i

| mm m|

1 J

S p

3 din., 200 lek, 6 DEM , 4 $, 5 SFR , 100 den

WWM-
 Dodonci
Prmbajtja

Pse DODONA 3
Mendimi dhe rrfimi 4
Njeri i par
profesion i rrezikshm 6-7
A sht Besa
Zot i Shqiptarve? 8-9
Intervista:
Three Mustapha Three 12-13
W hos bad 14-15
Shtat shigjetat e kohs S g j g
Stripi: N j pam je e a m fiteatrit t tem pullit t D O D O N S

IZNOGUDI 19-26
1
Intervista: Ta pagzosh revistn ssht fare pun e leht dhe e parndsishme. Kjo sht e njjt sikurse ta pagzosh
Stephen Spilberg- 27 fmijn. Nj emr t till ai do ta mbaj tr jetn. Emri do tia prcaktoj synimet, dshirat, gjakimin... Me
Rekordi sht 168 vjet 28 emrin do t mishrohen mija dialog t njohur e t panjohur t revists me lexuesit. Emri do t jet sinonim
i nj energjie dhe i nj pune t br me prkushtim. Prandaj pse ne u prcaktuam pr nj emr t ktill?
S iulindM D K IM A U SI 29-30
2.
Ekspozita Kt s pari le ta thot Homeri:
O Zeus, mbret dodonas dhe pellazgjik, q banon larg,
ShaipTTAKU 31,
q kujdesesh pr Dodonn dimrkeqe ku prreth jan selt,
Djelmoshat trheqs
aty banojn fallxhort q slajn kmbt e flen pr tok.
prvashat 32 Kto fjal n Ilias(I\iad) ia drejton Akili Zeusit.
Mjeku ju kshillon: Pastaj thoshte se kishte vajtur n Dodon pr tu kshilluar me hyun
10 rregulla dhe pr t dgjuar nga lisi i gjat fallxhor mendimin e Zeusit,
n se duke u kthyer n atdheun e tq,
kundr kancerit 33
pas nj kohe t gjat, t tregonte ose jo se kush ishte.
B.D.Benedikt: Odyssea (Odisea)
Nuk ka vdekje I 34 3.
Pastaj le t ia japim fjain Hesiodit:
Lorens
...ktu n pjesn m t fundit sht ndrtuar Dodona;
Pornografia kt Zeusi e deshi q t jet nj faltore
dhe paturpsia 35 e vyer pr njerzit...
Letra Nors- 36 Hesiodi Carmina (Poema) Fragment 134 (156)
4.
Tregimi dhe poezia 37
Por edhe Herodoti flet pr Dodonn gjr e gjat:
Kompjuteri shkruan roman Pellazgt kishin zakon t u flijonin perndive do gj, sikurse msova n Dodon, dhe ato nuk kishin pr
Festivali i kngs 38 ta ndonj emr, pasi nuk i ka dgjuar njeri t i thrrisnin me emra. Ata i thirrnin n prgjithsi si perndi, pr
arsye se pasi kishin vn t gjitha gjrat n rregull, mbanin ligjet e gjithsis. Ata arritn ti njohin emrat e
Horoskopi 39
perndive vetm tepr von, kur i solln nga Egjypti, (por emrin e Dionisit e msuan, pasi msuan emrat e
Anekdota 40 perndive t tjer). M von ata vajtn pr tu kshilluar pr kta emra tek orakulli i Dodons (ky orakull
Hiq dor sa m shpejt 41 njihet si m i lashti i Hellads, dhe ishte ather i vetmi n kt vend). Pellazgt kur e pyetn orakullin e
Shn Gjergji n Prizren 42 Dodons n se mund t i mirrnin kta emra q vinin nga barbar, ai u prgjegj se mundnin. Q prej ksaj kohe
i kan prdor n flijimet e tyre dhe m pas helent i morn kta emra nga pellazgt.
Herodoti Historiae (Historit) Libri i 11,52.
5. Besojm se sa pr fillim kta t part poet e dijetar than mjaft. N numrat e ardhm t revists ne
do t prpiqemi ta trajtojm m me gjrsi kt tem.

Drejtor:
"D0D0NA" Ylber DURMISHI
Bashkpuntore:
Prgaditja kompjuterike:
Boton N.T.B. Lulzim M JEKU Remzi ADEMI
Y LBERIUNIVERSAL Kryeredaktor: Besim GRGURI Dorshkrimet dhe
Shtypi: "TIMEGATE" Agim MORINA Daut DAUTI (Londr) fotografit nuk kthehen.
 Fadil HYSAJ M E N D IM T A R I T R A D IC IO N A L I ODES, lart ata din, gjithashtu, edhe t
dgjojn me nj koncentrim t
M OSPAJTIM IN E T IJ ME MENDIMIN E B ASH K-
jashtzakonshm, dhe n qetsi t
B IS E D U E S IT T T I J E S H P R E H T E , D U K E theh.
endimtari tradicional
I V I shqiptar sht rritur n R R F YE R NDODHI A P O DUKE C ITU A R N D O N J Pastaj tregohet rrftmi tjetr me
I i'i lU n iv e r site tin e Ods MENDIM T V JE T R I CILI S H T N G R ITU R N radh, q hdhet me t mparshmin
pr t br bashkrisht kon-
I i I I sh<liPtare duke kaluar AKSIO M RR ETH S H T JE S S SH TR U A R ; PA E struksionin e nj ideje, e dla gjat
^ V n p r nj shkollim
N G R ITU R TO N IN , AS PA E S H P E JTU A R RITMIN E tr seancs s kuvendimit,e dla
intenziv t t menduarit n
heshtje, gjegjsisht n kultivimin e T T S H P R E H U R IT G J A T L IG J R IM IT . mund t zgjas deri n ort e vona t
menuris s t dgjuarit t asaj q MENDIMTARI TR A D IC IO N A L DHE MENDIMTARI nats, merr formn e duhur t nj
sht thn nga m t menurit dhe mendimi t cilin, t gjith,
B A S H K K O H O R S H Q IP T A R N D R R O J N bashkrisht sedh n mnyrn e vet
sistemimin e tr atij arsenali n
bibliotekn e memorjes s tij
SHUM ED H E N KU LTU R N E DGJIM IT... e krijojn, ngjashm si kuvendet e
individuale... lashta t pleqve kur ka pasur vler
Edhe sot mendimtart e edu- rehgjioze kulti i s vrtets, kur,
kuar n fiymn tradidonale kom- min ndoshta pikrisht e vrteta, ishte
apo
btare fascinojn me kthjelltsin e emte- religjion. Ishte vet Ai, Zoti,
m esa-
memoijes s tyre kur flasin pr jm si d- dikund n mes asaj q fhtej dhe asaj
J |||||1 I P zhiqrr-
ngjaije nga e kaluara, pr ndodhi t gjues aktiv. q mendohej, ndrmjet asaj q
;
vrteta apo t sendrgjuara. merrej me mend dhe asaj q thuhej,
Edhe pozi- donalkadsh-
Prmes nj procesi t gjat t dom i dgjuesit, dikund ndrmjet fjals dhe
H H H r ^ruar ta perci eU heshtjes, apo n mes heshtjes dhe
dgjimit t vmendshm, t t sikurse i folsit, n H ^ b H ^ te dgjuesi nuk
gjith asaj q nfehet n od, me kulturn tradidonale fjals.
sht eksphkuar kurr
kalimin e kohs mendimtari shqiptare, sht me ^ ^ ^ H N kohn ton ai q nuk
n form diskursive...
tradicional, sht shkolluar me rndsi t veant. N ^ H inkuadrohet n bised konsidero-
m r Mbase me koh, duke u
kultur autentike. Rrfimet e kulturn ton tradicionale, het si i ln anash, dhe pr hir t
kultivuar dhe duke e ngritur
shumta, ndodhit e anekdotat si dhe kultura e dgjimit me koh ka 1 mirsjeUjes i mundsohet apo kr-
f nniveltlartartinetrrfyerit
prmbajtjet e ndryshme q shprehin krijuar edhe kulturn e t folurit. kohet prej tij ta thot mendimin e
dhe njkohsisht edhe artin e t
ndonj mendim t kultivuar, futen Heshtja aktive me dgjim t vet. Ngasensehesht, konsiderohet
dgjuarit, sht arritur niveh gati
n memoijen e tij derisa brenda vmndshm ka pasur si rezultat shpesh si i padijshm. Meq askush
metafizik i komunikimit mes
intelektit t tij formohet nj lloj thollimin e mendimit, gj q ka nuk e dshiron statusin e t padij-
dhnsit dhe marrsit t mesazhit,
bibhoteke e sistemuar mrekullue- mundsuar zbrthimin e shtresave shmit, fjala, kuvendimi, m nuk
ngjashm si n Lojn e perlave t
shm si n disk kompjuteri, n t m t thella e m domethense t sht as ljal as kuvendim, por
qelqtatHermanHeses, ku niveh
cilin pas krijimit t nj arsenali t rrfimit, i cih prve q kishte fjalosje apo polemik pa bisht e pa
i bots reale dhe i bots s rrfyer
mjaftueshm ai nis t krijoj domethnie imanente, t fshehur kok, garprtdshmuar seajoq
jan dy botra qkurrnuk takohen
mendime individuale pr shum brenda konturave t kompozidonit thot tjetri nuk vlen, duke futur n
mes vete. Dhe derisa njra, q e
shtje apo tema sipas t dlave t rrfimit, kishte gjithashtu edhe debat intonacionin e shamats n
quajm bot konkrete, fizike mund
brenda memorjes s tij bhet domethnie transcendentale, q nj mish-mash tematik, dukekaluar
t preket, t ndihet e t prthekohet
sistemimi dhe klasifikimi i arsenalit fitoheshin si rezultat i renditjes nga nj form e Ugjrimit n tjetrn,
me nivelin primitiv shqisor, ajo
rrfimor me t dlin ai disponon specifike analogjike t njrit rrfim nga nj mendim n tjetrin, pa i
tjetra sht m shum etedke. Ajo
trsisht Duke e pasur n astin e mbi tjetrin (gradacioni) ose me dhn as koh as hapsir t duhur
mund t ndihet, t pqetohet apo
formsimittasnjmendimiderin
o duhur, rrfimin e duhur q i shrben diferencim t qllim shm
pr ta shfaqur mendimin e tij. Nse (kontrasti) q njrin rrfim e
pjesrisht t anihet duke u ngritur
lart e m lart npr shkaht e nj
fimd. Kjo mnyr e t menduarit
dhe e t shprehurit i ngjan m
mendimi i tij ka vler dhe si i till e ndeshte me tjetrin pr t sprovuar konstruksioni t shpifur, pra t
ka mbules rrfimin e thn me stil qndraeshmrin e mendimit q shum popujve t tjer q i kemi
rrfyer, qshrbenprtarriturderi
t lart, n qpinionin publik t ods fshihej brenda asaj q thuhej e prreth e m s paku vetvetes.
te ai niveh q mund ta quajm m
e pranojn si fols t suksesshm, shtraar si tem kuvendimi deri n Por ne nuk e njohim sa duhet
tepr gjasim i t vrtets se sa e
dhe ai gradualisht z vendin e vet n ort e vona t nats, kur dukej se vetveten.
vrtet, t ciln njeriu si qenie
kierarkin e atyre q flasin n od. shterronin t gjitha burimet e Mund t ndodh q n nj t
inferiore, kundrejt zotit, nuk mund
Por nse mendimi i tij nuk sht n memorjes dhe imagjinats krijuese, ardhme t afrt, nse vlerat
taarxijkurr...
harmoni me rrfimin, nse nuk kur dukej se shoshitej do gj q ka intelektuale dhe shpirtrore
Prandaj, mendimi i definuar
inkuadrohet shlirshm n njedhn qen e memoruar n bibhotekat e tradidonale na vdesin para syve
apo i shprehur me gjuh diskursive
dramaturgjike t ligjrim it mendjeve t tyre. tan, pa arritur as pr s afermi ti
te mendimtari tradicional nuk
kolektiv, kudorrfimduhettjet definojm, (gj q nuk sht as
Arti ittrrfyeritnmendimin preferohet fare. Pr t e vrteta
n funksion t ndrtimit t nj tradicional shqiptar n trevat tona qUimi i ktij shkrimi) mund t na
ndjehet, pqetohet m shum si
mendimi i d li merr form definitive sht zhvihuar deri n nivele t ndodh q vetvetes ti bhemi
knaqsi e njohjes, si dika q
dikur von kah firndi i kuvendimit virtuozitetit. Forma e nfimit ka enigma m e madhe. Para nesh
nnkuptohet, q prtypet n
ai vetvetiu prjashtohet; pra nse pasur t shumtn e rasteve kontura mund t lshohet perdja e hekurt e
mendje, bashk me pijetimin e
stih i rrfyesit t ri nukknaq, atij n t nj hgjrimi t trthort, me harress. Nj dit, t humbur e t
nfimit. Prandaj prqndrimi ishte
mnyr fisnike e t trthort i bhet mendim t fshehur brenda hutuar, n mes t aktuahtetit t
i vendosur n mnyrn apo stilin e
me dije se nuk sht i nivelit q e rrfimit... tmerrshm dhe t kaluars s
t rrfyerit dhe dgjim it t
DODONA krkon oda, dhe ai trhiqet n Ajo q ka qen esenca e pro- vmendshm. Prandaj, ata prve
mistershme, do t mund ta pyesim
Nr. l,q d w r 1994 pozidonin e dgjuesit t vme- blemit, tema, domethnia ose ideja, veten dhe njri-tjetrin:
q din t rrfejn me nivel aq t
ndshm duke vazhduar shkolli- Kushjemine?
 FAR PO NDODH N KIN
AP (Associted Press) njohton se n Kin gjat vitit t
kaluar jan ekzekuatuar m se 1400 persona. Besohet se
TABU TEMA MBI n

ky numr mund t jet edhe m i madh. Amnesty Interna-

tional n raportet m t reja jep t dhna se ku bhet me
dye se s paku 2564 njerz jan dnuar me burg t
prjetshm, ndrsa 1419 prej tyre jan ekzekutuar.
LESBIANIZMIN
N Britani t Madhe ka kaluar koha kur lezbianizmi ishte tabu.
Tashm, t madhe po deprton literatura lezbianike n t gjitha . cf I
drejtimet. Legalisht shiten libra revista e madje edhe videokaseta q
kan pr tem epshet (ab)normale t qenies njerzore. N Londr
konsiderohet se suksesin dhe meritat m t mdha rreth thyerjes s

^ i i t :4''afera:\ ;et^
fyr; dy persona- Siteteve mp'popullaiima!
jotomm siderohet m si sekret i
urpsh'mv nimi i lezhianirmit si
jes e kul I rs hashkkohore
Ifk shum m
e rs o n ill tetet. Rol t 1
- L ala vjen. hiajti
(dlbija e H fr dashuris mes
V " na-s Sandra

m resha e le/bia-
dhe feministja
r PAGLIAthot
^ J K j o ka ||| K ndikuarq

|^ |t e t 't im $ ||
>isds duke piri
kafe. Kjo ndodh
pothuaj n do shtpf
limerakan?. .J i

B.B. DHE BRESHKAT

Seks simboli dhe ylli i dikurshm botror
i filmit Brigitte Bardott (tashti M adame
Bardott) kto dit pati mjaft telashe me
gjuetart francez. Gjat vitit t kaluar
ishte e angazhuar rreth mbrojtjes s
breshkave. Para disa ditsh M adame
Bardott doli n regjionin M edoc (afr
Bordeaux-it), mblodhi nj buqet me lule
t freskta pranverore dhe e ndihmuar
nga policia pristeq t vinin gjuetart q
kishin ndrmend t shnonin fillimin e
gjahut kundr rrqebujve. M irpo si
njohtohet, ky takim nuk ndodhi fare.
Georges Riboulet, kryetar i Shoqats s
Gjuetarve t Francs u urdhroi gjue-
tarve q ti ikin fardo konfrontimi me
Madame Bardott. N Franc thuhet se
Madame Bardott dhe M ousier Riboulet
urrejn njri-tjetrin pr vdekje dhe jan
armiq m t mdhenj t njri-tjetrit n
kt shtet.
HALLET E NJ PRINCESHE
Princesha Diana kto dit sht
paraqitur n opinionin publik. Para ca
kohsh gjendej pr uikend n Spanj ku
ajo dendur lahej n nj pishin t bukur.
Por idiln ia prishi nj fotoreporter i cili e
fotografoi princeshn derisa ajo bhej
gati q ta vishte kostumin e saj pr larje.
Pas disa ditsh agjencia i ofroi gjasht
fotografi t princeshs n ankand ku
shihej princesha me gjinj t zbuluar para
pishins. mimi i ktyre fotografive sht
1 milion funta dhe bhet me dije se
fotografit jan krejtsisht t qarta. Kur e
mori vesh kt princesha e cila tashm
gjendej n Lech t Austris pr skijim, ia *
plasi vajit dhe u ankua ndaj mjeteve t
DODONfl
Nr. 1, qershor 1994
informimit n Britanin e Madhe.
 Vrasja e sundimtarve dhe e kundrshtarve politik jan pjes

