TABLOLAR DZN Trleri (National Geografic Trkiye)...................................

49
Tablo 1. Tbbi Aromatik Bitkilerin hracat Fasllarna
Gre Snflandrlmas.............................................................. Tablo 15. Sivasta Yetien ve CITES Szlemesi
13 Kapsamnda Krmz Kitapta Yer Alan Nadir iek
Trleri (National Geografic Trkiye)...................................
Tablo 2 Dnya apnda Tbbi Aromatik Bitkilerin 52
Dalm (FAO 2015).................................................................
17 Tablo 16. Yozgatta Yetien ve CITES Szlemesi
Kapsamnda Krmz Kitapta Yer Alan Nadir iek
Tablo 3 Ticareti Yaplan Tbbi Aromatik Bitkiler Trleri (National Geografic Trkiye)...................................
(Trademap Statistic 2015)...................................................... 54
21
Tablo 17. Trkiyeye Has Olan ve Yozgat amlkta
Tablo 4. Trkiye Tbbi Aromatik Bitkiler hracat (TK Yetien Tbbi Aromatik Bitkiler (Budak 2014)..................
2014)............................................................................................. 55
23
Tablo 18. llere Gre Aspir retimi (TK 2014)..............
Tablo 5. Trkiye Tbbi Aromatik Bitkiler thalat (TK 59
2014).............................................................................................
24 Tablo 19. Hindistan Tbbi ve Aromatik Bitkiler hracat
Hacmi (Trademap)...................................................................
Tablo 6 TR72 Blgesinde retimi Yaplan Tbbi 63
Aromatik Bitkiler (TK 2014)................................................
25 Tablo 20. TR72 Blgesinde Balang almalar in
nerilen Tbbi ve Aromatik Bitkiler Listesi.......................
Tablo 7. Kayserinin Tbbi Aromatik Bitkileri eren 75
Fasllar tibariyle hracat Rakamlar (Dolar) (TK).........
28 Tablo 21. Adaay in Finansal Deerlendirme............
79
Tablo 8. Sivasn Tbbi Aromatik Bitkileri eren Fasllar
tibariyle hracat Rakamlar (Dolar) (TK)....................... Tablo 22. Ekinezya in Finansal Deerlendirme..........
28 82

Tablo 9. Yozgatn Tbbi Aromatik Bitkileri eren Tablo 23. Melisa in Finansal Deerlendirme..............
Fasllar tibariyle hracat Rakamlar (Dolar) (TK).........
84
29

Tablo 10. TR72 Blgesi lleri Fasllar Baznda Yllar Tablo 24. Aspir Yetitiricilii in 2015 Yl Gda Tarm
tibariyle thalat Rakamlar (TK)........................................ ve Hayvanclk Bakanl Destekleri..................................
30 86

Tablo 11. Grevli Enstitler ve allan Alanlar (Ycel

ve Altnta 2012).......................................................................
37

Tablo 12. Erciyes Dana zg Yetien Endemik

Bitkiler (Atay vd. 2009)...........................................................
47

Tablo 13 Trkiyeye zg Endemik Olan ve Elmal

Da (Kayseri) evresinde Yetien Endemik Bitkiler
(Gll 2013).................................................................................
48

Tablo 14. Kayseride Yetien ve CITES Szlemesi

Kapsamnda Krmz Kitapta Yer Alan Nadir iek

8
Tablo 25. Aspir in letme Giderleri.................................
87
Tablo 26. Kurt zm in letme Giderleri....................
90
Tablo 27. Kurtzm Gelirler................................................
91
Tablo 28. Kurtzm Toplam Yatrm Maliyeti................
91
Tablo 29. SalepYetitiricilii in 2015 Yl Gda Tarm
ve Hayvanclk Bakanl Destekleri..................................
93
Tablo 30. Salep Yetitiricilii in letme Giderleri........
94
Tablo 31. letme Gider ve Gelirleri.....................................
109
Tablo 32. Kurulum Maliyeti....................................................
112
RESM DZN
Resim 1. Cehirlik Lalesi............................................................
59
EKLLER DZN
ekil 1. 2014 Yl Tbbi Bitkiler Dnya thalatnda
lkelerin Aldklar Paylar (%) (Trademap).........................
18
ekil 2. 2014 Yl Tbbi Bitkiler Dnya hracatnda
lkelerin Aldklar Paylar (%) (Trademap).........................
19
ekil 3. Yllar tibariyle 1211 Kodlu Tbbi Bitkiler Dnya
D Ticareti (Trademap)..........................................................
19
ekil 4. 2014 Yl Tbbi Bitkilerde Trkiyenin hra
Yapt lkelerin Ald Paylar (%) (Trademap)...............
26
ekil 5. 2014 Yl Tbbi Bitkilerde Trkiyenin thal
Yapt lkelerin Ald Paylar (%) (Trademap)...............
26
ekil 6. Yllar tibariyle 1211 Kodlu Tbbi Bitkiler Trkiye
D Ticareti (Trademap)..........................................................
27
ekil 7. Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl
Bnyesinde Tbbi ve Aromatik Bitkilerle lgili Kurum
ve Kurulular..............................................................................
36
ekil 8. Trkiye la ve Tbbi Cihaz Kurumu Kurumsal
Yaps (http://www.titck.gov.tr)...............................................
38
ekil 9. Hindistanda Tbbi ve Aromatik Bitkiler
Sektrne Destek Salayabilecek Temel Kurumlar....
63
ekil 10. Hindistan D Ticareti (Trademap, 2014).........
64
ekil 11. Adaay Yetitiricilii Sre Ak.........................
78
ekil 12. Ekinezya Yetitiricilii Sre Ak......................
81
ekil 13. Melisa Yetitiricilii Sre Ak...........................
83
ekil 14. Salep Yetitiriciliinde rn Eldesinden
Sonraki Prosesler.....................................................................
96
ekil 15. Kurutma Tesisi retim Ak emas ve Gerekli
Makineler....................................................................................
102
ekil 16. Trkiyede Endemik Bitkiler Asndan
nemli Yreler..........................................................................
137
ekil 17. Trkiyede Endemik Bitki Saylarnn Dalm.
137
ekil 18. ller Baznda Ball Bitki Mera Dalm ve
Erken lkbaharda Arlar iin Uygun Yreler (Trkiye
Ball Bitkiler Flora Haritas, GTHB-2008)..........................
138
9
10
Tbbi ve aromatik bitkiler insanlk var olduu
gnden beri deneme yanlma yntemleri, kimi
zamanda profesyonel tp aracl ile insan,
hayvan ve hatta bitki sal iin kullanlmlardr.
Bugn, baz kesimlerin alternatif tp olarak
adland yntemlerin de aslnda pek ou
eczaclk tp ve molekler biyoloji uzmanlar
tarafndan bilimsel olarak kantlanarak insanlarn
hayatna otoritelerden de onay alarak tekrar
girmeye balamlardr.
Dnyada her yl yaplan Ar-Ge harcamalarnda
en byk pay ila endstrisi almaktadr.
Bununla birlikte sentetik kimyasallarn salk
ynnden etkileri dnldnde, gnmzde bitki corafyas blgesinin buluma noktas,
kullanlan ilalarn birounun etken maddesi
konumundaki tbbi ve aromatik bitkilerin nemi
aka grlmektedir.
Tbbi ve aromatik bitkilerin birok tanm
mevcuttur. Bayram vd. (2009) tarafndan
bildirildii zere tbbi ve aromatik bitkilerin
bitkisel ila, islenmemi yada ilenerek bir
veya daha fazla bitkiden oluturulan bileim
maddesi ieren tedavi edici zellii olan veya
dier insanlarn salna yarar olan bitkilerden
tretilen maddeler veya rnlerdir. Bu
tanmlama altnda, bitkisel ilalarn islenmemi
bitkisel materyal, islenmi bitkisel materyal ve
tbbi ifal ot (herbal) rnleri olmak zere 3
eidi bulunmaktadr.
Ersz (2010) tarafndan belirtildii zere, Dnya
Salk rgtnn tanmna gre, hastalklardan
korunmak ve tedavi amacyla, bitkisel droglar
olduu gibi veya bitkisel karmlar halinde,
etkili ksm olarak tayan bitmi, etiketlenmi
rnler veya mstahzarlar bitkisel ila olarak
adlandrlmaktadr (Knc 2015).
Birlemi Milletler, Gda ve Tarm rgt
Biyoeitlilik El Kitabnda yaplan tanma gre,
tbbi ve aromatik bitkiler, hastalklar nlemek,
sal korumak ve rahatszlklar tedavi etmek
amacyla insanlara ila salayan bitkilerdir
(Marshall 2011).
Kiri (2010) tarafndan bildirildii zere, Trkiye
Avrupa-Sibirya, Akdeniz ve ran-Turan olmak
zere farkl biyocorafik blgenin kesime
noktasdr. TR72 Blgesi arlkl olarak ran-Turan
biyocorafik blge ierisine girmektedir (Yksel
2013). Tan (2010) tarafndan bildirildii zere,
bitki eitlilii ve tr zenginlii; Trkiyenin
birok rn/bitki trnn Mene Merkezi ve
eitlilik Merkezi, birok rnn kltre alnma
merkezi, trlerde yksek endemizm, Avrupa ve
Asya arasnda kpr ve bir g yolu oluundan
kaynaklanmaktadr. ahin (2013), buna
lkemizin farkl iklim karakteristiklerine sahip
olmasn da eklemitir.
Endemik bitkilerden, svirede 1, ngilterede 17,
Fransada 140, talyada 700 ve Yunanistanda
820 eit bulunmaktadr. Endemik takson says
lkemizde 3700 civarnda olmakla birlikte
kullanlan bitkilerin says yaklak 400 kadardr.
ahin (2013) tarafndan aktarld zere,
lkemizde yaklak olarak 3.700 endemik
(endemic, authentic) olan 12000in zerinde
bitki tr (takson olarak 12.006) bulunmaktadr
(Davis 1965-1988, Davis vd. 1988, Gner vd.
2000). Bu trlerin yaklak 1000 tanesi ila ve
baharat amal kullanlmaktadr. Tm Avrupada
endemik bitki trleri says 2.750dir. Bu
bitkilerin tketim alan ok genitir. En nemli
kullanm alanlar ise ila, parfm, kozmetik, di
macunu, sabun, eker, merubat sanayi olup,
ayrca baharat olarak tketilmektedir. Kozmetik,
11
 gda, kimya ve ila gibi bir ok sanayi dalnda
kullanlan uucu yalar tbbi ve aromatik
bitkilerden elde edilmektedir (http://www.
kultur.gov.tr/TR/belge/1-19408/botanik-turizmi.
html, http://www.tarim.gov.tr/uretim/Bitkisel_
Uretim,Aromatik_Tibbi_Bitkiler.html, Ycer ve
Altnta 2012). Bununla birlikte, ss bitkisi ve
doal pestisit olarak da deerlendirilmektedir
(nar vd. 2014).
Bu durum tbbi ve aromatik bitkiler bakmndan
lkemizin zenginliini gstermektedir (Torlak
vd. 2010, Anonim 2012). Dnya Salk rgt
tarafndan bildirildii zere, yaklak 20.000
bitki dnyada tbbi amalarla kullanlmaktadr.
Yine Dnya Salk rgt kaytlarna gre,
dnya nfusunun %70-80i geleneksel tptan
yararlanmaktadr (Knc 2015). Tbbi ve aromatik
bitkiler, dnyada yerel toplumlarda sosyal,
kltrel ve ekolojik adan deerli bir rol
oynamaktadr (Marshall 2011). Tbbi ve aromatik
bitkiler retimi alternatif bir retim metodu
olarak, zellikle krsal alanlarda youn emek
istemesi sebebiyle isizliin azalmasna ve
tarmsal gelirin artmasna katk salamaktadr
(Faydaolu ve Srcolu 2011).
Ycer ve Altnta (2012) tarafndan bildirildii
zere, tbbi ve aromatik bitkilerin ekim
nbeti sisteminde deerlendirilebilmesi, gda
sanayinde hammadde ya da ilenmi olarak
kullanlabilmeleri ve tamamlayc ya da alternatif
tbbn bir paras olarak grlmeleri nedeniyle
giderek nem kazanmaktadr. Tbbi ve aromatik
bitkilerin ifa amal kullanmnda, Almanya,
ABD, Avustralya ve Fransa ba ekmektedir
(Titz 2004).
Fakll (2010), Trkiyenin tbbi ve aromatik
bitkilerin d satmnda dnyann nde gelen
12
lkelerinden biri olduunu, birok tbbi bitkinin
d satmn yaparken, ayn zamanda birok
bitkinin de d almn gerekletirdiini ve
dnyada tbbi ve aromatik bitkiler iin giderek
artan bir talep olduunu belirtmitir.
Dilbirlii (2007) tarafndan bildirildii zere, i ve
d piyasada deerlendirilen bitki materyallerinin
(drog) nemli bir ksm floradan toplanmaktadr.
Ancak son yllarda bu bitkilerin tarmna olan
ilgide art olmutur. Gda Tarm ve Hayvanclk
Bakanl tarafndan uygulanan alternatif tarm
rnleri projesinin de bu arta katks olmutur.
Ancak bu bitkilerin tarmnda ciddi anlamda bilgi
eksiklii grlmektedir (Grbz vd. 2004).
1.2. Snflandrmas ve tanm
Genel Tbbi Bitkiler1
Baharat Bitkisi: Yiyeceklere aroma vermek iin
kullanlan bitki ksmlar ve bunlarn karmlardr.
Baharat bitkilerinin byk bir ksm tbbi zellik
tar.
Kokulu Bitkiler: Parfmeri ve kozmetik rnlerde
kullanlr. rnein gl, yasemin, lavanta v.b.
Drog: iek, meyve, yaprak v.b. eitli ksmlar
tedavi maksadyla kullanlan, kurutulmu tm
veya paralanm olarak ticarete harcanm
bitki ksmlarna denir. Droglar ikiye ayrlr.
Offisinel Resmi Droglar: Bir lkenin aktif
maddeyi, bu maddelerden hazrlanacak
ilalar ve nasl kontrol edileceini belirten
resmi kaytlarda yer alan droglardr.
1 Bu blm arlkl olarak ler (2015)ten dzenlen-
mitir.
Offisinel Olmayan Droglar: Geleneksel tedavi
amacyla kullanlan her hangi bir lkenin
kaytlarnda yer almayan droglar olup bu bitkilerin
says offisinel droglara gre olduka
fazladr. Offisinel olmayan droglar yeterince
aratrlmam veya etkin mekanizmas
tam olarak belirlenmemi droglardr.
Tbbi Bitkilerin Snflandrlmas
Alfabetik Snflandrma: Tbbi aromatik bitkilerin
latince isimlerine gre yaplan snflandrmadr.
Morfolojik Snflandrma: Tbbi aromatik
bitkilerin kullanlan ksmlarna gre yaplan
snflandrmadr. Morfolojik snflandrmaya gre;
ww Herba (Ot): Toprak st ksmlar, Adaay,
Hindiba
ww Folia (Yaprak): Nane, Adaay, Melisa
ww Flores (iek): Papatya, Hatmi
ww Fructus (Meyve): Kuburnu, Anason,
Kini
ww Semen (Tohum): Keten, emen
ww Radix (Kk): Kedi Otu, Meyan Kk
ww Rhizom (Rizom): Meyan Kk, Ayrk
ww Yumru (Tuber): Salep
ww Bulb (Soan): Sarmsak
Botanik Snflandrma: Bitkilerin takm familya
ve cinslerine gre yaplan bir snflandrma olup
farmakopik botanikte kullanlr.
Kimyasal Snflandrma: Bitkilerde bulunan
etken maddelere gre yaplan snflandrma
eklidir.
Farmakolojik Snflandrma: Bitkilerin etki
mekanizmasna gre yaplan snflandrma
eklidir.
Farmakimyasal Snflandrma: Droglar
farmakolojik etkilere gre ana gruplara kimyasal
etkilere gre alt gruplara ayrlr.
Bitkide su dnda kalan maddelere kuru madde
denir ve karbonhidratlar, msilajlar, zamklar,
pektinler, glikozitler, alkoloidler, uucu yalar,
reineler, lateks, katranlar, lipitler, organik asitler,
vitaminler eklinde gruplara ayrlr.
hracat Fasllarna Gre Snflandrma
Gmrk Tarife statsitik Pozisyonu (GTP)
snflandrmasnda en sk kullanlan tbbi
aromatik bitkilere gre bitkiler grupta yer
almaktadr.
Fasl rn
Yenilen sebzeler ve baz kk ve
Fasl 7
yumrular
Fasl 9 Kahve, ay, paraguay ay ve baharat
Yal tohum ve meyveler, muhtelif tane,
Fasl 12 tohum ve meyveler, sanayide ve tpta
kullanlan bitkiler, saman ve kaba yem
Tablo 1. Tbbi Aromatik Bitkilerin hracat Fasllarna
Gre Snflandrlmas
Endemik Bitki
Yeryznn yalnzca belirli blgelerinde yayl
gsteren bitki trlerine endemik bitki denir.
Endemik bitkiler, iklim deimelerinde ve zel
ekolojik koullarnda oluur. Endemik bitkiler bir
lkenin bir blmnde yetiebilecei gibi birka
metrekarelik bir alanda da yetiebilir.
13
 Taksonomi

Bu terim; taxis=sralama ve nomos=kaide, usul

kanun kelimelerinden meydana gelmitir. lk
defa 1813 ylnda De Candolle tarafndan bitki
snflandrma teorisi anlamnda kullanlmtr.
Daha sonralar taksonomi teriminin kapsamna
hayvanlarn snflandrlmas da dhil edilmitir.
Bugnk ekliyle taksonomi; canllarn
snflandrma teorisi ve uygulamasdr.
Taksonomi ikiye ayrlabilir (Anonim 2015b);

Exsperimental Taksonomi: Bu
taksonomide, almalar fertlerden
ok poplasyonlar gz nne alnarak
yaplr. Bundan dolay biyosistematik,
genetik, sitolojik ve ekolojik grler
asndan almalar yapar ve bu
almalar hem arazide hem de deney
bahelerinde yaplr .

Ortodoks Taksonomi: Daha ok

morfolojik ve anatomik karakterlerle
ilgilenilir ve daha ok herbaryurm ve
laboratuvarlarda yaplr ve almada
poplasyondan ok fertler incelenir.

14
15
16
Kumar (2009) tarafndan bildirildii zere, dnya 60 milyar dolarlk bir tbbi aromatik bitkiler ilem
d ticaret hacmine konudur.

Lange (2006) tarafndan belirtildii zere, dnyada, en ok tbbi ve aromatik bitki ithalat Honkong,
ABD, Japonya, Almanya, Fransa tarafndan yaplrken, en fazla ihracat in, Honkong, ABD, Almanya,
Hindistan tarafndan yaplmaktadr. Lange (2002) ise 110 lkenin sraland dnya tbbi ihracat
listesinde Trkiye 18. srada yer bulmutur (Kuzgun ve Turul Ay 2014).

Dnyada tbbi aromatik bitkilerin dalmna bakldnda en fazla bitki tr says ve tbbi bitki tr
says inde bulunmaktadr.

lkeler Bitki Tr Says Tbbi Bitki Tr Says

in 26092 4941
Hindistan 15000 3000
Endonezya 22500 1000
Malezya 15500 1200
Nepal 6973 700
Pakistan 4950 300
Filipinler 8931 850
Sri Lanka 3314 550
Tayland 11625 1800
ABD 21641 2564
Vietnam 10500 1800
Trkiye 9222 500
Ortalama 13020 1600
Dnya 422000 52885

Tablo 2 Dnya apnda Tbbi Aromatik Bitkilerin Dalm (FAO 2015

Trademap tarafndan salanan tbbi bitkiler (1211 kodlu) 2014 yl ihracat ve ithalat rakamlar
ekillerde sunulmutur.

17
 ekil 1. 2014 Yl Tbbi Bitkiler Dnya thalatnda lkelerin Aldklar Paylar (%) (Trademap)

Trademap verilerine gre 1211 kodlu tbbi bitkiler ithalat miktar yllar itibariyle nemli lde
artmaktadr. 211 kodlu tbbi bitkiler ithalatnda 2010 ylnda 2.126.893 dolar olan ithalat deeri
2014 ylnda 3.347.549 dolara ykselmitir. Trademap kaynaklarna gre, 2014 yl 1211 kodlu tbbi
bitkiler ihracatnda, en fazla ithalat yapan lkeler arasnda ise Honkong in, Amerika, Japonya,
in, Singapur, Taipei, Vietnam, Fransa, Kore, Malezya ve Kanada gibi lkeler yer almaktadr.
Yine Trademap kaynaklarna gre, 1211 kodlu tbbi bitkiler yllar itibariyle ihracat nemli lde
artmaktadr. hracatta en byk pay alan lkeler, in, Kanada, Hindistan, Amerika, Almanya,
Honkong in, Msr, Kore, spanya, Singapur, Polonya, Fransadr.

18
ekil 2. 2014 Yl Tbbi Bitkiler Dnya hracatnda lkelerin Aldklar Paylar (%) (Trademap)

1211 Tbbi Bitkiler Trkiye D Ticareti

ekil 3. Yllar tibariyle 1211 Kodlu Tbbi Bitkiler Dnya D Ticareti (Trademap)

lkelerin i tketimlerini dahil etmediimiz durumda en ok kullanlan tbbi aromatik bitkilere gre
yllk yaklak 60 milyar dolarlk bir dnya ticareti sz konusudur. Bu ticarette en byk pay kahve

19
 almaktadr. 121190 Gtip kodlu la Parfm ve
Indektisit Olarak Kullanlan Bitki ve Ksmlar adl
grup geni bir yelpazede farkl tbbi aromatik
bitkileri bnyesinde bulundurmaktadr.
Kuzgun ve Turul Ay (2014) tarafndan bildirildii
zere, kltre alnm tbbi ve aromatik bitkiler
potansiyelinin snrl olduu ve kltre alma
almalarnn yetersiz olduu dnldnde,
Trkiye, tbbi-aromatik bitki ticaretinde net
ihracat konumundadr. 2013 ylnda 53 milyon
dolar tbbi-aromatik bitki ithalatna karlk, 171
milyon dolar ihracat gereklemi ve bylece 118
milyon dolar net d ticaret fazlas salanmtr.
Tbbi-aromatik bitkilerden elde edilen uucu
ya d ticaretinde de lkemiz net ihracatdr.
2013 ylnda 15,6 milyon dolar ithalata karlk, 23
milyon dolar ihracat gerekletirilerek 7,4 milyon
dolar net d ticaret fazlas elde edilmitir.
20
Kresel trend ise tbbi ve aromatik bitkilerin
nem kazanmas ve giderek yaygnlamas
eklindedir. yle ki Almanyada yazlan
ilalarn %60 bitkisel kaynakldr. Bu oran
Japonyada %80 civarndadr. Trkiyede
ise bu oran %1 bile deildir. Ama bu konuda
lkemizde eitli almalar balam zellikle
Ezcaclk Fakltelerinde Fitoterapi zerinde
uzmanlamada art balamtr. Bunu, Tp
Fakltelerinde Fitoterapi uzmanlamalarnda
bir artn izlemesi beklenmektedir. Bylelikle
Trkiye Eczaclk Kodeksinde de yakn zamanda
tbbi ve aromatik bitkiler yerlerini alacaklardr
(Erta 2015).
Trademap istatistiklerine gre, Dnya ticaretine
en fazla konu olan rn kahvedir. Kahvede
Brezilya nde gelen lke olup, bunu susam,
sarmsak ve zencefil takip etmektedir (Baknz
tablo).
 Dnya Ticareti (Dolar)
Kod rn Ad 2010 2011 2012 2013 2014
071490 Salep 325.036.000 364.543.000 159.543.000 170.769.000 148.892.000
070320 Sarmsak 2.110.069.000 2.148.382.000 1.672.486.000 1.957.668.000 2.071.224.000
071130 Kapari 1.361.000 4.170.000 3.754.000 3.046.000 8.341.000
090111 Kahve 17.408.087.000 26.889.371.000 23.837.833.000 19.243.645.000 20.491.494.000
090210-20 Yeil ay 884.450.000 1.062.139.000 1.132.137.000 1.265.440.000 1.276.383.000
090300 Mate 94.522.000 120.594.000 151.612.000 200.065.000 230.445.000
090411-12 Karabiber 1.253.857.000 1.799.261.000 2.159.166.000 2.348.604.000 2.749.400.000
Krmz biber,
090420-21-22 1.032.978.000 1.306.160.000 1.212.946.000 1.170.883.000 1.341.848.000
yenibahar
0905 Vanilya 130.288.000 122.822.000 139.890.000 216.601.000 302.361.000
0906 Tarn 241.385.000 308.786.000 304.018.000 352.971.000 439.460.000
0907 Karanfil 140.591.000 709.888.000 460.202.000 284.185.000 396.172.000
Hindistan
090810-11-12 147.052.000 258.999.000 268.614.000 237.294.000 218.715.000
Cevizi
Kk
090820-21-22 Hindistan 43.732.000 68.540.000 53.736.000 47.633.000 49.537.000
Cevizi
090830-31-32 Kakule 413.800.000 456.662.000 346.439.000 321.909.000 384.920.000
Anason, in
090910 82.522.000 73.256.000 21.352.000 1.807.000 2.219.000
Anasonu
090920-21-22 Kini 113.793.000 120.623.000 116.369.000 154.867.000 213.505.000
090930-31-32 Kimyon 236.537.000 297.737.000 285.729.000 265.165.000 382.391.000
Karaman
090940 36.442.000 42.214.000 5.507.000 1.489.000 295.000
Kimyonu
Rezene,
090950 Ard 54.961.000 69.471.000 10.255.000 2.898.000 1.695.000
Meyvesi
091010-11-12 Zencefil 574.034.000 658.065.000 527.696.000 712.730.000 1.006.931.000
091020 Safran 311.467.000 267.585.000 158.942.000 160.222.000 290.097.000
091030 Zerdeal 184.269.000 257.777.000 136.013.000 141.535.000 169.335.000
Kekik ve
091040 Defne 3.201.000 1.106.000 588.000 231.000 94.000
Yapra
091050 Kri 619.000 906.000 1.543.000 1.018.000 262.000
Baharat
091091 297.433.000 364.518.000 373.043.000 384.049.000 425.786.000
Karmlar
Dier
091099 639.933.000 610.248.000 597.642.000 675.930.000 685.550.000
Baharatlar
Hintya
120730 8.000 35.000 17.887.000 19.095.000 17.621.000
Tohumu

Susam
120740 1.831.026.000 2.721.266.000 1.949.011.000 2.669.830.000 3.545.602.000
Tahumu

Hardal
120750 210.518.000 226.080.000 225.768.000 255.568.000 277.023.000
Tohumu

21
 Kod rn Ad 2010 2011 2012 2013 2014

Aspir Tohu-
120760 1.398.000 1.126.000 12.021.000 31.450.000 48.589.000
mu
Haha
120791 134.838.000 154.900.000 138.920.000 206.903.000 226.990.000
Tohumu
121110 Meyan Kk 140.000 224.000 540.000 190.000 181.000
Ginseng
121120 266.657.000 364.579.000 368.784.000 521.770.000 516.841.000
Kk
la parfm
ve insektisit
olarak
121190 1.857.415.000 2.142.734.000 2.233.760.000 2.577.834.000 2.820.784.000
kullanlan
bitki ve
ksmlar

Tablo 3 Ticareti Yaplan Tbbi Aromatik Bitkiler (Trademap Statistic 2015)

Trkiyede ve TR72 Blgesinde

2.2.
Tbbi Aromatik Bitkilerin retimi ve D Ticareti

Yurdumuz bitki zenginlii asndan dnldnde dnyada nde gelen lkelerden biridir.
Avrupa ktasnda 12000 tr mevcutken, Trkiyede yaklak olarak 9500n zerinde tre sahiptir.
Ayrca floristik aratrmalar oaldka, bu say gnden gne artmaktadr. lkemizin bu kadar
zengin bir floraya sahip olmas; Akdeniz, ran-Turan ve Avrupa-Sibirya gibi bitki corafyas
blgesinin bir arada bulunduu bir konumda yer almas, birok cinsin gen merkezi olmas, Asya ile
Avrupay birbirine balayan bir kpr konumunda olmas, iklimsel, toporafik ve jeolojik farkllklar
gstermesi, deniz, gl, akarsu, bataklk gibi deiik sucul ortamlara sahip olmas, 0-5000 metreler
arasnda deien ykseklik farkllna sahip olmas ve lkenin dousu ve bats arasnda iklimsel
ve jeolojik bakmndan farkllklar bulunmasna balanabilir (Erta 2015).

TK verilerine gre, Trkiye tbbi ve aromatik bitkiler ithalatnda en fazla pay, susam tohumu
almaktadr. Susam tohumu dnda kahve, aspir tohumu, dier baharatlar, sarmsak ve la parfm ve
indektisit olarak kullanlan bitki ve ksmlar almaktadr. hracatta ise en byk pay dier baharatlar,
haha tohumu, la parfm ve indektisit olarak kullanlan bitki ve ksmlar, kimyon, krmzbiber ve
yenibahar almaktadr.

22
 Trkiye hracat Rakamlar (USD)

Kod rn Ad 2010 2011 2012 2013 2014

071490 Salep 2.000 17.000 2.000 7.000 4.000

070320 Sarmsak 424.000 336.000 310.000 55.000 99.000
090111-12 Kahve 81.000 241.000 316.000 59.000 347.000
090210-20 Yeil ay 585.000 646.000 568.000 749.000 954.000
090411-12 Karabiber 652.000 903.000 955.000 1.408.000 1.680.000
Krmz biber,
090420-21-22 3.284.000 3.489.000 3.757.000 5.104.000 5.824.000
yenibahar
0905 Vanilya 831.000 709.000 799.000 1.043.000 794.000
0906 Tarn 75.000 69.000 99.000 123.000 178.000
0907 Karanfil 39.000 38.000 84.000 106.000 111.000
090810-11-12 Hindistan Cevizi 8.000 55.000 42.000 57.000 28.000
090830-31-32 Kakule 5.000 17.000 23.000 47.000 36.000
090920-21-22 Kini 60.000 80.000 193.000 566.000 144.000
090930-31-32 Kimyon 17.814.000 20.424.000 10.203.000 23.743.000 12.244.000
091010-11-12 Zencefil 31.000 29.000 39.000 77.000 64.000
091020 Safran 26.000 154.000 26.000 42.000 38.000
091030 Zerdeal 60.000 63.000 57.000 123.000 94.000
091091 Baharat Karmlar 794.000 901.000 848.000 1.297.000 1.170.000
091099 Dier Baharatlar 58.956.000 62.106.000 76.921.000 96.400.000 104.729.000
120740 Susam Tohumu 7.091.000 8.047.000 6.563.000 8.428.000 11.422.000
120760 Aspir Tohumu 129.000 849.000 1.417.000
120791 Haha Tohumu 52.312.000 60.872.000 49.331.000 84.802.000 59.472.000
la parfm ve
insektisit olarak
121190 12.415.000 12.946.000 11.908.000 13.953.000 15.627.000
kullanlan bitki ve
ksmlar

Tablo 4. Trkiye Tbbi Aromatik Bitkiler hracat (TK 2014)

23
 Trkiye thalat Rakamlar (USD)

Kod rn Ad 2010 2011 2012 2013 2014

071490 Salep 0 0 0 0 1
070320 Sarmsak 4.139.000 9.380.000 4.580.000 6.624.000 6.627.000
071130 Kapari 0 0 0 0 0
090111-12 Kahve 47.457.000 64.912.000 76.979.000 73.840.000 82.147.000
090210-20 Yeil ay 792.000 621.000 710.000 1.048.000 1.134.000
090411-12 Karabiber 6.882.000 6.179.000 5.877.000 6.484.000 5.220.000

Krmz biber,
090420-21-22 1.794.000 1.835.000 4.275.000 9.777.000 3.649.000
yenibahar

0905 Vanilya 41.000 95.000 165.000 141.000 243.000

0906 Tarn 1.272.000 684.000 1.061.000 1.130.000 1.732.000
0907 Karanfil 363.000 406.000 382.000 173.000 571.000

090810-11-12 Hindistan Cevizi 43.000 20.000 68.000 25.000 30.000

090830-31-32 Kakule 47.000 88.000 72.000 80.000 129.000

090920-21-22 Kini 81.000 165.000 27.000 65.000 389.000
090930-31-32 Kimyon 336.000 999.000 860.000 1.661.000 2.032.000
091010-11-12 Zencefil 848.000 648.000 951.000 1.018.000 1.766.000
091020 Safran 52.000 13.000 36.000
091030 Zerdeal 646.000 620.000 480.000 667.000 423.000

091091 Baharat Karmlar 532.000 295.000 206.000 265.000 305.000

091099 Dier Baharatlar 5.979.000 4.306.000 7.608.000 8.673.000 9.132.000

120740 Susam Tohumu 141.870.000 140.014.000 159.933.000 182.137.000 219.943.000

120760 Aspir Tohumu 0 0 0 5.160.000 15.432.000

120791 Haha Tohumu 17.000 0 0 0 0

la parfm ve
insektisit olarak
121190 4.147.000 4.275.000 4.843.000 4.764.000 6.973.000
kullanlan bitki ve
ksmlar

Tablo 5. Trkiye Tbbi Aromatik Bitkiler thalat (TK 2014)

TR72 Blgesinde snrl sayda bitkinin ticareti yaplmakta, ticaretin daha ok yurtii retime ynelik
olarak arlkla ayr ve meralar ile ormanlk alanlardan doadan toplama yntemi ile elde edildii
grlmektedir. TR72 Blgesinde retim iller baznda deikenlik gsterebilmekte olup, tabloda
sunulmutur.

24
 retim (ton) (2014)

rn Ad Kayseri Sivas Yozgat

rekotu 0 0 1
Dut 227 102 96
Badem 48 2 96
Ceviz 650 227 1.009
ilek 645 7 0
de 110 17 11
Kays 1.478 1.267 561
Kzlck 0 10 0
Kimyon 30 49 0
Kiraz 832 354 502
Zerdali 262 0 129
Vine 453 1.226 575
Aspir 408 511 3.902
Ayiei 645 761 2.188
Yulaf (Dane) 4.557 22.372 387
Dereotu 0 1 1
Kabak 269.731 420 675
Maydanoz 33 3 88
Nane 3 9 65
Soan 567 880 20.330

Tablo 6 TR72 Blgesinde retimi Yaplan Tbbi Aromatik Bitkiler (TK 2014)

2014 yl Trademap istatistiklerine gre, Trkiye tarafndan 1211 kodlu tbbi bitkiler en fazla,
Arnavutluk, Bosna ve Hersek, Nijerya, Hindistan, Amarika, Fas, Bulgaristan ve Perudan ithal
edilmektedir. Buna karlk, 1211 kodlu tbbi bitkilerin ise en fazla ihracat, Serbest Blgeler, Almanya,
Amerika, Fransa, talya, Japonya ve spanyaya yapmtr.

