JORGE LUIS BORGES Yaratan

tletiim Yaynlan, Modern Klasikler, 2011-2012 (2 bask)

2011 lletiim Yaynclk A..

El hacedor (1960)
1995 Marfa Kodama
Bu kitabn yayn haklan The Wylie Ageney (UK) Ltd. araclgyla alnmnr.
nsz: 2013,james Woodall, new introduction
The Man in the Mirror of the Book. A Life ofjorge Luis Borges
nszn haklan Aitken Alexander Associates'ten alnnunr.

lletiim Yaynlan 1583 tletiim Klasikleri 68

ISBN-13: 978-975-05-1425-8
2014 lletiim Yaynclk A. .
I. BASK12014, stanbul

DIZI YAYIN YONETMENI Murat Belge

YAYINA HAZIRI.AYANIAR Bahar Siber, Belce ztuna, Emrah Serdan
KAPAK Suat Aysu
KAPAK RESMI Hieronymus Bosch, "John The Baptist" (Madrid)
UYGUI.AMA Hsn Abbas
DZELTI idem Hner
BASKI ve ClLT Sena Ofset SERTIFIKA NO. 12064

Utros Yolu 2. Matbaaclar Sitesi B Blok 6. Kat No. 4NB 7-9-11

Topkap 34010 stanbul Tel: 212.613 03 21

tletiin Yaynlan SERTIFIKA NO. 10721

Binbirdirek Meydan Sokak, tletiin Han 3, Fatih 34122 Istanbul
Tel: 212.516 22 60-61-62 Faks: 212.516 12 58

e-mail: iletisim@iletisim.com.tr web: www.iletisim.com.tr

 JORGE LUIS BORGES

Yaratan
El hacedor

EvtRENLER
Peral Bayaz Charum -Aye Nihal Akbulut

JAMES WOODAll'UN 0NS0ZYlE

\''',
-
.

iletiim
JORGE FRANCISCO ISIOORO LUIS BORGES 24 Agustos 1899'da btn malvar
ln kaybetmi, ngiliz asll bir ailenin ilk ocugu olarak Buenos Aires'te dogdu.
Babasnn edebiyata olan dknlg, Borges'i ocuklugundan itibaren edebiyara
ynelmesine sebep oldu. Kk yata lngilizceyi grendi. 1914'te babasnn gz
ameliyat sebebiyle ailesiyle yurtdna kt ve Birinci Dnya Sava'nn patlak
vermesiyle, sava yllarn yurtdmda geirmek zorunda kald. Cenevre'de Calvin
Koleji'ne devam eden Borges burada Almanca, Franszca ve Ltince grendi. Bu
dnemde sembolizmden etkilendi. 192l'de Buenos Aires'e geri dnen Borges iki yl
sonra ilk kitabu. yaymlad. 193l'den itibaren Ajantin'in en nemli edebiyat dergisi
Sur'da dzenli olarak yazmaya balad. Babasnn lmnden sonra 193Tde gei
mini saglayabilnek iin bir halk ktphanesinde almaya balad. Ikinci Dnya
Sava srasnda iktidardaki ]uan Per6n'a muhalif dunu sebebiyle ktphanedeki
iinden uzaklatnld. 1946-1955 yllan arasnda para kazanmak iin ders vermeye
ve yazmaya agrlk verdi. Dzyazyla iiri birletiren kendine zg yazm tarznda
ok sayda eser verdi. ]uan Peron devrildiginde Buenos Aires Ktphanesi'ne
mdr oldu. Borges, 1955'te aileden gelen kaltsal rahatszlgndan dolay grme
yetisini tmyle kaybetti. Yaptlannn yazmn annesi, sekreterleri ve arkadalan
devraldg. iin uzun metinlerden ziyade ksa yk ve iire yneldi. 196l'de Samuel
Beckett'le paylang. Formentor Edebiyat dl, Avrupa'da n kazannasn salad.
iir, ksa yk ve denemelerden oluan eserleri dnya apnda yaymland. Borges
fantastik geleri agr basan kendine zg tarzyla, 20. yzyln nemli edebiyat
larn etkiledi. 14 Haziran l 986'da hayatn kaybetti. lletiim Yaynlan tarafndan
yaymlanan kitaplan: Ficdones (1998), Alef (1998), Brodie Raporu (1999), Alakhgn
Evrensel Tarihi (1999), Kum Kitab (1999), Yedi Gece (1999), Dantevari Denemeler
1 Shakespeare'in Bellegi (1999), Sonsuz Gul (2002), Evarisw Camego (2002), Oteki
Sorutunnalar (2005), ifre (2009), Yaratan (2011), Atlas (2012).

Editrn Notu:
Kitapta yer alan dzyazlarn ve "Mze" blmndeki iirlerin evirisi Pera!
Bayaz Charum'a, dier iirlerin evirisi Aye Nihai Akbulut'a aittir.
 IiNDEKILER

KRONOLOJL. ..... . ..... 9

NSZ j jAMES WOODALL.. ................... 31

LEOPOLDO LUGONES'E ... .. . ..............45

YARATAN . ......... . ....................47

DREAMTIGERS.... . ............50

DiYALOG ZERINE BlR DiYALOG . .. .......... . .. . . .......... 51

TIRNAKLAR . .. . . ... . .. . ... .. . . ..... . .. . . ............... 52

RTL AYNALAR .............. .. . ......... . . . ........... . .............. 53

ARGUMENTUM 0RNITHOLOGICUM ........... . . .... 55

TUTSAK... . .. .. . ............ ................... ... ... .......... . . .

. .. ......... .... ............ ..... . 56

GSTERMELiK .. . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . ......... . . 58
DELIA ELENA SAN MARCO .. ..........................60
LLER DlYALOGU... . .................... ....................................... 62

SAHNE . . . . .
......... ......... ... .... ...... ....................... . ............... ........................65

BlR SORUN.. ..... ... ............... . . .

.... .... ..... ........... ......... .... 66

SARI BlR GL .................. ............... ....................... ............. ... ...................... ........................ 68

TANlK ... ....... . ....... .. . . ............. . . .. 70
MARTIN FIERRO . . .. .... .. . ... ...... ... . .................... ................................... ..72
DEGllMLER . .
...... ........ 74
CERVANTES VE QUIJOTE BENZETMESI ............ .............. 16 .

CENNET, XXXI, 108 ........................................... ................................... ...................... 78

SARAY BENZETMESL ..... . .... .. ......... 80
.

EVERYTHING AND NOTHING... ........................ 82

. ..

RAGNAROK................................................... . .............................85

CEHENNEM, I, 32 .. . .. . . ........ .... . . .. ........ ............. 87

BORGES VE BEN ....... ..... . .... ... . ..... .. ... . . . . . . . . . . . .. . . .

. .. .. .. .. .. ... .. .. 89
. . . . . . ..... ....... ... ...... . .. ........... ... .. .. . .

ARMAGANLAR tRl ....... . .. . ......... . . . . .. .. .... . .... . ............. ...................... 91

KUM SAATI........... .... .... .... . ........ .................. ...............................................................93
SATRAN .........................................................................................................................................96
AYNALAR................................... . ......................................................... .......... 98

ELVIRA DE ALVEAR . .. . .. . .. .. . . ... ... ... . .. . . ..... ..101

SUSANA SOCA .... .... .... . .. . ...... .. ... . . .. ... ... ... . ....... . . . . .......... .... .. ... ..... .. 103
. ... . . . .. . . . . .. ... .. ... .. . . . . . . . ..

AY. 104
........................................................................................................................................................

YAGMUR . . .. ... . .. ..... . ........ . ...... .. . .. . . ....... . . .

........ .... . ... .... . . . .. . . 109 . ... . . . . . . . . . . . .................. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CROMWELL'IN ORDULARlNDAN
BlR KOMUTAN TASARIMINA YAZlLMlTlR .. ...................................... .110
YALI BlR ZANA........... .......... .. . .. ............. .. ... .... ... . ..111

TEKl KAPLAN............... . . .. ... .... .. . .. ... ...... . . .. ......112

BLIND PEW.............. ........... . . . . .. .. ....... . .. .... ............ . . .. . ...... ......... . ...... .. . .114
BlN SEKlZ Yz DOKSANLARDAN
BlR GRNTYE GNDERME .. ........... . . ........115
ALBAY FRANCISCO BORGES'lN
LMNE UKlN (1833-74) ......... . ... . ... .... ........116
A. R.'NIN ANISINA ..................... . . ... .. . . .. . .... . .... .117
BORGESLER .. . .. . . . .... . ..... ..... . ................ . .. . .. . .. .120
LUIS DE CAMOENS'E .. .. .............. .. . . ..
... .. .. . .. . ..... .121
BlN DOKUZ Yz YIRMILER ... .. .... . . . .. .. .. ... 122

960'TAN BlR VG. .. . .. ... . .. . .......... . . . ... ....... .... . .... 123

ARlOSTO VE ARAPLAR. .. . . . .. . . .. . .
. . . ... ... ....... . . . .. ....... . .
. ...
.... . .......... . . . . . . ....... ......125

ANGLOSAKSON DlLBlLGlSl ALIMALARINA BALARKEN ..... 130

LUKA XXIII .. .... . ........... ...... ..132
.

ADROGuE ....... . ... 134

tR SANATI .. ... . .. .. . .. .137

. .. . . . . . . . . . . . . . . .
MZE ............... . . . .. . . . . . . . .. .........139

BlLlMDE KESINLIK ZERNE . . . ... ........................................141

DRTL . .. ... .... .. ....... ... .... ... . .. ... . ... ..... .. ... ......... ............142

SlNlRLAR........................................ . . . .......... . . . . . .. .. .. .. .. ...... . . ...........143

AIR NN LAN EDIYOR .. . . .. . ........ .. .... . . . . .... ... . .. . . .. ..... 144

CMERT DMAN ........ ........... . ...... .. .. . . .. ...... . . ...... .... ..145

HERAKLlTUS'UN PlMANLIGI ... . .. ....146

j. F. K ANISINA . ... ......... .. . ....... .. ........ . . . .... .... ..... ...............147

SONDEYI....... .. . . .. . . ... .......... ................ . ... . .... . .......148

 KRONOLOJI

Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin Onemli Olaylan

1896 - Istanbul'da Ermeni milliyetiler

Osmanl Bankas'na saldrd.
Yetkililer iddetle karlk verdi ve
bin Ermeni ldrld.
-H. G. Wells, Dr. Moreau'nun
Adas.

1897 -Macaristan'da Yahudi gazeteci

Theodor Herzl, Dreyfus Olay'yla
baglanul Anti-semitizm'den
rahatsz olarak Basel'de ilk
Siyonist Kongresi'ni toplad.
- Bram Stoker, Dracula; H. G.
Wells, Gnlnmez Adam; joseph
Conrad, Narcissus'un Zendsi.
- Paul Gauguin, Nereden
Geliyoruz? Neyiz? Nereye
Gidiyoruz?; Henri Rousseau,
Uyuyan ingene. Monet hayatnn
sonuna kadar devam ettirecegi
Niluferler serisini resmetmeye
balad.

9
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin Onemli Olaylan

1898 - Ispanya-Amerika Sava. Kba,

bagtrnszlgm ilan etti; Birleik
Devletler Pono Riko, Guam ve
Filipinler'i ele geirdi.
- Romanc Emile Zola,
Genelkurmay Bakan ve
yksek rtbeli subaylan Dreyfus
Olay'ndaki yaklamndan
tr knayan "f Accuse.. . !"
("Suluyorum.. . ! " ) balkl
yazsn kaleme ald. lftirayla
sulanan Zola, Ingiltere'ye kamak
zorunda kald.
- Henry james, Yrek Burgusu; H.
G. Wells, Dnyalar Sava.

1899 Jorge Luis Borges H Agtstos'ta

Buenos Aires, Ajantin'de
dnyaya geldi. Babas jorge
Guillerrno Borges Haslam bir
albayn ogluydu ve egitimli bir
aileden geliyordu. Annesi Leonor
Acevedo Suirez, criollo kkenli
bir Uruguayl ailenin kzyd.

1899-1914 Borges on bir yana kadar

evde egitim alm, babaannesi
Ingiliz oldugundan evde srekli
konuulan dili ogrenm. on iki
yanda Shakespeare'i Ingilizce
okuyabilecek seviyeye gelmtir.

1900 - Italya'da Kral I. Umbeno

suikaste ugrad. Max Planck,
Kuantum Teorisi'ni geltirdi.
Sigmung Freud, Dlerin
Yorumu'nu yazd.
- Frank Baurn, O:z: Bycs;
Joseph Conrad, Lordjim.

1901 - Birleik Devletler Bakan

William McKinley suikaste
ugrad, Theodore Roosevelt
bakan oldu. Kralie Victoria
hayatn kaybetti.
- Thomas Mann, Buddabrooklar.

10
Tarih Yazann Hayan ve Eserleri Dnernin Onemli Olaylan

1902 - Il. Boer Sava sona erdi.

-joseph Conrad, Karanlgn
Yregi; Arthur Conan Doyle,
Baslerville Tazs.

1903 - Birleik Devletler, Panama'nn

Kolornbiya'dan bagrnszlgn
ilan etmesini saglad. Wright
Kardeler, tek kanatl ve buhar
motorlu havadan agr uan ilk
pervaneli uuu gerekletirdi.
- jack London, Uurum Insanlan.

1904 - New York metrosu hizmete

girdi. Ingiltere-Fransa Dostluk
Antiamas imzaland.
-joseph Conrad, Nostromo.

1905 "Kanl Pazar": Rusya'da

ayaklanmalar Klk Saray'a ulat;
isyanlar iddetle bastnld, iki
yz ila bin arasnda devrimci
ldurtildu. Alben Einstein,
izafiyet teorisini gelitirdi.
Aralannda Henri Matisse'in de
bulundugu Fovist sanatlar,
Paris'te Salon d'Automne'da ilk
kez sergi dzenlediler.

1906 - Roosevelt'in baansz irnla

devrimi gerekleti. Buyk
San Francisco depremi oldu,
sonrasnda yangnlar dn gin
boyunca sordu. Finlandiya,
kadnlara oy hakk tanyan ilk
lke oldu.
- Upton Sinclair, Chicago
Mezbahalan.

1907 - tk elektrikli amar makinesi

icat edildi. Pablo Picasso, kbizmi
balatt.
-joseph Conrad, Gizli Ajan.

11
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin nemli Olaylan

1908 -Osmanl'da Ikinci Merutiyet

ilan edildi. ltJlya'da meydana
gelen depremde 150.000 kii
ld. Ford, Model T otomobili
piyasaya srd. Tungusla olay:
Sibirya'da nedeni belirsiz, byiik
bir patlama meydana geldi.
-E. M. Forster, Manzaral
Bir Oda; Kenneth Grahame,
SiJgthlltc Rllz.g4r.

1909 - Robert Peary, Kuzey Kutbu'na

ulaan ilk insan oldu. Japonya'da
Prens lto suikaste ugrad. Plastik
kefedildi.
-Jack London, Martin Eden.

1910 -Halley kuyrukluyldz

dnyadan geti. Tango mzigi
popler oldu.
-E. M. Forster, Howards End;
Gaston Leroux, Operadaki
Hayalet.

1911 - Mona Lisa tJblosu alnd.

in'de devrim oldu. Antik lnka
kenti Machu Picchu kefedildi.
-Edil Wharton, Ethan Fromc;
Max Beerbohm, Zulcika Dobson.

1912 - Ajantin'de Saenz Pena

Yasas'nn yiiriirlge girmesiyle
tiim erkeklere gizli ve evrensel
semenlik hakk getirildi; bu
gelimeler '80 Kuag oligarisinin
sonunu hazrlad.
-TitJnic fadas: Batmaz denilen
gemi, 14 Nisan gn buzdagna
arpn, 1500'n zerinde insamn
lmne neden oldu.
-Thomas Mann, Vcredik'te Olm;
Lev Tolstoy, Hac Murat.

1913 -Henry Ford, yiiriiyen bant

teknigini kullanan ilk fabrikay
au.

12
Tarih Yazann Hayau ve Eserleri Dnemin Onemli Olaylan

1913 -D. H. Lawrence, Ogullar

ve Sevgililer; Mareel Proust,
Swann'lann Taraf.

1914 Borges ailesi Avrupa ziyaretleri -Aridk Franz Ferdinand'm,

srasnda I. Dnya Sava'mn Saraybosna'da suikaste
patlak vermesiyle Cenevre'ye ugramasyla I. Dnya Sava
yerleti. Borges ortagt"etimini balad. Charlie Chaplin, ilk kez
burada tamamlad, Franszca ve arlo karakteriyle beyazperdede
Alnanca gt"endi. boy gsterdi.
-james joyce, Dublinliler.

1915 - Ermeni Knm. Britanyal yolcu

gemisi RMS Lusitania, Almanya
tarafndan batnld, gemide
bulunan 1198 kii hayatm
kaybetti. anakkale Sava.
- Franz Kafka, Dnm.

1916 - Arjantin'de Radikal Parti'den

Hipolito Yrigoyen bakan seildi.
Enflasyonla mcadele iin asgari
cret uygulamasn balatt.
- I. Dnya Sava'nda Bat
Cephesi'nde Somme ve Verdun
Muharebeleri yapld. Irianda'da
isyanclar Paskalya Ayaklanmas'm
balatt.
-james joyce, Sanatnn Gen Bir
Adam Olarak Portresi;

1917 Rusya'da Bolevik Devrimi: lenin

nderliindeki Bolevikler,
Petrograd'daki Klk Saray' ele
geirdiler. Mata Hari casus oldugu
sulamasyla idam edildi.

1918 Arjantin'de gt-enciler,

niversitelerde reform talebiyle
gsteriler yapt. Devrilen Rus
an Il. Nikola ve Romanov ailesi
Boleviklerce ldrld. lspanyol
Nezlesi Salgn tm dnyaya
yayld. Bugn bu salgnla I 00
milyon kiinin ld tahmin
edilnektedir.

13
Tarih Yazann Hayan ve Eserleri Dnemin nemli Olaylan

1919 Savan sona ermesinden sonra - Ililaf Devletleri ve Almanya

tspanya'ya gitti ve Ultratsmo adl arasnda imzalanan Versay Ban
edebi harekete katld. tk iiri Antiamas'yla . Dnya Sava
Grtcia dergisinde yaymland. resmen sona erdi.
-Shewood Anderson, Winesburg.
Ohio.

1920 -Birleik Devletler'de Volstead

Yasas'nn yrrlge girmesiyle
alkol yasag balad. Kadnlara
Birleik Devletler'de oy hakk
tannd. tk ticari radyo yayn
yapld.
-D. H. Lawrence, k Kadnlar;
Edith Whanon, Masumiyet ag.

1921 Ailesiyle birlikte Arjantin'e Almanya'da enflasyon rekor

dnd ve Ajantinli dostlaryla seviyelere ulan. Yalan makinesi
kendi ultraistler grubunu icat edildi.
kurdu. Yaymladklan Pisma
dergisinin dagnmn, Buenos
Aires'in duvarianna yapurarak
yapyorlard.

1922 - Mussolini, Roma'ya girdi.

Michael Collins, Irianda I Sava
srasnda ldrld. Firavun
Tutankaman'un mezan kefedildi.
-James joyce, Ulysses; Virginia
Woolf,]acob'n Odas; T. S. Elio,
The Wastc Land.

1923 Filozof Macedonio Fernandez ile Hitler, baarsz darbe giriiminin

tant ve arkada oldu. tk iir enesinde hapse anid. arliston
kitab Fcrvor de Buenos Aircs'i dans moda oldu. Sesli filmler
yaymlad. gsterime girdi.

1924 - "Ylzyln Davas": Iki zengin

ve parlak Chicago'lu gen olan
Nathan Leopold ve Richard Loeb,
sklmalann sebep gstererek
14 yandaki Bobby Franks'i
kardlar ve ldrdler. V. 1.
Lenin ld.

14
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin Onemli Olaylan

1924 -Thomas Mann, Biiyliii Da; E.

M. Forster, Hindistan'a Bir Geit;
Franz Kafka, Dava.

1925 tkinci iir kitab Luna de Enfrente -Hitler, Kavgam' yaymlad.

yaymland. - F. Scott Fitzgerald, Muhteem
Gasby; Virginia Woolf, Mrs
Dalloway; Franz Kafka, Dava.

1926 - Mussolini'ye ilk suikast giriimi.

Sihirbaz Houdini yedigi yumruk
sonucu hayatn kaybetti.
-Emest Hemingway, Giine de
Doar; William Faulkner, Ak ve
Olum; Vladimir Nabokov, Mary.

1927 - Cordoba'da Fabrica Militar de

Aviones uak imalat !abrikas
kuruldu. BBC kuruldu. Charles
Undbergh, Atiantik Okyanusu'nu
bir utan bir uca tek bana utu.
Amerika'da ltalyan gmenlere
duyulan nelret; cinayet ve gasp
olaylaoyla sulanan Nicola Sacco
ve Bartolomeo Vanzetti'nin
idanna sebep oldu.
-Virginia Woolf, Deniz Fenai.

1928 -Yrigoyen tekrar bakan seildi.

Penisilin kefedildi. lik Mickey
Mouse filmi gsterildi.
-Evelyn Waugh, Gerileme ve
kU; Virginia Woolf, Orlando.

