You are on page 1of 16

Lay-out05

platform voor recent ontwerpend onderzoek

Lay-out is een onregelmatig


verschijnende uitgave over ont-
werpende onderzoeken die met
steun van het Stimuleringsfonds
voor Architectuur tot stand zijn
gekomen. Het fonds nodigt ont-
werpbureaus uit om een uitgave
van Lay-out samen te stellen.

Public Playground is een


onderzoek van Bekkering
Adams architecten naar (school)-
speelpleinen en de mogelijk-
heden om de openbare ruimte
als ontmoetingsplaats nieuwe
betekenis te geven. Aan welke
eisen moet deze omgeving vol-
doen? Het onderzoek resulteerde
in een ontwerpinstrument dat het
proces vanaf de planfase tot aan
de realisatie van een (school)-
speelplein beschrijft. In een
proefproject zijn de randvoor-
waarden in de praktijk getoetst.

Public Playground
Randvoorwaarden
voor een goed
(school)speelplein

Public Playground Analyse Ontwerpinstrument Praktijkvoorbeeld Aanbevelingen


School en Pedagogische Tien basis- De Geheime Tuin
omgeving achtergrond en uitgangspunten
referentieprojecten en matrix

2 4
Nederland
7 10 15
3m2

Engeland, exl. sportvelden

9/75m2
Public Playground
School en omgeving

Het belang van een goede opvoeding staat de laatste


jaren weer in de belangstelling. De ontwikkelingen in
het onderwijs worden breed uitgemeten in de kranten en
D e concrete voorbeelden van school- en speelpleinen in de
praktijk verwonderen. Er is blijkbaar weinig aandacht en geld
beschikbaar voor buitenterreinen. De vraag is of het school- en
Veranderende samenleving
Momenteel vindt er in onze samenleving een omslag plaats van
kenniseconomie naar creatieve economie. Economische verande-
tijdschriften. Ook het opstarten van diverse vormen van speelplein beter kan worden benut, en zo ja hoe. De teloorgang ringen worden niet langer bepaald door industrie en bedrijven
kinderopvang als aanvulling op het onderwijsaanbod zijn van het publieke domein vraagt om nieuwe injecties die de open- maar door mensen en ideen. Steden zetten hun beleid in op het
onderdeel van het politieke debat. Er is een groeiende bare ruimte als plaats voor interculturele ontmoeting betekenis versterken van condities die een gunstig vestigingsklimaat creren
aandacht voor de invulling van de openbare ruimte ten geven. Nieuwe onderwijsmethoden toegesneden op de actuele voor creatieve mensen. Onderwijs is hierin een belangrijke com-
behoeve van een maximale ontplooiing van kinderen. eisen vanuit de samenleving stellen spel en beweging meer cen- ponent. Het onderwijs zal zich naast kennis ook op creativiteit
Burgers en politiek verlangen een schone, veilige en traal. Toch leert de praktijk dat schoolbesturen onvoldoende moeten richten, want wil het Westen zijn bevoorrechte positie
prettige buitenruimte in de wijk en bij scholen. Maar kennis hebben over de ruimtelijke implicaties van nieuwe leer- vasthouden dan is het opleidingsniveau van de jeugd onderschei-
terwijl de dikker wordende jeugd geldt als een groeiend methoden. Ook ontwerpers en gemeentelijke stedenbouwkundige dend. In hun artikel Stedelijke regios concurreren met creativiteit
gevaar voor de volksgezondheid en menig beleidsmaker diensten zijn nog te weinig bekend met de ruimtelijke mogelijk- stellen Jeroen Saris en Jan Brouwer dat de groeiende intolerante
zich buigt over de vraag hoe we kinderen aan het heden van de huidige omwentelingen in het onderwijs. Verschil- sfeer in Nederland naast het grote percentage allochtone school-
bewegen krijgen, liggen de Nederlandse schoolpleinen lende partijen hebben invloed op het beleid en ontwerp voor de verlaters en de daarmee gepaard gaande onderbenutting van
er, vaak uit angst voor de kosten van onderhoud, publieke ruimte, maar de schakel tussen hen ontbreekt vaak. allochtoon talent, als een achilleshiel is voor Nederland op de
desolaat bij. En dat terwijl samenwerking tussen schoolbestuur, beleidsmakers kaart van creatieve economien: Geen enkele regio waar creativi-
en ontwerpers van belang is voor de collectieve buitenruimte in teit de stuwende economische kracht is, kan zich permitteren om
een wijk. De ruimtelijke mogelijkheden (en onmogelijkheden) van de helft van de jeugd daarvan uit te sluiten. Het kind en het basis-
schoolpleinen in Nederland hangen ook samen met kosten. Veelal onderwijs zijn opmerkelijk afwezig in de verhandelingen over de
zijn er geen budgetten. Ontwerp en inrichting worden uit het totale creatieve economie en de er mee samenhangende visies op ste-
bouwproject bij nieuwbouw of uit aanvullende financiering bekostigd. delijke en ruimtelijke ontwikkelingen bij beleidsmakers, ontwikke-
Hoewel het onderwijs in Nederland hoog op de maatschappelijke laars en ruimtelijke planners. Hoewel er aandacht wordt besteed
en politieke agenda staat, is er geen eenduidige norm voor groot- aan het belang van het universitair onderwijs en soms aan het
te, kwaliteit en functie waaraan een schoolplein moet voldoen. middelbaar onderwijs, blijft het basisonderwijs onderbelicht. Toch
Wat is er nodig om een functionele en inspirerende buitenruimte onderkent iedereen dat een goede opleiding en kansrijk onderwijs
te maken als onderdeel van het publieke domein? Aan welke cruciaal zijn voor de samenleving. Tevens is het bekend dat spel
eisen moet deze omgeving voldoen? En aan welke eisen moet en beweging de motorische en algemene ontwikkeling van een
een schoolplein in het bijzonder voldoen? Welke condities liggen kind positief benvloeden. In de ons omringende landen zijn bij
ten grondslag aan het ontwerpen en realiseren van een (school)- basisscholen uitgebreide sportfaciliteiten te vinden. Er worden per
speelplein zodanig dat het resultaat meer is dan een stapel beton- kind substantile oppervlakten voor buitenruimte gereserveerd en
tegels en een zak graszaad? Valt er een praktisch en hanteerbaar de budgetten liggen hoger dan in Nederland. De huidige ontwik-
ontwerpinstrument op te stellen dat inspireert en tegelijkertijd de keling van kenniseconomie naar creatieve economie ondersteunt
beslissingsmomenten voor schoolbesturen, stedenbouwers en het idee dat een stimulerende omgeving is gewenst, zelfs nood-
ontwerpers in het proces structureert? Deze onderzoeksvragen zakelijk is. Op de vraag aan welke eisen deze omgeving moet vol-
staan centraal in Public Playground. Op zoek naar de basis voor doen is geen eenduidig antwoord te vinden. Met de opkomst van
een goed (school)speelplein. de achterbankgeneratie, het groeiende overgewicht bij kinderen