25
 ekil 4. 2014 Yl Tbbi Bitkilerde Trkiyenin hra Yapt lkelerin Ald Paylar (%) (Trademap)

ekil 5. 2014 Yl Tbbi Bitkilerde Trkiyenin thal Yapt lkelerin Ald Paylar (%) (Trademap)

26
Sektr, halen lkenin d ticaret dengesi nemli bir dzeyde ihracat lehinedir. Baka bir deyile,
sektrn demeler dengesi zerindeki dviz kazandrc net etkisi pozitiftir.

1211 Tbbi Bitkiler Trkiye D Ticareti

ekil 6. Yllar tibariyle 1211 Kodlu Tbbi Bitkiler Trkiye D Ticareti (Trademap)

TR72 Blgesinde d ticaret durumu incelendiinde, iller baznda tbbi aromatik bitkiler d
ticaretinin deikenlik gsterdii grlmektedir.

Bu dorultuda, Kayseri ok sayda endemik bitki barndrmasna ramen bu durum ihracat

rakamlarna istenen dzeyde yansmamtr. 19. Yzylda Cehri bitkisinin Kayseri ekonomine etkisi
dnldnde gnmzde tbbi aromatik bitkiler zerine yaplacak olan aratrmalarn nemi
artmaktadr. Kayserinin Tbbi Aromatik Bitkileri eren Fasllar tibariyle hracat Rakamlar tabloda
sunulmutur.

27
 Tablo 7. Kayserinin Tbbi Aromatik Bitkileri eren Fasllar tibariyle hracat Rakamlar (Dolar) (TK)

Kayseride ihracat rakamlar Fasl 9 hari nemli lde azalmtr. Fasl 9un kapsad, kahve, ay,
Paraguay ay ve baharat ise 2010 ylna gre 2014 ylnda yaklak 3 kat artmtr.

Sivasta da durum benzer olup, Fasl 7de ihracat miktar neredeyse yarya dmtr. Fasl 9 ve
Fasl 12nin kapsad rnler itibariyle ihracat mevcut deildir (Baknz tablo).

Tablo 8. Sivasn Tbbi Aromatik Bitkileri eren Fasllar tibariyle hracat Rakamlar (Dolar) (TK)

Blge illerinden Yozgata bakldnda ise, Fasl 7, 9 ve 12 kapsamndaki rnler baznda yllar
itibariyle nemli lde art gstermitir (Baknz tablo).

28
Tablo 9. Yozgatn Tbbi Aromatik Bitkileri eren Fasllar tibariyle hracat Rakamlar (Dolar) (TK)

Fasllar itibariyle TR72 Blgesinde ithalatta en byk pay alan Kayseride d ticaret dengesi ithalat
lehine iken Yozgatta ihracat lehinedir. Kayseri, arlkl olarak Fasl 12de ithalat yaparken Yozgat
Fasl 7 baznda ithalat yapmaktadr.

29
 Kayseri

Fasl 12 Yal tohum ve meyvalar, muhtelif tane, tohum

Fasl 7 Yenilen sebzeler ve Fasl 9 Kahve, ay, paraguay
ve meyvalar, sanayiide ve tpta kullanlan bitkiler, saman
baz kk ve yumrular ay ve baharat
ve kaba yem

2010 329.113 1.143.409 1.415.420

2011 1.194.550 12.389 1.171.828
2012 363.050 77.849 1.898.250
2013 489.240 36.616 2.237.895
2014 110.320 0 4.047.291

Sivas

Fasl 12 Yal tohum ve meyvalar, muhtelif tane, tohum

Fasl 7 Yenilen sebzeler ve Fasl 9 Kahve, ay, paraguay
ve meyvalar, sanayiide ve tpta kullanlan bitkiler, saman
baz kk ve yumrular ay ve baharat
ve kaba yem

2010 0 0 36.500
2011 0 0 0
2012 0 0 0
2013 0 0 0
2014 0 0 0

Yozgat

Fasl 12 Yal tohum ve meyvalar, muhtelif tane, tohum

Fasl 7 Yenilen sebzeler ve Fasl 9 Kahve, ay, paraguay
ve meyvalar, sanayiide ve tpta kullanlan bitkiler, saman
baz kk ve yumrular ay ve baharat
ve kaba yem

2010 0 0 0
2011 0 0 0
2012 0 0 0
2013 55.200 0 0
2014 826.516 0 0

Tablo 10. TR72 Blgesi lleri Fasllar Baznda Yllar tibariyle thalat Rakamlar (TK)

30
2.3. Blgede Ya karlabilecek Endstriyel Bitkiler

Blgemizde yetitirilen/yetitirilebilecek bitkilerden

ya elde edilebilecek ve piyasa deeri olan rnler
aadaki gibidir;

ww Nane Ya

ww Aspir Ya

ww rek Otu Ya

ww Kekik Ya

ww Soan Ya

ww Sar Kantaron Ya

31
32
Tbbi ve aromatik bitkilerle ilgili yurtdnda
faaliyet gsteren ana kurum ve kurulular
arasnda, Dnya Salk rgt (WHO), Birlemi
Milletler Gda ve Tarm rgt (FAO), Dnya
Koruma Birlii (IUCN), Avrupa lalar Ajans,
Tbbi ve Aromatik Bitkiler Kresel Federasyonu
(GOFMAP), Avrupa Bitkisel Demleme aylar
Birlii (European Herbal Infusions Association-
EHIA), Uluslararas Ticaret Merkezi (International
Trade Centre), Avrupa Gda Gvenlii Otoritesi
(EFSA), ESCORENA Tbbi ve Aromatik Bitkiler
A (ESCORENA Network), Doal Hayat Koruma
Vakf (WWF), Hindistan Tbbi ve Aromatik Bitkiler
Merkez Enstits (CSIR-CMAP), Hindistan
Hkmeti Ulusal Tbbi Bitkiler Kurulu (National
Medicinal Plants Board-NMPB) yer almaktadr.
Dier taraftan tbbi ve aromatik bitkilerle ilgili
seilen dier kurum ve kurulular unlardr;
ww Tbbi ve Aromatik Bitkiler Uluslararas
Konseyi (International Council for Medicinal
and Aromatic Plants - ICMAP)
ww ngiliz Bitkisel la Birlii (British Herbal
Medicine Association - BHMA)
ww Avrupa ifal Bitki Yetitiricileri Birlii
(European Herb Growers Association -
EUROPAM)
ww Amerika Botanik Konseyi (American
Botanical Council - ABC)
ww Amerika Tbbi Aktif Bitkiler Konseyi
(American Council for Medicinally Active
Plants - ACMAP)
ww Afrika Tbbi Bitkiler Standartlar Birlii
(Association for African Medicinal Plants
Standards - AAMPS)
ww Hindistan ifal Bitkiler Endstrisi
Federasyonu (Federation of Indian Herbal
Industry - FIHI)
ww Peru Doal rnler Enstits (Peruvian
Institute of Natural Products - IPPN)
ww Kresel Entegre la Merkezi (Global
Information Hub on Integrated Medicine -
GLOBinMED)
ww Tbbi Bitkiler Aratrma Topluluu (Society
for Medicinal Plants Research)
ww Tbbi Bitki Kalknma Enstits (The Institute
of Medicinal Plant Development - IMPLAD)
ww in la Bilimleri Akademisi (Chinese
Academy of Medical Sciences - CAMS)
ww Pekin Tp Koleji Birlii (Peking Union
Medical College - PUMC)
ww Tbbi Bitkiler Kalknma Enstits (Institute of
Medicinal Plant Development, Beijing)
Konuyla ilgili bilgi kaynaklar ve veri tabanlarnn
rnekleri aada sunulmutur (http://www.fao.
org/3/a-w7261e/W7261e09.HTM);
Gen Kaynaklar Bilgi A-GRIN (The Germplasm
Resources Information Network): ABD Tarm
Departman Tarmsal Aratrma Servisi
bnyesinde olan bu program kapsamnda olan
internet sunucusu bitkiler, hayvanlar, mikroplar
ve omurgaszlarn gen kaynaklar bilgisi salar
(http://www.ars-grin.gov/).
ok Dilli Yazl Bitki smi Veri Taban (Multilingual
Multiscript Plant Name Database): Avustralya
Melbourne niversitesi tarafndan salanan
33
 internet destekli veri tabandr (http://www.
plantnames.unimelb.edu.au/).
Vedic Life Sciences Herbal Consultancy and
Research: Vedic Hayat Bilimleri, 2000 ylndan
beri, salk bakm hizmeti veren irketlerin rn
Gelitirme ve Tzel Arz ihtiyalarna ynelik
hizmet veren Hindistanda yerleik bir Aratrma
Merkezidir (http://www.vediclifesciences.com/).
ADONIS CD-ROM (Dnya Salk rgt
finanseli): 80 Avrupal ve Kuzey Amerikal
yaymc tarafndan yaymlanan 800n zerinde
biyomedikal derginin PDF ve TIFF imajlar
salamakta olup, yaynlarn bir ksmna internet
zerinden erimek mmkndr.
Tbbi ve Aromatik Bitkiler zetleri (Medicinal and
Aromatik Plants Abstracts -MAPA) veri taban:
Hindistandaki National Institute of Science
Communucation NSCOM kaynakl veri taban
tbbi ve aromatik bitkiler konusunda iyi bir
kresel literatr, hatta dier veri tabanlarnda
bulunamayan baz kaytlar kapsamaktadr.
Tbbi ve Aromatik Bitkiler Asya Pasifik Bilgi
A (APINMAP - The Asian Pasific Information
Network on Medicinal and Aromatik Plants)
(Unesco Sponsorluunda): Avusturya, in
Halk Cumhuriyeti, Hindistan, Endonezya,
Kore, Malezya, Nepal, Pakistan, Papua Yeni
Gine, Filipinler, Sri Lanka, Tayland, Trkiye ve
Vietnamdan oluan ve sekretarya ilemleri
Filipinler tarafndan yaplan gnll bir a
organizasyonudur. APINMAP kaynaklarna, tbbi
bitkiler zerine tam metin ve bibliyografik bilgi,
aratrma projeleri listesi, personel ve enstitleri
ieren Entegre APINMAP veri taban dahildir.
(http://www.pchrd.dost.gov.ph/apinmap/).
Medicinal Plants Database): Binin zerindeki
trn terpatik kullanmlar, biyolojik aktivitesi,
e anlaml isimleri, Latince isimleri ve
Potekizcedeki ortak isimleri ierir (http://www.
ciagri.usp.br/planmedi/planger.htm.)
in Geleneksel in lalar Akademisi Veri
Taban (China Academy of Traditional Chinese
Medicine Database): Veri taban, eitli
bibliyografik ve tam metin bilgi veri tabanlarn
bir araya getirmi olup, bunlar arasnda en
by Geleneksel in la Literatr Analizi ve
Tarama Sistemidir (Traditional Chinese Medical
Literature Analysis and Retrieval System
-TCMLARS). 1984 ylndan beri yaymlanan
500in zerindeki in ve yabanc biyomedikal
derginin Geleneksel in ilalar, in ifal
bitkiler ilalar, Bat ilalarna ilikin 200.000in
zerinde bibliyografik kaytlar ierir (http://
www.fao.org/3/a-w7261e/W7261e09.HTM).
FLOTURK: Anadolu niversitesi Tbbi Bitki ve
la Aratrma Merkezi tarafndan derlenen ve
tutulan bir veri taban olup, Trkiye florasnn
retim ve ticari potansiyeli hakknda bilgi
salamasnn yan sra botanik, fitokimyasal,
kemotaksonomi ve farmakolojik aktivite ile
ilikili veri ierir (http://www.anadolu.edu.tr/
anadolu/tbam/index.html).
Bunlarn dnda, CAB Abstracts, AGRIS,
PASCAL, BIOSIS Previews, Chemical Abstracts,
MEDLINE, Embase gibi bir ok bilgi kayna
ve veri taban mevcut olup, ilave bilgi http://
www.fao.org/3/a-w7261e/W7261e09.HTM
kaynandan alnabilir.

Brezilya Tbbi Bitkiler Veri Taban (Brezilian

34
3.2. Tbbi ve Aromatik Bitkilerle lgili Yurtii
Ana Kurum ve Kurulular ve Mevzuat2
Tbbi ve aromatik bitkilerle ilgili lkemizde birok
kurum ve kurulu mdahil olmakla birlikte ana
kurum, Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanldr.
Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl dnda,
Salk Bakanl, Orman ve Su leri Bakanl
alana en ok mdahil olan kurumlar arasndadr.
Konuyla ilgili kurum ve kurulularn listesi
aada sunulmutur;
ww Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl
ww Salk Bakanl
ww Orman ve Su leri Bakanl
ww evre ve ehircilik Bakanl
ww Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl (Dolayl)
ww TSE
ww Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl (Dolayl)
ww Dier (niversiteler, Kalknma Ajanslar,
Diyarbakr Tbbi ve Aromatik Bitkiler
Merkezi)
Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl bnyesinde,
merkez (Bitkisel retim Genel Mdrl,
Gda ve Kontrol Genel Mdrl, Tarmsal
Aratrmalar ve Politikalar Genel Mdrl) ve
tara tekilat (l ve le Mdrlkleri), ilgili kurum
(Tarm ve Krsal Kalknmay Destekleme Kurumu
ve l Koordinatrlkleri) ve dier kurumlar (Milli
Botanik Bahesi), bu alanda en fazla alma
yrten kurumlar arasndadr (Baknz ekil).
2 Mevzuat blm arlkl olarak, ekerolu ve Ko-
ca-alkan (2015)den gelitirilmitir.
Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl bnyesinde
yer alan Bitkisel retim Genel Mdrl, tri ve
tbbi bitkilerin retimlerinin artrlmas, rnlerin
eitlendirilmesi, kaliteniniyiletirilmesi ile ilgili
uygulama projelerini hazrlamak, hazrlatmak ve
uygulamaya koymakla sorumludur (www.tarim.
gov.tr). Sz konusu Genel Mdrlk bnyesinde
Tarla ve Bahe Bitkileri Daire Bakanl ve
Tohumculuk Daire Bakanl konuyla ilgili
almalar yrtmektedir. Tohumculuk Daire
Bakanl ile ilikili Tohumluk Tescil ve
Sertifikasyon Merkez Mdrl bulunmaktadr.
Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkez
Mdrl, 5553 sayl Tohumluk Yasas ve
5042 sayl Yeni Bitki eitlerine Ait Islah
Haklarnn Korunmasna likin Kanunlara bal
ynetmelik, tebli ve talimatlar erevesinde,
slah edilen yeni bitki eitleri ile ithal edilen
eitlerin tescil ilemleri, tohumluklarn tarla
ve laboratuvar testleri, sertifikasyon ilemleri
ve eit kataloglarna kadar i ve ilemleri
yrtmektedir. Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon
Merkez Mdrlnn eit Tescil Blm
altnda konuyla ilgili Itri, Tbbi ve Ss Bitkileri
Birimi bulunmaktadr.
Gda ve Kontrol Genel Mdrl bnyesinde
ise, Risk Deerlendirme Dairesi Bakanl,
Gda Kontrol ve Laboratuvarlar Daire Bakanl,
Gda letmeleri ve Kodeks Daire Bakanl,
Yem Dairesi Bakanl konuyla ilgili dorudan
ya da dolayl kurumlardr. Gda Tarm ve
Hayvanclk Bakanl ile Salk Bakanl,
lkemizde retilen, ithal edilen tbbi aromatik
bitkilere ilikin bitki ksmlar veya bu rnlerin
lkeye girilerinden, dorudan satmna veya
rn olarak ilenmesine kadar yetkili olup, Gda,
Tarm ve Hayvanclk Bakanl, Gda ve Kontrol
Genel Mdrl, Risk Deerlendirme Dairesi
35
 Tarla
ve
Bahe
Bitkileri

Daire
Bakanl

Tohumculuk Dairesi
Bakanl

Bitkisel retim Genel Risk Deerlendirme

Mdrl Dairesi Bakanl
Merkez Tekilat

Gda Kontrol ve
Laboratuvarlar Daire
G da ve Kontrol Genel Bakanl
Mdrl
l ve le Mdrlkleri

G da letmeleri ve
Gda Tarm ve Kodeks Daire Bakanl
Hayvanc l k Bakanl

Tar msal Arat rmalar

lgili Kurum ve Politikalar Genel
Mdrl Yem Dairesi Bakanl

13 Enstit ve Tohum
Tar m Reformu Genel Tescil Sertifikasyon
Milli Botanik Bahesi Merkez Mdrl
Mdrl

Tar msal Desteklemeler

Daire Bakanl

Toprak Mahsulleri Ofisi TKDK

l ve le Mdrlkleri

TKDK l
Koordinatrlkleri

ekil 7. Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl Bnyesinde Tbbi ve Aromatik Bitkilerle lgili Kurum
ve Kurulular

bakanl tarafndan Pozitif Bitki Listesi, Zehirli
Bitki Listesi yaymlanmaktadr. 2013 ylnda
yaymlanan Takviye Edici Gdalarn thalat,
retimi, lenmesi ve Piyasaya Arzna likin
Ynetmelik hkmlerince takviye edici gdalarn
retimi ve sat deerlendirilmektedir. Trk Gda
Kodeksi Baharat Teblii, baharatlarn uygun ve
hijyenik ekilde, hazrlanmas, depolanmas,
ilenmesi, nakledilmesi ve piyasa arz edilmesini
dzenlemektedir.
Tarmsal Aratrmalar ve Politikalar Genel
Mdrl tarafndan 2011-2015 yllarn
kapsayan Master Plan yaymlanm olup, tbbi
ve Aromatik Bitkiler konusunda ulusal dzeyde
program, hedef ve strateji iermektedir.
Tarmsal Aratrmalar ve Politikalar Genel
Mdrlnn 2011-2015 Master Plan ile
ilgili olarak, kekik, defne yapra, kimyon,
haha ve dier tbbi aromatik bitkilerde
mevcut durumu korumak hedeflenmektedir
(Anonim 2011). Kekik Sivas ve Yozgat iin nem
tamaktadr. Bakanln, Tarmsal Aratrmalar
ve Politikalar Genel Mdrlne bal 13
enstits bu alanda almalar yrtmektedir
(Baknz Tablo). Ayrca, Bat Akdeniz Tarmsal
Aratrma Enstits bnyesinde Tbbi Aromatik
Bitkiler Merkezi mevcut olup, merkezde,
antosiyaninler, aminoasit, vitamin eker, fenolik
bileenler, aromatik ve uucu ya analizleri ile
karotenoidler belirlenebilmektedir. Tarmsal
Aratrmalar ve Politikalar Genel Mdrl
(TAGEM) bir arama motoru vastasyla (TAGEM
Herbaryum Katalou) elindeki herbaryum
listelerini kullanma amtr (http://herbaryum.
tagem.gov.tr/AnaSayfa.aspx).

36
 Aratrma Enstitleri
Atatrk Bahe Kltrleri Merkez Aratrma Enstits-Yalova
Bahri Dada Uluslararas Tarmsal Aratrma Enstits-Konya
Bat Akdeniz Tarmsal Aratrma Enstits-Antalya
Dou Akdeniz Geit Kua Tarmsal Aratrma stasyonu-Kah-
ramanmara
Ege Tarmsal Aratrma Enstits-zmir
GAP Tarmsal Aratrma Enstits-anlurfa
Geit Kua Tarmsal Aratrma Enstits-Eskiehir
GAP Uluslararas Tarmsal Ar. Ve Eitim Merkezi-Diyarbakr
Karadeniz Tarmsal Aratrma Enstits Samsun
Meyvecilik Aratrma stasyonu Eirdir/Isparta
Tarla Bitkileri Merkez Aratrma Enstits Ankara
Orta Karadeniz Geit Kua Tarmsal Aratrma stasyonu Tokat
Dou Anadolu Tarmsal Aratrma Enstits-Erzurum
allan Bitki Trleri
Limon otu, Lavanta, Melisa, Kekik, Parfm Bitkileri, Mays Papat-
yas, Adaay
Karabuday
Isrgan, Reyhan, Kekik, Adaay, Da ay
Salep, Kekik,
Kapari, Anason, zmir Kekii, Boya Bitkileri, Da ay, Oulotu,
Nane, evketi Bostan, Defne, Ekinezya, Salep, Kuburnu, Ada-
ay, Damla Sakz, Adaay, Damla Sakz
Kimyon, rekotu
Haha, Kimyon, Safran, emen, rek Otu
Anason, Meyan Kapari, Kekik, Boya Bitkileri
Kini, Oulotu, Rezene, Reyhan
Anason, Rezene, rekotu, ven, Ya Gl
Adaay, Kekik, Meryemana dikeni
rekotu, Rezene
ven, Meyan

Tablo 11. Grevli Enstitler ve allan Alanlar (Ycel ve Altnta 2012)

Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl, Tarm Reformu Genel Mdrl bnyesinde bulunan
Tarmsal Desteklemeler Dairesi Bakanlnn grevleri arasnda Bakanln destekleme
politikalarnn belirlenmesine katkda bulunmak ve bu politikalar uygulamak iin gerekli tedbirleri
almak yer almakta olup, ifti Kayt Sistemine kaytl iftiler, Bakanln tara tekilat araclyla
tbbi ve aromatik bitkiler konusunda salanan desteklerden yararlanabilmektedirler. Gda Tarm
ve Hayvanclk Bakanl 2015 yl iin tbbi ve aromatik bitki reticilerini iyi tarm uygulamalar
yapmalar halinde desteklemektedir.

Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanlnn ilgili kurumu olan Tarm ve Krsal Kalknmay Destekleme
Kurumu ise gelitirilmeye ak 72 eit tbbi ve aromatik bitki iin ak alanda ve gelecekte
seralarn da aktif olaca destek salamaktadr. Tarm ve Krsal Kalknmay Destekleme Kurumunun
TR72 Blgesinde, konuyla ilgili uygun alanlar kapsamnda deerlendirilen Sivas ve Yozgatta il
koordinatrlkleri bulunmakta olup, ilerleyen dnemde 81 ilde almas gndeme gelmitir.
Desteklenen referans bitki listesi arasnda Blge iin de nem tayan, salep, kapari, kekik,
aspir, nane, sarmsak, kimyon, haha, rekotu, safran, ekinezya, kurtzm gibi bitki trleri
bulunmaktadr.

Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) Ana Statsnn 4.nc maddesinde, Kuruluun ama ve faaliyet
konular; yurtta hububat fiyatlarnn reticiler ynnden normalin altna dmesini ve tketici halk
aleyhine anormal derecede ykselmesini nlemek, bu rnlerin piyasasn dzenleyici tedbirler
almak ve gerektiinde Bakanlar Kurulu Karar ile hububat dndaki dier tarm rnleri ile ilgili
verilecek grevi yrtmek, afyon ve uyuturucu maddelere konulan Devlet tekelini iletmek
amacn tar. Bu kapsamda, TMOnun grevleri arasnda,

37
 ww Haha kapsl, afyon ve tbbi bitkilerden
alkaloidler ve uyuturucu maddeler ile
trevlerini imal edecek fabrikalar ve
bunlarla ilgili entegre tesisler kurmak ve
kurulmu olan fabrikalar iletmek,
ww Uyuturucu maddelerin yurt ii ve yurt d
pazarlamasn yapmak, bilimsel ve tbbi
amal uyuturucular ithal etmek,
ww Haha trlerinin, tohum, afyon ve kapsln
ihtiva ettii morfin ve alkaloidler ynnden
slah iin aratrmalar yapmak ve aratrma
izni verilen dier kurulularn bu konuda
yapacaklar almalara katlmak yer
almaktadr.
te yandan, Salk Bakanl bnyesinde
yer alan Trkiye la ve Tbbi Cihaz Kurumu
ile Geleneksel, Tamamlayc Ve Alternatif
Tp Uygulamalar Daire Bakanl konuyla
ilgili dier kurumlardr. Salk Bakanlnca
Geleneksel Bitkisel Tbbi rnler Ynetmelii
06.10.2010 tarih ve 27721 sayl Resmi Gazetede
yaymlanarak yrrle girmitir. Bu ynetmelik
dorultusunda Salk Bakanlnca onaylanm
bitkisel rnlere ruhsatname dzenlenmekte ve
sadece eczanelerde satlmak zere piyasaya
arz edilmelerine izin verilmektedir. Ynetmelik,
insan saln koruyucu, tedavi edici, geleneksel
kullanma sahip tbbi rnlerin ve bitkisel
preparatlarn ruhsatlarnn verilmesi ve gvenlik
ve kalite ile ilgili esaslarn belirlenmesine ilikin
dzenlemeleri kapsamaktadr. Buna gre, 85
tbbi bitkiye onay veren, Salk Bakanl Tbbi
bitkiler Listesi ekte sunulmutur (Anonim 2015).

KURUM$BAKANI$

#
ZEL$KALEM$BRM$ HUKUK$MAVRL$
#

# $DENETM$ STRATEJ$GELTRME$
DARE$BAKANLII$
#
#

#
EKONOMK$ DESTEK$ve$
LA$ve$ECZACILIK$ TIBB$CHAZ$ve$KOZMETK$ DENETM$HZMETLER$
DEERLENDRMELER$ve$ LABORATUVAR$
BAKAN$YARDIMCILII$ RNLER$BAKAN$YARDIMCILII$ BAKAN$YARDIMCILII$
# BLG$YNETM$BAKAN$ HZMETLER$BAKAN$
YARDIMCILII$ YARDIMCILII$
#
Tbbi$Cihaz$Kayt$ve$ Ekonomik$ la$Denetim$$Dairesi$ nsan$Kaynaklar$Dairesi$$
# la$Deerlendirme$Dairesi$ Koordinasyon$Dairesi$ Deerlendirmeler$Dairesi$ #

#
Klinik$ve$Teknolojik$ Tbbi$Cihaz$Sektrel$ Aklc$la$Kullanm$ve$ Tbbi$Cihazlar$Denetim$$ dari$ve$Mali$ler$$Dairesi$
Deerlendirme$$Dairesi$ Hizmetler$Dairesi$ la$Tedarik$Ynetimi$ Dairesi$
#
Dairesi$

#
Eczaneler$ve$Ecza$ Tbbi$Cihaz$Onaylanm$ Kozmetik$$Denetim$$ Analiz$ve$Kontrol$
Depolar$Ruhsat$Dairesi$ Kurulu$ve$Klinik$ Bilgi$Sistemleri$Dairesi$ Dairesi$ Laboratuvarlar$Dairesi#
# Aratrmalar$Dairesi$

# Risk$Ynetim$Dairesi$
Kozmetik$rnler$Dairesi$ Uluslararas$ilikiler$
Dairesi$
#

#
ekil 8. Trkiye la ve Tbbi Cihaz Kurumu Kurumsal Yaps (http://www.titck.gov.tr)
44#
#

38
Tbbi la ve Cihaz Kurumunun grevleri
arasnda, aadakiler yer almaktadr (http://
www.titck.gov.tr).
ww Grev alanna giren rnlerin
ruhsatlandrlmas, retimi, depolanmas,
sat, ithalat, ihracat, piyasaya arz,
datm, hizmete sunulmas, toplatlmas
ve kullanmlar ile ilgili kural ve standartlar
belirlemek, bu faaliyetleri yrtecek kamu
ve zel hukuk tzel kiileri ile gerek
kiilere izin vermek, ruhsatlandrmak,
denetlemek ve gerektiinde yaptrm
uygulamak, laboratuvar analizlerini yapmak
veya yaptrmak.
ww Salk beyan ile sata sunulacak
rnlerin salk beyanlarn inceleyerek
bu beyanlara izin vermek, izinsiz veya
geree aykr salk beyan ile yaplan
satlar denetlemek, gerektiinde
durdurma, toplama, toplatma ve imha i
ve ilemlerini yapmak veya yaptrmak, izin
ve salk beyanlar ynnden bunlarn her
trl reklam ve tantmlarn denetlemek
ve aykr olanlar durdurmak, piyasaya arz
edilen ila, tbb cihaz ve rnlerin reklam
ve tantmnn usl ve esaslarn belirlemek
ve uygulamasn denetlemek.
ww Grev alanna giren ila, tbb cihaz ve
rnlere ilikin klinik aratrmalarla ilgili
dzenlemeleri yapmak, izin vermek ve
denetlemek.
ww Trk Farmakopesini hazrlamak.
ww Hayati nemi haiz ila, tbb cihaz ve
rnlerin piyasada srekli buluna
bilmesi
iin gerekli tedbirleri almak.
ww Grev alanna giren ila, tbb cihaz ve
rnlerle ilgili uyar sistemlerini kurmak
veya kurdurmak, iletmek veya ilettirmek.
ww Grev alanna giren ila, tbb cihaz ve
rnlerin piyasa gzetimi ve denetimini
yapmak, gerektiinde toplatmak, imha
etmek veya ettirmek, piyasadaki rnler iin
gvenlilik bildirim yntemlerini belirlemek,
gerekli bildirimleri yapmak, laboratuvar
analizlerini yapmak veya yaptrmak.
ww Grev alanna giren ila, tbb cihaz ve
rnleri retenler, satanlar ve faydalananlar
arasnda doabilecek ihtilaflarn zmne
ynelik uslleri belirlemek.
ww Grev alan ile ilgili faaliyetleri izlemek,
deerlendirmek, iyi uygulama rneklerini
yaygnlatrmak, politika retilmesi ve
gerekli dzenlemelerin yaplmas iin
Bakanla teklifte bulunmak.
Bir dier kurum olan Orman ve Su leri
Bakanl bnyesinde Orman Genel Mdrl
bulunmaktadr. Orman Genel Mdrl
bnyesinde yer alan Orman ve Kyileri Dairesi
Bakanlnn grevleri arasnda aadakiler
yer almaktadr.
ww Orman iinde veya bitiiindeki kyllerin
sosyal ve ekonomik gelimelerini
desteklemek maksadyla; ett ve
aratrmalar yapmak, plan ve projeler
hazrlamak, hazrlatmak ve uygulamak
ww Orman kyllerinin kalkndrlmasnn
desteklenmesi amacyla kredi veya hibe
vermek ve bu konudaki dier hizmetleri
yrtmek,
ww Ormanclk alannda faaliyet gsteren
39
 kooperatiflerin proje baznda desteklenmesi
ile rnlerin ulusal ve uluslararas pazarlarda
deerlendirilmesi konularnda aratrma ve
danmanlk hizmetleri vermek,
ww Orman kylerinde odun ve odun d orman
rnlerinin retilmesini desteklemek ve
bunlara dayal sanayinin gelitirilmesine
katkda bulunmak,
Bitkiler Merkezi aadaki grevleri yerine
getirmektedir.
ww lkemizde yayl gsteren her trl
tbbi ve tri bitkiden, ila, gda, kozmetik
gibi farkl sektrlerde hammadde olarak
yararlanlmas amacyla uygulamal
aratrmalar yaparak lke ekonomisine
deeri yksek yeni rnler kazandrmak

ww Bulunduklar yerden baka yerlere ww Tbbi ve tri bitki trlerinin yetitirilmesi

nakledilecek orman kyllerinin terk ve bunlardan yararlanlmas konularnda
ettikleri tanmazlar kamulatrmak. ziyaretilere uygulamal eitim vermek

Ayn zamanda bu Genel Mdrlk altnda, Odun
D rn ve Hizmetler Dairesi Bakanlnn
grevleri arasnda ise Odun d orman
rnlerinin ve ormann ekosistem hizmetlerinin;
envanteri, deer tespiti, tehis, tantm,
planlama, haritalandrma, projelendirme, retim,
tama, depolama ve pazarlanmasna ait i ve
ilemleri belirlemek, yapmak veya yaptrmak
yer almaktadr. Bu kapsamda, ormanlk alan ve
ayr ve meralardan toplanan rnler odun d
rnler olarak deerlendirilmektedir.
Nuhun Gemisi Biyolojik eitlilik Veritaban
yine Orman ve Su leri Bakanl, Doa Koruma
ve Milli Parklar Genel Mdrl tarafndan
oluturulmu herkese ak bir veri tabandr.
Biyolojik eitlilik ve Odun D Orman
rnleri Veri Taban (BYOD) ise, CBS tabanl
bir veri sistemi olup, ayn Bakanlk tarafndan
oluturulmutur. Bakanln tara tekilat da
konuyla ilgili olup, TR72 Blgesinde Kayseri
Orman Blge Mdrl bulunmaktadr. te
yandan, Orman ve Su leri Bakanl, Orman
Genel Mdrl Salep Eylem Plan hazrlamtr. Genel Mdrl altnda Odun D rnler
Orman Genel Mdrl kapsamnda yer
alan Afyonkarahisar Tbbi ve Aromatik
ww lkemizde, tbbi ve tri bitkilerden elde
edilen rnlerin ticaretini yapmay
amalayan giriimcilere teknik destek
salanmak
ww Bnyesinde oluturulacak tbbi ve tri bitkiler
bahesi ile gelen ziyaretilere lkemizin
endemik, tbbi ve tri bitkilerini tantmak
ww Dnyada ve lkemizdeki tbbi ve tri bitki
ticaretini takip etmek
ww lkemizde yetimeyen ekonomik deeri
yksek baz tbbi ve tri nitelikli bitki trlerinin
yetitirilmesi olanaklarn uygulamal olarak
aratrmaktr.
lkemizde ve TR72 Blgesinde tbbi ve aromatik
bitkiler arlkla doadan toplanmaktadr.
Doadan toplamann kaynan ise ormanlk
alanlar ve ayr-mera alanlar oluturmaktadr.
Buralardan toplanan rnler, odun d rnler
olarak deerlendirilmekte olup, Orman ve Su
leri Bakanl bnyesinde yer alan Orman
ve Hizmetler Daire Bakanl grevleri
kapsamndadr.

