdr. Kiinin kendi varlndan tamamyla bilgi sahibi ol- hh Algda seicilii salayan sre dikkattir. Biz zerinde dikka-
masna bilin ad verilir. timizi younlatrdmz uyarclar alglarken dierlerini al-
glayamayz.

hh Dikkat; duyum, bellek ve renmeyi etkileyen bir st sretir.

nk dikkatin malzemeleri duyumlar, bellekteki bilgiler ve
dncelerdir.
hh Dikkat ikiye ayrlr: Etkin dikkat ve edilgin dikkat.
hh Etkin dikkat: Bireyin kendi iradesi ile belirli bir nesne ya da

olaya ynelerek dikkatini onun zerinde toplamasdr.
hh Bireyin istek ve arzular, beklenti ve ihtiyalar etkin dikkatte iekleri seven birinin dikkati ieklere, ocuu seven birinin dik-
nemli rol oynar. kati ocua ynelir.
hh Edilgin dikkat: Uyarclarn fiziksel zelliklerinden dolay dik-
kati ekmesi ile oluur. Yani d etmenlerin etkisiyle irade d hhE. BLNLLK TRLER
gerekleirse edilgin dikkat denir. hh Uyanklk hlini de iine alan normal bilin durumlarnda
temel koulun bulunmas gerekir. Bunlar; dikkatli bir uyanklk
2. Dikkati Etkileyen Etmenler hlinin olmas, d ortamdaki uyarclarn alglanabilmesi ve
alglarn bilgi hline dnebilmesidir.
a) Dikkati Etkileyen D Etmenler
hh Normal bilin durumu dnda, farkl bilinlilik dzeyleri vardr.
hh Uyarcda bulunan baz zellikler dikkatin o uyarc zerinde Bunlar; uyku, rya, hipnoz, meditasyon ve madde bamll-
younlamasna neden olur. Bunlar: dr.
iddetli ve byk olmas
1. Uyku
Kontrast yani birlikte bulunduu uyarclara zt olmas
hh Bir nsan mrnn yaklak olarak 1/3'n uykuda geirir.
Hareketli olmas
hh nsan uykusu boyunca ayn derinlikte uyumaz. Yaplan ara-
Srekli tekrarlanmas
trmalarda uykunun belirli dnemlerde deiik derinlie sahip
Allmadk olmas ve yeni olmas olduu saptanmtr. Bunlar "REM" uykusu ve "NREM (NON-
REM) uykusudur.
hh REM uykusu devresinde gzler, kapal gz kapaklarnn altn-

da hzla titreip hareket eder.
b. Dikkati Etkileyen Etmenler

hh Kiinin eitli zelliklerinden kaynaklanan, kiiden kiiye de-
ien etmenlerdir. Bunlar:
Duygu, dnce ve ihtiyalar hh REM uykusunda merkezi sinir sisteminin etkinlii, kan basn-
c ve solunum says artar. Bu uykuya hafif uyku da denil-
lgi, istekler ve beklentiler mektedir.
nceden renilenler hh REM uykusunun en nemli zelliklerinden biri de ryalarn
Kiilik zellikleri ve meslekler vb. byk ounluunun bu dnemde olmasdr.
hh NREM uykusu ise derin uykudur. Bu dnemde merkezi sinir

sisteminin etkinlii azalr, kan basnc ve solunum says d-
er.

hh Uykunun balangcnda 1 ve 2 saatlik zaman NREM uykusu hh Baml kiilerde bir sre sonra zeknn geriledii, alg, bel-
dnemidir. Bu dnemi 5 - 15 dakikalik bir REM uykusu takip lek, soyutlama, dnme ve renme yeteneklerinde d
eder. grld saptanmtr.
hh 1 ya da 1,5 saat yeniden NREM uykusuna geilir. Bu ekilde

iki uyku birbirini sra ile takip eder.
2. Rya hhF. SOSYAL PSKOLOJ

hh Rya, beynin d dnyaya kapanmas, imgeleri kullanarak hh nsan dier organizmalardan ayran en nemli fark, sosyal
faaliyetini srdrmesidir. bir varlk olmasdr. nsan toplum iinde yaar, toplumu etkiler
hh Birey uyankken rendii konular uyku esnasnda beynine ve ondan etkilenir.
depolamaktadr. hh Davranlarnn byk bir blm sosyal evrenin etkisiyle
ekillenir. inde yaad toplumun beklentilerine uygun dav-
ranr.
hh Ayrca kiinin gndelik skntlar, beklentileri, korku ve kayg-
hh nsann iinde yaad toplumdan etkilenerek toplumun bek-
lar ryalarda grlebilmektedir.
lentilerine uygun tepkide bulunmasna "sosyal davran" de-
hh Bireyin dalgalarn len EEG cihaz, insan beyninde alfa, nir.
beta, teta ve delta olmak zere drt tip dalga olutuunu tes-
hh Bir gencin istemedii hlde otobste yal birine yer vermesi,
pit etmitir.
holanmad hlde arkadalar ile birlikte maa gitmesi bi-
hh Rahat ve sakinken alfa, aktif dnmede beta, uyur uyanklk rer"sosyal davran" rneidir.
arasnda teta, derin uykuda delta dalgalar grlr.
3. Hipnoz
hh "Sosyal psikoloji", bir bireyin davran, duygu veya dn-
hh Hipnoz telkin araclyla ortaya kan yapay bir uyku hlidir.
celerinin dier kimselerin davran veya zelliklerinden nasl
hh Hipnotik uyku, tam bir uyku hli deildir. Bilin uyumutur etkilendiini inceleyen bilimdir.
ama ama duygular varlklarn korur.
hh Hipnotize olmu kii yryebilir, ayaa kalkabilir, davranlar- rnek11:

da bulunabilir.
Mert, arkada grubuyla bir araya geldiinde yalnzken asla
yapmayaca ve kendisine de aslnda ters gelen davran-
larda bulunuyor. rnein, geen hafta gittii mata rakip ta-
4. Meditasyon kmn taraftarlaryla sz dalana girdi, futbolcu ve hakem-
hh nsanlar meditasyon yntemi ile vcut fonksiyonlarn bir l- ler aleyhinde tezahrat yapt.
de kontrol altna alabilirler. Mert'in bu davranlar, aadaki sosyal psikoloji kav-
hh Bu teknikle kas gerginlii, solunum gibi bedensel ilemler bel- ramlarndan hangisiyle aklanabilir?
li bir oranda denetlenebilir.
A) n yarg B) Ykleme
5. Madde Bamll C) Uyma D) Kimliksizleme

E) Grup dnme
hh Alkol, uyuturucu, yattrc ve uyarc gibi maddelere kar
tutsak olmaya, onlar olmadan yoksunluk ve rahatszlk his- Mert'in bu davran taraftarlara ve arkadalarna uyma davrandr.
setmeye madde bamll denir. Cevap: C
Sorusu
retmen
Uyku bozukluklar nelerdir?
Uykuya dalamama, erken uyanma, ar uyuklama, uyuyamama.

hh Sosyal psikoloji, sosyal davranlarn nasl olutuunu neden

- sonu ilikisi iinde aratrr.
hh Sosyal psikoloji aratrmalar iine sosyal etki ve uyma dav-

ran, tutum ve n yarglar, grup ve liderlik, kltr, kiilik ve
sosyalleme, iletiim gibi olgular da sosyal davranla ba-
lantl olarak ele alr.
Birey iinde bulunduu gruplar tarafndan kabul edilmek ister.
hhG. SOSYAL ETK, SOSYAL BL,

rnek12: TUTUM VE N YARGI
Yamur iselerken emsiyemize ap amamakta tereddt 1. Sosyal Etki
ederiz. Gzmz bakalarnn emsiyelerinde olur. Birok
kii emsiyesini amsa biz de aarz, amamsa kapal hh "Sosyal etki", bireyin dier birey ya da gruplarla yapt etkile-
tutarz. im sonucu ortaya kan davran farkllamalardr.
Bu parada anlatlan durum aadakilerden hangisine hh Birey sosyal etki ile davranlarn deitirir. Yalnzken yap-
rnek oluturur? mayaca davranlar yapar ya da yapt davranlar yap-
maktan vazgeer.
A) Sosyal uyum
B) Normlarn oluumu
C) Deerlerin ortaya kmas
D) Sosyal grup oluumu
E) Sosyal sorumluluk
hh Sosyal etki konular arasnda uyum srecinin gerekletii
Bireyin dier insanlarn davranlarndan etkilenerek onlar gibi davranmas baz aamalar bulunmaktadr. Bunlar:
sosyal uyumdur.
Cevap: A a) Kabul etme: Toplumun, grubun ya da bireyin deer ve
inanlarnn bilgi bakmndan etkilenerek benimsenmesidir.
b) Benimseme: Bir kan ya da tutumu gdlenme konusu ola-

bilecek derecede iselletirmedir.
hh Psikolojinin dier uzmanlk alanlarnda, kiinin iinde yaa-
d toplumun zellikleri fazla dikkate alnmaz. Oysa sosyal
psikoloji, sosyal olgulardan yola kar, bireye ve yine topluma
ynelir.
hh Sosyal psikoloji sosyolojiden de farkldr. Sosyoloji toplumu c) zmseme: Toplumun, grubun ya da bir bireyin deer ve
ve toplumsal olaylar konu olarak alr ve aklamak ister. inanlarn kiinin sorgulamadan olduu gibi kabullenme
hh Sosyal psikoloji, sosyal olgulardan yola kar. Ama amac, srecidir.
sosyal olgular aklamak deil, bunlarn bireyde yaratt et- d) Otoriteye uyma: Bir kiinin davran ve grlerinin doru-
kileri aklamaktr. dan ya da dolayl bir bask aracl ile deitirmesi ve bas-
k ynne doru uyum gstermesidir. Uyum davrannn
derecesi, basknn iddetine gre artar ya da azalr.

rnek13:
rnek14:
Bir grup aratrmac bir alma yapmak iin profesyonel
Ahmet yarn alverie kp yeni bir kazak almay planla-
bir oyuncuyla anlar. Oyuncunun grevi, tren istasyonunda
maktadr. Alveri yaparken neler olacan da zihninde
merdivenden inerken dp ayan incitmi gibi davran-
canlandrmaktadr. Maazadaki sat grevlisi "Buyurun."
maktr. Oyuncu, kalabalk saatlerde bu davran sergiledi-
dediinde, "Boazl bir kazak aryorum." diyecektir. Arad-
inde yardmna kimse gelmez, ayn davran az sayda
kaza bulduunda, elinde kazakla kasaya yryecek;
insan varken sergilediinde birok kii yardma koar.
kasadaki grevliye kaza uzatacak, grevli kaza paket-
Bu parada anlatlan durum aadaki yarglardan han- lerken Ahmet de demeyi yapacaktr. karken sat grev-
gisiyle aklanabilir? lisine teekkr edecek ve sat grevlisi de Ahmet'e "Yine
bekleriz." diyecektir.
A) Kitle iinde bireyler, birey olarak deil byk bir grubun
adsz yeleri gibi davranr. Buna gre Ahmet'in yapaca alverii zihninde can-
landrmas, aadakilerden hangisine rnektir?
B) Bir olaya tank olanlarn says arttka kiilerin bireysel
sorumluluk hissetme eilimi azalr. A) Tutum B) Drt C) Duyarllama
C) Bireyler tek balarna verdikleri kararlarda daha tem- D) Ykleme E) ema
kinliyken grup hlinde daha fazla risk alrlar.
Herhangi bir konuda gemi yaantlara bal olarak oluturulan zihinsel can-
D) Bireyler toplum iinde kendilerinden beklenen davra- landrmalar emaya rnektir.
nlar sergilerler. Cevap: E
E) Kiiler iyi eyleri kendileriyle ilgili, kt eyleri ise ev- 2. Sosyal Bili
reyle ilgili nedenlere affetme eilimindedir.
hh Dier bireyler gruplar ve toplumlar hakknda izlenim olutur-
Gruptaki kiilerin says arttka sorumluluk dalmaktadr.
maktr.
Cevap: B
hh Kiilerin toplumsal tutum ve davranlar; bu tutum ve davra-
nlarn szel ve yz ifadeleri ile aktarm sosyal bilile ilgilidir.
e) taat: Bir insann bakalar yle istiyor diye bir davran-

ta bulunmay kabul etmesine itaat etme denir. dl, ceza,
tehdit itaat etmeyi artrr. Bir insandan, nce yapabilecei
bir i isteyip ardndan zor bir i istendiinde itaat artar. hh Kiilerin elde ettikleri bilgileri seme, yorumlama ve hatrlama
yntemleri de sosyal bilile ilgilidir.
hh Sosyal bili trleri arasnda izlenim oluturma, ykleme, yar-

dmseverlik ve ekicilik saylabilir.
a) zlenim Oluturma: Bakalarnn birey hakknda olutur-

duklar dnceler ve izlenimlerdir. Birey bakalaryla bir-
likteyken nasl davranlmas gerektii konusunda dnr
ve kendini denetim altnda tutar.
b) Ykleme: Ykleme srecinin altnda dier insanlar davra-

f) ema: Herhangi bir ey hakknda gemi yaantlara bal
nlarnn altnda yatan nedenleri anlama istei vardr.
olarak oluturulan inan ve beklentilerdir. Birey yeni bilgi-
lerle karlatnda bunlar oluturduu inan ve beklenti- hh En ok kullanlan ykleme, nedensel yklemedir. Bu durum-
lere gre szer, seer ve var olan yaplar iine alarak b- da, bireyin yapm olduu bir davrann nedenini ya o birey-
tnletirir. de ya da bulunduu ortamda ararz.

hh Ykleme srecinde davrann altnda yatan nedeni, daha hh "n yarg", bir konuda gerekli ve yeterli bilgi edinmeden ya
ok bireyin kiilik zelliklerinde ararz. Bu da birey ile ilgili da inceleme yapmadan yetersiz kantlara dayanarak varlan
yanl tutumlar gelitirmemize neden olur. yargdr.
hh n yargnn balca zellikleri unlardr:

c) Yardmseverlik: Kiiye maddi ya da manevi bir yk getir-
mesine ramen bakalar iin gnll olarak yardm etme- n yarg ile snflandrlan nesne ve bireylerin ayn zellik-
sidir. lere sahip olduu kabul edilir.
d) ekicilik: Bir bireyin baka bir birey hakknda olumlu duy- n yarg, nesnesi hakknda, kalp yarglar oluturur.
gu ve deerlendirmelere sahip olma eilimidir.
n yarglar, insanlar birbirinde uzaklatrabilir ya da ya-
knlatrabilir.
SOSYAL BL hh n yarglar baz toplumlarda ok byk sorunlara neden ol-
mutur. ABD'de zencilere kar oluan olumsuz tutum ve n
yarglar sonucunda rk uygulamalar yaplmtr.
zlenim Oluturma Yklem Yardmseverlik ekicilik
hhH. DAVRANI VE SOSYAL ETKENLER
3. Tutum ve n yarg
1. Sosyalleme
hh Tutumlar ve n yarglar, bireylere zg davranlardr. Dou-
hh "Sosyalleme" bireyin iinde yaad topluma uyum sala-
tan getirilen kaltsal zellikler, iinde yaanlan kltr ve al-
mas, toplumla btnlemesi ya da zdelemesidir.
nan eitim, yaamda karlalan olumlu ve olumsuz olaylar,
edinilen tecrbeler, tutum ve n yarglarmz belirler. hh Sosyalleme sreci ocuun doumuyla balayarak onun
ana dilini, yaad toplumun kltrn renmesini ve bun-
hh Olaylar ve nesneler hakknda iyi - kt, gzel - irkin gibi yar-
lar gelecek nesillere aktarmasn ierir.
glar ve srekli tekrarlanan dnceler, alkanlklarn olu-
masna yol aar. hh nsanlar yaamn her annda sosyal gruplar iinde bulunurlar
ve bu sosyal gruplar bireyin sosyallemesini salar.
hh "Tutum" bireyin, baz obje, kii ve kurumlar ile ilgili dnce,
duygu ve davranlarn etkileyen eilime denir.
hh Tutumun en temel nitelii, onun bir bireye ait olmasdr.

hh Bireyin sosyalleme srecinde iinde bulunduu gruplardan
bazlar unlardr:
hh Tutumlar genellikle birbirine uyumlu geden olumutur. a. Aile

Bunlar dnce, duygu ve davrantr.
hh Sosyalleme ailede balar. Aile toplumun paylat ortak un-
hh Tutum daha ok soyut bir kavramdr. Tutumlar somut hle surlar ocua kazandrarak onun sosyallemesini salar.
getiren, o tutuma bal olarak yaplan davrantr. Tutumlarn
hh Yeme, ime, giyinme alkanlklar ailede edinilir.
var olup olmadn anlamann yolu, davranlar gzlemle-
mektir. hh Toplumda uyulmas gereken kurallar da ocua aile retir.
hh nsanlar farknda olmadan duygu tutum ve dncelerinde hh Aile yeleri sevgi, efkat, paylama ve ibirliinin de renil-
"n yarglar" kullanrlar. dii doal bir eitim ortamdr.

b. Okul 2. Kltr
hh Kltrel miras, gen kuaklara aktararak insanlarn sosyal- hh Kltr toplumun yaratt maddi, manevi ve dnsel rnle-
lemesini salar. rin tmdr.
hh nsan toplumun kltrn sosyalleme yoluyla elde eder.

hh Toplumsal birlik, iletiim ve ibirliini retir.
hh Sosyalleme, farkl toplumsal evrelerde, ok sayda insanla
c. Arkada evresi ve deiik yollarla gerekleir. Kltr de bu yollarla ede edilir.
hh Arkada evresi sayesinde paylama, baarma, sevme ve

sayma gibi konularda arkadalarndan etkilenir.
hh Arkadalarna yeni eyler retir ve onlardan yeni bilgiler - 3. Toplumsal Stat

renir. hh Bireyin toplum iindeki yeri ve konumudur. Bu yeri ya kiinin
evresindekiler ona uygun grerek belirler ya da birey kendi
d. Din
abasyla elde eder.
hh Din toplumun ortak deerlerine hitap ettiinden toplumdaki hh Bireyin toplum iinde bulunduu konum, ona haklar ve g-
bireyler aras dayanmaya katk yapar. revler getirir. Birey bu haklardan yararlanr ve konumunun
gerektirdii ykmllkleri yerine getirir.
hh Bireylere toplumda kabul edilen davranlar gstererek bire-
yin topluma uyum salamasn kolaylatrr.
e. Ekonomi
4. Toplumsal Rol
hh retim ve pazarlama sektr, retici ve tketici arasnda ge-
hh Bireyin statsne uygun davranmasna "toplumsal rol" denir.
lien tutum ve davranlar, tketim alkanlklar gibi etkenler
hh Bireyin statsyle davran biimi arasnda iliki vardr.
sosyallemede etkili olmaktadr.
hh Her birey statsnn gerektirdii davran biimini ortaya ko-
f. evresi yar.
hh nsanlar alma ortamnda ast - st ilikisi, arkada ilikisi, 5. deal Rol

amir ve lider ilikisi iinde sosyallemeyi renir.
hh Statnn bireyden istedii ideal davran biimine "ideal rol"
g. Kitle letiim Aralar ve Moda denir.
hh Bireyler bu beklentilerin tmn yerine getiremezler.

hh Gnmzn modern toplumlarnda toplumsallama zerinde
kitle iletiim aralar ile moda da etkilidir. hh rnein bir fabrikada mdr olan birinin statsnn gerektir-
dii ideal roller vardr. Ancak bu birey mdr olarak her grevi
hh Bunlar bireyi toplumun kendisinden beklentileri konusunda yapamayabilir.
bilgilendirir. nsanlarn dncelerini etkileyerek ortak bir dav-
ran biimi kazandrr.
hh Medya tutum ve davranlarda deiiklik yapabilmektedir.

6. Gerek Rol
hh Bireyin yerine getirebildii rollerine "gerek rol" denir.

PSKOLOJNN TEMEL SRELER - II Konu Testi - 1
1. Grup iine giren birey, o grubun hibir yesi tarafndan fark 4. "Derin dnme" anlamna gelen farkl bir bilin durumu-
edilmiyor. Hi kimse kafasn kaldrp bakmyor, cevap ver- dur. Kii birtakm eitimlerden geerek bedenini ve zihnini
miyor, yapt hibir ie aldrmyor, sanki o hi yokmu gibi kontrol edebilir. Kiinin i huzuru, skunet, z varla ula-
davranlyor. Bu durumda olan kiinin iinde ok iddetli bir masna zihnin denetlenmesine dayal bir tekniktir. Bu tek-
kzgnlk ve aresizlik ortaya kacaktr. nikle kii gerginliklerini ve kayglarn azaltabilir.
Bu parada savunulan gr aadakilerden hangisi- Bu parada sz edilen durum aadaki kavramlar-
dir? dan hangisiyle aklanabilir?
A) Sosyal gdler renilmitir. A) Rya

B) Gdler bireyin ihtiyalarn karlar. B) Hipnoz
C) Baz gdler olgunlama sonucunda ortaya kar. C) Meditasyon
D) Bireyler toplumda kabul edilmeyi salayan gdlere D) Biyolojik saat
nem verirler. E) Uyku bozukluu
E) Fizyolojik gdler doutan gelir ve ncelikle doyurul-
maldr.
5. fkelenen insan fkesinin kaynan yok etmeye alr,

2. Alk, susuzluk, cinsellik, annelik, dinlenme, uyku gibi g- seven insan sevgisinin kaynana yaklar, korkan insan
dler fizyolojik kkenli birincil gdlerdir. korkusunun kaynandan uzaklar.
Aadakilerden hangisi fizyolojik gdlerin zellikle- Bu paraya dayanarak aadaki bilgilerden hangisine
rinden biri deildir? ulalabilir?
A) Organizmann yaamn srdrmesine yardmc olma- A) Baz heyecan tepkileri renilmitir.
s
B) Ani uyaranlar heyecana neden olur.
B) Kaltsal olup doutan gelmesi
C) Heyecana yol aan uyaranlar her kltrde farkl yo-
C) nsanlarn yan sra hayvanlarda da grlmesi rumlanr.
D) Doyurulmadnda organizmann huzursuz olmas D) Hayatn akn deitirecek olaylar insanlar heyecan-
E) renmeye dayal olmas landrr.
E) nsanlar farkl heyecan trlerine farkl tepkiler verirler.
3. Yeni doan bir bebein uykusu %60 civarnda olup bir g-

nn 18 saatini uykuda geirmektedir. Bir ocuun 8 yana
kadar uykusu toplam srenin %24'lerine inmektedir. Ya
ilerledike zellikle 50-60 ya civarnda uyku sresi tama-
men azalmakta, uykunun kalitesi de dmektedir. 6. nsann baarl olmasnn ilk koulu Ben bunu yapmak
istiyorum. diyebilmesidir. steklilik olmadan, ne renci
Bu paraya dayanlarak aadaki yarglardan hangisi-
alr ne futbolcu futbolunu oynar ne de irket eleman ve-
ne ulalabilir?
rimli alr.
A) Ya ilerledike uyku sresi ve verimi azalmaktadr. Bu parada aadakilerden hangisinin neminden
B) Ryalar uyku srasnda ortaya kar. sz edilmektedir?
C) Her insanda birtakm uyku bozukluklar grlebilir.
A) Dengelenme B) Gdlenme
D) Uyku halinde bilin pasif deil aktiftir.
C) Olgunlama D) Genelleme
E) Kk yalarda uyku gereksinimi yetikinlie gre
E) Alkanlk
daha azdr.

7. nsanlarn rya grmeye ihtiyalar vardr. nk yoksul bir 10. I. Reklamclarn amac, reklamn yaptklar maln tke-
kii ryasnda kendini zengin olmu; irkin birisi yakkl, ticiler iin vazgeilmez, iyi ve yararl olduu inancn
bekar bir kii de evli olarak grebilmektedir. oluturmaktr.
Bu paraya gre ryalarn temel ilevi aadakilerden II. Propagandann amac kitlelere kar olumlu duygu ve
hangisidir? davranlar oluturmaktr.
Buna gre, reklamclarn ve propagandaclarn temel
A) Gelecekten haber vermesi amac aadakilerden hangisidir?
B) Bireyi olumsuzluklara kar hazrlamas
A) nsanlarda tutum deiikliine yol amak
C) Olaylar arasndaki nedensellik ban gstermesi
B) Bireylerin gereksinimlerini deitirmek
D) Doyurulmayan isteklere doyum salamas C) Kiilerin tketim alkanlklarn devam ettirmek
E) nsan dnmeye yneltmesi D) nsanlarn kiiliklerini deitirmek
E) Bireylerin kimlik oluumunu kolaylatrmak
11. Amerikada uzakdoululara kar olumsuz tutumlarn ol-

duka yaygn olduu 1930lu yllarda, aratrmac, inli
bir kar-koca ile birlikte gidilen 66 motel ve 184 lokantalar-
dan hibiri inli kar-kocaya servis yapmay reddetmemi,
8. Gece yars ssz bir sokakta yrrken duyduumuz ta- motellerden ise sadece bir tanesi oda vermemitir. Daha
banca sesi bizde korku duygusu uyandrrken, bir at po- sonra bu lokanta ve motellere mektup yazlarak inli bir
ligonunda hedefi vuran tabanca sesi heyecan ve sevin kar-koca iin yer ayrp ayramayacaklar sorulmutur. Bu
uyandrabilir. motel ve lokantalarn %92si zr dileyerek inlileri kabul
edemeyeceklerini bildirmilerdir.
Ayn uyarcnn farkl heyecan tepkilerine yol amas-
Bu aratrmadan, aadaki bilgilerden hangisine ula-
nn nedeni aadakilerden hangisidir?
labilir?
A) Refleks
A) Toplumsal kurallara uymayan davranlar evrenin
B) Ortam tepkisiyle karlar.
C) Gdlenme B) Olumsuz tutumlar, toplumdan topluma deiiklik gs-
D) Alkanlk terir.
E) Ar uyarlma C) n yarglar geree ulamay engeller.

D) Davranlarn anlalmasnda evre koullar dikkate
alnmaldr.
E) Bireylerin tutumlaryla davranlar uyumlu olmayabilir.
12. Toplumda oynadmz rollerden birisi de emir almaktr.

9. Sporcu hret ve kazan iin mcadele eder, baka birisi Polisler, retmenler, ana-babalar, mdrler, danmanlar,
randevusuna yetimek iin sratle koar, kendini beendir- ordudaki grevliler ve bu gibi pek ok kimsenin bize yap-
mek isteyen kii makyaj yapar, kapana yakalanm fare de mamz syledikleri eyleri yaparz. Bazen de houmuza
kurtulmak iin ar bir aba harcar. gitmese de ya da aklmza yatmasa da, verilen buyruklar
Bu parada sz edilenleri aadakilerden hangisi en eer, rolmzn gerektirdiini hissedersek yine de yerine
iyi aklar? getiririz.
A) Toplumsal gdler renilmitir. Burada sz edilen durum, sosyal psikolojinin hangi

B) Fizyolojik gdler organizmann yaamn srdrmesi- kavram ile aklanabilir?
ne yardmc olur. A) Uyma
C) Gdler organizmalar davranta bulunmaya zorlar. B) taat etme
D) Gdler seicidir. C) Tutum-davran ilikisi
E) Gdler doyurulmadnda organizmada gerilim ba-
D) Benimseme
lar.
E) nyarg
12. B 11. E 10. A 9. C 8. B 7. D 6. B 5. E 4. C 3. A 2. E 1. D Cevaplar

1. ok sevdii kzla evlenmek isteyen, ama evlenemeyen bir 4. Uyku ile tm sistemler otomatik olarak dinlenmeye geer
gen, bir gece ryasnda sevdii kzla dnnn olduu- ve yeniden dzenlenir. Beyin, uykuda da aktivitesini sr-
nu grerek mutlu anlar yaar. Ryasndan uyannca uzun drr; uyankken rendiklerini ayklar, gruplar, depolar.
sre bu mutluluk halini srdrerek rahatlar. renme sonra uyunulmas, geriye ket vurmay azaltaca-
Bu paraya dayanlarak aadaki yarglardan hangisi- ndan renilenlerin daha kalc olmasn salar.
ne ulalabilir? Bu parada aadakilerden hangisi vurgulanmakta-
dr?
A) Ryalar d evredeki fiziksel uyaranlardan etkilenir.
B) Her insann rya grme ihtiyac vardr. A) Uykunun ilevleri
C) Ryalar gndelik yaam yanstr. B) Uykunun sresi
D) Ayn toplumsal evrede yaayanlar benzer ryalar g- C) Uyku duygu ilikisi

rrler. D) Uykuda dikkatin azalmas
E) Bilinaltnda bulunan doyurulmam arzular ryalarda E) Uykunun yaa gre deimesi
ortaya karak bireye doyum salar.
5. Piyasaya yeni kan bir roman ksa srede pek ok bask

yaparak sat rekorlar krmaya baarmtr. nl roman-
c imza gn dzenlediinde, bazlar gerekten sanat-
dan honut kald ve takdir ettii iin giderken, bazlar
2. nsan davranlarn etkileyen en nemli unsur beyin kabu-
sadece kitapsever grnmek iin bu imza gnne katlr-
udur. Herhangi bir kaza sonucu beyin kabuu uyarlan bir
lar.
hasta bir sredir unuttuu eyleri bilin dzeyine getirebilir
ya da hatrlad bir eyi o anda unutabilir. Bu paraya dayanarak aadaki bilgilerden hangisine
ulalabilir?
Bu paraya dayanlarak beyinle ilgili olarak aadaki-
lerden hangisi sylenebilir? A) Gereksinimlerin giderilmemesi kiiyi ar etkinlie s-
rkler.
A) Tm organlar etkiledii
B) Ayn davrann gerisinde farkl gdler bulunabilir.
B) Uyku durumunu ynettii
C) atma durumunda ounlukla fizyolojik motivler
C) Belirli blmlerinin belirli davranlardan sorumlu oldu-
sosyal motivlere stn gelir.
u
D) Toplumsal gdler davranlarn asl nedenidir.
D) Zeka gerektiren davranlarn merkezi olduu
E) Baar iin gdlenmek gerekir.
E) Bilin kaybolduunda devreye girdii
6. Kzgnlk, insan bakalarnn saldrganlna kar korur.

Nee ve mutluluk insanlar birbirini yaklatrr. Hzn ve
keder ise alama davranna yol aarak, bakalarnn yar-
3. Hipnoz, telkin araclyla ortaya kan yapay uyku halidir. dm etmesini salar.
Hipnoz altndaki kiinin iradesi durur ve hipnozu yapann Bu paraya dayanarak aadaki bilgilerden hangisine
kontrol altna girer. Kendisinin plan yapma, davran ba- ulalabilir?
latma istemi ortadan kalkar. Yani hareketleri irade ddr.
Hipnoz srasnda olanlar genellikle sonradan hatrlanmaz. A) Heyecanlar kontrol etmek olduka g bir itir.
Bu parada hipnozun hangi zellii vurgulanmakta- B) Heyecanlar bir takm fizyolojik belirtilerle kendini gs-
dr? terir.
C) Ayn durum insanlarda farkl heyecanlara neden olabi-
A) Bilinaltnn ortaya karld
lir.
B) Bilincin etki altna alnabildii
D) Heyecan davranlar bireylerin evreye uyumunu ko-
C) Bireyin dikkatini artrd laylatrr.
D) Kiinin tmyle bilinli olduu E) Heyecanlar organizmann hayatta kalmasna yardm-
E) Her insanda farkl etkiler yapt c olur.

7. Ders almak iin odasna ekilmi olan bir rencinin sk 10. Hibir Amerikal, skoyal ya da ngiliz ile ilikisi olmad
sk su imek iin mutfaa gitmesi, gerekten ihtiyacndan halde bir kii Amerikallar karc, skoyallar cimri, n-
m, yoksa ders almaktan uzaklama isteinden mi kay- gilizleri souk olarak nitelendirebilir.
naklandn anlamak zordur. Kiinin bu deerlendirmesi aadaki kavramlardan
Bu parada savunulan gr aadakilerden hangisi- hangisiyle aklanabilir?
dir?
A) Benimseme
A) Davranlarn gerisindeki gdy bilmek ok kolay ol- B) Uyma
mamaktadr.
C) n yarg
B) Gdlenmi organizmann etkinlii artar.
D) zdeleme
C) nsanlarda ayn gdler ayn davranlara yol aar.
E) taat etme
D) Fizyolojik gdler birincil olduundan ncelikli olarak
doyurulmaldr.
E) Gdler bir eyin seilmesinde ya da elenmesinde
nemli bir rol oynar.
11. Genliinde insanlar iin iyi dnceler benimseyen bir

kii, baz insanlarn bu iyi niyeti ktye kullandklarn g-
rnce, insanlar hakkndaki iyi dncelerini bir kenara b-
8. rencilerin iyi not aldklarnda ya da snf getiklerinde rakarak hrn ve saldrgan davranlar sergileyebilir.
dllendirilmelerindeki ama davranlarn devamlln
Bu parada tutumlarn deimesi aadakilerden
salama ynnde gdlenmelerini salamaktr.
hangisine balanmtr?
Bu parada gdlenmenin hangi zellii vurgulan-
maktadr? A) Olgunlama
B) Aile
A) Davranlarn gerek nedeni olmas
C) Eitim
B) Davranlar pekitirici olmas
D) Deneyimler
C) Davran toplumla uyumlu hale getirmesi
E) Sosyo-ekonomik gelime
D) Davrann geici olmas
E) Davranlarn karmak olmas
12. Bir lise rencisi olan Ahmet bir filmi grm ve biraz skc
9. Organizmann zaman srelerini alglayabilme zelliine bulmutur. ki arkadayla konuurken, her ikisi de filmi ok
biyolojik saat ad verilir. Bu zellik sayesinde insan gece beendiklerini syleyip, onun da beenip beenmediini
ve gndz devrini yakndan izleyebilmekte, biyolojik ritmin sorarlar. Ahmet de, biraz duraklamadan sonra, arkadala-
bozulmas durumlarnda saat deiikliklerine uyum sala- ryla ayn fikirde olduunu sylemitir.
mada glk ekmektedir.
Ahmetin bu davran iin aadakilerden hangisi
Buna gre biyolojik ritmin bozulmasnda aadakiler- sylenebilir?
den hangisinin en ok etkide bulunmas beklenir?
A) Grup iinde saygnlk kazanmaya alt
A) leri ve geri saat uygulamalarnn
B) Yz yze etkileimden etkilendii
B) Kiinin uyku sresinin
C) Tutum ve davrannn tutarl olduu
C) alma saatlerini artrmann
D) Grupla kendini zdeletirdii
D) nemli gnleri unutmann
E) Gruptan dlanmamak iin dier yelerle uyum sala-
E) Karmak ryalar grlmesinin d
12. E 11. D 10. C 9. A 8. B 7. A 6. D 5. B 4. A 3. B 2. C 1. E Cevaplar

RENME, BELLEK, DNME - I

renme 04
hhA. RENMENN TANIMI hh Kiiyi belli bir hedefe iten gereksinimler nedeniyle ortaya -
kan "gdlenme" de renmenin iine girmez.
hh Bir ocuun kendi bana yaayabilmesi iin uzun yllar ye-
hh Dtan gelen bir uyarm sonucu bu uyar beyne iletilmeden
tikinler tarafndan baklmas gerekmektedir.
verilen ani yant olan reflekslerin de renmeyle ilgisi yoktur.
hh Hayatta kalmak iin nasl besleneceini, kendini tehlikeler-
den nasl koruyacan renmesi gerekir. rnek1:
hh Dier insanlarla nasl iletiim kuracann, duruma gre kar- renme, tekrar ya da yaant sonucu davranta meydana
sndaki kiilere nasl davranacann bilgisini yaayarak gelen olduka kalc deiikliklere denir.
kazanr.
Aada verilen rneklerden hangisi renme deildir?
hh renme, yaam boyunca devam eder. nk insann yeni
durumlara uyabilmesi iin devaml yeni davranlar kazanma- A) Bir lise rencisinin matematik formllerini ezberleme-
s gerekir. si
hh Kazandmz btn davranlarmzda renmenin rol var- B) Kafesteki farenin kapnn almasn salayan manive-
dr. laya basmas
C) Bir kiinin otobste ayakta kalan yallara yer vermesi
hh Arkada edinmeyi, spor yapmay, trafikte nasl kardan kar-
ya geeceimizi, nelerden korkup nelerden nefret edecei- D) Bir av kpeinin avda vurulan kuu getirmesi
mizi hep reniriz. E) Souk bir odada bulunan kiinin titremeye balamas
Titreme, renmeye dayal bir davran deildir.

Cevap: E
hhB. RENME TRLER

1. Klasik Koullanma
hh Gemi yaantlar sonucunda, davranlarda meydana gelen
deimeye ve yeni davran biimlerinin kazanlmasna "- hh Organizmann daha nce tepkide bulunmad bir uyarcya,
renme" denir. bu uyarcnn doal uyarc ile birlikte birok kez verilmesi
sonucunda tepkide bulunmaya balamasna "koullanma"
hh renme ou zaman duyum ve alg sayesinde gerekleir.
denir.
Herhangi bir nesne ya da olay ile ilgili uyarclar alglandktan
sonra bilgi hline gelir.
hh Doutan getirilen, niin yapld organizmann kendisi tara-

fndan da bilinmeyen ve trn tm bireylerinde ayn ekilde
grlen kaltsal davranlar olan "igdsel" davranlar -
renme deildir. hh Gerek refleks gerek tepkilerden yararlanlarak yaplan bu ko-
ullanma tr "klasik koullanma" adn alr.

rnek2: rnek3:
Watson deneyinde Albert beyaz bir fare ile ilgilenirken yk- Bir anne, her seferinde bebeini emzirmeden nce bebein
sek oranda eki rs sesi ile korkutulmutur. Albert korkmu alnn hafife okamaktadr. Bir sre sonra bebek, nceleri
ve alamtr. Bir ka kez daha Albert fareyi grdnde sadece emzirmeyle birlikte balayan emme refleksini artk
korkutulmutur. Bylelikle yksek sese duyulan korku fare- emzirme balamadan yalnzca aln okandnda da gs-
ye de gemitir. Artk bundan sonra yksek ses olmadan da terir.
Albert fareden korkmaya balamtr. Bu paradaki bebein sadece aln okandnda da
Buna gre ocuun beyaz fareden korkmaya balama- emme refleksi gstermesi aadakilerden hangisine
s aadaki renme trlerinden hangisine rnektir? rnektir?
A) Edimsel Koullanma A) Olumlu pekitirme B) Koulsuz tepki

B) Klasik Koullanma C) Koullu uyarc D) Koullu tepki
C) Kavrayarak renme E) Olumsuz pekitirme
D) Gizil renme Annenin, bebein alnn okamas ve bebein bu davrana emme tepkisini
vermesinde alnn okanmas koullu tepkidir.
E) Model Alarak renme
Cevap: D
Klasik koullanmada basit davranlar koullandrlr. Ayrca uyarmlar verildik-
ten sonra koullu tepki sonra kendiliinden olumutur.
RENME
Cevap: B
hh Klasik koullanma ile ilgili ilk deneyler Ivan Pavlov tarafndan

gerekletirilmitir. Koullanma Yoluyla Bilisel ve Gizil
renme renme
hh Deneyde kpee zil sesi verilir ve hi salya tepkisi grlmez.
Bir mddet sonra kpee et verilir ve salya salglad gr-
Klasik Koullanma Soyut Kavram
lr. renme
hh Et "koulsuz uyarc"; salya ise "koulsuz tepki"dir.
Edimsel Koullanma Model Alarak -
renme
hh Daha sonra alnan zilin hemen ardndan kpee et verilir. Motor renme
Bu durum birok kez tekrarlanr.
hh Yaplan tekrarlar sonucu kpek, zil sesi ile et arasnda yeni Kavrayarak ren-
bir ba kurar. Ete gsterdii salya tepkisini, zil sesine gsterme
meye balar.
hh Zil sesi "koullu uyarc" zil sesine gsterilen salya tepkisi ise a. Klasik Koullanma ile lgili Baz Kavramlar
"koullu tepki"dir. Genelleme
hh Bir uyarcya koullanm olan organizma, benzer uyarclar
verildiinde ayn tepkiyi gstermeye balarsa buna "genelle-
me" ad verilir.
hh Kpek daha nce gstermedii bir tepkiyi gstermeye ba-
lamtr. Tekrar says arttka salya salglama davran da hh Sahibinin sesi ile ismini renen kpein, baka insanlar da
artmaktadr. ismini sylediinde ayn tepkiyi gstermesi bir genellemedir.

Ayrt Etme
rnek4:
hh Bir uyarc trne koullanm olan organizmann, bunlarn
iinde bir tanesini ayrp tepki gstermeyi renmesine "ayrt Ali mahallede bulduu sahipsiz bir kediyi konserve mama
etme" denir. ile beslemeye balar. Bir sre sonra kedi ne zaman Ali'nin
hh Ayrt etmede genellemenin tersi bir durum gerekleir. elinde herhangi bir teneke kutu grse miyavlayarak yanna
gelir. Ancak zamanla Ali'nin yanna sadece konserve mama
hh Kpek nce btn zil seslerine tepkide bulunurken bir mddet kutusunu grdnde miyavlayarak gelmeye balar.
sonra yalnzca bir eit zil sesine tepkide bulunmaya balar.
Bu parada kedinin nceleri Ali'nin elinde dier teneke
kutular grnce de miyavlayarak yanna gelip zamanla
sadece mama kutusunu grdnde gelmesi srasyla
aadaki kavramlardan hangilerine rnektir?
A) Genelleme - Ayrt etme

Snme B) Snme - Kendiliinden geri gelme
hh Koullanma olutuktan uzun bir sre doal uyarc verilme- C) Snme - Ceza
diinde koullu tepkinin ortadan kalkmasna koullanmann D) Ceza - Olumsuz pekitirme
"snmesi" denir.
E) Genelleme - Ceza
hh Organizma koullanma olutuktan sonra koullu uyarcy Kedinin tm teneke kutulara miyavlayarak Ali'nin yanna gelmesi genelleme-
ald zaman tepkiyi verir. Fakat uzun bir sre sonra yalnz dir. Sadece konserve kutusundaki mamaya miyavlayarak gelmesi ise ayrt et-
medir.
koullu uyarc verildiinde artk organizma koullu tepki ver-
Cevap: A
memeye balar.
hh Zil sesinden sonra bir sre kpee et verilmezse, salya salg- b. Klasik Koullanma Uygulamalar
lama davran ortadan kalkar.
hh Klasik koullanma gnlk hayatta ok sk olarak karmza
kan bir renme eklidir.
hh Bir insann, bir yiyecekten nedenini bilmedii halde "tiksinme-

sinin" nedeni koullanma olabilir.
hh Hastanede can yanan bir insan daha sonra hastaneye gel-

Kendiliinden Geri Gelme diinde korkabilir.
hh Snme gerekletikten bir sre sonra koullu uyarc verildi-
inde koullu tepki yeniden ortaya kar. Bu duruma "kendili-
inden geri gelme" denir.
hh Davran pekitirilirse, koullanma canlanr. Koullanmann hh Houmuza gitmeyen durumlar bizde "olumsuz duygular" ya-
canlanmas iin, ilk defa olumasndan daha az tekrar ye- ratr. O durumla ilgili uyarclar, bizim o olumsuz duygular ye-
terlidir. niden yaamamza, dolaysyla o uyarclara kar olumsuz
bir tutum gelitirmemize neden olur.
hh Kpee zil sesinden tekrar et verilmeye balanrsa salya sal-
glama, ksa bir sre sonra yeniden canlanr. hh Koullanm davranlar dolayl olarak kazanmann bir yolu
dildir. Birok kelime olumlu anlamlar tar. Bu kelimeler belirli
olaylarla bir araya geldiinde, kelimelerle ilgili "duygusal tu-
tumlar" o olaylara balanr.

hh Koullu davranmlarn kazanlmasnn bir yolu da "gzleyerek

rnek5:
renme"dir. Bu yolla da eitli tutumlar gelitirilir. Kii, bir
bakasnn belirli bir duruma duygusal tepkisini grr ve ayn
Edimsel koullanmada istendik sonular douran yani
ekilde davranr.
olumlu pekitirilen davranlarn ileride tekrarlanma olas-
l artar.
2. Edimsel (Aral) Koullanma
Buna gre aadaki rneklerin hangisinde yemek, bir
hh Organizmann istenen tepkiyi gstermesinden sonra doal pekitire olarak kullanlmtr?
uyarc verilerek oluturulan koullanmaya "edimsel koul-
lanma" denir. A) Akam yemeini yedii iin ocua annesi oyun oyna-
ma izni verir ve ertesi gn de yemeini bitirir.
hh Klasik koullanmada doal bir uyarc ve bu doal uyarcya
gsterilen fizyolojik tepki, koullanmay oluturur. B) ocuklar dzenli yemek yerlerse gleneceklerini bilir.
C) Yemeini yemeyen bir ocua annesi kzar ve ocuk
hh Edimsel koullanmada ise organizma istenen tepkiyi gster-
yemeini yer.
dikten sonra doal uyarc verilir.
D) stn kendi giyen ocua annesi yemeini verir ve
ertesi gn itiraz etmeden stn kendi giyer.
E) Tabandaki yemei sevmeyen ocuk annesi yokken
yemei kardeine verir.
ocuk istenilen davran (stn giyinme) gerekletirdikten sonra annesi ona
yemek vermitir.
Cevap: D
hh Tekrar says artrld zaman, istenen davran salanm olur.
Bu yolla hayvanlara eitli hareketleri yapmas retilebilir.
hh Edimsel koullanma kavram F. Skinner tarafndan ortaya

atlmtr.
hh Kutuya konan a fare rastgele hareketler yapar. Bu arada te-

sadfen kutuda bulunan bir pedala dokunur ve kaba yiyecek
der. Fare yiyecei yer ve hareketlerine devam eder.
hh Kutuyu inceleyen fare, rastgele pedala her dokunduunda

yiyecek dln yani pekitiriciyi alr. Pekitirici davrann
tekrar etmesini salar.
hh Belli bir sre sonra fare, pedal ile yiyecek aracndaki ilikiyi
Doal Uyarc Koullu Uyarc Tepki
renir. Bundan sonra yiyecek istediinde dorudan pedala
1. Dereceden
basarak yiyecee ular. Et Zil sesi Salya
Koullanma
hh Bir sre sonra deneyci, kutuya bir ampul koyar. Fare pedala
2. Dereceden
basnca yakar ve yiyecek verir. I yakmad zaman- Zil sesi Ik Salya
Koullanma
lar ise fare pedala bassa bile yiyecek vermez.
3. Dereceden
hh Birka tekrardan sonra fare k yandnda pedala basmay Ik Daire ekli Salya
Koullanma
renir. Her k yandnda pedala basarak yiyecee ular.
Bylece fare yanmas ile yanmamas arasndaki fark ayrt Koullu uyarclarn doal uyarc yerine gemesiyle yeni koul-
etmeyi renmi olur. lanmalar oluabilir.

rnek6:
Corafya dersinde Karadeniz blgesi ileniyorsa retmen,
Karadeniz blgesinin fiziki koullar, iklimi, belli bal ehir-
leri, endstrisi diye blmlere ayrarak pekitirir. Sonunda
tm Karadeniz blgesine ilikin bilgiyi rencilerine kazan-
drr.
Bu paraya gre retmen konusunu ilerken aada-

kilerden hangi renme trn kullanmtr?
A) Edimsel Koullanma
b. Edimsel Koullanma Uygulamalar
B) Klasik Koullanma
hh Edimsel koullanma yolu ile renme almalarnda, hay-
C) Model Alarak renme
van tam istenilen davran yaparsa pekitirici verilir. Bylece
D) Kavrayarak renme
hayvann davranlarn "biimlendirmi" oluruz.
E) Deneme - Yanlma Yoluyla renme
Edimsel koullanmada organizma istenen tepkiyi gsterdikten sonra doal

uyarc verilir. Edimsel koullanmada organizma aktiftir.
Cevap: A hh Sirklerde aslann ate emberinden gemesini salamak bu
yolla olmaktadr. Bunu iin nceden aslana kam, slk vb.
a. Edimsel Koullanma ile lgili Kavramlar bir uyarc verilir.
hh Pekitire: Bir davrann ortaya kma olasln artran uya- hh Uyarcdan sonra aslan rastgele hareketler yapmaya balar.
rcdr. Bu hareketler iinde aslan ate emberine yaklat zaman
dl olarak yiyecek verilir.
hh Ate emberine yaklamay renen aslana belli bir tekrar-

dan sonra istenen hareketi yapt anda dl verilir. Bu du-
hh Pekitirme: Koullu tepki koullu uyarc arasndaki ba kuv- rumda uyarc verildikten sonra aslan ancak ate emberin-
vetlendiren uyarclarn verilmesine "pekitirme" denir. den geince dl alr.
hh Olumlu Pekitirme: Olumlu pekitiricilerle yaplan pekitirme- hh Rastgele ate emberinden geip dln alan aslan, birka
ye "olumlu pekitirme" denir. Pavlov'un deneyinde dl ola- denemeden sonra bunu renir. Uyarc verildikten sonra
rak etin verilmesi olumlu pekitirmedir. dln almak iin ate emberinden atlar.
hh Edimsel koullanma pek ok davran da grlebilir. Eer,

anne, ocuu aladnda onu susturmak iin ikolata verirse
ocuk alama ile ikolata arasnda "ba kurar." Hatta "genel-
leme" yaparak btn isteklerini alayarak elde etmek ister.
hh Olumsuz Pekitirme: Davrann devam iin hoa gitmeyen
uyarcnn organizmadan, ortamdan alnmasdr.
hh Ba ard iin ders alamayan bir renciye ar kesici

verilmesi olumsuz pekitirmeye rnektir. hh Birok batl inan da edimsel koullanma sonucu ortaya -
kar.
hh nsanlarda kazanlm bir davran, snme ve bastrma yo-

luyla yok edilebilir.

hh Olumlu pekitirelerle yaplan renmeler sonucu elde edi- 4. Bilisel ve Gizil renme
len alkanlklar, snme yoluyla daha kolay yaplabilir. Oysa
korku koullanmas gibi olumsuz pekitirelerle edinilen al- hh Bili organizmann bilinli olarak nesnelerin bilgisine ulama-
kanlklar daha zor sner. sdr.
hh Bilisel renme; alglama, dnme, hatrlama gibi sreler-

le yaplan renmedir.
hh nsan davranlarnn biimlendirilmesinde, bireyin iinde b- hh Kitap okuyarak, televizyon izleyerek ya da internet aratrla-
yyp yaad toplumun kltr nemli rol oynar. rak bilgilerin yenilenmesi ve depolanmas bilisel renmeye
hh Kltr, belirli trden davranmlar; istenen, uygun, beenilen rnek verilebilir.
davranlar olarak pekitirir. Baz davranlar da yerer ve za-
manla sndrr.
hh Bilisel renmenin bir tr olan "yer renme", renenin
3. Klasik ve Edimsel Koullanmann evresi ile ilgili mekansal ya da bilisel bir harita oluturma-
Karlatrlmas sdr.
hh Yer renme ile ilgili aratrma yapan Tolman'n grne

hh Klasik koullanmada organizma pasiftir, uyarmlarn verilme-
gre labirentte koan bir fare saa ve sola dnlerin belli
sini bekler. Koullu tepki sonra kendiliinden oluur.
bir sralan renmemekte, labirentin zihinsel bir resmini
hh Edimsel koullanmada ise organizma aktiftir. nce bir dav- oluturmaktadr.
ranta bulunur. Yapt davran doru ise pekitiriciyi alr.
hh Bilisel renmede "taklit" nemli bir yer tutmaktadr. Birey

evresindekileri taklit ederek gemi yaantlar ile anlamlan-
hh Klasik koullanma, daha dk dzeydeki istemsiz renme
drp davrana dntrr.
biimidir. Basit fizyolojik tepkiler ierir.
hh Bilisel renmenin bir tr, gizil renmedir. Gizil renme-
hh Edimsel koullanma ise daha st dzeyde, istemli bir ren- de, renme sreci iindeki organizma, rendiklerinin far-
me biimidir. renilen davran karmaktr ve belli bir etkin- knda deildir.
lik gerektirir.
hh Organizmann iinde bulunduu ortamda, rendiklerinin or-
hh Klasik koullanmada davran bellidir. Basit bir tepki gsterilir. taya kmasn salayacak bir motivasyon kayna yoktur. Bu
hh Edimsel koullanmada ise davran belli deildir. Doru dav- kaynaklar ortaya kar kmaz gizil bilgiler de aa kar.
ran daha sonra ortaya kar. a. Soyut Kavramlarn renilmesi
hh Kavram nesnelerin zihnimizdeki tasarmlardr. Bir hareket,
bir olu bildiren kavramlara ise "soyut kavram" denir. nsan-
lk, drstlk, doruluk, yardmseverlik birer soyut kavramdr.
hh Kavramlarn renilmesi bilisel yolla gerekleir. Soyut kav-

ramlar, somut kavramlardan daha ge renilir. Bu kavram-
lar renmek iin zihinsel geliimin tamamlanm olmas
gerekir.
b. Motor renme
hh "Motor renme", bir becerinin kazanlmas ya da bir iin
Hayvanlarda edimsel koullanma ile renme gerekletirilebilir.
daha iyi yaplabileceinin renilmesidir.

hh Motor renme, gzel yaz yazma, otomobil kullanma, mzik hh Model alarak renme basit bir taklit olay deildir. Model
aleti alma gibi bedensel ve zihinsel hazr olmay gerektiren alnan kiinin davranlar, birey tarafndan bilisel olarak
bir renmedir. zihinde canlandrlp deerlendirildikten sonra davrana d-
ntrlr.
hh Model alarak renmeyi etkileyen eitli faktrler vardr.
a. Modelin Benzerlii
hh Model alarak renmede en nemli unsur, seilen modelin
hh Motor renmede tekrarlarn nemi byktr. nk hareke- bireyle olan benzerliidir.
te dayal olan bu renmeler srekli tekrar gerektirir.
hh rnein erkek ocuk babasn model alrken, kz ocuk anne-
hh Tekrar arttka hatalar azalr. Hatalar azaldka renme sesini model olarak seer.
viyesi de artar.
hh Motor renmede bedensel ve zihinsel olgunlamann ta-

mamlanm olmas gerekir. Ayrca evre koullar da motor
renme zerinde etkilidir. b. Modelin nemi
hh Birey, model alarak renirken her zaman istenen davran-
lar kazanamaz.
hh ocuklarn ve genlerin zararl alkanlklar model alarak

setii bir kiinin davranlarnn renilmesinin bir sonucu-
dur.
Motor renmede tekrar says bedensel ve zihinsel geliim ile c. Model Alarak renmede Pekitirme Sreci
evre koullar nemlidir.
hh Model alarak renmede, bir davran model alnp renil-
5. Model Alarak renme (Gzleyerek dikten sonra, model alnan davran tekrarlanrsa davran
pekitirilmi olur.
renme)
hh rnein ailesinin baka insanlarla kibar ve saygl konutuu-
hh nsan toplumsal bir varlk olduu iin evresine uyum sala- nu gren ocuk bunu hayatnda srekli tekrarlayarak ren-
maya alr. me pekitirilmi olur.
hh Ayrca insan toplumsal evrenin srekli etkisi altndadr. Top-
lumsal evreyi yakndan gzler. Kendine model alr ve re-
nir.
hh Model alarak renme; bireyin bir bakasn taklit ederek

baz davranlar kazanmasdr.
hh Bir kiinin sevdii sanatnn sa modelinin aynsn yaptr-

mas, annesi ya da babas gibi yrmesi, yemek yemesi gz-
leyerek renmeye birer rnektir.
Kz ocuklar annelerini taklit ederler.

Sorusu
retmen
"Bakmakla renilseydi tm kediler kasap olurdu." atasz

hangi renme yolunu eletirmek iin kullanlr?
Model Alarak renme

6. Kavrayarak renme (Sezgisel renme) hhC. RENMEY ETKLEYEN ETKENLER

hh "Sezgisel renme", organizmann karlat problemin
elemanlar arasndaki ilikiyi, i gr ile birden bire kavramas Biyolojik ve Sosyokltrel Etkenler
sonucu ortaya kan renmedir.
hh " gr" ya da "sezgi" organizma iin karmak olan bir duru-

mun anlalr hale gelmesidir. Biyolojik Etkenler Sosyokltrel Etkenler
hh renmenin uzun sre grlmedii bir ortamda birden bire R
ortaya kmasdr. Bu durumda, organizmann sezgi ve us- E Olgunlama
lamlama gcnn byk rol oynad sylenebilir. N
hh rnein, problem zmnde, epeyce, uraldktan sonra M Zek
aniden paralar arasnda yeni bir iliki grlerek zm bu- E
lunur.
Y renilmi aresizlik

Birey, renme Malzemesi ile lgili Etkenler
E
T
renilen Malzemeyle
renenle lgili lgili Etkenler
K
hh Bu tr renme insanlarla birlikte baz organizmalarla da g-
Genel uyarl- Algsal ayrt
rlmektedir. empanzelerle buna ilikin bir alma yaplm- mlk hli ve edilebilirlik
L
tr. kayg
E armsal
hh Nueva adl bir empanze, bir kafeste yalnz kalmaktadr. Ka- Transfer Anlam
Y
fesine kk bir sopa sokulur.
E Motivasyon Kavramsal
hh nce bu sopayla oynar daha sonra sopay kafesin dna iter. Benzerlik
N
hh Daha sonra kafesin dna empanzenin ulaamayaca bir
uzakla muz konur. renme Teknikleri ile lgili Etkenler
E
hh Hayvan nce muza ulamaya alr, fakat baaramaz. T Aralkl ve Toplu renme
hh Uzun uralardan sonra muzu almaya alrken birden bire K
sopaya bakar, kendisine daha yakn bir mesafede duran so- E Para ve Btn renme
pay alr.
N
renmede Egzersiz
hh Sopay kafesin dna uzatr ve muzu kendisinin ulaabilece- L
i bir uzakla getirmeyi baarr.
E Okuma ya da Anlatma
R
renme Sonularnn Bilinmesi
renme Sonu Faaliyetleri

1. Biyolojik ve Sosyokltrel Etkenler 2. renilmi aresizlik

hh amzn hzla deien yaam koullar, i ortamndaki
a. Biyolojik Etkenler
olaylar, toplumsal evre ile yaanan eitli sorunlar insanlar
hh renme davranta meydana gelen uzun sreli deiiklik- bunaltabilmektedir.
lerdir.
hh Hayvanlarn ya da insanlarn karlatklar olumsuz olaylar
hh renmeyi etkileyen en nemli faktrlerden biri "olgunlama" zerinde denetimlerinin olmadn dndkleri durumlarda
dieri "zek"dr. ortaya kan duygusuzluk durumu "renilmi aresizlik" ad-
n alr.
hh "Olgunlama", bedensel ve zihinsel olarak bir ii yapabilecek
seviyeye ulamadr. hh Byle durumlarda kii, daha nce yaad olumsuzluklarla
tekrar karlamaktan kanmak iin aba harcamaz.
hh Olgunlama ve renme arasnda doru bir orant vardr.
Olgulama seviyesi arttka renme dzeyi de artar. Hatta hh Motivasyonsuzluk, uyumsuzluk, pasiflik, depresyon, umut-
baz davranlarn renilebilmesi iin olgunlama arttr. suzluk, davranlarn neden ve sonular arasnda ba kura-
mama gibi sorunlara neden olan renilmi aresizlik am-
hh rnein bir ocuun yryebilmesi iin kemiklerinin olgun-
zn insanlarn tehdit eden bir durumdur.
lamas gerekir.
hh ocuun okuma yazmay renmesi iin zihinsel olgunla-

masn tamamlamas gerekir.
hh renmeyi etkileyen ikinci etken zekdr. nsanlarn renme

gleri, onlarn zek dzeyleri ile ilgilidir.
hh ok zeki insanlarn rahat rendikleri, baz insanlarn ise ba-

sit konular renirken bile zorlandklar grlmektedir.
renilmi aresizlik mutsuzlua yol aar.
hh Zek ynnden geri insanlarda ise renme gc ok za-
yftr.
3. Birey, renme Malzemesi ile lgili Etkenler
b. Sosyokltrel Etkenler
a. renenle lgili Etkenler
hh nsanlar iinde yaadklar toplumun kltrnden etkilenmek-
tedir. Her kltrn kendi iinde bir eitim anlay ve sistemi Genel Uyarlm Hli ve Kayg
vardr. hh Bir insann herhangi bir konuyu renebilmesi iin o insann
hh Birey gerek aile, gerekse toplumun benimsedii kltrn et- uyarlm olmas gerekir.
kisiyle renme alannda farkl anlay ve seviyeye sahip ol- hh Eer birey ok dk seviyede uyarlmsa renme gerek-
maktadr. lemez. Yksek seviyedeki uyarlmlk hli, bireyde kayg
hh Gnmzn bilgi toplumlarnda bilgili insan; bilginin farknda ve heyecana neden olaca iin renmeyi olumsuz ynde
olan, ona ulamann yollarn bilen, ulat bilgiden yenilerini etkiler.
reten ve bunlar kullanabilen kiidir. hh Kayg da renmeyi etkiler. "Kayg", belli bir konuda duyulan
endie, znt ve korku hlidir.

hh Yaplan aratrmalar kaygnn da uyarlma hli gibi normal

rnek7:
derecede olduu zaman renmeyi artrdn, az olduun-
da etkilemediini, yksek olduunda da olumsuz etkilediini
Bir binada asansrn kapsnn zerine asansrn bo-
gstermitir.
zuk olduunu belirten bir uyar aslmtr. Binaya girenler
bu uyarya ramen dorudan merdivene ynelmek yerine
asansr arma dmesine basmaktadr.
Bu durum aadakilerden hangisine rnektir?

renmede Transfer (Aktarma)
A) Aktarma B) Gdlenme
hh Eski bilgilerin yeni rendiklerimizi etkilemesine "renmede
C) Algda seicilik D) atma
transfer" ad verilir.
E) Genel uyarlmlk hli
hh renmede transfer iki ekilde gerekleir. Birincisi pozitif
(olumlu) transferdir. Pozitif transfer, eskiden elde edilen bil- Kiinin eskiden rendii bilgileri davrann etkilemitir. Bu durum aktarma
(transfer)dr.
gilerin, yeni renilenleri olumlu ynde etkilemesi yani kolay-
Cevap: A
latrmasdr.
hh Akll telefon kullanan birinin bilgisayar kullanmay renmesi

olumlu transfere rnektir. Motivasyon
hh "Motivasyon", bireyin belli uyarclarn etkisiyle, bir faaliyet

yapmaya hazr hle gelmesi, davran yaptktan sonra ra-
hatlamasdr.
hh renmede transferin ikinci ekli, alkanlk atmas da de- hh renmenin olabilmesi iin bireyi renmeye sevk edebile-
nilen negatif (olumsuz) transferdir. "Negatif transfer" nceden cek uyarclarn yani motivlerin bulunmas arttr. Ackmad-
elde edilen bilgilerin yeni renilenleri olumsuz ynde etkile- mz mddete dolapta hangi yiyeceklerin olduuna bakma-
mesi yani zorlatrmasdr. yz.
hh Bilgisayarda daha nce "F" klavye kullanan birinin "Q" klavye
kullanmay renmesi zorlar. Bu olumsuz transfere rnektir.
hh Bilgiler arasnda transferi salayan eitli zellikler vardr. b. renilen Malzeme ile lgili Etkenler
hh Bu zelliklerden birincisi, uyarclarn benzer olmasdr. Daha Algsal Ayrt Edilebilirlik
nce rendiimiz yabanc dil, bu dile benzeyen dier dillerin
hh inde bulunduu ortamdan kolayca ayrt edilebilen malzeme
renilmesini kolaylatrr.
daha kolay renilir.
hh Transferi salayan bir baka faktr de davranlar arasnda-
hh Ayrt edilebilirlii salayan uyarcnn dikkat ekici zellikleri-
ki benzerliktir. Tenis oynamay bilen bir insan, masa tenisini
dir. Ortamdan farkl olan ve ayrt edilebilen malzemeler dikka-
daha kolay renir.
ti eker. Dikkat artt anda renme de artar.
hh rendiklerimizi yeni durumlara aktarma gc, yani transfer
hh AYZ, BHR, FATH, CGL rnekleri verildiinde bu dizin iinde
olmasayd renme her zaman sfrdan balard.
yer alan "FATH" kelimesi hemen dikkat eker. Algsal olarak
hh nceden bildiklerimizi kullanamayacamz iin, yeni konu ile ayrt edilebilen "FATH" kelimesi, dierlerine nazaran daha
ilgili her eyi, yeniden renmek zorunda kalrdk. kolay renilir.

armsal Anlam hh Snava hazrlanan bir rencinin, snavdan bir hafta nce her
gn birer saat ders almas.
hh renilecek malzeme ne kadar anlaml ise o kadar kolay -
renilir. hh "Toplu renme" ise konuyu renirken ara verilmeden, st
ste tekrar edilerek yaplan almadr.
hh "arsal anlam" ise o kelimenin artrdklarnn anlamdr.
Bir kavram arma neden oluyorsa anlamldr. hh Aralkl renmede 3 saatlik konu, birer saatlik blmler
hlinde farkl zamanlarda renilirken toplu renmede ise
hh OLKA, AGLA, AKIL, AYKA rnekleri veriliinde "AKIL" kelime-
konu saat st ste yaplan almalarla renilir.
si daha abuk renilir, nk anlamldr.
hh Aralkl renme toplu renmeden daha verimli bir renme

trdr.
Kavramsal Benzerlik
b. Para ve Btn renme
hh Bir grup kelime ya da kavram renilirken kavram olarak bir-
birine benzeyen kelime grubu, daha kolay renilir. hh "Para renme" renilecek konunun eitli zelliklerine
gre deiik paralara ayrlmas ile yaplan renmedir.
hh Birbirine benzeyen kelimelerin oluturduu benzerlie "kav-
ramsal benzerlik" denir. hh "Btn renme"de ise konu, paralara ayrlmadan bir btn
olarak renilir.
hh 2, 4, 6, 8, 10, 12
3, 10, 18, 26, 35 hh Corafya dersinde blgelerin fiziki artlarn ezberlerken her
blgeyi ayr ezberlemek para renmedir.
Bu rakamlardan aralarnda anlaml ba olan dizi, dierine
gre daha kolay renilir.
hh Blgelerin tmnn fiziki artlarn ayn anda ezberlemek b-

tn renmedir.
c. renmede Egzersiz
4.renme Teknikleri ile lgili Etkenler
hh renilen bilgileri koruyup zihinde depolamann en gzel
hh Bir insan, ne derece renmeye hazr olursa olsun, nasl - ekli, egzersiz yapmaktr.
reneceini planlamadan baarl olamaz.
hh renilen konunun tekrar edilmesi, unutmay en aza indirir.
hh Uygun renme tekniklerini bilmek, renilecekleri hem ko- nk renme tekrarla pekitirilmitir.
lay renmek hem de zor unutmak anlamna gelir. nemli
aktif renme yntemlerinin balcalar unlardr: hh renmede, egzersiz ile aralkl ve toplu renme, birbiri ile
balantldr.
a. Aralkl ve Toplu renme
d. renme Sonularnn Bilinmesi
hh "Aralkl renme", renilecek konunun renme zamann,
belirli aralklara blmedir. hh "renme sonularnn bilinmesi" renen kiiye ne kadar
rendiinin bildirilmesidir.
hh Bir konuyu renirken, her gn yarm ya da birer saat ala-
rak yaplan renmedir. hh renen bireyin o konuyu ne kadar rendii, nerede hata
yapt, eksikliklerinin neler olduu kendisine bildirilir.
Sorusu
retmen
Para hlinde renme ne zaman etkili olur?
renilecek konu uzun ve zor olduunda

hh renen birey ne kadar alma ile ne kadar rendiini an- g. Programl renme ve retme Makineleri
lam olur. Ne kadar baarl olduunu bilen insanlar, daha
dzenli ve daha abuk renirler. hh "Programl renme", renmenin zellikleri ve teknikleri -
nda hazrlanm renme aralardr.
hh Gnmzde de kullanlan programl renmenin baz temel

zellikleri unlardr:
renen kii aktiftir. Bunun iin anlatma, yazma vb. faali-

yetlerde bulunur.
e. renmeden Sonraki Faaliyet renen kiiye sonular hemen bildirilir. Bu sonulara

gre renme yeniden dzenlenir. Soruya doru cevap
hh Bir konuyu rendikten sonra ona ok benzeyen bir baka verinceye kadar yeni soruya geilmez.
konuyla ilgili alma yapmak, ilk renilenlerin iyi korunma-
renciler kendi hzn kendi belirler.
masna neden olmaktadr.
Programlanm renme, kk blmlere ayrlmtr. Bu
hh Birbirine ok yakn konular deil, farkl konularn st ste a-
blmler kolaydan zora doru dzenlenmitir.
llmas daha uygundur.
hh Programl renme, bireylerin daha kalc, daha hzl ve eko-
hh renmeden sonra dinlenmek ve uyku konunun unutulma-
nomik olarak renmelerini salamak amacyla dzenlenmi
masn salamaktadr.
sistemlerdir.
hh Programl renme ilkeleri retme makinelerinde uygulan-

f. renmede Yardm maktadr. Bu makineler bireyin kendi bana renmesini
hh renme srasnda yaplan yardm, renmeyi etkiler. Fakat salayan aralardr.
bu etkileme olumlu da olabilir, olumsuz da olabilir. hh Gnmzde bu alanda en fazla kullanlan aralar, bilgisayar-
hh renmeyi olumlu ynde artracak yardmlar; kiiyi ynlendi- lardr. Eitimde oka kullanlan bilgisayarlar, bireyin kendi
rici, sorgulayc ve aktif yapan yardmlardr. bana renmesini kolaylatrr.
hh renen kiiye nasl renmesi ve neyi aratrmas gerektii

konularnda yardm yaplabilir.
renen kiiye yardm etmek renmeyi etkiler.

RENME, BELLEK, DNME - I Konu Testi - 1
1. renme yaant ve deneyimler yoluyla davranlarda 4. Bir fil yavrusunun ayana zincirle bal bir halka taklm
meydana gelen uzun sreli deiikliklerdir. ve filin bu ekilde iken ulaamayaca bir mesafeye onun
Bu tanma gre aadakilerden hangisi renilmi bir houna giden bir yiyecek konmutur. Fil yiyecee ynelmi
davran deildir? fakat ona bir trl ulaamamtr. Sonra filin nne baka
bir yiyecek konmu ve bu uygulama on be gn devam et-
A) Bir kadnn rg rmesi mitir. Daha sonra filin ayandaki zincirli halka karld
B) Bir kiinin bilgisayar kullanmas halde fil daha nce ulaamad yiyecee gitmemitir.
C) Bir ergenin sesinin kalnlamas Bu durum aadaki kavramlardan hangisiyle akla-
D) Bir farenin manivelaya basarak yiyecek drmesi nabilir?
E) Bir av kpeinin vurulan bir hayvan sahibine getirmesi A) Olumlu transfer

B) Gdlenme
C) Yaratc dnme
D) Model alma
E) renilmi aresizlik
2. Aydnlktan kaan ve karanl seven hamam bceklerine

karanla kaarken kuvvetli ok verilmitir. Bu durum bir
ka defa tekrarlandktan sonra hamam bceklerinin karan-
la giremez olduklar gzlenmitir. 5. Bebein konumas iin belirli bir zaman, yrmesi iin de
Bu parada sz edilen edimsel koullanmann temel belirli bir dnem gerekir.
ilkesi aadakilerden hangisidir? Bu szle bebeklerin konuma ve yrme davranlar
iin aadakilerden hangisinin gerekli olduu anlatl-
A) nceki renmenin sonraki renmeyi kolaylatrmas
maktadr?
B) Genellemeden sonra ayrt etmenin renilmesi
A) Olgunlamann
C) Snen bir davrann tekrar canlanmas
B) Yarma halinde olmann
D) stenilen davran gerekletiinde cezadan kurtulun-
mas C) Gdlenmi olmann
E) Belirsiz aralklarla dllendirilen davranlar sndr- D) Zeknn

menin g olmas E) Tekrarn
6. Araba kullanmay yeni renen kiinin, zamanla kaza

3. Daha nce otomobil fabrikasnda alm bir renci, ni- yapmadan arabay ok iyi bir ekilde kullanmas
versite snavnda otomotiv mhendisliini kazandnda, Tenis oynamay yeni renen kiinin zamanla profesyo-
bu blmde okuyan dier rencilere gre daha baarl nel bir tenisi olmas
olacaktr.
Bu iki rnek aadaki renme yollarndan hangisiyle
Bu durum aadakilerden hangisine rnektir? aklanabilir?
A) Gdlenme A) Kavray yoluyla renme
B) Pozitif transfer B) Psikomotor renme
C) Negatif transfer C) Modeli gzleyerek renme
D) Ayrt etme D) artlanma yoluyla renme
E) Olgunlama E) Farkna varmadan renme

7. stenmeyen davranlarn ortadan kaldrlmasnda, kiinin 10. Yumuak bir koltua ya da yataa uzanarak ders alma
bana gelen kt bir olayn, bakalarnn pek ok uyar- rencinin verimini drmektedir. nk, bir sre sonra
sndan daha etkili olduu grlmektedir. renci gevemekte, dikkati dalmakta ve uykusu gel-
Bu szle renmeyi etkileyen hangi faktrlerden sz mektedir.
edilmektedir? Bu parada renmeyi etkileyen hangi faktrden sz
edilmektedir?
A) Ya ve zek
B) Gdlenme ve kayg dzeyi A) Elde edilecek sonucun bilinmesi
C) Tekrar ve artlanma B) renilecek konunun anlaml olmas
D) Deneyim ve transfer C) Bilginin transfer edilmesi

E) Olgunlama ve byme D) Genel uyarlmlk halinin yksek olmas
E) Olgunlamann gereklemesi
11. Hayvan eiticileri, hayvann her yapt davran karln-

da dl olarak yiyecek vermiler ve hayvann baz davra-
nlar yapmalarn salamlardr. Ancak, bir sre dl ve-
8. Bir aratrmada ilk kez niversite snavna giren renci-
rilmediinde, hayvann davranlar, tam olarak yapmad
lerin, herhangi bir okula kaytl olmasna ramen, tekrar
grlmtr.
snava giren rencilere gre daha baarl olduklar gz-
renilen bir davrann ortadan kalkmas iin aa-
lenmitir.
dakilerden hangisi sylenebilir?
Buna gre bir yksekokula kaytl olan rencilerin
daha baarsz olmasnn nedeni aadakilerden han- A) Organizmalar genellemeden sonra ayrt etmeyi de -
gisidir? renirler.
B) dllendirilmeyen davranlarn grlme skl azalr.
A) Gdlenmenin dk olmas
C) Organizmalar farkl uyarclara farkl tepkilerde bulu-
B) Olumsuz transferin yaanmas
nurlar.
C) Olgunlama dzeyinin tamamlanmamas
D) Snen bir davran bir sre sonra tekrar grlmeye
D) leve taklmann yaanmas balanabilir.
E) Zek dzeyinin yeterli olmamas E) artl uyarc artsz uyarcnn yerine seebilir.
12. Cezalar istenmeyen tepkileri bastrmakla birlikte, davran-

n zerinde olduka nemli ve olumsuz yan etkiler yapa-
9. Normal koullarda, telefon zili aldnda telefona cevap bilmektedir. Ceza yapma, dur mesajn verirken, yerine
veririz. Fakat zil sesi birka kez alar ve her seferinde tele- ne yapmas gerektiini iletmez. Sonuta ocuk, cezaland-
fona cevap verdiimiz hlde, kardaki kiinin sesini duya- rld davrantan daha da ktsn yapmaya ynelebilir.
mazsak, bir sre telefon alsa da cevap vermeyiz. Bu parada savunulan gr aadakilerden hangisi-
Telefon sesine artlanan kiinin alan telefonlara ce- dir?
vap vermemesi aadakilerden hangisine uygun bir A) Ceza, renmede etkili bir yntemdir.
rnektir?
B) Bireylere doru davran yaptnda dl, yanl dav-
A) Genelleme ran gerekletirdiinde ceza verilmelidir.
B) Ayrt etme C) Ceza uygulamalar bireyler tarafndan bazen dl ola-
C) Snme rak alglanabilir.
D) Transfer D) Ceza, iddet iermemeli ve kiilii zedelenmemelidir.
E) Kendiliinden geri gelme E) Ceza uygulamalarnda benimseme gereklemediin-

den olumsuz sonulara yol aabilir.
12. E 11. B 10. D 9. C 8. A 7. D 6. B 5. A 4. E 3. B 2. D 1. C Cevaplar

1. Gze hava flendiinde doal olarak gz krpma davran 4. Hayvanlarn, ou daha doar domaz kendi balarna ya-
gsterilir. Klasik koullanmaya gre, hava flemeden he- ayabilecek haldedir ve bunlar evrelerine iyi bir ekilde
men nce bir ses verilirse, birey ksa srede ses ile hava uyabilirler. nsan ise sadece refleksleri ve baz basit koor-
flemesi arasnda ba kurmay renir ve yalnzca sesi dinasyon tepkilerini renmeden yapabilir. Bu tepkileri hi-
duyduunda da gzn krpar. maye edilmeden uyum yapmalarna elverili deildir. nsan
Buna gre klasik koullanma aadakilerden hangi- yavrusu senelerce bakalarna muhta kalr ve kendisini
siyle tanmlanabilir? geindirmeye balad zaman rendiklerinden yararla-
nr. nsan, alkanlklar varldr.
A) Organizmann doal uyarc karsnda yapt bir dav-
Bu parada aadakilerden hangisinin neminden
ran yapay uyarc karsnda da gstermesidir.
sz edilmektedir?
B) Beenilen kiinin taklit edilerek model alnmasdr.
C) stenilen davran yapldnda dl, yaplmadnda A) renmenin B) Zeknn
ceza verilmesidir. C) Kiiliin D) Duyum ve algnn
D) Problemin zm yolunun birden bire bulunmasdr. E) Gdlenmenin
E) Deneme says arttka hata orannn dmesidir.
2. Eitim biliminin retmen adaylarna ilk rettii ilke, sn-

fa girer girmez derse balamak yerine rencilerin derse 5. Anne ve babalar, ocuklarnn nasl davranmasn istiyor-
hazr hale gelmelerini salamaktr. rnein, renciler bir larsa, onlara nc olmal ve istenilen davranlar nce
ders nce snava girdilerse snav sorularn tartmalar kendileri sergilemelidirler.
iin bir sre tannmal, daha sonra ilenecek konuya ili-
Bu parada sz edilen durum istenilen davranlar
kin gncel bir olay ya da bir gazete haberi anlatlmaldr.
edindirmede aadakilerden hangisinin nemini gs-
Bylece daha kalc ve etkin bir renme gerekletirilebi-
termektedir?
lecektir.
Bu parada etkin bir renme iin aadakilerden A) Olumlu pekitirmenin
hangisinin yaplmas tlenmektedir? B) Snama-yanlma yoluyla renmenin
A) dl ve ceza uygulanmas C) Model oluturmann
B) Btnden paraya giden tmdengelim ynteminin kul-
D) renmeye hazr oluun
lanlmas
C) renilecek konunun soyutlatrlmas E) renilen bilgilerin kullanlmasnn
D) Bireyin renmeye hazr hale getirilmesi

E) renilen bilgilerin transfer edilmesi
3. Aadakilerden hangisinde pekitire kullanlmam-

6. Kompozisyon derslerinde uzun cmleler yerine ksa ve z
tr?
cmleler kullanmamz istenir. nk szck says 9u a-
A) retmenin sorduu sorular bilen rencilere szl- tnda, okuyan, cmlenin anlamn kavramakta zorlanr.
den yksek not vermesi Bu parada renmeyi etkileyen hangi faktrden sz
B) Babann, ocuuna devini tamamladnda bilgisa- edilmektedir?
yarla oynayabileceini sylemesi
A) Gdlenme dzeyi
C) Yneticinin, baarl personele bir maa ikramiye ver-
B) renilecek konunun zellikleri
mesi
C) Olgunlama dzeyi
D) Mdrn, okul kulplerinde baarl olan rencilere
teekkr etmesi D) Tekrar says
E) Memurun amirinin verdii grevleri yapmas E) renme yntemi

7. devlerini yaptndan dolay retmeni tarafndan dl- 10. Bir retmenin, rencisinin snav kadnda yapt d-
lendirilen renci, belli bir sre dllendirilmezse devleri- zeltmeler cezalandrc gibi grlebilir; ancak bu dzeltme-
ni yapmakta isteksiz davranacaktr. ler ayn zamanda bilgilendiricidir ve renme iin bir frsat
Bu paraya dayanarak aadaki bilgilerden hangisine oluturabilir. renci yapt yanllar grr ve yanllar
ulalamaz? tekrarlama olasl azalr.
Bu parada renmeyi kolaylatran hangi faktrden
A) renmede dl etkili bir motivdir.
sz edilmektedir?
B) Pekitirilen davranlarn grlme skl artar.
A) Bilgilerin tekrar edilmesi
C) yi bir renme iin gdlenme gerekmektedir.
B) Bilgilerin yaamda uygulanmas
D) Kayg dzeyi arttka renme dzeyi der.
E) Bir davran dlle retilmi ve dl ortadan kalkm- C) dl ve cezann uygun zamanda verilmesi
sa D) Olgunlama dzeyinin ykselmesi
E) Bilgilerin geri bildirimlerle snanmas
11. Bir yunus balna, kendisini her grdnde geriye doru

8. Cami avlularna serpilen yemlerle beslenen gvercinler yzmesini retmeye alan bir hayvan eitmeni, yunus
yere herhangi bir ey atldnda da hep birlikte avluya in- balna bu hareketinden dolay her seferinde bir balk ver-
mektedirler. mi ve sonunda yunus bal istenilen davran gsterme-
yi renmitir.
Gvercinlerin bu davranlarnn temelinde bulunan
genelleme iin aadakilerden hangisi sylenebilir? Buna gre, eitmenin yunus balna verdii balk -
renmenin gereklemesinde hangi rol oynamtr?
A) Benzer uyaranlara benzer tepkinin verilmesi
A) Ayrt etme B) Transfer
B) Benzer uyaranlara farkl tepkinin verilmesi
C) Pekitire D) Ceza
C) Snen bir davrann bir sre sonra tekrar ortaya k-
mas E) Kendiliinden geri gelme
D) artlanlan bir uyarcya verilen tepkinin ortadan kalk-
mas
E) nceki renmenin sonraki renmeyi kolaylatrmas
12. Bir futbolcunun gece hayatn snrlamak isteyen ynetici-
ler, futbolcuyu gece hayat yaadnda cezalandrrlarsa
baarl olamazlar. Ancak uykusuz kalmann zararlarn,
byle bir yaamn futbolcuya yakmadn, taraftarlarn
da bundan holanmadn syleyerek onu gece hayatn-
dan vazgeirmeye alrlarsa daha baarl olurlar.
9. Akamlar erken uyumas gerekirken uyumayan bir ocu- Bu rnee dayanlarak aadaki genellemelerden
a annesi, uyumadan nce masal anlattnda ocuunun hangisine ulalabilir?
daha hzl uykuya daldn ve uyuma sorunu kartmad-
n gzler. Artk ocuunun uyumasn istediinde ona her A) Parasal dl szel dlden daha etkilidir.
seferinde masal anlatr. B) Birey deneyimleri araclyla sosyalleir.
Bu ocuun renmesi aadaki renme yollarn- C) renme model alma ve taklit yoluyla oluabilir.
dan hangisiyle gereklemitir? D) kna yoluyla benimsemenin gereklemesi cezadan
A) Psikomotor B) Bilisel daha etkili bir yoldur.
C) Gizli renme D) Kavray E) yi bir renme iin her baarl davran dllendiril-
melidir.
E) artlanma
12. D 11. C 10. E 9. B 8. A 7. D 6. B 5. C 4. A 3. E 2. D 1. A Cevaplar

RENME, BELLEK, DNME - II

Bellek, Dnme, Zek 05
hhA. BELLEK VE BELLEK TRLER hh nsan elde ettii bilgilerin bir ksmn ksa bir sre sonra unu-
turken bir ksmn mr boyu unutmaz. Bu durum duyusal
bellek, alma bellei, ksa sreli bellek ve uzun sreli belle-
1. Bellein Tanm ve Trleri in farkl zellikleri olmasndan kaynaklanr.
hh "Bellek", gemi yaantlarn, kazanlan bilgi ve becerilerin
saklanmas ve gerektiinde yeniden canlandrlmas yetisidir.
a. Duyusal Bellek
hh Bellek ile alkanlk, renme yolu ile olutuu iin birbiri ile hh Uyarc ortadan kalkt hlde duyum ok ksa sre devam
ilikili kavramlardr. eder. Duyumlarla elde edilen bilgiyi saklama yetisine "duyu-
sal bellek" ad verilir.
hh "Alkanlk" iyi renilmi, dnlmeden gerekletirilen
otomatik hareketlerdir. b. alma Bellei
hh Bir davrann alkanlk olabilmesi iin tekrar edilmi ve bel-
hh "alma bellei" be duyu organmz araclyla beyine gi-
lee yerlemi olmas gerekir.
den bilgilerin ilk ulat bellektir.
hh Bu bellek beyne giren bilgilerin yirmi ile otuz saniye tutulduu

bilinli olmayan bir aamadr.
hh nsan yaam, renme ile kazanlm davranlar ve bunla- hh nceden edinilmi bilgilerle bir arm salanmyorsa bu-
rn hatrlanmas zerine kurulmutur. radaki bilgi ortadan kalkar.
hh Snavda bir sorunun cevabn hatrlayamadmzda ya da hh Duyu organlarna ulaan saysz uyarc vardr. Bunlardan
yolda karlatmz bir tandmzn ismini hatrlayamad- bazlarna dikkat younlar ve bilgi (uyarc) anlam kazana-
mzda ne kadar sknt ektiimizi biliriz. rak ksa sreli bellee ular.
hh Bellek bilinle ilgili bir sretir. nsann renmesi, alkanlk- hh alma bellei, uyarclar ok ksa bir sre tutarak bu geii
lar kazanmas bellek sayesinde olur. kolaylatrr.
hh Bellek olmasayd, renmenin bir anlam, hatta belki de - c. Ksa Sreli Bellek
renme olmazd.
hh "Ksa sreli bellek" renilen bilginin yirmi dakika gibi ksa bir
hh nsan karlat her problemi yeniden zmek, tekrar tek- sre tutulduu bellek aamasdr.
rar zmek zorunda kalrd. Bilinli bir davranta bulunamaz,
dnemez, bir iradesi de olmazd. hh Ksa sreli bellek, bilinli bir alandr ve kapasitesi ok dardr.
Bir baka zellii kolayca unutmaya ya da yanl hatrlamaya
hh Bellek ayn zamanda kiiliin olumasnda da etkilidir. Birey yol aabilmesidir.
evresinde olup bitenleri belleine kaydederek kiiliini ge-
litirir. hh Bir toplantda tantmz insanlardan ounun adn toplan-
tdan sonra unuturuz.

hh Bilgilerin bir blm bir kez kullanldktan sonra bellekten si-

linir. Bir blm ise yeterli dikkat ve tekrarlar sonucu uzun
rnek1:
sreli bellee aktarlr. Bellek ve hatrlama dzeyleri eit olan bireylerden rastgele
hh Uzun sreli bellee daha ok ileride yararl olacan dn- farkl grup oluturuluyor ve bu gruplar zerinde bir de-
dmz bilgileri aktarrz. ney yaplyor. Hatrlama dzeyleri llecek gruplardan il-
kine harfler "KPSS, TMMO, YGS" harf gruplar birer saniye
alma Ksa Sreli Uzun Sreli
Bellei Bellek Bellek gsteriliyor. kinci gruba harfler "K, P, S, S, T, M, M, O, Y, G,
itme S" olarak srayla yinen birer saniye ve sonra olarak nc
Uyarclar Kodlama gruba harfler kark olarak "M, K, O, S, T, M, P, S, M, G, Y"
Grme Kontrol eklinde gsteriliyor. Daha sonra gruplardan hatrladklar
Saklama
Koklama Yeterli Tekrar kelimeleri ekrana girmeleri isteniyor.
Ham Bilgiler
arma
Dokunma Bu deneye dayanarak aadakilerden hangisi kesin
olarak sylenebilir?
Bellein ileyii emadaki gibidir.
hh Ksa sreli bellekteki bilgilerin uzun sreli bellee aktarlabil- A) Birinci grup en az saydaki harfi girer.
mesinin iki yolu vardr. Bunlar tekrarlama ve gruplamadr. B) nc grup birinci gruptan daha fazla harf girer.
Tekrarlama C) nc grup en az saydaki harfi girer.

D) kinci grup en az saydaki harfi girer.
hh Ksa sreli bellekte bilgilerin tutulmas gizli bir tekrar sonunda
mmkn olur. Tekrar, bilginin dzenli hle gelmesini salar. E) kinci grup nc gruptan daha az sayda harf girer.
nc gruptaki harfler anlaml olmadndan, nc gruptakilerin en az ha-
hh Yeterli tekrar, ksa sreli bellein kapasitesini artrr. Bu aa- trlamas beklenir.
madan sonra bilgiler ksa sreli bellei aar ve uzun sreli
Cevap: C
bellee geer.
d. Uzun Sreli Bellek
hh Tamamen hatasz bir tekrar yaplana kadar renme devam
ederse bilgilerin uzun sreli bellee aktarlmas kolaylar. hh "Uzun sreli bellek", bazen birka dakikadan ksa bazen de
Bylece ksa sreli bellein yirmi dakikalk zaman snr al- bir mr boyu, uzun aralklarla saklanmakta olan bilgilerin bu-
m olur. lunduu bellektir.
hh Yeni tantmz birinin ismini zihnimizde tekrarlayarak belle- hh Bilgilerin ksa sreli bellekten uzun sreli bellee gemesi
imizde kalmasn salarz. protein sentezine baldr. Proteinlerin oluup hcrelerdeki
yerlerini almalaryla bilgilerin kalc olma durumu gerekleir.
hh Yallarda protein sentezi azalm olduundan, yeni izlenim

ve hatralarn eskilerden daha abuk unutulduu gzlenir.
Gruplama
hh "Gruplama", bilgilerin anlaml btnler hline getirilmesidir.
hh Ksa sreli bellekte bilgi birimi miktar 7 birimliktir. Bu snr hh Bilinli bir alan olan uzun sreli bellekte srekli kaldn sy-
amak iin gruplama yaplr. lediimiz bilgileri hatrlayamamzn nedeni, elimizde yeterli
ipucunun olmamasdr.
hh 107114531919 rakamlarn bir okuyuta ezberleyip ayn s-
rayla hatrlamak olduka gtr. hh Uzun sreli bellekte bilgilerin saklanabilmesi iin kelimeler,
kavramlar ve semboller arasnda baz ilikiler kurulur.
hh Bu diziyi 1071 (Malazgirt Sava), 1453 stanbul'un Fethi,
1919 (Atatrk'n Samsun'a k) diye gruplayarak birim- hh Birbiri ile anlam bakmnda ilikili bilgiler, bellekte daha kolay
lik bir dizi hline dntrerek daha kolay reniriz. kalr.

hh Bir toplantda farkl mesleklerden pek ok kii ile tantmz hh Uzun sreli bellee aktarlan her bilgi tpk ktphanede ki-
dnelim. taplarn trlerine (roman, iir, bilim, makale) gre farkl b-
lmlerde muhafaza edilmesi gibi bilgiler de beynin ilgili b-
hh Daha sonra bu insanlarn isimlerini hatrlamaya altmz-
lmlerinde saklanr.
da kiilerin meslekleri ile isimleri arasnda ba kurarz.
hh "Doktor olan kimdi?, retmen olan kimdi?, Eczac olan

kimdi?" diye dnrz. Bylece kiileri, nce meslekleri ile
hatrlar, sonra mesleklerinin artrd isimleri belleimize
arrz.
rnek2:
82 yandaki Mehmet Bey, gemiteki olaylar ok iyi hatr-
nsan beyni bir ktphane gibidir.
lamasna karn bir nesne gsterildiinde: "Dilimin ucunda
evladm. Aklma gelmiyor ite byle hep." demektedir. b. Saklama (Depolama)
Bu paradakiler dikkate alndnda aadaki bellek
hh Kodlanarak bellee kaydedilen bilgiler, gerektiinde kullanl-
trlerinden hangisinde bozulma olmas beklenir?
mak zere, uzun sreli bellekte toplanr.
A) Ksa sreli bellek B) Ansal bellek hh Bilgilerin saklanarak korunmasna "belleme" ad verilir. Uzun
C) Duyusal bellek D) rtk bellek sreli bellee aktarlan bilgi, burada gnler, aylar, yllar bo-
yunca saklanr.
E) alma bellei
Yal kiinin gemiteki olaylar hatrlamasna karn nesneyi hatrlayamamas hh Tpk ktphanemizin raflarnda gerektii zaman kullanabil-
duyusal bellekte bozulma olduunu gsterir. mek iin sakladmz kitaplar gibi.
Cevap: C
hh Bellekte saklanan bu bilgiler, gerekli olduunda bellein a-
rma ilevi aracl ile bilince karlr.
2. Bellein Temel levleri
hh nsan belleinin, kodlama, saklama ve arma olmak zere
temel ilevi vardr.
hh Bu sayede bilgiler bellee kaydedilir, uzun sre saklanr ve

gerekli olduunda hatrlanarak kullanlr.
c. arma (Hatrlama)
hh "arma" uzun sreli bellee kaydedilerek saklanan bilgile-
a. Kodlama rin gerekli olduunda bilince karlmasdr.
hh "Kodlama", uzun sreli bellee giren bilgilerin bellee kayde- hh Uzun bellekteki bilgiler, her zaman bilin alannda deildir.
dilerek iler hle getirilmesidir. Baka bir deyile, gerekmedike bu bilgilerin farknda olma-
hh Bellee kaydetme, bilginin alnma yoluna gre gerekleir. yz.
Bir arky iittiimizde sesle ilgili kodu, bir manzaraya bakt- hh arma ileminin gereklemesi iin, bilginin bellekte depo-
mzda grsel kodu kullanrz. lanm olmas ve depolanm bilgiye ulamamz salayacak
hh renilen malzemenin kalc olup kolay bulunabilmesi iin yeterli ipularnn bulunmas gerekir.
birka koddan yararlanlr.

hh Bellekte armaya yardmc olacak rgtlenmeler, benzer- hh Fakat yzde yz unutma sz konusu deildir. Unutulan ey-
lik, ztlk, zamanda ve yerde birlikteliktir. Bu ilkelere "arm ler, bilin ncesi ya da bilinalt alana itilir ve belli durumlarda
ilkeleri" denir. bilin dzeyine kabilir.
hh "arm", belirli bir uyarcnn o uyarcyla gemite bir ara- hh Unutulanlar bilin ncesi alandaysa kolaylkla hatrlanabilir.
da bulunmu baka nesne ve durumlar hatra getirmesidir. Fakat bilinaltna itilmi olanlar, ancak rya ve hipnozla bilin
alanna gelebilir.
3. Unutma c. Snme
hh Gemite renilmi bilgi, beceri ve nesnelerin gerektiinde hh Davran yaklama gre unutma, renilenlerin pekitiril-
hatrlanmamas, tannmamas olayna "unutma" denir. memesi nedeniyle zaman iinde yok olmas yani snmesidir.
hh Unutma bellein btn aamalarnda grlr. Bilgiler ksa
d. Tekrar Yaplmamas
sreli bellekte kullanldktan sonra uzun sreli bellee aktarl-
mazsa tamamen unutulur. hh Bir bilgi ya da nesnenin renilmesi iin nce alglanmas
hh Uzun sreli bellee aktarlan bilgilerde tam olarak unutma de- gerekir.
il hatrlamama sz konusudur. hh Alglarn bellee kaydedilmesi ve zaman zaman tekrar edil-
hh Dersine ok iyi alan bir rencinin sorulan sorunun ceva- mesi hem renmenin daha kuvvetli olmasn salar hem de
bn hatrlamamasnn nedeni unutma deil, heyecandr. hatrlamay kolaylatrr.
hh renci dersten ktktan sonra, sorunun cevabn hatrlar. hh zellikle ezbere dayal teorik bilgiler bata olmak zere tm
Burada heyecan, bellekten doru cevabn arlmasna en- bilgiler tekrar edilmezse unutulur.
gel olmutur.
e. Ket Vurma (Bozucu Etki)

hh Bilgilerin unutulmasnn balca nedenleri unlardr:
hh rendiimiz her bilgi, bir nceki bilgiye ya da nceden -
a. Bilgilerin Kullanlmamas rendiimiz bir bilgi, yeni rendiimiz bir bilgiye etki etmekte
ondan etkilenmektedir.
hh Kullanlmayan ve tekrar edilmeyen bilgi ve becerilere ait izler
hh nceden rendiimizin imdi rendiklerimize; imdi -
zamanla anr ve kaybolur.
rendiklerimizin de daha nce rendiklerimize bozucu etkide
hh Alkanlk hline dnen bilgiler, organizma tarafndan dav- bulunmasna ket vurma denir.
ran olarak srekli kullanlr. Bu nedenle, bellekte ok iyi bir
hh Farkl iki dili ayn anda renmeye alan bir kii, ket vurma
yer edinmitir ve hatrlamak iin nemli bir aba gerektirmez.
durumuyla kar karya kalr. Her dilin zellii, dier dile et-
b. Bilin Altna Atma (Bastrma) kide bulunabilir.
hh Eer, nceden rendiklerimiz, imdi rendiklerimize bozu-

hh Freud'a gre birey beenmedii yaantlar, kendini rahatsz
cu etkide bulunuyorsa, buna "ileriye doru ket vurma" denir.
eden olay, durum ya da kiilerle ilgili anlar, bilinaltna atar.
hh Eer imdi rendiklerimiz nceden rendiklerimize bozucu
hh Hatrlamak istemedii ve kendine sknt veren durumlar bi-
etkide bulunuyorsa "geriye doru ket vurma" denir.
lin altna atarak kurtulmu olur.

hh Bir gnde birden fazla derste yeni bilgiler reniyoruz. Gnn f. Organik Nedenler
son saatinde rendiimiz bilgiler, ilk saatlerde rendiimiz
bilgilerin bir blmn unutmamza neden olur. Bu durum hh Geirilen kazalar ya da hastalklarn beyin ve sinir sistemine
"geriye doru ket vurma"dan kaynaklanr. bir zarar vermesi sonucu, hasarn miktarna gre, gemi ya-
ant, bilgi ve beceriler tamamen ya da ksmen unutulur.
hh Ayn zamanda ilk saatlerde rendiimiz bilgiler de son saat-
te rendiimiz bilgilerin bir blmnn unutlamasna neden hh Yallk nedeni ile ortaya kan bedensel knt, frengi gibi
olur. Bu durum da "ileriye doru ket vurma"dan kaynaklanr. mikrobik hastalklarn yol at akl hastal da unutmaya
neden olan organik faktrlerdir.
hh Ar derecede alkol ve uyuturucu kullananlarda da amnezi

grlmektedir.
hh Ket vurma ile negatif transfer, birbirine yakn fakat farkl du-
rumlardr.
4. Bellein Kapasitesini Artrma Yntemleri
hh Ket vurmada bilgiler birbirini unuttururken negatif transferde
ise yeni renilecek bilgilerde glkler yaanr. a. Gruplama
rnek3: hh Bellein birim kapasitesi 7 birim olarak sabittir ve bunu artr-
mak mmkn deildir.
Yurt dnda yaplan bir aratrmada katlmclara, kendi o-
hh Ancak gruplamadan yararlanarak birimlerin kapasitesi artr-
cukluklarna ait olduu sylenerek 10 adet fotoraf gsteril-
labilir.
mitir. Bunlardan 9'u gerekten katlmclarn ocukluuna
aittir, biri ise deildir. Bu sahte fotoraf, hi gitmedikleri bir
b. Hayal etme ve Kodlama
panayrda ekilmi bir fotorafa kendi fotoraflarnn eklen-
mesiyle oluturulmutur. Katlmclarn %8'i bu fotorafn hh Mekn ilikileri kurma, bellek glendirmede kullanlan yay-
sahte olduunu fark etmemitir. %20'si, ilk gsterildiinde gn bir yntemdir.
bir kez daha bakmalar iin srar ettiklerinde daha dikkatle
hh renmede ve daha sonra hatrlamak istediimiz bilgiyi b-
bakmlar ve hatrladklarn sylemilerdir. Hatta "Ailemle
lmlere ayrp ok iyi tandmz bir meknn ksmlaryla
geirdiim ok gzel bir gnd." diyenler bile olmutur. Kur-
kodlayarak gz nnde canlandrabiliriz.
gusal olan bu durum, katlmclarn belleklerini etkilemitir.
Bu paradan aadaki yarglarn hangisine ulalabi-

lir?
c. Ayrntlama ve Kodlama
A) Duyusal bellekteki bilgiler ksa srede silinir.
hh Ne kadar ayrntlara girilerek renilirse bilgi o kadar kolay
B) Bilgiler uzun sreli bellekte yok olmaz, sadece eriile- hatrlanr. ncelenen olayn neden ve sonularyla ilgili sorular
meyebilir. sorulduka ayrntya girilmi olur.
C) Bellekten bilginin geri arlmas her zaman gerekle-
hh Her ayrnt bellee farkl kanallardan gireceinden, ipucu faz-
meyebilir.
la olur ve hatrlama kolaylar.
D) Yeni bilgiler, var olan izlerin deitirilmesine yol aabilir.
E) Daha nceki anlar, sonraki anlarn hatrlanmasn zor- d. Ortam
latrr.
hh renme ileminin yapld ortam, renilenler iin bir er-
Denekler, araya sktrlan sahte resmi ayrt edememilerdir. Yeni bilgiler, haf- eve oluturur. Kendimizi o ortamda hayal edebilirsek reni-
zadaki var olan izlerin deitirilmesine yol amtr.
lenleri hatrlamak kolaylar.
Cevap: D
Sorusu
retmen
Yallarn yakn zaman hatrlayamazken yllar ncesindeki

olaylar hatrlamalarnn nedeni nedir?
Bilgilerin hafzadan silinmesinin yakn zamandan balamas

e. rgtleme hh mge; zihinde beliren olay, kii ya da nesnelerin grntleridir.
hh Sembol; herhangi bir nesnenin ya da kiinin iaretidir.

hh Bilgiler kiinin kendisine anlaml gelecek ekilde dzenlenir
ve sralanrsa hatrlama daha kolay olur. hh Kavram; nesne ya da olaylarn zihindeki tasarmlardr.
hh Soyutlama; bir varln herhangi bir zelliinin dier zellikle-

rinden ayr olarak dnlmesidir.
hh Genelleme; ortak zellii olan nesnelerin ortak bir kavram al-

tnda toplanmasdr.
hh Kategori; nesnelerin baz ortak ve genel zellii ya da nite-

liini temsil eden sembolik oluumdur. nsanlarn nesneleri
snflandrmalarna olanak salar. Olumas soyutlama ve
genelleme yollaryla gerekleir.
renme ortam sessiz ve aydnlatlm olmaldr.
hhB. DNMENN YAPI TALARI hhC. DNME VE DL

hh "Dnme"; insann sembol, imge ve kavramlar kullanarak 1. Sessiz Konuma (sel Konuma)
baz olaylar zihninden geirmesi, akl yrtmesi ve problem
zmesidir. hh Dnme sreci; kavramsal dnme, sessiz konuma ve
szel dnme biiminde gerekleebilir.
hh Dnrken kullandmz aralar vardr. Bunlar: mge, sem-
bol, kavram, soyutlama, genelleme, kategori oluturmadr. a. Kavramsal Dnme
hh Eer dnme kavramlardan yararlanarak yaplrsa buna
mge Sembol Kavram "kavramsal dnme" denir.
hh "Aa canldr. am aatr. O hlde am canldr." eklindeki

dnme kavramsal dnmedir.
Dnme Aralar
Kategori Olu- b. Sessiz Konuma (sel Konuma)

Soyutlama Genelleme
turma
hh Bireyin kendi kendine nesneler hakknda ve dier bireylerle
yapt hayali konumaya "sessiz konuma" denir.
hh Ailemizle tarttmz bir konuda aramzda geen konuma-

lar yalnzken zihnimizde canlandrmamz isel konumadr.
c. Szel Dnme
Dnme insan olmann bir zelliidir.
hh Dnrken zihnimizden geen hayal ve sembolleri szck-
lerle ifade etmeye "szel dnme" denir.

hh Yeni aldmz bir kyafetle ilgili "Acaba rengi yakt m?",

"Buna uygun ayakkab hangisi olabilir?" eklindeki szckleri
hhD. KARAR VERME VE PROBLEM
zihnimizden geirmemiz szel dnmedir. ZME
1. Karar Verme
hh Karar verme sreci zerinde duygusal ve bilisel etkenler
etkilidir. Genellikle yaant, deneyim, ve birikimler bu srete
2. Dil ve letiim nemli rol oynar.
hh Duygularmz, dncelerimizi, arzu ve isteklerimizi baka- hh lk karar verme evrelerinde kararlar ahlaki ilkeler ve istekler
larna aktarmak iin kullandmz, simge ve szcklerden dorultusunda verilir.
oluan iletiim aracna "dil" denir. hh Daha sonraki evrelerde ise yasalar ve toplumsal ilkeler etkili olur.
hh Dildeki kelimeler insanlar tarafndan tretilmi simgelerdir. hh Karar verme stratejisi, bireyin karar verme durumunda nasl
nsanlar hem simgelere birer anlam vermiler hem de onu davranacan belirlemesidir. Bu strateji, nceden planlana-
kendi aralarnda iletiim kurmak iin kullanmlardr. bildii gibi hemen o anda da uygulanabilir.
hh ounlukla varlklarn karl olan szl ve yazl semboller
araclyla dnlr. Bu durumda insanlar, kendi kendileriy-
le konuur gibidirler.
hh Durum ne kadar basitse insanlarn irdelemesi ve mantkl ka-
hh Dil olmadan da dnmek mmkndr. nk dil varken bile rar vermesi o kadar kolaydr. Ancak durum karmaklatka
dnmelerin bir blm dille olmaz. mantksz sonulara ulama olasl artar.
hh Rya, imgeleme gibi dnme trlerinde imgelerden yararla- hh Mantk kurallar irdeleme ve karar vermeye yardmcdr ama
nlr. Ancak dnmede dil ve dilsel beceriler ok nemlidir. doru zm garantilemez. nk insanlarn kararlar ze-
hh Akl yrtme, bilimsel ya da felsefi alma yapma gibi st rinde bazen duygular bu kurallardan daha etkili olabilir.
dzey dnmelerde dil mutlaka gereklidir.
hh Dil, problem zmede de nemli rol oynar. Problemin iyi ifade

edilip ortaya konmas ve doru anlalmas, zm yollarnn
bulunmasn kolaylatrr.
hh Dille dnme etkileimi karlkldr. Dnme, dilin doru ve

gzel kullanlmasn salar.
Hayatta bazen karar vermekte zorlanabiliriz.
2. Problem zme
hh "Problem"; birey iin renilmesi, dnlp zmlenmesi
ve bir sonuca balanmas gereken durumdur.
hh Her insan gerek gnlk yaantsnda gerek yaam ile ilgili

durumlarda, gerekse mesleki yaamnda pek ok problem ile
kar karya kalmaktadr.
hh "Problem zme"; bir engelle karlaan bireyin problemin

unsurlar arasndaki balantlar grerek k yolunu bulma-
Dil bir iletiim aracdr. s demektir.

hh Gnlk yaamda karlatmz problemler; uzun ya da ksa

sreli basit ya da karmak olabilir.
hhE. ZEK
hh Problemin zm; problemin btnlne, trne ve kar- 1. Zek ve Zek Dzeyleri
maklna gre deiir.
hh "Zek"; anlama, ilikileri kavrama, alglama, soyutlama, -
hh Baz problemler tamamen mantk yoluyla zlr. Baz prob- renme, yeni durumlara uyma, genelleme, yarglama, ayrt
lemler duygusal olgunluk, bazlar ise olaylara yeni bir bak etme, birletirme, zmleme ve eletirme yetilerinin bir ara-
asndan hakimiyet gerektirir. ya gelmesiyle oluur.
hh Zek iin genel bir zihin gc ya da gelitirilebilecek bir genel

kapasite denilebilir.
hh Zek dzeyi her insanda ayn deildir. Ancak insanlarn b-

hh Problem zmnde birbirini izleyen aama vardr. yk blm normal zek dzeyindedir.
a. Problemin Ne Olduunu Belirlemek

hh Bu aamaya hazrlk aamas da denir. Problemin tanmlan-
d, ne olduunun, kaynann ve eitli zm yollarnn
belirlenmeye alld ilk aamadr. a. leri Dzeyde Zek Gerilii
hh Bu aamada problemin zm ile ilgili eitli seenekler de- hh Zek blm yetmiten aa olan bireylerdir. ki yandaki
nenir, zmle ilgili hipotezler hazrlanr. ocuun zek dzeyindedirler.
b. Problemin Paralarnn Anlalmas hh Bir ksm yryebilir ama konuamazlar ve tehlikelerden ko-
runamazlar.
hh Bu aamaya aydnlanma aamas da denir.
hh Problemle ilgili malzeme toplanr, zellikle problem karmak-

sa daha basit alt yaplara indirgenir ve her parann ayr ayr
zm iin aba harcanr.
b. Orta Dzeyde Zek Gerilii
c. eitli zmlerin retilmesi ve Deerlendirilmesi hh Yedi yandaki bir ocuun zek dzeyine sahiptirler. ya-
hh Problemin paralarn anlayan birey, sonucunda onun tm- na kadar yrmeyi renemez, konumay ancak be ya-
n zihninde belirleyerek zme dnk daha etkin davran- nda renirler.
larda bulunabilir. hh yandan sonra yardm olmadan yiyebilir, ykanabilirler.
hh Olaylar arasnda eitli ilikiler kurar. Bunlarn doru olup ol-
madn dener.
hh Daha sonra aranan zm bulunur. zm arayan kii bul-

duu zmn doru olup olmadn snar. Bazen bulduu c. retilebilir Zek Dzeyindekiler
zm ie yaramaz ve yeniden balang noktasna dner.
hh zel retim kurumlarnda eitilebilir, baz basit iler yapa-
hh Problem zmede tahminler, zme gtrc yolda ilk
bilirler.
admlar atmamz salar. Bir problemi zmeye niyet etmi-
sek aklmzda zmle ilgili baz tahminlerde bulunuruz. hh Bu kiilerin en stn zek ya yedi ile on arasndadr. Duy-
gularn, istek ve arzularn kontrol edebilecek zekya sahip
hh Tahminler, gemi yaantlara dayanr. Gemi yaantlar ne
deildirler.
kadar zenginse tahminler o derece isabetlidir.

d. stn Zekllar rnek4:

hh stn zekl bireylerin alglama, dnme ve renme gc,
I. Bir aratrmada ayn evrede yetien tek yumurta ikiz-
dier bireylerinkinden stn olduundan zel olarak eitilme-
lerinin zeklar arasndaki benzerlik %88 olarak bulun-
leri gerekmektedir.
mutur.
hh Normal eitim programlar onlara basit geldii iin sklrlar,
II. Bir aratrmada farkl evrelerde yetien tek yumurta
arkada evreleriyle ilikilerinde zorlanrlar ve eitli psikolo-
ikizlerinin zeklar arasndaki benzerlik %72 olarak bu-
jik sorun ve bunalmlar ortaya kabilir.
lunmutur.
III. Bir aratrmada ayn evrede yetien ift yumurta ikiz-

lerinin zeklar arasndaki benzerlik %62 olarak bulun-
mutur.
IV. Bir aratrmada farkl evrelerde yetien ikiz olmayan

kardelerin zeklar arasndaki benzerlik %50 olarak
bulunmutur.
evrenin zek zerindeki etkisi gstermek isteyen bir

aratrmac, yukarda numaralandrlm bulgulardan
hangi ikisini birlikte kullanmaldr?
2. Kaltm ve evrenin Zek ile Balants
A) I ve II B) I ve III C) I ve IV
hh Yaplan aratrmalar, zeky belirleyen temel faktrlerin kalt-
D) II ve III E) II ve IV
sal olduunu gstermitir. Zek, byk oranda kaltm yoluyla
kuaktan kuaa aktarlmaktadr. zde ikizlerde zek blmleri birbirine daha ok benzemektedir. Farkl evre-
de yaayan zde ikizlerin zek blmlerinde farkllk olmas evrenin nemini
hh Kaltma gre etkisi az da olsa evre koullarnn da belirleyici gstermektedir.
olduu yine yaplan aratrmalarla ortaya kmtr. Cevap: A
hh Birbiri ile kaltmsal zellikleri ayn olan tek yumurta ikizleri 3. Zeknn llmesi
zerinde yaplan aratrmalarda aratrmaclar evre fakt-
rne bal olarak zek blmnde 15 -25 puan arasnda bir hh "Test"; bireyin ya da bireyler grubunun eitli yetilerini, bilgi ve
deime saptamlardr. becerilerini belirlemeye yarayan snama ya da lektir.
hh Zek blm 100 olan tek yumurta ikizleri farkl koullarda hh "Zek testi" bireylerin zeksn, zek yan lmek iin ge-
yetitiinde zeklar arasnda 20 puanlk bir fark ortaya k- litirilmi testtir.
maktadr.
hh evre koullar kt olan, iyi beslenemeyen, yeterli eitim

grmeyen ocuun zek blmnn 85 civarnda olduu g-
hh Testler uygulandklar birey says bakmnda, bireysel testler
rlmektedir.
ve grup testleri diye ikiye ayrlr.
hh Genelde, zek zerinde %75 kaltm, %21 evre ve %4 rast-
hh "Bireysel testler", tek tek bireylerin zeksn lmek iin kul-
lantlar rol oynamaktadr.
lanlan testlerdir. "Stanford - Binet" zek testi, bu tr bir zek
testidir.
hh Zek testleri ister bireysel test, ister grup testi olsun, uygu-
lanan kiilerin zelliine gre yazl, szl, icra (uygulamal)
testleri olarak da gruba ayrlr.

hh Performans testleri olarak adlandrlan icra testleri bir eylem, hh Stern zeky "yeni koullara uyma yetenei", Davis "problem
bir davranla cevaplandrlan testlerdir. Yap - boz, ekil ta- zme yetenei", Terman ise "soyut dnme yetenei" ola-
mamlama ya da uygun yerlere yerletirme eklinde yaplan rak tanmlamlardr.
testler, genellikle zrl ve kk ocuklara daha ok uygu-
lanan testlerdir.
hh Normal bir insann zek blm 100'dr. b. ift Etmen Kuram

hh Geerlilik, bir lme aracnn lmeyi amalad zellii, hh Bu kurama gre zek, bir genel yetenek ile birok zel yete-
baka herhangi bir zellikle kartrmadan, doru olarak l- nekten olumutur.
ebilme derecesidir.
hh Spearman genel yetenek olarak zeky, zel yetenek olarak
hh Gvenilirlik ise, bir testin lmek istedii zellii doru olarak da farkl alanlardaki baarlar ve istidatlar kastetmektedir.
lebilmesidir.
c. ok Etmen Kuram
hhF. ZEK TRLER hh Thorndike'n bana ektii baz bilim adamlarna gre zek,
tek bir genel yetenek deil, birok zel yetenein toplamn-
hh Zeky aklayc kuramlar ikiye ayrlmaktadr. Bunlar da ken-
dan meydana gelmektedir.
di iinde farkl grlere ayrlmlar ve zek trlerinin farkl
olduunu belirtmilerdir. hh Soyut kavramlarda baarl olanlarn soyut zeklarnn; alet
yapma ve kullanmada baarl olanlarn somut zeklarnn;
sosyal ilikilerinde baarl olanlarn ise sosyal zeklarnn
ZEK KURAMLARI daha fazla olduunu savunmaktadr.
Yapsal Kuramlar Bilgi lemleme Kuram 2. Bilgi lemleme Kuram

hh Bilgi ilemleme kuramn Jean Piaget gelitirmitir. Piaget
zeknn geliim evrelerini drde ayrmtr.
Tek Etmen Kuram
hh Bunlar; ocuun ilk iki yana kadar "duyusal - devimsel
evre", 6 - 7 yata "ilem ncesi evre", 11 yana kadar somut
ift Etmen Kuram ilemler evresi ve ergenlie kadar olan soyut (formel) ilemler
evresidir.
ok Etmen Kuram 3. Szel, Grsel - Mekansal ve Duygusal Zek

Szel Zek
1. Yapsal Kuramlar hh Dille yaptmz her trl almayla ilgilidir.
a. Tek Etmen Kuram hh Dz yaz, iir, rapor, mektup yazabilme, dinleyiciler nnde
konuma yapabilme, bakasn dinleyebilme, ne sylendiini
hh Bu kuramn en nemli temsilcileri Terman, Wechler, Stern ve anlayabilme yetenei szel zek ile ilgilidir.
Davis'tir. Onlara gre zek, genel bir yetenektir.
hh Aklama, retme, renme ve szckler yoluyla espri
hh Herhangi bir alanda baarl olan birinin dier btn alanlarda yapma; ikna edici konuma ve yazma szel zeknn balca
da baarl olacaklarn ne srmektedir. zellikleridir.
Sorusu
retmen
Baz insanlarn sanatta, baz insanlarn bilimde, baz insan-

larn sosyal evrede baarl olmalarnn nedeni nedir?
nsanlarda tek tip bir zeknn olmamas

Grsel - Mekansal Zek hh Yetenek ve zeknn insan yaamndaki yeri nemlidir. Zeki
ve yetenekli insanlar, merakldrlar ve ayrntlara ar dikkat
hh Resimler, imgeler, ekiller ve izgilerle dnme, boyutlu ederler.
nesneleri alglama ve akl yrtme becerisidir.
hh Zihinsel ve fiziksel olarak byk bir enerjiye sahiptirler. abuk
hh Bu zek yn gelimi olan kimse ok hayal kurar, sanat ve renir, zor unuturlar.
projelerin grsel sunumundan holanr.
hh Soyut konular abuk kavrar, dncelerini rahat ifade ederler.
hh Yeniliklere kolay uyum salarlar ve giriimcidirler.
hh Dnce, olay ve kurallar arasndaki iliki ve uyumazlklar

hh Okurken szcklerden ok resimlere ilgi duyar. renmede
abuk fark eder ve sylerler.
de daha ok video, film,bulmaca ve harita gibi malzemeler-
den yararlanr. hh Karmak konular, sorunlar zmede, planlayp organize et-
mede pratik yollar bulurlar.
hh Kolaylkla yn bulma becerisine sahiptir. rendiklerini hatr-
lamada zihinsel resimleri kullanr. 2. Yaratc Dnme
hh Bir objenin farkl alardan duruunu anlayp zihinde canlan-
hh "Yaratc dnme" yeni dnce ya da rnler yaratmaya
drabilir. Bilgilerini somut ve grsel sunumlara dntrr.
yneltilmi dncedir.
Duygusal Zek hh "Yaratclk", yenilikler ortaya koyma ve onlar gerekletire-
bilme zellikleri tayan bir sretir.
hh nsann kendisine veya bakalarna ait duygular anlama,
sezinleme, ynetme ve ynlendirme yetisi, kapasitesi ya da hh Zek ve yaratclk arasnda iliki vardr fakat ikisi ayn ey
becerisidir. deildir. nk yaratc kiiler sorunlarn zerken yalnz
zeklarndan deil; sezgi, yaratc hayal gc gibi zellikle-
hh Baz psikologlar, duygusal zeknn zamanla azalp artabilen
rinden de yararlanrlar.
bir yeti olduunu savunurken bazlar onun sabit olduunu ve
deimediini ne srmektedirler. hh Bir soruna kabul edilebilir tek zm reten dnme tr
"yaknsak dnme"dir Her insan bunu yapabilir.
hh Duygusal zek, belirli bir durumda ne hissettiinin farkna va-
rabilmeyi ve bu duygularla baa kabilmeyi salar. hh Bir soruna uzun vadeyi de kapsayan, birok zm bulup
bunlar arasnda seim yapabilmek "raksak dnme"yi ge-
hh Bakalarnn duygularn fark edip empati kurabilirler. Dier
rektirir. Yaratc dnme, byk lde raksak dnmeye
insanlarla olan ilikilerini baaryla yrtebilirler.
dayanr.
3. Yaratc Problem zme

hhG. ZEK VE YARATICILIK
hh Benzer problemlere ayn zm yntemlerinin uygulanmas
1. stidat ve Yetenek yanlgya yol aabilir. nk her problem farkl oluumdan ve
farkl bir zmden meydana gelmektedir.
hh "stidat", herhangi bir beceri alannda, bir eyler renme
frsat verildiinde insann bundan yararlanabilme gcdr. hh Problemin farkl zm yollarnn bulunmas yaratc problem
stidat, eitimle birletii zaman "yetenek" hlini alr. zmeyi gerektirir.
hh Bir kii doutan gzel resim yapabilme gcne sahip olabilir. hh Yaratc insanlar, sahip olduklar imknlar ya da nesneleri,
Bu potansiyel g istidattr. Ancak kii resim konusunda eiti- farkl ve allmn dnda kullanabilmektedir. zm yolu
lirse istidat ortaya kar ve resim yetenei hlini alr. ok olunca en verimli zm semek daha kolay olmaktadr.

hh Olaylara farkl pencerelerden bakabilmek, olaylarn yeniden

deerlendirilmesine ve farkl zm yollarnn bulunmasna rnek5:
ve problem zmede baarl olunmasna yol aar.
yle bir durumla karlatmz dnelim: Evimizin k-
k gelen penceresini ekleme yaparak bytmek istiyoruz.
4. Yaratc Dnmeyi Engelleyen Faktrler Mevcut pencerenin yanna eni ve boyu 1 metre olan yeni
bir pencere yapyoruz ve ncekiyle birlikte penceremiz top-
a. Duygusal Etkenler
lam bir metrekare oluyor, peki nasl? Bu durum bizi artr,
hh Duygularn n plana kmas problemin zlmesine engel oysa zm basittir; pencerenin ilk hli aslnda ikizkenar dik
olabilir. gen biimindedir.
hh Bireyler duygularna uygun dmeyen problemlerle karla- 1m

tklarnda zmden uzaklamak isteyebilirler.
b. Kltrel Engeller 1m
hh Toplumun deerleri ve gelenekleri, insann yaratc dnme-
sini engelleyebilir ve problem zmnde hata yaplmasna
neden olur.
Bu parada anlatlanlara gre, problemin zmn

geciktiren etken aadakilerden hangisidir?
c. Gemi Deneyimlerin Etkisi
A) Duygusal engeller
hh Problem zmede kullanlan allagelmi yntemler, farkl B) Yetersiz veri
yollarn grlmesini engeller. Problemleri srekli ayn yn-
C) Kurulum
temlerle zmeye almak bir zihinsel kurulumdur.
D) Problemin amacn kavrayamama
hh Altmz yntemlerin etkisinde kalmadan yeni zmler
E) Alkanlk atmas
retmek "ileve taklma"y da engeller.
Problemlerin srekli ayn yntemle zlmeye allmas zihinsel kurulumdur
hh "leve taklma"; nesnelerin allagelmi ilevlerini dnme- ve problem zmn gletirir.
dir. Kalem yazmak iin; eki ivi akmak iin; bak kesmek Cevap: C
iin kullanlr. Nesnelerin bu ilevlerine takldmzda onlar
baka ilerde kullanamayz.
hh Nesnelerin allagelmi ilevleri dnda kullanlamamas du- d. Algsal Engeller

rumuna, "ileve taklma" ad verilir.
hh Eer problemin unsurlar tam olarak alglanmam ise prob-
hh Evde konserve amak istediimiz anda konserve aacan
lemin zm gleir.
bulmadmz dnelim.
hh Yaratc zmler iin problemin unsurlarnn iyi alglanmas
hh Eer eki ve ba konserve ama ileminde kullanabilece-
gerekir.
imizi gremezsek konserve kutusunu aamayz. Bu durum
ileve taklmadr. hh Bir gen, meslek seiminde kendisine uygun farkl meslekleri
alglayamad srece problemi zemez.
hh eki ve ba, ilevlerinin dnda kullandmzda problem
zm oluruz.