1929 Unc r kitabCaudemo San -"Kara Perembe" gn New

Martin yaymland. Denemelerini
derledigi kitabyla belediyeden
3.000 pesoluk bir dl kazand.
York Borsas dibe vurdu ve tm
dnyay etkileyecek tarihin
en byk ve en uzun soluklu
ekonomik krizi Byk Buhran
balad. Akademi dlleri ilk kez
dzenlendi.
-William Faulkner, Ses ve Ofle;
Emest Hemingway, Silahiara
Veda; Erich Maria Remarque, Bat
Cephesinde Yeni Bir ey Yok.

15
Tarih Yazann Hayau ve Eserleri Dnemin Onemli Olaylan

1930 Evaristo Camego yaymland. -General Uriburu nderliginde

tm Arjantin Silahl Kuvvetleri
darbe yaparak Yrigoyen'i
grevinden indirdi ve
Arjantiniilenn deyiiyle "Alak
On Yl" balad. Pluton kefedildi.
Nazi partisi, Almanya'da mecliste
ogunlugu elde etti.
-William Faulkner, Degimde
Dlrlen.

1931 - Seimlerde hileyle General

Agustinjuso bakanlga geldi.
443 metrelik Empire Stae Binas
tamamland; 1972 ylna kadar
dnyann en yksek gkdeleniydi.
-Virginia Woolf, Dalgalar.

1932 Kaybolmam ilk deneme -Arjantin'de tekrar sivil ynetime

derlernesi olan Discusion
yaymland.
geildi. Amelia Earhart, Atiantik
Okyanusu'nu geen ilk kadn pilot
oldu. Bilimadamlan bu yl atomu
paralad.
-Aldous Huxley, CesurYeni
Dnya; Vladimir Nabokov,
Karanlkta Kahhaha.

1933 llk Nazi toplama kamp ina

edildi. Adolf Hitler, Alnanya'da
anslye oldu.

1933-34 Alallgn Evrensel Tarihi'ni

yaymlad.

1934 - Dust Bowl: Kuzey Amerika'da

iddetli toz frtnalan, ekiniere
byk zarar verdi ve toplu glere
sebep oldu. Sovyetler Birligi'nde
"Terr" dnemi. Soyguncu aklar
Bonnie ve Clyde, polis taralndan
ldrld.
-Mihail olohov, Ve Durgun
Alard Don; Evelyn Waugh, Bir
Avu Toz.

16
Tarih Yazann Hayau ve Eserleri
1935
1936 Deneme derlernesi Sonsuzlugun
Tarihi yaymland.
1937 Ii mahallesi Miguel Cane'de
bulunan Buenos Aires Belediye
Ktphanesi'nde almaya zeplinindeNew Jersey'ye ini
balad. Dokuz yl bu ie devam
etti.
1938 BabasJorge Guillermo
ld. Noel arifesinde, Borges
kafasndan agr bir sakatlk
geirdi; tedavisi srasnda kan
zehirlenmesinden lmekten son
anda kunuldu.
1939 Bir ay boyunca kan
zehirlenmesiyle mcadele etti.
tk Borgesvari hikaye olarak
kabul edilen "Don Kiot'un
Yazan Pierre Menard" yksn
mays aynda yaymlad.
1940
Dnemin nemli Olaylan
Almanya, Yahudi karn
Nremberg Kanunlan'n
yrrlge koydu. John Maynard
Keynes, ekonomi teorisini
gelitirdi.
-Berlin'deNazi Olimpiyatlan
dzenlendi. lspanyol l Sava
balad. Kral VIII. Edward, tahttan
ekilmeye karar verdi ve krallg
kardeine braku.
-William Faulkner, Abalom,
Abalom!
- Hindenburg Facias:
Almanya bandral Hindaburg
srasnda yangn ku. Yolcu ve
mrettebattan 36 kii hayaun
kaybetti. Amelia Earhan'n uag,
Pasifik Okyanusu'nda kayboldu.
Japonya, in'i igal etti.
-Virginia WooU, Yllar.
-nc Reich, Avusturya'y
ele geirdi. Krisul Gece: Alman
diplomat Enst vom Rath'n
Paris'te suikaste ugramasnn
ardndanJoseph Goebbels'in
Yahudilere kar ayaklandrdg
halk, evlerine, iyerlerine ve
ibadethanderine saldrd.
- Graham Greene, Brighton Rock;
VladimirNabokov,Infaza an;
Jean-Paul Sartre, Bulant.
-Almanya'nn Polanya'y igaliyle
Il. Dnya Sava patlak verdi.
Arjantin, tarafszlgn ilan etti.
-jamesJoyce, Finnegans Wake;
Christopher lsherwood, Hoakal
Berlin; Raynond Chandler, Byk
Uyku; John Fante, Toza Sor.
-Almanya Hollanda, Belika ve
Fransa'y igal etti. ngiltere'de
Churchill babakanlga seildi.
17
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin nemli Olaylan

1940 -Emest Hemingway, anlar

Kimin Iin alyor; Arthur
Koestler, Gln Ortasnda Karanlk.

1941 -Yahudi Soyknm balad.

Almanya Selanik'i igal etti, Girit
adasn uaklarla bombalad.
Pearl Harbora yaplan salln
sonras ABD, II. Dnya Sava'na
girdi. Hitler, Sovyetler Birligi'ne
dogru ilerledi; Leningrad'n igali
balad.
-Vladimir Nabokov, Sebastian
Knight'n Gerek Yaam; Benolt
Brecht, saret Ana; Henri
Bergson,jamesjoyce ve Virginia
Woolfldo.
- Orson Welles'in bayapt
Yurtta Kane gsterime girdi.

1942 Oyko kitabYollan arallanan -Ajantin, Pearl Harbor saldrs

Bahe yaymland. Adolfo Bioy
Casares'le birlikte H. Bustos
Domecq mahlasyla Don lsidro
Paradi'ye Alt Bilmece kitabn
yaymlad.
sonrasjaponya ve Almanya'yla
diplomatik ilikilerim kesmeyi
reddetti. Fiziki Roben
Oppenheimer bakanlgnda
Manhattan Projesi balad.
Stalingrad Muharebesi.
- Roben Musil, Nitdiksiz Adam.

1943 -Albay juan Peron'un iinde

bulundugu milliyeti kurmaylar
"Ulusal Devrim" yaparak
ynetimi ele geirdiler, tarafszlk
politikasn srdOrdOler. Varova
Gettosu Ayaklanmas baanszlg
ugrad. Tahran Konferans yapld
-Antoine de Saint-Exupery,
Kluk Prens; Benol Brecht,
Sezuan'n Iyi Insan; jean-Paul
Sartre, Varlk ve Hilik.

18
Tarih Yazann Hayan ve Eserleri
1944 tkinci yk kitab Artificios
yaynland; bu kitap Yollan
alallanan Bahe 'ye eklendi ve
Ficdones adyla yaynland.
Pern'un iktidara gelmesinden
sonra ktphanedeki
grevinden ayrld; ngiliz ve
Amerikan edebiyan gretmeye
balad.
1945
Dnemin Onemli Olaylan
- SanJuan depremi kenti yerle
bir etti, 10.000 kiinin lmne
neden oldu. Normandiya
karmas. Balttk devletleri
Sovyetler Birligi tarafndan igal
edildi.
-Jean Anouilh, Antigone;
Friedrich Hayek, KiJielik Yolu.
- Ajantin, Japonya ve
Almanya'yla diplomatik ilikilerini
sonlandrd ve iki lkeye sava
ilan etti; Birlemi Milleder'e
kurucu ye olarak katld.
Pern tutukland, daha sonra
Descamisados {"Gmleksizler")
ad verilen grubun protestolan
sonras serbest brakld. Dresden
bombaland. Yalta Konferans
topland. Hiroima ve Nagasaki'ye
atom bombas atld. ll. Dnya
Sava sona erdi. Franklin Delano
Roosevelt, Adolf Hitler ve Benito
Mussolini'nin lnleri. Postdam
Konferans'yla Avrupa, Bat ve
Sovyet bkklanna aynld.
- Amerikal air Ezra Pound,
talya'da direnii rgtlerce
tutukland ve serbest brakld.
ABD Silahl Kuvvetleri'nce
tutuklu bulundugu ktlada, nl
kantolann yazd. Pablo Neruda,
ili'de Komnist partiden senatr
oldu. Aleksandr Soljenitsin
Stalinis hkmeti eletirdigi iin
sekiz yl hapse mahldim edildi.
Hermann Broch, Vergilius'un
Olm; Jean-Paul Sartre, Akl
a; George Owell, Hayvan
iftligi;John Steinbeck, Sardalya
Soka.
19
Tarih Yazann Hayab ve Eserleri Dnemin Onemli Olaylan

1946 - Pern bakan seildi. Halka

maalarda art ve sosyal gvenlik
vaatlerinde bulundu. "Evia"
ismiyle bilinen kans Eva'y ii
ilikileri sorumlusu yapu. Toprak
refonnu isteyen halk, Mal6n de
la Paz'dan bakent Buenos Aires'e
kadar yrd. lalya cumhuriyet
oldu.
-W. H. Auden, ABD vatanda
oldu. Christopher lsherwood,
Berlin Oyluleri; Nikos
Kazantzakis, Zorba; Boris Vian,
Mcz.arlannz.a Tulurecegim.
Genrude Stein ve H. G. Wells'in
lm.

1947 - Ajantin'de kadnlara oy hakk

annd. Komnizmle sava iin
Truman Doktrini uygulamaya
kondu. CIA kuruldu. Ses duvan
ald.
- Alben Camus, Veba; Max
Horkheimer ve Theodor Adorno,
Aydnlanmann Diyaleltigi.

1948 - lsrail devleti kuruldu. Berlin

Ablukas balad. Mohandas
Gandhi suikaste ugrad.
- Narman Mailer, plal ve Olu;
Benalt Brecht, Kafkas Tebeir
Dairesi.

1949 Ikinci yk derlernesi Alefi -Yeni anayasayla bakann

yaymlad. yetkileri amnld. Per6nculann
ogunlugunu oluturdugu meclis,
hkmet aleyhine konuanlara
hapis cezas getiren yasay kabul
etti. Rejim kartlan hapsedildi,
bagmsz gazeteler bask aluna
alnd. NATO kuruldu; Berlin
Ablukas sona erdi ve Almanya,
Sovyet kontrolndeki Alman
Demokratik Cumhuriyeti'yle
NATO destekli Almanya Federal
Cumhuriyeti olarak ikiye aynld.

20
Tarih Yazann Hayan ve Eserleri Dnemin nemli Olaylan

1949 - Brecht'in Cesaret Ana oyunu

Dogu Berlin'de Dentsehes
Theater'da ilk defa sahnelendi.
George Orwell, Bin Dokuz YZ
Seksen Drt; Joseph Campbell,
Kahramann Sonsuz Yolculugu;
Simone de Beauvoir, Ikind Cins.

1950 Sodedad Argentina de Ecritores - Comisi6n Nacional de Energla

(Arjantin Yazarlar Birligi)
bakan seildi.
Atmica (Ulusal Atom Enejisi
Komisyonu) )uan Pern'un emriyle
kuruldu. Kore Sava balad.
- George Orwell, Cesare Pavese ve
George Bemard Shaw'n lm.

1951 - Pern ezici bir ogtnlukla

tekrar bakan seildi.
-julio Cotazar, Bestiario;].
D. Salinger, avdar Tarlasnda
ocuklar; Vladimir Nabokov,
Konu, Hafza: Tekrar Ele Alnm
Bir Otobiyografi. Sinclair Lewis,
Ludwig Wittgenstein ve Andre
Gide'in lm.

1952 nl deneme kitab Oteki - Eva Pern kanserden lnce;

Sorutunnalar yaymland. Pern'a destek azalmaya balad.
II. Elizabeth, Britanya kraliesi
oldu. Msr'da devrim sonras
Krali. Faruk devrildi, Ingiliz
igali sona erdi. ABD, atom
bombasndan ok daha ykc bir
silah olan hidrojen bombasn
gelitirdi.
- Arthu; Miller'n Cad Kazan
oyunu ilk kez Broadway'de
sahnelendi. james Baldwin, Git
Onu Daga Anlat;]. D. Salinger,
Dokuz yki.

21
Tarih Yazann Hayau ve Eserleri
1953
1954
1955 Pern'un devrilmesinden soma
Arjantin Ulusal Ktphanesi
mdrlgne getirildi. Bu Kuvvetler darbe yapt. Peron
dnemde ailesinde kahtmsal
bir hastalk olan grme kayb,
giderek krlemesine neden
oldu.
1956 Buenos Aires niversitesi'nde
Ingiliz ve Amerikan Edebiyat
profesrlgne getirildi, bu
grevi on iki yl boyunca
srdrd.
22
Dnemin Onemli Olaylan
- Josef Stalin'in lm.
Muhammed Musaddk, darbe
sonras grevden uzaklatnld.
Kore Sava sona erdi. Albay John
Hunt'n liderlik ettigi Britanyal
dagclar, Everest Tepesi'ne ilk
ulaan insanlar oldu. DNA
kefedildi.
- Dublin'de "Bloomsday" ilk kez
kulland; Aldous Huxley, Alg
Kaplan. Colette ld.
- Sovyeder Birligi, nkleer
enerjiyi kullanarak elektrik lretti.
Cezayir'de sava balad.
- Nabokov'un Lolita kitab
Paris'te yaymland. Yaar Kemal,
Ince Mcmed; Franoise Sagan,
Hogeldin Hz11; Samuel Beckett,
Godot'yu Beklerken. Thomas Mann
ld.
- Arjantin'de binlerce kiinin
ldlg i sava sonras Silahl
grevinden istifa etti ve bir
Paraguay gambotuna sakland.
Once Paraguay'da, sonra
Ispanya'da srgn hayat yaad.
Birleik Devletler anayasas model
alnarak yazlm 1853 federal
anayasasna dnld. Varova
Pakt imzaland.
- Ted Hughes'la Sylvia Plath
evlendi. James Baldwin,
Giovanni'nin Odas; Saul Bellow,
Gn Yaa; Alien Ginsberg,
Uluma. Bertolt Brecht ld.
- Fransa'da Beinci Cumhuriyet
kuruldu. Stalinis hkmete
kar ayaklanan Budapete'yi
Sovyet birlikleri igal etti. Svey
Kanal'n milliletiren Cemal
Abdl Nasr, Svey Bunalm'n
tetikledi. Brasilia ina edildi.
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin Onemli Olaylan

1956 -jack Kerouac, Yolda; Vladimir

Nabokov, Pnin; Boris Pastemak,
Doktor ]ivago; Ayn Rand, Atlas
Silkindi.

1957 -Uzay ag'n balattg kabul

edilen Sputnik 1 yrngeye
gnderildi. Avrupa Ekonomik
Toplulugt'nu oluturan Roma
Antiamas imzaland.
- Harold Pinter'm oyunu Dogum
Gn Partisi, Londra'da bir hafta
sahnede kald. Chinua Achebe,
Paralanma; Truman Capote,
Tiffany'tk Kahvalt; Claude Uvi
Strauss, Yapsal Antropoloji.

1959 - Kba'da diktatr Fulgencio

Batista'nn rejimine kar
ayaklanan Fide! Castro ve silah
arkadalan, ynetimi ylbanda
devrald. Kbns ve Singapur,
bagmszlgm ilan etti.
- Philip Roth, Hoakal Columbus;
Kurt Vonnegut, Titm'n Sirenlm;
jean Anouilh, Becke; Erving
Goffman, Gnlk Yaamda
Benligin Sunumu; Karl R. Popper,
Bilimsel Aratrmann Mang.
- "MZigin Oldg Gn":
Richie Valens, Buddy Holly
ve Big Bopper'n uag, Iowa
yaknlannda dt.

1960 El hacedor (Yaratm) yaymland. - Afrika'da on yedi devlet

bagmszlgn ilan etti.
Patrice Lumumba'nn suikaste
ugramasyla Kongo Krizi patlak
verdi. Trkiye'de 27 Mays ihtilali
oldu. Uverpool'da The Beades ilk
kez sahneye kt.

23
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin Onemli Olaylan

1960 - Penguin Yaynevi, Lcdy

Chatterley'nin Ag romann
basmaktan dava edildigi
mstehcenlik suundan heraat
etti. Harper Lee, Blbl
Oldm eh; john Updike, Tavan
Ka; Eugene lonesco, Gergedanlar.
Alben Camus trafik kazasnda
ld.

1961 Samuel Beckett'le birlikte ilk - Berlin Duvan ina edildi. Yuri
kez verilen Prix Formentor'a Gagarin, uzaya ilk kan insan
layk grld ve uluslararas ne oldu.
kavutu. Texas niversitesi'ne -joseph Heller, Madde 22;
konuk profesr olarak davet Stanislaw Lem, Solaris;]. D.
edildi. Salinger, Franny ve Zooey; Muriel
Spark, Bayan Jean Brodie'nin
Bahan; Kurt Vonnegu, Gece Ana.

1962 - Ajantin'de darbe sonras Arturo

Frondizi'nin sivil hkmeli
devrildi. Kba Fze Krizi patlak
verdi. Cezayir'de sava devletin
bagmszlgn ilan etmesiyle sona
erdi. Papa XXlll. Jean, Vatikan
ll'yi an.
-Marilyn Monroe ve Arthur
Miller, Meksika'da boand;
Vladimir Nabokov, Soluk Ate;
Aleksandr Soljenitsin, Ivan
Denisovi'in Bir Gn. e. e.
cummings, Hennann Hesse,
Georges Bataille ve William
Faulkner'n lm.
- The Beatles'm ilk albm
Birleik Devletler'e ulat; Bat
dnyasnda Beatlemania ve
"Ingiliz lgali" balad.

1963 -John F. Kennedy, Dallas'ta

suikaste ugrad. Martin Luther
King jr., Washington'da lincoln
Ann nnde "Bir Hayalim Var"
balkl konumasn yapt.

24
Tarih Yazann Hayah v Eserleri
1963
1964 Drdnc iir kitab El Otro, - Kolombiya'da devletle FARC
el mismo yaymland.
1965
1966
1967 Elsa Asete Millan'la evlendi.
Adolfo Bioy-Casares'le, H.
Bustos Domecq mahlasn tekrar
kullanarak CrOricas de Bustos
Domecq adl deneme kitabn
yaymladlar.
Dnmin nemli Olaylan
-John Fowles, Koleksiyoncu; Mary
McCarthy, Grup; Sylvia Plath,
Sra Fanus; Thomas Pynchon, V.;
Kurt Vonnegut, Kedi Beigi. Sylvia
Plath, Nazm Hikmet, Theodore
Roethke, Aldous Huxley ve C. S.
Lewis ld.
(Kolombiya Devrimci Silah
Gleri) ve ELN (Ulusal Kurtulu
Ordusu) gibi kyl gerilla
rgtleri arasnda gnmze
kadar devam eden sava balad.
-Saul Bellow, Herzog; Vladimir
Nabokov, Lujin Savunmas.
- Winston Churchill ld;
Makolm X, New York'ta suikaste
ugrad.
-Sylvia Plath, Arid.
- Ajantin'de General)uan Carlos
Onganfa darbe sonras ynetimi
devrald ve tm siyasi partileri
susturdu.
- Mihail Bulgakov, Efendi ve
Margarita; Truman Capote,
Sogullanlllla; Tom Stoppard,
Rosmcrantz ve Guildostem ld;
Michel Foucault, eylerin Sras.
Evelyn Waugh ve Andre Breton
ld.
-"Ak Yaz" ile hippi hareketi
genler arasnda hzla yayld ve
yarathgJ sosyal de;im, 1960'lann
geri kalann ve 70'lerin ilk
yllann etkiledi. lsrail ve Arap
lkeleri arasnda Alh Gn Sava
yapld. Emesto "Che" Guevara
ld.
25
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin Onemli Olaylan

1967 - Gabriel Garcta Marquez,

Yzyllk Yalnzlk; Angela Carter,
Byl Oyuncak Dkkin.
Dorothy Parker, Siegfried Sassoon
ve Carson McCullers ld.

1968 Bakanlk seimleri ncesinde

Martin Luther King jr. ve Robert
F. Kennedy pe pee suikaste
ugrad. Alexander Dubeek'in
iktidara gelmesiyle balayan
Prag Baban, SSCB ve Varova
Pakt mttefiklerinin lkeyi igal
etmesiyle sona erdi. Fransa'da
Mays 68 gsterileri yapld. Kuzey
Irianda'da artan iddet olaylanyla
"The Troubles" balad.

1969 Beinci r kitab Karanla - Mays aynda Cordobazo

Vg yayunland. Margarita
Guerrero ile yazdg. Kurgusal
Varlklar Kitab'n yaymlad. hale getirerek iki gn boyunca
gsterileri sonras binlerce
vatanda orduyu ve polisi etkisiz
Cordoba'y igal etti. Apollo
ll ayn yzeyine indi, Neil
Arrrstrong aya ilk basan ins.an
oldu. Woodslock Mzik Festivali
dzenlendi.
- Vladimir Nabokov, Ada
ya da Arzu; John Fowles,
Fransz Temenin Kadn; john
Cheever, Bullet Park; Philip
Roth, Portnoy'un ikiyeti; Kurt
Vonnegut, Mezbaha No. 5.john
Kennedy Toole vejack Kerouac
ld.

