ANALZ OCAK 2014 SAYI:76

SEMBOLZM VE AKTVZM ARASINDA

SLAM BRL TEKLATI
MUHTTN ATAMAN ve AYE NUR GKEN
ANALZ OCAK 2014 SAYI: 74

SEMBOLZM VE AKTVZM ARASINDA

SLAM BRL TEKLATI

MUHTTN ATAMAN ve AYE NUR GKEN

COPYRIGHT 2014
Bu yaynn tm haklar SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum
Aratrmalar Vakfna aittir. SETAnn izni olmakszn yaynn
tmnn veya bir ksmnn elektronik veya mekanik (fotokopi,
kayt ve bilgi depolama, vd.) yollarla basm, yayn, oaltlmas
veya datm yaplamaz. Kaynak gstermek suretiyle alnt
yaplabilir.

Tasarm ve Kapak : M. Fuat Er

Uygulama : mare Yazar
Bask : Semih Ofset, Ankara

SETA | SYASET, EKONOM VE TOPLUM ARATIRMALARI VAKFI

Nenehatun Caddesi No: 66 GOP ankaya 06700 Ankara TRKYE
Tel:+90 312.551 21 00 | Faks :+90 312.551 21 90
www.setav.org | info@setav.org | @setavakfi
SETA | stanbul
Defterdar Mh. Savaklar Cd. Ayvansaray Kava No: 41-43
Eyp stanbul TRKYE
Tel: +90 212 315 11 00 | Faks: +90 212 315 11 11
SETA | Washington D.C. Office
1025 Connecticut Avenue, N.W., Suite 1106
Washington, D.C., 20036 USA
Tel: 202-223-9885 | Faks: 202-223-6099
www.setadc.org | info@setadc.org | @setadc
SETA | Kahire
21 Fahmi Street Bab al Luq Abdeen Flat No 19 Cairo MISIR
Tel: 00202 279 56866 | 00202 279 56985 | @setakahire
 SEMBOLZM VE AKTVZM ARASINDA SLAM BRL TEKLATI

IINDEKILER

ZET  7

GR  8

SLAM BRL TEKLATININ KURULUU VE YAPISI  9

TNIN KURULUU VE TARIHSEL GELIIMI  9

TNIN KARILATII SIKINTILAR  10

SLAM BRL TEKLATININ KURUMSAL YAPISI  12

TDE DEM VE YENDEN YAPILANMA  14

TNN ULUSLARARASI SYASETTEK ALGISI VE ETKS  18

TNN ARAP BAHARINA BAKII  20

T VE TRKYE: DE FACTO PASF YELKTEN RESM AKTF YELE 23

SONU  26

setav.org 5
ANALZ

YAZARLAR HAKKINDA

Muhittin ATAMAN
Abant zzet Baysal niversitesinde Profesr. Bunun yan sra niversiteler Aras Kurul
Bakanl grevini yrtmektedir.

Aye Nur GKEN

Yksek lisansn Londra School of Oriental and African Studiesde tamamlamtr. 2012-2013
ylnda SETAda Aratrma Asistanl grevinde bulunmutur.

6 setav.org
 SEMBOLZM VE AKTVZM ARASINDA SLAM BRL TEKLATI

ZET

57 Mslman lkeyi temsil edip, bunlarn dndaki Mslman toplumlarla ilgi-

lenen slam birlii Tekilat (T), geen yzylda slam mmetini en ok ura-
tran ve ayn zamanda birletiren sorun olan srail meselesinin ortaya kard bir
yapdr. Temel amac Mslmanlarn sorunlaryla ilgilenmek olan T, ok geni
bir yaplanma olarak tasarlanm, ancak uluslararas politikada etkili bir aktr slam birlii
olamamtr. 21. yzylda reform ihtiyac kanlmaz hale gelen rgtte yeniden Tekilat, geen
yaplanma gereklemi, ancak gerekletirilen deiimle bile rgtte mndemi yzylda slam
bulunan sorunlar ve dezavantajlar dolaysyla beklenen gelimeler salanamam- mmetini en ok
tr. slam Dnyasnn yaad sorunlara ya kaytsz kalan ya da yeterli tepki ve- uratran ve
remeyen Tnin, gelecekte de etkin bir kresel aktr olmas beklenmemektedir. ayn zamanda
Kuruluundan itibaren rgt iinde yer alan Trkiye de on yllarca siyasi birletiren
sorun olan srail
ve ideolojik ekincelerden dolay Tden uzak durmu, hatta resmi ye bile ol-
Sorununun ortaya
mamtr. AK Parti iktidaryla birlikte genel d politika deiiminin bir uzants
kard bir
olarak T ile ilikilerde de bir yeniden yaplanma gereklemitir. Trkiye 2004
yapdr.
ylnda kendi vatandalarndan birini rgte genel sekreter olarak setirmi, 2008
ylnda gerekleen yeniden yaplanmann da ncln yapmtr.

setav.org 7
ANALZ
GR
Bat ve slam dnyas arasndaki ilikilerin son
elli ylna bakldnda, gerilim ve atmann
nplanda olduu sylenebilir. Souk Sava sra-
snda Arap devletlerinin bazlar Sovyetler Bir-
liine, bazlar ise Batya yakn durmu; bu da
Arap dnyasnda da Souk Savan yaanmasna
neden olmutur. Bu artlar altnda oluan g
dengeleri slam dnyasnda kurulan rgtlerin
konumlarn da genel hatlaryla belirlemitir.
11 Eyll 2001 saldrlar sonrasnda Afga-
nistann igaliyle ve 2003 ylnda ABDnin Irak
igaliyle birlikte, slam dnyas ile Bat arasnda-
ki gerilimin ve Bat lkeleri tarafndan hissedilen
tehdit algsnn arttn sylemek mmkndr.
19 Aralk 2010da Tunusta balayan ve tm Arap
dnyasn saran isyan dalgas (Arap Bahar) ile
birlikte yeni siyasal aktrlerle Arap dnyasnda
kurulan dzenin Bat lkeleriyle olan ilikileri
ne lde etkileyecei merak konusu olmaktadr.
Son 10 ylda yaanan bu gelimeler sresince s-
lam dnyasnn hak ve karlarn koruduunu
ileri sren bir uluslararas rgt olarak slam bir-
lii Tekilat (T)1 bazen lml ve temkinli, bazen
de fevri ve kararl tepkileriyle farkl boyutlarda ve
1. rgtn nceki ad, slam Konferans Tekilat (KT) iken 2010
ylnda deimi ve slam birlii Tekilat (T) olmutur.
8 setav.org
zamanlarda gndemde yerini ald. Muadili dier
uluslararas rgtlerin aksine T, bu deiime ve
yeni atmosfere uyum salamakta yetersiz kald.
57 ye lkesiyle drt ktaya yaylm olan
T, Birlemi Milletlerden (BM) sonra dnya-
daki en byk uluslararas rgttr. Doudaki
Mindanao Adasndan Kuzey Amerikaya, Gney
Afrikadan Sibirya ilerine kadar geni bir coraf-
yaya yaylan Mslman halklarn sorunlaryla il-
gilenmeyi amalayan T, dnyann stratejik, eko-
nomik, siyasi ve kltrel bakmlardan en nemli
blgelerinde aktif olmaya almaktadr. Kapasite
ve potansiyel olarak yksek bir profil izmekte;
ancak ye lkeler arasndaki corafi uzaklklar,
farkl ekonomik kalknma dzeyleri, kltrel ve
rksal ayrlklar, rejim uyumazlklar ve mezhep-
sel farkllklar dolaysyla rgtn bu potansiyeli
harekete eviremedii ve kresel gelimelere ka-
ytsz kald konusunda eletiriler almaktadr.
Yaplan eletiriler ve rgtten etkili olma y-
nndeki beklentiler zerine T, 2005 ylndan
itibaren bir takm idari ve icrai reformlar yapma-
ya alr. Bu reformlarla Tnin uluslararas are-
nada kresel bir aktr olarak yer almas ve benzer
kurulular gibi gnmz sorunlarna cevap vere-
bilecek bir nitelik kazanmas amalanr. Ancak
yaplan reformlarn ne lde baarl olduu tar-
tmaya aktr. Arap dnyasnda yaanan geli-
melerle birlikte rgtn deiimin nesnesi deil
znesi olmas ynndeki beklentiler artm; an-
cak isyanlara kar temkinli ve mesafeli bir duru
sergilediinden dolay rgt, bu konuda baarl
bir politika izleyememekle eletirilmitir.
Bu almada amacmz, Tnin btn
ynleriyle genel bir analizini yapmaktr. Bunun
iin ncelikle, rgtn kurulu sreci ve tarih-
sel geliimi incelenecektir. kinci olarak, Tnin
kurumsal yaps analiz edilecek, ancak rgt ok
geni bir kurumsal yapya sahip olduundan do-
lay sadece baz organlar zerinde durulacak, pek
ok organ ve alt kurulu ise sadece ismen ifade
edilecektir. nc olarak, rgtn son on yl-
da geirdii dnm ve yeniden yaplanma ile

Tnin uluslararas siyasetteki algs ve etkisi ze-
rinde durulacaktr. Drdnc olarak ise, Tnin
Arap Bahar srasnda farkl Arap lkelerinde
meydana gelen gelimelere bak incelenecektir.
Son olarak da, kuruluundan bu yana rgtn
Trkiye ile ilikileri analiz edilecek ve alma bir
sonu ve deerlendirme blm ile bitirilecektir.
SLAM BRL
TEKLATININ
KURULUU VE YAPISI
slam Dnyasnn siyasal btnl 1924 y-
lnda Halifeliin kaldrlmasndan sonra srekli
gndemde olan bir mesele olagelmitir. Dnem
dnem bu siyasal birliin yeniden salanmas
iin giriimlerde bulunulmu olsa da, Mslman
lkelerin ounun smrge ynetimlerinden
olumas veya liderlerinin Batc olmalar dolay-
syla bu abalar baarl olamamtr. slam lke-
lerin bamszlklarn kazanmasyla Mslman-
larn uluslararas siyasetteki etkilerinin artmas
sonucunda kurulan T, tm slam dnyasn
kapsayan ve din, kltr ve siyasal unsurlar teme-
linde kurulmu ilk ve tek btnleme hareketi ve
rgt olarak ortaya kmtr.2
Tnin Kuruluu ve Tarihsel Geliimi
T, 1967 ylnda yaanan Arap-srail Sava ile
1969 ylnda gerekleen Mescid-i Aksann kun-
daklanmas sonrasnda Fas Kral Hasan ile Suud
Kral Faysaln ortak arsyla Rabatta toplanan
ilk slam Zirvesi sonrasnda balayan bir sre-
cin sonucunda kurulur. 1967 tarihli Arap-srail
Sava sonrasnda Mslmanlarca kutsal saylan
Kuds ehri ile Arap lkesinin topraklarnn
srail tarafndan igal edilmesi, Mslman lke-
lerin birbirleriyle yaknlamasna vesile olur. Bu
savatan iki yl sonra da slamn en kutsal ma-
bedinden biri olan Kudsteki Mescid-i Aksann
2. Muhittin Ataman, K: Mslman lkelerin Birlemi
Milletleri, Uluslararas rgtler ve Trkiye iinde, aban al, Birol
Akgn ve nder Kutlu (der.), (izgi Kitabevi, Konya: 2006), s. 586.
setav.org
SEMBOLZM VE AKTVZM ARASINDA SLAM BRL TEKLATI
22 Austos 1969 tarihinde bir Yahudi tarafndan
kundaklanmas tm slam aleminde tepkiyle kar-
lanr.3 zellikle, slam medeniyetinin uluslara-
ras siyasette etkili olmasn amalayan Suudi Kra-
l Faysal, Filistin merkezli bu olumsuz gelimele-
ri, slam birlii tezi iin kullanm ve Tnin
kuruluuna nclk eder. Suudi Arabistann bu
giriiminde, 1960larda Msr liderliinde Sovyet
yanls bir izgiye giren Arap milliyetisi lkeler
ile Suudi Arabistan liderliindeki geleneksel mo-
nariler arasnda yaanan Arap Souk Savann
da etkisi vardr. Yani, Suudilerin Tnin kurulu-
una nclk etmesi, Msrn ykseliine ve Arap
milliyetiliine kar bir tepkiyi de iinde barn-
drr. Bu balamda T, bir anlamda, Msr n-
clnde kurulan Arap Birliini4 dengelemek
amacyla kurulduu dnlebilir.
1970 ylnda Ciddede yaplan ilk Dile-
ri Bakanlar Konferansnda rgtn daimi bir
statye kavuturulmas, sekreterya merkezinin
Ciddede olmas ve kurucu genel sekreterlie Ma-
lezya eski babakan Tunku Abdurrahman Putro
el-Hacn getirilmesi konusunda anlamaya var-
lr. Ayn yl yaplan baka bir dileri bakanlar
toplantsnda rgtn kurucu antlamasnn ha-
zrlanmas kararlatrlm; bunun zerine yap-
lan almalar Mart 1972de toplanan 3. Dileri
Bakanlar Zirvesinde Kurulu Yasas (Charter of
the Islamic Conference) kabul edilerek rgte hu-
kuksal kiilik kazandrlr. Devam eden yllarda
da Tnin kurumsal yapsnn gelitirilmesi iin
almalar yaplr.
3. Mehmet zkan, slam Konferans rgt (K) Sorular ve
sorunlar, IGMG Perspektive, Kasm 2007, http://www.igmg.org/
fileadmin/pdf/perspektif/perspektif_2007-11.pdf.
4. Bugn itibariyle 22 yesi bulunan Arap Birlii, Arap lkeleri ara-
sndaki ilikileri gelitirmek, yelerinin bamszlk ve egemenliini
korumak amacyla 1945 ylnda kurulmutur. Souk Sava dnemi
boyunca Arap milliyetiliinin en nemli temsilcisi olarak siyaset
yapmaya alm, ancak Arap lkeleri arasndaki farkllklar dolay-
syla hibir zaman uluslararas siyasetin etkili bir aktr olamam-
tr. Sadece Filistin konusunda ortak bir siyaset belirlemek mmkn
olmutur. Filistin Kurtulu rgtnn kurulduu Filistin Ulusal
Konseyinin toplanmasn salayarak Filistin halkn temsil eden bir
oluumun ortaya kmasna nclk yapm ve Filistin sorununun
uluslararas siyasetin konusu olmasnda etkili olmutur.
9
ANALZ