RENME, BELLEK, DNME - II Konu Testi - 1
1. Televizyonda veya sinemada arka arkaya iki film izledii- 4. Bilimde, sanatta, teknikte ve gnlk yaamda ortaya kan
nizde filmlerden biri sizi daha ok etkilemise, dierinin tm gelimelerin kayna olan dnme tarzdr. nsano-
konusunu daha sonra hatrlamayabilirsiniz. Eer etkilen- lunun tekerlei bulmasnda bir edebiyatnn eserine, deni-
diiniz film ilk filmse, ikinci filmin konusunu hatrlamakta zaltlardan uaklara kadar ne varsa hepsinde bu dnce
glk ekersiniz. tarznn pay vardr.
Bu paraya dayanlarak aadaki yarglardan hangisi- Bu parada sz edilen dnme tr aadakilerden
ne ulalabilir? hangisidir?
A) Hoa gitmeyen anlar bilinaltna itilerek unutulur. A) Hayal kurma

B) Kullanlmayan bilgiler zamanla unutulur. B) Eletirel dnme
C) Organik nedenler unutmaya yol aar. C) Yaratc dnme
D) yi renilmi konular daha ge unutulur. D) Serbest arm
E) lgi eken konular daha kolay hatrlanr. E) Gdml arm
2. Baz psikologlara gre insan, holanmad, rahatsz edici 5. "nceden yaadmz ama aradan geen zamanla unu-
durumlardan kurtulmak ister, onlar bilinaltna iter.
tulan benzer ya da zt olaylarn bize baka olay veya nes-
Aadakilerden hangisi bu durumu rneklendirir? neleri hatrlatmas" aadaki kavramlardan hangisiyle
aklanabilir?
A) Sevilmeyen bir arkadan doum gnnn unutulmas
B) Ar yumruk darbeleri alan bir boksrn hafza kayb A) Hayal kurma
yaamas B) Eletirel dnme
C) Uzun sredir Almanya'da yaayan bir Trk'n, Trke C) Yaratc dnme
konumay unutmas
D) Rya grme
D) Bir iir ezberleyen kiinin bir sre sonra onu unutmas
E) arm yapma
E) Psikoloji dersinden sonra tarih dersi alldnda,
psikoloji dersinin bilgilerinin unutulmas
6. Ahmet Bey caddede giderken bir kalabaln olduunu g-

3. renme akam yaplmsa sabahki tekrarda renilen- rr ve yaklatnda baz kiilerin tarttn ve bu kiilerin
lerin az unutulmu olur; renme sabah yaplmsa, ak-
tandk baz meslektalar olduunu fark eder. Tartma gi-
amki hatrlama testinde renilen eylerin ounun unu-
derek byr. Ahmet Bey tartan meslektalarna yle bir
tulmu olduu grlr. nk uyku srasnda renilenleri
neri sunar: "Ben hepinizden yal ve tecrbeliyim. Hepiniz
zihinden karacak uyarclar yoktur.
beni seversiniz. Beni hakem tayin ederseniz sorunun -
Bu parada savunulan gr aadakilerden hangisi- zmnde size yardmc olabilirim." Taraflar bu neriyi kabul
dir? ederler.
A) Kullanlmayan bilgiler hatrlanmaz. Ahmet Bey'in problemi zebilmesi iin ncelikle aa-
dakilerden hangisini yapmas gerekir?
B) Uyku srasnda renilenler tekrar edilir.
C) Uyku sresi ile hatrlama miktar arasnda dorudan A) zm nerileri sunmas
bir iliki vardr. B) Problemin ne olduunu belirlemesi
D) Uyku srasnda geriye ket vurmann bozucu etkisi azal- C) Farkl dnme yollarn devreye sokmas
dndan unutma azalr.
D) nceden baarl olduu zm yollarn sylemesi
E) Zaman arttka unutma fazlalar.
E) Gemite yaad deneyimleri ayn olaya uygulamas

7. Ben yeni tantm kiilerle ksa zamanda ok iyi ilikiler 10. Bireyindikkatini ekmeyen konular renmesi hzl bir
gelitirebiliyorum, toplum iinde aranlan, beenilen bir unutmaya neden olmaktadr.
insan hline gelebiliyorum. Fakat teknolojik aletlerle hi Bu durum aadakilerden hangisiyle aklanabilir?
aram yok. Cep telefonumun kapan ap telefon kartm
bile deitiremiyorum. A) Unutmann yeniden eskiye doru gereklemesiyle
Bu parada sz edilen kii iin aadakilerden han- B) Her bireyin hafza gcnn farkl olmasyla
gisi sylenebilir? C) renilen konunun karmak olmasyla
D) lgi duyulmayan konularn kolaylkla unutulmasyla
A) Soyut zeksnn yksek, sosyal zeksnn dk olduu
E) Mutlak bir unutmann olmamasyla
B) Somut zeksnn yksek, sosyal zeksnn dk oldu-
u
C) Duygusal zeksnn dk, sosyal zeksnn yksek
olduu
D) Somut zeksnn dk, soyut zeksnn yksek olduu
E) Sosyal zeksnn yksek, somut zeksnn dk oldu-
u
11. Problem zebilme

8. Binet, zek tanmn soyut dnebilme temeline dayar. Soyut dnebilme
O zeky, iyi akl yrtebilme, iyi eletirel bir gre sahip Alet yapabilme ve kullanabilme
olma eklinde ifade etmektedir.
Yukardaki zellikler aadaki kavramlardan hangisi
Binet'in bu grne dayanarak zek ile ilgili aada- ile en iyi aklanabilir?
ki yarglardan hangisine ulalamaz?
A) Zek B) Kiilik C) Yetenek
A) Yarglamaya yardmc olur. D) Miza E) Alglama
B) Sorgulayc bir tavr kazandrr.
C) Bireyi sonuca ulatrr.
D) Her bireyde ayn dzeydedir.
E) Temelinde dnme vardr.
9. Zek testi bireyler tarafndan hazrlanmaktadr. Bu hazr-

layclar uzman olsalar da, yaadklar toplumdan kopuk
12. Alglar zihinde birtakm izler brakmaktadr.Buna bal
deillerdir. Sonuta hazrlanan test belli bir toplumdaki
olan dier izler de kendiliinden bilin alanna kmaktadr.
zellikleri yanstmaktadr. Bu testin bir baka topluma uy-
Ayasofyann stanbulu, mandalinann portakal hatrlat-
gulanrken, uygulanacak topluma uyarlanmas gerekir.
mas buna rnektir.
Bu parada aadakilerden hangisi dile getirilmektedir?
Bu parada sz edilen dnce yntemi aadaki-
A) Zek llrken kiilik zellikleri de llmelidir. lerden hangisidir?
B) Zek testleri gelitirildikleri kltrn zelliklerini yan- A) Tmdengelimsel dnme
stmaldr.
B) Eletirel dnme
C) Zek testlerinde bilgi sorularna yer verilmemelidir.
C) arml dnme
D) Zek testi uygulanrken uygulaycnn nesnel davran-
D) Tmevarmsal dnme
mas gerekir.
E) Yaratc dnme
E) Zek testleri lmeyi amalad eyi lmelidir.
12. C 11. A 10. D 9. B 8. D 7. E 6. B 5. E 4. C 3. D 2. A 1. E Cevaplar

1. Yaantlarmzdan hibir ey hatrlamasaydk, hibir ey 4. Bir i grmesine giden Emre'nin komisyon karsna
renemezdik. Yaam, birbiriyle ok az ilikisi olan anlk ktnda elleri ve ayaklarnn titremesi nedeniyle sorulan
yaantlardan oluurdu. Basit bir gndelik konumay bile sorulara salkl cevaplar veremedii gzlenmitir.
gerekletiremezdik. Emre'nin bu durumu yaratc dnmeyi etkileyen
Bu parada insan yaamnda aadakilerden hangisi- hangi faktrle ilgilidir?
nin nemi vurgulanmaktadr?
A) Duygusal engel
A) Kiilik B) leve taklma
B) Bellek C) Problem zme deneyimsizlii
C) Motivasyon D) Zihinsel kurulum
D) Ket vurma E) Yanl alglama
E) leve taklma
2. Uzun sreli bellekte bilgiyi, istediimiz uzunlukta ve mik-

tarda depolar ve kolay kolay unutmayz. Buradaki temel
sorun, gerektii zaman doru bilgiyi bulmaktr. Uzun sreli
bellekte bilgiler kaybolmaz, ancak bilgi uzun biimde kod-
lanmam ve uygun yere yerletirilmemise, geri getirme-
de zorluklarla karlalr.
Bu parada uzun sreli bellekte karlalan hangi 5. "Beyazn siyah, zenginin fakiri, uzunun ksay, zayfn i-
glkten sz edilmektedir? man hatrlatmas" armn hangi ilkesiyle ilgilidir?
A) Bilgilerin sk sk kullanlmas A) Benzerlik

B) Bellein bir snrnn olmas B) Mekanda yaknlk
C) Bilgilerin bellekten btnyle silinmesi C) Zamanda yaknlk
D) Bellee yeni bilgilerin eklenmesi D) Kartlk
E) Bilgilerin gruplanmada bellee kaydedildiinde geri E) Ardklk
arlamamas
3. Daha nce renilen bir renme malzemesi yeniden

renilmek zorunda kalndnda, ncekine gre daha
az zaman ve emek harcanr.
lk renme malzemesiyle tekrar karlaldnda ok
az bir tekrara ihtiya duyulacaktr. 6. Islak mendili el ve yz temizlii iin kullanmaya alan
Bu iki bilgiye dayanlarak aadaki yarglardan hangi- Selma, bir seminerde sunum yapaca srada kirlenen
sine ulalabilir? ayakkabsn slak mendille temizlemeyi dnememitir.
Selma'nn bu durumu aadakilerden hangisiyle ak-
A) Bireyi rahatsz eden olay ve nesneler bask altna al-
lanabilir?
narak unutulur.
B) Ksa sreli bellek insan yaamnda ilevseldir. A) Yaratc dnme
C) Mutlak bir unutma yoktur. B) arml dnme
D) Bilinmeyenler, bilinenler araclyla hatrlanr. C) leve taklma
E) Uyku srasnda unutma az olur. D) Eletirel dnme
E) Zihinsel kurgu

7. Yaplan bir aratrmada, 643 ocuun anne ve babalarnn 10. niversite snavlarna hazrlanan renciler iin yaplan bir
statleri incelenmitir. ocuklarn anne babasnn elde et- aratrmada, ders altktan sonra televizyon seyretmenin
tii yksek statlerle ocuklarn kendi zek testlerinde ve hatrlamaya etkisi aratrlyor. Ayn zelliklere sahip (ya,
derslerinde gsterdikleri baar arasnda bir paralellik oldu- cinsiyet, ders konusu, sosyal konum, alkanlk, zek vs.)
u grlmtr. birbirine eit iki grup alnyor. Birinci gruba ders altk-
Bu parada sz edilen aratrmaya gre zek zerin- tan sonra televizyon seyrettiriliyor, ikinci grubun uyumas
de aadakilerden hangisinin gl bir etkiye sahip isteniyor. Ders konular renildikten sonra, hatrladklar
olduu sylenebilir? denetleniyor. Sonuta ikinci grubun daha baarl olduu
grlyor.
A) Cinsiyetin
B) Yan sini destekler?
C) Gdlenmenin
A) Mutlak bir unutma yoktur.
D) Olgunlamann
B) Uyku, unutmay yavalatr.
E) Kaltmn
C) Ya ilerledike organik nedenli unutmalar grlebilir.
D) Tanma, hatrlamadan daha kolaydr.
E) Hoa gitmeyen anlar bilinaltna bastrlarak unutulur.
8. Zek tanmlar tek balarna zeky anlatmada yetersizdir.
rnein zeky "evreye ve yeni durumlara uyma yete-
nei" olarak ele alan tanmlama, evresine ok iyi uyum
salad hlde zeki olmayan ya da evresine uyum sala- 11. Zek blm 100 olan bir kii uygun bir evrede yetitiin-
mad hlde zeki olan insanlar aklamakta yetersiz kal- de, zek blm 120ye kabilecei gibi, kt koullarda
maktadr. yetitiinde 80e de debilir.
Bu parada aadakilerden hangisi vurgulanmakta- Buradan aadaki yarglardan hangisine ulalamaz?
dr?
A) Eitim zek blmn etkiler.
A) Zeknn tek bir zellie bal olmamas
B) Zek evre koullarna gre biim alr.
B) Zeknn llebilir olmas
C) Zek blm d koullara gre deikenlik gsterir.
C) Zeky etkileyen faktrler
D) Zeknn oluumunda kaltmn nemi yoktur.
D) Zeknn bir dnme yetenei olmas
E) Kaltmla gelen zek iinde yaanlan ortama gre e-
E) Zek ile baar arasndaki iliki
kil alr.
9. Akl kavramlar arasnda ilikileri kurar, bilinen yarglardan 12. Ayn yumurta ikizi kardeler zerinde yaplan bir zek
bilinmeyenleri karr. Zek uygun zamanda doru tepkile- aratrmasnda, kardelerden biri her trl olana ok iyi
rin kmasn salar. Akl koullara uyumun zmn yap- olan bir aile yanna verilmi, dier karde olanaklar kstl,
t iin tm zihinsel etkinliklerin denetleyicisidir. Bellekte yoksul bir ailenin yanna yerletirilmitir. On alt yl sonra
bilgiler kodlanr, saklanr, gerektiinde yeniden canlanr. zek yalar lldnde ok iyi olanaklarla byyen kar-
Zeknn ilevini yerine getirmesinde kaynaklk eder. dein dierine gre daha zeki olduu gzlenmitir.
Bu parada aadakilerden hangisi dile getirilmekte- Bu gzlemin verisi aadaki yarglardan hangisini
dir? destekler?
A) Zek kltrel koullardan etkilenir. A) Zek geliimi ile evre koullar arasnda iliki vardr.
B) Akl ile zek birbirinden bamszdr. B) Zek geliiminin hz yaa gre deiir.
C) Akl ve bellek zeky destekler. C) Zeknn tek belirleyicisi kaltmdr.
D) Akl doutan gelir, zek ise deneyimlerle oluur. D) renme dzeyi ile zek arasnda iliki vardr.
E) Akl ve zek bireyin evreye uyumunu gletirebilir. E) Zek tr cinsiyete gre farkllk gsterir.
12. A 11. D 10. B 9. C 8. A 7. E 6. C 5. D 4. A 3. C 2. E 1. B Cevaplar

RUH SALIININ TEMELLER

06
hhA. KLN TANIMI, GELM VE hh abuk kzmak, sklmak, fkelenmek, neelenmek, hareketli
olmak bireylere gre deien miza zellikleridir.
EKLLENMES
1. Kiiliin Tanm
hh Kiilik; bir insan bakalarndan ayran, kaltm ve evre etki- b. Karakter
siyle ortaya kan, duygu, dnce ve davran zelliklerinin
tutarl btndr. hh "Karakter" kiiliin sonradan eitimle kazanlan yndr.
hh Bu tanmda vurgulanmak istenen noktalar unlardr: hh Karakterlerin oluumunda, insann iinde yaad evrenin
toplumsal deerleri ve ahlaki kurallar rol oynar.
a) "Biricik olma", bireyin kendine zg davran zelliklerinin t-
mdr. c. Benlik
b) "Ayrt edici olma" bireyi dier insanlardan ayran davran hh "Benlik" bireyin kendi kiiliine ilikin kanlar ve kendi kendi-
zellikleridir. sini gr biimidir.
hh "Ben kimim?", "Ben neleri yapabilirim?", "Benim iin neler de-

c) "Srekli ve tutarl olma", saydmz zelliklerin hayat boyu
erlidir?", "Hayattan ne bekliyorum?" gibi sorularn yantlar
benzer durumlarda deimeden devam etmesidir.
benlii oluturur.
d) "Yaplanm olma", kiiliin ok sayda ve birbiri ile balantl
birimlerden olumasdr.
hh Benlik, zaman iinde belirir ve ekillenir.
hh Kiilik yaam sreci iinde yava yava oluur ve birden bire 3. Kiiliin ekillenmesi
deimez.
hh Kiiliin ekillenmesinde pek ok etmen vardr. Bunlar kal-
2. Kiiliin Geliimi tm, fizyolojik etmenler, bilinalt etmenler, sosyal ve kltrel
etkenler, zek ve yetenek ile renmedir.
hh eitli zellikler, yaam iinde bireyde bir davran btnl
olutururlar. Bu btn meydana getiren eitli birimler var- a. Kaltm
dr. Bunlar miza (huy), karakter ve benliktir.
hh nsanlar arasnda doumdan ksa bir sre sonra, duygu ve
a. Miza (Huy) davran dzeyinde farklar grlr. Bu farklar birey davran-
larnda, kaltmn etkili olduunu gsterir.
hh "Miza" kiiliin organik yap ve doutan getirilen eilimlerin
oluturduu yandr. b. Fizyolojik Etmenler
hh Miza zerinde, kaltm kadar sinir sisteminin, i salg bezleri- hh salg bezleri, hormonlar, otonom sinir sistemi kiilii etkile-
nin faaliyeti gibi fizyolojik etkenlerin de rol vardr. yen fizyolojik etmenlerdir.

hh salg bezlerinin salglad hormonlarn azl ya da oklu- f. Yetenek ve Zek

u organizmann ileyiini etkiler. Bu durum kiilii de etkiler.
hh Yetenek ve zek, bireyin toplumun kendisinde beklentilerini
daha kolay kavramasn salar.
hh Sorumluluk duygusunu glendirir. Salam ve kararl bir kii-

liin olumasn kolaylatrr.
c. Bilinalt Etmenler
hh Her insann kendine zg arzular, duygu ve dnceleri,
inanlar vardr. Bunlarn bir ksm mantkl ve toplumsal de-
erlere uygun olmad iin bilinaltna atlr.
hh ocukken anne ve babas tarafndan devaml sulanan bir

ocuun bilinaltna sululuk duygusu yerleir.
hh Sululuk duygusu ocuun kiilii etkiler. Karlat btn

problemli durumlarda kendini sulu hisseder.
Kiiliin ekillenmesinde pek ok etmen vardr.
d. Sosyal ve Kltrel Etmenler

hh Birey toplum iindeki ahlk kurallarn, rf ve detlerini, inan-
lar renerek bunlara uygun davranr. Bunlar bireyde davra-
n kalplar olutururlar.
hh Davran kalplar bireyde yerleik hle gelince kiilii oluturur.
hh Bireyin toplum iindeki deerleri renmesi, benimsemesi ve rnek1:

bunlara uygun davranmas ok uzun bir sretir. Bu srece
"sosyalleme" ad verilir. Bireye zel olan, onun "biricik" olmasn salayan zel-
likler kmesidir.
e. renme Bireyi dierlerinden farkl klan "ayrc" zellikler kme-
sidir.
hh Kiiliin kazanlmasnda klasik koullanma, edimsel koul-
lanma, model alarak renme gibi renme yollar etkilidir. Fiziksel ve sosyal evreyle etkileiminde bireye zel bir
tarzdr.
hh Genellikle ocuun ilk retmeni annesi ve babasdr. Anne-
Bir ara deikendir. Davranlardan dolayl olarak -
nin ve babann tepkileri baz davranlar pekitirirken, baz-
karsanr.
lar iin cesaret krc zellik tayarak eitli alkanlklarn,
ama ve deerlerin benimsenmesine yardmc olur. Yukarda zellikleri verilen psikolojik kavram aada-
kilerden hangisidir?
A) Bellek B) Bilin C) Zek

D) Duygu E) Kiilik
hh ocuklar genel baz tutumlar ve davranlar anne ve babala- Bireye zg olan, kiiyi dier insanlardan ayran, fiziksel ve sosyal evreden
rn rnek alarak edinirler. etkilenen, davranlardan dolayl olarak karsanan zellik kiiliktir.
Cevap: E

hhB. KLK KURAMLARI hh Ego gereklik ilkesine uygun olarak hareket eder. dden ge-
len isteklerin uygun olanlarn yerine getirir, uygun olmayanla-
r ise bekletir. Bu yn ile ego, id ile sper ego arasnda arac
1. Psiko-sosyal Kuram grevi grr.
hh Erik Erikson bireyin yaamda savunmaszlnn artt ve po- hh Freud'a gre id arzu ve istekleri; ego mant; sper ego ise
tansiyelinin ykseldii bir dizi kriz ve dnm noktas ile kar- vicdan temsil eder.
latn syler.
hh Freud'a gre kiiliin olumasn salayan, bu birimlerden
hh Ona gre bu krizler uygun ekilde zldnde kiilik gelii- hangisinin baskn olduudur.
mine ve psiko-sosyal olgunlua katkda bulunur.
hh Her kriz ya da aama, bireyin geliimini ekillendiren ve kii- 3. Fenomenolojik Yaklam

liini deitiren daha nceki kriz ve aamalarn zerine ku-
hh Kiiyi ve kiilii iyimser bir tavrla ele alan grtr. Doutan
rulur.
her insann iyi olduu ilkesi grlerinin temelini oluturur.
hh Erikson'a gre kiilik geliiminin tamamland sekiz durum
hh Bireyi n plana karr ve bu kurama gre kiilik bireyin kendi-
vardr.
ni ynlendirmesi ve "benlik bilinci" sonucunda oluur.
hh Gven - gvensizlik, zerklik - utan, giriimcilik - sululuk, ba-
hh Carl Rogers'a gre bir kimsenin "benlik bilinci", o bireyin ken-
ar - aalk duygusu, kimlik - rol karmaas, yaknlk - yal-
dini nasl grd yani kendisi ile ilgili dnceleri ve kana-
tlmlk, reticilik - durgunluk, benlik btnl - umutsuzluk.
atleridir.
hh Her insan, olumlu ve gelimi bir benlik gelitirmeye alr.

Bunun iin "koulsuz sevgi" ortamnda yetimemiz gerekir.
hh Koulsuz sevgi ortamnda insanlarn benlik bilinleri gl ve

olumlu olur.
hh Bu geliim dnemlerinin zellii, her dnemde biri olumlu

dieri olumsuz olan iki zellikten hangisinin birey tarafndan
kazanlp kazanlmaddr. hh Abraham Maslow ise "kendini gerekletirme" kavram ze-
rinde durur. Kendini gerekletirme, bireyin beklentilerini ger-
hh Dnemler birbiri zerine kurulur ve yaam boyunca bireyin ekletirmek iin tm potansiyelini kullanabilmesidir.
sahip olaca zellikleri etkiler.
hh Maslow'a gre kendini gerekletiren kii, iinde yaad
2. Psikodinamik Kuramlar topluma uyumlu, kendine gveni olan, drst, evresinde
olanlar olduu gibi kabul eden, kendine ve yaama glebilen
hh Sigmund Freud'a gre bilinaltnda bulunan ve bireyin farkn- kiidir.
da olmad bastrlm zellikle cinsel drt, istek ve anlar
davranlar ve kiilik zelliklerinin kaynan oluturur.
hh Kiiliin doumla gelen yn "id" ya da "ilkel benlik"tir. Bura-

da bulunan hayat i drts, kiiyi srekli olarak haz verecek 4. renme Kuramlar
doygunluklar peinden komaya zorlar.
hh renme kuramn savunanlara gre kiilik, pekitirilen dav-
hh "Ego (benlik)", kiiliin idi denetim altnda tutmaya alan ranlar sonucunda olumutur.
yndr.
hh Toplum iinde insan davranlar, dllendirme ya da ceza-
hh "Sperego (st benlik)", toplumdan gelen ama bireyin benim- landrma yolu ile pekitirilir. Pekien davran srekli hle ge-
sedii doru ve yanl kavramlarnn kaynan tekil eder. lerek kiilik zellii olur.

hh Bir toplumda doru szllk dllendirilir, yalanclk cezalan-

drlrsa o toplumda doru szllk pekiir. Bunun sonucunda
hhD. KLN LLMES
o toplumun bireylerinde doru szllk daha yaygn olarak
gerekleir.
1. Kiilik Testlerinin eitleri
a. lgi Testleri (Kat - Kalem Testleri)
hh Bireyin neden holandn veya holanmadn, neyi tercih
ettiini veya neden kandn belirleyen testlerdir.
hhC. BREYSEL FARKLILIKLAR hh lgi testleri, bireylerin ekonomik, estetik, dini, politik vb. ilgile-
rini ler.
hh nsanlar arasnda birtakm fiziksel, duygusal, bilisel ve sos-
yal farkllklar vardr. Bu farkllklar aslnda insann bireysel bir
varlk olduunun gstergesidir.
hh nsana bireysellik kazandran bu zellikler, kiilik dediimiz, b. Kiilik Anketleri (Kiilik Envanteri)
onun kendisi ve evresiyle, bakalarna benzemeyen bir e-
hh Kiilik testleri bir kimseden eitli kiilik zellikleri, ilgiler, ihti-
kilde gelitirdii ilikilerin yapsn oluturur.
yalar ve sorunlarla ilgili maddelerden, kendisiyle ilgili olanla-
hh nsanlarn fiziki farkllklar geni lde soya ekime bal r iaretlemesi istenerek uygulanan testlerdir.
kaltsal ayrlklardr ve kiilik geliimini etkiler.
hh Kiilik envanterlerinin en ok kullanlan "Minesota ok Ynl
hh nsanlar ayrca yetime biimler ve gemi yaantlar yani Kiilik Envanteri" (MMPI) dir.
grgleri, bilgileri, alkanlklar, yakn evrelerinden kazan-
dklar deer yarglar bakmndan da duygusal, bilisel ve c. Projektif Testler
toplumsal olarak farkllk gsterirler. hh Belirsiz bir uyaran vermek ve bunun yorumlanmasn istemek
hh Bireysel ayrlklar zerinde duygusal ve sosyal ilikilerin de yoluyla bireyin duygu ve gereksinimlerini yanstmasna ola-
etkisi vardr. nak salayan testlerdir.
hh Birey kiiliinde ailesinin, arkadalarnn ve evresindeki her- Tematik Alg Testi (TAT): Yirmi resimden oluur. Her bir re-
kesle ilikilerinin olumlu ya da olumsuz izlerini tar. sim verildikten sonra, denekten grd olay hakknda bir
yk anlatmas istenir. Bu yolla bireylerin bilinalt duygu ve
hh Kiilik farkllklarnn kkeninde byk lde zek ve yete- istekleri ortaya karlm olur.
nek farkllklar da yer almaktadr.
Rorschach Testi: On karttan oluur. Her katta mrekkep

lekelerinden oluan belirsiz ekiller vardr. Bu ekillerde ne
grdn sylemesi beklenir.
d. Test D Yntemler
Grme: Bir kimseyi yaantlar hakknda konuturarak o
kimsenin duygu ve tutumlarnn neler olduunun belirlenme-
ye allmasdr.
Derecelendirme lekleri: Bir kiiyi doruluk, drstlk,

toplumseverlik gibi zelliklerinden birine gre derecelendiren
Fizyolojik farkllklar kaltmla ilgilidir. lme aralardr.
Sorusu
retmen
Projektif testlerin temel zellii nedir?
Kiilii dolayl yollardan lmesi.

2. Kiilik Testlerinin Hazrlanmas rnek2:

hh Kiilik saysz etmenden oluan kapsaml bir unsur olduu Aye arlar olduu iin doktora gider. Doktor, Aye'yi ay-
iin onu, lme ve deerlendirme ii olduka zordur. rntl bir ekilde muayene eder ancak ikyetlerinin nede-
hh Kiilik testindeki sorular birok kiiye uygulanarak denenir ve nini bir trl anlayamaz. Tehis koyabilmek iin ondan baz
salam normlar elde edildikten sonra geni gruplara verilir. testler yaptrmasn ister. ikyetlerinin nedenini anlayabil-
mek iin bu testlerin sonucunu mutlaka grmesi gerektiini
hh Yeterince denenmi olan sorularla testin normlar saptanr ve
syler.
standart hle getirilir.
Aye'nin, yaptrd testlerin sonular belli olana kadar
en youn hissedecei duygu aadakilerden hangisi-
dir?
A) fke B) arma C) renme

hhE. STRES VE NEDENLER D) Kayg E) Mutsuzluk
1. Stresin Tanm Kii, test sonularndan kt bir sonu kacak diye kayg duymaktadr
Cevap: D
hh "Stres", fiziki ve sosyal evreden gelen olumsuz etkiler kar-
snda organizmann gerginlemesi ve yeni duruma uymak
2. Stresin Nedenleri
amacyla, bedensel ve psikolojik snrlarnn tesinde aba
harcamasdr.
a. evresel Nedenler (D Etkenler)
hh Stres, ok gl olunca organizmann yapsnda ve grevle-
rinde kkl deimelere, kntlere yol aar. hh Strese yol aan evresel nedenler, kiinin denetimi dnda
olan, zellikle de biyolojik dengeyi bozan her eydir. Bunlar
hh Stres insan yakn duygusal ilikilerden uzaklatrr, verimini yle sralayabiliriz:
drr, yaamdan ald zevki azaltr.
Hastalklar,
klim ve doa koullar
Grltl, tozlu, lo, karanlk, rutubetli, havasz yerler
Doal afetler (deprem, sel, yangn, heyelan vb.)
evre kirlilii (toprak, su ve hava kirlilii, s, ses, kimyasal

atk vb.)
hh Tehlikeli bir durumla kar karya kalan insanda oluan duy-
gu "korku"dur. Ekonomik, siyasal ve toplumsal sorunlar
hh Korku duyan insan, genellikle iinde bulunduu durumdan Savalar
kaar, bazen donakalr bazen de dzenli davranma yetenei-
Baz i koullar ve trleri (doktorluk, retmenlik, vardiya
ni yitirir, panik yaar.
iilii vb.)
hh Gerek bir tehlike deil de olas bir tehlikenin sz konusu
olduunu ya da byle bir tehlikenin yaklatn sezdiinde
insanda oluan duygu "kayg" olarak adlandrlr.

b. Psikolojik Nedenler ( Etkenler) hh Engeller bedensel, ruhsal, evresel ve toplumsal kaynakl

olabilirler. Havann ok souk olmas nedeniyle sokaa -
hh Psikolojik zelliklerden kaynaklanan, ksmen kiinin kontrol kamamak fiziksel engele; gzndeki bozukluk nedeniyle pilot
altna alnabilen ve psikolojik dengeyi bozan her eydir. Bu olamamak bedensel engele rnek olarak verilebilir.
faktrler gnlk stresler, geliimsel stresler ve nemli yaam
olaylar stresi olarak gruplanabilir.
hh "Gnlk stresler", gnlk yaamn basit gerilimleri ve eitli

durumlarda bireylerin birbiriyle elien amalar ve gereksi- hh Engeller, i ve d engeller diye ikiye ayrlr.
nimleri nedeniyle ortaya kar.
hh "D engeller"; toplum basks, byklerine cevap vereme-
hh "Geliimsel stresler", ocukluk, ergenlik, yetikinlik ve yallk mek, paraszlk, kaza, lm gibi toplumsal ve doal evreden
dnemlerinde meydana gelen deiiklikler, olaylarn alglanp kaynaklanan engellerdir.
yorumlanmas nedeniyle ortaya kar.
hh " engeller"; organizmann kendisinde kaynaklanan fizyolojik
hh "nemli yaam olaylar stresi", ar hastalklar, doum, lm, ve psikolojik engellerdir.
iten karlma, tanma, kaza sonucu yaralanma nedeniyle
ortaya kar. hh Hangi nedenle olursa olsun, engellenme organizmada "hayal
krkl" yaratr.
hh Bireyin istei engellendii zaman iine dt, organizmada

gerginlik yaratan psikolojik duruma hayal krkl ad verilir.
3. Stresin eitleri
hh Bu durum insanda ylgnlklara, i gerilimlere, kayg ve zn-
hh "yi Stres;" baz durumlarda stresler bireyi ileriye gtrc tlere yol aar.
etki yapar. Ar iddet ve younlukta olmayan zorlanmalar,
yaam enerjisi verir, organizmann uyarlmlk dzeyini yk-
seltir ve vcudun direnme gcn artrr.
hh Snavlara hazrlanma dnemi, i yaamnda ykselme d-

nemleri, sporda baarl olma istei gibi stresler iyi strese
rnektir.
hh "Kt Stres"; iddeti ve sresi uzun olan, psikolojik ve be-

densel ypranmalara yol aan strese kt stres denir.
hh nemli yaam olaylarnn yan sra, uzun sre yaanan k-

k skntlar da olumsuz strestir. Engellenme, bireyde hayal krkl oluturur.
b. atma
4. Engellenme ve atma hh "atma", bireyin birbirine kart iki ya da daha fazla istek,
duygu, dnce veya olaslk arasnda bir seim yapamama-
a. Engellenme s durumudur.
hh Seenekler arasnda farkn olmad ya da fark olmad sa-

hh Bir hedefe ynelen davrann herhangi bir nedenle amacna
nlan durumlarda atma kendini daha ok gsterir. atma
ulamasnn nlenmesine "engellenme" denir.
ekilde ortaya kar.
hh Amaca ulamay nleyen etken ise "engel" olarak adlandrlr.

"Yaklama - Yaklama atmas", ayn anda istenen iki

durumun seilememesinden doan atmadr. Ayn anda
hhF. STRESE GSTERLEN TEPKLER
iki ayr arkada grubu toplantsndan birini semek zorun- hh Strese gsterilen tepkiler bedensel ve zihinsel tepkiler olarak
da olmak gibi. ikiye ayrlr.
1. Bedenin Gsterdii Tepkiler

a. Anlk Tepkiler
"Kanma - Kanma atmas", ayn anda istenmeyen iki
durumun seilememesinden doan atmadr. Ayn anda hh Stres yaratan durumla karlaldnda gsterilen tepkilerdir.
iki ayr arkada grubu toplantsndan birini semek duru-
hh Bireyin zorlanma karsnda sorunla ba edebilme gcne
munda kalnan atmadr. Dii aryan birinin diiden
gre tepki deiiklik gsterir.
korkmas gibi.
hh Birey ya sorunla savar ya da ondan kaar.
"Yaklama - Kanma atmas", istenilen ve istenilme-

b. Atlm
yen iki durumdan birinin seilmesindeki zorluk sonucu or-
taya kan kararszlk ve gerginlik durumudur. ikolatay hh Amaca ulamay engelleyen problemi ortadan kaldrmaya
ok seven birinin kilo almamak iin ikolata karsndaki ynelik giriimlerdir.
durumu bu trden bir atma ortaya karr.
hh Normal koullarda bireye yapc bir nitelik kazandrr.
hh Damlayan musluk suyunun sesi bizi rahatsz ettii durumda

kalkp musluun kapatlmas rnek olarak verilebilir.
rnek3:
En byk hayallerinden biri su altna dalmak ve deniz al-
c. ekilme
tndaki canllar grmek olan Glay, bu hedefi iin para bi-
riktirip su alt dal yapan bir ekibe katlmtr. Ekip, eitim hh Engelle karlaldnda yenilginin kabullenilip aba gster-
verirken su altndaki riskleri ve yapmalar gerekenleri an- mekten vazgeilmesi durumudur.
latm, bu da Glay' endielendirmitir. Hayalindeki dal
hh ekilme baz durumlarda gereki bir zm yolu da olabilir.
an yaklarken korkmaya balam ve ne yapacana karar
verememitir. hh Kavga etmek yerine, ortam terk etmek bir ekilme tepkisidir.
Bu para Glay'n durumu, aadaki kavramlardan

hangisine uygun rnek oluturmaktadr?
d. Uzlama
A) Yaklama - yaklama atmas
B) Engellenme hh Atlm ya da ekilme tepkileriyle zmlenemeyen durumlar-
C) Savunma mekanizmas da ortaya kar.
D) Kanma - kanma atmas hh Uzlamada zorlanma yaratan duruma yaklam biimi dei-
E) Yaklama - kanma atmas tirilir ya da ilk hedefin yerine geecek baka bir hedef bulunur.
Burada kii bir istenen bir de istenmeyen durum arasnda kararszlk yaamak- hh Bu sayede tasarlanm ilk yoldan farkl bir doyum yolu bulun-
tadr. Buna yaklama - kanma atmas ad verilmektedir.
mu olur.
Cevap: A
Sorusu
retmen
Psikolojik atmadan kurtulmak iin ne yaplmaldr?
Seeneklerden biri mutlaka seilmeli, seilenin olumlu ynleri,

seilmeyenin olumsuz ynleri dnlmelidir.

2. Zihnin Gsterdii Tepkiler hh rnein; evlenip ocuk sahibi olamayan bir kadn, tm za-
mann ve varln kimsesiz ocuklara verebilir; sevdiine
hh Zihnin gsterdii tepkiler duygusal tepkiler ve savunma me- ulaamayan biri ona gzel iirler yazarak doyuma ulaabilir.
kanizmalar biiminde olabilir.
a. Duygusal Tepkiler
hh "Duygusal tepkiler, stres yaratan durumla karlaldnda
grlen tepkilerdir.
hh Bilinli ya da bilinsiz olarak ortaya kabilirler.
hh Duygusal tepkilerden bazlar alkanlk hline gelir, benzer

durumlarla karlaldnda ayn tr tepki gsterilir.
b. Savunma Mekanizmalar
hh Benliin karlat tehlikeyle ba etmesini, savamasn ya
da bu tehlikeden kap kurtulmasn salayan ruhsal tepkilere Manta brme (rasyonalizasyon)
"savunma mekanizmalar" denir. hh Nedenini pek bilmediimiz ya da ho karlanmayacan
hh Organizmadaki gerginlii azaltmay ve bu nedenle karla- tahmin ettiimiz davranlarmz iin toplumun benimseyece-
lan nemli sorunlara daha uyumlu bir ekilde yaklamay i gerekeler yaratmadr.
salad srece savunma mekanizmalar yararldr.
hh Kopya ekerken yakalanan bir renci, niin kopya ektii
hh Savunma mekanizmalar sorunla baa kma abasnn ye- sorulduunda, sorularn ok zor olduunu, alt yerlerden
rini alr ve bireyin uyum salamasn engelleyecek oranda soru kmadn sylemesi, durumu akla uygun ve inandrc
abartlrsa salksz bir nitelik kazanr. klma abasnn rndr.
dnleme (telafi, kompanzasyon)
hh nsan baarl olmak, stn olmak, egemen olmak ister. Bu

amacna ulaamaynca aalk duygusuna kaplr. Yanstma (projeksiyon)
hh Bireyin rahatsz edici bu duygudan kurtulmak iin stnlk hh nsanlarn kendi eksikliklerinin ve baarszlklarnn sorumlu-
elde edebilecei bir alan seip tm gcn ve enerjisi bu alan
luunu bakalarna ykleme ya da sululuk duygular uyan-
zerinde toplamasdr.
dracak nitelikteki drt ve isteklerini evresindekilerinin ze-
hh Resim yapma yetenei olmayan birinin matematikte ok ba- rine atmas eilimidir.
arl olarak bu eksikliini telafi etmesi rnek olarak verilebilir.
hh Cimri birinin bakalarn cimrilikle sulamas ya da yenilen bir
takm taraftarnn hakemi sulamas gibi.
Yceltme (sblimasyon)
hh lkel benlik devaml haz ve doygunluk peindedir. Benlik ve Bastrma (represyon)

st benlik ilkel benlii bask altna almaktadr. hh Uygun grlmeyen istek ve anlarn, holanlmayan durumla-
hh lkel benlik isteklerinin doal amalarndan saptrlp toplum- rn bilinten uzaklatrlmasdr.
ca beenilen sportif, estetik, zihinsel vb. etkinliklere dnt- hh Kiinin gitmek istemedii bir toplantnn tarihi unutup gitme-
rlmesi yceltmedir. mesi rnek olarak verilebilir.

zdeletirme (identifikasyon) Pollyannaclk

hh Baarszlklar, ylgnlklar ve engellenmeler karsnda bire- hh Her kt olayda iyi bir yn bulmadr.
yin holand bir alandaki baarl kii ya da kiilerle kendi-
hh Hasta olan birinin kendinden daha ar hastalar dnerek
sini bir saymasdr.
durumuna kretmesi rnek olarak verilebilir.
hh Kiinin deerini koruma ve artrma amacn gden bir meka-
nizmadr.
hh Kk yalarda anne, baba, retmen, ileriki yalarda tann-
m sporcular, sanatlar, siyasi nderler rnek olarak veri-
lebilir.
Hayal Kurma
Yn Deitirme hh Gerek yaamda doyuma ulaamayan ihtiya ve gdlerin

hayal leminde gerekletirilmesi ile oluan savunma meka-
hh fke, korku, sevgi, kayg, kskanlk gibi duygularn ve bunla- nizmasdr.
rn gerektirdii davranlarn bir nesneden ya da kiiden ba-
ka bir nesne ya da kiiye aktarlmasdr. hh Kent yaamnda bunalan bir insan kendisini bir ormanda ge-
zinti yaparken hayal eder.
hh Bu mekanizmada gd deimez, birey gdnn hedefini,
baka bir hedef koyarak arptr.
hh Derse ge gelmesi nedeniyle okul mdr tarafndan uyar-
lan retmen, bu durumdan kaynaklanan rahatszln ya da
fkesini rencilerine yanstabilir.
Kendine Yneltme
Kart tepki gelitirme (gdleri arptma) hh Bireylerin asl hedeflere yneltemedikleri fkeli ve saldrgan
davranlarn kendilerine yneltmeleridir.
hh Bilin d duygu ve eilimleri, onlarn kart olan davranlar-
la aa vurma zelliidir. hh Mata yenilince rakibine fkelenen boksrn eve gelince ba-
n duvara vurmas gibi.
hh ok ar mtevazi tavrlar sergileyen kiinin aslnda ok ki-
birli olmas bu mekanizmaya rnektir.
Gerileme
hh Herhangi bir sorunu zememesi sonucu meydana gelen do- Kama
yumsuzluk ve kayg durumunda kiinin, ocukluk ve genlik- hh Birey problemler karsnda onlar zmeye ynelik davra-
teki gelime dnemlerine dnmesidir. nlar gstermek ya da eitli savunma mekanizmalarna
hh Somurtmak, ksmek, alamak, kapris yapmak rnek olarak bavurmak yerine tam bir tepkisizlik ve vurdumduymazlk
verilebilir. ierisindedir.
hh Sanki problem onun deilmi gibi kendisini hi ilgilendirmiyor-
mu gibi davranr.
Yadsma (inkr) hh Kama davran gsteren bireylerde tam bir sorumsuzluk
hh nsanlarn zlmesi ya da uyulmas zor durumlarda sorunu hli vardr. ine, evine ilgisizdir. Sylenenlere kulak asmaz.
grmezlikten gelme, yok sayma eilimleridir.
hh Yaknlarndan birinin lmesi ya da nemli bir kaza geirmesi
durumuna bireyin "olamaz" diye tepki gstermesi.

b. Duygulara Ynelik Yntemler

rnek4:
hh Gereksinimlerin tam olarak giderilememesi ya da beklentile-
Bir adamn evine yldrm der, ehirler aras bir yolda
rin, zlem ve umutlarn gereklememesi karsnda insan
arabasnn lastii patlar ve bu kii ekonomik knt dne- hayal krklna urar. Bunun sonucunda da kayg, sululuk,
minde iini kaybeder. Btn bunlardan dolay kzgnlk ve krgnlk gibi duygular oluur.
saldrganlk duyar fakat ortada aka sulayabilecei biri
hh Bu olumsuz duygulardan kurtulmann yolu yaam ve olaylar
yoktur. Bu koullar altnda, saldrganlk duygularn gste-
daha aklc ve gereki alglamakla, ar iyimser ya da ar
rebilecei bir gnah keisi de bulamamtr.
ktmser deerlendirmelerden kanmakla mmkn olabilir.
Bu gerginlik durumunun devam, aadaki savunma
mekanizmalarndan hangisinin kullanlmamasndan
kaynaklanmtr?
c. Duruma Bal Yntemler
A) Yn deitirme B) Bastrma
hh inde bulunulan durumu iyi deerlendirmek, doru zaman-
C) Gerileme D) Manta brme da, doru yerde bulunmak ve doru davran gerekletir-
E) Kar tepki gelitirme mek gerekir.
Kiinin fkesini baka kii ya da nesnelere yneltmesine yn deitirme ad hh Plansz ve dzensiz yaamamal, gerekli ve zorunlu ilere
verilir. Cevap: A zaman ayrmal, baz eylerden vazgeilebilmelidir.
hh Olaylar karsnda sakin, esnek ve iyimser dnmek doru
analiz yapmay ve stresle ba etmeyi salayan yntemlerdir.
hhG. RUH SALIININ KORUNMASI

1. Stresle Ba Etme Yntemleri
hh Stres srasnda gsterilen bedensel ve psikolojik tepkilerin
amalar organizmay korumak olduu hlde bazen bireye
zararl olabilmektedir.
hh Anlamazlk ve kavga ortamlarnda bireyin mcadele edebil-

mesi iin bu duruma hazrlanmas gerekir.
a. Bedene Ynelik Yntemler

Spor yapmak insan rahatlatr.
hh nsan belirli eitim ve egzersizlerle otonom sinir sistemini ve
kaslarn gevetmeyi renebilir. hhH. DAVRANI BOZUKLUKLARI VE
hh Yaplan aratrmalar organizmada fiziksel egzersizden sonra
RUH HASTALIKLARI
serotonin salglandn gstermitir. 1. Normal ve Anormal Kavramlarnn Tanm
hh Dengeli beslenmenin de stresle ba etmede nemli katks
hh Bilimsel adan, normal ve normal d davranlarn ayrmn
vardr.
yapmada kullanlabilecek ok kesin bir l yoktur. Bu konu-
hh Tek tip gdalarla beslenmek saln bozulmasna, ar zayf- da deiik yaklamlarn grleri birbiri ile elien iki grupta
la ya da ar kiloya sebep olabilir. toplanabilir:
hh Bu durum yapsal bozuklua ve d grnmle ilgili endie ve hh Birinci gr benimseyenler, toplumsal normlara uyma de-
strese neden olur. recesinin normal, kurallardan sapma orannn ise normal d-
n belirlediini sylerler.

hh kinci grte olanlar ise normallik iin ltn toplumun ona- Saplantl Zorlanma Nevrozu
y deil, "kiinin kendini iyi hissedebilmesi" olduunu syler-
hh Obsesif - komslsif nevroz olarak da bilinir. Saplant biimin-
ler.
de veya hem saplant hem zorlayc istem d ve yinelenen
hh nc yaklam normallii "ortalama" ile ayn anlamda ele davranlarla tanmlanan nevroz trdr.
alr.
hh Hastalk kapmaktan korkmak, evden karken oca ak b-
hh Drdnc anlaya gre "Normallik bir sretir ve normal rakm olmaktan korkmak gibi en ok rastlanan saplantlar
davran birbiriyle etkileim durumunda olan biyolojik, psiko- arasndadr.
lojik, toplumsal etkenlerin ortak rndr."
hh Merdivenleri saymak, plakalar ezberlemek, srekli el yka-
mak rnek olarak verilebilir.
2. Anormal Davranlarn Nedenleri
hh Organik hastalklar bireyin bnyesinde olgunlap gelitikten
sonra ortaya kyorsa, ruh hastalklar da uzun sre bireyin
ruhsal bnyesinde olgunlap gelitikten sonra kiiyi normal rnek5:
yaamndan uzaklatrr.
Aya kapy kilitlediinden, oca ak brakmadndan bir
hh Anormal davranlarn nedenleri unlardr:
trl emin olamamakta ve srekli kuku duymaktadr. Bu
Soya ekim nedenle evden karken veya gece yatmadan nce kapy
Alkol ve oca tekrar tekrar kontrol etmektedir.
Frengi ve benzeri hastalklar Buna gre Aya'da aadaki ruhsal bozukluklardan

hangisi olabilir?
Yksek ateli hastalklar
salg bezlerinin az ya da fazla almas A) Psikosomatik bozukluk
B) Depresyon
Yorgunluk
C) Kiilik bozukluu
Cinsiyet
D) Obsesif kompulsif bozukluk
Ya
E) Uyku bozukluu
evresel etmenler
Obsesiflik takntl olma durumudur. Kompulsiflik ise srekli tekrar eden dav-
ranlardr.
Cevap: D
3. Anormal Davranlarn Snflandrlmas Hastalk Hastal (Hipokondri)
hh Anormal davranlar; nevrotik bozukluklar ve psikotik bozuk- hh Ortaya kan en kk rahatszlk belirtilerini abartarak beden
luklar olarak iki ana grupta ele alnabilir. salna kar ar ve hastalkl bir ilgi gsterme durumudur.
hh Bu iki ana grup arasndaki en belirgin fark, davran bozuklu- hh Ortaya kan en kk rahatszlk belirtilerini abartarak beden
unun hafif ya da ar oluudur. salna kar ar ve hastalkl bir ilgi gstermek durumu-
dur.
a. Nevrotik Bozukluklar hh Tm zamann hastalklardan korunmak ya da gerek olma-
yan hastalklarna are aramakla geirir.
Kayg:
hh Kayg, bunalt ya da anksiyete olarak da bilinir. Genellikle or- Fobi (Ylg)

tada belirli bir neden yokken kt bir ey olacakm gibi i hh Belirli nesneler veya durumlar karsnda duyulan olaan d
sknts veren gl bir korku duygusudur. ve gl korkulardr.
Sorusu
retmen
Fobiler nasl oluur?
Gemi yaam deneyimleri sonucunda

hh Yalnz kalmaktan, baz hayvanlardan, yksekten, sudan hh Uzun sre alkol alanlarda da psikoz belirtilerine rastlanr.
korkmak gibi davranlar fobi olarak adlandrlr.
levsel Psikozlar
hh En sk rastlanan ilevsel psikoz eidi izofrenidir.

Histeri hh izofrenilerde gereklerden uzaklama, yanlsama, heze-
hh Ac veren duygu ykl bir dncenin bastrlmas sonucun- yanlar, sanrlar, yersiz ya da normal olmayan duygulanmlar,
da ktrmlk ya da duyum uyuukluu gibi bedensel belirti- saplant hlini alan tuhaf fantaziler grlr.
lere evrildii bir nevroz trdr.
Manik - Depresif Psikoz
hh Hastann muayenesi yapldnda genel bir salk bozukluu
hh Uzun sreli depresyon ve mani dnemlerinin art arda ortaya
olmad grlr.
kt psikoz eididir.
b. Psikotik Bozukluklar hh "Depresyon" hzn, umutsuzluk, ktmserlik, huzursuzluk,
hayattan zevk almamaya neden olur.
hh Psikozlarda hastann gereklik duygusunun bozulduu, ki-
ilik btnlnn kaybolduu ve hastaln bu zellikleriyle
nevrozdan ayrld sylenebilir.
hh Psikozlarn en belirgin grnmleri sabuklanmalar ve sanr-

hh "Mani" dneminde ise; anlamsz heyecan, abartl, ar ko-
lardr.
numa, zgven ve iyimserlikte artma, dnce ve hareket-
Sabuklanma (Hezeyan) lerde hzlanma, takn ve ar davranlar yaanr.
hh Gerek d olduklarn gsteren kantlara kar bireyin srarla Paranoya

savunduu mantk d dn ya da inanlardr.
hh Paranoyada kii bakalarnn kendisine kar komplo kurdu-
hh Kendini peygamber zannetmek, tarihi bir kahraman olduuna unu, zarar vermek istediini zanneder.
inanmak gibi.
hh Gnlk yaamda karlat nemsiz olaylar kendini tehdit
eden ya da tehlike oluturan durumlar hline getirerek b-
ytr.
Sanr (Halsinasyon)
hh Kukularndan asla kurtulamaz, kiilik yaps katdr.
hh Olaan d nesnelerin ya da olaylarn bir d uyaran olmak-
szn alglanmasdr.
hh Baka evrenle iletiim kurduunu zannetmek, gaipten sesler

duyduunu sylemek gibi.
4. Kiilik Bozukluklar
hh Kiilik bozukluklar psikoz ve nevroz gibi nemli bozukluklarn
c. Psikoz Tipleri dnda kalan, kiilik ve karaktere ilikin uyum glkleri ve
davran yetersizlikleridir.
Organik Psikozlar
hh En karmak kiilik bozukluu "psikopati" ya da "sosyopati"
hh Organik psikozlar beyinde oluan bozukluklardan kaynakla-
olarak tanmlanan davranlardr.
nr. Bunlara rnek olarak; bunama, delirium, alzheimer has-
tal verilebilir. hh Saldrgan bir uyumsuzluk balca zelliidir.
hh Anmsama, dnme, dikkat ve alglama kayb, sanr, sabuk- hh Bu tiplerde alkol ve madde bamll ile cinsel saldrganlk
lanma, kuruntu gibi kendini gsteren psikoz trdr. da sk grlr.

RUH SALIININ TEMELLER Konu Testi - 1
1. nsan zgr bir varlktr ve kendisi ne yaparsa, odur. Kendi 4. Yemekle birlikte tatl yemek isteyen bir kiinin bunlardan
kiilik zelliklerini kendisi oluturur, bylece kendi kiilii- sadece birine yetecek kadar paras vardr. Bu kii yemekle
nin yaratcsdr. Bunca zgrlk ona byk bir sorumluluk tatl arasnda seim yapmak zorundadr.
getirir. Kiiliini var eden insan, bu kiilik zelliklerinden Bu parada sz edilen kiinin durumu aadakiler-
tm insanla kar sorumludur. Bu sorumluluk ona sknt den hangisiyle aklanabilir?
ve kayg verir.
A) Kanma-kanma atmas
Bu parada grleri verilen kiilik kuram aadaki-
lerden hangisidir? B) Yaklama-kanma atmas
C) Hayal krkl
A) Psikodinamik kuram
D) Olumsuz stres
B) renme kuramlar
E) Yaklama-yaklama atmas
C) Tip kuram
D) Varoluu kuram
E) Biyolojik kuram
5. Okula balayan ocuun okula uyumu, bulu ann fiz-

yolojik ve psikolojik deimelerine uyumu, seilen meslee
2. Ayn snava girecek olan ve her ikisinin de durumu zayf uyumu bireyin ar aba gstermesine, bu da zorlanmala-
olan iki renciden biri snav dolaysyla olduka heyecan-
ra neden olur.
l iken dieri sakin grnmektedir. Bu rencilerin gnlk
Bu parada stresin nedeni olarak aadakilerden han-
yaamlarnda da benzer kiilik zelliklerine sahip olduklar
gisi gsterilmektedir?
tespit edilmitir.
Bu parada kiiliin hangi zelliinin davran zerin- A) Savunma mekanizmas kullanlmas
de etkili olduundan sz edilmektedir? B) Hayal krkl yaanmas
A) Miza C) Bireyin yaamndaki nemli deiiklikler
B) Benlik D) Srekli engellenme ile karlama
C) Ahlak E) Psikolojik rahatszla yatkn kiilik yaps
D) Karakter
E) Eitim
6. Srekli dvmek ve bakalarna "posta koymak" iste-

yen kiinin bu davran polis olduu zaman grevinin
3. ok sakin birinin beklenmedik bir biimde sinirlendiini
bir paas olarak grlr.
grenler arrlar. Oysa bunda alacak bir ey yoktur.
Demek ki sakin grnl bu insan, baz duygularn fren- Sevgisine karlk bulamam bir gencin duygularn
lemi ve bir an gelip bardak tamtr. Alt bilinteki bu d- iire dkmesi sonucu nl bir air olmas toplumun
nce ve benzeri psikolojik olaylar bireyi etkilemitir. destekledii bir durumdur.
Bu paraya dayanlarak aadaki yarglardan hangisi- Bu iki durum aadaki savunma mekanizmalarndan
ne ulalabilir? hangisine rnektir?
A) Kiilik, fiziksel koullara baldr. A) Manta byme
B) Toplumsal evre kiilii etkiler. B) Yceltme
C) Her birey farkl bir kiilie sahiptir. C) Gerileme
D) Bireyin bilinalt duygu ve dnceleri kiiliini etkiler. D) Kart tepki gelitirme
E) Doal evre kiilii oluturur. E) Yanstma

7. I. Kii, bilin dndan gelen rahatsz edici drtlerini, 10. I. Gazetede dviz fiyatlarnn arttn okuduumda f-
sanki onlar dardan geliyorlarm, bakalar tarafn- kemden gazeteyi yere attm.
dan kendisine yneltiliyormu gibi alglayarak bu dr- II. Bir gn nce iimden erken ktm renen md-
tlerin basksndan kurtulmaya alr. rm, bana bunun nedenini sorunca birden kekeledim,
II. Kii, kendisinde grmek istemedii, kendisine yakt- cevap veremedim, yzm kzard.
ramad zellikleri bakasna ykler. III. Derslerimde sra arkadam kadar baarl olamadm
Burada sz edilen kiinin kulland savunma meka- ama okulumuzun futbol takmna girdim. Takmn en
nizmas aadakilerden hangisidir? baarl oyuncusuyum.
A) Yadsma rencinin bu szleri aadaki savunma mekanizma-

larnda hangisine rnek oluturur?
B) Yceltme
C) Kart tepki gelitirme I. II. III.
A) Yn deitirme Kart tepki gelitirme Bastrma
D) Bahane bulma
E) Yanstma B) Yceltme Bastrma Bahane bulma
C) Yn deitirme Gerileme dnleme
D) zdeim kurma Yadsma dnleme
E) Yanstma Yceltme dnleme
8. Baz kiiler aslnda sizinle ayn fikirde olsalar da srekli itiraz 11. Bir korku davrannn "fobi" saylabilmesi iin bu korkunun
edebilirler. Bylece gerek dncelerini gizleyebilirler. yersiz ve nedensiz olmas gerekir. Trafik kazas geiren bi-
rinin arabaya binmekten korkmas bir fobi olamaz.
Bu durum aadaki savunma mekanizmalarndan
hangisine rnektir? Buna gre aadakilerden hangisi bir fobi olarak de-
erlendirilebilir?
A) Kart tepki gelitirme B) zdeim kurma
A) Hzl trene binmemi kiinin hzl trene binmekten
C) dnleme D) Yadsma
korkmas
E) Manta brme
B) Bir alann iten karlacandan korkmas
C) Bir kadnn hasta olmaktan korkmas
D) Yaramazlk yapan ocuun azarlanacandan kork-
mas
E) Bir gencin sokaa kmaktan korkmas
9. yerinde stleri tarafndan hakszca eletirilen bir kii,

da vurulduunda tehlikeli sonular yaratabilecek olan 12. inde yaadmz toplumsal evreye uygun davranlar
duygularn nce baskya alr, sonra bu kzgnln basit normal davran, uygun olmayanlar anormal davran ola-
bir nedenden hareketle einden ya da ocuklarndan karak tanmlanr.
rabilir. zellikle reddedilmeye, eletiriye ar duyarl kiiler
Buna gre, bir davrann normalliini ya da anormal-
evrelerine kar gelitirdikleri uysal tutumlarnn altndaki
liini belirlemede aadakilerden hangisi en etkili
kzgnlk duygularn srekli bastrr ve sonradan nasl olsa
olur?
kendilerine katlanmak zorunda olan "amar olanlarna"
boaltrlar. A) Davran yapan bireyin toplumsal ihtiyalar
Bu parada sz edilen savunma mekanizmas aa- B) inde yaanlan toplumsal evrenin beklentileri
dakilerden hangisidir? C) Davran yapan bireyin renim dzeyi
A) Manta brme B) Yanstma D) Davran yapan birey hakknda psikologlarn grleri
C) dnleme D) Yn deitirme E) Yaplan davranta su unsuru bulunup bulunmamas
E) Yadsma
12. B 11. E 10. C 9. D 8. A 7. E 6. B 5. C 4. E 3. D 2. A 1. D Cevaplar

1. nsanlar genel olarak hem drst hem sahtekar, hem se- 4. Yazl snavnda srasnn iinde ak halde ders notlar bu-
vecen hem zalim, hem tahammlsz hem de hogrsz lunan renciye retmeni "Bunlar burada ne aryor? Niin
olamazlar. kopya ekiyorsun?" diye sorduunda renci aslnda kop-
Bu parada kiiliin hangi zellii vurgulanmaktadr? ya ektii halde "Hocam, onlar benim alma katlarm.
Evde onlardan alyordum." demitir.
A) Tutarllk gstermesi
rencinin bu szleri aadaki savunma mekanizma-
B) evresel koullardan etkilenmesi larnda hangisine rnek oluturur?
C) Zaman iinde deiebilmesi
A) Her kt olayda iyi bir yn bulma
D) Kaltmn etkili olmas
B) Hatal davranna mantkl nedenler bulma
E) Zekyla ilikili olmas
C) Hoa gitmeyen anlar bilinaltna bastrma
D) Ulalamayan hedefin deerini kltme
E) Kendinde olan kusurlar bir bakasna yanstma
2. Toplumsallaan insan, duygu, dnce ve davranlar-

n hep benimsedii kural ve deerlere uygun olarak ger-
ekletirir. Birey benimsedii kurallara uygun davran ve
zelliklerine gre drst, erdemli ve ahlakl olarak betimle-
nir. 5. Her insanda bulunan ok eitli gdler arasnda birbir-
Bu parada aadaki kavramlardan hangisi aklan- leriyle badamayanlar, bireyi ayn zamanda birbirine zt
maktadr? davranlara gdleyebilir. nsan bunlardan hangisine ka-
rar vereceini kestiremez ve skntl bir duruma girer. Bire-
A) Benlik
yi ayn zamanda birbirine zt iki ayr yne eken gdlerin
B) Bilinalt birbirleriyle savamasna atma denir.
C) Yetenek Buna gre, bireyin atma yaamasnn temelinde
D) Miza aadakilerden hangisi bulunmaktadr?
E) Karakter
A) Stres B) Fobi
C) Alkanlk D) Kararszlk
E) Heyecan
3. Almanya'daki cezaevlerinde yaplan bir aratrmada ikiz

kardei olup da cezaevinde bulunan otuz kiiye rastland.
Bu otuz kiiden on nn tek yumurta ikizi olan bir kardei
var iken, on yedisi ift yumurta ikiziydi. Aratrmann ilgin
6. I. Karanlkta kalmaktan, yksekte bulunmaktan korkma
bulgusu ise, tek yumurta ikizi olan on kiiden onunun II. Srekli yaknlarndan birinin leceini dnp zl-
kardei de kendisi gibi sua karm iken, ift yumurta ikizi me
olan on yedi kiiden sadece nn kardeinin sabkas III. Hi ihtiyac olmad hlde deersiz eyalar alma
vard. Bu davranlar srasyla aadaki kavramlardan han-
Bu aratrma davran etkileyen hangi faktrn ne- gisiyle aklanabilir?
mini gstermektedir?
I II III
A) Eitim dzeyi A) Paranoya Obsesyon Depresyon
B) Corafi koullar B) Nevrasteni Psikasteni Mani
C) Kaltm C) Fobi Obsesyon Mani
D) Hayal krkl Fobi Nevroz
D) Zek dzeyi
E) Obsesyon Mani Psikoz
E) Toplumsal evre

7. Baz genlerin giysi ve d grn bakmndan baka 10. Bireyin hem bamsz olmay istemesi hem de yaknlarnn
toplumlardan rnekler seerek, davranlarn onlara uy- destek ve ilgisini kaybetmekten korkmas yaklama-kan-
durmas aadakilerden hangisiyle aklanabilir? ma tr bir atma yaamasna neden olmaktadr.
A) Kama Buna gre, yaklama-kanma atmasnn tanm

B) zdeim kurma
C) Bastrma A) Bireyin iki istenmeyen durumdan birini semek zorun-
da kalmasdr.
D) Yanstma
B) Engellenme sonucunda bireyin hayal krkl yaama-
E) Yceltme
sdr.
C) Bireyin iki istenen durumdan birini semek durumunda
olmasdr.
D) nem dereceleri eit olan bir olayn hem ekici hem
de itici geler iermesidir.
E) Bireyin kt olduunu bildii halde kendini yapmaktan
alkoyamad davranlardr.
8. Kii iin nemli olan bir istein engellenmesi hayal krkl-
na, hayal krkl da bozulma ve gerilime neden olur. 11. Stresi meydana getiren bir durumla karlaan insanda
ncelikle heyecansal tepkiler oluur. Bunlar solunumun
Buna gre, aadakilerden hangisi hayal krkln
sklamas, kalp atlarnn artmas, kan basncnn yksel-
hafifletmek iin uygun bir yntem deildir?
mesi, tkrk salgsnn azalmas gibi tepkilerdir.
A) Bireyin bir baka amaca ynelmesi
B) Bireyin yaad evreyi ksa sreli deitirmesi ne ulalabilir?
C) Bireyin savunma mekanizmas kullanmas
A) Stresi oluturan durumlar fizyolojik tepkilerin grlme-
D) Bireyin engellenmeyi amak iin farkl yntemler d-
sine neden olur.
nmesi
E) Bireyin hi kimseyle grmeyip iine kapanmas B) Savunma mekanizmas kullanm stresin oluumunu
engeller.
C) Stres olumsuz olduu kadar olumlu sonulara da yol

aar.
D) Stresin sonucunda her kiide farkl tepkiler geliir.
E) Stres kiilerin doru karar almasn engeller.
9. A. Adlere gre insann tek ve temel gds iktidar ve stn

12. Birey herhangi bir olay karsnda duygu ve dnceleri-
olma abasdr. Bu gd, yeterli ve makul llerde tatmin
nin tam tersi tavr sergileyebilir. Bu mekanizmann sk sk
edilemezse, aalk duygusu geliir. Kii bu rahatsz edici
kullanlmas iki yzl kiilik gelitirilmesine yol aabilir.
duygudan kurtulmak iin kendine g ve stnlk salaya-
Gerekte kadnlarn konumalarndan hi holanmayan bir
cak yollar aramaya balar. stnlk salad alan bulun-
kii, kadnlarn konumalarna abartl iltifatlarda bulunabi-
ca rahatlar, aalk duygusundan kurtulur. rnein; varo
lir.
genlerinin siyasi-ideolojik gruplara katlarak kendilerine
stat yaratmaya almas gibi. Bu parada sz edilen savunma mekanizmas aa-
Adlerin szn ettii sorunlar aadaki savunma me-
kanizmalarndan hangisi kullanlarak giderilmektedir? A) Kart tepki gelitirme
A) Yn deitirme B) Bastrma B) Bahane bulma
C) dnlenme D) Kama C) Yanstma
E) Kart tepki gelitirme D) Yceltme

E) zdeim kurma
12. A 11. A 10. D 9. C 8. E 7. B 6. C 5. D 4. B 3. C 2. E 1. A Cevaplar

TARAMA
07
1. Yazl snav iyi gemedii iin zlen ve alayan bir ren- 4. Bir sre isiz kaldktan sonra bir pazarlama irketinden i
ciyi dnelim. rencinin o anki duygu ve dncelerini, teklifi aldm. Aldm teklifi incelediimde, nerdikleri cretin
alama hareketini gzlediimiz gibi aka gzleyemeyiz. ok iyi olduunu grdm. stelik sk sk ikramiye de veri-
Fakat rencinin alama davranna bakarak onun o an- yorlard. Ama iin alma koullarna baktmda ekindim.
daki duygu ve dncelerini ve davranlarna olan etki denk bu i srekli olarak lkenin ehirleri arasnda seya-
recesini bilebiliriz. hat etmeyi gerektiriyordu ve bu durumda ailemden uzakta
Bu parada savunulan gr aadakilerden hangisi- kalacaktm.
dir? Bu parada sz edilen kiinin durumu aadakiler-
den hangisine rnektir?
A) nsan davranlarnn kaynanda bilisel ve duygusal
sreler vardr. A) Yaklama-kanma atmas
B) Her insan ayn durum karsnda farkl davranlar ser- B) Hayal krkl
giler. C) Engellenme
C) nsan davranlar birbirine benzerdir. D) Olumlu stres
D) nsanlar farkl uyarclara benzer tepkiler verirler. E) Yaklama-yaklama atmas
E) nsan davranlar kaltsal gelerden etkilenerek oluur.
5. Balangta psikoloji fiziksel ve biyolojik bilimlerin tamam-

2. Birey uyank iken herhangi bir yerine ine batrlrsa hemen laycs durumundayd. Daha sonra bazlar, bilinaltnda
o organn eker. Ayn bireye ayn ine derin uykuda veya cereyan eden olaylarn aratrlmas gerektiini ne srd.
ar hasta iken batrldnda, birey ineye daha ge srede Dierleri ise bilin dzeyindeki zihin olaylarnn bile objektif
tepki verir. olarak gzlenemediini bu sebeple psikolojinin gzlenebilir
Bu rnee dayanlarak aadaki yarglardan hangisine davran incelemesi gerektii zerinde srar ettiler.
ulalabilir? Psikoloji biliminde farkl grlerin olmasnn temel ne-
A) Her bireyin dikkat dzeyi farkldr. deni aadakilerden hangisidir?
B) Duyu organlarnn duyarl olmas iin alglamann ger- A) Ge gelien bir bilim olmas
eklemi olmas gerekir. B) Felsefeyle ban koparmamas
C) Duyu organlarnn duyarll bireyin znel durumuna C) Toplumsal sorunlarn artmas
gre deiir.
D) Konusunun karmak bir yapya sahip olmas
D) Duyular znel alglama ise nesneldir.
E) Doa bilimlerinin yntemlerinin kullanlmas
E) Uzun sreli uyaranlar bireyde duyusal uyuma yol aar.
6. Amiri tarafndan ie ge kald iin sklkla uyarlan bir al-

3. Bir ey renmek iin mutlaka problemle karlamak ve an, balangta uyarlar dikkate alrken bir sre sonra ami-
onu zmek gerekmez. Baka kiilerin problemleri nasl rinin uyarlarna aldrmadan ie ge kalmaya devam etmitir.
zd, nasl davrand gzlenerek de renme gerek-
Bu parada sz edilen durum aadaki kavramlardan
leir.
hangisini rneklendirmektedir?
Bu parada sz edilen model alma yoluyla renmenin
temelinde aadakilerden hangisi bulunmaktadr? A) Yetersiz uyarlma
B) Duyarszlama
A) artlanma B) Pekitirme
C) Gdlenme
C) dl D) Sezgi
D) Ar uyarlma
E) Taklit
E) Farkllama eii

Tarama
7. 3 yandaki ocuun c den korkmasna ramen 10. Bir zel okulda on be kadar gnll renci alnarak ses
ilerleyen yalarda bu korkunun ortadan kalkmas geirmeyen duvarlar olan odalara konmu, zerlerindeki
Kimya renimi grmemi bir kiinin TNT patlaycsn- elbiseleri kartlarak kol ve bacaklarna mukavva borular
dan korkmamas geirilmi, gzleri siyah bir bantla kapatlmtr. rencile-
Bu rneklerde renmeyi etkileyen hangi faktrden rin sz konusu duruma katlanmalar durumunda deneyin
sz edilmektedir? her bir saati iin kendilerine uygun cret verilecei sylen-
mitir. rencilerin ounluu be saat sonra deney oda-
A) Genel uyarlmlk hali
larn terk etmi, birka tanesi sekiz saat durabilmitir.
B) Olgunlama
Bu deneye dayanlarak aadaki yarglardan hangisi-
C) Gdlenme ne ulalabilir?
D) Pekitirme
A) Ar uyarlma insann dengesini bozar.
E) Deneyimler
B) Ayn uyarclar insanlarda farkl tepkilere neden olur.
C) nsan davranlarnda kaltsal geler etkili olmaktadr.
D) nsanlar yeterli uyarm almak durumundadr.
E) nsanlarn davranlar bilinalt faktrlerden etkilenir.
8. I. Havann ok souk olmas nedeniyle sokaa kama-

mak
11. Uzun sredir kamyon kullanan bir src, otomobil kul-
II. Gzdeki bozukluk nedeniyle pilot olamamak
lanmak istediinde, src olma bilgilerini otomobile
III. ok kzd halde ayplanmamak iin patronunun hak-
uygular ve fazla zorlanmadan otomobili baaryla kulla-
szlklarna karlk verememek
nr.
Burada verilen engellenmelerin tr aadakilerden
Bu durumun nedeni aadakilerden hangisidir?
hangisinde doru biimde verilmitir?
A) renmenin dl ve ceza ile desteklenmesi
I. II. III.
B) nceki renmenin sonradan yaplan renmeyi ko-
A) Fizyolojik Fiziksel Toplumsal
laylatrmas
B) Toplumsal Fizyolojik Fiziksel
C) renmede bireysel gereksinimlerin gz nnde tutul-
C) Fiziksel Fizyolojik Toplumsal mas
D) Fizyolojik Toplumsal Fiziksel D) Yaamda nemi olan renmelere ncelik verilmesi
E) Fiziksel Toplumsal Fizyolojik E) Kiinin olgunlama dzeyini tamamlamas
12. Stres fiziki ve sosyal evreden gelen olumsuz etkiler kar-

snda organizmann gerginlemesi ve yeni duruma uyum
9. Psikolojide yaplan almalarn bir amac da insan davra- salamak amacyla potansiyelinin tesinde aba harcama-
nlarnn kaynan bulmak, insann hangi etki altnda ne sdr.
tr tepki gsterdiini saptamak, bylece insan davranla- Buna gre aadakilerden hangisinin bireyde stres
rn ynlendirme olana kazanmaktr. oluturmas beklenmez?
Bu parada psikoloji biliminin amalarndan hangisi A) Bireyin alt mahalleden bilmedii bir semte tan-
dile getirilmektedir? mas
A) nsan davranlarn tanma, anlama ve kontrol etme B) Snava giren rencinin istedii blm kazanamama-
s
B) Birtakm alt dallar oluturma
C) Kiinin iverenden istedii creti almas
C) Gndelik yaam kolaylatrma
D) Bireyin iten karlmak kaygs tamas
D) Davrann fizyolojik temellerini aa karma
E) Kiinin salnn bozulmas
E) Var olan inceleme

Tarama
13. Sinemaya gitmek iin tam yola kmak zere olan fakat 16. evreden mikrop veya kir bulamas veya kiinin ev-
misafirleri gelen iki aileden biri "Hay Allah! Nereden akl- reye kir bulatrmas dncesi
larna geldi bize gelmek?" diye dnrken, dier ailenin Kendi bana veya yaknlarnn bana bir ktlk gele-
bireyleri; "yi ki geldiler, souk havada sinemaya gitme s- cei dncesi
kntsndan bizi kurtardlar." demitir. Kontroln kaybetme ve saldrgan davranta bulun-
Bu parada sz edilen durum aadaki yarglardan ma korkusu
hangisini destekler? Tekrarlayan ve kontrol edilemeyen cinsel dnceler
A) nsan davranlar karmaktr. Bu belirtiler aadakilerden hangisiyle aklanabilir?
B) Farkl bireyler ayn uyarcya farkl tepkiler bulunabilir. A) Bir fobik nesnenin bulunmasyla
C) Kaltsal geler insan davranlarn etkiler. B) Byklk sanrlaryla
D) nsan davranlar bilinalt faktrlerden etkilenir. C) Organik nedenli akl hastalyla
E) Farkl uyarclara farkl kiiler ayn tepkileri verebilir. D) Takntl dncelere sahip olunmasyla
E) Bir knt halinin yaanmasyla
17. Glen bir kiinin neeli olduunu, alayan bir kiinin zn-
tl olduunu biliriz. Fakat komak kadar korkmak da bir
davrantr.
14. Ayn manzara karsnda alan ressamlarn, resimleri
ayn deildir. Neeli olduumuz zamanlarda arkadalar- Bu paraya dayanlarak aadaki yarglardan hangisi-
mzn yaptklar akalara katlanrken, keyifsiz bir zaman- ne ulalabilir?
mzda benzer akalara gceniriz. A) nsan davranlarn anlamak gtr.
Bu rneklerde alglamann hangi zellii vurgulan- B) Sadece dtan gzlenebilen davranlar incelenmelidir.
maktadr? C) Ayn uyarc insanlarda farkl tepkilere yol aabilir.
A) znel olmas D) nsan davranlar nceden kestirilebilir.
B) Dikkatin etkili olmas E) nsan davranlar gzlenebilen ve gzlenemeyen un-
C) Doutan gelmesi surlaryla bir btndr.
D) Kltre gre ekillenmesi

E) Evrensel olmas
18. Yolun karsna gemek isterken, bir otomobilin hzla s-

tmze doru geldiini grnce, bir anda kalbimiz hzla
arpmaya, yzmz sararmaya, azmz kurumaya kasla-
rmz gerilmeye balar.
15. Bir iyerindeki sekreter kendi sicil numarasn ok kolay ulalabilir?
hatrlayabilmektedir.
A) Heyecan durumunda birtakm fizyolojik deiiklikler
Bunun nedeni aadakilerden hangisi olabilir? meydana gelir.
A) dl ve cezann etkili olmas B) Bir kiinin heyecanl olup olmamas onun kaltsal zel-
B) Gdlenmenin yksek olmas likleriyle ilgilidir.
C) Bilginin sk kullanlmas C) Heyecanlar renilmi tepkilerdir.
D) Zihnin uyarclara kapal olmas D) Heyecan bir tr dengelenme ve refleks tepkisidir.
E) Dikkatin st dzeyde tutulmas E) Heyecanlar ynlendiren bireylerin duygulardr.

Tarama
19. Siyah kelimesi kimine kmr, kimine ktl, kimine de 22. Bizden farkl mesafelerde dikili vaziyette duran, eit uzun-
zencileri anmsatabilir. luktaki ubuklarn uzunluklar farkl grlmesine ramen
Bu rnekte sz edilen dnme biimi aadakiler- biz onlar yine birbirine eit olarak alglarz.
den hangisidir? Bu durum aadaki algsal srelerden hangisiyle il-
gilidir?
A) arm
B) Yaratc dnme A) Algda seicilik
C) Eletirel dnme B) Alg alan
D) Hayal kurma C) ekil-zemin algs
E) Rya D) Algda rgtlenme
E) Algda deimezlik
20. II. Dnya Sava'ndan sonra Norve toplama kampndan

kurtulanlar arasnda yaplan inceleme, orada bulunanlar-
23. Bir okulda tm rencileri ayn eitim-retim programn-
dan geirerek, ayn dzeyde baarl olmalarn beklemek
dan % 33'nn, savata yaadklar nedeniyle zihinsel
bir yanlgdan ibarettir.
dengesizlikler gsterdiini aa karmtr.
Bu durumun nedeni aadakilerden hangisi olamaz?
Bu durum aadakilerden hangisiyle aklanabilir?
A) Kk yalarda zeknn herkeste ayn olmas
A) Psikolojik atmann strese neden olmasyla
B) Kiiliklerin farkl olmas
B) Hayal krklnn bireyin dengesini bozmasyla
C) Gdlenmenin herkeste ayn dzeyde olmamas
C) Olumsuz yaam koullar ve yetersiz uyarlmann bire-
yin ruh saln bozmasyla D) Toplumsal ve ailesel faktrlerin baarya etki yapmas
D) Kiilik zelliklerinin anormal davranlarla ilikili olma- E) rencilerin yeteneklerinin farkl olmas
syla
E) Organik rahatszlklarn psikolojik rahatszlklara yol
amasyla
24. nsan kendini iyi tanmaz ve snrlarn iyi izmezse ihtiya-

larn gideremez, doyum ararken eitli engellerle karla-
21. Davran problemlerinin asl sebebi, aka ifade edildi- r ve zorlanr. Sonuta birey, kendisinin yapabileceklerini
inde toplum tarafndan ho karlanmayan duygularn mit ettikleriyle yapabildikleri arasndaki uurumu grr,
ocukluktan itibaren bastrlmas, bilinaltna atlmasdr. kendisine gvenini yitirir ve aalk duygusu ortaya kar.
Oysa bilinaltna atlan duygular kaybolmaz, ekil dei- Aalk duygusu iindeki insan, ok nl bir kii bile olsa,
tirerek kiinin davranlarn dolayl yollardan etkilemeye mutlu ve sal yerinde bir kii deildir.
devam eder. Bu parada bireyin ruh saln bozan hangi faktr-
den sz edilmektedir?
Bu paradaki gr aadaki psikologlardan hangisi-
ne uygundur? A) Ar stres yaamas
A) Hmanist yaklam savunan Karl Rogers'a B) Kendi yeteneklerine gre gereki hedefler belirleme-
B) Bilisel yaklam savunan Jean Piaget'ye mesi
C) Davran yaklam savunan John Watson'a C) Toplumsal evre oluturamamas
D) Psikodinamik yaklam savunan Sigmund Freud'a D) Yetersiz ya da ar uyarlma yaamas
E) Biyolojik yaklam savunan Mesmer'e E) Organik rahatszlklarn bulunmas

Tarama
25. Psikoloji pozitif bir bilim olacaksa gzlemlenebilen davra- 28. Kkken asansrde bir sre kapal kalan bir bireyin yeti-
nlar konu edinmelidir. Oysa bilin gzlemlenemez bir kin olduunda asansre binmesi gerektiinde sebepsiz bir
konudur. stelik "iebak" gibi bir yntemle nesnel bilgi- kayg yaamaktadr.
lere ulalabileceini savunmak psikolojiyi znel bir alana Buna gre kaygnn olumasnda,
savurmakla ayn anlama gelir. Deneyi kullanmayan bir bilgi I. Bilin altna itilmi korkular
bilimsel iddiada bulunmamaldr.
II. Genelleme
Bu parada sz edilen eletiriyi yapan psikoloji yak-
III. zdeim kurma
lam aadakilerden hangisidir?
koullarndan hangileri etkili olmutur?
A) Psikodinamik B) Bilisel C) Davransal
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) Hmanist E) Biyolojik
D) I ve III E) II ve III
26. Ryalar kiinin ruhsal adan rahatlamasn salamakta,

bilinalt ykn hafifletmektedir. Ryalarn en ok grl-
d evre olan REM uykusu bozulursa, renmeler de bo-
zulmaktadr. 29. "Duygusallk" ile ilgili aadaki aklamalarn hangisi
biyolojik yaklama uygundur?
ulalabilir? A) Bireyin duygusal olmasnda kk yalardaki yaant
deneyimleri onun bilinaltn etkilemitir.
A) Kiiler ryalarn ieriini deitirebilirler.
B) Bireyin alg, dnme gibi bilisel sreleri onun duy-
B) Salkl bir ruh hali iin uyku ve rya gereklidir.
gusal olmasna yol amtr.
C) Ryalar bilinaltn yanstr.
C) Bireyin eitim dzeyi ve toplumsal evresi onun duy-
D) Rya ve uyku beynin bir ilevidir. gusal olmasnda etkili olmutur.
E) Uykunun ve ryann sresi kiiden kiiye deiir. D) Bireyin duygusal olmas tamamen zgr seimler yap-
mas ile ilgilidir.
E) Bireyin kaltsal zellikleri ve hormonal yaps onun
duygusal olmasna yol amtr.
27. Makine ustas olabilecek kapasiteye sahip birine, btn 30. Evde bakc tarafndan bytlen ocuk paylamay bil-
olanaklar sunulsa bile, bu kii daha stn kapasite gerekti-
medii iin arkadalarna saldrgan davranlarda bulun-
ren makine mhendisliini yapamaz.
maktadr. Kree devam etmeye balayan bu ocuk hem
Bu paraya dayanarak aadaki bilgilerden hangisine paylamay hem de arkadalaryla anlamay renmitir.
ulalabilir?
A) Bireylerin yapacaklar fiziksel ve zihinsel kapasitesiyle ulalabilir?
snrldr.
A) ocuun zihinsel geliimi belli bir sra izler.
B) leve taklan bireyler geliemez.
B) renmek iin gdlenmek gerekmektedir.
C) Tek tip bir zek bulunmamaktadr.
C) Kayg dzeyi arttka renme dzeyi der.
D) zel yeteneklere sahip bireyler kk yata kendini
D) ocuklar bir toplumsal evrede toplumsallamay -
gsterirler.
renirler.
E) Kullanlmayan yetenekler zamanla krelir. E) Saldrganlk davran doutan getirilen bir zelliktir.

Tarama
31. Amerikali Bimas, Hinduca konuan yetikinlerin ta sesinin 34. Vietnamllar, sayg duyduklar insanla konuurken onun
iki tonunu birbirinden ayrabildiklerini, Avrupallarn ayrama- gzlerine bakmazlar yere bakarlar. Amerikallar ise yere
dklarn, Japonlarn ise ra sesini la sesinden ayrama- bakarak konuanlar yalanc ve sulu kiiler olarak deer-
dklarn saptamtr. Gerekte btn bebekler doutan bu lendirirler.
ayrm yapabilecek yetenektedir. Ancak bu yetenein kulla- Bu parada insanlarn alglamasn etkileyen hangi
nlmamas ksa srede yok olmasna neden olur. faktrden sz edilmektedir?
Bu parada dilin hangi zellii zerinde durulmaktadr?
A) Telkin
A) Soyut durumlarn tanmlanmasna yardmc olma B) Gereksinim
B) Bilgi birikimini ve aktarmn salama C) Tekrar
C) renmeyi salayan tek ara olma D) Kltr
D) Yeni bilgilerle geliip zenginleme E) n yarg
E) Kltrel yap tarafndan belirlenme
32. Doumlarndan itibaren beraberce eit koullarda yetiti-

rilen iki kedi yavrusu bir sre sonra muayene edilmi, ikisi
de salkl bulunmu ve deneye alnmtr. Bir ay sre ile 35. Her ynden elenmi iki grup denek alnm ve birtakm
iki kediden birine ksa aralklarla kafesin dndan kobra
saylar ezberlemeleri istenmitir. Birinci gruba 8 haneli
ylan gsterilmi, dierine ylan hi gsterilmemitir. Sre
saylar tek tek, ikinci gruba ise drderli gruplar halinde ez-
bitiminde iki kedi de muayene edildiinde kendisine ylan
berletilmitir. rnein 14532016 says, ikinci gruba stan-
gsterilen kedinin midesinde kk bir lser oluumu belir-
bulun fethi ve iinde bulunulan yl olarak ezberletildiinde,
lenmitir.
dier gruba gre hatrlama oranlar olduka yksek olmu-
Bu deneyin bulgusu aadaki yarglardan hangisini
tur.
destekler?
Bu deneyin bulgusu aadaki yarglardan hangisini
A) Psikolojik yaantlar organik hastalklara neden olabilir. destekler?
B) Her trn kendine zg zellikleri bulunur.
A) Her renmede ket vurmann bozucu etkisi grlr.
C) Baz hastalklar kaltsal zellikler gsterir.
B) Ezbere dayanan renmeler daha kalc olur.
D) Organik hastalklar psikolojik sorunlara yol aabilir. C) Konular anlaml btnler halinde rgtlendiinde hatr-
E) Korku doutan gelen bir zelliktir. lama daha kolay olur.
D) renme dzeyi arttka unutma dzeyi azalr.
E) Bir ihtiyac karlayan bilgiler daha zor unutulur.
33. Bilisel yaklama gre psikolojinin insan davranlarn
anlamak iin bilin, dikkat, alg, bellek gibi psikolojik sre-
leri incelemesi gerekir. Her birey kklnden itibaren
grdklerine, yaadklarna, ald eitime gre dnsel
bir yap oluturur; evresindeki insan, nesne ve olaylar bu
yapya gre anlayp deerlendirir. Birey, evresinden gelen
etkileri bu dnsel yapsna gre alr.
36. Ma kaybeden futbolcularn man hakemini ve basn
mensuplarn sulamas aadaki savunma mekaniz-
Bu paraya gre bilisel yaklam insann hangi zelli-
malarndan hangileriyle aklanabilir?
ine nem vermektedir?
A) Yanstma-Bahane bulma
A) zgr seim yapmasna
B) Yn deitirme-Kart tepki gelitirme
B) Zihinsel srelere
C) Yceltme-dnleme
C) Bilinalt srelere
D) Kama-zdeim kurma
D) Eitim dzeyine
E) Bastrma-Gerileme
E) Kaltsal zelliklere

Tarama
37. En kalc renme nasl olur? 40. Sevmedii bir arkadana hastahanede ziyaret eden kii
Her bilgi her kiiye retilebilir mi? gemi olsun diyecei yerde hayrl olsun demitir.
Bilgi hangi ortamlarda verilmelidir? Bu rnee dayanarak aadaki bilgilerden hangisine
Burada verilen sorulara yant arayan psikoloji alt dal ulalabilir?
aadakilerden hangisidir? A) Bilinaltna bastrlan dnceler dil srmeleriyle ken-
A) Klinik psikoloji dini gsterir.
B) Endstri psikolojisi B) nsan davranlarna cinsellik ve saldrganlk drtleri

yn verir.
C) Sosyal psikoloji
C) Bastrlan duygu ve dnceler ryalarda ortaya kar.
D) Eitim psikolojisi
D) Uzun sreli bellekteki bilgiler istenildiinde hatrlanabi-
E) Geliim psikolojisi
lir.
E) Yeni renilen bilgiler eski bilgileri unutturur.
38. Bir araba byk bir evin yannda ok kk, bir bisikletin 41. Yeni evlenen bir kadn, kalabalk bir aileden geldii iin
yannda ise byk olarak alglanr. can ok sklyor ve evlilie uyumda zorland grlyor.
Bu durum aadakilerden hangisine rnektir? Burada sz edilen kadnn sorunuyla aadaki psi-
koloji uzmanlk alanlarndan hangisinin ilgilenmesi
A) Alglamada, dank halde bulunan uyarclar bir d-
beklenir?
zene sokma eilimi vardr.
B) Paralar ayr ayr alglandnda, btn iinde alglan- A) Endstri psikolojisi
masndan farkl alglar oluabilir. B) Danmanlk psikolojisi
C) nsan uyarclar, eksiklerini tamamlayarak alglar. C) Geliim psikolojisi
D) Nesnelerin boyutlarn alglamak tmn alglamaktan D) Sosyal psikoloji
daha gtr.
E) Eitim psikolojisi
E) Nesnelerin iinde bulunduu ortam alglamay etkiler.
42. I. nl marka ayakkab ya da nl bir maazann vitri-

39. Henz okula balamadan anne ve babasnn ocua harf- nindeki elbise her zaman kalitelidir.
leri tantmas, adn yazmay retmesi, ocuk okula ba-
II. Sradan grnl bir bayan ona tutkun olan erkein
ladnda bocalamasna neden olmutur. gznde en gzeldir.
Bu ocuun bocalamas aadakilerden hangisiyle Bu parada alglamay etkileyen hangi faktrlerden
aklanabilir? sz edilmektedir?
A) Olumsuz aktarmla A) Beklentiler ve meslek
B) Olgunlamann gecikmesiyle
B) htiyalar ve ilgiler
C) Kendiliinden geri gelmeyle
C) Tutumlar ve duygular
D) Pozitif transferle
D) Kltr ve telkin
E) Kayg dzeyinin yksek olmasyla
E) Gdlenme ve deneyimler

Tarama
43. Ayn yumurta ikizi drt yandaki kardelerden birine yz- 46. Aadakilerden hangisi toplumsal bir gd olmayp
me retmeye allmtr. Dier kardee hibir ey yap- fizyolojik bir gddr?
trlmamtr. Sonuta iki kardein de yzmeyi becereme-
A) stn olma
dikleri gzlenmitir.
B) Susuz kalma
Bunun nedeni aadakilerden hangisi olabilir?
C) Baarl olma
A) Zek yetersizlii
D) Ait olma
B) Olgunlama dzeyinin yetersizlii
E) Kendini gerekletirme
C) Ar uyarlma
D) Kayg dzeyinin yksek olmas
E) Yeterince tekrar yaplmamas
44. Kiilerin doutan getirdikleri fizyolojik zelliklerin davra- 47. At yarlarn ok seven ve srekli bahis oynayan bir baba,
nlarna yansmasna miza ad verilmektedir. olunun doum gnn hatralayamazken, koudaki bir
Buna gre, aadakilerden hangisi bu mizaca bir r- atn adn, doum tarihini, yar yksn ayrntl biimde
hatrlayabilmektedir.
nek olabilir?
Bu paraya dayanarak aadaki genellemelerden
A) Heyecanllk hangisine ulalabilir?
B) Drstlk
A) Mutlak bir unutma yoktur.
C) Yalanclk
B) Unutma, renmeyi izleyen zamanda hzl olmakta,
D) Cmertlik
daha sonra yavalamaktadr.
E) Alak gnlllk
C) lgi ve merak bir konunun hatrlanmasn kolaylatrr.
D) Yeni renilen bilgiler eski bilgileri unutturur.
E) Ezberlenilerek renilen konular daha kolay hatrlanr.
45. nsan hayat ocukluk, genlik, yetikinlik, yallk gibi e-

itli dnemlerden oluur. Geliim psikolojisi bu farkl d-
nemleri ele alan psikoloji daldr.
Geliim psikolojisinin insann geliim aamalarn ayr 48. I. nsann olumlu bir benlik bilinci gelitirebilmesi iin, ko-
ayr incelemesinin temel nedeni aadakilerden han- ulsuz sevgi iinde yetimesi gerekir.
gisidir? II. Kiilik id, ego, sperego arasndaki etkileimle oluur.
A) Doa koullarnn insan davranlarn etkilemesi Bu iki gr srasyla kiilik kuramlarndan hangilerine
uygundur?
B) nsann toplumsal bir varlk olmas
C) Ayn uyarclarn bireyleri farkl davranlara yneltme- A) renme-Fizyolojik
si B) Psikodinamik-Varoluu
D) Davranlarda kaltsal gelerin etkili olmas C) Psikodinamik-Fizyolojik
E) Her geliim dneminde bireylerde, dier dnemlerden D) Varoluu-Psikodinamik
farkl davranlar olumas E) Fizyolojik-Psikodinamik

Tarama
49. Bireyin baka insanlarla olan etkileimlerini, tutumlarn, 52. Bir insann bir olay karsnda cesurca davranmas, o in-
propaganda ve kamuoyu etkileimlerini sosyal psikoloji insann kiiliini tanmlarken cesurdur dememiz iin yeterli
celer. deildir. Ancak bu kii evreyle ilikilerinde her zaman ce-
Buna gre, sosyal psikolojinin temel konusu aada- surca davranyorsa, bu durumda cesurluk onun bir kiilik
kilerden hangisidir? zellii olduu sylenebilir.
Bu paraya gre bir davrann kiilik zelii olarak ni-
A) Davran bozukluklarnn tehis ve tedavisi
telenebilmesi aadakilerden hangisine baldr?
B) Bireyin grup iindeki davranlar
C) Bireyin yaa bal davran deiiklikleri A) Sreklilik gstermesine
D) Kiilerin bireysel farkllklar B) renilmi olmasna
E) Bireyin i yaam C) Dier insanlarda bulunmamasna

D) Doutan gelmesine
E) Gzlenebilir olmasna
50. Bir mzisyen, operaya gittiinde ncelikli olarak operadaki 53. Psikolojinin aadaki alt alanlarndan hangisi kar-
snda verilen bilim dal ile en ok ilikilidir?
mzikleri alglarken; bir terzi kostmleri alglayacaktr.
Bu durum aadakilerden hangisiyle aklanabilir? A) Eitim psikolojisi - Hukuk
B) Endstri psikolojisi - Tp
A) Uyarclarn alglanmasnda toplumsal evrenin etkisi
byktr. C) Deneysel psikoloji - Corafya
B) Birey, dikkatini daha ok ilgi duyduu olaylara yneltir. D) Sosyal psikoloji - Sosyoloji
C) Bireyin iinde bulunduu ortama gre uyarclar alg- E) Klinik psikoloji - Tarih
lar.
D) Uyarclar arasndaki benzerlik nesnelerin gruplanarak
alglanmasna yol aar.
E) Kuvvetli duygular alglamay etkiler.

54. Doum yapan bir anne ocuunu her eyden daha ok se-
ver. Annelik drtsnn etkisiyle oluan bu duygu, sosyal
koullarn oluturduu motivasyonla ekil deitirebilmek-
tedir. rnein, baz yrelerde gen anne ocuunu kayn-
pederinin yannda sevip okayamaz.
ulalabilir?
A) Fizyolojik gdler doutan gelir ve deitirilemez.

51. Dk zekl anne babann ocuu stn zekl olmaz. B) Davranlarn temelinde ya fizyolojik ya da toplumsal
Bu szle zeky etkileyen hangi faktrden sz edilmek- gdler bulunur.
tedir? C) Toplumsal gdlerin bir ksm fizyolojik gdlerin evri-
A) Eitim dzeyi B) Toplumsal dzey minden oluur.
C) Ekonomik dzey D) Doa koullar D) Gdlenmi organizmann etkinlii artar.
E) Kaltm E) Toplumsal gdler renmeye dayal deildir.

Tarama
55. yi bir tenis oyuncusunun belli bir uyarc durumuna gereksi- 58. Dikkatimizi bir nesneye veya bir olaya evirerek yalnz
nimi vardr; ellerinde ve ayaklarnda belli bir duygunun olma- onunla ilgili olan uyarclar alglamamza, algnn seicilii
s, elindeki raketi hissetmesi, baklarn tenis topu zerinde denir. Bir nesneye dikkat ederken bazen uyarcnn zellik-
younlatrmas gerekmektedir. leri bazen de kendi zelliklerimiz nemli rol oynar.
Bu paraya dayanarak renmeyle ilgili olarak aa- Buna gre, aadakilerden hangisi algda seicilie
daki bilgilerden hangisine ulalabilir? rnek deildir?
A) renen, amacna ulamada gerekli olduuna inand- A) Hareketli uyaranlarn durgun olanlardan daha nce
bilgi ve becerileri renir. fark edilmesi
B) Bir konunun iyi renilebilmesi iin aralkla tekrar edil- B) Bireyin ilgisini eken uyaranlarn ncelikle alglanmas
mesi gerekir.
C) Tekrar eden uyaranlarn daha fazla dikkat ekmesi
C) Dikkat ve konsantre bilgilerin, becerilerin ortaya kon-
D) Bireyin ihtiyac olan beyaz eyalar dier eyalardan
masna yardmc olur.
nce alglamas
D) yi bir renme iin olgunlama arttr.
E) Kiinin bildik uyaranlar her koulda ayn ekilde algla-
E) Kii rendiklerini davranlaryla gsterir.
mas
56. A bir kedi yiyecek bulunan byke bir kafese konur. Kedi
yiyecein bulunduu noktaya gidip tam yemeye balaya-
59. Kzlar bellek, uslamlama ve szel akclk testlerinde erkek
ca srada ayn noktadan buhar pskrtlr. Bylece kedi
ocuklara gre stnlk gstermilerdir. Okunan anlama-
ayn noktaya bir taraftan yaklamak isterken dier taraftan
da uygulanan testten ikisinde ortalamalar bakmndan
uzaklamak zorunda kalr. erkekler kzlar gemilerdir. Saysal yetenek test sonula-
Bu parada sz edilen kedinin iinde bulunduu du- rnda ise iki cins arasnda hibir ayrlk gzlenmemitir.
rum aadakilerden hangisiyle aklanabilir? Paradan, aadaki bilgilerden hangisine ulalabilir?
A) Uyarc genellemesi A) ocukken geri zekl olanlar yetikinlikte de geri zek-

ldr.
B) Yaklama-kanma atmas
B) Belli snrlar iinde zek blm sabit kalr.
C) Alg yanlmas
C) Erkeklerin zeklar, kadnlarn zeklarndan stndr.
D) Yanstma
D) Nicelik bakmndan olmamakla birlikte nitelik bakmn-
E) Kanma-kanma atmas dan farkl cinsiyetlerde zekda farkllk grlmektedir.
E) Cinsiyetler arasndaki zekca farkllklar kaltmdan
kaynaklanmaktadr.
57. Bir i yerinde alanlarn, deiik yneticilerin denetimin-

deki verimlilik dzeyleri karlatrlm; alanlarn yar
otoriter ve kendileriyle yakn iliki kuran yneticilerin dene-
60. Baz durumlarda d dnyann gerekleri, kiinin bu ger-
timindeyken daha verimli olduklar belirlenmitir.
ekle yzleemeyecei kadar ar olabilir. rnein bece-
Bu aratrma psikolojisinin hangi alt daln daha ok riksizlii nedeniyle iten atlan kii, bu gereklii yok saya-
ilgilendirir? rak kaygdan ksmen kurtulma yoluna gidebilir.
A) Endstri psikolojisi Bu parada sz edilen savunma mekanizmas aa-
B) Eitim psikolojisi dakilerden hangisidir?
C) Psikometrik psikoloji A) Yceltme B) Yanstma

D) Fizyolojik psikoloji C) Yadsma D) Yn deitirme
E) Danmanlk psikolojisi E) Manta brme

Tarama
61. Aratrmacnn organizmann iinde bulunduu fiziksel du- 64. ocuun retmeni olan bir baba, onun snav kadn de-
rumu ve bu durum karsndaki davranlarn, hibir ekil- erlendiriken, retmen gibi davranmakla, baba gibi dav-
de etkide bulunmadan belirlemesine doal gzlem denir. ranmak arasnda kararszlk yaayabilir.
Buna gre, aadakilerden hangisi doal gzlem yn- Bu babann iinde bulunduu durum aadakilerden
temine uygun bir rnektir? hangisine rnektir?
A) Zek ve baar dzeyi arasndaki ilikinin incelenmesi A) Ylarak iine kapanma

B) Bireyin gemi yaants hakknda yakn evresinden B) Baar salayabilecek baka alanlara ynelme
bilgi toplanmas C) Farkl roller nedeniyle atma yaama
C) Bamsz deikenin denekler zerindeki etkisinin in- D) Gvensizlik nedeniyle stres olma
celenmesi
E) Toplumsal kkenli engellenme
D) Bireyin kiiliini belirlemek iin sorular sorulmas
E) Bir parkta oyun oynayan ocuklarn davranlarnn in-
celenmesi
62. Eskiden toplumumuzun bir blmnde yaygn olarak gz-

65. I. ki deiken arasndaki iliki miktarnn saptanmas
lenen balk paras uygulamas son derece olaand. Kz
ailesi, kzn bytlmesi, beslenmesi, yetitirilmesinin bir II. Labaratuvar ortamnda deikenler arasndaki ne-
karl olarak bu paray hakettiini dnrd. Kz ne ka- den-sonu ilikisinin belirlenmesi
dar gzel, gen ve iyi yetitirilmise balk paras da o denli III. Olaya mdahale etmeden gzlem yaplmas
ykselirdi. Oysa gnmzde kadnn bir meta olarak g- Burada verilenlerden hangisi korelasyon yntemi ile
rlmesinin, para karl evlendirilmesinin ahlki anlamda ilgilidir?
kt bir davran olduu dnlyor.
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
Bu parada toplumsal gdlerin hangi zellii vurgu-
lanmaktadr? D) I ve II E) II ve III
A) Ayn toplumda zamanla deime

B) Toplumsallama srecinde renilme
C) Seici olma
D) Davranlar aklayc olma
E) Sadece insanlarda grlme
66. Brosunda otururken dardan gelen anlam veremedii

bir patlama sesi ve sonrasnda homurtulu bir grlt duyan
63. renmeyle ilgili yaplan bir deneyde doru yant veren biri, bir sre sonra bunun bir arabann egzozuna skan
renciler dllendiriliyor ancak belirli bir aamadan sonra yanmam benzin olduunu anlar ve bu olaand sesi ta-
dller kesilince, doru yantlarn azald daha sonra ise, nr.
hi doru yant alnmad grlyor.
Bu parada alglamay etkileyen hangi faktrden sz
Bu deneyin bulgusu aadaki yarglardan hangisini edilmektedir?
destekler?
A) n yarglar
A) dl cezadan daha etkili bir motivdir.
B) htiyalar
B) dllendirilen davranlarn grlme skl artar.
C) lgiler
C) dln miktar renmeyi etkiler.
D) Deneyimler
D) dl uygulamalar bazen ceza gibi alglanabilir.
E) Meslek
E) dln verilme skl renmeyi etkilemez.

Tarama
67. Bir yabanc dil evirmeni, snava hazrlanan bir renci, 70. Kap zilini ses olarak deil, birinin geldii biiminde al-
yarmaya katlacak ocuklar her gn dzenli aralklarla glarz.
kazand bilgisini ve yeteneini tekrarlamaz, gelitirmeye Kokuyu deil, kokuyu salglayan nesneyi alglarz.
almazsa ksa srede bu zelliini kaybeder.
Kolumuza gelen basnc deil, basnc gerekletiren
Bu parada bilgi ve becerilerin unutulmamas iin aa-
cismi alglarz.
dakilerden hangisinin yaplmas nerilmektedir?
Bu rneklere dayanarak alg iin aadakilerden han-
A) Konunun somutlatrlarak renilmesi gisi sylenebilir?
B) Para-btn ilikilerinin kurulmas
A) Uyarcnn iddetine bal olduu
C) Tekrar ve uygulamalara yer verilmesi
B) Duyumlar tanma ve anlamlandrma sreci olduu
D) Gdlenmenin yksek olmas
C) Baz durumlarda yanlmann grlebilecei
E) Amacn belirlenerek renmenin gerekletirilmesi
D) htiyalara gre ekillendii
E) Ar gdlenme gerektirdii
68. Daha ok 40-50 yalarnda grlen bu akl hastalnn en

nemli belirtileri, kendisinin ok nemli bir kii olduuna 71. Gndelik yaam, motor renme gerektiren etkinliklerle
doludur. Bunlar arasnda atal bakla yemek yemeyi, bi-
inanma ve bu yzden ldrleceini sanma, hayali d-
siklet srmeyi, yaz yazmay, gitar almay sayabiliriz. Mo-
manlar icat etme, herkesten kukulanarak srekli yer de-
tor renmede sz konusu olan, bir eyin nasl daha iyi
itirmedir. yaplacadr.
Bu parada sz edilen akl hastal aadakilerden Buna gre, psikomotor renmenin temelinde aa-
hangisidir? dakilerden hangisi bulunmaktadr?
A) Paranoya A) renmenin aniden gerekleme

B) Histeri B) Bilinaltnn etkili olma
C) Fobi C) Deneyimlerden yararlanma
D) htiyarlk bunamas D) Farkna varlmadan renme
E) Depresyon E) Beceriyi mkemmel hale getirme
69. Bir aratrmada, yazma hzlar bakmndan birbirine denk

iki grup dizgiciye yazmalar iin bir metin veriliyor. Birin- 72. gzlem, aratrmay bilin konusunun incelenmesine
ci gruptaki dizgicilerden metni 15 dakika iinde yazmalar vardrr. Bilin kavram ise, ruh gibi soyut bir kavram oldu-
isteniyor. kinci gruptaki dizgicilere ise bir ey denmiyor. u iin deney yaplamaz ve incelenemez. nk psikoloji-
Daha sonra her iki gruptaki dizgicilerin yaptklar hata sa- nin konusu, d gzlem ve bu nedenle de davranlardr.
ylarnn ortalamalar alnyor. Sonuta, metni 15 dakikada Bu paraya dayanarak aadaki bilgilerden hangisine
yazmas istenen grupta hata saysnn fazla olduu belirle- ulalamaz?
niyor.
A) Metafizik konular psikoloji biliminin kapsam dnda-
Bu deney iin aadakilerden hangisi sylenemez? dr.
A) Birinci grup deney grubudur. B) gzlem yntemiyle nesnel sonulara varlamaz.
B) Zaman snrlamas bamsz deikendir. C) Psikoloji bilimi deney yntemini kullanmaldr.
C) Birinci grup kontrol grubudur. D) Dardan gzlenemese de bireyin bilinci ve bilinalt
D) kinci grup kontrol grubudur. incelenmelidir.
E) Hata says baml deikendir. E) nsan davranlar gzlenebilmeli ve llebilmelidir.

Tarama
73. Ar bir zorlanma yaamakta olan bir insan balca iki so- 76. Yeni evlenen bir ift, televizyondan grdkleri bir filmdeki
runla karlar: Yeni duruma uyum salamak iin gerekli kar koca ilikisine hayrandrlar ve yle bir ilikiyi kendi ya-
abay gstermek ve psikolojik dalmaya kar kendini amlaryla birletirmilerdir. Zaman zaman kadn da, koca
korumak. Birinci grup glkler amaca ynelik davran- da birbirine sinirlendii halde deal evlilikte byle atma-
larla, ikinci grup sorunlar ise savunma mekanizmalar ile lar olmaz. diyerek kendi duygularn aa vurmaktan ka-
zmlemeye alr. nrlar.
Buna gre, savunma mekanizmalarnn temel amac Bu parada sz edilen iftin kullandklar savunma
aadakilerden hangisidir? mekanizmalar aadakilerden hangisidir?
A) Bireyin tm sorunlarn zmek A) Yceltme - dnleme

B) Bireyin kendiyle yzlemesini salamak B) Pollyannaclk - Bahane bulma
C) Bireyi toplumdan uzaklatrmak C) Yanstma - Kama
D) Bireyin benliini tehditlerden korumak D) Yadsma-Yn deitirme
E) Bireyin kendini avutmasna olanak vermek E) zdeletirme-Bastrma
74. nsanlarla olan etkileimimiz, nesnelerle olan ilikimizden

farkldr. Nesnelerin niin hareket ettiini, grnnn
niin deitiini biliriz. Ama, karmzdaki kiinin davran- 77. Byk ehirde domu ve okumu olan kii, bir kye ret-
nn niin deitiini bilemeyiz, sadece sebeplerini kara- men olarak tayin edildiinde can sklmtr.
biliriz. Dier kiileri alglaymz, kendimizle karlatrma-
Bu kiinin can skntsnn nedeni aadakilerden
mzdan byk lde etkilenir.
hangisidir?
Bu parada insanlarn alglanmasnda aadakilerden
A) Alma
hangisi etkili olmaktadr?
B) Dengelenme
A) Gdler
C) Yetersiz uyarlma
B) Gemi yaantlar
D) Alkanlk
C) Kltr
E) Ar uyarlma
D) nanlar
E) htiyalar
78. Bir futbol manda hakeme hakaretler yadran bir kiinin,

ktphanede sessiz ve sakin olduu gzlenmektedir.
Bu rnee dayanarak aadaki genellemelerden han-
75. Arkadann dnnde yeni insanlarla tanan bir kiiye gisine ulalabilir?
dnde kimlerle tant sorulduunda, ilk tant in-
A) Bireyin kiilik zellikleri srekli deiir.
sanlarn adlarn hatrlam; ancak dn sonunda tan-
t insanlarn adlarn hatrlayamamtr. B) Farkl nedenlerden dolay tutumlarla davranlar her
zaman uyumlu olmayabilir.
Bu durum, aadakilerden hangisi iin bir rnek olu-
turur? C) inde bulunulan sosyal ortam bireyin davranlarn
etkiler.
A) leriye ket vurma B) Pozitif transfer
D) nsanlar daha ok duygularyla davranta bulunurlar.
C) Geriye ket vurma D) leve taklma
E) Deer yarglarndaki ortaklk insanlar birbirine yakla-
E) Negatif transfer
trr.