26
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri
1970 nc yk kitab Brodie - Ongania'nn grevinden
Raporu yaymland. Elsa'dan
boand.
1971 Oxford'dan lahri doktora ald.
1972 Altnc iir kitab El oro de los
tigres yaymland.
1973 1973 Ajantin Ulusal
Ktphanesi'ndeki grevinden
istila etti.
Dnemin Onemli Olaylan
alnmasndan sonra General
Alejandro Lanusse bakanlga
geldi. Solcu Montoneros ve
Ejtrdto Revolucionario del
Pueblo rgtleriyle antikomnist
kontrgerilla gruplan arasnda
i sava balad. Polonya'da
ayaklanma; Kamboya'da i sava
patlak verdi. rdn'de Kara Eyll
olaylan oldu. ]imi Hendrix ve
janis Joplin hayatn kaybetti.
- Dario Fo'nun Bir Anaristin
Kaza Sonucu lm oyunu
ilk defa Varese'de sahnelendi.
Benrand Russell ld.
Idi Amin, Uganda'da devrim
sonras ynetimi ele geirdi. tk
mikroip retildi.
- Kuzey Irianda'da Kanl Pazar
yaand. Mnih'te dzenlenen
1972 Olimpiyatlan kana buland,
Kara Eyll adl Filistinli grup ll
!srail olimpiyaty ldrd.
- Sir John Betjeman, Birleik
Krallk kraliyet airi oldu. Italo
Calvino, Grnmez ehirler;
Vladimir Nabokov, Saydam eyler.
- Pern yanls parti Mart'ta
seinleri kazand, Hector
Campora bakan oldu. Ajantin'de
terr olaylan. Ezeiza katliam:
18 yldr srgnde olanjuan
Pern'u karlamaya gelen
kalabalkta Peronistlerin sagc
kanad kalabalkta solculara ve
Montoneros yelerine ate at,
on kii ld, yzlerce kii
yaraland. Campora grevinden
aynld, Pern Eyll aynda tekrar
bakan oldu. Yom Kippur Sava.
Watergate skandal.
27
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin Onemli Olaylan

1973 - Silili air Pablo Neruda'nn

cenazesi, Pinochet ynetimine
kar gsterilere dnt. Efendi
ve Margaria, ilk defa Sovyetler
Birligi-'nde eksiksiz olarak
yaymland. Thomas Pychon,
Gravity's Rainbow. W. H. Auden
ld.
- Pablo Picasso'nun lm.

1974 ]uan Per6n ld, kans lsabel

Martinez de Per6n bakan oldu.
Terr ann, yzlerce kii ld.
Grevler ve gsteriler patlak verdi.
Kbns Harekat dzenlendi.
Ponekiz'de Karanfil Devrimi
sonras demokrasiye gei balad.
Birleik Devletler'de Richard
Nixon grevinden istila etti.

1975 Drdnc yk derlernesi Kum - Ajantin'de enflasyon %300'e

Kitab ve yedinci iir kitab La
rosa profunda (Sonsuz Gul)
yaymland. Annesi 99 yanda
hayatm kaybetti.
ykseldi. Kuzey Vietnam
glerinin Saigon'a girmesiyle
Vietnam Sava sona erdi.
Francisco Franco ld.
- Saul Bellow, Humboldt'un
Armagan; Carlos Fuentes, Terra
Nostra.

1976 - Generaljorge Videla cuntas

Martinez de Per6n'u devirdi
ve ynetimi devrald, meclis
feshedildi. Rejim kartlan
tutukland, on binlerce kii
kayboldu. in Kltr Devrimi
sona erdi.
- Raymond Carver, Ltfen Sessiz
Olur musun Ltfen?; Michel
Foucault, Cinselligi-n Tarihi I.
Agatha Christie ld.

1977 Sekizinci iir kitab Histona de la - Voyager uzaya gnderildi,

noche yaymland. ilk topluca retilmi kiisel
bilgisayarlar piyasaya girdi.
- Iris Murdoch, Deniz, Deniz.
jacques Prevert ve Vladimir
Nabokov ld.

28
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin nemli Olaylan

1978 Mganistan'da i sava balad;

Ispanya tamamen demokrasiye
geti. I. loannes Paulus'un otuz
gn sren papalgnn ardndan
lmesiyle, yerine ll. loannes
Paulus geti. Yapay insilin
gelitirildi, ilk tp bebek dnyaya
geldi.

1979 - Sovyet-Afgan Sava balad.

Iran Devrimi sonras ah Rza
Pehlevi surgne kau, lranhlann
ABD Konsoloslugt'nu basnasyla
Iran Rehine Krizi patlk verdi.
Margaret Thatcher, Britanya
Babakan oldu.
- Angela Caner, Kanl Oda; Jean
Franois Lyotard, Postmodem
Durum: Bilgi zerine Bir Rapor.

1980 - Ronald Reagan, ABD Bakan

oldu. Iran-Irak Sava balad.
Trkiye'de 12 Eyll askeri darbesi
oldu.
-J. M. Coetzee, Barbarlan
Beklerken; Salman Ridi,
Geccyans ocuklan; Cari Sagan,
Kozmos. Barbara Pym, C. P. Snow,
Marshall McLuhan, Henry Miller,
Katherine Anne Poner ve Jean
Paul Sartre ld.
-john Lennon ldrld.

1981 - General Leopoldo Galtieri,

askeri rejimin bana getirildi.
Coiumbia Uzay Mekigi,
yringede ilk turunu amamlad.
- Raymond Carver, Ak
Konutuumuzda Ne Konuuruz.
William Saroyan ld.

29
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin Onemli Olaylan

1982 General Leopoldo Galtieri'nin

Falkland Adalan'na asker
karmasyla Falkland Sava
balad. Ingiliz gleri Haziran
ortasnda aday geri ald, 700
Ajantinli atmalar srasnda
ld. Galtieri'nin yerine General
Reyaldo Bignone getirildi. lsrail
Lbnan' igal etti.

1983 Legion d'Honneur'e layk - Arjantin sivil ynetime dnd,

grld. radikal Raul Alfonsin bakan
oldu. Insan haklann ihlal eden
askeri liderler, yarg karsna
kanld. Karayipler'de bulunan
Grenada Adas Birleik Devletlerce
igal edildi. Beynt'ta ABD
Konsoloslugu bombaland.
- Thomas Bemhard, Bitik Adam;
Rayrnond Carver, Katedral.

1984 - ili ve Ajantin arasnda

imzalanan antlamayla, Picton,
Nueva ve Lennox Adalan
zerinde snr anlamazlklan son
buldu.
- Martin Amis, Money. julio
Cortizar ve Truman Capote ld.

1985 Dokuzuncu iir ve dzyaz

derlernesi Los conjurados
yaymland.

1986 Asistan Maria Kodama'yla - Ajantin, Diego Maradona

evlendi. Cenevre'de karaciger
kanserinden 86 yanda hayata
gzlerini yumdu ve Cimetitre
des Rois'ya gmld. Mezan hala
oradadr.
kaptanlgnda 1986 Dnya
Kupas'n kazand. Uzay Mekigi
Challenger havalandktan yetmi
saniye sonra paraland ve
iinde bulunan yedi kiilik
rnrettehatn lmne neden
oldu. emobil facias. lsve
Babakan Olof Palme suikaste
ugrad. Halley Kuyrukluyldz bir
kez daha Dnya yrngesinden
geti.
- Christopher Isherwood ve
Simone de Beauvoir ld.

30
 NSZ
jAMES WOODALL

Jorge Luis Borges 1 986 y lnda ld . Aradan geen zaman,

onun lmnden ok nce kazand hretinden hemen hi
bir ey eksiltmedi .
Borges, 1 960'1arda, saflarnda Samuel Beckett, Patrick White
ve Herman Hesse gibilerin bulunduu 20. yzyl yazarlar pante
onunda yerini ald. Amerikal eletirmen Harold Bloom, 1 994'te
Borges'i Bat uyga rlnn olmasalard manen daha az zengin
olacamz yazarlarnn uzun listesine yerletirdi (Bioom'un Bor
ges'in hemen ya nna koydu u iki yazar iiili Pablo Neruda ve
Portekili Fernando Pessoa'dr).1
Borges 1 970'1erde belki de bugn okunduundan daha ok
okunuyordu; onun ayrcal. 1 96 1 'den nce, ya da, Franszca
okuyanlar iin 1 95 1 'den nce adn bile duymadklar Borges'in
yeni, sava sonras, modernizm sonras bir yazarlar kua ze
rindeki g l etkisidir. Geliigzel evrilmi kk metinlerle
Borges edebi kurgu yntemlerini deitirmekle kalmad, yazla
rn ieriini ve yazarlarn dncelerini de deitirdi. " Borgesva-

1 The Westm Cannon, Macmillan (Londra), 1994, s. 463-77.

31
ri" sfat artk edebi terminolojide "Kafkavari" deyimi kadar ok
kullanlmaktadr.
Borges hi roman yazmad ve uzun yaamnda -seksen alt
yanda ld- dzyazlar kadar ok iir yaymlad. Ispanyolca ko
nuan dnyada Borges, zengin iirsel bir dil olan Ispanyolcann,
1 7 . yzyldan bu yana Luis de G6ngora ve Francisco de Queve
do ile ayn deerde bir ustas addedilmektedir. Quevedo, Bor
ges'in kahramanyd ve Borges, Buenos Aires'de yaayan bir Kas
tilyal'dan beklenecei zere, btn yazarlarn en by olan
lspanyol yazar Cervantes'e yaknlk duyuyord u .
Btn bunlara ramen hret ona ge ulat. 1 946'd a n b u ya
na, Arjantin'de, 1 940'1arda yazd iki nemli yk kitab Yolla
" atallanan Bahe ve Alef kadar, General Juan Per6n'un dik
tatrlne kar uzlamaz tavryla da tannyord u . Belki de b
tn bunlardan ok, bir eletirmen ve makale yazar, gnn /itte
rateuse' Victoria Ocampo'nun alma arkada ve Arjantin'in
nl edebiyatlarndan Adolfo Bioy Casares' in yakn dostu ola
rak tannyordu.
Borges 1 940' larn ortasnda Fra nszcaya tercme edil me
ye balaynca, ileride Avrupa'da kazanaca hretin yolu al
d. Borges'in yaygn n kazanmas, 1 944'te Buenos Aires'de ya
ynlanan Yollar atallanan Bahe deki btn yklerinin alt ye
'

ni ykyle birlikte sunuldu u Ficciones ile, 1 96 1 ' de Formentar

dl'n Samuel Beckett'le paylat zaman gerekleti (Bec
kett on yl nce Godot'yu Beklerken'le nlenmiti). Borges Ang
Iasakson dnyada, zellikle Birleik Devletler'de Labyrinths adl
tuhaf, kendi derlemedii bir kitapta tannd.
Labyrinths'in en garip yan, Borges'in yazd ve balklarnda
labirent szcnn getii iki yknn kitaba alnmam olma
sdr. * zgn Ispanyolca basklarndan derlenmi yirmi yk

(*) "tki Kral ve Onlann lkil.abirenti" ("Losdos reyes ylos dos laberintos") ve "lbn-i
Hakan al-Buhari, l..abirentte lm" ("Abenjacan el Bojart, muerto en su labe
rinto"): Her iki metin de ilk kez Alefin Ispanyolca basksnda yer almtr

32
ve Borges'in deneme yazar olarak lezzetinin ilk iaretini veren
ksa dzyazlarndan semeler kitapta yer almaktayd.
Labyrinths'in dayand!1 fikir, ilk olarak 1 953'te Fransa'da Ro
ger Caillois tarafndan derlenen ve yaymlanan bir kitaptan boy
vermiti. Franszca Labyrinths sadece drt yky kapsamas
bakmndan Ingilizce derlemeden farklyd . * Labyrinths'in Ingi
lizce evirisinin 1 962'de, Borges'in Formentar dl'n almas
erefine ayn yl l ng ilizcesi yaymlanan Ficciones'in hemen ard n
dan gelmesi, Borges'in Arjantin dnda i l k nemli yayn olayy
d: kitap, Ficcionesn aksine iyi satt ve Borges Atiantik'in iki ya
kasnda, dnyann en ok konuulan dilinde okunmaya balan
d. Borges'in eitli yazlarnn bir derlernesi ve byle oldu!1u iin
de onun krk yl akn bir sreyi kapsayan almalarnn temsil
cisi olan Labyrinths, 1 960'1arda Latin Amerika edebiyatnn mi
henk ta oldu . ok okundu ve ksa bir sre sonra "Byl Ger
ekilik" denecek olan ekoln en nde gelen metni addedildi.
Bu deyimi Franz Roh 1 924'te Alman Neue Sachlichkeit (Ye
ni Nesnellik) tarzndaki resimlerini tanmlamak iin icat etmiti.2
Daha sonra Kbal yazar Alejo Carpentier deyimi /o rea/ Mara
viiioso biiminde kendine maletti. Bir dizi Latin Amerikal'nn ga
rip yazlar ve kurgular, bu yazarlarn kendi ktalarnn sarsntl
ve fantastik tarihini yanstyordu. Avrupallar iin bu deyim, anla
tda gerekiliin snrlarn ykm. gerein yeni bir grnm
n mjdelemiti.
Borges gerekten garip, fantastik ve yeniydi. Ayn zamanda

(1952). Daha sonra Alqh and other stories balg alunda Ingilizce Cape bas
ks 1971 'de yaynland.
(*) Caillois, Borges tercmelerini, resmen, 19+4'te sdenniti. "Babil'de Piyango"
ve "Babil Ktphanesi"nin Franszcalanm Nestor Ibarra'nn evirisiyle Bue
nos Aires'de srgndeyken kardg Lettres franaises dergisinde yaynlad.
Borges'in Franszca olarak yaymlanan ilk metni 'L'approche du cache' bal
gyla 15 Nisan 1939'da Mesures dergisinde yer almn. Bu yknn evirmeni
de lbarra idi.

2 Deyim sanatsal-tarihsel ilevini yllarca korudu.

33
Arjantinliydi ve Carpentier'in deyimi zamanla uluslararas bir ni
telik kazand: Byl gerekilik, ksa zamanda moda bir tarz ol
du. Borges her zaman tarziara kar kmt ve kacakt - na
sl moda olunacagn bilmezdi. Garcia Marquez'in Yzyllhk Yal
mzl!k' 1 967' de yaymland zaman, byl gerekilik en iyi r
neini bulmutu. Marquez, tropikal ehveti, lgn d gcn,
Karayip enliklerini temsil eden bir yazard; onun zl slubu ve
kurgudaki becerileri Carpentier' in szn ettii cokulu anti-na
tralizm'i tam olarak karlyord u . *
Borges, h e m Arjantinli ol mas h e m de yaratt yeniliklerin
benzerinin b u l u n mamas nedeniyle kronolojik olarak by l
gerekilikten nce gelmekte ve farkl b i r yazar olarak ne k
maktadr. 1 970'1i yllar boyunca byl gerekiliin kurucusu
ilan edilmi, ama bu onun gerek nemini; eitli geleneklerden
sade ve yeni bir edebiyat yaratan, Arjantinli bir yazar oldu u ger
eini glgelemitir.
Kafas Henry James'in ykleri ve Franz Kafka'nn romanlary
la olduu kadar, kendi Arjantin cedlerinin iiri, goo gelenekleri
ve porteno argosuyla da doluydu. Meksikal hmanist Alfansa
Reyes'in dzyaz slubu kadar, Schopenhauer'in dncelerine
de hayrand. Onun lspanyolcas iin Perulu romanc Mario Var
gas Llosa unlar sylemitir:

Borges'in dzyazs genelgeer kurallara aykrdr, nk titiz

bir tutumla, az szle ifadeyi yeleyerek, lspanyol dilinin a
rla olan doal eilimine derinden derine kar gelmekte
dir. Ispanyolcann Borges ile anlalr hale geldiini sylemek,
bu dilde yazan baka yazariara haka ret gibi ge le bili r, ama de
i l . .. Borges'de daima mantkl , kavrarnc bir dzey vardr, ge
ri kalan her ey buna hizmet eder. Onunki, hibir zaman aa-

(*) Gerekte Kolombiyal yazar, kurguda kamaval yaklamn, Borges'in yaz

dklanndan ok, Bahia'l jorge Amado ile paylamaktadr; Brezilya ve Gney
Amerika'nn kuzey lkeleri, aralannda, Ajantin'le pek kurmadklan bir kil
tirel yaknlk payiadar.

34
 bir dzeye indirilmemekle beraber, dolaysz ve ll sz
lerle ifade edilen berrak, saf, ayn zamanda olaanst fikir
ler dnyasdr.3

Bu szler, byl gerekilik iin pek geerli bir forml ifade

etmiyor. Aslnda, Borges'in balca erdemlerinden birini betimli
yor: olaanst evrenleri, sinsi, nerdeyse kstah bir slup eko
nomisiyle yaratma yeteneini. Dzyazlar, dili edebi gsteriten
kurtarma arzusunu sergiler. Borges'in bysnde maharetlere
yer yoktur, te yandan edebi-eletirel mizah yeni doruklara yk
seltir. Ve evrenlerini buharl ekvator iklimlerinde deil, -bir iki Pa
ris arkaplan dnda- siyasi adan karanla gmlm Buenos
Aires'de, mnzevi, ou zaman uykusuz yalnzlnda yaratr.
Dnyann kendi yurttalarndan -hatta kendisinden bile- n
ce kefettii Arjantinli Borges bilinli olarak moderndi, yine de
yaamnn byk bir blmnde kendine gveni yoktu. Eserle
rine, zellikle yklerine, pek kymet vermezdi . Yine de onun
iac parlakl, modernizmin tkettii ve edebiyatla rn kup
kuru brakt Fransz, I ngiliz ve Birleik Devletler kltr iklimine
ila gibi geldi . Borges alacak kadar ok sayda edebiyat bes
ledi ve onlardan esinlendi. Bata iir olmak zere, edebiyat iin
I ngilizcenin en iyi dil olduunu dnyordu. Iin tuhaf Cervan
tes'i ilk kez Ingilizce evirisinden okumutu. Daha ocukken, en
byklerden saylmayan -Robert Louis Stevenson, Lewis Carrol,
H . G .Wells gibi- I ngiliz yazarlar onun zerinde belirleyici bir et
ki yapmt.
mr boyunca, zellikle kr olduktan sonra, kendisine okun
masn istedii yazarlar Rudyard Kipiing ve Gerard Manley Hop
kins' d i . Ta hsilini Cenevre'de ya pt iin Franszca renm i
ti; Alma ncay, Heinrich Heine'yi okuyarak, kendi kendine
rendi. Eliili yalarnn sonlarna doru, kr olmaya balad za
man, olaa nst bir abayla kendi kendine Angiasakson dili-

3 "Borges's Fiction", A Writer's Reality, Mario Vargas Uosa, s. 10.

35
ni renmeye giriti, bu da onu Eski lskandinav dilini renme
ye gtrd .
Eer btn b u n l a r -kalemleri ceplerinde, dosyalar uuan,
ceket dirseklerinde deri yamalar olan- titiz bir akademisyen iz
lenimi veriyorsa, bundan daha ya nl bir ey olamaz. Borges,
1 930'1arda ve 1 940'1arda yazar olmaya abalarken iine dnk
ve yal nzl belki de bilerek semi bir adamd, ama Funes'in
Bellei ya da A/efin yaratcsnn Hemingwayvari bir eylem ada
m veya Lawrencevari bir Lothario olmasn bekleyemezsiniz.
Borges'in 1 960'1arn balarnda Kuzey Amerika niversiteleri
ne gelmesi ona yeni ve popler bir kimlik kazandrd. Artk kre
sel bir meta olmutu. John U pdike 1 965'te The New Yorker der
gisinde, onu bir tr edebi El Darada olarak tantt. U pdike, "Jor
ge Luis Borges' in dehas ge de olsa Kuzey Amerika'da tannma
ya balad," d iye balamt makalesine. Ve yle devam ediyor
du; "Gnmz Amerikan yk ve romannn kmaz sokak nar
sizmi ve sprnt niteliine karn, Borges, felsefe ve fizikte bu
lunan bir eyi, akl, edebiyat ve ku rguya sokmaktadr. " stelik
Borges "keyif verici ve elendirici"ydi.4
Borges'i altn madeni gibi grenler ve eletiri cephesinin n
mevzilerini tutanlar hzl davrand lar; Borges, yeniyi ve tuhaf a
bucak masseden bir lkede Kuzey Amerikal bir yazarm gibi be
nimsendi. Buenos Aires' in gney yarmkrede yer almasnn ve
ok kltrl olmasnn hi nemi yoktu; kuzeyle ayn ktadayd
ve "Amerikan"d !
Ona duyulan hayranlk nihayet kendi vatanna da sirayet etti.
1 960' 1arn sonlarnda Borges'in kariyerinde ilk kez Arjantinliler,
okumasalar da, ona vgler dzmeye baladlar. Uluslararas iti
bar, edebi rnleri o ana kadar taral dzeyi aamam bir l
ke iin byk bir onur kaynayd. Borges, patlama yapan Latin
Amerika edebiyatnda Arjantin' e salam bir yer kazandrmt.