NJERII PAR
prbrse e historis s njerzimit q nga koha e faraonve dhe
perandorve. Por megjithat, shekulli yn i shndritshm dhe
iluminist, shek. XX, shekull i zbulimeve shkencore dhe teknike, por
edhe i dy luftrave botrore, me numrin e atentateve mund t matet
me Perandorin e Roms dhe me mesjetn e errt. Vetm n njqind VETM N NJQIND VJETT E FUNDIT JA N V R A R
vjett e fundit jan vrar mbi pesdhjet burrshtetas, duke mos i
M SHUM SE 50 BURRSHTETAS.
llogaritur ata t cilt nuk kan qen kryetar, premier apo mbretr.
Carin rus Aleksandrin e Il-t, e kan vrar m 1881, e t njjtin RUAJU NIDAT E MARSIT Por, megjithat aty mbetn t vrar
vit u b atentat n kryetarin e SHBA-ve Xhems Garfilldin. Para Ushtaraku, burrshtetasi dhe edhe mbi njqind ushtar e oficer
fillimit t kty shekulli jan vrar kryetari i SHBA-ve, Abraham diktatori Gaj Jul esari nuk turq nga prijsit shqiptar t cilt
Linkolni dhe kryetari i Republiks Franceze Karno. Mbreti italian besonte n profecin e cila ia kur e hetuan tradhtin luftuan si
Umberto i I ra me 1900 ndrsa vitin pasues edhe kryetari i SHBA-ve trhiqte vrejtjen: ruaju Idave t luan. Kt tem e shtjellon n
Vilijam Mekinli. M arsit. (Idat ja n sipas noveln e tij Komisioni i fests I.
N vitin 1913 psuan kryetari i Meksiks Francisko Madero, dhe d itrrfen jsit rom ak do e Kadare.
mbreti grek Jorgos. Vitin tjetr atentati n trashgimtarin e fronit pesmbdhjeta dit n mars, maj, Isa Boletini, i ftuar nga mbreti
Franc Ferdinandin m 1914, ishte shkaktar i Lufts s Par Botrore. korrik, dhe tetor, ndrsa e tremb- Nikolla i I i Malit t Zi kinse pr
Edhe dy kryetar t Meksiks kan rn nga dora e atentatorve dhjeta dit n do muaj tjetr). Me strehim, organizoi pritn n t ciln
Venustijano Karanca m 1920 dhe Alvaro Obrago m 15 mars t vitit 44 para ers son, m 1916 u vran Isa bashk me dy
1928. Deri n Luftn e Dyt Botror jan vrar me derisa po shkonte pr Senat, esari djem t e tij dhe me pes
aten ta t k a n cela ri austriak Engelbert Dollfus e ka takuar prap t njejtin orakull bashklufttar t tij. Ka supozime
dhe mbreti Alek- sandr Karaxhorxheviq. dhe i ka thn: se Ismail Qemali vdiq i helmuar n
Pas LDB kur u duk se bota m n fund do - Si e sheh idat e marsit erdhn! Rom m 1920. Bajram Curri, i cili
t marr frym m lirisht, se do t synoj ta - Por nuk kan kaluar!-ia ka nuk deshi tu dorzohet i gjall
ndrtoj ardhm- rin, radhazi ndodhin nj kthyer ai. forcave reaksionare vrau veten n
varg atentatesh. Bi viktim gati do vjet Kjo sikur nuk i mjaftoi. Disa Shpelln e Dragobis. Luigj Gura-
ose t minuta para se ta hedhte kmbn kuqi, u vra n Bari t Italis nga nj
urryera: lu- ftta ri in- n holin e Senatit, msuesi i logjiks njeri i paguar i Ahmet ZoguL
r greku Artemidorus ia dha n dor M 1982 Mehmet Shehu, u vra
aqe esarit nj lmsh me papiruse dhe n at koh, (apo bri vetvrasje)
Mah- i tha q ti Iexoj menjher. esari pr shkak t qrimeve t hesapeve
atma as nuk e hapi lmshin, hyri n para- t Enver Hoxhs me agjentt e
dhomat dhe n at ast e sulmuan paguar nga t huajt. Po kt vit u
komplotistt, patrict romak t vra edhe Jusuf Grvalla bashk me
cilt udhhiqeshin nga Kasi dhe vllain, Bardhoshin dhe me mikun
Bruti. esari u rrzua rrz prme- e tij Kadri Zekn nga UDB-a
ndores s madhe t Pompeit dhe aty jugosllave. M 25 shkurt t vitit
dha shpirt. Lmshi i papirusve n 1990, n kryeqytetin e Belgjiks,
dorn e tij tregonte se n Senat e shrbimi sekret i Jugoslla vis vrau
prisnin vrassit e tij. Enver Hadrin, kryetar i Komitetit
ndi m 1948, kryetari i Siris Hosni Zaim, 1949, mbreti jordanez
pr Mbrojtjen e t Drejtave t
Abdul Husein, 1951, kryetari i Nikaraguas Anastasio Somosa, 1956,
PRITA PR MEKPRITJE Njeriut n Kosov me seli n
kryetari i Guatemals Karlos Armas, 1957, mbreti irakian Fejsal,
Q t mos binte e gjall n duart Bruksel.
1958, premieri i Shri Lanks Solomon Bandaranaike 1959.
e romakve Teuta bri vetvrasje
Patris Lumumba, i cili dshironte q ta prparoj Kongon, u vra
duke krcyer nga ledhet e kalas s VDEKJA N TEATR
m 1961, po at vit q edhe diktatorii Republiks Domenikane Rafael
saj. Njri nga ushtarakt zulm- Abraham Linkolni, kryetari i
Truhilio.
mdhenj botror qe edhe Pirrua, i 16 i SHB A-ve, me 14 prill 1865 ishte
Vit rekord me numr atentatesh sht viti 1963 kur e paguan me
cili vdiq nga nj plak e cila nga ulur bashk me t shoqen n teatrin
kok kryetari i Togos Silvanus Olimpio, kryetari i SHBA-ve Xhon iedhet e kshtjells e hodhi nj gur eForditn Vashington. Dshironte
Kenedi dhe kryetari i Vietnamit Igo Din Diem. Premieri i Iranit Ali derisa lufttari i madh, i cili pat q pas shfaqjes Kushriri yn
Mansur u vra m 1965, premieri i Afriks Jugore Hendrik Vervud arritur edhe deri n dyert e Roms, amerikan t njohtohet me an-
1966, kryetari i Kilit Salvador Alende, dhe premieri i Spanjs Luis lu fton te rrz m ureve t tart e ansamblit. Pak pas ors
Karero Blanko 1973. kshtjells. dhjet, aktori Xhon But, ithtar i
Pas dy vjetsh t nj pashitje prap vit rekord -1975. E psuan: N Gjergj Kastriotin Skn- Jugistve, u fut n lozhn e tij dhe
( / ) u J shefi i shtetit dhe i qeveris s Madagaskarit Riard Racimandraja, derbeun jan provuar kutadi sa gjuajti n kryetarin. Linkolni tr
mbreti i Arabis Saudite Fejsali, kryetari i adit Ngarta tentime pr ta zhdukur, prve me natn nuk erdh n vete dhe n
Tolmbajbaj dhe kryetari i Banglladeshit Mexhibur Rrahman. an t lufts edhe me njerz t mngjes vdiq. Iu dhimbs edhe
Kryetari i Nigeris Murtala Muhamed e psoi m 1976, kryetari paguar pr ta helmuar apo pr ta m iqve edhe kundrshtarve
i Kongos Brazavil Marien Nguabi, dhe kryetari i Republiks Arabe vrar n prit. Kurr asnjra s ka politik.
t Jemenit Ibrahim al Ham di1977, kry etari i Afganistanit, Mohamed pasur sukses. Pjetr Budi ka Nj shekull m von, me 22
Daud dhe kryetari i Republiks Arabe t Jemenit Ahmed A1 Gashmi vdekur n rrethana krejtsisht nntor 1963, rreth mesdits, u b
1978. Viti 1979 i mori tri viktima: kryetarin e Afganistanit Nur misterioze. Ka t dhna me t cilat atentati, i pari n histori t dlin e
Mohamed Taraki, kryetarin e Kores Jugore Park ung Hei dhe mund t dshm ohet me m jaft kan xhiruar kamerat televizive,
edhe nj kryetar t Afganistanit Hafizullah Amin. N vitin 1980 saktsi se ai sht mbytur n Drin n kryetarin m t ri n historin e
vetm nj viktim, kryetari i Liberis Vilijam Tollbert. Por n vitin nga vrassit e paguar nga turqit SHBA-ve, n 35 vjearin Xhon
1981, prap tre viktima, kryetari i Banglladeshit Zia U1 Rrahma, dhe nga Vatikani, pr shkak t F icxheralld Kenedi derisa me
kryetari i Iranit Bahonar dhe kryetari i Egjiptit Anvar el Sadati. lufts s tij kundr okupimit turk, vetur t hapur kalonte npr
Kryetari i Libanit Beshir Xhemail, e psoi m 1982 ndrsa n fund t dhe pr shkak se dshironte t sillte rrugt e Dallasit, qytetit n Teksas.
vitit 1984 u vra nga truproja e saj Indira GandL N vitin 1990 u vra n Shqipri priftr shqiptar. Kryetari vdiq pa ardhur n vete,
edhebiri isaj RaxhivGandi. AtentatubedhenkryetarineSH BA - T ftuar n Manastir pr tu ndrsa si atentator u shenjua Li
ve Ronald Reganin i cili shptoi pas nj operacioni, ashtu si ndodhi marr vesh gjoja pr paqe, mbi Osvaldi, por tamam e vrteta pr
DODONfl edhe me Papa Gjon Palin e H. Kandidati i sivjetm pr kryetar i njqind udhheqs t fiseve kt vrasje, pr zbatuesit dhe
Nr. 1 , qershor 1994 Meksikos u vra nga.nj atentator. shqiptare u vran pabesisht n urdhrdhnsit e saj ende nuk
hipodromin e kazerms ushtarake. dihet.
 KURTHA PR EMILIANON
Revolucionari meksikan Emili-
ano Zapata, ka luftuar edhe para se
t shprthente revolucioni, q fsha-
tarve tu jepej toka. Kur fshatart,
me a rd h jen n p u sh te t t
revolucionarit M adera, me t
cilin Zapata luftonte, pasi nuk
fituan asgj, Zapata dhe Pano
Vila u shkputn nga pushteti i ri,
dhe e vazhduan luftn. Zapatn e
oi n kurth koloneli Guahardo.
N orn dy pasdite, me 10 prill 1919
d erisa h y n te n h a cije n d n
in am ek a q t ta k o h e t m e
Guahardon, nga m uret gjuajtn
me pushk eta e ushtarve dhe e
vran tribunin popullor - Emi-
lianon.
SA R A JEV 28 Q ER SH O R
1914
Nj nga atentatet kobzeza ishte
atentati n trashgimtarin e fronit
A u str o -H u n g a rez, F ra n c
Ferdinandin, n Sarajev. Aten-
tator ishte Gavrillo Principi antar
i organizats Bosna e Re . Ky
atentat pastaj u b nj nga shkaqete
fillimit t Lufts s Par Botrore
n t ciln humbn jetn rreth 20
milion njrz.
FM U T ZBULUAN ATEN-
TATIN N LENININ
Duke mbaruar fjalimin e tij n
nj fabrik t Mosks Lenini pat
th n : N e k em i v etm n j
rrugdalje, fitoren ose vdekjen!
Pastaj pat zbritur nga tribuna
dhe u pat nisur kah holi i fabriks,
i rrethuar nga puntort. Kur
arriti deri te autom obili i tij u
d gju a n j k rism ! S h o fe r i i
Leninit, Gili, e ka par nga ulsja e
tij nj grua se si e drejton revolen
kah Lenini. Para se t arrij ta
nxjerr revolen jan dgjuar edhe
dy krisma. Lenini qe shtrir pran
automobilit i lar me gjak.
Atentatorja e ka hedhur shpejt
brauningun e saj dhe shpejt
sht futur n turm. Gili nuk ka
mundur t gjuaj sepse prreth saj
ka pasur plot njerz dhe ajo shpejt
ka humbur n turm.
N oborrin e fabriks s shpejti
sht krijuar rrmuja. N fillim u
duk se atentatorja arriti t ik. Por
s shpejti u dgjuan disa zra t
Fmijve:
-Ja ku sht! Ja ku sht!
Grupi i fmijve vraponte pas
gru as. K sh tu qe zn F a n i
K a p lla n , a n ta re e p a r tis
socialrevolucionare.
L en in i u p la g o s rn d .
Megjithat mbet i shtrir edhe 16
dit, duke i duruar dhembjet, e
pastaj sht ngritur nga shtrati dhe
ka vazhdur t punoj.
M e shndet t thy er - mendohet
se mu si pasoj e ktij atentati -
Lenini vdiq me 29 janar 1924. I
kishte 54 vjet.
TREPLUM BA N BABAIN E
INDIS
M e tridhjet janar 1948, rrth
ors 16. 30, nipat e Gandit, Abha
dhe Manu e morn gjyshin e tyre
pr ta uar kah parku Birle, ku e
p riste pop u lli pr nj lu tje t
prbashkt. Derisa Gandi ngjitej
npr shkallt e ulta prej tullash,
nga masa e popullit e ka prsh-
ndetur me z t lart. sht kthyer
q tia kthej prshndetjen me
duar t puqura - me shenjn e
paqes dhe t miqsis - kur dikush
nga grumbulli ka vrapuar nj i ri.
Manu sht prpjekur q ta ndal,
por ai e ka shtyr dhe e ka nxjerr
revolen dhe ka gjuajtur tri her n
baban e Indis. Gandi ka rn
me duar t puqura dhe ka arritur t
thot Haj Rama (Lavdi Zotit).:
Naturam Godse i cili e ka vrar
Gandin ka thn se nuk pendohet
fare. T njejtat fjal i ka thn edhe
nj vit m von kur ka shkuar n
ekzekutim si i dnuar me vdekje.
Hetimet e kan vrtetuar se pas
atentatorit fshihet organizata eks-
treme hinduistike Mahasabha .
NDRRA DH ZHGN-
D R R A E M A R T IN L U T E R
KINGUT
V a sh in g to n , 1963. Z ezak t
m arshojn npr rrug pr t prcjellsit e A ldo M oros jan
drejtat e tyre. Kolona sht e gjat
8 m ila , nga p rm en d o rja e
Vashingtonit e deri te prmendorja
e Linkolnit. N masn e zezakve
ja n X hoan B aez, B ob D ylan ,
M ahali X hekson, zrat t cilt
kndojn pr vllazrim in dhe
barazin. Para prm endores s
A braham L inkolnit, flet udh-
heqsi i lvizjes kundr racizmit n
S H B A , M a r tin L u ter K in g u .
Zmadhueset shprndajn fjalt e
tij: Kam ndrruar nj ndrr se
katr fmijt e mi nj dit do ti
takojn kombit i cili pjestart e tij
nuk do t i moj sipas ngjyrs s
lkurs, por sipas karakterit t
tyre. sht po ai vit n t cilin nn p r e m ie r it in d u s X h a v a h a rla l
plum bat e atentatorit bie edhe
kryetari i SHBA-ve Xhon Kenedi.
Vitin e ardhshm, Martin Luter
Kingu e merr mimin Nobel pr
paqe. Vetm pas katr vjetsh, me
4 prill 1968 n Memfis, t shtetit
T enesi, snajperisti, i bardh, e
qllon pr vdekje M. L. Kingun -
zezakun, jeta e t cilit qe ndrr pr
vllazrin dhe harm onin e t
gjith zezakve dhe bardhakve.
KIDNAPIM IDHE VRAS JA
Plot 55 dit ka zgjatur drama e
kryetarit demokristian t Italis,
Aldo Moros. Nisi me 16 mars 1978
dika para ors dhjet paradite.
M oro sa p o v o z ite j p r n
parlament n mbledhjen e qeveris
s sapoform uar. Papritm as n
rrugn Mario Fani, para veturs s
tij ka dalur nj limuzin. Ndeshja
ka qen e pashmangshme. Po at
ast v etu ra e p o lic is me tre
karabinjer nga rojat e ka qlluar
veturn e kryetarit. N po at ast
ka krisur rafali i mitralozit. Pes
dy Sik, nga njerzit e sigurimit t
vrar n vend, derisa sulmuesit e
panjohur e kan nxjerr liderin e
demokristianve t gjall dhe e
kan futur n nj vetur e cila ka
pritur aty dhe ka ikur.
N Rom ka filluar kontrolli m
i madh i br ndonjher. M
shum se 20 mij polic natedit
kan kontrolluar rrug pr rrug.
D h e pa r e z u lta te. A n tart e
organizats terroriste Brigadat e
kuqe t cilt e kan br kt sulm
ather nuk jan zn. Opinioni
publik botror ka qen i mahnitur
kur me 9 maj, n nj reno t kuq t
parkuar n zemr t Roms u gjet
trupi i mbushur me plumba i Aldo
Moros.
E PABESUESHME
Gjat nj parade n Kajro, me
ME PLUMBA, KAMA, BOMBA
6 tetor 1981 para tribuns s nderit
n t ciln rrinin shtetart m t
lart egjiptas dhe ambasadort e
v en d ev e t h u a ja , u ndal nj
automjet i blinduar nga defiluesit,
dhe grupi i ushtarve filloi t gjuaj
HISTORIA E SHKRUAR
n drejtim t kryetarit Anvar el
Sadatit. Njerzit e sigurimit von
filluan t gjuajn, dhe as truproja
nuk reagoi shpejt dhe kryetari u
plagos pr vdekje. Vdiq ditn e
njjt n spitalin ushtarak. Sipas
deklaratave t atyre t cilt ishin
m s afrmi atij, ai pasksh arritur
t thot vetm: E pabesueshme.
JO NUK FRIKOHEM!
Indira Gandi, vajza e vetme e
Nehrus u lind m 19 nntor 1917
n Allahabad, shteti Utah Pradesh.
U shkollua n institucionet m t
larta e m t njohura botrore dhe
gjith jetn u prpoq q ta krijoj
nj harmoni t jets n Indin 700
m ilio n sh e , t c il t i besojn
zotrave nga m t ndryshmit dhe
flasin qinda gjuh e dialekte.
Pjestart e popullit t Indis t
quajtur Sik, dy vjet para se ta
vrisnin Indira Gandin kan br
nj list t emrave t njerzve t
njohur t Indis t cilt i kan
dnuar me vdekje. N nj intervist
pr kt ajo pat thn: Jo, jo nuk
kam frik fare!
N nj tubim parazgjedhor m
30 tetor pat thn: Po t vdisja n
shrbim t kom bit, do t isha
krenare pr kt!
T nesrmen n mngjes posa
ka dalur nga dhoma e saj dhe sht
drejtuar kah kabineti i puns, ka
rn e p rer nga breshria e
plumbave. N trup iu gjetn 16
plumba. N Indirn patn gjuajtur
saj personal...
 Wdl BESI SHT FYTYRA E
AMONRASPLAK
tyre kan qen t inkuadruar n ureusin dhe n kok n an t
qj sistem integrai (M. Vishiq), djatht ka nj tuf floksh,
d.m.th. H eliopolisi, M emfisi, simbolin e rinis. N duar mban
t kalojn n formula t ngurta
p r sh k ak t prdorim it t
dendur. Me kt shihet sheshit
Ka versione t shumta rreth Hermopoli dhe Teba kan qen gjarp rin jt, lu an in dhe ngjashmria e betimeve n Zotin
mitit egjiptas pr krijim in e nj trsi shpirtrore gj q, nse antflopn, dhe nga shprehja e dhe n Besn si n nj far zoti.
bots. Me ndrrimin e dinastive k rah asoh et m e organizim in fytyrss tij shteqartseaspak Arsye tjetr sht se Besa si
t shum ta t m bretris shoqror t Egjiptit t Lasht, sua ka frikn. Mbi kok e ka, si shprehje nuk mund t prkthehet
m ijvjeare egjip tase, kan duket e pamundshme. Por n konsiderohet zakonisht, kokn n asnj gjuh t bots sepse
ndrruar edhe kto m ite. kt varg sht interesant edhe mjekrroshe t Besit (nnviz. shfaqet vetm te Shqiptart
Natyrisht, jo plotsisht, por kan nj perndi egjiptas, n rradhn e yni). N ann e djatht jan: (1) Fjala bes, sipas G. Meyer-it
psuar ndryshime, varsisht nga ktyre perndive t shumt, i cili uat, m e krah dhe duar t rrnjn e ka n fjaln bhendh-
pozita reale shoqrore n t cilat prm endet gati nga do njeriut; (2) Hor-ra, me kokn e lidh t indoevr. N indishten e
sht gjendur civilizimi, edhe sot egjiptolog, peshn dhe rndsin shqiponjs, i cili bart diskun e vjetr badhndti -lidh. Studjuesi
AESHTEBESAZOTISHQIPTAREVE
mahnits, i Egjiptit t e t cilit gati donjri e vlerson diellit e ureusin dhe qndron mbi Strachani afron pr krahasim
ndryshe. Ky zot quhet Bes. Fjala gjarprin e lakuar; (3) Ozirisi, n edhe me irlandishten bss e gal
vjen egjiptologu anglez, njri form t skifterit i cili qndron bessu s doke, zakon. Por
ndr m t njohurit n bot, E. A. mbi skeptr, me kurorn atef; (4) Kam arda e gjen afrsin me
Wallis Budge ( Vollis Baxh), e perndesha Izida e cila qndron fjaln bind, bindem. Edhe
vendos n piadestalin e perndive m bi gjarprin e lakuar; (5) kt mundsi e pranon Meyeri,e
m t larta duke e konsideruar si perndesha Nehebet, n form t m t cflin m s shumti pajtohet
transformim n plak t Amon iarashes, e cila qndron mbi edhe prof. abej. ( shih. Dr. E.
R as, pern d is kryesore grumbullin e papirusve. N abej S. Gj. VIHfq. 204).Nt
egjiptase. Ja se ka thot ai n ann e majt t tij jan: uat me dy rastet, lidh (krah. me gjerm.
veprn e tij Egyptian magic: krah dhe me duar njerzor; (2) binden) ashtu edhe bindje
Kur sht fjala pr objektin grumbulli i papirusve me penda m und t ken lidhje pa e
e fuqive magjike t Izids, duhet dhe menate;(3) zoti Thot i cili prjashtuar supozimin pr emrin
s paku kalimthi t prmenden qndron mbi gjarprin e lakuar; e nj perndie, me t cilin sht
stelat e vogla dhe t uditshme, (4) zotja Uaet, n form t krijuar lidhje apo pr t cflinjan
me maja t rrumcuara, n ann e gjarprit , e cfla qndron mbi bindur.
parme t t cilave gjenden t grumbullin e papirusve. Pasi Pastaj dihet se tek ilirt ka
gdhendura figura t zotit Horus, Horusi simboiizon rinin, forcn ekzistuar fisi i besve, t cilt i
i cili qndron mbi krokodil: jan dhe diellin duke lindur, edhe prmend Strabonis-i (Straboni)
t njohura me emrin Cipuset e koka mbi t sht me siguri e n G eographica -n (Gjeog-
Horusit. Ekzemplari m i madh paraqet kokn e plakut t Ras rafia) e tij dhe Appiani n
dhe m i bukur i ktyre sendeve t (apo Besit); shihet qart se ktu vep rn H istoria rom ana
vlefshm e sht, e fam shm ja aluzioni sht n zotin i cili n (Historia e Roms). Procopii
StelaeMeternihut,egjetur m m brm je sht plak dhe n C aesarien sis (Prokopi i
1828 gjat n d rtim it t nj mngjes prap bhet i ri (nnviz. C ezares) n veprn De
brazi (gur i muar ngjyr qielli). Lart. 3, cistern e p r nj m anastir yni). aedifids (Mbi ndrtimet) kur
9 cm Ermitrazh. Besi sht paraqitur n franeskan n Aleksandri, t tregon p r ndrtim et dhe
form t nj qenieje shtazoie me
mjekrr dhe krife i cili i bie defit dhe
dln princit Meternih ia dhuroi BESA E SHQIPTARVE rindrtimet e fortifikatave t cilat
vallzon. Shek. XTV para e.s. Muhamed Ali Pasha. Pr fat, DHE BESIEGJIPTAS i ka n d rm arr perandori
jemi n gjendje q ta datojm Ju stin ian n E pir, Dardani,
Lasht. Fjala vjen, nj ndarje kt stel, sepse n t paraqitet Natyrisht, problemi i par i M aq ed on i etj. tregon edhe
rrnjsore e m itit bhet me emri i Nektanebit t I, mbretit cfli do t shtrohet para nesh, do t fortifikatn n Dardani me emrin
k alim in nga m atriark ati n autokton t parafundit egjiptas, i jet kjo: a ka lidhje Besi t cilin e B esian a e cila qenksh
p atriark at. N t parn, cili ka sunduar gjat vjetve 378 - prmend ky egjiptolog, me Besn rindrtuar. Nj fis i tr jan
perndesha Nut sht ajo e para 360 para e.s. dhe nga shum e shqiptarve? N shikim t par quajtur kshtu, ndoshta pse mu
dhe nna e madhe e diellit dhe e burime e dim se nj prmendore mbase kjo duket absurde. Sepse k t perndi e k an pasur
gjithsis e cila e pasksh krijuar e till mund t krijohej vetm nga ana e studjuesve t profileve perndi kryesore t fisi t, dhe i cili
kozmosin, n t dytn zoti Hnum, rreth ksaj kohe. N ga dy t ndryshme, Besa gjithmon m von mund t ket ngjar q
i cili pasksh qen poar, e ka reprodukimet e saj t dlat jan sht lidhur dhe sht trajtuar kulti i tij t jet prhapur edhe m
modeluar dynjan n puntorin paraqitur ktu, shohim se n t me an t tjera t jets dhe dokeve gjr.
e tij t poaris. jan gdhendur dhe jan skalitur t shqiptarve, por kurr nuk
Kshtu dalngadal vjen deri figura t zotave t shumt t sht m enduar se Besa ka B E SI PER N D I MBRO-
te krijimi i nntshes kryesore t Egjiptit t Lasht, t zotave m undur t jet edhe em r i JTS
zotrave, t cilt do t mbizo- tashm t njohur nga ndonj perndie t shqiptarve. Arsyetimi m i zakonshm
trojn gjat gjith civilizimit t prm en d oret e d in astive t Pra nga ky knd nuk sht pr Besn, nj koh t gjat, por
Egjiptit t Lasht, duke ln mparshme, dhe poashtu figura vzhguar kurr. M egjithse edhe sot, ka qen se Besa sht
gjurm t thella n t gjitha t dem onve, shkrbave dhe asociacionet q dalin nga fjala e dhn, t mbajturit e
kulturat dhe popujt e Lindjes. kafshve t cilat kan rndsin e mishrimi i Bess n jetn e fjals etj. Por togfjalshi me
Kjo nntshe sht: Atum-Ra, tyre mitologjike dhe magjike. shqiptarve ojn kah kjo. Fjala mbajt fjaln edhe n shqipet
Shui, Tefnuti, Hebi, Nuti, Ozirisi, Shum ica nga ata jan t vjen shqiptari prdor shprehjet: ekziston si term si n t gjitha
Izida, Seti dhe Neftida. N ndonj prcjellur me tekste t cilat Pasha B esnP, Pr Bes , gjuht e bots. T thyerit e Bess
qendr tjetr, ndonj zot sht prm bajn formula m agjike, B esa -B esr, M baje B e s n r do t mund t ket qen jo t
zvendsuar me ndonj tjetr, em ra m agjik dhe aluzione etj. t cilat nse i transformojm thyerit vetm e fjals s dhn
por kryesisht mbizotrojn kta mitologjike. N skenn kryesore n perndi do t dilnin: Pasha
DODONA (M. J. Matje). Megjithse ka e shohim H orusin apo Z o t i n r , P r Z o tin !, Z oti-
njeriut, por blasfemi ndaj zotit n
emr t t cilit ata jan betuar se
Nr. 1, qershor 1994 mendime se, prkundrazi n t Harpokratin, se si qndron mbi Zot! Mbaje Zotui! etj. Kto do ta mbajn fjaln. Fjaia vjen,
gjitha qendrat me perndit e dy krokodil; n ball e ka shprehje t fundit kan mundur kjo ka mundur t ndodh q nj
 person i cili eka pasurstatuetn e
Besit ia ka dhn statuetn dhe ka
thn: Ta dhash Besn! n dhe organizmat e dmshme. Ritet
kuptimin q ta dhash fjaln
duke u betuar n kt perndi.
Dhe kjo ka shrbyer si garanci e
fort te dokush. Kmbngulja
dhe pse jo edhe frika e shqip-
tarve pr betim in n Besn
mund tshpjegohetvetm si frik
dhe fanatizm religjioz. Prandaj,
vrtet, a sht B esa zoti i
shqiptarve?
Studjuesi rus i Egjiptit t
Lasht, M. J. Matje , thot pr
Besin se: N thelb t figurs s
Besit jan veorit e hyjnis i cili
i dbon shpirtrat e kqinj,
gjarprinjt, akrept dhe i cili i
kundrvihet syrit t keq. Besi i
prndjek fuqit qllimkqija me
grimasat e tij, me jehonn e
goditjeve n defin e tij, i frikson
me thika t mprehta t cilat i
mban n duar. Poashtu Besi
m bron p llesh m rin dhe u
ndihmon lehonave. Tgjitha kto
kan br q Egjiptasit ti bartin
statuetat e Besit si hajmali dhe e
kan p araq itu r n jetn e
prditshm e - n shtretr, n
mbshttset pr kok. Besi sht
nderuar edhe si zot i lojs dhe i
muziks. Kulti i Besit ka qen
shum i prhapur n masat e
gjra. Gjat festave t shumta nj
p jes e p jesm arrsve n
p rocesione t sh en jta kan
vallzuar dhe i kan rn defeve
t veshur si Besi, sikurse q
ndodhte, pr shembull, n festn
e kthimit t Hator-Tefnutit nga
Nubija. Pr shkak t figurs dhe
fimksionit t tij Besi shpesh sht
przier me demon t ngjashm
(Aha, Hit). Kulti i Besiti lindur n
kohra shum t lashta n Egjipt,
u prhap shum n Azin e Vogl
prej shek. XV para epoks son,
(M. J. Matje Mitet e Egjiptit t
Lasht).
Si shihet, B esi sht zot
familjar, i dobishm dhe ndihms
i njerzve gjat jets. M e
mnyrn se si festohet festa e tij:
me vallet, me veshjen, me t rnit
d efave, festa e B esit sh t
k rejtsish t e ngjashm e m e
V an gjelizm oin , ritin ton
popullor. V an gjelizm oi, m e
kalendarin e ri bie me 25 mars,
dhe sht fest pran verore. Ka t
bj me mbrojtjen e e t lashtave
nga d m tu esit pranveror.
Kshtu plakat u lidhin namati
gojs s bishave: ujkut, dheiprs
e sidom os gjarp rin jve -
rrshqanorve. Fm ijt duke
rrahur teneqet e ndryshm e
npr ara, vreshta e kopshtije,
pran Iivadheve e gardhiqe
trembin me krisma shtrpinjt
e ktilla shoqrohen me kng si:
Ikni gjarpinj, ikni shtrpinj,
Ikni shtza dhe ju minj,
Se vjen Marsi u prpin
arrin dhe Vangjelizmoi
tu pres e tu shkurtoj,
T u hedh n prrua
tu haj qen dhe langua.
nga Spiro Dine Valt e
detit
DUHET T KRKOHEN
RRNJT E LASHTSIS t tjera, do t mund t ndriohej
M e hulumtimin dhe mble-
dhjen e besimeve t lashta t
shqiptarve ndr t part dhe m
seriozt ka qen Shtjefn Gjeovi
Kryeziu, mbledhsi i Kanunit t
Lek Dukagjinit i cili, megji-
th se p rift, ka gjetu r fosile
besimesh shum t lashta, n
gur, n syrin e keq etj. ndr
Shqiptar, dhe i ka krahasuar ato
me sistemin e dokeve, besimeve
1. C ip u si i Horusit (Shih MeternichsteUe, Golnscheff, tabela 1)
dhe perndive greke dhe romake.
Pr shum an, t besuarit e
Sh q ip tarve ka dal m jaft
origjinal dhe i veant. Nj pun e
till nuk sh t vazh d u ar
sistematikisht n gjrsi e n
theUsL Sot nj pun t till me
kmbngulsi e vazhdon mbesa e
Ismail Qemalit, Nermin Vlora-
Falaski, e dla gati n do shkrim
t sajn krkon lidhmrin dhe
ndriimin e lashtsis shqiptare.
Ndoshta duke shtuar prpjekjet
pr t gjetur jo vetm Udhjet
peUazgo-iliro-egjiptase por edhe
m shum nj hallk shum e
rndsishme dhe misterioze e
historis s fiUimeve civilizuese
evropiane e cUa sot mungon -
historia e peUazgve dhe ilirve
dhe lidhja e tyre me shqiptart
K ushdo q p ak m erret m e
historin e heton se kulturat e
Krets dhe Mikens, civilizimi
etrusk, mbishkrimet e Mesapve,
pastaj edhe vet civilizim i i
zhvUluar n truaUin evropian,
do t duhej t krkoheshin n kt
B e sa Z o ti i L a sh t i
JlESHTE8ESAZOTISHQIPTAREVE
Zoti Bes n form t plakut
Birve kan mbetur t errta dhe
enigmatike, megjithse ato jan
sikurse kultura e Actekve dhe
Majasve n Amerikn e Mesme.
Edhe Atlantida dhe atlantidasit
mes. Ata skan mundur t jen
tjetr pos nj ishuU i madh i
banuar me peUazg apo Uir.
Nse historiant evropian po
edhe botror nuk e ndriojn
kt an shum gjra do t
mbeten edhe m tutje pezull. Nuk
sht e m undur kurrsesi q
P ella zg o -Ilirt, t cilt ja n
gjendur n territorin e Greqis, t
Maqedonis dhe t Shqipris s
sotme t mos ken pasur lidhje
me Egjiptasit e Lasht t cUt i ka
ndar vetm nj det. Sidomos
edhe pohimi i Matjes, se kulti i
B esit ishte i prhapur me t
madhe n Azin e Vogi on kah
argumentimi i nj supozimi t
k till, sep se H irt e lasht
shtriheshin edhe n Azin e
V ogl. P astaj pohim i i
G ian b atista V ico-s, filozofit
itaUan i cUi pohonte n veprn e
tij T r origjinn e kombev se
Grekt ikn nga dhuna egjiptase
pr t krkuar strehim te nj
shtet m i fort, i cUi ather
gjendej n Ballkanin jugor, ku
gjenden sot Grekt nuk sht
thn rastsisht Ky shtet i fort
doem os duhet t ket pasur
marrdhnie me Egjiptin.
Prandaj, prap a s do t
duhej t pyeteshim : a sht
Shqiptarve? DODONA
Nr. 1, qershor 1994
Dardan BERISHA
 DODONA: Tim , n K osov, e n Shqipri
fare pak apo hiq, dihet se n Londr ekziston nj
folk-rock-band i cili n repertorin e vet ka edhe
kng dhe valle nga m elosi shqiptar. S do mend
se pr lexuesit tan do t ishte me interes t na
rrfeni di pr ansam blin 3 M ustapha 3 .
TIM FIBR: Ideja pr ta formuar nj folk-
rock ansambl u lind n vitin 80 derisa n nj lagje
t Londrs me disa miq t mi, kryesisht t shkolluar
npr konservatore t ndryshme muziktronim n
nj pub. N fillim ansambli kishte emra t
ndryshm (Orient, Balkan folk etj), por n vitin
1982 kur ansambli mori formn definitive, dhe kur
ne e kuptuam se pr t kultivuar muzikn q
pretendojm na nevojiteshin t paktn 6 veta,
ather edhe e emrtuam grupin si 3 Mustapha 3.
D.m.th. Tre plus tre vet n bend, ndrsa Mustapha
ngase pretendonim q muzika jon t jet m tepr
orientale. Si grup me kt emr ushtruam shum.
Duhet theksuar se t gjith ne jem i anglez dhe se
asnjeri nuk sht me prejardhje nga lindja. Pas
ushtrimeve t shumta erdhn edhe aranzhmanet e
para profesionale npr klube t vogla, n kuarte t
ndryshm e t L ondrs m e rast gjith h er
befasonim njerzit me m elosin e muziks q
kultivonim. Ndrsa, m s teprmi n repertor
atbot kishim melodi dhe kng t prpunuara
turke nga melosi popullor i ktij vendi dhe ndonj
p op -k n g t vjetr nga A frika
Perndimore. Mirpo, gj q sht
normale, kto edhe nuk ishin ambiciet
tonadhesynim iyndefinitiv. Qlhmi
kryesor pr ne ishte q t arrijm t
gjejm agjentin ton dhe menaxhert
t cilt do t na organizonin ndonj
koncert, fillimisht kudo n Angli e
mpastaj edhe npr ato salla t
njohura pr t cilat kishim ndrruar
t gjith ne si t vegjl, por, edhe t
bjm inizimin e ndonj LP-ie si dhe
t k a seta v e. F ati na b u z q e sh i
konkretisht nga fundi i vitit 1983 kur
nj menaxher i njohur londinez i cili
na kishte prcjellur pr disa net me
rradhn Pub ku muziktronim, na
u ofrua q t na e organizoj nj
koncert, e q ishte e befasueshme pr
ne: as n Londr e as gjetk n Angli,
por n Berlinin Perndimor. Kjo s do
mend se ishte joshse dhe ne pa u
hamendur fare, madje pa br ndonj
llogari mbi fitimet materiale ram
dakord me t dhe udhtuam pr n
Berlin. Sot konkretisht nuk mund t
flas pr vlern e atij kocerti, por ama
ishte nj moment vendimtar pr t
gjith ne nga bendi pr t vazhduar
punn. N Berlin u thye akulli. Pastaj,
pas ktij koncerti u kthyem n Angli
ku i njjti menaxher pr nj koh t
shkurt na organizoi disa tume npr
qytete t ndryshme si n Notingem,
E kster, L iv erp u lin legjen d ar,
Sidmouth pr ta prmbyllur tumeun
n Londr. Pastaj gjat gjith vitit
1984 ishim n rrug, nga shteti n
shtet, nga qyteti n qytet npr tr
Evropn Perndimore. Po kt vit
ishim edhe n Bullgari, Hungari,
Kanada, Japoni e gjetk. Mbase m t
knaqurit ishim nga tumeu npr
Shtetet e Bashkuara t Ameriks pr
ku m s vshtiri i sigumam lejet e
puns n g a se p rve k o n certev e
muziktronim edhe npr restaurante
t ndryshme amerikane.
Deri m tash kemi inizuar 7 LP disqe dhe po
kaq kaseta t cilat gjithnj u shitn mir nnj tirazh
t lart edhe at jo vetm n Angli. Muzika t ciln
e kultivojm ne ishte josh se pr shtresa t
ndryshme t popullats gj q e karakterizonte
ritmi vrtet i gjall oriental dhe tonet e mbla
muzikore.
S P A R IH E R E D G JOVA "VALLEN E
M EHM ETIT"
DODONA: Pr ne befasi e njm endt ishte
kur na ra rasti q t dgjojm ca kng shqipe
nga repertori i grupit 3 M ustapha 3 . Si ndodhi
kjo q filluat t kndoni edhe m uzikn shqip-
tare, gjegjsishtkush nga ju u ndesh i pari m e t?
TEM FIBR: Un e kam thn botrisht edhe
shum her tjera se muzika shqipe sht muzik e
mrekullueshme. Nuk ka asnj dyshim se mendim
t ktill kishin t gjith n grupin ton. E di se n
filhm filluam me nj valle instrumentale q na ra ta
dgjojm n nj kaset t nj shqiptari t cihn e
takuam n Holand. Ai na tha se ishte fjala pr
Vallen e Mehmetit. N fakt shumica prej nesh n
fillim nuk dinim shum pr shqiptart dhe fakti se
vallja quhej e Mehmetit na bri t mendojm se
mund t jet di orientale, d.m.th. e stiht t cihn ne
e kultivonim tashm me t madhe. Pastaj, kur u
T im Fiber:
Pam je nga nj koncert i m bajtur n G jerm ani
kthyem n Londr i morm obligimet q dikush
prej nesh ti shnoj notat e ksaj valleje. U bn
partiturat dhe kur nism t ekzekutojm dikush
ndr ne tha: Dgjojeni kt muzik t bukur, kjo
medoemos duhet t futet n repertorin ton. Ashtu
edhe ndodhi. Mirpo ktu ndodhi edhe nj moment
q ne nism t interesohemi q t gjejm edhe di
nga melosi shqiptar. Filhmisht e kishim shum
vshtir q t gjejm muzik shqiptare, posarisht
n Londr, por t gjitha kto pengesa i kaluam kur
udhtuam edhe nj her n Gjermani ku, rastisi q
n nj shitore t gjejm kaseta nga produksioni
muzikor i Tirans. M duhet thn se ndr kto
kaseta kishte edhe muzik t pavlefshme, e cila
ekstraktin nuk e merrte nga muzika tradicionale
shqiptare. E kam fjaln pr kantatat t cilat lenin
prshtypjen e zbeht t muziks ruse. Mirpo, aty-
ktu n kto kaseta kishte edhe di q na interesonte
neve, qoft me melos nga jugu, apo edhe nga veriu
i Shqipris.
D O D O N A : T im , ti e k z e k u to n n
instrum entet frym ore: fyej, kavaj t ndryshm,
m ezhnica. M eg jith a t n k on servator keni
m suar klarinetin. A kishte dallim t madh n
punn e re dhe a u krkua shum koh q t
a d a p to h e n i p r k to in s tr u m e n te p r ty
sigurisht t reja?
TIM FIBR: Ke t drejt kur m pyet pr kt
ngase m duhet t pranoj se nuk e
kisha leht. Kur e them kt para s
gjithash mendoj n ekzekutimin me
kavall. Por, edhepse asnjher nuk
kisha marr msime nga mjeshtrit
shqiptar, m duhet thn se kam
arritur q muzikn shqipe ta msoj
mjaft, por jo plotsisht. M duhet t
prsris edhe nj her at q kisha
thn aq her se muzika shqipe sht
e pasur jo vetm pr nga forma, por
edhe nga stili. Kshtuq nj eriu duhet
t punoj gjat e gjat dhe me
prkushtim t jashtzakonshm q
t paktn t tinglloj si imitim i
m ir i m jesh trve virtu oz
sh q ip tar. Kur e them kt,
p o sa rish t e kam fja ln pr
instrumentistt frymor t jugut t
Shqipris. Thjesht, mendoj se di e
till e mrekullueshme nuk mund t
dgjohet askund n bot. Madje mu
pr kt edhe e them se sht mkat
i madh pr muzikn shqiptare, pr
kulturen shqiptare, por edhe pr
dashamirt e muziks s mir kudo
n bot q kjo m uzik nuk ka
shprthyer ashtu sikurse e meriton.
Edhepse nuk dua t przihem n
pohtik, ngase n esenc jam nj
person apolitik, mendoj se fajin pr
kt e ka politika shqiptare. Un
personalisht jam shum i emocio-
nuar kur dgjoj virtuozt shqiptar
n gm et duke ekzekutuar kabat.
Ju bind se di e till nuk mund t
msohet n asnj konservator. N
kt mnyr, me kt sens dhe
sh p irt, k t m u zik mund ta
ekzekutoj vetm shqiptari ndrsa
ne t tjert jem i vetm kopje e
zbeht. Dhe, prkundr asaj q tash
e sa koh ekzekutojm muzikn
shqipe, me nj prkushtim t madh,
natyrisht, megjithat mendoj se kjo
sht nj lmi n t ciln duhet t
 punohet gjithnj dhe n mnyr kontinuitive.
Madje, sa m shum q e dgjon njeriu ajo sht
gjithnj e m joshse.
DODONA: E the se ansambli 3 Mustapha
3 ka udhtuar mjaft npr bot. Muzika t ciln
e kultivoni sht e larmishme. a do t na thuash
se si pret publiku muzikn q ju kultivoni ,
mbase, ajo q na intereson m s teprmi n kt
rast: si e pret publiku muzikn shqipe?
TIM FIBR: Shumica e njerzve q vijn
npr koncertet tona jan njerz t rndomt pa
ndonj njohuri t madhe pr muzikn. D.m.th. aty
nuk mund t pritet ndonj mendim meritor lidhur
me publikun e ktij apo atij nnqielli, t ktij apo
atij populli, gjegjsisht t ksaj apo t asaj kulture.
Me nj fjal njerzit vijn n koncert q t knaqen
duke kaluar nj mbrmje t hareshme. Fundi i
fundit edhe pr ne sht me interes t veant q
muzika jon tu plqej njerzve, ndrsa kur atyre
u plqen muzika, ata do ti thyejn t gjitha
konvencat: do t vaUzojn dhe do t knaqen, nse
nuk arrihet kjo, ata do t ikin n shtpi dhe do t
mundohen q ta harrojn sa m shpejt at mbrmje.
Mirpo, sa na prket neve, do ta them se jemi
plotsisht t knaqur me at se si na pret publiku,
kudoqoft. Kt e dshmon edhe shitja e LP-ive
dhe kasetave tona kudo n bot. N e jemi t
vetdijshm se, poqese punojm si dhe sa duhet,
probleme nuk mund t ket.
E duke u prgjegjur n pjesn tjetr t pyetjes
e cila ka t bj me at se si e pret publiku muziken
shqipe, m duhet thn se, fatkeqsisht nuk
posedojm ndonj barometr q ta vlersojm aty
pr aty, n koncert se cila muzik kujt i plqen m
s shumti. Me nj fjal koncertet tona jan nj
trsi, andaj edhe pikat muzikore q i ekzekutojm
n shqipe i prkasin asaj trsie dhe ato mirpriten
apo jo varsisht nga fakti se sa sht mirpritur
koncerti. Vetm n rastet kur ndodh q n ndonj
vend publiku t ket ndonj njohuri pr muzikn e
popujve ballkanik, ai ather do ti vrej
elementet e ngjashmris dhe t dallimeve mes
kulturs muzikore t ktyre popujve, e nse nuk
ndodh kjo, ather ai do t vazhdoj t vallzoj
duke mos veuar ndonj pjes muzikore nga
programi yn i gjithmbarshm.
A LB U M IN E Q U A JT M "BUK E
K R IP ..."
DODONA: Kur biseduam para sa kohsh e
paralajmrove daljen e kasets dhe LP-s m t
re t 3 Mustapha 3. Para ca kohsh na arriti
LP-ja n t ciln e keni prpos nj Kabaje me
grnet si dhe knga Buk e krip n vatren
ton, q madje edhe u zgjodh si titull i albumit.
A do t na thoni se si erdht deri te kjo kng e
cila para ca kohsh ishte nj hit i njmendt n
folk-muzikn shqiptare?
DODONA: Jeta shkruan romane, thon apo
jo. M adje sht shum interesante se sa
koincidencandodhinn jet. Kshtu, e fejuaraime
Doris Klein, e cila studion filologjin, para ca
vitesh ishte n nj specializim n Sofje. Dhe, atje
rastis q t njoftohet me Haki Mulliqin, i cili n
universitetin Kiril i Metodij ndiqte msimet pr
koreografi. Doris dhe Hakiu njoftohen fare
rastsisht n konvikt, madje ngase pikrisht Dorisi
e kishte ngritur zrin e kasetofonit t saj prej nga
dgjoheshin tingujt e bukur t muziks shqipe.
Dorisi ishte habitur kur nj koleg i saj, student, i
troket n der dhe e pyet: M fahii, far muzike
shtkjo qpo dgjoni?... Albanish, i prgjigjet
Doris, dhe befasohet kur studenti i thot se ai e din
muzik sht, ngase sht vet shqiptar, por e
befason se si nj e huaj n mnyr kaq t zshme e shqiptar nga Kosova t cilt s andej mi kishin ikur
dgjon muzikn shqiptare. Dorisi, gjermanja ime e pr shkaqe politike dhe smund t ktheheshin...
dashur, e cila gjithashtu e adhuron muzikn Dhe, a thua ssht kjo dram?
shqiptare, ngel e pa fjal ngase pr her t par po
e takonte nj shqiptar. Kshtu edhe filloi miqsia JU K ENI EDHE KOM POZITOR T
jonmeHakiun. Madjenedisaheredheqndruam TALENTUAR
n Kosov te ai dhe ai n Gjermani ku jetojm un DODONA: Ishe n Prishtin, disa her.
dhe Doris. Dhe, kjo koincidenc, ky rast ishte Sigurisht se atje ke pasur kontakte me njerz
fatlum pr grupin ton, ngase prmes Hakiut ne nga bota e artit, e veanrisht e muziks?
arritm t sigurojm shum kaseta me muzik TIM FJLBR: Po, isha n Prishtin, por mjaft
shqipe, nga t gjitha zhanret si dhe instrumente moti. Tjua them t drejtn sapo arrita te miqt e mi
tradicionale shqiptare, veanrisht frymore, por atje, menjheru interesovaq t takohem me zotin
edhe me tela. N materiale q sigurova, qoft n Mehdi Menxhiqin, autorin e kngs Buk e
Prishtin, apo edhe q m i so lli Hakiu n krip. M duhet thn se ky njeri m befasoi me
Obermoschell ndava shum kng dhe melodi t njohurit e tija mbi muzikn. Madje me t dgjuar
cilat mendoj se do t na hyn n pun n grup, por edhe t nj sr kompozimesh tjera e kuptova se
ama ndr t gjithat m s shumti m prvetsoi kisha t bj me nj kompozitor jashtzakonisht t
knga Buk e krip t ciln, sapo u ktheva n talentuar. Zoti Menxhiqi q ather e paralajmroi
Londr edhe ua propozova antarve tjer t bendit ikjen e tij nga Prishtina. D.m.th. po bhej nj
t cilt, sikurse edhe prisja e plqyen menjher. personazh i vrtet nga knga e tij pr kurbetin.
Un tashm i kisha nxjerr notat nga melodit, dhe Dhe, si mora vesh m von, ai vrtet ishte larguar
e kisha prgatitur aranzhmanin dhe puna mund t nga Kosova. Ky sht dm i madh pr nj kultur.
fillonte. T gjith ishim t sigurt se kjo kng do t Talentt nuk lindin do dit, aq m pak t formatit
jet nj hit i vrtet me t cilin edhe do ta shnojm t Mehdi Menxhiqit, t cilit as nuk dija se ku tia
albumin m t ri. Andaj nuk sht e rastit se albumi paguaja as honorarin pr kngn e tij t
yn edhe u emrtua sipas ksaj knge. mrekullueshme t ciln e inkuadruam n diskun
DODONA: far, sipas jush ka specifike kjo ton.
kng, q do ta bnte t dalloj nga t tjerat, sa DODONA: Tim, a e ke ndrmend t vish n
Kosov?
TIM FIBR: Oh, po si jo, por
ama kjo hprh sht e vshtir.
<D
3
sht problematizuar shtja e
vizave. Pastaj edhe situata alje. Un
nuk do t kisha dshir q miqt e
mi atje ta psojn pr shkak t asaj
se e kan pritur ndonj t huaj n
familje. Un e di se sa vshtir e
keni atje, por, me ndihmn e zotit
duhet t qndroni dhe ti prballoni
tgjithasfidat ekohs. Unishaatje
pikrisht n kohrat kur npr
I m igt e Prishtins demonstrohej
^ dhekuruflisjamiqvetminAngli
apo gjetk pr brutalitetin policor
q ushtrohej ndaj shqiptarve
duarthat, ata thjesht nuk e besonin.
Mirpo, pas ksaj q ndodhi n BH,
dhe pamjeve t trishtueshme q
Foto: M uharrem M jeku
pam n televizion, njerzit e kuptuan se do fjal
imja ishte e drejt. Madje, tash s voni, derisa n
q, sikur edhe e that q t jet pika kryesore e shtpin time n Londr dgjonim ca kaseta me
nj albumi muzikor? muzik shqiptare, nj mik i imi t cilit aq shum i
TIM FIBR: Ajoq vrehetmspari, sht kam folur pr Kosovn dhe shqiptart m tha:
fakti se e ka punuar dora dhe koka e mjeshtrit t Mbase vetm popujt e robruar mimd t krijojn
muziks. Lirika, shtresimet e shumta, dramaticiteti nj muzik t ktill folku... Ndrsa un q nga ajo
etj > te gjitha kto e bjn josh se dhe t dit mendoj intensivisht pr kt.
dgjueshme. Ndrsa sa i prket tekstit, sht e qart DODONA: Pr n fund, Tim, a do t na
se edhe ky tekst sht identik me tekstet nga shum thuash se far po punon n kt moment
kng shqipe, por edhe t shum popuj ve t tjer t ansambli 3 M ustapha 3 ?
Ballkanit t cilt qen t shtrnguar q ta braktisin TIM FIBR: Po punojm n prgatitjen e
atdheun dhe ta marrin botn n sy pr t siguruar albumit t ri. E di se jeni kurreshtar dhe do tua
kafshatn e gojs. Kjo sht nj e keqe t ciln nuk them se edhe n kt album kemi dy kng shqipe.
mund takuptoj ai i cili nuk sht ballafaquar me t. Njra sht Bjeri gajdes dhe nj tjetr q do t jet
Ngase t part e mi ishin ifut, un mendoj se kjo surpriz e vrtet sidomos pr ju shqiptart. Pastaj
gj m sht fare e afrm (familja e Timit u menaxheri na e ka organizuar nj tume t gjat n
shpmgul nga Gjermania n Angli, mes dy luftrave Koren Jugore dhe n Japoni n t ciln do t nisemi
botrore, duke shptuar kokn n astin e fundit ngashtatori. Gjithashtu memikun timHakiunkemi
para ndjekjes q nacistt u bnin ifutve- vr. e H. biseduar q, ose n Londr, ose gjetk (n Tiran)
M.). Dhe si t pata thn edhe nj her, kur nuk do t organizojm nj koncert pr Kosovn. Le t
ta harroj nj rast kur pas nj koncerti t mbajtur n tinglloj shqip, apo jo?
Gjermani, kur na u afruan 4-5 t rinj dhe na
falenderoheshin pr astet e bukura q u kishim
dhuruar me kngt tona. M pastaj pasi biseduam Haqif MULLIQI
DODONA
ca m gjat, e morm vesh se ata t rinj ishin Nr. 1 , qershor 1994
 SUPER SPIUN
. f II
I NAPOLEONI
SPIUNIJASHTZAKONSHM. N UNIFORMEN E
Al ISHTE NAPOLEON NE PROFESIONIN E VET
GJENERALIT MORIPJESE NE KESHILLIN E
LUFTS SE MBRETIT AUSTRIAK.NJE HER
TJETER NEARKIVOL DOLINGA QYTETII
RRETHUAR.
Napoleon Bonaparta sapo e
kishte zhvendosur armatn e tij prej
brigjeve t Lamanshit n brigjet e
Rajns, dhe n shtator t vjetit
1805, pat ardhur pr ca dit n
Strazbur q ta prgatiste nj fiishat
kundr Austriakve t dlt patn
hyr n Bavari nn komandn e
gjeneralit Mak. Nj dit derisa
Napoleoniishteprkulur mbi hartat
nkabinetin e tij, axhutantiitij hyri
brenda me nj djal t ri. Ai ia
shpjegoi perandorit se djaloshi
digjet nga dshira q t hyj n
shrbimin informativ francez.
Si quheni? e pyeti perandori.
Sharl Shuhnajster, zotri.
Cilatjan rekomandimet tuaja?
Nuk kam ...
M e nj lv izje t dors
Napoleoni bri shenj q tia bj
me dije axhutantit se nuk dshiron
thumbkohmet. Axhutantidhe
djaloshi doln jasht.
Pes minuta m von Napo-
leoni n oboir U takuaball pr ball
me nj mesoburr i d li ngjante n
nj tregtar. I habitur q n rezi-
dencn e tij sheh njeri t panjohur
pyeti:
- Kushjeniju?
- Shulmajsteri zotri, t dlin
pak m par patt mirsin ta
nxirmijasht.
- Jeni t pranuar djalosh. Talen-
tin tuaj t maskimit doemos duhet
ta shfiytzojm.
K O N T R A B A N D IST I N
SPROV
Kjo sht sipas t gjitha gjasave
anekdot sepse vshtir sht t
besohet se te Napoleoni ka mundur
t hyj dokush, e aq m pak mund
t besohet se perandori i zgjidhte n
nj mnyr t till njerzit pr
shibimin e tij sekiet informativ.
Karl apo frngjisht Sharl
Shulmajster u lind m 1770 n
hungarez i dbuar nga Franca nn franceze t gjeneralit Nej gjat
dyshimin se ishte marr me spiunim trheqjes, shum m hrt se sa
n dobi t Austris. Pasi tregoi se di q ky e kishte llogaritur n planet e
Alzas nfamiljen enj prifti protes-
shum informata me rndsi pr tij. N t vrtet, austriakt ishin
tant megjithse m von gjithnj do
gjendjen n Franc, e sidomos n futur n kurth.
t paraqitet si aristokrat hungarez
armatn franceze, shum shpejt
dhe kt e dshmonte me
fitoi besimin dhe simpatin e SHULMAJSTERI OFRON
dokumente false. Prve gjerma-
iretheve aristokroate vjeneze dhe SHRBIME
nishtes dhe frengjishtes t dlat f
s shpejti iu paraqit edhe gjenerali Gjenerali Mak ishte edhe m
kishte gjuh amtare, njedhshm e
Mak. shum ibefasuarkurhetoisent
fliste edhe anglishten dhe
Gjenerali Mak posa ishte djatht, n t majt dhe n
italishten. Si njzetedyvjear u
emruar komandant i trupave prapavijn e trupave t tij
martua me Sharlota Ungerin dhe
austriake. Informatat q ia kishte gjendeshin trupat e gjeneralit
jetonten Strazburdukeumarrme
sjellur Shulmajsteri sa kt njeri Marmon, Sult, Lan dhe Mir. S
tregti me shumic.
fisnik dhe t gjindshm e futi ndr shpejti armata e Makut u rrethua n
Nj profesion i ktill nuk
oficerte shtabitttij. Shulmajsteri Ulm dhe gjeneralit austriak i dli
mund ta knaqte shpirtin e tij
i kishte dy agjent t besueshm, ndrronte pr nj marsh
aventuristik, prandaj ai filloi t
Vendi dhe R ulski, t cilt ngadhnjimtar n Paris, nuk i mbet
meirej me kontraband t malht
vrtetonin informatat e tij. asgj tjetr pos q t dorzohet me
nga njri breg i Rajns n tjtrin.
S shpejti Shulmajsterit iu nj armat prej 33.000 ushtarsh,
Kontrabandizmi ishte mjaft i
propozua detyra e dla deri ather 18 gjeneralsh dhe 80 topash.
rndsishm dhe trondits, por
kuir s i pat rn hise ndonj spiuni Kshtu divizionet m t mira
sillteedhetardhuratmajmemet
- q t jet shef i shrbimit t austriake u gjendn n robrin e
dlat Shulmajsteri mund t vishej
spiunazhit t vendit n t cilin u francezve qysh n fillim t lufts
mir, t harxhoj mjaft dhe t
drguaqtspiunoj! Ktutalentii barra e t dlve pastaj ra mbi tmpat
paraqitet si njeri i pasur dhe fisnik.
tij erdhi deri n shprehje t plot. mse.
Kshtu Shulmajsteri u njohtua
Ky spiun i shklqyeshm jo Me gjeneralin Mak u zu iob
mekolonelin Savarini, axhutantin e
Vetm q ia drgonte Napoleonit edhe Shulmajsteri i cili nuk e
Napoleonit, i cili s shpejti do ta
planet m t rndsishme t Makut, konsideronte t kryer. Inskenoi
zvendsoj Zhozef Fushen n
por me instrukcionet e tij, dhe me arratisjen e tij nga robria franceze
postin e shefit t pohds. Ministri i
urdhrin e perandorit francez, me dokumente t rrejshme. Detyr
ardhshn dhe duka i Rovigs
shtypeshin numra special t e ardhshme e tij ishte q ta bind
menjhr i vlersoi aftsit e
gazetave t cilat tregonin pr perandorin e Austris Frandn e II
Shulmaj sterit si spiun dhe bri q t
trazirat n Franc. dhe perandorin ms Aleksandrin e I
vij n kontakt me Napoleonin.
Pr kto shkruheshin edhe n q t veprojn ashtu q trapat e tyre
N vitin 1805 Napoleoni filloi
letrat t cilat i arrinin gati do dit ti sjellin sa m par, deri te nj
luftn kundr Austris dhe Rusis
nga Franca nga gjoja t paknaqurit disfat t re.
dhe pas disa provave t vogla
n armatn franceze. Kshtu Mirpo, ksaj here spiuni i
sprovuese t dlat ai i kreu me
Shulmajsteri bri do gj q kujdesshm nukpati fat Austriakt
sukses t plot, e drguan n Vjen
gjeneralin Mak ta bindte se Franca dyshuan tek ai, prandaj u burgos.
me detyr q t njhtohet sa m
ndodhej krejt afrnjkryengiitjeje Nga gjyqi, dhe nga dnimi me
shum pr ushtarakun austriak
kundr Napoleonit. Duke besuar n vdekje, e shptoi pushtimi i shpejt
gjeneralin Mak dhe pr planet e tij.
kto prralla n baz t dshmive 1 V jens nga francezt.
Napoleoni nuk priste q Shul-
konkrete , ushtaraku austriak nuk Shulmajsteri, pr punn e tij t
majsteri t bnt kutadi se far
mund t kishte as shkakun m t suksesshme u shprblye me shum
pune, por suksesi i spiunit t ri
vogl t besonte se Napoleoni para e pastaj u vu si shef kiyesor i
tejkaloi dokufi.
kishte nisur q ta trheq ushtrin pohciss Vjens.
nga brigjet e Rajns. N rrthana t
KURTHA P R GJENE- Pak m von Rusia dhe Austria
ktilla duhej q francezt t
RALIN e humbn betejn n Austerlic, m
ndiqeshin, gj edhe bri Maku.
Shulmajsteri shkoi gjer n 2 dhjetor 1805. Kjo ishte njra nga
Mirpo e habiti shum kur tnipat
Vjen duke u paraqitur si aristokrat fitoret m t shklqyeshme t
austriake u ndeshn me trupat Napoleonit. Austria u detyrua t
 krkoj nj paqe separate me
Francn.
Shulmajsteri, me kuletn plot u
kthye n Strazbur, pran gruas dhe
femijv t tij. Menjher filloi t pyetjen se ku sht personi t dlin e
jetoj me nj jet shum luksoze
duke blesr nj vend jasht qytetit t
quajtur Maino, dhe duke u knaqur
n 162 hektar vend, n nj
kshtjell t mrekullueshme, me
kopsh elegant anglez t stolisur me
shpella artificiale dhe me skulptura
ndr t cilat dallohej skulptura e
N apoleonit n m adhsi t
natyrshme.
Por Shulmajsteri i parehatshm
nuk mund t rrij i qet. Lufta e re
sht n horizont dhe ai prap i
ofion shibimet e veta ministrit
Savarit, i cili nndrkohu bduk
i Rovigs. Ky e pranoi duarhapur.
Sulmajsteri ia ngjiti vetes titullin
nga M aini duke shpresuar
fshehtazi se nj dit ndoshta do ta
marr titullin e baronit. M 1809
shprthen lufta kundr Austris.
Shulmaj teri vepron n prapavijn e
ushtris austriake duke mbledhur
informata t nevojshme, ndrsa
vet mori pjes n betejn e
Vagramit Gjat ksaj beteje ai u
vendos n tavanin e nj shtpie
fshatare t dln e shfiytzonte si
vzhgimoie. Derisa vzhgonte nga
dritaija rastsisht e ka par me
largpamse nj oficer austriak dhe
nt ekanjohur spiunin famkeq t
cilin e krkonin polidt e aleatve.
Shtpin e fshatarit s shpejti e
m m
M 1805 gjenerali austriak M ak, nnshkroi n Ulm kapitulimin dhe u dorzua me 33.000 ushtar 18 gjeneral dhe 80 topa.
kan rrethuar patrulla austriake. N
at shtpi, ushtart e gjetn vetm
nj plak i cili sapo e rruhej me
fytyrn plot shkumb sapuni. N
kishin vrejtur n tavan plaku ishte
prgjgjur:
Ende sht atje lart.Shpejtoni,
sht i plagosurdhe nuk besoj se do
t jetoj gjat!
PJESM ARRJA N K-
SHILLIN E LUFTS
Ushtart kishin vrapuar lart si t
pakok, dhe kishin kontrolluar
gjith tavanin me shum kujdes se
mos gjenin ndonj strehimore t
fsheht. Asgj. Kur kishin zbritur
posht nuk e kishin par m as
katundarin plak, n t vrtt, uniformn e gjeneralit austriak t
Shulmaj sterin i d li i maskuar kishte
ikur.
Megjithat, gjat ksaj lufte t
dyt me Austrin, Shulmajsteri
qenksh zn dhe qenksh dnuar
me vdekjemepushkatim. Porprap
pasksh airitur t ik duke i dehur
ushtart t cilt e kishin
ruajtur.Qenksh veshur me
uniform austriake dhe pasksh
ikur. Gjeturia e tij dhe dhuntia e
maskimit u prhapn n gjith
ushtrin dhe ndrmarrjet e tij aq
shum prfliteshin sa nuk mund t
dihej m se ka ishte e vrtet e ka
pjell e imagjinats n ato rrfime.
E padyshimt sht se ai aq
shpejt maskohej dhe do t ishte
aktor i shklqyer po t mos ishte
lillll
Hjl u m
Ministri Sarari
spiun shembulior. Nga aventurat e
shumta ka ndodhur q n
dekorat kurrsesi! - iu prgjegj
marr pjes n kshillin luftarak te
mbreti Franci i n, ndrsa n nj rast
tjetr t dal n arkivol nga qyteti i
rrethuar. Nj koh nuk ndahej nga
qeni i qethur mbi t cilin vinte nj
lkur me lesh kaunela. Nn kt
lkur t rrejshme fshiheshin
dokumente me rndsi, dhe
natyrisht askujt nuk i shkonte n
mendje q t kontrolloj aty.
TH OLLAPO ,
DEKORATJO!
Kur mbaroi lufta, Shulmajsteri
utrhoqnStrazburedhemipasur
se m par. E bleu kshtjelln
Pipll, dhe hyri n biznese t
ndryshme: posedonte hotelin n
Paris, fabrikn e sods, fabrikn e
vajit, fabrikn e miellit etj.
Vjetve t fundit t sundimit t
Napoleonit, karriers s tij t
mtutjeshme i pengonin intrigat e
gruas s dyt t Napoleonit,
princeshs austriakeMaria-Luizs.
Ajo e urrente Shulmajsterin pr
shkak t rolit t tij n disfatn e
Austris m 1805. Sigurisht pr
kt, Shulmajsteri megjithse i
shpiblyer shum mir me t holla,
nuk e fitoi at pr t ciln gjakonte
m s shumti - Dekoratn e Nderit
t Francs. Ministri Savari kikoi
nj shrbim t till nga Napoleoni
pr vartsin e tij i cih bri aq shum
pr Francn, por perandori ishte
kategorik.
- Jepini para sa t doj, por
Savarit.
Shulmajsteri, megjithat i mb-
eti besnikNapoleonit, mori pjesn
prgatitjen e Njqind ditve t tij
dhe pas disfats s plot t
perandorit n betejn e Vaterlos iu
dorzua gjyqit U dnua me gjob
n t holla, gj e d la ia mori tre t
katrtat e pasuris. Pjesn tjetr e
humbi n spekulimet e berzs.
Spiuni m i madh i Napoleonit
jetoi 83 vjet, deri m 1853, Vjett e
fimdit t jets, si mshirim, iu lejua
q n Strazbur t mbaj nj shitore
t vogl t duhanit, megjithse
duhani ishte monopol shtetfOr.
IL I
B.D.
DODONH
Nr. 1, qershor 1994

