You are on page 1of 2

Artigos

OsArtigosaquiapresentadassoderesponsabilidadedeseusrespectivosautores.OInstitutoArtenaEscolapropesualeituracomofontede
pesquisaeestudo.

Ensinocoletivodeviolo:propostaparadisposiofsicadosestudantesemclasseeatividades
correlatas

Publicadoem03/12/2012|2comentrios

Autor(a):CristinaTourinho

Ensinarviolo(ououtrosinstrumentos)deformacoletivaatualmenteumarealidadeparamuitosprofessoresquetrabalhamcomestudantesiniciantes,
quevoteroprimeirocontatocomoinstrumentoescolhido.Passadootempoemquesomentepessoasprivilegiadassocialmentepoderiamteracessoao
ensinoinstrumental,novosespaosenovasperspectivasdemandaramaaberturadecursosdemsicaemigrejas,clubes,associaesdebairro,projetos
sociais(FREIRE,2001:17OLIVEIRA,2001:38),bemcomoumamudanademetodologiasdeensino.

Mesmoemescolasespecializadasdemsica(escolasparticulares,pblicas,conservatrios)osprofessorescadavezmaissetornamadeptosdoensino
coletivo.Asescolasdemsicadeensinosuperiortambmencontramrespaldoparainserodoensinocoletivocomasmodificaesintroduzidasnos
currculosescolaresdagraduao,ondecursosdebachareladoincluramdisciplinasconsideradasanteriormentecomoespecficasdaslicenciaturas(LDB
9394/1996).AaberturadecursosdepsgraduaonoBrasilconvidaaaplicaodenovasmetodologias,apoiadasnapesquisaconsistentee
fundamentada.Dissertaesetesesbrasileirassotrabalhosdepesquisaqueapresentamalternativasparaintroduziroensinocoletivocomoumaopo
deatendimento,(TOURINHO,1995SILVA,1995CRUVINEL,2005)acreditandoqueoensinocoletivopossibilitaoacessodemaispessoas,commenor
custo,maiorpossibilidadedeinteraosocialeaquisiomaisrpidadeparmetrosmusicais.

Dentreosmuitosaspectosespecficosdoensinocoletivoquepodemserdiscutidos,esteartigovailimitarseaapresentaralgumaspropostasparaa
disposiofsicadeestudanteseprofessoresnoespaodasaladeaula,quepodemserusadasemclassescoletivasdeviolo.Asatividadesaqui
sugeridasparacadadisposioespecficasooriundasdotrabalhoexperimentalquevenhodesenvolvendoporquinzeanoscomoprofessorae
coordenadoradasOficinasdeViolodaUniversidadeFederaldaBahia(UFBA)edaminhaexperinciacomopalestranteeconvidadaemoutrascidades
doBrasil.

EmSalvadorenaUFBAoensinodevioloparainiciantesnoscursosdeextensosemprefeitodeformacoletivaporummximodequatrosemestres.
Existeumaentrevistaparanivelamento,(noconfundircomtestedeseleo,testedeconhecimentooudetestedeaptidomusical)ondeaspessoasso
agrupadasporturnoescolhido,faixaetriaegraudehabilidadenoinstrumento.Depoisdealgumastentativascomoutrasquantidadesdealunoemclasse,
asturmasatualmentesodequatroestudantes,querecebemsemanalmenteumaauladeinstrumento,umaauladeleituraepercepomusicaleainda
podem,opcionalmente,participardeumdosquatrocoraisdaescola.Acadafinaldesemestre(cercade15aulas)asturmassoreagrupadas,destavez
comaindicaoespecficadoprofessoredeacordocomodesenvolvimentoapresentadopelosestudantes.

