Professional Documents
Culture Documents
Public Playground
Randvoorwaarden
voor een goed
(school)speelplein
2 4
Nederland
7 10 15
3m2
9/75m2
Public Playground
School en omgeving
2 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Ter bestrijding van tuberculose werd
in de jaren twintig van de twintigste
eeuw een nieuw type school ontwik-
keld waarin lesruimten werden
gecombineerd met beschutte en open
buitenruimte. De medische ideen die
aan deze scholen ten grondslag lig-
gen hebben een brede maatschappe-
lijke invloed. Het idee dat zon en fris-
se lucht evenzeer bevorderlijk zijn
voor de leerprestaties van gezonde
kinderen, leidt tot de eerste stedelijke
openluchtschool in Amsterdam en
krijgt navolging in verschillende ande-
re gemeenten. >
3 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Analyse
Pedagogische achtergrond
Steeds meer wordt het belang onderkend dat gevarieerd en
intensief bewegen bij kinderen van positieve invloed is op hun
sociale, emotionele en motorische ontwikkeling. Een goed speel-
plein daagt uit tot exploreren en experimenteren, waardoor het
verveling en negatief gedrag van kinderen ondermijnt en over-
gewicht inperkt. Om tot een dergelijk speelplein te komen is het
van belang inzicht te hebben in de verschillende fases van ont-
wikkeling van kinderen en activiteiten per leeftijdscategorien.
Tijdens het onderzoek is samengewerkt met onderwijsdeskundige
Alger van Hagen. In een schema is de motorische en sociale ont-
wikkeling van kinderen beschreven naast de ruimtelijke ingrepen
die nodig zijn om motoriek en samenspel te stimuleren. Hieruit
zijn conclusies getrokken voor de inrichting van schoolspeel-
plaatsen. Deze conclusies zijn verwerkt in een matrix.
Normeringen
Minimum1986 Minimum 2006
De onderzoeksprojecten laten grote verschillen zien in
opbouw, oppervlakte en inrichting van de buitenruimte.
Dit vindt onder andere zijn oorzaak in een belangrijke
'Terrein-
oppervlakte' beleidswijziging van de overheid.
'Speelgebied 300m2
verhard'
300m2 Terrein
om school
1585m2*
'Speelgebied
onverhard'
150m2
Normeringen
voor 1985 1986 2006 2006
lager school - 6 groepen basisschool - 8 groepen - 900m2 basisschool - 8 groepen - 600m2 brede school - 2*16 groepen - 1200m2 Tot 1997 gaf het Wenkenbladvan het Ministerie van Onderwijs
en Wetenschappen uit 1986 een overzicht van de geldende
normen in het basisonderwijs. Voor het speelgebied waren de
ruimtelijke consequenties als volgt: het speelgebied bestaat uit
een verhard en een onverhard gedeelte in de verhouding 2 : 1,
waarbij het verharde deel een oppervlakte heeft van tenminste
300 vierkante meter.
Aan de afmetingen van de buitenruimte van een school
worden tegenwoordig geen andere eisen gesteld dan de
kleuterschool 2 groepen minimale norm van 3 vierkante meter per leerling en een totaal
minimum van 300 vierkante meter. Wat betreft de inrichting zijn
er weinig eisen. Ook vanuit het bouwbesluit worden er geen
specifieke eisen aan het schoolterrein gesteld, anders dan eisen
van bereikbaarheid (bijvoorbeeld voor de brandweer) en de
gebruikelijke toegankelijkheidseisen.
2006: minimum 300m2, vanaf 200 leerlingen volstaat 600m2 Voor kinderdagverblijven en naschoolse opvang wordt een
50 leerlingen - 300m2 100 leerlingen - 300m2 200 leerlingen - 600m2 400 leerlingen - 600m2 afgesloten en op de leeftijd van de kinderen passend ingerichte
buitenspeelruimte gevraagd, waarvan de oppervlakte minimaal
3 vierkante meter bruto oppervlakte speelruimte per aanwezig
kind bedraagt.
Combinatie
De minimale norm van 300 vierkante meter terrein (600 vier-
kante meter vanaf 200 leerlingen) en het beperkte onderhouds-
1650m2
600m2
600m2
150m2
300m2
Brede school
budget van scholen laten weinig ruimte voor een toereikend
buitenterrein. Scholen worden feitelijk gedwongen naar andere
buitens. opvang
+ + + =
basisschool
basisschool
4 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Vergelijking met het buitenland
Over het algemeen zijn de gehanteerde normen voor vier-
Nederland kante meter buitenruimte per leerling in de ons omringende
landen substantieel ruimer dan in Nederland. Gemiddeld
3m2 worden bij scholen circa 40 vierkante meter per kind aan
buitenruimte gerealiseerd, tegenover maximaal 3 vierkante
meter in Nederland. Hierbij moet worden vermeld dat in die
landen sportvelden van oudsher worden geclusterd met de
school. In Nederland is het buiten sporten juist traditioneel
gekoppeld aan sportverenigingen en speeltuinverenigingen.