Msrn sraille Camp David Antlamasn yaklamdan ziyade ulusal karlarn n plana -
imzalamas nedeniyle Arap dnyasndan dlan- karld bir siyaset izledii grlr. ye lkeleri
mas ve rann devrim ihrac sylemini geli- arasnda fikir birlii salanamamas, siyasi etki-
tirmesi, T ve blge siyaseti bakmndan 1980li sizliin en nemli sebebidir. Son 40 yl ierisin-
yllara damgasn vuran en nemli iki blgesel de ye lke says 25ten 57ye ykselen rgtn
gelime olur. Suudi Arabistann, ran Devri- BM ve dier uluslararas rgtlerle danma ve
minin deiimci sylemiyle tek bana mcadele ibirlii esasl ilikileri ise srmektedir.
edememesi yznden 1980lerde yaplan ilk zir-
ve toplants olan 1984 Kazablanka Zirvesinde Tnin Karlat Skntlar
Msrn daha nce askya alnan yelii yeniden Tnin temel amac, slam dini esas alnarak Ms-
aktif hale getirilir. Bu dnem iinde T, Msr ve lman devletlerin ve toplumlarn tek at altnda
Suudi Arabistann ittifaknn nclnde ran toplamay, slam dnyasn ve mmetinin ortak
slam Devrimi dalgalarna kar bir kalkan grevi sorunlarna zm bulmay ve slam medeniye-
grr ve blgesel statkodan yana tavr taknr. tini yeniden ina etme projesinin hayata geiril-
2000lerde uluslararas siyasi deiimleri ve mesi olarak nitelendirilebilir.5 Bu ama, ksaca,
slam dnyasndaki dengeleri dorudan etkile- slam dnyasnda birlik ve beraberlii oluturma
yen nemli gelimelerin yaanmas ise, Tnin ve Mslman toplumlarn sorunlarna zm bul-
amac ve yaps konusundaki tartmalar tetik- mak eklinde zetlenebilir. Kendisini ye lkeler
ler. 2001de yaanan ikiz kule saldrlar, 2003te arasnda siyasi, ekonomik, kltrel dayanma ve
gerekleen ABDnin Irak igali, Afganistan ibirlii salamay amalayan bir rgt olarak ta-
meselesi, ran nkleer program ve Arap Bahar nmlayan T, kuruluundaki siyasi nedenleri ger-
meselelerinin aktrlerinin ayn zamanda Tnin ekletiremese de, zaman ierisinde slam lkeleri
ye lkeleri olmas, tekilat nemli uluslararas arasnda yapsal olarak en kapsayc ekonomik ve
meselelerin merkezinde olan diplomatik bir plat- ticari ibirlii rgtlenmesine sahip bir bnyeye
form haline getirir. Arap Bahar ile birlikte ise dnr. rgte ye lkelerin drt ktaya yayl-
Tden, amalarn pratikte yeniden tanmlayp dn gz nne alrsak Tnin blgesel bir te-
yeni roller stlenmeye balamas beklenir. kilattan ziyade kresel bir rgt olduunu syle-
Ancak btn bunlar T ye lkelerini do- mek isabetli olacaktr. Tekilatn alt konular
rudan ilgilendiren diplomatik meseleler olsa da, atma zmleri; insani yardm; kalknma al-
tekilatn bu meselelerde yeterince etkin rol ala- malar; ekonomik, kltrel ve ekonomik ibirlii;
mad gzlendi ve global bir aktr olma umu- insan haklarn koruma projeleri ve slamofobi ile
dunda olan organizasyonun platform olmaktan mcadele gibi geni bir alana yaylmaktadr.
teye geemedii grlr. rnein, rgtn Tnin temel misyonu, kuruluundan beri
arabuluculuk almalar 2005 ylna kadar kstl gr ayrlklarna sebebiyet veren bir sorundur.
oldu. Blgesel, uluslararas ve hukuksal sylemi rgtn 1972 tarihli artna gre her slam
BMden farkl olarak dini sylemlerle snrl kalr. lkesinin Tye ye olma hakkna sahip ol-
rgt olarak dini sylem grnts oluturma- duu ifade edilir; ancak slam lkesi tanm
sna ramen lkelere spesifik olarak bakldn- uluslararas politikada anlam belirsiz bir kavram
da ulusal karlar iin rgt platform olarak olarak kalr. Bu belirsizlik rgtn referans kay-
kullandklar dikkat eker. Buna ramen Suudi nann slam hukuku olmas gerektirip gerek-
Arabistan, Pakistan ve Msrn tekilat ii poli- tirmedii ya da lkelerin yalnzca siyasi, ekono-
tikalarn incelediimizde slam dnyasnn or-
tak sorunlarna ortak zm araynda olan bir 5. Ataman, K: Mslman lkelerin Birlemi Milletleri, s. 586.

10 setav.org

mik ve sosyal sorunlarna deinip deinmemesi
gerektii sorularn ortaya karr. ye lkelerin
bu sorunlarn stesinden nasl gelecekleri, ken-
di bana ayr bir sorundur. En azndan kresel
insani deerler erevesinde bir hukuk sistemi
benimseyen lkelerle slam hukuku uygulayan
lkeler arasnda bir boluk oluturmaktadr. te
yandan, ye olmann kolay bir prosedr olma-
sna ramen aday lkelerden beklentiler artta
belirtilmemitir. rnein, nemli ye lkelerden
birisi olan Suudi Arabistan bir slam krallna
sahipken Trkiyenin sekler bir devlet olmas bu
fark ortaya koyan durumlardan birisidir.
T yeleri, sosyo-kltrel durumlar, eko-
nomik kalknma seviyeleri ve siyasal yaplar
farkllk gsteren lkelerdir. Bu farkllklar lke-
lerin davranlarna siyasi vizyon olarak yansya-
bilmektedir. BM rneinde grld gibi belli
etkin yeleri olan rgtte etkin yeler arasndaki
siyasi vizyon farkll yznden ou zaman fi-
kir birliine varlamamaktadr. ye lkeler ara-
sndaki gerginlik ve atmann yksek olduu;
hatta yeler arasndaki bu gerginlie, rgt d
lkelerle olan gerginlik ve atmalardan daha
fazla rastland gzlemlenebilir. Btn bunlar
da Tnin siyasi olarak etkin olamamasna sebe-
biyet vermektedir. ye lkelerin i siyasi yaplar
incelendiinde, bu lkelerin ounun demok-
ratik olmad grlr. Bu lkelerde hukukun
gelimesi, sivil haklarn korunmas ve siyasi z-
grlklerin arttrlmas ekseninde alm taleple-
ri bulunmamaktadr. Siyasi katlma izin verilen
snrl saydaki lkelerin de nemli bir ksm,
hala belirli temel hak ve zgrlkleri salama
konusunda sorunlar yaamaktadr. Tnin de
bu konular lkelerin gndemine tamak veya
bu konuda tevik etmek hususunda bir gndem
ncelii olmamtr.
Dier uluslararas rgtlerde de gzlendii
gibi, T yelerinin bazlar dierlerinden daha
baskndr. zellikle daha ok mali katk salayan
yelerin, rgt faaliyetlerinde n plana ktk-
lar grlmektedir. rgt btesinin en nemli
setav.org
SEMBOLZM VE AKTVZM ARASINDA SLAM BRL TEKLATI
kalemini oluturan yelik katk paylarnn yak-
lak yars yedi lke (Suudi Arabistan, Kuveyt,
Birleik Arap Emirlikleri, Libya, ran, Malezya ve
Trkiye) tarafndan karlanmaktadr. Ancak r-
gt kapasitesinin bykl ve benzer rgtlerin
bteleri dikkate alndnda Tnin ok dar bir
bte ile yrtld grlmektedir. lkelerin
milli gelirlerine gre hesaplanmasna ramen bir-
ok ye lke zorunlu katk paylarn bile deye-
memektedirler. Dolaysyla, rgt faaliyetlerinin
yrtlmesinde, gnll mali katklarn rol b-
yktr; nk etkin yeler gnll finansal kat-
klar yapan lkeler arasnda bulunmaktadr. BM
ile siyasi etkinlik asndan bir benzerlik gste-
ren Tde byk miktarda mali destek salayan
yelerinin veto hakk olmasa da bte katklar
dolaysyla siyasi arlklar vardr. Ayrca tekila-
tn siyasi gndeminin ierii ve gndem madde-
lerinin deerlendirilme lleri de bu lkelerin
inisiyatifine kalmtr.
T yelerinin sosyo-kltrel durumlarnn,
ekonomik kalknma seviyelerinin ve siyasal
yaplarnn farkllk gstermesi sonucu oluan
vizyon farkllklar rgtte fikir birliine
varlamama sonucunu dourmaktadr.
Bundan dolay, Tnin en nemli amaz-
larndan biri, bir yandan slam lkelerinin ortak
meselelerine are bulmak iin iyi ileyen ibirlii
platformlar oluturmaya alrken, dier yandan
da rgte nemli lde mali kaynak salayan
lkelerin bazlarnn demokrasi ve insan haklar
konusundaki ekinceleri sebebiyle asl tartlmas
gereken konularn gndeme gelmemesidir.6 Mali
adan Suudi Arabistan, Kuveyt ve Birleik Arap
6.Prof. Dr. ar Erhan, slam lkeleri arasnda stratejik ibirlii,
Trkiye Gazetesi, 6 Mart 2012; http://www.turkiyegazetesi.com/
makaledetay.aspx?id=526998#.UWZnXqJA1Lc.
11
ANALZ
Emirlikleri (BAE) gibi yelere baml olan rgt,
slam lkelerinde demokratik reform, temel hak
ve zgrlkler konular gerektii biimde ele ala-
bilmesi zordur. Ayrca, etkin yelerin farkl gn-
demleri ve ulusal kar nceliklerinin olmas T
lkelerinin ortak bir gndem oluturmasn g-
letirmektedir. ye lkelerin profillerine bakld-
nda Mozambikten Fasa varacak kadar geni bir
yelpaze oluturduu ve profillerinin birbirlerinden
muazzam llerde farkllk gsterdii grlr.
Tnin dinamik bir siyasi tekilattan te sembolik
bir forum olarak grlmesinde, yelerin siyasi ve
ekonomik bir btnlk oluturamamas da nem-
lidir. yeler arasndaki corafi farkllklar kadar -
kar farkllklarnn da fazla olduu rgt, 2000ler
sonrasnda Filistin dnda yalnzca slamofobi ve
Mslman aznlklar konularnda ortak bir nokta-
da buluabilmitir.
SLAM BRL
TEKLATININ
KURUMSAL YAPISI7
Olduka karmak bir kurumsal bnyeye sahip
olan Tnin yaps, BMnin kurumsal yapsn-
dan olduka esinlenmitir. 2008 ylnda kabul
edilen yeni rgt artna gre, Tnin organlar
11 ayr balk altnda zikredilmitir. Bu 11 balk
hem temel organlarn isimlerini ve hem de organ
trlerini ifade etmektedir. Buna gre, Tnin
kurumsal yaps slam Zirvesi, Dileri Bakan-
lar Konseyi, Daimi Komiteler, cra Komitesi,
Uluslararas slam Adalet Divan, nsan Haklar
Bamsz Daimi Komisyonu, Daimi Temsilciler
Komitesi, Genel Sekreterlik, Yardmc Organlar,
Uzmanlk Kurulular ve Bal Kurululardan
olumaktadr.8
Tnin temel organlar slam Zirvesi, D-
ileri Bakanlar Konseyi ve Genel Sekreterliktir.
7. Yaplan yapsal deiiklerden sonraki mevcut kurumsal yaps
aklanmtr.
8. Charter of the Organization of Islamic Cooperation, T Web
Sayfas, http://www.oic-oci.org/is11/english/Charter-en.pdf.
12
En yksek karar alma organ olan slam Zirve-
si, krallar ve hkmet ile devlet bakanlarndan
olumaktadr. Olaanst toplantlar dnda
ylda bir toplanan slam Zirvesi, rgtn izleye-
cei temel politikalarn esaslarn belirler, rg-
tn hedeflerine ulamasnda rehberlik eder. slam
dnyasn ve mmetini ilgilendiren tm konular
ve sorunlar grebilir; rgtn bu konulardaki
tutum ve siyasetiyle ilgili kararlar alr. Her olaan
toplantda slam Zirvesi dnem bakan seilir.
slam Zirve toplantlar iin gerekli dzenleme-
leri Dileri Bakanlar Konseyi ve Genel Sekre-
terlik yapar. Bugne kadar 12si olaan, 4 de
olaanst olmak zere toplam 16 slam Zirvesi
toplants yaplmtr.
ye lkelerin dileri bakanlar veya tem-
silcilerinden oluan Dileri Bakanlar Konseyi,
rgtn ikinci yksek ve en etkin karar organdr.
Ylda bir kez olaan toplantlar yapan Bakanlar
Konseyi, Genel Sekreterin veya herhangi bir ye-
nin talebi zerine olaanst toplantlar da yapar.
Ayrca, New Yorktaki BM Genel Kurul toplants
srasnda koordinasyon toplantlar yaplr, y-
rtlecek politikalar belirlenir ve ortak tutumlar
saptanr. Her yl farkl bir lkede toplanan Ba-
kanlar Konseyi, bugne kadar 39 olaan toplant
yapmtr. Dileri Bakanlar Konseyi, rgtn
genel siyasetini belirleyen kararlar uygulamak,
Zirve ve Bakanlar Konseyinin nceki toplant-
larnda alnan kararlar gzden geirmek ve de-
netlenmesini salamak, rgtn btesini kabul
etmek, Genel Sekreter ve yardmclarn atamak,
yeni organ veya komitenin kurulmasn nermek
gibi temel grevleri yerine getirmektedir.
Tnin grnen yz olan Genel Sekreterlik
ise rgtn yrtme organdr. Balca grevi, ye
lkeler arasndaki haberlemeyi ve gr alveri-
ini salamak; Zirve ve Bakanlar Konseyinin ka-
rar ve tavsiyelerinin uygulanmasn izlemek ve bu
konuda rapor vermek; grevlerini yerine getirme-
de yardmc organlara ve uzman kurululara des-
tek vermek ve programlarn koordine etmelerine
yardm etmektir. rgtn en st dzey yneticisi
setav.org