40
Bu kapsamda Doal iek Soanlarnn
retimi Doadan Toplanmas ve hracatna
likin Ynetmelik ve her yl Gda Tarm ve
Hayvanclk Bakanl tarafndan Doal iek
Soanlarnn Yllk hracat Listesi Hakknda
Tebli yaymlamaktadr.
Biyolojik eitliliin korunmas, gelitirilmesi,
kullanmlarnn srdrlebilirlii konusunda
Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl, evre
ve ehircilik Bakanl ile Orman ve Su leri
Bakanl sorumlu olup, konuyla ilgili yasal
dzenlemeler yaplmakta ve ilgili projeler
uygulanmaktadr. Ayrca 2008 ylnda Resmi
Gazetede yaymlanan Ttn retiminden
Vazgeip, Alternatif rn Yetitiren reticilerin
Desteklenmesine Dair Kararn Uygulanmasna
likin Tebli ile tbbi aromatik bitkiler retim
alanlarnda nemli artlar salanmtr.
evre ve ehircilik Bakanl ise nesli
koruma altnda olan trlerle ilgili almalar
yrtmektedir.
Tbbi ve aromatik bitkilerle ilgili baharat ve
bitkisel ay olarak kullanlan bitkiler iin
standart olmaktadr. Trk Standartlar Enstits
tarafndan tbbi bitkilerle ilgili iki standart yer
almaktadr (www.tso.org.tr). Bunlar;
TS EN ISO 6571 : Baharatlar, eniler ve
tbbi bitkiler - Uucu ya muhtevasnn tayini
(hidrodistilasyon yntemi) (yrrlkte)
TS 11099: Tbbi bitkiler - Sinameki (yaprak ve
meyve)
TS 8882: Baharat, eni veren ve tbbi bitkiler -
Uucu ya tayini (yrrlkten kaldrld)
Tbbi ve Aromatik Bitkilerden aspir, Gda
Tarm ve Hayvanclk Bakanl ile Enerji ve
Tabii Kaynaklar Bakanl arasnda imzalanan
protokolle rn alm garantisinde olup,
Bitkisel ya retimi ve biyo-dizel amal aspir
retiminde maliyetin yaklak %75ine destek
salanmaktadr.
Bununla birlikte Bilim Sanayi ve Teknoloji
Bakanl tarafndan ulusal dzeyde Biyoteknoloji
Stratejisi ve Eylem Plan hazrlanmtr.
zellikle ormanlk alanda tbbi ve aromatik bitki
reten kylleri desteklemektedir.
Konuyla ilgili dier kurum ve kurulular
arasnda Kalknma Ajanslar ve niversiteler
de bulunmaktadr. Kalknma Ajanslar mali ve
teknik destekler yannda aratrma ve fizibilite
almalar ile de tbbi ve aromatik bitkilere
sorumlu olduklar blgeler baznda destek
vermektedirler. Bu kapsamda en son Karacada
Kalknma Ajans 2014 yl mali destekleri
kapsamnda Dicle niversitesi Ziraat Fakltesi
Tbbi ve Aromatik Bitkiler Aratrma, Uygulama
ve Eitim Merkezi almtr.
Dorudan aratrma almas balatan ve
balatm olan Kalknma Ajanslar ve yaptklar
almalar aada sralanmtr;
BAKA- Tbbi ve Aromatik Bitkiler Sektr Raporu
ORAN- Tbbi ve Aromatik Bitkiler Sektr Raporu
- Yozgat Tbbi ve Aromatik Bitkileri Deerleniyor
Projesi
ZEKA- Tbbi Bitkiler Fizibilite Raporu
DOAKA- Hatay li Tbbi Aromatik Bitkiler Eylem
Plan Projesi
KUDAKA- TRA1 Blgesi Tbbi Aromatik Bitkiler
Sektr Stratejisi
41
 Konuyla ilgili bir dier alma yapan kurumlar, niversitelerdir. niversiteler, bnyesinde zellikle
Meslek Yksek Okullar bnyesinde Tbbi ve Aromatik Bitkilerin rgn ve ikinci retim blmleri
bulunmaktadr (Baknz Ek). Bunun dnda, niversitelerin Ziraat Fakltesi Tarla Bitkileri (28
blm) ve Bahe Bitkileri Blmleri, Eczaclk Faklteleri (44 faklte), Fen Faklteleri/Fen Edebiyat
Faklteleri bnyesinde Biyoloji blmleri (38 blm) konuyla ilgili kurumlardr. Bununla birlikte
Anadolu niversitesi, uzaktan eitim yoluyla Tbbi ve Aromatik Bitkiler eitimi salamaktadr.
Bunun dnda, dernekler, Borsalar, Ziraat Odalar, Ziraat Mhendisleri Odalar, hracat Birlikleri
ve Trkiye Tohumcular Birlii (TRKTOB) dier ilgili kurumlar arasnda yer almaktadr. Tbbi ve
aromatik bitkiler konusunda ATABDER - Akdeniz Tbbi ve Aromatik Bitkiler Dernei, ANATAB -
Anadolu Tbbi ve Aromatik Bitkiler Dernei- Denizli, TABDER - Tm Aktarlar ve Baharatlar Tbbi
ve Aromatik Bitki Yetitiricileri Dernei-stanbul, Hatay Defne Tbbi ve Aromatik Bitkiler Dernei,
Kozmetik reticileri ve Aratrmaclar Dernei ve Aromaterapi Dernei ve Homeopati Dernei ve
Aromaterapi Dernei gibi dernekler faaliyet gstermektedir.

3.3. evre Koruma le lgili Szlemeler

3.3.1. Biyolojik eitlilik Szlemesi (CBD, Rio 1992)

Bu szlemeye imza atan her lke doa koruma ve srdrlebilir kullanm amacyla biyolojik
eitliliinin belirlenmesi ve izlenmesi ile ykmldr (Atay vd. 2009).

3.3.2. Avrupann Yaban Hayat ve Yaama Ortamlarn Koruma Szlemesi (Bern, 1979)

Bern Szlemesine taraf olan her lke, szlemenin ek listelerinde (Ek Liste I/ Bitki Trleri ve Ek
Liste II/ Hayvan Trleri) yer alan trlerin doal yaam alanlaryla birlikte koruma altna alnmas
amacyla gerekli idari ve yasal nlemleri almakla ykmldr. (Atay vd. 2009)

3.3.3. Nesli Tehlike Altnda Olan Yabani Hayvan ve Bitki Trlerinin Uluslararas Ticaretine
likin Szleme (CITES - The Convention on International Trade In Endangered Species
of Wild Fauna and Flora)

Orman Genel Mdrl tarafndan bildirildii zere3,

CITES, yabani hayvan ve bitki trlerinin canl ve l rnekleri ile bunlarn kolayca tannabilen
paralar ile trevlerinin szlemeye taraf lkeler arasndaki ithalatn, ihracatn, reeksportunu
ve denizden giriini ksacas uluslararas ticaretini; temeli izin ve belgelere dayanan ve ancak
szlemede belirtilen baz artlarn yerine getirilmesi halinde bu izin ve belgelerin verilmesini
ngren uluslararas bir dzenlemedir.

3 http://www.ogm.gov.tr/ekutuphane/CITES/CITES%20Nedir.pdf

42
CITES Belgesi ise ynetmeliin I, II ve III sayl
listelerinde yer alan bir tre ait rnein ihracat,
ithalat, yeniden ihracat ve denizden giriinde,
ynetim mercileri tarafndan dzenlenen, bu
kapsamda yaplan ilemler srasnda taraf
devletlerin ynetim mercileri ve gmrk
idarelerince aranan, szleme hkmlerine
uygun formatta dzenlenen formdur.
Ticaretlerinin dzenlenmesi farkl derecede
bulunan yabani hayvan ve bitki trleri, ayr ek
liste olarak belirlenmitir. Buna gre ek
listelerden,
EK-1 listesi nesilleri tkenme tehdidi ile kar
karya bulunan ve bu nedenle rneklerinin
ticaretinin sk mevzuata tabi tutulmas ve
bu ticarete sadece istisnai durumlarda izin
verilmesi zorunlu olan trleri ierir.
EK-2 listesi nesilleri mutlak olarak tkenme
tehdidiyle kar karya olmamakla birlikte,
nesillerinin devamyla badamayan kullanmlar
nlemek amacyla ticaretleri belirli esaslara
balanan trleri ierir.
EK-3 listesi ise herhangi bir taraf lkenin kendi
yetki alan iinde dzenlenmeye tabi tuttuu
ve ar kullanmn nlemek veya kstlamak
amacyla ticaretinin denetime alnmasnda
dier taraflar ile i birliine ihtiya duyduunu
belirttii btn trleri kapsar.
3.4. Tevikler ve Destekler
Tbbi ve aromatik bitkilerle ilgili Gda Tarm
ve Hayvanclk Bakanl, Ekonomi Bakanl,
Tarm ve Krsal Kalknmay Destekleme Kurumu,
Kalknma Ajanslar, Kk ve Orta lekli
letmeleri Gelitirme ve Destekleme daresi
Bakanl, Orman ve Su leri Bakanl, alma
ve Sosyal Gvenlik Bakanl destekleri, Tarm
Kredi Kooperatifleri destek ve kredileri ile
Bankalarn verdikleri krediler bulunmaktadr.
3.4.1. TKDK - iftlik Faaliyetlerinin
eitlendirilmesi ve Gelitirilmesi
iftlik Faaliyetlerinin eitlendirilmesi ve
Gelitirilmesi alt tedbiri kapsamnda tbbi ve
aromatik zellii olan bitki retimi iin depo
binalar ve makine garajlarnn inasnn
veya modernizasyonunun, bahe ve tarla
ekipmanlarnn satn alnmasnn, mevcut yetersiz
sulama sistemlerinin su tasarrufu salayan
yeni sulama teknolojileriyle deitirilmesi veya
modernizasyonunun, tbbi ve aromatik zellii
olan bitkilerin depolanmas, havalandrlmas,
kurutulmas, ilenmesi ve pazarlanmas iin
tesis inasnn ve ekipman satn alnmasnn
desteklenmektedir. Bu konuda referans bitki
listesi yaymlanmtr. Her bir yatrm iin uygun
harcamalarn toplam deeri 5 bin Eurodan
dk 250 bin Eurodan yksek olamaz.
Projelere %50 hibe destei verilmektedir (TKDK
2015).
Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl, 2015
ylnda tbbi ve aromatik bitkileri destekleme
kapsamna almtr. Tarm ve Krsal Kalknmay
Destekleme Kurumu tarafndan Sivasta 2013
yl 11. Dnem destekleri bakmndan Sivasta
82 iletme, emen, kuburnu, rekotu ve
43
 nane bakmndan desteklenmitir. Yozgatta
ise bu desteklerden faydalanan iletme
bulunmamaktadr (Knc 2015).
3.4.2. Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl
Destekleri
yi Tarm Uygulamalarn Destekleme
kapsamnda Ss Bitkileri ve Tbbi Aromatik
Bitkiler yetitirilmesine ynelik olarak dekar
bana 100 TL destek verilmektedir. Gda Tarm
ve Hayvanclk Bakanl tarafndan ayrca
yetitirilen rnlere ynelik olarak sertifikal
tohum destei, toprak analizi destei, gbre
destei, mazot destei ve sertifikal tohum
destei, sertifikal tohum retim destei ve tarm
havzalar retim ve destekleme modelinde
ngrlen havzalara destek mevcut olup, TR72
Blgesinde yer alan Kayseri, Sivas ve Yozgat bu
havzalara dahildir.
Ayrca, Krsal Kalknma Yatrmlarnn
Desteklenmesi Program kapsamnda, tbbi ve
aromatik bitkilere spesifik olmamakla birlikte,
ww Tarmsal rnlerin ilenmesi, depolanmas
ve paketlenmesine ynelik yeni tesislerin
yapm,
ww Tarmsal rnlerin ilenmesi, depolanmas
ve paketlenmesine ynelik mevcut faal olan
veya olmayan tesislerin kapasite artrm ve
teknoloji yenilenmesi,
ww Tarmsal rnlerin ilenmesi, depolanmas
ve paketlenmesine ynelik ksmen yaplm
yatrmlarn tamamlanmas,
ww Alternatif enerji kaynaklar kullanan yeni
seralarn yapm konularnda Kayseri, Sivas
ve Yozgat da kapsayan projelere destek
salanmtr.
44
ww Bu kapsamda, Tarm ve Krsal Kalknmay
Destekleme Kurumunun olmad illerde
Gda Tarm ve Hayvanclk Mdrlkleri
Krsal Kalknma ve rgtlenme ubeleri
tarafndan ayn destek salanmaktadr.
3.4.3 alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl
Destekleri
Tbbi ve aromatik bitkilere spesifik olmamakla
birlikte Bakanlk bnyesinde yer alan Trkiye
Kurumu tarafndan mesleki eitim kurslar, i ve
meslek danmanl, iba eitim programlar
ile 6111 sayl Kanun erevesinde Sosyal
Gvenlik Kurumu (SGK) prim teviki uygulamas
mevcuttur.
SGK prim teviki uygulamas kapsamnda, zel
sektr iverenlerince ie alnan her bir sigortal
iin; ie alnlan tarihten nceki 6 ay ierisinde
kaytl sigortal olmamalar, iyerinden bildirilen
sigortal saysnn ortalamasna ilave olmalar
durumunda ii cretleri zerinden hesaplanan
SGK primi iveren pay sizlik Sigortas
Fonundan karlanmaktadr (ORAN 2015).
3.4.4. Kalknma Ajanslar Destekleri
Tbbi ve aromatik bitkilerle ilgili olarak, uygun
maliyet kalemleri, bte ve ar dnemleri
deimekle birlikte, Ajanslarca faaliyet
gsterdikleri blgedeki kar amac gden ve
gtmeyen hedef kitleye ynelik olarak mali
destek salanabilmektedir. Mali desteklerde
hibe oran kar amac gden ve gtmeyen
kurumlara gre, %50 ile %75 arasnda
deiebilmektedir. Ayrca, Ajanslar, konuyla
ilgili olarak strateji, eylem plan, fizibilite ve
dier aratrma almalarna %100e kadar hibe
yoluyla dorudan faaliyet destei ve eitim
ve danmanlk hizmetlerine ynelik olarak da
yine %100e kadar hibe yoluyla teknik destek
salayabilmektedir.
3.4.5. Ekonomi Bakanl Tevikleri
Ekonomi Bakanl tevikleri kapsamnda,
tbbi ve aromatik bitkilerin ilenmesi ve etken
madde ve uucu ya eldesi gibi konularda,
Yozgat ve Sivas iin asgari 1 milyon ve Kayseri
iin asgari 2 milyonluk bir yatrm yapldnda, Kyileri Dairesi Bakanl ve bal tekilat
blgesel tevik kapsamna girmektedir. Bu
balamda, aadaki desteklerden yararlanmak
mmkndr.
ww KDV stisnas
ww Gmrk Vergisi Muafiyeti
ww Kurumlar Vergisi ndirimi
ww SGK veren Pay ndirimi
ww Faiz Destei ara ve meyve fidanna ynelik en fazla 5
3.4.6. Kk ve Orta lekli letmeleri kredileri oluturan orta vadeli yatrm kredileri
Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl
(KOSGEB) Destekleri
Ar-Ge novasyon ve Endstriyel Uygulama
Destek Program kapsamnda, %75 orannda
150.000 TLye kadar Makine-Tehizat,
Donanm, Sarf Malzemesi, Yazlm ve Tasarm
Giderleri Destei ile 500.000 TLye kadar
geri demeli Makine-Tehizat, Donanm,
Sarf Malzemesi, Yazlm ve Tasarm Giderleri
Destei verilebilmektedir. Ayrca konuyla ilgili
olarak Yurtd Geziler ve Fuar desteinden de
yararlanmak mmkndr.
3.4.7. Orman ve Su leri Bakanl
Destekleri
ayr ve meralar ile ormanlk alanda retim yapan
kyllerin kalkndrlmasnn desteklenmesine
ynelik kredi veya hibe vermek, kooperatiflerin
proje bazl desteklenmesi ve odun d orman
rnlerinin retimini ve bunlara dayal sanayinin
geliimini desteklemek amacyla Orman Genel
Mdrl bnyesinde yer alan Orman ve
araclyla destek salanabilmektedir.
3.4.8. Tarm Kredi Kooperatifleri Destek ve
Kredileri
Dorudan tbbi ve aromatik
bitkilere ynelik olmamakla birlikte,
Kooperatiflere ye olan reticilere ksa ve
orta vadeli kredileri kullandrmaktadr. Bu
balamda, tarmsal iletmenin canl ve cansz
demirba unsurlarn oluturan her tr tarmsal
yl vade ile alan ayni olarak kullandrlan
salanmaktadr. Tarmsal retime ynelik ksa
vadeli iletme kredileri de sunulmaktadr. Bunlar,
ortaklarn tarmsal iletmesinin tohumluk, fide,
fidan, kimyevi gbre, zirai mcadele ilac, karma
hayvan yemi, akaryakt gibi girdilerin temini ve
nakit ihtiyalarnn karlanmas amac ile bir yl
vade ile verilen kredidir.
3.4.9. Banka Kredileri
Tbbi ve aromatik bitkilerin retimine ynelik
z kaynan yetersiz olmas durumunda
Bankalardan iletme ve yatrm kredisi
kullanlabilmesi mmkndr.
45
46
ehirali vd. (2005), bitki genetik kaynaklarnn korunma ve kullanlmasn deerlendirdii almada
Kayseri ve civarnn elma, badem, armut, meyve trleri, asma, mercimek, nohut, yonca, korunga,
tbbi ve aromatik bitki trlerinde Trkiyede ki 5 mikro gen merkezinden birisi olduunu bildirmitir.

Cce vd. (2014) tarafndan bildirildii zere Kayseri ili, ran-Turan bitki corafyas blgesinde, ok
eitli habitatlar barndran bir noktada yer alr. Blgede yaplan bitki rts almalar genel
olarak deerlendirildiinde 119 bitki ailesi, 618 bitki cinsi ve bunlara ilikin 2 bin 260 adet bitki
tr ve alt eitleri tespit edilmitir. Bu trler tohumlu bitkileri ve ereltileri kapsamaktadr. Yayl
gsteren bitkilerin yaklak %32si ran-Turan bitki corafyas blgesi ierisindedir. Yayl gsteren
bitki trlerinin 532 tanesi Trkiyeye endemik olup bunlardan 12 tanesi sadece Kayseri ili iin
endemiktir. Bir bitki trnn yayl snrlar dar bir alanda bulunuyorsa o bitki endemik bir tr olarak
kabul edilir. Kayseride bulunan Erciyes Da, geni bitki eitliliine ev sahiplii yapar. Erciyes
Danda toplam 1170 adet bitki tr tespit edilmitir. Bu trlerin 194 tanesi Trkiyenin endemik bitki
trleri arasndadr. Bu endemik trlerin 10 tanesi ise dnyada sadece Erciyes Danda yetiebilen
bitki trleridir. Ayrca 36 adet de kltr bitkisi tespit edilmitir. Erciyes Da ve Sultan Sazl Kayseri
il snrlar ierisinde yer alan lkemizdeki nemli bitki alanlarndan ikisidir.

Kayseride bulunan Erciyes Da yaklak 4000 mye ykselen byk bir volkanik dadr. Tarih
ncesinde sk ormanlarla kapl olduu bilinen Erciyes Danda, youn kesim ve otlatma nedeniyle
ormanlarn yerini dalk step bitki topluluklar almtr. nsan mdahalesi sonucu meydana gelen
byk deiime karn, dan doal bitki rtsnde yaklak 1171 bitki saptanmtr. Bunlardan 195i
Trkiyeye ve 11i yalnz Erciyes Dana zgdr. 45 bitki ilk kez Erciyes Danda kefedilerek
bilim dnyasna tantlmtr. Dada ayrca kresel, Avrupa ve lke apnda tehlike altnda bulunan
33, yakn gelecekte tehlike altna girebilecek 17 bitkinin yetitii de bilinmektedir (Cce vd. 2014) .

Sra Yerel Ad Latince Ad

1 Erciyes Tavanclotu Heracleum argaeum

2 Erciyes Dapapatyas Anthemis cretica

3 Erciyes aniei Campanula argaea

4 Erciyes Akkaranfili Dianthus aytachii

5 Erciyes Nakl Silene argaea

6 Erciyes Geveni Astragalus argaeus

7 Erciyes Korungas Onobrychis argaea

8 Erciyes Yavanotu Veronica erciyasdagi

Tablo 12. Erciyes Dana zg Yetien Endemik Bitkiler (Atay vd. 2009)

47
 Sra Latince smi Yerel smi Sra Latince smi Yerel smi
1 Alyssum huetii Tortum kuduzotu 36 Gypsophila eriocalyx Bozkr veni
Alyssum
2 tetrastemon Kuduzotu 37 Hypericum pseudolaeve Kei kantaronu
Erysimum
3 uncinatifolium Dada zarifeotu 38 Alcea apterocarpa Glfatma
Eremogene
4 drypidea Ova kumotu 39 Linum hirsutum Ana keteni
5 Minuartia anatolica Tstsotu 40 Linum hirsutum Bozkr keteni
Dianthus
6 zederbaueri Er karanfil 41 Rhamnus hirtellus Has cehri
7 Saponaria prostrata Ebemterlii 42 Genista aucheri Bayr borca
8 Gypsophila laricina Alotu 43 Astragalus melanophrurius Bykgeveni
Astragalus
9 trichostigma Tu geveni 44 Prangos meliocarpoides Sultanteresi
Astragalus
10 noeanus Yeni geven 45 Ferulago pauciradiata Etekli Kini

11 Astragalus lycius Bozkrmumu 46 Helichrysum arenarium Yayla iei

Astragalus
12 pendulus Srk geveni 47 Iris galatica Kaba navruz
13 Onobrychis elata Yer korungas 48 Anthemis fumariifolia orak papatyas
Onobrychis
14 tournefortii Evliyaotu 49 Anthemis pungens Geyik papatyas
Onobrychis
15 argyrea Gm korungas 50 Achillea multifida Eblmlk
16 Ebenus longipes Gr geven 51 Achillea phrygia zge civanperemi
17 Ebenus laguroides Morgeven 52 Onopordum anatolicum
Amelanchier
18 parviflora Karagz 53 Jurinea pontica Kavotu

Grammosciadium
19 confertum Geyiksras 54 Cyanus pichleri Peygamber dmesi
Scorzonera
20 tomentosa Alabent 55 Asyneuma limonifolium Tavankat
Convolvulus
21 assyricus Yastkk 56 Convolvulus galaticus Boz sarmak
Hyacinthella
22 hispida Kll smbl 57 Onosma armenum
Anchusa
23 leptophylla ncana 58 Acanthus dioscoridis Lokman Penesi

24 Acanthus hirsutus Kll Aypenesi 59 Phlomis oppositiflora Has alba

25 Phlomis sieheana Kuduzadaay 60 Crocus ancryensis Ankara idemi
Marrubium
26 parviflorum Kll bozotu 61 Marrubium globosum Bozcaboum

27 Sideritis libanotica Torosay 62 Thymus argaeus Erciyes kekii

48
 Sra Latince smi Yerel smi Sra Latince smi Yerel smi
Salvia abscondi-
28 tiflora Kara alba 63 Salvia hypargeia Siyah ot
29 Linaria corifolia Tarla nevruzu 64 Euphorbia condylocarpa Gijeletri
Asphodeline da-
30 mascena Elbizotu 65 Muscari coeleste Kediboncuu
Hyacinthus orien-
31 talis Kopa 66 Gagea gageoides Tokal yldz
32 Iris schachtii Kr sseni 67 Iris sari Ana kurtkula
33 Iris stenophylla Gk navruz 68 Pimpinella cappadocica Peri Anasonu
34 Crocus danfordiae nce idem 69 Elymus elongatus orak putaotu
35 Alopecurus lanatus Ynl tilkikuyruu 70 Muscari discolor Alaca Mkrm

Tablo 13 Trkiyeye zg Endemik Olan ve Elmal Da (Kayseri) evresinde Yetien Endemik Bitkiler (Gll
2013)

CITES Szlemesi kapsamndaki Nadir iek Trleri

Erciyes Geveni
Kayseri Da ay
Veronica Erciyes Da
Erciyes Karanfili
Sphaerophyza Kotschyana
Yourt iei

Tablo 14. Kayseride Yetien ve CITES Szlemesi Kapsamnda Krmz Kitapta Yer Alan Nadir iek Trleri
(National Geografic Trkiye)

Cehri (Boya Maddesi)

Cehri, 19. yzylda Kayserinin ekonomik yaamnda nemli rol oynam bir bitkidir. Bu bitkinin
retimi, belirtilen dnemde, ylda ortalama 400 ton, kimi yllarda ise 500 tonu amtr. rnn
byk blmnn ihra edilmesi ve bundan elde edilen gelirin, 19. yzylda Kayseri ekonomisine
byk katk salad bilinmektedir. ngilterenin bu bitkinin ihracat ile ilgili olarak Kayseride bir
ticari temsilcilik amas da konun nemini vurgulayan bir baka husustur. Cehri, yamalarda,
talk alanlarda bile yetiebilmesinden dolay, dier tarm rnlerinin retilmesine fazlaca olanak
tanmayan ya da tarmsal verim asndan yetersiz durumdaki Kayseri kyleri iin 19. yzylda
byk bir gelir kayna olmutur. Ancak gelien teknoloji ile birlikte cehriden elde edilen boya
maddesine e deer kimyasal boyalarn kefedilmesi, zaman iinde bu rne olan talebi azaltmtr.
Azalan taleple birlikte, retimin de gerilemesi ve fiyatlarn dmesi sonucu, cehri tarm byk
lde terk edilerek, yerine baka bitkiler ekilmi; mevcut cehrilikler yabanilemitir. Halen tarm
yaplmamakla beraber, eskiden kalm kltr kalntlarna tarla kenarlarnda, balk yerlerde sk
olarak rastlanmaktadr (Somuncu 2004).

49
 Doal rnlerin giderek yaygnlat
gnmzde cehri gibi boya maddeleri
kullanlarak boyanan iplikler alternatif bir pazar
oluturup, blge halkna geim kayna olabilir.
Kabak
Kra alanlarda yetien kabak bitkisi iftilere
alternatif bir tarm rn sunmu ve belli lde Kayseri ilinde gilaburu geleneksel olarak
baar da elde edilmitir. Kabak meyvesi yenen
sebzeler grubunda yer almaktadr. erezlik
kabak ise yine ayn grupta yer alp tohumlar
tketilen bir sebzedir. Bununla birlikte, Asmgil
(2004), kabak bitkisini tbbi ve aromatik
etkisi bulunan bitkiler arasnda ele almtr.
Altnok vd. (2014) tarafndan aktarld zere,
Cucurbitaceae (kabakgiller) familyasndan olan
kabak, birbirinden farkl tr ve cinsleri iinde
barndran, tohum, iek ve meyveleri yiyecek
olarak kullanlan bir sebze trdr. Yazlk kabak
olarak adlandrlan ve meyveleri olgunlamadan
kullanlan trleri olduu gibi (cucurbita pepo),
meyveleri olgunlatktan sonra kullanlan
ve klk kabak olarak adlandrlan trleri de
vardr (cucurbita moschata). Kaban genellikle
meyveleri tketilmesine ramen, tohumlar da
erez ve yksek kaliteli bitkisel ya kayna
deerlendirilmektedir.
Kabak ekirdei ya ve proteince zengindir.
Kuru madde zerinden ya ierii %30-45,
protein ierii %30-40 ve karbonhidrat ierii
ise %25-30 civarndadr.
Bir avu kabak ekirdeinin (34,5 gr) gnlk
E vitamini ihtiyacnn 1/3n karlad
belirtilmektedir. erdii besin eleri
bakmndan Mg, Mn ve P iin ok iyi; Fe, Cu,
protein, tekli doymam ya ve inko asndan
ise iyi bir kaynaktr.
50
Gilaburu (Viburnum Opulus)
tketilmektedir. Gilaburunun mide
rahatszlklarna iyi geldii bbrek talarn
eritme kapasitesi olduu bilinmektedir. Ayrca
bbrek doktoru olarak da bilinmektedir. Ekim
ayndan itibaren olgunluk durumuna gre
meyve elle toplanmaktadr. Meyveler yabanc
malzemelerden ayrldktan sonra eme suyu
ile ykanmakta ve eitli ebatlardaki kaplara
konulmaktadr. Hava almayacak ekilde
kapatlan kaplar serin ve karanlk bir yerde 3
ay sre ile bekletilmektedir. Bu srede meyve
olgunlamakta ve kekremsi tadnda belli
seviyede bir dzelme olmaktadr. Olgunlamay
takiben meyve preslenerek meyve suyu
elde edilmektedir. Gilaburu meyve suyunun
diretik, yani vcuttaki ikinlii, demi
zc, bbrekleri altrc, artk rnlerin
vcuttan atlmasna yardmc etkileri olduu
ayn zamanda meyvenin iermi olduu
biyoaktif bileikler nedeniyle diyet meyvesi
olabilecei belirtilmitir. Meyve suyunun yksek
antimikrobiyal etkiye sahip olduu tespit
edilmitir. yi bir C vitamini kayna ve iyi bir
antioksidandr (Zarfkhosroshah 2015).
Erciyes Geveni (Kitre: Geven Zamk)
Yaklak 10 cmye boylanan, endemik ok
yllk bitkidir. Yastk eklinde kmeler oluturur. Erciyes Da, Ar Da, Sivas, Artvin, Ardahan,
Dallanm odunsu kklere ve 0.5-1 cm
uzunluunda yapraklara sahiptir. Yalnzca
Erciyes Danda 3000-3200 m arasndaki alpin
habitatlarda yetiir. Temmuz aynda ieklenir.
Kitre, Anadoluda yetien muhtelif geven
eitlerinin gvdelerinden szp havada
katlaan, beyaz yahut krem renkli plaka veya
eritler halinde bulunan yapma yetenei az
olan bir zamk cinsidir. Trkiyenin i Anadolu,
Gney ve Gneydou blgelerinde krlarda
yetien yabani bir dikenin (geven) zsuyudur.
Kyller krlarda geven dikeninin gvdesine
bakla izik atar, birka gn beklerler. Bitkinin
zsuyu izik blgeden akar ve kurur. Bir aa
kabuuna benzer grnm alr. Bu kabuklar tek
tek toplanr. Kabuk eklinde olan kitre aktarlarda
satlmaktadr. Bir zamanlar Kayserinin nemli
ticaret malzemelerinden biri de kitreydi (Asmgil
2004).
Hu Aac
Avrupa ormanlarnda, lkemizde Kayseri
Bingl dalar civarnda yetien bitki latince
ismiyle Betula Lotus olarak bilinmektedir.
Aacn kabuklar ve dallar Mays aynda
toplanarak nemli glge yerlerde fermantasyona
braklr. Sonra ka doru kuru distilasyon ile
hu aac katran elde edilir. Katran egzema ve
alerjik deri hastalklarnda fayda salayabilir.
Sedef hastalklarnda sedefi azaltc etkisi
bilinmektedir. Atalarmz baz hastalklardan
kurtulmak iin hu aac ayn kullanmlar. Ne
kadar baarl olduklarn anlamak iin sadece bu
aydan demleyip imek yeterli olacaktr. Bu ay
unutulmu bitki aylarndan biridir. Hu aac
ay en ok dem atmak iin kullanlmaktadr.
Bu ay roloji doktorlar tarafndan sk tavsiye
edilen bir aydr. Ayrca, hu ay bakteri ve
diretik sorunlar ile mcadele iin mkemmel
bir ilatr. ifa amal hu aacnn yapraklar,
tomurcuklar, zsuyu, kabuu, mantar, katran
ve kpeleri kullanlr. Ayrca hu aac kmr
ve ya da retilmektedir (Asmgil 2004).
Sivas Blgesine Ait Tbbi Aromatik
Bitkiler
Sivasta erelti otlar dahil 1395 bitki tr
bulunmaktadr. Takson dzeyinde baklrsa bu
say 1508e ulamaktadr. lkemizde 9000in
zerinde bitki tr olduu dnldnde
lkemizde bulunan bitki trlerinin %15,5i
Sivasta bulunmaktadr. Sivasta bulunan 1508
bitki taksonundan 420si endemiktir (Sivas
evre Durum Raporu 2011).
Sivas ilinde yer alan nemli bitki alanlar; eltek
Da, amlbel-Yldz Dalar, Sivas Hafik Aras,
51
 Scak ermik, Taldere, Tecer Dalar, Deveci
Dalar, Kse Da, engelli Da ve Gvdeli
Dadr.
CITES Szlemesi kapsamndaki Nadir iek
Trleri
Tunceli Sarmsa
Eremurus Cappadocicus
Tchihatchewia Isatidea
Psephellus Erzincanicus
Tablo 15 Sivasta Yetien ve CITES Szlemesi
Kapsamnda Krmz Kitapta Yer Alan Nadir iek
Trleri (National Geografic Trkiye)
Karagz ve Serteser (2014), yaptklar almada,
Suehrinde halkn yararland bitkileri tespit
etmek iin yaptklar etnobotanik aratrmada,
125 bitki tespit etmiler, en fazla kullanm
alanlar tbbi (68), gda (63), hayvansal gda (28),
eya (19), ss (5) ve dier (10) takson olarak
belirlemilerdir.
Madmak
Trkede, madmak olarak isimlendirilen
Polygonum cognatum Meissn. tarm alanlarnda
veya tarla snrlar, hava alanlar ve yol kenarlar
gibi tarm yaplmayan alanlarda yabanc ot
olarak bulunmaktadr. Orta Anadolu Blgesinde
(zellikle Tokat, Sivas, Yozgat, orum ve
Amasya illerinde) insanlar tarafndan besin
olarak youn bir ekilde tketildiinden, bu
yrelerimizde halk kltrnde nemli yer igal
eden bir bitkidir. eker hastalarnda kan eker
drc, idrar artrc, damar bzc olmas Bu trler hem yayl hem de ekonomik olarak
nedeniyle uzun sreli kanamalarda kadnlarda
ve hemoroidlerde kullanld ve kusmada,
bbrek talarn drmede etkili olduu
bilinmektedir (zkurt 2008).
Yozgatn Sorgun ilesine balAkocakkynde
52
yedincisi 2012 ylnda gerekletirilen
Madmak enlii dzenlenlenmektedir.
Sivas Aknclar ilesinde Madmak Festivali
dzenlenir. Sivasta Perakende Sebze Hali
Dernei tarafndan Geleneksel Sebze Hali
Madmak iek ve Tohumculuk Yaz Festivali
dzenlenir.
Yulaf
Yulaf taneleri orta adan beri gda ve ila olarak
kullanlmaktadr. erisinde karbonhidratlar,
gramine asitli alkoloid, pektin ve silica vardr.
Gramine sayesinde hafif yattrc ve uyuturucu
etkiye sahiptir. Hindistanda yulaf ile hazrlanan
preparatlar haha bamllnn tedavisinde
kullanlmtr. Bundan yola karak Anand
teknii sigara tiryakilerine uygulam ve olumlu
sonular almtr (Asmgil 2014).
Kekik4
Kekik al veya alms eklinde, kokulu olup
ok yllk otsu bitkidir. Bitki, 20-25 cm boyunda
bazen daha yksek olabilen bodur, dallar dik
yastkklar biimindedir. ok yllk olan bitkinin
gvde ve dallarnn dip ksm odunsudur. anak
belirgin olarak 2 dudakl olup tp silindir, an
eklindedir. Ta mor, pembe, krem veya beyaz
renklidir. iek durumu konik biiminde ok
sayda salg ty tamaktadr. Trkiyede kekik
familyasna ait birok aromatik bitki tr olmasna
ramen, zellikle uucu ya karvakrol ve timaol
ieren trler kekik olarak kabul grmektedir.
byk nem tamaktadrlar. Bitkinin dnya
zerinde 40 tr vardr. Trkiyede ise yaklak
olarak 35 kadar kekik tr bulunmaktadr.
Bitkiye, baharn erken geldii yllarda Haziran
4 Bu blm arlkl olarak GossoG Danmanlk (2012)dan
dzenlenmitir.
ayndan balayarak Temmuz, austos ve Eyll tarafndan yaplmas, arazinin kendilerinin
aylar boyunca iekli halde rastlanmaktadr. olmas durumunda kekik retiminin reticiye %
160-210 arasnda kr braktn bildirmilerdir.
Kekik dnyada retim ve tketimi snrl olan
Kekik retiminin bu geliri, birok tarmsal
bir bitkidir ve d ticaret hacmi 10 bin ton
retimde, hatta eitli sanayii iletmelerinde
civarndadr. Trkiye dnyada en fazla kekik
dahi bulunmamaktadr. Bu nedenle, kekik
ihra eden lke olup, dnya kekik talebinin 6-7
retiminin, marjinal artlarda yaayan orman
bin tonunu karlamaktadr. Bu miktarn da %95i
kylleri iin olduka byk bir gelir artna yol
doadan, %5i zel arazilerdeki retimden elde
aaca ngrlebilir.
edilmektedir.
Kekik nemli ihra rnlerimizden biridir.
Tbbi ve aromatik bir bitki olan kekik, insan
Trkiye dnya kekik ticaretinin yaklak %70ini
hayatnda ok geni bir alanda kullanlmaktadr.
elinde tutmaktadr Trkiyeden ihra edilen
Kekik gda sektrnde genel itibariyle
kekik trleri ierisinde zmir kekii (Origanum
baharat olarak kullanlmasnn yannda,
onites L.) en byk paya sahiptir. Yurt iinde
bitkisel ay olarak da kullanlmaktadr. Salk
tketilen, Yurt dna ihra edilen kekiin
sektrnde solunum, dolam, sindirim ve deri
byk blm Antalya, Mula, Aydn, zmir,
hastalklarnda kullanm alan bulmutur. Kekik
Denizli, anakkale ve dier illerin florasndan
ierdii thymol yayla parfmeri ve kozmetik
toplanmaktadr. Son 5-6 yldr Ege Blgesinde
sanayinde problemli ciltlerin tedavisinde
kekik tarm hzl yaylma gstermi, standartlara
kullanlmtr. Ayrca evre dzenlemesinde ss
uygun rn elde edilmeye balanmtr. Kekik
bitkisi olarak kullanm da mevcuttur. Kekiin
tarmnn hzla yaylmas alternatif bitki olarak
baz trleri ierdii carvakrol sayesinde
nem kazanmasndan kaynaklanmaktadr. Kekik
ar hastalklar ve zararlarnn kontrolnde,
yurt iinde byk lde kullanld ekonomik
yabanc ot ile mcadelede ve hayvanclkta yem
alanlar:
rasyonlarnda doal antibiyotik ve antihelmintik
(parazit drc) olarak da kullanm alan ww Baharat olarak
bulmutur.
ww Kekik ya veya kekik suyu eklinde
iekli u ksmlar ve yapraklar, infzyon, sv tketilmektedir
ekstre, tentr, urup, esans, toz ve tbbi arap
ww Bahe etraflarnda ss bitkisi olarak da
halinde kullanlr. Antiseptik, gaz giderici ve
kullanlmaktadr
antibiyotik zelliklere sahiptir. Kekik mutfaklarn,
parfm sanayinin ve ikilerin destilasyonunda Kekiin byk blm yurt dna yar ya da tam
ok sk kullanlr. Bomaca, kancal kurtlarn ilenerek ve paketlenerek ihra edilmektedir.
tedavisinde, az gargaras, dietleri Ayrca kekik ay veya kekik buusu salk
tedavisinde kullanlr. Ho kokulu iekler sektrnde de kullanm alan bulmutur.
aar ve ss bitkisi olarak da ekonomik deere
sahiptir. Okan ve afak (2004) ylnda yaptklar .
bir aratrmada kekik retiminin aile bireyleri

53
 Yozgat Blgesine Ait Tbbi
Aromatik Bitkiler

Yozgat ilinde yer alan nemli bitki alanlar;

amlk Blgesi, Akdamadeni-ayralan
Blgesi, efaatli Karanlk Dere Vadisi
Blgesi ve ekerek-Aydnck-Kadehri
Blgesidir. Yozgatta tbbi aromatik
bitkilerin ierisinde bulunduu fasllara
gre ihracat rakamlar dzenli olarak
artmaktadr.

