mvjore nr. 3/4 dhjetor/jonor 1995 mlmi 4 <1.

STRIPI I P10T:
P n G fl N I N I

O
fl6 *>
 DODONH PS HSGJC
VITII NR.3/4 dhjelor/jctnor
1995
S'ACHCT VT
MIMI 4 D.
Lumo SKNDO (Mid-hot FRRSHCRI)

Pavarsia kombtare * Ibrahim RUGOVfl 4

Tabloidi *Daut DfiUTI 5 N kto faqe t voglc duke kuvnduar me vllezrit e
Nji imperativ i kohs * Rexhep MITROVICfi 6-7 mij, duke qar hallet t'an, gjithnj kam patur n mnt
Interist: Myzafere HfiTIPI * Valdete GJflNfi 8-9 nj gj: T prpiqemi q t'i prmirsojm vetijat t'ona,
Fajet i ka im agjinata njerzore t ndreqim t metat t'ona, t iartsohemi dhe t
fi.Morina fl.Grguri 10-11 prparojm vetm me prpjekjet t'ona.
Mercedesi - historia e nj vashe dhe e nj automobili* T tjer - dhe t shum - kan mbledhur gjith kujdesin
12-13 e tyre n t zbuluar dhe n t numruar fajet e t
Trimi i thelisive nnujore * Lulzim MJKU 14 tjerve, t kqijat dhe t padrejtat q na bhen prej t
Gjuha e m esapve * 15 huajet. dhe kan thirur, edhe kan qar.
Norma dhe gjuha letrare * Mr.Sala RHMCTflJ 16 dhe ne fort mir i shohim t kqijat dhe q na punojn
U rrnua muri ndrmjet t tjert, fort kuiiuar na radhitet prpara syvet vargu i
materjes dhe shpirtit 17 iigsivet q na vijn prej tyre. Po kto t kqija dhe t
Filamt e Sflfifl BCRNflfilT 18-19 liga jan aq t shuma sa duam gjithnj t gjjm nj
Kazablan ka ndr fiiam e shekuilit 20 gj dhe nj shkak m fjesht, dhe rrahim t krkojm t
Dardant dhe D ardania * flbib AHMDI 21 metat q kemi vet.
fiota iaram ane 22-23 M duket se do gj ndreqet kur t ndreqemi ne vet;
Mini-intervist: 24 do s lige i pritn krahtkur t ndreqim t metat t'ona;
Si ta gjeni t vrtetin * Besim GRGURI 25 do s keqje s huaj i pritn kmbt kur t bhemi ne
Mjeku ju kshillon 26 vet t zctrit q t mprojm t drejtat t'ona, q tu
27 kundrqndrojm.
Horoskopi
Letrat patriotike * Nazmi LUKRJ 28 Shmbila sht: e dim q moti na sjell shi, dbor ,
Skenderbeu i bashkon shqiptart pr her t dyt breshr, er edhe shtrgat, a sht mir q t qahemi
29 nga kto t kqija, a po duhet q t ndreqim pullasin
flmmori
dhe dritoret e shtpis? - dijm q lumi del, na mbyt
Fjalkryqi 30
Strip: PAGANINI 31-42 arn, na mbush me uj dhe balt obor; a duhet q t
qajm e t thrresim, apo t bjm ledhe e hendek?
Me fjal t tjera: a sht nevoj q t ndreqim njerzit e
tjer, a po t ndreqemi vet? Kur kemi shum armiq, kur

Redoksio e revists jan shum njers q na bien n qaf, a sht m mir

t'u lidhim duart e kmbt, apo t forcohemi ne vet dhe
t bjm botn q t na trmbet e t na nderoj?

DODONA dhe kshtu kam qn gjithnj n mendim q duhet t

krkojm, t gjjm dhe t shohimt metat dhe fajet

mbor popullifc t'ona; duhet t kemi karakter dhe vullnetin t fort,

gjykimin t drejt q t mundim t rrojm n kt shesh

Shqiptor lufte t jets, pa frik se mos na rrzojn mbrdhe

bota, pa u ndrojtur se mos nj ilimi i dobt anj armik
i fort t vij dhe t na vr ndalime mb udht, t na
io uron dobtoj dhe t na poshtroj.
Sa gj e madhe, sa gaz shpirti sht pr njerin t jet' i
Vitin e Ri fort dhe t ket besim te veht' e tij? 0 kini par kurr,

1995!
kur shkon nj qen bariui fort n rrugat e nj qyteti, qi/sh
i mblidhen qent e mhalls rreth e rrotull dhe i lehin?
Po at a e keni par me sa madhshti een, dhe qysh
as prulet fare q t'i shikoj. flshtu sht edhe njeriu i
fort, kombi i fort, fuqija lndore e morale i shtrngon
armiqt q t'a nderojn, t'i trmben, t mos i qasen
dhe t mos e trazojn.
Njeriume t vrtet n kt jt s'mund q t ket
D O DO N Il besim ve se n fuqi t tij. N daim q t mos
prbuzemi, t mos vuajm dhe t mos vdesim,duhet q
t jemi t fort, t kemi mjaft fuqi pr t prapsur
Drejtor rreziqet dhe kundrshtimet.
Vifacr DIIRMISHI Le t jemi m t kthieilt. Shptimin t'n t'a presim
Krycredaktor nga vehtja e jon, si nj pemt prmirsimit dhe t
naltsimitt'n, nj pem q t vij vetiu, me djerst,
Rdfm MORINR me prpjekjetdhe me dshirat t'ona. Kjo sht pr ne
floshkcpunctorc mnyra m e drejt, udha m e sigurt, shptimi m i
Hoqlf MUUIQ!, Rcsim OfRGURI, No*ml UIKRJ, nderim.
Minirc FCTRHU, Nimc OCQIRRJ Shkodr,1920

pnvnncsin KO M flcm flc
Ibrohim RUGOVfl
G jithm on e kenii ndier n veten ton kt
D it t bard h, kem i jetu ar m e t, me
$>jakun e saj t kuq, q qe i ndrydhur t'ort
ndr zem rat tona, si n zeinrn e Plakut
m jekrhardh q e zhardhlloi m 1 9 1 2 .0 ,
po si t m os e n djejm kt D it q sht
njra ndr d itt m t hardha, ndr ditt
in t kuqe t historis son t vrullshm e,
plot e prplot in shtrngata e pak m pak
me bardhsi t kndshm e. E dhe n kt
tok t lavdishine jan djegur shpirtrat
pr liri dhe pam varsi, ende dijyen dhe
prore do t dig_jen, jyersa t ndris ajo drita
fla k r u e se m a d h sh to r e, q n gre p esh
5jakun e nj trungu n do stin t kohs.
Zin e lngats s nj populli e ndjejn m
s m iri dhe m s shum ti bijt m t m ir t
tij. Ata shkrum ohen sa s ka m. M undohen
q at ta zhdukin dhe t sjellin fatbardhs-
in e ndrruar. T ngrisin teinpullin e
liris n inesin e A tdheut - vendit t shen jt,
vendit q sht sim b ol i njeriut n m bar
jetn dhe lavdin. A ta bjn do jrj. Dij>jen
si qiriri. E m e at drit q del nga trungu i
tyre i djegur shndrrisin tokn e ritiiar me
gjak ndr sheku j. Shum ka p asur gjaku
yn ksi bijsh, t ndershin, m adhshtor
28 NCHDOfl 1912 - 28 NCNDOfl 1968
I pari q e shpuri n vend porosin e strgjyshrvet, ai q e
ngriti at q e mbanin lart ndr duar dhe mbi koka e q mar-
shonin prpara me te qe njri ndr bijt m t mirnjohur t kombit
ton - Ismail Qemali, Plaku mjekrbardh. 6 ngriti fli, e mbajtm
ne dhe do ta mbajm ngaher dhe do t ecim prpara n histori.
mbajtm n zemra, n shpirt. kemi edhe n dor. Duam q ta
kemi kudo sepse sht, me t vrtet, simbol gjaku, lirie e pam-
varsie q na shpie m tepr dhe m me hov ndr fitore t reja
q ngaher t fitojm.
dhe burrror. Vargu i tyre ndr faqet e s gjithm on pas pes shekujsh. G jithkush e
kaluars son sht i gjat sa t gjith ne. priti lirin dhe q etsin. T jetoj me shpirt
M i gjat sht vargu i lavdive dhe i t vet n trungun e vet, ineq e dinin fare
triinrive t tyre t paska jshme. m ir se sht kjo, sjell pr ringjalljen e
Viti 1912. Zgjedha otom ane z t hiqet. nj gjaku t vjetr q me m ija e m ija vite
Kt e bjn ata q me shekuj ndien peshn r r o d h i n p r d a in a r t e B a llk a n it t
e saj, peshn e saj t ndyet kom bta- lavdishm . Ikn anadollakt.
rizuese, vllavrasse dhe coptuese. Edhe M ir e hetuan kt ata q ishin insuar me
toka e M m dheut sht e zgjuar. S duron harbutrit e ksaj dore. N uk pritn. U ran
m km bn e ndyt poshtronjse q fikte grusht hundve. I plandosn pr tok dhe
njoinsit pa lind fare. Bota dgjon pr sim bolin e gjakut ton - F lam urin e ruajtur
kt. Ballkani ushton. T rim at ende n t me shekuj n gji e do vend t toks s
gjith a an t. K udo d g jo h et kushtrim i: dashur e ngritn lart. E ndritn at dit
pavarsi dhe liri k om b tare. Z einrat e vjeshte. A t dit t bardh e t art. N
ndrydhura nxjerrin zrin m t fuqishm . kalendarin e historis k om btare hyri ajo
K uedra anadollake iku njher e pr- dit. U shnua: 28 nndor 1912. U shnua
edhe einri i atij q e ngriti - Ism ail Qemali.
U shnua edhe vendi - V lora legjendare.
Vatra e kuqe e arbrit qe zn pr at truall
si rrapat shekullor buz' A driatikut. U
habit Ballkani. U habit E vropa. U habitn
t gjith kur pas pes shek ujsh , prej
epoks s Sknderbeut n qiellin shqiptar
u ngrit siinboli i gjakut - F lam uri.
M ir q u m ashtruan t gjith. M ir q.
kujtuan se nuk keini asgj, se kuedra e
A nadollit na glltiti patm . Po, ajo m ori
gjithka, gati na zhbiu, por s m undi t na
rnarr at m t v le fsh in n , in m ad-
hshtoren - fuqin, trim rin q i oi n
kinb prore shpirtrat tan t djegur pr
tokn e strgjyshrvet. E shpurm m tej
dhe do t shpiejm gjersa t gjallrojm
mbi kt tok t dashur.
I pari q e shpuri n vend porosin e str-
gjyshrvet, ai q e ngriti at q e m banin
lart ndr duar dhe m bi koka e q mar-
shonin prpara m e te qe n jri ndr bijt m
te m irnjohur t kom bit ton - Ism ail Qe-
m ali, Plaku m jekrbardh. E ngriti Ai, e
inbajtm ne dhe do ta m hajin ngaher dhe
do t eciin prpara n histori.
E m hajtin n zem ra, n shpirt. E kemi
edhe n dor. D uain q ta kem i kudo sepse
sht, me t vrtet, sim bol gjaku, lirie e
painvarsie q na shpie m tepr dhe m
me hov n dr fitore t reja q ngaher t
fitojm .
B ota e r e nr.5, dhjetor 1968
3/4 clh fe to iV |an o F_1 ^ g

PIRflTI I CIU
I ZAUiON SKRTT
fljo q ndodhi n Britoni t Modhe, jjot nntorit t ktij viti,
dshmoi se sistem et e rejo kompjuterike, dhe n prgjithsi kom-
piuteri, nuk sht osopok i sigurt so i prket ruojtjes s sekreteve
sntetrore. N fund t nntorit dhe n rillim t dhjetorit, n gozetot
britonike doli n shesh se rrjetot kompjuterike t intelejjencs,
modje oto m sensitivet, muno t posedohen shum leht goti ngo
dokush q ko kompjuter dhe q snt i kyur n progrom t veont.
Gj ot muojit gusht nj pirot kishte deprtuor n Dotobose-in e
British Tclecom-it (Telehomunikimi britonik) duke u furnizuor me
informotot m sekrete q i ruon ky shtet. Nqo kompjuteri i telekomu-
nikimit britonik, piroti kopjoi numrot e telefonove dhe odresot e AAI
5, /VU 6, Ministris s Mbrojtjes dhe shum informoto tjero ngo oto
m sekretet.
flio q e tronditi opinionin ishte fokti q nuk nevojitet okcili t jet
enspert pr t deprtuor gjer te kto sekrete pr t cilot mendohej
se ruheshin me sigurin m t modhe q sht e mundur. Pos
deprtimit t ktij piroti ononim, moterioli i kopiuor u drguo, ngo i
njjti pirot, n Internet i cili sht nj rrjet globol kompjuterik prej ku
me kto t dhno mund t jen furnizuor rreth 35 milion shfrytzues
potenciol.
Mijro foqe, t mbushuro me plot t dhno, ngo m sekretet, u gjetn
edhenkom pjuterineSteveFlem ing-ut, i cili m vonprktoshkroi
n 'The Indipendent". Ky gcizetor ko dekloruor se nuk ko osnj t
dhn pr personolitetin e informuesit. Piroti ononim ishte n
gjendje q vozhdimisht t deprtonte n t gjitho shnimet e
qendrove shtetrore, ngo ato m sekretet. Informotot prmbonin
odresot dhe numrot e telefonove t personelit ushtorok britonik;
detqjet e instolimeve sekrete t komunikimit ushtorok omerikon n
Britoni t Modhe; vendin dhe informotot n lidhje me bunkerin q
qjendet n LUiltshire i cili z 5500 nierz, ku sht planifikuar q t
tranferohet qeveria britanike n rast t lufts brthomore; instalimet
e trsishme t DauiningStreet-it (se lis s qeveris britanike) dhe
t Buckingham Palace-it ku jeton fomilja mbretrore.
Shnimet tjero deri n hollsi tregojn lokocionin e ndrtesove t
shrbimeve sekrete q gjenden n Londr e q mendohej se jon t
pazbulueshme. Nj lokocion i Ml 5 sht i regjistruar nn kulmin e nj
shtoreie t kpucve dhe ni tietr si maaazin. e mallrave t
tekstifit. Poasntu, nj
vend tjetr i cili shrben
pr strvitjen e aqjen-
tve sekret t c il :
d r g o h e n j a s h t jli
sh te tit. Numrat t e le li
fonik t ktyre shrbi-l
meve sekrete jan tijj
reqjistruar nn emrin e-ii
firm ave p rivate . N g a ;
kto informata doli n
sh e sh s e shrbim etiii
telefonike t Ml 5-shit i|i
p o g uan M in is t r ia ii
Mbrojtjes e jo Ministriaii
e Srendshme si m en|i
dohej m por. |:
Nse pirati ka prvoj
n kt drejtim atheri
sht fbre leht q tiii
prgjohet edhe biseddiii
'telfonike q bhet nli
k t a num ra, m a d je li
edhe nse kjo bisediii
zhvillohet n distoncjii
ndrkontinentole. Fori
leht prgjohet edhiii
t e le fa k s i dhe Datoi
transm isiom ne tere
6vropn, flfrikn Veri- .......
ore duke prfshir edhe Mesdheun.
Gozetari skocez Steve fleming, i cili si u po, sht mjaft entuziast
n komjuterizmin amator, n nj shkrim t tij e ka shpjeguar voriantin
e tij pr mnyrn e furnizimit me kto t dhna q tronditn opinionin
publik britonik dhe sigurin e ktij shteti. Gjot pranvers s ktij
viti kishte filluar t orvatet pr t gjetur mnyrot q me an t
kompjuterit t tij t deprtonte deri te kompjutert kryesor, m t
mdhenj dhe m sensitiv t British Telecom-it. Kompjuterin e vet e
kishte pyetur lidhur me kto shtje q i interesonin. Pas nj kohe,
naa diKush i poidentifikuar, mori t dnna t pazakonshme pr t
ciTat n fiilim dyshimte krejtsisht. S pari filloi to provoj numrin q
n list figuronte pr kryeministrin britonik dhe e vrtetoi se ky numr
vrtet ishte i John Major-it.
Pas dalies n shesh t ktyre sekreteve ekspertt vrtetuan se sht
trsisht e pamundur q t deprtohet gjer n kto informata pa e
nO P O H n S/ 4 d h ie to r /io n o r
ditur passuuordin, pr t cilin mendohet se shtvjedhur nga dikush
q punon n British Telecom. Njri nga ekspertt m t muar pr
kompjutera n Britani, lan James, n lidhje me kt shtje ka
deklaruor se;"Nse m thoni se sht br piraterin kt lloj
kompjuteri, ather kjo sht cenimi m i madh i siguris q kam
dgjuar ndonjher. Nuk ko kurrfor mundsie q informatat t dalin
asht aq leht."
jc
T ktij mendimi ishin edhe ekspertt tjer t cilt njzri pohuan se
oskush ngo jasht, nuk do t kishte mundur q t deprtoj pq
ndihmn e puntorve t prhershm t ciltjan t vetmit q din
pasujordin dhe prdorimin e tij. Dotabase i ktij kompjuteri qndror
sht prodhuar n nj komponi omerikane e quajtur "Cincimmati
Bell" e cila e ka garantuar sigurin e plot kundr deprtimit t
piratve nga jasht. Madje edhe brenda , vetm nj numr i caktuar
i puntorve ftan qen n dijeni dhe t autorizuarq t'i shfrytzojn
kompjutert e tlll.
Sidoqoft, fleming kurrsesi nuk kaloi pa "u shoshitur" nga shrbimi
sekret britonik, t cilt nga ai krkuan shpjegime m t hollsishme.
sht e vrteto, edhe Fleming-u u zbulua se ishte mjaft i dyshimt
pasiq gjat vers kishte punuar n British Telecom. Si inrormuan
mas-mediumetbritanike, oi vozhdimishtrefuzoi tozbuloj identitetin
e informuesit. N lidhje me kt oi ka deklaruar:"Sa kam punuar ne
British Telecom kom mundur ta bj fare leht ta bj kt si do kush.
Por, un kt nuk e kom br."
Nse kta numra t telefonove dhe kto adresa bien n duart e
shrbimeve t huajo sekrete other shtja bhet mjaft serioze.
Droja m e modhe sht nse kto t dhna tashm i posedon
ndonj orgonizat terroriste. Qyshdo q t ket ndodhur, kjo ndikoi
q disa instalime dhe kto numro t ndrrohen trsisht. Nuk dihet
se n sa komjutera t tjer ky pirat i ko "porkuar" kto t dhno.
sht krejt e mundur q oi kto t dhno t'i ket drguor npr
komjuterot onembon bots.
Ndrrimi i numrove t telefonove ndoshta nuk do t je t problem i
modhpr British Telecom-in, por si t bhet ndrrimi i t gjitha
adresave t njerzve t cilt punojn n shrbime pr t cilat sht
menduor se nuk sht ditur asgj p r ta. Mandej, far do t jet
shuma e shpenzimeve nse venooset q t bhet ky ndrrim i
lokacioneve q qeveria britanike s'i ka marr me mend?
Si duket n kohn kur kompjuteri ende nuk kishte hur n zyr,
sekretet shtetrore jan ruajtur m me sukses. Natyrisnt, nse nuk
ka pasur spiun klasik.
FITUCSI RNONIfyi I LOTRRIS
GJNDT N PUSHIM
Pora nj muqjiedhe n Britani t Madhe filloi lotoria e cila si loj e
fotit ko qen e ndaluar n kt shtet. do t shtun.n mbrmie,
prgatitet nj spektakl i vrtet Qjat trheqjes s numrave t cilt
i pasurojn njerzit q kan fat. N xhiron e katrt pati vetm nj
fitues me 18 milion funta (rreth 40 milion marka). Personi, toshm
milioneri, dshiroi t mbetej anonim, gj t ciln ia mundson edhe
ligji. Diso gazetor i kon ofruor ktij fatlumi 20.000 funta pr to
zbuluor identitetin e tij. Por kjo si duket, tash, sht shum e vogl
pr t dhe ai kt e ka refuzuar. G azetat britanike kan shkuar aq
larg sa q kon krkuar nga gjyqi suprem q t suprimohet nj ligj i
till pr anonimitet dhe kjo upranua ncja gjyqi prandaj s shpejti
pritet t dal n shesh emri i rituesit. Gjer m toni dihet se fituesi
sht nj puntor q ko punuar n nj fabrik t qytetit Blcickpool.
sht i martuar, ka tre fmij dhe sht mysliman. Gruaja e tij ka
ngulur kmb q ato nuk guxojn t marrin as nj funt t vetme nga
ato para sepse jan para "harom".
SHNKSI M I VJTR
S PIRRMIDRT
Sfinksi q gjendet nn hijen e piramidave n Giz, q nga viti 1798
kur ushtart e Napoleon-it ia zbuluan kokn dhe trupin nga rro, i ka
fascinuar shum hulumtues. G jer m tani sht menduar se sfinksi
sht i vjetr poaq sa edhe piramidat, pr t cilat mendohet sejon
ndrtuar rreth vjetve 2550 para e.s. Gjeologjistt opo egjiptologt
John flnthoni UJest dhe Robert Schoch kto dit me sukses e
kundrshtuan teorin e vjetr pr vjetrsin e njjt t sfinksit dhe
piramidove. Kta dy sjellin argumentet se sfinksi sht disa mijra
vjet m i vietr dhe se nuk sht ndrtuar nga guri m i dobt si
mendohej. Kta e argumnetojn kt m faktin se sfinksi sht
ndrtuar nga guri i njjt por posiq ka psuar erozion nga t
reshurat ather kjo dshmon pr nj vjetrsi m t modhe n
krahasim me piramidat. Sipas ksaj teorie, sfinksi sht ndrtuornj
koh kur mendohet se egjiptasit kan ndrtuar edhe t tjer prreth
Nilit. Mendohet se kjo snt nj periudh ndrmjet vjetve 5000 dhe
7000 pora e.s. Por, me gjith foktet q sjellin kta dy shkenctar,
teoria tjetr e cila thot sesfinksi sht m i ri se piramldat ka ithtar
t shumt.
1995 0
Dokumente
Botohet pr her
t par

NJI NVOJ
IMPftllTIV
Prej R. M ltrovica
Plakun e ktij vcndi plot fom t povdekshmin Ismoil Kemoli e ndeshm n Fier. Guximi, energjio
dhe dinamizma e t cilit t pa pajtueshme me moshn e tij konkurote me rinin t'on. U bashkuem
dhe e njoftm si i pari i jon. Babaj i Hombit t qarkuem prej nji tok patriotsh, u prit prej Vlon-
jatve patriot n buz t Vijoss, mbas pak jemi n Vlon. Rndra e jon, dishira e jon u realizue.
Shqipnija shpalli vedin indipendente. Shteti shqiptar u themelue.

K U JTIM E T PR M A LL SH M E U dhtim i vazhdoj 40 dit dhe u realizue me t m os jen kalue as 31 or, aq t gjall e
m brijtjen t on n Vlonn kreshnike. N uk kam kujtim in, aq n palc e kam shi.jn e
do t ish te as vendi as rasa p r so t t
nnSHKIMI DH zgjatem i m bi m undim in e vshtirsit qi
asaj lvizjes t shenjt. N jetn tem e 55
vjeare nuk kain pa as nuk kam ndie nji
finSHKCPUNIMI p soi ky g ru p i p rb a in p rej M ith a t gzim aq t m adhnueshm n n ji popull.
Frashri, Bedri Peja dhe Salih G juka. Por dhe ina se nuk m und t ket, them , knaqsi
i nmis nuk m und t kaloj edhe pa brohorit edhe m a n shnj se ajo e nji populli kur ky i then
Vlonn K reshnike qi na ili dyert dhe pa verigat e randa t nji robnis shekullore.
A sht nji fakt historik q due t shfaq n kt prshndet popullin guxiintar dhe bujar
K atundar, qytetar, bej, cub, t pasun e
dit t hekuem e. Shpallja e Iufts 'l urko-
t ktij vendi qi na priti po m e at zjarm t vorfn, krishten e m yslim an n at dit
Ballkanike, m ue hashk me do shok t
g jith in o n t n dezu n d he k urr t pa ishin vlla e m otr. do sinir, do inni,
p olitik s K om b tare na gjen n Shkup. shueshm e pr A tdhedashuni dhe liri.
do am bicje ose zihje nr vllazn e m otra
asti asht tep r k ritik pr jetn ton P la k u n e k tij v e n d i p lo t fa m t at dit qe pushue. Prej pasanikut m a t
kom btare. Si shum Shqiptar edhe na
pavdekshm in Ism ail K em ali e ndeshm n m adh e deri n t varfnin q skish ve se
m endojm nji aksion pr realizim in e nji Fier. G uxim i, energjia dhe dinam izm a e t
nji skjap, kishin shtrue m e buk e kryp,
Shqipnis s lir dhe veturdhnuese. Ven-
cilit t pa pajtueshine me inoshn e tij me ven e raki dhe krem tojshin kt dit t
dosim dhe bajm nj deklarat fuqive t
konkurote m e rinin ton. U bashkuem inadhe t Kom bit m e kang K om btare tue
m dha, n t ciln u n joftojm se elem enti
dhe e njoftm si i pari i jon. Babaj i K om - u puth e prfaque njani ine tjetrin. Ql-
shqiptar s ka luft ve se me ata q do t bit t qarkuein prej nji tok patriotsh, u
lim i ish nj, drejtim i ish n j: ja Shqipni ja
krkojn t sh kelin tokn arbnore. M bas prit prej Vlonjatve patriot n buz t
gur e hi.
realizim it t ktij, nj vendirn t dyt, do t V ijoss, inbas pak jem i n V lon. A ndra e
Sa her i inendoj aq her ndij nji adiniriin
leshim vatrat tona t ngrohta pr t dal jon, dishira e jon u realizue.
dhe nji detyrim plot respekt pr at vend
npr qytete e fshata ku duhej propagan- S h q ip n ija sh p a lli ved in in d ip e n d en te .
dhe pr at popull, dhe aq m a tepr sot
due pr nji kongres pr kt qllim .
Shteti shqiptar u them elue. Kan kalue 31 konsideroj pr detyr me cilsin e t em e si
v jet ns>a kjo dit e luine por in duket si kur K ryetar i Q everis, t i drgoj djepit t liris,
V lons kreshnike, p rshndetjet e m ija ina
t sinqerta dhe t kujtoj sjelljen bujare
t atij n ato m om ente kur po gatohshin
fatet e Koinbit
Prpjekja vigane e popullit t V lons pr
L irin dhe pr sigurim in e indipendencs s
Shqipnis ka qen tepr e m adhe, prpara
k tij ro li k a p ita l, d u h et th u r flet m e
shkronja tarta dhe brezat e ardhin, n
shenj t m ir-njohjeje m e respekt fetar,
duhet t gjunjzohet kurdoher parpara
V arrit t shnjt t burrit t m adh t Vlons.
V lona, rolin e saj t randsishm , n la-
m en K om btare nuk e luejti vetin n astin
e deklarim it tindipendencs Shqiptare in
1912 por edhe k urdoher qi kjo u cnua ose
u rrezikue. L uftnat heroike t saj, m 1920
kundra ushtris italiane e prjetson emnin
e ktij qyteti i cili ine gjakun e kulluem t
bijve t tij, kundra gjith vendim eve lak-
m itare m 1920 siguroi edhe nj her tjetr
in d ip e n d e n c n , s o v r a n ite tin d he in te-
gritetin toksuer t Shtetit Shqiptar.
Lufta e Vlons... D isfata dhe kapitullim i
j AUari i ngreliun n 'e Lulishten e Shesliit t Ministrivet n Tiran, me rastin e Dits s l.iris m 28 total i ushtris Italiane n V lon... Pakti i
; Nanduer 1943, pr nderin e Dshmorve t Kombit, t cilt, me flijim in e jets s tyne, i siguruen T ira n s m 1920... ja n m onu m entet e
Atdheutindipendencn e dshrueme. m rekullueshm t kryenaltsis, t trim nis,
t sakrifics sunrem e Shtiintare d h e p r
LZ6I l)()l)()N .4 __^ L d h jetor/janar 1995 I
jetsojn t drejtn t on pr t jetu e t lir
e vet-urdhnues n tokn t on ethnike t
v a d itu n m e gja k d h e t m b u lu em m e
eshtna e krena shqiptare.
A sht rast t theksoj se, m rekullin uditse
t E popes s V lons m 1920, e prgatiti dhe
e skaliti n m erm er B ashkim i n nji trup t
vetm i p opu llit i cili prp ara rrezikut
t A td h e u t , p'r n j q llim t sh en jt u
trupzue dhe fitoi luftn, fitoi adm irim in e
bots, fitoi vendin e m erituem n aeropagun
ndrkom btar dhe siguroi independencn e
p lot t sh tetit t on.
N kt dit solem ne, tue prekun kto faqe
t shkelqyem e t historis s on t afrm e,
pakujdesi dhe poshtni m u lshue furtunave
t fatit t and pa u prp jek m e ndalue vedin
prpara t pa m undshm enin. Fati i yt po
t iinponon sot nj zgjedhje. N uk m und t
vishesh pa e dnue vehten tande nga
shdukja prej furtuns s ardhshm e. Syt e
bots na jan kthye m bi n dhe presin
r e s t a u r im in e S h t e t it e s id o m o s
zavendsim in e veprave illegale m e nj
fuqi judicare q t m os jet m a si dje, nj
m agjistratur nn skllavrin e politiks,
n n shrbim t passioneve, t m nive dhe
t inadeve t ndonji qeverris fm er e ose
grupeve poiitike q do t ishte vula m a e
p a sh ly e sh m e p r tu rp in d he p r m os
n shpirtin e njersve t pa vleft bru-
talitetin e avanturierve.
Zbrit n a r e n me nj shpirt pr prpjekje
t fort, m e nj doktrin kjartsisht t cak-
tuem e dhe K om btare. H y n luft si kur
flota A theniane aq shkote n luft, gjith e
m buluem e m e lule ine plot tingllim prej
kangsh. P or q flaka e fort t njj vullneti
t pathyeshin t shurris n fytyrn t ande.
Rini! P ara se t veprojsh m so t men-
d ojsh, arti i v ep rs len prej tij. Asht
kshtu q ti do t bahesh e dej e e zoja pr
t q en n esr d rejtu e sja e p o p u ilit q
krkon dhe q p ret shefa. M end o se ti de-

