You are on page 1of 20

2017523 LICCComentada

LICCComentada
28Fevereiro2008 FernandaPiva,MaringelaGuerreiroMilhoranza

Redatora:FernandaPiva

Revisora:MaringelaGuerreiroMilhoranza

FernandaPivaBacharelemDireitopelaUnisinoseCoordenadoradadiagramaoemontagemdasrevistasda
Notadez.


MaringelaGuerreiroMilhoranzaMestreemDireitopelaPUCRS,EspecialistaemDireitoProcessualCivilpela
PUCRS,AdvogadaemPortoAlegre/RSProfessoradaFARGS,EgressadaEscolaSuperiordoMinistrioPblicodo
EstadodoRioGrandedoSulPesquisadoradoNcleodePesquisas(CNPQ)LimitesdaJurisdiosobcoordenao
doProfessorDr.ArakendeAssisjuntoaoProgramadePsGraduaoemDireitodaPUC/RSPesquisadoradoNcleo
dePesquisas(CNPQ)NovasTcnicassobcoordenaodoProfessorDr.JosMariaRosaTesheinerMembrodo
InstitutodeHermenuticaJurdica.

Art.1.Salvodisposiocontrria,aleicomeaavigoraremtodoopasquarentaecincodiasdepoisde
oficialmentepublicada.

AtoadventodaLeiComplementar95/98,posteriormentealteradapelaLC107/01,aclusuladevignciavinha
expressa,geralmente,nafrmulatradicional:Estaleientraemvigornadatadesuapublicao.

ApartirdaLeiComplementarn95,quealterouoDec.Lei4.657/42,avignciadaleidevervirindicadadeforma
expressa,estabelecidaemdias,edemodoquecontempleprazorazovelparaquedelasetenhaamploconhecimento,
passandoaclusulapadroaser:Estaleientraemvigorapsdecorridos(nmerodedias)desuapublicao.

Nocasodeolegisladoroptarpelaimediataentradaemvigordalei,spoderfazloseverificarqueamesmade
pequenarepercusso,reservandoseparaessescasosafrmulatradicionalprimeiramentecitada.

Nafaltadedisposioexpressadaclusuladevigncia,aplicasecomoregrasupletivaadoart.1daLICC,quedispe
quealeicomeaavigoraremtodoopas45diasdepoisdeoficialmentepublicada.

Porfim,acontagemdeprazoparaaentradaemvigordasleisqueestabeleamperodosdevacnciafarseincluindo
adatadapublicaoedoltimodiaprazo,entrandoemvigornodiasubseqentesuaconsumaointegral.

1.NosEstados,estrangeiros,aobrigatoriedadedaleibrasileira,quandoadmitida,seiniciatrsmesesdepois
deoficialmentepublicada.

Nohavendoprazoparasuaentradaemvigor,aobrigatoriedadedanormabrasileiranoexteriorsedarapsoprazode
3meses,contadosdesuapublicaonoDirioOficial,passandoaserreconhecidapelodireitointernacionalpblicoe
privado.

Sendoassim,aleiantigasubsistirnoexteriorat3mesesapsapublicaooficialdaleinova,ouseja,antesde
escoadoesseprazo,aleinovanoterincidnciaempasestrangeiro.

Nocasodealeinovafixarprazosuperiora3mesesparaoinciodesuavigncianoBrasil,silenciandoquantodata
deentradaemvigornoexterior,imporseoprazodevignciainternadoexterior.

Emrelaoscirculareseinstruesdirigidasaautoridadesefuncionriosbrasileirosnoexterior,soaplicveisdesde
omomentoemquecheguemaoconhecimentodessaspessoasdeformaautntica.

Podesecitar,deacordocomadoutrinadeVicenteRa1,algunsefeitosdoinciodaobrigatoriedadedaleibrasileirano
estrangeiro:

aleibrasileirapassaratervignciatrsmesesdepoisdesuapublicaooficial,desdequenohajaestipulaodo
prazoparasuaentradaemvigor

osatoslevadosaefeitonoexterior,deconformidadecomavelhanormarevogadaserovlidos,porque,embora
essaleijestivesserevogadanoBrasil,continuarvigorandoemterritrioaliengenaatfindarseoprazodetrs
meses

http://www.tex.pro.br/home/artigos/68artigosfev2008/5990licccomentada 1/20
2017523 LICCComentada

osregulamentosinternos,asportarias,osavisosecircularesalusivosorganizaoefuncionamentodosrgose
serviosadministrativosterovignciaperanteasautoridadesefuncionriosbrasileirosnoexteriorapartirdoinstante
emquelhesforem,autenticamente,comunicados

ocontratocelebradonoBrasildeacordocomanovaleialcanarosqueseencontraremforanopas,mesmoque
aquelanormaaindanotenhaentradoemvigornoexterior

apessoaqueforpartenumarelaojurdica,aoregressaraoBrasil,antesdotrminodoprazodetrsmeses,
sujeitarse,nomomentodesuachegada,novaleijvigenteemnossopas,respeitandoseosatosjpraticadosno
exteriorsegundoaleibrasileiralvigorante.

2.Avignciadasleis,queosGovernosEstaduaiselaboremporautorizaodoGovernoFederal,dependeda
aprovaodesteecomeanoprazoquealegislaoestadualfixar.

NormasemaplicaodesdeaConstituiode1947.

3.Se,antesdeentraraleiemvigor,ocorrernovapublicaodeseutexto,destinadacorreo,oprazo
desteartigoedospargrafosanteriorescomearacorrerdanovapublicao.

Noquedizrespeitoaoserrosnapublicaodalei,Ferraraesclarecedorquandoalegaquequandosetratadesimples
errosmateriaisqueprimeiravistaaparecemcomoincorreestipogrficas,ouporqueapalavrainseridanotextono
fazsentidooutemumsignificadoabsolutamenteestranhoaopensamentoqueotextoexprimeenquantoapalavra,que
foneticamenteselheassemelha,seencastraexatamentenaconexolgicadodiscurso,ouporqueestamosemface
deomissesoutransposies,fcilintegraroucorrigirpelocontextodaproposio,deveadmitirsequeojuizpode
exercerasuacrtica,chegando,naaplicaodalei,ataemendarlheotexto2.

Quandosetratardeerrossubstanciais,quepodemalterartotalouparcialmenteosentidolegal,anovapublicaoser
imprescindvel.Nessecaso,observarseoasseguintessituaes:

correodanormaemseutexto,porcontererrossubstanciais,duranteavacatiolegisensejandonovapublicao:
novavacatioseriniciadaapartirdadatadacorreo,anulandoseotempodecorrido

vriaspublicaesdiferentesdeumamesmalei,motivadasporerro:adatadapublicaoserumasedeversera
dapublicaodefinitiva,ouseja,altima(RF,24:480).

Assim,noscasosemquesefizernecessriarepublicaodeleiaindanopublicadaoupublicadamasaindano
vigente,porconterincorreeseerrosmateriaisquelhedesfiguremotexto,aCasadeondeamesmaseoriginou
publicarnovaleicorrigida,eoseuperododevignciadeversercontadoapartirdanovapublicao.

4.Ascorreesatextodeleijemvigorconsideramseleinova.

Asemendasoucorreesemleiquejestejaemvigorsoconsideradasleisnovas,ouseja,paracorrigilapreciso
passarportodooprocessodecriaodeumalei,devendoparaissoobedeceraosrequisitosessenciaise
indispensveisparaasuaexistnciaevalidade.

Importanteressaltarqueseacorreoforfeitadentrodavigncialegal,aleivigoraratadatadonovodiplomalegal
publicadoparacorrigila,eseapenaspartedaleiforcorrigida,oprazofluirsomenteparaaparteretificadaemambos
oscasosrespeitandoseosdireitosedeveresdecorrentesdenormapublicadacomincorreeseaindanocorrigida.

Assim,precisorespeitaroatojurdicoperfeito,odireitoadquiridoeacoisajulgada,mesmoqueadvindosdeuma
publicaoerrnea,levandoseemcontaaboafdaquelequeaaplicou.Emsetratandodemeroserrosdeortografia,
facilmenteidentificveis,nadaimpedequeoprazodavacatiolegisdecorradadatadapublicaoerrada,no
aproveitandoaquempossainvocartaiserros.

Art.2.Nosedestinandovignciatemporria,aleitervigoratqueoutraamodifiqueourevogue.

Aleipodetrazerseuperododevignciadeformaexpressa,comoporexemplo,aLeiOramentria,assimcomopode
terseuperododevignciaindeterminado,ouseja,umavezvigenteelavlidaatqueoutraleiposterior,desuperior
oumesmahierarquia,amodifiqueourevogue,nopodendorevoglaajurisprudncia,costume,regulamento,decreto,
portariaeavisos,noprevalecendonemmesmonaparteemquecomelaconflitarem3.

DeacordocomMariaHelenaDiniz4,noprimeirocaso,tersecessaodaleiporcausasintrnsecas,comopor
exemplo:

a)decursodotempoparaoqualaleifoipromulgada,porsetratardeleitemporria,salvoseasuavignciafor
expressamenteprotradapormeiodeoutranorma(ex.:leioramentria)

b)consecuodofimaquealeiseprope(p.ex.,leiquemandapagarumasubvenooususpendearealizaode
umconcursoparapreenchervagascomoscontratados,afimdequeseefetivemcomoaproveitamentodoltimo

http://www.tex.pro.br/home/artigos/68artigosfev2008/5990licccomentada 2/20
2017523 LICCComentada

funcionriocontratado,anormacessardeexistiroquesucedetambmcomasdisposiestransitrias,quese
encontramnofinaldosCdigosoucertasleis)

c)cessaodoestadodecoisasnopermanente(p.ex.,leiemanadaparaatenderestadodestioouguerra,oupara
proversituaodeemergnciaoriundadecalamidadepblica),oudoinstitutojurdicopressupostopelalei,poisfindaa
anormalidade,extinguirsealeiqueaelaserefere.

Algunsdoutrinadores5entendemquehumaautorevogaotcitadalei(revogaointerna)quandofaltaremasrazes
pelasquaisfoiditadaepelaocorrnciadotermofinalnelaprefixado,alegandoque,comodesaparecimentodas
circunstnciasfticotemporaisquelhesoriginaram,amesmadeixardevigorarporterperdidoseuobjeto.

Entretanto,outrosautores6entendemquenoh,emregra,autorevogaotcitadaleipelacessaodosmotivos
quelhederamorigem,poisamesmapermanecervigenteevlidaapesardenomaispoderincidir,perdendoassim
suaeficcia.Poresteentendimento,obrocardocessanterationelegis,cessatlexipsanorepresentameioindiretopara
revogaranorma,massimbaseparainterpretlarestritivamente,atravsdesuasdisposiesexcepcionais.

Jnosegundocaso,emqueasleiscujoperododevignciasejamindeterminados,asmesmasseropermanentes,
vigorandoindefinidamenteeproduziroseusefeitosatqueoutraleiasrevogue(revogaoexterna).

1.Aleiposteriorrevogaaanteriorquandoexpressamenteodeclare,quandosejacomelaincompatvelou
quandoreguleinteiramenteamatriadequetratavaaleianterior.

Arevogaoumtermogenrico,indicandoaidiadacessaodaexistnciadanormaobrigatria,econtm2
espcies:aabrogao,quesedpelasupressototaldanormaanterior,atravsdanovaregulaopelaleiposterior
oumesmoporhaverentreambastotalincompatibilidadeeaderrogao,queocorrequandoumapartedanormatorna
sesemefeito,tornandoinvlidossomenteosdispositivosatingidos.

Arevogaopoderserexpressa,quandoa2leideclarara1leiextintaexpressamenteouapontarosdispositivosque
pretenderetirarousertcitaquandoestatrouxerdisposiesincompatveiscoma1lei,mesmoquenelanoconstea
expressorevogamseasdisposiesemcontrrio.

2.Aleinovaqueestabeleadisposiesgeraisouespeciaisapardasjexistentes,norevoganemmodifica
aleianterior.

Anormageralnorevogaaespecial,assimcomoanovaespecialnorevogaageral,podendoambascoexistir
pacificamente,excetosedisciplinaremdemaneiradistintaamesmamatriaousearevogaremexpressamente.

Sendoassim,amerajustaposiodenormas,sejamgeraisouespeciais,snormasjexistentes,nomotivopara
afetlas,podendoambasregerparalelamenteashiptesesporelasdisciplinadas,desdequenohajacontradioentre
ambas.

3.Salvodisposioemcontrrio,aleirevogadanoserestauraporteraleirevogadoraperdidoavigncia.

Odispositivoacimatratadarepristinao,queoinstitutoatravsdoqualserestabeleceavignciadeumalei
revogadapelarevogaodaleiqueatinharevogado,comoporexemplo:normaBrevogaanormaAposteriormente
umanormaCrevogaanormaBanormaAvoltaavaler.