Yozgat iklimi itibariyle karadeniz ve

karasal iklimin etkilerini gsterdii ileler
vardr. Ayrca Akdamadeni-ayralan
ormanlar gibi blgeler bitkisel eitlilii
artrmaktadr. Ancak ar toplama, yeni
tarm alanlarnn almas gibi sebeplerle
baz bitki trleri tehlike altndadr.

CITES Szlemesi kapsamndaki Nadir

iek Trleri
akayk
Kayseri Daay
Orchis Coriophora
Platanthera Chlorantha
Salep iei (Ophrys Holoserica)
Salep iei (Ophrys Holoserica)
Anacamptis Pyramidalis
Ophrys Mammosa
Ophrys Oestrifera

Tablo 16 Yozgatta Yetien ve CITES

Szlemesi Kapsamnda Krmz Kitapta Yer
Alan Nadir iek Trleri (National Geografic
Trkiye)

54
Sra Ad Latince Ad Endemik Olma Durumu

1 mlekatlatan Glaucium acutidentatum Endemik

2 nekumotu Eremogone ledebouriana Endemik
3 Tstsotu Minuartia anatolica Endemik
4 Eldivankaranfili Dianthus eldivenus Endemik
5 Yaylayaran Herniaria argaea Endemik
6 Alkepekotu Paronychia paphlagonica Endemik
7 Kuzukula Rumex acetosella Endemik
8 Yarayapra Hypericum heterophyllum Endemik
9 Hotr Geranium subacutum Endemik
10 Topborcak Genista involucrata Endemik
11 Fethiye geveni Astragalus micropterus Endemik
12 akrotu Eryngium bithynicum Endemik
13 Ilgazsarba Centaurea paphlagonica Endemik
14 Kksakz Scorzonera eriophora Endemik
15 Alabent Scorzonera tomentosa Endemik
16 Yastkk Convolvulus assyricus Endemik
17 Kele unutmabeni Myosotis sylvatica Endemik
18 Klemcek Onosma isaurica Endemik
19 Sarsormuk Alkanna orientalis Endemik
20 Ykskotu Digitalis lamarckii Endemik
21 Haskaside Scutellaria salviifolia Endemik
22 Deliay Stachys cretica Endemik
23 Bozkekik Thymus pallasicus Endemik
24 Karaalba Salvia absconditiflora Endemik
25 Siyahot Salvia hypargeia Endemik
26 Stlau Euphorbia anacampseros Endemik
27 Has belumotu Asperula pestalozzae Endemik
28 Kediboncuu Muscari coeleste Endemik
29 Ankara idemi Crocus ancyrensis Endemik
30 nce idem Crocus danfordiae Endemik

Tablo 17 Trkiyeye Has Olan ve Yozgat amlkta Yetien Tbbi Aromatik Bitkiler (Budak 2014)

55
 Ekinezya5
Ekinezya bitkisi Asteraceae (compositae)
familyas iinde yer alr. Ekinezya trleri, dik
gvdeliri ile 60-180 cme kadar boylanabilen,
Nisan-Mays aylarnda ieklenmeye balayan,
ok yllk otsu bir bitkidir. Gvdesi silindir eklinde
olup alt yapraklar sapl st yapraklar genellikle
dorudan gvdeye tutunmutur. Gvdesi ve
yapraklar hafif tyldr. Yapraklar oval mzrak
eklinde ve 3-5 damarldr. Ekinezya bitkisinin
merkezi nsal iekler tarafndan evrelenmi
yuvarlak bir yaps olup koni baldr.
Yuvarlak yapnn etrafndaki nsal iekler
pembe, beyaz, sar, krmz ve genellikle mor
renktedir. Olgunlam bir iek tablasndan
ortalama 250-300 adet tohum elde edilmektedir.
Anavatan Kuzey Amerika olan ekinezya,
gnmzde Gney Amerika, Kanada, Avrupa,
Rusya, Afrika ve Pasifiklere kadar yayl
gstermitir. Son yllar da Amerikada tbbi
bitki endstrisinin yaklak %10luk ksmn
oluturmaktadr. Kullanm alan genileyen
ekinezya Rusyada st kalitesini ve srlarn
hastalklara direncini doal yolla arttrmak iin
yem rasyonlarna dahi katlmakta, kullanm
alanlar ve yetitiricilii konusunda, birok
lkede saysz alma yrtlmektedir. Gney
Afrika baz Bat Avrupa lkelerine ham materyal
satarken ekstraklarn da Rusya ve Kuzey
Amerikaya ihra etmektedir.
Yozgatta zel bir firma tarafndan yetitirlen
ekinezya bitkisindeki etken madde Avrupada
ortalama bitkiden alnan etken maddenin 13 kat
olduu tespit edilmitir.
5 Bu blm GossoG Danmanlk (2012)den dzenlenmitir.
56
Yabani (Da) Nanesi6
Nane bitkisi Labiatae familyas bitkilerinden
olan ok senelik aromatik bir bitkidir. Nane
ierdii eterik yalar bakmndan da tbbi bitkiler
snfnda byk neme sahiptir. Nane bitkisi bol
saak kk ieren ana kkleri rizom yapsndadr.
Kkleri genellikle 80-100 cm derine kadar
inebilir. artlara bal olarak gvde 30-80 cm
boya kadar uzayabilir. Balangta otsu yuvarlak
ve yeil renktedir. Yalandka keli bir yap
kazanarak yar odunlama gsterir ve mor
renk kazanr. Yapraklar boumlarda karlkl
dizilmi, genelde ular sivri ve kenarlar hafif
dilidir. Bitkinin deerlendirilen ksm yksek
miktarda eterik ya bulunduran yapraklardr.
Yabani nanelerin yapraklar bol miktarda ty
tamaktadr. iekleri genellikle uzun ince bir
boru eklindedir. iekler yeil renkli anaklar
tamaktadr. Ta yapraklar ise mor erguvan
renkte ve boru eklinde olup u tarafta 4 paral
halde bulunmaktadr.
Nane ok eski bir kltr bitkisidir. ngiltere de
botaniki John Rayn (1921) tavsiyelerinden
sonra tbbi bitkiler arasna girmitir. Ana
vatannn, Orta Avrupa ve Asya olduu belirtilen
nane ok eitlilik gsteren geni bir yaylma
alanna sahiptir. Nane bitkisinin ounlukla
Avrupa ve Asyada yaylan 90 kadar tr
bulunmaktadr. Trkiyede 7 tre ait 12 takson
yayl gstermitir. Bu trlerden bazlar lman
iklimlerde daha ok bazlar ise Bat Anadoluda
yaylmtr. Ilman iklimlerde Amerika, Avrupa ve
Asyada tarm yaplr.
Nane familyasndan olan yabani nane, gda
sektrnde, salk sanayisinde ve eitli endstri
6 GossoG Danmanlk (2012)
kollarnda byk lde kullanlmaktadr.
Yabani nane ya dnya piyasasnda nemli bir
yere sahiptir. zellikle bat Avrupa lkelerinde
naneye olan ihtiya, her geen gn daha da
artmaktadr. Bunun nedeni yabani nanenin
znden elde edilmi uucu yalarn gda, ila
ve kozmetik sanayisinde kullanlan ok nemli
bir ham maddeye sahip olmasdr. Bunlarla
birlikte nane eitli endstrilerde tatlandrc
olarak da kullanlmaktadr bunlar; sakz, di
macunu, eker gibi sektrlerdir. Gnmzde
dnyann baz blgelerinde nanenin halk
ilac olarak kullanm mevcuttur. Esas nemi;
antiseptik, anaztezik, serinletici ve ferahlatc
etkisi olmasdr.
Nane bitkisi iklim ve toprak istekleri bakmndan
ok seici olan bir bitki tr deildir. Bitki pratik
olarak her trl toprakta yetiebilir. Fakat
topran dzeyde nem iermesi arttr. Devaml
kapal bulutlu havalardan ok gneli ve az
bulutlu havalardan holanr. Nane lk ve rutubetli
ortamlar sever. Optimum gelime scakl 12-
15 derece scaklk arasndadr. Nane bitkisi ok
yllk bir bitki olduundan souk havalardan
fazla etkilenmez. Kk ksm odunsu olduu iin
orta dereceli don olaylar nane bitkini etkilemez.
Bu bitki fazla k alan yerlerde verimli bir ekilde
yetimez. Bitki daha ok glgelik alanlarda
verimli yetime salayabilmektedir.
Salep
Salep Orchidaceae (orkideler) ailesinin birok
trnn toprakalt yumrularndan elde edilen,
ayrca orkide trlerine Anadoluda verilen genel
isimdir. Orkidelerin toprak alt organlar yumru
veya rizomdur. Salep bitkisinin kknde 2
tane yumru vardr ve ok yllk otsu bir bitkidir.
Yumrular kremsi renkte, yumurta eklinde,
atals veya saakldr. Yumrulardan biri o sene
gvde veren ana yumru, dieri ise gelecek
yl yumru verecek iri parlak olan karde(oul)
yumrudur. Karde yumrular Mays Haziran
aylarnda toplanmaya balanr. Gvdesi dik
ve silindirimsi, iekleri salkm veya baak
eklindedir. Ak yeil renkteki yapraklar
eritsi mzrak biiminde, kke olan iekler
erguvan renginde ya da pek rastlanmasa da
beyaz olabilmektedir. erdii en nemli madde
glikomannandr. Glikomannan polisakkaritlerin
alt gurubudur. Salep yumrular yapsnda msilaj,
niasta, eker ve azotlu madde tamaktadr
(GossoG Danmanlk 2012)
Salep bitkisi genel itibariyle Akdeniz iklim
kuanda yetimekte olan aromatik bir
bitki trdr. Bu bitki Anadoluda genel ad
salep olarak bilinen orkideler familyasnn bir
trdr. Scak iklim kuaklarnda yetien orkide
trlerinde bymenin ounlukla mevsimlere
bal olduunu ve mevsimsel byme
deiimlerinin, orkide trnn taksonomik
pozisyonu ve corafik dalmlarna gre
farkllk gsterdii tespit edilmitir. Dnyada bir
ok lkede de yanl toplamadan dolay yok
olma tehlikesiyle kar karyadr. Dolaysyla
bu gibi lkelerde koruma altna alnmtr. Bu
bitki genellikle Akdeniz lkeleri, Kuzey ve Orta
Avrupada yetime olana bulabilmektedir.
Salep bitkisi zerinde ok fazla aratrma
olmamakla birlikte, doal florada salep bitkisinin
daha ok; kumlu kinli tn, killi tn tekstrl, kire
miktarlarnn ounlukla dk, genellikle
hafif alkali reaksiyonlu, azot ynnden yoksul
topraklar daha ok sevdii belirlenmitir.
Analizlere gre orkideler topraklarda bulunan
N, P2O5, K2O, Karbon, Organik madde ve
kum oran ile k istei ynnden seici
57
 olabilmektedir.
Salep Trkiyenin birok blgesinde doal
olarak yetime alan bulabilmektedir. Bu
bitkinin yaygn olduu blgeler daha ok
Kuzey Anadolu, Gney Anadolu, Gneydou
Anadolu, Dou Anadolu ve Dou Akdeniz
blgelerinde yetimektedir. Yetitii baz iller ise
bunlardr; Adana, stanbul, Siirt, rnak, Yozgat,
Kastamonu, Bitlis, Artvin, Bursa, anakkale,
Denizli, Eskiehir, Isparta, zmir, Kocaeli, Manisa,
Kahramanmara, Mula, Samsun, Trabzon ve
Tuncelidir
Yozgat Akdamadeni ilesi ve evresinde
birok salep eidi yetimektedir. Bunlardan
zellikle ne kan trler (National Geographic);
ww Orchis Coriophora,
ww Platanthera Chlorantha,
ww Salep iei (Ophrys Holoserica)
ww Salep iei (Ophrys Holoserica)
ww Anacamptis Pyramidalis
ww Ophrys Mammosa
ww Ophrys Oestriferadir.
Bu bitkilerin yumrular salep elde edilmek
maksadyla toplanmaktadr. Ancak
bitkiler mutlak olarak tkenme tehdidi ile
karlamamakla birlikte, nesillerinin devamyla
badamayan kullanmlar nlemek maksadyla
ticaretleri belli esaslara balanm trlerdir.
Salep, dondurmann hammaddesi, olmazsa
olmaz olarak kullanlmaktadr. Dondurmaya
kvam ve tat vermektedir. Mart, Nisan aylarnda
doadan toplanan orkide yumrularnn ok
58
byk bir ksmn dondurma reticileri satn
almaktadr. Bu endemik bitki o kadar deerli
ki yurtdna ihracat 1977 ylndan bu yana
yasaktr. Ya yumrularn kilogram fiyat 30 TL
seviyesindedir. Kum hali ise 120-130 TL, toz
haline getirildiinde ise rnn fiyat 250-300
TLye kmaktadr. Akdamadeninde bilinen 12
eidi yetimektedir. Bunlarn en nemlileri ise
mee salep, sivri kurtkula salep, beli ift atal
yemlik salep ve ift atal yemlik salep eididir.
Orman ve Su leri Bakanl Orman Genel
Mdrl tarafndan organize edilen 2014-
2018 yllar Salep Eylem Plannn uygulanaca
iller Hakkari, Van, Bitlis, Mu, Bingl, Tunceli,
Elaz, Kahramanmara, Gaziantep, Hatay,
Sinop, Kastamonu, Antalya, Burdur, Isparta,
Mula ve Aydn illeridir. Salepin yok olmasnn
nne gemek iin yaplacak eylemleri kapsayan
planda Yozgat ve zellikle Akdamadeninin
yer almas faydal olacaktr.
Kara Buday
Orta Anadolu Kalknma Ajans tarafndan
Dorudan Faaliyet Destei kapsamnda
desteklenen Yozgat Tbbi ve Aromatik Bitkiler
Deerleniyor Projesi Fizibilite Raporunda yer
ald zere karabuday tbbi ve aromatik etki
gsteren bitkiler kapsamnda yer almaktadr.
bu
Dnyada salkl gdalara olan ilginin ve bilincin
artmasyla, karabudayn gnmz gdalar
arasnda deeri artm ve yksek kaliteli
gda rnleri arasnda yer almasna neden
olmutur. Yzyllardr geni bir yelpazede
karabuday rnleri geleneksel olarak ska
retilmitir. Karabuday salk ve ekonomik
alanlarn ziyadesinde en ok gda sanayisinde
kullanlmaktadr. Karabuday, insan gdas
olarak yetitirilmesinin yannda iftlik ve kmes Cehirlik Lalesi
hayvanlarnn beslenmesinde dier tane
Tbbi ve aromatik bitkiler kapsamnda
rnlerin yerine yem olarak kullanlmaktadr.
deerlendirilmese dahi ss bitkisi olarak
Karabuday, arclar iin popler bir bitkidir.
deerlendirilebilecek ve Blgeye sosyo-
iekleri 30 gn ve daha fazla sreyle ak
ekonomik anlamda katk salayabilecek,
kalabildii iin mkemmel bir geici bal bitkisidir.
Cehirlik Lalesi bitkisi de rapor kapsamnda ele
Karabudaydan koyu renkli, gl bir tad olan
alnmtr. Yozgat-Boazkale (Hattua) yolu
bal elde edilir. Fazla zararlarnn olmamas,
zerinde Yozgata ikinci kilometrede yer alan
kolay yetitirilebilmesi ve fakir topraklarda dhil
Cehirlik blgesi laleleriyle nldr. lkbaharda
kimyasal gbre kullanlmadan rn alnabilmesi
(Mays aynn ortalarnda)amaya balayan
karabudayn organik rn olarak yetitirilmesi,
laleler yaz boyunca Cehirlike ayr bir gzellik
dnya pazarnda sunumunu kolaylatrp,
katar.
olduka ekonomik bir deer kazandrmtr
(GossoG Danmanlk 2012).

Aspir

Anavatan Arabistan yarmadas olan

Anadoluda yabani olarak yetien bitkinin
ekimi de yaplmaktadr. Kurutulmu iekleri
ve tohumlar suda kaynatlp iilerek, tohumlar
ayrca kurutulup, sklarak ya elde etmek iin
ve tbbi amalarla kullanlr. Yozgat Trkiyede
aspir retiminde 2. sradadr.

rn Resim 1. Cehirlik Lalesi

Sra ller Ad retim(ton)
1 Ankara Aspir 35.256
2 Yozgat Aspir 3.902
3 Konya Aspir 3.849
4 Mu Aspir 3.452
5 Krehir Aspir 1.626
6 Aksaray Aspir 1.532
7 Amasya Aspir 1.454
8 Afyon Aspir 1.376
9 Krkkale Aspir 1.352
10 orum Aspir 1.206

Tablo 18 llere Gre Aspir retimi (TK 2014)

59
60
Anonim (2007) tarafndan bildirildii zere, tbbi
ve aromatik bitkiler sektrnn mterileri,
gda, ila ve kimya sanayi ve aktarlar
oluturmaktadr. Ayn kaynaa gre; tbbi
ve aromatik bitkiler sektrnn merubat,
yemeklik rn, ila ve kozmetik sektrlerindeki
pay giderek artmaktadr. Tketim alanlarna
gre blmlendirildiinde, merubat, keyif ve
uyarc bitkiler (kahve, ay, ttn), ila bitkileri
(Digitalis, Atropa ve dierleri), zamk ve musil
bitkileri (Aracica, Plantago ve dierleri), reine
bitkileri (Liguidamber, Ferula ve dierleri),
tanen bitkileri (Astronium ve dierleri), boya
bitkileri (Rubia ve dierleri), insektisid bitkileri
(Pyrethrum ve dierleri) ve mum bitkileri (Jojaba,
Myrica ve dierleri) olarak tketildii ancak,
etken maddeler, farmokolojik zelliklere gre
de snflandrlabildii grlmektedir.
Tbbi ve aromatik bitkiler, dorudan
doadan toplanarak veya kltre alnarak
pazarlanmaktadr. Ana datm kanallar,
toptanc aktarlar, ihracat tccarlar, imalatlar
ve baz zel kalemler iin kooperatiflerdir.
Toptanc aktarlar, zellikle stanbulda (Msr
ars ve evresi) olmak zere, Konya, zmir,
Ankara ve Gaziantep gibi illerde faaliyet
gsterirken, ihracat tccarlar; zmir, Trabzon,
Antalya ve Mersin illerinde younlamaktadrlar.
Tbbi ve aromatik bitkiler, ihracatlar tarafndan
kiralanan antrepolarda muhafaza edilmekte ve
genellikle herhangi bir ileme tabi tutulmadan
preslenip, balyalanarak ihra edilmektedirler
(Anonim 2007).
lkemizde tbbi ve aromatik bitkiler ileme
sanayi arzu edilen seviyeye henz ulamamtr.
Bitkiler ham drog olarak deerlendirilmekte ve
en fazla uucu ya olmak zere, farkl rnlere
ilenmektedir (Glkc vd. 2014).
lkemizde ortalama 400 bitki tr tbbi olarak
kullanm potansiyeline sahiptir. Trkiyede
doadan toplanarak yurt iinde ve yurt
dnda satlan 347 bitki tr mevcuttur. 2013
verilerine gre krmzbiber, anason, kimyon
Trkiyede en ok retimi yaplan bitkilerdir.
Dnya kaliteli defneyapra d satmnda
Trkiye lider konumdadr. D satmn %90n
Trkiye karlamaktadr. 2013 verilerine gre
ihracat yaplan tbbi bitkiler miktar olarak
sralanrsa defne, kekik ve kimyon ilk 3 srada
yer almaktadr. En ok ithalat yaplan tbbi ve
aromatik bitkiler ise 2013 verilerine gre miktar
olarak karabiber, rekotu ve tarn ilk 3 srada
bulunmaktadr (atkka 2014).
ztrk vd. (2014) tarafndan bildirildii zere,
20042013 yllar ortalamas olarak kekiin
birim ihra fiyat 2.7 dolar seviyelerinde
gereklemitir. Trkiyenin kekik ihracat,
2004 ylndan 2013 ylna kadar %23,6 orannda
artmtr (59,3 milyon $). Bata ABD ve Almanya
olmak zere, talya, Hollanda, Polonya,
Japonya, Belika, spanya ve Kanada en fazla
kekik ihracat yaplan lkeler olarak gze
arpmaktadr. Kekik ithalatnda Fas, Arnavutluk,
Polonya, Meksika ve Peru ithalat yaptmz
nemli lkeler arasndadr. Kekik retiminde
lider il Denizli olmak zere, Sivas ve Yozgatn da
potansiyel tad dikkate alnmaldr. Baharat
bitkileri bakmndan da deerlendirildiinde
kekik ve nane zellikle Sivas iin nemlidir.
61
62
Hindistan tbbi ve aromatik bitkiler konusunda dnyada nde gelen lkelerden biridir. Bu erevede,
rapor kapsamnda tbbi ve aromatik bitkiler asndan Hindistann kurumsal yaps, Hindistanda
tbbi ve aromatik bitkiler sektrne verilen destekler zetlenerek sunulmutur. Bu kapsamda,
Hindistanda tbbi ve aromatik bitkiler sektrne destek veren kurumlar ekilde yer almaktadr.

ekil 9. Hindistanda Tbbi ve Aromatik Bitkiler Sektrne Destek Salayabilecek Temel Kurumlar

Hindistandaki sektr bykl nedeniyle Hindistan ile Trkiyenin karlatrlmas ok da doru

olmamakla birlikte, Hindistann baarlarnn iyi uygulama rnei olarak dikkate alnmas lkemiz
ilgili kurum ve kurulularna fayda salayacaktr. Hindistan, tek bana 1211 kodlu tbbi bitkiler
ihracatnn yaklak %15ini oluturmaktadr.

rn Dnya hracat Hacmi Hindistan hracat Hacmi

Tbbi Bitkiler 3.6 Milyar $ 238 Milyon $

Ya ve Yksek Scaklkta
22.2 Milyar $ 533 Milyon $
Distile Edilen Dier rnler

Tablo 19. Hindistan Tbbi ve Aromatik Bitkiler hracat Hacmi (Trademap)

63
 ekil 10. Hindistan D Ticareti (Trademap, 2014)

64
Destekler
Tohum retim Merkezi tarafndan Hindistanda
Ulusal Tbbi Bitkiler Kurulu zellikle tohum
retim merkezi ve doku kltr birimi kurulumu
konusunda almalar yapmaktadr. Tohum
retim merkezi iin 0,075 $/da, Doku Kltr
Birimi Kurulumu iin 75,5 $/birim destek
salamaktadr.
Hindistanda; tbbi ve aromatik bitkilerin
retimi iin altyap iyi oluturulmutur. Tohum
retiminden pazarlama ann oluturulmasna
kadar tedarik zinciri yaklam izlenmitir. Bu
durumun sonucu olarak ve lkenin fiziksel
imkanlar nedeniyle retimler byk alanlarda
yaplmaktadr. Destekler de hektar zerinden
verilmektedir.
Trkiyede ise; sistematik/yeterli tbbi ve
aromatik bitki yetitiricilii olmamasna ramen
rn ileme ve paketleme tesis yapmna destek
verilmesinin sistematik hale getirilmesi olduka
yararl olacaktr. lkemizde Tarmsal Aratrma
Enstitleri ve baz zel firmalar tohum slah
ve Ar-Ge konularnda almalarna devam
etmektedir. Konusunda uzman kiilerin bu
alanda yetitirilmesi, reticileri bilinlendirilmesi
ve kmelenme/kooperatif benzeri yaplarn
oluturulmas retim, ileme ve pazarlama da
etkilerini gsterecektir. retimin kk alanlarda
yaplmas desteklerin dekar zerinden verilmesi
verimi etkilemektedir. Tbbi ve aromatik bitki
rnlerinin gda takviyesi, uucu ya gibi katma
deeri yksek rnler haline getirilmesi ve
pazarlanmasna zellikle nem verilmelidir.
Kmelenme ve kooperatif oluumu konusunda,
Hindistanda bulunan Kuzey Dou ve Himalaya
Blgeleri Bahe Bitkileri Kurulu kme mantyla
oluturulmutur. Trkiyede ise konusunda
uzman kiilerin yetitirilmesi, reticileri
bilinlendirilmesi ve kmelenme/kooperatif
benzeri yaplarn oluturulmas retim, ileme ve
pazarlama da etkilerini gsterecektir. zellikle
tbbi ve aromatik bitkiler konusunda iyi seviyeye
gelinmek isteniyorsa bu konuda zel kmeler
oluturulmaldr.
Hindistanda Ulusal Bahe Bitkileri Heyeti;
rnlerin tanmas ve dier lkelerde tantmna
ynelik destekler vermektedir. Uzun mesafe
tamalarda 3000 $/proje destek, organizasyon
katlmlarna 3-15 $/kii destek, Ulusal Tbbi
Bitkiler Kurulu; organik/GAP sertifikas almna
7,55 $ destek vermektedir. Trkiyede ise; tbbi
ve aromatik bitkilere zel destekler olmamakla
birlikte, KOSGEBin Yurt D Gezisi Destei
693 $/firma, sertifika almna ynelik destek
bulunmamaktadr.
Hindistanda; Ulusal Tbbi Bitkiler Kurulu organik
tarma 0,015 $/da destek salarken, Trkiyede
ise; Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl
tarafndan daha yksek oranda destek verdii
ve reticileri tevik ettii grlmektedir.
Hindistanda; tbbi ve aromatik bitkiler
konusunda destek veren kurumlara ve
konularna bakldnda ayn konuda destek
veren farkl kurumlar da olduu ve bunlarn
birbirinden bamsz altklar grlmektedir.
lkemizde de durum benzer olmakla birlikte
desteklerin tamamlayclk ilkesi erevesinde
verilmesi yararl olacaktr.
Hindistanda destek veren kurumlar ve aratrma
altyaps ile ilgili kurumsal yaplarla ilgili bilgi
ekte sunulmutur.
65
66
 Tbbi ve aromatik bitkilerle ilgili elde edilen veriler nda, aadaki neriler yaplmtr.
ww Salep Yetitiricilii: Salep, yumru maliyeti
dnda getirisi en yksek rnlerden
biridir. lk yatrm maliyeti yksek olmasna
ve teknik bilgi gerektirmesine ramen,
retimin ilk yllarndan itibaren yatrm ya
halde dahi karldr. Kurutulduunda ve toz
haline getirildiinde ise bu oran olduka
ykselmekte ve sat fiyat yaklak 8 kat
artmaktadr. Yatrm kapsamnda sulama
sisteminin kurulmas hem Gda Tarm ve
Hayvanclk Bakanl hem zel ve kamu
bankas desteklerine/kredilerine uygundur.
retimin ormanlk alanda yaplmas halinde
Orman ve Su leri Bakanl kredilerinden
yararlanlmas mmkndr. Ayrca referans
bitki listesinde yer almas sebebiyle
Tarm ve Krsal Kalknmay Destekleme
Kurumunun desteklerine de uygundur.
Sivas ve Yozgatta sz konusu kurumun
l Koordinatrlkleri bulunmakla birlikte
blgede salebin kltre alma ve slah
almalar nemlidir.
ww Akdamadeninde Salep: Salep zellikle
blgede Akdamadeni ilesinde
younlamaktadr. Akdamadeni ilesinde
yetien salebin toplanmasnn denetim
altna alnmas ve uygun alanlarda
depolanmasnn salanmas, bir fizibilite
almasna dayal olarak salebin kaynatlp,
kurutulup toz haline getirildii ve
paketlendii rne katma deer salayan
bir tesisin kurulmas ve desteklerin bu alana
ynlendirilmesi salanmaldr.
ww Orman ve Su leri Bakanl, Orman
Genel Mdrl Tarafndan Organize
Edilen Salep Eylem Plan: Orman ve Su
leri Bakanl Orman Genel Mdrl
tarafndan organize edilen salep eylem
plannn uygulanaca iller arasna Yozgat
ve zellikle Akdamadeninin alnmas
ynnde giriimler balatlmaldr.
ww Cehri ve Havaciva Bitkileri Boyar
Maddelerin retimi: zellikle Kayseride
yetien ve 19. Yzylda Kayserinin en
byk geim kayna olan cehri boyasnn
alternatif kullanmlaryla birlikte organik
rn bal altnda yeniden cazip hale
gelme imkanlarnn niversiteler tarafndan
aratrlmas gereklidir. Havaciva bitkisi de
bu amala deerlendirilmelidir.
ww Gilaborunun Markalatrlmas ve
Ticariletirilmesi: Gilaburunun blgede
yaygnlatrlmas ve pazarlanmasna
ynelik eylem plan hazrlanmas ve
uygulanmasnn takip edilmesinin
salanmas nerilmektedir.
ww Ekinezya ve Yabani Da Nanesi Bitkilerinin
Ticari retimi: Ekinezya, Yabani (Da)
Nanesi ve Tbbi Nane retiminin Gda Tarm
ve Hayvanclk l Mdrl vastasyla
Yozgatta retiminin yaygnlatrlmas
salanmaldr.
ww Salep ve Kekikin Ticariletirilmesi:
Sektrde marka algs olumadndan,
markalatrma almalar yaplmas
nemlidir. Tbbi ve aromatik bitkilerin
depolanmas, paketlenmesi, etiketlenmesi
ve tamasna ilikin almalar yaplmaldr.
Bu amala gilaboru, sahlep ve kekik iin
almalarn balatlmas nerilmektedir.
ww Geven Zamk (Kitre) retimi: Bir zamanlar
Kayserinin nemli ticaret malzemelerinden
olan geven zamk (kitre) zerine aratrma
yaplarak gnmz endstrisine
67
 kazandrlmasna ynelik aratrmalar
yaplmaldr.
ww TKDK Kayseri l Koordinatrlnn
Almas: Tbbi aromatik bitkilerin
retimi ve ilenmesi noktasnda TKDK
kurumunun hibe destei bulunmaktadr.
Ancak TKDK l Koordinatrlkleri Sivas
ve Yozgat illerinde bulunmasna ramen
Kayseride bulunmamaktadr. Kayseride
TKDK l Koordinatrlnn almas ya
da Tarm l Mdrl bnyesinde bu
destein verilmesi ve Yozgat, Sivasta
tantmnn yaplmasna destek verilmesi
nerilmektedir.
ww Ekim Nbeti: eker pancar tarm yaplan
sulu tarm alanlarnda ekim nbeti ierisinde
ayiei ve klk kolza gibi yal tohum
bitkileri ekimi yaplmas nerilmektedir.
ww Uucu Ya Ann Kapatlmas:
Trkiyenin uucu ya ithalatnda limon
ve portakal yandan sonra nane ya
retimine ncelik verilmelidir.
ww Kimyasallar Yerine Doal rnlere Dn:
Kyoto protokol gerei gda, kozmetik
ve ila sanayinde kimyasallarn yerine
doal maddelerin kullanlmas iyi bir pazar
oluturmaktadr. Uucu yalarn retimi iin
retim yerleri kurulmaldr.
ww Laboratuvar ve Ar-Ge Altyapsnn
yiletirilmesi: retilen yalarn dnya
standartlarnda olup olmadnn kontrol
iin retim noktalarna yakn merkezlerde
laboratuvarlar kurulmaldr.
ww Reym Ya Eldesi: Undan reymin
ayrlmas nedeniyle oluan kayplarn
68
Budaydan ayrlan reym ya ile telafi
edilmesi gereklidir.
ww Hu Aacnn Tantmna Ynelik
Aratrmalar: Trkiyede Kayseri Erciyes
Da, Ar Da, Sivas, Artvin, Ardahan,
Bingl dalar civarnda yetien, ay
yaplarak kullanlan ve dem atmak iin
kullanlan, bakteri ve dirotik amalarla tp
hekimlerince tavsiye edilen Hu Aacnn
kullanm alanlarn artrmak ve endstriyel
kullanmna ynelik aratrmalar yaplmaldr.
ww Yatrmlar: Erciyes Dana endemik bitkilerin
devam eden byk yatrmlar tarafndan
deitirilmeyecek ekilde koruma altna
alnmas gerekmektedir.
ww Nesli Tkenen Trlerin Korunmas: TR72
Blgesinde doadan toplanan bitkilerin
tr ve eitlerinin belirlenmesi, tketim
ekilleri, depolama, pazarlama alarnn
belirlenmesi amacyla zel bir alma
yaplmas gereklidir. Ayrca doadan
bilinsiz ve kontrolsz ekilde toplanmann
nne geilmesi ve gen kaynaklarnn
korunmas (ex situ ve in situ) amacyla,
pilot alanlarda tbbi ve aromatik bitkilerin
toplanmas, kltre alnmas ve slahyla (in
vivo ve in vitro) ilgili teknik destek ve eitim
almalarna nem verilmelidir. Bu durum
zellikle nesli tkenmekte olan bitkiler iin
nemlidir. Soanl bir bitki tr olan salep
bu bakmdan nemlidir. Ayrca, bilinsiz
skm erozyona da neden olmaktadr.
ww Corafi aret: rnlerin TR72 Blgesinde
tantmlar, Valilikler, Ticaret ve Sanayi
Odalar ve Borsalar ve Ajans tarafndan
yaplmaldr. nemli tbbi ve aromatik
 bitkilerin mahre yeriyle corafi iaret Tbbi ve aromatik bitkilerde ihracata
kapsamna alnmas ve gerektiinde AB ynelim salanmaldr. Bu amala gvenilir
corafi iaret listesine alnmas nemlidir. gdann n plana kt gnmzde, Gda
Kayseri da ay, Kayseri cehrisi, Cehirlik Tarm ve Hayvanclk Bakanl destekleri
Lalesi bu amala ilk etapta deerlendirilebilir. de dnlerek, organik tarm ve iyi tarm
uygulamalar kltre alnm eitler
ww retici Birlii: TR72 Blgesinde tbbi
iin zerinde durulmaldr. Bu amala,
ve aromatik bitkilere ilikin retici birlii
Ajans tarafndan pilot alanlarda rnein
bulunmad dikkate alndnda, retici
Akdamadeni, Zara, Divrii ve Develide
birliinin kurulmas nerilmektedir.
hedef kitleye ynelik teknik destek ya da
ww Kurutma Tesisi: Yaplacak retimin eitim verilmesi nerilmektedir.
getirisinin artrlmas ve ekonomik olmas
ww Blge Tbbi ve Aromatik Bitkiler Konseyi:
iin tarla hazrl, hasat ve rn ilenmesi
Blgede, l Gda Tarm ve Hayvanclk
srecinin tamamn kapsayacak ekilde
Mdrlkleri, Orman ve Su leri Bakanl
mekanizasyona gidilmesi ve mekanizasyon
tara tekilat, TKDK l Koordinatrlkleri,
iin gerekli Ar-Ge almalarnn yaplmas ve
Ticaret ve Sanayi Odalar, Ticaret Borsas,
zellikle hasat sonras ilemlerde (kurutma
Valilikler ve niversite ile zel sektr
vb.) solar tnel kurutma sistemleri gibi
temsilcilerinden oluan bir platform
modern kurutma sistemlerinin kullanlmas
oluturulmal (Blge Tbbi Aromatik
nemlidir. Bu bakmdan blgede, tbbi ve
Bitkiler Konseyi) ve dzenli aralklarla bir
aromatik bitkiler iin ticari amala kurutma
araya gelerek, tbbi ve aromatik bitkilerin
tesislerinin projelendirilmesi ve Sivas
gelitirilmesi iin zerinde mutabk
ve Yozgatta uygulanan IPARD program
kalnacak bir eylem plan zerinde alma
kapsamnda deerlendirilmesi nemlidir.
yaplmaldr. Blgede, eczac ve tplar
ww Ya leme Tesisleri: Bu kapsamda ile ziraatilerin bir araya gelmesi ve ortak
Blgedeki ya fabrikalarnn da dahil projelerin desteklenmesi, Ajans olarak
olduu ve retim adedi belli bir bykle uygun arlara proje yazm destei
ulam ya karlan bitkilerin (nane, sar verilmesi nemlidir.
kantaron, kekik, rek otu v.b.) kullanm
ww Gda Takviyesi: Gda takviyeleri Dnyada
ve pazarlanmasna ilikin eylem plan
nemli bir pazara sahiptir. Bu kapsamda bu
oluturulmas, blgedeki yatrmclara ya
amala kullanlan ekinezya, tbbi nane, ada
ileme tesisi fizibilitelerinin anlatlmas
ay, devedikeni, melisa, oul otu, anason,
nerilmektedir. Ayieinin yetitirilmesi
kantaron, kekik gibi bitkilerin retimine ve
noktasnda iftilerin bilinlendirilmesi
pazarlanmasna nem verilmelidir.
salanmaldr. Bu sayede verim art elde
edilecektir. ww Yem Takviyesi: Ayrca, Beyzi ve Konca
(2014) tarafndan bildirildii zere, kini,
ww Organik Tarm ve yi Tarm Uygulamalar:
kekik, emen, anason, rezene, karanfil,