M isat e Kshillit t Nalt, Krvetari i Varlamentit shqiptar, Slik. M ihal Zallahari, Kryeministri Slik. Rexhep Mitrovica, dhe Antart e Qeveris n Pal- \
lat, Ditn e 2<S' Aanduerit 1943, ajat kremtimit t p a r t Liris Kombtare mhi shptimit t A tdheut nga tiranija katrvjeare fasliiste.

due ti drejtohem R inis intelektuale shqip- m eritn ton pr nj shtet vet-urdhnues. tyrohesh vendit shem bullin e detyrs, t
tare dhe t krkoj prej ksaj nj bashkim e Y endin e iiegalitetit duhet t a zan le- interesim it dhe t burrnis vetm sepse ti
bashkpunim total t forcave kom btare rreth galiteti, drejtsia poene nj m agjistratur j elita e kom bit.
fla m u rit ku q e zi p ik rish tsi m 1912 dhe m independente, e fort dhe e respektueshm e, Ti j prendvera e Shqipnis. B anu gati me
1920 ku, si e theksova edhe m a sipr, vetm m b rojtse e n n sh tetasve k un dr arbi- nn m arr barrn e ardhshm e, asht pr ty
trupzim i dhe vllaznim i i gjith shqip- traris s fuqive publike. q kto pem po piqen, por inos harro se
ta r v e sh p tu e n A td h e n t o n n ga n ji D u h et q ti t i japsh, kjartazi, vendit im- nuk i im ponohet njj populli me zjarin e
coptim i sigurt dhe fatal. pressionin e nj force t organizuem e, t hekur por m e shrbim et q i bahen.
R ini shqiptare! disiplinuem e tue pas pr program vetm Inteligjenca q, m a tepr se t tjert, k
Prej n drgjegjes tnde t kulluem e dhe sh p tim in e A td h e u t dhe n a ltsiin in e pasun ras t kultivojsh, shkenca q t
prej p a tr io tizm it tn d t zjart ja m i K om bit. D uhet q vendi t kuptoj se, tash kan m sue m suest e tu, trashgiintart e
sigurt se ap elit t em pr bashkim e bashk- rna, ti do t ndrhyjsh, n nj m nyr deci- shekujve punim i e studim i ja n pasunina
pun im vllaznuer pr nj qllim t vetm , sive sa her q fati i Shqipnis do t jet n q nuk m und i lejsh iinproduktif. Jan
pr norm alizim in dhe shptim in e vendit, rrezik. depozitat q shoqnia t ka besue pr t cilat
do ti prgjigjesh ashtu si urdhnon interesi Ti q je aveniri i vendit e q k barn e do i ri d etyroh et m e dhan hesap. Para se
i nalt i kom bit. rand t fatevet tA tdheut duhet t m ish- t trhiqesh nga shrbim i m endo fjalt e
T ue prit kt prgjigje e shoh t nevo- nojsh, nj shpirt prudence, drejtsie, bu- bukura t H ektorit q i bani P olydam osit
jshm e t t kujtoj se, nuk duhet kurrsesi t jare e patriotike. q e kshillote t m betet n ket dit i trh-
kesh besim in e gabuem t disave se rne F orca jote duhet t dij rne qen e lidhun jek un n adrin e vet se presazhet ishin
terror, m e vrasje e presje inund t sundo- dhe e organizuem e, e larguem e nga m aki- qen n efa ste , se zo rrt e v ik tim a v t
h et v en d i d he m e b r u ta lite t rnund t nat destruktive t kryengritjes, tanarshis pyetun prej t sh ejtve paten parathan
pushoj zani i kundrshtim it dhe prandaj dhe nga egoizm a e egr. vdekjen e ndonj lufttari t fainshin:
m endo, m edito prgatitu para se t hysh P opu lli i lodhun dhe i raskapitun prej O r a k li m a i s ig u r t a s h t m e d a sh t
rrym ave t paraqituna p r nj aksion. gjendjes s m jerueshm e q asht kriju nga A tdheun e vet! i brtiti i biri i Priam it dhe
Jeta e jo n n acionale so ta sh t dom inue prej nji pakic politikaxhij t gabuein krkon heroj i T royanve, pa varr veshin fatit t
korrenteve terrta q po e ojn kah njj prej teje t m editonjsh kt t vrtt t vet bani rne fluturu sharrin e v et kah an-
a v e n i r i t p a n j o f t u n v u l l n e t i n e thell. Ora e jote po afrohet. N esr do t m iku, atje ku Iufta bante krdin...
shklqyeshm t popullit. N j dit do t tinglloj. N a po m brijm n nj nga ato K s h tu p r g jig ju Z a n it m a lln g jy e s
krkojsh ndoshta ta ndryshojsh udhn e ndrim e, ku si inbas fjals s poetit antik, t A td heut edhe Ti R ini Shqiptare!
ktyn rrym ave e ti sundojsh por nuk do fati ka m e i krm bye kuajt e vet. D uhet q
t m undesh kurr t i rrnojsh. T y t duhet ti t jesh gati, m e shejen e par t rastit, ti Teksti dlie legjenda e fotografive botohen pa u
para aksionit t i njifish kto e deri sa i njef, hypish kalit edhe n qoft se do t evokojsh ndryshuar fare...
ta kuflZOl.Sh a k s io n in t a n d . D o t is h te
~l)()l)O N A .W ^ h l !o r 7 ia n a r ~ '1995
 pritur.se clo t m prjashtojn e pas-
INTnVIST: taj un do t mund t hyja n araf.

U DSH T
e t mos i lija fqinjt ti flisnin ato q
M v z n F c n c g j i -
i llisnin. Babai, duke mos e diturkt,
N flU -H n T IP I shkoi te drejtori i shkolls dhe krkoi
prej tij nj nxns m t mir pr t
MVZflfR GJINRLIN- na m su ar n shtpi. M egjithse
HRTIPIN NJOHIM Sl
ACHCSHfl
ishim t varfr ai at e pagoi vetm e
vetm q t na ndihmoj n msime.
R6VOLUCIONRR6 Mirpo dikur e kuptoi se ku ishte
LUFT6TRR6, Sl puna. Dhe nj nat bisedoi me time
M6SU6S6 DH IN- m, e solli vendimin q t kthe-
heshim prapa n Shqipri si emi-
TLKTURL CILR
TR JTN IR
KUSHTOI PUNS PR
AKTO nC grant! Atje ia dhan nj cop toke,
por im at at tok prap ia fali nj
bujku. sepse tha: Ai q e punon kt

pnnc
tok, atij ed h ei takon ajo. N Kuks,
LIRIMIN, RRSIMIMIN derisa isha ende nxnse e shkolls
DH MRNCIPIMIN fillore, krkuan q t bhem msuese
POPULLIT TON. por im a at nuk m la, sepse dshi-
ronte q un ta vazhdoja shkollimin
RRUGR SRJ p ran d aj s d o n te t k ish a ndonj
JTSOR SHT NJ
DRRM N VT, PR-
PLOT M NGJARJ,
KTHSR PRPJHJ.
SHOipranc penges. Menjher, para se ta kryeja
filloren, shkoi n Tiran dhe krkoi
b u rs. E k re v a norm alen dhe u
emrova si msuese s pari n Tepe-
len, ku thoshnin jan 99 shtpi e
POR N SHPIRTIN kuptuar qllimin dhe idealin e lart
kurr sbhen 100, pr shkak se i
HSRJ LUFTTRRJ SHKOLUMI I FMRS pr t cilin ka gjakuar im at.
rrzon e i shkatrron era e fort q
frynte atje.
SVPATRMBUR DH BHT DI)L I DnfiniT TIM M von u regjistrova n gjimnaz.
N kohn e pushtimit italian u hap
Vitin e par e kreva, por posa nisa
HSRJ MSUSJ D O D O N A : Z o n ja M y z a f e r e , vitin e dyt e lash pr shkak t
k u firi m e K o so v n , dhe shpall
parulla: "K osovartpr Kosovn." U
SHMBULLOR TR megjithse, shumica e lexuesve tan thashethemeve. Grat dhe t vjetrit na
lajmrova dhe u emrova si msuese
JTN HR ju njohin, ndoshta do t ishte e fyenin duke na thn se babajuaj sTca
n P rizren. A ty vazhdova vepri-
mirseardhur nse do t na tregonit para t blej araf. pr tna mbsht-
DRITHRURR NJ shkurt pr zanafilln Tuaj? jellur ne vajzat me xharr. Pr ta ln
mtarin time revolucionare, q e pata
nisur n Shqipri, ku bashkpunoja
DSHIR FSHHT M.HATIPI: Un u linda m e 3 kall- shkolln e prdora nj strategji pasi e
m Asim VOKSHIN. Punnm e Asi-
DH PRRALIZURR n o r 1917, n anakale (n Dar- dija se im at me kurrnj kusht nuk
min e p at rregulluar ima at, i cili
danele. Turqi) dhe aty familja jon ka do t m lejonte ta ndrpres shkol-
DRI N FUND - qndruar derisa un i bra pes vjet e lim in: n shkoll fillo v a t m os
kishte idera prparim tare pr kohn.
M shtyri te Asimi, kinse t msoja
DSHIRR Q T BHT vllau im 2 vjet e gjysm. Babai im msoj, nuk shkoja me rregull duke
RHTOR. N SHPIRTIN ka qen oficer, Ism ail GJINALI,
prandaj jeta e tij ka qen jet prher
SRJ PLOT VRULL n lvizje e shprngulje nga nj qytet
HSHTU ZBULOHT n tjetrin. Prej Turqis u shprn-
DH NDJSHMRIR gulm n Durrs, ku na u lind edhe
nj motr. Prej Durrsi pastaj kaluam
DH SHOFJRRITTI I n Shkodr, prej Shkodre n Elbasan
NJ FMR CILR etj. Im at dikur u lodh nga kto
SHTVTUR NGR RRTHR- shprngulje, dhe filloi t shkoj vet
n qytete tjera ku e transferonin, e ne
NRT HISTORIHO-SHO- v azh d o n te t na v izitoj shpesh.
QROR, HR MRRR Ndoshta shkaqet pse e transferonin
NJ RRUG TJTR T k a q sh p e sh q n d ro n in e d h e n
natyrn e tij prej burri t ndershm
VPRIMTRRIS DUH atdhetar e revolucionar, e si i till
RURJTUR GJITH- ishte i padshirueshm n hierarkin
MON M XHLOZI ushtarake t asaj kohe. N lvizjen
demokratike t vitit 1924 ishte n
DSHIRN RINOR. Bl- ann e Fan N o lit dhe thellsisht
SDR M ZONJN kundr prapambeturis dhe prkra-
MVZRFR ISHT hsve t mbretit t ardhshm. Ahmet
Zogut.
GJR DH INTR- N j nat ramazani, n Elbasan e kan
SRNT. RRUGR SRJ burgosur, dhe si prkrahs i lvizjes
JTSOR FIILON demokratike e kan futur n burg n
Tiran, por atje u smur nga nj
DIHU N HRPSIRRT s m u n d je e r n d e s y v e . M e
HU U LIND NOLI I dshtimin e Revolucionit Demokra-
MRDH, DH VRZH- tik, pr tim at m s miri ishte t
larg o h ej.P asi edhe xhaxhallart i
DON T SHTGTOJ kisha oficer ata nga mbiemri Gji-
SIHURS RRUGR TIJ n o lli, far ishte m b iem ri yn i
NPR RTDH. POR vrtet, ta pr tu distancuar nga im
at i cili qe degraduar, mbiemrin e
PR LXUST DO- kthyen n Gjinali. Dhe kshtu gjith
DONS NDRM HRPI- familja u shprngulm n Kosov, n
TULLIN I CILI LIDHT qytetin e Prizrenit. prej nga un i
kisha prindrit. E ktu im at, km-
M SHUM M RH- bnguls q tm sonim vetm shqip.
TRIMIN. e kurrsesi n gjuh tjetr, na drgoi.
ne lemijt. n shkolln katolike te nj
m urgesh. Kur loznim m e fmijt
tjer, ata na tallnin duke na thn se
babai yn ishte papaz d.m.th prift,
megjithse ne tek m von e kemi

__dhj el r/j a n o rjE & E ]

s

Myzafere Gjinali-Hcttipi e fotografuar in 1943
italishten, duke e ditur se do t eduk-
ohesha me ide t cilat i bartte n vete
Asimi i madh.
MMBTRI MOVUl
SHKOU.CN fUfTMMir
DODONA: T gjitli Ju njohiit si
pjesntarrse e LN-s, si organiza-
tore dhe si udhheqse e demostra-
ta r e n P rizren p r lirim in e
shokve tuaj nga hurgu. Por sht
nj an e je t s suaj e cila njihet
shutn pak, apo aspak nga lexuesit.
Kjo sht ndrra ju a j e prhershm e
jetsore q t bheni aktore. Ndrsa
ju keni aktruar n nj varg dramash.
Pse s u ht aktore?
M .HATIPI: T m arrurit m e teatrin
nuk ishte vetm dshir e imja per-
sonale, por edhe tradit familjare. Im
at, derisa ishim n Turqi, merrej me
organizimin jets kulturore t shqip-
tarve n Turqi. Kshtu, ai me grupin
e nj shoqrie shqiptare atje, edhe
viteve t njzeta t ktij shekulli
bnte shfaqje teatrore. hapjen e shko-
llave ku msohej shqip etj.
Por derisa isha normaliste n Tiran.
erdhi nj ekip i cili duhej t bnte
zgjedhjen e nxnsve. pasi po hapej
Shkolla e Drams, dhe na qitn n
oborrin e shkolls si dele. Erdhi nj
n g a ta p rfa q su e sit, N ush BU-
SHATI. icilim v o n do tnam soj
aktrimin bashk m e t shoqen dhe
bnte me gisht: Zgjidhm a kt, kt
dhe kt.... Nush BUSHATI e kishte
t shoqen si duket ekosliovake, e
cila ishte gjithashtu aktore, kshtuq
ajo na m sonte ne femrat, ndrsa
Nushi meslikujt. N provn pr ai'tsi
n aktrim m ra t aktroja bisedn
m e telefon. T gjith u shoshitn
kshtu dhe n fund ata q kishin tal-
ent u pranuan: dhjet fem ra dhe
dhjet meshkuj. Ndr fem rat isha
edhe un. Por n sken kurr skemi
DCSHi Tfi VAAM "NftflU- mllefi dhe zemrimi, dikush m br-
titi:"Shtrig!" M egjithse as vet nuk
NMIN" kam dashur t luaj role negative.Por
t tjert m thoshnin se un do rol e
DODONA: Si vazhdoi jeta ju a j si lo zjam e sukses.
aktore, tashm me shkoll t mhyl- Pas Lufts sD ytB otrore, m uadhe
lur? A prfundoi apo e vazhduat Tajarin na ftuan n Teatrin Popullor,
ende?
un u gzova shum. Por, atje Tajari
M.HATIPI: Paj, jo krejtsisht. Se- nuk pranoi t vazhdoj aktrimin, k-
pse edhe derisa isha msuese kam shtuq edhe mua automatikisht m u
aktruar n shfaqje t ndryshme. Nj hoq mundsia pr t vazhduar punn
ndr to ka qen edhe shfaqja Koso- time si aktore.
vaija, n t cilin rolin kryesor e kam DODONA: Po m e zotri Tajarin, si
luajtur un. Mandej ka aktruar edhe duket u njoht n teatr?
n shfaqjen S ikur tish a d ja l, M .HATIPI: Po. teatri ishte ai q na
dramatizim t romanit t Haki Str- bashkoi. Ai q n dram ishte babai
millit, t cilin e bri im shoq, i ndjeri im, n jet u b burri im. Kshtu.
Taj ar HATIPI, n t cilin m duket se gjrat ndrlidhen njet shpesh. Ai si
kam pasur shum sukses. duket m kishte simpatizuar q m
E kam luajtur rolin e Nns s Mak- par e un kt se kam ditur, derisa
sim Gorkit, regjisore e s cils ka nuk i erdhi radha nj teksti t cilin ai
qen Sonja NIMANI, e shoqja e El- dshironte ta dramatizonte. por pri-
hami NIMANIT. Krejt kto shfaqje tonte t shkruaj. Ishte ky dramatizimi
jan shfaqur n Prizren e n Kosov i rom anit Sikur tisha djal. Dhe
gjat vjetve 1942/46. kshtu n bised e sipr m tha se do
DODONA: Si e ndjenit veten n ske- ta dramatizonte po ti shkruante di-
n, kur dilnit para nj publiku i cili kush. D heun u tregovae gatshm eq
ende nuk ishte m suar tnir me ske- t shki'uaja krejt ato q ai do ti dik-
nn dhe aktrimin? tonte. Kshtu edhe u b, dhe gjat
M.HATIPI: D erisa sht shfaqur kohs derisa bnim kt ai e shfry-
drama Kosovarja dikush prej spek- tzoi q t ma shfaqte dashurin. K-
tatorveka tentuar q ta vraj naall- shtu nisi e tra.
n ik u n , ro lin e t c ilit e lo z te DODONA: Cila sht porosia Juaj
Sylejman DRINI, sepse ju isha dhi- pr aktort e rinj, e sidomos pr ak-
mbsur un derisa e vajtoja babain tim toret e reja?
t vrar, (rolin e t cilit e lozte burri M .HATIPI: Pr aktort nuk do t
im i ardhshm Taj ar HATIPI). E kam ket ndonj problem prve asaj q
vajtuar n m nyr shum t bind- duhet t punojn dhe vetm t puno-
d h n s h f a q je b a s h k a r is h t m e
shme. me gjestikulacione e ngash- jn q ta prsosin profesionin, ndrsa
meshkujt. Prandaj as sot nuk m ku-
rime q t linin prshtypjen se vrtet pr aktoret e reja do ti porosisja q t
jtohet dot emri i ndonj mashkulli q
e vajtoja nj t vdekur. Bja edhe punojn dhe ti bjn ball do pe-
u zgjodh atbot pr aktor.
improvizime. Prapa skens, i lagja ngese n jet, sepse ato tash jetojn
N drsa nga fem rat kan qen disa
syt me uj q t duket se jan duke n njkoh, natyrisht, ende jo ideale,
korare, shum t afrta, t lira e t
m rrjedur lott. por s paku m t mirkuptueshme,
shoqrueshme. Dhe ndr to ka qen
edhe vajza e drejtorit, quhej Nimete
Pastaj, n dramn Sikur tisha djal, pr aktort dhe aktrimin, qoft nga
e lozja rolin e njerks, por si duket e familja qoft nca rrethi.
Bala dhe Nafie MEMA, bashksho-
loza me sukses. pasi nga publikn. nga V a ld e te G .TAN A
rtj a e ardhshme e poetit t madh, Las-
g ush PO R A D E C I. N im ete Bals
ather i pat rn ta loz rolin Jean
D Ark (Zhan D Ark), ndrsa roli im
q duke vn kurorn n kish t ik.
ngaq se doja burrin, por kt nuk
arritm ta realizojm.
A ther isha njzetvjeare, dhe isha
entusiaste. Dshiroja n do mnyr
t bhesha aktore. Kjo dshir mu
ndez q ather.
Mirpo, ndodh n jet q nj ndeshje
e padshirueshme e kthen rrjedhn e
jets. Kjo ndodhi edhe me at shko-
lln ton t akterimit. Ishim duke br
prova pr ta realizuar Romeon dhe
Xhulijetn e Shakespeare-it. E tra
shkonte mir derisa n sall nuk hyri
ministri, M usa Juka, dhe u ul n re-
ndin e par. Ne vazhduam fi bnim
provat dhe s shpejti i erdhi radha e
skens n ballkon, n t cilin Romeo
i shpreh dashurin Xhulijets. Musa
Ju k au tm erru an g ak jo sken. U n g rit
n kmb e l'illoi t brtas: A pr
kto horrllqe ne, qeveria paguakemi
nga 7 napolona?! Ishte e vrtet se
ne paguheshim shum, ngaq msue-
set n muaj merrnin pag prej 5 napo-
lonash, por kjo duhej t shrbente si
stimulim q ne femrat t qndronim
n shkolln e aktrimit. N at koh n
sken gjithmon rolin e femrs e lo-
ztem ashkulli. Por. kjo si duket udesh
t mbyllet, sepse me vendimin e vet
ministrit, Musa Juks, shkolla e Dra-
ms, pr fat t keq. u mbyll.
Foto Marubi
 M 3 GUSHT 1971 N Bl- Prgjegjja n kto pyetje, i cili s shpejti arriti N uk kishte d y sh im - m urin e heshtjes e kishte
S6D6N ND6RMJ6T RNIJGN HOS- nga hapsirat m isterioze, edhe m shum e regjisuar nj i dyt. D ikush m i fort. M auto-
habiti ekuipazhin e anijes A polo 15", ekspertt ritativ. Por kush? v
MIH6 I CILI PRT RRRITUR N e H justonit dhe dgjuesit e radio-televizionit N doshta pushtetart e N A SA -s?
HN T CILN DRJTONT francez. P or pse? Pse?
HOSMONRUTI VORDN, DH V etm nj ast zgjati heshtja e m bytur, ather B otuesi dhe gazetari parisien A len Ajesh botoi
HONTROLLIT T f LUTURIMIT N u paraqitn shushurim a cicrruese t ngjashm e n re v ist n e tij M e je r tekstin m e titull:
HJUSTON NDRHVRI NJ Z I m e shushurim n derisa n radio aparat krkojm E tnisioni m e prejardhje t panjohur!
stacionin e dshiruar, e pastaj edhe ato vdirrn Aj esh ishte i vetm i francez i cili e kishte inizuar
RSHPR MRSHHULLI DUH dhe u paraqit n j z i trash m ashkulli: transm etim in radio-televiziv nga H na dhe e
THN: 'IRM R RRBI RLRRDI -L ;im arabi alardi dini endavur esak u n is alim !... kishte n m anjetofonin e v etp erso n al. N j faqe
DINI NDRVUR SR HUNIS Spccialisti pr kosm onautik i radio-televizionit e tr e gazets s tij m errej m e kt shtje:
RLIM!" PRJ NGR RDH HJO francez e pyeti prkthyesin e gjuhs angleze P se askush nuk e k o m en to ip o ro sin m isterioze
FJRLI? HUSH THR? fRR U far do t thot fjalia e nyjtuar. Prkthyesi t nyjtuar n H n. D hjet fjal t paprkthy-
m blodhi kraht i habitur dhe u prgjegj: era t cilat do ta m billnin frikn n Tok" Kjo
SHHRUR DH fRR U THfl - N uk e kuptoj asnj fjal! sht ndoshta dshm i se n gjithsi ka edhe
RRTH HSRJ fJflLI PRJ TT -S i? n je r z t tje r . k a d sh iro n t fsh eh
fJRLCSH? HU Dl T - N uk e kuptoj kt gjuh. Por le t kthejm N A S A ?
SHTGTOJ SNDRGJIMI shiritin m anjetofonik!... Prgjegjet n kto pyetje sigurisht konsiderohen
NJRZOR? - D he e kthyen shiritin. Prap u dgjua zri enig- si sekrete m rigoroze..." etj. etj.etj.
m atik i m ashkullit. E tr kjo ngjarje dram atike trandi linguistt,
- far thot? prap pyeti specialisti. filo z o f t, a rk e o lo g t d h e s h k e n c ta r t n
A t dit ishte e m urt, 3 gushti i vitit 1971 diku
rreth ors tet n m ngjes, shum ica e francezVe - N uk e di. V rtet nuk e kuptoj as nj ljal t Perndim . A ta provuan t h yn n thelb t ksaj
vetm e. porosie, q ta gjejn elsin dhe ta prkthejn"
rrinin p ara aparateve t radios dhe t televiz-
Por n at ast prap u vu lidhja m es A polo 15" logjikisht. P or nuk arritn dot ta deshifrojn."
ionit, duke prcjellur m e kujdes transm etim in e
dhe K ontrollit t fluturim it n H juston. I pari u etj. etj. etj.
d rejtprdrejt t aterrim it t anijes kozm ike
p a ra q it k o sm o n au ti V orden. N uk e fshehte Ky sht nj nga shkrim et e shum ta q pushtuan
am erikane A polo 15" i cili dalngadal dhe
habin e tij: gazetat dhe revistat e gjith bots. G azetart dhe
sigurt lshohej m bi trollin e H ns. Falorganiz-
A polo 15": - Prsriteni edhe nj her. A sgj entusiastt e lapsit gjetn flogjistonin, dhe u
im it t m ir dhe bashkpunim it m e N A SA -n,
nuk ju kuptova!... turrn t prfo ln in e t strfolnin, t shpjegonin
R adio-T elevizioni F ran cez, n prm jt bazs
K ontrolli i fluturim it: - Le t vazhdojm me e t strshpjegonin, t zbulojn e t strzbulojn
H juston m bante k o n tak te d irek te m e radio-
prograinin e aterrim it. Pastaj u ndrpre trans- gjysm t vrteta dhe lajm e spektakulare. M ar-
transm etues t an ijesk o sm ik e tcilt ip rcillnin
m etim it t drejtprdrejt m es bazs n H juston siant, fluturaket nga kosm osi, lugetrit dhe
porosit ek o sm o n au tv e am erikan. N studion
dhe radio-televizonit francez. dreqrit, t g jitha kto, lajm i se gjat biseds s
e Parisit qndronin dy gazetar m e prvoj, njri
Prcjellsit n studio u habitn. fluturakes A polo 15" d h e K ontrollit t flu-
specialist pr kosm onautik e tjetri prkthyes, t
Shikuesit francez gjithashtu. turim it ndrhyri nj z q tha nj fj ali misterioze:
cilt i kom entonin porosit e kosm onautit Vor-
G azetart e shum t francez filluan ti gjurm o- L am a rabi alardi dini endavur esa kunis ahm"
den dhe specialistit nga kontrolli i fluturim it n
jn dy kom entatort dhe tek n muzg arritn t i i qiti n hije. Ky ishte nj lajm m i prekshm ,
bazn Hjuston.
gjejn. K ur i pyetn se ka do t thoshte ajo fjali m i kapshm , m i afrt dhe m i bindshm .
B iseda n fillim ish te m jaft e parndsislim e dhe
m isterioze ata prgjigjeshin se nuk u kujtohej Ishte lajm i m bshtetur n fakte t padisku-
kishte t bnte m e shkm bim in e inform atave
p r far fjalie e kishin fjaln. Silleshin si t tueshm e. V inte nga nj institucion m i veri-
prolesionale.
ishin n am nezion t plot. fikuar n planet, ishte i regjistruar n shirit
A polo 15": - T gjitha po funkcionojn O.K.
- Ku sht shiriti m anjetofonik? m anjetofoni t eilin e kishin dgjuar m e miliona
L shim i po shkon sipas planit...
Nuk e dim..... n ictv /. kislii ls b i;|iln '.e lo.i.n.ni
K ontrolli i fluturim it: - Kini m endjen tek instru-
m entet...
P orosia e specialistit p r kontrollin e fluturim it
n H juston p r nj ast u ndrpre. M bretroi nj
q e t s i e t h e l l , a t h e r u d g ju a n d is a
sh u sh u rim a t u d itsh m e , e ather deri te
dgjuesit e radio-televizionit francez arriti zri i
kosm onautit Vorden:
A polo 15": - P r disa aste... fa r p o ngjan?...
far pengesa ja n kto?...
Po vrtet kishte t bnte m e pengesa t udil-
shrne t cilat prnjher doln n shesh n kon-
taktin ndrm jet anijes kosm ike dhe K ontrollit t
fluturim it. A jo q m s shum ti habiste ishte
fakti se pengesat nuk u shfaqn n pajim et e
anijes dhe as n ato t K ontrollit t fluturim it. T
gjitha instrum cntet e anijes funksiononin me
precizitet t shklqyeshm , nuk qe regjistruar
asnj prishje. Prej nga ather vinin pengesat?
ka i provokonte ato?