olan Genel Sekreter, Dileri Bakanlar Konseyi
tarafndan, en fazla iki dnem olmak zere, be
yllk bir sre iin seilmektedir. Atanacak Genel
Sekreter, yardmclarn Bakanlar Konseyinin
onayna sunar ve rgtteki alanlarn atamasn
yapar. Genel sekreterlik alanlar grevlerini ye-
rine getirirken rgt dnda herhangi bir hk-
met veya otoriteden emir ve talimat almaz.
rgt bnyesinde, slam Zirvesi veya D-
ileri Bakanlar Konseyi tarafndan kurulan alt
yardmc organ bulunmaktadr. Genel kural ola-
rak, rgte ye olan lkeler dorudan ve ken-
diliinden bu organlara da ye olmakla birlikte
baz yeler bu alt kurulularn bazlarna ye
olmayarak ekince koymaktadrlar. T artnda
belirtilen yardmc organlar unlardr: slam l-
keleri statistik, Ekonomik ve Sosyal Aratrma
ve Eitim Merkezi (SESRIC); slam Tarih, Sanat
ve Kltr Aratrma Merkezi (IRCICA); slam
Teknoloji niversitesi (IUT); slam Ticareti Ge-
litirme Merkezi (ICDT); Uluslararas slam F-
kh Akademisi (IIFA); ve slam Dayanma Fonu
ve Vakf (ISF).9 Her bir yardmc organn banda
Genel Sekretere tarafndan atanan bir Genel Di-
rektr bulunmaktadr.
T bnyesinde her biri kritik nemi haiz
bir konuda kurulmu ve her biri farkl bir l-
kenin devlet bakannn himayesi altnda faali-
yetlerde bulunan drt daimi komite vardr. Bu
komitelerin toplantlarna ye lkelerinin ilgili
bakanlar katlmaktadr. Bunlar da Kuds Ko-
mitesi, Enformasyon ve Kltrel ler Daimi
Komitesi (COMIAC), Ekonomik ve Ticaret -
birlii Daimi Komitesi (SEDAK, COMCEC)
ve Bilimsel ve Teknolojik birlii Daimi Ko-
mitesi (COMSTECH) adl komitelerdir. Bu
komiteler, Tnin ekonomik ve ticari ibirliini
ngren kararlarnn uygulanmasn izlemek ve
ye lkelerin bu konulardaki kapasitelerini art-
trmak ve neriler sunmakla grevlendirilmitir.
9. Subsidiary Organs, T Web Sayfas, http://www.oic-oci.org/
oicv2/page/?p_id=64&p_ref=33&lan=en.
setav.org
SEMBOLZM VE AKTVZM ARASINDA SLAM BRL TEKLATI
nemli ibirlii programlar gelitiren SEDAK
ticaret, sanayi, tarm, gda, ulatrma, haberle-
me, enerji, maliye, salk, nfus, ve teknik ibir-
lii gibi hemen tm ekonomik sektrlerde Ms-
lman lkeler arasnda ibirliinin gelitirilmesi
iin almalar yapmtr.10
Uzmanlk Kurulular da slam Zirvesi ve/
ya Dileri bakanlar Konseyi kararlar dorul-
tusunda kurulmulardr. Btn ye lkelere ak
olan bu kurululara yelik gnlllk esasna da-
yanmaktadr. Uzmanlk kurulularnn her birisi-
nin bamsz bir btesi vardr. Bteleri de yine
bamsz yasama organlar tarafndan belirlen-
mektedir. Bugne kadar kurulan uzmanlk kuru-
lular unlardr: slam Kalknma Bankas (KB,
IDB); slam Eitim, Bilim ve Kltr rgt
(ISESCO); slam Yayn Birlii (IBU); Uluslara-
ras slam Haber Ajans (IINA); slam Uluslara-
ras Kzlay Komitesi (ICIC); ve Bilim, Teknoloji
ve novasyon Merkezi (STIC).11 Bunlardan baz-
lar sembolik dzeyde kalrken slam Kalknma
Bankas gibi kurulular ok aktif olmulardr.
Tnin en aktif ve en etkili kuruluu olan
slam Kalknma Bankas (KB), 1974 ylnda ku-
rulmu, bir yl sonra da faaliyetlerine balamtr.
Merkezi Ciddede bulunan ve ubesi bulunma-
yan KB, para birimi olarak, MFnin zel ek-
me Hakkyle (special drawing right)12 edeer
olan slam Dinarn kullanmaktadr. Bankann
balca amac, ye lkelerin ve Mslman halk-
larn sosyal gelimesini ve ekonomik kalknma-
sn desteklemek, bu ynde teknik yardmlarda
bulunmak, proje ve d ticaret kredisi vermektir.
10. Ataman, K: Mslman lkelerin Birlemi Milletleri, s. 600.
11. Specialized, T Web Sayfas, http://www.oic-oci.org/oicv2/
page/?p_id=65&p_ref=34&lan=en.
12. zel ekme Hakk (special drawing rights, SDR), uluslararas li-
kiditeyi arttrmak ve ye lkelerin mevcut resmi rezervlerine katk-
da bulunmak amacyla IMFnin, 1969 ylnda oluturduu zel bir
uluslararas rezerv birimidir. ye lkelere IMF kotalaryla orantl
olarak tahsis edilen zel ekme Hakk, IMFnin hesap birimi ve
IMF yelerinin serbeste kullanlabilen para birimlerine ilikin bir
talepte bulunma hakk olarak kullanlmaktadr. Gnmzde rezerv
birimi olarak snrl lde kullanlan SDRnin asl ilevi, IMFnin
ve dier baz uluslararas kurulularn hesap birimi olmasdr.
13
ANALZ
eriat kurallarna gre faaliyet gsteren bankann
yapt ilemlerden faiz ve taahht creti aln-
maz; yatrm projeleri daha ok hisse satn al-
makla sermayeye katlmak veya kar pay karl
kaynak salamakla finanse edilmektedir.13
T bnyesinde yelii gnll olan ve
ye lkelerin kurum ve kurulularna ak olan
16 Bal Kurulu faaliyet gstermektedir. Farkl
alanlarda kurulan bu kurulularn bteleri de ta-
mamen bamszdr. Zaman zaman Tnin dier
organlar ve kurulular tarafndan desteklenen
bu kurulular, ye lke kurum ve kurulular ara-
snda ibirlii ve bilgi alverii salayarak bun-
larn faaliyetlerinin koordinasyonuna katkda
bulunmaktadrlar. Tnin bu farkl kategoriler
dnda kalan baka organlar ve kurulular da
vardr. Bunlar Yrtme Komitesi, Daimi Temsil-
ciler Komitesi, Uluslararas Adalet Divan, nsan
Haklar Bamsz Daimi Komisyonu ve slam
niversiteleridir.
Tdeki deiim ve yeniden yaplanma
srecine girmesinde Trkiyenin
yapt deiim ve reform arlarnn
yan sra 2004 ylnda Ekmeleddin
hsanolunun Genel Sekreterlie
gelmesi byk lde etkili olmutur.
TDE DEM VE
YENDEN YAPILANMA
Tdeki deiim ve yeniden yaplanma sreci,
Trkiyenin rgt ierisinde ve uluslararas siyaset-
te arln hissettirmeye balamas ve reform a-
rlar yapmas sonrasnda Trkiyenin aday Ekme-
leddin hsanolunun 2004te gizli oy sistemiyle
Genel Sekreterlie gelmesiyle balamtr. Bu ba-
13. Ataman, K: Mslman lkelerin Birlemi Milletleri, s.
606-607.
14
lamda zamann Dileri Bakan Abdullah Gln
2003te yapt konuma ok nemlidir.14 nemli
reform arlarndan biri de Malezya Babakan
Mahatir Muhammed tarafndan Ekim 2003te
Malezyada gerekletirilen 10. slam Zirvesinde
yapt konumadr. Bu deiim arlarndan
sonra reform sreci slam dnyasnn 21. yzylda
yaad sorunlarla mcadele iin strateji ve eylem
plan belirleyecek bir yksek komisyonun olutu-
rulmas ile devam etmitir. Bu komisyonun grevi
tekilatta lml ve hogrl bir slam anlay-
nn temel alnd btncl bir politika izlenmesi
amacyla reform ve yeniden yaplandrma neri-
leri sunmasyd. Ne var ki, her ne kadar gemite
reform dorultusunda atlan baz admlar olsa da,
gerek reformlar 2005te balayabilmitir.
T genel sekreterleri 30 yl boyunca Di-
leri Bakanlar Konseyinin fikir birliiyle seildi.
Ancak 2004 Haziran tarihinde stanbulda ger-
ekleen 21. Toplantda T yelerinin ilk defa
gizli oy sistemini kullanmalar, T tarihi ie-
risinde dnm noktas olan bir uygulamadr.
Daha nce 25 yl boyunca IRCICAda Genel
Direktrlk yapm olan Ekmeleddin hsanolu,
Malezya, Trkiye ve Pakistan gibi etkin yelerin
desteiyle yaplan oylama sonucu 2005 ylnn
bandan itibaren T Genel Sekreterlii grevine
balad. hsanolu Yeni Yzylda slam Dnyas:
T isimli kitabnda 2005 ylna kadar rgtn
uluslararas arenada ye lkelerin sorunlarn dile
getirmek konusunda kendi potansiyelini gerek-
letiremediini belirtir.15 Tnin 2005 yl ncesi
statsnn slam dnyasnn kaplad alandaki
siyasi gcn ve potansiyelini yanstmadn
syleyen hsanolu, deiik zamanlardaki akla-
malarnda, greve balad dnemde rgt iin-
deki reform ihtiyacnn yeler tarafndan gl
bir ekilde hissedildiini ifade eder.
14. Konumann ierii, Trkiye ve T blmnde ele alnacaktr.
15. Ekmeleddin hsanolu, The Islamic World in the New Century,
(Hurst&Co, London: 2012); Ekmeleddin hsanolu, Yeni Yzylda
slam Dnyas: slam birlii Tekilat 1969-2009, (Tima Yaynlar,
stanbul: 2013).
setav.org