69
 tarn, rekotu, pelinotu, adaay, biberiye
ve nane gibi baz tbbi bitkiler hayvan
besinlerinde kullanlmaktadr. Bunlar, st
verimini artrc, gaz azaltc, sakinletirici
etkilere sahip olup, bunlarn yem katk
maddeleri olarak deerlendirilmesi ve
kltre almda ilk etapta kekik, nane,
kiniin deerlendirilmesi nemlidir.
ww Karabuday lyak Hastal: Bahri
Dada Uluslararas Tarmsal Aratrma
Enstits Konya, lyak hastalarnn
ekmeklik olarak kullanmak zorunda olduu
(tohumlarnn glten iermemesi nedeniyle)
karabuday genotipleri retiminde Yozgat
iin yurtii iyi uygulama rnei ziyareti
kapsamnda deerlendirilmelidir.
ww yi Uygulama rnei Ziyaretleri-Salep,
Kekik ve Boyar Maddeler: Dou Akdeniz
Geit Kua Tarmsal Ar. stasyonu
Kahramanmara salep ve kekik konusunda
uzmanlamtr. Konuyla ilgili istasyonlarn
zellikle Yozgat ve Sivas iin ziyaret
edilmesinde yarar grlmektedir. yi
Uygulama rnei Ziyaretleri-Ayrca, kapari
yetitirme teknikleri ve boya bitkilerinin
halk arasnda kullanmlar zerine nemli
veriler elde etmi olan Gneydou Anadolu
Tarmsal Aratrma Enstitsnn Kayseri
iin cehri bitkisi ve havacva bitkisinin
deerlendirilmesi asndan ziyareti
nemlidir. TKTA A.. ve bu kurum tarafndan
yaptrlan, Ar-Ge almalarnn yrtld ziyade, yksek katma deeri nedeniyle
Doal Destek rnleri Aratrma, Sanayi ve
Ticaret A.. ile grlmesi ve bu konudaki
deneyimlerinden yararlanlmas gereklidir.
ww Szlemeli retim: retim planlarnn
amaca uygun yaplabilmesi ve retimde
70
maduriyet yaanmamas ve fiyat
istikrarnn salanmas iin szlemeli
retim metodunun benimsetilmesi ve
desteklenmesi gereklidir. Ekonomik retime
uygun trlerin endstrisini salayacak
tesislerin szlemeli retim kapsamnda
kurulmas tevik edilmelidir. Bu konuda l
Gda, Tarm ve Hayvanclk Mdrl ve
Blge niversiteleri ile ortak bir alma
yaplmaldr. Afyonda Oruolu Holdingin
yapt uygulama benzeri szlemeli
iftilere ekim yaptrlmas nerilmektedir.
ww Gmrk Vergileri: Trkiyede tarm
rnlerinde uygulanan gmrk vergisi
oranlar deerlendirildiinde, tbbi ve
aromatik bitkilere ithalatta uygulanan
gmrk vergisi oranlarnn daha dk
olduu grlmektedir. Bu durum, sektrn
rekabete daha fazla ak olduu ve sektrn
daha az korunduunu gstermektedir. Bu
kapsamda sektre ilave destek salanmas
sektrn geliimini hzlandracaktr. zellikle
tbbi ve aromatik bitkilerin kltre alma
almalarna zel bir destek salanmaldr.
ww Ajans Mali Destekleri: leme bitkisel rn
deerini artracak olup, bu amala, Blgede
kar amac gden ve gtmeyen kurumlara
ynelik ileme tesislerine destek verilmesi,
bu amala fizibilitelerinin Yatrm Destek
Ofisleri tarafndan yaplmas nemlidir.
Bununla birlikte, sadece paketlemeden
tbbi ve aromatik bitkilerin ekstrasyonu
ve distilasyon rnlerine evrilmesine
ilikin Ajans olarak KOBlere destek
verilmelidir. Ajans zellikle tbbi ve aromatik
bitkilere dayal sanayinin gelitirilmesine
destek salayabilir. Bu amala, Blgede,
 aromaterapi, fitoterapi, parfmeri ve
kozmetik, bitkisel aylar, yaam krleri ve
gda takviyesi rn reticileri ve bitkisel
droglara dayal iletmelerin retim ve
kapasite art faaliyetlerine destek verebilir.
lkemiz ihracatna izin verilen tbbi ve
aromatik bitkileri ham drog olarak ihra
etmektedir.
ww Ajans DFD Destekleri: TR72 Blgesinde
genetik kaynak olarak kullanlabilecek
trlerin, toplanmas, muhafazas,
karakterizasyonu ve deerlendirilmesi
almalar yaplmaldr. Bu konuda Ajans
destek salayabilir.
ww Ajans Aratrma almalar-statistiklerin
Oluturulmas: Tbbi ve aromatik bitkiler
blgemizde ve lkemizde ounlukla
doadan toplama yntemi ile elde
edildiinden resmi istatistiklerin elde
edilmesi gtr. Bu amala, l Gda, Tarm
ve Hayvanclk Mdrlkleri ile ibirlii
halinde hangi tr bitkilerin topland,
toplama dnemleri, hangi bitki paralarnn
topland ve toplama alanlarna ilikin zel
bir alma yaplmaldr.
ww Ajans Teknik Destekleri: Ajans tarafndan
tbbi aromatik bitkilerin, oaltma, yetitirme,
toplama, hasat gibi konularda teknik
eleman yetitirilmesine, i ve d pazarda
tbbi ve aromatik bitkiler potansiyelinin
tantmna, retici, kooperatif gibi yaplarn
glendirilmesine, kk lekli iletmelerin
kapasitelerinin artrlmasna, yabanc ot,
hastalk ve zararl mcadelesine, tailer
konusunda bilinlendirilmesine destek
verilebilir. Sektre salanan destekler
konusunda reticilerin bilinlendirilmesi, l
Gda Tarm ve Hayvanclk Mdrlkleriyle
ortaklaa yaplabilir.
ww Sertifikasyon: Tbbi ve aromatik bitkilerle
ilgili eit gelitirme, tescil ve tohum retimi
ve sertifika konusunda byk eksiklik
olduu iin TR72 Blgesine zel bir alma
yaplmal; bu amala Tohum Tescil ve
Sertifikasyon Merkez Mdrl ile ibirlii
yaplmaldr. Gerek i pazar gerekse d
pazar ihtiyalarnn artmas nedeni ile tbbi
ve aromatik bitkilerin kltr alanlarnda
retimine gei iin en byk sorun olan
ismine doru materyal temini iin gerekli
slah almalarnn acilen yaplmas ve
sertifikal tohum, fide ve fidan retiminin
tevik edilmesi ve desteklenmesi nemlidir.
ww Rehber Hazrl: Blgedeki kurum ve
kurulularn desteiyle tbbi ve aromatik
bitkiler rehberi hazrlanmaldr.
ww Yulaf ve Sakinletirici Etkisi: Hem
tbbi ve hem de yem bitkisi olarak
deerlendirilebilecek rnlerin blgede
hayvanclk faaliyetlerinin yaygn olmas
ve hayvanclkta en byk maliyeti yem
kaleminin oluturmas sebebiyle tespiti
nemlidir. Bu amala, Salk Bakanl
tarafndan da tbbi bitkiler listesinde
yer alan yulaf nemlidir. Sakinletirici
etkisinden dolay, sigara ve uyuturucu
tedavisinde kullanlan yulafn uygulama
ve kullanm alanlarnn deerlendirilmesi
nerilmektedir.
ww Genel ve Blge in ncelikli Tbbi
Aromatik Bitkiler: TR72 Blgesi tbbi ve
aromatik bitkiler bakmndan son derece
zengin bir potansiyele sahiptir. Sivas Tarm
71
 Hayvanclk ve Gda Sektrel alma
Grubu Raporunda (2011) bildirildii zere,
TR72 Blgesinde yer alan Sivasta, tek
bana lkemizde bulunan bitki trlerinin
yaklak % 15i bulunmaktadr. Sivastaki
1.508 bitki taksonunun % 27,9u endemiktir
(57si sadece Sivasta bulunan endemikler,
363 tanesi ise hem Sivasta hem de
Sivas ili dnda bulunan endemiklerdir)
(Dnmez, 1999). Kayseri ve Yozgat illeri de
biyoeitllik bakmndan dolaysyla tbbi
ve aromatik bitkiler asndan byk bir
potansiyel tamaktadr. Kayseride Erciyes
Da, bilinenin aksine n plana kan
blgeler arasndadr. Erciyes Danda 197si
Trkiyeye, 11i ise Erciyese endemik olan
toplam 1.173 tr bulunmaktadr. zellikle
Erciyes Danda doal olarak yetien orman
aac trleri, titrek kavak (2.400 mye kadar),
deiik mee trleri (2.000 mye kadar),
ard (2.400 mye kadar), andz ve nesli yok
olmak zere olan hutur (2.600 mye kadar)
(Anonim 2011b). Blge henz kefedilmemi
potansiyeli ile kekik, nane, kurt zm,
kapari, gilaboru, salep, adaay, kenger otu
gibi bitki trleriyle blgede ila ve medikal
sanayinin gelitirilmesi asndan nem
tamaktadr. TR72 blgesinde zellikle
Sivasta kekik, nane ve kapari yetitiricilii
yaplabilecek ihracat ans yksek
bitkilerdir (Sivas l Tarm Mdrl, 2008).
Tbbi ve Aromatik Bitkilere ilikin slah,
kltre alma, eit gelitirme almalarnn
yaplmas ve yaygnlatrlmas ve envanter
karma almalar nemlidir. Bu amala
Salk Bakanl tarafndan yaymlanan
ynetmelie istinaden Tbbi Bitkiler listesi,
dnyada ve lkemizde d ticareti en ok
yaplan bitkiler listesi nemlidir.
72
ww TR72 blgesinde tbbi ve aromatik
bitkilerin doal yetime ortamlarnn tesbiti,
haritalar zerinde konumlandrlmas, farkl
dnemlerinde fotoraflandrlmas ve
buna bal blge envanterinin karlmas
nerilmektedir.
ww Tbbi ve aromatik bitkiler arasnda yer alan
ya da tbbi ve aromatik etkileri olan bitkiler
arasnda yer alan srgan otu, kabak, haha,
zellikle taze ve kuru olarak tketilebilen,
meyve suyuna ilenebilen al formunda
olan ve Sivasn dalk alanlarna uygun olan
kurtzm (goji berry), al, mahlep, cehri
(boyar madde ve musilaj olarak kullanm),
kekik, nane, kapari, madmak, antioksidan
potansiyele sahip nar, havaciva, gilaboru,
aspir zerine blgede younlalmas
ilk etapta nerilmektedir. Ayrca, yem,
toprak dzenleyicisi, lyak hastal iin
tbbi faydalar nedeniyle, karabudayn
zellikle Yozgat iin deerlendirilmesi
nerilmektedir. Kiniin de kuru tarmda
verim alnabilmesi sebebiyle alternatif bitki
olarak deerlendirilmesi nemlidir.
Tbbi ve Aromatik Bitkilerinin
7.1. retiminin Gelitirilmesi in
Genel neriler
Tbbi ve Aromatik Bitkiler bakmndan
sahip olduumuz zengin gen kaynaklarnn
mutlak suretle korunmas iin gerekli
tedbirlerin acilen alnmas (tohumlarn gen
bankalarnda saklanmas, istenilen tr ve
eitlere ait ana bahelerinin kurulmas
gibi) ve lkemiz geneli tr ve eit
aratrmalarnn yaplmas ve gerekirse tbbi
ve aromatik bitkiler rehberinin oluturulmas
ve lke geneline datlmasnn salanmas,
 Tbbi ve aromatik bitkiler ile ilgili yaplan
aratrma ve yaynlar ile ilgili bilgi bankasnn
kurulmas, web tabanl Blge envanterinin
oluturulmas,
Doadan toplamann en temel sorunu
olan bilinsiz toplamann nne geilmesi
iin gerekli eitim almalarnn yaplmas
ve bu almalarda ncelikle muhtarlarn
eitilmesi, doadan toplamay dzenleyen
kurallarn uygulanmasnda kamu
kurumlarnn yaptrc gcnn artrlmas
ve poplasyonlar yok olma snrnda olan
baz bitkilerin (salep gibi) toplayclnn
gerekirse uzun bir sre yasaklanmas ve
snrlama getirilmesi,
Yaplacak retimlerin amacna uygun
ve ekonomik olmas iin, elde edilmesi
amalanan rn ve rn gruplarnn
belirlenmesi ve retim planlamasnn ve
retilecek tr ve eitlerin hassas olarak
belirlenmesi ve bu konuda bitki aylarnda
kullanlan tbbi ve aromatik bitki tarmna
ncelik verilmesi (nane, papatya, melisa,
tbbi adaay vb.) zellikle nane (yksek
mentol ieren Mentha arvensis ve Menhta
piperita gibi ) iin lkesel bir plan yaplmas,
Doadan toplayclktan kltrel alanlarda
retime geiten sonra ortaya kacak
olan adaptasyon sorunlarnn (sulanabilir
alanlarda kekikteki kk rkl gibi)
almas iin gerekli kltrel nlemleri
iin Ar-Ge almalarnn ve yabanc ot,
bitki hastalk ve zararllar ile mcadele
gereksinimlerine kar bilgi bankasnn
oluturulmas ve Ar-Ge almalarna
balanmas,
retim alanlarndan elde edilecek rnlerin
amaca uygun olup olmadn ksacas
kalite ynnden incelenmesi ve zellikle
ihracatta maduriyetlerin yaanmamas
ve rekabet gcnn artrlmas iin gerekli
analiz yntem ve metotlarnn belirlenmesi
ve bunlar gerekletirecek ve blgeye
zg bitkilerin analizlerini yapacak blgesel
laboratuvarlarn kurulmas,
Tbbi ve aromatik bitkilerde organik ve iyi
tarm uygulamalarnda kk alanlarda
retim yapldndan birim desteklemelerin
artrlmas,
Tbbi ve aromatik bitkilerin retimi,
ilenmesi ve pazarlamasnda faaliyet
gsteren, tm birim ve sektrlerin temsil
edilebilecei ve rekabet glerini ve pazar
paylarn artrabilecei bir birlik kurulmas
nerilmitir.
Kayseri ve civarnn elma, badem, armut,
meyve trleri, asma, mercimek, nohut,
yonca, korunga, tbbi ve aromatik bitki
trlerinde Trkiyede ki 5 mikro gen
merkezinden birisi olduunu bildirmitir.
Bu balamda Tbbi ve Aromatik Bitkiler
Ar-Ge ve Aratrma Merkezi yerine tbbi
ve aromatik bitkilerle ilgili almalar
da kapsayacak ekilde; TR72 blgesini
kapsayacak blge gen kaynaklarnn
korunmas ve karakterizasyonu
yapabilecek, yetitiriciliinin yaygn olarak
yapld rnlerindeki sorunlarn tesbiti ve
zm iin l Gda Tarm ve Hayvanclk
Mdrlkleri ve Ziraat Faklteleri ile
73
 koordineli alabilecek Kayseri merkezli
kapsaml bir Aratrma Enstits kurulmas
gerekmektedir.
Tbbi ve aromatik bitkiler ile ilgili almalarn
amacna daha uygun gerekletirilmesi ve
bilimsel almalarn ve Ar-Ge almalarnn
yrtlebilmesi iin Kayseri, Sivas ve Yozgat
illerini kapsayabilecek ekilde Blge Tbbi
ve Aromatik Bitkiler Ar-Ge ve Aratrma
Merkezi /Aratrma Enstitsnn kurulmas
nerilmektedir. Bu merkez ya da enstitnn
ilgili kurum ve kurulularn ibirlii ile
oluturulmas, zellikle niversiteler ve l
Gda Tarm ve Hayvanclk Mdrlkleri
ile koordineli bir ekilde almas ve
Ziraat Mhendisi, Orman Mhendisi,
Eczac, Kimyager ve Biyolog gibi deiik
disiplinlerden aratrclarn altrlmas
nemlidir. Merkez/Enstit, TR72 blgesini
kapsayacak blge gen kaynaklarnn
korunmas ve karakterizasyonu,
yetitiriciliinin yaygn olarak yapld
rnlerindeki sorunlarn tespiti ve zm
yannda kltre alma, kltrel uygulamalarn
(sulama, gbreleme vb.) uucu ya ve
etken madde ieriinden verime etkisi ve
slah almalarndan ekstrakt karlmasna
kadar faaliyet sunmaldr. Tbbi ve aromatik
bitkiler konusunda lkemiz nemli bir
kaynak durumunda olmasna ve tarmsal
almalar balam olmasna ramen, dnya
pazarlarnn istedii, ila sanayine ynelik
etken madde miktar ve kalitesi yksek,
homojen, standartlara uygun bir rn
elde edilememektedir. Seleksiyon ve slah
almalarnn younlatrlmas, istenilen
niteliklere ulatrlmalar gerekmektedir.
hracat ve piyasa deeri iin tbbi ve
74
aromatik bitkilerde kalite parametreleri ve
standardizasyon nemlidir. Ayrca, tbbi ve
aromatik bitkilerde ar metal birikimine
dikkat edilmelidir. Kurulacak Merkez/Enstit
ayrca bu amaca da hizmet etmelidir.
Blgede yetien rnlerin ya karma ve
kurutma ileminin tesinde ileri teknoloji
kullanlarak, ekstraksiyon metotlarnn
uyguland tesisleri artrlmas ve yatrmclar
iin ekstraksiyon metotlarna ilikin bir
almann yaplmas nem tamaktadr.
Tohumculukla ilgili tm srelerde
mevcut sorunlara zmler bularak
mdahalelerde bulunmak, tarm arazilerine
ynelik bir veri taban oluturmak,
tarm sektrndeki mevcut sorunlarn
zmne ynelik aratrma-gelitirme
faaliyetleri gerekletirmek ve eitli
srelerde gzlemlenen hastalklara
ynelik ila gelitirme almalar yrtmek
amacyla Hatay ilinde MK bnyesinde
Bitki Sal Klinii DOAKA gdml
projesi oluturulmutur. Blgenin gelime
kalknmasna hizmet edecek benzer bir
yap oluturulabilir.
Trkiyenin ilk Tbbi ve Aromatik Bitkiler
Mzesine ev sahiplii yapan Hatay ili zengin
bitki rtsnn tantm ve sunumunun
yaplmas adna nem tamaktadr. Bu
kapsamda 2011 yl Mali Destek Program
araclyla Hatay Gda, Tarm ve Hayvanclk
l Mdrlnn projesi ile ilde Tbbi ve
Aromatik Bitkiler Mzesi almtr. Benzer
bir oluuma gidilerek blgenin tantmna
dnk faaliyetler gerekletirilebilir.
 Blgede tbbi ve aromatik bitkiler konusunda lisans st eitim yapan rencilerin ve bu
konuda alan akademisyenlerin daha fazla desteklenmesi salanmaldr.

alma bulgular nda, TR72 Blgesi illeri baznda balang almalar iin nerilen tbbi ve
aromatik bitkiler aada zetlenmitir;

Kayseri Sivas Yozgat

Cehri Salep Salep

Kekik Kurt zm Kekik
Tbbi Nane Kekik Tbbi Nane
Havaciva Tbbi Nane Aspir
Gilaboru Kapari Ekinezya
Kurt zm rekotu Karabuday
Kayseri Da ay Melisa rek otu
Kabak Adaay Cehirlik Lalesi (ss bitkisi)
Lavanta Yulaf Melisa
Soan Safran Adaay
Sarmsak ven Soan
Sabunotu Sarmsak
Civanperemi
Yksk otu
ks Otu
Soan
Sarmsak

* Tbbi ve Aromatik Bitkiler ve Tbbi ve Aromatik Etki Gsteren Bitkiler le Endstriyel Deeri Olan Bitkiler
tabloda gsterilmitir. Cehirlik Lalesi ekonomik deer tayabilme potansiyeli nedeniyle dikkate alnmtr.

Tablo 20. TR72 Blgesinde Balang almalar in nerilen Bitki Listesi

75
76
TR72 Blgesinde (Kayseri, Sivas ve Yozgat) tbbi ve aromatik bitkilerin gelitirilmesi, var olan tbbi
ve aromatik bitkiler potansiyelinin kullanlmas ve Blge illerinde zellikle krsal alanlarda sosyo-
ekonomik faydalarn salanmas asndan bilgi vermek ve genel bir yaklam sunmak amal n
fizibilite almalar sunulmutur. alma sonularnn yre, iklim, toprak zellikleri, hammadde ve
pazara yaknlk gibi faktrler asndan deikenlik gsterebilecei dikkate alnmal, yatrm karar
alnmadan nce detayl fizibilite analizlerinin yaplmas gereklidir.

TR72 Blgesi iin melisa, adaay, ekinezya, adaay, salep, kurt zm n fizibilite almalar
yaplmtr.

8.1.1. Adaay yetitiricilii

Genel Bilgiler

Tarihi gemii ok eski olan adaay lkemizde de ska kullanlan tbbi aromatik bitkiler arasndadr
ve souk algnlna iyi gelmektedir. Yamurlama sulama sisteminin kullanld bitkinin yaklak
mr 6 yldr. Bitkinin yapraklar kullanlmaktadr. retim esnasnda kimyasal gbre kullanm
istenmemektedir. Sivas ve Yozgat illerinde yetitirilebilmektedir.

Destekler

TKDK (Tarmda Krsal Kalknmay Destekleme Kurumu) iftlik Faaliyetlerinin eitlendirilmesi ve

Gelitirilmesi alt tedbiri kapsamnda tbbi ve aromatik zellii olan bitki retimi iindepo binalar
ve makine garajlarnn inasnn veya modernizasyonunun, bahe ve tarla ekipmanlarnn satn
alnmasnn, mevcut yetersiz sulama sistemlerinin su tasarrufu salayan yeni sulama teknolojileriyle
deitirilmesi veya modernizasyonunun, tbbi ve aromatik zellii olan bitkilerin depolanmas,

77
 havalandrlmas, kurutulmas, ilenmesi ve pazarlanmas iin tesis inasnn ve ekipman satn
alnmasnn desteklenmektedir.

Her bir yatrm iin uygun harcamalarn toplam deeri 5 bin Eurodan dk 250 bin Eurodan
yksek olamaz. Projelere %50 hibe destei verilmektedir (TKDK 2015).

Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl l Mdrlkleri vastasyla tarmsal destekler kapsamnda

Ss Bitkileri ve Tbbi Aromatik Bitkiler yetitirilmesine ynelik olarak dekar bana 100 TL destek
vermektedir.

Gda, Tarm v e Hayvanclk

Bakanl D estekleri

Ss Bitkileri Tbbi Aromatik

Bitkiler D esteklemeleri 100
TL/dekar

Firma Ak Havada Kurutulmu

Bitki ileyen
Yetitirme Tarafndan veya rnlerin
firmann
Sreci n Muayene Makinede Szlemeli Tarm
fideleri iftiye
ve Kontrol Bitkilerin Yaplan Firmaya
salamas
Kurutulmas Satlmas

TKDK Destekleri TKDK Destekleri

Tarla Ekipmanlar Bitki Kurutma

Alnmas Makineleri

Sulama Sistemlerinin Depolama Tesisleri

Modernizasyonu

ekil 11. Adaay Yetitiricilii Sre Ak

78
Temel Kabuller

Fidelerin szlemeli tarm yaplan firma tarafndan saland varsaylmtr. Adaay retiminde
gbre kullanlmamaktadr.

Adaay Yaprak Fiyat: 4,5 TL

Adaay Bitkisi mr: 6 yl

Aylk apalama iin kullanlan mazot maliyeti: 120 TL/da

Ss Bitkileri Tbbi Aromatik Bitkiler Desteklemeleri: 100 TL/da

Pazar durumu: Ak

Sulama Yntemi: Yamurlama

5 dekardan Ss Bitkileri Tbbi

Kuru elde edilen Aromatik Bitkiler
Adaay Birim Toplam Kazan (TL)
Yaprak kuru yaprak Desteklemeleri (TL/ 5
haslat (TL) Dekar)
1. yl kuru yaprak
hasad 100 Kg/Dekar 3000 500 3500
2 yl kuru yaprak
hasad 300 Kg/Dekar 9000 500 9500
3. Yl kuru yaprak
hasad 600 Kg/Dekar 18000 500 18500
4. Yl kuru yaprak
hasad 600 Kg/Dekar 18000 500 18500
5. Yl kuru yaprak
hasad 600 Kg/Dekar 18000 500 18500
6. Yl kuru yaprak
hasad 600 Kg/Dekar 18000 500 18500

Toplam 87000

Tablo 21. Adaay in Finansal Deerlendirme

79
 8.1.2. Ekinezya yetitiricilii

Genel Bilgiler

Tbbi aromatik bitkiler arasnda yer alan ve ounlukla ithal edilen ekinezya bitkisi lkemiz
koullarnda da kltr bitkisi olarak yetitirilebilmektedir. Damlama sulama sisteminin kullanld
bitkinin yaklak mr 7 yldr. Bitkinin hem iekleri hem de yapraklar kullanlmaktadr. retim
esnasnda kimyasal gbre kullanm istenmemektedir.

Destekler

TKDK (Tarmda Krsal Kalknmay Destekleme Kurumu) iftlik Faaliyetlerinin eitlendirilmesi ve

Gelitirilmesi alt tedbiri kapsamnda tbbi ve aromatik zellii olan bitki retimi iindepo binalar
ve makine garajlarnn inasnn veya modernizasyonunun, bahe ve tarla ekipmanlarnn satn
alnmasnn, mevcut yetersiz sulama sistemlerinin su tasarrufu salayan yeni sulama teknolojileriyle
deitirilmesi veya modernizasyonunun, tbbi ve aromatik zellii olan bitkilerin depolanmas,
havalandrlmas, kurutulmas, ilenmesi ve pazarlanmas iin tesis inasnn ve ekipman satn
alnmasnn desteklenmektedir.

Her bir yatrm iin uygun harcamalarn toplam deeri 5 bin Eurodan dk 250 bin Eurodan
yksek olamaz. Projelere %50 hibe destei verilmektedir (TKDK 2015).

Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl l Mdrlkleri vastasyla tarmsal destekler kapsamnda Ss

Bitkileri ve Tbbi Aromatik Bitkiler yetitirilmesine ynelik olarak dekar bana 100 TL destek
vermektedir.

80
 Gda,#Tarm#ve#Hayvanclk#
Bakanl#Destekleri#

Ss#Bitkileri#Tbbi#Aromatik#
Bitkiler#Desteklemeleri#100#
TL/dekar#

Ak#Havada# Kurutulmu#
Bitki#ileyen# Firma# veya# rnlerin#
Firmann# Yetitirme#
Tarafndan# Makinede# Szlemeli#Tarm#
Fideleri#iftiye# Sreci#
n#Muayene# Bitkilerin# Yaplan#Firmaya#
Salamas# ve#Kontrol# Kurutulmas# Satlmas#

TKDK#Destekleri#
TKDK#Destekleri#
Tarla#Ekipmanlar#Alnmas#
Bitki#Kurutma#
Sulama#Sistemlerinin# Makineleri#
Modernizasyonu#
Depolama#Tesisleri#

85#
# ekil 12. Ekinezya Yetitiricilii Sre Ak

Temel Kabuller

Fidelerin szlemeli tarm yaplan firma tarafndan saland varsaylmtr. Ekinezya retiminde
gbre kullanlmamaktadr.

Ekinezya Kuru iek Fiyat: 12 TL

Ekinezya Yaprak Fiyat: 4 TL

Aylk apalama in Kullanlan Mazot Maliyeti: 120 TL

Ss Bitkileri Tbbi Aromatik Bitkiler Desteklemeleri: 100 TL

Pazar Durumu: Deiken

Sulama Yntemi: Damlama

81
 Ss Bitkileri
5 Dekardan 5 Dekardan
Tbbi Aromatik Toplam
iek Yaprak Elde Edilen Elde Edilen
Miktar Birim Miktar Birim Bitkiler Kazan
Hasad Hasad Kuru iek Kuru Yaprak
Desteklemeleri (TL)
Haslat (TL) Haslat (TL)
(TL/ 5 Dekar)

1. Yl 75 Kg/Dekar 1. Yl 200 Kg/Dekar 4.500 4.000 500 9.000

2. Yl 160 Kg/Dekar 2. Yl 350 Kg/Dekar 9.600 7.000 500 17.100
3. Yl 160 Kg/Dekar 3. Yl 380 Kg/Dekar 9.600 7.600 500 17.700
4. Yl 160 Kg/Dekar 4. Yl 418 Kg/Dekar 9.600 8.360 500 18.460
5. Yl 160 Kg/Dekar 5. Yl 460 Kg/Dekar 9.600 9.200 500 19.300
6. Yl 160 Kg/Dekar 6. Yl 460 Kg/Dekar 9.600 9.200 500 19.300
7. Yl 160 Kg/Dekar 7. Yl 460 Kg/Dekar 9.600 9.200 500 19.300
Toplam: 120.160

Tablo 22. Ekinezya in Finansal Deerlendirme

8.1.3. Melisa yetitiricilii

Genel Bilgiler

Nane familyasnda yer alan ve sakinletirici etkisi ile bilinen melisann lkemizde bilinirliliini gn
getike artrmaktadr. Yamurlama sulama sisteminin kullanld bitkinin yaklak mr 5 yldr.
Bitkinin yapraklar kullanlmaktadr. retim esnasnda kimyasal gbre kullanm istenmemektedir.
Sivas ve Yozgat illerinde yetitirilebilmektedir.