W
111
m W
wL ^
\ jf J % . -* /
m3 fS c
I s *
jo h u r pr njeriun. Pra, fusha pr m anipulim e
ishte e sigurt.
H istoria e m anipulim eve t ktilla, do t m und
t shpjegohej m e nj anekdot popullore t Bali
R re n c it d he Sali P sh tjelleit. K y i p a ri kah
shkonte gnjente, ndrsa ky i dyti ia m bshtillte
disi rrenat q kjo rren t tingllonte si e be-
sueshm e. N j dit n n j o d burrash tha se
kishte par lepurin duke fluturuar. T g jith sa
ishin nuk i besuan sepse ishte rren shum e
pakapshm e dhe e pabesueshm e. Sali Pshtjellci
reagoi dhe tha se n t vrtet ky e kishte par
lepurin duke fluturuar p o r lepurin t cilin e
kishte k ap u r shqiponja n kthetrat e veta. K ur
doln nga kjo od Sali Pshtjellci i tha B ali Rren-
cit: B ali, burri fort, prej tash po t lus rrej pr
toke e m os rrej p r hava se s p o m uj m e tndjek
e m e t i pshtjell rrent!
K shtu balirrencat t cilt i sundon im agjinata e
tep ru ar d he salipshtjellcat e lapsit nuk jan
p araqitur n k t shekull. A to, pra m anipulim et,
ja n t vjetra aq sa edhe njerzim i. Shakaja,
rrena, prralla -e prar.uar seriozisht, e vn n
rregulla, e institucionalizuar dhe e shenjtruar
bhet shpesh tragjike. Im agjinata e bujshm e e
sendzuar n njm endsin ton bhet shkak i
psim eve t shum ta. P rgjithsisht, ana artistike
e veprim taris njerzore e pranuar si joartistik e
dhe si dogm k a br q t psojn m e m iliona
njerz n planetin ton gjat gjith historis.
Poezia dhe prralla ja n br kan u n e natyrisht
duke m brojtur interesat e nj grupi t caktuar.
Popuj t tr ja n m asakruar e zhdukur p se
sTfan qen pjestar q kan besuar n nj
prrall apo pse s k a n pranuar q ti besojn
asaj. Ne sot vetm m u n d t m arrim me m end sa
njerz j an vrar e m asak ruar pse si k an besuar
zotit t B abilonis apo t tjer t cilt sk a n
pranuar se F araoni sht zot. A po t tjer t cilt
Z eusin se kan m bajtur pr kryezot. N kujtes
vetm m und t kalojn rru fesh m kryqzatat
krishtere, pushtim et islam e dhe terrori kom u-
nist. K jo sht n j ln d e gjr, e ciia do t duhej
t trajtohej nga shum a an, p o r u p rm e n d k tu
p r t vn n pah se qeliza e donjrs nga kto
si thelb e ka k t m anipulim in e d u k sh m m e
individin. Prandaj N apoieon B onaparta nuk ka
th n k o t se m tepr ia ka frikn nj artikulli n
gazet se sa njzet bajonetave.
P or aq sa ekziston hiostoria e rrenacakve dhe
rrenave krahas m e t shkon edhe historia e atyre
q kto rrena i kan nxjerr n shesh dhe q
ktyre rrenacakve ua kan zhveshur m askat.
N j nga t part t cilt njihen si dashurues t s
vrtets n G reqin antike ishte E pikuri. Pas tij
vjen L ukiani i m adh i cili ua zhveshi m askn jo
e egjiptasve t lasht. P ra e tra u deshifrua duke
mmmm.
u bazuar n gjuhn e egjiptasve t lasht!
L inguistct m erreshin m e seriozitet m e do fjal
t veant t ksaj tjalie fam oze. I panjohuri
s pari kishte prm endur fjaln L am a. N
gjuht e bots n planetin ton nuk haset askund,
thoshnin ata t v ren jtu r dhe serioz. M irpo
historiant e gjuhs p o honin se n Ungjiliin
sipas M ateut sht shkruar se K rishti n kryq e
msm/
mm% ..M mi m
kishte thn mu k t fjal brenda fjalis Eli eli
lam a azavtani q n prkthim do t thot: O
V ; Zot, O Zot, pse m le?! T tjerl m endonin se
laina m und t prktheiiet vetm si i zem ruar,
i hidhur, i rrept gj q sht edhe kuptim i i
vrtet n e b re ish te n c vjetr. Edlie fjala Rabi
ne e b ra ish te n e v je t r do t th o t Z otri,
"9
-
wmm m jeshtr, m sues. Duke g jurm uar pas kuptimit
t fjalye t tjera hulum tuesit francez arritn la
prkthejn edhe fjaln dini si iigj, diiuri
nd rsa fjalt e n d av u r i d han kuptim in e
puns apo fuqis. M irpo ijalt tjera sar-
ritn ti Je sh ifro jn .
vetrn priftrve poiitesit dne vei politeizm it Pastaj kishte ndr ala q thoshnin se n kos-
p o r ed h e p ro fe t v e t p a r m o n o teist m e m onautt pask sh in dgjuar hoxhn d u k e u lu-
shkrim et dhe fjalim et e tij. N atyrisht, duke br tur arabisht n H n. E far nuk u tha e nuk u
kt p u n vetm fati i m ir ia shptoi k okn disa spekulua n em r t ktyre tet fjalve m iste-
h er nga rreziqet sepse disa her u paguan njerz rioze.
q ta v ra s in . Ktu do t duhej ta n dalim tu n in e im agjinats
E dhe sot bhet nj luft e till her e hapur her
e fsheht, seciliprfaqsues i nj ideologjie, apo Mirpo historiont e gjuhs po-
thn ndryshe - i nj rrene, ngre kah vetja do honin se n Ungjiliin sipos Ma-
dukuri, do shkndij e m undshm e p r ta pr- teut snt shkruar se Krishti n
forcuar m anipulim in. H istoria e njerzim it, si
duket s esht gj tjetr pos sundim dhe histori e
kryq e kishte thn mu kt
m anipulim eve. fjai brenda fjalis " li eli iama
K shtu ngjau edhe m e zrin m ashkullor i ciii azavtan i"q n prkthim do t
erdh nga gjithsia dhe i tha nja dhjet fjal. thot: ''O Zot, O Zot, pse m
M anipulim i u rrokullis si topabore e vogl dhe le?!"T tjert mendonin se
u b rungaj n planet, T p art u kapn p r kt
fjali besim tart t cilt m n fund gjetn argu-
''lama" mund t prkthehet
m entin e p rekshm p r ateistt t cilt prsrit- vetm si "i zem ruar, i hidhur, i
nin si p apagaj se donin argum entin q preket, rrept" gj q sht edhe kup-
sh ijo h e ta p o dgjohet. N se ky nuk ishte z i
vet Zotit, s paku ishte z i ndonj ngjlli, i shkencore dhe ti ulim n tok balirrencat dhe
nd o n jk eru b in i apo serafini. N tyrisht, pas A len salipshtjellcat. V rtet, p r okultistt, pr ata q
A jeshit, nxorrn krye nj varg sendrgjuesish pritnin shenjtrit, p r sendrgjuesit ishte ky nj
dhe salipshtjellcash. N jfar A hm ed B osniqit arg u m e n t i m ad h . D h e k u ta d im ku do t
nuk i m jaftonin artikujt n gazeta, dhe shkroi pr shkonte, k a h do t m bshlillej, far do t pillte
t n librin e tij T gjitha m isterjet e bots . m endja shkencore e njerzve ende po t mos
N jfar A leksandar K azancev thoshte se zri dilte dem nati i thjesht, fare toksor se at fjali
vinte nga njfar Princi i Z i q gjendej n fam oze e k ish te shqiptuar vet kosm onauti Vor-
sferat e H ns, (ky qenksh n jfar.sateliti i den. Po t m o s dilte ky, natyrisht p asi u kthye
panjohur i cili rrotullohet rreth H ns dhe i p ret nga kosm osi dhe pasi e dgjoi se n planetin e
T o k s o r t q ta p r a n o j n m e s a z h i n e T oks ishte b r m ishm ash n g a nj fjali q
qytetrim eve t largta t gjithsis!!!) K t e kishte ndrhyr n drm jet tij dhe K ontrollit t
p o honte edhe shkenctari (!) francez, Z hak V ale. fluturim it, e t dem antonte, do t shkruheshin
N d rsa astronom i skotlandez D ankan Lunan edhe shum libra e libra p r nj fjali m istrioze
po honte se k y ishte lansuar nga planeti Y psiion, prej dhjet fjalsh.
i ciii sht larg T oks 12.000 ( dym bdhjet Shpjegim i ishte tepr i thjesht: K osm onauti
m ij) v jet!!! V orden, d u k e e m b aruar orbitn e tii t dym -
N j sharlatan tjetr njfar R ober Sharu ia p riste b d h j e t . r r e t h H n s , k i s h t e t h n :
n ann tjetr tjera qyfyre: A nuk sht - thoshte M A R H A B A A H L E E L -A R D , M IN EN-
ai porosia m isterioze dhe enigm atike njfar lloj D E A V O R E L A Z K U M S A L A A M . Q endra e
m irseardhje, ftes pr hulum tim in e ligjeve t kontrollit t fluturim it n T ok u gjend n panik,
reja p r diturin, t iigjit t energjis e t puns duke m enduar se fluturaken e zapfuan M ar-
nga m suesit e rrept e t strlasht(!) - t cilt siaiit. P o r sh tja ish te se V o rd e n i fliste
m oti, sigurisht, ja n zhdukur n thellsit e er- arabisht dhe prshndeste pr nder t m bretit
rta t m iliona e m iliona vjetd ritsh !...(!!!) F aruk apo prn d ry sh e pr nder t E l-B azit
Pastaj njfar B oris M uzheviq, egjiptolog ama- (shkenctar i cili punoi n anijen prkatse n t
tor, doli m e teorin se e kishte deshifruar fjalt ciln V o red en i p o fluturonte). N p rkthim
d h e k ish te ardhur n k t rezultat. Fjalt e fjalia do t thoshte: T U N G JA T JE T A N JERZ
dgjuara n transm etim in e biseds m e kos- N T O K , P R S H N D E T JE N G A EN D I-
m onautit V orden dhe K ontrollit t fluturim it do V O R I!
t thoshin: N H A P SIR N E SIP R M E U E dhe ne po i p rsh n d esim ata n H n. A ta t
FIK ZJA RR I, N D H O M N E V E A N T (nj cilt m e im agjinat kan fluturuar lart dhe larg
h ap sir e cak tu ar) R R E Z IK . K JO SH T dhe t ciit, ashtu se ashtu, nuk do t na dgjojn.
T H IR R JA E D Y T (apo lajm i) P R ZJA RR IN . A gim MORINA
A i edhe e ksihte transliteruar kt n hieroglifet B esim G R G U R I
___ ________ 1 ;

KOMPANIfl FAMSHM6 CILA
ND PRODHON VCTURR CDH
M T FAMSHM, MRIN HR
MARR SIPRS MRIT T BIJS S
NJRIT NGA FANATIHT FLAKT
T VTURAV MIL JLLINHUT, Sl-
PAS VOGLUSHS MRCDS,
CILA SHT LINDUR N RFRIH.
HT RRFIM ROMANTIK NA
PCRSHHRUAN MICHL FRICDMRN
B B B M crcedcs nc gjuhn spanjollc do t
K g l t h o t c m shir. Kjo shtc cdhc marka
m c njohur c autom obilit gjrm an,
ndrsa ky cm r i fam shm rrjcdh nga A frika.
Nc t \'rtctc, nc fillim, M crccdcs ka qen
cm ri i nj voglushcjc. E nsc sot ajo sht c
njohur kudo n bot, kjo ndodh ngaq para
nja njcqind vjctcsh u lind M crccdes A dricnnc
M anuela R am ona Jellinek nc Tctouan, nc
M arok. N t vcrtct, atjc u njohn dhc u
martuan prindrit c saj.
I ati, Emil Jellinek ishte njcri i jashtc/akon-
shm. Ky qytctiir i A ustro-H ungaris, n kctc
dynja erdhi m e 1H53-tn n L cip/ig. A sgj nc
latin e tij nuk c paracaktontc pr jet nc Af-
rik. Q nga rinia c hershm e shum m tepr
interesohej pr shpcjtsin sc sa pr m simct.
Kur si nntm bdhjctvjear, si rast i pash-
pres e i dshtuar, babai i tij profcsori Jcllinek
c punsoi si shkencctar nc hekunidh, nc
kom panin N ordW cst Bahn R ot-K ostclcc,
djaloshi m enjher ia m bushi m endjen nj
krycm akinisti qc tia jap lokom otivcn qc ky ngjit mc rrugn c vcrbl t quajtur M crcedes
ta thente rekordin n shpejtsin e trenit. Pr- - pallati m adhshtor M ercedes qndron sot
pjekja u b n mes tc nats, ndrsa i vetm i n vend t vils t ciln Em il Jellineku e quajti
rezultat i njohur ishte se sham pionit t ri ia g jith ash tu M erced es - do ta zbuloj ai
m orn lejen. dashurin e tij t tret. Ishte ky trecikli m e
Internim i q nga fillimi duhej t shrbente si autom otor i cili do m brm je ushtonte nn
dnim. Profesorit Jellinek i shkoi pr dore q dritaren e tij. E bartte em rin e Leon Bollees
nj m ik i tij, konsull austro-hungarez n - njrit nga bijt e pionierit francez t automo-
Tanger, ta punsoj birin e tij si sekretar. bilizm it A m adeo Bolls - dhe kishte shpe-
Em ili e urrente punn e sekretarit, por e ad- jtsi shum m t ngadalshm e se kali, prandaj
huronte A frikn. S shpejti e la punn e Em ili p a ndonj m und e zuri dhe e bleu m e
Diiizhamui me motor e (iottiieb IMiimltrit uga viti paraardhm e mervede&it niodern.
d ip lo m a tit d h e iu k th y e p u n v e t c ila t 1895-n.
lulzonin n qytetin e afrt. N t vrtet, ky far kali i hekurt ishte tepr
N Tetouan, kryeqytetit t prkohshm t i ngadalshm pr shijen e e Em ilit, prandaj
kolonis spanjolle n M arok, Em ili do t gjej nuk e ngazllente shum . S shpejti e bleu nj
n t njjtn icoh, edhe dashurin edhe pas- tricikl t ri francez. N g a m arkizi A lbert de
urin. D ashuria e kishte pam jen e nj am a- Dion, e pastaj biikeln m e katr rrota, Victo-
zo n eje e cila do m ngjes kalu ro n te m e ria, t ciln e konstruktoi ortari plak gjerm an
shpejtsi pran dritares s tij. Quhej Rachel Karl Benz. Por, as njri as tjetri autom obil
dhe i donte vetm kuajt, p o r Jeliineku e nuk kollofisnin sa duhet kilom etra n or q
pushtoi dhe u kurorzua me t 1888-n. t m und ta knaqnin shpirtin e Em ilit.
Pasi R achel ishte Spanjolle, fryti i par i B efasia e priste n njrn ng a shpalljet rekla-
dashuris s tyre u quajt M ercedes. Por, dukej m uese n gazetn t ciln e lexonte tr
se M ercedes ishte shndetlig, prandaj Jel- d it n . T ek sti i nj sh p a llje i la v d ro n te
lineku vendosi q dy upzat e tij tr drgoj m ek an ik t t cilt n vitin 1894 kishin
n Evrop. D erisa ai vraponte npr Evrop, ngadhnjyer n garn autom obilistike Paris -
ato i vendosi n Bregdetin A zur, ndrsa iu R ouen - Paris. I m bronin ngjyrat e ndr-
bashkohej sa her q m undej. A tje e priste m arrjes D aim ler M otoren G esellshaft nga
edhe nj takim vendimtar. Cannstatti, afr Stuttgartit n G jerm ani.
FILLOI N NIC Prapa ktij em ri bom bastik fshihej njri nga
paraardhsit e autom obilizm it gjerm an. 62
! N ic, n num rin 54 Prom enades
vjearin, G ottlieb D aim lerin, arm punuesin e
les A nglais (Shtitorja e A nglezve),
dikurshm , e ftuan financuesit e tij n pr-
Em il Jellineku faqsin e tyre, prej nga e patn larguar dy
kenaqej rne a vjet m par. D aim lerit prap i doln prpara
utomobila sportiv puntorit t cilat i kishte krijuar ai vet, por
-DOPOHfl 3/4 dhjetor/ionar 1995
cilat nuk shklqenin m nga m irqenia. tastikeprej 550.000 m ark av en a rp rb le rjen blim e. P ik sy n im k ry eso r e kishin q ta
K shtu p a e ditur fare, i shtytur nga nj e 36 autom obilave t m odelit krejtsisht t ri. lidhnin em rin e Em il Jellinekut me famn e
shpallje, Em il Jellinek u vu n lidhje m e N atyrisht, si kundrshperblim krkon ndry- them eluesit t ndrrm arrjes. Bijve D aim ler u
ndrm arrsin i cili ishte afr bankrotit. Ishte shim e t m dha. S pari, u a im ponoi kushtet kujtohej m ir se si Jellinekut i plqente ti
kjo n vitin 1896. A utom obili-karroc, i cili e veta teknike, duke definuar karakteristikat ilustronte letrat m e sim bolin t cilin e quante
e priti n stacionin e C annstattit ishte e vetm ja e titanve t vrtet prej 35 kuajsh fuqi. ylli im i m bar. K atr kraht e yllit u rrud-
p ro n e G ottlieb D aim leritn g je n d je tm ir. Prve ksaj mori t drejtn q vetm ai ti hn n tre krah t cilt duhej t paraqitnin
N tim onin e atij autom obili blersi i pasur u shes, edhe at jo vetm n Franc e n Bel- kahjet kah duhej t t zhvilloheshin m otorat
kthye n shtpi. gjik, por edhe n Austri, H ungari, poende D aim ler (n tok, n d e t dhe n ajr). Prej vitit
edhe n A m erik! M n fund krkonte q 1900 ky sht sim bol m brojts i ndrm arrjes
PUN SHKULUT
do autom obil i cili do t dal nga puntoria s tyre.
M e gjith suksesin dhe kurreshtjen e
ta bart em rin i cili sjell fat - M ercedes. G jat ksaj kohe Jellineku nuk ishte u harrua.
m ad h e t ciln e zgjoi n rrugt e
N doshta ky ishte sukses tepr i madh pr E lutn q t hyj n kshillin drejtues, t cilin
N ics, autom jeti delikat nuk e knaqi
G o ttlieb D aim lerin . V diq n m oshn 66 e kryesoi deri n pensionim , pr t cilin ven-
pronarin e tij t ri. D uke e ditur gjendjen jo te
vjeare, para se ta dorzonte m odelin e fundit. dosi m e urtsi m e 1909 kur i kishte 56 vjet.
m ir n t ciln ishte D aim leri, i shkroi nj
N uk kishte fat t shihte se m e sa lavdata e priti Eshtrat e Em il Jellinekut pushojn n varret e
letr n t ciln i propozonte nj m arrveshje
shtypi i kohs m e 1 sjeanj 1900 n Nic. k s h tje ll s n N ic . A i n u k e p rje to i
t pazakonshm e: nse D aim leri pranon q ta
N uk m undi ta shoh as at se si korr fitore pas kn aq sin q t sh o h se si n drm arrja
bj nj m otor i cili do t arrij shpejtsin
titorcs: se si m e 25 oershor ni M ercedes...e D aim ler u bashkua m e rivalin e tij m t
m arram endse prej 40 km n or, Jellineku
madh, sepse kjo ndodhi tek m e 1926, as nuk
obligohet q t ia paguaj katr autom obila t
arriti ta shoh se si m ahniten njerzia me
rinj prnjher!
veturat t cilat bartin em rin e bijs s tij dhe
Ishte kjo pun e shekullit. D aim leri pranoi ti
turren m e shpejtsi npr xhadet e mbi 100
shpik, ti konstruktoj dhe ti dorzoj tor-
v en d ev e t bots. V etu rat D aim ler-B enz,
pedat dycilindrik prej nnt kuaj fuqish. Sa
gjegjsisht as nuk m und t quheshin ndryshe
i prk et Jellinekut, posa e ka shitur featonin e
prpos M ercedes. Ky em r, duke u br i
tij, u n gut ti shiste edhe bolidat adhuruesve t
njohur, s pari u b i m brojtur si m ark m e
cilt i h aste prgjat bregdetit t Kaltrt.
1902-tn me akcentin e ortografis franceze,
Sidoqoft, dshironte t grahte m shpejt, t
e shtat vjet pas ksaj prap u vu nn mbrojtje,
arrinte m shum m e m akinn e tij. E shtyri
por p a akcent.
D aim lerin q m otort ti vendos prpara, t
N ndrkoh, ky em r e prjeto i edhe aven-
prforcuar m e 23 kuaj fuqi t pabesueshm ,
turn e vrtet. Shpiksi i tij krkoi nga
t radhitur ndrm jet katr cilindrave. Sipas
qeveria e A ustris s Poshtm e nj le.je t
prem tim it pr blerjen e gjasht autom jeteve,
posaqm e q kt pseudonim tia shtoj emrit
D aim leri ngutej q ti dorzonte modelet. t
t tij origjinal. N vitin 1907 m ori t drejtn
cilat i quajti Phoenix. Jellineku e kishte lloga-
q zyrtiirisht t quhet Em il Jellinek - M er-
ritur se do t m und t'i shiste m e t njjtn
cedes, gj q i m undsonte q t pohoj se:
shpejtsi. i: Gottlieb Daimler, konstruktor i automohilit
U n ja m i vetm i baba i cili thirret sipas bijs
Ishte e m jaftueshm e edhe nj paraqitje e mir, ndrmarrja e t cilit u fuzionua m e ndr-
s tij!
por Jellineku e shndrroi kt n knaqsi: t;:;;;;:; ; :: ltmrrjew:KM t Ikvizit mv. 1926
Po M ercedesi, ajo e vrteta, far ngjau me
vendosi q t hyj n gar n Javn A utom o- z vendin e par n marshrutn N ica - A ix -
t? E vrteta na obligon q t them i se emri i
bilistike n N ic n vitin 1899. K t vendosi Salon -N ica, t gjat4 6 2 km, m e n j shpejtsi
saj i fam shm nuk i solli fatbardhsi. Fm ij
ta bnte edhe miku i tij, baroni H enry de m esatare prej 68 km n o r ! Dy M ercedest
i lazdruar, vajz tekanjoze, u marti^a pr
Rotschild, i cili e bleu Phoenixin nga Jel- tjer arrijn n cakun n garn prej nj mile
baronin V on Schoosser, u n d ap rej tij, e pastaj
lineku. N at koh ishte turp q xhentl- angleze, t m bajtur n shtitoren para vils
u m a rtu ap rb aro n in tjetr austriakskulptorin
m ent t zn vendin e vozitsit. Prandaj M ercedes, duke arritur kohn prej 41 dhe
W eigl, dhe m bet e vej.
baroni u lajm rua n gar m e pseudonim in 43 sekondash. Por ky ishte vetm fiHimi i
V diq shum heret, n m oshn 40 vjeare, m e
doktor Paskal. Jellineku, pas ngurruaraspak, vargut t m arr t vozitjeve ngadhn jyese t
23 veljaca 1929 n V jen. N doshta sot shpirti
urdhroi q t shkruhet n autom obilin e tij cilat do t zgjasin m shum se g.jysm
i saj bredhacak turret npr xhadet e planetit
em ri m i dashur pr t, em ri i vajzs s tij t shekulli.
ton duke krkuar l'atin, at fat t cilin kurr
dashur - M ercedes. VLll FOTLUM sditi ta gjej prap, at fat n t cilin u knaq
T tjerat i m errni m e m end, por ia vlen tju N ndrkoh trashgim tart e G ot- derisa ishte itemij, m e prindrit t cilt e
tregojm . Duke m arr zem r nga sukseset, tiieb D aim lerit se kto cilsi nuk adhuronin, n qytetin pitoresk m aroken - Te-
Jellineku vitin e ardhshm bn porosi t re ja . du h et t m b eten p a k u n d rsh p r- touan, n skaj t A friks... .
K saj. here iep tiremtimi!! ocr shuji-cn lan-