2 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Ter bestrijding van tuberculose werd
in de jaren twintig van de twintigste
eeuw een nieuw type school ontwik-
keld waarin lesruimten werden
gecombineerd met beschutte en open
buitenruimte. De medische ideen die
aan deze scholen ten grondslag lig-
gen hebben een brede maatschappe-
lijke invloed. Het idee dat zon en fris-
se lucht evenzeer bevorderlijk zijn
voor de leerprestaties van gezonde
kinderen, leidt tot de eerste stedelijke
openluchtschool in Amsterdam en
krijgt navolging in verschillende ande-
re gemeenten. >

als ernstig maatschappelijk probleem voor de volksgezondheid (School)speelplein


en het feit dat steeds meer kinderen uren achter de tv of com- Pas eind twintigste eeuw komt in de positie en het gebruik van
puter doorbrengen, is het onbegrijpelijk dat een rijk land als de buitenruimte een kentering. In 1985 ontstaat de basisschool
Nederland geen geld besteedt aan scholen en schoolpleinen. voor kinderen van 4 tot 12 jaar en snel daarna wordt het combi-
Spel, beweging en het schoolplein zouden nummer n op de neren van school met kinderopvang sterk door de overheid ge-
agenda moeten staan van iedereen die nadenkt over de toekomst. stimuleerd. Als gevolg hiervan worden kinderen van acht uur s
Maar niets is minder waar. morgens tot zes uur s avonds op diverse manieren opgevangen.
Zo is er de crche voor 0 tot 4 jarigen, schoolopvang voor 4
Geschiedenis tot 12 jarigen en opvang buiten schooltijd voor 0 tot 12 jarigen.
Al in de Griekse oudheid zijn motorische ontwikkeling en kennis- Rond 1995 starten Rotterdam en Groningen met de eerste
overdracht nauw met elkaar verbonden. Aristoteles stichtte De brede scholen of vensterscholen. Mede door de motie en wet
Peripatetische School genoemd naar de overdekte wandelgang Van Aartsen-Bos (2005-2007) die stelt dat alle basisscholen
(peripatos) in het gebouw, die de kern vormde van de kennisover- ook kinderopvang moeten bieden, is de school in tien jaar tijd
dracht. Gedurende een gemeenschappelijke wandeling langs een spil geworden binnen de diversiteit van opvang van kinderen.
deze gang vond het onderricht plaats. In het gymnasion werd Op enkele plaatsen zijn deze vormen van opvang nog fysiek
onderwijs gegeven in een complex van gebouwen met sportvel- gescheiden, echter op steeds meer plaatsen en zeker bij nieuw-
den rondom. Ook de Romeinen hadden naast de intellectuele bouw, zijn ze onder n dak opgenomen. In deze nieuwe context
ontwikkeling de lichamelijke opvoeding hoog in het vaandel wordt het schoolplein gebruikt tijdens schooltijd, maar ook buiten
staan getuige een beroemde uitspraak van de dichter Juvenalis: de officile lesuren. Voor alle situaties geldt dat kinderen hun leer-
mens sana in corpore sano (een gezonde geest in een gezond en ontwikkelingstijd doorbrengen in de binnen- en buitenruimte
lichaam). Na de val van het Romeinse rijk ging deze traditie ver- van het schoolgebouw. Nieuwe namen als ervaringsplein, buiten-
loren. Pas in 1879 verscheen in Nederland het rapport Algemee- leerruimte, leerplein en natuurspeelplaats wijzen op een ver-
ne regelen omtrent den bouw en de inrichting der lokalen... waar- anderende functie van het buitenterrein.
in voor het eerst de noodzaak van speelplaatsen en schooltuin
wordt genoemd in het belang van de gezondheid en het onder- Ontmoetingsplek
wijs. Men benadert het buitenterrein voornamelijk vanuit een De visie op het gebruik, onderhoud en openstelling van school-
hyginische, medische gedachte en minder vanuit een didactisch pleinen verandert. In stedelijke omgevingen met een tekort aan
oogpunt. Het open terrein om de school zorgt voor afstand naar beschikbare openbare ruimte groeit de behoefte om school-
de omliggende bebouwing zodat voldoende zonlicht en frisse pleinen en speelterreinen aan elkaar te koppelen. De komende
lucht het gebouw kan bereiken. Traditioneel maakt de buitenruim- jaren zal het (school)speelplein steeds meer een ideale speel-
te geen integraal onderdeel uit van de ontwikkeling van school- en ontmoetingsruimte zijn voor kinderen van de school en in de
gebouwen in Nederland, afgezien van het ontstaan van openlucht- wijk. Op diverse plaatsen wordt momenteel onderzocht of, en zo
scholen. Ruim een eeuw later is er feitelijk niet veel veranderd. ja hoe, de schoolpleinen buiten de lesuren opengesteld kunnen
Het nadenken over de relatie binnen- en buitenruimte is onder- worden voor de buurt, zodat de jeugd er ook buiten de lesuren
geschikt aan nieuwe didactische en pedagogische inzichten die gebruik van kan maken. Een aantal gemeenten probeert overeen-
aanzetten tot veranderingen in de vorm van het gebouw. Het komsten met schoolbesturen af te sluiten om de infrastructuur
onderwijs richt zich hierbij meer op efficintie dan op praktische op bepaalde tijdstippen na schooltijd open te stellen. Hierbij is
behoeften en ideologische opvattingen. De onderwijsvernieuwin- afstemming van inrichting, gebruik, toezicht en onderhoud een
gen die plaatsvinden, zoals de omslag van klassikaal naar meer belangrijk discussiepunt.
individueel gericht onderwijs, hebben een ruimtelijk gevolg in de Een goede speelplaats geeft ruimte aan verschillende activiteiten
typologie van het gebouw maar het schoolplein wordt hierin niet en daagt kinderen uit zich zo gevarieerd mogelijk te bewegen,
expliciet meegenomen. Enkele gunstige voorbeelden uitgezonderd passend bij hun leeftijd en daarbij horende moeilijkheidsgraad.
wordt tot in de jaren tachtig het schoolplein gezien als een ruimte Toch zien de huidige schoolpleinen, zelfs splinternieuwe, er vaak
waar leerlingen hun pauze doorbrengen. Nadat ze een aantal uren nog steeds uit als een afspiegeling van een bewaarplaats voor
stil in de banken hebben gezeten, kunnen zij zich hier ontspannen. kinderen tijdens de pauze. Het is daarom noodzakelijk ons te
Meestal zorgt een grote boom op het schoolplein voor de ge- bezinnen op de functie, taak en nut van (school)speelplaatsen.
wenste schaduw. Het schoolplein hoort exclusief bij de school.
Na schooltijd zijn veel schoolpleinen voor kinderen uit de om-
geving verboden gebied.

3 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Analyse
Pedagogische achtergrond
Steeds meer wordt het belang onderkend dat gevarieerd en
intensief bewegen bij kinderen van positieve invloed is op hun
sociale, emotionele en motorische ontwikkeling. Een goed speel-
plein daagt uit tot exploreren en experimenteren, waardoor het
verveling en negatief gedrag van kinderen ondermijnt en over-
gewicht inperkt. Om tot een dergelijk speelplein te komen is het
van belang inzicht te hebben in de verschillende fases van ont-
wikkeling van kinderen en activiteiten per leeftijdscategorien.
Tijdens het onderzoek is samengewerkt met onderwijsdeskundige
Alger van Hagen. In een schema is de motorische en sociale ont-
wikkeling van kinderen beschreven naast de ruimtelijke ingrepen
die nodig zijn om motoriek en samenspel te stimuleren. Hieruit
zijn conclusies getrokken voor de inrichting van schoolspeel-
plaatsen. Deze conclusies zijn verwerkt in een matrix.

Normeringen
Minimum1986 Minimum 2006
De onderzoeksprojecten laten grote verschillen zien in
opbouw, oppervlakte en inrichting van de buitenruimte.
Dit vindt onder andere zijn oorzaak in een belangrijke
'Terrein-
oppervlakte' beleidswijziging van de overheid.
'Speelgebied 300m2
verhard'
300m2 Terrein
om school
1585m2*

'Speelgebied
onverhard'
150m2

*bij laagbouw van 8 groepen

Normeringen
voor 1985 1986 2006 2006
lager school - 6 groepen basisschool - 8 groepen - 900m2 basisschool - 8 groepen - 600m2 brede school - 2*16 groepen - 1200m2 Tot 1997 gaf het Wenkenbladvan het Ministerie van Onderwijs
en Wetenschappen uit 1986 een overzicht van de geldende
normen in het basisonderwijs. Voor het speelgebied waren de
ruimtelijke consequenties als volgt: het speelgebied bestaat uit
een verhard en een onverhard gedeelte in de verhouding 2 : 1,
waarbij het verharde deel een oppervlakte heeft van tenminste
300 vierkante meter.
Aan de afmetingen van de buitenruimte van een school
worden tegenwoordig geen andere eisen gesteld dan de
kleuterschool 2 groepen minimale norm van 3 vierkante meter per leerling en een totaal
minimum van 300 vierkante meter. Wat betreft de inrichting zijn
er weinig eisen. Ook vanuit het bouwbesluit worden er geen
specifieke eisen aan het schoolterrein gesteld, anders dan eisen
van bereikbaarheid (bijvoorbeeld voor de brandweer) en de
gebruikelijke toegankelijkheidseisen.
2006: minimum 300m2, vanaf 200 leerlingen volstaat 600m2 Voor kinderdagverblijven en naschoolse opvang wordt een
50 leerlingen - 300m2 100 leerlingen - 300m2 200 leerlingen - 600m2 400 leerlingen - 600m2 afgesloten en op de leeftijd van de kinderen passend ingerichte
buitenspeelruimte gevraagd, waarvan de oppervlakte minimaal
3 vierkante meter bruto oppervlakte speelruimte per aanwezig
kind bedraagt.

