You are on page 1of 9

01/12/2016 Entrevistamotivacionalemgrupocomalcoolistas

TemasemPsicologia ServiosPersonalizados
versoimpressaISSN1413389X
artigo
Temaspsicol.v.16n.1RibeiroPretojun.2008
ArtigoemXML

Refernciasdoartigo
ARTIGOS
Comocitaresteartigo

Traduoautomtica

Entrevistamotivacionalemgrupocom Indicadores

alcoolistasI Acessos

Compartilhar

Groupmotivationalinterviewingforthetreatmentof Mais
alcoholaddiction
Mais

Permalink

AntnioJaegerIIIMargarethdaSilvaOliveiraISuzanaDiasFreireI

I PontifciaUniversidadeCatlicadoRioGrandedoSul(PUCRS)
II HospitalParqueBelm

Endereoparacorrespondncia

RESUMO

AEntrevistaMotivacionalumaintervenobrevequevisatrabalhararesoluodaambivalnciafrente
mudanadecomportamentosdependentes.Opresentetrabalhotevecomoobjetivoapresentarumaexperincia
deaplicaodaEntrevistaMotivacionalemumformatogrupal.Contoucom36homenscomidadesentre35a
62anos,alcoolistas,quenoinciodoestudoestavamemfasededesintoxicao.Osparticipantesforam
submetidosentrevistamotivacionalemumformatodegrupoeavaliadosduasvezesquantoaoconsumode
lcool:aoiniciarotratamentoe90diasapsomesmoatravsdaentrevistasemiestruturadaFORM90.Na
primeiraavaliao,oconsumomdiodelcooleradealtorisco:aproximadamente200unidadesdelcoolpor
semana.Nasegunda,oconsumodiminuiusignificativamente,sendoquemaisde60%dosparticipantesno
tiveramconsumodelcool.Aentrevistamotivacionalemgruposemostraumaimportanteevaliosaferramenta
paraotratamentodepessoasdependentesdelcool,seapresentandocomoumaabordagemeficaze
economicamentevivel.

Palavraschave:Motivao,Alcoolismo,PsicoterapiadeGrupo,Psicoterapiabreve.

ABSTRACT

MotivationalInterviewingisabriefinterventionaimedtoresolvetheambivalenceelicitedbytheprocessof
changingaddictivebehaviors.Thepresentarticlereportsanexperienceofinterventioningroupsforalcohol
dependentpatientsinwhichtheMotivationalInterviewingapproachwasemployed.Itincluded36alcohol
dependentmalesaged35to62years,whoweredetoxificationinpatientsatthebeginningofthestudy.The
subjectstookpartintheinterventionandtheiralcoholconsumptionwasassessedbeforeand90daysafterit,
usingtheFORM90inventory.Thealcoholconsumptionatthefirstevaluationwashigh:approximately200
http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1413389X2008000100008 1/9
01/12/2016 Entrevistamotivacionalemgrupocomalcoolistas
alcoholstandardunitsperweek.Atthesecondevaluationthealcoholconsumptiondecreasedsignificantly,and
morethan60%ofthesubjectsdidnotdrinkalcoholwhatsoever.TheMotivationalInterviewinginagroupformat
wasrevealedasanimportantandeconomicallyadvantageoustoolforthetreatmentofalcoholaddiction.

Keywords:Motivation,Alcoholism,GroupPsychotherapy,BriefPsychotherapy.

Oalcoolismorepresentaumapreocupaoconstante,desdequeentendidocomoumadoenacrnica,
progressiva,edegrandepoderdestrutivo.Vistosuaaltaprevalncia,eosdiversosfatoresenvolvidos,
atualmenteoalcoolismotemsidovistocomoumproblemadesadepblica.Aprevalnciadedependentesde
lcoolnoBrasilde12,3%,segundooIILevantamentoDomiciliarsobreoUsodeDrogasPsicotrpicasno
Brasil.Aprevalnciadedependnciadelcoolparaosexomasculinode19,5%,bastantesuperior
observadaentreasmulheres(6,9%)(Carlini&Galdurz,2006).

Muitossoosacidentesdetrnsitoscausadospeloconsumodebebidasalcolicas(Galdurz&Caetano,2004).
Tambmfreqentes,soosaltosndicesdeatosviolentosquandolcooleoutrasdrogasestopresentesentre
agressoresesuasvtimas(Chalub&Telles,2006).

Asimplicaesdoalcoolismonaesferabiopsicossocialtmconseqnciasnegativasemtodasasetapasdo
desenvolvimentodoindivduo.Paisalcoolistasfrequentementecomprometemaeducaodeseusfilhosem
aspectosemocionaisecomportamentais.Estascrianasapresentamtimidez,inseguranaebaixaautoestima
(Souza,Jeronymo&Carvalho,2005).Noraro,aviolnciadomsticasefazpresentenessasfamlias,fato
associadodependnciadesubstncias(Zilberman&Blume,2005).Oconsumoabusivodelcoolmais
freqenteempacientescrnicosquandocomparadospopulaoemgeral.Estedadopodeserentendidocomo
decorrnciadosprejuzosconseqentesdousoabusivodelcool,bemcomoacarncianoscuidadospessoais,
exemplificadopelomenorndicedeconsultasemrelaoaosnoconsumidoresdelcool(Costa,Silveira,
Gazalle,Oliveira,Hallal,Menezes,Gigante,Olinto&Macedo,2004).