I W H O 'S B A P
N E V E R L A N D , K SH T U E
Q U A JTI AI R A N IN E
V E T .P rreth vetes m blodhi
djem t rinj.A i fliste me
pshprim fm ijrore.N gjurm uar, qorrazi,
sken dukej se
fluturonte.P oende as q
dshironte t rritej.M ichael
Jackson-i u identifikua aq
ngusht m e Peter P an-in dhe
shpresoi se pr disa vjet do t
duket n versionin film it t
Stephen Spielberg-ut n
aktrim m e Jam es M .B arrie-
in.Kjo m und t ket qen
pjes e autobiografis s tij
jashttoksore. P or, a nuk
DODONfl ishte Jackson-i, n t vrtet,
Nr. 1, qershor 1994
nj nga D jem t e H um bur, i
m betur ndrm jet fm ijris
dhe adoleshencs, i adhuruar
nga publiku, i ndier i
m byllur dhe i ln, i cili duke
akuzuar Jackson-in pr
virgjrin parajsore, besonte
se kishte do t drejt
natyrore t fm ijve.
T hashethem et e shtyn
publikun t shtroj pyetje t
reja: far vetie njerzore
m und ta ket hum bur
M ichael Jackson-i? far
virgjrie m und ta ket
hum bur ai, nga fm ijria
m arram endse e shkaktuar
nga fam a? N betejn
sarkastike pr kujdestari
ndrm jet gruas nga Los
A ngeles-i dhe ish-burrit t
saj dentist dhe skenarist i
shquar, fm ija trem bdhjet
vje i ktij ifti e kishte
keqprdorim . D epartam enti
i Policis s L os A ngeles-it
ndrm ori hetim e rreth
akuzs. Y lli i cili veten e
kishte prshkruar n m nyr do t shqetsonte, ose do t
pikante - si viktim e
keqprdorim it n fm ijri,
qe n rrezik t zbulohet si
krim inel. Un kam besim se
policia do t bj hetim e vockl sht qytetar i
korrekte dhe t them elta
deklaroi Jackson-i dhe
rezultatet do t tregojn se
aty nuk ka pasur
kurrfar keqprdorim i nga
ana im e . Prfaqsuesi i tij
H aw ard W eitzm an refuzoi
padin ndrsa babain e
fm ijs e akuzoi pr
shantazh. ka do t dal
nga kjo ? tha ai. A sht
kjo rezultat i refuzim it t
k rkess q bri babai i
njrit prej shokve t rinj t
Jackson-it . N t vrtet
dentisti i kishte propozuar
Jack son -it 20 m ilion dollar
pr partneritet n
produksionin e tij, e pastaj e
kishte shtuar edhe nj kusht
duke iu krcnuar: M i jep
parat ose do t i tregoj
policis se e ke keqprdorur
birin tim . N B angkok, n
turneun e tij botror t
sponsorizuar nga P epsi,
Jack son -i i anuloi dy
koncerte duke u justifikuar
se ka p suar dehidrim .
M otra e tij Janet dhe e
fam shm ja E lizabeth Taylor -
shoqe e Jackson-it - vajtn
n Singapore pr ta
prkrahur m oralisht. Policia
e L os A n geles-it tashm
kishte k ryer hetim et n
ranin e Jackson-it n Santa
Y nez, duke krkuar nj
kaset t dyshim t.N j
rap ort njofton se nuk sht
gjetur asgj e inkrim inuar.
P olicia m ori n pyetje edhe
djem te e tjer. N drkaq n
pyetjen se kur do t publi-
kohen rezultatet, zdhnsi i
D epartam ent-it t Policis s
L os A ngeles-it A rthur
H olm es tha se kjo m und t
ndodh nesr apo edhe pas
dy m uajsh. N e nuk m und t
publikojm para kohe .
KY SH T P O P U L L II
H O L L Y W O O D -IT
Secili bn shou dhe shou
sht pjes e do skandali.
K tu nuk ka krim seksual q
njolloste karriera...
P ap ritm as , Hovvard Stern
i tha radio publikut t gjer
k om btar se H erm an-i i
n d ershm . K urse Jay Leno
n em isionin T onight Show
shnoi: D ikush tha se kur
ju dgjoni em rin e Michael
Jackson-it, n kok ju
prm blidhen tr ato gjra
q jan t m ira dhe bujare.
Sikurse em ri i H eidi-t deri
para nj m uaji . K y rrfim
pr M ichael Jackson-in ka
shkuar edhe m thell se sa
bredhjet m jerane t W oody
A llen-it prpara nj viti e
gjysm . Sa pr trillthet e
m arra dhe t m jera t
Jackson-it, ato e bjn edhe
m t bindshm para syrit
skeptik t publikut m e botn
e tij besnike ndaj fm ijve.
Un doja t isha i rrethuar
me ta shkroi n
autobiografin e tij,
M oonw alk , m 1988. A tje
duket se doher ishte i
rrethuar m e nj tuf
djem sh npr shtpi dhe
ata jan prher t
m irseardhur. V et prania e
tyre m jep energji . Kur i
priti fm ijt e hendikepuar
n ranin e tij, ai nuk e
prbuzi Lord B ountiful-in
dhe as q e shikoi rnd. A i
ishte bujari i tyre dhe ata
ishin shok. A i m und t
vallzonte dhe t kndonte
me ta m e plot dashurin
kuptim in e plot t fjals
dashuri.N j djalosh
australian njm bdhjet
vjear q foli n m brojtje t
Jackson-it tha se rock-ylli
fam oz e ka ndar shtratin
me t. U n isha n njrn
an t shtratit dhe ai n ann
tjetr , i tha ai T V -K N B C .
Ai qe nj shtrat i m adh .
K urse ana tjetr, Jackson-i,
n nj TV intervist m e
Oprah W infrey-in kur u
pyet se ka i ka m unguar n
fm ijri, Jackson-i iu
prgjigj: di e qet, e
rehatshm e. R aportet flasin se
djaloshi i pasksh thn
terapeutit t tij, se n M o-
naco, Jackson-i i pasksh
thn atij se m asturbim i
sht gj e m rekullueshm e ,
duke e ndjellur n kad dhe
se kishte br seks oral me
t. Fam ilja e djaloshit sht
poashtu e pasur dhe t
pasurit jan ndryshe.
Fam ilja e tij pothuajse sht
e fam shm e. B urri i dyt i
nns s tij sht m agnat i
Rent a car kom panis. B abai
M ichael Jackson m e nnn e tij dhe m e voglushin 13 vjear
i tij sht koautor i skenarit
t nj nga kom edit verore,
dhe gjoja ideja pr film in u
parashtrua nga vet djali.
N ga njra an m endohet, se
kjo fam ilje sht sikurse
edhe fam iljet tjera
p ostnukleare am erikane:
ja v n e kaluar gjyqtari i ka
urdhruar babait t d jaloshit
q t paguaj shum n prej
68.804 dollar pr kt
kujdes t vonuar. D eklaratat
gjithashtu flasin pr
shqetsim in m t ri prreth
k eqprdorim it t fm ijve. shum ica e t fam shm ve,
P rofesori i psikologjis dhe
ju risti i cili ligjron n
U niversitetin e M ichigan-it,
M elvin G uyer thot se kjo,
sht nj histeri sociale pr prhapet. Ky sht nj nga
keqpdorim fm ijsh. Kjo
filloi m e rastin e foshnjores
M cm artin dhe vazhdoi me
W oody A llen-in. Pr udi
prezum im et e pafajsis nuk
ja n zbatuar. D eklaratat
ja n m arr vetm n
evidenc, ndrsa publiku n
t njjtn koh po b h et m Jackson-it. Pepsi i dha
puritan dhe m voajerist .
Stephen C eci, profesor i
P sikologjis Zhvilim ore, n
U niversitetin C ornell, tha se
rastet e burgosjeve pr
shkak t padive pr
keqprdorim ja n m pak
m bizotruese se sa para pes
vjetsh. V rejtjet e profesor
yjeve t m uziks, tha : Un
besoj se t gjitha akuzat do
t zbulohen se jan
qesharake . (M ichael
Jackson: The M agic and the
M adness). Un kam par
shum prpjekje pr ta
krcnuar fam iljen Jackson
por ata asnjher nuk ia
doln t bjn di . Derisa
hulum tonte pr librin e tij,
T araborrelli deklaroi se
secili shrbtor i mallkuar
apo kujdestar shtpie, shofer
apo kryekuzhinier i duan
nga 1 0 0 . 0 0 0 dollar pr
shkak se kan deprtuar n
jetn private t yjeve . Un
shkrova pr D ianna R oss-in,
C her-in, etj. por asnjher
nuk pata kso prvoje.
D jaloshi e kishte adhuruar
shum yllin dhe kishte
dashur t jet afr tij me
C eci-t ja n se aty nuk ka fardo m im i, ndrsa
P inokio test.H unda e fm ijs askush nuk sht kaq i
nuk do t zgjatet, nse ai ju pam brojtur sa superylli. Q
thot dika q nuk sht e t dy duhet t i friksohen
vrtet. N m unges t jets. P lagt e keqprdorim it
Indimeve fizik e dhe t fm ijs qen dokum entuar
fotografve, vetm t rriturit m ir. Pastaj W oody A llen-i e
(ata q akuzohen) dhe la M ia F arow -in pr shkak t
fm ijt do ta dijn nse vajzs s saj t adoptuar, dhe
akuza sht e vrtet. K em i nga nj regjisor me
nj asim etri t veant, n reputacion botror ra n nj
shtjet m e fam , thot yllth buzshtrem br.
profesori R ichard E pstein A i q lloi edhe M ichael
ju rist n U niversitetin Jackson-it t ket fat t
C hicago. E pstein-i thot se njjt? W oody A llen-i
ish te xhuxhim axhuxh -
fillojn t m endojn se thot G uyer-i - dhe tash i
rregullat e zakonshm e nuk till sht edhe M ichael
zbatohen ndaj tyre. K jo Jack son -i. Q t dy kta nuk
sjelje jo e m ir, m und t m und ta rikthejn im azhin e
tyre t dikurshm . Sa her
problem et e t qenit i pasur q M ichael Jackson-i ta
dhe i fam shm . R asti prkdhel kokn e nj fm ije
Jackson sht p rp lot me ai do t interpretohet
ndoshta . Q t dy, Jack- m enjher tjetrqysh. Kjo ta
son-i dhe djaloshi jan dy kujton gjykim in e shtrigave
figura t cilat qajn q t u t Salem -it. Por ne tash jem i
besohet. H ollyw ood-i nevrik nj fsh at i m adh dhe gjith
nuk nxitoi n m brojtje t bota sht duke na shikuar .
F m ijt ja n duke e shikuar
prkrahje t ngroht ndrsa M ichael-in. A i dshiron t
shum nga kolegt m t besoj se ju kurr nuk do ta
afrt t Jackson-it, gjat fyeni at - sepse ju jen i
pushim eve q i patn, ia shokt e tij t fsheht m t
lehtsuan barrn, kur iu m ir dhe m t m bl.
desh t flisnin pr t.
N drkaq, J. Randy E prgaditi L ulzim M jeku
T araborrelli nj shkrim tar i DODONA
paautorizuar biografish t Nr. 1, qershor 1994
SIKUR KOHAT RRIDHTE
N DREJTIM T KUNDRT -
NDRSA FIZIKANT NUK
SHOHIN ARSYE SE PSE T
MOS MUND T NDODHTE
NJ GJ E TILL - DRUNJT
DO T RIPRTRITESHIN,
XHAMIITHYER DO T
NGJITEJ SRISH E NESR
DO T NA FUNKSIONONTE
KUJTESA ME POAQ FRESKI
SIKURSE DJE. MIRPO
SHTAT SHIGJETAT E
PASHMANGSHME T KOHS
I KUNDRVIHEN NJ
RRJEDHE T TILL.
Telashet nisn qysh para treqind
vjetve, n kohn kur Newton-i
(Njutni), botoi veprn e tij kapitale
Trincipia dhe bots ia dhuroi nj
shkenc t re -mekanikn.
Mekanika e Newton-it
mundsonte q t bhej
prllogaritja e orbitave t
planeteve dhe t raketave. Poashtu
mundsonte edhe shpjegimin e
mnyrs s sjelljes s gjyleve t
bilardos gjat ndeshjes s lyre. N
t vrtet mekanika e Newton-it e
idealizon dhe e redukton ttrn
n kto gjyle t bilardos: planetet
jan t mdha ndrsa ajri dhe uji
jan gjyle mikroskopike t
bilardos. Nj nga gjrat m
interesante n teoiin e Newton-it
sht se n t nuk gjejm shigjetn
e kohs. N mekanik, thjesht,
nuk ekzistojn mnyrat me t cilat
do t tregohej se n cilin drejtim
rrjedh koha - se ka sht e
aidhmja e ka e kaluara. Me
gjuhn e fizikanve mekanika
sht kohsisht reversibile (e
rikthyeshme).
Kur thuhet se mekanika sht
kohsisht reversibile, heshtazi
supozohet se ajo prmban defekte
nulte, apo thn m saktsisht, se
sht deterministike. Kur dihen
pozitat dhe shpejtsit e planeteve,
barazimet mekanike mundsojn
q t parashikohet saktsisht se ku
do t jen ato nj or apo nj
milion vjet m von. Nse n at
rast ora do t kthehej prapa, t
gjitha planetet do t ktheheshin n
pozita t tashme.Ora edhe m tutje
do t mund t kthehej prapa dhe
do t mund t dihej saktsisht se
ku gjendeshin planetet para nj ore
apo para nj milion vjetsh.N
mekanikn e Newton-it, e ardhmja
ashtu sikurse edhe e kaluara jan
t prcaktuara saktsisht,
kohsisht jan reversibile.
GJITHSIA- OR GJIGANTE
Filozoft racionalist kan qen
shum t knaqur me mekanikn e
Newton-it sepse kjo mekanik
krejt gjithsin e shndrronte n
or gjigante.Zoti ishte menjanuar
nga skena - ai ishte i nevojshm
vetm sa pr ta vn orn n
lvizje pastaj ai mund t shkonte
n nj prehje t merituar. do
ngjaije e ardhshme ishte
prcaktuar saktsisht. Askund nuk
kishte vullnet t lir.T gjitha
aksionet tona ishin t prcaktuara
q m par, nga asti kur Zoti e
kyi kohmatsin.
Pasiq nuk mund t dallohej e
kaluara nga e ardhmja, u tret edhe
idejapr shkakun dhe pasojn.
Pr njeriun e thjesht, shkaku
gjithmon vjen para pasojs.
Mirpo pasi n gjithsin e mnyr t paepur ecin prpara.
Newton-it filmi mund t kthehet
edhe prapa, shkaqet mund t
shndrrohen n pasoja dhe
anasjelltas.Shum teori jan t
bazuara n mekanikn e Newton-
it: teoria e Maxwell-it pr
elektromagnetizmin, teoria e
relativitetit e Einstein-it, mekanika
kuantike.
E njjta gj pr t gjitha sht se
nuk e kan shigjetn e kohs. Q
t gjitha kohsisht jan
reverzibile.
Si mundet fakti, se n teorit tona
fizike mungon shigjeta e kohs, t
pajtohet me faktin q gati n do
gj q veprojm, e pijetojm kt ndodhur.Kjo sht shigjeta e pai
shigjet? Kjo shtnj nga shtjet e kohs.
m t thella t fiziks. Nj nobelist
lidhur me kt pat thn: Kjo
sht nj nga pyetjet m t thella
s cils dua ti bj bisht duke mos
menduar pr t.
Nj fizikan i cili ka medituar
shum pr kohn sht Rodger
Penrose (Roxher Penrouz) nga
Oxford-, i cili sht nj nga
kosmologt m t njohur n bot.I
shkolluar si matematikan,
Penrose-i ka dhn ndihmes t
dukshme pr teorin e humbellave
t zeza, dhe dhjet vjett e fundit
ka qen n krye t gmpit i cili
zhvilloi teorin e penjzave apo t
kordave, (penjzat jan
Profesori Rodger
Penrose duke
m bajtur nj
ligjrat pr
shigjetat e kohs
konstrukcione matematikore t inveiz sht krejtsisht i
cilat do t duhej t ishin lnd t pranueshm. Pr ne, megjithat,
bloqeve t koh-hapsirs). ky na duket krejt i uditshm
Gjat rrahamendjeve t tij,' - ashtu si do t na dukej i
Penrose-i e ka prpiluar nj list uditshm, fjala vjen, pellgu n t
prej shtat shigjetave, n shikim t cilinrratht koncentrik nga
par t pavarura, t kohs,t cilat skajet konvergjojn kah qendra e
jan t drejtuara prpara dhe nga pastaj piqen q t hidhen lart si nj
t cilat fizika se ka shpjeguar strpik e vogl. Dhe vrtet, kurr
asnjrn. askush nuk sht ndeshur me
radio-val t cilat do t lviznin
SfflG JETA PSIKOLOGJIKE ashtu si n filmin q sillet prapazi.
EK O H S Ky argument na jep shigjetn e
Shigjetn e par Penrose e ka dyt t kohs.
emruar si koh psikologjike. Kjo
sht ndjenjae njeriut se gjrat n SHIGJETA KUANTTKE E
KOHS
Kjo ndjenj sht aq e gjith- Gjrat vijn duke u mjegulluar kur
kapshme sa pr t rrallkush drejtohemi kah shigjeta e tret,
mendon. Por, megjithat, ne jemi kah mekanika kuantike. Kjo sht
t prbr prej prej atomeve dhe nj shkenc e cila i prshkruan
molekulave t cilat i nnshtrohen ndrveprimet (interakcionet) e
rregullave kohsisht reverzibile t grimczave nnatomike, por kto i
Newton-it dhe t Einstein-it, bn n nj mnyr aq t kundrt
prandaj nuk ka arsye t argume- me intuitn saq, q nga paraqitja
ntuar se pse nuk e mbajm mend e saj para gjashtdhjet e kusur
t ardhmen njsoj sikurse t vjetsh, shkenctart vazhdimisht
kaluarn, sepse edhe njra edhe pyeten se ka sht ajo n vrtet.
tjetra jan njsoj t prcaktuara Ana m e pakndshme e
dhe t pandryshueshme. Pr fat t mekaniks kuantike, natyrisht,
keq - apo pr fat t mir tonin - sht se sipas saj veorit e
kujtesa jon sht e kufizuar grimczs - spini i saj, gjendja
vetm pr ngjaijet t cilat kan energjetike etj. - para se t maten
pmjmend, sikur ekzistojn
vetm si probabilitet.Sipas
mekaniks kuantike, nj monedh,
SHIGJETA pr shembull, derisa rrotullohet
ELEKTROMAGNETIKE E npr ajr, po edhe kur bie n
KOHS shuplak sht 50 piqind tur e 50
Shigjeta numr dy sht ngapak e piqind jaz. Tek kur e hapni
paqart dhe ka t bj me dukurit shuplakn q ta shihni rezultatin,
e rrezatimit elektromagnetik. ajo bhet ose tur ose jaz - assesi
Paramendoni antenn e cila nuk mund t bhen q t dyja
emeton radio-val. Nse at pmjher. Mekanika kuantike
emision e keni inqizuar dhepastaj nuk tregon se si ato 50-50 tur-jaz
e keni lshuar filmin q t lviz pmjher transformohen n tur t
prapa, do t duket se t gjitha valt pastr apo n jaz t pastr. ka
nga t gjitha ant konvergjojn ndodh n astin kur kjo shihet -
kah antena. Sipas Maxwell-it, shkakton nj debat t prhershm
teoria elektromagnetdke e t cilit n fizik. Deri n at ast DODONA
nuk e prmban shigjetn e kohs, barazimet e mekaniks kuantike Nr. 1, qershor 1994
nj veprim i ktill kohsisht jan deterministike dhe
reversibile. Megjithat n astin
vendimtar, barazimet sbjn pun
- apo shumica e fizikan ve do t
thoshte se sbjn pun - duke mos
afruar qart mnyrn se si mund t
rridhte procesi ndrejtimt
kundrt Dhe vrtet, kuir askush
s e ka par monedhn e cila do t
ndahej n 50 prqind tur dhe 50
piqind jaz. Natyra, prapseprap
parasheh rrugn njkahshe:
shigjetn e tret t kohs.
SHIGJETA KAONIKE E
KOHS
Shigjetn e katrt na e jep nj nga
dukurit natyrore m t imta dhe
m enigmatike: shprbija e nj
grimcze nnatomike - t kaonit
neutral. Sikurse edhe grimczat
tjera jostabile, kaoni shprbhet n
grimcza edhe m t lehta me nj
koh karakteristike t gjysmshka-
tnimit. Deri m 1964, konside-
rohej se shprbija e grimczs
bhet me t njejtn shpejtsi.edhe
n qoft se koha njedh prpara
edhe n qoft se rrjedh prapa. Ky
iluzion, me shum t tjera, u hodh
posht at vjet kur Val Fitch (Fi)
dhe James Cronin (Xhejms
Kionin), q t dy ather n
Pasaden, treguan se n nj bot
ku koha do t ecte prapa, kaont
do t shpibheshin me nj
shpejtsi tjetrfare. Natyrisht Fitch
dhe Cronin nuk kan mundur ta
kthejn kohn me t vrtet prapa.
T gjitha shigjetat me t cilat deri
tani u barabitm, tregojn se kjo
do t ishte nj pun shum e
vshtir, nse jo edhe e pamund-
shme. Ata,megjithat bn at q
m s miri mundn ta bjn. Sipas
nj teoreme t njohur t
mekaniks kuantike, t quajtur
CPT (shkurt. nga Charge Parity
Time - pariteti kohor i
elektrizimit), nse do ta mermim
botn ton, dhe gjith materien n
t ta shndrronim n antimaterie
(ti kthenim mbrapsht t
elektrizuarit atomik t tyie), dhe ta
pasqyronim n pasqyr (ta
ndrronim paritetin e tij) dhe ta
linim q koha t ec prapa, do t
rezultonte nj bot e cila nuk do
t dallohej prej bots prej s cils
u nism. Por kur Fitch-i dhe
Cronin-i i kthyen mbrapsht, dy
prej tri CPT karakteristikave -
elekrizimi dhe pariteti, te disa
kaon shprbheshin me nj
shpejtsi tjetrfare nga ajo
normale. Kjo tregonte se edhe
shpejtsia e shprbijes n nj
bot me koh q njedh prapa, do
t ishte tjetr ndryshe. Kjo sht
analoge me situatn n t ciln i
keni tri ngjyra: C, P dhe T,
prodhimi i t cilave sht i
barabart me nj konstante. Nse
ia ndrroni vlern CxP, duhet ta
ndryshoni edhe vlein e T-s q t
mund t siguronit
pandiyshueshmrin e prodhimit
t prgjithshm). Natyra ktu ka
br nj przgjedhje t madhe.
Shigjetn e katrt t kohs ajo e
demonstron vetm te kaoni
neutral. Urani, toriumi, radoni etj.
qtgjitha shpibhenme
shpejtsi t pavarur nga kahja e
njedhs s kohs. A sht kjo
dukuri e kaonit rezultat i nje
aksidenti? Defekt i vogl gjat
krijimit t bots nga zoti?
Fizikant nuk paraplqejn raste
akcidentale. Ashtu si pa thn
Sudarshan-i i cili i pari i pat
bubrruar tahjont: Si ta keni nj
kokirz rre n guac - sht e
vogl, por nuk mund ti bni bisht
asaj.
Bashksia shkencore nuk i ka br
bisht: Fitch-i dhe Cronin-i m
1980 fituan mimin Nobel pr
fizik.
HUMBELLAT E ZEZA -
HUMBELLAT E BARDHA
Nse katr shigjetat e para na jan
t njohura nga prvoja jon e
prditshme dhe disa dukuri t imta
natyroie, kto tri t fimdit q
pasojn, jan gjetur n disa piej
dukurive m t mdha dhe n
objekte t cilat ende nuk jan
zbuluar. Dhe derisa shumica e
fizikanve pajtohet n lidhje me
Stephen Hawking Gjeniu t cilin smundja e lidhi pr karrige
katr shigjetat e para, kto tri t fillimi i kohs dhe ather, pa
fimdit jan, kryesisht, objekt i paralajmruar, eksplodon n
kontraverzave. Shigjeta e pest materie t thjesht.
nxjerr kiye n dallimin n mes t Sikur gjithsia t mos mund ta
humbella ve t zeza dhe dallonte kohn q shkon pipara
humbellave t bardha. Pr futjen dhe prapa, ne do t shihnim poaq
n prdorim t ksaj shprehje e ka humbella t bardha sa edhe
ndihmuar Penrose-i me nj gaf t humbella t zeza. Por, prderisa
tij n nj konfeienc m 1970. At shumica e astronomve jan t
ekan lutur t flas pr temn bindur se humbellat e zeza
Humbellat e zeza dhe t bardha. ekzistojn, askush prej tyie se ka
Pa e ditur se a ekziston humbella e par dot humbelln e baidh.
bardh, ai, n tallje e sipr e ka (Skeptikt mendojn se edhe
projektuar nj diagram hapsinor- humbellat e zeza jan hipotetike
kohor t humbells s zez dhe se gjith ai diskutim sht i
t kthyer mbrapsht. Ideja u pakuptimt, por kosmologve pr
pranua: me rrotullimin e kt sua ha palla. Aq m tepr,
diagramit, Penrose-i e ka derisa pr shumicn e fizikanve
pimbysur edhe kohn ( n humbellat e zeza jan objekte
diagramin hapsinor-kohor elegante e t thjeshta, e kundrta
hapsira ka qen e paraqitur n nj e tyre pr ta sht e pakndshme
bosht, koha n tjetrin bosht; pasi dhe e pakuptueshme - veanrisht
koha pat qen n boshtin vertikal, pr shkak t veoris s tyre t
prmbysja e sllajdit e pat ndrruar quajtur singularitet. Singulariteti
edhe kahjen e saj). Shumica e te humbella e zez sht pikan
kosmologve, edhe sot, e merr t ciln pson kolaps gjith
humbelln e bardh si humbell t materia, ku dendsia sht i
zez e cila kthehet n t kaluarn. patznfill dhe ku ligjet e njohura
Deri te krijimi i humbells s zez fizike fare nuk bjn pun. Pasi
vjen kur nj yll i madh masiv drita nuk mund t ik nga
kolaboron dhe bhet nj objekt aq humbella e zez, singulariteti i
i dendur sa as drita nuk mund ti humbells sht i fshehur nga bota
shmanget fushs s tij intenzive e jashtme. Por nga humbella e
gravitacionale. Humbella e zez bardh gjithka ik, pra edhe drita,
qndron aty e qet dhe kshtuq singulariteti i saj sht
prgjithmon. Nse e kthejm krejtsisht i dukshm. Pasi n
filmin, e kemi humbelln e bardh pikn singulare do ligj fizik sht
e cila qndron aty e qet q nga katrahuruar, koha aty mund t
shkoj edhe prpara edhe prapa;
shkurt do gj sht e mundshme.
Penrose-i nj dukuri t ktill e
merrte si aq t pabesueshme sa q
propozoi nj hipotez me t ciln
humbellat e bardha pqashtohen
krejtsisht.
Nse kjo hipotez sht e sakt,
ather natyra na afion edhe nj
shigjet t kohs dukelejuar
kshtu ekzistimin e humbellave t
zeza por jo edhe variantet
kohsisht reversibile.
Bashkpuntori shumyjear i
Penrose-it, Stephen Hawking
(Stivn Houking), nga
Universiteti i Kambridge-it nuk
pajtohet me mendimin se
humbellat e bardha nuk ekzistojn.
N vitin 1964 ai e trandi opinionin
publik kosmologjik me zbulimin e
tij mjaft t vlefshm se, humbellat
e zeza ne t vrtet nuk jan t
zeza, por e rrezatojn energjin
sikurse do trup i nxeht. Ai
konsideron se edhe humbellat e
zeza edhe t bardhat nezatojn n
at mnyr sa nuk mund ti
dallojm. N at rast, shigjeta e
pest e kohs nuk do t mund t
ekzistonte. Penrose-i sht
prgjegjur me argumentet e tij, por
problemi ka mbetur i pazgjidhur.
(prfundon n numrin tjetr)
shkruan: Rene COSCINNY
vizafon: TABARY