Tarama
79. Kltrel koullarn orta derecede olduu bir ortamda zek 82. Aadaki davranlardan hangisinde toplumsal etki
blm 100 olabilecek bir kii, elverisiz koullarda yetie- bulunmamaktadr?
cek olursa zek blm 80e kadar debilir. Buna karlk
olumlu koullarda yetiecek olursa, zek blm 120ye A) Komusunda grd ve beendii televizyonu kendi
kadar ykselebilir. evine de alnmas
Bu parada zeknn oluumunu etkileyen hangi fakt- B) Tatly ok seven kiinin misafirlikte can istedii halde
rn neminden sz edilmektedir? az yemesi
C) Geveze birisinin sinemada konuamamas
A) Corafi koullarn B) Toplumsal evrenin
D) Cimri bir kiinin arkada ortamnda eli ak davranmas
C) Beslenmenin D) Yan
E) Arkadalarnn tamamnn beendii konseri, kiinin
E) Kaltmn
aka beenmediini sylemesi
83. Gnlk yaamda renilmi ayrt etmeler pek oktur. K-

k ocuklar kediyi tavandan, telefon zilini kap zilinden,
80. Yirmi yanda bebekle oynayan bir gen kz; krk yanda mandalinay portakaldan ayrt etmeyi renirler.
oyuncak ata binen erikin bir erkek aadaki savunma Buna gre ayrt etmenin temelinde aadakilerden
mekanizmalarndan hangisini kullanmaktadr? hangisi bulunmaktadr?
A) Bastrma B) zdeim kurma A) Benzer uyarclara farkl tepkilerin gsterilmesi
C) Gerileme D) Kama B) nceki renmenin sonraki renmeyi gletirmesi
E) Yanstma C) Pekitirilen davranlarn grlme sklnn artmas
D) Benzer uyarclara ayn tepkilerin gsterilmesi
E) Olumsuz davranlarn geici olarak bastrlmas
81. Kiinin, sama olduunu bildii halde bir trl kurtulamad-

yersiz dncelere obsesyon (taknt) denir.
Buna gre aadakilerden hangisi obsesyona rnek 84. Toplumun kabul edemeyecei saldrgan ya da cinsel tu-
deildir? tumlar toplumun kabul edebilecei bir davran kalbna
dntrerek, rnein, hrn ve kavgac bir bireyin bu
A) Kiinin elbiseleri dzgn olmadnda uyuyamamas davrann polis ya da beki olarak doyurmas aadaki
B) Kiinin bir kzgnlk annda ya ocuumu ldrrsem savunma mekanizmalarndan hangisine bir rnek ola-
diye kayglanmas bilir?
C) Kiinin srekli kapnn kilitli olup olmadn kontrol et-
A) Gerileme B) Yceltme
mesi
C) Kart tepki gelitirme D) Bastrma
D) Kiinin baarl olmay dnerek gdlenmesi
E) zdeim kurma
E) Kiinin yerdeki izgilere basmaktan ekinmesi

Tarama
85. Kiilik envanterlerinin, bireyin sunulan cevaplardan birini 88. Psikolog Terman, 1921 ylnda zek blmleri 100-200
semesini zorunlu klmas, ifade zgrlne byk oran- arasnda deien bin ocuk saptam ve bu ocuklarn ge-
da snrlamalar getirir. Oysa projektif testler, kiinin istedii limelerini 25 yl izlemitir. Farkl sosyoekonomik koul-
gibi cevap verebilecei belirsiz bir uyarc sunar. Uyarc larda yaamalarna ramen bu ocuklarn %70inin yksek
belirsiz olduundan ve bellir bir cevab gerektirmediinden renim grdklerini ve kendi alanlarnda baarl oldukla-
tamamen kiinin hayal gcne dayanr ve sonsuz bir ifade rn grmtr.
zgrl sunar. Bu bulguya dayanarak zek zerinde aadakilerden
Bu parada projektif testlerin hangi zellii nemli g- hangisinin gl bir etkiye sahip olduu savunulabi-
rlmektedir? lir?
A) Bireyin kstlama olmadan sorular yantlayabilmesi A) Deneyimlerin B) Yan

B) Bireyin kendini deerlendirmesinin psikoloun yoru- C) Beslenmenin D) Kaltmn
muna ak olmas
E) lgilerin
C) Deneklerin yalan ya da yanl bilgiler vermesinin n-
lenmesi
D) Deerlendirmenin daha kolay yaplabilmesi
E) Kiiliin bilinmeyen ynlerini aa kartmas
89. emsiyenin gneten korunmay salayacann ya da

86. Tadn bilmediimiz bir yemei sevmediimizi syleyerek mantonun uyurken rtnlecek bir nesne olacann d-
yemeyiz. Baz insanlar televizyonda haber programn iz- nlememesi ileve taklmaya rnektir.
lerken bazlar film ya da elence programn tercih eder. Buna gre, ileve taklma aadakilerden hangisiyle
ki kz kardeten biri krmz ve tonlarnda elbise alrken tanmlanabilir?
dieri sar ve tonlarnda elbise alr.
A) nceki renmenin sonraki renmeyi kolaylatrma-
Bu parada sz edilen beeni ve tercihlerin olumasnda sdr.
aadakilerden hangisi etkili olmaktadr? B) Kavramlar ve semboller araclyla yaplan dnme
A) Kk gruplarn biimidir.
B) Tutumlarn C) Problem zebilme yeteneidir.
C) Mesaj verenin zelliklerinin D) Nesnelerin farkl bir grevde kullanlabileceinin d-

nlememesidir.
D) Liderlerin
E) taat etmenin E) Bir nesnenin baka bir nesneyi artrmasdr.
87. Thorndike tekrar tekrar yaplan hareketlerin daha iyi -

renilmi olacan ve bu sebeple de daha abuk ve daha
90. Bireyin dini inanlar byk bir olaslkla o kiinin do-
kuvvetli bir ekilde yaplaca iddia eder. Hareketlerin veya um kontrol, faiz ve politik tutumlar ile iliki iinde
olaylarn yaplma ve tecrbe edilme skl azaldka bun- olacaktr.
larn giderek zayflayacan ifade eder.
Demokrasiye inanan bir kii bu tutumunu eitim, arka-
Thorndike bu grleriyle aadakilerden hangisini dalk, aile ilikilerinde de srdrr.
dile getirmektedir? Bu iki rnee dayanarak aadaki bilgilerden hangisi-
A) Mutlak bir unutmann bulunmadn ne ulalabilir?
B) Uykunun unutmay yavalatacan A) Tutumlarn kazanlmas zamanla olur.

C) Tekrar edilen ya da kullanlan bilgilerin daha ge unu- B) Tutumlar renilmi bireysel kanlardr.
tulacan
C) Baz tutumlar davrana dnmeyebilir.
D) Her bireyin hafza geniliinin farkl olduunu
D) Tutumlarn dereceleri birbirinden farkldr.
E) yi renilen bilgilerin daha kolay unutulacan E) Kuvvetli olan tutumlar, dier tutumlar da etkiler.

Tarama
91. I. nsanlarn alacaklarn unutmazken borlarn unutma- 94. skolarn cimri olduu n yargsna sahip bir birey, sko-
lar larn cimriliklerine, ya da davranlarnn bu ekilde yo-
II. Snavda baarsz olacan dnen bir rencinin rumlanabilecei durumlara zellikle dikkat edecektir. Ayn
snav gnn unutmas ekilde davranan baka insanlarn davranlarna ise ya
dikkat etmeyecek, ya da baka ekilde yorumlayacaktr.
Bu iki davran biimi aadakilerin hangisinde belir-
tilen savunma mekanizmasna rnektir? Buna gre, n yargl kiilerle ilgili olarak aadakiler-
den hangisi sylenebilir?
A) Hatasna kabul edilebilir gerekeler bulma
A) n yargl kiiler sadece grmek istediklerini grrler.
B) Ho olmayan yaantlar hatrlamaktan kanma
B) n yarg, renmeye dayaldr.
C) Bir alandaki eksiklii baka bir alandaki baarsyla
dengeleme C) Ancak anormal insanlar n yargl davranlar sergiler-
ler.
D) Hatalarnn sorumluluuna bakasna ykleme
D) Toplumsal etki, n yarglarn oluumunda nem tar.
E) Olumsuz durumlara kar fke duyduu halde bunu
saklama E) Gereksinimler, n yarglar besleyen bir kaynaktr.
92. renmenin gereklemesi byk lde bellee baldr.

95. Trafik polisinden ceza almamak iin belli bir hzn altnda
Bellek olmasayd bilgiler sonraki yaamda kullanlamazd,
giden kiinin bu davran, polisin kontrol edici etkisi altn-
dil olumazd, hibir kltrel birikim salanamazd; yaam,
dadr.
anlk yaantlardan oluurdu.
Bireyin bu davran sergilemesi aadaki kavramlar-
Bu paraya gre bellein temel ilevi aadakilerden
dan hangisiyle aklanabilir?
hangisidir?
A) Toplumsal dayanma
A) Mutlak unutmann bulunmama
B) Yz yze olma
B) Dilin oluumunu salama
C) Benimseme
C) stenmeyen bilgileri geri arabilme
D) Toplumsal etki
D) renilen bilgileri transfer etme
E) taat etme
E) stenmeyen anlar unutma
93. Bir firmann reklm sorumlusu, bir grup mteriye, A marka 96. Bir yemein tad, organizmada az sulanmasn koulsuz-
parfm kullanan insanlarn evrelerinde hemen farkedil- ca nasl tetikliyorsa organizmann srekli tadyla beraber
diklerini gsteren bir film izletmitir. Filmi izleyen mterile- deneyimledii yemein grnts de bir sre sonra onda
rin A marka parfm almak iin sraya girdikleri gzlenmi- az sulanmasna neden olacaktr.
tir.
Bu parada sz edilen durum aadaki renme yol-
Bu parada anlatlan durum aadakilerden hangisi- larndan hangisine rnektir?
ne rnek oluturur?
A) Gizli renme
A) taat etme
B) Klasik koullanma
B) Sosyal uyum
C) Bilisel renme
C) Tutum deiiklii
D) Taklit yoluyla renme
D) Normlarn oluumu
E) Psikomotor renme
E) Alkanlk
73. D 74. B 75. A 76. E 77. C 78. C 79. B 80. C 81. D 82. E 83. A 84. B 85. A 86. B 87. C 88. D 89. D 90. E 91. B 92. D 93. C 94. A 95. E 96. B
49. B 50. B 51. E 52. A 53. D 54. C 55. C 56. B 57. A 58. E 59. D 60. C 61. E 62. A 63. B 64. C 65. A 66. D 67. C 68. A 69. C 70. B 71. E 72. D
Cevaplar
25. C 26. B 27. A 28. D 29. E 30. D 31. E 32. A 33. B 34. D 35. C 36. A 37. D 38. E 39. A 40. A 41. B 42. C 43. B 44. A 45. E 46. B 47. C 48. D
9. A 10. D 11. B 12. C 13. B 14. A 15. C 16. D 17. E 18. A 19. A 20. C 21. D 22. E 23. A 24. B 8. C 7. E 6. B 5. D 4. A 3. E 2. C 1. A

LYS // SOSYOLOJ FY NO
SOSYOLOJYE GR
08
hhA. SOSYOLOJNN ALANI rnek1:
1. Sosyolojinin Konusu ve Tanm Bir sosyolog unlar sylemitir: "Kresel snmayla ilgili
saysal ve grsel kantlar olmasna karn, byk petrol ve
hh Toplumu konu edinen sosyoloji, toplumsal gerek hakknda otomotiv irketlerinin egemenlii dnyada toplumsal ref-
bilimsel bilgi elde etmeye alr. leksleri krletirmektedir. nsanlarn aniden ortaya kmak
hh Sosyoloji, insanlar aras toplumsal ilikileri ve bu ilikiler so- yerine yava yava oluan deiimleri fark edemeyilerinin
nucu oluan toplumsal olaylar konu edinir. de bu krlemede pay vardr. Bu durum, kurbaa meta-
foruyla aklanabilir. Kurbaay kaynayan bir suya atnca
hh "Sosyoloji", toplumsal gruplar, rgtlenmeleri, kurumlar, ku-
hemen dar frlar. Fakat souk suya koyup suyu yava
rumlar aras ilikileri, toplumsal yapda ortaya kan olaylar,
yava strsanz, giderek scaa alr; eer biri onu dar
toplumsal yapda etkili olan deiim ve geliim srelerini bi-
almazsa halanr."
limsel yntem ve aratrma teknikleri kullanarak inceleyen ve
bilimsel sonulara ulaan bir sosyal bilimdir. Sosyoloun szn ettii durum, dnyadaki kar a-
tmalarnn yan sra, sosyolojinin aadaki ilevlerin-
den hangisinin gerei gibi yerine getirilmemi olmas-
nn bir sonucudur?
A) Toplumsal normlara ilerlik kazandrmak

B) Toplumsal olaylar nceden grmeyi salamak
C) Hzl toplumsal deimelerin karmaa yaratabileceine
dikkat ekmek
D) Ekonomik sistemleri karlatrmak
E) Toplumsal kurumlar yardmsever olmaya ynlendir-
mek
a. Sosyolojinin Ulamak stedii Genel Amalar Sosyoloji bilimi toplumsal olaylar nceden ngrebilmelidir.
Cevap: B
hh Toplumlar iinde bulunduklar yere ve zamana gre nesnel
ve somut koullaryla anlamak, b. Sosyolojinin Temel zellikleri
hh Toplumlarn, toplumsal gruplarn ve kurumlarn tarihsel geli- hh Sosyoloji bireysel sorunlarla deil, toplumu ilgilendiren sorun-
im srecinde geirdikleri deiimleri yaratan etkenleri aralarla ilgilenir.
mak,
hh Sosyoloji, normatif olmayan bir bilimdir. Olmas gerekeni de-
hh Farkl toplumlar arasndaki benzerlikleri saptayp genelleme- il, var olan ve olabilecek olan ile ilgilenir. nsanlara nasl dav-
lere ulamak, ranmalar gerektiini deil, nasl davrandklarn gsterir. Bu
yzden sosyoloji olgulara dayal pozitif bir bilimdir.
hh Toplumsal deime sreci ile ilgili olarak tahminlerde bulun-
mak.

SOSYOLOJYE GR
hh Dier sosyal bilimlerin sonularn bir araya getirerek genel

bir sonuca ular.
rnek3:
Snr Tanmaz Doktorlar rgt'nn aklamalarna gre,
rnek2: ila aratrmalar, genelde, byk ila firmalar tarafndan
finanse edilmektedir. Finansal kaynaklarn ou, az sayda
Tekstil fabrikasnda alan iilerden biri iten karldn- kiinin kullanaca ilalarla ilgili aratrmalara ayrlmaktadr.
da bundan dorudan etkilenen, kiinin kendisi ve yaknla- Her ne kadar bu ilalar da insanlar iin yararl olsa da etik
rdr. O fabrikann iflas etmesi sonucunda alanlarn isiz adan rahatsz edici bir durum sz konusudur.
kalmas ise belli bir kesimi ilgilendirir. Ama birok tekstil fab-
Parada sz edilen rahatsz edici durum aadakiler-
rikasnn ekonomik kriz, ham madde fiyatlarndaki yksek
den hangisidir?
art, ucuza satlan ithal rnlerle rekabet, ihracat sorunlar
gibi nedenlere dayanarak tm elemanlarn iten karma- A) Bilimsel aratrmadan ticari yarar beklenmesi
syla sorun, toplumsal bir boyut kazanr. Bu nitelie ulam
B) Bilimsel almalara finansal kaynak ayrlmas
olaylar sosyolojinin ilgi alanna girer.
C) Bilimsel almalarn uzman olmayan kiilerce yrtl-
Bu para sosyolojiyle ilgili aadaki yarglardan han- mesi
gisini destekler niteliktedir?
D) Bilimsel aratrma sonularnn gndelik yaama uygu-
A) Toplumu bir btn olarak ele alr. lanmamas
B) Benzer ve tekrarlanan toplumsal olaylarla ilgilenir. E) Bilimsel aratrmalarn gizlilik iinde yrtlmesi
C) Olaylar kendine zg yntemlerle inceler. Kaynaklarn kazanl ilalara ayrlmas, bilimsel aratrmadan ticari yarar bek-
lenmesi rahatsz edicidir.
D) Deer yargsnda bulunmaktan kanr.
Cevap: A
E) Olmas gerekenden daha ok olan inceler.
Sosyoloji bilimi bireysel olaylarla deil, benzer ve tekrarlanan toplumsal olay-

larla ilgilenir.
Cevap: B rnek4:
nsanlar etkileyen, ancak onlarn yaam biimleri hakknda
yeterli bilgiye dayanmayan pratik politikalarn baar ans
ok azdr. rnein, ounlukla siyahlardan oluan bir top-
lulukla ilgilenen beyaz bir grevli, toplumsal yaantdaki
genellikle siyahlarla beyazlar ayran farklara duyarl olma-
c. Sosyoloun Grevleri dnda bu topluluk yelerinin gvenini kazanamayacaktr.
hh Toplumsal yaamn nasl olutuu ve deitii hakknda bir- Parada belirtilen dnceye gre sosyolojinin bireye
takm bilgiler elde etmektir. katt hangi zellikten bahsedilmitir?
hh Toplumsal yaammz etkileyen yanl bilgilerden, n yar- A) Kltrel farkllklarn bilincinde olma
glardan, kltr ve cinsiyet farkllklar vb. ile ilgili olarak ileri
B) Politika giriimlerinin sonularn deerlendirebilme
srlen yanl dncelerin topluma etkilerini ortaya kart-
maktr. C) Kendimizi daha iyi anlayabilmemizi salama
D) evremizdeki olaylar nesnel olarak deerlendirebilme
hh yi - kt, doru - yanl gibi deer yarglarndan uzak durur-
lar. Kendi znel dncelerini ve n yarglarn aratrdklar E) Toplumsal olaylar bilimsel olarak inceleyebilme
konuya katmazlar. Parada, sosyolojinin kltrel farkllklarn bilincine varlmasna katk salad-
ndan sz edilmektedir.
Cevap: A

SOSYOLOJYE GR
2. Sosyolojinin Dier Bilimlerle likisi b. Sosyoloji - Psikoloji

hh Psikolojinin inceledii bilin konusu sosyoloji asndan da
a. Sosyoloji - Tarih
nemlidir. Psikologlar, bilincin ne olduunu, bireylerde nasl
hh Tarih, nceden yaanm olaylar yer ve zaman bildirerek, olutuunu ve bilinlenmeyi yaratan etkenlerin neler olduu-
neden - sonu ilikisi iinde, belgelere dayanarak aklamaya nu aratrrlar.
alan bir bilimdir. hh Sosyologlar ise toplumun "kolektif bilincini" incelerken, bilin-
hh Sosyologlar inceledikleri konunun tarihsel gemiini bilmek cin ne anlama geldiini, nasl tanmlandn ve nasl geliip
zorundadrlar. nk her toplumsal olgu tarihsel bir olgu ve olgunlatn psikolojiden renmek zorundadrlar.
her tarihsel olgu da bir toplumsal olgudur.
hh Sosyoloji tarih biliminin inceledii tek tek ve somut olaylardan

yola karak genellemelere ulamaya alr.
rnek6:
Her birey benzersiz olmasna karn toplum; insanlarn dav-
ranlarn, ocuk veya yetikin, kadn veya erkek, zengin
veya yoksul olma gibi birok kategoriye gre farkl ekillerde
deitirir. inde bulunduumuz genel kategorilerin zel ha-
yatlarmz nasl etkilediini fark ederek dnyay sosyolojik
rnek5: adan grmeye balarz. rnein, evliliin sadece kiisel
duygulardan ve tercihlerden kaynaklandn dnebiliriz.
Bireysel deneyimlerin toplumsal kurumlarla, toplumlarn ta- Ama sosyolojik bak as bize e seiminde; ya, cinsiyet,
rihteki yeri ile ilikilendirmesini ifade eder. C. W. Mills'e gre rk, sosyal snf gibi etkenlerin belirleyici olduunu gsterir.
bireyin yaam yaad toplumdan ve toplumun tarihinden Akn, toplumun e olarak istememizi rettii kiilere kar
kopuk deildir. Baka bir deyile tarih ve biyografi iiedir hissetiimiz bir duygu olduunu sylemek daha doru olur.
ve birbirlerini etkilerler. Dolaysyla sosyolojik imgelem ta-
rih ve biyografi arasndaki ilikiyi anlayabilme kabiliyetidir. Bu paraya gre, sosyolojik bak ile kastedilen aa-
"Tarih ve biyografi arasndaki ilikiyi anlayabilmek toplumla dakilerden hangisidir?
birey arasndaki ilikiyi anlamaktr." der Mills. A) Toplumsal olaylar btncl bir biimde deerlendir-
Parada aklamas verilen sosyolojik imgelem ile ilgili mek
aadakilerden hangisi sylenemez? B) Toplumsal olay ve olgulara nesnel yaklamak
A) Kiisel deneyimler sosyoloji ve tarihten kopuk olamaz. C) Bireyin davranndaki toplumsal etkileri grmek
B) Kiinin yaants ve gemi olaylar birbirini etkiler. D) Her toplumu kendine zg zellikleriyle ele almak
C) Sosyolojik imgelem kii ile toplumu kar karya getirir. E) Bireyin, iinde yaad toplumu tanmasn salamak
D) Sosyolojik imgelem kiinin yaantsnn belirli evresin- Bireyin davranlar toplumdan ve toplumsal evreden etkilenerek oluur.
de ortaya kar. Cevap: C
E) Kii kendisini toplum ile karlatrma ve anlamlandr-

ma ansn yakalar.
c. Sosyoloji - Antropoloji
Sosyolojik imgelemin kiinin yaantsnn belirli bir dneminde ortaya kt

hh Antropoloji insann kkenini, bedensel ve biyolojik zellikleri-
doru deildir. ni, tarihsel sre ierisinde insann evrimini, ilkel topluluklar
Cevap: D ve kltrlerini inceleyen bilimdir.

SOSYOLOJYE GR
hh Antropolojinin elde ettii sonularn sosyoloji iin nemi un- f. Sosyoloji - Siyaset Bilimi
lardr:
hh Siyaset bilimi, devletin oluumunu, rgtleniini, ileyiini,
Birincisi, ilkel toplumlarn davranlar ve kltrel zellikleri
g ve otoritenin kaynan inceler.
ile gnmz toplumlarnn kltrel zelliklerini karlatr-
ma olana salar. hh Toplumun iinde bulunduu siyasal sistem, bir toplumun kl-
trel yapsna ve sosyal organizasyonlarna baldr.
kincisi ise kltrel deimelerin incelenmesi, teknolojik ve
siyasal deiimlerin, kltr ve toplumsal kurumlar zerin- hh Her siyasi ynetimin ekonomik ve toplumsal yaps birbirin-
deki etkilerinin anlalabilmesini salar. den farkl olduu iin sosyoloji bir toplumu incelerken onun
ynetim biimini bilmek zorundadr.
d. Sosyoloji - Hukuk
hh Hukuk, insanlar aras ilikileri inceleyen ve dzenleyen nor- g. Sosyoloji - Corafya
matif bir bilimdir.
hh Corafya, yeryzn fiziksel, siyasal, ekonomik demografik
hh Hukukular yasalarn hazrlanmasnda toplumsal yapy ve ve etnografik alardan inceleyen bir bilimdir.
deimeleri, toplumun rf, det, ahlak ve din kurallarn, ev-
hh Toplumlarn zerinde yaadklar corafi blge ile insan dav-
rensel insan haklarn gz nnde tutmak zorunda olduun-
ranlar ve yaam arasnda nemli ilikiler vardr.
dan sosyolojinin verilerinden yararlanr.
hh Sosyoloji toplumsal yapy, normlar, kurumlar ve toplumsal

TARH PSKOLOJ
deimeyi incelerken hukuk kurallarnn bunlar zerindeki et-
kilerini bilmek zorunda olduundan hukuktan yararlanr.
CORAFYA SOSYOLOJ ANTROPOLOJ
SYASET
EKONOM HUKUK
BLM
e. Sosyoloji - Ekonomi
hh Ekonomi, insanlarn temel ihtiyalarn nasl elde ettiklerini,
bltklerini ve tkettiklerini inceler.
hh Sosyoloji retim biimlerinin niin ve nasl deitiini anla-

maya alr.
3. Toplumsal Olay ve Toplumsal Olgu
hh Sosyoloji, bir maln retiminde, paylamnda ve tketiminde
bireylerin birbirleriyle girdikleri ilikileri, elde ettikleri stat ve hh Sosyoloji hem somut toplumsal sorunlar zerinde alan
rolleri, aralarndaki i blmn inceler. hem de genel teorik aratrma ve kavramlatrmalar yapan
bir bilimdir.
hh Toplumda meydana gelen yeni durum ya da deiiklikleri

"toplumsal olay" ve "toplumsal olgu" olmak zere iki kavram
ile ifade eder.
Sorusu
retmen
Sosyoloji hangi ynyle dier sosyal bilimlerden farkldr?
Dier sosyal bilimler toplumun bir yn ile ilgilenirken, sosyoloji

toplumu btn olarak aklar.

SOSYOLOJYE GR
hh "Toplumsal olay"; toplumsal yaamda toplumsal ilikiler so- hh Sosyolojide toplumsal olaylarn aklanmasnda "indirgeme-
nucunda ortaya kan tek tek deimelerdir. ci" ve "btnc" olmak zere iki yaklam hakimdir.
hh Her toplumsal olayn belirli bir yeri, zaman ve yapan vardr. hh "ndirgemeci" yaklama gre toplumsal olaylar ekonomik,
siyasi, ahlaki, dini, hukuki olaylardan yalnzca birine bal
olarak ekillenir.
hh "Btnc" yaklama gre ise toplum birok parann kar-

hh "Toplumsal olgu"; ayn trden olaylarn srekliliinden yola lkl etkileim iinde olduu bir sistemdir. Hibir toplumsal
klarak elde edilen soyut bir kavramdr. olay tek bir etkene bal olarak aklanamaz.
rnek7:
Kentleme sadece nfus birikimi deil, bir lkenin teknolo-
jik, ekonomik ve toplumsal yapsnda oluan deiimlerin rnek8:
sonucunda ortaya kan evrensel bir sretir. Ayn zaman-
da kentleme, toplumun ekonomik, sosyal, siyasal yapsn- Baz lkelerde ekonomik eitsizlikler, etnik ve rksal farkl-
da ve toplumu oluturan bireylerin tutum ve davranlarnda lklarla belirgin bir ekilde i ie geebilir. Byle lkelerde
deimelere yol aabilmektedir. toplumun en yoksul kesimlerini genellikle o toplumda etnik
veya rksal aznla mensup bireyler oluturabilir. Baz ista-
Byle dnen bir sosyoloun, toplumsal olaylar ele
tistikler mlkiyete ynelik kimi sularn belirli bir etnik veya
alnda hangi yaklam benimsedii sylenebilir?
rksal farklla sahip bireyler tarafndan ilendiini gster-
A) Kurumlarn deime hznn farkl olabilecei gz nn- mektedir. Bu istatistiklerden, ksmi ve yzeysel bir bak
de bulundurulmaldr. asyla baz etnik veya rksal gruplarn dierlerine gre
sua daha eilimli olduunu sonucunu karmak, kimi n
B) Olaylara deer yarglarndan arnarak yaklalmaldr.
yarglarn pekimesine neden olabilir. te "sosyolojik ba-
C) ncelenecek toplumsal olayn snrlar belirlenmelidir.
k" dediimiz eyin anlam da burada ortaya kar. Sosyo-
D) Yeri, zaman belli toplumsal olaylar hareket noktas ol- lojik bakla gerekletirilen pek ok aratrma, grnenin
maldr. tesine geerek suu ortaya karan yapsal ve tarihsel
E) Toplumsal olaylar deikenlerin karlkl etkileimiyle nedenleri soruturmu ve suun nedeninin bireyin dhil ol-
aklanmaldr. duunu etnik grup veya rk deil, genel olarak toplumda var
Parada kentlemenin oluumunda birok faktrn etkili olduu belirtilmekte-
olan eitsizlikler olduunu gstermitir.
dir. Toplumsal olaylar deikenlerin karlkl etkileimiyle oluur.
Bu parada sosyolojik bakn hangi zellii vurgulan-
Cevap: E
maktadr?
A) Tmdengelim yntemine bavurmas

hh Toplumsal olgunun belli bir yeri, zaman ve yapan yoktur. Her
B) Birden fazla konuyu bir arada ele almas
zaman ve her yerde olabilecek bir durumu ifade eder.
C) ounlukla istatistiksel verilerden faydalanmas
hh rnein; iki lke arasndaki belli bir zamanda ve belli bir yer-
D) Farkl olaylar arasndaki ilikileri ortaya karmas
de yaplan antlama toplumsal olaydr. Fakat genel olarak
antlama denildiinde zaman, yer, kii yoktur bu da toplum- E) Toplumsal olaylar btncl bir yaklamla ele almas
sal olgudur. Sosyoloji toplumsal olaylar bir ynyle deil, birok ynden ve btncl bir
yaklamla ele alr.
Cevap: E

SOSYOLOJYE GR
hh Her toplumsal grubun kendine zg birtakm amalar ve i-

rnek9: levleri vardr. Yani amacn gerekletirmeyen, ilevine uygun
Toplum, sadece bir insan topluluu ya da basite insanla- davranmayan gruplar ya da belli bir amac olan gruplar bu
rn bir araya gelmesinden olumaz. Toplum ayn zamanda amalarn yerine getirince varlklar iin bir neden kalmayn-
insanlar arasndaki etkileimleri, eitli iliki alarn, ku- ca ortadan kalkar.
rumsal yaplar ve daha birok farkl organizasyonu ieren hh Aile, akrabalk, arkadalk, oyun, sendika, dernek, irket, si-
olduka karmak bir yapdr. Bu nedenle insann toplum yasi parti gibi gruplar amalarna ve ilevlerine uygun davra-
iinde yaamas, gndelik hayata dahil olmas, salt beden- nrlar.
sel varlk olarak toplumun bir paras olmasyla deil daha
ok dier insanlarla kurduu ilikilerle ve kurumsal dze-
nekler iindeki konumlaryla aklanmaldr.
5. Toplumsal Grup eitleri
Bu paradan toplumla ilgili olarak aadaki yarglar-
dan hangisine ulalabilir?
a. ye Saysna Gre Gruplar
A) Bireylerden oluan bir yap olduu iin toplumu anla-
"Kk gruplar"; aile, arkada, oyun gruplar gibi.
mann ncelikli yolu yine bireyin davrann anlamaktr.
"Byk gruplar"; ehir, millet gibi.
B) Toplumun ok sayda organizasyondan, farkl iliki a-
larndan olumas toplumsal gndelik yaamn anlal-
b. Srekliliine Gre Gruplar
masn gletirir.
C) Toplumu salt bireylerin toplamndan ibaret grmek, as- "Geici gruplar"; bir amac gerekletirmek iin kurulan, bu
lnda onun basit ve indirgeyici bir kavrayla tanmlan- ama gerekleince de dalan gruplardr. naatta alan
d anlamna gelir. iiler, kooperatif kuranlar, bir konuda aratrma yapan bi-
lim insanlar gibi.
D) Bireylerin toplum tarafndan kabul grmesi, onlarn e-
itli iliki alarn ieren karmak toplum dzenini anla-
yabilmeleriyle doru orantldr.
"Srekli gruplar"; mrleri yelerinin mrnden daha uzun
E) Toplumun tanmlanmasnda insandan yola karsak bu olan gruplardr. Askeri birlik, devlet, ehir, millet gibi.
tanmlamada, onun toplum iindeki bedensel varl te-
mel bir dayanak olmaldr.
Toplum, tek tek fertlerin toplamndan farkl bir eydir. Bu yaklam toplumu "Devirli gruplar"; yln belirli zamanlarnda bir araya gelip
basit ve indirgemeci bir yaklamla ele almaktr.
bir mddet sonra dalan gruplardr. Her hafta kurulan pa-
Cevap: C
zarlar, ulusal ve uluslararas fuarlar gibi.
4. Toplumsal Gruplarn Amalar ve levleri
hh Her toplumsal birlik, toplumsal bir grup oluturmaz. Bir ara-
da bulunan insanlarn toplumsal grup olabilmesi iin birtakm
zellikler tamas gerekir. Bu zellikler unlardr:
Her toplumsal grubun kendine zg yaps vardr.
Grup yeleri arasnda toplumsal iliki ve etkileim vardr.
Gruplarn ortak deer ve kurallar vardr.
Her grubun yelerinin zerinde belli bir yaptrm vardr.
Her grup belli bir sreklilie sahiptir.
Grubun kendine zg ortak amalar ve etkinlikleri vardr. Arkadalk birincil gruptur.

SOSYOLOJYE GR
c. Katl Biimine Gre Gruplar Cemiyet (toplum): Gelimi ve kalabalk toplumlarda gr-
len resmi, aklc, kara dayal, her eyin karlnn oldu-
"stee bal gruplar"; bireyin kendi zgr iradesine gre u bir iliki sistemi geerlidir. Her birey grubun hedeflerine
katld gruplardr. Arkadalk grubu, dernekler, siyasi par- ulamas iin ortak bir emek sarf eder. Grup bilinci yalnz
tiler gibi.
karlar etrafnda oluur.
"Zorunlu gruplar"; bu tr gruplara bireyler zgr iradeleriy- hhB. SOSYOLOJNN DOUU

le katlamazlar. Aileye ya da bir ulusa katlrken bireylerin
kendileri karar vermezler. 1. Tarihsel Geliim
d. Grevlerine Gre Gruplar hh 18. yzyla kadar yaplan almalar, bir bilim dal olarak sos-
yoloji ad altnda toplanmayp felsefe, tarih ve siyaset iinde
"Tek grevli gruplar"; bir ticari irketin, bir mzik grubunun
yer almtr.
yerine getirdii bir tek grevi olan gruplardr.
hh Sosyoloji biliminin geliimini 18. yzyl ncesi ve 18. yzyl
"ok grevli gruplar"; belediye, devlet, siyasi parti gibi bir-
den fazla grevi yerine getirmeye alan gruplardr. sonras olarak ikiye ayrmak mmkndr.
hh "18. yzyl ncesi dnem": Antik a ve Orta a olarak iki

e. Kurulu Biimine Gre Gruplar
dneme aylr.
"Resmi gruplar"; kurulabilmesi iin resmi birtakm ilemlerin
hh Eski Yunan'da filozoflar toplum sorunlar zerinde olduka
gerektii gruplardr. Dernek, sendika, siyasi parti, irket gibi.
kapsaml bir biimde durmulardr.
hh Sofistlere gre toplum, insanlar tarafndan yaratlm yapma

"Resmi olmayan gruplar"; kurulmas iin resmi ilemlerin ve uzlamadan doan bir varlkt.
gerekmedii gruplardr. Arkada gruplar, oyun gruplar,
sokak eteleri gibi. hh Platon ve rencisi Aristoteles bu dnceye kar karak
toplumun insan tarafndan yaratlmadn ve insann toplum-
da en ufak bir deiiklik yapamayacan ileri srdler.
f. Toplumsal liki Biimine Gre Gruplar hh Orta a'da en zgn yaklam bn-i Haldun tarafndan ya-
plmtr.
"Birincil toplumsal gruplar"; yz yze ilikilerin, yardmla-
ma ve sevgi balarnn yksek olduu, biz bilincinin oldu- hh O, toplumsal olaylarn kkenini ekonomik yaamda ve retim
u, ye saysnn az olduu gruplardr. Aile, komu, arka- aralarnda grm, toplumsal olaylar nedensellik ilkesiyle
da, akraba gibi. aklamtr.
hh "18. yzyl sonras dnem": Sosyolojinin bilim olarak ortaya

"kincil toplumsal gruplar"; yap olarak daha byk, yazl kmasnda, Reform ve Rnesans hareketleri etkili olmutur.
normlara dayal kurulan, belli bir amac gerekletirdikten
hh 19. yzyl Bat Avrupa Sanayi Devrimiyle birlikte gelen dei-
sonra dalan gruplardr. Siyasi parti, sendika gibi.
melerin ve toplumsal sorunlarn ak seik ortaya kt bir
dnemdir.
hh zellikle 1789 Fransz Devrimi, toplumsal sorunlarn artt-

g. Yaplarna Gre Toplumsal Gruplar
nn en belirgin gstergesiydi.
Cemaat (topluluk): Toplum yaps kk ve gelenekseldir.
hh Sanayi devriminin neden olduu bu sorunlar, birok dn-
nsanlar birbirine yardm amacyla yaklarken. kar ili-
rn dikkatini toplum zerine evirmesine neden oldu. Bylece
kileri n planda deildir. rnein; evlenmelerde, e sei-
toplum kuramlar ortaya kmaya balad.
minde, anne ve babann otoritesi etkilidir. Belirli trenlere
uygun bir biimde evlilik trenleri yaplr.

SOSYOLOJYE GR
c. Emile Durkheim
hh Durkheim sanayi toplumunun sorunlarna ynelmi kurucu
sosyologlardan biridir.
hh Durkheim'a gre sosyal dzensizlik sanayi toplumlarnn zo-

runlu bir paras deildir, toplumsal reformlarla modern toplu-
mun iine dt bunalm hafifletilebilir.
hh Durkheim, toplumu istikrara kavuturacak pratik almalara

Fransz Devrimi toplumsal sorunlarn arttn gstermitir. ynelmitir.
2. Sosyolojinin Douuna Katkda Bulunan hh blm, uzmanlama, dinsel inanlar, toplumsal ilikiler ve
dayanma gibi olgular zerinde durmutur.
Sosyologlar
a. Auguste Comte
hh Comte, 1789 Fransz Devrimi'nin yaratt bunalm dnemin- d. Max Weber
de yaad iin toplumsal sorunlara bilimsel yollardan -
hh Weber'in sosyolojisinin en nemli zellii sosyal olgular ak-
zmler aramtr.
larken bireysel inan, kanaat ve kltrel farkllklar dikkate
hh Comte pozitivist bir sosyologdur, onun iin yalnzca gzlem- almasdr.
lenebilir gerekler nemlidir.
hh Sanayi kapitalizmini inceledii en temel eserinde Bat kapi-
hh Comte'a gre eer, sosyoloji bir bilim olacaksa konusunu fizik talizminin gerisinde protestan ahlaknn yattn ne srer.
bilimi gibi bilimsel yntemlerle ele almak zorundadr.
hh Max Weber'e gre modern toplumu niteleyen iki temel zellik
vardr.
hh Birinci zellik, toplumsal ilikilere aklcln hkim olmas

yani mehur anlatmyla dnyann bysnn bozulmasdr.
hh kinci zellik ise, aklclkla paralel bir ekilde ynetimde ve

ekonomide brokratiklemenin egemen olmasdr.
b. Karl Marx
hh K. Marx'a gre tarih, iki temel snfn atmasna sahne olan
bir sretir. Bu snflar "retim aralarna sahip olanlar" ile e. Frederic Le Play
"retim aralarndan yoksun olanlar"dr.
hh Le Play, toplumun btnlk iinde ele alnmas grn sa-
hh Tarihsel ve toplumsal srecin devam etmesini salayan temel vunur.
etken uzlama ve dayanma deil snflar arasndaki zorunlu
hh Le Play'in icat ettii monografi metodu dorultusunda, Avru-
atmadr.
pa ii aileleri zerinde aratrmalar yapmtr.
hh Her tarihsel dnem kendi kendine zg retim biimi ile bir-
likte zel bir snf atmasna sahne olur; lk a'da kle
- efendi, Orta a'da feodal bey - serf, Modern a'da ise
hh Salam bir toplum ve mutlu ailenin artn topran miras yo-
burjuva - proleterya.
luyla blnmemesine ve ailenin dini buyruklara gre yaa-
masnda grr.

SOSYOLOJYE GR
hhC. SOSYOLOJNN YNTEM VE b. Tmdengelim

TEKNKLER hh Bir anlamda tmevarm ilkesinin tam tersidir.
hh Tmdengelim, genel bir ilkeden hareketle zel olaylar ak-

1. Bilimsel Yntem lama yoludur. Bu yolla zihin, genelden zele doru bir akl
yrtme yapar.
hh "Bilimsel yntem"i doal ve toplumsal gereklii tanmak,
aklamak ve bu gerekliin yasalarna ulamak amacyla hh rnein; "Enflasyon artarsa toplumsal sorunlar artar." ilkesin-
izlenen bilgi edinme yoludur. den hareketle, bu yl enflasyonun yksek olduu grlrse, o
zaman toplumsal sorunlarn artacan sylemek mmkn-
hh Bilimsel dnme ynteminin temelinde tmevarm, tmden-
dr.
gelim ve analoji olarak adlandrlan tr akl yrtme biimi
vardr.
c. Analoji
hh Ayn olay ya da olgunun benzer birok ynnn zaman ve
mekn faktrleri gz nne alnarak karlatrlmasdr.
a. Tmevarm
hh Tek tek gerekleen olaylarn gzlenmesiyle bunlara ilikin
genel yasalara ulama yoludur.
2. Bilimsel Aratrmann Temel Aamalar
hh Zihnin zelden genele doru yapt bir akl yrtmedir. Bu
yolla, birbirine benzer olaylar gzlemleyerek bu olaylar hak- hh Bilimsel bir aratrmada izlenen yol gzlem, hipotez, deney
knda genel sonulara ulalabilir. ve kuram aamalarn kapsar.
hh rnein; 1960, 1970 ve 1980 yllarnda enflasyondan dolay

toplumsal sorunlarn arttn gzlemlemisek, enflasyonun
toplumsal sorunlar artrd gibi bir genel sonuca ulaabiliriz. a. Gzlem
hh "Gzlem" bir aratrmaya balamadan nce, aratrmac neyi
aratracan, neleri konu ya da sorun edeceini belirleme-
sidir.
hh ncelenecek olgular ve bu olgular arasndaki ilikiler belirlenir

hh Tmevarmsal akl yrtme yoluyla karsama yapmaya, ve snflandrlr.
Durhkeim'n "ntihar" adl almas da rnek gsterilebilir.
hh Bu almada Durkheim, farkl lkelerde intihar olaylarn

gzlemlemi ve bu tek tek olan olaylardan intihar hakknda
hh Bilimsel bir aratrmada, aratrlan konuyla ilgili ilk nce gz-
genel sonulara ulamtr.
lem yaplmal, daha sonra bu gzlemlere dayanarak konu ile
hh rnein; birok lkede bekrlarn evlilere oranla daha ok in- ilgili hipotezler oluturulmaldr.
tihara kalktn gzlemlemi ve "Bekrlarda evlilere oranla
hh Gzlemler ile elde edilenler henz geerli bilgiler deildir. Hi-
intihar etme eilimi daha yksektir." gibi genel sonuca ula-
potezler hazrlanrken zellikle tmevarm ilkesi nem kaza-
mtr.
nr.

SOSYOLOJYE GR
b. Hipotez hh "Kaltml gzlemde" ise aratrmac bizzat olayn iindedir.

Olaylar kendi ak ierisinde incelenir.
hh "Hipotez" (denence), doruluu ya da yanll kesin olma-
yan, kantlanmak zere ortaya atlm, aratrmacnn geici Sistematik Gzlem
aklamas demektir. hh "Sistematik gzlem" standart aralarla toplanan verileri de-
hh Hipotez, aratrmacya neyi aratracan, neleri ispatlama- netleme olanana sahip bir tekniktir.
ya alacan gsterir. hh Gzlemci alana karken hangi noktalarda bilgi toplayacan
belirten bir izelgeye sahiptir.
c. Deney ve Gzlem
hh "Deney" ileri srlen hipotezlerin snanmas aamasdr. Ol-
gular arasnda ileri srlen var olup olmadn kantlamaya
almaktr.
d. Kuram ya da Yasalara Uyma
hh Sosyolojik aratrmalarda, hipotezlerin deneyle ispatlanmas hh "Kuram" hipotezlerin dorulanmas sonucunda ortaya atlan,
ou zaman mmkn deildir. Deney ounlukla doa bilim- geerlilii ve gvenirlii bilimsel yntemle saptanm, i tutar-
lerinde kullanlr. l olan bir genel bilgi ve aklama dzenidir.
hh Doann yava gelien bir yapda olmas gzlem ve deney hh "Yasa" bilimsel bir aratrmada gzlem ya da deneyleme so-
olanaklarn salayabilmektedir. nularyla dorulanm bir genellemedir.
hh Toplum ise doaya oranla ok daha hzl deiir. Bu nedenle hh Hipotezlerden kuramlara, kuramlardan da yasalara ulalr.
ayn eyleri tekrarlama olana yoktur.
hh "Gzlem" aratrlan konunun doal ortam iinde incelenme-

sini salayan bir veri toplama tekniidir.
hh Gzlem; gnlk sradan olaylar zerinde yaplabilecei gibi

en karmak laboratuvar deneylerini de kapsamna alabilen
bir tekniktir.
hh Gzlem, basit ve sistematik olmak zere iki ekilde yaplr.

Sosyolog gzlem yolu ile inceleme yapabilir.
Basit Gzlem
hh Standart bir teknie dayanmayan, tekrarlanmas rastlantlara 3. Sosyolojinin Aratrma Yntemleri

bal olan gzleme "basit gzlem" denir.
hh Kk topluluklar (ky, okul gibi) ya da belirli kurumlarda a-

a. Tarama Aratrmas
lanlarn yaam biimlerini, davran ve tutumlarn incele- hh "Tarama aratrmas geni gruplar kapsayan bir aratrma-
meye yarayan bir veri toplama tekniidir. dr, en nemli trn kamuoyu aratrmalar oluturur.
hh Bu aratrmalarda ounlukla anket ve grme teknii kul-

lanlr.
hh Basit gzlem, "katlml" ve "katlmsz" gzlem olarak ikiye

ayrlr. hh ok sayda bireyden etkin bir ekilde veri elde etmeyi mm-
hh "Katlmsz gzlemde" aratrmac inceledii olaylara bir etki- kn klar.
de bulunmakszn dardan gzlemleyici durumundadr.

SOSYOLOJYE GR
b. Alan almas rnek10:

hh "Alan almas" belli bir olayn ok boyutlu olarak derinleme- Bilimsel aratrmalarda, zaman ve emei yerinde kullana-
sine incelenmesidir. rak doru veriye ulamak nemlidir. Bu nedenle konuya uy-
hh En nemli trn monografi almalar oluturur. Gzlem, gun yntem seilmelidir.
anket, grme gibi veri toplama teknikleri kullanlr. Buna gre "Trkiye genelinde lise rencilerinin okul
hh Daha zengin ve derinlikli veri salar. baarsnda, ailelerin etkisi" konusunu aratrmak iin
uygun olan yntem aadakilerden hangisidir?
hh Kk grup ya da topluluklar incelemek iin kullanlr.
hh Bulgular sadece aratrma yaplan alan iin geerlidir. A) Katlml gzlem

B) Anket
C) Monografi
D) Sosyometri
E) Olay incelemesi
Byk kitlelere ulamada rneklem seilerek anket uygulanmas, sosyoloji iin
c. Belgelere Dayal Aratrma uygun bir yntemdir.
hh Yazl belgeler, istatistiki belgeler ve gnlk yaamn bir par- Cevap: B
as olan her trl belgenin (ev ve i ara gereleri, sanat

hh Baz aratrmalarda, konuyla ilgili olan bireylerin says ok
eserleri, fotoraflar, ses kaytlar) kullanlarak bir konunun
fazla olabilir. Bu durumda, herkese anket uygulanmas hem
aratrlmasdr. maddi adan hem de zaman asndan olanakszdr.
hh ok sayda olay hakknda veri ve derinlii olan malzeme salar. hh Yukarda verdiimiz rnekte Erzurum'daki btn lise rencileri-
ne anket uygulanmas g olduundan "rneklem" yoluna gidilir.
4. Sosyolojide Kullanlan Veri Toplama

hh "rneklem" belli bir evrenden belli kurallara gre seilmi ve
Teknikleri seildii evreni temsil yeterlilii olduu kabul edilen kk
gruba denir.
a. Anket
hh rneklem seerken seilen rneklemin aratrma evreninin
hh "Anket", aratrma konusuyla ilgili olan yazl sorulardan olu- tm zelliklerini yanstmasna zen gstermek gerekir. Aksi
ur. En ok kullanlan tekniktir. hlde aratrmada yanl sonulara ulalabilir.
hh Bir aratrmann kapsamna giren bireylerin ve olgularn t-
mne "evren" denilir.
hh rnein; "Erzurum'da lise rencilerinin bo zaman faaliyet-
leri" ile ilgili bir aratrmada, Erzurum'daki tm lise rencileri
aratrma evrenini oluturur.
Anket en ok kullanlan tekniklerden biridir.

Sorusu
retmen
Sosyolojik aratrmalarda nesnellik ne demektir?
Olan inceleme, n yargsz, tarafsz olma, bildiklerini bilmiyormu

gibi yapma.

SOSYOLOJYE GR
rnek11: c. Monografi
hh Seilen tipik birimlerin mmkn olduunca karlatrmaya ve
Fransa'daki bir niversitede renci olan Mehmet'in, Alman
genellemeye uygun bilgiler elde etmek amacyla derinlemesi-
aile yapsyla ilgili verilen devi hazrlamak iin aratrma
ne aratrlmasdr.
yapmas gerekmektedir. Ailesiyle birlikte yaayan Alman bir
arkadana konuyu anlatr, o da oturduklar apartmandaki hh Monografinin esas, tek bir toplumsal konunun seilmesine,
ailelerin ounun aa yukar yz yl nce Almanya'dan bu olayn derinlemesine incelenmesine ve bu olaydan hare-
ket ederek btne varlmasna dayanr.
gen aileler olduunu bu nedenle de aratrma sresince
onlarda kalabileceini syler. Arkadann yannda kalmaya hh rnein; gecekondu aile zerine bir aratrma yaplrken
balayan Mehmet, ay boyunca gzlem yapar. Gzlem- gecekondularn tarihsel geliimi, gecekonduda yaayan ai-
ler sonucunda elde ettii verileri Alman aile yapsyla ilgili lelerin kltrel, ekonomik durumlar, dini ve ahlaki deerleri,
yaplm aratrmalarla karlatrdnda ulat sonula- dinlenme ve elenme alkanlklar derinlemesine incelenir.
rnn bunlardan ok farkl olduunu grr.
Mehmet'in aratrma sonularnn, farkl olmasnn ne-

deni aadakilerden hangisidir?
A) Aratrma sresini iyi deerlendirememitir. d. Sosyometri

B) Aratrma konusunun snrlarn belirlememitir.
hh "Sosyometri", kk gruplarda, bireyler arasndaki yaklama
C) Toplumsal olaylarn btnln gz ard etmitir.
ve uzaklama modellerini aklamay salayan bir aratrma
D) Setii teknik aratrlacak konuya uygun deildir. tekniidir.
E) Btne uygun rneklem sememitir. hh zerinde aratrma yaplan grup kk olmal ve bireyler bir-
Tek bir Alman ailesinden yola karak tm Alman aileleri ile ilgili genellemelere birini tanmaldr.
ulalamaz. nk rneklemin, evrenin byklne gre seilmesi gerekir.
hh rnein; okuldaki bir snfta, yurtta, bir i yerinde ya da kk
Cevap: E
bir kyde sosyometri teknii uygulanabilir.
hh Sosyometride ama; grup ii dayanmay tespit edip geim-

sizlik ve uyumsuzluklar azaltmaktr.
hh Sosyometri araclyla bireyler aras ilikilerin derecesini,
kimin lider zellikleri tadn, hangi bireylerin birbirleriyle
daha ok iletiimi olduunu renebilmek mmkndr.
b. Grme
hh Aratrmacnn grecei kimseyle yz yze gerekletirdii 5. statistik Analizler
bilgi alma tekniidir.
hh "statistik", llebilen olaylarn saysal olarak ifade edilme-
hh Grmenin yz yze bir ilikiye dayanmas, verilenlerin elde sidir.
edilmesine aklk ve kesinlik kazandrr.
hh Elde edilen verilerin zmlenip yorumlanmasdr. Deiken-
hh Grme bir sohbet srasnda geebilecei gibi nceden ha- ler arasnda balar kurmaya ve bilgileri grafik ya da tablolarla
zrlanm bir soru izelgesi ile de uygulanabilir. gstermeye yarar.

SOSYOLOJYE GR Konu Testi - 1
1. Bir aratrmac, yapt aratrmann sonularn kendi 4. Ekonominin temel amac insan ihtiyalarnn karlanmas-
dnya grne uygun olacak biimde yorumluyorsa, bu dr. Burada insan madde ilikisi sz konusudur. Oysa sos-
durum aratrmann bilimsel olma niteliini zedeler. yolojinin konusu insan ilikisi sonucu olumaktadr. Eko-
Buna gre aratrmac, almasnn bilimsel olma ni- nomik olaylar her ne kadar sosyal olaylar grnmnde
teliine zarar vermemek iin aadakilerden hangisini deillerse de, sosyal olay etkilemekte ve sonuta sosyal
yapmaldr? olay nitelii kazanmaktadr. rnein, sabah evden kar-
ken eine "Ya pasta almay unutma." diyen bir hanmn,
A) Olgular ok nedenli olarak ele almal akam ei eve geldiinde istedii yerine getirilmemise hu-
B) Olgular hakknda gr bildirirken yansz olmal zursuzluk karmas gibi.
C) Olgular arasndaki farkllklar vurgulamal Buna gre ekonomik bir olay hangi durumda sosyolo-
D) Aratrmann sonularn tarafsz birine yorumlatmal jinin alanna girer?
E) Aratrma sonularn saysal verilerle ifade etmeli A) Sosyal ilikilere yn verdiinde

B) Bilinli olarak gerekletirildiinde
C) Toplumlarn kalknmasna etki ettiinde
D) retimin ihtiyalar karlamadnda
E) Gzlenebilir olduunda
2. Toplumsal yapda hibir grup, kurum ya da iliki yoktan or-

taya kmaz. Bunlarn her birinin dayand bir baka top-
lumsal olay vardr. Doada olduu gibi toplumda da belli 5. ok ocuklu bir aile zerinde inceleme yapan bir aratr-
koullar altnda belirli nedenle belirli toplumsal sonular mac, bu aile iindeki kz ocuklar ile erkek ocuklarn ken-
dourur. rnein, kylerden daha byk yerleim birimle- di aralarndaki yaknlama ve uzaklama ilikilerini tespit
rine youn g yaanmasnn gecekondulama ve isizlik etmeye alyor.
gibi sorunlara neden olduu belirlenmitir. Bu aratrmacnn kulland aratrma yntemi aa-
Bu para, sosyolojik aratrmalarda aadaki ilkeler- dakilerden hangisidir?
den hangisini dikkat almak gerektiini ortaya koyar?
A) Anket
A) Bilmediini varsaymak B) Tmevarm
B) Toplumsal olaylarn deiebilirlii C) rneklem alma
C) Somutluk D) Sosyometri
D) rneklem olarak konuyu snrlandrmak E) Katlml gzlem
E) Nedensellik
6. Fransz Devrimi ile birlikte younlaan toplumsal atma-

lar ve bu atmalarn yaratt skntlar sosyoloji biliminin
ortaya kn zorunlu hle getirmitir.
Parada sosyoloji biliminin ortaya k aadakiler-
3. Bir futbol takmnn antrenr, altrd takmda en sevi- den hangisine balanmtr?
len, rnek alnan ve grubun dna itilen oyuncularn belir-
A) Toplumdaki ekonomik sorunlarn zlmeye balan-
lemek istiyor.
masna
Antrenrn bu amacnn gereklemesi iin kullanma-
B) Toplumlardaki birlik ve dayanmann artmasna
s gereken yntem aadakilerden hangisidir?
C) Toplumsal sorunlarn zmnn zorunlu olarak g-
A) Grme rlmesine
B) Katlml gzlem D) Toplumsal olaylarn btnc bir grle ele alnmas
C) Sosyometri isteine
D) rneklem alma E) Toplumsal aydnlanmann insanlarda olumlu etkiler ya-
E) Monografi ratmasna

7. Sosyolojinin bamsz bir bilim dal olarak domasnda 10. Bir aratrmac ilkel kabilelerin bulunduu yerlerde bir sre
sanayileme ve Fransz Devrimi sonucunda ortaya kan onlar gibi yaam ve ok nemli bilgiler elde etmitir.
toplumsal deiimler byk rol oynamtr. Comte, Fran- Bu aratrmacnn kulland aratrma yntemi aa-
sz Devrimi'yle ortaya kan toplumsal deiim sonucun- dakilerden hangisidir?
da oluan kargaa ve bunalm gidermek, bilime dayal bir
toplum oluturmak istemitir. A) Anket
Bu paradan, aadaki sonulardan hangisi karla- B) Sosyometri

bilir? C) Olay incelemesi
D) Katlml gzlem
A) Sosyoloji pratik bir gereklilikten domutur.
E) Birletirici yntem
B) Sosyoloji toplum zerinde balangta oluturduu et-
kisini yitirmitir.
C) Sosyoloji bilimsel verilerden yararlanarak ngrlerde
bulunmutur.
D) Sosyoloji olan olduu gibi aklamtr.
E) Sosyoloji toplumsal olgular konu edinmitir.
11. Bir aratrma iin kendi kyne giden sosyoloun, kyde
yaayanlarla duygusal balar ve anlar vardr. Yapt
aratrma baz olumsuzluklar aa kard iin sosyo-
log, aratrmasna konu olan problemi zmede zorlanabi-
lir.
8. eitli davran kurallar toplumda biz domadan nce
Bu parada sosyal aratrmaclarn karlatklar han-
vardr. Biz, onlar hazr olarak buluruz ve onlara uyarz. Bu
gi glkten sz edilmektedir?
grev ve kurallar bizim tarafmzdan belirlenmemitir. Biz
onlar eitim yoluyla renir ve kabul ederiz. Aile yelerinin A) Aratrma konusunu snrlayamama
karlkl grev ve ykmllkleri, eitli hukuk kurallar, B) Kavram karmaasna yol ama
konutuumuz dil ve benzeri olaylar bizden nce vardr.
C) Aratrmada nesnel tavr taknma
Bu parada toplumsal olaylarn hangi zellii vurgu-
D) Toplumsal yapda srekli deiim yaama
lanmaktadr?
E) Uygun yntemi belirleyememe
A) Gzlenebilir ve llebilir olmas
B) Bireylerin dnda olumas
C) nsanlar arasnda yaknlk oluturmas
D) Bireylerin sosyal ihtiyalarn karlamas
12. Bir toplum bilimciye gre, sosyoloji okuyan bir insan do-
E) statistiksel olarak ifade edilebilmesi
ada hibir eyin yoktan var olmad gibi, toplumda da
hibir toplumsal grup, kanun ya da deer yargsnn yoktan
ortaya kmadn bilir. nk sosyoloji; bugnn dne,
yarnn da bugne ak ya da gizli birtakm balarla bal
9. Sosyoloji toplumda belli bir kiinin deerlerini ve deerlerin olduunu anlamamz salar.
yaay zerinde deil, toplumun deer anlay zerinde
Bu parada aadakilerden hangisi vurgulanmakta-
durur, onu inceler. Benzer ekilde sosyoloji bir zel okulu
dr?
deil, toplumdaki okullama olgusunu inceler.
Bu parada sosyoloji biliminin hangi zellii vurgulan- A) Sosyolojinin dier toplum bilimleriyle ilikili olduu
maktadr? B) Sosyoloji biliminin nesnel aratrma yntemlerinin bu-
lunduu
A) Olan incelemesi
C) Sosyolojinin toplumsal sorunlarn zmne katk
B) Normatif olmamas salad
C) Toplum bilimlerinden yararlanmas D) Sosyolojinin toplum hakknda ngrlerde bulunduu
D) n yargsz aratrmalar yapmas E) Sosyolojinin toplumsal olaylar arasndaki nedensellik
E) Bireysel deil toplumsal olaylar incelemesi ilikisini rettii
12. E 11. C 10. D 9. E 8. B 7. A 6. C 5. D 4. A 3. C 2. E 1. B Cevaplar

1. Yaamm srdrdm ilede ortaretim rencilerinde 4. Toplumun varl, insan trnn varlyla mmkndr. n-
internet alkanln konu alan bir aratrma yapmak isti- san, hibir zaman tek bana yaayamaz; daima dier in-
yorum. Fakat ilede yaklak iki bin ortaretim rencisi sanlarla bir aradadr. inde bulunduu toplumun belirledii
bulunuyor ve aratrmama hepsini dahil etmem imknsz. davranlar gerekletirir.
Bu durumda aratrmay yapacak kiinin aadaki- Bu paraya dayanlarak aadaki yarglardan hangisi-
lerden hangisini yapmas bilimsel anlaya uygun bir ne ulalamaz?
davrantr?
A) nsan dier insanlarla etkileim iindedir.
A) Evreni temsil edebilecek zellikte rneklem belirleye- B) nsansz bir toplum dnlemez.
rek aratrmasn srdrmesi
C) nsan sosyal bir varlktr.
B) Aratrmasnn daha kk yerleim birimlerine kay-
D) Toplum, insanlarla var olan bir oluumdur.
drmas
E) nsani eylemler toplumsal yaamdan bamszdr.
C) Aratrmasnda daha fazla yardmc kullanarak tm
rencilere ulamas
D) Aratrmasn geni bir zaman dilimine yayarak tm
rencileri aratrmasna dahil etmesi
E) Byk gruplar zaman ve para kaybna sebep olduun-
dan aratrmadan vazgemesi
5. Bir sosyoloun alma alan olduka genitir. Bu neden-

2. Aadakilerden hangisi sosyolojik aratrmalarda le aratrmaclar ncelikle toplumla ilgili pek ok olgudan
kullanlan "monografi" yntemini ifade eder? aratrma amacna uygun, cevabn arad sorulara ilikin
olanlar saptar ve ancak kk bir parasn kendine konu
A) Belli bir konuda bilgi almak iin bireylerle yzyze g- edinir.
rlmesi
Bu durum sosyolojinin aadaki zelliklerinden han-
B) Belli bir plana gre hazrlanm olan soru listeleri ara- gisinin gereidir?
clyla belli kii ya da gruplarn bir konu zerindeki
duygu, dnce ve deneyimlerinin llmeye all- A) Kendi iinde tutarl olma
mas B) Olan olduu gibi inceleme
C) Belirli sorular araclyla kk gruplarn i yaplarnn C) Normatif olma
belirlenmesi D) Seici olma
D) Snrlar belirlenmi bir olayn ok boyutlu olarak derin- E) Evrensel olma
lemesine incelenmesi
E) Aratrmacnn inceleyecei toplumda belli bir sre ya-
ayarak gzlemlerini kaydetmesi
3. Sosyolojik incelemenin konusu, hibir zaman tek bir birey 6. I. Toplumlar aras benzerlik ve farkllklar saptayarak ge-
deildir; fakat daima birbiri ile herhangi bir ekilde iliki h- nelemelere ulamak,
linde bulunan en az iki kiidir.
II. Toplumsal yapnn nasl olmas gerektiini saptamak,
Paraya gre sosyolojik incelemenin aadakilerden
III. Toplumsal deiimler hakknda ngrlerde bulunmak.
hangisine ynelik olduu sylenebilir?
Yukarda numaralandrlan ifadelerden hangileri sos-
A) nsan toplumsal sorunlar karsnda sorumlu klmaya yolojinin amalar arasnda gsterilebilir?
B) Grup olarak insan etkileimlerini belirlemeye A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
C) nsanlarn bireysel farkllklarn ortadan kaldrmaya
D) Toplumsal ve bireysel zmler retmeye
E) deal toplum dzenini belirlemeye

7. Sosyolojinin aratrmalarn belirli nedenlere bal olarak 10. "rneklem olarak alnan birimler zerinde mmkn ol-
belirli sonular ortaya karmaya ynelik yrtmesi, top- duunca karlatrmaya ve genellemeye elverili bilgiler
lumsal olaylarn determinizm ilkesine uyduunu gster- toplamak amacyla yaplan derinlemesine aratrmalara"
mektedir. sosyolojide ne ad verilmektedir?
Bu paraya gre aadakilerden hangisi sosyoloji A) Gzlem
aratrmalarnn amacn belirler?
B) Sosyometri
A) Sosyal olaylarn bal olduu yasalara ulamak C) Anket
B) Bilimsel almalar zenginletirmek D) Monografik inceleme
C) deal bir toplum modeli tasarlamak E) Olay incelemesi
D) Toplumlarn deiimini hzlandrmak
E) Sosyal olaylar karlatrmak
11. Nfusu az ve evresinde dmanlar ok olan, ayrca ig-

c eksiklii eken lkeler nfuslarn artrmay iyi ve gerekli
bir alma olarak deerlendirirken, sz konusu gereksi-
nimleri olmayan baz lkeler nfus artn yavalatmann
iyi bir alma olacan dnmektedir. Buna ramen sos-
8. Toplumsal retim-tketim dengesinin olmamas ve ulusal
yolog, nfus artnn veya azlnn iyi ya da kt oldu-
gelir dalmnn adaletsiz olmas o toplumda genel ahlaki
unu deil, nfus artnn veya azlnn sosyal hayatn
deerlere balln zayflamasna, su eilimlerinin ve su
hangi alanlarnda nelere neden olduunu aratrr.
olaylarnn artmasna, siyaset kurumunun bozulmasna
neden olur. Bu paraya dayanlarak aadaki yarglardan hangisi-
ne ulalabilir?
Bu parada toplumsal olaylarn hangi zellii vurgu-
lanmaktadr? A) Sosyolog toplumsal olaylar incelerken nesnel bir tu-
tum izler.
A) Saylarla ifade edilebilmesi
B) Sosyolog, dier toplum bilimlerinin verilerinden yarar-
B) Somut olarak incelenebilmesi
lanmaldr.
C) Birbiriyle ilikisi olmas
C) Sosyolog, toplumsal sorunlara zm bulmay ama-
D) Her toplumun kendine zg olmas
lamaldr.
E) Bireye bask yapmas
D) Sosyolog aratrma yaparken toplumsal deiimi gz
nnde bulundurmaldr.
E) Sosyolog, yaad toplumun bir yesi olduundan ta-
rafsz davranmamaldr.
9. Demokratik siyasal kltrn kentlemi, sanayilemi top-

lumsal ortamda gelimesi, buna karlk ilkel tarma ve ky
yaamna dayal toplumsal evrelerde otoriter bir siyasal 12. "Toplumu anlayabilmek iin nce o toplumu oluturan bi-
kltrn bulunuu bir rastlant olamaz. reyleri anlamak gerekir." dncesini savunan bir sos-
yoloun aratrmalarn yaparken hangi bilimden ya-
Bu yarg sosyolojinin yntem ilkelerinden hangisine
rarlanmay dnd sylenebilir?
rnektir?
A) Corafya
A) Bilmediini varsayma
B) Siyaset
B) Olaylar nedensellik iinde aklama
C) Sosyal antropoloji
C) Nesnellikten ayrlmama
D) Ekonomi
D) Kavramlar ak seik tanmlama
E) Psikoloji
E) Olgularn deiebilirliini gz nnde bulundurma
12. E 11. A 10. D 9. B 8. C 7. A 6. D 5. D 4. E 3. B 2. D 1. A Cevaplar

BREY VE TOPLUM
09
hhA. SOSYALLEME SREC hh Balangta aile ocuk zerinde daha ok etkili olurken, bu
etki okulla birlikte azalmaya balar.
hh Her insan doduunda toplumun kurallarn, deerlerini, bilgi-
hh Okul, iinde bulunduu toplumun deerlerini, normlarn, is-
lerini hazr olarak bulur.
tek ve beklentilerini bilinli olarak ocua aktaran en nemli
hh Sosyal bir ortama doan bebek annesi ve evresi ile iliki kurumlardan biridir.
kurar, fiziksel olarak byyp geliirken, baml olmaktan
hh Okul resmi ve rgtl bir sosyalleme kurumudur.
kmaya, z bakm becerilerini yerine getirmeye balar.
hh Okul, ocua henz bilmedii fakat daha sonraki yaamn
hh ocuk iin aile ile birlikte oyun oynamann nemi artarken,
kolaylatracak pek ok eyi reterek daha st seviyedeki
oynarken kurallara uymann nemini ve aile iinde nasl dav-
toplumsal problemlerle mcadele etme yolunu gsterir.
ranmas gerektiini kavrar.
hh Okul ayn zamanda geerli olan toplumsal deerlerin benim-
hh Aile bireyin sosyallemesini salayan ilk ve en nemli birimdir.
senmesine de yardmc olur.
hh Geleneksel toplumlara nazaran gnmzde ailenin sosyal-
leme zerindeki etkisi azalsa da baka kurumlarla bu roln
paylasa da ocuun toplumsal hayata katlmnn en nemli
basamadr.
rnek1:
nsanlar; dnyaya geldikleri andan itibaren aileden balayarak
yakn evrede, akran ve arkada gruplarnda, okulda, i yerin-
de ve hayatn dier alanlarnda duygu, dnce ve davran
hh Sosyallemenin nemli bir paras da arkada gruplardr.
ynnde mr boyu devam eden baz rntler kazanrlar.
hh ocuklar arkada gruplarnda atma, ibirlii ve rekabet
Bu para aadaki kavramlardan hangisiyle ilikilen-
deneyimleri yaarlar.
dirilebilir?
hh Kendi beklentileri, arzular, ynelimleri dorultusunda ve z-
A) Toplumsal hareketlilik grce kendilerini ifade etmeyi renirler.
B) Sosyalleme
hh Bu evrede ocuk farkl hayatlar grp deien topluma ayak
C) Benzetirme uydurmay da renir.
D) Stat kazanm
E) Toplumsal deiim
Kiinin toplum iindeki kurallar renmesi, benimsemesi, uygulamas sreci-

ne sosyalleme ad verilir.
Cevap: B

BREY VE TOPLUM
hh Birey hayat boyu birok toplumsal etmenin etkisi altnda oldu-

rnek2: undan her srete iinde yaad toplumun beklentilerine
Tek yumurta ikizleri olan Aye ile Fatma doduklar andan uygun bilgiler renir.
itibaren farkl ailelere verilmi ve farkl kltrlerde by- hh Birey her geliim dneminde iinde bulunduu toplumsal or-
mlerdir. Orta yalara geldiklerinde yeniden birbirleri ile tama farkl bir ekilde katlr.
buluan Aye ile Fatma'nn benzerlikleri dikkat ekmitir.
hh Toplumun bireyden bekledii davranlar ocukluk, genlik,
kisi de tuzlu yemekleri ve stl tatllar seviyordu her ikisi
yetikinlik ve yallk dnemlerinde farkldr.
de olduka heyecanlyd. Fakat pek ok alanda birbirinden
farkl davranyorlard mesela Aye zamann uralar vere- hh Birey topluma uyum salayc davranlar yerine getirdii s-
rek, okuyarak geirirken, Fatma daha ok dinlenme ve e- rece sosyalleir.
lenmeyi seviyordu. Siyaset alanndaki grleri ise birbirine
ztt.
Bu parada sosyalleme ile ilgili aadaki yarglardan

hangisine ulalabilir?
A) Sosyalleme yaam boyu devam eden bir sretir. hh Bireyin sosyalleme sreci iinde bulunduu ya dnemine
B) Benzer toplumsal ortamlarda yeien ikizler benzer dav- gre farkllk gsterir. Bu dnemlerin birinden dierine gei,
ranlar gsterir. sadece bireyin bedensel durumu ile ilgili olmayp ruhsal, top-
C) Sosyallemede hem kaltmn hem de evrenin etkisi lumsal, ekonomik, kltrel etkenlerin rol oynad bir geliim
vardr. ve oluumdur.
D) inde yetiilen evre sosyallemede en nemli etken-

dir. rnek3:
E) Sosyallemede kaltmn nemi evreden daha baskn-
Yeme, ime, giyinme alkanlklar ailede edinilir. Toplum-
dr.
da uyulmas gereken kurallar da ocua aile retir. Aile-
Tek yumurta ikizlerinin davranlarndaki benzerlik kaltmla, farkllk ise top- ye gre daha resmi ve rgtl bir kurum olan okul, ocua
lumsal evre ile aklanabilir.
yalnzca bilgi ve beceri deil, toplumsal sorumluluklar da
Cevap: C
retir. ocuun arkada evresi ise paylama, baarma,
hh Sosyallemeyi etkileyen bir baka etken ise kitle iletiim ara- sevme, sayma ve sorumluluk gibi olumlu davranlara kat-
lardr. kda bulunur. Birey; hukuk, ahlak, din ve ekonomi gibi top-
hh Kitle iletiim aralar ocuklara toplumun genel grnm lumsal kurumlar araclyla da toplumun deer ve kurallar
hakknda bilgiler verir ve ocuklara rnek almalar iin rol sistemini renir.
modeller sunar. Parada bir bireyin toplumsal kurallar ve deerleri -
renmesi aadaki hangi kavram ile ilikilendirilebilir?
Kayg Okul
A) Kiilik geliimi
B) Toplumsal stat
C) Toplumsal rol
SOSYALLEME UNSURLARI
D) Toplumsal deer
E) Toplumsallama sreci
Aile, okul, arkada evresi ve kurumlar bireyin toplumsallama srecine kat-
Kitle letiim
Arkada kda bulunur.
Aralar
Cevap: E

BREY VE TOPLUM
hh Sosyal hayat etkileyen deikenler arasnda rf-det, gele-

nek ve grenekler, din, medya gibi toplumsal unsurlar, ku-
hhB. TOPLUMSAL LKLER
rumlar ve insani, ahlaki, milli, manevi ve demokratik deerler
1. Toplumsal likiler
de yer alr.
hh nsan gnlk yaamnda birtakm kurum ve gruplarn iinde
faaliyetlerini srdrr.
hh Gnlk hayatta, insanlar veya gruplar arasnda kurulan etki-

leime "toplumsal iliki" ad verilir.
hh rnein; her gn evde, okulda, i yerinde, markette, yolda

deiik kiilerle trl ilikilerde bulunuruz. Bu ilikilerden bir
Sosyalleme yaamn her dneminde vardr. ksm toplumsal nitelikte iken bazlar toplumsal nitelik ta-
mamaktadr.
hh Toplumsal ilikiler esnasnda karlkl etkileim sonucu or-

taklaa yaplan "davran kalplar" oluur. nk bireylerin
birbirleriyle girdikleri ilikiler ve bir arada yaama, birtakm
rnek4: kurallar ve bu kurallara uygun davran kalplarn ortaya -
karr.
Dnyada ve Trkiye'de televizyonun, internetin ve iletiim
teknolojilerinin yaygnlamasna paralel olarak sinema ve hh Ortaya kan kurallar, bireyler zerinde bask kurarak onlar
tiyatronun zamanla seyircisiz kalaca ngrlmtr. An- ortak davranlara yneltir.
cak, gnmzde insanlarn evlerinde istedikleri filmi ve hh Davran kalplar, insanlar arasnda dzenli olarak yinelenen
gsteriyi izleme imkn olmasna karn, hem tiyatro hem hareketler sonucunda ortaya kan beklentileri oluturur.
de sinemaya giden izleyici says belirgin biimde artm-
hh Bireyler, nerede ve nasl davranacaklarn bu ilikiler sonucu
tr. Ayn zamanda Trkiye'de son 10 ylda sinema salonu
renir ve uygularlar.
says 532'den 1917'ye ve tiyatro salonu says da 102'den
511'e ykselmitir. hh rnein; toplu tama aralarnda uyulacak kurallar, bireyler
aras ilikiler sonucu ortaya km birer davran kalbdr.
lir?
A) Toplumun gelimilik seviyesi arttka sanata olan ilgi

de artar. a. Toplumsal likide Olmas Gereken zellikler
B) nsanlar, sanat rnlerini sosyallemek amacyla da hh En az iki kii arasnda olmas gereklidir. Kitap okurken, tele-
kullanrlar. vizyon seyrederken, ders alrken toplumsal iliki kurulmu
C) Sanatn geliimi ekonomik zenginlemeyi gerektirir. olmaz.
D) Nfus art sanatn yaygnlamasna neden olur. hh Toplumsal ilikide bireylerin birbirinden haberdar olmas ge-
E) Toplumun eitim dzeyindeki art sanata ilgiyi artrr. rekir. Bu bireyler arasndaki ilikiyi anlaml klar. Ayn asan-
srde iki kii iletiim kurmadan duruyorsa toplumsal ilikiden
letiimin gelimesine ramen sinema ve tiyatronun toplumdaki etkisi azalma-
mtr. nk sanatn sosyalleme ilevi de vardr bahsedemeyiz.
Cevap: B hh Toplumsal iliki belli bir sre devam eder. rnein; okuldaki
arkadalk ilikileri okul sresince uzun bir zaman kapsar.

BREY VE TOPLUM
hh Bireyler arasnda bir etkileim olmas gerekir. Tek tarafl bir Baz toplumsal gruplarda kiinin dinsel inan ve fikirleri de
etki etkileim saylmaz. rnein; kaldrmda yryen bir insa- toplumsal statlerin belirleyicisi olabilir.
nn evreyi kirletmesinden etkileniriz. Yalnz, bu etkiye kar
Cinsiyet lt de bireyin aa ve yukar statye yerle-
bir tepki verilmezse etkileim gereklememi demektir.
mesinde etkilidir. Cinsiyet zellikle geleneksel topluluklar-
da stat belirleyicisi olarak kullanlr.
2. Toplumsal Stat
hh Toplum, bireylerin geliigzel bir birleimi deildir. Her birey
toplumsal yap iinde belli bir yere ya da konuma sahiptir. Bu
anlamyla "toplumsal stat", bireyin toplumsal yapda igal rnek6:
ettii konumdur.
Tarih bilgilere gre, insanlarn kabileler hlinde yaad
hh rnein; bir iyerinde kimi bireyler ynetici, kimisi memur, ki- eski alarda, kadnlarn doal olarak iyiletirme yetene-
misi de hizmetli statsndedir. ine sahip olduklarna inanlmtr. Daha sonra Asur Uy-
garl'nda Gula, starve Gne Tanrs Ea saln korun-
masndan ve tedavi edilmesinden sorumlu olan nemli
kadnd. Eski Yunan Uygarl'nda da iyiletirme yeteneine
rnek5: sahip birok tanra vard. Orta a'da inanlar deimi,
bu deimeyle toplumlarda kadna bak as da deimi-
Bir toplumda bireylerin kadn veya erkek, gen veya
tir. Salkla uraan kadnlara byc gzyle baklmaya
yal, evli veya bekr, kyl veya kentli, yoksul veya
balanm hatta onlar cezalandrlmlardr.
zengin olmalarnn tmn birden ifade eden kavram
aadakilerden hangisidir? Bu paradan aadaki yarglardan hangisine ulala-
bilir?
A) Toplumsal konum
B) Verilmi stat A) Staty belirleyen toplumdur.
C) Kltrel kimlik B) Saygnlk kazanmak uzun zaman gerektirir.
D) Anahtar stat C) Tm toplumlar ayn geliim izgisini izler.
E) Toplumsal rol D) Kadnlara verilen nem zamanla artmtr.

E) Salk alannn kltrle ilikisi yoktur.
Kiinin toplum iindeki yeri ve statsne toplumsal konum ad verilir.
Cevap: A lk a'dan gnmze kadar kadnn toplumsal statsnde birtakm deiikli-
ler olmutur. nk staty belirleyen toplumdur.
hh Her birey toplumsal statye sahiptir. Ancak, staty tek ba- Cevap: A
na bireylerin kendisi belirlemez.
hh Bireylerin sahip olduklar statleri belirleyen temel etkenler

unlardr: hh Toplumsal statler elde edili biimlerine gre iki gruba ayrlr:
Statnn en evrensel lt "servet sahipliidir." Genel a. Verilmi Statler

olarak btn toplumlarda mlkiyet sahiplii, statlerin be-
lirlenmesinde en nemli etkendir. hh Bunlar doutan gelen ve ounlukla deimeyen statlerdir.
Staty belirleyen cinsiyet, soy, rk, ya gibi etkenler dou-
"Soy ba"da kiiye aa ya da yukar bir stat salar.
tan elde edildii iin verilmi statlerdir.
"Eitim basamaklarnn says" ve "eidi"de toplumsal sta-
hh rnein kz ya da erkek olmak, Trk ya da ngiliz olmak do-
tnn belirleyicileri arasndadr. Genel olarak yksek re-
utan gelen statlerdir.
nim grm kiiler yksek statye sahiptir.

BREY VE TOPLUM
b. Kazanlm Statler hh Toplum yeleri birbirlerini genellikle sahip olduklar statlere

gre tanr.
hh nsann yaam ierisinde emek, eitim ve deneyimleri ile son-
hh Her bireyin birden fazla stats olmasna ramen, bunlarn
radan kazand statlerdir. Bu statler sonradan deitirile-
arasndaki en baskn statye "anahtar stat" ad verilir.
bilirler.
hh rnein; ilk tantmz kiiye sorduumuz en nemli soru-
hh rnein; servet sahiplii, eitim yoluyla elde edilen statler,
lardan biri "Ne i yapyorsunuz?" sorusudur. nk ona nasl
retmen, doktor, renci, tccar, anne - baba olmak kaza-
davranacamz, onun toplumdaki yerini ancak bu soruya
nlm statdr.
verdii yantla bulabiliriz.
hh Her bireyin toplumda birden fazla stats vardr. nk, her

birey birden fazla gruba ye olur. rnek8:
hh rnein; aile ortamnda anne olan bir bireyin okulda ret-
Televizyondaki bir programa, hem baarl ameliyatlar ger-
men, niversitede doktora rencisi, sendikada ye olmas
ekletiren hem de operada aryalar ok gzel syleyen
onun birden fazla statye sahip olduunu gsterir.
biri konuktu. Programda, opera dnyasnda edindii saygn
yeri vurgulanmasna karn program boyunca ona doktor
olarak hitap edildi.
Bu parada belirtilenler aadaki yarglardan hangisi-

ni destekler?
rnek7: A) Rol atmalar bazen bireyi baarya gtrr.

B) kincil ilikiler statlere gre dzenlenir.
Eski Msr'da varlkl kesimin "Haik" ad verilen dz, uzun bir
kumala vcutlarn ve balarnn etrafn sardn, ssl C) Ak olmayan roller bireyde rol atmasna neden olur.
ve daha gsterili olanlar yasa gerei yksek rtbeli me- D) Bireyin anahtar statsn toplum belirler.
murlarn, in'den gelen pahal ipekten yaplanlar da yal- E) Kazanlan stat doutan getirilen statden daha
nzca kraliyet ailesinin giydiini, geri kalan insanlarn ise nemlidir.
vcutlarnn ok az yerini rttklerini hiyerogliflerden ren-
mekteyiz. Kiinin toplumda en ok tannan, bilinen statsne anahtar stat ad verilir.
Bireyin anahtar statsn de toplum belirler.
Bu cmle aadaki yarglardan hangisini destekler ni- Cevap: D
teliktedir?
hh Her toplumun statlere verdii birtakm deerler vardr. Top-
A) Statler bireylerin yaam biimlerini belirler. lumun gznde baz statlerin deeri daha yksek, bazlar-
B) Doutan edinilen statlerin deitirilmesi gtr. nnki ise daha dktr.
C) Statler topluma ve kltre gre deiir. hh Bu durum toplumdan topluma deitii gibi ayn toplumda da
D) Toplumsal yap insanlarn yaantsna gre ekillenir. zamanla deiebilir.
E) Hukuk kurallar kimi toplumlarda gcn dinden alr. hh rnein gemi yllarda lise mezunu olmak Trk toplumunda
nemli bir stat saylrken gnmzde niversite mezunu ol-
Eski Msr'da her toplumsal snfn kendine ait bir giyinme biimi bulunmaktay-
d. Statlere uygun bu giyinme biimi ayn zamanda kiilerin yaam biimini mak nemli saylmaya balanm, lise mezunu olmann pres-
oluturmaktayd. tiji (saygnl) dmtr.
Cevap: A

BREY VE TOPLUM
hh Bir toplumda statlere verilen deere "toplumsal prestij" (say-

gnlk) ad verilir.
3. Toplumsal Rol
hh Bireyler, kendi statlerine uygun davranlar yerine getir-
mekle ykmldr.
hh Toplumun belirli bir statde bulunan bireyden bekledii dav-

ranlarn btnne "toplumsal rol" ad verilir.
Doktorun anahtar rol hastay tedavi etmektir.
hh Her toplumsal rol, beklenen, izin verilen ve yasaklanan dav-
hh Stat ve roller toplumdan topluma farkllk gsterirler.
ranlar ierir.
hh lkel toplumlarda bireylerin stat ve rolleri daha azken mo-
hh Beklenen davranlar: retmenden rencileri eitmesini,
dern toplumlarda stat ve roller daha fazlalam ve karma-
belediye bakannda yrenin sorunlarn gidermesini, yarg-
klamtr.
tan adaletli olmasn, hakemden tarafsz davranmasn bek-
leriz. b. Rol atmas
hh Bazen bireyler birden fazla rol yapmak zorunda olduu iin
bireyin herhangi bir rol bir baka roln yerine getirmesini
zorlatrabilir. Bu duruma "rol atmas" ad verilir.
hh zin verilen davranlar: Toplum ve yasalar baz davranlara hh rnein; kendi ocuunun retmeni olan bir kadnn, evde
kat kurallar getirmez ve yaplmasna izin verir. ocuuna anne gibi davranmas gerekirken retmen gibi
davranmas rol atmasdr.
hh rnein; bir niversite rencisi gazetelere yazlar yazabilir,
bir lise rencisi sosyal faaliyetlere, okul temsilciliine kat-
labilir.
hh "Yasaklanan davranlar": Toplum ve yasalar baz davran-

lar yapldnda ceza ve yaptrmlar uygular.
hh Rol atmalar, baarszln yan sra bireyde gerilim ve
hh rnein; hrszlk yapan ya da alkoll ara kullanan src- kayglara da neden olabilir.
y toplum ayplar, knar, adalet kurumu ceza verir.
hh Bireyler, statlerinin kendilerine ykledii rolleri iyi anlamal
a. Anahtar Stat ve Rol ve bu rolleri yerine getirmede kararl olmaldr.
hh Stat ve rol birbirinden ayrlmaz. Bireyler stat ve rollerine c. Rol Pekimesi

uyum saladklar oranda toplumsal ilevlerini daha iyi yerine
getirirler. hh Bireyin yerine getirdii roller birbirine benziyorsa bu roller bir-
birini kolaylatrabilir. Buna "rol pekimesi" ad verilir.
hh Her bireyin nasl ki bir anahtar stats varsa buna bal ola-
rak da bir anahtar rol vardr. hh rnein; bir avukatn daha sonra savc olmas, bir alanda
edindii bilgileri ve yetenekleri dier bir alana aktarmasn
hh rnein; anahtar stats doktorluk olan bireyin anahtar rol gerektirdii iin rol pekimesi gerekleir.
de hastay tedavi etmek olacaktr.
Sorusu
retmen
Kiinin toplumda en baskn olan ve bilinen konumuna ne

ad verilir?
Anahtar rol

BREY VE TOPLUM
hhC. TOPLUMSAL DEER, TOPLUMSAL hh Toplumsal deerler, toplumdan topluma farkllk gsterir.
hh Toplumsal deerler, gruplar arasnda bile farkllk gsterebilir.

NORM VE TOPLUMSAL KONTROL
hh rnein; ky toplumsal grubunda misafirperverlik nemli bir
1. Toplumsal Deerler deerken kentte bu deer daha zayftr.
hh "Toplumsal deerler", bir toplumda ya da toplumsal grupta

bireylerin olumlu tepki gsterdii dnce, kural, uygulama
biimi ve nesnelerdir.
hh rnein; doruluk, demokrasi, zgrlk, yurtseverlik, bam-

szlk, ulusal bayrak birer toplumsal deerdir ve bireylerin hh Her kurumun ve grubun temel birtakm deerleri vardr ve bu
davranlarna yn verir. deerler o kurum ya da grubun yeleri tarafndan benimsenir.
hh rnein; eitim kurumunda "ders almak, saygl olmak";

aile kurumunda "anne - babaya saygl olmak"; bir sendikada
"eit ise cret talep etmek" gibi.
hh Toplumsal deerler sayesinde maddi ve manevi varlklar zel
anlam kazanrlar.
hh Deerlerin toplumsal dzen asndan olduka nemli bir i-

levi vardr. Toplumsal yapy ekillendirir ve dzeni salarlar.
hh Bireyler toplumsal deerleri, doduklarnda toplumda hazr

olarak bulurlar, toplumsallama yoluyla renir ve iselle- hh Kurumlar ve gruplar benimsedikleri deerleri yelerine akta-
tirirler. rarak iselletirilmelerini salar. Bylece bireyler bir "toplum-
sal kimlik" kazanrlar.
hh Deerler bireylerin toplumsallamasnda etkili olarak onlarn

kendi kimliklerini aan bir toplumsal kimlikte birlemelerine
hh Toplumsal deerlerin yerine getirdii nemli ilevler vardr: neden olur.
Toplumsal deerler toplumdaki bireyler tarafndan ortak hh rnein; Trk toplumunda "namus, aile, misafirperverlik, yi-
olarak paylald iin bireyler aras dayanmay glen- itlik" gibi kavramlar toplumsal kimliin olumasnda nemli
dirir. deerlerdir.
Deerler, bireyin toplumsal rollerini semesinde ve gerek-

letirmesinde rehberlik eder. Bireyler rollerin gerekliliklerini
renmi olur.
Deerler, bireyler zerinde toplumsal bask uygulayarak

toplumca onaylanmayan davranlar engeller ve yasak-
lanm olan davranlarn neler olduunu bireye gsterir.
hh Toplumsal deime sonucu baz deerler ilevlerini yitirir. An-

cak baz zellikler daha hzl deiirken bazlar daha yava
deiir.
hh Deerler uzun bir sre iinde iselletirilmi, davrana d-

ntrlm ve giderek rfler, detler somutlamtr. Baka
bir deyile, deerler toplumda kklemi durumdadr. Aile kurumu Trk toplumunda nemli bir deerdir.

BREY VE TOPLUM
2. Toplumsal Normlar Her toplumun kendi yapsna zg normlar vardr.
Toplumsal normlar, bireyler aras ilikilerin kurulmasnda

hh Toplumda bireylerin nasl davranmalar gerektiini dzenle-
nemli bir etkiye sahiptir. Her birey, girdii herhangi bir
yen ve yaptrm gc olan kurallar sistemine "norm" denir.
gruptaki bireylerle ilikisinde bu normlara gre davranr.
hh Normlar hukuk kurallar gibi yazl ya da gelenek, grenek ve
hh Toplumsal normlar genel olarak ikiye ayrlr:
rf - detler gibi yazsz olabilir.
a. Yazl ya da resmi normlar
hh Yaptrm gcn, devletin kulland yasalar ve hukuk kural-
hh Toplumsal deerler, toplumsal normlar araclyla somut bir larn dile getirir.
nitelik kazanr. Deerler toplumsal normlara gre daha genel
hh Toplum yeleri bu kurallara uymak zorundadr. Uymazlarsa
ve kapsayc bir zellie sahiptir. Normlar ise bu genel ilkele-
yaptrm ile karlarlar.
rin zel olaylara uygulandr.
hh rnein; kamu hizmetlerinden yoksun brakma, para ya da
hh Toplumun bireylerden bekledii birtakm davranlar vardr.
hapis cezas gibi.
Her birey, istenilen bu davranlara uygun davranmaya zorla-
nr. stenilen davranlara uymayanlar cezalandrlr.
hh rnein; yalan syleyen toplumca dlanr, hrszlk yapana

hapis cezas verilir.
b. Yazsz ya da resmi olmayan normlar
hh Bu tr normlarn yaptrm daha ok ayplama, knama bii-
minde ortaya kar.
hh Bireylerin herhangi bir kurala aykr davranmalar sonucunda
onlar zerinde zorlayc etkiye sahip olan cezalar btnne hh rf, det, gelenek ve grenekler yazsz normlardr.
"yaptrm" (dayatma) ad verilir.
hh Bu kurallarn her birinin yaptrm farkl zellikler tar.
hh Bir toplumsal deer norm hline dntrlerek somutlar
hh "Grenekler", tekrarlanmalarla oluan ve yaptrm gc ol-
ve yaptrm gc artar.
duka zayf tutum ve davranlardr.
hh rnein; bamszlk deerdir, buna aykr davrananlar ce-
hh rnein; sakal, byk brakmak, tespih ekmek gibi.
zalandrlr. Yani bir toplumsal deer olan bamszlk, norm
hline dntrlerek yaptrm glendirilir.
hh "detler", geleneklerin yaygnlamas ve kalc alkanlklara

dnmesi ile oluur.
hh Toplumsal normlarn temel zellikleri unlardr:
hh rnein; evlenme trenleri, komuluk ilikileri, bayramla-
Normlar yaptrmlar araclyla bireylerin davranlarn bi- mak gibi.
imlendirilir.
Srekli olarak tekrarlanan normlar, bir mddet sonra al-

kanla dnr.
hh "Gelenekler", adetlerin ok uzun sre kullanlmas sonucu or-
Herhangi bir norm, toplumun gereksinimlerini karlam- taya kar. Bunlar bir toplumu dierlerinden ayran en nemli
yorsa ortadan kalkar ve yerine toplum iin daha uygun ve zelliklerdendir.
ihtiyalar karlayc normlar geer.
hh rnein, Trkiye'de yal gre, spanya'da boa grei, n-
giltere'de be ay gibi.

BREY VE TOPLUM
hh "rfler", herhangi bir detin toplum tarafndan daha fazla y- hh Toplumsal denetim mekanizmalar resmi ve resmi olmayan
celtilmesi ile ortaya kar. mekanizma olarak ikiye ayrlr.
hh Yaptrm, bundan ncekilerle karlatrldnda daha ar- hh Resmi mekanizmalar hukuki yaptrmlar(dayatma)dr. Ahla-
dr, her grlme ya da gruptan dlanmaya kadar varr. ki, dini ve trel yaptrmlar(dayatma) resmi olmayan yaptrm
mekanizmalardr.
hh rnein; geleneksel toplumlarda yeni evlenenlerin baba
hh Yazl hukuk kurallarnn yaptrm dier kurallara gre daha
evinde oturmas, yakn akraba ile evlenme gibi.
fazla olduundan toplumsal kontrol salamadaki etkileri
daha fazladr.
rnek9: hh Toplumsal kontrol toplumsallama srecinin bir uzantsdr.

hh Toplumsallama, bireyin davran kalplarna uymasn sa-
Durkheim'a gre her toplum uyumu salamak iin din bir-
layan ve bunu srekli klan bir sretir. Bylece toplumda d-
takm unsurlar n plana karr. Dinler genellikle insanlar zenlilik ve uyum salanmaya allr.
kltrel normlara uymaya davet eder. Ayrca din, siyasal
sistemlerin iktidar salamak iin kullandklar unsurlardan hh Genel olarak birincil gruplarda (aile, arkada, ky vb.) bireyler
toplumsal kontrole kendiliinden ve resmi olmayan bir biim-
biridir. rnein Orta a'da krallar, "ilahi hak" ile ynettikle-
de boyun eerler.
rini iddia ederek itaatin Tanr'nn iradesine uymak eklinde
grnmesini salamtr. Gnmzde de kimi toplumlarda hh kincil gruplarda (devlet, dernek vb.) ise kontrol resmi ve bi-
siyasi liderlerin dine vurgu yaparak kendi eylemlerinin do- imseldir.
ru ve adil olduu imasnda bulunduu grlmektedir. hh Toplumsal deerler ve normlar toplumsal kontrol salayan
Bu parada dinin hangi ilevine vurgu yaplmaktadr? temel aralardr.
A) Toplumsal dayanmay artrma hhD. TOPLUMSAL SAPMA, HAK VE

B) Toplumsal kontrol salama SORUMLULUK
C) Bireyin yaamna anlam katma
D) Toplumsal i blmn gelitirme 1. Toplumsal Sapma
E) Kltrel normlar tama
hh Bir topluma ya da toplumsal gruba ait deer ve normlarn,
Durkheim'a gre dinin ilevlerinden biri dini kurallarla toplumsal kontrol sa- bireylerin herhangi bir davran ile ihlal edilmesi "toplumsal
lamaktr.
sapma" olarak adlandrlr.
Cevap: B
hh Sapma davran, genel olarak allm olan davranlara uy-
3. Toplumsal Kontrol mayan davranlardr.
hh Bir toplumun ya da toplumsal grubun kendi varlk ve ileyiini
srdrebilmek amacyla yelerinin davranlar zerindeki s-
nrlandrmalara "toplumsal kontrol" ad verilir. hh Herhangi bir olgu ya da olay o toplumda genel kabul grm
hh Toplumsal kontroln amac, toplumsal deerlerin benimse- ise o olay ve olgu normaldir. zerinde uzlalm normlara
tilmesini ve toplumsal normlarn uygulanp uygulanmadn uygun davranlar, toplum tarafndan kabul edilir ve norm sa-
denetlemektir. ylr.
hh Anormal davran ise toplumda genel kabul grm normlara

aykr ve onlara uyum gstermeyen davranlardr.
hh Toplumsal uyum, toplumsal kontrol araclyla gerekletiri- hh rnein; bir erkein eini dvmesi davrannn anormal ola-
lir. Bu nedenle her grup ve kurum kendi amalarna ve norm- rak grlmesi iin erkein eine iddet uygulamamas dn-
larna uygun olarak bireyler zerinde bir kontrol salar. cesi genel kabul grm olmaldr.

BREY VE TOPLUM
hh Sosyolojik adan, toplumdaki normal kiiler, toplumun ortak hh Olumsuz sapma davrannn deiik nedenleri vardr.
deerlerini ve normlarn paylaan kiilerdir. Bu rntlerden
Olumsuz sapma davrannn bir nedeni, bireyde biyolojik
ayrlanlar sapkn olarak adlandrlrlar.
ve psikolojik uyumsuzluun olmasdr.
hh rnein; zek dzeyi dk bireyler ile psikolojik rahatsz-

lklar olan nevrotikler olumsuz sapmalara neden olabilirler.
Birtakm ekonomik ve siyasal nedenler sapma davranla-

rna yol aabilir.
Grafitti bir toplumsal sapma mdr? hh rnein; isizliin artt bir toplumda bireyler iddete, alko-
lizme, hrszla, dolandrcla ynelebilirler.
hh Herhangi bir davran zerinde toplumca genel kabul grlen
bir uzlama olmayabilir. zerinde uzlamann olmad bir
davran olumlu sapmalara neden olabilir.
hh Toplumsal sapma olumlu ve olumsuz olmak zere ikiye aylr:

Hzl toplumsal deimelerin yaand dnemlerde sap-
a. Olumlu sapma ma davranlarnda artlar grlebilir.
hh rnein; sava, devrim, i atma ve ekonomik bunalm d-

hh "Olumlu sapma", toplumun istedii biimde ve ideal davran-
nemlerinde toplumsal sapma artar.
lar ynnde gerekleen bir sapmadr.
hh Olumlu ynde sapma gsteren birey, toplumun ycelttii dav-

ran biimlerine ynelmi ve allagelen dnce biimlerini
yukar ekmitir.
hh Bylece bir kii kahramanlkta n ya da prestijle (saygnlk)

dllendirilir.
hh Olumlu sapmalar toplumda birtakm gelime ve ilerlemelere

neden olabilir. nk olumlu sapmalar toplum tarafndan be-
enilen ve istenilen davranlardr.
D grnm toplumsal sapma mdr?
hh Sapma davranlar her toplumda grlmesine ramen, bu-

b. Olumsuz sapma nun derecesi toplumdan topluma farkllk gsterir. Bu farkl-
lklar ortaya karan temel etken toplumsallama srecidir.
hh "Olumsuz sapma", toplumca onaylanmayan ynde gelien
sapmadr. hh Bu srete, bireyin topluma uyum salayabilmesi iin gerekli
olan davranlar retilir.
hh Olumsuz sapmalar toplumun dier bireyleri tarafndan ho
karlanmad iin cezalandrlr. hh zellikle toplumsallama mekanizmas gelimi toplumlarda
sapma davran gsterme eilimi azalr. nk toplumsal-
hh rnein; rvet, cinayet, hrszlk, tecavz gibi davranlar
lama bireye, iinde yer ald toplumun deer ve normlarn
normlarn aka inenmesi olduu iin onaylanmaz ve yap-
kazandrarak toplumla btnlemesini salar.
trm uygulanr.
Sorusu
retmen
Toplumsal sapmalar nlemenin en etkili yolu nedir?
Baarl bir sosyalletirmeyi gerekletirmek

BREY VE TOPLUM
hh Toplumsallama sreci iyi rgtlenmi toplumlarda btnle- hh Kentlemenin salksz oluu, kentleme srecinde i gn
me salkl gerekleir. belirleyici rol, byk kentlerin orta ve kk kentlere gre ar-
tan kentsel nfustan daha fazla pay almas, kresellemenin
hh Toplumsallama ortamlarnn gelimesi demek, toplumun ve
kentler zerinde neden olduu olumlu ve olumsuz etkiler gibi
bireyin salkl toplumsallaabilmesi iin gerekli olan grup ve
kentsel dinamiklerin, su zerinde kanlmaz etkileri bulun-
kurumlarn gelitirilebilmi olmas demektir.
maktadr.
hh Toplumsallama sonucu oluan toplumsal kimlik ne kadar
hh Krsal yaamda yeri olmayan uzmanlama, i blm, kitle-
gl ise sapma davranlar da o oranda azalr.
sel retim ve tketim, youn ulam ve iletiim gereksinimi
hh te yandan, ayn davran bir toplumda sapma olarak ad- kente zg yeni davran biimlerini zorunlu klar.
landrlrken, baka bir toplumda normal bir davran olarak
hh Kentlilemek, yalnzca bir kentte yaamak deil, insanlarn
grlebilir.
davranlarnda, ilikilerinde, deer yarglarnda, yaam bi-
hh Bu durumun temel nedeni, toplumlarn farkl kltrel zellik- imlerinde bir deiimi de anlatr.
lere sahip olmasdr.
hh "Kentleme"; nfus zerinde toplumsal denetimin azalma-

sna, aile kavramnn doasnda ve grevinde deimeye,
zellikle genler zerinde su saylabilecek davranta arta,
toplumsal ve corafi hareketlilik sayesinde umutlar ve olanak-
lar arasnda derin bir uurumun ortaya kmasna neden olur.
hh Kent, karmak, i blmne dayal ve gelimi bir toplum

dzenini simgeler.
Bizim toplumumuzda bu ekilde gezebilir miyiz?

hh Kentin bu yaps bir kiinin, dier bir kiiyi yakndan tanma-
sn zorlatrr.
hh Kentte kurulan ilikilerin, nitelii krsal kesimden farkl olarak

2. Kent ve Sapma ahsi olmayan, yzeysel ve geicidir.
hh Kent ve su ilikisi olduka eskiye dayanr. Kalabalk ve hete- hh Bu iliki biimi toplumda kiiyi yalnzla, kaytszla ve g-
rojen nfus yaps, farkl kimliklerin varl, toplumsal deneti- vensizlie iter.
min zayfl, ekonomik ve mali kaynaklarn zenginlii kentleri
su ilemek iin ideal alanlar hline getirmektedir.
hh lkemiz asndan bakldnda durum farkl deildir. lke- hh Saydmz koullar altnda, rekabet ve resmi denetim meka-
mizde ilenen sularn nemli bir blm kentlerde ilenmek- nizmalar, daha eski dnemlerde, toplumu bir arada tutmada
tedir. kendisine bel balanan dayanmann yerini almaktadr.
hh Kentlerin gvenlik sorunu kamuoyunu giderek daha ok me- hh zellikle Bat lkelerinde suun bu kadar yaygn olmasnn
gul etmektedir. altnda yatan nedenler arasnda; toplumsal iletiimin zayfla-
mas, toplumsal denetimin azalmas vb. etkenlerin gsteril-
hh Kapka, gasp, cinsel taciz, cinayet gibi gnlk yaamda etkisi mesinin nedeni kentin krdan farkl olan bu yapsdr.
daha kolay hissedilen sulardaki art, toplumda tedirginlii
artrmaktadr. hh Kent bireye daha fazla zgrlk verir. Bu zgrln temelin-
de ise toplumsal denetimin zayflamas yatar.

BREY VE TOPLUM
hh Birey, bir yandan, dier bireylerin ya da yakn balar kurduu hh Bu evrede tketim ile tketen d kalan arasnda nemli bir
kmelerin duygusal denetiminden belli bir derecede kurtula- uurum olumakta, kentsel blm sorununa dayal iddet
bilme ya da zgrle kavuabilme ans elde eder. eilimleri arlk kazanmaktadr.
hh Dier yandan kendini ifade edebilmeyi, moralini ve btnle- hh zellikle kentsel deiimlerin hzl yaand, nfus artnn
mi bir toplumda bir arada yaamann verecei katlma duy- salksz ve youn olduu kentlerde insanlar daha gergin bir
gusunu yitirir. yapya sahiptir.
hh Krsal topluluklarda var olan dzenin trelerce ve toplumca hh Kentlerde su ile ilgili yaplan bir almada, benzer kentler
yakndan denetlenmesi kentte olanakszdr. arasnda nfusun en hzl artt yerleim yerlerinde intihar,
boanma ve su oranlarnn daha yksek olduu grlmtr.
hh Krsal alanda yaanan iddeti nceden kestirmek olasdr.

Krsal alann insan, trelerin insandr. iddet, trelerin titiz-
likle belirledii eylemlerden birisidir.
hh Ne zaman iddet uygulanmas gerektii konusunda belirleyici

olan tredir.
hh iddet zerinde trenin bir tekel oluturmasna neden olan

bu durum, toplumca denetlenebilen bir iddeti beraberinde
getirir. Oysa bu durum kentler iin geerli deildir.
hh Kent, hem nfusun younluu hem de bu nfusun heterojen Kentlerde su oran yksek olmaktadr.
yaps nedeniyle denetlenmesi ok daha zor bir alandr.
3. Hak ve Sorumluluk Dengesi
hh Toplumsal hayatta her statye bir baka stat karlk gel-
hh Kyden kente gelmi olanlar iin kent; kydeki dayanmann mektedir; retmen - renci, doktor - hasta, ynetici - al-
olmad, dlandklar toplumsal ve ekonomik kayglarn de- an gibi.
rinletii, bu anlamda, savunma gdsnn en st dzeyde
hissedildii, sapkn davran biimlerine ak bir ortamdr. hh Her statnn kendisine karlk den statye gre hak ve
sorumluluklar vardr.
hh Kentin su zerindeki etkisi yalnzca toplumsal denetimin za-
yflamalar, geim kaygs, isizlik, yksek hizmet maliyetleri, hh rnein; bir iinin ii olmasndan kaynaklanan haklar ol-
ekonomik bunalmlar gibi sorunlarn varl, kiinin psikoloji- duu gibi bu haklar kullanrken de yerine getirdii sorumlu-
sinde olumsuz etkilere neden olmakta; bu durum, iddet ei- luklar vardr.
limini ve su orann artrmaktadr.
hh Kentte tketimin zendirilmesi ve reklamlarn ekicilii kii-

nin ruhsal dengesi zerinde olumsuz etkiler yaratabilir. hh Bireyin statsnden haklarn ve sorumluluklarn dengeli bir bi-
imde gereklemesi toplumsal sorunlarn azalmasn salar.
hh Bireyin toplumda bir statsnn olmas; rollerini gerekletir-

hh Tketim ve reklam, kii zerinde devaml bir bask olutur- mesine bir dayanak olarak haklar ve sorumluluklar berabe-
maktadr. rinde getirir.
hh Belli bir nesneye sahip olma, belli bir yaam biimini srdr- hh Bireylerin sahip olduu statlerin yan sra grup ve kurulu-
me, mutluluun, hatta belki de insan onurunun zorunlu kou- larnda statlerinden, dolaysyla hak ve sorumluluklarndan
lu hline gelir. sz edilebilir.

BREY VE TOPLUM Konu Testi - 1
1. Birok hekim, birok oto tamircisi vardr. Ancak bazlar iyi 4. Yaadm yrede, aralarnda kan davas olan iki aile var-
hekim ya da iyi tamircidir. Buna bal olarak prestijleri ayn d. Bu aileleri bartrmak iin beni hakem olarak setiler.
staty paylaanlara gre daha fazladr. Daha ok mte- Ben de aralarnda kan davas olan ailelere ayr ayr gide-
rileri olur, daha ok para kazanrlar. rek kavgann, ks olmann geleneklerimize ve inanlarm-
Bu rnekteki kiilerin meslektalarna gre prestijle- za aykr olduunu anlatarak sorunu zmeye altm.
rinin fazla olmasnn nedeni aadakilerden hangisi- Bunlar syleyen kiinin, toplumsal deerlerin hangi
dir? ilevinden yararland sylenebilir?
A) Sahip olduklar statlerine toplumda verilen deerin A) Bireyler zerinde toplumsal basklar uygulayarak onla-
yksek olmas rn davranlarn kontrol etmesi
B) ok geni bir sosyal evreye sahip olmalar B) Bireylerin toplumsal rollerini semelerinde ve gerek-
C) Statlerinin gerektirdii rolleri en iyi ekilde yerine ge- letirmelerinde yol gstermesi
tirmeleri C) Toplumsal ilikileri gelitirerek atmalar nlemesi
D) Anahtar statlerini n plana karmalar D) Bireylerin sosyallemesini ve topluma ait olduunu
E) Mesleki geliimlerini nemsemeleri hissettirmesi
E) Toplumun refah dzeyinin ykseltilmesinin salanma-
s
2. Toplumsallama, bireyin davran kalplarna uymasn

salayan ve bunu srekli klan bir sretir. Bireyler toplum-
sallama sreci ile toplumsal deerleri renerek davran- 5. Toplumun varl ve sreklilii kendi kendisine bir dzen
a dntrrler. evre tarafndan denetlenerek gerek- vermek zere oluturduu kural ve lleri yrtebilmesi-
letirilen toplumsallama ile toplumda dzenlilik ve uyum ne, bunlara uyulmamas durumunda yaptrmlar uygulaya-
salanr. bilmesine baldr.
Toplumsallama srecinde evre tarafndan gerek- Paradaki aklamaya gre toplumun varln srdr-
letirilen denetim aadakilerden hangisiyle ifade mesinde aadakilerden hangisinin etkisinin daha
edilir? fazla olduu sylenebilir?
A) Toplumsal tabakalama A) Toplumsal kontrol

B) Toplumsal kontrol B) Toplumsal sapma
C) Toplumsal zlme C) Toplumsal stat
D) Toplumsal stat D) Toplumsal dayanma
E) Toplumsal iliki E) Toplumsal deerler
3. Birincil ilikiler, yazl kurallara dayanmayan, daha ok duy-

gu ve samimiyetin geerli olduu ilikilerdir.
6. Sosyalleme, bireyin dier bireylerle karlkl etkileimi
sonucunda belli bir toplumun "yaama", duyma", ve d-
Buna gre;
nme" biimlerini kazanmas ve iselletirmesi srecidir.
I. Aile yeleri
Bu tanmlamadan sosyallemeyle ilgili;
II. Mteri ile banka memuru
I. Toplumsal ilikiler sonucunda oluur.
III. Komular
II. renme ve benimseme srecidir.
IV. Devlet kurumunda alanlar
III. evreden bamsz olarak gerekleir.
arasndaki ilikilerden hangileri birincil iliki deildir?
yarglarndan hangilerine ulalabilir?
A) I ve II B) I ve III C) I ve IV
A) I ve III B) Yalnz I C) Yalnz II
D) I ve II E) II ve III

7. Sosyalleme srecinde birey kiiliini oluturur. Birey ye- 10. Bir toplumda,
teri kadar sosyalleemeyip topluma uyum salayamazsa Srclerin trafik kurallarna uymas
toplumsal kontrol kendini farkl biimlerde hissettirmeye
adamlarnn alanlarnn sigortalarn yapmamalar
balar. Uyum salayc davranlar pekitirilirken uyumsuz
davranlar cezalandrlr. rnein madalya alnmas res- Hrszlk olaylarnda art grlmesi
mi bir dl, ilenen suun mahkemelerce cezalandrlmas gibi davranlarn yaygn olmas aadakilerden han-
resmi bir cezadr. gisiyle aklanabilir?
Bu paraya dayanlarak aadaki yarglardan hangisi- A) Toplumsal normlarn toplumsal deerlerden beslen-
ne ulalabilir? mesiyle
A) Normlar zamanla deiebilir. B) Toplumsal kontrol iin birtakm yaptrmlarn uygulan-
masyla
B) Her toplumda sosyal sapmalar grlr.
C) levini yitiren normlarn zamanla ortadan kalkmasyla
C) Toplumsal kontrol farkl yaptrmlarla sosyal dzenin
srekliliini salar. D) Toplumsal kurallardan sapmalarn olmasyla
D) Toplumsal normlar dzenin salanmasnda resmi E) Toplumsal rollerin sosyalleme srecinde renilme-
normlardan daha etkilidir. siyle
E) Birincil gruplarda toplumsal dzen kolay salanr.
11. Hrszlk din kurallar asndan gnah, hukuk kurallar a-

8. Toplumsal saygnlk toplumdan topluma deimekle birlik-
sndan su, ahlak kurallar asndan kt ve ayptr.
te; insann soyu, gelir dzeyi, eitim derecesi, dini, bireysel
Bu sz ile aadakilerden hangisi vurgulanmaktadr?
zellikleri etkili olmaktadr. Bu nedenle ayn okulda grev
yapan iki retmenin toplumsal saygnl deiik olabil- A) Toplumsal normlarla resmi normlarn atabilecei
mektedir.
B) Kt davranlara verilecek cezalarn sula orantl ol-
Buna gre toplumsal saygnlkta nemli olan aada- mas gerektii
C) Toplumsal ve resmi normlar bireyi belli ekillerde dav-
A) Bireyin ayn anda birok statye sahip olmas ranmaya zorlad
B) Bireyin toplumsal deerlere nem vermesi D) Toplumsal ve resmi normlarn birbirleriyle uyumlu ol-
duu
C) Bireyin toplumsal stats
E) Kurallara uymayan bireylerin toplum ve devlet tarafn-
D) Bireyin normlara uyma zellii
dan cezalandrld
E) Bireyin rollerine bal olan kiisel zellikleri
9. Her stat sahibi statsne zg rollere sahiptir. Kocann 12. Tmyle tarma dayal geinen toplumlarda toplumsal yar-
rol einden, ran rol ustasnnkinden farkldr. Koca, dmlama yok denecek azdr. Ama topluluk farkllamaya
herkes tarafndan knanan davranlarda bulunacak olursa balayp kyl, tccar, dokumac, zanaatkr gibi farkl
aile birlii devam etmez. Ayn durum rak iin de sz ko- meslek ve zmreler belirmeye balaynca toplumsal yar-
nusudur. dmlama oran ykselir.
Bu parada savunulan gr aadakilerden hangisi- Bu parada aadakilerden hangisi vurgulanmakta-
dir? dr?
A) Grubun varln devam ettirmesi, yelerin rollerini ye- A) Toplumsal i blmnn gelimemi toplumlarda g-
rine getirmesine baldr. rlmesi
B) Her gruptaki insan o grubun deer yarglarn benim- B) Toplumsal dayanma ile i blm arasnda iliki bu-
ser. lunmas
C) Her roln nem derecesi birbirinden farkldr. C) Stat ve rol arasnda iliki olmas
D) Bireyin grup normlarna uymas kk yatan itibaren D) Toplumsal ilikilerin samimi olup olmamas
sosyallemesi ile gerekleir.
E) Toplumsal yapnn deerlerden olumas
E) Baz statler kazanlm bazlar ise verilmitir.
12. B 11. D 10. D 9. A 8. E 7. C 6. D 5. A 4. C 3. E 2. B 1. C Cevaplar

1. I. likiler yzyzedir. 4. Ayn ii yapan iki kiiden biri, iini dierinden daha iyi yap-
II. "Ben" duygusu egemendir. t iin toplum tarafndan daha ok sevilirse, elde ettii
saygnla "toplumsal prestij" denir.
III. nsanlararas ilikileri rf, det ve gelenekler belirler.
Bu aklamadan, toplumsal prestij ile ilgili aadaki
IV. Bireysel karlar nemlidir.
yarglarn hangisine ulalabilir?
V. likiler yazl kurallarla dzenlenir.
Bu zelliklerden hangileri birincil ilikilerde grlr? A) Yksek statnn prestiji de yksektir.
B) Prestijin olumasnda bireysel aba etkili deildir.
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
C) Prestijin belirleyicisi, bireyin roln oynama biimidir.
D) III ve IV E) III ve V
D) Stat deiir ancak prestij deimez.
E) Prestij kazanldktan sonra deiiklie uramaz.
2. Toplum iindeki insan davranlarnn gelii gzel meydana

gelmediklerini, bir dzen iinde olutuklarn syleyebiliriz. 5. Toplumda yaayan bireylerin genel olarak uyduklar ahla-
rnein; bir hastanedeki doktor, hemire, hasta arasnda ki inanlar toplumsal deerlerin iinde deerlendirilir. Bu
gelien etkileimler belirli kural ve beklentilere gre ekille- deerler adam ldrmenin, hrszlk yapmann kt oldu-
nir. una; bakalarna kar saygl ve hogrl olmann iyi
olduuna inanmamz ve bunlara uygun davranlar sergi-
Bu rnekteki davranlarn ekillenmesi aadakiler-
lememizi salarlar. Bu ekilde toplum hayatnn sorunsuz
den hangisiyle aklanamaz?
biimde srmesi salanm olur.
A) Yabanclama Bu aklamada toplumsal deerlerin hangi yn vur-
B) Toplumsal stat ve roller gulanmaktadr?
C) Toplumsal dayanma A) Toplumsal rolleri belirlemeleri
D) Toplumsal dzen B) Toplumsal kltr oluturmalar
E) Toplumsal normlar C) Toplumsal ilikilerden kaynaklanmalar
D) Toplumdan topluma deimeleri
E) Toplumsal dzenin srmesini salamalar
3. Bireylerin sahip olduu roller ile davran biimleri arasn-

da gl bir ba vardr. Her birey rolnn gerektirdii bi-
imde davranr. 6. Toplum yaamann bir dzen iinde akp gitmesinde top-
Buna gre, bireyin yerine getirdii roller arasnda lumsal kontrol mekanizmalar etkilidir.
uyumsuzluk olmas aadakilerden hangisine yol Aadakilerden hangisinin toplumsal kontrol sala-
aar? mada etkisi bulunmamaktadr?
A) Rol pekimesine A) Toplumsal sapma
B) Toplumsal dayanmaya B) Hukuk kurallar
C) Toplumsal kontrole C) Toplumsal deerler
D) Rol atmasna D) Toplumsal normlar
E) Toplumsal sapmaya E) Ahlak kurallar

7. Bir toplumda bulunan insanlarn farkl dinlere geiini ya- 10. Hibir insan istedii milliyeti, rkn, rengini seemez, iste-
saklayan yazl bir kanun yoktur. Ancak bir kiinin din dedii ailede dnyaya gelemez. Kadn ya da erkek olmak da
itirmesi, geleneksel deerlere aykr saylabilmekte ve seilmemitir. Ancak uygun bir eitimle doktor, mimar, y-
bu yzden de hibir kii, din deitirmeyi gze alamamak- netici olunabilir.
tadr. nk iinde yaad toplum o kiinin o toplumda Bu paraya dayanlarak statlerle ilgili olarak aada-
yaamasn imknszlatrabilir. kilerden hangisi sylenebilir?
A) Toplumdan topluma farkllk gsterdii
A) Toplumsal dzenin hukuk kurallaryla salanmasyla B) Baz statlerin saygnlnn daha yksek olduu
B) Toplumsal kurallarn bireye bask yapmasyla C) Ayn toplumda zaman iinde deitii
C) Toplumsal sapmalarn alkanlk hline dnebilece- D) Toplumun beklentileriyle uyutuu
iyle
E) Bazlarnn doutan geldii, bazlarnn sonradan ka-
D) Toplumsal normlarn aralarnda nem derecesinin bu- zanld
lunduuyla
E) Toplumsal yapnn uzun bir srete olumasyla
8. Baz toplumlarda soylu aileler zenginliklerini kaybettikten 11. Milli bayramlar, ulusal mar, bayrak gibi semboller bireyle-
sonra da sayg grrler. Baz durumlarda da yeni zenginler ri sosyal yapya katlmaya arr ve insanlarn kendilerini
bekledikleri saygy gremezler. milli varln bir paras olarak grmelerini salar.
Bu parada dile getirilen gr aadakilerden hangi- Bu parada sz edilen rnekler aadaki kavramlar-
sidir? dan hangisiyle aklanabilir?
A) Gelir dzeyi prestijin tek lt olarak grlmemelidir. A) Toplumsal sapma

B) Zengin insanlarn hak etmeseler bile prestijleri yksek- B) Toplumsal kontrol
tir.
C) Toplumsal deer
C) Saygnlk rollerin oynanmas ile mmkndr.
D) Toplumsal stat
D) Eitim dzeyi arttka bireyin prestiji de artar.
E) Toplumsal rol
E) Saygn statler sonradan kazanlabilir.
9. I. Doktorluk bir stat; doktorun, hastasn muayene et- 12. Her toplumda ocuk dourma ve yetitirmekten evlenme
mesi roldr. ve lm trenlerine, felaketlere ve dmanlara kar ko-
II. Babalk bir stat; babann ocuklarnn geimini sala- runma amalarna varncaya kadar, hatta doa stne,
mas roldr. toplumsal denetime uymak konularnda bile geni kap-
saml kurallar vardr.
Bu iki rnee dayanarak aadaki yarglardan hangi-
sine ulalabilir? Bu parada sz edilen kurallar aadakilerden han-
gisini salamaya yneliktir?
A) Bireylerin statleri deimez fakat rolleri deiir.
A) Toplumsal denetimi
B) Statler doutan gelir, roller sonradan kazanlr.
B) Toplumsal staty
C) Statler bireyler tarafndan edinilir, roller toplum tara-
fndan verilir. C) Toplumsal deimeyi
D) Rol, kiinin stats ile ilgili davranlardr. D) Toplumsal birliktelii
E) Rollerin says snrl, statlerin says snrszdr. E) Toplumsal hareketlilii
12. A 11. C 10. E 9. D 8. A 7. B 6. A 5. E 4. C 3. D 2. A 1. B Cevaplar

TOPLUMSAL YAPI
10
hhA. TOPLUMSAL YAPI hh Zaman zaman toplumsal yapnn fiziki yan, toplumun rgt-
lenme biimi zerinde etkili olur.
1. Toplumsal Yap ve Unsurlar hh rnein; dalk blgelerde dank ky tipi, dz ovalarda top-
lu ky tipi zellikleri grlr.
hh Yap, bir dzenin ya da bir btnn paralar arasndaki ba-
lar ve karlkl ilikiler biiminde tanmlanabilir. Bu ba ve
ilikiler, o btnn paralarnn dengeli ve uyumlu olmasn
salar. hh Sosyolojik adan bunun nemi udur: Her iki ky tipinde de
bireyler aras ilikiler, kydeki kk gruplar, kyllerin eko-
hh Bir binann yapsnda ya da bir futbol takmnda olduu gibi o nomik faaliyetleri nemli farkllklar gsterir.
yapnn iinde olan geler birbirleriyle karlkl iliki iindedir.
ve birbirlerini srekli olarak etkilerler. hh zerinde yaanlan corafi blgenin zelliklerinden dolay,
ekonomik etkinlikler de deiir.
hh rnein; bir futbol takmnda, kt oynayan bir oyuncu tm
takm etkiler. hh rnein; Karadeniz Blgesinde balklk, Dou Anadolu Bl-
gesinde hayvanclk gelimitir.
hh Toplumsal yap; bir toplumdaki gruplar, kurumlar, rgtleri
ve bireyler arasndaki ilikileri dile getirir.
hh Karlkl ilikiler gruplarn, gruplar ise kurumlarn oluumunu

hh Bir blgedeki ekonomik etkinlikler o blgenin toplumsal yap-
salar.
s zerinde nemli bir etkiye sahiptir. Hatta ekonomik ura-
lar dier kurumlar zerinde belirleyicidir.
a. Toplumsal Yap ve Nfus likisi

hh "Toplumsal yap", bir toplumu oluturan nfus ve yerleim hh Toplumun demografik(nfus) zellikleri, toplumsal yap ve
tarzyla ekillenen toplumsal gruplardan ve toplumsal kurum- iliki biimlerinin belirlenmesinde etkilidir.
lardan oluan, iinde toplumsal ilikilerin yaand bir rn-
hh Nfusu az olan yerleim yerlerinde daha scak, samimi ve
tdr.
yz yze ilikiler grlrken fazla nfusa sahip yerleim yer-
hh Toplumsal yapnn biri fiziksel, dieri kltrel olmak zere iki lerinde ilikiler, daha resmidir.
tr gesi vardr.
hh Gen nfusun ounlukla olduu bir toplumsal yapda tketi-
ci bireylerin, isizlerin ve eitimden en yksek dzeyde yarar-
Toplumsal Yap lanmann daha fazla olmasna neden olmaktadr.
Fiziksel Yap Kltrel Yap b. Toplumsal Yap ve Tabakalama likisi

(Ky - kent nfusu, (Sosyal ilikiler, statler,
yerleim yerlerinin roller, deerler, normlar hh Toplumsal yap, farkl toplumsal tabakalarn bir arada bulun-
corafi zellikleri) ve kurumlar) duu bir btndr.