Combinatie
De minimale norm van 300 vierkante meter terrein (600 vier-
kante meter vanaf 200 leerlingen) en het beperkte onderhouds-
1650m2
600m2

600m2

150m2

300m2

Brede school
budget van scholen laten weinig ruimte voor een toereikend
buitenterrein. Scholen worden feitelijk gedwongen naar andere
buitens. opvang

mogelijkheden te zoeken, bijvoorbeeld door naar een combinatie


16 groepen (400) leerlingen)

16 groepen (400) leerlingen)

+ + + =
basisschool

basisschool

van andere functies met een eigen buitenruimte zoeken.


5 groepen (100 leerlingen)
dagopvang
4 groepen (50 leerlingen)

Hoewel de referentieprojecten laten zien dat op deze wijze


goede (school)speelpleinen zijn te realiseren, blijft het schrijnend
dat, hoe lovenswaardig ook, samenwerking van partijen en
clustering van programmas feitelijk een voorwaarde zijn ge-
worden voor het realiseren van een goed (school)speelplein.

4 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Vergelijking met het buitenland
Over het algemeen zijn de gehanteerde normen voor vier-
Nederland kante meter buitenruimte per leerling in de ons omringende
landen substantieel ruimer dan in Nederland. Gemiddeld
3m2 worden bij scholen circa 40 vierkante meter per kind aan
buitenruimte gerealiseerd, tegenover maximaal 3 vierkante
meter in Nederland. Hierbij moet worden vermeld dat in die
landen sportvelden van oudsher worden geclusterd met de
school. In Nederland is het buiten sporten juist traditioneel
gekoppeld aan sportverenigingen en speeltuinverenigingen.

Engeland, exl. sportvelden

9/75m2

Engeland, incl. sportvelden

Kaiho Elementry School, Himi, Japan

Jubilee Primary school, Londen,


AHHM, 2002

Preschool, Bregenz, Oostenrijk, Gaigner & Gruber, 2001

5 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Referentieprojecten
Voorbeelden van hedendaagse scholen en schoolcom-
plexen laten zien dat een combinatie van verschillende
programmas en een koppeling met openbare ruimte een
thema is dat meerdere schoolcomplexen exploreren. Hier-
bij zijn de aspecten veiligheid en beheersbaarheid belang-
rijk. Succesvolle schoolspeelplaatsen kennen niet alleen
ruimtelijke maar ook sociale verbanden. Zo is in de wijk
Osdorp een Straatportiers project opgezet dat schoo-
lkinderen uit de bovenbouw betrekt bij het tegengaan van
vervuiling en vernieling op het schoolplein. Een zelfde
soort systeem wordt gebruikt bij de Zoneparc speelplaat-
sen waar zogenaamde helden, de oudere kinderen, een
goed gebruik van de speelplaats moeten stimuleren.

Brede school De Kikker, Osdorp


Opdrachtgever: Stadsdeel Osdorp Amsterdam
Architect: dok architecten
Programma: 7160 m2 - twee basisscholen, kinderdagverblijf,
GG&GD (consultatiebureau)
Oplevering: 2006
Oppervlakte buitenruimte:
school: 2530 m2 (inclusief tribune)
gemeente: ca. 2400 m2 (speelstrook)

In De Kikker zijn twee basisscholen, een kinderdagverblijf en een


GG&GD ondergebracht. Het grote voorplein met tribunes en
sportvelden loopt over in een besloten plein tussen de gebouw-
delen. Daar bevindt zich de gezamenlijke entree voor de ver-
schillende functies, vormgegeven als een centrale wintertuin.
Het omsloten plein is een veilige speelruimte voor de onder-
en middenbouw. De openbare speelplaats voor de school is
bestemd voor de oudere kinderen n buurtkinderen en is via
de grote tribune verbonden met de lokalen voor de bovenbouw.
Het openbare speelplein voor de school is eigendom van de
gemeente en maakt onderdeel uit van een speelstrook die door-
loopt tot aan het wijkpark. Problemen met vandalisme en hang-
jongeren zijn aangepakt met het project Straatportiers, waarbij
oudere kinderen in herkenbaar tenue de speelstrook inspecteren
en vernielingen rapporteren aan de sociaal beheerder van de wijk.

Scholencluster Hogeveld
Opdrachtgever: OCW Vastgoed, Den Haag (Scholen en MFC),
HEVO bouwmanagement, Den Bosch
Architect: Mecanoo
Programma: 11990 m2 - 2 basisscholen, naschoolse opvang, peuterspeelzaal,
sporthal, theater, commercile functies, woningen
Oplevering: 2004

In de scholencluster zijn twee basisscholen, een multifunctioneel


centrum, een sporthal, een kinderdagverblijf en zes woningen
ondergebracht. Door het bouwblok aan verschillende zijden te
openen, worden voetgangers uitgenodigd het intieme buurtplein
met verschillende functies te betreden. Binnen het gebouw is een
gemeenschappelijke patio gemaakt voor de twee scholen. Het
dagverblijf heeft een eigen inpandige speelomgeving die veilig is
voor de leeftijdsgroep.

Scholencomplex De Vijver, Wateringseveld


Opdrachtgever: Dienst OC en W, Den Haag en De Compaan, Den Haag
Architect: Architectenbureau Marlies Rohmer
Programma: 5098 m2 basisschool, dagverblijf voor meervoudig
gehandicapte kinderen
Oplevering: 2001

Door de H-vormige plattegrond van het scholencomplex De


Vijver ontstaan twee pleinen aan weerszijden van het gebouw.
De meer kwetsbare kinderen van de dagopvang hebben zo
een eigen buitenruimte. Het grote speelplein aan de andere
zijde is uitgebreid met een tribune en sporttoren, en werd als
openbaar plein ontworpen. Helaas is door aanhoudend vanda-
lisme een hek rondom het plein geplaatst waardoor het plein
niet langer na schooltijd toegankelijk is voor buurtkinderen.