Kta fmii t cilt

luajn me patka, mund
t fijenden n cilindo
qytet... por ju
sifiurisht nuk e keni
ditur se loja me patka
rrjedh nsa koha e
kalifit Harun Al Pusit
pr gj do t dfijoni
tash e futje_
 far honxhobonxhosh jan, ^
do f m defyroin mua q fa provoi
ni rrokopendl f fill.

/ / .\\

DODONA
Nr. 1, qershor 1994
(ZNOGUDI Loia me PATKA
 M m

Do fa hash dajakun fi... Shkova fash fe kaiifi.

Diiat fi ke (ozur nea
do f*i f refioj birif fim f derisa s*na ka rn edhe
mendja krejfl Tash duhef
vogl i ciii shf m i ndonj kob i zin qaf!
f fa zbres rroen!
madh j e un.,

C di fash jam
nj errafa...
por ai m
frboi keq!

DODONA
N r. 1, qershor 1994
7 ------------------------------------------- ^
Adahile? shf nder f jesh
e vej e vikfims s refijimif
f uaj, por f jesh eruaja e nj
errafai f kfili shf
poshfrsi!
\v p f7 /
/M\
Burra ruaiuni
nga patkaf!
Kjo sht ni
(oie
rrezikshme
Pr ju, por
pr fmij
nuk shf!
Posa ta shihni
ni
shkarravin
f tiii
mafiiike ikni
sa t'ju
mbajn
kmbf!

