SAMURAYLAR*

]ULIA l<RsTEVA, 24 Haziran 1941 Bulgaristan-Sliwen'de dodu. Edebi

yat teorisyeni, psikanalizci, yazar ve filozof. 1965'ten beri Fransa'da Pa
ris'te yaamakta ve almalarn esas olarak burada yrtmektedir.
1970'li yllardan itibaren ada aydnlarn en saygn isimlerinden biri
olmann yan sra, eletirel felsefenin de en nemli dayanaklarndan birisi
olmutur. 1973 ylndan beri Denis Diderot niveristesi'nde profesr ola
rak krsye sahiptir.
Roland Barthes ve Jacques Lacan'n yannda alm ve bu dnrler
dnda Bakhtin'den de etkilenmitir
Dilbilim, gstergebilim, psikanaliz zerine yazlar yapsalclk-sonras
teorinin gelimesinde belirleyici bir konuma sahiptir ve yaplan tarb
malan derinden etkilemitir.
Samuraylar, Kristeva'nn otobiyografik daman ar basan bir romandr.

*SEL YAYINCILIK/ ROMAN

*SEL YAY 1 N C 1 LI K
Piyerloti Cad. 11 I 3 emberlita - lstanbul
Tel. (0212) Si 6 96 85 Faks: (0212) 516 97 26

http://www.selyayincilik.com
E-mail: halklailiskiler@selyayincilik.com

ISBN 978-975-570-452-4

*SELYAYINCILIK:438

SAMURAYLAR
J u l ia Kristeva

Trkesi: l smail Yerguz

Roman

Kitabn zgn Ad:

Les Samourais

Librairie Artheme Fayard, 1990

Sel Yaynclk, 2008

Birinci Bask: Nisan 201O

Kapak: Sermin Yavuz

Cet ouvrage, publie dans le cadre du programme d'aide a la publication,

benefcie du soutien du Ministere des Affairs Etrangeres, de l'Ambassade
de France en Turquie et de l'institut Franais d'lstanbul.

eviriye ve yayna katk program erevesinde yaymlanan bu yapt,

Fransa Dileri Bakanl'nn, Trkiye'deki Fransa Bykelilii'nin ve
lstanbul Fransz Kltr Merkezi'nin desteiyle gerekletirilmitir.

Bask ve Cilt: Yaylack Matbaas

Fatih Sanayi Sitesi, 12/ 197-203
Topkap-stanbul, 567 80 03
 Julia Kristeva

Sam.uraylar
Trkesi: Is mail Yerguz

Roman
Bellek askerlikteki cesaret gibidir,
iki yzll kaldrmaz.

STENDHAL
 24 Haziran 1989

Ak hikayeleri yok artk. Oysa kadnlar istiyorlar ve kadnlar gibi yumu

ak ve hznl olmaktan utanmadklannda erkekler de istiyorlar. Hepsi
kazanmak ve lmek iin kouturup duruyorlar. lmden sonra da ya
amak iin ya da sanki aralarnda konumuyormu gibi yaparak konua
rak kendilerini unuttuklarnda, zevk alarak ya da zevk almadan ocuk
yapyorlar. Uaa, metroya, hzl trene, gemiye biniyorlar. Dallarn g
neli mavi ipekler sannm bulutlara doru uzatm, kck yaprakla
nyla titreyen, anlarn bala dntrd hafif bir koku yayan u pembe
akasyaya bakacak zamanlan yok.
Olga evinde artk belli belirsiz gzken kokulu bir glge altnda his
sediyor kendini. Akasya yaklak yirmi yldr orada, o bu lkede var olal
beri ... yani kendisiyle ayn yata bir anlamda, ya da daha dorusu ak
akasyayla ayn yata. Herve de orada, emsiye ilevi gren amlann al
tndaki hamakta Haydn (Quatuor no.50) dinliyor: trioleler, hzl vals
ritmi, kendisi ve karsndaki Okyanus gibi tutarl ve berrak bir hz.
Orada, Atlantik'in karsndaki akasyann altnda olduklanndan nasl
emin olabiliyorum? yle byle tanyorum anlan, Paris'te rastlyorum,
dostlar olan hastalar onlardan sz ediyorlar bana ... Dolaysyla sahneyi
iyi gryorum. Birlikteler nk ayrlar. Karlkl bamszlklarna bu
karlkl katlma ak diyorlar. Bu onlar genletiriyor, yeniyetme hava
larndalar; hatta ocuksu. Ne istiyorlar? Birlikte yalnz olmak. Birlikte
yalnz oynamak ve o yalnzlkta hzn olmadn gstermek iin zaman
zaman topu birbirlerine atmak.

7
 Hastalarm bana ak aclarn anlatyorlar ve ak acsyla uyum sa
layarak tatmin oluyorlar. Oysa bu ikisi yaralarn ormandaki hayvanlar
gibi yalyorlar ve rahat ve huzr iinde ayrlyorlar birbirlerinden.
Ak zaman, zevklerimize be duyu bizi ac ve cokuya bouncaya
kadar dalar. Akn, maceraclarn yaralarn sarmay baarmalarna, beden
kendini yeniden dzenleyinceye, iki insann sudaki Narkissos gibi yeniden
birbirlerine bakmaya baladklar ana kadar srd sylenir. ok sabr
isteyen bir itir bu, mthi zaman alr. Akta zamana dikkat etmek gere
kir.
Sevme sanatnn bir yansmasndan baka bir ey olmayan sre yok
tur. Ama bir alg, bir sknt ya da bir sevin uzamn bir verme anna
dntren by. Szck, hareket, bak. . . Seni yanma aldm, ikimi
zin, orada akasya ve amn altnda, ba dndrc iekler, dalgalar, qua
tuor, migren, srt ars iinde rahat olduumuzu haber vermek iin kk
bir ses sadece. Zaman duyumu byle doar. Bu duyulur anlar bir kez ve
rildiklerinde kck eylemler halinde zincirlenirler. Hilikten doarlar,
dmlenirler ve bizi tarlar. Aksz zamann olmad ok aktr.
Zaman kk eylerin, dlerin, arzularn akdr. Yeteri kadar ak ol
mad iin zaman yoktur. nsan sevmeyince zamann yitirir. Kimseye
syleyecek bir eyimiz olmadnda geen zaman unuturuz. Ya da ge
meyen, yalanc bir zamann esiri oluruz.
lm sevgisi, lme arzusu, grmeden bakabilmemiz, uyuyabilmemiz
ve d kurabilmemiz iin grmek istemediimiz srdr. Gzlerimizi kapa
masaydk, sadece boluk, siyahlk, beyazlk ve krk biimler grebilirdik.
Ve gzlerimi kapyorum ve Olga'nn, Herve'nin, Martin'in, Marie
Paul'n, Carole'n ve tandnz ya da tanyor olabileceiniz bazlarnn
hikfiyesini hayal ediyorum. Benim de karm olduum bir hikfiye -ama
uzaktan, ok uzaktan.

8
Birinci Blm

ATLANTK
 1.

Ypranm, l yaprak rengi iki valizi bagajlarn konduu yere

brakb, dudaklannn ucunu ana-babann slak yanaklarna dokun
durdu, Dan'a sevgi dolu gzlerini krph, Tupolev'in merdivenini
arkasna bakmadan kb, uakta, dakikalar saymadan buuk
saat geirdi -hibir ey dnmeden, aznda sadece tanen ay ta
dyla- ve gri, amurlu bir Paris'e indi. Karlar srekli yayor ve s
rekli eriyordu. Ik kenti yoktu arb.k, Franszlar kan temizlemeyi
bilmiyorlard. Tam bir d knkl yaad, boaznda tuzlu bir ey
hissetti. Tab ki Boris beklemiyordu onu Orly'de ve cebinde sadece
be dolar vard. Glecek bir ey yoktu bunda. Felaketti bu.
- Servis aracyla size konsoloslua kadar refaket etmeme izin
verir misiniz?
Yannda oturan, nemli biri gibi gzken iri yan kadn, irkin
liini gizlemek iin sesine bir holuk vermek istiyordu. (Ne zaman
dan beri? ocukluundan beri, zevkin kendisi iin haram
olduunu reneli beri, iktidara ait olmann ne kadar aalayc
bir ey olduunu hissedeleri beri ... ) Olga izin veriyordu tabii ki,
bu, karkl ancak biraz erteleyebilecekti. Deri taklidi, san kol
tuklar da kullanmdayd, rengi solmu duvar kad ilevini sr
dryordu, duvarlardaki gen nc ressamalarm tablolar hem
irenti hem de ilevleri vard -btn konsolosluk irkindi ve hiz
met veriyordu, yararsz ve souktu. Oradaki yirmi iki yllk yaam
birka zdeyile kristalize olmutu ve yararsz da olsa hizmetteydi.
"Zor durumlarda mmkn olan dnn ... mmkn olan d-

II
nn... mmkn olan dnn... " Szler sinirlerine toplu ine
gibi batyordu ve servis salonunun souu depresyona sokuyordu
onu. "Mmkn olan dnmek ... mmkn olan dnmek."
fade diye bir ey yok kesinlikle, alay yok, eletiri de yok.
- Albert Levy? Siz ha! Ben New York'da sanyordum sizi.
Paris'e uradnz, yle mi? Birka gnlne mi? Gidiyor muydu
nuz yoksa? Olga Morena'y tanmyorsunuzdur muhtemelen. zin
verirseniz tantraym, Olga ...
nemli kadnn ho sesi kendisini fel eden kaytsz panik du
rumundan kurtard onu. Albert Levy'yi tand iin kesinlikle izin
veriyordu tabii ki; nihayet, en azndan okumutu.
- Olamaz! Siz ha? Pes dorusu ... dedi, nnde btn olumsuz
hava koullarna direnen akl bitkileri gibi dikilen haraketli ve
zayf adam.
zlme stne yazlardan oluan bir derleme yaynlamt
-titizce yazlm, tutku veren yazlard bunlar. Olga, uzun bir der
lemede bu konuda dnd tm olumlu eyleri safa anlatmt.
Ertesi gn ldrlmt, ayn ekilde Levy de ortodoks servis ele
tirisi kalemiyle ... Ailesi yeniden korkmaya ve sabahn krnde
asansrden gelen seslere sknt iinde kulak vermeye balamt
-"servis"ten gelip sorguya ya da bir kampa gtrebilirlerdi, kim
bilir? Yok canm, unutuldu...
Albert Levy'ye hibir ey sylememek gerekiyordu. Konsolos
luun sar renkli yan glgesi iinde ona dikkatle bakan Olga'nn
falta gibi alm gzleri erotik bir davet izlenimi de uyandrabi
lirdi. Ama bak akn bir korkuyla kark tahrik edilmi bir me
raktan baka bir ey deildi.
- nce bir yemek yeriz, sonra sizce bir sakncas yoksa Paris'te
muhabir olarak alan dostum Vera'da kalabilirsiniz.
Bir saknca grmyordu. Muzip dudaklar bakn srekli me
lankolisini yalanlayan bu ilgin yze gvenmek istiyordu. Bir daha
grmeyecekti onu. Yllar sonra tesadfen yallktan, skntdan ya
da her ikisi yznden ldn renecekti.
Bylece, sadece bir on dakika kadar sonra Levy'nin su orta
ironisi, Vera'nn sevimsiz ekingenliiyle bulutu. Sempati: mm-

12
kn olabilecek en yavan ama bir in paravan kadar da deime
yen duygu. Artk hibir anlam olmayan eskimi bir szck. Yerine
baka bir szck bulanuyordu, ona gre imdi ve burada en uygun
szck buydu. Sonunda kendini empoze eden donuk szckler
den biri ... daha iyisi olmadndan deil kilitlenmi bir efkatle
ezilmi basitliin bir ucunda olunduundan ... temel eylerden
gelen szcklerden... kzarnu ekmek, scak.st kokusu yayld
nda karnda hissedilen titreme gibi... ya da Vera'nn mutfan
daki kzl esmer renkli ayn baharatl ve kesin kokusu gibi...
Darda, Paris, Ik kenti kararsz kar ya altnda erimeye devam
ediyordu. Btnyle eriyebilirdi. Olga'nn acelesi yoktu. O anda
acelesi yoktu artk.
Onu parantez iine almt (Dan); sanki sezaryenle ayrlmt
ondan (ailesinden). Hibir bilince ve duyuma sahip deildi bu ko
nuda (kaba ya da agzl olmak). zgr. Bo. Astronotlarn ba
mszl. kszler. Yabanclar (yabanc kadnlar). Dnyadan
kopmu, dnyann dnda olduklarn, gl ve ileci olduklarn,
btn deneyimlere sunulmu bo sayfalar olduklarn (bellein t
ketilecei gne kadar) dndklerinden kendileri iin her eyin
serbest olduuna inanan her iki cinsten sefihler. Bellei ses vermez
oluyordu. Onu yorumlamaya, evirmeye hazrd. Ele vermeye.
Arl olmayan bedenin ve ruhun eviklii.
*

* *

van silip atmas mmkn olmayan Slav aksam iinde Paris ar

gosunu byk bir itahla yutuyordu. ok nl Maintenant (imdi)
dizisi iin Herve Sinteuil'n L'Autre yaynlarndan km bir iir
derlemesini eviriyordu ve hakl olan moda bir kiilik gibi gr
yordu kendini.
- Boris'e gvenmen lgnlk, btnyle Franszlam o. Sana
bor vereceini dnebiliyor musun! Senin bursun tam iki ay
sonra balyor, yle deil mi? Gerekten ok safsn sen, byle bo
lua atlmak! Neyse Vera'ya yava yava dersin ... Almaz msn,
zencefilli rdek. ahane deil mi? Daha nce hi tatmam my
dn?

13
 lvan cmertti, konukseverdi, in lokantasyla, bilgisiyle, ald
ve verdii haberlerle. Atlmsz bir hrsla engellenmi gibi biraz
sert belki.
- Syledim ben sana yani Sorbonne' da zamann boa harca
man iin hibir neden yok, hani derler ya modas geti artk, hi
moda deil. .. Ben Ecole d'Etudes Superieurs' e, Armand Brehal'e
gidiyorum... en k hoca, sanat, kavramsal mziki anlyor
musun. Geen gn Herve Sinteuil' konuturdu, Mallarme'yle il
gili olarak, bilmiyor musun? ok byk. Ama bir gn oraya dn
mek zorunda olduuna gre ve her eye ramen Marksist
olduuna gre... yani, nihayet, daha ziyade... ben yle sanyo-
rum... Edelman'a gitmeni tavsiye ederim. Ama nasl istersen yle
yap... Pilavdan alsana, byle ekingen davranma. Burada, verilen
her eyi alacaksn ve zellikle de ok alacaksn. Bizim tek avan
tajmz bu, alma, Franszlar hi almaz ... Dolaysyla senin
iin, sadece Edelman ...
Evet Edelman! Grilemi salar, gbei, glmseyen yz, st
dmeleri ak gmleiyle ve tabii kravatsz Edelman herkesle
senli benli konuurdu ve srekli Marksizme verip veritirirdi. ..
Pascal deneyimiyle gzden geirilmi ve dzeltilmi diyalektik
akl, yabanclama ve Yeni Roman savunurdu.
- Siz kimsiniz? Olga nasl? Oradan m geliyorsun? Yann saat
bete, bende...
ri kar taneleri scak yanaklarda eriyordu ... dil stndeki va
nilyal dondurma gibi. Kestane aalarnn plak dallar hibir
beyazl tutmuyordu ama gri ve siyah karm renklerle parl
yorlard: bir glden km ylanbalklar. Kaldrmda kirli bir
pre birikiyordu ve Vera'nn ona alm olduu, yry iin deil
gz zevki iin retilmi gzel botlar topuklarna bulayordu.
Montparnasse bulvar sisler alhnda grnmeyen Observatoire' a
doru kyordu; arabalar geenlerin stne amur sratyordu.
Kadnlar znt iinde lekelenmi mantolarna bakyorlard; o
cuklar annda eriyen kar toplar yapmaya alyorlard bouna;
erkekler sadece istedikleri eyleri gryorlard {her zamanki gibi).
Edelman'n evi beyaz mermer merdiveni ve krmz halsyla -

14
mine atei ve bylesi pis bir havada hibir deeri olmayan mobil
yalar karsnda rahatlamak iin bir an nce evine dnmek isteyen
bir burjuvaya rahat, pek arbal gzken bir snak oluturu
yordu.
Merdivende Fabien Edelman'a rastlad; randevularn unut
mutu, zr diliyordu ama nemli deildi, biraz vakti vard, bir
likte kahve iebileceklerdi. Elini uzatt ona, eli byk, scak ve bir
ocuun hamurdan yapt bir krek gibi yumuakt; bir eyler ie
bilecekleri yandaki pastaneye gtrd.
Edelman ok konuuyordu, Olga her eyi anlamyordu.
- Dnyayla ilgilememek mmkn deil, dnyada rahata ka
vumak, huzura ermek mmkn deil. nsann angaje olmas ge
rekli bir yaam iinde btnle ihtiyac var -Tanr, Gelecek, Yap,
teki (sen ne dersen de buna, ayn ey).
(Kesin: mmkn deil ... Her eyle ilgileniyordu, bununla bir
likte rahat ve dinlenmeyi de seviyordu ... Btnlkler'e gelince,
neydi bunlar? Grmek gerekiyordu... htiyac vard, kesindi bu,
ama neye ihyac vard?)
- ... Esasen o dnemde iktidardan uzaklatrlm soylularn
inanlarn dile getiren Jansenistler iyi anlamlardr bunu. Saint
Cyran'n tutuklanmasndan ve ilk mnzevi Antoine de Maitre'in
inzivasndan ilk Phedre temsiline kadar mesaj aktr: dnyada iyi
bir yaam gerekletirmek mmkn deildir ...
Birdenbire ho, ince bir insan olan annem "Paris'te nasl yaa
nr?" diye soruyordu. "Kar kyorlar. 'Mmkn deil' diyorlar.
yi konuuyorlar ve iyi besleniyorlar. Lavanta kokulu lks tuva
letlerde kaybolan geici gzellikler! Bu pastanenin tuvaleti lavan
tal m yoksa vahi orman havas m tayor?"
- ... Hi kukusuz, insan trajediye mahkum eden sadece ilahi
yargdr. Oysa imdi Tanr yok, ama toplum ve dnya zlemi pek
fazla kaybolmu deil. Bunu ilk kez yaayan Pascal'dir. Deus abs
conditus. Vere tu es Deus absconditus. Tanr gizlidir. O zamanPascal
ne yapyor?Pascal ve onunla birlikte biz belirsiz bir kesinlik stne
iddiaya giriyoruz. Gelecek, an hret, yap, bir rulet, rastlant
-kesinlikle bir bilinmez bu ama peinden srkleniyoruz. Ve ite

15
durum: trajik olann merkezi o paradokstur. nsan ondan ne kaa
bilir ne de kabul edebilir onu.
Kahve fincan her an devrilme tehlikesi iindeki Edelman'n k
rekleri arasnda beceriksizce yan yalyordu. Alkn olduu her za
manki hareketleriyle bir sosisli sandvii yuttu, daha sonra bir
peynirli sandvi yedi.
- Trajedi sadece paradokstur, baka bir ey deil. Benim yoru
mum bu.
(Paradoks karsnda soytarlarla birlikte glmekten krlr
insan. Biz bu paradokslara gldrlerde tahamml edebiliriz ke
sinlikle!)
- ... "ki sonsuz, orta." ki sonsuz arasndaki sonlunun saptan
mas kesinlikle mmkn olmaz ..." ll olmaya davet midir bu?
Hayr paradoksun paralanmasna bir davet!
- Biraz moral bozucu deil mi?
Fotoraf makinesini kard. Bu kadar gzel sunulmu bu gzel
yiyecein hi iz brakmadan tuvalette kaybolmasna gnl raz gel
miyordu. Kendisi bir krnh bile yutamyodu. Fotoraf kaybolmak
tan korur. Fotoraf: tuvalete kar bir silah. Kalnl, pislik yok arhk,
her ey sonsuza kadar kurtarlr. Meer ki kalntlarn, pisliklerin
kkleri sonsuzlua kadar gitmesin! Trajik? Komik? Paradoksal, fo
toraf. Fla. Foto.
- Objeleri mi ekiyorsun? O zaman sen Yeni Roman'la ilgileni
yorsun. (Edelman kesinlikle hi ar deildi). Yeni Roman Tanrnn
yerini alan malla ynetilen trajik bir vizyondan baka bir ey de
ildir. Nesnelerin ykleri. Tanr gizlenmi olandan daha fazla bir
eydir, tketim toplumu iinde zmsenmitir ve oradan bizi sey
rediyor ve yaam tanrsallam maln bak alhnda mallar gste
risinden baka bir ey deildir arhk.
- "Durumumuz kesin bilgi ve mutlak bilgisizlik konusunda ye
teneksiz brakyor bizi." (Olga sonunda kltrn gstermeyi bil
miti ... hi dokunulmam, badem ekerli ve vanilyal, ikolatal
eklerlerin saysz fotorafn ekti; ve her zamanki gibi azna tek
bir krnh bile atamad.)

16
 - Sonu olarak, sende bir gelecek gryorum, dedi filozof. Bur
sunu uzatacaz, benim ynetimimde alacaksn.
(Sadece fotoraf ektirmiti, hibir ey sylememiti. Skf her
zaman altn deil midir?)
- Eklerlerini bitirmemisin. Aaa olmaz, kapitalistlere hibir ey
brakmamak gerekir! dedi Edelman kremal ekerlemeleri yutar
ken. O zaman tez projenle bekliyorum seni. stediin zaman tele
fon edersin bana, tamam m?
(Tuhaf. Patetik. Taplas.)
- Teekkrler.
- Ve de unutma: hepimiz bir gemideyiz, Pascal olas Tanr'syla,
Marx snfsz toplumun Geleceiyle, sen tezinle. Sadece inansz
olan iddiaszl tercih edebilir. Ama angaje olmak gerekir! stee
bal deildir bu; gemideyiz!
nansz olann iinin fena olmadn dnd. Hala inansz
lar var myd, yok muydu ... ona bakmak gerekiyordu. Kesin bir
ey yoktu bu konuda.
Edelman'n rencileri, bir kitle, ok sayda yabanc daha ok
Janseniusu bir yalnzl nemsiyor gibiydiler. Ama konuurken.
Her biri tek bana konuuyordu, dnyadan elini eteini ekmi
bir tr birlik iinde son hzla... tekilerle birlik iinde tek bana
konuuyordu. Ve Saint-Michel'deki kk kafelerde tek bana ko
numaya devam ediyordu ve bir yandan da yeni gelene iki smar
lyordu. Heinz, Roberto:
- Biliyor musun, bizde artk kimse konumuyor. Bunun nedeni
Edelman'a gre ana babalarmzn nazi olmasyd. Sessizlik bir
ideolojidir, hakldr; ideolojinin ideolojik sylenmeyenini aklyor.
(Schweppe'lerin, aydanlklarn, aperitiflerin, likrlerin foto
raflarn ekmeye devam ediyordu.)
- Makinenle durmadan byle fotoraf ekersen biraz Japon
olmaz msn?
Onlar gldryorlard kendisini. Fotoraflarn ekerek kendi
iine kapanyordu, dnyayla uyumsuzluunu gsteriyordu. Trajik
ya da komik? Paradoks.

17
 - Syle bakalm, Heinz, bir entelektelin mutlaka inzivaya e
kilmesi gerektiine inanyor musun? (Roberto otobannda devam
ediyordu). Bence biz dnce makinesinin tam iindeyiz, knln
caya ya da deiinceye kadar kar kyoruz ona.
Makinesini brakh ve onlara dosta bakt. Bu cokulu insanlar
bulacydlar. Srekli hareket halindeydiler. Hzl tanecikler. Za
mandan saniyeler, dakikalar ve saatler ya da yllar, onyllar, yz
yllar olarak sz ediyorlard. Zamann dnda yaadklarn
dnmek mmknd nk gerek zaman gnlerden, geceler
den, aylardan, mevsimlerden oluur. Onlarn zamanlan paralan
mt ya da sonsuzdu ve geri kalana, konformistlerin zamanna
kar oradan ayaklanyorlard.
*

* *

Brehal'de -gene de van' huzursuz etmek iin gitti oraya-, salon

ok daha kalabalkt. stadn sesini koridordan duyabiliyordu ke
sinlikle... ar bir ses, erotik vibrato.
- Bylesine ekici bir insan sesi hi duymadm, dedi idol g
rebilmek iin ayaklarnn ucunda ykselen blucinli bir kumral.
Onu sevdiimi sanyorum.
- Her eyi greceiz! dedi toplulua doru, sapsan, ok zayf,
gzlkl, baz srlarn ironik ve kaytsz sahibi. Strich-Meyer'in tav
siye ettii duyu mutfa'nn tadna baksanz daha iyi edersiniz
bayan nk bu mutfa yapan Brehal'dir ve siz dorudan kahl
yorsunuz bu mutfaa, dnebiliyor musunuz.
- Gl, kararl Cedric, hibir ey iitmiyoruz arhk!
- Kapa eneni Martin! Carole, geen haftaki notlar verebilir
misin bana?
Brehal Sodome ve Gomorrhe'den sz ediyordu: Proust'un metnini
cmle cmle, szck szck ayryor, anlahcy ele geirilmesi
mmkn olmayan Albertine'in hznl beklenii iinde anlatan,
ok iyi bilinen bu blmn fragmanlarn arptrmaktan zevk al
yordu: "Ben de Bay ve Bayan Guermantes'dan bir an nce aynlmak is
tiyordum. Phedre on bir buua doru bitiyordu. Albertine'in gelecei

18
zaman gelmesi gerekiyordu." Beklenmedik bir anlam kyordu yava

yava. . . ecinsellikle de monden hiyerarinin kallelikleriyle de il

gisi olmayan, kskan insann hznl kulayla ilikili olan bir
anlam: "Bir an sesi"-"Tristan"-"telefonun evrilmesi srasnda kan
ses"-"bisikletinin haval kornas"-"ark syleyen bir kadnn sesi"
"uzaklardan duyulan bir sava havas". . .
Proust'un szcklerinin tonlamalarndaki deiikliklere uyar
lanan Brehal'in sesi, pr dikkat dinleyen rencilerin yzlerine g
zelliklerinin damgasn vuruyor, sonra bilgelik dolu ama ho ve
ekici bir vokabler yardmyla ilikiler a ryor ve orada y
zeysel bir kadn olan anlahann ak dnmn zmlyordu.
Nihayet sesli an renkli yzey oluyordu -"bir ky ieinin pembe
rengi"-, ama her zaman tek ve ayn duyumsalln, akn trl trl
renklere boyad anlahann duyumsallnn eretilemesi.
Bylece ak duyulur hale gelen zaman olacak, diyordu Brehal.
Kesinlikle organla ilgili bir ey deil, hatta ate alm.ruhlarla da
ilgili deil ama kavranabilir anlar iinde ar basan bir szckler
ittifak. Bir zamanlar ses, renk, koku alglamalar olduklarn hahr
layan szckler. Ak Proust Albertine'e, tutkun anlahcya, tutku
nun gerek unsuru olan zihnin ve duyularn bu iletiimini tekrar
yaatmak iin bir hikaye uydurur. Proust Albertine'i, Meseglise'i,
ocukluunu ya da Baudelaire'in mektuplarn hamlar m? Btn
duyularn mistik deiimi... bu duyllann tmnn birletii tek
yer...
Soan gibi dizilip ylm olan Ecole Normale Superieure
rencileri bylenmilerdi.
- Aristoteles'i yeniden yorumluyor, nasl syleyeyim, yeniden
yarahyor, canlandryor! diye fsldyordu gzlkl Cedric. Geen
ylki Poetik dersinden daha iyi. Brehal gerek ak poetiini yarah
yor ...
Olga sklmaya balyordu. Proust'un mzii evresinde uygu
lanan bu ssleme bilgili, yal bir kzn el iini hatrlatabilirdi. Ama
hayr, burada ad konamadan yaanm ya da hatta hibir zaman
kuku duyulmam bir tutkunun eksik szckleri kefediliyordu.

19
 Bir sonraki seminerde siyah kyafetler iindeki soluk yzl bir
kzn yannda buldu kendini; Brehal'in her szcn not eden,
yanaklar alev alev yanan bu kz ileci bir rahibeye benziyordu.
- Adm Carole. Yeni mi geldin? nemli deil, hemen toparlar
sn. Brehal biraz teknik gzkr ama aslnda edebiyat yapar ve
edebiyat herkes anlar. Bu beni antropolojiden uzaklatryor biraz,
itiraf edeyim ki biraz anonim geliyor bana antropoloji.
Brehal'i sadece dinlemek bile biri olma izlenimi veriyordu in
sana. Hemfikir miydiler? Hemfikir miydi? Soru sorulmuyordu:
herkes bylenmi gibiydi. Felsefi bir konuma, dzenli bir pata
vatszlk, ne oluturma, ne aktarma iddiasnda olan bir nezaket
gibi. Nedir peki? Tam ifadesi ancak rapsodiden dn alabilen bir
inanszla uygun biimde bireylerin dzensizliklerini, kargaa
larn rmek. Bu ders kesinlikle bir tr rapsodiydi.
Fotoraf ekmem mmkn deil. Daha sonra. Bu insanda ev
cille( tiril)mi eksantriklik vard. Kendi yaamna inanmyordu
sanki, bakalarnn metinlerine tayordu kendi yaamn. Olga bu
ekilde paylalm bir zevkin hibir zaman otobiyografik bir itiraf
olamayacan belli belirsiz hissediyordu. Ve bu eksilmede (ar
ball) bir lm tad vard. Krlgan ve sakin Brehal, gnll stat.
Endie verici bir tuhafln aslnda bildik, ama ocuksu ve itiraf
edilemeyen bir alkanlktan baka bir ey olmadnn anlalmas
gibi duygulanmt. Bir oyuncak kutusunun kokusu. Ya da derin
uyku ksnl bir aydnla doru meylettiinde ak avcun gse
srtnmesi. Brehal'in sesi yumuak ya da ssl, tumturakl sz
ckleri ak dokunmalarna dntryordu. Yanamak istiyordu
ona. Tabii yapmamak gerekirdi byle bir ey, yapamazd.
- Ne incelik deil mi? (van Brehal uann steward'yd-pilotu
olmamsa) Gel, tantraym seni.
*

* *

Saint-Michel semti kasvet veriyordu, tek tk sokak lambas sis

ler iinde atebcekleri gibi gzkyordu. Arabalar son srat ge
iyordu, insanlar kouturma iindeydi. Birdenbire yorgun ve
yalnz hissetti kendini, tek bana alayacakt.

'.:!O
 Alamayacakt, bir gzellik yapacakt kendisine.
Vera'nn aynas badem gzleri altnda her zamankinden daha
derin mor halkalar gnderdi ona. Bunlar elmack kemiklerinin s
tnde yanlamasna uuuyorlard ve zayfladnda oval yzn
gen biimine dntryorlard. Yorgunluk doulu havasn
daha bir belirginletiriyordu: salar sincap rengi olmasa ve cildin
den pembe yansnnalar salmasa inli sanacaklard onu. Zmrt
rengi tayyrn giydi, ince ynl kuma gsn okad ve me
melerinin sertliini farkettirdi. Kirpiklerini uzatt, dudaklarna
bordo rengi ruj srd: uyumlu olduu sylenebilirdi. O yl Paris'te
Kazak modeli krkl giysiler modayd, bir anst bu kendisi iin.
Kafasnn st ksmndaki sincap kuyruunu tutan siyah kurdeleyi
zd, kahverengi krk baln gzlerine kadar ekti, pas rengi
salar, nar rengi yansmalarla birlikte omuzlarndan dklyordu.
Sempatik grnyordu ama folklorik bir grnmd bu kesin
likle. Kendisini yle gstermemeye karar verdi nk folklordan
nefret ediyordu.
- Noel, Notre-Dame'a gidiyoruz. (Vera emirleri, alnan kararlan
severdi.)
Sama bir fikir nk o gn katedral turistlere teslim edili
yordu. Soylu Franszlar saf bir gzn yanllkla yoksulluk gibi g
rebilecei ll klklarndan tannyorlard. Herkes dalgn bir
ekilde ya da hi orada deilmi gibi gsteriyi izliyordu. Filmde
saydamsz, ssz yzleri korumak. Fla. Foto. Fla. Foto. Onlar da
donuk kada sanlyorlar: hediye paketleri. Passy' de, Denfert'de,
Etoile'de, Jaures' de sadece bunlar, hediye paketlerini grmt.
Prisunic ya da Cartier hediye paketleri, Andre ayakkablar ya da
5evigne ikolatas, en ucuzlar ya da en pahallan ... sokaklarda do
laarak ve doal olmayan, dokunulmaz yzeylerini gstererek ...
Hediyeler, kimin iin? Hi kimse iin tabii ki. Onlar datmay
unuttular. Kimse hediye istemiyor ve onlar da kimseyi istemiyor
lar. Kendilerini gsteriyorlar nk varlar. Bir nokta, o kadar.
Kimse iin. Fotoraf. Fla.Nasl diyordu Edelman? Yabanclam
lar? eylemiler? Eski yamurluklarn yumuaklklarnda otoma
tik trajeleri kibarca izleyen hediye paketleri.

21
 Bu akamki ayin de gevekti, baarsz bir ov. Ama yabanclar
geleneklere baylyorlar: hediye katlarna sarlm yerlilerin bir
an nce kendilerinden uzaklahrmak istedikleri bir eye ait olma
grnts veriyorlar. Bununla birlikte kaytszlklarn (fla, foto)
hay huyu iinde baz mminler ciddiyet iinde mayasz ekmekle
rini iniyorlard ve bir yandan da hamile kadnlar gibi gbeklerini
tutuyorlard. Foto. Fla.
Yorgunluk ya da ba dnmesi, her ey dnmeye balyor. Sahn,
org sesleri, yzler: yitikler. Sadece vitraylar doru dzgnd. Olga
baylmamak iin, byl bir inatla glbezekin kaleidoskopunu in
celedi. Gzleri oraya takld. Bacaklar titrediinde sk sk olduu
gibi bir saplant olutu kafasnda: hi kimse iin hediye paketleri
nin bulunduu bu amurlu kentte kk adacklar, glbezekler de
vard; titiz zanaatkarlar yzeyleri kesiyor, renklendiriyor, birleti
riyorlard ve bu grilie okrenkli bir yaam veriyorlard. Adlan
Cedric, Heinz, Carole, Roberto, Martin, Edelman, Brehal' di...
Yeni tanm olduu bu insanlar ileci ama olaanst youn
bir cokuyla dolup tayorlard. renme ve tartma, szckleri
ve metinleri irdeleme, ince ayrmlar ve ok derin suortaklklan
gsteren haberlerle yz yze gelme tutkusu onlar arta bir tr
haline getiriyordu. Olga onlarn hala yayor olabileceklerini ke
sinlikle dnmemiti. Ortaada evet. Totaliter lkelerde kanl
maz bir biimde nk siyasal baskyla fikirler bir inan deeri
kazanrlar. Ama burada? Tuhaflklarndan kukulanyorlar myd?
Sonu olarak vurulmutu, kendisine gsterdikleri dorudan
yaknlkla pusulas amt. Bir kabulden ok bir tr spontan ya
knlk. Sanki ocukluklarndan beri birlikte yaamlard. Belki de,
niin olmasn? Onu dnmeye hazrd. nk ayn kitaplar oku
mulard. Gene de beklenmedik, stdyolarn, hizmeti odalarnn,
seminerlerin, laboratuvarlarn, enstitlerin ak kaplar .. Orada
.

olup biten eylere kar duyulan merak, syledikleri gibi, byk

bir mitletirme eilimi iinde olduklar "Dipten gelen dalga",
"Dou rzgar" kadar etkileyici olmayan o "Stalinci yanlglar."
Tehlikeli naifler? Hi kukusuz onlar evlerindeki hediye paketle
riyle daha iyi kartlahrmak iin "devrimin kkenleri"nden ya da
"estetik avangard"lardan balayarak idoller yaralyorlard. Cedric,
Heinz, Roberto, Martin, Carole aileleri bu kadar gerici ya da bu
kadar madur olmasalard olmak isteyecekleri eyi onda bulma iz
lenimi uyandryorlard. Ve Fransa'nn Dou lkelerinin en geli
mii olmasn istiyorlard. Oysa onlarn btn belleklere, btn
ktphanelere, btn lkelere, btn cinsiyetlere, btn bilinlere
zgrce girmelerini kskanyordu: yz fersah uzakta deerini bilir
gzktkleri mthi bir avantaj.
Gene de Ecole d'Etudes superieures, Institut d' analyse cultu
relle ve Maintinant'n bulunduu Saint-Germain arasndaki bu
kk blgeyi kozmopolit ve gene de tam anlamyla fransz, hatta
belki de zellikle abukluu, hafifilii ve kaytszlyla bir Paris
limanna dntren btnyle tuhaf ve srekli bir yer deitirme.
Olga bunun, yeni dostlar tarafndan, olas btn normlara bir
meydan okuma olarak dzenlenmi gizli bir mekan olduunu ok
iyi hissediyordu. Birdenbire patlayan anlayszlk, kaytszlk, d
manlk dolu geici bir topya: szgelimi Sorbonne' dan alevler
iinde inmi olan Modernlerin stad Brehal-Jobart meselesi; sz
gelimi mahallesindeki insanlarn, rastlahklannda kukulu, bula
nk ya da kt baklar ... Entelektellerin aralarndaki anlama:
gelip geici bir atekes mi? Srmesi mmkn olmayan bir sapma
m?
Bunu dnyordu ve ate onu 'srekli seminerlerden vitray
lara, glbezeklerden seminerlere gtryordu. Brehal, Edelrnan,
Cedric, Martin, Carole, Heinz, Roberto: zplayan ya da daha do
rusu akan sahn kurtarmak iin herkese kendi vitray... nk co
kular bir deniz kazasyla ilgili uyurgezer bir bilinci ele veriyordu.
Deniz kazasna, sefalete kar glbezekler ve kitaplar. Hangisi?
Onunki mi?
Her ey ok hzl geliiyordu ve kap giden bu dncelerin
uyumasnda bir yapaylk vard. Herkes almalarda kendisinin
yepyeni bir yann ortaya kardn sanyordu ve de herkes ken
dini unutuyordu orada. Bir aksilik, karklk uurumunun s
tnde gerili olan zeka ipi. Yalnzlk. Yokluyordu onu, okrenkli
yapbozlarn, yeniden okunan, bozulan, dnlen metinlerin m-

23
kemmel gzelliinin beri ya da te yannda titrediini, kasldn
hissediyordu onun.
Mumlarn ve karla kark yamur gzlerini kk kvl
amlarla dolduruyor, gergin bir uykuyla yakyordu onlar. Gzya
lar gizli vitraylarn karhrmaya alyorlard. Fotoraflar ve
flalar bitti. Uzun sredir kuru gzlerle alamay renmiti, bir
biim ya da bir tmceyi saptamak yeterliydi ve dmlenmi g
yzeye kyordu. Gnll bir maske ieride, gzkmeden ve nefis
bir ekilde sararan hzn gizliyordu. Onunla birlikte uyuyordu.
*

* *

Gece saat onda neredeyse boalm olan Rosebud'de bir fndk

aaa gvdesine oturtulmu krenin siklamen allm duman
bulutu iinde zplamyordu henz. Cilal banklardan gelen am
kokularn, yandaki masada oturan, doal olarak nefret uyandran
ekerli ve budaygil kokulu bir avu enerjik gen kzn biberli ko
kularn solumak mmknd.
-imdilik eyrek Perrier, dedi Brehal. Siz?... ki eyrek Perrier.
Sonunda kaytszla dnen o tuhaf tatllkla bakh bir kez
daha ... sanki gln olmaktan korkarak bir tr ana efkatine b
rakmak istemiyordu kendisini.
- Tutkulu, kesindiniz, tabii, gereklidir bu ama zellikle de
gl, kesinlikle sylyorum: gl. Bir buldozer! Doru, Olga, siz
bir buldozersiniz. Hayr, alay etmiyorum, yle sanmayn. Sanla
bilecek olann tersine, bugn benim iin bu szck komplimanla
rn en gzelidir.
Kahve rengi gri karm ayn giysi vard stnde, bunlardan
yaklak on iki .tane vard onda. Beyaz, sar ya da mavi dar gmlei
solgun ama canl gzlerini donuklahnyor ya da neelendiriyordu.
Konserve aacana benzeyen burnu asimetrik bir biimde sola
doru eiliyordu ve duruma ve yznn hareketlerine gre basit
ya da kaytsz bir grnm veriyordu ona. Bak ve az bakala
rn dinlemekten sonsuz bir zevk -ya da ok daha basit olarak, s
knt- duyduunu gsteriyordu.

24
 ksrk bedenini bastrlamayan, belirsiz sarsntlarla eip b
kyordu. Hasta olmas gereken ve kesimleri ok zenli kyafetler
altnda eklemsiz gzken bir beden yorgunluk vermeyen ve kiiye
zg bir zevkten baka bir ie yaramam gzkyordu. Sarkan
yanaklarna ve arlamaya balayan gbeine ramen ince ol
duu sylenebilirdi. Ama yattrc ve rahatlatc bir havas vard
ve hareketleri ylesine ll ve kt ki her ey dayanlmaz bir bi
imde kendine doru ekiyordu onu.
- Bu Perrier de ok soukmu. Garson u buzlan alr msnz
ltfen!... Evet beden ve tarih ... bunlar da yazdr, diye devam etti,
ksrk nbetini bastran uzun bir esinlenme durumundan sonra.
Bunlar gramerin kapsna brakmak gibi bir ey sz konusu ola
maz, slup konusunda yaptnz gibi mikroskoplar dorultulacak
stlerine. Szcn mzikal anlamnda doruydu bu...
Olga onun, mutlu olduunda yineledii bu favori ifadeyi kendi
yerine kullanmasndan byk bir keyif ald.
- Evet, evet, szcn mzikal anlamnda doru diyorum ke
sinlikle. Romann karnavaldan gelmi olmas... bakn, kukulan
yorduk bundan, Rabelais yznden ..., ama diyalogun bir ironi,
mmkn olmayan bir anlamann, krlm bir btnln iareti
olmas, bu, ok gl. Sonu olarak siz diyorsunuz ki Platon'un
ironisi romanesk ve roman da ironiktir, zlmesi mmkn deil
dir. nann ki bu benim ok houma' gidiyor ...
- Bir kadn ve erkek arasndaki diyalog gibi: basit ironi, toplu
luk yok, roman?
Bu cilveleri, iveleri, gnl avcln nerede bulacakt? En ok
sklan o oldu btn bunlardan nk kadnlan sevmeyen erkek
lere aslan kadnlardan nefret ediyordu. Olsun: Olga' da bulank s
knt. Brehal ise kendi yerinde olmak istemiyormu gibi gzken
buldozerin manevrasyla sklm, kzaryordu.
-nanyor musunuz? Elenceli. .. Neden sz ettiinizi bimeniz
gerekir. Ben metinleri inceliyorum ve size bu akamki konferans
nzn ok baarl getiini sylyorum. Oscar sizi Boston' a davet
etmek istiyor.

25
 - Vietnam' da sava srdke ABD'de ders verilemez!
-Biliyor musunuz, ben ABD'yi yorucu bulurum. Siyasal ahlaka
gelince... Tercihim (Proust'la birlikte) zevkin gzelliini dn
mektir-sululuk, doal. Bu sava kabul edilemez, bir mitoloji daha
kmek zere: Amerikan amazl, ABD, totaliter rejimlere kar
zgrlklerin gvencesi vb. Greceksiniz, ordular yenilecek ve e
kilecek ve bu lkede yllarca sknb veren ve mcadeleci ama ye
teneksiz ve marjinallemi bir sol olacak Bize estetiki muamelesi
yapacaklar ve hepsi eskimi ve kullanm d kalm ideolojiler ye
niden gndeme getirilecek. Ben size bunlar sylyorum ama bili
yor musunuz, her eyi kesinlikle ak seik gryorum diye bir ey
yok. Ben aslnda siyaseti ok skc bulurum.
- Edelman'a gre harekete gemek ve emperyalizmi ieriden
fethetmek gerekiyor.
- Fabien her zaman iyimser oldu ama arla kamasndan en
die ediyorum. ly karyor bazen. Ah, ite Sinteuil. Herve,
Olga'nn konferansnda yoktunuz, anlatacaz size...
-Ama davet edilmemitim ki. Bir J&B, ltfen, buzlu, dedi Sin
teuil Brehal'in yanna oturarak ve Olga'ya dalgn bir stat tavryla
bakarak.
Son derece kibar ama kaytsz bir tavrla glmsyordu kar
snda. Yuvarlak yz Bourbon bumunu ("Hayr, Sade" diye d
zeltmiti birbirlerini daha iyi tandklarnda) belirginletiriyordu:
denetlenen, kimi zaman souklua varacak kadar basbnlan ehvet
simgesi. Uzun boylu, iri yan bir genti ve fizik grnmnde ke
sinlikle avangard bir entelektel havas yoktu, "Saint-Germain pa
paz" diyordu gazeteler onun iin; daha ok, bo zamanlarnda
tenis ve golf oynayan ciddi bir hekim havasndayd. Her ey
mizah, kaba, saldrgan, kstah ama asla ilkel olmayan bir glme
iin bir bahaneydi sanki onda, karsndakini sildiinde bile ...
-Demek yapsalcln tarlalarndan buldozer geirdiniz, yle
mi? Ah! Ah! Brehal Strich-Meyer ve Lauzun'n maynl tarlala
rnda bir kadnla birlikte ilerlemekten mthi keyif duyuyor.
- Sinteuil'de elenceli olan, her yerde sava grmesi. (Brehal
devreye giriyordu). Haksz olmakla kalmyor, bu sava dnya
gr formda tutuyor onu. Sizi kkrttn syleyebilir miyim
sevgili dost?
-Her zaman!
- Vietnam' dan sz ediyorduk. almak iin ABD' ye gitme
noktasna varncaya kadar "ilgisiz kalnabilir mi?" bu ie sizce?
-Aman, aman! Hibir zaman Billancourt'u umutsuzlua d
rmek istemeyen Dubreuilh' e zg o khne angajman feneri.
Ama ok uzun zamandan beri umutsuzluk gzel ruhlar ve bata
kendisininki olmak zere kurtuluun btn silahlarn alp g
trd yle ki dostlar unutkanlahlar, oysa-.biz, sizin Olga'ruzla
birlikte szgelimi bir kadehin evresinde bizi konuturan bu bas
makalplklarda biraz zevk -yani anlam- bulabilmek iin cmleleri
ve szckleri sryoruz. Riteli zellikle konumay yeniden ya
ratmak iin ya da sizin sylediiniz gibi szcklere tad vermek
iin. Durum budur Armand, ok iyi biliyorsunuz siz de ve bu ok
kk devrim belki de bir karncann amaz ama ben nem veri
yorum buna: benim iim de bu.
Olga Sinteuil'n ayn dnceleri ayrntl biimde gelitirdii
komnist rencilerin yayn organ Rouge daki
' (Kzl) mlakahn
grmt. Toplumun dnmesi bireylerin dnmesi anlamna
gelmiyorsa aldatmacadan baka bir eydir. Bireyler-"zneler" di
yordu- "konuan varlklar" dr ve ncelikle dntrlmesi gere
ken de onlarn konuma sluplardr. Dolaysyla edebiyahn,
zellikle de avangardn devrimci rol budur; bu ne ezoterizm ne
de sanat iin sanatl, devletin ok ince tabakalarna, szn, slu
bun, retoriin, dlerin tabakalarna son derece ince bir "cerrahi
mdahale"ydi. "Sinteuil komnistlerle flrt ediyor'', diyordu Bre
hal seminerinin Ecole Normale'li gzlkls Cedric. -Yok canm,
gerekstc bir dnceyi yinelemekten baka bir i yapt yok,
diye kar kyordu Heinz.- Ve de Ftrist, diye ekliyordu Olga.
SSCB' de modernist airler ilk bata devrimin doal ortaklar ol
duklarn sandlar. Sonunda btn bunlarn Stalin'in kamplarnda
son bulmas Cedric'i etkilemiyordu. Bugn daha ileri gitmek ge
rekiyor. Ama Sinteuil senin sandn kadar saf deil, diyordu Mar
tin. Sana tavsiyem Maintenant' daha dikkatli okuman ..."

27
 Rosebud'de duman gittike younlayordu ve yandaki biber
kokulu gen kzlar yerlerini bir ifte brakmlard; bu ift bir yan
dan azgnca prken yan taraftaki konumalarn bir szcn
bile karmak istemiyordu. Brehal'in dalp giden szleri Sinte
uil'e her yerde elik eden, yan ak soru kaplarndan giren, bur
galar yapan, pervasz ama kuzeyi yitirmemi gzken iddetli bir
cereyanla bozuluyor, altst ediliyordu.
- Balzac'n Le Cousin Pons uyla ilgili yaznz okudum. Bir ba
'

yapt! (Sinteuil baka bir yerdeydi, Brehal'i okuma zevkinde sarp

sarmalyordu, kendi kitabnn yepyeni manzaralarn kefettiri
yordu ona.) Birincisi, doymak bilmez koleksiyoncu Pons -bildiiniz
gibi Pons prototipi Louvre'un en nemli balayclanndan biri
olmutur (sayfa altndaki not Olga'y muhatap alyordu ). Pons, k
rlm, zgn sanatdr, siz ve ben. Biz szcklere ve sluplara
hayranz, Pons'un Watteau tarafndan yapld sylenen Madam
de Pompadour'un yelpazesine hayranlk duymas gibi... Biz hepi
miz anak yalayc myz acaba? diye soruyorum kendi kendime.
Parazit diyorlar bize. Kim? lmsz Fransa, Balzac'n izdii es
naflar ve para Fransa's. Ekliyorum: editrler, eletirmenler, ni
versiteler, akademiler, partiler btn bunlarn bir ie yaramasn,
ya-rar-l olmasn istiyorlar! Bizim kk sz koleksiyonlanmzdan
yararlanrlarken ve onlar rahatsz ettiimizi belirtmek iin hibir
frsat karmazlerken en dorusu kaybolmaktrbizim iin ... kin
cisi, iki eytan sanat Pons ve Schmucke arasndaki souk tutku:
ahane! "iki fndkkran"la ilgili blmnz: "yaradln hilikle
rinde psiik bir anlam!" Nasl, bu ultramodern sz Balzac'n m?
Kimse inanmaz Ailenin budalalnn karsnda iftin incelii!
"Zavall orkestra efi aile szcnn anlamn ok geniletmiti": evet,
yle, koleksiyoncunun yalnzlna balanma yerine her zaman
aile szcnn anlamn ok fazla yaygnlatrma ve kendini bir
"kuzen" sayma eilimi sz konusudur. Koleksiyon yapmann an
lam ne peki? Kolektiviteye kar kmak, tabii ki! "en irkin, en pis
eylemleri gizlice toplayan siyasete kar kmak iin en gzel eyleri top
lama lgnl. " Burada siyaset yapyorsunuz! Evet, evet, kendinizi
savunmayn!
 Yan taraftaki bankta, yana gre ok gen gsteren, yanaklar
pudral, dudaklar boyal yapay bir sarn umutsuz bir ekilde Bre
hal' in dikkatini ekmeye alyordu. Baard da.
- Burada bekleyin beni, daha sonra grrz, diye fsldad
stat.
Sinteuil anlamam gibi yaparak devam etti:
- ncs, szcklerin seslerine kadar btn bu kartlklar
-Temmuz monarisinin ama ayn zamanda da de Gaulle'cln
toplumsal dalgalarn dolaysyla topos' un (bu da Olga'y muhatap
alyordu) gncelliini aan- duymak nasl bir yetenek byle! Hi
kimse Balzac' mzisyen yapmay dnmemiti. Bir yanda kesi
en z'ler: "mezon" (maison) [Ev], "kuzen", "parazit". te yanda s
sh-k iinde bozulan dizi: Pons, Schmucke: aklar, sanatn kayna,
kartln yeralt atei. Ve iki dostun takma adnda bir araya gel
mi iki eilimin okanlamll: "fndkkranlar", (Casses-noisettes}
k+z+s. Ayrca daha balkta grlr bu: Kuzen Pons, k+z+s. C k gibi
kabul edilirse Balzac anagram: Balzak-kas-nuazet... Ah! Ah! Kaba
lac, anlam mzisyeni Balzac!
Sinteuil eleniyordu. Baedilmesi mmkn olmayan bir bellek
ve plastik bir taklit anlayyla eletirmen, hoca, yazar, Brehal, anti
Brehal, sper-Brehal, Brehal' den fazla oluyordu. Parlak, yararl,
derin, skc, gz krpan, dayanlmaz cokulu.
- Ah, Herve, byle bir okumay ancak sizin gibi biri yapabilir!
Btn bunlar sylemi olduumu bilmiyordum. (Glmsemenin
sevgi dolu kallelii.) Aslnda: bir dost, okuyucudur.
Memnundu.
- Bal dndnz m?
- Ya ite, bir trl karar veremiyorum.
-Niin A'dan Z'ye Balzac olmasn?
Sinteuil bir kibrit kutusuna harfleri yazd: C/S/Z.
- ok kestirme, anlalmaz, diye duraksad Brehal.
- Sizi okuyanlar anlar.
- Haklsnz, okuyucuyu, metni, harflerin mziine kadar sk-
meye davet ettiimi belirtmek gerekir. Kabul edilmi balk! Siz bir
dahisiniz, biliyor musunuz...

29
 Olga bu komplimanlar daha ok akn bir halde izliyordu.
Danslarn bir szck ya da tonlama ironisiyle tesadfen katklar

tuhaf bir kuru tespitler ve reveranslar atlkarncas.

-Dergi nasl gidiyor?
- Gtrlebilir. Herkes elinden geleni yapyor.
Sinteuil birdenbire fel olmu ya da anszn gelen bir dnceyi
kimseyle paylamadan kendilerine saklamak isteyen insanlarn gi
zemli ve hayalci havasna brnd. Yz adeta ikiye ayrlmt.
Sessizlik.
- Herkes elinden geleni yapyor, diye tekarlad Brehal boluu
doldurmak iin.
- Evet, Maille bizim dnyadaki temsilcimiz: yemekler, kokteyl
ler veriyor, prmiyerler dzenliyor ... nefret ettiim her eyi yap
yor; imdi de Lenin yapyor! Jean-Claude, bizim srekli n safta
grdmz Freudunuz, boazna kadar psikanalizin iinde,
birlikte Lauzun'n ovlarna gidiyoruz. Hermine Floransa'ya yer
leti, Lucretius ve Petrarca'y evirmek istiyor, sadece bu ii yap
mak istiyor, zaman gerekir! Brunet'ye gelince, o her zaman
merkezde, her zaman ba edilmez biri.
- Ya siz?
-Ah! Ben, hi! (Glme gene diyalogun ve kendisinin nne
geti, soma kendine geldi.) Yazyorum, okuyorum, gzlemliyo
rum. nemsiz eyler.
- Bu arada, Olga'nn size baz sorular sormak istediini syle
meyi unuttum. Ama imdi ge oldu ...
Sinteuil gen kza dnd.
- Yarn sabah erkenden Venedik'e gidiyorum. Ama isterseniz:
on be gn soma, bromda, saat on yedide, olur mu?
Israrla glmsedi ve neredeyse koarak kayboldu, bu arada
Brehal'in omuzlarna da vurdu ve ok gergin bir tavrla glmsedi
yzne.
- Grmek zere, iyi aln.
- Dndnzde ararm.

30
 2.

Gzlerini koca azna (Olga'nn az), geni, etli dudaklarna

evirmiti. Hayr, aptal olduu sylenemezdi. .. O (Olga) bacakla
rnn aldn hissediyordu ve ona sokulmak istedi. Onu bir gn
gerekten sevecek miydi?
-Gerekten ak oldunuz mu? imdi sorulan ben soruyorum,
kaldrn u fotoraf makinesini. Gerekten diyorum ... (Herve.)

- Hadi, o zaman! (Herve.)

-Ama sizi zyorum ... (Olga.)
-Ama ben sizi izliyorum ... (Herve.)
- Sevmek iin iki kii olmasna gerek yok. yle derler, aslnda
ok fazla tahrik olmak yeterlidir. Bu, partner olan kar tarafa bu
lar. (Olga.)
Srekli dudaklarn inceliyordu.
- Ve yolda durmamak, sonuna kadar gitmeyi kabullenmek. ..
(Olga.)
-Nereye kadar? (Herve.)
-Son yoktur. Her zaman daha gzel ya da daha ac verici ol-
mas mmkndr, yce, platonik ya da maddi. Ancak sonun gel
mi olduunu hissediyorum. lm deil, hayr, daha tesi, lm
olacaktr. (Olga.)
-Siz hep byle? (Herve.)
-Belki daha da fazlas. Her halkarda yleydim. Kendimi yak-
mak istiyorum belki de. Her ey bir yana, kaybedecek bir eyim
yok. Biliyor musunuz, bir kadn, o tarafta olduu sylenen prole-

31
terler gibidir ... Bir kadnn zincirlerinden baka kaybedecek bir
eyi yoktur. (Olga.)
- Zincirleriniz? (Tekrar su ortakl iareti ya da kstahlk be
lirtisi o glmseme. Aalayc, uyank.) O'nun Hikayesi'ni oku
dunuz mu? (Herve.)
- Neyin hikayesi? (Olga.)
- O'nun, Olga gibi. Hayr m? Pardon, kelime oyunu bu. Kolay,
kabul ediyorum. (zr dilemiyordu, keyif duyuyordu.) Bir gn
okuyacaksnz. Sadece zincirlerinden holanan kadnlar vardr.
(Herve.)
- Ben, sava karrm. (Olga.)
- O zaman sava olacak! (Herve.)
- Ben sizin kitaplarnz okudum, sevgi dolu kitaplar olduunu
syleyebilirim bunlarn. Erotik ama sevgi dolu. Zincirler? Anlyo
rum: manevi zincirler, manevi ikence -byle sylenebilir mi? Her
halkarda kada sarlmak istemiyorum ben. (Olga.)
- Bir yazarla sevitiiniz oldu mu hi? (Herve.)
- Evet, tandm ve stelik de yazan erkekler. Siz, fotoraf ve
kat ynndan baka bir ey deilsiniz. Sinteuil, takma ad deil
mi? Herve de Montlaur iin gizlenecek bir yer. Sinteuil byyen,
saf bir dnce . . . (Olga.}
- Bu doru! Bir kabuum var ve ayn zamanda bir tam.
(Herve.)
- Kabuklarn altnda, hassas deriler vardr. (Olga.}
- Kesin ve kadnlarla dolu. (Herve.)
- Ben kadnlan sevmem, erkeklere hayranm. (Olga.)
- Kadnlan sevmez misiniz? Bu sanki ... Niin peki? (Herve.)
- Kesinlikle kendimi ok iyi hissediyorum byle. Ve erkek his-
setmezse, kadnlar grmezlerse, sava kyor. (Olga.)
- Savaa git! (Herve.)
- Siz gidersiniz tek banza. Ben dnyorum. (Olga.)
Sincap kuyruu, akll kk kz ensesiyle etkileyiciydi. Nar
rengi salarm tuttu ve kklerine bir pck kondurdu anszn,
cildi sardunya kokuyordu.
 - Ama biraz acele etmiyor musunuz? Kendinizi ne sanyorsu
nuz?
Elinden kurtuldu ve Duroc' da son metroya ath kendini.
O kayboldu, br atlath onu, sonra Rosebud'de bulutular ve
btn gece birbirlerine sarldlar ve cilal ahap masadaki Carls
berg ve Perrier'nin nnde dudak dudaa pp durdular.
Sonra, baka bir gece gene ptler, daha nce hi pmemi
lerdi sanki, konutular, konutular, ptler, ptler. O gene
kayboldu sonra.
*

* *

On gn sren bir suskunluktan sonra:

- Alo! Ben Herve Sinteuil. Rahatsz etmiyorum umann!
Sesinin dalgal yansmalarndan baka bir ey duyduu yoktu;
bu ses telefonda zaaf olmayan bir tatlla brnyordu ve bir
denbire kaba ve kuru olabiliyordu: ham ipek. Dergideki yaamn
anlabyordu, kendisinin de bulab Brehal ve Scherner arasndaki
tarbmay . . . Ona gre Sinteuil snrda biriydi: bir yanda engellenen
soluklanma iinde neredeyse ocuksu ya da kadns bir dikkat,
doal olarak uygar olduu sylenebilecek ok zel bir ses; ve te
yanda kapal panjurlar, bariyer, hi kimsenin nfuz edemedii gi
zemli bir yalnzlk. Kimsenin giremedii bu yerde ne gizliyordu?
Maceralar, gizli ilikiler, itiraf edilemeyen cinsel bir bamllk? Ya
da belki sadece yazmakta olduu yk; belki sadece bunu d
nyordu, baka hibir ey dnmyordu! Belki de sadece yazs
nn kapal mekfuu vard ve baka bir ey yoktu. Geri kalan her eye
kaytsz olmak ona ok neeli bir hava veriyordu ama ikinci dere
cede, evet yle: kaytsz.
O akam rportaja giden Vera dnmemiti. sterse, Olga souk
bir eyler hazrlayabilirdi, hep davet etmiti onu, kafas karkl
bu yzden. O zaman, bu akam.
Gecenin on biri. Kimse gelmiyor tabii ki. Mesele ok basit ola
bilir. Beklemek gerekir: bir adm ileri iki adm geri. u modern ve
sefil ilikileri sahneye koyan yeni Laclos dman arazisinde bu
kadar kolay ilerlemenin ilkel bir tavr olduunu kestirmi olmal.

33
Badem gz kapaklarn yeile boyam: bu onu daha az hznl,
daha kstah gsteriyordu.
evresine limon dilimleri dizilmi olan rulolar halindeki somon
mavi masa rtsnn tam ortasndaki tepside eriyordu. Buz ko
vada eriyordu ama Olga votka iesini buzdolabna koymutu.
Gelmeyecek. O da daha fazla beklemeyecek. Oysa her ey ak:
tm yaamn onu beklemekle geirecek, hep byle srecek bu,
ebediyen ge kalacak ya da hibir gece gzkmeyecek ve o snrn
br tarafnda devaml bekleyecek onu. yi. Niin olmasn, her ey
bir yana! Srekli snrlarla oynuyordu o, belki sadece bu geitler
gizeminden baka bir ey deildi, hibir zaman tanyamayaca,
hatta varlndan bile kukulanmad ora'nn uzaklarda kalm
yerleri. O zaman iki yabanc gibi bekleyecekler birbirlerini, niin
olmasn? Bekleyecek, beklemenin kimseye zarar dokunmaz. Sabr
derler buna, kltrn temel biimi.
Hayr, abarhyor, bu oyunu hemen bitirmek gerekir. Biraz
somon, pembe bir meme ucunun yumuaklyla kark yosun ve
iyod tadlan. zellikle meyve suyu kartrlm votkayla nefis olur.
Somonlar buzlarn iinde sarho olunca ok mutlu oluyorlar . . . Di
vanda uyudu.
Binadaki dairelerin kapyla haberlemesini salayan ayghn
dmesine basl:
- Herve.
- Saat ka?
- ki. zgnm.
Dudaklar dudaklanndayd, onun dili de azn yalyordu, ya
naklarndan boynuna kadar iniyordu dili, bu limonlu somon ta
dn, dudaklarna teslim olan gsleri, ellerine alan kalalar
seviyordu. Onu masaya doru ekti, soluk ald, dudaklarnn
ucuyla verdi soluunu, sonra gl biiminde, portakal rengi bir so
monu trdatt aznda, onun aznn tadn yeniden buldu, fme
eti geri verdi ona, birlikte yediler, plak ve nemli bedenlerine ok
sert gelen koyu gri renkli yn kadife halda yuvarlanarak birbirle
rini yiyorlard.

34
 Hayr, burada olmaz, kapal bir kk burjuva blgesinde deil
miyiz?
- Biraz hava alsaydk! Bir eyler ielim.
lkbaharn mor renkli gecesine srkledi onu, hibir eyi far
kedemiyordu artk, onun eski Ford'un direksiyonundaki sa elini
skyordu, sol eliyle de bacaklarn, kamn okuyordu. Sokak
lambalarnn kl emberlerini atlatarak duruyorlar ve soluk so
lua pmeye ve birbirlerini okamaya devam ediyorlard. Mont
pamasse' da Palladium bombotu, nbetteki orospular bakmadlar
bile onlara. Oturdular, birbirlerine sokuldular, azlan, dudaklar
birbirine karmt.
- Bir Carlsberg ve bir Perrier.
iyorlar, pyorlard, pikapta Duke Ellington ve orkestras
nn (39 ya da 40) bir pla dnyordu. Trompetler grkemli trom
bonlan diyaloga davet ederek szlyorlard; saksafonlar ehvetli
ama klarinetin deldii senkoplu bir fon oluturuyordu; kesintili
ritim tavanlar spryor, tangoyla srnyor, mart l gibi
geriniyor, aydnlatyor, karartyordu ya da birdenbire hkrklarla
boulan kkrtc bir kz gibiydi. . . Ve piyano bu ar havay ipek
dantellerle, iki sevgilinin ellerini ve ayaklarn badndrc, ay
dnlk bir titremeyle ve tek bir notay yitirmeden, bilinli, kvl
cmlar ve nee saan bir glle dokuyordu. Sonra yeniden,
uyutmadan yinelenen ninni balyordu, Rex Stewart ve Cootie Wil
liams'n kark tnlar (birbirlerine karan kornet ve trompet) alp
gtryordu, daha sonra Duke'n piyanodaki parmaklan bakr,
aa ve flemeli alglarn kaim kadifelerine dokunuyorlard
-uyandrma noktalamalar. ". . . Downtown in Baston, Massachu
setts "-bir zenci sesi sunumu bitiriyordu. Barmen ayn pla koydu,
zplayan, uan, korneti taciz eden, grkemli trombonlar davet
eden trompetler ve ssz Palladium'un banknda sevimeye devam
eden ift.
Sonra tekrar gzlerini ayorlard ve ok yakndan birbirlerine
bakyorlard, oyun oynuyorlard, kim gzn krpmadan, daha
uzun sre bakabilecekti tekinin gzne . . . lk gz krpma duru
munda glme; ve yeniden birbirlerinin dudaklarna yumulma.

35
 - Gel bak ok gzel. Byle kalamayz. Greceksin. . .
Yandaki otel tuhafh, resepsiyonu yoktu, grnrde kimse
yoktu, sadece gzleri srmeli bir kadn ekinerek bakyordu ona.
- Bayan ka yanda?
- Senin reit olmadn sanyor. Ho bir iltifat deil mi? Endie
etmeyin bayan, her ey yolunda. . .
Oda gl suyu kokuyordu. Aynalarla evrilmiti, yanan bede
nini gsterdi ona, Herve'nin elleri salarn zd ve siyah kadife
krkn kaydrd. Her eyi grmek istiyordu, kendisinin kalkm
kamn, onun yuvarlak memelerini, bacaklarnn stndeki, g
beinin altndaki akl, alt taraftaki dudaklarn, ince, p gibi
bacaklarn . . . Grmek, pcklere bomak, grmek, okamak, gir
mek, grmek. O, kb biimindeki odann harelenmesiyle her a
dan, her yerden yansyan grntlerden bir parlt bile yitirmeden,
yavaa iine girerken kendisi de iine alyor, gzleri kapal uu
yor, zplyor, titriyor, hibir ey grmyordu, her ey iindeydi,
alev almt, hibir yerde deildi, hep oradayd.
*

* *

Mavi, parlak ve parltlar saan bir deniz ryasyd bu, kollar

nn, kalalarnn adalelerinde dalgalarn gneli krpeliini his
sediyordu, yzn ve salarn okayan yumuak ktleleri
kartryordu, ilerliyordu, hayr batyordu, dalgalar arlayor,
srklyorlard, alalm bir denizdi bu, dvlm kpk, lacivert
su alp gtryordu onu . . . yz uzaklardayd, ok uzaklarda . . .
tutamyordu, Herve de yardmc olamyordu ona.
- Bana m sylyorsun? Rya bu. Uyu, uyu, daha ok erken . . .
Sesini duydu, ona kendisinin yanndan hi ayrlmadn, bir
daha asla aynlmayacan gsterdii iin utand (ryadaki gibi,
byk ve kark bir utant bu) ve yeniden uyumaya alt . . . be
deni onun iri, scak bedenine yapmt ve futbolcu bacaklaryla
sarlmt, bacaklar iyice karmt. Yar ak gzleriyle bakp ke
sinlikle kendi odasnda olduklarn anlad. Krmiz-portakal rengi
stordan gne szmaya balamt, yastklar ve yeil kadife
yatak rts ktphanenin dibinde buruuk halde duruyordu, g-
nein yaldzl kan aty ykyordu, pembe, kl bir tzle dolu sulu
bir narn iindeydiler sanki. Dudaklarn boynuna dedirdi, st ve
amber karm kokusunu iine ekti -adam m bebek mi? gece tar
hmay azdryordu- ve yeniden dald.
Mabedini ona amak iin aylarca beklemiti. at kat'na uzun
sre girme hakkn elde edemedi o. Birbirlerinden hi ayrlmyor
lard neredeyse ama srekli restoranlarda, otellerde buluuyor
lard, sonra o geceleri de gndzleri de ortalkta gzkmyordu,
tutkusu getikten sonra dalgn ya da keyifli bir halde terkediyordu
onu.
- Nasl tatmin ettin beni! Hi byle boalmamtm. Tam bir bo
alma, bir organla ya da bedenin bir blmyle deil, tam bir bo
alma. Aslnda seni seviyorum, unutma bunu.
Bu, o akam kendisiyle birlikte olmayacann iaretiydi. Kendi
snrlarn iziyordu, onun her taraf igal etmesini engelliyordu,
kendisini korumasz hissettiinde derhal ve acmaszca atyordu
kprleri. zellikle de artk her eyin olup bittiini, kendisine
sahip olduunu sanmasn istemiyordu! Hi ilgisi yoktu: herkes
kendi evine! En azndan, onu sevdiinden emin miydi? Git gide
daha ok nk onu hayal ediyordu ve dudaklarnda adyla uya
nyordu. nne konan aynada tra olan romantik adamcazla
alay eden Herve "Bunda yanlg olmaz. Dikkat" diyordu iinden.
Zaman zaman bu acmasz sesleri duyduu oluyordu birden
bire . . . ak seik, belirgin biimde duymuyordu bunlar, hayr . . .
kulak zann yrtan, herhangi bir acmaszl ele veren, hibir yer
den gelmeyen bir melodiydi bu. Temkin! Ve bu kitaplara dalma
biimi, bilimsel bir dil konuma, dudak boyasyla lekelenmi kesici
diler. Dikkat! Bununla birlikte st taraftaki byk kesici diindeki
ruj lekesine ramen kendisiyle seviilebilecek ve konuulabilecek
bir kadn. Her eyi dnyor ama lekeli, kirli, sama diiyle ken
dini gstermiyor. Ve kesinlikle kitch modasn izleyen bir yerli
dkkanndan alnm, sarho edici, mis koku: pencereyi ama ar
zusu... Biraz sert bir Bizans ikonu havas, bu mistik gz kapaklar
tuhaf. ark syler gibi Franszca konuan ve buulu gzlerle
bakan, egzotik bir felaket tehdidiyle kar karya olduu izlenimi

37
veren ama birdenbire sapkn bir yetikinin masumiyetiyle esnek,
ince ve yuvarlak bir jimnastiki bedeni sergileyen kk bir kz
gibi nazik. ift, en azndan ift, yle olduunu bilmiyor: ocuksu
ve gizlenmi. "Yavrum, senin gzn kr eden sadece bir yabana.
Ama baka bir eye ak olabilir miydim? Tabii ki hayr. Gene de
bana yabanc muamalesi yapmak her zaman olmaz!" Herve duy
gulu ve efkatli buluyordu kendini, bir sefihe uygun dmyordu
bu durum ama ona ok uyuyordu imdilik.
"Bu durum sama": kesin olarak dnd buydu. ine ka
panmay biliyordu, anszn hibir soru soramyordu ona, kendi
kendine sorduu sorulan duymuyordu, yaph ii bilmezlikten
geliyordu, oysa bir gn nce srekli tevik etmiti onu. Onunla bir
likteyken ya ok kt konumalar ve olaylar ya da 'Ka' greiydi.
Olga boulmu gibi hissediyordu kendisini.
*

* *

- Seni hep Sinteuil'le birlikte gryoruz, diyordu Carole ona

Enstitde. Byle. . . nasl syleyeyim. . . nevi ahsna mnhasr, ele
avuca smaY.an birine gvenebiliyor musun?
- Ben ona gvenmiyorum, onu seviyorum! Ona gvenseydim,
kayphm ben. Onu izliyorum . . . Aslnda seviyorum nk dei
tirdim: kendime gveniyorum, zgrl reniyorum, anlyor
musun, yalnzln huzur veren, aydnlk yz. Ve yanmdayken
birok eyi paylayoruz. Kesintili bir alveri. Cinselliin ve zih
nin kesintileri. Oysa ben tutkunun her zaman bir bamllk oldu
unu sanmtm.
- Baka nedir ki?
- Onunla bamszlk oluyor. Herkes bamsz olmak istiyor
ama bamsz olunca da, ok kesin deil. . .
- zellikle yabana bir kadn iin. Birine gvenebilmen gerekir.
- Sen bunu kime sylyorsun? Benim her eyi renmem ge-
rekir: frncyla nasl konumam gerekir, bir posta eki hesab nasl
alr, kendimi nasl sigortalabilirim . . . Bu konularda senin de de
diin gibi Sinteuil' e gvenmenin bir yaran yok. Kendisi de far
knda m bilmem.
 - Ben vanm.
- Biliyorum, seni ok fazla rahatsz etmem, teekkr ederim.
Her ey bir tarafa, ben belki bunun iin yaratlmm, bamszlk
uyuyor bana. altryor beni. Alatyor. nisiyatif alyorum. Ay
nca Herve de destekliyor beni durumun farknda olduunda. As
lnda feminist o, biliyor musun. Her halkarda tavrnn sonular
feminist, niyeti yle olmasa da . . .
- Sen ya ok glsn ya da tam anlamyla mazoistsin!
- Dahas: bu ikisi her zaman birlikte grlr. Aslnda ben farkl
birtakm konularda deneyler yapmay seviyorum; oynanan btn
komedilerde aktris olmaktan ok seyirci olmaya alyorum . . .
- Descartes gibi konuuyorsun.
- Belki. Ben markiz de Merteuil gibi konumay tercih ederdim
daha ok, o da kartezyendir (bence); o gzlemlemekten zevk alrd
ve eitli aa ve zevk duyumlarn sadece kaydedilecek ve stnde
dnlecek olgular gibi grrd. unu belirteyim ki kendisinde
olduu kabul edilen btn yetenekleri dnya sahnesinde sergile
meyi bilmitir. Biliyor musun, grmek istediinizde btn ilikiler
tehlikelidir.
- Nasl istersen. yi anslar. Telefon et!
*

* *

Mesafeli, sr dolu, kaan, farkedilmeyen. lerliyor, geriliyor,

daha da geriliyor, kendi ritmini izliyor, ama teslim oluyor, hayr
iine yarayan zevke katlyor. Dolaysyla onun iin mantkl, teki
iin tuhaf. Bu akntya kar bir baraj gibi dikilmezlerse ak bir
srpriz yapabilir: ho.
- Vera iinden ve Paris'ten ayrlyor galiba. Benim evime yer
lemenin zaman geldi ite.
Bunu iki mavi -"inann", "gerekten mavi" - biftek lokmas ara
snda syledi. . . Vittel'in yerini Evian'la doldurmakt sanki sz ko
nusu olan.
Olga boulacak gibi oluyor ama kaytsz bir tavrla konuuyor:
- yle mi diyorsun? Belki. ok iyi fikir, ne zaman gereklee
bilir bu kesin olarak?

39
 - Bu akam. te anahtar. Hemen. Toparlan.
Bunun bir tanma ii olduunu anlamyordu. Bereket versin
Cedric ve Carole vard.
- Aristokrat rahatl, diye homurdand Martin valizleri ka
rrken.
Olga dnyordu: evet, aynca da gndelik yaamn onlar bir
letiren ve ok tahrik eden bu yapy tahrip etmesi endiesi.
Herve'ye de Martin'e de bir ey sylemedi. Her ey karmakark,
birbiriyle badamaz geliyordu ona. Hibir ey badamyordu
onunla.
Ve sonunda sabah gneini szen narn iinde oturdu; atnn
altnda kendi odasn dzenledii bir yn hcresi bulunan labi
rent biimli at kat. Tekrar st ve amberi koklad, ve mavi dne
dald, dalgalar onu sallyor ve gtryorlard: kara deniz ya da su-

lan inmi okyanus.

*

* *

Hfila uyuyorlard, ama bedenleri birbirine yapmt, diri me

melerinin gsne yaptn hissediyordu, duduklanna yu
muldu, parmaklaryla gbeinin altndaki ukuru arad, at,
okad ve yavaa uzaklara, ok uzaklara doru dnerek girdi, in
liyordu br, o hala uyuyordu, yavaa ve soluk solua uyand,
imdi artk kendisinin olan bu gen kadnn iinde atlayarak . . .
imdi ikisi de alt st olmulard, belleksiz, cinsellikleri iinde akp
gitmilerdi.
Onun o gzel ban, boaldktan sonra daha bir gerginleen el
maak kemiklerine parlaklk veren huzuru seviyordu: "Hi kml
damayalm." Sonra stnde kruvasan, kahve ve stl ay bulunan
tepsiyi getirdi; yava yava, glmseyerek ve hi konumadan ta
dn karmaktan holanrd bunlarn.
- Hi konuma, hareket etme, dinlen. Ben hikayeme devam edi
yorum.
Tepsiyi kenara itti, baucu masasndaki elle yazlm ynla
kk harfin bulunduu defteri ald ve hibir deiiklik yapma
dan, onlarn sktrmasndan skk, hayalci yazya geti . . . kendi
uygunsuz ve yetingen ehveti olan yeimtanda ajurlanru dz
yaz . . .
Sayfadaki mavi karakterleri zyordu ve uyank beyni cm
lelerin mziiyle bu yatakta anlamlarn yeniden canlandran antik
mit anhrmalarn birbirlerinden ayryordu. Kadnlar ok ender
(bu ender grlme durumu onu her zaman arhrd) grld
sylenen, kutsaln son sna szcklerden kaan ama aslnda,
iinde kaybolan sadece szcklerin tekrarlanmasndan, rigodon
denen dans havasndan, glmeden ahlm ekingen biri olduun
dan "derin bir rmak"tan baka bir ey olmayan "geici bir sara"
sz konusuydu... Herve kesinlikle byle dnyordu: her inan
dii gizemine inanla balar ama kimileri sylemesini bildiklerin
den yaplmasna izin vermezler.
ok kk harflerle yazlm birka satr atlad, sonra zm
lemeye devam etti.
Bildik, yabanc gelmeyen bir eylere rastlad: "Fransa'ya
Fransa' da ve baka biryerde hi grlmemi ince zekaya sahip bir
kuak gelseydi, bu kuan fikirlerini aklayabilmesi iin yeni sz
ckler, yeni iaretler gerekirdi: bizim kullandmz szckler ye
terli gelmezdi. . . Kimi zaman insanda var olan fke, tutku, ak ya
da ktln ok daha iddetlileri sz konusu olurdu . . . " Herve
mi sylemiti bunlar yoksa Cabinet du philosophe dan m alnmh?
'

Ve kaleminde Diderot'nun tavrn alan biimler klt: "Ne gr

yorum? Biimler. Daha? Biimler. Konuyu bilmiyorum. Glgeler
arasnda dolayoruz, bakalar iin ve kendimiz iin biz olan gl
geler. Yaayanlar iin olduka sradan bir fantezi insanlarn ken
dilerini l farzetmeleri, cesetlerinin yannda ayakta durmalar ve
kendi cenaze alaylarn izlemeleri. Kyya serilmi giysilerine bakan
bir yzc . . . " Bu youn sahrlarn kaynaklarna gitmi gibiydi,
kendini bir aynada grm gibi bulmutu orada.
Ama bedeni hala titriyordu, eli yorgann alhna kayd, kalkm
kam buldu ve okamaya balad ve o, kam okanrken yaz
maya devam etti ve teki, azn yorgann altndaki scak kama
yaphnncaya kadar yazmaya devam etti; hassas ve agzl bir ta
vrla uzun sre aznda tuttu kam.

41
 Birdenbire kalkb. Saat on . Bu saatte mutlaka telefon etmesi
gerekiyordu. Oyunu burada kesmeyi, srarla komediye dnmeyi,
yeniden zgr olmay dndn anlad. Eh! O da kendi z
grlne dnecekti.
Banyodaki uzun aynadan son derece kederli bir yz seyredi
yordu onu, kendine gelmek iin yanan imdiklemek zorunda
kald, ocuk gibi glmsedi ve kapy ieriden kilitledi. Banyo k
p ok scakt ve bulvar kestane aalarnn yapraklan iinde
grltc insanlarla doluydu. Her ey ok ak seik gzkt ve
aklk hibir zaman hzn ve kasvet vermez.
 3.

Kltrel Analizler Enstits gri-mor renkli, gri-ak mor neon

larla aydnlatlan eski bir binada hizmet veriyordu. Soluk gri-ak
mor hallarla denmi odalar filenmi dnya kltrnn yl
d daha soluk gri-ak mor ekmeceler ve raflarla doluydu. Saf
ve yzeysel bir dncenin mantkszlk gibi grme eiliminde ol
duu her eyin mant renilebilirdi bunlardan. l.A.C. (Kltrel
Analizler Enstits) evlilik ilikilerini, mitleri ve de en ince, en kar
mak edebiyatla ilgili evrensel kurallar formle etmiti. Birka
aydan beri edebiyat seksiyonunda alan Olga Enstit'nn renk
lerinin bir baar olduunu dnyordu nk aratrmac, ei
limine, karakterine gre Enstitnn yayd dnya grnn
sinsice esinledii tekbiimliliinin grilii iinde kaybolabilirdi ya
da kendisini ok daha iyi biimde dorulanm bulan evrensel bir
mantn snnnda insani istisnalarn kararsz yansmalarn ihanet
iinde incelemek ve irdelemek amacyla kendi eilimine kaplp
gidebilirdi.
- u kad grdn m? (Martin ona bir sirkleri uzatrken oda
sna dalmt.) Pislik! Her eyi yapabileceini sanyor galiba!
l.A.C'nin mdr profesr Strich-Meyer'in bir notunda "per
sonel"in an harcamalar konusunda dikkati ekiliyordu ve bu
balamda "geen pazartesi gn enstit kapandktan sonra klar
sndrmeyi ihmal eden Bayan Olga Morena kt rnek gsterili
yordu."

43
 - Kk hesaplan olan, pinti biri olmas ilgilendirmiyor beni.
Herkes onun karakterini biliyor ve kimsenin umurunda deil o,
. diye devam ediyordu Martin. Ama benim kabul edemediim "per
sonel" e kar bu otoriter ve kmseyici tavr. "Hizmeti" de de
nebilir bize bu durumda. Senin, benim, Carole'un, tekilerin
almalaryla ilgili bir yorumda bulundu mu hi? Sen devam ede
bilirsin iine! Biz burada temizlikiyiz! Herkes banda majeste
Strich-Meyer'in bulunduu bir hiyerari iinde ast-st ilikisi
iinde yerinde dursun. Sana sylyorum, bir gn bir yerden pat
layacak bu i, herkes fkeli!
- Haklsn. (Olga rahatlatmaya alyordu onu ve bu arada pat
ron tarafndan bu beklenmedik ve ok aptalca sulanma karsnda
her eye ramen bir sululuk duygusu hissediyordu.) Ama bu tr
sulamalar ondan daha fazla hak etmi olar vard . o hi deilse
.

i ilikilerinde arkadalarna saygl olmaya gayret ediyordu, "vah

ileri" yola getiren kesinlikle o olmutu.
- Sen de yani! Seni dvse bile onu savunmann bir yolunu bu
luyorsun! Bir kere senin sylediin gibi onun "vahileri" yola ge
tirmi olduu kesin deil, onlar sadece kazanmtr belki; bizim
gibi onlar yani onun gibi ve bize bunu syleyen de o nazik alak
gnllyle kendisi. Ama brakalm imdi bunlar. Senin deer
lendirmen doru olsa bile bu apta bir kafann gndelik yaamda
kk eflerin en kts gibi davranabilecei dncesini utan
verici buluyorum. Kendilerinden hibir ey beklenmeyecek pat
ronlarn durumundan daha utan verici bir durumdur bu. Anlyor
musun, onursuz biri ve sana kar da drst davranmyor.
Bu konuda hemfikirdi. Bununla birlikte Martin' in de Strich-Me
yer'e kar fkelenmesinin kiisel nedenleri vard. Yllardan beri
Wadani yerlileri mitlerinde alma ve lm balkl bir tez hazrl
yordu ve tek bir satr bile grlmemiti bu tezle ilgili olarak. Ken
disine kar ok acmasz, bir teoriden tekine, Marksizmden
Hegel'e, Freud'dan Lauzun'e atlayp duran Strich-Meyer'in haham
titizliinden bylenmi olan Martin kiisellemi bir honutsuz
luk gsteriyordu. lsz ama bilinli, eletirici, canl, yeniliki,
uzlamaz, an dandy ve eitliki, ezoterik ve halk: boss1ara ve
patronlara kar sk sk patlayan istikrarsz bir karm. Bu du
rumda I.A.C.'nin gri mor nanslar yaka oluyordu.
Bu mini-devrim telefonla kesiliyordu. Dan'n sesi. Belki gelebi
leceini yazmh ama Paris'te olduunu bilmek, telefonda sesini
duymak! akn ve bylenmi gibiydi Olga, kpkrmz kesilmiti.
Martin kalkh.
- Peki, sonra grrz!
- Neredesin? (Dan'la konumaya, onu hayal etmeye, kendisi
iin bir zamanlar bildik olan izgilerini gznde canlandrmaya
alyordu: nasld acaba?).
- Pantheon'da, Grands Hommes otelinde.
Bir bu eksikti. Yabanclarn beceriksizce akalar. Yabanclarn
ellerinde olmayan arlklar. Onlar iyi tanyordu ve iinden ka
mak geliyordu onlardan . . . oradan kibar bir ay yzne bu imaj
gnderdiinde kendisini aalanm ama suorta gibi hissedi
yordu.
- Peki, geliyorum.
Beklenen glme armann reddetti ama servis notunu annda
unuttu ve randevusuna kotu.
Dan havaalannda vedalamalanndan sonra kendisini hapset
tii parantezden abuk kurtuldu ve onu yalnzlarn gzlerini ya
artan bir kedinin okam.alan gibi iten, hayvans bir efkatle sard.
Dan. Hayr, kumral ve iri bedenini, saman salarn, bunca oku
madan sonra soluklamam, iri miyop gzlk camlarnn arka
snda grnmez olmasalard mavi olmalar gereken gzlerini
unutmamh. Tahrik eden yanaklar, kz elleri, km ama rahat
omuzlan. Satrantan baka bir sporla ilgilenmemiti; aslnda bu
oyun da skyordu onu ve kaybettiinde yani her zaman byk bir
keyifle deviriyordu satran tahtasn. Buna karlk btn dilleri
biliyordu ve ok eski bir tarihten gnmze kadar ngilizce, Al
manca, Franszca, Rusa, spanyolca, talyanca renmiti. Bir kl
tr oburuydu ve btn byk yazarlar, filozoflar, airleri
yutmutu ve zamannn dnda, karanlk bir yerde yolunu ar
m bir Aydnlanma insan gibi bilgilerini septik meseller bii
minde evresindeki cahillere aktaryordu. Olga Shakespeare ve

45
Cervantes, Browning ve Emily Dickinson, Mallarme ve Faulkner
stne btn bildiklerini ona borluydu. Aklar dudak ve bak
akyd: ayn yatakta ayn kitaplar okuyorlard, okuduklarn tar
hyorlard, pyorlard, tarhyorlard, kimi zaman kitaplarda
yazld gibi farknda olmadan sonuna kadar gidiyorlard ve
sonra tekrar kitaplara dnyorlard.
Grands Hommes'un kk odas krkna yaklaan ve baltayla
yontulmu ar kyl bedeni ince zekasn btnyle gizleyen bu
iri yan ocua gre ok kkt. Beceriksizliklerine eklenen bu
kargaa ortamnda birbirlerini bulmakta zorlandlar. Kaslan be
denler, sabrszlandklarn dnen ama duyarsz klan cinsel or
ganlar. Heyecanl ve itendi ama bylesine iyi bir erkek kardele
sevimenin mmkn olamayacan farketti. Bu oval bedende ve
bu analara zg hareketlerde eksik olan g deildi nk Dan
glydi mesafeydi sz konusu olan bu balamda: kendisini ya
kalanamaz klma yetenei. Olga bundan byle bu zevki baka yer
lerde aramas gerektiini anlad: pusuya yatmaktan zevk duyan
bir yabana kadn erotizmi. Dan bou bouna uyuklamakta olan
bir kk kz heyecann arayp duruyordu; bu kk kz genlik
ve kzkardelik masumiyeti iinde gbeinin kpn, memele
rini ve dudaklarn ona teslim ediyordu. Olga'run bedeni incelmi
gzkt ona, her zamankinden daha hafifti, ama kabuklu ve nfuz
edilmesi mmkn olmayan bir hafiflikti bu. Neyse nemli deildi
btn bunlar, daha sonra . . .
- Kitabn kh m?
Yaknlklarnn kolay yerini yeniden bulmak iin acele edi
yordu.
- Hagakure ya da sava sanat m? Evet, getirdim sana, daha yeni
kh, hala sorup duruyorum kendime, nasl . . . Sansr grne al
danm olmal: kitlelere ulahrma ihtiyaayla gzden geirilmi ve
dzeltilmi bir Japon masal olduu sanlm.
Kapakta eitim ve retimlerine yeni balam olanlar iin ya
amn gzelliini ve eretiliini simgeleyen ama yavanl ve do
nukluu bu konularda bilgisiz olanlar duyarsz brakan kiraz
iekli bir Japon estamp vard.
 Olga bu efsaneyi ok iyi anmsyordu, Dan'n teki denemeleri
gibi onun da vaftiz anas olmutu. Bu kez sz konusu olan Japon
ya'da XVII. Yzyl sonunda ve xvm. Yzyl banda rahip olan sa
muray Joo Yamamoto'ydu. Bir mezi tarafndan derlenen ve
Hagakure adyla tannan yazlan Samuray geleneklerinin ahlaksal,
askeri, edebi, pratik ve tabii lmle ilgili kurallar btnyd. Bu
nunla birlikte "Samurayn yolunun lm olduunu anladm"
diyen bu adam kendini ldrmedi. Ritel intihan srasnda kuze
nini ldren (kuzenin rol buydu) bu adam efendisi Nabeima'nn
topraklarnda intihar yasaklayan yeni yasalara boyun edi ve
yirmi yl boyunca yzyldan ekildi, 1719'da altm bir yanda
ld. "Yapraklar arasnda gizlenen" bu arbal ve hassas insan,
haiku ve vana'y yazan hassas air, geleneksel Japon savalaryla bir
tuttuu retorik sanal uzman bu onurlu insan bir eylem adam ol
mutu ve insan eyleme sadece lmn ittiine inanyordu. Japon
lar son savata onun kamikaze ahlakn n plana karmlard ve
fanatik yiitlikleri yal stad srekli zan alhnda brakmh. Dan
Zerdt'de iddet ahlakyla bir tuttuu samurayl nemsiyordu.
Bununla birlikte bu meselden kard ders -nk doulu sta
dn tarihsel gereklii dsel bir dnyaya aktanlmh- btnyle
kendisine zg bir eydi.
Sonu olarak (en azndan Olga'nn kard sonu) iimizde,
bizi harekete geiren ama koullat bizi engelleyince, bize kar
dnen ve bizi gsz, krlgan, dekadan duruma dren mehul
bir enerji var. Dolaysyla eylem iinde olanlar btnyle bu yola
girmek zorundadrlar, yaamlarnn yararna hesaplar yapmama
ldrlar, yaamlarn lme varncaya kadar harcamaldrlar. nti
har onurlu insann eylemini bitirmez, tamamlar.
Dnrn ve airin virtozitesi, sava sanatlarndaki maha
reti, sarayn, efendinin hizmetinde hatta basit bir iki alemi sra
snda zarafeti bir btn, kendi lm olan yce eylemin iddetiyle
ve iddeti iinde tamamlanan bir btn olutururlar.
Dan bu tuhaf etiin sapkn bir zevkten beslenmi olmasndan
kukulanyordu nk kkrtabilecekleri ac iinde en yararsz
eylemlerin cokusunu kkletiriyordu. Ama, her trl sapknlk-

4'.7
tan yoksun olarak, birka yl sonra Miima'run yal stat Yama
mato'nun metinlerinden hareketle akn dnyaya gsterecei bu
erotik ynden sapmb. Dan ise btnyle kendisine ait bir me
ditasyonu uyguluyordu.
Denemesi mistik ama beceriksiz, yapm ve aydnlatma konu
sunda yeteneksiz bir dehann tasarlad melez bir iee benzi
yordu... bpk alevlendiren ya da sinirlendiren ama Babrun aydnl
ve Dounun soluu arasnda sknca bir yerlerden gelen bir folk
lorcu tarafndan gnn birinde grlmedik eyler gibi kefedilin
ceye kadar mehul ve sonusuz kalan, tohumlar slav topraklarnda
atlm fabller gibi!
Yamamoto intihar etmek yle dursun ve bu yokluun meru
gerekesi ne olursa olsun konumaya balad. Dahas yasaklama
sna ramen konumalar yaynland. Dan iin bu kadar tecavz
ve itaatsizlik bir sorun karyordu: ve eer samuray sava sanab
ve yaz sanabrun birlemesinden daha iyi bir eylem biimi -lme
kadar, lmle birlikte ve lmn tesinde- olmadn ima etmek
istediyse? "nsan yaam sadece bir andr. O halde bu an hou
muza giden eyleri yapmakla geirelim. Rya gibi bir ey olan bu
fani dnyada bize tiksinti veren, bizi yoran eylere adanm sefil
bir hayab yaamak lgnlktan baka bir ey deildir": bu cmle
yazmaya tevik olarak okunamaz m?
Ve yaznn kala olan tek zevk ve sava eylemi olduunu kabul
edebilseydik? Kendisinin gizli ak gibi bir lm, sessizliin aa
snda ycelme ve ifade edilmi bir kaprisin riskiyle olumlama? Her
eit yaz deil tabii ki. Hangisi peki? taat etmeyen, yasaklara
kar, sayglym gibi davranp "ben" diyen, kendini uyumlu,
uygar, ekici, hatta silik gsteren yaz ama "kiraz aaanda daha
iyi gizlenmek" ve son ve ldrc darbeyi indirmek iin. . . ancak
bu darbe sadece bir kez deil ritellemi kk aynnblar iinde
srekli inecektir ve her iniinde de yeri ok hafif deiecektir . . .
szgelimi bir iir, ya da bir kl oyunu veya bir kaligrafi . . . nk
her sanat insann kendisini yeni bir beden, yeni bir biim haline
getirmek amaayla ldrd sava sanabdr.
 - Yorumun gzel ama belki ok hristiyanca. Senin Yama
mato'n son noktay ustaca savuturuyor ve yazy intihara kar bir
ila gibi aktaryor: Mezara kar Tutku deil mi?
- Sen benim oradaki rejimle tarttm unuttun galiba. Elimizde
mutlak zm yok, her eyi reddedemeyiz. Dolaysyla entelek
telin eylemi belli bir uzlama gerektirir. Oysa Yamamoto'nun me
seli gizli anlamalar olmayan uzlamalarn olduunu hatrlatyor:
buna "yazmak" denir -ama temelde yeri, kafay riske ederek.
- Sen estetiki havalarnn altnda her zaman bir ahlak olarak
kaldn.
- Ben iki eyden nefret ederim: teslimiyet ve teknik. Tembelliin
iki yz. Orada herkes iktidara boyun eme eiliminde ya da ka
muoyuyla konsenss iinde, ayn eydir bu. Burada siz teknisyen
lersiniz. Sen kendin Mallarme'yi mantk ve dil formlleriyle kesip
bitin. Oysa Mallarme bir inan adamdr. Souk ama inanl.
Genellikle hi eletirmezdi.onu. Dolaysyla katn, baka bir
yere doru gittiini anlamt.
- Biliyor musun bu egzersiz ncelikle zihni glendiriyor. kin
cisi aklk kaygsyla karanlklaan Mallarme'yle olduka uyuu
yor. Tanrtanmazln mmkn olmadn kantlamak iin baka
bir byk hastadan -"Tanrtanmazlar btnyle ak seik eyler
sylemek zorundadrlar- durmadan sz eden de sendin. te bu
rada kesinlikle ve tam anlamyla ak seik olmaya alyoruz. Bir
tr sava sanat -yani biroklar iin. Sonra Sorbonne'un da cann
skyor!
- Bunu bekliyordum ite! Sizin btn probleminiz bu: sizler
teknisyenlersiniz nk darbe indireceiniz insanlara kar tutarl
bir siyasal ya da dinsel gcnz yok. Bunun yerine her eye, ii
bo biimlere saldrp duruyorsunuz, niin Sorbonne ya da Tar
tampion'a saldrmyorsunuz da Mallarme'yi didikliyorsunuz!
"Siz" diye hitap ediyordu ona, samurayn szlerini duymayan
Batnn btn yavan ve ska varlklarn temsil ediyordu sanki o.
Takntlarnn ne kadar benzer olduunu anlamak istemiyordu:
sava sanat gibi yaz yazma ortak topyas. O da grmek istemi
yordu.

49
 - Seni tanyamyorum. Mallarme'nin didik didik edilmesini en
gellemek mi istiyorsun? Senin kitaplarn sansr edenler gibi ko
nuuyorsun! Kald ki sana Mallarme didik didik edilmezse hibir
ey didik didik edilmez diyerek hibir ey retmi olmayacam,
senin de sylediin gibi iktidarn sylemi gevelenir srekli. Hem
sonra biliyor musun: buradakiler oradakilerden daha politize olmu
durumdalar. Senin deyiminle "teknisyenler" otoriteleri eletirmek
ten geri durmuyorlar. Daha bu sabah onlardan birini grdm. Ku
durmu vaziyetteler. fke iddetini giderek arhnyor.
- Bu sadece bir oyun, kar kyorlar nk hibir risk alm
yorlar. lm duygusunu yitirmisiniz -tehdit olarak da tahrik edici
bir unsur olarak da.
- Sen dardan konuuyorsun. Sana unu syleyeyim ki ieride
insanlar ok tutkulu . . .
- "nsanlar'' ilgilendirmiyor beni! Yazlm olan ey nemlidir
ve sizin yapsalclruz da ii bo bir ey.
- Seni bu kadar kendinden emin grmek tuhaf. Ne bileyim me
sela bir saniye bile phelenmiyorsun. . . bir eyi karabilirsin, oku
yamayabilirsin . . .
- Sinirlenmek yakyor sana. Gzelsin. Eskiye gre daha g
zelsin. Daha ince, daha ho. Annen zayflam olduunu syleye
bilir.. Seni her zamanki gibi seviyorum ve hi kukusuz her zaman
seveceim.
Salarn okad, ve gene snr geti ikisinin arasndan: her za
manki tartmalarn ardndan biraz daha efkatli ama ayn za
manda kanlmaz.
- Gel, Grands Hommes'dan kalm ve ben sana sokaklar, in
sanlar gstereyim.
Richelieu soka Palais-Royal' den Bibliotheque Nationale' e
doru kyordu . . . kasvetli... Genellikle ok rahatlata olan geni
okuma salonu toz kokuyordu. Yeniden dar ktlar. Sarkastik
Moliere Borsa'ya doru giden i adamlaryla evrili emeye yu
kardan bakyordu. Dkkanlardaki bir kemer sonra biraz kenarda
kalm bir merdiven aada Palais-Royal baheleri boyunca uza
nan Montpensier sokayla birleiyordu. Hi ses duyulmuyordu

50
artk. klasik mimarln gven verici skfueti, geometrinin mut
lulua dnt ender rastlanan denge. Gri talarn, kesilmi dal
larn, fskiyelerin armonisi. Bir milimetre bile bir fazlalk yok,
nesneleri hafifleten amaz l kesinletiriyor onlar. Parisliler
gevemeyi biliyorlard: hediye paketlerinin donuk renkli kad
gnete alyor, sakin ya da alayc yzler gsteriyor, hafif glm
semelerin, kaba saba szcklerin, hararetli tartmalarn kularn
ve ocuklarn lklarria karmalarn engellemiyordu.
- Franszlarn zellii nedir biliyor musun? Mutsuzluu nem
semiyorlar o kadar. Burjuva kaygsz, hafif olmay biliyor.
- Ciddi Almanlar, bilinsiz talyanlar, patetik Slavlar grdm.
Franszlar ey . . .
- ok ho, dedi Olga.
- Rahat; dedi Dan.
*

* *

On be gn geti. Dan onun yeni diline, yeni giysilerine, yeni

kentine iyice karm olduunu gryordu.
- Birlikte dneceimizi dnyordum.
Sanmyordu, bilemiyordu ne yapacan.
- Dnmeyi mi dnyorsun?
Bilemiyordu, cevap vermek istemiyordu.
Metro onlar B.N.'den Montmartre'a doru gtryordu, bo
vagon ok fazla sallanyordu ama onlar ayaktaydlar ve metal hal
kalara tutunmulard. Metronun srati seslerini alp gtryordu
ve birbirlerine bakyorlard. . . nostalji, ayrlma, duymaz olmulard
birbirlerini . . . Dan ertesi gn ayrlyordu Paris'ten.
- Yazn ne yapyorsun?
- Biliyor musun bu akam I.A.C. (Suni Dlleme) kolokyumuna
gidiyorum.
Herve'yle odasnda bulumadan nce oraya yle bir uraya
can belirtmedi.
- Tabi. Mutsuz olduumu bildiin iin.
- Seni tekrar bulacamdan kukum yok.

