Ramazan Yıldırım Öğrenmeyi Öğrenmek PDF

Sistem Yaynclk: 147 Kiisel Geliim Dizisi
RENMEY RENMEK
Dr. Ramazan Yldrm
izimler: Emre Ula
Bu kitabn btn yayn haklar Sistem Yaynclk

A.. ile yazarna aittir.
Yaynevimizden yazl izin alnmadan ksmen veya
tamamen alnt yaplamaz,
hibir ekilde kopya edilemez, oaltlamaz ve
yaymlanamaz.
Kapak resmi Garanti Dergisinin 113. sayfasndan

alnmtr.
Birinci Basm: ubat 1998/Istanbul

Dokuzuncu Basm: Kasm 2004/Istanbul -1.000 adet
ISBN: 975-322-046-4
Dizgi: Fsun Kleoullar-Ebru ner

Basm: Kurti Matbaaclk
ZMR Cilt: Gven Mcellithanesi
Yayn ve Datm:
BODR
SSTEM YAYINCILIK VE MAT.SAN.TCA.
Dr. Ramazan Yldrm
RENMEY
SSTEM YAYINCILIK
Ramazan Yldrm, 1962 Uak
doumludur. Ege niversitesi'nde Kimya
Mhendislii Lisans, Boazii niversi-
tesi'nde Yksek Lisans programlarm
bitirmitir. Kalifomia niversitesinden (Los
Angeles) Kimya Mhendisliinde Doktora ve
Toplam Kalite Ynetiminde Profesyonellik de-
receleri sahibidir.
Srasyla Boazii niversitesi, Illinois
Teknoloji Enstits ve Kalifomia
niversitesinde aratrma grevlisi ve bir
holding bnyesinde kalite danman olarak
alm, ayrca eitli danmanlk ve eitim
NDEKLER
TEEKKR......................................................xi
NSZ.............................................................xii
GR..................................................................3
Gnmzde Bilgi ve renme..4

viii renmeyi renmek
BLM n
NASIL RENYORUZ?...........................................31
1. RENME SREC...........................................32
Gzlem ve Alglama..................34
Anlama ve Yorumlama..........................35
Uygulama ve Snama..............................35
iindekiler ix
NEDENSELLK......... .............................................86
Paralel Sebepler.............................88
Ardk Sebepler................................
................... 88
Etkisi ve Ksr Dng.............89
BENZERLK KURMA............................................95
X renmeyi renmek
BLM V RENMENN KURUMSAL VE

TOPLUMSAL BOYUTU 158
1. ETM SSTEM...........................................159
Eitim Sisteminin Amac...............l6l
KAYNAKLAR
178
TEEKKR
nsann renmek1 ilgili bilgi ve dncelerini

kimden, ne zaman ve nasl edindiini belirlemesi ok
zor. Yaammz boyunca renmek zorunda
olduumuzdan hepimiz konuyla ilgili bir eyler biliyor
ve bunu dierleriyle paylayoruz. Gerek dorudan,
gerekse kitap, gazete, televizyon gibi kaynaklardan
tandmz bir ok kiiden renmeyi reniyoruz.
rnein uzmanlar srekli eitim sistemini tartyor,
baarl insanlar baarlarn anlatyor ve byklerimiz
deneyimlerini aktaryor. renmeyle ilgili srekli bir
eyler reniyoruz ama rendiimizi ve retenleri o
an iin fark edemeyebiliyoruz.
Btn bunlar dikkate aldmda kitabma dolayl
olarak katk yapan herkesin ismini sralamam
olanaksz. Bu yzden sadece bana dorudan yardm
edenlerden sz etmek istiyorum.
idem Yaln dzeltmeleriyle, Emel ensezgin
ierie ynelik nerileriyle, Emre Ula izgileriyle
kitabm ok zenginletirdiler. ne de minnettarm.
Sistem Yaynclkn sahiplerinden Erdoan Yenice
ve Yayn Ynetmeni Osman Akmhay kitabmn ierii
ve biimine deerli katklarda bulundular. Bata onlar
olmak - zere kitabnm hazrlanmasnda emei geen
btn Sistem Yaynclk personeline teekkr ederim.
ONSOZ
Bir kitaptan azami llerde yararlanabilmek iin

ncelikle yazarnn neyi amaladnn, konuya nasl
yaklatnn ve kitab olutururken nelere dikkat
ettiinin bilinmesi gerekir. Bu yzden kitabmla ilgili
olarak nemli grdm baz hususlar ksaca
zetlemek istiyorum.
Yaayabilmek iin renmek, bilgi ve
becerilerimizi srekli gelitirmek zorundayz. Bu
yzden daima bilgi, beceri ve dolaysyla renmenin
nemini vurguluyoruz. Ancak renme ile ilgili
tartmalarmzda nemli husus srekli gzmzden
kayor. Birincisi renme yerine retme
zerinde duruyoruz. kincisi renme ile ilgili
tartmalarmzn ou ierik zerine. Yani neleri
renmemiz gerektiini konuuyor, ancak nasl
renmemiz gerektii zerine pek dnmyoruz.
ncsi' renmeyi sadece okul veya kitaplarla
snrlandryor, yaammz boyunca srekli
rendiimizi unutuyoruz. Bu nedenle kitabmda
renme kavramna renen asndan bakmay ve
dier ilgili kavramlar da bu eksende tartmay
amaladm. renme olgusunun, amalarndan
sonularna kadar her aamasn, okuldan deneyime
kadar her trn bir btn olarak ele almaya
altm.
nsz xiii
nk hepimiz bu gruba giriyoruz ve dier iki grubun
baars aslnda bizim abalarmza bal. Kitabm bir
lde eitimcileri de ilgilendiriyor nk onlar
renenle dorudan temas halinde ve konuya renen
asndan yaklamak zorunda. Nitekim kitabn nc
blm onlarla ilgili. Ancak burada eitimci olarak
sadece retmenleri deil ayn zamanda ana-
babalardan yneticilere kadar retmekle ilgilenen
herkesi kastediyorum.
Geni kitlelere ynelik kitaplarda iki nemli
tuzaa dikkat etmek gerekiyor. Birincisi eer bir kitap
sadece konuyla ilgili bilimsel almalar zetlemekle
yetinirse ounluun iine yaramyor, nk okuyucu
verilen bilgileri pratie dkemiyor. Bu gerei dikkate
alarak konular herkesin anlayabilecei ekilde
ilemeye gayret ettim.
kincisi, ilkinin tam tersine, baz kitaplar ok
teorik damgasn yememek iin okuyucuya belirli
reete ve tavsiyeler sunmakla snrl kalyor. Bu da
fazla ie yaramyor nk herkes iin her koulda
geerli olabilecek reete yok. stelik reetelerin,
amalar, dayand temel bilgiler veya gerektirdii
zel koullar anlalmadan tam olarak uygulanmalar
zor. Kitabmda mmkn olduunca bu tuzaktan
kandm. Zaten byle bir yaklam renme
kavramnn doasyla eliiyor ve ismi renmeyi
renmek olan bir kitaba uygun dmyor. Ancak
konularn daha iyi anlalmas iin baz somut
nerilerde bulunmam veya rnekler gstermem
gerekiyordu. Bunu her blmnn sonunda Ne
Yapabiliriz? bal altnda, ana metinden ayrarak
xiv renmeyi renmek
Yapabiliriz? bal altnda anlatlanlar sadece rnek

olarak grmeli ve ne yapabileceine kendisi karar
vermeli.
Kitabn son blmnde tartlan eitim sistemi,
kurumsal renme ve toplumsal renme
konularnn her birisi ayr birer kitap (hatta kitaplar)
konusudur. Bu blmn renme kavramn
tamamlamak amacyla konulan bir zetten ibaret
Hintliler karanlk bir ahra bir fil getirip
halka gstermek istediler. Hayvan grmek iin o
kapkaranlk, yere bir hayli adam topland. Fakat
ahr o kadar karanlkt ki gzle grmenin imkan
yoktu. O, gz gz grmeyecek kadar karanlk
yerde file ellerini srmeye baladlar.
Birisi elini hortumuna geirdi, Fil bir olua
benzer,
dedi.
Baka birinin eline kula geti, Fil
yelpazeye benziyor, dedi.
Bir bakasnn eline aya gemiti, dedi ki:
Fil bir diree benzer.
Bir bakas da srtn ellemiti, Fil bir taht
gibidir,
dedi.
Herkes neresini elledi, nasl sandysa, fili
ona gre anlatmaya koyuldu. Onlarn szleri,
grleri yznden birbirine aykr oldu. Birisi
dal dedi, dieri elif.
Herkesin elinde bir mum olsaydMesneviden
szlerindeki
RENMEY
RENMEK
lk alarda gl olan, endstri anda
zengin olan kazanrd. Bilgi anda ise bilgili
olan kazanacaktr.
A. Tofflerdan uyarlama
renme veya bilmenin nemini kabul

etmeyenimiz yoktur. Bu iki olgu tarih boyunca btn
dinsel, siyasal ve kltrel sistemlerce desteklenmitir.
Bugn toplumumu- zun en ok tartt- kavramlarn
banda eitim ve eitim sistemi gelmektedir.
Dier toplumlarda da durum ayndr.
Gnmzde eitimin veya renmenin sadece
okulla snrl olmad da anlalmtr. Yetikinlere
ynelik eitim veren kurumlarn says artarken, ticari
kurumlar, gerek kendi bnyelerinde gerekse d
kaynaklardan yararlanarak srekli eitim programlar
dzenlemekte ve buna paralel olarak, renme,
4 renmeyi renmek
renme kavramnn nemi ok basit bir

geree dayanr: Yaammz srdrebilmemiz iin
gereksinim duyduumuz bilgi, beceri, tutum ve
davranlarn byk blmn renerek kazanrz.
Nasl davranacamz, nasl alacamz, nasl
dneceimizi, hatta btn bunlar nasl
reneceimizi dolayl veya dorudan yollarla
reniriz. renme, genellikle okulla zde
tutulmakla beraber, aslnda yaam boyu devam eder.
Nitekim yaammz srdrebilmek iin gereksinim
duyduumuz bilgilerin ok kk bir blmn
okuldan alr ve byk lde yaayarak reniriz.
Gnmzde Bilgi ve renme

Bilginin nemi her geen gn artmaktadr. ou
dnre gre, yeni bir aa, bilgi ana girmekteyiz.
Qiri
dnemde bireyin, kurumun veya toplumun baars,5

bilgiyi retme ve kullanmadaki etkinliine bal
olacaktr. Bunun etkilerini gnlk yaamda da
hissetmekteyiz. rnein, kullandmz makine, rn
veya hizmetlere dediimiz bedelin byk blm,
malzeme, enerji veya i gcne deil, bilgiye
gitmektedir. letiim teknolojisindeki gelimelere
paralel olarak bilgi daha hzl yaylmakta; bireysel,
kurumsal ve toplumsal yaammz srekli
deitirmektedir.
Bilginin geleceimizi nasl ynlendireceini
tahmin etmemiz zor deildir. Her eyden nce bilginin
retimi ve yaylmas srekli artan bir ivmeyle
hzlanacaktr. dmesine benzetebileceimiz bu
durum bilginin doasndan kaynaklanr. Her yeni bilgi,
mevcut olanlardan yararlanlarak - retilir, srekli
dallanarak yaylr. stelik bilgiyi saklamak veya
sahiplenmek de kolay deildir. Kullanlan bilgi,
bakalarnn kullanmna, gelitirmesine ve
yaymasna alm demektir. Nitekim bilgiden en ok
yararlanan ve dolaysyla en hzl gelien sektr
iletiim teknolojisidir. Yani bilgi, kendisini oaltacak
ve yayacak mekanizmay da glendirmek- te, kendi
kendisini besleyen bir dng yaratmaktadr.
Bilginin yaratt deiime uyum salayabilmemiz
iin srekli yeni bilgi ve beceriler gelitirmek, yani
renme hz ve etkinliimizi artrmak zorundayz.
Bilginin nemiyle birlikte anlam da
deimektedir. Eskiden bilgi, daha teorik ve belirli
zmrelere ait iken, gnmzde uygulamal ve
kamuya ait bir ierik kazanmtr. Baka bir deyile,
8 renmeyi renmek
bir eylemi bilmek ise, bu eylemin sonucunda varlan

durumu ifade eder. Eylem, belirli bir amac
gerekletirmek iin yaplr. Bu yzden renme ve
bilme ilikisi u ekilde zetlenebilir: Belirli bir
amaca ynelik olarak reniriz; bu faaliyetimizin
sonucunda sahip olduumuz bilgi amacmza ne kadar
katk yapyorsa, o lde renmi, yani biliyor
oluruz. Bu tartma ilk bakta gereksiz bir ayrnt gibi
gzkebilir. Halbuki renmenin etkinlii bu iki
kavram arasndaki ilikide gizlidir. Bunu net bir
ekilde ortaya koymadmz srece, renmek veya
bilmek kavramlarna somut anlamlar ykleyemeyiz.
renmek veya Bilmek Nedir? 9
Dilimizde eylemi tanmlamak iin Neden? ve

Nasl? soru szcklerini kullanrz. Yani, eylemin
amacn ve yntemini bilirsek sonuca ulaabilir ve
baarmz deerlendirebiliriz. Dolaysyla, renmek
fiiliyle ilgili olarak Neden reniriz? ve Nasl
reniriz? sorularna yant aramamz gerekecektir.
te yandan, bilmek gibi durum ifade eden
fiillerin anlamn Nedir? sorusuna verilen yant
tanmlar. Ancak ou zaman durum mutlak bir
lyle ifade edilemez, belirli bir referansa gre, yani
greceli olarak tanmlanr. rnein, yukarda,
sada veya nde gibi ifadeler, aada, solda
veya arkada bir eyler varsa anlamldr. Bilmek
fiili de byk lde bu trden bir durumu ifade eder.
Gnlk yaamda kullanmamza ramen, gerekte
bilmek veya bilmemek gibi kesin ular yoktur ya
da en azndan bu ular arasnda baka durumlar da
mevcuttur. Bu yzden Bilmek nedir? sorusunu,
Bilmenin dzeyi veya ls nedir? eklinde
deitirmemiz gerekecektir.
Nasl rendiimizi bir sonraki blme brakarak,
bu blmde Neden reniriz? ve Bilmenin ls
nedir? sorularna yant aramaya alacaz. nk
bu iki sorunun yant birbirinden bamsz deildir.
1. NEDEN RENYORUZ?
Hi bilenle bilmeyen bir olur mu?
Kuran (Zumer Sresi 9- Ayet)
Eylemlerimizin baars amacmza ne kadar

10 renmeyi renmek
zaman eylemlerimiz birden ok amaca hizmet eder,

sonularn ise farkl zaman, mekn veya boyutlarda
alrz. Bu yzden baar veya baarszlmz
birtakm dolayl aralar kullanarak leriz. Ancak
bazen aralar kendi balarna birer ama haline gelir
ve eylemimizin asl amacn unuturuz. zellikle
renmek gibi karmak kavramlarda, a- ma, ara ve
sonular birbirinden ayrmamz ve buna bal olarak
baary lmemiz zordur. Nitekim baary lmek
iin kullandmz snav ou zaman renmenin
gerek amacyla rtmez ve hatta onun yerini alr.
renmenin amac, kiiye, konuya veya artlara
bal olara'k deiir. Bununla beraber, birtakm
genellemeler yapmak mmkndr. Genel olarak
aadaki amalardan bir veya birkan
gerekletirmek iin reniriz. renmenin tanm
veya ls de byk lde bu amalara ne kadar
renmek veya Bilmek Nedir! 11
htiyalarmz Karlamak in
renmemizin en somut nedeni belirli
ihtiyalarmzn karlanmasdr. Yaammz
srdrmemizi salayan tutum, davran ve
faaliyetlerimizin ounu renerek kazanrz. Fiziksel,
sosyal veya duygusal ihtiyalarmz nasl karla-
yacamz dorudan veya dolayl yntemlerle
reniriz. Dolaysyla, renme etkinliimiz
rendiklerimizle, ihtiyalarmz ne lde
karlayabildiimizle llr.
Etkinliimizi Artrmak in
Yaamdaki etkinliimizi artrmak iin reniriz.
Dnsel ve fiziksel potansiyelimizi, kaynaklarmz,
zamanmz ve sahip olduumuz dier deerleri daha
verimli ve etkin kullanmaya alrz. Bylece yaam
kalitemizi ve mutluluumuzu artrrz. Etkinliimizi
artrma abamz sadece okulda renmekle de snrl
deildir. Bebekliimizden itibaren eitli yntemlerle
bilgi ve becerimizi artrr, deneyimlerimizi yorumlar,
dier insanlar deerlendiririz. Bilgi, beceri, tutum ve
davranlarmz hep daha iyiye doru ynlendiririz.
Yaptmz seimler bakalar tarafndan
paylalmaya- bilir, yanl olabilir, uzun veya ksa
vadede daha kt sonular yaratabilir ve hatta bize
zarar verebilir. Ancak amacmz, herhangi bir ekilde
yaamn en azndan bir parasn daha etkili
yaamaktr. renme, etkinliimizi artracak ynde
eylem yaratabilmelidir. Bu yzden bilgi kadar beceri
12 renmeyi renmek
Koullara Daha yi Uyum Salayabilmek in

Srekli deien koullara uyum salamak iin
reniriz. Bebeklikten lmmze kadar geirdiimiz
her evrenin koullarna uygun bilgi ve beceri dzeyine
sahip olmak zorundayz. Bydke, okulun ve
sokan koullarn, okul sonras hayatmz
kazanmay, evlenince birarada yaamay, ocuk sahibi
olunca da anababal reniriz. ve sosyal
yaammzda baarl olmamz, ancak birtakm bilgi ve
beceriler edinmemizle mmkndr.
Gnmzde srekli yaanan deiim ortam, uyum
abalarmza yeni bir boyut getirmektedir. Srekli
deien i yaamyla toplumsal yaama uyum
salayabilmek iin daha hzl renmek zorundayz.
Hatta baar iin uyum salayabilmek bile yeterli
deildir. Deiimin gerek galipleri, uyum
salayabilenler deil, onu yaratanlardr. renmek,
deiime uyum veya onu ynlendirebilme kapasitemizi
artrmaldr.
Belirsizlii Yenmek ve Tahmin Yapabilmek in

Merak ve renme arzusu insann doasnda
vardr. Doal, teknolojik ve sosyal olaylar anlamak ve
aklamak iin urarz. Bu talep ayn zamanda
gelimenin itici gcn oluturur. Belirsizlii yenmek
sadece merak duygumuzu gidermekten ibaret deildir.
Yakn ve uzak geleceimizi tahmin edebilmek isteriz.
En dar anlamda, tutum ve davranlarmzn yarataca
sonular nceden bilmek zorundayz. Aksi takdirde
yaammz srdremeyiz. Daha geni anlamda, bilgi,
gzlem ve deneyimlerimizi daha uzak zamana, mekna
ve boyuta yanstmaya alrz. nk, bamza
veya deneyimlerden renme ansmz yoktur. Yaam,

byk lde mevcut birikimleri kullanarak yeni
durumlar i- in gereki tahminler yapmak, modeller
kurmak veya varsaymlar gelitirmekten ibarettir.
renmek, sadece bir konuda bilgi sahibi olma deil,
aym zamanda bu bilgileri farkl durumlara
yanstabilme eylemidir.
Rekabet Edebilmek in
Bilgimiz, baarmz, her trl tutum ve
davranlarmz, belirli referanslar kullanlarak
deerlendirilir. Okulda, alma hayatnda veya
toplumun dier kesimlerinde srekli bakalaryla veya
daha nceki performansmzla kyaslanrz. Hereye
ramen, rekabet ahlaki veya pratik adan doru bir
ey deildir. Ancak birok olgunun mutlak bir dzeyi
de yoktur. Bu nedenle baar veya baarszlk ancak
kyaslamayla llebilir. Dierlerinden daha aa d-
zeyde kalmamak iin yeni beceri, tutum ve davranlar
gelitiririz. Ayn durum kurumlar ve toplumlar iin de
geerlidir. Zaten rekabet, ykc olmad srece,
verimlilii, etkinlii ve dolaysyla gelimeyi artrr.
renme ve bilme dzeyimiz bakalarm veya
gemiimizi referans alarak durumumuzu ne kadar
gelitirdiimizle llr.
Bakalarna Kar Sorumluluumuzu Yerine

Getirebilmek in
Baka insanlarla iie yaarz. Yaammz
srdrebilmemiz iin srekli bakalarna destek
vermek ve onlardan destek almak zorundayz.
Ailemize, altmz kuruma veya topluma kar
14 renmeyi renmek
edilmenin yoludur. Dolaysyla bakalaryla olan

ilikilerimizi kolaylatracaksa renmek iin aba
harcarz.
Potansiyelimizi Tmyle Kullanabilmek in

Yukarda tarttmz btn amalar
gerekletirmi olsak bile, renmekten, yeni bilgi,
tutum ve davranlar edinmekten vazgemeyiz. Maddi
ve manevi her trl ihtiyac karlanm bir kii bile
yapabilecei hereyi yaptna inanmad srece
abalarn srdrr. Bu, pratikte, yaammz boyunca
gelime arzusu tayacamz anlamna gelir. nk
her baar tay ykseltir ve ideal modelimiz her
zaman ulalmazln korur. Bu yzden btn
potansiyelimizi kullanabildiimizi, yapabileceimiz
derinlii gelir. Bu, ksmen doru olmakla beraber,

yeterli deildir. nk en basit bilgiler bile herkes
tarafndan ayn dzeyde alglanmaz, yorumlanmaz
veya kullanlmaz. Bilme dzeyini tanmlarken, sahip
olduumuz bilginin kapsam ve derinlii kadar,
amacmza uygunluu ve etkinliimizi ne kadar
artrdn da gz nne almak zorundayz.
Konumuz asndan bilme dzeyini iki ayr gruba
ayrarak inceleyeceiz:
1. htiya dzeyi
2. Etkinlik dzeyi
HTYA DZEY
Edindiimiz bilginin dzeyi amacmza uygun
olmak zorundadr. rnein genel kltr dzeyindeki
bilgilerimizi kullanamayacamz gibi bir konuyu
kullanabilecek dzeyde bilmemiz de bakalarna
retmek iin yeterli olmayabilir. Bilgi
ihtiyalarmzdaki bu tr dzey farkllklarn
grmemiz kolaydr. Ancak baz bilgi ve becerileri ifade
etmek iin yaptmz genellemeler, amacmz ve
buna ulamamz kolaylatracak bilgi dzeyi
arasndaki ilikiyi grmemizi engelleyebilir. rnein
son zamanlarda ynetimle ilgili olarak srekli n plana
kan liderlik kavram bu trden bir genellemedir.
Liderlik vizyon sahibi olmaktan ikna ve
bakalarn etkileme becerisine, delegas- yondan
motivasyon ve rehberlie kadar bir ok kavram
iinde bulunduran genel bir davran biimini ifade
etmektedir. Her kademeden her trl yneticiye lider
olmas tavsiye edilir. Halbuki pratikte yneticinin
16 renmeyi renmek
baldr. rnein bir devlet bakan veya genel mdr

iin vizyonerlik en nemli zellik iken, belirli bir
ama iin kurulmu kk bir takmn liderini
vizyoner olmak deil, koordinasyon becerisi
baarya gtrr. Yerine getireceimiz amaca
bakmakszn sadece liderlik eitimi almamz veya
liderlikle ilgili kitaplar okumamz bizi baarl olma-
mz salayacak bilgi ve beceri dzeyine ulatrmaz.
Dolaysyla renme abalarmza balamadan nce
edineceimiz bilgi ile ne yapacamz dnmek ve
amacmza uygun dzeyde bilgi ve beceri kazanmak
zorundayz.
ETKNLK DZEY
Bilginin etkinliimizi hangi llerde artrd, yani
Malumat Sahibi Olma (Bilgilenme) Dzeyi

Bilginin en basit ekli, stanbulun nfusu veya
saatin ka olduu gibi bilgilere sahip olmaktr. Bu
tr bilgiler enformasyon deeri tar. Kendileri
dorudan eylem yaratmaz, ancak baka eylemlerin
kalitesini veya etkinliini artrr. rnein,
yapacaklarmz zamannda yapabilmek iin saatin ka
olduunu bilmek zorundayz.
Malumat dzeyindeki bilgilerimiz bu tr basit
konularla snrl deildir. Kendi mesleimizle ilgili
olanlar dahil, okuldan veya dier kanallardan
rendiimiz bilgilerin ou bu dzeydedir. Baka bir
deyile, bilgilerimiz byk lde olayn ne
olduunu aklamaktan ibarettir. Bu, bilginin en
dk dzeyidir. Tmyle yararsz olduu sylenemez,
ancak sadece doru tepki vermemizi salar. Nitekim
ocuklar ilk olarak bu tr bilgileri renirler. rnein,
ocuk erken yalarda aydanlk el yakar gereini
fark eder ve ondan kaar. Ancak bu bilgi, onun elini
soba veya dier scak nesnelere dokunmasn
engellemez. Birinci dzey bir bakma Nedir?
sorusunun yantdr.
Anlama (Bilme) Dzeyi

Bilginin ikinci dzeyine, Neden? sorusunu
yantlayarak ularz. Bu, bilginin etkinliini arttrr.
nk birinci dzeyde sonuca gsterilen tepki,
ikinci dzeyde sebepe ynelir. Bilgimizle sorunlarn
kmasn nler, ayn sebebe dayanan olas sonular
nceden grebiliriz. rnein, ocuk aydanln scak
olduu iin el yaktn renirse, scak olarak
18 renmeyi renmek
Bunu artlanma" veya igd de salayabilir.

Nitekim bu dzeydeki tepkiyi hayvanlar da
gstermektedir. Ancak Neden? sorusu insana
zgdr ve yant dncenin rndr.
Ancak Neden? sorusunu yantlamak Nedir?
sorundan daha zordur. nk sebep-sonu ilikileri
karmak bir yap gsterebilir; farkl zaman, mekn ve
boyutta ortaya kabilir; duygusal faktrler,
gelenekler, inanlar ve deerlerden etkilenebilir.
stelik Neden? sorusunun yant tekil deildir.
rnein, gribin nedeni mikroplardr eklinde bir
ifade dorudur ve uygun ilalar almamz salar. te
yandan, souktan korunmama, kt beslenme,
yorgunluk veya srekli mikroplu ortamda
bulunma da gribin nedeni olarak gsterilebilir. Bu
ok seeneklilik bilginin ^n nemli zelliklerinden
birisidir. Halbuki bu ok seenekli- lii gerektii gibi
kullanamayz, bulduumuz ilk yantla yetiniriz. Olayn
doas tek seenee izin veriyorsa sorun yoktur. Ancak
bu tek seenek yanl olabilir, baz durumlara
uymayabilir veya sadece olayn bir boyutunu
ierebilir. Byle durumlar yakndan incelediimizde,
tek seenein Neden? sorusuna yantm gibi
gzkse bile; aslnda malumat dzeyindeki
bilgilerden olutuu grebiliriz. Sonu olarak anlama
dzeyine ulaabilmemiz iin malumat dzeyine gre
daha fazla aba harcamak zorundayz
Neden? sorusunun yant olan bilgi, malumata
gre daha st dzeyde olmasna karn, hl tepki
vermeye yneliktir. ocuk, aydanlk scak olduu
iin el yakar bilgisiyle kendisini daha iyi korur.
Bilgiyi Kullanabilme (Beceri) Dzeyi

Bilmenin nc dzeyi Nasl? sorusunun
yantdr. aydanlk rneindeki ocuk, anne-babasn
yeterince izlerse, sapndan tutunca aydanln el
yakmadn fark edecektir. Bunu yapabildiinde
bilmenin nc dzeyine ykselir. lk iki bilme
dzeyi pasif tepkiye yol aarken, nc dzeydeki
bilgiler ynlendirici bir eylemle sonulanr. Bunun
yannda, Nasl? sorusunun yant sadece kavramsal
deil, uygulamal bilgiler de ierir. Baka bir
deyile, nc bilgi dzeyi yapabilmeyi, yani
beceriyi temsil eder. lk iki dzey daha ksa srede
ve birisini dinlemek veya kitap o- kumak gibi pasif bir
katlmla kazanlabilir. te yandan, yapabiliyor
duruma gelmek iin, uygulama da ieren uzun vadeli
ve srekli bir aba ierisine girmemiz gerekir.
nc dzeydeki bilgi, yani beceri, eitli
ekillerde kullanlabilir. rnein yzmeyi bilmek
kavramn ele alrsak, malumat, bilgi ve beceri
ilikisini u ekilde aklayabiliriz: Yzmek, su
zerinde durmak ve hareket edebilmektir, ifadesi
malumattr. Yzmeyi fizik kurallarna dayanarak
aklayabilmek bilgiyi, yzebilmek ise beceriyi temsil
eder. Bu rnekte, malumat dzeyindeki bilgi ok
anlamszdr. Yzebilmek iin olay fiziksel kurallara
gre aklayabilmemiz de gerekmez.
stanbulun nfusu lke ortalamasna gre daha
hzl artyor bilgisi, malumat; bunun neden
kaynakland ve nasl nlenebileceini aklamak,
bilgi; bunu nleyebilmek ise beceridir. Yzme
20 renmeyi renmek
Baz durumlarda ise ikinci ve nc dzeyi

birbirinden ayrt etmek zordur. Know-how kavram
buna rnek gsterilebilir. Know-how ile ilgili
bilgiler teorik dzeyde de olsa genel olarak btn
niversitelerde okutulur. Hatta ou zaman konunun
en byk uzmanlar know-how yaratan ku- rumda
deildir. Buna ramen know-how sahibi olan kii
veya kurum bakalarnda olmayan bir bilgiye sahiptir.
Bu bilgi ksaca Nasl? sorusunun yantdr. Ancak bu
yant bile bir takm karmak formller ve teorilerden
oluabilir.
Yukardaki rnekten de anlalaca gibi,
bilgiyi kullanabilme dzeyi, gnlk yaamda
kullandmz beceri kavramndan daha geni ve
karmak bir anlam tamaktadr. Ancak genelleme
yapmak gerekirse, nc dzeyin yazl, szl veya
alkanlk biiminde adm adm sonuca gtren bir
tarif ierdiini ve genellikle ikinci dzeyden sonra
kazanldn syleyebiliriz.
Son derece nemli olmasna ramen, eitim ve
renim faaliyetlerinin byk blmnde Nasl?
sorusu zerinde durulmaz. Bu yzden ou bilgimizi
uygulamaya geiremeyiz. Bu gle toplumsal
yaamda da srekli tank oluruz. rnein, toplumsal
sorunlar karsnda, sorunu zmesi gerekenler dahil
olmak zere byk ounluumuz sadece tepki
verir, yani birinci dzey bilgilerini kullanr. ok
azmz olaylar deerlendirip anlamaya alr ve
ikinci bilme dzeyine kar. Sorunu zebilecek
durumda olanlarmzn says ise ok daha azdr.
durumla ilgili deneyim sahibi olamayz. Birbirine ok

benzeyen durumlar arasnda bile ciddi farkllklar
olabilir. Byle durumlarda daha nceden sahip
olduumuz bilgi, beceri ve deneyimleri yeni duruma
yanstr, birikimlerimiz arasnda benzerlik ve ilikiler
kurar, yeni sentezler olutururuz. Bylece yeni bir
durumla karlatmzda Ne?, Neden? ve
Nasl? sorularnn yantn kendi kendimize
bulabilir, yani, bilgiyi retiriz.
aydanlk rneindeki ocuk, bir gn, yanma
olaynn aslnda derideki hcrelerin lmesiyle ilgili
olduunu, dolaysyla souun ve asidin de ayn etkiyi
yapabileceini renir. te yandan, scaklk
kavramyla ilgili bilgisini yaamn dier alanlarna
yanstr, elini yakmaktan kand gibi baka eyleri
yakarak yaamn zenginletirir. Nitekim,
insanolunun ate ve scaklkla ilikisi el yakma
eklinde balam ve gnmzdeki inanlmaz
boyutlarna ulamtr.
Bireyin, toplumun ve bir btn olarak insanln
gelimesi bu beceri sayesinde olmutur. rnein,
tarihteki byk yenilik ve bulular doadan veya
mevcut benzerlerinden esinlenerek gelitirilmitir.
Baz yeniliklerin eski bilgileri farkl biimlerde
biraraya getirmekten ibaret olduunu kolaylkla fark
edebiliriz. Bunu basit bir gzlemle yapamadmz
durumlarda bile, derinlemesine bir inceleme bizi
tandk bilgilere ulatrr. Hatta bunu yapmamza bile
gerek yoktur. nk, herhangi bir bilgiyle doma-
dmz, birikimlerimizi bu dnyada varolanlar
zerine kurduumuzu ve sadece onlar gelitirerek
yeni bilgilere ulaabildiimizi biliyoruz.
22 renmeyi renmek
Geleceimizi tahmin ederken, karar verirken veya

verdiimiz kararlar uygularken, hep daha nceki bilgi
ve deneyimlerimizin yansmalarn kullanrz. Bir
niversite mezunu o- kuldan aldklar, bir tamirci
ustasndan rendikleri veya bir esnaf babasndan
grdkleriyle yaamn devam ettiremez. nk bu
bilgiler ok ksa bir sre iinde geersiz hale gelir.
Mevcut bilgi ve becerilerimizi yeni durumlara gre ge-
litirerek baarl oluruz. Dolaysyla, eitim
programlar veya bireysel renme abalarmzn
temel amac, yeni durumlar iin gerekli olan bilgi ve
beceriyi mevcut olanlardan yararlanarak kendi
kendimize kazanabilme kapasitemizi artrmak, yani
renmeyi retmek olmaldr.
Yanstabilme becerisi ilk dzeyde bilgi
edinebilmemiz iin de gereklidir. Gzlem yaparken,
gzlemlerimizi yorumlarken veya bunlardan
kardmz sonular uygularken, daha nceden sahip
olduumuz birikimlerden yararlanrz. Yani, bilgiyi
yanstma becerisine renmenin ilk aamasnda ihtiya
duyar, ama son aamasnda ulaabiliriz. Bu ikilemi
dairesel bir renme sreciyle ayoruz. Bu konuya
ikinci blmde ayrntl bir biimde deineceiz.
3. BLGY KULLANMAK
Bilgi, tek bana ekonomik bir kaynak deildir.