TOPLUMSAL YAPI
hh Tabakalarn oluumunda toplumsal yapnn ekonomik, ei- d. Toplumsal Yap ve Toplumsal Sistem likisi
timsel, dinsel vb. zellikleri etkilidir.
hh Amerikal sosyolog Talcot Parsons toplumu aklamak iin
hh Bu anlamda toplumsal yapnn sahip olduu zellikler top-
toplumsal sistem kavramn kullanmtr.
lumdaki tabakalama biimini etkiler.
hh Toplumsal sistem, bireylerin etkileimleri sonucu ortaya kar.
hh Ayn zamanda, meydana gelen tabakalama biimi de top-
Toplumsal sistemi oluturan paralar arasnda ilevsel bir ili-
lumsal yapy etkileyen bir nitelie sahiptir.
ki vardr.
c. Toplumsal Yap ve Deime likisi hh rnein; eitim sistemi ekonomik sisteme nitelikli igc
saladndan ekonomik sistemi eitim sistemine gereksinim
hh Her toplumun kendine zg bir yaps vardr. Bu yap ieri-
duyar.
sinde btn kurumlar ve rgtlenmeler uyumlu bir deiim
gsterir. hh Okullar kendilerine renci salayan kaynak olmas nedeniy-
le aileye gereksinim duyar.
hh Baz kurum ve gruplar zerilerine aldklar ilevleri yerine ge-
tiremez duruma gelirse toplumsal uyum bozulur.
hh Toplumsal uyumu bozan kurumlar yerine uyum salayc ve

toplumun ihtiya duyduu yeni kurumlar ortaya kacaktr.
hh Toplumda bulunan her kurum, zerine alm olduu grevi
Buna "toplumsal deime" ad verilir.
yerine getirirken ayn zamanda da dier kurumla ile de i-
levsel olarak sk bir balant kurar. Her kurum bir dierine
ihtiya duyar.
hh Maddi ve manevi kltrel zelliklerin bir arada bulunduu top-

lum ierisinde maddi yapda olan bir deiiklik manevi yapy
da etkiler ve deitirir.
hh "Maddi kltr" zellikleri binalar, retim aralar ve teknolojiyi, Her kurum bir dierine ihtiya duyar.
"manevi kltr" zellikleri de gelenek, grenek, ahlak ve hu-
kuk vb. btn kurallar ifade eder. 2. Toplumsal Yap ve Toplumsal Gruplar
hh rnein en son teknoloji ile retilmi bir arabay kullanan bi-
hh Toplumsal yap birbirinden farkl zelliklere sahip ky, kent,
reyin alvar, at arabas kullanan bireyin de takm elbise giy-
metropol, millet vb. gruplardan oluur.
mesini bekleyemeyiz.
a. Ky ncesi Dnem
hh Biyolojik varln srdrmek zorunda olan insan, kendini di-
er varlklardan korumak ve temel ihtiyalarn salamak iin
gruplar hlinde yaamaktayd.
hh Bir toplumda kullanlan teknoloji hzla deise bile, bu deii-
hh retmeden, doadan toplad rnleri tketerek varln
min gelenek, grenek ve normlara yansmas ok daha yava
srdryordu.
gerekleir.
hh "Yerleim birimi" olarak doal gereksinimlerini salamak iin
hh rnein; bazen maddi kltr unsurlar hzla deitii halde
zorunlu olarak tatl su kaynaklarn ve dere boylarn semi-
manevi kltr unsurlar daha yava deitii iin araba kul-
lerdir.
lanan bireyin trafik kurallarna uymadn grmemiz olasdr.

TOPLUMSAL YAPI
hh " blm" yaparken kadnlar bitkisel rnleri toplamakla, hh Kyde akrabala dayal, samimi ilikiler, geleneksel deerler
erkekler avclkla urayorlard. etkindir. Bu nedenle birincil ilikiler sz konusudur.
hh "retim aralar" son derece basit ve azd, ortaklaa al-

lyor ve ortaklaa harcyorlard ve bu ortaklk ortak mlkiyeti
gerektiriyordu. "Ekonomi" ortak olmaya dayanyordu.
d. Kyde Toplumsal Deime
hh Artan tarmsal rnlerle birlikte gelime gsteren merkezi
yerleim yerleri, kyden kasabaya ve daha sonra kentlere
hh "Siyasal yap" akrabalk bana dayal bir ynetim biimi ek-
dnmlerdir.
lindeydi. Karmak bir siyasal ynetim anlay yoktu.
hh Dnyada, ky toplumsal yaplarndaki byk deimeler n-
hh "Aile yaps" olarak bugnk anlamyla bir aile yapsnda sz
giltere'de balayan ve tm dnyaya yaylan Sanayi Devrimi'y-
edilemez.
le gereklemitir.
hh "nan yaps" olarak insanlar hemen hemen korktuklar her
eye tapnmlard.
b. Topraa Yerleme hh Ky toplumsal yapsndaki deimelerin temel unsurlarn u

ekilde sralayabiliriz:
hh Topraa yerleme zellikle tarmsal faaliyetin balamasyla
ortaya kmtr. Teknolojik gelime ve retim biimindeki deime: Tketim
iin retim yapan geleneksel tarm yerine, pazar iin retim
hh Topraa yerlemenin nedenleri ksaca yle belirtilebilir: yapan makineli tarma gei.
Toplayclk ve avclk faaliyeti alanlarnn azalmas Toprak-nfus dengesinin bozulmas: Nfus artna paralel
Nfus says ve younluu artt iin g etmenin zorla- olarak topran miras yoluyla paralanmas ve topran ve-
mas riminin ailenin geimini salayamamas.
Hayvanlarn evcilletirilmesi ve bitkilerin yetitirilmesi Ky Toplumsal Yapsndaki Deiim
retim ara ve gerelerinin gelitirilmesi sonucu avclk ve Geleneksel Ky Yaps Gnmzde Ky Yaps
toplayclk faaliyetlerinde retim fazlasnn elde edilmesi Ataerkil aile Byk aile
hh Bu gelimeler ortak mlkiyet yerine, zel mlkiyetin gelime- Tketim iin retim Pazar iin retim
sine neden olmutur.
Hayvan ve insan gcne Teknolojik aralara dayal
hh retilen rnn artmas ve insanlarn btn gnlerini retim dayal retim retim
faaliyeti iin harcamalarna gerek kalmamas, sanat, eitim
ve zanaat alanlarna ynelmelerine neden olmutur. Gelenek ve greneklerin Gelenek ve greneklerin
etkili olmas etkili olmas ile birlikte ya-
c. Ky Aile reisinin egemenliin-
zl yasalar belirleyicidir.
de retim yapan kyl irketlemi iftliklerde

hh Topraa yerleme ile birlikte, bugnk biimiyle olmasa bile
retim yapan tarm iisi
ilk ky topluluklar olumaya balamtr.
hh "Ky" halknn ounluunun tarmsal etkinliklerde bulundu- e. Kent

u, ekonomik, toplumsal ve siyasal imknlardan yeterli oran-
da yararlanlmad ve geleneksel ilikilerin egemen olduu hh Gnmzdeki anlamyla ilk kentlerin ortaya k, 18. yzyl-
yerleim birimidir. da Sanayi Devrimi ile olmutur.
Sorusu
retmen
Kylerde toplumsal deiimin kentlere gre daha yava ol-

masnn temel nedeni nedir?
Kylerde geleneklere balln olmas

TOPLUMSAL YAPI
hh Makineye dayal retimin yaplmas ile geleneksel kent yap-

lar ortadan kalkt.
rnek1:
hh Fabrikalar yaknnda kurulan ve kente g eden insanlarn Bir futbol takm, ortak ama ve idealleri paylaan, ayn ku-
oluturduu sanayi kentleri dodu. rallara uyan ve davranlar e gdml olan oyuncular-
dan meydana gelir. Takm sadece ayn formay giymi on
hh "Kent", tarm d etkinliklerin (sanayi, ticaret vb.), rgtlen-
bir insan demek deildir. Her oyuncunun bir grevi vardr.
menin ve uzmanlamann fazlaca olduu, byk bir nfus
Hepsi birden topa ynelmez ya da gol atmaya almaz.
kitlesinin barnd, ikincil ilikilerin youn olarak yaand,
Her oyuncu, bana buyruk hareket ederse ortaya birtakm
karmak, farkllam ve rgtl yerleim birimidir.
kmaz.

lir?
A) Ortak amalar grubun srekliliini salar.

B) Toplumsal iliki tr grup trn belirler.
C) Grup, bireylerin toplamndan farkl bir btndr.
D) Bireylerin anahtar statleri gruptaki rollerini belirler.
E) Bireyin, amacna ulama istei gruba ban glendi-
f. Kent Toplumsal Grubunun zellikleri
rir.
hh eitli ekonomik, siyasal ve sosyal ilevleri gerekletiren Toplumsal gruplar tek tek bireylerden oluur fakat tek tek bireylerin toplamn-
birok resmi ya da resmi olmayan ilikilerin yaand kent- dan fazla ve farkl bir topluluktur.
lerde ikincil ilikiler ne kmaktadr. Cevap: C
hh Kentte yaayan birey yalnzca aile, akraba, arkada gibi s- g. Kent Toplumsal Yaps
nrl birincil gruplar iinde yer almaz.
hh Kentler ekonomik yaam, nfus younluu ve yaps, toplum-
hh Bireyler birincil ilikileri farkl farkl ortamlarda da gelitirmeye sal iliki biimi, toplumsal hareketlilik, i blm, toplumsal
alr. kontrol ve toplumsal dayanma asndan kylerde olduka
hh rnein; byk kentlerde yaayanlar, geldikleri ky ya da farkl bir yap gsterir.
kasabadaki ilikileri yaatmaya alan, yardmlama ve da- hh Kentler, eitli etnik gruplar, kltr ve meslek gruplarn, top-
yanmay artrc ky ya da kasaba dernekleri kurmulardr. lumsal snf ve tabakalar iine alan heterojen bir yap gs-
terir.
hh Kentte youn i blm, zel ve resmi birok kurulu ve r-

gtlerin varl ve ilerin yrtlmesi yazl kurallar ereve-
sinde, planl bir ekilde gereklemektedir. hh Belirleyici olan ekonomik etkinlikler sanayi, ticaret ve hizmet-
tir.
hh Kent yaamnda anlk ilikiler olabilmektedir. Bu tr ilikiler-
de, kiisel karlar n plandadr, duygusallk ve dayanma hh Kent yaamnda her gn birok insanla yz yze gelinmesine
genel olarak ikinci plandadr. ramen, ou zaman toplumsal iliki kurulmaz.

TOPLUMSAL YAPI
hh Bu yzden toplumsal yon rneklerini kentlerde youn ola-

rak grmek mmkndr.
rnek2:
hh Toplumsal hareketlilik kentlerde daha youn olarak yaanr. Trkiye'de, byk ehirlerin en byk sorunlarndan biri
Sanatsal ve kltrel etkinliklerden kentte yaayanlar daha gecekondulamadr. Fakat bu sorun, kente yeni gelen g-
fazla yararlanrlar. menlerin temel ihtiyalarn karlayarak modern kent yaa-
mna dengeli bir gei yapmalarn salar. Bu gmenler,
hh Karmak bir yapda yaamann getirdii birok problemler-
gecekondu mahallelerinde kydeki geleneksel dayanma
den dolay, kent yaamnda toplumsal sapmalar da youn
ortamn srdrme olana bulur ve kentin ilk olumsuz et-
olarak grlr.
kilerinden ksmen uzak kalrlar. Gecekondu, yasa d bir
konu biimi olmasna karn Trkiye'ye zg bir geici
kentleme modeli saylmaktadr. Byle bir model, krdan
btnyle kopmadan zaman ierisinde kentle btnleme
olana salayabilmektedir.

lir?
A) Byk kente g edenlerin kr yaamn srdrmesi ge-

hh Kentsel sorunlar, bireyin kalabalklar iinde kendini yalnz his- cekondulamay dourur.
setmesine neden olmutur. B) Gecekondulama; geleneksellik ve modernlik unsurla-
hh Ky ve kent farkllamasn bir tablo ile gsterebiliriz: rn bir arada barndrr.
C) Gecekondular, kentlemenin doal bir sonucu olarak
ortaya kmtr.
D) Gnmzn kentlerinde gecekondulama, sreklilik
kazanm bir olgudur.
Ky Kent
Tarm ve hayvanc- Sanayi, ticaret ve hizme- E) Kentlemenin salkl bir sre izlemesi, kentsel dn-
Ekonomi mle mmkn olur.
la dayaldr. te dayaldr.
Nfus yo- Nfus younluu Nfus younluu fazla- Trkiye'deki gecekondulama kentli olmann nn at iin, burada hem
geleneksellik hem de modernlik bir arada bulunmaktadr.
unluu azdr. dr.
Cevap: B
Toplumsal Birincil ilikiler h- kincil ilikiler hkimdir.
iliki biimi kimdir. h. Kentleme ve Kentlileme Olgusu
Nfus yaps Homojendir. Heterojendir. hh Kentleme, kentte nfus younluunun artmas ve mevcut
Toplumsal Stat deitirme ol- Stat deitirme ok sk kentlerin byyp gelimesi anlamna gelir.
hareketlilik duka snrldr. grlr.
hh "Kentleme", meknda bir yaylma, nfus younluu, yerel
Cinsiyete daya- Teknik i blm ve uz- rgtlenme, toplumsal tabakalama, retimde farkllama,
blm l doal i blm manlama gelimitir. uzmanlama, yeni yerleim biimlerinin oluturulmas ile
vardr. toplumsal, ekonomik ve kltrel deiime yol aan bir nfus
Toplumsal Gelenek ve gre- Hukuk kurallar etkindir. toplanmas srecidir.
kontrol nekler etkindir. hh Kentleme sonucunda yeniden tanmlanan bireye "kentli" di-
Mekanik dayan- Organik dayanma var- yoruz. Kentli olmak kent yaantsn benimsemekle gerek-
Dayanma leir.
ma vardr. dr.

TOPLUMSAL YAPI
hh "Kentlileme", siyasal, kltrel, ekonomik ve toplumsal iliki-

rnek3:
ler gibi toplumsal bir yaplanmann farkl biimlerini ve dei-
melerini anlamay ve uyumu gerektirir. Sosyal bir varlk olan insan, son yllarda krsaldaki yalnz-
hh Kentleme, yalnzca nfusun artmas, ekonomik gelimenin ln ve yoksulluunu kentlere g ederek giderme eili-
salanmas ile olumaz. Ayn zamanda kentli bilincinin ve mine girmi, kentlilik yeni nesil iin artk toplumsal bir stat
kent kltrnn bireye kazandrlmasyla gerekletirilir. ve stnlk unsuru olmutur. Yzyllardr dnya nfusunun
ounluunu kapsayan krsal nfus gnmzde kentli olma
hh rnein; en son model akll telefon (maddi kltr) kullanp, yolunda ilerlemektedir. Tabi kentli olurken sorunlar, umutla-
toplu ulam aralarnda herkesi rahatsz edecek ekilde ko- r, umutsuzluklar beraberlerinde getirmektedirler.
numak (manevi kltr) kentlilemeye uymayan bir davran-
tr. Buna gre kentlemeyle ilgili olarak aadakilerden
hangisi sylenemez?
A) Kentleme ekonomik kayglar sonucu olumaktadr.

B) Yeni neslin kentin cazibesine kaplmas sonucu kyleri
terk etmeleri grlmektedir.
C) Kentleme olgusu kyden kente doru yaanan gle-
. Kentlemenin Nedenleri rin sonucudur.
hh Kentlemenin nedenlerini "itici nedenler" ve "ekici nedenler" D) Kentleme her zaman olumlu anlamda olumayabilir.
olarak iki temel gruba ayrarak aklayabiliriz. E) Kentten kye geri dn iin tevik edici tedbirler aln-
maldr.
hh "tici nedenler", krsal alann ekonomik, kltrel sosyal ola-
naklarnn yetersizlii sonucu olumaktadr. Parada kentlerden kye geri dn yaplmas gerektiinden sz edilmemek-
tedir.
hh "ekici nedenler", kent yaantsnn salad olanaklar so- Cevap: E
nucu olumaktadr.
tici Nedenler ekici Nedenler

Topran blnmesi, verim- bulma, meslek edinme ola-
sizlii ve ktlk naklarnn fazlal
Deprem, doal afet, kan da- Daha ileri bir eitim ile salk
vas, terr vb. koullarndan yararlanma
Hzl nfus art sonucu Tketim rnlerinin bolluu ve
j. Kentlemenin Dourduu Sonular
oluan isizlik eitlilii
Eitim, salk ve dier ola- Gelir dzeyini ykseltme ola- hh lkemizde byk kentlere yaplan youn gler ekonomik
naklarn yetersizlii naklar gelimeye paralel olmayan nfus art, nemli birtakm so-
runlara neden olmutur.
Geleneklerin basksndan Daha iyi hayat standartlarna
uzaklama ve zgr yaa- ulama olanaklar hh sizlik, gecekondulama, evre kirlilii, blgeler aras denge-
ma istei sizlik, kltrel uyumsuzluk kentlemenin dourduu sonu-
lardr.

TOPLUMSAL YAPI
hh Bir metropolde farkl dinden, ulustan, kltrden insanlar ticari,

rnek4: siyasi, kltrel etkinlikler amacyla bir araya gelirler.
Kentli insan dier insanlarn tek tek kim olduklarn bilmese hh rnein; lkemizde stanbul bir metropol ehirdir.
de rnein otobs ofr, ieki veya tezghtar olmalarn-
dan ne i yaptklarn bilir. Kentsel ilikilerin kiisel olmayan
doas, byk toplumsal farkllklarla birlikte, kent sakinle-
rini krsal kesimdekilerden daha lml hlde getirir. Kentsel
yaam krsal yaama gre insanlarn dnyaya olan bak- 3. Toplumsal Etkileim ve Tipleri
larn ve duygularn, birbirleriyle olan etkileim biimlerini
hh "Toplumsal etkileim", birey ya da gruplarn birbirlerini etkile-
deitirir.
mek suretiyle gerekletirdikleri toplumsal davranlardr.
Bu paradan aadaki yarglarn hangisine ulala-
maz?
A) Kentler, kendine zg sosyal ilikilere sahiptir. a. Mbadele (sosyal alveri)

B) Kent insan ikincil ve geili ilikiler yaar.
hh Bir beklenti ya da karlk almak amacyla davranta bulun-
C) Kentin karmakl ve eitlilii insanlar daha hog-
ma eklinde gerekleen etkileimdir.
rl yapar.
D) Krsal alanda kentlere gre ilikiler daha samimidir. hh Bireyler "samimiyete kar samimiyet", "yardma kar teek-
kr" beklentisi ierisinde olurlar. Hoa vakit geirmek, dert-
E) Krsal alanda yaayanlar deiime kar her zaman di-
leri, sevinleri paylamak beklentisi ile arkadalklar kurarlar.
ren gsterirler.
Parada, krsal alanda yaayanlarn geleneklerine sahip karak deiime di-

ren gsterdiklerinden sz edilmemektedir.
Cevap: E
hh iler ve memurlar haklarnn korunmas beklentisiyle sendi-
k. Metropol (anakent) kalara ye olurlar.
hh Tarihsel geliim sreci iinde kentlerin geliimi "sanayi ncesi hh "Beklenti", "karlk alma" davranlarmzda ve belli sosyal
kentler", "sanayi kentleri", "metropol kentleri" olmak zere gruplara katlmamzda nemli bir yere sahiptir.
aamada ele alnmaktadr.
hh "Sanayi ncesi kentler" siyasal, kltrel ya da ekonomik i-

levlere sahipti. b. birlii
hh "Sanayi kentleri", sanayileme ile birlikte teknolojik gelime-
hh ki ya da daha fazla grubun ortak bir hedefin izlenmesinde
lerin, ulam ve ynetim olanaklarnn artmasnn rndr.
birlikte hareket etmeleridir.
hh "Metropol kentler" ise birka sanayi merkezinin birlemesi so-
hh Taraflar tek balarna ulaamayacaklar bir hedef, bir sorun
nucu olumutur.
karsnda ibirliine giderler.
hh Gelimi toplumlarda metropoller varlkl snflarn kent mer-
hh Evdeki byk dolabn yerini deitirmekten, bir sel felaketin-
kezinin grltsnden, hava kirliliinden, kalabalndan,
de zorda kalan insanlar kurtarmaya kadar birok konuda kii
yeni ve temiz semtlere kama isteklerinden domutur.
ya da gruplarn hedeflerine ulamak iin abalarn birletir-
hh "Metropol" ekonomik ve toplumsal merkez olarak birok kent meleri ska karlalan bir durumdur.
merkezini iine alan byk bir yerleim alandr.

TOPLUMSAL YAPI
c. Rekabet f. Uyarlama
hh ki ya da daha ok kii ya da grubun ayn hedefi elde etmek hh Grup beklentilerine uygun davranma eklinde gerekleen
iin mcadeleye girmesidir. etkileimdir.
hh Rekabette kiiler birbirlerine deil hedeflerine younlarlar. hh Davranlar baka birey ya da gruplara gre dzenlendiin-
Yarmalar rekabetin bir biimidir. den uyumdan farkl olarak uyarlama tek ynl bir etkileimdir.
hh Reklam kampanyalar, firmalarn fiyat indirme yar veya ca- hh ou zaman davranlarmz kendi isteimize gre deil biz-
zip seenekler sunmalar gibi. den beklenen biimlere, evremizdeki kiilerin davranlarna
gre ayarlarz.
hh rnein; oyun oynayan bir ocuk oyun esnasnda rastgele

davranmaz, davranlarn arkadalarna gre ayarlar.
d. atma
hh ki veya daha ok kii ya da grubun bir dierini ortadan kaldr-
maya veya etkisizletirmeye abalamasdr. g. Benzetirme
hh atma taraflarnn birinin ya da her ikisinin dierini kst- hh ki ya da daha ok kii veya grubun bir dierinin davran
lamas, hedefine ulamasna engel olmas gibi durumlarda rntsn kabul edip uygulamasdr.
ortaya kar.
hh Kltrel etkileim, arkadalklar, bir gruba katlma benzetir-
hh Rekabette taraflar hedefe ynelirken atmada ise birbirle- meye neden olur.
rine ynelirler.
hh Selamlama, zr dileme, yemek yeme biimimiz ou kez
hh Bireyler kendilerine zarar veren, amalarna ulamay engel- sosyalleme sonucunda benimsediimiz davran biimleri-
leyen kii ya da gruplara kar g kullanarak kontrol etme, mizdir.
zarar verme ya da kar kma davranlarnda bulunurlar.
hh Eitim, kiilerin davranlarn toplumun istedii modele gre
biimlendirmekle birlikte bireylere zgr bir kiilik kazandrr.
e. Uyum
h. Bask
hh Birey ya da gruplarn temel davran kalplarn deitirme-
hh Birey ya da gruplarn belli bir ekilde davranmaya zorlandk-
den atmalar nleyecek ibirliini devam ettirecek davra-
lar etkileim biimidir.
nlar iinde olmalardr.
hh Mbadelede karlkl bir etkileim sz konusu iken bask tek
hh Grebilmek iin gzlerimiz birbiri ile nasl uyum ierisindey-
ynl gerekleen etkileimdir.
se, bireylerde hedeflerine varabilmek iin davranlarn; i
birliini bozmayacak atmalara sebep olmayacak ekilde hh stenilen ekilde davranmay salamak amacyla ou za-
ayarlarlar. man gruplar; bireyler zerinde zorluk karmak, tehdit etmek
ya da baz eylerden yoksun brakmak gibi uygulamalarla bi-
hh En basit anlatmyla bazen yaplan bir hatay grmezden ge-
reyleri belli bir biimde davranmaya zorlarlar.
lirler ve bakalarnn alnganlk gstermesine neden olacak
szlerden kanrlar.

TOPLUMSAL YAPI
hh Toplumsal tabakalamay oluturan temel etken vardr.

rnek5: Bunlar: Ekonomik etken, siyasal etken ve toplumsal etkendir.
ehrin trafiinde ilerlerken gzmze arpan reklam pano- hh Ayn zamanda dinsel inanlar, eitim dzeyi gibi etkenler de
larnda sklkla falanca Avmde veya falanca maazada halk tabakalarn ekillenmesinde etkili olabilir.
gn indirimler balamtr eklinde ilanlar aslarak mteri hh Toplumsal tabaka ve tabakalama kavram yerine zaman za-
saysn artrma abas iinde olduklar grlmektedir. man "toplumsal snf" kavram da kullanlmaktadr.
Yukarda verilen paradaki durum aadaki etkileim hh "Toplumsal snf" retim aralarn ellerinde bulundurup bu-
biimlerinden hangisine rnek oluturur? lundurmama, toplumsal i blm dzenindeki yerleri ve top-
lumsal zenginliklerden aldklar payn bykl bakmndan
A) Mbadele
birbirinden ayrlan geni insan kategorileri olarak tanmlana-
B) Rekabet bilir.
C) birlii
hh rnein; kleci toplumlarda kle ve kle sahibi, feodal top-
D) Uyum lumlarda serf ve derebeyi, kapitalist toplumlarda ii ve burju-
E) atma va birer snf oluturur.
Burada iki grup ayn hedefe ulamak iin yarmaktadr. Buna rekabet ad ve-
rilir.
Cevap: B
hhB. TOPLUMSAL TABAKALAMA

1. Toplumsal Tabakalama
hh nsanlk tarihinin ilk dnemlerinden beri toplumsal yaamda
hh Gelimi toplumlarda, toplumun refah seviyesi yksek oldu-
birtakm eitsizlikler ve farkllklar olmutur.
undan orta tabaka genilemektedir.
hh Tarihsel sre ierisinde baz insanlarn daha fazla gce ve
hh Az gelimi toplumlarda toplumun ekonomik refah ve gelir
zenginlie sahip olduunu, bazlarnn ise daha az ve snrl
paylam dk olduu iin alt tabaka daha genitir. Orta ta-
bir gce sahip olduunu syleyebiliriz.
baka ise gelimemitir.
hh Sosyolojide; stat, servet, g, yaam biimi gibi ltlere
hh Bireyin iinde bulunduu tabaka; onun davranlarn, zevkle-
gre birbirlerine yakn ya da benzer durumda olan bireyle-
rini, eitim dzeyini, arkadalklarn btnyle etkiler.
rin oluturduu kmelenmeler "toplumsal tabaka" kavramyla
ifade edilir. hh rnein; st tabakada bulunanlarn tketimleri gelimi ve
eitlenmitir. Kltrel ve sanatsal etkinliklerden snrszca
hh Farkllaan tabakalar arasndaki eitsizlikten doan st, orta,
yararlanabilirler.
alt eklindeki hiyerarik yaplanmalar ise "toplumsal tabaka-
lama" olarak adlandrlr. hh Alt tabakadakilerin tketimleri snrldr ve eitlenmemitir.
Kltrel, sanatsal bilimsel etkinlikler ve eitim - retim ola-
naklar olduka snrldr.
Sorusu
retmen
Devletlerin orta tabakay glendirmek istemesinin temel

nedeni nedir?
Toplumsal zlmeyi nlemek

TOPLUMSAL YAPI
hh Orta snfta bulunanlar ise alt snfa gre daha iyi bir durum- hh Kapal toplumsal tabakalamaya en uygun rnekler klelik ve
da olmakla birlikte, st snfla karlatrnca onlardan snrl kast sistemidir.
olanaklara sahiptirler. Yine de tketimleri gelimi ve eitli-
hh "Klelik sistemi", zellikle Antik Yunan'da, Grek ve Roma'da,
dir. Kltrel ve sanatsal etkinlikleri izlerler ve eitim - retim
Amerika'da en yaygn biimde grlmtr.
olanaklarndan yararlanrlar.
rnek6:
oumuz sosyal konumu kiisel baar ve abann bir so-
nucu olarak dnr ve genellikle kendi kaderimizi kontrol
ettiimize inanrz. Oysa sosyal tabakalama sistemi he-
pimizin hayatn bir ekilde biimlendirmektedir. rnein, hh "Kast sistemi"de klelik sistemi gibi ekonomik farkllamaya
Titanic filimindeki birinci snf yolcularn byk bir oun- dayanr. Bu farkllklar, dinsel deerlerle ve yasalarla destek-
luunun yayor olmas, onlarn ikinci ve nc snf yol- lenir.
culardan daha iyi yzme bildikleri anlamna gelmez. Aksine hh Kast sistemi baka yerlerde grlmekle birlikte, klasik rnei-
onlar gemide ayrcalkl olduklar iin filikalara ilk ulaanlar ne Hindistan'da rastlanr.
olmutur. Benzer ekilde zengin ailelerde doan ocuklar,
hh Brahmanlar (din adamlar), Kshatriyalar (soylular, savalar,
yoksul ailelerde doanlara gre daha salkl, daha iyi ei-
prensler), Vaisyalar (tccarlar, toprak sahipleri, zanaatkrlar),
tim alm ve daha uzun sre yaama ansna sahiptir.
Sudralar (kyller, hizmetkrlar).
Bu paradan toplumsal tabakalamayla ilgili aadaki
hh Bir de toplumdan tamamen dlanan, kylerin ya da yerleim
yarglarn hangisine ulalabilir?
yerlerinin en d ksmnda kendi imknlaryla yaamalarna
A) Toplumsal tabakadaki konum kuaktan kuaa aktar- izin verilen, toplumda temiz olmad kabul edilen ileri yapan
lr. paryalar (ayak takm) vardr.
B) Toplumsal tabakalama, farkl biimlerde olmasna hh Aa kast yeleri, yukar kasta saygl olmak zorundadr.
karn her toplumda grlr. Aksi hlde cezalandrlrlar.
C) Baz toplumlarda tabakalar aras gei mmknken ba-
hh Bir kasta yelik doumla balar ve mr boyu srer.
zlarnda mmkn deildir.
D) Toplumsal tabakalama bireysel farkllklarn basit bir
yansmas deil, toplumun bir zelliidir.
E) ou insann toplumsal konumu tm yaam boyunca
ayn kalr.
Parada verilen rnekler toplumsal tabakalamann bireysel deil, toplumsal
bir durum olduunu gstermektedir.
Cevap: D
b. Yar Kapal Tabakalama
2. Toplumsal Tabakalama Trleri hh Bir tabakadan bir dier tabakaya gemek ksmen serbesttir.
Statler doutan ve srekli deildir.
a. Kapal Tabakalama Sistemi hh Lonca rgtleri, gnmzn ii sendikalarn ve meslek bir-
hh Bu toplumsal tabakalama biiminde toplumun oluturan ta- liklerini andrr.
bakalar arasnda gei yapmak olanakl deildir ve bireylerin hh Loncalarda, sendikalardan ve meslek birliklerinden farkl ola-
hangi tabakann iinde yer alaca doumla birlikte belirlenir. rak ok sk kurallar uygulanr.

TOPLUMSAL YAPI
hh Bir loncadan bir baka loncaya gemek ok g olduu gibi hh rnein; bir esnafn kendisine kalan mirasla marketle zinciri
bir lonca iinde raklktan kalfala, kalfalktan ustala ge- amas, bir iyeri sahibinin iflas ederek ii olmas dikey ha-
mek de ok g ve birtakm kurallara baldr. reketliliin gstergeleridir.
hh Bu meslek rgtleri politik, askeri, dinsel, ticari birtakm g-

revleri yerine getirirler.
hh rnein; Osmanl mparatorluu'nda zmreler belirli sayda

asker yetitirmekle ykmlydler.
rnek7:
Suriye'de i sava kmadan nce gmrk mstear olan
c. Ak Snf Tabakalamas Bassam Alhamdow, savatan kamak iin ailesini alarak
Gaziantep'e g eder. Onunu gibi savatan kaan Suriyeli
hh Demokratik ynetimlerin ortaya kmas, temel hak ve zgr-
gmenlerin ekmek ihtiyacmz karlamak iin frn aar.
lkler elde etme mcadelesini dourmu, bu mcadelelerde
Burada at frnda her gn on binlerce Suriyeliyi doyurur.
toplumsal statlerin ve ayrcalklarn kkten deimesine ne-
den olmutur. Yukarda verilen para hangisine rnek olarak verilmi-
tir?
hh Ak snf tabakalamasnda, statlerin artmas ya da azal-
mas bireylerin yetenek ve baarlarna baldr. A) Dikey toplumsal hareketlilik
hh Ak snf tabakalamas birtakm zgrlklerin var olduu B) Yatay toplumsal hareketlilik
demokratik toplumlarda grlr. C) Kapal toplumsal hareketlilik
D) Toplumsal stat
E) Toplumsal kontrol
yeri aan kiinin gelirinde ciddi bir deiiklik olmas dikey hareketliliktir.
hh Bireyler demokratik toplumlarda meslek ve statlerinde dei- Cevap: A

iklik yapabilirler ve daha iyi yaam standardna ulaabilirler.
hhC. TOPLUMSAL HAREKETLLK

hh Bireyler ya da gruplar, toplumsal tabakalar arasnda ya da
hh Eitim - retim olanaklarnn artmas, bireylerin yetenekleri-
ayn tabaka iinde yer deitirebilirler. Bu durum "toplumsal
ne uygun eitim alma ve meslek edinme frsatlarnn olmas,
hareketlilik" olarak adlandrlr.
yukarya doru dikey hareketlilik biimini artrmtr.
hh Toplumsal hareketliliin dikey ve yatay olmak zere iki biimi
hh Kazanlan statlerin yasal nitelik kazanmas ve korunmas,
vardr.
dikey hareketliliin artmasnda nemli bir etken olmutur.
1. Dikey Hareketlilik
hh Birey ya da gruplarn bir tabakadan baka bir tabakaya ge-
iine dikey hareketlilik ad verilir. Bu tr bir geite kiilerin
stats, prestiji artar ya da azalr.

TOPLUMSAL YAPI
2. Yatay Hareketlilik
rnek8:
hh Bir tabakada yer alan bireyin hayat koullar deimeksizin,
Modern toplumlar, feodalite ve kast sistemine gre daha benzer tatler arasndaki geilerine "yatay hareketlilik" ad
ak bir snf tabakalamasna sahiptir. te yandan bu du- verilir.
rum, alt snflara mensup bir bireyin diledii zaman bir st
hh rnein; bir iinin bir fabrikadan baka bir fabrikaya geme-
snfa geebilmesi anlamna da gelmemektedir. Alt snftan
si, bir kylnn ehre g ederek ii olmas, bir fabrikatrn
insanlar ve onlarn ocuklar, ekonomik kaynaklara eriim- yeni bir fabrika amas yatay hareketliliktir.
lerinin kstl ve iyi eitim imknlarndan yoksun olmalarn-
dan dolay, ounlukla, toplumsal tabakalamadaki konum-
larn yllarca ayn ekilde srdrr ve sonraki kuaklara
aktarrlar. hh Yatay hareketlilik, ayn tabakadaki geileri dile getirdii iin bi-
reyin statsnde ve prestijinde nemli bir deiiklik yaratmaz.
Bu parada aadakilerden hangisi vurgulanmakta-
dr? hh Yatay hareketlilik iki biimde gerekleir.
A) Gnmz modern toplumlar yatay hareketlilie daha a. Toplumsal Yapda Yatay Hareketlilik
elverilidir.
hh Ak snfsal tabakalama sisteminin olduu demokratik top-
B) Modern toplumlar bireylere kaynaklara eriim asn- lumlarda bireylerin mesleini ya da iini deitirmesi anlam-
dan eit olanaklar sunar. na gelir.
C) Gnmz toplumlarnda dikey hareketlilik mmkndr hh Toplumsal yapda grlen bu deiiklik bireyin statsnde bir
ancak yaygn deildir. artma ya da azalma yaratmadndan hayat koullarnda b-
D) Toplumsal tabakalama sistemleri mevcut yapnn bir yk bir farkllk gereklemez.
sonucudur.
E) Tabakalama her toplumda grlen toplumsal bir olgu-
dur. hh Bireyler yeni bir ie ya da meslee balayarak daha dinamik
ve verimli alabilirler. Hayat koullarnda iyiletirmeler ya-
Gnmzde insanlarn dikey hareketlilii iin yasal ve toplumsal bir engel ol-
mamasna ramen, dikey hareketlilik beklendii lde yaygn deildir. pabilirler.
Cevap: C b. Corafi Alanda Yatay Hareketlilik
hh Statsnn yetenek ve almaya bal olarak artabileceini hh Bir lkeden baka bir lkeye ya da lke iinde bir blgeden
gren bireyler bilim, ekonomi, siyaset, kltr ve sanat etkinlik- baka bir blgeye yaplan g dile getirir.
lerinde daha fazla yer alma abas iine girerler. Bylece top- hh rnein; kyden ehre g etmek, almak iin yurtdna
lumsal yapnn deimesi ve gelimesine katkda bulunurlar. gitmek gibi.
hh Eitim olanaklarndan daha iyi yararlanabilmek, rksal, din-

sel ve kltrel ayrmlarn yapld blgelerden kurtulmaya
almak ve birtakm siyasal nedenler de g etmeye neden
olabilir.
hh G, birbirinden haberdar olmayan insanlar ve kltrler ara-
snda iletiimi salar.
Dikey Hareketlilik Yatay Hareketlilik hh G sonucu zellikle g edilen yerlerin nfusu artar, isizlik
ve yasalara uygun olmayan iler ortaya kabilir.

TOPLUMSAL YAPI Konu Testi - 1
1. nsanln balangcnda temel ihtiyalarn avclk ve top- 4. Toplumu oluturan bireylerin st, orta ve alt tabaka
layclkla saland dnemlerde kadn ev ierisinde etkin olarak snflandrlmasnda aadakilerden hangisi
bir role sahipti. Bu dnemde anaerkil toplum yaps ve so- belirleyici rol oynamaz?
yun anadan ocua getii ana hukukuna bal bir toplum-
A) Ekonomik gelir
sal yaam sremtr. Yerleik hayata geilmesi, tarm ve
hayvancln, retim aralarnn gelimesi ve bu aralarn B) htiyacn sreklilii
erkein egemenlii altna girmesiyle kadn, toplumsal ve C) Mesleki kariyer
iktisadi alandan geriye itilmi ve toplum ataerkil yapya d- D) Eitim dzeyi
nmtr.
E) Tketim biimi
Parada aadakilerden hangisinin aile ve toplumsal
yap zerindeki etkisi vurgulanmtr?
A) nsan ilikilerinin
B) Doa koullarnn
C) n yarglarn
D) Demografik yapnn
E) Ekonomik srelerin
2. Ky: Ekonomisi byk lde tarm ve hayvancla da-

yanan, yzyze samimi toplumsal ilikiler dzeni olan yer-
5. Bir sendika bakannn seimleri kazandktan sonra bakan
olmas dikey hareketlilie rnektir.
leim birimidir. Ky topluluklar homojen kltre sahip olup
uzmanlama ve mesleki farkllamalar snrldr. Buna gre dikey hareketlilikte aadakilerden hangi-
sinin deitii sylenemez?
Kent: Sanayi ve ticaretle uraan ok saydaki insann
toplu olarak bir arada yaad yerleim birimidir. Kent kl- A) Sosyal roln
trnde bireysellik, mesafeli ilikiler, daha fazla kazan ve
B) Sosyal saygnln
rekabet ne kmaktadr.
C) Sosyal statnn
Bu bilgiler, kyler ve kentler hakknda aadaki genel-
D) Gelir dzeyinin
lemelerden hangisini dorulamaktadr?
E) Sosyal deerlerin
A) Yerleim yerleri farkldr.
B) Aralarnda etkileim vardr.
C) Toplumsal yaplar farkldr.
D) Toplumsal dzen ihtiyalar snrlanmtr.
E) Geliim dzeyleri ayn deildir.
3. Toplumsal yapy oluturan gelerden birinde meydana

gelen deiiklik zorunlu olarak dier geler zerinde de
deitirici etkiye yol aar. Tpk insann sinir sisteminin bir
paras zerinde etki yapan bir etkenin zorunlu olarak di-
6. Birey ya da gruplarn temel davran kalplarn dei-
er paralarn da etkilemesi gibi.
tirmeden, atmalar nleyecek ve ibirliini devam
Parada toplumsal yapnn hangi zellii vurgulan- ettirecek davranlarda bulunmalarna ne ad verilir?
maktadr?
A) Uyum
A) Toplumdan topluma farkllk gstermesi
B) Mbadele
B) gelerinin deiim hznn farkl olmas
C) Rekabet
C) Toplumsal yapnn farkl gruplardan olumas
D) Beyin g
D) geleri arasnda etkileim bulunmas
E) Teknik iblm
E) Toplumsal yapnn zamanla deimesi
7. Toplumlarn gelimilik dzeyi arttka, bireylerin ye ol- 10. Tarihsel sre ierisinde baz insanlarn daha fazla gce
duklar grup says da artmaktadr. rnein; ilkel bir top- ve zenginlie sahip olduu, bazlarnn ise daha az snr-
lumda dernek, sendika, vakf gibi toplumsal gruplar olma- l bir gce sahip olduu grlr. Yine toplumda bireylerin
d hlde, sanayilemi toplumlarda bu gruplara yelik statlerinin, yaam biimlerinin, meslek ve eitim dzeyi
neredeyse zorunludur. gibi zelliklerinin birbirinden farkl olduu grlr. Bu farkl-
Bu paraya dayanlarak aadaki bilgilerden hangisi- lamalar toplumda bireylerin belli ltlere gre hiyerarik
ne ulalabilir? olarak derecelendirilmesine, dolaysyla bireyler arasnda
A) Toplumsal grubun normlarna uymayan bireyler grup- ast-st ilikisinin olumasna neden olur.
tan dlanr. Toplumdaki farkllamalarn aadakilerden hangisi-
B) Toplumlar karmaklatka bireylerin toplumsal grup- ne neden olduu sylenebilir?
lara katlma oran fazlalar.
A) Toplumsal tabakalamann olumasna
C) Nfus younluu arttka toplumsal gruplarn says da
artmaktadr. B) Toplumsal gruplarn olumasna
D) Eitim dzeyi ykseldike toplumsal gruplara yelik C) Toplumsal ilikilerin zayflamasna

oran artmaktadr. D) Toplumsal btnlemenin salanmasna
E) Gelimi toplumlarda bireyler tm gruplara katlmak E) Toplumsal normlarn olumasna
zorundadr.
8. Kentlerde yurttalar kent yneticilerini yakndan tanma ve

yzyze grme olanana sahip deildirler. Kylerdeki 11. Sanayileme 18.yzylda ortaya kan ve sonular itibariy-
yurttalar ise, kyn yneticisini yakndan tanrlar ve yz- le tm dnyay etkileyen tarihteki en byk gelimelerden
yze iliki kurabilirler. biridir. Sanayilemeyle beraber tabakalar aras geiler
Bu parada ky ve kent snflamasnda aadakiler- serbest kalmaya balamtr. Bu toplumlarda dk sevi-
den hangisi lt alnmtr? yelerde bulunan kiilerin ykselme umudu, yksek seviye-
lerdeki kiilerin de dme korkusu vardr.
A) Stat ve rollerin farkll
Buna gre sanayilemenin aadakilerden hangisine
B) Nfusun younluu
neden olduu sylenebilir?
C) Kapal tabakalamasnn olmas
A) Bireylerin stat saylarnn azalmasna
D) Farkl toplumsal deerlerin olmas
E) likilerin birincil ya da ikincil olmas B) Toplumsal dayanmann glenmesine
C) Aile balarnn glenmesine
9. D) Toplumsal hareketliliklerin yaanmasna
E) Kentleme orannn artmasna
12. Kent; karmak i blmne dayal ve gelimi bir toplum

dzenini sergiler. Kentin yaps bir kiinin dier bir kiiyi ya-
Yukarda farkl toplumlarn toplumsal tabakalama grafik- kndan tanmasn zorlatrr. Bu nedenle kurulan ilikilerin
leri verilmitir. nitelii, krsal kesimden farkl olarak ahsi olmayan, geici
Bu tabakalama grafiklerine dayanlarak aadaki yo- ve yzeyseldir. Bu iliki biimi kiiyi toplumda yalnzla,
rumlardan hangisine ulalamaz? gvensizlie ve kaytszla sevk eder.
A) Gelimemi toplumlarda st tabaka aznl oluturur. Bu paraya gre kentlerde aadakilerden hangisi
B) Gelimiliin lt orta tabakann glenmi olmas- beklenemez?
dr.
A) kincil ilikilerin olmas
C) Toplumsal hareketlilik daha ok az gelimi toplumlar-
B) Duygusal ilikilerin artmas
da grlr.
C) Yabanclamann olmas
D) Her toplum trnde tabakalama mevcuttur.
E) Alt tabakann ok olmas ekonomik gelimenin az ol- D) Deerlere ballklarn azalmas
masnn gstergesidir. E) Uyum sorunlarnn yaanmas
12. B 11. D 10. A 9. C 8. E 7. B 6. A 5. E 4. B 3. D 2. C 1. E Cevaplar

1. Bir zanaatkrn zamanla byk bir sanayi kuruluunun 4. Toplumun omurgasn oluturan kurumsal ilikileri sr-
patronu hline gelmesi drenler sonuta o toplumdaki bireylerdir. Dolaysyla
Bir kuruma memur olarak balam bir kiinin zamanla toplumsal yap analizleri iin kurumsal yapyla birlikte bir
kurumun yneticisi konumuna ykselmesi toplumun nfus yapsn, yani "nfusun bykln" (bir
lkede yaayan insan says), "nfusun bileimini" (doum
Bir kyl ocuunun okuyarak profesr nvann ka-
ve lm oranlar) ve "nfusun dalmn" (g hareketleri)
zanmas
bilmek gerekir.
Bu aklamalarda aadaki kavramlardan hangisi r-
Bu parada toplumsal yapnn hangi ynnn bilinme-
neklendirilmitir?
si gerektii vurgulanmaktadr?
A) Yatay hareketlilik
A) Demografik yap
B) Sosyal deime
B) Kurumsal yap
C) Anahtar stat
C) Gelimilik dzeyi
D) Sosyalleme
D) Dzen ve istikrar
E) Dikey hareketlilik
E) Norm ve statleri
2. Hindistan babakan, lkenin ekonomik kalknmasndan 5. Her toplumun kendine zg bir yaps vardr. Toplumsal
eit ekilde yararlanabilmeleri iin, aa kastlara ve azn- yap bireyler aras ilikilerin ortaya kard gruplar ve
lklara kar ayrmclkla mcadele edilmesi gerektiini kurumlarn toplamndan oluan bir btndr. Bu yap ie-
syledi. Hkmetin parlamentodan geirdii yasaya gre risinde yer alan baz kurum ve gruplar zerilerine aldk-
Hindistan'n en iyi meslek okullarnda aa kastlardan ve lar ilevleri yerine getiremez duruma gelirlerse toplumsal
ayrmcla urayan aznlklardan rencilere kontenjan uyum bozulur. Toplumsal uyumu bozan kurumlar yerine,
ayrlacak. uyum salayc ve toplumun ihtiya duyduu yeni kurumlar
ortaya kacaktr.
Bu uygulama, Hindistan'n aadakilerden hangisiyle
mcadele ettiinin gstergesidir? Bu paradan, toplumsal yap hakknda aadaki yar-
glardan hangisine ulalabilir?
A) Dikey hareketlilik
A) Dzen ve istikrar hakimdir.
B) Kapal snf tabakalamas
B) Srekli bir dzensizlik hakimdir.
C) Toplumsal zlme
C) Kendini oluturan gelerin toplamndan fazla bir anla-
D) Alt tabakann artmas
ma sahiptir.
E) Orta snflamay gelitirme
D) Deimeye ve yenilenmeye aktr.
E) Her toplumun kendine zgdr ve toplumdan topluma
deiir.
3. nsanolu yerleik hayata geile birlikte tketeceinden

daha fazla rn elde etmeye balad. Bylelikle temel ihti-
yalarn giderdikten sonra zanaatilik ve ticaret alanlarn- 6. Toplumsal yap, bir toplumdaki gruplar, kurumlar, rgtle-
da faaliyet gsterme gereklilii kentlerin oluumunu sala- ri ve bireyler arasndaki ilikileri dile getirir.
d. Aadakilerden hangisi toplumsal yapnn zellikleri-
Buna gre aadakilerden hangisinin kentlerin oluu- ne ters der?
munda etkili olduu sylenebilir?
A) Toplumsal yapnn hem fiziksel hem de kltrel yn
A) Kyden kente gn hzlanmas vardr.
B) Nfusun artmas ve kyde kaynaklarn azalmas B) geleri arasnda karlkl bir iliki vardr.
C) retim tketim dengesinin pazar hayatn zorunlu kl- C) Toplumsal yap toplumlara gre farkllk gsterir.
mas D) Zaman iinde baz kurumlar ilevini yerine getiremez-
D) alan kii saysnn ekonomik yatrmlar etkilemesi se yeni kurumlar ortaya kar.
E) Temel retim faaliyetlerinin tarma dayanmas E) Toplumsal yap statiktir, deiime kapaldr.

7. Kentlerin oluumunda belirli koullar rol oynamtr. 10. Durkheim, bir toplumda nfusun artmasyla ortaya kan
Aadakilerden hangisi kentlerin oluumunda dier- organik dayanmay vcudumuzun ilemesine benzetir.
Vcudumuzda her bir organn ayr ayr grevleri vardr.
lerinden daha nce rol oynamtr?
Bununla birlikte grevlerini yaparken organlar birbirlerini
A) Demokratik ynetim modeline geilmesi tamamlar ve vcuda katkda bulunarak ayakta kalmalarn
salarlar.
B) Endstrilemenin gelimesi
Bu paraya dayanlarak aadaki bilgilerden hangisi-
C) retimin tketimden fazla olmas
ne ulalabilir?
D) Kentlere g orannn artmas
A) Toplumsal dzenin devam iin hukuk kurallarna uyul-
E) Kentlerde sosyal ve kltrel etkinliklerin artmas
mas gerekir.
B) Toplumda herkesin farkl mesleklerde olmas, dolayl
olarak birbirlerine yardm etmelerini salamaktadr.
C) Mekanik dayanmann yerini organik dayanma al-
maldr.
D) Ekonomik nedenler toplumsal yaam deiime ynel-
tebilir.
E) Toplumda herkesin farkl mesleklerde olmas, dolayl
8. Denize uzak ve kurak olan yerleim yerleri ya da ekvator olarak birbirlerine yardm etmelerini salamaktadr.
evresindeki youn yamur nedeniyle tarm yaplamayan
alanlarda yaayan insanlarn iliki biimleri youn tarm
yaplan yerlerde yaayan toplumlara gre olduka farkldr. 11. Bir toplumda yaayan insanlarn zenginlie, gce ve pres-
tije ulama dzeylerindeki farkllklar eitsizlikleri ortaya
Bu parada toplumsal yapy etkileyen hangi faktrden
karmaktadr. Hemen her toplumda bu faktrler adil bir
sz edilmektedir?
biimde datlmamaktadr. Kimi insanlarn daha zengin,
A) Demografik geler kimilerinin daha fakir, kimilerinin daha saygn, kimilerinin
daha gl olduu grlr. Buna toplumsal tabakalama
B) Corafi koullar
ad verilir.
C) Kltrel temas
Buna gre toplumsal tabakalama aadakilerden
D) Toplumsal deerler hangisi ile tanmlanabilir?
E) Teknoloji kullanm
A) Farkl yaam biimine sahip olmas
B) Farkl saygnla sahip olunmas
C) Bir katmandan baka bir katmana geisin imknsz ol-
mas
D) Toplumun iktidar ve prestij oluturacak ekilde kat-
manlara ayrlmas
E) Kiilerin ayn snf iinde yer deitirmesi
9. Birey zamanla deien gereksinimlerine uygun olarak bir-

birinden farkl gruplara ye olabilir. nk hibir grup bi- 12. Hindistan'daki kast sisteminde bir tabakadan dier taba-
reyin tm gereksinimlerini karlamaya yetmez. Bir grup, kaya gei kesinlikle yasaktr. Birey hangi tabakann ya da
yelerinin ne kadar ok gereksinimi karlarsa, bireyin gru- snfn iinde domusa, o tabakann yesidir ve yaamn
orada srdrp bitirmek durumundadr.
ba yelii o oranda artar.
Buna gre kast sistemi ile ilgili aadakilerden hangi-
Bu paraya gre bireyin toplumsal gruba yeliinin
si sylenebilir?
devam etmesi aadakilerden hangisine baldr?
A) Tabakalar aras gei baz kurallara balanmtr.
A) Bireyin ihtiyalarn ve beklentilerini karlamasna
B) Doumla kazanlan statler sonradan deitirilebilir.
B) Grup yelerinin benzer zellikler tamasna
C) Snflar aras geiler hukuki kurallara gre yaplmak-
C) Grupta hareketliliin fazla olmasna tadr.
D) Ayn fiziki mekn paylamalarna D) Tabakalama ekonomik gelire gre belirlenmitir.
E) Birbirlerini fark etmelerine E) Kapal toplumsal tabakalama sistemidir.
12. E 11. D 10. E 9. A 8. B 7. C 6. E 5. D 4. A 3. C 2. B 1. E Cevaplar

TOPLUMSAL DEME VE GELME

11
hhA. TOPLUMSAL DEME hh Toplumsal deime btn toplumlar iin bir zorunluluktur.
Deimenin olmad hibir toplumsal kurumdan, ilikiden,
deer ve normdan sz edemeyiz.
1. Toplumsal Deimenin Tanm
hh Toplumsal deime bazen yava, bazen hzl gereklemekle
hh "Toplumsal deime" toplumsal hayatn her alannda zaman birlikte devamllk gsteren bir olgudur.
iinde meydana gelen farkllamalar ifade eder.
hh Deimenin hz toplumdan topluma farkllk gsterdii gibi
hh Tarihsel srete btn toplumlar birtakm aamalardan ge- toplumsal kurumlarda da farkl deime hzlar grlmektedir.
mi ve dnmlere uramtr.
hh rnein; aile ve din kurumlarnda deimeler ok uzun sreyi
kapsar ve yava gerekleir. Ekonomi ve teknoloji alannda
deimeler daha hzl gereklemektedir.
rnek1:
Teknoloji artk tm hayatmz kuatm durumda. yle ki
evremizi denetlemeyi ve deitirmeye baarabildiimiz
iin evde, arabada, i yerinde klima ve stma cihazlary-
la hep ayn scaklkta yayoruz. Azck souk ya da scak
rnek2:
oldu mu hemen ikyet eder olduk. "Oda scakl" olarak Marksizm'e gre toplumsal deime, toplumdaki snf ayr-
sabit bir scaklk oluturduk. nsanlar, Erzurum'da da An- mnn ortadan kaldrp, mlkiyet aralarnn toplumun ortak
talya'da da ayn scaklkta yaar hle geldi. lkenin byk mal olduu bir sre olarak mmkn grlrken; Liberaliz-
ounluu ayn tip yiyeceklerle besleniyor. Hangi ehire me gre toplumsal deime, bireyin zel mlkiyet hakknn
gitsek karmzda hamburgerciler, dnerciler, kebaplar... tannmas ve devletin mlkiyet aralarndaki tahakkmnn
vndmz yresel yemekler sadece televizyon prog- en aza indirilmesi ile mmkndr.
ramlar iin yaplyor sanki. Teknoloji snrsz eitlilie ola-
nak salamasna karn bizler benzer ya da ayn giysileri gi- Yukarda verilen paraya gre toplumsal deime hak-
yerek daha tekdze ve birbirine benzer yaamaya baladk. knda aadakilerden hangisi sylenebilir?
Bu parada anlatlanlar aadaki kavramlardan hangi- A) Toplumsal deiim her zaman olumlu sonular dour-
sine rnek oluturur? mayabilir.
B) Toplumsal deiim, toplumsal yapda meydana gelen
A) Toplumsal deime
deiimdir.
B) Toplumsal btnleme
C) Toplumsal deiimin yn her zaman ayn olmayabilir.
C) Toplumsallama
D) Toplumsal deimenin hz her toplumda ayn deildir.
D) Toplumsal sapma
E) Toplumsal deime kanlmaz, srekli ve gerekli bir
E) Toplumsal hareketlilik sretir.
Parada, teknoloji kullanmnn artmasnn toplumsal deiime yol atndan Marksizm ve liberalizm toplumsal deiimin ynn farkl biimde tanmla-
sz edilmektedir. mlardr.
Cevap: A Cevap: C

2. Toplumsal Deimeyi Etkileyen Faktrler b. Ekonomi

hh Ekonomik etkinlikler insan hayatnn her aamasnda yer ala-
a. Fiziki evre
cak kadar nemli, etkili ve kapsamldr.
hh Fiziki ya da corafi evre olarak da adlandrlan doal evre hh Ekonomik etkinliklerde ortaya kan olumlu veya olumsuz de-
kltrel oluumu, toplumsal yaplanmalar etkileyen faktrle- imeler toplumun kltrnn deimesine, fiziksel evrenin
rin banda gelmektedir. bozulmasna ya da yeniden ekillenmesine yol aabilecei
hh klim zellikleri, yeryz ekilleri, topran zellii, ormanlk gibi toplumsal snf ve tabakalarda hareketlilie, isizliin art-
alanlara uzaklk ya da yaknlk, blgenin yer alt ve yer st mas ya da azalmasna, bilim ve teknolojide deimelere yol
zenginliklere sahip olmas ya da olmamas toplumun ekono- aabilmektedir.
misini, geim durumunu, nfusunu, nfusun dalmn, r-
gtlenme biimini, kltrn, eitimini etkileyecektir.
hh rnein; bir blgedeki orman yangnlar, petrol ve maden

kaynaklarnn bulunmas, baraj yaplmas, iklim deiiklii vb. hh Btn bu deimeler retim ve tketim etkinliklerinin farklla-
etkenler toplumun deimesini ileriye ya da geriye doru et- mas, yeni siyasi oluumlarn ortaya kmasna neden olabilir.
kileyecektir.
rnek4:
Gney Pasifik'te yer alan, 10.000 civarnda nfusa sahip
rnek3: Tuvalu Devleti, yakn zamana kadar dnyann en yoksul
Bir ynetmen kyden kente g eden bir ailenin bandan lkesinden biriydi. nternet'te kendisine verilen "tv" lke
geenleri konu alan film ekmek ister. Onunla rportaj ya- uzants, milyonlarca dolara bir irkete taklnca lke bir gn
pan gazeteci, "Bu konu defalarca ilendi, siz neden bir kez iinde zenginleti. Ancak Tuvalu yok olmak zere. Deniz se-
daha ekmek istiyorsunuz?" diye sorduunda ynetmen u viyesinin metre stndeki bu ada devleti, kresel snma
aklamay yapar: Hemen herkes g etmi veya g hlin- sonucu 15-20 yl sonra sularn altnda kalma tehdidiyle kar-
de bu lkede. Kendisi deilse babas, o da deilse dedesi karya. Yinede ellerine geen parayla tketim ruhunu bir
g etmitir bir yerlerden. "Adn ne?" sorusundan sonra so- rpda benimseyen ada halk harl harl otel, lokanta, gece
rulan ilk soru "Nerelisin?"dir. Buna verilen rnein "stanbul" kulb ina etmeye balad. Hatta yer kalmad iin me-
cevab yeterli gelmez. "Aslan nerelisin?", "Doma byme zarlklarn stne bile binalar yapld. Adann yollar genile-
stanbulluyum." O zaman da "Baban nereden gelmi, sen tildi, asfaltland, baz yeil alanlar oto mezarlna dnt.
onu syle." Bu nedenle daha ok filmi ekilir gn. Bunlarn sonunda yeni yaam tarzyla birlikte ada halknda
ar imanlk, eker, yksek tansiyon gibi hastalklar hzla
Bu parada lkemizde youn olarak gereklii vurgu- artt. Adadaki "biz duygusu" yerini "ben duygusu"na brakt.
lanan kyden kente ge, aadakilerden hangisinin
neden olduu sylenemez? Bu para, toplumsal deimeyi etkileyen unsurlardan
hangisini vurgulamaktadr?
A) Kent yaamnn ekiciliinin
A) Fiziki evre
B) Baz mesleklerin geerliliini yitirmesinin
B) Ekonomi
C) Tarmda makine kullanmnn artmasnn
C) Modernleme
D) Kentlerin heterojen bir yapda olmasnn
D) Bilim ve teknoloji
E) Eitim ve salk gibi ihtiyalarn
E) Kitle iletiim aralar
Tuvalu Devleti'ndeki deiimi balatan faktr ekonomik canlanmadr.

Kentlerin farkl yapdaki insanlardan olumasnn kentlere gn nedenlerin-
den biri olduu sylenemez. Cevap: B
Cevap: D

c. Modernleme
hh Avrupa'da Sanayi Devrimi ile birlikte lkelerin toplumsal yap-
lar hzl bir biimde deimi ve geleneksel deerlerin yerini
yeni deerler almtr.
hh Sanayileen ve modernleme srecini tamamlayan toplum-

lar, birtakm sorunlarn halletmiler ama yeni ve bambaka
sorunlarla yz yze gelmilerdir.
hh Gelime ve modernleme yolundaki lkeler ise teknolojiler- Modernleme manevi kltre sahip karak gelimedir.
den yararlandklar lkelerin deer yarglarn benimseme ile
kar karya kalmaktadr.
rnek5:
hh letiim teknolojilerinde meydana gelen hzl gelimeler dn-
Bir toplumda,
yay klterek bir kye dntrrken; toplumlarn birbirle-
rinden haberdar olmalar da kanlmaz olmaktadr. mesleki farkllamaya dayal i blm ve snflar aras
geirgenlik
bilimsel alanda ilerleme ve hzl teknolojik gelimeler,
sanayi retiminin gelimesi ve verimlilik art

hh Farkna varlan yeni yaam biimleri iletiimin gc ile toplu-
mun katmalarna nfuz etmekte, toplumsal ilikilerin niteliini katlmc ve demokratik bir siyasal sistem
etkilemektedir. durumlarnn gzlenmesi, aadaki kavramlardan han-
hh Toplumlar kendilerinden daha ileri olan lkelerin sahip olduu gisine rnek oluturur?
koullara bir an nce ulamak istemektedirler.
A) Modernleme
hh Bu durum bilimsel teknolojik, sanatsal, kltrel, siyasal, eko- B) Kreselleme
nomik yani maddi ve manevi imknlardan yararlanma arzu-
C) Demokratikleme
sunu artrmaktadr.
D) Toplumsal btnleme
hh Modernleme daha ziyade gelimi lkelerdeki yeniliklerin
E) Ak snf tabakalamas
taklit edilmesi ya da benimsenmesi esasna dayanr.
Gnmz toplumlarn, modern toplumlarn kurumlarn, deerlerini, teknoloji-
hh "Modernleme" modern toplumlarn kurumlarnn, deerleri- lerini vb. alkanlklarn benimsemesi srecine modernleme denir.
nin, teknolojik rnlerinin alnmas, iliki biimlerinin, retim Cevap: A
ve tketim alkanlklarnn benimsenmesi srecidir.
d. Kreselleme
hh Son zamanlarda sosyal bilimler alannda ne kan kavram-
lardan biri de kresellemedir.
hh Modernleme abas iine giren toplumlarda olumlu birtakm hh Kreselleme, 20. yzyln ikinci yarsndaki gelimeleri adlan-
deimeler olmakla birlikte atmalarn da yaand grl- drmak iin kullanlan bir kavramdr. Bu gelimelerin ekonomik,
mektedir. siyasi, sosyal, teknolojik ve kltrel ynleri bulunmaktadr.
hh Toplumsal kurumlarn retim biimlerinin, iliki biimlerinin hh En basit tanmyla "kreselleme" telekomnikasyon, yksek
deimesi gelenekler, kltr, ahlak zerinde etkili olabilmek- teknoloji endstrileri ve tamaclktaki byk gelimeler so-
tedir. nucunda ulusal dzeydeki btn faaliyetlerin dnya dzeyine
aktarlmasdr.

hh Toplumlar yeryznde olup bitenlerde giderek daha ok ha- hh Kresellemede toplumsal kimliin ve aidiyet bann zl-
berdar olmakta, eylem ve deneyimlerinden etkilenmekte, mesi gibi olumsuz etkiler yaanabilmektedir.
bunlar paylamakta ve yaymaktadrlar.
hh Kresellemenin yeni bir uygarln ortaya kmas, nitelikli
insan yetitirilmesi, bata eitim ve salk olmak zere top-
rnek6: lumlar aras paylamn artmas gibi olumlu etkileri de vardr.
hh Deiik lkelerden insanlar bir araya gelmekte; mal, hizmet

mrnde fok bal grmemi insanlar, fok balklarna
ve fikir alveriinde bulunmakta ve birbirlerinin deneyimlerin-
yaplan ikencenin cep telefonu ile ekilen grntlerini
den yararlanmaktadrlar.
internetten izlediklerinde zlerek yine internet zerinde
rgtlenip bunu protesto edebiliyorlar. Einden iddet g- hh Kreselleme, "rekabet edilebilirlik" kavram ile de yakndan
ren biri dnyann br ucunda bile olsa destek ve yardm ilikilidir.
grebiliyor. Yedi milyarlk dnyada kitle iletiim aralarnn
hh Kreselleme ile ortaya kan bu kavram, bir lkenin, "ulusal
sayesinde artk "Beni kimse anlamyor.", "ok yalnzm."
politikasn" kresel pazarn gereklerini, rakiplerine gre daha
gibi dnceler nemini yitiriyor. Dier yandan ekonomik
etkili karlayabilme yeteneinde olacak ekilde srdrebil-
krizle uraan Yunanistan'n, avro para birimini brakabilme
mesidir.
ihtimalinin uluslararas yatrmclar altn almaya yneltmesi
sonucu fiyatlarn artmas, kendi hlinde yaayan, hayatnda
hi bilgisayar kullanmam sadece akrabasnn dn iin
altn alacak olan Aye Teyze'yi etkilemektedir.
Bu para aadaki kavramlardan hangisine rnek

oluturmaktadr?
A) Kreselleme
rnek7:
B) Modernleme Kreselleme bir yandan bilgi, para, i gc, rn ve hiz-
C) Toplumsal hareketlilik metlerin dnya leinde dolamna imkn salamakta ve
dnyay kresel bir ky hline getirmekte iken dier yandan
D) Toplumsal norm
da yerel ve ulusal baz unsurlar canlandrmaktadr. rne-
E) Toplumsal zlme
in, Kars'n bir kynde yaplan bez bebekler nternet arac-
Kitle iletiim aralar, teknolojik rnlerle yerel unsurlarn tm dnyaya yaylp lyla Trkiye'nin her yerinden, hatta yurt dnda bile talep
kullanlmas srecine kreselleme denir.
grmekte ve satlabilmektedir.
Cevap: A
Bu para aadaki yarglardan hangisini vurgulamak-
hh Seyahat, iletiim, finansman, ticaret, spor karlamalar, tadr?
meslekler ve mzik artk tek bir lkenin snrlar iinde kal-
mamaktadr. A) Kreselleme, kltrleri zamanla birbirine benzetir.
hh Biliim teknolojilerinin ucuzlamas ve yaygnlamas bilgi ak- B) Kreselleme ekonomik refah salar.
n hzlandrmtr. C) Kreselleme, btn kltrlere kendini tantma olana
verir.
hh Zaman, mekn ve mesafe alglamalar deimi, kltrleme
sreci ivme kazanarak kresel deerler olumutur. D) Kresel iletiim, her trl rekabeti mmkn klar.
E) Kreselleme, toplumsal deimeyi de beraberinde
hh Kreselleme nfusun farkllamas, ekonomik dnm,
getirir.
aile biimleri ve yaam tarzlarnn deimesine yol amtr.
Kreselleme sonucunda dnya kk bir ky hline geldiinden yerel kltr-
hh Kresellemenin toplumsal deimeye etkilerinden biri de ler dnyaya kendi kltrn tantabilmektedir.
yerel olann ortadan kalkmas ya da nemini kaybetmesidir. Cevap: C

hh Kreselleme ulusal hkmetlerin rollerini azaltm kresel

rnek8:
rekabetin lkelerden ok uluslararas irketler arasnda olma-
sna yol amtr. Kreselleme; corafyann toplumsal ve kltrel dzen-
hh Artk kresel rekabet ngiltere ile Almanya, Japonya ile ABD lemelere dayatt kstlamalarn azald, insanlarn bu
veya Avrupa ile ABD arasnda olmaktan ok, bu lkelerin azalmay giderek daha fazla fark etmeye baladklar bir
uluslararas irketleri arasnda olmaktadr. sreken yerelleme kavram; kltrel olarak tanmlanm
kimliklerin ortaya kn ve yaylmasn aklamak iin kul-
lanlmaktadr. "Kyerelleme" kavram ise kreselleme ve
yerelleme kavramlarnn birletirilmesiyle oluturulmutur
ve dnyann hem kreselletiini hem de e zamanla bi-
imde yerelletiini anlatmaktadr. Kreselleme dnya l-
eindeki benzemeyi, yerelleme ise aksine farkllamay
getirmektedir. Kart gibi grnen bu iki sre aslnda birbi-
rini tamamlamaktadr.
hh Kresellemenin medya ve kltr zerindeki etkisinin artma- Buna gre aadakilerden hangisi, kyerelleme olgu-
syla birlikte dnyada reklamclk, tketim kalplar, yayn ie- suna rnek tekil eder?
rikleri ve bilgi standartlar giderek birbirine yaknlamaktadr.
A) Uluslararas markalarn yaygnlamas
hh Kltrel kreselleme, grntler ve semboller araclyla
B) Halkn yerel ynetimlerde sz sahibi olmas
yaanmaktadr.
C) retim ve tketimin standartlamas
hh Kresel srete medya kartelleri ve tekelleri oluma tehlikesi
D) Ky ve kasabalarn internet sitesi kurmas
de her zaman mevcuttur.
E) Organik tarmn yaygnlamas
hh Medya sahiplerinin baka sektrlerde faaliyet gstermesi,
Kreselleme evrensel ve yerel unsurlarn bir arada kullanlmasdr. Ky ve ka-
kamu ihalelerine girmeleri, medya gcnn kiisel karlar saba, yerel, internet sitesi evrenseldir.
iin kullanlabilecei endiesini de gndeme getirmektedir. Cevap: D
e. Bilim ve Teknoloji
hh Bilim ve teknoloji insanolunun, doa yasalarn bulma ve
ona egemen olma abalarnn sonucu olarak ortaya km
ve gelimitir.
hh Bilimsel ve teknolojik gelimeler doann, insan ihtiyalarn

giderecek ekilde yeniden dzenlenmesine imkn salam
ve insan ilikilerini, normlar, kurumlar, deerleri, dn
biimini deitirmi ve dntrmtr.
hh rnein; ulam ve iletiimin hzlanmas meydana gelen olay-

lar hakknda bilgi edinmeyi ve tepki vermeyi abuklatrmtr.
hh Salk ve eitim gibi alanlarda elde edilen bilgi ve bulgularn

Kresellemenin etkileri tm dnyada hissedilmektedir. paylam kolaylamtr. Bu alanlarda yeni yaplanma ve mo-
deller gelitirilmitir.

hh Bu deiim ve dnmn olumlu sonular yannda doal hh Sivil toplum rgtleri araclyla toplumsal denetime katlma,
evrenin zarar grmesi ve bu durumun yeryznde canl var- siyasal ynetim organlarna bask yapma, kamuoyu olutur-
lnn devamn tehdit edecek boyutlara ulamas gibi olum- ma ve atmaya yol aacak durumlarn ortadan kalkmas
suz sonular da vardr. demokratik hak arama ile salanabilir.
hh Bilim ve teknolojinin salad kolaylklar yannda evrenin hh atma ortamndan uzak bir demokratikleme toplumun kal-
zarar grmesi, sosyallemeyi engellemesi, ar bireyselle- knmas, ilerlemesi, gelimesi ksaca toplumsal deimenin
me, toplumsal balarn zlmesi, mahalli kltrlerin kaybol- olumlu ynde gereklemesinin teminat olarak grnmekte-
mas, kitle imha silahlarnn artmasyla sava riski ve salkla dir.
ilgili yeni sorunlar ortaya kmtr.
rnek9:
1868'de ilk trafik klar Londra'da kullanlmaya baland. Demokratik toplumlarda halk adna meclis karar verir.
Daha motorlu aralarn olmad, yalnzca at arabalarnn
olduu bir devirde, trafik klarnn hizmete sunulmasnn
g. Kltr
nedeni, arabalar deil "zel" yayalard. Asl ama, meclis hh Evrensel nitelikte olan maddi kltr geleri, toplumlarn klt-
yelerini ve asilleri korumakt. Gnmzdeyse trafik kla- rn olumlu ya da olumsuz olarak deitirebilmektedir.
rnn kullanm amac ok deimitir.
hh Kltrel alandaki deimeler farkl toplumlarn kltrlerine
Bu paraya dayanarak aadaki yarglardan hangisine kar hogrl olma, kendi kltrn tanma ve sahip kma
ulalabilir? bilinci gelitirmeye katk salayabilir.
A) nsan ihtiyalar zamanla ok eitlenmitir. hh Kltrel farkllklarn insanln zenginlii olarak grmek kl-
B) Teknoloji toplumsal yaama gre ekillenir. trler aras anlama ve ibirliini salar.
C) Teknolojinin bir lkedeki kullanm baka lkeleri de et-

kiler.
D) Toplum gelitike toplumsal kurumlarn ilevi de dei- hh Kltrel farkllklarn olumlu katklarnn yannda kltrel yoz-
ir. lama ve milli birlik bilincinin zayflamas da sz konusu ola-
E) Teknoloji gnmzde her alanda kullanlmaktadr. bilmektedir.
Teknolojik yenilikler uygun ortamlarda benimsenerek yaygnlar. hh Emperyalist lkelerin kendi kltrlerini benimsetmek iin har-
Cevap: B cadklar zel abalar nedeniyle kendi kltrne yabancla-
ma gibi olumsuz deimeler olabilmektedir.
f. Demokratikleme
hh Deien dnyada ynetim anlay ve biimlerinin ayn kalma-
s beklenemez.
hh Toplumlarn hem kendi kltrel deerlerine uygun yaamalar
hh Demokratikleme insanlara daha fazla zgrlk alan, y- hem de farkl kltrlere ak olmalar durumunda varlklarn
netime katlma hakk, hak arama rgtlerine katlma olana srdrebileceklerini sylemek kltrn nemi ve ilevini bi-
salamaktadr. tirir.

hh Aksi takdirde kltr emperyalizminin etkisiyle kltrel yozla- hh Yeni bilgiler, kltrel deerler, normlar duygu ve dnceler
mann olumasyla birlikte, milli birlik bilincinin zayflamas, kitle iletiim aralaryla akl almaz bir hzla yaylmakta, uzak-
toplumsal aidiyet bann zlmesi, toplumsal kimliin kay- lk ve mekan kavramlar deimektedir.
bedilmesi, gven duygusunun zedelenmesi kanlmazdr.
hh Bireyin toplumsallamasnda kitle iletiim aralar, aile ve ei-
hh Toplumsal deime maddi kltr gelerinde daha hzl ger- tim kurumlar kadar etkili ve neredeyse onlarla yarr hle
eklemektedir. gelmitir.
hh Hzl deiimler toplumlarda sarsntlara, deerler atmas-

na, bunalma yol amaktadr.
hh Deimeyi olabildiince bunalmsz gerekletirmek manevi hh Kltr emperyalizmi, kitle iletiim aralaryla daha etkili duru-
kltre gereken nemi vermek, her toplumun kendi kltrel ma gelmitir.
deerlerine uygun yaamas ile olabilir.
hh Kitle iletiim aralarnn hzl gelimesi ve yaygnlamas ye-
rel kltrleri ortadan kaldrmaktadr.
hh Ayrca milli kltrler "tek tipleme" tehlikesiyle kar karya

kalmaktadr.
h. Demografi
hh Demografya (nfus bilimi); nfusun saysn ve younluunu,
blgesel ve sektrel dalmn, niteliini, nfus art hzn,
nfus hareketliliklerini ve nfus ile ilgili btn olay ve olgular Televizyon
inceleyen bir bilimdir.
hh Hem elendirme hem de eitme ilevini, insanlar hibir zah-
hh Bir lkede nfusun art hz toplumsal deimeyi olumlu ya mete sokmadan gerekletiren televizyon, i yaparken, kitap
da olumsuz ynde etkilemektedir. okurken, hatta elenirken bile izlenebilme zelliine sahiptir.
hh Televizyon milyonlarca insan tarafndan kolaylkla ve yaygn-

lkla izlenebilen iletiim aracdr.
hh Nfusun blgelere gre farkl hzlarda art blgeler aras hh nsann be duyusunu sanal da olsa harekete geiren televiz-
dengesizliin gelimesine ekonomik, kltrel ve sosyal prob- yon, amzn en nemli eitim aralarndandr.
lemlere neden olmaktadr.
hh Olumlu kullanmnda ayn anda milyonlarca insan olumlu
hh Nfus i gler yoluyla belirli blgelerde ya da kentlerde top- yne kanalize edebilme zelliine sahiptir.
land zaman bu durum arpk kentlemeye neden olmak-
hh Olumsuz kullanmnda ise en tehlikeli silahtan daha etkili,
tadr.
sinsi bir zehir gibi insanlar yok etme gcne sahip olabilmek-
hh Nfusun nitelii (eitim seviyesi, cinsiyet dalm, genle- tedir.
rin ve yallarn oran, alanlarn says, gen yal oran,
doum lm oran vb.) toplumsal deiimleri olumlu ya da
olumsuz etkilemektedir.
nternet
hh nternet "sosyal kimlikten bamsz iletiim" salamaktadr.

Bu kavram yle aklanabilir:
. Kitle letiim Aralar
hh Gerek hayatta insanlarn bir araya gelip konutuklar tart-
hh nsanlarn birbirleriyle iletiim kurmak iin kullandklar en tklar ortamlar, gelir seviyesi, eitim ve mesleki yaamlarna
nemli kltrel geler "dil" ve "kitle iletiim" aralardr. gre deimektedir.
Sorusu
retmen
Toplumsal deimenin byk bunalmlara yol amadan

gereklemesi iin ne yaplmaldr?
Toplumsal deime zamana yaylarak aama aama gerekletiril-

melidir.

hh Ama internette rk, renk, dil, din zellikler nemini yitirmek- hh leri ya da geri gibi deer yargs iermez.
te, insanlarn birbirleri arasndaki iliki n yargsz bir ekilde
hh Buna karlk toplumsal gelime, toplumsal deimenin bir
olumaya balamaktadr.
yorumu olup belli ltlere gre ileriye doru bir deimeyi
hh Gerek hayatta meslei yznden hor grlp grne ifade eder.
nem verilmeyebilecek birisi, burada daha nceden hak edip
de gremedii saygy grebilecek, dnceleri dikkate al-
nabilecektir.
hh Toplumsal alandaki tm ilerlemeler gelimeyi ifade ettii iin

ilerleme kavram deer yargs ierir.
hh nternetin salad olanaklardan en nemlisi bilgi paylama
zelliidir.
1. Toplumsal Gelimenin Gstergesi Olarak
Toplumsal Byme
hh Bu sayede renen, yarglayan ve katlmc insan yaplar
olumaya balamakta ve "netda"lar olumaktadr. hh Toplumsal gelime, toplumsal yaamn btn alanlarndaki
ileriye ynelik deimeleri ifade eder.
hh Netdalar gr ve nerilerini kurumlara ve insanlara iletebil-
mekte ve sorularna cevap alabilmektedir. hh zellikle ekonomik, siyasal ve kltrel kurumlardaki yapsal
deimeler toplumsal gelime ile ok yakndan ilgilidir.
hh Kendi zgrlklerini snrszca yaarken, dier kullanclarn
hak ve zgrlklerine mdahale etmemek nemlidir. hh Toplumsal gelime, nceleri daha ok ekonomik gelime ola-
rak deerlendirilmekteydi.
hh Gerek hayatta dikkat edilen ahlaki kurallara sanal ortamda
da uymak gerekmektedir. hh Gnmzde ise toplumsal gelime ekonomik taleplerle bir-
likte demokratik talepleri de kapsyor. Toplumsal gelimenin
unsurlarn temel balk altnda toplayabiliriz. Bunlar: Eko-
nomik byme, orta tabaka genilemesi ve demokrasidir.
a. Ekonomik Byme
hh Ekonomik alandaki bymeler, toplumsal gelimenin btn-
ne yansr.
hh Ekonomik byme, ekonomik alann yalnzca bir ynde (r-

nternet kltrleri etkileme gcne sahiptir. nein; gelir dzeyinin art) gelimesi anlamna gelmez.
hhB. TOPLUMSAL GELME, hh Ekonomik byme, retimin btn unsurlarndaki deimeyi

ifade eder.
BTNLEME VE ZLME hh Sermaye birikiminin artrlmas, emein nitelikli hle getiril-
hh Toplumlar yaam tarzlarn daha ada bir hle getirebilmek mesi, yaratlan ekonomik deerlerin toplumun btn yeleri-
amacyla sosyal, siyasal, kltrel ve ekonomik alanlarda faa- ne retime katks orannda dengeli blmnn salanm
liyetlerini gn getike artrmaktadr. olmas, ekonomik bymenin temel gstergeleridir.
hh Geleneksel toplumdan modern topluma doru gerekleen

deiim srecinde maddi ve deerler deiirken, bu deerler
arasnda bir denge kurulmas gereklidir.
hh Toplumsal deime temelde ntr bir kavramdr ve herhangi hh Ekonomik byme ayn zamanda sanayi, tarm ve hizmet
bir yn belirtmez. alanlarndaki dengeli gelimeyi de gerektirir.

hh "Kii bana den milli gelir", bir lkede bir yl boyunca re- hh Orta tabakann genilemesi iin, devletler eitli ekonomi po-
tilen mal ve hizmetlerden elde edilen gelirin toplam nfusa litikalar uygularlar. Bunlardan biri, retime katlan unsurlarn
orann ifade eder. elde ettii gelirlere adil vergilendirme uygulamasdr.
hh Ekonomik byme orannda "milli gelirde" artma, "kii bana hh rnein; geliri yksek olandan daha fazla, geliri dk olan-
den milli gelirde" de artmaya neden olur. dan daha az vergi alnmas gibi.
hh Milli gelirin bireylere dengeli datlmas toplumsal huzur, da-

yanma iin de arttr.
hh Sosyal devletler, toplad vergiler ile toplumsal gruplara eit

ve daha kaliteli salk, eitim, gvenlik hizmetleri, yeni i ola-
naklar salarlar.
hh Orta tabaka olanaklarnn meslek ve gelir gruplarna eit sa-

lanmas, orta tabakann gerek saysal, gerekse de niteliksel
genilemesine neden olur.
hh Sosyal devlet, bireylerinin orta tabaka olanaklarndan en ge-

Ekonomik byme toplumsal gelimeyi salar. ni lde yararlanmas iin ekonomik bymeyle birlikte ge-
rekli dzenlemeler yapar.
b. Orta Tabaka Genilemesi
hh alma yaamnda, sosyal hizmet ve gvenlik kurumlarnn
hh Toplumsal tabakalar, yaratlan ekonomik deerlerin bll- kapsamlarn geniletir.
mesine gre ekillenir. Milli gelirden alnan paya gre tabaka- hh rnein; salk ve ihtiyarlk sigortalar oluturur, isizlik sigor-
lar geniler ya da daralr. tas verir. Meslek oda ve birlikleri, sendikalar, dernekler gibi
hh Toplam milli gelirin retime katlan unsurlarca paylalmas, sivil toplum kurulular ile ibirlii yapar.
farkl gelir gruplarn ve uzmanlam i blmn, meslek
gruplarn ortaya karr.
hh Toplumsal tabakalar; farkl gelir dzeylerine, meslek gruplar-

na ve eitim, salk, sosyal, kltrel hizmetlerden yararlanma
ltlerine gre biimlenir.
hh Milli gelirin blm sonucunda toplumsal tabakalarda ger-

2. Hukukun stnl, Demokrasi ve nsan
ekleen "daralma" ve "genileme" toplumsal deimenin ne Haklarndaki Gelimeler
ynde olduunun temel ltn bize verir.
hh Toplumsal gelime iin sadece ekonomik byme yeterli de-
hh Genileme "orta tabaka" ynnde olaca gibi "st" veya "alt" ildir.
tabaka ynnde de olabilir.
hh Toplumsal gelimenin gereklemesi iin toplumun ynetim
hh Sosyal devletler orta tabaka olanaklarn ve orta tabakann biiminin demokratik olmas, hukukun stnl ilkesinin be-
bu olanaklardan daha fazla yararlanmas imknn artrarak nimsenmesi ve insan haklarna dayanmas gerekir.
ekonomik bymenin toplumsal gelime ynnde olmasn
hh Yaama hakk bata olmak zere dnce ve inan zgr-
salamaya alrlar.
l, zel hayatn gizlilii, seme ve seilme hakk, seyahat
hh Orta tabakann geni olmas toplumun ekonomik olarak geli- zgrl vb. hak ve zgrlkler anayasa ile gvence altna
miliini ve refah dzeyinin ykseliini gsterir. alnmaldr.
Sorusu
retmen
Toplumsal gelime, toplumsal ilerlemeden hangi ynyle

farkldr?
Birok alanda birden gereklemesiyle

hh blm toplumsal btnlemenin gereklemesi iin birincil

gelerdendir.
hh nsanlar toplumsal ihtiyalarn karlamak iin ilevsel bir g-

rev dalm yapmak zorundadrlar.
hh Emile Durkheim toplumsal btnlemeyi iki kategoriye ayra-

rak incelemektedir.
"Mekanik dayanma", yz yze ilikilerin ve basit i bl-

Sosyal devlette vatandalar anayasa gvencesi altndadr. mnn olduu toplumlarda grlr.
"Organik dayanma" ise farkllam ve uzmanlam, bir

hhC. TOPLUMSAL BTNLEME, i blmnn olduu toplumlarda ortaya kar.
TOPLUMSAL ZLME VE TOPLUMSAL
ZLMENN NEDENLER
hh Gnmz toplumlar i blmnde uzmanlamann artt,
ikincil ilikilerin egemen olduu, kentlemenin artt organik
dayanma arlkldr.
1. Toplumsal Btnleme
hh Toplumsal i blmnde ilevsel zorunluluu, farkllama ve
hh Toplumsal yap grup, kurum ve kurululardan oluan bir b-
atmaya ramen toplumsal bir btnlk iinde gerekleir.
tndr.
hh Toplumu meydana getiren paralarn uyum iinde birbirlerini b. Mana Etrafnda Btnleme
tamamlamalar srecine "toplumsal btnleme" denir.
hh Toplumsal yaplar, ekonomik byme ile birlikte farkllam,
hh Toplumsal btnleme, toplumun varln ve birliini srdr- uzmanlam, i blmne doru gelimilerdir.
mesini salar.
hh blmne paralel olarak "mekanik dayanmadan", "orga-
hh Toplumsal btnleme iin orta tabakann genilemesi gere- nik dayanmaya" doru bir geliim grlmtr.
kir.
hh Toplumsal i blm farkllama ve elikileri dourmasna
hh Tersi durumda alt ve st tabakalar arasndaki uurum geni- ramen, toplumsal btnlemeyi de beraberinde getirir. Bu
leyecek, toplumsal huzursuzluklara yol aacaktr. btnleme milli ve manevi deerler etrafnda birleilerek ta-
mamlanr.
hh Bir baka deyile insanlarn sadece i blmne dayal olarak

btnlemeleri yeterli deildir.
hh Toplumsal btnleme iin fonksiyonel btnleme ve mana
etrafnda btnleme gereklidir. hh Ayn zamanda manevi deerler etrafnda da bir araya gelmek
zorundadr. Bu bir araya gelme, dayanmann sosyal ynn
a. Fonksiyonel Btnleme ifade eder.
hh Toplumda eitli ilevlerin yerine getirilmesi iin insanlar ara- hh levsel anlamda bir makineye veya bir organizmaya benzeti-
snda i blm yaplmas zorunludur. len toplumun "ruhunu" manevi deerler oluturur.
hh amzda i blm, uzmanlam meslekleri, kurulular hh Onu kendisi yapan, kendine zg klan, dier toplumlardan
ortaya karmtr. ayran manevi deerleridir.
hh Toplumlar varln, toplumsal i blm etrafnda mesleki uz- hh Manevi deerler zerinde uzlaan bir toplumun birliktelii bir
manlamaya dayal kurum ve rgtlerle gerekletirir. makinenin almasna benzer.

hh Nasl ki makinenin herhangi bir paras eksikken almazsa hh Toplumsal deimenin ok hzl olduu durumlarda, toplumsal
toplumda da manevi deerler zerinde uzlama yoksa birlik- zlme artan bir eilim gsterir. nk genellikle bireyler bu
ten sz edilemez. hzl deimeye ayak uyduramamaktadrlar.
hh Bir toplumda ekonomik bymede yeterli dzeye gelinse de hh Uyumsuzluk ise atma ve elikileri artrr. Bu nedenle top-
manevi deerler etrafnda asgari dzeyde ortak bir uzlama lumsal zlme, toplumda istenmeyen bir durumu anlatr.
ve dayanma yoksa toplumsal btnleme sreci gerekle- hh Toplumda maddi kltr geleri deimesine ramen, manevi
mez. kltr geleri buna uygun olarak deimiyorsa kltrel gecik-
me ortaya kar. Bu durumda toplumsal zlme de hzlanr.
hh Bir toplumda maddi kltr gelerinin deiimi, manevi kltr

hh Toplumsal deimeye ramen bir btnlk salanabiliyorsa, gelerinde dzenlemeler gerektirir.
bu durum toplumsal btnlemenin fonksiyonel ve manevi hh Kltrn maddi yan ile manevi yan arasndaki uyumlu dei-
ynlerinin dinamik srecinden kaynaklanmaktadr. me toplumsal gelimeyi artrr.
hh Toplumsal dayanma gruplar arasnda ya da toplumsal s- 3. Toplumsal Dlanma

nflarn kendi iinde gerekleebilecei gibi, toplumun btn
yeleri arasnda da gerekleebilir. hh Toplumsal dlanma dinamik bir kavramdr ve bir sretir.
hh Toplumsal dayanmann en belirgin rnekleri ulusal bam- hh "Toplumsal dlanma" bireyin toplumda sosyal btnlemesini
salayan sivil, politik, sosyal ve ekonomik sistemlerin tmn-
szlk savalardr.
den ksmen ya da tamamen yoksun olma srecidir.
hh Bir milletin varln srdrebilmesi ancak ulusal bamszl-
hh Toplumsal dlanmann belli bal nedenleri arasnda i gc
yla mmkndr.
piyasasndaki deiim, gelir dalmndaki adaletsizlik ve yok-
sulluk, sosyal korumann yetersizlii ve eitsizlik saylabilir.
hh Kresellemenin getirdii serbest rekabet ortamnda emein

ucuz olduu gelimekte olan lkelerde "alan yoksul" kavra-
m olumutur.
hh Dk gelirli bireyler gelirlerinin byk bir ksmn ya da ta-
mamn asgari yaam gereksinimleri iin tketmekte, eitim
ve kltr gibi faaliyetlere yeterince kaynak ayramamaktadr.
Bamszlk sava toplumsal dayanma rneidir.
hh alan yoksul kimseleri yaam koullarnn zoruluundan
2. Toplumsal zlme dolay sosyal yaamla olan balar zayflamaktadr.
hh "Toplumsal zlme", toplumdaki yelerin toplumsal deerle-

re, normlara, kurumlara ya da denetim biimlerine uyumlarn
yitirmeleri sonucu toplum yaamnda zlmeler olmas ek-
linde tanmlanabilir.
hh Byle bir durumda doal olarak iddet, alkolizm ve ruhsal bo-

zukluklar artacak, bu nedenle ibirlii, ortak inan ve deer-
ler, birlik ve btnlk azalacaktr.
Gnmz toplumlarnda insanlar yalnzlamaktadr.

4. Toplumsal zlmenin Nedenleri hh Bu kurulularn yetersiz olmas ise toplumsal zlmeye ne-
den olur.
hh Toplumsal zlme baladnda toplumsal kurumlar birbiriyle
uyumlu bir ekilde almad gibi toplumun manevi deerle- d. Demokratik Kurumlama Yetersizlii
rinden bir kopu yaanr.
hh Demokrasi, aralarnda hibir ayrlk gzetmeksizin btn va-
hh birlii zayflar hatta ortadan kalkar. Toplumsal kurumlar ken- tandalarn ynetime katlmasn ifade eder.
di grevlerini yapamaz hle gelebilir.
hh Demokrasilerde yetkileri halkn adna parlamenterler kullanr.
hh Toplumun gelimesi ve ilerlemesi yavalar veya duracak du- Bu parlamenterler anayasa ve yasalara uymak zorundadrlar.
ruma gelir.
hh Demokratik ynetimlerde bireylerin grevleri sadece oy ver-
hh Toplumsal sorunlar artar. Toplumun bir btn olarak varln mekten ibaret deildir.
srdrebilmesi tehlikeye girer.
hh Oy verme yoluyla kendi temsilcilerini seen toplum yeleri,
hh Toplumsal zlmenin en nemli nedenleri; tabakalarn fark- ayn zamanda setii temsilcileri denetleme ve gerektiinde
llamas, insan hak ve zgrlklerinin kstlanmas, rgtlen- ona verdii yetkiyi geri alma hakkna sahiptir.
me yetersizlii, demokratik kurumlama yetersizlii, milli birlik
hh Denetleme siyasi partiler, kitle iletiim aralar, sendikalar
bilincinin zayflamasdr.
dernekler gibi sivil toplum rgtleriyle gerekletirilir.
a. Tabakalarn Farkllamas hh Bireyler bu rgtler araclyla, talep ve nerilerini ifade
ederler.
hh Toplumda alt, orta ve st bakalar arasnda gelir dzeyi ve
yaam biimi bakmndan ok byk farklarn olumas top- hh Demokratik kurumlama yetersiz ya da ilevsiz ise, bireyler
lumsal dayanmay ve btnlemeyi olumsuz ynde etkiler, isteklerini yneticilere aktaramazlar. Byle bir toplumda ise
bozar. Bu da toplumsal kargaaya sebep olur. zlmeye uygun bir zemin oluur.
b. Temel Hak ve zgrlklerin Kstlanmas

hh Hak ve zgrlklerin kstland toplumlarda bireyler gven
duygularn yitirirler.
hh Gven duygusunun yitirilmesi zellikle adalet duygusunun

zayflamasna ve toplumsal kurumlara gvensizlik duyulma-
sna yol aar.
hh nk bireyler, kendi taleplerinin gerekletirilmesi amacyla

c. rgtlenme Yetersizlii baka yollara sapacaklardr. Bu durumda toplumsal zlme
ve atmalarn zemini genileyecektir.
hh Bireyler ihtiyalarn gidermek iin tek balarna yeterli ola-
mazlar. e. Milli Birlik Bilincinin Zayflamas
hh nsann yaamn srdrmesi, ihtiyalarnn giderilmesi iin
hh Milli birlik, toplumsal btnln salanabilmesi asndan zo-
toplumsal kurumlar ve ekonomik rgtlere ihtiya vardr.
runludur.
hh Bir toplumda yeterli dzeyde okul, hastane, yurt, bakm evi
hh Manevi deerler etrafnda btnlemeyle milli birlik salanr.
vb. kurulularn olmas, te yandan sendika, dernek ve mes-
lek odas gibi sivil toplum kurulularnn varl toplumsal b- hh Toplumu oluturan bireylerin bu bilince sahip olmamalar do-
tnlemede etkilidir. al olarak zlmeye neden olur.

TOPLUMSAL DEME VE GELME Konu Testi - 1
1. Avrupa'da Sanayi Devrimi ile birlikte lkelerin sosyal ya- 4. Cumhuriyetin ilk yllarnda ekonomi, eitim, siyaset kurum-
plar hzl biimde deimi, geleneksel deerlerin yerini larnda ok hzl bir deiim yaanrken; aile, ahlak, din ku-
yeni deerler almtr. Her toplumda maddi ve manevi ola- rumlarndaki deiimin ok yava olduu gzlenmektedir.
naklardan yararlanma istei artmtr. Az gelimi lkeler, Bu gzlem aadaki yarglardan hangisini destekler?
bu ynde ilerlemi olanlar izlemeye balamtr.
A) Her toplumsal kurumun deiim hz ayn deildir.
Bu durum aadakilerden hangisiyle adlandrlr?
B) Baz temel kurumlarda hibir zaman deiim yaan-
A) Toplumsal ilerleme maz.
B) Modernleme C) Yerleik toplumsal kurumlar dierlerinden daha yava
C) Toplumsal hareketlilik deiir.
D) Kltrel yaylma D) Deime sreci iindeki bir kurumun baz ilevlerini
E) Reform dier toplumsal kurumlar stlenir.
E) Gelimekte olan toplumlarda geleneksel davran bi-
imleri grlmektedir.
5. On dokuzuncu yzyln sonunda Avrupa'da gzlenen sa-

2. "Ekvatora yakn blgelerde yaayanlar ok fazla scakla nayileme, insanlarn retim tarzn deitirmitir. Buna
maruz kaldklarndan ilerleyememilerdir. Bilakis Araplar bal olarak toplumsal yaamda dinsel kurumlarn etkisi
ve Yunanllar gibi orta blgelerde yaayan gebe toplum- azalmtr.
lar ise medeniyet oluturabilmilerdir." Bu paraya dayanlarak aadaki bilgilerden hangisi-
bn Haldun bu szleriyle toplumlarn ilerlemesinde ne ulalabilir?
aadakilerden hangisinin etkili olduunu ifade et-
A) Toplumun gereksinimleri toplumsal kurumlar deii-
mektedir?
me zorlar.
A) Kitle iletiim aralar B) Kurumlar birbirleriyle egdm oluturacak ekilde
B) Bilimsel gelime almaldr.
C) Doal afetler C) Bir kurumdaki deime dier kurumlar da etkileyerek

deitirir.
D) Corafi koullar
D) Toplumsal kurumlardaki deime kanlmazdr.
E) Siyasi oluumlar
E) Uzun bir gemii olan kurumlarn deimesi gtr.
6. Gelimi Bat toplumlarnda kentleme olgusu sanayi ile

birbirini ieren bir gelimedir. lkemizde ise kentleme ar-
3. Sosyal geler arasndaki deime hz birbirinden farkldr. pk yaplama, trafik, su gibi olumsuz gelimeleri berabe-
Bu nedenle toplumda belli zaman aralnda baz sosyal rinde getiren bir olgu olarak grlmektedir.
geler ok hzl deiip farkllarken baz gelerde bu de- Bu paraya dayanlarak aadaki bilgilerden hangisi-
iim ok yavatr. ne ulalabilir?
Aada verilenlerden hangisinin daha hzl deimesi A) Toplumlar bir evrim izgisinde ileriye doru gelimek-
beklenir? tedir.
A) Geleneklerin B) Toplumsal deiim insanlar iin kanlmaz bir olgu-
B) Dini verilerin dur.
C) rflerin C) Toplumsal deime her toplumda farkl sonulara yol

amaktadr.
D) Adetlerin
D) Baz toplumsal kurumlar deiime kar direnlidir.
E) Teknolojinin
E) Nfus art toplumsal deiimi hzlandrr.

7. "Bir toplumda geni ailenin yerini ekirdek ailenin almas, 10. retimin basit ve geleneksel teknikler kullanlarak yapld
monari ynetiminin yerini demokratik ynetim almas, toplumlara geleneksel toplum ad verilmektedir. Gelenek-
tarm ekonomisinden sanayi ekonomisine geilmesi" top- sel toplumlarn ada toplum olma abalarna ise "a-
lumda aadakilerden hangisinin olutuuna bir r- dalama" denir.
nektir? Buna gre bu gei srecinde aadakilerden hangisi
A) Toplumsal hareketlilik grlmez?
B) Toplumsal yabanclama A) retimin artmas

C) Toplumsal sapma B) Milli gelirde art olmas
D) Toplumsal btnleme C) Eitim ve salk olanaklarnn yaygnlamas
E) Toplumsal ilerleme D) Teknoloji kullanmnn azalmas
E) Ailenin etkinliinin eskiye gre azalmas
8. Nfus art, nfus younluu toplum yapsn etkileyen

faktrlerdendir. Nfusun kontrol edilememesi, refah ve fr- 11. Gelimekte olan toplumlarda eitim eksikliine bal ola-
satlarn dalmnda dengesizliklerin ortaya kmasna yol rak kurallara uymamak neredeyse kural haline gelmitir.
amaktadr. rnein, nfusun fazla olmas ya da az olmas Bu durum da i ve trafik kazalarnn artmasna neden ol-
kii bana den ulusal gelir payn etkiler. Nfusuna ge- maktadr.
rekli hizmetleri getiremeyen toplumlar birok sorunla kar- Bu parada toplumsal deimenin hangi zellii vur-
lamaktadrlar. gulanmaktadr?
Bu parada toplumsal deiime yol aan hangi faktr- A) Deimenin ynnn her zaman ilerleme ynnde ol-
lerden sz edilmektedir? duu
A) Toplumun ilerlemesi B) Toplumsal kurallarn benimsenmeden yaplmasnn s-
B) Fiziki evre kntlara yol at
C) Demografik yap C) Deimenin hzl gereklemesinin bunalmlara yol

at
D) Kltrel temas
D) Teknolojik gelimelerin toplumsal yaamda istenme-
E) Eitim dzeyinin artmas
yen durumlara yol at
E) Maddi ve manevi kltr gelerinin birbiriyle uyumlu ol-
mas gerektii
9. Nfus nceleri ok dk bir hzla artarken, endstrileme
dnemiyle birlikte bu hz ykselmi, daha sonra tekrar g-
rece azalmtr. Bu sre iinde gelimekte olan toplumlar- 12. Avclk ve toplayclkla uraan toplumlar, bu etkinlikleri
da nfus hzla artarken, gelimi toplumlarda nfus denge srasnda baka bir toplumun yeleriyle ticaret amacyla
durumundadr. Hatta baz gelimi toplumlar nfusun azal- kar karya gelebilir, ilili kurabilirler. Bu ilikiler sonucun-
mas sorunuyla karlamaktadrlar. da iki grubun yeleri arasnda evlilikler doabilir. Farkl iki
Bu paraya dayanlarak aadaki bilgilerden hangisi- kltrn yeleri birbirlerinden hayatta kalmann ve yaam-
ne ulalabilir? larn srdrmenin daha deiik yollarn renilir. Bylece
yeni bilgiler ve teknikler renilerek, toplumsal deime
A) Ekonomik yap ile nfus yaps dorudan ilikili olarak hzlanr.
deiir.
Bu parada toplumsal deimeyi etkileyen hangi fak-
B) Refah dzeyinin yksek olmas toplumsal btnleme- trden sz edilmektedir?
ye katk salar.
A) Kltrel temas
C) Nfusun azalmas, genlerden ok yallarn artmas
toplumsal sorunlara yol aar. B) Corafi koullar
D) Toplumsal deime rastgele gereklememektedir. C) Demografi faktr
E) Eitim ve salk kurumlar gelitike nfus art hz D) retim biimi

yavalar. E) catlar
12. A 11. B 10. D 9. A 8. C 7. E 6. C 5. C 4. A 3. E 2. D 1. B Cevaplar

1. Trk Medeni Yasas aile yaamn demokratikletirdi. Er- 4. Toplum bireylerinin kltrel deerlere ballnn azalmas
kek, kadn her yurttaa eini seme zgrln tand. sonucunda toplumsal btnln, dayanmann ve kltr
Bylece aile, kar ile kocann gerek arkadal ve karar- unsurlar arasndaki koordinasyonun zayflamasdr.
larda ortakl zerine dayandrld. Medeni yasa, kadna, Bu parada sz edilen sre aadakilerden hangi-
kocasnn tek kars olma hakkn getirdi. sidir?
Bu parada anlatlanlardan, aadakilerden hangisini
A) Toplumsal gelime
rneklendirmede yararlanlabilir?
B) Fonksiyonel btnleme
A) Mekanik dayanmay
C) Toplumsal zlme
B) Kltrel yozlamay
D) Toplumsal ilerleme
C) Toplumsal btnlemeyi
E) Toplumsal hareketlilik
D) Demokratik planl sosyal deimeyi
E) Siyasal yapnn istikrarszl
5. Bir blgede bulunan zengin maden yataklar ekonomik ya-

amn canlanmasna, glerle nfusun younlamasna,
geleneksel yapnn zayflamasna ve toplumsal kurallarn
deimesine neden olur.
2. Byk uygarlklar verimli topraklar zerinde kurulup geli- Bu parada toplumsal yaam deitiren hangi faktr-
mitir. Mezopotamya ve Msr uygarlklar gibi verimli tarm lerin neminden sz edilmektedir?
topraklarnn ve eitli maden kaynaklarnn varl ekono- A) Eitim ve retimin yaygnlamas
mik zenginliin artmasna neden olmu daha hzl toplum-
B) Bilimsel ve teknolojik gelimeler
sal gelime ve ilerleme salamtr.
C) Kltr ve manevi deerler
Parada, toplumsal deiimde aadakilerden hangi-
sinin etkisine yer verilmitir? D) Din ve ahlaki normlar
E) Fiziksel evre ve ekonomik etkinlikler
A) Ynetim biimi
B) Fiziki evre
C) Teknolojik ilerleme
D) Kltrel gelime
6. Tarmda hayvan gcnden makine kullanmna geilerek
E) Nfus younluu
retimin artmas bir toplumsal ilerlemedir. Ancak bununla
birlikte makinelemenin dier retim alanlarnda da yay-
gnlamas, yeni i alanlarnn daha fazla insan istihdam
etmesi, aile yapsnn deimesi; bu durumun hukukta,
eitimde, salkta, ulamda yeni dzenlemelere yol a-
mas ise bir toplumsal gelimedir.
Buna gre "toplumsal gelime"nin tanm aadakiler-
3. retimin makine ile yaplmas, yani sanayileme yeni mes- den hangisidir?
leklerin, yeni i alanlarnn ortaya kmasna neden olmu,
i blm ok gelimitir. Bu ise kadnn i hayatna katl- A) Toplumsal kurumlarn ounda hemen hemen ayn
mn salamtr. anda yaanan yap ve ilev deiiklikleridir.
Bu parada toplumsal deiime yol aan hangi faktr- B) Toplumsal kurumlarn kendi i dinamikleri ile deime-
den sz edilmektedir? sidir.
C) Toplumsal yapdaki rgtlerin birbirleriyle uyumlu a-
A) Teknoloji kullanm
lmasdr.
B) Nfus younluu
D) Birden fazla toplumsal alanda yaanan ileriye ynelik
C) Gler deimelerdir.
D) Kltrel temas E) Gelimi toplumlarda geleneksel davran kalplarnn
E) Doa koullar terk edilmesidir.