82
Destekler

TKDK (Tarmda Krsal Kalknmay Destekleme Kurumu) iftlik Faaliyetlerinin eitlendirilmesi ve

Gelitirilmesi alt tedbiri kapsamnda tbbi ve aromatik zellii olan bitki retimi iindepo binalar
ve makine garajlarnn inasnn veya modernizasyonunun, bahe ve tarla ekipmanlarnn satn
alnmasnn, mevcut yetersiz sulama sistemlerinin su tasarrufu salayan yeni sulama teknolojileriyle
deitirilmesi veya modernizasyonunun, tbbi ve aromatik zellii olan bitkilerin depolanmas,
havalandrlmas, kurutulmas, ilenmesi ve pazarlanmas iin tesis inasnn ve ekipman satn
alnmasnn desteklenmektedir.

Her bir yatrm iin uygun harcamalarn toplam deeri 5 bin Eurodan dk 250 bin Eurodan
yksek olamaz. Projelere %50 hibe destei verilmektedir (TKDK 2015).

Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl l Mdrlkleri vastasyla tarmsal destekler kapsamnda Ss

Bitkileri ve Tbbi Aromatik Bitkiler yetitirilmesine ynelik olarak dekar bana 100 TL destek
vermektedir.

Gda,#Tarm#ve#Hayvanclk#
Bakanl#Destekleri#

Ss#Bitkileri#Tbbi#Aromatik#
Bitkiler#Desteklemeleri#100#
TL/dekar#

Ak#Havada# Kurutulmu#
Bitki#ileyen# Firma# veya# rnlerin#
firmann# Yetitirme#
Tarafndan# Makinede# Szlemeli#Tarm#
fideleri#iftiye# Sreci#
n#Muayene# Bitkilerin# Yaplan#Firmaya#
salamas# ve#Kontrol# Kurutulmas# Satlmas#

TKDK#Destekleri# TKDK#Destekleri#

Tarla#Ekipmanlar# Bitki#Kurutma#
Alnmas# Makineleri#

Sulama#Sistemlerinin# Depolama#Tesisleri#
Modernizasyonu#

ekil 13. Melisa Yetitiricilii Sre Ak

ekil 13. Melisa Yetitiricilii Sre Ak

90#
#

83
 Temel Kabuller

Fidelerin szlemeli tarm yaplan firma tarafndan saland varsaylmtr. Melisa retiminde
gbre kullanlmamaktadr. Melisa yapraklar glgede kurutulduktan sonra satlmaktadr.

Melisa Yaprak Fiyat: 6 TL

Melisa Bitkisi mr: 5 Yl

Aylk apalama iin kullanlan mazot maliyeti: 120 TL

Ss Bitkileri Tbbi Aromatik Bitkiler Desteklemeleri: 100 TL

Pazar durumu: Ak

Sulama Yntemi: Yamurlama

5 Dekardan Ss Bitkileri Tbbi

Elde Edilen Aromatik Bitkiler Toplam
Melisa Miktar Birim
Kuru Yaprak Desteklemeleri (TL/ 5 Kazan (TL)
Haslat (TL) Dekar)
1. yl kuru yaprak
50 Kg/Dekar 1500 500 2000
hasad
2 yl kuru yaprak
200 Kg/Dekar 6000 500 6500
hasad
3. Yl kuru yaprak
600 Kg/Dekar 18000 500 18500
hasad
4. Yl kuru yaprak
600 Kg/Dekar 18000 500 18500
hasad
5. Yl kuru yaprak
600 Kg/Dekar 18000 500 18500
hasad
Toplam: 64000

Tablo 23. Melisa in Finansal Deerlendirme

84
 8.1.4. Aspir yetitiricilii

Genel Bilgiler

Ad: Aspir

Botanik Ad: Carthamus tinctorius

Ticari Ad: Aspir

ngilizce: Safflower

Kullanlan Ksm: iei, ya, tohum kabuklar, tohumlar

Ya Oran: Doymam Ya Asitleri Oran %86-93

Uygulama Alan: Sivas, Yozgat ve Kayseri

Kullanm Alanlar: Biyodizel retimi, hayvanclkta yem, zeytinyana edeer yemeklik ya, kesme
iekilik, seramik yapm, tp (adet sancs, romatizmal ve eklem arlar, kan dzenleyici etkisi),
Carthamin ve Carthamidin boya maddeleri (gda ve tekstil), bitkisel ay

Bitki Tr: Tek yllk

Destekler: TKDK iftlik Faaliyetlerinin eitlendirilmesi ve Gelitirilmesi Alt Tedbiri Kapsamnda

Tbbi ve Aromatik Bitkiler Referans Listesinde

Yetitirme Dnemi: Ekim ve Hasat Nisan-Austos arasnda ortalama 4,5-5,5 ay, hasat bier derle
yaplr.

85
 Pazarlama: Aspir szlemeli retim yaplmas ve enerji ve ya retim amal retim yaplmas
kaydyla alm garantisi altndadr.

Avantaj: Sulu ve kuru tarm dikkate alndnda, sulu tarmda verim olduka artmaktadr.

Temel Kabuller

Aspir yetitiriciliinin kuru tarm koullarnda yapld varsaylmtr. Da bana 120 kg verim alnd
dikkate alnmtr.

Destekler

Aspir Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl arasnda imzalanan
protokolle rn alm garantisinde olup, bitkisel ya retimi ve biyo-dizel amal aspir retiminde
maliyetin %75 kadarna destek alnabilmektedir.

TKDK Tbbi ve Aromatik Bitkiler Referans Bitkiler Listesinde Yozgat veya Sivas TKDK l
Koordinatrlklerinden proje bedelinin %50si kadar destek alnabilir (Her bir yatrm iin uygun
harcamalarn toplam deeri 5 bin Eurodan dk 250 bin Eurodan yksek olamaz).

Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl tarafndan sertifikal tohum destei, kra alanda yetitirilen
aspir iin toprak analizi destei, gbre destei, mazot destei ve sertifikal tohum destei, sertifikal
tohum retim destei ve tarm havzalar retim ve destekleme modelinde ngrlen havzalara
destek mevcuttur (Kayseri, Sivas ve Yozgat bu havzalara dahildir).

Gda Tarm ve Hayvanclk Ba- Miktar Patates Siili

kanl Destek - 2015 Yl Fiyat- Miktar Grlen Kayseri iin Aspir retimi (TL/5 da)
laryla %50 artrml

Aspir-Fark demesi Destei 0,45 (TL/da) 0,675 (TL/da) 2,25

Gbre Destei 6,6 (TL/da) 33
Szlemeli Aspir retimi 15 (TL/da) 75
Mazot Destei 4,85 (TL/da) 24,25
Yurtii Sertifikal Tohum Kullanm Destei 4 (TL/da) 20
yi Tarm Uygulamalar Destei-Ss
Bitkileri, Tbbi ve Aromatik Bitkiler 100 (TL/da) 500
Yurtii Sertifikal Tohum Kullanm Destei 0,50 (TL/da) 2,5
Toprak Analizi Destei (50 da maksimum,
her bir analiz 50 dekar temsil eder) 2,5 TL 2,5
Toplam: 659,5

Tablo 24. Aspir Yetitiricilii in 2015 Yl Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl Destekleri

86
 Birim Fiyat/ Kullanlan Sre/Gider/
Girdiler-Arazi
Maliyeti Miktar Toplam Maliyet (TL)

Arazi Bedeli (Satn Alma) (Opsiyon) 2000 TL/da 5 da 10.000

Ara Toplam 10.000

Arazi Bedeli Kiralama (Opsiyon) 35TL/da/yl 5 da 175
Ara Toplam: 175
Harcanan Gc- Tarm
Harcanan Ortalama
Tarm Alet ve Alet ve Birim Toplam Maliyet
Girdiler- ilik gc-i ilik Fiyat
Makineleri (saat/ Makineleri Fiyat (da) (TL/5 da)
(saat/da) (saat/TL)*
da) Says
ilik (Toprak Hazrl-
Derin Srm-pulluk 2-3
gvdeli) 0,75 0,75 2 4,1 6 63,5
ilik (leme Kazaya-
kileme) 0,36 0,36 1 4,1 6 31,3
ilik (leme-Trmk) 0,26 0,26 1 4,1 6 28,3
ilik Ekim ve Ekimle
Gbreleme 0,20 0,20 1 4,1 6 26,5
ilik (Ekimde Yardmc
Gbreleme) 0,20 0,20 0 6,6 6,6
ilik (Gbreleme-
Gbreleme Makinas) 0,12 0,12 0,5 4,1 6 13,85
Kurulum ve letme Giderleri

ilik (Yardmc
Gbreleme) 0,12 6,6 3,96
ilik (Bitki Koruma rn
Uygulama Makinesi) 0,15 0,15 0,5 4,1 6 14,75
ilik (Yardmc-lalama) 0,15 6,6 4,95
ilik (Hasat-Harman
Bier Der) 0,12 0,12 13 7,8
ilik (Hasat- Yardmc) 0,12 6,6 3,96
ilik (Tama-Romork) 0,05 0,05 0,03 3,6
Ara Toplam: 209,07
* Bayan/Erkek ayrm yaplmamtr.

Birim Fiyat/ Kullanlan Sre/Gider/

Girdiler-Yetitiricilik Toplam Maliyet (TL/5 da)
Maliyeti Miktar

Tohum (Sertifikal) 3,25 TL 3 (kg/da) 48,75

Gbre (%26 Amonyum
0,9 TL 15 (kg/da) 12,15
Nitrat-eker Gbresi)
Gbre (%18-46 Di
1,82 TL 10 (kg/da) 91
Amonyum Fosfat-DAP)
Bitki Koruma rn-
Herbisit (Dier durumlar
0,18 TL 0 0
istisnasyla maliyet
oluturur)
Sulama - Can Suyu ve 35 TL/gn
7 gn 245
Kritik Dnem (ii)
Ara Toplam: 396,9
Birim Fiyat/ Kullanlan Sre/Gider/
Dier Giderler Toplam Maliyet (TL/5 da)
Maliyeti Miktar
letme Gideri 5
Sermaye Faizi 11
Arazi Koruma /Dier cretler 1,5
Ara Toplam: 17,5

Tablo 25. Aspir in letme Giderleri

87
 Yatrmn Geri Dn Sresi: Arazi kiralanmsa 1 yl, dier durumda rantabl deil, geri dnme
sresi olduka uzundur. 5 da aspir iin rantabl olmayp, 50 da nerilmektedir. Piyasa al fiyat
ngrlenden daha dk olabilmektedir.

Talep
Toplam Gelir Toplam Gelir
Edilen Toplam
Gelir ve (TL/5 da) (TL/5 da)
rn Fiyat Toplam Maliyet Arazi retim
Verim Destek Arazi Destek Destek
Yl Bitki Kapasite (retim Gelir (TL/5 Kiralanmas Maliyeti
kg/da Toplam (TL/5 Varsa Hari, Arazi Dahil, Arazi
Maliyeti da) Durumunda (TL/kg)
da) Kiralanmas Kiralanmas
zerinden (TL/5 da)
Durumunda Durumunda
%20 Kar)

110-130
1.
Aspir 100% (ort. 1,6 960 1619,5 798,47 623,47 1,33 161,53 659,5
Yl
120)

88
 8.1.5 Kurt zm

Genel Bilgiler

Ad: Kurt zm

Botanik smi: Lycium Chinese

Ticari Ad: Goji Berry

ngilizce: Wolfberry

Kategori: Meyve Bitkileri

Uygulama Alan: Sivas ve Yozgat Krsal ve Dalk Alanlar

Kullanm Alanlar: Meyve, ay, Hayvanclkta Fonksiyonel Gda retimi (Yapraklar), Kozmetik
Sanayi

Bitki Tr: ok Yllk, al Formu

Yararlar: Kalp ve Damar Hastalklar, Tansiyon ve eker Hastalklar

Destekler: TKDK iftlik Faaliyetlerinin eitlendirilmesi ve Gelitirilmesi Alt Tedbiri Kapsamnda

Tbbi ve Aromatik Bitkiler Referans Listesinde

Uygulama Alan: Kurt zm (Goji Berry) - Sivas ve Yozgat Krsal Dalk Alanlar iin Yetitiricilik
Fizibilitesi

Destekler

Yozgat veya Sivas TKDK l Koordinatrlklerinden proje bedelinin %50si kadar destek alnabilir
(Her bir yatrm iin uygun harcamalarn toplam deeri 5 bin Eurodan dk 250 bin Eurodan
yksek olamaz.

Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanlnn tarmsal destekleri kapsamnda Ss Bitkileri ve Tbbi

Aromatik Bitkiler yetitirilmesine ynelik olarak dekar bana 100 TL destek verilmektedir. Ayrca,
toprak analizi destei, gbre destei, mazot destei gibi destek kalemlerinden de yararlanmak
mmkndr.

89
 Birim Fiyat/ Kullanlan Sre/Gider
Yl Girdiler Toplam Maliyet (TL)
Maliyeti /Miktar
Arazi Bedeli (Kare) 2000/da 5 da 10000
Tesviye ve Bahe Hazrl iin Kepe
120 TL/saat 10 saat 1200
Kiralama
Sulama Amal Havuz 100 TL/ton 10 ton 1000
Toprak Hazrl (leme-Derin ve stan-
lk Kurulum Maliyeti

60 TL/da 5 da 3000
dart srm)
Sulama Sisteminin Kurulmas (Damlama) 500 tl/da 5 da 2500
Fidanlarn Temini 17,5 TL/adet 1115 adet/5 da 19512,5
Fidan Dikimi iin ukur Almas ve Fi-
1,5 TL/adet 1115 adet/5 da 1672,5
danlarn Dikilmesi (Dikim Aral 3*1,5 m)
Fidanlar iin srk temini ve dikimi 1 TL/adet 1115 adet/5 da 1672,5
Taban Gbresi 2 TL/kg 0,25 kg/adet 557,5
lk sulama (can suyu) 35 TL/gn (ii) 10 gn 350
it temini 250 TL/da 5 da 1250
Ara Toplam: 42.715
ilik (ekillendirme/budama) 35 TL/gn (ii) 10 gn 350
Gbre bedeli 2 TL/kg 0,25 kg/adet 562,5
Bitki Koruma rn Bedeli ve ilik 50 TL/da 5 da 250
1. Yl ilik (gbreleme) 35 TL/gn (ii) 2 gn 70
ilik (yabanc otlarn temizlenmesi ve
35 TL/gn (ii) 10 gn 350
dip ama)
ilik (hasat etme ve kurutma) 35 TL/gn (ii) 30 gn 1050
Ara Toplam: 2.632,50
Ara Toplam- lk Yl: 45.347,50
ilik (ekillendirme/budama) 40 TL/gn (ii) 10 gn 400
Gbre bedeli 2,5 TL/kg 0,25 kg/adet 703,13
Bitki Koruma rn Bedeli 60 TL/da 5 da 300
2.
Yl ilik (gbreleme) 40 TL/gn (ii) 2 gn 80
ilik (yabanc otlarn temizlenmesi ve
40 TL/gn (ii) 10 gn 400
dip ama)
ilik (hasat etme ve kurutma) 40 TL/gn (ii) 30 gn 1200
Ara Toplam-kinci Yl 3083,13
ilik (ekillendirme/budama) 45 TL/gn (ii) 10 gn 450
Gbre bedeli 3 TL/kg 0,25 kg/adet 843,75
3. Bitki Koruma rn Bedeli 70 TL/da 5 da 350
Yl
ilik (gbreleme) 45 TL/gn (ii) 2 gn 90
ilik (yabanc otlarn temizlenmesi ve
45 TL/gn (ii) 10 gn 450
dip ama)
ilik (hasat etme ve kurutma) 45 TL/gn (ii) 30 gn 1350
Ara Toplam-nc Yl 3533,75
Sulama gideri toplamda 4.000 TL olarak
Toplam letme Gideri 55.964,38 TL
eklenmitir.

Tablo 26. Kurt zm in letme Giderleri

90
 Tam
Fidan
Verime Ya
Bana Fidan Birim Bana Kuru Meyve Sat Toplam
Yl Ulama Meyve
Verim Says Net Arlk (kg) Fiyat (TL)
Durumu (kg)
(kg)
(%)
1. Yl 10 0,6 1115 669 0,15 100,35 50 5.017,50
2. Yl 40 2,4 1115 2.676 0,15 401,4 50 20.070
3.Yl 100 6 1115 6.690 0,15 1003,5 50 50.150
Toplam
Gelirler 75.237.50

Tablo 27. Kurtzm Gelirler

Ss Bitkileri ve
Yl Yatrm Maliyeti Toplam (TL) Destek Tutar Tbbi Aromatik Toplam Gelir
Bitkiler Destei
1. Yl 35.347,50 5.017,50 22.673,75 50,00 -7.606,25
2. Yl 20.070 3083,13 500 17.487
3. Yl 50.150 3533,75 500 47.116
Sonu 46.097

Tablo 28. Kurtzm Toplam Yatrm Maliyeti

Yatrmn Geri Dn Sresi: Yaklak 3 yl

91
 8.1.6. Salep Yetitiricilii Pazarlama: Doadan toplaycl yasak
olduu iin Pazar olana genitir. Baharatlar
Genel Bilgiler
ve aktarlar ile dondurma retimi yapanlar ana
Ad: Terreristrik Orkide mterilerdir.

Botanik: Orchida Ar-Ge ve novasyon: Salep in vivo (doal ortam-

ieklenmi ve olgunlam orkidelerin birka
Ticari Ad/Kullanm: Salep paraya blm kmr tozu ile kaplanmas
ya da ormanlk alanda ana yumruyu tayan
ngilizce: Salep
bitkinin ekimi) ve in vitro (oaltma-doku
Kategori: iekli Bitkiler kltr) ile yetitirilebilmektedir. O nedenle,
deneme bahesi kurulmas ve Ar-Ge almas
Uygulama Alan: Kayseri, Yozgat (zellikle
yaplmasnda yarar grlmektedir.
Akdamadeni) ve Sivas (Ayrca Ormanlk
Alanlar) Destekler

Kullanm Alanlar: Salep Yapm, Dondurma TKDK Tbbi ve Aromatik Bitkiler Referans
Hammddesi, Yourt ve ecek, Dier Orkide Bitkiler Listesinde olan salep iin Yozgat veya
Trleri (Kesme iek ve seralarda kullanlr), Sivas TKDK l Koordinatrlklerinden proje
Kozmetik, en nemli madde glukomannan bedelinin %50si kadar destek alnabilir (Her bir
yapsndaki msilaj, 400 kat jel halinde su yatrm iin uygun harcamalarn toplam deeri
tutabilme zellii mevcuttur. 5 bin Eurodan dk 250 bin Eurodan yksek
olamaz.)
Bitki Tr: Yumrulu Bitki
Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl tarafndan
Destekler: TKDK iftlik Faaliyetlerinin
salanan toprak analizi destei, gbre destei,
eitlendirilmesi ve Gelitirilmesi Alt Tedbiri
mazot destei ve yi Tarm Uygulamalar
Kapsamnda Tbbi ve Aromatik Bitkiler Referans
Destei-Ss Bitkileri, Tbbi ve Aromatik Bitkiler
Listesinde
destei alnabilmektedir.
Avantaj: Salep yumrularnn toplanmas ve
Orman ve Su leri Bakanl tarafndan salanan
yurtdna karlmas 1970li yllardan beri
destek mekanizmalar da ormanlk alanda
yasaktr. O nedenle kltre alnmas avantajdr.
retim yaplmas halinde uygundur.
Dezavantaj: En byk maliyeti salep (orkide
yumrusu) oluturmaktadr. Yumru dnda retimi
zordur. Bahe ortamnda elde edilebilen yumru
says fazla deildir.

Ekim ve Hasat Aral: Eyll-Nisan (8 ay), Hasat,

ieklenme Zaman

92
Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl Destek - 2015 Yl
Miktar Toplam Miktar (TL/5da)
Fiyatlaryla

Gbre Destei 6,6 (TL/da) 33

Mazot Destei 4,85 (TL/da) 24,25

yi Tarm Uygulamalar Destei-Ss Bitkileri, Tbbi ve

100 (TL/da) 500
Aromatik Bitkiler

Toprak Analizi Destei (50 da maksimum, her bir analiz 50

2,5 TL 2,5
dekar temsil eder)

Toplam: 559,75

Tablo 29. SalepYetitiricilii in 2015 Yl Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl Destekleri

93
 Birim Fiyat/Ma-
Girdiler-Arazi Kullanlan Sre/Gider/Miktar Toplam Maliyet (TL)
liyeti
Arazi Bedeli (Satn Alma) (Opsiyon) 2000 TL/da 5 da 10.000
Ara Toplam: 10.000
Arazi Bedeli Kiralama (Opsiyon) 50 TL/da/yl 5 da 250
Ara Toplam: 250

Harcanan
Harca- G- Harcanan G-
Harcanan nan c-Tarm c-Tarm Alet Toplam
lem Birim Fiyat
Girdiler- ilik gc-i gc-i Alet ve ve Makineleri Birim Maliyet
Says (da)
(saat/da) (Maliyet Makine- (TL/5 da)
TL) leri (saat/ (Maliyet TL)
da)
ilik (Toprak
Hazrl-Derin
1,00 0,32 2,08 0,32 12,32 Saat 38,50 72
Srm-pulluk 2-3
gvdeli)
ilik (leme-iki
gvdeli pulluk- 2,00 0,24 1,56 0,24 9,24 Saat 38,50 54
kileme)
Dikim-Kark pulluu 1,00 0,71 4,615 0,71 27,335 Saat 38,50 159,75
Dikim - Yardmc (2 ) 1,00 2,86 18,59 Saat 6,50 92,95
ilik (Ekimde
Gbreleme- 1,00 0,22 1,43 0,22 8,47 Saat 38,50 49,5
Gbreleme Makinas)
ilik (Yardmc
1,00 0,54 3,51 Saat 6,50 17,55
Gbreleme- Elle)
apalama (Makine) 2,00 0,44 2,86 0,44 16,94 Saat 38,50 99
Sulama (Yamurlama
- Can Suyu ve Kritik 4,00 8 52 17,78 118,0592 Saat 6,64 850,296
Dnem)
ilik (Bitki Koruma
rn Uygulama
Makinesi, Toprak 2,00 0,43 2,795 0,43 16,555 Saat 38,50 96,75
Kurtlar ve Yaprak
Bitleri)
Koruma creti Dekar 1,5 7,5
Hasat, (Hasat
1,00 1,07 6,955 1,07 41,195 Saat 38,50 240,75
Makinas)
Toplama-Ayrm 19,84 128,96 Saat 6,50 644,8
Ykleme-Boaltma 2,73 17,745 Saat 6,50 88,725
Tama 0,68 4,42 0,68 26,18 Saat 38,50 153
Ara Toplam: 2626,571

Yamurlama Sulama Sistemi Toplam Maliyet (TL)

Pompa ve Yamurlama Sulama Sistemi Kurulum Maliyeti 35.000

Ara Toplam: 35000

Tablo 30. Salep Yetitiricilii in letme Giderleri

94
 Traktr
Birim FiyatI Maliyet
Mazot gideri 6 4,00 24,00
ilik 1,50 6,50 9,75
Amortisman 9.000 90.000 10,00
Tamir-Bakm 0,00005 90.000 4,50
TOPLAM: 48,25

Makine igc iin 38,50

gc iin* 6,50
* Bayan/Erkek ayrm yaplmamtr.

Motopompaj
Birim Fiyat Maliyet
Mazot gideri 1,50 4,00 6,00
Amortisman 15.000 6.000 0,40
Tamir-Bakm 0,00004 6.000 0,24
TOPLAM: 6,64

Kullanlan Sre/Gider/
Yetitiricilik Girdileri Birim Fiyat/Maliyeti Toplam Maliyet (TL)
Miktar

Tohumluk Temini 25TL/adet 1000 adet/ 5da 25000

it temini 250 TL/da 5 da 1250
Gbre (%26 Amonyum Nitrat-
0,9 TL 40 (kg/da) 180
eker Gbresi)
Gbre (%18-46 Di Amonyum
1,82 TL 25 (kg/da) 227,5
Fosfat-DAP)
Bitki Koruma rn-Herbisit
(Dier durumlar istisnasyla 60 60
maliyet oluturur)
Ara Toplam 26.717,50
Sonraki Prosesler
rn Eldesinden Sonraki
35 TL/gn (ii) 15 gn (5 ii) 2625
Prosesler
Ara Toplam: 2625

letme Giderleri Faiz Oran (%) Maliyet (TL/5da)

Genel dare Giderleri 3% 78,80
Masraflarn Faizi 4% 105,06
Ara Toplam: 183,86

Tam Verime Ulama Durumu

Da bana Verim (kg/da) Toplam retim Alan (da) retim Miktar
(%)

100 750 5 3.750,00

95
 rn eldesinden sonraki prosesler ekilde sunulmutur.

rn eldesinden sonraki prosesler ekilde sunulmutur.

Su$ya$da$ Toz$Haline$
Toplama Ykama pe$Dizme Stle$ Kurutma Getirme$
Kaynatma (Dvme)

ekil 14. Salep Yetitiriciliinde rn Eldesinden Sonraki Prosesler

ekil 14. Sonu: lk Yatrm maliyeti

Salep Yetitiriciliinde rnyksek olmasna
Eldesinden ve teknik
Sonraki bilgi gerektirmesine ramen, ilk ylda
Prosesler
hibir destek almadan ya halde yaklak %18 kar brakmaktadr. Kurutulduunda bu oran
Sonu: lk Yatrm maliyeti yksek olmasna ve teknik bilgi gerektirmesine ramen, ilk ylda hibir
olduka ykselmektedir. Sat fiyat yaklak 8 kat artmaktadr. Sulama sisteminin kurulmas
destek almadan ya halde yaklak %18 kar brakmaktadr. Kurutulduunda bu oran olduka
hem Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl hem zel ve kamu bankas desteklerine/kredilerine
ykselmektedir. Sat fiyat yaklak 8 kat artmaktadr. Sulama sisteminin kurulmas hem Gda
uygundur. retimin ormanlk alanda yaplmas halinde ORKAP kredilerinden (karlksz, 1-4
Tarm ve Hayvanclk Bakanl hem zel ve kamu bankas desteklerine/kredilerine uygundur.
ylormanlk
retimin arasnda alanda
geri demesiz, ekonomik
yaplmas halinde vadeli
ORKAP krediler ve fert kredileri)
kredilerinden hibe
(karlksz, 1-4orannda
yl arasnda geri
faydalanmak mmkndr. TKDK desteklerine de uygundur. Kltre alma ve slah
demesiz, ekonomik vadeli krediler ve fert kredileri) hibe orannda faydalanmak mmkndr. almalar
nemlidir.
TKDK desteklerine de uygundur. Kltre alma ve slah almalar nemlidir.

106$
$

96
 8.2.1.! Kurutma tesisi n fizibilitesi

8.2. leme

8.2.1. Kurutma Tesisi n Fizibilitesi

Genel Bilgiler
Genel Bilgiler
Toplanan bitkilerin bozulmasn nlemek iin ksa srede kurutulmalar gerekmektedir. Kurutma
scakl
Toplananbitkinin trne
bitkilerin gre deiebilmektedir.
bozulmasn Kurutma
nlemek iin ksa aamasnda
srede bitkigerekmektedir.
kurutulmalar 35-50 C arasnda ok
uzun sre kalmamaldr.
Kurutma scakl bitkinin trne gre deiebilmektedir. Kurutma aamasnda bitki 35-50 C
arasnda ok uzun sre kalmamaldr.

retim
retimAk
Akemas
emas Gerekli Gerekli Makineler
Makineler

Kurutma$Tesisi$

Boylama$nitesi$ Boylama$makinesi$1$adet$
75.000$TL$

Bantl$Sistem$Kurutma$ Kurutma$Makinesi$1$adet$
nitesi$ 250.000$TL$

Kalite$Kontrol$ve$ Kalite$Kontrol$ve$Paketleme$
Paketleme$Blm$ Makinesi$1$adet$9.000$TL$

ekil 15. Kurutma Tesisi

ekil 15.retim AkTesisi
Kurutma emas ve Gerekli
retim Makineler
Ak emas ve Gerekli Makineler

107$
$

97
 Tevikler ve Destekler
Ekonomi Bakanl Tevikleri: Yozgat ve Sivas
iin asgari 1 milyon ve Kayseri iin asgari 2
milyonluk bir yatrm yapldnda blgesel tevik
kapsamna girmektedir. Aadaki destekler
alnabilmektedir.
ww KDV stisnas
ww Gmrk Vergisi Muafiyeti
ww Kurumlar Vergisi ndirimi
ww SGK veren Pay ndirimi
ww Faiz Destei
Ajans Destekleri: Sivas ve Yozgatta faaliyet
gstere cek ya ileme tesisleri Ajans mali
desteklerine bavurmalar durumunda makine
almlarnda %50 hibe destei alabilmektedir.
Destek st limiti ve destek durumu yaymlanan
mali destek program rehberine gre
deiebilmektedir.
deeri 5 bin Eurodan dk 250 bin Eurodan
yksek olamaz. Projelere %50 hibe destei
verilmektedir.
TBTAK 1507 Ar-Ge Balang Destek
Program: KOB Ar-Ge Balang Destek Program
ile, KOBlerin bu sorunlar aabilmelerini
salamak iin yeni bir rn retilmesi, mevcut
bir rnn gelitirilmesi, iyiletirilmesi, rn
kalitesi veya standardnn ykseltilmesi veya
maliyet drc nitelikte yeni tekniklerin, yeni
retim teknolojilerinin gelitirilmesi konularnda
KOBler tarafndan yrtlen 500.000 TL bte
ve 18 ay sre ile snrl ilk 3 projenin TBTAK
tarafndan desteklenmesi amalanmtr. Ayrca
bu projeye ilaveten, ortakl proje bavurusu
yaplmas kouluyla 2 proje daha bu programda
desteklenebilmektedir. Destek oran her dnem
iin sabit olup %75tir.

TKDK (Tarmda Krsal Kalknmay Destekleme

Kurumu) Destekleri: iftlik Faaliyetlerinin
eitlendirilmesi ve Gelitirilmesi alt tedbiri
kapsamnda tbbi ve aromatik zellii olan bitki
retimi iin depo binalar ve makine garajlarnn
inasnn veya modernizasyonunun, bahe
ve tarla ekipmanlarnn satn alnmasnn,
mevcut yetersiz sulama sistemlerinin su
tasarrufu salayan yeni sulama teknolojileriyle
deitirilmesi veya modernizasyonunun, tbbi
ve aromatik zellii olan bitkilerin depolanmas,
havalandrlmas, kurutulmas, ilenmesi ve
pazarlanmas iin tesis inasnn ve ekipman
satn alnmasnn desteklenmektedir.

Her bir yatrm iin uygun harcamalarn toplam

98
 Temel Kabuller

letme Kapasitesi (Kurutulmu rn) 500 ton

Kapasite Kullanm Oran 40%
Kapasite Kullanm Oran ile Kapasite 200 ton
Personel Mavi yaka 10
dari Personel 2
Gerekli Kapal Alan Miktar 1000 m
Gerekli Ak Alan Miktar 500 m
Kurutma Kayb 75 %

Bitki Alm Fiyat Alm Fiyat (TL) Sat Fiyat

Ekinezya iek ve Yaprak Fiyat 4,5 55
Melisa Yaprak Fiyat 3 40
Adaay Yaprak Fiyat 2,5 28

Alnmas Gereken Makineler Miktar (Adet) Birim Maliyet (TL) Toplam (TL)
Boylama nitesi 1 75.000 75.000
Bantl Sistem Kurutma nitesi 1 250.000 250.000
Kalite Kontrol ve Paketleme Blm 1 250.000 250.000
Kompresr 1 35.000 35.000
Jeneratr (300 kw) 1 25.000 25.000
alma masalar seme band 30 1.500 45.000
alma Sepetleri 3000 15 45.000
Depolama Ekipmanlar 1 70.000 70.000
Laboratuar Test Makineleri 1 70.000 70.000
Baskl 2 3.000 6.000
Elektronik Terazi 60 250 15.000
Tama Ekipmanlar 10 2.500 25.000
Toplam: 911.000

Yatrm Maliyeti (TL)

Arsa Gideri 18.000
Bina naat Giderleri 430.000
Etd Proje Giderleri 30.000
Tama ve Sigorta Giderleri 20.000
Montaj Giderleri 50.000
Tat Aralar ve Demirba Giderleri 70.000
Toplam Makine Maliyeti 911.000
letme Giderleri 650.000
Sabit Yatrm Tutar 2.179.000

99
 Temel Kabuller
letme Kapasitesi (Kurutulmu rn) 500 ton
Kapasite Kullanm Oran 40%
Kapasite Kullanm Oran ile Kapasite 200 ton
Personel Mavi yaka 10
dari Personel 2
Gerekli Kapal Alan Miktar 1000 m2
Gerekli Ak Alan Miktar 500 m2
Kurutma Kayb 75 %

Tam Kapasite letme Gelirleri retim Miktar (ton) Sat Fiyat (kg) Toplam Gelir (TL)
Kurutulmu Ekinezya 12,5 55 687.500
Kurutulmu Melisa 18,75 40 750.000
Kurutulmu Adaay 18,75 28 525.000
Toplam: 1.962.500

letme Giderleri Alm Miktar (ton) Sat Fiyat (kg) Toplam Gider (TL)
Kurutulmu Ekinezya 50 4,5 225.000
Kurutulmu Melisa 75 3 225.000
Kurutulmu Adaay 75 2,5 187.500
Ambalaj 150.000
Personel Giderleri 264.000
Elektrik 190.000
Bakm Onarm 35.000
Genel Giderler 150.000
Beklenebilecek Farklar 150.000
Toplam: 1.576.500

Gelir Vergisi Sonras Kar: 308.800 TL

Geri deme Sresi: 7,06 yl

100
 8.2.2. Kabak ekirdei Ya karma n Fizibilitesi

Genel Bilgiler

Cucurbitaceae (kabakgiller) familyasndan olan kabak, birbirinden farkl tr ve cinsleri iinde

barndran, tohum, iek ve meyveleri yiyecek olarak kullanlan bir sebze trdr. Yazlk kabak
olarak adlandrlan ve meyveleri olgunlamadan kullanlan trleri olduu gibi (cucurbita pepo),
meyveleri olgunlatktan sonra kullanlan ve klk kabak olarak adlandrlan trleri de vardr
(cucurbita moschata). Kaban genellikle meyveleri tketilmesine ramen, tohumlar da erez ve
yksek kaliteli bitkisel ya kayna deerlendirilmektedir.