9/75m2
5 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Referentieprojecten
Voorbeelden van hedendaagse scholen en schoolcom-
plexen laten zien dat een combinatie van verschillende
programmas en een koppeling met openbare ruimte een
thema is dat meerdere schoolcomplexen exploreren. Hier-
bij zijn de aspecten veiligheid en beheersbaarheid belang-
rijk. Succesvolle schoolspeelplaatsen kennen niet alleen
ruimtelijke maar ook sociale verbanden. Zo is in de wijk
Osdorp een Straatportiers project opgezet dat schoo-
lkinderen uit de bovenbouw betrekt bij het tegengaan van
vervuiling en vernieling op het schoolplein. Een zelfde
soort systeem wordt gebruikt bij de Zoneparc speelplaat-
sen waar zogenaamde helden, de oudere kinderen, een
goed gebruik van de speelplaats moeten stimuleren.
Scholencluster Hogeveld
Opdrachtgever: OCW Vastgoed, Den Haag (Scholen en MFC),
HEVO bouwmanagement, Den Bosch
Architect: Mecanoo
Programma: 11990 m2 - 2 basisscholen, naschoolse opvang, peuterspeelzaal,
sporthal, theater, commercile functies, woningen
Oplevering: 2004
6 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Tien basis-
uitgangspunten
Er zijn tien basisuitgangspunten geformuleerd die een onderbelicht aspect. Welke rol speelt het schoolplein in de
(school)speelplein succesvol maken. De meer proces- algemene pedagogische visie van de school? De keuze voor het
matige aspecten zoals participatie en beheer staan boven- thema van het plein sluit idealiter nauw aan bij het profiel van de
aan, omdat uit ervaring is gebleken dat betrokkenheid school. Denk bijvoorbeeld aan themas als natuur, cultuur, spel,
van meerdere partijen nodig is om een plein op langere sport of leren. Actueel is een ICT of interactief thema. Met behulp
termijn goed te laten functioneren. Ook een plan voor van digitale toestellen kunnen buiten interactieve spelletjes wor-
exploitatie en beheer blijkt in de praktijk een belangrijke den gespeeld. Het nadenken over de gewenste activiteiten op het
voorwaarde voor het daadwerkelijk slagen van een plein en de mogelijke zonering daarvan, stimuleert de betrokkenen
project. In de meest ideale situatie wordt al bij de om vooraf te formuleren welke vaardigheden men wil uitdagen.
(stedenbouwkundige) planfase rekening gehouden met
de basiscondities voor een goed (school)speelplein. 7
Ruimtelijke differentiatie
De leeftijdsgroepen, 0 tot 4 jaar, 4 tot 6 jaar, 6 tot 12 jaar, kennen
andere behoeftes qua bewegingsdrang, geborgenheid en uit-
daging. Door hiermee rekening te houden in de stedenbouw-
kundige opzet en de indeling van het terrein ontstaat een vanzelf-
sprekende ruimtelijke scheiding tussen de groepen.
4
1 Zonering
Participatie Met verschillende activiteitenzones ontstaat een heldere
Bij de start van de planontwikkeling is participatie van meerdere organisatie, waarbij de kinderen elkaar zo min mogelijk storen.
partijen essentieel: Een indeling bestaat uit tenminste drie zones:
1 om brede steun voor de plannen te verkrijgen. - een zone voor balspelen (competitie)
2 om aanvullende financile middelen te zoeken. Het totaal - een zone voor andere speelvormen (bewegen)
beschikbare budget, zowel voor het plan als voor het beheer - en een plek om te zitten en te praten (rust)
na oplevering, bepaalt in belangrijke mate de contouren van 8
het uiteindelijke ontwerp. Veiligheid en toegankelijkheid
Ontwerp het plein zo dat kinderen er veilig kunnen spelen. Denk
Zoek naar partijen die genteresseerd zijn in participatie, bij- bijvoorbeeld aan de verkeerssituatie en het toezicht op de kinde-
voorbeeld gemeentelijke instanties, locale sportclubs, ouders ren, naast de veiligheidsnormen van toestellen. Tegelijkertijd is
en omwonenden, locale ondernemers, ouderen en middelbare het belangrijk kinderen geborgenheid te bieden zodat ze zich
schooljeugd uit de buurt. Zorg dat de verschillende deelnemers thuis voelen op het plein. Een voorwaarde is dat het terrein goed
zijn betrokken bij zowel de inhoudelijke als de fysieke totstand- toegankelijk is.
koming van het plein. Door toekomstige gebruikers van het plein,
kinderen, ouders en omwonenden in een vroeg stadium bij de
planvorming te betrekken kan het programma van eisen preciezer
worden geformuleerd. Dit bevordert uiteindelijk een goed gebruik
van het (school)speelplein. 5
Bezonning en beschutting
Een goede bezonning is essentieel voor een aangenaam gebruik.