51
 - Benim de. Artk Yamamoto'nun mezi olduum iin samu
raylarn ebedi yoluna inanyorum, bu yzden buluacamz kesin.
Hepimiz buluacaz orada: kiraz aalan arasnda olmasa bile
lmde.
Metronun grlts bu patetik veday biraz silikletirdi, Olga
duymam gibi yapb ve Dan'n kollarna brakb kendini, Dan onu
son kez iri ve gl bedeniyle sard, eskiden mavi olan gzleri git
gide renksizleiyordu.

52
 4.

Atlas Okyanusu rzgarmdan daha tuzlu bir rzgar yoktur. Yel

keni iiriyor, floku ve akaklar dvyor, gzleri ve dudaklar kes
kin bir iyot kokusuyla sryordu. Herve onu istasyondan almt
ve geni karinal, konforlu ve frtnalarda leden sonra alalan
gnete ykanan maun aaandan viyolonsel gibi ses karan ceviz
kabuu yelkenlisine binmilerdi. Portakal rengi gne nlan al
tnda sedefli dalgalar, gm rengi tozlarla sulayan kpk, gk
yznn metalik yansmalar suya gl bir grnm veriyordu.
Ky ve adann ucu arasnda Fier adl inci gibi parlak, ak istirid
yenin iinde byk bir hzla kayp gidiyorlard ya da bir beik
iinde sallanyolard sanki.
- Aktayz ama bir kabuun iindeymiiz gibi korunuyoruz
gene de.
- Ben bu aday bilmiyordum.
- Kimse bilmez, sadece ben biliyorum. Gizli Ada. Sana veriyo-
rum bu aday.
An ve srekli kar kan, ateli ve okyanusu gibi souk. Onu
olduu gibi kabul etmeyi renmiti, sadece gzlerinin ve elmack
kemiklerinin mahup ve k saan gerilimi bile yeterliydi bunun
iin. Rzgar nedeniyle ynn aryordu srekli ve kk g
verteye kt . . . srekli karada yaayanlarn zppelik gibi grdk
leri o akn ve vahi ifade vard yznde . . . oysa bu martlar
arasnda arm bir ba kuunun doal durumundan farkszd
durumu . . . oksijen ve k sarho etmiti onu.

53
 - Yeri ve odam gstereceim sana, yemekte herkesi greceksin.
Yal insanlar ama kt deiller. Onlarla gremiyorum ama tam
olarak da kopamyorum kendilerinden, tahmin edebilirsin du
rumu. Baka bir dnya.
Manzarann arbal gzellii tuzlu bataklklarn yzeylerinde
eriyip gidiyordu ve yeni krplm imenler balarn daha youn
ve kl yeillii iinde belli belirsiz sallanyorlard. Bu pirinlik
manzaralar yldrm akna davetiye karmyorlard, burada
ancak zamanla glenecek bir balanma, akll kadnlarn temkinli
tavrlar sz konusu olabilirdi.
Sadece birka kalnbs grlen eski bir evin yerini bir park al
mb. Montlaur'lar hafta sonlarnda ve tatillerde iftlik dedikleri
bir kr evine gidiyorlard. Burada abs arduvaz kapl ve Herve'nin
zel ini olan eski bir yel deirmeni vard. Mlkn br ucunda
modem bir ek binada burann srekli bakmn stlenmi kyl
bir ift yayordu. Olga evin, konuklara ayrlm olan sol kanadna
yerleti. Odasnn caml kaplan bahenin su tarafnda bayrna da
yanm akll yerine bakyordu. ok ypranm talardan olumu
bir duvar mlkn kenarnda uzanan denizin bir parasyla snr
oluturuyordu. Ufukta adadaki bir ykselti ve Baleines feneri g
rlyordu. ayra gmlm papatyalar ve amforalar iindeki sar
dunyalar gri ve soluk mavi renkli bu fonda parlyorlard ve bu
arada ok parlak renkli muazzam bir gkyz karann ve denizin
yavanlyla eliiyordu. Gne babyordu ve atei ksa sre sonra
insanlan, evleri ve bitkileri grnmez klacakb. Hibir ey yoktu,
portakal, nar, ivit rengi gkyznde hareket eden bir filmde yal
nzdk. Bu ada gkyznde yaamak iin bir bahaneden baka bir
ey deildi.
- Buray seviyorum nk kla babaa kalyor insan burada,
anlyor musun.
Deirmenin kanatlarnda daha bir yalnzdk. Montlaur'larm
karsnda aperitif almaktan holandklar caml boluu Okya
nusa bakan giriten sonra sarmal bir merdiven Herve'nin odasna
doru kyordu -yatak odas, banyo. kinci bir merdiven daha yu
kar kyordu ve Sinteuil'n odas orada huni biiminde kirileri

54
olan tonozlarn altndayd. Montlaur'lardan ayrlyordu ve k, ki
taplan ve defterleriyle babaa kalyordu.
- Yolculuunuz iyi geti mi matmazel?
Jean de Montlaur uzun boylu ve kuru, ok kibar ve biraz geveze
biriydi. Monden hayat ve edebiyat kzlk soyad Reaux olan ka
ns, Herve'nin annesi Mathilde'e brakmt ve kk kardei, ai
lenin bekar erkei ve arkasnda ikizi gibi duran Franois'yla
birlikte fabrikasnn ynetimiyle ilgileniyordu. ki karde ileriyle
o kadar meguldler ki hemen hemen hi aynlnyorlard birbir
lerinden ve Mathilde bu iki hizmetkar valye arasnda keyif s
ryordu adeta. Gs ksmlan puantiyeli ve dml elbiseleri
ve gmlekleri ok seviyordu ve bu giysiler ona grkemli, saraylara
yarar bir hava veriyordu.
- Anne, arkadam Olga Morena.
- Sizinle tanmaktan ok mutlu oldum matmazel.
Olga deniz kenarnda birka gn geirmek zere gelen kuzen
Xavier des Reaux ve ei Odile'e de selam verdi. Herkes bu eski aile
ocana ok bal gzkyordu.
- Herve bizim hikayemizi anlatmtr size, diye balad Mat
hilde, elinde ampanya kadehiyle. Burada eskiden byk dede
miz Reaux'dan kalma kk bir ato vard; XVI. Louis vermi bu
atoyu ona, bir hizmeti dolaysyla, ayrntsn bilmiyorum... Dev
rimden nce tabii. Kendisi denizciymi, buraya avlanmaya gelir
mi. Biliyor musunuz ailede yaygnlam olan okuluk, eskrim
kaltmla geen bir yetenek: renilmiyor bunlar, kuaktan kuaa
aktarlyor. Herve'ye de doal olarak gemi bu yetenekler, m
kemmel olduunu sylemeliyim bu konuda ama o pek ilgilenmi
yor bu ilerle . . .
Mathilde mkemmel bir anlabayd, hzl ve akc, cokulu ve
ironik ve dinleyenleri bylemeyi de biliyordu. Dolaysyla hikaye
igale kadar gidiyordu . . . Almanlarn Atlantik kylarndaki Mt
tefik karmasn engellemek amaayla blgedeki baz eski yaplarla
birlikte kk atoyu ykmalar ve buralarda tahkimatlar olutur
malan vb.

55
 - Almanlar her taraf dmdz ettiler. Anlatamam size bunlar,
biz kar taraftaydk ve kocam -farketmisinizdir biraz gizemli bi
ridir- direniileri ok destekledi. Yok, hayr, madalyamz yok.
Ancak yklm atoyu dmann verdii negatif bir direni brvesi
olarak dnebiliriz . . . Ksacas savatan sonra dndmzde
nasl zldmz tahmin edebiliyorsunuzdur. Bu yaray bir
baheyle gizlemeye altk, deirmen ve ev onarld ama eskisi
gibi olmad hibir ey. Ben aday her zaman babamn zamanndaki
gibi greceim. . . evin karsndaki banka otururdu byk dede
miz gibi ve uzaktan rdek avlard.
- Ne vahet! dedi Herve.
- Olabilir. O zamanlar biz byle bakmyorduk olaylara.
- Sen git gide nl biri oluyormusun sevgili Herve.
Monden bir kadn olan Odile des Reaux konuyu deitirmeyi
biliyordu.
- Bilemiyorum. Neyse, olabilir, belki . . .
- Matmazel de ayn dalda m alyor? diye sordu kuzen.
Olga sz konusu daln hangisi olabileceini dnrken Herve
yetiti imdadna:
- Olga C.N .R.S'e (Bilimsel Arabrmalar Ulusal Merkezi) bir tez
hazrlyor, edebiyatla ilgili.
- C.N.R.S. bilim. . .
- Bir anlamda, Olga edebiyat alannda alan bir bilim insan.
Bu yeterli ve yeterince karanlk gzkyordu, imdilik burada
durulabilirdi.
- Aileniz peki, haber alyor musunuz onlardan?
Mathilde gerekten mkemmel bir ev sahibesiydi.
Olga son ald mektubu hatrlyordu: dedesi lmt, iekli
mezarl, buhur ve mum kokularn, mezar talarnn stnde dir
sekleriyle temas eden ailelerin hissettikleri aa mutluluu, rejimin,
tarihin bakndan kaan skntl yalnzlk yerini hayal ediyordu.
Bu mezarln bulunduu liman kentini, ocukluunda yannda
tatillerini geirdii byk babasnn yaad kenti hayal etti . . . bu
kentin bulunduu yarmadada krmz tulal ve beyaz tal yz-
lerce kilise vard. . . ve evlerin aal cephelerinde kurutulan balk
lar hayal etti.
- Teekkr ederim, yuvarlanp gidiyorlar ite, babam hekimlii,
kilisesi, mziiyle.
Birden durdu nk merak sadece kibarlkhr ve ok fazla ay
rnh skar.
- Komnist bir yayn organnda yazyormusun yle mi? Hatta
komnistsin galiba?
Amca Franois sahip olduu bilgilerle aile adna saldryordu.
- Kesinlikle yok byle bir ey, hi ilgisi yok! Konformist olma
ynca komnistsin diye bir ey yok.
Herve ok ince bir ayrm getirmek istiyordu konuya.
- Bak, ben anlyorum onu. Yani bir yere kadar. (Xavier des
Reaux beklenmedik bir su orta olarak ortaya kmh.) Benim
kymde (Gironde' da atosunun bulunduu kyden sz edi
yordu) insanlar iki kuaktan beri sosyalist, sanyorum. Ben de on
larla birlikteyim, anlyor musun, uzaklarsan bitersin. Kabahat
Versailles'a gidenlerde, yle deil mi, kylleriyle birlikte toprak
larnda kalacaklarna Versailles'a gidenlerde. Yeterince sosyalist
olmadklar iin giyotine gitti insanlar, sylemek istediklerimi an
lasan. (Alayc bir ekilde kendisini szen Herve'ye hitap ediyordu.)
Benimle hemfikir olduunu biliyorum, Jean. . .
Jean hemfikirdi yeter ki herkes mutlu olsun ve kimse ondan
aklama beklemesin.
Olga hangi hatadan dndn anlamyordu. Herve ona
doru eildi ve kuzen Xavier'nin Fransz Devrimi'nin nedenleri
stne teorilerini sunuuna dorudan tank olduunu anlath.
- Giyotin ve komnist hikayelerinizle konuumuzu rktecek
siniz, ancak kurtulabilmi zaten! (Mathilde ortam yokluyordu,
Olga Herve'yi kt yola srkleyen bir komnist miydi yoksa il
giyi hak etmi bir snmac myd . . . bunu kestiremiyordu henz.)
Ben 36'y hatrlyorum, Herve'ye hamileydim; ve bizim iilerimiz
onlar iin zverilerde bulunmutuk! -kudurmulard ve bana de
vaml ad takyorlard, iren bir eydi bu.

57
 - Kendilerine gre haklydlar belki, diye karlk verdi Herve.
Bunu hi dnmedin mi?
- Ve ite olum fikirleri iin annesini terketmeye hazr! Biliyor
musunuz Olga (size Olga diyebilir miyim?), bunu duyduumda
ve de baka eyleri k Herve btn nakaratlarn sylemedi
henz -kendi kendini tedavi ediyor, diyorum iimden!
Mathilde etkileyici mizahyla ne kyordu tekrar.
- u siyaset konusunu braksak nasl olur nk aile iinde ko
nuulacak daha gzel eyler olabilir! dedi Jean de Montlaur uzla
tra bir tavrla.
- Ama gene dneceiz bu konuya, dedi Herve tehditkar bir e
kilde.
Mathilde masaya doru gtrd onlar. Beyaz arapl istiridye,
rezeneli levrek bal geici bir skfnet salad.
("Fotoraf makineni getirmedin mi? Tam zaman!-Tabii. Ama
daha sonra . . . ")
Yemekten sonra herkes odasna ekildi. Herve yanna gitti, bir
likte sahile indiler ve fenerin dnen projektrnn iki glge ara
snda aydnlatt henz scakln yitirmemi kumda uzun sre
sevitiler.
Birbirlerinden ayrlamyorlard, Olga deirmende yatt. Mon
tlaur'lar farknda deillermi gibi davranyorlard ve Germain ya
da Gerard her sabah Olga'nn kahvaltsn evin sol kanadndaki
misafir odasnn kapsnn nne brakyordu.
*

* *

Olga ve Mathilde on gn boyunca birbirlerine baktlar ve bir

birlerine yaklatlar. Yemekler uzun sryordu; sklan Herve
abuk kalkyordu masadan ama Olga her zaman onunla birlikte
masadan kalkmann uygun dmeyeceini dnyordu ve kimi
zaman annesine elik ediyordu. Mathilde'in keyfi yerinde gz
kyordu nk konumak kadar houna giden bir ey yoktu.
- imdi kzm Isabelle dnda btn aileyi tanyorsunuz 01-
ga' cm; Isabelle ok seyrek gelir, inann ok zlyorum bu du
ruma! Ayrca tuhaf nk iki ocuum ok balydlar birbirlerine,
Isabelle kardeine hayrand, btn gn onun odasna kapanrlard
ikisi ve yaadklarn anlatrlard ve zellikle de moda plaklar din
lerlerdi, biliyor musunuz, Gillepsie ya da Ellington, isimleri yanl
telaffuz edebilirim, balayn, caz mzii yani. Sonra Isabelle bir
ocukcazla tanh -laf aramzda ok sradan biri-, Georges Duval,
sonunda evlendi onunla, ne buldu bu ocukta bilmiyorum. ok iyi
tenis oynuyormu galiba. Bunun ne anlama gelebileceini anlyor
sunuzdur herhalde, teniste ok iyi bir adam! Ben anlamyorum. Si
gortac ve iyi bir mevkisi var. Ama bize gre eyler deil bunlar,
anlyor musunuz? zellikle kzmn ok iyi anladn iddia ettii
tenis ve hesap hatalar yapmamasn umduum sigortaclk ara
snda syleyecek hibir eyi yok. Ayrca hi konumuyor. Ancak
Olga'am hi konumayan bir erkek, anlyor musunuz, ben bunu
ok elenceli bulmuyorum dorusu. Yani Isabelle'ime ok zl
yorum ve pek sk gremiyorum onu. zlyorum, ok zlyo
rum zavall Olga'm.
ok fazla aldn hisseden Mathilde sadece muhatabnn
szde kederli haline zldn gstermek iin gerilediinde "01-
ga'cm", "zavall Olga'm" oluyordu. O zaman sincabn eik gz
kapaklan geveze hanmefendiye bo bo bakan gzbebeklerinin
stne doru ekiliyordu.
Mathilde kydeki btn zanaatkarlar, tccarlar, belediye da
nmanlarn, belediye bakanlanri -halihazrdaki, eski, gelecek
ve ailelerini tanyordu . . . "bizimkine bal kuaklardan beri tabii
ki" ve bu kuaklar onlarn kuan ok yceltiyorlard. Tm yerel
sorunlar stne fikir yrtyordu ve kendisi bu konuda unutkan
lk gsterdiinde bakalar bilgi istiyorlard ondan. Mathilde de
Montflaur biraz daha gen olsayd ve ksa bir terminoloji stajndan
geseydi bakan olabilirdi nk ilek zekas ve konuma yetene
iyle dnyay kendi snfnn geleneklerinin tesinde doru ve et
kili biimde alglayabiliyordu. Herve gizliden gizliye hayrand ona
ama yoruyordu kendisini ve Herve kzmadnda alay ediyordu
onunla.
Bununla birlikte olunun yetenei ve zellikle baars Mathil
de'i biraz artmh sanki. Herve'yi az ok tanyan biriydi. Yazk

59
ki fabrikann faaliyetinin devam iin ona gvenilemeyecei akb.
Dolaysyla fabrikay satmay dnmek gerekiyordu ve bu arada
da yaam dzeyinin snrlanmas gerekiyordu. Ama btn aile iin
gitgide kesinleen bir ey vard: Vaillac ve Valence'n ok nceden
syledikleri gibi Herve edebiyat alannda yetenekliydi . . . "Vati
kan'n ve Kremlin'in byk yazarlarnn, gazete slubuyla syler
sem, buna kendim bile zor inanrken, anlyor musunuz, sanat bir
zevk meselesidir, btnyle kiiseldir."
Oysa Mathilde krlgan ve duyarl buluyordu. Hayr, deyim ye
rindeyse, kitaplarna girmi olan cinsel fantezilerden sz etmi
yordu bu balamda. ("Bu geecek ona, Her ey bir yana, sefahat
soylu bir gelenektir, ailemiz byle eylere ilgi gstermemi olsa da
nk bizim atalarmz daha ok savata ya da manasbrlardayd.")
Cezayir savan dnyordu.
- ok uzaklarda kalm bir olay deil ve Fransa'y yaralambr,
bilmiyorum farknda msnz, kimse sz etmiyor bunlardan. Her
ve'nin askere gitmesi gerekiyordu. Oluma nefret ve sevgi karm
bir tutku duyan Lolc'in babas general Charlier onun dosyasnn
ncelikli olarak gelmesi iin elinden gelen her eyi yapb. Herve'ye
celp gelmiti ama hastayd, kendini re kartbrmay baard
sonunda. Pange ve o dnemde bakan.olan Darleaux'yu kranla
anyorum, o olmasayd Herve Tunus'ta lecekti. Abartmyorum,
oraya giden btn arkadalar ld. Bata en iyi arkada Paul. An
latmad m size? armadm. Paul onun arkada grubu iinde dik
kat eken biriydi, Herve hayrand ona. lm haberi geldiinde
Herve nce odasna kapand, hi dar kmad, sonra kayboldu
ortalktan, bir ay haber alamadk kendisinden. Kimi zaman ok
zntl olduunda, iine kapandnda ve deirmenine, gizemli
kehanetler maarasna . . . aka amaayla byle sylyorum . . . ka
pandnda br dnyay, Paul', lm dndn biliyo
rum. Ama Cehenneme, Cennete inarunadnzda lm bir dnya
mdr- siz de diyorsunuz? Birlikle projeler gelitirirlerdi: dergi, ro
manlar, denemeler, ne bileyim ben! Hayatta olduu iin aa ekiyor
olmal ve kendisinin, her eyin sonuna kadar gitmek zorunda ol
duuna inanyor, lmn hibir zaman yapamayaca eyi kendisi
60
yapmak istiyor sanki! Bu benim dncem. Cezayir' den ve Pa
ul'n lmnden sonra an, imdilerde sylendii gibi avangard
biri oldu. Hilikte, bolukta bir anlam aryor. Ben byle gryorum
onu. Ve de Proust'u hatrlatan takma ad, tabii, bunun sadece ai
leye kar bir sava olduuna inanabiliyor musunuz siz? yi. Ben,
onu ayn zamanda hilik, boluk stndeki bir maske gibi gr
yorum. Gldryorum sizi belki zavall Olga'm benim, ama hay
ran olduum bizim yerel yazarmz Vaillac' okumadan nce
Bossuet'yi okudum.
Olga dinliyordu, bir an dikkat kesildi. Mathilde Herve'yi bir
yapboz paras gibi mi gryordu? Kendisine Paul'den, Ceza
yir'den, savatan falan hi sz etmemiti. Kimi zaman baka bir
konuya gemeden nce "kym ite, baka bir ey deil. Bazlar
unutmaya alyor. Hepsi kurtulmu olanlar, karnda da kurtul
mu biri var. Ben onunla. Neyle? Bir sr!" derdi.
- Neyse kaynbiraderim Franois'y tandnz (Mathilde konu
dan uzaklamaya balamt.) Ho ocuk deil mi? Herve gibi
bekar. "imdiye kadar Herve gibi" diyor kocam. Franois miras
datmamak iin evlenmediini sylyor. Ben fedakarla inan
mam. Gizli bir tutkusu olduundan kukulanyorum, siz yle d
nmyor musunuz, byle yakkl biri! Meum bir gzellie
duyulan gizli bir tutku.
Ya da kardeine! Mathilde'in kendisine duyulan bir tutku ola
maz m? Olga bir aile romanna dalm gibi hissediyordu kendisini.
Yeter! Yetmiti, kendine gelmesi gerekiyordu . . .
- Ne yazk ki sizden ayrlmak zorundaym, bir yazmn dzel-
tilmesi gereken provalar var.
- Gidin yavrum, gidin, geveze olduumu biliyorum.
- Hayr, hayr.
- yle, yle.
Olga bu yal Montlaur'larn cmertliinden, grg kurallar al
tnda pek gizlemedikleri hafifliklerinden, yeni dnyaya uyarlanma
konusunda gsterdikleri inatlktan holandn farkederek a
rmt; bu yeni dnyada onlar da kurtulmular arasndaydlar
ama yerleri iyiydi ve frsat karsa yeni bir yer iin de hazrdlar.
61
 Ve birinci nokta: oullarnn yabana bir kadnla birlikte olmas
ok fazla artm gzkmyordu onlar.
- Bence iyi yetimi biri bu kz, dedi Mathilde kocasna.
- Herve'yle iyi anlayorlar galiba. Rahatlatyor kz onu, diye
onaylad Jean de Montlaur.
*

* *

Beyaz, krmz Bordeaux araplar, mercan balklan ve levrek

balklan yal Montlaur'larn gitmesiyle birlikte kaybolacaklard.
Olga ve Herve eyll ortalarna kadar adada kaldlar, parlak ve ka
rararan bedenleri gn batmlarnn sar ve i klarna boulu
yordu. Karadaki kumlan gzden yitirinceye kadar saatlerce
yzdkten sonra kaslarn uzatyorlar ve derilerini ham ipek gibi
geriyorlard. Karidesler, kzarm sardunyalar, salatalar ve eftali
lerle karnlarn doyuruyor ve blgenin beyaz arab hafifa bala
rn dndryordu, azlarnn kenarlar, gsleri, cinsel
organlar, kollan, bacaklar snyor ve okanm gibi oluyor ama
gzler ve zihin uyankln koruyordu. Yaz ortasnda bilinci b
tnyle korurken bir yandan da dler iinde olmak iin gnete
esen rzgardan ve aklardaki buz gibi deniz suyundan daha etkili
bir ey yoktur. Herve kimi zaman yelkenliyle tek bana alyor
ve sular alalmcaya kadar ya da ikinci kez alalncaya kadar g
zkmyordu ortalkta.
Yalnzl seviyordu. Kendisinin hi tanmayaca insanlarla
birlikte yalnz kalmay seviyordu. nl ya da nsz kadnlarla yal
nz kalmay seviyordu. Mektuplar yazarak, telefon ederek, kahka
halarla glerek ve gene mektuplar yazarak ya da alarak ve telefon
ederek ve kendisini tahrik eden ve tamamen yalnz brakan insan
larla birlikte olarak yalnz kalmaktan holanyordu.
Terkedilmi durumda myd? Bu kalarn nedenini dnme
mek ve onun yokluunda gl olabilmek iin son derece gururlu
bir alakgnllle -kendisinde vard bu- sahip olmak gereki
yordu. Bunalma teslim olmak ya da olmamak ak denen sinirli
g deneyiminde alnabilecek yere baldr. Kadnlar bunu bilmez
ler ve kurban olduklarn sanrlar nk metres olduklarn d-
nrler. Olga biliyordu nk snrlan ve dilleri amak zihni ya
landrrken bedeni genletirir. Baz hakaretler ve aalamalar in
sann kendisi iin doru olan yeri bulmasn salarlar.
Bu gen yallk ona endie etmemeyi retmiti. O leden ak
amstne kadar deirmendeki odasna kapandnda kendisi de
sessizce yzerek ya da yumuak dallarla yaklaarak marhlarn
dilini zmeye alyordu . . . dalgalarn alhnda tuzlu kpklerin
allna giriyor ve kular rktmeden kpklerin alhnda kaybolu
yordu. Ve sonra iyotlu rzgar ve suyosunlan okuma isteini azd
rr. Hi bu kadar okumamt. Kayp Zamann zinde ve Deney
beyaz kumullarda harikulade bir ekilde birleiyorlard. Bitirilmesi
gereken iki yaz, dzeltilmesi gereken provalar ve uyuklama saat
lerinde ideogramlar -en azndan on kadar in harfini hatrlamak,
parmakla avu iine ya da marh tyyle slak kuma izmek. . .
daha sonra l dalgalar baldrlarna kadar ulard.
- ince ilerliyor mu? Hadi bakalm, tam ztlardayz, ok uzak
lardan gryoruz birbirimizi! te sana bir mektup. Maintenant'da
sorunlar olabilir, Brunet telefon etti az nce, diye balad Herve,
Olga, Carole'n mektubunu aarken. Bogdanov adnda birini ta
nyor musun?
- Lenin'in eletirdii adam m? yle byle.
- yi, bugn Bogdanov sensin, oysa Lenin, dostumuz Maille . . .
sen kesinlikle tahmin edemezdin bunu.
- Nasl yani?
- Senin karnavaln mant stne incelemen, anlam kartlk-
lar vb. -yaptn ii benden daha iyi biliyorsun-, ve Lautrea
mont'un Chants de Maldoror'u ve iirler iyle balantlar, bu sadece
'

gerek diye bir eyin olmad konusunda bir postulat ileri srmek
demektir sevgilim, ya da her halkarda onun bilinemeyecei an
lamna gelir. yle anlalyor ki bu Bogdanov denen adam Lenin
tarafndan derdest edilmeden nce byle_ bir eyi retmeye al
yordu!
- Gldryorsun beni.
- Ben kiisel olarak skc buluyorum bunu. Maille'n, baka tr-
ls mmkn olmadndan birtakm ac dnceleriyle seni iz-
lemesi. . . bu olabilir. Ama olay daha ciddi nk dergiyi Komnist
Parti'ye balamak istiyorlar. Ve bunun iin de senin karnaval,
glme, lm hi14yelerin, anlam kartlklar ve bir yn kvr zvr,
erotizm ve birtakm baka i deneyler, yapacak baka ileri kalma
m . . Dahas: Devrim adna btn bunlara son verilsin! Oysa ben
.

olduka bu dergi hibir zaman bir "organ" olmayacaktr; onlar

bunu biliyorlar.
- "Onlar", kim?
- Bir zorlukla karlaacak ve ok ksa srede kp kapsn bu-
lacak olanlar.
- L'Autre sorumlu olacak bir dergi istiyor gibi, belki tam anla
myla Komnist Parti deil ama her halkarda gvenilir, dolay
syla gnn "nemli sorunlar"yla ilgili. . .
- liki, destekliyorum bunu: biliyorsun, Rouge'un kolokyu
muna gidilecek ama o kadar. Tartyoruz, zaten bu yeteri kadar
karmak ve yorucu ama komnistlere ya da bakalarna hizmet
etmek iin deil. Yazmak baka bir mantktr, nefes aldm ve ya
atr ve de ldrebilir ama biz burada havaya ihtiya olduunu
sylemek iin bulunuyoruz. Ve hava harflerdeki mzikle balar
oysa "nesnel" ve "znel", "doru" ve "yanl" agregasyon ve mer
kez komitesi iin yararldr.
- Hep soruyorum kendime. . . Maille gibi Lenin'e, Ekim devri
mine ve tmyle folklore bu kadar bal olan insanlar birtakm
tehlikli saflar mdr yoksa galiba senin de sandn gibi fransz kl
tr o kadar farkl ki komnist ya da sosyalist a burada bam
baka bir meyve verecek. Sonunda beni ikna edeceksiniz . . .
- Eski bir lkeyi biraz korkutmadan nasl sarsabilirsin? Zevkin,
zarafetin doruu sevgilim ancak gnmzn gzlemcileri snobiz
min ne anlama geldiini bilmiyorlar artk ve terr gibi gryorlar
onu. Gerek snobizm iin kesinlikle ok fazla temkinli olmak ge
rekir -oynamak ve kesinlikle tek gz ak uyumak-. Temkinli ol
mayan snob bozularak ideolog olur ya da iin bandaki kii olur.
Maille'n hrs? ocuksu! Kendi stratejilerimizin kuklalar olmak
diye bir ey sz konusu deildir burada.
- Snr izmek zordur, bir eyler biliyorsun bu konuda.
 - Doru ama o kadar deil. Militanlk ya da felsefe yapmak ye
rine yazmaya devam etmek yeterlidir. Ve edebiyat o kadar tuhaf
bir hikayedir ki kitlelerden, kitlelerin derslerinden, kitlelere veri
lecek derslerden kesinlikle korur. Olaylar deitirme gcne ge
lince, evet katlyorum, dorudur ama rya grme gibi bir ey: satr
aralarnda ve uzun vadeli olarak. Senin de dediin gibi zmsz.
- Bunun iin dnecek deiliz . . .
- Bakarz. Sende yeni bir eyler var m?
- Herey yolunda, Carole Yerlilerinin mitleriyle ilgileniyor ve
yeni bir seyahate hazrlanyor. Enstit'de ortam gitgide gerginle
iyor anlalan; Martin orada Rus ve in metinlerini ciddi bir ba
kla ele alp didikleyen devrimci bir grup kurdu, bu grup ayn
zamanda derslerin ieriklerinin deitirilmesini, snav reformu ve
Enstitye aratrmaa alnmasn istiyor.
- Sadece reklam yapmak iin bir rgt kurma peinde olan tak
litilerimizin eyleminden daha zgn bir ey belki. Martin? Niin
devrimci bir grup olmasn? Akademisyenlerin bir hareket alan
bulmas gerekiyor. Komnist Partiyi de bir yol arkada olarak ya
da ieriden reforma tabi tutmak gerekiyor, denemeye deer. Za
vall Wurst'un yapacak ok ii var, yardm etmemiz gerekir ona.
Ama saf idealistler deiliz biz, Allah kahretsin, yazarz ve ihtiyarlar
unutmu gzkyorlar bunu.
Herve savaa gidiyor. Baklan fke dolu, yzcnn esmer
derisinin altnda kr bir sava yz biimleniyor, fke onu po
tansiyel bir katile dntryor. Ho beden ve yeniyetme glm
semesi fkenin tuzlar altnda yutulmu gibi imdilik. Yze
kmasn beklemek gerekiyor.
- Baka ne var ne yok? (Mektubu okumakta olduunu farkedi
yor.) Matmazel'e bakandan m gelmi mektup!
- lya Romanski Benserade'la Dnya semantik derneini kur
mak zere Paris'e geliyormu ve bana da genel sekreterlik teklif
ediyor. Sylenen eyin anlamnn sadece gramer yoluyla aklan
masnn mmkn olmadn anlamlar: of! Kabul edersem ayet
Benserade'la alacam, biliyorsun deil mi, Hint-Avrupa man
taliteleri uzman, en derin ve en kltrl dilbilimci, sper!
 - Bakmak lazm. Baka ne var?
-Edelnan Baltimore'da: renciler ok hareketli galiba ve dev-
rim hazrlklar iindeler.
- Balarnda Pascal m var?
- lerine girebilir. Lauzun ve Sayda bir psikanaliz kolokyu-
muna katlmlar. Bulank gemi, kimse bir ey anlamam. Ama
stat olma noktasndalar arlk zellikle de Sayda.
- yi, btn bunlar mkemmel, Fransa parlyor dnyada ve
Byk Gece'ye doru ilerliyoruz. (Herve yeniden glmsemeye
balamt.) Dalsak m?
Sular krfezi yosun kokulu scak suyla doldurmutu. Bu rahim
gibi geni havuzu getiler ve uzaklardaki buz gibi Okyanus'a ula
tlar. Batya doru alalan gne gzleri rahatsz ediyordu ve k
ve tuzdan korunmak iin gz kapaklarn kapatarak yzmek ge
rekiyordu. Yorgunluk farkedilmiyordu nk souk su kaslar
kamlyor, kan hareketlendiriyordu ve bedenlerinin git gide ka
rardn, snmaya ve parlamaya baladn hissediyorlard.
- Hermine'in ameliyat olduunu sylemeyi unuttum. Biliyor
musun ok severim onu. (Onu sevmi olduunu biliyordu. ekik
gzlerinin izgileri uzuyor ve yelpaze gibi ykseliyordu -soru ia
reti.) Jinekolojik kasaplk ve ufukta boanma.
ki saat yzdkten sonra soluk solua kalan Herve bir taraftan
kurunurken dramatik bir grnm arzetmemek iin hzl hzl ko
nuuyordu.
- Daha nce niin sz etmedin bana bundan?
-Hayat bu yavrum. lkellik: senin ve de benim muhataplarmn
yaadklar yzeye dalndnda bulduumuz budur; kt roman
ite. Bo ver, bann aresine bakar.
Gne batmaya balamt, deirmenin caml boluunun
nne sndlar. Ykselen endieleri ve byk martlarn lk
larn hafifletmek iin ufuktaki kk kuru beyazlk ve kkrt-nar
ivit rengi ateten daha iyi bir ey olamazd.

66
 5.

9 Kasm 1966

Gndelik yaamn anlamsz, nemsiz ya da iren ayrntlar . . .

Btn gr alarn dnebilirim ve denk den btn rolleri oyna
yabilirim: anlamsz, nemsiz, iren. Sonu olarak anlamsz dedikodular
iinde balanmas gereken bir davran, bir durumu anlamay tercih et
tiimde bana sylenenleri daha iyi anlyorum (daha iyi: ar ya da an
lamsz olana daha yakn). Niin ? Kendimi tanmam iin, belki daha z
ldrc baka bir irenlie doru biraz daha yaklamak iin . . . ve bu
ekilde yaam yaanr oluncaya kadar yani ebediyenfarksz ve kimi zaman
tuhaf oluncaya kadar. . .
Dolaysyla irenlie daldm. ikayet etmiyorum, benim mesleim
bu. nsanlar, aptal ya da kt, kimi zaman iren, stelik gene daha iren
ama duygulandrc bir yeniden doma, yeni bir yaam kurma umuduyla
yanma gelip para veriyorlar bana. "Madam ]oelle Cabarus, psikanalist,
imdat! " Kimilerine gre yeni bir din; kimilerine gre moda arlatanlk.
Benim iin gerek olmann tek yolu. lk bakta byk szler.
Aslnda bir divanda bir boa greisi ve bir simyacnn szlerinin
gerekstc bulumas. ki kahraman ezamanl ve anlamal olarak
btn konumlarda yer alrlar: hastamn karmak duygulan iinde hede
fine nian alan bir boa greisiyim; ve ite birdenbirefizik, entelektel
ya da ailevi zaaflarma ok gibi saplanan ile vurulmu bir boa oluyorum;
heceyi, sylenmeyenin gizlendii szc bulmak iin paravan-cmleleri
didik didik ediyorum; ama bunu yapabilmem iin cmlelerin bir sre bana
ait olmalar gerekir. Arzu ediliyorum, seviyorum; sen konuuyorsun, bir
oyun, hayr, lgnca bir tutku! te yandan biz iki kiiyiz, ben onu des
tekliyorum. Kesinlikle iki kii olmay desteklemek benim rolm. Ya da
daha ziyade kiiyi. Zayflatan seyahat, bedendeki szcklerin gidi-ge
lii . . . ender rastlanan bir zarafetle yle bir dokunmak. Neye dokunmak?
Birdenbire bir anlam oluturan ve deien bir anya, bir zevke.
imdi byk ef olan kocam Arnaud gibi ben de psikiyatri okudum.
almalarmz hastanede srdryoruz, ar bir i ama katlanyorum,
delilik bylemiyor beni ama her zaman ilgilendiriyor, kant: srekli bir
likteyim onunla, bunun, psikiyatrlarn delilikten kama biimi olduunu
sylyorlar. Arnaud btnyle hastane tarafndan ele geirilmi du
rumda, gitgide sadece beyin kimyasna inanyor. Anlyorum onu ama tam
anlamyla izlemiyorum. Kald ki birbirimizden uzaklayoruz gitgide, ok
az konuuyoruz, bir gn banyoda rastlatmzda grmeyeceiz bile bir
birimizi. te yandan aramzda hibir eyin tartma konusu yapamaya
ca eski, genetik su ortakl var. "Genetik": bir zamanlar, ikizler gibi,
youn bir birliktelik iinde konutuumuz, okuduumuz, hissettiimiz,
yaadmz eylerin bellekte ve su ortakl iinde birikmesi. Sevimek,
zevk, unutma; konumadan anlama, birleme; nutuk atmak yok, yorum
yok; birlemi ya da ayr. ekim yasalarnn birlikte tuttuu ama rastla
malar mmkn olmayan paralel yrngelere atlan iki yldz.
Arnaud hibir zaman engel olmaya almad ama Maurice Lauzun'e
yaptm analizi gln buluyordu. Kimi zaman krc szler ettii olu
yordu: "Biliyor musun senin konformist olmayan analistin tp camiasna
byk bir hayranlk duyuyor. Divannda bir Cabarus'n bulunmas. . . "
Anlyorum, doru ama sonra? Hi kimse hibir zaman analistin bir aziz
olduunu iddia etmemitir. Lauzun hi deilse tersini syleme ve hatta
bunu bir teori haline getirme cesaretini gsteriyor.
Seminerine katlan btn bu entelektel evre ve edebiyat dnyas: ne
anladklarn sorup duruyorum kendime. zellikle de nasl romanlar ya
zlabilir, dolaysyla herkes yalan yznden hasta olmuken yalan ve sahte
olan bir eyden, olan deil, arzulanan bir dnya nasl yaratlabilir? nsan
lar yalan gzel bir yalanla iyiletirdiklerini sanyorlar. Btnyle yanl
bir dnce bu . . . Ben kendim bu gnl yazmakla megulken. Mahrem
gnce mi? Arnaud'yla konuma eksikliini mi telafi ediyorum? Otuzunu
68
getikten sonra bastnlm arzulan yazyla ifade eden bir kadnn nenfo
manisi mi? siz bir annenin kurnazl m?/essica ok erken geldi, oku
yordum, d gryormuum gibi karnmdan geti ve aileme teslim ettim
onu, "en gzel hediyen" (der babam stne basa basa), ikinci kzlar oldu,
erken okumaya balayan, parlak bir kz-"takma kafan anne, sana ihtiyacm
yok", bana syledikleri neredeyse bundan ibaret ve bundan gurur duy
makta zorlanyorum. Bu gnlk baka bir ocuun yerine mi gelecekti?
Belki de bakalannn yaamlarn, szcklerini, aptallklann paylamak
(aynen) iin kendimi paraladm gnlerden sonra toparlanma arzusu mu?
Yorumlamak: saf d etmek istediim eylerden kan bir biim ver
mek. Dolaysyla yorumlamak yazmaya sanldndan ok yakndr. Ya
ratma mutluluu! zellikle ciddi ya da ileci olduklann iddia edenleri
etkileyen "yaratclar"n ok zel kibiri deil midir?
Bu sabah, Lauzun'n dersinde: sanatlarn dostu ikence. Neyi yaz
mak? Nefreti. Yazar bir ikenceciye ikence yapar. Oidipus Laios'u ldr
mez ama kendisini arzu ettifi iin, kendisi de onu arzu ettii iin
okaste'den nefret eder. O zaman Oidipus Oidipus olmaktan kar, sz
gelimi ressam olur. Cinsiyetler sava, sanatlarn gizli nesnesi? Saz air
leri ne oluyor o zaman?
Bu ebedi ve dnyevi atmann beri tarafnda: tiksinti gecesi. D
man dandan biimlenmemi; beni istila ediyor ve ben onunla sadece nef
ret duygulanyla mcadele ediyorum. Bizi birbirimize balayan nefret,
tiksinti ve ben: neyi atyorum iimden, tiksintiyi mi kendimi mi? Ne birini
ne tekini, her ikisini birden. Dman olabilen, teki olabilen kesinliim
bu kanklk iinde u veriyor.

22 Mays 1967

Editions de l'Autre'un kokteyli, tm Entelektel Paris'in ritel en

lii. Arnaud'nun kitaplan bu yaynevinde basldndan katlyoruz kok
teyle. Resepsiyon salonu ve mutfak adrnn kurulduu bahe bu kadar
sahteciyi barndramayacak kadar kk; insanlar yan yana durmuyorlar,
skyorlar. Birbirlerini o kadar kskanyorlar ve birbirlerinden o kadar
69
nefret ediyorlar ki hibir ey olmadklann kstaha belli eden glckler
atyorlar birbirlerine. Bu maskeler oyununda yoksul ve slupsuz, geli
memi bir Versailles. . . btn erkekler ve btn kadnlar birbirlerine ben
ziyorlar. Marie-Paule Longueville'in sa biiminin elli rneini
gryordum -oksijenli san salar, kulaklann n tarafnda meler, salan
ortadan ikiye ayran izginin iki tarafndaki tokalar. . . btn bunar "ok
k sevimli kadn"n glcklerinde donmu, kpkrmz, yumuak du
daklar evreliyor. Elli tane Marie-Paule Longueville-Andy Warhol'n
bir tablosu sanki, On tane Jacl<le Kennedy, On iki Marilyn Monroe,
ayn ahsiyetin deil, bir ahsiyet olabilenin ayn fragmanlannn eitli
fialan. Bir dizi, bir imaj zinciri sunuluyor tketime ama tketmek isteyen
kim? Herkes itahsz bir ilkellik iinde yok oluyor. Yorgun snobizmin,
Renault zinciri tarafndan kalba dklm bu grntler arasndaki
kkfarklar grebilmek iin Warhol olmak gerekir. Tamam geliyorum:
"zincirlenmi" yzlerin spotlarnda Madam Bigorre'un etobur enesini,
Catherine Maille'n migrenden hrdayan salarn, ]osette Wurst'un
bastnlm yallnn beyaz salarnda ayrdedebiliyordum. Spotlar dizim
harekete geiyor, elenceli oluyor, gerek anlamda insani deil ama nere
deyse katlanlabilir. . . Warhol gibi yapyorum. Ben de zincir tarafndan
yutulmamak iin ayrntlar topluyorum.
Szgelimi adrn yeil izgileri jaluzilerin imen rengi lakesi denizin
kabarmasyla kacak rzgarda dalacak olan gneten imi sislerin be
yaz stnde kesitiinde Okyanus bulutlarnn yaknndaki pancurlar
hatrlatyor. aretlere, beni baka iaretlere gtren biimlere, baka bi
imlere tutunuyorum, beni kuatan ve bellekleri olmayan eylerden kur
tulmak iin gzlerimi belleimin admlarna dikiyorum. Parlak olduklar
izlenimi uyandrmak iin ampanya ien yolun sonundaki insanlar.
- Eee madam Cabarus, Kelam kalem oldu galiba! Git gide daha deerli,
deil mi?
Sinteuil kmsemeyi, alay etmeyi tercih etti, kkrtc glmseme
sini seyredenlerin skntsn emen bir yeniyetme gibi davranyor. Ve bu
dnyaya ait olmadn daha iyi gstermek iin kuru pastalarla dolu ma
salarn br tarafnda duruyor ve srekli ampanya patlatyor.
- Oyun, dzen, dolaptan nefret ediyorsunuz deil mi? Burada gr
lenler bunlarn ! Farkedilmiyor belki. nk tekinde olmas gerektii
gibi zn, tinin havai fiekleri bunlar, deil mi ve z ve esans, bir baka
deyile alkoll ikiler hissedilir ve iilir, deil mi . . ..Piiit-pat!
Mantarn patlamasyla birlikte bir kahkaha iitildi.
Takma ad kullanan birine nasl hitap edilir, onunla nasl konuulur?
Bu insan bence bir glme maskesi alhnda kendisinin karanlk, gizemli bir
yann gizliyor. Ancak onun benim dncelerimi paylahna inanm
yorum. Onu okudum ve blk prk metinlerinden anladma gre
onun iin iletiim . . . nasl syleyeyim? Virs gibi, eskiden beri parala
yan, birletiren, yok eden ve muhtemelen yeniden oluturan virslere bu
lam bir ey; ama bu virsl ritimde bir yanda grn, bir yanda z,
esas olamaz, hayr her ey uydurulmu, eretilemeli, gz krpyor kesin
likle. Sinteuil tuhafbiri. Dolaysyla cevap vermiyorum, bir glck gn
deriyorum ona; onun mant kesinlikle tedavi edici deil ama yaadmz
dnyaya daha bir uyumlu belki.
Salona dnyorum, kokteylin kokmu havasn tenefs ediyorum ve
bundan tiksinip tiksinmeyeceimi soruyorum kendime. Sinteuil'n arka
dann, Olga, sanrm . . . elmack kemiklerini ve sincap kuyruunu far
kediyorum. Mevsimin atrqksiyonu bunlar, herkes dedikodular hakl
karmak amacyla bir atlak bulmay umut eden merakllarn yapkan
kaytszl iinde gzetliyor onlar. Bu sinsi dnyada belli sreli bir iliki
yaratmak iin ne olduu belli olmayan, sama, anlamsz bir ey gerekiyor.
Yani onlarn birtakm ucubeler olduklar dnlyor. Ve benim izleni
mim o ki bu ikisi bu baklar altnda sapkn hissediyorlar kendilerini. As
lnda yle de olabilirler. Olga ampanyaya yaklayor, dilerini zeytinli
bir sandvie geiriyor.
- Entelektellerin bu kadar agzl olduklarn bilmiyordum, diyor
Bigorre. . . bilmem ne dlym . . . haberi bile yok galiba zavall kzn . . .
Azndaki zeytinlerle ksrmeye balad.
- Orada yiyecek pek bir eyleri yok galiba, diye fsldyor Catherine
Maille ancak sesi kurbannn duyabilecei kadar yksek kyor.
-Alk, tersine hi kimsenin casus olmasn engellememitir kesinlikle,
diye devam ediyor Madam Bigorre.
Herkes ne itiini bilmeden, farketmeden iiyor.
- yle mi diyorsunuz? O kadar masum bir havas var kil

71
 Arkamda Marie-Paule Longueville'in ses alhrmalarn Jarkediyo
rum:
-]oelle, sevgilim, sizi grmek ne byk mutluluk! Arnaud'yla yemee
gelin bir gn, ok istiyorum, ok istiyorum, gremiyoruz sizi artk, byle
kaybolmak hi ho olmuyor.
- Biliyor musunuz, pek kmyoruz artk, alma . . .
- Gayet tabii, kiisel. . . ve de mesleki. Ben, nasl syleyeyim . . . Anlyor
musunuz? Sizinle konumam gerekiyor.
- Benimle konumanz gerekiyor . . . O zaman . . .
Bir zm bulmas iin kendisiyle babaa brakyorum onu.
- Sizi arayabilir miyim?
- Gayet tabii.
Ucuz kurtuldum. Bir dahaki sefere baka bir arkadaa gndereceim
onu. Genler, Marie-Paule ve Arnaud Bretagne'da yelken yapyorlard.
Longueville'ler ve Cabarus'ler gryorlard. te byle. . .
Bu kadanfazla gelmeye balamt artk. Catherine Longueville'in ok
sijenli salar gene oalyordu gzlerimin nnde, elli lle Catherine
Longueville, elli soluk pudra rengi glmsemeli Catherine Longueville,
yz ie schweppe, iki yaz kadeh beaujolais-village, yz elli yal cierli
kanape. . . Kusma istei.
- Gidiyoruz, tamam m?
Arnaud'nun kararl sesi. Bir kez daha hibir ey dnmeden ayn
dili konuuyorduk. Danda, karanlkta ihtiyar dilbilimci Ilya Romans
ki'yi gzel bir gen kadnn kolunda grdm sandm . . . Romanski ne
redeyse krd ama her zamanki gibi apknd . . . Zorro pelerini ve
Lauzun'n kokulu purosuyla . . . Bunun tesinde kendini daha fazla belli
etmek mmkn olamazd.

29 Eyll 1967

Numara yapma yetenei beni aptallk ya da hastalktan dahafazla et

kiler. Sahtecilikten daha zor, dahafazla paylalan ve daha kalc baka bir
ey yoktur. Onu denetleyebilenler, ona egemen olanlar dnyay yneten
7?.
oyunculardr. unu sylemem gerekir ki ahlaksal ekincelerim bu insan
larn bu maharetlerinden bylenmemin karsnda silahsz brakyor
beni. . . numara yapmalarna ramen numara yapmadklar numaras yap-
mak. . . srekli bunu yapyorlar ve srekli inkar ediyorlar.
nk son tahlilde numara yapmak, taklit etmek sanat kk bir
ocuk iin gerekli olan bir ey deil midir? ocuun zerk bir varlk ola
bilmesi, hepimizin dledii bamsz bir birey olabilmesi iin? Numara
yapmak gerek-oluun bir parasdr, ana babalar ve eitimciler bilir bunu.
Yanlg -ve nefret- eylem, hareket tkand zaman balar: o zaman sadece
numara yaplr ve farknda deildir insan bunun (aknlar), ya da far
kndadr ve devam eder (kstahlar). Veya bilir, bu yzden sknt ve ac
eker, kendini ldrr, bir psikiyatr arar (hastalar). Kokteyldekiler daha
ok ilk iki tr iinde yer alyorlar; ok az hasta olduunu kabul ediyor.
Birisi hasta olmak iin yetenek gerektiini sylemiti nk hastalk
bedenin samal-hcresel akl ve anlayn baarszln dnlemek
iin parlak bir zeka gerektirir. Ve ite "hasta" olmak iin de baka bir ye
tenek gerekir. Psikanaliz yapan, diyor Lauzun divanda yatann etkin ol
duunu hatrlatmak amacyla.
Yetenek sahip olduumuz eyi nemalandrmak arzusudur (Matta, 25,
14; "yetenek" oradan gelir). Oysa sahip olduumuz eyin doal olarak
bir arl vardr. Bu arlk altndan mdr? Kim kime verebilir onu?
Sonu olarak nasl paraya evrilebilir? Yetenein sfr derecesi: budala
lklar, mnasebetsizlikleri hile hurda yapmadan adlandrmak, budalalk
lar paraya evirmek. Hile fazladan gelen bir eydir ve budalalklar
gzellikte, zihinde parlatr. Hile olmazsa yetenein donuk izinden, yer
hizasnda nemli bir izikten baka bir ey grlmez. Kaygszlkla kay
gdan kurtulmay baaran arzunun ocuksu creti. Hastalar vahi ve ac-

masz bir edebiyat yaratrlar.

Skntl olanlar vardr: onlar anlama yeteneine sahip olmadm
iin reddediyorum. Bu hastalara bakmyorum, baka kapya gitsinler. Be
nimkiler, bana gelenler kendilerine zarar veren sessizlii bozmak iin laf
bulmaya alanlardr. leri bo, sefil ya da sapkn ama her zaman da uy
gunsuz szckleri, uydurduklar ve aslnda ancak adlandrldktan sonra
var olabilen duyumlara ve tutkulara ayarlamaya alrlar. "Var olabi
len", unu demek istiyorum: yaatan bir anlam, bir yn bulmaya alma.
73
Budur ite, sz bizim tamamlayc baklkbilimsel sistemimizdir: bilin
meyen, gizemli, kestirilemeyen.
Ve dile getirilemeyen mi? Evet, ama git gide daha az, bir an yaayan
szcklerin kysna dokunma_ vaadiyle kuatlm olarak.
Hastalar baarsz ya da acemi, okuyucular olmayan, ar, yontul
mam ve cretli yazarlardr; srekli ve azgn bir halde budalalklan iinde
dolap dururlar, budalalklar yznden lmemek iin ondan keyifalrlar
ve onu szcklere ileterek mstehcen kitaplar yazarlar.
Bir kokteyl gnlsz, isteksiz hastalarla doludur. Buna karlk bana
zrvalardan oluan armaanlann getiren samalamalar arasnda bunlan
anlaml klmak iin para almak gibi anlamsz bir ilkellikle kar karya
ym. Ak ve kesin deil. Kendi budalalma dalarak, kendimi artarak
balamam gerekiyor.
Szgelimi Frank. tekinin kokteyline gidemadi ama lisesinin koktey
linde mkemmel bir kokteyl hazrlayabilirdi. Ne yazk ki liselerde kokteyl
yok ve Frank yapacak hibir ey olmadnda ne yapacan bilemiyor, bu
durum endielendiriyor onu; onda endie bir yaknma, yaknmalar kok
teyli.
Onu bu durumdan kurtarmak bana dyor. Benimle konuarak kur
tuluyor, ben onun annesi, kzkardeiyim ve bir bakasym onun iin, git
gide bir bakas oluyorum. Bana sezgi, dokunma gerekiyor ama okfazla
deil.
Yer altnda bir kannca yuvas: kazyoruz ve ryoruz, koltuk ve divan
arasnda, mutsuzluk ya da mutluluk gzlyle bakldnda bir aynn
tlar labirenti, trnak yenikleri gibi anlamsz, patetik. . . Yzeye doru
kan ve grnlerde atlaklar oluturan bir kannca yuvas. Oraya s
zanlar yaamlann deitirebiliyorlar ya da sadece yer deiterebiliyor
lar. . . meslek, koca ya da kar, g, para . . . En fazla angaje olmular (en
fazla yaralanmlar? En tutkulu olanlar? En histerikler?) her eye sahip
olmak istiyorlar: her eyi krp dkmek, her eye sahip olmak, her eyi har
camak? Frank Esas olana, Ynetime, Sisteme atyor ve kendisini dostu
Martin'in srkledii Quartier Latin seminerlerinde "birtakm abalar
destekliyor" (kendisinin dedii gibi).
Bir gn fikirlerden oluan dama tahtasn arzularnn ve ayartlma
korkularnn, kendisine zarar ve zevk veren ve haftada sadece drt kez giz-
74
lice bahsettii anaerkil baba ve krbal anne hayaletlerinin yer bulaca
canl bir tabloya dntrmeyi baaracakhr. Tek cinsiyetli olmay tercih
etmek iin.
Tek cinsiyetli olmak mmkn mdr? Belki hibiri olmaynca. Benim
gibi. Benim gibi mi? Kk karnca yuvam protestocularn sokaklarna
dklyor. Bu onun zaaf. Ya da gc.
- Burada Madam ].Ca., caca, Rus sepetiyle ne iim var diye soruyo
rum kendime. Sizinle birlikteyken baka bir dnyadaym sanki, yabanc
bir dnyada yayorum sanki. "Pis yabanc" denir Yunancada: Barbara
Kalql, hibir ey uydurmuyorum ok sevgili bayan, Benserade'n daha dn
yorumlad Aiskhylos'un bir sz. Tanyor olabilir misiniz? Burada
vakit kaybediyorum, evet, kendimi kaybediyorum. Barbara Kaka.
Bir yetenek. Bebek bzc kaslaryla alttan stten bombalyor anne
sini, kendisini drmesinden ya da sakatlamasndan korkuyor. Ve zevk
alyor bundan, izin vermiyor. Krbalanan krbalyor. Sahip olduu eyle
vuruyor. Saldrlarndan kurtuluyorum. Bugnlk bu kadar. Rahatlam
bir vaziyette gidiyor.

75
 kinci Blm

SANT-ANDRE-DES-ARTS
 1.

Gnee boulan Seine soka denize doru inmi gibi. Bununla

birlikte dolaan insan geni ve gri rmaa doru gidip, kyda dur
duunda Okyanusun esintisinin suyun stndeki aydnl iir
mekle snrl kaldn farkediyor; bu imi k gkyzn
ykseltiyor, yaanan an bylyor ve sonsuzluu yeryznde
kendi yksnn peini brakmayan Paris'in stne asyor.
Martin Cazenave Beaux-Arts sokann kesindeki Longu
eville galerisine bakan evinden kyor, bir kafenin terasnda otur
mak amacyla Caillot sokana girme ya da daha yukarda Buci
kavana gitme tercihleri arasnda duraksyor, sonra yoluna
devam ediyor, sa taraftaki Conti nhbmna doru sapyor, Maza
rin'in istedii ve Le Vau'nun tasarlah Enstit'nn dzenli, sessiz
gzelliini kat ediyor ve Pont des Arts' da buluyor kendini. Sal
kmstler, akasyalar ve kestane aalaryla dolu Vert-Galant
burnu sada bir uak gemisinin masum kamuflaj gibi Pont-Ne
uf'n albna doru ilerliyor. Cite adas. Martin nihayet yalnz kala
biliyor.
Marie-Paule Longueville'le yl nce gerekleen evlilii ken
disine byk keyif veren tam bir rezalet oldu. "Seni anlayamyo
rum" diyordu annesi. "Marie-Paule senin kuzinin, senden yal.
stelik -sen bizim ahlakmz benimsemediine gre bunu sana
sylemiyorum bile- dul."
Tabii. Yatanda annesinin kzkardeinin kznn bulunmas s
knb veriyordu ona ve Martin baka bir xaamda, bir bebek yaa-

79
mnda tanm olduu bu salar, bu dudaklar, bu iri memeler ara
snda kaybolmay seviyordu. Hepsi bu kadarla kalmyordu: Marie
Paule bu gzel kokulu cennetin bysyle anne olan bir
Casenave'n yaam boyu mahrum olaca bir kadn svarinin ada
leli bacaklarn ve kendisini Louvre Okulu'ndan modem sanata
gtrm olan kesin bir kkrtma zevkini birletiriyordu. Mutsuz
yaayan btn kadnlar gibi bir erkekle evlenmi, ona katlanama
m sonra da boanmt. Babas ok fazla burjuva havas olan Lon
gueville galerisinin ynetimini ona teslim etmiti; galeriyi kt
ynetti, ailesiyle aras ald, sonunda sanatlaryla geinmek iin
ona gvenen gelecein yetenekli genleriyle doldu evresi. Marie
Paule: temelinde bunalm olan irade d bir ykclk. 1965 ylnda
bu tr kadnlar henz feminist deillerdi ama Balenciaga markas
tayan bir eyalarn bir blucinle deitirebiliyorlard memnuni
yetle ve szgelimi Martin gibi dahi olma ihtimali olan karanlk bi
riyle evlenmeye hazrdlar. "Ypranm, bozulmu birini alr gibi
byk bir hayranlk duyarak ald onu" diyordu Brehal. Gerekten
de Marie-Paul komplimanlarru hi esirgemiyordu ve Martin'e ne
denini ok fazla bilmeden filozoflar okumaya devam etmesi iin
gerekli coku ve heyecan alyordu. Sanat objelerine yatrm
yapma zevkine sahip varlkl bir sanayici ailenin kz olan Marie
Paule koleksiyoncu dikkat ve uyanklna sahip biriydi. Ama
gzel eylere olan bu tutkusuna bir ad vermeyi bilmiyordu. Martin
ise biliyordu. Onu, Manet'nin Atlyede Yemek adl tablosundaki
gen adama benzetti. ''Bir ey, ne olduunu bilemiyorum, gze ar
pyor, grmyor musun? Ben gryorum ama anlatamyorum."
Manet'da hasr apka ve an simgeli kravatn belirginletirdii
kumrallk m? Martin'in burnuna boksr burnu havas veren geni
burun delikleri mi? Belli belirsiz bakml gzbebekleri, hem uzak
lara evrilmi hem iten farkl bak m? Kasntl havas ama dn
yayla uyumazl gsteren hafife dzensiz bir kasnt m? Acs
yorgunlukta son bulmu bir fkenin yansmas m? Bir.zrhn ya
da istiridyenin kaytszlna benzeyen donuk zarafet mi?
Martin Manet'yle ilgili kitaplar getirdi. Ressamn kendi iinde
"ok gl bir sessizlik alan" yaratmay baardm ve Atlyede

80
 Yemek adl tablosunun herhangi bir konuyu ilemediini, burjuva
uzlamlarn reddettiini anlatt. Mitoloji ve teoloji yoktu artk:
Manet, ann insanlarn resmetmi, diyordu Martin, kravatlar
ve izmeleriyle nemli ve romantik insanlar . . . ama bu kahraman
lar ortamdan kopmulard ve kendilerinden ayrydlar -sadece bi
imler, renkler, sknb. Martin Marie- Paule'n gznde dengesizlik
ve snobizmden olumu bir titremeyi, Manet'den izlenimci duyar
la giden mesafeli bir egemenlii canlandrabildii iin gurur du
yuyordu. yle diyordu: "Manet' de arhc olan erkei ya da
kadn kukonmaz ya da bir meneke demeti gibi grmesidir, ne
fazla, ne eksik. . . Anlamsz bir temadan kopan renklerin bir araya
gelmesi ve basit bir izlenim. Olympia anlamszlyla kkrhc,
gzel nk anonim, erotik bir senfoni -erotik deil, tabii- sradan
l yznden."
Marie-Paule bylenmi gibi dinliyordu onu. Bu bilgili gen
adam kendisinde eksik olan eyleri veriyordu: bilgiler daha do
rusu entelektelin lgnlklar. fkeli, korkak, anlalmaz. ok i
tikten ve kendisine hi el srmeden evinde yath ilk geceden
sonra onu ebediyen als alhnda barndracan dnd. Onu
yabhrabilir, rahatlatabilir, martabilir, yetitirebilirdi, hibir
zaman sahip olmad ocua sanatn srlarn verebilirdi. Sk sk
onu uyurken seyretmek iin uyanyordu, kendisine yeniyetme
erkek fotoraflarn hahrlatan aile izgileri heyecanlandryordu
onu. Martin olan Marie-Paule' d, genlemi ve erkek ikiziydi
onun. Btn bunlarn tesinde kendinden emin hissediyordu, ikisi
birbirine karyordu sadece.
Skandal zevki Martin'i elendiriyordu ve gizli ilikilerinde
Marie-Paule'e fkeli bir zevkle sahip oluyordu. Evlenmeleri btn
evreye meydan okuduklarnn iareti olacakh. Ne yazk ki me
rulaan skandal gen adamn ateini sndrd. stne stlk,
Madam Cazenave olan Marie-Paule isiz ve projesiz kald. Srekli
sinirliydi, hasta olmad. Bunalm organlarn koruyordu, huysuz
luklaryla evresine zarar veriyordu ama kadn svari bedenini s
rekli koruyabiliyordu, cinsel mutluluk olmadan. . . Kocasnn
mutlaka kendisiyle sevimesini istemiyordu, nemli olan kendi-

81
siyle ilgilenmesiydi. Ve git gide daha az ilgi grmeye balamb
kocasndan.
"Evlilik szlemesi kadnlara otomatik olarak yararsz, bo bir
psiik yaam veriyor, skyor beni" diye dnd Martin. Wada
ni'lerin tuhaf geleneklerini zmek iin Enstit'nn ktphane
sinde daha fazla vakit geirmeye balad. Marie-Paule farketti
durumu, depresyona girdi, ama direnmeyi bildi. Bunalmlarn
unuttu ve Grup yaratma dehasn gsterebildi.
Gen erkekler ve kadnlar hep birlikte sevimek iin onun
evinde toplanyorlar. Hepsinin siyah kurtlan var. Grup drt m
davim iftten oluuyor, her biri yerini yeni bir ifte brakmak iin
srayla bir randevuya gelmiyor. Madam Cazenave-Longueville
srpriz davetlilerle ilgileniyor. Hazrlklar iin. Eylem?
Marie-Paule Yabanaya yaklayor, pyor onu, soyuyor, ok
uyor. tekiler onu taklit ediyorlar, birbirlerine dokunuyorlar, bir
birlerini okuyorlar ve tahrik oluyorlar. Konuk kadn hazr
olduunda Marie-Paule kam dikilmi erkeklerden birini seiyor
ve kadnn cinsel organna kadar rehberlik ediyor. Martin meme
lere, azlara, kamlara, klara dokunuyor, kendi kendini tatmin
ediyor, bakalarna tatmin ettiriyor. Marie-Paule onu yavaa teki
erkein verdii zevkle heyecanlanan Yabana kadnn dudaklarna
yaklatryor. Martin Konuk kadnn dilinin, cinsel organna giren
erkeklik organ ritmiyle hareket ettiini hissediyor, bu ritme uyu
yor, inleme sesleri karmaya balyor. Marie-Paule onun yzn,
boynunu, srbn, belini kalalarn yalyor. Martin'in boalacan
hissedince kamn Konuk kadnn dudaklarndan serte ekiyor
ve vajinasna sokuyor. Martin, Marie-Paule'n gbeinde bir hay
van gibi, basz bir yaratk gibi boalyor. O, iki kadnn arasnda
kadn gibi gryor kendini. . . onlarn arzularna boyun een bir
hayvan. Erkeksi titremelerle kam kalkyor. . . btn teki erkek
lerden daha gl . . . Bakarak. Grerek. Aktif. Pasif. Tam bir an
drojin (erdii) gibi, dalm . . . Kendisini rahatsz eden, tekileri
artan bir iddetle boalyor. Bilinsiz bir halde devriliyor, onlar
da ilerini bitirip gidinceye kadar yle kalyor. Sabah erken saatte
 kendine geldiinde kibar ve boyun emi bedenlerin bulank ha
bras iinde buluyor kendini.
Hibir skandal sz konusu deil, sadece kibarlk denen ar
lklara raz olmann sessiz oyunu, o kadar. Her hafta bilinmeyen
bir Olympia, bilinen saysz Olympia: anonim, sunulmu. Ne sz,
ne tutku ama erkeklerden, kadnlardan, Grup'tan geen, Martin'i
tututuran ve yok eden bir erosun mthi gc. Kemiklerini
ten bir volkann, cinsel organndan fkran bir lav aknb.snn olu
turduu duyumlar.
Marie-Paule ve Martin artk sadece bu hafta sonu enlikleri iin
birlikte yayorlard. Marie-Paule Amsterdam'dan filmler, dergiler,
esrar alp geliyordu. Btn ynetmenlik dehasn sergiliyordu ve
bir talihsizlik sonucu oyun yrmedii taktirde terkedilmekten
korktuundan zaman zaman depresyona giriyordu. Oysa Martin
kendisini zevke boarak yok eden bu uyuturucudan mahrum ka
lamazd. Ama zamannn cunu iddet duygularn engelleme ve
dnceleri ve bedeni iin alabilecei sakin bir blgeyi koru
maya almakla geiriyordu. O zaman da basz adamn yerini e
lencelerinden nefret eden bambaka biri alyordu.
Marie-Paule yeni cinsel bedeninin mrebbiyesi olmutu. By
m. oalm. Marie-Paule Gruba katlanlarn gizlenmi bedenleri
gibi hi kimseydi: duygular, huysuzluklar, psikolojisi Martin'i hi
ilgilendirmiyordu. Bununla birlikte sefahat alemlerinin yneticisi
Marie-Paule'n elinde uzaktan kumanda aleti vard (Martin'in ona
bu rol vermeye ihtiyacr vard: her eyle o ilgileniyordu, kendisi
hibir sorumluluk almyordu). Bir zamanlarn korkak olan ocu
una snrsz bir cinsellik salyordu. Madam Casenave-Longuevil
le'in ("hayran olarak ald onu" diye tekrarlayp duruyordu"
Brehal) ho ilgisi sayesinde zevkin yerini artk ebedi doyumunu
younlatran kaytsz su ortaklar almt. Kadn bu ilginin ak ol
madn biliyordu ve diilik gururuyla kendisi olarak kabul edil
mediinden yaknyordu. Ama te yandan onun kendisinden
vazgeemeyeceini, kendisine balandm da biliyordu. Ne za
mana kadar? Hem kendine gvenen hem de panik iinde olan
Marie-Paule bir an nce Joelle Cabarus'e telefon etmek istiyordu.
 Martin grup iinde geviyordu, Grup stne kapanyordu. Hi
bir ey ve her ey. Hcresel kendinden geme. Sonusuz baml
lk.
Grubun kuatmas altnda olan Martin bu oyunlarn tam bir k
lesi olmutu. . . bunlar yasaklanmas gereken eyler olarak grm
yordu ama delikleri, organlan, cildiyle snrl olmak kanlmaz bir
gcn itaati altna alyordu onu. Bu tam bamll farkeder etmez
sknhdan bouluyordu ve Paris'te babo dolamaya bal
yordu . . . yrmekten sarho olmu durumda dnemiyor, al
amyordu. Gitmesi gerekiyordu. Wadani'lere gitti.
Ve bugn de bacaklar onu sa kyya gtrd ve imdi insan
larla ve iek sakslaryla dolu Megisserie rhtmn arnlyor. Zak
kumlar, adlan bilinmeyen muazzam yeil bitkiler, ahane
aelyalar, mtevaz menekeler, lavantalar, limon gibi kokan sar
dunyalar, saysz gk kua gibi kk tayapraklan -seralarndan
alnm bu renkler ve kokular cmb betonlarda anlamszca g
lmseyerek srnyorlar. Vilmorin' deki hayvanlarn lklar bu
gelimesi gecikmi ocuklar sirki izlenimini tamamlyorlar: dv
horozlan, endieli tavuklar, sknhl kpekler, alak rdekler ve
karanlk Hint domuzlan, akn papaanlar. Change kprsn,
daha soma Saint-Michel kprsn koarak geiyor. Enstit'nn
gri-mor renklerine snarak Mutualite'ye doru kouyor.
*

* *

Olga katalog salonunda.

- Aaa, dndn demek! Ne gzel bir srpriz! Stirch-Mayer seni
ay sonunda bekliyordu. Anlat bakalm!
- Uak buldum, yamurlara kalmak istemedim.
Tropikal ormanlarla kapl yksek dalar canlanyordu gzleri
nin nnde ve iki bin metrenin stnde otlarla kapl savana. le
vakti scaklk otuz be derecenin stnde, geceleri ise sadece be
derece oluyordu. Alt ay boyunca Wadani'lerin patateslerini, man
yokalarm ve msrlanm, muzlarn, av hayvanlarm paylamt.
Onlardan ubuk tuz retmeyi renmiti: bu i iin kam yakl-
yor, szlyor, solsyon buharlap, bir hafta boyunca pitii ok
yksek scakla dayankl toprak bir frnn dibindeki kalplarda
toplanyordu. Onlar gibi bambu petamal ve aa kabuundan
kolsuz stlk giymiti. Burnunu deldirmemiti ama Gne'e sayg
niyetine krmz bir kuak ve Ay'a sayg niyetine de san bir kuak
takmh. Erkekler evinde yatmh.
- Polisi olmayan bir toplum, yani devletsiz ama iktidar budur
kesinlikle ve insanlarn elindedir. Bunun benim iin byleyici bir
ey olduuna mu sanyorsun? Kark. kiye blnm bir ky
dn: pis ayba kanlaryla srlsklam olduklarnda sndklar
Evleriyle kadnlar mahallesi ve delikanllk dnemindeki ocuklara
gerekli bilgilerin verildii ve yannda ylda bir kez "Uzuv'' ya da
"Organ" ad verilen Ritler Saray'nn kurulduu erkeklik mahallesi
-tahrik edici deil mi? Kadnlar dahil btn cemaatin simgesi bu.
Kyn ortasnda kadnlar mahallesi. Ama her evin ii de blnm
durumda: giri yerine yakn yer kadnlara, atee yakn yer erkek
lere ait.
Martin ancak bir tepedeki Erkekler evinden baka bir yerde
oturamazd. ocuklar be yandan itibaren oraya hapsedilirler ve
on yllan orada geerdi. . . annelerinden ayn, acy, zevki tadarlar,
avclk, sava ve by renirlerdi.
- Yetikinler ya da daha byk yataki yeniyetmeler onlar d
vyorlar, eitli yerlerine srgan srliyorlar, srtlarnda ya da ba
caklarnda yaralar ayorlar ve hibiri en kk bir ac belirtisi
gstermiyor. Gerekten de bana korkun bir ikence gibi gzken,
onlar tarafndan bedendeki bir yaz, bir resim gibi yaanmtr.
Byle: bedene uygulanan bir sanat, grubun gcnn bireyin bede
ninde ah bir inisyasyon simgesi.
- O kadar ho eyler deil bunlar!
- Sperm yce g, diye devam etti Martin, ho eylere gemek
istiyormu gibi. Gen damat aylar boyunca gelini spermle besliyor,
dllenecek kadar gl hale gelinceye kadar. Kadnlarn st
baka bir byl tz -basit bir dnm gibi kabul ediliyor. . . mer
kezka kadnn zmsedii erkek spermini dntrmesi. . . Ama
 sperm Erkekler evinde de ok boldur. Delikanllar bir kadna do
kurunu olan erkeklerin deil, byklerin tohumlarn ierek g
leniyorlar. Bunu reddedenin kafas eziliyor.
- Ecinsellie tevik mi?
- Hi ilgisi yok, itaatsizlik, saygszlk nedir bilmiyorlar, kam
emme kutsal bir ey. Erkekler topluluunu glendiren bir ey,
tamam. Ama.cinsel organ ayn zamanda dlleme ve reme gcn
den ok farkl bir g merkezi.
- Yani?
- Erkekler arzularyla baka bir gc empoze ediyorlar ve sr-
dryorlar . . . cemaatin gndelik ihtiyalarndan farkl bir g bu.
Ama kadnlan bask alhna alan bu g (Carole'n bu konuda sy
leyecekleri vardr) grubun stnde ya da gruba kar deildir.
nk beden ve arzuya kk salmtr, nk somuttur, baskc ve
zorlayc deildir.
- Gene de efleri var bu insanlarn herhalde deil mi?
- statlar var: bunlar savalar ya da amanlar ama "ef' deil.
Wadani'lerde stat kimdir biliyor musun? Mkemmel bir teknie
sahip olan (szgelimi dv sanahnda ya da tedavi sanatnda) ama
zellikle de vermeyi ya da konumay bilen. Sonu olarak stat yce
gnll, ikna etmeyi ve grubu sakinletirmek iin armaanlar ver
meyi bilen bir airdir. Uzun vadede sahip olduu her ey elinden
gidebilir: stadn tam sefil bir duruma dt durumlar da g
rlr.
- Bu tr misyonlar Paris'te yaymaya almak bo bir aba!
Martin gcn penisin ucunda olduunu Papular'dan, Yerli
ler'den ve baka vahi kabilelerden de renmiti. Wadani'ler bi
lindnn da ayn eyi sylediini kabul eden Lauzun' do
ruluyor gibiydi. Problem: ticaret yapmak iin cinsel organ unutan
bir sper ef, bir Byk Birader ortaya kyor; biriktiriyor, gruba
tepeden bakyor, birok yardma bulunduruyor evresinde. So
nunda inisiye olmu bedeni kendi gcnden eden devlet kendini
empoze ediyor. nisiye olmann bir anlam yok, deniyor Wada
ni'ye, Spermen ve klii hkm srecekler senin stnde. Aslnda,
sonunda artk inisiye olmayacaksn. Gerek yok. Biri dnr, g-

86
zetir, her eyle ilgilenir ve devlet Birinin hizmetkardr. Wadani'ler
sonunda Martin'i devletin ktlkle zde olduuna ikna etmi
lerdi. Sonu: bedeni, arzuyu yeniden bulmak gerekir. Ne bekleni
yor?
- Sana hi kukusuz basit gelecek ama ok nemli sonular
olan bir ey syleyeceim. Sevgili Olga dn ki Wadani'ler Tan
rya inanmyorlar. Btn fark burada: Yunan, Yahudi, Hristiyan
deiller. Peygamberleri Byk Birader' e kar karken bir sylem
ya da siyasal sistem nermiyor, aptalca bir tavrla tuz ubuklarn
(ben de rendim retmeyi) heykellere dntryor. Mal yok, sa
dece Byk Birader'in "sermaye" biriktirmek amaayla yaygnla
trmak istedii fazlalk veren bir ticaret. Peygamberler tuz
ubuklarna saldrdlar, onlar krdlar, yonttular, dattlar, beden
lerine ve yzlerine srdler, sonunda onlar yiyerek sarho oldular
ve lme doru kotular -bu tuz ok fazla tketildiinde zehir et
kisi yapar. Sanatsal bir performanstan sonra kolektif intihar. Btn
bunlarn amaa polisin varln engellemek, toplumdan ayn bir
gcn su orta bedenlerin yerini almamas. . . Anarist ya da to
pik gelebilir bunlar sana. Olsun. Ancak Wadani'lere dnmeden,
bizim binlerce yln sonunda, problemimiz devletin gcn yeni
den datmak deil mi? Bedenlerin stnde ya da "sosyal bnye"
dedikleri eyin stnde olduundan polisle karan devletin?
- Sen bir tezden ok bir ada siyaset eletiri yazyorsun.
- Yazmak m? Bilmiyorum. Sanmyorum. Bktm bunlardan.
Eylem, evet. ktidar, ilk nce o gelir. Snflar, savalar, ekonomi
daha sonra. ktidar nerededir? ktidara sahip olan kimdir? That is
the question. Sadece tuzu ticaret dnyasndan alp, heykel yap
mnda kullanarak, bedene srerek ve lme varncaya kadar be
denin iine sokarak iktidarn yeri deitirilebilir. Tamam, iyi:
Wadani'lerde bu zm rasyonel gzkmyor. nsan kendini l
drtebilir; ya da daha iyisi gelecek Byk Birader' in Beyazlara ak
taraca bir efsane brakabilir arkasnda. Maubert-Mutualite' de
iktidar deitirmeye gelince . . . bu iin peinde koabilirsin her
zaman! Ve zahmete deer tek meguliyettir bu: iktidarn yerini de
itirmek iin eyleme gemek. Bizde. Bizim iin. yle deil mi?
 *

* *

Martin Wadani'ler arasnda yaadklarn ve grdklerinin esa

sn Olga'ya zetlerken bu genlerin bedenlerini inisiyasyonlarnn
farkl evrelerinde tekrar gryordu.
Bu all ay boyunca onlar anlayabildiini sannh. Kendisini
onlarn yerine koymutu. Ritlerine kahlmay arzu etmiti. Hibir
beyaz inisiye olmamh kesinlikle. Sonuta sadece onlarn r
morklu bir jip alabilmelerine yardmc olabilmiti . . .
Gney kutbuna yakn blgelerle Paris arasndaki yirmi saatlik
yolculuk srasnda Martin Robinson ve Martin Casenave arasndaki
uurumu hissetmiti. Vahilik vard iinde ama ayn zamanda da
dandy'lik. . . ki yaamn bir araya geldii ve birbirlerini zehirle
dikleri ve birbirleriyle mcadele ettikleri beynin bymesi gibi bir
eyler hissediyordu. Marie-Paule srekli yazmh kendisine ora
dayken, mektuplan kayboluyordu ya da hepsi birden ulayordu.
Marie-Paule grubu tatile karmh, toplanhlan balatmak iin
onu bekliyordu. Anlathklan pek aklnda kalmyordu Martin'in,
zar zor okuyabiliyordu yazdklarn; gen sanatlarn sorunlar, sa
hlardaki zorluklar, ak ve migren bunalmlar, Longchamp' daki
alveriler, Paris'in iklimi. Gruptaki esrar alemlerini zlyordu.
Onun yerini erkek cinsel organnn az yoluyla uyanlmasyla ve
inisiye olan Wadani genlerine yaahlan ikencelerle ilgili gzlem
ler almh. Bir aya yerlilerde, bir aya Seine sokanda. Boluk
yirmi saati aan bir uak yolculuu sresine yaylyordu. Bunu bir
insan yreine sdrabilmek? Bireysel lekte kozmik genileme:
jet sosyete yaamyla dejenere olmu insan bilimlerinin izofrenisi.
Martin yersiz yurtsuz biri olduunu dnyordu. Bu dnyada
yer yoktu ona. Her noktay baka bir noktadan hareketle ya
yordu. Bakaldrm ve boyun emi. Huzur hibir biimde mm
kn deildi. Her trl arlk, her trl yeni bir vahet olay
annda etkiliyordu onu. Demir almaya hazrd. "Hazrsanz hare
ket edebilirsiniz!" Gerekten bu insanlar oluyordu, kendisini eken
eylemler ve dnceler oluyordu. Mesafesiz: mistik birlik. Ateli
olmayanlar bulant veriyordu ona. Ama bu karanlk tutku disip-

88
linli bir gerein aydnlna tayabilecek kadar sabrl deildi. Ke
sinlikle deniyordu bunu (bilin ve eitim zorlar) ama ancak yaam
lar kendisi iin bir model olmaya balayan dahi devlerin
fikirlerinden ve sluplarndan yararlanabiliyordu. Olaanst bir
taklit yeteneine sahip olan Martin siyasi liderlerin ya da nl ak
trlerin taklitlerini yaparak komik gsteriler sunabilirdi. Birok fi
lozofu ve yazar da mkemmel biimde taklit ediyordu.
Bununla birlikte Wadani'lere ka, bu atei ve cokuyu id
detlendirmekten ok kanalize ediyordu. Zencilerin savanasndan
Kltrel Psikanalizler enstitsnn gri-mor filiklerine atlarken iki
gc ayn rnknatsta tutabilmeyi dnyordu, aksi takdirde bu
gler onu parampara edebilirlerdi. yle dnyordu: "Vahi
ler stnde dnmek, ite benim psikolojim. Lauztin'e hibir ey
borlu olmadan endie verici tuhaflm denetliyorum ... sadece
krk sekiz saatlik uularla da olsa . .. ve gerisini dnmyorum."
Boluk mu mknats m? Martin'in oksijene ihtiyaa vard. Bo
ya da havayla taan akcierler. Boulma. Gsn skmas. lgn
kalp atlar. Terleme. Boluk ya da mknats, ne felaket. "Olga pen
cerelerden birini aabilir misin?"
Suyun stnde geen uzun saatler ve bulutlar melankoli veri
yordu ona. Martin artk tketim toplumu iinde yaamak istemi
yordu ama Wadani'lerin de bir albn a yaamadklarn biliyordu.
ncelikle kadnlarn dlanmas -soylar, rklar arasndaki basit al
veri numaralar, insanlarn sperm tlsmn dntrme makine
leri. (Ne var ki Carole'e gre bu makineler kendi zevk blgelerinde
alyorlard: bylece her ana, kendi bebeini emzirmeden nce
12-15 yalar arasndaki gen kzlar emziriyordu.) Ama zellikle
onlarn devletsiz toplumlarnn dengesinin kaybolmasna ramen
Byk Biraderlerin srf Beyazlarla tartmak iin bile olsa her ta
raftan ktklarn gryordu. Devrimci peygamberler efsaneden
baka bir ey deildi. O halde?
lk bata ktidar vard, diye yineleyip duruyordu Martin.Hayr,
ktidar her zaman vardr, ktidar balangtr. Her zaman sonun
balangc olan balang Bir'in Herkes'e olan iktidaryla ortaya
kar. O halde?
89
 Tabiatiyle yirmi saatlik uak yolculuu melankolinin skc ol
duunu gsterir ve insann biraz ans varsa glnletirir bu me
lankoliyi. Martin uzun mesafe yolcularnn arlklarndan
usanan hostes karsnda glmeye balad. Paris kaldrmlarnda
ne ii vard Martin Robinson'un? Grupla ya da grupsuz? Cinsel
arzularla kudurmu vahilerin inisiasyon lklaryla kendini
korkutmak iin dnyay dolamaya ve herkesin anlad eyin
doru olup olmadn grmeye ihtiyac m vard yani otoriteyle
temel ilkenin yaknlatrlmas, ayn otoritenin insanlarn inisiya
tifleri iine dahil edilmesi ok mu acildi? Herkes farkndayd, belki
ama bu deiimin dourduu zevk ve ikenceyi kim bilir? Man
tklar btn Fransa'nn noterler ulusu olmas iin noterleri yk
mann yeterli olduuna inanrlar. Yanl yoldadrlar. nk
devleti ykarsak Robinson'lar, vahiler, basz ucubeler oluruz.
Martin fizik anlamda farkndayd bunun. Dlenen toplum bu
muydu? Deil belki. Gene de . . . Ama buradan gemek gereki
yordu. Sonra? Greceiz. Kim bilebilir? Hi kimse. Henz ok
erken. Tek bana glyordu, glmesine glyordu, bu glmeye
glmesine glyordu.
*

* *

- Tuhaf bir slubun var.

- Aaa! Carole! Deimi miydi yoksa ilk kez mi bakyordu ona?
Dmdz varl srekli bir kesinlik tercihini gsteriyordu. Sanki
yrei esas olan tercih etmiti. Sadece kemikler, deri, bir gen kz
teni. Hafiflik. Ve zayflk izlenimini silen tuhaf bir esneklik. Yzn
saf izgileri en yksek dzeyde younlamasna indirgenmi bu
maddeye beklenmedik bir hareketlilik veren canl bak olmasa i
leci olabilirlerdi. Gzleri, dudaklar, yanaklarndaki adaleler en
kk k ya esinti, szck ya da tavr deiikliklerinde titriyor
lard. Siyah salar, kaza ve siyah pantolonuyla Carole ini m
rekkebiyle dikine izilmi uzun bir izgi gibi duruyordu.
- Frank Marksist-Leninist birliin bu akam bende toplanaca
n bildirmemi istiyor sana.

90
 Martin bu toplanbrun grubun toplanh gnne rastladn d
nd. Carole harikulade bir Yabanc olabilirdi grup iinde. Olga
da tabii ki . . .
- Birlie katlmsn anladm kadaryla!
- Tabii. O zaman saat sekizde mi?
Tabii. Grup gece yarsn bekleyebilir.
- renciler bugn leden sonra Sorbonne'da miting yapyor-
lar, polisler alan boalth biraz nce.
- Pislik!
- Yann sabah da bir gsteri var.
- Peki o zaman, saat sekizde!
*

* *

Carole'n zarafeti, neredeyse fsldar gibi ok ll bir ses to

nuyla konumas. Tm tarhlmaz bir ::anhk izlenimi uyandran
nlemlerden sz ediyordu: saat sekizde Ouny'de toplanma, Frank
hemen bu gece Sorbonne alanndan uzaklahnlanlarla iliki kuru
yor, Cedric Renault'da havay koklayacak, Martin hi deilse top
lantlar engellememeleri iin komnist rencilerin nabzn
yoklayacak.
Bu kadar. Bunlarn dnda, susuyor, azndan laf kmyordu.
Martin, Frank, Cedric ve tekiler durumu, g dengelerini, hedef
leri yorumluyorlard. Carole dinliyordu. Yahhrc bir incelik.
Ilml. Hareketli yz konuan kiiye elik ediyor, izliyor, onayl
yordu. Ya da bildiini, dndn sylemiyor ama konuan
izlemeye davet ediyordu. Su orta. Siyah kyafeti ve karga ka
natlan biiminde salar, erotik duygular uyandrabilirdi ama
hayr: Martin'in gznde bedeni engelliyordu bunlar ve Carole
etkili bir armoninin aracs konumuna ykseliyordu. Mutlak
gven. Saf ak. Grubun ok uzaklarnda. Martin ona yaklaam
yordu. Yeniden soluk almaya balamh. Umulmadk bir rahatlk
gsn, kalbini hafifletiyor, Wadani kyn inisyasyon ritlerin
den sonra ykayan yumuama durumunu hahrlahyordu. Ondan
ayrlmak mmkn deildi.

91
 Vakit gece yansn gemiti, Martin grupla birlikte olmak iste
miyordu artk. Bu akam deil. "Bu yolculuk beni ok yordu, an
lyor musun: sallanacak halim yok. (ki adm tede oturuyordu.)
Burada yatabilir miyim?"
Geni ve bo bir stdyo, bir New York loft'. armak nedir bil
meyen kadnlardan biri. Pencereden bir gz atyor.
Saint-Andre-des-Arts soka sefil ve eski bir yer, ok gen ve
ok eksantrik. . . iyi ailelerin kendilerini rahat ve gvende hissede
bilecekleri bir yer deil. 1968 ylnda zevksiz, daha ziyade pis bir
ortam grnmnde, iddial kk bir yer gibi. . . Martin ve Caro
le'n hikayesine ok uygun bir yer, patetik, yavan ve ska, inanl
maz ve ok duygusal. Btnyle gerek bir hikaye.

92
 2.

- Kahrolsun polis devleti! On yldr yetti artk!

Denfert-Rochereau'da toplanm byk bir kitle. Krmz, siyah
bayraklar. Etoile alanna doru gidiliyor. Martin ve Carole ve bir
yn renci kol kola. Birka metre nde Olga'run sincap eklin
deki salar farkediliyor; Sinteuil de yaknlarda bir yerde olmal.
Polis gemelerine izin verecek mi? Alexandre-III kprsn so
runsuz geiyorlar. Neredeyiz, nereye gidiyoruz? Ne nemi var:
elektriklenme ok youn. Kimileri biliyor Enternasyonal'i, tekiler
kekeleyerek reniyorlar, hibir ey olmuyor, hibir ey yok sanki,
snan acemilerden oluan bir ortam. Olga bunlarn ne yapbklarn
gerekten bilip bilmediklerini soruyor kendine. Enternasyonal ge. . .

liyor sonunda kesinlikle. van dn akam btn bu masum gen

lerin Nanterre ve Sorbonne'un cokulu, takn anfilerinde saatler
ve geceler boyunca br tarafn apariiklerinin donmu bir siyasal
propaganda diliyle dnp dolap ayn eyleri yinelediklerini g
rnce armh. Byk bir aldanma iinde bir bask dnyasna
doru koan bu saf insanlarn inanc sarsc bir etki yapyor in
sanda. Tam anlamyla ayn ey deil belki: daha neeli, daha anar
ist bunlar. Topluluk iinde dzeni salama oyunuyla dzeni
salamayla bir karnaval . . . etkili ve souk aka. Niin olmasn: tarih
asla tekrarlanmaz, der tarih belleticileri.
"Bu son sava!" diye balyor Olga nk marn btn kuple
lerini alt yandan beri biliyor . . . Anaokulunu yneten Fransz do
minikenler kovulduklarnda ve atanan kadn retmenler "Gece

93
yars, hristiyanlar, muhteem bir vakittir . . . " szlerinin yerine
"dnyann lanetlenmileri, ayaa kalkn" szlerini koymulard.
Kafile Quartier Latin'e dnyor. Polis bu kez Montparnasse'ta
bekliyor.
Drt gnden beri sryor olaylar ve kzyor ortalk. Quartier
polis dolu, faklteler kapal . . . 3 Mays atmalarndan sonra tu
tuklanan renciler, alb yz kii sorguda . . .
- Komnist Parti bize sahip kmaya alyor, kahrolsun Sta
linciler!
Martin uzlamaz bir tavr iinde. Carole'e gre hakl. Eski b
rokratlarn yerlerini yenilerinin almas sz konusu olamaz: Stalinci
haydutlar bunlarn hepsi! Yaam deitirmek, ama budur. Aile
leri, ak, btn bunlar deitirmek. . .
- iler bizimle birlikte olmadka ksr dngden kamayz.
Herve srarc: entelektel emberlerin dna kmann zaman
geldi arbk. renciler ve sanatlar avangard olabilirler hi ku
kusuz. Ama neyin avangard bu?
- Yarn, Flins'e, Renault'ya gidiyoruz, geliyor musun?
Martin bilmiyor, komnistlerden ekiniyor.
- Ben, tabii ki! Ama Quartier Latin'in dna kmak gerekir, l
kenin nabzn tutmalyz. Komnist Parti yepyeni bir a oluturu
yor, garantili bir propaganda. Gerek sava burada: bizi kazansalar
da tehlike, biz onlar kendimize eksek de tehlike. Ama harekete
gemek gerekiyor!
Maille ve Jean-Claude' a gre hibir tehlike sz konusu deildi.
Flins'e gidiyoruz, ite bu kadar. iler olmazsa hareket ksa za
manda snkleir. Herve daha diyalektik-daha "kurnaz" diyor
Maille.
- Sinteuil kzl bayrak ve siyah bayrak arasnda bir seim yapa
myor, diye zetliyor durumu Brunet. Maintenant iin imdilik
doru izgi budur, bakan Mao'nun dedii gibi.
- Her halkarda ilkbahar kzldr.
Herve fikirlerini gz ard etmiyor: edebi deneyimler iin fildii
kule dnemi bitmitir artk, kitlelerle iletiimi salamak gerekiyor.
Maintenant yeterli deil artk, Maintenant'n Sorbonne'dan kmas
94
gerekiyor. Entelekteller her zaman edebiyatla hi ilgileri olmayan
ekingen radikal sosyalistler oldular. Citroen'de alan bir tornac
bir profesrden daha duygusaldr. Her ey bir yana sefalet patlama
noktasnda ve yasay yapan da saydr. Dolaysyla Maintenant
niin Flins'de olmasn? Kltrn snf yoktur, dnya okuma
yazma bilmeyen aristokratlarla ve aptal burjuvalarla kaynyor.
Ama Herve'de zellikle medya konusunda bir sezgi var: 68'de sen
dikalar bir sre iin televizyondan daha gl olduklarn gster
milerdir.
*

* *

Carole uzlamalardan holanmyor. Martin'in evinde kald o

3 Mays gecesinden beri Carole baka bir hayat yayor. Hibir
zaman bir erkee balanmak istememi, sadece annesinden ka
mak istemi, annesinin yaptklarnn tersini yapmak istemitir. Yu
muaak manken Torino'lu byk bankac Beneditti'yle evlenmiti
nk zengin ve cmertti bu banker. Bu clz ve ekingen insan hi
bir zaman bu kadar gzel bir kadna sahip olmamt: bu kadn
kars yapmak bir gvenlikti kendisi iin. Carole aralarnda bir ba
oluturmutu. Tek ba. ki uyumaz dnya arasnda uyuma. An
nesi Beneditti'yi kendisine balamak iin yanndan ayrmamt
onu; Beneditti mankenini elinde tutmak iin dourtmutu onu.
Annesi ''bir ocuk bir kadnn lmdr" diyordu. "Bir erkek de"
diye ekliyordu ve bir yandan da birok erkee sahip olmak isti
yordu. Beneditti gzlerini kapyor ve hesaplarnda, uaklarda ve
byk bakentlerde yayordu. Anlalmak isteyen Carole sadk
bir ift hayali iindeydi: tam bir uyuma, birbirlerinden ayrlmayan
yin ve yang. Glgeli, ekingen. Derinlerde. Lav birikmesi.
Martin'in baklarndaki ekingen ve youn hayranl oku
mutu . . . halsinasyonluydu adeta bu baklar . . . Yarm szck
lerle ya da hibir szce gerek kalmadan anlayorlard. . .
Wadani'lerle ilgili olarak ya da Marksist-Leninist Birliin amalan
hakknda . . . Martin kendisinden sz etmiyordu; Carole iini dk
mekten nefret ediyordu. Uyuuyorlard bu konuda. Martin ona
Birliin el ilanlarn veriyordu, Carole baz dzeltmeler neriyordu

95
ya da mkemmel buluyordu bu el ilanlarn. Martin U.N.E.F'in ga
zetelerini getiriyordu ve yal Stalincilerin manevralar ikisini de
gldryordu. Martin Pekin Informations alyordu ve iindeki baz
makaleleri okuyordu yksek sesle: gene Stalinci yazlard bunlar
ama kesik st renginde halanm pirinci andran sayfalarda k
ck harflerle yazlm, ok eski zamanlardan kalma bu zdeyi
ler brokratlardan ve aygtlarndan kurtaracak kadar glydler.
"Bir ikiye blnr", "Revizyonistler prestij kaybediyorlar'', "kendi
gcne gvenmek" : bunlarn hibir anlam yok muydu? "Bilginin
sfr derecesi, anlam krntlar" diyerek aka m yapyordu Brehal?
Ama her eyi aklyordu bu . . . sylenemeyen ve elleri ve alnlar
skntdan terleten eyleri iyi niyetle dahil ederseniz iin iine . . .
*

* *

Martin ilk bata kanepede yatt. Sonra Carole' yatanda

uzun uzun, edeplice pmeye, okamaya balamt. Her zamanki
gibi hayranlk ve gven duygular iinde. Sessiz. Baz geceler or
tadan kaybolduunda ve sabah vakti akn bir halde geldiinde
Carole dudaklarnda, ellerinde kadn kokulan hissediyordu. O
zaman daha ok kapanyordu, dudaklarn skyordu, pmesine
izin vermesi sz konusu olamazd. Marie-Paule Longueville-Ca
zenave' dan hi sz edilmiyordu. Carole grubun varlndan ku
kulanyor muydu? Martin bu konuyu hi dnmemek iin
Carole'le yayordu. Onun gssz, ince, zayf bedenini, bir de
likanlrunki gibi adaleli baldrlarn ve kalalarn, bir gen kznki
gibi krpe yanaklarn seviyordu. Tahrik ediyordu onu ama bilin
meyen bir tahrikti bu, cam ereve gibi. . . iine kapanan ve kendi
sinde kalan . . . larva mastrbasyonu gibi bir ey, patlamadan,
dank. Yerini ortak eylemlerinin ald kapsaml bir anlama gibi.
Scak ilkbahar mevsimi Paris'i dumanlarla kapl bir gkyzyle
rtyordu, gzyaarta bombalar gzleri yakyordu. Carole sisler
iinde yzyordu. Gsnde srekli puslu bir bask hissediyordu
ve gzlerinde de kendisini alatabilecek bir sknt vard. Ama
btn bunlar duyum bile deildi, geri kalan her eyi ulalmas
mmkn olmayan bir arka plana iten bu Mays aynn dalgalar al-

96
 bnda keyifsiz duygulardan baka bir ey deildi. Martin'le sevi
memek bile normal geliyordu ona nk birbirlerini seviyorlard,
her ey ylesine olaanstyd ve olaylar o kadar hzl geliiyordu
ki . . . lk kez bir erkek erkeklerin annesiyle birlikte yaptklar eyi
yapmyordu . . .
O akam Martin dmdz gsn ve yuvarlak kalalarn
uzun uzun okadktan sonra elini karnna gtrd ve kalkan ka
mn yaklabrd:
- Seninle seviiyorum, bir ocuk istiyorum.
Birdenbire kendine geldi ve geriye doru itti onu.
- Sz konusu olamaz.
Carole'n Saint-Andre-des-Arts'daki evine girdiinde sknts
dalyordu. Rnesans, kabul edilebilir bir inisiyasyon. Kendisini
basz bir ucube durumundan sadece o kurtarabilirdi. Baka bir
insan olabilmek iin o ocuk gerekliydi onun iin, erkek ya da kz,
farketmezdi. . . Sfrdan balamak. ocuk yznden birlikte kala
caklard. Aynca birlikte yaamak iin baka bir neden olabilir
miydi? Hatta militanlk yapmak iin tabii ki, ama bu baka bir hi
kayeydi. Bu bebek fikri onu hem mutlu ediyor hem de biraz aptal
latnyordu. "maryorum ama ne nemi var bunun" diye
dnyordu sradan bir bahane, bir gereke kafasn tekrar kur
calamaya baladnda. Sonra tekrar bu lgnca de teslim olu
yordu. Btn bunlar paylaabilecei tek insan Carole'd. Sonunda
ona alma cesaretini gsterebilmiti, niin reddediyordu, o kadar
doal, o kadar normal bir eydi ki bu. Yanlm olabilir miydi
onunla ilgili olarak, sand kadar olaanst biri deildi demek
ki, esasa ilikin bir eyi gzden karm myd yoksa?
- Dinle, bir ocuk istiyorum. Sadece senden olmasn istiyorum.
Greceksin, yeni bir yaam olacak.
- Tabii. Ama benimki yetiyor bana. Zaten yeterince karmak
latryor durumu bu.
- ocuk istemeyen tek kadnsn sen kesinlikle. Neyin var?
ocuk sahibi olmak istediim tek kadnsn.
- Yanlyorsun. Gnmzde kadnlarn artk anne olmaktan
baka bir ey dnmediklerini farketmedin mi?