DODONI)
Nr. 1, qershor 1994

PAS N J KO H E T G JA T
STIVEN SPILD B ER GU DHA
DISA IN TER V ISTA ME RASTIN
E SHPRBLIM IT ME O SK A R
T FILMIT T T IJ T FU ND IT
LISTA E SH IN D LER IT.
Pr arsye u b Lista e Shindlerit so tl
* Desha ta shfrytzoj ndikimin dm n
HoIIy vvood, por jo edhe q t fitoj m shum
para; natyrisht, dshiroja q studioja ti
merrte t hollat t cilat i kishte investuar,
por n thelb, ana materiale nuk ka qen
parsore: kam dashur ta bj qj film pr
fmijt e mi.
Nj person, em rin e t cilit s sht
nevoja ta prmend, m ka pyetur se pse n
vend t filmit nuk kam qen i knaqur me
nj dhurat t m adhe t ciln do t ia
dhuroja muzeut t Holokaustit, sepse kjo
do t i k u rsen te m e m ilio n a d o lla r
distributorit. Kam qen ngapak i habitur
me pyetjen, e pastaj i jam prgjegjur se jam
i lumtur q kam pasur kaq shum sukses n
karrier, q t m jet e lejuar q ta fus n
film edhe emrorin telefonik, e nse nj
person i till nuk e sheh dallimin, ather
jam shum i lum tur q e kam xhiruar
Listn e Shindlerit".
- Shum veta mendojn se film i juaj,
stilistikisht, sht i jashtzakonshm?
* Jemi prpjekur q ta bjm nj film i
cili nga ana natyrale do t dukej sa m i
n a tyrsh m . Jam p rp je k u r q ta
paramendoj se si gjendem n at vend t
njjt, para pesdhjet vjetsh, me nj
kamer dhe pa ndriim .Do t doja q
njerzit ta shohin kt film edhe pr
pesdhjet vjet t ardhshm e t mos e din
sakt se kur sht xhiruar.
- A ka pasur ndikim vendimtar n
xhirimin e ktij jilmi, fakti se jeni Ebre?
* Sa vjen e moshohet njeriu bhet m
religjioz. E kam ditur gjithnj se jam Ebre,
por thelbsisht e kam kuptuar kt tek kur
e kam zbuluar se n jet ekzistojn edhe
gjra tjera prve filmit.
Nj i burgosur i gjall i Aushvicit m ka
msuar q ti numroj n tatuazhin e tij: nj
dyshe, nj katrshe dhe nj shtatshe; m
kujtohet se ma pat treguar numrin nnt e
pastaj e pat kthyer dorn dhe m pat thn
se kshtu prfitohet numri gjasht. Si
adoleshent kam menduar se jam Ebreu i
vetm n gjimnaz; dshiroja t fshihesha,
sepse ndihesha si jashttoksor.
Gjat gjith kohs s xhirimit t filmit
kam qen i tmerruar. Ndoshta tingllon si
pretencioze, por n filmat e mi, kurr nuk
kam pasur asgj timen personale. I bja
sikurse q dikush i bn hamburgert pr
myshterinjt e tij.E pastaj shkova n Poloni
dhe jeta ime personale m doli prpara.
Arsimimi im; ebreizmi im dhe rrfimet t
cilat m i patn rrfyer gjyshja dhe gjyshi im
p r p o g r o m e t e E b r e n jv e . G jith
prejardhja im e dhe gjith ajo q ishte
ebreje n mua, shprthyen pr nj a st
Kam qar gjat tr kohs. Un kurr
nuk qaj duke shikuar fima. Kamera m
mbron; ajo sht qj lloj mburoje e art
prej gjrave t cilat do t mund t m iknin.
Por, sdo t mund t ju flisja pr lvizjet e
kamers dhe pr qllimin e saj n Listn e
Shindlerit. Un e kam ngjallur ndodhin,
dhe i kam vshtruar t gjitha si t isha
dshmitar apo viktim. Kjo nuk ka qen si
t ishte xhirim i qj film i; do dit, do zgjim
m dukej sikur shkoja n ferr. Askujt nuk
i qeshej buza, askush nuk bnte shakara
gjat xhirimit. Dy her i kam telefonuar
R o b in V ilija m s it v e t m sa p r t i
thn:Robi, nuk kam qeshur me jav.M
bnte shakara nprmj et telefonit edhe nga
njzet minuta.
- Realiteti dhe imagjinata ndrthuren n
kt film, por kjo sht dika krejt ndryshe
nga pararendset...
* Kam ndrruar n mnyr konstante
gjat tr xhirimit, por jo pr filmin, por
pr historin. Kurr nuk kam ndffnar
shum. Film at e mi n trsi i takojn fushs
im agjinative, dhe kjo sht ajo q e prbn
thelbin e ndrrave t mia. Kjo sht mnyra
ime e jets. Kam br film pr at q - as sot
e ksaj dite - nuk mund ta imagjinoj.
E kam kuptuar se shkaku pse e bra qj
film t till, sht ai q kurr se kam thn
t vrtetn, n asnjrn nga filmat e mi. T
g jith a p r p je k je t e m ia r e g jiso r ia le
pasqyronin gjrat t cilat nuk mund t
ndodhin, ashtu q qjerzit t mund t iknin
pr qj ast nga jeta e tyre personale, ta
p r je to jn n j a v e n tu r , e p astaj t
aterrojn n tok dhe ti kthehen prap
vetvetes. Kjo sht qjra nga gjrat t cilat
i kam menduar: nse duhet q qjher ta
them t vrtetn ather kjo duhet t jet
tregimi pr kt. Jo tregimi pr ndarjen,
pr fnqjt dhe pr prindrit, por tregimi
pr psimet e Ebreqjve.
- Cila do t ishte porosia juaj?
* Do t dshiroja q qjerzit ta marrin
v e sh se k tu n uk b h e t fja l pr
Perandorin Romake, as pr inkuizicionin
spanjoll; po flas pr gjrat t cilat kan
ndodhur ndrmjet vjetve 1933 dhe 1945;
jam i tmerruar nga mundsia q krejt kjo t
mund t prsritet, e kjo mundsi nuk sht
e vogl, sepse far gjje tjetr po ndodh n DODONfl
Bosqj, apo me Kurdt, nsejo prndjekje Nr. 1, qershor 1994
e qjerzve t pafajshm.
 REK0RDIESHTE168 VJET
1.SI DUKEJ KOLOMBO? i merr 10 prqindshin e gjith arit dhe t
R R E N : Nuk ek zisto n asnj gjitha pasurive nga vendet e zbuluara n
fotografi nga koha e tij. E paraqesin si nj Amerik. sipas ksaj ai do t duhej t
personalitet fisnik, si shenjtor me pamje ishte milioner i shumfisht. e vrteta
aristokroate. N film e shohim si nj qndron krejt ndryshe: froni mbretror e SHKENCTART E KIJEVIT HULUMTOJN PROCESIN E PLAKJES
bukurosh shprkndyes dhe playboy i ka mashtruar dhe e ka prishur marr- DHE MUNDSIT E MNYRAT Q JETA E NJERIUT T ZGJATET. NSE
shek. XV ( n njrin) ndrsa si nj trasha- veshjen. NUKMUNDTAJAPINUJIN E RINIS, ATAME SIGURI POHOJNSE PUNA
lluq me cuilufe (n tjetrin). Krejt kjo sht E VRTET: Kolombo ka br disa SHT NJ NGA KUSHTET ME SHUM RNDSI T JETS S GJAT.
pjell e imagjinats. procese gjyqsore pr t fituar t drejtn e
E VRTET: Askush nuk e di me tij. E kan hedhur edhe n burg, prandaj Njeriu i sotm, as prafrsisht nuk arrin deri n kufijt teorik t jetgjatsis,
saktsi se si sht dukur. sht pikturuar edhe sa ishte gjall ka qen krejt i harruar. q do t thot se do t mund t jetonte m gjat. Kt dshirojm ta arrijm.
n baz t rrfimeve dhe n baz t dshi- Zbuluesi i Ameriks vdiq n moshn 55 Kuptohet se ktu, edhe faktort trashgues luajn nj rol me rndsi... - thot
rs s porositsit. Fakt historik se: ka qen vjeare, i pezmatuar gati i paralizuar dhe profesori ebotarev nga Kijevi, i cili me grupin e vet t shkenctarve studion mplakjen
detar largpams, flokt ngjyrgshtenj, pa kunfar t ardhurash. dhe mundsit q t zgjatet jeta e njerzve.
muskuloz dhe i gjat rreth 173 cm. Shkenctart Kijevas jan nisur nga e vrteta e ditur se personat e plakur, t cilt
6 . V E J A E R R E JS H M E E ndjejn se ende i duhen shoqris - jetojn m s gjati.
2. PREJ NGA SHT? KOLOMBOS -Njerzit jetojn gjat, nse punojn gjat - prfundon profesori ebotarev.
RREN: S paku 10 kombe kan t R R E N : N j pasanik i thot
drejt ta prvetsojn si t tyrin: si fjala Kolombos se dokush ka mundur ta zbu- ST A Z H II GJAT 150 VJET
vjen, Greqia, Franca, Spanja, Portugalia, loj Amerikn. Ather Kolombo e mori Shumica e qytetarve t cilt kan jetuar m shum se nj shekull, kan filluar t
Anglia, Gjermania e disa pohojn se ai ka nj ve dhe tha: Kush mund ta vr n punojn qysh n moshn 10 vjeare apo 12 vjeare, dhe nuk ia kan vn veshin kufirit
qen Ebre. Krejt kto jan dokrra. pozit vertikale? Askush nuk mundi. t moshs q ta linin punn, kshtu i kan ikur smundjes s pensionit. Njeriu i cili
E VRTET: Jam i lindur n Ather Kolombo e mori ven dhe ia gjat tr jets ka punuar me prkushtim, sipas nj mesatareje, pensionimin e jeton
Gjenev, prej nga kam ardhur n Kastil. shtypi pak majen dhe ven e vuri t qn- vetm disa vjet, sepse si joaktiv q sht ndihet i teprt - konsideron grupi i
Kolombo ishte italian. sht i lindur diku droj vertikalisht. Ai me kt dshironte shkenctarve kievas. Ata m jetgjatit kan punuar deri n moshn 70 vje, 80 vje e
mes 25 gushtit dhe 31 tetorit n vitin 1451 t thoshte se kur dika sht br, ather disa edhe deri 110 vje. Kjo edhe i ka mbajtur n jet.
n Gjenev me emrin Kristobal Kolon. gjithkush e di se si nj gj e till bhet. Shirali M uslimov nga Kaukazi n Azerbajxhan, kur ka vdekur i kapasur 168 vjet.
E VRTET: Anekdota me vezn
3. H ARTA E T IJ SE K R ET E sht E thjesht nj prrall, sepse shum
AMERIKS kronikan italian kt ia kan mveshur
R REN: Thuhet se Kolombo e shum personaliteteve. Megjithat fjala
kishte hartn sekrete pr t lundruar pr sht pr nj potez t mir pr reklamim.
Amerik. Flitet se ka shkuar deri n Tul
dhe n Island, ku prej njfar vikingu 8. A KA QEN K O LO M BO
Erikut Kuqlosh ka marr informata t BLASFEM UES ?
sakta pr t lundruar deri n Vinland-in R R E N : In k u izitori i madh
(Amerikn) misterioz. D isa thon se Torkuem ada, gjoja e ka torturuar
hartn e ka vjedhur nga Vatikani. Kolombon si blasfemues. Ky sht nj
Thashetheme. trillim i thjesht filmik. Ai kurr nuk ka
E VRTET: Kolombo ka lundruar qen i dnuar si blasfemues, e as q ka
pr n Afrik, Mader e npr Mesdhe. qen i torturuar.
Me vmendje i ka lexuar krejt raportet nga E VRTET: Kolombo ka qen
udhtimi i Marko Pollos dhe i ka hulu- besimtar i pasionuar dhe gj at ka jetuar n
mtuar t gjitha t dhnat t cilat i binin n manastir me murgjit. Me kujdes e ka Plaka Svakstij, Gruziane - Sirali M uslimov Arkadij Belkvadze,
dor. Nj gj iu pat br e qart: Nse lexuar Bibln dhe n pleqri ka shkruar 125 vjeare, kur i kishte 165 vjet. 102 vje, gruzian.
sht e mundur q t udhtohet kaq larg n shkrime mjaft me prkushtim ndaj zotit.
jug (Affika), pse t mos jet e mundur q Por sht e vrtet se n kohn e zbulimit N pyetjen se si arriti t jetoj kaq gjat, u pat prgjegjur n moshn e tij 167
t udhtohet edhe kah perndimi njsoj! t Ameriks inkuizicioni ka qen n kulm vjeare:Kurr nuk jam shqetsuar shum, kam jetuar m e rregull dhe kam punuar
t shklqimit t vet. 150 vjet t plot .
4. KUSH E PA P R H ER T Ne nuk synojm vetm q ta zgjasim jetn e njeriut - thot profesori ebotarev
PAR AMERIKN? 9. KOLOM BO SI TREGTAR ME - por edhe q t u m undsojm pleqve q ta jetojn jetn e plot deri n vdekje.
RREN: Kolombo sht betuar n ROBR Pr kt, sipas mendimit t tij, sht me rndsi q ti iket izolimit dhe vetmis s
shnimoren e tij se mu ai me 12 tetor 1492 R R E N : Shum ica e shkrim eve personave t moshuar, sepse pran kushteve biologjike, edhe ato sociale kan ndikim
ka qen evropiani i par i cili e ka par historike spanj olle e paraqesin Kolombon t madh n jet t gjat.
ishullin amerikan. Si shprblim pr kt e si mik t vendasve dhe si prhaps t Krahas puns, edhe jeta fam ilijare luan nj rol m e rndsi n t prjetuarit e
ka marr nj rent prej 10.000 mara- kulturs. Pas udhtimit t tij t par ai nj m oshe t gjat.Shtpit e pleqve t cilat propagohen te ne - e shkurtojn jetn,
vedish. Kjo ka qen rren e nxitur prej nj gjoja qenksh prpjekur pr nj qndrim -pohon profesori ebotarev.
babzie. m t but kundrejt indianve. E pa sakt! Dallimi i jtgjatsis n mes t meshkujve dhe femrave sht mjaft i madh. Femrat
E VRTET: E vrtet sht se E V R T ET : Kolombo shum gjithnj dhe n do vend jetojn m gjat.Shkaku pr nj gj t till grapi i
bregdetin me rr plot me palma e ka par shpejt u b tregtar me robr dhe vrass. Pr shkenctarve t Kievit e shpjegon kshtu: femrat edhe kur pushojn s punuari
marinari R o d r ig o de T e ia n a nga moskrijimin e sasis s duhur t arit publikisht mbetensi amvise, kujdesen pr shtpin, pr burrin, pr femijt, pr nipat dhe
vzhgimoija e anijes Pinta. Ai u pat prp- pasonte dnimi me vdekje. M e mija e jan gjithnj prplot me pun dhe kjo ua zgjat jetn.
jekur t vij deri te shprblimi por m n banor t Karibeve, mu at vit kur u
fund e vari veten nga dshprimi. zbulua Amerika jan transportuar deri n NUK KA ELIKSIR T RJNIS
Spanj n m nyr gati shtazarake. Duke u nisur nga kjo se ushqimi i rregullt i ndihmon mjaft zgjatjes s jets, ndrsa
5. KU ANKOROI ME TKolombo,
poende i thoshte mbretreshs: smundjet e pleqris e shkurtojn jetn, grupi i shkenctarve t Kievit ka br
VRTET KOLOMBOJA? sht leht t zihen dhe jan t aft pr hulumtime edhe n kt fush. Kur gazetart e kan pyetur profesorin ebotarev se a
RREN: Nuk sht vrtetuar me do pun! po e prgatit grupi i tij ndonj lng magjik ai ishte prgjegjur:
saktsi se n c ilin ish u ll ankoroi -Kuptohet se ju kt pyetje e shtruat n tallje e sipr, por m duhet tju them se nuk
Kolombo. Kolombo vrtet e emrtoi 10. VARRI IT IJ NUK DIHET jemi kurrfar magjistarsh.Nuk mund ta krijojm as lngun e jets, as eliksir t rinis
ishullin San Salvador, por ky pastaj e mori R R E N : Z yrtarisht eshtrat e por n nj mnyr pyetja juaj ka t bj me punn ton. Kt do ta shpjegoj n shembullin
emrin W ATLINGISLAND nga kusart. K olom bos do t duhej t ishin n e arteriosklerozs, smundjes tipike pr shekullin ton. Ajo mund ti atakoj edhe
Tek n vitin 1962 prap do t quhet San Sevil.Mirpo pr kt nuk ekzistojn njerzit e moshs s mesme dhe ti bj fatkeq, por poaq sht e mundur q njeriu ta
Salvador. T dhna m precize nuk ka. kurrfar dshmish. Duket sheshit se sht pijetoj nj pleqri t thell me en t ruajtura t gjakut. Mu tash jemi duke hulumtuar
E VRTET: Origjinali i ditarit n fj ala pr falsifikimin e historis, q Sevilj a se si njerzit t mos e psojn nga infarkti, nga arterioskleroza, nga dijabeti i pleqris
anije t Kolombos sht zhdukur. Nj gj ta ket edhe nj atraksion turistik. t gjitha ato t cilat i sjell mosha e shtyr.
sht e sigurt: ka ankoruar dhe ka E VRTET: Ai m 1506 s pari Sa i prket ushqimit, nuk sht e rastit q m s shumti njqindvjear ka n
zbarkuar n njrin prej ishujve t sht varrosur n Valadolid, e pastaj Kaukaz dhe n lartsit aziatike, n hapsirat nga 500 deri 1500 metra lartsi
Bahameve. N cilin? Nuk dihet. eshtrat e tij jan bartur me anijen mbidetare, ku mishi dhe sheqeri prdoren shum m pak se sa qumshti dhe
HISPANOLA n Santo Domingo, pastaj prodhimet e tjj, ku hahen m shum pem dhe perim e e sidomos qepa dhe hudhra.

DODONfl 6. ZBULUESI IM A SH TR UA R
RREN: N marrveshjen n mes t
Nr. 1/ qershor 1994 Kolombos dhe fronit Spanjoll thuhet: Si
nnmbret i t gjitha vendeve t zbuluara ai
n Havan e pastaj gjoja prap, n Sevil.
Supozohet se jan kthyer vetm nj pjes
e eshtrave t tij , dhe se eshtrat e tij jan
przier me eshtrat e birit t tij, Diegos.
Organizmi i pleqve nuk e duron yndyrn, shfrytzim in e rregullt t alkoholit dhe
t pirit e duhanit. Kto me siguri ia shkurtojn jetn njeriut, megjithse ndonj
gllnjk e ndonj rakie t m ir nuk bn fare dm. Dhe m n fund - thot profesori
ebotarev jeta e jetgjatve sipas rregulls ka rrjedhur pa tundime t mdha.
 W alt D isney dhe R rem R osaku
S c cc C utcC T ttC & i Ifta u & C
YJET M T MDHENJ N U K JAN
GJITHNJ A T A Q I BA R TIN A T O
EMRA. DUKE MARR PARASYSH SE
A T A I DREJTOHEN N MNYR T
D R E JTP R D R EJT ZEM RS S
NJERIUT, KTIJ FMIU T AM SHUE-
SHM, MIKI MAUSI, PIKTH U K A -
PIKTHI, POPAJI, ROS ROSAKU, JAN
S HU M M U N IV E R S A L N G A
KOLEGT E TYRE N TRAJT NJERIU,
SEPSE POEZIA DHE FRESKIA E TYR E
N U K D O T SHTERREN KURR. N
KT RETROSPEKTIV T FILMIT T
V IZ A T U A R D U H E T T P R K U J-
T O H E T VAR GU I NJERZVE T CILT
IA KAN K U SH TU AR JETN KTIJ
PROFESIONI, SEPSE PA A T A FILMI I
V IZ A TU A R SD O T ISHTE KURR Al
Q SHT...
Mundsia e par t ciln vizatimi ia ka
ofruar njeriut ka qen shprehja e ides s
lvizjes. Qysh n veprat e Egjiptasve t vjetr,
t kohrav m t lashta, mund t gjenden
vizatim e t cilat n m nyr im p licite e
zbrthejn lvizjen duke paraqitur kopet n
vrap e sipr apo pam je t ndryshm e t
shpellave. Ajo q, pa dyshim, i tejkalonte
kufijt e nnvetdijes mund t analizohet
shkencrisht, shum shekuj m von, n
Teatrin Optik t Emil Rejnos, shpiksit t
parksinoskopit dhe n fenaktstoskpin e
Zhozef Platos, prpjekjet e t cilit jan t
iidhura me fu ndin e shekullit t kaluar, por t
cilat mund t konsiderohen si fillim i atij q
shum m von u quajt - film i vizatuar. Jan t
lidhura pra me kohn kur shpikja e vllezrve
Lym ier i prsosi prpjekjet em pirike t
pionierve. N vitin 1897, amerikani Xhon
Stjuart Blekton i pari u prpoq q n shiritin
filmik t vizatoj vizatim pas vizatimi. Kjo
metod u zbulua n vitin 1906.
ka sh t film i i v iza tu a r? N
enciklopedin" e tij t filmit Rozhe Busino
jep kt definicion: Veprim me an t t dlit
prfitohen vizatimet lvizse duke xhiruar
gradualisht nj varg t vizatimeve t vizatuara
me guash n faqet e celuloidit, ashtu q ato t
paraqesin fazat graduale t nj lvizje.
Francezi E m il K ol babai i film it t
vizatuar, i pari e ka vizatuar nj film t
vizatuar. sht shfaqur me titullin Prfy-
tyrimet, dhe filmi ka zgjatur 37 sekonda,
ndrsa publiku i cili m 7 gusht 1908 u gjend n
teatrin Zhimnaz, n Paris, as q ka mundur
ta paramendoj se po merr pjes n nj ngjarje
historike. Kur e ka par prpjekjen e Xh.
Stjuart Blektonit, Emil Koli (emri i tij i vrtet
ka qen Em il Kurte) iu ndez n kok
zg jid h ja . I b in d u r se ka d ep rtu ar n
fshehtsit e shpiksit amerikan arriti q
udhheqsit e firms Gomon t i bind q ti
lejojn q ta studioj teknikn e re. Emil Koli,
DO DO Nfl
m e k u a litetin e film a v e t tij dhe me Nr. 1, qershor 1994
 imagjinatn e tij s shpejti e arriti dhe ia kaloi
Blektonit
Kshtu u dha grushti flllestar. Asgj m
nuk mund ta ndalte hovin e paprballueshm
t ksaj m nyre t re t uditshme t t
shprehurit artistik. Aq m par q, s shpejti,
n SHB A filmi i vizatuar u b aq i popullar izuar
sa q historia e tq sht s pari histori e fihnit t
.1ll vizatuar amerikan. Duke marr parasysh se
ata i mbshtesnin firma t mdha ( pr dallim
nga Emil Koli i cili, i pakuptuar sa duhet n
Franc, ra n harres) vizatuesit amerikan
jan imponuar prgjithmon. Kan pasur
sukses duke i falenderuar njohjes s gegut
dhe shpikjes s dy shpikjeve t natyrs teknike.
Fj ala sht pr vnien e faqeve t tej dukshme t
celuloidit n t cilat kan qen t vendosura
vizatim e t m e g u a sh n p r a p a v ij t
palvizshme, dhe n shfrytzimin e trevelingut
(farit), shpikjes s lidhur me vitin 1916.
PREJ MAORRIT FELIKS DERI TE
PROFESORIMAGU
Zhvillimi i mvonshm sht i qjohur. Por
nuk sht pa rndsi t theksohet roli i disa
krijuesve sot t harruar ,megj ithse ndihmesa e
tyre sht e madhe.
Nj nga vendet m me rndsi, si pr nga
vlera ashtu edhe pr nga rendi kronologjik - i
takon Pat O Salivenit. Maorri i tij, Feliksi, ka
br qj ndikim t madh t madh n historin
e filmit t vizatuar dhe i ka shtytur shum t
tjer. Ather kan ardhur Xhon Breji, i cili n
vitin 1917, bri filmin e par t vizatuar n
kolor, Voilt Dizni, Maks dhe Dejv Flasheri,
krijuesit e Beti Bupit dhe t marinarit Popaj,
me kutin e tij magjepse t spinaqit, (si dhe dy
filma t metrazhit t gjat me titujt U dhtimet
e Guliverit dhe "Dush dhe Krike jan dashur
shum).Vend m eritor kan edhe Vilijem
Hana dhe Xho Barbera, krijuesit e Tomit dhe
Xherit, si dhe Volter Lanc ( i cili vdiq para ca
kohe) Pikth ukapikthi i t cilit u b hero i
famshm, pr nga popullariteti i qjjt m e ata
heronj q doin nga penda e Vollt Diznit. Ktu
jan edhe ak Xhonsi Tek Averi dhe Fric
Feling, autort e Lepurush Veshgjatit, Iepurit
gjuhthumbac i cUi prher kndon dhe e
epeUt karrotn pr ti knaqur me miUona
adhurues. Duhet t prmendet edhe Stiven
Bosustoun i ciU e shpiku profesorin M agu, t
kndshm dhe shkurtpams.
Pasi nuk kan qen n gjendje q t maten
me amerikant e fort, autort evropian t
filmave t vizatuar (nuk kan pasur mjete t
duhura financiare, prandaj sht dashur t
knaqenme zgjidhje teknike m modeste) kan
luajtur qj rol me m pak rndsi n historin
e ktij zhanri. Megjithat duhet t prmenden
ekt, Zhiri Trnka, mjeshtri i uditshm 1
DODONA
Nr. 1, qershor 1994 88 vjet na ndan nga Drama n
mes t marionetave t Emil Kolit
Valter Lanc me heroin e tij Pikth ukapikun
filmave me kukuUa dhe Kare Zeman (Aven-
turat fantastike).
Midis ktyre q u prmendn, qj autor
meriton vmendjen m t madhe. Ky sht i
pazvendsueshmi, i uditshmi, gjeniaU VoUt
DIZNI.
KIKIRIKAT E PJEKURA DHE NJ M II
VOGL
Nuk 1 gjendet shok kryeveprs s tij dhe
roUt t tij n historin e filmit t vizatuar. Ve
ksaj duke iu falenderuar tradits s cUs i
prmbahet nj ekip i vizatuesve, ende t Udhur
ngusht me t, heronjt e stiU i pashoq i VoUt
Diznit ende ngadhqjen. M iki M ausi, Ros
R osaku, Plutoni, tre derrkuct, Pinokio,
Borbardha, Bambi, Dambo dhe dhjetra
heronj t tjer t vegjl, gjithnj do t i
argtojn dhe do t i knaqin fnqjt dhe t
rriturit.
Rrfimi pr kt gjigant t filmit sht tipik
amerikan dhe sipas shum veorive sht
unikat. VoUt Dizni ka vdekur para gati tre
dhjetvjetshash, n moshn gjashtdhjet-
epesvjeare. Ishte biri m i vogl i kanadezit,
me prejardhje irlandeze, i ciU merrej me pun
t nj ndrmarrsL
-Kshtu e trhiqnim mir djallin pr bishti
- tregonte VoUt Dizni m von, n byron e tij
luksoze n Berbenk - sa q m n fund ai na
mbet n dor.
N moshn e vet 14 vjeare VoUti i vogl u
punsua si shits i kikirikave t pjekura, por
pasi e pa se qj pun e tiU nuk e lan barra
qiran, s shpejti u b shofer i kamionit. Qysh
ather, n nj dhom t mjer n t cUn
banonte bashk m vUain e tij Rojin, VoUti
fUloi t vizatoj kafsh dhe visore n t cttat
paraqiteshin zanat, dreqthit, shkurtabiqt.
Kshtu n mjerim u caktua thirrja e tij jet-
sore. Shum vjet m von qjri nga pasanikt
m t mdhnj t industris filmike amerikane
do t thot se kt sdo ta harroj kurr.
Energjik, km bnguls, i egr u jipej
vizatimeve t tij t para dhe, pas prpjekjve t
shumta, i krijoi dy heroqjt e vet t par, at q
m von do ta quaj si menaxheri t tij. Ishin
kta Ros Rosaku dhe lepuri Osvald. Pasi
HoUvudi skeptik nuk i financoi, VoUt dhe Roj
Dizni duke iu falenderuar dajs s tyre i ciU ua
dha hua 500 doUar, vendosn ta shfrytzojn
vet iden e tyre t prbashkt.
Kshtu fiUoi ajo q VoUt Dizni gjithmon e
quante epoka heroike. Me vUain e tije mori
me qira qj fabrik t vjetr e plot lagshti.
Shum shpej t i soUn aty t gj itha ka kishin: ca
tavolina q luhateshin, qj kamer, arka t cilat
shrbenin si tavolina pr vizatim dhe dy
karriga. Aty, n at mjerim, u lind ai i ciU m
von do t sjeU pasuri t tr: Miki Mausi i
famshm.
Si doU n shesh M iki Mausi?
-Ishte kjo n vitin 1927 - tregonte VoUt
Dizni - n astet tona t rnda. Nj nat, q t
mos humb koh kot, haja n drrasn time pr
vizatim. Pash se si nga vrima nj mi i vogl del
dhe epeUt trohat e buks t cilat patn rn n
tok. Pastaj vinte do dit dhe do dit e m pak
friksohej, kshtu q mund ta vzhgoja. Pse e
quajta MUd? N kt pyetje sdo t mund tju
prgjigjesha. Por sht fakt se ndrmarrjet e
VoUt Diznit u bn aq t suksesshme duke hi
falenderuar m u ktij brejtsi t vogl e
sharmant.
Ajo q ngjau m von sht e njohur. Me
miUona lavdata jan thn pr lavdin e e ktij
mjeshtri t paarritshm t filmit t vizatuar.
M egjithat, kur sht fjala pr t, duhet t
shtohet edhe kjo: VoUt Dizni ende sundon me
film in e v iz a tu a r , sep se duke iu
Vollt Dizni n vitin 1925, afr kamers t ciln
e bleu duke iu falenderuar nj dajs s tij.
falenderuaraktit t njmijenjt komedit e
tij jan ende trheqse, duke iu falenderuar
inspirimit t tij, qasjes universale t cilatjan
prher veori t veprs s tq.
Nse edhe sot n 88 vjetorin e tij, filmi i
vizatuar m tepr na e prkujton babaxhanin
e parehatshm se sa n pensionistin urtak, pr
kt m i merituari sht VoUt Dizni dhe ai
m ica k u i c ili n j m brm je, e prishi
drejtpeshimin e spektakUt t historis dhe
mundsoi q ndrrat e t gjith fnqjve t
bots t bhen m t bukura dhe m t
jashtzakonshme.
Tflfl
Merret me titblerjen e materialit
shkollor me shumic e pakic
 Shaip itaku n veprat e fundit sht ende
^ a ^ e - d / c i c A w jim la & id a / u A f o v i t (S /u u fe /p i a /c u ) ekspresionist i cili gjithnj pretendon kah
abstraktja. Ndoshta n ndonj punim, vetm
n disa poteza, e l me qllim prshtypjen se
Q nga punimet studentore e nuk ka hyr, apo nuk i sht dorzuar i tri
tutje n zhvillim e sipr, te Sh. abstrakcionizmit. Ndr ciklet e fundit t
ITAKU vrehet tendenca pr punuara me teknik t kombinuar, t cilat jan
shprbrjen e njmendsis skica pr realizime graflke, SH. ITAKU
objektive dhe krijimin e nj deprton n botn e insekteve, duke trajtuar,
njmendsie t re individuale gjithnj me qasjen e tij t zakonshme - afr
artistike. Ky individualitet dhe kufljve t abstraktes. Insektet me lvizjet e tyre
pavarsi nis me gjeometrizimin e shkrihen n ambientin, dhe artisti duke
deri te abstrakcionizmi. Mirpo, ndjekur dhe duke ravijzuar kto lvizje
kjo rrug sht prplot pun, krijon nj imazh fascinant t visores-lvizje.
studime e hulumtime; nuk sht Prve qasjes s veant, ky artist veohet edhe
rasti sikurse me Kandinskin i cili me nj motivim t pazakonshm dhe ekzotik.
e vren befas punim in e tij Pr gjrat pr t cilat as q na shkon mendja se
abstrakt t punuar qj dit m mund t ken di artistike, ky arrin ti trajtoj
par dhe kshtu vazhdon t dhe t na bj t vetdijshm se jan art i
punoj punime t tilla.Te Sh. mirflllt.
ITAKU, luledielli s pari N kt cikl t fundit prmblidhen edhe
prthyhet n m iliona form a disa punime t cilat veohen me valerin
Gelosh Gjokaj dhe Shaip itaku gjeometrike, megjithse ende ruhet imazhi i kontrastiv dhe me qasjen e pazakonshme t
lulediellit (Luledielli I dhe II, 1980). Pamja e cilat me kompozicionin e tyre paralajmrojn
lules reduktohet n nj ndrthurje nj ndryshim rrnjsor n trajtimin e tij
Shaip ITAKU, m hert n krij imtarin e marramendse t vijs. Gjetheve vetmu ruhet artistik: prapavija merr qj rol t barabart e
tij iu pat qasur shprehjes artistike nprmjet forma, ato bhen kristale. Por artisti nuk her-her edhe parsor n kto punime,
nj gjeometrizmi figurativ n grafikat e tij. Nj knaqet vetm me paraqitjet pamore, t cilat, (m egjithse edhe m par jan vrejtur
gjeometrizm i till mund t vrehet edhe n m n fund, jan vetm imitime; ai prpiqet ta tendencat n veprat e tij q ta shkrij dallimin
punimet e tij gjat studimeve. Mirpo m von paraqes imazhin e aroms s luleve n n mes prapavijs dhe flgurs qndrore).
nga nj spontanitet i till u zhvillua nj asje punimin Arom lulesh (1988). Dhe vrtet, Asimilimi i ktij sindromi t Mattisse-iV mund
studioze ndaj vijs. Kompozicioni grshetohej kur ndalesh para ktij bakrshkrim i, t jap rezultate t paparashikueshme n
me vija, dhe krijohej rrjeta sendrgjuese n t gjithmon ndjen se vetm sa nuk t ka kr ij imtar in e Shaip ITAKUT. Por, a nuk ka
ciln drithrinte si peshk i kapur - drita. Me pushtuar nj arom e freskt e luleve. Dhe qen ky piktor gjithmon i guximshm n
teknikn se si i realizonte punimet ai kapej me artisti nuk do t jet artist, nse nuk do t qasjet e deritashme artistike?
op artin (artin optik) por gjithnj duke ruajtur mqaket q ta vizatoj aromn. Agim MORINA
ndjenjn e prjetimit dhe rrahjen e dellit
jetsor, e jo duke br eksperim ente t
prthyerjeve t ftohta optike. Shthurja
shkallzore dhe mjeshtrisht e ndjeshme e
shrafurave, kompozicioni inventiv e mjaft i
pazakonshm do t jen veori e ksaj faze t
par. Puna e prkushtuar do t bj q Sh.
ITAKU ta zotroj dhe t i njoh mir
prparsit dhe kufizimet e trajtimeve grafike,
prandaj ai n hulumtim e sipr do t kaloj
vazhdimisht dhe pahetueshm n nj guxim
dhe liri t habitshme pr kt teknik. Si
rezultat i ksaj do t lin d i cikli i
bakrshkrimeve t titulluara Figura!, II, III
dhe IV. M 1982, Figura /, do t shprblehet
nga SHAF e B dhe H, n ekspozitn e Graflks
Jugosllave n Zagreb.
Figura I sht arka artistike e potezave
dhe vij ave t SH. IT AKUT, nprmjetscils
mund t kuptohet edhe k rijim ta ria e
prgjithshm e e tij. N t e gjejm
kompozicionin inventiv, teksturn e pasur,
vijn e prjetuar dhe sidomos spiralet, t cilat,
n nj mnyr, jan nnshkrimi artistik i ktij
piktori.Spiralet jan ndjenjat e atomizuara,
reflekset magjike t jets, nota muzikore t
cilat bredhin npr qiellin artistik dhe i japin
shpirt gjrave t vdekura. Spiralet jan
grimczat e gzimit t shprbr, copzat e Shaip
zymtis s pjestuar fluskat e dhem bjes itaku
njerzore. Prania e tyre hetohet kudo - si n
jetn ton t zakonshme. Prandaj ky piktor
"Petale e
sdo t heq dor kurr nga spiralet. kputur"