Kabak ekirdei ya ve proteince zengindir. Kuru madde zerinden ya ierii %30-45, protein
ierii %30-40 ve karbonhidrat ierii ise %25-30 civarndadr.

Bir avu kabak ekirdeinin (34,5 gr) gnlk E vitamini ihtiyacnn 1/3n karlad belirtilmektedir.
erdii besin eleri bakmndan Mg, Mn ve P iin ok iyi; Fe, Cu, protein, tekli doymam ya ve
inko asndan ise iyi bir kaynaktr.

101
 retim
retim Ak
Ak emas
emas Gerekli
GerekliMakineler
Makineler

Hammadde$Boaltma$Sistemi$5$Adet$
3500$TL$
Souk$Pres$Ynetimi$$
Elevatr$2$adet$20.000$TL$

Compresr$1$adet$3.000$TL$

Hammadde$Giri$

Souk$Pres$Makinesi$1$adet$
25.000$TL$
Pres$

Filtrasyon$Makinesi$1$adet$
Filtrasyon$ 9.000$TL$

Depolama$ Ara$Pompalama$ve$
Depolama$Sistemi$1$adet$
11.000$TL$

ieleme$
ieleme$Makinesi$1$adet$
53.818$TL$

Paketleme$

Etiketleme$Makinesi$1$
adet$53.818$TL$

ekil 15. Kurutma Tesisi retim Ak emas ve Gerekli Makineler

Toplam makine maliyeti: 143.318 TL

KDV Dahil: 169.115 TL

Tevikler ve Destekler

Ekonomi Bakanl Tevikleri: Yozgat ve Sivas iin asgari 1 milyon ve Kayseri iin asgari 2 milyonluk
bir yatrm
Toplamyapldnda blgesel
makine maliyeti: 143.318tevik
TL kapsamna girmektedir. Aadaki destekler alnabilmektedir.

ww KDV stisnas KDV Dahil: 169.115 TL

TeviklerVergisi
ww Gmrk ve Destekler
Muafiyeti

ww Kurumlar Vergisi ndirimi

112$
ww SGK
$ veren Pay ndirimi

102
ww Faiz Destei

Ajans Destekleri: Sivas ve Yozgatta faaliyet gsterecek ya ileme tesisleri Ajans mali desteklerine
bavurmalar durumunda makine almlarnda %50 hibe destei alabilmektedir. Destek st limiti ve
destek durumu yaymlanan mali destek program rehberine gre deiebilmektedir.

TKDK (Tarmda Krsal Kalknmay Destekleme Kurumu) Destekleri: iftlik Faaliyetlerinin

eitlendirilmesi ve Gelitirilmesi alt tedbiri kapsamnda tbbi ve aromatik zellii olan bitki
retimi iin depo binalar ve makine garajlarnn inasnn veya modernizasyonunun, bahe ve
tarla ekipmanlarnn satn alnmasnn, mevcut yetersiz sulama sistemlerinin su tasarrufu salayan
yeni sulama teknolojileriyle deitirilmesi veya modernizasyonunun, tbbi ve aromatik zellii olan
bitkilerin depolanmas, havalandrlmas, kurutulmas, ilenmesi ve pazarlanmas iin tesis inasnn
ve ekipman satn alnmasnn desteklenmektedir.

Her bir yatrm iin uygun harcamalarn toplam deeri 5 bin Eurodan dk 250 bin Eurodan
yksek olamaz. Projelere %50 hibe destei verilmektedir.

TBTAK 1507 Ar-Ge Balang Destek Program: KOB Ar-Ge Balang Destek Program ile,
KOBlerin bu sorunlar aabilmelerini salamak iin yeni bir rn retilmesi, mevcut bir rnn
gelitirilmesi, iyiletirilmesi, rn kalitesi veya standardnn ykseltilmesi veya maliyet drc
nitelikte yeni tekniklerin, yeni retim teknolojilerinin gelitirilmesi konularnda KOBler tarafndan
yrtlen 500.000 TL bte ve 18 ay sre ile snrl ilk 3 projenin TBTAK tarafndan desteklenmesi
amalanmtr. Ayrca bu projeye ilaveten, ortakl proje bavurusu yaplmas kouluyla 2 proje
daha bu programda desteklenebilmektedir. Destek oran her dnem iin sabit olup %75tir.

Temel Kabuller

Kabak ekirdei Ya retimi 183.200 lt/yl

Gnlk alma Saati 9 saat

Yllk Toplam leme Kapasitesi 1600 ton

1 kg ya karmak iin harcanan kabuklu kabak ekirdei 3,5 kg

Kapasite Kullanm Oran %40

103
 Yatrm Maliyeti Miktar Birim

Kapal Alan Gereksinimi 3.200 m2

Toplam Alan Gereksinimi 5.250 m2
OSB Arsa Fiyat 15 TL/m2
Personel htiyac 7 kii
Personel Maliyeti (yllk) 168.000 TL
Toplam Arsa maliyeti 78.750 TL
Toplam naat maliyeti 1.376.000 TL
Etd Proje Giderleri 30.000 TL
Tatlar ve Demirbalar 50.000 TL
letme Giderleri 7.500.000 TL
Genel Giderler 350.000 TL
Toplam Makine Maliyeti 169.115 TL
Sabit Yatrm Tutar 9.555.000 TL

retim Giderleri Miktar Birim Fiyat (TL) Tutar (TL)

Kabak ekirdei (kg) 641.200 10 6.412.000 TL

Cam ie 1.850.000 0,46 851.000 TL
Karton Koli 205.000 0,45 92.250 TL
Ambalaj 200.000 0,2 40.000 TL
Elektrik 9.650 TL
Doalgaz 18.000 TL
Su 1.500 TL
ilik 168.000 TL
Bakm Onarm 35.000 TL
Genel Giderler 350.000 TL
Beklenebilecek Farklar 350.000 TL
Toplam 8.327.400 TL
Pazarlama Sat Datm (%5) 416.370 TL
Toplam letme Giderleri: 8.743.770 TL

letme Gelirleri Miktar (LT) Sat Fiyat (TL) Tutar (TL)

Kabak ekirdei Ya 458.000 100 TL/lt 45.800.000 TL

Net letme Gelirleri Miktar (LT) Sat Fiyat (TL) Tutar (TL)

Kabak ekirdei Ya 183.200 100 TL/lt 18.320.000 TL

Gelir Vergisi Sonras Kar: 7.660.984 TL

Geri deme Sresi: 1,25 yl

104
 8.2.3. Buhar Distilasyonu Yntemi le Tbbi Nane Ya Ekstraksiyonu n
Fizibilitesi

Ad: Nane

Botanik smi: Mentha x piperita L (Menta piperita var. Crispa, Menta piperita var. Vindis, Menta
piperita Pulegium)

Ticari Ad: Tbbi Nane, Ac Nane

ngilizce: Pepper Mint

Kullanlan Ksm: Yapraklar

Uucu Ya Oran: %0,8-4 (Yetitiricilik Koullarna Bal Olarak) (En nemli etken madde mentol)

Kategori: Sebze Bitkileri

Uygulama Alan: Sivas, Yozgat, Kayseri

Kullanm Alanlar: la, Kozmetik, Gda

Bitki Tr: ok yllk

Yararlar: Mide, spazm, gaz giderici, diretik etkiler

Destekler: TKDK iftlik Faaliyetlerinin eitlendirilmesi ve Gelitirilmesi Alt Tedbiri Kapsamnda

Tbbi ve Aromatik Bitkiler Referans Listesinde

105
 Yetitirme Dnemi: lkbahar ve Sonbahar
(Ylda 2 kez), Yozgat ve Sivas koullarnda elik
retiminde 1,5-2 ay, tohumla yaplan retimde
2,5-3 ay
Tbbi nane iin buhar distilasyonu yntemi
kullanlr.
Buhar Distilasyonu Yntemi le Tbbi Nane
Ya Ekstraksiyonu

letme alma Dnemi: Ayda 26 gn-ekim
dnemine gre 6 ay alma
Ya Eldesi: 1 kg taze materyalden ortalama
4,2 ml-10 ml ya elde edilmektedir (Tanker vd,
1976 -Ankara niversitesi Eczaclk Fakltesi).
Ortalama 7 ml alnmtr.
letme zellii: Buhar makinesi ile saatte 500
kg ya materyal ileyebilmektedir. Saatte 3,5
litre etken madde retilmektedir. Gnlk 3 ton
ileme ngrlmektedir. Ayda 78 ton, ylda ise
468 ton ileme salanabilecektir. letmenin
seilen makinelere gre kapasite kullanm
oran %94,8dir. Buna gre, 443,664 ton rn
ilenebilecektir.
Yllk Etken Madde Eldesi (litre): 3276
Tbbi nanenin buhar distilasyonu iin, tbbi nane
yapraklar, distilasyon balonunun tabanna
yerletirilir ve buharn iinden gemesi salanr.
Tbbi nane ya buharlarken, buharlam su
ve yan oluturduu bir karm oluur. Ya
bir spiral vastasyla hareket ederken, buharn
younlat alanda genellikle akan bir su
ile soutulur. Younlam su ve uucu ya
karm toplanr ve durultma ile nadir durumda
santrifjleme ile ayrlr.
Ya zellikleri (Rozah vd. 2014)
Tbbi Nane zellikleri: Ferah, keskin mentol
kokulu, vizkozitesi sulu, soluk sarya yakn
Uucu Ya iin Kullanlan Ksmlar: iekleri ve
yapraklar

Nane Ya Fiyat (TL/20 ml): 16,5 Kimyasal Bileimi: Ana kimyasal bileimi,
mentol, menton, 1,8 sineol, metil asetat,
Temel Kabuller
metofuran, izomenton, limone, a-pinen, b-pinen,
Nane ya fiyatnn deikenlik gsterebilecei germakren-d, trans-sabinen hidrat, pulegon
dikkate alnmaldr. 20 mllik ielerde elde
Fiziksel ve Kimyasal zellikleri
edilecek miktar 163.800dir.
Grnm: Sv halde soluk sarya alan
Yntemin Seilme Nedeni
renksizlikte, berrak bir grnmde
Buhar distilasyonu uucu yalarn ekstraksiyonu
Koku: Ak tbbi nane, keskin kokulu
iin en yaygn kullanlan metottur. Daha kaliteli
yap retildiini syleyenler arlktadr. Bu znebilirlik: Alkol ve yalarda znebilir,
metot dnda, souk press ya da souk suda znmez
sktrma, solvent (zc) ekstraksiyon,
karbon dioksit ekstraksiyon, ses dalgas Spesifik arlk: 20 santigrad derecede 0,91-
(sonikasyon) ekstraksiyonu, sperkritik akkan 0,89
ekstraksiyonu gibi farkl metotlar bulunmaktadr.

106
Toplam mentol: %40-75

L-Menton: %30-45

Destekler

Ajans Destekleri: %50ye kadar kar amac gden

kurumlara kapasite art, yeni rn, yenilik ve
Ar-Ge konularnda destek salanabilmektedir.
Ayrca, Ajanslarca tbbi ve aromatik bitkiler
retimine ynelik destek salanabilmektedir.

KOSGEB Destekleri: Ar-Ge novasyon ve

Endstriyel Uygulama Destek Program
kapsamnda, %75 orannda 150.000 TLye kadar
Makine-Tehizat, Donanm, Sarf Malzemesi,
Yazlm ve Tasarm Giderleri Destei ile 500.000
TLye kadar geri demeli Makine-Tehizat,
Donanm, Sarf Malzemesi, Yazlm ve Tasarm
Giderleri Destei verilebilmektedir.

Ekonomi Bakanl Tevikleri: 2. Blgede yer

alan Kayseri iin asgari 2 milyon, 4. Blgede
yer alan Sivas ve 5. Blgede yer alan Sivas
iin asgari 1 milyona kadar olan yatrmlar
desteklenebilmektedir.

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl

Destekleri: altrlan iilere ynelik

Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl ve TKDK

Destekleri: retilmesi halinde uygun destek
kalemlerinden faydalanlabilinmektedir.

107
 Sabit Yatrm Birim (m2) Birim Maliyet (m2/TL) Toplam Maliyet (TL)

Arazi 5000 2 10.000

dari Bina 100 65.000

Ham Materyal Depolama ve Paketleme Alan

1000 650000
(Tbbi Nane)

Ara Toplam: 725.000

Makine ve Donanm Birim (adet) Birim Maliyet (TL) Toplam Maliyet (TL)

De-yonize Aleti 1 42.450 42.450

Buhar retici Buhar Kapasitesi(100-500kg/h 2,

1 19.596 19.596
LDR Serisi, Menei in)

Uucu Ya Ekstrakt karma Makinesi (Model

No.: EO500-6000, Kapasite 10L-6000 L ve 1 16.980 16.980
zeri Menei in

Tesis Aralar 10.000

Ara Toplam 89.026
Beklenmeyen Giderler 3% 2.670,78
Jeneratr 1 8.490 8.490
Ara Toplam: 100.187

letme Donanm Birim Birim Maliyet (TL) Toplam Maliyet (TL)

Bilgisayar/Laptop 4 4500 18.000

Fotokopi Makinesi (Ofis tipi, Laser Network

1 6167 6.167
Fotokopi )

UPS 1 3679 3679

Telefon 7 25 175
Ofis Mobilya Giderleri 15.000
Ara Toplam 43.021

nsan Kayna (sigorta giderleri dahil

Birim Birim Maliyet (TL) Toplam Maliyet (TL)
edilmitir, iverene maliyetler baz alnmtr.)

Ynetici 1 5500 (ay) 66.000

Muhasebe Giderleri (yllk, hizmet alm) 500 (ay) 6.000
Mhendis 1 4500 (ay) 54.000
Vasfl i 3 3500 (ay) 126.000
Vasfsz i 2 2500 (ay) 60.000

Ara Toplam: 312.000

108
 Paketleme ve Pazarlama Birim (adet) Birim Maliyet (TL) Toplam Maliyet

ieler (Cam, 20 ml) 97.800 0,42 41.076

Karton Koli (in) (250 adet/20ml/1 koli) 391 1,698 664
Nakliye (Kayseri-stanbul, tek sefer) 30 (gn) 1.800 54.000
Reklam ve Web sitesi tasarm 15.000 15.000
Ara Toplam: 110.740

Aralar Birim (adet) Birim Maliyet (TL) Toplam Maliyet (TL)

Kamyon 1 100.300 100.300

Binek Ara 1 46.300 46.300
Ara Toplam: 146.600

letme Giderleri Birim (ton) Birim Maliyet (ton) Toplam Maliyet (TL)

Tbbi Nane (Yaprak ve iekleri) 468 3500 1638000

Dier letme Giderleri (Bakm, Elektrik, Su,
7% 1.033.851 72369,57
Yakt vb %7)
Ara Toplam: 1.710.370

Gelirler

Miktar Sat Fiyat (TL) Yllk 20 ml retim Miktar Yllk Kazan

20 ml 16,5 163.800 2.702.700

1 Yllk Toplam Maliyet: 3.147.918

Tablo 31. letme Gider ve Gelirleri

Sonu: Tbbi nane uucu ya retimi ilk kurulum maliyeti olduka yksektir. Taze nane fiyatlar da
olduka yksektir. Bu nedenle mutlaka retim ngrlmelidir. Bunun dnda yatrmn karl olduu
sylenebilinmektedir. Yatrmn geri dn oran, destekler dahil edilmeden yaklak 2 yldr.

109
 8.2.4. Tbbi ve Aromatik Bitkiler Ar-
Ge Merkezi (retim, eit ve Islah
Gelitirme almalar in ok Amal
Sera ve Tohum Sal Laboratuvar
n Fizibilitesi

Genel Bilgiler
Uygulama Alan: Yozgat/Sivas (zellikle
Jeotermal Kaynaklarn Kullanm)
Muhtemel Uygulayclar: niversiteler ve dier
ilgi gruplar
Uygulama Bykl: 5 da + donr kurulularca
arazi katks
Uygulama Dnemi: 18 ay
Uygulama Amac: Odunsu ve odunsu olmayan
tbbi ve aromatik bitkilere ilikin Ar-Ge
almalar
Temel Kabuller
Tbbi ve Aromatik Bitkiler konusunda retim,
eit ve slah gelitirme almalar iin ok
amal sera ve tohum sal laboratuvar
kurulmas hedeflenmitir. niversite ve dier
ilgi gruplar tarafndan arazi katks salanaca
varsaylmtr.

110
 Destekler

Varsaylan Destekler Destek Oran Birim (Euro) Toplam Destek Tutar (Euro)

Kalknma Ajans
Gdml Proje %90a kadar 90 912.771
Destei
Kalknma Ajans Teknik
Ylda 2 defaya kadar, 1 yl 5.000 10.000
Destek
Kalknma Ajans
AKADEM faaliyetleri
%100e kadar (Eitim ve Ziyaretler) 97500 97500
altnda tanmlanmas
halinde
Tbbi ve aromatik bitkilerin serada retimine
ilikin nerilen deiik kabul edilerek program-
da yer almasna ramen, Avrupa Komisyonu ta-
TKDK Destei rafndan bu yatrm alanna ait deiiklii ieren 250.000 250.000
uygun harcamalar listesi henz onaylanmam
olup, sadece ak alan desteklenmektedir
(maksimum 250.000 Euro, %50ye kadar).
niversite ve konuyla ilgili kurum ve
kurulular tarafndan ayrca tahsis edilecei
Arazi Destei bildirilmitir. Tahsis durumunda ilave tahsis 0 0
olarak deerlendirilecek ya da arazi bedelleri
tamamen dlecektir.

111
 Girdiler (Sera ve retimde Kullanlan Materyal-
Miktar Birim Maliyet (Euro) Toplam (Euro)
ler)
Arazi (Sera ve Laboratuvar Alan) 6 da 700 4.200
Arazi (Ak Alan-Deneme Tarlalar) 5 da 700 3.500
Sera (6,5 m ykseklik * 2500 m boy, otomatik
sulama, otomatik stmal, otomatik havalandr-
mal, otomatik gbre ve uygulama sistemli ve 3 2 adet 200.000 400.000
blml, elik konstriksiyonlu cam sera inaat,
inaat giderleri dahil)
ok Amal Mibzer 1 adet 70.000 70.000
Molekler Karakterizasyonla eit Tanmlama 1 adet 58.500 58.500
10 adet/
Tescil substraksiyonu renk skalalar ve analiz
500/50000 55.000
cihaz ve kalibrasyon kartlar
1 adet
ok Amal Hasat Makinesi (Hububat ve zel
balkl, arlklandrma ve rnek Toplamaya 1 adet 150.000 150.000
Uygun)
it 11 da 90 990
Ara Toplam: 742.190
Girdiler (Tohum Salk Laboratuvar Kurulumu) Miktar Birim Maliyet (Euro) Toplam (Euro)
lk Kurulum Maliyeti

Tohum/Tohumluk Kabul ve Muhafazas in

3 adet 10.000 30.000
Blmler
dari Ofisler (Mobilya, yazc laptop hari dier
80.000 80.000
ekipman)
Tohum Salk Laboratuvar 1 adet 30.000 30.000
X Ray Cihaz 1 adet 4.000 4.000
Tohum Kontrol in Depolama nitesi 6 adet 1.000 6.000
Ultraviyole Cihaz 6 adet 1.000 6.000
1 adet/
Yazlm/ Laptop 35.000/1.500 42.500
5 adet
Sunucu (sunucu, sunucu kasas, sunucu ilemci-
leri, sunucu harddiskleri, SCSI kontrol kart, RAID 1 adet 10.000 10.000
Kontrol Kart)
Bitki Bytme Odas 6 adet 20.000 120.000
Test Odas (Hzl Olgunlatrma) 6 adet 1.500 9.000
Referans iin Toum Koleksiyonu, Tanmlama in
6 adet 1.000 6.000
Tohum Atlas
Ara Toplam: 343.500
Girdiler (Tohum Temini) Miktar Birim Maliyet (Euro) Toplam (Euro)

Denemeler in Tohum/Tohumluk Temini (Salep,

5 da 6.000
Ekinezya, Tbbi Nane, Aspir, Kurt zm)

Ara Toplam 6.000

Genel Toplam: 1.091.690
Tablo 32. Kurulum Maliyeti

112
 Personel Gideri Miktar Birim Maliyet (Euro) Toplam (Euro)
Uzman (Bahe Bitkileri, Tarla Bitkileri ve Biyotek-
3/12 ay 1500 18.000
noloji)
Teknisyen 2/12 ay 1000 12.000
1. Yl Giderler

Dier Uzman Personel ve Teknik Personel (re-

12 ay 0 0
tim yeleri ve renciler dahil)
Ara Toplam: 30.000
Genel Giderler Miktar Birim Maliyet (Euro) Toplam (Euro)

letme Giderleri ve Genel Giderler (Elektrik, Su,

1/12 ay 2500 30.000
ekim dikim ve dier giderler dahil deildir.)

Ara Toplam: 30.000

Teknik Destek Miktar Birim Maliyet (Euro) Toplam (Euro)

20 kii/toplam 50 2000/eitim bana

Eitimler 20.000
gn ortalama

eit Tescili ve Bitki Islah Haklar Konusunda

Teknik Personel Eitimi
Laboratuvar Analizi Eitimi ve rnekleme (Ho-
mojenlik, Heterojenlik Biyolojik Analiz ve Dier
Eitimler
Bitki oaltm Materyalleri zerine Sertifikasyon
Eitim Detaylar

Eitimi
DUS (Farkllk Yeknesaklk, Durulmuluk) Testleri
ve VCU (Tarmsal Deerlerin llmesi) Testleri
zerine Eitim
DUS Testlerinin Farkllk ve Yeknesaklkln

Deerlendirilmesi Amacyla statistik Eitimi
Tohum Sal Laboratuvar Teorik ve Uygulamal

Eitim
simlendirme ve smine Doruluk
Tbbi ve Aromatik Bitkilerden Tohum/Tohumluk

retimi
Tbbi ve Aromatik Bitkilerin Pazarlanmas
Biyoteknoloji Uygulamalar

Ara Toplam: 20.000

Ziyaretler Miktar Birim Maliyet (Euro) Toplam (Euro)

Yurtii yi Uygulama rnei Ziyareti (Ankara ve

5 kii/5 gn 2.500
Detay

Kocaeli)

Yurtd yi Uygulama rnei Ziyaret (talya) 5 kii/5 gn 15.000

Ara Toplam 17.500

Tm Giderler
Genel Toplam: 1.181.690

Tanm Dier Toplam Euro

Dier Tarm Alet ve Makineleri, Sulama
(Kazaya, Diskaro, Trmk, Traktr) 100.000
Sistemi Kurulumu (Ak)
Ara Toplam 100.000
Teknik Destek ve Ziyaretler 97500
Ara Toplam 97500
Toplam Kurulum Maliyeti 1.194.190 Euro

113
114
Tbbi ve aromatik bitkiler konusunda
potansiyel yatrmclar ve ilgi gruplar iin
bilgi sunmak amacyla aadaki ekstrasyon
metotlar zetlenmitir (Kl 2008, Cellat 2011,
Kaya 2015 ).
1. zc Ekstraksiyon
Hidrokarbon zclerle ekstraksiyon
yaplmas prensibine dayanr.
zclerin toksik olmas nedeniyle
son yllarda yntemin tercih edilirlii
azalmtr.
a. Maserasyon: ieklerden
uucu ya eldesnde kullanlan
bir yntemdir. 60-70 Cdeki
erimi hayvansal yaa veya
bitkisel yaa batrlan iekler
s etkisiyle paralanr ve aroma
maddelerinin yaa gemesi
salanr. Uzun zaman alan
verimsiz bir yntemdir.
b. Enfloraj: Yasemin, smblpeter
gibi az miktarda ya ieren
ieklerden ya eldesinde
rneklerin souk hayvansal
yala temas ile ya elde edilir.
Uzun zaman alan bir yntemdir.
c. Scak Ya le Ekstraksiyon:
ieklerin 60-70C yaa
daldrlmas ile yalarn ekstrakte
edilmesi yntemidir.
d. Organik zc Ekstraksiyonu:
Isya duyarl ve az miktardaki
rneklerde kullanlan bir
yntemdir. rnek saf organik
zcde ekstrakte edilir
ve dk basnta zc
uzaklatrlr. zc kalntlarnn
rnde kalmas ya da zcnn
istenmeyen baz dier bileikleri
de zmesi gibi dezavantajlar
vardr.
2. Sperkritik Sv Ekstraksiyonu
Doal rnlerin organik zclerle
ekstraksiyonunun son yllarda tercih
edilmek istenmemesinden dolay
sperkritik sv ekstraksiyonu dikkat
ekmektedir. Ekstraksiyonda organik
zcler yerine sperkritik sv zellii
gsteren maddeler kullanlmaktadr.
Kullanlan sperkritik sv termofiziksel
zellikleri nedeniyle sv-gaz arasndadr.
Sv zclerin sahip olduu zme
gc ile maddeleri zerken ayn
zamanda gaza yakn difzyon kaysays
zellii ile de znen maddeyi
hzla yaymaktadr. Sperkritik sv
ekstraksiyonunda maliyeti dk, safl
yksek, kullanm kolay ve evreye
etkisinin az olmasndan dolay daha ok
karbondioksit kullanlr.
3. Mikrodalga Ekstraksiyonu
Mikrodalga ile ekstraksiyon ynetminde
klasik yntemlere gre daha hzl snma
gereklemekte ve yalarn yapdan
ayrlmas hzlanmaktadr. Mikrodalga
ekstraksiyon yntemi ile polifenoller ve
liganlar ayrtrlabilmektedir. Adaay
ve defne yapraklarndan alkoloid ve
streroid gruplarn eldesinde klasik su
distilasyonuna gre daha ksa srede
(mikrodalda yntemi ile 45 dk., su
115
 destilasyonu ile 60-90 dk.) ekstraksiyon
gereklemektedir.

4. Sktrlm zc Ekstraksiyonu

Yksek basn ve scaklkta organik

zcler kullanlmaktadr. Artan
scaklk ekstraksiyonu hzlandrmakta,
yksek basn da zcnn materyale
nfuzunu kolaylatrmaktadr.

5. Kat-Faz Mikroekstraksiyonu

rnga benzeri bir cihaz olan kat-faz

mikroekstraksiyonunda i ksmda lif
tutucular bulunmaktadr. Gaz ya da
zelti halindeki rnee uygulama
yaplmaktadr. rnek hazrlama,
ekstraksiyon, younlatrma aamalarn
zc iermeyen tek bir aamada
birletirmitir. Lifli yap rnei
absorpsiyon/adsorpsiyon yntemiyle
almaktadr. Uucu ve yar uucu organik
bileiklerin ekstraksiyonunda kullanlan
bir yntemdir. Daha ok laboratuvar
uygulamalarnda kullanlmaktadr.

6. Mekanik Yntem (Presleme)

Limon ve portakal gibi baz turungillerin

kabuklarnn bez bir torbaya konulmas
ve souk hidrolik preslerde sklmas ile
ya elde edilmedi yntemidir.

116
KAYNAKA

117
118
http://www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-19408/botanik-turizmi.html

http://www.tarim.gov.tr/uretim/Bitkisel_Uretim,Aromatik_Tibbi_Bitkiler.html

http://www.ars-grin.gov/

http://www.plantnames.unimelb.edu.au/

http://www.pchrd.dost.gov.ph/apinmap/

http://www.ciagri.usp.br/planmedi/planger.htm

http://www.fao.org/3/a-w7261e/W7261e09.HTM

http://www.anadolu.edu.tr/anadolu/tbam/index.html

www.tarim.gov.tr

www.tso.org.tr

http://herbaryum.tagem.gov.tr/AnaSayfa.aspx

http://www.ogm.gov.tr/ekutuphane/CITES/CITES%20Nedir.pdf

http://www.tkdk.gov.tr/

http://www.tuik.gov.tr/

Altnok K. vd 2014, Okur M., Arslan S., Yldz T., Uzunolu T. Orta Anadolu Kalknma Ajans, Kabak ekirdei
Fizibilite Etd, Kayseri 2014.

Anonim. 2007. Pazarlama Aratrmalar, ifal Bitkiler-TRA2 Ar. Agrer ve ortaklar Scott Wilson, ICON,
CEEN, VNG, Akdan ve Erenolu. Kasm 2007. RD-AKKM.413.TR

Anonim. 2011. Tarmsal Aratrma Master Plan (2011-2015). Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanl, Tarmsal
Aratrmalar ve Politikalar Genel Mdrl, Ankara.

Anonim. 2012. Trkiyede Endemik Bitki Trleri. Web Site: http://www.ankaratb.org.tr/

lib_upload/128_T%C3%BCrkiye%E2%80%99de%20Endemik%20Bitki%20
T%C3%BCrleri_23_07_2012.pdf. Eriim Tarihi: 20.11.2015.

Anonim. 2015a. Salk Bakanl Tbbi Bitkiler Listesi. Web Site: http://www.titck.gov.tr/DisplayDynamicModule.
aspx?mId=1noktNpqyfA=. Eriim Tarihi: 04.11.2015.

Anonim 2015b Taksonomik Terimler Web Site: www.cilginbiyologlar.com/forum/viewthread.php?thread_

id=8411&getfile=1088= Eriim Tarihi: 05.11.2015.

Asmgil A. 2004 ifal Bitkiler. stanbul 2004.

Atay S. vd 2009, Gleryz G., Orhun C., Semen ., Vural C. Dalarmzdaki Zenginlik Trkiyenin 120 Alpin

119
 Bitkisi OBANET, Hollanda Dileri Bakanl, Matra Programnn katksyla baslmtr stanbul
2009.

Bayram, E., Krc, S., Tans, S., Ylmaz, G., Arabac, O., Kzl, S., Telci, . 2009. Tbbi ve Aromatik Bitkilerin
retiminin Artrlmas Olanaklar. www.zmo.org.tr/resimler/ekler/09e9d4bcc8157c0_ek.pdf. Eriim
Tarihi: 12.11.2015.

Beyzi, S. B. ve Konca, Y. 2014. Hayvansal rnlerde Antibiyotik Alternatifi Tbbi ve Aromatik Bitkiler. II. Tbbi
ve Aromatik Bitkiler Sempozyumu, 23-25 Eyll 2014. Atatrk Bahe Kltrleri Merkez Aratrma
stasyonu, Yalova 2014.

Budak . 2014, Yozgat amlkta Yetien Otsu ve Odunsu Bitlilerin Envanteri, Orman ve Su leri Bakanl
Yozgat il ube Mdrl, Yozgat 2014.

Cellat K., 2011. Baz endemik bitkilerden uucu ya bileenlerinin ekstrakte edilmesi ve ieriklerinin
aratrlmas, Yksek Lisans Tezi.

Cce A. U. Demirel E. 2014 Kayseri Keif Rehberi ve Erciyes Kayak Merkezi, Kayseri li Turizm Kltr Sanat
ve Aratrma Vakf Yaynlar, Kayseri 2014.

atkka, E. 2014. lkemizde En ok thalat ve hracat Yaplan Tbbi ve Aromatik Bitkiler. II. Tbbi ve
Aromatik Bitkiler Sempozyumu, 23-25 Eyll 2014. Atatrk Bahe Kltrleri Merkez Aratrma
stasyonu, Yalova 2014.

nar, N., Uysal, F., Karagzel, . Ve Kaya, A.S., 2014. BATEM Tbbi Aromatik Bitkiler Koleksiyon Bahesi:
Trlerin Adaptasyonu ve Fenolojik Gzlemleri. II. Tbbi ve Aromatik Bitkiler Sempozyumu, 23-25
Eyll 2014. Atatrk Bahe Kltrleri Merkez Aratrma stasyonu, Yalova 2014.

Davis, P. H., 1965-1988, Flora of Turkey and The East Aegean Islands, Edinburgh University Press., Edinburg.

Davis, P. H., Mill., R. R., Kit T., 1988, Flora of Turkey and The East Aegean Islands, Vol. 11, Edinburg University.

Dnmez, E. 1999. Trkiye Floras ve B6 Karesi Bitkilerine Genel Bir Bak, C. . Fen Bil. Ens., Doktora
Semineri, Sivas.

Dnmez, E. 2015. Szl Grme. Cumhuriyet niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Biyoloji Blm, 8.12.2015.

Erta, A. 2015 HALBES Tarm ve Makine Ltd.ti, Tbbi Ve Aromatik Bitkilerinin Yetitirilmesi Ve Islah
Edilmesinin Blge in nemi Ve Yol Haritas , Yazl Grme: 12.11.2015.

Ekim, T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Ayta, Z., Adgzel L, N., 2000. Trkiye Bitkileri Krmz Kitab
(Red Data Book of Turkish Plants), Ankara.

Faydaolu, E. Ve Srcolu, M.S. 2011. Bitkilerin Geleneksel Tedavideki Yeri ve nemi. X. Ulusal Ekoloji ve
evre Kongresi, 04-07 Ekim 2011, anakkale.

FAO 2015, Corparate Document Repository. Impact of Cultivation and Gathering of Medicinal Plants on
Biodiversity. http://www.fao.org/docrep/005/aa010e/aa010e02.htm. Eriim Tarihi: 11 11 2015

120
Glkc, M., Tokgz, H., Toker, R., elikyurt M., A., Ay, T. S. 2014. Tbbi ve Aromatik Bitki letmelerinin
Yapsal Analizi. II. Tbbi ve Aromatik Bitkiler Sempozyumu, 23-25.09.2014. Atatrk Bahe Kltrleri
Merkez Aratrma stasyonu, Yalova 2014.

Gll, .B. 2013 Elmal Da (Kayseri) ve evresinin Floras Erciyes niversitesi Fen Bilimleri Enstits Biyoloji
Anabilim Dal Yksek Lisans Tezi, Kayseri 2013.

Gner, A., zhatay, N., Ekim, T., Baer, H. C., 2000, Flora of Turkey and The East Aegean Islands, Vol. 11,
Edinburgh University.

GossoG Danmanlk 2012. Yozgat Tbbi Aromatik Bitkiler Deerleniyor Projesi Fizibilite Rapor, Yararlanc,
Yozgat l Gda Tarm ve Hayvanclk Mdrl (ORAN destekli DFD Projesi) Ankara 2012.