DODONfl 3 /4 d h je to r/io n o r 1995

 TRIMI I
THCLLCSIVC
NCNUJORC
In stru k to ri i vetm i zh y tjes n nxjerrjen e kufoms s inhytur n uj bunari, rreth meje heshtnin 300 vet. jn numrin dhe t aftsojn t rinj n
Kosov, shptimtar i shum jetrav d hekto jan aste trndaeprekse Ishte kjo nj heshtje e rnd varri. N t gjitha qytetet e Kosovs. N pro-
rinore, flet pr artin e notit, zhytjes, t cilat pr kt profesion dhe ktu n kso kujtese t zymt e piklluese e g ra m k a n ed h e aftsim in e 60
pr ann humane tktij zanati. sht Kosov nuk jan t rralla. I ktill kam fshtin ubrel t Sknnderajt dhe pionierve pr sportin zhytjes.
profesor i edukats fizike, por emri i sht rasti i mbytjes s nj djaloshi n fjalte njerzve: Sa ti kemi borxh o Si instruktor i zhytjes n Kosv ndjej
tij lid h e t k ry e s is h t m e zh y tjen , thellsit 40 metrshe. Babai i tij Ismail Kasumi?" B orxhinm atmadh borxh q t organizoj kurs t notit -
s h p t im in d h e n x j e r r j e n e t priste n breg dhe thoshte se po e pret m a ka Ismet Kuani, u thash, q t th o t I.K asum i - q n ardhm en
prmbyturve. Me 1980 ishtekapiten babai djalin dhe se gjetja e kufoms bj gajret e t mos mrzitet. Pastaj Kosova t ket pishina, shkolla t
i ekipit t Prishtins n Lojrat pa s t birit pr t do t jet gzim pr hypa n vetur dhe u k th ev a n notit dhe n fund si rezultat, njohs t
kufij" n Koburg t Gjermanis. Me t. Pas 11 dit gjurmimesh e gjeta shtpi." mm ir t notit. D uhet t theksoj se
znien e vendit t dyt, atbot ekipi kufomn dhe ky qe nj satisfaksion edhepse i papajisur, ekipi i zhytsve
i Prishtins, ndonse nprm jet ish- q munda ti ofroj prinditpor. kur iu Nfl JCPNI NGR NJC t Kosovs sht i prgatitur pr do
Jugosllavis, pr her t par ndrk- afrova bregut me kugomn e djalit t PLUMR NC KOKC... lloj intervenim i deri n thellsin prej
ombtarizoi sportin kosovar. Me at ri n krah shprtheu vaji nga t Por sht nj rast tjetr t cilin do ta 20 metrash. Kemi metoda t tjera pr
rastkapiteni Ismail Kasumi dha inter- gjith t pranishmit. Pr prindin edhe veoja.Kjo ndodhi n Mal t Zi - t i ndihmuar popullit tonpor, besoj
vista n gjuhn shqipe, pr gj pati kjo qe njfar g ziii; n tr at fat- vazhdon t tregoj Z.Kasumi - n se s shpejti edhe Kosova do t ket
pasoj a nga udhheqsit e athershm. keqsi. ndrsa pr ne zhytsit, pas 11 lumin Lim, i cili sht lum shum i edhe instruktor t tjer t zhytjes.
Vitin e kaluar, m e 7 shkurt, policia ditsh gjurmimesh qe edhe gzim rrmbyeshm. qen fundosur tre veta S apr pishinn e grm is nuk di far
prve se e mbajti at n arrest dhe e edhe pikllim i njkohshm." m e vetur. Na thirrn, dhe ne pas t ju them m tepr prpos se at duhet
keqtrajtoi, ia mori edhe paisjet kom- Duke e ditur gjendjen e pishinave dhe d lijet o rsh g ju rm im i n x o rrm bojkotuar. D ihet se n vern e kaluar,
plete pr zhytje. Me gjith kt, Is- kushtet pr not t cilat jan kurrfare k u fo m at e pastaj m e ndihm n e djaloshi 16 vjear, Hasret Matoshi,
mail Kasumi mendon se e k a borxh pr notdashsit n Kosov, bisdn tekniks nxorrm edhe veturn. I lod- n thellsi prej tre metrash edhe at
aftsimin e nj ekipi t zhytjes, i cili me z. Ismail Kasumi e kthyem n kt hur e i rraskapitur ashtu si isha pas n sy t shptimtarve. Kjo e ilus-
nesr do ta zvendsonte n punn e rrjedh dhe ai na tregoi edhe pr daljes, iu afrova kryetarit t komuns tron faktin se ata nuk din t notojn
vshtir, por njkohsisht humane. rastet m t dhembshme: s Prijepoljes i cili qe i pranishm aty as vet e lre m ta shptojn dik. N
M eq o p in io n i p u b lik e njeh si S pari, Kosova nuk ka pishina t duke i thn: Pse na thirrt neve nga pishin, n at thellsi u sht dashur
zhyts, m e z. Ismail Kasumin bise- rregullta dhe ky sht shkaktari q Prishtina, derisa e keni ekipin zhyts 4 or q ta gjejn kufomn, e dihet se
duam pikrishtpr zhytjen pasi ajo n do ver n ujrat e egra t Kosovs t M alit t Zi? E ai m tha: A ta kan gjat kujdestaris son aty, paisjet e
K osov njihet shum pak. T lahesh t shuhen shum jetra rinore. N qen ktu, por kur e paN vendin zhytjes nuk na jan dashur kurr.
dhe t notosh, nuk sht njsoj, tr- mngjesin e 13 korrikut 1992 rreth than: N a jepni nga nj plumb n Rinis i propozoj takime verore n
heq vmendjen z. Kasumi. ors 3, prof. Anton ETTA m e ca t kok e pastaj zhytemi!" Me t tilla liqenj e jo n kafeteri, sepse t jesh i
tjer trokitn n dern time. Kishin raste jem i ballafaquar si ekip i zhytjes vetmi instruktor i zhytjes n Kosov
PCR DV STINC 650 vdekur vlla e motr duke e dlir por, jem i pritur mir edhe n rajonet sht fatkeqsi. U bj thirrje t rinjve
RRSTC TC SHPCTIMIT p u s i n . K ta f m ij t I s m e t tjera jasht Kosovs." q t la jm r o h e n n liq e n t e
Ekipi i zhytsve t Kosovs u formua KUANIT. vajza 17 vjee dhe i biri sht interesant t theksohet se Ekipi Badovcite t Batllavs, e ne jem i t
n vitin 1972 - fillon t rrfej Ismail student ishin ngulfatur n fund t i Zhytsve t Kosovs t gjitha inter- gatshm tua msojm finesat dhe
Kasumi - kur pr her tpar edhe n p usit. Policiakishte qen aty. Qe venimet i ka kryer n baza humane m jeshtrit e notit dhe t zhytjes.
Kosov mbrriti paisja e zhytjes. Q m bledhur i tr fshati. Un pas nja dhe pa kurrfar kompensimi mate- Lulzim MJEKU
nga ai ast e deri m e 7 shkurt 1993 dhjet minutash nxorra kufomn e rial. Edhe sot kta dhjet trima t
kur u konfiskua aparatura dhe paisjet par - djalin. Pushova pakz dhe pas- nnujrave, t t gjitha kategorive t
tjera. Ekipi yn i zhytjes ka shptuar taj e nxorra edhe vajzn. K urdolanga sportit t zhytjes mendojn ta zgjero-
shum je tra dhe ka nxjerr 256
kufom a nga ujrat e egra t Kosovs.
Q kjo fatkeqsi t jet edhe m e
dhim bshm e, shum ica drrmuese e
kufom ave j an t moshs rinore, me-
satarisht t moshs 7-14 vje.
V etm brenda dy stinve. sipas
shnimeve tonu. n pishinn e Gr-
m is kemi realizuar rreth 650 raste t
shptimit.
Zhytja sht nj zanat, nj sport, i cili
ng a njeriu krkon t sa k rifik o j
shumka, ndodh edhe jetn, pr t
mirn e tjetrit. Zhytja sht nj pro-
fesion humanitar, s pari pr at q e
ushtron, sepse noti sht pjes e jets,
q i shrben shndetit dhe pastaj edhe
pr ndihm t tjerve. Por, ana e
zymt e ktij profesioni sht kur ju
lajmron dikush se i sht mbytur
fmija dhe duhet t shkosh ta nxjer-
rsh. N prvojn time njzetvjeare
t zhytsit asti m i urryer sht
trokitja n dern time n koh pa Ismail Kasumi me ekipin e notuesve t Gjakovs.
k o h ^ t^ j i r ^ ^
I DODOHii V 4 driictor/ionor 199S
 N LOKRLIT6TIN ARKOLOGJIK
"VRST6" RFR QVTTIT L N
ITRLI, KU U ZBULURN VRRR6ZRT
CIVILIZIMIT T MSRPV,
VMNDJN OPINIONIT PU6LIK
TRHOQI NJ MBISHKRIM PR
T CILIN KSPRTT THON S
SHT SHKRURR N RLFRBTIN
GRK POR JO N GJUHN
GRK. RNRLIZRT TKSTIT NIG-
MRTIK QOJN KRH PRFUNDIMI
S FJRLR SHT PR GJUHN
MSRPV, NJRIN NGR FIST
ILIR I CILI JTOI N GRDISHULLIN
RPNIN.
GJUHA MSflPV
HflUK C SCKACTIT TC IASHTCSISC
E kuipazhi ndrkom btar i arkeologve^ n
ball t t cilit gjendej profesor Franesko
D andri, kah l'undi i vitit 1986 patn filluar
grm im et n qytetin Lee, n juglindje t
Italis. G rm onin n vendgrm im in V aste,
n t cilin gjenden m betjet e qytetrim it t
M esapve, civilizim it shum t njohur n
epokn parakrishtere t Italis. N varrezat e
m dha, prve pjesve t qeram iks dhe ob-
jek tev e t bronzit, u nxorrn n drit edhe
sarkofag luksoz, fig urareligjioze dhe vazo,
prejardhja e t cilave sht nga Greqia. N
figurat religjioze dhe n vazot gjenden disa
m bishkrim e t cilat i befasuan ekspertt. Ek-
spertt italian dhe opinioni publik u pyetn:
a nuk sht koha t m endojm pr prejardhjen
e v rtet t ban o rv e t ktij gadishulli?
N atyrisht, ata konsiderojn se kur t deshifro-
het ky m bishkrim , do t zgjidhen disa hipo-
teza pr parahistorin e G adishullit A penin.
'UDHJf) DFCRT
MC CTRUSKCT
Por le t shkojm m e radh. far ka qen
civilizim i i M esapve?
N sh ek . e V p a ra e.s., n h ap sirn e
gadishullit A penin ekzistonin disa bashksi
gjuhsore, e kjo tregon edhe pr ekzistim in e
disa fiseve dhe popuj ve. sht vrtetuar se n
at koh n veri t Italis kan jetuar Rett,
Venett, K eltt dhe Ligurt. K ah jugu shtri-
heshin Sabint, Latint, O skt dhe M esapt,
derisa vet jugun e kishin kolonizuar Grekt,
ash tu si ed h e S iq e lin , ku je to n in edhe
Sikult. M esapt d.m .th. e banonin juglindjen
e gadishullit dhe m endohet se kta ja n deg
e Pellazgve, t cilt historiant i prm endin
qysh n shek. e X p ara e.s. M e kolonizim in e
tyre G rekt i asim ilojn M esapt, e pastaj
ir e th ^ s h e L j ^ V ^ v ijn ^ a tin ^
siderohet si kthim prapa n prejardhjen e tyre,
n rrnjt e tyre dhe njkohsisht rivnie e
lid h je v e m e fq in jt: O st t, S a b in t d h e
Etruskt. M irpo M esapt m von sikurse
edhe fiset tjera n gadishullin A penin shkri-
hen n Latin, por i ruajn doket dhe gjuhn
e tyre deri n shek e I.
Pra, ky qytetrim u zhvillua nn ndikim in e
drejtprdrejt t G reqis, m e t ciln kom u-
nikonte m s shumti, veanrisht pr shkak
t afrsis s kolonive greke. Por kta kishin
lidhje edhe m e-fiset tjera si m e Sabint dhe
m e Latint, e veanrisht M esapt kishin lid-
hje t aterta m e Etruskt.
VRZR MC MOTIVIN
C IITICTIT
M betjet e ktij qytetrim i arkeologt i zbu-
luan kah fundi i vitit 1986 afr qytetit Lee,
n v en d g rm im in V aste . G rm im et s
sh p e jti fillu an . U zh g rm u an v arrez a t
m dha, t cilat ekspertt i vendosin ndrm jet
shek. 5 dhe 4 para e.s., por m und t jet q t
jen edhe m t lasht.
Shkenctart, para s gjithash, i habiti luksi i
ktyre varrezave, brendia e tyre si dhe mate-
rialet t cilat u zhgrm uan aty. U nxorrn
shum sarkofag t stolisur t ruajtur dhe t
pasur, figura religjioze si dhe vazo prejardhja
e t cilave sht padyshim greke. M nyra e
varrim it sht shum e uditshm e dhe e pash-
pjeguiir deri n fund. V arrezat ja n t ndcira
sipas gjinis, ndrsa varrezat m ashkullore
jan m t pasura nga ato femrore. Prve
m betjeve t qeram iks, u gjetn edhe shum
objekte bronzi. V m endje t veant trhoqi
nj vazo e shek f 4 para e.s. m e m otivin e
atletit. Kjo vazo ndoshta vrteton bindjen se
banort e gadishullit A penin kan m arr pjes
aktivisht n organizim in e lojrave olim pike.
RQDQNB. 3/4 <lhjetr/joncir
E dhe p r E truskt, a shtu
si p r M esapt, m b izotron
m e n d im i se ja n f i s e itire
q e k a n b a n u a r
G a d ishullin A penin.
K t hipotez m s m iri e ilustrojn kto
m otive t cilat ja n t ruajtura dhe t qarta.
N ga vazot dallohen ato t cilat i jan kushtuar
perndis D ionis.
MCSflZHI I QVTCTCRIMIT TC
MCSRPCVC
M irpo, befasin m t m adhe dhe provokim
pr shkencn paraqesin m bishkrim et, t cilat
gjenden n figurat religjioze, n vazo dhe n
objektet tjera. N j vm endje t veant e ka
trhequr nj tekst m i gjat, i cili sipas pr-
shtypjes s p ar sht shkruar m e al fabet grek
por jo edhe n gjuhn greke. G juha e ktij
teksti vshtir se m und t prcaktohet, n
krahasim m e tekstet tjera t M esapve t
gjetura m par. Prandaj ky zbulim edhe ka
s h k a k tu a r m s sh u m ti s h q e t s im e te
ark e o lo g t d h e lin g u ist t. E k sp e rt t pr
gjuhn e M esapve, ende nuk kan dhn
m endim in e tyre defm itiv. M irpo, sa m
shum q po kalon koha aq m shum po*
m b izo tro n b in d ja se sh t g ju h a e Pel-
lazgve, t cilt jetonin n territorin e A zis
s V ogl, t gadishullit B allkanik dhe A p-
enin. N se kjo h ipotez sht e sakt, kjo do
ta vrteto n teh ip o tezn e shkrim tarve antik,
t cilt thon se P ellazgt ishin nj nga popujt
m t lasht t gadishullit A penin, gj q sot
nuk m ohohet. Pr do rast, rrethet shkencore
t Italis prcjellin m e vm endje hulum tim et
e m tutjeshm e dhe m e padurim presin rezul-
tatet prfundim tare t ekspertizs s t gjitha
teksteve t gjetura t lokalitetit V aste e
sidom os t ksaj m t gjats, e cila sigurisht
e ka edhe m esazhin e caktuar qytetrim it t
zhdukur t M esapve.
prgatiti: D ardan BER ISH A
1 95 l.S .J |
 NOftMfl DH ZHVILUMI I GJUHCS
slikruan:
Mr. Solci nHMCTnJ-qTnKU
Nocioni i norms pr shum gjuhtar prkufizon nj
shkall abstrakcioni. Prpjekjet dhe motivet e
njerzve q ta zotrojn gjuhn letrare jan t ndry-
shme. Po, kryesisht t gjith tentojn t shprehen
bukur, sakt, ta prdorin mir nj norm gjuhsore.
duke i dhn prparsi asaj q sht e prdorshme
prball asaj q sht e mundshme asaj q sht e
prbashkt prball t veants. Arti letrar sht shtresat sociale q e prdorin dhe e zbatojn. Ajo pra t dukej m e madhrishme - Kosova e lir do t dukej
shprehje specifike dhe e veant e gjuhs. Po, norma
ka karakter shumshtresor e shumfunksional.
Gjuha, fuksioni themelor i s cils sht komunikimi
midis njerzve, sht edhe mjet i artistit prt krijuar
vlera estetike si sht nota pr muziktarin q t
krijoj simfoni. D.m.th. ky sht nj prdorim speci-
fiki gjuhs. Gjuhtart duhet t bjn studime e t japin
shpjegime pr gjuhn n funksion t artit dhe pr
gjuhn n funsion t komunikimit t zakonshm.
Norma gjuhsore sht e domosdoshme pr do gjuh
q tenton t jet bartse e kulturs, e ruajtjes dhe
zhvillimit t identitetit kombtar. Edhe gjuha shqipe
ka krijuar nj shkall prsosmrie sa i prket normimit
(sidomos norma drejtshkrimore), megjithse normim
ideal nuk mund t arrihet pr arsye se gjuha paraqitet
edhe m e v a ria c io n e s tilis tik e sh u m fish t
kushtzuara e shumfish t shtreszuara. Kjo sht nj
prej arsyeve pse norma mund t psoj ndryshime.
Ndryshimet ndodhin edhe gjat zgjedhjes s elemen-
teve m pak ose m shum t qlluara. Po, edhe pr
arsye se norma, si nj marrveshje shoqrore, prpiqet
ta stabilizoj gjuhn si mjet i domosdoshm pr
komunikim. Ajo, tenton ta mbaj gjuhn n gjendje t
njjt; ta ngurzoj. E, gjuha si fenomen shoqror
zhvillohet vazhdimisht. N zhvillim t saj ndikojn
rrethanat gjuhsore dhe jashtgjuhsore.
Si do t thoshte R.Ismaili: vet natyrae gjuhs si mjet
komunikimi (...) q realizohet individuahsht dhe t
paktn pakufishm ndryshe te do individ, sht nor-
mative, (po aty fiq.315).
Sistemi gjuhsor e kupton kt normativizm dhe
ndryshon ngadal, nn ndikimin e faktorve ndry-
shm si ekonomik, gjuhsor etj. Prkundr norms
q sndryshon fare. Ne kur flasim dhe kur shkruajm
tentojm t i prshtatemi sistemit. Ndonjher bjm
gabime her me qllim e hr pa qllim. Po, edhe
sistemi i gjuhs sht norm q i kaligjet e ndryshimit
dhe t zhvillimit. Kshtu, gjuha duke ecur udhs s
natyrshme t zhvillimit paraqitet si nj art prmbled-
hs i shprehjes, sht prmbledhje intuitave individu-
ale4) dhe sht e gatshme t pranoj individualitetin
e folsit, hst e gatshme t pranoj mijra veori e
shprehje individuale, q ln gjurm n jetn kolek-
tive.
Sistemi gjuhsor, si sistem shenjash, ka mundsi t
pakufizuara pr realizimin e variacioneve stilistike,
individuale etj. Po, individi ndonjher edhe poqese
v n prdorim forma q quhen t qortueshme, ai nuk
mund ta ndrrojsistemin e as nonnimin. Ndikimet
individuale do t quhen t rndsishme ather kur
shoqrorizohen me mesin dhe prdoren edhe nga
individ t tjer.
KUFIJTC l)H KMTCftCT
Po, cili sht kufiri dhe cilat jan kriteret q nj
morfem, nj fjal, nj shprehje, nj fjali e quajm t
drejt dhe q prkon me normn e me sistemin e
gjuhs. N rastet m t zakonshme norma e pranon
nj trajt q ka nj shtriije, q sht gjithprfshirse.
Sa i prket norms drejtshkrimore kujtojm se kriteret
m lehtsisht formohen dhe m lehtsisht prfillen.
Edhe n morfologji nuk do t paraqiteshin vshtirsi
t mdha.
N sintaks paraqiten vshtirsi m t theksuara. Si u
tha m lart norma drejtshkrimore m lehtsisht e
zbatueshme pr t gjitha stilet me t cilat del ligjrimi
dhe pr t gjitha shtresat sociale q e vn n pr-
dorim. sht norm q n shkalln m t lart mund
t jet gjithprfshirse npr kto shtresime dhe
variacione. Prafrsisht njsoj do t mund t thoshim
edhe pr morfologjin. P r shembull. mnyrn
dftore t foljes ose emrin e prdor edhe shkenctari,
edhe publicisti edhe fshatari. Do me thn ssht e
nevojshme t bhet ndonj diferencim.
N sintaks, nj model fjalish me struktur jo t N strukturn sintaksore t shqipes htojm edhe
komplikuar, v n prdorim shkenctari. Ai duhet t forma t tjera q kan zn t prdoren. sht shtuar
ket edhe stil t qart. Artistit i lejohet t bj thyeije, fondi i lidhzave dhe parafjalve q dshmojn pr nj
zhvendosje. Ai prdor fjali q kan nj struktur sin- intelektualizim dhe saktsim. Zhvillim tjetr n struk-
taksore m komplekse. N ligjrimin gojor, bisedor. turn sintaksore t gjuhs shqipe sht edhe analitizmi
vepron m shum ekonomia gjuhsore dhe fjalit i theksuar.(P.sh. lngu u mblsua - lngu u b i
dalin me nj struktur m t thjesht. mbl; qielli u kthjellua - qielli u b i kthjellt;
Norma sintaksore (s paku ne na duket kshtu) sht thjeshtsisht - n mnyr t thjesht; lehtsisht - me
m vshtir t zotrohet dhe t prfillet knaqshm lehtsi: duhet t prpiqemi - duhet t bjm prpjekje).
ngat gjith shqipfolsit edhe pr arsye se ajo shfaqet Veimi i gjymtyrve, sidomos i prcaktorit sht nj
me variacione stilistike e strukturore varsisht nga tjetr veori e rndsishme, (p.sh. E lir, Kosova do
del shumfish e normuar dhe shumfish e shtreszuar. m e madhrishme).
Gjuhtart duhet t bjn prpjekje ti hetojn dallimet Sinonimia sintaksore sht br prodhimtare, vepron
dhe veorit me t cilat del e shtrihet struktura sintak- edhe n gjymtyrim edhe n fjali. P.sh. prdorimi i
sore n ligjrime t ndryshme. P.sh. ne do ta quanim emrave dhe mbiemrave pr t treguar cilsi e veori e
norm prdorimin e fjalive emrore dhe psore n ka pasuruar sintaksn e gjymtyrve, e ka br m
shkrimet publicistike dhe shkencore n t cilat krk- trheqse.
ohet nj shkall e lart abstrakcioni, nj ekonomizim Ky kmbim i mjeteve paralele sinonimike e vesh
gjuhsordhe precizitet. Po, nukdotishte norm dhe gjuhn me ngjyrime stilistike (p.sh. qeshi gzueshm
do ta quanim t qortueshme p.sh. t prdoreshin - qeshi me gzim); ose
shum fjalit e tilla n krijimet letrare dhe artistike. Ather n Kosov njerzit udhtonin rne kal
Te krijimet artistike normative do t quheshin edhe Ather n Kosov udhtimi bhej me kal.
ndrtimet q dalin me struktur e me prmbajtje jo t Ather n Kosov udhtohej me kal.
zakonshme. Bhen dhe lejohen thyerje e zhvendosje. Kan zn t prdoren edhe ndrtime q quhen
Gjuha del me nj prdorim special. N proz, zakon- bashkime me folje funksionale t cilat e pasurojn
isht, dalin fraza t gjata me nnrenditje. sintaksn e gjymtyrve (p.sh. v n prdorim, v n
Gjuha shqipe sht duke u zhvilluar e prsosur. Po dyshim, marr n shqyrtim, gjen plqimin, gjen zba-
pasurohet me forma e prmbajtje t reja. Ajo po tim, merr nj zhvillim etj.)
dshmon se mund t rrij krah pr krah me gjuht e
qytetruara. sht br pra gjuh kulture, q me GJUHcrnncT d uh ct
zhdrvjelltsi ndrton dhe paraqet mnyrat nga m t
ndryshmet e t t shprehurit. Ka aftsi t bj nuan- T'l MCNJnNOJNC DILCMHT
cimet m t holluara stilistike, emocionale e komuni- N Kosov ka zn t prdoret dhe ka gjetur shtrirje
kative. sht br m e pasur me tipe fjalish nga m n t gjitha stilet ndrtimi duhet + forma e pashtjelluar
t ndryshmet. Vazhdon t prsoset, t sistemohet e t e pjesores me njekundrinort drejt pa paratjal (p.sh.
normohet edhe n prdorimet m t veanta, speciale. dhomn duhet pastruar). Prdorimin e till gjuhtart
Sot, sidomos gjuha letrare shfaqet me tipe fjalish e shpjegojn si nj dukuri q lindi nga ndikimi i
stilistikisht dhe artistikisht t prsosura. Bhen ndon- gjuhve t huaja e q nuk sht n frymn e shqipes.
jher zhvendosje e veime t gjymtyrve n funksion Po. prdorime t ksaj forme shpjegohen edhe si
t komunikimit m t mir. Kjo zhdrvjelltsi, ky kompensim pr heqjen e paskajores. Ndrtime t
pasurim me vlera t reja estetike e bn gjuhn shqipe tilla me kallzore (n vend t emrores) gjuhtart i
m t prkryer. quajn t gabueshme duke u mbshtetur n faktin se
pjesoija e gjuhs shqipe ka kuptimpsor dhe ajo mund
Pft ftPO KUNDCft t marr nj kryefjal po kurrsesi nj kundrinor sepse
kjo do t ishte nj shkelje e norms. Sa i prket forms
VLCnnvc tc n cjn q po shqyrtojm, kujtojm se n Kosov ka hyr pr
Kto vlera t reja, prmbajtje e forma, q po lindin n t plotsuar zbraztin. q la heqja e paskajores.
gjuh si ti shpjegojm nga aspekti i norms. Norma Kshtu, ndrtimet: dhomaduhet pastruardhe dhomn
dihet se sht nj zgjedhje arbitrare. Gjuhsisht shu- duhet pastruar i ndeshim t prdoren paralelisht. Ve
mica e zhvillimeve q ndodhin n gjuh, nqoftse arsyeve q u cekn m lart, ktu kujtojm se kemi t
nuk e dmtojn sistemin e strukturn nuk mund t bjm me neutralizimin e funksionit t rasave. Ne
quhen t gabueshme e as t dmshme. mendojm se gjuhtari duhet ti prshkruaj zhvil-
Si n do gjuh edhe n shqipen norma ndrron m limet n gjuh. Pra ai duhet ti shnoj faktet e t mos
ngadal. Gjuha, n faza t caktuara t zhvillimit t bhet gjyqtar i rrpt sepse zhvillimet n gjuh ndod-
shoqris, ka nevoj t prtrihet me prmbajtje t reja hin e bhen pavarsisht nga qndrimi q do ta marr
pr ti prmbushur krkesat komunikative n rrethana gjuhtari, zhvillimet dhe ndryshimet ndodhin n
t reja. Kshtu ajo fjalt dhe prmbajtjet q i ka i gjuh nse ka nevoj gjuha pr ta.
risemantizon. Nj risemtizim i till nuk duhet t pen- Ne shpesh ndodheshim para dilemave ta prdorim
gohet as t luftohet sepse gjuha shqipe sot ka nevoj p.sh. lidhzn pavarsisht nga pavarsisht se, ose
pr nj fond m t gjr fjalsh e ndrtimesh. Sintaksa ndonj lidhz tjetr, apo t mos e prdorim meq
kt fond e shfrytzon pr tu br m e hapt, m e ndonj prej gjuhtarve tan t njohur e quan t
zhdrvjellt dhe m e specializuar. qortueshme (Mahir Domi) ose ta prdorim se nj
Qndrimet e gjuhtarve rreth formave t caktuara gjuhtar gjithashtu i njohur e prdor kt lidhz n
sintaksore q kan lindur tash n gjuhn shqipe e q mnyr normale (A.Dhrimo). Prandaj dilema t tilla
n do t i prkuflzonim me termin zhvillim nuk jan duhet t i menjanojm.
unike, p.sh. ndrtimet emrore n vend t ndrtimeve
foljore, ndrtimet psore prball ndrtimeve veprore
nga shumica e gjuhtarve quhen t qortueshme, si
ndrtime me ndikim nga gjuht e huaja. Kujtojm se Literatura e konsultuar:
norma nuk duhet t shikohet si nj dogm. Zbatimi 1. A.Dhrimo, Problemi i norms letrare kombtare n
dhe format shprehse t gjuhs nprmjet norms nuk kohn ton n Gjuha jon nr.l, Tiran, 1985.
mundt jen t njjta pr t gjitha stilet. Madje n 2. A.Kostallari Gjuha letrare kombtare dhe epoka
ndonj stil ndodh t bhen thyerje t norms. N raste jon, Gjuha jon nr. 1. Tiran, 1985.
t caktuara thyerjet jan t lejueshme, madje t nevo- 3. M.Domi Dukuri dhe prirje t zhvillimit t strukturs
jshme. Sepse, norma, ve tjerash, sht nj sistem me sintaksore t gjuhs son letrare t sotme,SF.nr.4, Ti-
variante stilistike dhe funksionale. ran, 1984.
Norma gjuhore duhet t shikohet dhe t studijohet n 4. R.Katicic Jezikoslovni ogledi,Zagreb, 1971.
marrdhnie me normn stilistikore. Pastj, gjuhajon 5. E.Sapir Gjuha - hyrje n studimin e ligjrimit,
letrare shfaqet n dy trajta: t shkruar dhe t folur, t Prishtin.1980.
cilat prve normave t prbashkta kan edhe norma 6. R.Ismaili Gjuh dhe etni Prishtin, 1991.
t veanta. Kujtojm se ndrtimet prt cilat po flasim 7. V.Nuhiu Ndikime ndrgjuhsore, Prishtin, 1990.
(q i prmendm m lart) nuk duhet t shikohen vetm 8. O.D.-S.T. Fjalor enciklopedik i shkencave t
si ndkime nga gjuht e huaja. Pr ndrtime t tilla ka ligjrimit, Prishtin, 1990.9. M.Domi. shtje t kul-
nevoj gjuha shqipe. Ata pikrisht jan specializuar turs s gjuhs n fush t sintakss, Gjuha jon, nr.3,
pr variantin e shkruar t gjuhs letrare n ligjrimin Tiran,1983.
ejjublicitiks dhe t shkencs. V rejtje^nestituj^a^
 U RRCNUn MURI NDCRMJCT
MATCRJCS DH SHPIRIIT
Natyra nuk ka paragjykime. Ajo i ngritet kapaku n at kutin e udit- prfundim se mendia sht proces t thjeshta si sht njohja e ndonj
prdor t njjtat horm one q t dre- shme e t zez n t cilin prpunohen kim ik dhe i anom alive organike. gjsendi apo demonstrimi i ndonj
jtoj trupin dhe mendjen. Pr shem- idet tona, ndjenjat tona dhe vendi- Kur para 25 vjetsh rastsisht u lvizje precize."
bull, angiosterina: nse e tajisin m et tona. zbuluan barrat pr disponim, kjo Vzhgimet m t reja t kafshve
veshkt ather i kompenson ln&jet Dalngadal po i njohim molekulat, t zgjoi shpresa t mdha. Por, nuk u kan treguar pr shem bull, se t
e harxhuara n organizm ashtu q i cilat drejtojn veprimtarin e qeli- arrit asgj. shikuaritm obilizon gjysmn e kores
blokon funksionet e sistem it pr ur- zave nervore apo ipengojn ato. Nji- Sa i prket mplakjes, ende nuk dihet trunore. Sepse n tru nuk ekziston
inim. i shtrngon ent e gjakut dhe e hemi se prej nga rrjedhin dhe si pse n disa raste shkatrrohen disa qendra e veant pr shikim si men-
ngrit tensionin e gjakut, e nse e ndikojn. Fal m ikro-elektrodave qeliza, e n disa duket se proceset dohej. Ka shum qendra. Nj pr t
tajisin qelizat e hipotalamusit, zgjon a r r ih e t e d h e q t s h p r b h e t zhvillohen rastsisht. Nuk mund t vrejtur lvizjet horizontale, e dyta
n ne dshirn q t pim uj. Ky verimtaria trunore, pa i dmtuar e vrtetohet m e saktsi dallimi ndr- pr vzhgimin e lvizjeve vertikale,
sht vetm nj prej shem bujve. qelizat. Kamerat m moderne t cilat m jet asaj q sht normale dhe asaj e treta pr t matur largsin etj. Jan
Duke zbuluar neurondrmjetsues t prdorin radioaktivitetin dhe infor- q sht patologjike. zbuluar edhe neuronett cilt jan t
rinj (e kta jan substanca pr t cilt m atikn na ofrojn mundsin q D isa eksperimente tregojn se mi- specializuar pr njohjen e tipeve t
besohej se jan prbrs vetm t drejtprdrejt ta prcjellim sjelljen e nakt, njlloj sikurse njerzit duke u ndryshme t fytyrs, shtu si vizato-
trurit), shohim se gjenden edhe n trurit n situata t ndryshme: derisa lakur gjithnj e m vshtir dhe m hen foto-robott. N drsa t gjitha
shum inde tjera, si jan veshkt, kandidati n t cilin hulum tohet ngadal msojn. Por edhe vet ek- kto qendra bashkpunojn ndrs-
zemra, laringu, m uret e zorrve, dhe lexon, derisa dgjon far i flasim, sp e rim en tu e sit p ra n o jn se nuk jelltazi dhe pandrprerazi bjn se-
se kryejn edhe funkcione tjera, derisa llogarit. mund t thon se a sht fajtor pr lekcionimin e informatave t cilat i
K ur n B ordo u m bajt kongresi Pse ather shkenctart e profileve kt humbja e kujtess apo mungesa marrin dhe i krahasojn q t mund
ndrkombtar i neurologve shuin t ndryshme, t mbledhur n Bordo e kujdesit. t krijojn imazhin e cila n fund
paragjykime ran n uj. M n fund ishin aq shpesh t hutuar me zbu- sht vrtetuar se truri i radhit ku- shfaqet n trurin ton. Ende nuk e
ra m uri q ndante m aterjen dhe lim et e tyre personale? Sikur t jtim et si librat n raft. Kujtimet nuk dim se si ndjenjat dhe mendimet
shpirtin. U dshm ua se truri nuk mbledhurit e njohurive t reja nuk i jan di materiale. Paramendohet se ndrthuren dhe prm bushen mes
sht ndonj send i jashtzakon- zgjidhte problemet por i komplik- i prshtaten disa vargjeve t qelizave vete.
shm. Se e tajit mendimin sikurse onte edhe m shum. nervore npr t cilat kalon rrym a Por nj gj sht e sigurt. Pas ktyre
mlqia q e tajit vrerin, dhe se gjat m lehta se sa npr t tjerat sepse zbulimeve t cilat jan parashtruar
ksaj i shfrytzon m ekanizm at e
DH NOAMAUn kan qen t prdorura. N Bordo u n Bordo m nuk mund t pohohet
njjt fiziko-kimik.
DH PniQLQGJIKJn tha se kur disa qeliza t bazs trunore se truri funkcionon si kompjuter. As
Sepse, shkenca e cila nj koh t
TnGQJNPnFTSn prshtyten m jaft gjat shum mir e nuk sht krijuar r nj pun t till.
gjat knaqej duke u sjellur rreth T NJCJTn lshojn impulsin nervor. Por, pse N komjuter rrym a ose kalon ose
trurit, q t prej, q t bj lista t Pr shembull, shndeti shpirtror. kujtimet, pr t cilt kemi menduar nuk kalon. Ndrsa n tru ekzistojn
rregullimeve dhe t dmtimeve, m Pasi fuksionimi i trsishm i trurit se qmoti jan harruar. lajmrohen shum neuromediator t cilthapin
n t'und bri nj hap p rp ara.. Qysh inbshtetet n shkmbimet moleku- pr nj ast? Pse disa fmij sado q dhe mbyllin dyert e qelizave. Mirpo
para tridhjet vjetsh. dalngadal po lare, shum psikiatra kan ardhur n prpiqen nuk mund ta msojn nj n qeliz mund t paraqiten edhe
msim? Pr shkakun se nuk jan sa neuromediator tjer t cilt do ta
MnnMCNDjn duhet t kujdesshm? Por, kujdsi h ap in d ern m sh p e jt apo m
nuk sht vetm shtje e vullnetit. ngadal. Apo do t i ln dyert vetm
nrnTGjnTC pak t hapura. Sepse p r dallim prej
A skush nuk sht n gjendje t
Edhe pas disa dhjetvjetshave na kuj tohen imtsit e panevojshme. Pr kt shpjegoj se pse nna e re zgjohet nga ajo q mendohej m par, sht
na ndihinon mbamendja afatgjate, nj funksion trunor t cilin deri sot askush menjher posa t zgjohet foshnja e par se shum qeliza reagojn n
nuk ka qen n gjendje ta shpjegoj prfundimisht. Nj biolog amerikan John saj npjesn tjetr t baness, ndrsa numr m t madh t mediatorve.
Lisman mendon se tash e ka gjetur shpjegimin. n u k i d g jo n fa r e s ir e n a t e Disa qeliza prodhojn numr m t
Sipas Lismanit, ekzistojn ndrpresat molekular t prbr nga dy enzime zjarrfiksve. madh t m ediatorve sikur do t
me ndikime krejts'isht t kundrta t cilt vn n veprim dhe ndrprejn bartin m shum porosi.
veprimin. Nse mbesi t vna n veprim. ato jan gjat gjith jets bartse QCLiznT D cn cm n c?
t informats. Sikurse te komjutert, informatat e panumrta t vna n M endohej se ekzistonte m odeli i KOPMJUTni 1 CILI
veprim dhe t ndrprera prbjn kujtesn afatgjate. Ndrpresi ndikon n qelizave t cilat renditen n vargje, NUK Kn PnMJC
qelizn nervore n t cilin gjendet ashtu q e sjell deri te vnia e lidhjes me neuromediatore, t cilat i hapin dhe M nuk mund t flasim pr vargun e
qefizn tjetr. i mbyllin dyert e qelizave duke e qelizave dhe pr trurin kablovik.
Lismani e shpjegon ndikimin e ndrpresit t tij molekular me substanca drejtuar me qllim impulsin nervor
sht vrejtur se do qeliz nervore
kimike dhereakcione t njohura qmoti: njrakinaza, e cilabart fosfatin prej n drejtim t caktuar dhe se ky model
drejtprdrejt ka lidhje m e katr pes
nj molekule nga njra m olekul n tjetrn. dhe nj fosfataz, i cili sht n i prgjigjet kompjuterit. Natyrisht t
qeliza nervore tjera. TY gjitha s
gjenje q nj fosfat ta prndaj prsri. g jith a d y e rt elek tro n ik e ja n t
bashku krijojn rrjetin n t cilin
Lismani kosideron se prshtytja bn q qeliza nervore ta bart fosfatin n n j jta , p o r n e u ro m e d ia to r k a impulsi nervor mund t shkoj npr
kinaz. Kinaza kshtu aktivizohet dhe pastaj mundet edhe vet ta bart shum. Mirpo, supozohej kshtu fardo rruge sipas rrethanave dhe
fosfatin n m olekula joaktive t kinazs dhe kshtu i aktivizon q ato t vetm e vetm q ti bishtrohej tol- varsisht nga mesazhet e brenshme
shumohen si rungaj. lovia ndmjet shum rrjedhave n dhe t jashtm e t cilat i kan bartur
Fosfataza ndikon kundr shumimit. Ajo prsri e ndan nga molekulat at grshetim t jashtzakonshm t qelizat. Nse dshirojm t bjm
aktivizuara t kinezazs dhe kshtu e ndal rungajn. qelizave t cilat e prbjn trurin, nj krahasiin me komjuterin, do t
Lismani niset nga ajo q gjithmon mbizotron nj lloj i enzimit: Gjat dhe ku ka penj t gjat edhe deri n duhej taparam endonim njkom juter
prshtytjes s dobt, fosfataza gjithmon e mund kinazn. Ndrpresi i tri metra n nj kub milimetr t t zhdrvjellt e t gjall i cili do ta
kujtess pas njkohe t shkurtr, pasi ndahet gjith fosfati ngakineaza, prap m ass nervore. ndrronte pamjen vazhdimisht. Am-
ndrprehet nga veprimi. Prkundrazi, nj rshtytje m e tort, shkaktojn Duhet t jem i t kujdesshm, tr- shueshm. Nj astronom anglez, sr
ndikime t kundrta: kineaza sht m e fort se fosfataza dhe ndrprersi heq vrejtjen Zhan Bellije, specialist A rtur E dington, k a llogaritur se
sht vn n veprim. Kjo depo informative molekulare bhet kujtes pr sy. Sepse sht e sakt se makina numri i gjendjeve t m undslm e t
afatgjate, sepse lidhja nuk sht kohsisht e kufizuar. Me mbindrtimin mund t matet me njeriun n kryer- trurit sht m i m adh se numri i
biokimik t enzimeve dhe me ndrrim me enzime t reja, gj q n organizm jen e detyrave t cilat konsiderohen molekulave n gjithsil
ndodh prher, nuk ndrron gjendja e ndrprersit molekular; kineaza e cila si njfar aftsie, si sht llogaritja
sht e pranishme menjher e aktivizon kineazn e sapokrijuar e cila apo t menduarit abstrakt, por pr-
megjithat, mbetet joaktive nse fosfataza mbizotron. voja tregon se sht krejtsisht e
trash ekur duhet tbhen giratm
 SARA BERNARIT
A ktorja m e njohur franceze e
t gjitha kohrave, Sara BER-
N A R , em ri i s cils nuk sht
h a rru a r as tash 71 vjet pas
vdekjes s saj; ishte nj nga nga
aktoret e para t film it. A jo e ka
xhiruar edhe iilm in e par me
z.
N vitin 1900 kinem atografia
kishte katr, n drsa Sara Ber-
nar 56 vjet, por kjo nuk i ka
penguar asaj q t interesohet
pr shpikjen e re t fotografive
t Ivizshm e dhe t dal para
k a m e r s p r i m i t i v e . E ka
xhiruar nj sken nga Ham -
leti , e cila pastaj sht sink-
ronizuar dhe disa inuaj sht
shfaqur si atrakcion m i m adh
n e k s p o z it n b o t r o r e n
Paris. Publiku ka ardhur nga t
gjitha ant e bots, dhe ka mun-
dur ta shoh jo vetin aktoren e
in a d h e p o r e d h e ta d g jo j
zrin e saj inagjik .
Vet m nyra e shfaqjes s fil-
m ave t p a r n ek sp ozitn
botrore ishte e pazakonshm e,
dhe e guxim shine edhe p'r ko-
hn ton. N nj sall t m adhe
p'r ek sp o zim in e m ak in ave,
vllezrit Lyrnier e kan vn
nj ekran gjigant, t gjr 21
in e tr a e t g ja t 15 in e tr a ,
ndrsa para dhe pas plhurs
kishte vend pr 25 m ij shikues.
Q t m und t shihej fofografia
n t dy ant n t njjtn koh,
p lh u ra e m adh e gjat dits
z h y te j n u j , n d r s a n
m b r m je p a ra p r o je k c io n it,
n g ritej n p rm jet ik rik sh .
Plhura e lagur bhej e tejduk-
sh m e d he fo to g r a fia ish te e
qart nga t dyja ant.
Q ysh a th er a k to r e t m t
f a in s h m e p a r i s i e n e p a t n
x h ir u a r n j s r film a sh t
shkurtr dhe skena nga pjest
teatrale t cilat ishin sh faq ur n
e k sp o z it . P r v e S ara Ber-
narit, edhe ak torja e njohur
R ezh a n i k ish te t xh iru ara
skenat nga M adam Sen Zhen
dhe K ushrirat e m ia , pjest
tetrale me t cilat n teatr pat
arritur suksese t rndha. Nj
nga fem rat in t bukura t asaj
j;Nj nga sukseset m t mdlm t Sara Bernarit n teatr ishte rtdi i l^edi
Makhethit: sken nga viti 1880.
kohe, valltarja Kleo da Merod
pr shpikjen e re , pr fo-
togafit lvizse , e ka luajtur
n j pik t saj m jaft t suk-
sesshm e. Edhe disa kngtar
d h e k n g ta r e t n jo h u r a i
s h t p a r a q itu r p u b lik u t jo
DOI>OHn 3/4 dhietor/ionor
vetm n fotografi por edhe n
z.
Z r i (d ija lo g u , m u z ik a d he
k n g a ) , s h t i n iz u a r n
pllakn e gram ofonit para se t
xhirohej fotografia, dhe kjo ka
qen nj lloj i pllejbekut t
19*75
tashin. D uke e dgjuar m uz-
ikn apo tekstin e tij, aktort
para kam rs s kam eram anit
K lem an M oris i loznin skenat e
tyre. X hirohej m e rrotullim ine
dor t kainers, e kjo ishte pr-
parsi sepse xh iru esi shpejts-
in e x h i r i m i t m u n d ta
p rsh ta ste m e sin kronizim in .
Shikuesi nuk ishte i zhgnjyer
as ather kur teksti shqiptohej
edhe para se t hapej goja, e as
ak tort, ata m t fam shm it,
nuk ishin t piklluar kur dika
nuk kishte sukses si duhet. E
vetin ja, m e m adhja nga t
m dhenjt, Sara B ernar mund
t krkonte, t shkatrronte ose
ta ndalonte shfaqjen e ndonj
m ateriali.
P a s sk e n s n ga H a m le ti, t
xhiruar n vitin 1900, Sara Ber-
nar prap u vu para kainers
tek m e 1908-tn. N drainn
T oska , sipas tekstit t Vikto-
rien Sardus, partnert e saj
is h in L is ie n G it r i d h e P o l
M une. P or filini nuk i plqeu
Sars: e lozte rolin e
b u k u r o sh e s T o sk a , n d rsa
ather i kishte 64 vjet. Krkoi
q m a t e r i a l i i x h i r u a r t
shkatrrohej, e n kt e prk-
rahte Sardui, autori i tekstit. A
sht shkatrruar edhe nega-
tivi nuk dihet, por dihet se filmi
nuk sht shfaqur kurr.
I)isa vjet askush nuk ka mun-
dur q ta bind Sara Bernarin
q t xhiroj dika pr film.
M irpo n vitin 1911 ajo ka
rn n disa vshtirsi m ateri-
a le n d rsa k o m p a n ia F ilm
d A rt i ofroi asaj 4000 franga
q t loz pr film dika nga
repertori i saj i pasur teatror.
A ther prap ka br nj gabiin
dhe e ka zgjedhur Zonjn me
k a m e l i e , e d i t u r se p a r a
kam ers nuk inund t fshihen
vjett si n skenn teatrore. Si
M argareta G otije, bukuroshe e
re, edhe ajo festonte n teatro
trium fet e saj t vrteta dhe be-
sonte se suksesi nuk inund ti
m ugonte as n filin. Suksesi nuk
rn u ngoi, p o r d u k e iu fa len -
deruar popullaritetit t saj e jo
= 1 1
 Sabri BRESA
KOTSI KOTSISH
(^ n d ro j krejt i zbrazt mbi tavolin
me kokn drrmuar ding naftalin
Gjat e zhbiroj nmskotn monotoni
s vete asgj pr t shkrumbur kt lugetri
Pipritem kmbas marshoj paraprapa
thelbsisht persias t sos p r lndi
apo pr Palestin ta gozhdoj plaszin
mirpo un s vete as gjer n kuzhin
Kryengrits provoj srish poshtlart
npr kthin nisem ngadalmoj
meditoj esll nga t ia rifilloj
T ik n rini apo n ndrrim
ndoshta ke kroi pr shprgjasim
n intelekt m sht mbjell nj zukatje
t gjitha blett e ndrdijes ngjiten fashiten
mbi mernorien e hidhur t pafjetur
kurrfar shtigjesh ende pagjetur
Gjrat tn t mira n kt bot
nuk m joshin dot dhe ngulitem fo rt
si nyj-Gordpr kt bosht t strfort
fantazm q ndjellsjell vetm mort...
I mbyll syt n delirium mendimesh prfundoj
do situat n p ortret dshprues e pikturoj
t gjitha operimeve matematik mjeksore ua nnshtroj
mbledh arsyen dhe me ndrgjegjen i shumzoj
I zbraz nga nj thes t gjitha brengat lngimet
N j nga sukseset e mdha t Sara BERNARIT, ku e loz rolin e dhe i prpjestoj n zbritje srish mtoj
OrlikiU, t birit t Napoleonit, sipas veprs s Edmond RO-
STANIT. Princit 18 vjear e lozte m 1900 kur ajo i kishte 56 sa m shum jito j humbje aq m tepr stopoj
vjet. bile edhe prapa vete si me shkrim me goj
Ja kotsi smirzike e vrazhd si nj grop
eplotnyjshme e pazgjidhshme si nj kokbot...