Bilgi alnp satlmaz, sadece bilgiyle
yaratlanlar alnp satlabilir.
P. Drucker
dzeyimiz veya deneyimlerimiz baz snrlamalar

getirir. Yukarda tarttmz drt etkinlik dzeyini de
zaten kesin izgilerle birbirinden ayramayz. ki
kiinin bilgisi, drt temel bilme dzeyinin aynsna
karlk gelmesine ramen, farkl ierik ve derinlikte
olabilir. Grld gibi bilmenin lsn bulmak
zordur. Bilginin kullanlmasnda ise durum daha
karmaktr.
Bazlarmz sahip olduklar kstl bilgiyi
kolaylkla kullanabilirken, bazlarmz daha fazla
birikime sahip olmalarna ramen bilgilerinden
gerektii gibi yararlanamaz. Hatta bilgiyi ayn dzeyde
kullanabilecek iki kiiden birisi bunu yaamnn doal
bir paras haline getirirken, dieri sadece mecbur
Bilgiyi nasl ve hangi dzeyde kullanacamz

ncelikle amacmz belirler. Ancak bu bilinli
ynelmenin dnda bilgimizi farknda olmadan farkl
biim ve dzeyde kullanyor
24 renmeyi renmek
olabiliriz. Buna birok faktr kaynaklk edebilir. Ne

var ki burada bunlarn tmn tartmak yerine,
renme abalarmzn etkinlii asndan nemli olan
birka unsuru ksaca zetlemekle yetineceiz.
Bilgi, Beceri ve Davran likisi

Daha nceki blmde incelediimiz drt etkinlik
dzeyini de belirli llerde kullanrz. Ancak son iki
dzey (yapabilme ve bilgiyi yanstabilme), ilk iki
dzeye (malumat sahibi olma ve anlama) gre daha
etkili sonular yaratr. Konuyu basitletirmek
amacyla, ilk iki dzeyi bilgi, son iki dzeyi ise
beceri kavramlar altnda birletirebilir ve becerinin
bilgiden daha nitelikli olduunu syleyebiliriz. Yani,
yapabilmek bilmekten daha stndr. Burada u
soruyu sormamz gerekir: Peki, yapabildiimiz her
eyi her zaman yapar myz? Bildiimiz gibi, bu soru-
nun yant olumsuzdur. yleyse, bilgimizi ne lde
kullandmz tutum ve davranlarmza da baldr.
Okullarda veya eitli eitim seminerlerinde
renme, ou kez bilgiyle sonulanr, beceri
aamasna geemez. Beceriyi srekli bir davran
haline getirmek ise ok daha zordur.
Bilginin beceriye nasl dntrlmesi gerektiini
bir futbolcu rnei zerinde aklayabiliriz. Bildiimiz
gibi, iyi bir futbolcu olabilmek iin nce iyi bir atlet
olmak gerekir. Futbol teknikleri atletik beceriler
zerine kurulur. Buna antrenrn verdii oyun taktii
eklenir ve srekli antrenmanlarla bu temel unsur
(atletik beceri, teknik ve taktik) kaynatrlr. Futbolcu
veya antrenr iin rakip takmn nasl bir taktik
kullanacan nceden bilmek zordur. Rakip
oyuncularn davranlarn tahmin etmek ise

imkanszdr. Bu nedenle futbolcu gerek anlamda ne
yapacana sahada karar verir; yani, beceri, teknik ve
taktii sahadaki duruma yanstr. Futbolcu, Ben
atlet deilim! diyerek kondisyon almasndan
kaamaz. Kendisini sadece verilen grevle snrl
tutamaz, Rakibin nasl oynayacan bilemezdim!
gibi bir gereke gsteremez.
Futbolda, antrenrn grevi her futbolcunun ve
btn olarak takmn ilevini tam olarak yerine
getirmesini salamaktr. Futbolu oynayan futbolcudur.
yi bir antrenr, futbolcuya nasl oynayacan
retmez. Bunun yerine oyunun gelimesine paralel
olarak nasl oynayacan renme becerisi
kazandrr. Futbolun deimez unsurlarn verir,
deikenleri ise futbolcunun kendisine brakr.
Ayn durum yaamn dier alanlarnda da
geerlidir. Bilgiyi uygulayabilmek veya yanstabilmek
iin nce analiz, sentez ve yaratclk gibi temel
becerilere sahip olmamz gerekir. Bunun zerine
konuyla ilgili bilgi ve becerilerimizi ekleriz. Koullara
uygun bir yntemle bu becerimizi yaama geiririz.
Ancak, futbolcunun atletik becerilere verdii nemi
dnsel becerilerimize vermeyiz, futbolun futbolcuya
tand sorumluluk ve serbestlii kendimize veya
bakalarna tanmayz. rnein, bir kiiye, nce a-
naliz-sentez becerilerini renmelisin! dersek, byk
bir olaslkla hakaret etmi oluruz. Hatta, Benim iim
bu deil, yantn bile alabiliriz. Yine futboldakinden
farkl olarak, pekl, Ben byle renmedim! veya
26 renmeyi renmek
Becerinin srekli bir davran deiikliine

dntrlmesi konusunda da futbol rneini
kullanabiliriz. Futbolcu, becerisine sreklilik
kazandrr, bunu yapmadnda baarsz olmas ve
ar bir bedel demesi kanlmazdr. Bunu fark etmek
kolaydr, nk oyun doksan dakikalk bir sreyle,
futbol sahas gibi kk bir alan ve hakemlerle birlikte
yirmi be kiilik bir grupla snrldr. Halbuki gnlk
yaammzda zaman, mekn ve boyutlar ok daha
genitir. Bu yzden becerilerimizi srekli bir davran
haline getirmememizin bedelini net bir ekilde
gremeyiz. Bu olumsuz durumu sanki avantajmzm
gibi deerlendirir, zaten zor kazandmz becerilere
sahip kmayz.
Alayl ve Mektepli Ayrm

Bilgi ve beceri farkn gsteren en yaygn
tanmlamalardan birisi, klasik mektepli-alayl
ayrmdr. Dorudan dile getirilmese bile bu ayrm
gnmzde hl etkisini devam ettirmektedir.
Mektepli-alayl ayrm birinci derecede renme
yntemiyle ilgilidir. Mektepli, bilgisini okul ve
eitimden, a- layl ise deneyimden alr. Mektepli ok
bilir, ama bu bilgileri yaama geiremez; alaylnn ise,
daha kolay uygulayabilmesine ramen, bilgisi
snrldr. Halbuki bilginin en ileri dzeyi olan
yanstma hem mektepli, hem de alayl olmay
gerektirir.
Mektepli, alayly cahillikle, alayl ise mektepliyi
beceriksizlikle sular. Bugn eski anlamyla kesin bir
ayrm yapmak zordur. Ancak belirli konularda
roln stlenir, kendisinden daha bilgili ama

deneyimsiz kiilere ise alayl olarak davranr. Bu
duruma, zellikle yeni bir ynetim anlayn yaymaya
alan kurulularda ska rastlanr.
Aile ve toplumda bu iki kutbun ekimesi srekli
gzlenen bir olgudur. Nesiller arasndaki atma bu
yzden kar; aydn-toplum ilikileri bu yzden
sorunludur; siyasetin ve devletin kendisini yenilemesi
bu yzden zordur.
Bilginin kullanlabilmesi iin bu iki tutumun
birbirini tamamlamas gerekir. Deneyim olmadan,
bilgi, beceriye dnmez. te yandan, aklanamayan,
yani bilgiye d- ntrlemeyen deneyim tarihi
tekerrr ettirir.
Makul zerinde Uzlama

ok deerli bilgileri bile bazen gelitirilemeyecek,
hatta kullanlamayacak hale getiririz. Herhangi bir
grubu veya toplumu ilgilendiren konularda
kavramlar zerinde uzlamak, eylemlerde
uzlamaktan daha kolaydr. rnein, toplumsal
sorunlar trafik canavar, i ve d mihraklar,
eitimsizlik veya sistem bozukluu gibi makul
nedenlere balamak ve bunlarn zerinde uzlamak
iin aba harcamamz gerekmez. nk bu tr
kavramlar ksmen de olsa hakl gerekelere dayand
iin kar klamaz. stelik bu uzlama hi kimseye
tehdit oluturmaz, sorumluluk yklemez veya hi kim-
seyi dlamaz. rnein, eitim sisteminin bozuk
olduunu, eitimle dorudan ilgisi olanlar bile zerine
almadan kabul edebilir. Ancak eitim sisteminin hangi
unsurlardan olutuu ve bu unsurlarn sistemi nasl
28 renmeyi renmek
farkl unsurlara balayabilir, ulalan sonular

birilerini tehdit edebilir veya en azndan birilerinin
bir eyler yapmas gerektii ortaya kabilir. Byle
durumlardan kanmak iin toplum genel kavramlar
zerinde tartmaya balar. Benzeri durumlara,
partilerin, siyasi gruplarn, meslek odalarnn veya
dier toplumsal gruplarn olaylara yaklamnda,
ticari kurumlarn ynetim anlaynda, hatta ailelerde
de rastlanr.
zerinde eylem kurulamayacak makul kavramlar
zerinde uzlama renmeyi engeller. nk bu tr
kavramlar hakknda gr bildirmek iin
derinlemesine bir bilgi birikime ihtiya yoktur.
rnein, sistem kavramnn ne anlama geldiini
bilmeyen bir kii bile sorunlar bu kavrama
balayabilir ve zme katk yapyormu gibi
gzkebilir. Bu durum tekrarlandka, kavram
alkanlk haline gelir, daha az sorgulanr ve ii
boalr. Dolaysyla kii, malumat dzeyindeki
bilgileriyle yetinir ve daha ileri dzeylerde bilgi
edinebilecek durumda bile olsa aba harcamaz, hatta
byle bir aba harcamas gerektiini bile fark ede-
mez. Daha da kts, koullar deiip de makul
gerek olmaktan ktnda veya nemini
yitirdiinde bile herkes hl onlardan sz eder.
Bilgiyi retmek ve Kullanmak

Bilgiyi ne lde kullandmz, ksmen de olsa
o- nun retimine yaptmz katkya baldr. Bilgi,
kendisini reten kii, kurum veya toplumun
koullar, deer yarglar ve amalarndan etkilenir.
Bilginin retimi ve kullanm arasndaki bu iliki,

din, felsefi akm, toplumsal kltr ve siyasi sistemlerin
btnsel zellii incelendiinde de grlebilir.
Birbirlerine zt unsurlar ierseler bile bu sistemler,
kendi ilerinde tutarl bir btn oluturabilirler, olumlu
sonular verebilirler. nk ayn sistem altnda
toplanabilecek bilgilerin amalar, nemli noktalar ve
zaaflar birbirini tamamlar. Ancak btnlk
bozulduunda, bu sistemlerin hibiri ilevini tam
olarak yerine getiremez. Bilgiyi reten, bu btnl
bilir ve korumaya alr. te yandan, onun retimine
katk yapmayanlar bu btnl nemini
anlamayabilirler. rnein, siyasi sistemlerimizin iyi
almamasnn temel nedeni, sonradan alm ve
dayand temelleri yeterince - zmseyememi
olmamzdr. Benzer ekilde, gelimekte o- lan
toplumlarn trafik sorunu, gelimi lkelere, baka
bir ifadeyle motorlu ulam sistemlerini gelitirmi
lkelere gre daha byktr. nk bu sistemleri
gelitirenler, onlarn iyi almas iin gereken
koullarn ne olduunu ve nemini daha iyi
bilmektedirler.
Bilgiyi batan retmek gibi bir ansmz yoktur.
Zaten bu, gereksiz bir aba olur. Ancak onu iyi
kullanabilmek i- in ortaya k nedeni ve dayand
temelleri anlamak zorundayz. Malumat
dzeyindeki bilgilerle bunu yapamayacamz aktr.
30 renmeyi renmek
NE YAPABLRZ?
Etkinliimizi artrabilmek iin renmeye aadaki

iki soruya yant arayarak balamamz gerekir:
1. Neden reniyoruz ? Bu bilgiler bize ne

kazandracak ?
2. Hangi dzeydeki (kapsam, derinlik ve etkinlik

asndan) bilgilerle bu amacmza ulaabiliriz ?
Ancak bazen bu sorulara net yantlar veremeyiz.

nk dorudan veya dolayl bir biimde srekli ve oa
BOLUM II NASIL RENYORUZ?
Deneyim dncenin, dnce ise eylemin ocuudur.

B. Disraeli
Birinci blmde bahsettiimiz drt bilme dzeyi,

genel olarak ilkinden balayarak birbiri zerine
kurulur ve her dzey bir ncekine gre daha
karmaktr. Kimi zaman bilgi ve beceriyi birbirinden
farkl zaman ve meknlarda kazanrz. rnein,
okuldan edindiimiz bilgileri alma hayatnda
beceriye dntrr, deneyimlerimiz arttka yanstma
becerimizi gelitiririz. Baz eitim programlarnda,
malumat dzeyinden yanstmaya kadar renme
bir btn halinde gerekleir. Kimi zaman ise
deneyimlerde olduu gibi, birbirinden kopuk
abalarmzn zamanla biraraya toplanmasyla
reniriz. Btn bu renme abalarmzda ok eitli
32 renmeyi renmek
doamzdan gelen birtakm ortak zellikler tar.

renme srecini basit bir model kullanarak aklar ve
bu modelin dnsel zelliklerimizle ilikisini
incelersek, renme abalarmzn etkinliini
artrabilmek iin neler yapabileceimizi grrz.
1. RENME SREC
Damla,' kendisini tamamlaynca damlar.
.Asaf
En ksa zamanda elde ettiimiz en basit bilgileri

bile belirli sreci tamamlayarak reniriz. Konunun
basitlii veya birikimlerimiz renmemizi
hzlandrabilir ve zihnimizde geen aamalar fark
etmeyebiliriz. Ancak sre her zaman vardr ve
aadaki drt temel admdan oluur:
1. Gzlem ve Alglama
2. Anlama ve Yorumlama
3. Uygulama veya Snama
4. Yanstma
Bu drt temel admn birinci blmde tartlan
etkinlik dzeylerini artryor olmas rastlant
deildir. renme sreci tamamlandnda, konuyla
ilgili olarak drdnc renme dzeyine ular, yani
bilgimizi dier alanlara yanstabilme becerisi
Nasl reniyoruz! 33
renmenin en ileri dzeyi olan icat ve bulular

ile deneyimlerimizden ders almaya kadar, her trl
renme sreci yukardaki admlarla gerekleir. nce
konuyla ilgili gzlem ve bulgular deerlendir, konuyu
inceler ve sonular karrz. Sonra sonular uygular,
test eder ve yeni gzlemlerimize yanstrz. Bu dng
ayn veya farkl konularda srekli tekrarlanr.
Dolaysyla, renme izgisel
Gzlem deil, dairesel bir
veAlglama
Uygulama veya Snama

34 renmeyi renmek
Sreci oluturan her adm kendine zg birtakm

zellik ve glkler ierir.
Gzlem ve Alglama
Kitaplardan, retmenlerden veya evremizdeki
dier kii ve olaylardan birtakm bilgiler alrz. Bu
bilgiler ok basit u- yarlar olabilecei gibi, karmak
bir denklem, tarif veya kural da olabilir. Gzlem ve
alglama aamas dnsel zelliklerimize, konuya,
evresel koullara ve eer varsa reticiye bal olarak
ekillenir. ki birey ayn olay, ifade veya durumu ok
farkl biimlerde alglayabilir.
Neden rendiimizi biliyorsak gzlem ve
alglama etkinliimiz artar. nk bize gelen
uyarlarn iinden a- radklarmz seer ve amacmza
uygun bir biimde alglarz. zellikle gnmzn
youn iletiim ortamnda seici olmann ve bunu
doru bir ekilde yapmann - nemi byktr. Nitekim
beynimiz, seme ilemini kendiliinden yerine getirir.
Yanl uyarlar sememiz veya alglanrken
deitirmemiz, renme srecinin balangta ze-
delenmesi demektir.
Gzlem ve alglama aamasnda, retenin (aile,
retmen veya ynetici olabilir) tutumu ve kulland
ara- gereler nemli bir rol oynar. Genelde bir
konuyu anlatrken farknda olmadan kendi
anlayacamz trden ifade ve aralar seeriz; nk o
konuyu ne zaman ve hangi glklerle rendiimizi
unuturuz. zellikle mantmzla aklayabildiimiz
veya kolay uygulayabildiimiz bilgileri renildikten
sonra, sanki ok nceden biliyormuuz gibi hisseder,
Nasl reniyoruz! 35
Anlama ve Yorumlama
Kendi gzlem ve bulgularmz veya bize aktarlan
bilgileri deerlendirir, konuyla ilgili bilgi ve
deneyimlerimizle balant kurmaya alrz. Konunun
hangi teori veya kurallara uyduunu, hangi snfa
girdiini belirler, snrlarn izer, sonular kartr ve
yorumlarz.
Gzlem veya alglarmzn anlamlatrlmas eitli
faktrlerden etkilenir. Burada en byk etkenler
birikimlerimiz ve dnsel modelimizdir. Konuyla
ilgili birtakm bilgi ve deneyimlere sahipsek, byk
olaslkla ayn dorultudaki sonulara ularz.
Nitekim politikaclar, toplumsal sorunlara kendi siyasi
birikimleri, uzmanlar ise kendi uzmanlk alanlar
dorultusunda zmler retirler. stelik bu kiiler,
ou zaman - rettikleri zmn tek doru,
dierlerinin ise tmden yanl olduuna itenlikle
inanrlar. Bu renme tuza belirgin olmasa bile
yaamn her alannda vardr. Mevcut bilgi ve birikim-
lerdeki zaaflarmz, yeni konular doru biimde
renmemizi de engeller.
Bu tuzaktan analiz, sentez, mantk ve yaratclk
gibi temel becerilerimizle kurtuluruz. Bu temel
beceriler bir olayn anlalmasnda o konuyla ilgili
birikimler kadar nemlidir. Ne var ki temel
becerilerimizi teknik bilgiler kadar nemsemeyiz.
Uygulama ve Snama
Konuyu anladmza inanrsak, sonular uygulamaya
sokar veya snarz. Bunun iin, snav, bakalarnn
36 renmeyi renmek
yanl deerlendirdiimizi fark edersek geriye dner

ve yeniden yorumlamaya alrz. Bilgimizi yaama
geirme olana bulamamsak renme sreci kesilir
ve rendiklerimizi kolayca unuturuz.
Snama ve uygulama aamas da mevcut
birikimlerimizden etkilenir. Yeni bilgileri snarken
veya elde ettiimiz sonular deerlendirirken
kullandmz dnme tarz ve yaklamlar aslnda
eskidir. Alglama, anlama, uygulama ve snama
aamalarnda konuya hep ayn gzlkten bakarz.
Byle bir sre doal olarak beklentilerimizi
destekleyecek sonular retir, yanl yola saptmz
bile fark etmeyiz. nk beklentimize uymayan
bulgularmz gz ard ederiz.
Yanstma
lk aamada edindiimiz bilgileri birletirerek
yeni alanlara yanstrz. Buna rnek olarak
deneyimlerimizden ders almay veya okulda
rendiimiz bilgileri alma yaamna uyarlamay
gsterebiliriz. Bu aamada karlaabileceimiz
sorunlar iki grup halinde toplayabiliriz. Birincisi, bu
becerimiz yeterince gelimemi olabilir. rnein, bir
niversite rencisi, okulda rendii teorik bilgileri
alma yaamndaki pratik uygulamalarla
btnletiremeye- bilir. Ska karlalan bu durumu
genellikle okullardaki uygulama eksikliine
balarz. Halbuki okulun, yaamda karlalabilecek
btn durumlar iin pratik yaptrma olana ve zaman
yoktur. Bu mmkn olsa bile renci daha mezun
olmadan alma koullar deiecek ve ayn glk
Nasl reniyoruz? 37
Karlaabileceimiz ikinci sorn ise bilgimizi

yeni durumlara yanl yanstmamzdr. renme
srecinin bu aamasndaki baarmz da dnce
yapmza
mize ve birikimleri
baldr.
NE YAPABLRZ?
Sreci Tanmak
renme srecini net olarak grebildiiniz rnekler

sein ve inceleyin.
Sreci Ynlendirmek
Yeni bir olay, durum veya veri karsnda aadaki

sorulan sorun. Bunu ne kadar sk yaparsanz o kadar
alkanlk haline gelir ve kendiliinizden yapmaya
balarsnz.
Anlama ve Yorumlama:
1. Bu durumu nasl aklayabilirim ? Herhangi bir

teori, kural veya deneyimimle rtyor mu ?
38 renmeyi renmek
Uygulama ve Snama:
1. kardm sonular dorudan uygulayabilir

miyim? Nasl? Hangi ek bilgilere ihtiyacm
vardr? Bunlar hangi kaynaklardan elde
edebilirim ?
2. Dorudan uygulama olanam yoksa, bilgilerin

doruluunu nasl test ederim ?
Yanstma
1. Bu bilgileri baka hangi alanlarda kullanabilirim ?

Hangi alanlarla benzerlik ve ayrlklar vardr?
Benzerlik konusu nedir? Zaman ? Mekn ?
Koullar? Yntemler ? Sonular?
2. DNME VE RENME
yi bir zekya sahip olmak yeterli deildir.

nemli o- lar onu iyi kullanmaktr!
Descartes
Dnme ve renmeyi birbirinden ayramayz.

Dnerek renir, bildiklerimiz kadar dnrz.
Ara, yntem veya evresel koullar nemli olmakla
beraber, renme srecindeki etkinliimiz dnsel
zelliklerimize baldr. Nitekim u- laabileceimiz en
ileri dzey olan renmeyi renme becerisi,
herhangi bir bilgi veya yntemi deil, tamamyla
Nasl reniyoruz! 39
Dnmek kavramn tanmlamak zordur. Bunun

yerine onu oluturan bileenleri incelersek,
renmeyle balantsn daha kolay kurarz. Dnme
fonksiyonunu genel olarak drt boyutta inceleyebiliriz:
1. Gzlem ve alglama
2. Bilgileri saklama ve anmsama (bellek)
3. Bilgileri analiz etme ve deerlendirme (mantk)
4. Gzde canlandrma, gelecei grme, fikir
retme veya deitirme (yaratclk)
Bu drt grubu renme sreciyle kyaslarsak
byk benzerlikler grrz. Ancak ayrntya girmeden
nce, btn dnsel faaliyetlerimizin merkezi olan
beynimizi ksaca incelememiz yararl olacaktr.
40 renmeyi renmek
NSAN BEYN
Sahibinin ihtiyalarndan fazla gelimi bir

ara!
A.R. Wallace
Beynimiz, renme ve dier dnsel

faaliyetlerimizin merkezidir. Ancak ok byk bir
potansiyele sahip olan bu organmz yeterince
kullanamayz nk onu yeterince tanmayz.
Tanmadmz makine ve aletleri kullanma
klavuzlarndan yararlanarak altrdmz halde,
beynimiz iin byle bir klavuza ihtiya duymayz.
Bunu nasl baardmz incelersek beynimizi tanmak
iin ilk adm atm oluruz.
Hepimizin bildii gibi, elimizle yaptmz birok
faaliyeti zamanla reniriz. Tutma, ekme veya itme
gibi temel fonksiyonlarn dnda, el becerilerimizin
ou bebeklikten itibaren kendimizin veya
evremizdekilerin abalaryla geliir. te yandan,
gzmz iin ayr bir eitim almamz veya alma
yapmamz gerekmez. Geri gzn kapasitesi de
zorlama ve bilinli abalarla artrlabilmektedir, ancak
bu organmz ne yapacan byk lde doutan
bilir.
Beynimiz ne yapacan ksmen gzmz gibi
doutan bilir, ksmen de elimiz gibi sonradan renir.
Bunun yannda, bedenimizdeki dier organlardan
farkl olarak beynimiz, kendi kendisine renen bir
sistemdir. Baka bir deyile, beynimiz doutan sahip
olduu yetenei yine kendisini gelitirmek iin
kullanabilir.
Nasl reniyoruz? 41
Btn bilgi ve becerilerimizin k noktas olan bu

organmz gelitirmek iin harcadmz her aba
yaammzn her alanna yansyaca iin, iimiz veya
amalarmz ne olursa olsun boa gitmeyecek, hatta
daha kazanl olacaktr. Bunun iin beynimizle ilgili
derinlemesine bilgi sahibi olmamz da gerekmez.
Beynimiz sa ve sol olmak zere iki yarmkreden
oluur. Yarmkreler birbirinden farkl fonksiyonlar
gerekletirir. Sa beyin, hayal gc, resim, mzik
veya duygular gibi fonksiyonlar yaparken; sol beyin
daha ok matematik, dil veya mantk gibi ilevleri
yerine getirir. Bir bakma sa beyin yaratcln, sol
beyin ise mantn merkezidir. oumuzda bir
yarmkre daha baskndr. Bu nedenle, bazlarmz
yksek analiz-sentez becerilerine sahipken,
dierlerimiz daha yaratcdr. Her iki alanda baarl
veya baarsz insanlara da rastlanr.
Ancak sa ve sol beyin ayrmn fazla
abartmamamz gerekir. Bu ayrm yaratc ve mantksal
fonksiyonlarmzn vurgulanmas ve fiziksel temellere
oturtulmas asndan son derece yararl olmasna
karn gerekte iki yarm kre birbirinden bamsz
davranamaz. Her eyden nce iki yarmkre fiziksel
olarak birbirine baldr. Her birinde farkl fonksiyonel
merkezlerin olmas dierinin de bu fonksiyonlara katk
yapmayaca anlamna gelmez. Sonuta beyin bir
btn olarak ilev grr. Bu btnl gnlk
yaammzda da fark edebiliriz. rnein birtakm
verileri analiz ederken (sol beyin fonksiyonu) renkli
grafikler kullanrsak (sa beyin fonksiyonu)
etkinliimiz artar. Bu ibirlii dnsel fonksiyonla-
42 renmeyi renmek
gelitiremeyiz. rnein iyi bir matematiki

olabilmemiz iin bile resim ve mzik becerilerimize
ihtiya duyarz.
Buna ramen okul dahil, renme abalarmz
byk lde mantmz gelitirmeye ayrr,
yaratcl ihmal ederiz. Halbuki renme srecinin
en ileri aamas olan yanstma byk lde
yaratclmza dayanr.
GZLEM VE ALGILAMA
Syle unutaym, gster hatrlayaym, yaptr reneyim.

in Atasz
Dncenin gzlem ve alglama boyutu d

dnyayla a- ramzdaki kprdr. Dncenin dier
boyutlarn etkiledii gibi onlardan da etkilenir.
Dolaysyla bu konuyu ayr bir balk altnda tartmak
yerine (ki zaten bunu renme sreci i- erisinde
ksmen yaptk), dncenin dier boyutlarna ba-
lantl olarak ele almak daha uygundur.
BELLEK
Eer her eyi anmsayacak, olsaydk, hibir

eyi anmsamayacak kadar hasta olmamz
gerekirdi.
W. James
Ariv odalarnda veya bilgisayar srclerinde