4 "The Author as Lihrarian", John Updike, The New Yorku, 30.10.1963.

36
 Che Guevara ve Borges'i n nefret ettii J uan Per6n dnda, bu
kr portefo 20. yzyl Arjantini'nde kan nl kii oldu. Yaygn
olarak okunmasa bile, 2 1 . yzylda hala akim konumunu koru
maktadr. Arjantin daha ona pek nem vermezken, Ingiltere' de,
Birleik Devletler'de ve Fransa'da ok nceden nl olmas, o
gnlerin Arjantini iin ok ey sylemektedir. nk tam Borges
dnyada Franszca olarak elden ele dolamaya balarken, Per6n
-tam olarak 1 946- 1 9 5 5 aras- lkesine byk bir zarar veriyor
du ve bu zarar Borges'in hayatnn sonuna kadar srecekti . Ar
jantin sanat asndan korkun bir orakla gmlmt.
Edebiyat uygarlnn doruklarndan olan Borges' in, lkesinin
hkmetleriyle l nceye dek tartmal bir ilikisi oldu: Arjan
tin'in siyasi kaderinin yarm yzyldan bu yana ilk kez dzelmeye
balamasndan birka yl sonra lmesi, Borges'ten ok lkesinin
bir kayb olmutur. Kendisi de b u kayb vurgulamak istermi gibi,
lkesinde deil Cenevre'de lmeyi seti .
Borges allm yurtseverlerden deildi; tam olarak demokrat
oldu u da sylenemez. O bir kitap kurdu, bir yabanc diller ve fel
sefi paradoks sevdals, hibir zaman reddetmedii kkenini zah
metsizce aan dnya apnda bir aydnd. D dnyann onu sey
retmesinden, belki de d d nyay gremedii iin holanrd. Da
ha sonraki yllarda kendini siyasal solcular indinde sevilmez yap
t, nk ilan ettii tutuculuu onu, ister istemez, Arjantin'de
1 970'1erin ve 1 980'1erin balarnn cani rejiminin yannda gsteri
yordu . 1 976'da askerlerin gelmesini ho karlamakla kendine hi
de iyilik etmedi, ama bu onun Peronizme veda biimi olmutu.
Solun daha sonra anlayamad. Borges'in generallerin getirdi
i karmaay -bask, ikence ve cesetleri- pek az grebilmesiydi.
Politize olmu Borges kartlarnn gznde, onun generalle
re, gerektiini dndkleri lde kar kmam olmas, hala
kanayan bir yaradr. Onu sac olarak damgalayp ktlemek
oktandr moda olmutur. Byleleri yklerini boykot edebilirler
ya da hretini azaltacak eyler syleyebilirler; Borges'in 28 Ni-

37
san 1 980'de Buenos Aires'de yaymlanan gnlk La Prensa ga:
zetesinin Madrid muhabirine syledi!)i u szleri grmezlikten
gelmek bu gibilerin iine gelecektir: "Terr ve basklarn lkede
yaratt!) ciddi ahlaki sorunu gzard edemem. Bunca lm ve
kayp olay karsnda sessiz kalamam."5
Bir ay sonra, bir hkmet kart deme daha geldi: "Bu hk
met zerinde hibir etkim yok. Bu milliyeti bir hk met ve ben
milliyeti de!)ilim, Hristiyan oldu!)umdan da emin de!)ilim; olsay
dm da, Katelik olmazdm. Ben hibir mevki sahibi de!)ilim. z
gr bir insanm ."6
Borges'i konuturmak zordu; ok az eyi ok ge sylemi ola
bilir, ama ayn zamanda zg r bir ruhu vard ve ideolojik inan
larn basite indirgenmi gereklerine, siyasal adan tepkileri
ok de!)ikendi. Borges'in siyasal dncelerini incelemek yoluy
la onun hakknda, insanlar artmaktan ve rahatsz etmekten
holand dnda, fazla bir ey renemeyiz.
Peronizme kar tavr ise, aksine, hem yazar hem lkesini an
lamamza yarar. Borges'i kamuya malolmu biri olarak anlatr
ken , bu konuda sylenecek ok ey olacaktr. zel yaamnda
ise, hakknda anlatlanlardan daha garip, daha anlalmaz, ba
zen daha Don Kiotvari, bazen de daha hznl biriyd i .

Borges her zaman akt. Duygular nadiren karlk grmt ve

bu onun mr boyunca ac ekmesine neden old u . Anlatt ac
deildi, aktan bahsederken de baarl saylmazd . Yaptlarnda
her iki duygudan da ok az sz edilmektedir. Yaradlnda bu
lunmakla beraber, ak onun malzemesi deildi.
Bu noktada Borges en ok 1 8. yzyl n aklc dnrlerine
benziyordu - favorilerinden biri, renimi, entelektel cokular,

5 "Se ha planteado un grave problema etico para el pals, tanto con el terrorismo
como la represi6n" , j.Iglesias Rouco, La Prensa, 6.5.1980.
6 "World View: Argentine repression deplored by writers", Arrigo Levi, The
Times, 5.6.1980.

38
profesyonel yazarlk yaam ak baarlarndan ar basan Samu
el Johnson' du. Johnson hastalk derecesinde melankolikti; daha
gizli olmakla beraber, Borges de, zellikle iirinde onun gibidir.
Borges birok kadn entelektel adan cezbetmiti; ancak yal
nzca birka onunla yatmak istedi: Ve Borges onlarla yatmay ne
denli istemi olursa olsun, muhtemelen bu konuda nasl davra
nacan bilmiyordu .
Vi ktorya devrinin son la rnda domutu, kendinden sk sk,
Nun ser victoriano ", Viktorya devri adam, olarak sz ederdi. Ka
dnlarla beraber olmaktan ve daha sonraki yllarda onlar gre
mez olunca, seslerini duymaktan ok holand; ama utanga bir
adamd. 1 920'1erde, Paris ve Londra'da olduu kadar Buenos
Aires'de de balayan hogr ortam ndan kararl bir biimde
uzak tutulmutu . Annesi Leonor Acevedo onun yaamnda nor
malin tesinde nemli bir rol oynad; Borges'in eksantrikliklerin
den biri, altm, yetmi yana geldii halde hala annesiyle yaa
mas ve onun himayesinde olmasyd.
Doksan dokuz yana kadar yaayan annesi erio/lo'lardan ge
l iyordu ve "sava kan" ile vnrd. Yaamnn tek bir dne
minde, 1 960 sonlarnda, olunun yl sren felaket evli li i sra
snda Borges'den ayrld; evlilik sona erince Borges, be yl son
ra lecek olan annesinin kucana dnd . Bu, Borges'in kendi
seimiydi, ya da kr bir yazar olara k byle yapmas gerekiyordu .
D krkl yaratsa d a , bu ilikide Oedipus etkisi yoktu. Annesi
nin onun stilini tutuklatrdna dair bir iaret olmad gibi, tu
tuklatracak pek az stil vard ortada. Borges, fazla zengin olma
dan sakin bir yaam srd, hibir pahal alkanl olmad -ne
iki ne sigara ierdi- ve hemen hemen ne istiyorsa onu yapt.
Leonor'un uyg uladn varsaydmz psikolojik basksndan
daha neml i bir etkisi, salad hizmetlerdi. Yzyln bandan
bu yana kr bir adam idare etmiti; kocas Jorge Guillermo'ya
Ingiliz annesi Fanny Haslam'dan yrtk retina hastal miras kal
mt. Bu yzden Leonor, giderek alma ve ailesini geindirme

39
yeteneini kaybeden bir koca ile baetmek zorunda kald . Dn
yadan kopukluu kocasnnkine benzeyen bir oula bakabilmek
iin onun banka yneticisi, sekreteri, menajeri ve gz olmak,
ikinci tabiat olmutu.
Leonor, Borges'i bir zrh gibi korudu. Borges kadnlarla iliki
sindeki yeteneksizliini, kimsenin deitirmeye cesaret edemedi
i bir ev yaamnn ardna gizleyebiliyordu . Bu durum, daha son
ra, onun u l uslara ras bir entelektel guru stats kazanmasyla
glendi ve kt niyetiiierin uzak tutulmasnda oldu ka yararl ol
du. Annesinin lmnden sonra Borges adeta halkn mal old u .
Insanlar onu kabullendiler ve onun beyninden besienmeyi umut
etmeye baladlar. Borges 20. yzyln en parlak edebi dehala
rndan biriydi. 1 960'1arda yceltilen bu deha, 1 970' 1erde herke
sin sahip kmak iin giritii sessiz bir mcadeleye neden oldu .
Calle Maipu'daki dairesine giden zel yolu arnlayan kadn ve
erkek hayranlarnn listesi uzund u . Birou onunla "konumak"
veya "diyalog kurmak" konusunda baarl oldu; bunlarn hepsi
de sonradan gazetecilik ve edebiyat aleminde kazanca dnt
rld; Borges tarihte kendisiyle en ok mlakat yaplan yazarlar
dan biridir. Bir teyp ya da not defteri karsnda rahat fakat mu
lak konumas efsanevi ynlerinden biriydi. Denenmi yollardan
nadiren sapard; her mlakatya ayn malzemeyi sunmak iin
ince bir nansla deitirilmi esprilerle, kelime oyu n laryla, en
sevdii yazarlardan, Arjantin iin tuttuu yastan sz aard; te
yandan, Borges'in konumalar krlkten bir ka ve -yaamsal
anlamda- bir baka yaz biimiyd i .
Krlk Borges'e b i r ok gibi deil. kanlmaz bir kader gibi
geldi . Ailesinde de krl k vard . Gzleri her zaman zayft ve her
zaman en ktsn bekled i . Bu durumu duygusalla kaplma
dan kabul etmiti. 1 969'da Richard Burgin'e yle dedi:

. . . okuyamamann belli bir yarar oldu u sylenebilir, nk

okumaynca zaman baka bir biimde akyor. Gzlerim grr-

40
 ken, hibir ey yapmadan yarm saat geirecek olsam, ldrr
dm, nk okurnam gerekirdi. Ama imdi uzun zaman yal
nz kalabiliyorum.
Sanrm yapacak bir eyim olmadan yaayabiliyorum. Insan
larla konumam ya da bir ey yapmam gerekli deil . . ?

Kahinin etkileyici dinginlii, hikmet sahibinin tevekkl - ve

kabuundan dar ekildii zaman, usta bir yazarn sonu gelme
yen sohbeti: Bu birleim ok ekiciydi. Borges iletiim teknikleri
ni, muazzam i entelektel gcne dayanarak, ona soru soran
larn ve hayranlarnn beenece ini bildii bir imaj cilalayarak,
uzun yllar snayarak mkemmelletirdi.
Borges iin krlk bir kalkand. Onun arkasnda dnyan n he
vesle arad bir kiilii gelitirebilird i . artc bellei -krlkle
baetmesinde birinci silah- ve mahremiyeti, deiimden pek et
kilenmiyordu. Ne duygusal yaamnn ne de yazar Manuel Pey
rou ve air Carlos Mastronardi ile dostluklarnn ayrntlar, sz
gelimi, "Sohbetler"de yer almaktadr; ama Borges hem duygu
sal hem de dost canis bir adamd ve yalnz olmad zamanlar
-ki ou zaman yalnzd- yakn tandklar arasnda bu zellikle
rini, zellikle ikincisini, bol bol kantlard.
"Georgie"den "Borges"e giden yol uzundu. En temel zellik
lerini -konuma zenginlii, geni bir dost evresi, cinsel ekin
genlik, doymak bilmez bir renme istei- mr boyunca mu
hafaza ettii halde, birden fazla Borges vard.
Walt Whitman hayran ve Birinci Dnya Sava srasnda !svi
re' de i ie gemi dizeler ileyen delikanl andaki Avrupal
deneyimci; 1 920'1erin Madridi' nde davurumculuk benzeri bir
hareket olan ultracln kavgac bror yazar; editr Borges, a
ir Borges, ktphaneci Borges, Per6n kart Borges, retmen
ve konumac Borges, siyasi huzursuzluk yaratan Borges, tutucu
Borges ve elbette, fantastik ykler mucidi Borges, yzyln or-

7 Conversations with]orge Luis Borges, Richard Burgin, s. 22.

41
tasnda postmodernizm daha akla gelmemiken, dnyaya ba
tan karc postmodern ykler veren yazar. Borges gizemini
hala korumaktadr. Kendini pazarlamaktan acizdi, maddi hibir
hrs yoktu. Okudu ve yazd (bu srayla), nk her zaman yapt
ve yapaca i buydu. hret ho ama zaman zaman rahatsz
eden bir yan rnd .
Borges asla sevdii kadnlan anlatan zyaamykleri yazma
d, ama onun sevgisine mazhar olanlardan balcas, Estela Can
to, kaleme sarld; kitab Borges a contraluz (Borges'in Silueti,
1 989) Borgescileri ikiye ayrd. Bir blm onun Borges'i nerdey
se iktidarsz olarak anlatmas doru derken, bakalar ak konu
sundaki sorunlarnn hi yazlmamas gerektiini ne srdler.
Her neyse, 1 940'1arda yaanan iliki Borges asndan duygusal
bir felaketti .8
Borges ayrca, mrnn byk bir blmnde paraszd, pa
ra kazanmaya ilk kez Kuzey Amerika'da konferans turnelerinde
balad. Bunlar onu, 1 967 'de, Angiasakson yayn h ayat ndaki
ikinci nemli olaya gtrd : Harvard'da Narman Thomas di Gi
ovanni ile tant.
Di Giovanni Buenos Aires'de Borges ile be yl beraber alt.
Onun ilk nemli I ngilizce evirmeni oldu ve Borges'in adn Bir
leik Devletler'de tkenmek bilmeyen bir abayla yaymaya al
t; burada daha nce sz edilen Labyrinths' den baka yaptlar
I ngiltere'de de tannmaya balad : Borges' in 1 93 5'te ilk kez ya
ymlanan yar-ykler kitab A la kltm Evrensel Tarihi, Alef (b
tn dnyann duyduu meraka yant olarak di Giovanni'nin Bor-

8 Yazar Silvina Bullrich Arjantin televizyonunda Borges'in iktidarsz oldugu

yolundaki nl aklamasn yapn; Ekim 1993'te Estela Canto bana Borges'in
iktidarsz olup olmadgn bilmedigini, link bunu gTenme hrsan olmadgn
syledi. Canto'nun kitabnda baz abarnnalar bulundugunu biliyoruz, yine de
krk yl nceki olaylan olanca berraklgyla hanrlamaktadr. Borges'in kendi
sine gnderdigi on drt ak mektubu, yazann Canto'ya besledigi ateli akn
rtlemeyecek kantlandr (Borges a contraluz, s. 123-54); bu mektuplan
ieren kitab Borges'e ilikin en otantik anekdotlan ve anlan iermesi bak
mndan nemlidir.

42
ges'i yazmaya ikna ettii "zyaamyks Denemesi" bu kita
ba dahil edilmiti), Brodie'nin Raporu, Kum Kitabi, Seilmi iir
ler ve bakalar .
Di G iovanni, Borges' in yeniden yazmasn salad denebilir.
Di Giovanni ya ve hretin Borges'de belli bir tembellik yarat
t bir zamanda sahneye kmt. Borges iir yazyordu -dikte
ediyordu- ama onu hret yapan radikal ykleri brakm g
rnyordu .
H e r iki adam iin eviri yaratc b i r eylemdi, zellikle Borges'in
lngilizceyi ok iyi anlamas ve bu enerji, mutlu bir olaya, Bro
die'nin Raporu' nun yazlmasna yol at. Borges, kitab yazma
snn nedenini yle aklad : "O kadar ok insan beni taklit edi
yordu ki, ben de alp kendi kendimi taklit etmeye karar ver
dim." Be yl sonra Kum Kitabi yaymland. Bu bir yk derleme
si idi ve Borges'in br kitaplaryla karlatrldnda, sanki Bor
ges'den alnt yaplm gibiydi; yorgun bir slubu vard . Bu onun
son yk kitab old u .
Brodie'nin Raporu hakknda sylediklerinden de anlalaca
gibi, Borges uzun hret yllarnda "Borges" olarak yaad ve a
lt. Ne denli rahatsz edici olursa olsun, hret, tad karlmas
iin oradayd ve Borges hretin tadn zarafetle kard. Sonuna
kadar iir yazd ve inatla kendini air olarak tanmlad; buna kar
lk Arjantin edebiyatnn aficionado'su olmayan, ama Borges'i
seven okurlar, onu byk bir yk yazar olarak selamladlar.
En iyi yklerini 1 938 ile 1 953 arasnda yazmtr. John Stur
rock'u n Borges'in iirleri hakkndaki, "dnceli, duygularn bas
tran ve belki biraz da donuk"9 deerlendirmesine katlyorsam,
bunun nedeni benim de, biroklar gibi, neredeyse yetmi yl son
ra bile hala, yklerinin gl ve kalc etkisine kar kayamad
rndan ve onlardan kurtulamadmdandr.

eviren ARMAGAN ANAR

9 Paper Tigers: The Ideal Fictions of]orgc Luis Borgcs, john Sturrock, s. 1.

43
 LEOPOLOO LUGONES'E

Meydann grltsn geride brakp Ktphane'y e giriyo

rum. Neredeyse fiziksel olarak kitaplann ekimini hissedi
yorum, sakin dzenli bir evre, byl bir biimde dondurul
mu ve korunmu zaman. Sagda solda, Milton'un benzetme
sinde olduu gibi okuma lambalannn nda aydnlk d
lere dalm okurlann o anki yzleri beliriyor. Orada bu benzet
meyi hatrladm hatrlyorum, sonra yine evreden kaynak
lanan bir baka benzetme geliyor aklma, Lunario'nun "orak
deve"si, ve daha sonra Aineias'n alt ll dizesi, nasl da
ayn hileyi kullanyor ve hatta mkemmelletiriyor.

Ibant obscuri sola sub nocte per umbram*

Bu dnceler beni odann kapsnda durduruyor. Ieri giri

yorum; birka bildik beylik sz ediyoruz ve bu kitab ona veri
yorum. Yanlmyorsam, benden holanmyor deildiniz, Lugo
nes, almalanmdan birinin hounuza gitmesini isterdin iz. Bu

(*) (Lu.) Yalnz gecenin alnnda, glgenin iinden karanlga getiler.

45
imdiye kadar gereklemedi, ama bu kez sayfalan eviriyor,
kim bilir belki o dizelerde kendi sesinizi duyduunuz iin, belki
de kusurlu uygulamadan saglkl kurama daha az nem verdi
iniz iin, birka dizeyi onaylayarak ohuyorsunuz.
Bu anda dm yok oluyor, tpk suya hatlan suyun yok olu
u gibi. evremi sarmalayan devasa Ktphane Mexico Soha
g'nda, Rodriguez Pefa Sokagt'nda degil, ve siz Lugones, 1 938
yl balannda ldnz. Gururum ve zlemim imkansz bir
sahne yaratmt. Byle olur (diyorum kendi kendime), yann
br gn ben de lm olacagm, zamanlar birbirine hana
cah, sralamalar simgeler dnyasnda karmahank olacak ve
bir biimde benim bu hitab size getirdigim ve sizin kabul etti
giniz dogrulanacah.

].L.B.
Buenos Aires, 9 Austos 1 960

46
 YARATAN

Hibir zaman bellegin nimetleri zerinde durmamt. lzle

nimler, anlk ve canl, zerinden kayp geiyordu; mlek
inin krmz kurun oksidi (zincifresi) ; yldzlada kapl
kubbe, ki her yldz bir tanryd; ay, ki aslan bu aydan
inmiti; duyarl, hafif parmak ulannn hissettigi przsz
mermer; inci gibi dileriyle hrnca koparmaktan holan
dg yaban domuzu etinin lezzeti; Fenike dilinde bir szck;
bir okun san kurnlara yansyan kara glgesi; denizin ya da
kadniann yaknlg; baln, buruk tadn yumuattg koyu
arap btn ruhunu kapsayabilirdi. Deheti de biliyordu,
fkeyle cesareti de; bir keresinde dman sudanna ilk tr
manan o olmutu . Istekli, merakl, rahat, keyif ve dolay
sz umursamazlktan baka yasa tanmayan biriydi; birok
diyarda doland ve bir kydan bir baka kyya insaniann
ehirlerini ve saraylann seyretti. Kalabalk pazar yerlerinde
ya da doruklan belirsiz daglann eteklerinde dinledigi kar
mak hikayelerin dogru ya da dzmece olup olmadklann
aratrmadan, ki pekala aralannda talamalar da olabilirdi,
bunlan gerek olarak kabullendi.