G j it h f i l mi s h t x h ir u a r shkrua edhe skenari, sipas nj

vetm p r nj d it, p ak m versioni t nj pjese teatrore t
shum koh se sa q zgjaste E m il M oros t cilin Sara Ber-
shfaqja teatrore, dhe Sara Her- nar e pat lozur n teatrin e saj
nar m und ta sh ihte veten si Plas di Shatilo. Pr rolin e grofit
M argareta G otije. Nuk ishte e E seks, Sara B ernar e pat zgjed-
fa scin u a r, por nuk mu n d ta h ur aktorin e ri an glez, Luj
ndalonte shfac|jen e film itsep se T e le g e n in , i cili u b ed h e
producenti edhe kt inundsi e antar i trups s saj, kur ajo
k i s h t e p a r a s h i k u a r d h e e shkoi n turne n SH B A . Ai
kishte precizuar n kontrat. m b etn A m erik dhe atje arriti
K shtu Zonja m e kam elie e suksese t lakm ueshm e n tea-
Sara B ernarit iu shfaq publikut trot e N ju Jorkut, ndrsa bri
dhe u b senzacion. K opjet u vetvrasje kur kuptoi se si vjett
shitn n shum shtete, ndrsa ln gjurm n fytyrn e tij.
n j ra , t ciln e bleu A d o if Film i M bretresha Elizabet
C ukor u shfaq edhe n Shtetet u xhirua n nj dekor t shtren-
e bashkuara t A m eriks, i solli jt, ndrsa kostum et, jo vetm
aq shum fitim sa me to ai e t S a ra B e rn a rit d he t ak-
Filmi pr Sara BERANRIT u xhirua n A n g li, ndrsa rolin them eloi pastaj ndrinarrjen e torve k ryesor, p or edhe t
e saj e loz aktorja angleze Glenda Xhekson tij flhnike.Pas suksesit t fllm it statistve ishin t shtrenjta. Pr
Zonja me kam elie , Sara Ber- xh irim in e fih n it sht harx-
bindshm ris s rolit t ciln e Z h il B laza , M ishel Zhorzh- n arit i erdhn shum oferta q huar pr at koh shum gji-
Iozi. M ishelit: Karn lozur te Nejli t xhiroj, por t gjitha i m ohoi. gante: 10.000 funta sterlingash.
F ilm i sht xhiruar n kostu- n m es t tri kam erave dhe kam A rsyetoh ej se si sht rnarr P rem iera u m bajt m e 16 gusht
m et e asaj kohe dhe Sara Ber- fo lu r si z a k o n ish t. N je r z it v e s h m e k o m p a n in F ilm 1912 n teatrin Palas Teatr",
n ar ka porositur fustane sipas rreth ineje kan qen t m r e - d A rt , e cila vrtet nuk do ta n drsa projekcioni ka zgjatur
m ods s fundit, gj q ishte k ullueshm . A ta m kan ra- lejonte q t xhiroj po t donte nj or t tr, gj q pr at
atrakcion pr vete. P r rolin e faluar dhe kjo sht e tra. N uk ajo. koh ishte sensacion. E dhe ky
A rm an D ivalit e ka zgjedhur e di se ka do t dal nga gjith N vitin 1912, nj kom pani an- film p ati su k ses t m adh n
P ol K apelanin, partnerin e saj kjo. A do t jet kjo e tm e - g le z e i o fr o i S a ra B e r n a r it gjith botn dhe producentve
nga teatri, ndrsa aktronte si rrshm e apo e m rekullueshm e, k u s h te s h u m t m ir a p r u solli fitim e t m dha. M irpo
t g j e n d e j n t e a t r . P a s n u k m u n d ta p a r a m e n d o j xhirim in e film it M bretresha Sara B ern ar kurr m nuk doli
xhirim it u deklaroi gazets vrtet... E lizabet dhe ajo pranoi. U para kam ers fihnike.

L j e to r/ J a n o r J L g J S

Produccnt: UIRRNCR RROTHCRS
Rcgjio: Michoel CURTiS
Skenori: Juiius J. CPSTCIN, Fiiip G.
CPSTCiN dhe Houiord KOCH
Muziko: Moks SHTCINCR
Rolel kryesore: Humphrey RO-
GRRT (si Rick Rloine), Ingrid RCRG-
MRN (si llso Lund), Poul HCNRICD (si
Victor Losio), Cloudc RRINS (si ko-
piteni Lui Reno), Sydney GRCCNST-
RCCT (si Ferrori), Petcr LORRC (si
Ugorte), S.Z. SRKRL (si Korli), Conrod
Veidt (si mojori SHtroser), Dooley
UJILSON (si Som-i).
Viti i prodhimit: 1942.
Gjotsio e filmit: 102 minuto.
Kngt: "Rs Time Goes Ry" dhe
Knock On The UJood".
Dsrisci ndrmjst vjetve 1939-1942
vropci digjej fiok, ndrso nj pjes e
mir e soj mbytej n gjok e hi, producen-
tt omerikon t fimit xhiruon kryeveprot:
" vrshllyer me ern, "Korroco
postole", Diktotori i modh'', "Qytetori
Kejn", "Kozoblonko"... me opo po
vetd ije temo, e t thuosh t gjitho
ktyre filmove sht lufto, tmerret e
lufts dhe friko ngo dhuno. Diso hu-
lumtime t opinionit publik n Rmerik
pr filmo m t mir omerikon t t
gjitho kohrove i shpolln vrshllyer
me ern" (1 .), "Q ytetorin Kejn" (2 .), dhe
"KozQblonkn" (3 .). Poende diso t
dhno stotistikore konstotojn n
mnyr t orgumentuor se filmi m komer-
ciol i t gjitho kohrove sht " vrshl-
lyer me ern". M egjithot pok kush e di
se "Kazablonka" sht filmi m i shikuar i
t gjitha kohrave. Nuk ekzistojn t
dhno t sakto so njerz e kan shikuar
kt film npr kinemot e gjith bots
por revisto am erikane "TV G uide" me sok-
tsi e konstatoi se "Kozablonka" sht
filmi m i emituar n rrjetet televizive.
Kshtu vetm ndrm jst vjetve 1972-
1989 n BBC u shfaq plot dhjet her.
Kjo mrekulli prej filmi srish po i
shqetson shikuesit n mbor botn
edhe pas 52 vjetsh t xhirimit t tlj.
Xhirimi i "Kazablanks" filloi me 25 moj
1942 ndrso kuadri i fundit u krye me 3
gusht t po ktij viti; kurse vendimi pr
voriantin definitiv t filmit u mor me 21
gusht t vitit 1942. Me 26 nntor t t
njtit vit, u shfaq premiera e ktij filmi n
Neuj Vork, n kino salln "Hollyiuood
Theatre". prej ather kjo kryevepr ed-
hepse e xhiruar si "produkcion B" ashtu si
AS
TIME
GOES
BY
ctmw comtM
vllezrit IL'arner i prodhonin filmot do
15-20 dit, bn rrmuj n bot duke
pushtuar me sukses t njjt do gjen-
erat t re. Ky film me tem atik t lufts,
me tem t dashuris dhe melodramatik,
vepr klasike mbikohore e cila sd he me
t koluar t kohs nuk humb asgj e ka fi-
tuar aursoln s nj miti.
Fimi bozohet n nj drom m titull "T
gjith vijn n kofenen e Rikut ("very-
bady comes to Ricks").
Kazabianka, dhe jo vetm ky qytet intere-
sant jon vendstrehim pr t ikurit nga
vropa t cilt duke ikur nga nacizmi n
kt qytet i pritnin vizat am erikane. flty
n zemr t Kazablanks gjendet
kafeneja e Rikut, nj vend ku vijn njerz
t ndryshm: kundrshtar dhs prkrahs
t nacizmit, ogjent sekret, njerz fis-
nik, bixhozinj, prostituta dhe djerako-
hs t t gjitha llo jeve... Me nj fjol nj
atm osfer skzotike si n film". Mirpo,
"me gjith ekzistim in e t gjitha me-
jh a n e vs n b ot pikrisht n a t t
R iku tvjen Viktor Uosllo, udhheqs i
lvizjes s rezistencs me bashkshorten
e tij lllza Lloundin. M enjher vrehet se
ndrmjet Rikut dhe lllzs nuk sht krejt
n rregull, por diku nga gjysma e filmit e
marrim vesh se a ta t dy n prag t fil-
limit t lufts derisa Viktori ishte n
burg, u dashuruan n mnyr t flakt.
Kjo edhe nuk prfoqson ndonj befasi
t veant pr shikuesin, sa sht Riku i
deprimuar me t marrur vesh se Viktori
sht burri i lllzs dhe s s kto dy
poende ishin n lidhje mortesore q ngo
Porisi. fl sht ky tokim i srishm nj
loj e thjssht s fatit apo sht i kurd-
is js indirekte nga ano e lllzs, s'sht
m e rndishme ngase m tutje dramo
zhvillohst n dy drejtim e: t ndihmohet
opo jo (nga kndvshtrimi i Rikut),
gjegjsisht t shkohet me Viktorin apo t
qndrohet aty me Rikun (nga knd-
vshtrimi i lllzs).
Illza e dashuron Rikun dhe e di se Riku
ende e do a t , n fund t fundit kt gj
Riku a s q e fsheh dot, mirpo q t dy
kto bjn prpjekje t tmerrshme q Vik-
tori kt t mos e marr vesh n asnj
mnyr. M adje edhe kur i shkon mendja
atij pr nj gj t till Riku shtirret se
lllza nuk zgjedh mjete q ta prfitoj
ndihmn e Rikut pr to shptuor burrin e
d a sh u r..,e tj....
Si pronor i kofenes RiKoja orvatet t
m betet i paanshm edhepse nuk mund
t'i bj ball lirid ash sis s tij. Kur
doshnorjo e tij e dikurshme zgjedh q
"nga t gjitho mejhanet n bot t hyj
n t tijin", epshet trozohen por Rikua.
shpejt e kupton se n krahasim me
Luftn e Dyt Botrore problemet e tyre
ja n "plotsisht t parndsishm e".
Ky sht rrfimi pr dashurin e zjarrt
dhe aventurizmin i cili n mnyr t
mahnitshme sht i prkufizuar me nj
galeri fytyrash me pesh m arkants dhs
sp izo d iks.
dhs p as mbi p ss d hjstvjstshash "Der-
isc, koha kalon, "Kazablanka" ed hs m
tutjs mbetet si film pr t gjitha kohrat.
l
 vshtirsit e brendshme. Duke e di- kuadr t Bizantit, edhe at sikrahin
tur disponimin antimaqedon t Dar-

DAItDANT
danve, Roma punon gjithnj q kta
ti fus n aleancn antimaqedone,
pr gj edhe konsullirom ak, n vi-
tin 200 para e.s., vendos kontakt me
skajore e tij. Meg jithat ajo, pra Dar-
dania, shrbnte si ur lidhse dhe
al'ruese ndrm jet dy botrave t me
p rcak tim e d allu ese p o litik e dhe
shpirtrore: asaj bizantine dhe ish

DHC prfaqusesit e Dardanve, t cilit

sipas Tit Livit, i premtojn se do ta
shfrytzojn ndihmn e tyre n kohn
kur Roma ta fus ushtrin e vet n
pjess tjetr perndimore. Edhe pas
ktyre thyeijeve t mdha, Dardania
e ruajti statusin e Provincs gjer n
shek e IX, kur Bizanti seriozisht u

DAADANIA Maqedoni. M e kt marrveshje Dar-

dant hyn n shrbimin e politiks
s Perandoris Romake n Ballkan.
Mirpo kjo aleanc e Dardanve u
rrezikua nga sulmet e B ullgarve dhe