Nasl reniyoruz! 43
depolama hem de geri kazanm esnasnda

kullanabileceimiz yntemleri ierir. Benzer ekilde,
beynimiz de, gzlem, bilgi ve uyarlar ileride
kullanlmak zere depolar. Ancak beynimizin
kulland sistem, ariv odalar veya bilgisayar
srclerine gre ok daha karmak ve mkemmeldir.
Baz aratrmaclar bellei ksa ve uzun vadeli
olmak zere ikiye ayrrlar. Ksa vadeli bellek olduka
snrl sayda uyary toplar. Bu bellein olumas,
beynimizdeki birtakm fiziksel deiimlerle
gerekletii iin kalc deildir. te yandan, uzun
vadeli bellek daha ok bilgiyi depolar ve beynimizdeki
kimyasal deiimlere dayand iin daha kalcdr.
Ksa sreli bellek bilgisayardaki ram bellei veya
masa zerinde kullanma hazr dosyalar gibidir. Uzun
vadeli bellek ise bilgisayardaki srcy veya arive
kaldrlan dosyalar temsil eder. Dnce, ksa vadeli
bellekte oluur. Gerekli bilgiler uzun vadeli bellekten
arlr.
Belleimiz, ilevini temel aamada yerine
getirir: veya d uyarnn alglanmas, depolanmas
ve geri kazanm. Dnme etkinliimiz bu
aamann baarsna baldr. ve d dnyamzdan
saysz uyaryla karlarz. Bunlarn bir ksm, ses,
koku, scaklk ve renk gibi basit, dierleri ise
konuma, yaz, resim ve deneyim gibi karmak
uyarlardr. Bu kadar ok uyaryla ba edebilmek iin
beynimiz seici davranr. Seme ilemi, bilgi
birikimimiz, deneyimlerimiz ve inanlarmza baldr.
Bu yzden baz uyarlar hi almaz veya deitirerek
44 renmeyi renmek
Depolama sreci de alglama gibi kiiden

kiiye deiir. Nasl bilgisayar srcsn veya ariv
odasn farkl ekilde dzenliyorsak, belleimizi de
farkl dzenleriz. Zamannda ve uygun bir ekilde geri
kazanabilmek iin beynimiz, uyarlar snflandrr,
ncelik srasna sokar ve birbiriyle ilikilendirir.
Snflandrmann snr yoktur. Bilgiler, yarar
veya nem derecesine, birbirleriyle ilikisine, ait
olduklar yasa, cisim, zaman veya mekna,
uyandrdklar duygu, dnce ve inanca gibi saysz
denebilecek sayda faktre bal olarak snflandrlr.
Ayn bilgi birden ok snfa girebilir, her snfta farkl
anlamlara gelebilir veya farkl a- rlklara sahip
olabilir. Snflandrma ne kadar net ise bilgi o kadar
kolay kullanlr. Benzer ekilde, snflandrma ne kadar
ok ynl ise, bilgi dier alanlara o kadar kolay
yanstlr.
Sa ve sol beynimiz bilgi ve uyarlarn bellee
alnmas esnasnda da ibirlii yapar. Bir konu her iki
yarmkreyi de ilgilendiriyorsa bellekte daha geni bir
ilikiler a oluturur. Dolaysyla, daha uzun sre
bellekte kalr ve daha kolay hatrlanr. rnein,
sevin ve ac gibi youn duygularla yaadmz
olaylar daha uzun sre hatrlarz.
Geri kazanma veya hatrlama aamasnn
kurallar depolama srecinde belirlenir. Bilgilerin
snflandrlmas ayn zamanda onlarn nasl geri
kazanlacann bir ifadesidir. Ariv odas veya
bilgisayar srcsnde olduu gibi, beynimiz, geri
kazanma ilemi iin de bir yntem belirler ve kay-
Nasl reniyoruz! 45
YARATICI VE MANTIKSAL DNCE
Deha, aslnda allmn dnda alglama

yeteneinden fazla bir ey deildir.
W. James
Mantksal dnce sol beynin, yaratc dnce ise

sa beynin fonksiyonudur. Bu iki dnme tarz
birbirini tamamlamakla beraber, olduka zt zellikler
ierir. Mantksal dnceyi, gzlem, fikir, bilgi ve
deneyimlerimizi deerlendirir ve yorumlarken
kullanrz. Mantmz, kendi kendimize gelitir-
diimiz veya dardan rendiimiz kural, yntem
veya modellerden oluur. Kendi dncelerimiz de
dahil olmak zere, her trl dnce veya olay bu
kurallar erevesinde deerlendirir, birtakm sonular
karrz. rnein, karlatmz herhangi bir durumu
iyi/kt, doa/yanl, hayvan/bitki, kural/varsaym
veya baka niteliklerine gre deerlendirir, snf-
landrr ve seeriz. Bu durum, davranlarmzn
duruma uygun olmasn, doru tepkiler vermemizi
veya uygun nlemler almamz salar. Bazen de
olaylar ve kavramlar arasnda sebep-sonu ilikileri
gelitirir, balantlar kurar, teori, varsaym veya
kural gibi sonular karp, genellemeler yaparz.
Bylece birikim kazanr, gelecei tahmin eder, hatta
yaammz anlamlandrmaya alrz.
Mantksal kurallarmzn mutlaka gerei
yanstmas, bilimsel olmas veya bakalar tarafndan
paylalmas gerekmez. Nitekim, baz kurallarn
46 renmeyi renmek
ilgilendiimiz konuda olabildiince kesin sonular

karmaya alr ve bunlar bellee alr.
te yandan, yaratclk, mevcut kavramlarn
aralarndaki ilikilerden yeni kavramlar retmek
eklinde tanmlanabilir. Yani yaratc dnce,
nesneler, kavramlar veya olaylar arasnda balantlar
kurarak yeni ilikiler ve fikirler retir. Bu i- likilerin
mevcut mantk kurallaryla rtimesi de gerekmez.
nemli olan yenilik ve farkllktr. Mantksal dnce
ne kadar kurallara balysa, yaratc dnce o kadar
kural tanmazdr.
Genel olarak mantksal becerilerimize daha ok
nem verir, yaratclmz kendi haline brakrz. te
yandan, byk bilim adamlar ve sanatlar gibi
baarlarn byk lde yaratclklarna borlu
kiilere gpta ederiz. Bu ikilemin iki temel nedene
dayandn syleyebiliriz. Birincisi, mant
renile- bilen, yaratcl ise doutan gelen bir
beceri olarak alglarz. kincisi, yaammz
srdrebilmek iin mantmza mutlaka ihtiyacmz
olduunu, ancak yaratclmz kullanmadan da
yaamay baarabileceimizi biliriz. Bu iki neden
ksmen doru olmakla beraber tam olarak gerei
yanstmaz.
Baz kiiler dierlerine gre daha ansl domakla
beraber, yaratclk byk lde almayla geliir.
Nitekim byk bilim adam ve sanatlarn eserlerini
verebilmek iin dier kiilerle kyaslanamayacak kadar
ok altklarn, adeta btn yaamlarn ilerine
adadklarn biliriz. Yaratcl futbol becerisine
benzetebiliriz. Atletik kapasitesi eit olmayan iki kii
ayn oranda aba harcarsa, kapasitesi yksek olan kii
Nasl reniyoruz? 47
Gnlk yaammzda deerlendirmemiz gereken

durumlar, almak zorunda olduumuz kararlar veya
yapmamz gereken seimleri gz nne alrsak,
mantmz olmadan bir gn bile yaayamayacamz
dorudur. te yandan, yaratclmz bu kadar
yaamsal deildir. Mevcut durumumuzla yetinebilir,
baka insanlarn bulduklar yeniliklerin bize kadar
ulamasn bekleyebiliriz. Ancak yenilik olarak
sadece kkl deiimleri almamz doru olmaz.
Gnlk yaammzda bile yaratclmz kullanarak
farkllklar yaratabilir, en basit ilerimizi bile daha
etkin ve zevkli hale getirebiliriz. Zaten gnmzn
hzl deiim ortamnda srekli yenilik peinde
komazsak baarl olamayz.
Mantksal ve yaratc dnce birbirini tamamlar.
Konuyu basitletirmek iin fikir retme zerinde
ifade edersek, yaratc dnce fikri retir, mantksal
dnce ise snar ve gelitirir. Baka bir deyile,
yaratclk dnmenin birinci aamasna, mantk ise
ikinci aamasna karlk gelir. Yeni fikirleri belirli bir
mantk szgecinden geirmeden uygulamamz
dnlemez, ancak bunu zamanndan nce yaparsak
yaratcl engellemi oluruz. Halbuki balangta
hibir mantk kuralna uymayan dnceler bile
zerinde alarak gelitirilebilir, daha iyi dnceler
iin esin kayna olabilir, hatta mevcut mantk
kurallarnn gelimesini salayabilir. Nitekim tarihteki
birok yenilik, mantk kurallarn zorlayabilen insanlar
tarafndan gelitirilmi ve daha salam mantk
kurallarnn ortaya kmasn salamtr.
Dncenin yukarda saydmz drt boyutuyla
48 renmeyi renmek
aamas olan anlama, yaratclk ise son aama, yani

yanstma becerisiyle ilgilidir.
Her trl dnsel faaliyette olduu gibi renme
srecinde de belleimizden yararlanrz. Ancak bu
fonksiyonumuzun renme srecinde dorudan
karlk bulmamas konusuna zellikle dikkat etmemiz
gerekir. Buradan ezberin bir renme yntemi
olmad sonucuna rahatlkla varabiliriz. renme
srecinin anlama ve yorumlama aamasnda byk
lde mantmza dayanrz. Ancak uygulama ve
snama iin mantmz yeterli deildir. Teori ve
pratiin tam olarak rtmedii durumlarda (ki ou
zaman byledir), bilgilerimizi iinde bulunduumuz
koullara yanstmamz gerekir. Baka bir deyile,
yanstma becerisi ve dolaysyla yaratclk
ihtiyacmz, daha renmenin nc aamasnda
balar. Bilginin farkl alanlara yanstlmas, yani son
aama ise byk lde yaratcla dayanr.
Ancak dnsel fonksiyonlarmz ve renme
arasnda bu tr birebir ilikiler aramak konuyu
anlamamz asndan yararl olsa bile, gerek yaamla
tam olarak rtmez. Her iki kavram da aklamak
iin basitletirilmi modeller kullandmz
unutmamamz gerekir. Gerek yaamda ne renmeyi
tam olarak drt aamaya blebiliriz, ne de dnsel
fonksiyonlarmz birbirinden bamsz olarak
kullanrz. Dolaysyla, kullandmz modellerin
ilevini tamamladn varsayarak, dnmenin
renme zerindeki etkisini bir btn olarak
incelememiz daha yararl olacaktr. Bu konuyu eitli
Nasl reniyoruz? 49
Birincisi, dnsel zelliklerimizden,

deneyimlerimizden ve iinde bulunduumuz
koullardan etkilenerek bize zg bir dnsel
model olutururuz. Yani, hepimiz benzeri dnsel
zelliklere sahip olmamza ramen, bunlar farkl
biimlerde btnletiririz.
kincisi, dncelerimizi oluturur ve bakalarna
yanstrken, bata dil olmak zere birtakm semboller
kullanrz. Dnme ve dolaysyla renme
kapasitemiz, byk lde bu sembollerin zihnimizde
oluturduu kavramlarn netliine baldr.
NE YAPABLRZ?
1. renmeye altnz konuyu ekil, grafik veya

resim gibi grsel sembollerle birletirin.
Mmknse renkli kalemler kullann. Bylece
yaratc ve mantksal fonksiyonlarn birbirini
desteklemesini salam olursunuz.
2. renmek istedii,niz konuya ait verileri anlaml

gruplara ayrn ve bu gruplar arasndaki ilikileri
grsel olarak sergileyin. Unutmayn, anlama
ksa vadeli bellekte gerekleir ve bu bellek ayn
anda ancak belirli sayda veriyi ileyebilir.
renmeyi renmek
3. Hatrlama, grnt, ses, koku veya dier

uyanlarn bellekteki kaytlarla iliki kurmas ve
onlar aktif duruma getirmesidir. Bu d uyary
ansa brakmayp kendiniz o- lu turun!
4. Nesne ve olaylarn farkl boyutlar arasnda

arpc ve aklda kalacak ilikiler kurun. Bunu
mmkn olduu kadar hikaye, mzik veya mizahla
birletirin. (H2S04 Haan iki salak Osman
drt, eklinde ezberlediinizi unutmayn.)
5. renmeye altnz konunun en belirgin

zelliini kolay hatrlayabileceiniz bir kelime,
olay veya nesneyle ilikilendirin. rnein, ismini
hatrlamak istediiniz kiinin en belirgin
zelliiyle ismi arasnda bir iliki kurabilirsiniz.
6. Gnn herhangi bir zamannda hatrlamak

istediiniz bir eyi, ayn anda gelien baka bir
olayla ilikilendirebi- lirsiniz. rnein, i
dnnde almak istediiniz bir eyi, araba, yol
veya yolda greceiniz bir nesneyle ilikilendire-
bilirsiniz.
7. renmeye altnz konunun farkl blm veya

boyutlar arasnda dorudan ilikiler oluturun.
rnein, on maddeden oluan bir liste, konuma
veya konunun her maddesinin bitimi ile bir sonraki
maddenin balangc a- rasnda balant kurun Bu
iliki bir sonraki admn ne o- lacan size
hatrlatacaktr.
Nasl reniyoruz! 51
10. Yaratc dnce yenilik getirmek , mantksal

dnce - se mevcudu deerlendirmek
ilevlerini yerine getirir. Dolaysyla, herhangi bir
konuyu ele alrken, yaratclnzla balayp
mantnzla devam etmelisiniz. Yaratc dnce
evresinde,
- farkllk, orijinallik ve yenilik
- esneklik
- hayal gc
- hemen yarglamama
52 renmeyi renmek
DNSEL MODELMZ
"Farkl olmak ne kadar onurlu, ama ayr

zamada ne kadar ac verici!'
A. de Mussed
Dnsel model yaygn olarak kullandmz

zihniyet kelimesiyle ilgili, ancak biraz daha geni
kapsaml bir kavramdr. Bu kavramn ne olduunu ve
nemini aklayabilmek iin, bir eyann model veya
maketini rnek olarak kullanabiliriz.
Bir eyann modeli, gereinin tam anlamyla
kopyas olamaz. Boyutlar, renkleri, kullanlan
malzemeler veya dier zellikleri gerek olandan
farkldr. Bu fark, modelin amacndan kaynaklanyor
olabilir. rnein, model sergide kullanlacaksa farkl,
hediye olacaksa farkl, eitimde kullanlacaksa farkl
boyut ve yapda tasarlanr. Modelin benzerlii ayn
zamanda, yapan kiinin eyann asl hakkndaki
bilgilerine, iine nem verip vermediine, becerisine
ve modeli yapmak iin kulland ara ve gerelerin
uygunluuna baldr. Ne kadar zen gsterilirse
gsterilsin, model tam olarak geree benzemez.
imdi, iki ayr model yaptmz dnelim. l,
malzeme, aralar veya modeli yapan kii gibi
faktrlerin bir tanesini deitirirsek karmza iki
farkl model kar. Hatta hibir eyi deitirmesek bile,
iki model birbirinin ayns olmaz. zetle, bir eyann
modeli kendisine, iki ayr modeli ise birbirine
tamamen benzemez.
Nasl reniyoruz? 53
modeli kurar, kendimizi ve evremizi bu modele gre

deerlendirir, dnr ve ona gre davranrz. Bu
model gerek dnyann ayns olmad gibi, dier
insanlarnkine de benzemez. nk, bu modelin ortaya
kmasnda ve kullanlmasnda, bilgi, beceri, inan,
ilke, kural, kabul, alkanlk, kltr veya yaam
koullar gibi bize zg birok faktr rol oynar ve
bunlardan bir tanesi deitiinde model deiir. ki
kii tam olarak ayn koullar tayamayacana gre,
dnyay da ayn derecede alglamaz.
Dnsel modelimiz renme srecinin her
aamasn derinden etkiler:
Gzlem ve Alglama
Olaylara veya konulara kendi penceremizden
bakar, beklenti, dnce ve birikimlerimize uygun
unsurlar seeriz. Eer konu bir bakas (rnein,
retmen) tarafndan aktarlmsa, bu kiiye kar olan
tutumumuz da devreye girer. Sonuta, algladmz
geree uymayabilecei gibi, bakasnn
algladklarndan da farkl olabilir.
Anlama ve Yorumlama
Geree veya bakalarnn algladklarna uymayan
durumu deerlendirirken de deitiririz. nk,
bakalaryla ayn bilgi, beceri, deneyim ve psikolojik
duruma sahip deiliz. Ayn yntemleri kullanmaz,
olay ayn derinlikte a- naliz etmez, ayn abay
harcamayz. Dolaysyla bakalarndan farkl sonulara
54 renmeyi renmek
Snama ve Uygulama
Elde ettiimiz sonular bakalaryla ayn
koullarda, ayn amalar ve ayn yntemlerle
snamayz. Uygulamay ayn ekilde yapmaz veya ayn
baary elde edemeyiz. Bu yzden, ayn bilgiler
uygulamada ayn sonular yaratmaz. Baar veya
baarszlklarmz deerlendiriken bile dierlerine
benzemeyiz.
Yanstma
Bilgimizi dier konulara yanstrken de
farkllarz. Biz, bilgimizin bir boyutunu ne
karrken, bir bakas baka bir boyut zerinde
durabilir, bilgisini bize gre daha kolay veya daha zor
yanstabilir.
En u durumda, iki kii, renme srecinin her
admnda birbirinden uzaklar ve birbiriyle ilgisi
olmayan noktalara ular. Bunun rneklerine zaman
zaman rastlarz. zellikle siyasi ve kltrel alanlarda
ayn soruna birbirinden taban tabana zt zmler
retiriz. Ancak bu denli ztlklar ok sk ortaya kmaz,
nk eitim, kltr ve paylatmz dier deerler
dnsel modellerimizin de birbirine benzemesini
salar. Baz ztlklarn zerini de kullandmz ortak
dil rter. nk bir olaydan farkl sonular karsak
bile, bunlar ayn kelimelerle ifade ederiz.
ki kiinin ayn olaydan farkl sonular karmasn
a- klamak zor deildir. Dnsel modelimiz kendi
ierisinde tutarl bir btn oluturur. Olaylar
gzlemler, deerlendirir veya tepki verirken ayn
dnsel modeli kullandmz i- in birbiriyle tutarl
Nasl reniyoruz? 55
almamak yaamn dier alanlarnda olduu gibi

renme srecini de olumsuz etkiler. Her eyden nce
ayn tr eitim program, yaklam veya yntem
herkese uymayabilir. Bunun yannda reten,
renme srecinin bir parasn bile renenden alp
kendisi yerine getirirse, renenin dnsel modelinin
btnln bozabilir ve dolaysyla onun konunun
eitli boyutlar arasnda balant kurmasn en-
gelleyebilir.
* * *
NE YAPABLRZ?
Dnsel modelimizi, kendi iindeki tutarll

nedeniyle, deitirmemiz zordur. nk deimesi gerekip
gerekmediine veya nasl deiebileceine yine kendisi
karar verdii iin ne yaparsak yapalm ayn kapya
kabiliriz. Yani dnsel modelimizin nasl olmas
gerektiine karar verip uygulama olanamz pek yoktur.
Bunun yerine kendimize aadaki veya benzeri sorular
sorarak, dnsel modelimizi dolayl yollarla
gelitirmemiz gerekir:
1. Dnce ve inanlarm hangi koullarda olutu ?

Bu koullar hl geerli mi ?
2. Baz kiilerin benden taban tabana zt yaklamlar

iinde olmasn nasl aklayabilirim? Ben onlarn
yerinde olsaydm nasl davranrdm ?
56 renmeyi renmek
DL VE DER DNME ARALARI
Her ey olabildiince basit anlatlmaldr. Ama

daha basit deil!
A. Einstein
Gerek dnya ile dnsel dnyamz arasnda en

dorudan balanty, iitme, grme, dokunma,
koklama ve tatma gibi temel duyularmzla kurarz.
Ancak temel duyularmz, karlatmz her olay
veya nesneyi tanmlamamza yetmez. Bu yzden, dil,
matematiksel semboller veya ekiller gibi dolayl
aralardan yararlanrz. Doamzdan gelen
nedenlerden dolay, dil dnme ve renme faa-
liyetlerimizin en nemli aracdr. Dier sembolleri
dilden bamsz deil, onu tamamlamak iin
kullanrz.
Grsel Dnce
Gerek dnyay dnsel dnyamza ne kadar iyi
yanstabilirsek o kadar kolay dnrz. rnein, bir
nesnenin kendisiyle dorudan temas etmemiz
mmknse, temel duyularmz kullanarak onu geree
ok yakn bir biimde alglayabiliriz. Halbuki ayn
nesne bize anlatlrsa, yani kelime ve deyimlerle ifade
edilirse, alglama etkinliimizi byk lde
kaybederiz. Nesnenin ekil veya resmi ise nesnenin
kendisinden daha dk ama kelime ve deyimlerden
daha yksek bir alglama dzeyine yol aar. Gnlk
yaammzda srekli tank olduumuz bu durum ok
basit bir nedene dayanr. Hangi aralarla alglarsak
alglayalm, bir nesne veya olay hakknda
hi tanmadmz birisi bize anlatlrsa, daha ilk
bilgilerin gelmesiyle birlikte beynimiz kendiliinden
bir resim izmeye balar ve gelen her yeni bilgiyi bu
resme ekler. Bilgi sahibi olmadmz hususlar ise
belleimizde olan ama aslnda baka tandklarmza
ait bilgilerle doldururuz. Nesnenin kendisini
grmsek bu resim geree daha yakn olaca iin
dnme etkinliimiz artar. Burada, resim veya
grnt szcklerinin seilmesi rastlant deildir.
Grnty dnmemiz, koku, ses, tat veya
dokunmaya gre ok daha kolay olduu iin, zihinde
canlandrma olgusunu grsel dnce olarak
genelletirebiliriz. Bu dnceyi ne kadar sk
kullanrsak, yani zihnimizde kelime veya semboller
yerine resimlerle oynayabilirsek daha kolay dnr ve
reniriz. Ancak yine de dilimizin dnmemiz ve
renmemiz zerindeki etkisinden kurtulamayz.
Dil ve Dnce
Dil ile dnce arasndaki ilikiyi iki adan
deerlendirebiliriz. Birincisi, gerei dorudan
alglayamadmz zamanlar, dili dnme arac olarak
kullanrz. Zihnimizde kelime ve deyimlerle
oynayarak, yani kendi kendimizle konuarak
dnrz. kincisi, dncelerimizi bakalarna
dilimizi kullanarak anlatrz. Zihnimizdeki resmi
bakalarna dorudan aktaramadmz iin kelime ve
deyimleri a- rac olarak kullanrz. Bizim sembollere
dntrerek aktardmz resmi, karmzdaki tekrar
grntye dntrerek aynsn elde etmeye alr.
Dil, dnmek ve dncelerimizi bakasna
58 renmeyi renmek
dorudan aralar kullanmamz gerekir. rnein, bir

ocua iein ne olduunu retmek istiyorsak, onu
anlatmak veya resmini gstermek yerine iein
kendisini vermek zorundayz. Ancak bu her zaman
mmkn deildir. Tam tersine, dnrken veya
dncelerimizi ifade ederken byk lde dile
bamlyz. Hatta dnme kapasitemiz ile dilimizin
birbirini etkileyerek paralel bir ekilde gelitiini
syleyebiliriz. Bu nedenle, dilimizi, dnmemizi ko-
laylatracak ekilde, yani temel duyularmza en yakn
biimiyle kullanmak zorundayz.
Dil ve Kavram Oluturma

Anlamn bilmediimiz kelimelerin, dnmemizi
ve renmemizi ne kadar zorlatrdn hepimiz
biliriz. Ancak ou zaman, kullandmz kelime veya
deyimlerin szlk anlamlarn bilmemiz bile yeterli
deildir. nemli olan o kelime veya deyimin
zihnimizde oluturduu kavramn netliidir. rnein,
atom szcnn ne anlama geldiini biliriz. Hatta
oumuz, atomun zelliklerini okumu ve temsili
resimlerini grmzdr. Ancak bu szcn
tanmlad nesneyi masa kadar net bir biimde
alglayamayz. Atom kavramnn soyutluu, onu
grmemi olmamzdan gelir ve kanlmazdr. Baz
kavramlar ise biz soyutlatrr, bile bile dnme ve
renme faaliyetlerimizi sekteye uratrz.
Somut ve Soyut Kavramlar

Kavramlarn soyutlamas eitli nedenlere
dayanabilir. Uzmanlama bunlardan birisidir. Uzman,
Nasl reniyoruz! 59
daha ok bilgiyi daha ksa srede dnebilmek ve

ifade edebilmek iin birtakm zel kavramlar
kullanmak zorundadr. rnein, teknik terimler ve
semboller bu grupta deerlendirilebilir. Uzman bu
soyutluun getirdii olumsuz etkiyi birikimleriyle
dengeleyebilir. Ancak oumuz bu ansa sahip
olmadmz iin bu kavramlar yeterince net
alglayamayz. Dolaysyla ok vakf olmadmz tek-
nik terimleri kullanmaktan mmkn olduunca kan-
mamz, kavramlar daha yaln kelimelerle
ilikilendirme- miz gerekir.
Soyutlamann ikinci bir nedeni ise yabanc
kelimelerdir. Nesneleri veya basit olgular tanmlayan
kelimeleri bir dilden dierine evirmekte anlam kayb
olamaz. Dolaysyla, szlk anlamn bilmek o
kelimeyle kavram oluturmak iin yeterlidir. Ancak
karmak kavramlar anlatan kelimelerin dilimizde
dorudan karl olmayabilir. Bu tr kelimelerin
szlk karlklarn bilmek bile beyinde net bir
kavram oluturmak iin yeterli deildir. rnein
feed- back szcnn Trke karl olan geri
iletim, bu szcn ierdii kavram net bir ekilde
tanmlamaz. Dolaysyla bu szc gerektii gibi
alglayabilmemiz iin ya kendisinin ya da Trke
karl olan geri iletim ifadesinin anlamn bilmek
zorundayz. Baz yabanc kelimeler Trkede birka
kelimenin anlatt bir kavram tanmlarken bazlar
Trke bir szcn zel halini veya sadece bir
boyutunu da tanmlyor olabilirler. Bu nedenle, d-
nrken ve dncelerimizi ifade ederken mmkn
olduunca Trke kelimeler kullanmal, bizim veya
60 renmeyi renmek
Kimi zaman soyutlama, kendimize

yaktrdmz kimlikle zde tutulan kelime, deyim
veya ifadelerden kaynaklanr. Belirli bir kltr dzeyi,
siyasi kimlik veya yaam anlayn temsil eden
ifadeleri zellikle seeriz. Bu seim, beynimizin
kavram oluturmak iin kulland ifadelerle
rtmyorsa, dnme etkinliimizi kaybederiz.
Soyutlamann en nemli nedeni, kavramlarn yeni
kavramlar altnda toplanmasdr. Kedi, kpek veya
tavuk gibi canllar kolay snflandrabilmek iin
hayvan kavramn tretiriz. Bu bir ihtiyatr ve
nesneleri tanmlyorsa fazla sorun yaratmaz. Ancak
ayn yaklam, olaylar, duygular veya dier karmak
kavramlar iin yaptmzda, tretilen st kavram
soyutlar. rnein, src hatalar, ara younluu
ve yollarn yetersizlii gibi sorunlar birletirip trafik
sorunu eklinde zetlediimizde kavram netliini
kaybeder. Eitim sistemi, ekonomik sorunlar,
kltrel yozlama ve sistem sorunu gibi gnlk
yaammzda srekli kullandmz birok kavram
dnmekte zorlanrz. nk bu kavramlar baz alt
kavramlardan, bunlar ise dier alt kavramlardan
olutuu iin zihnimizde net bir resim oluturmaz. Bu
durumu bir piramide benzetebiliriz. Piramidin st
basamaklarna kldka kavramlar soyutlar ve
bunlar dnmekte zorlanrz. Bu zorluu
yenebilmek iin soyut st kavramlar, onlar oluturan
alt kavramlar arasnda bize uygun olan bir tanesiyle
zdeletiririz. rnein, birimiz trafik sorununu
src hatalar eklinde yorumlarken dierimiz trafik
younluu olarak alglayabilir. Byle- sine yanl
Nasl reniyoruz? 61
zetle, dnme ve renme etkinliimiz iin

mmkn olduu kadar somut alt kavramlar kullanmak
zorundayz. nk dilimiz soyutlamaya izin vermekle
birlikte, beynimiz tahamml edemez.
* * *
NE YAPABLRZ?
Grsel Dnce
Bir nesne veya olay alglamann en kolay yolu onu

zihinde canlandrmaktr. Okuduklarnz veya
duyduklarnz zihninizde canlandrmaya aln.
Matematik zerken rakamlarla, yaz yazarken
kelimelerle olduu gibi zihninizdeki resimlerle oynamaya
(deitirmek, birletirmek, ayrtrmak veya stste
aktrmak gibi ) aln. Ayn durum dier temel duyular
iin de geerlidir.
Dil ve Kavram
Kullandmz kelime, deyim veya dier semboller

beynimizde ne kadar net kavramlar oluturuyorsa o kadar
kolay dnr ve reniriz:
1. Konuyla ilgili kelime, deyim veya dier

sembollerin anlamn biliyor musunuz ?
62 renmeyi renmek
Bazen sorun sadece kelimeler deil,

okuduklarmzn veya dinlediklerimizin kurgusundadr.
1. Okuduunuz metinleri zetlemeye aln. Bunu

yaparken edebi kayglarla eklenmi cmleleri, ek
bilgileri, bildiiniz blmleri veya tekrarlar
kartn.
2. Dnceleriniz bakalarna
aktarrken de yaln olmaya aln. Bu hem sizin
hem de karnzdakinin konuyu daha kolay
dnmesini salayacaktr.
Kavram ve Eylem
Kullandmz kavramlarla onlarn gerektirdii

eylemler arasndaki iliki ne kadar dorudan ise dili o
kadar etkin kullanyorsunuz demektir.
1. Mmkn olduunca somut kavramlar zerinde

dnn. Soyut st kavramlar daha somut alt
kavramlara indirgeyin. rnein, toplumumuzda her
sorunun kayna olarak gsterilen eitimsizlik
kavramndan ne anlyorsunuz ? Bu kavram
birbiriyle pek ilgisi olmayan birok alt kavrama
ayrlabilir:
Bir konuda teknik bilgi yetersizlii
Temel bilgi yetersizlii
Uygun davranlar bilmemek

Nasl reniyoruz! 63
Halbuki bunlardan hangisinin veya hangilerinin

kastedildii ifade edilse sorun daha kolay anlalacaktr.
2. Eylemi fiiller tanmlar. Dncelerinizi mmkn

olduunca eylem yaratan fiillere dntrerek
aklayn. rnein, Trafik kazalar c.ddi bir
sorundur, ifadesi bu soruna kar ne yaplacan
ima etmez. te yandan, Trafik kazalar artyor,
veya Trafik kazalar azalmyor, eklindeki
ifadeler daha somuttur. Birincisi sorunun b-
ydn, yani birtakm yeni faktrlerin ortaya
BOLUM III RENMENN YNTEM VE ARALARI
Ya yolu bulacaz ya da yenisini yapacaz.

Hannibal
Genelde okul, seminer veya kitaplar kanalyla

yerine getirdiimiz renme abalarmz zerinde
durur, renme etkinliimizi eitimci veya kullanlan
aralarn uygunluuna balarz. Halbuki
birikimlerimizin ok azn bu tr abalarmzla
kazanr, yaammzda kullandmz bilgi ve be-
cerilerin byk bir blmn renmek iin deil,
baka bir amala yerine getirdiimiz faaliyetlerin
sonucunda ve ou zaman farknda olmadan reniriz.
artlanma ve bakalarn rnek almaktan,
deneyimlerimiz, karlatmz o- layla* ve sorunlara
kadar birok yoldan reniriz. stelik bu renme
yntemlerini kesin izgilerle birbirinden ayramayz.
renme yntemlerimiz kadar kullandmz aralar
da eitlilik gsterir. Daha somut olduklar iin bilinli
renmenin Yntem ve Aralar 65
abalarmzda kullandmz aralar tartr, hatta

bunlarn bile sadece fiziksel olanlar (kitap,
laboratuvar, tepegz gibi) zerinde younlarz.
Halbuki renme ve dolaysyla onu gelitirmeye
ynelik aralarn ou dnseldir. Fiziksel a- ralarn
etkinlii de zaten dnsel zelliklerimize yapt
katkya baldr.
renme yntem ve aralarn eitli biimlerde
snflandrp tartabiliriz. rnein, reneceimiz
konuya veya gelitireceimiz beceriye bal
snflandrmalar yapabiliriz. Benzer ekilde renme
kavramn okuma, yazma, gzlemleme veya dinleme
gibi bileenlerine ayrabilir, yntem ve aralar her
bileen iin ayr ayr inceleyebiliriz. Bunlarn yannda
baka snflandrma yntemleri gelitirmemiz veya
konuyu herhangi bir snflandrma yapmadan ele
almamz da mmkndr. Ancak konuyu incelerken
nemli noktaya dikkat etmek zorundayz. Birincisi,
yntem ve a- ralar kendi balarna deil, renme
srecine yaptklar katk kadar deerlidir. Dolaysyla
konuyu renme srecinin btnln bozacak
ekilde paralayamayz. - kincisi, yntem ve aralar
deerlendirirken renme ile retmeyi birbirine
kartrmamalyz. nk renen ve reten sre
btnln (ayn srecin de olsa) kendi alarndan
dnmek zorundadr. ncs, renmenin sadece
bilinli abalarla olmadn hatrlayp dolayl yollarla
renirken kullanabileceimiz (alkanlk biiminde de
olsa) yntem ve aralar da tartmalyz.
Btn bunlar gz nne aldmzda, konuyu fazla
blmeden bilinli abalar ve dolayl yollar olmak
66 renmeyi renmek
abamz tamamen farkl amalara yneliktir.

