AFETLERDE TIBB MDAHALE 8-14 ZET

Afetlerde kronik hastalklarn kontrol altna alnmas srecinde;

Olumsuz salk sonular ve hastalk yknn afet ncesi oranlarn bilmek,
Kronik hastala sahip bireylerin acil gereksinimlerini (temel ilalarn salanmasna ilikin planlama)
fark etmek,
Kronik hastalklarn ynetiminde ve tedavi edilmesinde evre alanlar ve etkilenmi blgelerde
verilen salk bakmnn temel ve mdahale kapasitesi ile ilgili bilgi sahibi olmak,
Bakm destei iin temel altyapnn yeniden ina edilmesi srecinde faaliyet alannn gc
konusunda bilgi sahibi olmak nemlidir.

Hassas gruplarn (zellikle hamile kadn ve engelliler) gereksinimlerine k tutan izleme/ tarama
aralarnn en az 3 bileeni olmaldr:
Bunlar:
1. ngrlebilir afetlere (kasrga gibi) duyarl alanlarda savunmasz nfusun boyutunu,
gereksinimlerini
ve ilevsel durumunu belirleyebilmek;
2. afetler srasndaki gerek mdahale dzeylerini ve gereksinimlerini tanlayabilmek ve
3. acil durumun uzun dnem etkilerini izleyebilmektir.

Faz 1 akut mdahale dnemi genellikle 1-4 gn (lk 96 saat) srse de afet olaynn ciddiyetine gre
deiir.
Faz II: kincil Mdahale (Uzun Dnem Birincil Bakm Gereksinimi)

Byk afet ve kazalarda, 10-99 yaral olduunda basit, 100-999 aras orta ve 1000 ile zerinde yaral
olduunda byk afetler olarak ayrlmaktadr.

Triyaj, ilk olarak kahve tanelerinin kalite ve boyutlarna gre ayrlmas iin kullanlmtr. Tbbi alanda
ise ilk kez Napolyon savalarnda, yetersiz saydaki salk kaynaklar nedeni ile ciddi ekilde yaralanm
askerleri lme brakarak ve daha hafif yaral olanlara mdahale ederek yeniden sava alanlarna geri
dnmelerini salamak iin uygulanmtr. ncelik, yaam ans yksek hastalara verilmitir. Birinci ve
ikinci Dnya Savalar srasnda, Avrupada sava alannda ok ar yaral askerlere, gereksinimleri
dorultusunda acil bakm giriimlerinde bulunmak zere ncelik hakk tannmas nedeni ile
kullanlmtr. Cephede ve bombalanan ehirlerde yaygn olarak uygulanan triyaj, sava sonrasnda
zellikle afetler, kimyasal, biyolojik etkili ve dier kitle kazalarnda topluma ynelik gelitirilmitir.

Afet durumunda dnyada en yaygn kullanlan triyaj yntemi; 1983 ylnda Californiada gelitirilmi
olan Basit Snflandrma ve Hzl Mdahale Yntemidir (BSHM) (START: Simple Triage And Rapid
Treatment). Solunum, dolam ve bilin durumuna gre yarallar snflamay amalar. Her yaralya,
salk durumundaki aciliyete gre bir renk verilir. Yntem uygulanrken, karar verildii anda o kiinin
triyaj biter ve bir sonraki yaralya geilir. Deerlendirme sonucunda, kiiler farkl renklerde kodlanm
4 gruptan birisine ayrlr.
Krmz kart, ACL: Durdurulamayan (kontrol altna alnamayan) kanama, ok, solunum gl,
ak gs ya da karn yaralanmas, yzn ya da solunum yollarnn etkilendii ar yanklar, vcut
yzeyinin %40ndan fazlasnn etkilendii yanklar, ar kafa yaralanmas, diyabetliler, zehirlenmeler,
normal olmayan doumlar KIRMIZI koda rnek olarak verilebilir.

Sar kart, KNC: Yaamsal tehlike yoktur. Bu yarallara alanda gerekli acil bakm verildikten veya
durumlarnn daha ktlemesi nlendikten sonra nakil iin bekleyebilirler. Durumlar ciddi ancak
annda tedavi gerektirmeyen, geciktirilebilir (1-2 saat) yarallardr. Solunum glne neden
olmayan gs yaralanmas, oka neden olmayan delici karn ve gs yaralanmas, krklar,
komplikasyonsuz kafa travmas, turnike ile kontrol edilebilen kanamalar, SARI koda rnek
olarak verilebilir.