Dardcini ishte biri i

Zeusit- themelues i fisit
kushtoi shtrenjt, m eq pas fitores s
T arriturat e sotme t gjithmbar- E nkeleu, A utari, D ardani, M edi, Rom akvem bi Maqedonin, m e 168 t Dordonve dhe i nj
shme shkencore dshmojn se trojet Taulanti dhe Perrebi. N drsa vajzat e para e.s., doln t mashtruar ngaq s qyteti me po t njjtin
e Kosovs s sotme banohen q n tij ishin: Partha, Daortha, Dasara dhe sh p e jti d e ty ro h e n t u re z isto jn emr - Dardon, i cili gjen-
nga lashtsia, pra, q nga koha kur t tjera, prej t cilve m von u rrod- aleatve t dikurshm, m e rast, pas dej rrz nj kodrine t
njerzimi filloi t bj hapat e par hn Dardant, Taulantt, Enkelejt disfats t ciln e prjetuan n vitin
drejt qytetrimit. N drsa materiali etj. Mitologjia, poashtu. flet edhe pr 68 para e.s. bien edhe vet nn sundi- molit Id n Troj, dhe
a rk e o lo g jik k a p g ju rm t e ktij bredhjet e Dardanit prej Krete Ar- min e Roms. Dardant dheD ardania themelues, poashtu, i
qytetrimi q nga periudha e neolitit golide dhe Troje, si dhe vendosjen e qen t fundit q u rrezikuan nga nj dinastie mbretrore
t vonshm e kndej. Kjo periudh e pasardhsve t tij n D ardanin e Romakt, dhe pas luftrave t pr- trojane. Poende edhe
neolitit n vendin ton plotson ko- lasht. Lidhur me prejardhjen e et- gjakura, prej fiseve ilire, t fundit
hn ndrm jet vjetve 6000 - 2000 n ik e t D a rd a n v e e k z is to jn ran n sundimin e tyre. mbreti legjendar i Trojs -
parae.s. m endime t shumta n historiografi, Dardania u sundua nga Romakobizn- Priami, n lliad quhet
N ga shum t dhna historike t t cilat mund t prmblidhen n dy tint mbi nnt shekuj, mirpo, edhe edhe Dardonid.
autorve antik, si banor m t teza diametralisht t kundrta. Derisa gjat ksaj periudhe ajo gzonte
lasht t ktyre trojeve, padyshim, njra tez e mohon prejardhjen ilire gjithnj nj shkall t lart t admin-
njihen Dardant, fis ilir, nga t cilt t Dardanve, teza tjetr e pohon dhe istrimit territorial, at t provincs. e bri organizimin e ri ushtarako-ad-
edhe territori t cilin e banojn ata do e lidh prejardhjen e Dardanve nga N fillim e hasim si krahin n vete m inistrativ, t njohur m e emrin -
t quhet Dardani. T dhnat pr Dar- Ilirt. M irpo, p jesa drm uese e n kuadr t Moesia Superior, kurse sistemi i themave. M e krijimin e The-
dant dhe Dardanin shtrihen thell shkenctarve e prkrah tezn e dyt, p as refo rm a v e a d m in istra tiv e t mave, nj pjes e Dardanis hyn n
n lashtsi. Pr la flet mitologjia, pr at pr p rejard h jen ilire t Dar- Dioklecianit dhe t Konstantinit l n kuadr t Thems s Durrsit dhe
Madh. D ardania edhe niC tej, na
nj pjes tjetr n kuadr t Thems
s Selanikut. Ky administrim edhe
qndroi deri n shek. e XII. kur
Rashka zgjeroi kufijt e vet n llogari
t Bizantit t dobsuar.
Shkenca, kuptimin e fjals Dardan e
Dardani e lidh dhe e nxjerr ngapem a
e dardhs, q ky troll dhe ky nnqiell
- dhe njerzit e tij e kultivojn me aq
d a sh u ri e k u jd es. D r. M uharrem
Crabregu, n veprn e tij Gjeo dhe
hartolinguistika, fjaln Dardan e
D ardani e zbrthen kshtu: Dardha
+ ana + ia. Pjesa e par e fjals sht
shum e qart - an - identifikim per-
sonal i banorve dhe ia - prapashtes .
ilire q tregon nj hapsir gjeo-
grafike.
^ *
N jugperndim t ksaj Dardanie, e
cila u paraqit n histori si njmendsi
dhe si legjend, si njeri dhe si fis, si
ndrr dhe si zhgndrr, e cila u
danve. paraqitet si provinc n vete. aplit npr lashtsi dhe luftoi pr
ta kndon Homeri. pr ta shkruajn
ekzistenc dhe liri u paraqit edhe nj
kronikat greke e rom ake, shkrimet e
D ardania shtrihej n pjest qndrore N vitin 395, Perandoria Romake qytet pr t cilin do t flasi n vazh-
para krishtere, hartat e ndryshm e an-
Gadishullit ballkanik. Ajo prfshinte perfundimisht ndahet n dy pjes: n dim. Aty buz Lum bardhit (Bistrica),
tike etj.
rrjedhn e eprm e t V ardarit, t at L indore (B izanti) dhe n at rrz Sharrit (Scardus Monsit), Pr-
N ga shum sia e legjendave q trajto- Drinit t Bardh, Kosovn, Moravn Perndimore. Vija kufitare e cila i ka ball Pashtrikut t Shenjt, ans s
jn origjinn e Ilirve dhe Dardanve Jugore, Moravn Perndimore, terri- ndar sht nisur nga afrsia e Boks Koritnikut, aty ku Drilioni (Drini)
do t mund ti shkpusnim ato q na i torin e N ishavs dhe t Timokut. s Kotorrit dhe ka vazhduar drejt prshndet D ukagjinin, n antik,
japin H omeri dhe A piani (historian i Megjithse n literaturn shkencore veriut duke e prcjellur rrjedhn e v en d o h en th e m e le t e T herands,
Alekasandris i cili jetoi q nga fundi k a m e n d i m e t k u n d r t a p r lumit Drina (Drinus) gjer n Sirmium Prizrenit t sotm.
i shek. I e deri n vitet70-ta t shek.n. hapsirn e shtrirjes s Dardanve, (Srem). M pastaj duke e ndjekur Abib AHMEDI
t e.s.). Sipas Iliads s Homerit, prapseprap shum ica e studjuesve rrjedhn e Savs (Savus) gjer n
Dardani ishte biri i Zeusit - themelues dhe shkenctarve pranojn se terri- S in g id u n u m (B eo g rad ). M 476
i fisit t Dardanve dhe i nj qy teti me tori i Kosovs ishte trev klasike e pjesa perndimore e Perandoris Ro-
1) E nciklopedia Leksikografskog
po t njjtin emr - Dardan, i cili Dardanve. M endohet se Dardant make u shkatrrua definitivisht nga
Z avoda, libri II, fq. 22, Zagreb,
gjendej rrz nj kodrine t malit Id paraqiten n skenn politike antike n sulm et e fiseve gjerm ane, ndrsa
1967.
n Troj, dhe themelues, poashtu, i vitin 284 para e.s., kur edhe fiset dar- pjesa Lindore i shpton shkatrrimit
2) Gjurmime albanologjike , Zef
n j d in a stie m b re t ro re tro jan e. dane konsolidohen dhe formojn nj dhe si trashgimtare e vetme e Peran-
organizm shtetror, duke krijuar nj doris s Roms vazhdon t jetoj Mirdita, fq. 11, Prishtin, 1972.
Poende edhe m breti legjendar i Tro-
js - Priami, n Iliad quhet edhe lidhje fisnore. Sipas Tit Livit. Dar- gjerm 1453, k u red h ek jo u shkatr- 3) Ilirt dhe iliria te autort antik,
Dardanid. Sipas Apianit, fm ijt e dant kan qen gjithmon armiq t rua nga sulmet e Perandoris Os- T itL iv i, fq.107, Prishtin, 1979.
nimfs s detit, t Galates dhe t rrezikshm t M aqedonis dhe rrez- mane. Pas ndarjes dhe ndryshimeve 4)D r. M uharrem Crabregu Gjeo
Posejdonit ishin: Gali, Kelti dhe Iliri. ikonin m bretrit e saj n astet kur t mdha q u bn brendaprbrenda dhe hartolinguistika, fq. 231, Prisht-
N d rsa b ijt e Ilirit kan qen: m b r e t r ia e ty r e p rc ille j n g a P eran d o ris, D ard an ia u g je t n in 1990.
"P Q B O K fl 5/4 d h ic t s r T T o n o r 1975~ 21
 MOS U BCSONI M
SVVC TUDJ
N FILMIN TOR6ST GflMP" flKTORI TOM H6NKS
PRSHNDTT M XHON F. KNDIN,
MGJITHS KRVTflRI LGJNDF1R FIMRIKflN
SHT I VDKUR Q TRIDHJT VJT.
K om pjutert n u k u kan ndihm uar gjat krcim eve vetm dinosau-
rusve t Spilpergut, por gjithnj e m dendur po bhen edhe skena
krejtsisht norm ale m e ndihm n e bitit dhe t bajtit: fjala vjen, dy
njerz prshndeten - por, njri nga ata ka tridhjet vjet q sht i
vdekur. Q tia m undsoj Forest G am pit q t! a shtrngoj dorn
X hon F. K enedit firm a pr efekte speciale ILM gjat puns
sprovuese nntm uajshe digjitalisht kom binoi qinda or t m ateri-
alit arkivor m e G am p xhirim e filmike. N ga TV -dokum entet e
grithura e t zbardhem ta X hon F. K enedi u izolua nga skena n t
ciln ia uron nj gruaje. L vizjet e saj aktori Tom H enks u desh ti
im itonte plotsisht para nj B lue-Screen plhure. Fotografi pas
fotografie dhe ajo sken e kom binuar m e K enedin i cili uron dhe
m e nj xhirim arkivor nga Shtpia e Bardh.
B udalla sht sot ai i cili u beson syve t v et apo jo?
H U LU M T U E SIT 4v1ERIKAN PO H O JN
PR.5KI2lOfnNI
FRJTOR SHT - TRLRMUS8
PRGJGJJfl PR DPRSIONT DH TRHOJN m iqt dhe sidom os n ga partneri juaj.
N VT FSHIHT N PJSN MSM T Karm ini m e maje: Jeni e kujdesshm e, e vyeshm e dh e njeriu m und
MSTRURIT
sht e m undur q skizofrenia sht pasoj e rregullim eve n
nivelin e talam usit, t pjess s m esm e t m estm rit, pohojn
hulum tuesit nga U niversiteti i A jovs n revistn shkencore Sci-
ence.
A ta m e nj rezonanc m agnetike e kan br n j im azh treprm asor
t 40 skizotrenve dhe 40 personave t shndosh. K shtu kan
ardhur deri te m esatarja norm ale dhe m esatarja skizofrenike e
trurit. E kan vrtetuar se talam usi n trurin e skizofrenikve sht
m i vogl se sa te personat e shndosh.
S hkenctart deri m tash shkaqet e prftesave t ndryshm e t
skizofrenis - nga depresioni deri te trheqja n vete - m s
shpeshti i krkonin n pjest e ndryshm e t trurit. H ipoteza e
hulum tuesve nga A jova, m egjithat, sht se t gjitha kto prftesa
t ndryshm e m und t shpjegohen m e rregullim in n nivelin e
talam usit, filterit npr t cilin do inform at doem os duhet t
kaloj para se t arrij te korja e trurit.
N R U M A N I U G JET N D SH M I M E S ftK R IM . .
flUSHSKU ISHTC - KPUCTlin!
N Rumani u gjetn dokumente me shkrim se ish-
kryetciri i pushkatuar Rumun Nikollae aushesku
me profesion ishte kpuctar.
E prditshm ja bukureshtiane Rom ani ja L ibera botoi dshm in t
ciln aushesku ia pat treguar policis dhe e kishte nnshkruar me
dor t vet m e 1936 n t cilin thekson se profesion i vetm i tij
sht kpuctaria.
Deri m tah vetm supozohej se lideri i hequr rum un e kishte nj
profesion t till. N drsa nga biografia e tij, e shkruar gjat kohs
kur ai ishte n pushtet, m e kujdes jan fshir t gjitha gjurm t pr
nj fakt t till.
gazeta trheq vrejtjen n shkollim in e ish gjeniut nga K arpatet
dhe thekson se m e vrtetim in e tij, e boton n faqen e par, n t
vrtet e ka vendin n faqet e parashiukuara pr hum or dhe satir.
DODONfl 3/4 dhjetor/jonar _L?aJL
N JIH EN I V ETV ETEN
KflRMINI JU TRADHTON
Duke shikuar fytyra t bukura t fem rave, statistikant k an ardhur
deri n rezultate se rreth 88 prqind t fem rave e prdorin m jetin e
vogl pr i cili rrotullohet dhe m und t gjendet n ngjyra nga m t
ndryshm et. G jysm a e popullats fem rore karm in u v buzve s
paku nj her n dit. Por far karakteri zbulon form a e karm init
pas prdorim it t shpesht m und t njiheni nga teksti q vijon:
K arm ini i pjerrt: Jeni im pulsive, e ndjeshm e dhe e gjall. M oda
ju intereson shum m tepr se sa punt shtpiake. Ju duhet partneri
shum i durueshm .
K arm ini i rrafsht: Jeni e ndershm e dhe plot energji, shum t
to rt dhe plot vetbesim . K t shpesh e prisni edhe ng a kolegt,
t m bshtetet te ju. N donjher ia lejoni vetes q tju prfshij
agresiviteti dhe ather vshtir m und ta vni veten n kontroll.
Karm ini i rruinbullakt: Ju jen i pr ng a natyra e turpshm e,
gjithm on jeni e gatshm e q t ndihm oni, po qoft edhe n dmin
tuaj. Jeni nn ideale, dhe nj nga veantit tuaja sht se jeni
kursim tare.
K A TRE G U A N H U LU M T IM E T E M U M JE V E . .
FCJVMMT $JITHMON
M JCTCGJATD
F em rat edhe n kohrat e lashta jetonin m gjat ng a m eshkujt,
pohon profesori i antropologjis nga U niversiteti i K olorados D enis
van X herven.
X herveni i ka hulum tuar rreth 200 m um je dh e e k a vrtetuar se
grat n N u b i (Sudan) q k a n jetu ar ndrm jet vjetve 500 dhe 1500
para epoks son, kan qen m t shndosha dhe m jetgjata nga
meshkujt. M pak kan vuajtur nga sm undjet e dhm bve dhe nga
m ungesa e hekurit. N ga 40 m um jet, persona t cilt kan jetuar 50
e m shum vjet, 29 ishin m um je t fem rave.
N BRITA N I
GJVSMfl 16 VJII0 V
MHRRIN DftOG
N um ri i gjashtm bdhjetvjearve n B ritani t cilt shrbehen
m e drog, n p es vjett e fundit sht rritur pr tri her, ndrsa
sipas nj hulum tim i t fundit t br nga U niversiteti n Ekster,
deri n vitin e ardhshm num ri do t katrfishohet.
H ulum tim i i ktij universiteti tregon se vitin e ardhshm gjysm a e
gjashtm bdhjetvjearve do ta konsum ojn ndonjrn nga dro-
gat e ndaluara, ndrsa ndr fem rat kt do t bjn n j t tretat.
P arap es vjetsh v etm p e s pr qind e ksaj popullate t B ritanis
kan pasur kontakt m e drogn.
]
U SH Q IM I P R Z O T R A T . .
SUPCRSUXHUKCT NGfl FllADClFlfl
SUXHUKU BHT NGfl MISHI POR MUNDCT - DH
NGfl GJITHKfl TJ6T6R - Sl PUSHTUAN V6LL6Z6RIT
ITflLlflN flMRIKN GURMAN6.
Ekzistojn vetm dy gjra t cilt nuk sht m ir t shikohen derisa
jan duke u br - ligjet dhe suxhukun. Soni D A nx h ello nuk di
shum se si bhen ligjet, p or sa i prket suxhukut - vshtir se m und
t pajtohet m e konstatim in e siprthn.
D A nx h ello ka dshir q t tregohet para publikut dhe kjo nuk i
m ungon kurr para reklam ave t njrit nga shitoret e m ishit n
tregun italian t Filadelfis. A ty duke mos fshehur asgj nga syt
i opinionit publik - gurm anve t cilve u shkojn jargt duke
shikuar perform ansn e D A nxhellos. Ai do dit i bn kryeveprat
e tij n trajtn e suxhukve, praktikisht nga do gj dhe nga gjithka.
sht fjala pr 200 iloje variacionesh - nga m ishi i derrit, i
aligatorit dhe i gjarprit. D he, natyrisht, przierja e gjith ktij
diapazoni t lnds s par t cilit n gjuh t zakonshm e i thon
m ish i bishave q fluturojn, q v rapojn apo q notojn.
P rndryshe n F iladelfi fort m ir e dit qe 82 vjet se Tsht suxhuku
i D A n x h ellos, prej se gjyshi i ktij Sonit t sotm , Santo erdhi
nga Sielia q n m etrop[oln e ardhshm e t bregdetit lindor t t
parn ng a vargu i suxhuktoreve t cilat tashm h y n n m enyn e
do restauranti n Amerik'.
S uxhuku sht kuintesenc e do gjje q vlen. Paralajm tari i
ushqim it t shpejt". Por shum m e shijshm e dhe m e mir." -
thot Soni. Sidom os t D A nxhcllos, thon ata q kto pun i njohin
mir, sepse ja n p a aditiv, p a nitrate dhe m arrzi t tjera. D.m .th.
vetm m ish i pastr dhe erza t pastra natyrore.
Ja ka ofron sot, prve tjerash lista e prodhim eve t vllezrve
D A nxhello:
- suxhukun e krshndellave nga frytet e detit, i cili prm ban m ishin
e bakalaros, t dhm bzorit, t gjethzs e t midhes.
- suxhukun nga m ishi i ross m e rrush t that dhe bajame.
- suxhukun nga m ishi i derrit t egr m e rrush serezi dhe malina.
- suxhukun nga m ishi i lepurit m e konjak dhe m e sosin nga senfi.
- suxhuku n g a m ishi i aligatorit dhe gjarprit.
N j pjes e m adhe e ktyre variacioneve nnkupton prdorim in e
perim eve t ndryshm e, jogurteve por - si thon gurm ant - vetm
sa pr ta sfituar lezetin. Prve ksaj tekj kta m und t shikohet edhe
suxhuku n procesin e krijim it.
R eklam at e shitoreve tona ja n sikurse vendet e ndeshjeve t
vargzuara n autostrad. Plot m e m ish dhe m e publik. T gjith
jan t tm erruar por t gjith ndalen t shohin se po ndodh", thot
Soni.
Por zakonet e reja n m od dhe n m edicin, d.m.th. frika nga
holesteroli dhe dhjam i i teprt, sikur i ndrrojn m nyrn e zakon-
shm e t D A nxhellove q suxhuku t bhet nga mishi dhe erzat.
Kshtu ata n listn e tyre futn suxhukun nga lulelakra, krpudhat
dhe specat.
E kan ruajtur, m egjithat, prbrsin m kryesor t prodhim it t
tyre - q t je t origjinal dhe i paprsritshm .
H U LU M TU ESIT N G A H A R V A R D I E V R T E T IIA N
NGJVROSJA FIOKCVC NUK
SHKDKTON KflNCCRIN
N gjyrosja e flokve nuk e shkakton kancerin. K y sht prfundim i
i hulum tuesve nga H arvardi, ndrsa rezultatet ja n botuar n
revistn e Institutit N acional A m erikan pr K ancerin. H ulum tim i
filloi m e 1976 dhe gjat gjith ktyre vjetve k an m arr pjes 99
mij fem ra nga 122 m ij sa u paraqitn n fillim t htilum tim eve.
Qllim i ishte q t vlersohet rreziku nga zhvillim i i kancerit n
sitemin lim fatik dhe n sitem in e gjakut sikurse te sm undja e
H oxhkinit, jo t lim fom s s H oxhkinit dhe t tipeve tjera t
leukemis.
N hulum tim in katrm bdhjetvjear u gjetn vetm 240 raste t
sm ursh nga kanceri i sistem it lim fatik apo nga ai i gjakut nga
numri i prgjithshm i personave t hulum tuar, gj q nuk tregon
lidhjen m e ngjyrosjen e llokve, veanrisht nse m erren parasysh
vesi i t sm urve t ktill pr t pufuar duhanin.
D H JET SH K A Q ET M T SH PE SH T A ..
PS BIN FLOKCT?
TAJTORI" MUND T JT GJ6NDRA SMUR Tl-
ROID, MUNGSA VITAMINAV, AMALGAMI N
DHMB...
Tingllon si e pabesueshm e, por nse n organizm in e femrs
paraqiten horm one t teprta m ashkullore, gj q m und t ndodh,
flokt fillojn t bien. B ari sht shkuarja t m jeku dhe terapia
horm onike.
Ky sht nj nga dhjet shkaqet m t shpeshta t rnies s flokve.
Shkaku i dyt sht lindja. S htatznat zakonisht kan flok t
shndosh t dendur dhe t fort, pr gj m und t i falnderohen
h orm o n ev e. t cilat lu lzo jn g jat shtatznis. Pas lindjes
pasqyra e horm oneve ndrrohet rrnjsisht dhe flokt bien, por
vetm prkohsisht. S shpejti bhet ashtu si k a qen.
Pengesat n gjndrn tiroide m unden, gjithashtu, t je n shkaktar
t rnies s flokve. Lodhja, neuroza e sidom os t dobsuarit dhe
trashja pa ndonj shkak, si dhe valt e nxehta si dhe rnia e
flokve jan shenja t m undshm e se m e shtitnjaq nuk sht krejt
n rregull. Bar sht terapia m e jod. M ungesa e m ineraleve dhe
vitam inave pas t cilav e qndron u shqim i i njjt dhe i pa-
drejtpeshuar dhe dieta d rastik ep r dobsim m unden, gjithashtu, t
jen shkaktar t dukuris s rbies s flokve. F ijet e flokve bhen
t holla dhe t thyeshm e prandaj bien. Pr rritje t shndosh t
flokve jan t nevojshm e vitam inat nga grupi B, pastaj C dhe E,
biotina, kalcium i, m agnezium i, cinku, bakri, m angani dhe hekuri.
N listn e sh k aq e v e sh t edhezbokthi. Shpesh sh k ak tarp rrn ien
e llokve jan barrat e caktuara. M s shpeshti citostatikt, por
edhe barrat kundr koagulim it t gjakut, pr tension t lart apo
n ato m e t cilat zvoglohet sasia e holesterolit n gjak.
Plum bi am algam, gjithashtu m und t je t prgjegje p se n a bien
llokt. Prap ekziston nj dukuri sezonale q llo k t n vjesht apu
n pranver t bien m shum . Shkaktar shum m serioz i t rnit
t flokve ja n rregullim et n sistem in im unologjik. K ur floki
bien n tufza, ath er dhe m besin edhe v en d e t dukshm c
lakuriqe n kok fajtor sht sistem i irnunologjik.
 CNIGMA GJITHCSISC
DIKUR M6NDOH0 S "SHP6RTHIMI
I MflDH" I Kfl HAPRDAR MASAT
VJORG SHK6L6SHKO N6P6R
HAPSIRN GJITHGSIS. SA M
SHUM6 Q PO NJOHIN GJITHS-
IN ASTROFIZIKANT PO ZBULO-
JN S RNDI I GALAKSIV SHT
STRUKTUR MADHSHTOR RN-
DIT
A po fryhet Big Bengu? N teorin mbizotruese
per zanafilln e gjithsis shum gjra ende nuk jan
hulumtuar. Natyrisht. teoria pr Shprthimin e
madh i cili ka ndodhur para 15 miliard vjetsh dhe
prej t cilit m von sht krijuar gjithsia e nxeht. e
cila prej ather po ftohet dhe po prhapet. ende sht
skenari m i pranueshm. Mirpo, ant e dobta t
ksaj teoria ua vrasin syt kosmologve.
N dhjet vjett e fundit perspektiva jon pr gjiths-
in ka ndryshuar. Kemi n shrbimintrumente, kom-
pjuter dhe teori t reja prandaj imazhi yn pr
gjithsin sht shum m i ndrlikuar. Ka ardhur deri
te zbulimet e reja shkencore, dhe jan paraqitur dy-
shime t reja. Nj nga astrofizikant m t mdhenj.
Kanadezi me prejardhje franceze Huber REVE pr-
piqet qnlibrine dj Lajmetm t reja nga gjithsia
i cili u botua para pak kohsh n Franc, trheq kufirin
n mes fshehtsis dhe dituris. Me ndihmn e tij do
t prpiqemi ti prmbledhim t gjitha ato q deri sot
njihen pr gjithsin dhe ato q tek tash duhet t
zbulohen.
PYETJE: Kur ka zn fill gjithsia?
PRGJEGJE: Vjetrsia e saj sht diku prej 13 dhe
17 miliard vjet.
PYETJE: Prgjegje mjaft e papcaktuar...
PRGJEGJE: Problemi sht i lidhur me largsin n
mes t galaksive. Nuk jemi n gjendje q ti matim
saktsisht. Nse paramendojm se galaksit, prej kri-
jimit t gjithsis, zgjerohen dhe largohen njra nga
tjetra si rrushi i that n mblsirn i cili fryhet, dhe
llogaritja jon mund t filioj nga asti kur mblsira
sht vn n furr.
Q t mund tabjmUogarin m precize, do t duhej
t dinim se n far pozite ndodhet rrushi i that n
mblsirn. Mjerisht, me gjith mundsin e matjeve
mjaft precize, rezultati prfundimtar nuk sht i be-
sueshm dhe ndonjher rezultatet ndryshojn edhe
qind pr qind.
PYETJE: Pasi po flasim pr prmasat e gjithsis a ka
kufij apo gjithsia sht e pakufishme...
PRGJEGJE: Pr shkak t shpejtsis s drits -
300.000 km n sekond - kndvshtrimi yn sht i
kufizuar. Kjo ende sdo t thot se gjithsin t cilin e
shohim ne sht - i vetmi. Tash kemi nj varg teorish
t cilat shpjegojn se ka shohim ne n gjithsi. Fat-
keqsisht, disa teori nisen nga hipoteza se gjithsia
sht e pakufishme, e tjerat se sht e kufishme. N
shkalln e sotme t dituris nuk sht e mundur t
jepet prgjegje e njjt n pyetjen e njjt.
PYETJE: A sht ndonjra nga kto hipoteza m e
besueshme?
PRGJEGJE: M t mirajan ato teorit cilat mbro-
jn hipotezn pr pakufishmrin e gjithsis, pr gjitha fushat, por m s shumti ka ndryshuar imazhi
gjithsin i cili zgjerohet duke e humbur energjin dhe
i cili vazhdon t zgjerohet dhe t ftohet. Megjithat,
nse mbshtetemi n hipotezn se gjithsia sht e
kufishme, se ka kufij, ather duhet t paramendojm
se nj dit do t ndalet s zgjeruari; galaksit do t
kthehen prapa; temperatura do t rritet. Ky sht i
ashtuquajturi K olapsi i m adh , sim etrik me
Shprthimin e madh. Nse do t duhej t prcakto-
hesha ndrmjet ktyre dy teorive, do ta zgjidhja at
pr pakufishmrin e gjithsis. Duhet, megjithat, t
pranoj se pak astrolog do t lidheshin me kusht pr
kt teori.
PYETJE: N far mnyre do t mund t hiqeshin
dyshimet?
PRGJEGJE: Problemi m i madh sht si t prcak-
tohet dendsia e gjithsis: numrin e grimczave t
materjes n nj volum t dhn. Nse dendsia sht PYTJE: Si nj ngjaije me rndsi konsiderohet
e madhe, gjithsia sht e mbyllur dhe nj dit do t
vij deri te tkurrja e saj. Ajo q i ndan kto dy teori
14
yfl. K e r e : T eo ria e S h p e rtliim it t M a d h sh te si Rolls-.
!: R o jsi itu k k a k o n k u r r e n t q m u n d t n ia te t m e t .
pr gjithsin sht vlera e mesme, e ashtuquajtura
dendsia kritike". N nj mnyr t gjitha teorit sillen
ktu diku. Fjala sht pr vlern prej 10 atomesh t
hidrogjenit n nj metr kub t gjithsis. Problemi
sht n prcaktim in e num rit t atom eve t
hidrogjenit n donjrin metr kub t gjithsis.
PYETJE: A mund t llogaritet kjo?
PRGJEGJE: Mund t provojm. Para s gjithash
duhet t dim se mateija pr ne manifestohet n dy
mnyra: n yje ekziston materja e cila vezullon, e cila
emeton foton (grimcza t drits). Fillojm me
mbledhjen eksaj mateije. duke llogarituryjet, galak-
sit, ret e materjes. N kt mnyr mund t
llogarisim nj t dhjetn e atomit t hidrogjenit n nj
kub metr t gjithsis.
Mirpo materja manifestohet edhe nprmjet fushs
s vet gravitacionale. Si naflet edhe teoria e Ajnshta-
jnit, do trup. vezullues apo jovezullues, i trheq
trupat tjera t cilat i gjenden pran. Kshtu masa e
materjes ua prish orbitat e sendeve prreth. E dim me
siguri se nj sasi tepr e madhe e materjes, graviton
dhe nuk emeton drit. Me teknika t ndryshme dhe
observacione mund t llogaritet sasin e mateijes e
cila graviton: kto matje tregojn nj atom t
hidrogjenit n nj kub metr.
Q t mund t sqarohet shtja e ashtuquajturs
dendsi kritike. do t duhej t prmbushej zbraztia
ndrmjet nj dhe dhjet atomeve n nj kub metr. Do
t duhej t sqarohej se a ekziston edhe ndonj trajt
prve mateijes s errt dhe materjes vezulluese. Kjo
mas e cila mungon do t'i thjeshtzonte barazimet
dhe m leht do t zgjidheshin shum probleme tjera
n kosmologji. Pr do rast, deri tash asgj skemi
anitur t dim pr masn e cila mungon.
PYETJE: Si sht ndrruar qielli i astronomve kta
dhjet vjett e fundit?
PRGJGJE: Ka ardhur deri shum zbulime n t
yn pr gjithsin. Gjegjsisht, me 1980-n ende nuk
njihej mir renditja n gjithsi. Ather kemi filluar
t bjm harta tredimensionale t pjess q njihnimt
gjithsis n gjersi prej 100 mihon vjetdrite dhe
ishim shum t habitur: galaksit, n t vrtet, nuk
ishin t renditura rastsisht, si nj grusht rre t hedhur
n tavolin, por ato jan t renditura npr gjithsi
ashtu q formojn struktura tejet t mdha.
Ekzistojn zbrazti t mdha pa galaksi. fluska apo
mure, t cilat shtrihen me qinda milion vjetdrite dhe
t cilat prmbajn me miliona galaksi. Kto struktura,
t panjohura m par, tek duhet t shpjegohen dhe t
vrtetohen. Sot ndodhemi n situatn n t ciln do t
gjendej nj gjeograf nse do t provonte t dinte se si
duket planeti yn, duke e pasur vetm hartn e rreth
njqind metrave katror.
vzhgimi i eksplodimit t nj ylli n ren e Madhe t
Magelanit...
"DODOtill 574 d h ic to r/io n o r
PRGJEGJE: Po. natyrisht. Vzhgimi i yllshuarjes
1987A ishte dhurat e vrtet e natyrs pr astrofizi-
kant. Kurr deri m tash, astrofizikant nuk akn
mundur q kaq drejtprdrejt ta vzhgojn vdekjen e
bj ylli. Nbaz t kasaj kemi mundur t konkludojm
se shum hipoteza tona kan qen t sakta.
Yllshuarja sht dukuri kur ylli i harxhon rezervat e
energjis dhe bie n vetvete dhe ather e arrin
dendsin m t madhe: miliona ton n nj cen-
timetr kub! Pr kt arsye vjen deri te shprthimi i
tmerrshm. Teoria jon e ka parashikuar q n astin
ekontrakconit maksimal, pak para eksplodimit, duhet
t dbohen rafalet e grimczave t neutrinit.
N dukurin e yllshuarjes vrtet sht regjistruar
emisioni i neutrinve. Shkenctart kan mundur ta
vrtetojn. se edhe hekuri n gjithsi rrjedh nga
shprthimi i yllit.
PYETJE: N rastet tjera, yjet na kan ndihmuar duke
na shrbyer si thjerrza pr zmadhim...
PRGJGJE: Po, i ashtuquajturi gravitacioni
thjerrzor: dritn t ciln e reflekton ndonj trup.
shtrembrohet deriosa kalon afr ndonj galaksie (at
q do t duhej ta shihnim si j pik, duket si hark) dhe
duke i falenderuar nj deformimi t till mund ta
Uogaritim masn e galaksis. Ky zbulim ka hyr n
prdorim gjat matjeve. Kushte ideale ofron kvazari i
cili ndodhet prapa galaksis: devijimi i drits s saj
sht proporcionale me masn e galaksis.
PYETJE: ka sht kvazari?
PRGJEGJE: Ky sht galaksi me brtham aktive,
pakrahasimisht m i ndritshm se sa krejt Rruga
Qumshtore. Ky sht di spektakulare: kvazari sht
hapsira e vogl e cila emeton nj mij her energji
m t madhe se sa gjith rruga Qumshtoje. Ka shum
kvazar. Mirpo, ende nuk sht zbuluar pse nga
brthama e kvazarve emetohet nj energji kaq e
madhe.
PYETJE: A ekziston ndonj hipotez pr kt?
PRGJEGJE: Po, sot mendohet se kjo sht vrima e
zez e cila e trheq materjen ashtu si vrima n vask
q e trheq ujin: para se t hyj n vrim, uji krijon
vorbulln dhe sa m afr vrims aq m shpejt dredho-
het. N vrimn e zez kjo lvizje krijon nj energji t
madhe t nxeht. Krijohet njfar unaze n t ciln
temperatura e materjes sht jashtzakonisht e madhe.
PYTJE: A jan galaksit gjithmon kaq t vrazh-
dta?
PRGJEGJE: Shpesh. Para pak kohsh sht xhiruar
ndeshja e dy galaksive. Kjo sht nj ngjarje me
rndsi nga e kaluara jon dhe na prkujton n enig-
mn mbi krijimin e galaksive. Pyetemi se athua si jan
krijuar ato koloni yjore nga ai kaamak homogjen
t cilin e ka shtytur t lviz Shprthimi i Madh?
Kjo sht nj nga pikat e dobta t teoris s
Shprthimit t Madh dhe ktu nuk kemi kurrfar
shpjegimi.
Megjithat, kemi br disa hapa prpara. Pr shem-
bull. kemi zbuluar se n gjithsi vjen deri te ndeshjet
mjaft me rndsi. Nj koh t gjat mendohej se
galaksit jan krijuar nga nj mas e gazit dhe se
mandej ato jan zhvilluar pavarsisht pa ndikim t
ndrsjell t rrethit. Tash e dim se n mes masave
yjore vjen deri te ndeshjet, deri te ndikimet e ndrs-
jella, deri te shkmbimi i materjes. Kt do t mund
ta quanim sociologji t galaksive.
PYETJE: Disa shkenctar mendojn teoria pr
Shprthimin e Madh sht e tejkaluar...
PRGJEGJE: sht rrezik t imponosh ide t reja pa
mundsi q ato t dshmohen. M duket se argumen-
tet kundr teoris s Shprthimit t Madh jan t
paqndrueshme. Natyrisht n kt teori ka shum
shtje t pashpjeguara: ato jan ende n fazn e
prpunimit.
Sot disponojm me shum teori t cilat shpjegojn pr
at se far po ndodh n gjithsi. Duhet t hulumto-
hen, t shihen se deri n mas i prgjigjen gjendjes
faktike. Kt duhet br u nj mnyr t thjesht dhe
elegante, dhe jo n mnyr artificiale e t ndrlikuar.
Teoria pr Shprthimin e Madh sht n at fush
si nj Rolls-Rojs: nuk ka konkurrent i cili do t mund
t matej me t. Por, megjithat, nse nesr do t
zbulojm ndonj prbrs kundrthns do _t krko-
jm nj teori m t mir.
1395
 TIPI MflO
TII1NTT Pfl VflnPISJC G jith m on sht i zi n fytyr th u a ja se do d it rrezitet.
K m ishn e ka gjithm on t shprthekuar, pr tiu dukur leshrat
e gjoksit dhe zingjiri i trash e i art. I ka pranuar rregullat dhe
bndjet am erikane p r dashurin si strvitje fizike dhe higjienike.
sht pa em ocione, por edhe nse i ka ato i fashit e i fsheh si
I P f lf ll gjarpri km bt e veta. E do lajkatim in, t cilin edhe ia bn dikujt
edhe ndjen dshir q dikissh ta lajkatoj at. N doshta kjo e fundit
e shtyt q ai t lajkatoj i pari. A snjher s do t ju tlas se far

l)H I V R T T I fem rash i plqejn. D o tju rrfej vazh d im isht pr ndodhit, t

cilat i ka par n fihna, por gjithm on duke ia lidhur vetes.
Prandaj e ka idol ndonj ak tor i cili i grah shpejt veturave apo
m otoikletave..

Q nga Teofrasti, i cili m e aq im tsi e gjenialitet ka arritur t i

veoj tipat e ndryshm t njerzve, t i tipologjizoj me nj
m jeshtri t rrall karakteret e njerzve q n antik, studjuesit e
ndryshm , pedagogt, psikologt etj., n shekujt q pasuan jan
prpjekur q k't hulum tiin ta thellojn dhe ta zgjerojn. M irpo
gjithm on sht p ran uar se T eofrasti ishte nga ata gjeni t antiks
i cili edhe so t na le t habitur.
Shem bullin e tij e vazhduan edhe studjues serioz edhe sharla-
tan. E dhe grupe shkenctarsh edhe grupe gazetarsh duke br
anketa. Shkrim i q pason sht i nj grupi t rinjve dhe t nj
ankete t gjr, si udhrrfyes pr pjestaret e gjinis in t bukur,
q t din t i dallojn tipat e ndryshm t m eshkujve sidom os tash
para fests s V itit t Ri kur kan rast t i takojn shum nga ata.
CHZHIICIONISTI l SflllONIT
K y sht tip m ashkulli, i cili derisa jen i vetm me t, sht i
rezervuar, korrekt, poende edhe i turpshin. N atyra e tij e vrtet
zbulohet n shoqri. N uk sht me rndsi ajo njeh apo jo , ai
inenjher pas aperitivit, do t jua hedh dorn m bi km b dhe do
t ju puth pas veshi. Si i till sht her fjalpak e her e pushton
euforia e m uhabetit. Shpesh harron se para pak astesh ishte me
ju , nse n ndrkoh e gjen nj vash tjetr sim patike. M egjithse
jan djelm osha m jaft t kthjellt tipat e ktill ndryshojn vetin
n am biente festive e ekzotike.
I UflSTUflfll
Ky sht tipi t cilin fernrat vetm nse i z situata rrin m e ta,
sepse jan tipa t cilt tek do feinr e shohin teton e tyre t mir
e cila vazhdim isht e p yet:A don aj?" UIu ktu se e ke m
ngroht. M os dil natn vetm ! etj. A i do t ju flas gjat pr
film at e vizatuar dhe pr ndodhit e T om it dhe X herit. D uke ju
rrfyer kto, ai do t qeshet m e t m adhe, ndrsa askush nga t
pranishm it s do t bj as gk . N m uhabete fare s do t
dallohet se a flet m e nj fem r apo m e nj m ashkull, sepse m endon
se ato fjal e m uhabete ja n t ndyta . D o t sk uq et tri her
kur t dgjoj ndonj anekdot pr seksin, pa e vrejtur askush.
Po insistuat se ai e siinpatizon ndonj vash do t jet n gjendje
edhe t qaj e ta l shoqrin tuaj gazm ore. M egjithse tip a te till
rrall m arrin guxim t shkojn n ndeja t tilla. P randaj, vetm
ndonj vash s cils ndonj m ace e zez ia ka prer rrugn mund
t has n tipa t till.
Besim G RG UR I

vofljciii
Prej tij inos pritni asgj, prve shqetsim it pam or dhe disa
interveniineve verbale. D o t insistoj q n vend t program it
satelitor t shikoni porno fihna. Ose do t ulet n ndonj knd t
sallonit ku festohet dhe do t shfletoj revista erotike (sipas
m undsis t huaja).