97
 - Anne var, anne var. Ben kesinlikle bir baba-anne yapacam.
- Zaten iki tane "Madam Casenave" var, yetmiyor mu sana?
- Madam Madam'dr, sadece bir kez evlenirim. Seni seviyorum
ve ocuumun annesi olman istiyorum.
Carole gene sabaha kar dnen Martin'in ellerindeki kadnlarn
cinsel organlarnn kokularn hissetti, kimi zaman gmleinde
kalan uzun sa tellerini grd.
- Bu beni ilgilendirmiyor, diyorum sana.
Annesi ocuk drmeli, bebek Carole' ldrmeliydi. akn
ve lgn bir manken ve hayalci bir bankac arasndaki yapay ili
kiyi salamaktansa lmeyi tercih ederdi. Kesinlikle ocuk istemi
yordu. Ne kadar gerekiyorsa o kadar hap alacakt, otuz alt kez
ocuk drecekti ve btn bunlara ramen bir ocuun dodunu
grrse Carole bu ocuu boabileceini,.kk bir dere yatana
atabileceini hissedebiliyordu . . . kendisini bankada hesap atrr
gibi hibir heyecan duymadan douran annesinin iledii sutan
daha ar bir su olamazd.
Alelacele giyiniyor ve merdivenlere doru kayor. Bu "olay
lar" aynda, gece gndz, her zaman bir eyler olur. Tekrar Saint
Michel'e kyor. Polis engellerini amak iin kk sokaklardan
gemek gerekiyor. Gay-Lussac soka, niversite ve lise rencileri
yollan kazyorlar, kaldrm talan ynaklar yapyorlar. Frank'a
rastlyor orada.
- Selam!
- abuk, yardm et, u arabann yerini deitirelim, tam bir ba-
rikat olur bu, polisler saldracak!
Cedric bir Molotov kokteyli hazrlyor ve uygun an kolluyor.
- Bu sabah ne yaptk biliyor musun? Ecole Normale' in feshe
dilmesine karar verdik! Oy birliiyle!
- Yapabilirseniz ne ala! Carole elenceli olduunu dnyor
bunun. Aslnda dnmyor. Uzaklarda patlayan bir bombann
etkisiyle gzleri yanyor, smscak, ar gkyznn Paris'in s
tne kmesini istiyordu, frhna kmasn istiyordu, saanak ha
linde yamur yasn istiyordu.
Martin'in kendisini kendisi olarak sevdiini sanmh.

98
 Sadece ikisine ait olan bir ak, ne aka ama! Onun arad bir
bebek makinas. efkat duygusunu uyuuklua kadar gtrp ha
fifletmek gerekiyordu. Saf. "Sen kesinlikle idealistin birisin" di
yordu annesi ona.
Martin'in br erkeklerden fark yoktu, domuz ya da baba,
veya ikisi birden.
Burada bir yanllk olmalyd. Onu uzun zamandr tanyordu.
Son haftalarda gzlemliyordu. st dudann sol tarafndaki ben
az ak uyuduunda titrerdi.
- Biraz nce Brehal urad, grdn m? rgtlerin sokaa ine
ceklerini hi dnmemitim!
- Bo ver, olmas gereken yerde olmadn anlad. Gidiyor, g
ryor musun.
- Valence Sorbonne' da paay kaptrd. Ne yzsz ama! Hem
revizyonist hem kendini alklatmak istiyor.
- Paay kaptrmasnda aracak bir ey yok. Dubreuil sempa
tik bir miting dzenledi ama o da yeteneksiz, modas gemi bi
riydi. Kimse ilgilenmiyor artk.
Barikat kuruluyor, polisler gayet soukkanl. Gmleinin d
meleri ak, sallanarak yryen Edelman topluluklar denetlemek
ten alamyor kendisini. Kendi topluluklar: Heinz, Roberto, Olga,
Frank. . . Mesele onun retisini harfiyen uygulamalar deil, di
yalektik onlara yabanc ve ykmda zevk arama kudurganl trajik
olmaktan ok nihilist. Ama onlara protestoyu, kurtulua gtren
honutsuzluu retti.
- Hey! Fabien, bugn artk Port-Royal'de bile mnzeviler ol
madn biliyorum, Janseniusuluk geriliyor, metroda Franszlarn
aralarnda nasl konutuklarn farketmedin mi? Brichot bile kap
csyla hayatnda ilk kez konumu gibi! Bunun paradoksal bir ey
olduunu syleme bana. Tanr gizlenmiyor artk, anlyor musun,
sokaa iniyor.
Sinteuil srekli aka yapar, saflndan ya da ktlnden,
pek bilinmiyor. Edelman d krklna uram gibi hissediyor
kendini. nsanlar birbirlerini anlamyorlar artk. Kuaklar arasnda
uurum.

99
 - Kahrolsun polis devleti!
Birdenbire ta yamaya balyor polislere. Polisler el bombala
ryla tekrar geri ekiliyorlar.
- Martin'i grmediniz mi? Gnlerdir kayp.
Marie-Paule Cazenave-Longueville, akn bir halde kocasn
aryor.
Carole alayarak ona bakyor . . . gz yaama bombalarn olu
turduu sisler iinde kimsenin kendisini tanmayacandan emin.
Kalbi yukar doru ykselmeye balyor, akn bir ku gibi. . . ve
kanat rparak haneresi iinde bouluyor. Marie-Paule'n yz
nn parlakln, kaslara karan pembe ve kadife gibi teni farke
diyor. . . btnyle ifadeden yoksun bir yz bu . . . "Kendisine kalan
nesnellikle belki ifadesiz ama asla burumayacak, pimi bir toprak
gibi, hibir izgisi olmadan yalanacak" diye dnyor Carole.
Marie-Paule Carole'n annesi gibi hoppa . . . barikatlarn arasnda
kpeleriyle . . . Hi kukusuz o kadar kaba deil, biraz daha snob
ama hoppa. Carole nefret ediyor. En azla yetinmeyi tercih etti: en
az plaklk, en az kyafet, makyaj yok, mcevher yok. erden ki
litlenmi bir tanecik odas. Elindeki kaldrm tan birdenbire eski
bir heykel gibi gen kalacak bu yapkan, pembe ve kadife gibi
cilde atmak istiyor. Polislere atyor kaldrm tan. Polis mfrezesi
beklemedi. Hcum. Coplar. Kaan kurtulur. Bazlar dyor, ba
zlar polis aralarna atlyor.
- Kahrolsun polis devleti!
eitli ynlere doru kamalar, Carole arkadalarn gzden
kaybetti, komaya devam ediyor, birdenbire hafif, zgr, hava gibi
hissediyor kendini. Yorgunluk yok, fke yok, sadece mthi bir ra
hatlama . . . srat ve kanatlarla ilgili. . . Gz yaarta bomba frtnas
Carole'n stnden bir krlangan kanatlan gibi kayd. Yeniden
dou. zgrlk! Nereye doru uuyor? Kaos. akn insanlar.
Amblanslar. Sokaklar tutulmu. Coplar. Ve gene mthi zgrlk
duygusu. Martin sokaklarda, bir yerlerde olmal. Saat sabahn al
ts. Ortalk yatyor gibi. Bulmak gerekiyor onu. Gerekten bul
mak istiyor mu? En iyisi Olga'ya gitmek.

100
 *

* *

Herve orada yoktu.

- Arabalar yanyordu. Arabasn kurtarmaya gitti, bir daha g
remedim.
Amblanslarn, itfaiye aralarnn sirenleri. Radyo polislerden
ve gstericilerden yzlerce yaral olduunu sylyor. Olga endi
eleniyor. Tehlikeli blgeler hatrlanyor. "Halk atlyesi" olan
Gzel Sanatlar, "Yaratc srekli devrim" ilan edilen Odeon. Mar
tin orada olmal. te Herve.
- Ecole Normale'e sndm, polisler orada, kta bekliyorlard
ve herkesi gtryorlard, bir sedyeye yaklatm. "Dikkat edin
doktor'' dedi gememe izin veren polis. Ciddi grnmek ie yar
yor.
Muzaffer ve yorgundular. Yorgunluk, srpriz. Radyo yaralla
rn bilanosunu vermeye ve atmalar anlatmaya devam edi
yordu. Din adamlar ve bilim adamlar ortaln yatmas iin
arlar yapyorlard. Olga kahve ikram ediyordu.
- Allah kahretsin, rahatlk kalmad artk! imdi de grev yapa
caklar.
Sinteuil'n Genel Sendikas'yla temaslar byk bir ii ha
reketinin balayaca konusunda ip ulan veriyordu. 1 Mays gs
terileri yaplmt, Batda sendikalar anlamalar yapyorlard. Ksa
sre sonra genel grev Paris'i ve btn lkeyi fel edecekti. Her yere
p tenekeleri yyorlard. Benzin yok. Nakliyat yok. ki milyon
grevci. Alt milyon. "Kargaa" (de Gaulle). "Hepimiz Alman Ya
hudileriyiz." "Hi kimse olaylara tam anlamyla hakim deil"
(Patis valisi). Gene gsteriler ve barikatlar. "Katlm" rahatlatabilir
mi acaba insanlar? ok ge. "Tek bir zm: devrim!" "Bir hata
yaptm, deil mi?" (de Gaulle). Sendikalar ve patronlar Grenelle
sokanda gryorlar. Genel Sendikas ibirliki mi? Charlety
rencileri, kendilerini gtrmek isteyenlere kar direnmeye a
ryor.
- Frank Maintenant'm bir revizyonist ve ihanet iindeki toplum
cular dergisi olduunu sylyor.

101
 Olga kendisi iin pek fazla elenceli olmayan bilgiler getiri
yordu nk anlamaya balyordu ki Paris'te "revizyonist"in an
lam liberal deil ak seik biimde ibirliki ve yozlam
demekti. Autre Yaynlar'nn kk brosunda gizli bir hcre top
lanmh. Huysmansvari havas ve Belle-Epoque dnemine zg
bastonuyla Brunet marjinallikten uzaklamann her zamankinden
daha gerekli olduu grn savunuyordu.
- Ar sol? Tamam. Ama ancak ii snfnn himayesinde izle
necektir bu yol.
- Merkez Komitesi'nden yolda Pousset'yi grdm, diyor Ma
ille.
- Mutlaka gerekli miydi bu? (Brunet Huysmans havalarna gi
riyordu tekrar).
- Bu sabah anaristler Lauzun'n dersini engellediler. Ne yaph
biliyor musunuz? Sinteuil' arad: odaclar -tm Genel Sendi
kas'ndan olan ve Maintenant'm ynlendirdii- nezdinde mdahale
etmesi iin ve kendisine ders verebilecei bir yer bulunabilmesi iin.
Jean-Claude'u elendiriyordu byle bir komedi. Sinteul' daha
da fazla:
- Genel Sendikas nezdinde nfuzum oluka snrl, korka
rm. Lazun falan yok bugn. Ben gelecek say iin Mao iirleri e
virilerimi bitirmeyi tercih ettim.
- Bu arada Marksist-Leninist Birlii'nin ad arhk Maocu Birlik.
Olga haberi Carole'den almh.
*

* *

Martin'in bu dncesi oybirliiyle kabul edilmiti. Ak seik,

anlalr. Dou rzgar brokrasiyi spryordu ve genleri aygt
larn khneliine kar itiyordu. Btn dnya ayn ynde dn
yordu; imdi yz milyonlarca inli tarafndan vazedilen Taocu
anarizm tm Paris isyanclarnn gznde nc bin yl iin bir
rnek gibi gzkyordu. Krp dkenler? Dogmatikler? "Burjuva
lar ve revizyonistler korkudan aptallayorlar. Maocular her eyi
yani imkansz isteyen spontaneistler. te gerek budur!"

1 02
 Martin Birliin militan cokusunun etkisinde kalmt. rgt
nn kendisini illegal biri gibi gsteren ileri bakan tarafndan
yasaklanm olmas onu daha bir gizemli klyordu. Arkadalarnn
eylemlerini koordine etmek amacyla Frankfurt' a, Milano'ya gidi
yordu. Az konuurdu, Carole' e "kolektif metinler"i okumakla ye
tinirdi. Hareket Fransa'nn sorumluluunda myd? Bir sapma m
sz konusuydu? nce bir taban oluturmak gerekiyordu, daha
sonra baka yollardan srdrlrd mcadele. Carole tam gve
nine sahipti, en radikal devrimci el ilanlarn datyordu; imdilik
daha fazlasn istemiyordu. Saint-Andre-des-Arts stdyosu siyasal
laboratuvarlar, tapndklar gizli manashrd. Artk ocuktan sz
etmiyordu. imdi eylem zamanyd. Martin buz gibi yakc bir ta
pnmay bu gen kadna adyordu. Onun yannda biriktirmi ol
duu gerilimi Grubun oyunlarnda patlayacakt ama Marie
Paule'n yaknmalarndan kurtulmak iin abuk ayrlyordu ya
nndan. Bu srada Carole dudaklarn daha ok kapatyordu ve
bedeni itah olmayan birinin bedeni gibi kuruyordu. Ama zayf
lam, kansz kalm bir hali yoktu, mistik maceralar atele, kendi
zevkiyle besliyordu onu.
Niin terorist olmadlar? Kim bilebilir? Belki Paris'te oturduk
larndan, Seine'de yzen Okyanus'dan gelmi o sonsuzluk parlt
syla . . . Ya da Notre-Dame'n oluklar burada btn dinlere bir
karnaval havas verdiklerinden. Veya Carole yalnzln annesinin
gzel mnasebetsizlii ve babasnn sert, acmasz zayfl arasna
skhrmay rendiinden ve etkilenmeye ak olduundan ama
asla hakim olamadndan.
Martin onu sadece kendisi iin istiyordu. En azndan bakala
rna baklarn, szlerini, hareketlerini kskanyordu, o zaman kor
kun fkeleniyordu, krc ve kaba oluyordu. Bunlar onu martm
myd? Biraz. zellikle korkutmutu. Az git gide daha fazla s
kyordu, yapk, aralksz bir izgi halini alyordu.
Martin'in vahiler stne konumas sz konusu deildi. Ama
Mays barikatlarna karm Wadani peygamberleri bir ie yara
mlard. Martin resim yapmaya balamt.

1 03
 Marie-Paul'n Grubu'nun mdavimleri ve konuklarnn ou
yeteneksiz ressamlard. Onlar gibi resim yapmas sz konusu ola
mazd. Carole'n yahp kalkh, yaad yer atlyeye dnt
rld. Oturmak ya da yatmak iin iki ilte vard burada sadece;
dripping iin bezler ve tuvallerle doluydu. stirahat eden etnolog
Carole Grupta geen bir gece ve gizli bir toplant arasnda action
painting yapan bycnn transnda bulunuyordu. Carole'n gz
lerinin rengi git gide daha fazla kararyordu: kor haline gelmeden
nce el dememi gibi gzken o grnmeyen akkor noktasna ta
man katksz kmrler.
*

* *

Direnilmesi mmkn olmayan ve sama bir byyle bu adama

balanmt. Martin tercihlerini hi aklama yapmadan ve hibir
yorum kabul etmeyen bir enerjiyle empoze ediyordu. Onu anla
mt, tartmyordu artk. te yandan bakalarnn Martin'in ba
nazl dedikleri ey Carole iin drstlnn basit bir
simgesiydi. Ateli ve cokulu bir erdem. Tuhaf bir biimde istik
rarszla mthi gveniyordu. nk sonuta deiken, kararsz
da olsa bir tutkudan daha gvenilir ne vardr?
Ve kendisinden sz etmenin sz konusu olmad ama kendi
sine ait olunmas gereken bu adama sessizce kahlm iinde Carole
bitkilerle evrili olmak istedi. Saint-Andre-des-Arts sokandaki
atlye boyunca uzanan bo taraa binann at katyla birleiyordu
ve bu muazzam dzlk onun bahesi oldu. Srekli hareket ha
linde olan iei burnunda sanat eilerek, diz kerek, srne
rek bezlere renk atarken Carole kedi gibi bitkilerinin arasna
ekiliyordu. Tomurcuklarn gelimesini, ieklerin amasn, yap
raklarn bymesini, saplarn eilmesini gzlyordu. stikrarl ya
ayan varlklar. Sadece bir bitki sadk olabilir. Geici ama yaad
srece gvenilir bir sreklilik. Bir bitki hareket etmez, bizi terk
edemez. zellikle de hareketsiz kaderi bizim ilgimize teslim eder
onu. Carole doaya dnyordu -toprak, su, gne- nk as
lnda hi kimseye itiraf etmedii bir arzuyla yanyordu, balan
mak istiyordu.
 Bir anlamda Martin'e vermiti kendini ama o farknda deildi,
kesinlikle inanyordu buna. Onu. Carole' grmyordu artk. Hem
sonra, yaam ok belirsiz, ok kapalyd: fkran bir su, noktac
bir tablo. Onu tutan ellerinize sadece kamak iin gvenen bir ae
rosole gvenilebilir mi: pskrte, sprey?
Devrimci feministlere -Maocu birlikten ayrlma sonucu ortaya
kan ve Carole'n hemen katld bir kadn hareketi- banliylerde
afi astktan sonra dnte bir araba kazasnda fel olan bir kadn
militan Jeanne'la ilgilenmeyi nerdi. Kzlar kovan kralie arnn
evresinde dnyordu. . . Jeanne . . . gen kadnn handikap sanki
her birine gizli yeteneksizliini, srekli kanamay gsteriyordu.
"Lauzun'n retisine bal ama bu reti balamnda yeniliki
olduunu" syleyen ynetici Bemadette kadnlarn yakndklar
eyin szde bir hadmlama olmadn, kadnlarn, bedenlerinin
ve kiiliklerinin tam anlamyla yok olmas tehditleri altnda bulun
duklarn sylyordu.
- Sevdiimiz insan ve en bata annemizi yitirdiimizde bt
nyle, bedenimizle ve ruhumuzla kayboluyoruz. Erkekler iin
byle deil durum: onlar annelerini hibir zaman yitirmiyorlar,
aryorlar ve buluyorlar -ok ak bu- karlarnda ya da metresle
rinde . . . Dolaysyla yasmz bastrmaya, bizi ekici olmaya zorlu
yorlar. Baz kadnlar sevgililerini ya da kocalarn anne gibi
grrler. Dolaysyla sevimli prens onlar terkedip gidince btn
enerjilerini yitirirler, diyordu Bemadette yannda oturan kzn g
slerini okarken.

- Haklsn, diye karlk veriyordu Jeanne tekerlekli sandalye

sinden. Ama ben diyorum ki, erkekler bir gn iktidar ele geirdiler
ve o zamandan beri ataerkil toplum bize srekli makyajlanmas,
sslenmesi gereken gsz ve engelli aptal kadn bedeni imajn
empoze ediyor. yle deil mi Carole? Wadani'lerde maolarn ka
dnlar nasl ynettiklerini anlat.
Carole kabul ediyordu bunu ama antropolojiden sz etmek gel
miyordu iinden. Belli belirsiz bir biimde kendini biraz bir Wa
dani kadn ya da Jeanne gibi gryordu ve konumak onun iin
otantik bir eyi, bir acy aklamak gibi bir eydi. Jeanne' yk-

1 05
yordu, oturan deitiriyordu, giydiriyordu. Hatta in konsolos
luuna mektup yazp bu konuda akupunkturun yararl olup ola
mayacan sordu. Ayrca erkeklerden ikayetleri olan kadnlan
dinliyordu ve el ilanlar kaleme alyordu. Sonunda atekes: bitki
lerine kavuuyordu.
Teras sna olmutu. Doan gne renginde bir kayglar, ta
salar ieklii. Mavi gzlerini saklayan mahup, kk kzlar ve
tomurcuklanm memeleri: unutmabeniler, menekeler: koca ka
fal, incelikten yoksun ama nitelikli Ecole normale rencileri. Sar
dunyalar: srekli el kol hareketleri yapan ve kafelerin teraslarna
taklan apkn kadnlar. Telkari kakmal gller: eteklerine bcek
gibi yapm kck ocuklar iin kokulu reelli, tereyal ek
meklerle dolu, neeli, gzel anneler. Kem krn eden ya da kibirli
entelekteller: trmanc kozalakllar, gm\i rengi kknarlar.
Hava ve toprak, suskun ve rahat, akuatik ve kl, Carole bu
bitki dnyasnda kendini buluyordu. Sadklar arasnda sadk.
Biraz melankolik, biraz ironik: "Marie-Paule' e ta atmadm
zaman bahemi iliyorum."
*

* *

Krk dil bilen ve yirmi dil konuan, ulalmas mmkn olma

yan Benserade, bir yandan, zekasyla o ok hareketli bilgisayar
manhklarna egemen olan Benserade onlar Olga'yla birlikte
Uluslararas Semantik Dernei'nin toplants hazrlklarn iin
Londra'ya armh. Lo k, kfl kitaplarn kokusu, yetmi ya
ndaki ihtiyar delikanlnn tarhmasz ekicilii ve yeniyetmelere
zg ekingenlii. zerinde kahve, kuru pasta bulunan tekerlekli
masay iterken Carole Benserade'm bir Ortaa rahibi olduunu
dnd. Hayr, halklarn gnden eski olduklar varsaylan
Hint-Avrupa szcklerinden nceki topik kk yldzn sadk
bir uyruu. nsani gerekliliklerin o kadar stnde uuyordu ki hi
bir hayvani zellik kalmamt kendisinde. Benserade bir bitkiydi,
evet, tastamam yle, terasta yerini alabilirdi. Ya da atlyede: sadk
bir erkek, tek sadk erkek. Reineli. Servigil. Hava ve klorofile bo
mak iin gnee karacakt onu.

106
 - Dalgn bir haliniz var matmazel Benedetti. Ne dnyorsu
nuz?
- Hi, bitkilerim var, ok sadklar...
Az konuurken kendisi yoktu. Carole skntl hissetti kendi
sini, daha dikkatli olabilirdi -ne ilgisi vard, Benserade'n onun bit
kileriyle ne ilgisi olabilirdi.
- Nasl? "Bitki" szc size "sadk" szcn syletiyor yle
mi? Olaanst! Siz spontan bir etimolojistsiniz, arhc bir ey
bu! Hint-Avrupa dillerinde, ngilizcedeki to trust ya da Franszca
daki trroe (atekes) gibi "sadk'' (fidele) anlamna gelen bir ok sz
cn kkenindeki *dru kknn nereden geldiini biliyor
musunuz? (Evet tabii atekes sadakat1e ilikilidir nk dmanlk
lar son bulmusa bu, gven olduu anlamna gelir...) Evet: *dru
aa, orman demek. Ve siz de bitkilerden sz ediyorsunuz bana!
Benserade mee deildi. Daha ok bir kam, bir papirst.
Ama ok sevimliydi. Onun yanna sokulabilmeyi, szgelimi onu
rahatlatacaksa eer Beneditti'lerin servetini kendisine brakabil
meyi isterdi; ksacas onu nfusuna geirmeyi isterdi. Ama yok,
byle bir eyi, nfusa geen bir baba olmay daha ok onun d
nmesi gerekirdi.
Olga dler iinde yaamyordu. Kafasnda srekli grnme
yen ve yararlanabilecei bir kaynakay inceliyordu ve her eyi

annda renmek istiyordu.

- Uydurmuyorum msy, gerekstc bir manifestonun al
tmda imzanz grdm.
- Talihsiz bir rastlanti, matmazel. . . pardon, madam de Mon
tlaur.
Benserade mosmor olmutu ve Olga nasl bir gaf yapm olabi
leceini dnyordu. Tula ve puro biimindeki kuru pastalar
ve bir yudum kahve yal dilbilimciyi rahatlath.
- Tabii kesinlikle doru, bendim o; ama sz etmemek gerekir
bundan, anlyor musunuz, ben imdi Kolej'deyim. Sizin dediiniz
gibi barikatlarda Kurumu temsil ediyorum. Oysa o dnemde . ..
Closerie des lilas'da kan akyordu, Breton barut gibiydi: ya etki
sine girerdiniz ya da ekip giderdiniz oradan. Ben gittim. Kavga

10 7
etmeye niyetim yoktu. Evet, biliyorum tabii, bugn btn bunlar
kitle hareketleri oldu. Ama benim genliimde, sizin szn etti
iniz manifesto . . . nasl sylesem . . . yaz dnyasndaki bir Molo
tov kokteyliydi.
Carole iinden, ben onun yerinde olsaydm, Breton tarafndan
etkilenmeye raz olurdum, diyordu. Ne istediini kendisi de bil
miyordu gerekten: gm renkli bir kozalakl ya da srekli eylem
iinde olmak. Sonu olarak atekes olmutur nk alkanh ol
mutur.
*

* *

"Seni seviyorum" diyordu Martin ve gzlerine ciddi ciddi ba

karak sk sk sarlyordu ona. Sonra Gruba gidiyordu. Carole
onun Marie-Paule ve tekilerle sevieceini piliyordu ve bu hayata
dnmek istemiyordu, nk o da drmyordu ve hayal etmi
yordu byle bir eyi. Herhangi bir yalan sz konusu deildi: bu
patlama daha basit ve daha aamasz bir biimde dncesinden
kayordu, bilincinde yeri yoktu.
"Seni seviyorum" diye yineliyordu dnerken. . . ayn etkileyici
baklarn gzlerine dikmiti ve unutmak istiyordu sanki bu ba
klarla. Carole en kk bir alay ya da kuku iareti gsterse, Mar
tin'in kendisini kt hissedeceini, belki baylacan ya da
sinirleneceini hissediyordu. Hibir ey sylemiyordu, birliktey
diler. Bo olduundan gl olan bir birliktelik. Carole'n korkulu
efkati, bitkisel sreklilik susuzluu, Martin'in sknhl iddet ha
linin ok uzandayd . . . onun iyi yetimi ocuk havalarnn al
tnda srekli bir alk gizliydi, itaat eden bedenlerden oluan bir
srnn mark a olma arzular besliyordu ya da kendisini
ebedi bir uzama gtrecek olan bir ocuklar hanedannn babas
olmak istiyordu. Birinin duyum.lan tekinin fantazmalarnda yok
oluyordu: birlikteliklerinde hibir ortak unsur yoktu. Boluk ve
hilikten oluan bir birliktelik. Ama zarf dolaysyla tutuyordu
onu: ne olduunu hibir zaman bilemeyeceimiz eye kar duy
duumuz hayranlk. nan ilevi gren cokularnn dayana
buydu.

108
 Bo birlikteliin zarf yrhlabilirdi. Carole'n her akam yut
tuu hap Martin'in karsna bir dikenli tel gibi kyor ve onu g
szlk, yararszlk sulamalaryla eziyordu.
- Baz kadnlarn ksr olduklarn gizlemek amaayla hap al
dklarn duydum. ocuk sahibi olamayacan iin ok istemiyor
olabilir misin?
Bilinsiz katillerin fkeli tavr iinde ktlk yapmak iin ko
nuuyordu. Carole'n kendisinin spermiyle korunduu dncesi
ona dokunma arzusunu yok ediyordu. Ve laka erkekliinden nef
ret etmeye balyordu, yalnzlk ya da zevki tercih eden ama anne
olmay reddeden bu kadn bedeninden nefret etmeye balyordu.
Kemirilmi olmay reddeden. Ona ait olmay reddeden.
- "Eksik yayorum. Zararl denizi amam iin yardmc olmuyorsun
bana. " Bunun ne olduunu biliyor musun? Wadani peygamberle
rinin bir arks. Bir insan yalnzsa, yani Tek'se, Wadani'lere gre
lanetlidir bu insan. Wadani'lerin Yunanllarla hi ilgisi yok! Bir,
yilik demek deildir, tersine Birlik ktlktr onlar iin. Anlam
yor musun bunu? Dalmak, aptalca tutarszlmzn dna k
mak: insanlarn zevk almaktan korktuklar iin riske etmekten
istemedikleri deneyim. Ama sorun udur: grup Majesteleri Bir'i
tehlikeye ahyor. ocuklar da . . :
Carole'e gre gruplar ve ocuklar mthi baska zorlamalar ge
tirir ama tarhmak istemiyordu. Militanla evet. "Eylem ruhun
bulankln giderir ve uygarca birlikteliklere katlan Bir-arh-Bir
arh-Bir'leri bozar. Zararl denizi amam iin yardmc olmuyorsun
bana Kendisi yardma muhtaken nasl yardm edebilirdi ona?
. . .

Bilmeden, sylemeden. Martin'in indirdii darbe altnda kendi de

rinliklerine biraz daha bzlm halde: "Olamaz msn, belki k
srsn!" Kendi derinlii gibi arha, daha da gerileyebilir ve ii
daha da kararabilir. nsan iinde daha fazla yer kalmadn sanr
ve ite daha gizli, daha girilmez bir mekana skabilir.
Martin'in tiksinti veren konumalarn esinleyen Carole'n el
kol hareketleri ve konumalar mdr? Martin militanl srdr
yordu ama el ilanlar arhk Frank tarafndan kaleme alnyordu. Y
zeylere kar bu fkenin istilasna git gide daha fazla teslim

10 9
oluyordu... bu fke camlara, tuvallere, duvarlara srayan resim
damlacklarnda patlyordu.
- Pollock, peygamber o ite, anlamaya ihtiyac yok onun, eylem
yapyor! Bir numara: ne gzel isim bir tablo iin! Bir birlikten sz
ediyorsun: dalm! Aynca saylar dizisi kesintiye urayabilir mi?
Sonsuza kadar, evet. Ve rasyonel olmayan saylan da ekliyorum
ben nk Pollock happening'i Japonlarn Osaka'da gu tai 'yi bulma
larndan nce, 59'da New-York'lulardan nce buldu . . .
Ritimli bir g, bir ritel dans Carole'n vahi, siyaha alan
kahverengi baklarnda yakalad kaosu rgtlyordu. Sanki
gr bir duvard, Martin zann yrtyordu ve gz tabakasnn te
sinde tuvali, lmcl bir glle canlanyordu. Bir paravan so
payla delen bir zen stad gibi. Tavandaki sessiz yamurda
dolaan ping-pong toplan gibi. Farkedilme bir karanl datan
ve yayan ve enerjisini kendisine brakan clz ama keskin k veren
cep lambalan gibi. Martin, Pollock gibi olmak ve Carole'n kendi
sini anlamas iin bu koreografiye mitsel adlar vermeyi seviyordu.
Ay'n altndaki srtlan: vahi byc, Dee Kooning'in ucube kadn
larnn torunu. Bakl plak erkek ve kadn: adaleli fra darbeleri,
LSD'yle uyarlm Cezanne'm ykanan kadnlar. Iphigenie ya da
Eriphile: bir kadn kurban edilecek, hangisi? Aboyas ve fkrtl
m mor rengin gizemi. Yaban defnesi: bana gre (diye dn
yordu Carole) ak kadn Apollon'dan kurtulmak iin defneye
dnr.
Dalgal piramitteki pembeli yeilli bir defne: gz yarn solu
unu hissediyor, yaldzl, sedefli zmrt sadece grme organn
deil ayn zamanda koku alma organn da istila ediyor, grnt
koku oluyor, Yaban defnesi yakalanmas mmkn olmayan bir sis,
byleyici ve dokunulmaz bir kadn kokusudur. Carole retinann
br tarafna geiyor . . . kokularn, renklerin ve seslerin karh
bir Baudelaire dnyasna . . . "nk seviyorum. Bu lgnca ken
dinden gemede byle bir byy baka kim grebilir?"
Martin cebinden yass bourbon viski iesine kard. Dalm
resim iin git gide daha yararl oluyor. Aptalln, budalaln ke
sinlikle topluma zg ama zellikle de bireysel olduunu d-

110
nyordu. Budala biri kendini bir ey sanmazsa etkileyici olabilir
ve kendini sevdirebilir. Ama budala birinin kstahl ekilmez.
Evin ekmek kutusunda grup oluturduklarn sanan dondurulmu
bagetleri vtmek gerekir. Yerliler tuz ubuklarn yourmulard,
bu zehirli tozla sarho olmular, iinde yuvarlanmlard. Deri an
talarda kumalarn karmas, toplumsal bnyelerin aptalca ve de
netimli iletiimine sayg gstermeyen acnn ve zevkin szmas.
Carole onun yere serilmi tuvale yeil, krmz, san renkler f
krtmasn seyrediyordu. Bu renk bulutlar iinde frayla fkeli
gzlerin, bzlen dudaklarn ya da belki sadece yuvarlak ekille
rin, akl talarnn, kaldrm talarnn taslaklarn iziyordu. Ken
disini mi okuyordu? Birisini tokatlyor muydu, paralyor muydu,
katlediyor muydu? Ya da bir kadn hamile brakamaynca bir tu
vali mi tohumluyordu? Seviiyordu ve bu sevimede kimsenin ko
runmas ya da direnmesi sz konusu olamazd, hi kimsenin
nnde yalnz . . . boluun patlamas m? Her ey bir yana, hakk
vard buna. Nasl kendisi dourmak istemiyorsa yle. Houna git
sin gitmesin, yle . . . Kzmyordu, balyordu onu. Ama sknhl
ve endieli bir fkeden oluan su birikintisi iinde yzen bir ba
lama. Patlayabilecek olan. Aalananlarn, hiten daha az olanla
rn, sevgiden yoksun kk kzlarn, ksrlarn fkesi.
Herkesin kendi tutkusu vardr. Terasa gitti, Provins gllerinin
tomurcuklanp tomurcuklanmadklarna bakt. Evet ay rengi
kokulu tutam ehvetli balarn dikmilerdi.
Saint-Andre-des-Arts soka aa doru akyordu . . . kirli bir
rmak gibi ince ve gri . . . Carole panjurlarn arkasnda kaytsz kom
ularn, 30 Mays'ta Arc de Triomphe'ta zafer iaretleriyle gsteri
yapanlarn bulunduunu dnyordu: "Sorbonne'u boaltn!"
Bunlar kzn altnda buza aramyorlard, geici zmler ge
tiriyorlad ve ynetiyorlard. Bununla birlikte barikat gecelerinde
korkak ama su orta ellerin gaz tabakalarn yok etmek iin ko
valarla su boalthklar grlmt. O zamandan beri panjurlar ka
patld. Carole zayf yzn Provins gllerinin iinde gizliyor,
Martin de atlyede Pollock resimleri yapmay srdryor.

Ill
 3.

Sinteuil hibir eyden korkmuyordu, gln olmak dnda . . .

Fransz ikembelerinin, barsaklarnn Slav ekicilii karsnda tit
remesi: ama bir ey yok-yok. Madam Hanska ve Balzac; ph!
Roger Nimier Roger Nimier'ye ak, Roger Nimier Valmont'da az
kalsn ekoslavakyal bir kadna ak oluyor, bu kadn da gzel
eylere ak: very nice, ama saknmak gerekir. Sinteuil hibir ziya
rete rehberlik etmeyecek, ne Saint Laurent'da ne Mont-Saint
Michel'de. "Akl sal mesafeden destek alr. Yetenek ondan
beslenir." Anlayan kadna, kurtulu yolu.
Mavi Ford Saint-Maxient'den ayrlm Niort'a yaklayordu.
Aunis deniz kysnda bir yer. Nem fazla burada, scak ve aydnlk
buras. Otlar daha yeil, aalar ak denizden gelen rzgarn et
kisiyle ktaya doru eiliyorlar, tuzlu buharlara doyan gkyz
sararmaya balyor. "Gryor musun, bir Gneyli Niort' dan itiba
ren evinde olduunu anlayveriyor hemen."
Olga kendisini Gneyli hissetmeye alyordu. Atlas okyanu
sunun buz gibi suyuna almb, istiridye depolarn ilkel bulu
yordu, Montlaur'lar onu kendilerinden biri gibi grmeyi kabul
etmilerdi. Doal olarak dnlerine kimse gelmemiti; aynca laik
bir trenin dn kabul edilmesi mmkn mdr? Ama birka
ay sonra, en iyi ailelerde bile bunalmlara neden olan Mays ay
iinde Mathilde' den bir telefon geldi:
- Olga'am France-Culture'de dinledim. . . Profesr Brehal v
gler yadrd size. Tebrikler, yavrum! Bu arada beyaz ta sever

II2
misiniz? Birka elmas koydurdum, yz muhtemelen yarn ya
da br gn alacaksnz.
Bu Mathilde de Montlaur ok etkileyici. Tam bir ey. . . bakan,
hangisi olursa: szgelini "sosyal ve aile". Ciddi eyler sz konusu
olduunda kesinlikle edebiyat yok. Olga bundan byle klana aitti
yani Montlaur soyadna.
Geen ilkbahardan beri lke durulmutu ama kafalar deil.
Hala ateli tartmalar srp gidiyordu: filozoflar, yazarlar, sanat
lar. . . hepsinde bir "tahripkarlk" ya da en azndan "ykalk" ei
limi vard.
- rencilerin protesto hareketleri eskisi gibi devam etmeye
cek, niversite dnda srdrmek gerekir eylemleri, demiti bir
kez daha Herve Eyll aynda.
- Btn yenilikiler Komnist Parti'de toplandlar ve faklte
lerde yeniden geici dzenlemeler yaplmas grn savunan
larn tarafna getiler, diye bir gzlemde bulunmutu Brunet. Ne
yaplabilir?
Maille Maintenant'dan ayrlmak istemiti: Komnist Parti'yle
flrt ediyordu, "Mao izgisi"nden holanmyordu ve srekli Stalin
brokrasisine kar olan Lenin'in dehasndan sz ediyordu.
- Hala otuzlu yllarn Rus avangard! Gzel, mkemmel bir ey,
anlatk! Ama devir de deiti yani, sosyal demokrasinin parazit
leri olmaktan bktk. (Sinteuil sabrszlanyordu} Esas soruyu so
ranlar inliler: demokrasi art ulusal gelenekler, sonu ne olacak?
imdilik srekli devrim ve kiiliin deil -ne arkaizm ama!-, eli
kinin klt.
- Sosyal demokrasi Douda son szn sylemedi. Prag'da in
sann kendi evinde zgr olmasnn keyfine yeniden kavumak is
tiyorlar . . . hi kukusuz sosyal demokrat bir anlay ama Niort'un
nl radikal sosyalizmi anlamnda deil. Stalin ve Dou barbarln
dan bktlar artk.
Olga oradakilerle dayanma iinde hissediyordu kendisini.
- Evet, hi kukusuz ama btn bunlar, burada tutucu hma
nistler tarafndan sahiplenildi. "Niin olmasn?" diye soruyorsu:..
Anlatacam sana. Benim tek ahlak ltm edebidir: mesele ok

3
basit ve bu insanlar okumay bilmiyorlar. Ne senin ekoslavakyal
Nezval'ini okuyorlar ne de bizim Sade'mz. Prag bahar yanllar
burada Paul Bourget'de hazrlanm iyi insanlar. 14 ncesi hare
ketsizliine yeniden kavumak iin bir yn devrim! Ama bekle
yip greceim.
Herve arlk yanlsyd nk onun ritmi etaplar, zincirlenme
leri, geileri yutuyordu ve dorudan doruya bunalma gidiyordu.
Yeni eilimleri hissediyordu. Ya da ak seik biimde yanlyordu.
deolog muydu? lerlemeleri desteklemek, evet. Ama iletiim sa
lamak, bir pedagog ya da militan sabn gstermek? Asla!
- nsanlar konumak istiyorlar. Olaylar azlar ab ama bir
yn laf grtlaklarda kald.
- Senin nerin ne?
Olga Maintenant'm Rennes Sokandaki byk salonda haftada
bir gn Psikanaliz gruplar rgtlemesini neriyordu.
Btn k bir yn insan topland, Paskalyadan sonra tekrar
balayacak ve ertesi yl devam edecekti. lk gece Sinteuil kurnazlk
dolu bir incelikle Mao'nun eliki stne'sini yorumlad. 'insanlar
Hegel'in diyalektik manhm renmeye geliyorlar size ama ayn
zamanda da ondan nasl kurtulmak gerektiini . . . " gibi bir deer
lendirmede bulundular Sorbonne'un gen asistanlar . . . bir szck
bile karmyorlard bunlar . . .
Brehal de oradayd tabii ki. Olaylarn -sonu olarak senli benli
konumay empoze etmekten baka ne ie yarad, yle deil mi
Olga?- "basitlii, sradanl" nedeniyle mesafeli durmutu, ancak
etkilenmedii de sylenemezdi. yle ki uykusuz militanlara yce
markisini yorumlamak iin Sade'm yeniden okudu: bundan byle
Sadevari denen iddet fantazmalarda patlyor ve ucube bir yk
douruyor; oysa, nihayet Yatak odasnda Lise' den kan felsefe
Guillotine'in soluk yznn giydirilmi olduu devrimci terre
kar en gl panzehirdir; dolaysyla sokaklardaki kaldrm ta
larm skeceinize iinizdeki iddeti kada dkn. "Kardevrimci
laflar bunlar" diye homurdanyordu topluluk. "Savunulur bu"
diye onaylyordu parlak zekalar.
Sayda cesaret bulmak ve zaman ele geirmek iin yararland
Mays ayndan. Finnegans Wake ve Heidegger' den esinlenen derin
dnceleri filozoflar bunalhyordu ve edebiyatlar susturuyordu
ve bu iki grup da akn (transcendantale) aptallklarna gnderili
yordu. Herkes olumsuz etkilenmiti, kimse holarunamh. Ayin
aa yukar saat sryordu, kimi zaman iki seans oluyordu, iki
kere : alh saat. kta ayakta kalm olanlar saylyordu. "Kon
destrksiyon" (hibir zaman ykmadan ina etmemek gerektiini
anlatmak iin oluturulmu birleik szck) kuramnn ilk hayran
lar olacaklard. Pek zarif olmayan kavram Franszca gibi deildi,
hatta ak seik biimde yabana bir szckt (Paul Leroy'nn Te
moin de gauche'da muzipe belirttii gibi 'bir bu eksikti!'), ne de
mekti tam olarak bu "kondestrksiyon"? Eskiden ekingen olan
Sayda her szc en kk unsurlarna ayryordu ve bu taneler
den esnek kauuk saplar yetitiriyordu ve bunlarla kendi dlerini,
kendi edebiyahn ryordu . . . biraz ar ama daha derin olduun
dan anlalmas zor bir edebyat . . . Bylece statlk aura's balam
oldu . . . ABD ve fenustlerini de etkileyecekti . . . bunlarn tm
"kondestrktif''ti . . . Sayda'y ok sevdiklerinden ve iten ie duy
duklar bir honutsuzluktan. . .
- Pardon, metafiziin iyi yanlan var, bir ahlak anlaynn ak
larunasn salyor ve mcadele etme olana veriyor, diye protesto
ediyordu Scherner hayran olan ve hapishanelere ve lm cezasna
kar kan Frank. Bu kondestrksiyon sonuta nihilizmdir!
- Herkese kendi edebiyah . . .
Herve herkese hogrl bir ltuf datmak istemiyordu pek.
Kondestrksiyon kendi yazlaryla knceye kadar. Ve Mao-Tao
Maintenant' da git gide daha sk boy gsterirken Sayda Komnist
Parti'ye meyledinceye kadar.
Olga ise Celine'den sz etmek istiyordu. deolojilerin lanetlisi.
Ritimler tutkunu. Burjuvalarn korkularna kar Tufan Operas.
Ayn zamanda konformist sol kart. Antisemitizminin yka ate
inde yok oluncaya kadar.
- Hayr, ince bir oyun bu, kimse anlamayacak seni. Bir sa anar
ist ya da estetiki gibi grecekler seni. Daha sonra yaparsn bu a
lmay. u anda yapacak baka iin yok mu?

n5
 Sinteuil'n bir romaruru, Exode'u (G) yorumlad. spanya sa
va anlan. gal, halklarn deiik yerlere gitmeleri, Direni. Bir
kutsal kitap duas araalyla olaylarn aktarlmasnn yerini tutan,
insann kendi gnn deneyimi. nk insann kendisinin
lm gzellik ve anlamn birletii bir uyum projesinde dile gel
diinde bir yeniden dou olabilir. G'te herkes iin dilden yarar
lanmak ve onu sonsuzca yumuatmaktan baka bir ey olmayan
bu ikin tanrsalla bir ilahi okuyordu. Sinteuil harfi plastik bir
grnt, heceyi bir senfoni, anlam cinsel, siyasal, ahlaksal antr
malar avlan haline getiriyordu.
Seste kayboluunun ve yeniden douunun ryasn harflerle
yazmh. Baz Yerli yazlan dili tohum gibi, yumurta gibi ya da tad
gibi irdeler. Batl formalistlerin dilinde deil 'Kelam Kalem oldu
ve Kalemde bozuldu' iinde oluan enkarnasyon olgusunu daha
iyi kuatrlar. Olga G'n szn ve yaznn ezoterik deneyimini
yeni bir kiiliin gerek anlamda douuna dntren bedenin
simyasndan baka bir ey olmadn sylyordu. G eski bir
oyuncunun lm ve yeni bir oyuncunun yeniden olumasyd ve
bu yeni oyuncu kanlmaz bir biimde bakalarnda deiiklie
davet eder ve belki de tetikler bu deiiklikleri.
- Olga Lauzun ve Sayda'ya yakn ama ok daha ahlaksal, ta
rihsel ve znel, diyordu Cedric.
- Bir kadn gibi konuuyor. . . srekli kayp ve yeniden dou.
(Carole Olga'y devrimci feministlere yaklatrmaya alyordu.)
Gene bu burga iinde olan ve Psikanaliz gruplarnn dikkatli
bir dinleyicisi olan byk air Pange kendi yazlarnn bu genlerin
cokusuna yabanc olduunu dnyordu ancak bu genler onun
nesnelere bal pagan titizliini referans alyorlard.
- Sevgili Olga, siz biraz fazla patetik olmasaydnz bir mistik
olurdunuz . . . bu benim dncem tabii ki.
*

* *

Araba vapuru. Yosunlarn kokusu. Adann engebeleri. Ve ni

hayet giri kaps ve amlar. Leylaklar, ebboylar ve ssenler . . .
bunlar Paskalyada deniz kysnda grlen ender iekler. Ger-

6
maine ve Gerard odalar hazrlamlard, gne batarken mine
yaklyordu, yazn yan taraftaki korudan kesilen odunlar kuruydu
ve sadece kibriti bekliyorlard. Herve ilgilenecekti bu ile. Olga va
lizleri Montlaur'lann oturduklar evin sol kanadnda hazrlanm
yeni yatak odasna kaldrd ve panjurlar kapad. Burada Nisan
rzgarlan o kadar sert eser ki panjurlar kapal olsa da geceler uy
kusuz geer. Ay tutulmas gibi geceler, uykusuz geceler, yormayan
ama bitkin dren ki ou zaman ayn eydir bu ve srekli uyank
tutan kesintili bir bilin . . . are btn gece balklar gibi sevimek
oluyordu. nsann kendisini belirgin bir biimde grd ve ya
nlsamasz bir efkat iinde daha iyi sevitii geceler . . .
Xavier ve Odette des Reaux Olga'ya mutlaka ho geldin'e git
mek istiyorlard -Montlaur triosu, Mathilde, Jean ve Franois elik
edeceklerdi onlara doal olarak, "sadece kahveye geleceklerdi."
- Hayr, ne mnasebet, yemee geleceksiniz.
Herve ailenin sadece bir mobilyas olmaya indirgenmi olmak
tan nefret ediyordu: "XV. Louis slubu bir masamz, XVI. Louis
slubu bir komodinimiz, iki Voltaire koltuumuz ve bize bu se
vimli yabancy tanbran bir ocuumuz var. Ne sevimli ocuk
deil mi?" Herve Olga'run byk bir entelektel yani bu dekoratr
bolluuna dikket etmeyecek kadar dalgn biri olduunu dn
yordu. Kesinlikle bir entelektel grnm vard onda. Gerekten
yle miydi peki?
Amca Xavier'nin yznde bir av kpeinin yzndeki gibi bir
kurnazlk vard. Olga'ya "olaylardan sonra" Sosyalist Parti'ye
kaydolduunu sylyordu nk atosonun bulunduu Sainte
Croix-du-Mont yaknlarndaki Verdelais'de kyller ve sanatlar
zynetim istiyorlard ve mlk sahiplerini tehdit ediyorlard. By
lece sosyalist olmu, bir anlamda onlarn yannda saf tutmutu ve
gelimeleri bekliyordu. Odette hayran hayran bakyordu ona . . .
Waterloo ve Berezina'y kestirebilse ve dolaysyla kanabilseydi
ancak Napolyon gibi biri hak edebilirdi byle bir hayranl. Yk
sek dzeyde jeopolitiin laboratuvarda yani balarda uygulanmas.
- Adallarn Korsika ve Bretagne gibi zerklik istemelerini d
nebiliyor musunuz! Sadece patatesleri ve karidesleriyle nasl ya-
ayabileceklerini merak ediyorum! Ama biz de Gaulle'cyz ve
yle kalacaz. Ve bundan da gurur duyuyoruz!
Mathilde de Montlaur etkilenmiyordu. stnde, beyaz benek
leri olan bordo renkli, ipek (ya da tersi) bir elbise vard {her hal
karda mavi, bordo ya da benekleri brakmyordu, bunlar dar ama
kesinlikle fark edilen snrlar iinde deitiriyordu), bylece ihti
am daha bir belirginleiyor, konudan konuya atlarken etkileyici
grnmn koruyordu. ,
- u defneyi gryor musunuz Olga'cm? Biimi kalmam
arhk, yontturmak gerekiyor. Siyaset benim git gide koptuumu
hissettiim bir ey ama insan kendi ilgisizliinden ve aldnszl
indan kopmamsa neye yarar bu kopu? Dolaysyla ununla il
gilenmiim, bununla ilgilenmiim, buna kesinlikle ilgi falan
denemez . . . bir tr inzivadr bu, anladnz m beni. Herve'nin bu
kk kulesinin ats szgelimi: ah ustas getirtmek gerekir, kn
esen rzgarlar btn kiremitleri yerinden oynath, bir gn, iddetli
bir yamurda su basacak her taraf. imdi btn bunlar sizin st
lenmeniz gerekiyor, sizin iiniz bu, ben yalandm. yle i olsun
diye sylemiyorum, hissediyorum bunu. Fier'nin karsndaki
kk duvar grdnz m? kt. Sizin yerinizde olsam hemen
bir duvarc arrdm nk yarn size ok pahalya mal olacak
bu yknhlar. Sizi grmeye gelmeden nce ayine gittik: ne kadar
ok yal insan var, genler ky terkediyorlar, bu kesin, ama
inan da kayboluyor. Kabul etmek gerekir ki papaz ok yksek
dzeyde biri deil, kilisesinin dnda hibir ey olmuyormu gibi
kekeleyerek okuyor ncil'ini, genler de tabii ki olaylarn peinden
gidiyorlar. Yemek odasndaki minenin iyi ekmediini fark et
mediniz mi? Ku yuvas vardr mutlaka, birka yl nceki gibi . . .
Kk Pelletier'yi kim anlyordu b u iten . . . Jean m?- armal
-

snz, evet, kk Pelletier, bize ok baldr onlar . . .

Olga btn bu talimatlar anlayamayacak kadar soyut bir ka
faya sahip olduu iin mutlu olmas gerektiini dnyordu, aksi
takdirde ne ok i, ne yorgunluk olurdu kendisi iin! Mathilde ba
n dndryordu, onun yannda zen boluu, dalgn dinleme uy
gulamas gerekiyordu.

118
 Aslnda kaynvalidesi gvenmiyordu kendisine. Bir retorik
oyunundan baka bir ey deildi btn bunlar. Dnebiliyor mu
sunuz, Olga bakahya kadn! Montlaur'lar iin ykm! Hi kimse
cesaret edemezdi buna. Mathilde'inki bir tr vakitsiz vasiyetti ama
herkes farkndayd durumun ve herkesten nce kralie kendisi kol
lan svayacakt, kahvesini ier imez, tamircileri, zanaatkarlar, el
lerinden her i gelen insanlar ve btn hizmeti kadnlan seferber
edecekti.
Herve srekli hareket eden elmack kemiklerini, ekik gzlerin
ocuksu glmsemesini izliyordu. Buna karlk az ciddi, nere
deyse ard. Ama btnlk yok oluyordu ve teki organlan da
yok ediyordu. Olga'ya hareketli bir hava veriyordu bu, kesinlikle
hibir dzeysizlii olmayan bir hava. Gerekten. ddiaya girebilirdi
bu konuda. Belki.
- Biliyorsun deil mi, Hermine geliyor yarn!
Tabii ki biliyordu.
- Aurelia'yla birlikte gelmek istiyor, bir itirazn var m? Tabii,
olur dedim ben.
*

* *

Bir srpriz olmutu . . . Aurelia'y geen yl, Odeon'da, Haziran

aynda, seim propagandalar srasnda, tiyatro k ncesinde ta
nmlard. Yirmi drt saat bayramd. 'likiler kuruluyor, dans edi
liyor, devrimci sloganlar atlyor, afiler hazrlanyor, kimileri de
seviiyordu. Aurelia Herve'nin kitaplarna hayrand -bir akam
evine gtrmt bu kitaplar: Sinteuil'n btn kitaplar ktp
hanesinde ba kede yer almlard. Ve o Olga'y ok seksi bulu
yordu. Aurelia tango yaparken Sincap' a yapyordu. . . bir
kovboyun bir barda sevimli bir yarata yapmas gibi: seksi alay.
Erkeklerden kamyordu ama nc olmay tercih ediyordu.
Herve onun o olaanst kaytszlna hayrand. .. o kadar rahatl
ki ruhu yoktu sanki. . . kzl kafa, tral ense ve sorunsuz seks.
Odeon ortamnda onlarn lsnn hibir orijinallii yoktu, in
yaamn kuralyd bu.

9
 Olga Aurelia'nn adaya gelmesine ok armadna ard.
Kadnlara ilgi duyduunu syleyebilecek miydi? Rahatsz edici bir
ey deil. O kadar. O daha ok satrantan holanyordu. ya da
drt kiiyle oynanyordu. Biraz daha kark ve biraz daha duygu
sal, daha tahrik edici ama tuhaf bir biimde daha ntr. ocuklu
unda kendisine Franszca reten rahibe ne diyordu? "Kzm,
kibirinizi yok etmenin tek bir yolu vardr, kendimizi onun stne
karmamz gerekir." Bu zdeyi bakan Mao'nunkinden daha
derin geldi ona: "Bir ikiye blnr." Bylece insan dokunulmaz
olur. "Blnerek" "ykselmek": buralarda psikolojiden sz edile
mez artk, sadece mantk sz konusudur, bir kombinatuvar. Ve ka
tksz ak, sa kalrsa.
Hernine ahane bir pikap getirdi: muhteem! Montlaur'lannki
eskiydi ve plaklar bozuyordu. Aurelia son modaya gre balla bir
likte alnan esrara boulmutu.
Su Paskalyaya dmand, sadece Aurelia cesaret edebildi de
nize girmeye: souktan mosmor ama cesareti ve glyle muzaf
fer. Hernine ve Olga ykk kk atonun bahesinde, leylaklarn
karsnda kuvvetli vuran gne nlarna vermilerdi bedenlerini.
Ayaklan suda, ilgin bir bronzlama: zeytin rengi ciltler! Herve bi
siklete binmeyi tercih ediyordu ve drtl ete, sanki zellikle bi
sikletleri iin yaplm dmdz adada dolamaya balad.
Martlarla ve balkllarla dolu tuzlu bataklklar boyunca yryor
lard. Kyleri birbirine balayan bisiklete binebilecekleri yollar ter
cih ediyorlard, arlarn, pazarlarn bulunduklar yerlerde
duruyorlar, ilek yiyorlard; Hernine beyaz ilemeleri olan birka
eski kyl gmlei ald geceleri giymek amaayla, Aurelia sepetini
lavanta ieleriyle doldurdu; sonra geceden kalma dalgalarn ya
lad kumda atllarn drt nala gittii Baleines sahiline iniyorlard.
Rzgar ok iddetli vuruyordu yzlerine ve glkle ilerliyorlard,
ya da arkalarndan itiyordu bu rzgar ve o zaman da tekerlekler
daha hzl dnmeye balyordu, baldrlar, kalalar aryordu, ak
denizde hissedilen bir ba dnmesi musallat oluyordu. Dmdz,
engebesiz arazi daha uzaklara gitmeye davet ediyordu, dn yo
lunu unutuyorlard. Drtl ete bitkin dnyordu. Blgede reti-

120
len beyaz araptan itiklerinde yeniden g kazanyorlard. Esrar
Olga'ya mthi bir soukkanllk veriyordu. Hermine sadece gl
dryordu. Hermine ldrdn iddia ediyordu ve ateli bir ata
dnm bedenine binmeyi baaramayan akn bir atl panto
mimi yapyordu. Azize Tereza'mz ise tek bana dolap duru
yordu.
*

* *

O akam Olga'ya ateli bir ekilde sarlyor, ryalardaki gibi

pyor, okuyor onu. Hermine her zamanki yan rahatsz, yan
alayc tavryla yanlarna geliyor. Herve'ye gre Slav ekicilii
ancak oald zaman etkilidir ve bir eya -koca olmamann tek
yolu oyuncu olmaktr. O, Don Juan'n basit bir apkn olduunu
dnmyor, Don Juan'run her eit konumay yapabilen, her
trl diyalogu kurabilen, her kla girebilen, her zevki tadabilen
tam bir sanat olduunu sylyor. Oyuncunun paradoksu. Mille
e tre? ve bin. Btn kadnlar yani btn roller, hepsi gerek.
Sahte yok. O zaman gerek?
Deirmen stdyosu drtl etenin birliini kutluyordu. iddet
ten dengeye. Grn olarak mkemmel bir uyum. Kimse kim
seye bir ey sormuyor, kimse kimseden bir ey istemiyor. Yarn
birbirlerinden her zamankinden daha ntr bir durumda ayrlacak
lar. Ve su ortaklklar her zaminkinden daha fazla pekimi ola
rak. Ama yararsz bir su ortakl. Snrlara saygl olmamann ve
zevkte arya kamann eksiksizlii. Anlamsz ve yarn olmayan
bir lks. Kendileri iin erotizmin ne iyi ne de kt bir ey olduu,
fikirsiz bir anlamadan, bir ritimler kompozisyonundan baka bir
ey olmad yetikinlerin an harcamalar. Ne var ki en fazla ye
tikin olanlar biraz ocuk kalyorlar. Allahtan byle durum, yoksa
kimse heyecanlanmaz, armazd. yleydiler. Aynen. Ama heye
can, yaray ve kskanl ritele, edebe, yol yordama eviren bir
ahenk iinde. Nesnelerin ve orada bulunanlarn -kaseler, su, ay
yapraklan, iicilerin sapmalar- bulank ama zamana, mekana, do
ann kendisine uydurulmu ilikiler iinde kavranyor. Ve bu b
tnlk ylesine dengelenmi, kabullenilmi ki bir boluk izlenimi

121
iinde kaybolup gidiyor. Ne hafiflik! Hi! Grnte. Hatta ar
bir gerilim.
Olga bisiklet, beyaz arap ve esrardan sonra Aurelia'run o ge
ceden bir bebek alm olduundan emindi. Niin byle dnd
n Tanr bilir ancak! Bu konuda hibir ey anlalamad. Aurelia
kayboldu. Biri onu on yl sonra Yeni Delhi yaknlarnda bir manas
hrda grm. Yannda bir kz olup olmad hibir zaman reni
lemedi.
Hermine'in pikab bir harikayd, Olga toplanty gzellik iinde
bitirmek ve amlarn arkasnda ortaya kan nar rengi gnei se
lamlamak iin sevdii plan dinlenmesini istedi: Monteverdi'nin
Sava ve ak arklar.
- Olga mzii gerekten pek sevmiyor ama szlerin anlamn
seviyor.
Herve srekli taklyordu ona.
- Benim gibi, dedi Aurelia, mzikten hibir ey anlamyorum
ama ho szckleri seviyorum.
Olga'run karsnda uzand: sulu, su orta, bylenmi gibi.
Hermine sklmaya balyor muyum, acaba, diye dnd. Hayr,
sabah oluyordu ve yarn yani bugn tenis gnyd. Tamam Mon
teverdi.
Ruhtaki boluun, belirsizliin nereye gizlenecei kesinlikle bi
linmiyor. zellikle satran oynayan bir kadnda. Venedikli Clau
dio'nun havas atn drt nala gidiini belirginletirmekle balyor:
Tutti a caballo, ritim hzlanyor, daha da hzlanyor, patlyor. Tan
crede ve Clorinde dvyorlar ve meydan okuyorlar birbirle
rine . . . kromatik ama tek bir sesten ve birka enstrmandan
fkran bir zenginlik iinde bir yn duygu. Bir Shakespeare y
ks, klk deitirmi insanlar toplants. Maskeli iki adam birbir
lerini ldrecek. Dvenlerden biri durumun farknda: Clorinde
sadece Tancrede'e daha yakn olabilmek iin erkek klna giriyor.
Karanlk tnlarn, enstrmanlarn ve seslerin stne kyor, Clo
rinde yaralanyor, kan kaybediyor ve terkediyor bizi. Tancrede can
veren hasmnn baln kaldryor: "Ahi vista ! ahi conoscenza ! Bu
"

12 2
erkek bir kadnd, Clorinde'ydi! Tremolo erkek klna girmi bir
kadnn daha iyi sevmesi ve daha iyi lmesi iin ki ayn eydir bu,
Monteverdi tarafndan bulunmutur. Tremolo bir kadn bir erkek
gibi sava kabul ettiinde ama kendini ebediyen sevdirmek iin
sava kaybettiinde ortaya kar. Malup, Clorinde? "S'apre il ciel,
io vade in pace. " Can veriyor, zevk duyuyor. Tancrede tek bana
kalyor, hareketsiz, sessiz.
Melodram m? Ycelik seksi ykar. Monteverdi drtl eteye
soylu bir acy gsteriyordu . . . herkesin bildii gibi ok eski devir
lerde kalmh bu soylu aclar: bu arkaizm bugnn zgr genle- ,
rine uygun dmyordu. Drt nala at koturmaktan, gecenin
karanlna, huysuzluklarna kadar, kesin ve badndrc tavr
lar lm sonsuz bir cokuya dntryordu. Cinsiyetlerin ka
rmas ve ayrlmas bir ltuf olabilir miydi? Esrime, kendinden
geme yerekiminin denge iinde ykseldii khr. Aurelia'nn,
Olga'nn, ikisinin, drdnn dengesi? Clorinde kimdi?
lahi Claudio! Olga dostunu iyi semiti, tmn Venediklilere
zg byyle yeniden ele geiriyordu. Herve sarlyor ona, zor za
manlarda her zaman olduu gibi gz gze . . . Sonra beline sarlyor
ve deirmenin penceresine gtryor. imdi kzl renge brnm
olan gne denizden kh ve bataklklarda fke deilse eer sevin
lklar atarak uyanan kular artyor.
* '

* *

Tenis kortlar denizden dalgalara engel olan ama rzgarn ieri

dolmasna engel olamayan basit bir bentle ayrlmt. Oksijenleme
o kadar glyd ki oyuncular halsiz dryordu ya da tam ter
sine seri ba (ya da neredeyse) yapyordu onlar. En gller
Herve ve Aurelia olduundan drtl sorunsuz bir ekilde olutu:
Aurelio ve Olga'ya kar Hermine ve Herve.
Hermine: klasik, istikrarl ama hafif vurular, hareketsizlie
varan bir rahatlk. Kortun arka tarafnda, iyi bir yemekten sonra
tembel tembel dolaan biri gibi . . . bununla birlikte dans eviklii
sayesinde mucizevi sihirli vurular da var.

12 3
 Herve: olaanst hzl ayak oyunlar ve kimsenin kurtarama
yaca ters vurular. Ama istikrarsz ve direkt vurularda isabet
kaydedemiyor: adeta yerekiminden kurtulmu sert vurular.
Aurelia: Olga daha evik olan konuun ritmine uymak zo
runda . . . bunun bilincinde; Aurelia'nn kendisine brakmay kabul
ettii ''boluklar''a kayyor. . . srf ona gven vermek iin ama hibir
zaman oyunu ynlendirmiyor. Bugn deiecek durum, Sincap
inisiyatifi ele almak niyetinde. Komak, vurmak, ska gemek,
hamleleri boa karmak, eylemlerini engellemek, raketlerini yo
urt kaselerine dntrmek. Haydi, bakalm!
Tenis sava sanatdr. Basn herhangi bir Wimbledon ya da
Flushing Meadow ampiyonunun "katil refleksi" karsnda ken
dinden geerek kendi slubuyla sylyor bunu. Olga dostu ve Ma
intenant'm gayretli destekisi, ayn zamanda air ve Fransa
ampiyonu Pierre-Louis'den karate dersleri alrken anlad bunu.
Mays aynda nokta kondu bu meraka, gnn birinde tekrar ba
layacaklar belki.
imdilik "srayarak vuru" ve budo dvnde plak elle sal
dr arasndaki benzerlikle oyalanyor. Ayn younlama ve ll
geveme almamas, kendine ve rakibe egemen olmada ayn tay
ming ve bilinsiz ama kesin skalamalar -raket vuruu: sola? saa?
daha yukar? daha aa?- tekinin oyununu etkileme ve bozma.
tekiler. Pierre-Louis'nin tavr ok kesindi bu konuda: en iyi Ame
rikan ve sve tenisileri sava sanatlar alrlard.
- Benim iin oyunun ok nemli bir an vardr, diyordu. Raki
bin hamlesinin henz kesin olmad ama kafasnda niyet halinde
bulunduu bir anda hamle yapmak zorundasnz. Btn mesele
bu: rakibin bilincinin hareketlerinden koptuu an yakalamak. Tek
nik terimlerle sylersek: zamansal maai'yi yakalamak. Bu size ra
kiple kendiniz arasnda uzamsal maai denen eyi, gerek mesafeyi
dnce ve hareket olarak lme olana verecektir. Bilin bunu.
nk yal bir oyuncu ve daha az gl bir kadn iin bu deer
lendirme ok nemlidir. Enerji eksikliini dengeler. iddet tasav
vur edilemeyen bir hesaba bir baka deyile ritme dnr, zaferi
belirler.
 Bu ince dnceler Olga'ya btnyle "yapsalc" zellikler
gibi grnyordu. Savata bile salar drde blme sanal! Nefes
kesici, olaanst: en kk zaman, mekan ve eylem diliminde
anlam peinde olmak. Gerekten gzel bir teori. Bununla birlikte
bu alanda sivrilenler daha ok br tarafa aitmi gibiydiler: madde
d, biraz bulank, her eyi unutmu gibi. O zaman, gerekten
renmeye ihtiyalar var myd?
Olga raketini iki eliyle tutuyor, arl kimi zaman bir bacana
kimi zaman br bacana veriyor, ikiliyi kardan ve Aurelia'y
da yandan gzlyordu. Antrenman eksiklii vard. Gerilimli
renci younlamasnn tesinde geici bir hareketsizlik durumuna
ihtiyac vard daha ok. Karete derslerine gerek yoktu. Sadece te
kilerin ok iyi gzlemlenmi uyumuna gre hareket etmek, d
nce /beden sapmasn, boluk anlarn yakalamak. Maai -bu
szck tamam. Sra. Vur. Rakiplerin solunum ve ruhsal durum
balamnda denkliklerinin mkemmel bir dengeye kavutuu bu
hiyoi gecesinden soma herkes bilinsiz ve zgrce, kararl ve tut
kulu oynuyordu.
Olga kesinlikle bir ey dnmyor. Sadece lsz bir zaman
yayor gibi bir hali var: fke ve l ykl, soluk solua zaman
dilimleri. En kk zaman dilimi haline gelen enerji. Belirgin ve
birbirleriyle balanhl iddetlerde somutlaan zaman. Kaslar onu
alara doru gtryor ve kortun arka' tarafndan, ters ya da dz
bir vuru, hayr, topu Aurelia'ya brakyor, kar tarafta, Herve'nin
tarafnda bir boluk an: sra-vur; Hermine taraf: sra-sma. Au
relia geride duruyor. Olga aa arpyor: ara, zplama, sma.
Enerji omurgada uyuyor. Rya eriyince ve gece ya da uykunun
tembel aydnlk-karanl iinde uyannca Olga dalgalarn omurga
kemiklerine ykseldiini, kaburgalarn, basenlerini, kaval kemik
lerini genilettiini, nabz atlarn kalalarnn, kollarnn sinirle
rine kadar yaydn hissediyor. Gerilim kapal devre uyumay
sever, o zaman denetlenmeye izin verir ve iinizde olan ama siz
olmayan bir dalgayla konuur gibi konumak mmkndr
onunla. Birdenbire zplyor: coku; sakin bir ekilde devriliyor: yor
gunluk.

12 5
 Burada, ykselen sularn esintileriyle kamlanan kortta gzet
lenmek sz konusu deil. Drt kiilik oyun Sincabn enerjisini drt
katna karyor. Bastnhn dalgalarn biriktii btn dmler,
eklemler ve kkrdaklardan oluan beden imdi uyanyor ve titri
yor. Hipnotik fke Olga hibir nefret duygusu hissetmiyor. Sadece
oyunun dnda kalmay hazmedemiyor ve eer biri onu drtl
nn dna atmay dnmse (bir saniye iin bile olsa) bu biri
annda haksz olduunu anlayacaktr.
Bir enerji ancak ynlendirilebildii taktirde kullanlabilirdir. O
zaman raket bir sava silahna dnr, san top mermi olur, raki
bin kolu incelir. Dman kimdir? An br tarafndakiler: Her
mine, Herve. Aurelio da nk Aurelio Sincab yemek, onu bir top
toplaya yapmak istiyor. Beni partnerimden koru Tanrm, ben ken
dimi dmanlarmdan korurum! Aurelia, Hermine, Herve. Bir ki
iye kar kii. Oyun d kalmazsa ezecek onlar. Sadece
patlamayan bir fke ne ieriden ne dardan patlayan ama tam
isabet eden bir nefret dzeyindedir. ndirecei darbeleri ayarla
may bilen sadece ntr fkedir.
- Hi bu kadar gzel bir oyun karmamtn.
Herve onu tanmyordu, Olga hibir zaman ilgin bir partner
olamamt, genellikle birbirlerine top atmakla yetiniyorlard, Her
ve'nin neredeyse her passing-shot'u kadncazn raketini elinden
uuruyordu.
- Krk-otuz. Gene biz, bizim! diye haykrd Aurelia. Yendik sizi.
*

* *

ki konuk kadn ertesi gn ayrldlar. Olga Paris'te iki kez

rastlad Aurelia'ya ve telal, dalgn, skntl grd onu.
- Teniste gene ampiyon musun? Ne oyundu ama!
Olga zaman zaman tenis oynamaya devam ediyordu, evet, ama
o oyun her eyin uygun gittii bir rahatlama durumu olmutu . . .
istisna, sonuta vasat olan oyununun kuraln dorulamt . . .
- Bir gn konuuruz bunu, srrn syleyeceksin bana!
- Tabii, ama nedir bu sr, ben biliyor muyum ki?
 - Ararm seni. Grmek zere!
Aurelia'dan haber gelmedi bir daha.
*

* *

- Tekneyi karmadn bu sefer?

- Bugn karrz. Herkesin gitmesini bekliyordum. Tekne iki-
miz iin.
Nemli rzgar san yamurluklardan giriyordu ve yn boneler
albnda bile olsa salar slabyordu. Tuz ve iyottan oluan bu esin
tili, gl burga her zamankinden daha ok sarho etmiti 01-
ga'y. Tekne sola yahyordu, devrilmemesi iin sa tarafa arlk
vermek gerekiyordu. Herve ii biliyordu, Olga onun talimatlarn
yerine getiriyordu; baz durumlar vardr ki insan teslim olmaktan,
itaat etmekten baka bir ey yapamaz. Bunu bilebilmek. . .

12 7
 4.

Akam bekliyorlar. Akam vakti yahtnyor onlar ve beden

lerine huzur veriyor. . . tpk Fier'i sedefli klarla, kanat rpla
ryla doldurmas gibi. . . Kitlelerden, gsterilerden uzakta, zevk bile
denizkulann verdii huzur iinde dalp gidiyor. Mays aynn
taze bellei hi kurumayan bu bataklklarda eriyor ve klelik dolu
bir alkant ama ayn zamanda da pimanlk izleri uyandryor.
Herhangi bir sknt sz konusu deil, bir ara var. Bir an. Paris'te
baka skntlar, geceler, konumalar balayncaya kadar. "Yryen
tatl gecenin sesini duy". Ksa sre sonra Bykay simsiyah gk
yzn deimenin stne kadar tayacak.
"Gel sevgilim, buraya gel. Benim isyanclar, istikrarszlar, g
nn gn etme peinde koanlar soyundan olup olmadm d
nyorsun deil mi? Biliyorsun ki -bunu bilen tek insan olacaksn
ben gvenilebilecek insanlardanm. arta deil mi? Kimileri iin.
Senin iin deil. Balar ve atolar cennetinde neeli bir ocukluk ge
irdim. Uzun sre hznl ocuklarla birlikte oldum ve bu beni
mutlu etti, eytann gneinin altnda ak oldum. Yan ciddi yan
ktmser aklarn retoriini bilirim, senin iin tekrar oynayabilirim
bu oyunu, kadnlar ok sever bunu. Evet inanl biriydim, yce ve
kurnaz bir katoliklik. . . boa grei gibi deyim yerindeyse, her ha
lkarda fransz olmayan. Her zaman btn dleri kendi anneleri,
kzkardeleri ya da benzerleriyle sevimek olan annelerimizle se
vime tutkusu olan gnah (benim kefettiim budur) uzun sre
benim gibi hasta bir ocuun grtlandan ve kulaklarndan kan

128
zaaflarndan kan bir hakaret ve svg olmutur. Erkekleri kendi
lerine zevk vermek ya da birbirlerine zevk vermek iin sevdiklerini
sanan kadnlarn sevgilisi oldum. Perilerin sevgilisi demiti bir gn
bana birisi. Belki de. Niin olmasn, ayn zamanda da su perisi mas
kesi albnda byclerin sevgilisi!
"Devam edeyim mi? Bu ada, dolaysyla hayallerini yitirmi
kibar maceraclarn masalndan holanyor musun? Carmen? Bana
tecavz etti ama iyiletim; beni terketti ama bydm. Sonra So
lange geldi, beni bir teyze gibi sard, onun fetii, jigolosu, mark
ocuuydum adeta. Zevkten bitirdim onu, egemen rolne son ver
dim, yepyeni, hi ummad bir yer buldu kendisine, sapkn m
rebbiyem, mtevaz olduundan yerinden oynatlamazd . . . Ve ite
byle... bugnlk burada kesiyorum, onlar tanyorsun, tanyacak
sn. Kadnlar bana hizmet ediyorlar ve ben de onlara hizmet edi
yorum.
"Gryorsun, olaylar beni hakl karyor: btn iftler tuhaf
ve bundan byle de tuhaf olacaklar. Yalnzlm bir spermarket
rn olacak. te yandan devre dym ve her zaman devre d
kalacam; tuhaflk, biliyorsun. Bana benzeyen bir yn istisna
beni daha da ileri gitmeye zorluyor, belki bakalarna da bulaacak
olan tuhaflnn ulalmaz cennetini aryorum, akldn arzu edi
yorum ama sadece gizli bir mutluluk olarak. . .
"Ye sen sincabm, senin ne iin var burada? Cehenneme gittim
seni bulmaya ve yoksa, henz yaratlmamsa ben yaratacam onu.
Yeraltna ineceim: Bleriot rhtmnda, biraz sarho vaziyette (ina
nyor muydun) yatm olduumu hatrlyorsun deil mi? Ama yok,
nk akta insan yeryz kabuunu krmak, dnyay alt-st
etmek ister. Tanmak, bilmek istemediim Asya snrlarndan ya da
bir stepten Roman slubu kiliseleriyle Fier'e kadar yeni bir Barbar
g oluturdun (ve seninle birlikte ben). Zamanmzdan ileriyiz;
greceksin, yirmi yl iinde hepsinin Doudan gelmi bir sevgilisi
ya da metresi olacak. Avrupa -bataklklarda gizlenmi deirmeni
mizden Moskova'nn karlarna ve daha telere kadar-Alnan usta
balarn ynetiminde muazzam bir antiye olacak. Sen benim

1 29 .
soluumsun, benim yaamykmsn, yarn iin bir ayrma izgi
sisin.
"imdi herkesin nefret ettii o duyarl, namussuz yalanc, ge
cenin sonunun yolcusunu tanyor musun? Bizi, Franszlar en uzun
yolculuu yaptndan en yorgun rk gibi gryr. Dnebiliyor
musun, tundralarn dibinden Atlantik'e, gerekten ne kadar yo
rucu olurdu! Sadece en gl olanlar, en yetenekli olanlar baara
bilir byle bir ii ama ne durumda olurlar baardktan sonra! Peki,
sen iyi durumdasn Sincabm ve ben de, gerek bir mzeye dn
mekte olan, koleksiyonculara ve antikaclara yem olacak bu an
kuleleri dnyasnda yaplmas gereken bir yn i var. Mays bu
gidiat biraz deitirir gibi oldu. Sen de benimkini.
"Seni seviyorum nk saf deilsin. ok deil. Biliyorsun ki,
bugnn slubunu kullanacak olursak, yakalanamayacak, ula
lamayacak olanla, srekli devrimle evlendin sen. Zaman zaman
kendimi Yal Franszlar'dan biri gibi gryorum, Bordeaux arap
larn, tamantarlan, antrkotu ok seviyorum. Montlaur'lar btn
gelenekleri ortadan kaldrabilmeyi isteyebileceim kadar fosille
mediler. Bu eski atolarda bizimle birlikte baka akam stlerine
gtrlecek bir yn bagaj var!
"Mao'yla ilgili bir kitapta ne okudum, biliyor musun? Gece
vakti, bir rma gemesine yardmc olmak amacyla bir Amerikal
kadnn koluna giriyor: kadn baka bir kadnn vcuduyla temas
ettii duygusuna kaplyor. Sonra o zamanlar yavru kaplumbaa
olan bu ihtiyar kaplumbaa kadna yabanc dil renebilecek bir
yetenee sahip olmadn, byle bir eyin kendisini ilgilendirme
diini sylyor: "nk ben bir airim, tao'nun iinde olduum
gibi incenin iindeyim." Ben tao'nun iinde olduum gibi Fran
szcann iindeyim ve sana, kk Sincap, hibir zaman retme
yeceim onu, tuhafln tuhaflk oladk kalacak. Seni ona
brakyorum. Muzip gzlerin sorguluyorlar beni, ama senden al
mayacam onlar: "Geri ekil, iko Fransz, beni etkileyebilecek
ne syleyebilirsin ki sen?"
"Edebiyat doktoru Tatarm, ktphaneci Baltklm! Allah kah
retsin, yapmak gerekir, Bykay'run altnda tek bama glyo-
rum buna! Senin benim uyku ilaam, uyuturucum olduunu sa
nyorlar. Hayr, sen benim uyumam engelliyorsun, sen benim gece
bekimsin, yashmn alhndaki uyanamsn.
"te byle, seni sadece etkilemek iin evcilletireceim. Eski
evlerde, kiliselerde oynatlmas gereken ynla ta var. Sen, Sin
cap, benim limanm, pusulam olacaksn ve bir gnlk gemi yolcu
luundan sonra yollarn aranlar akn brakan rzgarn
arkasndan kan veren kylarn gzel beyaz arabsn... "

Herve iinden bunlar geirirken Violon'u (Keman) [Olga ses

karan balk dedii yelkenliye bu ad vermiti] palamarlamaktayd.
Kesinlikle dile getirmiyordu bu dndklerini. Ama yinelenen
sempatilerin ve derin zevklerin sonunda erkek ve kadnda ayn
yz oluturduu baz iftlerde grlen gizemli etkileimlerde ol
duu gibi Olga bu etkileyici ve ironik itirafn mrlhsn duyu
yordu. Aslnda onun byle iinden konumasn istiyordu.
Kendisine byle hitap etmesini istiyordu. Baarabilirdi bunu. . .
btn sluplar biliyordu ve altml yllarn acl ama aldrsz
ann slbunu da biliyordu kesinlikle. Bugn bu konumalar
houna gidiyordu ama gizliden gizliye houna gidiyordu nk
byle bir ak iiri olaylarla pek uyumuyordu. stne stlk
Herve bu tumturakl szleri yakhramazd kendisine. Aklndan
geebilirdi bunlar, bu saf szcklerin_ekiciliiyle kansn kucak
layabilirdi. Ama onlar szcklere dkmek? ok az konuuyordu,
ok az yazyordu, ksa telgraflar, iinde hibir pohpohlama olma
yan . . . sadece eretilemelere ve psikolojiye kar sprge vurula
rna direnen birtakm temel szckler:

4 Mays

Sadece sabrszl bitirmek amacyla . . . bu szckler -(telefon ede

cein zaman), senden gelen ac, saniye saniye-ba dnmesi- ok uzak
lardaki dnya, sar (dn, sokakta, tan yannda durmu ve "seni
dnrken ", bunun bir anlam olabilir mi (saflk, ama yazk) ?
BENM HAYATIM OLDUGUNU BLYOR MUSUN?

131
 (Hayatm bana ok nemli bir ey gibi gzkmyor ama bir b
tnlk yanlsamas var, iinden adnn kt maddi temel yani grt
la ve dudaldan zorluyor-gece.)
H.

20 Austos

Gldn ya da beni unuttuun (i'li bir ad kafiyesiyle) yz kadar

sahne canlandrdm gzmde ve aramzdaki sreyi sana onu olduu
gibi gstermek iin nasl toparlayabileceimi bilemiyorum. Bu s
nrl alfabenin artk naslfilme ekileceini bilmiyorum.
SEN SEVYORUM. SANA HTYACIM VAR. SENN N
DEL OLUYORUM.
Maddi bir rastlantnn rn oluum iin (belli sayda rastlan
tasl dnceye sahip olmak zorunda kalan, rastlantyla olumu bir
beden).
Sen br tarafsn, gece ve ben seni gece olarak ve teki tarafolarak
istiyorum (vokablerin dalmas, glmeler).
SANA HTYACIM VAR. SEN GRYORUM. (Gene de
elen.)
Seni seviyorum.
H.

15 ubat

Beni herkesin her zaman "dokunulmazlk"la ve "ikilem"le vb'yle

yceltmesiyle uyumak (yaralar ak brakmann tek yoludur bu)
kimi zaman beni ne kadar yoruyor, bilemezsin. Aslnda hibir ey say
lemeden, kendimi toparlamay setiim sessiz ikenceyi grecek olan
btnyle ilgisiz birini bekliyorum.
Geelim.
Seni sroiyorum.
H.
 Onda en ok sevdii ey de buydu belki: slup birikimine sahip
olma mahareti, bu oyunu hi kimsenin oynayamayaca bir bi
imde oynamak ve sadece klasik bir ile durumu sergilemek. Kur
banlk durumuna kadar younlam duygularn eksiltisi.
Dayanlmaz bir tutkuyla younluu azalm in fizyonomisinin
younluu. Korku? ArbaWk? Bordeaux' da On yedinci yzyl
konaklarnn kapal zenginlii. Her eyi bulmak, anlamak gereki
yor.
Uzun uzun dudaklarn, salarn, gzlerini, boynunu pyor.
Elinde erotik bir senaryo yok. Herve kimi zaman ondan seksi
bir yk istiyor . . . daha byk zevkler duymak ve pmelerinin
o ok dengeli keyfini enilendirmek iin. . . Her gn bir yk bu
luyor, tamamen uydurma, biraz tuhaf ya da biraz fazla porno, yle
ki stlendii roln geree uygunluu ok zayf kalyor ve Her
ve'yi tahrik edeceine gldryor. Dolaysyla konumalar Olga'y
yarmalardan ve mantksal vaadlerden oluan ak seik bir dn
yaya tayor. Zihnini bulandryor bu ama ok fazla zihin akl
duyular ntralize eder. Gen kadnn erotik fantazmalar sadece
szcklerle ve bedenlerin mizanseniyle aktarr. Kokularla ve ses
lerle, alev alm derilerle, agzl azlarla rlm goblenler, kar
nn iek am ii. Aktan ok az sz ediyor, ak yayor. Bu
entelektel kadn ilkel biri. Szckleri, roman bulmak Herve'ye

dyor.
Deirmenin minesindeki ate canlanmad. Tekrar odun
atmak ve korlar krkle yeniden canlandrmak gerekiyor. Bu
souk ilkbahar aylarnda nemli olan byk yatan araflan sa
brsz bedenlerinin hararetiyle iyi kt snd ve yumuad. 01-
ga'yla sevien Herve deil, Herve'yle sevien de Olga deil.
Konuksever dalgalar iinde deniz yldzlan gibi bir araya gelmi
ler. Titremelerini uzun sre hissettikleri cinsel organlarnn aldk
lar zevki uzatmak iin birbirlerinin bellerine skca sanlyorlar. Hi
bitmeyen, dayanlmaz bir terketme. Zevk kayglarn grnmeyen
ana babalara brakan mutlu ocuklarn glmseyen danslarnda
ve arklarnda dolayor. taatsizlikler, meydan okumalar, mesa
feler, yabanclarn deneyimi: btn bunlar bir sre iin kapya ko-

1 33
nabilir, szgelimi Paris'e gnderilebilir. Sadece emsiye ilevi
gren amlarn altndaki eski ev burada; yatak odas Olga'nn
geen yaz baheden toplad ve her yerde dolaplarda, ekmece
lerde, iltelerin, yastklarn altnda bulunan kurutulmu lavanta
kokularyla dolu. Yeil ve soluk san renkli duvarlar Mathilde'in
armaan ettii on sekizinci yzyl slubu gl desenli perdeleri
daha da arpc klyor. . . Normal bir ey fkryor btn bunlar
dan ve yaylyor, su orta ve olanakszlk: ailevi parantez.

1 34
 5.

2 Mays 1968

Younlaamyorum, hastalarn sylediklerini duymuyorum. Anlama

konusunda yanlgya dmyorum, nemli bir itahszlk vakasna isteri
tehisi koymuyorum, tersini de yapmyorum. Sorun daha basit ve daha
radikal: kesinlikle dinleyemiyorum artk. Bakalarnn szleri hibir ey
demiyor artk bana.
]oelle Cabarus ak m? Kt birfilm. Benim yamda, sahip olduum
deneyimle! Kime? Tabii ki Arnauld'nun gen asistan Romain Bresson'a.
Her ey bir vodvil iin bir araya gelmi.
- Bresson'u bugnlerde ok saldrgan gryorum, senin bildiin bir
ey var m bu konuda? diye soruyor Arnaud sabahleyin banyoda beni g
rnce. . . nemli konumalarmzn gerekten ayrcalkl yeri.
Bir ey biliyor muyum? Yirmi ey biliyorum! Salonda gzleri delen
yirmi krmz gl . . . Arnaud bunlarn nereden gelmi olabileceini hi
bir zaman sormad. iekiden tabii ki. "For ever.R. "
- u gnlerde herkes protesto ediyor! (Ben kaytsz kalyorum.)
- Ama o gayretkelik ediyor. artyor beni bu durum.
Arnauld kendi servisinde dzenin bozulmasn istemiyor.
Romain, uzun zamandr biliyordum. nanyor ona. tekinin bann
dnmesi iin birinden birinin inanmas yeterli. teki ben'im. Kulaklarm
yok artk. Sadece gzlerim var, Romain'in gzleri iin, hi kimsenin bize
bakmadn dndnde efkatle gizli arzusu iin . . . Birinin bize bak
mas beni hi ilgilendirmiyor. Olaylar soukkanllkla dnldnde

1 35
ilk rencinin gizli, scak ve bilgelik dolu bakndan daha ilkel bir ey
yoktur. Romain Bresson Franszca dnda her konuda birincilik dl
almtr, eminim bundan nk gerekten insani olan hibir ey sylemi
yor ve almalan beynin kimyasnn teknik dilinde yorumlanm emalar
ve diyagramlarla dolu. Ne var ki, benim iin 'for ever" bir an gzleri
gibi gzleri var: psikanalistler bana bu gzler, bu eller, bu beden yznden
artk iitmediimi anlattklannda gryorum bu gzleri divann stnde,
Romain var. Geen yldan beri, bana Bretagne'da elik etmesinden beri.
Arnaud ve fessica kalmak istiyorlard, ben Paris'e dnmek zorunday
dm nk babam kalp krizi geirmiti, kzn istiyordu. Her yl 15 Aus
tos molasn bizimle birlikte geiren Romain beni Paris'e gtrebilirdi,
bundan daha doal bir ey olamazd. phelendiim bir ey vard tabii
ki, kadnlar her eyden romanlarda phelenirler ama bizim ilikilerimizde
o kadar ok oyun var ki ve tp evrelerinde hiyerari yle bir tabu ki biz
daha ok for ever srecek olan yapmack bir kibarlk iindeydik. Ve ite
eli elimde, ok ar ve uyumak ya da imek istiyorum, tam olarak bilemi
yorum, dudaklan, gzleri gibi geni ve scak dudaklan, bir kadn az.
"ardnz sylemeyin bana, foelle, bunu syleme bana, seni sevdiimi
biliyorsun. "
Yeniden bir bedene sahip olmaya balyorum. Srtm dzeliyor, me
melerim iiyor. Romain'i hayal etmem, onu dnmem, hibir ey d
nmemem, sadece srekli olarak, onun bu kentte bir yerlerde olduunu,
nefes aldn ve kesinlikle beni dndn kendi kendime tekrar
etmem yeterli. . . tahrikin zihnimde kalan eyleri kantrmas iin bunlar
yeterli. . . Yeniyetme bir kz. Bu olay fessica'nn bana gelmeliydi, onun
yana uygun benim deil. Bir bedene sahip olduumu ne zamandan beri
unuttum? Kzmn doumundan beri mi?
ok sonralar, psikanalizim srasnda, be yl boyunca Arnauld'nun
bedeninden, onunla birlikteyken yaadm zevklerden sz ettim, onun
ok abuk yatmasndan, bir hiten tatmin olmasndan duyduum kor
kulardan sz ettim. Yatamdan kmadan okamalarn srmesini bekli
yordum, sonsuz pckler bekliyordum, sadece ciltlerin ve azlarn
temasn bekliyordum. Lauzun'e sylediklerimi hatrlyorum: "benim
cinsel organm, tm bedenimdir, benim her yerim erojendir. " Bir kadnn
(btn kadnlar benim gibi olsaydlar) cinsel organnn verdii ksa sren
 bir zevkle tatmin olan, arkasndan da araflardan, rtlerden ve ciddi
mesleki grevlerden (btn erkekler Cabarus gibi olsaydlar) oluan dn
yasna kapanan bir erkekle nasl yaayabileceini anlamyordum. Lauzun
beni dinlemiyordu tabl ki. Formunda olduu zaman genel geerforml
lerini yinelemekle yetiniyordu: "siz eksiksiz, tam olmak istiyorsunuz, ek
siksiz bir kadn ama eksiksiz, tam olan bir ey yoktur kesinlikle. "
Sonunda yaldnmalarm bitirdim ve bellekten ibaret olan o tuhafprotezi
kefettim.
Aslnda, hi sz edilmeyen psikanaliz mucizesi budur. Gemiinize
yle youn bir biimde yerlemeyi reniyorsunuz ki mevcut bedeniniz
den kesinlikle ayrlamyor artk bu beden ve her an paras gerek bir san
rya, imdi ve burada olan ham bir algya dnyor. artc olan,
neredeyse mistik olan bu deiimin daha sonra hastalarla birlikte sadece
psikanalizin yararl olduu anlara kadar uzayp gitmesidir. . . onlar byle
anlarda o kadar yakndan izlerim ki konumalarmla, belleimle dolay
syla kendi bedenimle kendilerine ait olan eyleri veririm onlara. Bylece
ben yllardan beri gerekten bana ait olmayan ama bakalarnn ritmiyle
yaayan ve hatta onlarn ritmine dnen birdenfazla bedenle yayorum.
Drt bir yana doru yaylan /oelle, okbiimli denizanas, zel nitelikleri
olmayan, cmbzla ekilmi szclderden ve gerek bir yaam yaadklarn
sanan insanlar araclyla zevk alan kadn . . . kendi yaam ise mizacnda
yansyan tam bir imgelemden baka bir ey deil.
Romain for ever. See you tomorrow. My heart with you. Honey,
Love. ngilizce klieler. ekingen insann dili: her zaman ok patetik olan
ana dili skalamak, en kk tutku simgesi onu mstehcen klma tehlikesi
ierir. Ayn zamanda teknik bir dil: yabanc dilde bir ifade bir tavr, bir
duruu sergiler, kendisini krlgan hisseden birini gizler. Romain'in Fran
szcas zayf ama tutkusu sayesinde szcklerin evresinden dolamay
baaryor, derisiyle, cildiyle, kaslaryla, dudaklaryla, cinsel organyla, el
leriyle, kollaryla, bacaklaryla seviyor. Bu kadar oalan ve kap giden
bir erkek bedeni grlmemitir kesinlikle.
Aslnda ben onu hayal etmiyorum, hissediyorum, alglyorum, ok
farkl ve ayn zamanda ok ehvetli kendi bedenimi de gerekten bana b
rakyor. Sadece hareketlerde, okamalarda, tavrlarda bile olsa zarafet.
efkat dolu eylemlerde zmsenmi ruh: ite Romain.
13 7
 Gzellemek, yeni kyafetler, abartl dudak boyalan, yeni ayakkablar
almak istiyorum.
br tarafa geiyorum, mezanmdan kyorum, yeniden ekici olu
yorum. Parfmm deitirdiimi Arnaud bilefarkediyor. Onu bir ayar
tabilsem! Arnaud, dinliyorum. Kendisine bu kez glerek tepkiyi lmek
amacyla sylyorum. O da glyor ve bu iin uzun zamandan beri
olmu olduunu ve emin olmam gerektiini sylyor. Gerekten de g
venin kandrmayla, ayartmayla bir ilgisi yok. Hatta lmdr.
Romain'le birlikte yeniden bir yeniyetme olduuma gre risk aryo
rum ben. Rezaletin snrlarnda srpriz, niin olmasn. Ve kk arma
anlann gln, beklenen ama bir yandan da her zaman beklenmedik olan
zevki. Arnaud kesinlikle armaan vermez: "Lafaramzda, anlamsz, bo
bir ey deil mi bu?Her eyi birlikte almyor muyuz, neye ihtiyacmz
var?" Hibir eye tabii ki, "biz"im hibir eye ihtiyacmz yok, kesinlikle
hibir eye ve skc bir ey bu. Biz, biziz ama Ben var. Arnaud bu Ben'i
ocuka, kesinlikle patolojik bir ey gibi gryor.
Romain orkideleri sevmiyor: "ok uzun yaayan bir iek, bir srpriz
olmaktan kyor, evlilik oluyor" diyor akayla. Doktor Bresson sadece
yapay diller konuan snfn birincisi olma havalaryla biraz sapkn biri
olabilir mi? Masum bir apkn: sadakatten baka bir ey dnmeyen ama
yaratc ve gizli bir sevgilinin verdiifazladan zevklerden de yararlanan
evli kadnlarn d. Ayrca git gide daha az gizli. Romain hastanede
solcu oluyor ve byk eflere kar bayrak ayor. Yani: Arnauld'ya kar.
Sonunda uyanacaktr. Banyoda Madam Cabarus'den Msy Cabarus'e,
ayn Msy Cabarus'n gnn yirmi drt saati btn aileye ok bal ve
pek yaman bir gen olan doktor Bresson'un saldrsna ses karmadan
katlanmasnn ne anlama geldiini aklamasn istemek. Ne oluyor
.,
yan....
Romain'den vazgeemem, mesleimi namuslu bir ekilde srdreme
menin kantdr bu. Arnaud'nun bunu farketmemesi ve bu durumun onu
yaralamamas gerekir. Ama bir yandan dafarketmesini ok isterdim!
]oelle Cabarus, siz zel bir insan deilsiniz artk, sradan bir narsissi
niz, gereklik duygusunu tmyle yitirmi apkn bir kadnsnz.
 15 Mays 1968

Psikanalistlerin divanndaki devrimlerin bir sonucu mu? Her eyden

nce bir gerileme: divandakiler kalkyorlar, gsterilere ve Meclise gidiyor
lar, seanslara gelmiyorlar artk. Polisin, barikatlarn, muhtemel grevlerin
-dolam engelleyen- neden olduu sylenebilir bu duruma. nemli
deil! Devrim yerini ortak szlerin, psikodramn, eyleme gemenin ya da
dpedz akn doldurduu "ta iimizden gelen" bir grevdir. Bununla bir
liktebirka gnlk bir devamszlktan sonra Frank ve teki aktifmilitanlar
yeniden ortaya ktlar. Btn bunlar zel toplantlarda konuma ihti
yac. Karanlk odada buluma arzusu. Dman daha iyi tesbit etmek -ve
bask gleriyle szde su ortaklm. ktidar ele geirme isteiyle bu
hayal gc kaynaklarndan tekrar yararlanmak.
Tabii ki Romain'le birlikte gittim ve servisteki stajyer hekimlerle bir
likte yrylere katldm. "Kahrolsun polis devleti" diye bardm, g
lerek ama sadece glerek deil ayn zamanda iinde bulunduum her eyi
gzlemleyerek. Arnaud gelmedi tabii ki. "Bu i daha ok sempatik bir ey
gibi geliyor bana ama ok ocuka bir ey ayn zamanda!" dedi. Benim
psikiyatrlarmla, psikanalizcilerimle hemfikir bir kere nk "bu i"e Psi
kanalitik yardmlama evrelerinde iyi gzle baklmyor. Beni bir anarist
gibi grdklerini biliyorum: Lauzun'e psikanaliz yapmak gerek anlamda
psikanaliz saylabilir mi? Sanyorum beni Arnaud dolaysyla ve Yardm
lamann etkinliklerine gerekten katlmadm iin, onlar rahatsz etme
diim iin kabul ettiler.
Romain'le hikfiyem ikinci bir analize ihtiyacm olduu anlamna m
geliyor? Onun yerine haftada birka saatimi Ulusal Ktphane'de geir
meyi tercih ediyorum. Kendimi kitaplarda, nadir kitaplarda aryorum. El
yazmalar, arivler, genel ahlak iin tehlikeli kabul edilen yasaklanm
belgeler. Theresa Cabarrus'le ilgili belgeler: bir yaknlk? bir isim benzer
lii? baka bir hoppa? 1 789'u yeniden yaamak iin bir bahane: bugnk
atmalarn kesinlikle karlatrlamayaca baka bir alkant dnemi.
Buna ramen erkeklere ve kadnlara yakndan bakldnda benzerlikler,
sreklilikler grlyor. Sonu olarak kendimi vekaleten orada gryorum:
szde yaknm olan bir fingirdekle hayali bir zdeleme. foelle Cabarus

139
ya da "zgrlemi" bir kadnn huzursuzluu. "Dorudan doruya"
hissettirse szckleri tketeceinden kendini dolambal yollardan hisset
tiren bir ak acsna yanama biimi.
Ac stne yazma glnlne duyarsz kalyorum. Her ey bir
yana psikanaliz, acnn, romantik pathos'undan km ve analitik felse
feyle disipline edilmi bir sylemidir. Freud ac stne dnr ve onun
dnmesine yardmc olur. ok fazla formle eden Lauzun unutmu
mudur onu? Acnn aydnlk yzne coku denir. Artk coku yoktu, ac
lar utan veriyordu. Ve ite coku uyuyup kalm olanlarn yzne atlad.
Arzunun gc sokaklar sallyor ve ben bu isyanclarn, kendilerinin de
iktidar arzuladklarn anladklarnda nasl uyanacaklarn dnyo
rum. Asosyal bir mutluluk aryorlar, bu mutluluk iin mikro-alanlar d
zenliyorlar, yasalar olmad iin seviniyorlar. lerinden en uyanklar
yeniden baka bir dnya yaratma amacna ynelik bir gei dnemi gibi
gryorlar bu olaylar: daha bulank, daha esnek bir ak socius'u (De
cese). imdilik her eyi isteyen isyanclarn sarholuu iindeyiz. Pislik
lerin kafalar kesiliyor. Lafta tabii.
Polisler saldrya getiinde Romain'le birlikte Saint-Germain bulva
rnda, Danton heykelinin karsnda duruyordum. Commerce-Saint
Andre'nin avlusuna sndk. Doktor Guillotin'in nl "ba kesen
filantropik aleti"ni koyunlar stnde denedii yer burasyd muhtemelen.
Bir ambarda. Herhangi bir levha grmedim. Buraya bir levha koymaktan
utanm olduklarn dnyorum. Arnaud olduunu iddia ediyor.
Dnp bakmak gerekir. Hemen yaknmzda Marat L'Ani du peuple'
(Halkn dostu) karyordu.
Cabarus soyad ister istemez kzlk soyad Theresa Cabarrus olan
Madam Tallien 'i hatrlatyor. Arnaud'ya gre bir rastlant: "Theresa Ca
barrus'te iki r var grdn gibi. " Eimin ailesi daha kark, belirsiz ve
skntl gzkyor. Her ey bir yana, biraz dalgn bir memurun desteiyle
bir belediyeden baka bir belediyeye geite r'lerden biri yok edilebilir ke
sinlikle. "Bu senin sorunun" (Arnaud). Olsun.
Ben bu Tereza'y ok seviyorum. "Yeni Antoinette" olduu syleni
yordu Mecliste yani kralie gibi ilgisiz, savurgan olan ve kesinlikle toplum
d biri olmayan . . . Mcevherler, tuvaletler, allar, parfmler, plak
omuzlar ve ince beller: bankac Cabarrus 'n kzna herkes hayrand. nce
 kendini kurtarmak iin yararland bu durumdan. Notre-Dame-de
Thermidor ya da Terre kar Seks. Robespierre'e kar apkn bir kadn.
Bugnn solcu gazeteleri "cesur", "gerekstc, "tahrik olmu" g
zkyorlar. Konunun uzman gzken Psikanalitik Yardmlama'dan bir
meslekta bunlann hepsinde "anal penis taknts olduunu" sylyor.
Bununla birlikte Theresa dnemiyle karlatrdmda nasl bir lllk
ve arballk! Ulusal Ktphanenin Mstehcen Kitaplar blmnde
devrim basnn okudum merakla: ncllerimizin mstehcenlii bizden
ok ok ileri! Kralc olsun, halk olsun, muhayyile bu "agzl" "hoppa
lar"n ve gazetenin referans gsterdii rakip partinin erkeklerinin yatak
lanna girmekten baka bir ey dnmeyen "1789 Kulb bayan yeleri"
"apkn entrikaclar"n macerflann ifa etmek iin yar ediyor. Byk
annemiz (Tereza'yla akrabalkfantazmam srdryorum, Arnaud'nun
haberi olmayacak bundan) 1 791 'de rezalet bir Dedikodu yazsnda ilk ko
cas de Fontenay'i Meclisteki btn "patriot"larla ( o dnemde her yerde
rastlanrd bunlara) boynuzlamakla suland.
Ciddi insanlar bugn "Odeon'un arlklan"na ok kzyorlar. Bir
bilseydiler! Bordeaux'da, 1793'de Montagne tiyatrosu gsteriler dzen
liyordu ve bu gsterilerde baz "yurtseverlik zellikleri"yle birlikte fahi
elik yaplan yerlerde grlebilen ahlaka aykr, rezalet sahneler
sergileniyordu ve Ermi Antonius ve eytan bal altnda takdim edi
liyordu btn bunlar. Askeri komisyon ahlak dzeltmekle ve "bu sefahet
alemleri"ne son vermekle grevlendirildi. Grand-Thltre'n seksen alt
oyuncusu tutukland. Ak sakl ve zgrl kantrmamak gerekir.
apknlar, hovardalar zevk ve hogr insanlaryd: ll bir seks
insan/an yumuatr ve onlarn kan dkmelerini engeller. Sade giyotine
isyan etmiti, bu uygulama ok barbarca geliyordu ona.
Oysa marki dnda bu zevk ve sefahet dnyas -Tereza'nn dnyas
yasaksz bir tutkunun bir lm tutkusu olduunu bilmiyordu. Sefahat
dknleri erotik bululan tattlar . . . bu efendilerin kleleri hafif panto
mimin bilinmeyen amacnn lesiye zevk olduunu aklayncaya kadar. . .
Zevk mi istiyorsunuz? te, lesiye zevk aln! Devrim teroristleri rk
. tc analistler oldular: incelikten btnyle yoksun ama efendisinin ka
ranlk dncesini delen klenin o esiz igdsyle donanm olarak
giyotinin kr edici aynasn zevk peinde koanlara gnderdiler ve giyotin
 keskinlemi zevkin -Tanrnn yerini alan zevk ya da gizliden gizliye onun
yerini alan- dayanann ile,fizik ac, ahlaksal aaalanma ksacas lm
olduu gereini yanstmhr.