AEntrevistaMotivacionaltemsidofreqentementeempregadacomomodelodetratamentoparaoalcoolismo
(Miller,1983Miller&Hester,1986Miller,Sovereing&Krege,1988Miller&Rollnick,1991ProjectMatch,
1993,Oliveira,2001),sendoreconhecidacomoumadasabordagensdeescolhanotratamentodesteproblema
(Hettema,Steele&Miller,2005).Otratamentoemgrupotambmtemsidoamplamenteutilizadocomeste
objetivo,sendoconsideradoumaabordagemtipicamenteoferecidapeloscentrosdetratamentodedependncia
qumica(Yalom,1995Falkowski,1996VanHorn&Bux,2001).Entretanto,sopoucosostrabalhoscientficos
quevisamavaliaraintegraodeaspectosdaEntrevistaMotivacionalabordagememgrupo.

EstudoscomesteobjetivoforamdesenvolvidosporVanHorneBux(2001)eAna,WulferteNietert(2007)e
estudaramaEntrevistaMotivacionaladaptadaaocontextodegrupoempacientescomdiagnsticoconcomitante
deabusooudependnciadesubstnciaseoutrodiagnsticopsiquitrico,oqualincluatranstornosdehumore
transtornospsicticos.EmumestudodesenvolvidoporFoote,Deluca,Magura,Warner,Grand,Rosenblume
Stahl(1999),umgrupoteraputicocomenfoquemotivacionalfoiprojetadoparaotratamentodeindivduos
comdiferentesdependncias.Lincourt,KuetteleBombardier(2002)investigaramaeficciadaentrevista
motivacionalemgrupocompacientesencaminhadosaotratamentopormandatojudicialeLaranjeira,Almeida
eJungerman(2000)observaramestaintervenocompacientesdependentesdediferentessubstncias,
utilizandotambm,tcnicasdeprevenodarecada.Estesestudosapresentamconclusespositivasemfavor
dautilidadedaEntrevistaMotivacionalemumformatodegrupo,entretantosomenteoestudodesenvolvidopor
Ana,WulferteNieter(2007)avaliouopadrodeconsumodosparticipantesapsainterveno,enenhumdeles
investigouumaamostraexclusivadealcoolistas.

Devidoquantidadelimitadadepesquisassemelhantessdescritasacima,opresenteartigoapresentaa
aplicaodaEntrevistaMotivacionalemgrupo,descrevendooformatodaintervenoespecialmenteplanejada
paraotratamentodeindivduosdependentesdolcool.

Mtodo
Tratasedeumestudoprexperimentalcommedidasantesedepois.Avarivelindependenteainterveno
grupaldeEntrevistaMotivacional,eavariveldependenteoconsumoouaabstinnciadolcool.

Participantes

Aamostrafoicompostade36participantes,queestavaminternadosparadesintoxicaonumaunidade
especializadanotratamentodedependnciaqumica.Aidademdiafoi46,44(DP7,55)variandoentre35e62
anos.OsparticipantestinhamestudadonomnimoataquintasriedoEnsinoFundamentalepreenchiamos
critriosdiagnsticosparadependnciadolcoolconformeDSMIVTR(AmericanPsychiatricAssociation,2002).
Dependnciadetabaconofoicritriodeexcluso,pormabusooudependnciadeoutrasdrogasalmdo

http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1413389X2008000100008 2/9
01/12/2016 Entrevistamotivacionalemgrupocomalcoolistas

lcoolfoicritriodeexcluso.Aintervenoocorreuemgruposde5a7pacientesporvez.Cadaparticipante
eraincludoemcadagrupoespecficodeformaaleatria.

Instrumentos

Quantidadeefreqnciadeconsumodelcool:realizouseumaanlisedopadrodeconsumotpicode
cadaindivduo,damaneiramaisprecisapossvel.Paraisto,foiutilizadaaentrevistaestruturadaFORM90AI
(DrinkingAssessmentInterviewIntake)(ClientIntakeInterview),quefoiinicialmentedesenvolvidapara
medireavaliaroconsumodelcoolparaoProjetoMATCH(ProjectMatch,1993Miller,1996Tonigan,Miller&
Brown,1997).Combasenocalendriocorrenteenalembranadecadadia,esteinstrumentoreconstrios
ltimos90dias,detalhandoopadrodeconsumodelcool.Atravsdestaentrevistatornasepossvel
identificaraquantidadedelcoolingeridapelosparticipantesemumdiatpicodeconsumoemunidadesde
lcoolinternacionalmentepadronizadas(umaunidadeinternacionaldelcoolequivalea15mldelcoolpuro)
(Miller,Heather&Hall,1991).Paraasegundaavaliao,aentrevistadeseguimentoutilizadaparainvestigar
freqnciaequantidadedeconsumofoiaFORM90versoAQ(QuickDrinkingAssessmentInterview)(Miller,
1996).Estaversoobjetivareconstruiroperododesdealtimaentrevistaatodiadaentrevistacorrente.
Devidosfreqentesmudanasnopadrodeconsumo,quevarianasdiferentessemanaseepisdios,
utilizadoomtododagradedemdiadeconsumo(Miller&Marlatt,apudTonigan,Miller&Brown,1997).