Te veel schaduw en wind zijn negatieve factoren. Zonder beschut-
ting zijn bepaalde vormen van spelen nauwelijks mogelijk. Bij
nieuwbouw dient de ligging van een schoolplein al op steden-
bouwkundig niveau aandacht te krijgen. Stedenbouwers en ande- 9
2 re beleidsmakers kunnen in dit vroege stadium nadenken over de Oppervlakte en verharding
Beheer en organisatie consequenties van geplande gebouwen op de beschutting en De keuze voor het materiaal van de ondergrond heeft een grote
Een goed plan voor het beheer is een noodzaak om de speel- bezonning van het plein, en dit op een goede manier invullen. Nog invloed op de spel- en bewegingsmogelijkheden en het karakter
plaats tot een succes te maken. Allerlei factoren zijn van invloed te vaak zijn deze basiscondities niet meegenomen in het steden- van het plein. Hard en vlak om soepel over te bewegen, zacht en
op een goed beheer, zoals de keuze van materialen, locatie en bouwkundig ontwerp, waardoor het in de inrichtingsfase niet meer glooiend om tot de verbeelding te spreken, terwijl combinaties en
vormgeving. Het opstellen van een beheerconvenant waarin mogelijk is om een optimaal plein te maken. Ook de connectie overgangen gevarieerde spelsituaties uitlokken.
verschillende partijen zich committeren aan pleinregels blijkt in met de openbare ruimte wordt in deze fase feitelijk al vastgelegd.
de praktijk een goed middel om een plein mooi, schoon, veilig en
leefbaar te houden. Ook kan gedacht worden aan (het opzetten
van) een speeltuinvereniging die de exploitatie van het plein op
zich neemt.
6
Connectie openbare ruimte 10
Het schoolplein heeft in potentie een publieke rol in de wijk, ook Inrichting en toestellen
na schooltijd. Daarvoor is een goede overgang nodig tussen het Voor bepaalde activiteiten wordt vaak teruggegrepen op de
3 plein en de openbare ruimte. Het plein is een veilige speelplek als bekende speeltoestellen, zoals een klimrek of een glijbaan.
Profielkeuze er betrokkenheid en toezicht is vanuit de buurt. Door rondom het Door gericht te kiezen voor bouwkundige of landschappelijke
Een goede inrichting van een schoolplein hangt samen met een plein functies te clusteren die ook na schooltijd toegankelijk zijn, inrichtingselementen wordt de uitdaging vergroot en daarmee het
visie op het buitenspelen. Dit is bij Nederlandse scholen nog een wordt de sociale cohesie bevorderd. gevarieerde speelgedrag door verschillende groepen gebruikers.
7 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Public Playground
randvoorwaarden voor een goed (school)speelplein
Voor welke groep is 0-4 jaar 4-6 jaar 6-9 jaar 9-12 jaar 12+ jaar
het plein bedoeld? Het kind verkent de Kinderen hebben in deze Kinderen zijn nu sterk In deze fase worden Kinderen beoefenen
Een goede indeling wereld om zich heen en fase een fantasievolle op elkaar gericht. Zij spelletjes met regels sporten waarin ze goed
van het schoolplein probeert zijn bewegingen wereldbeleving. Zij zijn hebben de behoefte om in groepsverband be- zijn. Ze wedijveren met
houdt rekening met onder controle te krijgen. meer op elkaar gericht in een klein groepsver- oefend. Elkaar aftroeven elkaar in soepel en snel
de leeftijden van Het spelen is solitair en hebben behoefte aan band te spelen en te hoort daarbij. Kinderen bewegen. Door het inzet-
kinderen en de ver- van aard. Het kind is veel en intensief bewe- communiceren. Daar- kunnen nu heel goed ten van de groeispurt
schillende fasen van aangewezen op de zorg gen. Via imitatie wordt naast is er behoefte aan zonder supervisie met wordt het beheersen en
hun ontwikkeling. en bejegening van vol- effectief geleerd. veelzijdig bewegen. In elkaar omgaan. Het nuanceren van kracht
wassenen. De kinderen deze fase ervaren ze voor beheersen van motori- belangrijk, naast de
hebben een beschutte het eerst om samen te sche vaardigheden sociale en motorische
speelplek nodig. sporten. vinden ze belangrijk. functie van bewegen.
Diverse activiteiten Sporten en intensief Bouwend bezig zijn Spelletjes doen Imitatie en rollenspel Rust en communicatie
en spelvormen bewegen Zelf constructies bou- Motorische spelletjes Multi-interpretabele Sociale relaties aan-
zijn in afzonderlijke Spelletjes met een wen. Het op eigen initia- zoals hinkelen, knikkeren obstakels prikkelen de knopen en onderhouden.
zones verdeeld competitief karakter tief gebruik maken van en touwtje springen. spelfantasie van kinderen Plekjes die uitnodigen
over het plein en zoals voetbal, basketbal, bouw- en afvalmateriaal. en nodigen uit tot mee- tot het voeren van
Bewegen met
hinderen elkaar niet. handbal en hockey. Het spelen. Bijvoorbeeld gesprekken. Het doen
Omgaan met natuur- toestellen
Zo ontstaat rust en parcours en de geplaats- piraatje, vadertje en en laten van andere
verschijnselen Verschillende niveaus
overzicht. te attributen doen een moedertje of winkeltje kinderen observeren.