Tnin yeniden yaplandrlmasnn mm-
kn olmadyla ilgili baz gruplarn tad
endieler aldktan sonra yeni genel sekreterin
liderliinde yaplan T reform grmeleriy-
le deiim almalar balar. Deiim srecine
hz veren hususlardan biri de 21 Ocak 2005te,
o tarihte veliaht prens olarak grev yapan Su-
udi Arabistan Kral Abdullah bin Abdlazizin
reform arsdr. slam dnyasnn kasvetli bir
halde olduunu belirten Kral Abdullah, Tnin
slam entelektelleri ve limlerinin de yardmy-
la kkl bir reform projesinden gemesi gerek-
tiini belirtir.16 slam limleri ve entelektelle-
rinin katlmyla gerekleen Mekke Forumu ve
Tnin nc Olaanst Zirve Toplants
ise, srecin glenmesi asndan nemli geli-
melerden biri olur. Yemenin bakenti Sanada
Haziran 2005te gerekletirilen toplantda
boyutlu bir reform plan sunan hsanolu, ilk
reformun Tnin yeniden yaplandrlmasnda,
ikincisinin rgt tznde ve isminde, n-
csnn ise 28 Haziran 2005te bir araya gele-
cek Dileri Bakanlar tarafndan hazrlanacak
bir eylem plannda olacan aklar.
Tnin 2005 Ylndan Bu Yana Gerekleti-
rilen craatlar ve Yenilikler balkl raporunda, re-
formlar Tnin btnnde ve her bir birimin-
de hayata geirmek, rgt an gereklerine
uygun olarak gnmz sorunlarna nfuz ede-
bilecek ekilde yeniden yaplandrmak ve rgt
uluslararas arenada etkin aktrlerden biri haline
getirmek olmak zere reform srecinin temel
amac olduu belirtilir.17 rgtn kurumsal re-
formlar on yllk eylem plan, T tznn
yenilenmesi ve tekilatn isim ve ambleminin
yenilenmesi olmak zere balkta incelenebi-
16. Mslman lkelerin en muhafazakarlarnn banda gelen Suu-
di Arabistan liderinin Tde deiim istemesi, bu devletin, Trkiye,
Malezya ve Pakistan gibi Arap olmayan lkelerin rgtte artan et-
kisine ve Trkiyeden Ekmeleddin hsanolunun genel sekreter ola-
rak greve balamasna kar Tyi kendi etkisinde tutma isteinin
bir sonucu olarak okunabilir.
17. Ten-Year Programme of Action to Meet the Challenges Facing
the Muslim Ummah in the 21st Century, T Web Sayfas, http://
www.oic-oci.org/ex-summit/english/10-years-plan.htm.
setav.org
SEMBOLZM VE AKTVZM ARASINDA SLAM BRL TEKLATI
lir. Tnin balatt reform almalarnda yol
haritas saylan ve olaanst Mekke Zirvesinde
kabul edilen 10 yllk eylem plan18 nemli bir
belgedir. 21. yzyln ihtiyalarna cevap vere-
bilecek ve slam dnyasnn Rnesansn ha-
zrlayacak bir belge olarak nitelendirilen ve 7-8
Aralk 2005 tarihinde Mekkede yaplan nc
Olaanst slam Zirve Konferansnda imzala-
nan bu eylem plan, slamofobi, kt ynetim
ve ekonomik sorunlar bata olmak zere effaf-
lk ve gvenilirliin korunmas, devaml bir ge-
liimin salanmas ve az gelien lkelerdeki has-
talklarla mcadele gibi konular kapsamaktadr.
Plan ierisinde Afrika Kalknmas iin Yeni
Ortak (NEPAD), BMnin milenyum kalknma
hedefleri gibi uluslararas kurulular ve projelerle
yakndan allaca yer alr. Ayrca eylem plan
daha teolojik sorunlara de deinip bu konularla
ilgili somut admlar atlacan vadeder.
nemli reformlardan birincisi rgtn eski
kurucu artnn tamamna yaknnn deitirile-
rek zamann gereklerine uygun yeni bir artn19
kabul edilmesi olur. Senegalin bakenti Dakarda
2008 ylnda gerekletirilen 11. slam Zirve-
sinde kabul edilen ve BMnin 102. maddesiyle
uyum iindeki yeni art eski artn yerini alr.20
Bylece yeni artn demokrasi, eitlik, hukuk,
effaflk ve gvenilirlik konseptleri T ye lke-
lerinin gndemine girmi olur. Filistin sorunu-
na ye lkelerin verdii destek de yeni artta yer
alan konulardan biridir.
kinci bir deiiklik, Kazakistann bakenti
Astanada Haziran 2011de gerekletirilen 38.
Dileri Bakanlar Konseyi kararyla slam Kon-
ferans rgt olan rgt adnn slam birlii
18. 21. Yzylda slam Dnyasnn Karlat Problemlere Ynelik
On Yllk Eylem Programnn tam metni iin bkz. hsanolu, Yeni
Yzylda slam Dnyas, s. 304-320.
19. Charter of the Organization of Islamic Cooperation, T Web
Sayfas, http://www.oic-oci.org/is11/english/Charter-en.pdf.
20. Tnin yeni artnn 39. maddesi 3. fkrasna ve BM artnn
102. maddesine gre yeni art yrrle girdikten sonra her sz-
leme ve uluslararas antlama sekreterlik tarafndan kayt altna
girecek ve yaynlanacaktr.
15
ANALZ
Tekilat olarak deitirilmesidir. Konferans ke-
limesinin Tekilat kelimesiyle deitirilmesi r-
gtn zayf ve etkisi kstl bir konferans olmaktan
gl ve kkl bir rgte dntrlmesi olarak
yorumlanabilir. Yeni vizyonu ve misyonuna ba-
l olarak rgtn amblemi de deitirilir. Genel
Sekreter Ekmeleddin hsanolu logonun dei-
tirilmesini Zarfla mazruf bir oldu. Yedi senedir
gerekletirilen reformlarn sonucunu en gzel
ekilde yanstyor eklinde yorumlar.
Yaplan bu sembolik reformlarn yan sra
nemli baz yapsal reformlar da gerekletirilir.
Bunlardan birisi, Tnin uluslararas ortaklaryla
ibirlii iinde yrtt eitim programlar yo-
luyla rgt personelinin bilgi ve tecrbeye dayal
kapasitenin gelitirilmesidir. Bylece Genel Sek-
reterlik bnyesinde profesyonellik esas temelinde
uluslararas tecrbeye sahip daha ok sayda dip-
lomatik ve akademik personel istihdam edilmeye
balanr.21 Yeni kurumlar, organlar ve giriimlerin
oluturulmas da nemli gelimeler arasndadr.
2008de T ile ye lke sivil toplum kurulu-
lar arasnda iletiim ve koordinasyonu salamak
zere kurulan ilk birim olan Uluslararas birlii
ve nsani Faaliyetler Dairesinin kurulmas nemli
giriimlerden birisi olur.22 Ancak yeni artla birlikte
yaplan reformlarn en nemlisi, Haziran 2011de
nsan Haklar Bamsz Daimi Komisyonunun
kurulmasdr. Bu komisyon, dnyadaki ilk Ms-
lman insan haklar komisyonunu23 olarak, ye
lkelerden bamsz grevlilerin tavsiye raporlar
yaynlayaca bir yapya sahiptir. Komisyon, hem
Arap dnyasndan hem de Afrika ve Asyadan l-
kelerden seilen uzmanlardan oluur. nsan Hak-
lar Komisyonunun kuruluunun birka nedeni
saylabilir. Bunlardan birincisi, 11 Eyll sonras
dnemde Tnin uluslararas toplumda kresel
21. Ten-Year Programme of Action to Meet the Challenges Facing
the Muslim Ummah in the 21st Century, T Web Sayfas, http://
www.oic-oci.org/ex-summit/english/10-years-plan.htm.
22. Ten-Year Programme of Action to Meet the Challenges Facing
the Muslim Ummah in the 21st Century, T Web Sayfas, http://
www.oic-oci.org/ex-summit/english/10-years-plan.htm.
23. Yeni art 10. ksm ile yrtlr.
16
bir aktr olmak istemesidir. kinci neden, Komis-
yonunun, rgtn ye lkelerdeki yetkinliini
ve sz sahibi olma kapasitesini arttrmay amala-
masdr. nc neden, Trkiye, Malezya, Fas ve
Endonezya gibi lml lkelerin rgt iinde yk-
selmesidir. Son olarak, Komisyonun kuruluunda
hsanolunun kiisel abalar da nemlidir.
T yelii bir sre nce askya alnan Suri-
yeye ynelik yaptrmlarda bu Komisyonun da
nemli bir rol olur. Genel Sekreter hsanolu
Komisyonun hazrlayaca raporlarn, Suriye
balamnda ye devletlerce alnacak kararlara
temel tekil edeceini belirtir. Komisyonun za-
mann gereklerine uygun bir ekilde ilevsel hale
getirilmesi Dileri Bakan Davutolunun da
gndeme getirdii mevzulardan birisidir. An-
karada gerekletirilen nsan Haklar Bamsz
Daimi Komisyonu ikinci toplantsnn alnda
konuan Davutolu, Ortadouda siyasal anlam-
da deiimlerin yaand bir ortamda byle bir
komisyonun kurulmasnn ok doru ve zaman-
l olduunu vurgular. Bu dnemde toplantlarn
daha sk yaplmasnn ve bu konudaki tartma-
larn daha odaklanm bir ekilde yrtlmesi-
nin nemli olduunu kaydeden Davutolu, Ko-
misyonun teknik deil, bir zihniyet komisyonu
olduuna iaret eder ve Komisyonla ilgili baz
tavsiyelerde de bulunur. Tnin gerektiinde baz
meyyideleri gndeme sokabilmesi gerektiini
syleyen Davutolu, aksi takdirde yaplacak al-
malarn teorik kalacan belirtir.24
Komisyonun ileyiini anlamak iin yapsal
ve statsel olarak incelemek gerekir. lgili mev-
zuat incelendiinde Komisyona gzlemci birim
olmaktan te, Dileri Bakanlar Konseyine da-
nma birimi grevi verildii grlmektedir. Ko-
misyonun ancak ye lkeler talep ettiinde bu
lkelere insan haklar konusunda bir danmanlk
yapma hakk vardr.25
24. T Yanl Anlalmalar Gidermeye alacak, Timetrk;
http://www.timeturk.com/m/haber.asp?id=545689.
25. Ioana Cismas, Statute of the OIC Independent Permanent
Human Rights Commission, International Legal Materials, c. 50,
n. 6, 2011, ss. 1148-1160, s. 1151.
setav.org

Ancak Komisyonun etkili olmas nnde
baz nemli zorluklar da vardr. Bunlardan biri,
ye lkelerin arclk, lml siyaset, ifade zgr-
l, insan haklar, dini aznlklar, kadn-erkek
eitlii, demokratik ynetim ve hukuk konula-
rndaki szlerinin eyleme dntrlmesidir. Re-
formist bir politika izlenmesi iin ye lkelerin
glerinin doru alanlara kanalize edilmesi gerek-
mektedir. Bu ihtiyac dile getiren Genel Sekreter
hsanolu, ye lkelerin i reform tekliflerinden
kanmamalar gerektiine ve kendi sorunlarn
ele alan bir yaklama sahip olmalar gerektiine
iaret eder.26 Yeniden yaplanma umuduyla ha-
zrlanan bu reform belgeleri, her ne kadar rgt
iinde yapsal deiikliklere yol asa da kkl bir
reforma dntrlemedii rgtn uluslararas
arenadaki profil dklnden anlalabilir.
11 Eyll saldrlar sonrasnda adn ve mis-
yonunu deitirerek girdii yeni dnemde T,
ye lkeler arasndaki atmalarda nemli ara-
buluculuk faaliyetlerinde de bulunmaya balar.
Bylece atma zmnde nleyici diplomasi
ve arabuluculuk tekniklerinin kullanlmaya a-
lr. rgtn siyasi faaliyetleri eitli coraf-
yalarda farkllk gstermektedir. Bu balamda
Tnin son dnemdeki en nemli icraatlarndan
biri, Ekim 2006da Irakl Snni ve ii liderleri
bir araya getirerek lkedeki mezhepler arasnda
uzlamaya ilikin Mekke Deklarasyonunu imza-
latmas ve bu sayede mezhep ayrmclna ba-
l iddetin byk lde durdurmu olmasdr.
Ayrca, grmelerin devamna yardm etme ve
Irakl yetkililerle ibirliini devam ettirme ama-
cna ynelik olarak, Badatta bir T Temsilcilii
alm ve rgt yaplan genel seimlerde seim
gzlemcisi olarak rol alr.27
rgtn arabuluculuk faaliyetleri asndan
Tayland rnei de ok nemlidir. Arabuluculuk
26. OIC Seeks Muslim Seat at UN Security Council, Arab News,
11 Haziran 2005.
27. Ten-Year Programme of Action to Meet the Challenges Facing
the Muslim Ummah in the 21st Century, T Web Sayfas, http://
www.oic-oci.org/ex-summit/english/10-years-plan.htm.
setav.org
SEMBOLZM VE AKTVZM ARASINDA SLAM BRL TEKLATI
almalarn ilk kez slam dnyas snrlarndan
karan rgt, Taylanddaki Mslman aznlk-
lar konusunda bir alma yapar.28 Bu erevede,
Genel Sekreter hsanolu, rgtn krk yllk
tarihinde bir ilki gerekletirerek 2007 yln-
da Taylanda resmi ziyarette bulunur. Ziyaret
srasnda, Taylandl yetkililerle lkenin gney
blgelerinde youn olarak yaayan Mslman
aznln durumu ve karlatklar sorunlarn
zm konularn gndeme getirir.29 Ziyaret
sonucu Tayland hkmeti ile T arasnda Tay-
landdaki Mslman aznln hassasiyetlerini ve
sorunlarnn zm yntemlerine iaret eden or-
tak bir bildiri imzalanr.
Tayland rneiyle birlikte, Mslman
aznlklar konusu Tnin gndeminde sklkla
yer almaya balar. Mslman aznlklarn bu-
lunduklar lkelerde barn tesis edilmesine
ynelik gerekli tedbirlerin alnmas iin diplo-
matik ve kltrel almalar yrtlr. yelerin
yan sra ye olmayan dier lkelerde yaayan
Mslman toplum ve aznlklarn durumu, r-
gtn ncelikli gndem maddeleri arasnda yer
alr; zellikle son 5-6 yldr bu ynde yaplan
almalara hz verilir ve kapsamlar geniletilir.
Bu konularn banda, Taylandtaki Mslman
topluluklarn sorunlar yannda, Filipinli Ms-
lmanlar ile Arakan Rohingyal Mslmanlarn
durumu da gndeme alnr. zellikle Rohingya-
l mltecilerin anavatanlarna geri dnebilmele-
rine imkn salayacak zeminin olumas ynn-
de uluslararas dzeyde temas ve giriimlerde
bulunulur.30 Yeni dnemde, nleyici diplomasi
kapsamnda, arabuluculuk almalar dnda,
ye lkeler arasndaki irtibat glendirmek
28. Ibrahim Sharqieh, Can the Organization of Islamic Coopera-
tion (OIC) Resolve Conflicts? Peace and Conflicts Studies, c. 19, n.
2 (November 2012), s. 163-165.
29. Ten-Year Programme of Action to Meet the Challenges Facing
the Muslim Ummah in the 21st Century, T Web Sayfas, http://
www.oic-oci.org/ex-summit/english/10-years-plan.htm.
30. Ten-Year Programme of Action to Meet the Challenges Facing
the Muslim Ummah in the 21st Century, T Web Sayfas, http://
www.oic-oci.org/ex-summit/english/10-years-plan.htm.
17
ANALZ
iin baz almalar da yaplr. Duanbe-Mezar-
erif-Herat, Trkmenistan-ran-Kazakistan ve
Dakar-Sudan liman ray hatlar projeleri, bu-
nun rneklerindendir.
nsan haklar sorunlarna gerekli hassasiyeti
gstermeye baladnda arabuluculuk alma-
larnda bir kademe teye geebilecek rgtn
atmas gereken admlardan en nemlisi kkl
ve sistematik bir arabuluculua doru atla-
cak olanlardr.31 Bu da arabuluculuk srecinin
kurumsallatrlmas ve rgtn arabulucu-
luk yaklamnn sistematik hale getirilmesiyle
mmkndr. Ancak rgtn ye lkelerdeki
statkoyu deitirmeye ak olmalar ve kendi
ilerinde reform gerekletirmeye istekli olma-
lar kkl bir deiime imkn verecektir. rgt,
ye lkelerini sivil ve demokratik zgrlkler
ile anayasal ve kurumsal reformlara tevik etme
balamnda nemli bir misyon stlenebilir.
Ne yazk ki mevcut durum lkelerin bu nok-
taya olduka uzak olduunu gstermektedir.
Azerbaycann bakenti Bakde Mart 2012de
gerekleen ye devletlerin dnce kurulu-
larnn nc forumunda, bu kurulularn
byk blmnn kendi lkelerindeki temel
meselelerin zmne dnk eletirel yaklam
gelitiremedikleri gzlenir. slam dnyasndaki
kkl sorunlarn zm iin yapsal bir ele-
tiri retilemedii ve kurulularn ounun bu
sorunlarn Bat dnyas ve srailin tutumundan
kaynaklandn ne srdkleri grlr.32
brahim arkiye konuyla ilgili yapt al-
mada rgtn arabuluculuk kapasitesiyle ilgili
baz nerilerde bulunur. Bu nerilerden birisi
genel sekreterlik biriminin geniletilmesi ve et-
kisinin ye lkeler zerinde arttrlmasdr. An-
cak yalnzca genel sekreterlikten gelen bir istek,
atma alanlarnda almak iin yetmeyecek,
31. Saad Khan, The Organization of the Islamic Conference
(OIC) and Muslim Minorities, Muslim Minority Affairs, c. 22, no.
2 (2002), s. 351-367.
32. 3. T yesi lkelerin Dnce Kurulular Forumu Bakde
Yapld, TASAM, http://www.tasam.org/tr-TR/Icerik/4651/3_iit_
uyesi_ulkelerin_dusunce_kuruluslari_forumu_bakude_yapildi.
18
yelerden bu istee gelecek bir destek ve gerek-
li kaynaklarn salanmas yapsal olarak rgt
arabuluculuk alannda daha kapasiteli alabi-
lecek bir hale getirecektir. Bu balamda nemli
bir ilke de gerekli bilgilerin brokratik engellere
taklmadan hzl ve salkl bir ekilde ulamnn
salanmas olacaktr.
TNN ULUSLARARASI
SYASETTEK ALGISI
VE ETKS
Souk Sava sonras dnemde ortaya kan ideolo-
jik boluk zerine meydana gelen gelimelerle bir-
likte, kuruluundan itibaren Souk Sava Dnemi
boyunca etkisiz bir rgt olarak kalan Tnin, son
dnemlerde yaad deiimle birlikte, uluslara-
ras sistemin etkili bir aktr olma frsat ortaya
kt grlr. Bu gelimelerden biri, Souk Sava
sonras dnemde slamn Bat dnyas tarafn-
dan tekiletirilmesi ve slamofobinin artmasdr.
Dnyann farkl blgelerinde Mslmanlara kar
saldrlar ve hakszlklar ile yaanan maduriyetler
Tye yeni faaliyet alanlar olarak yansr. zel-
likle 11 Eyll olaylarndan sonra Mslmanlara
ynelik artan sulamalarn neden olduu karlkl
gvensizliin artmas Tnin yeni misyonlar st-
lenmesine vesile olur. kinci olarak, radikal slamc
gruplarn g kazanmas ve alternatif aktrler ola-
rak ortaya kmas, Tde temsil edilen devletlerin
Mslmanlarn sorunlaryla daha ok ilgilenmele-
rine neden olmutur.
Yeni dneminde rgt, yalnzca Msl-
manlarn sorunlarna deil, kresel sorunlarda
da sz sahibi olmay amalayan bir aktr olmaya
almtr. Tnin uluslararas siyasetteki aktr-
l biri slam dnyas, dieri kresel siyaset ol-
mak zere iki farkl balamda ele alnabilir. n-
celikle Tnin, uluslararas imajn dzeltme ve
uluslararas camiaya alma konusunda nemli
admlar att grlr. slam dnyasnn sorun-
larnn dile getirilmesi iin uluslararas rgtlerle
setav.org