22 Mays

Okunan basna, popler basna dnyorum . . . sol ve sa. . . sadece

seksten sz eden. Sade Versailles salonlanna bile atlan ve ilgililerin za
rarl etkisini anlamadklar bu yergi yazlarn kartrm olmaldr.
nk ya soylu insanlar bunlar okumaya tenezzl etmiyorlard ya da
bu dilin arl bir ehvet lgnl gibi geliyordu onlara ve incelikleriyle
hibir biimde uyumuyordu, dolaysyla anlamsz, tutarsz, deersiz ya
zlard. Henz olgunlamasn tamamlamam bir Freudu olan ve erotik
laboratuvar uygulamalaryla ilgilenen Sade ktln zevklerinden de
ldrmenin ktlklerinden de haberliydi. Elindeki ak sak el ilanlarn
gryorum . . . tiksiniyor ama ayn zamanda da akn. Juliette'in (Scher
ner'in karsnda oturuyor, baka bir zaman sz etmem gerekecek ondan)
szleri Mstehcen Kitaplar blmnde kartrma olana bulduum
yergi yazlarndan ve rezalet kroniklerden izler tayor. Madam du
Barry'nin kafas giyotinde kesildiinde baran ya da Marie-Antoinette'in
evresindeki kadnlarla yapt sefahet alemlerini hayal etmekten byk
zevk duyan bu halk bu gibi eyler dnda anlaamyor pek. Sanrl, hrsl,
saldrgan, fkeli bir halk. Sadece "kendilerini dzdren, tatmin eden ka
dnlar, aylak kadnlar, geceleri sokaklarda dolaan evsiz barksz kadnlar,
meydanlarda, kavaklarda erkeklerin cinsel organlarn kaldran kadn
lan" gryor." Kralieyi kskand orospu imajyla kartryor. . . . "ute
rus fkeleri" sergiliyordur, kzl erkek kardei tarafndan bozulmadysa
Alman askeri tarafndan bozulmutur.
Kimilerinin beyinlerinde bu tr sahneler kalmt byk olaslkla,
halkn nnde gerekletirilen idam sahnelerifilminin eridini geiriyor
lard beyinlerinden ve giyotinin kard sesle kendilerinden geiyor
lard. Kimileri de "Versailles orospusu"nu taklit etmeye alyorlard:
hatta eylemin scakln abartyorlard, halkn hayal gc efendilerin

1 42
sapkn bulularn hibir biimde kskanmazd-tersine sadece poplistler
inanr.
Tanr lmt artk ama yerini yeni bir mutlak almt, bunun ad da
dzmekti ve Peder Duchesne yaknda siyasal saygnln (deyim ye
rindeyse) kazandracakt ona.
"Dzmek" giyotinin dman mdr yoksa tersine arkada m? Sa
de' dnerek dman diyorsunuz. Hayr, diye cevap verebilirim ben
size, "Dzmek" kelleleri dren insanlarn kafalarndadr ve bu in
sanlar bir yandan da vekalet yoluyla dalkavuklarn sulu ehvetlerini
hayal ederler ve birtakm arac kahramanlarla onlann zevklerini yaarlar.
Szgelimi RJmain'i dnmemek iin Thiresa Cabarrus' hayal eden
ben! Drst olalm: onu dndm kendime kantlamam iin.
"Kan " diyor bir dost. spanya'ya ve soylu snfa bag'1 olan Tereza'nn
yapacak baka bir eyi yok. Tutuklanyor ve Petite-Force hapishanesine at
lyor. Bu ho ve sevimli insann drld iren durumu kendisine
anlatarak zorbann diz kmesini istiyorlar. "Gnde bir kez bir ayna ve
rilsin ona!" Kelle uuran Robespierre tuhaf, iren bir hogr gsteriyor.

2 Haziran

7 thermidor gecesini dlerimde canlindrmaya alyorum -14 Tem

muz devrimini alaa eden 9 thermidor devriminin iki gn ncesi. Be
yl sren ayaklanmalardan, yenilik hareketlerinden, zgrlklerden, te
rrden sonra dinlenmek istiyorlard insanlar, ilgisizlik, kaytszlk farke
diliyordu.
Tallien'in eline yaknma ve kkrtma ieren bir pusula ilitirmi ol
malyd: "Emniyet mdr buradan ayrld biraz nce: yarn mahkemeye
yani daraacna karlacam bildirdi. Gece grdm ryaya pek ben
zemiyor bu. . . "
Theresa Cabarrus'n dlerini renmek isterdim ama devrim zama
nnda d grlr m? Bugn benim hastalarm d grmyorlar artk,
barikatlarda, fabrikalarda "psikanaliz gruplar"nda ve "konuma yer
leri"nde tartyorlar ve eylem yapyorlar ve dleri git gide seyrekleiyor.
Ben de d grmyorum arhk, Romain'i uyank bir d iinde gryo
rum. Theresa 9 Thermidor'u dlemi olabilir miydi, dnde program
lam olabilir miydi bunu?
Tarihi daha romantik bir versiyonu iinde hayal etmek mmkndr.
Hasta, imi, lme yakn Theresa hapishanenin avlusunda biraz do
lama izni koparabiliyor. Bir marul atyorlar, alyor iindeki pusulay oku
yor, mesajlanm aktarma nerisi . . . Ama mrekkep yoktur! Olsun, kanyla
ve daha sonra da gardiyann verdii boyayla yazacaktr. Bylece pusula
sn Tallien'e ulatnyor.
Theresa'ya balanm olmamn nedeni onun hem byleyici hem de
cesaret knc olmas. "Madam Tallien'e btn gn ak olmak mmkn
dr", diyor arkasndan dedikodu yapanlar. "Sadece ten zevkleri uyand
nyor" diyor kimileri daha da ileri giderek. "Kollar, zarafeti, ekicilii,
geni omuzlan, gzel gzleri, rlandallarnki gibi burnu, altn ve elmas
incili taklan"-hepsi saylm. Bu gzelliklere Madam Recamier bile hay
ran olmu. Gsteri toplumundayz artk: hibir arballk sz konusu
olamaz. Theresa kendini gstermek ve vlmek istiyor, dolaysyla dedi
kodulara neden oluyor. (Ya ben peki?) Ama bir yandan kendi basnn da
rgtlyor. A/dan, dostlan Theresa'nm etrafnda onu yceltici Ther
midor efsanesi oluturmaya balyorlar; Tallien evresinde de kt bir ef
sane: "kocas kadar insancl olan Madam Tallien vahiydi. . . "
Theresa'm seks ve giyotin arasna dii bir kurt gibi szyor ama mu
zaffer olan kim? Robespierre'i lme gnderen sadece o deil ama bu ite
hibir pay olmad da sylenemez. lmde deil, kurnazlk ve lyle
doyuma ulamak. Theresa Cabarrus sinsice, sapknlkla ama kararllkla
ve ateli bir ekilde lmcl kahramanln gcne kar zevk yaamnn
gcn temsil ediyor.
Drst ve masum insanlarn ideallerini hor gren ve klten ama
ayn zamanda onlann terorist vahetini de gsteren kiisel mutlulua
bylesi bir dknl sorgusuz sualsiz kabullenmem ok zor. Bununla
birlikte onun yerinde olsaydm, onun kadar ekici olsaydm belki onun
gibi yararlanmaya kalkrdm bunlardan. Tipik bir dii bencillii mi? Ti
yatroda herkesi kendine hayran brakan (hastanedeki ben ve hastalanm
gibi), tarihin kozlarn anlayamayan bir narsis mi? Theresa'm kesinlikle,
hibir biimde demokrat deil.
 Bununla birlikte, bugnlerde barikatlarmz, gerekten srarla arzu
ladklar bir ideal mi? Ve 1789 Devrimi dn, Mays 68'in sonunda bitmi
olsayd? evreye zarar veren tahripkar genler ideolojilerin ve partilerin
terrnden kalanlar krp dkyorlar. Zevk, arzu, hayal kurma hakk is
tiyorlar. Aslnda bu "Alman yahudileri" tam anlamyla Franszlara zg
bir sefahetle zdeleiyorlar. nsan haklar -benim mesleim iin ve sadece
sefaletlere kulak veren- sonu olarak tekileri ldrtmeden doyum salama
hakk deil mi? O zaman bu son gnlerdeki patlamadan sonra yeni bir
Direktuvar, yeni bir mparatorluk mu hazrlanyor? Rahat ve gzel d
nemlerin lk sular kanlmaz olarak yeni mistisizmler yarahyorlar. Bek
leyelim. imdilik, Majesteleri Ben egemen ve zevkten payn almak istiyor.
Theresa Cabarrus gibi.

Tarihsiz

Gemiin kalnhlarnda anlam arayarak -kendi anlam m?- btn bu

alkantlar yaayan tek insan ben deilim. Kaldrm talar skldnde
arkeoloji moda oluyor sanki. Ulusal Ktphane'nin Mstehcen Yaynlar
blmnde kimi greyim? Scherner!
Bu adam beni sevmiyor, ok ak bu. Nedenini syleyemeyeceim. Psi
kiyatri Tarihi'ni yazarken Arnaud'yla ok grt. Kocamla daha fazla
bir yaknlk iinde oldu mu? Emin deilim. Bu konuda Arnaud'dan hibir
ey renmek mmkn deil. Scherner'i bir hasta gibi gryor galiba:
meslek sm. Filozof kendisine gre akl hastaln bir ama, bir i, bir
kayg haline getirenleri nemsememelidir: dolaysyla Scherner psikana
zilciler de dahil olmak zere hekimleri mahkUm etmekten baka bir ey ya
pamaz. Onun inancna gre tp Tanrnn hasta beden ve dahas delilik
stndeki otoritesini yok ederek insan gerek anlamda rahatlatmamtr
nk hastanelere ve tmarhanelere kapatmtr onu. ayet yanlmyor
sam, ona gre Eskilerde deliliin efendisi olan eytan Modernlerin heki
mine tercih edilemez belki ama tp ve psikanaliz baka eytanlk biimleri
-belki daha rafine, daha ezici- empoze etmilerdir. nk hastabakc ve
psikiyatr Scherner'in ok nemsedii bedenlerin ve szlerin zgnln

145
silmilerdir. "Zararl" olan eyi "hastalk"a dntrerek bu insanlar
esinlenmelerinden ve ilgin ifade biimlerinden yoksun brakyorlar.
zgr iradeyi saptnyorlar hatta belki de deli gmlei giydirerek ya da
yattrc ilalarla yok ediyorlar onu. Ona gre psikanaliz bu insancl
ama sinsice otoriter, sakatlayc kmazn dnda deil.
Yanl dnyor. nk Freud'dan bu yana kendinde bir delilik sz
konusu deil, kiilerin kendilerine zg dillerinden sz edilebilir
ancak. Bu kavram ok seviyorum; Freud belli bir evrede grlen geri ze
kfillkla ilgilenme cesaretini gsterdi hatta saygnla kavuturdu bu ra
hatszl: "bilinsizlik" deniyor buna. Dolaysyla benim iin bir
bakasyla gerekletirebileceim sylemin zel durumlar sz konusudur
sadece. Bir sanat yapt, bir keman, bir masa, bir araba yapar gibi bedeni
ve ruhu (onun ve benim bedenimi) yeniden yaratmak iin. En azndan
benim dncem bu. Scherner anlamak istemiyor, ekiniyor, niin? Ken
dine gre nedenleri olmal.
Kimileri okurken gizlendiklerini dnyorlar, bir matbaa dalg kis
betinin kendilerini dnyadan koruduunu sanyorlar. Yanlyorlar. z
lendiini bilmeyen bir okuyucu kadar kendini belli eden kimse yoktur.
Yz bize mastrbasyonunu gsterir.
Scherner kafasn okuduu kitaptan kaldryor, iskemlesini geri eki
yor, arkasna ya5lanyor ve ban sola eviriyor. . . az yar ak ve gzleri
tavanda. Bu hareketiyle btn salon dik bir eksen evresinde titriyor sonra
istikrarsz ve anlamsz bir denge iinde donup kalyor. Scherner bir pa
nayr cambaznnkini andran konumuyla dncelerini izliyor. Glm
seyiine bakarken keyfim kayor: belirginlemeden tam nce krm bir
glme . . . muhtemelen gcfarketmeyen ama deneyen bir vahet ya da i
renliin kavrad bir ey gibi. . . ifade edilemeyen bir ktle batm
olan bu glme kendini anlatmak zorunda kalsayd alayc olurdu. Ama,
onu okumu, dnm ya da denemi olduu dekompozisyon iinde ta
lam halde grdm andan itibaren bir gerileme iinde. Sama, r
yen bir gl, budalaca bir gl.
Karmda, farknda olmadan plak kalan ve genellikle deha olduu
kabul edilen bir erkekle ilgili olarak byle dndm iin utanyorum.
Keskin ama ayn zamanda geni, artc, uzlamac olmayan bir zeka. Kes
kin, zehir gibi: Scherner baz ok yaknlan dnda (yle tahmin ediyorum)
kendisine rahatszlk ve sknt verme cesaretini gsterenleri yani herkesi
katlediyor. Aslnda grmek gerekir onu. Kendisini sevdiklerini dnen
kstahlarn leini alayc gagasyla srmaktan holanan acmasz bir
ahin . . .
Dehaya neredeyse gerek bir kadn kadar ender rastlanyor: doann
bir yanlgs. Tercih yapacak durumda deil: ya kendini gstermeme ko
nusunda hastalkl bir dikkat -ulalmaz mistikler byledir; ya da o lm
sz bakalarna egemen olma zevkini tatmin etmek iin lmeye hazr,
btn uyumlar yok ederek sarho olan ve kendinde bir azgn kadn ero
tizmi gren Dionysos gibi koyveriyor kendini. Scherner'in zekfis ancak
deliliin karanlklarna kadar gitmekle tatmin olabilir. Bu zekfi ancak ham
ve konuma yeteneini yitirmi bedenleri sevmelidir. Glme ifadesi ko
numa yeteneini yitirmi bir glme.
Cinsi latifin konumalarn sulandran ve tutkularn saptran korku
yznden "gerek" kadn yoktur. Ayrca "gerek" kadnlar iyi anneler ola
rak duyarl insanlar olmadka lyclere ya da meum kadnlara dn
rler. Oysa dahiler ne kadar ekilmez olsalar da kendilerini gstermek iin
kriz durumlar ama ayn zamanda da kendilerini tantmak iin uygun ku
rumlar ararlar. Ve ite keye skp kalrlar. Gay-Lussac soka barikatlar
ve akll uslu niversite arasnda dahi olabilir mi? Patlarlar, her halkarda
dehann grnmez bir kontrapuntosu olan aptalca gllerini sergilerler.
- Bir sigara, /oelle?
Kibar gzkmek iin gayret gsteriyor ama baklar donduruyor beni,
sonra benimle ilgilenmemeye karar veriyor, bylesi daha iyi.
- Zenginler iin tatil yoktur, tamam. Ama hocalar iin niin tatil ol
muyor?
Hava ok scak, Temmuz sonu, biraz beyin jimnastii yapmaya al
yorum. Yavan, tad kam.
- Doal olarak pislikleri cezalandran hapishanelere saldrarak kendimi
cezalandryorum, pislikleri sevdiimi ok iyi bilirsiniz. Hapishane siste
minin ne kadar iren bir ey olduunu tahmin edemezsiniz. Sadece ta
rihinden sz etmiyorum, bugn de byle bu: utan verici bir ey! Ve hi
kimse tepki gstermiyor, uygarlk diyorlar buna.
Scherner'in dnceleri: psikiyatri hastanesinden sonra hapishane. k
tidar btn biimleriyle ifa ediyor, solcular izliyor ve solcular da onu
14 7
 izliyor. ncelikle soylu bilginin kesinlikle bir iktidar olduunu kantlyor:
soyaac ve k olan szn gc -alnabilir ve yok edilebilir. Herkesin
iktidara bal olmas! Kanmak mmkn mdr bundan? Hasmlar her
yerde ve her zaman olan iktidar tarafndan ele geirilmi ve yutulmular
dr. Sonra? Hasml unutun. Can ekitirici, srekli kkrtc olun. Hi
bir eyi zellikle de iktidar almak istemeyen ama iliki kurmadan ve entegre
olmadan danya ilgi duyan vahi bir tuhaflk. Mstesna birfigr olun.
- Bunu imdi somut biimde grmeyi deneyeceiz, anlyor musunuz.
Bilginin "bildirileri"nde deil, somut olarak bedenlerde. . . yasaklara ve
ikencelere maruz kalan mahkUmlann bedenlerinde. . . pisliklerin direnii
mstesna ben'in deneyimidir. Belleklerini gemite brakan sulular gibi
konusunlar ya da sradan mahkUmlar gibi hi konumasnlar . . . benim
iin istisnadr bu insanlar yani zgr insanlar.
Byk pislikleri var onun, ayn zamanda zavall tipleri korumay da
seviyor. Devrimci terr dneminde hapisteki Theresa'm dnyorum.
Decese'le birlikte Scherner Franszlann en Nietzsche'cisidir. Hristiyan
la kar sava amtr: hristiyan biimciliini ilecilik gibi grr; gerek
aray iki yzl ve sulugzdr.
Her eye ramen beni eken bu cokuyla rtk uyumazlmn nere
den geldiini bilmiyorum. Evet, Scherner'in Hristiyanlk kartl belki
de baka bir klte gtryor onu: ruhun azgnca inkdnyla gelen lme
tapma. Biliyorum, bata Brichot olmak zere tm boluun keileri, kur
tanc olduu sylenen o Douya ballar nk orada "konuan zne kay
boluyor. " Ben ac eken bireyleri anlyorum ve acy yok etmeden nce onu
banndran ruhu kat etmeliyim. Scherner ruhsuz bir insanlk dleri iinde.
lac radikal: acnn organ (psyche) yok ediliyor ve ac kayboluyor! Yerini
kim alyor? Konumayan ama eyleyen gzel biim. Burjuva bedeni vod
vilinde eriyen canc hristiyan bedenine kar yunan Kuros'unun bedeni.
Szsz akyla Romain bu topyadan uzak deil ama dikkatli eylem
leriyle sergilenen artc bir ruhu var. Bekleyelim. A priori olarak kar
deil. Ben sadece "gzel biim " "gzel ruh "un yerini almadan nce ok
fazla zevk lmleri olmasndan korkuyorum.
te yandan Scherner szcklere tutkun. "lmn snr dilin nnde
ya da daha dorusu dilde snrsz bir uzam ayor. " Edebiyat bu olabilir.
Skntdan Roussel vesilesiyle mi sz ediyordu: basit, sradan bir dilin e-
viremeyecei hatta adlandramayaca ok ince ve ar oksesli bir metne
dnmenin sknhs m?
Dil meselesi ok deildi. imdi artk bedenlere ve zevklere yer amak
gerekiyor!
Kabul ediyorum. Bununla birlikte szsz bedenler ve zevkler l be
denlerdir, bo zevklerdir. Byle dnrken okfazla Hristiyan olmal
ym. "Dilin gerei Hristiyandr", sylendi bu. Scherner hi kukusuz
her eyin dilden ibaret olmadn kabul ediyor. Romain az konuuyor
ama btn bedeniyle hitap ediyor bana. Ben hibir ey sylemiyorum.
Scherner'in byle dnmesinin nedeni kendi cinselliinden, ecin
selliinden hareket etmesidir. Sadece o deneyebilir, riski dehasdr. Bu
zelliiyle tannacaktr ve bedelini demeye hazrdr.
Baron de Charlus kendisine bir ecinsellik krss verilmesi fikrini
yabana atmyordu . . . Sorbonne'da! Scherner sz konusu olduunda, olay
lar da dikkate alndnda Sorbonne yetmez. ddia ediyorum, daha ileri
gidecektir.

20 Mart 1970

Bu scak ve nemli ilkbaharda Saint-Germain-des-Pres kilisesinin

nndeki kk alan Paris'in karnndan srlsklam km kocaman bir
susamuru . . . Barikatlar uzakta ama beyinlerfokurdamaya devam ediyor.
Grenelle ajitasyonu krd, Wurst renci hareketinin sadece "ii snf
tarihinde en nemli proleterya gsterisi olan" genel grevi provoke etmeye
yaradn syledi. Endie ve kararszlk hdkim nk ok iyi biliniyor ki
birilerinin romantizmiyle tekilerin pragmatizminin birlemesi ok ender
rastlanan bir durumdur. Trokistler patlyor. Maocular sinirleniyorlar
ama Wurst' brakmyorlar. Frank bu olaylardan haberdar ediyor beni ve
dn "stresten ikayet eden" dostu Cedric bana geldi. . . "psikanaliz yap
trmas" gerekip gerekmediini sordu.
Maintenant'n rgtledii Analiz gruplarn izleyen kalabalktan ay
rlyorum. Dolaysyla dncelerim deiiyor, tazefikirler bunlar, birok
ey reniyorum. Sinteuil bize gzel yaz uzman ve Taocu bir Mao port-
resi izdi. Onun evirdii ve ok sevdiim bir Mao iirini yazdm: hassas
bir younluk, ipek zerine izilmi bir paravan, Sinteuil m yoksa Mao
mu bu? Beyaz kemikten bir mkemmellik:

Usuz bucaksz yeryzne doan rzgarlar

ve yldrmlar
ve beyaz kemik ynlarnda doan hayaletler
Buda rahibi aptal ama eitilebilir
Felaketler kt cinlerden gelir.

Aptal bir Buda rahibi gibi hissediyorum, dolaysyla eitilebilir ol

malym. "Politik" mi dediniz? Sinteuil' dinleyen bu insanlar bir slup
aryorlar, "tarihsel mcadeleler"inin zamann dnda olduunu d
nyorum.
Kltr devrimi ka insan ldrd? Henz bilinmiyor. Bu soru sorul
muyor Paris'te. Sorulan soru u: nasl olaanst bir insan olunur? Mao
bir halk peinden srkleyebilen mstesna bir insandr. Bir milyar inli
tekbiimli ve gdlebilir bir kitledir belki, ama -bizim Bat geleneine
gre-hareketlerle, izlerle, tablolarla kaynam bu dsel zarafet gerekten
nasl bir olaanstlktr! Dlerimizin bedenini deifre etme daveti . . .
bir yeimta denizindeki ideogramlar gibi . . . Kendimizi bakalar iin
"inli" yapncaya kadar zayflatmak, yontmak, parlatmak.
Bu psikanaliz gruplar aslnda Sinteuil'n orkestra efi gibi gzkt
bir istisnalar teorisine doru yol alyorlar. Olga hayranlkla bakyor ona.
Zeki bir kadn ak olduunda ya dnen kadn cilasn yitirir ya da uya
nkl artar. Olga zeki bir kadn m ?
Zekd bilindmzn kimi zaman bakalarn zeki yapmak iin sahip
olduu sanattr. Herve bize Mao'nun iirlerinden sz ederken yzn
inceliyorum. Nfuz edilmesi mmkn olmayan Asyal izgileri. . . kesin
likle inli havas var bu kapnda. Ama tutkulu biri olduu da anlalyor.
Onaylyor, tamm, byleniyor, stadnn artt dnceli kadn!
Hayr, zlyor, byle sylememeliydi, hayr! Ama kendine geliyor ye
niden, onu buruyor, yere bakan gzleri aydnlanyor. Bakn yakalyor,
iyi mi bu? Evet, haydi! nsanlar tuhaf Bunlarn ruhlar var m, bilemi
yorum. Onlar adna ummak istiyorum bunu. Her halkarda ok az gs-

15 0
teriyorlar bunu, devir bir utan gibi kalmas gerektii sylenen psikoloji
devri deil. Oysa sadece her ey anlaldnda, her ey yaplandrld
nda, her ey analiz edildiinde zevk duyduklarn sylyor insanlar.
Romain, kimi zaman, konu ok fazla edebi olmadnda elik ediyor
bana. Psikanaliz grubu bir matematikinin, daha sonra bir fizikinin su
numlaryla bir bilim dizisi balatt. Toplum iinde yeni yzler ortaya kt,
bu arada eskiler de zenli, ciddi bir biimde ilerine younlam havalar
alyorlard. Bilim dnyasndaki deimeleri dnebiliyor musunuz: hi
kimse gzden karamaz bunlar! Gelecek toplantlardan birinde Roma
in 'in favori temasn anlatmas sz konusu: heyecanlar ve beyin. Onun
lisede Herve'yle birliktefutbol oynadklarn biliyordum ama bunu sadece
Romain'in hatrladndan emindim. Tuhaf olan Sinteuil'n de unutma
masyd. yi ocuktu ayrca: Romain'inkiler gibi mahup ve scak olabilen
ayn kahverengi gzler. Tahmin ediyorum ayn beden. ok iyi tahmin edi
yorum. Romain'e ak olmasaydm . . . Sinteuil'n gzel kadnlar km
semedii bilinir. Ve ben de yeniden gzel bir kadn olduuma gre hibir
ey karsnda gerilemem.
Dolaysyla barikatlar ve Mao badamazfarkllklara, olaanst du
rumlara gtrecekti. Hepsi provokatr, arlk, meydan okuma, lsz
lk, snrszlk eilimleriyle biraz sitasyonist, niin gln olmasnlar?
Bir'in iktidarna saldr uzlamaz bir biriciklik gerekliliine dnyor.
Hepimiz biricik olduumuza gre kahrolsun Tek!
Olaylarn bu ekilde Paris'in dnda formle edilip edilemeyeceini
dnyorum. Bu tr sylemler gerekten ok french ve skc. Arna
ud'nun yemee davet ettii Amerikan psikiyatrlarn anlyorum; bu zevk
kltn "tehlikeli vefetiist bir oyun" gibi gryorlar. Olabildiince ciddi
bir tavrla kendilerine unu anlatmaya altm: eer insan haklar bir is
tisna hakk, esiz bir bireysellie tevik balamnda gereklemek zorunda
olmasayd Terr ya da mparatorluk iinde boulup gitme tehlikesiyle
kar karya kalrd. Beni dinlemiyorlard kesinlikle, laf nereye gtrmek
istediimi anlayamyorlard. Benim sabit fikrimi anlam olan Arnaud
dnda tabii ki.
Ve ite Madam Tallien'den kamyorum, yeniden Theresa Cabarrus
takntm geliyor. Kendi adm tamak kesinlikle zor geliyor. Bir psikana
list iin beterin beteri!
151
nc Blm

NLLER
 1.

Kiisel bir amazdan kurtulabilmek iin in'e doru kama gibi

bir duygu ( bulank, bilind, bilinsizce sulu ve dolaysyla red
dedilebilir de olsa) var myd ilerinde? Ve insanlar karanlk fela
ketlerinden (birka ay ya da yl sonra balarna gelir bu felaketler
ama gene de u ya da bu biimde, iyi kt bir kazan, kazanlm
ya da kaybedilmi bir zaman. . . ne derseniz deyin, sz konusudur
burada) kamak iin Balear adalarna, srail'e, Hindistan'a, Kali
forniya'ya ve daha baka yerlere -dnyada az ya da ok kutsal
veya kutsallahrlabilir o kadar ok yer var ki- yerleecekler.
Soru sorulabilir ama hemen deil, biraz sonra. Sinteuil in s
lubunda (tam bir younlama ve grnler almak isteniyorsa)
zellikle eskisinde ama kimi zaman da moderninde kendi ho ve
klasik eksiltisinin dorulanmasn buluyordu. te yandan ve te
melde evrenselci Marksizm'le atan (bu atma sonucunda ye
nilenmesi ve gzden geirilmesi gereken) bylesine zengin ve
gizemli bir ulusal kltr -Lao-e'den Konfuys'e, Tayping'lere,
Bokser'lere ve teki anaristlere kadar-: gnn birinde Bordeaux
mahzenleri, Montaigne kulesi, Sade'm odas, Borgia'larn arivleri
alsayd bu szde sosyalizmin ne olabileceine ilikin bir sezgi.
Ak konumak gerekirse o dnemde Herve'nin bu kadar ak
seik milliyeti dnceleri yoktu nk byle bir mirasn alm
olmas gerektiini dnyordu ve btnyle rasyonel ve soyut
postulatlar stnde duruyordu (konferanslarnda). Ama bu adam
kurnaz olduu kadar mahup biri olduundan yle bir soru so-

155
rulabilir: in dolambac onun iin, aalk kompleksine kaplma
dan kendi kkenine dnmeden nce zorunlu bir gei olmam
mdr. Ksaca sylemek gerekirse in'e ait olan inlilere verelim
ve Bordeaux'ya zg ve katolik olan da yani zevkin ve imalarn
da Franszlara brakalm.
Kald ki in'den daha tuhaf, sapkn, dsel ne vardr? inliler
araclyla kendinden kopmak. Konformizmin maskesini indir
mek. Kklerden btnyle kopma balamnda kklere kadar deil
(daha nce sylediimiz gibi mirasa kadar gitme ilgiye deer olsa
da) daha derinlere dalma. Kendinde bir kar kimlii kefetme.
Kendi mutlak tuhaflyla uygar ve gecikmi bir dev biiminde bir
lemek: nfusbilimin atom bombas, XXI. Yzyln genetik Hiroi
ma's. Kendini gizlenerek daha iyi gstermek iin bu kar kimlii
benimsemek.
Olga Herve'nin dnd ve yapt her eyde derin bir
neden buluyordu ama kendi nedenlerini de pek fazla unutmu
yordu. Fransa uzun bir sre onun in'i olmutu: srgne gittii
niz bir lke sizi zgrletirebilir. Oysa gerek anlamda entegre
olamamt, hibir zaman olamayacan da biliyordu . . . on kk
Franszn annesi de olsa . . . Bununla birlikte Mays olaylan onda
yeniden yersizlik, mnasebetsizlik izlenimleri uyandrmt. Ve
Olga'nn mnasebetsizlii Olga'nn kendisiydi. ine att nostalji
imdiye kadar okuma, renme, yazma itahna dntrmeyi
bildii souk bir huzursuzluk grnm almt. Ve ite bu alk
kendini sorgulamaya doru gidiyordu. "Ben kimim?" deil ama
daha derin dncelere dalma biiminde, daha entelektel bi
imde: benim kendimde hissettiim ve formle edemediim o
ar yzler, yararsz lgnlklar nelerdir? Nasl oluyor da insan
konumad gibi yazabiliyor? Bir kadn nasl grnmeyen, bilin
meyen ya da cezalandrlan (Konfyus tarafndan) ama ayn za
manda da vazgeilmeyen ve ok gl (Tao' da) bir kadn
olabiliyor? Bir kadn her zaman bir tr in deil midir . . . lmsz
ve tannmas mmkn olmayan? Anneler bizim inli kadnlar
mz mdr yoksa?
 Nihayet Olga ultrafelsefi eitimiyle kkenlerin karulmaz bir
soyaekim olduunu ama uygarlk dzeyinin bu kkenleri yok
etme dzeyiyle lldn anladn sanmb. Bu uyumlu bak
asyla yabanc kadn deneyimi kkenlerinden kurtulma frsabna
dnyor hatta onlar unutma noktasna kadar gidebiliyordu. Bir
ka baba-anne d, daha ok gneli, masum tatil dleri, anlam
sz iirler nk sadece kabus ona gerekten ilgin ve anlaml
geliyordu. Dolaysyla in bir kken kartlnn yerini alyordu:
en derin, en eski, ekik gzl atalarn rk ama ayn zamanda ger
ee en Uzak olan dolaysyla en az ac veren, kiisiz, ocuksu bir
rengi olmayan, tam bir mucizeler yapbozu . . . Esas olan anlatmak
iin maskelerin alnd bir eit kimlikler tiyatrosu oysa maskeler
temel olduu varsaylan her eyi bozmaktan baka bir ie yara
mazlar. Olga kendisini otantik bir komedyen gibi gryordu
nk otantik olan sadece komediydi. Dolaysyla onu inli bir
kadn sanan bir inli kyl kadn kesinlikle yanlm olacakb ama
her ey iyice llp biilip, deerlendirildiinde ne olaca hibir
zaman bilinmez.
*

* *

Yavanlk hassas ve krlgan insanlar iin bir cennettir. Gri ve

hareli pastel renklerden oluan renk paleti sedef renginde erir. Bir
manzarada ya da bir in ipeklisinde "grecek" hibir ey yoktur.
Ya da daha dorusu nanslarn armonisine, en kk anlamlara
almaldr. Brehal kendi in'ini dil stne arabrmalarnn mik
roskopu araclyla alglyordu. Quartier Latin'in solcu gevezelik
leri ksa srede yavanlam, bayalamlard. Dikkat ekmeden
bunlardan uzaklamal daha nemli sohbetlere dnmek mm
knd: Loyola, Sade ve hatta szckleri ham kesinliiyle alglayan
fotoraf. Herve in gzel yaz sanalna m hayran? Niin olmasn?
in kaygan ve parlak ve kaznm kaplumbaa pullar Brehal'i
halk toplanblannn rtkan afilerinden ya da komik Pi Lin, Pi
Kong kampanyasndan ok daha fazla ekiyordu. Brehal kendi
iinde simgelerin verdii mutlulua balanmay umuyordu ve bu

1 57
mutluluk tanm olarak Kltr devriminde bile srp gitmesi, tu
tunmas iin yaratlmtr. Ama te yandan srarc bir muziplikle
de srp giden olaylardan her eye ramen etkilendiini dn
yordu: gen ve solcu olduunu gstermek iin.
- Tibet'e gitmek iyi olurdu deil mi Stanislas?
Brehal Pekin'in kanlmaz ideolojik angaryalarn yksek yay
lalardaki manastrlarn seyyahlara salad karmak bir tinsellik
kryle nceden telafi etmeye alyordu ve bu amala L'Autre
yaynlan felsefi kitaplar editr Stanislas Weil'le ibirlii yapmak
istiyordu.
Stanislas ise Hindistan iin yanp tutuuyordu. ekingen tabiat
ve kesin akl yrtmelere antrenmanl oluu ok eitli, ok sesli,
ok renkli bir br taraf vaadleri nnde birdenbire kyordu.
Budaalk ve kollarnn Yahudi ve Hristiyan tektannalnn do
ruluk ve drstlne meydan okuduunu dnyordu. Stanis
las Weil kaybolmakta olan bir rkn, "okuyan editrler" rknn
temsilcisiydi ya da daha dorusu hayatta kalm son rneklerinden
biriydi. te yandan Brehal gibi ince ve bamsz bir zeka iin bu
olaanst nitelik hafifbir kusura dnyordu. Benzer bir dn
m de byle bir olgudan (gerekten acnas) kaynaklanyordu:
Lauzun'n yaptn yaynlama entelektel cesaretini gsteren (bu
konuda hakkn teslim etmek gerekir) Weil kendisini onun bekisi
hatta ikizi gibi gryordu, orijinalinden daha otantik. . . ve zavall
Brehal'den ciddi ciddi stadn dncesine uymasn istiyordu.
- Ve Tek'i, Armand, Tek'i dndn m hi . . . Lauzun bala
mnda tabii ki, yazlmas byk yetenek isteyen bir metin bu, kabul
ediyorum ama Tek'lik konusunda artyor beni anlyor musun?
Dorusunu sylemem gerekirse senin Tek'lik karsndaki tavrn
ok net gelmiyor bana, teki'yle ilikin de yle, deil mi?
"Ne can ska durum!" diye homurdanyordu Brehal glen
Olga ve Herve'nin karsnda.
Ama Stanislas tarafndan eletirildiinden bayan retmeninin
azarlad bir renci gibi duruyordu ve sadece bu sahnelere tesa
dfen tank olan suortaklarna gz krpma cesaretini gsteriyordu.
Ama Stanislas, in'de urayacan sand siyasal toplantlar an
garyasna kar bir koruyucu olabilirdi kesinlikle.
- Gayet tabii, Armand, dedi Herve, Stanislas'n onayn bekle
meden. inli arkadalarn bize nerdikleri "tavsiyeler defteri"ne
Tibet ziyaretini yazacam kesinlikle. Ve de bir psikiyatri hastanesi
ziyaretini.
- Bunda bir tuhaflk yok! dedi Stanislas, Herve'nin bu kez b
tnyle iradesi dnda yapt akaya glmeye hazrd o da.
Gerekten de Sinteuil'n "nerileri"nde bir art niyet yoktu
nk o Tibet mistisizmiyle olduu kadar in antipsikiyatrisinin
rnek kabul edilen kapasiteleriyle de ilgileniyordu. Bakan
Mao'nun dncesi "Bir ikiye blnr" dncesinden esinlenmi
bir izofreni tedavisinden kesin ve etkili sonular alnamaz myd?
Resmi vitrinin bir paras olan ve "neriler'' listesinde yer alma
masna ramen onlara gsterilecek olan akupunktur tedavisi so
nularna gre daha gizemli deil mi bu tedavinin sonular?
- Korkann ok iyimsersiniz siz, dedi her zaman gereki olan
Brunet. inli arkadalar davet ediyorlar bizi, tamam; ama yle sa
nyorum ki onlar inli, Marksist ve bunlarla balantl eylere ina
nyorlar. Sonu: bize kesinlikle gstermek istediklerini gste
receklerdir, Defter kibarlklarn bir paras ama pratikte bir etkisi
yok.
- Brunet o tarafn mantalitelerini daha iyi anlyor, ben onun gibi
dnyorum, dedi Olga, M.aintennt'n sekreterinin pragmatiz
mini paylamaya hazrd.
- Benim hibir deerim yok. Tek zelliim iinizde halktan
gelen tek kii olmak ve bu despotlarda kesinlikle kyl mant
egemendir -pardon, bu Dou devrimcilerinde.
Brunet Huysmanvari vurgulamalarna balyordu gene.
Aslnda skntl estet Sylvain Brunet tek bir dine sayglyd. . .
en kk fra vurufanm dahi tand Cezanne ve Matisse' in di
nine. "Cezanne'n dnm noktalarndan birinin bir yol olduunu
m sanyorsunuz? Hayr! Bir boluk balar ve manzarann arl
sonsuzlua doru kayar. Ama inli ressamlar sonsuzluk iinde
dirler bundan byle. Onlarn sorunu bu sonsuzluu saptamaktr:

1 59
tanm grlemeyen olan sonsuzluk nasl grnr klnacakhr?
Bir tarafta bir sra ideogram, bir tarafta uan rdekler, birka mor
renkli deerli ta (bunlar insandr byk olaslkla) -ve ite bak
lara sunulmu sonsuzluk. Mao'nun ocuklarnda btn bunlar
dan kalanlar grelim bakalm nk nerden baksanz nl bir
gzel yaz uzman!"
Sinteuil umudunu yitirmek istemiyordu. Karai'de mola tam bir
cehennemdi ama bacaklarndaki uyuukluu giderebilen ve nefes
alnmas mmkn olmayan bekleme salonunun canl ve renkli ka
labal iinde zmeye gittikleri bu gizli Dounun huzur veren gi
zemlerini hissedebilen herkes rahatlam hissetti kendini.
Sonu olarak Lauzun seyahate taraftar deildi.
*

* *

ler karmh ve kimse konuyu amak istemiyordu ama Pe

kin'e doru yolculuun bir trl bitmek bilmeyen saatleri boyunca
Tibet stnde koltuuna bzlm olan Olga srekli dnmeden
edemiyordu meseleyi. O da herkes gibi Lauzun'n seminerlerine
devam ediyordu ve yava yava anlamaya baladn sanyordu.
Gerekten. Ama bu gereklemeyen seyahat hikayesinden sonra
devam edeceinden pek emin deildi. Akas.
Ama Lauzun in'den sz aldnda yamulmu purosundan
bir nefes ekmeyi unutuyordu ve gzlerini yarm gzlklerinden
ayrp tavana bakyordu: ilgili olduunun iareti.
- ince reniyorsunuz deil mi? Biraz? Ben sava srasnda
Dou Dilleri'ne devam ettim, ama tersine ok ciddi bir ekilde.
Gzel. . . Ne syleyeyim? ngilizler zmlenemez, ngilizce y
znden, anlalyor: onlarnki gibi akkan, anlalmaz, kaba saba,
etrefil bir dilin kelime oyunlarnda stne yok {dolaysyla ngiliz
snoblan ortaya kyor ve ahane bir ey bu, niin olmasn?) ya da
/oke1arda bozuluyor (Yankee'lere bakn, mthi bir bayalk), ama
gerei deitirmesi kesinlikle mmkn deil, Tek papazevinde.
Gerek sz ngilizlerin dillerinde kayyor, rdein tylerindeki
gibi. Sadece Joyce kabiliyor iin iinden ama o Katolik oldu ve
aziz, taklit edilmesi mmkn deil.
160
 "Japonlar? Onlar da zmlenemez. Bunlarda ie atma, bas
trma nerede? lm m? lm bir zevk onlar iin. Anne mi?
Ondan km deiller ve bazen de yiyorlar onu. Blnm, dar
kafal biri ne kadar parlak olabilirse o kadar parlak kamikazeler
ama szckler bu blnm varlklara, bu varlk olmayanlara nasl
ulasn. . . hibir eksikleri olmayanlara diyeyim . . . nk her ey
yasaksa hibir ey yasak deildir ve herkes bilir ki samuray nasl
sepuku yaratrsa Japonya'y da yasak yaratyor . . .
"Katolikler, baka bir dnya; onlarn zmlenmesi mmkn
deildir nk ilahiyat her eyi hassaslatrmtr deyim yerin
deyse: her eyi zmlemitir ve dolaysyla gerek bir Katoliin
Freud'la hibir ii yoktur.
"Ancak u var: artk Katolik kalmadna gre burada Paris'te
yapacak ok iimiz var. Tabii kadnlan ayn tutuyorum, bunu sy
lemek gerekir nk ben sylemesem baka hi kimse sylemeye
cek. Niin? nk gerek umurlarnda deil. Ne istiyorlar? Zavall
Freud: ama kendilerini beendirmek tabii ki, ayna, ayna . . . Niha
yet, hibir ey yokmu gibi davranmak gerekir nk benim oku
lumun aptallar beni dinleselerdi kadnlar divanlarndan
atabilirlerdi, anlyor musunuz beni?
"inlilere gelince, bilind sz konusu burada, kesinlikle, ama
farkl yaplanmtr o, kesinlikle bir dil gibi deil, yaz gibi ve ara
daki fark byktr. Dahas: Japonlarla hi ilgileri yoktur inlilerin.
Tao yznden. Yakn iliki kurmak gerekir onlarla!...
Lauzun ilk kez ak seikti ve militanlar oynuyordu neredeyse:
inlilere veba m bulatracaktk ya da tersine inliler bu vebay
Freud'tan m bulatracaklard kendilerine?
- ok ak, diye kestirip atmt Sinteuil, Lauzun delegasyon
listesinin banda yer alacak.
- Dolaysyla doktor Maurice Lauzun alma arkada Madam
Severine Tissot'nun kendisine elik etmesini mi istiyor? Bir alma
arkada, evet, not ettik mi?
inli arkadalar ak seik biimde ok armlar ve de gcen
milerdi.

161
 - Tastamam. (Herve en kk bir geveme gstermemiti.)
Doktor Lauzun srekli alan byk bir entelektel. Dolaysyla
i arkadandan ayrlamaz, sa koludur o sonu olarak, seyahat
lerde bile lazmdr. in'in byk dostu . . .
Mesaj alnd: Severine Tissot onaylanmt. Ve Lauzun nl
Defter'ine "neriler"ini yazyordu byk bir keyifle: psikiyatri
hastanesi tabii ki; belki boyun emeyen, inat entelekteller iin
bir eitim kamp (provokasyon mecbur ediyor); doal olarak
Taocu trenlere katlma; ve yneticiler izin verirse Katolikler.
Herve Paris'in nemli ahsiyetlerinin byk guru'sunun souk
akalarnda gerekstclkten birka kalnt bulduu iin mutlu
oldu.
*

* *

Hareketten nce Cheval Blanc'da son toplanti, Olga ve 5everine

tabii ki, her zamanki gibi pembe arap, saat yirmi ikiye doru so
nular sonra herkes yataa -mondenliin ve gerekliin doruk
noktas.
Srpriz: 5evrine gecikiyor. "Biraz nce telefon etti, belki geci
kecek, biz balayalm" (Lauzun). Havyar, bldran, Perigourdine
soslu . . . severine hala yok. Aryorum" (Lauzun). "Cevap vermi
/1

yor" (Lauzun). Meyveler, tatllar yendi, kahveye geildi. "Eve

gidip baksaydk bir" (Lauzun). "Size elik edeyim" (Herve).
5everine blok tede oturuyor ama gene de arabayla gidile
cek, daha rahat bylesi. Kap alnyor. Cevap yok. 11Cheval Blanc'a
gitmitir. Rastlardk'' (Lauzun). "Size elik edeyim" (Sinteuil). Che
val Blanc'da kimse yok. "Tekrar evine gidiliyor'' (Lauzun). Dairenin
bir anahtarnn kendisinde olduunu hatrlyor nk o almtr
bu daireyi ona. Deneyelim. Mmkn deil: baka bir anahtar var
delikte. Herve ve Olga sknt iinde bakyorlar birbirlerine. Lazun
anlamam gibi yapyor. Anahtar girmiyor, yok, yanl anahtar.
/1

Severine kesinlikle Cheval Blanc'dadr. Bir hamle daha yapalm m?

Tabii" (Sinteuil). Cheval Blanc'da kimse yok. "Tekrar evine gidili
yor" (Lauzun). "Bir delinin saldrsna uram olabilir" (Lauzun).
"Bugn leden sonra Madam Tissot'yu grdnz m?" (Lau-
zun). "Saat bete mektuplarn gtrdm" (kapc). "Saldrgan
daha sonra gelmi olmal" (Lauzun). "Mmkndr, Lauzun daha
geenlerde parasn ve eklerini almak isteyen bir hastann saldr
sna urad" (Sinteuil Olga'ya alak sesle). Herkes avluda drt d
nyor.
- Polise mi haber versek? diyor Herve "katil"in duymas iin
omzunu kalduarak.
- Orada, perdenin arkasnda gmlekli bir adam var, diyor Olga
saf bir tavrla.
- Katil! diye umutlanyor Lauzun.
- Gidiyoruz! diyor birdenbire incelik ve kibarlk konularnda
uzmanlam olan Sinteuil.
- Sz konusu deil, benimle birlikte geliyorsunuz. (Lauzun.)
Berbat bir sahne. 5everine Lauzun'n en sadk rencilerinden
biriyle birlikte! Grev vard, sadk renci treni karmt, evin arka
tarafnda birlikteydiler, hibir ey duymamlard, hibir ey, zili
aldnzdan, telefon ettiinizden emin misiniz, hayr, imkansz,
bir ey duymadk, deil mi?
- Ama ben endielenmeye balamtm sizin iin, saldrya u
ram olabilirdiniz . . . (Lauzun).
- Maurice, delisiniz siz! Nasl cesaret edebiliyorsunuz? Ne sy
lediinizi kulanz duyuyor mu? Saldrya uramam m istiyor
sunuz? nanlr gibi deil! Kendinizde 'deilsiniz siz, Maurice . . .
Vodvilin spektakler bir biimde yn deitirmesi. Lauzun
azarlanyor, aalanyor, eziliyor. Tepki yok. akn. Kendisini
aalamak iin bu kadar aba gsterilmesi karsnda ne yapaca
n bilemedi! Kadnn bu edepsizlii karsnda bylendi adeta!
Ne yzszlk! Beyin kanamas gibi bir ey. akn. Kpkrmz.
Olga dayak yiyen kk ocua sarlmak, onu teselli etmek istedi.
Herve dk stat adna utand.
- Af edersiniz, gitmek zorundayz.
- Peki yavrum, peki.
Lauzun kollarn indirdi her zamanki gibi, insanlarn bu ld
rc aptall karsnda yorgun dmt ve bu aalamalarn
devam etmesini beklerken koltuuna ivilenip kalmt.
 - in'e gelmeyecek. severine bu kez onun solculara daha fazla
bulamasn engellemek istiyor, diye bir yorum getiriyor Sinteuil.
- Haklsn. Ama ok ciddi galiba durum. Bu adam hi sevilmedi
ve normal sanyor bunu. Byle kendine ikence etmek! Ben psiki
yatr deilim ama sence de inanlmaz deil mi bu? Bu kadar pasif
lik, bu kadar terkedilmilik. . .
- Kadnlarn paranoyasna boyun emi durumda hi kuku
suz. Yapacak bir ey yok
- Savunma onu. Bu boyun eme durumunda kr bir su ortak
l vard ama zevk de vard.
- Psikanalist de olsa bir paranoyak her eye ramen (ya da belki
fazladan bir bahane!), alt edilmesi mmkn olmayan bir parano
yak.
- yi, favori konundan sz etmeyi tercih ediyorsan..
*

* *

"Birka dakika iinde Pekin hava alanna ineceiz. Darda

hava scakl yirmi derece. imdi ltfen kemerlerinizi balayn ve
sigaralarnz sndrn."
Gelmilerdi. Lauzun'sz tabii ki.
 2.

Bakentin sokaklarna kim bilir ka milyon ilgisiz, kaytsz ya

rmaayla bir Fransa Turu havas veren bisikletli kalabalklar. . .
nk kazanacak bir eyleri olmadndan Tienanmen alanna gi
remiyorlard. Grnmez ama kesin bir iktidarn imaj Tienanmen
selamlama riteli iin gelmi birka nc grup -beyaz gmlekler,
krmz kravatlar- dnda ssz ve sessizdi. Bunlar Olga'ya genlik
halsinasyonlarna ;g ayn trenler iinde geen ocukluunu
habrlahyorlard. . . bununla birlikte bu trenler bu halsinasyonlar
zorluyorlard ve sonunda o birazck mzikal gzellii anlamsz
Latince dualara indirgiyorlard; kanlmaz yokluk nk halsi
nasyon yn deitiriyor, aknlk iinde kuruyordu.
Dolaysyla kravatl beyaz kaz bulutlar alan dolduramyordu.
Mekan kendisini onlarn el kol hareketlerinin belirginletirmesine
teslim ederek insanlar yok edecekti. Gerekten de klasik in res
samlar mekanlarn dalgalanmasnn, ar ve bo aydnlnn tam
anlamyla gereki tuhaf ressamlaryd. Gnl gzyle gren bu
insanlara teslim olmak. Bylece imdiye bakmak.
Yeil ayn, scak havlularn ve sigaralarn ho ve atlahlmas
mmkn olmayan kibarl aldktan sonra Birlemi Milletler'e
kabul edilmi olan inli yoldalar devrimci Maintenant dergisi yol
dalarn arladklar iin mutlu olduklarn dndler. Sinteuil'
ok mutlu eden bir ortamda ve Brehal'in dayanlmaz ciddi ve ar
baklar karsnda ince ve Franszca bir pankart ald: "Mainte
nant'daki dostlarmz ho geldiniz." Dergiyi hi grmler miydi?
Bunu iddia etmek mmkn deildir. Balklar ve zel adlan, evet.
Paris'teki bir konsolosluk sekreteri, Pekin'de alkalanan kamp
snden km bir akademisyen, angay'daki bir akademisyen Ma
intenant'da alan herkesin adn ezbere bilir hatta dergiye mali
destek salayanlarn kimler olduklarn da syleyebilirdi. Ayn
operasyon baka Parisli entelektel gruplara da uygulanabilirdi.
Fikir tartmas sz konusu olamazd. "Mao dncesi"nin sapt
rlmas korkusu? Kltrel farkllklar uurumunun almas zor
luklar? Glmsemeler iinde boulan her ikisi hi kukusuz . . .
inli olunamyor artk.
Bu arada esas konuya geliyor sra: Sovyet revizyonizmine sal
dr. Nihayet! Kahrolsun khne dzen, Stalincilik! Bununla birlikte
saldranlar saldrya urayanlara ok benziyorlard. Ayn sylem
ler, ayn klieler: modem in bu kimlikten kopmak isteyen bir Sov
yet in'iydi ama mesafeli olmann, kaldra ya da ekim merkezi
olmann temel fizik kurallarndan habersizdi. Arkhimedes ve
Newton siyasal iradecilik tarafndan tannmam gibiydiler. Destek
alnacak baka hibir model yoktu: ne in'in gemii ne de ada
dnya tarihi. Belki biri belki teki, gnnbirinde -hazrlanyor bu,
korkuyorlar henz, acele yok, ileri! inli yoldalar tkanm gibiy
diler ve bu arada birbirlerini yok ediyorlard. Katliamlardan aka
sz eden yoktu. Ne de olsa bu dabize1ere, bu "uzun burunlu"lara
gvenilemezdi! Mahkfunlara ya da entelektellerin eitim "okul
lar"nda iddet uygulandna dair dedikodular dolayordu ve
resmi yorumcular da kabul ediyorlard bu dedikodular.
Zhao bir Ecole Normale mezunu gibi Franszca konuuyordu.
- Nouvel Observateur'n son says yok mu? Yazk!
Byle, zgrce, trensiz, dorudan doruya Tiananmen alann
dayz . . . Pekin'deki ilk gezintimizde, sonra gece lks bir otele gidi
(Stalinvari mstahkem mevki slubu) ve kahvalt (yoksul Stalin
slubu). Zhao Nouvel Observateur'de modem Franszca reni
yordu ve haklyd. Ne ans, bu kadar muhafazakar ve eri br
bir kafayla her ey renilecek ve her eye sahip olunacak! Sabr.
- Bir 7 Mays Okulu'nu ziyaret etmek isterdik, entelekteller
iin eitim kamplarna byle deniyor deil mi? diye soruyordu s-

166
rarla Sinteuil. Bu ziyaret bize nerilen programda yok oysa biz
"neriler defteri"ne yazmtk. Bu ziyaretin ayarlanmas iin size
gvenebilir miyim?
- Sorun deil, kolay.
On be gn sonra hibir sonu yok. Kolay . . .
Paris'te gndeme getirilen talebin yenilenmedii farkediliyor.
"Yenilenmi olsayd da sonu deimezdi" diye dnyordu
Olga. Gene de ayrntlara bakalm biz: siyasette ve seyahatte ve de
ryalarda nemli olan sadece ayrntlardr.
inli yoldalar ciddi insanlar, bir delegasyonu tek bir tercmana
emanet edemezlerdi stne stlk Maintenant'nki gibi kaprisli ve
nemli bir delegasyonu ... Bir tercman herkes maniple etmeyi
bilir ama iki olursa... deneyebilirsiniz! Dolaysyla iki olmadan bir
asla. kincisinin de ad Zhao tabii ki. Harikalar diyarnda deilsek
de en azndan aynalar diyarndayz. Zhao 2 ne ie yaryor?
- Islah olma yolundaki entelektelleri mi grmek istiyorsunuz?
(Glyor) Grdnz ama siz onlar, 7 Mays Okulu'na gerek yok!
Kimse anlamyor. Zhao no 2 biraz nce sormu olduu bilmece

dolaysyla ok mutlu.
Oradan buradan derken Zhao no l'in bir Stendhal hastas ol
duunu sylyor (Zhao no 2'ye gre). Franszca sevgisi sonunda
onu kendini Julien Sorel sanma noktasna kadar gtrm. Zaman
zaman omzuna siyah bir pelerin atyor ve Julien Sorel'in mahke
medeki monologunu yineliyormu. Maintenant'daki yoldalara
gre daha ok devrimci bir sylem bu . . . en azndan ierik olarak. . .
henz ok fazla Joycevari bir biim yok. . . Yazk ki Zhao no 1 an
lalamam ya da tersine ok iyi anlalm. "Kk burjuva bi
reyci anarizmi": kendisinin bir 7 Mays Okuluna gnderilmesiyle
sonulanan karar ok ard -oradan daha yeni km ve Paris de
legasyonunu stlenmiti. Doal olarak herhangi birinin karsnda
o lanetli 7 Mays Okulu lafn etmesi sz konusu olamazd.
Zhao no 2 bu ilgin hikayeyi anlatrken dmanlk ve saldr
ganlk duygulan iinde deildi: kendisi de Zhao no 1 gibi izgi d,
eksantrik biri olmay istermi, bu ona ekici geliyordu ama sonuta
yasalara, kurallara uyarak sakin bir yaam srmek ar basmt.

1 67
 "Durum" bu muydu? Birka isyanc, ok fazla bask, daha ok
yalpalamalar, duraksamalar. . . sistemden korkuyu ve her eyin
tesinde de onu brakma paniini gsteren o mehur "tabii biliyo
rum ama gene de" laf! Diktatrlk bizi manyak ve cezalandrc
bir anne gibi koruyor, homurdanyoruz ama balyz ona. ki Zhao,
birlikte yoksullar, kyller, az gelimilerin despotik demokrasinin
kapsad sinsi ve tehlikeli yzn bir parasn gsteriyorlard.
Olga bildik bir lkede bulmutu kendini, o ki bilinmeye doru git
meyi umuyordu (inanmadan ama kim bilir, belli mi olurdu?)
- zin verir misiniz Zhao'lar? Sizi birlikte ekmeyi ok istiyo
rum. ok elenceli buluyorum ben bunu, siz? kiz gibiler ama he
terozigot, yle deil mi?
*

* *

Brehal Pekin'deki traktr fabrikalarnn, Nankin'deki koopera

tif iftliklerinin, angay'daki antiyelerinin olaanst performans
konusunda not tutmaktan yorgun dmt. inli bir yolda Mao
dncesinin sonularn -kiloton, kilovat olarak- anlatrken not
almay srdryordu. evirmenin ilgisiz ve kaytsz sesi konu
macnn aktarmak istemi olabilecei mesajn heyecann yok edi
yordu ve Armand' Brecht tiyatrosunun getirdii ve bu durumda
kendi dl dncelerini, temiz scak havlularla iilen aylarn
iildii gecelerle ilgili izlenimlerini yazmasna olanak veren puslu
bir uzaklk iine alyordu.
- Bu Pekin Operas kzlar ve dn kyde bugn de Nankin'deki
Gzel Sanatlar Okulu'ndaki pantomim gsterilerini nasl buluyor
sunuz Olga?
- Kendilerinden emin ve cesurlar, erkeklerden daha iddial g
zkyorlar.
- Evet bunlar diilere zg esneklikleri ve hafiflikleri olan erkek
ocuklar gibi ama bu erkeksi hareketler, abk kalar, an makyajla
yenmi trajik ya da komik mimiklerin ne olduu belli deil. . . Tra
vestiler gibi!
Bakan Mao'nun dnceleriyle aydnlanm bir gen kz ara
clyla "kt bir eleman"n cezalandrlmasn gsteren bilmem

168
kanc bale srasnda Armand iskemlelerin bulunduu blmn
ilk srasna szmay baararak delegasyonun hemen yannda bu
lunmaktan byk gurur duyan mahup bir inli gencin yanna so
kuldu. Kararsz ve akn ama ok istekli Armand btn cesaretini
toplad ("Ben de kesinlikle ayn eyi dndm: kukulu durum
larda klielerden baka bir ey kalmyor bize", diye itiraf etti
kta) ve yeniyetmenin nce dirseine, sonra baldrna, sonra
dizine dokunmaya cesaret etti. Cevap yok. "Farkettiler mi beni
acaba? Tutuklarlar m? Bir misafire yapmazlar bunu! Devam." Gi
riimler sonusuz kald ama en azndan oldu. Armand btn gece
ok bunald bu yzden, sklmaktan daha iyiydi bu.
Gene de tartmasz bir mutluluk: mutfak. Tabii artk ay aya
vermiyorlar, kpekbal yzgeci de vermiyorlar. Ama ne yap!
nce damakla yeniyor, doal bu ama ayn zamanda burun ve gz
lerle: tad, koku alma, grme hep birlikte oluturuyor yemekleri;
in' de stat Gaster ressam ve heykeltra. Ve malzemeler ve pi
irme arasndaki denge: ktr ktr, rulo halinde, incecik teller ha
linde, paral, kfteler (yuvarlak olmayan), kabuklarn karlmas,
yada kzartlm brekler (yumurtal, patatesli, kesilmi, kara
melli. . . ).
- Her bir unsurun kartyla yok edildii bylesine zengin bir
zevk paletine sahipken bunlarn tek bir Tanrya inanmak iin se
ilmi bir halk olduuna nasl inanabilirsiniz Herve? Paganizm bir
zevk meselesidir, eminim bundan: damak tad ne kadar incelmise
her zaman ac ve skntnn iareti olan dua konumunda ezilip b
zlme ihtiyac da o kadar azalr. yle deil mi Olga? nsan iyi bes
lenmedike inan da o kadar umutsuzluk verir. Lauzun belki
inanl bir insann anne stn ok erken braktn ya da yeteri
kadar anne style beslenememi olduunu syleyecektir! talyan
lara bakn. Onlar gerekten Hristiyan mdr? Hayr! Son derece
tuhaf, obur, oyuncu insanlar. . . Niin peki? nk onlarda zevk
duyma, doyuma ulama azdan balyor. Bir italyan lokantasnda
iyi bir yemek dinsiz papalk gibi bir eydir (hounuza gitsin diye
sylyorum sevgili Herve) ya da barok bir az evresi veya histerik
bir ayindir; ama ac ve pimanlk duygusuyla bir ilgisi yoktur ke-

1 69
sinlikle, hayr! Com flakes ve Hollanda peyniriyle bir ilgisi yoktur
bunun, benim gibi bir Protestan sylyor bunlar sana!
Stanislas sabrla ve tevekklle dinliyordu: Armand'm psikana
litik saflklarnn sergilenmesinin hibir yaran yoktu, hibir ey bil
miyordu bu konuda, sadece Bir'in konuan hatta yiyen her birey
stndeki etkisini bir kez daha ihmal eden yararsz doalama
lar . . .
*

* *

Bahl birinin pahal olmayan ya da ok pahal olan saysz in

lokantas araclyla n zevklerinin tatmin olmasyla in Brehal'e
bir blgeden tekine kestirilemeyen yiyecekleriyle alyordu. Se
uan baharatlar, evet Armand'n itiraz yoktu bunlara hatta bir
Avrupalya gre en lezzetli eydi ancak biraz biberle nndeki
btn baharatlar yutmama kouluyla. Pekin ve andong spesiya
liteleri: klasik, soslu rdek ve Paris'teki gibi itah aan halamalar.
Hayr, drst olmak gerekir: rdek eti burada daha fazla trdyor
dilerin arasnda ve bir para su yosunu ve pelesenkle birlikte fme
eti daha lezzetli. . . ve yelkenlilerin arkasndaki gizli zevkler . . . Bu
nunla birlikte Kanton'un ayrntlaryla edeer olabilecek hibir
ey yoktu: kemikleri karlm balk, ekerli pirzola, kaplumbaa,
ylan sote, istiridye yal sr eti -Gney, Brehal'in uygarlkla e
deer olarak ekmeye geldii bir ince yavanlklar yelpazesi sergili
yordu. Kzarm patatesli biftee alkn bir az tad bir pastel
nanslar gkkuanda ok ve az pimiin kart bu kk par
alarn tadn alamazd kesinlikle. Hibir kesinlik, uyumsuzluk
yok, ciyak bir renk yok; her ey glgeli ve ara geili, yavanln
snrnda. Ama dil bir kez bu gdalara alnca bir obuva gibi yu
muuyor, yapkan bir salatalk ya da bir tr deniz hayvan sucuu
yerken kan sesleri karyordu; ya da tersine, ordvrde bilimsel
olarak ekerlenmi pirzoladan kabilecek ngrak sesleri . . .
Armand besinlerin bu sradanlam bys sayesinde in be
denini tadyordu. Geleneksel utanma duygusunun empoze ettii
engeller ve yabanclardan ekinme duygusu parmaklarnn ar
ar hareket ettirdii ama azna nihayet izin verilen zevkleri g
tren bambu ya da plastik bagetler altnda eriyip gidiyordu.
Hi kukusuz in otoritelerin mdahalesine gerek kalmadan
"uzun burunlar"a kar koruyordu kendisini.
- Haydi bakalm, diye tevik ediyordu Zhao no 2, beendiiniz
semtleri yannzda biz olmadan dolan. Szgelimi uras (bir Pekin
haritasn gsteriyordu) otel yaknlarnda popler bir semttir . . .
Ama bir kez dar kldnda karanlk anlamszlam yz
lere, izgilerini yitirmi lere btn iddetiyle kyordu. Olga
cesaretl.e kuralsz incesini deniyordu: yetersizlik! ki szckten
birinin vurgulamasn yapamyordu, duruyordu. Bir kat kar
yordu ve bu anlalmayan szce denk den harfi iziyordu:
gerekten de in yazs -aslnda ok karmak olan- tonlamal dile
gre daha kolayd dolaysyla sonunda anlalyordu. Ama elen
celi bir glmsemeyle ya da hzlandrlm bir monologla karlk
veriliyordu: burada in Seddi'ni ykmak amacyla bulunduu
muzu sanmayn sakn hem sonra komunun yabanclarla sohbet
edildiini ihbar etmeyeceini kim bilebilir. . .
Sonu, iki Zhao gerekliydi ve delegasyon grnmeyen bir dal
g giysisi iine hapsedilmi olarak ilerliyordu.
- Ama hayr, tersine ok fazla grnen: dalg giysisi bizim yz
lerimiz; bizden kamak iin bu biimsiz koca kafalarmz grmek
yeterli, diyordu Sinteuil Lautreamorttvari bir tavrla.
Dolaysyla mutfaktaki sihirli bagetlere gvenmek ve hayali
ilikileri dlemek, sylenenin azn sylenmeyenin usuz bucak
szln yorumlamak ve an yorumlara gitmek gerekliydi. Kendi
sylemlerinin karmaklna teslim olmulard, kaybolan, kaan
simgelerle dolu, canl olup olmad pek belli olmayan bir mzede
dolayorlard. Armand szlerin olaanst canllyla sloganlar
ve insanlkd bir bekleyi iinde gerilmi, iletiimden inatla kop
mu ve belki de umutsuzluk iinde dahi bir anlaycy gzetle
yen tutkularn lm arasnda bylesine youn bir ayrma
duygusu yaamamh. Bu aynma, sadece, hakiki gerei bundan
byle ncesine gre biraz daha fazla istenen yabanc konuklardan
gizlemeye ynelik olamazd. Rejime zgyd, onlar, ok eski mu
halifleri glnletirinceye kadar katlayordu: avlu taraf -bahe
taraf; bir mandarin brokrat, katip yz- bir bakas, Bilgeler
tao'sunun sarhou, yatak odas sanab.
- inlilere niin psikanaliz yaplamayacan biliyor musun Sta
nislas? Lauzun'n hipotezi bu deil mi? Belki? Lauzun pek emin
deil mi? Ben aklayabilirim sana: nk onlarn uygarlnda ki
ilik blnmesi, psikoz var. inliler sosyal anlamda psikotiktir ya
da daha dorusu (nk toplumsallk insann doasndadr) doal
olarak izofren bunlar. Biraz nce sylediimi geri alyorum, tabii,
nk psikiyatri terimleri her zaman aalaya, ktleyicidir oysa
benim amacn kesinlikle eletirmek deildir. Yolumu ardn
hissediyorum nk anlamak istiyorum -hakkm olmadan. ren
cilerine ya da aklamalarmz bekleyen Zhao no l'in Nouvel Ob
servateur'ne bir eyler anlatabilmek iin gizli bir mesaj almak
isteyen saf biri gibi. Ama bu inliler tam olarak ne anlatmak isti
yorlar bize? Her eyin grn oldugunu ve nfuz edilmesi mm
kn olmayan bir dnya olduunu. Yorulmaya demez: bir ikiye
blnr ve iki'ler bir araya gelmez. Bunu anlayann yoldan kmas
gerekmez nk bu ayn dnya tam bir huzur verebilir. Size sy
lenenleri dinleyin ve baka eyler dnn ya da daha dorusu
dnmeyin, rahatlayn, boluun sizi etkilemesine izin verin!
Seyahatimiz uzadka Brehal anlambilimci ve ilerici mitolojici
hrslarm yitiriyordu. Kendisini gzlemlenen kiilerde ok kk
bir bahane bulduu (objeler bile ntrletiriyordu bu gzlemi) d
sel gzlemlere veriyordu. Porselen ay fincanlarnn kapaklarm
kaldran parmaklarn ritminden, buhar karan toplu ine ba
kadar delikli kk tencerelerden baka bir ey yoktu . . . Tek bir
eklemlemeyle elemanlar arasndaki ilikiler iinde yer almann
zevki. . . Duyular manb. Hatta lmszlk.
Mutluluun sorunu yoktur.
*

* *

in Seddi'nin altnda ller vadisi Ming imparatorlarnn me

zarlarna gtrr. Aslnda inliler buraya Tanrnn yolu ya da Kut-
sal yol derler. Beyaz talardan bir stunlu giri; bir kilometre ile
ride krmz Byk Kap; sonra dikilita kk; nihayet nl Hey
keller yolu. Orada otobslerden iniliyor, bar ar, fotoraf
ekiliyor, Olga filme alyor. Herkesi, Brehal dnda.
- Ben otobsn iinde kalmay tercih ederim, buradan her ey
daha iyi grlyor.
Gnln yazmay srdryordu, gzleri darya kapalyd,
kendine ait dnyasnda seyahat ediyordu. Bu byleyeci talarda
fazladan ne grlebilirdi?
Evet in'de lm beyazdr ve bu vadide lmn acmasz ama
gln varl daha fazla hissediliyordu. Yolun sandaki ve so
lundaki iki stundan sonra yrta hayvanlarla dven bir glad
yatr anh: yatm bir aslan, ayakta bir aslan; yeleli kedi bayla bir
masal hayvan, oturmu bir deve, ayakta bir deve; oturmu bir fil,
ayakta bir fil; oturmu birki lin, kafasnda hmaklan ve boynuzla
ryla kz kuyruklu kabuklu bir masal hayvan ve tabii ayakta
duran bir ki lin; km bir at ve ayakta bir at.
in'in hi bilmedii bu hayvanlarn nereden geldiklerini kimse
syleyemezdi. Mays alhnda daha bir beyazdlar, lme ebedi
bir Disneyland havas veriyorlard. Trajik olan bir ey yoktu kesin
likle ama ucube ve de uyumlu bir kesinlik sz konusuydu. Hibir
biimde bir kabus yoktu sadece olabildiince uzun bir sre rahat
uyumas iin ocuu korkutmadan etkilemek isteyen bir sper st
annenin abartl masal vard. nsanlar melirler, kalkarlar, yeni
den balarlar, yaam byledir, kim bilir, evremizdeki boynuzlan,
masal hayvanlarn, bilinmeyen hayvanlar dleyelim, lm yok
sadece mthi talara rahat ve huzurlu bir dnm sz konusu.
Yaamn durmasn sadece heykellerin hareketsiz beyazl gste
riyor. Belli bir yaam bu. Ama unutmayalm ki kr tannlanmn ve
Ming imparatorlar ya da Fransz turistleri olduklarm dleyen
ryalanmzn develerinin yaam. Bize ucubelerin yollan, bizi akp
giden peri masallar iinde sallayacak olan kiretamdan anneler
kalyor. Kozmos lmyor, bir Ming gnn birinde kesinlikle bir
fil ya da at veya ksi i ya da Maintenant'n bir yolda olarak doa
cakhr.

17 3
 Brehal mmkn olmayan bu lm dnrken (gerekten bir
rahatlama myd bu? Cehennemin ukurunu bilmeyen bu in hey
kellerinin ebedi mutluluu Tutkunun gevemesinden mahrum ol
muyor mu? Vb), tekiler fillerin, aslanlarn, develerin, yabarullarn
ve yalnzlarn evresinde zplyorlard. Herkes bir grubun asla
gl bir birlik olmadn bilir. Entelektllerden oluan bir grup
hi gl deildir. Ama burada hareketsiz Disneyland'n ak
lm szmt ilerine, szde anlamalar ve ayn zamanda da
kendi ilerinde lm gibiydiler.
lkenin geleneklerine szma arzusuyla ama ayn zamanda da
Paris'in mitletirici dedikodularnn kendilerine mal ettii dsel
tutarlktan git gide kurtulmu olduklarndan kendi yalnzlklarna
geri gnderilmilerdi. Ana okulu ucubeleri gibi gln, grlme
mi beyazlkta hayvan heykelleri. lm onlara hi bu kadar ege
menlik albna alnm gibi gzkmemiti dolaysyla kimlikleri
-Batda lmn ycelttii ve kutsallatrd- hi bu kadar anlam
sz gelmemiti. Birbirlerini grmyorlard: ne Stanislas Armand',
ne Armand Herve'yi, ne Herve Brunet'yi, ne Brunet Olga'y, ne
Olga Herve'yi ya da tersi. Birbirleri iin inli olmulard, birbirle
rine de gruba da ilgisizdiler, birbirlerinden de gruptan da kopmu
lard. Bir birlik oluturmuyorlard artk ama aklanm gibiydiler.
Bununla birlikte lkenin ve gnn dilini konumaya devam edi
yorlard. Pi Lin, Pi Kong-Lin Piao'yla mcadele etmek, Konfys'
alaa etmek. Savalar, fetihler, zaferler. Artk inanmadklarndan
deil: her zaman anlama abas gsterilir, bunun iin vardr insan
ama kmseniyor. Dlerle ta kesmi arka-lke ne geliyordu
tekrar ve bu siyasal yolculuk mahrem itiraflarda bulunmak sz ko
nusu olmasa da git gide kesinlikle kukulandklar ey olmaya ba
lyordu: ller Yolu'nun Tartnnn yoluyla yan yana bulunduu
yerde kendi gizli bahelerine ini.
*

* *

Armrnd hastalkl, clz bir gencin yannda oturmu gryordu ken

dini, Askeri-Mao slubu mavi ya da gri ceketlerinin altnda porselenden
yaplmlard tm adeta ve angay niversitesi sahnesinde Pekin Ope-
1 74
ras'nn bir provas vard: havay kl gibi kesen kollanyla, gsleri ol
mayan, klan biraz yerde, baldrlar ince, erkeksi kzlar. . . asla zirveye
ulaan bir younluk sz konusu deil, sadece elleri kadar evik olduu
farkedilen ayaklar stnde enerjik sramalar.
Profesr porselen erkein dirseine yasland, oyluunu oyluuna
doru kaydrd, elini dizine doru uzatt. Porselen elimsiz ve titrekti:
yakn ama reddedilmi bir efkat. Zorbalk grm bu ocuun kesinlikle
sevgiye ihtiyac vard, bunu itiraf etmeye cesaret edebilecek miydi? Gen
adam birdenbire srad ve kendi dilinde birka szck kt azndan ulur
gibi. Uyuuk ve elimsiz gzken gl kuvvetli iki adam (zorunlu olarak
gizli o korkun dzeni salama hizmeti vermelerine ramen kalabalk ara
sndaki insanlarla kartnlan) Brehal'in stne atladlar, iskemlesinden
aldlar ve travesti genlerin kl gibi kollaryla ve inat maymunlannkini
andran ayak parmaklannn ucunda havay kesmeye devam ettikleri sah
nenin kulislerinin arkasna srklediler. Zhao no 1 ve Zhao no 2 oraday
dlar, baarsz apkna, geleneksel terbiyeye ve komnist ahlaka aykr
davrandn ve bu suu nedeniyle halk nnde yarglanacan aklad
lar.
- Soyalm m?
- Hayr, yolda. in'de biz kt eyleri eeleyip kurcalamayz, bunlar
bakan Mao dncesinin uzun zamandan beri reddettii K.G.B. ve C.l.A
yntemleridir. Ama mahkeme konumasn ister. Bizim iin sulanan su
lunun sylemidir.
- Kt karakterini itirafetsin, gcendirdii halkn nnde rk yu
murta revizyonist niyetlerini aklasn! diye baryordu biraz nceki gs
terinin porselen gencin (ayn kii miydi?) kolunu brakmayan ve kendisini
onun nianls (en azndan ideolojik) gibi tantan ba artisti.
aran Armand acilen delegasyonun arlmas gerektiini, elilikten
yardm istemeyi ve kamay dnd.
- Delegasyondaki yoldalar tavrnz oybirliiyle reddediyorlar, ayrca
in Seddi'ne gittiler, diyordu Zhao no.2 ve bu arada szde isyanc Zhao
no 1 de gayretkelik gstermek iin yararlanyordu bu davadan.
- Saygnlnz yitirdiniz, yolda Brehal, diyordu. imdi yapacanz
kendinizi tek banza savunmaktr. Ne syleyeceksiniz?

1 75
 ("Bu herifiimi bitirecek benim, diye dnd Armand kederlenerek,
elektrikli sandalyeye beni gndermek istiyor kendisinin yerine. ")
- Burada elektrikli sandalye yok. (Zhao no 1 kurbannn dncelerini
okuyordu kesinlikle.) Bunun yerine halk mahkemesi var. Evet sizi dinli
yoruz. Konumay biliyorsunuz deil mi, siz bir sz profesrsnz, me
tinler zevktir, deil mi profesr Brehal?
Zhao no 1 abartyordu kesinlikle, devrimci bilincin arya gtrl
mesiyle yeniden saygnlna kavuabileceini umut ediyordu.
Brehal hafzasn zorlad ve akmaya balad -kesinlikle beceremedii
ama evresinde oluturulan ve itirafiann dinlemeye hazrlanan devrimci
mahkemenin karsnda kellesini kurtarmann tek yolu gibi grd pa
tetik bir sylemle- ne yani? Bu yaralanm vicdanlan ]ulien Sorel'in mo
nologundan dahafazla etkileyebilecek bir ey olamazd tabii ki nk Zhao
kendisi yararlanmt bundan ve isyan eden Franszlar Mao e Tung d
ncesinin atalandr. . . daha dn ana okulunda sylendi bunlar sanyo
rum.
- Sayn yarglar, pardon . . . nce. . . Yarg hanmlar, hattajri ye
leri yoldalar . . .
"lm annda meydan okuyabileceimi sandm kmseme, hor
grme, aalama korkulan konuturuyor beni. Baylar pardon bayanlar
tek kelimeyle Yoldalar ben sizin snfnz iinde yer alma onuruna sahip
deilim kesinlikle, siz beni talihsizliine bakaldrm bir burjuva gibi g
ryorsunuz.
"Sizden kesinlikle en kk bir merhamet dilemiyorum diye devam
etti Brehal. . . Yksek renim Okulu rencilerini hayran brakan sesini
ykseltti. Ben kesinlikle hayal kurmuyorum, l . . . (Allah kahretsin, dedi
iinden, fikir vermemem gerekir onlara! Stendhal'i deitiriyorum, koul
lar zorluyor, pardon!) . . . ceza bekliyor beni: bu . . . doru olacaktr. Her
trl saygy hak etmi soylu bir insann iffetine zarar vermi bulundum.
Msy Liu benim kardeim olabilirdi. Byk bir su iledim ve de tasar
layarak iledim bu suu. Dolaysyla l . . . pardon cezay hak ettim jri
yesi bayanlar. Ama byk bir su ilememi olsaydm bile, incelik ve ki
barlmn, balanmay hak etmi olabileceini hi dnmeden beni ce
zalandrmak isteyen insanlarn bulunduunu grebiliyorum . . . bunlar
bylelikle bir orta snf iinde dnyaya gelen ve bir anlamda skntnn
boyunduruu altnda ezilmi ve iyi bir eitim almafrsat bulmu, birta
km sonradan grmelerin de kskanlkla zevk ve incelik sahibi olarak ni
teledii toplum iine karma cearetini gsterebilmi merakl insanlann
cesaretlerini kracaklardr.
"te benim suum bu Bayanlar ve Yoldalar ve ben aslnda kendi denk
lerim tarafndan yarglanmadm iin suum daha ar biimde cezalan
dnlacaktr. Jri yeleri arasnda umutsuz bir entelektel gremiyorum
sadece fkeli haytalar... Yani durumlarndan honut olmayan kyller.
Oysa Fenelon'un Tann'sn bir hayal edebilseydiniz siz! Size belki yle
diyecektir: en byk sular balanacaktr nk ok sevdi o. . ."

Yirmi dakika boyunca Armand bu slupla konutu; iindeki her eyi

dkt. Her eye ramen yabanclara hogrl olunmasn isteyen (ama
gizlice) Zhao na 1 hop oturup hop kalkyordu; ve Brehal'in tartmalara
katt soyut hava jride yer alan kadnlar kesinlikle alatmad. Bu gad
darlk byk bir darbe oldu kendisi iin. Szlerini bitirmeden nce tasar
lamasna, pimanla, gnn birinde dnyann btn genlerini ve
yallann birletirecek olan ve belki de savalar yok edecek olan saygya
ve sevginin gcne dnd tekrar, o zaman insanlar daha mutlu olacak
lard, devrim nihayet btn insanlann mutluluu iin zafere ulam ola
cakt . . .
- Kabul edemeyiz bunlan! Reddediyoruz! Kahrolsun Brehal! Zaten
pelerini yok! Siyah pelerini nerede? Julien Sorel'in pelerini vard, benim

de! diye haykrd Zhao na 1 .

- lm! diye haykrd gsterinin primadonnas.
- Hayr, yolda, sosyalist hmanizmay unutma, bakan Mao'nun
dncelerini kabul etmesi iin bir ans daha vereceiz ona. Bir 7 Mays
Okulu, bu yeterlidir. nce. . . , dedi, diyalektik manta ak seik biimde
tekilerden daha hakim olan gizli polis grevlilerinden biri.
Ellerini arkadan baladlar ve Brehal'i byk bir Sovyet arabasna
bindirdiler -konukseverlik gerei.
- Siz beni byle gtremezsiniz! Konsolosluumuzla grmeye hak
km var! Ben Fransa'da ok nlym, biliyor musunuz, ahlakl bir insan
olduuma kitaplarm tanktr, serbest ak insan haklan araclyla ula
lm bir noktadr!
- Yozlam birisiniz siz! Genliimizi rtmeye geldiniz buraya!
1 77
 Militan gen dans kadn kendinden gemiti, bu arada Zhao no 1
nefretin ses ve hareket perdesini abartyordu:
- ]ulien Sorel'inizle gldryorsunuz beni. Enayi tuza, evet! Ben
de dtm iine, tutuldum kapana. Zenginlik tutkusundan beslenen ve
kyl ocuu koullanndan kurtulabileceini sanan bir kk burjuva
bilinci. Nereden geliyor bu bilin? Dinden, papaz okulundan geliyor ve
sonuta zevklerinin tutsa olmu aptal ]ulien'in haz dknlyle yoz
lam bir bilin. Halkn hibir ilgisi yok btn bunlarla! Oysa siz zevkin
szcln yapyorsunuz: beden, beden! Sizi nlplak soymak gerekir,
hak ediyorsunuz bunu, beden kltnzle! in arballndan ve zara
fetinden yararlandnz iin ansl kabul edin kendinizi! Bir yl sreyle
bir 7 Mays Okulu'na gidin . . . yozlam entelektellerin eitimi iin, iyi
gelecektir bu size!
- Bir yl m? Ama yazmakta olduum bir ki.tap var. . .
Beklesin. Her ey yolunda giderse, Mao e Tung dncesini abuk
zmserseniz, bir yl iinde benim gibi olursunuz. Aynca niin Stendhal,
devaml Stendhal? Stendhal iyi mi sizce? Ben yok! Ben yok artk! in
halk ncelikle Fransz devrimini ve Paris komnn nemsiyor. Robes
pierre hatta ]ules Valles deseydiniz daha ansl olurdunuz. Ben kiisel
olarak imdi /ules Valles'i okuyorum. Stendhal'e tercih edilmelidir o. Bir
anlamda, anlayn beni... Tavsiye ediyorum size onu.
Brehal kmt. Kendisini elleri arkadan bal olarak iine tktklan
Zim bir halk komnne yaklayordu; maviler giymi, hasr apkal ky
ller pamuk topluyorlard; yatay olarak tuttuklan snklarla silahlanm
iki sra halindeki yiitler bir tabut tayorlard; mezarlk komnn br
ucundayd; eitim binalan, beton kazmatlar, mstahkem mevkiler; orada
bir yl belki daha fazla kalacakt belki de orada lecekti; gnn birinde,
kzgn gne altnda, ellerinde snklar bulunan iki sra yiidin arasnda
kendi tabutu tanacakt. Amma hikaye ha! Stendhal'in suu muydu bu?
Saint-]ust'n suu mu? Zevkin mi?
*

* *

- Bak, Herve! Armand d gryor sanki, Tanrnn Yolu'nda

belki bize gre daha iyi bir gezinti yapt, diye mnldand Olga oto
bse binerken.
 - Profesr Brehal ok yorgun, yalanyor deil mi?
Nouvel Observateur okumas sonunda kdemlilere artk kesin
likle saygs kalmayan Zhao no l'in inli terbiyesini bozmutu.
- Kesin olan u ki d geree giden en gvenli yoldur ve ekli
yorum: lme doru giden en ayrcalkl yol. Niin? nk lm
tasavvur edilemez sadece biraz nce grdmz o develer gibi
inkar edilir. Ya da bebein meme emmesi gibi iilir ve szlr: Ar
mand'n yapt gibi.
Stanislas son szn sylyordu.
Minibs Pekin' e girerken evresindekiler saa sola katlar,
daldlar. . . ocuklar ellerindeki bayraklar sallayarak, militanlar
pankartlar aarak: "Hogeldiniz Maintenant yoldalar", bu arada
Armand kendisini eitecek olan 7 Mays Okulunun gnahlardan
arnma yerine doru iniyordu.
*

* *

anghay'da Huangpu ve Wusong kavanda balayan eski

Bund, Zongan caddesi saysz akam gezinticisine muhteem bir
manzarayla alr: rmak zerinde uyuyan yolcu gemileri ve yel
kenliler. Yelkenlileri yzdren, hi kesilmeyen sonbahar rzgar
larnn tad o dut yapraklar grlmese insan kendini Bordeaux
ya da Amsterdam limannda sanr. En alkan, en fazla sanayile
mi in kenti iten dnyor ya da hava alyor. El ele tutumu ya
da birbirlerinin bellerine dolanm l ya da drtl saflar olu
turmu gen kzlar bakmyormu gibi yaptklar yan taraftaki de
likanllara glmekten krlarak ka gz iaretleri yapyorlar.
Bisikletli yeniyetmeler arkalarnda, artk yryemeyen ve siyah
lara brnm yal kadnlar tayorlar. Ciddi tavrl birka ihtiyar
ve birka gen kalabalktan ayrlyorlar ve rmakla, bankalar, ku
lpleri ve ticarethaneleri barndran gkdelenlerle ilgilenmeden,
modem maazalara, yurttalarna ve Byk Bar Oteli'nden kan
delegasyona hi aldrmadan, dans eden kaplumbaalar gibi alan
arnlyorlar.
- Bak, tai ki uan, bu sabah otelin atsndaki iilerin yaptklar
dansn ayns.

1 79
 Herve dans eden yal bir iiye yaklar, aralarnda belli bir
mesafe brakr onu rahatsz etmemek iin ve kendisi de baleye ba
lar . . . nce yal kaplumbaa taklidi yaparak sonra git gide kendi
ritmine sadk kalarak. .. inliler bu fizik melodinin kt grn
meyen cep caddenin bulunduu mekanda yer amak iin alrlar:
yabancnn ciiret ve yeteneksizlii karsnda alayc ve yetenekli
rencinin iradesi karsnda duygulu . . .
- nsan damarlaryla dans eder, anlyor musun. Bunun bir
bacak ve ayak ii olduunu sanmayn sakn. Kan dolar ya da e
kilir, sonra bir an gelir beden dnme urar. Kaybolduu anla
mna gelmez bu, kan ritimi uzamn dse] figrleriyle uyum
salar, beden btnyle uzam olur, d ve iiyle . . . yeniden biim
lenir, sonsuz bir byme geirir adeta, sonsuz bir blnmeye
urar.
- Sen bu evrede misin? diyor Olga alayc bir tavrla.
- Hayr tabii ki, okudum, kk eytan! Ama buras, bu cadde,
bu rmak ve kendilerinden gemi, aldrsz tavrlaryla bu yal
ya da gen zrhl insanlardan Paris ya da New York'daki bir jim
nastik salonunda renemeyeceim eyleri rendim: bedenim ve
dnyay bedene ve bedeni snrsz mekana dntren dnya ara
snda d ve ii olmayan uyumlu bir dolam. Anlyor musunuz
Armand, diye devam etti Sinteuil, bu kk eyler dolaysyla sizin
kadar ktmser olmuyorum. Doru, ncii binyl bu insanlara
aitse, ldk demektir. Ama ben byle bir bedene sahip olabilmek
iin lmeye hazrm ve bunu baarabileceimi de sanyorum.
nk yeteri kadar birikmi enerjim var (mtevaz bir adamcaz
deil ama bunu biliyordunuz siz!). Savalarda daha evik, mantk
hesaplarnda daha beklenmedik ve kestirilmez olmayacaklar m,
kan dolamnn gezegenlerin manyetizmasru tekrarladn ve
yeryz meridyenlerini yeniden yarattn dnen hareketli et
tulumlar iinde daha rahat olmayacaklar m? Olsun, daha iyi.
Byle yaamay bilirlerse ben de onlar gibi yaarm. Ama bizden
de zgrl ve zgrln temeli olan demokrasiyi renecek
ler. Az ya da ok bilinli olarak ihtiyalar var buna, bizi bunun
iin davet ediyorlar, yle mi? Maintenant yoldalarn? Laf! Hi
180
okumular m yazdklarmz acaba? Onlara gre biz Paris'iz: "z
grlk, eitlik, kardelik." Bugn ya da yarn, bizden mesaj ala
caklar, kendilerine gre biecekler, yontacaklar ve gzel haberi
dnyaya yayma iini bize brakacaklar. nk Paris'ten gemeyen
bir mesaj mesaj saylmaz, en azndan ben byle dnyorum
-onlar da.
-Size inanmay ok istiyorum, sevgili dostum, hatta burada bu-
lunmamn nedeni de bu. Ama imdilik tai ki uan'dan ok yp
ranma iaretleri var. Yani toplum yaamnda demek istiyorum . . .
- Hi kukusuz, kesinlikle grlyor bu, Sovyet Markslnn
kat ve kesin kurallarna da Konfys gurura da ayn doallkla
sarlyorlar adeta. Bunun sonucu byk olaslkla ok iyi brokrat
lar ve anlalmas zor olmayan bir bask (rakamlar reneceiz bir
gn). Ama yapacak bir ey yok, ben siyasette Edelman ve onun
Pascal'i gibi davranyorum: iddia ediyorum, trajik olan kabul edi
yorum.
"Karmzda glerek birbirlerine sarlan u kzlara bakn, u do
alama yal ya da gen taoculara bakn: bu halkn zgrln
brokrasinin yok ettiini syleyemezsiniz herhalde! zgrlk ya
da zevk deyin isterseniz, yarn onlarn eline daha ok geecektir.
Bu nedenle gzlerimi onlardan ayrmyorum ve ihtiyatl davrana
rak onlara srt evirmektense onlarn hatalarna katlarak yanlmay
tercih ediyorum.
"Ama katliamlar, ama cinayetler? ... Bizi bu ocuka operalara
gtrrlerken sizin bunlar dndnz biliyorum -ben de.
Kesinlikle gerektir bunlar; bu grevlilerin tmnn burada bu
lunmalarnn amac bu.
"lm, Armand, uygarlklar yaratan lmdr; imdi biz bunu
tekilerden daha iyi biliyoruz, yazl uygarlklarn temelini olu
turur bu: Msr'a, Maya uygarlna, in'e bakn. Yuna, Kutsal
Kitap, ncil dnyas yaayan insan kltne ulat: mucize: Grd
mz gibi korumak zordur. Ama stne stlk, bizim gibi olma
yanlar hemen barbarlkla sulamaya itiyor bizi. Bizim iin lm
olan barbarlk uygarlklara kar deildir, bir parasidr onu; hem
fikir misiniz bu konuda? Ortaklaa ilenmi bir su stne kurul-

181
mu olan toplum suludur: cinsellik karsnda da lm karsnda
da yzn bir gen kz gibi saklamayan yal Freud byle diyor.
- Katliamlar, toplama kamplarn mazur gstermeyeceksiniz
herhalde!
- Benim sylediimin onlarla hi ilgisi yok. Ben diyorum ki uy
garlklar farkldr -farkl biimde barbardr, diyelim isterseniz. Ve
gnn birinde in, bireylerin inanszlklarna ve istisnalara (kendi
dilimi kullanmama izin verin) sayg gsterme noktasna gelirse
bizim izlemi olduumuz yolu izlemeyecektir bu amala. Uyank
olalm, yle mi diyorsunuz? Kesinlikle sizin gibi uyanm; deni
yorum. Ama ieriden uyank, onlarn uygarlnn ve bizim kendi
barbarlmzn iinden.
Olga hayranlkla onaylyordu. Kukuculuu Herve'nin man
tkl olduu kadar doal cokusu karsnda hafifliyordu. Sinteuil
usta mantk ve ba edilmesi mmkn olmayan bilge havasyla
yarglan fizik deneyime dayal bir sezgiciydi (herkesten daha iyi
biliyordu bunu Olga). Gzler, kulak, cinsellik, strateji. . . bir sava
ya da din maceras onu ikna edebiliyor ya da alt st edebiliyordu,
bylelikle Maintenant'n yayd ve Paris'in bylenerek nefret et
tii, "destekleyerek" ya da "kar karak'' ina ettii bir entelektel
yaratm balatyordu. in, zirveleriyle, dipleriyle, siyasetteki bek
lenmedik olaylaryla Herve iin bir eksen oluturacakt, Olga bili
yordu bunu. Ve ideogramlann izmeye devam ediyordu.
- Pingpongda kendisini yenmeme izin veren Yuoyang'daki o
genci dnn, diye devam ediyordu Herve. On be yanda,
yirmi yanda, belki de on iki yanda, kim syleyebilir yan?
ok gl, ok younlam, ok kesin, ok hzlyd, "katil refleks
leri" ne daha yaknd refleksleri. ok byk aba harcamak zo
runda kaldm karsnda durabilmek iin. Ve sonra bakt bana:
ancak oyunu geici olarak dengeleyebilme konusuna yeterli ola
bilen vasat performansm (fabrikasnn ampiyonu olduunu da
unutmayalm bu arada) onu isteksiz ve ar bir kibarlk iine
gmmt. Ve kk bir farkla kazanmama izin verdi bylece
hem onurunu kurtarm oldu, hem de oradan saygn bir konuk
gibi ayrlma zevkini tattrd bana. Hibir nemi yoktu bunun tabii
ki -bir insan burada bana on be dakika iinde abukluk, kibarlk
ve bilgelik dersi vermiti ve kuzucuklarm size unu syleyeyim
ki bu insanlar demokrasiyi kabul ettiklerinde bu ders harikalar ya
ratacaktr!
Brehal Sinteuil'n stratejik mutluluuna kesinlikle ilgisizdi.
"Zhao haksz deildi, Armand'n modas gemi; stne stlk
her zaman ok temkinli olmutur. Aynca bizim bedenlere bak
tarzmz da ayn m?" diye dnyordu Herve.
*

* *

Be delege il. Yzylda Kini Huangdi'nin birletirdii

in'in eski merkezi, Tang'lann (618-906) byk bakenti Ksian'a
elli kilometre uzaklkta bir tarm blgesi merkezi konumundaki
Huksian kyn ziyaret ediyorlar. Bunaltc bir scak var, haziran
ay ok scak geiyor bu blgede, kk beyaz bulutlarla kapl
pamuk tarlalar bu pamuklu kuraklk duygusunu glendiriyor
lar . . . her taraf ssz, kyl yok mu burada, hepsi glgelerin altnda
uyuyor olmallar; bu arada cesur delegeler resim sergilerini gr
mek iin seferber oluyorlar. Tuzak! Cezanne ve Matisse konusunda
herkesten daha bilgili olan Sylvain kalemlerini ve alayc glmse
mesini hazrlyor: nemli bir ey olmal! Traktrler ve Rus aktrle
rinin Stanislavski tiyatrosunda bir yzyldan beri abarttklar
kahramanlk pozlarn taknan kyller, zellikle kyl kadnlar.
Greceiz bakalm!
Birdenbire, uzayllar. Kayp kyller oradaydlar, kyn mey
dannda toplanmlard . . . oturmu ya da diz km halde . . . D
sel bir sessizlik. Beler Zim'lerden iniyorlar ve sergi salonunun
kapsna doru yneliyorlar. inli yoldalar selamlamak amacyla
glmser gibi yapyorlar. nanlmaz! Toplanm olan kyller an
lamsz, akn, bo gzlerle bakyorlar. Hayr, merakl deiller, hay
ran da deiller, sorgulayac, ekingen hatta nefret dolu baklar
deil bunlar. Bu tr baklar insanlara, baka insanlara ynelir, an
layn yani: baka inlilere. Ama tuhaf kyafetler giymi, bilinme
yen arabalardan inen bu "uzun burunlular" byle . . . : Huksian
kylleri hi grmemitir bylelerini. Baka tr yaratklar, hayvan-
lar, uzaydan gelen ziyaretiler? Bu beyazlar kaltmsal ve kr bir
korku uyandryorlard, bu korku kendi insanlndan habersiz ol
duu gibi konuklarnkini de reddediyordu. Herkes herkese gre
Mars'lyd.
- Grdnz m uzayl gibi gryorlar bizi! "inli" olan biziz.
Olga armh.
. - Yabanc gibi bakyorlar bize sadece, ama belki haklsnz,
Fas'ta ya da Saygon'da bir yabancya byle bakmazlar, dedi
Sylvain.
- Huksian'l yoldalar ilk kez yabanc yoldalar arlyorlar!
Zhao no 1 oku hafifletmeye alyordu.
- Bizi grmyorlar nk insan diye bakmyorlar bize. Kendi
lerinin dahil olduklar insan trnden farkl bir tr olup olamaya
camz sorguluyorlar. (Olga.)
- Bu derin in. in mparatorluu tekini tanmyor. (Herve.)
- Gerek in Seddi bu kk meydanda. (Brehal bu vesileyle
seyahatin bandan beri artan skntsn ifade etmi olmaktan ok
mutluydu.) Irklk topraktan gelir, rklk kyldr, deil mi?
- Irklk bu mu? Olabilir. Daha derin olmasndan korkarm.
teki grnmez, insan sadece kendine, kendisi gibi olan insana
bakar. Ama ''bak" demek dnce, zihin, ak, ahlak demektir.
Onlar bizi gr alanndan karyorlar, bizse onlar dnceleri
mize katmaya alyoruz. Sanld kadar farkl bir ey mi bu?
Yoksa Tannmayan yok etmenin iki biimi mi sz konusu burada?
Herve akn bir filozof gibi girdi sergiye. Gzleri deitirmek.
Kr olmamak. Mmkn mdr bu? Herkes teki iin bir uzayldr.
 3.