Etimologicamente,repristinaopalavraformadadoprefixolatinore(fazerdenovo,restaurar)epristinus(anterior,
antigo,vigncia),oquesignificarestauraodoantigo.

Arepristinaonoocorreautomaticamente,ouseja,ssedpordispositivoexpressodanormacasocontrrio,no
serestauraaleirevogada,comonoseguinteexemplo:normaAsvoltaavalerseissoestiverexplicitonanormaC,
ouseja,nohrepristinaoautomtica(implcita),estasomenteocorreseforexpressamenteprevista.

MariaHelenaDiniz7concluiquecomosev,aleirevocatrianovoltaripsofactoaoseuantigovigor,anoserque
hajafirmepropsitodesuarestaurao,mediantedeclaraoexpressadeleinovaquearestabelea,restaurandoaex
nunc,sendodenominadaporissorespristinatria.Faltandomenoexpressa,aleirevogadoraourepristinatrialei
novaqueadotaocontedodanormaprimeiramenterevogada.Logo,semquehajaoutraleique,explicitamente,a
revigore,seranormarevogadatidacomoinexistente.Da,seanormarevogadoradeixardeexistir,arevogadanose
convalesce,anoserquecontenhadispositivodizendoquealeiprimeiramenterevogadapassaratervigncia.
Todavia,aquelaleirevogadanoressuscitar,poisanormaquearestabelecenoafazreviver,porserumanovalei,
cujoteoridnticoaodaquela.Aleirestauradoranadamaisdoqueumanovanormacomcontedoigualaodalei
anteriorrevogada.

Art.3.Ningumseescusadecumpriralei,alegandoquenoaconhece.

Oconhecimentodaleidecorredesuapublicao,ouseja,umavezpromulgada,anormaspassavigorarcomsua
publicaonoDirioOficial,queomarcoparaquesereputeconhecidaportodos.

http://www.tex.pro.br/home/artigos/68artigosfev2008/5990licccomentada 3/20
2017523 LICCComentada

Assim,depoisdepublicadaeumavezdecorridooprazodavacatiolegis(sehouver),aleipassaaserobrigatriapara
todos,sendoinescusveloerroeaignornciasobreamesma.

DeacordocomCoviello8,doprincpiodequenecessidadesocialsetorneobrigatriaparatodos,aleipublicada
decorre,necessariamente,aconseqnciadequeosseusefeitosabrangematodos,independentementedo
conhecimentooudaignornciasubjetiva...essaconseqncia,toevidente,queseadmitiriaaindasemdisposio
legislativaexpressa,absoluta:umasexceodestruirlheiaofundamentoracional.

Sendoassim,oartigosupracontmorigorosoprincpiodainescusabilidadedaignornciadalei,preconizandoqueas
leissejamconhecidas,pelomenospotencialmente.

MariaHelenaDiniz9,aoversarsobreotema,fazoseguintequestionamento:Comoapublicaooficialtemporescopo
tornaraleiconhecida,emboraempiricamente,anteacomplexidadeedificuldadetcnicadeapreenso,possauma
normapermanecerignoradadefato,poissenemmesmocultoresdodireitotmplenoconhecimentodetodasas
normasjurdicas,comosepoderiadizerquequalquerpessoapodeterperfeitacinciadaordemjurdicaparaobservla
nomomentodeagir?

DeacordocomTrcioSampaioFerrazJnior10,oatodapublicaotemcomoescopoapenasneutralizaraignorncia,
semcontudoeliminla,fazendocomqueelanosejalevadaemconta,noobstantepossaexistir.Destaforma,a
normaconhecida,obrigatriaeaptaaproduzirefeitosjurdicosatravsdapublicao,protegendoaautoridadecontra
adesagregaoqueodesconhecimentodamesmapossalhetrazer,jqueumaautoridadeignoradacomose
inexistisse.

Aindaemrelaoaoartigo3,precisolevarseemcontaqueomesmoversasobreaignornciadaleiouaausncia
deseuconhecimentoetambmoerronoseuconhecimento.Aignornciadedireitosedquandonooconhecimento
doprevistonaleisobreofatoquesetrata.Joerrodedireitoocorrepelodesconhecimentodofatoprevistonanorma
emfunodefalsojuzosobreoqueeladispe,ouseja,oagenteemiteumadeclaraodevontadebaseadonofalso
pressupostodequeestprocedendodeacordocomalei.

Adoutrinaejurisprudnciatmentendidoqueoerrodedireitoeaignornciadaleinoseconfundem,sustentandoque
oprimeiroviciaoconsentimento,nashiptesesemqueafeteamanifestaodavontadenasuaessncia.

OnovoCdigoCivil,emseuart.139,admiteoerrodedireitocomomotivonicoouprincipaldonegciojurdico,desde
quenoimpliquerecusaaplicaodalei.Assim,nolevadoemcontaoerrodedireitonashiptesesemqueo
mesmosejaalegadovisandosuspensodaeficcialegalporcontadesuainobservnciaenquantoquenadaimpede
queosejaalegadonoscasosemqueviseaevitarefeitodeatonegocial,cujaformaoteveinterfernciadevontade
viciadaporaqueleerro.

Art.4.Quandoaleiforomissa,ojuizdecidirocasodeacordocomaanalogia,oscostumeseosprincpios
geraisdedireito.

Noscasosemquealeiforomissa,cabeaomagistradoutilizarsedasfontesintegradorasdodireito,queincluema
analogia,oscostumeseosprincpiosgeraisdedireito.

Autilizaodaanalogiasedquandoojuizbuscaemoutralei,quetenhasuportesfticossemelhantes,disposies
queaprprialeinoapresenta.Jousodoscostumes,quetratamdaprticareiteradadeumhbitocoletivo,pblicoe
notrio,podeterreflexosjurdicosnafaltadeoutradisposio.Finalmente,tambmpodeomagistradosocorrersedos
princpiosgeraisdedireito,quenadamaissodoqueregrasoraisquesetransmitematravsdostempos,sculoss
vezes,equepontificamcritriosmoraiseticoscomosubsdiosdodireito.

Art.5.Naaplicaodalei,ojuizatenderaosfinssociaisaqueelasedirigeesexignciasdobemcomum.

Acinciadodireito,comoatividadeinterpretativa,surgecomoumateoriahermenutica,porterdentreoutrasfunes,
asde:

a)interpretaodasnormas,quecompreendemltiplaspossibilidadestcnicasinterpretativas,dandoaointrpretea
liberdadejurdicanaescolhadestasvias,buscandosemprecondiesparaumadecisopossvel,baseadaemuma
interpretaoeumsentidopreponderantedentresvriaspossibilidadesinterpretativas

b)verificaraexistnciadalacunajurdica,identificandoamesmaeapontandoosinstrumentosintegradoresque
possibilitemumadecisopossvelmaisfavorvel,combasenodireito

c)afastarcontradiesnormativasatravsdaindicaodecritriosparasolucionlas.

DeacordocomMariaHelenaDiniz,acinciajurdicaexercefunesrelevantes,nosparaoestudododireito,mas
tambmparaaaplicaojurdica,viabilizandoocomoelementodecontroledocomportamentohumanoaopermitira
flexibilidadeinterpretativadasnormas,autorizadapeloart.5daLeideIntroduo,eaopropiciar,porsuascriaes
tericas,aadequaodasnormasnomomentodesuaaplicao11.

http://www.tex.pro.br/home/artigos/68artigosfev2008/5990licccomentada 4/20
2017523 LICCComentada

Assim,aointerpretaranorma,ointrpretedevelevaremcontaocoeficienteaxiolgicoesocialnelacontido,baseado
nomomentohistricoqueestvivendo,jqueanormageralemsideixaemabertovriaspossibilidades,deixandoesta
decisoaumatodeproduonormativa,semesquecerque,aoaplicaranormaaocasoconcreto,devefazlo
atendendosuafinalidadesocialeaobemcomum.

Emrelaoaofimsocial,amesmaautoraafirmaque:podesedizerquenohnormajurdicaquenodevasua
origemaumfim,umpropsitoouummotivoprtico,queconsistememproduzir,narealidadesocial,determinados
efeitosquesodesejadosporseremvaliosos,justos,convenientes,adequadossubsistnciadeumasociedade,
oportunos,etc12.

TrcioSampaioFerrazJnior13,observaqueosfinssociaissododireito,jqueaordemjurdicacomoumtodo,um
conjuntodenormasparatornarpossvelasociabilidadehumanalogodeverseencontrarnasnormasoseufim
(telos),quenopoderserantisocial.

Naprtica,ointrpreteaplicadordever,emcadacasosubjudice,verificarseanormaatendefinalidadesocial,
devendoserinterpretadainseridanoprpriomeiosocialemqueestpresente,jqueimersaneleeconseqentemente
sobconstantesimbiosecomomesmo,adaptandoasnecessidadessociaisexistentesnomomentodesuaaplicao.

Dessaforma,recebendocontinuamentevidaeinspiraodomeioambiente,aaplicaodaleiseguiramarchados
fenmenossociais,estandoaptaaproduziramaiorsomapossveldeenergiajurdica14.

Noquetangeaobemcomum,suanoobastantecomplexaecompostadeinmeroselementosoufatores.De
qualquerforma,soreconhecidoscomumentecomoelementosdobemcomumaliberdade,apaz,ajustia,autilidade
social,asolidariedadeoucooperao,noresultandoobemcomumdasimplesjustaposiodesteselementos,masde
suaharmonizaofacerealidadesociolgica15.

Nohconsonncianadoutrinasobreaimportnciaatribudaaesseselementos,masdequalquerformaentendese
queaoaplicarnorma,decidindoofato,deverdeseuintrpreteaplicadorestaratentoaofatodequeasexignciasdo
bemcomumestejamligadasaorespeitodosdireitosindividuaisgarantidospelaConstituio.

Sendoassim,percebesequetodooatointerpretativodeveestarbaseadonaconcreodedeterminadovalorpositivo
ouobjetivo,objetivoestefundadonobemcomum,respeitandoassimoindivduoeacoletividade.

Art.6.Aleiemvigorterefeitoimediatoegeral,respeitadosoatojurdicoperfeito,odireitoadquiridoea
coisajulgada.

Oart.6daLICCdeclaraainaplicabilidadedaleirevogadaaosprocessosqueestoemcurso,combasena
intangibilidadedoatojurdicoperfeitoedodireitoadquirido,consagradosconstitucionalmente.

Destaforma,aleinovasincidirsobreosfatosocorridosduranteseuperododevigncia,nopodendoamesma
alcanarefeitosproduzidosporrelaesjurdicasanterioressuaentradaemvigor,ouseja,alcanandoapenas
situaesfuturas.

Noquedizrespeitoaosprocessospendentes,emmatriaprocessualvigoraoprincpiodoisolamentodosatos
processuais,quedeterminaqueanovelnormaatingiroprocessonopontoemqueest,nopodendoamesma
retroagiraosatosprocessuaisjrealizadosduranteavignciadeleianterior,vistoqueseusefeitosficarointocveise
insuscetveisdealteraopelaleiretrooperante,poissobreelesanovaleinoterefeitoalgum.

1.Reputaseatojurdicoperfeitoojconsumadosegundoaleivigenteaotempoqueseefetuou.

Entendesecomoatojurdicoperfeitooquejsetornouaptoaproduzirseusefeitos,poisjconsumado,segundoa
normavigente,aotempoemqueseefetuou.

Oatojurdicoperfeitoumdoselementosdodireitoadquiridoedestaformaummeiodegarantiromesmo,umavez
que,seanovaleidesconsiderasseoatojurdicojconsumadosobavignciadeleiprecedente,odireitoadquirindo
decorrentedomesmotambmdesapareceria,jquesemfundamento.

Assim,aseguranadoatojurdicoperfeito,queresguardadapeloart.6,1,daLeideIntroduo,preconizaqueo
atojurdicovlido,consumadoduranteavignciadaleiquecontemplaaqueledireito,nopoderseralcanadoporlei
posterior,sendoinclusiveimunizadocontraquaisquerrequisitosformaisexigidospelanovalei.

Emrelaoaoscontratosemcursodeformao,aplicarseanovanorma,porterefeitoimediato,nafasepr
contratual.Noscasosdeoscontratosteremsidolegitimamentecelebrados,osmesmosserocumpridoseteroseus
efeitosreguladospelaleivigentepocadeseunascimento.CarlosMaximilianoressalvaquenoseconfundemos
contratosemcursoeoscontratosemcursodeconstituio,poisanormahodiernasalcanarosltimos,jqueos
primeirossoatosjurdicosperfeitos16.