47
 Yava yava muhteem evren onu terk etmeye balad,
inat bir sis elinin izgilerini sildi, gece yldzlardan yok
sun kald, ayaklann basug toprak gvenilir degildi. Her ey
uzaklayor, silikleiyordu. Kr olmaya baladgn anlayn
ca bir glk att; stoac lllk henz icat edilmemiti ve
Hektor ekinmeden istedigi kadar kaabilirdi. Artk ne mito
lojik korku dolu gkyz.n grebilecegim (bunu hissetti) ne
de yllann degitirecegi bu yz. Gnler ve geceler bu aresiz
lik iinde geti, ama bir sabah uyandgnda (bu kez arma
dan) evresindeki silik eylere baku ve anlalmaz bir biim
de, sanki bir ezgiyi ya da bir sesi tamrcasna, btn o korka
rak ama ayn zamanda merakla, umutla yzletigi korkulan
nn gereklemi oldugunu hissetti. lte o zaman ona bitim
sizmi gibi gelen belleginin derinliklerine indi; o ba dn
drc derinliklerden unuttugu bir any karmay baar
d. Yagmurda parlayan bir ake gibi pnl pnl bir an. Yoksa
hibir zaman ryalann dnda hibir ey grmemi miydi?
An yleydi. Bir ocuk ona svyordu, o da babasnn ya
nna komu ve hikayesini anlatmt. Babas sanki diniemi
yormu gibi ya da anlamyormu gibi bakarak braknt an
latsn; sonra duvardan ocugun gizli gizli gz koydugu g
zel mi gzel, gl m gl bir bronz kama indirmiti. Ar
tk kama elindeydi ve kamay elinde tutmann aknlg, he
def oldugu tm hakaretleri unutturmutu, ama babasnn
yle dedigini duymutu: "Senin erkek oldugunu bilsinler,"
bu seste bir emir vard. Gece karanlg yollan grnmez et
miti, byl bir g verdigiri hissettigi kamay kucaklayp
evi evreleyen dik yokuu inip deniz kysna komutu, ka
ranlk deniz havasn savalar ve yaralada ssleyerek kendi
ni Aias ve Perseus olarak dlemiti. imdi de aradg o anda
duydugu tatt, gerisi umurunda degildi; ne meydan okuma
lar ne beceriksiz atmalar ne kanl sayfalann geri dn.
Bu an, yine bir geceyi ve macera vaat eden bir baka any

48
agnurd. Bir kadn, tannlann ona sundugu ilk kadn onu
bir yeralu gmtnn glgesinde beklemiti, oysa o kadn
tatan rlm labirentleri andran, karanlk, inili yoku
lu dehlizlerde aramt. Bu anlar neden geri dnmlerdi,
ve neden sanki bugn ngrr gibi hi ac vermeden geli
yorlard aklna?
Omuziann kerten bir aknlkla anlad. Ak ve tehlike,
imdi derinliklerine indigi len gzlerinde bu gece ona pusu
kurmutu. Ares ve Afrodit, nk hret ve alt ll dize
lerin sesi, tannlann kurtarmayacag. tapmag. savunan kiile
rin ve denizde sevimli bir ada arayan kapkara gemilerin sesi
ni, insanlgn belleginde nlayacak olan ve kaderin ona sy
leuigi Odysseia ve llyada'nn seslerini (yaklayor, evresi
ni sanyorlard) uyandnyordu iinde. Bunlan biliyoruz, ama
en karanlga indiginde ne hissettigini bilmiyoruz.

49
 D.RFAMTIGERS

ocuklugumda an derecede kaplan hayranydm: Hayr,

Parana'da agalklar arasnda ya da Amazonlarda dolanan san
kaplandan degil, Asya'da, sadece gerek savalann bir fil
zerine kurulan tahttan kar koyabilecekleri izgili kaplan
dan sz ediyorum. Hayvanat bahesindeki kafeslerin nnde
sonsuza dek durabilirdim; kaplanlann grkemi yznden
doga tarihi zerine yazlm ansiklopedi ciltlerine ve kitaplara
baylrdm. (Yanlgya dmeden bir kadnn alnn, glm
semesini hatrlayamayan ben, o resimleri hala haurlyorum.)
ocukluk gelip geti, kaplanlar ve kaplan tutkusu eskidi ama
hala royalanma girerler. Ve hala o bilinsiz, kaotik ortamdalar
ve yle oluyor: Uyurken herhangi bir rya dikkatimi dagu
yor ve birden rya oldugunu anlyorum. O zaman unu d
nyorum: Bu bir rya, istencimin eglenmesi, madem snrsz
gcm var niye bir kaplan yaratmayaym.
Ah zavall yetersizlik! Ryalanm hibir zaman canmn o
denli ektigi o vahi hayvan yaratamyor. Evet kaplan geli
yor; ama sska, gsz, ya da tam kendisi olmayan farkl bi
imlerde, bir grnp bir yok oluyor, daha ok ya kpege ya
da kua benziyor.

50
 DlYALOG ZERNE BlR DlYALOG

A.- lmszlk zerine fikir yrtrken hava kararnt

ama hala g yakmamtk. Birbirimizin yzn gremi
yorduk. Macedonio Ferruindez, cokudan ok daha inand
nc bir kaytszlk ve sevecenlikle ruhun lmsz oldugunu
yineliyordu. Beni, bedenin lmnn tmden nemsiz
olduguna, lmn bir kiinin bana gelebilecek en anlam
sz ey olmas gerekligine inandrmaya alyordu. Ben
Macedonio'nun aksyla oynuyor, aky ap kapyordum.
Yaknlarda bir yerdeki bir akordeondan durmadan, hani u
eski diye yutturduklan iin biroklannn sevdigi Cumparsi
ta'nn ezgileri geliyordu . . . Ben, Macedonio'ya rahatsz edil
meden tartabilmek iin intihar etmemizi teklif ettim.
Z (alayc bir tonla) . - Ama sannn sonunda buna karar
veremediniz.
A (artk tam mistik bir havaya girmi halde). - Itenlikle
sylemek gerekirse o gece intihar edip etmedigimizi anm
samyorum.

51
 llRNAKIAR

Uysal oraplar gn boyu okar onlar, alt demirli deri iskar

pinlerse glendirir, ama benim ayak parmaklarm bunu
anlamak istemiyor. Kendilerini (kimden) savunmak iin
bu yan saydam ve esnek boynuzumsu levhalar uzatmaktan
baka bir ey bilmiyorlar. Kimseye gveni olmayan bu geri
zekallar bu deersiz silah hazr etmekten bir saniye olsun
geri kalmyor. Evrene, cokuya kar koyup, sonsuza dek
hoyrat Solingen makaslannn kesip att bu hibir ie yara
maz sivrilikleri retip duruyorlar. Doum gnnn doksan
gn ncesinde kuruyorlar bu endstriyi. Ben, Recoleta'da,*
kuru iekler ve muskalarla donatlm klrengi evcikte
yatarken de rme hzlarn azaltana dek bu inat grevle
rini srdrecekler. Bir onlar bir de yz mdeki sakal.

(*) Buenos Aires'te birok nlnn gml oldugu mezarlk - .n.

52
 RTL AYNAlAR

Yaayan bir eyin suretini yapanlar, Mslmanlkta ka

nlmaz olan Kyamet Gn'nde, eserleriyle birlikte yeni
den canianacaklar ve onlara eserlerine can vermeleri emre
dilecek; baanl olmaynca da eserleriyle birlikte cehennem
ateine atlacaklardr. Ben ocukluumda gereklerin ikiye
katlanmasnn ya da hayali ogalmamn dehetini yaadm,
ama aynalann karsnda. O zamanlar, gece olur olmaz, a
madan srekli ie koyuluyorlar, hibir hareketimin peini
brakmyorlard, evrensel pandomimleri dogast bir ey
ler ieriyordu. Tanndan ve koruyucu metegirnden srarla
istedigim eylerden biri, ryamda ayna grmemekti. Ayna
lan endieyle gzlerligimi biliyorum. Kimi zaman gerekleri
sapunnalanndan, kimi zaman da tuhaf talihsizlikler yzn
den aynalarda yzmn ekil degitirmesinden korkuyor
dum. Bu korkunun dnyada yeniden var oldugunu anladm.
Hikaye ok basit ama tatsz.
1927'de ask suratl bir kz tandm: nce telefonda (n
k julia balangta ad ve yz olmayan bir sesti) , sonra
ikindi vakti bir kede. Gzleri tedirginlik verecek kadar

53
byk, salan dmdz ve kapkara, vcudu dimdikti. Onun
dedeleri ve byk dedeleri federalci, benimkilerse birlikiy
di; ve bu eskilerden gelen kan uyumazl bizim iin birle
tirici bir bag, vatana daha bir sahip kma nedeniydi. Aile
siyle birlikte byk, ok yksek tavanl, bakmsz bir evde,
yoksullugun verdigi ksknlk ve yavanlk iinde yayor
du. gleden sonralan -sayl birka gece dnda- oturduk
lan mahallede, yani Balvanera'da gezintiye kyorduk. De
miryolunu evreleyen duvar boyunca yryorduk, bir ke
resinde Sarmiento'dan Centenario Park'nn kazlarna dek
yrdk. Aramzda ne ak vard ne de aka benzer bir ey.
Ben onda erotiklige btnyle uzak bir iine kapallk gr
yordum ve korkuyordum. Kadnlara yaklamak iin onlara
ocuklukta yaanan gerek ya da dzmece durumlan anlat
mak sk bavurulan bir taktiktir, ben de ona aynalarla olan
soronumu anlatm olmalym. Bylece ona 1928 ylnda,
l93 l 'de yeerecek sannlar dikte etmi oldum. imdi ldr
dgn grendim, yatak odasndaki btn aynalar rtlm,
nk aynalarda benim imgemin onunkine tecavz euigi
ni gryor, titriyor, sessiz kalyor ve olaganst bir biimde
peini brakmadn sylyor.
Suratmn, eski suratlanndan birinin ackl kleliligi. Yz
hatlannn bu nefretlik kaderi beni de nefretlik klyor olma
l, ama artk umursamyorum.

54
 ARGVMENTUM ORNITHOLOGICVM*

Gzlerimi yumuyorum ve bir ku srs gryorum.

Grnt bir saniye sryor, belki de daha az; ka ku gr
dm bilmiyorum. Saylan belli miydi? Degil miydi? Bu
sorun, Tanr var m sorusunu akla getiriyor. Eger Tanr
varsa kularn says belli, nk O ka ku grdgm bili
yor. Tanr yoksa saylan belli degil, nk bu hesab kimse
yapamaz. Bu durumda (diyelim ki) ondan az, birden fazla
sayda ku grdm; ama dokuz, sekiz, yedi, alt, be, drt,
, iki ku grmedim. Onla bir arasndaki bir sayda, ama
dokuz, sekiz, yedi, alt, be vb. degil. Bu tam say bilinemez;
ergo, * * Tanr vardr.

(*) (l..at.) Kubilim uslamas - .n.

(**) (l..at .) Oyleyse, dolaysyla - .n.

55
 TUTSAK

Ya junin'de ya da Tapalquen'de anlatyorlar hikayeyi. Bir

ocuk, Kzlderili basknndan sonra kaybolmu; herkes
Kzlderililer ocugu ald diyor. Annesi babas bo yere an
yorlar ocugu; yllar sonra lkenin i blgelerinden gelen
bir asker, onlara mavi gzl bir yerliden sz ediyor ve bu
gencin pekala onlann oglu olabilecegini sylyor. Sonunda
mavi gzl yerliyi buluyorlar (nasl bulduklan mehul, ben
de bilmedigim bir eyi uydurmak istemiyorum) ve oulla
nn tandklann dnyorlar. lde vahiler gibi yaayp
alan delikanl artk ana dilinde duyduklann anlamyor,
ama ilgisiz ve itaatkar brakyor kendini ki annesi ve babas
alp evlerine gtrsnler. Evin kapsna gelince durakhyor,
kim bilir belki de tekiler durduu iin durmutur. Sanki,
bu ne der gibi kapya bakyor. Sonra birden ban eiyor,
bir nara atyor, koridoru ve iki i aviuyu koarak geiyor
ve mutfaga giriyor. lkirciklenmeden koluyla kararm dav
lumbaza uzanp ocuklugunda sakladg boynuz sapl ba
kanyor. Sevinten gzleri parlyor, ebeveynleriyse ogulla
nm bulduklan iin sevinten alyorlar.

56
 Bu any belki de baka anlar izlemitir, ama Kzlderi
li drt duvar arasnda yaayamyor, gnlerden bir gn l
n bulmaya gidiyor. ok bilmek isterdim gemi ve imdi
nin birbirine kanug, o ba dndrc anda ne hissettiini;
o esrime annda kayp ogul yeniden mi dogmutu, ya da l
m myd, yoksa bir ocuk ya da bir kpek gibi, annesiyle
babasnn evini tanm myd? Evet, bunu bilmek isterdim.

57
 GSTERMELK

1952 ylnda, bir Temmuz gn, yasl adam Chaco denen o

kasahaya ka geldi. Uzun boylu, ince yapl, yerli grn
lyd , yznde bir maske varm gibiydi ya da diyelim ki
bir budalann yz ifadesi. nsanlar ona kar saygl davra
nyorlard, o olduu iin degil, yas temsil ettigi ya da yasn
ta kendisi oldugu iin. N ehrin kenannda bir yer seti, kom
ulann yardmyla iki destek zerine bir ahap levha yerle
tirdi, onun zerine de san sal bir bebek resmi yaptnl
m karton bir kutu koydu. Btn bunlann yan sra, drt
yksek mumlukta drt mum yaktlar ve evresini iek
lerle sslediler. nsanlar gecikmeden toplanmaya bala
dlar. Umutsuz yallar, akn genler, saygyla kasketle
rini karan gndeliki iiler kutunun nnden geerken
"banz sag olsun General," diye yineliyorlard. O da, kutu
nun banda, gebe bir kadn gibi kollann gbeginin ze
rinde kavuturmu, zgn bir tavrla ziyaretileri kabul
ediyordu. Sag elini uzatp kendisine uzanan ellerle tokala
yor, tevekklle: "Kader, elimizden gelen her eyi yaptk,"
diyordu. Teneke bir kutu, iki peso olarak belirlenen yar-

58
dm toplamak iin konmutu, biroklan bir kez gelmekle
yetinmediler.
Bu yalanc cenaze trenini rgtlernek (soruyorum ken
di kendime) kimin aklna gelmiti? Bir fanatiin mi, ac e
ken birinin mi, bir hayalperest ya da saltekann m, yoksa
bir utanmazn m? Yasl dul roln oynarken kendini Peron
mu sanyordu? Hikaye inanlr gibi degil ama gerek, hatta
birok yerde bir degil, birok kez yinelenmi. Bu hikaye tam
olarak o gerekd gnlerin gstergesi ve bir d ya da Ham
let'te oldugu gibi bir oyunun iindeki oyun. Ne yasl Peron
idi ne de san sal bebek kans Eva Duarte. Ama zaten Pe
ron da Peron degildi, Eva da Eva, sadece varolann sevgisi
ni kazanmak iin tasarlanm (gizli adlann ve gerek yzle
rini bilmedigimiz) yabanclard, adszlard; iirilmi bir ef
saneydi, hepsi bu.

59
 DELIA ELENA SAN MARCO

Once'nin kelerinden birinde vedalatk.

teki kaldnndan dnp baktm, siz de dnmtnz, el
saliayarak bana hoa kal dediniz.
Aramzdan arabalar ve insanlar sel gibi akyordu, herhan
gi bir akamst saat beti, o selin bir hznl Akheron ol
duunu, dayanlmaz olduunu nereden bilebilirdim ki.
Bir daha birbirimizi grmedik ve bir yl sonra siz lm
tnz.
Ve imdi belleimde bu any anyorum, gzmde canlan
drmaya alyorum ve gerek olmadn dnyorum. O
basit vedatamann ardnda sonsuz aynlk vard.
Dn gece yemekten sonra dan kmadm, oturdum bu
tr eyleri anlamak iin Platon'un ustasna son sylettikle
rini yeniden okudum. Beden lnce, ruhun bedenden ka
tn okudum.
Ve imdi gerek, acyla sonradan yaplan yorum mu yok
sa o basit vedalama m bilemiyorum.
nk eer ruhlar lmyorsa, vedalamalann zerinde
durmamak doru.

60
 Hoa kal demek ayrlg yadsmak demek, yani: Bugn
aynlg oynuyoruz ama yann grecegiz. Insanlar vedata
may icat ettiler nk her ne kadar olumsal ve ksa sre
li olduklann dnseler de bir anlamda lmsz oldukla
nn biliyorlar.
Delia, bir gn (kim bilir hangi nehrin yakasnda?) o ger
ek olmayan diyaloga yeniden balayacagz ve kendimize,
dzlklerde yiten o kentte, Borges ve Delia olup olmadg
mz soracagz.

61
 LLER DlYALoGU

Adam, 1877 ylnn bir k gn, tan vakti geldi Gney Ingil
tere'den. Sportif yapl, pembe yanakl, imand; yle ki her
kesin onu bir Ingiliz sanmas kanlmazd, gerekten john
Bull tipiernesine ok uyuyordu. Banda bir melon apka,
zerinde nden ak tuhaf bir palto vard. Erkekler, kadnlar
ve ocuklardan oluan endieli bir grup, adam bekliyordu.
Kimilerinin boynunda krmz bir izgi vard, tekilerin ba
yoktu , karanlkta yryormu gibi ekinerek kararszlk
iinde ilerliyorlard. Yava yava yabancya yaklatlar, arka
lardan bir yerden birisi kt bir eyler syledi, ama eski bir
korku duraksamalanna neden oluyordu, daha ileri gitme
diler. San benizli, karanlk bakl, sa sakal sanki yzn
yiyecekmiesine birbirine kanm bir asker, kalabalgn
nne kt. On, on iki yara izi kaplann izgileri gibi bede
nini yanyordu. Yabanc, onu grnce dilini yutar gibi oldu
ama sonra ilerledi ve elini uzatt.
"Byle saygn bir savay hainlerin silahlanyla yklm
grmek ok ac," dedi tok bir ses tonuyla. "Ama cellatlann,
ktlklerinin cezasn Victoria meydanndaki hapishanede
ekmeleri iin emir vermi olmak mutluluk verici ! "

62
 "Santos Perez ile Reinafe'dekilerden sz ediyorsanz, on
lara oktan teekkr ettim," dedi kan iinde olan, yava ya
va ciddi bir edayla.
teki alay ya da tehdit ettigini gizler gibi baku, ama Qui
roga devam etti:
"Rosas, siz beni hibir zaman anlamadnz. Yazglanmz
bylesine farkl olunca nasl anlayabilirdiniz ki? Size gzle
rini Avrupa'ya evirmi, dnyann en nl kentlerinden bi
ri olacak bir kenti ynetmek dt, benim payma ise Ame
rika'nn yalnzlklannda, yoksul goolann yoksul toprakla
nnda savamak. Benim hkmranlgm mzraklar, haykn
lar, kumluklar ve rak topraklarda neredeyse gizli utkular
dan oluuyordu. Bunlar hatrianacak unvanlar mdr? Ben
insaniann belleginde yayorum ve daha uzun yllar yaaya
cagm nk ben, Barranca Yaco denen yerde, bir kadrgada,
atl ve kll kiiler tarafndan bir cinayete kurban gittim. O
zaman kymetini bilemedigim, ama benden sonraki kuakla
nn unutnak istemedigi bu tuhaf lm size borluyum. Ce
sur bir San Juanlnn ilgin bir yaptn ve ok gzel birka
tabasksn siz de biliyor almalsnz."
Yeniden kendine gven gelmi olan Rosas, Quiroga'ya k
mseyerek bakt.
"Siz romantigin birisiniz," diye alkarn kesti. "Gelecek ku
aklarca vlmek; hibir degeri olmayan, kazanlan birka
niandan teye gitneyen agdalannn vgsnden ok da
ha degerlidir. "
"Sizin dnce tarznz biliyorum," diye yantlad Quiro
ga. " 1852'de, ans size cmert davrand ya da belki sizi sonu
na dek snamak istiyordu, size savata erkeke lmek ans
verdi. Siz bu armagana layk olmadgnz gsterdiniz, kavga
ve kan sizi korkuttu. "
"Korkuttu mu? " diye tekrarlad Rosas. "Ben mi? Ben ki
Gney'de vahi taylan, sonra da btn lkeyi terbiye ettim."

63
 Quiroga ilk kez glmsedi.
"Kahyalannz ve rgadannzn tarafsz tanklklanndan bi
liyorum," dedi acele etmeden, "sizin, at stnde neler yapu
gnz da biliyorum ama o gnlerde Amerika'da, yine at s
tnde, Chacabuco ve Junin ve Pama Randa ve Caseros adl
baka gzellikler de gerekletirildi."
Rosas renk vermeden dinledi ve yle karlk verdi:
"Ben cesaret sergilemek zorunda degilim. Benim gzel ya
mm, dediginiz gibi, benden daha cesur kiilerin benim iin
savamasn ve lmesini saglamak. Bir rnek vereyim, size
son veren Santas Perez, mesela. Cesaret dayanma mesele
si; kimileri daha ok kimileri daha az dayanr, ama sonun
da herkes gever."
"Olabilir," dedi Quiroga. "Ama ben yaadm ve ldm,
ama bugne dek korku nedir bilmedim. Ve imdi beni silsin
ler, yeni bir yz ve yeni bir gelecek versinler istiyorum, n
k tarih iddet yanilanndan usamr. Yeni yaraulacak kim ola
cak, bana ne yaparlar bilmiyorum, bildigim korkmadgm."
"Bana kendim olmak yetiyor," dedi Rosas, "bakas olmak
istemiyorum."
"Talar da sonsuza dek ta olmak isterler," dedi Quiro
ga, "ve yzyllar boyunca ta olarak srdrrler varlklann,
ama bir gn gelir toz olurlar. Ben de lmle tantgmda si
zin gibi dnyordum, ama burada ok ey grendim. Dik
kat edin ikimiz de imdiden degimeye baladk. "
Rosas, Quiroga'nn sylediklerini dikkate almad, yksek
sesle dnyormu gibi:
"Kim bilir belki de lmek iin yaratlmadm, bu yerler ve
bu konuma bana sanki bir dm gibi geliyor, ama benim
grdgm bir rya degil, henz dogmam birisinin grd
g bir rya.
Konumalann srdremediler, nk tam o anda Birisi
onlan agrd.