Gravidadedadependnciadolcool:estamedidafoirealizadapormeiodaescalaSADD(ShortAlcohol
DependenceData)padronizadaparausonoBrasilporJorgeeMasur(1986).Aescalacompostade15itense
asrespostassodotipoLikertdeumaquatropontos.Apartirdasomadepontospodeseclassificara
severidadedadependnciaemleve,moderadoegrave.

Procedimentos

EsteestudofoiaprovadopeloComitdeticaemPesquisadaFAPSIPUCRS.Acoletainiciouapsa
apresentaoeautorizaodoscoordenadoresdaunidadedeinternao.Aosparticipantes,foigarantidoo
anonimatoeaconfidencialidadedasinformaes.

Ossujeitoseramconvidadosaparticipardoestudoporvoltado6ou7diadeinternaoparadesintoxicao
dolcool.Nestaocasio,eramexplicadososobjetivosdapesquisa,apresentadooTermodeConsentimento
LivreeEsclarecido,feitaaprimeiraavaliaoeaplicaodosinstrumentos.

Almdamedidadagravidadedadependnciaedopadrodeconsumodelcool,foramlevantadosdados
clnicoscomopartedarotinadotratamentodeinternao.Estasinformaesforamorganizadasetrabalhadas
noprimeiroencontrogrupal,quandoomaterialdecheckuperausadonadevoluocomofeedbackdoestado
clnico,cognitivoeemocionaldecadaparticipante.Paraisso,foramavaliadossintomasdedepressoe
ansiedadecomoInventriodeDepressodeBeck(BDI)eoInventriodeAnsiedadedeBeck(BAI)(Cunha,
2001).Estasescalasgraduamossintomasemnvelleve,mnimo,moderadoegrave,eosresultadosforam
utilizadosapenascomopartedatcnica,paracheckupefeedbacknoprimeiroencontro.Utilizousetambm
paraasessodedevoluootestepsicolgicoFigurasComplexasdeRey(Rey,1999),queavaliaapercepoe
amemriarecente.Comoprocedimentospadrodarotinadeinternao,eramcoletadasasdosagemdas
enzimashepticasGamaGlutamilTransferase(GGT),TransaminaseGlutmicoOxalactica(TGO)ea
TransaminaseGlutmicoPirvica(TGP),queidentificamoestadogeraldofgadodopaciente.

OsresultadosdoBAIeBDI(Cunha,2001),FigurasComplexasdeRey(Rey,1999)eexameslaboratoriais
fizerampartedocheckupabordadocomogruponaprimeirasessoeforamcoletadoscomestafinalidade,por
issonoseroapresentadosnesteestudo.

Osparticipantesseguiamotratamentopadrodolocal,seguindoumprogramadeatendimentosprprioda
unidadehospitalar,queinclua,entresuasatividades,acompanhamentopsiquitricoegruposcomenfoquede
prevenodarecada.

Osparticipantesdapesquisa,almdepassaremporesteprograma,participavamtambmdaintervenoem
gruposcomenfoquemotivacionalemquatroencontrossemanaisemsalaespecficanolocaldainternao.
Aps90diasdaprimeiraavaliao,osparticipantesforamcontatadosenovamenteentrevistados
individualmentepararegistrodopadrodeconsumoalcolico.

Parafundamentareoperacionalizarestaintervenoemgrupoutilizousecomobaseomanualdesenvolvido
peloMidAtlanticAddictionTechnologyTransferCenter,deautoriadeIngersoll,WagnereGharib(2000).Este
materialdestinadoaotrabalhocomaEntrevistaMotivacionalemgruposdentrodeprogramasdetratamento
paradependnciadesubstnciase,apartirdele,desenvolveuseaestruturadaintervenoemgrupo
implementadanopresenteestudo.

Nestainterveno,osparticipantesparticiparamdequatroatendimentosemgrupovisandoelevaramotivao
paraoabandonodobeberproblemtico.Assessestiveramduraode90minutos,eforamcompostaspor5a
7pacientes,sendoqueeraconsideradoabandonodetratamentoseosparticipantesparticipassemdemenosde
50%destas.Estesencontroseramcoordenadosporumpsiclogoetiveramaparticipaodeumestagiriode
psicologia.Estaabordagemfoiestruturada,naqualcadasessoseconcentrouemdeterminadostpicos(Jaeger
eOliveira,2003).Ostpicosabordadosemcadasessosodescritosaseguir:

http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1413389X2008000100008 3/9
01/12/2016 Entrevistamotivacionalemgrupocomalcoolistas

1.SessoEsteencontrotinhaoobjetivodedarincioaoprocessodedevoluoderesultadosdeexames
laboratoriaisedeavaliaocognitiva,coletadosnaprimeiraentrevistadeaplicaodoprotocolodepesquisae
nosprocedimentosprpriosdainternao.Nestadevoluo,foramutilizadososresultadosdo:FORM90
(ProjectMatch,1993Miller,1996)SADD(ShortAlcoholDependenceData,Jorge&Masur,1986)Figuras
ComplexasdeRey(Rey,1999)BDIeBAI(Cunha,2001).Outrorecursoutilizadocomointuitodetornara
sessodedevoluomaisabrangentefoiadosagemdasenzimashepticasGamaGlutamilTransferase(GGT),
TransaminaseGlutmicoOxalactica(TGO)eaTransaminaseGlutmicoPirvica(TGP).Apartirdestefeedback,
seexemplificavaosprejuzosdolcoolnapercepoenamemriarecente,naqualidadedevidaemocional,
complicaesclnicas,almdaclassificaoquantogravidadedadependncia.