GTHB, 2008. Trkiye Ball Bitkiler Flora Haritas http://www.tarim.gov.tr/uretim/Aricilik/Flora_Haritasi,Flora_

Haritasi.html. Eriim Tarihi: 21 Ekim 2011.

ler, Prof. Dr. Necmi. Genel Tbbi Bitkiler. s.l.: M.K.. Ziraat Fakltesi Tarla Bitkileri Blm. http://www.mku.
edu.tr/getblogfile.php?keyid=1030, Eriim Tarihi: 04.11.2015.

Karagz, F.K., Serteser, A. 2014. Suehri (Sivas) evresinin Etnobotanik Adan Deerlendirilmesi. II. Tbbi
ve Aromatik Bitkiler Sempozyumu, 23-25 Eyll 2014. Atatrk Bahe Kltrleri Merkez Aratrma
stasyonu, Yalova 2014.

Kaya D., Gn Ergnl P., 2015. Uucu yalar elde etme yntemleri, Gda, 40(5): 303-310.

Kl A., 2008. Uucu Ya Elde Etme Yntemleri, Bartn Orman Fakltesi Dergisi, 10; 13.

Knc, S. 2015. Trkiyede Tbbi ve Aromatik Bitkilerin Genel Durumu. TRKTOB, Temmuz-Eyll 2015, Yl:1,
Say 15.

Kuzgun, M. Ve TURUL AY, S. 2014 Tbbi ve Aromatik Bitkiler. Tarmsal Aratrmalardan Bak, Tarmsal
Aratrmalar ve Politikalar Genel Mdrl, 2014.

Kutluk, H., Aytu, B. 2000. Endemic plants of Turkey, plants of the balkan peninsula: into the Next Millenium,
Proceeding of the 2nd Balkan Botanical Congress, stanbul, Turkey I (Ed. N. zhatay): 285-288,
stanbul.

Marshall, E., 2011. Health and Wealth from Medicinal Aromatic Plants. FAO Diversification Booklet 17. Rural
Infrastructure and Agro-Industries Division Food and Agriculture Organization of the United
Nations, Rome 2011. ISSN 1810-0775. Web Site: http://www.fao.org/docrep/015/i2473e/i2473e00.
pdf, Eriim Tarihi: 03.11.2015.

National Geografic Trkiye 2010. nsan Tehdidi Altndaki Nadir iekler. Editr Oya Ayman, Tasarm
Mahmut Hasl, lstrasyon Selahattin Demiray, Danman Prof. Dr. Tuna Ekin, Harita Eksen Harita,
Mart 2010.

NMPB 2015. National Medicinal Plants Board. Government of India, Ministry of Ayush. http://nmpb.nic.in/
searchdetails.p.hp?lid=254&skey=coleus. Eriim Tarihi: 18.11.2015

ORAN 2015. Giriimci ve Yatrmclar iin Trkiye Tevikler & Destekler Rehberi. Orta Anadolu Kalknma

121
 Ajans, 2015.

Orman ve Su leri Bakanl 2013. Biyokaaklkla Mcadele Rehberi. T.C. Orman ve Su leri Bakanl,
Doa Koruma ve Milli Parklar Genel Mdrl, Biyolojik eitlilik Daire Bakanl, Biyoteknoloji
ube Mdrl. ISBN: 978-605-4610-41-9, Ankara 2013.

Rozah E., Abd Al-Hadi L., Ali L., Al-Hawah Y. 2014. Extraction of Essential Oils From Herbal Plants. http://
eng.najah.edu/.

zkurt M. 2008, (Madmak) Tohumlarnn imlenme Biyolojisi Ve Klonlar Arasndaki Genetik eitliliin
Belirlenmesi, Gaziosmanpaa niversitesi Fen Bilimleri Enstits Bitki Koruma Anabilim Dal
Y.Lisans Tezi, Tokat 2008.

ztrk, M., Temel M., Tnmaz, A. B. 2014. Trkiyede Kekik retim ve Pazarlamas. II. Tbbi ve Aromatik
Bitkiler Sempozyumu, 23-25 Eyll 2014. Atatrk Bahe Kltrleri Merkez Aratrma stasyonu,
Yalova 2014.

Sar, Z.. ve Akta O. 2014. Havaciva (Alkanna tinctoria L. Tausch) Bitkisinin Kklerinden Elde Edilen
Boyarmadde ile Mordanl ve Mordansz Boyama zerine Bir Aratrma. II. Tbbi ve Aromatik
Bitkiler Sempozyumu, 23-25 Eyll 2014. Atatrk Bahe Kltrleri Merkez Aratrma stasyonu,
Yalova 2014.

Salep Eylem Plan 2014-2018, Orman ve Su leri Bakanl Orman Genel Mdrl.

Sivas evre Durum Raporu 2011 ,Sivas evre ve ehircilik l Mdrl.. Sivas 2011. http://www.csb.gov.tr/
turkce/dosya/ced/icdr2011/sivas_icdr2011.pdf. Eriim Tarihi: 2.11.2015

SMEDA 2010. Essential Oils Distillation Unit Basil Oil. Small and Medium Enterprises Development Authority
Government of Pakistan, Pre-Feasibility Study. www.smeda.org.pk.

Somuncu M. 2004, Cehri retimi Ve Ticaretinin 19.Yzylda Kayseri Ekonomisindeki nemi, Erciyes
niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, Say:22 Kayseri 2004.

ahin B. 2013. Farkl Ekim Zamanlarnda Yetitirilen Baz Tbbi Bitkilerin Verim ve Kalite zelliklerinin
Belirlenmesi. Seluk niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, Austos 2013.

ehirali, S., zgen, M. Karagz, A., Srek, M. Adak, S., Gven, ., Tan, A. Burak M., Kaymak alar H.
2005. Bitki Genetik Kaynaklarnn Korunma Ve Kullanm. http://www.zmo.org.tr/resimler/
ekler/7e8e17134dd7083_ek.pdf. Eriim Tarihi: 22.12.2015.

ekerolu, N. ve Koca-alkan, U. 2015. Trkiyede Tbbi ve Aromatik Bitkiler Konusundaki almalar ve

Yasal Dzenlemeler. TRKTOB, Temmuz-Eyll 2015, Yl:1, Say 15.

Tan, A. (2010). Trkiye Bitki Genetik Kaynaklar ve Muhafazas. ANADOLU, J. of AARI, 20 (1) 2010, 9 37,
MARA.

TKDK 2015, Tarmda Krsal Kalknmay Destekleme Kurumu http://www.tkdk.gov.tr/. Eriim Tarihi 16.11.2015.

122
Torlak, H., Vural M., Ayta, Z. 2010. Trkiyenin Endemik Bitkileri, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara
2010.

Trademap Statistic 2015, Trade Statistics for International Business Development, www.trademap.org,
Eriim Tarihi:10.11.2015

TK 2014, Tarm, Bitkisel retim statistikleri, https://biruni.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zul Eriim Tarihi:

10.11.2015.

Van Overwalle, G, 2007. Medicinal and Aromatic Plants, Chapter 9.

Ycer, A. ve Altnta, A. 2012. Trkiyenin Tbbi ve Aromatik Bitkiler Politikalar. Tbbi ve Aromatik Bitkiler
Sempozyumu 13-15 Eyll 2012.

Yksel B. 2013. TR72 Blgesi Tarm Raporu, Orta Anadolu Kalknma Ajans, s. 171, Kayseri, 2013. ISBN: 978-
605-86134-0-9.

Zarfkhosroshah M. 2015, GLABURU (Viburnum opulus L.) Meyvelerinde Biyoaktif, Biyokimyasal ve Besin
Element eriklerinin Belirlenmesi, ukurova niveristesi Fen Bilimleri Enstitis Biyoteknoloji
Anabillim Dal Yksek Lisans Tezi, Adana 2015.

EKLER

123
 11 EKLER

EK-1. Salk Bakanl Tbbi Bitkiler Listesi (2015) (Anonim 2015a)

Latince smi Trke Kullanlan Ksm

Aesculus hippocastanum L. At Kestanesi Tohumlar
Alchemilla vulgaris L. Aslan aya, Fndk otu Toprakst ksmlar
Allium sativum L. Sarmsak Soanlar
Yapraklardan karlan lateks ve yapraklardan elde
Aloe ferox Miller Sarsabr, d aac, Kap aloe
edilen jel
Angelica archangelica L. Angelika Meyve, yaprak ve kkler
Arctostaphylos uva-ursi (L.) Spreng Ay zm Yaprak ve olgun meyveler
Arnica montana L. Arnika iekleri
Avena sativa L. Yulaf Toprakst ksmlar
Borago officinalis L. Hodan Tohum ya
Calendula officinalis L. Nergiz, Aynisefa iekler
Capsella bursa-pastoris (L.) Medikus oban antas Toprakst ksmlar
Capsicum annuum var. annuum L. Krmz biber Meyvalar
Capsicum frutescens L. Paprika Meyvalar
Cassia acutifolia Delile Sinameki Kurutulmu yapraklar
Cassia angustifolia Vahl. Sinameki Kurutulmu meyva
Hiyarembe, Hiyariembr
Cassia fistula L. Pulpa veya kurutulmu meyva
Hiyarembe
Centella asiatica L. Sentella Toprak st ksmlar
Cimicifuga racemosa (L.)Nutt. --- Kk ve rizomlar
Crataegus monogyna Jacq.emend.
Al iekli dal ular ve yapraklar
Lindm.
Curcuma longa L. (=C.domestica) Zerdep Rizomlar
Zalumba kk, Zidvar, Cedvar, Zurum-
Curcuma zedoaria Rosc. Rizomlar
baz
Cynara scolymus L. Enginar Yaprak
Echinacea spp Ekinezya Herba, kk
Eleutherococcus senticosus (Rupr. Et
Sibirya ginsengi, Dikenli ginseng Kkleri
Maxim) Maxim.
Epimedium sp. L. Keiklah, Teke otu, Azgn Teke Otu Herba
Eucalyptus sp. kaliptus Yapraklar
Eugenia caryophyllata Thunberg Karanfil Kurutulmu iek tomurcuklar
Eurycoma longifolia Jack Tongkat Ali Kkleri
Ferula sp. akrotu Bitkiden elde edilen yal zamk
Filipendula ulmaria (L.) Maxim ayrkraliesi Herba, iekler
Fumaria officinalis L. ahtere Toprak st ksmlar
Ganoderma lucidum Ganoderma (Reii) mantar Mantarn tamam

124
Latince smi Trke Kullanlan Ksm

Ginkgo, Japon erii, Mabet aac, Kz

Ginkgo biloba L. sa, Gm kays, in yelpazesi, Fil Yapraklar
kula
Kk, stolonlar ve kklerin suyla kaynatlp suyun
Glycyrrhiza sp. Meyan uurulmas ile elde edilen konsantre sulu ekstresi
(bal)
Hamamelis virginiana L. Cad fnd Yaprak, kabuk
Hargophytum procumbens DC. Ex
eytanpenesi Yumrular, sekonder kkleri
Meiss.
Hederae folium, Ivy leaf
Hedera helix L. Sarmak, duvar sarma
Yapraklar
Hydrastis canadensis L. Altnmhr Rizom ve kkleri
Hypericum perforatum L. Binbirdelikotu, Sar Kantaron Toprakst ksmlar
Hypsizygus tessellatus imeji mantar --
Ilex paraguariensis St.Hilaire Mate Yapraklar
Illicium verum Hook. f. Yldz anasonu Meyveleri ve meyvelerden elde edilen uucu ya
iekli toprakst ksmlar
Leonurus cardiaca L. Aslankuyruu
Leonuri cardiacae herba
Lepidium meyenii Walp. Lepidyum Kkleri
Kkleri
Levisticum officinale Koch. Levistikum Levistici radix
Lovage root
Lycium sp. Tekedikeni, Sincan dikeni Meyveleri ve kk kabuklar
iekleri
Matricaria recutita L. Mays papatyas Matricaria flower
Matricariae flos
Yapraklardan ve terminal dallardan elde edilen
Melaleuca alternifolia (Maiden and
Melaloyka, ay aac uucu ya
Betche) Cheel
Tea tree oil
Toprakst ksmlar
Emplastrum Meliloti: 2 ksm etanolde slatlm ve
Melilotus officinalis (L.) Lam. Kokulu yonca 90 ksm yar kat baz (Rapae oleum, Cera flava,
Colophonium) ile ekstre edilmi 10 ksm ezilmi
drog (Final DER 0.11:1)
Melissae folium, Melissa Leaf
Melissa officinalis L. Oulotu, melisa, limonotu, kovanotu
Kurutulmu yapraklar
Miristica fragrans Hout. Kk hindistan cevizi Tohum ve arillus, uucu ya
Momordica charanthia L. Kudret nar Meyve, tohum, yaprak, kk
Morinda sp. -- Meyve, yaprak ve kkleri
Oenotherae oleum raffinatum, Evening primrose
Oenethera biennis L. --
oil, refined Tohum sabit ya
Oleae folium, Olive leaf
Olea europaea L. Zeytin
Yapraklar
Ononidis radix, Restharrow root
Ononis spinosa L. Kaykran
Kkleri

Ginseng radix, Ginseng root

Panax ginseng Meyer Ginseng
Kkleri

125
 Latince smi Trke Kullanlan Ksm

Ginseng radix, Ginseng root

Panax quinquefolius L. Ginseng
Kkleri
Papaver rhoeas L. Gelincik Papaveris rhoeados flos, red poppy petals

iekleri
Passiflora incarnata L. arkfelek, saatgl Passiflorae herba, passion flower herb, passion
flowerdry extract

Toprakst ksmlar

Pinus maritima R.Br. Sahilam French Maritime Pine Bark Extract (pycnogenol),
bark, resin, kabuk ekstresi (piknogenol), kabuklar
ve reine
Polypodium vulgare L. Benekli ereltiotu Polypodii rhizoma, polypody rhizome

Rizomlar
Populus sp Kavak Kabuklar, yapraklar ve tomurcuklar
Potentilla tormentilla Stokes Beparmakotu Rizomlar
Primula elatior (L.) Hill. uhaiei Kkleri ve iekleri
Prunus africana (Hook. f.) Kalkman -- Gvde kabuklar
Prunus amygdalus Batch var. amara Ac Badem Tohum
(DC.) Focke
Punica granatum L. Nar Kk, gvde kabuklar, meyve, meyve kabuklar ve
tohumlar
Rhamnus catharticus L. Akdiken (Cehri) Meyveleri
Rhamnus frangula L. Barut Aac Kurutulmu veya taze gvde ve dal kabuklar,
Rheum officinale Baillon Ravent rizomu Kurutulmu kk ve rizomlar
Ruscus aculeatus L. Tavan memesi Toprak st ksmlar ve rizomlar
Salix L. sp St kabuu Gvde kabuklar
Sambucus nigra L. Mrver Kurutulmu iekleri ve taze veya kuru meyveleri
Serenoa repens (Bartram) Small Cce palmiye Meyveleri
Silybum marianum (L.) Gaertner Meryem Ana dikeni, Devedikeni Meyveleri
Smilax sp. L. Saparna, pini Kkleri
Stevia rebaudiana Bertoni Stevya Kurutulmu Yapraklar
Tanacetum sp. Gm dme Toprak st ksmlar
Taraxacum officinale Weber ex Karahindiba Kk ve/ veya toprak st ksmlar
Wiggers.
Tribulus terrestris L. oban kerten, Demir dikeni Meyveleri
Uncaria tomentosa (Willd. ex Schult.) Kedi penesi Kk kabuklar
DC.
Valeriana officinalis L. Kediotu Kk ve Rizomlar
Viscum album L. Bur, kseotu Yapraklar, dallar ve meyve
Vitex agnus-castus L. Hayt Olgun ve Kuru Meyveler

126
EK-2. Tbbi ve Aromatik Bitkiler Blm Olan niversiteler

NVERSTE Meslek Y.O Blm

BRUN NVERSTES
Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler (Tam Burslu)
(STANBUL)

SKDAR NVERSTES Salk Hizmetleri Meslek

Tbbi ve Aromatik Bitkiler (Tam Burslu)
(STANBUL) Yksekokulu

SKDAR NVERSTES Salk Hizmetleri Meslek

Tbbi ve Aromatik Bitkiler (%50 Burslu)
(STANBUL) Yksekokulu

BALIKESR NVERSTES Altnoluk Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler

MULA SITKI KOMAN

Kyceiz Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler
NVERSTES

UKUROVA NVERSTES
Karaisal Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler
(ADANA)

RECEP TAYYP ERDOAN

Pazar Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler
NVVERSTES (RZE)

EGE NVERSTES (ZMR) demi Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler

AMASYA NVERSTES Suluova Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler

KOCAEL NVERSTES Gda ve Tarm Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler ()

BALIKESR NVERSTES Altnoluk Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler ()

127
 NVERSTE Meslek Y.O Blm

BLECK EYH EDEBAL

Pazaryeri Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler
NVERSTES

PAMUKKALE NVERSTES
Tavas Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler
(DENZL)

SELUK NVERSTES (KONYA) umra Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler

GRESUN NVERSTES Espiye Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler

NEVEHR HACI BEKTA VEL

Avanos Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler
NVERSTES
ONDOKUZ MAYIS NVERSTES
Bafra Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler
(SAMSUN)
MUSTAFA KEMAL NVERSTES Altnz Tarm Bilimleri Meslek
Tbbi ve Aromatik Bitkiler
(HATAY) Yksekokulu

KOCAEL NVERSTES Gda ve Tarm Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler

ADNAN MENDERES
Sultanhisar Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler
NVERSTES (AYDIN)

DUMLUPINAR NVERSTES
Gediz Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler
(KTAHYA)

DZCE NVERSTES ilimli Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler

CELL BAYAR NVERSTES

Alaehir Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler
(MANSA)

KLS 7 ARALIK NVERSTES Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler

ABANT ZZET BAYSAL Mudurnu Sreyya Astarc Meslek

Tbbi ve Aromatik Bitkiler
NVERSTES (BOLU) Yksekokulu

SKDAR NVERSTES Salk Hizmetleri Meslek

Tbbi ve Aromatik Bitkiler (%75 Burslu)
(STANBUL) Yksekokulu

ADNAN MENDERES
Koarl Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler
NVERSTES (AYDIN)

ANAKKALE ONSEKZ MART

Lapseki Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler
NVERSTES

BRUN NVERSTES
Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler (%50 Burslu)
(STANBUL)

Bingl Teknik Bilimler Meslek

BNGL NVERSTES Tbbi ve Aromatik Bitkiler
Yksekokulu
AFYON KOCATEPE
NVERSTES Sultanda Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler
(AFYONKARAHSAR)
KAHRAMANMARA ST
Trkolu Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler
MAM NVERSTES

128
NVERSTE Meslek Y.O Blm

ONDOKUZ MAYIS NVERSTES

Bafra Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler ()
(SAMSUN)

SLEYMAN DEMREL
Atabey Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler
NVERSTES (ISPARTA)

BLENT ECEVT NVERSTES Gkebey Mithat-Mehmet anak

Tbbi ve Aromatik Bitkiler
(ZONGULDAK) Meslek Yksekokulu

BTLS EREN NVERSTES Hizan Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler

GAZANTEP NVERSTES Nurda Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler

Aksaray Teknik Bilimler Meslek

AKSARAY NVERSTES Tbbi ve Aromatik Bitkiler
Yksekokulu

ADIYAMAN NVERSTES Kahta Meslek Yksekokulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler

129
 EK-3. Hindistanda Destek Salayan Kurumlar ve Bu Kurumlarn ncelik Alanlar ve Destek Modelleri
(Anonymous 2015)
Destek
Salayan ncelik Alt ncelik zin Verilen Tutar Destek Modeli
Kurum
0,075 $/da
Kamu iin %100, zel sektr

iin %50 destek
Tohum retim Merkezi
Her yararlanc iin 2,5 ha ile
snrlandrlmtr

75,5 $/birim
Kamu sektrnde; %100

destek, ylda 500.000 bitki
retimi yaplmas nceliinde
Doku Kltr Birimi Kurulumu
zel sektrde; %50 destek,
ylda 500.000 bitki retimi
yaplmas nceliinde

9,43 $/birim
Kk Fidanlklar
Kamu sektr iin %100 destek
(Min. 50.000 bitki yetitirmek
zel sektr iin; %50 kredi-
iin uygun altyaps olan yaklak
Birim bana Max. 4,71 $
10 dekar alanlar)
(National Medicinal Plants Board -NMPB)

Organik Tarm (Yararlanclarn

0,015 $/da %50 destek, 3 yllk sre iinde
max. 40 dekar alan)
Kredi-Tesis ve makina
1. Ulusal Tbbi Bitkiler Kurulu

retim nitesi 604.000 $

maliyetinin %40

%50 destek (Kme tarafndan

Pazar Promosyon 15,1 $/ her kome
retilen rnlere)
Kamu sektrne; %100 destek
- zel sektre; Kredi- Genel
alanlarda yatrm maliyetinin
30,2 $
%40, dalk ve belirlenmi
Pazar Altyaps
arazilerde bireysel yatrmclara
302 $
%55
Kamu sektr; %100 destek -
zel sektr; Kredi- 151 $
0,07 $
Test cretleri %50 destek

Organik/GAP Sertifikasyonu 7,55 $ 500 dekar alan iin

Sigorta bedelinin
rn Sigortas
%50syon
Tbbi Bitki Kmesi 1.510.000 $ Proje bedelinin %60

Nesli Tkenmekte
Olan ve Endstride Maliyetlerin %75 O
Yksek Talebi Olan

Nesli Tkenmekte
Maliyetlerin %50 Ol
Yetitirme Olan ve Kaynaklar

Azalan

Endstride Kullanlan
Maliyetlerin %20nl
ve hra Edilen Dier

Trler

130
Destek
Salayan ncelik Alt ncelik zin Verilen Tutar Destek Modeli
Kurum
Tohum Baharatlar 0,018 $/da
ve Rhizomatik 0,037 $/da (Dikim ve madde maliyetinin
a. Baharatlar (Her bir Baharatlar %50si desteklenir)
National Horticulture Mission (NHM)

yararlanc iin max. 40 dekar

2. Ulusal Bahe Bitkileri Kurulu

alan) ok Yll Baharatlar

0,03 $/da
(Karabiber, tarn,
0,06 $/da (Dikim ve madde maliyetinin
karanfil, kk
%50si desteklenir)
Hindistan cevizi)

Maliyet Youn Max. 0,028 $/ha ( Dikim ve

Aromatik Bitkiler madde maliyetinin %50si
b. Aromatik Bitkiler (Her bir 0,113 $/da desteklenir)
(Silhat, Itr, Biberiye
yararlanc iin max. 40 dekar gibi)
alan)
0,018 $
Dier Aromatik 0,037 $ /da (Dikim ve madde maliyetinin
Bitkiler %50si desteklenir)

Tohum Baharatlar
3.Kuzey Dou ve Himalaya Blgeleri Bahe Bitkileri Kurulu
Horticulture Mission For North East And Himalayan States

0,028 $
ve Rhizomatik 0,037 $/da
(%75i desteklenir)
Baharatlar

ok Yll Baharatlar
a. Baharatlar (Her bir
(Karabiber, tarn, 0,045 $
yararlanc iin max. 40 dekar 0,06 $/da
karanfil, kk (%75i desteklenir)
alan)
Hindistan cevizi)
(HMNH)

Maliyet Youn
0,09 $
Baharatlar (Safran 0,12 $/da
(%75i desteklenir)
gibi)

Maliyet Youn
b. Aromatik Bitkiler (Her bir Aromatik Bitkiler 0,084 $
0,113 $ /da
yararlanc iin max. 40 dekar (Silhat, Itr, Biberiye (%75i desteklenir)
alan) gibi)
Dier Aromatik 0,028 $
0,037 $/da
Bitkiler (%75i desteklenir)

131
 DESTEK SALAYAN
NCELK ZN VERLEN TUTAR DESTEK MODEL
KURUM

Kamu kurumlarnda Proje bana

Uygulama ve Model Yardm
15,1 $/da %100 destek
( 40 dadan byk alanlar iin)

thal Edilen Bitki Sreleri ile lgili Kamu kurumlarnda Proje bana
7,55 $
Teknolojilerin Alnmas %100 destek
Bahe Bitkiciliinde Kullanlan ve
Kamu Kurumlarnda; Toplam maliyetin
thal Edilen Makine Ekipmanlarn 75,5 $ Makine Bana
%100
Uygulamasna Ynelik
4. Ulusal Bahe Bitkil-
eri Heyeti Kamu Kurumlarnda proje bana
Teknoloji Transferi ve Gelitirme 37,75 $
National Horticultural maliyetin %100
Board (NHB) Uzun Mesafe Tama zm 3.020 $ Proje bana
Uygulama 37,75 $ %100 destek
Yabanc lke Ziyareti 9,060 $/Katlmc %100 destek
Uluslararas organizasyon (3-5
15,1 $
gnlk)
7,55 $
Seminer/Organizasyon Katlm Ulusal organizasyon (3-5 gnlk)
3,02 $
Ulusal organizasyon (1-2 gnlk)
4,53 $
Uluslararas organizasyon (1-2 gnlk)
5. Tarm ve Krsal Doal afet durumunda kredilerin 3
Bor Erteleme
Kalknma in Ulusal yldan 9 yla kadar ertelenmesi
Banka
Ksa Vadeli Kredi
National Bank for
Agriculture and
Rural Development Orta/Uzun Vadeli Kredi 3-15 yllk krediler.
(NABARD)

132
EK-4 Hindistanda Tbbi ve Aromatik Bitkilerle lgili Kurumlar ve Aratrma Alanlar

1 Plumbago zeylanica

Jawaharlal Nehru Krishi Vishwa Vidyalaya, 2 Oroxylum indicum

1.
Jabalpur, Madhya Pradesh 3 Gmelina arborea
4 Pterocarpus marsumpium
5z Centella asiatica

Regional Research Laboratory (CSIR), 6 Mesua ferrea

2.
BHUBANESWAR, Orissa 7 Premna integrifolia
8 Bosewellia serrata
9 Andrographis paniculata
Centre for Advanced Study in Botany, 10 Gymnema sylvestre
3. University of Madras, Guindy Campus,
CHENNAI, Tamil Nadu 11 Terminalia arjuna
12 Phyllanthus amarus
13 Saraca asoca
Kerala Agricultural University, 14 Strychnos nux-vomica
4. Vellanikkara, Trichur,
KERALA 15 Curculigo orchioides
16 Holostemma annulare
17 Desmodium gangeticum

National Botanical Research Institute, 18 Hemidesmus indicus

5.
Rana Pratap Marg, LUCKNOW, Uttar Pradesh 19 Urarea picta
20 Puerraria tuberosa
21 Podophyllum haxandrum

S.K. University of Agricultural Sciences & 22 Inula recemosa

6.
Technology, Shalimar (J & K) 23 Rheum emodi
24 Swertia chirata
25 Embelia ribes
Central Research Station, Dr. Punjab Rao 26 Semecarpus anacardium
7. Deshmukh
Krishi Vidyapeeth, Akola, Maharastra 27 Terminalia arjuna
28 Terminalia chebula
29 Mesua ferrea
Tropical Botanical Garden and Research Instt.
Karimancode, Research Instt., Karimancode, 30 Stereospermum suaveolens
8.
P.O. 31 Scinadapsus officinalis
Palode, Thiruvanthapuram, Kerala
32 Pterocarpus marsupium
33 Aegle marmelos

Narendra Dev University of Kumarganj, Faiza- 34 Convolvulus pluricaulis

9.
bad,Uttar Pradesh 35 Pluchea lanceolata
36 Crataeva nurvala

133
 37 Cineraria maritime
Central Instt. Of Medicinal and Aromatic 38 Lycopodium clavatum
10. Plants,
CIMAP, P.O. CIMAP, Lucknow, Uttar Pradesh 39 Orchis latifolia
40 Elaeocarpus ganitrus
41 Aquillaria agallocha

Regional Research Laboratory (CSIR), Jor- 42 Paedaria foetida

11.
hat,Assam 43 Aristolochia indica
44 Chlorophytum arundinaceum
45 Swertia chirata

Himachal Pradesh Krishi Vishwa Vidya- 46 Colchicum luteum

12.
laya,Palampur, Himachal Pradesh 47 Viola serpens or viola odorata
48 Picrorrhiza kurroa
49 Asparagus adscendens
National Instt. Of Pharm. Education and 50 Bacopa monnieri
13. Research,
Sector-67, SAS Nagar, Mohali, Punjab 51 Tylophora indica
52 Tribulus terrestris
53 Sarcostemma bravistigma
54 Pluchea lanceolata
14. Jamia Hamdard, Hamdard Nagar, New Delhi
55 Tinospora cordifolia
56 Tribulus terristris
57 Aconitum balfouri

High Altitude Plant Physiology Research 58 Rheum emodi

Centre,
15. 59 Picrorrhiza kurroa
HNB Garhwal University, Srinagar, Garwal,
Uttaranchal 60 Aconitum heterophyllum
61 Nardostachys jatamansi
62 Celastrus panicullatus

Herbal Garden, Herbarium and Research 63 Polygonatum verticilatum

Institute,
16. 64 Bacopa monnieri
Joginder Nagar, Govt. of Himachal Pradesh,
Shimla, Himachal Pradesh 65 Berberis asistata
66 Bergenia ligulata
67 Alstonia scholaris
Tropical Forest Research Institute, P.O. 68 Gmelina arborea
17. R.F.R.C.,
Jabalpur, Madhya Pradesh 69 Crataeva nurvala
70 Strychnos potatorum
71 Commiphora wightii

Department of Botany, Jai Narayan Vyas 72 Salvadora persica

18.
University, Jodhpur, Rajasthan 73 Evolvulus alsinoides
74 Prospopis cineraria

134
 75 Solanum indicum

State Forest Research Instt., Polipather, 76 Marsdenia cineraria

19.
Jabalpur, Madhya Pradesh 77 Prospopis cineraria
78 Oprculina trupethum
79 Leptadenia tericulata

University of Agricultural Sciences, G.K.V.K., 80 Pterocarpus santalimus

20.
Campus, Bangalore, Karnataka 81 Caesalspinia sappan
82 Streblus asper
83 Habenaria intermedia

I.C.F.R.E., F.R.I., P.O. Forest, Dehradun, Uttar 84 Microstylis wallichii

21.
Pradesh 85 Prunus cerasoides
86 Elaeocarpus ganitrus
87 Microstylis nucifera

Instt. of Himalayan Bioresource Technology, 88 Juniperus communis

22.
Palampur, P.O. No. 6, Himachal Pradesh 89 Dioscorea bulbifera
90 Crataegus oxycantha
91 Baliospermum nontanum
92 Symplocos racemosus
N.B.P.G.R. (HQ), New Delhi (For Issapur Farm
23. 93 Tecomella undulata
Station).
94 Ipomoea petaloidea
95 Asparagus racemosus

96 Piper chaba

N.B.P.G.R., Regional Station, Bowali, Ut- 97 Pistacia integerima

24.
taranchal
98 Callicarpa marcrophylla
99 Curcuma zedoaria
100 Aconitum palmatum

N.B.P.G.R., Regional Station, Shimla, Himachal 101 Aconitum chasmanthum

25.
Pradesh 102 Hedychium spicatum
103 Cilium polyphyllum
104 Rubia cordifolia
Regional Research Laboratory of CSIR, Ita 105 Abroma augusta
26. Nagar
Branch, Arunachal Pradesh 106 Eclipta alba
107 Zanthoxylum alatum
108 Blepharis edulis

Indian Institute of Horticultural Research, 109 Coscinium fenestratum

27.
Bangalore, Karnataka 110 Coleus vettiveroides
111 Vateria indica

135
 112 Crypotolepis buchanani
G.B. Pant University of Agriculture & 113 Ipomoea digitata
28. Technology, Pant Nagar, Uttaranchal (At
Ranichora Station) 114 Mallotus philippinensis
115 Phaseolus trilobus
116 Sisymbrium irio
Regional Research Laboratory (CSIR), Canal
Raod, 117 Pueraria tuberosa
29. Jammu (Project implemented at Regional
Station at 118 Onasma bracteatum
BATOT), J & K
119 Polygonatum cirrhifolium
120 Sphaerarthus indicus

Mahatma Phule Krishi Vidyapeeth, Rahuri, 121 Tecomella undulata

30.
Maharastra 122 Psoraled corylifolia
123 Clerodedrum serratum
124 Aconitum ferox

N.B.P.G.R., Regional Station, Shillong, Megha- 125 Alpinia galanga

31.
laya 126 Crypotolepis buchanani
127 Leonotis
128 Clerodendrum serratum
Department of Horticulture, S.K.N. College of 129 Solanum surattense
32. Agriculture, Rajasthan Agriculture University,
Rajasthan 130 Pumaria parviflora
131 Zizyphus sativa
132 Garcinia pedunculata
Pandit Jawahar Lal Nehru College of Agricul- 133 Pandanus tectorius
33. ture,
Karikal, Pondicherry 134 Solanum nigrum
135 Vitex agnuscastus

EK-5: Endemik Bitkiler Asndan nemli Yrelerin Meknsal Dalm1

ekil 16. Trkiyede Endemik Bitkiler Asndan nemli Yreler2

ekil 17. Trkiyede Endemik Bitki Saylarnn Dalm3

ekil 18. ller Baznda Ball Bitki Mera Dalm ve Erken lkbaharda Arlar iin Uygun Yreler (Trkiye Ball
Bitkiler Flora Haritas, GTHB-2008)

1 Orman ve Su leri Bakanl Biyokaakclkla Mcadele Rehberi (2013)

2 Orman ve Su leri Bakanl Biyokaakclkla Mcadele Rehberi (2013)de yer ald zere Ekim ve di. (2000)den yeniden
izilmi versiyon
3 Orman ve Su leri Bakanl Biyokaakclkla Mcadele Rehberi (2013)de yer ald zere (Kutluk ve Ayt2001)

136
EK-5: Endemik Bitkiler Asndan nemli Yrelerin Meknsal Dalm1

ekil 16. Trkiyede Endemik Bitkiler Asndan nemli Yreler2

ekil 17. Trkiyede Endemik Bitki Saylarnn Dalm3

1 Orman ve Su leri Bakanl Biyokaakclkla Mcadele Rehberi (2013)

2 Orman ve Su leri Bakanl Biyokaakclkla Mcadele Rehberi (2013)de yer ald zere Ekim ve di. (2000)den yeniden
izilmi versiyon
3 Orman ve Su eri Bakanl Biyokaakclkla Mcadele Rehberi (203)e yer ald zere (Kutluk ve Aytu 2001)

137
 ekil 18. ller Baznda Ball Bitki Mera Dalm ve Erken lkbaharda Arlar iin Uygun Yreler (Trkiye Ball
Bitkiler Flora Haritas, GTHB-2008)

138
139