64
 SAHNE

Dehetin mkemmel olmas iin Sezar, bir heykelin dibinde

arkadalarnn sabrsz hanerlerinin tehdidi altnda elik
panltlan ve yzler arasnda, kayrdg, hatta oglu gibi gr
dg Marcos junius Brutus'u fark eder ve artk kendini
korumaya almaz , sadece Shakespeare ve Quevedo'nun
yindedikleri gibi hayknr: "Sen de mi, olum! "
Yazg yinelemelerden, deiik versiyonlardan, simettiler
den holamr; on dokuz yzyl sonra, Buenos Aires'in gney
blgesinde, bir goo baka goolann saldrsna urar, der
ken saldrganlar arasnda, vaftiz babas olduu genci grr.
Yzne kar, genci sulayarak hafif bir aknlkla yle der
(aslnda bu szleri okumak degil duymak gerek) : "Sen ha ! "
Onu ldryorlar ama o, ayn sahnenin yineleurnesi iin l
dn bilmiyor.

65
 BiR SORUN

Toledo'da Arap alfabesiyle yazlm ve Cervantes'in Don Qui

jote'yi yazmak iin yaratt Cide Hamete Benengeli'nin elin
den kma bir belge bulduklarn hayal edelim. Metinde,
kahramann (bildigimiz gibi bu kahraman mzrag ve kl
cn kuanm, tspanya yollarn arnlyor ve eften pften
nedenlerle her nne gelene meydan okuyor) katldg bir
ok savatan birinin ardndan bir adam ldrdgnn bilin
cine vardgn okuyoruz. Kagtta yazlanlar bu kadar; sorun
gerisini getirmek, Quijote'nin tepkisini tahmin etmek.
Bildigim kadaryla olas yant var. Birinci yant olum
suz trden; nemli hibir ey olmuyor, nk Don Quijo
te'nin hayal dnyasnda lm by kadar olagan bir ey ve
bir adam ldrm olmak, canavarlarla ve byclerle d
ven ya da dvtgn sanan birine rahatszlk verecek
bir ey degil. tkinci olas yant ackl. Don Quijote hibir za
man fantastik hikayeler okuru Alonso Quijano'nun izd
m oldugunu unutamyor; lm grmek, bir dn ona
Kabil'in iledigi suu ilettiginin bilincine varmak onu l
gnlgndan uyandnyor. ncs belki de akla en yakn

66
olan. O adam lnce, Don Quijote bu korkun eylemin bir
lgnlgn eseri oldugunu kabul edemiyor; sonucun gerek
ligi ona yine gerek bir nedenin var oldugunu dndr
yor; yant bu olursa Don Quijote hibir zaman lgnlgn
dan kurtulamayacaktr.
Bir baka olaslk daha var, ama bu spanyol, hatta Bat
dnyasna yabanc ve daha eski, daha kompleks, daha yor
gun bir ortam gerektiriyor. Don Quijote -ki artk Don Qu
ijote degil, bir zamaniann lndostan krallanndan biri- d
mann cesedi karsnda ldrmek ve yaratmann, bariz bir
biimde insanlan aan, kutsal ya da byl edimler oldugu
nu seziyor. lmn, elindeki agr ve kanl klcn, kendisi
nin ve gemi tm yaamn, byk tannlann ve de evrenin
aldatc oldugunu biliyor.

67
 SARI BtR GL

nllerin hep bir azdan (onun ok sevdii bir nitelerneyi

kullanarak) yeni Homeros, yeni Dante diye ilan ettikleri
nl Giambattista Marino ne o akamst ne de bir baka
akamst ld, ama o dingin ve sessiz olay gerekten yaa
mnn son olayyd. Adam, yllara ve baanlara doymu,
oymal stunlu geni spanyol yatanda lyordu. Birka
adm tede gnbatmna bakan sakin bir balkon, biraz aa
da mermer heykeller, defne aalan ve basamaklan yans
tarak oaltan dikdrtgen havuzlu bir bahe hayal etmek hi
zor deil. Bir kadn, bir vazoya san bir gl koymu; erkek,
dorusu biraz kendi cann bile skan, o bildik dizeleri fsl
dyor:

Bahenin mor renkleri,imlerin grkemi,

Ilkbaharda tomurcuklanan, nisann gzleri...

lte kutsal esin, o anda geliyor. Marino gl gryor, tpk

Adem'in cennette bir gl grm olabilecei gibi ve sonsuz
luun syledikleri deil, gln ta kendisi olduunu hissedi-

68
yor. Dnyor ki gln adn anabiliriz ya da antrabili
riz ama onu anlatamayz. Odann kesinde sanms bir gl
ge oluturan kat kat sralanm btn o ciddi kitaplar (ken
dini beendii gnlerde hayal ettii gibi) dnyann aynas
deil sadece dnyaya eklenmi bir eyler.
Marino lmnden hemen nce bu aydnlanmaya erii
yar, kim bilir belki Homeros ve Dante de erimitir.

69
 TANlK

Yeni ta kilisenin neredeyse glgesinde kalan bir ahrda gri

gzl, gri sakall bir adam hayvan kokular arasnda alak
gnlllkle, bir d bekler gibi lm bekliyor. Gn, sada
kale gizli yasalan izler gibi, yoksul mekanda glgelerle yer
degitirtiyor, birbirine karnyor; danda srlm top
raklar, kuru yapraklann krelttigi su yolu ve korunun ba
ladg yere dogru, bir kurttan kalma birka ayak izi kapkara
amurda gze arpyor. Adam bir kenarda unutulmu kal
m sanki; uyuyor ve d gryor. Ayine agran an sesle
riyle uyanyor. ngiltere topraklannda akamzerieri duyu
lan an sesleri bir alkarlk haline gelmi, ama adam ocuk
lugunda Woden'in yzn, kutsal deheti ve an sevinci,
Roma akalar ve kaln giysilerle donatlm hantal ahap
atlarn, kpeklerin, tutsaklarn kurban ediliini grm.
afak skmeden lecek ve Pagan ayinlerinin imgeleri artk
bir daha hibir zaman geri dnmeyecek; yeryz bu Sakson
ldkten sonra biraz daha yoksullaacak.
Bir kii ldgnde mekan dolduran olayiann son bulma
s bizi artabilir, ama her lmle birlikte bir ey ya da say-

70
sz eyler lr, ama teozoflann ileri srd gibi evren bilin
ci varlgn srdrr. Gemite bir gn, lsa'y grm olan
gzlerin sonuncusu da kapand, bir adamn lmyle Junin
muharebesi de Helena'nn ak da ld. Ben ldgrnde be
nimle ne lecek, yeryz hangi dokunakl ya da knlgan bi
imi yitirecek? Macedonio Ferruindez'in sesini mi, Serrano
ve Charcas dzlkterindeki bir at imgesini mi, maun bir ya
z masasnn ekmecesindeki kkrtl sabunu mu?

71
 MARTN FIERRO

Bu kentten gze byk grnen ordular kt, sonra kazan

dklan anla gerekten gklere kanldlar. Birka yl sonra
baz askerler geri dndler ve tuhaf bir umursamazlk iinde
Ituzaingo ya da Ayacucho denen yerlerde yaadklarn
anlattlar. Bu olaylar artk hi olmam gibi.
Bu diyarlarda iki zorbalk dnemi oldu. Birincisinde, Pla
ta pazanndan kan bir arabann ofr mahallindeki birka
adam san, beyaz eftaliler tadklann sylediler; bir ocuk
arabann zerini rten branda bezini bir kesinden kaldr
d ve sakaUanndan kanlar akan birliki kafalan grd. tkinci
dnem, biroklan iin hapishane ve lm, herkes iinse hu
zursuzluk, gnlk yaamda rezaletler, durmadan aalanma
demek oldu. Btn bunlar imdi sanki hi yaanmam gibi.
Btn szckleri bilen bir adam zenle ve akla bu top
raklann bitkilerini ve kularn inceledi, hepsini tanmlad;
belki de sonsuzluga dek kalacak egretilemeleriyle grkemli
gnbatmlann ve ayn biimlerinin uzun tarihesini yazd.
Bunlar da imdi hi olmam gibi.
Burada birbirini izleyen kuaklar, sanata konu olan, bir

72
anlarnda sonsuz ama sradan degiirnleri tandlar. Bunlar,
imdi sanki hi olmam gibi, ama bir otel odasnda, bin se
kiz yz altrnlarda, bir adam bir kavga hayal etti. Bir goo
bir esrneri bagyla kaldnp bir uval gibi frlatp atyor, can
ekierek ldn gryor, egilip eligi siliyor, atn z
yor, katgn sanmasnlar diye acele etmeden atma biniyor.
Bir kez gerekleen bu olay sonsuza dek yineleniyor. G
rnen o koca ordular gidiyorlar, geriye nemsiz bir bak
kavgas kalyor; bir kiinin d herkesin belleginin para
s oluyor.

73
 DEGllMLER

Bir koridorcia yn gsteren bir ok grdm ve bu zararsz

simgenin bir zamanlar demirden, frlatlan, kanlmaz ola
rak ldrc bir nesne oldugunu; insaniann ve asianiann
bedenine saplandgn; Thermopyles'te gnei glgeledigini
ve Harald Sigurdarson'a sonsuza dek alt ayaklk ngiliz top
rag kazandrdgn dndm.
Birka gn sonra birisi bana bir Macar svarisinin fotogra
fn gsterdi; bklm bir halat, bir binek hayvann ggs
nn evresine dolanmt. Daha nce havada dolanp ayr
daki bogalan baglayan ipin, pazar gnlerinin kaba bir ava
danlg oldugunu grendim.
Oeste mezarlgnda krmz mermere kaznm bir eski
Cermen ha grdm; kollan kavisli ve uzundu, her birinin
evresinde bir ember vard. Bu sktnlm ve snrlandnl
m ha, kollan serbest olan bir baka haa ekil veriyordu,
bu ikinci hata bir tannnn armha gerilii resmediliyordu;
Luciano de Samosata'nn "alaklk makinesi" diye aaglad
g armha.
Ha, ip ve ok, bunlar insanoglunun eskiden beri kulland-

74
g aletler; bugn simgeye indirgenmiler ya da yceltilmi
ler. Unutmann yeryznden silmedigi, bellegin degiime
ugratmadg tek bir ey yokken ve gelecegin hangi imgeleri
getirecegini kimse bilemezken; bunlar neden bilmem, ben
de hayranlk uyandnyor.

75
 CERVANTES VE QUIJOTE BENZETMESi

lkesi tspanya'dan bezginlik getiren Kral'n eski bir askeri

gnln, Ariosto'nun engin cografyasnda, dlerin zaman
savurganlkla harcad ve Montalban'n Muhammet'in alun
idoln ald o ay vadisinde avutmak istedi.
Kendisiyle hafiften dalga geerek, okuduu olaanst
gzelliklerin etkisiyle akl karm, El Toboso ya da Monti
el denen sradan yerlerde kahramanlk ykleri ve harikalar
arayan inanl bir kii hayal etti.
Don Quijote gerekler ve tspanya karsnda d knkl
na yenik drek 1614'te doduu kasahada ld. Migu
el Cervantes onun lmnden sonra ancak ksa bir sre ya
ad.
tkisi iin de, yani hem d kuran hem de dlenen iin,
btn bu sahneler iki kart dnyayd: Kitaplarda anlatlan,
svarilerin gerekst dnyas ve XVII. yzyln gnlk, ba
sit yaam.
Yllarn bu anlamazl trpleyeceini bilemediler;
Mancha ile Montiel blgeleri ve muhteem svari figr
nn, gelecek iin Sinbad'n maceralarndan ya da Arios-

76
to'nun engin cografyasndan daha az iirsel olmayacagn
bilemediler.
nk edebiyatn balangcnda mitos var, sonunda da
yle.

Devoto Klinii, Ocak 1 955

77
 CENNET, XXXI, 108

Diodoro Siculo, paralanm ve daglm bir tannnn hika

yesinden sz ediyor. Kim, hi degilse bir kerecik olsun, bir
gnbatmnda dolarken ya da gemiinde kalan bir gn
kafasnda ekillendirmeye alrken sonsuz bir eyler yitir
digini dnmemitir ki.
lnsanogullan bir yz, bir daha kavuamayacag bir y
z yitirmilerdi ve hepsi Roma'da (Gl'n altnda, dlenen
gksellik) Vernica'mn kefenini grnce inanla: "Hazreti
lsa Efendim, gerek Tannm, demek byleydi yzn?" diye
fsldayan o ha yolcusu olmak istiyordu.
Bir yol zerinde ta bir yz var, zerindeki yaztta yle
diyor: jab'in Tannsnn Kutsal YZ'nn gerek Resmi; nasl
oldugunu gerekten bilebilsek benzetmelerin smna sahip
olabilir, bylece marangozun oglunun ayn zamanda Tan
n'nn oglu olup olmadgn bilebiliriz.
Pavlus o yz, onu mahveden bir k olarak grd. Yu
hanna ise tm gcyle parlayan bir gne olarak; birok kez
durgun kla sarmalanan Teresa de jesus hibir zaman gz
lerinin rengini kesin olarak belirleyemedi.

78
 Bu yz hatlann, tpk byl bir saynn yok olmas gibi,
ya da kaleydoskoptaki bir irngeyi bir daha grernernek zere
yitirdigirniz gibi yitirdik. Grebilir ve grmemezlikten gele
biliriz. Belki de metrodaki bir Yahudi'nin profili lsa'nn pro
filidir; herhangi bir veznede bize para veren eller belki de bir
gn armha ivi akm askerin elleridir.
Belki de armha gerilenin yz hatlanndan biri, btn ay
nalardan bizi gzetliyordur; belki de o yz herkes Tann ol
sun diye silindi.
Kim bilir o yz, bu gece dlerin labirentinde grp ya
rm uyandgmzda belki de hatrlanayz.

79
 SARAY BENZETMESI

O gn, San lmparator aire sarayn gsterdi. Yava yava ilk

bat teraslann arkalannda braktlar, teraslar bir amfi tiyat
ronun bitip tkeornek bilmeyen sralan gibi metal aynalan
ve ard aacndan karmak itleri bir labirenti andran bir
baheye ya da cennete uzanyorlard. Gle syleye bu labi
rente daldlar; ilk bata sanki kendilerini bir oyuna kaptrm
gibiydiler, ama sonra endielerini bastramadlar, nk lahi
renlin dmdz grnen yollan ok hafif ama srekli kvn
larak gizliden gizleye bir daire oluturuyordu. Gece yansna
doru, gezegenleri gzlemlemek ve tam zamannda bir kap
lumbaann feda edilmesi, byl duygusu veren bu blge
den uzaklamalanna neden oldu, ama sonuna dek onlann
peini brakmayan kaybolmuluk duygusundan btnyle
kurtulamadlar. Daha sonra odalardan, avlulardan, ktpha
nelerden ve bir su saati olan altgen bir salondan getiler. Ve
bir sabah, bir kuleden tatan bir adam grdler, ama adam
sonra bir daha hi grnmemek zere kayboldu. Sandal aa
cndan yaplm kanolara binip gz kamatnc nehirleri, ya
da tek bir nehri getiler. Imparatorluk erkan geerken insan-

BO
lar saygyla yerlere kadar egiliyordu. Bir gn bir adaya geldi
ler. Adadakilerden biri Gklerin Oglu'nu daha nce hi gr
memi oldugu iin selam vermedi ve cellat, adamn kafa
sn kesrnek zorunda kald. Simsiyah salar, karanlk dans
lar ve acayip altn maskeler umursamazlkla gzlerini grd
ler. Gerek dlere kanyordu , daha dogrusu gerek, dn
grntlerinden biriydi. Yeryznn baheler, sular, gr
kemli yaplar ve biimlerden baka bir ey olmas imkansz
gibi grnyordu. Yz admda bir, gkyzne bir kule yk
seliyordu; bakanlara hepsi tpatp ayn renkmiler gibi geli
yordu ama ilki sanyd, sonuncusu ise kzld, renk tonlan
arasndaki fark o kadar ince ve ylesine oktu ki.
Sondan bir nceki kulenin dibinde air (herkesin gz
lerini kamatran gsterilere uzak gibi grnyordu) bu
gn adndan ayramadgmz ve en ince tarihilere gre ona
lmszlg ve lm kazandran ksa yapt okudu. Yazl
metin kayp; kimileri tek bir dize oldugunu sylyor, kimi
leri ise sadece bir kelime. Dogru olan, inanlmaz olan, o kos
kocaman sarayn tastamam ve tm ayrntlaryla bu iirde ol
mas, tek tek her nl porselen ve her porselendeki her re
sim, karanlklar ve gnbatmmn aydnlg, anl anl lml
hanedanlarn btn mutlu ve mutsuz anlar, sarayda yaa
yan tanrlar ve ejderhalarn gemii, hepsi bu iirdeydi. Her
kes susmutu, lmparator yle haykrd: "Saray yerle bir et
tin ! " ve celladn elik klc airin yaamn sndrd.
Bakalan hikayeyi baka trl anlatyor. Yeryznde bir
birinin tpatp ayns iki ey olamaz; (diyorlar ki) airin iiri
okumas sarayn yok olmas iin yeterli oldu, saray son he
cede son buldu, yok oldu. Bu tr sylenceler edebi kurgu
lar olmaktan teye gitmiyor elbette. air, mparator'un kle
siydi, kle olarak ld. Yapt unutuldu nk unutulmay
hak ediyordu; soyundan gelenler hala evrenin szlerini ar
yorlar, bulamayacaklar.

81
 EvERYTHING AND NOTRING

Iinde kimse yoktu; yznn (ki o zamaniann kt resim

lerinde bile hi kimseye benzemiyor) ve dlemsel, heye
canl, bolca sznn ardnda biraz sogukluktan ve kim
senin dlemedigi bir dten baka bir ey yoktu. Ilk ba
larda herkesin onun gibi oldugunu sanyordu, ama bu
bomboluktan bir arkadana sz etmeye balaynca arka
dann ona kar tuhaf bir tutum almas, yanln grme
sine neden oldu ve o andan sonra her an, bir bireyin hem
cinslerinden farkl olmamas gerektigini hissetti. Bir ara
derdinin aresini kitaplarda bulacagn dnd, biraz
Latince grendi, Latince kadar olmasa da biraz da bir dos
tunun szn ettigi Greke'yi grendi. Daha sonra arad
gn pekala insanlgn basit bir alkanlgn icra etmekte
bulabilecegini dnd ve bir haziran gn, uzun bir gle
den sonra Anne Hathaway'le bu yola adm att. Yirmi ksur
yanda Londra'ya gitti. lgdsel bir yaklamla, kimse
onun bir san izmeli Mehmet Aga oldugunu sanmasn diye
kendini nemli birisiymi gibi gstermeye altrd; Lond
ra'da yazgs olacak meslekle tant: Oyunculuk, yani sah-

82
nede, onu bir bakas olarak grmeyi oynayan insaniann
karsnda baka birini oynamak. Tiyatro oyunculugu ona,
zel, yoksa ilk mi demek gerek, mutlulugu tantt; ama
son dizeler sylenip, son l sahneden ekildiginde ze
rine ken gerekdlk duygusundan nefret ediyordu.
Ferrex ya da Timurlenk olmaktan kyor yeniden san iz
neli Mehmet Aga oluyordu. Tedirginligini gidermek iin
yeni kahramanlar ve baka trajik hikayeler hayal etti. By
lece, Londra'nn genelevleri ve barlannda bedeni, bedenlik
grevini yerine getirirken ruhu kahinin uyansna aldrma
yan Sezar, tarla kuundan tiksinen Juliette, bozkrda ayn
zamanda kader tanralar olan byclerle konuan Mac
beth oluyordu. Hi kimse onun kadar baka baka kiiler
olmamtr, Msrl Proteus gibi o da insanoglunun bin bir
trl biimine girmitir. Kimi zaman, kimsenin deifre ede
meyeceginden emin, yaptnn bir kesine bir itiraf soku
turmutu. Richard tek bana biroklarnn roln stlen
digini sylyor; Iago tuhaf szciiklerle "ben ben degilim,"
diyordu. Varolma, d kurma ve temsil etmenin temel
zdeligi nl tiratianna esin kaynag oldu.
Bu ynlendirilen hayal dnyas yirmi yl boyunca bylece
srp gitti. Ama bir sabah bir kl darbesiyle defalarca len
kral olmaktan, defalarca birleip ayrlan, uyumlu bir biim
de can ekien sevgili olmaktan bkknlk ve dehete kapl
d. Hemen o gn tiyatrosunu satmaya karar verdi. Bir hafta
gemeden dogdugu kasahaya dnmt bile. Orada ocuk
lugunun agalann ve derelerini buldu, bunlan ilham perisi
nin mitolojiden ve Latince'deki seslerden esinlenerek dle
digi teki agalar ve derelerle bir tutmad. nemli birisi ol
malyd; ok para kazanan, borlanmalar, davalar ve ufak te
fecilik ileriyle ilgilenen bir iadam oldu. Bildigirniz o ksr
vasiyetini, dokunakl, edebi gelerden zellikle uzak dura
rak bu kimligiyle yazd. Londra'dan gelen arkadalan, inzi-

83
vaya ekildigi kasabasnda onu ziyaretine geliyorlard, o za
man arkadalan iin air roln yeniden stleniyordu.
Tarih unu da ekliyor, lmeden nce ya da ldkten son
ra Tann'mn karsna geiyor ve yle diyor: "Ben ki bo ye
re onca farkl kii oldum, bir tek kii olmak istiyorum, ken
dim" . Tann grleyerek yle yantlyor: "Ben de ben degi
lim, sevgili Shakespeare, ben de dnyay senin yaptn hayal
ettigin gibi hayal ettim, dletirnde seni de biimlendirdim,
ve sen de tpk benim gibi birok kiisin ve hi kimsesin."