Estaprimeirasessoseguiaumaestruturanaqual,apsaapresentaodosmembrosdogrupo,oterapeuta
distribuaparacadapacienteosresultadosdestesinstrumentosemumafichapersonalizada.Estasinformaes
eramtrabalhadascomogrupodemaneiradidtica,utilizandoseumquadronegroparaaexposiodoque
estesresultadossignificavam,eoqueistopoderiaacarretarparaasadedecadaindivduo.Ospacientesno
eramestimuladosaexporosresultadosqueacabavamdereceber,massim,estimuladosacompartilharsuas
reaes,frenteaestasinformaes,comosoutrosmembrosdogrupo.Taisinformaespoderiamserdifceis
desuportaremumprimeiromomento,oquepoderiaviragerarresistnciaporpartedopaciente(Miller,
Benefield&Tonigan,1993).Paraevitarqueistoacontecesse,oterapeutautilizoutcnicascomoaescuta
reflexiva,oencorajamento,eseposicionoudemaneiraempticafrenteaodesconfortoesofrimentodo
paciente,conformeospressupostosdaEntrevistaMotivacional(Miller&Rollnick,1991).

2.SessoEsteencontroobjetivouaexploraodoestilodevidadospacientes.Inicialmenteconceituavaseo
queestilodevida,eseguiasecomospacientestrazendoosseusprpriosexemplos.Desenvolviaseum
entendimentodosdiastpicosedasemanatpica,descrevendoosnoquadro.Exploravaseoquantoesteestilo
devidainfluencianasade,navidaemocional,nasrelaes,naseguranafinanceira,etc.Depoisse
questionavasobreousodelcool,equalopapeldelenoestilodevidadosujeito.

3.SessoNesteencontroutilizavaseatcnicadabalanadecisional,trabalhandoseosprseoscontrasde
continuaroumudarocomportamentodebeber.Nosprimeirosminutos,oterapeutaperguntavaaospacientes
qualseriaparaelesadefiniodapalavramotivao,ecolocavanoquadroasrespostasapropriadas,
perguntandodepoisoqueinfluenciaamotivao,enovamentecolocavanoquadroasrespostasapropriadas.O
terapeuta,ento,faziaumadefiniomaisampla,apontandoaexistnciadaambivalnciacomoalgonormal
frentetomadadeumadecisodifcil,ressaltandoaimportnciadeseverosdoisladosdossentimentosao
mesmotempo.Ospacientesrecebiamummaterialcomumquadroparaserpreenchidocomosprseos
contrasdeusaredenousarolcool.Apspreenchlos,ospacienteseramestimuladosadividirassuas
respostascomogrupoeoterapeutacolocavaasrespostasmaisadequadasnoquadronegro.Antesdotrmino
dasesso,ospacientesrecebiamummaterialparaleituradenominadoOlcoolevoc (Miller,Zweben,
DiClemente&Rychtarik,1992),paraserabordadonoprximoencontro.

4.SessoEmumprimeiromomentodesteltimoencontro,erafeitaumabrevediscussosobrealeitura
entreguenasessoanterior.Esteencontroeradestinadoaofornecimentodesuporteparaautoeficciaeparao
estabelecimentodeumplanodemudana.Oprimeirotpicoeratrabalhadoestimulandosequecada
participanterelembrasseecompartilhasseumasituaovivenciadademudananaqualobtevesucesso,como,
porexemplo,conseguiriniciarotratamento,algumperododeabstinncia,tercompletadoocolgio,etc.
Utilizavaseparaistoummaterialescritoapropriado.Paradefinirumplanodemudana,tambmerautilizado
ummaterialoqualospacientespreenchiamedepoisdiscutiamoquefoiescrito.

Apsotrabalhodoplanodemudanaesuportedaautoeficcia,oltimoencontrogrupalrevisavaostpicos
dassessesanterioreseproporcionavaaescutadosparticipantesquantoaotratamentonogrupo.Destaforma,
erafeitoofechamentoeenfatizadoqueseriamcontatadoseconvidadosaretornarparaaentrevistafinal
individualnosprximostrsmeses.Estecontatoerafeitoaps90diascontadosapartirdaprimeiraentrevista
individualeosparticipanteseramavaliadosquantogravidadedadependncia,quantidadeefreqnciade
consumodelcoolnoperodoentreasavaliaesindividuais.

Paraanliseestatsticadasdiferenasentreaquantidadedelcoolconsumidaduranteostrsmesesanteriores
aotratamentoeaquantidadedelcoolconsumidaduranteostrsmesesposterioresaomesmo,utilizouseo
testenoparamtricoWilcoxon(Conover,1971).

Resultados
Amdiadeidadedosparticipantesdoestudofoide46,44anos(mnimade35emximade62anos)comDP
7,55.