Bij een brede school hoort het brede schoolplein, een


toegankelijk schoolplein
Het schoolplein moet eindelijk eens serieus genomen worden.
Het is altijd een sluitpost. Als architect krijg ik wel een program-
ma van eisen voor het gebouw, maar niet voor het schoolplein.
Dat klopt niet. Het is momenteel niet eens een kwestie van low
budget, maar van no budget. Terwijl het inrichten van een goed
schoolplein een vak is. Ik pleit voor een fatsoenlijk budget, een
programma van eisen en een goed beheersplan voor ieder
schoolplein. Dan kan je het schoolplein ook met een gerust hart
openstellen.
Architect Marlies Rohmer in de Jantje Beton brochure
Een schoolplein voor de buurt

6 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Tien basis-
uitgangspunten

Er zijn tien basisuitgangspunten geformuleerd die een onderbelicht aspect. Welke rol speelt het schoolplein in de
(school)speelplein succesvol maken. De meer proces- algemene pedagogische visie van de school? De keuze voor het
matige aspecten zoals participatie en beheer staan boven- thema van het plein sluit idealiter nauw aan bij het profiel van de
aan, omdat uit ervaring is gebleken dat betrokkenheid school. Denk bijvoorbeeld aan themas als natuur, cultuur, spel,
van meerdere partijen nodig is om een plein op langere sport of leren. Actueel is een ICT of interactief thema. Met behulp
termijn goed te laten functioneren. Ook een plan voor van digitale toestellen kunnen buiten interactieve spelletjes wor-
exploitatie en beheer blijkt in de praktijk een belangrijke den gespeeld. Het nadenken over de gewenste activiteiten op het
voorwaarde voor het daadwerkelijk slagen van een plein en de mogelijke zonering daarvan, stimuleert de betrokkenen
project. In de meest ideale situatie wordt al bij de om vooraf te formuleren welke vaardigheden men wil uitdagen.
(stedenbouwkundige) planfase rekening gehouden met
de basiscondities voor een goed (school)speelplein. 7
Ruimtelijke differentiatie
De leeftijdsgroepen, 0 tot 4 jaar, 4 tot 6 jaar, 6 tot 12 jaar, kennen
andere behoeftes qua bewegingsdrang, geborgenheid en uit-
daging. Door hiermee rekening te houden in de stedenbouw-
kundige opzet en de indeling van het terrein ontstaat een vanzelf-
sprekende ruimtelijke scheiding tussen de groepen.

4
1 Zonering
Participatie Met verschillende activiteitenzones ontstaat een heldere
Bij de start van de planontwikkeling is participatie van meerdere organisatie, waarbij de kinderen elkaar zo min mogelijk storen.
partijen essentieel: Een indeling bestaat uit tenminste drie zones:

1 om brede steun voor de plannen te verkrijgen. - een zone voor balspelen (competitie)
2 om aanvullende financile middelen te zoeken. Het totaal - een zone voor andere speelvormen (bewegen)
beschikbare budget, zowel voor het plan als voor het beheer - en een plek om te zitten en te praten (rust)
na oplevering, bepaalt in belangrijke mate de contouren van 8
het uiteindelijke ontwerp. Veiligheid en toegankelijkheid
Ontwerp het plein zo dat kinderen er veilig kunnen spelen. Denk
Zoek naar partijen die genteresseerd zijn in participatie, bij- bijvoorbeeld aan de verkeerssituatie en het toezicht op de kinde-
voorbeeld gemeentelijke instanties, locale sportclubs, ouders ren, naast de veiligheidsnormen van toestellen. Tegelijkertijd is
en omwonenden, locale ondernemers, ouderen en middelbare het belangrijk kinderen geborgenheid te bieden zodat ze zich
schooljeugd uit de buurt. Zorg dat de verschillende deelnemers thuis voelen op het plein. Een voorwaarde is dat het terrein goed
zijn betrokken bij zowel de inhoudelijke als de fysieke totstand- toegankelijk is.
koming van het plein. Door toekomstige gebruikers van het plein,
kinderen, ouders en omwonenden in een vroeg stadium bij de
planvorming te betrekken kan het programma van eisen preciezer
worden geformuleerd. Dit bevordert uiteindelijk een goed gebruik
van het (school)speelplein. 5
Bezonning en beschutting
Een goede bezonning is essentieel voor een aangenaam gebruik.
Te veel schaduw en wind zijn negatieve factoren. Zonder beschut-
ting zijn bepaalde vormen van spelen nauwelijks mogelijk. Bij
nieuwbouw dient de ligging van een schoolplein al op steden-
bouwkundig niveau aandacht te krijgen. Stedenbouwers en ande- 9
2 re beleidsmakers kunnen in dit vroege stadium nadenken over de Oppervlakte en verharding
Beheer en organisatie consequenties van geplande gebouwen op de beschutting en De keuze voor het materiaal van de ondergrond heeft een grote
Een goed plan voor het beheer is een noodzaak om de speel- bezonning van het plein, en dit op een goede manier invullen. Nog invloed op de spel- en bewegingsmogelijkheden en het karakter
plaats tot een succes te maken. Allerlei factoren zijn van invloed te vaak zijn deze basiscondities niet meegenomen in het steden- van het plein. Hard en vlak om soepel over te bewegen, zacht en
op een goed beheer, zoals de keuze van materialen, locatie en bouwkundig ontwerp, waardoor het in de inrichtingsfase niet meer glooiend om tot de verbeelding te spreken, terwijl combinaties en
vormgeving. Het opstellen van een beheerconvenant waarin mogelijk is om een optimaal plein te maken. Ook de connectie overgangen gevarieerde spelsituaties uitlokken.
verschillende partijen zich committeren aan pleinregels blijkt in met de openbare ruimte wordt in deze fase feitelijk al vastgelegd.
de praktijk een goed middel om een plein mooi, schoon, veilig en
leefbaar te houden. Ook kan gedacht worden aan (het opzetten
van) een speeltuinvereniging die de exploitatie van het plein op
zich neemt.

6
Connectie openbare ruimte 10
Het schoolplein heeft in potentie een publieke rol in de wijk, ook Inrichting en toestellen
na schooltijd. Daarvoor is een goede overgang nodig tussen het Voor bepaalde activiteiten wordt vaak teruggegrepen op de
3 plein en de openbare ruimte. Het plein is een veilige speelplek als bekende speeltoestellen, zoals een klimrek of een glijbaan.
Profielkeuze er betrokkenheid en toezicht is vanuit de buurt. Door rondom het Door gericht te kiezen voor bouwkundige of landschappelijke
Een goede inrichting van een schoolplein hangt samen met een plein functies te clusteren die ook na schooltijd toegankelijk zijn, inrichtingselementen wordt de uitdaging vergroot en daarmee het
visie op het buitenspelen. Dit is bij Nederlandse scholen nog een wordt de sociale cohesie bevorderd. gevarieerde speelgedrag door verschillende groepen gebruikers.

7 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Public Playground
randvoorwaarden voor een goed (school)speelplein

Voor welke groep is 0-4 jaar 4-6 jaar 6-9 jaar 9-12 jaar 12+ jaar
het plein bedoeld? Het kind verkent de Kinderen hebben in deze Kinderen zijn nu sterk In deze fase worden Kinderen beoefenen
Een goede indeling wereld om zich heen en fase een fantasievolle op elkaar gericht. Zij spelletjes met regels sporten waarin ze goed
van het schoolplein probeert zijn bewegingen wereldbeleving. Zij zijn hebben de behoefte om in groepsverband be- zijn. Ze wedijveren met
houdt rekening met onder controle te krijgen. meer op elkaar gericht in een klein groepsver- oefend. Elkaar aftroeven elkaar in soepel en snel
de leeftijden van Het spelen is solitair en hebben behoefte aan band te spelen en te hoort daarbij. Kinderen bewegen. Door het inzet-
kinderen en de ver- van aard. Het kind is veel en intensief bewe- communiceren. Daar- kunnen nu heel goed ten van de groeispurt
schillende fasen van aangewezen op de zorg gen. Via imitatie wordt naast is er behoefte aan zonder supervisie met wordt het beheersen en
hun ontwikkeling. en bejegening van vol- effectief geleerd. veelzijdig bewegen. In elkaar omgaan. Het nuanceren van kracht
wassenen. De kinderen deze fase ervaren ze voor beheersen van motori- belangrijk, naast de
hebben een beschutte het eerst om samen te sche vaardigheden sociale en motorische
speelplek nodig. sporten. vinden ze belangrijk. functie van bewegen.