ilikiler kurulmas ve farkl uluslararas aktrlerle
salanan ibirliinin arttrlmas nemlidir. r-
gt, yalnzca ye devletler arasnda deil, ayn
zamanda blgeler arasnda bir kpr vazifesi
grmeyi; Arap Birlii, Afrika Birlii ve Gney-
dou Asya lkeler Birlii gibi dier rgtlerle de
ilikilerini derinletirmek suretiyle farkl blge-
ler arasndaki etkileime ve ibirlii oluumuna
katk salamay hedeflemektedir.
te yandan, rgtn Aralk 2012de ya-
ynlanan reform raporuna gre, siyasal, ekono-
mik ve toplumsal alanlarda kapsaml bir imaj
oluturma ve kresel glerle ilikiler gelitirme
sreci balatld. Rusyaya gzlemci ye stat-
snn verilmesi, ABD Devlet Bakannn T
zel elisi araclyla ABDyle kurulan ilikiler,
in ve ngiltere ile resmi karlkl grmeler
sonras kurumsal ilikilerin gelitirilme abalar
bu srecin rneklerindendir. Kasm 2011de AB
nezdinde bir T Temsilciliinin almas ama-
cyla ise, Belika makamlaryla Ev Sahibi lke
Anlamas imzaland ve temsilcilik iin bina
satn alnd.33 Ayrca insani yardm organlar
arttrlarak Tnin uluslararas camiadaki g-
rnrlne artrld. 2005ten sonra bu alanda
yaplan almalara Temmuz 2009da Nijerin
bakenti Niameyde T nsani Yardm ve Kal-
knma Brosunun ve 2011de Somalinin ba-
kenti Mogadiuda bir nsani Yardm Ofisinin
kurulmasn da eklenebilir. T Somalideki a-
lmalarn Geici Federal Hkmetin oluma-
snda oynad rolle de pekitirdi.
Kresel bir sorun olarak ortaya kan sla-
mofobi ve farkl lkelerde giderek daha ok s-
knt yaamaya balayan Mslman aznlklar
hakkndaki almalaryla rgtn grnrl
artt. Ne var ki T, ABD bata olmak zere Bat
medyasnda tannrlk ve grnrlk kazanm
olsa da, rgtn dini kutsallar aalayc ifade-
lere kar dini aalama ile mcadele karar e-
33. Ten-Year Programme of Action to Meet the Challenges Facing
the Muslim Ummah in the 21st Century, T Web Sayfas, http://
www.oic-oci.org/ex-summit/english/10-years-plan.htm.
setav.org
SEMBOLZM VE AKTVZM ARASINDA SLAM BRL TEKLATI
itli evreler tarafndan eletirilmektedir. Bu ele-
tirilerde, Tnin slamofobi kart mcadelenin
yanl kullanm sonucu ifade zgrln kst-
layabilecei iddia edilmektedir. ABD merkezli
insan haklar rgt Freedom House, Tnin giri-
iminin uluslararas insan haklarn ekillendirme
amal olduunu ileri srd. Tnin Danimar-
kada yaanan karikatr krizinden sviredeki
minare yasana kadar aktif bir biimde sz sahi-
bi olmas Tyi bu eletirilere daha da kolay bir
hedef haline getirdi.34 Bu tr eletirilere ramen,
2005 sonrasnda T, Mslman aznlk konusu
kadar slamofobi konusunda da nemli alma-
lar yapt ve uluslararas toplumda T isminin
genellikle slamofobi almalar sayesinde du-
yurdu. 34. Dileri Bakanlar Konseyi kararyla
Mays 2007de slamofobi Gzlemevinin kurul-
mas, bu almalarn bir neticesi oldu.35
Yaad dnmlerle Souk Sava sonras
gelimelere ayak uydurma yolunda byk
mesafe kat eden T sadece Mslmanlar
ilgilendiren sorunlarda deil kresel
sorunlarda da sz sahibi olan bir rgt
olmay amalamtr.
Tnin, uluslararas siyasetteki etkisi yann-
da slam dnyasnn dnda kalan Mslman
aznlklarn sorunlaryla da ilgilenmeye bala-
mas, uluslararas aktrln olumlu ynde et-
kiledi. rnein, son dnemde Myanmarda her
trl iddet ve katliama maruz braklan Arakan
Blgesindeki Rohingyal Mslmanlarn hak-
larn korumak zere almalar yapld. 15-17
34. The Organization of the Islamic Conference, Council on Fore-
ign Relations, Haziran 2010; http://www.cfr.org/religion/organiza-
tion-islamic-conference/p22563.
35. Ten-Year Programme of Action to Meet the Challenges Facing
the Muslim Ummah in the 21st Century, T Web Sayfas, http://
www.oic-oci.org/ex-summit/english/10-years-plan.htm.
19
ANALZ
Kasm 2012 tarihinde Tnin Cibutide yaplan
toplantsnn ana gndem maddesi Rohingya
Mslmanlaryd ve T, ye lkeleri Myanmara
insani yardm yapmaya ard.36 Kasm 2013te
de Genel Sekreter hsanolu bakanlnda-
ki Rohingya Temas Grubu heyeti, Myanmara
drt gnlk bir ziyarette bulundu ve Myanmar
Hkmetinden 800 bin nfusa sahip Rohingya
Mslmanlarnn durumlarnn iyiletirilmesi
konusunda teminat istedi.37
TNN ARAP
BAHARINA BAKII
T, 2011in banda Arap dnyas ve Kuzey
Afrikada balayan halk ayaklanmalarna ye
lkelerinin duru farkllklar sebebiyle olduka
temkinli ve mesafeli yaklat. Bunda rgtn
siyasi olaylara aktif bir tavr alma geleneinin
olmamasnn ve etkili yelerin statkocu tavr
taknmasnn da rol vard. rgtn ye l-
kelerinin bir ksmnn bizzat dahil olduu bu
deiimler erevesinde rgtn etkisinin Arap
Birliinden daha az olduu grld. rnein,
rgtn balca finansrleri olan Krfez lkele-
rinin statkocu siyasetleri dolaysyla T, Bah-
reynde yaanan ayaklanmalara kar byk l-
de sessiz kald. Suriye devriminde ise knama
ve bildirgelerden teye gitmeyen bir siyasetsizlik
politikas izlendi. T tarafndan Aralk 2012de
yaynlanan icraatlar raporunda siyasi iler ks-
mnda birok Afrika lkesine yer verilmesine
ramen Arap Bahar hususunda yalnzca Libya
iin bir blm ayrlmas ve dier Arap Bahar
lkelerine yer verilmemesi dikkat ekti. rg-
tn Arap Baharna olan bu mesafesi syleminde
de grlebilir. Arap Bahar kavramnn blgede
yaananlar yanl bir ekilde aksettirdiini ifade
36. T Arakan in Toplanacak, Milli Gazete, 5 Kasm 2012,
http://www.milligazete.com.tr/haber/IIT_Arakan_icin_toplana-
cak/250468#.UoqR_Bap7sG.
37. Myanmar Hkmetinden Teminat Aldk, Anadolu Ajans, 17
Kasm 2013, http://www.aa.com.tr/tr/s/252741--myanmar-huku-
metinden-teminat-aldik
20
eden Genel Sekreter Ekmeleddin hsanolu, Or-
tadouda yaanan deiim sreciyle ilgili olarak
Yaanan Arap Bahar deil, Arap diktatrlerin
sonbahar38 cmlesini kulland.
Ancak Tnin Arap Baharna olan tepki-
sini deerlendirirken ya da rgtn etkinliini
Arap Birlii ve BM ile kyaslarken baz durum-
lar gz nne almak gerekir. Tnin, BM ar-
tnda 7. Blmde yer alan askeri bir mdahale
yetkisi ya da boykot, ambargo gibi ekonomik
yaptrm uygulama mekanizmas bulunmamak-
tadr. Ayrca T kararlarnn uygulanmasn
destekleyecek NATO gibi bir askeri ittifak; IMF
veya Dnya Bankas gibi ekonomik kurulular
ya da ABD gibi bir kresel g bulunmamak-
tadr.39 Bununla birlikte, Arap corafyasndaki
deiimin nemli aktrlerinin topland bir
platform olmas rgte giderek daha byk bir
avantaj salamaktadr.
Tunus ve Msr devrimlerinin umulmadk
bir anda ve hzla gerekleen kitlesel halk ayak-
lanmalaryla gereklemesi, blgesel veya ulusla-
raras bir aktrn devreye girmesine imkan b-
rakmad. Sadece Tunus ve Msrda devrim sonra-
snda balatlan demokratik srecin devam etti-
rilmesi iin telkinlerde bulunuldu. Bu iki lkede
ani gelien halk ayaklanmalarna sessiz kald
gzlemlenen T, ancak Krfez lkeleri tavrlar-
n ifade ettikten sonra kendi tavrn gsterebildi.
Dolaysyla Tnin sre ierisinde inisiyatifler
aldn ve bamsz bir siyaset gelitirdiini sy-
lemek ok zordur. Bu tavr da, Tunus ve Msrda
baarl olan halk hareketleri sonrasnda oluan
yeni ynetimlerle ilikiler kurularak onlara bar
ve istikrar ynnde telkinlerde bulunulmasyla
ve istikrar bozucu faaliyetlerin de knanmasyla
38. Servet Yanatma, Yaananlar Arap Bahar Deil, Arap Diktatr-
lerin Sonbahar, Zaman, 14 Aralk 2011; http://www.zaman.com.
tr/dunya_yasananlar-arap-bahari-degil-arap-diktatorlerin-sonbaha-
ri_1214563.html.
39. Do. Dr. Sadk nay, Uluslararas Sistemde slam birlii
Tekilat, Zaman, 13 Kasm 2011; http://www.zaman.com.tr/yo-
rum_yorum-doc-dr-sadik-unay-uluslararasi-sistemde-islam-isbirli-
gi-teskilati_1201518.html.
setav.org