OsdadosdemogrficosdosparticipantespodemservisualizadosnaTabela1.

Tabela1:Distribuiodosdadossciodemogrficos.

http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1413389X2008000100008 4/9
01/12/2016 Entrevistamotivacionalemgrupocomalcoolistas

Aamostraseconstituiu,emsuamaioria,departicipantescomgraudedependnciagrave(72,2%N=26),e
apenasdaamostracomdependnciamoderada.EstesdadospodemsermaisbemilustradosnaTabela2.

Tabela2:Distribuiopercentualdograudedependnciaaolcool(SADD).

Comoresultadodaavaliaoinicialdoconsumodelcoolrealizadopelosparticipantes,verificousequeestes
ingeriramemmdia36,13unidadesdelcoolpordia(DP29,71),duranteostrsmesesanterioresaoinciodo
tratamento.Atravsdasegundaavaliao,verificouseque62,2%dosparticipantespesquisadossemantiveram
emabstinnciacompletaduranteoperododecorrentedaavaliaoinicial,sendoqueaquantidademdia
ingeridapelosparticipantesquerealizaramalgumconsumonesteperodofoide7,98unidadespordia(DP
13,13).Apartirdasegundaavaliaoconstatousetambmqueosparticipantesqueingeriramlcool,ofizeram
emmdiadurante19,03dias(DP32,77),conformeilustradonaTabela3.Atravsdaanliseestatstica
constatouseque,mesmoalgunsparticipantestendoingeridolcoolapsotratamentomotivacionalemgrupo,
estesindivduosdiminuramsignificativamenteaquantidadedelcoolconsumidaapsainterveno(Z=
2,197p<0,028).

Tabela3:Mdiadeconsumodelcoolna1e2avaliaes(Form90).

http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1413389X2008000100008 5/9
01/12/2016 Entrevistamotivacionalemgrupocomalcoolistas

Discusso
Aamostraseconstituiudeparticipantesdosexomasculino,sendoqueestenoeraumcritriodeexcluso.
Estedadoestdeacordocomaprevalnciadeconsumoabusivodelcoolidentificadacomodiferenteentreos
gneros.UmestudodebasepopulacionalrealizadonazonaurbanadePelotas,RioGrandedoSul,encontrou
umaprevalnciadeconsumoabusivodebebidasalcolicasde29,2%paraoshomensede3,7%paraas
mulheres(Costa&cols.,2004).

Amdiadeidadedosparticipantesfoi46,44(DP=7,55)oqueexemplificaossubsdiosdaliteratura,que
indicamqueosproblemasmaisfreqentescomolcoolaparecemnaidadeadulta(Edwards&Lader,1994).A
origemtnicadaamostrafoipredominantementecaucasiana(94,4%),vistoquenapopulaodoRioGrandedo
Sulhopredomniodedescendentesdaprimeiraterceirageraodeimigranteseuropeus(CarliniCotrim,
1999).Aindaqueocomprometimentopsicossocialdecorrentedadependnciadolcoolsejaabrangentee
destrutivo,61,1%dosparticipantessemantmematividadesocupacionais.Ouseja,amaiorpartedaamostra
aindadesenvolvealgumaatividadeprodutiva,independentedanaturezaedaqualidadedodesempenho
profissional.Naamostra,52,8%socasados,elementoquepodefavorecerarecuperao,vistoquearedede
apoioestruturadapodeauxiliarnotratamento,quandocomparadosaparticipantessolteiros.

Quantogravidadedadependnciadolcool,observousequeaquantidadedeparticipantescomnvelde
dependnciagrave(72,2%)foisignificativamentemaiorqueadeparticipantescomnveldedependncia
moderado(25%).Taldadopodeserentendidopelofatodeaamostraserconstitudadeparticipantesem
tratamentodeinternaoparadesintoxicaodolcool.

Constatousetambm,queaquantidadedelcoolconsumidapelosparticipantesantesdoinciodotratamento
eraextremamentealta,consistindoemumamdiasemanaldeaproximadamente200unidadesinternacionais
delcool.Aoestabelecerndicesrelativossquantidadesalcolicasderisco,LaranjeiraePinsky(1997)
referemqueaingestodemaisde50unidadesdelcoolporsemanaconsideradadealtoriscoparasade,o
quedemonstraqueosparticipantesparticipantesdapresentepesquisaingeriram,emmdia,aproximadamente
quatrovezesaquantidadedelcoolconsideradadealtorisco.Estesdadossocoerentescomofatodesta
amostraserpredominantementecompostadeparticipantescomdependnciaaolcoolconsideradagrave,e
auxilianaconstataodoperfildaamostraquantogravidadedadependnciasubstncia.

Umestudodebasepopulacionalutilizouopontodecorteparadefinirconsumoabusivodelcoolcomosendoo
usode21unidadesinternacionaisdelcoolporsemana.Estapesquisaencontrouumaprevalnciade14,3%
paraabusodebebidaalcolicanapopulaoadultaresidentenazonaurbanadacidadedePelotas(Costa&
cols.,2004).Aquantidadedelcoolingeridapelosparticipantesdopresenteestudo,naprimeiraavaliao,foi
cercade200unidadesinternacionaisdelcoolporsemana,bastantesuperiormedidautilizadaparadefinir
umpadrodeconsumoabusivo.