Asatividadesdeumaclasseemgruposo,basicamente,asmesmasdeumaclasseindividual,isto,existeumrepertriobsico,umlivrotexto,ea
orientaoqueasaulasdevamconterasatividadespropostasporSwanwick1nomodeloC(L)A(S)Pparaavaliaodaperformancemusical.Oprofessor
estruturaassuasatividadessemanaislevandoemcontasempreumobjetivomusical,isto,oquerealizadoemclassedevefavoreceraperformancede
umapeadorepertrio.Oselementosparacriao(improvisaoecomposio),eosexercciostcnicosdevemestarcontidosnaspeasqueiroser
tocadas,devendoseevitaradissociaoentreatividadesmeioefim.importanteconsiderarqueoestudanteiniciante,emgeral,aindanopossui
parmetrosdediscernimentoqueproporcionemumavisoglobaldoinstrumentoequedesejeobjetivosemcurtoprazoemeiosconcretosparaatingi
los.Assim,osestudantesdevemteraoportunidadedetocar,criareouvir,asieaseuscolegas,bemcomoaoprofessor.Adiferenafundamentalque,no
ensinocoletivo,taisatividadessofeitas,emsuamaioria,envolvendotodososestudantesnamaiorpartedotempopossvel.

Depoisdestaintroduo,gostariaentodesugerirdiferentesformasdeocupaodoespaofsicodasaladeaula,porqueacreditoseadequaremaos
princpiosacimaexpostos.Sugiroqueoprofessorquevexperimentarpelaprimeiravezmarqueochodasalacomdurexcoloridooufitacrepe,
delimitandoadistnciacorretaentreosviolonistas,atqueosestudantesseacostumemasentarnadisposioindicada.

Aprimeiradisposiosugeridasentarosalunosemcadeirasdispostasdentrodeumcrculo.Boapartedasatividadespodeserfeitacomosestudantes
sentadosdestaforma,naqualseincluioprofessor.Estadisposiodemocrtica,ondetodossecolocamemposioigualitria,defendidaporAntunese
outrosautores(BALLY,1958ANDREOLA,1982CONTRERAS,1999)etrazavantagemdequecadaestudantetemasuafrenteocolega,umespelhodo
queestrealizando,almdequepossvelsempreumcontatovisualentreosmembrosdogrupo.Emcrculospodemserrealizadas,porexemplo,
atividadesorais(faladasecantadas)etocadascomesemoinstrumento.Sugereseutilizarestadisposioparatrabalharseqnciasdenomesdenotas,
pulsao,acordes,escalasearpejos.Emcrculo,comoexisteocontatovisualentretodososestudantes,sofavorecidasasatividadesqueprecisamde
regularidadedepulsaoequedemandamumcontrolemotorcoletivo,umtocandodepoisdooutro.Osexercciosespecficosparaoviolopodemser
encontradosnolivroOficinadeViolo(TOURINHOeBARRETO,2003)eosdeleituraepercepomusicalemJogosPedaggicosparaaEducao
Musical(GUIA.eFRANA,2005),emboraoprofessorpossautilizarcomogrupoomesmorepertrioeexercciosaplicadosnoensinotutorial..

Asegundapropostadividiraclasseemduplasouequipes,dispostasumaemfrenteoutra.Emumgrupodequatroalunos,estadisposiopermite
queoprofessortrabalheestrategicamente,mesmosefaltamattrsdosquatroestudantes.Faltandoumestudante,oprofessorcompletaaoutradupla
faltandodoisestudantes,oprofessorrealizaosexerccioscomosdoisestudantespresentesfaltandotrsestudantes,oprofessorrealizaosexerccios
comonicopresente,interagindodiretamentecomele.
Duplasposicionadasumadecostasparaoutraseprestamparaarealizaodeexercciosdepercepocomoinstrumento.Osexercciostambmpodem
serfeitostambmsemseformarequipesouduplas,masusandoesteagrupamentooespritocolaborativoestimuladoporqueosintegrantespodem
combinarestratgiasentresi,discutirasrespostasedecidirmusicalmenteacercadecomocompletarumafrase.Umaduplapodetocarumcompassoe
pedirparaaduplaopostaidentificlonapartituraerepetirpodeimprovisarumtrechoasercompletadopelooutrogrupo.Seosgruposestoumde
costasparaooutro,podemserrealizadosexercciosdeperceportmicaoumeldicausandodesdecordassoltas,seqnciasdenotaspresasousoltas,
acordes,ritmospercutidosemvriaspartesdoinstrumento.