84
 .RAGNARK

Ryalarda (diye yazyor Coleridge) imgeler, yarattklann

dndgmz izlenimleri ekillendirirler; bir sfenks bize
bask yaptg iin korkuya kaplmayz ; hissettiimiz kor
kuyu aklamak iin sfenks dleriz. Eer durum byleyse,
nasl olur da o geeeki dte ekilleri hikaye etmek bile a
knlk, heyecan, rknt , tehdit ve sevince neden olur?
Hikayeyi anlatmaya alacagm. Belki btn ryann bir tek
sahneden oluuyor olmas anlatm zorluunu hafifletebilir
ya da ortadan kaldnr.
Mekan, Felsefe ve Edebiyat Fakltesi; zaman gnbatm.
Her ey (ryalarda sk rastland gibi) biraz farklyd, hafif
ten bir ululama, durumu farkl yapyordu. Otoriteleri v
yorduk, ben jorge Henriquez Urefa ile konuuyordum, as
lnda uyank oldugumda yllarca nce ldgn biliyordum.
Birdenbire bir ban anla yerimizden zpladk. nsan ve
hayvan hayknlan geliyordu Aa'dan. Birisi, "Geliyorlar! "
diye bard, sonra "Tannlar! Tannlar! " diye sesler duyul
du. Drt ya da be kii kalabalktan aynld ve byk amfi ti
yatronun platformuna ktlar. Hepimiz alayarak alkladk,

85
yzyllar sonra tannlar srgnden dnyorlard. Platformun
zerinde olduklanndan da csseli grnyorlard, balarn
arkaya atarak, gslerini kabartarak vakur bir azametle ka
bullendiler karlamamz. Birisi elinde, hi kukusuz rya
lardaki basit bitkisellige uymak iin, bir dal tayordu, teki
grkemli bir hareketle aslnda bir pene olan elini uzatyor
du; Janus'un yzlerinden biri kaygl Thoth'un kvnk gaga
sna bakyordu. lerinden biri, hangisi imdi bilemiyorum,
belki de alklanmzdan etkilendigi iin, gdaklamay and
ran, inanlmaz ac, slkla yaygara aras zafer lklan atmaya
balad. O andan sonra her ey deimeye balad.
Olay, Tannlarn (belki biraz da abartarak) konumay bil
medikleri phesiyle balad. Yzyllar boyunca ac eke
rek kaak yaamak insanlklarn kreltmiti. Mslmanl
n hilali, Hristiyanln hac bu kaaklara acmasz davran
mt. Alnlan eikti, dileri sararmt; Kzlderililerin ya da
iniiierin byklan gibi sarkk byklar ve hayvanms sar
kk alt rludaklar Olimpos stalesinin dejenerasyonunun gs
tergesiydi. Giysileri gn grm, edepli yoksul giysilerin
den ok, serserllerin ve kenar mahalle kabadaylannn k
t kln anmsatyordu. Bir rozet iliginde krmz bir ka
ranfil sallanyordu, bedene smsk oturmu bir ceketin al
tndan bir kamann kabarts seziliyordu. Bir anda son kart
larn oynadklarn hissettik. Kapana kstrlm yal hay
vanlar gibi onlar da dzenbaz, cahil ve acmaszdlar, eger
kendimizi korkuya ya da merhamete kaptracak olursak bi
zi yok ederlerdi.
Koca koca revolverlerimizi (nasl olduysa ryaya revol
verler de kart) kardk ve keyifle Tanrlan ldrdk.

86
 CF.HENNF.M, I, 32

12. yzyln son yllannda bir leopann sabahtan akama dek

btn grdg, ahap kalaslar, diklemesine demir ubuk
lar, gidip gelen kadnlar ve erkekler, bir duvar ve galiba
bir de kuru yapraktarla rtl tatan rlm bir kanald;
hepi topu bu kadar. Sevgi ve gaddarlg, paralamann sca
ck keyfini ve geyik kokusu saan rzgar zlerligini bilmi
yordu, bilemezdi; ama iinde bir eyler kabanyor, ba kald
nyordu. Dnde Tanr ona yle demiti: "Bildigim, insa
noglu defalarca sana baksn ve seni unutmasn, biimini ve
simgeni evrende nemli bir yeri olan bir iire geirsin diye
bu hapishanede yaayacaksn ve burada leceksin. Tutsaklk
ekeceksin ama bir iire bir szck kazandracaksn." Rya
snda T ann, hayvan cahillikten kurtard ve hayvan neden
lerini aniayp yazgsn kabul etti, ama uyandgnda iinde
sadece anlalmaz bir kabullenme, cesur bir cahillik vard
nk basit bir yrtc hayvan iin dnyann yaps fazlasyla
karmakt.
Yllar sonra Dante, herhangi bir insanoglu gibi sebepsiz
ve yalnz, Ravena'da lecekti. Ryalarndan birinde Tanr

87
ona yaamnn gizli amacn ve grevini aklamt, sonun
da aknlkla kim olduunu, ne oldugunu anlad ve krgn
lklann kutsad. Geleneksel sylencelere gre, uyandgnda
sonsuz bir eye sahip olup yitirdigini ve ona bir daha sahip
olamayacagn hissetti nk basit bir insanoglu iin dnya
nn yaps fazlasyla karmakt.

88
 BORGES VE BEN

tekinin, Borges'in bandan geiyor olaylar. Ben Buenos

Aires'te yrrken bir bina giriine, carnl bir kapya bakmak
iin, belki de farknda olmadan duraklyorurn; Borges'in
haberlerini postadan alyorum, adn profesrler lsnde
ya da yaarnyks szlklerinde gryorum. Kurn saat
lerini, haritalan, 18. yzyln tipografyasn, kkenbilirni,
kahvenin tadn ve Stevenson'un metinlerini severim; teki
Borges de bunlan yegler, ama bir tr kendini begenrnilikle
btn bunlan bir oyuncunun nitelikleri olarak grr. lliki
rnizin dmanca oldugunu sylemek abartl olur; ben ya
yorum, kendimi yaarnn akna brakyorum ki teki Bor
ges edebiyatn rebilsin; bu edebiyat benim yaarn nede
nim. Birka geerli sayfa yazmay baardgn itiraf etrnemde
bir saknca yok, ama bu sayfalar beni kurtararnaz, byle
oluu belki de iyi olann artk kimsenin, teki Borges'in bile
mal olmamasndan, anlatm diline ve gelenekiere ait olma
sndan dolaydr. Bunun dnda, benim yazgm kesin ola
rak kaybolmak, ancak baz anlanm teki Borges'te yaamn
srdrebilir. Her ne kadar o sapknn bozmak ve bytmek

89
alkanl oldugunu bilsem de yava yava her eyi ona bra
kyorum. Spinoza btn varlklarn kendi varlgnda diren
digini biliyordu, ta sonsuza dek ta, kaplan sonsuza dek
kaplan olarak kalmak ister. Ben Borges olarak kalmak isti
yorum, kendim (tabii ki eger birisiysem) olarak degil; her ne
kadar kendimi onun kitaplannda teki kitaplarda ya da bir
gitarn tngrtsnda buldugum kadar bulamasam da. Yllar
nce ondan kurtulmay denedim ve kenar mahalle mitoloji
sinden zaman ve sonsuzluk gibi konulara getim, ama bun
lar imdi artk Borges'in oldu; yeni bir eyler dnmeliyim.
lte byle, yaamm bir ka, her eyi yitiriyorum, her ey
unutulan gemie ya da tekine ait.
Bu satrlan hangimizin yazdgn bilmiyorum.

90
 ARMAGANIAR tlR

Kimse ne gzyayla ne sitemle indirgesin

Tann'mn, yce bir alayslamayla
Ortaya koydugu ustalg, ayn anda
Hem kitaplan hem de geceyi sunarak bana.

Bu kitaplar kentinden iki fersiz gz

Efendi kld; yalnzca bu gzleri,
Dlerin kitaplklannda okuyabilen
Anlamsz paragraflan baglayan,

Gndogumlanmn hevesine. Yeni gn

Sonsuz kitaplarn bouna samakta nlerine,
Zorlu; zorlu el yazmalan gibi tpk
skenderiye'de yokluga karan.

Alktan susuzluktan (derler bir Yunan yksnde)

lr bir kral, pnarlar arasnda bag bahe iinde;
Yorgun derim babo andnp snriarm
Bu ulu ve dipsiz kr kitaplgmn ben.

91
Ansiklopediler, atlas, Dogu
Ve Bat, yzyllar, hkmranlklar,
Simgeler, evren ve varolu anlatlan, ne ki
Bouna duvariann sundugu bunca ey.

Ar aksak kendi karanlmda, lo snamda

Kararsz yordamyla deneimin,
Yoklanm cenneti dleyen ben
Bylesi bir kitapln altn.

Adn kesinlikle yazg koyamayacamz

Bir ey ynlendirir ite bunlan;
Ele geirmitir bile bakas, o baka belirsiz
Akamlar ktnde bir sr kitab ve karanl.

Ar aksak yrrken geitler boyu

ounlukla kutsal bir dehete derim
Sanki tekiymiim, lm olan, atacak olan
Bu admlan yine ayn bu gnlerde.

Hangimiz yazmaktadr bu iiri

Bu bir ift ben mi yoksa tek bir karanlk, bir glge mi?
N e nemi var beni adlandran szcn
Eer tek ve btnse stmzdeki lanet?

Ya Groussac ya Borges; bakmaktaym bu sevilesi

Dnyaya, gitgide biimsizleen ve snen
Belli belirsiz bir solgun kle dnen
Tpk de, uykuya ve unutua benzeyen.

92
 KUM SAAn

Dogrudur, llebilir yaz gneinde

Bir direkten yere vuran sert glgeyle
Ya da Herakleitos'un deliligimizi
Grdg u rmakta akan suyla.

lye gelmeyen zaman, zaten zaman ile

Benzeir yazg: gndzn agrlksz
Glgesi ve yolunu bulurken
Ak tersine evrilemeyen su.

Dogrudur, ama llerin zaman

Bulmutur baka bir eyi, przsz ve agr,
Sanki dlenmi gibidir
llmek iin llerin zaman.

Byle kmtr bu alegorik ara

Szlklerdeki gravrlerden,
Duman rengi antikac dkkanlannn
Klrengi dnyaya srdkleri.

93
Tek kalm satran filinden, korunmasz
Kltan, bulank teleskoptan,
Afyondan anm sandal agacndan,
Tozdan, bilinmez yazgdan ve hilikten.

Kim duraksamamtr bu etin

Ve kasvetli aracn nnde
Trpana elik ederken sag elinde tannmn,
Ve Drer'in kendi izgileriyle yineledigi.

Ters dnm koni aralk tepesinden

Brakr saknarak akan kumu,
Altn azar azar salsn kendini ve
Doldursun diye evreninin ukur camn.

Belli bir tad var izlemenin bu

Anlalmaz ak ve azaln kumun,
Ve o dme annda, st ste yglarak
Girdaplanmasm tam da insana yarar bir telala.

Dnglerin kumu hep ayn kum

Ve sonsuzdur bu kurnun tarihi; bylece,
Ksmetlerinin ve aclannn altmda hibirinin
lleyemedigi sonsuzluk uzanr dipsiz derinlerde.

D bir an bile duraksamaz.

Ben kan yitiririm, cam yitirmez. Kurnun
Dklme treninin sonu gelmez
Ve akan kumla eker gider yaammz da.

94
Kumdan dakikalarda inannn
Evrensel zaman duyumsadgma:
Aynalanyla bellei kuatan ya da
Byl Lethe'yi zp eriten tarih.

Bulut stunu ve ate stunu,

Kartaca ve Roma ve onlann zorlu sava,
Byc Simon Magus, yedi ayak toprak
Sakson Kral'nn Norve Kral'na sunduu,

Saysz kum tanesinden oluan bu ince iplik,

Dur durak bilmeden her eyi srkler ve yitirir.
Ben kendimi kurtaramam, rastlants bu ya
Zamann, tzm knlgan.

95
 SATRAN

Durgun ve agrbal kelerinde oyuncular,

Agr aksak talan ynlendiriyorlar. Satran tahtasnda
Srdryorlar gnskmne degin bu zorlu
Ortam, iki rengin birbirinden kyasya nefretiyle.

lerinden ulsml gler yayar bu talar:

Homeros sylencelerinden kale, evik at,
Silahlann kuanm vezir, en arkadan gelen ah,
apraz fil ve saldrgan piyonlar.

Oyuncular brakp gittiginde,

Zaman onlan tkettiinde,
Tren kesinkes bitmemi olacak.

Douda tututu ilk bu kavga

Sergilendigi tiyatro bugn tm dnya.
teki gibi, sonsuzdur bu oyun da.

96
II

Silik ah, arpk fil, fkeli vezir,

Dosdoru ykselen kale ve kurnaz piyon
Kara ve ak yollar zerinde ileder
Aranr ve dvrler silahlanyla.

Oyuncunun uzanan elinin,

Yazglann ynettigini bilmezler,
Sarslmaz bir gcn zgr istenlerini
Ve mrlerini denetledigini bilmezler.

te yandan oyuncu da tutsaktr

(mer Hayyam'm zl sz) baka bir tahtaya,
Kara gecelerden ve ak gnlerden.

Tann oyuncuya hamle yaptnr ve o da, taa.

Tann'nm ardmda kim bilir hangi tann balatr rgsn,
Topran ve zamann ve dn ve can ekimenin.

97
 AYNAlAR

Aynalann dehetini duyumsam olan ben

Yansrnalann olanaksz uzamnn
Bitip baladg, yaanamayacak yerde,
Yalnzca geirgensiz camn nnde degil

Bir yandan da ggn derinindeki teki maviligi

Yanslayan gz alc suyun nnde,
Zaman zaman bir ters kuun bir uu
Yanlsamasn izdigi ya da bir titreimle rgalanan

Ve usul sessiz yzeyi nnde,

Przszlg belirsiz bir mermerin ya da
Uzaklardan bir gln akhgn,
Bir d gibi yineleyen knlgan abanozun,

Bugn, bunca ve ok artc yldan sonra

Degiken ayn altnda babo gezinilen
Yllar sonunda soruyorum kendime,
Hangi yazg aynalardan korkmama yol at.

98
Metal aynalar, maskesinin ardna sakl
Maun ayna, bugulayarak gzden karan
Kzl alacakaranlgnn pusunda
Kendisine bakan ve baklan o yz,

Sonsuz sayda grrm onlan, temel

Uygulayclandr eskil bir anlamann,
ogalurlar dnyay retici bir eylem olarak,
Uyku durak bilmez ve lmcldrler.

Bu belirsiz, anlamsz dnyay srdrrler

Ba dndrc rmcek agnda onun;
Onlan bugular kimi kez akamlan,
lmemi bir adamn solugu.

Pusudadr cam, gzetler bizi. Yatak odasnn

Drt duvan arasnda bir ayna varsa eger,
Artk yalnz degilim. Baka biri daha var. Yansma
Var gn dogarken sinsi bir oyun sahneye koyan.

Her ey olur biter ve anmsanmaz hibir ey

Bu camdan dolaplarda,
Buralarda, dsel halarnlar gibi,
Kitaplan sagdan sola okuruz.

Claudius, bir akamda kral, dlerin kral,

Kendisinin bir d oldugunu duyumsanad
Bir oyuncunun sessiz bir sanatla, sahne stnde
Onun alaklgn oynayp yanstug o gne degin.
Dlerin grlmesi allmadk, aynalann olmas,
Her gnn alldk ve anm
Dagarcgnn yantsamay da iermesi
Yansrnalann kurdugu engin krede.

Tann (diye dnmmdr) kl krk yarar

Kurmak iin olanca elle tutulamayan yapy,
Ign camn parlaklgyla ve
Glgenin dle kurdugu.

Tann geceleri yaratt ve onlan

Dlerden kurdu ve aynalann biimlerinden,
lnsan bunun bir yansma ve anlamsz oldugunu
Duyumsasn diye. Ite bundan korku salar iimize.

100
 ELVIRA DE ALVEAR

Her eyi vard onun ve usul usul

Her ey onu brakp gitti. Gzelligini
Kuanm grdk onu. Sabah
Ve duru gle vakti gsterdi,
Doruklardayken ona, gzelim krallklann
Yeryznn. Akam siliyordu hepsini.
Yldziann iyiligi (sonsuz ve
Her yan tutan nedenler ag) sundular
Ona ksmetini, uzaklklan yakn eden,
Tpk uan hal gibi ve karunr birbiriyle
Istek ile tutkuyu ve tann vergisi iiri,
Gerek aclan dntren bir mzige,
Bir fsltya, sylemiye ve bir simgeye
Ve atee ve kannda sava Ituzaing6'nun
Ve defne daJlannn agrhg,
Ve kendini zamann babo rmagnn
(Irmak ile dolamba) sulannda yitirmenin keyfi
Ve akamn usulca inen renklerinde.
Her ey onu brakt, tek biri dnda.

101
Kendisinden hi esirgenmemi incelik
Aynlmad yanndan mrnn sonuna degin
lgnlgn ve ay tutulmasnn tesine degin,
Neredeyse meleksi bir biimde. Elvira'dan ilk
Gzme arpan, yllar nce,
Glmseyiiydi ve ayn oldu sonuncusu da.

102
 SUSANA SOCA

Usuldan bir sevecenlikle akamn

Inen renklerine baku. Houna gidiyordu,
Karmak ezgilerde yitip gitmek
Ya da dizelerin o bambaka yaamnda.
Temel kzl renkte deil dumanlarda
Eriliyordu knlgan yazgsnn ipi,
Aynncla yatkn ve gidip gelmeler,
Duraksamalar ve ufack ayrmlarda sren.
Bu karmakark dolambata gezinmeyi
Gze almadan, dardan seerek
Biimleri, kargaay ve uzanan yolu,
Tpk aynann teki hanm gibi.
Yakaniann tesinde kalan tannlar
Onu nne braktlar u kaplann, Atein.

103
 AY

ykdeki gibi bir varm bir yokmu,

Gerek, dsel ve kukulu
Bunca olayn gelip getii zamanlarda,
Bir insan lye gelmez bir

Kurgu tasariad evreni kuatarak,

Bir kitapta dzglerneyi ve sonsuz gle
Bu yce ve yorucu el yazmasn deriedi
Dzenledi ve yzmze okudu en son dizeyi.

nne kan bu ksmete borluluunu

Belirtecekti ki gzlerini kaldnp grnce
Havada panldayan yuvarla ve kavrad
Kafas kararak ay unuttuunu.

Kurmaca da olsa anlattm yk,

ok iyi aktanr bycl
oumuzun eyleme dktn,
Yaammz szcklere dntrmeyi.

104
lin z hep yiter. Esinlenme konusunda
Tm szcklerin yasas budur.
Ayla bitmez tkenmez alveriimi aktaran
Bu zet de kanamayacak yasamn gcnden.

tk kez nerede grdm bilemiyorum,

Yunann etisinden nceki gkte mi
Yoksa inmekte olan akamda m
Tahkta kuyunun ve incir agacnn stnde mi.

Bilindigi gibi, bu degiken yaam, birok baka

eyin yan sra, ok da gzel olabilir
Karlkl bakugmz bir akam vakti de
Yine byleydi, ah paylatgmz ay.

Gecelerin aylanndan daha ok

iirdekileri anmsayabiliyorum: bylenmi
Dragon moon baladndaki dehet salan ay
Ve ozan Quevedo'nun iirindeki kanl ay.

Bambaka bir ay, kan krmz ve kanayan

Ay anlatt juan alacak yrtclar
Ve anl rknler kitabnda;
ok daha duru aylar da var gmten.

Pisagor kanla yazm bir aynaya

(Bir gelenek byle aktanr)
Insanlar da ondan yansyanlan,
Ay olan baka bir aynada okurlarm.

105
Koca kurdun kol gezdigi balta girmemi
Bir orman var; yazgs kurdun,
Alaa etmek ay ve ldrmek onu
Deniz kzllatgnda, son gndogumunda.

(Bunu bilir n bilici Kuzey

Ve hem de o gn geldiginde alan
Denizleri saracan, llerin
Tmaklanyla yaplm teknenin.)