Duranteostrsmesesseguintesintervenomotivacional,maisde60%dosparticipantesdapesquisase
mantiveramemabstinncia,edentreosparticipantesqueingerirambebidasalcolicasnesteperodo,a
diminuiodaquantidadedediasedaquantidadedelcoolconsumidafoiclaramenteinferior.Istotem
importantesimplicaesparaaindicaoeeleiodeabordagensteraputicasparaotratamentodo
alcoolismo.EmumestudorealizadoporMoyer,Finney,SwearingeneVergun(2002),queconsistiuemreviso
metaanalticade54trabalhoscontroladosquevisavamavaliarintervenesbrevesnotratamentodo
alcoolismo,foiencontradoqueasintervenesbrevesforammaisefetivasquandoosparticipantesmais
severamenteafetadospelolcoolforamexcludos.Opresenteestudonocorroboraestedado,demonstrando

http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1413389X2008000100008 6/9
01/12/2016 Entrevistamotivacionalemgrupocomalcoolistas

queumaintervenogrupalbreveedirigida,baseadaemdevoluoeaconselhamento(Miller&Rollnick,1991),
podeserbenficamesmoparapopulaesmaisseveramenteprejudicadaspelolcool.

Umestudolongitudinaldemonstrouqueotratamentomotivacionalemgrupo,quandocomparadoaintervenes
individuais,apresentamelhoresndicesdeparticipaoemgruposdeapoio(AlcolicosAnnimos,porexemplo)
nos6mesesseguintesaintervenogrupal(John,Veltrup,Driessen,Wetterling&Dilling,2003),oquepodeter
sidotambmumfatorteraputicoinerenteintervenoreportadaaqui.

ApesardeaindasernecessriodesenvolvermaisresultadosquantitativosquantoutilidadedaEntrevista
Motivacionalemgrupoparaalcoolistas,outrostrabalhostambmmostramqueelapodesertilparao
tratamentodeoutrasdependncias(Foote,Deluca,Magura,Warner,Grand,Rosenblum&Stahl,1999
Laranjeira,Almeida&Jungerman,2000Lincourt,Kuettel&Bombardier,2002),ouparapacientescom
comorbidadesmaissrias(VanHorn&Bux,2001Ana,Wulfert&Nietert,2007).essencialqueempesquisas
futurasseavaliemdiferentesformatosdegrupo,verificandoseasvantagensdeutilizarsemaiornmerode
sessesouestratgiasteraputicasgrupaisdiferentes.

Estaabordagemsemostroutambmmuitovantajosanopresenteestudoaoserobservadaquantoaalguns
aspectosqualitativos.Comofoiexpostoanteriormente,aEntrevistaMotivacionalpossuiumasriedeprincpios
etcnicasparaaumentaramotivaoeaadesodopacienteaotratamento.Oefeitodistofoiclaronas
reaesdosparticipantesparticipantesdogrupo,poisestescriaramumvnculosegurocomoterapeutaecom
osoutrosparticipantesdogrupo.Elesreferiamsentirsevontadeparafalarsobreolcool,poispercebiam
queseriamfacilmentecompreendidossemseremconfrontados.Referiamtambmqueoresultadodetestese
exameseraalgomuitoimportante emuitointeressante,equeistolhesproporcionavaumaidiamuitomelhor
sobreaquantidadedelcoolqueelesingeriamesobreosprejuzosqueissoacarretavaemseuestadode
sadegeral.Estesaspectossoimportantesindicadoresdasvantagensteraputicasproporcionadasporesta
tcnica.

Concluso
PoucossoosartigossobreaaplicaodaEntrevistaMotivacionalemgrupocomalcoolistas.Apartirdo
presenteestudo,foipossvelaplicareidentificarestaintervenobrevecomouminstrumentoadequadono
tratamentoemgrupoparadependentesdelcool.Avaliadosanteseapsdoatendimentogrupal,os
participantesreduziramosdiasdeconsumoeaquantidadedelcoolconsumidanosdiasemquebeberam
quandoavaliadosdepoisdainterveno.Aobservaodestesdados,eadescriodaestruturaadaptadaparao
contextogrupaldealcoolistasinternados,apresentamaEntrevistaMotivacionalaplicadaaestarealidade,
viabilizandoreduodoscustos.

Aslimitaesdesteestudodevemservirdediretrizesparaoaprimoramentodefuturaspesquisasqueadotem
ampliaodeamostraeinclusodegrupocontrole.

Osachadosapresentadosnesteartigodemonstramaimportnciadeseestudarabordagensteraputicas
promissoras,comoaEntrevistaMotivacional,edeexplorarseaspossibilidadesqueasmesmasoferecempara
otratamentodediferentespopulaesemdiferentesrealidadesscioeconmicas.Asvantagenseconmicase
osaspectosteraputicosinerentesaotrabalhoemgrupo,reforadaspelosresultadospromissoresgeradospela
suaassociaoEntrevistaMotivacional,fazemdestaumaoposeguraparaotratamentodepacientes
dependentesdelcool.

Referncias
AmericanPsychiatricAssociation(APA)(2002)DSMIVTR.ManualDiagnsticoeEstatsticodeTranstornos
Mentais.PortoAlegre:Artmed.