Yeil kart, HAFF: nemli tbbi tedavi gerektirmeyen, dier yarallara yardm edebilen, hafif
yarallardr. Yaamsal tehlikeleri yoktur ve bilinci ak yarallardr. Olay yerinden en son
nakledilebilirler. Ancak durumlar ktleebilir. Gzetim altnda tutulmaldr. Gereksinim olduunda
yardm edebilirler. Yeil koda, basit kapal krklar, syrk ve yzeyel yaralanmalar, 1. ve 2. derece
yanklar rnek verilebilir. (En ok baran grup olduu iin, dikkat edilmezse tm kaynaklar
tketebilir, ar yarallarn az yardm almasna neden olabilirler).

Siyah kart, SOLUNUM YOK: Solunum alnamayan, l ya da l olarak kabul edilen, umutsuz
yarallardr. Afet zamanlarna zg olarak, kii tbben lmemi bile olsa bu snfa alnabilir. Bu snfa
girenlere salk hizmeti verilmez. Ayr yerde gzetim altnda tutulmaldrlar. (lkemizde lm tanm
koymak hekim yetkisindedir. Ancak belirgin zelliklere baklarak lm olduu dnlen bireylere
yardm geciktirilebilse de hekim tarafndan deerlendirilmeleri gerektii unutulmamaldr). Masif
amputasyon, kraniofasial ar laserasyonlar, SYAH koda rnek olarak verilebilir.

Siyah Kodun Belirlenmesi: Yaralnn yanna gidildiinde, ba-boyun manevras kullanlarak havayolu
alr ve Bak-Dinle-Hisset yntemi ile 10 saniye boyunca solunumu deerlendirilir. Eer solunum
yoksa bir kez daha ba-boyun manevras yaplarak ilem tekrarlanr. Eer yine solunum yoksa kii
SYAH renk kodu ile iaretlenir.

START triyaj uygulamas zetlenirse:

Dur, Bak, Dinle, Dn!
Sesli Triyaj Yap!
Bulunduun Noktadan Bala!
Herkes iin Solunum Dolam Bilin Kontrol Yap!
Tm Yarallar Snfla!
Triyaj Srasnda Dikkat Edilmesi Gerekenler
Fazla sayda insann etkilendii afetlerde, tm yarallarn acil bakm almasnn mmkn olmad
unutulmamaldr.
Olay yerine gelen ilk kurtarc triyaj sorumluluunu stlenir.
Triyaja balama noktas -eer tehlike asndan baka bir risk yok ise- kurtarcnn olay yerine girdii
yerdir.
Bir afet triyajnda, olay yerine giri daima evre gvenlii salandktan sonra yaplmaldr. Yani
yaam kurtarmak iin kurtarc yaamn riske atmamaldr.
Kurtarc, kural olarak snflandrmaya kendisine en yakndaki yaral ile balar. Bu durum zamann
etkin kullanlmas amacyla nemlidir.
Triyaj srasnda kurtarc, durumunu ciddi bulduu yaralnn tedavisine balamamaldr. Bu durum,
dier yarallarn yaamn riske atmak demektir. Triyaj grevlisi solunum yolunun aklnn
salanmas dnda acil bakm vermez: acil bakm ekibi triyaj grevlilerinin hemen ardndan gitmelidir.
Kurtarc, -geici bir sreyle- YEL olarak kodlad kiilerden ve olay yerinde bulunan bireylerden,
baz kk mdahalelerde bulunmalar veya yaralnn tanmas ynnden yardm alabilir. rnein
ciddi bir kanamann durdurulmas iin basn uygulama veya havayolunun aklnn srdrlmesi
iin ba-boyun pozisyonunu koruma gibi.
Triyaj sresi her bir yaral iin 1 dakikadan daha ksa olmaldr.
Triyaj sorumlusu, triyaj srasnda her yaral bireye bir renk vererek, zerine ayn renkte bir iaret
brakr. Herhangi bir form doldurmakla zaman kaybetmez. Yaral formlar, tedavi/nakil hizmeti
verilmeye balandktan sonra, o hizmeti veren personel tarafndan doldurulur.
Triyaj grevlisi, yarallarn triyaj tamamlannca, sadece havayolunun ak tutulmas, kanama
kontrol ve ok pozisyonu verme gibi ilk yardm uygulamalarn, gerekli olduunda yapabilir.