Traktrler, bierdverler ve Pekin Operas pozlar taknan ar

makyajl ayn Stanislavski kadn kahramanlar. Olga kyl yolda
larn eserlerini grmeden geiyordu: br taraftaki gibi sosyalist
gerekilik. Byle resim yapmak iin kesinlikle inli olmaya gerek
yoktu, ne yazk ki! Gzler iin hibir srpriz sz konusu deildi.
Bu ey olmasn. . . Bak hele! Nereden gelmi bu? Bir Van Gogh
taklidi mi? Van Gogh olmay dleyen Taocu bir ressam daha
sonra Huksian'daki halk komn Tun Kuyu'da uyanm olmasn?
Keyifli, k saan Buddha boyundaki ayiekleri olaanst
bir sarlk iinde usuz bucaksz alan igal ediyorlar. nsan yz
yok: birka kaln mrekkep izgisi, mikroskop altnda insanslar
trnden olduklar tesbit edilebilecek iki ya da alz beden kz
gn gneten balarn altndaki soluk yeil yapraklar altnda kay
boluyorlar.
Bilinsiz Van Gogh'un yannda: masmavi bir fon, beyaz ve gri
renkleri son derece arpa noktalarla belirten dev tavuklarn bu
lunduu bir kuluka yatandan yitip gitmi iki kk oyuncak
bebei yutuyor.
Daha ileride: kestane rengi buday baaklar geometrik figrler,
Mondrian'n molekl halindaki hasatlar boan prtkl karele
rini oluturuyorlar . . . ak havadaki bu masonik mabedin ar ha
vasn belirginletiren ve dengesizletiren atal vurular. . .
Ya da: tabloyu btnyle istila etmi toprak rengi, barut rengi
ve yeil renkleri dallara tnemi birka siluetin -mahvolmu?

1 85
mutlu?- farkedildii hareket halindeki bir piramide tayan kz
lms aa gvdelerinin Cezanne slubuyla ne karlmas . . .
Zhao no 1 Olga'run aknln farkediyor.
- Bu tablolar yapan yolda, Parti sekreteri ve hepsi bu kyden
olan, yz kadn, yedi yz kiilik bir birlikten sorumlu Li Ksu
lan. Kendisi burada. sterseniz tanabilirsiniz onunla.
Tam bir srprizler gnyd. Olga aknd: stne stlk bu
sanat kadnd.
Kr kr ve yal, srekli glmseyen yz karsndayd, sim
siyah salar ksa kesilmiti, krk yalarnda gsteriyordu ve bedeni
hknaz ve ard, byk olaslkla otuz yllk ar alma koullar
nedeniyle elleri prtk prtk olmutu: parti sekreteri yolda
pamuk tarm alannda alyordu. Darda uzayl yabanclar g
rnce dehete dm, melik kadnlardan hibir fark yoktu
sanki. Sadece gzleri farklyd: bu slak gzler hzla btn salonu
taryor, bedenleri delip geiyor, daha sonra tekrar ilerine kapan
yorlard. Glmseyerek size bakarlarken endieliydi bu gzler ama
aslnda darya kar bir zlemleri yoktu hatta Olga'run, sonunda
izgilerinin uyumlu huzurunu bir duru, bir tavr olarak alglad
bu ilgin insann iine doru dalarak tamamen yahyorlard. Tun.
- Bu ahane tablolarn ressam siz misiniz? Hayran olduumu
itiraf etmeliyim.
Olga'run bu yakn ilgisi Li I<sulan'n cann skt; glmeye ba
lad, inlilerde her eyi saklayan zorlama bir glt bu. Sorular:
nasl alyorsunuz, ne zamandan beri resim yapyorsunuz ve ne
resimleri yapyorsunuz, manzara m, grdnz ya da yaad
nz sahneleri mi, dlerinizi mi hayallerinizi mi resmediyorsunuz?
- Bu doru belki. Grdm resmetmiyorum ama uyuduktan
sonra. Tarladan dnte yorgun oluyorum, ok fazla d gryo
rum, her zaman renkli oluyor bunlar; uyandmda dmde gr
dklerimi resmediyorum. Yani tam olarak deil: tam olarak
dm resmedemiyorum, tablo daha ok olmayan bir eyi gs
terir. . . dlerim ve alma hayahm arasnda bir ey . . . Aslnda
gerek tarlalar fotoraflar gibi gsteren tablolar yapmak iin daha
ok ey renmem gerekiyor.
186
 - Ama ben sizin tablolarnz byle, olduklar gibi seviyorum!
Uykudan sonra resim yapma dncesi nereden geldi aklnza?
Akam derslerinde mi rendiniz?
Li Ksulan'n keyfi kam gibiydi ve hzl bir tempoyla Zhao'ya
anlatmaya balad. Olga izleyemiyordu.
- Yolda Li Ksulan okuma yazma reneli iki yl oldu ancak.
ok salam bir eitimi yok, kendisini mazur grmemi istiyor
nk ok sade bir kadn o . . .
("yi ki yle, dedi iinden Olga. Yoksa beyin ykamadan nasl
kaabilirdi?")
- Ama ben bakan Mao'nun Yanan' da sanat ve edebiyatla ilgili
yapt konumay dinledim. Bu konumadan esinlendim, diye
devam etti Li Ksulan Komnist Parti sekreterlii roln hatrlaya-

rak.
- yle mi diyorsunuz?
Olga onu siperlerine kadar pskrtmeye kararlyd ama kibarca
tabii ki.
- Ya ocuklarnz, onlarn resimlerini yapmak istemediniz mi?
Nasl bir dnce bu! diyordu Li Ksulan'm akn baklar.
Drt olu olmutu, en by yirmi be yana geliyordu ama on
larn resmini yapmay hi dnmemiti.
- Hibir faydas yok bunun sizin de ok iyi grdnz gibi.
Sizin deharuz sadece yiit ve saf bir kyl kadn dehas.
Sylvain keyifle izliyordu konumay ve bu yal kyller iin
Modem sanat galerisinin kendisini etkilemesine izin vermiyordu.
- Btn deeri de burada ite zaten. Cahil bir kyl kadnn tek
bana ada resmi kefetmesi etkilemiyor mu sizi? Evet dahi o!
Gerekten bayan Li, siz bir dahisiniz. Tablolarnzn fotorafn ek
meme izin verir misiniz?
- Hibir eyi abartmayalm, diye devam etti Sylvain ayn akac
slubuyla, sizi byleyen bu kadn m yoksa kendi hayalleriniz mi?
Li'nin baklarnn hzla yn deitirmesi, dosdoru yabanc ka
dnn gzlerinin iine bakma, daha sonra da gzlerini kendi tablo
larna evirmesi: her ey bir yana, bunlar belki de bayaptlar . . .

18 7
konunun uzman olan yolda sylese bunu bir! Ama gene: bak
larn karlmas, birtakm i alanlara kk salmas, kaytszlk.
Fla. Foto. Fla. Foto. Olga'nn hayalleri vard belki ama maki
nenin yoktu: Paris'te grlecekti hepsi bunlarn. . . Hayr bu ko
nuda yanlamazd, bu inli kadn bir fenomendi.
Li ne yaphn bilmiyor ama yapmay biliyor. Lao-e, uang
e ya da en azndan yetenekli rencilerinden biri ayn zamanda
bir pamuk reticileri birliinde Komnist Parti sekreterliini de
stlenmi olan ve insanlktan uzak bir huzurun srkledii Van
Gogh, Mondrian ve Cezanne olduunu sanan ama insan doasna
aykr bu kadn tarafndan m temsil ediliyordu? Ve gerek bir
Taocu olarak kimliini bilmeyen var mdr?
Darda kalabalk uzayl yabanclar bekliyordu . . . onlara gel
diklerinde nasl saydamsz gzlerle baktlasa gene yle bakyor
lard. Olga sonunda bir ahsiyetle tanm olmann zevkini zar zor
saklayabiliyordu. Ne biim bir yetenek! Li Ksulan o zamana kadar
tantinlan az ya da ok ematik btitn kadn kahramanlara hayat
veriyordu: ev kadnlar, fabrika iileri, krelerdeki ocuk bakc
lar, retim rekorlar kran iiler, eski revizyonist bilime kar ez
berledikleri derslerini anlatan niversite hocalar.
- Sonbahar tablosunu hahrlyor musunuz Sylvain, bir soyut bi
imler piramidinde kaybolup giden kzl yapraklan? Cezanne'n
Sainte-Victoire da 'yla, daha nceki geometrik versiyonlar yinele
yen, yeil, mavi, toprak rengi, siyah, tula rengi fra vurularn
1904 ya da 1905 tarihli Bfile yaphyla benzerlii grmyor musu
nuz?
- Siz ok cmertsiniz. Hayalimizi geniletelim ve Sainte-Victoire
da yla benzerlii kabul edelim. Arkadanz Li hi kukusuz k
'

titreimlerine duyarsz deil: belli bir krmz ve sar ritmini kabul

ediyorum ancak havay hissettirebilecek yeterli derecede mavilik
yok. Laf eveleyip gevelemeyelim. Ve bakalm, grelim: nerede La
Crane et le Chandelier, La Pendule noire, La Tentation de saint Antoine,
Garon au petit gilet'nin ekicilii. . . hani o uzun koluyla, hahrlyor
musunuz tabloyu? Size unu syleyeyim: sizin Madam Li'niz ba
arl nk portrelerden, yzlerden, bedenlerden kayor. Mes-
188
lektalanndan daha kurnaz, belki de hayali daha gl. Kendisiyle
ilgilenebilecek zamanm olsayd iyi bir soyut ressam olabilirdi.
Ama insan yz, Cezanne'dan Matisse'e kadar grdmz insan
yz bir aydanlk resmi, hatta bir rdek resmi yapamayan bizim
o ok kah avangardlarmzn dedikleri gibi gerekten bitti mi? Hi
ilgisi yok! Dii Mondrian'lar ya da ne bileyim baka birileri olarak
dnyaya gelen sizin Taocularnz boluu izebildiklerinde, bo
luu beden ya da yz kadar gl bir biimde yanstabildiklerinde
yeniden ele alacaz bu konuyu! Onlara iyi anslar diliyorum! Poz
lar ve sosyalist gerekilik ve yandalarnn yalanc mermerlerini
amalar gerekir. Bu i ok uzun zaman alr!
Sylvain hibir zaman tatmin olmazd. Glmyordu arhk. Mili
tanlk yapyordu. Aslnda haksz da deildi. Ancak ortaya kan
ey yerleik deerleri sarsmadan ama dlerin kurallarna da tes
lim olarak deerlendirme yapmasn engelleyecekse ne yaran vard
bunun?
*

* *

- in'e mi gidiyorsun? inli kadnlarla ilgili bir kitap getir bize

oradan. Bizim iin. Seyahat masraflar benden, L'Autre Yaynla
n'na verme.
Bemadette uyank ve etkin davrannh ve ite Olga Li Ksulan
ve baka baz kiiler sayesinde bu kifab elinde tutuyordu. Bir
kuak iinde annelerinin bal ayaklarn ve melankolilerini evik
bedenlere, cretli zekalara hatta usta fralara dntren bu ola
anst kadnlarn portrelerini Feminist militanlarla birlikte ya
ynlayacakt. Yin ve Yang dengesi belki de ancak imdi gerek
oluyordu.
Olga in uygarlnn anasoylu ve anayerli uygarlklarn en
nemlisi olduunu kitaplardan renmiti. Kltrel analizler ens
titsnde ok tarhmlard: "anasoylu aile", "ilkel komn" ya da
"anaerki."
- Saf hipotez, diyordu Strich-Meyer, Engels'in "anaerki"nin
ilkel, sradan ve saf tekrar. Buna karlk iki tarafl soyzinciriyle
"snrl iliki" ok iyi bilinir: her bireyin iki referans vardr: ataerkil
ve anaerkil. Bu iki yanl dengeden nl dinamik simetri yin-yang
karlabilir isterseniz ama bilimsel olarak daha ileri gidilemez.
Roman kurgusu dnda tabii ki.
Carole Wadani'ler arasnda kadnlarn yararna olabilecek baz
eyleri derleme konusunda umutsuzlua kaplyordu. Martin'le
birlikte inceledii bu kabilede evlilikler sadece day kzlaryla ya
plabiliyordu. Bu balamda olas bir anasoylu ailenin gecikmi ev
rimi sz konusu olabilir ama Wadani gelenekleri ying-yang'n
zdddr: gerek bir erkek egemenlii ve kadnn aalanmas!
- in'e gittiin iin anslsn, anaerki konusunda yeni arkeolojik
verileri var m bak bakalm.
Olga bu konuyla ilgileneceini vaat etti. Mitler kesinlikle gele
nekleri kopya ederler ve bunlar iinde tercih ettii bir tanesi vard
ki kadnlara gerek yerini veriyordu. Herve de nceki gn Ksi
an'da bir antikacda I. Yzyldan kalma, ayn mitin oyma harf
lerle yazlm olduu bir dikilita basks buldu ve herkes birer tane
ald bunlardan. Kralie Tanna Ngua Yahve gibi evrenin kkeni
deildir ama evreni yok olmaktan kurtarr ve kardei ve efsanevi
hkmdar ei Fuksi'yle birlikte yazy ve insanl yaratr. Her
ve'nin gravrnde ikisi birlikte yer alyordu: balan insan, beden
leri ylan eklinde yaratklar, eit byklkte ve birbirlerinin yerine
geebilen, birbirlerine sarlm ejderha kuyruklar, yin ve yang. . .
hibiri tekinden stn deil.
- Sen iin farknda deilsin, ince bilme ansn var ya da en
azndan renme ansn var, tabii erkeklerin nyarglan sz ko
nusu olmadan dii bak asndan kadnlara kesinlikle ok yararl
bu uygarl renebilirsin...
Olga aknd.
- Sen gene de aratr, bilgi edin! diye srar etmiti Carole.
- Feminist bir kitap bekleniyor, erkek egemenliini reddeden
ve bilim adamlarnn bizden gizledikleri insanln mutlu kkenini
yeniden bulan, zgrlklerine kavumu kadnlarn ilahisi! (Ber
nadette hi bu kadar kararl gzkmemiti.)
Bunun zerine Zhao no 1 ve no 2 "yolda Olga iin" Panpo pre
historya mzesini ziyaret edebileceklerini sylediler:
 - Bizim arkeologlarmz 1953'te kazlara baladlar ve ataerkil
liin, zel mlkiyetin ve snflarn ortaya kmasndan nce ilkel ve
anaerkil bir komn kefettiler.
- Engels'in akalarndan biri daha! dedi Herve.
- Ben bror okumay tercih ederim, ok iyi hazrlanm bence.
Kazlan ziyaret etme zahmetine demez, dedi Brehal.
- Her zaman bir eyler renmek mmkndr, zellikle mef
humu muhalifinden hareketle (kartndan karsama yoluyla) diye
baladlar sz felsefi bir tavrla.
Ve grup anaerkillie angaje oldu,
Kesin: Olga kitabm hazrlyordu.
*

* *

Birka ay sonra rportaj gayret, aba ve nee iinde bitince metni

tamamladn Bemadette'e bildirdi.
- ahane, brak bana, hemen ararm seni.
ki hafta, bir ay: haber yok. Nihayet Bemadette'in asistan Paule:
- Bu akam lokalde, senin sunumun tartlacak, epey zaman
ald nk kzlarn okumas gerekti, demokrasi, anlarsn ya.
Tamam m? Saat onda lokalde!
Saysz kz "lokal"e gelip Bernadette'e evlilik, annelik sorunlarn,
mesleki sorunlarn anlatyordu. Ama ge oldu: kitaba geelim mi?
- Hangi kitap?
Kzlar ardlar, kimse bir ey okumam. Olga Bemadette'e d
nyor.
- Ben okudum. lgin. Tmyle. Anaerkillik konusunda kuku
cusun. . .
- Aslnda farkl gr alarn sergiliyorum ben, kesin bir karar
verebilecek kadar uzman deilim bu konuda.
- Benim sylemek istediim de bu ite: angaje olmuyorsun!
Olga ard. Entelektel namus gene de . . .

- Bu iin uzmanlkla hibir ilgisi yok, evet ya da hayr. Basit:

insan bu gibi eyleri iinden hisseder kadn olunca. (akneli ve cam
lan kaln gzlkl ufak tefek sarn ok kesin.)
- yle mi? (Olga gerilemeyi daha mantkl buluyor.)

191
 - Bunun dnda, gemiten sz ettiinde kadn konusunda
kt bir imaj veriyorsun: depresyon, intihar ya da kendilerini
kabul ettirebildiklerinde erkekler gibi davranyorlar. (Bemadette
bu konuda eletirilerini bitirmedi.)
- Sadece gerekti bu. Konfyslkte baka trls mmkn
olabilir mi?
- Konfyslk ya da deil! Hi farketmez! Kt bir imaj
oluyor, Taocu annelerin yzleriyle yetinebilirdin, ok var bunlar
dan ve ok daha gncel hepsi. (Bemadette iini boaltyor.) Sonu
olarak, sen gerekten sevmiyorsun kadnlan nk senin kitabn
dan u kyor: kadnlar arasndaki ak onlar skntl ve intihara
eilimli klyor. (Bemadette iviyi akyor.)
- Benim dncemi destekliyorsun ama u da olabilir.
- Erkek propagandas! Ataerkillik bulam sana. (Akneli ufak
tefek kz gerek bir militan.)
- yi. .. (Olga anlamaya balyor.) Hounuza gitmiyor mu bu?
Herkesin zevkleri farkldr. Kitab bana geri veriyorsun -zaten
Autre yaynlar istiyor- ve ben de sana param veriyorum.
- Hayr yle deil! (asistan Paul ii dzeltmeye alyor.) Sy
lemek istediimiz senin Bemadette ve harekete kiisel olarak neler
borlu olduunu anlatman iin bir nsz eklemen gerektii.
Bu kadar fazla. Bu kzlar Olga'y tanmyorlar. Taciz, ikence
ha! Bylelerini ok grmtr o; konsomolde szgelimi. Ne var ki,
orada ciddi bu i, zgrlk riske ediliyor, nemsiz bir kitap yzn
den onur deil.
Nankin ve Luoyang akayk doluydu. nanlmaz kaim ve ko
kulu ak mor, lal, pembe, vine r, beyaz iri balar. Sokaklar,
baheler kanayan ayiekleriyle dolu. Ayakta ryorlar ve bu
renkli lmde edepsiz, aptal bir kadnn cinsel orgammn msteh
cenlii vard. Gzellik ne kadar krlgand ve nasl birdenbire dar
grl, kaba saba bir nefrete dnebiliyordu! Hasta hrsn kr
mzlar ve beyazlan, Bernadette'in ve arkadalarnn lgn kafa
lar rmekte olan akayklard.
- Ama olmuyor, yavrum! diye haykryor Olga, militan yeni
yetmeliinin nefret ve fke dolu gnlerine dnerek. Bemadette

1 92
bakan Mao mu? Bakan olsa bile ben in'e bakann nnde eil
mek iin gitmedim, bakann hanmnn nnde eilmek hi sz
konusu olamaz, ak deil mi durum?
Feminist diktatrlk m yapyorsunuz siz? O zaman yanl ad
restesiniz. Verin benim notlarm, hadi bana eyvallah!
Genel bir homurtu. ou Bemadette' ten yana tavr alyor, te
kilere gre Olga belli lde saduyu sahibi.
- Biliyorsun, ben Bernadette'ten yanaym nk onun bir dai
resinde bedava oturuyorum; yoksa. . . (Olga rencilerinden birinin
sesini belli belirsiz farkediyor.)
Ama, Olga, kzma, bunlar dosta eletiriler. Bunun dnda
senin kitabn mkemmel bir alma, kesinlikle yaynlanacak. Son
bir ey daha, az daha unutuyordum: "de Montlaur'' soyadm kul
lanamazsn, kocann soyad bu, militan feministler hi ho karla
mazlar. (Bemadette inat ediyor, Sincap'n fkesini anlayamyor
besbelli.)
- Evlenmeden nceki yazlarnda olduu gibi "Olga Morena"
adn kullanabilir, diye bir neri getiriyor Paule.
- Hayr! (Bemadette pes etmiyor.) Baba soyad da koca soyad
kadar mao.
- Deli misiniz nesiniz siz? Hemen verin notlarm ve rahat b
rakn beni! Babasoylu toplumu bu gece deitireceksiniz, gryo
rum bunu, yola kbnz ama ben yokuri bu ite! Evet yazlarm?
Sincap fkeden tepiniyor
- Matbaaya gnderdik.
- Ciddi olalm! Siz sadece tek bir kafa mgrmek istiyorsunuz?
Sizin retinize uymayan her ey erkeklik organna tapma, pis bir
penis oluyor yle deil mi? Kusturuyor mu sizi? O zaman gidin
kusun, haydi! Sizden baka fer.ini.stler de vardr mutlaka.
- Yok.
- Doru, belki de yok, dedi biraz kendine gelen Sincap kapy
vurup karken.
Bu onun inli ya da inli olmayan feminist militanlnn sonu
oldu. Siyaset bitti: yalnzlk, yaamn kk mutluluklar ve mut-

193
suzluklan. Beden madde d varl dnebilir, madde d varlk
gruplardan kopar, hzn ak seiklii umut eder.
in rportajn yaph bir anlamda gaspeden Militan feministler
yaynlad. Olga bo verdi ve hi ilgilenmedi bir daha bu meseleyle.
*

* *

Bununla birlikte burada Panpo kazlarnda dikkatle dinliyor.

Elli bin metrekareye yaylm -"sadece" bin metrekaresi ortaya
karlan- anaerki her gn grlmyor. Yaklak sekiz bin yllk bir
ky: alh bin yl!
Otuz yandaki gen kadn, kendi kendini yetitirmi tarihi
ang udang
Engels'in Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni adl yaphn
okuyor.
Atalarmz dan, kolza, yabani ot yerlerdi. Kadnlar tarlada a
lrd ve o dnemde esas olan bu alma onlara siyasal yaamda
ba rol vermitir.
- Ya erkekler?
Herve artk rahat durmak istemiyor gibi.
- Erkekler avclkla meguld. Daha sonra hayvan yetitirmeye
baladlar.
- Ah evet, mleki ilerinin stne kaznm kk penisler
gryorum. Anaerkillikte tanr Phallos mu yceltiliyordu?
Herve kstahlar ve Zhao 1 ve de Zhao 2 sylediklerini evir
meye cesaret edemezler.
- Ky evreleyen Zhanhe rma balk doluydu, diye devam
eder Bayan ang sakin bir tavrla. Sizin mleki ilerinde grd
nz uzun ekil kyn totemi olan balkhr.
- Basite kaan yorum.
Stanislas balayan ama ok abuk bitecek olan Phallos sembo
lizmi tarhmasnda Herve'ye katlr.
Siyah balklar, krmz balklar, kahverengi balklar, iftleen ba
lklar; iki balk arasna skm insan yzleri. Sonra balklar soyut
.
layorlar: kare, gen, yuvarlak. Balklar nihayet delirmeye
balyorlar, dnm geiriyorlar: zrafa, fil, vahi ku oluyorlar.

1 94
 - Her halkarda kaplarda kadn trna izleri bulunuyor. Bu
demektir ki kadnlar sadece iftilikle uramyorlard ama ayn
zamanda kap kacak retiyorlard ve kesinlikle kutsal bir grev
olan yemek piirme grevini stlenmilerdi.
Dolaysyla yolda ang Bemadette iin bir feministtir. Hika
yesi kusursuz bir mantk yretme iddiasnda:
- Kadnlar kaplarla su ekiyorlard: dolaysyla kadnlarn baz
ekim kanunlar konusunda ampirik bilgiye sahip olduklar an
lalyor ("Bizim ocuklarmz gibi" diye belirtti Sylvain), oysa
kapta yemek piirme adeti buhar tandklarn gsterir ("Ve ite
in'de kadnlar bu ekilde termodinamii kefetmilerdir!" -
Sylvain elenmeye devam ediyor). Btn bunlar ilkel anaerkil
toplumda kadnlarn nemli bir teknoloji dzeyine gelmi olduk
larnn iaretidir.
- Ya! der Olga.
Drt erkek yenilgilerini itiraf etmek zorunda kalrlar. Ama reh
ber en salam argmann sona saklamtr.
- Burada kyn iindeyiz. Ayaklarnz avclk ve iftilik yapan
erkeklerin ve kadnlarn geceleri bir araya geldikleri ocaklarn ev
reledii byk ninenin evinin toprana basyor.
.
- Niin?
Herve kt ruhlar oynamaya karar vermi ama iki Zhao sessiz
kalyor.
- imdi kyden kacaz ve iki blgenin bir hendekle ayrlm
olduunu greceksiniz: yer alt mezarlar ve mlekilik ileri.
Anaerkillik zellikle yer alt mezarlaryla kantlanyor.
- Anne, lmdr (Herve, kesinlikle.)
- Kadnlarn mezarlarnda br mezarlara gre daha ok mezar
eyas bulunuyor: kap kacak, bilezik, kemik sa tokas, ddk.
- Fahie pazar! (Herve.)
- Kime alacaklar dd? (Sylvain.)
- ocuklara, aptal! (Stanislas.)
- ocuklar kadnlarla birlikte gmlyor, bebekler yeralt me-
zarlna gmlemiyor, evlerin yannda bulunan kaplara gml
yor.

1 95
 - Bebekken lmeyi tercih eder miydim acaba diye dnyo
rum. (Herve.)
- t! (Olga.)
- Burada erkekler ve kadnlar ayn yerde gml. Ama gene
Ksian blgesinde, biraz uzakta baka bir kazda baka bir yeralh
mezarl bulundu; ortada Anne ve evresinde "aile"nin teki bi
reylerinin iskeletleri. Hi kukusuz iki aamal bir cenaze treni
sz konusuydu: nce her iki cins iin ayn mezarlar hazrlanyordu
sonra btn aile lnce byk anne evresinde dzenleniyordu
mezarlar. Kurban yok: iddet izleri tayan iskeletler yok. zel
mlkiyet yok. Ataerkil iktidar yok. Politika ninenin evinde hep bir
likte kararlahnlyordu. Ortada anne ve uygarca uzlama. lkel
anaerkil komn buydu ite.
- Akla uygun gzkyor. (Olga)
- ok fazla uyum sz konusu, bu bakmdan gereklii kukulu.
(Sylvain kukucu.)
- Merkezde bir annenin olmasn uyumlu mu buluyorsunuz
siz? Ben daha temkinli dnrdm bu konuda! (Herve kar pro
pagandasna balyor.) Soru bayan ang: merkezinde bir annenin

bulunduu aile nerede bitiyordu ve bir bakas'nn ailesi nerede

balyordu? Merkezde iki anne dnlebilir mi ve cevap olum
luysa ikisi arasnda ne gibi eyler olabilir? Ben kendi kendime so
ruyorum bu soruyu. Size de soruyorum. Aynca bakan Mao da
benim gibi dnyor galiba: ncelikle o dnemde kadnlarn ik
tidar konusunda yolda ang kadar ak seik dncelere sahip
olmadni itiraf ediyor; ve zellikle de byk bir bilgelik gstere
rek esas geree sarlyor: Bir her zaman tekini yer ve teki de
Bir'i yer.
Ve cebinden Mao'nun bir metnini kararak yolda Sinteuil'n
bilgileri karsnda byk bir aknlk geiren tarihi kadna oku
maya balar.
- " nce erkekler kadnlara tabiydi ve daha sonra iler tersine dnd
ve kadnlar erkeklere tabi oldular. Tarihin bu aamas aradan yaklak bir
milyon yl gemi olmasna ramen henz aydnlatlm deil. (Herve:

19 6
"Bir milyon yl, sama!") Dnyada biri tekini yer, biri tekini devi
rir " (Herve: "Gryorsunuz, bakan taraf tutmuyor: ne mao,
. . .

ne feminist, yin ve yang, benim gibi deil mi yolda e?")

- "Dnyada biri tekini yer, biri tekini devirir ", diye tekrarlyor
. . .

yolda ang rya gryormu gibi.

1 97
 4.

evresindeki duvarlar daha da glendirmek iin dn aln

m sylemlere teslim olmu gibi gzken bu yavan in'in muam
mas m? kurnaz yal ocuk ve her eyi elenceli bir bahaneye
dntren Herve'yle birlikte karmakark gruplar m? Olga
tuhaf bir biimde akn hissehneye balyordu kendisini. Yabanc
bir ortamda -dman deil, hayr, kesinlikle dman deil, ama
kapal, ilgin- yaandnda normal olmal bu. Geenlerde bir bu
zulda yaamak zorunda kalan uak kazasndan kurtulan insanlar
dan sz edildi: erzaklar tkenince sonunda birbirlerini yemiler.
Ama yamyamlk ok daha nce nefret, hor grme, aalamalarla
balam. nsan soyu psiik bir yamyamlk uygulamaya devam
ediyor; uygarlk bedenlerin kurban edilmesine izin vermiyor ama
sokaklar yaral, ruhlar ldrlm insanlarla dolu. Ruhun varl
na inanmak kouluyla tabii ki ancak herkes kabul ehniyor ruhun
varln. Meer ki psiik yamyamln balad ruhun reddedil
mesi olmasn bu!
Olga hatralar aryordu ve ince konumaya alyordu. Luo
yang yaknlarndaki Longmen maarasn ssleyen muazzam
Buda heykellerine trmand ve dikkat ve uyanklk yoluyla akl
hastalnn nasl iyiletirilebileceini anlatan eski karakterleri
zd. Orada bulunan Hunan'l bir kyl kadn laf att kendisine:
- Bu Buda'ya yaklarsam romatizmam geecek ama lmsz
le kavuacak myim? Ne dersin yolda?

1 98
 Taocu in lmszlne kesinlikle inanyordu; bu umut in
Budaclna damgasn vurmutu oysa Hindistan' da lmden
sonraki bir yaama inanmyor insanlar. Ama her ey bir yana Lao
e kendi retisini yaymak iin Batya doru bir kzn srhnda
gitmemi miydi ve oradan getirdii Budalar Tao'nun lmszl
nn biraz barbar, basit bir versiyonu deil miydi?
- Ben gene de lndne inanyorum; bununla birlikte
Buda'ya inanan ruhlar dolayorlar ve baka bedenlere geiyor
lar . . .
Olga uzun uzun aklamalara girimiti ve bunlar hem yarar
szd hem de anlalmyordu.
- Wai guo ren, Wai guo ren!- "Yabanc bir kadn, yabanc bir
kadn!" diye haykrd akn kyl kadn. . . bu samalklar hemen
anlamt ve var gcyle kayordu.
Olga her eye ramen bylenmiti: "nce inli sand beni!"
Dehet iinde yaknlarna doru koan zavall kadn filme ekecek
zaman zar zor bulabildi.
Dans eden Buda fotoraf. Ban yana evirmi baka bir Buda
fotoraf. Yars kadn yars kaplumbaa masal hayvan.
Sadece gnlne bakan, cce bir Buda'nn stne oturmu
Armand'n fotoraf. Olga'ya kesinlikle yzn gstermeyen Sta
nislas'n fotoraf: Stanislas makineye her zaman srhndan gste
recektir kendisini. Sylvain ve Her\re'nin fotoraf, ayr ayr
ekilemez onlarn fotoraflar, her zaman yan yana dururlar . . . ko
numadan anlaan, birbirlerine dirsek vuran ve glen su orta
oyuncular . . . 7abii ki ayr ayr da ekebilir onlarn fotoraflarn
ama gerilemek, gruptan ayrlmak, belli bir a bulabilmesi gerekir.
Hayr, bu kadar yeterli, zaten btnden yeteri kadar ayrlm du
rumda (btn diye bir ey var m ki zaten?). Bir grubu birletiren,
ayakta tutan tuhaf meraklar, an dknlklerdir, buna hayranlk,
coku, kendinden geme denir. Tuhaf bir biimde, onlarn hac ta
kntlarn datmakta olan inlilerin sinirli ve sonu olarak yapay
cokusudur. Maintenant in dn yaayacaktr belki ama Main
tenant zihniyeti kesinlikle yaamayacaktr. Saplant kukuculua
dnyordu, grup dalyordu.

199
 Fla. Maarada fotoraf: Herve keyifli Sylvain'in kulana bir
eyler fsldyor. Fla. Foto: Stanislas bir dikilita seyrediyormu
gibi yapyor ama aslnda iki arkadaa doru katil bir bak atyor.
Fla. Foto: Brehal dolmakaleminin stnde esniyor.
Gece yal ocuk, "ok kat ve ileci" dnceler iinde oda
larna dnyorlard. Herve ve Olga sekin konuklara ya da ele
riyle birlikte seyahate kan ok soylu kiilere ayrlm en lks
dairelerin en iyi yataklarnda yatma hakkna sahiptiler.
- yi uykular, bu uzun ve yorucu gnden sonra seviemeyiz,
deil. m"?.
Herve kibarca sitn dnyor ve annda uykuya dalyordu.
- br ne kar irkin buluyorsun bunu belki deil mi?
- Bir anlamda yle. Sence deil mi?
- teki kii ilgilendirmiyor beni.
- Haklsn, iyi uykular.
Sessizlik.
Bereket versin, ilgin bir biimde fotoraf ve dahas sinema mu
hataplarmz. Sessiz olduklarndan tepkisiz gzkyorlar. Ama ba
klarnz zaptediyorlar, ilginizi ekiyorlar ve karlk verirken
onlar sandnzdan daha ak seik, daha gzel ve daha baarsz
biimde vurguluyorlar ve sergiliyorlar. Fotoraf zellikle ayrde
der. Bylesi bir usuz bucakszlk sizi yutarsa ayrdetmek esastr:
sizi gnein altnda erimekte olan devasa bir ynn iinde kay
bolmu bir pirin tanesine indirgeyen saysz ba, bir yn tun,
heykel, gzel yaz ve slogan. En zor olan da yzleri semek, ayr
mak. Szgelimi ocuk yzleri: prl prl bir ekicilik, objektifiin
menzilindeki bir ak.
*

* *

Olga ocuklar sevmediini sanyordu. ocuklardan nefret et

miyordu, hayr, sadece kaytsz ve ilgisizdi onlara kar. Szgelimi
asla bebek oyunlar oynamamt ya da daha dorusu o kadar az
oynamt ki ocukluunun tek ve biricik bebei Aurore mahup
oyunlaryla zahmetsizce bymt ve seyyah kadnn onuruna
ana babann divannda (kitsch slplu) saltanat sryordu. Auro-
200
re'un yerini arabalar, trenler ya da minyatr uaklar almamt
henz. Sadece ve dorudan doruya kitaplar almt. Ve de yzme
ve tenis. Tmnde ciddiyet ve yksek performans. Olga "laka
lk"tan nefret ederdi ve bu yzden on iki yanda en iyi arkada
Helene'le bozuma noktasna kadar gitmiti nk Helene srekli
ocuk arabalarn iten annelerin peindeydi. Erkek kardei yeti
yordu ona kesinlikle, Olga onun kaprislerinden, alamalarndan
ve akntya krek ekmelerinden bkmt, te yandan annesini de
srekli megul ediyor ve babasn da aylak brakyordu. kisi, baba
ve Olga skntlar kesinlikle bitirmeye ve bo vakitlerini futbol
malarnda ya da akamlan konserlerde ve tiyatrolarda geirmeye
karar verdiklerinde bitti bu i. Ksacas ocuk.lan sevmediinden
kesinlikle emindi.
Kk inliler baka bir eydi. Gzel: mkemmel bir ovallik,
mimoza yanaklar, gzlerin yerinde iki eik delik, srekli ark sy
leyen, glen kk azlar. Bilge insanlar: Luoyang ya da ang
hay' da bir halk enliini izleyin, her zaman banklarda aklabanlk
yapan bir Amerikal, ngiliz, Fransz diplomat ocuu grrs
nz . . . Ana-babalan uzaktan barp ararak yanlarna gelmesini
isterler ocuklarnn. Normal mi? Hi deil nk hibir inli
ocuk en kk bir grlt karmaz ama kendinden geerek ya
da kimi zaman kederli ve akn bir halde evreni seyreder. Terbi
yeli, kimseyi rahatsz etmeden, sevimli ama hibir biimde efkat
beklemeden. . . Bir bakasnn avcunda karakterleri okamakta olan
kk bir elin byleyicilii. Atlan muzip bir bakn akas ve
daha sonra bu kadar zgrlkten panikleyerek annda ka . . . Ba
balarnn hznl baklaryla daha ciddileen kk ocuklar: as
lnda Olga bu hznl ifadeleri sadece Akdenizli kadnlarda ve
inli erkeklerde farketmiti. Ayn yataki ar ve beceriksiz erkek
ocuklarna gre daha hareketli, uyank kk kzlar btn ana
okullarnda btn oyunlar ynlendiriyorlard. Ve Pekin Opera
s'nn ebedi ve aamasz makyajyla Maintenant'n olduka akn
yoldalarn bir tr an hareketli dansla masum bir ekilde selam
lyorlard.

Ol
 - Bu kklere hayranm, deyip duruyordu artk sadece kk,
akn kafalarn, fra tutan kk ellerin, dans eden kk ayak
larn, trans halindeki kk gbeklerin fotorafn eken Olga.
- Bunlarn byleyici olduklarn itiraf etmek gerekir, diyordu
Herve, ne zaman televizyonda Pampers yataklar reklam grse
Sinteuil'in kriz geirmesine tank olan kansnn akn baklar al
tnda.
Her halkarda atlatmak mmkn deildi onlar. Her komn,
mahalle, ky ya da kentte ziyaret edilmesi gereken en azndan
ocuk bahesi ya da kre vard. Ve btn alnmas gereken haplarla
ilgili levhalarn asl olduu eczanelerin nnde delegasyonu dur
durarak gururla sergilenen gebelii nleme abalarna ramen
inli yoldalarn says durmadan artyordu byk olaslkla. Ve
gebelii nleyici haplarn satld eczanelerden ok ocuklarn
gstermek kesinlikle ok daha gurur vericiydi onlar iin.
angay hastanesi jinekoloji servisi: yorgun ve mutlu anne
annelik irkinlii siliyor. Fla. Foto.
- Ad ne?
- Kk Ok
... ?
Fla. Foto.
Bakan Mao'nun bir iiri: "Titreyen uan oklar/her zaman yapacak
ne ok iimiz oldu/yer gk devrimde-zaman ksa/on bin yl ok uzun
zaman/annda mdahale. . ."

ocuk on bin yla kar kmaya bu ezici davete karlk vere-

bilecek mi?
- Sen bu iiri evirdin, Herve, hatrlyor musun?
- Tabii! Selam, Kk Ok.
Yeimta Bak, Kk Ok'un ablas geldi. Yeimta Ban
iirsel kaynana kadar gitmeye almayacaz. Foto. Fla. Alh ya
nda m? Belki. On iki yanda gsteriyor.
- Bu ocuklarn zellikle kzlarn son derece olgun olduklarn
anlamyor musunuz?
Brehal uyanyor, aklllarn, zekilerin gizemini hibir zaman
ihmal etmemitir.
202
 - Kesinlikle, bu konuyla ilgili bir teorim var, diyor Olga. Vur
gulamak bir dil konutuklarn biliyor musunuz? Kkler alh ya
da yedi yandan balayarak vurgulamalar yapabiliyorlar -btn
dnyada byledir bu ayrca- daha sonra sesbirimleri ve tabii ki sz
ckleri, tmceleri vb ayryorlar. Oysa bizim dillerimizin bu vur
gularla hibir ilgisi yok; szck vurgulamalar anlamlandrma
konusunda hibir iimize yaramaz bizim: Franszcada "chaise" (is
kemle) szcn telaffuz ederken sesinizi ykseltirsiniz ya da
.alaltrsllllZ ancak deien bir ey yoktur her zaman bir iskemledir
sz konusu olan. Buna karlk incede "ma" yksek, alak, dz,
ntr ya da zigzagl telaffuz edildiinde be farkl anlam alr.
- Laf nereye getirmek istiyorsun?
Herve bu dil klielerini dinlemekten sklr.
- Acele etmeyin, geliyorum! ocuk anlamlandrma konusunda
becerebildii bu vurgulamalardan yararlanyorsa ve bunlar alt
aylktan itibaren yapabiliyorsa bu demektir ki iki yanda deil alt
aylktan itibaren dile nfuz ediyordur -en azndan bu ak seik
tir.- ki ya Fransz, ngiliz, Rus vb ocuklar iin geerlidir.
- Eee?
- Eeesi u, inli ocuk ok kk yata konuma sistemi iinde
bulur kendini, ana stnden balayarak ve ana style birlikte
simgelerle eitilmi ve terbiye edilmitir. Bebek annesiyle sk fk
olmas sayesinde deyim yerindeyse ark syleyerek renir dili;
kendisini ifade etmek iin bir ya da iki yam bekleyerek gmmez
dili. "Ben sadece annemden beslenirim" diyor Herve'nin alnt
yapmaktan ok holand biri. Diyorum ki her inli bebek Tao t
king'in potansiyel rencisidir; ark szckleri gibi annesinden
beslenir, mzik st dile balar. Dikkatinizden dolay teekkr
ederim, bu gnlk konferans sona ermitir.
- Ama anlattnz hikaye olaanst ve ok da anlaml geliyor
bana! Kaynaklarnz verin bana, ltfen, Olga, bu konuda aratr
malar, incelemeler yaplmtr sanyorum, yle deil mi? (Brehal
iyice uyanmtr.)
angay anaokulu ocuk bahesi tmyle Olga'run evresinde
dnmektedir. Kesimi yelpaze biiminde, uzun, blucin etei, sar

203
pamuklu kumatan, n ilemeli, yakal gmlei, kestane rengi,
kadife ksa ceketi ve portakal renkli, su geirmez bezden in em
siyesi egzotik ve sade, eksantrik ve de arbal bir grnm veri
yorlar ona... kadnlar belli belirsiz ve ll bir ekilde bakyorlar
ona ve ocuklar da ilke olarak ev dnda yasak olan iten okama
lara ynelmek istiyorlar onun karsnda. Foto flalar yapamyor
artk. Kck yanaklara dokunuyor, salara ve kulak arkalarna
pckler konduruyor. Tahrik olan ocuk bakclarnn glmeleri.
- ok ileri gidiyorsun. Sen de ok iyi biliyorsun ki in'de sa
dece uyuyan ocuklar plr. (Herve.)
- Bir ocuktan . . . inli. . . daha heyecan verici bir ey olamaz.
(Olga.)
- Olur, iki ocuk. (Herve.)
- Ben bir tane istiyorum. (Olga.)
- . . . (Herve.)
- Doru. (Olga.)
- Sen? (Herve.)
- Ben. (Olga.)
- Ya sen? (Olga.)
- Fikir estetik olarak ilgin gzkyor. Uzaktan bakldnda.
(Herve.)
- Ben ok yakndan bakmak isterdim. (Olga.)
- zin ver peyim seni. (Herve.)
- Ben ciddiyim. ok. (Olga.)
- Vaktimiz ok. (Herve.)
*

* *

nsan uzaklahn sanr ama iyi bir yolculuk her zaman ebedi
dntr. Tab ki bizi sz konusu yerin yeni bir yer olmadna
inandran, baka bir yaamda -mmkn olmayan, ho, alkantl
ve unutulmu yaam- uzun sre grdmz bir manzarnn ye
niden ortaya k olan baz gelip geici sanrlar dnda, bu trden
istisnalar dnda ebedi dn mekanla deil zamanla ilikilidir.
Bylece yolculuk zevkin doruu olduunda ya da bkknlk verdi-
inde zaman sizin kendi iinize kapanmanza neden olur, kendi
iinde bir ksr dng haline gelir.
Ah, zaman ark, onunla boy lmeye kalkmayan var
mdr! Ama en vecizi -bir anlamda en fazla dnp duran dolay
syla umutsuz g ama insanst huzur ebedi dn deneyiminin
gcyle en fazla yorulmu olan- Borges'tir. Her eyi okumu, her
eyi eip bkm, her eyi yeniden yazmtr.
Astrolojik evrimlerin Platon'u esinlediini anlad. Buna kar
lk en ok bilinen ve en dramatik ebedi dn ynlendirmi
olan muhtemelen n saydaki elemanlarn sonsuza kadar birlee
meyecekleri konusundaki cebirsel tespittir: Nietzsche'nin tespiti.
Gerekten de sonlu sayda tanecik sonsuz sayda kombinezon ve
remez. Ama snrsz bir zaman iinde olas btn dzenler ve du
rumlar sonsuz sayda oluacaklardr. Nihayet Borges'in en fazla
nemsedii "en az rktc, en az melodramik ama en az hayal
edilebilen" hipotez: evrimler birbirlerine benzer ama hpahp ayn
deildirler. imdi'yi gren her eyi grmtr: "Edgar Poe'nun,
Viking'lerin, Yahuda karyot'un ve benim okuyucumun kaderleri
belirsiz bir biimde tek ve ayn kaderdir." "Olas tek kader":
"Dnya tarihi tek bir insann tarihidir."
Bununla birlikte Borges Herakleitos'u unutmu. Niin? Herak
leitos tam bir Yunanl deildir, o kadar alak da deildir, tam an
lamyla lmsz de deildir. Sadece byleyici ve hafif, karanlk,
d krklna uram, uyumlu. inli mi? Bellei uykuya dalm
bu lkenin tekerlek biimindeki kaderi belki de Herakleitosvari bir
kaderdir. ocukluun geici dengesi iinde umudun alakln ve
de umutsuzluun acsn yok eden bir edebi dn. Ve yetikinle
rin ocuk yapmak iin sahip olduklar ilkel ama gizemli yetenekte.
Ne demektir bu?
"Aion pais esti paizon, pesseuon. "
Karanlk byc Herakleitos soyunu -ve sonsuzluu- tek bir
cmlenin btnyle mmkn ve btnyle yetersiz binlerce eviri
gibi allmam ve ho bir ekilde doldurmutur:
"Zaman ocuk yapan, oynayan bir ocuktur. "
 ocuk oyununun sapkn kaygszl: evrimsel zaman onun
gibidir, bizi elendirerek bitirir ama bu emberin sonu yoktur
nk btn oyunlar oyuncularndan sonra yaarlar ve yeni
oyuncular seerler; oyunlar dnyay yaplandrrlar ve ancak saf
ve megaloman oyuncular dnyay kendilerinin ynlendirdiine
inanrlar.
Zaman ocuk yapar. Bir ocuk gibi zarlar, piyonlar, toplan,
uurtmalar, hesap makinelerini hareket ettirir. Ve yeniden balar.
Dahas? Zaman gerek anlamda ocuk yapar. Zaman dourur.
Burada bir kesinti tekerlee bir iaret koyar ama durdurmaz onu:
ller kuaklara elik ederler ve onlar yenidenharekete geirirler.
Ama yaratcl oynamakla ilikili yce oyunda insan tam anla
myla ocuk olmakla birlikte rtk biimde oyunun kurallarn be
lirleyen lmden sz etmez. nk esas olan oyunun srmesi,
lm iine almasdr.
Hayr insann varl kalc bir nitelik deildir. Bir ocua bak
msanz, ocukluun ve ocuk dourmann ne olduunu biliyor
sanz her trl re(t)menin lme kar fazladan bir kurnazlk, bir
yetkinlik ya da aalanma, en iyi ve en kt koullarda bir dirili
olduunu da bilirsiniz.
ocuu iine alan ve onu yeniden oluturmak iin ona dnen
ebedi dn deiken bir sonsuzluk fikridir. Kaygsz. stikrarsz
bir lmszlk. Deiken. Barok bir sonsuzluk. Akkan glle
riyle bu inliler bilind olduundan sakin bir barok zellii ta
yorlar. Avrupa baroku da byk olaslkla sa adl bir ocuu
ldrmemi olsayd Herakleitosu olacakt. ocuklar ve ocuk
luklarla kaynayan in' de sonsuzluk lm minimize eder, onu
bir oyuna indirger. Dayanlmaz hafiflik. Grnmeyen sa. Dola
ysyla kk benzerliklerle ve kk farkllklarla oynar: kendinize
gelin, hibir ey trajik deildir, zafer kazanm da deildir, sadece
bir ritimdir sz konusu olan. Byk benzerlikler-farkllklar ak
iinde kesiirler: bunlara devrimler denir, tarihi belirlerler.
lml. Glen ocuklar ne yattrabilir? ocuklarn ebedi d
n bir anne dncesi midir? Herakleitos'ta anaerkillik taknts
m vardr?

'206
 Bununla birlikte douran bir ocuk oyunu olarak ebedi dn
trajikliinin dlleme ykn alr ve onu aalamadan ve ycelt
meden btn ocuk oyunlarnn tand ciddi anlamszl verir
ona.
Buna gre inli Herakleitos zirvede olsun, dkn bir dne
minde olsun ne zebilir ne de sinirlendirebilir. Kendisine, aion 'una
"k dneminde (bugn yaadmz gibi) hibir aalamann,
hibir felaketin, hibir diktatrn bizi etkileyemeyecei gven" e
ebedi dnn kabul ettirmek iin Borges'e herkesten daha ok
yakndr.
O halde Borges Herakleitos'u niin unuttu? ocuklar skyor
muydu onu acaba? ocuklu bir adam olmak iin yaratlmam
myd? Tersine, belki kendisi ocuktan baka bir ey deil miydi?
*

* *

Olga, gnl bu yzlerle dolu, kalbi hznl ama ona ebedi

dn dleriyle dolu olarak ayan arkada Yang Guifei'nin
scak banyosuna att. Bu kk melekler onu sonunda saate kar
yarndan kurtarmlard -her zaman daha ok bilmeye, daha ok
eye sahip olmaya, daha ok var olmaya doru ynelmiti: sre
izgisine oturduklarnda btn fiiller say, niceliksel yar olur. Ve
onu ne bulacan henz bilemedii zamann dna atmay (biraz
akn biraz neeli) baarmlard. An, belki de sadece ann bir kv
rm.
Bu scak kaynak -Zhao no 1 ve Zhao no 2 krk derece oldu
unu sylediler- Ksian'a bakan Siyah at dandan fkryor. m
paratorlar 1. Yzyldan beri, Han'lardan bu yana oraya
ykanmaya gitmilerdir. Efsane saraylar zevk konusunda uzman
lam elerin ihtiamlann barndryor: Scak Kaynak saray; Gr
kemli Saflk saray.
- Yolda Sinteuil ve ei gzel Yang Guifei banyosuna davetliler.
Bu bir srpriz ve bir armaan, biz bu Grkemli Saflk sarayn ok
az aarz. (Zhao no 1 ya da no 2 -hangisi olduu bilinmiyordu
haberi jeopolitik bir zafer gibi bildirdi.) teki yoldalar ne yazk ki
sadece hamamlara davet edildiler ama "ne yazk ki" dememem

20 7
gerekirdi nk in halknn hangi olaanst koullarda (ne de
olsa!) gemite zenginlerin bir ayrcal olan eyden yararlandn
grecekler.
- Banyo yapmam sz konusu olamaz. (Brehal'in kar kh
bir ey daha.)
- Niin olmasn? (Sylvain ve Stanislas daveti kabul ediyorlard.)
Buhur partnerin banyosunu gzel kokularla dolduruyordu ve
tavanlkl yata Olga ve Herve'nin tanmakta zorlanacaklar ona
rlm eski bir ipeklinin grkemli mavi-gri nanslarn sergiliyordu.
Scak su havuzu kanat am bir kelebein kvrmlarn kucakl-.
yordu. Sadece suya dalma dncesi bile canlandrc etki yap
yordu.
- Ama tao deil bu. (Herve.)
- Bu lks korudular ve gururlanyorlar bununla. Greceksin,
ksa sre sonra eski tarihlerini canlandracaklar ve o zaman dog
matizm bitecek. (Olga.)
- Akl yrtmeyi brak, zevk al! (Herve.)
- Bu su afrodizyak galiba! (Olga.)
- Dur. Mkemmel! Yoldalar doru sylyor! (Herve.)
Kendilerinden gemi zplyorlard.
- Beklerler bizi, biliyorsun deil mi, kmamz gerekir.
*

* *

Bugn kim kimi seviyor? nsanlar kendin gibi mi? nsan yok
nk kendi yok. "Kendi" youn, yararlanlabilir, biraz denetlenen
ama zellikle ok esnek, bir i mekanda, kendine ait bir odada ba
rnabilen bir anlaytan fkryor. Bu yetenek nereden gelecekti?
yice dnldnde ok zel bir biimde ortaya kabilirdi
ancak. Hatta dnyann ilk harikas olabilirdi . . . Msr piramitlerin
den, Semiramis asma bahelerinden, Phidias' n Zeus heykelinden,
Rodos heykelinden, Ephesos'taki Artemis tapnandan, Halikar
nassos mozolesinden, skenderiye fenerinden ok eski ve ok
stn. Bir tr kahramanlk. Bu sevme yeteneinin temelinde,
byk olaslkla Goethe'nin de inand gibi annelerimizin bizi sev
mi olmas m vard? Merkezde her zaman anne mi vard? Bununla
08
birlikte onlarn bizi sevmeleri yeterli deildir, bizim bu sevgiye ke
sinlikle inanmamz gerekir ve bu da sadece onlara baldr. Ken
dinden emin olma baz fazlalklarla merkezde bulunan Anneden
kaar.
Olga eskilere gitmiti. . . ocukluunda deniz kenarnda demirle
kark siyah kum ayaklarn yakarken gzlerinin nnde parlayan
yuvarlak akl talan ve onlarla denk olabilmek iin karan g
rnmez ama sesli szckler arasnda bir zaman aral kefetmiti.
Kap giden bir zaman aral, karanlkta gzken ve kaybolan bir
atebcei nk Olga bu zaman araln kumsaln kr eden ay
dnln yrtan ok keskin bir k gibi dnyordu. Bu zaman
aral tam olarak nereye dyordu? akl talarna arpan ve ya
ralanan ayak parmaklaryla birdenbire gelecek olan henz karma
k szckler arasnda m? Zihinde mi? Kafasnda m? Yreinde
mi? Bilemiyordu ama bu mucizenin bir tmce biimini alarak or
taya kacandan emindi -szgelimi: "deniz kz incilerle ssl t
niini bu siyah kuma brakt", ya da: "dalgalarn beyazlath
kk midye stmdeki eker gibi kaybolmayacak, yarn baka
bir ocuk denizin br ucunda bulacak onu", vb.- szcklerden
oluan bu akl talan yolculuunun gereklemi olduundan,
kendisinin de bu yolculua km olduundan emindi. Bir zaman
lar. Hafzas olmayan bir yaamda. Ebediyen unutulmu. Onu
zaman zaman uyandrmak ne kadar hotu. . . ama ok fazla deil.
Bu parlaklk btn dengeleri bozabilirdi: bir hastalk mikrobu, ken
dinden geme, delilik gibi bir ey deil miydi daha ok? Olga gi
zemli zaman araln siliyor ve her eyi souk suda unutmak iin
kouyordu.
Unutulmu bir hafzann geri dn. Hangisi?
Anne gidiyor: st yok, meme yok artk, iecek bir ey yok, g
recek bir ey yok. Alyorum, hi kimse benim kadar alamamhr,
btn bebekler alar, kimilerinin hzn daha tahrip edicidir, on
lan duymamakta, kendi balarna brakmakta fayda vardr. Zaman
aral gz yalan kuruduunda ve yas ktnde balar: samu
ray bebek zgndr ama yenildiini itiraf etmez ve hznl gz
leri bir grnt arar. Stnn tadnn grntsn arar. Annenin

2 09
dokunduu bir cildin grntsn. Kokusumn grntsn. G
rnt anneyi merkez olma durumundan uzaklabrr, benim yo
lumu-zaman aralm-aan bir atebceidir bu . . . bakalarna
doru. Benim hznm kurtuluumdur: onu yitirdim, hayr, hayal
ediyorum onu, hayr, onu size grntler, flalar, szckler ha
linde veriyorum. nk o beni seviyor ve siz de beni seviyorsa
nz.

O halde selam sana "kendisi", bundan byle bakasn "ken

din" gibi sevebilecek ve nefret edebilecek olan. . . !
Gnaydn, ufalanp, toz olabilen kendisi! Partner Yang Gui
fei'nin kokulu banyosunda pcklere boulursan heyecan ve co
kuyla toz olup dalacaksn. Sana srt evrilirse ve kendi bana
braklrsan sessiz ve grntsz kp gideceksin. Gvenli ol
duu sylenen kollardan kayp giden bebein korkun aknln
bilir misiniz? Belirsiz bir bolua den dacnn korkusudur bu.
Ama eer btn "kendi"ler bu kadar bo, tutarsz, hastalklysa
bakalaryla nasl iliki kurabilirler?
Avrupa'da yeni bir mutluluk var. in mutluluu. Zaman ara
l mutluluu. Ne Tek ne Hepsi ama batm, dalm, zlm,
incelmi. Kayboldum: yeniden birisi oluyorum; seni seviyorum:
ben yokum arbk; benden nefret ediyorsun: ben yokum arbk. B
tnle inanmamak. nanmamak. Kendime benzemek istediim
gzlerinin aynas parampara. Bana bir yapbozun grntsn,
Picasso'nun korkun ve yce bir kadnn imajn gnderiyorsun.
Bizim aramzdaki ba sama ve scak ve de on iki yzyl nceki
belki de sadece hao l'in ar kzm imgeleminde, Zhao 2'nin
zenli konukseverliinde yaam partnerin banyosu gibi gzel
kokulu . . . nemli deil, gldryor beni bu, sen beni gldryor
sun. Glme erotizmin iren bir biimi mi? Ama hayr, ocuklarn
ebedi dnnde irenlik yok. Glme saygsz bir incelik: erotiz
min ayaklarnda titreyerek can ekien din. Sulu olduunu
sanma, ayplamak iin bir adam aradm yok benim.
Haklsn, eksiksiz bir mutluluk nostaljisi var bende. Ben bunu
ay altnda taze budaylar arasnda sevien inli genlerin
masum sarholuuna tercih ederim. lkbahar yamurlaryla bou-
210
lan toprak onlar kokulara bouyordu ve uan krlanglarn al
bnda bitkilerin, insanlarn ve hayvanlarn kanb bu toprak onlar
iin byl bir yerdi.
*

* *

Ak mor gri karm, keyifli bir san krmz renkler iindeki

Gkyz tapna Pekin'in sisleri iinde ykseliyor. Yaldzl ss
lemeler skntl mays havasn hi olmayacak bir tapnan kl
dragonlan gibi kesiyor. Burada da baka yerlerde de insanlarn
yzleri yok, donuk ya da korkak rahatlklar sadece antlar iin fon
oluturuyorlar. Bununla birlikte iiler Tarih nnde eiliyorlar
ama tarih onlar tertemiz ve lekesiz brakyor sanki. Tarihle dolu
dur onlar. Hangi kampanya yrtlyor? Mao yardmclarndan
birini mi kovuyor? Lin Piao hain mi? Yerini kim alacak? Gelecek
genlerin mi? Umut kadnlarda m? Kesinlikle, dnelim.
Kiraz aalan yamurun pembe-beyaz yansmalarla doldur
duu ieklerle dolup tayor; rzgar yamur ilemeyen gezginle
rin stndeki l tutamlan konfetiler gibi srklyor; baz
tayapraklar ryor. Ama dallarn ucunda gne bulutlardan
balayarak keskin yzeyleri okuyor: kk, krmz, abrdayan
toplar olacak mcevherler.
- Gkyz tapna benim Pekin'deki favori tapnam belki
de. Hibir biimde sade deil. Benim ok arbal ikizim Ksi
an'daki Kk Kaz pagodasna hayran kald; onu ebediyen orada
brakacama kesinlikle inanyorum. Ama Muhteem Saflk sara
yn partnerle ya da partnersiz gtryorum. (Herve.)
- Bir kiraz aac ve bir ocuk gtrebilseydim! (Olga.)
- Paris'te ok var. (Sylvain.)
- Hi grmedim. (Olga.)
- Otelde hepinizi bekleyen sryle mektup var. (Zhao.)
- ok beklediler, yarn gidiyoruz. (Stanislas.)
- Uakta ne okumal. (Armand.)

2II
 5.

1 Mays 1974

Sevgili Olga, bu 1 Maysta senin Pekin'de olduunu dnmek ho

uma gidiyor, burada herkes sklmaya balyor artk oysa ben ok iyi bi
liyorum ki sen gerekten "politik bir kadn" deilsin. Ben hi deilim zaten
ama dalgalara brakyorum kendimi ve dalgalar ekildiinde kendimi
kk bir balk gibi hissediyorum . . . krmz bile olmayan, gri, hznl,
kumlara atlm . . . Hi kukusuz zenle prova edilmi, ok renkli, ok a
tafatl gsterileri seyredeceksin gene de iyi seyret nk nee, keyif(yapay
olup olmamas nemli deil) o kadar ender ki seni gerekten kskanyorum,
sahte de olsa insanlann umutlann paylamam kskanyorum. Her hal
karda kaderimizi alp gtrecekler, biz grmeyeceiz hi kukusuz ve mu
zipe de olsa ileride gerekleebilecek baz eyleri dnyorum . . .
Chartres bir Avrasya ktas kenti olacak, kk inlilerin otobsleri Bas
tille alannda demokrasi derslerini izlemeye gelecekler. . . Kadnlarla ko
numalar yaparken not tut, dndnde herkes sana Mao'nun, genlerin
kltr devriminden sonra Komnist Parti brokrasisine kar olutur
duu kadn hareketiyle ilgili sorular soracak. . . bu konuyla ilgili dncen
ne olursa olsun senin de ok iyi bildiin gibi 68'de Paris'te sadecefeminist
gruplar ayakta kalabildiinden daha bir nem kazanyor bu mesele. Kaz
larla ilgili not tut, in arkeolojisi henz gelime dneminde, sinolojiyle
ilgilenebilirsin: edebiyat bover! ince bilseydim edebiyattan annda vaz
geerdim.

212
 Buna karlk, senin de hissetmi olabilecein gibi Wadani kadnlanyla
ilgili almalanma devam etme konusunda duraksyorum. Martin'in
kukuculuu bulam olabilir mi bana? Bilemiyorum. Onun etnolojiyi
braktn ve yllardr sadece resimle ilgilendiii biliyorsundur mutlaka.
Bana gelirsek ben yorgun hissediyorum kendimi, aylaklk ediyorum, neyi
beklediimi bilemiyorum. Bugn Saint-Andre-des-Arts'da yalnzm, bir
gsteri olup olmadn bile bilmiyorum, insanlar bakan seimi kampan
yalan yznden birbirlerini tahrik ediyorlar, dnebiliyor musun ? Ve
Martin de burada yok. Terastaki bitkilerimle ilgilendim ama bana neler
oluyor bilmiyorum: arhk hi grmyorum bu bitkileri. akn durumda
ym, gzlerim, dudaklanm, burnum, parmaklanm hibir ey hissetmiyor,
baka bir yerdeyim ama nerede?
in'i sar killi toprak lkesi gibi dnyorum . . . kimi zaman dm
dz, kimi zaman eimli ve katlanan, kuraklktan atlam ya da tersine
toprak rengi yanurla srklenmi. . . Aynfilmi grmek iin nereye git
tim? llemi ama kahraman bir Fiesole sanki.
Byk babamla byk annemin Floransa tepelerindeki o byk evini
hahrlyor musun, hani geen yl birlikte uramhk!
Bu yeil denizde on sekiz yl geirdim. Buradan daha serin, daha uygar
bir yer olamaz ve btn arazinin ailenin kme noktasna kadar dayan
masi tehlikesi ok korkutuyor beni. Gzlerimi kapyorum ve her yerde Fie
sole'lerden baka bir ey gremiyorum .. in'e kadar (ama daha sar);
dolaysyla gerek kayor benden. Sana korktuumu sylyorum ve kor
kumdan korkuyorum nk despotik bir efkatin iine, merhume byk
annem Rosalba Benedetti'nin benden esirgemedii dikkatine ivilenmi
gibiyim. . . sylemitim sana, oraya gitmeden nce. Sen sadece byk
babam Guido'yu tandn . . . babamn o rktc modelini yaz ortasnda
siyah kyafetler iinde grnce, sekin bir hayalet gibi bembeyaz . . . demi
tin sen.
Bahe leylak doluydu, mis gibi kokan salkmlarnn arasna dalyor
dum, o kadar youndular ki uyutuyorlard beni, kendimi grnmez sa
nyordum ve gerekten de grnmez oluyordum. "Carolina-a-a? Nerede
benim Carole'm, Carolina'm gren yok mu? " Rosalba salkmlardan ka
yordu, grmyordu beni ya da grmyormu gibi davranyordu ve ben
 scak otlar ve leylaklar arasna tavan gibi bzlyordum. Yoksa lavan
talar iinde miydim ? Hi bilmiyorum. Sadece Fiesole'de rastlanan ok
ar gl kokularn da hatrlyorum . . . yakc gnee doymu ve zsuyu
stan en iyi parfmc gibi her zaman soylu . . . Rasalba muazzam gl de
metleri oluturuyordu . . . hafif sarlar olan beyaz, erguvan rengi ya da
parlak krmz. . . ve bunlar alp Meryem'in nne koyardk. konlarn
bysn bilirsin sen . . . Meryem'in gz kapaklarnn kalkmasn ve Tan
rnn annesinin kendisine bakmasn beklerken mum yakan kk mutlu
kz. Belki de bilmiyorsun, sen her zaman sper rasyonel olmak zorunda
kaldn.
Fiesole baka bir dnyay temsil ediyordu, benim annemin alayc ku
ruluuyla, babamn vampirlere zg solgunluuyla hi ilgisi yoktu. On
be yalarndayken bir kesinlie ulam olduumu hatrlyorum: onlarn
dnyas benim yaayamayacam bir yerdi, fizik olarak byle bir grlt
patrtya uygun yaradlta deildim. Meryem'in nndeki bu gller
-duru, hznl ayn zamanda grkemli- benim diriliimdi. Geici. nk
ben her zaman en sonda olmak istiyordum. "Dikkat et yavrum. Din kur
ban olmak iin yanp tutuuyorsun, ok fazla gururlu olmak demektir
bu" diyordu R-Osalba. talyanlar oynayarak len insalardr. Bana retmek
istedii buydu . . . melankoliye gtren kendinden nefreti yok etmek.
Assisi'nin gzellii! Giotto ve okulununfresklerinin benim ouk kal
bime doldurduu sa'nn ve Meryem 'in kyl incelii, dahafazlasn bi
lemiyorum. Kbist saraylarn dengesiz ktleleri gibi titriyordum,
inanlaryla aydnlanm bu kyllerin (biraz inlileri andryorlar, ne
dersin?) yuvarlak yzleri karsnda Franszca'm da talyanca'm da yi
tiriyordum ve srekli alyordum. "Ama hayat ne gzel, benim kk
kzm! Bu glleri kokla, kokla onlar ve sonra da o gzel Meryem'e bak!"
Rosalba Meryem'e yaslanarak yaama doru ekmek istiyordu beni ama
ben gitgide mistik oluyordum, bir azize Tereza hayran oluyordum, ne
fazla ne eksik. ilenin utanc iinde sa'nn peinden gitmek istiyordum
utan iin domam mydm ben ?-ilahimi semitim ben: "Btnyle
terkedilmi olduuma gre, Benden nasl yararlanabilirsiniz?" Gl bir
Karmelit rahibesi. Ve kendimi koyveriyordum ve durmadan alyordum,
gzyalarnn tadn ve hznl dualar kimse benden iyi bilemez. Yaz

214
sonunda babam beni almaya gelirdi . . . Paris'e ve annem olduunu syle
yen o yoldan km kadna kavumam iin ve Fiesole gllerinden veJresk
lerinden olumu kendi temi terketmek byk bir znt veriyordu
bana.
Bu gevezelii balayacaksn. 1 Mays'tan ve Tienanmen alanndan
nasl kolayca uzaklatm gryorsun! Syledim sana, ben bu ocukluk,
Meryem, Rosalba ve Giotto arasnda armha gerilmi durumdaym
-orada kalmaktan da ok korkuyorum.
Cedric Mslman oldu, biliyorsun ve metinlerdeki gizemleri ren
mek iin Arapa reniyor, bir yandan da enarklk kariyerini srdryor,
ne baan!
Ben dine dnmyorum, hayr, henz deil. Ama aziz Bernard'n va
azlann karhrdm ve Fiesole'mi, Rosalba'm ve sa'nn armhtaki ile
sini kendi bedenimde hissettiimde yreimi skan o ho sknhya yeniden
kavutum: en kk bir tevazu sz konusu deil burada hibir biimde!
Ksacas ilahiyat bana hala okunmas en ilgin ey gibi geliyor.
Ziyaret etme ansna sahip olduun bu br dnyadan iyi yararlan.
ince'de "inanmak" szc var m? Var galiba ama nasl deniyor, nasl
yazyorsun, ve tam olarak ne anlama geliyor? Yllar nce benim sem
nerimde Benserade ok eski sanskrit dnemlerinden beri credo' nun an
lamnn "gcn vermek", ama ayn zamanda da dl amacyla
"armaanlar, balar vermek" olduunu sylemitir. "nanmak", yani
sonu olarak maddi ve manevi anlamda "gvenmek"tir. Hint-Avrupa
llar ok muzip insanlard. Hi kimsenin bu mantktan kamas mmkn
deildir. Her halkarda ben ve Paris'teki tandklarm kaamazlar. Ro
salba lmsz, Fiesole'nin glleri de, Giotto'nun Meryem'i ve sa's
lmsz, ayn ekilde benim domu olma, beslenecek ve sevdirecek bu
bedene sahip olma utancm da lmszdr.
Bana cevap verme, biliyorum ki buna zaman ayramazsn ama iyi bak
ve not al. Sonra anlatrsn bana. Ben sana yazacam nk sklyorum
ve ok zlyorum seni.
ok pyorum,
Carole.
 13 Mays

Bugn ok zntlym gzelim nk Martin dnd, bu beni ok

sevindiriyor nk ok iyi biliyorsun ki ona ok am ama ok kt du
rumda ve onun iin elimdenfazla bir ey gelmeyeceini dnerek umut
suzlua kaplyorum.
Resmi bylyor beni, hem tahrip ediyor hem ok cmert ve samimi
dncem odur ki bu gzelliin ada sanatta ei yok. O da inanyor
buna ama her zaman deil; alkol onu git gide daha az uyarabiliyor ama
tersine gnlerce yorgun, bitkin, umutsuz ve gsz brakyor. Martin
zaten pek fazla konumazd, bir yldr neredeyse hi konumuyor ve ko
numa yeteneini unutma konusunda benim gibi nl birinin yeniden
dzen ve umut getirebilmek iin nasl bir aba harcamas gerektiini var
sen hesap et. Tam bir baarszlk.
Sergisi baanl olmad. Byk bir kitle tarafndan beenildi, heyecan
lanan genler oldu ama eletirmenler souk karladlar hatta ou zaman
olumsuz baktlar: seyahat hazrlk/an dolaysyla son yazlan okumam
sndr. Martin nceleri glyordu: "Ne yapacaksn, bu konformist bur
juvalar bakmay bilmiyorlar, daha da kts bedenleri yok, en kk bir
hareketi nasl izleyebilecekler ve bir trans durumundan ise hi sz etme
yelim, byle bir eyi reddetmeleri en ho komplimandr. " Yani ilk bata
dik durdu.
En kts de Pollock'un taklitilik etiketini yaptrmas oldu; bir
iliki, bir zincirlenme ak ama Martin bana gre ok zgn bir sanat.
Dn de dnte (iki haftadr grmemitim onu, yeni dostlar edindi,
kansna dnmediyse tabii, nemli deil) km buldum onu.
- Oku unu, oku u edepsizlii.
Bana bir yaz uzatyor, yazdan eletirmenin, sergisinden pek holan
madn anlyorum: "Martin Casenave sanatnn doaya kar mca
delesini resmetmek istiyor ve resmine can vermek ve yaam yeniden ina
etmek amacyla ok byk bir aba harcyor. Bununla birlikte geree
kar bu savata yenik dyor. Byle kime fkeleniyor, kime atyor? S
kunet, kendinize biraz daha hakim olun, msy Casenave! Dahi mi san
yorsunuz kendinizi? Belki. Ama eksik bir deha, gerek yaratmann
berisinde ya da tesinde . . .
"

l?I6
 - ren, diyorum. Kskan bir aptal.
- Olsun, ama yazs bir ey demiyor mu sana?
tiraf edeyim ki bir ey demiyor (pasaj senin iin yazdm nk sen
daha kiiltrlsn, kayna kesinlikle kefetmisindir.)
- nsanlar artk kltrden nasiplerini hi alamyorlar ve en bata da
sen! Dn, dn . . .
Yapacak bir ey yok, kuruyorum.
- Ama utandnyorsun beni! (Martin barmaya balyor.) Bu pisliin
Zola'y taklit ettiini grmyor musun? Hatta Zola'nn Cezanne'a sal
drd, onu Claude Lantier ad altnda baansz bir ressam olarak tant
t L'Oeuvre adl yaptn kopya etmi. Okumadn m? Arkada
Zola'nn (nk arkadatlar, ie bak!) Ceznnne'a uygun grd kaderin
ne olduunu biliyor musun? Byk bir estetik projeyi gerekletireme
yince intihar ettiriyor onu.
ntihar szcn duyunca yklmtm. Kendime gelmeye altm:
- Seninle ayn fikirdeyim, bo ver.
- Bo ver, bo ver! Bundan baka bir ey bilmiyorsun. Bir resmin ne
olduu konusunda en kk birfikrin var m, neyin sz konusu olduunu
biliyor musun? Cezanne bir ey ifade ediyor mu senin iin? Ya Zola? Sz
etmeyelim bunlardan artk! Hepiniz lmemi istiyorsunuz, gerek bu, bir
de sen. Oysa bugn Taocu olan benim ve baka kimse deil (ite bunu Ol
ga'ya yazmalsn!). Ancak kimsenin duymamas gerekir, ne basn ne sen
tabii ki -her ey bir yana, gsteri toplumunda kesinlikle lme adanm
olan bir Taocu iin normaldir bu.
Kapy vurarak kp gitti. Alayamadm bile. Gece dnd ama endie
ediyorum onun iin, yaamndan endie ediyorum. Benimle birlikte Lond
ra'ya gelmek istiyor: beni terkedemeyeceini sylyor. Sanyorum uyu
turucu almt ve te yandan Marie-Paule de orada bir galeri ayor. Sk
sk sanlyordu bana ama bu o deildi, her zamankinden ok daha fazla o
deildi. Kasvetli bir sabah geirdim ve leden beri sana yazmaya al
yorum. Senin hikyeni yeniden ina ediyorum, sende bir tank aryorum.
ok elen ve beni dn.
Btn kalbimle,
Carole.

2 17
 Not. Yaz sarayndan attndan kart aldm. Sper, Herve'ye dosta
duygularndan dolay teekkr ediyorum, her ikinizi de pyorum.

Londra, Hotel Russell,

Russell Square
S Haziran

Sevgili Olga, kongreyi asmakla hibir ey kaybetmi olmadn. ok

yavan ve ok teknikti, Gildas'n rencileri karlkl olarak bitirici mate
matikformlleriyle etkilemeye alyorlard birbirlerini. Boynunda gs
terili bir altn ta bulunan Polonyal mantk kadn Varova'da Carnap
geleneinin lmediini kantlama gsterileri yapyordu. Sadece Roberto
senin tanmadn baz talyanlarla papann klasik Aristoteles mantn
dan yana m yoksa n deerlerinden yana m olduunu sorarak gldr
meye alyordu onu; Polonyal kadn bu akay ok kaba buldu. Her
zaman iyi olan Benserade cebir dersinde bir lise rencisi gibi sklyordu
ve sunularda gizli gizli Artaud'nun Rodez Maktuplan'n okuyordu.
Sonra arada: "ki byk Fransz dilbilimci var, matmazel Benedetti" dedi
bana. Ve ben bu iki rakamn (Fransz dilbilimcilerde dahiler balamnda
astronomik bir rakam) nasl bulabildiini anlamak iin kafa patlatrken
ekledi: "Mallarme ve Artaud'yu dnyorum, tabii ki bunu benim ta
rafimdan dostunuz Olga'ya yazabilirsiniz, ok zlyoruz onu, samimi
sylyorum. " te byle.
Bu elenceli blm. imdi psikodrama geiyorum ve seni gene kendi
meselelerimle sktm iin bala beni ama btn bunlar gerekten pay
laabileceim tek insan sensin.
lya Romanski'yle Trafalgar Square'daydm, mzeden kmtk,
omuzlarmzda gvercinlerle turistler gibi dolanp duruyorduk evrede
amafotoraflar da yoktu: kardmz bir seans yerine bir dinlenme an.
Birdenbire Martin kyor ortaya, itekliyor beni ve hkrmaya balyor,
delilik krizleri geiriyor. Bir yn ey sylyor hakkmda: srtn bi
riymiim, Romanski'yle ve kongredeki herkesle yatyormuum, kongreye
katlan kadnlarn kald Russell oteli bir kerhaneymi, ben kafay yemi-
'2 1 8
im, nemfomanmm, Lauzun'e muayene olmam gerekiyormu, yok Lau
zun fazla gelirmi, ]oelle Cabarus halledermi bu ii falan filan! Aa
lama. Yalnz deildi, yannda biri vard, ok makyaj yapmt ve ngiliz
hipisi tr, yerli gibi giyinmiti -Marie-Paule bu civarda myd bilmiyo
rum. Hibir ey syleyemiyordum, Romanski aknd.
- Bu adam tanyor musunuz matmazel Benedetti?
- Birlikte yaadm adam.
- kisiyle birlikte mi yayorsunuz?
Petersburg'dan Boston'a, Ilya her eit insan grmt ama o kadar
armt ki modern gzkmek istiyordu.
-Hayr ama benimki deiik.
- Kesinlikle yle olmal; her halkarda bu kadar kskan olduuna gre
sizi ok seviyor olmal.
- yle mi sanyorsunuz? Sadece sizin sylediklerinizi aklmda tut
maya alacam.
Hipi Martin 'i alp gtrd. Hala gryorum, mosmor ve bozuk. Yeni
bir tiksinti daha hissettim, hem istiyor hem istemiyordum bunu. Kskan
ln ok acmasz olmasn istiyorum kesinlikle. Aslnda byle bir ac
maszln houma gitmediini syleyemem. Ama gcm tketmek
zereyim artk. Aalayan bir ak lmdr. Byle bir tutkunun verdii
utan ekici olabilir ama bu sahneyle birlikte bir eii getim. Bitkinin
iinde don vardr ama bir sre sonra bitki olmayacaktr artk sadece bir
para kra olacaktr. Uyumu. Bir kara delik, ac bile vermiyor nk
ac hayat iaretidir. Depresyon olarak adlandrlmas gereken ey.
Rothko'nun tablolarn biliyor musun ? Saflaan, krmz rengi arn
dran ve aydnlatan ileri kan ya da arap dolu kpler. Sonunda kan yok
tur artk. Sadece siyah kpler. Siyah renklerin bu kadar farkl olmalar
inanlr gibi deil ama artk dnm nedir bilmeyecek simsasal bir kap
taki kalntnn iinde bouluyor tm. Rothko bu siyah gkkuanda l
yor.
te senin Budac huzur tapnaklarn deitirmesi gereken ey ve trak
tr srclerinden, krelerden, iilerin ve gelecee ynelmi binlerce
baka seferberliin coku ve heyecanndan sz etmiyorum bile. Sana g
veniyorum ve pyorum.
Carole.
 Paris, 15 Haziran

Olga, Pekin'den baktnda bu sefil kvr zvr sana ne kadar aptalca

geliyor kim bilir! Senifotoromanmla sktm iin ok zlyorum oysa
kefedecek ne ok eyin var senin, ama seni -zellikle seni- dnmediimi
sanma. Benim durumumda olsaydn ne yapardn diye dnp duruyo
rum srekli. Hi kukusuz hibir biimde bir ey yapmana gerek kalmazd
nk kendini asla byle iinden klmas mmkn olmayan durumlara
drmezdin. Herve'nin pek rahat olmadn biliyorum -ok kaypak, ok
fazla artyor-. Ksacas benim iin anlalmaz biri. Bununla birlikte
zevk arayan biri havalannda olmasna ramen srekli kendi amacnn pe
inde kotuundan eminim ve bu konuda yetenekli. Hayat ak seik, be
lirgin kdmas gereken ve paradoksal bir biimde de dinlendirici klan bir
yetenek. Buna karlk Martin dalyor kyor. Ama ben kesinlikle senin
gibi olamam. Sen kat olmay biliyorsun. Oysa ben srekli kendimi hor
gryorum, aalyorum, hi kukusuz alakgnllln teme(biimi
olan denge yok bende, dorudan doruya umutsuzlua kouyorum. Nasl

yapmal? Ben doutan kaybetmiim davay.

Srekli beceriksizlikler, budalalklar yapan annem ilkel ve de "ana
erkil" efkatiyle taciz ediyor beni: "Endieli olduunu hissediyorum sev
gili Caroline'im, tamam erkekler skyor ama hi erkek olmamas da
cehennemdir kadn iin, iyi dn bunu, vasiyet gibi kabul et, istersen.
Martin'i grmyorum artk, yanlyor muyum acaba? " Bana her gn
telefon etmek zorunda olduunu sanyor, yrtc hayvan yaknlardaki
kanl eti hisseder.
Frank selamlann gnderiyor. Bir kadeh bir ey itik birlikte. Biliyor
musun Cabarus'le analiz almalann bitirdi imdi psikanalist olmak iin
baz ek almalar yapyor. Martin'in en iyi dostuydu ama bir yldr ne
redeyse hi grmyorlar artk. ok megul olduumu kibarca anlattm
ona. Bana baz eyler syledi. Martin, Scherner'in dostlaryla pek sami
miymi, hatrlarsn biz kendisiyle hapis uygulamalarna kar ok mca
dele etmitik. zel dostlar: beden klt, okfazla porno, deri pantolonlar
ve ceketler, zincirler, sadomazoist cinsel ilikiler, vb. Martin onlarla bir
likte Kaliforniya'ya gidecekti, Frank tarihini bilmiyordu, dnte belki.

220
La Longueville Scherner'e gidip sorunlar karmtr kesinlikle ve Frank
buradan onun o kadn stnden teslim olabilecei o ironik paralanmay
gryordu. "Sana btn bunlar anlatmamn nedeni akll, zgr ve
gl bir kadn olman", diye ekledi. Bir anlamda. Aslnda uyumu du
rumdaym. Boksrler nakavt olmadan nce byle uyuyorlardr muhteme
len.
Bu ocuu kabullenmem gerekiyordu, Martin 'i yattrrd belki.
Frank bunun herhangi bir eyi deitirebileceinden emin deil. Mar
tin 'in ok hassas bir narsisizmi olduunu ve gerek arzularnn ne oldu
unu bilmediini (gryor musun, Frank meslek jargonunuo kullanyor)
psikanaliz yaptrmas gerektiini aksi taktirde bir tutkudan tekine bir
lmden tekine gidip geleceini dnyor. Falan filan. Ona Mar
tin'in ok iyi bir ressam olduunu syledim. Frank'a gre iyi bir happe
ning, savurgan ve intihara eilimli bir durum sz konusu ve Martin
ustalk, disiplin isteyen, gelenein ve teki ressamlann deerlendirilme
sini gerektiren bir alma anlayna sahip deil. Onu dinlemiyordum
artk. Artk bir ey dnmyorum, boluktaym, donmu bir bitki gibi
yim.
Neye, kime inanacam? Martin bilmediim bir yere doru kouyor
ve benden uzaklatna gre lme doru kouyor bence. Ama ara sra
bana gelecek, atlyedeki iltenin stnde bulaacaz, bundan eminim.
Gene de dndm oluyor: "Martin yok artk. " Rosalba yok, Martin
yok, Fiesole yok artk. Kendimden yararlanamyorum artk, artk kimse
benden yararlanmak istemiyor.
Sana bu mektuplan yazmamam gerekiyordu. Hi kukusuz, "ne biim
gerileme, nasl bir psikoloji salatas bu!" diye dnyorsun kesinlikle.
Ben ayrca senin ayrntlar okumaya vakit bulamadn, seni her za
manki o uyank ve tetikte duran, hayran olduum merakndan, bir an
nce dinlemek istediim gzlemlerinden ayrmay baaramadm san
yorum. Sana artk yazmayacam, on be gn iinde bekliyorum seni ve
ok pyorum.
Carole.

221
 Pekin, 1 Temmuz 1974

Carole'm,
Bu kartlan almadan nce greceim seni nk birazdan uuyoruz.
Ama sana mutlaka ve hemen iki ey sylemem gerekiyor: lsz biimde
kendini sevme olan hayal gcnden birok da doar.
"nanmak" "konuan insan"dan ve "kucaklamak"tan (ya da "ken
dini brakmak") oluur: hibir biimde yetenek sz konusu deildir, sadece
szle birlemek gerekir. Daha ok boluk oluturmakla balar: unu bil ki
boluk hilik deildir, bir tepenin stndeki kaplandr, yin' in stne at
lamaya hazr soluk olan yang'dr.
Bu vahi boluu sk sk kendinde ara; birlikte bulmaya alacaz
onu.
Gelir gelmez telefon edeceim sana. Hep seni dnyorum.
Sevgiler,
Olga.
Drdnc Blm

ALGONKN
 1.

An younlama ya da tam bir dalgnlk durumunda (ve in'e

gitmenize gerek kalmadan) sizi kuatan her eyin ok hzl ama
yok edilmesi mmkn olmayan kesinliini grrsnz ve bunla
rn iinde sevdiinizi sandnz eylerin baka bir tr iinde yer
aldn da farkedersiniz.
Olga ad verilen ahsiyetin az ok hznl bir paras -batak
lklarn belli belirsiz sularndaki puslu gnein douu gibi solgun
ve belirsiz bir paras- ky meydannda tarihncesinden kalma
kyllerin uzayl maymunlara baktklar Huksian manzarasna ta
klp kalmt. Empoze edilmi ve seilmi yalnzln karsnda
bildii ya da bilebilmi olduu btn ilikilere kar bir reddetme
duygusuyla deimiti ve bedenine yapm belli belirsiz bir
amber kokusu orada donmu kalmt.
Martini ya da ampanyann insann o yok edilmesi mmkn
olmayan tuhaflk dncesini tm insan bedenlerine damgasn
vuran ama olas bir dram ya da trajedi eilimlerini silip atan, onlar
olanakszln daha ok eytani bir deneyimi iinde boan bulank
ve yaygn bir gereklie dntrme gibi bir ayrcal vardr. Bu
noktaya geldiinizde (kimileri kolay kimileri zor gelir) tercih
yapma durumundasnzdr:
ampanya, martini ya da benzeri destekler sayesinde kendi ac
nz sempatik bir ironiye kadar gtrebileceiniz iin ekici bir ki
ilii olduunuz dnyay tek banza ve d krkl iinde
seyretmek zere iinize kapanrsnz;

225
 ya da evrenizdeki tm uzayllara sizin bildiiniz ama onlarn
bilmiyor gibi gzktkleri eyleri gstermek iin teki Huksi
an'lara doru yolculuunuza devam edersiniz: Huksian gibi
dnya da lsz yalnzlklardan oluur.
Olga ikinci zm tercih eder nk yldzl bir yaama ei
limlidir (kukusuz farketmisinizdir bunu): belli bir noktadan
sonra Atlantik'e ve hatta daha da teye giden cesur, kk asker
lerden oluan birlikler vardr . . . bunlar yrrler, koarlar, arnlar
lar, renirler, alrlar, kar karya gelirler, asla ac ekmezler,
her eyden yaknrlar, parlarlar, ykselirler ya da derler ama ge
rilemezler; ampanyalarlar, scak martini doping etkisi yapar ya
da lazer etkili cinle keyfilenirler; Hegel'in sngs, Freud'un bil
gisayar, Joyce'un yazlm; ve her ynden gelen bu saldrlar sknl
veren zaman yatihran mekanlara bldklerinden rahatlatan ve
hafifleten k bulutlan iindeki hassas noktay patlahrlar.
Nesnelerin mutlaka kesimek zorunda kalmadan hareket et
tikleri, ilerledikleri ama bulumadklar yldzlarn iindeki bu ya
amn (ya da hikayenin) avantaj byk olaslkla dnyann z
olan bir eilime denk dmesidir; bu yaamda her gn (ve her
safha} baka bir dnyadr ve daha nceki dnyay unutmu g
zkr: dnyann zyle ilikili yaylmasna, genilemesine denk
der. Bizi olduumuz gibi yapan ve daha sonra bizi yok edip,
bizim kendi defterimizin ok az bir blmn brakarak yeni bir
defter aacak olan bu byk patlama yeni yolculuklarn birbirine
eklendii bir yaamyksnn saysz radyasyonu iinde kavra
nabilir ancak. Kald ki ayn hareket okuyucuyu her seferinde
yarm d krkl iinde yan agzl brakarak yeniden balayan
bir yknn kalp allarn ynlendirir: nk bu hareket kendi
yandalarn bulamayacaklr belki hibir zaman ama nemli olan
ilerlemektir . . .
Dolaysyla Olga'nn ve dostlarnn yaamn yldzl bir yaa
mn dnda dnmek mmkn deildir ve emberin kapanma
sn isteyenler ne halleri varsa grsnler. stne stlk ka
korkak varlklarn en gl yandr: korku fel durumu iinde bo
ulmazsa 4 x 100 bayrak yarnn ampiyonu olur, yeniden balar
ve dnyann drt bir yanna dalm gzpek fatihler heyecan
landnrlar bizi -korkuyu bilmeyen var mdr?
Bylece Huksian'in imdilik yok edilmesi mmkn deildi ve
Cinle kartrlm ve iinde birka dilim limon bulunan nc
Martini inli hatlarna sahip Sincapla Sylver'larn salonlarndaki
East River tablolar arasnda byyen boluk izlenimini glendi
riyordu sadece.
*

* *

Klasik tweed ceketli, silik, daha ok ngilizvari bir yakkll

olan erkein yzn hatta bedenini yiyen byk gri gzlerden
baka bir ey grmyordu. Btn -hibir zaman patlamayan ve
austos sonunun scaklklarn son derece gizemli bir hale getiren
frtnalarn gri nn egemen olduu- yaamann son derece kar
mak olduunu ama her eye ramen de yaamak gerektiini sy
lyordu. Ye sz konusu erkek belki ok k ve yakklyd ama
bunun hibir biimde hibir anlam yoktu.
"Dnyann en gzel gzleri", diye dnyordu nc cin
martini'sini imekte olan (okuyucu hatrlar bunu) Olga. Islak, ih
tiyatl, katksz bir aydnlk. Bir br taraf havas, gururlu bir d
krkl, sonsuza kadar mehul kalacak deniz kazalar geirmi
uzun yol kaptanlarnn alaycl. Kimdi? Entelekteller arasnda
yol\lilu arm bir protestan papaz ffi? Yoksa Tanrnn yaralama
ya da cann skma frsatn asla karmad ama ziyan olmu, yol
dan km bu yaama ramen tam bir hanmefendi gibi davranan
baka bir yaamdaki bir ngiliz Emma Bovary'si mi?
- Olga, seni Edward Dalloway'le tantraym. Ed, bu hanm
efendi Olga de Montlaur.
Olga kibarlk ya da meydan okuma amacyla kendisine Olga
Montlaur diye hitap edilmesini tercih ediyordu. Bununla birlikte,
Diana dostunun einin ailesinin paracn yeniden oluturmak
istiyordu ve srar ediyordu bu konuda . . . sanki East River' daki bir
salonda bir "de"nn varl konuklarn ev sahibesinin srekli ilgi
lendiini syledii ortaa halk ozanlar stne gizemli aratrma-
larn durumunu ve zellikle de gncel durumunu farketmesini
salayacakt.
- Dalloway? Hatrlar gibiyim bu ad. . .
- Anlarnz anmsadm sanyorum. Hi ilgisi yok, zg-
nm. Ben Boston'da dodum.
Diana, New York yaamnn stresini Avrupai bir renk ve s
lupla atmak amacyla Upper East Side'daki muhteem konana
''baz ok zel ve ok farkl insanlar" davet etmeyi seviyordu. Har
vard' da Franszca renen ve Teksas'ta says belli olmayan petrol
kuyularnn mirass olan bu varlkl kadn saray edebiyatnn
dnya apnda nl uzmanlarndand. Guillaume d'Aquitaine, Ja
uffre Rudel, Bemard de Ventadour Diana gibilerin Diana iin hi
bir srlan olamazd; Diana ise karanlk saray slubu "trobar clus"un
szcs Arnauld de Riberac' tercih ediyordu orllara. Btn elyaz
malarn biliyordu: Teksas petrolnn bir ktphane faresi dou
raca kimin aklna gelirdi? Paris'te Bibliotheque Nationale,
Londra'da British Museum, Cambridge'de Bodleain Library, Ro
ma' da Biblioteca Vaticana, Venedik'te San Marco, Viyana elyaz
malan, Brksel, Leningrad, Chartres, Chantilly, Kopenhag, Bem,
Amsterdam, Floransa, Cenevre, Rouen, Tours, Turenne . . . , imdilik
bu kadar -Diana hepsini incelemiti. arklar deifre ediyor, dans
lar yeniden dzenliyordu ve modernite gerei tek tk kadn saz
airlerini saygnlklarna kavuturuyordu. Die kontesini herkes
tanr; ama bayan Tibors, bayan Almucs de Castelnau, bayan Iseu
de Capio, bayan Maria de Ventadorn, bayan Azalais de Porcaira
ges, bayan Bieris de Romans, bayan Guillema de Rosers . . . siz ta
nyor musunuz bu isimleri? Diana tanyor!
niversite evrelerinde nl bir isim olan Diana Olga'y birka
yl nce, in' den dndkten sonr New York'a ilk gidiinde tan
mt. ok ksa zamanda entelektel bir dostluk kurulmutu ara
larnda: mesleki konulan tartmak amacyla belirli aralklarla ama
beyinsel aba zevkini tanyan hassas kadnlarn gizli ama gvenli
suortaklndan g alan tartmalar. Diana Amauld de Riberac'a
ramen ve Teksasl ailesinin pragmatik dncesine sadk kalmak
istiyormu gibi her yerde yatrmlar olan "solcu milyarderimiz"
(niversitedeki meslektalar byle diyordu) Hugh Sylvers'la ev
lenmiti: elektronik, gayrimenkul, motorlu aralar, televizyon ka
nallar vb'yi kapsyordu bu yatrm alanlar. Ayn zamanda
I.B.M.'in bigg boss'uydu ve bir yandan da (karsna layk olmak ve
hatta onu etkilemeyi amalayan bir otodidakt olarak) felsefe fakl
tesinde Heidegger'in derslerini izliyordu.
- Bu kadar eye sahip olan Diana'nn bir edebiyat salonunda
etkinlikler dzenlemesi ve profesrlk grevini geinnek iin
buna ihtiyaa olan birine brakmas gerekir, yle deil mi Olga?
New York'a gider gitmez dnceleri sorulmutu.
- Sahip olduumuz makamlar almalarmz gz nnde bu
lundurularak veriliyor bize, bunlar bizim banka hesaplarmz
deil, diye kestirip atmt Olga. Biz daha ok Diana'nn aratrma
larndan sz edelim.
Olay kapanmt, iki kadnn dostluu onaylanmt.
Ama o akam kimse ded;kodu yapmak istemiyordu ve yorgun
ve ilgisiz konuklar "Irman" karanlk dinginliine bakan ahane
manzarayla ilgilenmiyorlard. Buna karlk suya bakan grkemli
salonun duvarlarna aslm De Koning'ler, Braque'lar ve hatta baz
Picasso'larn stne vgler srp gidiyordu. Sanatn dnceleri
nasl incelttiini, duyumlar nasl soylulatrdn farkettiniz mi?
Bizi bylesine aan yce zevke yaklamak -ok uzana- ve onun
verecei zevke ulamak iin gerekli cesaretten bu kadar yoksun
olursak altnda ezilebiliriz onun: byk sergilerin ziyaretileri olan
bunalm pisliklerin durumuna debiliriz.
Sylver'lar yllardan beri sanat pazarn izliyorlard ("De Koo
ning'i onunla ok az insan ilgiliyken aldk: imdi yanna bile ya
nalamazd") ve gen Alman resminin en gl mesenleri olarak
nlenmilerdi ("u kk Kripke'ye bakn . . . siyah renklerine ve
saman plerine, Yahudi krm hari olmak zere Alman felsefe
tarihini yeniden deerlendiriyor.") Sanattan sz edilirken hemen
paraya ve fikirlere _geiliyor.
- Resim pazarnn niin bu kadar canlandn biliyor musu
nuz? diyordu Hugh. ok basit, insanlarn hayal kuracak kadar va
kitleri yok, bu nedenle hayal satn alyorlar. "Televizyon var",

2 29
diyeceksiniz. Tamam ama televizyon su gibidir, resimler geip
gider ve kimsenin onlar videoda yeniden seyredecek kadar za
man yoktur. Buna karlk resim sabitler. Resim hayal kurar ve sa
bitler. Doru mu sylyorum Olga? Sizi grdme ne kadar
sevindim, biraz daha in'i anlatn bana!
Hugh Olga'run seyahatinin btn ayrnhlarn ve in'de yap
h okumalar renmek iin can alyordu.
- inlilerle l.B.M. konusunda i grmeleri yapyorum. Siya
setteki bu ini klarla kolay olmuyor: Mao'nun lm, Jian
King'in tutuklanmas. . . Ama pazarn gelecei. Kesin! Diana'yla
birlikte gideceiz, hazrlk yapyorum; ileri ayarlar ayarlamaz
uuyoruz!
Olga Hugh'n kendisinin grd in'den sz edip etmedi
inden emin deildi. Huksian sendromu yeniden kendini gste
rebilecei tehdidinde bulunuyordu. Hayr, sabr . . . Her ey bir
yana insanlarn birbirlerini uzayllar gibi hissetmeleri bize, zellikle
u durumlarda geveyen gln bir sknti verir. Bir havuzun scak
suyu gibi, cinin verdii aydnlkta otuz derecede uyku gibi. . .
- Herve'nin ok iyi olduundan eminim, sormuyorum bile
sana, btn varl iyi olmak iin yarahldru gsteriyor, derken
glmsyordu Diana ve ayn zamanda kibar ve eletiriciydi. (Sin
teuil' alar arasndan Arnauld de Riberac'm sknh veren bir re
enkarnasyonu gibi gryordu.) ok french, ok dandy-mistik
dandycilik yani Baudelaire'e kadar gelen XVII. Yzyl aydnlarnn
dandycilii. nsan bir ktphanede kendini Sinteuil'e adayabilir
ama iin gerei bakadr! Sen nasl yapyorsun anlamyorum;
benim narhlmaya o kadar ok ihtiyaam var ki . . .
Olga sonuca gitmeyen bir kibarlkla kuahlm durumda, ok
iyi anlaldnda tamamen kendi iine kapanyordu ve "gerek
dostlar''n patavatszlndan korunmak iin dalg giysisinin fer
muarm kapahyordu. Bu onun bir numarasyd ve imdi "arlk
Huksian sendromu tehdit etmiyordu, East River'a bakan salonda
hkm sryordu.
*

* *
 Bekledii gibi, Diana onu sofrada Hugh ve Edward Dallo
way'in arasna oturtmutu. Ed neredeyse hi konumuyordu; zel,
ironik bir mesafe.
- New York'a ilk geliiniz mi?
- Konferanslar iin gelmitim; hatta geen yl American Rese-
arch Center'da bir smestr kaldm. Bu kez bir yllk kontratm var.
- Ders mi veriyorsunuz? Meslektaz.
... ?
.
.