Birincisinde renmek iin alr, kincisinde baka
bir amac yerine getirirken reniriz. Bu ama fark
renme zerindeki kontrolmz de etkiledii iin
farkl yaklamlarda bulunmamz gerektirir.
Dolayl yollarla renmeyi de somutlatrarak
yaayarak renme olarak ifade etmek daha uygun
olacaktr. Bu konuyu incelerken zaman boyutundan
kaynaklanan hususlar da dikkate alp, konuyu bugn
(yaam okumak), dn (deneyimden renmek) ve
yarn (gelecei kurgulamak) olmak zere e
ayracaz.
Ancak renme yntem ve aralarn ayr balklar
altnda incelememiz herhangi bir blmde tartlan
yntem veya aralarn dierleri iin geerli
olmayaca anlamna gelmez. Sonuta renme bir
btndr, etkinliimizi artrabilecek her yntem veya
arac her zaman kullanmak ve gelitirmek zorundayz.
1. BLNL ABALARLA RENMEK

emelerde bardan doldurmadan
kor isen Bin yl dahi beklesen kendi
dolas deil.
Yunus Emre
Bilinli abalarla renirken, yani renmek

amacyla alrken, neyi, neden ve nasl
reneceimizi bilir-, rendiklerimizi test edebilir,
baarmz lebiliriz. Bu bize nemli bir avantaj
yntemi belirler. te yandan, genellikle bilinli

abalarla rendiimiz bilgiyi hemen kullanmayz. Bu
yzden rendiklerimizin nemini anlamayabilir veya
zamanla unutabiliriz.
Kitap, dergi, gzlem, deneme-yanlma veya
aratrma gibi yntemlerle kendi kendimize
renebileceimiz gibi anababa, retmen, usta veya
yneticiler gibi bakalarnn yardmyla da
renebiliriz. Kendi kendimize renirken aktif
olmamz gerektii ve byk lde isteyerek -
rendiimiz iin, bakalar yardmyla renmekten
daha etkili sonular alrz. stelik, kendimize uygun
bir yntem seebilir, almalarmz kapasitemize
uygun bir hzda yrtebiliriz. Ancak temel bilgi ve
becerilerimiz yeterli deilse, bilginin kaynana
ulamakta veya uygun yntemi semekte zorlanrz.
68 renmeyi renmek
te yandan, bakalarnn yardmyla bu eksiimizi

tamamlayabiliriz. Ancak renme sreci zerindeki
kontrolmz ksmen de olsa kaybedebilir, pasif
duruma debilir veya retenin setii yntem ve
hza uyum gsteremeyebiliriz.
retmekle ykml kii veya kiilerin zerine
deni drdnc blme brakarak burada konuyu
sadece renen asndan ele alacaz.
Bilinli abalarla renirken veya yntem ve
aralar seerken dikkat edeceimiz hususlar bellidir:
reneceimiz konuya, dnsel zelliklerimize ve
renme srecinin doasna uygunluk. Daha nceki
tartmalarmz tekrarlamaktan kanmak iin bu
hususla ilgili ayrnty Ne Yapabiliriz? blmne
* * *
NE YAPABLRZ?
1. Bir konuyu renmeye balamadan nce

amacnz netletirin. Amacnz bilmek,
nedenden dolay renme etkinliinizi artrr.
Birincisi, ama size yol gsterir, uygun ara ve
yntemleri semenizi salar. kincisi, amacnz
ve bu amac gerekletirdiinizde ulaacanz
sonucu bilmek sizi motive e- der. ncs,
baarnz ancak amacnza ne kadar ulat-
nzla lebilirsiniz.
2. renme srecini mutlaka tamamlayn.

3. renme snfta, seminer salonunda veya alma

masasnda deil, beyinde gerekleir. renme
etkinlii byk lde dnme etkinliine
baldr. renme faaliyetlerinizde, kitabn ikinci
blmde verilen dnme ve beyin ile ilgili
yntem ve yaklamlardan yararlann.
4. renmenin etkinlii kiinin birikimlerine

baldr. Bir konuyu renmek iin o konuyla
ilgili birtakm n bilgilere veya temel becerilere
sahip olmanz gerekir. Atletik becerilerin birok
spor dal iin n koul olmas gibi, analiz-sentez,
yaratclk ve sorun zme gibi temel beceriler de
her trl konunun renilmesinde byk rol
oynarlar.
5. Kolaydan zora doru, bir srayla renmeye

aln, iyi ustalar raklarn yetitirirken bu
kurala dikkat ederler. Konuyu ayn anda btn
ayrntlaryla renmeye alrsanz bou-
lursunuz.
6. Btn grmeden paralan renemez veya en

azndan bu bilginizden yararlanamazsnz. Bir i
hastalklar uzman nce insan vcudunu, bir
ceza avukat hukuku, bir rot- balansc arabann
nasl altn bilmek zorundadr. nce konunun
btnn ele alp, renmeye altnz ayrnt-
nn nasl bir btnn paras olduunu anlamaya
aln.
7. renme bireyseldir. Srecin her aamasna aktif

bir ekilde katlmazsanz renemezsiniz.
renmeyi renmek
bunu isteyin, dierlerine bu olana yaratn.

Bunu kendi kendinize de yapabilirsiniz.
almanz belirli zamanlarda kesip kendinize
Naslgidiyor? sorusunu sormanzyeterlidir.
10. Amacnza ulamak iin yeterli bilgi dzeyinin ne

olduunu nceden belirleyin ve zaman zaman
lmeye aln. Baz insanlar bilgisini yceltir,
bilmediklerini grmezlikten gelir. Kimileri ise
an alakgnlllk gstererek bunun tersini
yapar. Etkin bir biimde renebilmek iin ne
durumda olduunuzu bilmeniz gerekir.
11. An genelleme yapmaktan kann.

Genellemeler yararldr nk uzman olduumuz
konularda bile her zaman ayrntl bilgi sahibi
olamayz ve bu yzden belirli bir dzeye geldii-
mizde baz genellemeler yaparak renmeyi
keseriz. Ancak yeterince bilgi toplamadan
yaparsak yanl sonulara ulanz.
12. Anbasitletirme yapmaktan kann.

Basitletirmeler de yararldr nk teknik,
sosyal veya doal olaylan btn ay- nntsyla
incelememiz, anlamamz veya ifade etmemiz
mmkn deildir. Bunun yerine olaylan
basitletirilmi model, teori veya formllerle
aklamaya alrz. rnein, ekonomik o- laylar
milyonlarca insann irili ufakl milyonlarca
faaliyetinin birlemesiyle ortaya kt halde,
ekonomik politikalar ortalama insan gibi bir
model kullanlarak belirlenir. Son derece yararl
olan basitletirmeler, ayn zamanda belirli l-
lerde de olsa gerekten uzaklamann
kolaydr. Ancak binann temelden yenilenmesi

gerekiyorsa, mevcut binay ykp yeniden ina
etmek bo arsaya bina yapmaktan daha zordur.
renme de buna benzer. Bu yzden rendiiniz
her eyi nceden sorgulayp beyninizin yanl bi-
na kurmasn engelleyin.
15. Gerek yerine makulu seme eilimine

dikkat edin. Slogan ve klieleri renmek
gerei renmekten daha kolay ve ekicidir,
ama yaama geirmek zordur.
2. YAAMI OKUMAK
Ne greceimiz, ne aradmza baldr.
J. Lubbock
Hangi yntem veya aralarla kazanrsak kazanalm

bilginin kayna yaamdr. retmenlerimizden,
ailemizden, mesleimizdeki ustalarmzdan veya
kitaplardan renmek aslnda dier insanlarn
yaamdan rendiklerini bize aktarmasndan ibarettir.
Bu bilgileri de yine yaayarak pekitirir, gelitirir ve
kullanrz. Mesleki veya gnlk yaamla ilgili
deneyimlerimiz, evremizde gelien olaylardan
edindiimiz izlenimler, karttmz sonular,
karlatmz sorunlar ve gelitirdiimiz zmler
okul, eitim seminerleri ve kitaplardan daha
reticidir.
Yaamdan renmek dier kaynaklara gre daha
72 renmeyi renmek
halde, dier kaynaklar yaamn kelime, sembol veya

ekil gibi dolayl aralar kullanarak yaplm
evirileridir. Hibir evirinin asln tutmadn
hepimiz biliriz.
Yaamdan renmeyi dier kaynaklara gre daha

stn klan en nemli unsur ise sonulardr.
Yaadklarmz bizi bakalarndan rendiklerimize
gre daha yakndan ilgilendirir ve etkiler.
te yandan, yaamdan renmek zordur. Her
eyden nce yaamn bizi ilgilendiren btn
boyutlarn yakndan inceleyip renebilecek birikim,
zaman ve kaynaa sahip deiliz. Bu olanaa sahip
olduumuz durumlarda bile yaadklarmzdan
renebilmek iin genellikle beklemek, yani yaam
deneyime dntrmek zorunda kalr, bu srada ar
bedeller deriz.
Sonu olarak, yaayarak renme en etkili yntem

olmakla beraber baka kaynaklardan
yararlanmadmz srece yetersizdir. te yandan,
sadece dier kaynaklardan renmemiz, yani ikinci el
bilgilerle yetinmemiz de mmkn deildir. Bu iki u
arasnda birikimlerimize ve koullarmza uygun bir
denge kurmak, yaadklarmzla bakalarndan
rendiklerimizi btnletirmek zorundayz. Zaten
gerek anlamda bilgili olabilmemiz bildiklerimizi
yaamay, yaadklarmz bilgiye dntrmeyi
gerektirir.
Yaammz ve bilgi arasndaki ilikide zaman
boyutunu gz ard edemeyiz. Geri zamann
sreklilii, dn, bugn ve yarnn birbirini
etkilemesine yol ap yaam bu dilimine
ayrmamz gletirmektedir. Ancak gemi ve ge-
lecee kar yaptrm gcmz bugne kar sahip
olduumuzdan farkldr. Eylemi ancak imdiki
zamanda yapabiliriz. Gemiten sadece ders almakla,
gelecee ise hazr- lanmakla yetinmek zorundayz. Bu
farkllklardan dolay, bu blm sadece bugne
ayracak, gemi ve gelecekten renmeyi ayr
balklar altnda inceleyeceiz.
Yaadmz veya gzlemlediimiz olaylar ve
durumlar anlamaya alrken eitli faktrler
arasndaki ilikilerden yararlanrz. Yaamdan
renme, yani ders alma bu ilikilerden birtakm
genellemeler yapmaya ve bunlar yaammza
yanstmaya dayanr. rnein, ska tekrarlanan bir
davran biimini yakndan incelediimizi dnelim.
Bu davrann amac, yeri, zaman ve dier koullara
74 renmeyi renmek
oluruz. Nitekim yaadmz olaylar sadece bize zg

olmasna ramen yaptmz genellemelerin
benzerlerine kitaplarda da rastlarz.
Kitaplarda okuduklarmz veya bilgililerden
rendiklerimizi bilgi olarak adlandrmamza
ramen, yaamdan elde ettiimiz genellemelere bilgi
demeyiz, nk bilgiyi zel kiilerin, zel
abalarla elde ettii d kaynakl bir kavram olarak
grrz. Halbuki kitaplardan edindiimiz bilgiler de
yukardaki rnee benzer yntemlerle retilirler. Tek
fark, kitapta yaplan genellemelerin bizimkilere gre
daha baarl olmasdr. eitli nedenlerden dolay
kitabn yazar konuyu daha iyi incelemi, ilgili
unsurlar ve onlarn birbiriyle ilikisini daha baarl
bir biimde ortaya karabilmitir. Dolaysyla -
renme etkinliimiz aslnda eitli kavramlar arasnda
iliki kurabilme becerimize baldr. Bu nedenle
kavramlar ilikilendirme konusu zerinde ayrntl bir
biimde duracaz. Bunun yaammzdaki
yansmalarna rnek olmas asndan sorun zme
ve rnek alma kavramlarna ksaca deineceiz. Son
olarak da kavramlar arasndaki ilikileri bilincimiz
dnda kurduumuz ve ou zaman yanl sonulara
ulatmz artlanma olgusuna deineceiz.
KAVRAMLARI LKLENDRME
Tavuk, yumurtann baka bir yumurta yapmak

iin kulland yntemdir.
S.Butter
En genel anlamyla eitli kavramlar birbiriyle

gzlem ve bulgularmz, belleimizdeki dier

kavramlarla birletirir, yorumlar ve sonular karrz.
Kullandmz kavramlar temel duyularmzla
algladmz biimde (ses, grnt, koku gibi)
olabilecei gibi, kelime, deyim veya dier semboller
eklinde de olabilir. Benzer ekilde bu i- likilerden
elde ettiimiz sonular, bir fikir, duygu veya davran
olabilir. Ancak hangi konuda olursa olsun ve hangi
biimde geliirse gelisin, dnmek ve dolaysyla
renmek eitli kavramlar birbirine balamaktan
ibarettir.
Yaadklarmz kavramlar arasndaki ilikilerden
yararlanarak snflandrr ve belleimize alrz.
Beynimizde kurduumuz ilikiler a ne kadar geni ve
net ise o kadar gl bir bellee sahibiz demektir.
Yaratc dncemiz yeni kavramlar retecek ynde
ilikiler kurarken, mantmz bu kavramlar daha
nceden bilinen veya kabul edilen ilikilere gre
deerlendirir ve sonular karr. Baka bir deyile,
kavramlar arasnda kurduumuz ilikilerin eitlilii
ve zgnl yaratclmzn, netlik ve tutarll i-
se mantmzn lsdr.
renmenin kavramlar arsnda kumlan ilikilerin
sonucu olduunu gsteren en arpc rnek,
rendiimizi fark ettiimiz andr. Konuyla ilgili
eitli bilgiler edinir, abalar harcar ve sonunda kk
bir bilgi veya uyaryla her eyi bir anda anlarz.
Arimetin Buldum! diye hamamdan plak frlad
an gibi rneklere gnlk yaammzda da ska tank
oluruz. Bu an, konuyla ilgili olarak beynimizde
kurulan i- likiler andaki son parann yerine
oturduu, yani srecin tamamland andr.
76 renmeyi renmek
Kullandmz mantksal ilikiler genellemeye izin

vermeyecek kadar eitli ve deikendir. Eitim
durumumuz, deneyimlerimiz, iinde yaadmz
kltr ve ele aldmz konu gibi eitli faktrlere
bal olarak saysz kural ve kabuller kullanr,
sonular karr ve dnrz. Yaratclk genelleme
yapmaya daha msait olmasna karn ayr bir kitab
dolduracak kadar geni bir konudur. Bu yzden tar-
tmamz yaam okumamz kolaylatracak temel
ilikilendirme biimiyle snrl tutacaz:
1. Btnsellik
2. Nedensellik
3.Benzetme
Btnsellik zerinde durmamz gerekir, nk
eitimimiz boyunca hep konular paralamay
reniyor, paralar nasl biraraya getireceimizi
tartmyoruz. Nedensellii ise hep dorusal
ilikilerde aryor, dolayl ve karmak ilikilerin
iinden kamyoruz. Kavramlar arasndaki benzerlik
ve ztlklar ise dnmenin ve renmenin en - nemli
yollarndan birisidir.
BTNSELLK
Karlkl bamllk, ve ilikiler her zaman

ak deildir. Bir eylemin sonular ok farkl
zaman, mekn veya boyutta ortaya kabilir.
P.Senge
Bir olayn btn boyutlarn ayn anda dnemeyiz.

gl olmasna karn (bilgisayardaki src gibi),

dnrken kullandmz ksa vadeli belleimizin
(bilgisayardaki ram bellei gibi) kapasitesi snrldr.
Bu yzden ok saydaki kavram ayn anda dnemez
ve ilikilendire- meyiz. Etkinliimizi artrmak iin
btn paralara bler ve her paray ayr ayr analiz
eder, sonra da bu paralar biraraya getiririz.
Btn paralara ayrma eilimimizin bir baka
nedeni ise konuyu daha bilinir hale getirmesidir.
Paralara indike birbirine benzeyen ve daha ok
bildiimiz kavramlara ularz. rnein, insanlar bir
btn olarak birbirine benzemedikleri halde organlar
byk benzerlikler gsterir. Hcrelere inildiine bu
benzerlik artar. Daha aaya inersek, hepimizin
atomlar ayndr. Bu yzden btn oluturan paralara
indike daha kolay dnebilir, genellemeler yapabilir
ve bilgi birikimi oluturabiliriz. Ancak paralar kendi
balarna btn tanmlayamaz. rnein, insan sadece
atomlar veya hcrelerden deil, ayn zamanda bunlarn
arasndaki ilikilerden oluur. Dolaysyla, sadece
paralar zerinde durursak btn gremeyiz.
zetle olaylar ne kadar paralara ayrrsak o kadar
kolay dnr ama btnl kaybederiz. te yandan,
o- laylar btn boyutlaryla anlamaya alrsak
dnmekte zorlanrz. Etkili dnebilmemiz iin bu
iki unsur arasndaki dengeyi iyi kurmak zorundayz.
Baka bir deyile o- laylar veya kavramlar amacmza
ve doalarna uygun gruplara blmeli, ancak bu
gruplar, kendi iindeki btnlklerini koruyarak
incelemeliyiz. Bunun iin sistem ve sre
78 renmeyi renmek
Sistem
Sistem kavramn gnlk yaamda srekli
kullanrz. rnein, eitim sistemi, stma sistemi,
savunma sistemi veya dnce sistemi gibi
kavramlardan sz ederiz. Sistem denilince herkes ayn
eyi anlamayabilir, hatta birok kii bu kavram
tanmlamakta zorlanabilir. Ancak hepimiz, yukardaki
rneklerde olduu gibi, sistem olarak
adlandrdmz eyin belirli bir ilevi yerine
getirmek iin eitli unsurlar biraraya getiren bir
btn olduunu hissederiz. rnein, eitimdeki
aksaklklar sisteme balamakla, sorunun renci,
retmen, yasalar veya ders programlar gibi sadece
belirli unsurlardan ibaret olmadn, btn bu
unsurlarn karlkl etkileiminden doan daha byk
bir sorunla kar karya olduumuzu ima ederiz.
te yandan, olaylar karsnda sistem olgusunun
gerektirdii biimde davranmaz, belirli paralar
alarak sanki dierlerinden bamszm gibi
deerlendiririz. Bunun birbirine bal temel nedeni
olduunu syleyebiliriz. Birincisi, ok soyut olan bu
kavram oumuz net bir biimde alglayamaz,
zelliklerini oraya koyamayz. kincisi, bu tr
kavramlar sorumluluktan kurtulmak ve sorunlar
bizim dmzdaki nedenlere balamak iin kullanr ve
bunu tekrarladka kavramn iini biraz daha boaltp
soyutlatrrz. ncs, neyin sistem olup
olmadna sanki bizim dmzda karar veriliyormu
gibi davranrz. rnein, ulam sistemi bize ok
doal gelirken, trafik sistemi gibi bir kavram
yadrgayabiliriz. Halbuki sistemi amacmza, yani neyi
1. Her sistemin mutlaka bir amac vardr.

2. Her sistemin onu evreleyen ve daryla
ilikisini dzenleyen snrlar vardr.
3. Sistemi oluturan btn unsurlar arasnda
karlkl bamllk ve etkileim vardr. Yani hibir
unsur dierlerinden bamsz davranamaz.
4. Sistem bir btn olarak davranr ve sonu retir.
Yukarda verdiimiz ulam ve trafik
rneklerine dnersek, sistem dncesinin gnlk
yaamda nasl uygulanabileceini daha kolay anlarz.
Ulam sistemi kavram, belirli snrlar iinde ele
almadmz srece fazla anlam tamaz. Bu snrlar
da amacmza uygun olarak tanmlar ve her yeni
tanmla birlikte yeni bir sistem retmi oluruz. r-
nein, lkenin ulam faaliyetlerini gelitirmek
istiyorsak sistem snrlarmz iine btn lkeyi
alyoruz demektir. Bu durumda kara, deniz ve hava
yollarnn durumu, aralar, srcler ve yasalar gibi
ulamla ilgili btn unsurlar birlikte dnmemiz,
karlkl etkileimleri dikkate almamz gerekir.
rnein, kara yollarn gelitirmeden ara saysn
artrmakla sorunu zm olmayz, hatta belki de
ulamn ktlemesine yol aabiliriz.
Eer amacmz sadece stanbulun ulamn
gelitirmek ise ulam sistemi yeni bir anlam
kazanr. Bu durumda daha dar bir alanda ama daha
ayrntl bir alma yaparz. Ancak sistem zellikleri
burada da geerlidir, yani yaptmz her eyin
amacmza uygun olmas ve eitli unsurlar arasndaki
ilikiyi gz nne almas gerekir. Bunun yannda
stanbulun ulam sistemini dzenlerken bir st siste-
80 renmeyi renmek
ard edemeyiz. rnein ehir ii ulam ehirleraras

ulamdan bamsz dnemeyiz.
Sistemler arasndaki iie gemilik baka
boyutlarda da karmza kar. Szgelimi, ehrin ulam
sorunu hava kirliliinden, hava kirlilii ise nfus
younluu ve ekonomik koullardan bamsz deildir.
te yandan, ulam sistemi dediimiz olguyu bile
a- macmza uygun bir biimde paralara blp yeni alt
sistemler yaratabiliriz. Gnn herhangi biz saatinde yol
durumu ve ehirdeki toplam ara saysn sabitleyerek
trafik sorununu daha dar bir sistem (Trafik sistemi!)
snrlar i- ersinde deerlendirebiliriz. Bunu
yaptmzda bir tek srcnn davrannn sistem
etkisiyle nasl trafii fel edebileceini grrz.
rnein, yava ilerleyen trafii hzlandrmak (veya
dierlerinin nne gemek) iin baz srcler
genellikle yolun tayabileceinden fazla erit
oluturur veya yolun kar eridini kullanrlar. Bu
durum btn aralar yavalataca gibi, iki ynl
yollarda kar ynden gelen trafiin de yavalamasna,
hatta tkanmasna yol aar. zellikle nmzde bir
kavak varsa ve baz aralarn yolumuzu keserek kar
yndeki trafie katlmas gerekiyorsa (ki ehir ii
byle kavaklarla doludur), durum daha da ktleir.
Kavaktan kar yola katlmak iin kan aralar yollar
tkand iin ilerleyemez, nmzde kalr ve bizim
yolumuzu kapatrlar. Arkalardaki srcler durumu
bilmedikleri iin iki ynden de ylmalar devam eder
ve daha hzl ilerleyebilmek iin bir veya birka
srcnn yapt hareket kendileri dahil herkesin
Yukardaki rneklerden de grld gibi, sistem

yaklam birbirini etkileyen unsurlar bir btn olarak
ele almamz ve amacmz ynnde gelitirmemizi
salar. E- er sistem btnln dikkate almazsak bir
eylemimizin nelere yol aabileceini bilemeyiz. Hatta
baz davranlarmzn doruluuna veya yanllna
bile ancak sistem zerindeki etkisine bakarak karar
verebiliriz. rnein, genel olarak ormandan aa
kesimini ho karlamayz. te yandan bir orman
yangnnn yaylmasn nlemek i- in baz aalar
kesmek zorunda kalabiliriz. Aa kesme eylemi kendi
bana deerlendirilirse her iki durum iin de ayndr.
Ancak sistem btnl iersindeki yerine baklrsa,
birincisinde orman yok etmeyi, kincisinde ise
korumay amalar. Bunun yannda orman korumak
iin bile olsa sadece aa kesmekle yetinirsek yine
sistem btnln zedelemi oluruz. Bu eylemimiz
yangn nlemek iin yerine getirdiimiz dier
faaliyetlerle birlikte anlam kazanr.
Sonu olarak sistem dncesini yaamn her
alannda kullanabiliriz. ou zaman somut bir sistem
tanmna da ihtiyacmz yoktur. Enflasyondan rvete,
terrden eitime, hukuktan sala kadar btn
toplumsal olaylar, i ve zel hayatmzn her alann
sistem yaklamyla deerlendirebilir, ilk bakta ok
isabetli gzken bir davranmzn yanl sonulara
yol at veya bunun tam tersi durumlar kolaylkla
aklayabiliriz.
Sre
Bir konunun btn boyutlaryla ele alnmasn
82 renmeyi renmek
girdileri anlaml ktlara dntren ve dolaysyla

deer yaratan faaliyetler btn eklinde
tanmlanabilir. Sre ve sistem kavramlar
birbiriyle ilikilidir. Sistem, ardk veya paralel birok
sreten oluur.
Srecin en nemli zellii amacna ulamas duru-
munda bir deer yaratmasdr. Bu kavramn salad
btnl sistem kavramyla da aklamak
mmkndr. Ancak sre kavram sadece belirli
amalar karlamak zere yerine getirdiimiz
faaliyetlerin birbiriyle ilikisini aklad iin
anlamas ve kullanmas daha kolaydr.
rnein herhangi bir toplantda yerine
getirdiimiz btn faaliyetler ancak o toplantnn
amalarna hizmet ettii lde anlamldr. Baka bir
yerde son dere isabetli olan bir davranmz,
toplantnn amacna hizmet etmiyorsa deer tamaz.
Toplantya birtakm girdilerle balarz. Bunlar
gndem, konuulacak konularla ilgili bilgiler veya
alnacak kararlar gibi eitli biimlerde olabilir.
Toplant baaryla sonulanmsa birtakm kararlar
alnm, baz hususlar aydnlanm veya baka bir
ama gerekletirilmitir. Baka bir deyile bir deer
yaratlm, daha iyi bir duruma gelinmitir. Toplant
srasnda yaplan her ey bu deeri artracak ynde
olmaldr.
Sre kavramn bir makine parasn imal
etmekten renmeye, insan ilikilerinden yemek
yapmaya kadar yaamn her alannda kullanabiliriz.
Srecin girdileri, yani balang noktasnda sahip
olduklarmz bilgi, malzeme, emek veya hizmet
renme olgusunu bir sre olarak ele almamzn

nedeni de ayn btnl korumaktr. renirken
yerine getirdiimiz faaliyetler, kullandmz aralar,
fiziksel veya ruhsal durumumuz birbirini etkiler.
renme srecindeki her aamann etkinlii bir
ncesine ve sonrasna baldr. Dolaysyla
renmeyle ilgili herhangi bir unsuru gelitirmekle
daha iyi renmi olmayz. Yaz tahtas kullanmak
yerine tepegz kullanmamz kendi bana
deerlendirildiinde bir gelimedir. Ancak saydama
izleyicinin alglayabileceinden fazla bilgi koymusak,
tepegz yaz tahtasndan daha kt bir ara haline
gelir. nk yaz tahtasna bilgileri srayla ve belirli
aralklarla yazmak zorunda olmamz, izleyicinin
bilgileri anlaml gruplar halinde alglamasn ve
birbiriyle balamasn salar. Eer tepegz
kullanmamz bunu engellemise durumumuzu
gelitirmi deil, tam tersine ktletirmi oluruz.
Ayn durum renmenin sonular asndan da
geerlidir. rnein, herhangi bir aletin kapan ap
arzal paray deitirebildiimiz halde kapan
yeniden kapatam- yorsak o aleti tamir edebilecek
dzeye gelmi saylmayz. Dikkatlice incelediimizde
birok konudaki bilgimizin byle bir btnlk
84 renmeyi renmek
NE YAPABLRZ?
Sistem Yaklam
Sistem yaklam, bir btn oluturan herhangi bir

paraya yaptmz mdahalenin dier paralar ve
dolaysyla btn zerindeki etkisini daha kolay
anlamamz salar. rnein, Orta retimin herhangi
bir snfndaki herhangi bir dersin ieriini deitirmek
istersek nelere dikkat etmemiz gerekir? gibi bir soruyu
sadece o ders deil, bir btn olarak eitim sistemi
asndan yant aramamz gerekir:
1. Kendi iinde tutarllk: Deiiklik bu dersin

amacna uygun mu?
2. Ayn snftaki dier derslerle uyum: Ayn snfta

verilen dier dersler ile ierik, yntem ve zaman
asndan uyumlu mu?
3. retmen, renci ile veli ilikisi: Bu deiiklik

retmen, renci veya veliyi nasl etkileyecek
veya onlardan nasl etkilenecektir?
4. Alt ve st snflarla uyum: Bir alt snf renciye

bu dersin gerektirdii birikimi kazandrm m? Bu
ders bir st snfn gerektirdii birikime katk
yapyor mu ?
5. Eitim sistemi iindeki yeri: Bu ders renciyi

yksek renime veya yaama hazrlamaya, yani
orta eitimin ana amalarna nasl katk yapacak ?
2. Okuduunuz son kitabn yaamnza ne tr etkileri

olabilir?
3. Bir i toplantsndasnz. Toplantya katlanlardan

bir tanesi srekli dierinin szn kesiyor. Bu
olayn kurumunuza etkileri ne olabilir?
4. ok megul olduunuz bir anda ocuunuz

herhangi bir soru sordu ve siz cevap vermeden
geitirdiniz. Bu davrannz ocuunuzun
yaamn nasl etkileyebilir?
Sre Yaklam
Sre birbiriyle ilgili faaliyetlerin aralarndaki

ilikileri dzenleyerek bunlarn yarataca ortak sonucu
(deeri) iyiletirmek iin kullanlr. rnein yemek
yapmak bir sre olarak deerlendirilebilir:
Girdiler: Malzemeler, mutfak gereleri, yemek tarifi

ve yeteneimiz
ktlar: Yaptmz yemek.
rettiimiz deer: Yemek ile malzemeler arasndaki

fark, yani lokantalarn kazand para.
Yerine getirdiimiz btn faaliyetler, yemein arzu

edilen - zelliklerini (tadn, besleyici deerini veya
grnmn) artrmak iindir. Eer yemek istediimiz
gibi olmamsa, patatesleri ne kadar gzel doradmzn
nemi yoktur.
86 renmeyi renmek
doru ilikiler kurabilmek iin her faaliyetimizle ilgili

olarak aadaki sorular yantlayabilmemiz gerekir:
1. Bu faaliyetim hangi amacma hizmet ediyor ?
2. Bu faaliyetimi amacma uygun olarak yerine

getiriyor muyum ?
3. Bu faaliyetin ayn ama iin yapmam gereken

dier faaliyetlerle uyumlu mu ?
4. Bu faaliyetimde baarl olmam amacm

gerekletirebileceim anlamna geliyor mu ?
Yoksa hibir sonu alamadm halde faaliyetimi
doru veya baarl sayyor muyum,?
NEDENSELLK
Mesele, zm grememek deil, sornu grememek!