Ana,E.J.S.,Wulfert,E.,&Nietert,P.J.(2007).Efficacyofgroupmotivationalinterviewing(GMI)for
psychiatricinpatientswithchemicaldependence.JournalofConsultingandClinicalPsychology,75,816822.

Calheiros,P.,Andretta,I.,&Oliveira,M.(2006).AvaliaodaMotivaoparaMudananosComportamentos
Adictivos.TemasemPsicologiaClnica.SoPaulo:CasadoPsiclogo.

Carlini,E.A.,&Galdurz,J.C.F.(2006).IILevantamentoDomiciliarSobreoUsodeDrogasPsicotrpicasno
Brasil:EstudoEnvolvendoas108MaioresCidadesdoPas2005.SoPaulo:CEBRIDCentroBrasileirode
InformaosobreDrogasPsicotrpicas:UNIFESPUniversidadeFederaldeSoPaulo.

CarliniCotrim,B.(1999).ContryprofileonalcoholinBrasil.Em:AlcoholandPublicHealthinEightDeveloping
Countries.Geneve:WorldHealthOrganization/SubstanceAbuseDepartmentSocialChangeandMentalHealth.

Chalub,M.,&Telles,L.,E.,B.(2006).lcool,DrogaseCrime.RevistaBrasileiradePsiquiatria,28(II),6973.

Conover,W.J.(1971).Practicalnonparametricstatistics.JohnWileyandSons,NewYork.

http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1413389X2008000100008 7/9
01/12/2016 Entrevistamotivacionalemgrupocomalcoolistas

Costa,J.S.D.,Silveira,M.F.,Gazalle,F.K.,Oliveira,S.S.,Hallal,P.C.,Menezes,A.M.B.,Gigante,D.P.,
Olinto,M.T.A.,&Macedo,S.(2004).Consumoabusivodelcoolefatoresassociados:estudodebase
populacional.RevistadesadePblica,38(2):28491SoPaulo.

Cunha,J.A.(2001).ManualdaversoemportugusdasescalasBeck.CasadoPsiclogo:SoPaulo.

Edwards,G.,&Lader,M.(Org.)(1994).Anaturezadadependnciadasdrogas.PortoAlegre:ArtesMdicas.

Falkowsky,W.(1996).Terapiadegrupoeasadies.Em:G.Edwards&C.Dare.Psicoterapiaetratamentodas
adies.PortoAlegre:Artesmdicas.

Foote,J.,Deluca,A.,Magura,S.,Warner,A.,Grand,A.,Rosenblum,A.,&Stahl,A.(1999).Agroupmotivational
treatmentforchemicaldependency.JournalofSubstanceAbuseTreatment,17(3),181192.

Galdurz,J.C.,&Caetano,R.(2004).EpidemiologiadousodelcoolnoBrasil.RevistaBrasileiradePsiquiatria,
26(1),36.

Hettema,J.,Steele,J.,&Miller,W.R.(2005).MotivationalInterviewing.AnnualReviewofClinicalPsychology,
1,91111.

Ingersoll,K.S.,Christopher,C.W.,&Gharib,S.(2000).Motivationalgroupforcommunitysubstanceabuse
programs.Richmond:Midatlanticaddictiontechnologytransfercenter.

Jaeger,A.,&Oliveira,M.S.(2003).EntrevistaMotivacionalemgrupos:umapropostateraputicabreveparao
tratamentodadependnciaqumica.BoletimdePsicologia,33(118),2534.

John,U.,Veltrup,C.,Driessen,M.,Wetterling,T.,&Dilling,H.(2003).Motivationalintervention:anindividual
counsellingvsagrouptreatmentapproachforalcoholdependentinpatients.Alcohol&Alcoholism,38(3),263
269.

Jorge,M.R.,&Masur,J.(1986).Questionriospadronizadosparaaavaliaodograudeseveridadeda
sndromededependnciadolcool.JornalBrasileirodePsiquiatria,35.287292.

Laranjeira,R.,Almeida,R.A.M.,&Jungerman,F.S.(2000).Gruposdemotivao:estudodescritivodeum
atendimentoparadependentesdedrogas.JornalBrasileirodePsiquiatria,3,6168.

Laranjeira,R.,&Pinsky,I.(1997).Oalcoolismo.SoPaulo:Contexto.

Lincourt,P.,Kuettel,T.J.,&Bombardier,C.H.(2002).Motivationalinterviewinginagroupsettingwith
mandatedclients:Apilotstudy.Addictivebehaviors,27,381391.

Miller,W.R.(1983).Motivationalinterviewingwithproblemdrinkers.BehavioralPsychotherapy,11,147172.

Miller,W.R.(1991).MotivationalInterview.(Clinicaldemonstrationvideotape).(Disponvelpelosite
www.motivationalinterview.org).

Miller,W.R.(1996).FORM90Manual.NationalInstituteonalcoholabuseandalcoholismProjectMATCH5.

Miller,W.R.,Benefield,R.G.,&Tonigan,J.S.(1993).Enhancingmotivationforchangeinproblemsdrinking:a
controlledcomparisionoftwotherapiststyles.Journalofconsultingandclinicalpsychology,61,455461.