Aindaemrelaoaoscontratosemcursodeconstituio,MariaHelenaDiniz17preconizaque:Peloart.2.035do
CdigoCivil,oatoounegciojurdicoemcursodeconstituio,validadecelebradoantesvignciadonovodiploma

http://www.tex.pro.br/home/artigos/68artigosfev2008/5990licccomentada 5/20
2017523 LICCComentada

legal,emsuaformalidadeextrnsecaseguirodispostonoregimeanterior,mascomonopdeirradiarquaisquer
efeitoslegais,queseproduzirosomenteporocasiodaentradaemvigordaLein10.406/2002,oscontratantestero
odireitodevlocumprido,nostermosdanovellei,que,ento,regularseusefeitos,anoserqueaspartestenham
previsto,naconveno,determinadaformadeexecuo,desdequenocontrariempreceitodeordempblica,comoo
estabelecidoparaassegurarafunosocialdapropriedadeedocontrato,vistoquesoresguardados
constitucionalmenteepeloart.5daLeideIntroduodoCdigoCivil.Osefeitosestabelecidosemclusulas
contratuaisregemsepelaleivigenteaotempodesuacelebrao.

importanteressaltarquejuzesetribunaistmadmitidoaaplicaodaleinovaaosatosefatosqueseencontra,
quandoestasforemdeordempblica,semofensaaoatojurdicoperfeito18.

Dequalquerforma,podeseconcluirqueumavezprotegidooatojurdicoperfeito,soresguardadososdireitos
subjetivosformadossobagidedanormaanterior,preservandoassimosdireitoslegtimosdeseustitulares.

2.Consideramseadquiridosassimosdireitosqueoseutitular,oualgumporele,possaexercer,como
aquelescujocomeodoexercciotenhatermoprfixo,oucondiopreestabelecidainaltervel,aarbtriode
outrem.

Direitoadquiridoaquelequejseintegrouaopatrimnioepersonalidadedeseutitular,demodoquenemnormaou
fatoposteriorpossamalterarsituaojurdicajconsolidadasobsuagide.

Necessriasefazaquiadistinoentredireitoadquirido,queaquelequejintegrouaopatrimnioenopodeser
atingidopelaleinova,eaexpectativadedireito,queamerapossibilidadeouesperanadeadquirirumdireito,portanto
dependentedeacontecimentofuturoparaaconcreodaefetivaconstituiodomesmo.Assim,preconizaReynaldo
Porchat19quandoafirmaqueNosepodeadmitirdireitoadquiridoaadquirirumdireito.

Asituaodesertitulardeumdireitoregidapornormadecompetncia,enquantoqueasituaodeexerceras
permisseseautorizaescorrespondentesqueledireitosubjetivodependerdenormasdeconduta.Oprincpiodo
direitoadquiridonoprotegerotitulardodireitocontracertosefeitosretroativosdeumanormanoquedisserrespeito
incidnciadenovanormadeconduta.Umexemploprticoeelucidativosednavendadeumimvel,emquepreciso
sertitulardodireitodepropriedade(normadecompetncia)earealizaodareferidavendasedsegundoosditames
danormadecondutaquedisciplinaoatodevender.Assim,aleinovatemcondodemudaranormadecompetncia
queregeasituaodesertitular,masnoatingiroatodevenderseapropriedadejfoiadquiridasobagidedalei
anteriortambmotemdemodificaranormadecondutaquedisciplinaoatodealienar,masnoofarseavendajse
consumou,sendoumatojurdicoperfeito20.

CarvalhoSantos21afirmaqueanovelnormanoretroagenoqueatinaaodireitoemsi,mastemocondodeser
aplicadanoquetangeaousoouexercciodessedireito,mesmoemrelaossituaesjexistentesantesdesua
publicao.

3.Chamasecoisajulgadaoucasojulgadoadecisojudicialdequejnocaibarecurso.

Acoisajulgadaumfenmenoprocessualqueconsistenaimutabilidadeeindiscutibilidadedasentena,vistoque
postaaoabrigodosrecursosedeseusefeitos,consolidandoosmesmosepromovendoaseguranajurdicadas
partes.

TrcioSampaioFerrazJnior,asseveraqueacoisajulgadaprotegearelaocontrovertidaedecididacontraa
incidnciadanovanorma.Alterandoseporestaquerascondiesdesertitular,querasdeexerceratos
correspondentes,oquefoifixadoperanteotribunalnopodesermaisatingidoretroativamente22.

Acoisajulgadaformalquandoasentenanomaisestiversujeitaarecursoordinrioouextraordinrio,ouporquedela
noserecorreuounashiptesesemquedelatenharecorridosematenderaosprincpiosfundamentaisdosrecursosou
aosseusrequisitosdeadmissibilidade,oumesmopeloesgotamentodetodososmeiosrecursais(CPC,art.467).Um
exemplodecoisajulgadaformalsoassentenasdeextinodoprocessosemresoluodomrito,atingidaspela
precluso.

Jacoisajulgadamaterialaquetornaimutveleindiscutvelopreceitocontidonasentenademrito,nomais
sujeitandoaarecursoordinrioeextraordinrio,comoassentenasdemritoproferidascomfundamentonoart.269do
CPC.

OSupremoTribunalFederal,atravsdaSmula541,dispsqueaaorescisriaadmitidacontrasentenatransitada
emjulgado,aindaquecontraelanotenhamseesgotadotodososrecursos.Importantediferenciar,noquedizrespeito
rescisria,asentenapassadaemjulgadodacoisajulgada,poisaprimeirasuscetveldereformaporalgumrecurso
enquantoasegundanopodeseralteradanemmesmoporaorescisria.Asentenatransitadaemjulgadapoder
serpassveldeaorescisria,poismesmoinadmitindorecurso,nohcoisajulgadaquandoadecisonula23.

Importantesalientarqueaaorescisrianoumrecurso,massimumaaodeimpugnao,quepodeserproposta
nashiptesesprevistasemleideformataxativa(CPC,art.485,IaIX),comoescopodedesconstituirumadecisode
mrito,elidindocoisajulgada,sepropostadentrodoprazodecadencialdedoisanos(CPC,495).Umaveztendosido

http://www.tex.pro.br/home/artigos/68artigosfev2008/5990licccomentada 6/20
2017523 LICCComentada

proposta,aaorescisrianotemocondodesuspenderaexecuodadecisorescindenda,noimpedindoseu
cumprimento,ressaltandoahiptesedeconcessodemedidacautelarouantecipatriadetutela,recompondosea
lesocausadanocasodearescisriatersidojulgadaprocedente.

MariaHelenaDiniz,aotratardotema,afirmaqueacoisajulgadaumaqualidadedasentena,declaratriaou
constitutiva,edeseusefeitos,consistentenaimutabilidade,quepoderexistir:a)foradoprocesso,paraimpedirquea
leiaprejudique,ouqueojuizvolteajulgaroquejfoidecidido(coisajulgadamaterial)b)dentrodoprocesso,emrazo
deumapreclusomxima,deumadecisocolocadaaoabrigodosrecursosdefinitivamentepreclusos(coisajulgada
formal).

Assim,acoisajulgadatrazapresunoabsoluta(jureetdejure)dequeodireitofoiaplicadodeformacorretaaocaso
concreto,prestigiandoorgojudicantequeaprolatouegarantindoaimpossibilidadedesuareformaesua
executoriedade(CPC,art.489),tendoforavinculanteparaasparteslitigantes,funcionandocomoinstrumentode
controleanteodinamismojurdico.

Art.7.Aleidopasemquedomiciliadaapessoadeterminaasregrassobreocomeoeofimda
personalidade,onome,acapacidadeeosdireitosdefamlia.

Oart.7daLICCpreconizaalexdomiciliicomocritriofundamentaldoestatutopessoal,introduzindooprincpio
domiciliarcomoelementodeconexoparadeterminaraleiaplicvel,aocontrriodoprincpionacionalstico,adotado
pelaantigalei.

Oprincpiodomiciliaroquemaisatendeconvenincianacional,vistoseroBrasilumpasondeofluxode
estrangeirosconsidervel,eliminandooinconvenientedaduplanacionalidadeoudafaltadenacionalidade.

Ocomeoeofimdapersonalidade(aspresunesdemorte,onome,acapacidadeeosdireitosdefamlia,que
constituemoestadocivil,ouseja,oconjuntodequalidadesqueconstituemaindividualidadejurdicadeumapessoa,
terosuasquestesresolvidasatravsdodireitodomiciliar,deacordocomoquedeterminaoart.7daLICC.

Alexdomicilii,paraseraplicada,deverserprecedidadaanlisedoaplicadoracercadaleidopasondeestiver
domiciliadaapessoapara,apartirda,obteraqualificaojurdicadoestatutopessoaledosdireitosdefamliaaela
pertinentes.Assim,ojuizbrasileirodeverqualificarodomicliodeacordocomolugarnoqualapessoaestabeleceu
seudomicliocomnimodefinitivo(CC,art.70),qualificandoosegundoodireitonacionalenodeconformidadecomo
direitoestrangeiro,estabelecendoaligaoentreapessoaeopasondeestdomiciliado,aplicandoapartirdaas
normasdedireitocabveis.

1.RealizandoseocasamentonoBrasil,seraplicadaaleibrasileiraquantoaosimpedimentosdirimentese
sformalidadesdacelebrao.

O1doart.7daLICCversaarespeitodosimpedimentosdirimentesedasformalidadesdacelebraodo
casamento,quandoomesmoforrealizadonoBrasil.

Hquementendaquesejaadmissvelaaplicaodaleipessoaldosinteressadosnoquedizrespeitosformalidades
intrnsecasmasemrelaosformalidadesextrnsecasdoato,deverselevaremcontaalexlociactus,ouseja,a
leidolocaldarealizaodoato.

Alexlocicelebrationisimpequeocasamentosejacelebradodeacordocomasolenidadeimpostapelaleidolocal
ondeomesmoserealizou,noimportandoseaformaordenadapelaleipessoaldosnubentessejadiversa.Isso
significaque,emrelaosnpciascontradasnoBrasil,noquedizrespeitohabilitaomatrimoniales
formalidadesdocasamento,aleiaserobservadaabrasileira,devendoseguirseodispostonosarts.1.525a1.542do
CdigoCivil,mesmoqueosnubentessejamestrangeiros.

Ascausassuspensivasdacelebraodocasamento,queestodispostasnoart.1.523,IaIV,nointeressamordem
pblicainternacional,edestaforma,regerooscasamentosrealizadosnoBrasilporpessoasnodomiciliadasno
exterior,mesmoqueleialiengenaoscontrarie.

Noquedizrespeitoaoscasamentoscelebradosnoexterior,quandodeacordocomasformalidadeslegaisdoEstado
ondefoicelebrado,seroreconhecidoscomovlidosnoBrasil,ressalvadososcasosdeofensaordempblica
brasileiraedefraudeleinacional,senoseobservaremosimpedimentosmatrimoniaisfixadospelalei24.

Importanteressaltarque,noquetangecapacidadematrimonialeaosdireitosdefamlia,osmesmosseroregidos
pelaleipessoaldosnubentes,ouseja,aleidoseudomiclioedestaforma,umavezocasamentotendosido
consumado,seusefeitoselimitaesserosubmetidosleidomiciliar.

2.Ocasamentodeestrangeirospodercelebrarseperanteautoridadesdiplomticasouconsularesdopas
deambososnubentes.

Odispostonoart.7,2,daLICC,permitequeosestrangeiros,aocontraremcasamentoforadeseupas,possam
fazloperanteoagenteconsularoudiplomticodeseupas,noconsuladoouforadele.

http://www.tex.pro.br/home/artigos/68artigosfev2008/5990licccomentada 7/20
2017523 LICCComentada

Ocnsulestrangeirocompetentepararealizarcasamentoquandoaleinacionaloatribuirtalcompetnciaesomente
quandoosnubentesforemconacionaiseelemesmo(ocnsul)tenhaamesmanacionalidade.Acercadotema,
Kahn25afirmaquequantoaoslimites,nosquaisessesEstadosreconhecerooscasamentos,celebradospelos
agentesdiplomticoseconsularesestrangeiros,noseuterritrio,serodeterminadospelaextensonormalquea
doutrinaealegislaointernaconfereminstituiodocasamentodiplomticoouconsular.Assim,todososEstados
queatribuemaosseusagentes,noestrangeiro,competnciaparacelebrarumcasamentosobacondiodeserem
seussditososdoiscontraentes,sreconhecero,comovlidos,oscasamentoscontratados,porestrangeiros,noseu
territrio,diantedosagentesdiplomticoseconsulares,nocasoemqueambososespososserodoEstadoaque
pertenceoagente,queprocedeucelebrao.

Importanteressaltarqueocasamentodeestrangeiros,domiciliadosounonoBrasil,somentecelebradoconformeo
direitoaliengenanoquedizrespeitoformadoato,poisseusefeitosmateriaisseroapreciadosconformealei
brasileira(RT,200:653),nosendopossvelatranscriodeassentodecasamentodeestrangeiro,realizadonoBrasil,
emconsuladodeseupas,nocartriodoRegistroCivildorespectivodomiclio(RT,185:285).