G. K. Chesterton
Herhangi bir olay veya sonu ortaya kmsa,

bunun mutlaka bir sebebi vardr. Nitekim
ummadmz bir durumla karlarsak, nce
Neden? sorusunu sorarz. zellikle sorunlarn
zmnde sebep-sonu ilikisi ^ok - nemlidir.
nk Neden? sorusunu sormadmz veya doru
yantlayamadmz srece, sorunlarmza kalc -
zmler gelitiremeyiz ve abalarmz tepki vermek
veya belirtileri gidermekten baka ie yaramaz.
Yaamsal konularda sebep-sonu ilikilerine dikkat

e- deriz. Hepimiz ocuklarmza a yaptrr, yola
kmadan nce aralarmzn lastiini kontrol ederiz.
nk bu tr olaylarda sonular dzeltmenin veya
onlara katlanmann bedeli sebepleri kontrol etmekten
ok daha ardr. Hatta hibir bedel, ihmalimizin
sonularn deitirmeye yetmeyebilir.
te yandan gnlk yaammzda sebep-sonu
ilikilerini fazla nemsemez, sadece sonulara tepki
vermekle yetiniriz. nk bazen sebep-sonu ilikileri
salk rneinde olduu gibi domdan ve net deildir.
Kimi zaman ise bu ilikileri ortaya karmak iin
gereken aba ve sabr gstermeyiz. Bunu yapmak
istediimizde bile genellikle aadaki drt nemli
mantk tuzandan birine deriz.
1. Sonularn tek bir nedene dayandn sanrz.
Halbuki birok neden ayn sonuca katk yapyor
olabilir. (Paralel Sebepler)
2. Neden ortadan kalknca sonucun da geecei
dnrz. Halbuki nedenler de baka nedenlerin
sonucudur ve bu baka nedenler ortadan kalkmad
srece sonular tekrar ortaya kar. (Ardk Sebepler)
3. Her neden sanki bir tek sonu yaratyormu gibi
davranrz. Halbuki bazen sebep-sonu ilikileri
dallanarak bir tek neden birok sonuca yol aabilir.
( Etkisi)
4. Sebep-sonu ilikilerini dorusal kabul eder,
yani sadece sebeplerin sonular dourduuna inanrz.
Halbuki kimi zaman sebep sonucu yaratrken sonu da
sebebi besler (ksr dng). Bu durum nc
maddeyle birlein- ce ortaya zmlenmesi ok zor bir
88 renmeyi renmek
Bu drt durumdan bir veya birka tanesi mevcutsa,

konuyu basit bir mantk yrtmeyle anlayamaz, zel
aba ve yntemlere ihtiya duyarz. Olaylarn ounda
da bu durumlara rastlarz.
Paralel Sebepler
Bazen bir sonu birden fazla nedenden
kaynaklanyor olabilir. Bunlardan bazlar sonuca
dierlerine gre daha ok katk yapar. Kimi zaman ise
neden tektir, ama bilinmez, birok olas nedenden bir
tanesi olabilir. Dolaysyla, neden tek ise onu bulmak,
birden ok ise nemlilerini belirleyebilmek iin btn
olaslklar incelemek zorunda kalabiliriz. rnein,
doktorlar hastalarn byle tedavi ederler. nce btn
olaslklar deerlendirir, eitli muayene ve
analizlerle gerek nedene ularlar. Ama biz,
doktorumuzdan beklediimiz bu yaklam, yaamn
dier alanlarnda kullanmadan, aklmza ilk gelen
sebebin zerine atlarz.
Ardk Sebepler
ou zaman, bir sorunun veya daha genel bir
ifadeyle sonucun asl nedeni ile grnr nedeni
birbirinden farkldr. rnein, ateimiz ykseldii
zaman halsiz deriz. Yksek ate bir bakma
halsizliimizin nedenidir. Ancak bildiimiz gibi,
gerek neden ou zaman farkldr; rnein,
tmedir. Benzer ekilde diimizin szlamasn, ald-
mz souk veya scak bir iecee balayabiliriz.
Halbuki gerek sebebin diimizdeki rk veya baka
bir sorun olduunu biliriz. Bu rneklere benzer
balanr. Ancak bu admlar ou zaman net bir ekilde

grnmez.
Gerek nedeni belirtiler veya ara nedenlerden
ayrmak iin Japonlar Neden? sorusunun arka
arkaya be kere sorulmas gerektiini sylerler.
Burada be says sembolik bir ifadedir. Vurgulanmak
istenen, Neden? sorusunun ilk yantyla kaynak
nedene ulamamzn zorluudur. te yandan, bu
soruyu anlamsz yere uzatmak da gerekmez. Ardk
sorgulamann nereye kadar uzatlaca amaca baldr.
Sorgulamay derinletirdike kaynak nedene daha ok
yaklar, soruna daha kalc zmler retebiliriz.
Ancak kazanlanlara demeyecek kadar zaman,
kaynak veya aba harcamak zorunda da kalabiliriz. Bu
iki olgu arasnda dengeyi genellikle yzeysellik
lehine bozar, belirtilerle urar ve ayn sorunlar
defalarca yaarz.
Etkisi ve Ksr Dng

n nasl olutuunu ana hatlaryla hepimiz
biliriz. Kk bir ses veya hareket kar ktlelerini
yerinden oynatr. Den paralar kendileriyle birlikte
yeni paralar da harekete geirir ve ksa srede
oalr. dmesinde birbirine baml iki paralel
olay birlikte yaanr.
Birinci olay, kartopunun bymesidir. Kartopu
karl bir zemin zerinde yuvarlanrsa, yerdeki karlar
toplayarak srekli byr. Bylece kartopunun yzeyi
artar ve daha ok kar toplamaya balar; yani byme,
90 renmeyi renmek
kinci olay ise, den her kar ktlesinin yenilerini

harekete geirmesidir. Den ktleler kendileri
paraland gibi zeminden yeni paralarn kopmasna
da yol aar. Bu paralar hem daha ok karn
toplanmasna hem de yeni kartoplarnn olumasna
neden olur. Yani kar ktleleri, srekli dallanan ve etki
alann genileten bir mekanizmayla vadiye ylr.
Tavuk, yumurta ilikisi de etkisine benzer.
Tavuk her yumurtlaynda aslnda yeni bir tavuk
retir. Ancak her tavuk birden fazla yumurta yapt
iin dng katlanarak artar. Benzeri olaylara yaamn
her alannda yaarz. Bu eilim bazen tavuk rneinde
olduu gibi olumludur. rnein, bilim ve teknoloji bu
ekilde geliir. Ancak kimi zaman ise dmesine
benzer olumsuz durumlarla karlarz. rnein, terr,
rvet ve siyasi yozlama benzeri bir izgide artar.
etkisi ve ksr dngler, sebep-sonu ilikileri
zamana veya mekna yayld iin kolay grlmez.
Bunlarn fark edilememesinin bir dier nedeni ise
sebep-sonu i- likilerini dorusal grme eilimi ve
buna bal olarak gelien denge beklentisidir.
Gerekten de birok sebep- sonu ilikileri dorusaldr
ve olaylar bir sre sonra dengeye gelir. Bir yredeki
bakkal veya market says o yrenin nfus artna
gre dorusal olarak artar. Eer ihtiyatan fazla bakkal
veya market almsa mevcut olanlar gelirlerinin bir
ksmn kaybeder, hatta kapanmak zorunda kalrlar. Bu
tr yatrmlar denge beklentisine uygundur.
te yandan retilen mal veya hizmet o yrenin
dna da satlabiliyorsa denge beklentisi
gereklemeyebilir. Hatta kimi zaman etkisine
benzer bir eilim grlr. lk
yatrmla birlikte mteri yreye gelir. Bu dier

yatrmclar da eker. Yatrm says arttka alt yap
ve yan sanayi geliir, daha fazla mteri gelir,
dolaysyla daha fazla yatrm yaplr. Bu tr yatrmlar
etkisine benzer bir biimde katlanarak geliir ve
bir gn ani bir krizle sonulanr veya yn deitirir.
Benzer eilimleri toplumsal olaylarda da
grebiliriz. Szgelimi, hrszlk sular polisiye
nlemler veya ar cezalarla dengelenebilir. Halbuki
rvet yle deildir. Rvet, onu engelleyecek
mekanizmay da zayflatt iin katlanan bir hzla
artar.
Bireysel baar, renme hz, moral ykseklii
veya dkl, bedensel veya zihinsel beceriler hep
kendisini glendirerek oalr. Enflasyon, terr,
siyasi yozlama, teknolojik kalknma veya
demokratikleme gibi toplumsal olaylarda da olumlu
veya olumsuz ksr dngler oluur ve olay iyi veya
kt ynde hzlanarak devam eder.
Karmak sebep-sonu ilikileriyle ilgili yukarda
tartlan hususlar sistem dncesini
tamamlamaktadr. Evrendeki her eyin dorudan veya
dolayl bir biimde birbirini etkilediini dnecek
olursak, incelediimiz konuyu belirli snrlar iersinde
tutmadmz srece zm retenleyiz. Sistem
kavram amacmza uygun bir snr izmemizi ve
92 renmeyi renmek
NE YAPABLRZ?
Paralel Sebepler
Sorunlarn veya olaylarn kaynak nedenine inmeyi

kolaylatran yntemlerden birisi sebep-sonu _
diyagramdr. Sebep-sonu diyagram bir sonuca (soruna)
sebep olabilecek faktrlerin ayrntlaryla incelenmesinde
kullanlr.
1. Sorun veya sonu bir ok ile gsterilir.
2. Ana nedenler bu oka, alt nedenler ise ana

nedenleri gsteren oklara balanr.
Ana Nedenler Alt Nedenler

Sebep-sonu diyagram benzer nedenler arasnda

arma yol at ve yaratt grsel etkiyle sa beyin
fonksiyonlarn glendirdii iin paralel sebepleri alt
alta yazmaktan daha etkilidir.
Ardk Soru Sorma
Karmak ve kemiklemi sorunlar genelde bir

sorunun dierine, onun bir bakasna kaynaklk etmesi
sonucunda ortaya kar. Sorunun kaynak nedeni ile
grnr neden arasnda birka halkal bir zincir bulunur.
Kaynak nedenin ne olduunu anlayabilmek iin zincirin
izlenmesi gerekir:
rnek:
Grip
Neden ? Vcudun
zayflamas Neden ?
Mikroplarn tahribat
Neden ? Mikroplarn vcuda girmesi ve faaliyet

gsterebilmesi Neden ? Vcudun direncinin krlmas
Neden ? Yorgunluk veya beslenme yetersizlii Ardk
soru sorma tekniinin avantaj derinlem,esine analiz
olana vermesidir. Ancak birden ok olas neden varsa,
sebep- sonu diyagi'am kadar etkili olmaz. Sebep-sonu
diyagram gibi, sebep-sonu ilikisini dorusal kabul
etmesi ise bir dier zaafdr. rnein, hava kirliliini bu
yntemle aklayamayz:
94 renmeyi renmek
izolasyona neden olur. Gelir dkl isizlikten

kaynaklanr, isizlik ayn zamanda g ve dolaysyla
nfus younluunu artrr. Nfus younluu gelir
dalmn etkiler, denetimi zorlatrr, youn ve arazi
yapsna uymayan kentlemeyi yaratr. Bu da yeil
alanlar azaltr ve sre karmak bir yap kazanarak
devam eder. Grld gibi, bu tr sorunlarda paralel ve
ardk sebeplerle ksr dngler iie yaanr.
Dolaysyla, ne sebep-sonu diyagramlar ne de ardk
Birok sorunun sebep-sonu ilikisi etkisine

benzer. Sebepler sonular yaratr, sonular ise sebepleri
besler. Hatta bazen, kar topu rneinde olduu gibi,
sebep-sonu ilikileri dallanr ve daha karmak hale
YKSEK MORAL
DUUK MORAL
STEKSZLK
BAAKJL
BAARISIZLIK
VERG KAIRMA
BENZERLK KURMA
258 eit peyniri olan bir lkeyi ynetmeyi

kolay m sanyorsunuz?
C. de Gaulle
Benzedik kurma olgusunun renme

abalarmzdaki nemini, bilgiyi yanstma ve
renmeyi renme kavramlar zerinden
aklayabiliriz. Bu iki kavramn temelinde mevcut
bilgileri yeni bilgilere dntrmek yatar. Bir konu-
daki bilgimizi dier bir konuya yanstabilmemiz ancak
bu iki konu arasnda baz benzerlikler veya
ztlklar kurulabiliyor- sak mmkndr. Benzer
ekilde, hi bilmediimiz bir konuyu kendi kendimize
renebilmemiz iin gerekli olan ara ve yntemleri,
ancak bildiimiz konularla benzerlik kurarak seebilir
ve uygulayabiliriz. Yaratc dncenin zn de ben-
zerlik ve ztlklar oluturur. Yeni dnce, bak as
veya yntemlerden kkl icat ve bululara kadar her
trl yenilik, mevcut benzerlerinin bir veya
birkandan yararlanlarak gelitirilir. Sonu olarak,
kavramlar, nesneler veya olaylar arasnda benzerlik
kurma becerisi renmenin en nemli unsurlarndan
birisidir. Nitekim, bilinli bir aba harcamasak bile,
renirken benzerliklerden yararlanrz. Bunu bilinli
bir ekilde yaparsak renme becerimizi daha ok
gelitirebiliriz.
Amalarmza, dnsel yapmza, konuya veya
koullara bal olarak iki olgu arasnda eitli
dzeylerde benzerlik kurabiliriz. rnein, bizim ok
96 renmeyi renmek
bakalar tarafndan paylalmamasnn sakncas

yoktur. Hatta hayalimizde yarattmz modellerle
gerek arasnda kurulan benzerlikler bile nemli
yararlar salayabilir. rnein, arzu ettiimiz bir
gelecei ncelikle zihnimizde canlandrr ve buna
ulamak iin aba harcarz, yani gerei hayalimizdeki
resme benzetmeye alrz. Bunu yapmadmz
srece baarl olamayz, nk zerinde
alabilmemiz iin, o durum hayali bile olsa varolmak
zorundadr. Nitekim, tarihteki btn yenilik ve
bulular bir bilim adam veya dahinin hayallerine
dayanr. Ancak ou zaman bylesine u noktada
benzerlikler aramaya bile gerek yoktur. Eer zerinde
durulursa herkesin kolaylkla kurabilecei sradan
benzerlikler bile byk yararlar salayabilir. rnein,
piyasaya srlen yeni rnler incelendiinde, mevcut
rnlerin her birinin o kurulua veya rakiplere ait
rnlerden veya doadan esintiler grrz. Bir
toplumbilimci baka bir toplumu veya ayn toplumun
gemiini inceleyerek toplumsal sorunlara zmler
bulabilir; bir kurumun yneticisi baarl olmak iin
dier yneticilerden veya kurumlardan yararlanabilir.
Hatta doa ve toplum, insan ve kurum gibi birbirinden
olduka farkl alanlarda kurulan benzerlikler bile yeni
dncelerin ortaya kmasn salayabilir.
Benzetmenin kapsam ve boyutu o kadar nemli
deildir. Benzerlik sadece sebep-sonu, malzeme,
yntem, zaman veya mekn gibi ok snrl zellikler
zerine de kurulabilir. nemli olan, bu benzerliin
yaratt armlar ve kazandrd yeni bak
asdr.
Ancak doay sadece bu dzeyde kullanrsak byk bir

potansiyeli karm oluruz. Nesneler veya olaylar
arasndaki benzerliin kayna, ayn temel yasalarla
ynlendirilmesidir. Dolaysyla, evremizdeki nesne
veya olaylarn hangi temel yasa veya varsaymlara
dayandn renmeye alrsak benzerlikleri daha
kolay fark ederiz.
Doal ileyiin benzerlik kurma becerimize en
nemli katks, zaman, mekn veya ktle gibi
boyutlarn srekliliidir. Doada kesin izgiler yoktur.
rnein, bir blgeden dier bir blgeye scaklk kk
ama srekli aralklarla deiir. Yani, birbirine yakn iki
ehrin iklimi de birbirine benzer. ki komu toplum
uzak bir topluma, ayn toplumun on yl ncesi ise elli
yl ncesine gre daha ok benzerlik gsterir. zerinde
altmz konunun ncesi-sonras, by-k,
sebebi- sonucu gibi herhangi bir boyuttaki deiimini
NE YAPABLRZ?
Kendinize aadaki gibi sorular sorarak benzerlikler

kurabilirsiniz.
1.Bu nesne veya olay neye benziyor? Benzerlik

konusu nedir?
Grn ? Ses ? Koku ?

98 renmeyi renmek
2. Hangi durumlara veya olaylara benziyor?

Hangileriyle zt?
Doa? insan, Makine, Toplum?
Fizik ? Kimya ? Politika ? Dil ?
3. Daha nce byle bir durumla karlatm m?

Mevcut o- lanla benzerlii neydi ?
4. Benzer bir durumu sinemada, kitaplarda veya

ryamda grdm m ? Benzer durumlar
hayalimde canlandrabili- yor muyum ?
5. Benzerlik kurma becerinizi bilinli abalarla da

gelitirebilirsiniz. rnein, Kpek ile kitap
arasnda ne tr benzerlikler vardr? trnden
altrmalar yapabilirsiniz.
6. Atomdan yldza, molekllerden gezegenlere

kadar bir sr ara adm sonucunda geilir. Bir
yarta btn yarlar birinci ile sonuncu
arasnda yer a- lr. Sreklilik yasas muhtemelen
uratnz konu - in de geerlidir. Durumun
nasl bir izgi zerinde gelitiini, geie neyin yol
atn dnrseniz yeni fikirler retebilirsiniz:
Bu durumdan nce ne vard? Sonra ne

olacak?
SORUNLARDAN RENME
Asla umutsuzlua dmem. nk her yanlg

ileriye doru atlm yeni bir admdr.
T. Edison
Zamanmzn byk bir ounluunu irili ufakl

sorunlarmz zmekle harcarz. ounu sorun olarak
adlandrmadan, kanksayarak ve hatta farknda
olmadan zsek bile gnlk yaammzda srekli
sorunlarla karlarz. yi deerlendirebilirsek her
sorun gl bir renme aracdr.
Sorun denilince genelde bir eylerin aksamas
ve rahatszlk yaratmasn anlarz. Bu tanm ilk
bakta doru gzkse bile eksiktir. nk
aksakln tanm da rahatszln ls de bize
baldr ve aksakl grememe veya bundan
rahatszlk duymama ou zaman daha ciddi bir
sorundur, nk bu durum sorun zme konusunda
baarszlmz gsteriyor olabilir. Nitekim so-
runlarmza zm bulamazsak bir sre sonra ya onlar
kanksar ve bakalarna yklemeye balarz. te
yandan zdmz her sorun birikimimizi artrr,
yaam retir.
Genelde bir konuyu bilmenin o konuyla ilgili
sorunlarn zm iin yeterli olduunu sanrz.
Halbuki zmszlk nedeni ou zaman bilgimizin
olmamas deil, bu bilgiyi etkin bir biimde
kullanamamamz, yani sorun zme becerimizin
gelimemi olmasdr.
Okullarda her konunun sonunda birtakm problem
100 renmeyi renmek
sorulur. nk en spesifik konularda bile problemler,

yer, zaman ve duruma gre snrsz sayda eitlilik
gsterir. Bu nedenle eitimin amac zmleri
retmek deil, zm bulma becerisini
gelitirmektir. Ancak eitimin bu amac tam olarak
yerine getirebildiini syleyemeyiz. Okul sonrasnda
ise bu ansmz tmyle yitiririz. Bir yetikin i- in
elde ettii bilgiyi okuldaki problem zme altrma-
larnda yapt gibi test etme olana yoktur. Yetikin
bilgiyi gerek problemler zerinde kullanmak ve
sonucuna katlanmak zorundadr. Dolaysyla, sorun
zme becerimizi gelitirmek iin aslnda snava
hazrlanan rencilerden ok daha gl nedenlerimiz
var.
Beceriler istek ve abayla geliir. Sorunlarn
zm i- in ilk adm sorumluluumuzu kabul
etmemiz ve aba harcamaya raz olmamzdr. Sadece
ikayet ederek, bakalarn sulayarak veya
zm kurtarclardan bekleyerek sorunlarmzdan
kurtulamayz.
Sorunlarn ne olduklarn belirlemek bazen onlar
zmekten daha zordur. Kimi zaman sorunun
nedenlerini bulamayz. Bezen ise nedenler belli olduu
halde onlar ortadan kaldrmak yerine belirtilerini
gidermekle yetiniriz. Btn bunlar asak bile
zmlerimizin yaratt sonular gereki bir
biimde deerlendirip renmek yerine sulu avna
karz.
Sorunlara kar daha etkili mcadele edebilmemiz
ve renebilmemiz iin sorun zme olgusunu bir
sre o- larak grmek, sorunun tanmlanmasndan
1. Sorunun tanmlanmas
2. Nedeninin bulunmas
3. zmn retilmesi ve uygulanmas
4. Sonucun deerlendirilmesi ve renme
Bu temel aamalara gemeden nce sorun
zme sreciyle ilgili nemli bir hususu vurgulamamz
gerekir. Yukardaki aamalar yakndan
incelediimizde yaratc ve mantksal dncemiz
arasnda gel-git olayna benzer bir iliki
gelitirmemiz gerekir. Hemen her adm, btn olas-
lklarn ortaya konulmas, yani yaratclkla balar,
sonra da bu olaslklarn iersinden en uygun veya
doru olannn seilmesi, yani" mantkla sona erer. Bu
geileri yapamaz veya sray arrsak sorunlarmz
kalc bir biimde zemeyiz. Nitekim gerek yaamda
bu tuzaa ska deriz. rnein btn olaslklar
ortaya koymamz gereken bir a- amada gemi
birikimlerimizin esiri olup tek seenekte
younlarz. Olaslklarn iersinden bir tanesini
sememiz gerektii durumlarda ise Bence, diye sze
balar, seimi gereki kriterler yerine duygu veya
alkanlklarmza brakrz. Byle bir yaklamla
sorunlarmza zm bulsak bile renemeyiz, nk
aldmz sonular muhtemelen yanl sebeplere
balarz.
Halbuki sorunlarmz zmek veya zmemekte
serbest olmamza karn, en etkin zmler
tercihimize deil, sorunun doasna baldr.
102 renmeyi renmek
Sorunun Tanmlanmas
Gerek sorun ou zaman ifade edilen sorundan
farkldr. Bazen sorunun ne olduu bilinli abalarla
gizlenir. Bazen ise eksik gzlem, bilgi, deneyim veya
aba gerei grmemizi engeller. Sebep-sonu
ilikilerinin karmak olduu sorunlarda ise gerek
sorun yerine onun belirtilerini grrz.
Kimi zaman sorunu ifade etmek iin kullanlan
kelime ve kavramlar net bir biimde alglayamayz.
rnein, eitim sorunu, i ve d mihraklar,
sistem sorunu gibi ska kullandmz kavramlardan
ortadaki sorunun ne olduu konusunda net bir fikir
edinemeyiz.
Bazen ise sorunu deil, ona kar gelitirdiimiz
zmn yokluunu sorun olarak grrz. Bir binann
stma sisteminin yetersiz olmas sorun deil,
binann souk olmas sorunu iin dnlen
zmn gelitirilmesini ifade eder. Halbuki
soukluun nedeni izolasyon yetersizlii de olabilir.
Sorunu stma sisteminin yetersizlii olarak ifade et-
tiimiz anda izolasyon seeneini batan dlam
oluruz.
Nedenlerin Bulunmas
Sorunlara kkl zmler ancak kaynak nedenlere
inilerek bulunabilir. Nedensellik blmnde
tarttmz gibi karmak sebep-sonu ilikilerini
zmlemek daha fazla aba ve zaman gerektirebilir.
Ancak ayn veya benzeri sorunlarn tekrar tekrar
ortaya kmasn engelleyecei iin uzun vadede daha
etkilidir. Bunun yannda sorunlarn kaynan
bilmemiz ve ortadan kaldrmamz gerekir. Sadece

sorunun belirtilerini ortadan kaldrmaya ynelik
abalar, srekli tekrarlanmaya mahkumdur. Ayn eyi
srekli tekrarlamak zorunda kalmak ise renmi
olduumuzu deil tam tersini gsterir.
zmn bulunmas
Kaynak nedenlerin bulunmasn zm retme aa-
mas izler. Bu aamada yaratclmz kullanmamz
gerekir. nk ou zaman bir sorunun birden fazla
zm vardr. Bunlarn mutlaka. biliniyor ve hatta
mevcut olmas gerekmez. zmlerimizi ou
zaman kendimiz yaratrz. Bu yzden yaratclmz
sonuna kadar kullanp mmkn olan en iyi zm
aramamz gerekir. zm bulma aamas temel
admdan oluur:
1. Olas zmlerin bulunmas
2. En uygun olannn seilmesi
3- zmn uygulanmas
Olas zmlerin bulunmas ne kadar yaratclk
gerektiriyorsa, bunlarn deerlendirilip en iyisinin
seilmesi de o kadar mantksal dnmeyi gerektirir.
zm retme aamas da reticidir. Eer btn
o- laslklar dnm ve her birinin uygunluunu
titizlikle deerlendirmisek, sorunumuz ve ilgili
olduu alanda birikimlerimizi artrmz demektir.
Ancak asl renme zm uygulayp sonularn
deerlendirdiimizde gerekleir.
104 renmeyi renmek
Sonularn Deerlendirilmesi ve renme

Aldmz sonular gereki bir ekilde
deerlendirilerek zmn ne kadar etkin olduunu ve
yeni sorunlarn ortaya kp kmadn belirlememiz
gerekir. Deerlendirme adan byk nem tar.
Birincisi, zmn aksayan ynlerini belirler ve
gideririz. kincisi, bulduumuz zmn yol at
yeni sorunlar grr nlemler alrz. - ncs ve en
nemlisi, deerlendirme bilgi birikimimizi artrr,
gelecekteki benzer sorunlarn zmn kolaylatrr.
Halbuki genelde deerlendirme yapmayz. Yaptmz-
da ise ya sulu arar veya kendimizi savunmaya
***
NE YAPABLRZ?
Sorunun Tanmlanmas
Herhangi bir sorunla karlatnzda kendinize

aadaki veya benzeri sorular sorun:
1. Gerek sorunla m yoksa onun belirtileriyle mi

urayorum?
2. Sorunun ifadesi doru mu ? Kullanlan kelime ve

deyimler beni yanl ynlendiriyor olabilir mi ?
3. Sorun yerine dnlen zm ifade ederek

seenekleri kstlyor muyum ?
zmn Bulunmas
1. Btn olaslklar deerlendirin. Bu aamada

esnek ve yaratc olmal, ilk aklnza gelen fikre
taklp kalmamalsnz.
2. Olaslklarn en uygununu seerken mantksal

ltler kullanmalsnz. rnein:
Yapabilir miyim? Kaynaklarm, yetkilerim,

becerilerim, uzmanlm yeterli mi ?
Bu zm baka sorunlara yol aabilir mi ?

(Sistem etkisi)
Uramaya deer mi ?
3. zm planl bir biimde uygulayp gelimeleri

izleyin. rnein neyi, ne zaman ve nasl
yapacanz nceden belirleyin.
Sonularn Deerlendirilmesi
Sonulardan renebilmeniz iin hem ortaya kan

sonular sorunu zmeden evvelki durumla kyaslamanz
hem de bunlar baka zaman, mekn ve boyutlara
yanstabilmeniz gerekir:
1. Gelime var m ? Neden ?
2. Yeni sorunlar km m ? Neden ?
3. Bu tr bir sorunla daha nce de karlatm m ?

106 renmeyi renmek
9. lk defa karlatm bir durum var myd ?
10. Bu sorunu zerken hangi bilgi, kaynak veya

becerilerimden yararlandm ? Baka neler
yapabilirdim ? Neden yapmadm ?
RNEK ALMA
Hayatta rastladm herkes, bir bakmdan bana
stndr. Bu yzden kendisinden bir eyler
renebilirim.
Emerson
ocukluumuzdan itibaren srekli birilerini rnek

alrz. ocuk yalarda anababa, retmenler, sanatlar
veya sporculardan, byynce mesleimizdeki baarl
kiilerden etkileniriz. rnek alma, kimi zaman
beenilen kiinin baz zelliklerinden etkilenmekle
snrldr. Baz kiiler ise rneini yakndan inceler ve
bilinli abalarla onun izinden giderler. Bu olay
eskiden dini ve felsefi retilerde, gnmzde ise
usta-rak ilikilerinde olduu gibi rnein tutum ve
davranlarnn birebir izlenmesine kadar gidebilir.
Hangi dzeyde olursa olsun, rnek alma etkili
bir renme aracdr. stelik, bakalarndan
renmenin bedeli genelde dktr, nk bu bedel
rnek alnan kii tarafndan nceden denmitir.
rnek alma bir tr laboratuvar almas olarak
deerlendirilebilir. Bunun ne kadar etkili bir renme
arac olduunu aadaki hayali olay zerinde
kolaylkla grebiliriz.
btn faktrleri belirlediimizi dnelim. Onun bilgi,

beceri ve davranlarnn, sahip olduu koullarn,
ama ve hedeflerinin yaamdan elde ettii sonular
zerindeki etkisini bildiimizi kabul edelim.
imdi rneimizi genileterek evremizden,
kitaplardan, basndan veya dier yollardan tandmz
btn insanlar (kendimiz dahil) iin ayn almay
yaptmz ve edindiimiz btn bulgular birtakm
yntemlerle yorumladmz, sonular karttmz
ve hatta baz genellemeler, kurallar ve formller
reterek bir kitap yazdmz dnelim.
Byle bir alma, ilk bakta hayali gzkse bile
gerekte hepimizin yapt bir eydir. Nitekim
birikimlerimiz dorudan veya dolayl bir biimde
bakalarndan ediniriz. Tek fark bunu el yordamyla,
fazla dnmeden veya farknda olmadan yapyor
olmamzdr. Bunu bilinli abalarla yapmak istersek
snrl sayda rnekle yetinmek zorunda kalr ancak
daha etkili sonular alrz.
rnek alma mutlaka ok baarl bir kiiyi
izlemek anlamna gelmez. En beenmediimiz kiileri
bile ne yapmamamz konusunda rnek alabiliriz.
nk bir kiinin tutum ve davranlarnn yaratt
sonular, ayn koullarda muhtemelen bizim iin de
geerli olacaktr. Baz konularda birisini rnek alrken
baka bir konuda bakasn izleyebilir, hatta
rneimizi zaman ve koullara bal olarak dei-
tirebiliriz. Ancak bunu nasl yaparsak yapalm nemli
bir hususu unutmamamz gerekir: rnek aldmz
kiinin tutum ve davranlarnn elde ettii sonular
zerine etkisini aklayabiliyor ve kendi
koullarmza uyarlayabiliyor olmamz gerekir. Aksi
108 renmeyi renmek
renmek ancak gzlemlerimizi bilgiye

dntrmek, yani onlardan birtakm genelleme veya
varsaymlar retmekle mmkndr.
ARTLANMA
renmenin en zoru yanl bir bilgiyi

dorusuyla deitirmektir.
P. Drucker
Yaamdan renmenin en nemli yollarndan birisi

de artlanmadr. Birtakm bilgi, beceri ve
davranlarmz srekli tekrarla ve genellikle fark
etmeden reniriz. Hayvanlarn renmesi artlanmaya
dayanr. Bu gerek bile artlanma olgusuna mdahale
etmemizin ne kadar zor olduunu gstermektedir.
Nitekim artlanma, byk lde, henz evreye
mdahale edemeyeceimiz yalarda tamamlanr ve
kk admlarla uzun srede sonuland iin fark
edilmez.
artlanma her zaman kt deildir, bilakis
hayatmz kolaylatrr. Bilinli abalar veya
deneyimlerle edindiimiz bilgi ve becerileri
artlanmayla pekitiririz. Ancak belirli bir gerekeye
dayanmayan, aklanamayan, mantmzla elien
veya srekli baarszlkla sonulanan tutum ve davra-
nlarmzda hl srar etmemizin gerekesi de
artlanmadr. nk batl renme olarak
artlanmann klasik rnei, Pavlovun herkese

bilinen deneyidir. Bir kpee her yemek veriliinde
k yaklrsa bir sre sonra kpek k ve yemei
zdeletirir. Yani, yemein gelmesini n
yanmasna balar. Benzer sonulara insanlarda da
rastlanr. rnein, evresel faktrlerin yardmyla ok
baarl veya baarsz olduumuz halde bu sonucu
yanllkla bilgi, beceri, tutum veya davranlarmza
balayabiliriz.
Grld gibi artlanma da kavramlar arasnda
ilikiler kurmaya dayanr. Ancak sebep-sonu ilikileri
sorgulanmadan, hatta fark edilmeden kurulduu iin
yukardaki rneklerde grld gibi yanl olabilir.
Tesadfen doru ilikiler kurmu olsak bile farknda
olmadmz iin bunu tekrarlayamayabiliriz.
Batl renme tuzandan kurtulmamz zordur.
Aldmz sonular yanl sebeplere baladmz ve
bunun farknda olmadmz iin sadece bizi
destekleyen kantlar a- rar, hatta onlar yaratr, ama
dncelerimizle elienleri gremeyiz.
Batl renmenin dier renme abalarmza
zarar bununla da snrl deildir. Genel olarak yanl
bildiimiz bir eyin dorusunu renmek, hi
bilmediimiz bir eyi renmekten daha zordur. nk
yeni bir bilgiyi renebilmemiz iin ncelikle
eskisinden kurtulmamz, bunun i- in ise eski
bilgilerimizi sorgulayabilmemiz gerekir. Oysa
artlanmaya elde ettiimiz bilgileri aradan uzun sre
gemise sorgulayamayz. nk artk dnsel
modelimiz ekillenmi, bu tr bilgiler doal olarak
kabul edilmitir. Bu yzden artlanmayla edindiimiz
bilgilerin yanllna veya deimesi gerektiine
110 renmeyi renmek
renebilmemiz iin doru yaptklarmzn bile neden

doru olduklarn bilmek zorundayz. Bu nedenle
bildiimiz her eyi mmkn olduunca bilin dzeyine
karmal, yani aklayabiliyor olmalyz.
3. DENEYMDEN RENMEK
bin yllk gemiin hesabn yapamayan

insan, gnbirlik yaayan insandr.
Goethe
Bilgi ve becerilerimizin ounu deneyimle kazanr

veya gelitiririz. Nitekim bir konudaki yeterliliimizi
kantlamak iin eitim ve deneyimlerimizi birlikte
vurgularz. Okulda veya eitim seminerlerinde
rendiklerimizi deneyimle pekitiririz.
Bazen deneyim ile okulu kar karya getirir, alayl

ve mektepli ayrm yaparz. Hem deneyimin iyi bir
retmen olduunu dnr, hem de tarih tekerrr
eder trnden ifadelerle bu retmenden yeterince
yararlanamadmz vurgularz. Ancak eitim
dzeyimiz veya uzmanlk alanmz ne olursa olsun,
deneyimsiz renme olmayacan biliriz.
Deneyimin ncelikli amac renme deildir. Bu
yzden deneyim kazanrken almaya altmz
sonular zerine o- daklar, bunlardan renmeyi
ikinci plana atarz. Bunun yannda, kazanmakta
olduumuz deneyim, yani yerine getirdiimiz
faaliyetler, o konuyu renmek iin en uygun yntem
de olmayabilir. Hatta deneyimden ne kadar rene-
ceimiz bilgi birikimimiz, renme arzumuz veya
iinde bulunduumuz koullar gibi faktrlere baldr.
Sonu olarak herkes deneyimden ayn dzeyde
renemez, her deneyim ayn dzeyde renmeyle
sonulanmaz. Kimi zaman deneyim okuldan aldmz
bilgilerin daha iyi kullanlmasyla snrl kalr. Baz
bilgileri ise tmyle deneyimden kazanrz. Kimi
zaman ise renme tmyle deneyime baldr. Baz-
larmz deneyimlerini yerine getirdii faaliyetlerle
snrlandrrken, dierlerimiz daha geni bir alana
yanstabilir.
Deneyimden renme dzeyimiz ok eitli
olmasna karn elde ettiimiz birikimi
incelediimizde, iki tr renme biiminin varln
grrz: Deneyimle ustalamak ve deneyimi
yanstmak.
Deneyimle Ustalamak
112 renmeyi renmek
kendi bana bir renme sreci saylmaz. Daha ok