Miller,W.R.,Heather,N.R.,&Hall,W.(1991).Calculatingstandarddrinkunits:internationalcomparisions.
Britishjournalofaddiction,86,4344.

Miller,W.R.,&Hester,R.K.(1986).Impatienttreatmentforalcoholism:whobenefits?Americanpsychologist,
41,794805.

Miller,W.R.,&Rollnick,S.(1991).Motivationalinterviewing:preparingpeopletochange.NewYork:Guilford
press.

Miller,W.R.,Sovereing,E.,&Krege,J.K.(1988).Motivationalinterviewingwithproblemsdrinkers:The
drinkerscheckupasapreventiveintervention.BehavioralPsychotherapy,16,251268.

Miller,W.R.,Zweben,A.,DiClemente,C.C.,&Rychtarik,R.G.(1992).Motivationalenhancementtherapy
manual:aclinicalresearchguidefortherapiststreatingindividualswithalcolholabuseanddependence.Project
MatchMonographseriesNIAAA.2.

Moyer,A.,Finney,J.W.,Swearingen,C.E.,&Vergun,P.(2002).Briefinterventionsforalcoholproblems:a
metaanalyticreviewofcontrolledinvestigationsintreatmentseekingandnontreatmentseekingpopulations.
Addiction,97,279292.

Oliveira,M.S.(2001).Aeficciadaintervenomotivacionalemdependentesdelcool.Tesededoutoradono
publicada,UNIFESP/EscolaPaulistadeMedicina,SoPaulo.

http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1413389X2008000100008 8/9
01/12/2016 Entrevistamotivacionalemgrupocomalcoolistas

ProjectMatch(1993).Rationaleandmethodsforamultisiteclinicaltrialmatchingpatentstoalcoholism
treatment.Alcoholism:clinicalandexperimentalresearch,17,11301145.

Rey,A.(1999).Manual:FigurasComplexasdeRey.CasadoPsiclogo:SoPaulo.

Souza,J.,Jeronymo,D.V.Z.,&Carvalho,A.M.P.(2005).Maturidadeemocionalevaliaocomportamentalde
crianasfilhasdealcoolistas.PsicologiaemEstudo,10(2),191199.

Tonigan,J.S.,Miller,W.R.,&Brown,J.M.(1997).ThereliabilityofForm90:aninstrumentforassessing
alcoholtreatmentoutcome.Journalofstudyonalcohol,58,358364.

VanHorn,D.H.A.,&Bux,D.A.(2001).Apilottestofmotivationalinterviewinggroupsforduallydiagnosed
inpatiens.Journalofsubstanceabusetreatment,20,191195.

Yalom,I.D.(1995).Thetheoryandpracticeofgrouppsychotherapy.(4ed.).NewYork:BasicBooks.

Zilberman,M.L.,&Blume,S.B.(2005).Violnciadomstica,abusodelcoolesubstnciaspsicoativas.Revista
BrasileiradePsiquiatria.27(suplII):S5155.

Endereoparacorrespondncia
PontifciaUniversidadeCatlicadoRioGrandedoSul(PUCRS)
ProgramadePsGraduaoemPsicologia,GrupodePesquisaAvaliaoeAtendimentoemPsicoterapia
Cognitiva
prdio119andarsala932.AvenidaIpiranga,6681
CEP90619900PortoAlegreRSBrasil
Email:marga@pucrs.br

EnviadoemJaneirode2009
RevisadoemAbrilde2009
AceitefinalemMaiode2009
PublicadoemDezembrode2009

INotadosautores:OpresentetrabalhooriginriodadissertaodemestradointituladaAEntrevista
MotivacionalemGruponoTratamentodeAlcoolistas,apresentadanoProgramadePsGraduaoemPsicologia
daPontifciaUniversidadeCatlicadoRioGrandedoSul(PUCRS).AntnioJaeger,Psiclogo,Doutorem
PsicologiapelaUniversidadeFederaldoRioGrandedoSul,MestreemPsicologiaClnicapelaPontifcia
UniversidadeCatlicadoRioGrandedoSul.PontifciaUniversidadeCatlicadoRioGrandedoSul(PUCRS),
FAPSI,CentrodeDependnciaQumica(CDQUIM),unidadedoHospitalParqueBelm.MargarethdaSilva
Oliveira,PsiclogaClnica,doutoraemCinciaspelaUniversidadeFederaldeSoPauloUNIFESP/EPM.Ps
DoutoradonaUniversityofMarylandBaltimoreCountyUMBC.ProfessoraadjuntadoProgramadePs
GraduaoemPsicologiadaFaculdadedePsicologiadaPontifciaUniversidadeCatlicadoRioGrandedoSul.E
mail:marga@pucrs.br.SuzanaDiasFreire,Psicloga,EspecialistaemPsicoterapiasCognitivoComportamentais
pelaUNISINOS,MestrandaemPsicologiaClnicapelaPontifciaUniversidadeCatlicadoRioGrandedoSul.E
mail:supsicologia@gmail.com.

R.FlornciodeAbreu,681/1005
14015060RibeiroPretoSPBrasil
Tel./Fax.:+551636259366

comissaoeditorial@sbponline.org.br

http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1413389X2008000100008 9/9

You might also like