- Edward uluslararas avukat, dedi Diana, Washington' da a

lyor ama New York'a ok sk geliyor, Birlemi Milletler iin ve
ayrca senin American Research Center'nn hukuk departmannda
da bir grevi var.
- On be ylm ders vermekle ve kitap yazmakla geti daha
sonra bunlarn benim iim olmadn anladm. Ama btn bun
larn dnda kalmam mmkn deil nk bu arada isim yaphm
ve meslektalarm bana Visiting Professor diyorlar.
- Ne profesr?
- Professor of Government.
- Pardon?
- Tuhaf geliyor, biliyorum; Franszca "scineces po" ya da "si-
yaset tarihi" denebilir. Aslnda beni ilgilendiren eylerin dersini
veriyorum. Siz peki?
- Ben de.
- Yani?
- Bu gnlerde, Celine.
- Yok canm!
- Evet. Onu tandnz sylemeyin bana.
- Sizi artmaya kararlym.
- ok houma gider.
Gerekten derinlere dalan gzleriyle bu din adam ok cretkar
bir Bovary'ydi.
Yemekten nce Diana Dalloway'leri Harward'daki rencilik
yllarndan tandn, Edward'n kars Rosalind'in mkemmel bir
dost olduunu, ama imdi, Rosalind gideli beri ("ok tuhaf bir hi
kaye, istersen daha sonra anlatrm sana") Edward'm ("Law Scho-

2 31
ol'un btn kzlarn elde ettikten sonra. . . tanmadklanm saym
yorum -biliyor musun erkekler yaamlarnn en byk aknn ya
sm tuhaf bir biimde tutuyorlar) Washington ve New York
arasnda tek bana yaadn anlatacak vakti buldu.
- "Kadnlann btn soyluluu bacaklarndadr. . . Gzel, gzleri ka
matran Molly, bilmediim bir yerden hfila beni okuyabiliyorsa eer, ok
iyi bilmesini isterim ki onun iin hi deimedim ben, onu hfill seviyorum,
ebediyen seveceim, kendi sevme biimime gre. . . istedii zaman buraya
gelip ekmeimi ve geip giden kaderimi paylaabilir. . . "
Heyecan iinde okuyordu; alay belli belirsiz birdenbire say
damlaan bir itenlikle karyordu ve Boston aksanyla konutuu
Franszca Ferdinand'n glme ve gzyalar arasndaki melankolik
monologunun yerini zarif bir ekilde dolduruyordu.
- "Gzelliini yitirmise de ne yapalm, olsun! aramzda anlarz
biz! Ondan bana o kadar ok gzellik kald ki, bu gzellikler hala o kadar
scak ki ikimize de en az yirmi yl yeter, lmek iin yetecek zamandr bu... "
Tuhaft bu papaz Bovary! Gene de btn Yolculuu bu akam
yemei iin ezberlememiti, deil mi?
- Daha ister misiniz? Dinleyin: "Ben edebiyatn lanetlisiyim, Ev
renin orglarym ben. Tufann operasn retiyorum. Kulakta Cehenne
min kaps . . . "
- Gzel mi?
Olga nasl bir tepki vereceini bilemiyordu. Skfinet! aknd.
Cin-martini, arap, Celine . . .
- Ne desek az gelir, dedi Dalloway. kinci Dnya savam Ce
line' den daha iyi anlatan var m?
- Yok, bende kesinlikle byle dnyorum. Gene de bunu bir
Professor of Government'n azndan duymak ama deil mi?
- State Department'a gtren yollar kimi zaman geit vermez.
- Ed'in kardei John Dalloway tasavvur edilebilecek en solcu
demokrat, dnebiliyor musunuz?
Hugh aklanmas mmkn olmayan her ey iin bir aklama
bulurdu.
- Ben tasavvur edilemeyecek olanlar arasnda yer alm olma
lym. (Olga cilve yapyordu.) Bu arada u geit vermeyen yollar?

2 32
 - Boston, Charles Street, lagnn kysnda Victoria tarz
byk bir ev, suya bakan manzara, uzaklarda ahap an kuleleri,
tek tek ykselen gemi direkleri, fabrika bacalar. Tabii ki svireli
mrebbiyeleri, ocuklar iin Franszcay, imenlikleri, iki yan
aal yollarn akl talarn, srayan midillilerin kardklar
bouk sesleri, biblolar ve kitaplarla dolu salonlar da ekliyorum.
Kibirli ve hayr ileri yapan ve bunlarn grlmesini, karlnda
teekkr edilmesini isteyen yani klelik isteyen bir aile. Bostonlu
lar! Yirminci kez Tom Amca'nn Kulbesi'ni okuyan ve bir dahaki
sefere yal Zencinin iren Legree tarafndan lesiye dvlme
yeceini uman kk bir olan ocuu. Jack London'n Vahetin
Cans'm yirmi birinci kez okuyan, Buck'un bir kpek olmadna,
iyi eitilmi ve Kuzey kutbu cvarma braklm, nce bir kzak
kpei olmay baaracak, sonunda gerek bir kurt olup vahi kar
delerine kavuabilecek olan yoksul bir Ed olduuna inanan
kk bir olan ocuu.
Dalloway bu izgiroman yksn upper middle class ocukla
rna alayc bir tarafszlk taklidi, zar zor duyulabilen bariton bir
sesle anlatyordu. Ama bariton bir ses alaya ve tarafsz olabilir mi?
Bulank, heyecan ykl, ekici, evet. Prssz bir tonu delip geen
ekicilik yalnz insanlar su ortaklna davet ediyordu . . . bu in
sanlar iin bakalarna doru kprler atmak bo bir abayd ama
te yandan bunu yapamadan da edemiyorlard. Hibir scaklk sz
konusu deil kesinlikle ama elekten gemi, szlm bir dinginlik
dinleyen kiiyi kuatyor ve kendi heyecanlarn denetlemeye zor
luyor. Bu zenci kleler ve kpek-kurt hikayesini zellikle Olga iin
kesinlikle uydurmutu . . . sama edebi hayali olduu sand eyle
alay etmekti amac.
- Ho, ama yksek bir siyasete gtremeyecek kadar ksa.
- Ama yk sryor. Daha sonra Harvard, Brandies, New
York'ta eitli atlmlar ve hamleler, Village, Bleecker Street, San
Remo arkadalar, beats geliyor. Bu byk Mays 68 kardelerini
tanyor musunuz?
- Geen yl Bleecker Street'de oturdum. Mays 68 beat genera
tion'dan farkl bir eydi: oyun gibi bir eydi daha ok, acdan ok

2 33
sefahet gibi bir ey, kimi zaman tahrip olmu bedenlere ramen
projeler. ok fazla Fransz bence.
- Siz daha gensiniz tabii, daha yakndnz olaylara. (Ka ya
ndayd? Krk be, elli? Belki tek bana mcadele edebilecek bir
refleksi kalmamt -buna ramen. . . Ama sadece ayr imenden
zevk alan bir yorgunluk durumundan uzak gzkyordu.) Her
eye ramen bir sreklilik gryorum. Huckleberry Finn'i biliyor
musunuz? imdi herkes ondan sz ederken bir zlem iinde. Ki
tabn sonunda kentten ayrlp baka bir yerde k aryor -"light out
for the territory". Hucleberry Finn baka bir yer olduuna inanyor.
Professor of Government olarak altm zaman ben de yle d
nyorum, bu size ok elenceli gelebilir ama geelim imdi bunu . . .
Beats'den balayarak ve belki de Mays 68'den sonra Yer diye bir
ey yok artk. Belki de kendi iimizde bu yer.
- Gecenin sonuna yolculuk. . .
- Kesinlikle. ncler oldu.
- te gene Celine'e dndk. Paradoksunuzun ta iine gtr-
dnz beni ama aklamadnz onu.
- Sz konusu deil! Benden ne kalacak geriye? Size elik ede
yim mi?
Gene kaytsz ama gene sizi okayan o ses. Modem bir insan
duygusal, hayalci olabilir mi? Mantksal olarak hayr. Bir Professor
of Government ise hi olamaz. Ancak bu Dalloway'in tarif edilmesi
mmkn olmayan bir taraf vard.
- Memnuniyetle. Ama ben Momingside Drive'da oturuyorum,
ok uzak gelebilir size.
Metafizik gri renk yeniden alaya kesildi.
- Dikkat et, dedi Diana glmseyerek.
- Perembe gn le yemeini birlikte yiyeceimizi unutma.
Francine O'Brian Olga'nn New York'daki yaamnn olabildi-
ince aile scakl iinde gemesi iin elinden geleni yapyordu.
- Unutmuyorum.
Dars karanlkt ve uyumuyordu.
- Kentte yle bir dolasak, son bir kadeh daha olabilir mi?
Alayc ama rktc deil. Sempatik.
 - Olabilecekti.
*

* *

"Arzularnn peinden git, yaplabilecek tek ey budur, arzula

rnn peinden git, her zaman . . . , diyordu Herve, hareketinden
nce. Bana gre bir yl uzak kalma ok fazla. Geen yl iki aylna
gittin New York'a, sk sk gidiyorsun oraya kongreler iin . . . ok
zleyeceim seni, tatil iin dnsen bile. Yalnz hissedeceim ken
dimi biliyor musun, ama sen de tabii ki, greceksin. Sen olmaynca
Carole daha kt hissedebiliyor. Unutmayacam onu, tabii, hi
habersiz brakmayacam. Benim u anda New York'da hibir iim
yok: i yok, komplo yok, eviri yok. Gelecek yl, belki. Pekala, ar
zularnn peinden git. . . "
Doal olarak Sinteuil erkekle kadnn birbirlerine benzemedii
dncesindeydi: "Kadnn bir erkein kolayca yapt eyleri ya
pabilecek yetenei yok. Tersinin de geerli olduunu syleyebili
riz." Bir kadnn arzusunun kendisi gibi bir erkein arzusuyla
hibir ilgisi olmadna inanyordu. Hibir tehlike sz konusu
deil. nsan kendini olaylarn akna brakmal, rencilerin ilgi
sinden, olas hayranlklarndan yararlanmal, dinlenmeli, arzulan
nn peinden gitmeliydi.
Olga kentin bir ucundaki bu kamps seviyordu . . . bir yn
byk bina, imenlerde gezen sincaplar, gerekten soru sorar gibi
gzken yani safa sorular soran renciler.
- Fransa'da soru sormaya tenezzl etmez insanlar, diyordu
Olga. Dinleyicilerinizin saldrganl uyandrdnz merakn tek
kantdr. Saldryorlar m size? Demek ki syledikleriniz ilgi eki
yor. Verdiiniz konferanstan sonra ou zaman bir dahakine daha
iyisini yapabileceinizi gstermek iin sz alr dinleyiciler. Buna
karlk Amerikal renciler en soyut tartmalar kendi deneyim
lerine indirgiyorlar ve bu her zaman mutsuzluk ya da mutsuzluk
.stne tartmalarla son buluyor. Kiisel olarak ayaklarm yere
bastryorlar ve ilgin buluyorum onlar.
- Ne ala yavrum, devam et! Seni Fransa'nn esas ve z gibi
gryorlarsa devam et, zellikle gzlerini ama onlarn! (Herve.)

35
 - Fransa'run deil, Paris'in. (Olga.)
- Daha iyi ya! Arzularnn peinden git. . . (Herve.)
Her ey "Edebiyat ve ktlk" stne kolokyumla balamti.
atolardaki kolokyumlarla Amerikallar ok ilgileniyorlar ve Ma
rigny atosu Maintenant'm balatt tartmalarn eytani bal
dnda ok uygundu onun iin. Profesr O'Brian etkilenmiti: 01-
ga'run Bataille ve Celine arasnda gidip gelmesi "yka-mantksal"
dncenin gerekli olduunu tam olarak gstermi gibiydi ona ve
nl American Research Center'da ders vermek iin davet etmiti
onu hemen -gelecek sonbahardan itibaren, olabildiince sk gele
rek, srekli, nasl isterse. . . Bu acelecilik ve sabrszlk Herve'yi hem
martm hem rahatsz etmiti ama her ey bir yana Olga bizim
elimiz, dileri bakanmz deil mi? ok ar, ok yava olan bu
Amerikallarn Avrupa kltrnden kalanlar kendileri iin ine
yebilmeleri iin mutlaka Dou Avrupal birine ihtiyalar vard.
zellikle felsefenin glgesiyle ilgilenen Amerikan zevkine gre ka
lanlar tabii ki -tanm olarak bir Alman disiplini. Bu konuda Olga
ve onun gibi birka ismin bileklerini bkmek mmkn deildi.
Fransz kltrnn inceliine gelince kesinlikle srp gidecekti ve
protestan krmas bu Algonkin'lere her zaman kapal kalacakt.
"Arzularnn peinden git!"
*

* *

Edward Dalloway'in Opel'i Bleecker Street boyunca gidiyordu

ve kendisi de kibarca rehberlik yapyordu: Figaro, San Remo,
Kettle of Fish, Minetta's, Rienzi, biraz ileride Open door ya da Wal
dorf Cafeteria.
- urada, MacDougal'in kesinde, Figaro' da bir ey ielim, bu
akam biraz daha sakin gzkyor buras; ama gerek Figaro Ble
ecker stnde, San Remo'nun birka kap tesindeydi.
Edward, doduu Boston'dan oraya, yirmi yalarndayken git
tiinde, ok fazla kasnb pozlardayd. Kerouac, Ginsberg, Burro
ughs ve tabii ki Oylan Thomas baka yerlerde olduu gibi Remo'da
da hkm sryorlard. Holokost'tan beri artk kimsenin kurban
olma cesaretini gsteremedii sylendi. Herkes ve her ey zafer
iin! Bizim Tanrmz performanstr! Ve ite anszn bu tipler bir al
akln sz konusu olduunu gsteriyorlard ve haklar vard
buna. Bir Devrim. Ama nedeni yok.
Ginsberg ve Burroughs o hzla Saint-Germain'e hatta Meudon'a
kadar gittiler. Los Angeles'in bir kenar mahallesini andran sefil ban
liyy grdler. ri kpeklerin havlamalarn duydular. Celine ora
dayd kesinlikle. Zavall tabib onlar arlamaktan ok mutlu
olmutur: o dnemde kimse grmek istemiyordu onu. "Biraz
kahve?" Kars dansz. Koyu renk elbisesi, allar, atklar ve srekli
kpekhavlamalar. Howl, /unky gtrlyor ona, ayn zamanda Ble
ecker Street'de hasar yapaniirler. Zaman yok. Ne yarar var? Fan
sz edebiyatnn starlar m? "Glde balklar'', ''bir ey deil, bir ey
deil", diye homurdanyor. Srekli bir Yahudi taknts: onlardan
korunmak iin birok kpek besliyor . . . Celine'in retorii, cmle
leri. . . Guignol's Band'm son evirisi! Beat1er bylenmilerdi. Genet
tarafndan tabii ya da Henry Miller, Blake, Whitman tarafndan. . .
Kendilerini dinlemek isteyen herkese ayn eyleri sylyorlard:
"Ne biim bir Spengler melankolisi. . . ", " noktalar araclyla nasl
hzl geiler ve alt st etmeler . . . "konuma dili. . . ", "toplumsal sa
mala kar bu tiradlar tabii ki ABD'de geerlidir . . . "
Bylece 1958'de Ginsberg ve Burroughs'un dnyle Remo
Celine'i kefetti. Savatan nce ngilizceye evrilmesi, Dalloway'e
aslna ak olmadan nce ilk Gecenin Sonuna Yolculuk'unu yapma
olana verdi.
- Oysa ben bu yolculuun gecede kalmasn tercih ederim. D
ler gecesinde ya da kitaplar gecesinde, ok farkl deildir bunlar.
Underground slubu sevmedim: tfek atlar ya da bak darbeleri,
kansn kafasna bir mermi atp ldrerek Wilhelm Tell'cilik oy
namak ya da sadece baklayarak samurayclk oynamak -hayr,
benim eitimim bu gibi eyler iin ok fazlayd, kesinlikle ok fazla
ie dnk, ok priten. Celine deilseniz barbarla kar koyabil
mek iin ne gibi bir are vardr elinizde? -beat'gelen mesaj m?
Benim iin duraksama sz konusu deildir: hukuk. zellikle ulus
lararas hukuk. Evet herkes New York sokaklarn korkun, iren
buluyor, bunu grmemek mmkn deil: Harlem'e gitmeye gerek

37
yok. Diana'run iki blok tesinde her ey apak ortada. Ama
renlik nc dnyaya, "uygarlk"n bu insanlarla sapkn iliki
lerine de egemen, bu irenlik az gelimilikte, alkta, fanatizmde.
Size unu kesinlikle syleyeyim ki henz hibir ey grmedik, esas
irenlik gelecekte . . . Bunlar sylediim iin balayn beni. Sy
lemem gerekiyordu.
Gri alayclk yeniden metafizik oluyordu. Dahas: mahrem,
resmi sylemden kopuk. Olga dnyordu: plak.
- Bana niin bir eyler borlu olacak msruz? Bana ok ey sy
lediniz, biliyorsunuz bunu. Rportajda temkinli davranmanza
ramen sizi zmem iin yeterince malzeme var elimde.
- Sizi pek fazla tanmyordum tabii ki. Zaman zaman Mainte
nant okuyorum. Bildiiniz gibi ok snob. Ama bugn Paris'te ba
lan dndren eylerle ilgilenildiinde kanlmaz . . . Oysa sizin iin
bir yabancym ben. . . bir Martini daha?
- Yok, teekkr ederim. . . imdilik yeter. Daha az . . .
- Rahat olun, yazdnz her eyi anlamyorum ve anladm
eylerle gerekten uyum saladm syleyemem. Kl krk yar
yorsunuz, mucizelerin peinde kouyorsunuz. Ben kiisel olarak
maddeci ve ok az romantiim. Pratik zmler bulmaya alyo
rum. Ayrca, ou zaman da mmkn olmayan . . . Ama gene de
ok ilgin . . .
- Ne?
- En bata siz.
Ban omzuna koydu ve pmesine izin verdi. Maddeci ve ok
az romantik olduunu syleyen ve pratik zmler bulan bir erkek
oysa hi byle bir havas yok ama kesinlikle yok, telere bakan gz
leri, gven veren dudaklaryla . . . nsan bakas tarafndan korun
may, hibir ey dnmemeyi, birinin her eyiyle ilgilenmesini,
farkettirmeden sorumluluunuzu stlenmeyi o kadar istiyor ki.
Acnn, efkatin, bovermenin btn ykn: kilitli. Her eye ra
men kk bir kz olarak kalmak isteyen ve tekine, bir yandan
perken pratik zmler bulmas iin izin veren, entelekteli oy
nayan kk bir kzn yabildii, kukulamlmas mmkn olma
yan yk . . .
 - te rezidansnz.
- yi geceler.
- Cumartesi, akam yemeine gtreyim mi sizi?
Gene pyor. Azdaki ya puro tad, salarndaki kararl par
maklar, ondan ayrlmak niin bu kadar zordu?
*

* *

Algonkin oteline yerli kkenlileri arayan iddial Franszlar ya

da sadece yirmili yllarn dindar New York'lularn zleyenler ini
yordu. Yazk! Table Ronde, Cerde Vicieux ve de Club Thanatopsis
ayakta kalamamt. Byk Kriz ncesi nl Litterati1erin nl
nktelerinin (aslnda son derece sradan) yerini daha ok World
Trade Center ya da baka yerlerin i adamlarnn alkanl veya
gsterili bir tavrla Village Voice'u okumaktansa sondan bir nceki
modaya bal kalmann daha soylu bir tavr olacan dnen
baz entelektellerin hznl iddialan alyordu. Algonkin'in eski
duvarlarn utan verici bir kstahlkla kaplayan bu ac-tatl kar
m, uyank Edward Dalloway'in gznden kamyordu. Ama her
eye ramen btn gcyle aslyordu ona: nce 5. ve 6. Cadde
arasndaki 44. sokak ok pratik, merkezi bir yerdi, kimse aksini
iddia edemezdi. . . ksa sreli bir New York ziyaretinde up ya da
down-town' klandrmak amacyla . . . ; aynca mee doramalar
dan, pembe salondan, Londra tarz mobilyalarla denmi daire
lerden de nefret etmiyordu. New York pislii iindeki eski bir
Boston konutu grnm, iddet dolu ve karmakark bir iti
kak iinde bir snak: dinlendirici ve tahrik etme noktasna kadar
gitmeyen bouk duygular uyandrma zelliine sahip. Bu denge
kendisine hibir eyi yasaklamayan ama dncenin ve iyi bir a
lmann ekiciliklerini git gide daha iyi deerlendiren mnzevi
yaam iin ok nemliydi. zellikle Rosalind'in gidiinden sonra,
Edward gen adam bedenini, Dylan Thomas dneminin Villa
ge'nda krlan bedenini yeniden bulduunda . . . Ancak o zaman
dan beri iler deimiti. Edward, Cambridge'in gitarlarn, Joan
Baez'i, Bob Dylan', beyaz rock' belli belirsiz deerlendirebilmiti.
.Ama imdi punk'lar ve Mud Club dnemiydi, bu arlklar onu

'39
biraz ayordu, bereket versin kz rencileri hareketi dikkatsiz ve
dalgn izliyorlard ve Edward da onlarn dalgnlklarru dalgnlkla
izliyordu. Hi kukusuz seks sizi yzeyde tatmin eden dipten
gelen bir dalgadr; ama kendisine ve bakalarna kar doal me
safesi yznde srekli biimde ve git gide ilgisini yitiren bir ironi
biriktiriyordu.
Ve ite Olga. Gerekten de geen akam ok ey sylemiti bu
konuda. Yalanc itiraf, fazladan klk deitirme: ama ayn za
manda da kendini beendirme, bilge kadn, bize Paris'ten gelen,
dersler veren kadn olduu gvencesini verme arzusu. Hi kuku
suz ayn zamanda Bayan Montlaur'un gizleyemedii akn kza
Dalloway karanlk odasn -hayal krklna uram apknn kar
tonpiyer cephesinin arkasndaki mahremiyetini- ama ihtiyac iin
deydi. Her halkarda Dalloway'in konumaya ihtiyac yoktu.
Frtnalardan kaarak terkedilmi bir hangarn kuru otlan arasna
snan bu bedenin sessiz gvenini kavramt. Edward Dalloway
szlerin altnda yaayan bu ocuktu kesinlikle. Btn vaktini tar
tmak, savunmak, kantlamakla geiren tuhaf biri. Ama konuan
bu insan bir bakasyd, sahte bir kendi, "taklit bir kiilik" diyordu
Rosalind. Hi kukusuz. Yer altndaki Dalloway canl olduunu
kantlamak iin gene bir yeralt masaj bekliyordu. Bu mesaj yeni
gelmiti: Olga. Ve Dalloway kendini anlyordu. Sonu olarak bir
tarafta kafas vard (Professor of Government, nc dnya nez
dinde uzlatrmac, vb); br tarafta isteklerini empoze eden cinsel
organ (Law School'un kam emen rahibeleri bir eyler biliyorlard
bu konuda); ve, ikisi arasnda (belki her iki tarafa da tecavz ede
rek), ok da eski olmayan, scak otlarla dolu, kadn yolcuyu bekle
yen terk edilmi hangar.
Gerekten de konandaki bu akam yemei hi de fena bir
fikir deildi. Olga Dalloway' deki dnmlerin kendisini etkile
mesine izin veriyordu. Papaz Bovary hukuksal bilince dnm
eski bir beatnik olarak ortaya kmt. nc dnya stne bir
nutkun arkasndan gelen underground stne bir tarih dersinden
korkmutu. Dikkatli, dostluk dolu, neredeyse ailevi bir hafiflik
havasndayd. nceki gecenin efkati kazanlm, geen gnn yo-
rumlanna, krmz Bordeaux arabnn tadna, East Hampton'un
na, New York niversite koleji hocalarnn vurdumduymaz
lna kaym gibiydi, buna karlk A.R.C.'nin (American Research
Center) son derece klasik ciddiyeti 68 bakaldrlann ok abuk
unutarak en iyi elemanlarn yitiriyordu: ksa bir sre sonra artk
kimse arahrmayla ilgilenmeyecekti, sadece eski dersler tekrar edi
lecekti ama biz ikimiz orada olmadka . . . kimiz? Bu biftek ger
ekten ok iyi pimi, yani ok az pimi, tam gerektii kadar.
ngilizce konusaydk bu zlemeyen -ya da tersine, vahi?- "sen"
ve "siz" ayrmndan kurtulabilir miydik? Erotik mi sizce bu? Oysa
bir yerden sonra deerlendirilmesi o kadar zor ki . . . Niin olmasn
ama ok alkn deilim, ngilizceyi Franszca kadar iyi konuam
yorum. Giysi deitirmek hatta soyunmak gibi bir ey olur bu, sy
lemi olaym size!
- Aslnda ayn eyleri tekrar syler misiniz: "Gzel, gzleri ka
matran Molly . . . Ondan bana o kadar ok gzellik kald ki . . . ki
mize de yeter bunlar. . . "? Haydi bu zevki tattrn bana!
- Vaktimiz ok, ne zaman isterseniz sylerim. Btn zaman
bize ait deil mi?
Bedenini bu kadar sevmi olmas arth onu. Her yerini uzun
uzun, sabrl pyordu. Az, memeler. Bedenin her milimetresi.
Islanmaktan bitkin dm cinsel organ ve dilinin alhndaki geri
lim. O gece iine girmeden ve stnde dinginlie kavumadan
nce ka kez doyuma ulatrmh onu, ikisi birlikte son kez nasl
boalmlard? imdilik. Biraz uyku. ok az. Yeniden buluma.
Tuhaf, sence de yle deil mi? Sanki eskiden beri birlikteymiiz
gibi. Dikkat, alkanlk izlenimi sonunda byy yok eder. Evet
mi? yi alkanlklara kar deilim.
- Bakasnn kadn olmasaydm, kesinlikle senin kadnn
olmak isterdim.
Bu laf niin syleniyor? Henz ok az tanyor onu. Bedeninden
holanyor, o da onun bedeninden holanyor. Herve'ye kar bir
sululuk duygusu mu? Her zamanki gibi o eski meruiyet gerek
sinimi mi? Ya da sadece mesafeyi belirtmek- "Daha uzaa gitme
yeceksiniz, btn umutlarnz brakn!"? Her halkarda yersiz bir
laft. Btnyle savunmasz olduunun iaretinden baka bir ey
deil. Kaytsz artsz itaat. Zavall kadn. Kimin houna gider bu.
- Konuma.
Tek bir kelime daha edecek hali yoktu, br pmeye devam
ediyordu.
Pazartesiye kadar ayrlmadlar birbirlerinden.
- Boston'a dnyorum, teorik olarak on be gnden nce dn-
mem gerekmiyor. Ama Cuma akam dnerim. Kesin.
- Telefon edersin.
- Sana geleceim.
Edward New York'tan artk haftada sadece bir ya da iki gn
lne ayrlyordu. Sessiz ve kendilerinden geerek seviiyorlard,
bellekleri yoktu artk, zevke teslim olmulard, ycelttikleri kendi
uyarlmalarnn dnda hibir ey grmediklerinden ayn manza
ralarn, cephelerin, heykellerin, tablolarn nnde eilen -akn ve
yorgun- yolcularn ok basit ama acmasz birliktelii iinde kar
mlard.
- Ithaca, Comell'de iim var. Gider miyiz?
On be gn, birlikte gerek yaam.
Herkes size sonbahar yapraklarndan, olaanst toprak-kes
tane-krmz renklerden sz ediyor. Olga grmeden gryordu on
lar.
Edward'n onu Niagara'nn gl damlalar albnda tayan kol
lan: bir tufan, ama her eye kar snaca bir yer var, ne gelebilir
bana? Hibir ey, Niagara nnde nianllarn kitsch glmelerin
den baka.
Kendisinin hibir ey anlamad ama onu lgnca elendiren
Amerikan futbolu ma. Onun elenmesi kendisini de o kadar
mutlu ediyor ki oyunu anlamaya balyor. Neredeyse.
Edward'n ocukluk arkada Vemon Witford'un sinsi glm
semesi: benim arkadam bu ezoterik militan kadnla ne yapyor?
(nk Comell'de herkes her eyi biliyor, Maintenant'm ve Sinte
uil'n kukulu hreti doal olarak Olga' dan nce ulamb.) Her
ey bir yana, daha yakndan bakalm. Evet, kampslerdeki br
kzlardan daha iyi giyiniyor (zor deil bu!), temiz, doal ve zel-

242
likle herkes gibi konuuyor, kitaplarndan anlayabilmek mmkn
deil bunu. Kendisini kabul ettirmi.
- Birka gn bende kaln.
- Teekkr ederim, Olga ba baa kalmamay tercih ediyor.
ki erkee birden ak olmak mmkn mdr? Bugn aktan
sz eden kim? Aptalca. Edward sz ediyor. Ne istiyor? "Ya ben,
ben ne istiyorum?"
- Dnnce ne yapacaz?
- Birlikte oturacaz.
- Ne zamana kadar?
- Sen karar verinceye kadar.
- Ama ok iyi biliyorsun ki.
- Hibir ey bilmiyorum, sen de bir ey bilmiyorsun.
- Gene de.
- Her eyi olduu gibi kabul et ve beni sev.
Akllca gzkyor bu. Mmkn deil. lmcl. Her ey bir
yana, kimseye hesap vermek zorunda deil. Basit bir yrek olmak
kolay deil. Sadece organlardan gelmediini bildiimiz zevkler
vardr. Edward'n incelii. Acrlan saf d eden sessizlii. Olga'nn
biraz serte, biraz yapay bir lafnn stne konan bir okama. Onun
yannda kendisini ne kadar gvende hissettiini ve ne kadar mutlu
olduunu sylediinde sadece gzleriyle glmesi. Ve de gri bir
renk iinde, gz kapaklarnn altndan geen glge . . . telkin etmek
istedii bir yara bile deil sadece bir eyin hibir zaman mmkn
olamayaca . . . Nedir bu ama? Kendisi de biliyor mu?
Papaz Bovary sportif ve duygulu bir ak olduunu gsterdi:
seyahattaki bir gen kadn iin ideal. Ama onunla alay edemezdi
artk. Evet edebilirdi, geceleri kimi zaman rezidansta tek bana
kaldnda. Ender olarak. Kesin olan bir ey vard: arhk Edward
Dalloway'den vazgemek istemiyordu. Almak gerekiyordu
buna. Herkesin almas gerekiyordu.
New York sadece bir parantezdi: Olga'nn yaam Atlantik'in
te yakasndayd. Kesinlikle: bu parantez ona ait bir eydi, gizli bir

oyuncayd onun. Tek bana kefediyordu onu, biraz yoksunluk

iinde; Edward bu kadna bamlyd ve hi kukusuz o da bu ne-

2 43
denle ona bamlyd. Olga yllardan beri bir kiilik oluturmutu,
yle denir ya! maj deil, hayr, bu kiilik kesinlikle ona aitti ve
ondan ayrlmas mmkn olamazd, bir tr lmd bu. Kald ki
Ed bu ayn "kiilik"e rastlamh kesinlikle, sevmiti onu, biraz,
daha sonra birlikte grnen kadnn iinde baka bir kadnn bu
lunduunu kefetmilerdi sadece.
Belki bu teki kadn gizli kalmaya ok fazla nem vermiyor
muydu? Ya Olga onu tanmlamaya ya da anlamaya kalksayd?
Gizli yabanc byk olaslkla yakalanmas mmkn olmayan biri
olarak kalmakla kazanl kan peri gibi kaybolacakh. Hi kuku
suz, bir kez ramp klar altnda kalndnda anlamalar, uyu
malar ve ara renkleri olan zevkleri gnein altndaki deniz
meyveleri gibi sefil ve anlamsz bir biimde kecekti. Kesinlikle.
Tersine birbirlerini Saint-Gerrnain aylaklarnn baklar altnda
bile ayn canl ve srekli arzuyla sevmeleri iin Herve'nin cesareti
ve yiitlii gerekliydi. Ama tabii ki Olga bu yarn verdii yorgun
luk dolaysyla dinlenmek istiyordu. Gizli, grnmeyen, sradan bir
yaam. Mnasebetsizlikler yapmak. Hibir ey yapmamak, olaylara
teslim olmak. Denizin srkledii akl tann uyklayan zevki.
Hayr, szck oynlan kamyordu ondan. Papaz Bovary'nin
grkemli glnde anaerkil bir ey vard, dolaysyla grmt
onu ve hi kukusuz bu nedenle de seviyordu. Kendilerini c
merte ocuklarna teslim eden ora'nm kadnlarnn kara ktasru
ona brakyordu; mutluluun pasif olabileceinin kesinlii; ve bir
ocukluk dilinin sesleri iinde uzun zaman nce kaybolmu dler.
Ed sadece, dnyann durumuyla kesinlikle ilgilenen grnmez bir
yolda olmay biliyordu ama yaamn kk eyleri iin endie
lenmeyi de o kadar ihmal etmiyordu: "Bu pembe fular senin gri
set ceketinle ok iyi gider, cinindeki buzlarn yaph gk kuan
farkettin mi, frambuazlara bak, yeni km olan Emily Dickinson
kitab, yarn akam Washington' dan dndmde nasl bir ey ol
duunu sylersin, krk sekiz saat bile srmez . . . " Her ey korun
mu, her ey dnlm, hesaplanm.
Diana haklyd belki. yle diyordu: "Amerikan ikliminin g
nmzde gerek bir erkek yaratmas zordur. Ama byle bir olgu
grldnde latin lover'm nn silmesi ok artc olur. . . o da
zaten vaatlerini yerine getirmiyor artk." (Hugh'le yapt ikinci
evliliinden beri bu konudaki bilgileri daha ok teorik de olsa bu
konuda yetenekliydi Diana.) Nedenini bilmek istiyor musun?
nk bu Amerikal erkek -yineliyorum, ok ender- ehvetli y
zc bedeninde depresyonlu annesinin kk kalbini tayor.
Sonu? Sevdii kadnn zevki onun dini ve iftin toplumsal baars
da devidir. ki ama ayn ayn ele alndnda ve dahas birlikte ele
alndnda gerekletirilmeleri mmkn deildir, Amerikan er
keinin -olduunda- niin baarszla mahkum olduunu anl
yorsun."
Saz airleri uzman haksz deildi.
Dorusunu sylemek gerekirse Diana dnyann kadnlar, o
cuklar, yeniyetmeler ve ender bulunan birka Amerikalyla dolu
olduunu dnyordu; ona gre Amerikallar (ok ender olarak)
olmayan erkek trne en ok yaklaan tiplerdi; ya da daha do
rusu drt tr erkek vard: kadn-erkekler, ocuk-erkekler, yeni
yetme-erkekler ve Amerikal erkekler.
Bununla birlikte! Ed kesinlikle bir Oalloway'di ama kesinlikle
bir Amerikan erkei deildi, "ok ender bulunan". Ve onlarn y
klerinin Diana'nn kuramlarn dorulamak amacyla baarsz
lkta dorua ulamas gerektiini gsterebilecek bir ey yoktu:
aslnda kimin baarszl? Bu yky gizlemek, ilemek yeterliydi
sadece. Hepsi bu kadar. Hayr, bunun sahte olann ktlyle, zi
nann gizlenmesiyle, vodvilin sululuk duygusuyla hi ilgisi yoktu.
Sofistike olduklarn sanan ama bilgisayar mantn izleyen bir
yn budalalk: O/ 1, kt/ iyi, hayr/ evet. Gizlilik ise bize bakala
rn yaralamadan kendimizi arama hakk veren bir simyadr: g
iradesini soylulatran ve engelleyen soukkanl arballk. Gizli
olan bir kadn gerekten tamamlar, buna karlk erkek gizli olan
eyleri biriktire biriktire yok eder. Srr olmayan bir kadn ay olma
yan bir gece gibidir: eit, ama tehlikeli, skc. Olga ibirlikiler ya
ratan ama aklar yaratmayan saydaml istemiyordu; tembel
uykucular yattran olaysz bir saydamszlk da istemiyordu. Daha
ok: kendisi iin gizlilii kefetmenin tuhaf srprizi.
2 45
 nsan kendisi iin bir yabanc olmadnda nedir? Bilge mi? Ke
sinlii yoktur bunun. Daha ok bir hasta, l gibi bir ey.
*

* *

ocuksu ve saldrgan, Noel New York'da btn insanlar aile

lerinin iinde kapanmaya zorluyor. Dram insann ailesi olmad
nda balyor ya da ikisi veya birou arasnda duraksama
olduunda balyor. Olga'run tatil iin Paris'e dnmesi kararlat
rlmt. Biraz mahzun olan Ed Kuds'e utu: ayrldktan sonra an
neleriyle birlikte oraya yerleen ocuklarn grmek iin Amerikan
break'inden yararlanma. Sorun yok. Ocak aynda buluuluyor ye
niden.
Her ey bir yana, yaam Paris'teydi. Ed olsun olmasn Olga
Herve'nin telefonda kendisine dzenli biimde anlatt ama uak
tan iner inmez gerekten stne gelen olaylara yakalanmt.
- Nihayet! Beni zlemediini syleme nk senin yerin dol
durulmaz. (Herve karikatr slubunda da olsa her zaman gerei
syler.)
Benserade kriz geirmiti, Olga renmiti durumu: sokakta,
konuamaz halde, kimliksiz, kimlii saptanamadan iki gn bo
yunca hastanelerde dolatrlm. imdi iyi bir tedavi grmt
ama hibir umut yok gibiydi. Ziyaretler beklediini anlatmt. Ca
role nce tandklarnn adlarn saymt: X, Y. . . Hayr. Olga Mon
tlaur? Evet. Nee glckleri, hastann heyecanlanmas.
- Mutlaka gitmen gerekir, hemen yarn. Carole? Pek iyi olduu
sylenemez, idare ediyor, Martin Scherner'in grubuyla Kaliforni
ya'ya gitti.
- Ya Armand?
Olga in'den beri daha az gryor olsalar da Brehal'in oto
ritesine balyd.
Herve omuz silkti. Armand yorgundu, her zamanki gibi in
ceydi, btn bunlar normaldi ama kendi zevkleri ve annesinin sa
lnn bozuk olmas meselesiyle her zamankinden daha fazla
meguld. "Artk uslandm, dostum" diyordu ve Sinteuil srar et-
miyordu, yeni savalar iin Brehal'e gvenilemezdi. Ama hazcla
dayanan su ortaklnn bozulmas mmkn deildi ve neeli Ro
sebud bulumalar sryordu . . . son yazlarn birbirlerine hayran
lk duygularn belirterek, biraz abartl, biraz keyifli bir tavrla
anlahyorlard.
Sinteuil' de edebiyat konusundaki bir anlamazl btn top
lumun davasna dntrme yetenei vard ve bu misyonunu Bre
hal'le ya da Brehal'siz srdrecekti. Bu onun Voltaired tarafyd:
Sade, Ducasse, Joyce, Bataille ya da editrler ve basn tarafndan
reddedilen ve Sinteuil iin iine girer girmez birdenbire n kaza
nan (pek ho olmayan!) ok "karanlk" ya da ok "seksel" tann
mam herhangi bir ada yazar konusunda bir Calas, La Barre,
Sirvin ya da Lally Tollendal olay balahyordu. Dostlar nce ken
disini kukuyla dinliyorlard. Daha sonra kimileri onun syledik
lerini yinelemeye balyordu sonra basnda yark buluyordu
bunlar ve birdenbire konu oluyordu: "gnn tarhmas". Medya
harekete geiyor, "yeni gazeteciler'' savaa giriyorlard. Bu arada
Sinteuil sz konusu davay gz ucuyla ve de kalemiyle izlemeye
devam ederken aslnda yazlarnn cennetine gmlm olu
yordu . . . kimi zaman anlalmaz, kimi zaman ak seik, klasik,
lirik, gereki ya da erotik, her zaman karmak v_e tahrik edici . . .
Markslk gzden dt m? Bir ahlakn gvencesi sadece Tanr
m olabilir? Tabii! Ama yaayan ve konuan Tanr i deneyi, fresk
leri ve figrleri, Venedik ve Bam' harekete geirir . . . Hristiyanl
n ateli yz erotiktir, tanrtanmaz Sade Avilal Tereza'nn su
ortadr, ilahiyat ve engizisyon Hristiyandr ama insanlk kome
disi bir Katolik dnyas vizyonudur. Balzac' yeniden okuyun. . .
Sinteuil'n yannda bir saniye bile uyumak mmkn deildi ve
dmanlar entelektel yaamn canlanmas iin onunla bir dahaki
polemii bekliyorlard sadece.
Olga isyankar dnceyi seviyordu, rezaletlerden ekiniyordu,
provokasyonlardan korkuyordu, glyor, reddediyor, kabul edi
yordu -ksacas kesinlikle iin iindeydi.
- Ya sen?

2 47
 - Ben? Hep ayn, her ey yolunda.
Her zamanki gibi gizemli, hibir ey bilinmeyecek, kk ia
retleri sabrla deifre etmek gerekecek. almalarndan sz etmek
iin daha bir gnll olacak.
- Ya Maintenant?
- Maintenant? Dnd o. Bugn Aleph.
- Bak hele. Bu srprizi dnme mi sakladn?
- Sevdin mi bu ad?
- Kutsal Kitap? Sonsuzluk? Borges? Savunulabilir.
- Dinleriyle L'Autre'un kk burjuvalarna daha uzun sre
tahamml etmek mmkn deil. Aynca L'Autre benim yaptkla
rm beenmiyor.
- Yazmak sz konusu olduunda her ey ok nemli. zellikle
ok nemli gzkecek olan ey yeniden yara.ttldna gre gerek
liin hortlaklar olan editrlerin fazla duraksamam.alan gerekir.
- Doru. (Herve esas olan hemen syleme sanatna sahipti.
Olga saf saf ve aknlk iinde dinliyordu. Bu kstah ve telal o
lanla birlikte yaamna burada yer olduu ok akt.) O zaman
L'Autre'un yerine hangi yaync?
- Different.
- lk bata yaklamamlar myd sana? Avangardla ilgilendik-
lerini bilmiyordum.
- Avangarddan sz eden kim sana?
- Hi kimse. Avangard avangarddr nk hareketin nnde-
dir -ve sen haklsn, hareketin kendisi avangardn nne gemitir.
- Evet. Onlar iin nasl bir roman hazrlyorum, bilemezsin! Sta
nislas sevemez onu dolaysyla sorun zmlenmitir, Stanislas'
da L'Autre yaynlarn da brakmam gerekiyor.
- New York'da postmodernizmden sz ediyorlar.
- Akademisyenlerin laflar bunlar. Baz dncelerim var, g-
receksin.
*

* *

Femand Benserade Sosyal Yardm'da yatt oday Cezayirli iki

gmen iiyle paylayordu ve onlarn rahatszl da kendisininki
gibi afazi'ydi (anlama, konuma, yazma yitimi, unutma} ama ev
relerindeki bir yn ailenin bu hastalkla kesinlikle hibir ilgileri
yoktu. nl dilbilimci her eye ramen daha konforlu bir ortam
hak etmiti aslnda hatta tam bir skfuet iinde olmas gerekiyordu.
te yandan bizimki gibi cretli bir dnyada yaamaya asla raz ol
madndan M.G.E.N.'ye denmesi gereken primler denmemiti.
Sonu: ciddi bir klinikte tedavi edilmesinin mmkn olmamas.
Mmkn deil miydi bu? Benserade'n denmemi primlerin telafi
edilmesini salayacak kadar hayran yok muydu? Olga'nn derhal
bu tatsz meseleyle ilgilenmesi gerekiyordu. Ne yazk ki gnlerini
Sosyal Yardm'n bu pis odasnda tek bana, terkedilmi halde ge
iren yal profesrle ilgilenen tek bir yabanc vard: van.
Onu grd iin ok mutlu olmu gibiydi. Glmsyordu.
Felaketin bilincindeydi. Hecelemeye bile kalkmyordu. Gln
olinaktan korkuyordu. Parmayla Olga'nn gsne birka harf
yazd. Tesadfen orada bulunan bir hastabakcya ok tuhaf gele
bilirdi bu. Olga antasndan bir defter kard. Benserade, titreyen
sol eliyle, gzlerinin iine bakarak Theo yazd.
Dilsiz olma sras Olga'ya gelmiti. Tanry m dnyordu?
Hangi Tanr? ylesine iziktirdii bir szck myd bu? Rastlant
m? Hibir anlam yok muydu? Bir tr ana rahmine yaklama bi
imi mi? Onun, Olga'nn rahmine mi?
- Theo yazdnz. Tanr m sz konus?
Gzlerinin iine bakyordu, kirpik yoktu, gz kapa yoktu. De-
falarca yineledi:
- Tanr? "Tanr" m demek istiyorsunuz?
Hep ayn bo baklar. Theo yantsz kald.
Benserade inanl biri deildi ama kim bilir? Paris'te herkes az
ok inanl olmaya balamt.
Bu hastane ziyaretinin yks Carole'n depresyonunu artrd.
Btn bunlar Olga'y ok etkiliyordu ve kmazda olan bu ciddi
ve ar insanlarla kenetlenmi durumda olduunu anlyordu.
Bunun nedeni belki de bu insanlarn her ey iin bir ad aramala
ryd. Benserade bile, zellikle de Benserade. Oysa Dalloway byle
szckler, adlar olmadan, sevmekle yetinerek yaamay biliyordu.
 Herve Benserade'n ve Theo'sunun yksn sknhl ama
souk bir tavrla dinliyor. Kollan sakin. Olga alayabilir. Bir neden
yok. Durum ok daha trajik. Yatakta ilk gnlerdeki gibi ok byk
zevk anlan yayorlar. Herve yakn ama tuhaf. Krmzms kahve
rengi baklarnn ar bal scakl ve agzl, sabrsz dudaklar.
Byleyici olduklarnda bile alay eden okamalar. Huzur veren
ama ayn zamanda meydan okumaya iten omuzlar. Korkun bir
ritim, sallayan, rahatsz eden, kkrtan, kran ama sizi daha yuka
rlara gtren konumalar. "Ayru zamanda iki erkei birden sev
mek mmkn deildir. Havada bir delilik kokusu var. Joelle
Cabarus'n divanna uzanmas gereken Carole deil ben'im."

250
 2.

New York'da Top of the Six's ten daha kitsch bir yer bulmak
ok zordur.
5. Cadde, 666'run tepesindeki kaln kadife kuma hallar pen
cerelere gtryor, bu pencerelerin n, karanlk bashnda ay
dnlanan gkdelenlerle dolu ve aada da Central Park'n kara
noktasn evreleyen kk araba seli. Tara insanlar ve kk
burjuva kadnlar saat on sekizdeki bedava bfeden yararlanmaya
geliyorlar, herhangi birine rastlama endiesi duymadan. . . d-
nyorlar, ellerinde bir bloody-mary, viski ya da ampanya . . . elik
ve neon gotiin kibirli sessizlii, modern metropollerde yaayan,
yararlanlamayan, erdemleri bir aperitifin ve bir kadn arkadala
ya da potansiyel bir sevgiliyle dostluun erdemlerini andran gzel
kadnlar . . .
Diana sadece iki dakika gecikmiti ama soluk soluayd: psika
naliz yapmal beri dakiklik acmasz bir zorunluluk olmutu onun
iin.
- Byle yerleri sevdiini bilmiyordum, biraz . . .
- Biraz?
- Yani: biraz fazla modern?
- Kendini filmin stnde hissetmek, bir uakta ya da tuvalette
gibi. Buras da ayn.
Edward'm srail'den dnmesi gecikiyordu. Diana arahrma ve
inceleme yapmas iin verilen izni ou zaman Long Island' daki
evine kapanarak geiriyordu ve Olga da biraz ykseklere kma

2 51
ihtiyac iindeydi. Bu 39. kattan New York gerekten ok gzeldi
ve manzara ahaneydi. Sefalet bir yakn olma sorunudur ve so
kaa inip, Rockefeller yaknlarnda Cartier ya da Bedgorf Good
man' dan kan k kadnlarn yannda stleri balar perian,
uyuklayan esrarkeleri ve her eit serseriyi grmek yeterliydi
bunun iin. pek ve deri giysiler iinde, sapsan sal, an makyajl
ve pudral, altn kolyeli ve kpeli 5. Cadde burjuva kadnlar Vo
gue'un son says iin dzenlenen bir resepsiyona gidiyorlard
sanki. Onlar yukardan seyretmek dolaysyla grmemek ve bu
ar tketim dnyasndan sadece baka cam ya da metal kl
kpler yanstan cam ve metal kl kpler grmek daha hotu.
Buradan bakldnda tiyatro botu. Hayr talan edilmemiti
nk kesinlikle hibir nkleer felaket olmamt (henz) ve dekor
bozulmamt ama gerek anlamda kalan sadece dekordu ve bu
dekor ayna oyunlarndan ibaretti: yansmann egemenlii. Mutlu
narsisler alveri peindeydi, hasta narsisler su ilemeyi bekler
ken esrar ekiyorlard. Ama bu uygarln rettii en zgn ey
yani look artk zanaatlara ve kurbanlara ihtiya duymuyordu.
Look artk insanbiimli deildi, look insan styd, look akn'd.
Buradan grldnde.
Top of the Six's'm klar kendisini dnya yurtta sanan ta
raly bylyor. Bu tr bir enlik fieinin oradan gemekte olan
akn ve akn olmaktan mutlu birine, bu kap giden klarn
byle sonsuza dek harelenmekten ok gemite bir i uzam de
dikleri eyi deecek biimde sapabileceklerini dndrecek hi
bir ihtimal yok. nk bu akam, bu le, bu leden sonra Top
mterisi i mekann terketti, erkek olsun kadn olsun yapam
yorlar artk, erkek ya da kadn bktlar artk, bu i mekan bundan
byle sadece bir soap opera, radyo ya da televizyonda yaynlanan
bir melodram, git gide dejenere olan bir Dallas -"Bayan, iki mar
tini ltfen." Ruhsal durumunu sorgulayarak yaam daraltlma
sna bir son vereceiz, bunun iin yeterince shrinks var, hepsi bo
ve yararsz, o zaman gzlerimizi klarla doyuralm! Look at that
view! Look at the way it looks! Dekora kaalm! Isn't it marvellous ?

2 52
 Olga bu taraada Rosalind'in, kendisinin imdi hissettii ey
lere benzer eyler hissetmi olabileceini ve sonunda da buradan
ayrlm olduunu dnd.
Diana'ya gre Rosalind Dalloway duyarl ve akll bir kadnd.
Harvard'da modem dilbilim okumutu ve otomatik eviri ala
nnda uzmanlanh: bir bilgisayar programlyorsunuz ve o da
sizin iin Almanca metni ngilizceye ya da ngilizce metni Alman
caya vb eviriyor. Esas olan iyi bir program yapmak ve Rosalind
de bu alanda rakipsizdi.
Roslind Bergman Cambridge'e yann saat uzaklktaki Walt
ham' da bulunan Brandeis University'nin modernist ve muhalif
derslerini izlememiti; Diana ve Edward entelektel bir merak so
nucu daha dorusu snobluklanndan izlemilerdi bu dersleri. Ro
salind ok pozitifti, "hatta pozitivistti" (Diana) ve kanlmaz bir
biimde ilerici dolaysyla solcu, rtk olarak Avrupal dolaysyla
felsefi ve edebi ve aka ayrlk dolaysyla Yidi dilinin konu
ulduu bu yksek entelektel kurumda vakit kaybedemezdi. Ro
salind iki kuaktan beri Boston'da yaayan {Rosy nc kua
temsil ediyordu) topluma entegre olmu ve laik eski bir Alman ya
hudi ailesinden geliyordu. ok fazla kapal Boston toplumunun
sayg duyduu babas doktor Bergman Goethe'yi Kutsal Kitap' tan
daha iyi biliyordu ve sadece bayan Bergman'n annesi byk anne
Ida'mn ok bal olduu mutfakla ilgili baz kalntlar atalarnn
da Yidi dilini konumu olduklarm dndrebilirdi.
Doal olarak hepsi antisemitizmin en kk iaretlerine bile
son derece duyarlydlar ve btn Yahudilerle dayanma iinde
hissediyorlard kendilerini. Ama bu ak seik, normal, mantkl
bir dayanmayd. Etkin olmas gerekiyordu ("Falanca kii iin, Ce
maat iin, srail iin ne yaplabilir?") ve kimilerinin ok holand
dinsel ve arkaik yavanlk iine dmemeliydi. Her halkarda zih
nin ak olmas ve her durumu saduyuyla ve mantkl bir tavrla
deerlendirmek, Yahudilik asndan da olsa dogmatik bir tavr al
mamak gerekiyordu. Doktor Bergman bir Aydnlanma insanyd
ve herkes bilir ki Aydnlanma Yahudilerin ve btn insanlarn ev-

2 53
renselliine saygldr, Holokost akln kanlmaz bir biimde za
fere ulaaca yryte korkun bir kazadr.
Dolaysyla Rosy Brandeis'le grmedi ve ksa zamanda,
M.l.T. tarafndan annda bnyesine ald ok yetenekli bir uzman
oldu. Ancak Harvard'n btn kzlarn etkileyen ama Rosy'nin
ciddiyet iindeki ekiciliini tercih eden Edward Dalloway gibi ho
ve ince bir ocua ak olabilirdi. Bergman'lar Dalloway'lerle ak
raba olmakta bir saknca grmyorlard, tersine . . . ok kesin bir
onay verilmedi ama Edward son derece kararlyd ve kimsenin
syleyecek fazla bir eyi olmad. Sadece byk anne Ida karyd
ama kimse fikrini sormad onun.
Mutlu bir evlilik. Yetenekli bilgisayarc Rosalind ok iyi bir
anne oldu. Jason ve iki yl sonra da Patricia dnyaya geldi, Dallo
way ailesi Boston' da yaad semtte rnek gsteriliyordu: ne
efendi, ne arbal insanlar! Feminist hareket bile bu mkemmel
entelektel iftin arasn bozamad; aile bylece birlii cinsiyetler
savayla bozulan gelimi insanlarn kaderinden kurtulabildi.
Rosy kadnlarn meru arzulan olan kendini tantma hevesi iin
deydi ister istemez. Ama sonuta olas btn isteklerinin tatmin
olduunu dnyordu: nemli bir grevi vard, M.l.T. personeli
onun mesleki niteliklerini nemsiyordu ve evde de Edward ocuk
larn bakm, alveri ya da ev ilerinde kesinlikle yalnz brakm
yordu onu. Dalloway'ler postfeminizm an yayorlard.
Bir gn Rosalind Bergman' a ok yksek performansl yeni bir
bilgisayarda bir ngilizce-branice eviri program yapma grevi
verildi. branice bilmiyordu. Ve bir an nce zmesi gerekiyordu
bu ii, Tel-Aviv'den zellikle bu i iin gelen meslekta bilgisayarc
Isaac Chemtov' dan yardm ald. Brandeis yeterli olmaynca ok
ksa srede "alanda" dil stajlar gerekti. Saysz Kuds yolculuu.
Yeni bir kaderin gzkmesi ve balangc oldu bu.
Varlndan tabii ki haberdar olduu ama gc konusunda
hibir bilgiye sahip olmad bu yeni dnyay dnnce Bayan
Dalloway'in yaam birdenbire bo deilse bile anlamsz geldi
kendisine. Trajik olmayan hatta dramatik bile olmayan (oysa g
venlikleri srekli tehlikedeydi ve bu nedenle trajik ve dramatik

2 54
olabilirlerdi) Kudsller sadece gerekle ayn arlktaydlar. Ken
dileri dndaki dnyann gerekliiyle normal ilikiler kuram
yorlard. Btn Boston'lar, Dalloway ve 5. Caddenin teki
look'lan anlamszd onlar iin. Rosalind bir anda kavrayamad bu
durumu.
Jeolojik bir felaketten km gibi gzken bir Kuds manzaras
vard. Tepeler ve kurak ovalar, kurumu atlaklar ve l denizler
ne lks ne de bolluk dourmutu. Burada sadece srekli abalar
dan ayrlmayan, engellerle dolu bir huzur iinde yaanabilirdi ve
kutsaln anlam da buydu burada.
Kutsal Kitap gelenei vard . . . Rosalind'in kefettii ve hibir
zaman hayal etmedii bir dini bulduu, ifreleri olan bir dil. Ciddi,
zel, zorlayc: biliniyordu bu. ok anlaml, kart anlaml, eylemli
bir kombinatuvar: btn bunlar renebilmek iin branice'den
gemek gerekiyordu. Ve de Rosalind'i bekleyen, yllar boyunca
birikmi bir yn yorum . . . bu balamda ama ona bir i yaam
vermek deil, psikolojiyi dallandrarak, zl duygulan zeka
oyunlarna vererek onu hafifletmektir.
Alama duvan vard: Shoah' ok eski alarda sezen ama en
gelleme gcne sahip olmadn itiraf eden byk sknt ve buna
lm. En zoru da buydu. Jerry Saltzman' da kendisininkini andran
bir keyifsizlik iinde bulan Rosalind biraz rahatlamt: best-seller
Felaketin Profesr adl yaptn yazan New York'lu nl romanc fe
laketler karsnda bylesi bir dinsel rahatlk iinde olmaktan ok
rahatsz gzkyordu kesinlikle ama o zellikle kendi skntlaryla
bunalmt, kafasnda ereti duran Yahudi takkesiyle kendisini i
leden karan bir halka ait olduuna inanmaya alyordu. Rosalind
romancnn alglamalarn istisnai olarak paylayordu. Duvarn y
ksn anlattrd ona ve az ok cokulu ve heyecanl dualar gz
lemlemek amacyla birok kez gitti oraya. Sonunda felaketten bu
derece esirgenmi olduunu anlaynca utan duydu. Dalloway'e
kar belli lde ihtiyat elden brakmazken bir yandan da alaya
mad iin zavall ve yeteneksiz hissetti kendisini.
Bu yknn belli bir sre elendirmesinin bir yaran olmad,
aslnda bir ok oldu. Bata Rosalind olmak zere (iinden aylarca

55
ve yllarca bu ani deiimin gerek nedenlerini dnm olsa
bile) herkesi yldrm gibi arpt. Gerek, Kuds stnde parlayan
gne gibi gzkt ona: Bayan Dalloway hi yaamamt kesin
likle, Rosalind Bergman belli belirsiz yaamt, sadece Ruth Gol
denberg vard. Bu halka, bu topraa, bu Kitaba, bu duvara aitti.
Atalarnn soyadm, Goldenberg soyadm yeniden almak zorun
dayd. . . bu soyadm Almanya' dan kap, Yahudiler, zellikle de
Yahudiler dahil btn zgr ve eit insanlarn vaat edilmi top
ra gibi grdkleri Amerika'ya iltica ettiklerinde atmlard: tm
falsolara ve uygunsuzluklara, olas tm dmanlklara ramen bu
soyad gerek olarak kald ve kesinlikle var oldu... bu olumsuz
luklarla ilgili olarak hibir zaman hayal kurulmuyordu ancak bun
lar herhangi bir yerdeki olumsuzluklara gre ok daha nemsiz
gzkyorlard; sonuta hibir gerek tehdit yoktu. Bununla bir
likte Rosalind bu gvenliin bedelinin uyku, ntralize eden ve in
san basit bir grntye daha da kts yaam gerekten
sevdiren, aklar ve nefretleri gerekten dndren, yaatan, an
lattran tutkular, atmalar, uurumlar yok eden topik bir ev
rensel hesap makinesi saysna indirgeyen unutma olduunu
anlyordu. Oysa buraya Alt Gn savandan sonra diaspora Ya
hudileri dnmlerdi ve bir yandan ilk mesleklerine benzeyen bir
ii yaparken yararl klyorlard kendilerini: orduda, kibutizmler,
okullar. Rosalind'in, hayr, Ruth'un yararl olmaya, somut eyler
yapmaya ihtiyac vard. Szgelimi? Bir snn glendirmek, bir ev
yapmak, yoksul Afrika lkelerinden gelenlere bir dil retmek, ite
sizi yaatan, sislerin iinden ve uyuukluktan kurtaran esas eyler
nk oktan nceki yaamnz birdenbire byle kar karnza.
Ruth bu insanlarn sakin gcn yeniden buluyordu, kendisini on
lardan, aslnda hrslan olmayan sahte hrsl iki kuak dnda hibir
eyin asla ayrmam olduuna inanyordu.
- Basit, ben Ruth Goldenberg'im ve ocuklarmla birlikte Ku
ds' de yayorum.
Geriye Edward sorunu kalyordu. Telefonda karar duyunca
hatlarn kartn dnd, baka biri girmiti araya. Hi ilgisi
yok: Rosalind-Ruth bir an nce kesip atmaya karar vermiti, bat-
maktan kurtulabilmenin tek aresiydi bu, pratik zmler yava
yava gelecekti.
- Yorgun deil misin? Yapacak ok fazla iin olmal, bir de bu
l scaklar . . . Nasl hissediyorsun? (Edward.)
- Hasta olduumu sylemek istiyorsan yanlyorsun, hi bu
kadar iyi olmamtm, demir gibiyim. (Ruth.)
- Rahibe olmadn deil mi? (Dalloway.)
- Olacak deilim, her zaman rahibeydim ben, farknda deil-
dim belki ama anladm bunu imdi. (Goldenberg.)
- Yahudi usulne gre mi besleniyorsun? (Dalloway.)
- Tabii. (Goldenberg.)
- Niin olmasn? Ama bu dinde farkl dnceler var, ok ba-
naz deilsin bu konuda deil mi? (Dalloway.)
- Bilmiyorum. Isaac yle, dostlar da belki srail'in varlnn
en byk gvencesi. (Goldenberg.)
- artyorsun beni. Dndnde konuuruz bunlar. Her ha
lkarda State Department 'da renebileceklerimin bunlarla ilgisi
yok. Sen bu Isaac'a ak msn? (Dalloway.)
- Mesele bununla ilgili deil kesinlikle. (Goldenberg.)
- Sonuta sen her zaman artc bir kadn oldun, Rosy, bunun
iin seviyorum seni, biliyor musun. Btn bunlar evde anlatrsn
bana. Bekliyoruz seni, Jason ve Patricia'yla. . . onlar Pazar gn iin
seninkilere gittiler. Gelecek Cumartesi ikide geliyorsun deil mi?
(Dalloway.)
- Cumartesi, tatil, pazartesi dneceim. (Goldenberg.)
- Ama ne oluyor byle, ok fazla! Ben seni seviyorum, olsun.
(Dalloway.)
- Ben de seni sevmediimi sylemiyorum, baka bir ey sz ko
nusu; ve gerekten de nemli bir ey. (Goldenberg).
- Her neyse, telefonda daha fazla konuamayz, yle sanyorum
ki. (Dalloway.)
- Eminim, kararm verdim. (Goldenberg.)
- ok pyorum, hepimiz bekliyoruz. (Dalloway.)
- Pazartesiye. (Goldenberg.)

2 57
 Edward aknd ama karakteri dolaysyla ender olarak umut
suzlua derdi: bu Isaac Chemtov'la bir macera en akl banda
kadnlarn, zellikle byle kadnlarn bana gelebilecek bir eydi.
Doktor Bergman kznn ok iyi gizledii ama bir babann gzn
den asla kamayacak yaygn bir depresyonun manyaklk safhasn
yayordu: tedavi etmeye alacaz hastal. En ok sarslan ve
aran da bayan Bergman oldu. Gelenei spontan biimde srd
ren annesi Ida'nn lmnden sonra Kutsal Kitap'a git gide daha
ok balanyordu ve Alt Gn savayla ilgili siyasal olaylar onun
cemaate destek giriimlerini daha da glendirmiti ve Kuds'e
bile gitmiti bu amala: "Hayatmn en nemli dnemi" diyordu
ve bu sznn altnda birok anlam yatyordu ve bu balamda ne
tr bir nemin sz konusu olabileceini hemen anlayan -ok ak
seik biimde olmasa bile- doktor Bergman durumu kabullendi.
Ksacas annesi Rosy'yi ok iyi anlamaktan korkuyordu ve bir yan
dan da szde akllca ve bilinli olan bu kararn bir lgnlk ya da
en azndan bir anlamazlk olduunu kabul ediyordu. Aynca Dal
loway iftinin durumu grnd kadar iyi miydi? Olaylarn bu
tarafn da ihmal etmemek gerekiyordu. Dalloway'in byk anne
ve byk babasna gelince onlar hibir ey sylemiyorlard ama
sessizliklerine tatmin olmu baklar da elik ediyordu ve bu ba
klar ilk batan beri her eyin beklendiini ama eitimli kiiler ara
snda yorumlar yaplmadn anlatmak istiyordu.
Edward dini her zaman hayatta kalma gibi dnmt ve de
lilikle hibir zaman karlamamt. Rosy'nin birdenbire banaz
biri olmas ve stne stlk kendisinde banazln iaretlerinin
grlmemesi, souk bir kararllk iinde olmas aklnn mcadele
etme olanaklarna sahip olmad bir sapknlk gibi geliyordu ona.
Birok yolu denedi.
Birincisi: Erkein sululuu, btnl bozulmu bir erkeklik.
"Hibir ka mmkn deildi: terkedilmi bir erkek hadm olmu
tur, ne! Ben o kadar aciz bir sevgili, o kadar hdk bir koca, soysuz
bir baba mym?"
Btn bu hipotezleri elekten geirmesinin hibir yarar yoktu,
hibiri kesmiyordu. Kendisine uysal bir zevkle akn iade eden
dolgun vcutlu, esmer Rosalind'inini ok seviyordu. Ama gene de
kim bilir? Alkanlk kck, nemsiz yeni bir eyin ekiciliiyle
ksa srede bozuluverir, gizemli ve dramatik bir mahallenin yak
kls, bir l kahraman, kutsal bir davann militan yeter dnya
nn en akll kadnn tuzaa dmesi iin. Ka yollar aramann
bir yaran yoktur; bu srail'e ka kesinlikle Edward'n reddedil
mesiydi bir anlamda, Dalloway mitine ak bir hakaretti.
Ruth (ne samalk! Edward bu ada alamyordu, soyadma hi:
on be yllk zel yaamda bir ile -deyim yerindeyse-) hemen bo
anmak istemedi nk kararnn fizik deil metafizik olduunu
iddia ediyordu. Ama grmemek iin deli olmak gerekirdi kald ki
mahkemelerin kanlmaz mizanseni de gecikmedi. nk ocuk
lar vard ortada. ki byk baba byk anne, Dalloway'ler ve Berg
man'lar arasnda yaamaya almlard, Rosalind M.l.T.'de
bilgisayarlarn programlarken Edward da Harvard'daki dersleri
ve Washington'daki jeostrateji arasnda gidip geliyordu, Jason ve
Particia ise felaketin sonularndan hemen etkilenmemilerdi. Ruth
Goldenberg bir anne ve bir Yahudiydi, ve bir Yahudi anne ocuk
larndan vazgeemezdi. ki yetikin a priori olarak daha ok bir ma
cera yaamak istemilerdi: Kuds, bir kibutz, dnebiliyor
musun, bu pislik Boston' a gre, it! Ne kadar gzel bir ka! Pat
ricia pek anlam deildi durumu, hafta sonlarnda babasyla bir
likte mzeleri dolamay seviyordu ama Jason birlikteliklerine renk
katyordu ve kz kardei de ok yen kk Wasp1a oynamaya
gitmiyordu. Aynca btn psikologlar da ocuklarn annelerinin
yannda olmalarnn gerektiini syleyeceklerdir.
kincisi: Bo bir erkek deildi, hi ilgisi yoktu ama belki biraz
fazlaya kayordu. Eksiksiz bir tatmin (yataktan mutfaa ve villa
nn imenliine, aynca bir de siyasal bilgelik}: bir kadn aptalla

trmann yollan. Oysa tersine kadnlar mahrumiyeti severler,

hepsi mazoisttir, kadnlar l zlemi iindedirler. Bunu farket
medii iin gerekten saft. Deiecekti bu. Edward'n Casanova
dnemi olacakt. Kampslerin apkn. Ne olaca grlecekti.
ok fazla inanmadan. Ne yorgunluk! Onun gerek karakteri de
ildi bu.

2 59
 ncs: Ruth Goldenberg denen bu kiinin siyasal-dinsel
atei srekli olamyordu. srail'in diplomatik bir destee ihtiyac
vard (ekonomik yardmn dnda tabii ki) ve Edward Dalloway
Washington'n bu ynde srdrd abalan deerlendirebilecek
konumdayd -gereksiz bir tevazu gstermeye gerek yoktu bu ba
lamda ve buna kendisinin de katld sylenebilirdi. Bu siyasal
dengecilie aktif bir diaspora gerekliydi kesinlikle ve Rosy siyah,
kk, gzel kafasnda bir yahudi mistii kefetmeye bu kadar
nem veriyorsa Boston'da elence vard, Edward kendisi ona tel
kinlerde bulunmaya hazrd. Brooklyn ya da New York'da kendi
lerine yeteri kadar ac ektirilmedii iin d krklna uram
fanatizmlerini tatmin etmek amacyla igal edilmi topraklara yer
leen ve Tanr, tfekleri ve ateli nutuklaryla "arap gebeler''in
karsna kan banazlara gelince ite bunlar tehlikeli insanlard
ve kendi iinde son derece zor olan herhangi bir mzakere girii
mini de bo karabilirlerdi. stne stlk Rosy'nin sevgilisi szde
bilgisayarc bu Chemtov tehlikeli bir arlkyd. Nihayet ok ko
nuan erkekler kadnlan etkilerler. Tamam ama Rosy'yi deil.
Hayr onu da. Bundan byle bir Dalloway'i hibir ey artmaya
cakt.
Drdncs: Ruth (Edward iin kesinlikle Rosy kalacaktr ama
Ruth artk Rosy diye birinin olmadn, Rosy'nin ldn iddia
ettiine gre bir lye konuacak hali yoktu) srail'de yeniden bir
likte olmay nerebilirdi ona. Sama: Edward Dalloway'in Tel
Aviv'e ya da Bereva'ya, Nasra'ya ya da bilmem nereye yerleecek
hali yoktu. Bugn yeryznde gerek tanrtanmazlarn says ok
az galiba -ne nemi var, tek bir tanrtanmaz bile kalm olsa bu kii
Dalloway olacaktr. Ama Rosy aklarnn ansna, byle bir ans
kalmsa eer, yklerine sadakat dolaysyla ylesine nermi ola
bilirdi bunu. Byle bir durum sz konusu deil gibiydi. O tersini
iddia ediyordu ama bu akn da olduu yerde kalmas gereki
yordu, gemite kald yerde ve imdi o, Ruth, baka bir gerei,
kendi gereini yayordu, hibir uzlama, anlama olmadan. . .
Beincisi: Her eye ramen Rosalind Dalloway ya da Ruth Gol
denberg' in -o kadar da nemli deildi bu!- lanet bir kadn oldu-

260
unu kabul etmek gerekiyordu. Ne karakter! Bu yapda ok fazla
kadn yoktu. Edward Dalloway bir kurband hi kukusuz ama
olaanst bir kadnla on be yl mutlu bir yaam srmt . . . hi
bir zaman farknda olmadan tabii ki, olsun ama istisna asla bir s
reklilik deildir. u anda bile bu boanma hikayesi Rosy'yi ok
uzaklara tayordu: onu silip atmyor, ulalmaz bir ykseklikte,
kibirli bir Kuds'te yaatyor, Edward'a kendisine ve bakalarna
kar bir tr mecburiyet yklyordu, zel bir hrs ya da deer sz
konusu deildi burada ama ho bir ac iine atyordu onu.
Bir yahudi bir iksa'y (Yahudi erkekle ilikiye giren Yahudi ol
mayan kadn) sevdiinde ya da onunla evlendiinde herkes ok
byk ilgi gsterir olaya. Tersi bir durum ngrlmemitir. u bir
gerek ki Edward Rosalind Bergman'la evlenerek herhangi bir
dinsel ya da etnik su iledii kansnda deildi nk kendisi iin
de onun iin de (en azndan Rosy Dalloway Bergman'ken) sz ko
nusu olan sadece iki zgr ve eit bireyin evliliiydi. Rosy'nin Ya
hudi kkenini kimse gizlemiyordu ya da kendisini gizlemiyordu
bu kken. Ama her ikisi iin de yahudiydi, gene ayn ekilde
esmer ve akllyd ve bilgisayarcyd, iki ocuk annesiydi ve onun,
Boston' da Edward Dalloway'in karsyd. evrelerinde antisemit
olarak tannan hi kimse yoktu ama bu dnyaya kesinlikle zarar
vermeye devam veren bu khnelemi beyinlerle tam bir birlik ve
kararllk iinde mcadele ediyorlard. 'Bu noktada (aynca baka
noktalarda da) iki Dalloway arasnda hibir fark yoktu. Bununla
birlikte Ruth Goldenberg'in eski kocas (yersiz bir niteleme: Ruth
Goldenberg'in hi eski kocas olmamtr sadece Rosy Bergman'n
bir eski kocas olmutu ama o artk yaamadna gre ve sadece
bir kez evlendiine gre gerekten eski kocasndan sz edilebilir
miydi? in iinden klamyordu!), Edward bir tr iksa olduu
izlenimine kaplyordu (ya da vaktiyle olmutu, gene zorlayordu
iin iinden kmak. . . ). Bunun tam olarak ne anlama geldiini kim
bilebilirdi? Her halkarda, Professor of Government ve Washing
ton'da uluslararas avukat Dalloway iin yetenekli olmad, her
zaman bilemeyecei bir eyler olabilecei, karanlk ve anlalmaz,
ou zaman kartrlan kutsal ya da cinsel amalar iin kullanl-
<l anlamna geliyordu. Byk bir aknlk iinde farketti ki onu
zmesi gereken -ve bir biimde bu znt yldr kabus gibi
kmt stne- bu tersine iksa yazgs (gene iin iinden k
mak zorlayordu!) sknh veren bu yazg aslnda kanlmaz hatta
gerekli geliyordu ona. Hayr, Dalloway herhangi bir aalanmaya
adanm olduuna inanmyordu -ilahi bir cezayla ya da bu trden
baka bir budalalkla. Ama gzlerinin akn gri rengini ok iyi gs
teren hznl karakteri (en azndan Olga'nn anlahm byleydi)
yeni reddedilmi erkek konumuyla ayn dzeydeydi: evlilik ya
am gereinin, kltr ve akl asla tatmin olmamakla birlikte
yaamnn tam anlamyla gsterdii bir olanakszln varln
kantlamas gerekiyormu gibi.
Dalloway d gren birinin hem ok hem hedef olduu o tuhaf
ryalardaki gibi okun tm yrngesini igpl ediyordu ve arpc
ve karmak olan bu durum onun krlm efkatini daha bir n
plana karyordu. Hi sylememekle birlikte kabulleniyordu bu
durumu ve burada sanki dile getirilemeyen bir geree doru bir
ykselme sz konusuydu. Neydi bu gerek? Yahudiler ve dnya,
srail ve Amerika, Ruth ve kendisi arasndaki ilikinin gerei mi?
Sorunu demek istemiyordu aynca bu sorun ok ta fazla megul
etmiyordu kendisini. Daha nce muhtemelen Herakleitos'un kes
tirmi olduu bu yay ve hedef benzerlii paradoksuna daha ok
hukuksal bir zm bulunmas nemliydi onun iin.
ok seven kadnlar bu ok kk hareketleri farkederler. Olga
Ed'e hak veriyordu, Ed Ruth'a hak veriyordu, Ruth Rosalind'i l
drmt ve Dalloway'i gndermiti, Dalloway ayn zamanda
kendisi de olan hedefe nian alyordu. Ve Olga toplayp deviri
yordu . . .
Kendisini rastlanhnn bulahrd ailevi, dinsel ya da siyasal
yknn uzamma iaret koyan diren eikleri arasndan kanh
her safhaya elik ediyordu. Ve onu gzergahn sonunda yeniden
ve savunmasz bir halde buluyordu. Onun gibi: ac eken hayvan
olmak, bununla gururlanmak ve hi nemsememek. Bunlarla
ebedi dostluklar -hatta aklar- ina etmek.
 *

* *

Morningside Park'taki don Harlem'in stndeki deerli ta,

gn mavisini sertletiriyor. Kar yayalarn pek uramad met
ropoln bu cra kelerindeki grltleri ve elikileri siliyor, say
dam ve gksel bir mekan sunuyor. nsanlarn krlganlna sadece
stleri kra dolu dallar tanklk ediyor ve Olga kar frtnalarnn
ocuklarn okula gitmelerini engelledii ora'nm sert klar iinde
yeniden gryordu kendisini. Scak kestane ve Alman rei satan
insanlar artk hi duygulandrc deiller, bununla birlikte geceye
ruh veren New York yollarnn beyaz dumanlan yaknlardaki bir
buz zlmesiyle ilgili bo umutlar veriyorlar.
Algonkin'in yeil klar nesnelerin karanlk yzn hi gs
termeyen Edward'n alaylarn daha bir iddetlendiriyor.
- ocuklar iyi mi?
- ok iyi. Ama Patricia'nn okul hayatnda baz zorluklar var
galiba. Jason asker, ama bu solcularn dzenledii bir bar hare
ketine katlmasn engellemiyor: kaympederine sknt vermenin
en iyi yolu (bunu sylemek iin bir frsattr bu). Bildiin gibi Ruth
mehur Chemtov'uyla evlendi.
- Bilmiyordum.
- Sahi mi! Hi nemi yok. Tuhaf bir adam. M.1.T'yi ziyaretinde
sakal brakm ve bir yandan ordunun bilgisayarlarn gelitirirken
kendisine ta atabilecek insanlardan korunabilmek amacyla ta
bancayla dolayor (kullanmay bildiinden kukuluyum); zgr
dnyann zellikle srail'i brakmakta olan ABD'nin bencilliine
kar nutuklar atyor. Kendisine mzakerenin terketme anlamna
gelmediini ve Araplarla diplomasimizin hibir biimde onlarn
politikalarnn kabul anlamna gelmediini bou bouna anlat
maya altm: yapacak bir ey yok, hi nemsemiyor beni, dn
yevi -ve tabii ki ilahi- eylerin nemini idrak edememekle
suluyor... bunlar savunmay kendisi stlenecek. Tel Aviv'e giden
Teksasl bir otomobil tamircisinin kendisinin ok inanl biri oldu
unu kefetmesi ve ar sac, kk bir dinci partiye katlmas,
kendisine btnyle manevi ve ahlaki yaama adamasn anlyo-
rum. Ama otomatik eviri konusunda dnya apnda uzman olan
bu tipin kendini sadece Tanrya ve ayinlere adamakla kalmayp
bir de kafa gz yara yara Arapa konumaya almasn anlamam
mmkn deil.
- ekinmekte hakl belki. Kskansn.
- Bak, bu hokkabaz beni saysz terr saldrsna urayan bir ki-
butza gtrd ve unu sylemek gerekir ki entelektel militanlk
oynamayan ama yaamlarn gerekten tehlikeye atan ve Kutsal
Kitap'a sarslmaz bir inanla bal olan o tarafn insanlar, eh. . .
- Yani?
- Ben senin Ruth'u anlam olduunu dnyordum.
- Onu seviyorsun sen.
- Etkileniyorum ondan. Onun iin her ey ok nemli oldu. Hi-
bir hafiflik duygusu yok. Artk oynamyor, artk glmyor. Sadece
askeri eitim srasnda ok iyi bir performans gsterdiinde ya da
rencileri bilgisayar konusunda ilerleme kaydettiklerinde mutlu
oluyor nk askerde de bilgi-ilem dersleri veriyor. zgrlk,
bo vermilik gvenliin bir ayrcaldr.
- Ya da tam bir mutsuzluk, yaknmann gsterilebilir yz.
- Bana yabanc muamelesi yaptlar, bu yz gstermediler
bana. Senin evrende yeni bir ey var m?
- Ben de banazlar grdm. Banazlkla tanmak iin Isaac
Chemtov'u bulmak gerekmiyor, Amerikal bir Marksistle tanmak
yeterli.
- Ender rastlanyor onlara!
- O kadar deil. Yale'den bir yldzla tantm. . . Tam Moore,
tarihi, tanrsn belki -herkes tanyor. Konu Sovyet ayrlklara
nasl geldi, bilmiyorum -dostum Rus air Podolski oradayd, bu
byk yazar bir hooligan gibi izlenmi, lkesinden kovulmutu vb
ve nihayet Batda zgr yaamaya balaynca rahatlamt. "Kapi
talist lkelerde Dou lkelerine gre daha fazla zgrlk oldu
unu sylemeyeceksiniz her halde" dedi bana birdenbire Moore
elinde ampanya kadehiyle . . . evresinde kendisine hayran bir
yn gen kz vard ve onlara bir sylentiye gre ylda yaklak
yz elli bin dolar karlnda Marksizm dersleri veriyordu. Sert
ve souk bir tavrla karlk veriyorum: "Gayet tabii, bilmiyor muy
dunuz?" Kriz geirdi. Edepsiz, kara, haydut vb olmakla sula
dm kendisini, herkes ok elendi. Tam bir Amerikal, Fransa' da
68'den beri bu tr dinozorlara pek rastlanmyor artk
- Biliyorum, tanyorum onlar. Kaybolmak zereler.
- ok safsn. niversitede sadece bunlar eitmek, gelitirmek
amacyla kurulmu departmanlar var ve sen bunun onlar kafeste
tutmann bir yolu olduunu sanarken yanlyorsun nk propa
gandalarn srdryor onlar.
- Olga'cm sen "Algonkin" federalizminin ahlakszlklarn
bilmiyorsun -sen byle mi gryorsun Amerikallar? Marjinalle
tirirken saf d edilmiyor, ntralize ediliyor ve niversiteden daha
iyi bir marjinallik var m? Rahat (dolaysyla: honutsuzluk sz ko
nusu deil) ve anlamsz (dolaysyla: oralarda anlatlan eyleri
kimse ciddiye almyor).
- ren. Gene de ders veriyorsun sen orada deil mi?
- Bakalar da ders veriyor. Saylar azalsa da. Bu ayn zamanda
Moore gibi tiplerle denge oluturuyor.
- Sana telefon edebilir miyim?
- Evde misin?
Paris'le ilgili hibir ey sormad ona: bu konunun konuulma-
sn istemiyordu, srar etmek kabalk olurdu.
- Jerry Saltzman'a bir mesajm var:
- Yaptklarn beeniyor musun?
- Felaketin Profesr m? Henry Miller ve Kafka'nn daha ok
artc olduu sylenebilecek bir karm . . . Sen ne diyorsun?
- Okumadm. Ruth tepkili bu konuda: "dnek" galiba.
- Sen onun glmeyi kesinlikle unuttuunu sylemedin mi?
- Kesin. Her halkarda benim yanmdayken glmyor.
- Biri tekinin aklamasdr. Okuman gerekirdi. . . (Dudaklarn
telefona yaklatrarak:) Alo? Jerry Saltzman m? Olga Montlaur.
Ortak bir dostumuz olan Zoltan Panzera tarafndan aryorum
sizi. . . Evet, evet, kendisi ok iyi, iki gn nce Paris'te grdm
onu . . . Hayr, cumhurbakanlaryla zafer taklarnn aln yap
mad kesinlikle, hayr bunlarla uramayacak kadar yetenekli,
mnzevi bir yaam sryor ... Evet, her trl oyuna bavuruyor in
sanlar... Hayr, hayr, yalnz kalmaya nem veriyor... Sinteuil de
Aleph'in ilk saysnda sizin Kafka stne denemenizi yaynlamak
istiyor... Aleph Maintenant'n yerine imdi... Hayr, Le Different' da.
Siz nereden aklmza geldiniz ... Biraz Zoltan sayesinde, biraz da
depresyonlu yazarlarn en ilginci olduunuz iin... Tabii ki bir
kompliman bu!... Niin olmasn? Chateau-petrus'e hayranm.
Memnuniyetle ... Yarn grrz. Kafka iin teekkrler! Yarn g
ryoruz ...
- zr dilerim ama istemeden kulak misafiri oldum. Sence
biraz . . . yani nasl desem, saygl, kibar konumadn m? (Ed
ward'da mizah anlay kalmamt.)
- Nasl yani?
- Bence.
- Tuhaf, konuan sen deilsin sanki. Baka birinin szlerini nak-
lediyorsun. Ruth gibi konuamaz msn?
- Hayr, kesinlikle!
- Seninki sadece kskanlk o halde.
Nar iei rengi salar belini btnyle kaplayncaya kadar
kaldryor dudaklarm ve iyice sarlyor ona. Artlm, saf hareket
leri ancak dardan bakldnda tumturakl gzkyor.
*

* *

Jerry Saltzman'n odas ahane zina ifti Ngua ve Fuksi'ninki

lerin ayns estamplarla kaplyd; Olga ve Herve Ksian'dan satn al
mlard bunlar. Birbirlerine saygl btn "Algonkin"ler gibi
Saltzman da nefis Bordeaux araplar ierdi ama Franszcayla hi
ilgisi yoktu. Buna karlk Dou Avrupa'nn yetenekli ayrlklar
olarak kabul ettii her ey Amerikancaya "Felaketin profesr"nn
desteiyle evrilmiti. Bir yandan chateau-petrus' kullanrken
onun Kafka okuma glyle alay eden, zarif ev sahibi maskesi
altnda bata kendisi olmak zere nnde bulduu her eyi haka
retlerle yok edebilen skntl ve ok ciddi bu insan kim anlayabi
lirdi ki?

266
 - Benim gibi Newark'l bir beyzbol oyuncusunun dinle ilgili
her eyi anlamasn nasl beklersiniz? Kadnlar kadar hayranlk du
yulan babasndan nefret eden Pragl bir gencin ktlk eilimle
rine nasl saygl olabilirdi?
Saltzman toplumun naif ressam olmak istiyordu -"sadece ona
sahip olduklar iin kltr dnda baka bir eyle yaamak iste
meyen Franszlarla hibir ilgisi yok"- oysa kafasdaki bilgiler ta
yordu ve bu bilgileri unutabilmek iin lgnca zararlar veriyordu
kendisine. Sonunda alay edebilmek iin kesinlikle pelerinden git
mek ve sevmek zorunda olduumuz geleneklerine bal bu insan
lardan (bata Yahudiler ve Franszlar olmak zere) bkknlmz
kibarca gstermenin en iyi yolu. Paris'liler Saltzman' okumaya
balyorlar m? Ne ala, onlar iin sylenecek daha fazla ey yok
ama Olga'ya ok deer veriyor, o da ona, yle umut ediyor. Kim
seden bir ey beklemeyen ama Vahyin tesinden birbirlerine s
rekli iaret edecek olan alayc ve saldrgan insanlarn su ortakl.
Grmek zere.
*

* *

Camegie Hall insan ilikilerinin kanlmaz falsolarn, uygun

suzluklarn siliyor ve New York'un vaheti iinde bir uyum ku
yusu kazarken -en azndan bir geceliine- uygarln evrensel
olduu ve bu kentin kaosu iinde kesinlikle gelime ans bulabi
lecei hayalini uyandrmak istiyor ki kesinlii yoktur bunun.
Edward oraya gitmeyi seviyordu: o akam nl arkclar lied
ler sylyorlard: kulaklar iin bir erlik ve akn yceltilmesi. . .
karlmamalyd. Mthi bir kesirlik abas isteyen mzik sknt
lar hafifletir. Bedenin srekli bir nee kayna olabileceini kadn
sesinden daha iyi gsteren bir ey yoktur. afak vaktinin okad
gl tayapraklar: sopranolar. iyle ykanm dolgun tesbihaa
lan: altolar. Virginia Woolf'un yetitirdii plimbagolarn gk ma
visi renkli yansmal mistik mezzolar. Kadn arkclarn azlar
dii soukluu dogmasn yalanlyorlar, elektriklenmi ses telleri
tapnmann ok stnde, kesirlikle mmkn ve ou zaman ge-
rekli ama her zaman biraz sefaleti bir mlekler kltn, sessiz ma
donnalan yceltiyorlar. Olga Edward'la ayn cokulan paylamay
hayal ediyordu; bu sesli coku kayna onlarn ortak yerleriydi,
arlklarnn itiraf edilebilir tek bayd.
Ruth Goldenberg'in Carnegie Hail sahnesinden geen dzgn
bedenli harikulade rahibelerle hibir ilgisi yoktu. Bununla birlikte
Olga kibirli bir tutku adna alkanlklardan kaan tuhaf Rosalind
ve semavi titreme durumunda, kimi zaman sradan, iman ya da
zayf kadn bedenlerinin ycelmesi arasnda gizli bir iliki hayal
etmekten alamyordu kendini. Sanki bir kadnn zevki deneylerden
ve engellerden oluan bir mizansen aryordu ve daha sonra zevki
uyutabilen ve yok edebilen bir tembellikle bozuluyordu. Bu bedel
karlnda ebedi bir iselliin doyumunu umut edebilirdi -bir ku
rallar, ritler ya da birtakm oyunlar dnyasnda-.
Gzellik inat eder, bu kadn arkclar da onun peini brakm
yorlard. Ama zahmetsiz bir direngenlikle nk zirvede cesaret
ve emek dalr, yaldzl bir toza bular sizi.
Dolaysyla bu akam Tanr mzie dnm bir kadnd.
En ehvetli erkek bylesine k saan bir zevk karsnda souk
bir korku hisseder. Favori kadn arkclarnn sanatyla kendinden
geen Edward eski misterleri yeni renmeye balayanlar korku
tan bir klte benzetilebilecek bir klte itaat eden, bilinsiz papaz
gibiydi, onlara akn ve lmn hayal edilemeyeceini, ancak bun
larn iine dalnabileceini gsteriyordu.
ki an neeli dii grtlaklarnn dnleri araclyla pagan
etkileimi sapkn bir eyi gsteriyordu: kadnlarn, grnmeyen ve
ezgili annelerine sokulmu ikizlerin ortak ehvetini kesin biimde
paylamalar.
te yandan mzik onlar seslerin titreyen akorlanna gtrrken
karmak arzularn da bir saflk ve doruluk dnyasna, semavi bir
Kuds'e tayordu, hayalleri olabilseydi Ruth da yaayabilirdi
orada. Bu liedler onu Ruth'tan ebediyyen uzaklatnyorlard ve bir
yandan da onlardan kap Dine snan gebelik maceras iinde
ebediyen birbirlerine yaklayorlard.

2 68
 arklar Olga'ya Edward'n, kendisi iin vazgeilmez olduunu
gsteriyorlard: yahtrc bir kayg, kemiin mahremiyeti.
in yolculuunun sahnelerini yeniden gryordu, bu macera
lar geri dnlerle kuatmaya devam ediyordu onu kesinlikle. Van
Gogh'lan ve Mondrian'lan pamuk tarlasndan koparan kadn Li
Ksulan'n in' de resimleyebildii gerilimin tesindeki ayn zarafet:
grntlerin tesinde uyumlar, ritimler ve hnlar.
Olga doal olarak eski in'in bu "maddi kltleri"nden Dallo
way kadar uzak birinin olamayacana inanyordu: Bemadette bu
prefeminist kltleri yeteri kadar ne karmad iin eletirmiti
kendisini. Herve gibi Edward da ilk kadnn mutlak gcn g
lnletirme eilimindeydi kesinlikle. Bununla birlikte onda diin
yada olma zorluuyla ylesine spontan bir yaknlk vard ki bir
kadn onu hi tereddt etmeden doal bir su orta gibi yanna
alabilirdi. nk en iStekli kzlar bile Dallowayvari o kapal skn
hy ve karmakark zaferi bilirler.
Aslnda belli bir adan bakldnda Dalloway bir kadnn,
kendi kadnnn kurbanyd ve bu kadn som:da kendi kimliini
arahrmay ona tercih etmiti; Rosy Bergman'n maceras, Ruth Gol
denberg'in feminist davayla kesinlikle hibir ilgisi olmasa bile
zgr bir kadn ortaya karyordu. Ama Edward burada da do
rudan sezgi yoluyla Ruth'ta balayacak hibir eyi olmadn an
lyordu. Dalloway'in -kibirli ve intihara eilimli, otoriter ve ar
duyarl, sekin ve ortalarda gzkmeyen- duyarl Ruth'tan nce
geliyordu. eit eit neden, bahane, kant gsterebilirdi ona. Pro
testan kkeni ya da eitiminden gelen rasyonel nedenler, gerekeler
deil, btn halklarn haklarna saygl olan ve kktendincilerden
ekinen laik hukukulardan oluan mesleki evresiyle ilgili neden
ler, kantlar deildir bunlar: bu mantklara gre Ruth'un karann
mantksz buluyordu. Bununla birlikte bir kadn zevk vermek iin
statu quo'yu feda etmeye gtren bir tutkusal gerekeyi belirsiz bir
biimde kabullenerek Ruth'u ayordu . . . ne? Hayr bedeni deil
(en azndan baz koullarda bedenini vermeye hazr olmayan
kadn var mdr?) ama "kimliim" denen sevilen bir otorite adna
mutlak hrstan, ok eski bir krlganlktan, kendinin nefis bir bi
imde dalmasndan oluan gergin duyarlk. "Kadn kimlii"
diyor bazlar. "Yahudi kimliim" diyordu Ruth.
Dalloway susuyordu. Bu duyarlk onun "iindeki in'di"; ba
kalarnn olaanst tuhaflna doru, iyi gnde de kt gnde
de hepimizin iinde olan ama ou zaman bilmezden geldiimiz
bir tr "merkezdeki anne"ye doru gidebilen insani srr. Ya da bir
"adanm toprak" a doru: ona gre en soyut tektanrclk bile
ancak scak ve yararsz, umutsuz bir dii soyluluu aktarabildii
taktirde gerekten byleyici olabilirdi. Ruth'un kanda top
rakla, kyllkle, anaerkillikle ilgili hibir ey yoktu kesinlikle; tam
tersine Ruth grnmeyen Ciddiyeti aryordu. Olga "tm bu lgn
lklar sakin bir ekilde dnen nesnel-kii"nin roln oynamaya
gittiinde " Dalloway'lerin yalakalk kokan itenliklerinde eksik
olan buydu galiba" diye dnyordu. Ama Dalloway, o, karsnn

macerasn kendi duyarlnn diline eviriyordu. Ve bir yandan

Ruth'un dinsel deneyiminden uzaklarken yanlgsnn onu as
lnda Rosalind'le Adlandrlamayan' uzlatrm olan duyusal,
anaerkil ve byk anneerkil motivasyonlara daha fazla yaklatrp
yaklatrmadn Tanr bilir.
Sonuta Dalloway iin btn bunlara ne ad vermek gerektii
pek nemli deildi yeter ki bir yolculuk olsun ve bir lied gibi tat
minsizlii nlatsn. Kendi derinliklerinde bilind olarak geli
tirdii, bir yandan da kukulu zevklerinin tadn kard ve
"Dalloway" markasnn aslnda bu olduunu belli belirsiz bilerek
yaad tatminsizliin ayns.
Algonkin onlar bir kez daha su ortakl iinde ve tahrik
olmu durumda arlyordu. Gizli aklarn geceleri ok ksa srer,
o kadar ok korkarlar ki o gecenin son gece olmasn, dudaklarn
uykuda bile pmesini isterler ve sesli perilerin salladklar, s
rekli cinsel ilikiden baka bir ey olmayan derin bir uykuda yeni
den balar sevimeler.
 3.

Carole ak ve kesindi: Paris u sralar lm demekti. Martin'in

gidiiyle keyifsizlii aka grlyordu: lme doru komutu,
iyi biliyordu bunu ama her halkarda yayordu en azndan Carole
umut ediyordu bunu oysa burada insanlar sklyorlard ve sinek
ler gibi lyorlard. Felli ve afazik Benserade l gibiydi: Carole
ara sra grmeye gidiyordu onu ama kmt ve tanmyordu
onu sanki. Wurst karsn ldrdkten sonra dolaan bir cesetten
baka bir ey deildi artk. Brehal'in annesi yeni lmt; Ar
mand' ok zyordu bu durum yle ki herkese bu olaydan sz
ediyordu, insann acy bu ekilde yaymak kimsenin aklna gelmez.
Son haber: Carole'n uzun zamandan beri grmedii Edelman da
lmt . . . gazetelere gre ar bir hastalktan sonra can vermiti.
"Bana yazma cesaretine sahip olduka, o kadar da kt deil
demektir"; Olga dostunun hzn dolu mektuplarn okuyarak
moral bulmaya alyordu. Ancak en azndan ey ok akt:
Birincisi, Carole Paris'e artk ayrlamad ve her eyi kaplayan
bir kefen giydiriyordu: Saint-Andre-des-Arts'da Nuh'un Gemisi,
adeta Tufan'dan kalm ieklerle . . . Rosalba, Fiesole ve Mer
yem'den kalan anlar, ini mrekkebiyle izilmi ince yz. Btn
bunlar anlamszd arbk, anlamsz ve botu, gerek lmn sadece
antidepresanlar engelliyordu. Zevk hibir zaman nemli olmamt
onun iin ama ara sra yaklat oluyordu zevke: geceleri austos
bceklerinin, kedilerin kardklar sesler gibi ya da belki bouk
bir siren sesi gibi . . . uzaklarda, ok uzaklarda, su stnde . . . iitti-

271
inizden ya da sadece ryanzda grdnzden emin olmadan
nce yitip giden. Martin bu tr izlenimler uyandryordu onda,
Brehal'in sesi gibi. Okamann ses gibi, szgelimi Fiesole' de ley
laklarn kadife gibi yumuakln hatrlatmas lgnca bir ey.
Ama hayr, Carole artk sar bir tat: acsn unutamam bir dul.
Birinden bir ey mi istiyordu? Pek kesin deil. Ama hzn Olga'ya
yapkan bir sululuk duygusu veriyordu.
kincisi, arkadalarda kesinlikle heyecan kalmam olduundan
sadece gerek ve tercihan mesleki tutkular olanlar ayakta kalabi
liyorlard: matematiin, dilbilimin, biyolojinin aklar; liste son
suza kadar uzayabilirdi ve kaln kafallar da alabilirdi iine. Ya da
her eye ramen insan kendisinde bir inan bulmalyd, Yaknlar
mzn hatta kimi zaman dnk dmanlarmzn inanc . . . o kadar
nemli deildir bu, bir an nce bir inan gerekiyordu. Herve bile,
zellikle Herve Mao'nun yerini Kutsal Kitap'la doldurmutu ve
Aleph Maintenant'n materyalist okuyucusunu kei Duns Scot'un
bireysel zgrln en byk savunucusu olduuna inandr
yordu. Usta Doktor'un kendisini adam olduu zgnle vg
dikkate alndnda akl yrtme yanl deildi. Ama Herve'nin
tartmal ekiciliinin evresinde toplanan ve o kadar usta olma
yan taklitiler bu yargy dinin btnne yayyorlard, Herve
sonu olarak onlarn haksz olmadklarn dnyordu -her za
manki souk aka-. Niin? ncelikle bu durum rasyonalist, dar ka
fal burjuvay skyordu. Ayrca Sinteuil btn dinleri yok etmeye
hazrd yeter ki en son katoliklik yok olsundu nk ona gre ka
toliklik bugn teki inanlar benimsemi olanlar kadar tehlikeli
fanatikler yaratmyordu. Meseleleri byle ele aldnda argma
nna saldrmak mmkn olmuyordu. Bu arada da anlamazlklar,
yanl anlamalar birikiyordu: kimileri karanlkla ate pskr
yorlard ("Sinteuil fikir deitiriyor: Pekin'den sonra, Vakitan!"),
kimileri de hakarete karydlar ("Sinteuil gerek dinle alay ediyor,
bu ocuk kutsal eylere ok uzak."). Olga bile mitolojiler arasnda
kurnazlk, strateji ve gerein aratrlmasnn ne ol_duunu anla
makta glk ekiyordu. Biraz ciddiyet! Henz akl bandayd:
bu son modann benimsenmesi iin kimse ona gvenmesin!