Diverse activiteiten Sporten en intensief Bouwend bezig zijn Spelletjes doen Imitatie en rollenspel Rust en communicatie
en spelvormen bewegen Zelf constructies bou- Motorische spelletjes Multi-interpretabele Sociale relaties aan-
zijn in afzonderlijke Spelletjes met een wen. Het op eigen initia- zoals hinkelen, knikkeren obstakels prikkelen de knopen en onderhouden.
zones verdeeld competitief karakter tief gebruik maken van en touwtje springen. spelfantasie van kinderen Plekjes die uitnodigen
over het plein en zoals voetbal, basketbal, bouw- en afvalmateriaal. en nodigen uit tot mee- tot het voeren van
Bewegen met
hinderen elkaar niet. handbal en hockey. Het spelen. Bijvoorbeeld gesprekken. Het doen
Omgaan met natuur- toestellen
Zo ontstaat rust en parcours en de geplaats- piraatje, vadertje en en laten van andere
verschijnselen Verschillende niveaus
overzicht. te attributen doen een moedertje of winkeltje kinderen observeren.
Het verkennen en obser- van behendigheid oefe-
beroep op tempowisse- spelen. Afstand nemen van wat
veren van de natuur. Het nen. Bijvoorbeeld met
lingen, kracht en soepel- er op het plein gaande is.
onderhouden van een klimtoestellen, klimmuur
heid.
schooltuin of licht onder- en obstakels.
houd in de natuur.
Bewegen met
verlengstukken
Beroep op sturing en
beheersing in een afge-
meten ruimte. Bijvoor-
beeld steppen, fietsen,
stelten en springtouwen.

Leeractiviteiten
praktiseren
Objecten, figuren,
getallen en letters die
herinneren aan bepaalde
aspecten van het leren,
zoals lezen en vermenig-
vuldigen.

8 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Een goed (school)speel-
plein heeft minimaal
drie activiteitenzones:
voor competitie, bewegen
en rust. De zones zijn van
elkaar gescheiden. Idealiter
wordt er daarnaast ruimte
ingericht voor construeren
(bouwend bezig zijn en
onderzoeken van de natuur)
en imitatiespelletjes.

Door de plaatsing van


muurtjes, hekken, bomen,
struiken en door prefab
inrichtingselementen zoals
straatmeubilair en toestellen
wordt speelgedrag uit-
gelokt. Vlak of glooiend,
hard of zacht: de variaties
in textuur van het vloer-
oppervlak bepalen de
mate van uitdaging.

Het ruimtebeslag
van prefab inrich-
tingselementen ten
opzichte van de ver-
schillende zones.

Profielkeuze
Met een profiel- of thema-
keuze kan de school haar
onderwijsvisie sterker uit-
dragen en de inrichting van
het plein afstemmen op het
lesprogramma. Het buiten-
spelen wordt onderdeel
van de pedagogische
visie op de algemene
ontwikkeling van het kind.

9 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Praktijkvoorbeeld
De Geheime Tuin

Begin 2006 deed zich de gelegenheid voor om het onder- Participatie beschikbaar voor de Groene Duim, een Rotterdams initiatief om
zoek in de praktijk te toetsen. Een schoolplein gelegen In het voortraject is contact gezocht met zoveel mogelijk partijen de buitenruimte van de stad aantrekkelijker te maken. De Groene
aan De Mllerpier in Rotterdam was toe aan een her- om de wensen en eisen van de verschillende groepen te peilen, Duim werd aan het projectplan toegekend, onder voorwaarde dat
inrichting. Op de locatie troffen we een lege asfaltvlakte en om te onderzoeken op welke wijze zij betrokken zouden kun- er overleg zou zijn met de buitenruimteontwerper en het plan zou
aan met een basketbalveld en lage bodembegroeiing nen worden. Het plein is eigendom van de gemeente, maar de passen binnen het inrichtingsplan van de Mllerpier. Bovendien
rondom, zonder beschutting tegen de harde wind vanaf verantwoording voor de inrichting en het onderhoud ligt bij het moest het plan worden goedgekeurd door dS+V. Een belangrijk
de kade. Voor de school was deze onaantrekkelijke speel- projectteam Lloydkwartier, waarin het OBR (Ontwikkelingsbedrijf onderdeel van het overleg met dS+V was het beperken van het
omgeving de enige beschikbare buitenruimte, die zich Rotterdam), dS+V (dienst Stedenbouw en Volkshuisvesting) en toekomstige onderhoud van het plein. Daarom is er zoveel moge-
bovendien volledig in openbaar gebied bevindt. de gemeente Delfshaven zijn vertegenwoordigd. In het inrichtings- lijk gebruik gemaakt van gemeentelijke inrichtingselementen zoals
Om dit plein uitdagender en aantrekkelijker als speel- plan buitenruimte Mllerpier is het plein naast de school aange- bankjes en bestrating. In de periode eind 2006 tot begin 2007
ruimte te maken is het initiatief genomen voor het project wezen als verblijf- en sportplein dat met opzet leeg is gehouden. is het plein gerealiseerd. De finishing touch, de belijning en spel-
De Geheime Tuin. Aan de hand van de tien basisuitgangs- Het plaatsen van speeltoestellen was in principe niet de bedoe- patronen, werden in maart 2007 aangebracht.
punten wordt het project beschreven. Allereerst is gezocht ling omdat een pleintje verderop is aangewezen als speelterrein.
naar mogelijke participatie. In de directe nabijheid van de school bevinden zich woningen, Profielkeuze
bedrijven (creatieve sector) en een ouderensoos. Het ontbreken Uit gesprekken met de leerkrachten bleek het thema ontdekken
van beschutting, groen en zit- en speelelementen werden door de van de natuur belangrijk voor de kinderen. De Geheime Tuin
buurtbewoners als de belangrijkste redenen genoemd om het kreeg inhoud door het planten van drie verschillende bomen en
plein niet te gebruiken. Speelelementen zijn met name belangrijk een groene haag rondom het plein voor beschutting en door het
voor de school en ouders. aanbrengen van een groen patroon op de vloer. Het gebruiken
Er werd afgesproken te zoeken naar zit- en gebruikselementen die van natuurlijke materialen zoals gras of turf was niet mogelijk,
er niet als speelelementen uitzien, maar wel als zodanig kunnen omdat er regelmatig rukwinden op de locatie zijn. Ook een bloem-
worden gebruikt (bijvoorbeeld rotsblokken of lage zitobjecten). bed was niet gewenst. Uiteindelijk zijn rondom het plein, aan de
entreezijde van de school, bloembollen en kruiden geplaatst.
Beheer en organisatie Bovenbouwleerlingen onderhouden ze. Het blijkt moeilijk om
De school kreeg een voortrekkersrol in het project. In een vroeg ouderen te interesseren mee te helpen bij dit onderhoud. Voor
stadium is overlegd welke activiteiten en speelwijzen de school ad hoc activiteiten zijn de ouderen goed te vinden, maar voor het
wilde stimuleren door middel van de nieuwe inrichting. Aan de (zelf) meedoen aan langere trajecten is men niet enthousiast.
hand van voorbeelden is besproken hoe je een plein kan indelen
in verschillende zones en welk thema gewenst is. Zonering
De financiering van het project was bijzonder. De school had De tweedeling is gehandhaafd: een groot plein voor de midden-
geen budget voor beheer en onderhoud, want het plein behoort en bovenbouw en een kleiner af te sluiten plein voor de onder-
bij het openbare gebied. Een nieuwe inrichting kon alleen worden bouw. Aangezien het grote plein nadrukkelijk als sportplein in
gerealiseerd als er externe fondsen zouden worden gevonden. gebruik moest blijven, mochten hier geen toestellen worden
In 2006 stelde het college van B&W in totaal twee miljoen euro geplaatst. Extra speelaanleidingen zijn daarom in de vloer aan-

De plek krijgt betekenis, ziet er vriendelijker uit en brengt groen


in een stenige wijk. De n meter hoge haag voorziet in de
groenbehoefte, geeft de noodzakelijke beschutting terwijl het
overzicht mogelijk blijft. Door op het plein zit- en speelelementen
te plaatsen nodigt het uit tot verpozen, waardoor communicatie
kan ontstaan tussen buurtbewoners, kinderen, ouderen, werken-
den uit de buurt en ouders van kinderen. Hierdoor leert men
elkaar kennen en wordt de buurt kindvriendelijker en veiliger.
En last but not least, de school krijgt een schoolplein met een
functionele indeling en beschutting.
Uit de inzending voor de Groene Duim

10 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
11 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Speelgedrag op het oude plein
In de lege ruimte blijven de kinderen
bewegen en zoeken de randen op.
Er zijn alleen rustmomenten in de
hoek, bij de banken of bij de juf.