M Z N IS M C N !
G jithm on sht nn stres; ngutet, vrapon, sht prplot me plane
t cilat zakonisht jku rr nuk i plotson. M e kdo q rrin u
preinton kryerjen e punve t tyre pr nj afat fantastik. T gjitha
problem et e rnda i relativizon dhe i bn thuajase s jan asgj
pr t, n krahasim m e punt q ai i kryen. I till sht edhe gjat
V itit t Ri: ai sh oqroh et ine fem ra t cilat nesr apo pasnesr do
ti ndihm ojn n kryerjen e ndonj pune. Do t ju puth shpejt, pa
e ditur a ju a uron V itin e Ri apo nga dashuria q ndjen ndaj jush.

O R IC N T flL IS T I
M ban vathin n veshin e m ajt dhe zingjir t panum rt rreth
qafe. I plqen gjysinerrsira dhe m ndafshi. Do t prpiqet q
t j u bind q ta.lin i shoqrin tuaj rne t cilt keni vendosur ta
p ritni Vitin e Ri sepse pr t kjo gj sht e pakuptim f. Do t
krkoj q t jen i vetm ju dy s bashku dhe t hiqni nga vetja t
gjitha aroinat artificiale t parfum eve e t deodoransve. N uk
taktizon shum dhe prpiqet t i prm bahet rregullave t K am asu-
trs.

BO D O N fl ~ 1 7 4 iih i i r 7!a n r 1f 95
E

ICONRTUSI (I POSRUNDURI
p K K S T '
fPYET.IA: ,lam e porsaniartuar,
|por megjithse jam e lunitur q do
|t bhem nn prapseprap kam
Inj frik apo ndjenj prgjegjsie
it teprt, dhe merakosem se sdo t
|mund tia arrij t bhem nn e
imir dhe e vyeshme. A mund t m
ish pjegonin i di pr foshnjet?
iSepse prgjithsisht kam pasur
Ifrik edhe ti mbaj n prehr
Ifoshnjet. Ju lutem m tregoni di
Ipr gjendjen time dhe di p vet
|foshnjet nga ana juaj mjeksore.
I Rina, Gjakov
lP R G JE G JE :F are m os u merak-
iosni p gjendjen tuaj dhe disponimin
le till psikik. Ju jeni tashm n fazn
|e nj pjekurie dhe ky fiziologjik
Idoemos shprehet edhe n gjendjen
ituaj psikike. Mir sht q t ndjeni
|qysh tash prgjegjsi, sepse , vrtet,
lsht prgjegjsi t jesh nn, e sido-
|m os nn e mir. Sa pr sjelljen me
ifoshnjn kt do ta m soni m e koh.
|M posht do t jap disa veori t
iperiudhs s par, t cilat jan rezul-
Itat i tudimeve e hulumtimeve pedia-
J t r i k e t n j s r m j e k s h e
ishkectarsh.
IPeriudha q nga t lindurit e tutje
Jsht periudh e neonatusit apo e t
Iporsalindurit. Kjo sht njperiudh
|e katr j avve prej kur foshnja lindet.
II posalinduri klasifikohet si dshtak
l(m pak se 38 jav gestacion). Fosh-
|n je e lindur m ekoh apo n termin t
icaktuar (38-42 jav gestacion) dhe
ifoshnje t lindur pas terminit (mbi 42
| jav gestacion). N koh t fundit, n
ibaz t peshs dhe gjatsis trupore
Idhe madhsis s koks, po zbatohet
le d h e n j k a te g o r iz i m tj e t r i
jjfoshnjeve: fo sh n jet m e p esh t
Iv o g l p r te rm in in g e sta c io n a i
i(SGA), foshnjet m e pesh normale
Ipr terminin gestacional (AGA) dhe
ifoshnjet m e pesh m t madhe pr
Ite rm in in e c a k tu a r g e s ta c io n a l
|(LG A ).
i:Periudha neonatale sht m peri-
ludha m e ndijshme n fazn e fmi-
ij r is . K to ja n v e o r it m
fkryesore t foshnjes s lindur me
Ikoh:
sPesha trupore sht ndrm jet 2500 -
14500 gr., Madhsia e koks 32 - 34
icm. Koka sht rel;ativisht e madhe,
Iqafa e shkurtr ndrsa nofulla e
Iposhtme jo e spikatur sa duhet. Koshi
|i kraharorit sht n trajt t nj ti-
|nari. Ekstremitetet jan relativisht t
Ishkurtra. N kryqet dhe m bi lkur
Imund t vrehet nj shtres djathore
|(V ernix caseosa). ndrsa zhvillimi i
Isistemit nervor sht i kompletuar.
iTonusi muskulor i foshnjes tregon
Imbizotrimin en nivelin e fleksorit
iprandaj merr nj qndrim fleksional
|m e duar dhe km b t mbledhura.
|R eflekset primare j an t pranishme
sndrsa ca t tjera zhduken m e ka-
llim in e kohs. N frymmarrjen e
Ifoshnjes s posahndur variacionet e
Iritm it normal sillet nga 30-50/min.
iN se ritm i respirator sht m i madh
|s e 60 n nj min., dhe n t njjtn
Ikoh i rregullt m e rnkim e t gjata
|m s shumti sht i lidhur m e insufi-
lcijenc pulm onale apo kardiale.
26
Surdon Jlldrf dr.med. Irfon DflUUXHIU,
pecfiotrc kardiolog dhe iniernist
MCTfl ZMRS
PY ET.IE: Vuaj nga nj e m et e trsishm e t aparatit vaivular t
F u n k c io n i k a rd ial i c ili sh t ii zemrs (Stenosis valvulae mitralis). zem rs. G jat do vzhgim i m e
pranishm dhe i formuar qysh gjatl Diagnoza u prcaktua n baz t sondn e ultrazrit t vendosur n
jets fetale vazhdon n javt e paral ultrazrit t zemrs. Ju lutemi, a gjoks n regjionin e zemrs bhen
ende ritmin fetal por tash me rrugl m und t m tregoni se sa sht kjo rreth 20 prerje t zemrs n rrafshe t
tjetr t qarkullimit t gjakut (ndr-| metod e sigurt p r diagnostifikimin ndryshme. Strukturat e zemrs mund
prerje e qarkullimit t gjakut umbili-1 e t' metave tzem rs, dhe a duhet q t prezentohen n m nyr njprma-
kal). Pulsi mund t variabiloj nl prve ksaj t bj edhe ndon j sore dhe dyprmasore (me fotografi
kufij normal nga 90-160 n min. 1 ekzaminim tjetr: a duhet t opero- t gjall - real time). Me t ashtuqua-
Abdomeni i foshnjes ditn e pari hem doemos apo mund t mjekohem jtu r n D o p p le r. eh o k a rd io g ra fi,
sht i shtrnguar (deri te evakuimi i| rne barra? m u n d t p a r a q ite t s h p e jt s ia e
m j a f t u e s h m i m e k o n iu m it -| Luan Shala, Suahrek rrjedhjes s gjakut si dhe gradienti i
pgrave t para). Emisioni i par il shtypjes s gjakut npr valvula t
urinim itbhet gjat apo menjherl P R G JE G JE : P y e tja ju a j sh t zemrs. te pacientt me deformitete
pas lindjes. Pastaj pauza prej 241 shum konkrete. por nevojiten edhe n kosh t krahrorit dhe hapsira t
orsh sht plotisht fiziologjike. 1 shnimet e sakta t ultrazrit t zem- ngushtuara ndrbrinjore ultrazri i
Prshtatja e t posalindurit n rre-l rs. Shkaku i ksaj t mete t zemrs zemrs mund t bhet prmes ezo-
thin e ri: | jan kryesisht ethet reumatike. Rrall fagusit ( e ashtuquajtura
Rnia fiziologjike e peshs: M en-| mund t jet e met e lindur (kogjeni- ehokardiografia transezofageale). Te
jher pas lindjes vjen deri te rnial tal). Gjat etheve reumatike, t cilat ju me metodn nj dhe dyprmasore
iniciale e peshs me zbrazjen e zor-| jan m jaft t shpeshta n Kosov, prcaktohet m adhsia e trems s
rve, m e humbjen e lngjeve, derisal shpesh paraqitet pezmatimi i valvu- majt, hapja e kufizuar e valvuls,
ushqimi i cili merret n t njjtnl lave t zemrs. Ky pezmatim ka pr shkalla e ndrrim eve fibrotike t
koh. pr shkak t deprtimit ngadal-| pasoj trashjen. ngjitjen, deformimin v a lv u ls d h e e v e n tu a lish t kalci-
shm t qumshtit, nukkom pensehetl dhe ndonjher edhe kalcifikimin e fikimet.
n sasi t duhura. Kjo rnie e arrinl fletzav e t valvuls m itrale. Te K ardiologt norvegjez Liv Hatle
kulminacionin pas 3-4 dite dhe me-l stenoza mitrale ngushtohet vrima ni- dhe Bjiirn Angelsen kan gjetur for-
satarishtkap 6% (5-10%) tm ass sl tra le d h e k rijo h e n p e n g e s a n muln matematikore me t ciln pr-
trupit q nga lindja ndrsa kompen-1 rrjedhjen e gjakut nga trema e majt caktohet madhsia e vrims mitrale
sohet 10 dit pas lindjes. n barkushen e majt. Tek personat (area mitrale (cm2) = 220/pressure
Prandaj kjo rnie e mass s trupitl normal, madhsia e vrims mitrale time (ms). Me kt matje arrihet deri
sht i lejuar, nuk duhet ta ushqejml sht 4 - 6 cm2. Sipas madhsis s te t d h n a t e r n d sish m e pr
fmijn m e ndonj qumsht tjetrl vrims mitrale stenoza mitrale ndahet strategjin e mjekimit.
duke inenduar se nuk ka qumsht tl n tri shkall: l.s te n o z e leht Pacienti duhet ta bj kateterizimin e
mjaftueshm. Mund tijepet u ji zierl mitrale (madhsia e vrims mitrale zemrs n qol't se sht mbi moshn
5% t sheqerosur m e nj lugz. P a| deri 2 cm2, 45 vjeare para intervenimit kirur-
lejen e pediatrit nuk duhet ta ushqenil 2.stenoz m itrale e m esatarisht e gjik. Pacienti m jekohet n mnyr
kurrsesi fmijn tuaj me qumshtl rnd (rnadh. vrim s m itrale 1-2 medikamentoze dhe at kirurgjike.
tjetr. I cm2) Profilaksa e etheve reumatike (me
QUMSHTI I NNS SHT I | 3 .sten o z m itrale k ritik e (vrim a extencilin) sht e domosdoshme.
mitrale nn 1 cm2). Para intervenimeve invazive (n sto-
PflZVNDSUSHM I Pacienti i cili ka vuajtur nga ethet matologji, gjinekologji dhe urologji)
Verdhza fiziologjike: Gati n dol reumatike t cilatkan ln pasoja n duhet t bhet profllaksa e endokardi-
fmij t posalindur vjen deri te rritjal zemrn e tij n form t stenozs tit infektiv.
e koncetracionit t biiirubinit t pak-| mitrale simptomet e para do ti ndjej Pacientit i jepet nj diuretik (p.sh.
onjuguar (bilirubinit indirekt) n se-l pas nj periudhe asimptomatike prej Lom etazid ose M oduretic tbl) me
rum gjat javs s par t jets kjol 10-20 vjetsh. z v o g lim t k rip s n u sh q im ,
h ip e r b ilir u b in e m i s p o n ta n is h tl Sim ptom et kryesore t smundjes zvoglim t aktiviteteve fizike. Me
trhiqet. Koncentrimi i bilirubinit t| ja n vsh tirsit n frym m arrje prparimin e smundjes trema e ma-
pakonjuguar indirekt e arrin koncen-1 ( d u s p n e ) , d h e m b je n g jo k s , jt zgjerohet. Kur arrin madhsin
trimin e vet maksimai 3-4 dit pasl pshtym t prgjakur dhe kom- mbi 45 m m (norm. deri 40 mm) zak-
lindjes prej 6-8 mg/dl (102 - 136| plikime tromboembolike. onisht rregullohetritm i i zemrs (fi-
rnmol/L). I P r d iagnostifikim d uhet t bni brilim i atrial). A ther terapis i
Verdhaza fiziologjike prkufizohetl prve ekzaminimit klinik edhe shtohet digitalisi dhe verapamilii ose
si gjendje n t cilin koncentrimi i| 1.EKG digitalisi dhe nj beta blokator (p.sh.
bilirubinit nuk kalon 12 mg/dl nl 2. Teleradiografin e zemrs dhe Atenolol). Nse nukrregullohetritm i
fmijt e lindur n termin. 1 3. U l t r a z r i n e z e m r s mund t provohet elektrokonverzimi
Pasi sht shum vshtir t ndahetl (ehokardiografin). (defibrilimi). Pacienti m e fibrilacion
se ka sht verdhza fiziologjikel M und tju them se keni br ekzamin- atrial (tremor) mund t psoj inci-
(normale) e ka ajo ptologjike e cilal imin kryesor. Ultrazri i zemrs sht dent tromboembolik. shtja e pr-
sht shum e rrezikshme pr shn-1 m e to d a k ry e so re p r d iag n o sti- dorim it t antikoagulatorve (p.sh.
detin e t posalindurit. Posa ta vrenil fikimin e ksaj t mete dhe t metave Palentan) m betet e kundrthnshme,
verdhzn sa m shpejt duhet t dre-1 tjera t zemrs. Me kt metod jo por ekziston qndrimi se duhet tpr-
jtoheni tek pediatri m i afrt. Sepsel vetm q do t prcaktohet diagnoza doren pas incidentit tromboembolik
p a so ja t ja n t pashrueshm e.l n mnyr t sakt por do t prcak- s paku nj vit.Pacienti duhet t op-
Ngaq bilirubini indirekt sht tok-| tohet edhe shkalla e prparim it t erohet kur ka stenoz kritike mitrale
sik pr sistemin qndror nervor dhel smundjes. (vrima mitrale nn 1 cm2). e n raste
pr trurin. 1 Ulrazri i zemrs u prdor pr her t t jashtzakonshm e (kur pacienti ka
Enjtje e gjndrave t kraharorit - Kri-I par m u pr prcaktim in e ksaj pengesa t mdha) operohen edhe ata
jo h e t pr shkak t horm oneve tl sm undje. E h o k ard io g rafia sht m e stenoz m esatarisht t rnd.
nns t cilat kalojn te foshnja.l metod joinvazive pa ndonj veprim G jat intervenim it kirurgjik hiqet
sht dukuri fiziologjike normalel t dm shm pr shndetin, e cila valvula e dmtuar dhe zvendsohet
por nuk duhet t shtypen. 1 ofron mundsi t m dha pr diag- m e nj vaivul artifciale. Prve
Gjakderdhjet vaginale: tekfoshnjet e| nostifikimin e smundjeve t zemrs, ksaj ekziston edhe intervenimi tjetr
posalindura femrore e cila paraqitetl m u n d t p rs rite t dhe n k t k iru rg jik (open valvulotom y) me
3-4 dit pas lindjes. Shkaktar janl mnyr t prcilletrrjedha e smund- r ast valvula nuk hiqet por vrima
horm onete nns. I jes dhe rezultatet e mjekimit. Ajo zgjero h etd u k eip rerngjitjet nm es
U jderdhjaekuqrrem t: mund tjeti mundson vzhgimin e zgavrave t t fletzave. Vjetve t fundit po zba-
ngakripa i urats. E dhekjo sht njf zemrs, t m ureve dhe barkusheve, t tohet zgjerimi prm es balon kateterit
dukuri normale. 8 tremeve dhe t enve t mdha t pa hapjen e gjoksit.
gjakut, m urin ndrbarkushor dhe
_ndrtTemor_si_ dhe m orfologiin e
DODONR 3/4 dhjctor/jonor

2 2 .1 . - 20.11.
E dhepse kjo periudh nuk sht e keqe pr ju , do t ishte m ir q
t jen i m t kujdesshm . K jo sidom os vlen pr punt tuaja
financiare sepse ju parashukohen ca hum bje. B ishtroni do lloj
t m arrveshjeve. D o t nrm errni disa hapa, por rezultatet gjith-
m on do t ju ikin nga duart. K ini kujdes pr shndetin dhe mos
bni ndonj pun m t rnd. Sa i prket dashuris, m arrd-
hniet tuaja m e partnerin do t jen jo krejtsisht t m ira sepse
gjenden n nj faz t padshirueshine. N se m endoni pr nj
njohje t re - duhet ta dini se gjrat do t ndrlikohen edhe m
shum .
J 0 0 r h a
2 1 .1 . - 19.11.
P r ju ka filluar nj faz m stabile, dhe kto dit do t ndjeheni
m m ir n do aspekt. G jasat n afarizm jan duke u pr-
m irsuar. G jendja financiare sht e inir, gj q pr ju sht
m jaft m e rndsi, prandaj edhe kjo do t ju disponoj edhe m
shuin. D o t keni shum kontakte m e njerz, dhe nj jet sho-
qrore dinam ike, gj e cila do t ju lodh nganjher. N sfern
em ocionale situatn e keni n nj m esatare - dhe duket se n
kontaktet m iqsore do t keni m shum knaqe'si por edhe
m iqsit ndonjher m und t zhvillohen n dika in t ngusht
dhe m intim e. N se ju ndodh kjo m os u befasoni.
P e s i |k u
20.11. - 20.111.
Kjo faz do t ju sjell disa vshtirsi t caktuara, por m und t jen
edhe m ossuksese. N se do t punoni t qet duke m os pritur
lavdata dhe shprblim e, kjo do t ishte nj periudh e m ir. Do
t ket ngjar je q do t ju bjn in t ndieshin dhe t cilat do t m e njerz autoritativ. M arrdhniet shoqrore e m iqsore do t
ken lidhje m e ndonj person autoritativ. N vend q t shqetso-
heni pr im tsi t panevojshm e kthehuni m m ir e shikoni rreth
vetes dhe do t gjeni m jaft sim pati e sidom os te personat e gjinis
s kundrt. Sepse - kjo m und t jet faz shurn e luintur n jetn
tuaj em ocionale.
24.111. 20.IV.
Ju, n kt periudh do t jen i t suksesshm n rrafshin afarist,
por kto suksese do t ju sjellin m jaft kokarje. Do t keni rastin
q ta bni nj pun m e rndsi t dobishm m aterialisht, sidom os
kt dhe m uajin e ardhshm . D o t ishte m ir pr ju q t i ikni
shoqrive t gjra sepse do t ju sjellin m jaft frustracione e m pak
knaqsi. N jetn em ocionale ju k rcnohet nj kriz, t ciln do
t duhej ta kuptoni si indispozicion pr dashurin. Nse do t
vreni se partneri juaj punon at q nuk ju plqen, prpiquni t
inos reagoni.
i l f e a t i
21.IV. - 21.V.
Faza juaj intenzive ka kaluar, dhe tash do t ndjeheni m t qet
dhe t pushuar. N kt periudh do gj kthehet prap n
shtratin e vet, pra edhe punt tuaja n t cilat deri tash duhet t
investoni m shum prpjekje dhe m editim , e m pak em ocione.
Sepse kjo periudh pr ju sht m jaft e m ir, ndrsa brenda
m uajit t ju ndodh di e rndsishm e. Do t keni rnjaft takim e
dhe njohje t reja prej t cilve nuk do t prisni shum , por s
paku njri prej tyre do t ju pasuroj em ocionalisht. Fjala sht,
natyrisht, p r personin e polit t k undrt i cili do t jet fillim i
nj shoqrie t gjat. ^ t ^
'ja tm is ljT
22.V. - 21.VI.
Ju jen i tash n nj faz intenzive dhe ju presin nj varg ngjarjesh
prandaj edhe in shum shqetsim e. Do t jen i plot energji dhe
t gatshm q t filloni shum gjra. Situatn financiare e keni
rnjaft t prm irsuar, por m undsit nuk keni t pakufizuara.
Iikziston edhe nj m undsi q ta zgjidhni pr nj afat t gjat nj
shtje lidhur me afatin tuaj. T hjesht, tash jen i n nj faz kur
inund ta zgjidhni pr nj koh t gjat pozitn tuaj n pun dhe
n jetn tuaj private. N dashuri situata sht e m ir por jo m
intensive. Personi t cilin e doni do t ket m irkuptim pr ju. Kjo
do t bj q t jen i t lum tur.
nononn
t W x m t ^ Rt
a f 0 r r j u
22.VI. -22.VII.
Para jush sht nj periudh e volitshm e. Shum prfaqsues t
ksaj shenje jan shum t kujdesshm e puntor prandaj duhet
t u trhiqet vrejtja q t m os e teprojn m e pun dhe t ken
kujdes pr shndetin e tyre. Ju duhet m jaft pushirn e sidoinos
relaksiin psikik. E keni shum t potencuar jetn tuaj shoqrore,
por ju pasojn edhe aste shuin t m ira em ocionale. Pr shum
Gaforre kjo faz do t jet faz e njohjeve t reja takim eve dhe
l i n d j e v e t d a s h u r i v e t r e ja , t c ila t do t je n t pa-
parashikueshm e.
&. i v a n t
23.VII. - 23,VIII.
D alngadal n jetn tuaj do t k rijohet rendi dhe obligim et e
prditshm e, gj q n nj m nyr ju qetson. P lan etet jan me ju,
prandaj inundeni lirisht realizim it t planeve tuaja. Jeta sho-
qrore dhe m arrd hniet sh oqrore nuk do t ju ngazllejn
shurn por as nuk do tju pengojn. Por, shpesh m m ir do t jen i
vetm q t m und t koncentroheni n gjrat q jxi duken t
rndsishm e. Edhe n dashuri situatn e keni t volitshm e, por
pa shklqim e t m dha. D uhet t keni kujdes m shum , sepse
m und t jen i t pakujdesshm dhe t ngutshm n aste q sduhet
t jen i t till. P artneri juaj do t pres m shum m irkuptim .
a jz a
24.VIII. - 23.IX.
Para jush sht nj periudh e shkurt e krizs. Sidom os do ta
prjetoni si t rnd kryerjen e punve t im ta e t prditshm e.
Shpesh do t jen i t strndijshm dhe do t anoni kah konfliktet
jen m jaft t inira. D o t krijoni m iqsi t reja t cilat do t mund
t ju sjellin m jaft dobi afariste. E dhe jeta dshurore do t ju sjell
aste m jaft t m ira. K ontaktet ine persona t p olit t kundrt do
t jen m jaft harm onike prandaj o t keni sukses n pushtiinin e
zem rave, gj e cila ju plqen m jaft.
24.IX. - 23.X.
Ju jen i n nj faz m jaft t inir, sidom os n jetn afariste. Do t
keni sukses q t i realizoni disa pun t cilat m jaft gjat ju kan
m unduar dhe ju kan br problem e. I bishtroni udhtim eve
dhe punve intensive. Tash jen i plot energji por kjo s do t thot
se duhet t punoni nga m ngjesi e deri n m brm je - pushoni,
shtitni, lvizni. Pasi n dashuri nuk jen i n faz t shklqyeshm e
m s m iri sht t jen i pr ca koh vetin. Jan t m undshm e
konfliktet m e partnerin.
k a r r t f m e f a :
24.X. - 22.XI.
Periudha juaj e rnd ka kaluar, prandaj ju tash m und t ndje-
heni m m ir dhe m t qet. Situatn financiare nuk e keni shum
t m ir por n kt ast ju nuk m und t bni asgj q kt ta
ndrroni - jin i t durueshm dhe harxhoni m pak. D shira pr
m bizotrim te ju sht e shprehur shum , ndoshta pr shkakun
se nuk keni shuin besim n vete. Jeta dashurore ju a ja sht e
lum tur dhe partneri juaj do t keni m irkuptim pr ca lshiine
tuaja. M egjithat gjithm on kinie parasysh se do m irsjellje
krkon edhe sjelljen e till t ndrsjell.
^ i t x x e s l
23.XI. - 21.XII.
Tash jen i n nj periudh t shkurt kritike. Ju krcnohen
shqetsim e dhe konflikte, sidom os m e njerz nga t cilt vareni.
Ju sipas natyrs suaj nuk jen i lufttar, por kur ju provokojn
dini t bheni km bnguls dhe problem atik. Situatn finan-
ciare e keni t m ir dhe n p un t finnciare do keni sukses. T
gjitha llojet e argtim it, jeta shoqrore, m iqsit - t gjitha kto
ju sjellin knaqsi. M os n gurroni t lshoheni n disa knaqsi e
zbavitje q n jetn tuaj em ocionale t krijoni drejtpeshim in e
dom osdoshm .
zm"cnitetor/ionor 177S ---- ll
 ^ e t r k m h t m t M je p a tr tn ttx m t

icTcn (zcivicn)Hnpun iNTCLCKTunuT ( c n d c ) tc

Duke e par situatn e rnd dhe pashtegdalje n t ciln
gjendemi, edhe Un, i paisur me edukat patriotike mora
masa q patriotizmin tim ta v n kandar. I rash aneknd
t gjitlia asociacioneve t mundshme n bot, t gjitha
zyrave pr ankesa, t gjitha institucioneve kukuvajkase dhe
pash se gjurmt e shqiptarve kisliin arritur kudo. Kudo
ishte shnuar ankesa pr represionin e papar, pr torturat
e burgosjet, pr gjenocidin serb dhe durimin shqiptar.
Mezi, pas shum prpjekjesh t sinqerta patriotike arrita ta
gjej, s paku, nj slioqat n t ciln s isliite ankuar asnj
shqiptar dhe asnj parti shqiptare. Ishte kjo Shoqata (e
nderuar dhe e respektuar) Internacionale e Vejushave n
Paris. Kjo sht nj letr e imja drguar ksaj shoqate:
LCTCR HflPUR SHOQATCS INTCflNnCIONALC T m e fcon<j're-sm en e sena/cyr ci/me-rc/ca/n c//<
v c ju s h a v c nc pnms
n < / ertira , / rw jt<r.r/i,
:'e/ri. m s o tjrx irtc t ton a fw /tti/ce nu/c /can /conta/ctu
vetm //,<> m e s/ < ja tn tu a j t nc/e/ruar c//e t ren jie/j/ ta r,J o xotu a n
Jt/ie n u / <//n se'e / xid ton n j a socta eioti c lr//, Ju/r su %
s/ / ji< tr menc/ja-/cr/re se s/w jata <j, tt</-
/ / exjn i ,J tt, /ca reajie/ct <//.< ru/iA/m,
Ja/Jiij'xaZco t iii/ i t mu.i<//i, n o/ en a tin
e a m eri/ a vi </./.e, n ' )ttn c/' '.s ix ijrt n
z/ >ra,nc/aj, une^ sr, t n te / e / iu a / i
J u m a ru r <p m tji/r m J//yen t.
/ c riti/ c j se sa, t aJ-ctivixo/texm n e
nt/cm jJxt/rtx, c/uAe yen i in jor-m u .a r
m i r J r n c / i/ im in y / e n i
v^ oa n ris/ tn c/u a socia xiion ete / x tri-
Jirm enx/tfra -ite/nt/osa cj. i ju t r i, naa
Jia/a sJ/xri/.ixrre t /a.ynta/ctoj m e s/w
ya ixn QJuaJj m e <j//,i,m, cj tjt/ , n jo / itcj
J i r qje/nx/jen e rnc/ sejise j/ xir t
trn / tn e c/in e<J/e x-ocjjt n ji/ ijje t e
(i'ii-rojtxk e t, /cix:s (n mos/brep jio/ x -
tc/cani/e c/txJ/x/rjir e j, /cnjm /eJ ia trt-
oti/ce t/x/ttj/xtrzie
(7 /
ta n n / ji r tu rn e t e s/ium ta/ /x/ncerixt/xj
j ,-1 J
pnvnnun - z o t it Nnz lu k h j
c / nd& vuavt c/Ae i/u im c e/jj/aM inie/e/ctu-a/ (en c/ e)
ji.ctrj<//rru.ku//r 'rrve ^Jp/ane/ 5 ) u J ir it n
m e en/iixia'x m t ftafiw A /w ioaiiJ Aefue n a
er<//j, n /oa/in ///r)f.//ua>n, t m .etu/.ojm . se ^ietm d iy tfita v t
c/o t m /eteivm t vetm vt a ta ixi ei/ t c/o tcr n/ncmsy/njcxrc/n,
to n nx/c/cueAe n in<j#a/nax/in e rrje<//a,i!e. t /io/ctt/ci
</jttJt./<jl<:r<ire c//e n/iem o?i<x/otetet m..e /t,ed/ A o/rtr/c.
qJ/k /ej/m m e c/jje se sa/io e /ce-mi /.m a/r /etrn QJrtapfi rfi/ o t
fu itrto tu c m t stn y ert c//,e <//uzm/)jef/ r />$tc//ieu.nJ <jam e
uaj/u<xm scj/ .r /rtrra t ta n t / a r rtia r, c//e uncm /m ia/t, t
<jj<t/a nejus/iatm&mm ytx/rcm , ti:J//rer <j t v in /conta/te
,/i.e
" m e .......
..... ip
/ uutn -
c/eA tcuj/cm qjer/rruMh ('n a tijris / t -me JJes/n, )nas//cu//o-re t
ty/re t e iie t e ji r/ jn , s/ u m icn </rrm/tes<> 1. _^ u n -
c /e s ta jx a M t i &mc/m J i r 3-// c/it (c//e n e t jj /u. '/M e m e
s e n a t o r t c//e /x /ttj/r e s m u m i e r-r-tje-r n /ctoJ iu n n,a u c/es/n
n_____
ja , c/ y ja vtm n e c/je/rs, c//e n J iin c/ a t.t m e ejj/tf& tnxriu
f yj, c/ci t je t mxi eJtr< iit/ e .jjtta rct.J i r /ct
v itj (sa x tjja t w c/t/im ,i i /conta/ctit to n ). Q xV aturis/it, J io t
mxxs /cts/vin JtJt/xx/t reJif/.M i/xtnt, m e
t/e/mxx//reztJ c/o t -m e^res/im -ites./
Ji,u/m, m s / jie jtj sejise /ta t, J u ir t
/ctrvtt/e/r t 'rru & r n /ctoj
r u/veni e fxJt<///tx/n/ e ryu </<Jti/rt/nin
/onta/cte n c/uet, sejise a.Jtixt isJti/n
'ijeJ/ronxn n J u J tim in , e Jut/ije nc/r-
/uj/uene nM is/ - q(J cjos/Jxr/tii cj. y na
u c/u/ nj, 'i/es t mdaxi/r /cej n ja / tj
'm ision . Q jj//xrs/i (/a/n c/em osirotite
cxt ix/e/ra t cux/its/mx'. /a/uxnex^ c//e
iJui J/.ix! se n. Q ^ a jio n i axJcuJi si /.n
vtis/it 'ii rrji. r veju s/ a t, m .'s a ji.r / orn
eJ xt/nJets/iit. Q J/amx. se /c.ta, t Jutic/i/,
jtm t J/.aa/t, / ti e ntvvixxj/m t.
..... .. .. _ ~ranc/aj e t ra n 3 o c//x.
q / ( c/o t m xtrr ju n t/ vetm J ia s i t
ve,nc/o 'xtseni/ ne
r r / r ^ t/ rijtz,
i/r^o t 'vrx-r:/r
j/x y rxxy eni/\A/(/i/
x/ it \xiax
cx/jji.er<xmxz,
i x * . i < \ a / m/ / w 'rx-iyix\Jt./iXKL/
iii/xt/ \A//oxx c///e mf / i / r t
y i/ry