Noquetangeaocasamentodebrasileirosnoexterior,mesmoquedomiciliadosforadoBrasilequandoambosnubentes
sejambrasileiros,podersercelebradoperanteaautoridadeconsularbrasileira,verificandoseaimpossibilidadedeum
casamentodiplomticoentreumabrasileiraeumestrangeiroouaptrida.

Omatrimniocontradoperanteagenteconsular,serprovadoporcertidodoassentonoregistrodoconsulado
(RT,207:386),quefazasvezesdocartriodoRegistroCivil.NahiptesedeambososnubentesviremparaoBrasil,o
assentodecasamentoparasurtirefeitoemnossopas,deversertrasladadodentrode180diascontadosnavoltaao
nossopas,nocartriodorespectivodomiclioou,nasua,falta,no1OfciodaCapitaldoEstadoemquepassarema
residir(art.1.544doCC)26.

3.Tendoosnubentesdomicliodiverso,regeroscasosdeinvalidadedomatrimnioaleidoprimeiro
domiclioconjugal.

O3daLICCdispequeainvalidadedocasamentoserapuradapelaleidodomicliocomumdosnubentesoupela
leideseuprimeirodomiclioconjugal.

Nocasodeosnubentesteremdomicliointernacional,aleidoprimeirodomiclioconjugalestabelecidoapso
casamentoqueprevalecerparaosrequisitosintrnsecosdoatonupcialeparaascausasdesuanulidade,absoluta
ourelativas,inclusivenoquedizrespeitoaosvciosdeconsentimento.

Destaforma,alexdomiciliiquemvaiesclarecersedeterminadocasamentovlidoouno,mesmoqueestrangeirae
decontedodiversodanormabrasileira,enoanormadedireitointernacionalprivado.

MariaHelenaDiniz27,aotratarsobreotema,salientaquealexdomicilii,quandoforrepugnanteordempblica,no
deverseraplicadaeindicaosmeiosparafacilitarsuaaplicabilidade,sendonecessrio:a)aindicaopelosnubentes,
noprocessodocasamento,deondeserodomiclioconjugal(nocasodoscasamentosrealizadosnoBrasilemqueos
nubentestiveremdomicliointernacionaldiverso,osmesmosdeverodeclararondepretendemestabeleceroprimeiro
domiclioconjugal,poisnafaltadestadeclarao,presumesequeomesmosedarnoBrasil)eb)reajusteda
situaojurdicadacapacidadematrimonial,deacordocomaleidaqueleprimeirodomiclioconjugal,queo
estabelecidopelomarido,salvoexceesespeciaisdeacordocomosdadoscontidosnaleiterritorial.Nasrelaes
pessoaisdoscnjugesenasentrepaisefilhosprevaleceraleidomiciliar.

Assim,o3doart.7daLICCdispeapenassobreosrequisitosintrnsecosousubstanciaisdocasamentoregidos
pelaleidomiciliarcomumaosnubentes,ou,nocasodeteremososmesmosdomicliointernacionaldiverso,pelaleido
primeirodomiclioconjugal28.

4.Oregimedebens,legalouconvencional,obedeceleidopasemquetiveremosnubentesdomiclio,e,
seestefordiverso,adoprimeirodomiclioconjugal.

Opresentepargrafovisaaregularasrelaespatrimoniaisentreoscnjuges,impondocomoelementodeconexoa
lexdomiciliidosnubentespocadoatonupcialoudoprimeirodomiclioconjugal,tendoemvistaosefeitos
econmicosadmitidoslegalmenteaocasamentoeaospactosantenupciais.

Assim,observarseodireitobrasileironocasodetersidoaquiestabelecidooprimeirodomiclioconjugal,seos
nubentestiveremdomicliosinternacionaisdiferentesouodireitoestrangeiro,nocasodeambostiverem,porocasio
doatonupcial,domicliocomumforadoBrasil.

Emrelaocapacidadeparacelebraodepactoantenupcial,cadaumdosinteressadosficasubmetidosualei
pessoalaotempodacelebraodocontrato(lexdomicilii),observandoaexistnciadepreceitodeordempblica
internacionalvedandoacelebraooumodificaodepactosantenupciaisnaconstnciadocasamentooualteraodo
regimedebenspormudanadenacionalidadeoudedomiclioposterioraocasamento,denadaimportandoqueo
domicliosetransfiradeumpasaoutro.Noquetangeaoregimematrimonialdebens,prevalecealeidodomiclioque
ambososnubentestiveremnomomentodocasamentoouadoprimeirodomiclioconjugal,nafaltadaquelecomum,

http://www.tex.pro.br/home/artigos/68artigosfev2008/5990licccomentada 8/20
2017523 LICCComentada

salientandoquedenadaadiantaamudanadomiciliarcomintuitodesubtrairoregimematrimonialsubmetido
anteriormente.

Aindasobreotema,importanteressaltarquenahiptesederegimeoucasamentoconvencionadosnoBrasil,ou
mesmocasamentoaquirealizadomassemconvenoderegime,omesmodeverserapreciadopelodireitobrasileiro.
NocasodeoscnjugespretenderemfixarseuprimeirodomiclioforadoBrasil,ajurisdiobrasileiranoser
competente,poisoregimenessecasoserapreciadopelajurisdiointernacional.

Nocasodeduaspessoascasaremaqui,domiciliadasnoBrasil,epossurembensemdiversospases,aleibrasileira
nopoderseaplicaremrelaoaestes,emEstadosondeimperaalexreisitae,porrespeitomesma.

5Oestrangeirocasado,quesenaturalizarbrasileiro,pode,medianteexpressaanunciadeseucnjuge,
requereraojuiz,noatodeentregadodecretodenaturalizao,seapostileaomesmoaadoodoregimede
comunhoparcialdebens,respeitadososdireitosdeterceirosedadaestaadooaocompetenteregistro.

OnovoCdigoCivil,emseuartigo1.639,2,dispequequalquermodificaoapsacelebraodoatonupcial
permitida,desdequehajaautorizaojudicialatendendoaumpedidomotivadodeambososcnjuges,verificadasas
razesporelesinvocadaseacertezadequetalmudananovenhaacausarqualquergravameadireitosdeterceiros,
obedecendoaoprincpiodamutabilidadejustificadadoregimeadotado.

O5doart.7daLICCpermiteaoestrangeironaturalizadobrasileiro,comaexpressaanunciadeseucnjuge,a
adoodacomunhoparcialdebens,queoregimematrimonialcomumnoBrasil,resguardadososdireitosde
terceirosanterioresconcessodanaturalizao,ficandoosmesmosinalterados,comoseoregimenotivesse
sofridoqualqueralterao.Deacordocomoprincpiodamutabilidadejustificadadoregimeadotado,dispostonoCdigo
Civil,quevisaagarantirterceirodequalquersurpresaqueadvenhadeumregimematrimonialdebensmutvel,
exigidooregistrodaadoodoregimedacomunhoparcialdebens,funcionandocomomeiodepublicidadeda
alteraofeitapelobrasileironaturalizado29.

6Odivrciorealizadonoestrangeiro,seumouambososcnjugesforembrasileiros,sserreconhecido
noBrasildepoisdetrsanosdadatadasentena,salvosehouversidoantecedidadesepararojudicialpor
igualprazo,casoemqueahomologaoproduzirefeitoimediato,obedecidasascondiesestabelecidaspara
aeficciadassentenasestrangeirasnoPas.OSupremoTribunalFederal,naformadeseuregimentointerno,
poderreexaminar,arequerimentodointeressado,decisesjproferidasempedidosdehomologaode
sentenasestrangeirasdedivrciodebrasileiros,afimdequepassemaproduzirtodososefeitoslegais.

OdivrciodecnjugesestrangeirosdomiciliadosnoBrasilreconhecidoemnossopas,mastratandosededivrcio
realizadonoestrangeiro,quandoumouambososcnjugesforembrasileiros,sseraquiadmitidoapsumano(art.
226,6,daCF/88)dadatadasentena,salvosehouversidoantecedidadeseparaojudicialporigualprazo,caso
emqueahomologaoterefeitoimediato,obedecidasascondiesestabelecidasparaaeficciadassentenas
estrangeirasnopas(art.49daLei6.515/77).

MariaHelenaDinizverificaquealeibrasileiraconstituiumobstculoinvencvelaoreconhecimentododivrcioantesdo
prazodeumano,contadodasentena,seumouambososcnjugesforembrasileiros,excetuandoseofatodequej
existaconcessodamedidacautelardeseparaodecorpos,cujadataconstituimarcoinicialparaacontagemdaquele
prazolegal,emboraaseparaodecamaemesapossatersignificaonacontagemdoprazodaconversoda
separaojudicialemdivrcio30.

Umavezhomologadoodivrcioobtidonoestrangeiro,permitidonovocasamentonoBrasil,exigindoseparaissoa
provadasentenadodivrcionahabilitaomatrimonial,queacertidodasentenadedivrcioproferidano
estrangeiro,devidamentehomologadapeloSuperiorTribunaldeJustia(EC45/2004).

Oestrangeiroouaptrida,cujasentenadedivrcioaindanotenhasidohomologada,equedesejecontrairnovas
npciasnoBrasil,estsujeitoanulaodecasamentocasosuasentenadedivrciosejanegadapeloSTJ.
WashingtondeBarrosMonteiroesclareceaindaqueahomologaodesentenapodesernegadaquandoestrangeiros
aquidomiciliadossedirigemjustiadeoutropasparaobterasentenadedivrcio,burlandoasoberanianacional,
sendoissoapenastoleradoseodivrciofoipronunciadonoforodoscnjuges.Nocasodeasentenaforproferidaem
pasondejamaisoscnjugesresidiramoudeondenosonaturais,ahomologaotemsidodenegada,podendoser
apenasconcedida,comrestries,parafinspatrimoniais31.

7.Salvoocasodeabandono,odomicliodochefedafamliaestendeseaooutrocnjugeeaosfilhosno
emancipados,eodotutoroucuradoraosincapazessobsuaguarda.

Deacordocomocritriodaunidadedomiciliar,mantido7doart.7daLICC,noquedizrespeitosrelaes
pessoaisentreoscnjuges,seusdireitosedeveresrecprocos,eaosdireitoseobrigaesdecorrentesdafiliao,
aplicarsealeidodomicliofamiliar,queseestendeaoscnjugeseaosfilhosmenoresnoemancipados.

MariaHelenaDinizsalientaquePrecisoseresclarecerquenomaisseconsideraapessoadomaridoemsi,maso
domicliodafamlia,ouseja,deambososconsortes,oumelhor,odoPasondeocasalfixoudomicliologoapsas
npcias,comintenodeconstituirfamliaeoseucentronegocial,respeitandoassimoprincpiodaigualdadejurdica

http://www.tex.pro.br/home/artigos/68artigosfev2008/5990licccomentada 9/20
2017523 LICCComentada

doscnjuges,representandoumsistemafamiliaremqueasdecisesdevemsertomadasdecomumacordoentre
maridoemulher(arts.1.567e1.569doCC)32.

Noquetangeaostuteladosecuratelados,depoisdeassumidooencargotutelar,ememvirtudedeestaremsobsua
guarda,submeterseoleidomiciliardeseustutoresecuradores.

Assim,o7doart.7tratadocasodedomicliointernacionallegalquandodispeque,excetonahiptesede
abandono,odomicliofamiliar,eleitopelocasalouemalgunspasespelomarido,estendeseaooutrocnjuge,quando
forocaso,eaosfilhosmenoresnoemancipados,eodotutoroucurador,aosincapazessobsuaguarda(Cdigo
Bustamante,art.24).

8.Quandoapessoanotiverdomiclio,considerarsedomiciliadanolugardesuaresidnciaounaquele
emqueseencontre.

OCdigoBustamante,emseuartigo26,prelecionaqueaquelequenotiverdomiclioconhecido,considerarse
domiciliadonolocaldesuaresidnciaacidentalounaqueleemqueseencontrar,impossibilitandoahiptesededupla
residncia.

Nafaltadocritriododomiclio,queaconexoprincipal,aleiindicacritriosdeconexosubsidirios,ouseja,olugar
daresidnciaoudaqueleemqueapessoaseachar,aplicadossucessivamentenamedidaemqueoanteriornopossa
preenchersuafuno,nosetratandodeconcursocumulativo,massimsucessivo.

Art.8.Paraqualificarosbenseregularasrelaesaelesconcernentes,aplicarsealeidopasemque
estiveremsituados.

Aleiterritorialaqueseaplicasomentenoterritrionacional,atendendoainteressesinternosrelativosnaode
origem,obrigandounicamentedentrodoterritrio,ouseja,orgojudicantesomentepoderaplicarnoterritrionacional
aquelanorma.Aleiextraterritorialquandopermitequeomagistradopossaaplicarleidiversadeseuordenamento
jurdico,emrelaoafatosocorridosnoseuterritrioounoestrangeiro,comoporexemplonashiptesesemqueo
prprioart.8,1e2daLICCdispem.