Het verkennen en obser- van behendigheid oefe-
beroep op tempowisse- spelen. Afstand nemen van wat
veren van de natuur. Het nen. Bijvoorbeeld met
lingen, kracht en soepel- er op het plein gaande is.
onderhouden van een klimtoestellen, klimmuur
heid.
schooltuin of licht onder- en obstakels.
houd in de natuur.
Bewegen met
verlengstukken
Beroep op sturing en
beheersing in een afge-
meten ruimte. Bijvoor-
beeld steppen, fietsen,
stelten en springtouwen.
Leeractiviteiten
praktiseren
Objecten, figuren,
getallen en letters die
herinneren aan bepaalde
aspecten van het leren,
zoals lezen en vermenig-
vuldigen.
8 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Een goed (school)speel-
plein heeft minimaal
drie activiteitenzones:
voor competitie, bewegen
en rust. De zones zijn van
elkaar gescheiden. Idealiter
wordt er daarnaast ruimte
ingericht voor construeren
(bouwend bezig zijn en
onderzoeken van de natuur)
en imitatiespelletjes.
Het ruimtebeslag
van prefab inrich-
tingselementen ten
opzichte van de ver-
schillende zones.
Profielkeuze
Met een profiel- of thema-
keuze kan de school haar
onderwijsvisie sterker uit-
dragen en de inrichting van
het plein afstemmen op het
lesprogramma. Het buiten-
spelen wordt onderdeel
van de pedagogische
visie op de algemene
ontwikkeling van het kind.
9 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Praktijkvoorbeeld
De Geheime Tuin
Begin 2006 deed zich de gelegenheid voor om het onder- Participatie beschikbaar voor de Groene Duim, een Rotterdams initiatief om
zoek in de praktijk te toetsen. Een schoolplein gelegen In het voortraject is contact gezocht met zoveel mogelijk partijen de buitenruimte van de stad aantrekkelijker te maken. De Groene
aan De Mllerpier in Rotterdam was toe aan een her- om de wensen en eisen van de verschillende groepen te peilen, Duim werd aan het projectplan toegekend, onder voorwaarde dat
inrichting. Op de locatie troffen we een lege asfaltvlakte en om te onderzoeken op welke wijze zij betrokken zouden kun- er overleg zou zijn met de buitenruimteontwerper en het plan zou
aan met een basketbalveld en lage bodembegroeiing nen worden. Het plein is eigendom van de gemeente, maar de passen binnen het inrichtingsplan van de Mllerpier. Bovendien
rondom, zonder beschutting tegen de harde wind vanaf verantwoording voor de inrichting en het onderhoud ligt bij het moest het plan worden goedgekeurd door dS+V. Een belangrijk
de kade. Voor de school was deze onaantrekkelijke speel- projectteam Lloydkwartier, waarin het OBR (Ontwikkelingsbedrijf onderdeel van het overleg met dS+V was het beperken van het
omgeving de enige beschikbare buitenruimte, die zich Rotterdam), dS+V (dienst Stedenbouw en Volkshuisvesting) en toekomstige onderhoud van het plein. Daarom is er zoveel moge-
bovendien volledig in openbaar gebied bevindt. de gemeente Delfshaven zijn vertegenwoordigd. In het inrichtings- lijk gebruik gemaakt van gemeentelijke inrichtingselementen zoals
Om dit plein uitdagender en aantrekkelijker als speel- plan buitenruimte Mllerpier is het plein naast de school aange- bankjes en bestrating. In de periode eind 2006 tot begin 2007
ruimte te maken is het initiatief genomen voor het project wezen als verblijf- en sportplein dat met opzet leeg is gehouden. is het plein gerealiseerd. De finishing touch, de belijning en spel-
De Geheime Tuin. Aan de hand van de tien basisuitgangs- Het plaatsen van speeltoestellen was in principe niet de bedoe- patronen, werden in maart 2007 aangebracht.
punten wordt het project beschreven. Allereerst is gezocht ling omdat een pleintje verderop is aangewezen als speelterrein.