snrl kald. rnein, T Genel Sekreteri hasa-
nolu, Tunusta muhalif lider kr Belayidin ve
Kurucu Meclis yesi Muhammed Brahiminin
ldrlmelerini terr faaliyeti olarak nitelendirdi
ve iddetle knad.40
te yandan, hsanolu, Tunusta balatlan
ulusal diyalog srecini, zerinde anlalan yol
haritasnn gei sreci boyunca uygulanmas
kararn ve demokratik kurumlarn oluturul-
mas hedefini memnuniyetle karlad.41 hsa-
nolu 21 Temmuz 2012 tarihinde Kahirede
Msr Cumhurbakan Mursiyle bizzat gr-
t ve lkedeki baarl demokratikleme sreci
dolaysyla tebrik etti. Ayn ziyaret srasnda
hsanolu bakanlndaki T Heyeti, dileri
bakanl yetkilileriyle de grmeler yapt ve
bir yl sonra Msrda yaplmas planlanan T
Zirvesinin ayrntlarn deerlendirdi.42
Bununla birlikte, rgt Bahreyndeki ii
ayaklanmasnn kanl bir ekilde bastrlmasna
kar harekete gemedi; Suudi Arabistann bu
lkedeki isyannn bastrlmas iin zrhl bir-
liklerini gndermesine de tepki gstermedi. T
Genel Sekreteri Bahreyn Bamsz Komisyo-
nunun nerileri dorultusunda reformlar yapan
Bahreyni verken halka kar alnan sert tedbir-
lerin istikrara ynelik admlar olduunu belirtti.
Genel olarak bakldnda ise, Arap Bahar
konusunda Tnin, Libya rneini ne sre-
rek savunmac bir politika izledii sylenebilir.
ABDnin nde gelen dnce kurulularndan
Brookings Enstitsndeki konumasnda43
rgtn Arap Baharna bakn Libya rnei
40. Ihsanoglu Strongly Condemns Assasination of Brahimi in Tu-
nis, T Web Sayfas, 27 Temmuz 2013; http://www.oic-oci.org/
oicv2/topic/?t_id=8292&ref=3344&lan=en.
41. OIC Secretary General Welcomes the Commencement of Na-
tional Dialogue in Tunisia, T Web Sayfas, 26 Ekim 2013; http://
www.oic-oci.org/oicv2/topic/?t_id=8560&ref=3442&lan=en.
42. Ihsanoglu Meets with Mursi and Discusses Hot Events in the
Region, T Web Sayfas, 21 Temmuz 2012; http://www.oic-oci.
org/oicv2/topic/?t_id=7044&ref=2900&lan=en.
43. Where does the Organization of the Islamic Cooperation
Stand on the Arab Uprisings, Brookings Doha Center, December
12, 2011; http://www.brookings.edu/events/2011/12/12-oic.
setav.org
SEMBOLZM VE AKTVZM ARASINDA SLAM BRL TEKLATI
zerinden aklayan hsanolu, Libyada 8 Mart
2011de gerekleen olaylar zerine T mer-
kezinde yaplan acil toplantda, sivillere kar
Kaddafi glerinin yapt askeri operasyonlarn
bir an evvel durdurulmas ve barl bir z-
me ulalmas adna kapsaml bir diyalog sre-
cinin balatlmas ars yapldn belirtti. 22
ubatta sivillere kar kullanlan ar iddeti
knamayan ilk uluslararas rgt olan T, Mart
aynda Kaddafi rejiminin iddet hareketlerini
knayan ek aklamalar yaynlad ve Msr ile
Tunus zerinden Libyaya insani yardm yollad.
Libyann Msr ve Tunus snrlarnda zorunlu
g sonucu mahsur kalan 13 bin civarnda ki-
iye T ve ortaklar tarafndan insani yardmda
bulunuldu. Ayrca T ats altnda, slam lke-
leri tarafndan desteklenecek kapsaml bir insa-
ni yardm programnn hayata geirilmesi ne-
rildi. BM Gvenlik Konseyinin 1970 ve 1973
sayl karar ile uua yasak blge oluturulmas
desteklendi ve tm slam lkeleri Ulusal Gei
Konseyi ile ilikiler kurmaya davet edildi. Ulusal
Gei Konseyi gleri Trablusa girdikleri andan
itibaren Libya halknn zaferine sayg gsteril-
mesini ve atmalarn en ksa iinde sona er-
dirilmesini isteyen T, Ulusal Gei Konseyini
Libyann resmi temsilcisi olarak tand.44 rg-
tn Libyada byle bir tutum sergilemi olmas
nemlidir; ancak Arap Baharnn yaand dier
lkelerde benzeri bir yntemin izlediini syledi-
ini mmkn deildir.
Suriyedeki krize ilikin olarak ise Tnin si-
yasi retorik ve yaynlanan bildirilerden teye gee-
medii gzlemlendi. Ayaklanmalarn balad ilk
dnemde daha ilk gnlerde Suriyeye bir temsilci
gnderdiklerini ifade eden Genel Sekreter hsa-
nolu, rgtn konumunun askeri mdahaleye
ve muhalefete silah gnderilmesine kar olunmas
ve Suriyedeki krizin i savaa dnmemesi oldu-
44.Do. Dr. Sadk nay, Uluslararas sistemde slam birlii
Tekilat, Zaman, 13 Kasm 2011; http://www.zaman.com.tr/
yorum_yorum-doc-dr-sadik-unay-uluslararasi-sistemde-islam-is-
birligi-teskilati_1201518.html.
21
ANALZ
unu belirtti.45 ubat 2012de gerekleen Londra
grmesinde AB, BM, Arap Birlii ve T temsil-
cileri Suriyede iddete son verme yntemini birlik-
te aramay kararlatrd. hsanolu Mart 2012de
Suriyedeki sorunun zmne dair aklamasnda
Trkiyenin nemini vurgularken ran ve Trki-
yesiz bir zmn mmkn olmadna iaret
etti. Sorunun zmnde kilit rol oynayabilecek
lke olan ran, Suriye ve Trkiyenin T ye
lkeleri olmas ve Rusyann gzlemci lke olmas
ister istemez Tnin bu alanda faaliyet gstermesi
ynndeki beklentileri ortaya kard. Ancak ne
yazk ki rgtn zaman ierisinde yaynlad bil-
diri ve knamalar dnda Suriye noktasnda aktif
bir rol stlenemedii grld. Austos 2012de
Tnin Mekkede gerekleen 4. Olaanst Zir-
vesinde alnan karara gre, Suriyenin T yelii
askya alnd. rann itiraznn46 etkilemedii kara-
ra gereke olarak Suriyede Esad ynetiminin halka
ynelik iddet kullanmas gsterildi.
rgtn Arap Baharna kar etkisiz politika
izlemesinin sebebi dzlemde okunabilir. Arap
Birliinin Arap Baharnda, zellikle Suriye mese-
lesinde inisiyatif alm olmas ve Arap Birlii ye-
lerinin ayn zamanda T ye lkeleri olmas rgt
iin teleyici bir faktr oldu. kinci olarak rgt
yeleri arasndaki kar uyumazlklar nemli bir
faktrdr. Bu adan ran-Krfez, ran-Trkiye ve
Trkiye-Krfez ilikilerine baklmas nemlidir.
ran ve Krfez lkelerinin Suriye, Bahreyn ve Ye-
men konularnda ciddi kar uyumazl yaama-
s rgt eyleme uzak bir noktada tuttu. Bununla
birlikte T, ran ve Trkiye gibi Suriye zerinde
uyumazlkta olan iki etkin yeyi barndrmakta-
dr. Dardan grnrl az, ama ciddiyet arz
eden bir dier husus da, Trkiye-Krfez lkeleri
arasndaki kayg farklldr. Dardan bakld-
45. Yaanlan Arap Bahar Deil Sonbahar, Anadolu Ajans, 14
Mart 2012; http://www.aa.com.tr/tr/dunya/40980--yasanilan-
arap-bahari-degil-sonbahari.
46. Iran Condemns Suspension of Syrias Membership in OIC,
IRD, 16 Austos 2012; http://irdiplomacy.ir/en/page/1905578/+I
ran+Condemns+Suspension+of+Syria%26rsquo%3Bs+Membersh
ip+in+OIC+.html.
22
nda Krfez lkeleri ve Trkiye, Suriye konusun-
da ayn safta gzkmelerine ramen bu iliki bir
kayg farkll barndrmaktadr.
Krfez lkelerinin Arap Baharna kar al-
d tavr kendi lkelerinde kacak negatif et-
kiyi giderme kaygsndan kaynaklanrken, Tr-
kiyenin kaygs lke ierisinde gerekleecek
demokratikleme ve halk iradesinin nceliidir.
Bu adan, Arap Baharna kar rgt yeleri
arasndan en net tavr Trkiyenin vermi olduu
grlr. Arap Baharnda rgtn sessizliini an-
lamak iin baklmas gereken bir dier nokta ise
ye lkelerin nemli bir grubunun otoriter re-
jimler olmasdr. ye lkeler ierisinde nispeten
serbest seimlerin olduu lkelerde bile nemli
demokratikleme sorunlar olmas rgt sessiz-
lie tevik eden sebeplerden bir dieridir.
Tnin uluslararas algsn olumsuz olarak
etkileyen en nemli gelime ise, Msrda tarihin-
de seilmi ilk devlet bakan Muhammed Mur-
siye kar yaplan askeri darbe karsnda ald
tavr oldu. Daha nceki gelimelerde en azndan
bildiriler yaynlayan ve knama karar alan T,
darbeye destek verme anlamna gelen aklamalar
yapt. rnein, 14 Austosta ordunun gsteri-
cilere saldrarak ar kayplar verdirmesi zerine
taraflar makul olmaya, toplumsal bar koru-
mak ve ulusal birlii salamak iin diyaloga ge-
meye ard.47 T yetkilileri hibir aklamala-
rnda isim vererek darbecileri sulamad; aksine
daha ok fiillere vurgu yapmakla yetindi. Bu da
hakl olarak iki taraf eitlemek olarak algland.
Darbenin hemen arifesinde Genel Sekreter hsa-
nolu, Msrda ykselen tansiyona dikkat ekti
ve tm ilgili taraflar, sorunun zm konu-
sunda inisiyatif almalar arsnda bulundu.48
47. Turkish government furious against OIC chief, calls for re-
signation, Hurriyet Daily News, 18 Austos 2013; http://www.
hurriyetdailynews.com/turkish-government-furious-against-oic-
chief-calls-for-resignation-.aspx?PageID=238&NID=52736&New
sCatID=338.
48. The OIC Calls upon all parties in Egypt to put the higher inte-
rests of the country above all considerations, T Web Sayfas, http://
www.oic-oci.org/oicv2/topic/?t_id=8247&ref=3327&lan=en&x_
key=egypt.
setav.org