J u x rji r tju /t/turji r - t m i/rn e a v a n cim i/ t (p J jeA son mJ J M r ,rneje / . q M ftt/n x/tt txt/ttxtm . ec//ie m x a t ru sin e.
/ocxm/txt/re n/ut/e c ^ tiu , t jM n o n ic/ it , - e n a t - Jia n c/ r- J j^ ^ e /Jcm u Jim o/t, & (ox tx x irie
x rtevv oinn ,, ic ceti/ i t/ta, se nc/i/iet
j i rc/rctx i, m, s/u m ie d/e m e te ji r i /ot/Jur. .y a,r<t se- t te nxJaJies/im
nxlxtfies/um n rijc/.
ja axa i ia txt <J/a cttixtm c n je
Q/tJ.e s/utrn,tx,, ., ix
- -i m/<
.. ')tt/nt, U ttt/je m e r/Ottn </esixr<jft,n <jj,erm cm n u m r t rm iiit6 Q/Jjrrt /.n o ri c//c " JZetJia
'* " rajia<jim /in j/ r r j
<J/t,e n S^ena/ttv czzmeri/xz/n, /txrse m e ju t/ ic t / on ta / cton i /v it, cjf. t nx/i/cj sac/o/uc/o n,Ji/rmt/rsimt/n e ec/u/cat,s s- t j
m x ^ u tt/ en in , m e <OJ/xJJtxyn/ e.rtjtt n , Qf////as/on,Jjj a / in e j., ' iJce.
sa, /.cr, jf / ta t utJ/tcJnji r n '2 / j/ e tin e V Jjctrc//, n /cture ta/cime/ve c/o- tjt/ , /ctjmxircJ/A iem t se'rx. is/, nc/ma
m rvijr jf se/caua/is/tta, n a je jn 'v etn t rra s / a jitu r. -Jjfn, n c i/ ijriJ it, nseji r /xit, jfu , m u-nx/scjn, m xtnt/si/, c/o
m o s ju /otJ/ m s/utm, ttn jt.o e.jix irja n t/ cj / xt /e/r ' n a tre q o n i se a /caJuzAwr eje/ct a/ctiu /teti yM -me m is/ e
c/uJce sJ/J//rcYxia,r se sjixr/fi a .'x x/ xi/ y xtn ijiia j i nc/eruar c//.e i /r r Jirm Zriirn/ri e cjjend jes suaj, a jio nuh t / /ca
re/jixJ/xtx .tr, c/o ixiju i'r jitje i m e rnis/ e m e s / jiirt, eJ/CMXtcjriJ/t / 'eaeJ io at/c/r, n e c/o ta in te-n sijfJcxjm cx/./e m
m e m is/, <jj t n a n c je rr ncja / j.o situ a t, n t ei/in na, /cane t ji r a / t v ite tin tcxn, n a t c/rej/im .
/ a ta n t/isu 'r <Jisa s/tai/i/o/d <J/e m xtm iea e i/ttrc, - J/Jer/ixt, Q// f/tir m A e i, (s/itu sit> c/ in i t j e n i o jit/ m xm xi) c/ert n
td Jcim in fxm, t ar<//u/im/
S u bn as dy dit, dhe prgjegjja e tyre arriti n adresn o M a 5 / a ria e Cj/Zt<xj,a/xs Q /?nterruiciona/e t ^TfJusAcme
time patriotike: Rr. E Kral Petrit - lirimtarit nr. p.n. n Q / (la ri a^/y/ew i, //rtjeta're
N azm i Lukaj

l>OI>ONB 3/4 jonor/dhjtor 1995 3

 f/s s' /t< w H f c ' c / 't f - f

AMMORI
Gjth planeti u drodh nga nj lajm sensacional: U e saj q ti mbikqyr shqiptartedhe shtabi i shkret M asi koke m a shqiptar se une, tash po tves
hashkuan shqiptart! Gazetat e gjith bots kishin e i but ushtarak dhe kishin mbajtur mbledhje dika...
shkruar m e germa t m dha titujt: Shqiptart u urgjente. Natyrisht deri n imtsi dhe pr t gjitha He... -ia priti Musa.
bashkuan! (The Tim es), N pragun e Luftes s informonte Tanjugu, sepse gazetart e huaj nga ka asht pr ty Gjergj Kastrioti Sknderbeu?
Tret Botrore, (Le Monde), Si do t gdhijm embargoja e gjat kishin mbetur t uritur dhe ishin Aj ash tm aim ad h i, m a trimi... burrqi selind m a
nesr? (Zhermin Zhibao), Kush i fuzionoi shqip- kthyer n vendet e tyre. Prej Tanjugut informohej n a n a . V e q a t o e k a k j o s h q i p t a r i !
tart? pyetej (Jom ijuri Shinbun), U prmbush tr bota pr do gjest t KATR SHQIPTARV E masi tuk koka qashtu, pse ore burr ti po pi uj
profecia e Kremns konstatonte me habi (Poli- dhe pr rrezikun eventual t Lufts s Tret t thart, e nuk po pi raki "Sknderbeg" d.m.tti.
tika) dhe vazhdonte populli nga jugu u bashkua Botrore. rakin e vet Sknderbeut qi e ka bo aj vet? Ti sTcoke
dhe u shum ua si fijet e barit. Tarabiqt patn t Kur hyn n kafene - raportonte reporteri i Tan- shqiptar i vrtet!" i tha Musa.
drejt. jugut - hyn q t katr. Kjo sishte ndonj udi e ka po thue?
N Strazbur u mblodhn kok m kok kryem in- papar sepse do shqiptar sht shtet n vete, pran- Musa mbet i shtangur. Ngurroi ca aste m n fund
istrat, ministrat e ministreshat. kryetar shtetesh t daj edhe kur jan bashk kjo sht si nj konfed- e sosi. N uk e la t koritet. Krkoi nj got, e p a se
Evrops s Bashkuar dhe t Evrops s Ndar n erat shtetesh t ndryshme t cilt kan vendosur si n lngun e verdh farfurinte shqiptaria dhe e
nj takim urgjent. Tem e vetme qe Bashkim i i t mbajn nj mbledhje t nivelit m t lart. Zun ngreu gllnjkn. Edhe nj pas saj. edlie nj... dhe
Shqiptarve. vend n nj tavolin. Kafexhiu Serboljub iu afrua kshtu filluan ti kuqen vesht si do shqiptari.
N R usi t gjith ran n kom. Kinezt tashm dhe i pyeti se dshironin tpinin. Katr shqiptart Dikur plasi knga, pasi t gjith ngren nga
ishin futur n strehim oret e tyre atomike. N CNN si katr shtete pasi votuan s\i pajtuan q t porosis gjasht-shtat gota:
jepeshin 24 or pandrprerazi lajme pr parahis- njri nga ata. I pari prej tyre i bri m e gisht kafex- Besa-bes, besn ta kam dhan-e,
torin, historin e tashme dhe historin e ardhshme hiut, i hodhi ca marka n xhep dhe me kryelartsi Pr K osovjetn dume dhan-e..."
shqiptare.(N drsavetshqiptartekishin historin tha se dshiron t pij. Kafexhiu ia rrahi supet Kjo e provokoi Serbolubin, por knga e njjt me
e tyre gjysmake t shkruar vetm n dy vllime n dhe shqiptarit t par iu rrit mendja para shqip- nj fjal tjetr e tmerroi fare:
mnyr m t pasakt se sa q t tj ert ia shkruanin tarve t tjer fqinj, dhe ata i shikoi sikur dshi- Besa-bes, besn ta kam dhan-e,
historin e ardhshme t tyre!).Zbulohej shpella n ronte t thoshte: E shihni se kujt ia rreh supin Pr Shqipni jetn du me dhan-e..."
t ciln kishte lindur nj bebe duke i thn shpel- Serboljubi!" Shtet-shqiptari tjetr. i cili n vizit- E pa Serbolubi q Sknderbeu i bashkoi pr her
larit plak Un jam shqiptar! Un jam shqiptar! kart i kishte t radhitur Marksin, Engelsin dhe t dyt shqiptart dhe e lajmroi "organel kompe-
Ishte kjo - thoshte nj antropolog -jj 'jjjtente". E ata fill e lajmruan Tanjugun.
shpella e Dragobis n t ciln dy milioii Tanjugu kudo gjelat npr bot dhe kshtu
vjet m von do t bj vetvrasjeBajramji j lajnii i tmerrshm m ori dhen. Por lajmi si
Curri. Prej aty doli homo sapiens al jj jjjlajm, nga goja n goj, nga veshi n vesh,
benensis-i i par m e nj kapu t bardh? jjjn v ersio n in p rfu n d im ta r m o ri kt
n k o k : q i m e k u q , b a ll g j r ,! jjform:
hundshkab, by thpgr e m e nj pal' jjjN kafenen K njaz Lazar" n Fush
sandale t cilat s shpejti ia fali nj$ jjKosov. qytetth i serbve, i malazezve, i
greku. Mendohej se klithm a e tij e parj jjturqve, i rom ve, i egjiptas ve dhe i t gj itha
qe:"Mb taaa! Por ktu shkenctartj: jjjkmbve dhe kmbsive tjera u zbulua nj
ishin dy mendjesh, ca thoshnin se kjojj jjjgrup terrorist armiqsor i kanibalve t
lidhej m e traditn trim rore t tyre.j jjjrrezikshm dhe t armatosur deri n vesh
ndrsa ca t tjer shkenctar zuzarjj (pasi pas trajtimit policor su mbeti asnj
thoshnin se kjo klithje ishte br pasijj jjdhmb n goj), t cilt ishin organizuar
shqiptari kishte par nj kope belkpu-jj jjjn luft kundr bashkim-vllazrimit t
turash t nj shpelle fqinje. Qysh tjj .jjjserbve. N ball t tyre qndron njfar
shpjegohej ndryshe nataliteti fantastik i' Sknderbeu kryekanibal, pseudonim ipri-
Leninin, tha: "Ma sjell nj vodkdopio me akull!
shqiptarve! ASHA e Serbis ka ardhur n rezul- jsit i cili n shek. e X u priu n luft kundr
Shqiptari i tret krkoi uj t thart dhe tha:
tate se klithja: Mb ta! lidhej pikrisht m e gjeno-
Shyqyr q jam turk, elhamdylilah! I hodhi ca osmanlijve. Si m erret vesh jozyrtarisht prapa
cidin e papar t ciln shqiptart e kan zbatuar
franga n xhep Serboljubit e ai ia pastroi pjesn e ksaj organizate m t rrezikshme deri m sot
kundr serbve q nga parahistoria. Sepse ata, pra
tavolins para tij. Shqiptari ik a t rt i pshpriti di qndron lideri i partis i cili publikisht deklarohet
serbt qiellor, q nga parahistoria ia paskshin
n vesh kafexhiut. T dy u qeshn me z dhe tre t se sht pr paqe. Hetimet vazhdojn dhe pritet q
msyr q t vinin n Ballkan, por nj shqiptar i
tjert mbetn si t dhjer. Ai krkoi ver t 1912- t merren m asat e domosdoshme ligjore kundr
oroditur gjithmon nga nj shkmb i Danubit
ts kur tokat shqiptare hyn nn pushtetin e orto- antarve t ksaj organizate t cilt prgatitn
pasksh klithu r: M b ta! D he t p arat q
doksizmit. Serbolubi u largua dhe nga ky astfilloi kryengritjen pr bashkimin e 20 milion shqip-
paskshin ikur paskshin qen fem rat e tyre sepse
seanca plenare e kshillit ndrshtetror. Q nga tarve kudo n bot.
e kishin psuar nj her. D he kshtu deri n
Lugu i Hasanit, mbi Karpate, npr stepat e Mon- T katr shqiptart qen br xurxull nga rakia. Q
shekullin e shtat t epoks son kur shqiptari i
golis, npr Australi e Zeland t Re, kryq e t katr, pas bashkimit federal, sepse shqiptari
shkret harroi t thot M b ta! e filloi t
trthor Amerikave u shoshitn e u rrahn (derisa duhet t jet i dehur tap q t mund t bashkohet
qufuroj:N n ta!" me dik qoft edhe federalisht, u prkuln mbi
nuk u alivanosn) problemet.
Raca shqiptare n fillim nuk dha ndonj shenj t Deri ktu sTdshte asgj t jashtzakonshme pr tavolin dhe aty fjetn BASHK derisa npr
veant se dallohej nga njerzimi q sapo formo- shqiptart, kt e dinte Serbolubi i cili prcillte do damar u qarkullonte ende lngu udibrs Skn-
hej. Por kur u shumuan shum shqiptart vet gjest dhe do fjal. Ata ende gjuanin gur e drum bi derbeg. nde pa aguar m ir njsia speciale e
morn masa q t mos i rrezikojn biologjikisht milicis Pas shum prpjekjesh e t shtnash t
shtetin fqinj t ulur n karrigen aty afr. Ua kritik-
d h e s h p ik n - g ja k m a rrje n p r ta m b a jtu r onin njri-tjetrit fen, sjelljet. pastrtin, ateizmin. ndrsjella sporadike. sepse edhe milicia u detyrua
barazpeshn natyrore. t shtij n vetmbrojtje. akcioni i armatosjes dhe
kryqin, synetin. fisin, doket e lagjeve, arkitek-
S hqiptartjangjaknxeht- thoshnin psikologte turn, pozitn gjeografike, ajrin etj. dhe kjo ishte t znies s grupit terrorist u krye m sukses t
specializuar pr racn shqiptare - prandaj gjith- ende n binart normal t se(ce)sioneve shqiptare. plot pa asnj viktim.
tnon u duhet t rrij mbi kok nj frigorifer-oku- Por si ndodh shpesh, kah fundi i muhabeteve Ende pa u kthjellur mir. shqiptarve u ishte tretur
pator i cili gjakun e tyre gjithmon do ta mbaj n shqiptare tjalt trashn e rndohen si barra ernd Sknderbeu dhe tamam sa ishin br gati q t
nj temperatur konstante. ktheheshin prap n shqiptar paqsor e t
q sa vjen bhet m e rnd, dhe n fund shqiptari
Reportert e CNN-s lajmronin t tmerruar nga pabashkuar. n duart e tyre farfuritn prangat
e pyet shqiptarin:"Aje shqiptar i vrtet?" Ky sht
vendi i ngjarjes se KATR SHQIPTAR tashpr- vetshtrnguese.
pro vokim i rnd dhe shqiptari tjetr ia kthen:"V al-
tash t paidentifikuar kishin hyr BASHK n lahi a jam shqiptar a nuk jam nuk e di, por m a Kshtu dynjaja shptoi nga Lufta eT ret Botrore
restaurantin Knjaz Lazar n Fush-Kosov, se dhe nga Bashkimi i Dyt Shqiptar t ciln deshi ta
shqiptar se ti jam!" Kjo ndodhi edhe at nat.
ishin ulur BASHK dhe sekishin nisur muhabetin bj ai halldupi q i thon Sknderbeg, (por tash i
Marku ia tha kt Muss q pinte uj t thart.
HASHK. Ishte informuar edhe qeveria e pafa- paraqiturt ilegalishl n nj gjendje agregate t
js h m e ^ s e rb e J y n ^ k M iin n g a rk u a rj^ ingt).
1' - - - - - I ... -
DODOHn 3/4 dhietor/ionor 1995 _____ __________ _ B 9 1
 Fjcilkryqi SVitit t flli
N Y JA E PERFU-
TROND- Q KA AKTORI NJ BASH-
AUTOR: BESiMI, QYTET PRPAR. KTING-
IRIDIUM NDIMII KRYE-
FLIJIMET ITJET E T B J AMERIK. E GJINiS LOJS
SHKLZEN FEJA N PE-
MARVIN LLORE PESHKOP
MDHA ME ETILIN SILVANI MASH. E N SHAH
DUI FEMRORE

PASTRIMI
IINSTRUM
MJEK-
SORE

KORNIZ
EN
GJAKU
MASHKULU
IR O S S

AUTO -
RUMANIA TARGA E
BINDSI TUZLLS
ZANORJA
EP AR TYM SIPRFAQE
(popull.) METR
MALI SHENJT O KSIGJEN
FLET T N GREQI
MBSHTJE- RRETH ME EMRII
LLURADISA NGJYRA N SHKRIMTARIT
HER Sl GYP KORENE AMERIKAN
SYRIT HEMINGUEJ

KARAKTER. E
NDONJPER-
EMERI
SONIAPO GRUPI
KNGTARIT
NVESHJE APO TON
DITJETR BOGUJEVCI

METR,
FUKARA AMPER
I VEND, GO JTAR
VARFR TREVE, EMRII E.T.
(sl shqlptohet)
KRAHIN

VAJ (angl.)
KINEMA
(shkurt.)
I.T. MASHTRIM
PAMOR

PIKT. HOLAN.
MEUOR
riB3B-ia9fi>
FUTBOLL.
KAMERUNAS
ROGJER
TRSI EMR4 I TRIBUNIT
VEGLASH POPULLULLOR
BOLETINI
A PAISJESH
NNJ BAZAT
FABRIK E AFSIMIT
POLITEKNIK

L LO JI BELGJIKA DY BASHKE
VEANTI DNGLLORE
NJ BASHK. T NJJTA
KRUIMTAR- TONELAT PREMR DHE NJ
IS GOJORE SULFUR VETOR ZANORE PARASHTESE
POPULLORE

EMR
SHOQRI MASHKULLI
E ITALIAN
ZGJEDHUR
RADIUS

FATKEQSIA

Tingllon si e pabesueshme, por kci
mundur t ndodh shum leht q foti i
Lufts s Dyt Botrore tjet tjetrfore
pr shkok t disa fialkryqsve. Sepse
pr kt shkak aleatt pr pak sa se
shtyn zbarkimin n Normondi. N t
vrtet, aleatt e mbonin si fshehtsi
m t madhe nj koh shum t qjat
zbarkimin dhe hapjen e frontit t dyt
n Normandi. Vetm diso njerz q
numroheshin n gishto e dinin se op-
erocioni nn shifrn "Ovrllord" do t
filloj me 6 qershor 1944. Pr kt rast
bregdetet dhe plazhet n normandi kon-
spirativishtu quojtn: Dmoha", "Jutah",
"Golld", "Juno" etj...
Nj muaj para fillimit t ksaj ndrrmarje
m t madhe t aleatve perndimor,
udhheqsit e prgatitjeve u oroditn.
N fjalkryqin e gazets londineze
"Dailly Telegraph", t botuar me 2 maj,
vertikalisht zgjidhja ishte "Jutah". N
f)alkryqin e 22 majit nn 3 zgjidhja
ishte "Omaha" ndrsa kulminacioni u
arrit me 27 maj kurnn 11 horizontalisht
zgjidhja ishte "Ovrllord".
Pr kompetentt do gj ishte "e qart",
fshehtsia qe zbuluar. flgjentve men-
jher iu urdhrua q t'i burgosin
autort e fjalkryqeve, duke menduar se
kta ishin nj grup i spiunve nacist t
organizuar mir. Frika dhe kujdesi i
teprt kishin arsye kur dihej se duhej t
zbarkoni 1 milion ushtar, 100.000
automjete dhe gjysm milion toni mate-
rial luftorok.
Por megjithat nuk kishte arsye pr
frik. Me marrjen n pyetje t autorve
t burgosur t fjalkryqeve, si dhe me
analizn e rrethanave tjera u pa se
outort e fjalkryqeve ishin t pafa-
jshm. gjegjsisht ata i kishin prgatitur
kto fjalkryqe gjasht muaj para
botimit t tyre, ndrsa other ende
oskush s'ko ditur osgj pr shifrat e
fshehta t ktij operacioni. Planifikuesit
e desantit n Normandi morn frym m
leht. Operacioni filloi me koh dhe
rezultatet e saj jan t njohura. Ndrsa
enigmatve nuk iu mor fytyra.
M E l % T T O J Q 57, N JE N ATE
T E .P A H A / /IU A - M E r u e r U / i e . , a Z 5 7 0 % 2 # C /j I
N E M6RM.M0E,s IB P A U A T/M !
G Z O F i't & o y Q ' R . R N S K y N B
S / P A R i b , r j . S f i J U O W N C /B ~
JT VUAfL /n~ n
S jj!^ D E S h E M .T A
F?o, MIQ.0 JL0 PA.GAK>lNl,\||oJJkll&1|
' P & R t S t Ki ( P 0 t_ K^e, m T &l\\THI\ ^oHRME
'Shg c ?A K U M 0U R .f 't e &cze<oTooe
T - G ||T t l DE5HI RC? I f ' t A T ,K I >0 0 S R .A N S > f c ^ * ^ ~
O b k E . 6 W T R .0 A R , 0 C g h & A K o -
S5INJ M > 3 H U I^ .T A & H T .T e -U 0 l T 6 H M e - - -
>G pN hK 3 5G .S l
^ .k U T C ? H |
'P / k S ^ i V 3

p E D I U i^ fU -
te 7 d s c fcA vkAtd^i
HOE M jE fZ iD H E S E l
A / < 3 ^ & A ^ ? // < 5 6 'A /e .|
7 e E ^ z e t< .U T o j .
THOA/E31 X/EY/OJ./-,,
V E / / - C 77j M j f / r j i M J t
ftp/&r r c M e
Od////G

T S P m U tfH M t-T
VLGPDJHME. Vm-
UOJE- \Jfoi///A
V A & A % j/ h / t j -
9U6H0K/ UO'Z&Ukl..

jr -Z O U J A '- I
/ Z O J t n /A jj'..u t

| f
\VJL.H' > v * 1
M T E M tfc itT !

DODONn 3 /4 dhietor7Ton<ar r? 9 5
]
 TOPju
) d n p e iT -
< d U l/J c -, .
)K e T O / ^ ~ / to o
VEfcJtT ( kA
f c J B f l t t H/<7
i^ A & A N /M /T

0gggNff~ 5/# dhieior/ioncir 199S 33

 , SHkOJ /fJ/tytfO L
VTVA M e SH TE
VEJZT& TD JSE
& VDj'Q 3AR0MI-

*A VOEXVR, H O
v o jc j 7 x/Ary- ..

% S H M '- H G r i f T / M r E
f O # T T 3 /a 'O S H

DODONB 37% ghietor/iQnor 1WW

:
 HT/M! H KVJOZS
u o t S o u ,/ 6VdES'., W F ^ O K T 0 -
TTg/A/7 j A f /
f c O N .D O ti F y flE T f{ H T \ M iS A ^ P /fc E T M f /
7 x /J , g o b f r . Y ^ 7 M E - I 'Sfifc& roRZTco
J R O lL O J O ftT G /t/M W .4 . r 'd u t H P / e J H M
/H v / g z & y m :
yM oM A TTV A VA .
V E& SH TO H 's

r ly g iy g H H 3/3 a h ie to r / io n o r 1 7 'f S
 JU KUPTOl.'PD/Z zju
J-OS Q O H E JU 7 'M a
K c/p t o u /. Dutier.TA
vJ.OJA( [/%A5B6/fl
G A / to u r t l

v ? V P is/
' QE / / Efyp/p-jl^
e E jT % Y i
DUHTLT T
Qe m q j ^o ^ j /
H9AiL&T^

s D3AJJ..-
?A U U U D U Z /
T 0 / 0 7 7 UOHB TOJ f
}H m e & A f U LojJOI
\me y jK u c s / T e yj/. */o/
\MUUJ) T J/UMB/H tz>Hk
flU JfCTTkZEKU TO -A -
$TA& & O D
^
v M J KUP7DM P rT B 7HOT K o
x o T B 'o jfjy p
V o U / T 'M "
A/CUXPUf (Pfc

n & e s r t fc k

IP O , O o T 'J U

. i/ B v o T 'O U C T 3
X m c fc e Q t T N h ;
JJUk JA m uRM t<
\ u k v * h , p d M
P o a o o r J K U fc o fJ fC Z K T I
UhJB JAPi
'& H EM P O J H t '/ l O M O & i
'M O 'Z /fcA x J T
OEnrmUATt V // / 3 /
_N

V /O jL /A / S
V U J E / J / fp jL / C A Po
^ O p -A T E //_ E /
6 1 ...
JJJ3UJ. O M /
5 / P
J ^ A s s j/ j/
1

W DOW H '3 /4 dhietor/lonor TTO

3
 \ P A 6 A H /N / v k T H y E t i

'p t i& fj/N h /x E V E 5 fr

DODONfl 1/4 tfh ic to r/io n o r i V f S

c
 'PASTAO
USHTUA SlKUfc
V e 7 - T H 3 S H P f&
l-C U D H e ti/Q T E

PAS7AJ Z / '
M U J /tr 5 U N & A jL
e PAG-A-kf/Nf 7'f/mei

n -Z O T /

t r a
] & ? ' C J' t V 7 M

,
TAf M3k/UZ-H VO T'/A
X V p O S H T A
P 5 ?
'& jr Z K V & A ' s y V T e Q ATG
2 x e / ju f p o - 2 H r k.T U /
Y ?~t / / , . . B A P n t . / /
f 9P.VCQ jttisA ^ & T /d
\tfUfc. ( M U U & 6 /J45
. G)irD//e 7 GfjiTH
* ^ y s A ^ / e r / n A ,

-% % l?5rS K O 'k/T & O J-I U jL

w K5f/j-b y- rJeu/ o/iu PAs

r S H M P T A J L t U f /PA5U/S, A/
JAPO ao ?A fjoht A P / < Z o T g ./U / * 4 /
'VG-//UkrCA 70N& O A S H tf & .ttO
T &A UAfcA AH S//T 7>z iJU
,PO 3 0 5'PfUKlD 7 'f y fA -ry te Z H u e - j u
i D G O O t J / - + 7 ~ A S / J u t ifd lj s )(j/
T/lA ffM P@- /S A f ij / ^
tt& /p (/ / / ...

DODOHn Z/H d h ie to r / io n o r 1775T

0
 7 0 <5'PO
kU P T O ^
A S & l ' j

zjA K J i
/A ! D V S & \
t / e ^ F U iJ o o o
T<T ^ U p T O N / i

Ma PASTA3...

jL U fG ! /j
G T T O R e T Ll
^ T /f 7 e * t ,u
< jA z m o jM e \
M C i '
\0 sff7R )H e7JA
. , Z H / S H T u
h o u & w v A /z r c fc /
mc-u
yra c
Y T ^ QQ-
P A j v & e ^ C A & . G u t -
thhok / c e jH e H s H it- ^OS U/O-cs

f t o v o j t / M / T M e -

'?#_ UA"
& T A t/jA k O ti/

g g ffg R ll TT% g h ie to r/io rio F 1995

c
M e *LT7D gC A H a \
ve/ ckzeito7ou P0... ^ M A V E P ^\1
k u d o e s - - V/OMA//J
~ ru o /j

A&Q p o
C K Z .- K U T O M
^ r / e / 7 /
tG T E F A k e .

V Z Q &PO e ,
c? P o u e / r # e * iiA
7 * A p PA&AU/Nf 7X15, /,,
e a z ic u 7 0 u * / e
G A S oa/ / .
Y/OJ/MN AHA^"
oeos..
oo-m
ftO K K A M .

< fA 6 M r o A fy \

' &M OU& i

f<&esnre
t/0 /J o T p jy / GA-
x , * A jje i- f &A(Q s / j o ?
4>/*U/7, x ^ Z / f i f / x / UA'
A e o M c 'P y j . / ^ F e /Z /U p A
C '/tL r& fe. e J G r j o / / /
Y/rs"7V\ #
P / K & C A fe, V O T A 'e s H T
o h c h s jf QASue -
APo - ^ e ?

*"& S * A fs n t o / r tash e
M A e s r a o l/ < v o e e u
, uA & m & \

V 7W J / .

W 7 / c / ^ ^

T T * o t/7 a p o
fa 3 f e T /T f JO T/
7D$OttUfcO& & U -
& G O SE M / 1 //Z A -
S S /A JC 04fcO-
^ 7 0 & P / S A P .( a

;<#> / r

nonPHn 5/4 d h ie to r / io n o r nfgyy n

7K3TOHB 3/4 dhjctor/jofior 17VS
ErrofLC KA
VZA ..?'

DODOHB Z/V dhietor7icrnor----- V T fS 0