272
 Nihayet Edelman'n lm kendi kabalnn farkna varmasn
salad. Her ey bir yana bu adam onu Brehal'den nce, Strich-Me
yer'den nce, Sinteuil'den nce barna basmt ve desteklemiti . . .
o zamanlar daha sonra ok akll ya da can ska olduu anlalacak
olan ama ilk bata hi kimse olan bu kk yabanay kimse tan
myordu. Sadece Edelman iin bir ey ifade ediyordu. Onun pe
inden gitmemiti. Diyalektiine ve trajik paradoksuna dilbilimsel
bir renk katmak iin ona gvenmiti bu adam. Kstah davranmt
ona, alay etmiti, ayrlmlard. Edelman kendine dikkat etmi
yordu, ly karyordu, Armand ok iyi grmt durumu.
Ama onu yeteri kadar sevmemilerdi. . . Olga ve tekiler gibi. Bu
nunla birlikte Olga bu bitik bedenin ekingen sinirli yapsn ok
iyi hissetmiti ve karmakark zekasnn inelemeleri ekmiti
onu. Hayr, o Maintenant rzgaryla enerjik ve radikal gen kadn
oynamay tercih etmiti: Marx lmt ve Edelman'n modas ge
miti. stn yetenekli olduklar sanlan ocuklarn kaytszlklar,
duyarszlklar! Bir yetenekten sz ediyorsun! Evet, yaralama ye
tenei! Sokaklarda ve niversitelerde dolayor. Entelektel cina
yetler saylmyor artk, dncenin kam yok, ld grlmyor,
profesrler karacier kanserinden lyorlar, aadan lyorlar.
Dnmenin tam zaman. Dostlarm terketme taknts ona zg
bir sapknlkt. imdi, gene srtnda bir yk olan Dalloway'i bra
kacakt, bunu nasl yapacan bilmiyordu. Ayrlmadan nce hn
gr hngr alayabilirdi nk bir kez Paris'e gidince sorun
kalmayacakt: Paris hi kimsenin alamad ilgin bir ehirdir.
*

* *

Tanr ne yaparsa iyi yapar, gizli ada vardr, zntye en fazla

meyilli insanlar neelendirebilen -isteyerek ya da istemeyerek
Mathilde de Montlaur da vardr. Le Fier oraya susam kanatlarm
srtmeye giden ama hi kukusuz tuzun tadmmn artmasyla
birdenbire havalanan krlanglarn karnlarn mavi beneklerle
renklendiren bir zmrtt. Beyaz kristal piramitler drtgen batak
lklar simyasal bir kesinlikle belirginletiriyorlar, orak topraklar
seven ieklerin youn renklerine uygun bu yazn kuraklm or-

27 3
taya karyorlard. Jean de Montlaur byk iler yapan Gerard'n
geiinden sonra baheyle ilgilenmeye baylyordu: yorgun gl fi
danlarn budamak; papatyalarn bulunduu yerleri sulamak, suya
doyan topraktan yaylan baharat kokusunu hissetmek: Olga'nn
saplarndan kopard ve salonu ssleyen geni porselen kupa
larda yzdrd -zgrlkleri verilmi balklar- birka altea ya
da glhatmi ucunu kesmek. Bu srada Mathilde favori urana
dalyordu: olaanst.bir monolog iinde balama sanatna sahip
olduu konuma.
- Bu papa da ok oluyor, son gnlerde ondan baka kimse g
rlmyor televizyonlarda. Siz ne diyorsunuz buna Olga'cm?
Olga bir ey dnmyordu bu konuda, dnmeyi hi iste
miyordu, Saat postasndan kmas gereken Edward'n mektup
larn bekliyordu. Herve yetiti yardmna. .
- Papa kendi iini yapyor. Halka sesleniyor ve halk da televiz
yon seyrediyor. Kendi an yaayan bir misyoner.
- Misyonerden ok bir "star" gibi gryorum ben onu.
- Mkemmel bir ilahiyat, Meryem'le ilgili ok gzel eyler
yazd.
- imdi de ilahiyatla m ilgileniyorsun?
- Her zaman ilgilendim ilahiyatla.
- Geen yl lsabelle'in ocuklarn katolik okuluna verdiimiz
iin eletiriyordun -hafif kalr bu tabir- bizi.
- Katolik okullarndan ok ektim ben, biliyorsun. Kald ki bu
okullarda artk Tanr sevgisi falan kalmam, burjuva olan ocuk
lar iin yar alanlan sadece, kz ocuklar iin de onlarn aptalla
hrldklar anaokullar. Ama ben sana okullardan sz etmiyorum,
ilahiyattan sz ediyorum.
- lahiyatn bana ok fazla geleceini mi sylemek istiyorsun?
Kesinlikle. . . Sen ok kk yata Montherlant okuyordun. . .
- Ama, anne, hi ilgisi yok! Sen aziz Bonaventura'y, aziz
Tommasso'yu ya da ne bileyim ben istersen stat Eckharh dn.
Misyoner olarak Hindistan' a giden ve kendisiyle ok fazla gurur
landn sandm bapiskopos amcamzn ktphanesinde
hepsi var bunlarn. . . Ben sana diyorum ki medyalar kanhran bu
papann bu olaylara dikkat ekmek gibi bir avantaj var ve bu kla
sik okuma anlaylarn kesinlikle deitirir, denemen gerekirdi.
- Sonuta olaylara bir Polonyal gibi bakyor -zr dilerim 01-
ga'cm ama bu bizim mantalitemize uymaz. Anlyorsun deil mi,
Meryem resminin nnde diz ken ii, gebelii engellemeye
kar klmas. . . Hayr. Hayr! an yaadn sylyorsun. Bu
bizim amz deil, benim dncem bu!
- Sende artk inan diye bir ey kalmam sanki. . .
- Biliyorsun, hayat bende ok fazla hayal krkl yaratt. Daha
adaletli bir br dnyann varlna inanmak . . . Zor . . . Bilmiyo
rum, kukulanmadm sylemiyorum, aslyorum.
- Senin de dediin gibi Meryem'in nnde diz ken ii kuku
duymuyor ve bu, baskya kar mcadele etmesi iin g veriyor
ona. Bu konuyla ilgili bir yaz yazdm zaten.
- Polonyallarla ilgili mi?
- Evet, ama ben seni daln fazla ilgilendirebilecek bir bakasn
dnyordum nk Meryem'in stnde o.
- Sahi mi? Yeniden inanca kavutun mu? ok mutlu olacam
onu okuyunca. Ad ne?
- Meryem'in Delii.
- Herve! Biraz edepli ol! Mantksz zaten bu.
- Neden mantksz?
- nk Meryem'in delii olamaz. .Affia brakalm bu msteh-
cenliklerini imdi istersen!
- Mstehcen olan senin hayal gcn. Ben bambaka bir ey d
nyorum. Anlataym m sana? Kesinlikle delii yoksa hatta
Kutsal-Ruh'u duymak iin kula yoksa Meryem btnyle ekse
nel bir boluktur. nerdiim geometriyi hayal etmen iin bir aba
harcamam rica ediyorum. Bu eksene! boluun evresinde Baba,
Oul ve Kutsal Ruh eklemlenir. Sonu olarak Meryem bir beden,
delik yokluudur ama ayn zamanda da bir geretir. Ve kesinlikle
delik-beden olduundan yazgs insanl erotik tutkusundan kur
tarmaktr. Meer ki tersi bir durum olmasn, bu delik-bedenin ye
rine boluu dolduracak olan bir hayal gc tamas gelmesin.
Ressamlar zellikle bunu, bu favori konuyu (ou zaman koru-

2 75
yuculuk ilevi olan) kantlamak istiyorlar. Ksacas Meryem da
hice bir bulu.
- Kfr ediyorsun, yeteneini boa harcyorsun!
- Benim hikayemin seni yeniden imana dnmek zorunda b-
raktn gryorum.
- Sandndan daha inanlym ben, senin hikayene ihtiyacm
yok. Bu arada markette bir kadn laf att bana: "Bayan, ben sizi ta
nmyorum ve beni balamanz rica ediyorum (kesinlikle ok ki
bard) ama size zlerek unu syleyeyim ki olunuz kadn
dman." Bir bu eksikti! ardm kaldm.
- Deli. Okumay bilmeyen ama fikirleri olan biri daha. Bu gibi
durumlarda alakgnlll renmeleri iinMeryem'in Delii'ni
tavsiye etmen gerekirdi onlara.
- zr dilerim, ama mizahn iren bence. Aynca Olga'y bile
elendiremiyorsun. yle deil mi zavall Olga'm benim, bu pek
elenceli deil, deil mi? Bak gryorsun, gerekten sklm gibi.
- Hayr, hayr, kesinlikle sklmyorum! Herve'nin provokas
yonlarnn her zaman bir anlam vardr.
- Benden kaan. Bu yamda . . . Tabii, ben sizin kadar eitimli
deilim, kesin bu.
Tartma yle bir noktaya varmt ki Mathilde engellerini ye
niden oluturmak ve daha sonra kendisine ait bir dnyas oldu
unu ve bu dnyaya skca tutunduunu kantlamak zorundayd.
- Jean'a diyordum ki . . . Beni dinliyor musun Jean? Olga'cm
iekleri ok seviyor ve size de srekli gzel demetler sunmadan
yapamyor. Hayr hayr sadece kibarlk deil bu, sizi ok seviyor,
hatta belki ieklerden de fazla ve sk rastlanan bir ey deil bu,
inann bana . . . Ne diyordum, ha . . . eski dostum Madeleine' den
haber aldm, hatrlyor musun, Herve, Madeleine Olibet? Biz kendi
dnyamza kapanal beri grmyoruz. Olibet, Olibet biskvileri,
bilmeniz gerekir! Dnebiliyor musunuz Olga' cm kk Oli
bet gen Japy'yle evlendi, Japy aletleri, eski dostlarmz, ok sekin
bir kadn olan Madam Japy. Japy'lerin byk olu ise Moulinex'le
rin kzn ald. Biliyorsunuz benim zavall Olga'm (tabii ki bilmi
yordu Olga ve Mathilde ok iyi biliyordu Olga'nn bilmediini,
hatta monden dnyayla ilgili bilgilerini byle grkemli bir biimde
sergilemesinin nedeni de buydu), Moulinex'lerin eleri dolaysyla
Marquise de 5evigne'yle akraba oluklarn biliyorsunuz deil mi,
Marquise de 5evigne ikolatalarn bilmeniz gerekir, Krup'larn ku
zenleri olurlar, Krups elektrikli ev aletleri! Madeleine' in dediine
baklrsa Krups'larn kz torunlarndan biri Chateau Cheval beyaz
araplarnn oluyla evlenecekmi, dnya apnda nl bir araptr
bu, nian nmzdeki ay malikanede yaplacak, bize yakn. Sen
bu atoyu ok iyi biliyorsun, Herve . . . Cheval Blanc'n (Beyaz At)
oluyla oynardn hep orada, neydi ocuun ad?
- Tamarr anne, Cheval Blanc'n olunu Nestle'nin kzyla da
evlendirmek istediler, bu kz ana tarafndan bir Palmolive'dir ve
Palmolive'lerin bu olu Pampers'lerin kzndan ayrlp bir Seb'le
evlendi, Seb ddkl tencereleri, duymusunuzdur!
- Ama btn bunlar gerek, alay etmeni anlayamyorum!
- Ama sen de insanlardan sz ettiini sanrken mallardan sz
ettiinin farknda deilsin!
- Bizim adlarmz gibi onlarn da mallan varsa, neresinde k
tlk olabilir bunun? Sen istesen de istemesen de hayat byle. Tek
fark gnmzde onlarn bizden daha pahal olmalar, ite durum
budur.
- Tabii. Ama hepsi bundan ibaret deil: torun Seb ikinci evlili
ini bir Volvo'yla yapacak, Volvo'larri byk kz da Confora
ma'lann olundan boand ve kimle evlendi bilin bakalm? Bir
U.A.P. ile, "hizmetinizde, bir numara zorluyor''!
- Gln olma, devletletirilmi irketlerden ya da anonim ir
ketlerden sz ediyorsun!
- Evet evlilikler bitti, neredeydi kafam?
- Kadnlan elendiriyor musun Herve? Bu scaklnla iyi be-
cerirsin bunu . . .
Her zarran ll olan Jean de Montlaur aktrleri sakinletir
meyi baard, Mathilde biraz zoraki glyordu.
Olga ise bu sevimli Montlaur'larn gerekten Franszlarn o ar
canlln yanstan bir mcevher olduunu, Herve'nin de dnya
nn en ilgin erkei olduunu dnyordu.

277
 - Ve te Hanmefendiye New York'tan ynla mektup, rast
lant gibi!
Edward yazyordu, ayrla alamyordu, Olga'nn gelecek yol
culuunun daha erken bir tarihte olmas iin aba harcyordu hatta
belki de Paris'e gidecekti. Olga km gibiydi ve bu durumunu
kimsenin farketmemesi iin lsz gayret glmsemelerini tuhaf
yz hareketlerine dntrd. Syleyecek bir ey yoktu, bu onun
zel hayatyd. Bu ie kapanma durumu Herve'nin gznden ka
myordu ve sabrszlandryordu onu.
- u Jerry Saltzman sinirlendiriyor artk beni. Sana yazacak bu
kadar ok eyi nereden buluyor? Bir dello davetini hak ediyor
yani.
ahane bir fikir, kskanln sapmas -numara m deil mi?-
Herve'nin Saltzman' kskanmas. . .
- Dnte Paris'e geliyor, davet etmek gerekir.
- Tamam. Bir ziyafet verelim!
Herve hibir eyle alay etmeyen Olga'yla alay edemeyince ken
disiyle alay ediyordu.
*

* *

- Bordeaux araplarn seviyorsunuz galiba!

- Sadece seviyorum, hi anlamam.
- Haut-Brion 1967'yi nasl buluyorsunuz?
Herve ieyi mum nda aileden kalma eski ibrie boalt
yordu: arap havalanr ve alevin btn scakl kvamn bulma
sna yardmc olur. Modas gemi bu yntem Sinteuil' ok
elendiriyordu.
- arabn byle bir ilemden geirildii tek yer Fransa.
- Sadece benim evim. Fransa gzel deil mi? talya gibi, Msr
gibi, ne kadar gzel bir turistik lke, deil mi Saltzman?
- Msr' a hi gitmedim. Beeneceimden emin deilim.
- Ama Fransa'y seviyorsunuz deil mi? Btn Amerikallar
yal karacieri, peyniri severler. Ve sizin gibi Bordeaux araplarn
da, yaklak yzbin ie alyorlar -yoksa Bourgogne araplarnda
boulurlard.
 - Sanyorum kaba saba AmerikaWar sevmiyorsunuz siz. (Jerry
ta gediine koyuyordu, sava durumunda yemek yemek keyif
lendiriyordu onu.)
- Kim ben mi? Sadece bir izlenim olabilir bu. Franszca biliyor
olamazsnz deil mi? Hayr, emindim bundan. Neye yarar? XIV.
Louis dneminde yaamyoruz, Versailles bir mze arlk, bir kaset
ve bir walkman kiralamak yetiyor ve dorudan doruya ngilizce,
Japonca, Rusa emrinize amade. Rusa biliyorsunuzdur mutlaka!
- Henz renmedim.
- Yaknda renirsiniz. Amerikallar zenginlemi Ruslar ve
farknda deiller bunun ve Ruslar da yoksul Amerikallar. . . ger
ekten Amerikal olma dleri iindeler. Btn ayrlklar ya da
neredeyse btn ayrlklar evirten sizsiniz deil mi? Tebrikler!
- Rica ederim, bir ey deil, benim iin zevkti. Aslnda Kafka'y
aryordum ama henz dirilmedi. Bildiim kadaryla.
- Paris'te bir ya da iki ayrlk olarak bir ey grmyor musu
nuz?
- Nerede?
- Anlyorum. World Trade Center'n atsndan baktnda
insan French and Italian Department 'da kayboluyor. Ho deil mi?
Olga Fransa'y "Franszca" bile olmayan French and Italian olan bir
ey iinde dnyor! Dzen meselesi olduunu dnyorum,
hep birlikte birtakm kk uygarlklar bir yerlere yerletiriyoruz.
Kesin olarak ne kadar srd btn bunlar: Romallar saymazsak
, drt yzyl. Tabii New York'ta Latinlerden sz edildiini
duyan olmamtr. in'e, Kutsal Kitap'a, I.B.M.'e gre nedir bu?
Hi: French and Italian!
- Belki, ama Olga iin ne heyecan, ne coku! Sylemedi mi size?
Bu kadar gzel ve akll bir kadn. rencilerim anlatyor, deli olu
yorlar onun iin. French and Italian 'da renci olmak isterdim.
- Deneyin, sevgili dostum, deneyin ve zellikle de bir roman
karn bundan. Adn da buldum: Fransz Kompleksi. Gzel deil
"?
m.
- Formdasnz Herve. Fransa'da dahi bir mizah var ve bu siz
siniz. Bunu benim kefetmem gerekiyordu!

279
 - Yanl anlamyorsam, beni de evirteceksiniz! En azndan bu
konumay, deil mi? Balan iin bu kadar nemsiz bir ey, ger
ekten tuhaf deil mi? Amerikal okur yorulmak istemiyor. Fkra
lar anlatan depresyonlu kahramanlaryla best-seller'lan okuyorlar
sadece.
- Ben Maintenant'da kaldm: benim gibi, demeyi ykayacak,
silecek bir kadn bile olmayan bir byk anneyle Newark'tan ge
lince ok zor. Ama sizin Maintenant'da kan yazlarnz ezbere
okuyan kzlarm -hem de ne kzlar! Fakltenin en gzel kzlar
oldu. Aleph'i okumaya devam edecekler, yemin ederim.
- artrd bu beni, ok fazla cinsellik ve ok fazla din var.
- Gene de direnenler var: Sayda ve Lauzun, biraz.
- ki yzller! ihracata yarayan doal olmayan rnler! ok
pahal satlyor bunlar, Amerika, Japonya, Afrika'da, yaknda Rus
ya' da sahlmaya balayacak. Fransz niversitesi hfila bir eyler
renmek zorunda olduuna inanan gelimekte olan halk.lan
smrgeletirecek.
- Franszlarn durumu bu deil mi arhk? Sizi okumuyorlar m
ama, siz de bir best-seller deil misiniz arhk?
- Fransa'yla ilgili bir ey bu sevgili dostum, sadece Fransa'yla
ilgili. Aynca bir yanl anlama durumu var: kadn okuyucular ken
dilerinden sz ettiimi sandlar. Bildiiniz gibi best-seller'leri
yapan kadnlardr. Cinsellie saldrdlar. Kemie saldrr gibi. ok
kt oldu bu onlar iin, git gide daha kt oldu. Muhafazakarlar
hi bu kadar iyi hissetmediler kendilerini. Bir Amerikal olarak sy
leyin bana, Marquis de Sade' dan sz edildiini duymusunuzdur,
. m"?.
deil
- Ama Amerika'da ne yaptlar ona? Siz paranoyaksnz Sinteuil!
Marquis de Sade benim kuzenimdi.
- Bravo! Sevgili dostum, siz bir nazisiniz.
- Ama srar ediyor! Olga, imdat!
- Bilmiyormu gibi yapmayn: Sade'n Les Cent Vingts Journe-
es'de (Yz yirmi gn) yazdklarn naziler kamplara topladklar
kurbanlar stnde denediler.
 - ok ileri gidiyorsunuz ama! Biraz sakin olun!
- Biraz saf bir Amerikal bu kesinlikle. Televizyonlarnda
Sade'dan sz edilmeyen bir lkede yaamak ne byk ans!
- Yapacak bir ey yok! Ben hayal gcnn hayal gc oldu
una inanan ilkel bir yazarm, tamamen gerek iinde kaybolmu
bir durumdaym ve bu noktada bile size son derece ocuka bir
saldrganlk iinde olduunuzu itiraf edebilirdim. Neredeydim?
Evet, gereklik iinde bir hiim ben, sadece fantazmalarla yayo
rum. nsanlar kitaplarm alyorlar nk fantazmalan yok, basit
bu, tuzlan ve amar tozlan da yok. Ve ben fantazmalar retiyo
rum, trnak iinde, deliren sizler gibi.
- ocuka! Trnak iinde ya da deil, fantazmalannz ortaya
kacak ilk nazi tarafndan hayata geirilebilir, byle bir risk var.
-Tersine fantazmalar lm arzularn yok eder. Yeter ki iyi an
latlsn, renkli bir anlatm olsun.
- O zaman, benden yanasnz yani!
- Nihayet anlad beni! Bir Fransza gre biraz ar alyor ka-
fas, yle deil mi Olga? Bir aka aras: syleyin bana ltfen, bu
nazi Sade hikayesi doru mu? Anne Dubreuil m anlatt? Fransz
Akademisi'nden mi geldi? Kimden? Brichot'nun, Brehal'in, sizin
yazdklarnzdan sonra! Sizi okuyorum arada bir nk, muzip!
- Ah bu yal lke sizin sandnz gibi deil, sevgili Saltzman.
Sizin nnzdekiler en iyi rnekler ama gerisi. . . izin verirseniz
size bir Chateau-Margaux 1964 ikram etmek istiyorum. Uykulukla
ok iyi gider. Biz Kitap insanlaryz, siz ve ben, Din olan Kitap
nk sonsuz yorumlar ve sizin tabirinizle ynla "trnak" sz ko
nusu. Ama dikkat edin, size gerek yurttalarn, kendi dncele
rine, evlerine ve karlarna iyice kk salm insanlarn yaamn
retecek deilim. Her yerde gerekten baka bir ey grdkleri
yok, nefret ediyorlar, bu onlar rahatlatyor, aptallklarn glen
diriyor. Fantazmalar kurmamak gerekir, Saltzman nk fantazma
sonsuzdur, irenliktir. Oysa erkekler ve kadnlar, gerek olanlar
tabii ki . . . bitmitir, hibir biimde utanmamak gerekir bunu sy
lerken. Gerek erkekler dar kafaldr ve her yerde baryorlar:

281
"Akl adina, bu delileri, bu yazarlar, bu Yahudileri, hayr bu nazi
leri tutuklayn!" Zamanna gre en ok korkutan, en fazla rknt
veren szck kullanlacak ama ama ok eskilere dayanyor ve hi
kaybolmad: "Hayal gcne lm!"
- Ve benim Paris'te bam sokacak bir yer aradm syle
mek. . . Kocanz, sevgili Olga, tandm en sempatik ve en akl ba
nda paranoya. Ona nasl katlandnz merak ediyorum.
- Salnza, Saltzman!
- Gelecek yl Kuds'te, Sinteuil!
- Gelecek yl Kuds nerede olacak? (Olga.)
- Bir kez daha yazlacak olanlarla yetinilmesinin gerekmesin-
den ok korkuyorum. Hayal gcnn vaat edilen topra. (Herve.)
- O.K., marki! (Saltzman.)
*

* *

"Niin terkedilen hep ben oluyorum" diye yazyordu Edward

yar trajik yan komik. Olga onu terketmiyordu; sadece Sinteuil'n
entelektel canll, kavgac ve skc yaps yaamn yakan bir
oksijendi onun iin. Rastlanbsal dnceler, szsel karlabrma
lar, yazl cinayetler ve dirilmelerden oluan bu yaam geveze
medyaclarn tembel havasna sahip olabilirdi oysa aktrleri bir
sava sanal gibi yayorlard ayn yaam. Riskler uzaktan deer
lendirildiinde gln samuraylar. Sinirli kanamalar, maddi ka
yplar, uluorta aalanmalar dikkate alndnda cesur samuraylar.
ldrc. Meslekleri simgelerle uramak olan insanlar bu tuhaf
robotlarn sadece canl dengenin eiine gtrlm enerji veren
bir gerilimin yanabilir olduunu kabul ettiklerini bilirler. Olabilir.
Eletirilerini hi kukusuz alntlarla, kesinlikle kendi adna "ben"
szcn kullanmadan yazan Edward'm korumas altnda yab
mak kouluyla:
"Ruh kendi topluluunu seer-Sonra Kapy kapatr. "
"Birini seerken -byk bir ulus iinde- grdm onu
- Sonra bir Mineral gibi -vanalan kapatrken- dikkatle. "
"ki gn batm ekli. . . Onunki daha bykt -ama bunu bir dosta
benimki- anlatrken -elde tamak- daha kolay. "
 "Beni terkedenin tuhaf kaderi . .
. 11

Serbest dizelerdeki bu gzyalar bir New York gnnn ve

yksek devlet grevlilerinin angaryalarnn dalgn ve kaytsz
olmak isteyen betimlemelerini belirginletiriyordu. Olga kendisini
airletiren bu mektuplara cevaplar yazyor ama hibir zaman gn
dermiyordu onlar:
''Dostum, bir tanem, hayabma o kadar zevk ve gzellik katbn
ki yreim -krlgandr- ve Paris'teki yaamm tayamyor bunlar
ve knlyor. Verdiin aayla birlikte, bana armaan ettiin, uzlal
maz olduundan ve terk etme duygusu verdiinden kaba saba ve
grkemli olan bir kenti de saklyorum iimde. Her zaman sevece
im onu nk sen onu bana beklenmedik bir huzur iin devasa
bir ambar gibi sunmay bildin. Paris ve New York arasnda tercih
yapamyorum. Karaya bal kalyorum ama bir gebeyim, sz
lerle ve arlklarla sarho oluyorum ama sevilen bedeni hisset
mekten zevk duyuyorum. Oysa ben seimimi yapbm nk her
zaman Herve'nin kadm olacam ve seni sadece dnem dnem
seveceim.
"Hi bir sanatnn taklit edemeyecei, hibir hrszn alp g
tremeyecei, mirasmz olan bir armaan verdin bana. nk
onu hecesiz olarak yarattn. Denizin, prenslerin peinde kayalarda
koarken ayaklan kan revan iinde kaldktan sonra su tanrala
rnn sndklar yer alb maaralarn szsz olarak yontmas
gibi. . .
"Yanmaktan vazgeemem, senin alaya efkatinden de . . . Bana
o kadar huzur verdin ki imdi ikimize de yetecek kadar enerji var
iimde . . . Bu -nasl deniyordu?- kap giden kaderi paylama konu
sunda hemfikirsen benimle.
"Sen kendini tamamen bana teslim ederken ben sana sadece
paralar neriyorum. Bununla birlikte, zaman ve mekanla bln
m, grlmemi, esiz sadakatlerin saldrsna uram akm,
kamaktan deerini yitirmi deildir belki. Senin kararllna gev
ekliimle karlk veriyorum ben. Bu kt gzkyor ama gre
ceksin ki benim ender grlen tutkulu halim senin dinginliinle
elimez. Seni yeniden gevekliine kavuman iin zgr brakma
riskini alyorum. Hatta dnyorum da senin ona kavuman is
temesem de byle bir ey gerekletii taktirde ok kt hissede
ceim kendimi. Ama her ey bir yana bu ekilde birbirimize daha
ok benzeyeceiz hatta belki de daha cokulu ve heyecanl ve daha
arhc olacaz. Sen her eye ramen su ortaklmz iin gizli
bir yer brak.
Olga."
 4.

"Dnya kk, ite Paris'teyim." diyordu Edward. Bu deyimi

nereden bulmutu kim bilir! Kendini dorulama gereksinimiyle
yineleyip duruyordu: ''Dnya kk, gryorsun, Dnya kk. .."
Aslnda bir NATO toplanhsna kahld Bonn'dan geliyordu ve
Paris'te gerekleen nc dnyann borcuyla ilgili bir hukuksal
danma toplantsna katlmh.
Birbirlerine yalan sylemeyen aklarn sarslmaz yaknln
koruduklar iin her ikisi de mutluydu. Bununla birlikte Olga'y
daha duygusal daha canl ve uyank buldu, kendisini Algonkin'e
balayan o yarahc vazgeme duygusunu yitirmiti. Erotizm Dal
loway iin sesli bir dnyayd ve zevklerini sesli alglamalara dn
tryordu: yanklar arasnda dolayordu, seslerin kvrmlar
arasnda yitip gidiyordu, hnlarn ekicilikleri altnda uyuklu
yordu. Kesin, ak seik biri olan Olga imdi bir klavsen olmutu,
sklan bedeninin sarholuunda bile bir canllk, bir uyanklk
vard. Bir ispanyol mzikinin dua ve drt nala giden sava ara
snda ar ve kara titremeler koparabilecei viyola deildi arlk. . .
Bir gece Carnegie Hail' de birlikte kefettikleri Fransz barok kon
serlerindeki gibi -zevkli ve zor bir pintiliin daha nce hi duyul
mam kefi. Belki -o daha uzun sre kalsayd, br daha az
tetikte olsayd- viyolalar gene balar myd almaya? Ama Dallo
way hibir eletiri getirmiyordu, hayr, hayr, acl olduundan
kukulanmasn kimse. nk klavsende bir fgden sonra plake
akort en yce incelik deil midir?
 Akam yemeklerine, kokteyllere, resepsiyonlara katlrnb ve
Paris'te, siyaset adamlar ve avukatlar da dahil olmak zere herkes
biraz edebi olduundan Sinteuil'n konumasn dinlemekten ka
amamb. Bir televizyon yayn, bir gazete makalesi: Sinteuil ok
fazla saa kayrnb, hayr, Sinteuil her zaman ar solda olmutu,
hayr efendim Sinteuil sadece kendisi iin vardr, niin o pespaye
faist gazeteyle ibirlii yapsn, hayr, kann onu France-Culture'de
gayet ak seik buldu, papac olduunu biliyor musunuz, bunlar
Ecole Normale Superieure palavralar, kald ki pomo fotoraflarla
ilgili yorumlar yazyor, olabilir, ama gene de yetenekli vb. Kimi
zaman Olga'y da kanbnyorlard bu gevezeliklere, kimileri mut
lak bir saflk mal ediyorlard ona, Herve'nin medyatik uzlamla
rnn ayrlmas kouluyla, kimileri de eytani amalarndan
kukulanyorlard. Edward gerek, organik bir tiksinti, bulanb his
sediyordu iinde. "Yeter! Protesto etmek istiyordu. Ben bu ilerin
iine srklenmek istemiyorum! Tandm ve sizin hi tanmad
nz kadn bana brakn ve Allah akna, benim renmek iste
mediim eyler sizin olsun!" Ama o hibir ey demiyordu ve
sessizce purolanm tttrrnekle yetiniyordu . . . dumanlarn buruk
tad ve kvrmlan stnde younlamt. . . bunlar yryen bir
elektrikli trenin bir ocuu bylemesi gibi kendinden geiriyor
lard onu adeta.
alda da bir kadeh iti. "Herve'ye akamlan oyalanaca bir
yn i kyor, odam grmek ister misin?" Fransz i mekan an
lay iinde bu ekilde dzenlenmi Olga'nn yaamn grme izni
kyor: Louis XV slbu masa, stnde marki ve markiz desen
leri bulunan bakr lamba, siyah yn kadife hallar, in estamplan.
Ksacas insanlarn bir yaam olduuna inandklar ey bir me
kanda zetleniyor. En azndan insanlarn yok edilmez bencillii
karldnda yaamdan geriye kalan ey. Professor of Government
kesinlikle yok edilmez bir bencillik iindeydi nk.grdkleri
gzlerine perde ekebiliyordu ve onun iin hibir eye bakmamak
ve yeniden elektrikli treni ya da purosunun dumanlan stnde
younlamas daha iyi olacakt.
 O da bu yolu seti zaten ve indii otelin barnda ("Paris'te buna
uygun tek otel nk odama faks gelebiliyor") birisi ona yan ma
sadaki Herve'yi gsterdi. Takn bir miza, gler yz, ar gergin
lik. . . bakalarm grmyor, konumalaruun parlak ve kapal zarf
iinde gizleniyor ve hayranlaryla kuatlm. Olga'nn Paris'te, ya
nan bir kadn yzcnn gerilimi kadar ekici olan gerilimiyle
rahatln deitiren maaralarn, deniz kzn alp gtren o
coku dolu havay Sinteuil'den kapm olduu akt. Gerekten
de bu edebi tahrik hotu. Edward Village'da geen yllarm hatr
lyordu, kafelerdeki beats okumalarn hatrlyordu. Doal olarak
Saint-Sion'un torunlaruun torunlar underground iine gmle
mezlerdi. Tersine politik-monden oyunlarn en kk aynntla
rmda bile ktlk ve porovokasyon uurumlar ayorlard,
dnyann tanjantnda yer alyorlard ama dnyann dnda deil
lerdi, dnyann altnda da deillerdi. Sinteuil'n stratejilerinden
etkilenen Dalloway kendisini yeniden bildik bir lkede bulmak
iin unutulmu bir raftan yeniyetmeliinin herhangi bir kitabn
karmann yeterli olacan sand. Ama hayr, ok ksa zamanda
ayn kitabn sz konusu olmadn farketti. Kald ki Edward bu
eski kitab hibir zaman okumamt ve bugnk kitap da ne ayn
dilde ne de ayn anlayla yazlmt.
"Ama ben o kadar yal deilim ki!" diye dnd Dalloway
ve purosundan bir nefes ekti . . . kendisinin yok edilmez bencillik
adn verdii ani bir srayla. Ve tek bana, yannda hukukular,
nc dnya ve Olga olmadan Saint-Germain'deki bir kafenin
terasnda bir kadeh bir ey imeye gitti. Mini etekli bir gzelliin
ve upuzun bacaklarn yaamn gerek deerlerinin yerine oturtul
mas iin mutlaka gerekli olduunu dnd. Kadn onu farketti:
slak baklar, honutsuzluk gstermek ya da bir pck yollamak
amacyla dudaklarn arasndan kan dil ucu. Erkeklerin cinsel or
ganlaryla uramay bilen bir az tr. ahane bir politik gn
sonu. Ayn zamanda da nasl kurtulanaca bilinmeyen bir kz
tr. Hayr, o kadar deil! Yeniden le sonrasnn mor aydnl
na dald, yz sanki denizlerdeki frtnalara hapsedilmi ve bin-
lerce yl yaam sihirli ielerden kan halsinasyonlu bir yze
brnd. "Yalnzlk halsinasyonlar iindeyim ve glgemi aryo
rum" diyordu iinden Edward ve Olga'y elinde tutmak istiyorsa
bu yalnzl parlatmaya hazr olmas gerektiini dnyordu.
Birini tekine anlatmamak kouluyla.
Olga'ya gre Paris papaz Bovary'ye gre biraz fazla Bovary ha
vas veriyordu ki son derece normaldi bu; ama o Edward'n me
lankolisinin ac cin tadn ald o New York gnlerini tercih
ediyordu. Kendisini mahup grnce biraz d krklna urad:
Paris onu kesinlikle fel ediyordu. Farketmezdi, siyasetten, al
malarndan, uluslararas hukuktan sz etmesini isteyecekti: dn
neler yaptn bakalm, bu konularda ok cahilim ama ok ilgin,
anlat. Gizemli Algonkin'in byleyiciliine kar yapay bir ayakta
kalma mcadelesi vermeye mi alyordu?
O inanmyordu buna. Dalloway ise artk hibir eyden emin de
ildi.
*

* *

Peter O'Brian her eyi okuyan bilinli akademisyenlerden bi

riydi. . . artk hi kimsenin okumad ellili yllarn sol gazeteleri,
MacCarty'nin "komnist av" na kar mcadelede nlenen bir za
manlarn nl polemikisi Nekrassoff'un karanlk People' gibi.
O'Brian bu okumalar srasnda vasat ama Olga'nn ABD'de yeni
evrilen Celine'le ilgili kitabna saldran bir yaz buldu. Olga'nn
eski bir rencisi (niin? nasl? aptallk derecesi ortalamann biraz
stnde olan bir ocuk) yahudi dmanl yapan polemik yazla
rnn insanlarn hafzalarndan kard Celine sulu biriyle ilgi
lenmenin kabul edilemez bir ey olduunu gstermeye alyordu:
John Kramer'e gre "insanlk Celine'den vazgeebilir. Olga Mon
tlaur polemiki Celine ve slupu Celine'i ayrmak istiyor. Bu tr
kurnazlklarn kime ne yarar olabilir. Celine'e ilgi gstermek ve in
sanlktan nefret etmek onu kanlmaz bir biimde faizme gtre
cektir. Edebiyat ya ahlakl olacakbr ya da olmayacakbr."
Dmann kt niyeti Olga'y artmt. Savatan krk yl
sonra nazizme kar ba kaldrmann yeterli olmadna ama "nazi

88
katliam" lgnlnn ayrntlarna girmenin ve onu sabrla z
meye almann zamannn geldiine inanmt. Ayn zamanda
insann hangi karanlk yanlarn bulduunu -ve her zaman bula
bileceini- gstererek. Celine byle bir eletiri iin rnekti: szck
lerin sihirbaz, lm arzularnn bycs, iren ideolog. Ayrca
edebiyata ya da herhangi bir eye ahlak falan getirmek de sz ko
nusu deil. People tutucu bir edebiyata dayanarak Stalinci bir tavr
alyordu. Hitler de ahlakl bir sanat istiyordu: ona gre Picasso
hasta ve empresyonistler de geri zekal deil miydi? Bu kez szde
solcu bir bak asyla ayn ahlak sloganlar tekrarlamak ayn
eydi: Kramer dogmatik bir Stalinciden, solcu bir Hitlerciden baka
bir ey deildi. Oysa arndrc gizli uyuma olmadan sanat olmaz.
Bu nedenle susmaktan ok analiz etmek gerekiyordu: sansrle ka
rtrlmamas gereken eletirinin rol bu deil miydi?
Olga sinirleniyordu, kendinden geiyordu, bylesi zararl bir
safla ierliyordu. O'Brian ayn fikirde olmadn bildirmiti Pe
ople'a. Nekrassoff O'Brian' tanmadndan People tepki vermi
yordu.
-Edward senin San Remo dneminde People'daki bu insanlarla
ilikin yok muydu?
- Tab, ara sra gryorum onlar, sevimli kutsal kalntlar . . .
- Sen beat movement' kiisel olarak yaam birisin kesinlikle ve
Celine'in Amerikan underground' iin onemini kavram birisin.
Bu evrenle ilgili olarak bembeyaz ya da kapkara bir yargnn niin
mmkn ve kabul edilebilir olmadn sylemen ilgin olur.
- Ben mi? Ama ben yazmay bilmiyorum ki.
- Biliyorsun ve Celine'i de seviyorsun. . . hatrlarsan onunla il-
gili olarak ayn fikirleri savunduk. . .
- Tabii ki hatrlyorum!.. . Bu zel bir mesele, biliyorsun. Edebi
yat zel bir alan. nemi daha az . . . Bu sadece birka amatr ilgi
lendiren bir i, Amerikan okurunun umurunda deil.
- Neye gre daha az nemi?
- Ortadou' daki savaa gre, nc dnyann borcuna gre,
komnizme gre, terrizme gre.
- Senin ilgilendiin eyler . . .

89
 - Tamamen rastlant, ama benimkisi ayn zamanda bir tercih,
itiraf ediyorum.
- Uluslararas hukukla ilgilenmek amaayla San Remo'dan ay
rlma tercihi.
- Bir anlamda. Kzmadn umarm!
- Ben, kzmak? Niin? Ama gene de okuyorsun ve iren ki-
taplardan etkileniyorsun ve de bu tr eylerin dnyann gelece
iyle ilgili olmadn da dnmyorsun -meslektalarnn dedii
gibi tahmin ediyorum- ya da en azndan bunlarn uzun vadede
onunla ilgili olmadn dnmedin mi?
- Kesinikle, kesinlikle ama uzman deilim ben. Daha ok senin
ok sevdiim in'le ilgili kitabnla ilgili bir eyler sylemek ister
dim.
- Mesele deil.
- zellikle sana bir kez daha sylyorum, bu kimseyi ilgilen-
dirmiyor.
- Ya beni?
- Nasl yani?
- Ben seni ilgilendiriyor muyum?
- Ama bunlar ok farkl eyler.
- Sanmyorum, tamam m. Eer yle dnyorsan yanlyor-
sun. zlyorum, ok zlyorum.
- Amerika'y bilmiyorsun, tanmyorsun. Celine'in adn kim
senin duymad bir yer ve stne stlk benim i adamlarna y
nelik bir maazada akademik eyler anlatmam bekliyorsun -ya da
hi kimseye . . . People o kadar ok satmyordur . . .
- Dinle, sen benim dncemin asln renmek istiyorsan,
benim iin bir testtir bu. Hangi noktaya kadar anlaabiliyoruz?
nk benim kiisel olarak, senin dediin gibi "eyler''in esas ol
duunu dnmek gibi bir zaafm var. Tehlikeli olan eyi syleme
zgrl sz konusu. Tarhma balatmak, tartmay hibir
zaman bitirmemek. Risk olarak zgrlk sz konusu. Zihinsel risk.
Ama ayn zamanda hak iin risk. Kimin zgrl engellemeye
hakk var? Nedir bu hukuk? dare hukukunu ve ticaret hukukunu,
evrensel hukuku biliyorsun. Ama sanat hukuku senin ilgilendiin

2 90
hukukla ayn ey mi? Bunun ok batya zg bir sorun olduunu
mu sanyorsun? Geleceki mi? Kesin deil. yle olsayd bile insan
larn sadece bilinleriyle yaamadklar, ekmekle de yaamadklar
bilindiinde kamak mmkn deildir ondan.
- Trblans blgesine giriyorsun. Martinini i.
- Trblanslan tercih eden ben deilim. Orada bulunuyoruz.
Onlar dnmemeye alrsan bunlar seni benim bilmediim bir
biimde alp gtrrler ama kamak mmkn deildir, dikkat et.
Kendisini rahatsz eden bir yazan lme mahkum eden banaz bir
dinciyi dn.
- Tamam dneceim, aceleye gerek yok.
- Benim iin var.
Edward'm angaje olmaya niyetli olmadn anlad. Olay mi
nim.ize ediyordu ya da sadece Olga'nn ilerine karmak istemi
yordu. Bir atlak oldu bu. Su ortaklklar iinde ilk atlak. Kant
tem.el sorunlar stnde hi anlaamamalanyd. Angajmanlanyla
yaayan Olga bunlar soyutlamalar olarak dnmyordu. Ed
ward onu ne kadar yaraladndan haberli deildi. Tabii ki meta
fizik gzlerini, okamalarn, sevgisinin verdii huzuru seviyordu.
Ama Dalloway'in bilgelii birdenbire ok temkinli geldi ona. Na
muslu gee. rkeklik. Gevek, huzur veren, keye skm
bir bilgelik.
- Bu Kramer istikrarsz bir ocuk, biliyorsunuz, tipik deil, me
sele yapmamak gerekir. (O'Brian.)
-Ben psikanalist deilim. Mnasebetsizlii hakaret telakki ede
rim. (Olga.)
- Sana her zaman sylediim gibi Amerika'da gerek bir kltr
yok. Yutuyorlar ama hazmetm.iyorlar. En kk bir tutkusal dar
bede cephe kyor ve olsa olsa sadece bilgisayarlar maniple
eden ahlaklar ortaya kyor -zr dilerim, Hugh, I.B.M.'leri d
nmyordum! Onlar iin her ey pozitif ya da negatif . . . (Diana.)
- Ben, sizin in rportajnz her zaman zevkle okuyorum.
Tuhaf lke, hissetmisinizdir kesinlikle. Bir yanda, hi hareket yok,
kmltsz sonsuzluk, komnist dogmatizm: u tuhaf Jiang King da
vas, grdnz ite, en byk sulunun kim olduu bilinmiyor,

291
sank m yoksa yarglar m . . . Ama te yandan hah pazarna al
yorlar, Ruslardan daha giriimciler, gerek businessmen, baz srp
rizlerle karlaacaz . . .
Hugh ciddi konulara geliyordu, bu arada Olga'ya kibar dav
ranmay da unutmuyordu: bir saz airleri uzmanyla evli olundu
unda esastr bu.
*

* *

Sylver'lar onu sk sk Long Island'daki evlerine davet ediyor

lard. "imdi New York'u ok iyi biliyorsun, Edward'a fazla ihti
yacn yok artk, gel bizimle birlikte dinlen."
Krmz toprak rengi koruluklar ve uzamn sonsuzluu Mon
tlaur'lar adasnn sedefli mahremiyetiyle eliiyordu. Ama Olga
ayn youn ve mavim.si ve Atlantik'in, dnyann iki ucunda
yrei ayn enerjik tazelikle dolduran soluu yeniden buluyordu.
Edward zaman zaman elik ediyordu ona. Seyrek olarak. New
York'da iki ay kald. . . gene de onu severek.
Dalloway'in eski olas istikrarszlklarn hahrlamh. Hatta
ilikilerini daha iyi dengelemek iin istemiti bile bunu. Ve ite
imdi bu istikrarszlk yeniden ortaya kyordu ama Edward'n
arzulayaca gzel bir sarnn ekicilii olarak deil . . . Durum
hem ok nem.siz, anlam.sz hem de ok sknh vericiydi: iki ak
anlaamyordu arhk; ayrca hi anlabklar olmu muydu? Ed
ward Olga'mn tutkularn paylamyordu, akt bu. Olga onun
bamszlm ilan etmek istediini ve hatta kk bir intikama
ihtiyac olduunu ok iyi anlyordu: madem ki Olga o dokunul
maz entelektel sunak, Paris zerklii konusunda bu kadar srar
cyd, madem ki Dalloway'in oraya girmesi sz konusu deildi,
mabediyle ba baa kalsnd! Btn bunlar, normal, kabul edilebi
lirdi. Olga bu yzden daha az terkedilmi hissetmiyordu kendini:
Edward'm korumas mutlak deildi, dolaysyla kimseye gveni
lemezdi, hepimiz birbirimiz iin uzaylyz, Huksian sendromu
gene ne kyordu. Ama onun okamalarn her zaman arayacakh
ve Edward kendisiyle sevimediinde ryasnda bedenini biraz s-
vlam gibi gryordu . . . sanki onun tarafndan, tekrar tekrar, her
tarafndan pm gibi.
Ama Olga sadece "annesinin km kk yreini barnd
ran seksi yzc bedeni" deil Diana'nn dedii gibi Edward'n
btn yksn seviyordu. Belki de hibir zaman ona brakma
yacakt kendini, Boston'suz, Brandeis'siz ve Village'sz yapt gibi;
Rosalind'siz -hayr, Ruth Goldenberg, tabii ki- ve Kuds'e ka
ve hatta mantksz lsaac Chemtov'suz, Patricia'sz ve Jason'suz,
Edward'n, her zaman byk maceras olarak kalacak (Olga'ya
olan byk tutkusu yannda tabii ki) ailevi gemi karsndaki e
kingenlii olmadan; uluslararas avukat sfatyla kendisine Olga'y
ok eken hznl scaklyla uyumayan, biraz yapay bir hava
veren (tersine uyumlu ve byk sorumluluklar stlenmi ciddi
adam havas bu ayn yzeysel duyarln rasyonel biimde dam
tlmasndan baka bir ey deildi) youn ve an ciddi zetler ol
madan.
Ksacas Olga Dalloway'i bir btn olarak, yksnn dallan
malan ve kahramanlaryla sevdiine inanmt ve Edward'n,
kendi atmalarnda onu, mnasebetsizlik dedii eyle izlemeyi
kabul etmemesi onu daha ekilmez klyordu.
Ac kalmt. Yapay ve zorlayc bir hava yerleiyordu ve ikisi
arasnda younlayordu. Sknt verici deil. Bunun zerine klav
sen ak seik akortlann yaptryordu. Olga mesafeli davran
yordu. Edward saf deildi. Bylesi daha iyiydi belki. Bu ocuksu
agzllkte biraz l hi fena olmayacakt nk o Paris'teki ya
amn nemsiyordu ve New York onun iin sadece bir arayd.
Neyse zamana brakalm her eyi. "Zaman oaltn!" Ak zaman
yaratr ama zamann dzeyi tutkular datr: antisiklonun ektii,
dinen frtnalar. Evet, acele yok, zamana brakalm her eyi.

293
 5.

20 Eyll 1980

]essica New York'ta hukuk renimine balad. Arnaud kznn

dnya vatanda olmasn istiyor ('nemsiz, kk bir ey!), kk, ai
lesini uzaktan ve yukardan seyrettii iin mutlu. "Bu gece World'de ki
minle buluuyorum biliyor musun ? World' bilmiyor musun? Tabii.
East-Village'de bir gece kulb, sen her eyi aadan gryorsun, alfabe
harfleri gibi adlar tayan sokaklarn kesinde. . . Bil bakalm! Hocamz
Dalloway'le birlikte Olga Montlaur!"
Dalloway mi? Yabanc gelmiyor bana. Tabii! Arnaud kzn hukukfa
kltesine gndermeye karar verdiinde kozlardan biri Dalloway'di: "Bu
fakltede iinin ehli ok yetenekli uzmanlar var Dalloway gibi, ]essy vak
tini boa harcamayacak orada. " Dnyada hkm sren dzensizlik ve
kargaa karsnda saygnl kurtarmak iin dik duran ve kendini feda
eden insanlardan biri . . . Olga Montlaur kurulu dzenlejlt ediyor! ]essy
bunu bana telefonda ok arhc bir haber gibi b1diriyor. Romain hak
knda ne biliyor?
Her iliki zevkle, keyifle yrtldnde mkkemmeldir. Sama, rezil,
gln -Romain'le yaadm zevki denizle ilikili bir iffette buluyorum.
Keyif? Her eylemimizi hayahmzn son eylemiymi gibi yapmak.

2 94
 lS Ekim 1980

Esmer, zayf bir gen kadn, ac iinde son derece etkileyici bir sku
net. "Doktor Bresson gnderdi, depresyon ilalan yeterli gelmiyor, psi
koterapi yaphrmak istiyorum. " Romain hastalann ender olarak gnderir
bana. Bu Carole hi kukusuz ok kt durumda; aynca etkilemi de ol
mal onu. majlar araclyla konuuyor: ac gzelleiyor ve kendini ula
lmaz klyor ama ayn zamanda da sarsyor. Etkileniyorum, kant da
onun kum gibi skUnetiyle iletiim kurmam. Ta gibi bir melankoli.
lm krklemeden zrh nasl deleceimi bilemiyorum ama onu din
lemeyi kabul ediyorum. Titremeleri var. Uyuukluk, geveklik. Hep ter
kedilmi. Beni artmaya ama ayn zamanda da uzak bir noktada
hareketsiz brakmaya ynelik szckler: "Gkyz yapm, bir daha
asla almayacak. "Ik yok artk, beynimde karanlktan baka bir ey
11

yok ve karanlk hafifleyince de lm geliyor dosdoru. " Onun byle tek

bana iir yazmasna izin verirsem, intihar edecek. Hikfiyesini anlattr
maya alyorum. imdilik ts yok. Btn hikfiyeler olaanst dolay
sayla da erotik: kfibuslar ya da dirilmeler ama sekli projeler ve ilikiler.
Carole yaamn bu tuzan reddediyor. Bugn anlatmay kabul etmiyor:
"Bir nkleer tanecik mezanndaym." Israr etmiyorum. ki gn iinde
yeniden balayacaz.
*

* *

Sessizlik.
- Sizinkileri anlatmadn bana hi.
- nsanlan tln arkasndan gryorum. Konumalanm baz yerle-
rinden geebiliyor bu tln. Hi kimse salam deil.
Sessizlik.
- Siz salamsnz, bir anlamda nk bir hikfiyeniz var.
Sessizlik.
- Ot gibiyim. Hibir ey yapmyorum, hibir zaman yapacak bir iim
olmad.
Sessizlik.
- Ot gibi mi?

2 95
 - Otun yapacak bir eyi yok nk iek amyor. Btn gn tavan
lan bekliyor, tavanlar geliyorlar, yiyorlar ve geceleri de ieceini salayan
iyleri topluyor.
Bekliyorum. Sessizlik.
- Carole' kim yedi? Ne imek istiyor? Ben mi? Ben Ben otun beka
retini severim, meyveleri olmamas hi ilgilendirmiyor beni.
- Otun iek ve meyve hazrlamad iin mi bir hikayesi yok? Ksr
bir kadn m?
- Ah! ama bu bir tercihti. Ben kendim karar verdim buna. Belki yanl
yaphm. Baka trl karar verseydim Martin gitmeyecekti belki!
Kum gibi yz kzanyor. Tekrar balyor:
- Bir anne nedir? Vazgeebilmek. Takip ediyor musunuz beni? Benim
annem yok. ztemezdim bir annem olmasn.
- Ama var ve siz onu yok etmek istiyorsunuz,
Psikanalize giriyoruz belki.
- Hayr, hi ilgisi yok, daha nce ldreceim kendimi. Ama rahat
olun, dram olmayacak, ona bu zevki tathrmayacam. Keyifli bir ekilde
gideceim, yere den olgun bir kiraz gibi. anslym.
...?
- ans, hznn olmamas.
Carole tekrar ta gibi maskesini takyor. Ama nkleer tanecik biimin
deki mezarna gre yana doru bir adm athk. ntihar edecei konusunda
o kadar endie etmiyorum.

1 Kasm 1980

Bu Gnlk yllarca tutulmad bir daha; hastalanmla yaptm konu

malar ald yerini. Onlann szckleriyle yaamak, anlan yeniden okumak,
onlara baka bir yaam vermek-benim yaamm deil, onlarnkini ama
yenilenmi biimiyle. Bakalaryla ilikilerim ya da daha dorusu syle
diklerinin anlam olduuna inandklar eye gre bir ara olan yorumlarm
dnda kiisel hibir ey yazmyordum. Hi kukusuz, szcklerin dnda
ve bu defterin dnda daha kiisel, daha dorusu daha cinsel eylerimi
kendime saklamaya ihtiyacm vard: RJmain. Anlatlamaz bu ya da iire,
mzie veya resme dkmek gerekir bunlan. Susuyorum. Suskunluumun
peinden gidiyorum. Baz deiikliklerle. Baz zadf ve keyifanlanm sap
tyorum. Bakalarnn konumalar srasnda akan imekleri not ediyo
rum: zarar veremeyeceim anlam younluklar. Ikl bir biimde
sunulmu bilind oraya snyor, teslim olduunu anlyorum ama
bana meydan okumak iin. Bakalarnn karanlnn karsnda daha m
az saldrgan oldum?

Kasm 1980

Arnaud'nun servisine bu gece karsn boan biri yatrld. "imdi ta

mamen okeyliyor gibi, senin dncelerini renmek isterdim" diyor Ro
main. Wurst' tanyorum. Blnm.
Hibir ey hatrlamyor. Tanndan sz ediyor. Niin olmasn? B u
insan zekasn zorbaca bir kararllkla uygulad ama kime kar? imdi
sylemeye cesaret ettikleri kendi inancna kar mcadele ettiini gsteri
yor. nancn ne olduunu tanmlama macerasna girmeyeceim. Buna
karlk bir Stoacnn inanszlk konusunda sylediklerini hatrlyorum:
inanszlk insann bu kadar olay iinde mutlu olamayacana inanmas
dr. Tam bir inanszlk iinde olan Wurst doal olarak mutluluu mm
kn grmyordu. Mutluluun btn biimleri. Bunlar arasnda ya da
bunlann banda bir kadnla birlikte mutluluk var. Kimi zaman annelerin
verdii mutluluk. Carole'n bulamad ya da Rosalba, Fiesole ve Meryem
sayesinde ara sra bulduu mutluluk.
Carole ve Wurst depresyon iinde. Bir lnn bulunduu yeralt me
zarlan var ilerinde, bu l anlan ilerinden kemiriyor. Wurst'n iindeki
l patlad sonunda. Ayn eylemle kansn ve kendi dncesini kurban
etti. Wurst kendi lmn mmkn olmayan mutlulua doru evirdi.
Kendini esirgedi. Bir kurban pahasna kendi yaamn esirgedi. Bir nedeni
var. Yaayabilir. Yar robot, yar inanl biri olarak. Bir kaos olan bir

97
unutma okyanusunun stnde, birliinin lm. "Kimi z.aman, eylerin
akl yaamdan nce biterse, acele edilmesi gerekebilir. "
nsanlar Wurst'n sulu olup olmadn ve bu cinayetten karsnn
da sorumlu olup olmadn soruyorlar. rktc bir soru. ldrme
kudurganl arzular sndnde ortaya kar ve bir kadn iin arzunun
boluklarn engellemek ok zordur. Wurst bazlar kendisine hayran
olan kadnlarn deil kavramlarn ayd: boazlanan hayranlar ve
zevkler.
Ama Lauzun bundan byle sessiz ve gvenilebilir ve geerli tekfel
sefe ierideki eytanlara elik ediyor. Wurst kendi iindeki eytanlardan
kamt. "nsan kendi ruhunun hareketlerine dikkat etmezse mutsuz
olur. " Melankolik psikoz Tanr arzusunun lm arzusunun yerini ala
bildiini gsterir ama bu ok kat ve dayanlmaz gereklere kimin ihti
yac var? Hristiyanlar bir orta yol buldular: orlarn Tanrs yayor,
Eroslar da Agape (ilk Hristiyanlarn birlikte yedikleri yemek). Wurst
bir kadn boazna sarld, nefesini kesti nk kendi bedeninin nefesi
yoktu. Bedeni yaanmaz haldeydi. l bir phallus. Onun yerini inanla
doldurabilecek z.aman ya da masumiyeti olamad, ak kalplilikle kendini
Tanrya veremedi bunun iin. Bununla birlikte bir deiim gerekle
tirmek istedi.
Ben ona bunu nermeyecektim. Kimseyi sulamyorum. Wurst'n
psikanalistlerinden daha iyisini de yapamazdm belki. Carole'le yeteri
kadar sorun yayorum.

Aralk 1980

Tutkular ya ilerledike az.almaz, daha ak seik hale gelirler. Acma

sz olurlar. Btn gemii alp gtrrler. Ama ayn zamanda atlatla
bilmeleri de mmkndr: ynlendirebilirsiniz onlar. Tabii yarndan tezi
yok Romain yznden bama gelen eylerden kurtulabilirim. Ama iste
miyorum bunu. Ya zevkle oynama mahareti verir. nsan ac ekmekten
kurtulabilir. Ya nedeniyle mi psikanaliz nedeniyle mi?
 Her ann hacm geniler ve bir sonsuzluu banndnr iinde. Ve her
an ayn zamanda yle bir hzla yok olur ki hibir ey bu kadar hzl yok
olmamtr sanki... yaamn keskinleen tad iyice ksaltmhr onu adeta...
]essy'den telefon: sesi kaynvalidemin sesi gibi nlyor. ]essy'nin be
bekliini hatrlyorum, benimle telefonda konuurken gece elencesi iin
hrnaklanm trplediini hayal ediyorum, Theresa Cabarrus'n torunu
nun torurunun torunu bu gece bir Soho kulbnde sansasyon yaratacak
ve yann profesr Dalloway'in karsnda hava atmaya alacak.
Bir ara .bir krkayak grdm. Sonra birdenbire herey kayboluyor.
]essy yok arhk; Theresa ve ]oi!lle Cabarus silindi! Geriye beni pen Ro
main'in soluu, havanm yreine aslm gibi kalyor. Sonsuzluk ve nokta
arasnda aklarn zaman. Fragmanlar halinde yazlmas gerekirdi
bunun. zdeyi younlam mantklann retorii deildir. zdeyiin
hibir eyi unutmayan ama kaybedecek zaman da olmayan tutkunun dili
olmas gerekir.

Mart 1981

Seroiste srekli Wurst'n bunalhc varl. Zaman zaman tarihncesi

havalara brnyor: ok eski zamandan kalma, memelilerin ortaya k-
masndan nceki dneme ait bir srngen saiki... Dnyann getii alan
anlatan kitaplann birinin iinden km adeta... Kesinlikle korkutmuyor,
ciddi ve akl banda deil ama masum bir bilgelii var, hibir biimde e
kici deil. Belli belirsiz biimde konsantre olmas bile fkeye dnebilir.
Ama yok, byle bir gc yok arhk, ald darbe btn belleini alp g
trm, srngenin bellei dnda bir bellek kalmam arhk onda: beyaz,
plak, uykulu gzler iinde yitip gitme. Her taraftan viski koktuu halde
aileyi televizyon seyrettiklerine inandranlarn solgun baklan. Biz s
rngenleri hatrlamamaktan ne kadar sorumluysak o da cinayetten o
kadar sorumludur; daha fazla deil.

299
 Haziran 1981

Gene Carole:
- erinin dars: amurdan ibaret. Daha derinde, kendi ierisi: n-
lar, ama sadece benim iin; ln nlar.
Ben:
- Kimse sizi kendinizi mutsuz sanmanza zorlayamaz.
Carole:
- Ben ldm zaman amurdan bir di kacak, cenaze trenlerinin
huzurunu bozmak iin.
Ben:
- Cenaze trenleri mi? Kurbanlar m vereceksiniz?
Carole:
- Burada olmayacam iin bu diin kn hissetmeyeceim ama ac
vereceini biliyorum.
Ben:
- Annenize kar bir di, ama benim de canm yakacak m?
*

* *

Carole'n sesi. dn alnm iirinin souk gzellii altnda sesinin

dii kyor. "Ses tzel kiidir" (Epiktetos). "Aktrn potinleri ve maskesi
alnrsa ve o aktr bir glge gibi yaratlrsa bu aktr kaybolmu mudur
yoksa hayatta mdr? Sesi varsa, yayordur. " Carole lmeye hazrlanyor
ama sesinde yaadn duyuyorum.
Birok rol oynama yetenei. Herkes btn rolleri oynayamaz. Sinteuil
tekilere gre daha fazla rol oynuyor gibi. Olga New York'ta bir rol m
oynuyor yoksa oyun onu iine mi alyor? Ben herhangi bir rol oynamak
isterdim. nk en sefil rolde bile aktr gzel bir ses karabilir.
Rolleri reddeden son role kadar btn rolleri oynamak. Aktrle kar
latrma ancak intihar pantomimini de iine ald taktirde kabul edilebilir.
Carole'den mi etkileniyorum? Yoksa Marcus Aurelius'tan m? ntihar
bir k yolu hakkdr. Katlanlmaz olana mahkum olmak niye?
Bununla birlikte intihar hakkn reddediyorum nk kurtulua inan
myorum ve katlanlmaz olan hafifletme olana stne oynuyorum.

3 00
Kayg ve endienin yerini ciddiyet ve titizlikle dolduruyorum. Oynamay
reddetmeyi reddediyorum. Oyunu oynuyorum. amurdan baka bir ey
olmayan kirli "ierisinin dars"n datyorum. Daha da ileri gidiyo
rum: "lmcl nlar" iindeki "saf ierisi"nin de datlabileceini iddia
ediyorum. Oysa Carole anlalmam ve fethedilemeyen semavi bir kale
iinde younlatrd kendi "saf ierisi"nin gizli nlarna inanmaya
devam ediyor. Kendimden btnyle kopuncaya kadar oyunu oynuyo
rum. Bundan stoac intihann gzel arlna sahip olmayan bir yaam
dan vazgeme durumu kyor. Kendisini oyunun dnda sanan sefihin
kstahlnn iddiay reddetmesi ve kendi kurallann empoze etmesi de
sz konusu deil. Tersine dikkat ve sessizlik yeniden oyuna balayabilme
gcn verir. Nefes alma mutluluu gibi sradan kesinliklerin basit mut
luluunu salar. Ya da ayaklann altndaki imenlikteki sradan ama canl
eviklii: basit, hafif, gvenilebilir.
*

* *

Mutluluk bitmi bir imdidir. Hibir beklenti sz konusu deildir. Her

ey imdi ve buradadr. Mkemmel bir daire, byk olsun, kk olsun
mutludur nk dorudur: Giotto'nun, kendisinden sanatnn yce bir
kantn gstermesi istendiinde izmi olduu daire gibi. Mutluluk ni
teliktir, onu nicelik iine hapsetmeye almyorum. Mutluluk geldiinde
mutluluktur. Srp gitmeye ihtiyac yoktur kesinlikle, mkemmel bir an
sonsuzluu tamamlar. Sadece ann eksiksizlii hem ak hem anlamszl
n ierir: Romain'le yaadm zevkin younluu ve ayn zamanda sa
mal. Bu mutluluk zaman iinde bir delik deildir, zaman iine alr ve
onun var olduunu gsterir bana ama bu ekilde dalr ve zaman yok
eder. Her ey olan ve hibir ey olmayan bir nokta: snp giden zamanm
mutluluun doruudur. Dolu dolu bir yaam intihara gtrebilmitir.
Ben hafiflemeyi tercih ederim ve bu boluktan hareketle yeniden oyunu
kaybetme riskini almay tercih ederim. ok nemli deildir bu, belki ancak
bir mutluluk kadar nemli olabilir. Ama her eyi deneyeceim. Titizlik ve
ciddiyet budur. /oelle Cabarus: var olma hastaln tedavi eden bir kadn.
Ne iddia!
 Eyll 1981

Lauzun ld. Bir baba ve kz arasna bir yalnzlk giriyor. Uurum.

Siz bunu bilmiyor idiyseniz psikanalist ve hastas size bunu retmek iin
yaradlmtr. Aklann belki en gl ve en ak seii olan bu uurumun
kapanmamas iin. Kendimizde ele geirilemeyen bir eyi yok etmeden,
sizi yaatan ve insanlann sizin soyluluunuz olduunu syledii by
leyici bir acy yok etmeden vazgemek mmkn deildir bundan. "]oelle
Cabarus ok soylu. "
Lauzun bir hastanede sahte bir kimlik altnda ld. Beyni ayn beyin
deildi. Dknln gizlemek iin bile olsa adn unutmay bu kadar
istemi olabilir miydi? Kukuluyum bundan. Brakalm adlar bedenleri
gmsnler. Bir ad grkemini rntgencilerin oluturduu iddet altnda
bile korur.
Benim iin: srekli ama krelmi gibi bir ac. Lauzun biz psikanalizi
bitirdiimizde ya da ksa bir sre sonra lm olmal. Bununla birlikte
gerek lm bir kza her eye ramen srdrlen baba sevgisinden vaz
gemeyi ykledii bu asaleti daha da belirgin hale getiriyor. "Ah, ]oelle'in
asaleti!"
Mekfina ramen: onu artk grmyordum; zamana ramen: pisikana
lizimi bitireli yirmi yl oldu. Sinsi, bulank ve dayanlmaz bir ac. Bir
ocuk drme olayndan sonraki d hatrlatyor bana: yzm, Ar
naud'nun dn hediyesi olarak verdii elmas yz kaybettim; ar
aflarn, yorganlarn iinde, mobilyalarda, p tenekesinde aradm
durdum onlar ve yorgunluktan bittim: yok; ama hayr, kaybettiim
yzk deil, parmam; olsun: kolum hi yok, birisi kolumu kesti. . . Birisi
Lauzun'u ald benden. lm.
Uyanyorum: herkes yerinde -yzm, Arnaud, ]essy, Romain. Sa
dece Lauzun yok. lahi ihtiyar soytan! Soytanlklanyla alay etmem botu
-mezi olma glnlne (hor grd) dmedim-, bana her zaman
sahip oluyor. Biraz. ok. Belki yava ld iin. Belki sahneye nce s
znn lmn kard iin. lmeden nce gzleri kamam. lmn
her yerde ve her zaman olduunu, lmn biz canllar yerine yaadn
ve kimi zaman artk hi gizlenmemeye karar verdiini ama ayrlm ol
duumuzu sandmz yukardan baktn dnmeye zorluyor beni. u
anda o kadar ok insan gtryor ki ben bile lmm dnmek zo
runda kalyorum. Bununla birlikte bir yeniyetme olarak biliyorum ki
lmden lwrkmadmdan dinsel inanca sahip olamamann tuhafilhamn
aldm.
"Kuak sorunu. Bu dar grl ihtiyarlarn sahneyi terketmelerinden
daha normal bir ey yok" diyorlar Arnaud ve Romain ve ilk kez anla
yorlar aralarnda. Gene de! Birdenbire, ok abuk ve bitmiyor, arkadan
bakalar da gelecek, lm havada.
nanyorum ki evremde len bu insanlar iin lm azgn bir kantla
mann bir parasdr ve buna gre dnce bir eylem deildir, hayatn
kendisidir ve sonu da barndnr iinde. O zaman lm onlarn yok ettii
szlerinin gereklemesi biiminde kagelir. Szleri, lmn, bizi alp g
tren sonsuzluk (inanann inancdr bu yle sanyorum ki Lauzun inanl
deildi ama kendisini alp gtrebiliyordu bu inan) nedeniyle kolay ola
bileceini gstermez bize ve bizi snrlayan samalk (zen cesaretidir bu,
Lauzun ve Benserade uzaktan ilgileniyorlard bununla) nedeniyle anlam
sz da deildir. Bununla birlikte anlam aratrmalar iin -szcklerin an
lam, iaretler, ryalar, metinler, hakaretler, sonlu ya da sonsuz geceler
lmlerini yoruma teslim ediyorlar. Kkrtc, sama ya da aptalca lm
leri oluturduklar anlam iinde yer alyor. Eserlerini dramatize ediyor
ama ayn zamanda da paradoksal bir biimde stoac bir intihar kolaylyla
yok ediyor. "Bakn grn lmm grkemli dediim eyi nasl veriyor
bana; ayn zamanda onu nasl ok az eye indirgediini de grn. Sonu:
lmme sadece metinlerimi daha iyi okumak iin bakn. "
Kimileri ltuf bekliyorlar, kimileri byk bir tevazu gstererek ekip
gidiyorlar. Tersine yirmi yldan beri bizi dndrten bu insanlar biyo
lojinin, arzunun ya da niin olmasn sokak hareketlerinin rastlantsn
ele geirmeyi baaryorlar ve her eyin anlald, yaama arzusunun yok
olduu an yakaladklarna inanyorlar ve bizi de inandryorlar buna.
nsan o zaman gizemli ve esiz bir mutluluun verdii aknlk iinde
silinip gidiyor. Skntyla hibir ey yapmam olduklarn anlatmak isti
yorlar bize: lmek dahil. nsan bolua da bir anlam vermeyi bildiinde
sknt yoktur. Dubreuil rasyonel bir biimde ld: dncesi sama iin
bir yer dnmt: sama varsa lmn hibir anlam yoktur. Lauzun
lmn bir iaret haline getirmitir.
 *

* *

Bakalarn tedavi etmek bir tr anlamsz, donuk intihardr. Tedavi

kendini feda etmekle kartrlamaz nk kendini feda etme bencildir ve
bencillik kendinden nefret etmeyi gizlemekten baka bir ey yapmamtr.
Carole'n depresyonunun ynelmi olduu derinlerdeki nfuz edilmez
nlar yok oldular. Siz aktarma durumundasnz ve dalmanz bakala
rnn mutsuzluunu datyor. Hibir ierik mutlak deildir, benimki de
bakasnnkinden daha mutlak deildir. Byle: tedavide bilgilerimi ken
dimi yok etmek amacyla kullanyorum ama kendimi datmadan. Olabi
leceim ama olmadm ve hibir zaman olamayacam bakalarnn
yeniden doularyla deneyecekleri eyin srekli bir ekilde aktarlmas.
Tedavi gvenin alt ettii aralktr -iaret ve proje, arzu edilen mutluluk
ve elde edilen mutluluk arasndaki sapma.
*

* *

Carole: "Her zaman ok atm. Alktan klyordum. Bir ku beni

kk bir sinek sanabilir ve yiyebilirdi. Ve korkudan ackmay braktm
ve artk klmedim. Kuru ve kra kapl bir koyda dondum. Mumya
lam bir koy. Mumya bedenlerin niin kutsal bedenler gibi grldn
bilmiyorum. Tersine en ar cezalara arptrlr bunlar. . . hibir zaman
yok olamama cezas -ne toz, ne k, ne de reenkarnasyon. Kendimi yok
edemem. "
Mumya olmaktan yaknyor. Ben bu donmu cesedin karsna yok ol
mama arzusunu kardn duymay tercih ediyorum. Yaam direniyor:
yaam srekli dolaysyla ertelenmi bir yok olma.
imdi ok uzak bundan:
"Azma bir bant tklarak bastrlm bir korku lndan baka bir
ey olmadm zamanlar var. Bant s_izsini. Elleri kelepeli bir sulunun
yalnzl. Hibir ey anlatlamaz. Bir sarholuk anlatlabilir. Kular niin
cvldyorlar? Keyiften mi sanyorsunuz? Hayr, keyif istiyorlar. "
O da benden keyifistiyor.
*

* *
 Carole: "Kzlar ok kolay ldrlyor. " Susuyorum: kzlar ldrl
yorsa kendilerini yok etme ykmllkleri yoktur artk ve sulular vardr
kesinlikle; bileklerinde henz kelepe olmayan bir sulular yks anlat
masn bekliyorum.
"Benim ve de Martin'in kabilesi olan Wadani'leri anlatmadm size.
Braktk. Martin, kesinlikle. Ben, bilemiyorum.
"Bir avc gc kuvveti btnyle yerindeyken ldnde -bir jagua
nn paralamas ya da bir kaza sonucu veya bir lnn ruhunun istila et
mesi ve hasta ederek rtmesi- kendisini dllendirerek cn almak
gerekir. Nasl biliyor musunuz? br tarafiin onu gldrebilecei kabul
edilen bir arkada hazr edilir. . . ok sevdii biri. . . Kz tercih edilebilir ya
da vaftiz babas olduu biri olabilir. Veya yaknda kadn olacak ve herkesin
gz stnde olan en gzel kzlardan biri. Bu kz, arzular dindirmek
amacyla ve zellikle kanlmaz bir biimde cezalandran ve dn herhangi
bir hastaln, bugn kskan insanlar arasnda bir hesaplamann tohum
lann atan lm zincirini bir an durdurmak amacyla sabah erken bir sa
atte ldrlr.
"Katilin arksn duydum. afak skmek zere, kor snmedi ve ms
takbel kurbann ailesi onun kaderinden endie ediyor. Ama kimse protesto
etmiyor. Katil esinleniyor: pes, iitilmeyen seslerle balyor, flt cesaret
veriyor ona, tns alyor, fkesi kabaryor, lm zincirini kesmek iste
yenin iinde ok eski zamanlardan beri bir yn l can vardr. Ta kes
mitim, can falan kalmamt bana . . . hibir eyi engelleyememenin korku .
ve utancndan baka bir ey kalmamt. Kk komaya balad. Onu ya
kalamak zorunda kald. Bedenini, krlm boynunu getirdi.
"Katil masum deil kesinlikle. Ama aklanacak ve bu sulunun iindeki
lm arzusunu kusturmay stlenen kim biliyor musunuz? Eer gerek
ten psikanalistseniz anlamsnzdur bunu: gen kzn annesi. "Kurbann
annesi katili tedavi ediyor nk ona en yabanc, en zt kiilik o, Strich
Meyer'e gre ve bylece dmanlar arasnda uzlama salanyor. " Ama
hayr! Katil aslnda annesinin arzusunu gerekletiriyor, kendisine ileri
yan ve lmn haber veren gen rakibinden kurtaryor onu, katil so
nunda kadn yalnz, muzaffer ve arzu edilir bir durumda brakyor. Ayna
kn daha gzel olduunu syledii iin Pamuk Prenses'i ldren
vey annenin yksn biliyorsunuzdur en azndan . . . !"
 Carole bu noktada bana asla Pamuk Prenses'i hahrlatmayan siyahlara
brnm ifetli bir kadndr. Ama simsiyah salar, bedenin derinlerinde
don.
- Martin ve anneniz u orta olmasnlar?
- Aalksnz! Martin asla . . . Korkarm Kaliforniya'da kendini l-
drtmekte olan odur. Geceleri edilen o telefonlar. . . bazen ok zor anlyo
rum: esrar m imi, uyukluyor mu, an bir tahrik durumu mu? Daha
ok alayc: "Gene o Sinteuil delisiyle birlikte misin?" (Sama, Heroe'ye
kar niin bu kadar fkeli, anlamyorum.) "Seni dndm. " (Gene de,
gryorsunuz deil mi!) Berkeley'den dnen Scherner pek bir ey anlat
mad: sadece ironik ve rktc imalar. . . afak vakti katilin trksn
not etmitim. Taknln gzellii. e yeniden balama zahmetine deer
mi sizce?
Kendi hikfiyesine dnmesini isterdim. Her ey bir yana ocuk lm
sz konusu olduunda, bir kz ocuunu ldrme giriimi sz konusu ol
duunda . . . Grkemli gizem arkdr; acl gizem daha ok iirdir. Ente
lektel derin dncenin ayn zamanda acnn sylemi olabilecei de pek
bilinmiyor.

Mays 1982

Carole: "Okyanus buz gibiydi, rzgar vard, denize girmedik tabii ki.
Olga btn gn ksra Kissmayou'nun stndeydi. . . mendirekte yabani
bir hayvan gibi zplyordu. Bana da Kissmayou'nun yavrusu, zar zor t
rsa kalkabilen Nayka adl hayvan dmt . . . bebek gibi, sakin, ok tatl,
meneke gzl bir hayvan . . . inann byleydi. Tam bana lazm olan: ko
numay bilmeyen ama beni tayan ve gzleri mavi olan sefil bir svari
gibi binmemi kabullenen bir arkada. Kibirli bir hzn rengi. Neredeyse
bulac.
"Olga beni rahatlatyor, bunu sylemem gerekir, belki Nayka kadar
rahatlatyor. Hibir eyi farketmiyor, hibir ey sylemiyor. Yaknda
kaca New York yolculuuna hazrlanyor ("Ben son Algonkin'lerdenim,
ne yapaym, bu kenti seviyorum, bu insanlar benim kadar sade gzk-
3 06
yorlar ama bu kez daha ksa olacak, birbuuk ay sonra dnerim"), Her
ve'yle tenis oynuyor, Edward'n mektuplarn okuduunu sanyorum . . .
Edward ou zaman birfenerin "belli durumlarda" denizde srekli mesaj
gndermesi gibi yazyor. Olga sadece kartpostal gnderiyor: "Mektup
yazmay bilmiyorum" diyor.
"Herve deirmenine kapanyor, her tarafta nlayp duran ve martlan
korkutan bir mzik eliinde alyor srekli. in'deki rehberleri
Zhao'dan haber aldlar, bilmem nerenin efi olmu . . . : Herve'yi konfe
ranslar vermesi iin ve Olga'y da inli kadnlar stne anketlerini sr
drmesi iin yeniden Pekin'e davet ediyor. Herve bu "sevgili Zhao"nun
kendisini gldrdn sylyor. Olga? Ben, onun yerinde olsam gi
derdim. Belki. Ama baka bir durum dolaysyla dalgn bir havas var.
Zhao ekmiyor imdilik onu. O Kissmayou'yla gidiyor. Sonra, yanmda
kalyor, sessiz, nar iei rengi bir k topu: sanyorum beni konuturmak
iin. Ama ben az konumay tercih ediyorum ya da Nayka'yla konuurken
yakalanyorum. Baz kadnlann sessizliinin size huzur hatta dler, d
nceler, sizde ivilenmi hatta ilm izlenimi uyandran bir tr zihinsel
yaam verebilmesi gibi lgnca bir ey mi. . . ?
Baz kadnlann sessizlii. Size kendi hznnz veren atlarn mor
bakn kefettiriyor. Ama yersiz, uygunsuz. Karda. Her eye ramen
onu biraz uzaklatrmak gibi bir ey.
"foelle Cabarus'te bir tr soyluluk var nk susmay biliyor. Sessiz
liin kadn. " Kim demiti bunu? O dayanlmaz Marie-Paule Longueville
tabii ki. Ne olabildi? Londra'da bir galeri galiba.

Eyll 1982

Penceremin karsnda iki aa gkyzn tutuyor. Kr bir rmcek

a bu gkyzn balkonumla birletiriyor ve oradan bu Gnlk defterini
aydnlatan kl rengi n izliyor. Ayn gkyz, ayn aydnlk -alt saat
eksiiyle: fessica'y New York'a armam gerekiyor, onu evinde bula
bilme ansm var, imdi uyanm olmal. Bu gece Dalloway'e rastlam
mdr? Kiminle birlikteydi acaba? Mutlaka yalnzdr ve benim fessy'm de
 u sralarda biraz yalnz hissettiini sylyor. Arnaud'yla birlikte onu
ziyaret etmek iin gzel bir frsat bu. Ne zamandan beri birlikte seyahat
etmedik? Son Algonkin seyahati mi? Hi hatrlamyorum.
Carole'n, notlan arasnda benim iin bulduu Wadani mitinin y
ksn not ettim. Ayn zamanda bir yeniden dou miti olan bir tufan
miti:
"Ykselen, ien ve Evreni yutan bir kzl deniz suyu. Meer ki bir
yangn, yaayan her eyi kl eden bir kvlcm olmasn. Bir erkek ve bir
kadn kzl sudan ya da ciyak krmz ateten kamak iin bir kknarn te
pesine tutunuyor. Kanl uurumda kaybolan am kozalaklar atyorlar.
Decekler, hayr, kknar meyvelerini atmaya devam ediyorlar. Ate yok
artk; sadece ykselmeye devam eden su var. Birdenbire kozalaklar bir ka
yala arpyorlar ve denizin kzl sularnn adacklan gibi gzkyorlar.
Erkek ve kadn kurtuluyorlar. Tm teki Wadani'ler bouluyorlar ama
l canlar dalga yapmaya devam ediyor. Kzl su ykseldiinde, ate Ev
reni istila ettiinde grdnz ayn dalgalar bunlar. "
Hi kzl su grmedim ve benim evrenimde ate hi yoktur. Carole tu
fandan kaabileceinden emin deil. ller srekli dalga yapyorlar: Ben
serade, Edelman, iki Wurst, Brehal'in annesi. Her ey bir yana tekilerin
yangnlar kendi meseleleri. Paylatm acy bastrma ansm var. Te
davi ara ve ll olma durumudur: tufana kar ihtiyatl tavrm. "Baz
kadnlarn sessizlii" diyor Carole. Kzl sular ve kknarlar her zaman
olacaktr. Ama bir tufan douma dntrecek sabr nerede? Mutluluk
anlarm sabrma g veriyor. l canlann kaynad kzl su stndeki
kknar sabr.
]essy'yi armam ve iki gidi-dn New York bileti almam gereki
yor.
 Beinci Blm

LKSEMBURG
 .

Ada topran su basm: Okyanus gnein kuruttuu kumlu

kabuun alhnda kayyor ve bri'nin tuttuu yerin sadece birka
metre alhnda grnmeyen rtler oluturuyor. Sakinler Poitou
kontu Guillaume le Grand'n adann ilk tuz tccarlarn angaje et
mesinden sonra tuzlu bataklklar biimlendiren, su geirmeyen
deniz kiline verdikleri addr bu. Bri bataklklar besleyen besinleri,
amur alanlar vb'yi biimlendiriyor, sularn ekilmi olduu yer
lerdeki tuzlu bataklklar yontarak iliyor adeta sonra su yosunla
ryla kaplanyor ve her yl yeni yollar almas iin kaln sopalarla
krlmay gerektirecek kadar sertleiyor. Bu arada denizkestaneleri
ve dantel gibi ekiller yzeydeki yaam, tuzlu sulan ve topraklar
dzenliyorlar, szan Okyanus sular ise 'yer alt kil yatanda yol
alyor ve kimi zaman kuru havalarda bu cehennemden ykselerek
deniz suyu kuyularn dolduruyorlar ve insanlar bu sular ekmek
ten ok holanyorlar.
Bir grnt musallat olmutu Olga'ya: eski roman kilisesi al
tndaki vadide ok ho bir biimde dzenlenmi mezarln iine
gizlenmi tuzlu bir bataklk vard. Son gnler bundan daha kasvetli
olamazd. Bir Eyll ay le sonrasnn ok canl , rzgarda bir
mzik kutusu gibi nlayan anlar, cenaze merasimlerinden ok ba
kml bahe izlenimi veren yeni kesilmi iekler, adada ngiltere
kraliesi adna nazilerle savarken len onlarca Avusturalyal
asker mezar . . . lm g eden meleklerin yaam gibi dnen
ve tabutlarla oynayarak elenen ocuklarn sahneye koyduklar

3
byleyici bir masal dnyas. Okyanus "bri" yatanda ilerledi
inden ve lleri lk tuzunun okamalaryla ykadndan birka
metre aada mezarlarn akntyla birletiini kesinlikle dn
myorlar.
nsan ikiyaaylysa, suyu da topra da ayn derecede sevi
yorsa, kalbini adaya verdiyse duraksamas iin bir neden yoktur:
insann soluk alp vermesi durunca iekli, havadar, Okyanus su
yuyla ykanm bu mezarla gmlr. Bu mezarlk rmenize
izin vermeyecektir, cesedinizi tuzlayacaktr, kristaller halinde kay
bolacaksnz ve Sart gelip yeil kefene saracak sizi. Jean de Mon
tlaur bunlar dnyordu byk olaslkla. nk kentteki
grkemli aile mezarl yerine bu ky mezarln tercih etmiti.
- Kocam ne kadar alakgnll, bilseniz, zavall Olga'm benim,
sadelii aileye tercih etti, dedi Mathilde, skntl bir tavrla.
- Her eyi brakt, her eyden vazgeti, uzaklat, dedi Herve
de akn ve kibirli bir halde.
- Jean de Montlaur kimseye rahatszlk vermeden, sessiz sada
sz, alelacele, her eyi kendisi stlenerek terkediyordu yaam. Islak
bir dneme, sis, kayan Citroen, ani bir lm. Btn Montlaur'lar,
yakn, uzak akrabalar, dostlar ve tandklar . . . herkes oradayd,
yzlerini kapatmlard, k bir semtteki evlerin panjurlar gibi ka
patmlard yzlerini . Hibir szck, hibir hareket yoktu, tek bir
..

damla gzya akmyordu. Asalet mi soukluk mu? Bu gibi du

rumlarda slav ruhunun taknlklaryla hi ilgisi olmayan bir
ortam.
Jean de Montlaur Romal bir bilge gibi zen gsteriyordu kii
liine ama yaamla da grg kurallaryla da pek fazla ilgisi yoktu.
Bkmadan, yorulmadan ve balanmadan ilikiler kurmay bili
yordu. Dmanlar olmayan kusursuz insanlardan biri -dolaysyla
onu tanyan herkes gitmiti cenazeye . . . bedeni yaknda denizin
balna akacak olan sr adam zememekten suluydular bu in
sanlar. Ama Jean de Montlaur'un gerek dostlar yoktu artk -utan
gal su ortaklklarn engelliyordu ve cesetlemi canllar
susuyorlard, dnyalarn yarglayan bu inzivann iine giremedik
lerinden utanyorlard.

312
 Meer ki bu monden insanlar kurun gibi ar maskelerinin ar
kasnda en hafif duygularn bile gstereeyen insanlar olmasn
lar! Temkinli bir grn ou zaman duyumsal bir budalalk olan
kaytszl gizler. Hepsi cenaze treni oyunu oynuyorlard. . .
Pazar sabahlan ayin oyunu oynand gibi. Herve dnda herkes
genel bir aknlk iindeydi ve alamak zereydi.
*

* *

Beden kanlmaz biimde dantel gibi ilenmi tuzlu bir batak

la dnecek olan kuru topraa indi. Olga yatandaki tuzlu
suyun okamas dncesinden, tuz prltlarna dnm kemik
dncesinden koparamad kendisini. Herve birdenbire ilerle
meye balad ve babas dibe ulanca cebinden bir kitap kard ve
acsn bastran ve adeta ta kesmi topluluu artan ak seik
bir ses tonuyla okumaya balad.
- "Ve biz diyoruz ki insan ok yoksul olmaldr yle ki kendisi "Tan
rnn ulaabilecei bir yer" olmamaldr, ve Tanr da olmamaldr ken
disinde. nsan kendi iinde mekdn barndrdka farkll da korur. te
ben bu nedenle Tanrya dua ediyorum, beni Tanrdan bak tutmas
iin."
stat Eckhart, Herve'nin azndan Jean de Montlaur'dan sz
ediyordu: zarif sadelii gerekten bir tr "yoksulluk"tu, "Tanndan
bak bir yoksulluk." Herve babas:n:l tanrtanmaz olduunu
ama ayn zamanda inan dnyasndan farkl bir yerde durduunu
dnyordu. Devam etti:
- "Kendi ebedi dou anlayma gre ben asla lemem artk: [. . . ] b
tnyle lmsz oldum, lmszm ve yle kalacam! Ayn zamanda
kendi nedenim'dim ve her eyin nedeniydim. Ve isteseydim bile: ben
de olamazdm, baka hibir ey de olamazd. Ama ben olmasaydm Tanr
da olmazd. Bunun anlalmas gerekli deil. "
Vaazn banda vlen farkl insann alakgnlll birden
bire sonsuz iradesinin ifade edilmesine ykSeliyordu. "Ve istesey
dim bile. . . , ben olmasaydm Tann da olmazd . . . Burada beni alp gtren
ve btn meleklerin stne karan bir darbe alyorum . . . Bunun anla
lmas gerekli deil . . . "
 Gerekten hi kimse bir ey anlamyordu. Herkes, gerekten
anlamamakla birlikte yka zelliini hissettii bu anlalmaz sz
lerden ok Herve'nin cretinden akn dmt.
Olga gzlerinin iine bakyordu, fizik bir dnceyi almak
-kapal yznn tesindeki- istiyordu ondan sanki. Herve babasn
yerletirmiti . . . mistikler arasnda silinme noktasna varncaya
kadar pragmatik ve sessiz. Tanrdan bak, takn zarafetine gre
mesafesi insanlnn kozuydu; ama Jean'n parlts ayn zamanda
yalnzlnn huzuru iinde kimseye ihtiyaa olmayan ok arpa
bir gurura da tanklk ediyordu. Olga Herve'nin elini skarken ve
gzyalarn artk tutamaz duruma gelirken Eckhart'n derin d
ncelerini yanstyordu. Parlak szlerle ifade edilen ama sinirleri
iinde hapsolmu Herve'nin aal geriliminin bedeninden geme
sine izin veriyordu.
Sinteuil kavrayamyordu bu durumu. Baka bir yerde duru
yordu, bo gzlerle bakyordu. "nsan kendi iinde mekfin barndr
dka farkll da korur. " Herve'nin iinde Tanr yoktu belki ama
bir hareket onu Meleklerin stne karyordu. Tuhaf bir k 01-
ga'nn pagan ehvet dknln evlatlk grevini yerine geti
ren Sinteuil'n kl soyutlamasna balyordu. Yeni yz su
ortaklklarn iliyor. lmle ve lmn tesinde. "Ve isteseydim
bile. . . ben olmasaydm Tann da olmazd . . . Bunun anlalmas gerekli
deildir. "
*

* *

Mathilde dimdik ve solgun yzyle, Franois ve Herve' den

destek alarak yryor. Onlar izleyen Olga'nn yannda Odette ve
Xavier des Reaux var. lm de paylalmaz ak gibi.
- Ne aa . . . Gen yata len bir insan. . . Kaza en sama lmdr,
yle deil mi Olga? Meer ki . . . ne kadar ani . . . meer ki . . . syle
mesi bile korkun . . . meer ki ok iddetli bir depresyon geirmi
olmasn.
Odette intihar hipotezini yokluyordu. Olga inlilerin gz ka
paklarn andran gz kapaklarn indirdi: red.
 - Ben kaynpederimi hi zgn grmedim. Aynca ileri iyiydi,
sylemek istediiniz buysa eer, ama sizin benden daha iyi bilme
niz gerekir bunu.
- unu diyorlar, bunu diyorlar, gnmzde her ey o kadar
karmakark ki ocuum.
Kuzen Xavier av kpei havasm ta.knmt gene.
Franois de Montlaur dnd ve kmseyici baklar ("gene
de skntl", diye dnd Olga) yorumlara bir son verdi.
Jean'la pek az grmt: aileyle birlikte birka haftalk tatil,
Paris'te Montlaur'lann ender olarak yaphklan ziyaretler. Ama ok
ksa srede yoksul bir anlama kodu kefetmilerdi -cmlesiz bir
dil, somut, eti kemii olan insanlarn eylemsel su ortaklklar. Olga
attan dp yalyann stnde ayak bilei burkulmu: omzu krl
m bir halde ivilenip kalnca Kissmayou eve dnp Jean' bulmu
ve Jean da hibir ey sylemeden, endielenmeden komu ve onu
bir bebek gibi kapp arabaya kadar tamt sadece. Sonra bir ay
boyunca kendisine hafife glmseyerek scak ikolata ve iek ge
tirmiti: "Dinlenmeye ihtiyacnz var yavrum, durum bu ite, artk
hibir ey dnmeyin." "Yannzdaym bile" demiyordu. Ora
dayd.
nk lm bilinmez, sevdiklerimiz kaybolduu zaman ld
mz sanrz: baba, anne, ocuk, koca ve kan. . . bunlar ok se
vildiinde baa gelir kimi zaman. Ama.bakalarnn lm bizi
ilgilendirmez aslnda. Bize kendi lmmzle ilgili bencilce gz
yalan dktrmedike. Aslnda Jean Olga iin bir teki, bir yaban
ayd. Aynca kendisi de duygu gsterilerinden nefret ederdi. Gene
de bu mezarlkta, burada Montlaur'un, babasrun olduunu bili
yordu. Benserade ve Edelman'm lmnden sonra baka babas
yoktu Fransz olarak.
Jean gibi, btn Fransa'da smak olarak bu aday semiti:
burada her akam gne batarken Jean ona ertesi gn havann
nasl olacan anlamay retmiti; Jean'n kendileriyle birlikte
bataklklar dolat ve srat motorlarnn grlts nedeniyle
bizi terkeden kulardan sz ederken kafede arap itii tuzcular;

31 5
"Montlaur'lar nl Bordeaux araplar konusunda uzman olduk
larndan" blgenin hafif bir yosun kokusu tayan beyaz sek a
rabndan ikram etmeye gelen baclar; Jean'm gzetlendiini
farketmediinde olduu gibi son derece ie dnk, ok kaba ve
kapal istiridye avclar . . .
O da Jean gibi gn geldiinde bu mezarl tercih edecekti. Bu
arada bu toprak, bu su, bu kyllerle yaam biimini benimsi
yordu.
Bizim iin yaamaya balamak iin lmlerini bekleyen gl
insanlar vardr. Talmud'a gre, tm yaam boyunca bizi dn
mesi iin, zlmeyen bir sorun olduunda bir dostu terketmek
gerekir. Jean de Montlaur sessizce vazgemesinin muammasn
aklamadan Herve ve Olga'y terketmiti. Muamma yoktu belki.
Sadece namuslu insanlarn safl m? Yaanunzn geri kalan gn
lerinde onunla ilgili olarak ne dnlr? Bulunmaz bir baba.
"nsan kendi iinde mekan barndrdkafarkll da korur. Bunun
iin Tanrya beni Tanrdan bak tutmas iin dua ediyorum."
*

* *

Yaam git gide daha sk biimde televizyona benzemeye bal

yor: bilimsel bulular ve kazalar (yani lm) dnda olay olmuyor
arlk. Siyaset ynetim sknts yolunda gidiyor ve ancak sava, sui
kast, ayaklanma, rehin alma durumlarnda n plana kyor. Ya da
zgrlkler, demokratiklemeler, telafi durumlar -savalar, sui
kastler, ayaklanmalar rehin almalar srasnda. Gerisi uzmanlar iin
ve halk siyasetle sigortayla ilgilendii kadar ilgileniyor . . . kimi
zaman ciddi olarak kimi zaman hi ciddi olmadan. Edward ise
kendini btnyle siyaset bilimine adamt. Baz rehin alma so
runlaryla bakent bakent dolayor, diplomasi kulislerinde bulu
nuyor ve hepimizin kaderinin bal olduu ama ona kaybolma ve
kukulu randevular bildiren eliptik ve efkat dolu kartpostallar
gnderme olana salayan glgeyi younlatryor ya da dat
yordu -duruma gre-. Ne kadar ok angaje olursa doal olarak
olas en kukucu zihinlerden biri oluyordu. Dzgn, doru ve ola
bildiince haraketsiz olmak, bu dnyann sapknlna kar koya-
bilmenin tek yoluydu bu: Dalloway'in felsefesi, hukukularn tek
nik incelikleri karlrsa, az ok bu ekilde zetlenebilirdi.
Olga onda bir tr cesaret buluyordu. Ama ak myd ona ya
da direni gc bizi etkilediinden daha ktsnden koruyan bir
hayaletle mi uyum iindeydi? Her zaman ak myz yoksa akla
kartrlan aann arkasndan gelen gurur mudur ak gibi hissetti
imiz ey? Birka yl iinde krelen tutkulardan geriye trmanan
sardunyalarla kapl eski bir kuyudan baka bir ey kalmaz. Kaynak
diptedir, iekler yaama inandrr ama su ykselmez artk ve hi
kimse imez. Yllar iinde bahenin kuyusu belki yeniden donmu
yapraklarla ve kuru ieklerle dolacaktr ve kaynak gelecek kuak
larn acmasz gzlerinden saklanacaktr.
Dan' mezar tesinden seyredilen baka bir yaam gibi hahrl
yordu. Orada birlikte yaamlard, sevimilerdi, sonra bir lm
gelmiti -kendi gidii, kopu-, ve imdi filmlerini bu te taraftan
yeniden seyrediyorlard. Dan'n ani lm normal gelmedi ona,
anlamsz ve yararsz bir lmd bu ve bu anlamda da doald. Bu
gerek lm olmu olan basit bir eyi ani bir iddetle yinelemekten
baka bir ey yapmyordu. Yiit ve miyop samuray, Hagakure ya
da sava sanat'nn yetenekli yazan bir gn kendilerini Bibliotheque
Nationale'den Montmartre'a gtren metroda lmt.
"Koma halinde sizin adnz sayklyordu", diye yazyordu
Dan'n ei sefalette de kskanlkta da doru olmay bilen o tarafn
insanlarna zg kesin namuslu bir tavrla. Doal olarak, Dan,
Grands Hommes otelini terk ettikten sonra evlenmiti.
lm tuhaf olmutu: akcier iltihab, ihmal, lkesindeki yay
gn hbbi yeteneksizlikler ve Dan Holbein'm l sa's stne a
lmasna son noktay koymadan kaybolmutu.
"Sanki lmyle tabloyu gerekletirmek istiyordu . . . kitabnn
bir bayapt dzeyinde olamamasndan korkarak . . . te yandan
hekimleri ok ge ararak kendisini ldrp ldrmediini, sizin
iin yazlm son denemesinde szn ettii samuraylar dleyip
dlemediini dnyorum . . . intihar eden ya da kendilerini
lme terkeden birok dostumuz gibi. . . "

Dan'n kansnn szleri biraz akidyd ama hotu.

 Olga alamad. Sadece sizin dnyayla balantnz kesen ve sizi
yaayp yaamadn bilmediiniz, sizin bir paranz haline gelen
lmn bu tarafyla kartran anlar. Kpekle kurt arasnda. Dan
olmu olan Olga adnda biri . . . kaybolmu olduunu sanan ve ye
niden bir lnn yaamna balayan. . . l sa sadece Dan deildi,
hayr, Holbein'n bu dirileceinden kesinlikle emin olmadmz
l sa's Olga'nn kendisiydi. Kaytsz bir soyluluun sknh veren
ama sakin znts. Gerekten Tanrya ait olmayan ama bundan
byle kar konulmaz llerden oluan tarihe ciddi bir biimde tu
tunan biri gibi.
nk bu gnlerde sadece lmd gndemde olan, geri kalan
her ey banka ve hukuktan ibaretti. Olga bunlar yar didaktik, yar
patetik olarak yazyordu Edward'a; te yandan Dalloway de sa
dece bir erkein sevmeyi bildiini, kadnlarn oyun oynamaktan
baka bir ey yapmadklanru dnyordu. Olga kesinlikle souk
ya da yzeysel deildi ama doruydu bu: tiyatrovariydi.
Kadnlarn coku ya da d knkl gibi yaadklar dnyada
var olma durumu tiyatro deildi ve burada srad bir gerein sz
konusu olduuna inanldnda coku ve d krklnn birbirin
den fark yoktu. Oysa Edward'a gre sefalet, iddet ve grme
lerden baka bir ey yoktu ama ne coku ne d krkl sz
konusuydu. Ruth siyasal diniyle birlikte tiyatrovariydi. lmden
korkmak ocukluktu -olaylarn peinde olmak gibi bir doa etkisi.
Buna karlk o, Dalloway "olaylar" dramatiklikten arndrmaya,
onlan olay arlndan soyutlamaya, insanlarn nefes almalarn
salamaya yani nefesleri kesen olaylardan uzaklatrmaya al
yordu. Olaysz bir dnyann prltsz, donuk bir dnya olacan
dan kukulanmyordu; bu tiyatrovari lgnlklar olmasa insanlarn
sknhdan leceklerini aklna getirmiyordu. Sadece Olga'nn zayf
lam dengesiyle ad lm olan, ok fazla ilgin olmayan bu kader,
olay karsnda bylenmesinin, kendisinin, Dalloway'in, gen ka
dnn tiyatrosunda ba rol oynamadn dnyordu. Sadece er
kekler sevmeyi biliyorlar -pekala, o da tek bana devam edecekti.
*

* *
 Armand . . . trafik kazas. . . Evet, ok vahim . . . Acil, reanimasyon
servisi. . . Hastanede buluyorum seni.
Herve l gibi konuuyordu, belli belirsiz duyuluyordu sesi.
Hepsi girite toplanmb ve yaraly medyann grlt pabrb
sndan kurtarmak isteyen hastane personelini sinirlendiriyorlard.
Brehal'in kaza haberinin radyodan duyurulmas seminer olayn
yeniden gndeme getirmiti.
Baarl olanlar seiliyordu. Babakan olmu Ecole Normale
Superieure'lnn barsak dmlenmesi: Cedric. Acemi psika
nalistin kilise camaatiyle ilgili iddias: Frank. Heinz'n kostmleri,
kravatlar, Paris'te iyi iler bulan Roberto ve bazlar.
Krlgan genlerin znts farkediliyordu: eski, yeni, potan
siyel aklar, terkedilmi, katlanlmas zor, klasik, romantik ya da
sahte ama aka korkutulmu talipler . . . gerekten Armand iyili
ini dabyordu ve herkes yaamna olan borcuyla lmne tu
tunmu hissediyordu kendisini. Hepsi Mays belleini ve Brehal'in
ufak tefek eitimcilik, gazetecilik, marketing grevlileri, hret pe
indeki sanatlar ya da tezlerini bir trl yazamayan ebedi tezciler
balamnda retorik maceralarn koruyan ya da ele veren alakg
nlllerden oluan bir kitle iinde boulmutu.
Ve, tabii ki L'Autre'dan Stanislas ve Herve, Olga, aile. Carole
kalkamamb : "Acl, km, yarn, br gn, Brehal iyileince."
- Rastlanbya inanyor musun sen?
- Sknblyd.
- Annesinin aas ldrd onu.
- Yok, sen kitab konusunda yazlan olumsuz eletirileri gr-
medin mi? ok etkilenmiti onlardan.
- Akademisyenler onun eitiminden pek hazetmiyorlard:
"ok monden, ok genel, ok yle, yeteri kadar byle deil, falan
filan." Biliyordu bunu, hazmedemiyordu.
- Gene de kaza kazadr.
- College'deyken siyasetiler kendi reklamlar iin aryorlard
onu, sinirleniyordu buna.
nsanlar lmden yiyerek ve konuarak korunurlar ve kimi
zaman da doruyu sylerler. Olga Armand'n yaklak bir hafta
nce kendisine zntl bir halde sylediklerini hatrlyordu: "Ka
fam alya almak istiyorum."
- Tuhaf, Franszcada byle bir ey yok; "kuma gmmek", denir
deil
. m.'?
- Armand olunca her ey sylenebilir, diye karlk vermiti
Herve. Ama gerekten formda deil, artk daha sakin bir hayat ya
amak istediini sylyor. . .
nce lme kar inanlmaz bir aba gsteren bahekimin
gl sesi duyuldu. Yapay akcier, yapay bbrek, Armand'n ye
rini alan bir yn yapaylk.
- Kaza sonucu gs zan boluunda kan ya da hava toplan
mas ilk kez tedavi edilmiyor ki, tp u son yllarda tekstoloji ya da
seksolojiden daha fazla ilerleme gsterdi. . . dostunuz hangi alanda
alyordu? Haydi, haydi! Nedir bu kalabalk byle? Saint-Ger
main-des-Pres deil buras!
Sonra beyaz gmleklilerin oynayan gz bebekleri ve aa mas
keleri grld: hekimlerde iaret bakalarnda panik denen iaret.
Kazadan nce nasl hissediyordu? Hi mcadele etmiyor. Bir psi
kiyatra, psikologa, psikanaliste danalm, niin olmasn?"
Ba baa grmeler. En zor olan: sesin olmamas. Bilim bo
aza yaparak ve soluu keserek olmayan ya da yaral akcierleri
tedavi ediyordu. Armand'n melodisi -srekli ama hastalkl hibir
eyi olmayan ve kitaplarla ve yalnzlkla beslenen bir fark yayan
hastalktan szlm-, sesin "tanesi" demekten holand tn
yoktu artk. Olga Rosebud'nn siklamen nda Brehal'in ekici
liini, minibsteki istirahatini dnyordu . . . in seddi altnda
Disneyland'n beyaz lmne kar. . . . "Sizi zledik, bekliyoruz",
diye mrldanp duruyordu hastann yzne doru eilerek. Ama
yansmal bir ehvet ifadesiyle nlenen beden yant vermiyordu
artk. Yorgunluktan ve ilatan parlayan gzler, yorgun yz, bir ter
ketme ve veda iareti yapt ona; u anlama gelen: "Beni aramayn
artk, ne yaran var . . . Yaan ne kadar skc."
steri iareti olduunda yaam reddetmek son derece inand
rcdr: hibir ak istei yoktur, sadece olgunlam bir reddetme
durumu . . . yaamn felsefi bile olmayan, hayvanca ve kesin reddi.