DISA MESHKUJ, PAVARSISHT NGA PAMJA E TYR E E JASHTM E,
DUKET SIKUR JA N T LINDUR ME AFTSIINSTINKTIVE PR T
DITUR SE KA SHT A JO Q M S SH U M TIITR H EQ FEMRAT.
doshta e keni vrejtur se ata t cilt e
pushtojn zemrn e ndonj vashe,
rndom nuk jan as aq t bukur dhe
as aq t zhvilluar fizikisht.
Ndonj her edhe ata t cilt m s paku bien n
sy, kan sukses t njjt ose edhe m t madh,
n prvetsimin e femrave. Pse? Arsyeja
qndron n at se, disa meshkuj, pavarsisht
nga pamja e jashtme, kan ca veti instinktive
me t cilat e din se ka sht ajo q i trheq
femrat. Duket se kta meshkuj nuk kan
kurrfar prparsie faciale apo fizike prej t
tjerve, por vajzat mblidhen rreth tyre, si
zogjt e uritur rreth thrmiave t buks. Kta
kan nj prparsi tjetr pse jan trheqs,
sepse kan prparsi t brendshme. Dhe mu ky
tip djaloshi, me shpirt trheqs mbledh rreth
vetes vajzat.
Don Juan-i aspak nuk ka qen bukurosh;
G iacom o C asanova ish te i th at dhe
gjysmtullac. Por kta dashnor t mdhenj e
kan mbisunduar pamjen e tyre t jashtme dhe
kan arritur shum caqe duke shfrytzuar
aftsit e brendshme t personalitet it t tyre.
FORMULA EFIKASE
sht e vrtet q, pr t qen trheqs pr
vajzat, nuk duhet t jeni gjeni. do mashkull
mund t zbatoj disa metoda me t cilat do t
ndikoj q femrat t mblidhen rreth tij me
krah t hapura. Gati t gjitha vajzat dhe grat
i nnshtrohen disa teknikave dhe formulave t
thjeshta. Kto formula jo se jan shum
efikase si metoda t gatshme t veprimit, por n
duart e atij i cili di ti prdor kan njfar
suksesi. Fundi i fundit, kto i prdorin
meshkujt t cilt nuk bien n sy n pushtimet e
tyre.
Meshkujt e suksesshm jan gjithmon, pa
prjashtim, t pastr dhe vishen me petka t
pastra. Nuk sht domosdo q ata t jen t
veshur n mnyr ideale apo sipas mods s
fundit. Edhe ather kur veshin farmerka dhe
patika t shfjerrura, ata jan gjithmon t
pastrt. Flokt e tyre mund t jen t gjata,
poende edhe t pakrehura, por nuk do t duhej
t ishin t yndyrshme dhe t ndyta.
Thonjt duhet t i ken t pastra dhe
aromn e gojs t freskt. Grat i trheqin
meshkujt t cilt kan qndrim pozitiv ndaj
vetes. P astrtia (apo p ap astrtia) e
prgjithshme e ndonj mashkulli sht ajo q
fmrat e vrejn m s pari; dhe e din se nse
ata kujdesen pr veten e tyre do t mund t
kujdesen edhe pr to.
Meshkujt q i trheqin femrat, n ato bjn
prshtypje me kontakt t gjat me sy, duke
dgjuar me vmendje at q ato flasin. Nj
numr i madh i meshkujve trheqs jan
dgjues shum t kujdesshm t muhabeteve t
femrave. T prcjellurit e kujdesshm t asaj
q flasin femrat ln prshtypje t par t mir
dhe e bind femrn se tr ato q ajo i flet jan
interesante dhe me rndsL E nse arrini q t
lini prshtypje t mir, ather ajo do t
reagojndaj interesimit tuaj (tpazakonshm)
ashtu q do t interesohet m shum pr ju. Kjo
teknik e prshtypjes s par rrallher
mashtron. Gjat gjith kohs s biseds duhet
ta prqndroni shikimin n t. Dgjojeni me
kujdes dhe mos e ndrpreni, q ajo t fltoj
prshtypjen se jeni tip i veant, sepse silleni
ndaj saj dhe trajtoni takimin me tsi dishum
me rndsi. Besoni se femrave kurr nuk u
duket i teprt kujdesi i prhershm!
LAVDATAT E MRZITSHME
M eshkujt e su k sessh m shpesh ln
prshtypje t par t fuqishme ashtu q din
mjeshtrin se si t lavdrojn. Shumica e
femrave, nse kan cilsi t posame flzike,
shpesh bombardohen me nj numr t madh
komplimentesh lidhur me an t ndryshme t
flgurs s tyre (kmbt, gjinjt, beli, vithet etj.),
derisa rrall kush i lavdron pjest t cilat
vreh en m pak. F em rave u bhen t
mrzitshme lavdatat e njjta seksuale sepse ato
i dgjojn shpesh gjat jets.
Nse zgjidhni ndonj cilsi m pak t
vrejtshme - syrin e saj, qafn ose buzt e saja,
vesht apo llret - dhe i jepni kompliment t
sinqert pr ato pjes t trupit, ather ajo do
t ndjej se ju, jo vetm q po jepni komlimente
t sinqerta, por se jeni edhe i veant nga t
tjert. Sepse juve po ju plqen ajo cilsi esaj pr
t ciln ajo ka qen e vetdijshme edhe m par.
Pr shembull e keni lavdruar butsin dhe
bukurin e qafs s saj. Ajo pa dyshim
shpeshher e ka par n pasqyr dhe sht e
vetdijshme se komplimenti juaj e vrteton
mendimin e saj personal. Kshtu ajo kt m
nuk e merr si kompliment apo lavdat t pa
sinqert por e merr si t vrtet t plot.
Djelmoshat t cilt i trheqin femrat kurr
nuk jan t vrullshm ndaj tyre q nga flllimi.
Femrat largohen nga meshkujt agresiv sepse
qj sjellje e tfll tregon natyrn e dshpruar dhe
nervoze t tyre. A e keni vrejtur se kur dy apo
tre meshkuj sfllen rreth qj femre, zakonisht
sukses ka ai i ciii sht m i heshtur dhe m i
trhequr prej tyre. Femra ather, n mnyr
intuitive, m endon pr t ardhmen duke
prfunduar se nj mashkull i till sht m pak
neurotik dhe m i durueshm , dhe kjo
paraqitje e tij e pahetueshme tregon se ai sht
i kujdesshm dhe i sigurt.
Meshkujtzhurmaxhiqj dhe mburracak te
fem rat m en jh er ln prshtypjen se
urgjentisht u duhet dashuria dhe kujdesi,
ksh tu q vajza (m e t drejt) arrin n
prfundim se kjo nevoj lind nga mossukseset
e tij t shumta. Djaloshi i cili flet qet, but dhe
shpreh mendime kontinuale tregon se sht i
sigurt n rrjedhn e veprimit t cflin e ka
ndrmarr.
(prg. B.Grguri)
. N num rin e ardhshm : Cila sht
fllozofla e femrave?
 INFARKT! I
MIOKARDIT
Dr. m ed.Irfan DAULLXH IU internist
dhe kardiolog
PYETJE:sht infarkti i miokardit?
PRGJEGJE: Infarkti i miokardit paraqet nekrozn (vdekjen) e
muskulit t zemrs pr shkak t zvoglimit t menjhershm ose t
ndrprerjes s plot t qarkullit koronar.
Gati t gjith a in fa rk tet sh k ak toh en nga n d rysh im et
arterosklerotike t arterieve koronare me tromboz t shtuar q on
deri te ngushtimi i arteries. do vjet n SHBA smuren nga infarkti
akut i miokardit rreth 1.500.000 banor. Rreth 1/4 e vdekshmris s
prgjithshme SHBA i takon infarktit t miokardit. Nga numri i t
vdekurve nga infarkti akut i miokardit 60 % e pacientve vdesin gjat
ors s par t fillimit t smundjes.
Rndsia social-epidemiologjike e infarktit t miokardit sht e
jashtzakonshme pr shkak t vdeksllmris dhe t invaliditetit t
lart, por edhe pr shkak t shpenzimeve t mjekimit, t rehabilitimit
dhe t preventivs s ksaj smundje. Shpenzimet vjetore pr mjekim
dhe parandalim t infarktit t miokardit n SHBA arrijn shumn
fantastike prej 50 bilion dollar.
Cilat ja n m anifestim et klin ike t infa rktit t m iokardit?
Karakteristik kryesore n infarkt t miokardit shtdhembja n
pjesn qndrore t gjoksit me prhapje npr krah, sidomos n
krahun e majt, n pjesn e siprme t barkut, n shpin, n qaf dhe
n nofulln e poshtme. Dhembja sht e fort, e ngjashme me
dhembjen n anginn e gjoksit, por m e fort dhe zgjat m shum se
30 minuta dhe fare pak reagon n nitroglicerol. Dhembjet jan t
brendshme e t thella, si shtmgime, shtypje e djegie. Pacienti sht i
shqetsuar, djersitet ftoht, ka lkur t zbeht ose t maviosur me
ndjenj dobsie, ndonjher me vjellje, marramendje dhe ankth.
M etodat e d ia g n o stifik im it lab oratorik t in fa r k tit t
miokardit.
Provat laboratorike pr t vrtetuar diagnozn e infarktit t
miokardit jan: 1. Ndryshimet elektrokardiografike, 2.rritja e
enzimeve n sem m (me vler jan izoenzimet LD H l dhe MB CPK) 3.
Treguesit jospecifik t nekrozs dhe t inflamimit, psh. ieukocitoza
dhe sedimentimi i shpejtuar i gjakut.
Metodat m t reja dhe m komplekse t diagnostifikimit t
infarktit t miokardit jan shintigrafia e miokardit, ehokardiografia
dhe rezonanca magnetike nukleare.
Si mjekohet infarkti i m iokardit?
Pacientt me infarktin e miokardit duhet t transportohen sa m
shpejt n qendrn q ka monitor elektrokardiografik.Dhe ekzistojn
dy gmpe t ndrlikhneve q mund t shfaqen te pacienti me infarkt t
miokardit: a) elektrike (regullimet e ritmit) dhe b) mekanike
(pamjaftueshmria e pomps).
Barrat q prdoren n mjekimin e rregullimeve t ritmit, varen
nga Uoji i rregullimit. Ndonjher sht e nevojshme vendosja e
stimulatorit elektrik t zemrs (pacemaker-it).
N pamjaftueshmrin e pomps s zemrs jepen diuretikt,
dopamina dhe barrat q paksojn ngarkesn mbingarkesn e
zemrs d.m.th. nitratet, nitroprusidi i natriumit etj. Bari kryesor i cili
mund t bj rikanalizimin e arterjes koronare me an t shkrirjes s
menj hershme t trombit sht nj ilaq trombolitik (streptokinaz ose
urokinaz). Kjo metod n form t infusionit t dekstrozs 5% me
1.500.0001.tJ. (qjsi internacionale) streptokinaz n kohzgjatje prej
1.30 min sht metod logjike pr uljen e fuqis s infarktit. Studimet
e deritanishme kan treguar prftesn (efektin) e ksaj metode vetm
brenda katr orve pas flllimit t infarktit t miokardit.
FEMIU I SHENDOSH 1
LUMTURIE FAMILJES
Surdane JL LDRM , pediatre
Nj familje, si kusht pr t qen e lumtur, gjithmon sht dashur q
ta ket parasysh shndetin e fmijs s vet. Fmija i cili q nga lindja e
tutje sht i shndosh fizikisht, pra s ka t meta dhe pengesa trupore,
ai do t jet doemos person i ardhshm i shndosh psikikisht Pediatria,
pr objekt interesimi e ka mu kt, pra fmin q nga t lindurit e deri
n adoleshenc: zhvillimin e tij shndetsor, pengimin e shfaqjes s
smundjeve, rehabilitimin e fmijve t smur etj.
N fillim, si shum shkenca tjera, edhe mjeksia qe e paprdegzuar,
kshtuq as pediatria nuk qe e ndar dhe nuk e kishte vendin e merituar
n strukturn shoqrore. Mirpo para,prafrsisht nj shekulli, u b e
domosdoshme q t ndahet nj deg e veant e cila do t merrej me
fmijn, kur u pa se fmija nuk sht nj njeri i zvogluar. Se fmija
kishte dallime n proporcionet, n ndrtimin anatomik, n krkesat
fiziologjike, n nevojn pr proteina dhe materie tjera ushqyese.
Sot n bot jan rreth 150 milion fmij, prej t cilve vetm 4/5 jan
n shtetet e zhvilluara. Shumica e fmijve jetojn n kushte t vshtira
jetsore, pa mjete minimale sanitare, prandaj nga 125 milion fmij t
cilt lindin do vit, rreth 12 milion prej tyre nuk e prjeton dot
njvjetorin e ditlindjes s vet.
Prandaj, pediatria do t duhej q n radh t par t kuptohej si
preventiv, sepse synimi i saj kryesor sht mu kjo. E parakusht pr nj
preventiv, natyrisht se sht t zbuluarit sa m hert, t faktorve t
rrezikut. Rrjedha jo e zakonshme e shtatznis, fjala vjen, sht nj nga
faktort e rrezikut, e cila e komplikon t lindurit; pastaj, smundjet
trashguese gjithashtu shtojn mundsin q nj smundje e caktuar t
bartet edhe te fmija etj. Masat preventive klasike jan vaksinimi, t
ushqyerit me qumshtin e nns (si nj nga mbrojtjet m universal t
t posalindurve nga infektimet), pastaj dhnia profilaktike e vitamins
D etj. Diagnozat perinatale dhe kshillat mjeksore edhe sot, n kto
kushte, mund ta zvoglojn barrn nga familjet, t cilat i shkaktojn
smundjet trashguese dhe deformitetet e lindura. Zbulimi sa m i
hershm i paralizs cerebrale t fmijve, t shurdhris, t kariesit etj.
do t ia lehtsonin punn edhe vet fmijs, edhe prindrve por edhe vet
mjekve.
Por nuk jan shkaktar t smundjeve tek fmijt, vetm faktort
trashgues e t lindur, por ato mund t jen edhe faktort shoqror si
sht fjala vjen, shkurorzimi i bashkshortve, sjell deri te pengesat e
ndryshme psikike n sjelljen e fmijve t tyre. Pastaj jeta n nj
bashksi, q zakonisht ndodh te ne, kur t rriturit pin duhan pran
fmijve, pa pasur fare kujdes pr ta, sht burim i zvoglimit t sistemit
K S H IL L A M JE K E S O R E
t imunitetit t organizmit t tyre t njom. Pastaj prdorimi i alkoolit,
i drogs dhe delikuenca e t miturve n disa mjedise, papunsia e madhe
alarmojn pr nj gjendje kritike kundr s cils do t duhet t luftojn
mjekt n t ardhmen. Mjekt do t bjn do gj nga ana e tyre q ta
ruajn shndetin e fmijve, por n kt, natyrisht, rol me rndsi kan
sidomos prindrit (apo kujdestart e fmijve), t cilt mund t jen
krah i fort i ndihmess n kt an. N Kosov, ku mbretron nj
edukat patriarkale n t ciln femrat nuk e kan fj aln kry esore, shpesh
ndodh q fmijt sillen te mjeku n gjendje kritike, n gjendje kur as
mjeku s ka far t bj. Ekjo, prve pr fmiun edhe prmjekun sht
situat tragjike. Prandaj pediatrt nuk kan ndonj kshill tjetr pr
prindrit pos q sa m shpesh t bjn kontrollimin shndetsor t
fmijve, apo s paku, q sapo t vrejn nj simptom m t vogl t
pazakonshm tek fmijt t drejtohen te mjeku m i afrt!
Lexues t dashur, pr pyetjet tuaja lidhur m e problemet
sh n d etsore, p r k sh illa dhe rek om an dim e nga m t
ndryshm et, revista DODO NA i k a angazhuar mjekt e t
gjitha profileve.