baka kanallardan edindiimiz bilgilerin
pekitirilmesinden ibarettir. Baka bir ifadeyle bu tr
deneyimlerimiz yaptmz daha iyi yapabilmemiz
demektir ve eer yanl yapyorsak yanl yapmakta
ustalam oluruz.
Bu tr deneyimlerin kazandrd birikim ok dar
kapsaml ve ksa vadelidir. zellikle gnmzn
srekli deien koullarnda, ustalk ok ksa bir
srede anlamn yitirmekte, hatta deiimin ve
gelimenin en byk engeli haline gelmektedir. ok
seyrek yaadmz olaylarda ise yapabileceimiz
hibir ey yoktur.
Deneyimde ustalamak ayn zamanda ok verimsiz
bir renme biimidir. nk uramz ne kadar
karmak olursa olsun, birka ylda ustalar; daha
sonraki yllarmzda birikimlerimizi istesek bile
artramayz. Zaten yerine getirdiimiz faaliyetin
gerektirdii birikime ulatmzda gelime
abalarmz da brakrz. Halbuki renme kendi
kendisini besleyen dinamik bir sretir. Birikimimiz
arttka daha ok motive olur, daha kolay reniriz.
Sadece tekrarla kazanlan deneyimler bu koulu
salamadklar iin srekli bir renme salayamaz.
Deneyimi Yanstmak
Baz olaylar bir kere veya ok seyrek yaanr.
Kazalar, evlilik veya meslek seimi bamza bir veya
birka kez gelir. Ayn durum, kurumlar veya toplumlar
iin de geerlidir. Nkleer kazalar, savalar veya dier
baz toplumsal olaylar ok sk ortaya kmaz. Bu tr
ok tekrarlanyormu gibi gzken olaylar da,

aslnda tam olarak birbirinin ayns deildir. rnein,
yaamnda birka kez i deitirmi bir kii bile ayn
olay yaam saylmaz. Birikimleri deimitir,
ocuklar bym, sorumluluklar artmtr. Benzer
durumlara kurumlar veya toplumda da rastlanr. Terr
veya ekonomik krizler gibi Trk toplu- munun srekli
yaad sorunlar da zamanla boyut deitirmekte, en
ok bilinen alanlarda bile deneyimleri dorudan
kullanmak, yani ustalamak mmkn olmamaktadr.
Seyrek yaanan veya zamanla boyut deitiren
durumlar karsndan yapabileceimiz tek ey, dier
bilgi, beceri ve deneyimlerimizi yeni duruma
yanstmaktr. Dier renme abalarmzda olduu
gibi, yanstma deneyimden renmenin en yksek
dzeyini oluturur. Bu ise deneyimi bilgiye
dntrmekle mmkndr.
Deneyim ve Bilgi
Deneyimlerin bilgiye nasl dntrlebileceini
bilimsel gelimeleri inceleyerek renebiliriz.
rnein, Newtonun yerekimi kanununu, .bana
den bir elmayla bulduu rivayet edilir. Gerekleip
gereklemedii kesin olmasa bile, bu olay deneyimin
bilgiye nasl dntrlecei konusunda iyi bir
rnektir. Newton bir deneyim yaam ve baz sonular
karmtr. oumuz bu deneyimden elma aacnn
altnda oturulmamas gerektiini renirdik. Bu
durum deneyimle ustalamak dzeyinde renmeyi
temsil eder. te yandan, Newton bununla
yetinmemitir. Deneyimini sorgulam, dier
114 renmeyi renmek
Nitekim, gnmzde Newtonun bu deneyimini

yaamn her alannda kullanrz. Bunu yaparken elma
dme olayna deil, yerekimi kanununa atfta
bulunuruz.
Deneyimin bilgiye dnmesi sadece bilimsel
almalarla snrl deildir. Yaamn her alannda
bunun rneklerini grebiliriz. rnein tr simit
diye bararak simit satan bir ocuk, ertesi gn limon
satmaya balarsa sulu limon diye baracaktr.
nk ilk deneyimi, ona nemli bir pazarlama
kuraln, yani rnn en nemli zelliini - ne
karmay retmitir. Bu ocuk hangi ii yaparsa yap-
sn ve mterileri kim olursa olsun, benzer
yaklamlara devam edecektir.
Hem Newton hem de simiti ocuk, deneyimin so-
nularndan yararlanarak genelleme yapmlardr.
Nitekim, deneyimlerin baka alanlara yanstlmas,
yani bilgiye dntrlmesi birtakm varsaym, teori,
kanun veya baka bir dzeyde genelleme gerektirir.
Dier bir deyile, deneyimin bilgiye dnp
dnmedii, kiinin tahmin edebilme gcn ne
kadar artrdna baldr.
Newton ile ocuk arasndaki en nemli fark ise,
Newtonun yapt genellemenin farknda olmas, bunu
tanmlayabilmesi ve hangi koullarda geerli olduunu
bilmesidir. te yandan, ocuk, yapt genellemenin
doruluunu sadece hisseder. Bu yzden, Newtonun
deneyimden yararlanma, yani onu bilgiye dntrme
dzeyi daha yksektir. Bunu sylemenin, hatta bu
karlatrmay yapmann bile gereksiz olduu
sylenebilir. Ancak, deneyim sahibi . olduumuzu
iddia ederken neyi kastettiimizi, Newtona m yoksa
deneyimleri bilgiye dntrme becerisinde Newton

ile simiti ocuk arasnda bir yerlerde durur, ancak
daha ok simiti ocua benzeriz. Bu ocuktan daha
ok bilmemizin nedeni, deneyimlerimizi bilgiye daha
iyi dntrmemiz deil, daha ok deneyim yaam
olmamzdr.
zetle deneyimlerimizi baka alanlara
yanstabildiimiz, yani onlar bilgiye
dntrebildiimiz lde reniriz. Deneyimi
bilgiye dntrebilmemiz iin iki temel koulu yerine
getirebilmek zorundayz. Birincisi deneyim olarak
adlandrdmz olguyu oluturan faaliyetler, koullar,
insanlar ve dier faktrlerin aldmz sonu
zerindeki etkilerini belirleyip, dier deneyimlerimizle
birlikte baz genellemeler yapabilmeliyiz. kincisi, bu
genellemeleri karlatmz yeni durumun zel
koullarna yanstabilmeli- yiz. Bu durumu lego
oyuncaklarna benzetebiliriz. ocuklar lego paralarn
birletirip ayrdka hem daha ok o- yuncak seenei
retebilir, hem de bu oyuncaklar gelitirirler. nk
her yeni oyuncak lego paralar arasndaki i- likileri
daha iyi anlamalarn salar. Benzer ekilde dene-
yimlerimizi yeni durumlara yanstabilmemiz iin onlar
bileenlerine ayrp bu paralar yeni biimlere
16 renmeyi renmek
NE YAPABLRZ?
1. Eitim srasnda ne yaptmzn farknda

olmamza ramen, deneyimlerimiz ancak
sonular alndktan sonra ilerlik kazanr. Hatta
benzeri durumlarla karlaana kadar
deneyimlerimizin deerini bilemeyiz ve bu yzden
ok nemli ayrntlar gzden karrz.
Bamzdan geen her eyin zerinde durmamz
veya kaydetmemiz pratikte mmkn deildir.
Ancak ok nemli veya sra d dene-
yimlerimizdeki nemli ayrntlar deerlendirirsek
renme etkinliimizi artrrz. Bunun iin
deneyim sonrasnda (veya gn bitiminde)
aadaki veya benzer sorulan kendi kendinize
sorun:
En nemli unsurlar nelerdi ?
lk defa karlatm unsurlar nelerdi ?
Tekrarladm hatalar nelerdi ? Neden ?
Baa dnebilseydim neleri yapmazdm ?

Neden ?
Neleri aynen tekrarlardm ? Neden ?
Deneyimlerimi hangi durumlara aktarabilirim ?
Hangi durumlara aktaramam ? Neden ?

renmenin Yntem ve Aralar
deerlendirip dersler karmamz gerekir. Benzeri

deneyimlerin verdii farkl sonulan da
sorgulamamz, belirli faktrle)e bal olarak
aklayabilmemiz, yani bilgiye dntrmemiz
gerekir.
3. Dnn baars yarn garanti altna almaz. Hatta

byk deiimlerin yaand dnemlerde
deneyimler baary engeller. Kiiler veya
kurumlar, baarl olmu tutum, davran ve
yntemlerini deitirmekle zorlanrlar, deien
koullarn gereini yapmak yerine gemi
yaklamlarnda srar ederler. Byle durumlarda
gemiin baarl deneyimleri gelecekteki
baarszlklara kaynaklk eder. Dolaysyla,
baarl bile olsalar, deneyimlerimizden elde
ettiimiz sonular sorgulamaktan vazgeemeyiz:
Yntem ve yaklamlarmn baarl olma

nedeni nedir ?
iinde bulunduum koullarn baarma etkisi

var m ?
Bu koullar deiebilir mi ? Deiiyor mu ?
Hangi koullar deiirse hangi nlemler

alabilirim ?
4. nyarglar, deneyimlerin doru tehisini engeller.

118 renmeyi renmek
Not: Olaylar kesin ularla deerlendirmek genel

olarak doru bir yaklam deildir, bilakis birok
sorunun kaynadr. nk birok olay, iki utan
birisinde deil, - kisi arasnda bir yerlerde
gerekleir. Burada amacmzn zt ularda karar
klmak deil, bu ulardan yararlanarak iki tarafl
dnebilmek olduunu unutmamamz
5. Gemite olanlarla bugn hatrlananlar ayn ey

deildir. Zaman getike deneyimlerimizin baz
unsurlarn unutur veya onlar deien ruhsal
durumumuz ve koullara bal olarak yorumlarz.
Bunun yannda, kazandmz yeni bilgi ve
beceriler de deneyime yeni yorumlar getirmemize
yol aar. Yani, deneyimlerden alnan dersler
dorudan yollarla renilenler kadar kesin
deildir. Bu yzden, ar genelleme veya kesin
sonular karma eiliminden kanmamz gerekir.
6. Paylalan deneyim daha ok retir. Bir kiinin

olaylar btn boyutlaryla deerlendirmesi
zordur. Deneyimlerimizle ilgili olarak
bakalarndan geri iletim alabilirsek daha ok
reniriz. Bunu salamak da zor deildir, nk
birok kii yaptklarmz veya yapmadklarmz
konusunda fikir beyan etmeye hazrdr. Bunlarn
bir ksm kt niyet tasa bile, ounluu
yardmc olmak iindir ve genellikle isabetlidir.
Ayn ekilde biz de dierlerinin deneyimlerinden
yararlanmasna yardmc olmalyz. Ancak bunu
yaparken aadaki temel ilkelere dikkat etmemiz
gerekir.
Geri iletimde ama birlii arttr, gizli ama ve

hedefler gzetilmez.
Geri iletimde kiilik deil, tutum ve

davranlar zerinde durulur.
Geri iletimde genelleme yaplmaz, somut ve

spesifik o- lunur.
4. GELECE KURGULAMAK
Eylemsiz vizyon hayal, vizyonsuz eylem ise

kbustur.
Japon Atasz
Yaamdan renme abalarmz sadece gemi ve

bugnle snrlayanlayz. Gelecekten renebilmek iin
onun gelmesini beklemek zorundayz ancak
hazrlklarmz bugnden yapabiliriz. Bilinli renme
abalarmza nceden hazrlandmz gibi yaamdan
renmenin n hazrln da yapmak zorundayz.
Kitap, seminer veya dier bilinli abalarmza
genellikle amacmz belirleyerek balarz. Okullarda
da niteler benzeri nedenlerle dzenlenmi blmlerle
balar. Daha nce belirttiimiz gibi, amacmz bilmek
hem abalarmz ynlendirir hem de ne kadar
rendiimizi lmemizi salar. Bunun yannda
reneceimiz konularla ilgili olarak, ya biz veya -
retmekle ykml kiiler ara ve gereler hazrlarlar.
Yaamdan renmek iin de benzeri bir yol izlememiz
120 renmeyi renmek
Varsaym Gelitirme
Hatrlayacak olursak hem bugn yaadklarmzdan
hem de deneyimden renmenin ancak yaam bilgiye
dntrmekle mmkn olduunu vurgulamtk.
Yaadmz olaylar veya deneyimlerimizin sonularn
inceler, bunlar yaratan faktrler arasnda ilikileri
zmler ve elde ettiimiz bulgulardan genelleme,
kural, teori veya baka bir biimde bilgi reterek
reniriz. Bu bilgileri gelecee de yanstr, yani yarn
tahmin eder veya ona hazrlanrken dn ve bugn
baz alrz.
Ancak genellikle gelecei tanmlayabilecek
bilgilerin btnne sahip olamayz. zellikle
deiimin ok hzl olduu gnmzde birikimlerimizi
sadece ok yakn bir gelecee yanstabilir, uzun
vadede nelerin olacan ve bunlara kar alacamz
nlemleri mutlak bir kesinlikle bilemeyiz.
Uzun vadeli gelecekle ilgili bu glmzn
kayna birikimlerimizin veya becerilerimizin
kaynaklanmaktadr. Bugn yaadmz dnyaya

baktmz zaman gelecekle ilgili iki nemli husus
dikkatimizi ekmektedir. Birincisi, gelecek ok
seeneklidir nk insanlk yaamn doal akna her
geen gn daha fazla mdahale edebilmekte ve bu
gcn sonuna kadar kullanmaktadr. Nitekim eski
dnemlerde hayal bile edemeyeceimiz gelimeler
artk kimseyi artamamaktadr. kincisi, dnyada her
ey birbiriyle entegre olmu durumdadr. Dnyann
herhangi bir yerindeki herhangi bir sisteme yaplan
kk bir mdahale btn dnyaya yaylmaktadr.
Uzak Do- udaki bir borsada yaanan dalgalanma
btn finans evrelerini etkileyebilmektedir. Sonu
olarak gelecei tmyle ynlendirebilecek bir g
merkezi olmad gibi, onu tahmin edebileceimiz bir
teori veya yasaya da sahip deiliz. Bu a ancak ok
seenekli varsaymlar gelitirerek kapatabiliriz.
Bilimsel almalara ou zaman bir varsaymla
balanr. Bilim adam birikimlerini kullanarak
aklanamayan bir olguyu aklayabileceine veya
yaplamayan mmkn klacana inand bir
varsaym gelitirir. Bu bir bakma deneyimin tersidir.
Deneyimde sonular bilgiye dntrlrken
varsaymlar ncelikle bilginin retilmesine ve bunun
test edilerek kantlanmasna dayanr. Nitekim bilim-
deki byk bulu veya gelimelerin ou sanld gibi
rastlantsal deil, nceden kurgulanm varsaymlarn
titiz bir almayla kantlanmasyla gerekleir.
Bilim adam deneysel veya teorik almalarla
varsaymn test eder, koullar veya nemli
parametreleri deitirerek varsaymnn hangi
122 renmeyi renmek
dorulamsa onu kural, forml veya baka bir biimde

bilgiye dntrr. Eer yanlmsa eksiklerini giderir,
varsaymn gelitirir veya yenilerini reterek
almalara devam eder.
Varsaymlarla renmek, rastlantlar sonucunda
renmekten daha etkilidir. nk varsaym, bilim
adamnn neyi arayacan ve hangi bulgular dikkate
alacan nceden belirlemesini ve almalarn
ynlendirmesini salar. Hatta bazen varsaymn geerli
olaca koullar ve dolaysyla varsaymn
geerliliini salamak bilim adamnn elindedir. Belirli
koullarda alaca sonularla ilgili varsaymlarda
bulunabilecei gibi, bu sonular almak iin salaya-
ca koullarla ilgili varsaymlar da gelitirebilir.
Bunlardan ilki yaam aklamay, kincisi ise
ynlendirmeyi amalar.
Varsaymlar gnlk yaamda da reticidir. Ancak
iki temel koulu salamak zorundayz. Birincisi,
varsaym tahmin veya dilekle kartrmamz
gerekir. Varsaym eitli konularda bilinenlerin
btnletirilerek bilinmeyen bir konuya
yanstlmasyla oluur. kincisi, varsaymn test edilip
sonularnn deerlendirilebilmesi gerekir. Aksi
durumda renme gereklemez.
Gnlk yaammzda aslnda varsaymlarda
bulunuruz. Olaylar aklarken, gelecekle ilgili planlar
yaparken veya tahminlerde bulunurken eitli
varsaymlar kullanrz. Nitekim net bir biimde ortaya
koymasak bile zihnimizde belirli varsaymlar olmad
srece gelecee hazrlanama- yz. Varsaymlarmzn
kayna genellikle deneyimlerimiz, gzlemlerimiz
birbirinden ayramadmz iin varsaymlarmzdan

gerektii gibi yararlananlayz.
Salkl tahminler yapamadmz zaman
gereklemeyecek bir gelecee hazrlanyoruz
demektir. Tahminlerimizde baarl olsak da
alacamz nlemler dndmz sonular
vermeyebilir. Hatta bu konuda hakl kmamz bile
varsaymlardan reneceimiz anlamna gelmez,
nk varsaymlarmz net olmad iin neden doru
sonular verdiini deerlendirip baka alanlara
yanstamayz.
Sonu olarak yaamdan renme etkinliimizi
artrabilmemiz iin gelecekle ilgili tahmin ve
hazrlklarmzda iki nemli hususa dikkat etmeliyiz.
Birincisi, gelecekle ilgili olarak neden byle
dndmz, tahminlerimizin hangi temellere
dayandn ve alacamz nlemleri hangi ltlere
gre setiimizi kendimize aklayabilmek zorun-
dayz. kincisi, herhangi bir olay veya durumla
karlatmzda gemite konuyla ilgili ne gibi
varsaymlarda bulunduumuzu hatrlamamz,
aldmz sonularn varsaymmz neden
desteklediini veya desteklemediini akla-
yabilmemiz gerekir.
Vizyon Gelitirme
Varsaymda bulunurken isteklerimizle deil,
bilgi ve deneyimlerimize dayanmamz gerektiini
sylemitik. Ancak bu durum istediklerimizin,
renmemize katk yapmayaca anlamna gelmez.
Bilakis renme abalarmz byk lde yaamdan
124 renmeyi renmek
Eer gelecekten ne istediimizle ilgili net bir

grmz, yani olumlu bir vizyonumuz varsa
yaamdan daha iyi reniriz. Bunu tartmaya
balamadan nce vizyon kavramyla neyi
kastettiimizi ksaca zetlersek konu daha iyi
anlalacaktr.
Vizyon uzun bir gelecekte ulamak istediimiz
durumu tanmlar. Uzun vadelidir, nk byk
amalar ancak u- zun vadeli abalarla
gerekletirebiliriz. Bu durum bugnden veya yakn
gelecekten vazgememiz anlamna gelmez. Gn
yaarken veya yakn gelecei planlarken uzun vadeli
amalarmz da dikkate almamz ve bugnden hazrlk
yapmamz gerektiini ima eder.
Vizyon hibir ey yapmadan, yaamn bizi ynlen-
dirmesine izin vererek ulaacamz durumu
tanmlamaz. Yani vizyon gelecekle ilgili tahminler
yapmak deil, kararlar almaktr. te yandan vizyon
gerekletirilmesi olanaksz hayaller kurmak da
deildir. Bunu yaptmzda sadece kendimizi aldatm
oluruz. Vizyon kendiliinden gereklemeyecek ancak
gerekli abalar harcamay gze alrsak
baarabileceimiz bir ideali tanmlar. Bir bakma
elimizi uzatarak dalndan koparamayacamz ama
zplayarak alabileceimiz bir elma gibidir. Vizyon,
iinde bulunduumuz koullarla uzun vadeli
amalarmzn bileiminden oluur ve
yapabileceklerimizin en iyisini yapmamz salar.
Vizyonumuzu gerekletirmek- iin planlar
yaparken, varsaymlar gelitirirken veya tahminlerde
bulunurken daha titiz ve gereki davranrz. nk
ok arzu ettiimiz bir gelecei hissi davranlar veya
renmenin Yntem ve Aralar T 1 25
tarttklarmza uygun olarak varsaymlarmz

biliye dayandrmaya gayret ederizi-
Vizyonumuz gelecekteki deneyimlerimizi de
etkiler. Deneyimlerimizi daha gereki deerlendirir
ve bilgiye dntrrz nk yaptmz bir hatay
tekrarlamaya veya bir baary terk etmeye raz
olmayz. zellikle uzun vadeli bir gelecee
hazrlanyorsak deneyimlerimizin bir gn geersiz
kalacan bilir, sadece ustalamak yerine
deneyimlerimizi yeni koullara yanstmaya, yani
bilgiye dntrmeye alrz.
Vizyon gelitirme ve uygulamaya sokma daha nce
tarttmz sorun zme srecine benzer. Hatta iki
srecin de ayn olduunu bile syleyebiliriz. Nitekim
gelecekle ilgili net bir vizyon oluturmak bir bakma
mevcut durumu bir sorun olarak grmek demektir. Tek
fark mevcut durumu daha uzun vadede kk
admlarla gelitirmemizdir. Vizyonumuzu aadaki
admlarla gelitirir ve uygularz:
1. Mevcut durumu gereki biimde
deerlendirmek
2. Buna ve isteklerimize uygun bir vizyon
gelitirmek
3- Bizi vizyonumuza ulatracak zmler retmek
4. zmleri belirli admlara blerek uygulamak
5. Durumu periyodik olarak deerlendirip
gelitirmek
126 renmeyi renmek
Sonra mevcut koullar dikkate alan ama onlarn

esiri olmayan bir vizyon gelitirmemiz, arzu ettiimiz
gelecei net bir biimde zihnimizde
canlandrabilmemiz gerekir. Vizyonumuza ancak etkili
bir eylem plan yaparak ve bunu adm adm
uygulayarak ulaabiliriz. Tpk sorunlarmzn tek
zm olmad gibi, vizyonumuzu gerekletirmenin
yolu da tek deildir. Ancak baz yollar dierlerine gre
daha ksa, daha etkili veya daha zararszdr. Bunlar
bulabilmemiz iin yaratc ama ayn zamanda gereki
varsaymlar gelitirmemiz, dier insanlar rnek
almamz, deneyimlerimizi etkili bir biimde gelecee
yanstabilmemiz gerekir.
Vizyonumuza ulaabilmemiz iin belki de en
nemli husus zaman zaman yaptmz
deerlendirmelerdir. Eer ulatmz her noktay
gereki bir biimde deerlendi- rebiliyor,
yaadklarmzdan renebiliyor ve rendiklerimizi
gelecee yanstabiliyorsak baarl oluruz.
Yaam Senaryolatrmak
Bilim-kurgu filmlerini deerlendirirken
anlatlanlarn yaadmz dnyayla deil, kendi
iindeki tutarllna bakarz. Eer filmde gelien
olaylar kendi iinde tutarl bir manta dayanyorsa,
yani anlatlan hayali dnyann ileyiine uygunsa, bu
dnya ne kadar gerek d olursa olsun filmi baarl
sayarz. te yandan bir tek sahne bile filmin btnne
hakim olan manta ters dse kzarz. Baka bir
deyile, filmi iki farkl gerekilik ltyle
deerlendiririz.
seyirciye hitap ederler. kincisi, filmin kendi iindeki

gerekiliidir. Filmi yapanlar da seyirci de bu tr bir
gerekiliin olmas gerektiinin farkndadr. Ayn
durum her trden hikaye, roman, film ve oyunlar iin
geerlidir.
Benzeri bir yaklamla geleceimize ait bir senaryo
yazdmz dnelim. Eer bu senayonun iinde
bulunduumuz koullara uygun olmasna karar
verirsek, yani yukarda tarttmz birinci tr
gerekilii batan kabul edersek, geriye sadece
senaryonun kendi iindeki tutarlln salamak kalr.
Bunu yapmaya altmzda gelecekteki
faaliyetlerimizin ne tr sonulara yol aabileceini bir
lde de olsa nceden grm oluruz. Baka bir
deyile, gelecekte yaayacamz deneyimlerden
imdiden yararlanm oluruz.
Aslnda hepimiz geleceimizle ilgili senaryolar
yazarz. Ancak genellikle yukardaki film rneinde
belirttiimiz iki tr gerekilikten birisine ters deriz.
ou zaman gelecekle ilgili kurgularmz
gereklemesi mmkn olmayan hayallerden ibarettir,
yani bilim-kurgu filmleri gibi hayali bir dnyay
senaryolatrrz. Bu kurgumuz kendi iinde tutarl bile
olsa anlamszdr nk hayal ettiimiz yaam bizim
yaammz deildir. te yandan, gereki kurgula-
rmzda ise bir senaristin titizliini gstermediimiz
iin kurguladmz gelecein kendi iindeki
tutarlln salayamayz. Yani, herhangi bir
faaliyetimizin nasl bir sonuca yol aacan ve bir
sonraki aamay nasl etkileyeceini gereki bir
biimde saptayamayz. Baka bir deyile, hem iyi bir
128 renmeyi renmek
gstermememizdir. Halbuki profesyonel bir senaristten

daha baarl olmak zorundayz. nk o baarsz bir
denemeyi baka bir senaryoyla telafi edebilirken, bizim
ikinci bir ansmz yoktur.
Sonu olarak, geleceimizi titizlikle hazrlanm
bir senaryoya dntrebilirsek oynayacamz role
nceden hazrlanabiliriz.
NE YAPABLRZ?
Varsaym Gelitirme
Varsaym gelitirmek bir bakma deneyimi bilgiye

dntrmenin tersidir. Deneyimlerimizden renirken
aadaki admlan yaarz:
1. Deneyimden aldmz sonular deerlendirmek
2. Bunlarn yerine getirdiimiz faaliyetler ve iinde

bulunduumuz koullarla olan ilikilerini
belirlemek
3. Bu ilikilerin dier deneyimlerimiz ve eitli

kaynaklardan aldmz bilgilerle btnletirilmek
4. Birtakm genellemeler yaparak deneyimden

rendiimizi yaamn dier alanlarnda da
geerli olabilecek bilgilere dntrmek
te yandan varsaymlarmz aadaki srayla gelitiririz:
1. Daha nceki deneyimlerimiz ve eitli

4. Aradaki farklar anlar, giderir ve varsaymmza

kesinlik kazandrrz. Yani onu bilgiye dntrrrz.
Grdmz gibi, varsaymlar konusunda
yapabileceklerimiz aslnda deneyimlerle ilgili olarak
tarttklarmzdan farkl deildir. Tek fark balang
noktamzdadr ve varsaym bir bakma deneyimlere
hazrlk ve planlama gibidir. Dolaysyla;
1. Gelecekle ilgili gereki tahminler yapmaya

aln. Bu tahminler mevcut bilgilerinize
dayansn, gelecekte yerine getireceiniz
eylemleri, koullarn ve olas sonularn i-
ersin.
2. Aldnz sonular mutlaka beklentilerinizle

kyaslayn ve fark aklayabilecek duruma gelin.
3. Elde ettiiniz bulgular dier alanlara yanstn,

yani benzeri olaylarla ilgili varsaym
gelitirmeye aln.
Vizyon Gelitirme
Vizyon gelitirmek bir sorun zme srecidir ve

aadaki a- dmlarla gerekletirilir.
1. Vizyon belirlemek
- Mevcut durumum nedir?
- Gelecekte ulamak istediim durum nedir?
- Bu ikisi arasndaki fark nedir ?

130 renmeyi renmek
3. Vizyonu yaama geirmek
- Neyi, nasl ve ne zaman yapacam ?
- Zaaflarm, nasl giderecek, gl ynlerimden

nasl yaralanacam ?
-evremdeki olumlu koullan nasl

deerlendirecek, olumsuzlarla nasl mcadele
edeceim ?
- Kimlerle ibirlii yapacam ?
-Gelimemi hangi aralklarla, nasl ve hangi

ltleri kullanarak izleyeceim?
4. Deerlendirme ve renme
- Amaladm ve ulatmz sonular farkl m?
- Bu farkn nedenleri nelerdir?
- Bu fark veya nedenlerini nasl gidereceim?
-Ulatm sonular gelecekle ilgili olarak

planlarmda deiiklik yapmam gerektiriyor
mu ?
- Bu ana kadarki abalarm bana neyi retiyor?