Oartigo8daLICCdefineaqualificaodosbenscomoterritorial,jqueaelesseaplicamasleisdopasonde
estiveremsituados.

Sendoassim,ocritriojurdicoquevisaaregularcoisasmveisdesituaopermanente,incluindoasdeusopessoal
ouimveis(iusinre)odalexreisitae,queimportanadeterminaodoterritrio,queoespaolimitadonoqualo
Estadoexercecompetncia.Noquedizrespeitoaoregimedaposse,dapropriedadeedosdireitosreaissobrecoisa
alheia,nenhumaleipodertercompetnciamaiordoqueadoterritrioondeseencontraremosbensqueconstituem
seuobjeto33.

importanteressaltarquealexreisitaeregularapenasosbensmveisouimveisconsideradosindividualmente(uti
singuli),pertencentesanacionaisouestrangeiros,domiciliadosnopasounoenquantoqueosbensuti
universitas,comop.ex.oesplioeopatrimnioconjugal,soregidospelaleireguladoradasucesso(lexdomiciliido
autordaherana),excetuandoseashiptesesdedesapropriaodeimveldetuteladooudamassafalida,ocasies
emqueosbensutiuniversitastambmpoderoserdisciplinadospelalexreisitae.

Nashiptesesdemudanadesituaodeumbemmvel,aleiquedisciplinaanovasituaodeverseraplicada,
respeitadososdireitosadquiridos.Acercadotema,PilleteNeboyetafirmamquetodoodireitoadquiridosobreum
mvelcorpreo,naconformidadedasdisposiesdaleidolugardasuasituao,deveserrespeitadonosegundopas,
paraoqualtenhasidotransportado,atquenasaumdireitodiferente,segundoaleidesteltimopas34.

Emrelaoaosnavioseaeronaves,osmesmosseroregidospelaleidopavilho,ouseja,pelaleidopasemque
estiveremmatriculadosecujacompetnciasserafastadanoscasosemqueaordempblicaoexigir.

1.Aplicarsealeidopasemquefordomiciliadooproprietrio,quantoaosbensmoveisqueeletrouxerou
sedestinarematransporteparaoutroslugares.

O1doart.8daLICCprevaaplicaodalexdomiciliidoproprietrionoquetangeaosbensmveisqueomesmo
trouxerconsigo,parausopessoalouemrazodenegciomercantil,quepodemtransitarporvrioslugaresatchegar
aolocaldedestino.

Emfunodainstabilidadedelocalizaooumesmodamudanatransitriadetaisbens,afastaseaquiaaplicao
dalexreisitae,aplicadaaosbenslocalizadospermanentemente,eaplicasealexdomiciliideseuproprietrio,ouseja,
odireitodeEstadonoqualomesmotemdomiclio,visandoaatenderinteresseseconmicos,polticoseprticos.

2.Openhorregulasepelaleidodomiclioquetiverapessoa,emcujaposseseencontreacoisaapenhada.

Noquetangeaopenhor,aLICCdispequealeidodomicliodopossuidordacoisaempenhadaqueseraplicada,
tantonoquedizrespeitoaoobjetosobreoqualrecairodireitorealequaisseusefeitos,quantonasquestesatinentes

http://www.tex.pro.br/home/artigos/68artigosfev2008/5990licccomentada 10/20
2017523 LICCComentada

publicidade,necessidadeoudispensadetradiorealparasuavalidade.

Importantesalientarquepoucoimportaralocalizaodobemdadoempenhor,poispelaleiesteestarsituadono
domicliodopossuidor(fictioiuris)nomomentodeserconstitudoodireitorealdegarantia,resguardandoassima
segurananegocial,egarantindodireitosdeterceiros.

Art.9.Paraqualificareregerasobrigaes,aplicarsealeidopasemqueseconstituirem.

Noquedizrespeitosobrigaes,oart.9daLICCdispequealeidopasondeseconstituremasmesmasque
seroaplicadasparaqualificlasereglas.

Emsetratandodeobrigaesexlege,oart.165doCdigoBustamanteafirmaqueasmesmasseroregidaspelo
direitoqueasestiverestabelecido,jquesoconseqnciadeumarelaojurdicaprincipal,daqualsoacessrias.
Devidoaofatodenoseremautnomas,acabamreguladaspelamesmaleiquedisciplinaarelaoprincipal.

Asobrigaesexdelicto,quesoasdecorrentesdaprticadeumatoilcito,soregidaspelaleidolugarondeodelito
foicometido(lexlocidelicticommissi),solucionandoquestessobrecausasjustificativasedirimentes,culpabilidade,
qualificaodoatocomoilcito,etc.Nocasodeoilcitotersidopraticadoemvrioslugares,levarseemcontao
localondeocorreuoltimofatonecessrioparaacaracterizaodaresponsabilidadedolesante.

Emrelaosobrigaesconvencionais(civisecomerciais)easdecorrentesdeatosunilaterais,asmesmasse
regeroa)quantoformaadprobationemtantum(simplesmenteparaprovar)eadsolemnitatem(paraasolenidade)pela
leidolocalondeseoriginaram,ouseja,deveserapreciadaaformadamanifestaovolitivapelodireitovigentenolocal
ondeoatoforrealizado.Importanteressaltarqueessanormasomentevigorarnofrumqueaceitarqueoatoseja
realizadonoexterior,pelaformaestabelecidanoiuslociactusb)quantocapacidade,pelaleipessoaldaspartes(art.
7)quealeidomiciliar,observandosearessalvaemrelaoordempblica,umavezquealexforinoadmitirque
produzaefeitooatoquetivercontedocontrriolei,moraleordempblicadopas.Nahiptesedeaspartes
estiveremdomiciliadasemEstadosdiferentes,acapacidadedecadaumaobedecersualeidomiciliar35.

Necessriasefazadelimitaodanormaquedisciplinaascondiesintrnsecasdosatosjurdicosdecorrentesda
declaraodevontade,antesdeanalisarqualaleicompetentepararegerosefeitosdasobrigaesdelesresultantes.
Quandosetratardeatounilateral,prevaleceraleipessoaldodeclarante,enquantoquenosatosbilaterais,comonos
contratos,p.exemplo,existemcincocorrentesdoutrinrias:a)competnciadaleipessoaldoscontratantes,atravsda
qualasdeclaraesdevontadedevemserexaminadasseparadamente,cadaumadeacordocomaleidodeclarante
(Frankenstein,Dreyfus,J.AubryeAudinet)b)competnciadaleidolocaldacelebraonegocial(PilleteNeboyet)c)
competnciadaleiqueregearelaoconstitudapeloatojurdico(MachadoVillela)d)competnciadaleiescolhida
internacionalmentepeloscontratantespararegeroacordo(properlawofthecontractIouapplicablelawdosingleses)ee)
competnciadalexforinosconflitosdeleiquesurjamentreoBrasileospasessignatriosdoCdigoBustamante(art.
177)eadaleidolocaldaconstituiodaobrigaoentreosdemaisEstadosquenooratificaram36.

Emsetratandodaformaextrnsecadoato,alocusregisactum,normadedireitointernacionalprivado,queaceita
pelosjuristasparaindicaraleiaplicvel.Atravsdessanorma,oato,revestidodeformaexternaprevistapelaleido
lugaredotempoondefoicelebrado,servlidoepoderservirdecomoprovaemqualquerlocalondetiverqueproduzir
efeitos.

Emsetratandodecontratosinternacionais,oprincpiodaautonomiadavontadenoacolhidocomoelementode
conexopararegercontratosnasearadodireitointernacional,preconizandoaliberdadecontratualdentrodaslimitaes
fixadasemlei,ouseja,amesmasprevalecerquandonoforconflitantecomnormaimperativaouordempblica,
ressaltandoseaprevisoqueaprpriaLICCfazemseuartigo17quandoconsideraineficazqualqueratoqueofendaa
ordempblicainterna,asoberanianacionaleosbonscostumes.Issonosignificaqueoart.9afastaaautonomiada
vontade,poisamanifestaodalivrevontadedoscontratantesadmitidapelaLICCquandooforpelaleidocontrato
local,desdequeobservadaanormaimperativa.

Noscasosemqueaintenodoagentefordeburlaraleinacional,praticandonegcioempasestrangeirocomo
intuitodefugirsexignciasdaleiptria,ouseja,talatonosubsistir,portratarsedefraude.

Obeservarseoalgumasexceesaodispostonoart.9daLICC,nasseguinteshipteses37:

a)quandosetratardecontratodetrabalho,omesmodeverobedecerleidolocaldaexecuodoserviooutrabalho.
Oart.6daConvenodeRoma,de1980,afirmaqueemsetratandodecontratoindividualdetrabalho,aaplicaoda
leiescolhidanopoderprivarotrabalhadordaproteoquelheforconferidapelalei:a)dopasondeotrabalhador,ao
executarotrabalho,habitualmenteexerceseuofciob)doEstadoemcujoterritrioseencontrasituadaaempresaque
contratouoempregado,quenorealizademodohabitualseutrabalhonomesmopas.

b)nashiptesesdoscontratosdetransfernciadetecnologia,poisnessescasosverificarsecompetnciaabsoluta
dodireitoptriointerno,emconsonnciacomoart.17daLICCecomosprincpiosdedireitointernacionaleconmico
defendidospeloBrasil,portratarsedenormasdeordempblica,garantindointeressesnacionais.

http://www.tex.pro.br/home/artigos/68artigosfev2008/5990licccomentada 11/20
2017523 LICCComentada

c)nosatosrelativoseconomiadirigidaouaosregimesdeBolsaeMercados,queserosubordinadoslexloci
solutionis(placeofperformance),filiandoseleidopasdesuaexecuo.

1.DestinandoseaobrigaoaserexecutadanoBrasiledependendodeformaessencial,seresta
observada,admitidasaspeculiaridadesdaleiestrangeiraquantoaosrequisitosextrnsecosdoato.

Deacordocomodispostono1doart.9daLICC,aobrigaocontradanoexterioreexecutadanoBrasilser
observadasegundoaleibrasileira,atendendoaspeculiaridadesdaleialiengenaemrelaoformaextrnseca.

Istosignificaquealeidaconstituiodolocaldaobrigaomantmse,poisadmitidasserosuaspeculiaridades,
comoavalidadeeaproduodeseusefeitos,enquantoaleibrasileirasercompetenteparadisciplinarosatose
medidasnecessriasparaaexecuodamesmaemterritrionacional,taiscomoatradiodacoisa,formade
pagamentoouquitao,indenizaonoscasosdeinadimplemento,etc.

EmrelaoaoscontratosnoexeqveisnoBrasil,masaquiacionveis,noseaplicarodispostonoart.9,1,da
LICC,massimolocusregisactum,ouseja,aleilocalqueregeroato.

2.Aobrigaoresultantedocontratoreputaseconstitudanolugaremqueresidiroproponente.

Olugarondesetemporconcludoocontratodefundamentalimportnciaparaodireitointernacionalprivado,jque
atravsdeleemanarqualaleideverseraplicadaparaadisciplinararelaocontratualetambmaapuraodoforo
competente.

Oart.9,2daLICCafirmaqueaobrigaoresultantedocontratoseconstituinolugaremqueresidiroproponente,
sendoaplicvelquandooscontratantesestiverememEstadosdiversos,enquantoqueoart.435doCdigoCivilreputa
celebradoocontratonolugaremquefoiproposto.

MariaHelenaDiniz38afirmaqueoverboresidirsignificaestabelecermoradaouacharseem,estar,enessa
ltimaacepoquevemsendoempregadoodispostono2,doart.9daLICC,significandoqueolugaremqueresidir
oproponentesejaolugarondeestiveroproponente,afastandoassimocritriodomiciliarporentenderqueaadoodo
elementoresidnciadariamaismobilidadeaosnegcios,jquenoraroosmesmosseefetivamforadodomicliodos
contratantes.

Assim,deacordocomaLICC,aobrigaocontratadaentreausentesserregidapelaleidopasonderesidiro
proponente,noimportandoomomentooulocaldacelebraocontratual,aplicandosealeidolugarondefoifeitaa
proposta.Emrelaoaoscontratosentrepresentes,noquedizrespeitoaodireitointernacional,seroregidospelalei
dolugaremqueforamcontrados,desconsiderandoseanacionalidade,domiclioouresidnciadoscontratantes.

Art.10.Asucessopormorteouporausnciaobedeceleidopasemquedomiciliadoodefuntoouo
desaparecido,qualquerquesejaanaturezaeasituaodosbens.

Oart.10daLICCabrangetantoasucessocausamortis(sejaelalegtimaoutestamentria)comotambmasucesso
porausncia.

Peranteateoriadaunidadesucessria,queaadotadapelaLICC,asucessocausamortisdeverserregidapelolei
dodomicliododecujus,desprezandoseanacionalidadedoautordaheranaeadeseusucessoreanaturezaea
situaodosbens,unificandoajurisdiodoltimodomicliododecujusparaapreciaodetodasasquestes
relativassucessoe,destaforma,simplificandoasquestesoriundasdamesma.