Speelgedrag op het nieuwe plein


Kinderen blijven langer in een bepaal-
de zone en het speelgedrag is gevari-
eerder. Er zijn rustmomenten bij de
picknicktafels, de banken of languit
liggend op de zachte en verende rub-
beren vloer. Het golvende speelele-
ment en het klimrekje zijn favoriet.

gebracht. Door het aanbrengen van voorzieningen voor volleybal- Ruimtelijke differentiatie
of tennisnetten kan incidenteel op andere wijze worden gesport. Door de inrichting is het verschil tussen de twee pleinen meer
Naast het plein zijn extra bankjes geplaatst om te rusten en te gericht op het soort spelen. Het grote plein is gericht op competi-
praten. Het kleine plein is meerduidig ingericht. De vorm en tief spelen, het kleine plein op gevarieerd bewegen. Hierdoor is
plaatsing van de zitelementen prikkelen de fantasie. Er zijn ver- het onderscheid in leeftijd zoals voorheen werd gemaakt, grote
schillende plekken om te rusten en te kletsen. Door verschillen kinderen op het grote plein en kleine kinderen op het kleine plein,
in de ondergrond is er een zone waar gevarieerd kan worden minder relevant geworden. Het valt op dat meisjes uit de boven-
bewogen met verlengstukken (fietscircuit) en een zone waar bouw aangeven graag op het kleine plein te spelen, aangezien
kan worden geklommen. op het grote plein niets te doen is behalve voetballen. Door het
herzien van de speeltijden kunnen kinderen nu afwisselend op de
Bezonning en beschutting beide pleinen spelen en kan zowel de boven- als onderbouw van
De ligging van het plein is ongunstig, er is veel wind en weinig de diversiteit van de pleinen gebruik maken.
beschutting. De kinderen moesten wel rennen om warm te blijven
en kwamen niet aan rust toe. In de zomer is er geen schaduw en Veiligheid en toegankelijkheid
wordt het asfalt zeer heet. Deze aspecten hadden overwogen Er zijn diverse aanpassingen gedaan die de veiligheid en toe-
moeten worden in het stedenbouwkundig plan die de situering gankelijkheid verbeteren. Bijvoorbeeld het plaatsen van een hek
van het plein heeft bepaald. De groene haag is ingezet als aan de kadezijde en de zachte ondergrond. Kinderen gaan er
beschutting tegen wind en zon, maar kan dit maar in beperkte zelfs languit op liggen. De belangrijkste ingreep is echter de meer
mate doen. Voor veiligheid naar de kade toe is het plein aan die gevarieerde inrichting. Hierdoor ontstaan verschillende manieren
zijde afgesloten. Het plein blijft daarmee nog wel uit twee delen van spelen en blijven de kinderen langer op dezelfde plek, waar-
bestaan, maar heeft slechts n ingang. door de speelplaats als totaal overzichtelijker is geworden.

Connectie openbare ruimte Oppervlakte en verharding


Het gehele plein is openbaar. In de oude situatie werd het plein Er is gekozen voor een gietrubber vloer in twee kleuren, groen
niet of nauwelijks gebruikt door buurtbewoners. Door de nieuwe met rode accenten, in verschillende zachtheden. We bereiken
inrichting worden meer gebruikers aangetrokken, ook tijdens hiermee een aantal doelstellingen. Binnen de voorwaarden van
schooltijd. Tot nu toe heeft dit niet of nauwelijks tot conflicten het inrichtingsplan buitenruimte Mllerpier, waarin het plein dienst
geleid. Het plein wordt nu ook na schooltijd door leerlingen of de doet als leeg verblijf- en sportplein, wordt differentiatie aan-
BSO gebruikt en buurtbewoners zijn in het weekend regelmatig gebracht. Het plein oogt fris en fleurig ten opzichte van de
op het plein te vinden. donkere bakstenen omgeving. De patronen verdelen de ruimte in

12 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
13 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
verschillende gebieden die aanleiding geven tot spelen. Er zijn
spelpatronen en symbolen waarmee je kunt spelen. De kronkel-
lijnen zijn belangrijk voor de motorische ontwikkeling van vooral
jonge kinderen. En de zachte ondergrond is veilig.

Inrichting en toestellen
Het plein is ingericht met een mix van zit- en speelelementen,
passend bij het inrichtingsplan buitenruimte Mllerpier. Op het
grote plein zijn extra bankjes geplaatst. Op het kleine plein zijn
aan de randen lage bankjes en picknickbanken geplaatst. De lage
bankjes staan zo opgesteld dat ze ook als bewegingstoestel of
bijvoorbeeld piratenschip kunnen worden gebruikt. Tussen de
bomen is een golvend zit- en speelobject (de schelp) geplaatst,
waar kinderen op kunnen zitten, onderdoor kruipen of opklauteren.
Binnen het thema De Geheime Tuin passen de paddestoelen
waar overheen geklommen of gesprongen kan worden. Het
enige echte toestel is een klimtoestel voor de kleintjes. Door zijn
beperkte hoogte voegt het zich goed in het geheel.

Veranderd speelgedrag
Het plein is nu twee jaar in gebruik en het blijkt dat de nieuwe
inrichting daadwerkelijk uitdaagt tot inventiever en gevarieerder
spelen. Op de overzichtsfotos is het veranderde speelgedrag
van de kinderen goed te zien. Daarnaast heeft het plein ook als
buurtfunctie een impuls gekregen. Het kent nu een gevarieerd
gebruik door zowel schoolkinderen als buurtbewoners. Het is
daadwerkelijk een Public Playground geworden!

14 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Aanbevelingen
en nawoord

Het idee voor het ontwerpend onderzoek Public Play- Overheid en gemeente Conclusie
ground is ontstaan vanuit verwondering over concrete Normering en budgetten voor schoolpleinen moeten drastisch Deze aanbevelingen zijn zeker niet volledig. Onderzoek naar de
voorbeelden uit de praktijk. Door deze studie is de ver- worden bijgesteld. Het budget voor het buitenterrein dient los consequenties van motorische oefening op de ontwikkeling van
wondering alleen maar toegenomen. De ontwikkeling van het bouwkundig budget te worden opgesteld. Op deze wijze de creatieve mens is nog steeds actueel. Uit literatuur blijkt dat
van het kind staat volop in de belangstelling maar de wordt voorkomen dat bij nieuwbouwplannen van scholen de het continue stimuleren van diverse en gevarieerde bewegingen
condities waaronder (school)speelpleinen worden gereali- speelplaats de financile sluitpost wordt. De bijdrage voor het een positief effect hebben op de vaardigheden van kinderen.
seerd zijn minimaal. Een beroep doen op de inventiviteit beheer van het terrein moet in de verhoging van het budget Niet voor niets worden speelplaatsen tegenwoordig ook wel aan-
van architecten en ontwerpers, zoals sommige opdracht- worden meegenomen. geduid met playscape, ervaringsplein of bewegingslandschap.
gevers doen, volstaat niet. Van verschillende kanten en Door activiteiten van bijvoorbeeld Jantje Beton komt de noodzaak
door verschillende partijen zullen beleidsveranderingen Onderwijs van leerkrachten tot goede speelruimte regelmatig in het nieuws. In de Jantje
moeten plaatsvinden. Tijdens de pabo-opleiding zou de betekenis en potentie van de Beton brochure Een schoolplein voor de buurt zijn de reacties
(school)speelplaats meer aandacht moeten krijgen. Navraag bij en ervaringen van enkele scholen gebundeld die hun schoolplein
een aantal pabos leert dat de speelplaats of onderwijs buiten- wilden openstellen voor de buurt. Toch blijkt dat bij besprekingen
ruimte als studieobject niet is ondergebracht bij de gymnastiek- van plannen voor speelplaatsen, zowel bij nieuwbouw als reno-
docent en ook niet bij andere docenten. Toekomstige leerkrachten vatie, veel schoolteams moeite hebben om onderliggende visies
zouden bekend moeten zijn met de verschillende functies van en doelstellingen helder te krijgen. De matrix in dit onderzoek
de buitenruimte en vaardig in het observeren van speel- en spel- tracht een hulpmiddel te zijn om dit traject beter in te richten en
gedrag van leerlingen. de benodigde stappen inzichtelijk te maken.