Aterceirasugestoummasterclass,isto,umestudanteseofereceouescolhidoparatocarapeaquetodosestoestudandoouno.Oumesmoo
professorpodeouvirindividualmentecadaum,masenvolvendoogrupoemumaaudioparticipativaosresultadosmusicaissomaisefetivos.Sentam
ladoaladooprofessoreumestudante,eosdemaisacompanhamcomapartitura,sentadosemfrentedaduplaemlinhanica.Asexplicaesdadaspelo
professoraoestudantequeesttocandodevemserdirigidasatodosequetambmdevemserestimuladosaoferecersugestesparaasoluodos
problemasencontrados(dedilhados,fraseados,dinmica,concepomusical).Oprofessordeveproporaescutaconscienteeatomadadedecises
musicais,quepodemacontecerdesdeorepertriomaissimplesdeumalunoiniciante.(Swanwick,p.97)Swanwicksugerequeoprofessorestimulequeos
estudantesexpressemverbalmenteconceitosmusicaisreferentesaandamento,aggica,fraseado,oferecendoalternativasetestandopossibilidades:

...osestudantesdevemencontrarasimesmosemposiodefazerjulgamentosmusicaisverdadeiros,detransformaredesenvolversuasprpriasidiasmusicaisepartilharseusvaloresmusicaisprprios.
(Swanwick,2003:97)

Aquartadisposioagruparosestudantescomoumaorquestradecordas,emnaipes.Estadisposioexcelenteparasetrabalharmsicasaduas,
trsequatrovozesetambmparaqueosestudantesaprendamatocarasuaparteenquantoescutamoutras,atenderasinaisderegnciaeequilibraros
sonsdasdiferentesvozes.umaboaalternativaparareunirtodososestudantesdeumturno,emvriosestgiosdeperformance.Noensinocoletivode
violomsicadeconjuntoumadaspossibilidadesaserexplorada,masnosedeveconfundiraprticadeconjuntocomensinocoletivodeviolo.Em
projetosdecordasesopros(CRUVINEL,2004)cadainstrumentotocaapenasumanotaedareuniodosdiferentesnaipestocandosimultaneamente
surgemasmelodiasacompanhadas.Pelaprpriacaractersticadoviolocomoinstrumentosolista/acompanhador,elediferedosinstrumentosdecordae
sopro,cujainiciaocoletivafeitacomcadanaipetocandoumanicanota.Seriacomofragmentarumacordefeitonovioloeesteprincpio
descaracterizaporcompletoafunomaisdifundidaepopulardoinstrumentoacompanhador.Recomendamosaorquestraparareunirsemanalmenteos
estudantesdeummesmoturnooumesmoparafazerumrepertriodeconjunto.

Aquintaeltimasugestoparadisposiofsicaasolista/platia.Tendopelomenosumapeaaprendidadememria,umasimulaoderecitalpode
serproposta.Recomendasecolocarumacadeiraemdestaque,combanquinhoeestanteopcionalparaumestudante,eosdemaiscolegaseoprofessor
sentamsecomoumaplatia.Oestudanteaprendeaentrarnopalco,agradeceraosaplausos,verificaraafinaodoinstrumentoesentarseparatocar,
concentrandoseerespirandoantesdecomear.Apeadevesertocadadoprincpioaofimecasooestudanteerreoumesmoseatrapalheepare
completamente,deveretomareprosseguirsemvoltaraoinciodapea.Estetrabalhoseprestaparatreinarapresenadepalco,aatitudedeartista
peranteopblico.Aoacabar,deveagradeceraosaplausos,recolhersuapartitura(casoatenhausado)esair.Estadisposioservetambmde
dessensibilizaoparaenfrentarabancaexaminadoratocomumnosfinaisdesemestreeparaavaliaopeloscolegas.Simulandoumabancade
exame,oscolegasjuradosdevemdarnotasejustificalasverbalmenteouporescrito.aconselhvelqueoprofessorpromovaantesumadiscussocom
todosparaestabeleceroscritriosdoquedeveserconsiderado.Almdasnotasparaoscolegas,possveltambmpromoveraautoavaliaodecada
estudante.Naautoavaliaoexisteumatendnciaemqueosmaistmidosequetmbaixaautoestimaatribuamsiprpriosnotasmaisbaixasdoque
deveriam,bemcomoosmaisconfiantesedesinibidoselevemsuasnotas.desejvelsempredepoisounaprximaaulapromoverumadiscussosobrea
performancedecadaestudanteeaatribuiodasnotas.Justificlasverbalmenteouporescritoumaboaestratgia.Utilizarumagravaocomvdeo
tilparaadiscussoposterioretambmvdeosdebonsartistastocandosobonsexemplosquepodemservirdeparmetros.