Mesmonoscasosemqueofinadotivermaisdeumaresidncia(CC,art.71),competenteseroforoondeoinventrio
foirequeridoprimeiro.

MariaHelenaDiniz39,aotratarsobreotema,afirmaquealeidodomicliododecujus,nomomentodesuamorte,
determinar:a)ainstituioeasubstituiodapessoasucessvelb)aordemdevocaohereditria,quandosetratar
desucessolegtimac)amedidadosdireitossucessriosdosherdeirosoulegatrios,sejamelesnacionaisou
estrangeirosd)oslimitesdacapacidadedetestare)aexistnciaeaproporodalegtimadoherdeironecessriof)a
causadadeserdaog)acolaoh)areduodasdisposiestestamentriasi)apartilhadosbensdoacervo
hereditrioj)opagamentodasdvidasdoesplio.

Oart.10daLICCnofazmenoexpressacomorinciaoumortesimultnea,enessescasos,observarseoasleis
dedomicliodecadaumdosfinadosrelativassucesso,deacordocomodispostonoart.29doCdigoBustamante
quedispequenoscasosdepresunesdesobrevivnciaoudemortesimultnea,quandonohouverprova,as
mesmasseroreguladaspelaleipessoaldecadaumdosfalecidosemrelaosuarespectivasucesso.Desta
forma,tendooscomorientesdomicliosdiversos,asuasucessoserregidapelaleipessoaldecadaum.

Noscasosdemortepresumidaouausncia,aleidomiciliardoausenteseraplicada,sejaqualforanaturezaea
localizaodosbensquecompemseupatrimnio,noquedizrespeitoscondiesdadeclaraodeausnciaeseus
efeitoseaosdireitoseventuaisdoausente(CdigoBustamante,arts.7383).Sendoassim,nopossvelquea
pessoasejadeclaradaausenteporjuizbrasileiroquandoamesmanotivertidoseudomiclioemnossopas,assim

http://www.tex.pro.br/home/artigos/68artigosfev2008/5990licccomentada 12/20
2017523 LICCComentada

comonoserpossvelprocedersucessoprovisria,processarinventrioepartilhaedeclararpresunodemorte,
noscasosdesucessodefinitiva.

1.Asucessodebensdeestrangeiros,situadosnoPas,serreguladapelaleibrasileiraembenefciodo
cnjugeoudosfilhosbrasileiros,oudequemosrepresente,semprequenolhessejamaisfavorvelalei
pessoaldodecujus.

Noscasosaventadospelo1,emrelaosucessodebensdeestrangeirosituadosnoPas,observaseexceo
variaodaordemdevocaohereditriadeterminadapeloart.1829doCdigoCivil40,noseaplicandooprincpiode
queaexistnciadeherdeirodeumaclasseexcluidasucessoosherdeirosdaclassesubseqente.

AprpriaConstituioFederal,emseuart.5,XXXI,tambmprevqueasucessodebensdeestrangeirosituados
noPasserreguladapelaleibrasileiraembenefciodocnjugeoudosfilhosbrasileiros,semprequenolhesseja
maisfavorvelaleipessoaldodecujus.

Aexceosedemrelaopossibilidadedealteraodaordemdavocaohereditriapois,noscasosemque,se
tratandodebensexistentesnoBrasil,depropriedadedeestrangeirofalecidoecasadocombrasileiraoucomfilhos
brasileiros,aplicadaaleinacionaldodecujusquandoformaisvantajosaaossucessoresdoquealeibrasileira.

Assim,estarasucessosujeitaaplicaodaleibrasileiraquando:a)osbensestiveremnoBrasilb)houverem
cnjugeoufilhosbrasileiros,ouquemosrepresenteec)quandoaleipessoaldodecujusnolhesformaisfavorvel.

ImportantelembrarqueanteriormentevigoravanoBrasiloinstitutodousufrutovidual,queadmitia,noscasosde
casamentoentrebrasileirocomestrangeira,asucessonousufrutodecnjugesuprstite.Hojeadmiteseasucesso
nodireitorealdehabitao,deacordocomoart.1.831doCC,noimveldestinadoresidncia,quandoesteforo
nicodogneroaserinventariado,emqualquerdosregimesdebensesemprejuzodaparticipaoquelhecaibana
herana.

2.Aleidodomicliodoherdeirooulegatrioregulaacapacidadeparasuceder.

Ainterpretaodo2,doart.10daLICC,deveserfeitacomcuidadonoquedizrespeitocapacidadeparasuceder.

MariaHelenaDiniz41,aoversarsobreotema,ressalvaquesedeverepelirtodaequalquerinterpretaoextensivaa
essedispositivolegal,devidoambigidadedotermocapacidadeparasuceder.Deacordocomaautora,
necessrioquesedistinga:a)acapacidadeparaterdireitosucesso,quesesujeitaleidodomicliodoauctor
sucessionisb)dacapacidadedeagiremrelaoaosdireitossucessrios,ouseja,quetemavercomaaptidopara
suceder,paraaceitarouparaexercerdireitosdosucessor,quesesubordinaleipessoaldoherdeiroousucessvel.

Assim,importantereconhecerqueo2doart.10daLICCdizrespeitocapacidadedeexercerodireitodesuceder,
quereconhecidopelaleidomiciliardoautordaheranaeregidopelaleipessoaldosucessor,enquantoquea
capacidadeparasucederdisciplinadapelaleidodomicliodofalecido.

Art.11.Asorganizaesdestinadasafinsdeinteressecoletivo,comoassociedadeseasfundaes,obedecem
leidoEstadoemqueseconstiturem.

Oartigo11daLICCimpequealeidoEstadoemqueaspessoasjurdicasdedireitoprivadoseconstituremqueir
determinarascondiesdesuaexistnciaoudoreconhecimentodesuapersonalidadejurdica,sendooseufrum
competenteparaversarsobresuacriao,funcionamentoedissoluo,poucoimportandoolugarondesedo
exercciodesuaatividade.

AnacionalidadedaspessoasjurdicasnomencionadaexpressamentepelaLICC,masentendeseprevista
implicitamentenoart.11daLICCeexpressamentenosarts.1.126a1.141doCdigoCivil,quandodeterminadapela
leinaqualtemsuaorigem,peloprincpiolocusregitactum.

1.Nopodero,entretanto.ternoBrasilfiliais,agnciasouestabelecimentosantesdeseremosatos
constitutivosaprovadospeloGovernobrasileiro,ficandosujeitasleibrasileira.

O1doart.11daLICCcondicionaaaberturadefiliais,agnciasouestabelecimentosdepessoajurdicaestrangeira
noBrasilaprovaodeseuestatutosocialouatoconstitutivopelogovernobrasileiro,comointuitodeevitarfraudes
leiefazendocomqueamesmasesujeiteleibrasileira,umavezqueadquirirdomiclionoBrasil(CC,arts.1.134a
1.141).

Nosernecessriaaautorizaogovernamentalnoscasosemqueapessoajurdicaestrangeiranopretendafixarno
Brasilagnciaoufilial,poisobedecerleidopasdesuaconstituio,sendopossvelexerceratividadenoBrasil
desdequenocontrrianossaordemsocial.

AcompetnciaparadecidirepraticarosatosdefuncionamentonoBrasildeorganizaesestrangeirasdestinadasa
finsdeinteressecoletivo,incluindoseaquialteraesdeestatutoecassaodeautorizaodefuncionamento,ficou
delegadaaoMinistrodeEstadodeDesenvolvimento,IndstriaeComrcioExterior,sendovedadaasubdelegao.

http://www.tex.pro.br/home/artigos/68artigosfev2008/5990licccomentada 13/20
2017523 LICCComentada

2.OsGovernosestrangeiros,bemcomoasorganizaesdequalquernatureza,queelestenhamconstitudo,
dirijamouhajaminvestidodefunespblicas,nopoderoadquirirnoBrasilbensimveisoususceptiveis
dedesapropriao.

O2doart.11daLICCversasobreasrestriessubmetidasspessoasjurdicasdedireitopblicoemrelao
aquisio,gozoeexercciodedireitorealnoterritriobrasileiro.

Talposiosejustificapeloentendimentoqueaausnciadetaisrestriesrepresentariamumperigosoberania
nacional,atravsdapossvelocorrnciadeproblemasdiplomticos.MariaHelenaDiniz,aotratardotema,afirmaque
aspessoasjurdicasdedireitopblicoexterno,sero,porlei,absolutamenteincapazesparaadquiriraposseea
propriedadedeimvelsituadonoBrasiloudebenssuscetveisdedesapropriao,comodireitosautorais,patentesde
inveno,direitosreaissobrecoisaalheiadefruio,aesdesociedadeannima,etc42.

Talimpedimentodarsenosomenteviatestamento,comotambmatravsdequalquerttulo,comocompraevenda,
doao,permuta,etc.

3.OsGovernosestrangeirospodemadquirirapropriedadedosprdiosnecessriossededos
representantesdiplomticosoudosagentesconsulares.

O3doart.11daLICCtratadeexceoaodispostonopargrafoanteriorquandopermitequeaspessoasjurdicas
dedireitopblicopossamadquirirprdiosparasedederepresentantesdiplomticosouagentesconsulares,
assegurandoolivreexercciodefunesdiplomticasedeatividadesconsulares.

Assim,odireitodepropriedadeimobiliriadeumEstadoestrangeiroficarrestritoaoedifciodesuaembaixada,
consuladoelegaes,necessriosprestaodeserviosdiplomticos,eaosprdioresidenciaisdosagentes
consularesediplomticos,mesmoquenelesnoseencontreachancelaria.

Art.12.competenteaautoridadejudiciriabrasileira,quandofororudomiciliadonoBrasilouaquitiverde
sercumpridaaobrigao.

Oart.12daLICCfixaacompetnciadaautoridadejudicialbrasileiranoscasosemqueoru,sejaelebrasileiroou
estrangeiro,tenhadomiclionoBrasil,podendoaquiserintentadaqualqueraoquelhesdigarespeito.Nashipteses
emquedoissejamruseapenasumdelesestejaaquidomiciliado,admiteseacompetnciadojuizquevieratomar
conhecimentodacausaemprimeirolugar,deacordocomoprincpiodapreveno.

Admiteseassimqueoestrangeiro,aquidomiciliadoouno,possacomparecer,comoautorouru,peranteotribunal
brasileiroquandohajaalgumacontrovrsiadeseuinteresse,desdequesuacapacidadeparaestaremjuzoobedea
lexdomiciliiecomaressalvadalexforinoquedizrespeitoapreceitodeordempblica(art.7daLICC).

NoscasosemqueaobrigaoforexeqvelnoBrasil,competenteseraautoridadebrasileira,vistotratarsede
competnciaespecial,prevalecendosobreacompetnciadolocalondeaobrigaofoiconstitudaesobrea
competnciadaleidomiciliar.

Algunsentendemquetalcompetnciaobrigatria,enquantopartedadoutrinaentendeapenasqueosejaemrelao
ao1doart.12,nashiptesesdeaesconcernentesaosbensimveissituadosnoBrasil,afirmandoqueoart.12
daLICCc.c.osarts.314e316doCdigoBustamante,contmnormasupletiva,namedidaqueentendepermitidaa
competnciaestrangeiranoscasosemqueorunofordomiciliadonoBrasil,seaobrigaonotiverqueseraqui
executadaenoscasosemqueaaonoversesobreimveissituadosnoterritriobrasileiro43.

1.S.autoridadejudiciriabrasileiracompeteconhecerdasaes,relativasaimveissituadosnoBrasil.

O1doart.12daLICCdizrespeitonossaesreaisimobiliriasmassimatodasasaesquetratemde
imveissituadosnoBrasiletratasedenormacompulsria,namedidaqueimpeacompetnciajudiciriabrasileira
paraprocessarejulgaraesqueversemsobreimveissituadosnoterritriobrasileiro,competindoanossajustia
fazeraqualificaodobemeanaturezadaaointentada.

Nashiptesesdeoimvelestarlocalizadoempasesdiversos,cadaEstadosercompetenteparajulgaraorelativa
parceladobemqueseencontraremseuterritrio.

Noquedizrespeitosaesqueversemsobrebensmveis,asmesmasdeveroserpropostasnoforododomicliodo
ru(CPC,art.94)equandotrataremsobrebensmveisquevenhamasedeslocarapspropostaademanda,ser
competenteoforododomicliodaspartesnomomentoemqueaaofoiproposta(CPC,art.87).

2.Aautoridadejudiciriabrasileiracumprir,concedidooexequaturesegundoaformaestabelecidapelelei
brasileira,asdilignciasdeprecadasporautoridadeestrangeiracompetente,observandoaleidesta,quantoao
objetodasdiligncias.