Initiatiefnemers en ontwerpers Nawoord


Initiatiefnemers en ontwerpers van (school)speelpleinen moeten Het onderzoek Public Playground is afgerond in het voorjaar van
goed voor ogen hebben welke aspecten van de ontwikkeling van 2007, maar nog steeds zijn de aanbevelingen uit het onderzoek
leerlingen zij op de speelplaats willen uitdagen. Daarbij dient men onverkort van toepassing. De aandacht voor schoolspeelplaatsen
rekening te houden met de mentale en motorische ontwikkeling neemt toe, toch blijven de budgetten marginaal en mist een visie
van de verschillende leeftijdsgroepen. Aangezien steeds meer op het buitenspelen in de pedagogische algemene visie van veel
architecten in plaats van buitenruimteontwerpers de opdracht scholen. Meer en meer blijkt het commitment van de betrokkenen
krijgen voor de inrichting van speelterreinen, zou het architectuur- cruciaal voor het slagen van een initiatief.
onderwijs hierop moeten inspelen. In een vorig jaar gestart project van Premsela en SKOR (Stichting
Kunst en Openbare Ruimte) wordt de problematiek van school-
Participatie leerlingen pleinen aan de hand van een concreet ontwerpproject aan de
Naast leerkrachten, omwonenden en ouders moeten ook leerlin- orde gesteld. Zij zijn daarvoor in overleg met vier basisscholen in
gen de ruimte krijgen om over de inrichting en het gebruik van het Amsterdam om de pleinen die na schooltijd zijn afgesloten, weer
speelplein mee te praten. Vooral bovenbouwleerlingen blijken in openbaar te maken. In de grote steden is een groeiende behoef-
staat te zijn om oplossingen te bedenken voor ervaren problemen. te aan ruimte voor de jeugd om te spelen, te leren en te ontmoe-
Zij zijn eveneens in staat om mee te helpen bij de organisatie van ten. De realiteit is echter dat honderden schoolpleinen het groot-
bepaalde spel- en bewegingsactiviteiten op de speelplaats. ste deel van de tijd zijn afgesloten. De redenen hiervoor komen
voort uit financile en beheersmatige aspecten, want hoe garan-
Schoolvisie deer je veiligheid en wie is daarvoor verantwoordelijk? Het project
Een visie op het buitenspelen zou onderdeel moeten zijn van wil de huidige situatie onder de aandacht brengen en een voorzet
de algemene pedagogische visie van een school. Elke school doen voor verbetering. Er wordt daarom samengewerkt met een
zou in de schoolgids moeten uitleggen welke doelstellingen men expertteam samengesteld uit vertegenwoordigers van gemeente,
nastreeft op het speelplein en voor welke doelgroep. Dit gebeurt schoolbesturen, architecten, buitenruimteontwerpers en ontwikke-
zelden of nooit. Een blik in 45 schoolgidsen van de jaargang lende partijen. Op de eerste bijeenkomst werd het belang van
2006-2007 in de regio Nijmegen leert dat in geen enkele school- participatie en commitment door alle partijen benadrukt. Maar juist
gids iets over de functie of activiteiten van de speelplaats wordt die commitment blijkt een moeilijke factor en een belangrijke
vermeld. reden voor vertraging van het traject te worden. Schoolbesturen
lijken moe van allerlei plannen zonder directe concrete vertaling,
Observatie (deel)gemeenten verschuilen zich achter beperkte budgetten en
Leerkrachten moeten zich bekwamen in het periodiek observeren overige potentile participanten zijn moeilijk te mobiliseren. On-
van het speelplaatsgedrag van leerlingen. Aansluitend op deze getwijfeld zal het project uiteindelijk een positieve invulling krijgen,
observaties zouden zij in staat moeten zijn om effectieve oplos- de gang van zaken is echter tekenend voor de huidige situatie.
singen voor problemen te bedenken en uit te voeren. Een ieder erkent de problematiek, maar zonder geldinjectie van de
overheid is een structurele oplossing vooralsnog niet voorhanden.
Leefregels Niemand zal ontkennen dat een goede ontwikkeling van kinderen
Op de speelplaats moet zowel qua vormgeving als qua leefregels van cruciaal belang is voor de toekomst. Die toekomst begint
rekening worden gehouden met verschillen tussen leerlingen op school en het schoolplein. Het blijft daarom voor ons on-
onderling. We onderscheiden actieve leerlingen, niet actieve en begrijpelijk dat een rijk land als Nederland hieraan geen geld
sociaal-emotioneel kwetsbare leerlingen. Uitgangpunt is dat alle en tijd besteedt. Het wordt hoog tijd dat spel en beweging op
leerlingen recht hebben op ontspannen en intensief bewegen in het schoolplein prioriteit krijgen en nummer n op de agenda
de pauzetijden. komen te staan.