BOLUM IV RENMEY RETMEK
Bana bir harf retenin klesi olurum.
Hz. Ali
retmek denilince genel olarak bilgi aktarmay

anlarz. retmenin bu ilevini inkar edemeyiz, ancak
renme iin yeterli deildir. nceki blmlerde
tarttmz gibi, bilgi edinme en dk bilme
dzeyidir ve renme srecinin ilk admna, yani
gzlem ve alglamaya karlk gelir. Aktarlan bilgi
uygulamaya ynelik bile olsa, aktarlm olmas
nedeniyle renme srecinin doasna aykrdr.
Belirli llerde retmen yardm gerekse bile
renme sreci kiiseldir.
deal bir renme sreci iin zerinde altmz
konunun gerektirdii temel bilgi ve becerilere sahip
132 renmeyi renmek
Herhangi bir nedenle renci bu birikime sahip olmasa

bile, renciye verilmesi gereken yardm, onun adna
renme srecini ynlendirmek deil, birikimini
gelitirmesine katk yapmaktr. Aksi durumda, yani
srecin btn aamalar bilgi aktarmakla
snrlandrlrsa, renme ezberle sonulanr.
Son olarak gerek anlamda retme diye bir
ey yoktur. Kii kendisi renir, retmen ona sadece
yardmc olabilir. Ayn durum anababalar ve
kurumlardaki yneticileri iin de geerlidir. Daha
nceki blmlerde vurguladmz gibi, okul veya
seminerlerde kazandmz bilgiler yaammz
boyunca rendiklerimizin ok kk bir blmn
oluturur. Dolaysyla retme kavramn da sadece
okul veya snfla snrlamayp btn yaam iine ala-
cak ekilde incelememiz gerekir.
renme ve dolaysyla retme abalarmzn
baarsn eitli ara ve yntemlerle lmek mmkn
olsa bile, nihai l, kazandmz bilginin
etkinliimizi ne lde artrddr. Baz bilgilerimizi
dorudan uygulayabildiimiz halde, bazlarn dolayl
yollarla yaama geirebilir, rnein yeni bilgiler
kazanmak iin altyap olarak kullanrz. Bilgiyi
dorudan kullanabilme asndan baktmzda ada
eitim ve retim programlarnn birok geleneksel
yntemden daha baarsz olduunu grebiliriz.
rnein usta-rak sistemi, birok kii tarafndan
eitim olarak alglanmasa bile ou zaman okuldan
daha somut sonular yaratr. Eski dnemlerin felsefi
veya tasavvuf retileri de usta-rak ilikisine
benzer bir yntemle rencilere aktarlr. Spor, resim
renmeyi retmek 133
ada eitimin sadece dorudan uygulanabilir

bilgiler kazandrmay amalamad, asl amacnn
rencinin temel bilgi ve becerilerini gelitirmek
olduu, bu yzden de yukarda bahsettiimiz
geleneksel yntemlerle kyaslanamayaca iddia
edilebilir. Byle bir iddia renmenin sonular
asndan geerli olmakla beraber, yntemi
asndan doru deildir. Nitekim, geleneksel renme
yntemlerinin baarsn salayan temel unsurlar
incelersek, bunlarn temel bilgileri kazanrken de
geerli olduklarn grrz. rnein, raklk
eitiminde renmenin a- mac ok nettir ve baar bu
amaca ne kadar ulaldna bal olarak llr.
Bunun yannda, renci, renme srecine aktif olarak
katlr, sorumluluu zerine alr, uzun zamanda da olsa
beceriyi kendi kendisine kazanr, sonularn kendi
kendisine deerlendirir. Halbuki ada eitim, ou
zaman renciye bu olanaklar vermez. Sonu olarak
baarya ulaabilmek iin retme kavramn
renmeye yardmc oimakla snrlandrmak ve
renmeyi renene brakmak zorundayz. Bu adan
bakldnda, anababa, retmen veya yneticinin
renme srecine katksn temel gruba ayrabiliriz:
1. renme srecini kolaylatrmak
2. Psikolojik destek
3- Yntem ve ara seimi
Bu kitabn amac renme konusunu renen
asndan incelemek olduu iin, yukardaki
hususu tartrken de bu geree bal kalacaz.
Dolaysyla bu blmn, retmen, anababa veya
yneticinin baarsn etkileyen btn hususlar
134 renmeyi renmek
1. RENME SRECNE REHBERLK
Ne kadar bilirsen bil, sylediklerin

karndakinin anlayabildii kadardr.
Mevlana
retenin renene verecei destek, renme

srecine uygun olmak zorundadr. renen, birinci
admdan balayarak konuyu ele alr ve sreci
tamamlar. retenin vermesi gereken destek, renme
srecinin her aamas iin farkldr.
Gzlem ve Alglama
Hangi kaynaklar kullanrsa kullansn, gzlem ve
alglama aamasnda renen iki temel sorunla kar
karyadr. Birincisi, gzlemlerini yanl alglayabilir
veya nemli olanlar dierlerinden ayramaz. Yanl
anlama veya seimin balca nedenleri unlardr:
1. renenin ileyebileceinden ok veri veya
bilgi olmas
2. renenin ihtiya duyduundan az bilgi olmas
3. renenin renmenin amacn veya
karlayaca ihtiyac bilmemesi
4. Gzlem ve bilgileri aktarlmasnda kullanlan
ara ve ynteminin uygun olmamas
5. renenin konu, reten veya kendisiyle ilgili
nyarg ve beklentileri
renmeyi retmek 135
Son iki hususu gelecek blmlerde tartmak zere

bir kenara brakrsak, dier nedenlerle ilgili olarak,
retenin aadaki hususlara dikkat etmesi gerektiini
syleyebiliriz:
1. Konunun ayrntsna gemeden nce konuyla
ilgili daha geni bir alan kapsayan temel bilgileri
zetlemek
2. Konunun neden ele alndn ve ne gibi yararlar
salayacan aklamak, yani ama ortaya koymak
3- renenin konuyu anlamas iin gerekli
bilgileri eksiksiz vermek
4. rencinin kapasitesini aacak, zihnini
kartracak veya yanl ynlenmesine yol aacak
fazla ayrntlardan kanmak
136 renmeyi renmek
Arlama ve Yorumlama
renen, renmenin ikinci aamasnda ald
bilgileri anlamaya, deerlendirmeye ve onlardan
birtakm sonular karmaya alr. Bu aama genelde
aadaki faaliyetlerden oluur:
Bilgilerin
1. kendi aralarndaki ilikilerini
saptamak. rnein, Akdeniz blgesinde yaz aylar
scak ve kurak, k aylar lk ve yal geer,
cmlesi kendi iinde u bilgileri ierir:
Yaz, scaklk ve kuraklk arasnda bir balant
vardr.
K, lklk (yazla kyaslannca souma) ve
ya a- rasnda bir iliki vardr.
K ile yaz fark hem scakl hem de ya
etkiler.
Akdeniz blgesinin vurgulanmas, dier
blgelerin farkl olabileceini gsterir.
2. renenbu bilgileri daha nceki bilgileriyle
yanyana koyar, eksiklerini tamamlar ve aadaki
sonulara ulaabilir:
K ile yaz fark dnyann gnee gre
konumundan kaynaklanr ve bu fark s
deiimiyle ilgilidir.
Akdenizin iklime etkisi Karadenizden
farkldr. Bu farkllklar aklanabilir nedenlere
dayanr.
Akdeniz kysndaki dier lkeler arasndaki
iklim benzerlii olmasna karn Ekvatora
renmeyi retmek 137
Grld gibi, renen, edindii gzlem veya

bilgileri doaldan kullanabilecei gibi (rnein, kn
Akdeniz blgesine giderken yanna emsiye almak)
birtakm genellemeler veya kurallar gelitirmek iin de
kullanabilir (rnein, deniz kylarnn kn daha scak
veya lman olmas gibi).
Daha karmak konularda da durum ayndr.
Bilgileri kullanmak birtakm beceriler gerektirebilir ya
da elde edilen genelleme veya sonular karmak
denklem ya da formller eklinde olabilir. Ancak hangi
konuda veya karmaklkta olursa olsun, renen,
kendisine aktarlanlar, baka bilgi, beceri ya da
sonulara dntrr. renenin ' bu
dntrmeyi istenilen dorultuda ve etkin bir
ekilde baarabilmesi aadaki koullara baldr:
1. Konuyla ilgili bilgi birikimi
2. Analiz, sentez ve yorumlama gibi temel
dnme becerileri
3. nceki benzer deneyimler
4. Doru ynlendirme
lk koulun balangta (gzlem ve alglama
aamasnda) yerine getirildii varsaylrsa, reten,
anlama ve yorumlama srecinde aadaki ilevleri
yerine getirir:
1. renene sonular vermek yerine,
BULMACA zer gibi att her adm fark ederek
ve birbiriyle iliki- lendirerek kendisinin bulmasn
salamak
2. Ayn bak asyla farkl konular veya farkl
bak asyla ayn konuyu ele almak ve rencinin
138 renmeyi renmek
3. renenin konuyu daha nceki deneyimleriyle

iliki- lendirmesine yardm etmek, ipular ve
benzetmelerle deneyimleri bilgiye dntrmesini
salamak
4. renenin deneyimlerinin yetersiz kald
yerlerde, retmenin deneyimlerinden, hatta hayali
deneyimlerden (rnein, sorunlarn zm gibi)
yararlanmasn salamak
Grld gibi, retenin bu aamadaki rol
rehberlikten teye geemez. renen, anlama ve
yorumlamay kendisi yapmak, sonular kendisi
bulmak zorundadr. Genelde yapld gibi, sonular
renene dorudan verilirse renme gereklemez.
Uygulama ve Snama
Bilgiler dorudan veya dolayl yollarla yaama
geirilir. Daha nceden tarttmz gibi, bilmek ile
yapabilmek ayn ey deildir. renen, bilginin
uygulamaya geirilmesinde aadaki sorunlar yaar:
1. Bilginin uygulanmas belirli becerilere baldr
ve renen bilgiye sahip olduu halde beceriye sahip
deildir. (rnek: resim yapmak)
2. Bilginin belirli bir yntem veya sistemle
uygulanmas gerekir ve renci bu yntem veya
sistemi bilmez. (rnek: Sorun zmek)
3. Beceri veya yntem vardr ama uygulama
olana yoktur. (rnek: Okullarda retilen birok
teorik konu)
Bilginin snanmas genellikle uygulamann
sonulardr. Eer uygulama baarl olmu ve renen
renmeyi retmek 139
ou zaman bilgi dolayl yntemlerle yaama geirilir.

Yani kendisi uygulanmaz, dier bilgilerin
uygulanmasna altyap oluturur. lk ve orta renimde
edinilen bilgilerin ou bu trdendir ve gereklidir.
Ayn durum okul sonrasndaki renme abalarnda da
geerlidir. Byle durumlarda renen, bilgilerinin
doruluunu veya uygunluunu eitli yntemlerle
snar. Tabii burada kastedilen, eitim programlarndaki
snav veya testler deildir. Herhangi bir snav, test ve
hatta eitim program olmasa bile, renen, bilgileri
kabul e- dip belleine yerletirmeden nce test eder.
rnein, bunlar sorgular, kar tezler retir veya
baka kaynaklara bavurur. Bu eylemlerin muhatab da
ou kez retendir. Bunlar normal karlamak ve
hatta tevik etmek gerekir. renenin edindii bilgileri
tartmasz kabul etmesini beklemek veya onu buna
zorlamak, renme kavramnn doasyla eliir.
renen, bildiine ikna olmam ise tam olarak
biliyor saylmaz. reten, uygulama ve snama
aamasnda renene aadaki katklar yapabilir:
1. Uygulamann nasl olacan somut admlarla
anlatabilir. (Tarif etmek gibi)
2. Uygulama yntemini rneklerle destekleyebilir.
Ancak bu rnekler aadaki koullar yerine getirmek
zorundadr:
Gerek yaamla ilgili
arpc
Konunun nemli unsurlarn ieren
Zorlayc ama yaplabilir
140 renmeyi renmek
renenin som sormas, kendisine sylenenleri

3.
sorgulamas, kyaslama yapmas veya baka seenekler
retmesi engellenmemeli tam tersine tevik
edilmelidir. nk, ou zaman isyankarlk olarak
deerlendirilen bu tutumlar, gerekte bilginin
snanmas ve renme srecinin ayrlmaz bir
parasdr.
Snav ve Testler
Yeri gelmiken, eitim programlarnda uygulanan
snav ve testlere de ksaca deinmek gerekir. Snavlar
edinilen bilginin dzeyini lmek iin kullanlr.
Ancak ama, bilgileri deil, renciyi snamaktr.
Yani, verilen bilgilerin gereklilii, yarar ve rencinin
ulamas gereken dzey nceden kabul edilmekte,
bunlar referans alnarak rencinin baars s-
nanmaktadr. Konuyu bu ekilde ifade etmek bile,
snav ve test konusunda ne kadar dikkatli olmamz
gerektiini gstermektedir. ncelikle renme gibi
karmak bir srecin baarsn lebilecek sorular
hazrlamak zordur. Nitekim, genellikle rencinin
ezberleme veya bilgileri aklda tutma yetenei
llr. Halbuki bellek, nceki blmlerde tartld
gibi, srecin bir paras deil, yardmcsdr.
Sorular doru hazrlansa bile tam olarak
rencinin baars llemez. nk baar, sadece
rencinin abas veya kapasitesine bal deildir.
renme srecinin her a- amasnda saysz faktr
baary etkiler ve bunlarn ou rencinin kontrol
dndadr. Bunun da aldn kabul etsek bile hl
sorunu zm olmayz.
Baar veya baarszln gerek ls, bilginin
renmeyi retmek 141
(yurttalk bilgisi gibi), baka bilgilere yardmc

olacaksa (rnein, corafya) bunu ne kadar
gerekletirebildiidir. Bunlar ise lmek zordur. Bu
nedenle snavlar ve zellikle testler rencinin gerek
bilgisini lmez.
Snavlarla ilgili dier bir sorun ise zamanlamadr.
renci, bilgilerinin doruluu ve uygunluunu
snayarak eksiklerini bulur, srecin daha nceki
aamalarna dnerek dzeltir. Halbuki snavlar ou
zaman bunu salayamaz. Genellikle snav sonular
alndnda geriye dnmek iin ok getir. Zaten bu
mmkn olsa bile fazla yarar salamaz, nk snav
sonular gerek anlamda aksakln ne olduunu
gstermez.
Snavlarn psikolojik etkilerini de unutmamak
gerekir. Snavlar birinciler ve sonuncular yaratr. Spor
karlamalarnda yenilgiye katlanmak kolaydr.
nk kii, batan buna hazrdr ve eer bilinliyse
nemli olann sonu deil, sporun kendisi olduunu
bilir. Ancak renme yar deildir. renci bunu
zorunlu olarak ve kendisi iin yapar. Her yarn
mutlaka bir sonuncusu olacana gre, snavlar
rencileri sralamak iin kullanmann anlam aktr:
Ne kadar ok alrlarsa alsnlar, rencilerin
yars ortalamann altnda, bir tanesi de sonuncu
olacaktr. Halbuki snftaki herkesin bir konuyu
gerektii kadar renmesi mmkndr. Byle bir
durumda sralamann altnda yer almak renciye hi
de hak etmedii bir baarszlk duygusu verir. Daha
da kts, renciye baarsnn arkadalarnn
baarszlna bal olduu gibi kabul edilemez bir
mesaj gnderir.
142 renmeyi renmek
sz konusu olamaz. Ancak hazrlanrken konunun

renilmesi ile ulalacak hedef gz nne alnmaldr.
Deerlendirirken ise ok byk sapmalarn dnda,
farkllklarn bilgi dzeyini lmede herhangi bir
anlam tamad bilinmelidir. Byk sapmalarn ise
nedenleri aratrlp ortaya karlmaldr.
Yukardaki hususlara dikkat edilse ve snavlarda
tam bir baar kazanlsa bile, snav olgusu hl
renme srecine olumsuz etkiler yapabilir. renci,
bilgilerinin uzun vadeli sonularn gremez. Bu
yzden daha ksa vadeye, yani snavlarda baarl
olmaya ynelir. Bylece snav, renme srecindeki
bilgileri snama aamasnn yerine geer, yani
srecin bir paras retmenine braklr. Halbuki
rencinin doruluuna inanmad bilgilerden bile
yksek not almas mmkndr. zetle, snav ve testler
renme srecindeki snamayla zde deildir.
Yanstma
Eitim programlarnda bilgilerin dier alanlara
nasl yanstlaca konusuna genelde yer verilmez.
Halbuki renmenin en yksek dzeyi bu dur ve
yaam boyu renme buna dayanr. Yanstma bir
beceridir ve byk lde yaratcla dayanr. Bu
adan bakldnda, mantksal becerilerden farkl
deildir, renilebilir ve gelitirilebilir. te yandan,
yaratclkta kullanlan yaklam ve yntemler
mantksal kurallar kadar somut ve kesin deildir.
Dolaysyla, retenin bu beceriye katks,
retmekten ok onun kendiliinden ortaya kmasn
salamaktr.
Yukardaki Akdeniz iklimi rneine dnersek,
renmeyi retmek 143
yararlanlmas, turizm veya seraclk gibi

alanlarda kullanlmas demektir. Nitekim, renilen
bilgilerin byk blm ancak bu ekilde, yani dolayl
yollarla kullanlabilir. renen, aadaki veya benzer
engellerden dolay bilgilerini dier alanlara
yanstamaz:
1. Ezbere dayal renme sistemi
2. Mutlak doru ve yanllara dayal mantk
yrtme
3. Belirli snrlar iinde kalma, esnek dnememe
4. Benzeim kurma veya ilikilendirme
becerilerinin gelimemesi
5. Konuyla ilgili kavramlarn netlememesi
6. Hayal kurma, mizah veya oyun gibi faaliyetlere
yeterince nem verilmemesi
7. Tek kaynaktan veya kstl kaynaklardan
yararlanarak renme
Bunlardan da anlalaca zere, yanstma aamas
dier aamalardan farkl olarak sadece retene veya
renme faaliyetine bal deildir. renenin
yetitirilme tarz ve iinde bulunduu koullar dahil
olmak zere birok faktr, bu beceriyi etkiler. Ancak
yine de reten, renenin bu becerisine katk
yapabilir. Bu katky iki ana grup altnda
toplayabiliriz:
1. Yanstma becerisini gelitirecek yntem ve
yaklamlar retmek. (Dorudan)
144 renmeyi renmek
Birincisi, renmenin ierii, kincisi ise

yapsyla ilgilidir. deal durumda ikisinin de birlikte
olmas gerekir. Baka bir deyile, yanstma,
matematik gibi hem kendisi renilmeli hem de
dier konularn renilmesinde bir a- ra olmaldr.
Bunlardan ilki, yani yaratcln dorudan abalarla
nasl gelitirilebilecei ayr bir kitap konusudur. Bu
nedenle, sadece herhangi bir renme faaliyetinde
yaratcln dolayl olarak gelitirilmesini, yani
dier renme abalarnda kullanmn ele alacaz.
reten, ie yukarda yanstmay engelleyen faktrler
olarak verdiimiz listeden balayabilir. Bu engeller
kaldrldka yaratclk geliir. Bunun yannda,
renen, her konunun sonunda a- adaki veya
benzeri sorularla ynlendirilebilir:
1. Bu bilgiler yaamn baka alanlarnda
kullanlabilir mi?
2. Bu yaklam veya yntem baka konular iin de
geerli olabilir mi?
3. Bu konuyu ilerken hangi alanlardan
yararlandk?
4. Bu bilgilerimizi baka hangi bilgilerimizle
birletirirsek yeni bilgiler retebiliriz?
5. Bilgilerimizin veya yntemlerimizin uygulama
snrlar nedir? Bu snrlarn dnda kalan alanlarda
neler yapabiliriz?
6. Dier alanlarla benzerlik ve farkllklar nelerdir?
Bu sorulara tartma ortam yaratarak yant
verilebilecei gibi, rnek, deney veya gzlem gibi
dier aralar da kullanlabilir. Byle bir almann
sonularnn mkemmel olmas gerekmez, hatta
renmeyi retmek 145
yaam boyunca benzeri sorular sormasn ve

bilgilerini geniletmesini salar. nk bu tr sorular
bir kez sorulduunda, baka sorulara kaynaklk eder
ve sonunda gerei bulmamz salar. reten, kendi
bilgi ve deneyimlerinden yararlanarak, renciye
konunun farkl uygulamalarn, ilikide olduu
konular veya bir bilginin ok farkl bir a- landa
kullanmn ieren nemli olaylar (icat ve bulular
gibi) anlatarak yn verebilir. Ancak burada bir
hususun nemini srarla vurgulamak gerekir. renme
srecinin ilk adm dnda, anababa, retmen veya
yneticinin grevi bilgi aktarmak deildir. Bu bazen
gerekli olsa bile, rencinin kendi abalarnn yerini
alacak ekilde deil, ona destek olmak iin yaplr.
Yanstma aamasnda ise bu ok daha - nemlidir.
Doal olarak retmekle grevli olan kii, bilgisini
baka alanlara renenden daha kolay yanstr. Ancak
rnek vermenin dnda, retenin bilgisini nasl
yansttn renciye aktarmasnn anlam yoktur.
nk asl ama, renene bilginin baka alanlara
nasl yansdn retmek deil, onun bu beceriyi
edinmesini salamaktr. Halbuki genelde bunun tam
tersi bir yol izlenir. Anababa, retmen veya ynetici,
bilgi ve deneyimlerini baka alanlara yanstarak
sonular karr ve bunu retmeye alt kiiye
bilginin kendisiymi gibi aktarr. renen kii de
doal olarak retenden daha dk bilgi dzeyine
sahip olduu iin, bunu kesin kural eklinde alglar.
Halbuki yanstma her zaman kiiyi doru bilgilere
ulatrmaz. stelik bilginin her zaman ve her alana
yanstlmas da gerekli deildir. Yanstma
gelitirilecei yerde aktarlrsa, umulann tam
146 renmeyi renmek
ezberin en kts, bilginin dier alanlara nasl

yanstabileceini ezberlemektir. Byle bir durumun
kendi iinde bile elikili olduu aktr, ancak bunu
ne kadar sk yaptmz gsteren saysz rnek
bulabiliriz. rnein, siyasi ve toplumsal konularda
birok faktr karlkl olarak birbirini etkiler, zaman
ve koullara bal olarak deiir. Bu nedenle, bu tr
konularda gerein ne olduunu veya ne yaplmas
gerektiini mutlak bir kesinlikle bilemeyiz. Bunun
yerine toplumsal yaamla ilgili bilgi ve deneyimle-
rimizi iinde bulunduumuz konuma yanstrz. Ancak
bunlarn bizim yorumumuz olduunu unutup mutlak
bilgiler halinde deerlendirdiimiz iin srekli
yukardaki elikiye dm oluruz.
2. PSKOLOJK DESTEK
nsanlar renme drtsyle doarlar.

renmeye kar merak ve bundan duyulan zevk
insann doasnda vardr. Bunlar bebeklikten
balayarak zamanla yok edilir.
W.E. Deming
renmenin psikolojik boyutu en az renilen

konularn veya kullanlan yntemlerin seimi kadar
nemlidir. Psikolojik durumumuz, tutum ve
davranlarmz etkiler. renme gibi byk bir
blm dnsel dzeyde gerekleen bir faaliyet iin
bu ok daha nemlidir.
renmeyi retmek 147
htiyalar ve Drtler
Tutum ve davranlarmzn kayna bir ihtiyacn
karlanmasdr. Gerek drtlerimiz gerekse bilinli
davranlarmz, dorudan veya dolayl olarak, fiziksel,
sosyal veya duygusal bir ihtiyacmz karlamaya
yneliktir. Ayn durum renme iin de geeriidir.
stelik renme btn ihtiyalarmza ayn anda hitap
edebilen nadir eylemlerden birisidir. renme,
yaammz kazanmamzdan itibar grmemize ve
duygusal olarak tatmin olmamza kadar, birok
ihtiyacmz salamamza yardm eder. renmek iin
aba harcayabil- memiz iin rendiklerimizin belirli
ihtiyalarmz karlayacana ve yaammz
kolaylatracana inanmamz gerekir. Bunun ise iki
koulu vardr: Birincisi, gerekten rendiklerimizin
bunu yapabilecek nitelikte olmas, kincisi bizim bu-
nun farknda olmamzdr. Bu yzden renmeyle
148 renmeyi renmek
Baan
Davranlarmz belirleyen ilk faktr ihtiya ise,
kincisi baardr. Yani, abalarmz baarl
olduunda, ihtiyacmzn karlanacan, baarsz
olduumuzda ise dorudan veya dolayl bir bedel
deyeceimizi bilirsek aba gsteririz.
Baarnn ihtiyacmz karlayacana inanmamz
bile yeterli deildir. Baarma olasl ve baarmak
iin harcayacamz aba da baarnn kendisi kadar
nemlidir. Baarnn getirecekleri ne kadar ok olursa
olsun, baarma ihtimali dkse aba harcamayz.
Baarma ihtimalimiz ne kadar byk olursa olsun,
harcayacamz aba buna demeyecek kadar bykse
yine uramayz.
renmekle karlanacak ihtiyacn somut olmas
gerekmez. Nitekim, btn fiziksel ve sosyal ihtiyalar
karlanm olanlarmz bile aba harcamaya devam
ederler. Yaammz boyunca asla tam olarak
karlayamayacamz bir ihtiyacmz vardr:
Potansiyelimizi tmyle kullanabilmek, yani
baarabileceimiz her eyi baarmak. Bu ihtiya tam
olarak karlanamaz, nk her baar tay
ykseltir ve bizi daha byk baarlara ynlendirir. Hi
birimiz yapabileceimiz her eyi yaptna inanmayz.
Her zaman aka ifade etmesek bile, bir eyleri daha
iyi yapabileceimizi hisseder, dnr ve buna
inanrz.
Baar sadece renme sonrasnda bilgilerin
kullanlmasn deil, renme srecinin kendisini de
yakndan ilgilendirir. nk rendiklerimizle neleri
renmeyi retmek 149
harcamayz. Sonu olarak baarma arzusu bizi

motive e- den en gl aralardan birisidir. Bir
faaliyeti baarmann sonucunda elde ettiklerimiz kadar
baarm olmak da kendi bana bir dldr.
renme Arzusu
Hayvanlar yaamlarn yemek, korunmak, remek
gibi birtakm drtlerle srdrrler. nsan ise bu tr
drtlerin yannda dnme kapasitesine de sahiptir.
Daha nceki blmlerde dnsel bir zellik
olduunu vurguladmz halde, renmenin ayn
zamanda bir drt olduunu kabul etmemiz gerekir.
Nitekim bebekler ve ocuklar, ilk bilgi ve becerilerini
bakalarnn zorlamas olmakszn kendileri renirler.
Bilgi veya becerilerimizin ounu bakalarnn
yardmyla kazansak bile, ilk adm atmamz, yani
yaammzda ilk bilgi veya beceriyi renmemizi
salayan dnsel altyap, bilin veya drtnn
doutan geldiine inanmak zorundayz. Baka bir
deyile, renmeyi yaam boyu devam eden bir sre
olarak dnrsek, dmeye basma olayn ancak
drtlerimizle aklayabiliriz. Aksi durumda hibir
eyi renmemiz mmkn olamazd. Sonu olarak,
hepimiz doamzdan gelen bir renme drts veya
daha net bir ifadeyle renme arzusu yla doarz.
te yandan evremizdeki insanlar izlediimizde
bazlarnn renme ve gelime arzusu tamadn
grrz. Bunun nedeni byk lde evresel
koullardr. eitli faktrler bazlarmzn renme
arzu ve kapasitesinin krelmesine yol aar. in ac
taraf, kreltilme, ou zaman retme uruna
152 renmeyi renmek
yani uygulamaya yneliktir. Halbuki srecin her

aamasnda birtakm aralar kullanlr. Kitap, defter
veya yaz tahtas gibi her trl ara renmeyi etkiler.
Bu durum ev ve iyerindeki renme abalar iin de
geerlidir. Aralar kadar nemli olan bir dier husus
ise yntem ve yaklamlardr.
Ara veya yntemler konusunu eitli biimlerde
inceleyebiliriz. Ancak ne kadar ayrntya inersek
inelim, kullanabileceimiz btn ara ve yntemleri
sralamamz mmkn deildir. Bunun iin bilinli
abalarla renme konusunu tartrken izlediimiz
yola bavurup, ara ve yntemleri seerken veya
gelitirirken dikkat etmemiz gereken hususlar
tartmamz daha yararl olacaktr. Bunlar ana grup
altnda toplayabiliriz:
1. renmenin amacna ve srecin ilgili aamasna
uygun olmaldr.
2. nsann dnsel zellikleriyle psikolojisine
uygun olmaldr.
3. Konuya uygun olmaldr.
Bunlarn nasl salanabileceinin ayrntsn Ne
yapabiliriz? blmnde retmeyle ilgili dier
hususlarla btnletirerek tartacaz. Bu tartma da
aslnda daha nceki blmlerde renmeyle ilgili
olarak belirttiklerimizin baka bir adan tekrarndan
ibarettir.
renmeyi retmek 153
NE YAPABLRZ?
1. Konu, renene btnlk iersinde

aktarlmaldr.
renenin bir konuyu yeterince anlayabilmesi ve o

konuyla ilgili bilgilerini kullanabilmesi iin olayn
btnn grebilmesi gerekir. rnein, bir teknisyen
parann taklaca makinenin nasl altn ve rettii
parann makine iindeki roln bilmezse baarl
olamaz. Belirli bir konuyu ayn anda retmek mmkn
olmadndan, bilgi anlaml paralara blnerek verilir.
Ancak birbiriyle balantl paralarn renilmesi farkl
zamanda, meknda veya farkl yntemler kullanlarak
Eer birinci halkay retilmeye allan konu

olarak dnrsek, ikinci halka bu konuyu da ieren daha
geni bir disiplini temsil eder. D halkalara gidildike
konu geniler. rnein, en iteki halka toplama ilemiyle
ilgiliyse, ikinci halka drt ileme, - nc halka
aritmetie, drdnc halka matematie karlk
gelir ve bu ileme yeterli sayda devam edersek insanln
154 renmeyi renmek
iteki halkalara karlk gelen bilgi ve becerileri daha net

kavrar ve kullanr.
2. Konu, renme srecinin banda ve sonunda

zetlenme- lidir.
renme srecine balarken konu hakknda bilgi

vermek renenin uygun dnme biimi ve yaklam
benimsemesini salar. Sonunda yaplan zet ise bilgileri
pekitirir. stelik renen, en ok programn banda ve
sonunda duyduklarn anmsar. Bu nedenle konunun
aadaki srayla verilmesi gerekir:
Bunlar reneceiz
Bunlar reniyoruz
Bunlar rendik
Beynin yaratc
3. ve mantksal fonksiyonlar
birlikte kullanlmaldr.
Daha nceki blmlerde belirtildii gibi beynin

yaratc ve mantksal fonksiyonlar birbirini destekler.
Kullanlan yntem ve aralarn bu hususu salayacak
ekilde seilmesi gerekir:
Szl ifadeler yerine resimler ve ekiller kullanmak

renmeyi retmek 155
Amblem veya bayrak gibi semboller, temsil ettikleri

kii, kurum veya toplumla ilgili duygu ve dnceleri tek
bir grup halinde toplad iin etki yaratr.
arklarda szler ve ezgi, anlaml bir btn

oluturduklar iin birbirinin hatrlanmasna yardm,
ederler.
Resimlerde izgiler, renkler ve dier unsurlar tek bir

grup halinde alglanr.
5. Ayn anda az sayda veri sunulmaldr.
Yanl seim veya karklk yaratmamak iin, tahta,

asetat veya dier aralar zerindeki ifade, resim veya
ekiller mmkn olduunca ksa ve dikkat ekici
olmaldr. rnein, baz konumaclar saydam zerine
syleyecekleri her eyi yazarlar veya yazl metni
dorudan saydama ekerler. Hatta konuyu zetlemeye
alanlar bile ifadelerin vurgusunu artrmaya veya
cmlelerin anlamn tamamlamaya ynelik yardmc
kelimelerden vazgeemezler. Halbuki saydam, konuma
veya yaz iinde dikkatten kamas arzu edilmeyen
unsurlar ne karmak iindir. Bu yzden saydam dier
zetleme aralar,
Birbirine edeer alternatifler,
Konunun farkl boyutlarna dikkat eken ifadeler,
Dikkate alnmas gereken bamsz unsurlar,

156 renmeyi renmek
Konular arasndaki ilikiler grsel bir dille

sunulabilir. (rnek: Beyin haritas, grafik)
rnek, benzetme veya karlatrma gibi yntemler

kullanlabilir.
Eer konuyu birden fazla blmde ele almak

gerekiyorsa, blmler konunun doasna uygun bir
ekilde btnl bozmadan belirlenir ve sralanabilir.
Bir konudan dierine geiler yumuak ve iki

konuyu birbirine balayacak ekilde yaplabilir.
7. rnek, benzetme veya karlatrmalar amaca

uygun olmaldr.
rnek, benzetme ve karlatrmalarn konunun

ieriine uygun olmalar gerei aktr ancak bu yetmez.
Bunlarn ayn zamanda kullanm amacn da gz nne
almak gerekir. rnein, konunun anlalmas,
hatrlanmas veya uygulanmas iin verilmesi gereken
rnekler birbirinden farkldr:
Konunun anlalmas iin verilen rnekler nemli

unsurlar gz nne almal ve konuyla dorudan
balantl olmaldr.
Hatrlama iin verilenler arpc ve uuk olmaldr.
Uygulama iin verilenler konuyla dorudan ilgili,

zorlayc ama ba edilebilir olmaldr.
renmeyi retmek 157
9. Anlatm, renenin kapasitesine uygun olmaldr.
Konunun renenin kapasitesinin ok altnda veya

ok stnde bir dille anlatlmas baary drr. An
kolaylk reneni motive etmez, ar zorlama ise
baarszlkla sonulanr. Her ikisi de renenin
baarm olma hazz n yok eder. Ayn durum renme
hz iin de geerlidir.
10 Aktif katlm salanmaldr.
renme srecinin ilk aamas byk lde,

dierleri ise tamamen renenin zihninde geer. Bu
nedenle renenin srece aktif katlm salanmal,
bilgilerini sorgulamas, yeni seenekler retmesi ve kar
tezler getirmesi tevik edilmelidir. (retenin iini
zorlatrsa bile!)
BOLUM V RENMENN KURUMSAL VE
TOPLUMSAL BOYUTU
"Komu komunun klne muhtatr.

Atasz
Bilgi ve becerilerimizi byk lde aileden,

alma yaamna ve topluma kadar eitli kurumlar ve
sosyal ortamlarda renir, gelitirir ve kullanrz. Bu
yzden iinde bulunduumuz, kuramlarn ve toplumsal
ileyiin renme faaliyetlerimiz zerindeki etkisini
gz ard edemeyiz.
nc blmde tarttmz renme trlerinin
kurumsal ve toplumsal yansmalarn ortaya koymak
kolaydr. rnein bilinli renme abalarmz,
kuramlardaki eitim faaliyetleri ve toplumun
eitim sistemi ile ilikilendirebiliriz. te yandan
yaayarak rendiklerimiz iinde bulunduumuz
kuramlarn ve toplumun ileyiinden etkilenir. Ancak
renmenin Kurumsal ve Toplumsal Boyutu 159
Kurum ve toplum, yeleri arasndaki karlkl

ilikilerin, yazl veya yazl olmayan kurallarn,
ynetimsel sistemlerin ve dier unsurlarn oluturduu
dinamik birer sistemdir. Bu zelliklerinden dolay
kurumlar ve toplumlar sadece yelerini etkilemekle
kalmaz, kendilerinin de bir btn olarak renmesini
ve bilgi birikimi oluturmasn salayan mekanizmalar
gelitirirler. Baka bir deyile, kurum ve toplum tpk
insan gibi, renen birer varlktr.
Sonu olarak, renmenin kurumsal ve toplumsal
boyutunu ana balk altnda toplayabiliriz:
1. Eitim sistemi
2. Kurumun renme mekanizmalar
3. Toplumun renme mekanizmalar
Eitim sistemi srekli tarttmz bir konudur.
eitli plat- fomlarda defalarca sylenmi szleri
burada tekrarlamakla fazla bir ey kazanamayz.
Kurumsal renme, koullar, yntemleri ve
sonular ile kendi bana bir kitap konusudur. te
yandan toplumsal renme, hemen hemen btn
toplumsal bilimleri i- erir ve bir kitapla iinden
kamayacamz kadar karmaktr. Bu nedenle,
kuamsal ve toplumsal renmeyi, nceki blmlerde
tarttmz bireysel 'renme abalarmz
tamamlayacak ekilde zetleyip ayrntya
gnleyeceiz.
1. ETM SSTEM
Hatalarn yzde seksen bei sistemden kaynaklanr.