Aprevisodo2doart.12daLICCdizrespeitoaocumprimento,pelaautoridadejudiciriabrasileira,dascartase
comissesrogatriascomafinalidadedeinvestigao,edasdilignciasdeprecadaspelasautoridadeslocais

http://www.tex.pro.br/home/artigos/68artigosfev2008/5990licccomentada 14/20
2017523 LICCComentada

competentes,satisfazendooquelhesfoirequeridopelaautoridadeestrangeira.

Ascartasrogatriassopedidosfeitospelojuizdeumpasaodeoutrosolicitandoaprticadeatosprocessuais,sem
carterexecutrio,esubordinamseleidopasrogante,noquetangeaocontedooumatriadequesoobjetoe,em
relaoaoprocedimento,sodisciplinadasconformealeidopasdorogado.Asdilignciasdecarterexecutrio,como
porexemploarrestoeseqestro,nopoderoserobjetodecartarogatria(RTJ,72:659,93:517e103:536).

Mesmosereferindoapenascompetnciaemsentidoestrito,poderojuizlevantaroconflitodejurisdioaser
decididonaformadaleibrasileira,poisoprprioart.17daLICCimpedeocumprimentoderogatriaquandoamesma
forofensivaordempblicaeaosbonscostumes,jqueosatosprocessuaisestosujeitoslexfori,sendo
inadmitidososqueatentemcontraalegislaobrasileira.

AcartarogatriaremetidaatravsdaviadiplomticaeaoProcuradorGeraldaRepblicadadovistadamesmapara
quepossaimpugnlanoscasosdecontrariedadedaordempblica,soberanianacionaloufaltadeautenticidade.Uma
vezconcedidooexequaturoucumprase,arogatriaenviadaaojuizdacomarcaondedeversercumpridaa
diligncia,observadoodireitoestrangeiroquantoaoseuobjeto.Tendosidocumprida,arogatriadevolvidajustia
roganteatravsdoMinistriodaJustia.

Noquedizrespeitoaotema,MariaHelenaDinizafirmaqueoexequaturousuadenegaonoproduzirocoisajulgada
formal,motivopeloqualospedidospoderoserrenovadoseasconcessesrevogadasquandoseperceber,por
exemplo,queparaprocessarejulgaracausa,apenasajustiabrasileiracompetente,poisojuizrogadopoder
resolversobresuaprpriacompetnciarationemateriaeparaoatoqueselheatribui(CdigoBustamante,art.390)44.

Tendosidoconcedidooexequaturcartarogatria,nosernecessriaahomologaodasentenaquevieraser
prolatadaporautoridadeestrangeiranomesmoprocesso.

Sendoindispensvelparaoencerramentodainstruo,acartarogatriadeverserdevolvida,quandorequeridaantes
dodespachosaneador,suspendendooprocessoatquesejadevolvida.Nasoutrashiptesesnoterefeito
suspensivo,podendoserpronunciadadecisosemadevoluodacartadevidamentecumprida.

Art.13.Aprovadosfatosocorridosempasestrangeiroregesepelaleiquenelevigorar,quantoaonuseaos
meiosdeproduzirse,noadmitindoostribunaisbrasileirosprovasquealeibrasileiradesconhea.

Oart.13daLICCdizrespeitoprovadosfatosocorridosempasestrangeiro,preconizandoqueamesmaserregida
pelaleidolugarondeocorrer(lexloci),enquantoqueonusemeiodeproduzilaseroregidospelalexfori,nosendo
admitida,nocursodaao,qualquerprovanoautorizadapelaleidojuiz,sobpenadecontrariarosistemada
territorialidadedadisciplinadoprocesso.

Noquedizrespeitoapreciaodasprovas,amesmadependerdaleidojuiz(CdigoBustamente,art.401),devendo
omesmobasearsenasprescrieslegaisdeseupas,averiguando:

a)ailicitudedoatooucontrato

b)acapacidadedaspessoasqueseobrigaram

c)aobservnciadasformasextrnsecasousolenidadesrequeridaspelaleidolugardacelebraodoato(locusregit
actum)

d)autenticidadedodocumento,quedeverestartraduzidonoidiomausadonopasdalexforielegalizadopelocnsul.

Importanteressaltarquemesmoomododeproduodeprovassendodecompetnciadalexfori,nopodeseem
hiptesealguma,permitirquaisquermeiosprobatriosnoautorizadospelaleidorgojudicante,ouseja,aprovado
fatoocorridonoestrangeirodeveserproduzidapormeioconhecidododireitoptrio,casocontrrionoseraplicvel
porjuizlocal.

Art.14.Noconhecendoaleiestrangeira,poderojuizexigirdequemainvocaprovadotextoedavigncia.

Estandoomagistradodiantedeumcasodedireitointernacionalprivado,omesmodeverdecidirseaplicvelodireito
brasileiroouoestrangeiro,e,verificandoainaplicabilidadedanormabrasileira,determinarqualalegislaoestrangeira
aplicvelquelecasoconcreto.Aaplicaodaleiestrangeirapelojuizpodeserdarexofficio,quandodelatenha
conhecimentoemesmosendoestacontraavontadedaspartes.

Noscasosemquedesconheceranormaestrangeira,jquenoobrigadoaconheclaenemtemodeverdeprovla,
permitidoaojuiz,peloart.14daLICC,reclamaraprovadodireitoestrangeirodequemaalega,tendoojuizodeverde
inteirarsedasnormasmesmoquandonofornecidapelaspartes.

MariaHelenaDiniz,aodiscorrersobreotema,dispeque,aobservnciadodireitoestrangeiro,sejaexofficiopelojuiz
ouquandoinvocadopelapartelitigante,podersedardasseguintesformas:a)omagistradodeveraplicaralei
estrangeira,mesmosemalegaoeprovadaparteinteressada,semprequeodireitoprivado(lexfori)julgarcompetente

http://www.tex.pro.br/home/artigos/68artigosfev2008/5990licccomentada 15/20
2017523 LICCComentada

aquelaleib)seojuiznoconhecerodireitoestrangeiropoderexigirprovadaparteaquemaproveita(CPC,art.337)
c)ointeressado,semaprovocaodojuiz,poderalegaraleiquelheaplicvel,propondoseaprovarsuasua
existnciaecontedoed)orgojudicantepoderdeofcioinvestigaranormaestrangeiraalegadapelaparte,sea
provaapresentadanooconvencer,noestandoomesmoadstritosafirmaesouprovasproduzidasporela.

Noscasosemque,mesmotomandotodasasprovidnciasnecessrias,sejaimpossveldeterminarcomsegurana
qualodireitoaliengenadevaseraplicado,osjuristastmapontadoalgumassolues,como:a)aconversodo
julgamentoemdilignciab)ojulgamentodolitgiocontraapartequealegouodireitoestrangeiroenodemonstrouo
mesmoc)aaplicaodoiuscommunisvigentenofrum,nafaltadeprovaconcludentedodireitoaliengenad)rejeio
dademandafundadaemtallei,julgandoaaoimprocedentese)adecisoconformeanormaprovavelmenteemvigor
nopasemquesecogitaef)julgamentodeacordocomosprincpiosgeraisdedireito,ouseja,comumdireitocomum
aqueanormaaliengenasecoaduna45.

Art.15.SerexecutadanoBrasilasentenaproferidanoestrangeiro,querenaosseguintesrequisitos:

a)haversidoproferidaporjuizcompetente

b)teremsidoospartescitadasouhaverselegalmenteverificadorevelia

c)terpassadoemjulgadoeestarrevestidadasformalidadesnecessriasparaaexecuonolugaremque,foi
proferida

d)estartraduzidaporintrpreteautorizado

e)tersidohomologadapeloSupremoTribunalFederal.

Pargrafonico.Nodependemdehomologaoassentenasmeramentedeclaratriasdoestadodaspessoas.

Asentenademritoproferidanoestrangeirodestitudatantodeobrigatoriedadequantodeforaexecutriana
jurisdiodeoutropas,emvirtudedaindependnciadasjurisdies.

Oart.15daLICCversajustamentesobreahipteseemquesentenaestrangeiradevaserexecutadanoBrasil,jque
talsentena,paraseraquiexecutada,necessitadaaprovaodonossorgojudicirio,constituindooexequatur.
Oexequaturoprocessoatravsdoqualajurisdiolocalaceitarasentenacomoprodutodeumtribunal,mas
indicarseelapoderounoseraquiexecutada,submetendoaaexamepreliminar.

OcritrioutilizadoadotadonoBrasilemrelaoaoproblemadaeficciajurdicaedaforaexecutivadasentena
estrangeiraodojuzodedelibao.Ojuzodedelibaoumamodalidadedeexequatur,atravsdoqualse
reconheceaeficciadasentenaestrangeiraparaserexecutadanoterritriodoEstadoouparaatenderaosdireitos
adquiridosdelarecorrentes,constitundoumprviojuzo,semapreciaodomrito,limitadoaoexamederequisitos
extrnsecos(competncia,regularidadedacitaoerespeitoordempblicanacional)edacompetnciadaautoridade
prolatoradasentena.Oprocessodeexequaturnoadmiteaapresentaodenovopedidoquenotenhasido
apreciadopelojuizestrangeiro,cabendoaojuizdoexequatursomenteaconcessoouarecusadahomologao,sem
poderalterarojulgamentofeitonoexterior.

Aexecuodesentenaestrangeiranojuzobrasileirosomentesedarquandopresentesdeterminadosrequisitos
externoseinternos.

Osrequisitosexternossoqueasentenasejaformalmentevlidaemsuajurisdiodeorigem,queestejatraduzidana
lnguaportuguesaportradutorjuramentadoouintrpreteautorizadoequesejaautenticadapelocnsulbrasileiro(Smula
259doSTF),excetosetiversidorequisitadaporviadiplomtica.Osrequisitosinternosparaqueasentenaaliengena
sejaexecutadaemnossopassoosseguintes:quetenhasidoprolatadaporjuizcompetentecitaovlidadas
partesouverificadasuarevelia,deacordocomaleidolocalondetenhasidoprolatadaadecisotrnsitoemjulgadoda
sentenaproferidanoestrangeiro(Smula420doSTF)sentenanocontrriaordempblica,soberanianacionale
aosbonscostumesequetenhasidopreviamentehomologadapeloSuperiorTribunaldeJustia,deacordocomaEC
45/2004ecomoart.483,pargrafonico,doCdigodeProcessoCivil,comouvidadaspartesedoProcuradorGeral
daRepblica.

Noquetangesentenaestrangeirameramentedeclaratriadeestadodepessoa,ahomologaodispensada,em
funodequeestetipodesentenaindependedeexecuo,poisporsisrepresentadocumentoidneopara
determinarumaqualidadeouumfato,tendomeraeficciadocumental.

ClvisBevilacqua,aotratardotema,ressalvaqueSe,entretanto,asentenasobreoestadoenvolverelaes
patrimoniais,ahomologaonecessria,porqueserottuloexecutivo,queoindivduoapresentar,invocandoa
coaodopoderpblico,afimdelheseremasseguradososdireitos,queasentenadeclaralhepertencerem46.

Art.16.Quando,nostermosdosartigosprecedentes,sehouverdeaplicaraleiestrangeira,terseemvistaa
disposiodesta,semconsiderarsequalquerremissoporelafeitaaoutralei.

http://www.tex.pro.br/home/artigos/68artigosfev2008/5990licccomentada 16/20
2017523 LICCComentada

Asnormasdedireitointernacionalprivado,vigentesnosdiferentesEstados,nosouniformesarespeitodoscritrios
normativos,motivopeloqualsejustificamosconflitosentreasprpriasnormasdedireitointernacionalprivado.

Oartigo16daLICCbusca,atravsdacorrentedarefernciaaodireitomaterialestrangeirosolucionartaisconflitos,pela
qualanormadedireitointernacionalprivadoremeteoaplicadorpararegerdadarelaojurdicaaodireitosubstancial
aliengena,qualificadordofatosubjudice,enoaodireitointernacionalprivadoestrangeiro.Essateoriapreconizaqueo
juizatendasomentenormadedireitointernacionalprivadodeseupas,semsepreocuparcomadeoutroEstado,seja
elaidnticaouno47.

Aotratarsobreotema,MariaHelenaDinizafirmaqueoprincpioadotadopeloart.16odequearemissofeitapela
normabrasileiradedireitointernacionalprivadoadireitoestrangeiroimportaremremissosdisposiesmateriais
substanciaisdoordenamentojurdicoestrangeiro(sachnormweisung)enoaoordenamentojurdicoemsuatotalidade,
inclusivesnormasaliengenasdedireitointernacionalprivado(gesamtverweisung).

Assim,afirmaaindaaautora,oart.16daLICCadmitetosomenteaaplicaodenormasubstancialbrasileira
aplicvelaocasovertente,porordemdanormadedireitointernacionalprivadodofrumenadanormadedireito
internacionalaliengena,jqueasnicasnormassobreconflitonormativoquepoderoserlevadasemconta,paraa
resoluodeumdadofatointerjurisdicional,seroasdofrumenoasdeoutroEstado48.