lkeye bir ziyaret gerekletiren T nsan Hak-
lar Bamsz Daimi Komisyonu da benzer bir
aklamayla tm taraflar benzer konumda grd
ve darbe ynetimini merulatran aklamalarda
bulundu.49
Tnin darbeye gereken tepkiyi verme-
mesi zerine, farkl lkelerden ve zellikle
Trkiyeden Genel Sekreter hsanoluna y-
nelik ciddi eletiriler yapld. AK Parti Genel
Bakan Yardmcs Hseyin elik, kimsenin,
darbe sonrasnda Mursiyi sulayan hsano-
lunun ne yaptn bilmediini belirtti.50 Bu
eletirilerden biri de Babakan Yardmcs Be-
kir Bozdadan geldi: Genel Sekreter olsaydm
tm ye lkeleri darbeye kar ortak bir tutum
almak zere toplantya arrdm. ye lkele-
rin darbe kart tavr almalarn salayamad
takdirde de istifa ederdim diyen Bozda, Genel
Sekreterin pasif tutumunun onur krc oldu-
unu iddia etti.51
T VE TRKYE: DE FACTO
PASF YELKTEN RESM
AKTF YELE
slam lkeleri arasnda farkl bir yere sahip olan
Trkiye, son zamanlara kadar slam dnyasnda
ortaya kan kuram, kavram ve oluumlardan
uzak durdu. Trkiyenin T ile ilikileri siyasal
yapsnn, resmi ideolojisinin, devlet anlaynn
ve hedeflerinin ve uluslararas sistemin etkisi
altnda ekillenen d politikasnn nemsiz bir
49. Following the Current Developments in Egypt, the OIC Inde-
pendent Permanent Human Rights Commission (IPHRC) Issued
the Following Statement Today, T Web Sayfas, http://www.oic-
oci.org/oicv2/topic/?t_id=8267&ref=3334&lan=en&x_key=egypt.
50. Hseyin elikten Ekmelettin hsanoluna sert eletiri, Ak-
am, 18 Austos 2013; http://www.aksam.com.tr/siyaset/huseyin-
celikten-ekmelettin-ihsanogluna-sert-elestiri/haber-236415.
51. Turkish Government Furious Against OIC Chief, Calls for
Resignation, Hurriyet Daily News, 18 Austos 2013; http://www.
hurriyetdailynews.com/turkish-government-furious-against-oic-
chief-calls-for-resignation-.aspx?PageID=238&NID=52736&New
sCatID=338.
setav.org
SEMBOLZM VE AKTVZM ARASINDA SLAM BRL TEKLATI
alann52 oluturdu. Osmanldan ka anlamn-
da slam dnyasndan uzaklaan Trkiye, kinci
Dnya Savandan sonra Batllama projesi ve
Souk Savan da gerei olarak Batdaki kurum
ve kurululara ye olmaya gayret gsterdi. Ancak
1964 ylnda Kbrs Sorunu balamnda yaanan
iki gelime Trk d politikasnda bir krlmaya
yol at. nce ABD Bakan Johnsonun smet
nnye gnderdii mektup, daha sonra BM
Genel Kurulunda yaplan oylamada yalnz bra-
klma Trkiyede bir sylem deiikliine neden
oldu ve Trkiye, Douya da almaya balad.
1967 ylnda Dou Kudsn ve dier Filistin
topraklarnn igal edilmesi ile Mescid-i Aksann
kundaklanmas zerine slam dnyasyla paralel
bir tepki gsterdi.
Arap Birliinin ald inisiyatifin
yaratt teleyici faktr, ran-Trkiye ve
Krfez lkeleri-Trkiye arasndaki gr
ayrlklar Tnin Arap Baharnda
etkisiz bir politika izlemesine neden oldu.
Rabatta yaplan ilk slam Zirvesine katlan
Trkiye, lke iinde yaanan laiklik tartmas
yznden bu zirveye ancak dk profilli bir
katlm salayabildi. Dileri Bakan hsan Sab-
ri alayangil tarafndan temsil edilen Trkiye,
devletin laik karakterini, BM ykmllklerini
ve genel sylemini gereke gstererek slam lke-
leri arasndaki ibirlii ve dayanmay arttrmak
amacyla uluslararas bir rgt kurulmas fikri-
ne kar kt.53 Zirvede ayrca Filistin Kurtulu
rgtnn temsil edilmesine ve sraille iliki-
lerin tamamen kesilmesi fikrine de kar kt.
rgtn kurulu almalarna pek katlmayan
52. Ataman, K: Mslman lkelerin Birlemi Milletleri, s. 610.
53. Ataman, K: Mslman lkelerin Birlemi Milletleri, s. 612.
23
ANALZ
Trkiye, 1976 ylnda rgtn kurulu artn
imzalad; ancak Meclisteki uzun tartmalardan
sonra onay verilememesi dolaysyla artn imza-
lanmas kadk kald. Tnin 2008 ylnda im-
zalanan ikinci artna kadar ise de facto bir ye
olarak rgt faaliyetlerine katld.
Trkiyenin dk profil sergileme sreci, Kb-
rs Bar Harekatnda yaanan sorunlar, ABDnin
silah ambargosu ve yaanan petrol krizi dolaysyla
1975 ylndan sonra terk edildi ve Trkiye rgt
faaliyetlerine katlmn arttrd.54 1975te yaplan
Dileri Bakanlar Konseyine Trkiye ilk defa
bakan dzeyinde katld; bir yl sonra da konsey
toplantsnn stanbulda dzenlenmesini saland.
Bu toplant Trkiye ile T ilikilerinde bir dnm
noktas oldu. Siyasi alanlar dnda kalan T faali-
yet alanlarndaki etkisini artran Trkiyenin tale-
biyle biri kltrel (stanbulda kurulan slam, Ta-
rih, Sanat ve Kltr Aratrma Merkezi IRCICA),
dieri ekonomik alanda (Ankarada kurulan slam
lkeleri statistik, Ekonomik, Sosyal Aratrma ve
Eitim Merkezi SESRIC) iki T kuruluu Trki-
yede kuruldu. 1976da Fethi Tevetolunun Genel
Sekreter Yardmclna atanmasyla birlikte Tr-
kiye, T zerinden slam dnyasyla ilikilerinde
diyalogunu artrd.
Ancak T ile ilikiler asl olarak zaln
nce Babakan Yardmcs ve Babakan, daha
sonra da Cumhurbakan olarak lke siyasetinde
etkili olmasndan sonra ciddi bir ivme kazand.
nceki hkmetlerin aksine zal dneminde
Trkiye, T toplantlara eit dzeyde katlmaya
balad ve rgtn en etkin yelerinden biri ha-
line geldi. 1981 ylnda Suudi Arabistann Taif
kentinde yaplan 3. slam Zirvesinde babakan,
1984 ylnda Kazablankada yaplan 4. slam
Zirvesine ise cumhurbakan dzeyinde katlan
Trkiye, bundan sonraki tm toplantlara eit
statlerde katlm salad.55 Zaman ierisinde
54. Ataman, K: Mslman lkelerin Birlemi Milletleri, s. 612.
55. Cengiz andar, K ve Trkiyenin Mslmanlar, Yeni a-
fak, 12 Ekim 2001; http://yenisafak.com.tr/arsiv/2001/ekim/12/
ccandar.html.
24
Trkiye, T ile balarn glendirdi ve rg-
tn ekonomik organ ve kurulularnda etkin bir
rol almaya balad. zal liderliindeki Trkiye,
ncelikle slam Kalknma Bankasndaki katk
payn byk oranda arttrarak beinci en byk
ortak oldu; bylece bankann ynetim kurulun-
da daimi temsil hakkn kazanan be lkeden biri
haline geldi.56 Ayrca Trkiye, 1984 ylndan beri
Tnin Daimi Komitelerinden biri olan SE-
DAKn hem bakanln hem de ev sahiplii-
ni yapmaya balad. Yllk toplantlarn Trkiye
Cumhurbakannn himayesinde stanbulda ya-
pan SEDAK, Trkiyeye slam dnyasna sesini
duyurma, ilikilerini gelitirme ve etkili olma im-
kan salamaktadr. SEDAK, Trkiyenin slam
lkeleriyle ok tarafl ekonomik ilikiler gelitir-
mesi iin kullanlabilecek bir platformdur.
1990l yllarda Trkiyenin hem rgt hem
de uluslararas sistemdeki konumu byk de-
iikliklere sahne oldu. 1990l yllarn banda
Cumhurbakan zal, Tyi sadece Trk d
politikasnn bir arac deil, ayn zamanda slam
dnyasn ilgilendiren uluslararas sorunlarn
tartld ve gndemin Trkiye tarafndan be-
lirlendii bir platform haline getirmeye alt.
Genel olarak pro-aktif bir d politika izleyen
zal, Bosna Mslmanlarnn maruz kald
katliamlarn ve soykrmn T platformlarnda
tartlmasn salad ve Tyi bu dorultuda ha-
rekete geirdi. zal, bu maksatla, nce Dakarda
olaanst bir slam Zirvesi, hemen akabinde
de stanbulda olaanst bir Dileri Bakanlar
Konseyi toplantsnn yaplmasna nclk et-
ti.57 Trkiyenin abalar sonucunda T, Bosna
konusunda nemli kararlar ald; ancak bu karar-
lar Trk i siyasetindeki istikrarszlk ve Tdeki
yapsal sorunlar dolaysyla etkili olamad. Tr-
kiye, ayn dnemde bamszlklarna kavuan
Orta Asya Trk devletlerinin Tye ye olma-
larna nclk etti.
56. Ataman, K: Mslman lkelerin Birlemi Milletleri, s. 613.
57. Ekmeleddin hsanolu, Trkiye ve slam Konferans Tekilat,
Yeni Trkiye, no. 3 (1995), s. 400.
setav.org

1990l yllarn ikinci yarsnda Trk i ve
d siyasetinde istikrarsz bir ortam hakim oldu.
1993-1996 yllar arasnda srail ile yakn iliki-
ye geilirken, hemen akabinde kurulan Erbakan
Hkmeti dneminde slam dnyasyla ilikile-
rin gelitirilmesine alld. sraille ilikilerde bir
gerileme yaanrken, Mslman lkelerle iliki-
lerde nemli gelimeler oldu ve T ile ilikiler
de bunun doal sonucu olarak iyileti. Erbakan
sonras koalisyon hkmetleri dneminde tekrar
eskiye dnld ve slam lkeleriyle ilikiler e-
kincelerle karland.
2002 ylnda iktidara geldikten sonra Trki-
yenin i ve d politikasnda kapsaml bir yeniden
yaplanmaya girien AK Parti, Trkiyenin Or-
tadou lkeleriyle ve slam dnyasyla ilikilerde
de ciddi bir alm sreci balatt. AK Parti dne-
mindeki yeni d politika anlaynn gerei olarak
T ile ilikilerde de yeni bir sayfa ald. AK Par-
tinin iktidara gelmesiyle Tde reform yaplma-
s iin arlar yapan Trkiye, rgt gndemini
2000lerde etkilemeye balayan bir lke olarak n
plana kt. Daha 2003 ylndan itibaren slam
dnyasnn deiim ve reform ihtiyac olduunu
vurgulayan Abdullah Gln 14 Mays 2004 ta-
rihinde yaplan 31. Dileri Bakanlar Konseyi
toplantsnda yapt konumada belirttii gibi,
T ile ilikiler, AByle ilikilere alternatif deil,
onu tamamlayc bir boyut olarak algland.58
Trkiyenin Tye fazla nem atfetmeye ba-
ladn gsteren en nemli gelime, Ekmeleddin
hsanolunun 2004 ylnda T Genel Sekreteri
seilmesidir. 2014 yl banda grevini devredecek
olan hsanolu, rgt tarihinde seimle greve ge-
tirilen ilk genel sekreter oldu. Trkiye bu yeni d-
nemde hem siyasi hem de ekonomik ve ticari alan-
larda n sralarda yer almaya balad. 2008 kresel
ekonomik krizi ncesi ihracatnn yzde 50sini
oluturan AB lkelerinde yaanan pazar daralmas
zerine Trkiye, yeni pazar arayna girdi ve T
58. Dileri Bakan Abdullah Gl, Ky Zaman in Deerlen-
dirdi, Zaman Gazetesi, 14 Mays 2004.
setav.org
SEMBOLZM VE AKTVZM ARASINDA SLAM BRL TEKLATI
yelerine ynelik bir alm saland. rgt bir
ok amal bir platform olarak kullanan Trkiye,
T ierisinde ekonomik ibirliini tevik ederek
karlkl bamllk ilkesini rgt ierisinde peki-
tirmeye alt. Trkiyenin T ye lkelerine ih-
racatnn, Eyll 2012de, 2010un ayn ayna gre
yzde 100n zerinde artmas, bunun bir gs-
tergesi olarak deerlendirilebilir. Trkiye statistik
Kurumunun aklad D Ticaret statistiklerine
gre, Trkiyenin T lkelerine ihracat 2010 yl
Eyll aynda yaklak 2.4 milyar dolar seviyesin-
deyken, 2013n Eyll aynda 4.84 milyar dolara
ykselmitir. T lkelerine ihracatnn ykseliini
ve gerekleen ticari ibirliklerini siyasi adan Tr-
kiyenin, rgt ortak bir platforma tama abala-
r olarak okunabilir.
Ksacas Trkiye, T Genel Sekreteri Ekme-
leddin hsanolunun da etkin rolyle, rgtn
ncln yapan lkelerin banda geldi. Trki-
yenin, zamanla rgt daha lml ve etkin bir hale
getirme yolunda nc bir rol oynad sylenebi-
lir. Council on Foreign Relations 2010 raporunda
Trkiye liderliinin Tye daha lml bir profil
kazandrd belirtilir. Ekmeleddin hsanolunun
Genel Sekreterlik grevine gelmesi Trkiyenin
Arap lkeleri arasndaki profilinin ykselmesi-
ni salamtr. Gnmzde var olan dinamik ve
deiken uluslararas konjonktrn, Trkiyenin
Tye baknda ve Tnin i yaps ve faaliyetle-
rinde bir deiimi zorunlu kld ileri srlebilir.
Trkiyenin bu politikasnn ilk iaretlerini,
2003 Tahran Zirvesinde nemli bir konuma ya-
pan dnemin Dileri Bakan Gln aklamala-
rnda grebiliriz.59 Gl, deiimin zorunluluuna
iaret ederken, temel hak ve zgrlkler ereve-
sinde slam dnyasnda tazelenmeye yol aacak
reformlarn yaplmas gerektiini belirtir. slam
dnyasnn ncelikle kendisiyle yzleerek reform-
lara balayabileceini syleyen Gl, ye lkelerde
59. Fikret Bila, Gln Tahran Konumasnn Tarihi ne-
mi, Milliyet, 5 Austos 2011; http://siyaset.milliyet.com.tr/
gul-un-tahran-konusmasinin-tarihi-onemi/siyaset/siyasetyazarde-
tay/06.08.2011/1423199/default.htm.
25
ANALZ
siyasi katlmlarn arttrlmasyla halkn mevcut
siyasi sisteme sahip kabileceini vurgular. slam
lkelerinin, kendi arasndaki sorunlarn zlmesi
hususunda mekanizmalar gelitirerek blgelerinde
barn tesis edileceini de szlerine ekler.
Geirdii reform srecine ve uluslararas
konjonktrn olduka msait olmasna
ramen T uluslararas arenada etkin bir
aktr olmaktan olduka uzak kald.
2004 ylnda Trkiyenin aday gsterdii
ismin genel sekreter seilmesi Trkiyenin rgt-
teki etkin lkelerden birisi olduunu da ortaya
karr. Aday gsterdii isim iin ye lkeler ara-
snda kulis yapan Dileri Bakan Gl, Bizim
adaymz seilirse rgtn yeniden yapland-
rlmasn baarabiliriz aklamasyla, hsano-
lunun greve gelmesi durumunda bir reform
dnemine geileceinin sinyalini verir. Bylece
hsanolu dneminde yaplan reformlarla nce-
likle etkin ileyen bir kurumsal yapnn kurul-
mas ve dier uluslararas ve blgesel rgtlerle
ibirlii oluturulmas amalanr. Dileri Baka-
n Gl, 2006da T Dileri Bakanlar Konse-
yi toplantsnda yapt konumada ise, iinde
bulunulan an gerei reformun artk bir ter-
cih deil, bir gereklilik olduunu belirtir. slam
dnyasnn slamofobi ve buna benzer sorun-
larla kar karya olduunu ifade eden Gl, Or-
tadounun siyasi ve dini temelli atmalardan
yeteri kadar ac ektiini, artk reform yapma-
nn tam vakti olduunu syler. Trkiye olarak,
demokrasi ve bar iinde yaayan bir Ortado-
u yolunda ellerinden gelen tm abalar ortaya
koyduklarn kaydeder.60
60. Gl: slamda Reform Gerekli, Hrriyet, 19 Haziran 2006;
http://www.hurriyet.com.tr/dunya/4609219.asp.
26
Tyi ilevselletirmek isteyen Trkiye,
byk kar ve mezhep farkllklar barndran
ye yelpazesini slamofobi ve Mslman azn-
lklar konularnda bir araya getirmeyi amalar
ve rgt iindeki kar farkllklar ve siyasi ge-
rilimleri zmek iin Tyi arabuluculua tevik
eder. Dileri Bakan Davutolu Mays 2009da
yapt konumada rgtn atma zm ro-
lne deinirken Tnin bu misyonu stlenmesi
gerektiini belirtir. Baz gzlemciler de Trki-
yenin Tnde lider bir rol stlenmesinin 11
Eyll sonras uluslararas siyasette yaand iddia
edilen medeniyetler atmas sylevini ykt ve
rgtn Bat ile Dou arasnda bir kpr gre-
vi grdn savunmutur.61 Trkiye, rgtn
Arap Bahar sonras blgede yaanan deiime
paralel hareket etmesi gerektiine iaret etmitir.
SETAnn 7 Aralk 2012de gerekletirdii bir
panelde Dileri Bakan Davutolu Trkiyenin
rgtle ilgili beklentilerine deinirken T bl-
gedeki dnme uygun bir ekilde bir dn-
m yakalamas gerektiini belirtmitir.62 Davu-
tolunun baka dzlemlerde de benzer temenni-
lerini ska dile getirmesi, slam dnyasnn tek
at rgtnn Arap Bahar sonras dnemde,
kurulu hedeflerine uygun olarak etkin olmasna
ynelik arzularn arttn gstermektedir.
SONU
2005 ylndan itibaren kabul edilen 10 yllk ey-
lem plan ve tzn yeniden gzden geirilmesi
bata olmak zere birtakm reformlardan geen
T, bu yapsal ve idari reformlar uluslararas
toplum ierisinde bir etkinlie dntrmek-
61. Ozan rmeci, Turkeys Role in the Organization of Islamic
Conference, JDP Government and the Greater Middle East Proje-
ct, Caspian Weekly, 29 Mays 2010; http://en.caspianweekly.org/
main-subjects/turkish-foreign-policy/1959-turkeys-role-in-the-or-
ganization-of-islamic-conference-jdp-government-and-the-greater-
middle-east-project.html.
62. Yeni Blge SETAda Tartld, SETA Web Sayfas, 7 Ara-
lk 2012; http://www.setav.org/tr/yeni-bolge-setada-tartisildi/ha-
ber/1346.
setav.org