7. Sosyal deimenin yn ve hzna ilikin zellikler konu- 10. Toplumlardaki deimelerin yn ileri doru olabilecei
sunda tartmalar vardr. Deime kavram nesneldir, de- gibi geriye doru da olabilir. Yn ne olursa olsun, top-
er yargs tamaz. yi ya da ktye doru bir farkllama lumsal deime bir zorunluluktur. Ancak baz kurumlarda
iermez, yn belirtmez. Toplumsal deime ileriye doru deime ok hzl gerekletii halde, baz kurumlarda ok
olabilecei gibi geriye doru da olabilir. Olumlu yndeki de- yavatr.
iim iin bu ynde planl bir abaya gerek vardr.
Buna gre aadakilerden hangisinde deiimin en
Bu parada savunulan gr aadakilerden hangisidir?
hzl olmas beklenir?
A) Toplumsal deime tarafszlk ieren bir kavram oldu-
A) Eitim
undan sadece toplumdaki farkllamay belirtir.
B) Bir toplumda her ynde bir ilerleme olursa, buna top- B) Siyaset
lumsal gelime denir. C) Aile
C) Toplumsal gerileme bir toplumsal deime olarak yo- D) Din
rumlanmaldr.
E) Moda
D) Toplumsal deime planl olabilecei gibi bask yoluy-
la da gerekleebilir.
11. Tibetliler'in eski yneticileri tekerlei bilmelerine ramen
E) Hzl toplumsal deimeler bunalmlara yol aabilmek-
tedir. toplumsal deime yaratr diye bu kefi bin yl lkelerine
sokmamlardr. Ayn ekilde bir Roma mparatoru da baz
kiiler isiz kalr gerekesi ile bir vincin kullanlmasn ya-
8. Kitle iletiim aralarnn gelimesi bireylerin tutum ve saklamtr.
davranlarnda deiikliklere yol amaktadr. Bu rneklerde, icatlarn yaygnlamasn engelleyen
Tarmda makineleme sonucu krsal kesimde aa - neden aadakilerden hangisidir?
kan nfusun byk ksm kentlere akmtr.
A) cadn salayaca yararlarn iyi anlalmam olmas
Bu iki durumda toplumsal deiime yol aan hangi
faktrden sz edilmektedir? B) Her toplumun kendi rettii teknolojiyi kullanmas
C) cattan yararlanmak iin gerekli olan ekonomik imkn-
A) Kltrel temas
larn az olmas
B) Doa koullar
D) Toplumsal gelime ile toplumsal ilerlemenin ayn ol-
C) Ynetim biimi
mad
D) Teknolojik gelimeler
E) Deiimin ynnn ileriye doru olduu gibi geriye
E) Ekonomik gelimeler
doru da olabildii
9. Dnlerimizde uygulanan gelenekler sosyal, siyasi ve

12. Sanayinin gelimesiyle birlikte grlen deimeler toplum-
kltrel deimelere paralel olarak deiiyor ve giderek
da var olan yasa ve dzenlemeleri yetersiz hale getirmitir.
bunlarn nemleri azalyor. rnein, dnlerin yapld
gnler, dne davet ve elence biimleri, gelin ve dama- rnein bilgisayar ve cep telefonu kullanmnn yaygnla-
dn kyafetleri deiiklie uram unsurlardandr. Artk bin- masyla birlikte, kiisel haklar koruyacak yeni kurallar or-
dall giyip ata binen gelinler, gn sren dnler hemen taya kmtr.
hemen hi yok. Bu paraya dayanlarak aadaki yarglardan hangisi-
Bu paraya dayanlarak aadaki yarglardan hangisine ulalabilir?
ne ulalabilir?
A) Her toplumda farkl bir kurum dier kurumlardan nce-
A) Toplumlarn alkanlklar toplumsal deiimi zorlatrr. likli olarak grlr.
B) Geleneksel uygulamalarn etkisi toplumsal deiimle B) Kurumlar teknolojik gelimelerin gerisinde kalmakta-
birlikte azalmaktadr. dr.
C) Toplumsal deimeler mutlaka ilerleme ynnde ger-
C) Yeni ihtiyalar yeni dzenlemeleri zorunlu hale getirir.
ekleir.
D) Bireysel haklar korunurken herkesin eit ekilde yarar-
D) Toplumsal kurallara kaytszln balamas toplumsal
lanmas gerekir.
zlmeyi hzlandrr.
E) Her toplumsal ilerleme ayn zamanda bir toplumsal de- E) Toplumsal kurumlar kltrlerin i yapsna gre dzen-
imedir. lenmelidir.
12. C 11. A 10. E 9. B 8. D 7. C 6. D 5. E 4. C 3. A 2. B 1. D Cevaplar

KLTR VE TOPLUM
12
hhA. KLTRN OK ANLAMLILII hh Kltr, insanlarn toplumsal yaamlarnda tarih boyunca ret-
tikleri maddi ve maddi olmayan (manevi) deerlerin hepsini
hh "Kltr" Latince kkenli bir szcktr. Kltrn szlk anlam; dile getirmek iin kullanlan bir kavramdr.
"srmek, ekip - bimek, tohumlarn iyiletirilmesi"dir.
hh nsanlar doayla ilikisinde, ihtiyalarn gidermek iin re-
hh Gnlk dilde ise kltrl olma, "bilgili, alan, eitim dzeyi timde bulunur. Ayn zamanda hayatlarn devam ettirme et-
yksek, dnce zenginlii olan, saygl" gibi birok anlam kinliinde dier insanlarla toplumsal ilikilere girerler. te bu
dile getirir. retim ve toplumsal iliki sonucunda kltr ortaya kmtr.
hh Kltr, bir toplumda ilerlemenin, retimin, eitimin, bilimin,

gzel sanatlarn, insan ve toplum anlaynn geliim dze-
yini gsterir.
rnek1:
Karagz oyununda, Hacivat, renim grm, medrese
NTELKLER diliyle konuan, bilim ve sanattan az ok anlayan, grg
KAVRAMLAR ANLAMLAR
GREVLER kurallarna gre davranan, kiisel karlarn gz nnde
Genel zel
bulundurduu iin nabza gre erbet veren bir tiptir. Kara-
in, Hint, Fransz, Tarihsel, b- gz ise her konuya ve olaya karmak isteyen, patavatsz,
Kullanm Alan-
Bat ve slam Kl- tnsel ve ev-
larna Gre Uygarlk okumam bir halk adamdr. Ayn zamanda z sz bir ve
tr ya da uygarl- rimsel
dndn sylemekten ekinmeyecek kadar da cesur-
gibi
dur. Oyunda keyif dkn, zengin ya da mirasyedi elebi
Genel, mesleki, ve Deerlendirici,
ve iki iip naralar atarak insanlar korkutan Klhanbeyi'nin
teknik eitim; tp, eletirici, ge-
yan sra Kastamonulu, Bolulu, Laz, Rumelili, Harputlu, Ar-
Bilimsel Alan- hukuk, din, sanat litirici, retici
Eitim navut, Acem, Arap, Yahudi, Ermeni, Frenk, Rum gibi tipler
da Kltr ve fen eitimi; r- ve yayc
gn ve yaygn ei- de yer almaktadr.
tim anlamnda Bu para aadaki yarglardan hangisine rnek olu-
Gotik, Barok, R- Eletirici, ya- turur?
nesans ve modern ratc, eitici,
sanat; resim sa- deerlendirici, A) Sanat, toplumsal gereksinimlerden ortaya kan bir et-
Estetik Alanda nat, mzik sanat, gzel ya da kinliktir.
Sanat
Kltr ilkel ve modern gzelletirici B) Kltr, toplumsal yapnn aynasdr.
sanat; romantik ve estetik
gereki sanat an- C) Sanat, toplumsal deimeye nclk eder.
lamnda D) Kltrel farkllklar toplumsal zlmeyi hzlandrr.
Gnlk top- E) Demografik yap toplumsal ilikilerin belirlenmesinde
Teknolojik ve Avclk, tarm ve lumsal yaam etkilidir.
Biyolojik Alan- retim endstri kltr destekleyici,
da Kltr anlamnda retici, oalt- Kltr, toplumdaki ihtiyalardan ve etkileimlerde olutuundan, kltr top-
lumsal yapy yanstr.
c ve besleyici
Cevap: B

KLTR VE TOPLUM
1. Sosyolojik Adan Kltr 2. Atatrk'n Kltr Konusundaki Grleri

hh Birok bilim insan ve dnr milletleri millet yapan etkenin hh Kltr, okumak, anlamak, grebilmek, grebildiinden mana
"kltr" olduu grndedir. nk kltr toplumun imen- karmak, uyank davranmak, dnmek, zeky terbiye et-
tosudur. mektir. (1936)
hh Milletleri geliigzel insan ynlar olmaktan karan kltrn hh Trkiye Cumhuriyeti ocuklar kltrel insanlardr. Yani hem
bu zelliidir.
kendileri kltr sahibidirler hem de bu zellii evrelerine ve
hh Kltr sayesinde bir toplum dier toplumlardan ayrlr. Trk milletine yaymakta olduklarna kanidirler. (1936)
hh Bir toplumun bireylerinin ayn dili konumalar, ayn dine hh Milli kltrn her rda alarak ykselmesini Trkiye Cum-
mensup olmalarnn yan sra, rf, det, ahlak, yardmlama huriyeti'nin temel dilei olarak temin edeceiz. (1932)
ve korunma ile ilgili rgtlenmeleri, ayn deerler sistemine
bal olmalar da millet olma srecinde rol oynar.
hhB. KLTRN GELER
hh Kltr insanlara bireysel kimliklerinin yannda toplumsal kim-
hh Kltr insanlarn yaay biimlerini kapsar.
liklerini de kazandrr.
hh Sosyologlar milletleri milet yapan maddi ve manevi ortak de- hh nsanlarn yaay biimleri konuma dilinde olduu gibi iyi
er ve messeselerin hepsine "kltr" adn vermektedirler. veya kt, dk veya yksek gibi kavramlarla deerlendi-
rilemez.
hh nk insanlarn yaad her yerde bir kltr mevcut olup bu

rnek2: kltr kendini deerler, normlar ve kurumlar olarak gsterir.
hh Kltr pek ok unsurdan meydana gelir. Bu unsurlar birbirle-

Kltr; insan yaamnn btn alanlarn kapsad iin sa-
rini tamamlar ve bir anlam erevesi oluturur.
dece din, ahlak, etnisite, milliyet ve rk gibi unsurlara dayal
olamaz. rnein din veya ahlak, anne babaya saygl olma hh Zaman, mekn ve topluma gre deiiklik gstermekle be-
gibi kurallar koysa da toplumsal yaamn btn alanlarna raber btnliini koruyarak insanlarn hayatlarn ynlendirir.
ilikin ayrntl aklamalarda bulunmaz. Din ve ahlak, in- hh Ortak deerler kltrel srelerin etkisiyle bireylerin toplum-
sann hrszlk yapmamas konusunda yasaklar koysa da sallamasn salar.
isiz bir insann geimini nasl salayacana ilikin tarif-
lerde bulunmaz. Bu tr konulara kltrn btn ierisinde
yant ararz.

hh Farkl kltr unsurlar anlaml bir btn oluturacak ekilde
lir?
bir araya getirilir. Bu farkl unsurlarn oluturduu ahenkli b-
A) Kltr kendisini oluturan unsurlardan birine indirgene- tnlk bir yaay biimi olarak ortaya kar. Bu nedenle kl-
mez. tr en genel anlamyla "bir yaam biimi" olarak tanmlanr.
B) Kltr yerel, din ve ahlak ise evrensel kurallar ortaya hh Kltr bireyin sosyalleme srecinde dier bireylerle olan ile-
koyar. tiimini ve ilikisini belirler.
C) Toplumsal kontrol din ve ahlak ilkeleriyle salanr. hh Yeni doan bebekler ile topluma yeni gelmi gmenlerin
D) Din ve ahlak gndelik yaam pratikleriyle ilgilenmez. iinde bulunduu kltre entegrasyon sreci farkl olur.
E) Kltrden farkl olarak din ve ahlak normatif ve dei- hh Birincide birey, iine domu olduu toplumun deerlerini
mezdir. adm adm renip zmseyerek onlara uyum salamak zo-
Kltr, insan yaamnn btn alanlarnda etkilidir ve btnn paralar iin rundadr.
ayrntl aklamalar yapmaz. Bu nedenle kltr tek bir faktre indirgenerek
aklanamaz.
Cevap: A

KLTR VE TOPLUM
hh Bu tip uyum salama, eski deerlerin ve kltrn yerine yeni- hh Kltrn "bilisel yn" (zihinsel yn) onun belli bir dikkat,
lerini koyma birey asndan daha zor ve sancldr. alglama, duyumsama ve beyine kodlanmasyla ilgilidir.
hh kincisinde ise birey kendisine tamamen yabanc olan baka hh rnein; deerler, deer yarglar, inanlar, anlamlar, refe-
bir kltrn ve toplumun deerlerini ok ksa zamanda re- rans noktalar gibi.
nip onlara uyum salamak zorundadr.
hh Bu tip uyum salam, eski deerlerin ve kltrn yerine yenile-

rini koyma birey asnda daha zor ve sancldr.
1. Maddi ve Manevi Kltr geleri

hh Kltr kavram ok anlaml ve geni kapsaml olduundan, hh Kltrn "davransal yn" ise bir toplumun deer yarglar,
ieriini daha iyi anlayabilmek iin maddi ve manevi kltr normlar, hepsinden te bunlar belirleyen insanlarn inanla-
ayrm yaplmaktadr. rna uygun bir yaama pratiinin sonucu olumas ve grle-
bilir, llebilir hle gelmesidir.
hh "Maddi kltr" insan eliyle yaplm ve maddi varl olan her
eydir. hh Ksaca bireylerin zihinlerinde yerleen maddi ve manevi ge-
lerin davranlara yansmasdr.
hh rnein; maddi kltr, bir kltrn iindeki otomobiller, kitap-
lar, sandalyeler, yollar, sanat rnleri gibi somut, elle tutulur
nesnelerden oluur.
rnek4:
hh "Manevi kltr", insan rn olup ancak maddi bir varl ol-
mayan unsurlar kapsar. 2500 yl ncesinin Yunan kent devletlerinin ounda darp-
hane vard. Bu darphanelerde kent devletleri farkl iaretler
hh rnein; rf, det, gelenek, grenek, ahlak kltrn manevi
tayan kendi paralarn basarlard. Sikkeler yani eskinin
geleridir.
maden paralar yalnzca maddi deer deil ayn zaman-
da bilgi, propaganda, hatta din imgeler de tarlar. rne-
rnek3: in Atinallar, parann zerine basmak iin bilgeliin iareti
Kltr, bir toplumun tarihsel sre iinde rettii ve kuak- olan baykuu semilerdi. Benzer ekilde vazolar da hasat
tan kuaa aktard her trl maddi ve manevi zelliklerin mevsiminin, din trenlerin, byk tarih olaylarn anlatld
btnne kltr denir. nsanlarn inanlar, gelenekleri ve resimlerle sslenirdi.
maddi retim tarzlar da kltrdr. Bu anlamda kullanlan Bu para aadakilerden hangisini vurgulamaktadr?
teknoloji, giyim tarzlar kadar retilen felsefi dnceler de
kltrn esidir. A) Maddi unsurlarn manevi unsurlardan daha hzl dei-
tiini
Bu parada kltrn hangi ynne vurgu yaplmtr?
B) Maddi kltrn manevi kltr deiime zorladn
A) Deierek varln srdrmesine C) Kltrn kuaktan kuaa aktarlrken deiime ura-
B) Blgesel zellikler iermesine dn
C) Maddi ve manevi zelliklerinin olmasna D) Maddi kltr ile manevi kltrn i ieliini
D) Bireyin toplumsallamasn salamasna E) Kltrlerin olumasnda yaanlan yerin etkisinin oldu-
E) Maddi boyutunun hzl gelimesine unu
retilen tm teknolojik rnler maddi kltre, felsefe ise manevi kltre r- Para maddi bir kltr gesi iken, parann zerinde bulunan semboller manevi
nektir. kltr gesidir.
Cevap: C Cevap: D
Sorusu
retmen
Kltrn grelilii ne demektir?
Kltrn gelerinin toplumdan topluma farkl olmas

KLTR VE TOPLUM
KLTR 2. Maddi ve Manevi Kltrdeki Deiim Hz

Maddi Kltr geleri Manevi Kltr geleri
hh Toplumlar srekli bir deiim iindedir. Deiim gerekleir-
nsanlarn toplumsal gelime nsanlarn birbirleriyle kurdu-
ken toplumu meydana getiren unsurlarnda deimesi ka-
sreci iinde rettii ara ve u ilikiler sonucu oluan ya- nlmazdr.
gerelerdir. zl - yazsz kurallardr.
hh Maddi kltr unsurlar genel olarak daha hzl, maddi olma-
Toplumun herhangi bir geliim Toplumun yaamn dzen-
yan kltrleri ya da yenilemeleri birden gereklemez.
aamasndaki teknolojik ilerleyen deer, yasa, gelenek,
hh Maddi kltr unsurlar ile manevi kltr unsurlar arasnda-
lemesini, tekniini, hner ve grenek, ahlak ve inanlardr.
ki farkl nitelikteki deimenin ortaya kard uyumsuzlua
becerilerini ifade eder.
"kltrel gecikme" denilir.
Okullar, fabrikalar, kitaplar, Dil, sanat, din vb. manevi kl-
otomobiller, giydiimiz elbise- tr geleridir.
ler vb. maddi kltr geleridir.
hh Kltrn bu iki temel gesi birbirinden bamsz deildir, bir-
birleriyle karlkl etkileim iindedir. Bu iki ge bir btn ola-
rak kltr oluturur.
rnek6:
hh Maddi kltr gelerine anlam veren manevi kltr geleridir.
Pasifik'te bir ada olan Fiji'de etine dolgun olmak hem erkek
hh rnein; bayrak insan eliyle retilmi bir bez parasdr. An- hem de kadn iin ideal bir zelliktir. Fiji toplumunda "Kilo
cak bayrak bamszl ve zgrl temsil ettii iin toplum-
almsn." yorumu da hakaret olarak alglanmtr. Ancak
sal hayatta bir deer ve anlam kazanr.
yeni bir aratrma sonucuna gre artk Fijili genlerin yeme
alkanlklar deiiyor. 1995 ylnda Fiji'ye kablolu televiz-
yonun gelmesiyle birlikte adallar ve zellikle de gen ka-
rnek5: dnlar, anne veya teyzelerini deil; Amerikan dizilerindeki
ince belli kadn yldzlar rnek almaya baladlar.
Kahvalty darda yapacaktr bizim halis Amerikal vatan-
Bu para aadaki kavramlardan hangisi vurgulan-
da. Giderken bir gazete alr. Gazete iin dedii madeni
maktadr?
para ilk defa Lidyallarca kullanlmtr. Oturduu masaya,
garsonun koyduu porselen tabak in'in buluudur. Kulla- A) Kltrel grelilik
naca bak ilk defa alam Gney Hindistan'da bulunmu
B) Kltrel deime
elikten yaplmtr. atal Orta a talya'sndan kalmadr.
C) Kltrel gecikme
Kak ise Romallardan.
D) Kltr merkezcilii
Yukarda verilen paray zetleyen cmle aadakiler-
E) Kltrel yozlama
den hangisidir?
Fiji'de kilolu olmak istenilen bir kltr gesi iken bu durum zamanla deimi-
A) Kltr grelidir. Yani her toplumun kendine zg kltr tir, yani kltrel deime gzlenmitir.
vardr. Cevap: B
B) Kltr tarihseldir. Yani gemiten gnmze sregel- 3. Kklemi Kltr erikleri
mektedir.
hh rf, det, gelenek ve grenekler maddi olmayan kklemi
C) Kltr insan eseridir. nsanlar hem kltr olutururlar
kltr geleridir.
hem de kltrden etkilenirler.
D) Kltr duraan deildir. Zaman iinde deiir. hh "rf"lerin yaptrm gc fazla olup kimi yrelerde kanun gibi
ilev grmektedir.
E) Maddi kltr geleri evrensel bir nitelik tar.
Madeni para, masa, porselen tabak, bak, atal, kak maddi kltr geleri
olup evrenseldir.
Cevap: E

KLTR VE TOPLUM
hh rnein; gnmzde baz yrelerde etkisini srdren kan da-

rnek7:
vas, namus davas gibi olgular birer rftr.
Resmi bir akam yemeine davetli olduunuzu dnn.
Yemee kravat takmadan giderseniz yemee katlan dier
insanlar tarafndan ayplanrsnz. Ancak, ayn yemee sa-
dece kravat takarak giderseniz evredekiler deli olduunu
hh "det", uyulmas zorunlu olmamakla beraber toplumsal bask
dnmez ise ok iddetli bir tepkiyle karlarsnz.
sebebiyle uyulan normlardr.
Bu para aadakilerden hangisine rnek oluturur?
hh rnein; bayram ziyareti detine uymayan kiiye herhangi bir
ceza verilmez ancak kii knama ya da ayplanma ile kar A) Alt kltr baskn kltr ilikisine
karya kalr.
B) rf ve grenek farkna
C) Gl toplumsal kontrole
D) Kltrel grelilie
E) Statlerin davran zerindeki etkisine
hh "Gelenekler", kuaktan kuaa aktarlan, toplumsal btnl-
salayan, yaptrm gc rf ve detlere gre daha zayf Yemee kravat takmadan gitmek greneklere, plak olarak gitmek rflere
aykrdr.
olan davran kalplardr.
Cevap: B
hh rnein; mevlit yemei, snnet dn, kna gecesi gibi ol-
hh Kltrn genel zellikleri unlardr:
gular birer gelenektir.
Ne kadar toplum varsa o kadar kltr vardr. Kltrsz top-
lum yoktur.
Her toplumun kendine zg kltrel deerleri vardr. Bu

deerler toplumlar birbirinden ayrt eder.
hh "Grenekler" yaptrm gc ok az ya da hi olmayan yresel
davranlar olup insanlarn birbirlerinden grerek taklit ettik- Kltrler toplumlarn tarihsel geliim sreci iinde olumu-
leri davranlardr. tur. Her zaman bir deiim ve gelime gsterir.
hh rnein; tespih ekmek, byk brakmak, pou balamak gibi. Kltr gemii gelecee balar. Bylece kuaklarn klt-
rel mirasna birtakm yenilikler ekleyerek gelecek kuakla-
ra devredilmesiyle toplumsal bir sreklilik salar.
4. Kltrleraras Etkileim
hh rf, det, gelenek, grenek gibi davran kalplar toplumla-
r birbirinden ayran nemli ltlerdir. Her toplumun kltr hh nsanln birikimi olan rnlerden oluan uygarlk milli ol-
kendine zgdr. Bu anlamda bir toplumun kimlii olan kltr maktan ok evrenseldir.
milli, medeniyet ise evrensel bir zellik yanstr.
hh "Telefonu ben icat ettim, kullanm hakk da bana aittir." deni-
hh Kltr her toplumun kendisine zgdr, yani "milli" bir nitelie lemez. Bunun yan sra eitli retim biimleriyle bilim, bilgi,
sahiptir. teknik ve metotlar insanln ortak maldr.
hh "Medeniyet" ise milli kltrlerin birlemesinden oluan evren-

sel deerleri ifade eder.
hh Kltr ve uygarlk tarihsel srete birbirlerini etkiler. Kltrler

milli snrlar ap dier kltrleri etkileyebilir.

KLTR VE TOPLUM
hh rnein; Bat kltr iinde slam kltrnden etkiler grl- c. Kltr Hem renilir Hem retilir
d gibi, slam kltrnde de Bat kltrnden etkilenmeler
sz konsudur. hh Kltrn renilmesinin ve retilmesinin arac dildir.
hh nsan doduu toplumun kltrel gelerini dil yoluyla aile ku-

rumundan balayarak renir.
hh Kltrel aktarm eitim kurumlar, dernekler, vakflar, kitle

hh Bu etkilenmeyi yeme - imeden, giyim kuama, sanatsal ve iletiim aralar, toplumsal gruplar ve sivil toplum kurulular
bilimsel etkinliklerden siyasete kadar geniletmek mmkn- kltrn srekliliini salayan unsurlardr.
dr.
d. Kltr Sreklidir
hhC. KLTRN LEVLER VE hh Kltr sreklilik gsterir. Tarihsel sreklilii olmayan bir kltr
TOPLUMSAL BTNLEMEYE KATKISI var olamaz.
hh Toplumlar deiime ramen bu sreklilii diliyle, kurumlary-

1. Kltrn zellikleri la, gruplaryla, kitle iletiim aralaryla, sivil toplum kurulula-
ryla gerekletirirler.
a. Kltr Toplumsaldr
hh Toplumlarn doal varlk alannda var olmas gibi kltrler de
toplumsal varlk alannda var olurlar.
2. Kltre Katlma Biimleri
hh Kltrler insanlarn toplum hlinde yaamasndan domu-
hh Karl Marx kltr, tabiatta var olanlara karlk insann rettii
tur.
her ey olarak tanmlar.
hh Birlikte yaayan insan gruplarnn, bir toplumsal yaplanma
hh Birey dnyaya geldiinde toplumun duyu, dn, inan,
kurmalar iin ortak kltrlerinin ve kltrle srekliliklerinin
teknik, sanat, eitim, ahlak gibi maddi ve manevi unsurlarn
olmas gerekir.
hazr olarak bulur. Bunlarla beslenerek kurduu sosyal iliki-
hh Kltr, insanlarn etkileimleri sonucu doup geliir. lerle toplumun bir bireyi olur.
hh nsan istese de istemese de kltrn dnda kalamaz. hti-

yalarn karlamak, varln srdrebilmek, kabul grmek
b. Kltr Tarihseldir gibi nedenlerle iinde yaad toplumun davran kalplarn
benimsemek zorunda kalr.
hh Her kltr ve kltr gesini, toplumlarn tarihsel geliim s-
hh Bireyler iinde bulunduklar toplumda egemen olan dili, deer
releri oluturur.
yarglarn, inan sistemini, yaama biimini renerek "kl-
hh Tarihten bamsz bir toplumdan sz edilemeyecei gibi kltrn genel unsurlar"na katlrlar.
trden de sz edilemez.
hh Birey ilgi, ihtiya, istek, kar veya dnya gr gerei top-
lumsal gruplardan birine veya birkana katlr. Buna "klt-
rn zel unsurlar"na katlma denir.
hh rnein; retmenlik, marangozluk, tccarlk, askerlik, ofr-

hh Bugnk kltrel deerlerimiz gemiteki kltrel deerler- lk, doktorluk gibi mesleklerden birini semekle birey meslei
den etkilenerek ekillenmitir. ile ilgili alan bilgisi ve deerleri renip benimseyerek klt-
rn zel unsurlarna katlm olur.

KLTR VE TOPLUM
Kltr toplumlarn doal evreyi kendi istek ve karlar

rnek8:
dorultusundan yeniden ekillendirilmesini, anlam verme-
Msrllar iin Nil Nehri her zaman nemli olmutur. Ama sini salar.
yln belli zamanlarnda taan ve geri ekilirken arkasn-
da verimli bir toprak brakan nehir, eski Msrllarn haya-
tnda bugnkne gre daha ok nemliydi. Nil'in tamas
Msrllar iin sulama tertibatnn kurulmasn zorunlu hle
getirmi, verimli topraklarda kendiliinden yetien yabani
4. Kltrn Eitim ve Sanatla likisi
arpalar da tarm yaplmasn tevik etmitir. Nehir sularnn hh Eitim kurumlar ile kltrel deerler dzenli, sistematik, bi-
kurak gnler iin saklanmas depolarn yaplmasna, reti- limsel bir ekilde yeni kuaklara gelitirilerek aktarlr.
len rnlerin saklanmas binalarn inasna ve kap kacak
yaplmasna, nehrin tama zamannn hesaplanmaya al- hh Kltrn temel zelliklerinden biri olan "renilirlik" eitim yo-
lmas ise matematik ve astronomi gibi bilimlerin gelime- luyla sistemletirilmitir.
sine katk salamtr. hh Hzl deiim ve gittike artan, eitlenip karmaklaan kl-
Bu paradan aadaki yarglarn hangisine ulalabi- tr gelerinin planl ve bilimsel olarak aktarm eitim kurum-
lir? lar yoluyla gerekletirilmektedir.
hh Eitim her trl renmeyi kapsar. Bu bakmdan bireyin top-

A) Her toplumun kltr kendine zgdr.
lumsal kimlik kazanmaya balad ailesi ve okul bu sreci
B) Toplumsal yapnn bir gesi de kltrdr. banda gelir.
C) Kltrn maddi geleri daha hzl deiir.
D) Kltr bireylerin yaamlarn ekillendirir.
E) nsann doayla ilikisi kltr oluturur.
Nil'in tamas Msrllar birtakm nlemler almaya ve bilimlerin gelimesine hh Aile ve okul kltr kalplarnn aktarld balca kurumlardr.
tevik etmitir. Doa kltr ekillendirmitir.
hh Eitim yoluyla kltr aktarlrken ayn zamanda bireyin top-
Cevap: E
lumsallamas da salanmaktadr.
hh Bireyin zorunluluk sebebiyle deil de toplumun kendisine
sunduu deiik faaliyet alanlarndan kendi isteiyle bir se-
im yapmas sonucu gerekletirdii katlma "deikenler
araclyla kltre katlma" denir.
3. Kltrn levleri
hh Kltrn temel ilevlerini u ekilde sralayabiliriz:
Kltr en genel anlamda bireylere, gruplara, toplumlara

yaam iin gerekli davran kalplarn (deerler, yazl ya- Kltr eitim yoluyla aktarlr.
zsz normlar) sunar.
Kltr, toplumlar, uluslar, gruplar birbirinden ayran, onla-

5. Kltr Sanat likisi
r zgn klan bir ileve sahiptir. hh Sanat; duygularn dncelerin estetik olarak ifade edilii so-
Temel ya da ulusal kltr deerleri birey ve gruplara be- nucu ortaya kar.
nimsetilerek toplumsal btnlk ve uyum salanr. hh Duygularn ve dncelerin ifadesiyle toplum, doa ve birey
Kltr bireye toplumsal bir kiilik (kltrel kimlik) kazandrr. yeniden yorumlanr ve anlamlandrlr.

KLTR VE TOPLUM
hh Sanat, hem kiisel hem de evrensel - kltrel bir zellik tar. hh Baz toplumlarda temel kurumlarn biri veya birka dierleri-
ne gre daha nemlidir.
hh Sanatsal rnler bir toplum iinde ortaya kmakla birlikte,
tm dnya toplumlarna ml olabilir. hh Kimilerinde din, kimilerinde ekonomik veya siyaset etkili ve
nemli olabilir.
hh Toplumun ihtiyac dorultusunda bu kurumlarn ilev ve

nemleri de deiebilir. Ancak kltrel deiim sebebiyle ku-
hh Gnmzde yaplan uluslararas kitap fuarlar, sinema, mzik rumlarn ve toplumun da deierek yeni duruma uyum sala-
vb. etkinlikler kltrlerin birbirini tanmasn salamaktadr. mas kanlmazdr.
hh Bir lkenin kltrel rnlerini alrken, kendi kltrel geleri- hh rnein, lkemizde Cumhuriyetin ilanyla birlikte hem siyasal
mizi nemsemezsek, tek tarafl bir etkileime girilir ve milli ve toplumsal yapda kkl deiiklikler olmu hem de bu du-
kltrn yozlamasna sebep olunur. ruma uygun yeni kurumlarn olumas sonucunda toplumsal
yapnn devamll salanmtr.
6. Kltrn Toplumsal Btnlemeye Katks

rnek9:
hh Kltr insan hayatnda birletirici ve btnletirici bir rol oy-
nar. Msr'da sebze ve meyve fiyatlarnda yaanan art ve or-
hh Ayn kltr benimseyen insanlar ortak dnce ve davran taya kan sulama sorunu, Msrllarn evlerinin atlarnda
kalplar oluturur. kendi olanaklaryla tarm yapmaya sevk ediyor. Merkez
Tarm Laboratuvar da bu alanda yapt aratrmalar ve
hh Ortak davran kalplar sayesinde ayn kltr evresinde ya- verdii kurslarla Msrllara topraksz at tarmn retmeyi
ayan insanlar daha kolay ve abuk anlarlar ve bylece bir hedefliyor. Bu da elbette Msr'da yaayan bir kii iin "ev"in
btnlk meydana getirirler. anlamn deitiriyor. Ev artk sadece bir tketim mekn
hh Bir toplumun gemiinden getirdii zenginlikleri yanstan kl- olmaktan karak bir retim alanna dnyor. Bu duru-
trel eitlilik, kardelik, bar, hogr ve dayanma duy- mun sreklilik kazanmas hlinde ev ierisindeki ilikilerin,
gularn gelitirir ve bylece toplumsal btnlemeye katk yaam tarzlarnn ve gndelik hayat alkanlklarnn dei-
salam olur. mesi kanlmazdr.
Buna gre Msr'da gelecekte aadakilerden hangisi-

nin gereklemesi beklenebilir?
A) Aile yapsnn dnm toplumsal zlmeyi tetikle-

7. Kltrn Toplumsal Kurumlar ve yebilir.
Toplumsal Deimeyle Etkileimi B) Ekonomik sorunlar kltrel bir deiime neden olabilir.
C) Tarmsal retim yeniden ykselie geebilir.
hh Toplumsal kurumlar ve kltr arasnda srekli ve karlkl bir
etkileim vardr. Bu etkileim gerekleirken toplumsal ku- D) at tarm ev ii ilikileri ikincilletirebilir.
rumlarn ileyiinde aksaklklar ortaya kar. E) Kltrel deiim ekonomik deiimden daha hzl ilerle-
yebilir.
hh Ayrca kurumlar birbirlerini farkl nitelikte de olsa etkiler. Bu
durum kltrdeki deimeden kaynakland gibi kltr de- Meyve sebze fiyatlarndaki art ve sulama sorunu, Msr'da evlerin retim iin
kullanlmasna yol amtr. Bu anlamda ekonomik sorunlar kltrel deiime
imesi sonucunu da dourur. nk, bir anlamda kltr, ku- neden olabilir.
rumlarn oluturduu bir btnlktr. Cevap: B

KLTR VE TOPLUM
hhD. KLTRN TEMEL KAVRAMLARI hh Kltrleme, bir kltrn zorlamasna dayal olarak gerek-
lemez.
1. Kltrleme hh Toplumsal, ekonomik, dnsel gelimeler yoluyla olur.
hh Bireyin doumundan lme kadar toplumun istek ve beklenti- hh Kltrleme ile her iki kltr gesi de deimeye urar.
lerine uyacak ekilde etkilenmesi ve deitirilmesidir.
hh Kltrleme, eitimden daha geni bir anlam ierir.
hh Eitim kltrlemenin bilinli, amal veya istendik artlandr-

malarn iermektedir. Oysa kltrleme bilinsiz yaygn, ken-
rnek10:
diliinden rastgele bireysel renmeleri ve artlandrmalar Bir tatil beldesinde tanan Alman kz ile Trk erkek bir sre
da kapsar. sonra evlenmeye karar veriyorlar ve birlikte uzun sre ya-
hh ocuun ya da gencin byklerin olumlu ya da olumsuz dav- adktan sonra Alman kzn eve girerken ayakkablar kar-
ranlarn model alarak kendiliinden davranmas bir kltr- d, Trk erkeinin de Almanlarn ska yapt her pazar
lemedir. gezmeye ve akraba ziyaretlerine zen gsterdii grlyor.
hh Kltrleme, kltrel deerlerin bireye kazandrlmas sreci- Bu parada anlatlan durum aadaki kavramlardan
dir. hangisine rnek oluturur?
A) Kltrleme
B) Kltr emperyalizmi
C) Kltr oku
hh evresiyle etkileerek rendiklerini dier insanlara da -
retmeye kalkan kimse ise, belli bir amaca ynelik olarak o D) Popler kltr
insanlar kltrlemeye alyor demektir. E) Kltrel yozlama
Farkl iki kltrn birbirini karlkl olarak etkilemesine kltrleme ad verilir.
2. Kltrlenme Cevap: A
hh Kltrler aras etkileim sonucunda gerekleir ya da farkl

toplumlardan kopup gelen birey ve gruplarn bulumas ve bir
etkileim srecine girmesiyle balar. 4. Kltrel Yaylma
hh Kyden byk kente g eden bir bireyin, kendi blgesine
hh Bir kltrde ortaya kan maddi veya manevi kltr gesinin
zg kltrel geleri ve kentte karlat yeni kltrel gele-
dnyadaki baka kltrlere yaylmasdr.
ri kendinde birletirmesiyle kltrlenme ortaya kar.
hh Belli bir toplumda kltrn maddi ve manevi gelerinin dtan
ie ya da iten da doru yaylmasdr.
hh Gemi yllarda misyonerler, tccarlar, kifler, gmenler

3. Kltrleme araclyla gerekleen kltrel yaylma, gnmzde daha
ok kitle iletiim aralaryla gereklemektedir.
hh Bir kltrn baka bir kltrden birtakm unsurlar almasdr.
hh rnein; spagettinin talya'dan, ulusuluk fikrinin Fransa'dan,
hh Kltrleme insann kendi kltrnden rendiklerinin tm ttn imenin Kuzey Amerika yerlilerinden dnyaya yaylma-
olduu hlde; kltrleme insann baka toplumlardan ren- s gibi.
dikleri veya bir toplumun dierinden ald, kltrel geler ve
farkl toplumlarn karlkl etkilenmesidir.
Sorusu
retmen
Ayrann Trkler tarafndan bulunup sonra tm dnyada kul-

lanlmas kltrel srelerden hangisiyle ilgilidir?
Kltrel yaylma

KLTR VE TOPLUM
5. Kltr Emperyalizmi 9. Kltr Merkezcilii

hh "Emperyalizm" bir milletin baka bir milleti, siyasi ve ekono- hh Bireyin kendi kltrn esas alarak dier kltrleri kk
mik egemenlii altna alarak yaylmas ya da yaylmay iste- grmesi, kendi kltrn doal sayarken tekileri suni olarak
mesidir. deerlendirmesidir.
hh "Kltr emperyalizmi" bir devletin ekonomik ve siyasi karla- hh Burada ayn zamanda en tepede kendi kltr olmak kaydy-
rna gerekletirmek iin baka toplumlar zerine uygulad
la tm kltrleri belli bir hiyerari iinde tasarlamak da vardr.
kltrel smr politikalardr.
hh Kltrel merkezcilik dier kltrlerin medeni dnyann iinde
hh Kltr emperyalizmi gnmzde daha ok kitle iletiim ara-
yer alamayaca, isteseler dahi kltrel yaplarn deitire-
laryla uygulamaya geirilmektedir.
meyeceklerine dair gizli rklktan aka dier kltrleri ve
mensuplarn tahrik ederek ikinci snf sayan biyolojik rkla
kadar eitli fikirleri kapsar.
6. Kltrel Yozlama
hh Kltr emperyalizmi ve kltrleme sonucunda bir toplumun
kltrel gelerinde bozulma balarsa "kltrel yozlama" or-
taya kar.
hh Kltrlemenin olumlu, kltrleri birbirine tantp kaynatran

10. Baskn Kltr
bir yn olduu gibi kltrlerde yozlamaya neden olabilecek
olumsuz yn de vardr. hh Baskn kltr, toplum iindeki en gl gruplarn sahip olduu
kltrdr.
7. Kltrel Asimilasyon
hh Baskn kltr o toplum iindeki temel kurumlardan en ok
hh Kltr emperyalizminin neden olduu bir dier sonu ise kl- destei alan ve temel inan sistemlerini oluturan kltrdr.
trel asimilasyondur.
hh Baskn kltr bir toplum iindeki tek kltr olmamakla bera-
hh "Kltrel asimilasyon" bir kltrn baka bir kltr kendi
ber, toplum iindeki insanlar tarafndan o toplumun kltr
iinde eriterek yok etmesidir.
olarak inanlan ve ounluun paylat kltrdr.
hh Genelde orta snfn paylat deerler, eitli alkanlklar,

8. Kltr oku ekonomik kaynaklar baskn kltr oluturur.
hh Bir kltrden baka bir kltre giden bireylerin, yeni kltre

uyum salamakta karlatklar glkler, sknt ve bunalm-
lar, gsterdikleri tepkilerdir.
11. Popler Kltr

hh Kelimenin artrd anlam itibariyle yaygn olan ve geni
halk kitlelerince kabul grm olan kltrel unsurlardr.
hh Dnyann kresellemesi ve kitle iletiim aralarnn yaygn-

lamasyla birlikte temelinde kltr endstrisinin yer ald ve
ulusal snrlar aan yeni bir kltrel alan ortaya kmtr.
Farkl bir kltre giren bireyler kltr oku yaayabilir.

KLTR VE TOPLUM
hh Bu kltrel alanda sinema, moda, televizyon dizileri, spor,

magazin vb. aralarla yeni imajlar, dnceler ve tutumlar,
rnek11:
yeni davran biimleri ve alkanlklar retilir ve kitlelere pa- I. Trkiye'den yurt dna okumaya giden rencinin yeni
zarlanr. kltre alamamas
hh Bu yeni kltrel formlarn oluturduu kltrel alana "popler II. Baz kltr, TV programlar ve filmleriyle dier kltr-
kltr" denilir. leri giyim, elence ve tketim alkanlklar bakmndan
kendine benzetmesi
III. Dini bayramlarn znden uzaklap tatile dnmesi
Yukarda numaralanm rnekler srasyla aadaki

hangi kavramlara rnek olarak verilmitir.
12. Kltrel Grelilik
I. II. III.
hh Her insan topluluunun, yaam tarzn, geleneklerini, see- A) Kltrel Kltr Kltr oku
rek, bilerek ve isteyerek yaad pratiklerini onlarn kltrn Yozlama Emperyalizmi
iinde deerlendirmektedir. B) Kltr oku Kltr Kltrel
Emperyalizmi Yozlama
hh inde doup bydmz ve bize normal gelen deerlerle
yarglamamak demektir. C) Kltr oku Kltrel Kltr
Yozlama Emperyalizmi
D) Kltr Kltr oku Kltrel
Emperyalizmi Yozlama
E) Kltrel Kltr oku Kltr
Yozlama Emperyalizmi
13. Alt Kltr
Farkl kltr ortamna giren kiinin o kltre alamamasna kltr oku denir.
Baskn kltrn dier kltrlere kendi kltrn dayatmas kltr emperyaliz-
hh Bir toplumda egemen olan kltrden farkllk gsteren ve midir. Kendi kltrne sahip klmamas ise kltrel yozlamadr.
aznlkta olan gruplarca benimsenen kltrdr.
Cevap: B
hh Alt kltrn kayna belli bir ya grubuna, yelerin kkenine,
rkna, ekonomik snfna, dini inanca, meslek grubuna, cinsi-
yete vb. durumlara dayanabilir.
hhE. KLTRE KATILMA, KLTREL
TUTUMLAR VE KLTRLERARASI
ETKLEM
1. Kltre Katlma
hh "Kltre katlma" insann iinde yaad toplumun, toplumsal
gruplarn kltrn kazanma ve kazandrma srecini ifade
eder.
hh rnein; bir dernee ye olma veya zorunlu eitim sreci kl-

trel katlma rnekleridir.
Kzlderililer Amerika'da alt kltrdr.

KLTR VE TOPLUM
hh Her insan, kltre katlma srecinde kltrn gelerinden c. Seenekler Yoluyla Kltrel Unsurlara Katlma
farkl etkilenir. Bylece, ayn kltrel ortamlarda olduklar hl-
de farkl kltrel kimlikler elde ederler. hh Kltrel katlmann zorunlu olmayp sadece istee bal ola-
rak gerekletii durumlar vardr.
hh Kltrel katlma genellikle ekilde gerekleir.
hh Bireye toplumda birok kltrel seenekler ve deikenler
sunulmaktadr.
hh Birey ilgisi, zevkleri, karlar dorultusunda toplumsal grup-

lar araclyla istedii kltrel unsurlara katlabilir.
a. Kltrn Genel Unsurlarna Katlma
hh rnein; bireyin istedii bir partiye, bir sendikaya, bir sanat-
hh Her kltrn hem ulusal, hem evrensel hem de grupsal (alt sal etkinlie katlmas kendi isteine baldr.
kltr) zellikleri vardr.
hh Kltre katlma ana dilin renilmesiyle balar.
hh Kltrn genel unsurlarna katlma sreci bireyin geliim s-

reciyle orantldr.
hh Birey kendi zgr iradesi ile kltrel unsurlara katlr ya da
hh Yaad kltrn giyim tarzn, inan sistemini, genel davra-
katlmaz.
n kalplarn renerek bu genel unsurlara katlr.
2. Kltrel Tutumlar
hh Kltrn genel unsurlarna katlma kendiliinden gerekleir hh Her toplum farkl corafi, ekonomik, tarihsel vb. srelerden
ve uyulmas zorunludur. etkilenip ekillenmektedir. Bu sre, kltrleri birbirinden
farkl klar, kendine zg yapar.
b. Kltrn zel Unsurlarna Katlma hh Toplumlar birbirinden ayran kltrel zelliklerin btnne
hh Bireyler, geliimlerinin dzeylerine, ilgilerine, karlarna ya kltrel farkllk ad verilir.
da grlerine uygun birtakm toplumsal gruplara ve toplum- hh Toplumda farkl kltrel gruplarn olmas o toplumun kltrel
sal gruplarn kltrel unsurlarna katlr. zenginliini gsterir.
hh rnein; zorunlu eitim aamalarndan geerek retmen, hh Kltrel farkllklar ancak kltrel hogryle gelitirilip zen-
hemire, teknisyen olabilir. ginletirilir.
hh Belli alanda uzmanlaan birey, ayn zamanda bir meslek

edinmi olur. hh Toplumlar kltrel farkllklarn koruyup gelitirdikleri gibi or-
tak kltrel zellikleri de gelitirmeye alrlar.
hh Bireyler, ulat uzmanlk alann normlarna (hukuksal, etik
vb.) davran kalplarna ve bilgi, yetenek dzeyine sahip ol- hh Kltrel benzeme, kltrler arasndaki farkllklarn azalmas
mak iin kltrn zel unsurlarna aama aama katlr. ve baz kltr gelerinin benzer bir nitelik kazanmas anlam-
na gelir.

KLTR VE TOPLUM Konu Testi - 1
1. Geleneksel toplumsal yapdan teknolojinin gelimesiyle 4. Teknolojinin geliimiyle ortaya kan yeni maddi kltr
birlikte modern toplumsal yapya geilme srecinde, fabri- aralarnn kullanmna bazen inanlar, bazen gelenekler,
kalarda makinelemenin artmasyla alma saatleri azal- bazen de alkanlklar engel olmutur.
m, insanlarn elenme ve dinlenmeye ayraca zaman Parada sz edilen durumun aadakilerden hangi-
dilimi artmtr. Bununla birlikte geleneksel toplumsal yap- sine yol amas beklenir?
da egemen olan dinsel deerlerin etkisinin azalmasyla var
olan kltre yeni elence trleri eklenmi ve insan alkan- A) Kltrel yaylmaya
lklar, bu ynde hzla deimeye balamtr. B) Kltrlenmeye
Bu parada aadakilerden hangisi dile getirilmekte- C) Kltr okuna
dir? D) Kltrel zlmeye
A) Kkl kltrel gelerin deimesi olduka gtr. E) Kltrel gecikmeye
B) Kltrn maddi gelerindeki deiimler kltrn ma-
nevi gelerini deitirir.
C) Kltrel deiimin hz her toplumda farkldr.
D) Kltrn hzl deiimi kuaklar arasnda atmaya
yol aabilir.
E) Gl kltr zayf kltr etkiler ve deitirir.
5. Kltr insann ortaya koyduu, iinde insann var olduu

tm gerekliktir.
Kltr, insann kendini evindeymi gibi davranmasn
salayarak bir dnya ortaya koymasdr.
2. Bir toplumun kltr dier toplumlardan etkilenirken, ba- Bu iki tanmda kltrn hangi zellii vurgulanmakta-
ka toplumlarn kltrlerini de etkiler. dr?
Bu gzlem aadakilerden hangisinin bir kant olabi- A) Sekin insanlar tarafndan oluturulduu
lir?
B) Kltrel katlmla sonraki kuaklara aktarld
A) Kltrleme C) nsan tarafndan oluturularak kiiyi evreledii
B) Kltrel yaylma D) Kltrn bilgi birikimi sonucu olutuu
C) Kltrel asimilasyon E) Kltrn her zaman ilerleyerek gelitii
D) Kltrel ilerleme
E) Kltr oku
3. nsanlar arasndaki kltrel benzerlikler ne kadar fazla ise, 6. Smrgeciliin yaygn olduu dnemlerde, Afrika'dan top-
o toplumdaki bireylerin aralarndaki uyum da o kadar g- lanan zenciler Avrupa ve Amerika'ya getirildiklerinde, o
ldr. toplumun kltrne ayak uydurmakta zorlanmlardr.
Parada sz edilen toplumlarda aadakilerden han- Bu durum aadaki kltrel srelerden hangisiyle
gisinin olmas beklenmez? aklanabilir?
A) Kltrel deerlere bal olma A) Kltrleme

B) Kltrel btnleme B) Kltrel yabanclama
C) Toplumsal ilerleme C) deal kltr
D) Toplumsal normlardan sapma D) Kltr oku
E) Kltrel yaylma E) Kltrel milliyetilik

7. Tpta teknoloji srekli olarak yenilenmektedir. Byle olsa 10. Corafi, tarihsel vb. nedenlerle olumu olan yerel ve yre-
da insanlarn geleneksel olarak uyguladklar tedaviler de- sel kltrler; kent ortamnda i blm, eitim ve iletiimin
vam etmektedir. artmas sonucu bir ulusal kltr oluturabilirler.
Bu durum aadaki kltrel srelerden hangisiyle Bu durum aadaki kavramlardan hangisiyle akla-
aklanabilir? nabilir?
A) Kltrel emperyalizm A) Kltrel benzeme

B) Kltr gecikmesi B) Kltr yozlamas
C) Kltrel farkllk C) Kltrel asimilasyon
D) Kltr yozlamas D) Kltr emperyalizmi
E) Alt kltr E) Kltr oku
8. Medeni kanunla birlikte ok ele evliliin yerini tek ele ev- 11. Her toplumun bir kltr vardr, yani doaya egemen
lilik almtr. Benzer ekilde nceleri kadnn almas ya- olma, toplumsal ilikileri rgtleme, yelerinin kiiliklerini
drganrken, gnmzde istenilen bir zellik halini almtr. biimlendirme ekli vardr. Kltr toplum hlinde yaayan
Bu parada kltrn hangi zellii vurgulanmaktadr? insanlarn becerileri, grgleri ve tm bilgilerinin toplam ve
yaplamasn salayan geni kapsaml bir terimdir.
A) Toplum iinde sreklilik gstermesi
Bu parada sz edilen durum aadaki kavramlar-
B) Toplumun tamamn kuatmas dan hangisiyle aklanabilir?
C) Birey ve toplum arasnda uyum salamas
A) Kltrleme
D) Dil araclyla tanmas
B) Kltrlenme
E) Ayn toplumda zamanla deimesi
C) Kltrel deime
D) Kltrel kimlik
E) Kltrel gelime
9. nsanlar, kendilerinden nce gelenlerin deneyim ve bilgi-

lerinden yararlanarak doal evrelerini yeniden yaratabil-
mekte, aralar yaparak ve kurallar koyarak yaamlarn d- 12. Kltr geliigzel toplanm grenek ve inanlardan deil
zenleyebilmektedirler. Bugnn kltr gemi kuaklarn de birbiriyle bantl bir rntl sisteme dayanr. Adetler,
deneyimlerinin bir rn olduu gibi yaayan kuaklarn deerler, kurumlar, inanlar birbiriyle ilintilidir. Bunlardan
deneyim ve katklarndan yararlanarak zenginleir. Dolay- birinde meydana gelen bir deime dierlerini de etkiler.
syla kltr, doutan biyolojik kaltmla bilinmez. Bu parada aadakilerden hangisi vurgulanmakta-
Bu paraya dayanlarak kltrle ilgili olarak aadaki- dr?
lerden hangisi sylenebilir? A) Kltrel balln toplumsal deiimi yavalatt
A) Toplumlar birbirinden ayrt ettii B) Kltrel geler arasnda uyuma ve uzlamann bulun-
B) Ortak bir tanmnn yaplamayaca duu
C) Yeni kuaklarn katklaryla ve nceki birikimle gelitii C) Kltrel gemiten yararlanmann nemli olduu
D) gelerin etkileim iinde olduu D) Kltrel deerlerin yaatlmas gerektii
E) Uygun bir toplumsal evrede gelitii E) Kltrel gelerin insanlarn ihtiyalarn karlad
12. B 11. D 10. A 9. C 8. E 7. B 6. D 5. C 4. E 3. D 2. A 1. B Cevaplar

1. Gnmzde sanayilemenin toplum yaantsn etkilemesi 4. Her toplumun kltr, yeni ihtiyalar karsnda kiilerin
ve hzl toplumsal deime nedeniyle birok lkede gen- ortaya koyduu yeni fikirler ve icatlarla deiir. Fakat ayn
lerin var olan toplumsal deerlere ve kurallara zaman za- ihtiyalar her toplumda icatlara yol amaz.
man kar ktlar gzlenmitir. Bu paraya dayanlarak aadaki bilgilerden hangisi-
Bu durum aadakilerden hangisine yol amaktadr? ne ulalabilir?
A) Toplumsal tabakalamaya A) Kltrel gelime iin ihtiyalarn yan sra kltrel bir
B) Kuak atmasna birikim de gereklidir
C) Toplumsal kargaaya B) Kltr alverii, gereksinimleri birbirinden farkl top-

lumlar arasnda gerekleebilir.
D) Toplumsal yozlamaya
C) ada toplumlarda zgr dnceli bireyler yetitiril-
E) Frsat eitliinin yaygnlamasna
mesi gereklidir.
D) Bireyler yaadklar toplumda var olan kltr etkileye-
bilmelidir.
E) Bireylerin her trl gereksinimlerinin karland top-
lumlarda kltrel gerileme balar.
5. Kltrn taycs ve aktarcs insandr. Lidyallar paray,

2. Kltr insanlar topluma hazrlar. Bu arada kiiliini kaza- Fenikeliler Latin alfabesini, inliler de matbaay icat etmi-
nan insan da yeni bulular, keifleri ile iinde yaad kl- lerdir. Ancak bu kltrel geler zamanla dier toplumlarda
tre katkda bulunur. da kullanlmtr. Bir kltre ait olan para, alfabe ve matba-
Bu parada kltrn hangi zellii vurgulanmaktadr? ann icad daha sonra btn toplumlarn ilikilerinin temeli-
ni oluturmaya balamtr.
A) Kltrn srekli olmas
B) Kltrn eitim yoluyla aktarlmas ne ulalabilir?
C) nsanlar birbirine yaklatrmas
A) Kltr her toplumun kendi rettii bir rndr.
D) Maddi ve manevi unsurlarnn olmas
B) Manevi kltrel geler maddi gelere ayak uydura-
E) Bireyin hem kltrden etkilenmesi hem de etkilemesi mazsa kltrel gecikme yaanr.
C) Kltrn evrensel zellikler gsterdii doru deildir.
D) Gereksinim duyulan kltrel geler dier kltrlerden
alnarak kullanlabilir.
E) Farkl kltr farkl toplumlarda atmaya yol aar.
3. Toplum srekli devinim iindedir ve onun rn olan kl- 6. deal kltr, toplumu bir arada tutan normlarn ve deerle-
trde srekli deiim mutlaka grlecektir. Ancak baz top- rin sadece kurallarnda geerli olmasdr. Gerek kltr ise
lumlarda toplumsal deimeler son derece zor ve yava bunlarn gndelik yaamdaki uygulan biimidir. deal kl-
gereklemektedir. tr vergi demenin erdem olduunu sylerken, kii gerek
Buna gre aadakilerden hangisi kltrel deimeyi yaamnda vergisini demeyebilir.
yavalatan faktrlerden biri deildir? Bu parada savunulan gr aadakilerden hangisi-
dir?
A) Birincil ilikilerin toplumsal deerlere ball artrma-
s A) Her toplum dier kltrleri kendi kltrne gre deer-
B) Deiimden kar zedelenecek kiilerin saysnn faz- lendirir.
la olmas B) Birlikte yaayan insanlarn ortak arzular, o toplumun
C) Toplumun eitim dzeyinin yksek olmas kltrn belirler.
D) Manevi kltr gelerine balln daha yksek olmas C) Olmas gereken ve olan kltr birbiriyle atabilir.
E) nsanlarn altklar kltr gelerine sk skya bal D) deal kltrn uygulanmas mmkn deildir.
kalmas E) deal kltr ve gerek kltr uyumlu olmaldr.

7. Bireyin doumundan lmne kadar toplumun istek ve 10. Sanayilemi bir toplumda ekirdek aile, geleneksel bir
beklentilerine uyacak biimde toplumdan etkilenmesi ve toplumda geni aile yaygndr. Sanayilemi toplumlarda
toplum tarafndan deitirilmesi her kltrde grlen bir hukuk kurallar; geleneksel toplumlarda rf, adet, gelenek-
zelliktir. ler etkilidir. Bu rneklerden de anlalaca gibi maddi ve
Bu parada sz edilen durum aadakilerden hangi- manevi geler geliigzel bir arada bulunmazlar.
siyle aklanabilir? Bu paraya dayanlarak aadaki bilgilerden hangisi-
ne ulalabilir?
A) Kltrlenme
B) Kltrel btnleme A) Kltr insanlarn toplu halde yaamasndan olumu-
tur.
C) Kltrel ok
B) Kltrler arasndaki farklar gn getike azalmaktadr.
D) Kltrel gecikme
C) Kltr geleneksel toplumlarda daha ge deimekte-
E) Evrensel kltr
dir.
D) Kltr kendi iinde alt kltrleri barndrr.
E) Kltrn geleri birbiriyle uyumlu olmak durumunda-
dr.
11. I. Bir kltrden baka bir kltre giden bireylerin yeni kl-
tre uyum salamakta karlatklar glkler, sknt-
lar, gsterdikleri tepkilerdir.
8. Geleneksel toplumlarn yaad dnemde, dinlerinde bir
saknca olmamasna ramen, savalarda kullanlan atlarn II. Kltrler aras etkileimle gl lkelerin gszleri
kesilerek yenmesi yasaklanmtr. etkilemesi ya da kltrn bir tr siyasi propaganda ve
smr arac olarak kullanlmasdr.
Bu parada kltrn oluumunda aadakilerden
hangisinin etkili olduu vurgulanmaktadr? Kltrel srelerle ilgili aklamas yaplan kavramlar
aadakilerden hangileridir?
A) Siyasi faktrler
I. II.
B) Ekonomik olaylar
A) Kltr gecikmesi Kltrleme
C) Toplumsal ilikiler
B) Kltrel farkllk Kltr oku
D) Toplumun gereksinimi
C) Kltr oku Kltr emperyalizmi
E) Dini faktrler D) Kltr emperyalizmi Kltrleme
E) Kltr yozlamas Kltrel yabanclama
12. Tarmda toprak yaygn olarak sabanla ve hayvan gcyle

ilenirken, hayvanclkta biyolojik mhendislik yoluyla rk
slah, tarmda tohum gelitirme ve youn tarm yntemi
9. Yeni doan bir ocuk toplumunda ve ailesinde kltr ha- yaygn olarak uygulanamaz.
zr bulur. ocuk farkna varmadan doum yoluyla katld Bu durum kltrn hangi zelliiyle aklanabilir?
kltrn ieriklerini kiiliinin bir paras olarak benimser.
A) Maddi kltrn evrensel, manevi kltrn milli olma-
Bu parada kltrn hangi zellii vurgulanmaktadr?
syla
A) Sosyalleme srecinde kazanlmas B) Kltrel gelerin kendi iinde uyumlu bir btnlk olu-
B) Zamanla deiiklie uramas turmasyla
C) Temel gereksinimlere cevap vermesi C) Kltrn bilim ve teknolojiyle yakndan ilikili olmasyla
D) Tek bir kaynaktan dnyaya yaylmas D) Genel kltrn iinde alt kltrlerin bulunabilmesiyle
E) Doa koullarndan etkilenmesi E) Kltrn gelimesinde eitim sisteminin rol olmasyla
12. B 11. C 10. E 9. A 8. D 7. A 6. C 5. D 4. A 3. C 2. E 1. B Cevaplar

TOPLUMSAL KURUMLAR
13
hhA. TOPLUMSAL KURUMLAR VE 2. Toplumsal Kurumlarn zellikleri
LEVLER hh Toplumsal kurumlar her toplumda bulunmalar bakmnda ev-
renseldir.
1. Toplumsal Kurumun Anlam hh Toplumsal kurumlar toplumsal ihtiyalardan domutur.
hh "Toplumsal kurum", bir toplumda rgtlenmi, greli bir btn hh Ayn kurum, toplumlar arasnda ve bir toplumda zamanla bi-
oluturan, dnceler, davranlar, deerler, normlar ve mad- im ve ilev deiiklie urayabilir.
di geler (binalar, mallar vb.) toplamndan oluur.
hh Bir toplumsal kurumdaki deime, dier kurumlarda da de-
hh rnein; aile, siyaset, ekonomi toplumsal kurumlardr. imeye yol aar.
hh Toplumsal kurumlar, insanlar aras ilikiler sonucu ortaya -
kan toplumsal bir olgudur ve btn toplumlarn kendilerine
zg yaplarna gre biimlenir.
hh rnein; toplumsal yaplanmada serbest piyasa ekonomisi

benimsendiyse, toplumsal kurumlar da ona gre ekillene-
hh Yeni ihtiyalar yeni kurumlar ortaya karr.
cektir. Demokratik bir siyasal ynetim, pazar ekonomisine
dnk retim kurulular oluacaktr. hh levini tmyle yitiren, toplum ierisinde hibir ihtiyac kar-
layamayan kurumlar ortadan kalkar.
hh Toplumsal kurumlarn deime hzlar birbirleriyle ayn de-

ildir. Herhangi bir kurum ok hzl deiirken bir bakasn
hh Toplumsal kurumlar, bir ynyle "somut", bir ynyle "soyut"- daha yava deiebilir.
tur.
hh Toplumsal kurumlar birtakm deerler, davranlar, normlar

dizgesinden oluan bir btndr.
hh rnein; yneten ynetilen ilikisi sonucu oluan deerler,

normlar ve davran kalplar araclyla siyaset kurumu
hh Toplumsal kurumlarn kendine zg yaps ve kurallar vardr.
olumutur. Bu ynyle siyaset kurumu soyut bir kavramdr.
hh Toplumsal kurumlar birbirleriyle iliki iindedir.
hh Toplumsal kurumlar olduka uzun bir sreklilie sahiptir.
hh Toplumsal kurumlar arasnda nispeten uyumlu bir btnlk

hh Somut ynyle ise, toplumsal kurulu, rgt, tesis gibi an-
vardr.
lamlar ierir.
hh rnein; siyaset kurumu, siyasi partiler, sivil toplum kurulu-

lar veya rgtleri, parlamento, ulusal devletler vb. ile somut
yapya brnr. Toplumsal kurumlar, rgtler, kurulular, te-
sisler olarak biimlenir ve somut bir ekil alrlar.

TOPLUMSAL KURUMLAR
hh Toplumsal yap, kendini oluturan kurumlarn toplamn aan,

rnek1: kltrel gelerle ekillenen kendine zg bir btndr.
Sanayileme sreci ile kentlerin genilemesi, zellemi hh Kurumlarn somutlam bir nesnel gerek yapan, btnle
okullara duyulan gereksinimi artrmtr. dntren temel faktr kltrdr.
Bu durum aadakilerden hangisini desteklemekte- hh Aile, eitim, siyaset, ekonomi gibi kurumlar kltrn somut-
dir? lam gstergeleridir.
A) Her kurumun deime hz ve yn farkldr.

B) nemini yitiren kurumlar zamanla ortadan kalkar.
C) Her kurumun kendine zg davran kurallar vardr. 4. Toplumsal Kurumlarn levleri
D) Bir kurumdaki deime dierini de etkiler.
a. Olumlu levler
E) Yeni ihtiyalar yeni kurumlar dourur.
hh Kurumlar bireyin toplumsal davranlarn kolaylatrr ve
Sanayileme ve kentleme eitim kurumunu etkilemitir. basitletirirler. Kiiyi birok durumlarda tereddtten, karar-
Cevap: D szlktan kurtarrlar. Kii, nasl sorusunun cevaplarn toplum-
sallama sreci iinde renmi ve bu davran biimlerine
almtr.
3. Kltr ve Toplumsal Kurum likisi hh Bireylerin birbirlerinden neler beklediklerini batan tayin ede-
rek davranlar arasndaki uyum ve egdm salarlar.
hh Toplumsal yapy oluturan, onu evrensel ve ulusal dzeyde
kendine zg ve benzer klan kltr gibi toplumsal kurumlar hh Bireyin, geliigzel, keyfi ve bakalar iin tehlikeli olabilecek
da toplumsal yap iinde yer alr. davranlarn frenler. Bylece toplumsal denetimi salarlar.
hh Tm toplum asndan bir gvenlik ve denge arac olurlar.
hh Toplumsal kurumlar toplumsal yapy oluturan ve onun ku-
rumlam ilikileri ve kurululardr.
b. Olumsuz levler
TOPLUMSAL YAPI
hh Yaamn dinamik gidiine ayak uydurmas iin grubun yeni
Maddi Kltr geleri karar ve giriimlerini engellemek suretiyle toplumun deime
ve gelimesini glendirirler.
KLTR
hh Bireylerin kltrlerinde deeri kalmam olan baz normlar
Manevi Kltr geleri zorla yaatmaya alrlar.
KURUMLAR
hh Baz durumlardaki kiilerin kendi zgn yeteneklerini gster-
Aile Konut Ahlak, sosyalleme melerine engel olurlar.
Eitim Eitim aralar Okul kurallar
c. Kurumlarn Ak ve rtl levleri
Ekonomi retim aralar alma yasalar
Din Cami, kilise Dinsel kurallar hh "rtl ilev", insanlar otomobil ya da pahal giyim eyas gibi
Siyaset Parlamento Hukuk kurallar mallar yalnz ihtiyalarn karlamak iin deil, ayn zaman-
da toplumsal saygnlklarn artrmak iinde alrlar.
hh "Ak ilev", belli ihtiyalar karlayacak mallar retmektir.

TOPLUMSAL KURUMLAR
hh Eitim kurumunun ak ilevi ekonomiktir. Yani, ekonominin

gereksinim duyduu insan gcn yetitirmektir.
hhB. TOPLUMSAL HAYATTA ALE, EVL-
hh Eitim kurumunun rtl ilevi, evlilik salama, stat artrma,
LK VE BOANMA
dost, evre geniletme, isizlii nleme biimindedir.
1. Ailenin Anlam
hh Gnmze kadar yaam toplumlarn hepsinde deiik e-
killerde de olsa, u ya da bu biimde bir aile yaps olduu
5. Toplumsal Kurumlarn levleri grlmtr.
hh Durkheim aileyi, aralarnda gerek ya da varsaymsal olarak

Toplumun Temel Kurumlar, Grevleri ve Yapsal geleri
kan ba bulunan ve karlkl hak ve devler stlenen toplu-
Balca Fiziksel Simgesel
Grev Kurum mun en kk birimi olarak tanmlamtr.
Roller zellikler zellikler
ocuk Anne, hh Her kurum gibi aile de toplumsal dzenin bir parasdr.
Yzk,
yapma ve Aile baba, Ev, mobilya hh Toplum tarihsel sre ierisinde ne gibi deiiklikler geirmi-
dn
bytme ocuk se, o btnn paras olan aile de benzer deiiklikler geir-
Yiyecek, mitir.
Fabrika, Yeterlilik
giyecek veren,
Ekonomi dkkan, belgesi,
ve barnak ii, tketici
marka amblem
salama
Yasa ve
Bayrak,
kurallarn Ynetici, Kamusal
uygulan-
Siyaset
ynetilen binalar
yasa, ana- 2. Ailenin zellikleri
yasa
mas Aile, toplumsal gelimenin her evresinde grlmtr. Bu
nanc, yzden evrensel bir nitelik tar.
umudu, iyi- Cami, kilise,
Kur'an, incil, Aile, duygusal bir temele dayanr. Maddi ve manevi des-
lik severlii Din Din adam havra, tap- tek olma gibi duygusal ynelimler ailenin ekillenmesinde
tevrat
ve ibirliini nak nemlidir.
gelitirme Aile, ocuun kiilik yapsnn olumasnda etkilidir.
Bireylerin
Aileyi oluturan bireylerin belirli sorumluluklar vardr. Aile
toplumun
devam ettii srece bu sorumluluklar varln srdrr.
temel Diploma,
retmen, Aile, birtakm toplumsal ve hukuksal yasaklarn ekillendir-
deerlerine Eitim Okul, faklte derece,
renci dii bir dzendir. Aile yeleri bu kurallara uymak zorunda-
ve uygula- kitap
dr.
malarna
Aile, birincil ilikilerin egemen olduu bir gruptur.
hazrlama
Kiinin Spor salonu,
yelik kart,
yeniden Bo zaman yzme
altran, giri bileti,
enerji ka- deerlen- havuzu,
renen kupalar,
zanmalarn dirme konferans
iltler
salama salonu

TOPLUMSAL KURUMLAR
d. Ekonomik lev
hh Aile, yelerinin beslenme, barnma ve korunma gibi ihtiyala-
rn karlar. Ayrca mirasn aktarlmasn salar.
4. Evlilik Trleri
hh "Evlenme" kar cinsten iki insann birbirlerini kabul ederek
ve toplumca onaylanm bir arada yaamak iin yaplan bir
Aile toplumun temelidir. szlemedir.
3. Ailenin Temel levi EVLLK TRLER
a. Neslin Devamn Salama levi

Egzogami
hh Toplumun devam ancak yeni yelerin katlmyla mmkn- Ein Seildii Gruba
dr. Gre Evlilik Trleri
Endogami
b. Toplumsallatrma levi
Monogami
hh ocuun iinde yaad toplumun kltrn, kurallarn -
E Saysna Gre
renme sreci ilk nce ailede balar. Evlilik Trleri Polijini
hh Aile ocuklar eiterek toplumun deerlerini ve normlarn ka- Poligami
zandrr.
Poliandri
hh Aile kltrn gelecek kuaklara aktarlmas ilevini yerine gi- Matrilokal
rerek kltr taycl grevi de yapar. Oturulan Yere Gre
Patrilokal
Evlilik Trleri
Neolokal
a. Ein Seildii Gruba Gre Evlilik Trleri

Egzogami (Dtan Evlenme): Farkl toplumsal gruplardan ya
hh Birey ailede dil renir, kiilik ve kimlik kazanr. da snflardan olan bireylerin evlenmeleridir. rnein; bir Trk
hh Birey ailede, insani, ahlaki ve demokratik deerleri renir. ile bir ngiliz'in evlenmesi gibi.
hh Birey ailede milli ve manevi deerleri renir. Endogami (ten Evlenme): Ayn toplumsal gruptan olan bi-
reylerin birbirleriyle evlenmesidir. rnein; yakn akraba ev-
hh Birey ailede duygusal - fiziksel - zihinsel adan geliir. lilikleri gibi.
c. Psikolojik lev
hh Aile yelerinin birbirlerine duygusal adan bal olmalar o-
cukta sevme, sevilme, kendine gven duygusunun geliimine
yol aar. b. E Seimine Gre Evlilik Trleri
hh Aile yeleri birtakm sorunlar karsnda birbirlerine destek Monogami: tek ele evlilik demektir.
olarak yelerinin ruh salklarn da korurlar.
Poligami: Ayn anda birden fazla kiiyle evlenmedir. ki farkl
biimi vardr.

TOPLUMSAL KURUMLAR
Polijini: Erkein ayn anda birden fazla kadnla evlenmesidir. 5. Aile Trleri
Poliandri: Kadnn ayn anda birden fazla kadnla evlenme-
hh Aile kurumunun grlmeye baland ilk dnemlerde, aile
sidir.
hem yap olarak olduka geni hem de ilev olarak pek ok
grevi zerine alm bir kurumdu.
hh Zamanla baka kurumlarn ortaya kmas, ailenin yapsn

ve ilevlerini deitirmitir.
c. Oturulan Yere Gre Evlilik Trleri hh Gnmze gelene kadar ailenin yaps gittike klm, i-
Matrilokal: Evlenen erkein, kadnn ailesine katld evlen- levleri de giderek azalmtr.
me biimidir.
ALE TRLER
Patrilokal: Evlenen kadnn, erkein ailesine katld evlen-
me biimidir.
Neolokal: Erkek ve kadnn, evlendikten sonra kendi ailelerin- Anaerkil Aile

den ayr bir yerde oturma biimidir. Otoriteye Gre
Ataerkil Aile
Geleneksel (Geni) Aile
rnek2: ye Saysna Gre
ekirdek (Kk) Aile

Son filminin konusunun anne ve babasnn hikyesine da-
yandn syleyen ynetmen filmi yle zetler: "Memur
a. Anaerkil (Matriarkal) Aile
olan babamn tayininin stanbul'a kmasyla hikye ba-
lar. Babam ayn semtte oturan annemle tanr ve ksa za- hh Topraa yerleme ile birlikte ortaya kmtr.
manda birbirlerini severler. Annem anneannemle beraber
hh Erkekler avclkla urarken, kadnlar evde ocuklarn bak-
yaamaktadr. Babamla evlenme karar aldklarnda anne-
m, bitki yetitirilmesi, hayvan evcilletirilmesi gibi ilerle u-
annemi yalnz brakmak istemeyen annem babam kendi
rayordu.
yanlarna tanmaya ikna eder. Bylece benim dnyaya ge-
leceim mutlu yuva kurulmu olur." hh Kadnn retim faaliyetinde etkin bir yere sahip olmas, onun
aile ve toplum iindeki statsnn yksek olmasn salamtr.
Ynetmenin anne ve babasnn evliliiyle ilgili olarak
ein seildii gruba gre, e saysna gre, oturulan hh Evin reisi, kadnn byk erkek kardeidir. Akrabalk kadn
yere gre evlilik trleri aadakilerden hangisinde s- soyundan geer.
rasyla doru olarak verilmitir?
A) Endogami, monogami, neolokal

B) Egzogami, monogami, matrilokal hh Annenin kz ve erkek kardeleri ve bunlarn ocuklarnn hep-
si bir arada otururlard.
C) Endogami, monogami, patrilokal
D) Egzogami, poligami, matrilokal b. Ataerkil (Patriarkal) Aile
E) Endogami, poligami, neolokal
hh Sonsuz ve mutlak bir baba otoritesi hakimdir.
Bulunduu gruptan farkl bir gruptan kiiyle evlenme egzogamidir. Monogami
tek ele evliliktir. Matrilokal ise kadn yanna yerlemedir. hh Mlkiyet babaya aittir ve hem kars hem de ocuklar zerin-
Cevap: B de her yetkiye sahiptir.
Sorusu
retmen
Polijinin bir toplumda grlme nedenleri nelerdir?
Nfusun cinsiyetlere gre dengesiz olmas, dini faktrler, erkein

g ve servetinin gstergesi olmas

TOPLUMSAL KURUMLAR
hh Akrabalk baba soyundan gemektedir.

hhC. ALENN SREKLL, YEN ALE
c. Geleneksel (Geni) Aile MODELLER VE KADIN HAKLARI
hh Sanayi ncesi toplumlarda ve krsal kesimde yaygn olarak
grlen aile biimidir.
1. Ailenin Sreklilii
hh Bu aile biimi, yeni kuaklarn kurduu ailelerin, bykleriyle hh Ailenin srekliliini salamak iin baz koullara sahip olmak
gerekir.
birlikte ayn at altnda oturmalaryla olumutur.
hh Bunlar; evlenmenin getirdii sorumluluu tayabilecek biyo-
hh Gelenek ve grenekler nemli bir yer tutar. Akrabalk balar
lojik, psikolojik, sosyal, ekonomik ve ahlaki olgunlukta olmak
olduka kuvvetlidir.
ve doru kiiyi bulmaktr.
hh Mlkiyet aile reisine aittir. Anaerkil ya da ataerkil zellikler hh Kadn ve erkek birbirine benzeyen veya birbirine zt kiisel
gsterebilir. (ya, fiziksel yap, miza vb.) ve sosyokltrel (milliyet, ei-
tim, din, sosyoekonomik durum vb.) niteliklerinin olmasna
ramen e olabilirler.
d. ekirdek (Kk) Aile

hh Genel olarak sanayilemi toplumlarda ve kentlerde grlen
bir aile tipidir.
hh Sadece anne, baba ve eer varsa evlenmemi ocuklardan

oluur. ye says azdr.
hh Aile bir retim birimi olmaktan km, bir tketim birimi hline
Aile toplumun direidir.
gelmitir.
hh Kadnn da almas, onun erkekle eit haklara sahip olma- 2. Yeni Aile Modelleri
sn salamtr.
a. Gei Dnemi Geni Aile
hh Sanayilemenin balang aamasnda ortaya kan bir aile
modelidir.
hh Akrabalk hem anne hem baba tarafndan gemektedir. hh Aile ayn hane iinde olmayp birbirine yakn meknlarda, bir-
hh ekirdek aile neolokal evlenme biimi zellii gsterir. birine olduka bal ekilde yaayan ailedir.
hh Kopma henz tam deildir. Hatta gerektiinde yeniden bir

6. Boanma Nedenleri ve Etkileri at altnda bir araya gelinebilir.
hh "Boanma" aile birliini oluturan elerin eitli nedenlerle bu
birliktelii srdrememesi ve yasal yollarla kurulmu bu evlilik b. Yeni Geni Aile
ilikisinin yine yasal bir biimde sonlandrlmasdr.
hh Boanm farkl elerin boanm dier elerle evlenerek
hh Karlanamayan beklentiler, baarl ekilde yrtlemeyen bir nceki evliliklerinden gelen ocuklar da getirerek birlikte
ilikiler, artan tartma ve atmalar boanmaya sebep ol- oluturduu yeni aile modelidir.
maktadr.
hh Bu aile modeli, Amerika'da ve ngiltere'de giderek yaygnla-
hh Boanmann psikolojik, ekonomik, sosyal ve hukuki boyutlar maktadr.
bulunmaktadr.

TOPLUMSAL KURUMLAR
c. Tek Ebeveynli (Eksik) Aile

Siyasal levleri Ekonomik levleri
hh Bu aile modeli boanma oranlarnn art veya birlikte yaa-
yp ocuk olduktan sonra herhangi bir sebeple terk etme veya
terk edilme ile ortaya kan ailedir. Eitimin Temel levleri
3. Kadn ve Toplumsal Hayat

Bireysel levleri Toplumsal levleri Gizil levleri
hh Demokratik gelimeler, hzl toplumsal deimeler, sanayile-
meye bal olarak eitlenen meslekler kadn ev hayatndan
i hayatna ekmi ve ekonominin vazgeilmez paras konu- hhE. DN VE LAKLK
muna getirmitir.
1. Sosyolojik Adan Din
hh "Din", akn bir varla inanma ve bu inancn gerektirdii d-
nce ve uygulamalarn btn eklinde tanmlanabilen, bir
hh Gemiten gnmze kadar kadn, birok sorunla kar kar- inan, ibadet ve ahlak sistemidir.
ya kalmtr.
hh Sosyolojide din, birey ve toplumla olan ilikisi bakmnda psi-
hh Hukuksal dzenlemeler, uluslararas toplantlar, kadnla ilgili kolojik ve sosyolojik bir olgu olarak karmza kmaktadr.
sivil toplum rgtlerinin almalar, dnya genelinde kadnn
hh Din inan sistemi olarak psikolojik bir tatmin saladndan
yaad sorunlar zmeye ynelik olumlu admlarn atlma-
psikolojik bir yne, toplumsal btnlemeye etkisi asndan
sna katk salamakla birlikte tam bir zme ulaldndan
sosyolojik bir yne sahiptir.
sz etmek mmkn deildir.
hhD. ETM hh Hemen her dinde kutsal saylan olaylar ya da varlklar vardr.
Kutsal saylan eylere sayg duyulur ve yceltilir.
1. Eitim ve Sosyal Hayat hh Her dinde kutsal olay ve varlklarn olmas, bu kutsal varlkla-
ra nasl davranlacan ve ne lde inanlacan belirleyen
hh Dnya genelinde btn toplumlarda eitim kadar etkili, kkl bir deerler sistemi vardr.
ve genel bir yetitirme faaliyeti grlmemitir.
hh Eitim, bireylere bir anlay biimi sunarken onlar hayata ha- 2. Din ve Sosyal Hayat
zrlayp gerekli grlen hedefler dorultusunda ynlendirmeyi
hh Toplumda yer alan her kurumun bir ilevi vardr aksi hlde
de amalar.
ortadan kalkp yok olur.
hh lk eitimini aileden alan birey eitimine akraba, arkada, okul
hh Din kurumunun da toplumda yerine getirdii toplumsal ve bi-
evresi ile devam ederek hataya hazrlanr ve ihtiyalarn
reysel ilevleri vardr.
karlayabilecek konuma gelir.
hh nsann yetime sreci dier canllardan farkllk gsterir ve a. Dinin Toplumsal levleri
uzunca bir zamana yaylr.
hh Din, birtakm ahlaki normlar koyarak toplumsal dzeni salar.
hh Genel olarak eitim, mevcut bilgilerin, becerilerin ve deerle- Bir toplumsal kontrol arac ilevi grr.
rin yeni nesile aktarlmasdr.
hh Din, toplumu oluturan bireyler arasnda birleme ve daya-
nmay artrr. Bylece toplumsal zlmeyi engelleyici bir
ileve sahiptir.

TOPLUMSAL KURUMLAR
b. Dinin Bireysel levleri hhF. EKONOM

hh Dinin gerektirdii ibadet ve dinsel trenler insanlarn psiko-
lojik olarak rahatlamalarn ve kayglardan uzaklamalarn 1. Ekonominin Anlam
salar. hh "Ekonomi", insanlarn kaynaklar kullanarak ihtiyalarn gide-
hh Toplumsal denetimi salarken bireyler yol gsterir. nsanlarn recek mal ve hizmetleri nasl rettiklerini, nasl paylatklarn
nasl yaamalar gerektii hakknda yol gsterir. ve nasl tkettiklerini inceleyen bir bilimdir.
hh "htiya", insanda yokluk duygusuyla birlikte sknt douran

rnek3: ve karlanmas gereken biyolojik ve toplumsal bir olgudur.
hh htiyalarn birtakm temel zellikleri vardr. Bunlar;

nsan, dier canllardan ayran en nemli zellik, "insan do-
asnn" toplumsal yaamaya ihtiya duymasdr. Bu sebep- htiyalarn karlanmas zorunludur.
le henz yerleik hayatn olmad Paleolitik Dnem'de bile,
htiyalar kiiden kiiye deiir.
insanlarn belli gruplar halinde, toplu bir ekilde yaadklar
bilinmektedir. Bu durum, zellikleri tam olarak bilinmese de htiyalar iinde yaanlan toplumun kltr tarafndan da
dil, sanat ve din gibi kurumlarn, bu ilk dnemlerden itibaren belirlenir.
varlna iaret etmektedir. Nitekim Fransa, spanya ve tal- Baz durumlarda ihtiyalar gideren mallardan benzer olan-
ya gibi baz corafyalarda bulunan maara resimleri ve bu lar birbirinin yerine geebilir.
maara resimlerindeki betimlerden; sanat ve din kurumu-
nun, ilkel dzeyde de olsa varl anlalmaktadr.
Bu paradan aadaki yarglardan hangisine ulala-

maz?
A) nsan doas gerei yalnz yaayamayan bir canldr.

hh nsann ihtiyalarn karlayabilmesi iin ncelikle retmesi
B) Din kurumu insanlarn ilk yaamlarndan itibaren varl- gerekir. retim, ihtiyalar giderecek zellie sahip birtakm
n korumaktadr. nesnelerin olumasn salar. Bunlara "mal" denir.
C) Din kurumunun varl eitli arkeolojik bulgularla des-
hh Mallar iki blmde incelenebilir.
teklenmektedir.
Serbest Mal: Elde edilmesi iin herhangi bir emek ve mali-
D) Bir arada yaama kltr toplumsal kurumlar dourur.
yet gerektirmeyen mallardr.
E) nsanlar yerleik hayata getiklerinde din ve sanat orta-
ya kmtr. Ekonomik Mal: Elde edilmesi iin, emek, para gerektiren
ve deiime konu olan mallardr. Ekonomik mal serbest
nsanlar yerleik hayata gemeden nce de din ve sanat ile ilgilenmilerdir.
maldan temel zellik deiim deerinin olmasdr.
Cevap: E
3. Din ve Laiklik
hh Ekonomik mallar ikiye ayrmak mmkndr.
hh "Laiklik", siyasal bir kurulu olan devleti, din kurallarna da-
yandrmayan ve kiilerin dinsel, inan ve ibadet zgrlkle- "retim mal", ihtiyalarmz dolayl olarak karlayan ve
rini, her tr egemen kart inancn saldrsna kar, inan ve yeni bir maln retiminde kullanlan mallardr. retim mal-
din fark gzetmeksizin gvence altna alan bir sistemdir. lar dayankl ve dayanksz olarak ikiye ayrlr.
hh Laik bir devlette bireyler; din, vicdan ve inan hrriyetine sa- "Tketim mal", insan ihtiyalarn dorudan doruya kar-
hiptir. Devletin grevi, bireylerin bu zgrlklerini gvence layan mallardr. Tketim mallar da dayankl ve dayanksz
altna almaktr. olmak zere ikiye ayrlr.

TOPLUMSAL KURUMLAR
Sermaye: retimin miktarn ve kalitesini artrmada kullanlan

MAL
btn ara ve gerelere sermaye ad verilir.
Giriim: retimin yaplabilmesi iin doa, emek ve sermayeyi

bir araya getiren etkene giriim ad verilir. "Giriimci", retim
Serbest Mal Ekonomik Mal
faktrlerini bir araya getirerek mal ve hizmet reten, pazarla-
Hava, gne vb. yan, kr etmeyi amalayan kiidir. Ayn zamanda bir grup ya
da bir kurum da giriimci olabilir.
Tketim Mal retim Mal
b. Tketim
hh nsanlarn ihtiyalarn karlamak amacyla bir mal ya da hiz-
Dayanksz Dayankl Dayanksz Dayankl metten yararlanmasna "tketim" denir.
Ekmek, st, Araba, ev, Hammad- retim ara- hh "Tasarruf" elde edilen gelirin bir ksmnn tketilmemesi ile
elma vb televizyon vb deler, demir, lar, makine, oluan birikimdir.
kmr, traktr vb
hh Tasarruflar e ayrlmaktadr. Bunlar; gnll tasarruflar, zel
imento vb
irket tasarruflar ve zorunlu tasarruflardr.
2. Ekonominin Bileenleri hh "Enflasyon", mal ve hizmet fiyatlarnn srekli bir biimde art-
hh Ekonomik yaamn balca unsurlar retim, tketim ve b- mas sonucu parann alm gcnn dmesidir.
lmdr. hh "Devalasyon", ulusal para deerinin devlet eliyle drl-
mesidir. Enflasyon sonucu para deerinde oluan i ve d
a. retim
piyasa farkn kapatmak iin devalasyona bavurulur.
hh nsanlarn ihtiya duyduklar, ekonomik mallar elde edebil-
mek iin doadan aldklar nesneleri fayda salayacak biim-
de dzenlemesi, yerini ve biimini deitirmesi ya da says-
nn oaltlmas faaliyetine "retim" ad verilir.
hh rnein; terzinin kumatan elbise yapmas, frncnn undan

ekmek yapmas, marangozun aatan mobilya yapmas gibi.
hh "Deflasyon", fiyatlarn dmesi ile birlikte parann alm gc-
nn ykselmesidir. retimin tketimden fazla ya da ihracatn
ithalattan fazla olmas hlinde grlr.
hh "Revalasyon", ulusal para deerinin altn ve dviz karsn-

hh retimin gereklemesi iin birtakm unsurlarn bir araya gel- da devlet eliyle ykseltilmesidir. Genel olarak ihtiyatan fazla
mesi gerekir. Bunlar: altn ve dviz birikmesi sonucu oluur.
Doa: retimin en nemli unsurlarndan birisidir. Doa, n-
celikle toprak ve toprak alt kaynaklar araclyla retim iin
c. Blm
gerekli hammaddeyi salar. hh "Blm" retim sonucunda elde edilen gelirin retime kat-
Emek (igc): Tek bana doann verdikleriyle retimde bu- lan unsurlar arasnda paylalmasdr.
lunmak mmkn deildir. Emek, insann doay deitirmek hh Belli bir maln retimine katkda bulunan hane halknn ald
ve kendi yararna kullanabilmek iin gerekletirdii bilinli paydr. Hane halknn retim srecine katlma biimine gre
abay dile getirir. alaca payn nitelii de deiir.
Sorusu
retmen
Bir lkenin devalasyon yapmasnn temel nedeni nedir?
hracat artrmak

TOPLUMSAL KURUMLAR
3. Ekonomik Sistemler rnek4:

a. Sosyalist Ekonomik Sistem Kapitalizmin ekonomik bymeyi ve lke kalknmasnn
hzlanmasnn nn at bilinmektedir. Hzla gelien
hh Ekonominin ileyii devlet kontrol altndadr. dnya ekonomileri ksa vadede refah salamakta fakat
hh zel mlkiyet snrldr. zel sermaye eliyle doa zerinde hammadde aray ile
uzun vadede telafisi olacak byk evresel tahribatlar da
hh retim aralar topluma aittir, zel teebbs yoktur.
oluturmaktadr. Enerji iin tahrip edilen dereler, tarm alan-
hh Bireyin deil toplumun kar nemlidir. lar, kmr karm iin yok edilen doa bu tahribatlardan
sadece bir kadr.
hh Kr amac gdlmez.
Buna gre evresel zararlar en aza indirgemek iin
hh Toplumun temel ihtiyalarnn karlanmas n plandadr.
aadakilerden hangisi yaplmaldr?
A) Doal evreyi kontrol etmekten vazgeilmelidir.

B) Endstriyel teknolojinin gelimesine izin verilmelidir.
C) Doal kaynaklara ulamada insan gc kullanlmaldr.
D) Tarmsal retimin daha fazla tevik edilmesi salanma-
b. Kapitalist Ekonomik Sistem ldr.
hh Ekonomik serbest piyasa koullar altnda iler. E) Ksa vadede kr hrs zerinden retime son verilmeli-
dir.
hh zel mlkiyet esastr.
Kapitalizmin snrsz kr gds birtakm sorunlara yol amaktadr. Bu nedenle
hh retim aralar zel giriimcilerin elindedir. ksa vadede kr hrsndan vazgeilmelidir.
Cevap: E
hh Ekonomide birey kendi kar peinde koar.
hh Btn ekonomik giriimler kr amaldr.

hhG. SYASET
hh Temel ihtiyalarn tketimi dnda tketim alkanlklar ya-
ratlr. 1. Siyasetin Anlam ve Temel Kavramlar
hh "Siyaset" ya da "politika" geni anlamyla "insan, lke, toplum
ynetimi" demektir.
hh zm devlet etkinlii gerektiren her sorun siyasal bir nitelik

tar.
c. Karma Ekonomi hh Toplumsal bir kurum olarak siyaset, toplumsal dzeni sala-
mak ve genel ynetimi gerekletirmek ilevini yerine getirir.
hh Her iki sistemin bileimidir.
hh Devlet ekonomiye ksmi olarak mdahale eder.
hh Devlet zel giriimcinin yatrm yapmay krl bulmad alan- a. Devlet

larda toplumun ihtiyalarn karlamay stlenir.
hh "Devlet" snrlar belli bir toprak paras zerinde yaayan in-
san topluluklar zerinde otoriteye sahip siyasi ve hukuki bir
rgttr.

TOPLUMSAL KURUMLAR
b. lke h. Siyasal Parti

hh "lke", ksaca belli bir toprak parasdr. Her devletin var ol- hh Siyasi partilerin demokratik toplumlardaki temel amac, bir
mas iin mutlaka bir lkesi olmas gerekir. program erevesinde iktidar ele geirmek ya da payla-
maktr.
hh Devlet, lke zerinde egemenlie sahiptir.
. Eitlik
hh Hukuksal alanda "eitlik", bedensel ve psikolojik farkllklar
c. ktidar ne olursa olsun, insanlar arasnda toplumsal, kltrel ve siya-
sal haklar ynnden ayrm bulunmamasn ifade etmektedir.
hh "ktidar", bir toplumda egemenlii elinde bulunduranlar ifade
eder. j. zgrlk
hh ktidarlar devlet otoritesini kullanma yetkisine sahiptir. hh "zgrlk", insanlarn, doa ve toplumun nesnel yasalarna
hkim olmalar, toplumsal gelimeyi amal ve bilinli olarak
gerekletirebilmeleri, toplumun ve bireyin geliimi iin zo-
d. Egemenlik runlu olan btn maddi ve manevi koullar salayabilmeleri
anlamna gelir.
hh "Egemenlik", karar verme yetkisine sahip olma, bir eyi zorla
k. Adalet
da olsa yaptrabilen otorite ve irade anlamna gelir.
hh "Adalet", herkesin hakkn verme, herkes hakknda doru h-
e. Meruiyet km verme anlamna gelir.
hh "Meruiyet", yaplan uygulamalarn, var olan sistemin hukuk hh Adalet ancak zgrlk ve eitliin var olduu yerde sz ko-
yapsna, kanun ve kurallarna uygun olmas anlamna gelir. nusu olabilir.
f. Hkmet
hhH. SYASAL YNETM BMLER
hh Siyasal kurulularn en nemlisi olan devlet, ynetme gcn
eitli kurulu, rgt ve kurallarla gerekletirir. 1. Siyasal Ynetim Biimleri
hh Gnmzn gelimi toplumlarnda, devletin gc farkl or- a. Monari
ganlar arasnda datlmtr. Bunlar; yasama, yarg ve y-
rtmedir. hh Monari insanlk tarihinin bilinen en eski, en ok grlen ve
uzun sre uygulanan ynetim biimidir.
hh Bunlardan birisi olan hkmet, devletin yrtme organdr ve
yrtme grevini devlet adna gerekletirir. hh zellikle Avrupa'da 18. yzyldan itibaren tek kiinin snrsz
egemenliine dayanan "mutlak monariler" sarslm h-
kmdarlarn yetkileri anayasalar ile snrlanm ve ynetim
gcn hkmdar ile paylaan parlamentolar etkili olmaya
g. Parlamento balamtr.
hh Parlamento devletin yasama organdr. Seim yoluyla gelen b. Oligari

millet vekilleri devlet ilerinin daha iyi ve hzl yaplabilmesi
hh Oligari iktidarn bir aile ya da aznln elinde bulunduu y-
amacyla yeni yasalar karrlar.
netim biimidir.
hh "Parlamento", halkn kendisi veya toplumun tmn ilgilen-
hh Siyasal ynetimler sava ve benzeri nedenlerden daha zayf
diren siyasal sorunlar hakknda, gnmzde en st dzeyde dtklerinde ynetime yakn brokratik evreler ve maddi
siyasal zm yollarnn retildii ve uygulamaya geirildii mlk sahipleri iktidar zerinde haksz bir tekel oluturabilirler.
siyasal bir kurulutur.

TOPLUMSAL KURUMLAR
c. Aristokrasi hh "Dorudan demokraside", vatandalar uygun bir yerde topla-

nrlar ve kararlar dorudan doruya alrlar.
hh Aristokrasi, soylulardan oluan bir zmrenin egemenliine
hh "Temsili demokraside" ise kararlar seilmi temsilciler alr.
dayanan bir ynetim eklinin addr.
d. Teokrasi 3. Katlmc Demokrasi

hh En genel ekilde din adamlar snf tarafndan dinsel kurallar- hh Halkn grleri arac olmadan sivil toplum kurulular gibi
la ynetilen topluluklarn ynetim biimidir. kendi oluumlar ile ifade etmesidir.
hh rnein, eski Msr'n yneticileri olan firavunlar ayn zaman- hh Katlmc demokraside de temsili demokraside olduu gibi
da tanr olarak kabul edilirdi. Orta a Avrupa'snda papa si- temsilciler vardr ancak bu temsilciler ve temsil mekanizma-
yasal iktidarlar zerinde otorite kabul edilmekteydi. larn katlmc demokraside bireylerin kendisi kurar.
4. Kuvvetler Ayrl lkesi

rnek5: hh Demokratik devlet dzenlerinde, devletin yerine getirmesi ge-
Vatikan, dnyada nfusu en az ve yz lm en kk reken yasa yapma, uygulama ve uyumazlklar zme ilev-
lkelerden biri olmasna karn siyasi ve din zellikleri lerinin her biri iin farkl bir kurumun varl n grr.
nedeniyle nemli bir gce sahiptir. Katolik mezhebinin ru- hh Her bir kurum sadece kendi ilevini yerine getirmeli ve dier
hani lideri olan Papa, ayn zamanda Vatikan'n da devlet kurumlarn ilevlerine karmasna izin verilmemelidir.
bakandr. Papa; yasama, yrtme ve yargnn da badr.
lkede din kurallar toplumsal yapy, norm ve deerleri be-
lirlemektedir.
Buna gre, Vatikan'n siyasal ynetim ekli aadaki- 5. kar Gruplar ve Sivil Toplum Kurulular
lerden hangisidir?
hh oulcu demokrasinin bir gerei olan kar gruplar, herhan-
A) Teokrasi B) Oligari C) Monari gi bir siyasal parti kurmakszn eylemleri ile rgtlenmi bir
D) Aristokrasi E) Demokrasi ekilde siyasal karar alma srelerini ve kamu politikalarn
dorudan ve/veya dolayl olarak etkileme ve kar elde etme
Bir lkenin dini kurallara gre ynetilmesine dayanan ynetim ekli teokra-
sidir. abas iinde olan gruplardr.
Cevap: A hh rnein, meslek odalar, sendikalar vb.
e. Demokrasi
hh "Sivil toplum kurulular" ise, toplumsal alanda faaliyet gste-
hh Siyasal iktidarn halka dayand ynetim biimidir. ren gnlllk ve fedakrlk esasna dayanan oluumlardr.
2. Demokrasinin Trleri hh Temel amalar karlarn korumak deil, toplumsal hayata

olumlu katklar salamaktr.
hh Demokrasinin temel olarak iki tr vardr. Bunlardan biri,
hh rnein, evreci rgtler, insan haklar rgtleri ve sava
"dorudan demokrasi", br "dolayl" ya da "temsili" demok-
kart rgtler vb.
rasidir.

TOPLUMSAL KURUMLAR Konu Testi - 1
1. Tarmla uraanlarn ancak kendisine yetecek kadar re- 4. Aile, siyaset, din, ekonomi, eitim kurumlarnn varl her
tim yapabildii ilkel sistemler, rnek olarak apa tarm ya- toplum iin kanlmazdr. Btn toplumlarda bu kurumlar
pan Genieri ky, ky yerlemesi tesinde rgtlenemez, benzer nitelikleriyle grmekteyiz. Yine bu kurumlarn top-
bir devlet kuramaz. Devlet, grevi gerei, ynetici bir snf; lumlarda benzer ilevleri yerine getirdiklerini syleyebiliriz.
ynetici bir snf ise beslenebilmek iin art rn ya da Bu parada sosyal kurumlarn daha ok hangi zellii
rn fazlasn gerektirir. Ancak rn fazlasna sahip olan vurgulanmtr?
kyllerin devlet kurmas bundadr.
A) nsan ilikilerine dayanrlar.
Bu parada devletin kurulmasnda hangi faktrn etki-
sine yer verilmitir? B) Toplumun yapsn olutururlar.
C) Evrensellik gsterirler.
A) retim fazlasnn olmas
D) nsanlar yaptklarnda zgr brakrlar.
B) retim aralarnn yaygnlamas
E) nceden belirlenmi rolleri salarlar.
C) Toplumun devlete gereksinim duymas
D) Kurumlar arasnda koordinasyon salanmas
E) zel mlkiyet hakknn olmas
5. Devletin hangi alannda ve kim olursa olsun, yasalar her-

2. Giysi reten bir fabrikada, eitli grevler farkl iiler ta-
kese eit ekilde uygulanmaldr. Yasalar herkes iin ba-
rafndan yerine getirilmektedir. rnein, elbiseyi kesen,
layc olmal ve her insann yasalara boyun emesi salan-
diken, tleyen tamamen farkl kiilerdir.
maldr.
Bu durum aadakilerden hangisine bir rnektir?
Bu parada demokrasinin hangi ilkesi vurgulanmakta-
A) Otomasyon dr?
B) blm A) Gler ayrl
C) Modern sanayi B) oulculuk
D) Gizli isizlik C) Dnce ve ifade zgrl
E) Arz - talep dengesi D) Adalet
E) Serbest seimler
3. Her kltrde kurumlar temel ve yardmc kurumlar olarak

sralanmtr. Temel kurumlar, yardmc kurumlardan daha
nemlidir. Aile de bir temel kurumdur. Bunun nedeni kuak-
larn srekliliini salamas, soyun devamn salamas,
bireyler arasnda ibirlii salamas, birincil grup doyumlar 6. Ailenin bir ilevi de bireylerin yiyecek, giyecek, barnma,
kazandrmasdr. snma, yakacak gibi ihtiyalarn salamaktadr. Bu da kar
kocann ibirliini gerektirir.
Bu paraya gre, ailenin temel kurum olmasnn nede-
ni aadakilerden hangisidir? Bu parada ailenin hangi ilevi vurgulanmaktadr?
A) Evrensel olmas A) Sosyalletirme

B) retim birimi olmas B) Neslin devamn salama
C) ye saysnn az olmas C) Kimlik oluturma
D) Kltrlere gre ekillenmesi D) Psikolojik ihtiyalar giderme
E) nemli ilevlerinin olmas E) Ekonomik gereksinimleri karlama

7. Trkiye'de endstrileme ve g sonucunda gecekondu 10. zgrlk, yasalarn izin verdii her eyi yapabilmek hakk-
ailesi ortaya kmtr. Bu aile tipi bir yandan ekirdek aile- dr. Demokrasilerde ulus her istediini yapyormu gibi g-
nin zelliklerini tarken, baz nitelikleri ynnden de krsal rnr. Oysa siyasal zgrlk her istediini yapmak demek
aileyi yanstr. deildir. Bu devlette, edeyile yasalar olan bir toplumda
Bu durum aadaki yarglardan hangisine uygun bir zgrlk ancak istememiz gerekeni yapmak demektir.
rnektir? Bu parada demokrasinin hangi zellii vurgulanmak-
tadr?
A) Ailedeki deiim yava olduundan hem geleneksel
hem de ada zellikler bir arada bulunabilir. A) zgrln toplumsal normlarn izin verdii lde
B) Her kurum gibi ailede belirli kurallar dorultusunda i- gereklemesi
ler. B) zgrln snrsz olmas
C) Her toplumun kendine zg aile yaps vardr. C) zgrln vazgeilemez olmas
D) Aile yerine getirdii fonksiyonlar asndan dier ku- D) Snrsz zgrln kargaa yaratmas
rumlardan daha ayrcalkldr. E) Hukuk erevesinde insanlarn zgr olmas
E) Aile zaman bal olarak farkl biimlerde yaplanr.
8. Herkes yaayabilmek iin yiyeceklere, giyeceklere, konut-

lara gereksinim duyar. Ancak bir kentliyle kylnn, eitim
seviye dk biriyle bir aydnn, az gelimi bir lkenin in- 11. "Demokrasilerde ynetenler halkn seimiyle ibana ge-
sanyla gelimi lke insannn gereksinim duyduu eyler lirler ve halkn isteklerine uygun hizmet vermediklerinde
farkldr. yine halk tarafndan ynetimden uzaklatrlrlar."
Bu paraya dayanlarak aadaki bilgilerden hangisi- Bu aklama demokrasilerin hangi unsuruyla kavram-
ne ulalabilir? latrlabilir?
A) htiyalar karlanmadnda toplumda yaayan insan- A) Sosyal adalet

lar gerilime itilir. B) Frsat eitlii
B) nsan ihtiyalar snrsz, kaynaklar ise kttr. C) Halk egemenlii
C) retimin yetersizlii ihtiyalar karlamamaktadr D) Yarg organ
D) htiyalarn giderilme biimi eitim ve ekonomik dzey- E) Gler ayrl ilkesi
le ilgilidir.
E) nsanlarn milli gelirden ald pay oranna gre ihtiya-
lar belirlenmektedir.
9. Ortak maln blnmesini ve dalmasn engellemek ama- 12. Baba, otoriteyi dinden almaktadr. Baba kendi babasndan
kalm olan dini ve ekonomik grevleri yerine getirir. ster-
cyla, tarmc toplumlarda boanma genellikle ender g-
se ok kadnla evlenebilir. Ailedeki mallar ve aile yeleri
rlr. Oysa, ada endstri toplumlarnda boanmalarn
zerinde sonsuz haklara sahiptir. Bu toplumda kadn aa
skl ve artma eilimi gstermesi dndrcdr.
bir varlk ve gnahlarn kayna olarak grlr.
Bu paraya gre ada endstri toplumlarnda bo-
Bu parada sz edilen aile tr aadakilerden han-
anmalarn oalmasnn nedeni aadakilerden han-
gisidir?
gisidir?
A) Ataerkil aile
A) Elerin aile dnda da sosyalleebilmesi
B) Anaerkil aile
B) Ailenin ekonomik birim olma zelliini kaybetmesi
C) Geni aile
C) Elerin daha stresli bir yaama sahip olmas
D) Geleneksel aile
D) Boanmann doal bir olay olarak alglanmas
E) Modern aile
E) Elerin iletiim kurmada zorluk yaamas
12. A 11. C 10. E 9. B 8. D 7. A 6. E 5. D 4. C 3. E 2. B 1. A Cevaplar

1. Her toplum ncelikle varln srdrmek, ortak sorunlar 4. Kzlderililer at kabullendikten sonra daha iyi ekonomik
zmek, kamusal hizmetleri grmek, ortak deerler ret- koullara sahip olmutur. Ekonomideki bu deime, top-
mek ve bunlarn i blmn gerekletirmek amacyla lumsal yapy da deitirmitir. Aile yapsnda ok elilik
kapsaml bir rgtlenmeye ihtiya duymutur. ster gele- ortaya kmtr. nk krkleri hazrlamann gerektirdii
neksel, ister modern olsun, her toplumun gvenlik, savun- almalar kadna olan gereksinimi artrmtr. 1787'te bir
ma, adalet vb. hizmetleri srdrmek iin urat aktr. erkek en fazla 6 kadn alabilirken, 1874'te 20 hatta 30 kar-
Bu konuda oluturduu en st rgtlenme biimi olan ikti- s olan kzlderililer gzlenmitir.
dar araclyla etkinliklerde bulunur. Bu paraya dayanlarak aadaki yarglardan hangisi-
Bu paradaki aklama, hangi toplumsal kurumun i- ne ulalabilir?
levleri ile ilikilendirilebilir?
A) Kltrel yap toplumsal kurumlar dlar.
A) Ekonomi B) Toplumsal kurumlar gereksinimlerden daha ncelikli-
B) Eitim dir.
C) Siyaset C) Toplumsal kurumlar birbirini etkiler.
D) Aile D) Toplumsal kurumlar arasnda iliki yok denecek kadar
E) Din azdr.
E) Toplumsal kurumlar ortaya karan nedenler farkldr.
2. Aile, toplumun en kk ve en nemli kurumudur. nk

her birey ilk eitimini, ilk sosyal kurallar ailede grmek-
tedir. Nerede, nasl davranlmas gerektii ailede renil-
mektedir.
5. Irmakta akan su, gne, hava birer serbest mal iken ek-
Bu parada ailenin hangi ilevi zerinde durulmakta- mek, st, ev, araba, demir, makine birer ekonomik maldr.
dr?
Buna gre ekonomik mal serbest maldan ayran temel
A) Bireyi sosyalletirme faktr aadakilerden hangisidir?
B) Sosyal kurumlarn temeli olma A) Kullanm deerlerinin olmas
C) Psikolojik ihtiyalar karlama B) Emek ve kaynak kullanm gerektirmesi
D) Neslin devamn salama C) Doada hazr olarak bulunmas
E) Toplumsal dayanmay salama D) thalat ile ihtiyalarn karlanmas
E) Toplum yaamn devam ettirmesi
3. Kurumlar kltr iinde bir btn oluturur ve birindeki de-

ime dierlerini de etkiler. Kurumlardan birindeki bunalm,
br kurumlarn verimli ileyiini engelleyebilir. rnein,
ekonomi kurumundaki bunalm ailede, siyasette, ahlakta 6. Demokratik yapya sahip devletlerde, devletin temel ilev-
hatta dinde deimelere neden olabilir. leri olan yasama, yrtme ve yarg erkleri deiik organlar
tarafndan yerine getirilir.
Bu para aadaki yarglardan hangisiyle zetlenebi-
lir? Byle bir uygulamann temel amac aadakilerden
hangisidir?
A) Kurumlarn toplu yeleri zerinde etkisi vardr.
A) Sivil toplum rgtlenmelerinin gerekletirilmesi
B) Gereksinimler toplumsal kurumlarn ortaya kmasn
salamtr. B) nsanlar arasnda eitliin salanmas
C) Kurumlar deimeye kar direnlidirler. C) Yasalar anayasa ile aykr olmas
D) Toplumsal kurumlar birbirlerinden bamsz olarak de- D) Yasalarn toplumsal deerlerle uyumlu olmas
erlendirilemez. E) Gcn tek elde toplanmasnn ve keyfi uygulamalarn
E) Her kurumun amac yapsna gre belirlenmitir. nne geilmesi

7. lkel toplumlarda ekonomik etkinliin zayf olmasnn ne- 10. Kapitalist ekonomiyi iyi ileten motiv kr gdsdr. retim
deni, deimeyen retim yaplardr. Avclk ve toplayclk- yapanlar bunu en fazlaya karmak isterler. Piyasa ekono-
la yeme-ime, giyinme ve barnma gibi zorunlu ihtiyalar misi zel mlkiyetin temelini oluturur.
karlanyordu. Toplumlar kendileri iin retip kendileri iin Buna gre kapitalist ekonomi iin aadakilerden
tketiyorlardr. hangisi sylenemez?
Bu parada ekonomik etkinliin geliememesi aa-
A) ler zel yetimi kadrolar tarafndan yrtlr.
dakilerden hangisine balanmaktadr?
B) Ortak bilin ve mlkiyet vardr.
A) Kltrel temasn yaygnlamas
C) htiyalar aklc yoldan gidermeye alan bir sistem-
B) Nfusun az olmasna dir.
C) retimin pazar iin yaplmamasna D) Kr zarar dengesi n plandadr.
D) Aile yapsnn geliime ak olmamasna E) Rekabetin en iddetli yaand sistemdir.
E) Devlet ynetiminin sistemli olmamasna
8. Ailenin fonksiyonlarndan biri de toplumun tarihi olarak bi- 11. Hkmet memurlara zam yapmsa ve fiyatlar sabit kal-
riktirdii deer ve normlarn yeni gelen kuaklara aktara- msa memurlarn yaam dzeyi ykselir. Dier gruplar
rak toplumun srekliliini salamaktr. Aile kendi ierisinde da, rnein iiler de zam isterler. Bylece piyasadaki para
doan bireylere toplumun kltrn benimseterek onlar miktar mal ve hizmet art olmadan artar ve parann de-
toplumla uyumlu yaayan birer birey durumuna getirir. eri der.
Bu parada ailenin hangi ilevinden sz edilmektedir? Bu durum aadakilerden hangisinin oluumuna yol
A) yelerini toplumsallatrma aar?
B) yelerine kiilik kazandrma A) Revalasyonun

C) Bireye gven ve koruma salama B) blmnn
D) Toplumsal hareketlilii hzlandrma C) Enflasyonun
E) yelerinin ihtiyalarn karlama D) Rekabetin
E) Deflasyonun
9. "Eer bir devlet ynetiminde yneticinin uyaca kurallar

nceden belirlenmezse, o devlette yneticinin kiisel tu-
tumlar kamu vicdannn nne geer."
12. Toplumlarn gereksinimleri deiik evlilik biimlerinin or-
Aadakilerden hangisi yneticilerin uyaca kuralla- taya kmasna yol amtr. rnein, Tibet ve Alaska'da
rn nceden belirlenmesinin bir gerekesi olabilir? kadnlar ayn anda birden fazla erkekle evli olabilirler.
A) Ynetenlerin gerek duyduu ihtiyalar karlama Bu parada sz edilen evlilik tr aadakilerden
B) Ynetenlerin kurumlar aras koordinatrln snrla- hangisidir?
ma A) Egzogami
C) Ynetenlerin brokrasi ark altnda ezilmelerini engel- B) Monogami
leme
C) Patrilokal
D) Yneticilerin istee bal kararlarn engelleme
D) Matrilokal
E) Ynetenlerin az zamanda ok i yapmasn salama
E) Poliandri
12. E 11. C 10. B 9. D 8. A 7. C 6. E 5. B 4. C 3. D 2. A 1. C Cevaplar

SOSYOLOJ TARAMA
14
1. inde yaanlan toplum, insan srekli etkisi altnda bulun- 4. Sosyal statlere toplumun verdii deerdir.
durur. Kltrn etkisi yalnz gemi yaamla ilgili deildir. Sosyal statye uygun olarak toplumun bireyden bekledi-
Ksa bir sre iin bile deiik bir kye, ehre ya da yabanc i davranlara denir.
bir lkeye gitmi olan bir kii, tekrar eski toplumuna dnn-
Bireyin sahip olduu farkl statlerdeki rollerin birbirini
ce onun giyinii, davran yadrganr. Birey, eski toplumuna
kolaylatrmasna denir.
yeniden uyum gsterme durumunda kalr.
Yukarda aklanan kavramlarn doru sralamas aa-
Paradan aadaki bilgilerden hangisine ulalabilir?
A) Kltr, zamanla deiiklie urayabilir.
A) Toplumsal stat - Toplumsal rol - Rol atmas
B) Birey, yaad toplumun kltrel birikiminden etkilenir.
B) Toplumsal prestij - Toplumsal rol - Deer
C) Yeni bir kltrn olumasnda eitim sistemi nemli bir
C) Rol atmas - Deer - Rol pekimesi
etkendir.
D) Toplumsal prestij - Toplumsal rol - Rol pekimesi
D) Kltr, duygu ve sorunlarn dile getirilmesine yardmc
olur. E) Deer - Toplumsal stat - Rol pekimesi
E) Kltr sreklilik gsterir.