Art.17.Asleis,atosesentenasdeoutropas,bemcomoquaisquerdeclaraesdevontade,noteroeficcia
noBrasil,quandoofenderemasoberanianacional,aordempblicaeosbonscostumes.

Oart.17tratadaineficciadasleisestrangeirasnoBrasilquandoasmesmasforemcontrariassoberanianacional,
ordempblicaouaosbonscostumes,submetendoaeficciadosatosaliengenasaosprincpiosdescritosacima.

sabidoqueojuizobrigadoaaplicaraleiestrangeiranocasoconcretoquandooimpuseranormadedireito
internacionalprivado.Oart.17daLICCconfereaomagistradoopoderdeverdeafastlaquandoamesmacontrariara
soberanianacional,ordempblicaeosbonscostumes,vistoqueosmesmosconstituemlimitesquevisamaassegurar
aordemsocial.

Naprtica,aanlisedaaplicaoounodaleiestrangeiradarsenomomentoemqueorgojudicanteapreciaro
casoconcreto,averiguandosesuaaplicaonosercontrriaaosnossosprincpiosdeorganizaopoltica,jurdicae
social.

Assim,atravsdesteartigo,observaseumarestriooulimitaoaplicaodeleiestrangeiranoBrasilpois,quando
contrrianossaordemsocial,mesmoquandoregularmenteaplicvelacertocaso,tersuacompetncianormal
afastada,acarretandoaaplicaodalexfori.

Art.18.Tratandosedebrasileiros,socompetentesasautoridadesconsularesbrasileirasparalhescelebraro
casamentoeosmaisatosdeRegistroCiviledetabelionato,inclusiveoregistrodenascimentoedebitodos
filhosdebrasileirooubrasileiranascidonopasdasededoConsulado.

Oartigo18daLICCversasobreacompetnciaconsularbrasileirapararedigiratosnotariaisemEstadoaliengena,
possibilitandoaosbrasileirosqueestejamnoexterior,domiciliadosounonoBrasil,possamsedirigiraos
representantesconsularesdoBrasilpararequereremalavraturadeatosdecompetncianormaldejuizdecasamento,
detabelioouoficialdoregistrocivil,deacordocomsualeinacional,queabrasileira.

Importanteressaltarqueosatosconsularesconstituemexceoaoprincpiolocusregitactum,jqueoscnsules,no
exercciodeseuscargosnoexterior,devemseguirasformalidadesprescritasemsualeinacional,enoasdopas
ondeestoaserviodoBrasil.

Noquedizrespeitoaocasamento,oart.18daLICC,comaalteraodoart.3daLein3.238/57,permitequeo
mesmosejacelebradonoexteriorperantecnsulbrasileiro,ressaltandoqueambososnubentesdevamserbrasileiros,
jquenodireitobrasileiroexigeseavinculaodanacionalidadedoscontraentesautoridadeconsular.Ouseja,
quandoosnubentestiveremnacionalidadesdiversas,acerimniasomentepoderserrealizadaperanteaautoridade
local,notendoocnsulbrasileirocompetnciaparacelebrla,nopodendofazloquandoapenasumdoscnjuges
forbrasileiroeooutroforestrangeiroouaptrida.

Apsacelebraodocasamentopelocnsul,necessriooregistrodomesmonolivrocompetente,noprazode180
diascontadosdavoltadeumoudeambososcnjugesaoBrasil,noCartriodorespectivodomiclioou,nafaltadeste,
no1OfciodaCapitaldoEstadoemquepassaremaresidir,expedindoacertidodocasamento.Seporventurao
prazode180diasnoforcumprido,ocasamentonoinvalidado,masnovahabilitaosernecessriapararetomara
possibilidadedoregistro49.

Nocasodealeidopasemcujoterritrioserealizouocasamentodebrasileirosnoreconhecerocasamentoconsular,
omesmotervalidadenoBrasil50.

Art.19.Reputamsevlidostodososatosindicadosnoartigoanteriorecelebradospeloscnsulesbrasileiros
navignciadoDecretolein4.657,de4desetembrode1942,desdequesatisfaamtodososrequisitoslegais.

http://www.tex.pro.br/home/artigos/68artigosfev2008/5990licccomentada 17/20
2017523 LICCComentada

Pargrafonico.Nocasoemqueacelebraodessesatostiversidorecusadapelasautoridadesconsulares,
comfundamentonoartigo18domesmoDecretolei,aointeressadofacultadorenovaropedidodentroem90
(noventa)diascontadosdadatadapublicaodestalei.

Oart.19daLICCversasobreavalidadedocasamentocelebradoporcnsulbrasileironoestrangeiro,denubentesde
nacionalidadebrasileira,mesmoquenosejamdomiciliadosnoBrasil,ouseja,validandotambmasnpciasde
brasileirosdomiciliadosnoexterior.

Opargrafonicodoartigo19determinaumprazodenoventadiasparaqueserenoveopedidoparaacelebraodo
casamentoquandoaautoridadeconsularserecusaracelebrlocomfundamentonodispostonoart.18daLICC.

OscarTenrio51entendequeosimplespedidodereconsideraonoprocessodehabilitao,quandofundamentado
legalmente,jobrigariaocnsulacelebrarasnpcias,deixandodeladoaexignciadodomiclionoBrasil.

Assim,observaMariaHelenaDinizqueaLein3.238/57veioaalterarosarts.7,2,e18daLICC,eliminandoa
exignciadodomiclioeconsiderandoapenasoelementodeconexonacionalidade,motivopeloqualbrasileiros,
domiciliadosounonoBrasil,poderocontrairnpciasnoexteriorperanteautoridadeconsularbrasileira52.

NotasdeRodap

1Ra,Vicente.ODireitoeavidadodireito.SoPaulo:MaxLimonad,v.1,p.2402e3734.

2Ferrara.Trattatodidirittocivileitaliano.Roma,p.1167,v.1,1921.

3CarvalhoSantos.CdigoCivilbrasileirointerpretado,RiodeJaneiro,1934,p.601.

4Diniz,MariaHelena.LeideIntroduoaoCdigoCivilBrasileiroInterpretada.13.ed.SoPaulo:Saraiva,2007,p.67
8.

5Gny.Mtododeinterpretacinyfuentesenelderechoprivado.2.ed.Madri:Reus,p.250Capitant.Introduction
ltudedudroitcivil,1929,p.823LimongiFrana.Instituiesdedireitocivil,SoPaulo:Saraiva,1988,p.23Ro,
Vicente.ODireito.cit.,v.1,p.3856CavalcantiFilho,Teophilo.AbrogaodaleiporsimesmainEnciclopdiaSaraiva
doDireito,v.1,p.4812.

6Diniz,MariaHelena.Ob.cit.,p.68Ferrara.Trattato,cit.,p.18991Batalha,WilsondeS.CamposBatalha.Leide
IntroduoaoCdigoCivil,SoPaulo:MaxLimonad,v.1,p.1189

7Diniz,MariaHelena.Ob.cit.,p.878.

8Coviello.Manualedidirittocivileitalianopartegenerale,1924,v.1,p.45.

9Ob.cit.,p.93.

10FerrazJnior,TrcioSampaio.Introduoaoestudododireito,SoPaulo:Atlas,p.210e290.

11Diniz,MariaHelena.Ob.cit.,p.145.

12Diniz,MariaHelena.Ob.cit.,p.171.

13FerrazJnior,TrcioSampaio.Introduo,cit.,p.265.

14Monteiro,WashingtondeBarros.Cursodedireitocivilpartegeral.SoPaulo:Saraiva,1967,v.1,p.43Bevilcqua,
Clvis.Teoriageraldodireito,4.ed.MinistriodaJustia,1942,p.59.

15Diniz,MariaHelena.Ob.cit.,p.173.

16Maximiliano,Carlos.DireitoIntertemporal,RiodeJaneiro:FreitasBastos,1946.VidetambmDiniz,MariaHelena.
Ob.cit.,p.1912.

17Diniz,MariaHelena.ComentriosaoCdigoCivil.SoPaulo:Saraiva,2003,v.22,p.163184.

18RSTJ,v.7,1991.

19Porchat,Reynaldo.Daretroatividadedasleiscivis,SoPaulo,1909,p.22.

20FerrazJnior,TrcioSampaio.IntroduoaoEstudodoDireito,cit.,p.2267Diniz,MariaHelena.Leide
Introduo..,cit.,p.196.

21CarvalhoSantos,CdigoCivil.cit.,v.1,p.54.

http://www.tex.pro.br/home/artigos/68artigosfev2008/5990licccomentada 18/20
2017523 LICCComentada

22FerrazJnior,TrcioSampaio.Ob.cit.,p.226.

23RevistadeDireito69:117RevistadeCrticaJudiciria,15:393.

24CdigoBustamante,art.41,rezaqueseter:...emtodapartecomovlido,quantoforma,omatrimnio
celebradonaqueestabeleacomoeficazesasleisdopasemqueseefetua.Contudo,osEstados,cujalegislao
exigirumacerimniareligiosa,poderonegarvalidadeaosmatrimnioscontradosporseusnacionaisnoestrangeiro
semaobservnciadessaformalidade.

25Kahn.DiedritteHaagerStaatenKonferenz,inZeitschriftfrinternationalsPrivatundffentlichesRecht,1902,v.2,
p.421.

26Diniz,MariaHelena.Ob.cit.,p.2534.

27Diniz,MariaHelena.Ob.cit.,p.255.

28Wolff.PrivateInternationalLaw,p.293333Castro,Amlcar.DireitoInternacionalPrivado,RiodeJaneiro:Forense,
1968,v.2,p.85es.

29Diniz,MariaHelena.Ob.cit.,p.262.

30Diniz,MariaHelena.Ob.cit.,p.263.

31Monteiro,WashingtondeBarros.Curso,cit.,v.2,p.30.

32Diniz,MariaHelena.Ob.cit.,p.266.

33Diniz,MariaHelena.Ob.cit.,p.290.

34PilletNeboyet.Manueldedroitinternationalpriv,1924,p.471.

35Diniz,MariaHelena.Ob.cit.,p.296.

36Idem.

37Diniz,MariaHelena.Ob.cit.,p.3023.

38Diniz,MariaHelena.Ob.cit.,p.307.

39Diniz,MariaHelena.Ob.cit.,p.312.

40Art.1.829,doCC:asucessolegtimadeferesenaordemseguinte:Iaosdescendentes,emconcorrnciacomo
cnjugesobrevivente,salvosecasadoestecomofalecidonoregimedacomunhouniversal,ounodaseparao
obrigatriadebens(art.1.640,pargrafonico)ouse,noregimedacomunhoparcial,oautordaherananohouver
deixadobensparticularesIIaosdescendentes,emconcordnciacomocnjugeIIIaocnjugesobreviventeIV
aoscolaterais.

41Diniz,MariaHelena.Ob.cit.,p.318.

42Diniz,MariaHelena.Ob.cit.,p.347.

43EspnolaEspnolaFilho.LeideIntroduoaoCdigoCivilcomentada,RiodeJaneiro:FreitasBastos,1943,v.3,p.
274304Castro,Amlcarde.DireitoInternacionalPrivado,v.2,p.226Andrade,AgenorP.de.Manualdedireito
internacionalprivado,SoPaulo,1987,p.3213Tenrio,Oscar.Direitointernacionalprivado,RiodeJaneiro:Freitas
Bastos,v.2,p.356Ro,Vicente.Odireito,v.1,p.530Batalha,WilsondeS.Campos.Tratado,p.367e386Cavaglieri,
Arrigo.Lezionididirittointernazionaleprivato,Napoli,1933,p.365es.e374es.RT,577:152RTJ,45:317.

44Diniz,MariaHelena.Ob.cit.,p.363.

45Diniz,MariaHelena.Ob.cit.,p.374e378.

46Bevilacqua,ClvisapudBatalha,Wilson.Tratadodedireitointernacionalprivado,SoPaulo:RevistadosTribunais,
cit.,p.462.

47Diniz,MariaHelena.Ob.cit.,p.41718.

48Idem,p.42123.

49Russo,Jos.Casamentoperanteautoridadeconsular.RevistaBrasileiradeDireitodeFamlia.23:55a65.

http://www.tex.pro.br/home/artigos/68artigosfev2008/5990licccomentada 19/20
2017523 LICCComentada

50Diniz,MariaHelena.Ob.cit.,p.442.

51Tenrio,Oscar.DireitoInternacionalPrivado,cit.,v.2,p.6970.

52Diniz,MariaHelena.Ob.cit.,p.445.

PIVA,FernandaMILHORANZA,MaringelaGuerreiro.LICCComentada.RevistaPginasdeDireito,PortoAlegre,ano
8,n727,28defevereirode2008.Disponvelem:http://www.tex.pro.br/home/artigos/68artigosfev2008/5990licc
comentada

http://www.tex.pro.br/home/artigos/68artigosfev2008/5990licccomentada 20/20

You might also like