\TH 7/ B.D.Benedikt
Nuk mund t vdisetKshtu pohon Dalaj
Lama, udhheqsi shpirtror i budistve t
Tibetit dhe sundimtari absolut i ktij shteti t
vogl malor para se t bashkohej me 1959
Republiks Popullore t Kins. Dalaj Lama i
tashm, q n mongolisht do t thot oqean i
.1 1 urtsis, sht i katrmbdhjeti me radh, por
nt vrtet, sht po ai person injjt! Nkt,
jo vetm se besoj n me miliona ithtar t tij, por
me rastin e tij jan marr edhe disa mendje
serioze shkencore t bots. Pr ata lexues t
cilt nuk e din fare se pr ka bhet fjal, do ta
m barshtrojm shkurtim isht teorin e
ashtuquajtur cikli i jets.
Sipas disa religjioneve t Lindjes dhe sipas
nndegve t tyre, konsiderohet se kjo jet
materiale sht vetm nj shkoll e madhe
shpirtrore, npr t ciln duhet t kalojn t
gjith ata t cilt kan pranuar kt cikl para
se t lindnin. Sipas fjalorit t krishter kjodot
thot se t gjitha ato shpirtra t cilt pas
Krijimit i jan kundrvn Krijuesit t tyre
dhe kan vajtur me djallin, tash doemos duhet
q n cikle t kalojn npr kt bot t zymt
t cilin po ai djall i njjt ua ka premtuar dhe
pr ta e ka prgatitur, gjithnj derisa t mos
lirohen nga dshirat e panatyrshme pr
pushtet, pr pasuri, pr knaqsi t ndryshme
dhe veseve tjera me t cilat kan qen t lidhur
pr kt bot materiale. Tek ather, t
pastruar prej t gjitha ktyre, t sjellur n
mend dhe t rilindur, kta shpirtra
kryengrits mund t kthehen prap tek ai i
cili i ka krijuar por n mbretrin e t cilit nuk
kan qen t knaqur. Q njeriu ta kuptoj
nodonin e parajss, duhet q m par t
njihet me ferrin gjegjsisht me botn
materiale!
Dalaj Lama i fundit ka vdekur m 6 korrik
1935. Mu at dit, disa minuta m von, u lind
n nj familje t varfr fshatare tibetiane nj
djalosh. Nse mund ti besohet tradits, n at
vogiush i cili u lind i pari pasiq Lama vdiq,
REINKARNACION
u shprngul shpirti i pashkatrrueshm i
Lams. N baz t kafit mund t pohohet se
Lama i ndjer ka hyr mu te ky djal? Pr kt
kujdeset nj grup special i priftrve t cilt
kan qen t ngarkuar me detyr pr tu
kujdesur dhe pr ti shrbyer Dalaj Lams. N
ta bie detyra jo fort e kndshme pr ta gjetur
dhe pr ta njohur voglushin e vrtet. N t
vrtet voglushi sht ai q do t zbatoj t
njohurit
Pasiq me kujdes i mbledhin listat e t
posalindurve mashkuj, priftrit fiilojn q
dalngadal ti eliminojn nj nga nj fmij,
derisa t mos e gjejn fmijn i cili sht lindur
i pari pas vdekjes s Lams. Fmija mbetet n
familj en e vet deri n dy vjet, e ather kthehen
q ta nnshtrojn at n nj trajtim special e t mbshtesin bindjet e tyre n rreth 500 raste t
fsheht t njohjes. Fmija zakonisht, pa
3
problem, i njeh gjsendet e veta, dhe fytyrat
e njohura. Pasiq dshmon se ai ka sht Dalaj
Lama i dikurshm, priftrit e marrin fmijn
dhe n nj vig special e ojn deri n tempullin
kryesor, me nderim dhe solemnitet t veant.
Gjat vizits n SHBA-t, gazetart e
pyetnin Dalaj Lamn sa i kujtohen detajet nga
DODONA jeta e mparme apo edhe m t hershme. Ai
Nr. 1# qershor 1994 thot se nj pjes e madhe e kujtess fshihet
kontakt me t dhe e kan lutur q menjher t
lutn q s bashku t shkonin deri n shtpin
DALAJ LAMA
gjat kalimit nga ajo prmas n kt prmas, n Indi dhe atje personalisht u takua me Shanti
por, se si fmij i mitur i kujtoheshin shum
gjra pas kthimit n tempull, ku u ka treguar
priftrve edhe vendet e fishehta ku i ka fishehur
disa relikte e shenjta pr t cilat ka ditur vetm
ai! Me kt procesi i njohjes dhe i vrtetimit t
Dalaj Lams s ri merr fund. Fmijn do ta
edukojn priftrit, do ta rikujtojn n
msimet e Buds dhe do ta prgatisin pr
thirrje t re t sundimtarit dhe t udhheqsit
shpirtror. Thon se nj cikl i ktill i
reinkarnacionit t Lams sht prsritur 14
her, dhe do her, fmija i zgjedhur ka
dshmuar se mu ai sht Lama i mparshm,
gjegjsisht se sht po ai person i njjt.
RASTISHANT DEVI
Ithtart e cikleve t reinkarnacionit
mbledhur a e t dokumentuara shkencore, n t
cilat fmijve apo t rriturve, vetdijshm apo
nn hipnoz, u jan rikujtuar detajet nga
jetrat e tyre t mparshme ! Pr ju lexues t
nderuar, do t sjellim disa nga rastet m
dramatike, e do t nisim me rastin m t
famshm t induses s vogl Shant DevL
Voglushja sht e lindur m 1926 n Nju
Delhi, ndrsa q nga mosha tre vjeare ka
filluar tu rrfej prindrve pr jetn e s^j t
mparshme, t ciln kinse e pasksh jetuar n
nj qytet t afrt Mutri! Qart i kujtohej asaj
burri i saj i asaj jete dhe thoshte se sht
quajtur Kedar Kaubej. Thoshte se ka vdekur
disa dit pas lindjes s djalit t saj. T intriguar
me kto pohim e, prindrit filluan t
interesohen dhe s shpejti, t befasuar pa mas,
zbuluan se n Mutri vrtet jeton nj njeri me
at emr dhe se vrtet atij i pasksh vdekur
gruaja pas lindjes! Menjher kan rn n
vij deri n Nju Delhi. Shanti e vogl, natyrisht
pr kt s dinte asgj, por ardhja e tij e
paparalajmruar aspak nuk i ka penguar q ta
nj oh. Dhe derisa mysafiri bisedonte me t atin
e saj, ajo n kuzhin i tregonte nns s saj se
cilat gjellra m s shumti ia knda burrit t
saj. Q t provonte kt, zonja Devi mu kto ia
prgatiti pr drek. Mysafiri ishte i befasuar q
ia kishin prgatitur mu ato gjella t cilat ai m
s shumti i donte! Aty Shanti e vogl, ia ka
shtruar edhe nj pyetje t pakndshme: pse u
martua prap kur u patn marr vesh q t mos
martohen nse njri nga ata vdes?
Njeriu ishte i tmerruar dhe asgj m pak t
hutuar nuk ishin prindrit e voglushes. E
e tij. N stacionin e trenit n Mutri, voglushja
Shanti e ka njohur nj kushri t burrit t saj
t dikurshm ! Ka vazhduar ti befasoj
rrugs, vazhdimisht duke i treguar karrocierit
se kah t vozis. Edhepse shtpia qe e ngjyrosur
me tjetr ngjyr, Shanti pa problem e ka
mbajtur n kujtes. Para shtpis e ka njohur
vjehrrin e saj tashm t plakur, si dhe djalin e
madh nga jeta e kaluar. N shtpi pastaj e ka
pyetur burrin e saj se far ka br me parat
e saja personale dhe me arin t cilin e kishte
grmuar nnj knd t dhoms? Edhe kjo ishte
e vrtet sepse Kedar Kaubej krejt i skuqur ka
pranuar se i ka zhgrmuar dhe i ka harxhuar!
Shkenctari dhe parapsikologu i njohur
amerikan Dr. Jan Stivenson aq shum ishte i
interesuar pr kt rast sa m 1960 udhtoi pr
Devin dhe me pjesmarsit e tjer t ktij
rrfimi t saj t uditshm. Nga disa qinda
raste t m bledhura t rasteve t
reinkarnacionit, ky i ka mbetur m i dashuri.
(vazhdon)
ORDINANCA MJEKSORE
PR PEDIATRI
"NEO-MED"
n Prizren
Punon:
paradite 8 - 1 2
pasdite 1 7 - 2 0
t shtuneve 8 - 1 2
Ortokoll - rr. e Partizanit, nr. 36
Tel. 029 / 32 775
 PORNOGRAFIA
DAVID HERBERT LAVVRENS rrshir t ngjitshme.
T prcaktuarit e ktyre dy fjalve Dhe prap arrijm ktu: ju e pranoni shumicn, turmn dhe vendimet
varet kryekput nga individi dhe nga e saj, apo tekembram ja t gjitha s bashku i mohoni. Prkuleni para VOX
kndvshtrimi individual i gjrave. POPULI, VOX DEI-t apo i m byllni vesht q t mos e dgjoni se si ai z
Ajo q pr dik sht pornografi, pr leh paturpshm. Lozni si palaqo q ti plqeni nj publiku, atij DEUX EX
nj tjetr sht vetm e qeshur e M ACHINE-s, apo mohoni q t lozni pr nj publik t till.
gjeniut Kur sht fjala pr kuptimin e qj fjale t veant, qofta ajo edhe m
Vet fjala pornografi, sipas e thjeshta, duhet t ndaleni dhe t prcaktoheni. Sepse ekzistojn dy
opinionit t nderuar, shenjon di q u kategori t mdha, prher t ndryshme, t kuptimeve. Ekziston i
takon prostitutave, d.m.th. di e ashtuquajturi kuptimi i prgjithshm dhe ekziston kuptimi indi-
veon prostitutn si t till. Por ka vidual. Merreni, pr shembull, fjaln buk. Kuptimi i prgjithshm
sht sot prostituta? Nse me kt sht i thjesht dhe i qart: buka sht qj gj q hahet e prbr nga mielli.
nnkuptohet femra t ciln mashkulli e Por merreni kuptimin individual t fjals buk : buka e bardh, buka e
paguan para se t oj dashuri me t, zez, buk misri, buk shtpiake, era e buks nga furra, korja e buks, tuli
doemos duhet ta nxjerrim n pah t i buks, buk pa maj, buk fshatare, buk franceze, vjeneze, buk e
vrtetn se n t kaluarn nj varg ndiur, buk thekre, buk Graham, buk elbi, bukzit, BRETZELN,
bashkshortesh t ndershme kan KRINGELN, buk qumshtore, pogae, lista sht e pakufishme dhe fjala
ditur t shiten, ashtu sikurse q shum buk ju on deri te kufijt e kohs dhe t hapsirs, npr labirinthet e
prostituta kan uar dashuri gratis kujtess. Por nga kjo edhe prbhet kuptimi individual. Fjala buk do
kurdo q u sht tekur. Nse femra nuk t shrbej si vendnisje pr udhtimin personal t individit, kuptimin e saj
bart n vete nj xixz t prostituts, ajo do ta prcaktoj vet individi si dituri t veten, i bazuar n reagimet e tij
sht ather nj pispiling dhe nj indolente. Prkundrazi, shumica e sendrgjuese. E kur ndoqj fjal e veant shfaqet me veantit e veta dhe
prostitutave kan nj shkndij t fisnikris femrore. Por, na duhen n ne zgjon prgjigjet tona intime, ather kjo na krijon nj knaqsi t
kto bindje kmbngulse dhe kundrshtuese? Doket jan megjithat t veant. Prpiluesit amerikan t reklamave e kan zbuluar kt, prandaj
thata, ndrsa bindjet ndonjher nuk kan lidhje fare me jetn. qj pjesz e literaturs amerikane e shkruar m mjeshtrisht gjendet, fjala
I njjt sht rasti me fjaln paturpsi: askush nuk e di ka do t vjen, n reklamimin e deterxhenteve. Kto reklama jan kng t vogla n
thot ajo. Le t supozojm se e ka prejardhjen nga fjala latine OBSCENA: proz. Ato e japin fjaln deterxhent individualisht, me kuptim
ajo q nuk mund t shfaqet n sken. A kemi sqaruar di me kt? Jo, farfurits dhe llamburits, e cila kryesisht sht poetike, e gjat ksaj,
kurrsesi! Ajo q sht e paturpshme pr Pjetrin, nuk sht e paturpshme sipas t gjitha gjasave sht poetike pr at i cili sht i aft t harroj se
pr Filanin e Fistekun; kuptimin e nj fjale e prcakton vullneti i shumics. si ajo poezi sht vetm qj kurth pr budallenjt.
Nse nj pjes teatrale sht e pahijshme pr dhjet persona n publik, por
n t njjtn koh nuk sht e pahijshme pr 500 t tjer, ather ajo pjes
sht e paturpshme vetm pr 10 persona por sht normale pr 500 t
tjer. Prandaj, pr shumicn kjo pjes tetrale nuk sht e paturpshme.
Prkundrazi, Hamleti ka qen skandaloz pr t gjith lolot e epoks s
Kromvellit, ndrsa sot pr ask nuk sht skandaloze, derisa disa komedi
t Aristofanit e skandalizojn pothuajse do njeri t sotm, anipse Grekt
e vjetr, sipas t gjitha gjasave, aspak nuk jan mllefosur pr to. Njeriu
sht shtaz e ciai ndrrohet; n t njjtn koh me tndrrohet edhe
kuptimi i fjalve t veanta. Gjrat nuk jan m ato q jan dukur se jan,
ajo q sht bhet ajo q nuk ka qen, ndrsa ne besojm se e dim se ku
jemi n gjith kt sepse ne shpejt zhvendosemi dhe emigrojm. Na mbetet
q tia marrim ann shumics, q t gjitha tia lm n dor mass, mass,
mass. Ajo e di se ka sht e paturpshmja e ka nuk sht. Nse dhjet
milion vdekatar t zakonshm nuk din m mir nga dhjet pipiruq,
ather di ssht n rregull n rabush. Le ti ngritin duart t gjith, e
pastaj numroini! VOX POPULI, VOX DEI.ODI PROFANUM
VULGUS! PROFANUM VULGUS!
E po mir pra, ja ku jemi tash: nse i drejtoheni turms, kuptimi i
fjalve tuaja sht kuptim i turms, kuptim i shumics. Fjala vjen le t
shkruaj dikush: Ligji Amerikan pr paturpsin sht shum i thjesht
dhe Amerika ka vendosur q kt ligj ta zbatoj. Shum mir, i dashuri
im, shum mir! Turma e di ka sht paturpsia. Shprehjet e papjekura
t cilat prfytyrohen me SPIT apo FARCE jan kulmi i paturpsis.* Le
t presupozojm se germrenditsi, gabimisht e v shkronjn h n vend
t p-s n nj fjal t thjesht SPIT! Publiku m i gjr amerikan, me
kt rast, gjykon se ai njeri e ka shkruar nj paturpsi, nj pahijeshi, se
kjo sht qj pun amorale, dhe se si shkrimtar sht pornograf i pastr.
Publiku i gjr, anglez apo amerikan nuk mund t mashtrohet. VOX
POPULI, VOX DEI, a nuk sht kjo tashm pr ju e njohur? Nse nuk e
dini ather do tju msojn. N t njjtn koh kjo, VOX DEI,
shkumbzon duke lavdruar filmat sentimental, librat, artikujt e
gazetave t cilt mua, amoralistit, m duken krejtsisht t paturpshme dhe
t neveritshme. Si nj lolo dhe mishrim i guximit, thjesht nuk mund t
duroj e t mos e kthej shikimin menjan. Kur paturpshmria kalon n
afekt t strholluar, forma e cila veanrisht i plqen publikut, dhe VOX
POPULI, VOX DEI-t i ngjiret zri duke e prndar me lavdata
harbutrin sentimentale, ather un ik pa kok sikurse fariseu i cili DODONA
friksohet nga infektimi. Mohoj ta prek at jargri t prgjithshme, at Nr. 1, qershor 1994
 fiFF77 SMILRESHA
MADHSHTORE MARILYN
Tedjordan n librin e tij Norma Jean: tregimi
dashuror nga Hollywood-i pohon se Marilyn
Monroe ka qen nimfomane dhe lezbijk
Pr her t par jan takuar n Holly wood kur ai i kishte 19, James JOYCt
ndrsa ajo 17 v jet Ai ishte truprojtar i artistve ndrsa ajo 15 qershor lfjm k
manekine. Mbase jam
Kur e kam par pr her t par, ka qen me nj kostum t koh i kam sh ik u ^^m k
kaltrt pr larje. Smilresh. Vasha t tilla kaq t bukura i kisha t kuqrremta nm m jk
par vetm npr revista apo n filma... Doemos duhej ta futja ubindase nuh janetuS
n dor. ktheva i rraskapitur. Buti teia caktoj
Ky sht kujtimi i Ted Jordanit, 65 vjearit, i cili para ca nj takim, por ndoshMJ^'Jf^d
kohsh botoi librin pr Marilyn Monroe-n, Norma Jean: prgjigjet. Shpresoj se do teje&
tregimi dashuror nga Holly wood-i. Ai thot se e njeh mir at aq e mir q t takohesh me muai
sepse kan qen dashnor n kohn kur ajo ende s ka qen yll i Natyrisht, nselTmk
filmit, ndrsa jan takuar deri n vdekjen e saj, pa marr harruar!
parasysh martesat e saj dhe t tij.
Marilyn nuk ka qen kurrfar perndeshe madhshtore, 1 2 k o r H k l9 ^ ^ ^ \
dhe vazhdon. Deri n sukses e ka sjellur ambicja e saj e verbr. Z esh k a n ja
Ka qen nimfomane dhe lezbijk, dhe asnj nga kto epshe t dashur, kam lruJ B B
uditshme ska arritur t i frenoj. t t lajmroj se nesr Ijf
Edhe ather kur ka qen n kulmin e shklqimit t saj, kur (t mrkurn) n B m ZZmm
u b seks-simboli numr 1, n mbrmje ajo i vizitonte lokaiet e mund t takohermj
nats duke krkuar meshkuj. I zgjidhte ca t rinj krejt t t enjten n tm , l||9 9 j ||
panjohur, flinte me ta, e pastaj ua zbulonte identitetin e vet t njjtn k o h M ^ ^ ^ K ^ ^ ^
vrtet. S hpresoj
Ted Jordan-i thot se dalldia e saj pas femrave ka qen poaq letrat e mia i ke
e fuqishme. Ai pohon se nj nga dashnoret e saj ka qen fu tu r n shtrat
M E h vetmin e paprcaktuar e
striptizeta e famshe amerikane Lili St. Cyr, e cila m von u b ashtu si duhet. Dorashka jote qndroi
t lodhshme q e ndiej.Vjersha sht
bashkshorte etij. Her-her j an takuar dhekan uar dashuri pran meje, gjat tr nats, ashtu e
shkruar pr laude.
q t tre. Ted Jordan thot se edhe pr t kto aste jan t pazgjidhur, q do tthot se shum m ir e
Jimmy
paharrueshme. Ndihesha si mbret. Pran meje i kisha dy grat mbajti veten, mu sikur vet Nora. T lutem
m t bukura t bots. mos e vish at mburoj pr gjinjt, sepse
Vjersh (me prcjellje muzikore)
N Holly wood jan prpjekur q t i heshtin thashethemet nuk dua t i prqafoj kutit e posts.
pr prirjen e Marylin-it, por Liz Taylor, sa her q jozyrtarisht Kupton? (Ajo fillon t buzqesh). Zemra
Ah, pshertimat e zemrs sime
flitej pr M.M.-in, gjithmon e komentonte me:h, kjo sht ime, si thua ti.
dhimbje t mdha m shkaktojn
ajo lezbijka. T puthsha qafn tnde njzetepes
Se t dashurn duhet ln
Ted Jordan n librin e tij flet pr frikn e Marylin-it se mos minuta.
Mirupafshim lumturia ime.
do t mendet, sikurse nna e saj e cila pat vdekur n nj spital J .A .J .
Shpesh e kam shikuar
t t smurve mental. Prandaj fllmat u bn bota e saj Dhe e kam mbajtur n prehr.
sendrgjuese n t ciln mund t ikte prej prditshmris s j ets Gjysma e dyt e korrikut 1904
Tash me pshertima t mdha
s zymt. N fmijri ajo ka gjakuar pr dashuri, e pastaj seksi . E prkdhelura ime Nor, t kam
Mirupafshim lumturi, mirdita
ka qen vetm pjes e epshit t saj pr t i takuar dikujt. thn q do t t shkruaj. Ndrsa tash ti m
pikllim!
Shum shpejt u b yll i Holly woodit sepse dashnor i ka shkruaj dhe m trego se djallin pate
Ah sikur edhe nj her
pasur njerz me ndikim. Thon se deri n vdekjen e saj ka fjetur mbrm. Jam i sigurt se di nuk qe n
(sa shum o zot dua)
me t gjith njerzit e rndsishm t SHB A-ve, deri te kryetari rregull. Pata njfar parandjenje se t
ksaj zemrs sime asgj
dhimbsej dika pse nuk ndodhi kjo do t
Kennedy. nuk do t ia lehtsojpikllimin.
ishte (sic) ajo q mund t t ngjaj vetm ty.
E dinte se kurr s do t jet aktore e mir dhe kur gjendej n Henry VIII
Q ath er p ro re m u n d o h em ta
mesin e pr ofesionalistv e e ndj ente se sa i dobt sht talenti i saj. 3 gusht 1904
ngushlloj dorntime, por nukmundem.
Por kjo nuk e smbonte shum. Nimfomania e saj gjithmon ia E dashura Nor, a thua do t t
Ku do t shkosh t shtunn, t dieln e t
siguronte ndonj dashnor t pasur apo me ndikim prandaj lejojn qsonte t dalsh n ora 8.30?
hnn n mbrmje, kur nuk do t m und t
karriera e saj smund t rrezikohej kurr. Shpresoj se do t t lshojn, sepse
tshoh ? Dhe tash adieu m e dashura ime.
Ted Jordan-i n fund t librit t tij flet edhe pr vdekjen e ja m n n j vorbull t madh
Ta puthsha gropzn, vllami y t plang-
Marylin-it Thot se fare nuk u beson prrallave t cilat i ka mendimesh sa q dua t i harroj n
prishs i krishterimit.
thurur industria eHolly woodit, se e ka mbytur mafia CIA apo prkdhelit tua. Prandaj mu pr
Hern ijetr hidhrimin lre n shtpi
ndonj i tret. Dyshon, poende, edhe n at se ka br kt, eja nse mundesh. N baz t
- si m par.
vetvrasje: Aq shum ka qen e varur nga alkooli, nga tabletat autorizimit apostolik qma mundsoi

36
J .A .J .
pr qetsim dhe gjum, por edhe nga droga sa q, sipas t gjitha shklqesia e tij Papa Piu X me kt
Gjysma e dyt e korrikut 1904
gjasave, at dit ka harruar se far ka pir at dit t kobshme. rast t lejoj t vish pa fustan q t
E dashura Nor, hetova veten se si
Ska kurrfar misterioziteti rreth vdekjes s saj. pranosh uratn e paps q do ta jap
marrfrym thell, derisa shtisja sonte dhe
Libri i Jordanit, pamdyshje, rrnon mitin pr kt aktore me dshir t zjarrt. I yti hebre i
mendja m shkonte te nj vjersh e vjetr,
fatmbyllur. Nse krejt kjo sht e vrtet. prvuajtur.
t ciln para treqind vjetsh e ka shkruar
DODONfl Daily Mirror H enry V II I n j m bret b ru ta l e
Vinenco VANUTELI (kardinal
Nr. 1, qershor 1994 epshprvluar. V jersha sh t aq e
lezetshme dhe efreskt sa t duket se ka xhakoni)

M yrteza X A J N U R A
KANIBALIITRET
(fragment nga romani MUNDIMTORJA)
Skenat e Ilahtarit nuk i zgjatn, m basi
shuku i drits e shoi portretin e k anibalit t dyt
- Titos.
T vazhdojm m e t fu n d it? - propozon
A utori .
I fu n d m i, m s h k a t r r im t a r i! -
konstaton H ija .
T o cili na qenksh ky fatprer? - pyet
Viktim a S .
Enveros H oxhiq - thotw A utori .
Jo! - klthet prerazi e zshm V iktim a
S .
A utori e H ija sakaq i ndeshin shikim et
plot habi.
Kjo verbri do t zgjas pr nj koh , -
thot me keqardhje H ija .
V erbri shqisash dhe verbri gjaku , -
shton A utori .
M os e m bushni kornizn e kanibalve m e
t ! - urdhron V iktim a S .
Ke frik se do t i bhet nder?! - ironizon
H ija .
Se edhe gjaku yn do ta ket shem bullin e
par t kanibalit? - plotson A utori .
Jo, se as Pirros s i shkoi pr dore oreksi e
gryksia e kanibalit, - thot m e qetsi dinjitoze
V iktim a S .
Ezrti POUND
THERETVRN
See, they retiirn; ah, see the tentative
Movements,and the slow feet.
The trouble in the pace and the uncertain,
MVavering!
See, they return, one, andby one,
Withfear, as half-awakeneid
A sif the snow should hesitate
And murmur in the wind,
and half turn back;
These were the <<Wing,d-with-Awe,,>
Inviolable.
Gods ofthe wingd shoe!
With them the silver hounds,
snifftng the trace of air!
Haie! Haie!
These were the swift to harry;
These the keen-scented;
These were the souls ofblood.
Slow bn the leash,
pallid the leash-men!
IONE, DEAD THE LONG YEAR
Empty are the ways,
Empty are the ways of this land
Andthe flowers
Bend over with heavy heads.
They bend in vain.
Empty are the yvays ofthis land
Were Ione
Walked once, and now does not walk
But seems like a person just gone.
A ther - pyet A u to ri - ku ta vendosim
narcisom anin ton ?
M u aty 'p res, por jo si kanibal, po vetm si
patriot i detajizuar i K ainit ose i B rutit - njsoj.
Shpata e tij hapte shtigje dam arve t atdheut, m bi
kurrize e zverqe t ktij populli t ngrat, prej t cilit
vet perndia i kishte m bledhur uratat. T hika e tij
ngulej npr deltat e gjakut m t pastr, n m endjet
blistr, n njerzit t cilt s bindeshin q t bhen ata
q nuk ishin, ata q s m und t bheshin, t pir trush,
t thithur lim fe, t thyksave sllavo-ortodokse n
trekndshin e glltitjes M osk-B eligrad-A thin...
H ija n d rk oh lsh on shu k u n e d rits n
kornizn e zbrazt ku u shfaq portreti i E.H. i punuar
me disenj t kujdesshm , si n stripat erotik, m e
fytyr kulaqe, faq et bucko, sy t zbutur t korids,
buz t trash a, si... M os ta them k rah asim in e
qlluar! Intim n e histerizm it t tij m s m iri e di
zonja e tij e m bledhur nga nprkm bjet p rim itive t
kohs aktuale, kur ajo zgjedh korrier me M illadina
e D ushana dhe... N uk m a z goja vrtet! Pastaj
p a tr o n t m is io n a r e h e d h in n n g r y k t
kam eleonit, q kishte harruar edhe n p astrtin e
fustanells. P jell e keqe e grackave dhe pusive.
Kjo zonj ishte br bashkshorte e k odoshit t
pasionuar dhe kam eleonit, pr ne t pash em b u llt dhe
t paprsritshm . K orniza nuk e paraqiste figurn
e bushtrs, p or portretin e tiran it E.H.
M e t le t merren voglsit. K adareja e njohu
nga afr, do t bzaj n nj koh tjetr, si inventar
intelektual i oborrit H oxha, ose si kasnec i bindur pr
shprndarjen e farsave 50 vjeare.
V iktim a S sodiste syikrr, por t picrruar,
figurn n am fas t Kain B rutit. M brapa tij, m e ritm
t ngath t, shpaloseshin skena m akabre nga vitet
KTHIMI
Shih, ata po kthehen; ah, shihu tentimet
Lvizjet, dhe kmbt e ngatht.
Hapin shqetsues dhe ngurrimin
Plot dyshim!
Shih, ata po kthehen, nj nga nj,
Mefrikn, si gjysm t zgjuar;
Si bora t ngurronte t boroj
dhe t mrmronte n er,
duke u kthyer gjysmanash;
Kta ishin Tmerrakt-me-flatra,
dhe t Pacenueshmit.
Zotrat e kpucve me flatra!
E me ta qent e argjendt
q nuhasin gjurmn e ajrit!
Haj! Haj!
Kta ishin t shpejt nfushata;
Ktq ishin eracakt;
Kta ishin shpirtra nga gjaku.
T ngatht n rrypin,
prndjeks t zbrdhitU.
IONE, E VDEKUR NJ MOTMOT T
GJAT
T shkreta jan rrugt,
T shkreta jah rrugt e ksaj toke
Dhelulet
prkulin mbi to kokat e tyre t rnda
Kot i prkulin.
T shkreta jan rrugt e ksaj toke
Kujohe
Shtiste dikur, dhe tash m nuk shtitet
Por duket njsoj si person i cili sapo ka
shkuar.
Prktheu nga anglishtja A.M.
JJ
dyzetenj, atentatet ndaj m iqve, defektet m orale,
orgjit e pazakonta m e t ndershm et e prdala...
Prap sk en at e D renics, t T ivarit, dorzim i n
grup i p atriotve n kasaphanen serbo-sllave...
M edet...
D uke shikuar t m pir kt vistr t gjat
skenash, trashja e nj trsie m beti e kyur n
ankth e m akth t nem itur.
O zot! ,- shpesh p rsrit H ija .
fatk eq si! - m rm rit A utori .
far katranosje! - hungurin V iktim a S .
Ky na qenka m bledhsi m id iot i disfats dhe
i tragjed is kom btare , - thot A utori ngjeshur
dhe shton - dhe prishs i id en titetit kom btar.
K ryepersonazhi i shprbrjes kom btare , -
psh p rit H ija .
A krobati m perverz dhe m virtuoz i cilsdo
koh me p olitik n lilip u te shqiptare! - rnkon
V iktim a S .
S h k e l s i m f a t a l n b r e n d in e
s h p ir t m e n d j e s s k o m b it m e p a r a n o j
h alu cin an te. - u ndrlidh A utori .
S hkaktari i m bjelljes s brengs me pikllim
t gjat, n shndetin e dlir t popullit, i cili bri
sh tat t rritur n pr m etaforat e apotheozave t
m j e r i m i t
ordinar , - sikur
dnesi H ija .
O lim p i i
diktatorit,
k u roj d rith ije
nga m t
ndryshmet.
O a z n e h ir e -
epsheve e m buloi
m e ganim ed, me
k u r v a , a lto p a r-
la n te e p ro jek -
//*
tor, me kasnec
m a r a to n o m a k ,
q bartn stafe-
tn-Enver gjysm
s h e k u lli, n p r
do neuron, n-
Foto: Ridvan Slivova pr secilin shpirt
e dam ar anastezi dhe b alsam i, p lot skulptor balti-
n ash , p ik tor m e paleta prej brym e, kompo'zitor
t f o lk lo r it m e p o r te n iv e le s h t d y sh im ta ,
inteligjen ci m e p orosi, poet kopuk e m afioz: kto
i pati E nveri i M adh... korin e m adh sim fonik,
g r u p in e m a d h p o lifo n ik , p en n e m ad h e t
gjeneralit K adare, bej texhinj t shum t npr skena
pub lik e t m asm edium eve, n teatrin e jets...
Enver H oxha pati injektim in e E nverosit dhe
tatuazhin e H oxh iqit, kshtu e bri em blem n e
tu rp it t n j ep oke m e rondo kataklizm e. Pati
E nveri djersn edhe gjakun e popullit, gjinitar i
Saturnit i cili u shfaq dhe m beti deri n arkivolin e
lam tum irs... E po far nuk pati oaza me haremin
e E nverit. K ur ia dhuronim jetn prej saj praronim
m ajat e A lp eve, m ajat e B jeshkve t N em una,
m ajat e K orabit, m ajat e K araburunit... Ia mbanim
t ndezur fenerin e kuq n brigjet e Jon it dhe t
T araboshit. K shtu, deshm t na jet e gjall jeta e
fuqizuar e trim it t tryezs s Juds, me ujem e dhe
harae t gjallrim it jetik t kom bit.
Thn sh k u rt dhe pr m bam endje - sa m tro:
Enveri kishte n do skut, n do pore t jets,
fytyrb yth n e secilit q jeto n te pr rehatin e
grazhdit dhe ngjyrim et e kam eleonit...
M irpo, X haxhi i M adh - xhuxh, nuk i pati
prapa qerres, npr Iluc, shqiptart fisnik, trim at,
dinjitozt m e sedr t tradits s ndritur. Nuk e pati
n salutim asnj vatr virtytesh, po prej t tillve e
bri varrin m t thell e m t gjr t fatum it
kom btar...
X haxhi xhuxh. DODONO
Enver H oxha plus: Nr. 1 , qershor 1994
Enveros H oxhiq dhe nofka PISI n PUS.