5. Elektriin aydnlatma amacyla kullanlmas,
Arabada yakt kullanlmas,
Turistik bir otelde konaklanlmas, birer tketim rneidir.
2. "Eer her kuak nceki kuaklardan rendiklerini kendi Buna gre aadakilerden hangisi tketimin tanm
kendine renmek zorunda kalsayd, hibir zihinsel ya da
olabilir?
sosyal gelime olmazd ve toplumun imdiki durumu ta
A) retilen mal ve hizmetlerin, retime katlanlar arasnda
devrinden pek az farkl olurdu."
paylatrlmasdr.
Bu gr aadakilerden hangisinin nemini vurgula- B) htiyalarn karlanmas iin mal veya hizmetlerden
maktadr? yararlanlmasdr.
A) Bilgi birikimini gen kuaklara aktarmann C) Yeni bir retim veya hizmet kapasitesi oluturulmasdr.
B) Toplumda eitime ncelik vermenin D) Doal kaynaklarn ilenerek piyasaya srlmesidir.
C) Toplumun kalknmasna nem vermenin E) retim esnasnda kalite ve kontrole nem verilmesidir.
D) Gelimeleri kayt altna almann
E) Tarihteki olaylar canl tutmann
6. Karasabana dayal bir tarm kesiminde ekirdek aile deil,
geni aile yaygndr. Toplumsal dayanma devlet kurumla-
rna deil, akrabalk, komuluk, toprak sahibi - ortak ara-
sndaki ilikilere dayaldr.
3. I. Kltr toplumsal kiiliin olumasnda baat faktrdr. Bu durum aadaki yarglardan hangisini desteklemek
Her toplumun insan, o toplumun kltrn tar. Dolay- iin kullanlabilir?
syla kltr insanlarn kimlik kartdr.
A) Kltr birikimi toplumsallama yoluyla kuaktan kua-
II. Kltr toplumdaki insanlar birbirine yaklatrr. a aktarlr.
III. Kltrn maddi geleri ile manevi geleri arasnda s- B) Deerleri ayn olan bireylerin oluturduu toplumlar
rekli bir atma vardr. kltrel adan geri kalr.
Burada verilen kltrn zelliklerden hangileri doru C) Toplumlar aras etkileimler arttnda kltrel farkllk-
deildir? lar azalr.
D) Bir toplum iin anlamsz olan inan ve gelenekler baka
A) I ve II B) II ve III C) Yalnz III
bir toplumda anlaml olabilir.
D) Yalnz I E) I ve III E) Kltrn maddi ve manevi geleri birbirleriyle uyum
iinde bulunurlar.
Tarama
7. Hukuksal eitlik, yasalar karsnda herkesin ayn durum- 10. Bireyin katld grup says arttka stat says da artar.
da olmas anlamna gelir. Hukuksal eitliin olduu yerler- Ancak her birey, temel olarak bir statye sahiptir ve stat
de snflar aras farklar, rk, din, cinsiyet ayrlklar hukuk ile anlr.
ynnden ortadan kalkar.
Parada sz edilen stat sosyolojide aadakilerden
Buna gre aadakilerden hangisinde hukuksal eit- hangisiyle ifade edilir?
likten sz edilebilir? A) Kazanlm stat
A) Kiilerin, ynetici iradenin stn otoritesini kabul et- B) Anahtar stat
mesi
C) Stat farkllamas
B) Sosyal deimeyi dengeli olarak gerekletirmesi
D) Prestij
C) Zorlayc etkisinin olmamas
E) Anahtar rol
D) Demokratikleme ve toplumsal kontrol salamas
E) Bireyler arasnda ayrcalk gzetilmemesi
8. Bireyler, katlm yaptklar toplumsal gruplarn kurallarnn

ve grup iindeki konumlarnn zorunlu kald davran bi- 11. Din, genelde toplumsal birletiricidir. Bireyler arasnda bir
imlerini gerekletirerek grupla, ayn zaman da toplumla kaynama unsurudur.
her bakmdan btnlemi olurlar.
Bu parada dinin toplumsal yaamla ilgili olarak aa-
Bu aklamada toplusal gruplarn ilevlerinden hangisi dakilerden hangisini gerekletirdii vurgulanmak-
zerinde durulmaktadr? tadr?
A) Yaam bir alkanlk hline getirme A) Toplumsal deime
B) yelerin toplumsallamasn salama B) Toplumsal hareketlilik
C) Bireylerin ihtiyalarna cevap verme C) Toplumsal dayanma
D) yelerine kstlama getirme D) Toplumsal gelime
E) yelerinin her trl beklentilerini karlama E) Toplumsal ihtiyac giderme
9. Bir toplumda montajclktan yedek para ve motor reti-

mine gei bir ilerlemedir. Ekonomik refahn art, kltr
dzeyinin ykselmesi ve demokratiklemenin yaygnla-
mas durumlarnn birlikte grlmesi ise toplumsal gelime
12. Sosyolojik aratrmalarda baz sanayi toplumlarndaki
toplumsal skntlarn, kayglarn gelir dalmndaki den-
olarak nitelendirilir.
gesizlikten kaynakland belirlenmitir. Gelir dalmnn
Buna gre toplumsal gelime, aadakilerden hangi- dengeli olduu sanayi ve kent toplumlarnda toplumsal d-
siyle tanmlanabilir? zenliliin devam ettii gzlenmitir.
A) Pek ok alanda daha iyiye ya da yararl duruma doru
Bu parada toplumsal dzenin devamll aadaki-
deime gsterilmesidir.
lerden hangisine balanmaktadr?
B) Yeni kurumsal deimelerin zorla gerekletirilmesi-
A) Sosyallemenin baarl olmasna
dir.
B) Hzl bir toplumsal deiimin yaanmasna
C) Bireylerin tmnn desteini alan deimelerdir.
C) Toplumsal normlara balln artmasna
D) Eskimi kurumlarn yerine yeni ada kurumlarn ge-
tirilmesidir. D) Alt ve st tabaka arasnda uurumun olmamasna
E) Deerlerin kendi iinde yeniden dzenlenmesidir. E) Var olan kltrel yapnn korunmasna

Tarama
13. Toplumsal barn ve dzenin korunmas, toplumsal kont- 16. Kitle haberleme aralarnn kylere ulamas kyllerin
roln bireyler tarafndan kabulne baldr. Toplumun d- ufkunu nceden dnlemeyecek lde am, onlarn
zen iinde yaamas iin toplumsal kontrol mekanizmas amalarnn, istek ve ihtiyalarnn deimesine ve geli-
gerekli kouldur. mesine neden olmutur. zellikle televizyon insanlarn
duygu ve dncelerine, tutum ve davranlarna byk
Aadakilerden hangisi toplumsal kontrol salayan
lde ve srekli olarak etki edebilmektedir. Kyl ve kent-
normlardan biri deildir?
liyi ayn lde etki altnda bulunduran bu aralar da ky
A) Hukuk kurallar
- kent farkllamasnn azalmasna katkda bulunmutur.
B) Gelenekler
Bu parada ky ve kent farkllamasnn azalmas aa-
C) Adetler
dakilerden hangisine balanmaktadr?
D) Statler
A) blmnn eitlenmesine
E) rfler
B) Bilgi birikiminin artmasna
C) Eitim dzeyinin ykselmesine
D) Kapal tabakalamann grlmesine
E) Geleneklerin yaatlmasna
14. "Bir gazetecinin iinde kazand rahat konuma, dnce- 17. Sosyal snfn belirlenmesinde, kiiler arasnda zellikle
leri yazabilme gibi zellikleri edebiyat alannda da rahata maddi kaynaklarnn mlkiyeti ve kontrol gibi ekonomik
kullanmas" aadakilerden hangisiyle aklanabilir? temelli farkllklar rol oynad gibi; nvan, prestij, gelenek-
A) Stat aktarm sel ve kltrel kurallar gibi ekonomik olmayan farkllklar da
B) Rol atmas rol oynar.
C) Anahtar stat Bu durum sosyolojik aratrmalarda zellikle aa-

D) Beklenen rol dakilerden hangisinin dikkate alnmasn anlaml yap-
E) Rol pekimesi maktadr?
A) Konuyu snrlandrma
B) rneklem alma
C) Nedenleri kat bir gerekircilik olarak grmeme
D) ngrde bulunma
E) Aratrmann amacn nceden belirleme
15. Bir insann gereksinimlerinin giderilmesi teki insanlarn

almasna baldr ve bu her insan iin byledir. Yaa- 18. Toplumsallama, bireyin davran kalplarna uymasn
maya devam edebilmesi iin doann glerine kar bir salayan ve bunu srekli klan bir sretir. Bireyler toplum-
insann tek bana kar koyamamas, zorunlu olarak in- sallama sreci ile toplumsal deerleri renerek davra-
sanlarn glerini birletirmi, bir arada olmalarn sala- na dntrrler. Bylece toplumda dzenlilik ve uyum
mtr. salanmaya allr.
Bu parada belirtilen durum ncelikle aadakilerden Paraya gre toplumsallama aadakilerden hangi-
hangisinin ortaya kmasn salamtr? sinin gereklemesinde ilevsel deildir?
A) blm ile toplumsal yaantnn A) Topluma sreklilik kazandrlmas
B) Tarm devriminin B) Toplumsal deiimin hzlanmas
C) Sanayilemenin C) Kltrel aktarmn salanmas
D) Ticaret yapmann D) Toplumsal dayanmann kazanlmas
E) Toplumsal tabakalamann E) Toplumsal ilikilerin dzenlenmesi

Tarama
19. I. Maddi kltr gelerindeki deimeler manevi kltr 22. Hukuk kurallar toplumun yapsna ve koullarna uygun
gelerinden daha hzldr. olduunda varln ve geerliliini srdrebilir. Bunun tersi
II. nsanlar hem kltr olutururlar hem de kltrden etki- durumda hukuk kurallar ilevsel olmayacandan er veya
lenirler. ge yrrlkten kalkar.
III. Kltr geleri deiime kapaldr. Hukuk kurallarnn toplumun yapsna uygun olmas-
nn temel nedeni aadakilerden hangisidir?
IV. Kltrsz toplum yoktur.
A) Toplumsal sapmalar nlemesi
Kltrle ilgili verilen bu bilgilerden hangileri yanltr?
B) Resmi normlarn ikincil gruplarda gzlenmesi
A) I ve II B) II ve III C) Yalnz I
C) Resmi normlarn temelinde toplumsal norm ve deer-
D) Yalnz III E) III ve IV lerin bulunmas
D) Toplumsal kontroln birincil ilikilerle salanmas
E) Resmi normlarn yaptrmlarnn gl olmas
23. Bir ekonomide baz mallarn fiyatlar ykselirse, onlar sa-

tn alanlarn says azalr. Buna karlk fiyat dmesi olur-
20. Hibir kltrel sistem ne gkten iner, ne de durup dururken
sa, insanlar o zamana kadar kendileri iin ulalamaz olan
yok olur. Her toplumun bir dn, nceki gn, ksa veya
veya lks saylan mallar da satn almaya balarlar.
uzun bir tarihi vardr.
Bu para aadaki yarglardan hangisini destekle-
Bu parada kltrn hangi zellii vurgulanmaktadr?
mektedir?
A) ok hzl bir ekilde deimesi
A) Gelimemi lkelerin fiyat dzenlemesi ihtiyalara
B) nsanlar tarafndan uzun bir srete oluturulmas
gre deiir.
C) Bireyin yaamn kolaylatrmas
B) Ekonomide fiyatlarn artmas ya da azalmas olaan
D) Toplumsal dayanmay kuvvetlendirmesi karlanr.
E) Ulusal birlii salamas C) Her lke fiyatlarn tketim miktarna gre dzenler.
D) Bir lkede alm gc artarsa ekonomik refah seviyesi
vardr.
E) Fiyat deimesi ile tketim miktar arasnda iliki var-
dr.
21. Toplumlar da, tepe, vadi, yayla gibi topran eitli girin-
ti ve kntlarndan birinin zerine; kuyu, dere, nehir, gl,
24. Toplumsal yaamda bir olay tek bir nedene dayanarak
deniz gibi sularn evresine yerlemilerdir. Toplumlarn
aklamak mmkn deildir. rnein bir toplumda dour-
yerletikleri bu topraklar mevsimlere gre deien hava
ganlk orannn yksek olmas tek bir nedenle aklana-
koullarna, frtnalara, sellere, dolulara, kuraklklara ak-
maz. Toplumsal yaamda bir olay aklanrken, pek ok
tr. te btn bu doa olaylar toplumlarn i hayatlarna,
ekonomik, siyasal, kltrel ve tarihsel etkenin gz nnde
kltrne, endstrisine, aile kurumuna, ynetim biimine
bulundurulmas gerekir.
katk yapar.
B durumun nedeni olarak aadakilerden hangisi
sylenebilir?
ne ulalabilir?
A) Toplumlarn ayr ayr incelenmesi
A) Doa koullar toplumsal yaam etkiler.
B) Toplumsal olay ve olgularn saysal olarak ifade edile-
B) Toplumlar teknoloji ile doa koullarn kontrol altna
bilir olmas
almlardr.
C) Toplumsal yaamda neden - sonu ilikisine dayal
C) Toplumu bir arada tutan sosyal deerler bulunmakta-
aklamalarn geersiz olmas
dr.
D) Toplumsal olay ve olgular arasnda ok ynl ve kar-
D) Toplumsal yaplar srekli deiir.
mak etkileimlerin bulunmas
E) Toplumun temeli ekonomik olaylardr.
E) Toplumsal deime sreci ile ilgili olarak ngrlerde
bulunulmas

Tarama
25. Ya, cinsiyet, doum ve lm oranlar, g hareketlerinin 28. retmenimiz her birimizin ilemizdeki bir meslek temsilci-
okluu ya da azl, toplumsal deimeye neden olabi- si ile yz yze konuarak meslekler hakknda bilgi almam-
lecei gibi, deimenin hzn, ynn ve sonularn da z istedi. Bizler de ilgili kiilerle grerek meslein zellik-
etkilemektedir. leri, glkleri, olanaklar hakknda bilgi edindik; bu bilgileri
yazya geirerek retmenimize sunduk.
Yukarda toplumsal deimeyi etkileyen hangi faktr
zerinde durulmutur? Bu rencinin hangi sosyolojik veri toplama tekniini
A) Fiziki evre kulland sylenebilir?
B) Bilim ve teknoloji A) Deney
C) Eitim ve kltr B) Grme
D) letiim aralar C) Gzlem
E) Demografi D) Monografi
E) Sosyometri
29. Her toplumda en genel ve soyut dzeyde, doruluk, na-

mus ve inan gibi sosyal deerler bulunur. Sosyal deerler
26. Toplumsal normlar, bir davrann tekrarlar sonucu alkan- neyin iyi, gzel ve doru, neyin kt, irkin ve yanl oldu-
lk hline gelerek kurallamas ile oluur. Toplumsal norm- unu gsteren ltlerdir. Sosyal deerler, kiisel ve sos-
lar bireyleri benzer davranlar yapmaya ve topluma uyum yal yaamn dzenini salamak amacyla sosyal normlara
gstermeye zorlar. Toplumsal normlara uymayan bireyler yansrlar.
knamadan ayplamaya ya da lm cezasna kadar deiik
Bu para, sosyal deerler ve sosyal normlarla ilgili
biimlerde cezalandrlabilir.
aadaki yarglardan hangisini desteklemektedir?
Bu paradan aadakilerden hangisine ulalamaz?
A) Her sosyal norm, sosyal deerlerden ayn lde etki-
A) Toplumsal ilevini yerine getiremeyen normlar ortadan lenir.
kalkar.
B) Sosyal normlarn etkinlik kazand yerde sosyal de-
B) Toplumsal normlarn ilevi toplumsal kontrol sala- erlerin ilevi biter.
maktr.
C) Sosyal deerlerin hayatta etkinlik kazanmalar sosyal
C) Toplumsal normlar bireyi ynlendirir ve gerekirse zor- normlarla mmkn olur.
lar.
D) Sosyal deerler ve normlar arasnda dorudan bir ili-
D) Toplumsal normlara uymayanlar toplumun yaptrm ki yoktur.
gc ile cezalandrlr.
E) Sosyal deerler toplumlarn zelliklerine gre farkllk
E) Toplumsal normlarn toplumsal dzeni salamaya y- gsterebilir.
nelik ilevi vardr.
30. I. Toplumlarn kendisini oluturan bireylere belli bir kltr

aktarma, kazandrma srecidir.
27. eitli kltr gelerinin bir topluluktan bakasna geme- II. Farkl kltrlerin karlkl etkileime girmesiyle gerek-
sinde kitle iletiim aralarnn etkisi fazladr. Bylece, dn- leen kltr alveriidir.
yann farkl blgelerindeki toplumlar zaman zaman ayn Bu aklamalar, srasyla aadaki kavramlardan han-
kltrel zellikleri gsterirler. gileriyle ilikilendirilebilir?
Bu parada kitle iletiim aralarnn hangi zellii vur- I II
gulanmaktadr? A) Kltr oku Kltrleme
A) Bireyin toplumsal gereksinimlerini karlama B) Kltrleme Kltrleme
B) Bireyi kendi toplumuyla uyumlu hle getirme C) Kltr oku Kltrel farkllk
C) Bireye toplumsal hogr kazandrma D) Kltr emperyalizmi Kltrleme
D) Kltr alveriini hzlandrma E) Kltrleme Kltr oku
E) Toplumsal dayanmay kuvvetlendirme

Tarama
31. nsanlarn gebe bir yaantdan yerleik bir yaantya 34. nsanlar akllar sayesinde elde ettii bilgilerle maaralar-
gemesi, retim etkinliklerini deitirmi, tarmsal etkinlik- dan kerpi binalara gemi, sonra da gkdelenler yapma-
ler balam, hayvanlar evcilletirilmi ve besin bulmak iin ya balamtr. nceleri gidecei yere yryerek giden
harcanan zaman kltrel ilerleme iin kullanlmtr. insanlar, sonra kendinden daha gl ve hzl koan hay-
vanlar kullanm, tekerlei, treni, otomobili, ua ve en
Bu paraya gre kltrel ilerlemenin en nemli nedeni
son olarak uzay aralarn yapmtr.
A) Teknolojinin yaygnlamas Bu paradan aadaki yarglardan hangisine ulala-
B) letiimin kullanlmas bilir?
C) retim biiminin deimesi A) Toplumsal gelimeler birikim ierisinde gereklemi-

tir.
D) Eitim dzeyinin artmas
B) Toplumsal deimeler ani sramalarla gereklemi-
E) Devlet yapsnn kurulmas
tir.
C) Toplumsal gelimelerin ou ilk yzyllarda olmutur.
D) Dnyada ayn dnemde ayn deiimler yaanmtr.
E) Deimenin toplumlardaki etkisi ayn olmamtr.
32. Ayn insani ilikiler birbirinden farkl toplumlarda farkl hu-

kuksal kalplara sokulmutur. Evlenme, boanma, mlki- 35. Sosyalleme; doruduunda salt biyolojik bir varlk olan
yet, bor olgular sosyal koullarn farkllna gre dzen- insann ait olduu toplumun yaratm olduu bilgi ve be-
lenmitir. cerileri, deer ve normlar ksaca o toplumun kltrn
Bu parada hukukun zelliklerinden hangisi vurgulan- renme ve buna uygun davranma becerisini kazanma
mtr? srecidir.
A) Eitlik ve adalet esasna dayanmas Buna gre aadakilerden hangisi sosyallemi bir
B) Kii hak ve zgrlklerini korumas davrana rnek deildir?
C) Sosyal ilikilere yn vermesi A) Byklerine kar saygl davranma
D) Toplumdan topluma deimesi B) Acktnda yemek ihtiyacn giderme
E) Yazl kurallara dayanmas C) Sinemada bakalarn rahatsz etmeme
D) yerindeki kurallara uygun davranma
E) Moday takip etme ve uygulama
33. Aadakilerden hangisi sosyolojinin amalarndan

biri deildir? 36. Bir iinin memur olmas onun iinde bulunduu konumun-
A) Toplumsal deime sreci ile ilgili olarak ngrlerde da belirgin bir deiiklik oluturmuyorsa, bu bir yatay hare-
bulunmak ketliliktir.
B) Toplumlar zaman ve yer bakmnda nesnel ve somut Buna gre yatay hareketlilik iin aadakilerden han-
koullar iinde anlamak gisi sylenebilir?
C) Toplumlarn ileyi yasalarndan hareketle, bireyin top- A) Farkl tabakalar arasndaki yer deitirmedir.
luma uyumunu kolaylatracak kurallar belirlemek B) G ederek yer deitirmedir.
D) Benzer olaylardan yola karak genel yasalara ula- C) Toplumsal normlardan sapmadr.
mak
D) Sosyal iliki trlerinin deiimidir.
E) Toplumsal kurumlar ve bunlarn yapsndaki deiik-
E) Ayn sosyal tabakada alma alan deiikliidir.
likleri incelemek

Tarama
37. Toplumsal statler, kiilerin toplumsal rollerini yerine ge- 40. nsanlar sosyal yaamn dzenli olmasn kiilerin gerek
tirmelerini gerektirir. Statye uygun roller, insanlar o do- birbirleriyle gerekse toplumla ilikilerinin bir dzen iinde
rultuda ilikiler kurmaya zorlar. Bu ilikiler eitli deer ve gereklemesini arzu ederler. Toplum yaamnn bir dzen
normlarla dzenlenir. Toplumsal ilikilerde kurallara uyulup iinde akp gitmesi de ancak kiinin gerek birbirleriyle ge-
uyulmadn toplumsal kontrol mekanizmas belirler. rekse dorudan doruya toplumla olan ilikilerinde belirle-
yici olan toplumsal unsurlara baldr.
Buna gre toplumsal kontrol mekanizmasnn ilevi
aadakilerden hangisidir? Buna gre aadakilerden hangisi toplumsal dzeni
A) Normlarn deiimini salamak salamaya ynelik unsurlardan biri deildir?
B) Normlar toplumsal deerlere dayandrmak A) Sosyal sapma
C) Normlarn uygulanp uygulanmadn belirlemek B) Sosyal kurumlar
D) Normlarn ilevini bitirenlerini ayklamak C) Sosyal normlar
E) Normlarn tarihsel geliimini incelemek D) Sosyal yaptrmlar
E) Sosyalleme
38. Baz yrelerde erkeklerin pilava kak saplamas kzlarn

da bulak ykarken bardak ve tabaklar krmas aileye ve- 41. Eskiden biz babalarmza benzemek isterdik, imdi ise o-
rilmek istenen evlenme mesajdr. cuklarmz bizim gibi olmak istemiyor. Bu yzden ocukla-
rmzla ilikilerimiz zaman zaman gerginleiyor.
Bu durum aadaki kltrel srelerden hangisiyle
aklanabilir? Parada sz edilen durum, aadakilerden hangisi-
A) Kltrlenme ne rnek olabilir?
B) Kltrleme A) Kltrel asimilasyon
C) Evrensel kltr B) Kltrel ilerleme
D) Kltrel yaylma C) Kltrel atma
E) Alt kltr D) Kltrel yabanclama
E) Kltrel farkllk
39. Yaplan bir uygulamal alan aratrmasnda kuak at-

masn incelemek zere lise rencilerinden rneklem
seilmitir. rneklem grubuna anket uygulanmtr. Anket
42. nsan, bir canl tr olarak, olduundan baka trl bulun-
verileri istatistiki hesaplar yaplarak deerlendirilmitir. Bu
sayd, kltr de deiik olacakt. rnein yalnz et ye-
aratrmada lisede renim gren rencilerin byk bir
seydi, uyuma sresi baz hayvanlarda olduu gibi aylarca
ksmnn anne ve babalaryla bir uyumazlklar olmad
srseydi kltr baka trl olacakt. nsan bedeninin kl-
sonucuna ulalmtr. Var olan kuak atmalarnn anne
sz oluu onu bir at altnda yaamaya ve elbise giymeye
babayla etkili diyaloun kurulamayndan kaynakland
mecbur etmi, bu mecburiyetten de genel kltrel geler
kansna varlmtr.
olumutur.
Bu aratrma hakknda aadakilerden hangisi syle-
Bu paraya gre kltr hakknda aadaki yarglar-
nemez?
dan hangisine ulalabilir?
A) Katlml gzlem teknii uygulanmtr.
A) Kltr, toplum deerini bir btn hline getirir.
B) Kuak atmasnn kat bir nedensellik gstermedii
B) nsan, kltr hem etkiler, hem de kltrden etkilenir.
belirlenmitir.
C) Sosyal kiiliin belirlenip olumasnda kltr egemen
C) Aratrma soru - cevap teknii ile gerekletirilmitir.
faktrdr.
D) Kuaklar aras anlamada iletiim kurmann nemi or-
D) Kltrn oluumunda insann organik yapsnn etkisi
taya kmtr.
vardr.
E) Aratrma evrenden seilen rneklem zerinde ger-
E) Corafi koullar kltrn olumasnda tek bana ye-
ekletirilmitir.
terli deildir.

Tarama
43. Bireyin gelirinde ya da prestijinde belirgin artlar yarat- 46. Bir sosyolog toplumsal olaylar aklarken ait olduu toplu-
mayan, meslek ya da corafi mekan deitirmelerine mun inan ve deer yarglarndan bamsz olabilmeli ve
yatay hareketlilik denir. metafizik sylemlerden arnabilmelidir.
Bireyin gelirinde veya prestijinde belirgin artlar ya da Aadakilerden hangisi sosyoloun bu zelliini des-
azallar ortaya karan hareketlilie dikey hareketlilik tekler?
denir. A) Aklamalarn birden fazla nedene dayandrmasn
Buna gre aadakilerden hangisi dikey hareketlilie B) Olgu ve olaylara nesnel bakabilmesini
rnektir? C) Olaylar tarihsel sre ierisinde deerlendirmesini
A) Bir doktorun bir ilden baka bir ile atanmas D) Toplumlar katlml gzlem yoluyla incelemesini
B) Paris'te grev yapan bir diplomatn Moskova'ya atan- E) Tek tek olgulardan genel yarglara varmasn
mas
C) Ankara'da yaayan birinin Antalya'ya tatil iin gitmesi
D) Bir ky aasnn topraklarn kaybettikten sonra pazar-
lamaclk yapmas
E) Bir iinin iini brakp pazarlama irketinde almas
44. nsan mlk edinmesine sayg gstermek bir deerdir. Bu

nedenle hrszln yasak olmas ise bir normdur.
Buna gre aadakilerden hangisi sylenebilir? 47. "Toplumsal deime her zaman bir gelime biiminde ol-
A) Bir toplumsal deer birden fazla normun temelinde yer mayabilir."
alabilir.
Aadakilerden hangisi bu durumu ifade eder?
B) Toplumsal deer ve normlar toplumsal sistemi olutu-
A) Toplumsal gelime, sosyal deimenin olumlu ynden
rur.
gereklemesidir.
C) Toplumsal normlarn temelinde toplumsal deerler
B) Deimenin dinamii, liderin zelliine baldr.
vardr.
C) Ekonomideki sosyal deime gelime ynndedir.
D) Toplumsal deer ve normlar toplumsal koullardan do-
ar. D) Toplumsal deimede en nemli faktr teknolojidir.
E) Toplumsal deer ve normlar uzun bir zaman diliminde E) Toplumsal deime dzenlidir.
oluur.
45. lkel toplumlarda din, etkinliklerin tmyle ilgilidir. Toplum-

sal yaam dinsel inan ve ayinlerle yrtlr. Teokratik top-
lumlarda da din, yaamn temelini oluturur. Toplum dinsel
kurallara gre dzenlenir ve ynetilir. Teokratik devletlerin
yerini alan demokratik devlette ise devlet ileri ile din ileri
birbirinden ayrlr. 48. Toplum fertlerini birbirlerine yaklatrr.
Bu paradan aadakilerden hangisi karlabilir? Temelde ahlaki inan ve deerlere dayanr.
A) Dinler, toplumlarn yaam koullarnn orak rndr- nsanlarn toplu hlde yaamalarndan ortaya kar.
ler.
Toplumdan topluma, ayn toplumda zamanla deiebilir.
B) Her toplum kendi inan biimini kendi deneyimleri ile
Yukardaki zellikler aadakilerden hangisine aittir?
oluturur.
A) Sosyal statye
C) Bireylere zgr yaam alan sunarken ayn zamanda
kontrol altnda tutulmaldr. B) Sosyal kontrole
D) Yaam koullar toplumlarn inan biimlerinden ba- C) Toplumsal btnlemeye
msz deildir. D) Toplumsal norma
E) Dini inanlar toplumsal dzeni ve ileyii korumakta- E) Sosyal deere
dr.

Tarama
49. Sosyolojide toplumsal kurumlarn teknik ayrntlarn, zel 52. blmnn farkllat yerde herkes bakalar iin re-
kural ve kanunlarn deil; genel olarak hangi altnda or- tim yapar. retilen bir mal veya hizmet dier kimselerin ih-
taya ktn, nasl gelitiini ve toplum hayatnda ne gibi tiyacn karlamak iindir. nsanlar, ihtiyalar olan mallar
etkiler oluturduunu inceler. birbirlerinden salarlarsa deiim olur. Yalnz kendi gnlk
ihtiyacn karlayacak kadar retim yaplrsa, deiim ol-
maz.
ne ulalabilir?
A) Sosyolojinin amac tek tek olaylar incelemek deil, ge- Buna gre aadakilerden hangisi deiimin bir zel-
nellebilir olgulara ulamaktr. lii deildir?
B) Sosyoloji bilimi toplumlarn karlatrmasn yaparak A) retilen mal ve hizmetlerin kalitesinin farkl olmasn-
sonulara ular. dan kaynaklanr.
C) Sosyoloji kural koyucu bir bilim deildir. B) nsanlarn farkl eylere ihtiya duymasyla oluur.
D) Toplumsal kurumlar zamanla deiime urar. C) htiyatan fazla retim yaplmasndan kaynaklanr.
E) Toplumsal olaylar yine toplumsal olayla aklayabilir. D) Mal ve hizmetlerin ihtiya sahiplerine karlkl sunul-
mas ile gerekleir.
E) retim deiik zamanlarda gerekletiinde olur.
50. Durkheim, toplumsal olgularn insann iinde yaad

kltrden, onun deer ve inanlarndan etkilenmeksizin
olutuunu ve var olduunu savunmaktadr. Fakat byle 53. Kltr, en basit bir biimde belirgin bir toplumda yaayan
bir sosyal bilim Duverger'e gre olanakszdr. nk tm insanlarn btn rendiklerini ve paylatklarn kapsar.
toplumsal olgular deerlerle rlmtr ve onlara asl an- Bu renilen ve paylalan eyler, insann doumundan
lam veren ite bu deerdir. balayarak dilini, inancn, yiyip imesini, sosyal yaants-
n, bilgi, grg kurallarn, manevi deerlerini kapsayacak
Duverger'e gre sosyal bilimlerde aadakilerden
kadar genilik gsterir.
hangisi glk oluturmaktadr?
A) Olgularn gelecekte hangi ynden deieceklerinin Bu paraya dayanlarak aadakilerden hangisi sy-
kestirilmesi lenebilir?
B) Toplumlarn zamanla deiime uramas A) Kltr sreklilik gsterir.
C) Olgularn ok nedenli olarak ele alnmas B) Kltrn maddi ve manevi unsurlar vardr.
D) Sosyal gerekliin znel etkilerden soyutlanmas C) Kltr insan yaamna yn verir.
E) Toplumsal olgular ve deerlerin birbiri ile atmas D) Kltr unsurlar birbirini etkiler.
E) Kltr insan eseridir.
51. nsan davranlarnn bir dzen iinde olumasnda,

nsanlarn nceden belirlenmi dzenlemelere uygun 54. Maden iisinin fabrika iisi olmas
davranlarda bulunmalarnda,
Bir yargcn istifa ederek avukatlk yapmas
nsanlarn kendisinden beklenen davranlar yerine ge-
Bir bakkaln bakkall brakp kasaplk yapmas
tirmelerinde,
Yukardaki toplumsal oluumlar aadaki kavramlar-
aadakilerden hangisinin etkisi en azdr?
dan hangisine rnektir?
A) Toplumsal kontrol
A) Toplumsal btnleme
B) Toplumsal kategoriler
B) Toplumsal atma
C) Toplumsal deerler
C) Dikey hareketlilik
D) Toplumsal statler
D) Rol atmas
E) Toplumsallama
E) Yatay hareketlilik

Tarama
55. Bir belediye bakan bir spor kulbnn ynetim kurulu 58. Bir toplumda ballk ve toplumsal dayanma ne kadar
yesi ve ticari bir irketin sahibi olabilir. yksekse, sular o kadar az olacaktr. Topluma, toplumun
sosyal deerlerine balln azalmas sularn artmasnn
temel nedenidir.
A) Statlerin bazlar doutan gelir.
B) Statnn saygnl yakn evresine de geer Bu durum toplumda sularn azalmasnda aadaki-
lerden hangisinin nemini gsterir?
C) Birey ayn anda birden fazla statye sahip olabilir.
A) Eitim dzeyinin yksek olmasnn
D) Her toplumda farkl bir stat daha saygn olarak kabul
edilir. B) Deiimin hzl gereklemesinin
E) Az gelimi toplumlarda bireyin sahip olduu statlerin C) Farkl kltrlere ak olmann
says azdr. D) Mana etrafndan btnlemenin
E) Aile balarnn gl olmasnn
56. Eitimde, bir sosyal yaama hazrlayan yetikinler, bir de 59. Katlml ve katlmsz gzlemlerle yaplan saha teknii tas-
hazrlanan gen kuaklar vardr; birinciler, ikinciler zerin- vir, kefetme ve olaylarn doal ak ierisinde anlalmas
de yeni bir bilgi, tutum ve davran kazandrma etkinlii y- gerektiinde bavurulan tekniklerdir. Ucuz ve pratik olma-
rtrler. larna ve derinlemesine bilgi salamalarna karn saha
tekniindeki en nemli problem, tek aratrmac tarafndan
Bu parada eitimin amac olarak aadakilerden
yaplmas ve elde edilen bilgilerin kalitesinin aratrmac-
hangisi grlmektedir?
nn gzlem ve yorumlama yeteneine bal olmasdr.
A) Bireysel yetenekleri ortaya karma
Bu parada aadakilerden hangisi "saha teknii"nin
B) Toplumsal birikimi gen kuaklara aktarma
zayf yn olarak gsterilmektedir?
C) Genler zerinde bask uygulama
A) Hzla deien durumlara kolay uyarlanmas
D) Sosyal denetimi kontrol altna alma
B) Byk gruplarn almas iin uygun olmamas
E) Farkl dncelere hogr kazandrma
C) Gzlem srasnda nemli konularn fark edilememesi
D) Gzleme dayal yntemde aratrmacnn tarafsz dav-
ranamamas
E) Bulgularn geerliliine ilikin kukularn bulunmas
57. Sosyoloji insan toplumlarnn yapsn, toplumsal gruplarn

zelliklerini, rgtleni biimlerini, toplumlar aras ikileri 60. Toplumsal yaam, insan dier canl trlerinden ayrr. n-
vb. aratrr. Toplumsal yaamn koullarn objektif ve top- san stn renme sayesinde, dil edinmi, teknikten ya-
lumsal btnlk iinde inceler. Bu yolla toplumun ileyi rarlanm, kltr birikimi salamtr. Kltrel birikimini yeni
yasalarna ulamaya alr. kuaklara aktararak toplumun srekliliini salamtr.
Buna gre aadakilerden hangisi sosyolojinin konu- Bu parada insann toplumsal yaama kavumasnda
larndan biri olamaz? aadakilerden hangisinin etkili olduu belirtilmekte-
A) Bireyin statsnn ne olmas gerektiini belirlemek dir?
B) Toplumsal kurumlar ve eitlerini incelemek A) Kltrel yaylmann
C) Toplumsal gruplar aratrmak B) Toplumsallama yetisinin
D) Olay ve olgularla ilgili veri toplamak C) Toplumsal normlarn
E) Toplumsal kurum ve olaylar arasndaki ilikiyi aratr- D) Doal gereksinimlerin
mak E) Zek ve becerinini

Tarama
61. Tarm dneminde ekonomik almasnn temeli topra- 64. nsanlar bakalarnn da kendileri gibi toplumsal normlara
srp ekmek, hayvan beslemek ve hizmetlerinden uymalarn bekler. Ancak bu beklentileri gereklemeyin-
faydalanmak, tarm ve av iin gerekli aletleri ve aralar ce, rnein sokakta yrrken saldrya uraynca, paralar
gelitirmektir. alnnca birbirlerine duyduklar gven yok olmaya balar.
ehir ekonomisinde retici - tketici birbirinden ayrlm, Herkes birbirine pheyle bakar. Bylece gven ortam or-
endstri domu ve insan gc ile ileyen kk atlye- tadan kalkm olur. Bunlarn sonucunda ise dzen bozulur.
ler, el tezgahlar gelimitir. Bu parada sz edilen durum aadakilerden hangi-
lerlemi toplum ekonomisinde ise makine ve fabrikalar sinin sonucudur?
kurulmu, i blm gelimi, standart retim gerek- A) Toplumsal tabakalamann
letirilmeye balanmtr. B) Rollerin statlere uygun olmasnn
Bu belirlemelerde aadakilerden hangisi zerinde C) Birincil ilikilerin
durulmaktadr? D) Baarl sosyallemenin
A) Ekonomik olaylarn beraberinde yeni sorunlar getirdii E) Toplumsal sapmann
B) Her toplumda ekonomik olaylarn grld
C) Ekonominin gelimi olmasnn her sorunu zemeye-
cei
D) Ekonomik yaplanmann toplum yaantsna bal ge-
litii
E) Ekonominin dier toplumsal kurumlarla paralel geli-
medii 65. Tketim fazlas retim, ticaretin olumasna neden olmu-
tur. Ticaretin olumas ekonomik etkinliklerdeki deime-
ler hukuki alanda da deiiklikler getirmitir. nceden su
62. Kltr kiileri derilerinin renginden veya dier fizyolojik ia- ilediinde cezalar topluluklara verilirken, sonradan suu
retlerden daha anlaml bir biimde karakterize eder. Buna ileyen bireylere verilmeye balanmtr.
gre Portekizli'yi Polonyal'dan, Cezayirli'yi Sudanl'dan Bu parada anlatlanlar kurumlarn aadaki zellikle-
ayrt ettiren kltrdr. rinden hangisiyle daha ok ilgilidir?
Bu para aadaki yarglardan hangisini destekle- A) Bir kurumdaki deiiklikler baka kurumlarda da dei-
mektedir? ikliklere neden olabilir.
A) htiyalar deitike kltrel unsurlar da deiir. B) Her kurumun yap ve ilevi dierlerinden farkldr.
B) Kltr toplumlarn kendine zg yaama biimini orta- C) Bir kurum, ilevlerini yerine getirmedii zaman o ilev-
ya koyar. leri baka kurumlar stlenir.
C) Kltrel nitelendirmelerde rk unsurunun nemli etkisi D) Her kurumun kendine zg rgtleni biimi vardr.
vardr. E) Kurumlarn yapsn amalar belirler.
D) Kltrel deimenin gemile ban kurmak doru
sonular iin yeterlidir.
E) levini yitiren kltr unsurlar zamanla ortadan kalkar.
63. Tarihe bakldnda eski alardan beri birok uygarln

su kaynaklarnn evresinde kurulduu grlr. Msr uy- 66. Aadakilerden hangisi sosyolojiye ilikin doru bir
garlnn Nil deltasnda; Mezopotamya uygarlnn Frat yarg deildir?
ve Dicle evresinde kurulmu olmas gibi. A) Toplumsal kurallardaki deiim ve yeni kurallarn orta-
Paradaki anlatm, toplumsal yapy oluturan hangi ya k nedenlerini aklar.
etmeni vurgulamaktadr? B) Toplumsal yapnn gelerini ve aralarndaki ilikiyi
aklar.
A) Bilim
C) Aratrma sonularn saysal verilerle ifade eder.
B) Corafya
D) Toplumsal yapya uygun olarak olmas gereken norm-
C) Ekonomi
lar belirler.
D) Gvenlik
E) Toplumsal deiim sreci ile ilgili olarak ngrlerde
E) Tarm
bulunur.

Tarama
67. Az ya da ok, belli saydaki insan birlikte hareket ettiinde 70. Bayram geldiinde ailemizde tm torunlar, damatlar, gelin-
ve bu birliktelik say, zaman ve mekan yaknlndan daha ler, kuzenler bir araya gelir, ho sohbetler ederler. Bayram
fazla bir anlam ifade ettiinde, sosyal grup olarak adland- bittiinde ise herkes ei ve ocuu ile birlikte kendi evinin
rlr. Sosyal grup iin art koulan bu zelliklere bakldn- yolunu tutar. Baz aileler ise bizim bu ksa sreli bir araya
da, sosyal grubun sosyal kategori, sosyal yn ve sosyal gelilerimizin aksine yaamlarna hep bir arada devam et-
kitleden farkl bir yapsnn olduu grlecektir. mektedirler.
Buna gre aada verilenlerden hangisi sosyal grubu Parada karlatrlan aile tipleri aadakilerden han-
rnekledirir? gisinde srasyla yer almaktadr?
A) Ayn dernein yeleri A) Demokratik aile - ekirdek aile
B) Ayn otobste yolculuk yapanlar B) Ataerkil aile - Geni aile
C) Ayn aileyi oluturan bireyler C) ekirdek aile - Geni aile
D) Farkl kulplerde ayn branta sporla uraanlar D) Geni aile - Ataerkil aile
E) Ayn mzikten holananlar E) Modern aile - Demokratik aile
68. Sosyolog mevcut verileri deerlendirerek ileride ortaya - 71. Her birey kaltmsal zellikleri nedeniyle birbirinden farkl-
kabilecek olaylar nceden kestirebilir. dr. Fakat ayn kltr evresinde bulunan bireylerde birbiri-
ne yakn zellikler vardr. Bu nedenle spanyollar, Fransz-
Bu durum sosyolojinin aadakilerden hangisine ak
lar, talyanlar ve Almanlar ne kadar farkl zellikler tasalar
olduunu gsterir?
da, kltrel zellikleri nedeniyle kendi milletinden olan kii-
A) Farkl yntemler kullanmaya
lerle benzer zelliklere sahiptirler.
B) Farkl sosyal bilimlerle ibirlii yapmaya
C) Gzleme dayal yntem kullanmaya
ne ulalabilir?
D) Tarafsz yaklam sergilemeye
A) Kltr kklemi ierikleri yardmyla kuaklar boyu
E) ngrde bulunmaya
srer.
B) Kltr toplumsal dayanmay salar.
C) Kltr yaanlan corafyadan etkilenir.
D) Kltr, ortak toplumsal niteliklerin olumasn salar.
E) Kltr daha dar kapsaml olan baka kltrlerden olu-
ur.
69. Doada bulunmu olan ocuklarn sonradan toplum iinde 72. Kyde bym bir gencin okuyarak bir siyasi parti lide-
tam anlamyla sosyallemedikleri grlmtr. ri olmas
Bu belirlemeye dayanlarak aadaki yarglardan han- Bir alann zamanla fabrika sahibi olmas
gisine ulalabilir?
Bir ilkokul retmeninin il milli eitim mdr olmas
A) nsan, kltrel bir evre iinde sosyalleir.
Yukardaki rnekler hangi kavrama uygundur?
B) Sosyalleme mr boyu devam eden bir sretir.
A) Dikey hareketlilik
C) Her birey farkl biimde sosyalleir.
B) Corafi hareketlilik
D) Sosyallemede kaltsal geler etkili olur.
C) Toplumsal tabakalama
E) Toplumsal dzenin devamll bireylerin sosyalleme-
sine baldr. D) Yatay hareketlilik
E) Toplumsal stat

Tarama
73. Aile, arkadalk, komuluk, ky gibi gruplarda grlen iliki- 76. Parann icadndan nce szgelimi buday ihtiyacndan
ler birincil ilikilere; irket, sendika, siyasi parti, byk kent- fazla reten fakat msra ihtiyac olan bir kii, buday ih-
ler gibi gruplar da ikincil ilikilere rnek olarak gsterilir. tiyac olan fakat msr fazla reten birini bulmak zorunda
idi. Fakat parann icadndan sonra para ile her trl mal ve
Buna gre aadakilerden hangisi ikincil ilikilerin bir
hizmet deitirilebilir hale geldi.
zellii deildir?
A) Yzyze ve samimi ilikilerin olmas Bu parada parann hangi ilevinden sz edilmekte-
B) Duygusal iletiimin zayf olmas dir?
C) likilerin yazl kurallara dayanmas A) Deiim deerinin olmas
D) Byk gruplarda grlmesi B) Alverite kolaylk salamas
E) likilerin kara dayanmas C) Kolaylkla saklanabilmesi

D) Maln yan sra hizmet de satn alnabilmesi
E) Ekonomik deerinin olmas
74. Geleneki milletlerde ynetim krallar, asiller, din adamla-

r eklinde olmak zere baz ailelere; dini inanlara bal
uluslarda Tanr ile insanlar arasnda arac olan kiilere; 77. Kltr toplumun yaratt, deer verdii, paylat btn
kapitalist uygarlklarda byk i adamlarna; demokrasi ile maddi ve manevi gelerin toplamdr. Kltr, insann tm
idare edilen uluslarda ise halkn iradesini geerli klmak id- rnlerini ierdii iin retilmi tm rnler, yaptlar, aralar
diasnda bulunan siyaset adamlarna braklmaktadr. da kltr iinde kapsanr. Tarihsel adan kltr aratrld-
nda kltrn kkeni ile toplumun kkeninin e anlam ol-
Bu paradan aadaki yarglardan hangisine ulala-
duu grlmektedir. nsanlar grup yaamn srdrdkleri
bilir?
her yerde kltrle birlikte var olmulardr.
A) Yneticiler halkn istedikleri dorultusunda etkinlikler
gstermektedirler. Bu paraya dayanlarak aadaki yarglardan hangisi-
B) Ynetim trleri zerinde corafi faktrlerin etkisi var- ne ulalabilir?
dr. A) Kltrn insanlar arasndaki ilikileri dzenledii
C) Ynetim biimleri toplumlarn snf yapsna gre dei- B) Kltrn duygu ve sorunlarn dile getirilmesine yardm-
ebilmektedir. c olduu
D) Ynetimler hak ve hrriyetleri yasalarla korumaldr. C) Tm kltrel deerlerin dengeli deimedii
E) Ynetimde olanlarn ounluun isteine gre ynet- D) Kltrn insanlk tarihiyle yat olup bir srekliliin bu-
memelidirler. lunduu
E) Gl kltrlerin zayf kltrleri deitirdii
75. Sosyoloji, rnein sava olgusunu incelemek istiyorsa, de- 78. Kkler sevgi ve ilgiyle byr. Bu nedenle ocuklar en
ney amacyla sava karamaz ya da bir sava olsun diye ok ihtiya duyduklar karlkl sevgi ve ilgiyi ailede anne
bekleyemez. Ama, gemite olan savalar inceler ve on- ve babalarndan grrler. Bylece ocuklarn kendilerine
larn ortak zelliklerini anlayarak genellemelere ulaabilir. gven duygular geliir. Ayrca aile yeleri, eitli durum-
larda birbirlerine destek olarak sorunlar amaya alrlar.
Buna gre sosyoloji aadaki bilimlerden hangisin-
den yararlanmaldr? Bu parada ailenin hangi ilevi vurgulanmaktadr?
A) Ekonomi A) Hukuksal
B) Corafya B) Psikolojik
C) Antropoloji C) Ekonomik
D) Felsefe D) Sosyalleme
E) Tarih E) Eitsel

Tarama
79. Bireyin iinde yaad toplumun kltrn ve deerlerini 82. Ekonomik ve teknolojik ynden nispeten geri kalm top-
renmesi, benimsemesi ve gelecek nesillere aktarmas- lumlarda, erkein ok ele evliliine izin veren gelenek ve
na sosyalleme ad verilir. yasalar geerli olduu hlde, sanayilemi toplumlarda bu
tr gelenek ve yasalar geerli olamaz.
Aadakilerden hangisi sosyalleme iin doru deil-
dir? Bu belirlemeye dayanlarak aadaki yarglardan han-
A) Toplumsal dzenin srekliliini salar. gisine ulalabilir?
B) Kltr aktarmn salar. A) Gl normlar deiime uramaz.
C) Bireyin kimlik kazanmasna yardmc olur. B) Normlar toplumsal yapya gre ekillenir.
D) Yatay hareketlilii hzlandrr. C) Geleneksel toplumlarda resmi normlar etkilidir.
E) Bireyin topluma uyumunu kolaylatrr. D) Normlarn ilevini yitirmesi toplumsal sapmalara ne
olur.
E) Her norm bir toplumsal deerle desteklenir.
80. Sosyal olaylarda her etkileyici faktr ak ve seik ola-

rak gzlenemeyebilir.
Sosyal olaylarda hem iten hem de dtan aratrma
yntemlerine yer verilerek sosyal gereklik anlalmaya 83. Olan incelemek gerekir, olmas gerekeni deil.
allr. Sosyal olaylar incelerken hibir ey bilmiyormu gibi
Sosyal olaylarda mutlak yarglardan kanlmaldr. yaklalmaldr.
Bu bilgilere gre, sosyal olaylar incelemedeki gl- Sosyal gerekler n yarglardan syrlarak incelenmeli-
n temel nedeni aadakilerden hangisidir? dir.
A) Sosyal olaylarn baz ynleri toplumlarda ortak olabil- Sosyal olaylar bir eya gibi ele alnmaldr.
mektedir.
Bu ilkelerin ortak amac aadakilerden hangisinde
B) Sosyal olaylar nesnel olarak incelemek zorluklar ier-
belirtilmitir?
mektedir.
A) Sosyal olaylarn birbirleriyle karlkl etkileimini bil-
C) Sosyal olaylar zaman ve mekana gre deiiklik gs-
mek
terir.
B) Sosyal olaylar ak ve seik ifade etmek
D) Sosyal olaylarda genellemelere ulamak baz durum-
larda zordur. C) Sosyal olaylar incelenirken objektif davranmak
E) Sosyal olaylarda ok nedenlilik ve grecelilik vardr. D) Sosyal olaylar incelerken evre faktrn dikkate al-
mak
E) Sosyal olaylar bir btn olarak ele almak
81. bn-i Haldun'a gre insan, yaamak iin ihtiyalarn kar-

lamak zorundadr. Bu ihtiyalarn tek bana salayamaz-
lar. Bir buday tanesinin un olabilmesi iin eitli hner ve 84. Toplumsal kurumlar bireylere hangi durumda neyin nasl
zanaatler gerekir; retim, retime yetecek kiilerin bir ara- yaplacan reterek davranlar ynlendirir. Toplumdaki
ya toplanmasyla olur. Korunmak da yledir. Tm bunlar, bireylerin davranlar arasnda uyum salarlar. Toplumsal
ancak dier insanlarla iliki kurarak salanabilir. denetimi salayarak bu uyumun bozulmasn nlemeye
alrlar. Toplumsal bask yoluyla uyumu bozan, sapan
bn-i Haldun'un bu yaklamnda temel ald gr davranlarn dierleriyle uyumlu duruma gelmesinde etkili
aadakilerden hangisidir? olurlar.
A) nsanlar ihtiyalarn ancak toplumsal bir ortamda kar-
layabilir. Bu parada toplumsal kurumlarn hangi ilevi vurgu-
lanmaktadr?
B) Toplumsal yapda srekli bir deiim yaanr.
A) nsan ihtiyalarn karlamas
C) Birey bir toplum iinde sosyalleebilir.
B) Toplumsal deerleri yaatmas
D) Toplumsal gruplar bireyi topluma hazrlar.
C) Normlardan sapan davranlar cezalandrmas
E) nsan zeka ve yeteneiyle ihtiyalarn kendisi karla-
yabilir. D) Toplumsal ilikileri dzenleyip dzeni salamas
E) Topluma yenilikleri benimsetmesi

Tarama
85. likilerin dorudan (yzyze) olup scak ve samimi duy- 88. Televizyona sahip olan bir insan video da almak ister. Vi-
gulara dayand ky, aile, komu grubu gibi topluluklara deo aldnda ise ekim yapabilmek iin kamera almay
"birincil grup" denir. arzu eder.
Aadakilerden hangisi birincil gruplarn zelliklerin- Bu durum aadakilerden hangisini rneklendirir?
den biri deildir? A) Bir ihtiyacn giderilmesi yeni bir ihtiyac gndeme geti-
A) Toplumsal kontroln zayf olmas rebilir.
B) ye saylarnn az olmas B) nsan ihtiyalar snrsz, kaynaklar ise kttr.
C) Geleneklerin gl olmas C) nsan ekonomik ihtiyalarn giderirken rasyonel dav-
D) yelerin birbirini tanmas ranr.
E) likilerin iten olmas D) Bir ihtiya, baka bir ihtiya nesnesiyle karlanabilir.
E) Zorunlu ihtiyalar ncelikli olarak karlanr.
86. Her toplumda, eitli normlar bulunmaktadr. Bu toplumsal

normlar, her toplumda farkllk gsterir. Gelimekte olan bir 89. Sosyoloji, toplumsal yap ve toplumsal ilikilerin bilgisini
toplumda yeni ihtiya ve istekleri karlayan yeni normlar bilimsel yntem kullanarak edinme abasndadr. Byle bir
ortaya kacaktr. Eski normlar deimeye kar dirense de sosyolojik aba ile ortaya konan, toplumun genel yasalar,
yeni normlar hayat daha iyi karlayaca iin bu normlara toplumsal yapy meydana getiren olgular arasndaki iliki
ynelme engellenemeyecektir. ve etkileim biimleri, toplumsal deimenin yn ve et-
Bu paraya gre toplumsal normlarn deimesinin te- kenleridir.
mel nedeni aadakilerden hangisidir? Buna gre aadakilerden hangisi sosyolojinin konu-
A) Eski normlarn kat bir ekilde uygulanmas larndan biri deildir?
B) Normlarn ilevini yitirerek insanlarn gereksinimlerini A) Toplumsal kurumlarn ilevleri
karlamamas B) Sosyal iliki biimleri
C) Normlarda bir karmaann yaanmas C) Dnmenin temel ilkeleri
D) Normlarn toplumsal kontrole katk salamas D) Toplumlarn nasl bir ekonomik etkinlik gstermesi ge-
E) Normlarn toplumsal deerlerle uyumlu olmas rektii
E) Corafi koullarn sosyal yaama etkisi
87. Durkheim, sosyolojik bir almaya balamadan nce bun-

lar hakknda bilgi sahibi olduumuzda, nceden kazand- 90. Deien teknolojik ve ekonomik hayatla birlikte yeni bilgiler
mz kavramlarn etkisi altnda kalacamz syler. Bu ortaya km, ailenin bunlar ocua aktarmas glemi-
nedenle Durkheim aratrmaya balamadan nce sosyal tir. Bylece insann tm yaamn dzenleyen ve bireyin
olaylar hakknda hibir ey bilmiyormuasna hareket et- toplumsallamasn salayan yeni dzenlemeler zorunlu
memizi ve bireysel deneyimlerimiz sonucu elde ettiimiz hale gelmitir. Bilgi birikiminin gen kuaklara aktarlmas-
sosyolojik bilgilerden zihnimizi soyutlamamz gerektiini na verilen nem, renim ilikilerinin dzenlenmesi sonu-
syler. cunu dourmutur.
Bu parada Durkheim, sosyolojik aratrmalarla ilgili Bu paraya dayanlarak toplumsal kurumlarla ilgili
aadakilerden hangisini vurgulamaktadr? aadaki yarglardan hangisine ulalabilir?
A) Sosyolojik aratrmalarda sosyal olgularn snr iyi i- A) Deien koullar sonucu aile toplumdaki ilevlerini ta-
zilmelidir. mamlamtr.
B) Sosyal olaylarda neden - sonu ilikisi net olarak orta- B) Toplumsallamay teknolojik ve ekonomik hayat belir-
ya konulmaldr. lemektedir.
C) Sosyal olaylarn birbiriyle karlkl etkileimi bilinmeli- C) Gen kuaklar teknoloji sayesinde bilgi ihtiyacn kar-
dir. layabilmektedir.
D) Sosyolojik aratrmalarda olaylar objektif olarak ele D) Toplumsallamay salayan kurumlar eski ilevlerine
alnmaldr. kavuturulmaldr.
E) Sosyolojik aratrmalarda aratrmac dier sosyal bi- E) Sosyal deimeler sonucunda eitim kurumu gibi yeni
limlerin verilerinden yararlanmaldr. kurumlara ihtiya duyulmutur.

Tarama
91. Kltr sadece deerler sisteminden ibaret deildir. Bir nes- 94. Bir toplum bir baka toplumdan teknoloji transfer ederken
nede de kendini gsterir. rnein giyilen apkann ekli, sadece demir, cam, plastik vb. nesneler almaz, bununla
gnein yakc olduu Gney Amerika'da geniken, ya- beraber birtakm davranlar da alr.
murun ok yad Uzakdou'da uzun ve sivridir.
Bu parada savunulan gr aadakilerden hangisi-
Bu parada kltr etkileyen hangi faktrden sz edil- dir?
mektedir? A) Yksek kltre sahip bir toplum teknolojide geri kalm
A) Demografik geler olabilir.
B) Fiziki evre B) Kltr gereksinimlere cevap verir.
C) Bilim ve teknoloji C) Maddi kltr manevi kltrden soyutlanamaz.
D) Ekonomik yap D) Kltr toplumlarn ayrt edici zelliidir.
E) Ynetim biimi E) lerlemi toplumlar dier lkelere maddi gelerin yan
sra manevi kltr gelerini de aktarrlar.
92. nsann inand, benimsedii ve yapt her ey toplum-

sal hayatn eseridir. 95. Toplum birtakm deerler ve normlar ile varln srdrr.
Her insan ayr ayr yaasayd; internet, televizyon, ga- Toplumsal deer ve normlar dna klmas sonucu top-
zete, okul, cami gibi olgularn hibirinden sz edilemez- lumsal kontrol mekanizmalar yklr.
di.
Bu parada sz edilen durum aadaki kavramlar-
Bu iki bilgide kltrn hangi zellii vurgulanmakta- dan hangisiyle aklanabilir?
dr? A) Toplumsal saygnlk
A) nsanlarn toplu halde yaamalaryla ortaya kmas B) Toplumsal sapma
B) Her toplumun kendine zg olmas C) Toplumsal stat
C) Maddi ve manevi gelerinin bulunmas D) Toplumsal iliki
D) Zaman iinde deimesi E) Toplumsal rol
E) Dil araclyla aktarlmas
96. Sosyoloji eski filozoflarn yaptklar gibi ilk nedenler, son

93. Sosyal olaylarn gereklemesinde baz faktrler belirli ta- amalar aramaz. Onlarn hayallerinde yaattklar ve ideal
rihi devirlerin koullar gerei nde gelen bir nem tasa
bildikleri toplumlarn gereklemesiyle ilgilenmez. O yal-
bile, daha sonraki bir tarihi devrede ikinci plana geebilir.
nz, bir toplum iinde var olduklar grlen ve bilinen ara-
Bundan dolay sosyoloji olaylar aklamada ok nedenli
trma konusu olan olaylar inceler.
bir aklama biimini benimsemek zorundadr.
Bu parada sosyolojinin aadaki zelliklerinden
Bu parada sosyolojinin hangi zellii vurgulanmakta-
hangisi vurgulanmtr?
dr?
A) Toplumsal olaylar btnl iinde inceler.
A) Aratrmaya dayal bilim olmas
B) Normatif bir bilim deildir.
B) Olan olduu gibi incelemesi
C) Aratrma konusuna uygun teknikler belirler.
C) Olaylar kuatc bir bakla ele almas
D) Olmas gerekeni deil, olan inceler.
D) Bilimsel aratrma tekniklerine dayanmas
E) Olaylara objektif yaklar.
E) Tarafsz ve n yargsz olmas
73. A 74. C 75. E 76. B 77. D 78. B 79. D 80. E 81. A 82. B 83. C 84. D 85. A 86. B 87. D 88. A 89. C 90. E 91. B 92. A 93. C 94. E 95. B 96. D
49. A 50. D 51. B 52. A 53. C 54. E 55. C 56. B 57. A 58. D 59. E 60. B 61. D 62. B 63. B 64. E 65. A 66. D 67. C 68. E 69. A 70. C 71. D 72. A
Cevaplar
25. E 26. A 27. D 28. B 29. C 30. B 31. C 32. D 33. C 34. A 35. B 36. E 37. C 38. E 39. A 40. A 41. C 42. D 43. D 44. C 45. D 46. B 47. A 48. E
9. A 10. B 11. C 12. D 13. D 14. E 15. A 16. B 17. C 18. B 19. D 20. B 21. A 22. C 23. E 24. D 8. B 7. E 6. E 5. B 4. D 3. C 2. A 1. B

LYS // MANTIK FY NO
MANTIA GR
15
hhA. MANTIK VE DORU DNME rnek2:
hh "Mantk" szc, Arapa sylemek, konumak anlamlarna Mantk doru dnmenin, tutarl akl yrtmenin kurallar-
gelen "nutuk" kelimesinden tretilmitir. Szcn Bat dille- n gsteren normatif bir bilimdir.
rindeki karl ise "logos" szcnden gelen "bilgi-bilim"dir.
Buna gre aadakilerden hangisi mantn konularn-
hh Aristoteles manta "gerei bulmay yarayan ara" anlamna dan biri deildir?
gelen "Organon" adn vermitir.
A) Akl yrtme kurallar
hh Mantk, doru dnmenin kurallarn ortaya koyan bir di- B) elikisiz yarglara ulalma yollar
siplindir. Mantk, doru dnmenin, doru akl yrtmenin
C) Kyas kurallar
kurallarn ortaya koyduu iin yasa koyucu (normatif) bir di-
D) Duygularn dile getirilmesi
siplindir.
E) Dil ve dnce ilikisi
Mantk bilimi duygularn dile getirilmesi ile ilgilenmez.
Cevap: D
rnek1: rnek3:
Mantk biliminin normatif olmas aadakilerden han- Verilen bir nermenin doruluk deerini (yani doru mu
gisiyle aklanabilir? yanl m olduunu) bilemeyebiliriz. Ancak her nerme ya
dorudur ya da yanltr. Mantkla ncl olarak kullanlan
A) Tm bilimlerin genel yntemi olmasyla nermeler ister doru ister yanl olsun doru saylarak i-
B) Bilginin ieriiyle ilgilenmesiyle lem grr. p gibi bir nerme q gibi bir nermeyi ieriyorsa
p'yi doru saydmzda q'yu da doru saymamz gerekir.
C) Olan incelemesiyle
"p'nin gerekten doru mu, yoksa yanl m" olduuna man-
D) Dil ile ilikili olmasyla
tk deil, p'nin ait olduu bilim dal cevap arar.
E) Dnmenin kurallarn belirtmesiyle
Buna gre, aadakilerden hangisinin doruluunun
Mantk biliminin normatif olmas, kural koymas ile ilgilidir. Mantk, doru d-
nmenin kurallarn koyar.
mantn ilgi alan iinde olduu sylenebilir?
Cevap: E A) Hidroklorik asitte inko erir.
hh Mantkl dnme doru dnme demektir. Doru dnme B) Cisimler bolukta sabit bir ivmeyle derler.
ise akl ilkelerine uygun dnmedir. Dncelerin belli bir C) 2 x 15 = 30
kurala ve baz uygulamalara gre oluturulmas ise mantk
D) Ayn eye benzeyen iki ey birbirine benzerdir.
ile mmkndr.
E) Dnya, Gne Sistemi'ne ait bir gezegendir.
hh Mantk, doru dnme yntemlerini belirlerken dnmenin
Mantk bilimi bilginin ierii ile ilgilenmez. Ayn eye benzeyen iki eyin birbiri-
kendisi ile ilgilenmez. Daha ok dnceler arasndaki akl ne benzer olmas mantn ilgi alan iindedir.
yrtme ilikilerini ele alr. Cevap: D

MANTIA GR
hh Mantk kiiye renilenleri akl szgecinden geirebilme ve hh Mantk bilimi kurulmadan nce de mantkl ve doru dn-
zgrce her alanda dncelerini ifade edebilme becerisi ka- me vard. nsan, gramer bilmeden konuabildii gibi, mantk
zandrr. bilimini de renmeden de mantkl dnebilir. Mantk bili-
mi, herkeste bulunan "mantksal dnme" konusunda bilgi
salar.
rnek4:
I. Birbiriyle elien veya badamayan dnce, inan rnek6:
ve iddialara zihinde yer vermemek
Bir dncenin, mantn konusu olabilmesi iin nce-
II. Yeterince ve gvenilir yoldan belgelenmemi hibir id- likle aadakilerden hangisi gerekir?
dia veya teoriyi doru kabul etmemek
A) Evrensel dorulara uygun olmas
III. Parlak ve akla yakn dnce veya teorileri benimseyip
test etmeye gerek duymamak B) Dil araclyla ifade edilmesi
C) Birden ok kavram iermesi
Mantkl bir kii yukardakilerden hangilerini benimse-
melidir? D) Bilimsel bulgularla tutarl olmas
E) Bir sorunun cevab olmas
Bir dncenin mantn konusu olabilmesi iin sylenmesi, yani dil araclyla
D) I ve III E) I, II ve III ifade edilmesi gereklidir.
Mantk bilimi, bilgilerin akla uygunluunu test eder. Akla yatkn ya da parlak Cevap: B
fikirlerin test edilmemesi manta aykrdr.
hh nsan var olduundan beri dnebildii hlde, mantk disip-
Cevap: C lininin kurallar ve lleri, Aristoteles tarafndan sistemli hle
getirilmitir. Bundan dolay "Aristoteles mantn bulucusu
deil, kurucusudur." denilmektedir.
hh Mantk, ezbercilikten kurtulmay ve renilenleri uygulayarak
yorum yapabilmeyi salar.
rnek7:
"Mantk tm bilimlerin genel yntemi olarak kabul edilir."
rnek5:
Aadakilerin hangisinde mantk terimi bu anlamda
Mantk nermelerinin yapt temel ilev (fonksiyon) kullanlmtr?
A) Yaplacak en mantkl i susmaktr.
A) nsan davranlarn akl temeline dayandrmas
B) Duygusall brak mantkl ol.
B) nsann bilisel (zihinsel) davranlarn gelitirmesi
C) Matematiin gelimesinde mantk nemli rol oynam-
C) nsan hayvandan ayrt eden davrann lt olmas tr.
D) nsan aklnn ileyi yollarn gstermesi D) Sylediklerinde ne akl var ne mantk.
E) Bilim, felsefe ve tekniin gelimesine olanak salamas E) Genlerin mant, yallarnkinden farkl olabilir.
Mantkta akln ileyi yollar gsterilerek, doru dnme gerekletirilmek- Mantk, C seeneinin haricinde akl anlamnda kullanlmtr. C seeneinde
tedir. ise mantk, bilim anlamnda kullanlmtr.
Cevap: D Cevap: C
Sorusu
retmen
Mantk bilimi en ok hangi bilimle ilikilidir?
Matematik

MANTIA GR
hhB. AKIL YRTMEDE KULLANILAN hh Sonu, akl yrtmede ncllerden elde edilen nermeye de-
nir.
TEMEL KAVRAMLAR Btn sanatlar duygusaldr. (ncl)
1. nerme Ahmet sanatdr. (ncl)
hh Bir yarg bildiren, doru veya yanl olabilen cmlelere ner- O hlde Ahmet duygusaldr. (Sonu)
me denir.
Her fiziki bilim insandr. (D) nermedir.
Deniz suyu tatldr. (Y) nermedir.
Yarn okul var m? nerme deildir.
Keke tm insanlar mutlu olsa! nerme deildir.

3. Geerlilik ve Geersizlik
hh Geerlilik, ncl ad verilen nermelerin doru olmas duru-
munda sonucun da doru olmas demektir.
Btn insanlar iki ayakldr. (ncl)
Ali insandr. (ncl)
O hlde Ali iki ayakldr. (Sonu) akl yrtmesi geerlidir.
2. Akl Yrtme (karm)

hh Akln bilinenden bilinmeyene ulamak iin izledii yola akl
yrtme denir.
hh Akl yrtme, en az iki nermeden hareketle bir sonuca ula-

ma ilemidir. Tek bana hibir nerme akl yrtme iin ye- hh Geersizlik, ncl ad verilen nermelerin doru olmas duru-
terli deildir. munda sonucun doru olmamas demektir.
hh Akl yrtmede sonuca kaynak olan nermelere ncl ad Btn timsahlar etildir. (ncl)
verilir.
Baz bcekler etildir. (ncl)
Btn bitkiler canldr. (ncl)
O hlde baz bcekler timsahtr. (Sonu) akl yrtmesi
Nane bir bitkidir. (ncl) geersizdir.
O hlde nane canldr. (Sonu)

MANTIA GR
4. Bilgi Dorusu ve Mantk Dorusu

rnek8:
hh Mantn konusu olan nermenin dayand doru, bilgi do-
rusudur. Aadaki nermelerden hangisinin doru olup olmad-
n gzlem veya deneye bavurmadan belirlenebilir?
hh "Kmr siyahtr." nermesinin doru olup olmad, kmrn
gerekte siyah olup olmadna baldr. A) Baz hayvanlar kanatl deildir.
B) Deniz bazen mavidir.
C) Hibir bekr evli deildir.
D) Baz insanlar mutludur.
E) Ali bir sporcudur.
Hibir bekrn evli olmadnn bilinmesi iin deney ve gzleme ihtiya yoktur.
hh Bilgi dorusu, yargnn nesnesine uygunluudur. Eer kmr Cevap: C
gerekten de siyah ise bu nerme dorudur. Yargmz gere-
e uygun ise doru, uygun deilse yanltr.
Dzenli beslenme hastalklar nler. (Doru)

hhC. AKIL LKELER
nsanlar gzldr. (Yanl)
1. zdelik
hh zdelik mantn en temel ilkesidir. Bu ilkeye gre, "Bir ey
ne ise odur ya da bir ey kendisidir." Bir akl yrtmenin ba-
nda, bu terime verilen anlam ne ise o akl yrtme boyunca
o terim, hep ayn anlam tamaldr.
hh nermelere dayanarak sonu kartmak (akl yrtme) ise
mantk dorusudur. Mantk dorusunda tek tek yarglarn hh zdelik ilkesi, mantkta sembolik olarak "A, A'dr." ya da
doruluuna deil, yaplan akl yrtmenin, akl ilkelerine uy- A A eklinde ifade edilir. Bu nermede, bir eyin bir baka
gun olup olmadna baklr. eyle olan ilikisi deil, yalnzca kendisi olduu anlatlmak-
tadr.
hh Mantksal doruluk, gzlem ve deneylerin deil, akl aracl
ile ulalan yarglarn bir zelliidir. Mantk dorusu nerme-
nin biimi ile ilgilidir.
hh Bilgi dorusuna rnek: rnek9:

Btn hayvanlarda igd bulunur. I. zdelik ilkesi
Ku bir hayvandr. II. elimezlik ilkesi
O hlde kularda igd bulunur. III. nc hlin imknszl ilkesi
hh Mantk dorusuna rnek: "A, A dr." sz yukardaki mantk ilkelerinden hangile-
Btn bitkiler yararldr. rini ifade etmektedir?
Bakr bitkidir. A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
O hlde bakr yararldr. D) I ve II E) II ve III

A, A'dr biiminde ifade edilen akl ilkesi zdeliktir.
Cevap: A

MANTIA GR
hh "Altn altndr." nermesi zdelik ifade ederken, "Altn, bakra hh elimezlik, yarglarn doruluu ya da yanll hakknda
tpatp benzemektedir." nermesi zdelik ifade etmez. bir sonuca varmaz; yalnzca, olmas gerektiini bildirir.
hh Eitlik ve benzerlik, zdelik anlamna gelmez. Bir ey, her 3. nc Hlin mknszl lkesi
ynyle yalnzca kendisine benzeyebilir. kizler bile zde
hh "Her x, ya A veya A olmayan olmak zorundadr; nc bir hl
olamazlar.
dnlemez."
hh Eitlik, iki ayr eydeki tm zelliklerin ortak olmas durumu-
hh "Bir ey ya vardr ya yoktur. Bunun ortas olamaz." Dier bir
dur. Benzerlik, iki ayr eyin ok miktarda ortak zellie sahip
ifade ile "ki eliik ifadeden biri doru ise teki zorunlu olarak
olmasdr. zdelik ise, iki ayr ey arasndaki bir iliki deil,
yanltr, ikisi arasnda nc bir hl yoktur." biiminde ifade
kendisi olmasdr.
edilir.
rnek10:
"A, A'dr." nermesi iki ayr ey arasndaki ilikiyi deil, bir
eyin kendisi olduunu ifade etmektedir.
rnek11:
Yukardaki cmle, dnmeye temel olan kavramlar-
dan hangisini aklamaktadr? I. Ya iindesindir emberin ya da dndasndr.
A) zdelik II. Bir say hem tek hem de ift olamaz.
B) Benzeim III. Bir nerme doru veya yanltr.

C) Bileim IV. Baarl olmak iin almak gerekir.
D) elimezlik Bu nermelerden hangileri akl ilkelerinden biri olan
E) Tutarllk nc hlin imknszlna rnek oluturur?
"A, A'dr, baka bir ey deildir." biiminde ifade edilen akl ilkesi zdeliktir. A) I ve II B) I ve III C) II ve III
Cevap: A
D) II ve IV E) III ve IV
ki eliik nerme arasnda bir ara nermenin olmamasna nc hlin im-
knszl denir. Bir emberin iinde ya da dnda olmak, bir nermenin doru
ya da yanl olmas, nc hlin olanakszlna rnektir.
2. elimezlik lkesi Cevap: B
hh elimezlik "Bir ey ayn zaman ve koullarda hem kendisi

hem baka bir ey olamaz." ya da "A, A olmayan deildir."
eklinde ifade edilebilir.
hh "Her bir ey ya A ya da A olmayandr; nc bir hl imkn-
hh "Bitki hem canldr hem ldr.", "Kat hem vardr hem yok-
szdr." Yarg olarak yle sylenebilir: "Bitki ya canldr ya da
tur", "Demir hem katdr hem svdr." nermeleri elimezlik
canszdr; nc bir hl olamaz."
ilkesine ters der.

MANTIA GR
rnek12: rnek13:
I. Dn dndr, bugn bugndr. "Ya bu deveyi gdersin, ya bu diyardan gidersin."
II. Bir insan ayn zamanda, ayn alanda hem alkan cmlesi hangi dnme ilkesini rneklendirir?
hem de tembel olamaz.
A) zdelik
III. Ahmet bu saatte ya evdedir ya da evde deildir. B) nc hlin olanakszl
Bu ifadeler srasyla aadaki mantk ilkelerinden han- C) Yeter sebep
gilerine rnektir? D) elimezlik
- I II III E) Gerekircilik
A) zdelik elimezlik nc hlin Bir ey ya A'dr ya da A deildir. nc bir seenek yoktur.
imknszl Cevap: B
B) nc hlin elimezlik zdelik
imknszl
C) elimezlik zdelik nc hlin
imknszl
D) zdelik nc hlin elimezlik
imknszl
E) elimezlik nc hlin zdelik
imknszl
I. seenekte dnn dn, bugnn bugn olduu, yani bir eyin kendisi olduu
belirtilmektedir. Bu zdelik ilkesidir. Bir kimsenin ayn anda ve zamanda hem
alkan hem de tembel olamamas elimezlik ilkesiyle ilgilidir. III. seenekte
belirtilen, Ahmet'in ya evde olmas ya da olmamas nc bir seenei ola-
naksz klmaktadr.
Cevap: A
rnek14:
Akl ilkelerinden "elimezlik" ve "nc hlin imkn-
szl" ilkelerini de "zdelik" ilkesi kapsamnda gren
anlaya gre, aadaki ifadelerden hangisi zdelikle
ilikilendirilebilir?
"Ya bu deveyi gdersin, ya bu diyardan gidersin."
A) p q
"Ya istikll ya lm!" v
B) A ~A
"Say ya tektir ya da ifttir." yarglar nc hlin olanak- C) Ekenar genler birbirine benzerdir.
szlna rnektir. D) A = B v C ifadesi dorudur.
E) Geerli bir nerme her koulda doru deeri alr.
zdelik ilkesine gre A, A'dr. Bu nedenle A'nn, A olmayabileceini belirten
(A v ~A) nermesi yanltr.
Cevap: B

MANTIA GR
4. Yeter - Sebep lkesi

rnek16:
hh "Hibir yarg yeterli bir sebep olmadan doru kabul edile-
mez." biiminde ifade edilen yeter - sebep ilkesinin bir dn- I. Masa, masadr.
ce ilkesinden ok, bir varlk ilkesi olduu sylenebilir. II. Ya istiklal ya lm.
hh Doada her olayn bir sebebi buna bal olarak da bir sonucu III. Tuncay hem alkan hem de tembel deildir.
vardr.
IV. Baz insanlar gzlkldr.
Yukarda belirtilen numaralandrlm cmlelerde aa-

dakilerden hangisi iin rnek verilmemitir?
A) elimezlik ilkesi
B) nc hlin imknszl
rnek15: C) zdelik ilkesi

D) Tikel nerme
Her nermenin doruluunun nedeni dier bir nermedir.
E) Tmel nerme
rnein "Havaya atlan bir cismin yere dmesi dnyadaki
yerekimi nedeniyledir." I. nerme zdelie, II. nerme nc hlin imknszlna, III. nerme eli-
mezlik ilkesine, IV. nerme tikel nermeye rnektir. Tmel nerme ise yoktur.
Bu parada sz edilen akl ilkesi aadakilerden han- Cevap: E
gisidir?
A) zdelik
B) elimezlik
C) Amallk
hhD. AKIL YRTME YNTEMLER
D) Yeter sebep
E) nc hlin olanakszl AKIL YRTME YNTEMLER
Her olayn bir nedeninin olmas yeter sebep ilkesiyle ilgilidir.
Cevap: D
Tmdengelim Tmevarm Analoji
hh Mantk asndan bakldnda bu ilke; "Bir nermenin do-

Tam tmevarm Eksik tmevarm
ruluu veya yanll sebepsiz iddia edilmemelidir." eklinde
aklanabilir.
hh "Dzenli antrenman yaparsan sporda baarl olursun." ner-

mesinde baarl olmann gerekli ve yeterli koullar verilmitir.
1. Tmdengelim
hh Genelden zele, btnden paraya ulama biimindeki akl
yrtme yntemidir.
hh Zihnin bir kavramn btn yeleriyle ilgili genel bilgisinden ha-
reketle o kavram grubuna ait tek bir eleman iin geerli kabul
edilecek sonuca ulamasdr.

MANTIA GR
hh Tmdengelim genel bir kavramdan tekil bir kavrama doru

yaplr. Yani ncl nermelerden hareketle zorunlu olarak bir rnek18:
sonuca varma ilemidir.
I. Ali ya klasik mzik ya da pop mzik seviyor.
Btn canllar beslenir. Ali pop mzik sevmiyor.
Hayvan canldr. yleyse Ali klasik mzik seviyor.
O hlde hayvan beslenir. II. Mehmet Belika'ya veya svire'ye gittiyse gzel iko-
lata getirmitir.
Mehmet gzel ikolata getirmitir.
yleyse Mehmet svire'ye gitmitir.
III. Ahmet ancak ve ancak matematikte baarl olursa
mantkta baarl olur.
rnek17:
Ahmet matematikte baarl deildir.
Btn canllar beslenir.
O hlde Ahmet mantkta baarl deildir.
Hayvan bir canldr.
Yukardaki tmdengelimlerin hangileri geerlidir?
O hlde hayvan beslenir.
Buradaki rnekte olduu gibi tmdengelim tr akl y- D) I ve II E) I ve III
rtmenin kesin sonu vermesinin temel nedeni aa-
II. seenekte Mehmet'in Belika ya da svire'ye gidip gzel ikolata getirecei
dakilerden hangisidir? belirtilmitir. Fakat sonuta svire'ye gittii belirtilmitir. Bu ncllerden bu
sonu kmaz.
A) ncl ve sonutan olumas
Cevap: E
B) Btn iin doru olann paras
C) Denetlenebilir nitelikte olmas
D) Paradan btne varlmas
E) zelden zele gidilmesi
Tmdengelimde btnden paraya doru gidilir. Bu anlamda btn iin doru
olan paras iin de dorudur. 2. Tmevarm
Cevap: B hh zelden genele, paradan btne ulama biimindeki akl
yrtme yntemidir.
hh Tmevarm, zihnin bir kavrama dair birka rnek olaydan ha-

reketle benzer btn kavramlar iin geerli kabul edilebilecek
genel bir sonuca ulamasdr. zel bir kavramdan benzer b-
tn kavramlara oluturduu genel bir kavrama doru yaplr.
Tm demokratik lkeler kalknmtr. hh Tmevarmda zorunlu bir sonu karma ilemi yoktur. Ya-
Japonya demokratik bir lkedir. plan deney ve gzlemlere dayal olarak bir sonuca varlr.
Ancak bu sonu deney ve gzlemi aan bir genellemeden
O hlde Japonya kalknmtr.
ibarettir.

MANTIA GR
hh Tam tmevarm, bir btn oluturan bireylerin hepsinin tek

rnek19:
tek incelenmesi ile genel bir sonuca varlmasdr.
Ahmet hayvan yetitiriciliiyle uramaktadr. Ahrda bulu- hh Tam tmevarm yeni bir ey vermez; bu yzden az kullanlan
nan ineklerin bir gn hastalandklarn grr. Daha sonra
bir tmevarm eididir.
ineklerin bazlarndan teker teker yedikleri yem rneklerini
alr ve tm ineklerin yediklerini kontrol etmeye gerek duy- Pazartesi, Sal, aramba, Perembe, Cuma, Cumartesi,
madan btn ineklerin o gn yedikleri yemden dolay has- Pazar gnlerinin her biri yirmi drt saattir.
taland sonucuna varr.
Bunlar haftann gnleridir.
Bu parada Ahmet aadaki akl yrtmelerden hangi-
O hlde haftann btn gnleri yirmi drt saattir.
sine bavurmutur?
A) Tmdengelim B) Analoji
C) Tmevarm D) Kyas
E) karm
Paradan btne doru giden aratrma yntemine tmevarm ad verilir. Ah-
met, ineklerin tamam yerine bir ksmndan rnek alarak hepsi hakknda genel
bir yargya varmtr.
Cevap: C
hh Eksik tmevarm, bir btn meydana getiren paralarn
Ali beslenir.
veya bir snf oluturan bireylerin btnn deil de, bir ks-
Aye beslenir. mna dayanlmasna ramen, o btn hakknda hkm veri-
len tmevarmdr.
Fatih beslenir.
Nesrin beslenir.
......
O hlde btn insanlar beslenir.

rnek21:
Aadaki karmlardan hangisi tmevarmsal bir ka-
rmdr?
A) Yerli filmlerin tm gzeldir. nk bu yl grdm

rnek20:
yerli filmler gzeldi.
Tmevarm trnde karmlarn doruluk deerlerini, B) ok alrsam baarrm. ok altma gre baa-
aadakilerden hangisi en iyi dile getirmektedir? racam.
A) Olaslkl bir doruluk deerine sahiptir. C) Ne zaman mutlu olsam baarl olurum. Mutluyum. Ba-
arl olacam.
B) Ya doru, ya da yanl olma zelliine sahiptir.
D) Btn insanlar lmldr. Demek ki ben de lmlym.
C) Doruluklar kesindir.
E) Kim mantk bilirse, doru dnr. Mehmet doru d-
D) Doruluklar deimezdir.
nemedi. yleyse mantk bilmiyor.
E) Doruluklar belirsizdir.
Tmevarmda zihin paradan btne doru gider. Kii bu sene izledii tm yer-
Tmevarmda yeni bir bilgi elde edildiinden doruluk deeri olaslkldr. li filmlerden yola karak tm yerli filmlerin gzel olduu sonucuna ulamtr.
Cevap: A Cevap: A
Sorusu
retmen
Eksik tmevarm ve analojinin ortak zellii nedir?
Sonularn kesin olmamas

MANTIA GR
hh 16. yzylda yaayan Bacon'n eksik tmevarm ynteminde 3. Analoji

btnn baz paralarndan hareketle elde edilen verilerden
btnn tamamn kuatc bir sonuca varlr. hh zelden zele, paradan paraya ulama biimindeki akl
yrtme yntemidir.
hh Deneysel bilimler eksik tmevarm yntemini kullanr.
hh Analoji, zihnin iki benzer kavram arasndaki benzerlie daya-
Su, bulunduu kabn eklini alr.
narak, birisi iin verdii hkm genelleme yaparak dieri iin
St, bulunduu kabn eklini alr. de vermesidir.
Kolonya, bulunduu kabn eklini alr.
O hlde btn svlar, bulunduu kabn eklini alr.
rnek23:
Trkiye'de talya'da yarmadadr.
talya'da balklk yaplr.
rnek22: O hlde Trkiye'de de balklk yaplr.
Trkiye'de niversite rencilerinin fen bilimleri hakkndaki Bu akl yrtme aadakilerden hangisine bir rnek-
tavrlarn lmek isteyen bir aratrmac, "Trkiye'de 2014- tir?
2015 retim ylnda niversite rencisi" olanlarn tmn
A) Analoji
aratrmak istediinde, byk emek, para ve zaman kayb
olduunu grmekte ve bu nedenle rnekleme metodunun B) artl kyas
uygulanmasn tercih etmektedir. C) Zincirleme kyas
Yukardaki aratrmacnn rneklem metodunu kullan- D) kilem
mas aadakilerden hangi akl yrtme yntemiyle E) Karma kyas
ilikilendirilebilir? Zihnin tekilden tekile gittii akl yrtme yntemi analojidir. Burada Trkiye ve
talya arasndaki benzerlie dayanlarak akl yrtlmtr.
A) Tam tmevarm Cevap: A
B) Eksik tmevarm
C) Analoji
D) Tmdengelim
E) elimezlik ilkesi Tropik iklime sahip Brezilya'da palmiye aalar yetiir.
Bu aratrmada aratrma evrenindeki tm renciler deil, evrendeki rnek-
lem grubu aratrlmtr. Bu durum eksik tmevarm yntemidir. Hindistan da tropik iklime sahiptir.
Cevap: B O hlde Hindistan'da palmiye aalar yetiir.

MANTIA GR
hh Mantk kurallar erevesinde gelien eletirel dnme kii-

rnek24: nin kendi kendini ynlendirdii, disipline ettii, izlemeye ald
ve dorulad bir dnme yntemidir.
Aadaki akl yrtmelerden hangisinde analoji kulla-
nlmtr? hh Tartma, bir dnceyi, bir konuyu, kiiyi veya grubu zm-
lemek iin yaplan zihinsel eylemlere verilen eitli karlk-
A) Btn ift saylar ikiye tam blnr. 2500 ift saydr. O lardr.
hlde 2500 ikiye tam blnr.
hh Tartma mant ayn konuda iki farkl grn savunulduu
B) Aye ve Ceren dans etmekten holanan iki iyi arkada- durumlarda uygulanr.
tr. Aye pop mzikten holandna gre Ceren de pop
mzikten holanr. hh Tartma srasnda kiiler grlerini ak ve net bir ekilde
kantlar ile birlikte ortaya koyarlar. Kar taraf niin bu gre
C) Grdm btn kargalar, sereler ve gvercinler uu-
katlmadn, savunulan grn ve kantlarn niin doru,
yordu. Demek ki btn kular uabilir.
tutarl ve geerli olmadn mantksal olarak ortaya koyar.
D) Her zaman hava karar bulutlarla kaplandnda yamur
yayor. Bugn de hava kara bulutlarla kapland. O hl- hh Mantn eletirel dnme ve aklc tartma alanna uygu-
de yamur yaacak. lanmas tartma mantn ortaya karmtr. Tartma man-
tnda sorular ve sorulara verilen bilgi cevaplar nemlidir.
E) Didem dzenli ders alarak baarl oldu. Deniz de
dzenli ders alarak baarl oldu. O hlde dzenli
ders alan herkes baarl olur.
Analojide zelden zele bir akl yrtme kullanlr. Aye ve Ceren'in dans et-
mekten holanmasndan yola karak, ikisinin de pop mzikten holand so-
nucuna ulalmtr.
Cevap: B
2. Mantk ve Teknoloji likisi

hh Analojide zelden zele bir akl yrtme yapldndan, so-
nu kesin deil olaslkldr. hh Dnmede geerlilik ve tutarllk, dncelerimizin dorulu-
unu nasl denetliyor ise teknoloji alannda da ayn ilkenin
uygulanmas gereklidir.
hh Mantk, gnmzde insanlarn kulland "akll" olarak adlan-

drd makinelerin programlarnn yazlmasnda kullanlmak-
hhE. MANTIIN UYGULAMA ALANLARI tadr.
1. Mantk ve Pratik Yaam

hh Mantn pratik yaamdaki ilevi zellikle eletirel dnme
ve aklc tartma biiminde ortaya kar. Bilgi edinme sreci,
doruya erime ve yanltan kanmaya dayanr.
hh Programlanabilen bulak makineleri, metrolarn ileyiinin

kontrol edilmesi, uaktaki otomatik pilot uygulamas, kamera,
klima, asansr, trafik lambalarnn programlanmas, internet
hh Eletirel dnme, kiinin dnce sistemindeki yaplar so-
arama motorlar gibi birok karmak makineler mantn tek-
nuca uygun ekilde yneterek ve bu yaplara standartlar geti-
nolojiye uygulanmas ile ortaya kmtr.
rerek dnme ynteminin kalitesini artrd bir sretir.

MANTIA GR
hh Son dnemde bulank mantk uygulamalar da teknolojide

kullanlmaya balanmtr. Bulank mantk, insan davranla- rnek25:
rna benzer bir ekilde mantksal uygulamalarla, bilgisayarla- "Btn, kendisini meydana getiren paralarn her birinden
ra yardm eden bir bilgisayar mantk devrimidir. byk ve paralarnn toplamna eittir."
hh Bulank mantk uygulamalar sayesinde gnmzde birok ifadesi aadakilerden hangisi ile nitelenebilir?
fabrika, robotlarla ilemektedir. Ayrca bulank mantk uygu-
A) Teorem
lamalar "yapay zek" denilen programlar da gnmzde
B) Aksiyom
uygulamaya koymutur. Akll telefonlar da bu uygulamalar
C) Postla
sayesinde yaplmtr.
D) Analiz
E) Tanm
Doruluu apak olan nermelere aksiyom ad verilir.
Cevap: B
3. Mantk ve Matematik
hh Saylar, ekiller ve bunlar arasndaki ilikileri inceleyen bilim
dalna matematik ad verilir. Matematik, mantn uygulama-
larn ve zellikle sembolik yntemlerini kullanr.
hh Mantk ve matematik tmdengelimi kullanr. Her iki bilim de

kesin ve doru karmlar kendilerine zg sembolik dille
4. Mantk ve Felsefe
ne srerler ve bunlar kantlamak iin ispat yntemleri ge-
litirirler. hh Dnmeye dayal olan felsefe, doru dnce sanat olan
mantkla ilikilidir. Btn felsefeciler dnme, eletirme, akl
hh Mantk ve matematik gnlk dilin ok anlamllndan kurtul-
szgecinden geirme, karlatrma ve temellendirme gibi
mak ve kesin sonulara ulamak iin sembolik dil kullanr.
yntemleri kullanrlar. Bu yntemler ayn zamanda akln il-
Tanm - Teorem - Aksiyom keleridir.
hh Bir eyin ne olduunu ortaya koymaya "tanm" denir. Bir te- hh Felsefe mantn salad yntemleri kullanarak yeni bilgiler
rimin ana nitelik ve karakterlerini belirlemek o terimi tanmla- elde eder. Felsefe bir tr mantn uygulama alandr. Mantk
maktr. Bir eyin snrlarn belirleyen tanm, ayn zamanda ise felsefe yapmann bir aracdr.
"Bu nedir?" sorusuna verilen cevaptr.
hh Mantn temel konusunu oluturan zdelik, elimezlik,
nc hlin olanakszl, yeter - sebep felsefenin de genel-
geer prensibidir. nk felsefede dncenin kendi iinde
tutarll ok nemlidir.
hh Ele alnan bir konuyu tasvir etmek ve aklamak amacyla
ne srlen nermelerden olumu btne teori (kuram) ad
verilir. Bir teori; tanmlar, aksiyomlar ve teoremlerden oluur.
hh Doruluu aka belli olan nermelere aksiyom denir. Aksi-

yomlardan tretilmi nermelere teorem ad verilir.

MANTIA GR Konu Testi - 1
1. Mantk bilimi ile ilgili olarak aada verilenlerden han- 4. I. Bir eylem iyi veya ktdr.
gisi doru deildir? II. Beden sal iin spor yapmak gerekir.
A) Bilginin ieriiyle deil, biimiyle ilgilenir. III. Bir insan ayn anda hem hasta hem de salkl olamaz.
B) Doru dnmenin yollarn gsterir. IV. Ya evin iindesindir ya da dndasndr.
C) Yntemleri dier bilimler tarafndan kullanlr. Bu nermelerden hangileri nc hlin imknszl-
D) Akla dayaldr. na rnek oluturur?
E) Olgularn d dnyaya uygunluunu denetler. A) I ve III

B) II ve III
C) I ve IV
D) II ve IV
E) III ve IV
2. Aadakilerden hangisi analojik akl yrtmenin zel-

liklerinden biri deildir?
A) Akl zelden zele karmda bulunur. 5. yerine giderken trafik lambas olan kavak, de
B) Benzetirmeye dayaldr. trafik lambas olmayan kavaktan geiyorum. Yolda grd-
m trafik kazalar hep trafik lambas olmayan kavaklarda
C) Bir akl yrtme trdr.
idi. Buradan "Trafik kazalar trafik lambas olmayan kav-
D) Ulalan sonu olaslkldr. aklarda gerekleiyor." yargsna ulatm.
E) Genel yarglardan zel yarglarn karlmasdr. Bu kiinin kulland akl yrtme aadakilerden
hangisine rnektir?
A) Aksiyom
B) Tmevarm
C) Analoji
D) Tmdengelim
E) Postla
3. I. ~ (A~A)
II. (A A)
III. (A~A)
Burada verilen semboller aadaki akl ilkelerinden
hangileriyle ilgilidir?
6. Aadaki akl yrtme trlerinden hangisi tmdenge-
I. II. III.
lime bir rnektir?
A) elimezlik zdelik nc halin
olanakszl A) Filozoflar zeki insanlardr. Platon'un zeki olmas buna
B) nc halin elimezlik zdelik rnektir.
olanakszl B) St ve su akc olduu gibi tm svlar da akcdr.

C) zdelik elimezlik nc halin C) stanbul turistik bir ehir olduundan otel fiyatlar pa-
olanakszl hal olduundan, Antalya'nn da otel fiyatlar pahaldr.
D) nc halin zdelik elimezlik D) Sebzeler insan salna faydaldr. nk aratrma-

lar bunu gstermektedir.
olanakszl
E) elimezlik nc halin zdelik E) evremdeki kadnlar giyimlerine zen gsterirler. O
hlde tm kadnlar giyimlerine zen gsterirler.
olanakszl

7. "Btn filozoflar zekidir. Platon bir filozoftur. O hlde 10. Btn tatl yiyecekler kilo aldrr.
Platon zekidir." karm, mantk ve bilgi dorusunu ifade Baklava tatl bir yiyecektir.
eder.
O hlde baklava kilo aldrr.
"Btn kediler beslenir. ocuklar da beslenir. O hlde
Bu akl yrtme aadakilerden hangisine bir rnek-
ocuklar kedidir." karm mantk dorusuna uygun, bilgi
tir?
dorusuna uygun deildir.
Buna gre bilgi dorusunda aranan zellik aadaki- A) Geerli bir tmevarm
lerden hangisidir? B) Geerli bir tmdengelim
C) Geerli bir benzeim
A) Yargnn gerekle uyumas
D) Geersiz bir benzeim
B) Anlam belirsizliinin olmamas
E) Geersiz bir tmdengelim
C) Kavramlarn doru yerde kullanlmas
D) eliik yarglarn olmas
E) zne ve yklemin genel olmas
11. nsan canldr ve solunum yapar.

8. Scak bir yaz gnnde karpuz yiyordum. Fakat karpuz yer- Hayvan canldr ve solunum yapar.
ken dilimde kavun tadnn da olduunu zannetim. Sonra Bitki canldr ve solunum yapar.
"Bir karpuz ayn anda hem karpuz hem de karpuz olmayan O hlde btn canllar solunum yapar.
bir ey olamaz." diye dndm. Burada verilen akl yrtme ekli aadakilerden han-
Bu kiinin dncesi aadaki akl ilkelerinden hangi- gisine rnektir?
sine uygundur?
A) Tmdengelim
A) nc hlin olanakszl B) kilem
B) Amallk C) Tmevarm
C) Yeter sebep D) Entimem
D) zdelik E) Analoji
E) elimezlik
9. "Demir serttir." yargs, "Demir sert deildir." yargsyla e- 12. Trkiye ve Grcistan Karadeniz blgesindedir.
liir. Trkiye'de Karadeniz blgesinde balklk yaplr.
Buna gre aadaki yarglardan hangisi elimezlik O hlde Grcistan'da da balklk yaplmas beklenir.
ilkesini ifade eder?
Bu akl yrtme biimi analoji olarak nitelendirilmektedir.
A) Her eyin varoluunun yeterli bir nedeni vardr. Buna gre aadakilerden hangisi analojinin temel
B) Bir ey hem kendisi hem de kendisinden baka bir ey zelliidir?
olamaz.
A) Genel yarglardan zel yarglarn karlmas
C) Bir ey ne ise odur.
B) ki ncl ve bir sonutan olumas
D) Bir ey ya kendisidir ya da kendisinden baka bir ey-
C) zelden genele doru gidilmesi
dir.
D) Benzerlie dayanarak zelden zele akl yrtlmesi
E) Her ey srekli olarak deiir.
E) Evrensel dorulara ulalmas
12. D 11. C 10. B 9. B 8. E 7. A 6. A 5. B 4. C 3. D 2. E 1. E Cevaplar

1. Mantk doru dnmenin bilimidir. Doru dnme deni- 4. "A, A'dr." biiminde yaplan totolojik tanm, zdelik belirle-
lince akl ilkeleri akla gelmelidir. nk akl ilkeleri, dn- mesinden baka bir ey deildir. Mantk asnda mkem-
ce basamaklar arasndaki tutarll gerektirir. mel olmasna ramen yeni bir bilgi vermez. Bu tanmda bir
Buna gre doru dnmenin lt aadakilerden uzlam, yani genel kabul sz konusudur.
hangisidir? Aadakilerden hangisi bu paradaki tanm rnek-
lendirir?
A) Bilgiden kuku duymak
B) Mantk ilkelerine uygun olmak A) Su akc bir svdr.
C) Topluma fayda salamak B) nsan beslenen bir canldr.
D) Belli bir yntemle sonuca ulamak C) nsan insandr.
E) D dnyadaki olgulara dayanmak D) Ylan yrtc bir hayvandr.

E) Hibir zengin fakir deildir.
2. "Altn az bulunduundan deerli bir madendir. Elmas da az 5. Bir nesne ya da olgu ayn zaman ve mekan ierisinde hem
bulunur. O hlde elmas da deerli bir madendir." kendisi hem de kendisinden baka bir ey olamaz. Bunun
olmas elimezlik ilkesine aykr bir durum oluturur.
karm aadakilerden hangisine rnektir?
Bu durumu aadakilerden hangisi gsterir?
A) Analoji
A) AA
B) Tmevarm
B) ~A~A
C) Kesin kyas
C) ~A~A
D) Tmdengelim
D) ~(A~A)
E) Sonu
E) ~(A~A)
6. Tm denize kys olan lkelerde balklk yaplr.

3. I. Bir ey ne ise odur, baka bir ey deildir.
Norve'in denize kys vardr.
II. Bir ey hem kendisi hem kendisinden baka bir ey
O hlde Norve'te balklk yaplr.
olamaz.
Mantk, bu akl yrtmelerdeki doru dnmeyle ilgilenir.
Burada verilenler akl ilkelerinden hangisine rnektir?
Buradaki doruluk mantk doruluudur.
I. I.
Buna gre aadakilerden hangisi mantk dorusu-
A) nc halin olanakszl elimezlik nun gereklemesinin kouludur?
B) zdelik nc halin olanakszl
A) Bilginin ounluk tarafndan onaylanmas
C) nc halin olanakszl Yeter sebep
D) elimezlik zdelik B) ok sayda nclden yararlanlmas
E) zdelik elimezlik C) Olgularn ieriinin dorulanmas

D) Yararl bilgilere ulalmas
E) Akl yrtmedeki ncllerin sonucu zorunlu klnmas

7. Bir akl yrtmede her bir terime verilen anlam ne ise, o 10. I. Benzerliklere dayanarak zelden zele ulama ilemidir.
terim hep ayn anlam tamaldr. Dier bir deyile "Bir II. zelden yola klarak genel yarglara ulalmasdr.
ey ne ise odur, baka bir ey deildir." Mantkta bu du-
III. Bir akl yrtme trdr.
rum (A A) biiminde sembolize edilir.
Yukarda verilenlerden hangileri tmevarm ile ilgili-
Bu parada doru dnmede gerekli olan hangi akl
dir?
ilkesi aklanmaktadr?
A) Yalnz I
A) elimezlik
B) Yalnz II
B) Amallk
C) Yalnz III
C) nc halin olanakszl
D) I ve II
D) zdelik
E) II ve III
E) Yeter sebep
11. I. Bir nesne ya canldr ya da canl deildir.

II. Bitki hem bitki hem bitki olmayan deildir.
8. Mantk iin nemli olan, doru diye bilinen bir ya da birden
fazla yargnn, insan ne gibi bir baka yargnn doruluu- III. Altn altndr.
nu kabul etmeye gtrdnn soruturulmasdr. Bu verilenler aadaki akl ilkelerinden hangisine r-
nektir?
Buna gre mantk aadakilerden hangisine nem
vermektedir? I. II. III.
A) Yeter sebep elimezlik zdelik
A) nermelerin ve karmlarn denetlenmesine
B) Akln etkili olarak kullanlmasna B) elimezlik zdelik nc halin
olanakszl
C) Olann incelenmesine
D) ngrde bulunulmasna C) nc halin elimezlik zdelik
olanakszl
E) Yaratc dnmeye
D) zdelik elimezlik nc halin
olanakszl
E) nc halin elimezlik Yeter sebep

olanakszl
9. Aadaki yarglardan hangisi akln ilkelerine ters d- 12. Mantn konusu doru dnme ve akl yrtme ilkeleri-
er? dir. Dnceler szle ifade edildiinde bir anlam kazanr.
Mantk bu dnme etkinliinin dildeki yansmalar olan ve
A) Bir ey kendisinden baka bir ey olamaz.
kantlama konusu olabilen yarg cmlelerini konu edinir.
B) ki kart nerme arasnda bir ara nerme olamaz.
Buna gre bir dncenin mantn konusu olabilme-
C) Her eyin bir nedeni vardr. sinin temel koulu aadakilerden hangisidir?
D) Bir ey ne ise odur.
A) Dncenin kendi iinde eliki barndrmamas
E) Bir ey ayn anda hem kendisi hem bakas olabilir.
B) Dil aracl ile yarg olarak ifade edilmesi
C) Bilimsel yntemlerle elde edilmesi
D) Faydal bilgilere ulalmas
E) Dncenin d dnyadaki olgulara uygun dmesi
12. B 11. C 10. E 9. E 8. A 7. D 6. E 5. D 4. C 3. E 2. A 1. B Cevaplar

LYS // MANTIK FY NO
KLASK MANTIK - I
Kavram ve nerme 16
hhA. ARSTOTELES VE MANTIK hh Doada kavram olarak da yoktur. Doada bulunanlar, da
kavramnn tek tek somut biimleridir. Zihindeki da kavram-
hh Mantk biliminin kurucusu Aristoteles'tir. Aristoteles, kendin- na da ok saydaki tek tek somut dalardan soyutlama yap-
den nceki dnemlerde yaplm mantk almalarn sis- larak ulalmtr.
temletirmi ve mant bir bilim haline getirmitir.
hh Birbirine benzeyen varlklar ortak zellikleri ile dnmek ise
hh Aristoteles mantk almalarn "Organon" adl eserinde top- genellemedir.
lamtr. O, mantk ile ilgili kitaplarnda kavramlar, hkmler,
hh Zihinde tasarlanan nesnelerin (kavramlarn) dil ile ifade edil-
akl yrtmeler, ispat ve rtme ekilleri zerinde durmu,
mesi terimdir. Terimler birer szck olmasna ramen her
kyas esas almtr.
szck terim deildir.
hh Aristoteles, mantk anlay ile slam dnyasnda ve Avru-
hh Defter, aa, insan, bitki birer terimdir. Fakat tek bana bir
pa'da yzyllar boyunca otorite olarak kabul edilmitir.
anlam tamayan bu, u, ki, ise, ve, veya vb. ifadeler terim
hh slam dnyasnda mantk almalar Aristoteles'in eserlerinin deildir.
Arapa'ya evrilmesi ile balamtr. Farabi, bn-i Sin, Fah-
rettin Rzi ve Seyyit erif nl slam mantklar arasnda
saylabilir.
hhC. NELK, GEREKLK, KMLK

hh Bir kavramn zihinde ne olduunu veya ne anlama geldiini
hh Rnesans'a kadar Aristoteles mant Avrupa'da egemenlii- gsteren tasarma nelik denir. Her kavram zorunlu olarak bir
ni devam ettirmitir. Rnesans'tan sonra, doa bilimlerinde nelie sahiptir. nk her kavram, dnlen bir ey olarak
grlen gelimeler Aristoteles mantnn yntem olarak ye- zihinde vardr.
tersizliini ortaya karmtr.
hh Bir kavramn zihnin dnda (nesnel dnyada) somut bir kar-
hh 19. yzyln ikinci yarsnda De Morgan sembolik mantk ala- l varsa buna o kavramn gereklii denir. Gereklii olan
nnda alma yapm ve mant matematie dayandran bir kavramlarn belirli bir varlkla gsterilmesine ise kavramn
sistem kurmutur. kimlii denir.
hh Bitki kavramn zihinde tasarlanmas o kavramn nelii olur.

Bu kavramn gerek dnyada bir varlnn olmas ve onu
grmemiz o kavramn gerekliini gsterir. Gereklii olan
bu kavramn iek, aa, gl, marul vs. olmas o kavramn
kimlii olur.
hhB. KAVRAM VE TERM hh Kaf Da, Sperman, Peri gibi kavramlarn nelii vardr fakat
gereklii ve kimlii yoktur.
hh Nesnelerin zihindeki tasarmna kavram denir. Kavram soyut-
lama ve genelleme yaplarak elde edilir.

KLASK MANTIK - I
hh Her kavramn nelii vardr. Ancak gereklii ve kimlii olma-

yabilir.
hhE. KAVRAM ETLER
hh Her gereklii ve kimlii olan kavramn nelii vardr.
KAVRAM ETLER
hh Kimlii olan her kavramn gereklii ve nelii vardr.
hh Zmrd Anka Kuu'nun sadece nelii vardr. D dnyadaki

kuun nelii ve gereklii vardr. Serenin nelii, gereklii Anlamlarna Gre
Nelie Gre Kavramlar
ve kimlii vardr. Kavramlar
1. Genel kavram 1. Tmel kavram

2. Tekil kavram 2. Tikel kavram
3. Somut kavram
4. Soyut kavram
hhD. LEM - KAPLAM 5. Kolektif kavram
hh Kaplam, bir kavramn iine ald varlklarn tmdr. Her 6. Distribtif kavram
kavram iine ald nesneleri kapsad gibi onlarn ortak 7. Olumlu kavram
zelliklerini de ifade eder. Bir kavramn iine ald, kapsad
8. Olumsuz kavram
elemanlara o kavramn kaplam denir.
hh "Hayvan" kavram tilki, ku, timsah, tavuk, kedi vb. elemanlar 1. Genel Kavram - Tekil Kavram
kapsar. Bunlarn hepsi hayvan kavramnn kaplam ierisinde
yer alr. hh Genel kavram, bir snfn tmn gsteren kavramdr. Tekil
kavram ise bir snfn bir ferdini gsteren kavramdr.
hh Bitki, bakent, devlet, bilim insan genel kavramlara; iek,

Ankara, Trkiye devleti, Newton tekil kavramlara rnektir.
hh Herhangi bir kavramn iine ald, kapsad elemanlarn or-

tak zelliklerine ise o kavramn ilemi denir. 2. Tmel Kavram - Tikel Kavram
hh Hayvan kavramnn srngen, uucu olma, beslenme, canl
hh Bir grubun btn bireylerini kapsayan kavramlara tmel kav-
olma vb. zellikleri o kavramn ilemini oluturur.
ram denir. Tmel kavramlar ele ald snfn btnnden
bahseden "btn, tm, her, hibiri, hepsi" gibi niceleyicilerle
oluturulan kavramlardr. Btn metaller, hibir insan, her sv
vb. kavramlar tmel kavramlardr.
hh lem ile kaplam arasnda ters orant vardr. Bir kavramn ile-
mi arttka kaplam azalr. Kaplam arttka ilemi azalr.
hh Kavram, bir grubun bir blmn ifade ediyorsa bu kavram-
hh Varlk - canl - hayvan - srngen - timsah kavramlarndan lara tikel kavramlar denir. Tikel kavramlar ele ald snfn
varlk kavramnn kaplam fazla ilemi az, timsah kavramnn bir ksmndan bahseden, "baz, kimi, birka, bir blm" gibi
da ilemi fazla kaplam azdr. niceliyicilerle oluturulan kavramlardr. Baz srngenler, kimi
insanlar, genlerin ou vb. kavramlar tikel kavramlardr.

KLASK MANTIK - I
3. Somut Kavram - Soyut Kavram hh Bireyler grubunu ifade eden ve bireyde gerekleen kavram-
lara distribtif kavram denir. Distribtif kavramlar bir araya
hh Kavram, tek bir nesneye iaret ediyor, zihnin dndaki bir gelerek grubu olutururlar ve grubun amacn ve ilevlerini
nesneyi anlatyorsa buna somut kavram denir. Masa, insan, gerekletirirler. Milletvekili, retmen, asker, renci, futbol-
siyah, deniz vb. somut kavramlara rnektir. cu vb. kavramlar distribtif kavramdr.
hh Eer kavram, bir nesnenin bir zelliini belirtiyor ve varoluu

baka bir nesneye bal olarak ortaya kyorsa buna soyut
5. Olumlu - Olumsuz Kavramlar
kavram denir. nsanlk, adalet, dostluk, beyazlk vb. somut hh Bir kavramn ifade ettii nitelik eer gsterdii nesnede bulu-
kavramlara rnektir. nuyorsa o kavram olumludur. alkan, mutlu, gzel, sabrl
vb. kavramlar olumludur.
rnek1: hh Bir kavramn ifade ettii nitelik eer gsterdii nesnede bu-
lunmuyorsa o kavram olumsuzdur. Bitki olmayan, sabrsz,
Kavramlar, kavram olma asndan bakldklarnda soyut- mutsuz, alkan deil vb. kavramlar olumsuzdur.
turlar ancak eer bir kavram bir nesneye iaret ediyorsa bu
tr kavramlara somut kavram deriz.
Buna gre, aada verilen kavram iftlerinden hangi-

sinde somut - soyut kartlna rnek vardr?
A) Aklk - karalk rnek2:

B) nsan - insanlk
Dn ktphanesini kullanmak iin ehrimizde bulunan
C) gen - okgen niversitenin yerlekesine gittim. Fakat yerlekede ktp-
D) Aa - aalk haneyi bulamadm. Yoldan geen bir renciye sordum, o
E) yi - kt da yolu tarif etmek yerine beni ktphaneye kadar gtrd.
Yapt bu iyilik iin ona cebimde tadm kalemi hediye
nsan kavram somut, insanlk kavram soyuttur.
ettim.
Cevap: B
Bu parada alt izili olan kavramlarn eitleriyle ilgili
aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
A) Ktphane tmel bir kavramdr.

4. Kolektif - Distribtif Kavramlar
B) niversite kolektif bir kavramdr.
hh Farkl zelliklere sahip bireylerin belli bir amac gerekletir- C) renci distribtif bir kavramdr.
mek iin bir araya gelerek oluturduklar gruba kolektif kav-
D) yilik soyut bir kavramdr.
ram denir. Baka bir ifadeyle bir kavram, bireyler grubunu
ifade edip grupta gerekleiyorsa kolektiftir. niversite, aile, E) Kalem somut bir kavramdr.
ordu, meclis, takm, sendika vb. kavramlar kolektif kavramdr. Ktphane tmel bir kavram deil, kullanlan cmlede tekil bir kavramdr.
Cevap: A

KLASK MANTIK - I
hhF. BE TMEL 3. Ayrm

hh Aristoteles snrsz saydaki birbirinden farkl varlklar snf- hh Cinsleri ve trleri birbirinden ayran temel zelliklerdir. Cinsler
landrabileceini dnmtr. Snflandrmada baz katego- ve trler kendi ilerinde farkl zellikler tarlar.
riler kullanmtr. Bu snflandrmay kategorilerden hareketle hh Bitkilerin fotosentez yapmas, insann konumas, arnn bal
Porphyrios sistemli hle getirmitir. Bu snflandrma "Porph- yapmas bu kavramlarn ayrmdr.
yrios Aac" adyla bilinmektedir.
Porphyrios Aac
Cins
Varlk 4. zglk
hh Sadece bir tre aile olan zelliklerdir.
Cismi olmayan Cismi olan
hh nsann dnebilmesi, glebilmesi insan trnn zgl-
dr.
Cansz Canl
Duygusuz(Bitki) Duygulu(Hayvan)
Aklsz Akll(nsan) 5. linti

hh Birden ok tre ait olan zelliklerdir. Bu zelliin olmamas o
Tr
trn tr olma zelliini ortadan kaldrmaz.
hh Bu snflandrmadan hareketle be tmel belirlenmitir.
hh Uyumak, beslenmek, hareket etmek birok tr iin ortak olan
1. Cins zelliktir.
hh Altnda trlerin sraland kavramdr. "Bu nedir?" sorusuna

verilen cevaptr. ki genel kavramdan kapl geni olan kavram
cinstir.
hh "Cismi olan" kavram cinstir. Canl, duygulu, akll, cismi olan hhG. KAVRAMLAR ARASI LKLER
kavramnn altnda sralanmtr.
1. Eitlik
hh ki kavramdan her biri dierinin btn yelerini kapsyorsa bu
iki kavram arasnda eitlik ilikisi vardr.
2. Tr hh Canl - yaayan, insan - dnen kavramlar arasnda eitlik

ilikisi vardr.
hh Cinsin altnda sralanan eylerdir. Ortak zellii olan iki kav-
Her canl yaayandr.
ramdan ilemi fazla olan kavrama tr denir.
Her yaayan canldr.
hh nsan kavram canlya gre, canl kavram cismi olan kavra-
mna gre trdr.
Sorusu
retmen
Hayvanlarn solunum yapmas be tmelden hangisiyle

aklanabilir?
linti

KLASK MANTIK - I
hh Venn diyagramyla bu iliki yle gsterilebilir: hh Venn diyagramyla bu iliki yle gsterilebilir:
Hayvan
Canl,
Yaayan Srngen
2. Ayrklk
hh ki kavramdan her biri dierinin hibir yesini kapsamyorsa rnek3:
bu iki kavram arasnda ayrklk ilikisi vardr.
Aadaki ekil, kavramlar aras ilikiler gz nne alnarak
hh Kadn - erkek, ta - aa, insan - bitki kavramlar arasnda izilmitir.
ayrklk ilikisi vardr.
Hibir ta aa deildir.
Sanat
Hibir aa ta deildir.
Ressam Mzisyen
hh Venn diyagramyla bu iliki yle gsterilebilir:
Buna gre aadaki ifadelerden hangisi dorudur?

Ta Aa
A) Sanat ve mzisyen kavramlar arasnda ayrklk iliki-
si vardr.
3. Tam Giriimlik B) Sanat ve mzisyen kavramlar arasnda eksik giriim-
lik ilikisi vardr.
hh ki kavramdan sadece biri dierinin tm bireylerini kapsyorsa
C) Sanat ve ressam kavramlar arasnda tam giriimlik
bu iki kavram arasnda tam giriimlik ilikisi vardr.
ilikisi vardr.
hh nsan canl, hayvan - srngen, fiziki - bilim insan kavram- D) Ressam ve mzisyen kavramlar arasnda eitlik ilikisi
lar arasnda tam giriimlik ilikisi vardr. vardr.
Her srngen hayvandr. E) Mzisyen ve ressam kavramlar arasnda eksik giriim-
lik ilikisi vardr.
Baz hayvanlar srngendir.
Sanat kavram ressam kavramn kapsadndan bu iki kavram arasnda tam
giriimlik ilikisi vardr.
Cevap: C

KLASK MANTIK - I
4. Eksik Giriimlik hhH. TANIM

hh ki kavramdan her biri dierinin baz bireylerini kapsyorsa bu hh Bir eyin ne olduunun belirtilmesidir. "Bu nedir?" sorusuna
iki kavram arasnda eksik giriimlik ilikisi vardr. verilen cevaptr. Bir kavramn ilemini ortaya koyan zihin i-
hh Erkek - avukat, balk - memeli, sarn - kadn kavramlar ara- lemidir.
snda eksik giriimlik bulunmaktadr. hh "nsan nedir?" sorusuna verilen btn cevaplar aslnda insan
Baz erkekler avukattr. teriminin ilemini belirtmek, insan tanmlamaktadr.
Baz avukatlar erkektir.
hh Venn diyagramyla bu iliki yle gsterilebilir: 1. Tanm eitleri
TANIM ETLER
Erkek Avukat
Be Tmele Gre Tanm

eitleri
zle ilgili tanm

linti ile ilgili tanm
Kavramn yerini aka
Bir kavramn ilintilerini be-
belirtip dierlerinden
lirterek yaplan tanmdr.
ayran tanmdr.
rnek4: rnek: nsan beslenendir.
rnek: nsan glendir.
ki kavramdan her biri dierinin baz elemanlarn kapsyor-
sa bu iki kavram arasnda eksik giriimlik vardr. Tanmlanana Gre Tanm
eitleri
Buna gre aadaki kavram iftlerinden hangisi ara-
snda eksik giriimlik vardr?
A) iek - Lle Ad tanmlar Nesne tanmlar

B) Deve - Ku
Uzlam rn olan de- Deney ve gzlem yoluyla
C) nsan - alkan neyle denetlenemeyen tandmz nesnelerin
D) Canl - Beslenen tanmlardr. Tanmlaya- neden meydana geldii-
na baldr. nin tanmdr. Tanmlana-
E) Fatih - nsan
na (nesneye) baldr.
rnek: Drtgen nedir?
"Baz insanlar alkandr, baz alkanlar insandr." biiminde ifade edildiin-
den insan ve alkan kavramlar arasnda eksik giriimlik ilikisi vardr. rnek: Svlar akcdr.
Dik al ekildir.
Cevap: C

KLASK MANTIK - I
rnek5: rnek6:
Alet Masay, "Kare biiminde, drt aya olan, zerine herhan-
Mzik Aleti gi bir ey konulabilen ev eyasdr." biiminde tanmlarsam
tanm dar; "zerine herhangi bir ey konulabilen, yemek
Nefesli alg yeme ve yaz yazma gibi ilerde kullanlan nesnedir." bii-
(Kamtan yaplm) (Metalden yaplm) minde tanmlarsam tanm geni olur.
Ney Trompet Buna gre bir tanmn dar veya geni olmas aadaki
tanm kurallarndan hangisiyle ilikilendirilebilir?
zle ilgili tam tanm, bir eyin yakn cinsi ve yakn ayrmyla
yaplan tanmdr. A) Tanm, tanmlanan bir zne ile tanmlayan bir yklem-
Yukardaki ema ve aklamaya gre, aadakilerden den oluan elikisiz bir nerme olmaldr.
hangisi zle ilgili tam tanma rnektir? B) Bir kavram kendisinden daha ak olmayan bir kavram-
la tanmlanmamaldr.
A) Trompet bir alettir.
C) Tanmda ksr dng olmamaldr.
B) Ney mzik aletidir.
D) Kavramn kaplamna giren tm bireyler tanmn iinde
C) Nefesli alglar birer alettir. yer almal, kaplama ait olmayan bireyler ise tanmn d-
D) Trompet metalden yaplm bir alettir. nda olmaldr.
E) Ney kamtan yaplm nefesli bir algdr. E) Duyusal yaantlarn tanm yaplmamaldr.
"Ney kamtan yaplm nefesli bir algdr." tanm "ney"in yakn cinsi ve yakn
ayrmyla yaplmtr. Tanmda kavramn kaplamna giren tm bireyler tanmn iinde yer almal,
kaplama ait olmayan bireyler tanmn dnda olmaldr.
Cevap: E
Cevap: D
hh Tanmda ksr dng olmamaldr. Yeni bir eyin bilinmesi

2. Tanmn Koullar kendisine bal baka bir eyle tanmlanmamaldr.
hh Tanm tam olmaldr. Tanmlanan kavramn btn bireylerini hh Tanmda anlatlmak istenen ne ok uzun ne de ok ksa ol-
kapsayp ona ait olmayanlar darda brakmaldr. "nsan maldr.
dnen varlktr." tam tanmdr.
hh Tanmlanan bir zne ile tanmlayan bir yklemden olumal-
dr. Bu ikisi arasnda eliik ifadeler bulunmamaldr.
hh Duyusal veriler ve duygusal yaantlarn tanm yaplamaz.

Renk, koku, tat, nefret, sevgi, fke vb. kavramlarn tanm ya-
plamaz.
hh Tanm ak olmaldr. Bir kavramn tanm kendisinden daha
ak olmayan bir kavram ile tanmlanmamaldr. "nsan este-
tik davranan bir sanatdr." tanm aklamaya muhta baka
kavramlar ierdiinden ak bir tanm deildir.
hh stn cinslerin (stnde baka bir cins olmayan) tanm yap-

lamaz. Yokluk, Tanr, varlk, zaman, birlik, okluk vb. kavram-
lar tanmlanamaz.

KLASK MANTIK - I
rnek7: hhI. NERME

hh nerme, en az iki terimden oluan, iinde en az bir yarg ve
Varlk
bir doruluk deeri tayan cmlelerdir. Bir nermenin do-
Maddi olmayan Maddi olmayan
ruluk deeri tamas, anlamnn doru olmas deil bir yarg
bildirmesi ile ilgilidir.
Cansz Canl hh Her nerme, zne, yklem ve badan oluur.
Duygusuz Duygulu "Ahmet alkandr." nermesinde;
Ahmet zne (yklenilen)

Aklsz Akll
alkandr Yklem (yklenen)
Platon Aristo Kant dr Ba
Verilen Porphyrios aac gz nne alndnda aa- hh Adana, Karadeniz blgesindedir.

daki kavramlardan hangileri "tanmlanamazlar" arasn-
da yer alr? 3+5=8
A) Canl - Maddi olmayan Na + CI = NaCI
B) Duygusuz - Akll
"Pantolon kazaktan daha pahaldr." ifadeleri birer nermedir.
C) Maddi olan - Varlk
D) Kant - Akll
E) Varlk - Platon
st cinslerin ve zel trlerin tanm yaplamaz. Cevap: E
rnek8:
Eer size bendeki krmz renk duyumunu anlatmaya al-
hh Her nerme bir cmledir ama her cmle bir nerme deildir.
sam bunun mmkn olmadn grrm. Krmz bir nes-
Dilek, soru, emir, nlem, istek ve dua cmleleri bir yarg bil-
neyi iaret edebilirim, krmznn yle byle mor veya tu-
dirmedikleri ve onlara doru veya yanl denemeyecei iin
runcuya benzediini, yeil ve maviden ok farkl olduunu,
epeyce parlak ve uyarc bir renk olduunu, bir kravat iin nerme deildir.
ho ama bir profesr paltosu iin fazlaca parlak olduunu Keke mutlu olabilsem. (Dilek/istek)
syleyebilirim. Krmzy bu tr pek ok balant ierisine
koyabilirim fakat duyumun bizzat kendisini tarif edemem. Yarn tiyatroya gidecek miyiz? (Soru)
Bu paradan tanmla ilgili aadaki yarglarn hangisi- Evliliini devam ettir. (Emir)
ne ulalabilir?
nallah bir ie girerim. (Dua)
A) Tanmda ksr dng bulunmamaldr.
B) Yakn cins ve ayrm tanmda nemlidir. Ey Trk genlii! (nlem)
C) Yaantnn dorudan verileri tanmlanamaz. Verilen cmleler nerme deildir.
D) Kavramn kaplamnda olan tm bireyler, tanmda yer
almaldr.
E) Bir nesnenin ne ie yaradn bilmek ne olduunu bil-
mek deildir.
Renk ve parlaklk gibi yaantnn dorudan verileri tanmlanamaz.
Cevap: C

KLASK MANTIK - I
hh Bileiklii aka belli olan nermeler koullu nermeler, ba-

rnek9:
lantl nermeler, nedenli nermeler ve ekli nermelerdir.
I. Defterimi nereye koydun? hh Koullu nermelerde yarg bir koula baldr. Bu nermeler
II. Hey elinde kitap olan! iki basit nermenin "ise" balacyla birletirilmesiyle oluur.
III. Keke o defteri kullanmasaydm. hh Bitiik koullu nermeler, balatan nce gelen yarg ile son-
IV. Aradn defter masann zerindeydi. ra gelen yargnn olumluda birlemesi ve olumsuzda birle-
memesi ile gerekleir.
V. Defteri veya kitab al.
Numaralandrlm bu ifadelerle ilgili olarak aadaki Enflasyon artarsa ithalat azalr.
yarglardan hangisi dorudur?
A) I. cmle nermedir, nk soru cmlesidir. hh Ayrk koullu nerme ise nce gelen yarg ve sonra gelen
B) II. cmle nermedir, nk nlem cmlesidir. yargnn birbirini yok etmesi esasna dayanr.
C) III. cmle nermedir, nk dilek cmlesidir.
Saylar ya tektir ya da ifttir.
D) IV. cmle nermedir, nk yarg cmlesidir.
E) V. cmle nermedir, nk emir cmlesidir.
Soru, nlem, dilek, yarg cmleleri bir yarg bildirmediinden nerme deildir. hh Balantl nermeler, birbirlerine olumlu ya da olumsuz olarak
Cevap: D balanm nermelerdir.
Bu yaz hem gezeceim, hem de bol bol dinleneceim.

hhJ. NERME TRLER (olumlu)
1. Yaplar Bakmndan nermeler Kn ne gezdim ne de dinlendim. (olumsuz)
(Basit ve Bileik nermeler)
hh Tek yarg bildiren nermeler basit, birden fazla yarg bildiren hh Nedenli nermeler, n bileenin, art bileenlerin nedeni ol-
nermeler bileiktir.
duu nermelerdir. Bu nermelerde balant genelde neden
Trkiye'nin bakenti Ankara'dr. (Basit nerme) bildiren "nk" balacyla yaplr.
Fatih ve Suna evlendi. (Bileik nerme) Hasta olacaksn, nk kendine iyi bakmyorsun.
rnek10:
hh Ekli nermeler "ama, fakat, lakin, mamafih" gibi eklerle birbi-
Bir zne, bir yklem, bir de badan oluan ve tek bir yarg rine balanm basit nermelerden oluur.
dile getiren nermeler "basit nerme" olarak tanmlanabilir.
stediin yemei yiyebilirsin ama kilo almaktan kurtulamazsn.
Bu tanma gre aadakilerden hangisi basit nerme-
dir?
hh Bileiklii gizli olan nermelerin bileiklikleri biimlerinden
A) Ankara en gzel bakenttir. deil, anlamlarndan kartlr. zgl nermeler, karmal
B) Ali dne kadar ders alt. nermeler, karlatrmal nermeler, snrlandrc nermeler
C) Platon Aristoteles'ten daha yaldr. bileiklii gizli olan nermelerdir.
D) Perembenin gelii arambadan bellidir. hh zgl nermeler, yklemlerinde bildirilen eylemin sadece
E) Btn dnenler insandr. zneye ait olduunu bildiren nermelerdir.
Bir tek yarg bildiren nermeler basittir. Cevap: E Sadece felsefeye nem veren toplumlar geliebilir.