naar mogelijke participatie. In de directe nabijheid van de school bevinden zich woningen, Profielkeuze
bedrijven (creatieve sector) en een ouderensoos. Het ontbreken Uit gesprekken met de leerkrachten bleek het thema ontdekken
van beschutting, groen en zit- en speelelementen werden door de van de natuur belangrijk voor de kinderen. De Geheime Tuin
buurtbewoners als de belangrijkste redenen genoemd om het kreeg inhoud door het planten van drie verschillende bomen en
plein niet te gebruiken. Speelelementen zijn met name belangrijk een groene haag rondom het plein voor beschutting en door het
voor de school en ouders. aanbrengen van een groen patroon op de vloer. Het gebruiken
Er werd afgesproken te zoeken naar zit- en gebruikselementen die van natuurlijke materialen zoals gras of turf was niet mogelijk,
er niet als speelelementen uitzien, maar wel als zodanig kunnen omdat er regelmatig rukwinden op de locatie zijn. Ook een bloem-
worden gebruikt (bijvoorbeeld rotsblokken of lage zitobjecten). bed was niet gewenst. Uiteindelijk zijn rondom het plein, aan de
entreezijde van de school, bloembollen en kruiden geplaatst.
Beheer en organisatie Bovenbouwleerlingen onderhouden ze. Het blijkt moeilijk om
De school kreeg een voortrekkersrol in het project. In een vroeg ouderen te interesseren mee te helpen bij dit onderhoud. Voor
stadium is overlegd welke activiteiten en speelwijzen de school ad hoc activiteiten zijn de ouderen goed te vinden, maar voor het
wilde stimuleren door middel van de nieuwe inrichting. Aan de (zelf) meedoen aan langere trajecten is men niet enthousiast.
hand van voorbeelden is besproken hoe je een plein kan indelen
in verschillende zones en welk thema gewenst is. Zonering
De financiering van het project was bijzonder. De school had De tweedeling is gehandhaafd: een groot plein voor de midden-
geen budget voor beheer en onderhoud, want het plein behoort en bovenbouw en een kleiner af te sluiten plein voor de onder-
bij het openbare gebied. Een nieuwe inrichting kon alleen worden bouw. Aangezien het grote plein nadrukkelijk als sportplein in
gerealiseerd als er externe fondsen zouden worden gevonden. gebruik moest blijven, mochten hier geen toestellen worden
In 2006 stelde het college van B&W in totaal twee miljoen euro geplaatst. Extra speelaanleidingen zijn daarom in de vloer aan-
10 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
11 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Speelgedrag op het oude plein
In de lege ruimte blijven de kinderen
bewegen en zoeken de randen op.
Er zijn alleen rustmomenten in de
hoek, bij de banken of bij de juf.
gebracht. Door het aanbrengen van voorzieningen voor volleybal- Ruimtelijke differentiatie
of tennisnetten kan incidenteel op andere wijze worden gesport. Door de inrichting is het verschil tussen de twee pleinen meer
Naast het plein zijn extra bankjes geplaatst om te rusten en te gericht op het soort spelen. Het grote plein is gericht op competi-
praten. Het kleine plein is meerduidig ingericht. De vorm en tief spelen, het kleine plein op gevarieerd bewegen. Hierdoor is
plaatsing van de zitelementen prikkelen de fantasie. Er zijn ver- het onderscheid in leeftijd zoals voorheen werd gemaakt, grote
schillende plekken om te rusten en te kletsen. Door verschillen kinderen op het grote plein en kleine kinderen op het kleine plein,
in de ondergrond is er een zone waar gevarieerd kan worden minder relevant geworden. Het valt op dat meisjes uit de boven-
bewogen met verlengstukken (fietscircuit) en een zone waar bouw aangeven graag op het kleine plein te spelen, aangezien
kan worden geklommen. op het grote plein niets te doen is behalve voetballen. Door het
herzien van de speeltijden kunnen kinderen nu afwisselend op de
Bezonning en beschutting beide pleinen spelen en kan zowel de boven- als onderbouw van
De ligging van het plein is ongunstig, er is veel wind en weinig de diversiteit van de pleinen gebruik maken.
beschutting. De kinderen moesten wel rennen om warm te blijven
en kwamen niet aan rust toe. In de zomer is er geen schaduw en Veiligheid en toegankelijkheid
wordt het asfalt zeer heet. Deze aspecten hadden overwogen Er zijn diverse aanpassingen gedaan die de veiligheid en toe-
moeten worden in het stedenbouwkundig plan die de situering gankelijkheid verbeteren. Bijvoorbeeld het plaatsen van een hek
van het plein heeft bepaald. De groene haag is ingezet als aan de kadezijde en de zachte ondergrond. Kinderen gaan er
beschutting tegen wind en zon, maar kan dit maar in beperkte zelfs languit op liggen. De belangrijkste ingreep is echter de meer
mate doen. Voor veiligheid naar de kade toe is het plein aan die gevarieerde inrichting. Hierdoor ontstaan verschillende manieren
zijde afgesloten. Het plein blijft daarmee nog wel uit twee delen van spelen en blijven de kinderen langer op dezelfde plek, waar-
bestaan, maar heeft slechts n ingang. door de speelplaats als totaal overzichtelijker is geworden.