te yetersiz kald. rgtn reform yolundaki s-
knts, ye lkelerin statkoyu koruma eilimli
davranlarndan ve rgte yeterli mali katk yap-
mamalarndan kaynaklanmaktadr. Gelinen nok-
tada rgt ierisinde yaanacak derin bir deiim
iin ye lkelerin ncelikle siyasal yaplarn ye-
niden gzden geirmesi gerekmektedir.
Bu skntlara ramen Tnin son sekiz yl-
lk reform sreciyle birlikte gerek kresel siyaset-
te gerekse slam lkeleri arasnda daha etkin bir
aktr olma yolunda ilerlediini sylemek mm-
kndr. Tnin kresel aktr olmasna katk
salayan temel gelime yaanmtr. Bunlardan
ilki, slamofobi, Bat dnyasnda rkln art,
Afganistan sorunu ve Arap Bahar gibi sebeplerle
BM ve ABnin T ile daha yakn bir iliki kurma
ihtiyacn duymasdr.63 kinci neden AK Parti
Hkmetleri tarafndan ynetilen Trkiyenin,
hem d politikasnn bir gerei hem de hsano-
lunun genel sekreterlii zerinden rgt ieri-
sinde oynad nc ve reformist roldr. nc
sebep ise 2005ten bu yana uygulanan yenilik ve
icraatlarn ve 10 yllk eylem plannn rgt ze-
rindeki etkisidir.
Ne var ki btn reformlara ramen T hala
nemli yapsal sorunlarla kar karyadr. Bu so-
runlar giderilmedii srece Tnin etkili bir ulus-
lararas aktr olmas olduka zor grnmektedir.
lk olarak, yeler arasnda ciddi siyasal, ideolo-
jik, idari, sosyal, ekonomik, corafi, demografik
farkllklarn bulunmas, farkl tarihsel tecrbeye,
lkelerin byk ounluunun smrge gemi-
ine sahip olmalar, karlatklar sorunlar, do-
laysyla nceliklerini de farkllatrmaktadr. Bu
farkllklarn varl lkelerin ortak projelerde bir
araya gelmelerine engel olmaktadr. yeleri ara-
snda ibirlii varsa rgt baarl, rekabet varsa
baarsz olma ihtimali ykselir. yeleri arasnda
etnik, dinsel, aznlk, snr ve rejim sorunlarnn
63. Gokhan Bacik, The Genesis, History, and Functioning of the
Organization of Islamic Cooperation (OIC): A Formal- Institutio-
nal Analysis, Journal of Muslim Minority Affairs, c.31, n. 4 (Aralk
2011), ss. 594-614, s. 609.
setav.org
SEMBOLZM VE AKTVZM ARASINDA SLAM BRL TEKLATI
olmamas veya olduka az olmas AB ve Krfez
birlii Konseyi gibi uluslararas rgtlerin baa-
rsnn temel etmenlerinden biridir. Tnin ye-
leri arasnda ok sayda etnik, mezhepsel, snr
ve rejim sorunlar bulunduundan bu rgtn
baar ans olduka azdr. Ayrca, T yelerinin
corafi olarak ok dank olmas da nemli bir
dezavantaj olarak grlebilir.
Tnin, ye lkelerin tartmal sorunlar
veya Arap-srail sorunu gibi slam dnyasnn
kronik sorunlar yannda tm slam dnyasn
ilgilendiren sorunlara daha fazla odaklanmas
gerekmektedir. Bunun iin bir taraftan yeler
arasndaki farkllklarn T balamnda z-
me kavuturulmasnn veya en azndan don-
durulmasnn salanmas, dier taraftan da
tm Mslmanlarn kolayca hemfikir olduu
Bosna, Arakan ve Somali gibi sorunlarn rgt
gndemine tanmas gerekmektedir. Ayrca, bu
sorunlar etrafnda ortak deerlerin gelitirilme-
sine zen gsterilmelidir.
kinci olarak, Tnin uzmanlk kurulula-
r bata olmak zere rgtn alt kurulularnn
nemli bir ksm sadece ismen vardr. Bunun
iin de ncelikle, ok sayda yardmc ve uz-
man kuruluu bulunan Tnin, BMde olduu
gibi rgtn ana yapsnn dnda kalan bu alt
kurulular etkili bir ekilde kullanmas gerek-
mektedir. slam dnyasndaki siyasi, kltrel
ve ekonomik bir rejimin oluturulmas ancak
bunlarla mmkndr. Bunun iin de ncelikle
tm yelerin bu alt kurululara ye olmasnn
salanmas ve her bir alt kurulu iin Malezya,
Trkiye, ran, Suudi Arabistan gibi etkili bir l-
kenin nclk yapmas gerekmektedir. Bununla
balantl baka bir reform nerisi de rgtn
tm ye lkeleri dahil edecek byk apta re-
form programlar yerine bu reform programlar-
n takip etmeye niyetli ye lkelerle snrl kalan
belli ve spesifik programlar hazrlamasdr.
nc olarak, Tyi aktif hale getirecek
ve baarl klacak gl yelerinin olup olma-
mas rgtn baarsn etkilemektedir. rne-
27
ANALZ

in, Milletler Cemiyetinin kurulmasndan son- dan ye lkelere bamll fazla ve dolaysyla
ra zamann en gl devletlerinden bazlar ye faaliyetlerini yrtmesi iin daha ok zengin ye
olmaynca baarl olamamtr. Sovyetler Birlii lkelerin mali desteine muhta olan Tnin et-
ideolojisi dolaysyla dlanm, ABD ise kuru- kisiz kalmas kuvvetle muhtemeldir.
cu antlamasn onaylamamtr. Ayrca, gl Beinci olarak, Tnin kar karya olduu
anti-statkocu devletler Almanya, talya ve Ja- sorunlardan biri de ye lkeler arasndaki so-
ponyann rgtten uzak kalmas, ynlendirici runlar zememesidir. rnein, Suriye krizin-
etkili yelerin olmamasna neden olmu, bu da de T yeleri arasndaki gr farkllklar bu
rgtn baarsz olmasna yol amtr. Benzer lkelerin vizyon farkllklarndaki byk uu-
biimde, Tnin etkili ynlendirici yelerinin rumlar gzler nne sermitir. Grece etkin
hem yetersiz kalmalar ve statkocu siyasetle- olan yelerin nc bir g olarak ortaya kp
ri dolaysyla etkili olmak istememeleri hem de inisiyatif almalar da olmaynca sorunlarn ste-
gl ye lkeler arasndaki fikir ayrlklar ile sinden gelinememektedir.
gerginlikler dolaysyla birlikte hareket edeme- Altnc olarak, bir rgtn oylama prosed-
meleri rgt harekete geirecek bir iradenin r o rgtn etkili olup olmamasnn en nemli
ortaya kmasn engellemektedir. parametrelerinden biridir; kararlarn oybirliiyle
T ierisinde baz lkelerin lokomotif lke alnmas zor olduundan bu durum rgtn i-
roln oynamas gerekmektedir. rnein, her ne levsizliine neden olmaktadr. Oyokluu veya
kadar birok bakmdan benzemese de, ABnin nitelikli ounlukla karar alnmas durumunda
gelimesi ve kurumsallamasnda Fransa ve Al- rgtler daha etkilidirler. Tde 57 ye lkenin
manyann ayr bir etkisinin gibi Tde etkili kararlarn konsenssle almak zorunda kalmas
olabilecek devletler olmaldr. slam lkelerinden karar alma srecini uzatmakta ve gelien olaylara
bazlarnn rgtn kurumsallamas konusunda ksa srede cevap verme kapasitesini drmek-
inisiyatif almas, son dnemde Trkiyenin st- tedir. Bununla ilintili bir husus da, baarl bir
lendii bu roln baz etkili devletler tarafndan uluslararas kurumsallama rnei olan AB l-
da paylalmas gerekmektedir. Tnin 57 ye kelerinden farkl olarak, T yelerinin ciddi sis-
lkesi arasndan 5-10 devletin ortak bir irade temsel ve kurumsal sorunlar yaamas ve ibirlii
oluturarak rgt ve yeleri temsilen n pla- alkanlndan yoksun olmasndan dolay ibirli-
na kmas rgtn aktrln ve etkililiini i giriimlerinde baarszlk yaanmasdr.
glendirecektir. Ancak, Arap Baharna ynelik Btn bu sorunlara ramen, byk bir po-
Trkiye, Suudi Arabistan ve ran gibi Tnin tansiyele sahip olan rgtn uluslararas etkililii
etkili lkelerinin farkl siyasi tavrlar taknmas, arttrlabilir. BMden sonra en geni corafyada
bu beklentinin karlanmas konusunda skntlar faaliyetlerde bulunan ve en ok yeye sahip olan
olduunu gstermektedir. T, kar karya olduu sorunlarn stesinden
Drdnc olarak, Tnin alan insan sa- gelmek ve uluslararas sistemin etkili aktrlerin-
ys ve btesi, kresel lekte aktif ve geni bir den biri olmak iin rgtn yeniden yapland-
rgtlenme ana sahip olan bir rgt iin ye- rlmasna ihtiya duyulmaktadr. Sonu olarak,
tersiz kalmaktadr. ye lkelerinin ou fakir Kurulu artnda ve syleminde de iddia edildii
olduundan yalnzca birka ye dzenli deme gibi, slam dnyasnn yegane temsilci kuruluu
yapabilmektedir. Snrl bte ve snrl alan olan Tnin etkinliini arttrmak iin ilave re-
says yznden yaanan ekonomik ve insan kay- formlarn gerekletirilmesi gerekmektedir.
naklar sorunlar dolaysyla rgtn gelecekte hsanolunun genel sekreterliinin 2014
etkili olup olmamas sorgulanmaktadr. Mali a- yl banda tamamlanmasyla birlikte T iin

28 setav.org

yeni bir sre balad. Yeni Genel Sekreter ise
lkesinde Enformasyon Bakanl, Hac ve Kl-
tr bakanlklar grevlerinde bulunan Suudi va-
tanda yad Medenidir. Son sekiz yl ierisinde
hayata geirilen reformlar her ne kadar rgtte
dinamik bir deiiklik yaratmadysa da balatlan
setav.org
SEMBOLZM VE AKTVZM ARASINDA SLAM BRL TEKLATI
reform sreci rgt iin bir kilometre ta olmu-
tur. ye lke aydnlar yaplan almalarn de-
vamnn getirilmesi konusunda hemfikirdir. Bu
nedenle yad Medeninin genel sekreterliinde
balayan yeni dnemde rgtte ne tr deiiklik-
ler getirecei merak konusu olmaktadr.
29
B
tn Mslman lkelerin ve dnyadaki tm Mslman toplumlarn tama-
mn temsil eden yegane uluslararas rgt olan slam birlii Tekilat (T),
geen yzylda slam mmetini en ok uratran ve ayn zamanda birle-
tiren sorun olan srail Sorununun ortaya kard bir yapdr. Temel amac Msl-
manlarn sorunlaryla ilgilenmek olan T, ok geni bir yaplanma olarak tasarlan-
m, ancak uluslararas politikada etkili bir aktr olamamtr. 21. yzylda reform
ihtiyac kanlmaz hale gelen rgtte yeniden yaplanma gereklemi, ancak
gerekletirilen deiimle bile rgtte mndemi bulunan sorunlar ve dezavan-
tajlar dolaysyla beklenen gelimeler salanamamtr. slam Dnyasnn yaad
sorunlara ya kaytsz kalan ya da yeterli tepki veremeyen Tnin, gelecekte de etkin
bir kresel aktr olmas beklenmemektedir.
Kuruluundan itibaren rgt iinde yer alan Trkiye de on yllarca siyasi ve ide-
olojik ekincelerden dolay Tden uzak durmu, hatta resmi ye bile olmamtr.
AK Parti iktidaryla birlikte genel d politika deiiminin bir uzants olarak T ile
ilikilerde de bir yeniden yaplanma gereklemitir. Trkiye 2004 ylnda kendi va-
tandalarndan birini rgte genel sekreter olarak setirmi, 2008 ylnda gerekle-
en yeniden yaplanmann da ncln yapmtr.

ANKARA STANBUL WASHINGTON D.C. KAHRE

www.setav.org