KLASK MANTIK - I
hh karmal nermeler, nermenin kapsamna giren bireylerin hh Yklemde bildirilen zelliin, znede bulunmadn gsteren
bir ksmn darya kararak gerekletirilir. nermedir.
ikolatal pasta dnda pasta yemem. Her kuun eti yenmez.
hh Karlatrmal nermeler "en, en ok, daha ok" gibi ifadeler-

hh Olumsuz nermelerde nermenin anlam bakmndan olumlu
le kurulan nermelerdir.
veya olumsuz olduuna deil, ekil bakmndan olumlu olup
Tren otomobilden daha gvenli bir ulam aracdr. olmadna baklr.
"nsanlar merhametsiz deildir." nermesi olumsuzdur.

hh Snrlandrc nermeler, znenin yklemde ifade edilen zel-
lii nereye veya ne zamana kadar tadn belirten ner-
melerdir.
3. Nicelikleri Bakmndan nermeler (Tmel
Milli takm son matr galip gelemedi.
nermeler - Tikel nermeler)
hh Yklem znenin btn yelerini kapsyorsa, ifade ediyorsa
bu nerme tmel nermedir. "Btn, her, hepsi, herkes, hibir
rnek11: vb." ile yaplr.
Bileii gizli nermeler, birden fazla yarg tayan ve bile- Btn hayvanlarda igd bulunur.
iklii biiminden deil, anlamndan anlalan nermeler-
Hibir zengin fakir deildir.
dir. zgl nermeler, karmal nermeler, karlatrma-
l nermeler ve snrlandrc nermeler bileii gizli olan
nermelerdir.
hh Yklem znenin belli bir ksmn kapsyor, ifade ediyorsa
Yukarda verilen aklamaya gre aadaki nermeler- nerme tikel nermedir. "Baz, kimi, birok, bir ksm vb." ile
den hangisi bileii gizli nermeye rnek olarak gste- yaplr.
rilemez?
Baz sosyologlar nesneldir.
A) Ali de Veli de alkandr. nsanlarn ou trafik kazas yapyor.
B) nsan ancak ektiini bier.
C) Hasan hari herkes o gn gelmiti.
D) Ali Veli'ye gre daha zekidir. hhK. IKARIM
E) Ankara'ya kadar trafik skkt. 1. Dorudan karm
"Ali ve Veli alkandr." nermesinin bileiklii aktr.
hh Tek bir nclden sonuca giden yani bir ncl ve bir sonu
Cevap: A
nermesinden oluan karmlardr. nermeler aras ilikilere
dayal olarak yaplr. Bu tr nermeler "kar olum" ve "dn-
2. Nitelikleri Bakmndan nermeler (Olum- drme" karmlarnda ele alnr.
lu - Olumsuz nermeler) a. Kar Olum karmlar
hh Yklemde bildirilen zelliin, znede bulunduunu gsteren hh Ayn terimlerden yaplm iki nermenin nicelik (tmel - tikel),
nermeler olumludur. nitelik (olumlu - olumsuz) veya hem nicelik hem de nitelik
olarak birbirinden farkl olmasdr. Bu durumdaki nermeler
Btn kadnlar duygusaldr.
arasnda kar olum ilikisi vardr.

KLASK MANTIK - I
hh Bir nerme nicelik ve nitelik bakmndan tmel olumlu (A), 2. Alt Kartlk likisi
tmel olumsuz (E), tikel olumlu (I), tikel olumsuz (O) eklinde
olabilir. hh zne ve yklemi ayn olan iki tikel nermenin nitelik (olumlu -
olumsuz) bakmndan farkl olmas durumudur.
hh Bu nermeler arasndaki ilikiler Aristoteles karesi veya man-
tk karesi denilen bir kare ile gsterilir. Bu kareye gre ner- Baz hukukular avukattr. (I)
meler aras ilikiler kartlk, altklk, eliiklik olmak zere
Baz hukukular avukat deildir. (O)
e ayrlr.
A st kart E
hh Alt kart iki nerme birlikte yanl olamazlar ancak birlikte

Altk Altk
el doru olabilirler.
iik iik
el
(I) Baz tebeirler beyazdr. (Doru)
I Alt kart O (O) Baz tebeirler beyaz deildir. (Doru)
1. st Kartlk likisi
hh zne ve yklemi ayn olan iki tmel nermenin nitelik (olumlu
- olumsuz) bakmndan farkl olmas durumudur.
3. Altklk likisi
Btn bitkiler canldr. (A)
hh zne ve yklemi ayn olan iki nermenin nitelik (olumlu -
Hibir bitki canl deildir. (E)
olumsuz) bakmndan ayn, nicelik (tmel - tikel) bakmndan
farkl olmas durumudur. Kar olum karesinde (A - I) ve (E - O)
eklinde gsterilir.
rnek12:
Btn kular kanatldr. (A)
"Hibir iki ayakl drt ayakl deildir." nermesinin kar
olum karesine gre st kart aadakilerden hangi- Baz kular kanatldr. (I)
sidir? Hibir ehir ky deildir. (E)
A) Her iki ayakl drt ayakldr. Baz ehirler ky deildir. (O)
B) Hibir drt ayakl iki ayakl deildir.

C) Baz iki ayakllar drt ayakldr.
D) Baz drt ayakllar iki ayakl deildir.
E) Her drt ayakl iki ayakldr. hh Bu iliki trnde anlam bakmndan tmel nermeler (A ve E)
Ayn terimlerden oluan tmel olumsuz nermenin kart tmel olumlu olur.
doru ise tikel nermeler (I ve O) dorudur, tikel nermelerin
(I ve O) doruluu tmel nermelerin (A ve E) doruluunu
Cevap: A
zorunlu klmaz. Bu tr nermeler bazen doru bazen yanl
hh st kart nermeler birlikte anlam bakmndan doru ola- olabilir.
maz. Ancak her iki nermenin birlikte yanl olabilecei mm- (A) Btn bitkiler canldr. (Doru)
kndr.
(I) Baz bitkiler canldr. (Doru)
(A) Btn yrtclar etildir. (Doru)
(E) Hibir gen yal deildir. (Doru)
(E) Hibir yrtc etil deildir. (Yanl)
(O) Baz genler yal deildir. (Doru)
(A) Btn insanlar gzlkldr. (Yanl)
(E) Hibir insan gzlkl deildir. (Yanl)

KLASK MANTIK - I
4. eliiklik lkesi hh Tikel olumlu nermenin dz dndrmesi tikel olumlu olur. (I - I)

Baz bitkiler yeildir. (I)
hh zne ve yklemi ayn olan iki nermenin hem nitelik (olum-
lu - olumsuz) bakmndan farkl hem de nicelik (tmel - tikel) Baz yeiller bitkidir. (I)
bakmndan farkl olmas durumudur. Kar olum karesinde
(A - O) ve (E - I) eklinde gsterilmektedir.
hh Tikel olumsuz nermenin dz dndrmesi yoktur. nk ilk
Btn insanlar dnendir. (A)
nerme doru olduu hlde sonu bazen doru bazen yanl
Baz insanlar dnmez. (O) olabilir.
Hibir hayvan ta deildir. (E) Baz insanlar sarn deildir. (O) Doru
Baz hayvanlar tatr. (I) Baz sarnlar insan deildir. (O) Yanl
hh Bir nerme doru ise zorunlu olarak eliii yanltr. 2. Ters Dndrme
(A) Btn gazlar uucudur. (Doru)
hh nermenin niteliini ve doruluk deerini deitirmeden yk-
(I) Baz gazlar uucu deildir. (Yanl) lemin kart hlini zne, znesinin kart hlini yklem yap-
maktr. Kart "olmayan" szc ile ifade edilir.
(E) Hibir canl bitki deildir. (Yanl)
hh Tmel olumlu nermenin ters dndrmesi tmel olumlu olur.
(O) Baz canllar bitkidir. (Doru)
(A - A)
Her bitki canldr. (A)
b. Dndrme Her canl olmayan bitki olmayandr. (A)
hh nermenin niteliini ve doruluk deerini deitirmeden yk-

lemini zne, znesini yklem yapmaktr. Bir nermenin dn-
hh Tmel olumsuz nermenin ters dndrmesi tikel olumsuz
drmesi ayn zamanda o nermenin e deeridir. Dz dn-
olur. (E - O)
drme ve ters dndrme olmak zere iki ekilde yaplr.
Hibir kare gen deildir. (E)
Baz gen olmayan kare olmayan deildir. (O)
1. Dz Dndrme
hh nermenin niteliini ve doruluk deerini deitirmeden yk- hh Tikel olumlu nermenin ters dndrmesi olmaz. nk ilk
lemini zne, znesini yklem yapmaktr. nerme doru olduu hlde sonu bazen doru bazen yanl
olabilir.
hh Tmel olumlu nermenin dz dndrmesi tikel olumlu olur.
(A - I) Baz insanlar rencidir. (I) Doru
Btn retmenler eitimcidir. (A) Baz renci olmayanlar insan olmayandr. (Yanl)
Baz eitimciler retmendir. (I)

hh Tikel olumsuz nermenin ters dndrmesi tikel olumsuzdur.
(O - O)
hh Tmel olumsuz nermenin dz dndrmesi tmel olumsuz
olur. (E - E) Baz hayvanlar dii deildir. (O)
Hibir bitki hayvan deildir. (E) Baz dii olmayanlar hayvan olmayan deildir. (O)
Hibir hayvan bitki deildir. (E)

Sorusu
retmen
Tikel olumlu bir nermenin dz dndrmesi kavramlar aras

ilikilerden hangisiyle ilikilidir?
Eksik giriimlik

KLASK MANTIK - I Konu Testi - 1
1. Doru veya yanl deer alabilen ve bir yarg bildiren ifade- 4. Varlk
lere nerme denir.
Buna gre aadakilerden hangisi bir nermedir? Cansz Canl
A) Keke tm insanlar salkl olsa.

Duygusuz Duygulu
B) nsan hayatnn deerini bilebilir mi?
(Bitki)
C) Verdiim devi bitir.
Akll Aklsz
D) Bana gelen olaylara sabretmelisin.
(nsan) (Kedi)
E) Her derdin derman vardr.
Bu verilen emaya gre aadakilerden hangisi doru
deildir?
A) Duygusuz (bitki) canlnn yakn cinsidir.

B) Akll olma insann ayrmdr.
C) Cansz ve canl varln trdr.
D) Varlk; kedi ve insann uzak cinsidir.
E) Canl, kedinin yakn cinsidir.
2. "Hibir bitki hayvan deildir." nermesinin kar olum ka-

resine gre st kart aadakilerden hangisidir?
A) Her hayvan bitkidir.

B) Baz bitkiler hayvandr.
5. Bireyler grubunu dile getirip yine bireyde gerekleen kav-
C) Her bitki hayvandr.
ramlara distribtif kavram denir.
D) Baz bitkiler hayvan deildir.
Aadakilerden hangisi distribtif kavrama rnektir?
E) Baz hayvanlar bitkidir.
A) Sendika
B) renci
C) Meclis
D) Okul
E) Dernek
3. I. Hibir sv gaz deildir.

II. Baz gaz olmayanlar sv olmayan deildir.
6. Aada verilen nermelerden hangisi karlatrmal
II, nerme, I. nermenin edeeridir.
nermeye rnektir?
Bu durum aadakilerden hangisini rneklendirmek-
tedir? A) Sadece doa bilimlerinde deney yaplr.
B) gndr kendimi iyi hissetmiyorum.
A) Tmel olumsuzun ters dndrmesi tikel olumsuzdur.
C) Param var ama nasl deerlendireceimi bilemiyorum.
B) Tmel olumlunun ters dndrmesi tmel olumludur.
D) LYS, YGS'den daha zordur.
C) Tikel olumsuzun dz dndrmesi yoktur.
E) Filozoflarn haricindeki kiiler gerein araynda de-
D) Tmel olumlunun dz dndrmesi tikel olumludur.
ildirler.
E) Tmel olumsuzun ters dndrmesi tmel olumsuzdur.

7. ki kavramdan her biri dierinin bir ksm bireylerini iine 9. Tat genel bir terim olmasna karn otomobil, gemi, uak
alyorsa aralarnda eksik giriimlik ilikisi vardr. tekil terimlerdir.
Aadakilerden hangisi eksik giriimlik ilikisini gs- Buna gre bir terimin tekil olmas iin hangi zellie
terir? sahip olmas gerekir?
A) A) Tek tek nesneleri belirtmesi

Ta Aa B) Duyu organlaryla algladmz nesneler olmas
C) Ayn trden nesnelerin ortak zelliklerini ifade etmesi
D) Birden fazla terimden olumas
B)
E) Ortak zellik tayan nesnelerin niteliklerini belirtmesi
Kadn Src
C) Bitki
10. Aadaki kavramlardan hangisinin kaplam en fazla-
iek dr?
A) Bitki
B) Canl
D)
C) Meyve
Dnen,
D) Varlk
nsan
E) Nar
E) Hayvan
Bcek
Ar 11. I. Tanmda ksr dng olmaldr.
II. Bir kavram kendisinden daha ak olmayan bir kavramla
tanmlanmamaldr.
III. st cinslerin tanm yaplmamaldr.
Tanmn koullar ile ilgili yukarda verilen bilgilerden
8. "Btn dzenli beslenenler salkldr." nermesi doru hangileri dorudur?
ise "Baz dzenli beslenenler salkl deildir." nermesi
A) Yalnz I
yanltr.
B) Yalnz II
"Baz dzenli beslenenler salkldr." nermesi doru ise
C) Yalnz III
"Hibir dzenli beslenen salkl deildir." nermesi yanltr.
D) I ve II
Bu rnekler kar olum karesindeki nermelerle ilgili ola-
rak aadaki yarglardan hangisini desteklemektedir? E) II ve III
A) Bir tikel olumlu nerme doru ise kart olan tikel

olumsuz nerme doru ya da yanl olabilir.
B) Tmel nerme doru ise alt olan tikel nerme de 12. Aada verilen nermelerden hangisinin nitelii ve ni-
dorudur. celii doru deildir?
C) eliik nermelerden birisi doru ise dieri zorunlu
A) Baz tatlar benzinlidir. (Tikel olumlu)
olarak yanltr.
B) Baz iekler uzun mrl deildir. (Tikel olumsuz)
D) Bir tikel nerme doru ise alt olan tmel nerme
doru ya da yanl olabilir. C) Baz insanlar mavi gzldr. (Tikel olumsuz)
E) Tmel olumlu nerme doru ise kart olan nerme D) Hibir insan bencil deildir. (Tmel olumsuz)
zorunlu olarak yanltr. E) Btn hayvanlarda igd bulunur. (Tmel olumlu)
12. C 11. E 10. D 9. A 8. C 7. B 6. D 5. B 4. E 3. A 2. C 1. E Cevaplar

1. "Solunum yapmak, lmek, remek" gibi zellikler sadece 4. "Tm baarl insanlar alkan olduu gibi tm alkan
bir varlk grubunda deil, dier varlk gruplarnda da gr- insanlar da baarldr."
lr. Bu cmlenin tanm kurallarndan hangisine aykr ol-
Burada aadakilerden hangisine ilikin bir aklama duu sylenebilir?
yaplmaktadr?
A) Duyusal yaantlarn tanm yaplmamaldr.
A) Tr B) Tanm, tanmlanan bir zne ile tanmlayan bir yklem-
B) Cins den oluan elikisiz bir nerme olmaldr.
C) Ayrm C) Tanmda ksr dng olmamaldr.
D) zglk D) st cinslerin tanm yaplmamaldr.
E) linti E) Yaantnn dorudan verileri tanmlanamaz.
5. Bir nermenin niteliini ve doruluk deerini deitirmeden

znenin kart halini yklem, yklemin kart halini zne
yapmaya ters dndrme ad verilir. Ters dndrme ka-
rmlar birtakm kurallara gre yaplr.
2. Kavramlar, kavram olma asndan bakldklarnda soyut-
turlar ancak eer bir kavram bir nesneye iaret ediyorsa bu Yukarda verilen aklamaya gre aadakilerden
tr kavramlara somut kavram denir. hangisinde ters dndrme ilemi yanl yaplmtr?
Buna gre aada verilen kavram iftlerinden hangi- A) Avukatlarn bir ksm kadn deildir. (O)
sinde somut - soyut kartlna rnek vardr?
Kadn olmayanlarn bir ksm avukat olmayan deildir.
A) Dost - dostluk (O)
B) Gzel - irkin B) Baz doktorlar deneyimlidir. (I)
C) renci - okul Baz deneyimli olmayan doktor olmayan deildir. (O)
D) Kare - drtgen C) Hibir yal gen deildir. (E)
E) Beyazlk - siyahlk Baz gen olmayan yal olmayan deildir. (I)
D) Btn insanlar iki ayakldr. (A)
Btn iki ayakl olmayanlar insan olmayanlardr. (A)
E) Hibir sporcu antrenmanlarn aksatmaz. (E)
Baz antrenmanlarn aksatmayanlar sporcu olmayan
deildir. (I)
3. Esmer Erkek
6. Tmel olumsuz bir nerme dz dndrlrken;

I. zne ve yklemi
II. Nitelii
III. Nicelii
Sanat IV. Doruluk deeri
Bu venn diyagramnda taral olan blgeyi ifade eden
gibi unsurlardan hangileri deiir?
nerme aadakilerden hangisidir?
A) Yalnz I
A) Baz erkekler esmer deildir.
B) Yalnz II
B) Baz sanatlar esmerdir.
C) I ve II
C) Baz sanatlar esmer deildir.
D) II ve III
D) Baz erkekler hem esmer hem de sanatdr.
E) III ve IV
E) Her esmer erkek sanatdr.

7. "Pazar hari dier gnler alyorum." 10. Tmel olumlu nermenin dz dndrmesi tikel olumlu
Bu nerme iin aadakilerden hangisi sylenebilir? nermedir.
Aadaki nerme iftlerinden hangisi bu durumu r-
A) Yarg ile nedeni birbirine balanmtr.
neklendirir?
B) Yarg bir koula balanmtr.
A) Btn devletlerin anayasas vardr.
C) Yklemin belirttii zellik belli bir zamanla snrlandrl-
Hibir anayasas var olan devlet deildir.
mtr.
B) Btn sanatlar duygusaldr.
D) znenin kaplamnn bir ksm ayrlarak dierleri hak-
Baz duygusal olanlar sanatdr.
knda yargya varlmtr.
C) Hibir hayvan bitki deildir.
E) Sadece bir tek yarg bulunmaktadr. Baz bitkiler hayvan deildir.
D) Btn zeki insanlar baarldr.
Baz zeki insanlar baarldr.
E) Hibir gen drtgen deildir.
Hibir drtgen gen deildir.
Varlk
8. I. Baz matematikiler mhendistir. 11.
II. Baz mhendisler matematikidir. Maddi olmayan Maddi olan
Bu iki nerme arasnda aadaki ilikilerden hangileri Cansz Canl

bulunmaktadr? Duygusuz Duygulu
A) Ters dndrme - Tam giriimlik Newton Einstein
B) Altklk - Eksik giriimlik Verilen Porphyrios aac gz nne alndnda aa-
C) Dz dndrme - Eksik giriimlik daki kavramlardan hangileri "tanmlanamazlar" arasn-
da yer alr?
D) eliiklik - Ayrklk
E) Kartlk - Eitlik A) Duygulu - Canl
B) Newton - Maddi olan
C) Maddi olmayan - Varlk
D) Einstein - Varlk
E) Duygusuz - Akll
9. A st kart E 12. Bir terimin ilemi, o terimin adlandrd nesnelerin ortak

el zelliklerinin tmdr.
iik
Buna gre,
Altk Altk Varlk
i ik
el Canl
Hayvan
I Alt kart O
Kemirgen
Yukarda gsterilen kar olum karesine gre "Baz b-
Fare
cekler alt bacakldr." nermesinin alt kart olan ner-
me aadakilerden hangisidir? terimlerinden ilemi en ok ve en az olan terimler aa-
dakilerden hangisinde birlikte verilmitir?
A) Baz bcekler alt bacakl deildir.
A) Varlk - Canl
B) Hibir bcek alt bacakl deildir.
B) Canl - Hayvan
C) Baz alt bacakllar bcek deildir.
C) Hayvan - Kemirgen
D) Btn bcekler alt bacakldr.
D) Kemirgen - Fare
E) Hibir alt bacakl bcek deildir. E) Fare - Varlk
12. E 11. D 10. B 9. A 8. C 7. D 6. A 5. B 4. C 3. D 2. A 1. E Cevaplar

LYS // MANTIK FY NO
KLASK MANTIK - II
Kyas 17
hhL. DOLAYLI IKARIM (KIYAS) rnek2:
hh Kyas, birden fazla nermeye dayanarak yaplan karmdr. Bir karmda sonuca dayanak olan nermelere ne ad
Bu tr karm kyas ya da tasm adn alr. Kyas, akl yrt- verilir?
me biimlerinden tmdengelime dayanr.
A) Tanm
B) Kyas
C) ncl
D) Veri
rnek1: E) Terim
Bir kyasta sonutan nce gelen nermelere ncl ad verilir.
Btn kanatllar yumurtlar.
Cevap: C
Baz bcekler kanatldr.
O hlde baz bcekler yumurtlar.
Bu akl yrtme aadakilerden hangisine bir rnek-

tir?
A) Geerli bir tmevarm

B) Geersiz bir tmdengelim
C) Geerli bir benzeim
D) Geersiz bir benzeim
rnek3:
E) Geerli bir tmdengelim "Btn metaller stlnca genleir." ifadesi bir nermedir.
"Btn metaller stlnca genleir. O hlde stlan tel ubuk
Kyaslar temelde tmdengelime dayanr ve bu kyas geerli bir tmdengelim-
dir. da genleir." ifadesi bir karmdr.
Cevap: E Buna gre, bir karm oluturmak iin ncelikle aa-
dakilerden hangisi gereklidir?
A) Bir olumlu nerme

hh Kyasta en az nerme vardr. Sonutan nce verilen ve B) Birden ok yarg
sonuca kaynaklk eden nermelere ncl nermeler, zihnin C) Birden ok nerme eklemi
ncllerden hareketle zorunlu olarak kard nermeye D) Bir tmel nerme
de sonu nermesi denir. Sonu nermesi "o hlde", "buna
E) Bir doruluk deeri
gre", "dolaysyla", "demek ki" vb. kelimelerle ncl nerme-
sine balanr. Bir nermenin karm oluturabilmesi iin ncelikle birden ok yarg olmas
gerekir.
Cevap: B

KLASK MANTIK - II
rnek4: rnek5:
Bir nermeler grubunun karm saylabilmesi, ncelik- Btn metaller s iletir. Bakr metaldir.
le aadakilerden hangisine baldr?
O hlde bakr da s iletir.
A) Bir sonu nermesine ulalm olmasna Yukardaki kyas rneinin terimleri, srasyla aada-
B) ki doru nermeye sahip olmasna kilerin hangisinde doru ekilde verilmitir?
C) Geerli bir akl yrtmeye dayanmasna Kk terim Orta terim Byk terim
D) Tutarl nermelerden olumasna A) Bakr Metal Is iletir
E) Ayn doruluk deerine sahip nermelerden olumas- B) Metal Bakr Is iletir
na C) Is iletir Metal Bakr
karmn nermeden fark bir sonuca ulalmasdr. D) Is iletir Bakr Metal
Cevap: A E) Bakr Is iletir Metal
Sonucun znesi kk terim, sonucun yklemi byk terim, her iki nclde de
tekrar eden terime orta terim denir.
Cevap: A
hh Bir kyasta en az terim bulunur. Sonu nermesinin zne-

si olan terime "kk terim", ncllerde yer alp sonu ner-
mesinde yer almayan terime "orta terim", sonu nermesinin
yklemi olan terime "byk terim" denir.
hh Byk terimin bulunduu ncle "byk nerme", kk teri-

min bulunduu ncle "kk nerme" denir. Kk ve byk
terimin birlikte bulunduu nermeye "sonu nermesi" denir.
rnek6:
Bir iddiada bulunurken ncllerin, sonra sonucun ileri s-
rlmesi mantk retiminde benimsenen dzgn biimdir.
1. ncl: Btn hayvanlar canldr. Byk nerme Uzun ve ksaltlm olarak dile getirilebilen bu dzgn bii-
Orta terim Byk terim min ksaltlmam hline u rnei verebiliriz: "Tpteki sv,
mavi turnusol krmzya dntrmektedir. O hlde bu sv
2. ncl: Tavuk hayvandr. Kk nerme asittir."
Kk Orta terim
terim Aadaki ifadelerden hangisi, bu dzgn biime uy-
gun deildir?
Sonu: O hlde tavuk canldr. Sonu nermesi
Kk Byk terim A) Sere ku olduundan kanatldr.
terim B) Yamur iseliyordu.
C) Ali ok imanlayacak, nk durmadan yiyor.
D) Ahmet'in baarl olmasnn nedeni ok almasdr.
E) Yamur yadndan yollar slaktr.
B seeneindeki nermedir, bir karm deildir.
Cevap: B
Sorusu
retmen
Verilen ncllere gre kyasta sonuca gidebilmek iin nce-

likle hangi terim bulunmaldr?
Orta terim

KLASK MANTIK - II
hhM. KIYAS KURALLARI rnek9:

hh Her kyasta byk, kk ve orta terim bulunur.
Hibir bcek ku deildir.
hh Orta terim sonuta yer almaz.
Baz uan hayvanlar bcektir.
O hlde hibir uan hayvan ku deildir.

rnek7:
Bu akl yrtme, aadaki kyas kurallarndan hangisi-
I. Trkiye'nin bakenti Ankara'dr. ne aykr olduu iin geerli deildir?
Kar beyazdr.
A) Her kyasta byk, orta ve kk terim bulunmaldr.
O hlde Ankara kardr.
B) Orta terim sonu nermesinde yer almaz.
II. Btn bitkiler canldr. nar aac bitkidir.
C) ncllerden birisi mutlaka tmel olmaldr.
O hlde nar aac canldr.
D) ncllerden birisi tikel ise sonu da tikeldir.
III. Btn dnenler vardr. Ben dnen biriyim. E) ncllerden birisi olumsuz ise sonu da olumsuzdur.
O hlde ben de varm.
Kyas kurallarna gre ncllerden biri tikel ise sonu da tikel olmaldr. Verilen
kyasta sonu tmel olarak verilmitir.
Yukarda numaralandrlm rneklerin hangilerinde
Cevap: D
ncller doru olduu hlde akl yrtme yanltr?

rnek10:
Geerli bir kyasta orta terim bulunmaldr. I. seenekteki kyasta orta terim
bulunmamaktadr.
"Baz mutlu ailelerin ocuklar okul yaamlarnda baarl
Cevap: A olurlar.
hh Orta terim her iki nclde de tikel olarak alnmaz. Ali mutlu bir ailenin ocuudur.
yleyse Ali baarldr."
rnek8: karmnn geerli olmas iin aada sz edilen de-
iiklik nerilerinden hangisi uygulanmaldr?
"Baz insanlar hata yapar.
Baz hatalar balanabilir. A) karmda "mutlu aile" teriminin getii yerlere "mutsuz
aile" terimi yerletirilmelidir.
Baz insanlar balanabilir."
B) ncllerde hibir deiiklik yapmakszn sonucun de-
Bu hatal kyasta aadaki kurallardan hangisine uyul- illenmesi alnmaldr.
mamtr? C) Dier nemeler aynen braklmal, ilk ncl deillenme-
lidir.
A) Her kyasta yalnz terim bulunmaldr.
D) lk nclde "baz" szc yerine "btn" szc geti-
B) Sonuta orta terim yer almaz.
rilmelidir.
C) ncllerden biri olumsuz ise sonu olumsuz olur.
E) "Baarl" teriminin getii yerlere "baarsz" terimi
D) ki tikel nclden sonu kmaz.
konmaldr.
E) ki olumsuz nclden sonu kmaz.
ncllerden biri tmel olmaldr. Bu nedenle I. ncl tmel yapldnda ka-
Her iki ncl de tikeldir. ki tikel nclden sonu kmaz. rm geerli olur.
Cevap: D Cevap: D

KLASK MANTIK - II
hh Sonuta bulunan terimlerin kaplam, ncllerde bulunan te-

rimlerin kaplamn amamaldr. rnek13:
hh ki olumlu nermeden olumsuz sonu kmaz. I. Tm gen, alkan, zeki rencileri baarldr.
hh ki olumsuz nermeden sonu kmaz. II. Mehmet gentir.
hh ki tikel nermeden sonu kmaz. nermelerine aadaki nermelerden hangisi katld-
hh Sonu daima nermelerin zayf olanna baldr. Yani ncl- nda, "Mehmet baarldr." sonucu elde edilir?
lerden biri olumsuz ise sonu da olumsuz olur. Biri tikel ise
A) Mehmet alkandr.
sonu da tikel olur.
B) Mehmet zekidir.
C) Mehmet alkan veya zekidir.
rnek11: D) Mehmet alkan ve zekidir.
Kyas kurallarna gre, sonucu olumsuz olan geerli bir E) Mehmet alkan ise zekidir.
kyasn nclleri iin aadakilerden hangisi sylene- Sonuta Mehmet'in baarl olmas iin gen olmasnn yan sra alkan ve
bilir? zeki olmas da gerekmektedir.
Cevap: D
A) kisi de olumsuzdur.
B) kisi de tikeldir.
C) kisi de olumludur.
D) Yalnzca biri tikeldir.
E) Yalnzca biri olumsuzdur.
ncller olumluysa sonu olumlu olur. ncller olumsuzsa sonu kmaz. n-

cllerden sadece biri olumsuzsa sonu olumsuz olur.
Cevap: E
rnek12:
rnek14:
nclleri,
Hibir kanatl drt ayakl deildir.
I. Tm az gelimi lkeler silahlanmaya kardr.
Her ku kanatldr.
II. Baz demokratik lkeler az gelimitir.
Kyas kurallarna gre yukardaki ncllerden geerli
nermeleri olan bir tasmn (kyasn) sonucu, aada- olarak hangi sonu kar?
A) Hibir ku kanatl deildir.
A) Tm demokratik lkeler silahlanmaya kardr.
B) Hibir drt ayakl ku deildir.
B) Tm demokratik lkeler az gelimitir.
C) Her kanatl kutur.
C) Baz demokratik lkeler, az gelimi deildir.
D) Hibir ku drt ayakl deildir.
D) Baz demokratik lkeler silahlanmaya kar deildir.
E) Hibir drt ayakl kanatl deildir.
E) Baz demokratik lkeler silahlanmaya kardr.
ncllerden biri olumsuz olduu iin sonu olumsuz olmaldr. Orta terim de
II. ncl tikel olduu iin sonu tikeldir. Orta terim de sonuta bulunmamaldr. sonuta bulunmamaldr.
Cevap: E Cevap: D

KLASK MANTIK - II
rnek15: hhN. KIYASTA MANTIKSAL ZORUNLU-

LUK VE OLASILIK
Her canl beslenendir.
hh Mantksal zorunluluk durumu ncllerden hareketle zorunlu
Her aa canldr. olarak bir sonuca varmaktr. Tmdengelimde ncller doru
Kyas kurallarna gre yukardaki ncllerden geerli ise sonu zorunlu olarak doru olacaktr.
olarak hangi sonu kar?
hh Aristoteles "Tasm yle bir szcktr ki, kendisine baz eyle-
A) Her aa beslenendir. rin katlmasyla bu konulan eylerden baka bir ey, sadece
B) Baz aalar beslenendir. bunlar dolaysyla zorunlu olarak kar." diyerek bu zorunlu-
luu ifade etmitir.
C) Baz beslenenler aatr.
D) Her beslenen aatr. Btn canllar solunum yapar.
E) Baz canllar aatr. Bitki canldr.
Orta terimi (canl) attmzda "Her aa beslenendir." sonucuna ulalr.
O hlde bitki solunum yapar.
Cevap: A
hh rnekte olduu gibi bitki canllar grubunda yer aldndan bi-

rinci nclde belirtilen zellie, mantksal bir zorunluluk ola-
rnek16: rak sahip olmaldr. Bu kanlmaz olup btn tmdengelim
nclleri, akl yrtmeleri iin geerlidir.
I. Hibir yoksul mutlu deildir. hh Tmevarm tr bir akl yrtmede sonuta verilen bilgi n-
cller tarafndan ierilmez. Yani, sonu ncllerde verilenden
II. Baz kyller yoksuldur.
daha fazla bilgi ierebilir. Bylece, tmevarm tr akl yrt-
nermeleri olan geerli bir tasmn (kyasn) sonucu, mede ncllerin doru ama sonucun yanl olmas mantksal
olarak mmkndr.
A) Baz kyller mutlu deildir. Ahmet rencidir ve gzlkldr.
B) Hibir kyl mutlu deildir.
Nermin rencidir ve gzlkldr.
C) Baz kyller mutludur.
O hlde btn renciler gzlkldr.
D) Baz kyller yoksul deildir.
E) Baz yoksullar kyl deildir.
ncllerden biri tikel olduu iin sonu tikel, ncllerden biri olumsuz olduu
iin sonu olumsuz olmaldr.
Cevap: A

KLASK MANTIK - II
hh Bu akl yrtmede sonu nermesi gzlenemeyen renci-

leri de iermektedir. Bu akl yrtmenin sonu nermesinde; rnek17:
btn tmevarmsal akl yrtmelerde olduu gibi, ncllerde
verilen ya da verilmeyenden daha fazla bilgi iermektedir. Bu Ali'nin src belgesi var.
nedenle tmevarmda ncller doruyken sonu yanl ola- Src belgesi olanlar, trafik snavn kazanmlardr.
bilir.
Trafik snavn kazananlar, bu snava girmilerdir.
Trafik snavna girenler, renk kr deildir
hhO. KIYAS ETLER O hlde, Ali renk kr deildir.
Bu kyas aadakilerden hangisine bir rnektir?

1.Basit Kyas
A) Dzensiz kyas
hh ki ncl ve bir sonutan oluan kyaslardr. Bu kyaslarda B) Zincirleme kyas
nermelerin tamam yarg bildiren basit nermelerdir. Basit
C) Basit kyas
kyaslar kesin kyas, zincirleme kyas, sorit kyas ve eksik
nermeli kyas olmak zere drde ayrlr. D) Semeli kyas
E) Analoji
a. Kesin Kyas kiden fazla ncl olan kyaslara zincirleme kyas ad verilir.
hh Sonu nermesinin ncllerde anlam bakmndan bulunup Cevap: B

da eklen bulunmamasna kesin kyas denir. Bu tr kyaslar
genellikle tmdengelim yntemine dayaldr.
Btn kular kanatldr.
Sere kutur.
O hlde sere kanatldr. c. Sorit Kyas

hh Zincirleme kyasta tekrar eden nerme karlarak yaplan k-
yas trne "sorit" kyas denir.
Btn A'lar B'dir.
Btn B'ler C'dir.

b. Zincirleme Kyas Btn C'ler D'dir.
hh Art arda gelen birok basit kyastan oluurlar. nceki kyasn Btn D'ler E'dir.
sonucu, bir sonraki kyasn ncl olur.
O hlde btn A'lar E'dir.
Btn omurgallar krmz kanldr.
Btn srngenler omurgaldr.
O hlde, btn srngenler krmz kanldr. (1. kyasn so-

nucu)
Btn srngenler krmz kanldr. (2. kyasn ncl)

d. Eksik nermeli Kyas (Entimem)
Timsah srngendir.
hh ncllerden biri veya sonu nermesi sakl tutularak, sylen-
O hlde btn timsahlar krmz kanldr. meyerek yaplan basit kyaslara denir.

KLASK MANTIK - II
2. Bileik Kyas
rnek18:
hh Bir kyasta ncllerden en az biri basit nerme deilse bu
Ahmet bir gn aabeyiyle parka gider. Parktaki oyuncak- kyas trne bileik kyas denir. Bileik kyaslar koullu kyas
larla oynamaktan yorulduklarnda banka otururlar. Ahmet
ve ikilem kyaslar olmak zere ikiye ayrlr.
bu srada antrenman yapan adam aabeyine gstererek
"Bu adam srekli antrenman yapyor o hlde bu adam bir hh Koullu kyas, iki veya daha ok basit nermenin "ise, ve,
sporcudur." der. veya, ancak" gibi nerme eklemleriyle birbirine balanmasy-
la oluan kyastr. Bitiik koullu kyas ve ayrk koullu kyas
Bu paradaki Ahmet'in kulland kyas tr aadaki-
olarak ele alnmaktadr.
lerden hangisidir?
hh Bitiik koullu kyaslarda ikinci ncl, birinci ncln n bile-
A) Kesin kyas
enini veya art bileenini onaylalamaz.
B) kilem
n bileeni onaylayan (evetleyen) kyas
C) Zincirleme kyas
D) Koullu kyas Dzenli beslenilir ise salkl olunur.
E) Eksik nermeli kyas Ahmet dzenli beslenir.
Entimem zihinde tam, sylenirken eksik olan kyastr. O hlde Ahmet salkl olur.
Cevap: E
hh "alyorum o hlde baarlym." entimeminin zihindeki tam

ifadesi yledir:
Btn alanlar baarldr. (Sakl tutulan ncl)
Ben de alyorum.
O hlde ben de baarlym. Art bileeni onaylayan (evetleyen) kyas
Dzenli beslenilir ise salkl olunur.

rnek19: Ahmet salkldr.
Aada geerli bir ksaltlm kyas rnei verilmitir: O hlde Ahmet dzenli beslenir.
Bu adam alk ekiyor.
yleyse ben ona yardm etmeliyim.
Aadakilerden hangisi bu ksaltlm kyasta verilme-

mi olan ncl olabilir?
A) Hi kimse ona yardm etmiyor.

B) Adamn al ektii apak ortadadr. n bileeni onaylamayan (reddeden) kyas
C) Btn alk ekenlere yardm edilmelidir. Dzenli beslenilir ise salkl olunur.
D) nsanlar birbirlerinin duygularn anlamaldr.
Ahmet dzenli beslenmez.
E) Her insann duyarl olmas gereken konular vardr.
O hlde Ahmet salkl deildir.
"Btn alk ekenlere yardm edilmelidir. Bu adam alk ekiyor. O hlde ben
ona yardm etmeliyim." biiminde tam olarak ifade edilir.
Cevap: C
Sorusu
retmen
Kark verilen nermelerden hangisinin sonu nermesi

olduu nasl anlalr?
"yleyse, o hlde, demek ki" gibi kelimelerle balayan nerme

sonu nermesidir.

KLASK MANTIK - II
Art bileeni onaylamayan (reddeden) kyas hh Hikayeye gre sofist filozof Protagoras rencisine para kar-
lnda tartma kurallarn retmitir. rencisi ilk davas-
Dzenli beslenilir ise salkl olunur.
n (tartmasn) kazandnda hocasna parasna verecektir.
Ahmet salkl deildir. Uzun zaman paray hocasna demeyince Protagoras ren-
O hlde Ahmet dzenli beslenmez. cisini mahkemeye verir ve yle savunma yapar.
Eer ben mahkemeyi kazanrsam mahkeme karar gerei

rencimin bana paray demesi gerekir.
Eer ben mahkemeyi kaybedersem rencim ilk davasn

kazanm olacandan yine bana paray demesi gerekir.
hh rencisi de kendini yle savunur:
Eer ben mahkemeyi kazanrsam mahkeme karar gerei

paray dememem gerekir.
Eer ben mahkemeyi kaybedersem ilk davam da kaybet-

mi olacamdan paray dememem gerekir.
hh Ayrk ncll kyasta birinci ncl meydana getiren nerme-

ler birbirine "veya, ya, ya da" eklemleriyle balanmlardr.
Burada da ikinci ncl, birinci ncln bileenlerini onaylar
veya onaylamaz.
Kular solunum ya da fotosentez yapar.
Kular fotosentez yapmaz.
O hlde kular solunum yapar.
rnek20:
"Eer padiah iseniz memleketin kt bir zamannda bata
bulunmamanz devlerinize aykr bir harekettir; silah ba-
na geliniz! Eer padiah ben isem size itaat etmenizi hatr-
latyorum ve emrediyorum: Silah bana geliniz!"
Fatih Sultan Mehmet'in, babas Sultan Murat'a yazd

bir mektuptan alnan bu akl yrtme aadakilerden
hh kilem, nclleri bitiik ve ayrk artl nermelerden kurulan hangisine rnektir?
kyastr. kilemde byk ncl "ve" balacyla birletirilmi iki
koullu nermeden oluur. Kk ncl byk ncln bile- A) Analoji
enlerinin znelerini veya yklemlerini onaylar veya onayla- B) Zincirleme kyas
maz. Sonu buna bal olarak olumlu veya olumsuz nerme C) kilem
olur. D) Dzensiz kyas
hh kilemde ama muhatab seeneksiz brakarak onu malup E) Tmevarm
etmektir.
kilem tartmalarda kullanlan bir kyas trdr.
Cevap: C

LYS // MANTIK
MANTIK VE DL
hhA. DLN FARKLI GREVLER 3. Dilin Yaptrma Grevi

hh Dil ile mantk arasnda yakn bir iliki vardr. Dil bilgisi; ha- hh Dilin, davranlar etkileme ve ynlendirme ilevi vardr. Emir
tasz konumann, mantk da doru dnmenin kurallarn kipindeki ifadeler, dilin bu ilevini rneklendirir.
vermektedir. Dilin szlerle olan ilikisi neyse mantn kav- Pencereyi kapat.
ramlarla olan ilikisi de yledir.
Affedici ol.
hh Dilin genel olarak dnmeyi salama, bilgileri depolama
(saklama), iletiimi salama (bilgi aktarma) gibi zellikleri var- Mantkl konu.
dr. Bunun yannda btn diller bildirme, belirtme, yaptrma, Sessiz ol.
trensel ve eylemsel ilevleri de yerine getirirler.
1. Dilin Bildirme Grevi

hh Dilin inan, tahmin veya bilgilerimizi iletmek amacyla kulla-
nlmasna dilin bildirme grevi denir.
Adaletli toplumlar uzun sre ayakta kalr.
Bykehirlerde trafik sorunu grlr.
Yarn hava gneli olacak. 4. Dilin Trensel Grevi

hh Dilde bildirme, betimleme veya etkileme (ynlendirme) ama-
c gtmeyen, yalnzca insani ilikilerde bulunmaya, balang
oluturma amacna ynelik olan ifadeler de vardr. Bu durum-
da dil, insani ilikilerde bulunmak amacyla kullanlr.
Naslsnz?
Gnaydn!
2. Dilin Belirtme Grevi Merhaba
hh Dilin, duygusal bir tepkiyi veya tavr ifade etme grevine dilin yi gnler
belirtme grevi denir. Dilde bu grevi nlemler yklenir.
hh "Ya!, Yazk!, Yaasn!, Vah vah!" gibi ifadeler dilin belirtme

grevidir.

MANTIK VE DL
5. Dilin Eylemsel Grevi hh Genel olarak kelimelerin doas, birbirleriyle ilikileri, anlam-
lar ve kullanmlaryla uraan bilim dal semiotik (iaret bili-
hh Dilin yemin etmek, sz vermek, onaylamak, reddetmek, ka- mi) olarak adlandrlr. Semiotik genellikle kelimelerin anlam,
rarll ifade etmek, ortak bir karar veya dnceyi ifade et- sz dizimi ve pragmatik ilevlerini ele alr.
mek gibi ilevleri de vardr.
hh Anlam bilimi (semantik), kelimelerin bilisel (zihinsel) anlam-
Doru syleyeceime sz veriyorum. lar ile yani sembollerin nesnelerle ve onlarn zellikleri ile
ilikilerini ele alr.
Hibir ey bizi yldrmayacak.
hh Dilenci, yalvararak dzgn giyimli adamn peinden kotu.
Bu sulamay reddediyorum.
Bu rnekte ifade edilen btn szckler zihin dndaki nes-
Mutlaka galip geleceiz. neleri, nesnelerin zelliklerini ve kiiler aras ilikileri anlaml
ekilde ortaya koymaktadr.
hhB. BLG AKTARMA VE DL

hh Dil, yalnzca doru ve yanl bilgilerin kodland, sakland-
ve aktarld bir sistem deildir. nsanlar duygu, dnce,
deneyim ve ngrlerini de dil aracn kullanarak aktarrlar. hh Sz dizimi (sentaktik), szcklerin cmle iindeki grevlerine
hh Dilin bir iletiim veya bilgi aktarma arac olarak kullanlabil- gre dili incelemektir. Cmlelerde ayn szck hem isim hem
mesi iin bu sistemin hem aktarc hem de alc tarafndan de sfat olarak kullanldnda ok anlamllk ortaya kabilir.
bilinmesi, yani ayn iletiim aracnn kullanlmas gerekir. Bu byk (adam) nemli iler yapt. (Byk isim olarak kul-
hh Ak seik ve anlalr bir bildirim, belirsiz, mulak veya ok lanlmtr.)
anlaml olmamal; olgusal ve szel durumlarn tasvirinde Bu byk (olay) bir skandal. (Byk sfat olarak kullanl-
mantk hatalar iermemelidir. mtr.)
hh Bilgi aktarmay aksatan etkenler; ok anlamllk, belirsizlik,
olgusal ve szel tartmalar olarak e ayrlr.
1. ok Anlamllk
hh ok anlamllk; szck, cmle ya da ifadelerin birden fazla
hh Kelime veya deyimler eitli iletiim veya cevaplama amala-
anlama gelecek ekilde kullanlmasyla ortaya kan bir bilgi
ryla kullanldnda pragmatik bir ilev yklenir. Bu anlamda
aktarma kusurudur.
pragmatik, kelimelerin veya deyimlerin farkl konuma ve ya-
hh Yakn anlam tayan szcklerin kartrlarak birbiri yerine zlarda farkl anlamlarda kullanlma ekillerini inceler.
kullanlmas, szcklerin uygun balamda kullanlmamas,
hh Ekonomi, siyaset, sanat, reklam ve ahlak vb. gibi alanlarda
szcklerin gerek anlamlarnn dnda farkl anlamlar yk-
alma yapanlar kendi grlerini toplumlara alayabilmek
lenerek kullanlmas ok anlamlla yol aan durumlardr.
iin ok anlamll kullanmaktadrlar.

MANTIK VE DL
2. Belirsizlik 3. Olgusal ve Szel Tartmalar

hh ok anlamllk, ifadelerde belirsizlie, belirsizlik ise, yanl hh Olgusal tartma, tartanlardan birinin olgularla ilgili yanl
karmlara yol at iin mantk tarafndan incelenir. ok bir grnden kaynaklanr. Tartmadaki kiilerin iddia cm-
anlamlla en ok semantik ve pragmatik belirsizlik yol aar. lelerinde herhangi birok anlaml szck bulunmamaktadr.
Bu tartmalarn kesin bir cevab vardr.
hh Bir cmlenin herhangi bir doruluk deeri alabilmesi iin
onda geen btn szcklerin snrlarnn belli olmas gere- hh ki kiinin arasnda "Trkiye'nin yzlm Polonya'dan faz-
kir. Bir szcn anlamnn bsbtn belirsiz olmas szc ladr.", "Trkiye'nin yzlm Polonya'dan azdr." eklinde
anlamsz klar. bir tartma olduunda yanl olan olgusal bilgi dzeltilebilir.
hh "Konya, Samsun'a uzaktr." nermesi bir miktar belirsizlik ta-

r.
hh Szel tartmalar, kesin bir cevab olmayan tartmalardr.

Szel tartmalar, szcklerin ok anlaml olmasnda kay-
naklanr.
hh "Esra iyi bir insandr." szndeki "iyi" kelimesi farkl biimler-

hh Pragmatik belirsizlik, bir ifadenin kullanan kiiye bal olarak de tanmlanabileceinden szel bir tartma balayabilir.
nesnel anlamndan farkl bir anlam kazanmasna yol at
belirsizliktir.
hh "Bugn hava souk." ifadesinde pragmatik bir belirsizlik var-

dr. nk soukluk kiiye gre deiebilir.
hhC. ANLAMA VE TANIMA
hh Gnlk dilde anlam olan szcklerin bilinmesine anlama de-
nir. Bir eyi anlamak demek, o eyin, zihnimizde daha nce-
den var olanlarla elimediini ayrca zihnimizde uygun bir
yer edindiini fark etmek demektir.
rnek21:
hh "x bitkidir." ifadesinde; x yerine karanfil kavram kulland-
rencilere bir problem sorusu rnei vermek isteyen ma- mzda "Karanfil bitkidir." anlamlamasn gerekletiririz. Ka-
tematik retmeni snfa altnn gram ne kadar diye sordu- ranfil kavram burada bu rnekte doru kullanldnda, anla-
unda Ali "95 TL", Mehmet ise "80 TL" diye cevap verdi. Biri mann gerekletii sylenebilir.
22 ayar altnn, dieri 18 ayar altnn fiyatn verdiinden iki
farkl cevap ortaya km oldu.
Bu para aadaki kavramlardan hangisine rnek

oluturur?
hh Tanmlama, szcklerin anlalmasn salayan ve "Nedir?"
A) ok anlamllk sorusuna yant veren zihinsel bir ilemdir. "nsan nedir?" de-
nildiinde verilen cevap genellikle bir tanm olur.
B) Olgusal tartma
C) Belirsizlik hh "Mantk doru dnmenin kurallarn aratran bir bilimdir."
ifadesi bir tanmdr. Tanm, bir szce anlam kazandrmak,
D) Tanm eksiklii
szcn anlamn snrlandrmak ve belirtmek, yeni bir kefe
E) Anlamszlk ad koymak veya yklenilen yanl bir anlam dzeltmek gibi
Belirsizlik ok anlamlla ve yanl anlalmalara yol aabilir. amalarla yaplr. Tanmlama ise bir szcn ierdii tm
Cevap: C anlamlar ifade edecek ekilde aklanmas iidir.

KLASK MANTIK - II / MANTIK VE DL Konu Testi - 1
1. "Sporcuyum o hlde glym." eklindeki kyas zihinde 4. Hibir sv gaz deildir.

tam fakat anlatmda eksiktir. Baz madenler svdr.
Burada sz edilen kyas tr aadakilerden hangi- Bu ncllerin zorunlu sonucu aadakilerden hangi-
sidir? sidir?
A) Entimem A) Her maden gazdr.
B) Zincirleme kyas B) Baz madenler sv deildir.
C) Delilli kyas C) Baz madenler gaz deildir.
D) Semeli kyas D) Hibir maden gaz deildir.
E) Koullu kesin kyas E) Hibir maden sv deildir.
5. Btn avukatlar hukukudur. (I. ncl)

2. Kyas kurallarna gre, sonucu olumlu olan geerli bir Baz kadnlar avukattr. (II. ncl)
kyasn nclleri iin aadakilerden hangisi sylene-
O hlde baz kadnlar hukukudur. (sonu)
bilir?
Yukardaki kyas trne ve verilen bilgilere gre aa-
A) kisi de tikeldir. dakilerden hangisi doru bir ifadedir?
B) kisi de olumsuzdur.
A) Olumlu ncllerden olumlu sonu kmaz.
C) Yalnzca biri olumsuzdur.
B) Sonu ncllerden kaplam en geni olana baldr.
D) kisi de olumludur.
C) Sonu ncllerden zayf olana baldr.
E) Yalnzca biri tikeldir.
D) ki tikel nclden sonu kmaz.
E) Orta terim I. ncl ve sonuta bulunur.
3. Tp fakltesini bitirirsem doktor olacam.

6. Evliysen ocuklarn olduu iin mutlusun ve bekarsan so-
Doktor olursam hastalar tedavi edeceim. rumluluklarn az olduu iin mutlusun.
O hlde tp fakltesini bitirirsem hastalar tedavi edeceim. Ya evlisin ya da bekarsn.
Bu akl yrtme aadaki kyas trlerinden hangisine Bu akl yrtmenin zorunlu sonucu aadakilerden
rnektir? hangisidir?
A) kilem A) Sen evlisin.
B) Dzensiz kyas B) Sen mutlusun.
C) Entimem C) Sen bekarsn.
D) Zincirleme kyas D) Sen mutlu deilsin.
E) Koullu kesin kyas E) Sen evli deilsin.

7. I. Fil kediden byktr. 10. "Ben kadnlarn zgr olmasna inanyorum fakat eimin
II. nek kediden byktr. benim szmden kmasn istemiyorum."
O hlde inek filden byktr. Bu cmle iin aadakilerde hangisi sylenebilir?
Bu karmn geersiz olmasnn nedeni aadakiler- A) ok anlamlla yol at

den hangisidir? B) Belirsizliin olduu
A) ncllerin doru sonucun yanl olmas C) Mantk hatasnn bulunduu
B) Bir ncln yanl olmas D) Akla dayal bir karm olduu
C) Sonucun doru olmas E) E anlaml szcklerin kullanld
D) ncllerin yanl sonucun doru olmas
E) Bir ncln doru olmas
8. Drst biriysen yalan sylemezsin ve insanlar aldatmaz- 11. Btn yrtclar etildir.
sn. Btn timsahlar yrtcdr.
Yalan sylyorsun ve insanlar aldatyorsun. O hlde btn timsahlar etil deildir.
O hlde drst biri deilsin. Bu hatal kyasta aadaki kyas kurallarndan hangi-
Bu akl yrtme aadakilerden hangisine bir rnek- sine uyulmamtr?
tir?
A) ncller olumluysa sonu olumsuz olamaz.
A) Ksaltlm kyas B) Her kyasta byk, orta ve kk terim bulunur.
B) kilem C) ki olumsuz nclden sonu kmaz.
C) Analoji D) ki tikel nclden sonu kmaz.
D) Zincirleme kyas E) ncllerden biri olumsuzsa sonu olumsuz olur.
E) Safsata
9. Btn doa bilimleri deneyseldir.

Kimya bir doa bilimidir.
O hlde kimya deneysel bir doa bilimidir.
12. "Drst olacama sz veriyorum." cmlesi dilin hangi
Bu akl yrtmede aadaki kyas kurallarndan han- ilevine rnektir?
gisine uyulmamtr?
A) Trensel
A) ki tikel nclden sonu kmaz.
B) Yaptrma
B) ncller olumluysa sonu olumsuz olamaz.
C) Bildirme
C) ncllerden biri tikelse sonu tikel olur.
D) Eylemsel
D) ki olumsuz nclden sonu kmaz.
E) Belirtme
E) Orta terim sonu nermesinde yer almaz.
12. D 11. A 10. C 9. E 8. B 7. A 6. B 5. C 4. C 3. E 2. D 1. A Cevaplar

1. I. Dzenli beslenen toplumlarda hastalklar azalr. 4. Ahmet bir i adamdr.

II. Bir toplumda hastalklar azalrsa insanlarn yaam sre- adam olanlar yanlarnda ii altrrlar.
si artar. i altranlar i gvenliine nem verirler.
Burada verilen koullu kyasn sonucu aadakiler- gvenliine nem verenler i kazalarna kar tedbirlidir-
den hangisidir? ler.
A) Dzenli beslenen toplumlarda insanlarn yaam sresi O hlde Ahmet i kazalarna kar tedbirlidir.
artmaz. Bu akl yrtme aadakilerden hangisine bir rnek-
B) Dzenli beslenmeyen toplumlarda insanlarn yaam tir?
sresi artar.
A) Entimem
C) Dzenli beslenen toplumlarda insanlarn yaam sresi
B) Zincirleme kyas
artar.
C) Semeli kyas
D) Dzenli beslenmeyen toplumlarda insanlarn yaam
sresi artmaz. D) Yklemli kesin kyas
E) Bir toplum dzenli beslense de beslenmese de insan- E) Basit kyas

larn yaam sresi artar.
2. Mantkta bir durum hem kesinlik hem de olaslk bildiren

kelimelerle bir yargya balanamaz. 5. Dilin, davranlar etkileme ve ynlendirme ilevi vardr.
Aadakilerden hangisinde byle bir durum sz ko- Emir kipindeki ifadeler, dilin bu ilevini rneklendirir.
nusudur? Buna gre aadakilerden hangisi dilin yaptrma (et-
kileme - ynlendirme) ilevine rnek deildir?
A) Tek amacmz grete olimpiyatlarda altn madalya
almaktr. A) Hibir ey bizi yldramaz.
B) Ehliyet almak iin src kursuna yazldm. B) Hayvanlar sev.
C) Nermin YGS'de ilk bin aday arasna girdi. C) Davranlarnda drst ol.
D) Tatil gnlerinde zel bir radyoda program yapyorum. D) Sakn mcadeleden vazgeme.
E) Kardeimle aramda aa yukar tam ya fark var. E) Az da olsa kitap oku.
3. Baz beyaz eyalar elektrikle alr.

Baz elektrikle alanlar faydal deildir.
O hlde hibir beyaz eya faydal deildir.
Bu hatal kyasta; 6. Her devletin anayasas vardr.
I. Birinci ncl tmel olumlu yaplarak Trkiye bir devlettir.
II. Sonu nermesi tikel yaplarak O hlde Trkiye'nin de anayasas vardr.
III. ncllerin ikisini de olumlu yaparak Bu kyasn kk, byk ve orta terimi aadakiler-
dzeltmelerinden hangileri yaplrsa geerli bir kyas den hangisinde doru olarak verilmitir?
elde edilir? Kk terim Byk terim Orta terim
A) Yalnz I A) Trkiye Devlet Anayasa
B) Yalnz II B) Anayasa Trkiye Devlet
C) I ve II C) Trkiye Anayasa Devlet

D) Devlet Anayasa Trkiye
D) I ve III
E) Anayasa Devlet Trkiye
E) II ve III

7. Btn kular kanatldr. 10. Hibir otul etil deildir.

Kartal bir kutur. nek otuldur.
O hlde kartal kanatldr. Kyas kurallarna gre yukardaki ncllerden geerli
Bu kyasta aadakilerden hangisi yer almamaktadr? olarak hangi sonu kar?
A) Olumsuz nerme A) Hibir inek otul deildir.
B) Orta terim B) Hibir etil otul deildir.
C) ncl C) Her otul inektir.
D) Kk terim D) nek etil deildir.
E) Sonu E) nek otul deildir.
11. "Ali vatanseverdir." bir nermedir.

8. Baz insanlar zgrdr. "Ali lkesini sever." bir nermedir.
Salih insandr. "Ali vatanseverdir. O hlde lkesini sever." bir karmdr.
O hlde Salih zgrdr. Buna gre karmn nermeden fark aadakilerden

hangisidir?
Bu hatal kyasta aadaki kyas kurallarndan hangi-
sine uyulmamtr? A) Yarg bildirmesi
A) Orta terim sonu nermesinde yer almaz. B) Doruluk deeri tamas
B) ncllerden biri olumsuzsa sonu olumsuz olur. C) Anlaml cmlelerden olumas
C) ncllerden birisi tmel olarak ele alnmaldr. D) Birden fazla terimden olumas
D) ki olumsuz nclden sonu kmaz. E) ncl ve sonu nermelerinden olumas
E) Her kyasta kk, byk ve orta terim bulunmaldr.
12. Aada geerli bir ksaltlm kyas rnei verilmitir.

Sen zekisin.
Sen iinde baarlsn.
Aadakilerden hangisi bu ksaltlm kyasta verilme-
9. Aadakilerden hangisinde kyas geersiz olur? mi olan ncl olabilir?
I. ncl II. ncl Sonu
A) Hi kimse zeki deildir.
A) Olumlu Olumsuz Olumsuz
B) Btn zeki olanlar iinde baarldr.
B) Tmel Tikel Tikel
C) Her insann zekice davrand zamanlar vardr.
C) Olumlu OIumlu Olumlu
D) Baz zeki olanlar iinde baarldr.
D) Tmel Tmel Tmel
E) Olumsuz Olumsuz Olumsuz E) Hibir zeki olan ilerinde baarl deildir.

13. "Derslerinde baarl olan insan zeki ve alkandr." 16. "Bitki canldr, o hlde lmldr." akl yrtmesi aa-
nermesinden "yleyse Esra derslerinde baarldr." dakilerden hangisine rnektir?
sonucunu elde etmek iin hangi ncl kullanlmaldr?
A) kilem
A) Esra alkan ise zekidir. B) Semeli kyas
B) Esra ne alkan ne de zekidir. C) Entimem
C) Esra alkandr fakat zeki deildir. D) Zincirleme kyas
D) Esra zeki ve alkandr. E) Safsata
E) Esra zeki veya alkandr.
14. I. Btn sporcular gldr ve dzenli beslenirler.

II. Ali sporcudur. 17. "Ferhat uzun boyludur." ya da "Domatesi ok almm." gibi
O hlde Ali gldr ve dzenli beslenir. nermelerin bilimsel temeli bulunmamaktadr.
Burada verilen kyasn "orta terim"i aadakilerden Bu durumun nedeni aadakilerden hangisidir?
hangisidir?
A) nermelerin aklla elde edilmesi
A) Sporcu B) nermelerin sembolletirilememesi
B) Gl C) nermelerin dille ifade edilmesi
C) Dzenli D) nermelerin olumlu olmas
D) Beslenme E) nermelerde anlam belirsizliinin olmas
E) Dzenli beslenme
15. nclleri; 18. I. Komulara sk sk gitmeyi brak.

I. ncelediim madde kat ya da svdr. II. Drst ol.
II. ncelediim maddenin kat olmad anlald. III. devlerini bitirmeden arkadalarn ile bulumaya git-
nermeleri olan geerli bir karmn sonucu aada- me.
kilerden hangisidir? Bu cmleler aadakilerden hangisiyle ilgilidir?
A) ncelediim madde ne katdr ne de svdr. A) Dilin belirtme greviyle

B) ncelediim madde svdr. B) Dilin trensel greviyle
C) ncelediim madde katdr. C) Dilin yaptrma greviyle
D) ncelediim madde kat deildir. D) Dilin aktarma greviyle
E) ncelediim maddenin sv olmas kat olmasna bal- E) Dilin eylemsel greviyle
dr.
18. C 17. E 16. C 15. B 14. A 13. D
Cevaplar
12. B 11. E 10. D 9. E 8. C 7. A 6. C 5. A 4. B 3. C 2. E 1. C

LYS // MANTIK FY NO
SEMBOLK (MODERN) MANTIK

nermeler Mant - I 18
hhA. SEMBOLK MANTIA GE 2. Basit ve Bileik nermeler
hh 19. yzyln ortalarna doru doa bilimleri ve matematikte hh Bir nerme herhangi bir nerme eklemi almamsa basit, bir
byk gelimeler kaydedilmitir. Aristoteles'in kurduu klasik nerme eklemi almsa bileiktir.
mantk sadece kyasla ilgilenmitir. Yeni a'da bu anlay hh nerme eklemi, gnlk dildeki "ve, veya, ise, deil, ancak ve
sarslmtr. ancak " gibi ifadelerdir.
hh Mant matematik gibi kesin sonulara gtren bir alan hli- hh Klasik mantkta "deildir" ifadesi, bir nermeyi bileik yap-
ne dntrme amac gdlmtr. Bylece sembolik mantk maz. Fakat sembolik mantkta bu ifade nerme eklemi ile
gelitirilmitir. gsterildiinden bileik olarak deerlendirilir.
hh Klasik mantk gnlk dili kullanmasndan dolay ksmen ie- Bir saat 60 dakikadr. (Basit)
riin etkisindedir. Gnlk dilin neden olduu belirsizlii ve
ok anlamll ortadan kaldrmak, anlatlmas zor ve soyut Ahmet tembel deildir. (Bileik)
kavram ve ilikileri daha kolay, ksa ve ak bir ekilde ifade Fizik ve matematik renmek zordur. (Bileik)
etmek iin sembolik dil ortaya kmtr.
Her derdin derman vardr. (Basit)
hh Sembolik mantk, nermelerin ieriklerini dikkate almadan
yerine tren veya otobsle gideceim. (Bileik)
nermeleri harflerle, baz iaret ve kurallarla sembolletirir.
7, 5'ten byk ise 8 de beten byktr. (Bileik)
Kii ancak ve ancak dzenli beslenirse salkl olur. (Bi-

leik)
hhB. NERMELER MANTII Baz insanlar sarndr. (Basit)
1. nermenin Yaps
hh nerme, doruluk deeri alabilen ifadedir. Bir nerme ya
doru ya da yanltr. Yani yalnzca iki farkl doruluk deeri-
ne sahip olabilir. Doru ve yanl deerlerini kendine doru-
luk lt alan manta iki deerli mantk denir.
hh nerme; zne, yklem ve badan oluur. Doru ya da yanl 3. nerme Eklemleri

deer alr.
hh Gnlk dildeki balalar, sembolik mantn mantk dei-
Btn canllar beslenir. (D) mezlerindendir ve sembolik mantktaki ad nerme eklemle-
Trkiye Afrika ktasndadr. (Y) ridir.
5 + 4 = 9 (D) hh nermeler mantnda geen nerme eklemleriyle kurulan

nermeler, doruluk deerlerini ieriklerinden ok bileenleri-
H2O tuzdur. (Y) ni balayan nerme eklemlerinden alrlar.

4. Ana Eklem ve Ana Bileenlerin Belirlen-
Gnlk Dilde
Sembolik
nermenin mesi
Kullanm
nerme rnek
Sembol
Mantktaki
Eklemi nerme Tanmlanmas
Kullanm hh nerme eklemleriyle kurulan bileik nermelerin temelinde
en az bir basit nerme vardr. Bileik nermeleri oluturan
Ahmet
Deilleme Deilleme ner- nermelere o nermenin ana bileenleri denir. Bileenleri
~ deil alkan ~p
Eklemi mesi balayan temel nerme eklemine de ana eklem ad verilir.
deildir.
hh
Ankara ve ~ p
Tmel
stanbul Tmel Evetleme
Evetleme ve pq A.E A.B
byke- nermesi
Eklemi
p p

hirdir.
Tikel Hava g-
Tikel Evetleme A.B A.E A.B
Evetleme veya neli veya pq
nermesi ~p p
Eklemi bulutludur.
Seimler A.B A.E A.B
Koul yaplr ise
ise pq Koul nermesi ~p ~p
Eklemi hkmet
kurulur. A.B A.E A.B
Ali ancak ~ (pq)
Karlkl ancak ve ancak
Karlkl Koul A.E A.B
Koul ve para pq
nermesi
Eklemi ancak biriktirirse (p~q) (pvq)
ev alr.
A.B A.E A.B
~(pq) v ~(p~q)
A.B A.E A.B
[~(pq) (pv~q)]
rnek1: ~
A.E A.B
[(p v q) (q v r)] [(p q) r] (p v q)
nermesinin tr aadakilerden hangisidir?
A) Tmel evetleme nermesi hh nerme ekleminden nceki nerme n bileen, sonraki ner-
B) Tikel evetleme nermesi me art bileen adn alr.
C) Koullu nerme hh p p
v
D) Karlkl koullu nerme .B A.B
E) Basit nerme p p
.B A.B
Parantez ileri bir nerme kabul edildiinden, bu nermenin tr tmel evet-
lemedir. ~p ~p
Cevap: A .B A.B


rnek2: Tasarruflar artar ise yatrmlar oalr. (pq)
p p
[(p q) (q v r)] (p r) v p q r
nermesinin ka tane ana bileeni vardr? Ali evlenir ve ocuk sahibi olur ise sorumluluk alr. (pq)r
v
p p r
A) 1 B) 2 C) 3
D) 4 E) 5 Bir hayvan ancak ve ancak yrtc ise etildir. (pq)
Parantez ileri bir bileen kabul edilir. Bu nedenle be ana bileen vardr. p p p
Cevap: E
hh Gnlk dilde deil, ve, veya, ise, ancak ve ancak ile ayn an-
lama gelen balalar iin de ayn nerme eklemleri kullanlr.
Suna sabrszdr. (~p)
5. Mantk Deimezleri ve nermelerin etin liseyi bitirdi Fakat LYS'yi kazanamad. (p~q)
Sembolletirilmesi Hem okudu hem de yazd. (pq)
hh Gnlk dildeki nermeleri, sembolik mantk diline evirme- Ne kendine ne de evresine huzur verdi. (~p~q)
ye sembolletirme denir. Sembolletirme ilemi aamada Askere gideceim ya da bir ie gireceim. (pvq)
gerekleir.
Bitkiler fotosentez yapt takdirde yaamn srdrr. (pq)
hh Basit nermeler p, q, r, s, t gibi harflerle sembolletirilir.
Kilo alnmaz yeter ki spor yaplsn. (~pq)
hh Sonra nerme eklemleri ~, , v, , gibi semboller eklenir.
Doktor olmann tek koulu tp fakltesini bitirmektir. (pq)
hh Bir veya birden fazla bileik nermeden, bir nerme eklemiy-
Cneyt, Harun, Faruk iyi arkadatrlar. (pqr)
le yeni bir bileik nerme meydana getirirken nceki nerme-
ler paranteze alnr. nerme gruplarn birbirinden ayrmak iin
( ), [ ], { } trnden parantez iaretleri kullanlr.
hh rnek3:
Salih sebze arlkl beslenir. (p)
p Aadaki ifadelerden hangisi karlkl koul dile ge-
tirmez?
Fatih ve Ahmet ikizdir. (pq)
v A) ocuklara kendini sevdirmenin efkatli davranmaktan
p p
baka yolu yoktur.
B) yi bir retmen olmann tek art bilgili olmak ve ren-
Esra esmer deildir. (~p)
p ~ ciye objektif davranmaktr.
C) Kresel snmann nlenmesi ancak ve ancak doay
nsan canldr ve igdleriyle davranmaz. (p~q) kirletmekten vazgeip ona uygun davranmakla mm-
p
v
p ~ kndr.
D) Dnya barn salamak iin tek kar yol komularla
Emel veya Nermin'in duygusal olduu sylenemez. ~(pvq) iyi geinmektir.
p v p ~ E) Hem sanayici hem evreci olmak zordur ancak herke-
sin evreci olmas gerekir.
E seeneindeki nerme tmel evetlemeyi dile getirir.
Cevap: E

hhC. IKARIM rnek4:

1. Sembolik Mantk ve Klasik Mantkta Aadakilerden hangisi, ok anlamlla yol aar?
karm A) p q r B) (p q) v r C) p q r
D) q (p v r) E) p v q v r
hh Sembolik mantk ve klasik mantn karma yaklam birbi-
rinden farkldr. Klasik mantkta ierik nemliyken, sembolik Koul ekleminde n bileen ve art bileene gre sonu deiir.
mantkta biim nemlidir. Cevap: A
Btn srngenler yrtcdr.

hhD. DORULUK DEERLER VE
Ylan srngendir.
YORUMLAMA ZELGELER
O hlde ylan yrtcdr.
hh Her bileik nermenin doruluk deeri, bu nermenin ana bi-
(Klasik mantkta geerli bir karm.) leenlerinin doruluk deerine bal olarak belirlenmitir. Bu
Kar beyazdr. belirlemeyi gsteren izelgelere doruluk izelgelere (doru-
luk tablolar) denir. Doru deer iin "D", yanl deer iin "Y"
Kmr siyahtr. sembol kullanlr.
O hlde maydanoz yeildir.
(Sembolik mantkta geerli bir karm.)
1. Deilleme Eklemi (~)

hh Deilleme eklemi nne geldii nermenin doruluk deerini
hh Gnlk dildeki karmlar sembolletirmek iin karmdaki deitirir. nerme doru ise onu yanl, yanl ise doru yapar.
ncller ve sonu nermesi tespit edilir. Her bir nermeye
hh Deilleme nermesi tek bileenli bileik nermedir.
p, q, r, s, t gibi bir ad verilir. Sonu nermesindeki "O hlde"
ifadesi "..." iaretiyle gsterilir. hh Verilen bir nermenin deillemesi deillendiinde yeni ner-
menin doruluk deeri ilk nermenin doruluk deeri olur.
Ahmet alrsa baarl olur. (pq)
Buna ifte deilleme kural denir. Yani bir nermenin deilinin
Ahmet baarl olamad. (~q) deili kendisidir.
O hlde Ahmet almamtr. ... ~p Ahmet alkandr. (p)
Bu karm pq, ~q... ~p biiminde gsterilir. Ahmet alkan deildir. (~p)
hh Gnlk dilde ok anlamlln ortaya kard yanl anlama- Ahmet alkan olmayan deildir. (~~p) ifte deilleme kural.
lar nlemek her zaman mmkn deildir. Matematik ve man-
tk dilinde ise bu trl ok anlamlln nlenmesi gerekir. ok
anlamlln nlenmesi iin parantezleri kullanmak gerekir.
hh pqr nermesinin iki deiik yorumu olabilir. hh Bu nermelerin alabilecei doruluk deerleri unlardr.
p(qr) p ~p ~~p
(pq)r D Y D
hh Parantezin yer deitirmesi ile her bir yoruma gre doruluk Y D Y
deeri deiir. Bu nedenle parantezin kullanlarak hangi yo-
rumun belirtildii gsterilmelidir.

2. Tmel Evetleme Eklemi () 5. Karlkl Koul Eklemi ()

hh Bir tmel evetleme nermesinin "D" yorumunu alabilmesi iin hh Karlkl koul nermesinde her iki bileen de ayn doruluk
her iki nermenin de ayn satda "D" olmas gerekir. Tmel deerini alrsa sonu "D", farkl doruluk deerini alrsa so-
evetleme nermesi tm dier durumlarda "Y" deerini alr. nu "Y" olur.
hh Merve sarn ve zekidir. nermesinin alabilecei doruluk hh nsanlar ancak ve ancak hogrl olursa sevecen olur.
v p p p
p p
deerleri yledir. nermesinin alaca doruluk deerleri yledir.
p q pq p q pq
D D D D D D
D Y Y D Y Y
Y D Y Y D Y
Y Y Y Y Y D
3. Tikel Evetleme nermesi ()

hh Tikel evetleme nermesinde iki nermeden biri "D" deeri al-
yorsa sonu "D", her iki nerme de "Y" deeri alyorsa sonu
"Y" dir.
hh nerme eklemlerinin genel tablosu aadaki gibidir.
hh Suna avukat veya savcdr. nermesinin alabilecei doru-

p p p q ~p pq pvq pq pq
luk deerleri yledir. D D Y D D D D
D Y Y Y D Y Y
p q pq
Y D D Y D D Y
D D D
Y Y D Y Y D D
D Y D
Y D D
Y Y Y
4. Koul Eklemi ()
hh Koul nermesinde nermelerden ilki "D", ikincisi "Y" ise so- hh (~p~q) ~(pv~q) nermesinin doruluk tablosunu olutu-
nu "Y" dir. Dier durumlarda sonu "D" dir. ralm.
hh Bahar gelir ise doa canlanr. nermesinin alaca doruluk p q ~p ~q ~pq pv~q ~(pv~q) (~p~q) ~(pv~q)
p p
D D Y Y Y D Y D
deerleri yledir.
D Y Y D Y D Y D
p q pq Y D D Y D Y D D
D D D Y Y D D Y D Y D
D Y Y
Y D D
Y Y D
Sorusu
retmen
Ayn doruluk deerlerini aldklarnda sonucu doru olan

nerme eklemleri hangileridir?
Koul eklemi ve karlkl koul eklemi

rnek5: rnek8:
I. Ahmet ve Mehmet alkandr.
I II III IV V
Mehmet ve Ahmet alkandr. p q ~p pq pq pq pq
II. Ahmet alkan ise Mehmet de alkandr. D D Y D D Y D
D Y Y Y D D Y
Mehmet alkan ise Ahmet de alkandr.
Y D D Y D D Y
III. Ahmet veya Mehmet alkandr.
Y Y D Y Y Y D
Mehmet veya Ahmet alkandr.
Yukarda doruluk tablosunda numaralandrlm s-
Yukardaki nerme iftlerinden hangileri, ayn doruluk tunlardan hangisi hataldr?
deeri tamaktadr?
A) I B) II C) III
D) IV E) V
D) I ve II E) I ve III Koul ekleminde bileenler doruysa sonu doru olur.
I. ve III. seenekteki nermelerde sonu deimez. Fakat ekleminde n bile- Cevap: D
en ve art bileene gre sonu deiir.
Cevap: E
rnek6:
rnek9:
p, q, r bileenleri, bir arada hangi deerleri aldnda
(p q) (q r) nermesinin doru yorumu vardr? I II III IV
p q p q q p (p q) (q v p)
A) p doru, q yanl, r yanl
DD D D ?
B) p yanl, q doru, r doru
DY Y Y ?
C) p doru, q doru, r doru YD D Y ?
D) p yanl, q yanl, r yanl YY D Y ?
E) p doru, q yanl, r doru
Buna gre, soru iaretlerinin olduu IV. stunun yeri-
(Y Y) (Y Y) ne aadakilerden hangisi getirilmelidir?
DD
D A) Y B) D C) D
Cevap: D
D D Y
rnek7: Y Y D
D Y Y
Aadaki nermelerden hangisi tm yorumlamalarda
doru deerini alr? D) Y E) D
A) p v p B) p ~p C) p p Y D
D D
D) ~(p ~p) E) (p ~p)
D Y
D seeneinde verilen ~(p ~P) nermesinde p'ye hangi deeri verirsek ve-
relim parantez ii yanl olacaktr. Parantez dnda deilleme olduundan, Karlkl koulda farkl deer alan bileenlerde sonu yanl, ayn doruluk de-
sonu her zaman doru olur. erini aldnda sonu dorudur.
Cevap: D Cevap: B

hhE. DORULUK ZELGES LE TUTAR- rnek10:

LILIK, GEERLLK, EDEERLLK DE- (p q) (p q) nermesinin tutarll doruluk izelgesiy-
NETLEMES le aadaki biimde denetlenmitir.
I II III IV
1. Tek Bir nermenin Tutarll
p q pq p q (p q) (p q)
hh Doruluk tablosunda nermenin yorumlanmasnda en az bir D D D D ?
doru deeri alan nerme tutarldr. Tm yorumlamalar yan- D Y D Y ?
l olan nerme ise tutarszdr. Y D D Y ?
p q r Y Y Y Y ?
D D Y Buna gre, soru iaretlerinin olduu IV. stunun yeri-
D Y Y ne aadakilerden hangisi getirilmelidir?
D Y Y
A) Y B) D C) D
D Y Y
D Y Y
Tutarl Tutarl Tutarsz
Y Y D
D D Y
BLG NOTU D) Y E) D
Tutarsz bir nermenin deili tutarldr. Y D

D D
D Y
hh (~pq) v (~p~q) nermesinin tutarl olup olmadn do- Koul eklemi ile ilem yaplrken n bileen doru art bileen yanlsa sonu
ruluk izelgesiyle denetleyelim. yanl olur. Dier koullarda sonu doru olur.
Cevap: B
hh p q ~p ~q (~pq) (~p~q) (~p~q) v (~p~q)

D D Y Y Y D D
D Y Y D D D D
Y D D Y D Y D
Y Y D D Y D D
rnek11:
Aadaki nermelerden hangisi tutarszdr?
A) Bir nerme hem doru hem de doru deildir.

B) Bir nerme ya doru ya da yanltr.
hh Bir nermenin tutarllnda son stuna yukardan aa ba- C) Bir nerme doru ise yanl olamaz.
klr. Bir yorumlamada bile doru yorum varsa, bu nermenin
D) Bir nerme ya doru ya da dorudur.
tutarl olduuna hkmedilir.
E) Bir nermenin yanl olduu doru deildir.
Bir nerme ayn anda hem doru hem yanl olamaz.
Cevap: A

2. Birden Fazla nermenin Bir Arada Tutar- 3. Tek Bir nermenin Geerlilii
ll hh Bir nerme btn yorumlamalarnda doru deerini alyorsa
hh Birden fazla nermenin birlikte tutarl olabilmesi iin nerme- geerli, bir tek yanllayc yorumlamas olan nerme geer-
lerin sonu satrlarnn en az birinde nermelerin "D" deeri sizdir. Bir nermenin geerli olup olmadna stun hlinde
almas gerekir. baklr.
p q
D D
BLG NOTU
D Y
Birden fazla nermenin tutarll de- D Y
netlenirken satr halinde baklr. D Y
Geerli Geersiz
hh
p q r s
D Y D Y
D D Y D BLG NOTU
Y D Y Y hh Her geerli nerme ayn zamanda tutarldr. Fakat her

Y Y D Y tutarl nerme geerli deildir.
2. satrda birlikte doru de- Hibir satrda birlikte doru hh Deillemesi tutarsz olan nermenin kendisi geerlidir.
erini aldklarndan bu iki deerini almadklarndan
hh Her tutarsz nerme ayn zamanda geersizdir.
nerme birbiriyle tutarldr. bu iki nerme birbiriyle tu-
tarszdr.
hh (p~q) (~pvq) nermesinin geerli olup olmadn doru-

luk tablosuyla denetleyelim.
hh (~pq), (pv~q), (~p~q) nermelerinin tutarl olup olmad-
n doruluk tablosuyla denetleyelim.
hh p q ~p ~q (~pq) (pv~q) (~p~q) p q ~p ~q (p~q) (~pvq) (p~q) (~pvq)
D D Y Y D D Y D D Y Y Y D Y
D Y Y D D D Y D Y Y D D Y Y
Y D D Y D Y Y Y D D Y Y D Y
Y Y D D Y D D Y Y D D Y D Y
hh Yanllayc yorumlamas olduundan bu nerme geersizdir.
hh Satr hlinde hepsini ayn anda doru klan bir yorumlama

olmadndan, bu nerme birbiriyle tutarszdr.

rnek12: rnek14:
(p q) v (q r) nermesi iin; I II III IV

p q r pq (p q) r qr p (q r)
I. tutarl,
DDD D D D D
II. tutarsz,
DDY D Y Y Y
III. geerli, DYD Y D D D
IV. geersiz DYY Y D D D
YDD Y D D D
durumlarndan hangileri sylenebilir?
YDY Y D Y D
A) Yalnz II B) Yalnz IV C) I ve III YYD Y D D D
D) I ve IV E) II ve IV YYY Y D D D
nerme denetlendiinde tm yorumlamalarn doru olduu grlr. Bu ne- Verilen bu doruluk tablosuna gre, aadaki yarg-
denle nerme hem tutarl hem de geerlidir.
lardan hangisi yanltr?
Cevap: C
A) I. nerme tutarldr.
B) II. nerme tutarldr.
C) II. ve IV. nerme edeerdir.
D) III nerme geersizdir.
E) IV. nerme geerlidir.
Bir nermenin geerli olmas iin tm yorumlamalarnn doru olmas gerekir.
Cevap: E
rnek15:
p q r s t
rnek13: D D Y D Y
I. Tutarl nerme ayn zamanda geerli nermedir. D Y Y Y D
D Y Y D Y
II. Geerli nerme ayn zamanda tutarl nermedir.
D Y Y Y D
III. Geersiz nerme ayn zamanda tutarsz nermedir.
Verilen nermeler iin aadakilerden hangisi syle-
IV. Tutarsz nerme ayn zamanda geersiz nermedir. nemez?
Yukardaki ifadelerden hangileri dorudur?
A) p nermesi hem tutarl hem de geerlidir.
A) I ve II B) I ve III C) I ve IV B) q nermesi tutarldr fakat geerli deildir.
D) II ve III E) II ve IV C) r nermesi hem tutarsz hem de geersizdir.
Her geerli nerme ayn zamanda tutarldr. Her tutarsz nerme de geersiz- D) s nermesi geersiz ve tutarldr.
dir.
E) t nermesi tutarsz ve geersizdir.
Cevap: E
t nermesi geersizdir fakat tutarldr.
Cevap: E

rnek16: 4. nermelerin Edeerlilii

hh Tm yorumlamalarda ayn doruluk deerini alan nermeler
I II III IV V edeerdir. Edeerlik "" sembol ile gsterilir.
D Y D D Y
D D D D Y
D Y D D D hh
p q r s
Y Y Y D Y
D D D D
Yukardaki doruluk izelgesine gre, numaralar-
Y Y D Y
la gsterilen nermelerle ilgili aadaki yarglardan
Y Y Y Y
hangisi yanltr?
D D D D
A) I ve III e deerdir. p ile q nermeleri edeer- kinci stunda farkl deer-
B) II. tutarszdr. dir. ler ald iin r ile s ner-
C) III ile IV birbiriyle tutarldr. meleri edeer deildir.
D) IV. geerlidir.
E) V. geersizdir.
II. yorumda doru olduu iin tutarldr.

Cevap: B
BLG NOTU
hh ki tutarsz nerme her zaman edeerdir.
hh ki geerli nerme her zaman edeerdir.
rnek17:
I. II. III. IV.
D D D D
Y D Y D hh (~p~q) ile (pv~q) nermelerinin edeer olup olmadn
D D D Y doruluk tablosuyla denetleyelim.
Y Y Y Y
Yukarda verilen doruluk izelgesine gre numara- hh

landrlm nerme denetlemelerinden karlacak so- p q ~p ~q (~p~q) (pv~q)
nu deildir? D D Y Y D D
D Y Y D D D
A) I. nerme tutarl ve geersiz bir nermedir.
Y D D Y Y Y
B) II. nerme geerli ve tutarl bir nermedir. Y Y D D D D
C) IV. nerme tutarsz ve geerli bir nermedir.
D) I ve III. nermeler edeer nermelerdir.
E) Tm nermeler birbirleri ile tutarldr.
hh Her yorumlamada ayn doruluk deerini aldklarndan bu iki
IV. nerme tutarl ve geersizdir. nerme edeerdir.
Cevap: C
Sorusu
retmen
ki tutarsz ve iki geerli nermenin her zaman edeer ol-

masnn nedeni nedir?
Tutarsz nermenin tm yorumlamalarnn yanl, geerli nermele-

rin tm yorumlamalarnn doru olmas

rnek18: rnek20:
I. (p q), (q p) (p q) (p v r)
II. (p q), (q p) nermesinin e deeri olan nerme aadakilerden

hangisidir?
III. (p q), (q p)
A) ~(p q) v (p v r)
Yukardaki nerme iftlerinden hangileri edeerdir?
B) (p q) v (p v r)
C) (p q) (p v r)
D) I ve II E) I ve III
D) ~(p q) (p v r)
Koul ekleminde n bileen ve art bileenin ald deerlere gre sonu dei-
mektedir. E) (p q) ~(p v r)
Cevap: D
Koul ekleminde birinci bileen deillenir, eklem tikel evetleme olur. kinci bi-
leen aynen kalr.
Cevap: A
rnek19: rnek21:
I. (p q), (q p)
I II III IV
II. ~(~p ~q), (~p q)
p q pq pq ~p ~p v q
III. (p q), (~q ~p)
DD D D Y D
DY Y Y Y Y Yukardaki nerme iftlerinden hangileri edeerdir?
YD Y D D D A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
YY Y D D D D) I ve II E) I ve III
Yukardaki doruluk izelgesi tablosuna gre, I, II, III,
II. seenekteki ~(~p ~q), (~p q) nermesinin edeeri (~p q) nermesidir.
IV numaral nermelerden hangileri edeerdir?
Cevap: E
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
D) II ve III E) III ve IV
ki nermenin edeer olmas iin tm yorumlamalarda ayn doruluk dee-

rini almalar gerekir.
Cevap: C

rnek22: hh pq, ~pq ... ~pv~q karmnn geerliliini doruluk tablo-

suyla denetleyelim. Bu durumda karm aadaki hle gelir.
Aadakilerden hangisi "Derslerine almazsan snf-
hh [(pq) (~pq)] (~pv~q)
n geemezsin." nermesiyle e deerdir?
p q ~p ~q (pq) (~pq) (pq) (~pq)
A) Derslerine alrsn veya snfn geemezsin.
D D Y Y D Y Y
B) Derslerine almazsn veya snfn geemezsin. D Y Y D Y Y Y
C) Derslerine almazsn ve snfn geemezsin. Y D D Y D D D
D) Derslerine alrsn ve snfn geersin. Y Y D D D Y Y
E) Derslerine alrsan snfn geersin.
(~pv~q) [(pq) (~p~q) (~pv~q)
nermeyi sembolletirdiimizde ~p ~q biimine dnr. Bu nermenin e-
deeri de p v ~q nermesidir. Y D
Cevap: A D D
D D
rnek23: D D
(p q) (q v r) hh Yanllayc yorumlamas olmadndan bu karm geerlidir.
nermesinin e deeri olan nerme aadakilerden hh kinci Yol: karmn sonu nermesi deillenir. ncllerle
hangisidir? deillenmi sonu nermesine satr olarak baklr. "D" lerden
oluan bir satr varsa karm geerlidir. Byle bir yorumlama
A) (p q) (q v r) yoksa karm geersizdir.
B) (q v r) (p q) hh pq, ~q...~p karmnn geerliliini doruluk tablosuyla de-

netleyelim. Sonucun deilini aldmzda bu karm pq,
C) (p q) (q v r) ~q...p biimine dnr.
D) [(p q) (q v r)] v [(p q) (q v r)] hh p q ~q pq
E) [(p q) (q v r)] [(p q) (q v r)] D D Y D
p q nermesine x, D Y D Y
q v r nermesine y dersek; Y D Y D
x y nermesini elde ederiz.
Y Y D D
De Morgan kuralna gre de edeeri (x y) v (x y)'dir.
Cevap: D hh Hepsini ayn anda doru klan bir yorumlama olmadndan
bu karm geersizdir.
5. karmlarn Geerlilii
rnek24:
hh Bir karmn geerli olmas iin ncllerin ve sonucun doru
olmas gerekir. nclleri doruyken sonucu yanl olan ner- Bir sembolik karm aadaki yorumlarn hangisini
me geersizdir. aldnda geersizdir?
hh karmlarn geerli olup olmad doruluk tablosunda iki A) ncllerin tm doru, ayn zamanda sonu doru.
yolla denetlenebilir. B) ncllerin tm doru, ayn zamanda sonu yanl.
hh 1. Yol: ncllerin arasna () eklemi konulur. ncllerle so- C) ncllerin bazlar doru, ayn zamanda sonu yanl.
nu nermesi arasna da () eklemi konulur. Bu nerme D) ncllerin bazlar doru, ayn zamanda sonu doru.
doruluk tablosu ile denetlendiinde tm yorumlamalar do-
E) ncllerin bazlar yanl, ayn zamanda sonu doru.
ru ise karm geerlidir. Bir yorumlamas bile yanlsa ka-
rm geersizdir. nclleri doru, sonucu yanl olan karm geersizdir. Cevap: B

SEMBOLK (MODERN) MANTIK Konu Testi - 1
1. Aadaki nermelerin hangisinde tmel evetleme () 4. Serap doktorasn tamamlayamazsa retim yesi olama-
eklemi kullanlmamtr? yacak. (~p~q)
A) Suna kararl ve cesaretlidir. Bu nermenin edeeri aadakilerden hangisidir?
B) Suna hem kararl hem de cesaretlidir. A) Serap ne doktorasn tamamlayabildi ne de retim

C) Suna kararl olmasnn yan sra cesaretlidir. yesi olabildi. (~p~q)
D) Suna kararl ya da cesaretlidir. B) Serap doktorasn tamamlarsa retim yesi olacak.
E) Suna kararl olduu kadar cesaretlidir. (pq)
C) Serap doktorasn tamamlar veya retim yesi ola-
maz. (pv~q)
D) Serap retim yesi olamazsa doktorasn tamamla-
yamaz. (~q~p)
E) Serap doktorasn tamamlayamaz veya retim yesi
olur. (~pvq)
5.
2. I. Geersiz her nerme ayn zamanda tutarszdr. I. II. III. IV.
II. Deillemesi tutarsz olan nerme geerlidir. p q ~p ~q ~p~q pv~q pvq ~(pvq)
III. ki geersiz nerme her zaman edeerdir. D D Y Y Y Y D Y
Yukarda verilenlerden hangileri yanltr? D Y Y D Y D D Y
Y D D Y Y Y D Y
A) Yalnz I
Y Y D D D D Y D
B) Yalnz II
Yukardaki doruluk tablosundaki nermelerden I. ve IV. e
C) I ve II
deerdir.
D) I ve III
Buna gre aadakilerden hangisi iki nermenin e
E) II ve III deer olmas iin gerekli bir kouldur?
A) Bileik nerme olmalar

B) Tm yorumlamalarda ayn doruluk deerini almalar
C) Ayr ayr tutarl olmalar
D) Bir yorumlamada ayn doruluk deerini almalar
E) Birlikte tutarl olmalar
6. lke demokratikleecek (p)

zgrlkler artacak (q)
3. Aadakilerden hangisi ~(pq) ve (p~q) nermeleri-
Buna gre aadakilerden hangisi (~q~p) biiminde
nin edeer olduunu gsterir?
sembolletirilebilir?
A) ~(pq) (p~q) nermesinin geerli olmas A) lke demokratikleirse zgrlkler artacak.
B) ~(pq) (p~q) nermesinin tutarsz olmas B) zgrlkler artarsa lke demokratikleecek.
C) ~(pq) v (p~q) nermesinin geerli olmas C) zgrlkler artmazsa lke demokratikleecek.
D) ~[~(pq) (p~q)] nermesinin tutarl olmas D) lke demokratiklemezse zgrlkler artmayacak.
E) ~(pq) v (p~q) nermesinin tutarl olmas E) zgrlkler artmazsa lke demokratiklemeyecek.

7. I. ki tutarsz nerme edeerdir. 10. "Bir nerme tutarldr veya tutarszdr." (pv~p) nerme-
II. ki tutarl nerme edeerdir. si iin aadakilerden hangisi sylenebilir?
III. ki geerli nerme edeerdir. A) Sonu bazen doru bazen yanl deerini alr.
Yukarda verilen yarglardan hangileri dorudur? B) Birinci ve ikinci bileenin doruluk deerleri ayndr.
A) Yalnz I C) Sonucu her zaman yanl olur.
B) Yalnz II D) Ana eklemi tmel evetleme eklemidir.
C) I ve II E) Sonucu her zaman dorudur.
D) I ve III
E) II ve III
8. (pq) v (qr)
nermesi iin aadakilerden hangisi dorudur?
11. Herhangi bir nerme eklemi alan nermeler bileik, bir
A) p doru ayn zamanda q doru olduunda nerme nerme eklemi almayan nermeler basittir.
doru olur.
Buna gre aadaki nermelerden hangisi bileik de-
B) p doru, q yanl, r doru olduunda nerme doru ildir?
olur.
A) ~pq
C) p yanl, q yanl, r yanl olduunda nerme yanl
olur. B) p
D) p yanl, q doru, r doru olduunda nerme yanl C) pq
olur. D) ~p
E) p doru, q doru, r doru olduunda nerme yanl E) pq
olur.
9. Turizm gelirleri artmazsa ne turizm canlanr ne de enflas-

yon der.
Bu nermenin sembolik ifadesi aadakilerden hangi- 12. Bir tutarsz nerme deillendiinde aadakilerden
sidir? hangisi doru olur?
A) (~p~q) ~r A) nermenin edeeri elde edilir.

B) ~p (~q~r) B) nerme tutarsz olur.
C) (~p~q) ~r C) nerme geerli olur.
D) (~p~q) r D) nerme geersiz olur.
E) p (~q~r) E) nerme doru ve yanllardan oluur.
12. C 11. B 10. E 9. B 8. A 7. D 6. E 5. B 4. C 3. A 2. D 1. D Cevaplar

1. ~[(pq) (~pq)] [(pvq) (pq)] 4. Tm yorumlamalarda ayn doruluk deerini alan nerme-
Bu nermenin ana eklemi aadakilerden hangisidir? ler e deerdir.
Buna gre aadaki nermelerden hangisi e deer-
A) ~
dir?
B)
A) ~p~q ile ~(pq)
C) v
B) pq ile p~q
D)
C) ~pq ile ~pv~q
E)
D) ~(pvq) ile ~p~q
E) ~(p~q) ile ~p~q
2. nclleri doru iken sonucu yanl olan bir karm geer-

sizdir.
Buna gre aadaki karmlardan hangisi geersiz-
dir?
A) LYS, YGS'den daha zordur. O hlde YGS, LYS'den

daha kolaydr.
B) Trabzon Karadeniz blgesindedir. O hlde Trabzon 5. Aadaki nermelerden hangisinde koul eklemi ()
deniz kenarndadr. kullanlmtr?
C) a = b, b = c, o hlde a = c'dir. A) Tarm retimi artmad.
D) genin kenar vardr. O hlde drtgenlerin drt ke- B) Tarm retimi artarsa ihracat fazlalar.
nar vardr.
C) Tarm retimi ve ihracat fazlalar.
E) 6>4, 5>4, o hlde 5>6'dr.
D) Ancak ve ancak tarm retimi artarsa ihracat fazlalar.
E) Tarm retimi artar ya da ihracat fazlalamaz.
3.
p q ~p ~pvq pq (~pvq) (pq)
D D Y D D ?
D Y Y Y Y ?
Y D D D Y ?
Y Y D D D ?
Yukardaki izelgede "?" ile belirtilen yerlere aada- 6. Ali iyerinden ikramiye alrsa tatile gidecek. (pr)
kilerden hangisi getirilmelidir? Ali arkadalarndan bor alrsa tatile gidecek. (qr)
A) B) D C) D Ali ne iyerinden ikramiye alabildi ne de arkadalarndan

D
bor alabildi. (~p~q)
Y D Y
Bu ncllerin zorunlu sonucu aadakilerden hangi-
Y Y D
sidir?
D D D
A) Ali tatile gidecek. (r)
D) Y E) Y
B) Ali yerinden ikramiye alacak. (p)
D D C) Ali tatile gidemeyecek. (~r)
Y Y
D) Ali arkadalarndan bor alamayacak. (~q)
Y D
E) Ali hem tatile gidecek hem de tatile gidemeyecek. (r~r)

7. pq, ? ... pr 10. I. ncl: Seimler yaplrsa hkmet kurulacak. (D)

Bu karmn nermeler mantnda geerli olabilmesi II. ncl: Seimler yapld. (D)
iin "?" ile belirtilen yere aadakilerden hangisi geti- Sonu: O hlde hkmet kurulacak. (D)
rilmelidir? Burada verilen karm geerlidir.
A) qvr Buna gre aadakilerden hangisinin bir karm ge-
B) pv~r erli kld sylenebilir?
C) qr A) ncller yanlken sonucun doru olmas

D) ~qr B) ncllerin bileik nerme olmas
E) qr C) ncller doruyken sonucun yanl olmas
D) ncller yanlken sonucun yanl olmas
E) ncller doruyken sonucun yanl olmamas
8. Elimdeki parayla otomobil veya ev alacam. (pvq)

11. Aadaki nermelerden hangisinde tmel evetleme
Burada verilen nermenin edeeri aadakilerden eklemi () ana eklemdir?
hangisidir?
A) ~[(pq) (~p~q)]
A) Elimdeki parayla otomobil almazsam ev alacam.
B) (pq) v (~p~q)
(~pq)
C) (pq) r
B) Elimdeki parayla otomobil veya ev alacam doru de-
D) (~pq) (pvq)
ildir. ~(pvq)
E) ~(pq)
C) Elimdeki parayla otomobil almazsam ev de almayaca-
m. (~p~q)
D) Elimdeki parayla ne otomobil ne de ev alacam. (~p~q)
E) Elimdeki parayla otomobil alrsam ev de alacam.
(pq) 12. Karlkl koul eklemine sahip olan bir nermede, bileen-
ler ayn doruluk deerlerini aldklarnda sonu doru, bi-
leenler farkl deerler aldklarnda sonu yanl olur.
p q ~p ~q ~p ~q
D D Y Y ?
9.
D Y Y D ?
I. II.
Y D D Y ?
D D
Y Y D D ?
D D
Buna gre ~p~q nermesinin doruluk izelgesinde
D D
soru iaretlerinin olduu blme aadakilerden han-
D Y
gisi getirilmelidir?
Yukardaki I. nerme hem tutarl hem de geerli olduu
A) Y B) D C) D
hlde, ikinci nerme tutarldr fakat geersizdir.
Y Y Y
Buna gre bir nermenin geerlilii aadakilerden
hangisine baldr? Y Y Y
D D Y
A) Btn yorumlamalarnn yanl olmasna
B) En az bir yorumlamasnn doru olmasna D) D E) D
C) En az bir yanllayc yorumlamann bulunmasna D Y

D) Yanllayc yorumlamasnn bulunmamasna D D
E) Deillemesinin tutarl olmasna Y D
12. B 11. C 10. E 9. D 8. A 7. C 6. C 5. B 4. D 3. B 2. E 1. D Cevaplar

LYS // MANTIK FY NO

nermeler Mant - II / Niceleme Mant 19
hhF. ZMLEYC ZELGE VE 1. Tmel Evetleme nermesinin zmleyici
KURALLARI izelge Kural
hh nermenin veya karmn bileen says ve eklem sembol- hh Tmel evetleme nermesi (pq) balang nermesi olarak
leri arttka doruluk tablosuyla denetleme zorlar ve uy- yazlr. nermenin sol tarafna adm says olan (1) says,
gulamada uzun bir yol olarak kendini gsterir. Mantkta bu sa tarafna () harfi yazlr. Her iki bileen alt alta yazlr.
uygulamadaki zorluu ortadan kaldrmak iin zmleyici Adm saysnn ayns nermenin zmnde sa tarafa ya-
izelge ad verilen daha kolay bir denetleme yntemi geli- zlr. Buna da kaynak numaras denir.
tirilmitir.

Adm numaras 1. pq () nerme
hh zmleyici izelge ile denetleme ilemi bir veya birden faz- p
la nermenin dorulayc ve yanllayc yorumlarn bir izel- 1 Kaynak numaras
p
ge zerinde gstermeye yarar. engel (alt alta yazma)
hh Bileik nermelerin zmlenmesi iin tretilmi zmleme
(De Morgan) kurallar bilinmelidir.
NERME EDEER
pq qp
pq qp
~(pq) ~pv~q
~(pvq) ~p~q
2. Tikel Evetleme Kural
pq ~pvq
~(pq) p~q hh Tikel evetleme nermesi (pvq) balang numaras olarak
pq [(pq) v (~p~p)] yazlr. nermenin sol tarafna adm says olan (1) says,
~(pq) [(p~q) v (~pq)] sa tarafna () harfi yazlr. nermenin altna atal aarak
birinci bileen ataln sol tarafna, ikinci bileen ataln sa
hh zmleyici izelge kurallarnda nermenin bileenleri ya alt
tarafna yazlr. Adm saysnn ayns nermenin zmnde
alta ya da ayrk yazlr. Alt alta yazma "engele gitme" diye
ataln ortasna yazlr. Buna da kaynak numaras denir.
adlandrlrken ayrk yazlma da "atal ama" olarak adlan-
drlr.
Adm numaras 1. pvq () nerme
(1) Kaynak numaras
pq pvq
p p p
p p p
hh Bileik nermelerin tretilmi zmleme kurallarna gre
Alt alta yazma (engele gitme) Ayrk yazlma (atal ama)
almlar u ekildedir.

1. pq () 1. ~(pq) ()
p (1)
rnek1:
1
p
~p ~p I. p~q
II. pq
1. pvq () 1. ~(pvq) III. ~(pvq)

(1) ~p
1
~p IV. ~(pq)
p p
V. pq
Yukardaki nermelerden hangilerinin zmleyici i-

1. pq () 1. ~(pq) () zelge ile tutarllnn denetlenmesinde "ait alta yazma"
p
1 kural uygulanr?
~p
~p p A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) III ve IV E) IV ve V
1. pq () 1. ~(pq) ()
Tmel evetleme nermelerinde alt alta yazma kural uygulanr. C seeneinde-
(1) (1) ki nerme de tmel evetleme nermesine dnmektedir.
p ~p p ~p Cevap: C
p ~p ~p p
hh Ayn zmleme kural ile zmlenecek nerme varsa -
zmlemeye en stteki nermeden balanr.
hh atal ama kuralndan sonra ilem devam ediyorsa ataln

sol tarafndaki nermeden devam edilir.
hh Alt alta yazlan nermeler dizisine yol denir. atal ama kural
uygulandnda iki farkl yol kar.
hh Her zmlemeden sonra yol zerinde birbiriyle elien

nerme olup olmadna baklr. eliki, ayn yol zerinde bir
hhG. ZMLEYC ZELGEDE LEM nermenin hem kendisinin hem de deilinin bulunmas du-
SIRASI rumudur.
hh zmlenecek nerme, balang nermesi olarak yazlr. hh Ayn yol zerinde eliik bir nerme varsa o yol kapatlr ve
nermenin sol tarafna adm says olan (1) says, sa tara- "x" iareti konur. Kapatlrken yol zerinde zmlenmeyen
fna () harfi yazlr. nerme olsa bile artk ilem yaplmaz. Ak olan yollardan i-
leme devam edilir.
hh zmlenecek nermenin ana eklemi ve ana bileenleri be-
lirlenir. 1. ~(pq) (~pvq) ()
2. ~(pq)
hh zmleme kurallar uygulanmaya balandnda nce alt 1
3. ~pvq
alta yazma kural, sonra atal ama kural uygulanr. p
~p 2
(3)
~p p
x x

hh (~pvq) ~(pq) nermesinin tutarlln denetleyelim.

rnek2:

1. ? 1. (~pvq) ~(pq) ()
3. pvq 3. (~pv~q)
1 1
2. ~(qvr) 2. ~(pq)
~q p
2 ~p 2
~r
3 (2)
q p ~p p
x x x
Bu ilem gz nnde bulundurulduunda zmlenen

Tm yollar kapal olduundan nerme tutarszdr.
1. nerme;
I. (pvq) ~(qvr)
II. ~[(pvq) (qvr)]
III. (pvq) (qvr) rnek3:

nermelerinden hangileri olabilir?
1. ?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III 2. (pq)
1.
D) I ve II E) II ve III ~~p
p
III. seenekteki nerme olsayd, alt alta yazma kural deil, atal ama kural 2.
q
uygulanrd.
Yukarda zmleyici izelge yoluyla tutarll denet-
Cevap: D
lenen 1 numaral nerme aadakilerden hangisidir?
A) ~(pq) p
1. Tek Bir nermenin Tutarllnn Denetle- B) pq
nmesi C) ~[(pq) ~p]
D) ~(pq) p
hh Bir nermenin tutarlln zmleyici izelgede denetlemek
iin verilen nerme, birinci satra yazlr. Sonra tm bileik E) p~q
nermeler bileenleri olan basit nermelere ayrlncaya ka- Koul ekleminin deillemesi alnrken, birinci bileen ayn kalr, ikinci bileen
dar zmleyici izelge kurallar uygulanr. Sonuta bir yol deillenir.
bile aksa nermenin tutarl, tm yollar kapalysa nermenin Cevap: C
tutarsz olduuna hkmedilir.
2. Birden Fazla nermenin Tutarll
hh (pv~q) (~p~q) nermesinin tutarlln denetleyelim.
hh Birden fazla nermenin birbiriyle tutarl olmas, nermeleri

1. (pv~q) (~p~q) () birlikte doru klan ortak dorulayc yorumun bulunmasyla
(1) mmkndr. nermeler alt alta yazlr ve zmlenir. Bir yol
bile aksa nermeler birbiriyle tutarldr. Tm yollar kapal ise
2. ~(pv~q) 3. (~p~q)
nermeler birbiriyle tutarszdr.
~p ~p
p 2 ~p 3 hh (pqr), (pr), (~pv~qv~r) nermelerinin birbiriyle tutarl
olup olmadklarn denetleyelim.
Yol ak olduundan bu nerme tutarldr.

hh [(pvq) (~p q)] (~pvq) nermesinin geerli olup olmad-

1. (pqr) ()
n denetleyelim.
2. (pr) ()
3. (~pv~qv~r) ()
p 1. ~[(pvq) (~pq)] (~pvq)] (~)
p 1 (1)
r
(2) 2. ~[(pvq) (~pq)] 3. (~pvq)
~p r 4. (pvq) (3)
2
5. ~(~pq) ~p p
(3) (3)
~p ~p ~r ~p ~p ~r
x x x x x x
p p
Tm yollar kapal olduundan bu nermeler birbiriyle tutarszdr.
p ~p p ~p
x
Deillemesi tutarl olduundan bu nerme geersizdir.
hh (pq), (pvq), (pq) nermelerinin birbiriyle tutarl olup olma-

dn denetleyelim.

2. (pq) ()
3. (pvq) ()
1. (pq) ()
p
p 1
(2)
hh (pqr) v (~pv~qv~r) nermesinin geerli olup olmadn de-
~p p netleyelim.
(3) (3)

p p p p 1. [(pqr) v (~pv~qv~r)] (~)
x x
3. ~(pqr)
ki yol ak olduundan bu nermeler birbiriyle tutarldr. 1
2. (~pv~qv~r)
p
p 2
r
(3)
~p ~p ~r
x x x
3. Bir nermenin Geerlilii
Deillemesi tutarsz olduundan bu nerme geerlidir.
hh Geerlilik, tutarllk araclyla denetlenir. nermenin tamam
deillenir. zmleme ilemleri yaplr. Tm yollar kapalysa
(tutarszsa) nerme geerlidir. Bir yol bile aksa (tutarlysa)
nerme geersizdir.
Sorusu
retmen
Bir nermenin geerlilii denetlenirken neden nermenin

tamam deillenir?
Geerlilik, tutarllk araclyla denetlendii iin

hh ~(~pq) ile (p~q) nermelerinin edeer olup olmadn

rnek4:
denetleyelim.
[(p q) (q v r)] v ~(p q r)

1. ~[~(~pq) (p~q)] (~)
nermesinin zmleyici izelgeyle geerliliinin de-
(1)
netlenmesine ilikin zmleme sona erdiinde aa-
daki ifadelerden hangisi yanltr? 5. ~(~pq) 3. (~pq)
2. ~(p~q) 4. ~(p~q)
A) nermenin deili alnp denetleme yaplmtr. p ~p
2 3
B) Alt alta yazma kural uygulanmtr. p p
p
C) nerme geerlidir. (5) p
4
D) atal ama kural uygulanmtr. p ~p x
x
E) zmleme sonunda tm yollar kapanmtr.
~[(p q) (q v r)] v ~(p q r)]~ Bir yol ak olduundan bu iki nerme edeer deildir.
3. ~[(p q) (q v r)]
1
2. pqr
p
q 2
r
p
q 3
~q
~r 5. karmlarn Geerlilii
x
hh Bir karm denetlenirken, ncllerin kendisi ve sonucun de-
Cevap: D
illemesi alt alta yazlr. zmleme yaplr. Sonuta tm yol-
4. nermelerin Edeerlilii lar kapalysa (tutarszsa) karmn geerli olduuna, bir yol
aksa (tutarlysa) karmn geersiz olduuna hkmedilir.
hh ki nermenin edeerlilii denetlenirken, iki nermenin ara-
sna karlkl koul eklemi () konulur ve nermenin tamam hh pr, qr, ~p~q ... ~r karmnn geerli olup olmadn
deillenir. zmlemeler kurallara uygun biimde yaplr. So- denetleyelim.
nu tutarszsa nermelerin edeer olduu, sonu tutarlysa
nermelerin edeer olmad hkmne varlr. 2. pq (n)
hh (~p~q) ile (pv~q) nermelerinin edeer olup olmadn 3. qr (n)
denetleyelim. 1. ~p~q (n)
1. ~[(~p~q) (pv~q)] (~) r (~Sn)
(1) ~p 1
~p
4. (~p~q) 3. ~(~p~q)
(2)
2. ~(pv~q) 5. (pv~q)
~p ~p ~p p
2 3
p p
(3) (3)
(4) (5)
~p r ~p r
p ~p p ~p x x
x x x x
Tm yollar kapal olduundan bu iki nerme birbiriyle edeerdir. ki yol ak olduundan karm geersizdir.

hh pq, qr, rs ... ps karmnn geerli olup olmadn

denetleyelim. rnek6:
2. pq (n) p v q, ? p

3. qr (n) Bu karmn nermeler mantnda geerli olabilmesi
4. rs (n) iin "?" ile belirtilen yere aadakilerden hangisi geti-
1. (ps) (~Sn) rilmelidir?
p
1
~s A) p q B) p ~q C) ~p q
(2) D) ~q E) q
~p p p v q, ~q p olursa
(3) (3) 3. p v q (n)
1. ~q (n)
~p r ~p r
2. ~p (~Sn)
(4) (4) (4) (4) 3
~r s ~r s ~r s ~r s
x x x x x x x x p q
x x
Tm yollar kapal olduundan karm geerlidir.
Cevap: D
rnek5:
p q, q r, p q r rnek7:
karm, aadaki denetlemeye gre, geerli olabilen bir
karmdr.
1. p q (n)
1. p q ncl
2. q r ncl 2. p q (n)
3. ~(p q r) (~sonu) p (Sn)
p p
1 (1)
q q
q (2)
2
r
p q
3 x x
~p ~q ~r Verilen zmleme ilemiyle ilgili olarak aadaki ifa-
x x x delerden hangisi yanltr?
Bu karmn geerli olmasnn dayana aadakiler-
den hangisidir? A) karm geerlidir.
A) ncllerin ve sonucun deilinin ayn anda doru deeri B) Tm yollar kapaldr.
almamas C) nermenin zmlenmesinde hem atal ama hem de
B) ncller doru deeri aldnda sonucun yanl deeri alt alta yazma kural uygulanmtr.
almas
D) ncller ve sonucun deillenmesi alt alta yazlmtr.
C) ncllerin ve sonucun ayn anda yanl deeri almas
E) ncllerin ve deillenen sonucun bir dorulayc yoru-
D) ncllerin bazlarnn ve sonucun ayn anda doru de- mu vardr.
eri almas
Yaplan ilem sonucunda tm yollar kapldr. ncllerin ve deillenen sonucun
E) zmleme sonucunda yol bulunmas
bir doru yorumu olduu doru deildir.
karm denetlenirken, sonucun deili alnr ve ncllerle birlikte alr. Sonuta Cevap: E
tm yollar kapalysa, karm geerlidir.
Cevap: A

rnek8: hhH. NCELEME MANTII

p q, p q p v q
1. nermeler Mant ile Niceleme Mant-
karmnn geerliliini denetleyen zmleyici izelge nn Fark
hh nermeler mant, nermeleri ve kyas nitelik ynnde ele
A) 1. p q n B) 1. pq n ald iin nermelerin niceliini gstermede yetersizdir. r-
pq n 2. ~(pq) ~n nein, "Btn insanlar iki ayakldr." nermesi de, "Baz insan-
2. ~(p q) ~Sn pq Sn lar iki ayakldr." nermesi de p, q, r gibi sembollerle gsterilir.
p p Bu nedenle nermenin tmel ya da tikel olduu anlalamaz.
1. 1.
q q
hh Niceleme mant, nermeler mantnn bu tr eksikliklerini
~p p
2. 2. ortadan kaldrarak nermelerin ve karmlarn daha ayrntl
~q ~q
x x sembolletirilmesini salar.
hh Niceleme mantnn nermeleri olan basit nermeler, zne

C) 1. pq n D) ~(p q) ~n
- yklem ilikisine dayandklar iin, niceleme mantna yk-
2. ~(pq) ~n 1. ~(pq) ~n
lemler mant da denir.
~(p q) ~Sn 2. ~(p q) ~Sn
p p
1. 1.
q ~q
p ~p
2. 2.
~q ~q
x x
E) 2. ~(p q) ~n
1. ~(pq) ~n rnek9:
3. pq Sn
p "Baz hayvanlar memelidir." nermesinin sembolik karl
1. nermeler mantnda p, yklemler mantnda Ex (Hx Mx)
~q
biimindedir.
2.
Buna gre aadakilerde hangisi nermeler mantna
~p ~q
ait bir zellik deil, yklemler mantna ait bir zellik-
x 3.
tir?
p q
x A) karmlarn geerli olup olmadklarn denetleyebilme
ncllerle, sonucun deillemesi alr. Tm yollar kapal ise karm geerlidir. B) Basit nermelerin i yaplarn sembolletirebilme
Cevap: A C) nerme eklemi kullanma
D) Birleik nermeleri sembolletirebilme
E) nermeleri e deer olup olmadklarn saptayabilme
Yklemler mantnda nermelerin nicelikleri belirtilebilir.