12 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
13 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
verschillende gebieden die aanleiding geven tot spelen. Er zijn
spelpatronen en symbolen waarmee je kunt spelen. De kronkel-
lijnen zijn belangrijk voor de motorische ontwikkeling van vooral
jonge kinderen. En de zachte ondergrond is veilig.
Inrichting en toestellen
Het plein is ingericht met een mix van zit- en speelelementen,
passend bij het inrichtingsplan buitenruimte Mllerpier. Op het
grote plein zijn extra bankjes geplaatst. Op het kleine plein zijn
aan de randen lage bankjes en picknickbanken geplaatst. De lage
bankjes staan zo opgesteld dat ze ook als bewegingstoestel of
bijvoorbeeld piratenschip kunnen worden gebruikt. Tussen de
bomen is een golvend zit- en speelobject (de schelp) geplaatst,
waar kinderen op kunnen zitten, onderdoor kruipen of opklauteren.
Binnen het thema De Geheime Tuin passen de paddestoelen
waar overheen geklommen of gesprongen kan worden. Het
enige echte toestel is een klimtoestel voor de kleintjes. Door zijn
beperkte hoogte voegt het zich goed in het geheel.
Veranderd speelgedrag
Het plein is nu twee jaar in gebruik en het blijkt dat de nieuwe
inrichting daadwerkelijk uitdaagt tot inventiever en gevarieerder
spelen. Op de overzichtsfotos is het veranderde speelgedrag
van de kinderen goed te zien. Daarnaast heeft het plein ook als
buurtfunctie een impuls gekregen. Het kent nu een gevarieerd
gebruik door zowel schoolkinderen als buurtbewoners. Het is
daadwerkelijk een Public Playground geworden!
14 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Aanbevelingen
en nawoord
Het idee voor het ontwerpend onderzoek Public Play- Overheid en gemeente Conclusie
ground is ontstaan vanuit verwondering over concrete Normering en budgetten voor schoolpleinen moeten drastisch Deze aanbevelingen zijn zeker niet volledig. Onderzoek naar de
voorbeelden uit de praktijk. Door deze studie is de ver- worden bijgesteld. Het budget voor het buitenterrein dient los consequenties van motorische oefening op de ontwikkeling van
wondering alleen maar toegenomen. De ontwikkeling van het bouwkundig budget te worden opgesteld. Op deze wijze de creatieve mens is nog steeds actueel. Uit literatuur blijkt dat
van het kind staat volop in de belangstelling maar de wordt voorkomen dat bij nieuwbouwplannen van scholen de het continue stimuleren van diverse en gevarieerde bewegingen
condities waaronder (school)speelpleinen worden gereali- speelplaats de financile sluitpost wordt. De bijdrage voor het een positief effect hebben op de vaardigheden van kinderen.
seerd zijn minimaal. Een beroep doen op de inventiviteit beheer van het terrein moet in de verhoging van het budget Niet voor niets worden speelplaatsen tegenwoordig ook wel aan-
van architecten en ontwerpers, zoals sommige opdracht- worden meegenomen. geduid met playscape, ervaringsplein of bewegingslandschap.
gevers doen, volstaat niet. Van verschillende kanten en Door activiteiten van bijvoorbeeld Jantje Beton komt de noodzaak
door verschillende partijen zullen beleidsveranderingen Onderwijs van leerkrachten tot goede speelruimte regelmatig in het nieuws. In de Jantje
moeten plaatsvinden. Tijdens de pabo-opleiding zou de betekenis en potentie van de Beton brochure Een schoolplein voor de buurt zijn de reacties
(school)speelplaats meer aandacht moeten krijgen. Navraag bij en ervaringen van enkele scholen gebundeld die hun schoolplein
een aantal pabos leert dat de speelplaats of onderwijs buiten- wilden openstellen voor de buurt. Toch blijkt dat bij besprekingen
ruimte als studieobject niet is ondergebracht bij de gymnastiek- van plannen voor speelplaatsen, zowel bij nieuwbouw als reno-
docent en ook niet bij andere docenten. Toekomstige leerkrachten vatie, veel schoolteams moeite hebben om onderliggende visies
zouden bekend moeten zijn met de verschillende functies van en doelstellingen helder te krijgen. De matrix in dit onderzoek
de buitenruimte en vaardig in het observeren van speel- en spel- tracht een hulpmiddel te zijn om dit traject beter in te richten en
gedrag van leerlingen. de benodigde stappen inzichtelijk te maken.