Yaamn tehlikeye dt herhangi bir durumda, salk bakm profesyonellerinin yardm

salanncaya dein, yaralya, ortamda bulunan ya da bu ortama evreden katlm gsteren dier
bireyler tarafndan, olay yerindeki malzemelerden yararlanlarak uygulanan ilasz giriimlere ilk
yardm denir. lk kez resm olarak ngilterede 1879 ylnda St. John Shhi mdat Tekilat tarafndan ilk
yardm terimi kabul edilmitir.
lk yardm; acil tedavi giriimleri olmayp, bilgi sahibi tm bireylerce uygulanabilen basit, snrlar
belirli olan, ancak yaam kurtarc nitelikteki yntemlerdir.
Acil tedavi ise salk eitimine sahip, insan bedenine giriimde bulunma konusunda yasalarca yetki
verilmi olan bireylerce uygulanan ilal giriimlerdir.

lk yardmn amac 13 madde hlinde zetlenebilir. Bunlar:

Yaamn kurtarlmasn ve srdrlmesini salamak,
Durumun ciddilemesini (ktye gitmesini) nlemek,
Olanaklar lsnde iyilemeyi kolaylatrmaktr.
Bu amalara ularken hedef giriimler;
Havayolunu amak ve rahat solunum yaplmasn salamak,
Kalp atmnn olmad durumda, kalp masaj yapmak,
Kanamay durdurmak,
Yaralnn oka girmesini nlemek,
Yaralar sarmak,
Krk ve kklar hareketsiz hle getirmek,
 Yaraly uygun pozisyona getirmek,
Beden scakln korumak,
Haberlemeyi salayarak yaralnn hzla salk kuruluuna sevk edilmesini salamaktr.

Solunum ve kalp durmasnn belirti ve bulgular:

Ani ve tam bilin (uur) kayb,
Byk damarlardan (kask ya da ah damar) nabz alnamamas,
Kalp seslerinin duyulmamas,
Solunumun durmas,
Gz bebeklerinin bymesi,
Hareketsizlik/kaslarda geveme,
Cildin soluk (gri-beyaz) renkte olmas ve
Morarmadr.

Yaam Zincirinin halkalar unlardr:

1. Halka: Erken Tan ve Yardm arma
2. Halka: Erken Temel Yaam Destei
3. Halka: Erken Defibrilasyon (Hzl ve dzensiz kalp atmnn elektrook dalgalar ile normal ritme
dndrlmesi)
4. Halka: Erken leri Yaam Destei

Son iki halka ileri yaam destei kapsamnda olan giriimler olup, ilk yardm gerekletiren bireyin
grevi deildir.

Defibrilasyonun geciktii her dakika yaralnn yaama ansn %7-10 orannda azaltmaktadr. On
dakika sonra uygulanan ilk defibrilasyonun bir yarar kalmamaktadr.

Bebeklerde Temel Yaam Desteine balanmadan nce 5 kez kurtarma solunumu yaplmaldr.
Yetikinlerde ve ocuklarda ise bu uygulanmamakta, temel yaam desteine kalp masaj ile
balanmaktadr.
Bebek ve ocuklarda, yetikin TYDde olduu gibi 30 kalp masajna 2 solunum oran uygulanmaktadr.
ki ya da daha fazla kurtarc varsa bebek ve ocuklarda, 15 kalp masajna 2 solunum da uygulanabilir.
Be kez 30:2 dngsn uyguladktan sonra (yani 2 dakika sonra) dolam belirtilerini kontrol etmek
iin ara verilmeli, bunun dnda kalp-akcier canlandrmasna/ TYDne ara verilmemelidir. Yaralnn
hareket etmesi veya kendiliinden soluk almas durumunda dolam belirtilerini yeniden kontrol
etmek iin ara verilebilir.

Yetikin birey, sahip olduu 5-7 litrelik kann 1-1.5 litresini ani olarak kaybettiinde, yaam tehlikeye
girebilmektedir. ocuklarda 200-300 ml., bebeklerde ise 25-30 ml. kan kayb ok bulgularna neden
olabilmektedir. Kanamann ciddiyeti;
Kanamann hzna,
Kaybedilen kan miktarna,
Kanayan damarn cinsine,
Yaralnn fiziksel durumuna ve yana baldr.