Cevap: B

2. Niceleme Mantnda Sembolletirme rnek10:

hh nermelerin znesi a, b, c... gibi sembollerle ifade edilir. Bun- A
~[( xFx Ea) Ex) (Ga Fa)]
lara ad sembolleri denir.
nermesinin ana eklemi aadakilerden hangisidir?
hh nermelerin yklemleri F, G, H... gibi sembollerle ifade edilir.
Bunlara da yklem sembolleri denir. A) B) ~ C)
hh "Ahmet fedkardr." nermesini sembolletirirken; Ahmet D) E)

znesini "a" harfi ile "fedkardr." yklemini de "F" harfi ile ~ eklemi nermenin tamamn etkilediinden ana eklemdir.
gsterdiimizde "a, F" dir gibi bir ifade ortaya kar. Niceleme Cevap: B
mantnda bu nerme, nce yklem sembol, daha sonra
ad sembol biiminde yazld iin yukardaki nermenin
son biimi "Fa" olacaktr.
Ankara bykehirdir. (Fa)

hh Niceleme mantnda karmlar da sembolletirilebilir.
Ankara bykehir deildir. (~Fa)
Enflasyon derse ihracat artar. (Fa Gb)
Ahmet alrsa snfn geer. (Fa Ga)
Enflasyon dt. (Fa)
Ahmet almazsa snfn geemez. (~Fa ~Ga)
O hlde iharacat artar. ... Gb
Fa Gb, Fa ... Gb biimine dnr.
hh Niceleme mantnda nermenin yklemi tek bir zneye ait

ise 1'li yklem, 2 zneye ait ise 2'li yklem, 3 zneye ait ise
3'l yklem, n sayda zneye aitse n'li yklem adn alr.
rnek11:
Ali ve Ahmet drsttr. (Fab) ikili yklem. Btn insanlar lmldr.
Esra, Asl, Tlin dosttur. (Fabc) l yklem. Sokrates de bir insandr.
O hlde Sokrates'te lmldr.
Yukarda verilen tmdengelim karmnn niceleme

mantndaki sembolletirilmesi aadakilerden han-
gisidir?
A A
hh nermelerde birden fazla yklem bulunabilir. Bu durumda A) xFx B) xFx C) ExFx
yklem sembol birden fazla olabilir. Fa Fa Ga
Ga Gb Fa
Yamur yaarsa sokaklar slanr. (Fa Gb) A
D) ExFx E) xFx
Metin drst ve alkandr. (Fa Ga) Ga Ga
Fa Fa
Suna gleryzldr veya hogrldr. (Fa Ga) A
xFx, Fa Ga biiminde ifade edilir.
Filler otuldur fakat aslanlar etildir. (Fa Gb)
Cevap: A

hh Niceleme mantnda herhangi bir nerme eklemi (~, , v, , )

rnek12:
nermeler bileiktir. nerme eklemi almayan nermeler ise
Ders alanlar baarl olur. basittir.
Murat alyor. Fa (Basit tekil)
O hlde Murat baarl olur. ~Gb (Bileik tekil)

A
Bu karmn sembolletirilmesi aadakilerden hangi- ~ xFx (Bileik genel)
sinde doru olarak verilmitir? ~ExGx (Bileik genel)
A
A) x (Dx Bx), Da Ba Fa Ga (Bileik tekil)
B) Ex (Dx Bx), Da Ba A
xFx (Basit genel)
A
C) x (Dx Bx), Da Ba
ExFx (Basit genel)
D) Ex (Dx Bx), Da Ba
E) Ex (Dx Bx), Da Ba
A rnek13:
x(Dx Bx) Ders alanlar baarl olur.
Da, Murat alyor. Aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
Ba, Murat baarl olur.
A) "ExFx" bir genel nermedir.
Cevap: A
B) "x bir saydr." ak nermedir.
C) "p q" koullu sembolik nermedir.
A
D) " xFx Fa" nermesi tmel nermedir.
A E) "p" nermesi basit sembolik nermedir.
hh Niceleme mantnda tmel niceleyici, " ", sembolyle gs-
terilir. "Tm, btn, her, hibir, hepsi vb." anlamlarna gelir. nerme Fa olarak zellendikten sonra nerme tekil hle gelmitir.
A Cevap: D
Tm lkeler demokratiktir. ( xDx)
Baz insanlar sarndr. (ExSx)

A
Hibir sv gaz deildir. ( x~Gx) 4. Niceleme Mantnn Temel Kavramlar
Baz insanlarn gzlkl olduu sylenemez. (~ExGx)
hh inde x, y, z gibi hangi deerleri belli olmayan nermelere
A
Hibir hayvann yrtc olmad sylenemez. (~ x~Yx) ak nerme, ak nermelerdeki ad konulmasyla elde edilen
nermeye ise kapal nerme denir.
hh "x, drsttr." nermesi ak nermeye, "Ahmet drsttr."

nermesi kapal nermeye rnektir.
3. Niceleme Mantnda nerme Trleri hh Bir ak nermeyi dorulayan veya yanllayan bir ya da bir-
A den fazla gerek ad vardr. Bu adlarn her biri, ak nermeyi
hh Niceleme mantnda " , E" niceleyicilerini alan nermelere
A kapal bir nerme hline getirir. Ak nermeyi kapal nerme
genel nerme denir. xFx, ExGx nermeleri genel nermeye
hline getirebilen adlarn toplamna evren denir ve "E : { }"
rnektir.
biiminde gsterilir.
A
hh " , E" gibi niceleyici almayan nermelere tekil nerme de-
hh Evrendeki adlarn, ak nermeyi dorulayp dorulamama-
nir. "Fa, Gb, ~Fa, Fa Gb" gibi nermeler tekil nermeye
sna baklmakszn belirli deerlerin yerine konulmasyla elde
rnektir.
edilen nermeler toplamna alm denir.

hh Bir tmel nermenin, verilen bir evrende dorulanabilmesi

iin, evrendeki her bir eleman tarafndan dorulanmas ge- rnek15:
rekir.
Ex (Fx Gx) nermesinin "E: {a, b, c}"
A
hh "Btn saylar ifttir." ( xGx) nermesi E1: {2, 4, 6, 8, 10}
evrenindeki alm aadakilerden hangisidir?
evreninde doru, {2, 4, 6, 8, 9} evreninde yanltr.
A) (Fa Gb) v (Fb Gc) v (Fc Ga)
B) (Fb Ga) v (Fb Gb) v (Fc Ga)
C) (Fc Gc) v (Fc Ga) v (Fc Gb)
hh Bir tikel nermenin, verilen bir evrende dorulanabilmesi iin, D) (Fa Ga) v (Fa Gb) v (Fc Gc)
evrendeki en az bir eleman tarafndan dorulanmas gerekir. E) (Fa Ga) v (Fb Gb) v (Fc Gc)
hh "Baz hayvanlar kanatldr." (ExKx) nermesi Tikel bir nermede ana eklem (v) olmaldr. zellemeleri de ayn harflerle ol-
maldr.
E1: {Kedi, ku, fil, zrafa} evreninde doru,
Cevap: E
E2: {At, kpek, timsah, ylan} evreninde yanltr.
hh Evrende bulunan elemanlarn belirsiz deikenin yerine ko-

nulmas ilemine zelleme, elde edilen nermeye ise zelle-
me nermesi denir.
hh Evrendeki elemanlardan bazlar belirsiz nermeyi dorular-

ken bazlar yanllar. zelleme nermesinin dorulanmas-
rnek16:
na gerekleme denir.
Aadakilerden hangisi Ex (Fx Gx) nermesine
rnek14: E: {a, b, c, d} evreninden yaplan zellemeye bir r-
nektir?
Fx: x ift saydr.
Gx: x tek saydr. A) Fa Gb

B) Fa Gc
E: {2, 3, 4, 6, 8}
C) Fb Gd
olmak zere,
D) Fb Gc
A
I. xFx E) Fd Gd
II. ExFx Tikel bir nerme, evrende zellenirken elemanlara tek tek uygulanr. E seene-
inin dnda bileenlere farkl elemanlar uygulanmtr.
III. ExGx
Cevap: E
sembolik ifadelerinden hangileri "doru" deerini alr?
A
xFx gibi tmel bir nermenin verilen evrende dorulanmas iin, evrendeki
tm nesnelerce gereklenmesi gerekir.
Cevap: E

hh Edeerlikler:
A
rnek17: ~ xFx Ex~Fx
A
Ex (Fx Gx) nermesinin "E: {a, b}" evrenindeki al- ~ExFx x~Fx
m aadakilerden hangisidir? A
~ x~Fx ExFx
A
A) (Fa Ga) v (Fb Gb) ~Ex~Fx xFx
B) (Fa Gb) (Fb Ga)
hh Edeerlikleri gndelik dile uyguladmzda;
C) (Fa Ga) (Fb Gb) A
"Her kuun etinin yeneceini sylenemez." (~ xYx) ner-
D) (Fa Ga) (Fb Gb)
mesinin edeeri, "Baz kularn eti yenmez." (Ex~Yx) olur.
E) (Fb Ga) (Fa Gb)
"Baz gazetecilerin drst olmad sylenemez." (~Ex~Dx)
A
Tikel nerme olduunda (v) eklemi kullanlr. Her bir elemana ayr ayr uygu- nermesinin edeeri "Btn gazeteciler drsttr." ( xDx)
lanr.
nermesidir.
Cevap: A
rnek18:
A
"Her x iin; x sfrdan byktr." [ x(x>0)] ak nermesi
tam saylar evreninde yanl; doal saylar evreninde do- rnek19:
ru deerini alr. A
"Her saynn sonlu olduu doru deildir." (~ xSx)
Buna gre, bir tmel nermenin, verilen bir evrende
nermesi aadakilerden hangisine e deerdir?
doru deerini almas iin aadakilerden hangisi ge-
A
reklidir? A) Her saynn sonsuz olduu doru deildir. (~ x~Sx)
A) Evrene ait tm nesnelerce gereklenmesi B) Baz saylarn sonlu olduu doru deildir. (~ExSx)
A
B) Evrenin alt kmelerinde yanl olmas C) Hibir say sonlu deildir. ( x~Sx)
C) Evrenin kapsamnn dar olmas D) Baz saylar sonsuzdur. (Ex~Sx)
D) Evrenin sonsuz sayda nesnelerden olumas E) Baz saylarn sonsuz olduu doru deildir. (~Ex~Sx)
A
E) Evrende en az bir zellemesinin doru olmas ~ xSx nermesinin edeeri Ex~Sx nermesidir.
Cevap: D
Bir tmel nermenin verilen evrende doru deerini almas iin evrene ait tm
nesnelerce gereklenmesi gerekir.
Cevap: A
5. Niceleme Mantnda Temel Kurallar

hh Niceleme mant niceleyici deilleme ve zelleme kurallar b. zelleme Kurallar
olmak zere ikiye ayrlr. A
hh zmleyici izelgede ilem yaplrken xFx gibi bir tmel
nermenin zellemesini yapmak iin ayn yol zerinde daha
a. Niceleyici Deilleme Kurallar
nce gemi bir ad sembol (a, b, c gibi) varsa x bilinme-
hh Tmel ve tikel nermeleri birbirine dntrmeyi salayan yeni yerine o ad sembol yazlr. Eer daha nce zm
kurallardr. Bu kurallar ile deillenmi tmel ya da tikel ner- yaplan yol zerinde birden fazla ad sembol geiyorsa bu ad
melerin niceleyicilerinin nndeki deil kaldrlr. Niceleyici sembollerinin her biri ile tmel nermenin ayr ayr zellemesi
deilleme kurallar, bu nermelerin edeerliliine dayanr. yaplr.
Sorusu
retmen
"Baz ocuklar yaramazdr." nermesinin deilinin edeeri

nasl sembolletirilir?
A
x~Yx

hh ExFx, ~Fb ... Gb karmn denetleyelim.

rnek20:

A 1. ExFx (1. ncl)
xFx ya da ExFx gibi bir ak nermeye E: {a} deeri,
~Fb (2. ncl)
deikenin yerine konularak elde edilmi olan "Fa" bi-
~Gb (~Sn)
imindeki nermeye ne ad verilir?
Fb (1)
A) zelleme nermesi x
B) Olumsuz nerme Yol kapal olduundan karm geerlidir.
C) Tmel nerme
D) Bileik nerme
E) Tikel nerme
Bir ak nermenin bir evrende deikenin yerine konulmasna zelleme ad

verilir.
Cevap: A
rnek21:
A
x (Fx Gx) Ex (Fx Gx) zmleyici izelge ynte-
miyle denetlenmitir.
A
2 x (Fx Gx) (n)
A
hh Tmel zelleme yaplrken, tmel niceleyici ( ) kalkar, sade- 1 ~Ex (Fx Gx) (~Sn)
ce yklem sembol kalr. A
A 3 x ~(Fx Gx) 1
hh xFx, Fa ... Gb karmn denetleyelim.
5 ~Fa Ga 2
A
1. xFx (1. ncl) 4 ~(Fa Ga) 3
Fa (2. ncl) Fa
~Gb (~Sn) 4
~Ga
Fa (1)
5
Yol ak olduundan karm geersizdir. ~Fa Ga
x x
Buna gre; ilem numaralaryla, yaplan ilemlerde uy-

gulanan zmleyici izelge kurallar, aadakilerden
hangisinde doru olarak verilmitir?
hh zmleyici izelgede ilem yaplrken ExFx gibi bir tikel A) 1. ilem tikel zelleme kural
nermenin zellemesini yapmak iin ayn yol zerinde daha
B) 2. ilem niceleyici deilleme kural
nce gemi bir ad sembol (a, b, c gibi) varsa x bilinmeye-
C) 3. ilem tmel zelleme kural
ni yerine o ad sembolnden farkl bir ad sembol kullanlr.
Eer daha nce gemi bir ad sembol yoksa, herhangi bir D) 4. ilem tikel evetleme kural
ad sembol kullanlr. E) 5. ilem koullu nermenin deillemesi kural
hh Tikel zelleme yaplrken tikel niceleyici kalkar. Sadece tmel 3. ilem tmel zelleme kuraldr ve Fa Ga biimine dnmtr.
niceleyici kalr. Cevap: C

1. (p~q) v (pvq) nermesinin zmleyici izelge ile ge- 4. (pvq) ile ~(pq) nermelerinin birlikte tutarl olup olmad
erlilii denetlenirken; aadaki gibi denetlenmektedir.
I. Kapal yol olup olmadna baklr. 1. pq ()
II. nermenin tamam deillenir. 2. ~(pq) ()
p
III. Alt alta yazma kural uygulanr. p 1
IV. atal ama kural uygulanr. 2
ncelik sras aadakilerden hangisinde doru bir
~p ~p
ekilde verilmitir? x x
A) I, II, III, IV Buna gre zmleyici izelge kurallar ile ilgili aa-
dakilerden hangisi sylenemez?
B) II, I, IV, III
C) II, III, IV, I A) Eer bir yol zerinde eliik iki nerme varsa o yol ka-
D) III, II, IV, I paldr.
E) IV, II, I, III B) Alt alta yazma kuralnn atal ama kuralna gre n-
celii vardr.
C) Tm bileik nermeler bileenlerine ayrlncaya kadar
zmlemeye devam edilir.
D) zmleme sonucunda tm yollar kapal ise nerme-
ler birbiriyle tutarszdr.
2. 1. ? E) zmleme sonucunda bir yolun kapal olmas ner-
3. (~pv~q) meleri tutarsz klar.
1
2. (p~q)
p
~p 2
~p ~p
x
Bu ilem gz nnde bulundurulduunda zmlenen
1. nerme;
5. (~p~q) ile (pv~q) nermelerinin edeerlilii aadaki
I. ~[(~pv~q) ~(p~q)] gibi denetleniyor.
II. ~(~pv~q) ~(p~q) 1. ~[(~p~q) (pv~q)] (~)
III. (~pv~q) (p~q) (1)
nermelerinden hangileri olabilir?
4. (~p~q) 3. ~(~p~q)
2. ~(pv~q) 5. (pv~q)
D) I ve III E) II ve III ~p 2 ~p 3
p p
(4) (5)
p ~p p ~p
x x x x
3. "Baz lkeler demokratiktir." (ExDx) nermesinin veri-
len bir evrende doru deer almas iin aadakiler-
Burada yaplan edeerlilik denetlemesi iin aada-
kilerden hangisi sylenemez?
den hangisi gereklidir?
A) Tm yollarn kapal olduu
A) En az bir zellemesinin gereklenmesi
B) ki nermenin arasna karlkl koul eklemi konarak
B) Hibir zellemesinin gereklenmemesi
deillendii
C) zellemelerin niceleyici almas
C) Edeerlilik kurallarnn uyguland
D) Tm zellemelerinin gereklenmesi
D) ki nermenin edeer olduu
E) zellemelerin deilinin gereklenmesi
E) Sonu tutarl olduundan nermelerin edeer olduu

6. "Baz denizlerde frtna olmad doru deildir."(~Ex~Fx) 10. I. Ankara Trkiye'nin bakentidir. (Fa)
A
Bu nermenin edeeri aadakilerden hangisidir? II. Her lkenin bakenti bykehirdir. ( xBx)
A Yukardakilerden I. nerme tekil, II. nerme geneldir.
A) Her deniz frtnaldr. ( xFx)
B) Baz denizlerde frtna olmaz. (Ex~Fx) Buna gre genel nermenin temel nitelii aadaki-
A lerden hangisidir?
C) Her denizde frtna olduu doru deildir. (~ xFx)
A A) Savn denetlenebilmesi
D) Her denizde frtnann olmad doru deildir. (~ x~Fx)
A B) nerme eklemi almas
E) Her deniz frtnal deildir. ( x~Fx)
C) Terim saysnn birden fazla olmas
D) Belirli bir sav dile getirmesi
7. (p~q) v (pvq) nermesinin geerlilii zmleyici i- E) inde niceleyici barndrmas

zelge ile denetlendikten sonra aadaki ilemlerden
hangisi yaplmamtr?
A) nermenin tamam deillenmitir.

B) Tm yollar kapaldr.
C) lemler yaplrken atal ama kural uygulanmtr.
D) nerme geersizdir.
E) lemler yaplrken alt alta yazma kural uygulanmtr.
8. "Newton bir fiziki ise bilim adamdr." nermesinin, ner- 11. "Baz insanlar dzenli beslenir ve spor yaparlar." ner-
meler mantnda ve niceleme mantndaki ifadesi mesinin yklemler mantnda sembolletirilmesi aa-
aadakilerden hangisinde doru olarak verilmitir? dakilerden hangisidir?
nermeler Niceleme A) Ex(DxvSx)

Mantnda Mantnda B) Ex(DxSx)
A) pq Fa Ga A
C) x(DxSx)
B) pq Fa Gb
D) ~Ex(DxSx)
C) pq Fa Gb A
E) x(DxvSx)
D) ~p~q ~Fa Gb
E) pq Fa Ga
9. Btn canllar beslenir.

Hayvan da bir canldr.
O hlde hayvan da beslenir.
Yukarda verilen tmdengelim karmnn niceleme
mantndaki sembolletirilmesi aadakilerden han-
gisidir? A
12. x~Fx nermesinin E: {a, b, c} evrenindeki alm aa-
A A
A) xFx B) xFx C) ExFx dakilerden hangisidir?
Fa Fa Ga
A) ~Fa ~Fb ~Fc
...Ga ...Gb ...Fa
A B) Fa v Fb v Fc
D) xFx E) ExFx
C) ~Fa v ~Fb v ~Fc
Ga Ga
.
. .Fa .
. .Fa D) Fa Fb Fc
E) ~Fa ~Fb ~Fc
12. A 11. B 10. E 9. D 8. C 7. D 6. A 5. E 4. E 3. A 2. D 1. C Cevaplar

1. 1. ? 5. pq, ~p...~q
1
1. pq (n)
p ~q ~p (n)
p ~q p (~Sn)
Burada "?" olan yere aadaki nermelerden hangisi 1
getirilmelidir?
~p p
A) ~(pq)
Bu verilen karmn zmlemesi iin aadakilerden
B) (pq) hangisi dorudur?
C) ~(p~q)
A) karm geerlidir.
D) ~pq
B) karm e deerdir.
E) ~(pq)
C) karm tutarldr.
D) karm geersizdir.
2.
E) ncllerle sonu tutarszdr.
Balk Memeli
Yukardaki venn diyagramnda taral alan ifade eden

nerme aadakilerden hangisidir?
A
A) x (Bx Mx) 6. Drst alanlar zengin olur.
B) Ex (Bx Mx) Ahmet drsttr.
C) ~Ex (Bx Mx) O hlde Ahmet zengin olur.
D) Ex~(Bx Mx) Bu karmn sembolletirilmesi aadakilerden han-
A
E) x (Bx Mx) gisinde doru olarak verilmitir?
A) Ex (Dx Zx), Da ... Za

3. Gerekleme, evrene ait deerlerden birinin veya birden A
B) x (Dx Zx), Da ... Za
fazlasnn zelleme nermesini doru klmas halidir.
C) Ex (Dx Zx), Da ... Za
"x, madendir." nermesi {ta, altn, deniz, bakr} deerleri- A
D) x (Dx Zx), Da ... Za
ne sahiptir.
E) Ex (Dx Zx), Da ... Za
Buna gre;
I. Ta madendir.
II. Altn madendir.
III. Deniz madendir.
IV. Bakr madendir.
nermelerinden hangileri verilen evren deerlerini 7. ~Fa Gb nermesinin zmleyici izelgedeki alm
gereklemektedir? aadakilerden hangisidir?
A) I ve II B) I ve III C) I ve IV A) ~Fa
Gb
B)
Fa Gb
4. Aadaki nermelerden hangisi genel ve bileik ner-
C) Fa
meye rnektir?
Gb
A
A) ~ xFx D)
B) Fa Gb ~Fa Gb
C) Fa Gb E)
D) ~Gb ~Fa Fa
~Gb ~Gb
E) Ex (Fx Gx)

8. Niceleme mantnda, iinde deiken bulunduran ner- 11. ~(pq) ile ~pvq nermeleri aadaki denetlemeye gre
melere ak nerme denir. birlikte tutarszdr.
Buna gre aadakilerden hangisi ak nerme deil- 1. ~(pq) ()
dir? 2. ~(pvq) ()
p
A) y uzun boyludur. 1
~p
B) 3x+5 = 20
(2)
C) z tek saydr.
~p p
D) x < 6 x x
E) Salih zekidir. Buna gre nermelerin birlikte tutarsz olmalarnn da-
yana aadakilerden hangisidir?
A) nermelerden birinin doru dierinin yanl deer al-

mas
B) En az bir ortak yorumlarnn doru deeri almas
9. Aadaki sembolletirmelerden hangisi yanltr? C) En az bir ortak yorumlarnn yanl deer almas
A D) zmleme sonucunda tm yollarn kapal olmas
A) Her varlk sonlu deildir. ( xSx)
A E) zmleme sonucunda tm yollarn ak olmas
B) Hibir varlk sonlu deildir. ( x~Sx)
C) Baz varlklarn sonlu olmad doru deildir. (~Ex~Sx)
D) Baz varlklarn sonlu olduu doru deildir. (~Ex~Sx)
A
E) Btn varlklar sonludur. ( xSx)
10. pq, pr, ~q~r ... ~p

1. ~q~r (n)
2. pq (n)
3. pr (n)
4. p (~Sn)
12. (pvq) v (~p~q)
~p
1 1. [(pvq) v (~p~q)] (~)
~r
2. ~(pvq)
(2) 1
3. ~(~p~q)
~p
~p p 2
~p
(3) (3)
(3)
~p r ~p r p p
x x x x x x
Bu denetlemede verilen karmn geerli olmas aa- Yukardaki doruluk izelgesiyle denetlemesi yaplan
daki yarglardan hangisine dayanr? nerme ile ilgili aadakilerden hangisi sylenebilir?
A) karmda ak yolun bulunmasna A) Tutarl bir nermedir.

B) ncller ile deillenmi sonucun tutarsz olmasna B) Deillemesi tutarl bir nermedir.
C) ncllerin doru, sonucun yanl olmasna C) Geerli bir nermedir.
D) ncllerin edeer olmalarna D) Edeer bir nermeye sahiptir.
E) ncller ile sonu nermesinin birlikte tutarl olmasna E) Geersiz bir nermedir.
12. C 11. D 10. B 9. A 8. E 7. B 6. B 5. D 4. A 3. E 2. B 1. C Cevaplar

LYS // MANTIK FY NO
MANTIK TARAMA
20
1. Birok trde ortak bulunan zelliklere ilinti denir. 4.
Buna gre aadakilerden hangisi ilintiyle ilgili bir ta- p q r
nm deildir? D D Y
D Y Y
A) Sere uucudur.
D D Y
B) Masa karedir.
D Y Y
C) Bitki canldr.
Geerli Tutarl Tutarsz
D) Ta serttir. Tutarl Geersiz Geersiz
E) nsan dnendir. Burada verilen yorumlamalara dayanarak aadaki
yarglardan hangisine ulalamaz?
A) Her tutarl nerme geerli olmayabilir.

B) Her geerli nerme ayn zamanda tutarldr.
C) Geersiz bir nerme tutarl olabilir.
D) Her tutarl nerme geerlidir.
E) Her tutarsz nerme ayn zamanda geersizdir.
2. I. Her tutarl nerme geerlidir.
II. Deillemesi tutarsz olan nerme geerlidir.
III. Her geerli nerme tutarldr.

Yukarda verilen yarglardan hangileri dorudur?
5. Sadece bir tre ait zelliklere "zglk" ad verilmektedir.
Buna gre aadakilerden hangisi "insan" kavramnn
zgl deildir?
A) Alet yapmak
B) Beslenmek
C) Dil oluturmak
D) Dnmek
3. "Btn filozoflar zekidir." gibi tmel nerme doru ise, "Baz E) Kltrlemek
filozoflar zekidir." tikel nermesi de dorudur. Altk nerme-
lerde tmel nerme doru olduunda tikel nerme de do-
rudur.
Bu nermenin doruluu aadaki yarglardan hangi-
sinin doruluuna baldr? 6. Aada verilen nermelerden hangisinin ana eklemi
deilleme (~) eklemidir?
A) Btn iin doru olan, paralar iin de dorudur.
A) ~ pq
B) Tmeller doru olduunda alt olan tikeller doru ya
da yanl olabilir. B) ~ p~q
C) Paralar iin doru olan, btn iin de dorudur. C) ~(pvq)
D) elimeyen nermeler dorudur. D) ~pq
E) Her olayn bir nedeni vardr. E) ~(pq)~(pq)

Tarama
7. ~ [(pq) (pq)] nermesinin ana bileeni aadaki- 10. inde niceleyici geen nermelere genel nerme denir.
lerden hangisidir?
Buna gre aadakilerden hangisi genel nermedir?
A) (pq)
A) Ga
B) (pq)
B) ~Fa
C) ~(pq)
C) Fa Gb
D) (pq) (pq)
D) Fa Ga
E) ~(pq) A
E) ~ xFx
11. Aadaki denetlemeye gre pq, pq nermeleri birlikte

tutarldr.
p q pq pq
D D D D
D Y Y Y
8. Aadakilerden hangisi iki nermenin e deer oldu-
unu gsterir? Y D D Y
Y Y D D
A) ki nermenin geersiz olmas
Bu nermelerin birlikte tutarl olmalar aadakilerden
B) Tm yorumlamalarda ayn doruluk deeri tamalar
hangisine dayandrlabilir?
C) Ayn terim saysna sahip olmalar
A) Her birinin kendi iinde tutarl olmasna
D) En az bir yorumlamada doruluk deerini almalar
B) Bileen saylarnn ayn olmasna
E) En az bir yorumlamada farkl doruluk deerini alma-
lar C) nerme eklemine sahip olmalarna
D) Dorulardan oluan ortak bir satra sahip olmalarna
E) En az bir satrda yanllardan oluan yoruma sahip ol-
malarna
12.
p q ~p ~q ~p~q qp
D D Y Y Y D
D Y Y D Y D
9. Kavram varln nitelii veya varolu biimiyle ilgili ise so-
yut, bir varl dile getiriyorsa somuttur. Y D D Y Y Y
Y Y D D D D
Buna gre aadaki kavramlardan hangisi somut kav-
rama rnektir? ~p ~q ile q p nermelerinin doruluk izelgesine
gre aadakilerden hangisine ulalabilir?
A) Ayakkablk
A) ki nerme e deerdir.
B) Beyazlk
B) ki nerme hem tutarl hem geerlidir.
C) nsanlk
C) ki nerme ayn anda tutarldr.
D) Sanatlk
D) ki nerme ayr ayr tutarszdr.
E) Dostluk
E) ki nerme geerlidir.

Tarama
13. "Tm kadnlar duygusaldr." nermesinin dz dndrlm 16. I. Btn sporcular dzenli beslenir.
biimi "Baz duygusal olanlar kadndr." nermesidir. II. Btn dzenli beslenmeyenler sporcu olmayanlardr.
Buna gre dz dndrme iin aadakilerden hangisi Verilen bu nermelere gre aadakilerden hangisi
sylenemez? sylenebilir?
A) ki nerme birbirleriyle edeerdir. A) Tmel olumlu bir nermenin dz dndrmesi tmel
B) znenin kart hli yklem, yklemin kart hli zne olumlu olur.
yaplr. B) Tmel olumlu bir nermenin st kart tmel olumsuz-
C) nermelerin doruluk deeri deimez. dur.
C) Tmel olumsuz bir nermenin ters dndrmesi tikel
D) nermelerin nitelii deimez.
olumsuzdur.
E) nermelerin nicelii deiebilir.
D) Tmel olumlu bir nermenin ters dndrmesi tmel
olumludur.
E) Tmel olumsuz bir nermenin eliii tikel olumludur.
17. "Kazak" ve "giysi" terimleri kaplamlar ynnden ele

alndnda, aadakilerden hangisi doru olur?
A) Giysi teriminin kaplam, kazak teriminden byktr.

B) Her iki terimin kaplam eittir.
C) Kazak teriminin kaplam, giysi teriminden byktr.
D) ki terim arasnda kaplam ynnde iliki yoktur.
14. Bir nermenin tutarsz olmas aadakilerden hangi-
sine baldr? E) Giysi teriminin kaplam kazak teriminden kktr.
A) En az bir doru yorumlamann olmasna

B) Tm yorumlamalarn doru olmasna 18. "ilek, portakal, muz" kavramlar arasndaki ilikiyi gs-
teren venn diyagram aadakilerden hangisidir?
C) Tm yorumlamalarn yanl olmasna
D) En az bir yanl yorumlamann olmasna A)
ilek Portakal Muz
E) Deillemesinin tutarsz olmasna
B)
ilek Portakal
Muz
C)
ilek Portakal Muz
15. I. En az bir yorumlamas doru olan nerme geerlidir. D) Portakal
II. Btn yorumlamalarda ayn doruluk deerini alan ilek Muz

nermeler edeerdir.
III. En az bir yorumlamas doru olan nerme tutarldr.

E) Portakal
Yukarda verilen yarglardan hangileri dorudur? ilek
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II Muz

Tarama
19. Ali ve Ahmet kararlarn zgrce veren iki arkadatr. Ali 22. Ortak zellikleri olan kavramlardan kaplam daha fazla
eylemlerinin sorumluluunu kabul ettiine gre Ahmet de olan genel kavramlara cins denir.
eylemlerinin sorumluluunu kabul eder.
Buna gre aadakilerden hangisi "cins" kavrama r-
Bu akl yrtme aadakilerden hangisine rnektir? nektir?
A) Analoji A) am
B) Tmevarm B) Aa
C) elimezlik ilkesi C) Kavak
D) Tmdengelim D) nar
E) Tutarllk E) Akasya
20. Aadaki gnlk dilde verilmi olan nermelerden 23. I. Mantk tmdengelim yntemini kullanr.
hangisi tmel evetleme () nermesidir?
II. Mantk doa bilimlerinin deney yntemiyle doru bilgi-
A) Sporun yararl ya da zararl olduu sylenemez. ye ular.
B) Dzenli spor yapldnda salkl olunur. III. Mantk doru dnmenin kurallarn koyar.
C) Kii ancak ve ancak dzenli spor yaptnda salkl
Bu bilgilerden hangileri mantk bilimi iin dorudur?
olur.
D) Dzenli spor yapmak vcuda zararl deildir.
E) Dzenli spor yapmak hem vcuda yararldr hem de D) I ve III E) II ve III
sal korur.
24. Bir nermenin doruluunu ve niteliini deitirmeden z-

21. znel yarglar gnlk yaamda dilde anlam belirsizliine nesinin yklem, ykleminin zne yaplmasna dz dndr-
yol amaktadr. me ad verilir.
Buna gre aadaki nermelerden hangisinde znel Buna gre "Btn sebzeler yararldr." nermesinin dz
bir yarg bulunmaktadr? dndrmesi aadakilerden hangisidir?
A) Karadeniz Blgesi'nde balklk yaplr. A) Baz yararl olanlar sebzedir.
B) Fen bilimlerinde deney nemlidir. B) Baz sebzeler yararl deildir.
C) Antalya, Trkiye'nin en gzel ehridir. C) Hibir yararl olan sebze deildir.
D) Trkiye Cumhuriyeti'nin anayasas vardr. D) Baz sebzeler yararl deildir.
E) Ankara bykehirdir. E) Her yararl olan sebzedir.

Tarama
25. "Bilimler iinde sadece mantk doru dnmenin yntemi- 28. Aada verilen nermelerden hangisi genel ve tikel
ni gsterir." bir nermedir?
Bu nerme aadakilerden hangisine rnektir? A
A) ~ xFx
A) Koullu nerme B) ~Fb
B) karmal nerme C) FxGx
A
C) Nedenli nerme D) xFx
E
D) zgl nerme E) xGx
E) Karlatrmal nerme
26. I. Baz insanlar sarndr. 29. Varlk
II. nsan insandr. Canl

III. Ya iyerinin kurallarna uyacam ya da iten ayrlaca-
Hayvan
m.
IV. Deniz hem souk hem de scak deildir. Drt ayakl

Yukarda belirtilen numaralandrlm cmlede aa-
nek
dakilerden hangisi iin rnek verilmemitir?
lem ve kaplam ters orantldr. lem azalnca kaplam,
A) Tmel nerme
kaplam azalnca ilem fazlalar.
B) nc hlin imknszl
Buna gre yukardakilerin hangileri arasnda ilem ve
C) elimezlik ilkesi
kaplam fark en azdr?
D) Tikel nerme
E) zdelik ilkesi A) Varlk - nek
B) nek - Canl
C) Canl - Hayvan
D) Drt ayakl - Varlk
E) Hayvan - Varlk
27.
I. II. III. IV.
D Y D D
Y Y Y D
D Y D D
Y Y Y D
30. I. zdelik ilkesi
Bu verilen doruluk tablosuna gre aadakilerden
II. elimezlik ilkesi
hangisi yanltr?
III. nc hlin imknszl ilkesi
A) I. nerme tutarldr fakat geerli deildir.
"~(A~A)" sz yukardaki mantk ilkelerinden hangi-
B) II. nerme tutarsz ve geersizdir.
lerini ifade etmektedir?
C) I. ve III. nerme edeerdir.
D) II. ve IV. nermeler birbiriyle tutarldr.
E) IV. nerme tutarl ve geerlidir.

Tarama
31. "Baz mevsimler yaldr." nermesi aadakilerden 34. Kareyi, "Drt kenar eit geometrik ekildir." biiminde ta-
hangisine rnek gsterilemez? nmlarsam tanm dar; "Kare drt kenar eit, dik al, i
alarnn toplam 360 derece olan geometrik ekildir." bii-
A) Basit nermeye
minde tanmlarsam tanm geni olur.
B) Tikel nermeye
Buna gre bir tanmn dar veya geni olmas aadaki
C) Olumlu nermeye
tanm kurallarndan hangisiyle ilikilendirilebilir?
D) Olumsuz nermeye
A) Kavramn kaplamna giren tm bireyler tanmn iinde
E) Tikel olumlu nermeye
yer almal, kaplama ait olmayan bireyler ise tanmn
dnda olmaldr.
B) Tanmda ksr dng olmamaldr.
C) st cinslerin tanm yaplmamaldr.
D) Bir kavram kendisinden daha ak olmayan bir kav-
ramla tanmlanmamaldr.
E) Duyusal yaantlarn tanm yaplmamaldr.
32. Tmel olumlu Tmel olumsuz
st kart
Altk e Altk
ik lii
eli k
Alt kart
Tikel olumlu Tikel olumsuz
Verilen kar olum karesine gre "kart nermeler" ile 35. ~(~p~q) nermesine edeer olan nerme aada-
ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
A) ~p~q
A) Tikel olumlu yanl ise tikel olumsuz dorudur.
B) p~q
B) Tikel olumsuz yanl ise tikel olumlu dorudur.
C) ~pq
C) Tmel olumsuz yanlsa tmel olumlu dorudur.
D) pq
D) Tmel olumlu yanlsa tmel olumsuz doru veya yan-
ltr. E) ~(pq)
E) Tmel olumlu doruysa tmel olumsuz yanltr.
36. Baz hayvanlarda igd bulunur.

33. nsan gense sal yerinde olduu iin mutludur. Bu in- Baz memeliler hayvandr.
san yalandnda paras olduu iin mutludur. O hlde bir
O hlde baz memelilerde igd bulunur.
insan gen de olsa yal da olsa mutludur.
Bu akl yrtmede aadaki kyas kurallarndan han-
Burada sz edilen akl yrtme aadakilerden han-
gisine aykr olduu iin geerli deildir?
gisine rnektir?
A) ncllerden biri tikelse sonu tikel olur.
A) Zincirleme kyas
B) ki olumsuz nclden sonu kmaz.
B) kilem
C) ncllerden biri olumsuzsa sonu olumsuz olur.
C) Semeli kyas
D) Orta terim sonu nermesinde yer almaz.
D) Entimem
E) ki tikel nclden sonu kmaz.
E) Delilli kyas

Tarama
37. ki nokta arasn birletiren en ksa yol dorudur. 40. "K aylar souktur ve hastalklara yol aar." nermeye,
"K aylar souktur. O hlde hastalklara yol aar." kar-
Bu yarg aadakilerden hangisine bir rnektir?
ma rnektir.
A) Tanm
Buna gre, karm nermeden ayran temel zellik
B) Analoji aadakilerden hangisidir?
C) ncl
A) Belli bir doruluk deeri tamas
D) Kyas
B) ncl ve sonutan olumas
E) lem
C) Kesin bir yarg bildirmesi
D) Olumlu nitelikte olmas
E) Bir yarg bildirmesi
38. I. ocuklarn tm oyun oynamay sever.

II. ocuklarn hibiri oyun oynamay sevmez.
III. ocuklarn bir ksm oyun oynamay sever.
IV. ocuklarn bir ksm oyun oynamay sevmez.

Buna gre, yukarda yer alan nermelerden hangi ikisi
eliiktir? 41. I. Asl veya Ceren salkldr.
A) I ve II B) I ve III C) I ve IV Ceren veya Asl salkldr.
II. Asl salkl ise Ceren salkldr.
Ceren salkl ise Asl salkldr.
III. Asl ve Ceren salkldr.
Ceren ve Asl salkldr.
Yukardaki nerme iftlerinden hangileri ayn doruluk
deerini tamaktadr?
39. A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
p q pq pq (pq) (pq) D) I ve III E) II ve III
D D D D ?
D Y Y Y ?
Y D D Y ?
Y Y D Y ?
Bu doruluk tablosunda "?" olan yerlere aadaki yo-

rumlamalardan hangisi gelmelidir?
A) Y B) D C) D
Y Y D
D Y Y
42. Aadakilerden hangisi nermedir?
D Y Y
A) Umarm istediin blme yerleirsin.
D) D E) Y
B) Keke sorunlarm ailem ile paylasaydm.
Y D
C) Giderlerimizi artrma yoluna gitmemeliyiz.
D Y
D) Yarnki snava hazr msn?
D D
E) Her derdin derman vardr.

Tarama
43. Timsah ve aslan yrtc hayvanlardr. 46. "Her yatrm isizlii azaltr." nermesi tmeldir. "Baz yat-
rmlar isizlii azaltr." nermesi ise tikeldir.
Timsahlar etle beslenir.
Buna gre nermelerin tmel ve tikel olarak ayrlma-
O hlde aslanlarn da etle beslenmesi beklenir.
snda aadakilerden hangisi lt alnmaktadr?
Burada verilen analojik akl yrtme iin aadakiler-
A) Yargnn nitelii
den hangisi sylenebilir?
B) nermenin kiplii
A) Tek tek yarglardan genel yarglara ulalmasdr.
C) nermenin yarg says
B) Tmel yargnn tekile genellenmesidir.
D) nermenin doruluk deeri
C) Tekilden tikele yargnn genellenmesidir.
E) nermenin nicelii
D) Benzetirmeye dayal zelden zele bir karmdr.
E) Tartmalarda kullanlan bir yntemdir.
47. I. Yklem deimezleri iin F, G, H gibi byk harflerle

gsterilir.
II. Tmel nermeler iin " ", tikel nermeler iin " " sem-
A E

bol kullanlr.
III. Sembolletirmede nce zne, sonra yklem yazlr.

44. "Fatih drsttr." nermesi niceleme mantnda aa- Niceleme mant ile ilgili yukarda verilen bilgilerden
dakilerden hangisi ile sembolletirilebilir?
hangileri dorudur?
A) Fa A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
A
B) xFx D) I ve III E) II ve III
C) ~Fa
E
D) xFx
E
E) ~ xFx
48.
p q ~p ~q ?
D D Y Y D
D Y Y D D
Y D D Y Y
Y Y D D D
Verilen doruluk tablosunda "?" olan yere aadaki

45. Mantn konusuyla ilgili olarak aadakilerden han-
nermelerden hangisi getirilmelidir?
gisi sylenemez?
A) q~p
A) karmlarn geerliliinin denetlendii
B) p~q
B) Eletirel dnceyi gelitirdii
C) ~p~q
C) Normatif olduu
D) ~pq
D) Tmdengelim yntemini kulland
E) ~p~q
E) Doru dnmenin yollarn gsterdii

Tarama
49. yerine otobsle ya da trenle gideceim. 52. ~[(pq) (pq) (pq)]

yerime trenle gitmedim. Bu nermenin ana eklemi aadakilerden hangisidir?
O hlde iyerime otobsle gittim. A)
Bu karm aadaki kyas trlerinden hangisine r- B) ~

nek oluturur? C)
A) Entimem D)
B) Semeli kyas E)
C) kilem
D) Zincirleme kyas
E) Delilli kyas
53. I. Bir ey ne ise odur, baka bir ey deildir.

II. A, A'dr.
III. Bir kavrama verilen anlam tm ilemler boyunca ayn

kalmaldr.
50. Birinci gn hava rzgarlyd ve deniz dalgalyd. Yukarda verilenler mantk ilkelerinden hangisini ifade
kinci gn hava rzgarlyd ve deniz dalgalyd. etmektedir?
nc gn hava rzgarlyd ve deniz dalgalyd. A) Tutarllk

B) elimezlik
Bu rneklere dayanarak "Her ne zaman hava rzgarlysa
deniz dalgal olur." yargsna ulatm. C) zdelik
D) nc hlin imknszl
Bu kiinin kulland akl yrtme biimi aadakiler-
den hangisidir? E) Yeter sebep
A) Tmevarm
B) ncl
C) Safsata
D) Analoji
E) Tmdengelim 54. I. Turistler duygusal olduunda dviz bollar.
II. Turizm gelirleri artarsa dviz bollar.
I. nermeyi sama bulurken, II. nermenin doruluunu

aratrrz.
Bu bilgiler aadaki yarglardan hangisini destekler?
A) Anlaml her nerme bilgi dorusuna da sahiptir.

51. Aadaki nermelerden hangisinin sembolletirilme- B) Akl ilkelerinin ncelii, dili zengin anlatma kavutur-
sinde tikel( ) niceleyici kullanlmaz?
E
maktr.
A) Baz bitkiler yeildir. C) Bir nermenin dil asndan anlaml oluu doruluun
n kouludur.
B) Birok sanat eserlerinde toplumsal sorunlara dikkat
eker. D) nermelerin sembolletirilmesi anlam belirsizliinin
nne geer.
C) Baz nermeler tutarszdr.
E) Bir nerme bilgi dorusuna sahipse mantk dorusuna
D) Her derdin derman vardr.
da sahiptir.
E) nsanlarn bir ksm duygusaldr.

Tarama
55. "Hibir yrtc otla beslenmez." ( x~Bx) nermesinin 59. " x(x lkedir)" nermesi aadakilerin hangisinde
A A
eliii aadakilerden hangisidir? verilen evrende dorudur?
A) Her yrtc otla beslenir. ( xBx) A) {Konya, stanbul, Trkiye}

A
B) Baz yrtclar otla beslenir. ( xBx) B) {spanya, talya, Polonya}

E
C) Baz yrtclar otla beslenmez. ( x~Bx) C) {Polonya, spanya, Antalya}

E
D) Her yrtcnn otla beslendii doru deildir. (~ xBx) D) {Trkiye, Isparta, Rize}
A
E) Baz yrtclarn otla beslendii doru deildir. (~ xBx) E) {Ankara, Sinop, Denizli}
E
56. I. Her tutarsz nerme ayn zamanda geersizdir. 60. ki kavramdan biri dierinin tm elemanlarn kapsyorsa
bu iki kavram arasnda tam giriimlik vardr.
II. ki tutarsz nerme her zaman edeerdir.
Buna gre aadaki kavram iftlerinden hangisinde
III. Deillemesi tutarsz olan nerme geersizdir.
tam giriimlik bulunmamaktadr?
Yukarda verilen yarglardan hangileri dorudur?
A) Hayvan - canl
B) Bitki - varlk
C) Kartal - yrtc
D) nsan - dnen
E) Gl - iek
57. "Her madenin deerli olduu doru deildir." nermesinin

niceleme mantndaki ifadesi aadakilerden hangi-
sidir?
A 61. Kitle iletiim aralar topluma faydaldr ya da zararldr.
A) xDx
A Kitle iletiim aralar topluma zararl deildir.
B) x~Dx
E O hlde kitle iletiim aralar topluma faydaldr.
C) xDx
A Bu kyas tr aadakilerden hangisine bir rnektir?
D) ~ x~Dx
E) ~ xDx
A A) Semeli kyas
B) kilem
C) Zincirleme kyas
D) Entimem
58. 1. ?
3. (pq) E) Yklemli kesin kyas
1
2. (p~q)
p
2
~q
3 62. "Baz bitkiler yeil deildir." nermesi nermeler mant-
p q nda (~p) ile sembolletirilirken, niceleme mantnda
x
x~Yx biiminde sembollenir.
E

Yukarda zmleyici izelge yoluyla tutarll denet- Buna gre niceleme mantn nermeler mantndan
lenen 1 numaral nerme aadakilerden hangisidir? ayran temel zellik aadakilerden hangisidir?
A) ~(pq) (p~q) A) nermelerin i yapsnn sembolletirilebilmesi

B) nerme eklemi kullanlabilmesi
B) (pq) (p~q)
C) nermelerin tutarllklarnn denetlenebilmesi
C) ~[(pq) (p~q)]
D) nermelerin doruluk deerinin bulunabilmesi
D) (pq) (p~q)
E) nermelerin edeerliliklerinin denetlenebilmesi
E) ~(pq) ~(p~q)

Tarama
63. Btn bilim adamlar fiziki deildir; ama btn fizikiler 66. ~[(pq) (qr)] (pqr) nermesinin zmleyici i-
bilim adamdr. zelgeyle geerliliinin denetlenmesine ilikin zm-
Bu cmlenin venn diyagramyla ifadesi aadakiler- leme sona erdiinde aadaki ifadelerden hangisi
den hangisidir? yanltr?
A) B) A) Alt alta yazma kural uygulanmtr.

Bilim
Bilim B) zmleme sonunda bir yol aktr.
Fiziki adam,
adam Fiziki C) nerme geerlidir.
D) atal ama kural uygulanmtr.
C) D) E) nermenin deili alnp denetleme yaplmtr.

Bilim adam
Bilim
Fiziki
adam Fiziki
E) Fiziki
Bilim
adam 67. I. "( x alr) (x baarldr.)"
II. "x bitkidir."
III. "6x = 18"

64. niversitede bir aratrma grevlisi "Lise rencilerinin t- Bu verilen nerme de ak nermedir.
ketim alkanlklarn" aratrmak istiyor. Lise rencilerinin
tamamn aratrmak emek ve zaman kaybna yol aaca- Buna gre ak nermeler aadakilerden hangisine
ndan rnekleme metoduyla rencileri seerek tm lise sahip deildir?
rencileri hakknda genel yarglara varmtr. A) Doruluk deeri
Bu aratrmacnn rneklem metodunu kullanmas B) Terim
aadakilerden hangi akl yrtme yntemiyle iliki- C) Yklem
lendirilebilir?
D) Deiken
A) Tmdengelim E) nerme eklemi
B) Eksik tmevarm
C) karm
D) Tam tmevarm
E) Analoji
65. Tm hayvanlar canldr.

Karnca bir hayvandr. 68. Hava scak olursa denize yzmeye gideceim.
O hlde karnca canldr. Hava scak deildir.
Burada verilen kyasta kk, byk ve orta terim aa- O hlde denize yzmeye gitmeyeceim.
dakilerden hangisinde doru sralanmtr?
Burada verilen kyas tr aadakilerden hangisidir?
Kk terim Byk terim Orta terim
A) Delilli kyas
A) Karnca Hayvan Canl
B) kilem
B) Canl Karnca Hayvan
C) Hayvan Canl Karnca C) Entimem
D) Karnca Canl Hayvan D) Zincirleme kyas

E) Canl Hayvan Karnca E) Semeli kyas

Tarama
69. 72. Aadakilerden hangisi basit nermedir?

Hayvan
A) ~Fb
Balk Memeli B) Fa
E
C) ~ xGx
D) ( xFx) ~( xGx)
E A
Bu venn diyagramna gre aadakilerden hangisi

A
E) ~ xFx
dorudur?
A) Balk ve memeli kavramlar arasnda eitlik ilikisi var-

73. Aadaki nermelerden hangisi her koulda doru
dr.
deerini alr?
B) Hayvan ve balk kavramlar arasnda eksik giriimlik
ilikisi vardr. A) p~p
C) Memeli ve hayvan kavramlar arasnda ayrklk ilikisi B) p~p

vardr. C) ~pp
D) Balk ve memeli kavramlar ile hayvan kavram arasn- D) pp
da tam giriimlik ilikisi vardr. E) pp
E) Hayvan ve balk kavramlar arasnda eitlik ilikisi var-
dr.
74. nermeler mantnda iinde nerme eklemi barndrma-
yan nermeler basit, iinde nerme eklemi bulunan ner-
meler ise bileiktir.
Buna gre aadaki nermelerden hangisi bileik de-
ildir?
70. I. Akla uygun dnceleri test etmeye gerek duymamak
II. elikili dncelere zihinde yer vermemek A) p~q
B) pq
III. Gvenilir olmayan hibir iddiay kabul etmemek
C) q
Mantkl bir kii yukardakilerden hangilerini benimse-
D) ~p
melidir?
E) p~q
75. Ayn terimlerden oluan iki nermenin nicelii ayn nitelii
farklysa aralarnda kartlk ilikisinin bulunduu sylene-
bilir.
Buna gre aadaki nermelerden hangilerinde "kar-
71. zne ve yklemi ayn olan iki nermenin nitelikleri ayn, tlk" ilikisi bulunmaktadr?
nicelikleri farkl ise bu nermeler birbiriyle altktr.
A) Baz bilim insanlar filozoftur.
Buna gre kar olum emas gz nne alndnda;
Baz bilim insanlar filozof deildir.
I. Btn bitkiler fotosentez yapar. B) Her lider kendine gvenir.
II. Hibir bitki fotosentez yapmaz. Baz liderler kendine gvenmez.

C) Hibir iek bcek deildir.
III. Baz bitkiler fotosentez yapar.
Baz iekler bcektir.
IV. Baz bitkiler fotosentez yapmaz.
D) Tm filozoflar zekidir.
nermelerinden hangileri altktr? Baz filozoflar zekidir.
A) I ve III B) II ve III C) I ve II E) Hibir kalem kat deildir.
D) III ve IV E) I ve IV Baz kalemler kat deildir.

Tarama
76. 79. Aadaki gnlk dilde verilmi olan nermelerin han-

p q pq gisinde karlkl koul () eklemine yer verilmitir?
D D ? A) Hogrl olmann tek art sevecen olmaktr.
D Y ?
B) hracat artarsa dviz girdisi fazlalar.
Y D ?
C) Mknats hem metalleri eker hem de ekmez denile-
Y Y ?
mez.
Aadakilerden hangisi "?" olan yere getirilmelidir? D) Metin'in yazlk alabilmesi miras almasna ve tasarruf
A) D B) D C) yapmasna baldr.
D
Y E) Kyme okul veya yurt yaptracam.
D Y
D D Y
D Y Y
D) D E) D 80. Aadakilerden hangisi koullu nerme deildir?

Y D
A) Bir renci matematikte baarlysa fizikte de baarl-
Y D
dr.
D D
B) Fizikte baarl olmak iin bir rencinin matematikte
baarl olmas gereklidir.
C) Bir renci matematikte baarl olunca fizikte baarl
olur.
D) Bir rencinin baarl olmasnda matematik kadar fi-
zik de gereklidir.
77. I. Btn ehirlerde konut sknts vardr. (D) E) Bir renci fizikte baarl olur, yeter ki matematikte
Baz konut sknts olan yerler ehirlerdir. (D) baarl olsun.
II. Baz balklar memelidir. (D)
Baz memeliler balktr. (D)
I. ve II. nermelerde dz dndrme ilemi yaplmtr.
81.
Buna gre dz dndrme iin aadakilerden hangisi 2. pq (n)
sylenemez? 3. rq (n)
A) zne ve yklem yer deitirilir. 1. ~p ~r (n)

q (~sn)
B) nermelerin doruluk deerleri deimez.
~p
C) nermeler birbiriyle edeerdir. 1
~r
D) nermelerin nitelikleri deimez. 2
E) nermelerin nicelikleri deimez. ~p q
3 3
~r q ~r q
Verilen zmleme ilemiyle ilgili aadaki ifadeler-

den hangisi yanltr?
78. Aadaki nermelerden hangisinin tek ana bileeni
A) ncller ve sonucun deillemesi alt alta yazlmtr.
vardr?
B) Tm yollar aktr.
A) ~p~q
C) karm geerlidir.
B) ~(pq) (pq)
D) nermenin zmlenmesinde hem atal ama hem
C) ~p~q de alt alta yazma kural uygulanmtr.
D) ~(pq) E) ncller ve deillenen sonucun dorulayc yorumu
E) ~p~q vardr.

Tarama
82. "Yalnz cumhuriyetle ynetilen lkelerde seim yap- 85. Fizik bilen birinci kii matematik biliyordu.
lr." nermesi aadakilerden hangisine rnektir?
Fizik bilen ikinci kii matematik biliyordu.
A) zgl bileik nerme
Fizik bilen nc kii matematik biliyordu.
B) Balantl bileik nerme
Fizik bilen son kii de matematik biliyordu.
C) Koullu bileik nerme
D) Nedenli bileik nerme O hlde fizik bilen kiiler matematik bilirler.
E) karmal bileik nerme Verilen akl yrtme aadakilerden hangisini rnek-

lendirmektedir?
A) Tmdengelim
B) Aksiyom
C) Tmevarm
D) kilem
E) Analoji
83. I. nclleri doru sonucu yanl olan karm geerlidir.

II. nclleri ile sonucun deillemesinin tutarsz olduu -
karm geerlidir.
86. ~[(pq) (pq)] q (p~q) nermesinin tr aa-
III. nclleri ve sonucu doru olan karm geerlidir. dakilerden hangisidir?
karmlarn geerlilii ile ilgili yukarda verilenlerden A) Tmel evetleme nermesi
hangileri dorudur?
B) Karlkl koullu nerme
C) Koullu nerme
D) I ve II E) II ve III D) Tikel evetleme nermesi
E) Deilleme nermesi
87.
Duygulu
Aklsz Akll
84. "x meyvedir." nermesinin E: {ilek, kavun, muz} evreninde
almndan;
Sanat Filozof
"ilek meyvedir."
(pheci) (Varoluu)
"Kavun meyvedir."
Pyrrhon Sartre
"Muz meyvedir." nermeleri elde edilir.
Bu emaya gre aadakilerden hangisi tam tanma
Bu nerme almlarna ne ad verilir?
rnektir?
A) Ak nerme
A) Pyrrhon akll bir duyguludur.
B) zelleme
B) Sartre hem filozof hem de sanatdr.
C) Deiken
C) Pyrrhon pheci bir filozoftur.
D) Niceleyici
D) Sartre varolucu bir aklldr.
E) Genelleme
E) Pyrrhon pheci bir sanatdr.

Tarama
88. Doruluk deeri analizi sonucunda ayn doruluk deerini 91. Aadakilerden hangisi ~(pq) nermesinin zmle-
alan nermeler edeerdir. yici izelgedeki almdr?
Buna gre aadaki yorumlardan A) ~p B) C) p
p q
I. ki tutarsz nerme ~q q
II. ki tutarl nerme D) E)

~p ~q ~p q
III. ki geerli nerme
hangileri her koulda edeerdir?
D) I ve III E) II ve III 92. p q r s
D Y Y D
Y D Y D
Y Y D Y
D D D Y
Bu verilen yorumlamalara gre pile q nermesi birbiriyle

tutarlyken, q ile r nermeleri birbiriyle tutarl deildir.
Buna gre iki nermenin birbiriyle tutarl olmasnn ko-
89. Fx = erkektir. ulu aadakilerden hangisidir?
Gx = kadndr. A) Her yorumlamada ayn doruluk deerini almalar
E = {Aye, Serhat, Hayriye, mer, Esra} B) En az bir satrda ortak dorulayc yoruma sahip olma-
lar
Olmak zere,
E C) Tm yorumlarnda doru deerini almalar
I. xFx
D) En az bir dorulayc yoruma sahip olmalar
E
II. xGx E) Hibir ortak dorulayc yoruma sahip olmamalar
A
III. xFx
sembolik ifadelerinden hangileri "doru" deerini alr?
93. Aadakilerden hangisi deilleme nermesi olarak
sembolletirilemez?
A) Tavuk ve hindi uamaz.
B) Baz hastalklarn aresi yoktur.
C) Aydn baarl olmayan bir gazetecidir.
D) Tren ve uak gvenli ulam aralar deildir.
E) Orhan ne kendisine ne de evresine huzur verdi.
90. Bir zelliin birden fazla tre ait olmasna ilinti ad verilir. 94. ~(p~q), (~pq) gibi iki nermenin zmleyici izel-
Buna gre aadakilerden hangisi "insan" kavram- gede edeer olup olmad denetlenirken ilk yaplma-
nn ilintisi deildir? s gereken ilem aadakilerden hangisidir?
A) Yrmek A) nermenin deilini almak
B) Yzmek B) Alt alta yazma kuraln uygulamak
C) Dnmek C) Ak yolda zmlemeye devam etmek
D) Beslenmek D) nermeleri karlk koul eklemiyle () birletirmek
E) remek E) eliik yolu kapatmak

Tarama
95. "Hibir erkek duygusal deildir." ( x~Dx) nermesi yk- 98. Selim bir yurdun mdrln yapmaktadr. Yurtta bulu-
A
lemler mantna gre genel nermedir. nan rencilerin bir gn hastalandklarn grr. Hemen
rencilerin bazlarndan teker teker yedikleri yemeklerin
Buna gre bir genel nerme aadakilerden hangisi-
rneklerini alr ve tm rencilerin yediklerini kontrol et-
ne gre belirlenmektedir?
meye gerek duymadan btn rencilerin o gn yedikleri
A) Niceleyiciye sahip olmasna yemekten dolay hastaland sonucuna varr.
B) Terim saysna Bu parada Selim aadaki akl yrtmelerden hangi-
C) nerme eklemi almasna sine bavurmutur?
D) Nitelike olumsuz olmasna
A) Analoji
E) Yarg bildirmesine
B) Tmevarm
C) Tmdengelim
96. zmleyici izelge ile edeerlik denetlemesi yaplr-
D) Kyas
ken;
E) elimezlik ilkesi
I. nerme deillenir.
II. nermelerin arasna karlkl koul eklemi konur.
III. Sonu tutarszsa nermeler edeer, sonu tutarlysa
nermeler edeer deildir.
IV. Alt alta yazma kuralna atal amaya gre ncelik verilir.
99. p (qr) nermesinin doruluk deerleri iin aada-
hangi sralama takip edilmelidir? kilerden hangisi yanltr?
A) I, II, III, IV A) p doru, q doru, r yanl olduunda nerme yanl

B) II, III, I, IV olur.
C) II, I, IV, III B) p yanl, q yanl, r yanl olduunda nerme doru
D) I, II, IV, III olur.
E) IV, III, II, I C) p doru, q doru, r doru olduunda nerme doru

olur.
D) p yanl, q doru, r doru olduunda nerme yanl
97. Bir karmn geerli olmas nclleri ile sonucun deilinin olur.
birlikte tutarsz olmasna baldr. E) p doru, q yanl, r doru olduunda nerme yanl
Buna gre aadakilerden hangisinde p, q r kar- olur.
m geerlidir?
A) p ~r B) p ~r C) p
q q q ~r
D D Y D D D Y D Y
D Y Y D Y Y Y Y Y
D D D D D D Y D D
100. "Eer Fatih bir avukat ise, o zaman bir hukukudur."
D Y Y Y Y Y D D D Bu nermeden aadakilerden hangisi kar?
D) p ~r E) p A) Fatih bir avukat deilse, bir hukuku da deildir.

q q ~r
D Y D Y D Y B) Fatih bir hukuku ise avukattr.
Y D Y Y D Y C) Fatih avukat olmasa bile hukukudur.
D Y D D D D D) Fatih bir hukuku olmasa bile avukattr.
Y D Y D Y D E) Fatih bir hukuku deilse, avukat da deildir.
76. B 77. E 78. D 79. A 80. D 81. C 82. A 83. E 84. B 85. C 86. D 87. C 88. D 89. D 90. C 91. A 92. B 93. E 94. D 95. A 96. C 97. D 98. B 99. D 100.E
51. D 52. B 53. C 54. E 55. B 56. C 57. E 58. B 59. B 60. D 61. A 62. A 63. D 64. B 65. D 66. C 67. A 68. E 69. D 70. E 71. A 72. B 73. D 74. C 75. A
Cevaplar
26. A 27. D 28. E 29. C 30. B 31. D 32. C 33. B 34. A 35. C 36. E 37. A 38. C 39. D 40. B 41. D 42. E 43. D 44. A 45. B 46. E 47. C 48. C 49. B 50. A
9. A 10. E 11. D 12. C 13. B 14. C 15. E 16. D 17. A 18. C 19. A 20. E 21. C 22. B 23. D 24. A 25. D 8. B 7. D 6. C 5. B 4. D 3. A 2. E 1. E

LYS // FELSEFE GRUBU FY NO
GENEL TARAMA
21
1. Birey baz planlar yapar. Bu planlarda beklentiler, olaslk- 4. I. Bir rencinin zayf not aldna zlmesi davran de-
lar ve riskler bellidir. Bunlara ulamak iin hangi eylemlerde ildir
bulunmas gerektiini bilir. Bu amalarn ve onlara ulama- II. Bir kiinin sigara yakmak iin kibrit karmas bir davra-
daki aralarn belirlenmesinde, bireyin dnyay alglama ve ntr.
tanma biimi belirleyici rol oynar. Buna gre, davran aadakilerden hangisidir?
Bireyi zgr ve seimler yapabilen bir varlk olarak g- A) Bireyin yapp ettikleri
ren bu yaklam aadakilerden hangisidir? B) Bireyin tutumlar
A) Davransal yaklam C) Bireyin dnceleri
B) Hmanist yaklam D) Bireyin heyecanlar
C) Psikodinamik yaklam E) Bireyin kiilik zellikleri
D) levselci yaklam
E) Bilisel yaklam 5. Teokratik devletlerde din adamlar, sava devletlerde as-
kerler, kapitalist devletlerde iadamlar, otoriter devletlerde
siyasal iktidar temsilcileri birinci dereceden bir sosyal stat-
ye sahiptir.
ne ulalabilir?
2. Aile, arkadalk gibi gruplarda grlen ilikiye birincil iliki,
resmi gruplarda grlen ilikiye ikincil iliki denir. A) Birden fazla statnn gerektirdii roller rol atmasna
Buna gre aadakilerden hangisi hem birincil hem de yol aabilir.
ikincil ilikiler iin geerlidir? B) Statlerin bazlar doutan getirilir.
C) Statlerin saygnlk derecesi ynetim biimlerine baldr.
A) likilerin samimi olmas
D) Statlerin saygnlklar zaman iinde deiebilir.
B) Byk gruplarda grlmesi
E) Bireyler ayn anda birden ok statye sahip olabilirler.
C) Yazl kurallarn geerli olmas
D) likinin uzun sreli olmas
E) likinin belli bir amac olmas 6. I. Serkan bu saatte ya stanbul'da ya da Antalya'dadr.
II. Bir insan ayn zamanda hem yalanc hem de drst olamaz.
III. Bitki bitkidir.
Bu ifadeler srasyla aadaki mantk ilkelerinden han-
gilerine rnektir?
3. Ahmet ya hukuk fakltesine ya da eitim fakltesine gidecek. I. II. III.

A) nc halin zdelik elimezlik
Ahmet eitim fakltesine gitmedi.
imknszl
yleyse Ahmet hukuk fakltesine gitti. B) zdelik elimezlik nc halin
Bu karm aadakilerden hangisine rnektir? imknszl
C) elimezlik nc halin zdelik
A) Geerli bir tmevarma
imknszl
B) Geersiz bir tmdengelime
D) nc halin elimezlik zdelik
C) Geerli bir analojiye
imknszl
D) Geersiz bir tmevarma
E) elimezlik zdelik nc halin
E) Geerli bir tmdengelime imknszl

Tarama
7. Uykusuzluun dnmeye ve problem zmeye etkisini 10. Yaplan aratrmalar kk yalarda kendisinden daha
aratrmak iin ya, zek, alkanlk, sosyal seviye, prob- gl insanlar tarafndan hakaret gren kiilerin, yetikin
lem zme gc vb. gibi zellikleri ayn olan denekler s- olduklarnda kendisinden zayf olanlara kar ayn davra-
rayla 24, 36 ve 48 saat uykusuz braklmlardr. Kontrol nlarda bulunduunu ortaya koymutur.
grubundakilerin normal uyumalar salanmtr. Her iki Bu aratrmann bulgusu aadaki yarglardan hangi-
gruba ayn problemi zmek zere bir saat sre verilmi- sini destekler?
tir.Deney sonunda normal uyuyan rencilerin daha baa- A) Bireyin bugnk davranlarnn kaynaklar onun ge-
rl, uykusuz olanlarn baarsz olduklar gzlenmitir. mi yaantsnda aranmaldr.
Bu deneyin bamsz deikeni aadakilerden han- B) nsan davranlarnn nasl olacana zgrce kendisi
gisidir? karar verir.
A) renme sresi C) nsan davranlarn anlamak ve tanmlamak olduka

gtr.
B) renme dzeyi
D) nsan davranlar birok kaynaktan etkilenerek oluur.
C) renme yetenei
E) Bireyin zihinsel deil, gzlenebilen ve llebilen dav-
D) Uykusuzluk dzeyi
ranlar nemlidir.
E) Problem zme gc
8. Hipotez, doruluu ya da yanll kesin olmayan, kantlan-

mak zere ortaya atlm, aratrmacnn geici aklamas- 11. Bir ilikinin "sosyal iliki" saylabilmesi iin aadaki-
dr. Hipotezler hazrlanmadan nce aratrmac, konusuyla lerden hangisi gerekli koul deildir?
ilgili birtakm gzlemler yapar. Bu gzlemlerden hareketle
A) Bireylerin benzer zelliklerinin olmas
hipotezlerin desteklenip desteklenmediini belirler.
B) Ortak bir anlam tamas
Bu parada anlatlanlar, sosyolojide aratrma yapar-
C) En az iki insan arasnda olmas
ken aadakilerden hangisinin gerekli olduuna ia-
ret etmektedir? D) Bireylerin ayn yer ve zamanda birlikte bulunmas
E) Bireyler aras ilikinin yzyze olmas
A) Fiziksel olaylarla toplumsal olaylar arasndaki fark
kavramann
B) Dier bilimlerin verilerinden yararlanmann
C) Snanabilir bir hipotez oluturmann
D) Aratrma yntem ve tekniklerinden yararlanmann
12. (p q) (~p ~q) nermesine aadaki ilemler yapl-
maktadr.
E) Aratrma konusunun snrlarn belirlemenin

1. ~[(p q) (~p ~q)] (~)
3. (p q)
9. Bir nermenin doruluk deerini bilimler ortaya koymakta- 1
2. ~(~p ~q)
dr. Mantkta ise ncl olarak kullanlan nermeler doru ~p 2
ya da yanl olsa da doru saylarak ilem grr. P gibi bir p
nermenin gerekte doru mu, yoksa yanl m olduuna
mantk deil, bilim karar verir.
p p
Buna gre aadakilerden hangisinin doruluunun x
mantn ilgi alan iinde olduu sylenebilir?
Burada yaplan zmleyici izelge iin aadakiler-
A) Evrende bir dzen bulunmaktadr. den hangisi sylenebilir?
B) A = B, B = C ise A = C'dir.
A) Bir karmn geerliliinin denetlendii
C) Dnya, Ay'dan byktr.
B) ki nermenin tutarllnn denetlendii
D) 5 x 20 = 100
C) Bir nermenin geerliliinin denetlendii
E) Dnyada, havaya atlan her cisim yerekiminin etkisiy-
D) ki nermenin edeerliliinin denetlendii
le yere der.
E) Bir nermenin tutarllnn denetlendii

Tarama
13. Klinik psikologlar, dier psikoloji alanlarndan gelen bilgileri 16. Uyaran-tepki psikolojisi, organizmann ierisinde olup bi-
alp, belli bir bireye ynelik kendi deerlendirmeleri ile bir- tenlerle ilgilenmez. Bu sebeple, bu yaklam bazen kara
letirdikten sonra, onu anlamaya almakta, skntsndan kutu olarak da adlandrlmaktadr. Uyaran-tepki psikologla-
kurtulmas ya da kendisini gelitirmesi iin yardm etmeye r kutunun iinde geenleri dnmeksizin, kutuya giren ile
uramaktadr. kan inceleyen bir psikoloji bilimi kurmulardr.
Buna gre klinik psikolojinin konusu aadakilerden Bu parada davransal yaklamn hangi zellii yeril-
hangisidir? mektedir?
A) Bireyin toplumsal davranlar A) Zihinsel sreleri davran olarak kabul etmemeleri

B) Bireyin yaa bal davran deiiklikleri B) Bilinaltn fazla nemsemeleri
C) Bireyin i yaam C) Kaltm deil toplumsal evreyi nemli grmeleri
D) Bireyin anormal davranlarnn tehis ve tedavisi D) Davran btn olarak grmeleri
E) Bireyin renme sreleri E) Psikolojiyi gndelik yaama uygulamalar
17. Demokratik devlette yasama, yrtme ve yarg grevleri

14. Bir toplumdaki gelimelere bal olarak toplumun bilin d-
farkl organlar tarafndan yerine getirilir. Yasama grevi
zeyi, maddi kltr alanndaki deimelerin (teknoloji, hu-
parlamentoya, yrtme grevi hkmete, yarg grevi de
kuk vb.) gerisinde kalabilmektedir. Maddi kltr gelerinin
bamsz mahkemelere aittir.
uyumu birden olmaz, zellikle bir direnme ve sonrasnda
uyum oluur. Bu parada demokratik devletlerin hangi zellii vur-
gulanmaktadr?
Bu parada sz edilen durum aadaki kltrel s-
relerden hangisiyle aklanabilir? A) Birden fazla siyasi partinin olmas
A) Kltrel farkllk B) Sivil toplum rgtlerinin yaygnlamas
B) Kltrel gecikme C) Gler ayrl ilkesinin uygulanmas
C) Kltrel asimilasyon D) Hukukun stnl ilkesinin benimsenmesi
D) Kltrel yaylma E) Yneticilere birtakm ayrcalklarn tannmamas
E) Kltr oku
18. Oteller artarsa turizm geliir.

15. Bir nermenin niteliini deitirmeden, doruluk deerine Turizm geliirse dviz girdisi oalr.
de dokunmadan znesini yklem, yklemini zne yapma
O hlde oteller artarsa dviz girdisi oalr.
biimindeki akl yrtmeye dz dndrme denir.
Bu kyas iin aadakilerden hangisi sylenemez?
Buna gre "Btn canllar hareketlidir." nermesinin dz
dndrmesi aadakilerden hangisidir? A) Kyas kurallarna uygun olduu
A) Btn hareketliler canldr. B) Orta terimin sonuta bulunmad
B) Baz canllar hareketli deildir. C) artl kesin kyas olduu
C) Hibir canl hareketli deildir. D) ncller bitiik artl olduundan sonucun da bitiik
artl olduu
D) Baz hareketliler canldr.
E) Eksik kyas olduu
E) Btn canl olmayanlar hareketli deildir.

Tarama
19. e gre eleman seimi, retilen ara ve gerelerin insan 22. Adolf Meyer'e gre; insan, btnsellii olan psikolojik bir
yapsna uygun olarak dzenlenmesi, iin en az enerji birimdir. nsan davranlarn anlayabilmek iin biyoloji,
harcanarak en uygun biimde yaplmas, kiinin fizyolojik psikoloji ve sosyolojinin bulgularndan yararlanmak gere-
yapsna ve yeteneklerine uygun ite almas verimlilii kir. nsan vcudu milyonlarca sinir hcresi tarafndan bir a
artrr. gibi rlmtr. Her bir psikolojik olayn gereklemesinde,
Bu parada yer alan bilgiler hangi psikoloji alt daln insann beden yapsnn; kas, doku ve organlaryla sinirle-
ilgilendirir? rinin ok nemli etkileri vardr.
Meyer insann anlalmasnda aadakilerden hangi-
A) Eitim psikolojisi B) Sosyal psikoloji
sinin etkili olduunu savunmaktadr?
C) Geliim psikolojisi D) Deneysel psikoloji
E) Endstri psikolojisi A) Zihinsel srelerin
B) Bilinalt gelerin
C) Gzlenebilen ve llebilen davranlarn
D) Biyolojik zelliklerin
E) Kiinin zgr seimlerinin
20. Bir toplumda toplumsal kontrol mekanizmalar ne kadar

gl olursa olsun baz bireyler norm d davranlar ser-
gileyebilir, o toplumda egemen olan gelenek, rf, adet, kl-
tre ya da yazl kurallara aykr hareket edebilirler. 23. I. Eitim olanaklarnn artmas dikey hareketlilii hzland-
rr.
Bu parada sz edilen durum aadakilerden hangi-
sine yol aar? II. klim koullar toplumsal yaam etkiler.
A) Toplumsal sapmaya III. Bireysel olaylar toplumsal olgular etkiler.
B) Toplumsal gruplarn oluumuna IV. Kltrel temas toplumlar arasndaki hogry artrr.
C) Toplumsal deerlere balln artmasna Burada verilenlerden hangileri "Toplumsal olaylar top-
D) Toplumsal denetime lumsal olaylarla aklanmaldr." ilkesine rnektir?
E) Birincil ilikilerin artmasna A) I ve II B) II ve III C) I ve IV
21. Bir nerme aadaki durumlarn hangisinde geerli

olur? 24. Aadaki nermelerden hangisi bileik deildir?
A
A) En az bir yorumlamas doru olursa A) ~ xFx
B) Tm yorumlamalar doru olursa B) p q

A
C) En az bir yorumlamas yanl olursa C) ( xFx) (ExGx)
D) Deillemesi geerli olursa D) ExGx
E) Edeer bir nermeye sahipse E) ~p

Tarama
25. Bir kedinin bir manivelaya basarak kutudan kmaya a- 28. Normal seyrinde devam eden duygusal yaammzda, ak
lmas ya da bir insann karanlkta kaldnda k verecek sarsnt yaratan eitli fizyolojik ve zihinsel deimelerle
bir eyler aramas aadakilerden hangisiyle akla- birlikte meydana gelen ani, gl, ksa sreli duygulara
nabilir? heyecan denir.
A) Organizmalarn belirli bir uyarlmlk dzeyinde kal- Aadakilerden hangisi heyecan annda bireyde mey-
may istemesiyle dana gelen fizyolojik deiikliklerden biri deildir?
B) Organizmalardaki gdlenmenin heyecana yol ama- A) Tkrk salgsnn azalmas

syla
B) Kalp atnn hzlanmas
C) Ar uyarlma sonucunda organizmann dengesinin
C) Midenin sindirim yapmas
bozulmasyla
D) Yzn sararmas ya da kzarmas
D) Uzun sreli uyarmlarn almaya yol amasyla
E) Avu ilerinin terlemesi
E) Reflekslerin amacnn organizmay korumaya ynelik
olmasyla
29. lkel toplumlarda ocuk babasndan hayvanlarla mcade-

leyi ve kendini korumay renir; ada toplumlarda ise
26. Birbirinden haberdar olan en az iki insan arasnda belirli ocuk kk yata teknoloji ve buna bal iletiimi renir.
bir sre devam eden anlaml ve belirli amalar etrafnda
kurulan sosyal bir badr. Bu parada verilen rnekler aadakilerden hangisiy-
le aklanabilir?
Yukardaki tanm aadaki kavramlardan hangisine
aittir? A) Hakim kltr geri kalm kltrleri etkiler.
B) Kltr tek bir kaynaktan dnyaya yaylr.
A) Sosyal grup
C) nsan iinde yaad toplumun kltrn deitirir.
B) Toplumsal hareketlilik
D) Birey iinde yaad toplumun kltrel gelerini be-
C) Toplumsal kontrol
nimser.
D) Sosyal norm
E) Farkl bir kltr ortamna giren birey kltr oku yaar.
E) Sosyal iliki
30. I. Altk nermelerden tmel olumlu doruysa tikel olumlu

27. I. Genel yarglardan zel yarglara gidilen bir akl yrtme da dorudur.
biimidir. Btn iin doru olan paras iin de doru-
dur. II. Alt kart nermelerden tikel olumlu yanlsa tikel olum-
suz da yanltr.
II. Tek tek olaylardan zihnin genel yarglara ulamasdr.
III. eliik nermelerden biri doruysa dieri kesinlikle
Burada verilen akl yrtme biimleri aadakilerden
yanltr.
hangisidir?
- I. II. IV. st kart nermelerden birisi doruysa dieri de do-
rudur.
A) Tmdengelim Tmevarm
B) Analoji Tmdengelim Kar olma karesine gre yukardaki ifadelerden han-
C) Tmdengelim Analoji gileri dorudur?
D) Tmevarm Tmdengelim A) I ve II B) I ve III C) II ve III
E) Analoji Tmevarm D) II ve IV E) III ve IV

Tarama
31. I. drtler; organizmann iinden gelen ve onu faaliyete 34. Su altnda sadece boruyla hava alnabilen bir ortamda ya-
sevkeden srkleyicilerdir. Organizmann yaamasna plan bir deneyde, insanlarn bu ortama ancak iki saat da-
ve neslin devamna hizmet ederler. yanabildikleri saptanmtr. Bu deney srasnda deneklerde
sknt, iyi dnememe gibi belirtiler gzlenmitir. Deney-
II. gdler renilmeden yaplan, niin yapld orga-
den nce ve sonra yaplan zek testlerinde byk farklar
nizmann kendisi tarafndan bilinmeyen ve hayvanlara
grlmtr. Hatta deneyden ktktan sonra evinin yolunu
zg kaltsal davranlardr.
bulamayan deneklere bile rastlanmtr.
Buna gre, aadakilerden hangisi sadece idrtler
iin geerlidir?
sini destekler?
A) Davranlarn temelinde bulunmas
A) Ar uyarlan organizma bir sre sonra dengelenir.
B) Evrensel zellikler gstermesi
B) Yetersiz uyarlma organizmada psikolojik rahatszlkla-
C) Organizmalarn yaamlarn srdrmelerini salama- ra neden olur.
lar
C) Fizyolojik gdler birincil olduundan ncelikle doyu-
D) Toplumsal koullara gre ekillenmeleri rulmaldr.
E) renmeye deil kaltma bal olmas D) Alma duyu organlarnda, duyarszlama duygularda
grlr.
E) Organizma otomatik olarak bozulan dengesini bulma-
ya alr.
32. Baz toplumlarda kadn arzusu dnda erkek veya erkein

ailesi tarafndan hibir hak iddia etmeksizin reddedilmek-
tedir. Bu demektir ki, sz konusu toplumlarda boanma
karar erkein kendisine veya ailesine aittir. Medeni haklar 35. Gney Asya'da, avc - toplayc bir kabilede yaplan ara-
kadna eit haklarda boanmasnn nn asa da, dn- trmada; daha kolay olan toplaycla kan kabile yele-
yann birok lkesinde erkein boanma hakk kadndan rinin kabile bycs tarafndan kutsanmad, daha zor
daha fazladr. olan avcla kan kabile yelerinin ise kabile bycs
tarafndan kutsand grlmtr. Sadece hindistan cevizi
Bu parada sz edilen toplumlar hakknda aadaki-
ok zor toplandndan, bu toplama iine gidenler byc
lerden hangisi sylenebilir?
tarafndan kutsanmaktadr.
A) Ailedeki sz hakknn yaa gre belirlendii Bu paraya dayanlarak toplumsal deerler iin aa-
B) Otoritenin eit olarak datld dakilerden hangisi sylenebilir?
C) Kadn haklarnn n planda olduu A) Evrensel zellikler gsterir.
D) Ailenin ekonomik koullara gre ekillendii B) Toplumsal yaamn gereksinimlerinden doar.
E) Erkek egemen toplumlar olduu C) Normlarn temelinde bulunur.
D) Uzun bir zaman diliminde oluur.
E) Bireyleri birbirine yaklatrr.
33. "Eletirel olmak filozofluun vazgeilmez bir unsurdur.

nk eletiri olmadan filozofluk yaplamaz."
Bu karm iin aadakilerden hangisi sylenemez? 36. [(p q) (p q)] p (p q)
nermesinin ka tane ana bileeni vardr?
A) karmn filozofluun gereinin ne olduunu ispatla-
d A) 1
B) ncl ile sonu nermesinin edeer olduu B) 2
C) Bir ksr dng rnei olduu C) 3
D) Mantksal olarak geerli olduu D) 4
E) Yeni bir bilgi vermedii E) 5

Tarama
37. Ayn bilgisayar fuarn gezen bir pazarlamac ile bir bilgi- 40. Hipnoz, bir kiinin dier bir kiinin davran, duygu dn-
sayar mhendisinin bilgisayarlar alglamalar birbirinden ce ve alglarn kontrol etmesidir. Hipnoz altnda yaplan
farkl olacaktr. Pazarlamac hangi bilgisayarlarn daha ok telkinler normalde grlenden daha ileri gidebilir, ama ki-
satlabileceini dnrken; bilgisayar mhendisi, daha iye normal hayatta yaptrlamayacak eyler hipnoz etkisi
fazla tasarmlarla, bilgisayarlarn ilevselliinin nasl daha altnda hibir zaman yaptrlamaz.
ok artrlabileceini dnr.
Buna gre hipnozun temelinde aadakilerden hangi-
Bu parada alglamay etkileyen hangi faktrden sz si bulunmaktadr?
edilmektedir?
A) Kiiliin etkilenmesi
A) Kltr B) Ortam C) lgiler
B) Zekann etkilenmesi
D) n yarg E) Duygular
C) Bellek gcnn deitirilmesi
D) Kiinin szlerle ikna edilmesi
E) Bilinaltnn davrana dnmesi
41. Fizyolojik kaltmn, kltrel davrann baz ynleri ze-

rinde etkisi olduuna ilikin herhangi bir kuku yoktur. Bu
38. Bir aratrmac kylerde hasat zamannda, kyllerin bir- nedenle bir sosyolog biyologtan kaltm olgusunu ren-
birleriyle nasl yardmlatklarn, tarlalarda nasl altkla- melidir. Benzer olarak iklim, yeryz ekilleri gibi corafya-
rn, k aylarnda neler yaptklarn daha yaknda tanmak nn eitli ynlerinin davranlar zerinde etkide bulunduu
amacyla bir kyde iki yl kalmtr. Aratrmac gvenilir da bir gerektir. Zorunlu olarak sosyal bilimler bu olgular
sonular elde edebilmek iin yeme - ime, giyim - kuam, anlamak iin corafyaya ynelir. te yandan insann psi-
elence gibi btn davranlarda kyller gibi hareket et- kolojik tutumlar da sosyal davran zerinde etkilidir.
mitir. Buna gre aadakilerden hangisi sylenebilir?
Bu parada sz edilen aratrmacnn kulland ara- A) Sosyolojide farkl yntemler kullanlmaktadr.
trma yntemi aadakilerden hangisidir?
B) Sosyolog baka bilimlerin alma alan ile ilgilenmez.
A) Monografi C) Sosyoloji dier bilimlerle ilikili olmak zorundadr.
B) Katlml gzlem D) Sosyoloji sadece biyoloji ve corafya bilimleriyle ilgili-
C) Sosyometri dir.
D) Anket E) Sosyoloji istatistik biliminden yararlanmaktadr.
E) Tmdengelim
42. Cisim
Cansz Hayvan
Srngen
Timsah
(Etle beslenen)
A zle ilgili tam tanm, bir kavramn yakn cins ve yakn ayr-
39. Her insann hayalini gerekletirebildii doru deildir. (~ xHx) m ile yaplan tanmdr.
Bu nermenin edeeri aadakilerden hangisidir?
Buna gre aadakilerden hangisi zle ilgili tam ta-
A) Baz insanlar hayalini gerekletiremez. (Ex~Hx) nmdr?
B) Baz insanlarn hayalini gerekletiremedii doru de- A) Timsah srngen cisimdir.
ildir. (~Ex~Hx)
A B) Srngen, hayvan olan cisimdir.
C) Her insan hayalini gerekletirir. ( xHx)
A C) Timsah, srngen bir canszdr.
D) Hibir insan hayalini gerekletiremez. ( x~Hx)
D) Hayvan, cansz cisimdir.
E) Baz insanlar hayalini gerekletiremez. (ExHx)
E) Timsah etle beslenen srngendir.

Tarama
43. Duyusal uyum nedeniyle evremizdeki belli uyarclara 46. Televizyondaki reklamlar izledikten sonra bireyin hi kul-
dikkat etmemeye balar, bize gerekli olan uyarclar fark lanmad bir markay kullanmaya balamas ya da kullan-
ederiz. Duyusal uyum olmasayd, giysilerimizin, evrede- d markay bir baka markayla deitirmesi olaan du-
ki seslerin tmnn srekli farknda olur, ders dinlemek rumlardandr.
iin dikkatimizi toplayamaz, okuduumuz kitab anlamakta
Buna gre, reklamlarn amac aadakilerden hangisi-
glk ekerdik.
dir?
Buna gre, duyusal uyum aadaki algsal sreler-
den hangisine yol amaktadr? A) Bireyde tutum deiiklikliine neden olma
B) Bireyin kendini tanmasna yardmc olma
A) Algda deimezlik
C) Bireyin kiiliini deitirme
B) ekil-zemin algs
D) Tketiciyi bilinlendirme
C) Derinlik algs
E) Bireylerin iletiim gcn artrma
D) Halsinasyon
E) Algda seicilik
44. nsan ne kadar yalnzl severse sevsin baka insanlar- 47. Tarih boyunca birok toplumda ailelerin farkl ekilde ku-
la birlikte olmadan varln srdremez. Kullandmz rulduunu gryoruz. lkel kabilelerde sosyal prestij, krsal
dilden inanlarmza, duygularmzdan davranlarmza kesimde i ihtiyac, Eskimolarda kadn saysnn azl, sa-
varncaya kadar hepsinde evremizdeki insanlarn belirli valardan sonra toplumlarda grlen erkek azl birden
lde etkileri vardr. fazla ele evlenmeyi dourmutur.
Bu paraya dayanlarak aadaki yarglardan hangisi- Buna gre aadakilerden hangisi ok eliliin (poli-
ne ulalabilir? gami) nedenlerinden biri deildir?
A) Toplumsal deerler zamanla deiir. A) ok kadnla evlenmenin erkee saygnlk kazandrma-

B) nsan toplumsal bir varlktr. s
C) Her insan saygnln artrmak ister. B) Nfusta cinsiyetlerin dengesiz bir yapda olmas
D) nsan toplumsal normlara uymak durumundadr. C) Erkein ekonomik gereksinimlerine kadnn yardmc
olmas
E) nsan ekonomik bir varlktr.
D) Dinsel ve kltrel yapnn ok elilii hor grmesi
E) gcne gereksinim duyulmas
45. Konusu ve yklemleri ayn olan iki nerme nitelik bak-

mndan ayn, nicelik bakmndan birbirleriyle farklysa, bu
nermeler birbiriyle altktr.
Bu bilgi dorultusunda aadaki nerme iftlerinden
hangisi altktr? 48. Her canl reyendir.
A) Btn insanlar ansldr. Hibir insan ansl deildir. Her hayvan canldr.
B) Baz lkelerde seim yaplr. Hibir lkede seim yapl- Kyas kurallarna gre yukardaki ncllerden geerli
maz. olarak hangi sonu kar?
C) Btn kylerde muhtarlk vardr. Baz kylerde muhtar-
A) Baz canllar hayvandr.
lk vardr.
B) Her reyen hayvandr.
D) Baz insanlar yeil gzldr. Baz insanlar yeil gzl
C) Baz reyenler hayvandr.
deildir.
D) Baz hayvanlar reyendir.
E) Btn bcekler alt bacakldr. Hibir bcek alt bacakl
deildir. E) Her hayvan reyendir.

Tarama
49. Okul baars ile zek arasnda yakn bir iliki vardr. Bu 52. I. nceden Franszca renen bir kii, ngilizce re-
nedenle anne-babalarn, ocuklarnn zek geliimi zerin- nirken hi ngilizce bilmeyen birine gre daha baarl
de nemle durmalar gerekir. olur.
II. Piyano almay bilen bir kii hi bilmeyene gre, org
Bu parada zeknn hangi zellii zerinde durulmak-
almay daha kolay renir.
tadr?
Bu iki rnekte sz edilen pozitif transferin temelinde
A) llebilir olma aadakilerden hangisi bulunmaktadr?
B) Ailenin zeksyla benzer olma
A) Durum hakknda deiik kaynaklardan bilgi toplanmas
C) renme gcnn gstergesi olma
B) Dnd eitli yollar srasyla denemesi
D) Bireysel bir farkllk olma
C) Benzer durumlarda kullanlan ilke ve yntemlerden ya-
E) Yeteneklerle ilikisi bulunma rarlanlmas
D) Benzeri durumlarda bakasnn ne yaptna bakmas
E) Karmak bir renme srecinde gereklemesi
50. Toplumsallama, toplum iindeki yaamn renilme bii-

midir. Bylelikle birey bir toplumun ya da grubun yesi hali-
53. Boanma olgusunu aratran bir sosyolog boanmay "Bo-
ne gelir. Toplumsallama ile bireylerin bir toplumun kodlar,
anmann nedeni iddetli geimsizliktir." diyerek aklama-
normlar, deerleri iselletirmesi salanr. nsan sosyalli-
maldr. Boanmay aklarken ekonomik sorunlar, eitim
e doru bir yatknlkla doar ve toplumun bir yesi haline
dzeyi, kltrel farkllk gibi faktrleri gz nnde tutarak
gelir.
aklama yaplmaldr.
Bu parada toplumsallamann hangi zellii vurgu-
Bu parada sosyologlara aratrma yaparken aada-
lanmaktadr?
kilerden hangisine dikkat etmeleri nerilmektedir?
A) Birlikte yaama becerisini gelitirmesi
A) Olaylar ok ynl olarak ele almalar
B) Sorumluluklarn renilmesi
B) Olan incelemeleri
C) Toplumdan topluma deimesi
C) Kavram karmaasndan kanmalar
D) Bireyi toplumun bir paras haline getirmesi
D) Olgular hakknda ngrde bulunmalar
E) Toplumsal kontrole katk yapmas
E) Aratrmann amacna uygun yntem semeleri
51. ~(p q) ile ~p ~q nermesinin edeerliliinin - A

zmleyici izgeyle denetlenmesinde aralarna aa-
54. ~[(ExFx Ga) ( xFx)] (Ga Fa)
daki nerme eklemlerinden hangisi getirilmelidir? nermesinin ana eklemi aadakilerden hangisidir?
A) ~ A) ~
B) B)
C) C)
D) D)
E) E)

Tarama
55. Organizma tekrarlar sonucu, doal bir uyarcya gsterdii 58. Koullar eitlenmi iki grup alnm, gruplardan birine, gir-
tepkiyi, doal olmayan bir uyarcya da gstermeye balar. dikleri deneme snavnn ok zor bir snav olduu sylen-
Burada sz edilen renme yolu aadakilerden mi, ikinci gruba da ok kolay bir snav olduu sylenmitir.
hangisidir? Sonuta ikinci grubun daha baarl olduu grlmtr.
Bu deneyde renmeyi etkileyen hangi faktrden sz
A) Bilisel renme
edilmektedir?
B) Psikomotor renme
A) Konunun tekrar edilmesi
C) Koullanma yoluyla renme
B) renme tekniinin uygun olmas
D) Model alarak renme
C) Elde edilecek sonucun bilinmesi
E) Farkna varmadan renme
D) renenlere telkinde bulunulmas
E) Yarma halinde olunduunun farknda olunmas
59. Sanayi toplumlarnda toplumsal tabakalama ekonomik

56. nsan ve toplum, tarih iinde srekli bir deiimden ge- statlerin yannda, sosyal statlerin de varl ile karmak
mektedir. Bundan dolay her a iin geerli olabilecek tek
bir grnm kazanmtr. Toplumsal snflar retilen mal ve
bir insan nitelii, tek bir toplum nitelii sz konusu olamaz.
hizmetlere sahip olmaya gre tabakalaabilecei gibi, top-
nsann da toplumun da nitelikleri tarihsel geliim iinde s-
lum iindeki saygnlna gre de tabakalanabilir.
rekli bir deiimden gemektedir. Bu deimeler her top-
lumda ayn zamanda, ayn hzda ve tpa tp bir benzerlikte Bu parada savunulan gr aadakilerden hangisi-
olmaz. dir?
Bu parada belirtilen durum sosyolojinin daha ok A) Gelimi toplumlarda ak snf tabakalamas grlr.
hangi zelliiyle ilgilidir? B) Sosyalizmde snflar arasndaki farkllklarn kaldrla-
rak eitliin salanaca ngrlr.
A) Bireyler zerinde deil, gruplar zerinde durur.
C) Gelimi toplumlarda gelir dzeyinin yan sra prestij
B) Olmas gerekeni deil, olan ele alr.
de tabakay belirlemektedir.
C) deal bir toplum dzeni belirlemez.
D) Toplumlar karmaklatka rol atmas yaanma
D) Kural ve yasa koyucu deildir.
oran ykselir.
E) Toplumlar iin evrensel ilkeler aramaz.
E) Eitim toplumsal tabakann belirlenmesindeki en
nemli lttr.
60. Her bykehirde trafik skkl grlr.

57. I. Hibir hasta salkl deildir. stanbul bykehirdir.
II. Hibir salkl hasta deildir. O hlde stanbul'da trafik skkl grlmez.
Bu iki nerme arasndaki ilikiler aadakilerden han- Bu akl yrtme aadaki kyas kurallarndan hangisi-
gisine rnektir? ne aykr olduu iin geersizdir?
A) Tam giriimlik ve ters dndrme A) ncller olumluysa sonu olumsuz olamaz.

B) Ayrklk ve dz dndrme B) ki tikel nclden sonu kmaz.
C) Eitlik ve eliiklik C) ncllerden biri tikelse sonu tikel olur.
D) Eksik giriimlik ve dz dndrme D) Orta terim sonu nermesinde yer almaz.
E) Dz dndrme ve ters dndrme E) ncllerden biri olumsuz ise sonu olumsuz olur.

Tarama
61. "Televizyondaki yarma programlarna katlan baz birey- 64. Birinden bir telefon numaras alp o numaraya hemen ara-
lerin, sorulan ou sorulara doru yantlar verebildiklerini mak gerektiinde, numara zihnimizde tekrarlanr. Arad-
kabul ettiimizde" bu durumun nedeni olarak aadaki- mz numarayla konutuktan sonra yeterince tekrarlamaz-
lerden hangisinin olduu sylenebilir? sak numara hemen unutulur.
A) Duyusal bellein gl olduu Bu durum aadakilerden hangisiyle aklanabilir?
B) Bilgilerin uzun sreli bellekte sakland A) Bireyi etkileyen olaylar unutulmaz.

C) Ksa sreli bellekten arm yapld B) renme ile unutma ters orantldr.
D) renme ile unutma arasnda dorudan bir iliki olduu C) Bellein snrlar her bireyde farkldr.
E) Gizli renmenin gerekletii D) Zeka dzeyi arttka bellein gc artar.
E) Ksa sreli bellekteki bilgiler ksa zamanda unutulur.
65. Meslei ile badamayan davranlar ierisinde bu-

lunan bir avukat, meslektalar tarafndan knanm,
ayplanm ve dlanmtr.
62. Toffler'e gre toplumsal deimenin ok hzl gerekle-
mesi gelecekte yeni bir toplum dzeni oluturacaktr. En- Bir kiiyi ldrdkten sonra uzun sre kaan katil yaka-
dstrileme toplumda deimenin hzn artracak, ancak landktan sonra yasalarda yazl olan ceza ile cezalan-
gelecekte bunun sosyal ve psikolojik sonular insanlar ra- drlmtr.
hatsz ve tedirgin edecektir. Ksa zamanda meydana gelen Bu iki bilgiye dayanarak aadaki yarglardan hangi-
byk deimeler insanlarda uyum bozukluklar ve stres- sine ulalabilir?
lere yol aacaktr. Bu ise yabanclama, yalnzlk, gelecek
A) Her toplumun kendi yapsna zg normlar vardr.
korkusu gibi sosyal ve psikolojik nitelikli birok sorunu or-
taya karacaktr. B) levini yitiren normlar zamanla ortadan kalkar.
Bu parada sz edilen sosyolog toplumsal deiimin C) Normlar toplumsal dayanmay glendirir.

hangi zelliine vurgu yapmtr? D) Normlarn nem dzeyine gre kendine zg yaptrm-
lar vardr.
A) Ekonomik gelimilik sonulanmas
E) Normlar toplumda egemen olan kiiler tarafndan e-
B) Gelimi toplumlarda gzlenmesi killenir.
C) Olumsuz sonular dourmas
D) Planl bir ekilde gereklemesi
E) Teknolojik gelimeyi beraberinde getirmesi
66.
I II III IV V
Y D D D Y
Y Y D Y Y
Y D D D Y
Y Y D Y D
63. nerme ve nerme eklemi saylarnn artmas sonucu Yukardaki doruluk izelgesine gre, numaralarla
doruluk tablosunda sonucun denetlenmesinin gl- gsterilen nermelerle ilgili aadaki yarglardan han-
aadakilerden hangisiyle almtr? gisi yanltr?
A) zmleyici izelgenin kullanlmasyla A) I. nerme tutarszdr.

B) Niceleme mantnn ortaya kmasyla B) II. nerme geersizdir.
C) nermelerin i yaplarnn sembolletirilmesiyle C) III. nerme geerlidir.
D) nermelerin edeerliliin denetlenmesiyle D) II ve IV. edeerdir.
E) Doruluk tablolarnda ilemlerin ksaltlmasyla E) V. nerme tutarszdr.

Tarama
67. Kk bir ocuun kendini pokemon zannedip balkon- 70. Bir kelime, bir isim, bir bilgi ne kadar ok bilgiyi hatrlatyor-
dan aa atlamas sa, rendiklerimizle ne kadar ok ilgiliyse, o kadar kolay
Genleri, beendikleri sanatlarn sa modellerini renilir ve zihinde o kadar ok tutulur.
taklit etmeleri Buna gre, renilen bilgilerin hafzada saklanabilme-
Bu iki durum aadaki renme yollarndan hangisiy- sinin nedeni aadakilerden hangisidir?
le ilgilidir?
A) Tekrar says
A) Model alarak renme B) Zek dzeyi
B) Psikomotor renme C) Geriye ket vurma
C) Deneme-yanlma yoluyla renme D) arm yaplmas
D) Kavray yoluyla renme E) Algda seicilik
E) artlanma yoluyla renme
71. Sosyometri, kk gruplarda grup yeleri arasndaki sevgi,

dostluk, dmanlk gibi yaklama ve uzaklama derecele-
rini len aratrma tekniidir.
68. Gecekondulama sorunuyla ilgili aratrma yapacak olan
bir sosyoloun btn gecekondu blgelerine ulamas ola- Buna gre sosyometri aadaki durumlardan hangi-
nakszdr. Bu nedenle seilen yerlerde nceden hazrlanan sinde ncelikle kullanlabilir?
anket sorularnn insanlara sorulmas gerekmektedir.
A) Bir snftaki renciler arasndaki gruplamalarn belir-
Bu parada sosyolojinin anketle birlikte aadaki lenmesinde
yntemlerden hangisinin kullanlmas gerektii vurgu- B) rencilerin mesleki eilimlerinin belirlenmesinde
lanmaktadr?
C) Toplumsal sorunlarn kaynann belirlenmesinde
A) Sosyometri D) Toplum yelerinin belli konulardaki grlerinin belir-
B) Tmdengelim lenmesinde
C) rneklem alma E) Bireyin grup iindeki sorumluluunun belirlenmesinde
D) Katlml gzlem
E) Birletirici yntem
72. Soyut kavramlar kendi bana bamsz bir varlk gster-

mez, tek tek varlklarn ilikisinden ortaya kan genel nite-
lii ve olu biimini gsterir.
69. Aadaki ifadelerden hangisi yanltr? Buna gre aadakilerden hangisi soyut bir kavram-
dr?
A
A) " xFx" bir genel nermedir.
A) Samanlk
B) Fa tekil bir nermedir.
B) yilik
C) ~Ga bileik bir nermedir.
C) Kellik
D) ExFx bir basit nermedir.
A D) ekerlik
E) ~ xFx bir basit nermedir.
E) Yazlk

Tarama
73. Girdii deneme snavnda yeterince baarl olamayan bir 76. Bir kii iin Gnde n yemek yer, ie gider, alve-
rencinin nemli olan dereceye girmek deil, eksiklerimi ri yapar, geceleri uyur. dendiinde, bu bireyin kiiliini
iyi saptayp, gidermeye alrsam snav amacna ulam- aklam olmayz. nk bu davranlar herkeste grl-
tr. eklinde aklama yapt grlmektedir. mektedir. Fakat u kii ok sabrldr, sabahlar acelecidir,
Bu durum aadakilerden hangisiyle aklanabilir? geceleri az uyur, evine baldr. dendiinde bireyin kiilik
zellikleri sylenmi olur. nk bu zellikler herkeste g-
A) Kiinin gerei olduu gibi alglamaya almasyla
rlmez.
B) Kiinin baarszlk durumunda akla uygun bahaneler
Bu parada kiiliin hangi zellii dile getirilmekte-
reterek rahatszln hafifletmesiyle
dir?
C) Kiinin baarszln baarl olaca baka bir alanda
telafi etmesiyle A) Srekli olmas
D) Kiinin baarszlk durumunda baarl kiilerle zde- B) Genel olmas
im kurmasyla C) Doutan gelmesi
E) Kiinin baarszlnn nedenleri iin bir bakasn D) Deiken olmas
sulamasyla E) Ayrt edici olmas
74. Normlar geerli klan ceza ve dllendirmedir. Bylece

ceza yoluyla istenmedik davranlar ortadan kaldrlrken,
dllendirme ile istendik davranlar pekitirilir ve bu dav-
ranlarn gelecekte tekrarlanma olasl artrlr.
Bu paraya dayanarak aadaki yarglardan hangisi-
77. Geleneksel toplumlarda grlen geni aile tipi, endst-
ne ulalabilir?
rilemeyle birlikte yerini ekirdek aileye brakmaya ba-
A) Normlar yaptrmlar kontroln gereklemesinde ara lamtr.
ilevi grr. Fransz htilali ve sanayilemeyle birlikte toplumlarda
B) Normlarn yaptrmlar zamanla kaybolabilir. grlen baskc ynetimler yerini demokratik ynetim-
C) Normlarn kat biimde uygulanmas zgrlklerin kul- lere brakmtr.
lanlmasn engeller. Bu iki durum aadaki kavramlardan hangisiyle ak-
D) Her norm bir toplumsal deer ile ilikilidir. lanabilir?
E) Normlar toplumsal bir ortamda anlam kazanr.
A) Kreselleme
B) Toplumsal zlme
75. (~p ~q) (~p ~q) nermesinin tutarl olduu aadaki C) Kyerelleme
zmlemeyle gsterilmitir. D) Toplumsal deime
1. (~p ~q) (~p ~q)
E) Toplumsal tabakalama
3. ~p ~q
1
2. ~p ~q
~p 2
~p
p ~p
x
78. Aadaki nermelerden hangisinin tek bileeni var-
Buna gre bir nermenin tutarll aadakilerden dr?
hangisine baldr?
A) (p q)
A) Basit nermelerden olumasna
B) (p q)
B) En az bir doru deerinin olmasna
C) Deilinin geerli olmasna C) ~(p q)
D) Edeer bir nermeye sahip olmasna D) (p q)

E) Tm yorumlamalarn yanl olmasna E) (~p ~q)
Tarama
79. Gen bir kz; sevdii genle evlenmesine ramen dn 82. Bireyin arzu ettii bir amaca doru ilerlemesi durduruldu-
gn evinden ayrlaca iin zlr ve alar. Ayn zaman- unda ya da geciktirildiinde engellenme meydana ge-
da sevdii ile yeni bir yaama balayaca iin sevinli ve lir. Amaca ulama abalar zerinde hem dsal hem de
heyecanldr.
isel geni bir engeller yelpazesinin bozucu etkisi olabilir.
Bu parada sz edilen kiinin iinde bulunduu psi-
Bu engeller fiziksel evre, sosyal evre ya da bireyin kendi
kolojik durum aadakilerden hangisidir?
snrllklarndan kaynaklanabilir.
A) Psikolojik atma B) Engellenme
Aadakilerden hangisi bireyin kendisinden kaynak-
C) Hayal krkl D) Fobi lanan bir engellenmedir?
E) Obsesyon
A) Kiinin askerlik grevi nedeniyle evlenememesi
B) Kiinin ar kayg sonucunda bir snav kazanamama-
s
C) Kar ya nedeniyle hasta ziyaretine gidilememesi
D) Bilgisayarda oyun oynamak isteyen ocuun annesi
tarafndan yatrlmas
E) Kiinin seyretmek istedii sinema filmi iin bilet bula-
80. Birey olarak herhangi bir toplumda, herhangi bir zamanda mamas
domakla, o toplumun yesi oluyor, o topluma zg zel-
likler kazanyor ve uygun davranlar sergiliyoruz.
Bu parada sz edilen sre aadakilerden hangi-
sidir?
A) Toplumsal iliki 83. Bir toplumda aile yaps ile ilgili aratrma yapan sosyolog,
B) Sosyalleme ky ve kent ailelerinin farkl olduunu gz nnde tutmal-
dr.
C) Kreselleme
Bu parada sosyologlara aadakilerden hangisini
D) Toplumsal deer
yapmalar tlenmektedir?
E) Toplumsal saygnlk
A) Aratrmalarda nesnel davranmalar
B) Evrensel sonulara ulamalar
C) Bilmediini varsaymalar
D) Olgular ok nedenli olarak aklamalar
E) Aratrmann snrlarn belirlemeleri
81.
p q pq pq
D D D D
D Y D Y 84. "Ali baarl bir sporcudur." (Fa) nermesi tekil nerme-
A
Y D D D ye, "Her retmen fedakrdr." ( xFx) nermesi de genel
Y Y Y D nermeye rnektir.
(p q) ile (p q) nermesinin birlikte tutarl olmasnn Buna gre, bir nermenin genel nerme olarak nitele-
gerekesi aadakilerden hangisidir? nebilmesi iin aadakilerden hangisine sahip olmas
gerekir?
A) nermelerin ayr ayr tutarl olmas
A) nerme eklemine
B) ki nermenin de geersiz olmas
B) Yargya
C) ki nermenin e deer olmamas
C) Niceleyiciye
D) nermelerin ayn satrda doru yorumlamaya sahip
olmas D) Doruluk deerine
E) ki nermenin de tutarsz olmamas E) Birden fazla terime

Tarama
85. Bir kiinin davranlarnn normal saylp saylmamas, o 88. Organik bir bozukluk olmad hlde hasta olduuna inan-
kiinin iinde yaad topluma baldr. mak, srekli yorgunluk ve zellikle lmden korkmak gibi
Bu szle anlatlmak istenen dnce aadakilerden belirtileri olan ve daha ok ergenlik ve olgunluk anda
hangisidir? grlen akl hastal aadakilerden hangisidir?
A) izofreni B) Fobi C) Paranoya
A) Davranlarn normal olup olmamasnda evrensel l-
tler kullanlr. D) Nevrasteni E) Psikasteni
B) Normallik ve anormallik renilmemi olup kaltsal
zellikler etkili olmaktadr.
C) Kendisiyle ve evresiyle bark olan kiiler toplumda
dlanr.
D) Normal ve anormal davranlar tek bir nedene bal
kalnarak aklanamaz.
E) Bir davrann normal olup olmamasnda, bireyin top-
89. Kyde yaayan ve krsal kesimin deerlerine sahip olan bir
lumsallama srecinde rendii kltr etkili olmakta-
baba kendi kz ocuklarnn okumamas ynnde bir karar
dr.
verebilir. Bu karar verirken var olan toplumsal deerleri
gz nnde bulundurarak yapt davrann doru oldu-
unu dnr.
Bu parada toplumsal deerlerin hangi zellii dile ge-
86. Sosyoloji sanayilemeye bal gelimeler sonucunda top- tirilmektedir?
lumsal olaylar ve bu olaylara yn veren yasalar bularak
A) Uzun bir zaman diliminde olumas
bu yasalar erevesinde toplum dzenine yardmc olmak
amacyla bamsz bir bilim olarak kurulmutur. B) Maddi kltr gelerinden etkilenmesi
C) Bireyin davranlarna yn vermesi
Buna gre aadakilerden hangisinin sosyolojinin
domasnda etkili olduu sylenemez? D) Toplumsal kontrole katk salamas
E) Toplumdan topluma deimesi
A) Yaam koullarndaki hzl deiimle toplumsal dze-
nin bozulmas
B) Toplumsal yaamn sosyal ilikilere dayanmas
C) Kentlere gen insan saysnn fazla olmas
D) Heterojen yap iinde geleneklerin etkisinin azalmas
E) Makinelemenin toplumda yapt kkl deiikliler
90.
I. II. III. IV. V
p q ~q ~qp p~q p~q p~q
87. Bileiklii biiminden deil, anlamndan anlalan nerme-
D D Y D D Y D
lere bileiklii gizli nermeler denir. zgl nermeler, -
D Y D D D D D
karmal nermeler, karlatrmal nermeler, snrlandrc
nermeler bileii gizli olan nermelerdir. Y D Y D Y D Y
Y Y D Y D Y D
Buna gre aadaki nermelerden hangisi bileii
gizli nermeye rnek olarak gsterilemez? Yukarda numaralarla gsterilen nermelerden hangi-
sinin doruluk deeri yanl olarak verilmitir?
A) zmir ve Antalya bykehirdir.
A) I.
B) stanbul, Ankara'dan daha kalabalktr.
B) II.
C) Sunuma kadar heyecanlydm.
C) III.
D) Snf arkadalarmdan Mehmet hari herkes piknie
gelmitir. D) IV.
E) nsan ancak drstlyle saygnlar. E) V.

Tarama
91. emsiyesi olmad iin yamurda slanan kiinin 94. Babasna kar derin bir fke duyan gencin bu fkesini
yamurun salarna iyi geldiini sylemesi, aadaki otoriteyi temsil eden dinsel, siyasal ve sosyal kurumlara
savunma mekanizmalarndan hangisiyle aklanabilir? yneltmesi ve bu kurumlara dmanca saldrlarda bulun-
mas aadaki hangi savunma mekanizmasna rnek
A) Gerileme
oluturur?
B) Bahane bulma
C) Kart tepki gelitirme A) zdeim kurma B) Bastrma
D) Yceltme C) Yadsma D) Yn deitirme
E) Kama E) Manta brme
95. "Bireyin, iinde yaad toplumda kadn, erkek, anne,

baba, ii, memur" gibi belli bir konumda bulunmasna
ne ad verilir?
92. Aada verilen rneklerden hangisi maddi kltrn
manevi kltr etkilediini gsterir? A) Toplumsal iblm
B) Toplumsal saygnlk
A) Tarmda makinelemenin halkn gelir dzeyini ykselt-
C) Toplumsal deer
mesi
D) Toplumsallama
B) nanlarndan dolay Hintlilerin inek etini yememesi
E) Toplumsal stat
C) Kitle iletiim aralarnn gelenekleri deitirmesi
D) Haberlemede telefon yerine internetin kullanlmas
E) Hukuk kurallarnn rf ve adetlere gre oluturulmas
96. "Baz saylar tektir." (ExTx) basit nermeye, "Baz saylarn

tek olduu doru deildir." (~ExTx) bileik nermeye bir
rnektir.
93. Kavram trleriyle ilgili aadaki ifadelerden hangisi Buna gre bir bileik nermenin, aadakilerden han-
yanltr? gisine sahip olmas gerekir?
A) retmen distribtif bir kavramdr. A) Bir nerme eklemine

B) Okul kolektif bir kavramdr. B) Birden fazla terime
C) Beyazlk soyut bir kavramdr. C) Bir niceleyiciye
D) Koltuk somut bir kavramdr. D) Bir yargya
E) Ankara tmel bir kavramdr. E) Bir doruluk deerine
76. E 77. D 78. C 79. A 80. B 81. D 82. B 83. E 84. C 85. E 86. B 87. A 88. D 89. C 90. E 91. B 92. C 93. E 94. D 95. E 96. A
51. E 52. C 53. A 54. E 55. C 56. E 57. B 58. D 59. C 60. A 61. B 62. C 63. A 64. E 65. D 66. E 67. A 68. C 69. E 70. D 71. A 72. B 73. B 74. A 75. B
Cevaplar
26. E 27. A 28. C 29. D 30. B 31. D 32. E 33. A 34. B 35. B 36. C 37. C 38. B 39. A 40. D 41. C 42. E 43. E 44. B 45. C 46. A 47. D 48. E 49. B 50. D
9. B 10. A 11. E 12. C 13. D 14. B 15. D 16. A 17. C 18. E 19. E 20. A 21. B 22. D 23. C 24. D 25. A 8. C 7. D 6. D 5. C 4. A 3. E 2. E 1. B

LYS Felsefe Grubu PDF

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

LYS Felsefe Grubu PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

LYS // PSKOLOJ FY NO

PSKOLOJ BLMN TANIYALIM

Gzlenebilen davranlar: Yrme, koma, glme, alama

hh nsan davranlarn daha iyi anlayabilmek ve insanlar ze-

radeli (istemli) davranlar: Bireyin kendi iradesi ile yapt

rade d (istemsiz) davranlar: Bireyin kendi isteine

hh Davran etkileyen faktrler de unlardr:

Organik faktr: Ya, cinsiyet, sinir sistemi, i salg bezleri

LYS Felsefe Grubu Planl Ders Fy 1

hh William Harvey'in kan dolam ile ilgili buluu, fizik ve kim-

Yukarda verilen parada anlatlmak istenen dnce

A) Davranlarmzn bir ynn de gzlenemeyen davra-

hhB. PSKOLOJNN BLM OLMA SREC hh Bu yaklamn kurucusu Wilhelm Wundt'dur.

hh Descartes davran; duyu organlar, sinir sistemi ve kaslarla

2 LYS Felsefe Grubu Planl Ders Fy

c. Davran Yaklam (Bihevyorizm) d. Psikodinamik Yaklam

hh Psikoloji kiilikteki aksaklklarn bilinaltndaki nedenlerini

hh Temsilcileri Sigmund Freud, Alfred Adler, Karl Jung, Karen

hh Alk, cinsellik, susuzluk, uyku gibi gereksinimlerin yannda;

hh Bunlarn karlanmamas ruhsal yaamn btnln bozar.

Bu parada psikoloun eletirdii yaklam aadaki-

A) Yapsalc B) levselci C) Psikoanalitik f. Bilisel Yaklam

LYS Felsefe Grubu Planl Ders Fy 3

hh Bu sreleri kullanarak birey; kendisi ve evresi hakknda

4 LYS Felsefe Grubu Planl Ders Fy

hhD. PSKOLOJNN YNTEM VE 1. Bilimsel Yntem

P hh Bilimler aratrma konularyla ilgili verilerin toplanmasnda

LYS Felsefe Grubu Planl Ders Fy 5

Doal gzlem ok zaman alr ve genellikle hemen kullan-

Test ve anket gibi belli teknikler ve izelgeler kullanlarak

Deneysel yntem hayvanlar zerinde de uygulanr.

c) Vaka almas hh Olay ve nesneler arasndaki nedensellik ilikilerinin ortaya

Ara Deiken: Deney srasnda ortaya kan, baml dei-

Psikolojide deney yaplrken, her ynden elenmi deney

ki grubun karlatrmasn yaparak bamsz deikenin etkisini

6 LYS Felsefe Grubu Planl Ders Fy

hh Korelasyon birlikte artan ya da birlikte azalan deerleri gste-

hh statistikle, olgular arasndaki ilikiler tablo, grafik gibi yollar-

hh "Korelasyon" bir deikenin deeri deiirken bir dier dei-

hh rnein zek blm yksek insanlarn matematik becerisi-

LYS Felsefe Grubu Planl Ders Fy 7

Deneysel Psikoloji Eitim Psikolojisi

Sosyal psikoloji grup iindeki bireyi inceler.

hh Psikologlarn kullanaca lm aralarn gelitirir.

8 LYS Felsefe Grubu Planl Ders Fy

b. Salk Psikolojisi hh retimi artrmak, alanlarn motivasyonlarn ykseltme a-

hh Salk hizmetleri alanlarndaki iletiim becerileri, salk ei-

Motivasyon, sporda baary etkiler.

c. Klinik Psikoloji f. Trafik Psikolojisi

hh Srclerin ara srme eylemi srasnda alg, dikkat ve bi-

hh Bireylere dnme, duygu ver davran dzeyinde yardm

Klinik psikolog ile psikiyatrist arasnda ne fark vardr?

Klinik psikolog psikoloji, psikiyatrist ise tp eitimi almtr.

LYS Felsefe Grubu Planl Ders Fy 9

h. Adli Psikoloji 2. Salk Kurumlar

hh Psikiyatristler tp eitimi alm olup psikoterapinin yan sra

Su ilemeyi etkileyen faktrler aa karlr.

hhG. PSKOLOJNN ALANLARI

hh letmelerin insan kaynaklar birimlerinde, eitim ve dan-

10 LYS Felsefe Grubu Planl Ders Fy

hh Askerlerin psikolojik sorunlar, moral ve motivasyonlarnn

Fen Bilimleri Sosyal Bilimler

hh Organizmann yapsn ve ileyiini bilmek davran anlama-

hh Biyolojiden alnan bilgiler sayesinde davranlar daha kolay

hhE. BLSEL VE AHLAK GELM E