15 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Bekkering Adams in meerdere elkaar soms
Postbus 29066
3001 GB Rotterdam architecten is in 1997 tegenwerkende processen,
opgericht door Juliette is de financiering complex
t (010) 436 16 00 Bekkering en versterkt met en ondoorzichtig en sluit
f (010) 436 06 39
Monica Adams in 2005. de regelgeving niet aan bij
www.archfonds.nl Het bureau werkt met een datgene wat in de praktijk
enthousiast team aan ver- gewenst is. Buitenschoolse
schillende projecten. De opvang bij voorbeeld, is nu
Redactie
Martijn Oskam
opgaven variren van com- als commercile activiteit
Anneloes van der Leun plexe bouwopdrachten tot verbannen uit de school. Dat
het formuleren van nieuwe draagt bij aan ongewenste
Eindredactie concepten, van woning- fragmentatie in beleving en
Anneloes van der Leun
bouw tot utiliteitsbouw, gebruik. Bovendien zijn de
Vormgeving van stedenbouw tot interi- budgetten voor scholenbouw
Manifesta, Rotterdam eur. In de loop der jaren is in het primair en voortgezet
een karakteristiek oeuvre onderwijs structureel te laag.
Drukwerk
GTV Oosterhout
opgebouwd dat zich ken- Hierdoor voldoen veel scho- Bij de transformatie van een (Happel Cornelisse Architec-
merkt door eigenzinnige len niet als leer- werk- en krimpende regio zijn drie ten), Theo Hauben (Urban
Fotoverantwoording gebouwen. Er wordt leefomgeving. vraagstukken van belang: Affairs), Dennis Kaspori
Digi Daan voorzijde pp. 10, 11,
gestreefd naar innovatie, Deze situatie is de aanleiding het verdelingsvraagstuk (wat (The Maze Corporation),
13-15
Jan Derwig p. 6 dok architecten naar behoud of herstel van om in samenwerking met moet weg, waar en wat komt Marc Maurer (United
Jannes Linders p. 6 Mecanoo bestaande kwaliteiten en woningcorporatie Ymere een er voor terug), het ontwikke- Architects) en Dirk Somers
(onder) naar het verrijken en ver- open oproep te organiseren lingsvraagstuk (hoe moet de (Huis-Werk Architecten).
Christian Richters p. 6 Mecanoo
sterken van identiteit en voor ontwerpend onderzoek ruimtelijke en programmati-
(boven), Architectenbureau Marlies
Rohmer (onder) kwaliteit van de gebouwde naar scholenbouw en school- sche aanpassing worden Grenslandschap
Kees Rutten p. 6 Architectenbureau omgeving. In de afgelopen omgeving. 38 voorstellen zijn gerealiseerd) en het dyna- In de afgelopen decennia is
Marlies Rohmer (boven) jaren zijn diverse gebou- ingediend bij het fonds. Voor miekvraagstuk (hoe kan door het grenslandschap vooral
p. 3 fotos openluchtscholen uit: Dolf
wen gerealiseerd zoals het einde van het jaar worden het transformatieproces de ervaren als achterkant of
Broekhuizen, Openluchtscholen in
Nederland. Architectuur, onderwijs het Boostergemaal Oost in samenwerking met het economische, ruimtelijke en doorgangsland. De rijks-
en gezondheidszorg 1905-2005, in Amsterdam, kantoor Atelier van de Rijksbouw- sociaal-culturele vernieuwing overheid en de Europese
Rotterdam 2005 Maashaven O.Z. de Zuid- meester vijf voorstellen gese- worden gestimuleerd). Unie zien het grenslandschap
Literatuur
punt voor de deelgemeen- lecteerd, die elke een bedrag Een belangrijk verschil tussen graag opgaan in de Europese
Arlene Brett, Robin Moore, Eugene te Rotterdam Feyenoord, van 7.500,- krijgen voor een krimpende en groeiende (economische) ruimte, maar
Provenzo, The complete Playground de brandweerkazerne en verdere uitwerking tot een regio is de wijze waarop voor de provincies en ge-
Book, New York 1993 ambulancedienst Vlissin- goed onderbouwd onder- waarde kan worden gecre- meenten is het grensland-
Tjeerd Boersma e.a., Nederland naar
gen Middelburg en het zoeksopzet. Voor de uitvoe- eerd. Er is een verschuiving schap nog steeds vooral
School, twee eeuwen bouwen voor hoofdkantoor van Schuur- ring van dit onderzoek kan tot nodig van een louter op einde plangebied. Hoewel
een veranderend onderwijs, Rotter- man Groep te Alkmaar. 15 september 2009 een sub- economische waardecreatie er is gexperimenteerd met
dam 1996 Op dit moment werkt het sidieaanvraag worden inge- gebaseerde dynamiek naar grensoverschrijdende, vaak
Mark Dudek, Childrens spaces,
bureau onder andere diend. Deze aanvraag door- een integrale waardecreatie. door de EU ondersteunde,
Oxford 2005 aan een forensische jeugd loopt de normale procedure Naast economische waarde projecten op het gebied van
psychiatrische kliniek, een van een subsidieaanvraag. zijn maatschappelijke waar- natuur, water, landschap,
Richard Florida, The Rise of the basisschool, een villa, een den (sociale kwaliteit, maat- economie, infrastructuur,
creative class, Den Haag 2005
leerwerkgebouw en een Het fonds subsidieert schappelijke participatie, leef- recreatie en cultuurhistorie,
Yolande Michon, Willem Marinus stedenbouwkundig ensem- ontwerpend onderzoek baarheid) belangrijk. Uitein- blijkt tot nu toe dat de speci-
Dudok, architect 1884-1974, Baarn ble met school, brand- Enkele voorbeelden zijn: delijk vertaalt zich dit terug fieke grenskwaliteiten een
1993
weerpost en woningen. naar economische waarde. marginale rol spelen in
Marta Rojals del Alamo, Design for Dynamische Krimp Maatschappelijke waarde onderzoek en ontwerp voor
fun: playgrounds, Barcelona, 2005 Onderwijsadviesbureau BVR adviseurs onderzoekt de creer je door economische, de grensregio.