15 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k
Bekkering Adams in meerdere elkaar soms
Postbus 29066
3001 GB Rotterdam architecten is in 1997 tegenwerkende processen,
opgericht door Juliette is de financiering complex
t (010) 436 16 00 Bekkering en versterkt met en ondoorzichtig en sluit
f (010) 436 06 39
Monica Adams in 2005. de regelgeving niet aan bij
www.archfonds.nl Het bureau werkt met een datgene wat in de praktijk
enthousiast team aan ver- gewenst is. Buitenschoolse
schillende projecten. De opvang bij voorbeeld, is nu
Redactie
Martijn Oskam
opgaven variren van com- als commercile activiteit
Anneloes van der Leun plexe bouwopdrachten tot verbannen uit de school. Dat
het formuleren van nieuwe draagt bij aan ongewenste
Eindredactie concepten, van woning- fragmentatie in beleving en
Anneloes van der Leun
bouw tot utiliteitsbouw, gebruik. Bovendien zijn de
Vormgeving van stedenbouw tot interi- budgetten voor scholenbouw
Manifesta, Rotterdam eur. In de loop der jaren is in het primair en voortgezet
een karakteristiek oeuvre onderwijs structureel te laag.
Drukwerk
GTV Oosterhout
opgebouwd dat zich ken- Hierdoor voldoen veel scho- Bij de transformatie van een (Happel Cornelisse Architec-
merkt door eigenzinnige len niet als leer- werk- en krimpende regio zijn drie ten), Theo Hauben (Urban
Fotoverantwoording gebouwen. Er wordt leefomgeving. vraagstukken van belang: Affairs), Dennis Kaspori
Digi Daan voorzijde pp. 10, 11,
gestreefd naar innovatie, Deze situatie is de aanleiding het verdelingsvraagstuk (wat (The Maze Corporation),
13-15
Jan Derwig p. 6 dok architecten naar behoud of herstel van om in samenwerking met moet weg, waar en wat komt Marc Maurer (United
Jannes Linders p. 6 Mecanoo bestaande kwaliteiten en woningcorporatie Ymere een er voor terug), het ontwikke- Architects) en Dirk Somers
(onder) naar het verrijken en ver- open oproep te organiseren lingsvraagstuk (hoe moet de (Huis-Werk Architecten).
Christian Richters p. 6 Mecanoo
sterken van identiteit en voor ontwerpend onderzoek ruimtelijke en programmati-
(boven), Architectenbureau Marlies
Rohmer (onder) kwaliteit van de gebouwde naar scholenbouw en school- sche aanpassing worden Grenslandschap
Kees Rutten p. 6 Architectenbureau omgeving. In de afgelopen omgeving. 38 voorstellen zijn gerealiseerd) en het dyna- In de afgelopen decennia is
Marlies Rohmer (boven) jaren zijn diverse gebou- ingediend bij het fonds. Voor miekvraagstuk (hoe kan door het grenslandschap vooral
p. 3 fotos openluchtscholen uit: Dolf
wen gerealiseerd zoals het einde van het jaar worden het transformatieproces de ervaren als achterkant of
Broekhuizen, Openluchtscholen in
Nederland. Architectuur, onderwijs het Boostergemaal Oost in samenwerking met het economische, ruimtelijke en doorgangsland. De rijks-
en gezondheidszorg 1905-2005, in Amsterdam, kantoor Atelier van de Rijksbouw- sociaal-culturele vernieuwing overheid en de Europese
Rotterdam 2005 Maashaven O.Z. de Zuid- meester vijf voorstellen gese- worden gestimuleerd). Unie zien het grenslandschap
Literatuur
punt voor de deelgemeen- lecteerd, die elke een bedrag Een belangrijk verschil tussen graag opgaan in de Europese
Arlene Brett, Robin Moore, Eugene te Rotterdam Feyenoord, van 7.500,- krijgen voor een krimpende en groeiende (economische) ruimte, maar
Provenzo, The complete Playground de brandweerkazerne en verdere uitwerking tot een regio is de wijze waarop voor de provincies en ge-
Book, New York 1993 ambulancedienst Vlissin- goed onderbouwd onder- waarde kan worden gecre- meenten is het grensland-
Tjeerd Boersma e.a., Nederland naar
gen Middelburg en het zoeksopzet. Voor de uitvoe- eerd. Er is een verschuiving schap nog steeds vooral
School, twee eeuwen bouwen voor hoofdkantoor van Schuur- ring van dit onderzoek kan tot nodig van een louter op einde plangebied. Hoewel
een veranderend onderwijs, Rotter- man Groep te Alkmaar. 15 september 2009 een sub- economische waardecreatie er is gexperimenteerd met
dam 1996 Op dit moment werkt het sidieaanvraag worden inge- gebaseerde dynamiek naar grensoverschrijdende, vaak
Mark Dudek, Childrens spaces,
bureau onder andere diend. Deze aanvraag door- een integrale waardecreatie. door de EU ondersteunde,
Oxford 2005 aan een forensische jeugd loopt de normale procedure Naast economische waarde projecten op het gebied van
psychiatrische kliniek, een van een subsidieaanvraag. zijn maatschappelijke waar- natuur, water, landschap,
Richard Florida, The Rise of the basisschool, een villa, een den (sociale kwaliteit, maat- economie, infrastructuur,
creative class, Den Haag 2005
leerwerkgebouw en een Het fonds subsidieert schappelijke participatie, leef- recreatie en cultuurhistorie,
Yolande Michon, Willem Marinus stedenbouwkundig ensem- ontwerpend onderzoek baarheid) belangrijk. Uitein- blijkt tot nu toe dat de speci-
Dudok, architect 1884-1974, Baarn ble met school, brand- Enkele voorbeelden zijn: delijk vertaalt zich dit terug fieke grenskwaliteiten een
1993
weerpost en woningen. naar economische waarde. marginale rol spelen in
Marta Rojals del Alamo, Design for Dynamische Krimp Maatschappelijke waarde onderzoek en ontwerp voor
fun: playgrounds, Barcelona, 2005 Onderwijsadviesbureau BVR adviseurs onderzoekt de creer je door economische, de grensregio.
Bemmel gevolgen van demografische ruimtelijke en sociaal-culture- De studie Grenslandschap
Alger van Hagen was krimp voor de maatschappe- le ontwikkelingen te koppelen van Mark Eker Landschaps-
Niets van deze uitgave mag zonder
uitdrukkelijke toestemming van de onderwijzer en later ortho- lijke dynamiek, en de rol die en de buurt of de wijk als architectuur levert een rijk
makers worden gereproduceerd. pedagoog, directeur van ruimtelijke ontwikkelingspro- vertrekpunt te nemen. Daarbij geschakeerd beeld van het
een LOM school in Haar- cessen en het stedenbouw- is een belangrijke sturende grenslandschap en een aan-
Uitgave van het Stimuleringsfonds
lem. Hij werkte als hulp- kundig ontwerp daarbij spe- rol weggelegd voor het ruim- bod van mogelijkheden om
voor Architectuur, december 2008
verlener diverse jaren bij len. Het ruimtelijke effect van telijk ontwerp. Alleen mt een ontwerpenderwijs met dit
een schoolbegeleidings- demografische krimp is dat er ontwerp kan een alternatieve landschap om te gaan. Naast
Niet alle rechthebbenden van de dienst. Hij heeft zich minder woningen en voorzie- integrale strategie worden niets doen hebben scena-
gebruikte illustraties konden wor-
den achterhaald. Belanghebben-
gespecialiseerd in de ont- ningen nodig zijn. Maar de ontwikkeld. Voor de wijk rios als de grens radicaal
den worden verzocht contact op wikkeling van de motoriek gevolgen blijven niet beperkt Kerkrade West in Parkstad wegdenken en de grens
te nemen met het Stimulerings- bij schoolgaande kinderen. tot een programmatische zijn een aantal voorbeeld- op een theatrale manier ver-
fonds voor Architectuur. Momenteel heeft hij een aanpassing. De bevolkingsaf- strategien ontwikkeld. sterken hierin een aandeel
Public Playground is een initiatief
eigen onderwijsadviesbu- name heeft ook gevolgen De strategien zijn ontstaan gekregen. De grens is niet
en ontwerp van Bekkering Adams reau. Er verschenen diver- voor de ruimtelijke, economi- tijdens het ontwerplaboratori- alleen oorzaak van hoe het
architecten. Tijdens het onderzoek se publicaties van zijn sche en sociaal-culturele um Krimp Lab Park Stad. Het grenslandschap er op dit
is samengewerkt met onderwijs- hand over de motoriek bij dynamiek, dat wil zeggen team onder leiding van Mar- moment uit ziet, maar kan
deskundige Alger van Hagen,
onderwijsadviesbureau Bemmel.
het leren schrijven en het voor de mogelijkheden van cel Musch van BVR adviseurs ook de verbeelding in gang
bewegen van kinderen op een regio om zichzelf te ver- bestond verder uit: Floris zetten en visioenen aanreiken
Ontwerpteam: speelplekken. nieuwen. Cornelisse en Ninke Happel van een toekomstig land-
Monica Adams, schap. Bestaande (regionale)
Juliette Bekkering,
Alger van Hagen, Josse Popma, Het fonds stimuleert concepties, opgaven en
Sander van Schaik, Mark ontwerpend onderzoek beleid kunnen zo in een
Notenboom en Michel Leunis naar school en nieuw kader worden
omgeving geplaatst. Het grensland-
Bekkering Adams architecten
Sint Jobsweg 30 De discrepantie tussen de schap zou wel eens de sleu-
3024 EJ Rotterdam ambities ten aanzien van tel kunnen zijn tot het oplos-
www.bekkeringadams.nl het onderwijs en de huis- sen van slepende kwesties
vesting van scholen is en onopgeloste problemen.
onacceptabel groot. De studie is een pleidooi
Belangrijkste oorzaak is voor het opzoeken van de
het ontbreken van een rand en het werken aan ruim-
directe koppeling tussen telijk beeldende verkenningen
beide. Daardoor vinden van het grenslandschap van-
beslissingen ten aanzien uit de kansen die grens en
van de huisvesting plaats grensligging bieden.

16 l a y - o u t p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k

You might also like