Concluindo,comestetrabalhopretendiapresentarasdisposiesfsicasbsicasdeumaclassecoletivadeviolo.Algumasatividadesparaestas
disposiesforamsugeridas,masgostariaderatificaraimportnciadeumaboaorganizaodoespaofsicocomodeterminanteparaarealizaode
atividadesespecficas.Cabeaoprofessoraarrumaodoespaocomoumaformadeplanejamentoestratgicoparaarealizaodeatividades
determinadas.

RefernciasBibliogrficas:

ANTUNES,Celso.ManualdeTcnicasdeDinmicadeGrupo,deSensibilizao,deLudopedagogia.Petrpolis,Vozes,9.Ed,1995.
BALLY,Gustavo.ElJuegocomoExpresindeLibertad.Mxico,FondodeCulturaEconomica,1958.
CONTRERAS,JuanManuel.Comotrabalharemgrupo.SoPaulo,Paulus,1999.
ANDREOLA,Balduno.A.DinmicadeGrupo,JogodaVidaeDidticadoFuturo.Petrpolis,Vozes,23ed.2003.
SILVA,AbelRaimundodeMoraes.EnsinodeViolonceloemGrupo:umestudodesuasbasespsicopedaggicas.MonografiadeCursodeEspecializao
nopublicada,UFMG,1985.
CRUVINEL,FlaviaMaria.EducaoMusicaleTransformaoSocial.ICBC,Goinia,2005.
TOURINHO,Cristina.AMotivaoeodesempenhoescolarnaauladevioloemgrupo:Influnciadorepertriodeinteressedoaluno.ICTUS,Revistado
PPGMUSUFBA,2002,p.157242.
OLIVEIRA,AldadeJesus.Mltiplosespaosenovasdemandasprofissionaisnaeducaomusical:competnciasnecessriasparadesenvolver
transaesmusicaissignificativas..AnaisdaABEM,Uberlndia,2001,p.1940.
FREIRE,VandaLimaBellard.EducaoMusical,msicaeespaosatuais.AnaisdaABEM,Uberlndia,2001,p.1118.
GUIA,RosaLciadosMareseFRANA,CecliaCavalieri.JogosPedaggicosparaEducaoMusical.BeloHorizonte,EditoraUFMG,2005.
TOURINHO,CristinaeBARRETO,Robson.OficinadeViolo,v.1.Salvador,Quarteto,2003.
SWANWICK,Keith.EnsinandoMsicaMusicalmente.Trad.AldaOliveiraeCristinaTourinho.SoPaulo,Moderna,2003.

1KeithSwanwick.EnsinandoMsicaMusicalmente.TraduodeAldaOliveiraeCristinaTourinho.SoPaulo,Moderna,2003.

Fonte:SeminrioNacionaldeArteeEducao(20:2006:Montenegro,RS)Anais,20SeminrioNacionaldeArteeEducaoMariaIsabelPetryKehrwald,
ElusaSilveira(Org)Montenegro:Ed.daFUNDARTE,2006.

InstitutoArtenaEscola2017TodososdireitosreservadosCdigodeconduta. DesenvolvidoporEspiralInterativa

You might also like