Bemmel gevolgen van demografische ruimtelijke en sociaal-culture- De studie Grenslandschap
Alger van Hagen was krimp voor de maatschappe- le ontwikkelingen te koppelen van Mark Eker Landschaps-
Niets van deze uitgave mag zonder
uitdrukkelijke toestemming van de onderwijzer en later ortho- lijke dynamiek, en de rol die en de buurt of de wijk als architectuur levert een rijk
makers worden gereproduceerd. pedagoog, directeur van ruimtelijke ontwikkelingspro- vertrekpunt te nemen. Daarbij geschakeerd beeld van het
een LOM school in Haar- cessen en het stedenbouw- is een belangrijke sturende grenslandschap en een aan-
Uitgave van het Stimuleringsfonds
lem. Hij werkte als hulp- kundig ontwerp daarbij spe- rol weggelegd voor het ruim- bod van mogelijkheden om
voor Architectuur, december 2008
verlener diverse jaren bij len. Het ruimtelijke effect van telijk ontwerp. Alleen mt een ontwerpenderwijs met dit
een schoolbegeleidings- demografische krimp is dat er ontwerp kan een alternatieve landschap om te gaan. Naast
Niet alle rechthebbenden van de dienst. Hij heeft zich minder woningen en voorzie- integrale strategie worden niets doen hebben scena-
gebruikte illustraties konden wor-
den achterhaald. Belanghebben-
gespecialiseerd in de ont- ningen nodig zijn. Maar de ontwikkeld. Voor de wijk rios als de grens radicaal
den worden verzocht contact op wikkeling van de motoriek gevolgen blijven niet beperkt Kerkrade West in Parkstad wegdenken en de grens
te nemen met het Stimulerings- bij schoolgaande kinderen. tot een programmatische zijn een aantal voorbeeld- op een theatrale manier ver-
fonds voor Architectuur. Momenteel heeft hij een aanpassing. De bevolkingsaf- strategien ontwikkeld. sterken hierin een aandeel
Public Playground is een initiatief
eigen onderwijsadviesbu- name heeft ook gevolgen De strategien zijn ontstaan gekregen. De grens is niet
en ontwerp van Bekkering Adams reau. Er verschenen diver- voor de ruimtelijke, economi- tijdens het ontwerplaboratori- alleen oorzaak van hoe het
architecten. Tijdens het onderzoek se publicaties van zijn sche en sociaal-culturele um Krimp Lab Park Stad. Het grenslandschap er op dit
is samengewerkt met onderwijs- hand over de motoriek bij dynamiek, dat wil zeggen team onder leiding van Mar- moment uit ziet, maar kan
deskundige Alger van Hagen,
onderwijsadviesbureau Bemmel.
het leren schrijven en het voor de mogelijkheden van cel Musch van BVR adviseurs ook de verbeelding in gang
bewegen van kinderen op een regio om zichzelf te ver- bestond verder uit: Floris zetten en visioenen aanreiken
Ontwerpteam: speelplekken. nieuwen. Cornelisse en Ninke Happel van een toekomstig land-
Monica Adams, schap. Bestaande (regionale)
Juliette Bekkering,
Alger van Hagen, Josse Popma, Het fonds stimuleert concepties, opgaven en
Sander van Schaik, Mark ontwerpend onderzoek beleid kunnen zo in een
Notenboom en Michel Leunis naar school en nieuw kader worden
omgeving geplaatst. Het grensland-
Bekkering Adams architecten
Sint Jobsweg 30 De discrepantie tussen de schap zou wel eens de sleu-
3024 EJ Rotterdam ambities ten aanzien van tel kunnen zijn tot het oplos-
www.bekkeringadams.nl het onderwijs en de huis- sen van slepende kwesties
vesting van scholen is en onopgeloste problemen.
onacceptabel groot. De studie is een pleidooi
Belangrijkste oorzaak is voor het opzoeken van de
het ontbreken van een rand en het werken aan ruim-
directe koppeling tussen telijk beeldende verkenningen
beide. Daardoor vinden van het grenslandschap van-
beslissingen ten aanzien uit de kansen die grens en
van de huisvesting plaats grensligging bieden.
16 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k