160 renmeyi renmek
Bunun nedeni eitim sisteminin yetersizlii

olgusunun herkesin zerinde rahatlkla uzlaabildii
toplumsal bir gnah keisi haline gelmi olmasdr.
Eitimin nemini inkar edemeyiz ancak srekli
yaptmz gibi her sorunu eitime veya
eitimsizlie balamamz da doru deildir.
rnein, trafik kazalarn eitimsizlie balamakla
neyi ima ettiimizi dnrsek eitim sistemi ile ilgili
tartmalarmz neden bir trl
sonulandramadmz da anlam oluruz. Eer baz
srclerin eitimsizlikten dolay alkoll ara
kullandn sylyorsak, ya eitim sisteminin bunun
hatal bir davran olduunu retmediini ya da
srcy bunu dnebilecek dzeye getirmediini
ima ediyoruz demektir. Halbuki bunlarn ikisi de fazla
anlaml deildir. Eer okul her konuda bu kadar
detayl bilgileri retmeye kalksa - mr boyu okula
gitmemiz gerekirdi. te yandan alkoll a- ra
sorunlar sadece bilgi veya dnsel kapasite

eksiklii deil, ayn zamanda davran biimiyle
ilgilidir. Bu yzden eitimi tek bana deil, insan
davrann etkileyen psikolojik, ekonomik, kltrel ve
dier unsurlarla birlikte bir btn olarak dnmek
zorundayz. Eer eitim sistemiyle vermeye a-
ltmz davran biimi baka bir toplumsal olguyla
eliiyorsa, rnein insanlarn trafikte ho
grmediimiz davranlarnn benzerlerini dier
alanlarda ho gryor ve hatta destekliyorsak eitimi
sulayamayz.
Eitim Sisteminin Amac

Eitim sisteminin amalarn drt ana dalda
toplayabiliriz:
1. Toplumsal yaamn gerektirdii temel bilgileri
vermek (ikili ara kullanmann yanll trnde
bilgiler).
2. Dnsel potansiyeli gelitirmek, yani
renmeyi retmek (ikili ara kullanmann
yanlln dnebilmesini salamak).
3. Toplum olarak birlikte yaamn gerektirdii
davran biimlerini gelitirmek (kendisi iin olmasa
bile bakalar iin ikili ara kullanmamas gerektii
bilincini vermek).
4. Toplumsal yaamn gerektirdii zel becerilerin
kazanlmas iin ortam yaratmak (ikili ara
kullanmn engelleyecek polis, hakim ve savclar
yetitirmek).
Bunlardan ilk temel eitim, drdncs ise
162 renmeyi renmek
grrz. Halbuki eitimi sisteminin bu fonksiyonu

dier ikisi kadar nemli deildir. nk bilgi
eksikliini telafi etmek dnsel kapasite veya
davran eksikliini telafi etmekten daha kolaydr.
Eitim sistemiyle ilgili sorunlarn kaynanda bu e-
likili yaklam yatmaktadr. Her eyden nce dnsel
kapasite olmadan bilgiyi doru kullanmak, davransal
geliim olmadan ona sreklilik kazandrmak mmkn
deildir. stelik herkes kendi arzu ettii temel
bilgilerin verilmesi iin aba harcad iin eitim gibi
nemli bir konuda mutlaka gerekli olan toplumsal
uzlama salanamamaktadr. Halbuki renci
aldklarn doru yorumlayacak ve yaamnn dier
alanlarna yanstabilecek kapasiteye gelmedii srece
hangi bilgilerin verildiinin nemi yoktur. te yandan,
eer renci bilgilerini doru yorumlayacak hale
gelmise ona verilen yanl bilgileri kolaylkla fark
edip yenileriyle deitirebilir.
Sonu olarak, bireyin toplum iinde yaamasn
salayacak temel bilgileri vermenin ve davranlar
gelitirmenin dnda, temel eitimin amac dnsel
kapasiteyi artrmak, yani renmeyi retmektir.
Eitim Sisteminin Yaps

Eitim sistemi eitim politikalar, eitim
brokrasisi, programlar, aralar ve yntemler, fiziksel
altyap, retmenler ve rencilerden oluur. Bunlara
baka unsurlar da eklemek mmkndr. Ancak
konumuz asndan bu liste yeterlidir. Kitabn nceki
blmlerini dikkate alrsak eitim sistemindeki
barol oyuncusunun renci olduunu syleyebiliriz.
1. Eitimin amac renmeyi retmektir. Herkes

kendi dncesinin doru olduuna inandna gre,
eitimin bu amacn yerine getirebilmesine hi
kimsenin itiraz etmemesi gerekir. Yani renciye
doru bir bilgiyi vermek ile onun doruyu bulmasn
salamak aslnda ayn eydir. Byle bir ama hem
eitimin etkinliini artrmann hem de uzlama
salamann en kolay yoludur.
2. renci kendisi renir, bakalar ancak ona
yardm eder. Dolaysyla eitim sistemiyle ilgili her
husus rencinin dnsel, psikolojik, fiziksel veya
evresel koullarna uygun olmaldr. Baka bir lte
gre ok doru olsa bile, renci asndan uygun
olmayan hibir uygulama eitim sistemi asndan da
doru olamaz/ Baka bir deyile, eitim sistemi
iindeki hibir uygulama rencinin dorudan veya
dolayl biimde aleyhinde olamaz.
Bu koullarn nasl yerine getirileceiyle ilgili
ayrntya girmeye gerek yoktur. nk kitabn nceki
blmlerinde konu ayrntl bir biimde incelenmitir.
Eitim brokrasisi veya okul ynetiminin
gelitirilmesi, yani idari yapnn renmeye uygun
hale getirilebilmesi ise kurumsal renmeyle ilgilidir.
2. KURUMSAL RENME
Gerek oyun dzenimizle gerekse bireysel

yeteneklerimizle biz bir uzmanlar ekibiydik.
B. Russel (basketbol oyuncusu)
Basit bir mantk yrterek bireysel renmenin

aile, irket veya dier kurumlara dorudan
164 renmeyi renmek
olacan iddia edebiliriz. Ancak gerek yaama

baktmzda bu iddiamzn doru olmadn gsteren
saysz rnek bulabiliriz. rnein, niversiteler bir
kurumun ihtiyac olabilecek uzmanlarn (ynetim
uzmanlar dahil) en iyilerini bnyelerinde
bulundurduklar, hatta baka kuramlara uzman
yetitirdikleri halde en iyi ynetilen kurumlar deildir.
Nitekim toplum srekli niversite sisteminin nasl
olmas gerektii tartmaktadr. retim yelerinin
sahip olduklar bilgi birikimi tam olarak niversitenin
ileyiine yansmaz. Benzeri ve hatta tam tersi
durumlara yaamn her alannda rastlarz. Bu rnekten
yola karak kurumun kendisine zg bir bilgi
birikimine sahip olduu ve bu birikiminin bireysel
birikimlere bal olmasna karn tam olarak onlarn
toplamndan ibaret olmad sonucuna varabiliriz.
Hatta daha da ileri giderek birok kurumun sahip
Kurumsal birikimin nasl kazanld veya en

azndan neden bireysel birikimlerin toplamndan ibaret
olmad sorusuna yant aradmzda kurumsal
renme olarak adlandrabileceimiz bir renme
srecinden bahsediyoruz demektir. Bu kavram
tartmaya oumuzun yakndan tand bir rnekle
balarsak konu daha kolay anlalacaktr. Futbolda
takm oyunu olarak adlandrlan durumun ne anlama
geldiini hepimiz biliriz. Eer futbolcular yetenek-
lerini birletirip uyum iinde oynarlarsa o takm
kendisinden ok daha yetenekli futbolculara sahip ama
uyumu yakalayamam rakibini yenebilir. Yani takmn
oynad futbol dzeyi en yetenekli oyuncusunun daha
stne kabilecei gibi en yeteneksiz futbolcusunun
altna da inebilir.
Kurumlar da benzer bir dzende faaliyet gsterir.
Ancak kurumsal yap futboldakinden daha karmak
olduu iin kurumun oyun dzenini nasl renecei
sadece alanlarn becerilerine veya tek bir teknik
direktre, yani yneticiye bal deildir. Ynetim
sistemlerinden kurum kltrne ve teknolojiye kadar
birok faktr kurumsal renmeyi etkiler.
Kurum bir nevi insanlar topluluudur. Ancak bu
grubun birliktelii ve yeleri arasndaki iliki birtakm
kurallara balanm, grev ve sorumluluklar
datlm, topluluun bir btn olarak temsil edilmesi
ve davranmas salanmtr. Dikkatlice baktmzda
aileden irketlere, derneklere, hatta devlete kadar
btn kurumlarm bu zellikleri tadklarn grrz.
Kurumun bir btn olarak renmesi ve gelimesi, onu
166 renmeyi renmek
Kurumlar Neden renir?

Kurumsal renmeyi bireylere bal olarak
inceleyebiliriz. Bunu yaptmzda birey ve kurumun
byk lde birbirine benzediini grrz. Kurumun
neden rendii sorusunun yant bireye gre daha
kolaydr. Kurum rekabet edebilmek, yani varln
srdrebilmek iin renir. Nitekim ciddi rekabet
ortamlarnda eitim, yenilenme veya deiim
gibi renmeyle ilgili kavramlar daha sk telaffuz
edilmeye balanr. Herhangi bir d rakip olmasa bile
kurum kendi btnln korumak, yani ileyiini
aksatan ynetimsel, teknik veya sosyal sorunlarla ba
edebilmek iin renmek zorundadr.
Kurumlar Nasl renir?

Kurumun nasl rendii sorusunun yant daha
karmaktr. Kurumsal renmeyi bireysel renmeye
benzer bir ekilde ele alarak bilinli abalarla ve
yaayarak olmak zere ikiye ayrabiliriz. Ancak bu
renme trlerinin ayrntsn tartmak kitabmzn
kapsamn amaktadr. Bunun yerine kurumun
renme mekanizmasn ksaca zetlemekle
yetineceiz.
Kitabn ikinci blmnde bireysel renmeyi
beynimize, dnsel zelliklerimize ve bunlarn
kendimize zg koullarla btnlemesi sonucunda
ortaya kan dnsel modelimize dayanarak
aklamtk. Ayn kavramlarn kurumsal karlklarn
da bulmamz ve kurumsal renme abalarn bu
kavramlara dayandrmamz gerekir.
gelitirerek dnme ve renme faaliyetlerini

tmyle st ynetime balamamz da mmkn
deildir. zellikle byk kuramlarda bir veya birka
kiinin her eyi dnmeye veya renmeye
yetmeyeceini, bu mmkn olsa bile bilgisini btn
kurama uygulatamayacan hepimiz biliriz. Hatta ku-
ramdaki herkesin yanl olduunu bildii, deimesi
gerektiine inand ve yaplmas gerekenler zerinde
uzlat hususlarn bile yllarca deimeden
kalabildii rneklere sk sk rastlarz. Bu rneklerden
de yola karak kuramsal renmeyi salayan
mekanizmann sadece insanlardan olumad, ayn
zamanda yazl veya szl kurallar, yntemler, hatta
fiziksel a- ralardan oluan bir btn olduu sonucuna
varabiliriz. Bu sonucu ok kk ve ok byk iki
kurumu karlatrarak pekitirebiliriz. Kk
kuramlarda insanlar daha n plandayken, kuram
bydke yazl veya szl kurallar, sistemler ve
yntemler arlk kazanr. Belirli bir byklkten
sonra kuram byk lde kendi kurallarn kendisi
koyan bir varla dnr. Nitekim devlet dahil olmak
zere ok byk kuramlarn brokratik ve hantal
bir yapya kavutuundan sz e- der, klmesi
gerektiini savunuruz. Bunu yaparken aslnda o
kuruma sz geiremediimizi, kendi hzmzda
renmesini ve gelimesini salayamadmz ve
hatta amalarn bile saptamakta zorluk ektiimizi
ima ederiz. zetle insan beynini oluturan hcreler ve
bunlar arasndaki ilikilerin kuramsal karl,
insanlar, ynetim sistemleri, teknoloji, kltr ve dier
kuramsal unsurlar ile bunlarn aralarndaki ilikidir.
Kurumun renme kapasitesini artrabilmemiz iin
168 renmeyi renmek
mantk ve yaratclk fonksiyonlarmzn kurumsal

karln bulur ve gelitirirsek amacmza
ulaabiliriz. Kurumun nasl gzlem yaptn biliriz.
ve d kaynaklardan gelen bilgiler yazl, szl veya
baka bir formda ilgili birim veya kiilere aktarlr.
Kurumsal bellei yazl ve szl kaytlarla kiiden ki-
iye geen davran biimleri ve alkanlklar
oluturur. Mantksal ve yaratc dncenin kurumsal
karln ise mevcudu koruma veya ondan
yararlanma ile yeniyi arama veya gelitirme olarak
aklayabiliriz. Nitekim kurumlar ilevlerini yerine
getirirken doruluu ve yarar kantlanm rn, yn -
tem, teknoloji ve sistemleri kullanrlar, ama yenilerini
(rnein, satlp satlmayaca bilinmeyen rnler)
aramaktan da vazgemezler. Dolaysyla kurumsal
renmeyi gelitirmemiz ancak kurumun gzlem
yapma, bilgileri belleinde tutma, mevcuttan azami
lde yararlanabilecei sistemler gelitirme ve yeniyi
arayabilme kapasitelerini gelitirmekle mmkndr.
Son olarak dnsel modelimiz zerinde
duralm. Kurumsal bellek ve dnsel fonksiyonlarla
ilgili tartmalardan sonra her kurumun kendisine zg
bir dnme ve renme modelinin varolmas
gerektii sonucuna varabiliriz. Nitekim amalar,
pazar, ynetim sistemleri ve teknolojisi gibi birok
ortak yn olan iki kummun ayn ekilde
almadn, gemiteki deneyim ve olaylarn (tpk
insanlarda olduu gibi) etkisini uzun sre devam
ettirerek o kuruma zg bir ileyi tarz yaratn
biliyoruz. Kummun dnsel modelini mevcut
kapasitesi ve gemi deneyimlerinden oluan ortak
bir akl olarak grebiliriz. Kurumdaki btn
faaliyete damgasn vuran ve o kurumu dierlerinden

ayran bir farkllk her zaman mevcuttur.
Kurumsal renmeyi daha iyi anlamak iin
kurduumuz birey ve insan benzerliini bir yana
brakarak daha somut ve bilinen kavramlara
dnebiliriz. zetle kurumsal renme, bireyler,
ynetim sistemleri, kurum kltr, teknoloji, know-
how, alt yap ve d evre gibi eitli unsurlarn
birbiriyle etkileimiyle otaya kan bir mekanizmadr.
3. TOPLUMSAL RENME
"Elinin eiini temizlemeden komunun

damndaki karlardan ikayet etme!
Konfys
Toplumsal renme eitim sistemiyle snrl
deildir. Bireylerinin ve kurumlarnn her trl
renme abas eitli dzeylerde topluma da yansr.
Nitekim toplumlarn henz eitim sistemine sahip
olmad dnemlerde bile renmeyi ve gelimeyi
baarabildiklerini biliyoruz. letiim teknolojisindeki
gelimelere bakarsak nmzdeki yllarda arln
eitim sisteminden tekrar bireysel ve kurumsal
abalara doru kayacan tahmin edebiliriz.
Toplumsal renme Ne Demektir?

Toplumun bireyleri ve kurumlan kanalyla
renmesi tam olarak kurumlarn bireyleri kanalyla
renmesine karlk gelmez. Kurumlarda eitimden
deneyim ve aratrma-gelitirmeye kadar btn
renme abalarn kurumsal renme kavram
170 renmeyi renmek
ynlendirmek mmkndr. Ancak eitim sistemi

dnda ayn eyi toplum iin yapamayz. nk
toplum kurumlar gibi bilinli abalarla oluturulamaz,
bireyleri amaca uygun bir biimde seilemez veya
ynlendirilemez, bu yzden de anlay ve kar birlii
salanamaz. Toplumsal birlii salayan manevi
deerlerin renmenin btnln de salayaca
iddia edilebilir. Ancak bu deerler olaand durumlar
haricinde renmeye ciddi bir etki yapamaz. nk
toplumsal renmenin hzn belirleyen en nemli
faktr toplumun kendi i dengeleri, yani ayn manevi
deerleri paylaan birey veya gruplarn birbiriyle
ilikileridir. Manevi deerlerin etkin olabilecei
aras rekabetin renmeye etkisi ise, her toplum

benzeri deerlere sahip olduu iin grecelidir. Sonu
olarak toplumsal renme abalarn eitim dnda
kontrol altnda tutup ynlendiremeyiz. Bunun yerine
ancak aadaki iki nlemi alabiliriz:
1. Bireysel ve kurumsal renmeyi desteklemek ve
- nndeki engelleri kaldrmak.
2. Eitimi sadece bir renme arac deil, dier
renme yntemlerini de kolaylatracak bir altyap
olarak grmek, yani renmeyi retir hale getirmek.
Bunlar yapmak zordur nk toplum bileik
kaplar ilkesine gre alr. Yani eitimden ekonomi ve
adalete btn sistemler, kamudan zel sektre kadar
btn kurumlar, ii ve memurdan iveren ve serbest
meslek sahiplerine kadar btn kesimler ve en u
noktalardan merkeze kadar btn siyasi eilimler
birbirini etkileyerek aa yukar ayn dzleme getirir.
rnein dnyada eitim sorununu zm ama adalet
veya ekonomik sorunlarn hl zememi toplum
yoktur. Bir toplum herhangi bir alanda ne kadar
baarl ise dier alanlarda da o kadar baarldr.
Benzer ekilde toplumun herhangi bir kesimi dier
kesimlerden bamsz olarak kendisini geli- tiremez.
te yandan bu karlkl bamllk ayn zamanda
bir avantajdr. Toplumsal renmeyi kolaylatracak
her adm daha nceki blmlerde tarttmz
etkisine benzer bir ekilde toplumun her alanna
yaylr ve gelime kendi kendisini besleyen bir
dngye dnebilir.
172 renmeyi renmek
Bireysel ve Kurumsal renmeye Destek

Toplumsal renme onu oluturan bireylerin ve ku-
ru m arn zerinden gerekleir. Daha nceki blmde
tarttmz gibi, kurumsal birikimler bireyler ve
eitli ynetimsel sistemler zerine dalm olarak
kullanlr, gelitirilir ve saklanr. Ayn durumu devlet
ynetimi gibi toplumun kurumsallam boyutunda da
grebiliriz. Ancak bunu btn toplumu iine alacak
ekilde geniletemeyiz. nk kurumun ilevini yerine
getirmek ve gelitirmek iin kulland yntem ve
talimatlarn toplumsal karl yoktur. Toplumun bir
btn olarak uymak zorunda olduu yasalar ise
kuramlardaki ile ilgili yntem veya talimatlara deil,
disiplin kurallarna karlk gelir. Sonu olarak
toplumsal renme bir btn olarak ynlendirilemez
ancak bireysel ve kurumsal renme desteklenerek
gelitirilebilir. Aksini yapmaya kalkarsak, yani
toplumu bir btn olarak renmeye itersek, onu
belirli klie ve kalplara sokmu, tam tersine
renmesini engellemi oluruz.
Bireysel ve kuramsal renmenin nasl
desteklenebilece- ine gemeden nce bunu kimin
yapaca sorusuna yant a- rayalm. Bunu devlet ve
sivil rgtlenmeler kanalyla toplum kendisi yapar.
renmeye verilebilecek en ak destek eitim
sistemini renmeyi retecek dzeye getirmektir.
Bunun yannda aratrma kurumlan, ktphaneler,
kltrel olanaklar veya krediler gibi dier dorudan
yollara da bavurulabilir ve bu zaten de belirli
llerde yaplmaktadr. Ancak renmeyi dolayl
deitiremeyeceimize gre, onun kendi kendisini

gelitirerek renmeyi destekleyecek hale gelmesini
salamamz gerekir.
Toplumsal renmeyi kolaylatrmak iin
alabileceimiz nlemlere aadaki rnekleri
verebiliriz:
1. letiim ve enformasyon ak gelitirilmelidir.
Toplumun renebilmesi iin bata kendisiyle ilgili
olmak zere her trl bilgiye kolay ulaabilmesi
gerekir. Yani hem devletin kendisinde bulunan bilgileri
mmkn olduunca topluma yaymal, hem de bireyleri
ve kurumlan arasnda benzeri mekanizmalarn
ilemesine destek olmaldr. Herkes tarafndan
bilinmesi ok sakncal olanlarn dnda bilgi akn
engellemek toplumsal renmenin nndeki en byk
engellerden birisidir.
2. Deneyimlerin gereki bir biimde
deerlendirile- bilmesinin salanmas gerekir.
zellikle toplumsal tarihin deerlendirilmesinde her
ne sebeple olursa olsun gereklerden uzaklamak, bu
deneyimlerden renmemek anlamna gelir.
Dolaysyla gerek eitim sisteminde gerekse toplumsal
yaamda tarihi bir vgi-yergi mekanizmasndan
kurtarp renme aracna dntrmek gerekir. Ayn
durum bugnn olaylarn deerlendirirken de
geerlidir.
3. Toplumsal tartmalar klie, slogan veya
kimsenin zerinde herhangi bir eylem kuramayaca
(ve hatta tersini bile syleyemeyecei) kalplardan
kutarp amaca ve eyleme ynelik somut alanlara
kaydrmak gerekir. rnein zaten byk ounluun
zerinde uzlat ulusal veya insani deerlerin
174 renmeyi renmek
4. Dier toplamlardan renmek onlara almakla

mmkndr. Ancak bnu yaparken siyasi, dini veya
kltrel nedenlere bal tercihlerden kanmak gerekir.
Baz toplumlar arasnda daha dorudan ilikiler
kurulabilmekle beraber, bir toplumun dier toplumlara
bak asnda renme ve kendi birikimlerini
zenginletirme yatar. Dier toplumlarn iyi-kt veya
dost-dman gibi snflandrlmalar baka alardan
gerekli olsa bile renme asndan deer tamaz.
5. renme ancak demokratik ortamlarda
gerekleir. kinci blmde de deindiimiz gibi,
renmenin en ileri aamas olan yanstma,
yaratcla yani farkl ve yeni ilikiler aramaya
dayaldr. Dolaysyla farklla tahamml e- demeyen
bir toplum geliemez. Toplumun belirli alanlarda
(rnein, bilim) yenilik peinde koarken, bunu dier
a- lanlada (rnein, siyaset) yapmamas mmkn
deildir; nk yaamn belirli bir alannda sergilenen
davran biimi dierlerini de etkiler.
6. Toplumsal gelime abalarn belirli alanlarda
tutmak ama dier alanlar aynen korumak da mmkn
deildir. Toplumsal yaamn karlkl bamllk ilkesi
herhangi bir alanda meydana gelen deiikliin dier
alanlara da sramasn gerektirir. rnein, bilimsel ve
teknolojik gelimelere bal olarak kltr de
kanlmaz olarak deiecektir. Aslnda bu sadece
katlanlmas gereken bir durum deil, tam tersine,
deiime uyum salamann ve toplumsal btnl
korumann yoludur. Aksi durumda, gelien unsurlarla
gelimeyen unsurlarn arasndaki uyumsuzluk ok
renmenin Kurumsa! ve Toplumsal Boyutu 175
7. Toplumsal ileyiin temel kurallar dnda

hibir din, reti, ideoloji veya dnce topluma
empoze edilmemelidir. Serbest bir ortamda
tartlmad srece en doru retinin bile tam
olarak anlalmas ve dolaysyla toplumsal koullara
uyarlanmas, yaama geirilmesi ve gelitirilmesi
mmkn deildir. Bu nedenle, herhangi bir dncenin
itiraz edilmeden, kar tez gelitirilmeden veya
tartlmadan kabul edilmesini beklemek o dnceye
yaplabilecek en byk ktlktr nk onu
malumat dzeyine hapseder. Bu nedenle toplumsal
tartmalarda sonulara deil amalara, zmlere
deil sorunlara, kurallara deil ilkelere, ideolojilere
deil temel yaklamlara ncelik verilmelidir.
Bu liste oaltlabilir ancak renmeye destein
trn grme asndan bu kadar yeterlidir. Sonu
olarak, toplumsal renmeye destek, topluma herhangi
bir bilginin retilmesi anlamna gelmez. nemli olan
her trl bilgi ve dncenin doru anlalmas,
doruluunun test edilmesi ve gelitirilmesi iin
SONSOZ
lim ilim demektir ilim kendin bilmektir,
Sen kendini bilmezsen bu nice okumaktr.
Y. Emre
renme konusunda bilmemiz gereken en nemli

ey renmenin eitimden, eitimin ise bilgi
aktarmndan ibaret olmaddr. renmeyi kiinin
herhangi bir kanaldan ald uyarlardan sonular
karmas, bunlar kullanmas gelitirmesi ve bylece
birtakm amalarna ulamas eklinde anlamamz
gerekir. Byle baktmzda renme becerimizin
byk lde dnme kapasitemize bal olduu, bu
yzden dnsel kapasitemizi artrmaya ynelik a-
balarmza zel bir nem vermemiz gerektii sonucuna
varrz. Zaten koullarn srekli deitiini gz nne
alrsak ou bilgi ve becerimizin bir gn nemini
yitireceini ama renme becerimizin tam tersine
Sonsz 177
ilevlerini de yeniden tanmlamamz gerektirmektedir.

Tamamyla bireyin dnsel kapasitesine bal olan bu
beceriye dierlerinin yapabilecei katky rehberlikle
snrl tutmak zorundayz.
Bireyden kuruma getiimizde renmenin sadece
bireyle snrl olmadn, bireylerin ve kurumsal
sistemlerin yaratt ortak bir mekanizmayla yeni bir
renme trnn ortaya ktn grrz. Kurumsal
renme olarak adlandrdmz bu yeni renme
trnn varln hem pratik gzlemlerle hem de
mantmzla alglayabiliriz.
Toplumsal dzeye ktmzda kurumlarda
yapabildiimizin tersine, toplumsal renmeyi bir
btn halinde kontrol edip ynlendiremeyiz. Bu
yzden eitim sistemini renmeyi retecek duruma
getirmekle yetinip renmenin kendisini birey ve
kuramlara brakmaktan, onlar desteklemekten veya
nlerindeki engelleri kaldrmaktan baka aremiz
olmad sonucuna varabiliriz.
Sonu olarak renmenin etkinliini
artrabilmemiz i- in ie eitim, retim,
program veya yntem gibi yan kavramlarla
deil konunun zyle, yani renmenin kendisiyle
KAYNAKLAR
Adams, J.L, Conceptual Blockbusting, Addison

Wesley, 1986
Argyrs, C, Education for Leading Learning,
Organizational Dynamics, Winter (1993).
Argyris, C., Schn, DA. Organizational Learning II,

Addison Weslwy, 1996.
Barker, J.A., Future Edge, W. Marrow and Comp,

(1992).
Baron, R., Psychology, Essential Science, Allyn and

Bacon (1989).
Brassard, B., MemoryJogger Phs+, GOAI/QPC, 1989.
Burris, R.W., Human Leaming, Handbook of

Industrial and Organizational Psychology, Pand Mc
Nally Collece Pub. Com., (1976).
Buzan, T., Akln En yi ekilde Kullan, ev. B.

Ergder, Arion Yaynevi, (1995).
Buzan, T., Bellek Eitimiyle Anmsama Yntemleri

Kaynaklar 179
Levinthal, D.A., March, J.G., The Myopia of

Learning, Strategic Management Journal, Cilt 14
(1993).
March, J.G, Exploration and Exploitation in
Organizational Learning, Organizational Science,
Cilt 2 No.l (1989).
March, J.G, Lee, S.S., Tamuz, M. Learning from
Samples of One or Fewer, Organizational Science,
Cilt 1, No.l (1991).
Maslow, A.H., The Farther Reaches of Humar Nature,
Penguen Books, (1971).
Osborn, A. Applied Imagination, Scriber, 1963.

Ramazan Yıldırım Öğrenmeyi Öğrenmek PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ramazan Yıldırım Öğrenmeyi Öğrenmek PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Sistem Yaynclk: 147 Kiisel Geliim Dizisi

izimler: Emre Ula

Bu kitabn btn yayn haklar Sistem Yaynclk

Kapak resmi Garanti Dergisinin 113. sayfasndan

Birinci Basm: ubat 1998/Istanbul

Dizgi: Fsun Kleoullar-Ebru ner

Gnmzde Bilgi ve renme..4

Etkisi ve Ksr Dng.............89

BLM V RENMENN KURUMSAL VE

Eitim Sisteminin Amac...............l6l

nsann renmek1 ilgili bilgi ve dncelerini

Bir kitaptan azami llerde yararlanabilmek iin

Yapabiliriz? bal altnda anlatlanlar sadece rnek

renme veya bilmenin nemini kabul

renme kavramnn nemi ok basit bir

Gnmzde Bilgi ve renme

dnemde bireyin, kurumun veya toplumun baars,5

bir eylemi bilmek ise, bu eylemin sonucunda varlan

Dilimizde eylemi tanmlamak iin Neden? ve

Hi bilenle bilmeyen bir olur mu?

Kuran (Zumer Sresi 9- Ayet)

Eylemlerimizin baars amacmza ne kadar

zaman eylemlerimiz birden ok amaca hizmet eder,

Koullara Daha yi Uyum Salayabilmek in

Belirsizlii Yenmek ve Tahmin Yapabilmek in

veya deneyimlerden renme ansmz yoktur. Yaam,

Bakalarna Kar Sorumluluumuzu Yerine

edilmenin yoludur. Dolaysyla bakalaryla olan

Potansiyelimizi Tmyle Kullanabilmek in

derinlii gelir. Bu, ksmen doru olmakla beraber,

baldr. rnein bir devlet bakan veya genel mdr

Malumat Sahibi Olma (Bilgilenme) Dzeyi

Anlama (Bilme) Dzeyi

Bunu artlanma" veya igd de salayabilir.

Bilgiyi Kullanabilme (Beceri) Dzeyi

Baz durumlarda ise ikinci ve nc dzeyi

durumla ilgili deneyim sahibi olamayz. Birbirine ok

Geleceimizi tahmin ederken, karar verirken veya

Bilgi, tek bana ekonomik bir kaynak deildir.

dzeyimiz veya deneyimlerimiz baz snrlamalar

Bilgiyi nasl ve hangi dzeyde kullanacamz

olabiliriz. Buna birok faktr kaynaklk edebilir. Ne

Bilgi, Beceri ve Davran likisi

oyuncularn davranlarn tahmin etmek ise

Becerinin srekli bir davran deiikliine

Alayl ve Mektepli Ayrm

roln stlenir, kendisinden daha bilgili ama

Makul zerinde Uzlama

farkl unsurlara balayabilir, ulalan sonular

Bilgiyi retmek ve Kullanmak

Bilginin retimi ve kullanm arasndaki bu iliki,

Etkinliimizi artrabilmek iin renmeye aadaki

1. Neden reniyoruz ? Bu bilgiler bize ne

2. Hangi dzeydeki (kapsam, derinlik ve etkinlik

Ancak bazen bu sorulara net yantlar veremeyiz.

Deneyim dncenin, dnce ise eylemin ocuudur.

Birinci blmde bahsettiimiz drt bilme dzeyi,

doamzdan gelen birtakm ortak zellikler tar.

Damla,' kendisini tamamlaynca damlar.

En ksa zamanda elde ettiimiz en basit bilgileri

renmenin en ileri dzeyi olan icat ve bulular

Uygulama veya Snama

Sreci oluturan her adm kendine zg birtakm