3 20
Can vermekte olan insann ayn kaytszlkla terkettii "yaam"
denen sknhya aslmak aptalca bir ey gibi geliyor. Olga Arrn.and'
ok seviyordu, onu bu tatl ama tarhlmaz kararllkla gitmeye
zorlayan eyi anlamyordu ama bu ey onu bovermilii iinde,
dlanm dirensizlii iinde alp gtryordu. Gene de ona hay
ran olduunu, Paris'teki ilk iini ona borlu olduunu, kendisine
okumay rettiini, birlikte tekrar seyahate kacaklarn, szge
limi Japonya'ya ya da Hindistan'a, Atlantik kysna gideceklerini
sylyor. . . ada rzgan cierlere ok iyi gelir ve Armand sardun
yalarla birlikte kalacak ya da Herve'yle birlikte herkes vapura bi
necek. . . Solgun gzlere su doluyordu ama Brehal srekli ayn veda
hareketini yapyordu.
Suskun Herve Arrn.and'n elini tutuyordu. stememek isteyen
biri hakknda ne sylenebilir?
- Arrn.and, Armand'm, bunu yazmak, kaybolan havann m
zii, kaybolan arzu. Yaamann anlam yok, sizi izliyorum, ama
her zaman ilgisiz veda.
- Hakknz var, hi kimse zorlayamaz sizi. Her ey bir yana,
btn yaamnz boyunca gzetlendiniz. Kendini aknbya brak
mak zevk gibi, bir gn bana korktuunuzu sylediiniz bir anes'
tezi gibi gelebilir. Ama lmcl zevkleri paylamyorum. Kaln,
kalalm.
Tepki veremese de Brehal'in kendilerini anladn sanyorlard.
Anlyor muydu onlar?
- Bu kez terkediyor bizi.
Olga sokakta alyordu.
Herve'nin tuhaf bir teselli etme tari vard. Hastala, gz ya
larna, melankoliye kar nce saldry ynlendiriyordu. Niin ol-,
masn: saldrganlk en az sorumluluk tayan, lme kar duvara
dayanlr gibi yryen bir yaam biimi deil midir? Sonra kendine
dnyordu. Nihayet kac bir dinginlik douyordu.
- Senin yaam kltn anlamyorum, diyordu fkeyle.
Olga rezil olmutu, tm bu inat canllarn aptal temsilcisi.
- Ya da anlayabildiim kadaryla daha fazlas: ilerici, iradeci
eitimin. Ne var ki gnn birinde hepimiz leceiz: sen, ben. Ar-

321
mand bylesini tercih ediyor: zamann zgrce tercih ediyor. A
layan herkes kesinlikle Brehal'le alay ediyor ve sadece kendisine
lanet ediyor. Ona bal olanlarn bana nasl baktklarn farketme
din mi?
- Biraz. Bilmiyorum.
- Sence nasl?
- Korkmu, belki dman.
- Belki mi? Aka! Bir hipotez mi?
- Houna gitmeyecek.
- Niin?
- Hipotez sosyolojik.
- Syle.
- Her ne kadar Sinteuil olsan da yoksullara karm bir Mon-
tlaur havas var sende. evrendeki insanlar Fransa elileri ya da
banka mdrleri. Birka yazar da var, doru bu. Sa grl. Ama
gnmz entelektelleri kasap, eitimci, postac vb ocuklar. Sen
bunlarn iinde Montlaur havalan ve stne stlk sol bir eylemle
ne yapyorsun?
- Doru, belki, ama gene de ok basit mesele.
Herve'nin gerginlii hafiflemi gibiydi.
- Geelim bunlar imdi. Problem bu deil u gnlerde. Ar
mand gidiyor, bu kesin, hi kimse bir ey yapamaz. Bir sre arafta
kalacak. Kkenlerini ok iyi tahmin ettiini sylediin bu yeni en
telektellerin onun anlamlar ve iaretler zevkini, tembellik kl
tn, szcklerin ritmini fikirlerin mesajna tercih eden szde
hafifliini balayacaklarn m sanyorsun? Ve esas meseleyi
unuttum: konformist olmayan, hibir biimde militan olmayan,
cinsel anlamda zgrlklerden yana bile olmayan bu insan ba
layacaklarn m sanyorsun?
- Ona arafa koymayacak olan baz insanlar tanyorum.
- Her halkarda, onu yeniden kefedecekler. Er ya da ge. Niin
biliyor musun? nk yaad gibi yazd: erteleyerek. Erteleme
olaylarn gerek deerlerini azaltr ve szlere mzik katar. Eksik
bir bedeni bir dil enstrmanna dntren incelie sahip olmak
kouluyla. Gizemli ama olur. Ve erteleme insanlar slupu yapar.

3 22
Ama semantik hocalar olduklarnda. Armand her zaman lmn
kysnda dolam olan hasta bir tipti: lm zevklerini engelli
yordu ama ona ayn zamanda da bir para heyecan veriyordu ve
bu heyecan onun yazma ve konuma slubunu bakalarnnkin
den farkl bir biimde ekillendiriyordu. Sadece lmden hareketle
yazmak mmkndr, unutma bunu ya da yalnzlktan hareketle,
kendin greceksin bunu. Haydi kk Sincap, sana bir yaran ola
caksa kucamda ala. Ama sen de biliyorsun, byledir bu: "lm,
o tuhaf ses . . . " Hem sonra Armand seni ''buldozer" gibi gryor
ve yle seviyordu, Rosebud'de seni byle hayal ettiini hatrlam
yor musun? Bir buldozer alar m?

32 3
 2.
Anne, iinde hayat bulan embriyodan habersizken bedeni far
kndadr durumun. ok hisseder: sizi artracak olan organ nakli
nce eksiltir. Bir virs i organlara yapr, gbee bir kanser vida
lanr adeta, saldrya urarsnz: ba dnmeleri, sararmalar, yor
gunluklar ve kusmalar. Kimileri bu saldr durumunda kalrlar
uzun sre. Kimileri iin bu durum baka bir birlie doru geiten
baka bir ey deildir.
Hcreler byr, blnr, artar. Gsler arlar, dudaklar
ier, karn ve kalalar git gide daha fazla haam kazanr. Tek de
ilsinizdir artk, iki kii olmusunuzdur. inizde yeni bir dnya
vardr, Dnya'dr bu; d dnya dikkate alnmaz arhk, yoktur
arbk. Bakarsnz, dinlersiniz, dardaki manzaraya dokunursunuz,
hatta katlrsnz nk yaam budur: grnen, paylalan, sosyal
yaam; ama sadece grn olarak oradasnzdr. Aslnda ieride
siniz, kopyanzla birlikte, erkek ya da kz, birlikte yapacanz hi
bir ey yoktur ama birbirinizden ayrlmanz mmkn deildir . . .
sonsuz, cokulu, bakalarna iletilmesi mmkn olmayan ve bu
nedenle biraz lgnca bir efkat iinde . . . nk ad ve konuma
laryla bir ''birey" olan sizin bu paranz bile bu ieriyi ne yapaca
n, bu konuda ne syleyeceini bilmez. Birdenbire ift
olduunuzun farkna varyorsunuz: bir yanda figranlar arasnda
bir figran; ama te yanda lleri am bir doa, sinirli, srekli
ahp duran, zevk duyan ve taan bir haam. ki evreni birletirmek
mmkn deildir: insani ilikiler sahnesinde oynadnz tutarsz
rol ve iinizi dolduran ve sizi yahtran karanlk arasndaki uu-
rumu hissedersiniz... anlatmak zorunda olmadnz, gsterileme
yecek dolaysyla anlamsz olan bir karanlktr bu. Hayvans, fizik
sel, kimyasal: iinizde olan teki bir bakas olduunuzu anlatr
size. nsan olmayan. Kk ama egemen. Gzleriniz, iinde hal
sinasyonlu ve belli belirsiz rpndnz operay izlemeye devam
eder (bezler, giysiler, ocuk arabas, kk yatak ve stne stlk
ie gitmeye devam) ama birbirinin yzne bakmak sz konusu de
ildir. Sizin baknz ieride reklenir, hibir ey grmez, iitme
ve dokunma olur, .1:..::v k ve sknt kp iinde yzersiniz (bu ma.:
cerann sonunun ne olaca bilinir mi!). Gebelik kendinden geme
nin yaygn biimidir. Olga iin de.
K artlarnn hkm srd Lksemburg'da Herve'yle bir
likte dolayordu . . . yapraklar dklmt ama ilk karn dme
sinden nceki scak gne altnda g veren bir ortam. . . Yollarn
iki tarafn ssleyen Fransa kralieleri heykellerinin nnde kimse
durmuyor artk: ocuklar farketmiyor onlar, ana babalarn umu
runda deil ve bu mevsimde Japonlar da grlmyor artk. Islak
bir koruda birka grkemli gsteri iin adeta zmrt rengi kadife
bir kyafet giymi olan, yeile alan bakrdan Kk Komedyen iki
maskla oyununu srdryor ama sadece baka masklardan oluan
bir zincir -ayaklarnn dibindeki sakall ve tuhaf babalar- seyredi
yor onlar. Hayallere dalm Olga'yla birlikte.
- Elin yanyor. Atein mi var? (Herv.)
- Hi bilmiyorum . . . Sk sk, an kulesinin albndaki mezarnda
yatan Jean' dnyorum, biliyorsun bunu; bir gn bana bu
Kk Komedyen'i gstermiti. (Olga.)
- Ben de dnyorum. Bir yldan fazla oldu deil mi? Bura-
larda dolahn bilmezdim. (Herve.)
- Reenkamasyona inanyor musun? (Olga.)
- Nasl? yi misin? (Herve.)
- Daha ok . . . Bir anlamda . . . Bir ocuumuz olacak. (Olga.)
Lksemburg'da ilk karn dmesinden nce gndz vakti hava
ok souk, insann iine iliyor souk. Yldzlar dnyasna zg
bir sessizlik oluuyor.
 - Olan olacak. (Herve.)
Sinteuil bebek gibi uyutulacak biri deildi ama baba olacan
syleme zaman gelmiti. abuk, kararl, sadk. En azndan in se
yahatinden sonra Olga'nn bunu ok istediini biliyordu. Gebelik
en mutlak su ortakldr.
*

* *

Kular Kuzeyi terkediyorlar ve k geirmek iin lman ada ik

limini tercih ediyorlar. Kimileri tundralarda, skoya ya da Hol
landa'da yuva yapyorlar, sonra Fier'e gidiyorlar, don olaylarndan
korunuyorlar, yksek otlar arasna giriyorlar, denizde scak ve et
kili gne nlaryla snyorlar. Yavrular buralarda byyorlar,
amurla har neir oluyorlar, tyleniyorlar ve kilo alyorlar sonra
sonbaharda havalanp, bir sonraki ilkbaharda kendi aileleri ara
snda dolamak zere dnyorlar. Bir sre bataklktan ibaret olan
kendi bahelerini iliyorlar: Okyanus'un dalgalarndan aynlm,
evredeki tavanlar ve atlar arasnda dinlenen sakin bir su duru
layor ve hava doluyor, daha sonra hava daha da snnca tuzlu

labirentine dnyor.
Belon yeilba rdei ilgin bir hayvan. Btn bedeni siyah
beyaz renklerden oluuyor ama gs kzl renkli, gagas ve ayak
lan krmz, yumuakalarla ve kabuklularla besleniyor, Olga'nn
Kissmayou'yla getii yolu byk bir cesaretle geerek tavanlarn
toprak altlarndaki yuvalarnda yuva yapyor.
Kuyruk knhs beyaz, daha donuk ve daha karanlk gr
nml bir hayvan olan akba ise daha cretli: Sibirya'dan dnmek
iin alh bin kilometre umutur.
Uarken ahklar mavi aynalaryla dii yabanrdekleri ubat
banda yumurtluyorlar: kahve rengi benekli, beyaz kuyruk ve
portakal rengi gaga . . . yavrularn beslerken kille ve bataklklarn
kuru otlaryla kaynap, har neir oluyorlar.
Finlandiya yaban rdei beyaz kalarn kzl bir baa srtyor:
yeni geldi, ekingen bir havas var, kalmayacak ve Afrika' da rahat
tropikal ortamdan yararlanacak.

3 6
 Tembel tembel uan, srb yeil, kuyruu kiremit rengi, sorgulu
kzkuu iddial deil: orada, Dou lkelerindeki kkenlerini d
nmemeye alarak cinsel iliki ncesi gsterilerini yapyor.
Sadece birka yabani rdek ifti tatl su bataklklarnda yumurt
lamaya geliyorlar. Kissmayou onlar korkutarak eleniyor ve
byk bir mutluluk iinde spatula biimindeki gagalarn seyreden
Olga'nn nnde umaya balyor bu rdekler . . . ak mavi kanat
larnn ular gri, ggsleri kestane rengi, erkeklerin balar yeil.
Ama balk havzalarnda gzellikleriyle hkm srenler kl
rengi balkl ve onun kuzini tepelibalklkuudur. Majesteleri
amlklardaki yuvasndan ayrlyor ve karides ve kk balklarla
serinlemeye geliyor: bu hayvanlarn lk suda bile titredikleri sa
dece otuz santimlik ayaklar stne oturmu uzun boyunlarnn
ynlendirdii kama gibi gagalarndan belli. lkbahar balkl a
hane bir beyaz bir sorgula sslyor: onu tepelibalklkuundan
ayrmak nasl mmkn olacak?
Doann bu daha ok ileci kara-deniz'e kromatik bir lks ve
haz dolu bir rahatlk vermek anaayla niin uucu hayvanlarn ty
lerini tercih ettiini Tanr bilir ancak. Tuzculuk ve istiridye yetiti
ricilii iine dalm insanlar zar zor farkedebiliyorlar bu durumu,
bu resim prltlarn, bu uan mucizeleri yakalayabilecek bir gz
yok onlarda. Belki hakllar nk yakndan bakldnda kularn
zarafeti byler insanlar: evik bir beden ve atlgan bir zeka. n
sanlar bunu farketselerdi akbalar, yabanrdeklerini, Belon yeil
ba rdeklerini, bartlaklar, sorgulu kzkularn, beyaz ya da
klrengi balkllar ve tepelibalklkularn kskanabilirlerdi ve
onlarn stnlklerini dnmek sknt verebilirdi onlara -yrba
byclere dnm bu gmen kularn dehasyla yok olma pa
nii. Hitchcock'un kular gibi, grkemli bir grnt, martlar kar
snda aalmzn verdii byk korku. Ama, Olga, burada,
erken gelen ilkbahar gnei albnda iyod kokan patikalarda, Kiss
mayou'yla birlikte ve karn bebeiyle imi halde, tek bana bu
hayvanlar gzlemliyor, biraz safa ve panteist bir efkatle evcille
tiriyordu . . . bulantlar olmayan ama sezgileri olan bir anne gibi. . .

327
 Bu gmen kular ona benziyorlard. Biyoloji tufan sizi alp g
trdnde -gebelik ya da hastalk nedeniyle- insanlardan uzak
larsnz ama sizin bu grnrdeki yalnzlnz kaderlerini
paylamay tercih ettiiniz -dlerinizdeki rastlantlarla- hayvan
ya da bitki trleriyle kaynar. Kedi-kadnlar, inek-kadnlar, ksrak
kadnlar, sincap-kadnlar, ar-kadnlar, timsah-kadnlar ya da kak
tsler, su yosunlar, papatyalar, srganlar ya da aylar veya
zrafalar ya da filler vardr -bu iklime ama ayn zamanda da yaa
nan deneyin acmaszlna baldr. Bu ada topranda Sincap ak
balar, Belon yeilba rdekleri ve cilve yapt zamanlarda
tepelibalklkuu familyas iinde yer alyordu.
Yerel rengin en ateli destekileri her zaman dokunulmaz d
iller deildir. ou zaman gmen kular en iyi blgecilerdir. Ak
ban ve sorgulu kzkuunun hak ettikleri cennet iin Fier'i
yeledikleri ok iyi grlyor. Hi kukusuz, zaman geldiinde
kkenleri bunlar hatrlatacaktr onlara ama imdilik amurlu yer
lerde hissettikleri rpertiden ve inci gibi hafif rzgardan pek ho
lanyorlar. . . kye ekmek almaya giden, acelesi olan ev kadnnn
bisikletinin yapt rzgardan ve bataklklardan yansyan toprak
renginin kr ettii yabanrdeine nian alan avarun rzgarmdan
daha ho bir rzgar . . .
Gmen ku zamann bler ama bir yere indiinde bu zaman
paras btn zamandr ve btn kalbini bu zamana adar, bu
zaman parasna balanr, kendini gelitirir, mkemmelletirir.
Gerek bir kendi yeri olmadndan snd bu yer kendi evidir.
Hareketlilii kendisini skmak yle dursun bir klgagal gibi me
rakl, erkek bartlak gibi gururlu, tepelibalklkuu gibi ekici,
balkl gibi kahraman yapar. Ksacas elinden geleni yapar nk
trn byk olaslkla dnn programlayan btn gelenekle
rine ramen bu geici kendi yeri pek gvenli deildir gene de, bir
dahaki yl neler olabileceini Tanr bilir, kkleri burada deildir
bellek kk mdr?-, dolaysyla yeni bir seyahatten nce mkem
mel olmaya almak ve bu topraklarda, bu sularda bulunduu
srece yavrulara olabildiince huzur, rahatlk ve zevk sunmaya
almak yapabilecei en iyi eydir.

3 8
 lklar atyorlar, cvldyorlar, sessiz bataklklarda tuz gibi
eriyen dank ve ll sesler karyorlar. Buna karlk martlar,
karabataklar ve byk martlar kendilerini evlerinde sanyorlar ve
gelip geenlerin skntlarn paylamyorlar. Gri renkli karideslerle
doymu grtlaklarn, slak havada kanatlarn yelpaze gibi ama
nn mutluluunu, kaygan denizyosunlan stndeki perdeli ayak
larn verdii gveni gsteren yayvan ya da srtan lklaryla
kulaklar deliyorlar. Etkilenen konuklar sessiz kalyorlar; bu geici
snaa duyduklar saygy sadece baz hafif flt kukurdamala
ryla, arp ya da viyolonsel imdiklemeleriyle bozuyorlar: sedefli
gkyz byle anlatlr ancak.
Ekolojik gezintiler yapan Olga insanlarn kendisini ok souk
yerlerden kaan, kapkara, boynu yann ember halinde beyaz
renkli, bataklklar mekan seen bir denizkaz gibi greceklerini bi
liyordu. Rzgarlarn dvd dmdz ada gerekten konuksever
deildi. Okyanusun ortasnda barlam bal gibi uzanan ve dalga
larn k mevimindeki byk deniz kabarmalarnda ikiye bld
bu tuzlu topraklarda huzur bulabilmek iin macera zevki olmas
gerekirdi insanda. Ya da insann ocuklarn buralarn frtnalarnn
burgalanna emanet edebilmesi iin, onlara limonsuz, yass sucuk
suz istiridyelerin suyeili zevkini vaat etmek iin, onlan Sart'm zor-
1uklarla dolu rahatl iinde sallamak iin Kuzey Kutbundan,
steplerden, sadece kurtlarn, akbabalarn ya da snma zevki olan
gmen kularn yaayabildii sert bir iklimden gelmek gerekir.
Gene de Olga dnyann bu ucunu Herve dolaysyla tercih et
miti, bundan byle onun gibiydi. imdi, maun aaandan yapl
m Violon'da kaygsz tasasz dolatklar dneme gre ya da
dlerinde yeraltndaki kil yatandaki Jean de Montlaur'un tabu
tunu izledii dneme gre igdleriyle daha fazla aslyordu ha
yata.
Tabii ki ocuklarn tuz dalarnn altnda balkllarn ortasnda
tekerlekli bisikletle dolarken de hayal ediyordu. Ama bu do
aya aidiyeti btn annelerin kendilerini ekingen ve mahup y
netmenleri gibi grdkleri ("ne olaca belli olur muydu?") sinema
kadar ak seik deildi. Olga bir filmdeki kadar olmasa da kendini

32 9
soluk alp vermelerden, derilerden, tadlardan, mucizelerden olu
an bir btnle teslim etmiti, bilindna ve ehvete, aka, ap
talla dalmt. nsann kendisinin bir balk olmadn kesinlikle
bildii bir dte yayor gibiydi, nemli deil: stnzdeki pullar
ve yzgeleri hissediyorsunuz, gbeinizin alhndaki ince kumu
hissediyorsunuz, mercanlar kulaklarnza srtnyor ve d gr
dnz bilmekle birlikte korkutucu ve ahane bir dnm
iinde olduunuzu dnyorsunuz.
Bataklklardaki gri ve souk hava kendisiydi. Balkllar, tepe
libalklkularn ve yaban rdeklerini mor renkli bir haleyle ku
atan, stlm ve buhar haline gelmi iyot kendisiydi. Tuzcularn
plastik kapl kk bir piramitin stnde unuttuklar tuzu yalayan
Kissmayou kendisiydi. Souktan ptr ptr olmu derilerini
dken denizkazlar, alelacele banyo yaptktan ve deniz kurtlarn
dan oluan hafif bir yemek yedikten sonra tavan yuvalarnda uyu
maya giden pembe gsl Belon yeilba rdekleri kendisiydi.
Kk omurgaszlarn peinde amurlar krbalayan ve en nemli
yerel yuvaa kolonisine ait olmakla gururlanan gagas kalkk, siyah
beyaz renkli klgagal kendisiydi.
Btn bu dnya Olgayd ve Olga deildi artk. Bebek yaamn
dolduruyordu onun ve yakn bir gelecekte btnyle bebek ola
cakt. Daha imdiden bu bebek yznden ve bebekle birlikte ok
iyi tand ve bakalarnn da tantklarn sandklar Olga'run
artk olmayacan biliyordu. Her zaman arad kesinlikle buydu:
olaylarn iine yaylmak; biraz kendisi olan ama aslnda btnyle
farkl ve kertici olan birine yneltilmi dikkat iinde kaybolmak;
gbei, memeleri, stn tad, dk kokusu, parlayan yanaklarn
okanmas iinde kendini koyvermek; bataklklarn gri sedefi iine
batm, sadece yaamn ok eski bir programna sadk kalan bir
Belon yeilba rdeinden baka bir ey olmamak -zplayan bir
canl organizma, yumurtlama, byme,' bakm, doluluk, doygun
luk, boluk, kaybolma.
Bu, bakas iin ve bakas tarafndan biyolojik nee henz sev
diklerini bilmeyen ama gelimekte olan, yaayan ve gne ve rz
gar alhnda mutluluun ve cesaret kna abann keyfini yaayan
3 30
her eyle birleen hamile kadnlann keyfidir. Byle bir ak ylesine
kozmik bir gerekliktir ki gerekd gzkr: duyumsal bir hal
sinasyon. Srp gidemezdi bu ama Olga srsn istiyordu ve bir
ocuun gnn birinde, kendisini hangi gzellik beiinde tad
n, tutkuyla sevdiini hayal edebilmesini istiyordu. Aktarlama
yan. Meer ki ambiyotik snakta, annesinin Kissmiyanou'yla
birlikte tepelibalklkular arasnda dolatrd belirgin huzuru
hissetmi olsun. Gene de yann Olga'nn artk olmayaca bu koz
mosun baz grntlerini yakalamaya alyordu . . Yann artk bir
.

kozmos olmayacak olan Olga. Fotoraflar. Fotoraflar. Fotoraflar.

Hi kimseye gsterilmeyecek fotoraflar. Bir oluumun ilkel man
zaralar, sinirlerinizi sadece anne ve baba grnr klyor, gelip ge
enin umurunda deil ve ocuk orada ktan baka bir ey
grmeyecek.
*

* *

Sinteuil' Venedik zevklerinden hibir ey koparamazd: kl

rengi balkllar, Belon yeilba rdei, Fier gmen kularnn gizli
sular arasnda bebeklerini taayan Olga'nn ierek deiiklik ge
irmesi de . . .
Santa-Maria-dei-Friari ve San Zaccaria triptiklerinde Giovanni
Bellini kendinden gemi, egemen ve de kendini aan bir cennete
gitmi bir Meryem resmetmitir. Tahb rlyefli ya da resmedilmi
kubbeler iinde, sunaklardan, yatal<lklardan oluan bir yerdedir . . .
yukardan bakan ama hkmetmeyen bir Anne'yi aadan yukar
doru hayranlkla seyreden bir gz eken unsurlar . . .
Dojlar kenti zarafetini kendi erotizminin ifreli armas gibi ya
ayan Sinteuil Frari'leri ve San Zaccaria'lan uzun zamandan beri
tanyordu. Bununla birlikte bugn Meryem'in ll cokusu iini
mzikle dolduruyor: sesin kl zirvenin gl pencerelerle yaylan
blmnden sonra patlad Cennet'in sekizinci kabnn mzii.
Gzleri bu triptiklerle dolu olan Herve Akademi'ye doru yneli
yor.
Meryemana, ocuk, Alt aziz ve mzisyen melekler. Git gide kala
balklaan topluluk tablonun yzeyini geniletiyor, fon bklyor,

33 1
yukarda yuvarlaklayor ve sapsan, ltl bir kubbeye doru uza
nyor. Uzamlar biiminde kvrlm renkler sanal anneliin bir
ilham olduunu kantlyor.
Bellini coku iinde, kendinden gemi Madonnalann ressam
dr ama Sinteuil' bu ilahi gzellik iine atma baansnnn nedeni
sadece udur: onu nce allklar Madonna's'nn neredeyse Bizans
dnyasna zg kah kuralclndan, dnyadan soyutlanm hatta
belki de dnyaya dman huzurundan geirmitir. Bu Madonna
heyacanlandnyor onu. Koruyucu iki soylu delikanl, iki aa ara
snda donmu kalm gibi duran itaatkar ve boyun emi Meryem
utanyor gibidir. Fon ilevi gren panonun yeil rengiyle ztlk
oluturan stndeki koyu mavi giysi ve iki dar manzara perspek
tifi aan sinemasal zoom olgusu olmasa Tanrnn annesinden
aklda kalacak olan sadece bir duraksama, ekingenlik grnts
olacakhr: dekor fantezileri ve belirgin renkler iine dolu dolu ve
soyut bir biimde kapanan neenin stnde neredeyse hznl bir
edep rts. "Bellini budur ite" diyor Herve, "Meryem belki de
keyifli ama dikkat ekmeyen gz kapaklaryla gizlenmi olduun
dan gstermiyor bunu. Kendini dolayl biimde ifade eden yz
ve zevkten kendinden gemi bebek bedeni arasnda ne byk bir
uurum var! Kald ki Meryem'in ok mutlu, ok keyifli olduunu
kim bilebilir? Giovanni tabii ki: kendinden gemenin, bylenme
nin ne olduunu bilen ressamdr. Hacimler, renkli hesaplar yapa
rak, mimarlkla elenir. Annelik keyiflerini gizler ve resim sanatna
yer aar. Her ey bir yana, Madonna sadece kzmtr ya da sulu
dur veya mahuptur. Hatta ben sa'run, San Paolo'da bulunan bir
tabloda onu bomaya alhn bile hatrlarm: vahi bir bebek a
llklar' daki gibi ayn Madonna'run boazn skar ama bu Ma
donna daha endieli, daha isyankardr. Oysa Madonna olmayan
Giovanni onun ekiciliine sahiptir ve sergiler bu ekicilii. Mer
yem'in yzne baz din kurban iaretleri koymutur: bedeni bir
klla deilmitir, vaktini skntlarn ve mutluluklarn oluyla
birlikte dengelemeye alarak geirecektir. Ama Meryem'in saf
neesi ressamn sanalndan baka bir ey deildir. Bellini daha ak
olamaz.

332
 Genel olarak ressamlarn tekniini biyografilerine yeleyen Sin
teuil Akademi' den ayrlp Zattere1ere doru giderken Giovanni
Bellini'nin tuhaf kaderini dnd. htiyar Jocopo'nun bu olu ba
basnn kans tarafndan tannmamh: ailesiyle birlikte oturmu
yordu ve en arha olan da annesinin kendisine vasiyetinde yer
vermeyi unutmasyd. Baka bir annesi oldu mu? l, fahie, utan
verici bir hizmeti? Bir Bizans ikonundan ok bir aile dramndan
km olan bu gizli Meryemler'inde onun yzn, d krkln,
gnahn, zevkini mi aryordu? Ama bu keyif nereden geliyor? Ma
donna'larn, giysilerinin arpa renklerinde, mzisyen meleklerin
kzl renkli balarnda, manzaralarn girinti kntlarnda, enlik
mandalalarndaki gibi st ste konmu ve titreyen panolarn kp
leri iinde sergiledikleri bu keyif nereden geliyor?
O dnemde Giovanni baba olur ama hemen arkasndan da ka
rs lr, sonra da on yandaki ocuu . . . ocuun lmn einin
lmne balamas dourma gizemi, annenin oluyla ortak ya
am, btnyle simgesel bir annelikle aklanm mdr? Ya da
olaanst eyler grdklerini sanan kimseler gibi "Madonna
benim" diyebilmi ve pratik anlamda evresini hi umursamadan
ad Bellini olan bir coku dnn peinden gitmi midir? Bellini
gebelik ya da dourma da dahil olmak zere her eyi bahane gs
terir ve nedeni de basittir nk bir Bellini zevke hayr demeyi bil
mez, younlabnr onu, renklerle ve haamlarla yceltir, onu
gerekten yaahr.
Gemiler Giudecca'nn nemli havasn delip geerken Sinteuil
gene allklar Bakiresi'ni ve Frari'lerin triptiini gryor. Sincap
bu Bizans kyl kadn yznden baz izler tayor. Ne dn
yor? Olunu mu dekorun fonundan kaan ky m? Gerekten
de bunlar doa iinde birlemeye varncaya kadar benziyorlar bir
birlerine: Olga da manzaralara hayran, sadece kitaplarla ve man
zaralarla yayor ve imdi de gelecek olan bebek eklendi bunlara.
Sanat her eyden nce k oyunlarn yakalamakbr. Kald ki
Bellini de sonunda Madonna'larn soymutur. Bu Meryem'ler me
raklsnn son tablosu da hi ekinmeden kalalarn gsteren bir
plak Vens deil midir? Yz de bize elinde tuttuu ayna araa-
333
lyla bakmaz m? Pislik ihtiyar! Ama aslnda gerekten deimi
midir? Ayna kompozisyonlar olmadnda btn kadn yzleri
gizlenmitir. Sadece beden nemlidir ama mavi bir kyafet giydi
rilir ve vaatlerle kuatlm bu beden kutsaldr; ya da soyulur ve
kutsallktan arndrlm bir zevk olarak sunulur. "Haydi, haydi,
ben plan tercih ediyorum, kutsaldan vazgeilecektir . . . Gene
de allklarn Madonna 's 'nda Sincap'tan bir eyler var!"
Aramas gerekiyor onu. Byl icat, telefon. nsanlar yaamla
rn, aklarn telefonda srdryorlar: yz yze gelmek ok zor,
grme olmuyor, karlkl saldn oluyor bu; oysa telefonda tamir
edebiliyorsunuz, vaat ediyorsunuz, dinliyorsunuz, dinlemiyorsu
nuz, dnyorsunuz, duraksyorsunuz, ve geiyor ya da yeniden
balyor-yaam ya da ak. Telefon bamszlnz korur, istedii
nizi yaparsnz, zgrsnzdr, yannzda size arlk veren bir
beden yoktur kesinlikle. Bununla birlikte elinizin altnda bir gbek
ba vardr: iliki abuk kurulur, birka saniyede, Dnyann br
ucundaki tekinden renmek istediklerinizi renirsiniz yani ok
fazla bir ey renemezsiniz, orada olduklarn, hi deilse ilikinin
srdn renirsiniz, ama grnler esastr, insanlar telefonla
sevmek ok daha uygarca bir tavrdr, uzun srmez bu ama kvl
cm akmtr, ikiniz de dolmusunuzdur, sonra ikiniz de tekrar
ayrlrsnz, sonbaharlar, hafif.
- Alo, Olga? Her ey yolunda m? Sklmyorsun ya? Hi skl
myorsun yle mi? Sizi seviyorum.
*

* *

Virglden virgle, nlem iaretinden nlem iaretine atlayan,

kan, inen, satrdan satra, sayfadan sayfaya, blmden blme,
duraksz, noktasz skan, geveyen muazzam bir cmleydi. . . sa
dece virgller ve nlem iaretleri, vurgulama, blme, karklk,
artma.
Bir dalgayd bu, doruunu iiriyor, yuvarlaklatryordu, g
cn topluyordu ve denize giren kadn kum stnde, soluksuz,
kemikleri krlm halde brakyordu; sonra yeniden balyordu,

334
ykseliyordu, gcn yeniden topluyordu . . . daha vahice . . . ve
denize giren kadn yeniden soluksuz brakyor, tyor, kuma
alyordu . . . Bir, iki, . . . byk dalgalarn yeniden enerjiyle dol
malar salayan kk bir dalga . . . Ve yeniden: bir, iki, , ykse
liyor, geniliyor, dalyor, hava alamyorsunuz arhk, cehennem
bile bundan kt olamaz, merhamet, sonu gelecek mi bunun, yok
sunuz arlk, kesilmeyen bir dalgasruz, soluksuz bir cmle, sadece
nlemler, imeler, vuran ve yanlan darbeler.
Aa. Ona oksijenle elik etmek: virglleri yakalamak, uzatmak,
nlem iaretlerine dikkat etmek, bunlar bir soluklanma yoku
unda kaydrmak. Zaman dzenlemek. Soluk acy okayan bir
zamandr, onu hafife saf d eder, yok etmez ama yahhnr. Dalga
sizi tmeye devam eder ama sadece bir dalgadr bu, fkesi al
hnda soluksuz kalrsnz, karnnz, srhnz, her tarafnz yrtar,
devasa bir yara, aa prltlarn artk bir beden olmayan ve aa de
nizi olan, gene de soluk alan, bu nedenle hayaln srdren, ha
vayla yaayan bir eyin btn atomlarna doru iten ve yayan,
kanayan bir dalga haline gelirsiniz. . . sizi titreten, dncelerinizi
alp gtren, flalar, sesler, kokular, flenmi bir ba dnmesi mag
masndan baka bir ey olmayan bir hava gelinceye kadar.
Kapkara bir kraterin iine dersiniz ya da ykselirsiniz,
nemli deildir bu, biri ya da br, boucu bir yapa koridoru
kaplyor, dii aslan, ksrak, dii kaplan' yelesi, sizi alp gtryor
ve bouyor, derinlerde krmz lav, d, demek bitecek, lm
daha iyi deil mi, aann dncesi yoktur, ne biim bir sprme,
aknlk, arlarla kaynayan bir ak alan, bal kokusu, imenlikte
fulya iekleri, scak st ve tarnl rekler, dii aslan yapas, ok
ama, unutma, hafif aa bir tr coku, kendinden gemedir, dle
nen cennet ans, anne.
Birdenbire, sessizlik. Huzur. "Lokal anestezi". "tin" . Bo, ntr,
.

iddetli titremeler. Homurdanan yaam hafife gzkmeyi kabul

ediyor.
Arhk bir ey hissetmeyen kalalar, hekim, kanl, kk bir
beden karyor. Siyah sal kafa baryor. Biri plasentayla birlikte

335
gidiyor. Ac besleyici kalnty yeni insandan ayryor. Olga rahat
layan karnnda yabanc bir yaratn arln hissediyor. Cierle
rini bakalarnn havasyla dolduruyor bu yaratk.
- Erkek.(Ebe.)
- Gzelsin, sevgilim. (Olga.)
- Alex. (Herve.)
 3.

"ocuum, kaderim, beni sana balayan bu iliikiyi nasl ad

landrmal: yeni, nefis, umutsuz, her anmn doluluu ve kayb m?
"Bir beden? Sen benimdin, artk deilsin, bundan byle kendi
kimyann talihi ve talihsizliine sahipsin.
"Bir ak? Baban, Atlantik'in ieklerini, siyah bir Annenin ye
rini, New York gecelerini, kaln kitaplar ve de seni seviyorum.
Ama szcn ne kadar kapsaml ve benim iin alt st ettiin ey
konusunda hibir ey demediini gryor musun?
"Zaman? Daha doru olurdu. Yeniden bulunan zaman. Bana
imdiyi atn: sen doduktan sonra olaylarn artk hibir arl
yok, olaylarn, szcklerin ve insanlarn geip gitmesine izin ve
riyorum, alktan ya da ateten aladinda sana mememi, elle
rimi, gzlerimi, gecelerimi veriyorum, oynamak istediinde
. glmsememi veriyorum, gecikiyorum, artk komuyorum, hibir
eyi izlemiyorum, bir bakasnn mekannda yayorum, senin me
kannda.
"Bana gemii hatrlattn: kk olmay unutmutum, ergin ol
mayan ve krlgan bir ocuk gibi kefediyorsun beni, prl prl bir
azdan st tad alyorum, kmaya balayan dilerin iirdii di
etlerinde ilk ileklerin kokusunu, bana ok gvenen annem ko
mama ve iki yan aal yolun br ucundaki glleri koklamama
izin verdiinde duraksayan admlarn verdii ba dnmesini, d
melerden kaynaklanan oklar hissediyorum, mavi ve krmzdan
baka bir rengi seemeyen ve yava yava esmer bir yzn, nakl

337
bir rtnn, ses karan bir kan evre izgilerini seen kama
m bebek gzlerimin aylalann hissediyorum. Sen beni gryor
musun? Bana gzlerini ver, tavana karma gzlerini, bana bak ve
glmse. Evet, ite byle, seni gryorum, seni, sadece seni, ra
hatla. ocukluum ancak sen bana ocukluk iaretleri verdiinde
geri geliyor, senin arlarn benim belleimi sadece senin keyif
lenmen iin canlandryor, imdi benim hikayemde ikimiz varz ve
hatta o da bunun iin var ve bana doru gelmen, beni beklemen,
benimle konuman iin sana yardmc olabilirse onu sana veriyo
rum.
"Gelecei bir bilmece yaptn: bir proje deil, projelerini ve
umutlarn sana brakyorum, onlar istediin gibi hcrelerinle, ar
zularnla, kendi szcklerinle formle et. Omzuma yaslandn
kk bedeninden, pembe uykundan, yarn, sokaktaki koutur
malarndan gelecek ukurlayor ve iime yerleiyor ve bir prog
ram yerine gven ve sknhyla elik ettiim bir yaam biimini
alyor: gmen ve sava olarak, onu tamamlyorum, kimi zaman
da btn zelliklerini tayorum. Ama senin mutluluklarn ve has
talklarn, bulularn ve gerilemelerin, kurnazlklarn ve aptallk
larn beni baka bir gelecekle uzlatrd: yavalkla, srprizle,
olaanst olanla ve her zaman bedeli denen ok ksa bir mutlu
lukla, uyandran ve iyiletiren beklemeyle.
"Acelem yok. Kalyorum. Yaam bilmecesini birlikte zmek
iin gerekli btn zaman harcayacaz. nce beni bekleyeceksin
ve ben seni bekleyeceim. Sonra benim ritmime ihtiyacn olmaya
cak, iyi ve kt gnlerde kendi ritmini izleyeceksin ve ben bu s
rada ekileceim, sen kendi zamann iinde tek bana kalacaksn,
sabrm kendi zamann tamamlayacak.
"imdilik btnyle sana ait bu zaman, benim zaman-anmsn:
baparmama yapm yumruunun iinde, ninnilerimi kestane
aalarnn tesinde babay "iine" gtren uaklarn seslerini ara
yan parlak gzlerinde taklit eden slak dudaklarnda dmlenmi
imdi, gemi ve gelecek. Arhk hi hareket etmiyorum ben, gm
yn deitirdi. Senin sayende bata ve sonda alm bir bellein
zaman iinde dolayorum . . . bu bellein bana ait olduundan
emin deilim artk nk kokun, lklarn, zevklerin bilinmeyen
dnyalar alyorlar bana. Kendi fantezilerim araclyla seninki
leri kestiriyorum: bakasnn fantezileri iinde yayorum, anla
run ve szlerimi yenidenbiimlendiriyorsun. . . bedenimi yeniden
biimlendirdiin gibi. . . imdi farkllarla farkl olmay reniyorum
ve en bata da seninle . . . "
Olga yavrularnn stne eilmi btn annelere nfuz eden
bu saydam kesime durumunu formle etmek isteseydi araba
snda uyumu olan Alex'e hitap ettiini sanarak kendi kendisiyle
konuabilirdi. Ama hibir eyi formle etmeye niyeti yoktu kesin
likle ve teki annelerin de yoktu byle bir niyetleri nk biberon,
sabun ve kaka kokan ciltlerin, mutlaka grmeleri gerekmeyen ve
glmseyen ya da alayan gzlerin, konuan ya da reddeden ama
kesinlikle seven ve ac eken lklarn kenarlarnda dler kur
mak ok yorucu ve nemli bir itir. Gerekeni yapmak iin -besle
mek, glmsemek, sallamak, tedavi etmek, ykamak, eitmek,
okamak, yetitirmek vb- orada olmak ve oradan kopmak ok ke
yifli ve ok yorucudur . . . bunlar konumak ve dnmek zaman
yoktur ve insan kendisi domakta, bymekte, elenmekte, etki
lenmekte, uyumakta, bovermekte ama ayn zamanda beslemekte,
glmekte, sallamakta, tedavi etmekte yetitirmekte ve kimi zaman
konumakta olari bir ocuk olur. "Allahtan ocuklara bir ad verili
yor, Allahtan vaftiz ediliyor ocuklar; yoksa yoksa adlandrlama
yan btn bunlara ne ad verilebilir? yle deil mi Alex?"
*

* *

Doarken bir ad ve birok hediye alyoruz. Bizden daha sonra

srekli vermek, yoksun kalmak ya da aba harcamak isteneceine
gre ilk bata hediyeler veriliyor: toplum bebeklere kar borlu
hissediyor kendini. Kimileri bu iten keyif aldndan toparlyor
kendini, ksa bir sre sonra bu ok sevgili kklerin stne ke
cek olan basklar ve sefaletleri ngrememekten sulu olan teki
ler borlarn dyorlar.
Bu zorunlu yaam biimi iinde Alex en mark bebeklerden
biriydi. Byk anne Mathilde maazalardaki en nl markalar ta-

339
yan giysileri tkettikten sonra evresinin byk aknl ve s
rekli koliler tayan postaalarn byk skntlaryla birlikte kendisi
ceketler, pantolonlar, oraplar, boneler rmeye balamh.
Bu gayret ve aba uzaktan uzaa rekabet eden Diana Fransz
"kk adam" slubuna kar Amerikan "Astro-kk-robot" s
lubuyla mcadele veriyordu. N.A.S.A astronotlannda bulunan her
ey Alex'te de vard: tulum, kapon, bot, eldiven, beyaz, mavi,
gm ya da florasan rengi, kk kareli kyafetler. Tketim be
ikten itibaren ele geiriyor bizi.
Bebek zevki konusunda duyarl olan ve kendileri de byk
anne, byk baba olan O'Brian'lar kocaman bir salncak gnder
diler . . . Boyu Lksemburg' daki salncaklarn boyunda ama stelik
de izgili desenleri olan bir salncak. . . salondan yemek odasna ve
Alex'in odasndan koridora gtrlen bu devasa ahane alet iin
bir trl uygun bir yer bulunamyordu.
Adadaki gezintilerin ansna Hermine bir bisiklet hediye etti:
birka yl iinde kullanlabilecekti bu bisiklet. Sylvain Brunet ki
barlk ve sanat tarihi gerei ziyarete gitmedi ama ahane bir sihirli
kee kalem koleksiyonu gnderdi: gene daha sonra kullanlmak
zere.
nc dnya da dahil olmak zere dnyann btn hava li
manlarndan Alex'in yana az ok uygun, ses karan ve iaret
veren eyalar. . . papaan renkleri, gelimi elektronik donanm, o
cuu .inanlmaz seslerin ve iaretlerin komutan yapan aletler. . .
ana babalar ve konuklar iin bir cennet.
- Dostun Dalloway dnyay dolayor ve gittii yerlerden e
itli eyalar gndererek Msy Alex de Montlaur'u haberdar edi
yor seyahatlerinden deil mi? (Herve.)
- Edward her zaman ok dikkatli, ekingen ve duygusal olmu
tur, farketmisindir. (Olga.)
- Sylver'lann resepsiyonunda grdm onu. Biraz sohbet ettik.
Grn! (Herve.)
- Olsun. Ama Dalloway gizemi o kadar ak ki ilk bakta her
ey aka grlyor, deil mi? ekingen ve duygusal, gerek olan
sadece bu. (Olga.)

34 0
 - Tabii, tabii. Ama benim kadar duygusal deil! (Olga.)
- Srekli tartyor deil mi? (Herve.)
- Korkarm bir dnya sava ihtimali gryor ciddi ciddi.. . ona
gre Bah'yla dnyann geri kalan blm arasnda telafisi mm
kn olmayan bir kopukluk var -ekonomik, hukuksal, ahlaksal bir
uurum. Ama savan nlenebileceine de inanmak istiyor ve
bunu tarhyor. Bir tr cesaret, yle deil mi? Ama Celine mesele
sinde kaytarmaya almasn unutmuyorum. (Olga.)
- Seninle tarhp tarhmadn soruyordum. (Herve.)
- Tuhafsn! Tabii ki tarhyor! Umudumu kesmiyorum! Ama
baka trl. Anlap anlaamadruz ve her eye ramen birbiri
nizi sevdiinizi anlamak iin insanlara yaklamak istediin olmu
yor mu senin? (Olga.}
- . . . (Herve.}
- Ben, anlamay seviyorum, ve benim gerekten sevdiim in-
sanlar sadece beni anlayanlardr. Szgelimi sen. Ayrca bunu bil
diinden de eminim. (Olga.)
- Sen ilgin bir rneksin. (Herve.)
- rnek? (Olga.)
- Bir yerden bakldnda ekicilii olan. (Herve.)
- rohik olmaktan, her eyde zddn zddn grmekten vazge-
miyorsun. Ben kk farkllklar dnyorum,
, ok tuhaf deil
ama daha yathrc. (Olga.)
- Mzik var bunun iin. (Herve.)
- Ve de efkat. (Olga.)
- ok doru, zevkin bellei. Sen. Alex'i nereye gtryorsun?
(Herve.)
*

* *

Lksemburg'da kadnlar kraliedir. ncelikle ocuk arabalarn

iten, biberon hatta kimi zaman meme veren, hafife aplak atan ve
efkat datan, kaybolan bir topu bulmak iin ya da dikkatsizce
tozlu bir pateyle doldurulan az silmek iin imenlerde ve kum
larda koan kadnlar komularyla sohbet ediyormu gibi yapyor
lar ama aslnda yirmi yl, otuz yl belki de daha uzun zaman nce
annelerinin sylediklerini yineliyorlar ve ok megul ve akn
bcek havalarnda fazla uzaklarda olmayan kk admlarn,
kk gzlerin, kk tersliklerin izlerini kaybetmiyorlar.
Bir de gerek kralieler var. Tatan. Bununla birlikte Marie de
Medicis, Floransa'dan esinlenerek, orada kendi sarayn ina ettir
dikten sonra kadnlarn iktidarna uygun bir yer gibi gzkmyor
bu yer. XIII. Louis olundan Richelieu'y gnderme szn alr
almaz Lksemburg' da yenilgiye urayan kardinal ertesi gn Ver
sailles' da zaferini ilan etti. Ve ite yeni konutunda sadece be yl
keyif srebilen ana kralie annda Kln'e srld. Rubens yk
sn ahane tablolarda alegorilerle mi resmetti? Ne nemi var! Lo
uvre' da grlecektir bunlar. Saray ilk Lksemburg adm alyor
yeniden ve Marie de Medicis bugn sadece, heykelleri Louis-Phi
lippe dneminde bahenin ortasn eviren kralielerden biri.
Palmiyelerin, zakkum aalarnn ve portakal aalarnn bu
lunduu yeil, byk sakslarn arkasnda, sarmaklarn tembel
tembel uyuduklar barok kupalarn arkasnda, souk kadnlardan
daha kolayca gzleri alan mitsel figrleri gzetler gibi olan kes
tane aalarnn arkasnda zar zor seiliyorlar. Kralieler kesinlikle
oradalar; korunan bu mutluluk serasnda kimsenin canlandrmak
arzusunda olmad, uzun zamandan beri unutulmu olan karan
lk kaderlerinin glgesini arabalarn ya da yemeklerin masumiye
tine yanstyorlar.
En patetii de ngiltere kraliesi Marguerite d'Anjou: beline do
lanm bir delikanl, kaide ilevi gren dz bir yzeyin stnden
yakaryor: "Yasakl bir kralieye sayg duymuyorsanz, mutsuz bir
anneye saygl olun." Fransa naibi Louise de Savoie yannda du
ruyor, sert bir tavr iinde grnyor, sa elinin iaret parmam
meydan okuyan bir tavr iinde yere doru uzatm. Montpensier
desi Anne Marie Louise d'Orleans iri yzn hzne sunuyor,
gs hala ssl ve melankolik bakl Clemence Isaure ise Hint
rakkasesi gibi ksalp uzuyor. Hemen yanlarnda Navarra kraliesi
Jeanne d'Albret, stndeki giysileri belden ayaklarna kadar kat
eden bir rahibe zinciriyle sert ve ciddi bir grnm iinde; Marie

34
Stuart tacn ve kellesini koruyor, gsnde ncil var, yannda
duran Paris'in koruyucusu Sainte Genevieve ise iki memesinin s
tne den ylan biimli uzun sa rgleriyle renci kzlan ks
kandryor. Normandiya desi kralie Matl.ilde devasa lahana
yaslanm. Azize Ootilde bir Madonna yznden ve birletirmi
olduu bileklerinin stnden bir muamma yayyor ve Marguerite
de Provence' a, Anne de Bretagne' a, her zaman cokulu Anne
d'Autriche'e, her zaman otoriter Blanche de Castille'e, hznl ve
ekingen Anne de Beaujeu'ye, bir parma enesinde, hlyal g
zellik Marguerite d'Angouleme'e ve tabii ki bu ta hkmdarlar
ormannda kaybolmu ok grkemli ve ok kibirli Marie de Medi
cis'e yolu ayor.
- Marie de Medicis ve XIII. Louis'nin gzden dm olduu
sanlan Richelieu'ye kar gvenini tazelemesi. Saf olmadan anne
olmak mmkn mdr? Kesinlikle hayr, zellikle de kralieyi oy
namak istiyorsanz. (Olga.)
Hemen yanda kraliyet dizisi yerini en gizemli kadna brakyor:
Marquis de Sade'n atas Laure de Noves, sevildiklerinden emin
olanlann dingin zarafeti, elde kanlmaz biimde bir Petrarca say
fas, den yapraklara lirik bir bak.
Alex sadece annesini akn brakan bu majesteler galerisinde
hibir ey grmyordu nk petunyalann kokusu -insanda ha
ha kokusu izlenimi de uyandran belli belirsiz bir st ve bal kan
m- onu sarho ediyordu ve ekiyordu. Birdenbire tek bana
itmekte olduu ocuk arabasn brakyor ve mor ve pembe renkli
huni biimleri koparmak amacayla imenlii ssleyen ieklerin
stne atlyor.
- Alex, buraya gel, yasak!
Olga yakalamak istiyor onu ama olu kokulardan oluan bu
cazibe merkezinden eline geirebildiklerini koparm ve hemen
sonra, annesine doru koarken de akllann stne dm, diz
ler yaralanm ama gzler kurtulmutu.
*

* *

343
 - Gryorsun, zorlukla kouyor, srekli dyor ama her eyi
istiyor.
- Sen de hemen yardma koma, bann aresine baksn, ka
yanda? ki yanda var m?
Carole ocuk iin neyin kt olduunu herkesten ok daha iyi
biliyordu.
- Yok canm, bir buuk yanda daha. Ama haklsn, benden
daha gl, o bana yapmyor, ben ona yapyorum daha ok.
Olga ok houna giden bu abartl anne rolnden kurtulmay
bilmiyordu, istemiyordu. Alex tekrar ocuk arabasn itmeye ba
lam, bu kez petunyalardan vazgemi, son srat, dmdz gidi
yordu, gene dt. Olga arkasndan komamak iin zor tutuyordu
kendisini: tamam yaayarak rensin ama her tarafnn yara bere
iinde kalmas iin bir neden midir bu?
- Herve'yi uzun zamandr grmedim, televizyon dnda tabii
ki. Arkasnda izler brakarak kaybetmi biri gibi bir hali var ve far
kedilen sadece o oluyor.
- u sralar onu Alex dnda en ok elendiren ey ne biliyor
musun? Brehal'in eski rencisi, ngiliz dostu Ron Kelley'le birlikte
Finnegans Wake'i eviriyor. En sesli ve en ok anlam ykl szck
leri Franszcada yaratmak.
- Ben onun best-seller'lar yazdn sanyordum ve ideolojik
tartmalar . . .
- Evet ama biri tekine engel deil. ok satan romanlan melo
diler ve tablolarla dolu, aynca metafizikle kank bir pervaszl
da var. Ama insanlar sadece mitolojiyle ilgileniyorlar, gazetelerin
zeti. Daha ne olsun!
- Bence Maintenant dneminden beri ok deiti. Ama geen
gn radyoda konuurken dinledim, Ortadou konusunda . . . eskisi
gibi ok yakn buldum kendime. Kendisini gazetecilik alanna ek
melerine izin vermiyordu ve Kutsal Kitap'tan bir ayeti yorumla
maya alyordu: Yabancy seveceksiniz nk siz Msr lkesinde
yabanc oldunuz. "
- Herve rahatszlk veren her eyin iinde yer alyor ve hibir
ey olmaynca da yarahyor. Politik deil, boluu, hareketsizlii

344
 engelliyor ve bu nedenle gnah keisi olarak grlyor ou
zaman.
- Son romann okudum, Les Plaisirs franais (Fransz zevkleri).
Bu kitap ok skc geliyor insanlara, biliyorsun!
- Galiba.
- Bu balamda her eye hazr hissediyordum kendimi. lk ki-
taplaryla, szgelimi ok beendiim Exode1a (G) hi ilgisi yok.
c

- Ama. . .
- Dur, lafm bitireyim. Bir mzik kompozisyonu gibi, parlak,
arpc, enerji dolu. zellikle iindeki entrika ok etkiledi beni: an
latc bir "byk senyr kt adam" havasnda. Kavgac, kurnaz,
yalanc, muzip, sua meyilli. Ama sonuta zgr dnceli. Herve
tilki gibi, insanlarla alay etmek iin herkesin konutuu gibi konu
abiliyor ama sonunda amacnn onlar kurtarmak olduu anla
lyor. Her ey bir yana, bir Fransz karakteri var, yle deil mi?
Gzpek, stelik ironisi de var. Kkrtc ve ekici bir soyluluk,
btn dnyaya kar sava am.
Carole patlayacakt.
- ok doru sylyorsun! Sen onun son fantezisini biliyor
musun? Byk dedesinin btn kllarn kard ve btn zama
nn mahzende Alex'e dello hikayeleri anlatarak onlar temizle
mekle geiriyor.
- Fransz yeteneinin ihra edilmesiride baarl olunamyor ga
liba. Ben bu mantalitenin niin szgelimi benim Wadani'lerimin
mantalitesi kadar ilgin olamayacan anlamyorum.
- ok sevimlisin.
- Hayr, hayr, aka yapmyorum.
Gerek, besili gibi gzken ama a, sedefli gvercinler vardr. . .
kimi zaman onlarcas serelerle birlikte Lksemburg imenlerine
konarlar ve henz ocuk sahibi olmam, duygulu aklarn dat
. tklar ekmek krntlarn kapp yutuverirler.
- Aaa! Renkli eyler mi giymeye baladn artk? (Olga birden
bire Carole'n siyah kyafetleri brakp mavi bir gmlek giydiini
farkederek konuyu deitirir.) Nihayet grdk ki . . .
- ndirim, hepsi bu.

345
 - Hepsi bu mu? Ya aziz Bemard?
- Aziz Bemard m? Ah, Madonna, Pekin mektuplarm, hatrl-
yorsun, deil mi! Evet. . . Yani. . . ok kark, aziz Bemard ve bana
ok yakn. Bedeni ok iyi tanyor, bir azizin tanyamayaca
kadar. . . Ruh ve karanln gc arasnda bedenimiz kyl ve hr
sz arasndaki inek gibidir. Yaklam gryorsun! Ben bir inein
beni rahatsz etmesini istemiyorum! Joelle Cabarus yetiyor bana . . .
Aslnda ilahiyat literatr ok zengin, ayrca benim Strich-Meyer
esinli yntemimin gerekten tuhaf bir ey esinleyeceinden emin
deilim.
- Gene de bir eyler bulmu gibisin. . .
- Bilmiyorum . . . Scherner'le ilgili haberi rendin mi?
- Gazetelerden, herkes gibi.
- Aids galiba.
- Ben hi kmyorum artk, Alex iin yayorum, kimseyi gr-
myorum. Scherner Herve'yi gerekten tand. Ama yllar nce,
edebiyatla ilgilendii srada. O zamandan beri hibir haber yok
kendisinden, bir soukluk var daha ok. Birbirlerinden ekiniyor
lar. Bunun nedeni belki de birbirlerinin hangi noktaya kadar gide
bileceklerini ok iyi bilmeleriydi.
- Ben ona sadm, onunla ilgili olarak byle bir szck kullan
mak mmknse. ten sz ediyordun: notlarm aldm, Martin'in
kileri de. Wadani'lerin cinsellii ama zellikle de kadnlar, anlyor
musun, Scherner'in taslaklandrmaya balad bedenin yksyle
ezamanl ve ondan bamsz olarak.
- Tekrar gidiyor musun Wadani'lere?
- Henz bilmiyorum. Sanyorum. Hemen deil ama bundan
baka yapacak bir iim de yok, deil mi? Seninle Lksemburg par
knda yrme dnda. . .
- Saldrganlayorsun, iyiye iaret bu, Cabarus memnun olma
ldr!
- Ona fikrini sormuyorum ama srekli gryorum kendisini.
Wadani'lere gitseydim bu kadar sk gremezdim . . . imdilerde ona
sarlm olsam da . . .
- Pek sylenemez.
 - Sen bu ileri bilmezsin. Sen biberonuna bak! Martin Paris'te
biliyor musun?

- Hayalet. Saydam. Cesur! lyor.

- Scherner gibi mi?
- Galiba. Basn konferanslar vermiyor. lmeden nce yeniden
Saint-Andre-des-Arts' grmek istediini syledi, btn syledii
bu. Kesinlikle dramatik deil, hayalet gibi soukkanl, rktc
bir skfueti var. Marie-Paul'n komplimanlarna tahamml ede
miyor: "Sen byk bir dahisin, senin kuann yetenei, medya
larn kurban vb." Btn bu olaylar eskiden kendisini ok tahrik
ederdi, imdi gldryor ve glerken de korkun sesler karyor.
Yeni olan, terrn br tarafnda olduumu sanmamdr: henz ol
mayan bir mezarn stndeki ta heykel.
- Datm bir halin var.
- yle diyorsan yledir. Ama bu baka bir mesele. Ben br ta-
raftaym, bir yandan da btnyle onunla birlikteyim. Sanyorum
hissetti bunu ve beni grmeye gelmesinin nedeni de bu: kendisi
ldkten sonra kalacak olan ta grmek. . . birlikte yaanm olan
ve yaanan belirgin youn aay . . .
Ntr ve kapal bilinciyle ekilmez oluyordu. Sohbetten yarar
lanarak o berbat biberonuyla Alex olmasayd Olga onun yerine a
lamak isterdi.
- stersen grebilirsin onu. Marionnettes'te randevu verdim.
- yle mi?
- Yapma Martin! Korkutmuyor seni herhalde!
ki kadn ve ocuk yrtc hayvanlar ve avlarnn, heykellerinin
yannda dolayorlar: bir aslan, bir geyik ve serann nnde sk
m, bahenin ucundan parmakla bakan Baudelaire.
Uzaktan Martinin sssz silueti grlyor: siyah derinin za
rafeti, dklm beyaz salar, ceset zayfl. Bir mezar kaknnn
glmsemesini andran gergin bir glmseme.
- Selam sana! Bana gebe efimizin anne olaca sylenseydi
kesinlikle inanmazdm. Herve iyi mi? Kendisine kzgn olmadm
syle.

347
 - Niin ama?
- Niin mi? Aslnda kzmam gerekirdi. Ama her ey bir yana
herkesin istedii gibi yanna hakk vardr deil mi? Sen deil, senin
byle bir eye hakkn yok artk. Kendini ona saklaman gerekir. Alex
deil mi ad? yi misin Alex?
Yaklaan lm insanlara bir aalama olan ho bir glmseme
verir.
- Biliyor musun, gene gebeyim. Bugn, sadece Alex var tabii
ki . . . Ama -drt yana gelmesini bekliyorum, o zaman yeniden
baka eyler olacak.
- New York?
- New York da var. in de belki. Sonra sana unu syleyeyim:
grne aldaruna, biz biraz inli kaldk.
- Ne demek istiyorsun?
- Bilmiyorum. Direnli normaller. Katlam skntllar.
Uyumlu grnleri altnda isyankarlar.
- Gldryorsun beni. Gerek bir burjuva kadn! Pardon, hatta
soylusu...
Tersini sylemek istemiyordu. Neden sz etmesi gerekiyordu
ona? Resminden mi, projelerinden mi, zevklerinden mi, San Fran
cisco'sundan m? lme kadar hi rahatlk vermeyen bir yaam.
Uzun bir suortakl bak: Yirmi yl oldu mu? Saint-Michel, Bre
hal'in dersleri, Strich-Meyer'in Enstits, Herve'nin at katna ta
nma, barikatlar, Maocular, resim, gerisi.
- Carole sayesinde kaybetmedim seni. (Olga.)
- Ben de kendime gre istikrarl biriyim. te byk yolculua
kmadan nce yeniden hareket noktasndaym. (Martin.)
- Peki, biraz acele etsek? Akam olmadan yaplmas gereken
bir yn alveri var. (Carole.)
- Elveda, gzelim. Elveda, delikanl! (Martin.)
- O kadar abuk deil! (Olga sarlyor ona.)
Alex biberonunu yere atmt ve alyordu. nsanlar gz yalar,
toz ve mamaya bulanm mutsuz kk ocuun fkeli lklarn
duyup ona bakyorlard. Olga hibir ey duymuyordu.
 Atlyede le yemei umutu. Manet'nin an desenli kravatl ve
asimetrik bak sknh iinde patlam bir drama evrilmi, esmer
delikanls hi iz brakmadan kaybolmutu Lksemburg'un yap
raklan arasnda. Balan reddeden, kran ve lmekten baka bir ey
istemeyen bu aynn dnda.
- Dinle Alex, hi nemli deil! Den bir biberon, hepsi bu, sa
ysz biberonun olacak. . . Al sana bir tane daha. stemiyor musun?
Kucama gelmek istiyor musun? Uyuyacak myz? Tamam, d
nyoruz, anlahk, bugn ok i yaphk.

349
 4.

Kk bir ocuun dnyas grltler, renkli kokular, uu ha

reketleriyle doludur. Motor sesleri: arabalar, uaklar, trenler, mo
tosikletler, gemiler, yetikin insanlarn, kpeklerin ve kularn
sesleri. Bunlar ocuu o kadar korkuturlar ki taklitlerini yapmak,
onlar ehliletirmek ya da onlara zorbaca davranmak zellikle de
onlarn oyuncak denen minyatr modellerini yapmak bir zevktir.
Alex bkmadan usanmadan kk Darda otomobillerini krmz,
mavi, san ve yeil plastik pistlerde srklyordu, bunlar byk bir
hzla gidiyor, trafiin kesildii yerde "lm taklalar" abyor, br
tarafa dyor ve gk kua biiminde kvnmlarla alklar, gcr
tlar, kvlcmlar, kulaklar sar edici sesler eliinde spirallar izi
yorlard. Uaklar arasnda Concorde'lar ve N.A.S.A. mekikleri
dikkat ekiyordu ve bunlar korkun sesler kararak, ateler saarak
ilerliyor, imenlerin stnde gkyzne doru ykseliyorlard:
bunlar gkyznde uzaktan kumandayla ynetmek gerekiyordu
ki yerinde duramayan bir ocuk iin zor bir iti bu; uan aletler ka
nlmaz bir biimde kknarlarn yksek dallarna taklyor ya da
aresiz bir biimde atlara dyorlard. Bu hava keifleri gzya
laryla slanyordu, herkes kazazedelere ulamak iin ykseklere
brmanmaya alyordu ve denemeler yeniden balyordu, sonu
deimiyordu. nat ya da enerji, Olga ok iyi bilmiyordu durumu
ama bir kk ocuk bedeninin bir motor olduunu, bir nee ve
fke sesi olduunu kesinlikle biliyordu ve Alex kendi iinde yaa
dn sand bir aletin edeerlerini srarla darda aryordu.

3 50
 Kstahlk dolu ve ak seik bir yaam biraz safa ve bir yrein
ya da cinsel organn ritmi gibi tekrarlayan ocuk oyunlar aracl
yla bular size. Bu mekanik by iinde Alex sadece ieklerin
kokusu ve yiyeceklerle elenebiliyordu. Safranlar tarhlarda, yer
hizasnda, imenliin snrnda, elinin hemen uzanabilecei bir yer
deydi ve ok kkken Jean de Montlaur'un sadece gz zevki iin
ektii mor, sar, beyaz ya da izgili iek tayapraklarn azna g
tryordu. Kesinlikle ok daha gzel kokan smbller bir ar gibi
ekiyorlard onu ve eer Olga bu koku tutkusunu ok yersiz bul
masayd etobur olacakh. Ve laleleri de insan gibi gryordu: ks
tah tavrlarla iinen tavus -laleler, aralarna beyazlar karm
krmz- lal renkli tayaprakl Pinokyo laleler . . . bunlarn hepsi ko
parlyor ve trenlere ve kamyonlara yklenip bilinmeyen yerlere
gtrlyordu. Ne erkek ne de kzkardei olan, tek ocuk Alex
gene de iyi huylu gzkyordu . . . ieklerle bile arkadalk edebi
liyordu ya da (Olga'nn kukuland gibi) arkadalarn iekler
gibi gryordu. Oyun onlar zsudan mahrum etmekse, bir zarar
yoktu bunun: onlar yeni bir ryaya gtrmek deil miydi bu?
Bununla birlikte herkes yaamn oburlukta geliip serpildiini
bilir. A msnz? Formda olduuzun iaretidir bu. Eski kk ato
Germaine'in gnler boyunca, eski usule gre hazrlad yemek
kokularn soluyordu. Babann deirmenine gtren merdiven o
cuun kulanda bir kruvasan gibi trdyordu. Anne bir elma tur
tas gibi trdyordu ve yumuakh. Ama btn bu tatlar
anlamszd ve ki kokusu evi kapladnda unutuyordu onlar, aile
birliinin simgesi olarak tereyal ezme, eritilmi peynir ve fme
jarnbondan oluan bir karm istiyordu, Germain da bu karma
bir kvam vermek iin ince dilimlenmi sosisler ekliyordu. Alex' in
cennetiydi bu. "Kk bir ocukta rastlanmayacak kadar erkeksi
zevkleri var" diyordu Mathilde. "Evimizde mutluyuz, gerisi beni
ilgilendirmiyor", diyordu Herve kk oburla ilgili olarak ve by
lece bu azsal lgnln anlam balamnda anlayabildiklerini
zetliyordu. "Evimizde mutyuyuz" diye tekrarlyordu az ki
dolu Alex.

35 1
 *

* *

Basit olaylar daha sonra ya da hemen sonra anlamaya alld

nda kesinlikle hi nem arzetmeyen bir basitlikte deildir. Yirmi
ylnz, otuz ylnz ya da krk ylnz szckler ve fikirler, ktp
haneler ve tartmalar, kitaplar ve seyahatlerle geirdiinizi d
nn. Son derece hareketli, ak seik, kararl, uyank, krlm ve
gnl alnm, krc ve kaba, esnek ve sert, ak ve uyumlu, sknt
ve bunalmlardan uzak biri olmusunuz bir yandan da btn bun
larn tohumlarn, ho ve denetim altna alnm gizli unsurlarn
gizliden gizliye iliyorsunuz. Ve ite bir zamanlar kk bir bebek
olan ve kimi zaman ok abuk, kimi zaman ok yava byyen bir
ocuk gzlerinizi, kulaklanniz, cildinizi ayor. Bir doa vardr ve
siz bu doasnz. Masum bir gl vardr ve siz bu masum gl
snz. prtlar olmayan dalgalar kumlar kayganlatryorlar ve
kelebeklerin iaret brakmadan ieklerini kucakladklar ayn ke
yifli sessizlikle ekiliyorlar. Bir an geliyor ve bu eylere bakacak
kadar bir zaman bulabiliyorsunuz. Ve kelebek srs geriledi
inde titreyen bir ocuk: onlar aa gtrmeyecek mi? Ama
byk bir cesaretle amura gmyor topuklarn: alayarak ko
madan nce sularn bir dahaki ekilmesinde olup bitecek olanlar
bekleyelim.
nsanlar bu kk ve basit eyleri anlamsz, gln ya da duy
gulandrc buluyorlar. Bununla birlikte daha sonra, belli bir adan
bakldnda -Carole ve Martin'i sarsan, Brehal, Lauzun, Scherner,
Edelman ve daha bakalarn gtren, Olga ve Herve' nin denge
lerini srekli bozan darbelerden sonra . . . ama bu dalp kma s
reklidir, yaamn kendisidir -bu duygulandrc, gln ya da
anlamsz laubalilikler anlam ykleniyorlar. Her zaman biraz da
rdan baklyor onlara, bu onlar hafifletiyor ve i saflklar iinde
askda brakyor. Bununla birlikte daha nce ihmal edilmi olan ve
birdenbire ortaya kan yreklerinden baklyor onlara: bu durum
onlar nemli ve nl klyor. Alex Darda'lann ve Concorde'lann
hareket ettirirken bir yandan da smbllerini ve kilerini yiyor,

352
souk dalgalar onu aklara doru ekerken cesaretlendiriyor ken
dini: katedraller ina etmeye gerek yok, en yavan gndelik me
guliyettir bu ama bir yerde tutulmu zaman serbest brakarak bir
melodiyi uyandrr iinizde: . . . san ve sislerle kapl bir da, tepe
sinde kknar aacndan bir kk, iy ve yada kzartlacak mantar
yklenmi halde ormandan kan anne, srtnda antas, pembe
lemi ve glmseyen yzyle bayr kan baba tereya, biskvi,
zm getiriyor, btn hafta yetecek kadar . . . Bu umutsuzca sra
dan ve ho bir eydir ve kesinlikle hibir anlam yoktur. . . yamur
yaarken tereyal mantar yemek. . . ; bir eyin srp gittiini gs
teren bir imajdan baka bir ey deildir . . . annenin salarndaki iy
den Alex'in oburluuna kadar. . . sizi yerinize, Atlantik kysnda
bir yere mhlayan zel bir zaman, bir ri.esans . . . biraz bilgece,
biraz eski, biraz ocuka ama salam . . .
Franois de Montlaur, digresyonlar iinde kaybolmuyordu.
Jean ldkten sonra n plana kyordu, ileri eline alyor ve doal
olarak byk babann devlerini yerine getiren byk amca ro
ln stleniyordu.
- Bu ocuk atalarmz gibi denizci olacak. Yani elenmek iin. . .
Dolaysyla ona yzmeyi retmek gerekir. (Franois pragmatik
ve moderndir.) Kald ki gnmzde ocuklara bir yandan nce
yzme retiliyor.
Ve ite Alex, kollarnda kolluklaryla biraz souk olduu sy
lenebilecek suda amcasn izliyor ve aya da yere demiyor. . .
akta demir atm gemiye ilk kimin ulaacan grmek istiyor.
- lgnlk bu, ok uzaklayorsunuz, su buz gibi!
-Yarn kolluklardan birini karacaz, bir ay iinde tek bana
yzeceksin.
- Bir ay iinde deil, hemen!
Alex Olga'nn oluturduu ok sk gvenlik emberinden kur
tulmak iin bir gedikten yararlanyor.
- Hepsini ayn ekilde seviyorum. (Mathilde i monologunu
yksek sesle srdryor.) Biliyorsunuz, Olga, benim iin btn to
runlarm ayn, birini ya da tekini tercih ettiimi syleyemem. Beni

353
anlyor musunuz? Alex ve Isabelle'in iki kk kz ayn benim
iin. . .
Olga Mathilde'in kesinlikle kendisinin yarath ayrm ortadan
kaldrmaya alhn anlyordu. Kznn ocuklar Montlaur'lann
mdavimleriyd onlar Duval ailesinin kesinlikle veremeyecei bir
sluba alhrmak gerekiyordu ve Mathilde kzyla arasndaki me
safeye ramen iki kk kza itenlikle balyd- "bana benzedik
lerini sylyorlar, Olga' cm, siz ne diyorsunuz, ben bir ey
syleyemem bu konuda." Ve ite imdi de kk Alex, stelik te
ok ekici . . . bir eyler yapmak gerekiyordu, Herve'nin ocukluk
anlan aklna geliyordu . . . ok gl bir biimde . . . Mathilde as
lnda duygusal bir insand. . . haydi, haydi gnein altndaki buz
gibi erimeyeceiz, ite Franois Jean'n byk bir honutlukla st
lenmek isteyecei byk baba roln ok iyi stleniyor, Mathilde
kazak rmeye devam edecek, bu heyecann yathnyor, hem sonra
niin olmasn, ona, Alex' e baz eski arklar syleyebilir, arklar
ok abuk reniyor zaten, mzie yetenekli bu kk.
*

* *

Alex daha bebekken, Herve -zellikle ok yaygara yapan be

beklerden nefret eden- onu rahatlatmann tek aresini bulmutu.
Kucana alyordu ve dans ediyordu onunla, kendi etrafnda d
nyor, hafif hafif zplyor, daha sonra gl ve de tuhaf bir ritim
tutturuyordu. ki hava olu stnde kesinlikle yararl bir etki ya
pyor gibiydi: Mon coeur soupire ve Viva la /emine. Sinteuil "si c'est
est-est d'amour"a geldiinde ise Alex rahatlyordu ve nc
tekrarda kesinlikle uykuya dalm oluyordu. Buna karlk abarhl
bir bas sesle sylenen ll buon vino, "umanitaaa"mn ("Sosten e gloria
de l'umanita"!) en yksek noktasnda glmekten knlan ve bir daha,
bir daha diyen kk ocuu okuyordu sanki.
Bununla birlikte Herve'nin tek ii bu olmadndan Alex bu
oyunlarn, mziin tekrarlanmasn tutturunca ve her eye ra
men iyi eyler korunmay hak ettiklerinden Sinteuil ok fazla bi
linmeyen ninni repertuvarn kasede ald. Alex mzik aletinin

354
dmelerine basmay ok abuk rendi; gnmzde ocuklar
enformatiki olarak douyorlar ve btn gn Figaro ve Don Gio
vanni, arada bir Magnificat, Deposuit potentes et exaltavit humilies
dinleniyordu. Btn merakllar gibi Alex de anlamad eylerle
zellikle ilgileniyordu ve yetenekli bir akrobat gibi hecelerin s
tne atlayarak Latince albrmalar yapyordu. Gloria, gloria patri
etfilio! diye tekrarlyordu kasetle birlikte ve bu srada da pek fazla
grmedii babasn hayal ediyordu ve yaknlarnda olduu zaman
sadece kendisinin olmadn bilmesi iin Olga iin de sylyordu
bu arklar.
Ama, bugn, Herve'nin kaybedecek biraz zaman var, kaset
dinlenebilir, baka bir deneme yaplacak.
- Bak, Alex. Her birimiz elimize birer baston alyoruz. Hayr
yle bir dal paras deil, gerek bir baston, senin klcn olacak bu.
Ayaklarn salam basyorsun, bedenini biraz bkyorsun, btn
gcn topladn hissediyorsun ve sramaya hazr hale geliyor
sun. uras, gbeinin alb, "denizden esen rzgar": iine dalyor
sun ve yapyorsun, enerjinin kayna, senin merkezin oras.
Younlaman iin gerekli bu. imdi bir nara abyorsun, byle, kuv
vetli ve bouk bir ses karyorsun: "A-a-a!" Korkma ve de glme,
bir oyun bu. Ses saldr iin yol aar ve dman korkutur. Burada
dman benim ya da sensin, bak asna gre. leri atlyorsun,
ama dikkat: klcmn sana isabet etmemesi iin kendini korumay
da dnyorsun, bir yandan da beni, korumay unuttuum bir
yerimden vurmay deniyorsun. Kark m? Greceksin! Ama bu
bir oyun, anlyor musun: konsantrasyon, korunma, saldr. Tamam
m? Balyoruz.
Alex iin nara atmak pantomimin en kolay ve abuk ulalabilir
unsuruydu. Saldr ve savunmaya gelince, onlar ayryorlard,
kahkahalar krlan kllar yere dryordu, bir yerleri acyordu
biraz ama Alex tekrar hareket pozisyonu alyor ve tekrar bir sava
naras atyordu.
- Bir yerlerinize bir eyler olacak bu bastonlarla, baka bir ey
bulamyor musun? (Olga.)

355
 - Bastonlar atalm. Yarn mesafeleri daha iyi deerlendirilebil
diinde plak ellerle oynayacaz. Kollarmz ve ellerimiz kl ola
cak. Tamam m Alex? (Herve.)
- Bu oyunun ad ne? (Alex.)
- Samuraylar diyeceiz bu oyuna. Baka adlar da var ama "sa-
muray' daha ciddi oluyor, yle deil mi Olga? Kl, yelpaze ya da
krekle, bastonla, elle ya da bir tyle savamay bilen insanlar: han
gisiyle isterlerse. (Herve.)
- Balayalm m! (Alex.)
- nce ar ve sakin ol. (Herve.)
- Yava olmak istemiyorum. (Alex.)
- Yanl dnyorsun. "Hibir ey yapmadan her ey olur."
Muzaffer olan sakindir. Ama skfnet binlerce hareket barndrr
iinde, sen bunlarn iinden sadece bir tanesini yapmay dnr
sn. . . kesin ve belirleyici olacak bir hareketi. (Herve.)
- Btn bunlar bir ocua gre ok karmak eyler. Ve de ya
rarsz. Sen kiminle dvmek istiyorsun Alex? (Olga.)
- Herkes bir anne gibi dvr. (Alex.)
- Anlyor musun? Teneffste gstereceksin onlara, hatta tenef-
fs beklemeye bile gerek olmayabilir, kendin karar vereceksin:
mesafeleri l ve zamann kendin se, younlarsan ve snrn ne
olduunu bilirsen g gelir. Kendi snrlarn ve bakalarnn snr
larn ren. (Herve.)
Olga Alex'in bir yerine bir ey olmasndan korkuyordu nk
Herve oyun oynar gibi oynamyordu, her zaman gerekten sald
ryordu, saldrr gibi yapmas gerektiini unutuyordu. Yapacak
bir ey yoktu, Alex baz olaylan yaasn ve o da ciddi ciddi oyna
may rensin. Annesi de sava sanat icra eder gibi tenis oyna
mt. O halde k budo sava iin eitmek hibir biimde
uygunsuz deildi. Bununla birlikte basit szckler bulmak gere
kiyordu, samuraylarn ne olduunu anlamas iin ocuun anla
yaca szcklerin kullanlmas gerekiyordu. Szgelimi masallar.
Kk Domuz ya da Parmak ocuk gibi ama ayn zamanda daha
ilgin, daha enerjik ve younluu daha az ve de daha yattrc . . .

3 56
Alex'in bugn babasnn kendisine rettii, onu gldren ve te
pindiren ama byk olaslkla anlamn kavrayamad bu kk
vahi gzellik tiyatrosuna szckler katmas iin bir yk bulmak
gerekiyordu. Dlerinizi ve enerjilerinizi biriktiren ve onlan uy
kusuzluklannzn dibinde bir inci yapan ama kendi yaamnzla,
ana babanzla, yaknlannzla ilikisini anlayamadnz yabanc
bir szck gibi . . . oysa bu ilikinin kesinlikle olmas gerekir nk
size sknt ve zevk verir ve bir yandan da karanlkta tutar sizi.
"Onlann oyunu iin bir yk bulmam gerekiyor" diye dn
yordu kesinlikle bir ey yapamadan duramayan Olga.

357
 5.

Temmuz 1988

Romain yeteri kadar ortak aba gstermediimizi sylyor. Ve bu du

rumu telafi etmek iin bir yol buldu: pilotluk. ok moda. Araba kullanr
gibi uak kullanyorsunuz ama uuyorsunuz ve bu yerekiminden kur
tulma durumu ylesine youn ve riskli ki gnei ve lm bulmuya gi
diyorum sanki. Ortak etkinlik mi? Hayr. Birlikte utuumuz zaman bile
kendimi alete sabitlenmi gibi hissediyorum, benimle bir hastayla konuur
gibi konuan kontrol panelini yakndan izliyorum ama bir saniye bile Ro
main 'i dnmyorum, kesinlikle dnmyorum, ayrca kafann salim
kalmas ve reflekslerin de gven verici olmas gerekir. Sadece vzldayan,
beni tayan ve hibir eyin rahatsz edemeyecei yukarlara doru tayan
bu ritmin korkusu ve sarholugu iinde motorla ba baaym: hzn sabit
letii dengenin l noktasnda. Hayr, benim bulmu olduum bir su
ortakl deil, var olann snr, tehlike kysndaki maksimal enerji.
"Bunu bir psikanaliz gibi yaaman gerekir: olabildiince dikkat ve
mutlak mesafe ayar, diyor Romain, benim her eyi tedaviye indirgediim
dncesiyle. Btnyle haksz deil.
Bununla birlikte kesinlikle baka bir macera yaadma inanyorum.
Kimilerinin yoga yapmas gibi pilotluk yapyorum. Sinirlerin ve kaslarn
gerilmeleri ve bolua dokunmalar. Mantksz ancak btnyle d
nlm fizik eksiksizlik. Denetimli eyleme gei. Ve bembeyaz bir keyif,
hiliin gnesi yalnzl.
 - ntihar etmeye mi alyorsunuz? diye soruyor Arnaud alaycln
arlatrmaya ynelik eretilemeli bir imayla.
- Ama bu sadece bir oyun!
Romain tutkusuyla rahatlyor, hafifliyor. Ak ve lm oyunu oynu
yoruz ama hafife ve sportifanlamda. Arnaud ayaklarn salam basyor
ve btn dnyas "hizmet" ve ]essica'dan ibaret. Sz kzndan almasn,
sknt ve umuttan irkin biri oluyor neredeyse!
ndik. Okyanus denizcilerininkinden daha gururlu bir sarholuk. Bizi
gerek anlamda amayan ama kibirli ve kk bulan tekniin de ilkellii.
Mutluluun hilikle birletii an. Ya sonra?
Sonra sradan bir mantksal mutluluk, d krklna uram coku.

Ekim 1988

]essy siyaset gazeteciliine soyunuyor. D politika tabii ki. "Baz kim

seler"le grt gazetecilik evrelerinde dolayor.
- Biliyorsun, gazete insann srekli aldandn anlamas konusunda
bilgilenmeye yarar. Ve insanlarla bulumaya.
Kimileri ok ekiyor onu. zellikle de Sinteuil: flrt m, dahafazlas
m? Taklyorum:
- Ben senin Dalloway'le ilgilendiini sanyordum.
- Yok canm, diye karlk veriyor, hi ilgisi yok. Dalloway kendisini
terkedip Kuds'e giden karsn gryor ryasnda srekli ve Olga Mon
tlaur'a ak. Ama zellikle bir profesyonel o, uluslararas hukukla ilgili
sorunlarn dnyor sadece.
- Eee?
- Sinteuil, baka bir olay, anlalr gibi deil, kadnlarla konumay
biliyor, her eye ak ya da daha dorusu hibir eye. Senin yazdklarn
okuyor ve karmakark, anlalmaz eletiriler getiriyor sana: ekici deil
mi?
Ne yapmal? yle olmadn bildii halde aptal olmak istiyor. Dene
sin, grsn, baka bir ey gelmez elimden. Pilotluu rensin. Her ey
bir yana, onun ak hikayeleri asla benim ak hikayelerim olmayacaktr.
359
 15 Aralk 1988

Herkes Devrimin kinci yzyl etkinliklerine hazrlanyor. Ve ite

/essy ve Arnaud Theresa Cabarrus'u hatrlyorlar ve benim kendisiyle il
gili samalamalarm ciddi ciddi dnyorlar. /essy bir zamanlar Bibli
otheque Nationale'in Mstehcen Kitaplar Blm'nden ald notlar
aryor. Btn bunlar nereye tktrm olabilirim. Gene de ona vereme
mi olduum o Gnln iinde birtakm izler bulunabilir kesinlikle.
Kald ki Theresa her iiman bir kibarfahiefigr olarak kalacaktr, bugn
grdmz Olympe de Gouge'un feminizmiyle hatta Theroignt>_de Me
ricourt'un psikozuyla hi ilgisi yok. Benim atam bana ok uygun. f.rotizm
araclyla devrim, tanra Terrn Aklna kar bilinsiz Seks. Ve so
nunda uzlama, bakalarnn kan vefikirleri aktktan ok sonra yaayan
insanlarn yakn dnemi. Muzaffer ayartc ilkelliiyle Theresa baz mit
leri yok etti -ondan sonra da yaam olan Byk fikirler miti ama ayn
zamanda romantik Ak miti. imdiye kadar?
Efsane olmaktan kan yaama sanat yaadmz dnemi tanmlaya
bilir mi? /essy bilmiyor bunu. Mitsiz genliini yapay bir mit haline ge
tiriyor. Seviyor ve ac ekiyor ama bunun glmeye yaradn sylyor:
bir oyun. nanmyorum. Kstahlk artk mitleri olmayan insanlarn mi
tidir.

12 ubat 1989

Herkes kutsal olann evresinde dolayor. Kimileri btnlemek isti

yor onunla, kimileri nasl olduunu grmek istiyor. Kutsal, eylem halin
deki bir mittir. Carole Wadani mitlerini zmeye giderken onunla yeniden
iliki kuruyor. Bilimsel olmak istiyor. Aslnda bakalarnn hayallerinden
beslenecek. "Malzeme ve koullara gre doalama almalar yapmak"
onun mitidir, artk depresyonda deil, aratrmalarn bitirdikten sonra
hayallerinin anlamn birlikte aramay srdreceiz.
 Bu arada Kutsal Snak bitirdim. Faulkner hakl: bize kalan tek s
'

nak acyla kark sefalet szleridir. Roman bu son miti sama ama ef
katli bir tavr iinde yceltir ama ayn zamanda da gizeminden anndnr:

"Evlenmelerinin stnden ay getikten sonra kadn has

talanmaya balad. Hamileydi. Doktora gitmedi nk yal bir
zenci kadn aklad durumu kendisine. Popeye Noelde, ken
disinin bir kartpostal ald gn dodu. nce kr olduunu
sandlar ocuun. Sonra kr olmad anlald ama yrmeyi
ve konumay ancak drt yana doru renebildi. Bu arada
annesinin ikinci kocas, bir tr krlgan cce ama ahane ve gr
kemli by olan adam . . ., bir leden sonra cebinde ak ekle
evden kh ve on iki dolarlk bir faturay demek iin kasaba
gitti. Bir daha geri dnmedi. Bankadan kansnn biriktirmi ol
duu bin drt yz dolan ekti ve ortadan kayboldu.
" . . . Popeye yan doldurmutu. ok iyi beslenmi ol
masna ramen bir yanda gsteriyordu . . . "

Profesyonelce bir keyifle kopya ediyorum bunu: sabka kayd, bir "u
durum" hikfiyesi gibi bir ey.

" . . . Ama Popeye kaybolmutu. Yerde sorgun aacndan bir

kafes vard ve iki dii papaann kafesiydi bu; kafesin yannda
kular ve bu kular kesmek iin kulland kanlbaklar vard.
" . . . Byke bir kedi yavrusunu dii papaanlar dorad
gibi doramh. . .
"O yaz anesinin yanma giderken bir kentte bir adam l
drme suuyla tutuklanmt, tutukland srada baka bir
kentte baka bir adam ldryordu . . . "

Bu yk btnyle anlamsz, sama. Roman bilinsizlik, lgnlk

mitini paylamamz iin samalklar, anlamszlklar ierir. Roman ac
masz ve ykcdr ama psikanaliz tedavisi gibi deiL Geri zekall ve
suu gzelletirir ve bunlar iin endie verid bir acma. tutkusu uyandnr.

3 61
zel bir snak haline gelir. Psikanaliz de tabii ki. Ama gzelletirmez.
Aptalca sululuum iin ho bir uyanklk retiyor bana. Ses ve fke, in
sann z her zaman bir lm itkisidir. stiyorsanz bir kutsal snak
yapn onu ama zellikle legalletirmeyin, uyank olun. Bir kutsal snak
trajik anlamda gzel olmadnda, sadece ocuksu olduunda gene de kut
sal snak mdr?

6 Mart 1989

Mavi bir gnn, mavi bir ilkbaharn, gneli bir yln ortasndaym.
Dalloyau 'da ay imek amacyla iinden getiim Lksemburg parknda
tirtl kadnlann ocuklanna verdikleri ikolatal pastalann kokusunu,
yeni kesilmi imenlerin kokusunu duyuyorum . . . yan taraftaki ktpha
nede hatta burada, yeil bir iskemlede, gnee kar okumu olduum,
okuduu ya da okuyacam kitaplarn belirsiz ama sarho edici varln
hissediyorum.
Gln pozlar vermi kralielerin eski psk heykelleri beni gen ba
balann uzaktan kumanda aletleriyle teknoloji harikas gemileri yzdr
dkleri bir havuza gtryorlar. . . kodlan kartnyorlar ve bu gemiler
akta hareketsiz kalyorlar ve dingin ama gzyalaryla slanm bir ay
dnln istila ettii ocuklar byk bir huzursuzluk iinde brakyorlar.
Bir orkestradan kan grltl patrtl seslerin peine taklarak
acemi algclarn Ate Kuu'nu aldklan bir adra doru gidiyorum.
Birka giriimden sonra oturmaktan vazgeiyorum: Lksemburg'u an
nelerle paylaan ihtiyarlar kendilerine zg bir muziplikle bana geliyor
mu gibi sandm bir iskemleyi gzlerimin nnde alyorlar.
Stravinskiy'in vahi ve mistik mzii gvercinleri ve ocuklar uzakla
tryor ama ben orada duruyorum ve bir kestane aacna dayanyorum . . .
bakr alglardan gelen ok ateli seslerle, telli alglarn hzyla ve basit
ruhlarda hkm sren karanlklar aydnlatmak amacyla gen bir kah
ramann yreinin skld bir Rus stepinden gelen flemeli alglann
grlt patrtsyla dalm gibiyim. Ama hayr, yrek deil bu sadece
koparlm bir ty ve ku lk atyor, iitiyorum, ateler iinde, sarho-
luu andran bir ritimle dans ediyor. . . vahi gc gene vahi kabilenin
glnlne ar basncaya kaar. . . semballerin ve tiz ses karan tel-
lerin boduu prenseslerin zgrl ve neesi.
Gn ortasnn mavi aydnl toprak rengi ve krmzyla aydnlanyor,
iek am dallarn serinlii cehennemden km bu lgn yaamn sesli
fkesini yattrmyor sanki. . . Daha ipeksi bir ke aryorum. Sanyorum
Kk ey'den rendiim bir Lksemburg ans. lk okuma kitabm:
sonbaharda kk bir ocuk solmu yapraklar ve burga yaparak, rzgar
altnda ykselen tozlar arasndan geiyor. . . antasnn iindeki ar prog
ram uysal bir zevk iinde tamamlamaya gidiyor bilmediim bir yere . . .
Orada ypranm mermerden bir Marie de Medicis ve bir Laure de
Noves arasnda iki oyuncuya rastlyorum. Sinteuil ve olu bir sava sa
natlar sahnesini taklit ediyorlar. Bu mavi ilkbahar kvlcmlar doalama
samuraylara bir karnaval havas veriyorlar. Kk, eski savann sava
ln taklit ediyor, kendisinijapon kyafetleri iinde hayal ediyor olmal
ve baba ve oulun temsil ettikleri efkat dolu bu karikatr bana ylesine
aptalca bir heyecan veriyor ki ksa bir sre seyirci gibi duruyorum. Hayal
gcm onlar yzlerinde metal ve deri masklar olan bir Japon hayaletleri
tiyatrosuna gtryor. . . makyajl ve kokular srnm, yiitlik dolu me
lankolileri iinde patetik, kadnlar gibi krlgan, istediklerinde air ya da
mzisyen ama Laure de Noves'un mistik baklar altnda imdi ve burada
lm saldrlarn oynuyorlar . . .
Dnyada d grmeye alm bizler iin Doulu savalar yaamn
geici olduunu dnyorlard: dalgalar stnde bir kayk. Sabah i
yinde krletirici ama leden sonra altn sars bir renk alacak olan Lk
semburg'un renksiz aydnlnda sava bir oyundan baka bir ey deil
ve samurayn insann iine ileyen l kk Alex'e byleyeci bir ses
karttran bir kaba gldr. Baba maskn ayarlar gibi, ac eker gibi ve
saldnya gemeden nce _1arasn halleder gibi yapyor. Trajik olma oyunu
oynuyorlar. Yapraklarn ve ieklerin zmrt parlts onlar heykelleti
rilmi kralielerin l doasndan ayryor; bir canllk esinliyor onlara
ama hortlaklara zg bir canllk bu. Mavi ilkbahar bugn kararmayacak,
gn dinginlii gsterinin iindeki bu yaratklar, parltlar ve gller
mevsimiyle sallanan dramatik oyuncular koruyor. Bu noktadayz: uy
garlk yaam ve lm bir simlakr, istenen bir hayalet yapan bellektir.
 10 Nisan 1989

- Bugnk Le Monde'daki reklam grdn m? Olga Montlaur bir

ocuk kitab yazm. Srpriz olmasna srpriz! (Jessy.)
- Sahi mi. Ad ne? (Ben.)
- Samuraylar. Srklyor! Bu kadar entelektel iddialardan sonra
ocuk edebiyat yapmak! (/essy, kskan.)
Anlyorum, birfarkllk ama neyin farkll? Aslnda belki her edebi
yat ocuklara yneliktir. Romanlar kadnlarn satn aldklar sylenir.
Ben de yle diyorum: ocuk-kadnlar, ocuk-erkekler. Szck denen k
rm iaretlerle heyecan yaratmak iin safdler kurma yetenei olmas
gerekir insann. Her ey bir yana biz ocukluk dnemlerimizi unuttuk. . .
srf ocuklarn yararna yaam ve lm oyununu yeniden yaratmak iin
yazma zahmetine deer. Kimileri yayor, kimileri lyor, ocuk-yetikin
ler yapay ykler anlatyorlar birbirlerine yaarken lmemek iin. ocuk
lar iin ykler anlatmak ok an bir alakgnlllk. Buna gre bu
Gnce dayanlmaz lde narsis zellikle tayor gibi.

Eyll 1989

Babamn ani lm telgrafla bildiriliyor. Kalp. Bekliyordum. Onu

lmsz sanyordum. Kendimi korunakl hissediyordum bu olaya kar
ve kyorum. Gndzleri bir yetikin gibi olgun davranyorum ama ge
celeri alayan bir ocuum. Ne Romain'in pilotluu ne her zaman yat
hrc olan Arnaud'nun soukkanll yardmc olabiliyor. En dayanlmaz
olan da anlar. Gene gryorum onu Lksemburg'da, bir banka oturmu,
elinde bir mzik aletiyle, beni elendirmek iin . . . Amacnn anneye yar
dm etmek olduunu sylyordu. Aslnda beni bir anne gibi seviyordu.
Sesini duyuyorum. Kulaklarmdan gitmeyen ve lm inkfir eden bir ses:
biraz bouk, biraz ocuksu . . . yaklaamyor bana, beni daha yukarlara ta
yamayacak kadar krlgan. Acya ramen ve acnn tesinde bellek ms
tehcen bir zevk. Hibir zaman olmayan ey'in plak ve bo duygusuyla
almar. Bu "hibir zaman", balamaya, ilerlemeye yarayan dnceyle
364
badamaz. Nevermore: km, mmkn olmayan bir anlam. Direnir,
kaar, bitirici bir sknt duygusu. Hibir zaman, asla. Her eyin bolukta
kaybolduu gnee ve zamana rastlamtr. Artk pilotluk yapmayacam.
Ayn ekilde yazmak ta kabul edilmez, iddial bir ey.
Bir gn babam iin bir masal yazacam belki, harap olan belleimin
damlalarn toplayacak bir masal. Ne zaman olur kim bilir. Bugn deil.
nce bu defteri saklayalm. Byle gnlerde olanst gneli bir yln
mavi sonbaharnn her zaman mavi tm kiisel gizemleri ilkelletirir
ve acmasz klar. Ya da daha dorusu anlamsz. Meer ki . . .
*

* *

Joelle Cabarus Gnceyi ekmecesine yerletirdi, kilitledi, anah

tar cebine koydu ve parlak, krmz, kahverengi karm kk
toplarla kapl kestane aalarnn kehribar renkli tozlarna doru
yneldi.
- Nereye gidiyorsun anne?... Baba, Joelle hibir ey sylemeden
kt, den bir yaprak gibi zplyor. ijessica.)
- Biliyorsun ki annen herkese benzemez. Zamanla randevular
var. (Arnaud.)
Lksemburg'un saati drt buuu vuruyor. Havuzun ortasnda
bir gemi kald, kyya ekmek mmkn deil onu. Alex avutulu
mayan oynuyor. Ama bu mavi sonbaharlarda birden rzgar k
yor; bu rzgarn kimi zaman baz deniz kazazedelerini onlar
beklemeyi bilenlerin yanna gtrme ans oluyor.
J U LIA K R ISTEVA

S a m u rayl a r *
Trkesi: lsmail Yerguz
Roman

Fransa'da 1 968- 1 990 arasnda bir macera yaan r: Dnceler

ve bedenler atelenir, olaanst tutku lar hayata ve sanata
egemen olur. Tam da bu dnemin balangcnda bir Dou
l kesinden Paris'e gelen Olga, yazar ve dergi yneticisi H e rve
Sinteuil'le tanr. Olga' n n arkada grubu Sinteuil'n ailes i n i n
de aralarna kat l masyla her geen gn biraz daha geniler.
Sava sanatnda, iirde, gzel yaz yazmada ve ay ritelinde
ustalam, dnce ve duygularn snrlarnda yaanan maceralara
istekle atlan b i rer Samuray olan bu kahramanlar "tekilere
benzemeyen" bir ak hikayesi, gizli bir adann srprizleri, yanlg,
iddet ve lm beklemektedir.

Samuraylar'da erotizm, kadnlar, dil, hapishaneler, delilik,

tartmalar, atmalar ve ayrl klar birer tema olarak deil,
erkekler ve kadnlarla birlikte yaayan can l kahramanlar olarak
var ol urlar.

1 968 yl n n Mays ay d nya tarihine benzersiz bir bakaldr

yks olarak geti. Samuraylar'n kahramanla
annda genliklerinin en ateli dneminden geer
yaratc insanlar. Julia Kristeva, otobiyografik da
bu romannda, l 970'1erden balayarak n ulusl:
yaylan sahici kiileri takma adlaryla arlyor: Sol._. _ -- --- _

mthi bir portre galerisi.

ISBN 978-975-570-452-4

J.!IJ JJLI
*sEL