t o = j 7/
RRFIMET GUDULISSE
N G A KOMPJUTERI
PARA DHJET VJETSH, KOMPJUTERI I CILI DO T MUND T SHKRUANTE
ROMAN KA QEN VETM EMR ABSTRAKT. ATHER Z.FREN SKOT VURI
BAST ME DISA MIQ T TIJ SE BRENDA NJ VITIDO TA BJ NJ SOFTVER T
TILLICILIDO T SENDRG JOJ ROMANE, JO BASH N NIVELIN E FOKNERIT
APO T TOLSTOIT, POR N STILIN ENJ PROZE T LEHT ME T CILIN SHT
SHRBYER AUTORJA E ROMANIT KODRA E KUKULLAVE ZHAKLIN SUZAN.
Dymbdhjet muaj m von, Skot Freni
ishte pr 300 dollar m i varfr, por kjo ishte
vetm fillimi i obsesionit tetvjear i cUi
rezultoi me Ubrin Vetm ksaj here, me
nntitullin Roman i shkruar me kompjuter i
cUi sht i programuar t mendoj n mnyrn
e autores m t njohur t bestsellerve
zonjushs Suzan, sipas interpretimit t Skot
Frenit.
Rrfimi pr dhembjet e lindjes s romanit
kompjuteristik, n t njjtn koh tregon edhe
prparimin e madh por edhe kufizimet e
aftsive t kompjuterve. Skot Freni sht
shrbyer me komjuterin Apple Macintosh dhe
me intelegjencn artificiale t softverit (Uoj
progresiv i programit i cUi mqaket ta imitoj
rrjedhn e t m enduarit t njeriut).
Programuesi Fren (43) pranon se:Thn
/l ^ \ sinqerisht ky Ubr do t ishte i kryer para 7 - 8
vjetsh po ta shkruaj a un vet. N kt rast qj
erek e kam shkruar un vet, kompjuteri
poaq, ndrsa t tjerat do t mund t ishin
produkt i bashkpunimit t kompjuterit dhe t
njeriut.
Ky bashkpunim ka t bj me dialogun
ndrmjet z. Frenit dhe softverit t tij.
K om pjuteri shtronte pyetje q, pas
prgjegjeve t Frenit, t krijonte nga disa fjaU
t tekstit. Dhe kshtu me rend, n baz t
prmbajtjes s mparshme, n baz t pyetjeve
dhe t prgjegjeve t reja, krij oheshin kapitujt.
Programuesi thot: Duhet t pranoj se
kompjuteri nuk ka prparuar kaq shum q t
mund t shkruaj kapituj t tr.
Drejtshkrimi, stiU dhe shtj eUimi i romanit jan
bazuar n mija rregulla t cUat Freni i ka
inkorporuar n program, duke analizuar me
kujdes dy romanet e zoqjushs Suzan (Kodra
e kukuUave dhe Njher nuk mjafton). Kur
shkruante, pr shembuU, pr takimin e dy
personazheve - femra kundrshtare mes vete,
kompjuteri krkonte nga Freni q t zgjedh
nj nga dhjet n ivelet e faktorit t
shpirtUgsis dhe pabesis. Nse e zgjidhte
numrin 8 - pabesia dhe dhembja e madhe,
kompjuteri n memorjen e tij sigurisht i ka
krkuar shprehjet me kUth apo me
ndihmue.
Disa kritika pr romanin kompjuteristik
jan, befasisht, mjaft t mira, duke marr
parasysh se kritikt kan qen mjaft t rrept
kundrejt shkrimtares s ndjer Zhaklin Suzan.
N revistn amerikane Today on Wednes-
DODONA day , letrari Tomas Giford para ca kohsh i
Nr. 1, qershor 1994 botoi kritikat pr romanin Vetm ksaj here
dhe pr qj roman tjetr t zhanrit t qjjt
YUi amerikan t Xheki Kolinsit - dhe n kt
rast ka shkruar: Nse, tashm, ju plqen qj
Uteratur e tiU, ather sht shum m mir
q ta zgjidhni veprn e kompjuterit.
N shtpin botuese t rom anit
komjuteristik thon se suksesi komercial i
Ubrit sht i pasigurt, por se sht nisur me 15
Foto: R. Slivova
mij ekzemplar me mim prej 18,95 doUar
nn distribuimin shtetror dhe n Ubrari pri-
vate. Nj nga botuesit, Stiven Skregis
thot:Nuk them se Vetm ksaj here sht
vepr me vlera t mdha letrare, por sht i
mir sikurse qindra romane t dashuris q
kan dalur kt vit. Kto jan fillimet e
shfrytzimit t intelegjencs artificiale n
letrsi, gj q sht qj motiv i mjaftueshm pr
pjesmarrjen time.
Ekspertt komjuteristik jan intriguar,
por u duket se 295 faqet e ktij romani sipas
modeUt t mbretreshs s prozs gudulisse
sht nj zbatim shum m endjeleht i
intelegjencs artificiale.
New York Times
PROVA T NJ MUZIK]
M BASHKKOHORE
Minire FETAHU
Dite m par n Tiran, n PaBatin e
Kongreseve u mbajt festivali Knga e stins
94", i cilid y dit m vone n transraetua edhe
prmes programit satelitor tTVSH-s,dhe u
prcoll m e interes t posam nga artdashsit
N kt manifestim, krahas krijuesve dhe
interpretuesve t njohur t kngs s ieht si
jan Liliana Kanina, Kozma Dushi,Franesk
Radi, Manjolla Nalibani, grupiX me solist
Aleksandr Gjokn u paraqitn edhe autor
tekstesh, kompozitor dhe interpretues t
rnj, t cilt,u mirpritn nga t pranishmit
n sall. Festivali n fjal, dy vjett e fundit,
dailon nga ata m t hershmit, si pr nga
konceptimi prmbaj tsor e poashtu edhe nga
rrjedhja e organizimit. Tanhn ky aktivitet
sht i liruar ngaimponimet dhe tematikat e
caktuara. Ky manifestim prezentoi vlera dhe
kto ishin prova t sigurta t nj muzike m
bashkkohore me elemente t avancuara si n
konturat e teksteve, t meiodive por edhe t
orkes tracioni t Pjesmarrsit e festivalit kt
her u bailafaquan edhe me nj sistem
konkurrimi t ndryshm nga festivalet tjera
si dhe prcjellja e kngve u b nga
formadonet m t vogia.
Pr dy net me radh sa zgjati ky festival
u prezentuan 22 kng nga vendi. M t
dailuarit ishin: N zemrn tnde nuk banon
as ti me tekst t Rudolf Markut dhe me
kantautor Zaim Merkulaj, Agim Rreza me
kngn jotja nuk jam me tekst t Rita
Filipit e orkestracion t Selim Ishmakut dhe
me interpretim t shklqyeshm t Liiiana
Kanins. Kngtarja nga Amerika Kim
Beebe Choate (Kim Bebi ot) me zrin e saj t
mbi dhe timbr karakteristik u paraqit me
kngne Adrian Hils Sa krkoj metekstt
Mimoza Picarit dhe orkestracion t Alfred
Kainarit ia nj prshtypje t kndshme.
Edhe kompozitori i ri Markeiian Kapedani
ishte i suksesshm me kngn Dashuria e
detit biu me tekst t Gjergj Kols dhe Andi
Kroit, interpretuar nga kngtarja Aima
Bektashi me nj kultur t lart t kndimit.
Poezia domethnse e Shklzen Zaiiit e
titulluar I lindm pr t jetuar , me muzik
t kantautorit Osman Mula, knduar edhe
nga Leonard Bulku, iirim Denaj dhe
shoqruar nga Mirelda Berisha e Lidia
Myftiu. Kt her kngtarja Rovena Dilo u
prezentua me kngn e Alfred Kainarit
Simpati. Kt her publiku si kngn m t
suksesshme zgjodhi kngn Nuk mjafton,
me muzik t Flamur Shehut e tekst t Jorgo
Papingjit, e orkestracion t Alfred Kainarit
knduar nga Aureia Gaqe. N festivai u
prezentuan edhe grupe muzikore, pjes
koreografike, humor dhe intermeco. Nn
udhheqjen artistike t Zhani Cikos,
redaktor Selim Ishmaku e Alfred Kainari,
skenografia e Adrian Kastratit, regjia Gjergj
Rita dhe paraqitja e programit nga Ema
Troplini, Arlind Kruja dhe Sidorela Kola
bn q festivali t dai i suksesshm.
 HOROSKOPI
CJAPI
22.XII. - 20.1.
Nj kriz kohshkurt do t ju zgjas deri kah 24 qershori, kur do t
filloj pr ju nj periudh e energjis s madhe n t ciln do t i zgjidhni
disa nga problemet tuaja kryesore t cilat ju preokupojn. Duhet,
megjithat t jeni t kujdesshm dhe ta krijoni n vet nj drejtpeshim
i dli do tju ndihmoj q t i tejkaloni gjendjet e ndera pa dm pr
shndetin tuaj. Rrini larg punve t rrezikshme dhe mos mendoni pr
prfitime t mdha, sepse ju krcnohet rreziku i humbjeve n pun. N
dashuri gjithashtu do t ket disa ndryshime, t cilat pr jetn tuaj do t
jen mjaft me pesh.
VORRA
21.1.- 19.H.
Periudha juaj intenzive do t prfundoj kah fundi i muajit, dhe do
t ndjeheni ngapak t zhgnjyer. Nuk do t ket m ngjarje t
njpasnjshme por as shum lodhje. Para jush, pra sht koha kur
mund t pushoni, edhe pse disa shqetsime ju krcnohen ende. Nse n
rrethin tuaj gjendet personi i cili kundrejt jush sht i disponuar
armiqsisht, do t anoni kah situatat konfliktuoze. Situata materiale do
tju sjell pak brenga, sepse ndoshta do t fitoni m pak se zakonisht.
Kini kujdes pr shndetin tuaj dhe jini t kujdesshm n trafik.
PESHKU
20.11. - 20.III.
Gjat ksaj periudhe situata juaj sa vjen e prmirsohet Vitaliteti
juaj sht n ngritje e sipr, prandaj do t rriten edhe shanset q
detyrave q shtrohen para jush ti dilni matan. Shumica jush do t jen
t shprndar n pun t ndryshme, do t jen prher n akcion por kjo
do tju krijoj m shum knaqsi se sa mrzi. Punt me t holla
gjithashtu do tju prparojn, edhe at m mir se sa q e keni
paramenduar dhemir do t mund tju dUte edhe ndonj udhtim i gjat
i Udhur qoft me punn tuaj qoft vetm shtitje. Nj an n t cUn
mund t ket mosmarrveshje sht jeta juaj dashurore. Jini t
kujdesshm ndaj rrethit tuaj dhe ndihmojini nj antari t famUjes suaj
i cili ka probleme.
DASHI
24.n i. - 20.IV.
Tash jeni n nj faz kalimtare dhe neutrale n t cUn mund tju
ndodhin befasi n t mir apo n t keq. Duhet t jeni t kujdesshm nse
vendosni t ndrmermi di me rndsL Jini t kujdesshm dhe mos u
mbshtetni n ndihmn e askujt. Nse bni ndonj kthes t madhe n
jet, duhet t jeni t gatshm t flijoni mjaft. N ann e dashuris do t
keni prkrahje dhe marrdhnie intime shum t ngrohta, gj e cUa do
tju freskoj dhe do tju forcoj.
MZATI
21.IV. - 21.V.
Kah mesi i muajit do t hyni n nj situat mjaft t nder, e cila do
tju sjellnjrn pas tjetrs mjaft ngjarje. Tash pr tash ende sdo t ket
probleme dhe ju si energjik q jeni dhe t gatshm pr t u kacafytur me
situata t tilla do ti tejkaloni ato. Partnerit tuaj kurr mos ngurroni ti
thuani t gjitha haptaz dhe pa ngurrim. Kshtu do ti zgjidhni m leht
problemet tuaja dashurore pr shkak t xhelozis s paarsyeshme t
partnerit tuaj. Shndeti juaj sht stabiL
BINOSHI
22.V. - 21.VL
Prgjithsisht ende jeni n nj faz t mir, edhepse marrdhniet
me persona autoritar do t jen t acaruara. Megjithat rrethet m t
gjraju pranojn krahhapur dhe rrin me ju me knaqsL N aspektin
e parave do t jeni ngapak t zhgnjyer, jo pse t ardhurat do ti keni t
ulta sa pr shkak se keni pritur m shum. Kriza ju krcnohet n
marrdhniet familjare. Keni kujdes n raportin tuaj me njerzit me t
cilt dshironi t mbeteni si miq apo si partner._______
Shpjegim: Tek lexuesi, ndoshta do t shkaktojn hutes emrat e ndonj shenje t zodiakut ne revistn ton. Por n e kto emra ia kemi huazuar dijetarit, filozofit
dhe teologut ton t madh, Pjetr Bogdanit, i cili n veprn e vet t shklqyer eta e profetve (1685, Padov) ip a r i sht m arr edhe m e shpjegim in e disa anve
t Zodiakut ndr shqiptart, ka treguar ndarjen dhe ua ka dhn emrat. Ne pr shkak t respektit ndaj tradits dhe ndaj vet Pjetr Bogdanit t raadh vendosm q
kt t mos e ndryshojm fare.
GAFORRJA
22. V I.-22.V H .
Ju dalngadal po dilni nga kriza e d la pr nj koh t shkurt j ua
ka prishur planet. Do t keni nj prmirsim t dukshm n t gjitha
planet, n at material, shndetsor etj. Gjithashtu do t keni udhtime
t mbara. Pran t gjitha ktyre ka shenja t keqsimit e t problemeve
me shndet. Keni kujdes n trafik. Problemet m e partnerin, t
shkaktuara pa arsye nga nj i tret do t rregullohen, nse jeni t
gatshm q t dy palt t lshoni pe.
LUANI
23. v n .-2 3 .v m .
Pr ju do t filloj qj faz e indisponimit tuaj. Aftsia juaj q t
ndikoni n rrethin tuaj do t jet e kufizuar, prandaj mund t prjetoni
zhgnjime edhe aty ku s e keni pritur kt. Kjo periudh e krizs s do t
jt me intenzitet t fort dhe me siguri do t kaloj pa shqetsime t
mdha. Situata emocionale sht shum e mir dhe do t keni raporte t
mira jo vetm me rrethin tuaj t ngusht por edhe m gjr, te personat
e gjinis s kundrt. Se sa do t mund ta shfrytzoni kt, kjo varet prej
jush.
VARZA
24. V H I.-23.IX .
N jetn tuaj ekzistojn pasigurit, por ju jeni msuar me to. Kjo
vjen ngaq logjika juaj nuk sht e prshtatshme me logjikn jetsore.
Dika mund t nis m ir, e pastaj, pr ca cikrrima, krijohen
komplikimet. Kjo s do t jet asgj serioze, dhe sigurisht q do ti
tejkaloni kto. Sa i prket parave, jini edhe m tutje t kujdesshm. N
jetn dashurore as vet nuk e dini se me ka do t duhej t ishit i knaqur.
Dyshoni n dashurin e t tjerve pa menduar pr dashurin tuaj.
TEREZIA
24.IX. - 23.X.
Nj faz e nj krize t prkohshme do tju prfshij q nga fundi i
muajit, dhe do t ju shkaktoj pak shqetsim. Por kjo do t kaloj. Do t
keni disa mosmarrveshje me miqt tuaj, dhe mir do t ishte q
kontaktet me ta ti rralloni prkohsisht. Situatn me t hollat e keni n
nj gj endj e mesatare. Ca pun me t cilat merreniju sjellin pak prfltime
por tash pr tash kjo s mund t ndryshohet. N dashuri dhe n jetn tuaj
intime mund t gjeni ngushllim pr t gjitha kto zhgnjime t vogla n
pun.
SKARRTVOJEJA
24.X. - 22.XI.
Para jush do t hapen dyert pr ndrmarrje t mdha, pr veprim
dhe akcion. Pasi planetet e ngathta ju mbshtesin m shum, do tju
prcjellin suksese n planin afatgjat. Dhe realizimi i disa planeve do t
fllloj n kt faz. Kjo periudh intenzive do t ju paraqes mundsi pr
t cilat nuk keni qen as vet t vetdijshm. Do t shpesh tohen kontaktet
shoqrore dhe punt me para do t jen mjaft t suksesshme. N jetn
tuaj dashurore do t ket m pak ndodhi dhe m pak shqetsime.
SHITUESI
23.xi-21.xn.
Para jush sht nj periudh e volitshme, n t dln do t mund ta
zhvilloni strategjin tuaj t puns. N kt koh mos llogaritni n ndonj
situat apo lvizje t re. Kjo sht nj faz e kontinuitetit dhe e puns. Sa
i prket t hollave nuk do ta keni situatn e mir ashtu si e dshironi ju,
dhe tash pr tash nuk mund t bni shum n kt an, prandaj duhet
ta pranoni ashtu far sht. N dashuri do t ngjaj di e
jashtzakonshme, do t jeni t prir q ta befasoni partnerin tuaj - n t
mir -natyrisht!

FSHEHTESIA EMONA LIZES
Pr portretin e M ona Lizs t
cilin ek a punar Leonardi gjeniai,
aq shum sht shkruar e sht
foiur, por prapseprap buzq-
eshja e saj enigmatike ende ka
mbetur e pazgjidhur. Tash nj-
far John Easmus (Gjon Azmus),
fizikan entuziast, nga San Diego-
ja p rp iq et ta d sh m o j se
buzeqeshja e saj e paprsritshme
rrjedh nga shkaku se Mona Liza
sht e pikturuar e iakuriquar.
Pasi kt hipotez t tij nuk
mund ta dshmoj ndryshe, do t
duhet, q pr kt ta marr nj
leje sp eciale pr ta br nj
prpu nim kompju terik. Pikturn
do ta zmadhoj e do ta shprbj
n 5 milion pjes t imta dhe n
do pjesz t till do ta huiumtoj
intenzitetin e ngjyrs. Ai shpre-
son se do t ia arrij t dshmoj se
Xhakonda e bukur ka qen e pik-
turuar lakuriqe dhe se tek pastaj
Leonardoda V in iiak a veshur
petkat.
MJESHTRIA
PR TA "VRAR"
DHMBIN E SMUR
Halli i madh n t ciln bien
n je r z it m un d t j e t g j e
rrezikshme.Nj katundar nga nj
katund i largt i Urugvajit, dit t
tra e m undonte nj dhembje e
padurueshme e dhmbit. M n
fund njeriu gati lojti mendsh dhe e
vrau me revole dhmbin e smur,
por edhe nj pjes koxha t mir t
nofulls, t buzs dh t mishit t
dhmbve.
BOUTIQUE
"EDONA"
P R IZ R E N ,
Shesim m odelet
t e sezom t
pranver - ver 94
DODONA
Nr. 1, qershor 1994
QIELLI DHE TOKA
Para nj beteje me rndsi,
Napoleoni ua shpjegonte gjer n
detaje planin e betejs.
- N se i p rm b a h en i
urdhrave t mia ,-shtoi ai -
fitorja sht jona.
- Zoti na e dhnt, zotri
,tha nj mareshal dukc shikuar
kah qiclli.
Z oti me k t n u k ka
k u rrfar lid h jesh ! -ia k th eii
Napoleoni.
NJEDEHJE
DHE TRIVDEKJE
N jgar n t pirit e xhinit, n
nj bar n Bealton Beach, n
Florid mori fund me tri raste t
vdekjes.
N fillim, vdiqn n banak t
dy garuesit, t cilt shterrn nj
sa s i t tm errsh m e t p ije s.
Barmeni pesdhjetedyvjear i
titi ua mbushte gotat garuesve,
sh n on te rezultatin d h e Ishte
gjyqtar kryesor, shpalii garn pa
fitues... D he derisa nga bari i
nxirrnin kufom at e garuesve,
edhe vet barmeni vdiq nga suimi
n zemr, sepse policia i tha se do
t prgjigjet si pjesmarrs n
vdekjen e m ysafirve t v e t
Tel 029 / 25 819
k /o e w U M falni zotri, u desh t
E KUQJA KREJTSISHT
RELATIVE
K r iju e sit t te o r is s
relativitetit, Albert Einstein-it,
do gj i dukej relative deri n at
mas, sa q shpesh, i humbur pas
meditimeve t tij, krejt gjakftoh t
hynte n shtpit e huaja si n ishte e kapshme dhe e dashur pr
shtpin e vet. Duke shpresuar se popullin. Kt e vrejtn etrit
sad op ak do t i n d ih m oj n
gjetjen e rrugs deri n shtpin e
tij, gruaja e tij e ngjyrosi dern e
h yrjes m e n gjyr t kuqe t
shklqyeshme q binte n sy nga
mjeshtri kompozimet e tij laike
larg. Por shum shpejt u bind se
prburrin e saj ngjyrat jan gjra
krejtsisht | relative.
Einstein-i vazhdoi me avazin
e vjetr.
Kshtu ky kompozitor i frytshm i
Lul vetm oshtu bj roje
dhe mos e heq helmetn ussesi!
NJ DEKLARAT
KREJTERE
Derisa trupat britanike ishin
t stacionuara ende n Egjipt,
autom obili n t citin gjendej
mbreti Faruk m e dy axhutant,
nga t ctit njri voziste, goditi
shtpizn e ro js t u sh tris
britanike dhe e shkatrroi at.
Pasuan hetimet pas t cfiave nj
rreshter dha deklaratn e tlj:
-Dje derisa gjendesha m e
detyr para b tokut B - fiiio i
rreshteri - pash nj vetur se si
afrohej me shpej tsi e n t ishin
tre budallenj...
Ktu reagoi kryetari i gjyqit
duke thn se sfat e palej ueshrae
q Shklqesia e Tij m breti i
Egjiptit t q uhe t budalla prandaj
dshmitari duhesh ta ndrronte
dekiaratn.
them se dje derisa isha me detyr
para blokut B pash se si me nj
shpejtsi t madhe afrohej vetura
me Shklqesin e Tij, mbretin e
Egjiptit, dhe me dy budallenj...
Anton Eberst
ANA GAZMORE E
PALETS MUZIKORE
MONTEVERDIDHE
MUZIKA KISHTARE
M uzika laike e Monteverdi-t
kishtar t Venedikut, ku Monte-
verdi punonte si kapelan n kishn
e Shn Markut.
D isa p r ift r t gjindshm
filluan s shpejti ti shfrytzojn me
duke ia zvendsuar tekstet pro-
fane me ato kishtare.
N j m n g jes, kur maestro
ra stsish t m errte pjes n nj
mesh n Kishn Santa Maria della
Salute, i befasuar nuk mundi t
duroj e t mos ktith: 0 Zot i
dashur! Po un kto nuk i kam
kom ponuar pr ty!
RROGA E MBRETIT
Couperin-it mbreti Luigj i XIV
ia caktoi nj rrog t majme, por
njkohsisht edhe nj tatim t lart.
cfii u quajt pr nder le grand (i
m adhi) u detyrua t kursej q t
m und t i botonte kompozimet e
veta.
Pr kt shkak, zotit t tij nuk
dshironte ti ofronte asgj m
sh u m se ish te caktuar
zyrtarisht.
K ur nj dit mbreti e thirri q t
luajn me letra q eventualisht tia
n x ir r te ed h e n d o n j dukat,
Couperin-i me t krkuar ndjes q
n filtim u lirua edhe nga thirrjet e
ardhshm e, duke thn: Shklqesi,
m falni por un nuk mund ta dalloj
m bretin nga xhandari!
E M IN E N C MOS JU
PENGOVA
Si violin ist i shklqyeshm,
kompozitori i famshm, Antonio
Vivaldi ishte shpesh i thirrur n
shtpit e aristokratve venedikas,
kardinalve dhe klerit t lart.
Gjat nj feste n pallatin e nj
k ard in ali papritm as u ndal s
ekzeku tuari kur kardinali u lshua
n bised me disa mysafir t tij. I
b efasu ar nga nj ndrprerje e
s h p e jt , k a rd in a li ndrpreu
bisedn dhe e pyeti Vivaldi-n pse u
n d al s ekzekutuari. Ky duke
aktruar modestin, iu prgjegj:
M falni, eminenc, pata frik se
m os po ju pengoj rastsisht n
ndonj pun t rndsisshme. (Nj
anekdot e ngjashme ekziston edhe
pr F.Liszt-in gjat koncertit t tij
para carit rus.)
 organizoj kohn e tij, s mund ta
parashikoj se ka do t punoj dy
ort e ardhshme, e lre m t
mendoj pr ndonj ardhmri t
largt.
shembull kshtu: Do t bjm do
gj q t t pengojm q ta marrsh
drogn, sado q t jet e rnd pr
ty dhe pr ne.Doemos duhet ta
ndrpresh!

DEJVID TOMA, POLIC NGA

POPF Prve ksaj, do ast bie n
konflikt, leht nervozohet, prlahet, EDHE DASH URIEDH E

NJU JORKU, NJ KOH T

GJAT KA QEN
INSPEKTOR N REPARTIN
PR LUFT KUNDR
NARKOMANIS N NJU
XHERSI. TEKSTI I
DEDIKOHET T RINJVE T
CILT PIN MARIHUAN
DHE PRINDRVE T TYRE.
400HELME
Me tymin e hashishit n organizm
hyn m shum se 400 lloje t
helmeve t ndryshme. Ende nuk dihen
t gjith a pasojat e dmshme t cilat i
bartin n vete kto materie, por edhe
ajo q dihet sht mjaft q t ngriten
leshrat n kok. Ndr t gjitha ato
materie vetm njra shkakton efektin
e dehjes pr gj marihuana paguhet
kaq shum. Ernri tij shkencor sht
delta-9-tetrahydrocannabinol (THC).
Ai ndalet n shtresn yndyrore, n tru,
mlqi, veshk, gjndra dhe me
sekretim t brendshm edhe n organe
gjenitale, dhe doza t cilin e prmban
nj i vetmi joint mbetet n kto
organe tri jav duke shkaktuar lloje t
ndryshme t rregullimeve. THC-ja
shkatrron kujtesn dhe aftsin pr
gjendjela/^cjeifinndonjmendim \
SA MF SHPFJT
Shum ekspert, nj koh t gjat,
kan ngurruar para se ta shpallin si
t rrezikshme marihuann
(hashishin) duke e konsideruar m
t parrezikshm se sa duhani apo
alkoholi. Tek m 24 qershor 1981,
Shoqria e Mjekve t Ameriks ka
shpallur se: N uk ka kurrfar
dyshim i se m arihuana sht drog
e rrezikshme. A jo e sulm on
trurin. Nse m erret rregullisht,
shkakton pengesa serioze n
funksionet psikike, negativisht
ndikon n pjekurin e
personalitetit dhe n zhvillim in e
tij individual, sidom os te t
rinjt.Duke par me vjet t tr se
si droga i shkatrron t rinjt,
poende edhe fmijt, vendosa t
nisem n luft kundr saj. Kjo sht
prvoja im e se si prindrit ti njohin
fmijt e tyre se a e prdorin apo jo
marihuann.
PRA PA D YERV E T
M BYLLUR A
Nuk sht aspak e leht q t
zbulohet se a e pufon dikush
marihuann apo jo: derisa alkoholi
hetohet sipas kundrmimit, marrja e
heroins njihet nga gjurmt e
gjilprs, pufuesin e marihuans, s
paku n shikim t par asgj nuk e
tradhton. Prandaj duhet nj vzhgim
m i kujdesshm i sjelljes s tyre...
Gjat ksaj, t rinjt prpiqen q ta
fshehin sa m mir. Pasi e din se
ka mendojn prindrit e tyre pr
marihuann, u bjn bisht n qinda
mnyra, dhe pjesn m t madhe t
kohs e kalojn n dhomn e tyre
apo te ndonj shok. Plotsisht
ndahen nga shokt t cilt nuk e
pufojn marihuann, ndrsa me
shokt e rin j, kur u vijn n shtpi,
mbyllen n dhomn e tyre dhe
dgjojn muzik. Dalngadal e ln
veten, nuk lahen dhe i ndrrojn
petkat.
I riu i cili rregullisht e pufon
marihuann, sipas rregulls, sht
m pak i pjekur mnga moshatart e
tij t cilt nuk pufojn. Nuk i
intereson se far po ngjan rreth t i j ,
nuk i intereson sporti, as shetit dhe
e l do hobi nse e ka pasur.
Shkolla, pr t, humb do kuptim.
N t vrtet, ai nuk mendon m n
asgj tjetr prve n joint-in e
ardhshm - cigaren. sht
indiferent, nuk sht n gjendje ta
nse i grah veturs bhet i
rrezikshm pr rrethin. Organizmi
nuk mund ti bj ball smundjeve.
Shpesh ankohet se si nuk sht
mir, ndjen dhembje n duar dhe n
kmb, shprehjen e fytyrs e ka t
shtangur, syt i ka t skuqur dhe t
ndijshm n drit, bebzn e syrit e
ka t qelqt. Marihuana sht
shum e rrezikshme pr mushkrit
dhe pr organet e frymmanjes, te
ata t cilt e pufojn dgjohet duhet t takohen dhe t merreni
hukamza gjat frymmarxjes,
kolliten dhe kan dhembje n gjoks.
Nse kt e keni vrejtur n profesor: le tju lajmroj do her
shtpin tuaj, e bashk me kt
fmiu juaj shpejt e ndrron
disponimin, dhe nga hareja e madhe
kalon n zymti t skajshme, dinie
q di s sht n rregull. derisa krejtsisht nuk heq dor nga
M E FAR T D R E JT E M
P R Z IH E SH N PUN?
Droga sht, prve tjerash, edhe e
shtrenjt. N fillim t rinjt
huazojn nga shokt, por nj dit
doemos duhet t vij radha q edhe
biri apo bija juaj ta blej. Do t
krkojn m shum para se
zakonisht duke u arsyetuar se
dshirojn ta blejn nj libr,
ndonj fletore apo petka sportive t
cilat, syt tuaj, natyrisht, s do ti
shohin kurr. Nga shtpia fillojn t
zhduken parat...
Nse keni n dor faktin se biri juaj
pufon marihuann-cigare, letr-
cigaren, revista speciale t cilat
mbshtesin drogn, bebzat e qelqta
- bjani me dije se e dini kt.
Reakcioni i par - do t zemrohet
deri n mendi: M e far t drejte
fut hundt n punt e mia? Si guxon
ti kontrollosh syzet e mia?
Vshtir do tia shpjegoni se askush
nuk e spiunon fmiun e vet nga
knaqsia dhe se m mir sht pr
t q ju ta dini kt... N se nuk
sht zn me bisht t pels n dor, juaj t krkoni q t heq dor.
do ta mohoj. M os i besoni kur ju
thot se ato gjsende i takojn
dikujt tjetr. N at ast ai sht i
gatshm t thot gjithka vetm e
vetm q tju heq qafet.
At q ju duhet tia thoni atij sht
e thjesht dhe e qart. Dhe thuanie
ashtu q aspak t mos mbetet
dyshimi n vendimin tuaj. Pr
URREJTJE
Fmija duhet t dij se ju nuk po e
mashtroni. Ai duhet t jet i
ndrgjegjshm se jeni t gatshm ti
ftoni prindrit e shokve t tij e tu
thoni se ai merr drog dhe se keni
vendosur q ksaj pune ti dilni
matan. Bni gjithka q ta ndani
nga shoqria me t ciln pufon
barin. N se edhe prindrit e
shokve t tij jan t brengosur
vesh se si do tia bni m tutje.
Krkoni ndihm nga ndonj
kur ai merr not t dobt. Mos e
lejoni ta ngas veturn derisa nuk
jeni t sigurt se m nuk pufon,
kontrolloni ku e harxhon do para
droga.
Duhet ta dini do or dhe do dit
se ku gjendet, e sidomos me k
sht.
Duhet tju them se fmijn tuaj do
ta bindni me mjaft vshtirsi q ta
kuptoj se kt e bni nga dashuria
pr t. M os u habitni q n at
periudh edhe vet do t filloni ta
urreni. Sepse kur ai e sheh se sht
i zn n kurth ai fillon tju
urrej, por nj sjellje e till n mas
t madhe vjen nga prdorimi i
drogs. Jini kmbnguls dhe t
durueshm derisa nuk lirohet nga
helmet dhe vartsia nga to. E pr
kt sht e nevojshme, nn
kontroll rigoroz t mjekut, 60 dit t
plota. Kaq i duhet, n t vrtet
organizmit, q t lirohet prej
materieve t futura me drog dhe
gjat gjith ksaj kohe prindi duhet
t jet pran fmijs.
N fund ja katr rregulla themelore
se si ti ndihmoni fmijs tuaj, i cih
duke pufuar marihuann, drogohet:
1.Nuk mund t flasim pr at q ju
ta prdomi hashishin e nga fmija
2. Duhet t dini gjithka pr
ndikimin e dmshm t marihuans.
3. Fmija juaj duhet t jet i sigurt
se e doni.
4. Armatosuni me durim t madh.
5. Dhe natyrisht, kurr, bash
kurr m os e lini vetm.
 SHEN GJERGJI NE PRIZREN
Shn Gjergji n Prizrenin e lasht festohet n mnyr mjaft t veant. do vjet me 05 maj, njerzit vijn dhe tubohen n varrezat e vjetra t qytetit
Vf dhe vizitojn tre tyrbet n mes t ktyre varrezave duke ln para, bylmete, pula, qengja, peshqir t cilat i kan br nijet gjat vitit. N kto varreza
sht varrosur Mustaf Llallo i quajtur dhe m i njohur si Karabash-baba, pran t cilit sht varrosur edhe shrbtori i tij Qerim-baba; n tyrben
tjetr sht varrosur bija e nj pashai e quajtur Rebie, e cila ka vdekur gjat lindjes s nj fmije, dhe n tyrben e tret sht varrosur Sheh Hyseni
i Prizrenit Por prve ktyre vizitohen edhe tyrbet tjera t qytetit. Atmosfern e nj kremtimi t till popullor sht prpjekur ta bart edhe
fotoreporteri yn n Prizren Ajan ZURNAXHIU.

r
JEKSPORT - IMPORT
f l H P T EKSPORT - IMPORT pD 1

Vrrina Produkt
PRIZREN PRIZREN

jL
Te ne
2)dJu*o*u mcM /ui udJuftUH&ie
gjithashtu
mund t gjeni t lisuz d lte cUtoote?
edhe pajisje TdnMi/uuU e *ta <UqaJ o*UI
pr pun
ndrtimore.

42
DODONA
Nr. 1, qershor 1994
P rizren , rr. B a jra m C u rri, p.n. tr iz r e n , rr. N o v i S ad it,n r 2
Tel. & F a x . 0 2 9 / 2 6 9 4 7 S l Fax. 029 / 23 638^
P riv a t: 0 2 9 / 3 3 2 1 2 Tel. 0 2 9 / 2 5 1 5 1 M