Yazgm Cenevre ya da Zrih'te,

Ozan olmarn kararlatrdnda
Ben de stlendim tm ozanlar gibi
Ay tanmlama grevini.

Bir biimde kl krk yararak zenle

Alakgnll degikeleri tkettim ,

Lugones'in arnher ile kumu zaten

Kullanm oldugu korkusu altnda.

Basmevine erimenin zorlu onuruna

Kesin ulaamam olan dizelerimi
Aydnlatan ayn kaynag, uzak lkelerden
Fildii, puslu havalar, soguk karlar oldu.

Cennetteki o kzl Adem gibi

Her bir eye kesin ve gerek ve
Bilinmeyen adn koyan adam
Gibi oldugunu dndm ozann.

1 06
Ariosto gretti bana kukular iindeki
Ayda yaadgn dlerin, ele gemeyenin,
Yitirilen zamann, zaten birbirinin ayns,
Olabileceklerin ya da olanakszhklann.

biimli Diana'dan byl glgesini

Seip grmeyi bagiad bana Apolodorus;
Hugo bana alnndan bir orak ve bir lrlandah,
Tragedyalann karanlk ayn verdi.

Ben sylenceterin madenini kazp

Aylann yoklarken mitolojinin,
Orackta el altndayd, keyi dnnce,
Tannsal ay her gnn.

Tm szckler arasnda bir tane var

Biliyorum onu amnsayacak ya da canlandracak.
Gizi iin kullanmakta bunu, bence, olanca
Alakgnlllgmzle. Ay bu szck.

Arnk onun kanksz grnmne leke

Drmeyi gze alarnam bo bir imgeyle;
Ben onu zlemez ve gndelik buluyorum
Ve benim yaznrnn ok tesinde.

Biliyorum ay ya da ay szcg
ok sayda ve tek, her neysek
Biz ite odur, bu esiz karmak yaz
Ugruna yaranlm olan harftir.

107
Yazgnn ya da yce glerin insana
Verdii simgelerden biridir, gn gelip
Ya utkulu sevinle ya da ac ekerek
Kendi gerek adn bununla yazahilsin diye.

108
 YAGMUR

Anszn aydnland akam

nk serpeleyen yagmur indi artk.
lnmekte ya da indi. Yagmur,
Hi kukusuz gemite olan bir ey.

Yagmurun indigini duyan anmsamtr

Bahun aldg o zaman,
Ona gl adnda bir iek gstererek
Ve gl kzlnn garip rengini.

Camlan buguyla perdeleyen o yagmur

Yitik krlarda sevin uyandracak,
ardagnda kara zmlerle.

Artk var olmayan o avluda. Islak akam vakti

Bana sesi getiriyor, sevdigim zledigim sesi,
Dnp gelen babamn sesi; meger lmemi.

1 09
 CROMWELL'N ORDULARlNDAN
BR KOMUTAN TASARIMINA YAZILMITIR

Mars'n surlan bile alaag edemiyor

Tann'nm ilahilerinin esinledigini;
Gzleri, savalara bakn bu gzleri,
Baka bir ktan (baka bir yzyldan) bakyor.
Eli klcn demir knnda.
Yeillikler stnde srmekte sava;
Ingiltere, olanca toz dumann ve at
Ve utku ve gn boyu kavgann ardnda.
Komutan, abalar aldanmadr,
Bounadr kuanlan zrh ve bouna ayak diremesi
Insann, vadesi bir gnde dolan insann;
Her ey olup biteli artk yllar vardr.
Seni yaralayacak olan demir pasland imdi;
Sen de hkm giymisin (bizim gibi).

110
 YAU BtR OZANA

Yryorsun Kastilya krlannda

Ama gzlerin sanki grmyor. Akln
Tekerierne gibi bir iirinde juan'n
Ve neredeyse deilsin farknda

Sararan gnbaumnn. Babo titreir

Ik ve gz alabildiine yaylr,
Douda, bu alayc ve kpkzl ay
Belki de fkenin aynasdr.

Gzlerini yukan diker bakarsn. Bir

Ans uyanr senin olan bir eyin, balar
Ve sner. Solgun ban indirirsin,

Ve hznl yryn srdrrsn,

Yazdn dizeyi anmsanadan:
Ve kanayan aydr mezar ta yazt.

111
 TEKl KAPLAN

And the craft that createth a semblance*

- MORRIS, Sigurd the Volsung (1 876)

Bir kaplan dyor aklma. Alacakaranlk

Yceltiyor engin ve kalabalk Kitaplg
Ve sanki uzaklaunyor raflan;
Gl, saf, kanlar iinde ve yeni,
Balta girmemi ormannda ve sabahnda
Yol alarak balgn iinde izini brakacak
Adn bile bilmedigi bir rmak boyunda.
(Onun dnyasnda ne adlar var ne gemi
Ne gelecek, olan yalnzca belli bir an.)
Ve ilerleyecek yabanl raklarda,
Dolambacn rglenen kelerini koklayacak
Kokulardan en ok da sabahn kokusunu
Ve ba dndren kokusunu geyigin;
Bambu ubuklan arasndan zglerim
izgilerini ve kemikli bedenini sezinlerim
Segiren grkemli derisi alunda.
ukur denizlerle lleri gezegenin
Bouna girer aramza; Gney Amerika'nn

(*) (Ing.) Ve bir benzerlik yaratan ustalk

1 12
Uzak bir limanndaki bu yapdan
lzliyorum ve dlyorum
Seni, ah, Ganj boylannn kaplan.

Akam gnlme iniyor ve dnyorum

Dizelerimin ard kaplam
Simgelerden ve glgelerden bir kaplan,
Bir dizi sz oyunu, benzetme
Ve arsiklopediden anlar
Ve lmcl kaplan, kara yazgl kuym,
Ister gnein ister deien ayn alunda,
ster Sumatra'da ister Bengal'de srdrsn
Sevda, baboluk ya da lm alkanln.
Simgelerin kaplanma kar karsam
Gereine, kan scak akana,
Manda kabilesini telef edene
Ve bugn, 39 ylnn 3 Austos gn,
Uzanmakta otlukta ar aksak bir
Glge, ama onu daha adlandrmak bile
Ve koullanm kafada kurmak, sanatn
Kurmaca rnne eviriyor ve kyor
Yeryznde gezinen canl bir yaratk olmaktan.

nc bir kaplam arayacaz. Bu

tekiler gibi benim dlerimden oluan
Bir biim olacak, insaniann szcklerinden
Bir dizge ve omurgallardan bir kaplan deil
Sylencelerin ok tesinde, ayaklan yere basan
Bir kaplan. lyi biliyorum, ama bir ey
Bana bu belirsiz serveni dayatyor,
Bu anlamsz ve eskil serveni ve anyorum
Bu akam vakti iinde peine dtm
teki kaplam, dizelerde olmayan.

113
 BLIND PEW

Denizden uzakta ve gzelim savatan,

Ve ite byle vyor yitirdigi sevgiyi
Kr korsan yorgun dmt ngiltere'yi
ve onun toprak yollann arnlamaktan.

iftlik kpeklerinin havlamas hrlamas

Onayd ky ocuklannn yuhalamas da,
Agnl szl ve kesik kesik uyuyordu
Hendeklerde kapkara toza bulanyordu.

Biliyordu uzaklardaki alun rengi kumsallarda

Sakl duran gm onundu
Ve ite bu avutuyordu ters giden talihini;

Seni de, uzaklardaki baka altn kumsallarda,

Beklemekte hi bozulmayacak gmn:
Engin ve belirsiz ve zorunlu lm.

1 14
 BIN SEKIZ Yz DOKSANlARDAN
BtR GRNTYE GNDERME

Hibir ey. Yalnzca bag Muraf.a'nn.

Yalnzca duman renkli akamda kesintiye ugrar tarih.
Bilmem neden akamlan yakarn brakmaz
Daha nce hi grmedigim bu katil.
Palermo daha aagdayd. San duvan
Tutukevinin gz alyordu d mahallede
Ve balkta. Gzn budaktan saknnayan
Bu blgede dolamaktayd alak bak.
Bak. Yz silinmiti
Ve bu kiralk adamn hain
li yreklilikti, kalmamt geriye
Bir glgeden ve elik panltsndan bakas.
Merrnerieri soldurup, donuklatran zaman
DileyeJim korusun bu sarslmaz ad: juan Murafa.

115
 ALBAY fRANCISCO BORGES'lN
LMNE LKN {1833-74)

Atnn stnde brakyorum onu,

Alacakaranlkta lm aradg bu saatte;
Yazgsndan payna den tm saatlerden
Bu srp gitsin, ackl ve utkulu.
Aklgt krlar boyunca ilerlemekte
Atyla ve kaputuyla. lm sabrla
Pusuya yatm tfeklerde. Hznle
Yol almakta Francisco Borges dzlklerde.
evresini saran mitralyz atei
Gzne grnen, usuz bucaksz pampa,
Grp iittigt ite bu oldu yaam boyunca.
Gndelik yaamnda, srgit sava iinde.
Ykseklerde brakyorum onu, sylence evreninde
Ve neredeyse sras gelmemi olarak bu dizelerde.

1 16
 A. R.'NN ANISINA

Belirsiz yazg ya da kesin yasalar

Bu d yneten, evren,
Bu przsz parasn yolumun
Paylanama izin veriyor Alfonso Reyes ile.

Ne Sinbad ne Odysseus bilirdi

Kimsenin tmyle bilmedigi sanan,
Bir lkeden tekine gemeyi
Ve btnleerek, her birinde olmay.

Eger bellek sapiadysa bir kez olsun

Okunu ona, zorlu madeniyle silalm
Oyup ilemitir ok sayda ve agr agr
On iki hecelik dizeleri ya da yaklan agd.

almalanna destek insanca umuttu

Ve yaammn g oldu verebilmek
Dizelerle bir daha unutulamayacak olan
Ve yenilernek spanyol dzyazsn.

117
Agr aksak Myo Cid destamnn tesinde
Karanlkta kalmaya alalayan insan srsnn;
Elden avutan kaan yaznn izini sryordu
Ta d malailelerin lunfardo argosuna degin.

Marino'nun be bahesine ulanca

Durakald, ama iinde lmsz ve
Temel bir ey vard, sk almay
Ve tannsal grevi yegleyen.

Daha dogrusu yeglerdi, derin dncelerin

Bahelerini; dncelerinde Porfirio
Ykselirdi glgelerin ve cokunun
Balangcn ve Sonun Agacnn nnden.

Reyes, yaptklanm anlamlandramadgmz tann,

Bereketli ve tutumlu olan yneten saggr
Kirnilerimize daire dilimini ya da yay verdi,
Ama senden esirgemedi batan sona tm emberi.

Sevinleri ararsn ya da hznleri

D grnmlerin ve tamnmhgn sakladgm;
Erigena'mn tanrs gibi, hi kimse olmak istedin.
Sen de tm insanlk olabilmek iin.

Engin ve knlgan grkemiere

Ulat biemin, o degerli gl,
Ve tannmn savaianna katld
Keyifle atalannn sava kan.

118
Nerede olacak Meksikal? (soruyorum)
Alglayabilecek mi Oedipus'un dehetiyle
Tuhaf Sfenks'i, Ilk rneini
Kmltsz Yzn ve Elin.

Yoksa gezgin mi? Swedenborg'un istedii gibi,

Yeryzmzden daha canl ve karmak
Bu yce ve tanrsal enlii ancak biraz
Yanstan bir dnyada m gezmekte?

Eer bellek (lake ile fildii imparatorluklannn

Gsterdii gibi) kendi gizli cennetini
Biimlendiriyorsa, artk bu grkemde
Bir baka Meksika ve baka Cuernavaca var.

Bilir tann yazgnn insana

Sunduu renkleri bugnn tesinde;
Bu sokaklan arnlyorum. Yine de
Pek az ey kavnyorum lmden yana.

Yalnzca bir eyi biliyorum. Alfonso Reyes

(Deniz onu her nereye srklemi olsa da)
Kendini mutlu ve uyank tutacaktr,
Baka bir giz karsnda ve baka yasalar nnde.

Esiz insan yceltelim, engin olana

Utku alklan ve hayknlar sunalm;
Lekelemesin gzyalanm sakn
Sevgimizin ansna yazd bu iiri.

1 19
 BORGESLER

Portekizli atalanndan ya kimseyi tanmyorum

Ya da pek azn biliyorum Borgeslerin:
Kim bilir kim srer tenimde, bilinmez biimde,
Alkanlklan, kararllklan ve korkulanyla.
Hi var olmam gibi gsz
Ve sanatn yol yordamna yabanc,
zlemez biimde paras olurlar
Zamann, topragn ve unutuun.
Daha iyi bylesi. stlerine deni bitirmi
Portekizdir onlar, nl insanlardr
Dogunun sudanna dayanan
Ve denizlere ve kumiann teki denizine alan.
Kraldr onlar gizemci lde yolunu
Yitiren ve lmedigine yemin ien.

120
 LUIS DE CAMOENS'E

Acmadan, fkeye kaplmadan entecektir

Zaman kahraman kllan. Acnas ve hznl
zlem iinde dndn yurduna,
Ah kaptan, lmeye geldin yurdunda
Ve yurdunla birlikte. Yitip gitmiti
Portekiz'in iei byl llerde
Ve zaten nceden yenik dm hain spanyol,
Gzda oluyordu yurdun korunmasz kylanna.
Bilmek isterdim oradan sonuncu kumsal
Kavrayp kavrarnarln alakgnlllkle,
Bat olsun Dogu olsun, elik olsun
Sancak olsun elden giden her eyin,
Yaamn srdreceini (habersiz insandaki
Deiimden) senin Aeneis'inde Lusitanya'da.

121
 BtN DOKUZ Yz YtRMtLER

Yldziann ark sonsuz degil

Ve kaplan dnp gelen biimlerden biri,
Ama biz, yazgdan ve servenden uzaklarda,
Tkenmi bir zamandan srgn oldugumuzu dnrdk,
Hibir eyin olup bitmedigi bir zamandan.
Evren, trajik evren, yoktu burada
Ve onu gemi gnlerde aramak gerekti;
Kerpilerden ve baklardan kendi halinde bir sylence
dzmtm;
Ve Ricardo srlerini gdenleri dnrd.
Gelecegin bir imek banndrdgm bilmiyorduk,
Rezilligi, yangn ve Birligin dehet gecesini sezmemitik;
Arjantin tarihinin sokaklara dklp yrye geecegini
sylememiti hibir ey bize,
Tarih, fke, sevda,
Deniz gibi taan kalabalklar, Crdoba ad,
Geregin ve inanlamayann, dehetin ve grkemin tad.

122
 l960'TAN BtR VG

Apak yazg ya da gizli yasalar

Bu d gden, benim aln yazm,
Hepsi ister-ah gerekli ve tatl yurdum
Utkusuz ve utansz kucaklarsn,
Yz elli aba dolu yl,
Ben de, bir damla, syleiTim seninle, rmak,
Ben de, bir an, syleiTim seninle, zaman,
Ve aramzdaki bu srda sylei ynelir,
Alldg zere, treniere ve tannlan seven
Glgelere ve bavurur iirin onuruna.

Yurdum, seni ykmlannda duyurnsadm

Geni kenar mahallelerin gnbaumnda
Pampadan esen yelin, kapmn eigine getirdigi
eytan arabasnda ve sabrl yagmurda
Ve usul alkanlklannda yldziann
Ve gitara dzen veren elde
Ve dzlklerin ekiminde,
Uzaklardan bile kammzn duyumsadklannda,

1 23
Tpk duyumsadg gibi Britanyalnn denizi ve
Dini btn simgelerde ve gmtlerdeki kl kaplannda
Ve yaseminierin adanm sevdalannda
Ve bir erevenin gmnde ve
Yumuack dokunuunda sessiz maunun
Ve etierin ve yemilerin tatlannda
Ve karargahta asl maviye alan ve ak
Bayrakta ve aldrsz yklerinde bak kavgalannn
Ve akamlarda,
Birbirinin ayn biten ve bizi yzst koyan
Ve belleklerde bir ho seda brakan amlannda,
Klelerin sahiplerinin adlanm tadg
Eski zaman avlulanmn, ve atein evreye
Satg acnas sayfalannda grme engellilere,
Hazrlanm kitaplann ve inmesinde
Tufan gibi Eyll yagmurlannn
Kimsenin unutmayaca eylerde, ama bunlar
Hi de olamaz senin hallerin ve simgelerin.

Usuz bucaksz topraklanndan byksn,

Uzun mrnn gnlerinden ok daha fazlasn
Toplamndan daha fazlasn gelmi gemi
Akla sgmayan kuaklann. Bilemeyiz
Sonsuz ilkrneklerin canl yreginde
Tann iin ne oldugunu senin.
Ama ancak seebildigimiz bu yz iin
Yayoruz biz ve can veriyoruz ve umuyoruz,
Ah ayn kalnamayan ve gizemli yurdum.

124
 ARlOSTO VE ARAPlAR

Hi kimse kitap yazamaz. Bir

Kitabn gerek olabilmesi iin,
Gnskm ve gnbatm gereklidir
Yzyllar, silahlar ve ayran ve birletiren deniz.

Ariosto da byle dnd, kendini

Brakp ar aksak keyfine bo zamanlarda
Yollann, duru mennerierin ve kara amlann,
Dnp daha nce dlenmi olanlan dlemenin.

Onun talya'snn havas dopdoluydu

Dlerle, etin yzyllar boyu topra
Yoran sava biimleriyle bellein
Ve unutuun atk ve zgsnde.

Akitanya koyaktannda yolunu yitiren

Bir ordu kurulan tuzaa dt;
Byle dodu o klcn ve Roncesvelles'de
ten o borunun d.

125
Ingiltere'nin bagnda bahesinde o etin
Sakson putlan ve ordulanyla yayld
lnat ve beceriksiz bir savala; ve tm
Bunlardan geriye bir d kald: Arthur.

Kuzeyde kr bir gnein denizi bulandrdg

Poyrazn adalanna uyuyan bir erdenin
D geldi, ateten bir emberin ardnda
Uykusunda efendisini bekleyen.

Kim bilir ran'dan m yoksa

Pamassos'tan m kageldi bu kanatl at d,
Silahlann kuanm bycnn aha kaldrdg
Ve anszn lde gnbaumna gmlp giden.

Bycnn kheylamndan bakyormu gibi

Ariosto yeryznn krallklanm grd
Savan ve gzn budaktan saknnayan gen
Sevdalnn enlikleriyle kanklanm.

Tpk belli belirsiz altn bir tozumamn iinden

Bir bahe grd yeryznde,
Smdan baka gizli balelere yaylan
Angelica ile Medoro'nun sevdas iin.

Tpk yarolsamal grkemler gibi

Hindistan'da afyonun etkisinden sezilen
Furioso'dan da sevdalar gelir geer
Bir iek drbnnn kargaasnda.

126
Ne sevelay grmezden geldi ne alayslamay
Ve bylece dnde grd, alakgnlllkle,
Tek bana bir kale; iindeki her ey
(tpk bu yaamdaki gibi) dzmece.

Tm ozanlara oldugu gibi, yazg ya da

Ksmet ona az bulunur bir kader biti;
Ferrara yollannda yrd ve bir
Yandan da aya dogru yol ald.

Dlerin sprnts, dlerdeki

Nil'in braktg belirsiz mil,
Bunlarla sanlp dokundu ilesi
Grkemle parlayan bu dolambacn.

nsann talihi yaver giderse iinde

Yitebilecegi bu koca parlak prlantann
Uyuuk ezgilerin alanlannn
Teninden ve adndan ok daha telerin.

Tm Avrupa yitti. lte bu yaratc

Ve ktcl sanatn sayesinde,
Aglayabilirdi Milton Bradimarte'nin
Sonuna ve Dolinda'nn kaygsna.

Avrupa yitti. Ama baka armaganlar

Bagiad bu engin d Dogunun
llerinde oturan ve arslanlann kol
Gezdigi gecede yaayan nl insanlara.
Bugn hala byleyen bu tatl kitap
Anlatr bize, bir gecelik kraliesini
Gnskmnde, amansz palann
nne brakan kral.

Hain gece olan kanatlar, bir filin asl

Kald acmasz peneler,
Mknats gibi eken dalar sevgi dolu
Kucaklamasyla tekneleri paralayan,

kzn boynuzlan arasnda duran yeryz

Ve bir baln stnde duran kz; abrakadabra,
Tlsmlar ve sihirli szckler
Granitin iinde altndan maaralar aan;

Agramante'nin sancan izleyen

Sarazenlerin dledikleri; bunu
Dledi trbanl karanlk yzler
Bat'nn efendisi olan bu d.

Ve Orlando imdi bir glmseme,

Artk kimsenin dlemedigi bir d olan
Uyuuk ve amasz harikalada dolu
Bombo uzanan millerce alan.

Islam'n hnerleriyle indirgenmi

Yaln bir bilgi birikimine, yalnzca ykye,
Yapayalnz, derin dlerde, kendini dlemekte.
(Utku unutuun biimlerinden biri.)

1 28
Camdan szan, artk solan titrek
Bir akamn daha vurmakta kitabn cildine
Ve bir daha yanmakta ve bir daha snmekte
Kapa gz alc klan teki akamlar.

Bo kalan odada sessiz kitap

Zamanda yol almakta. Geride kalmakta
Gndoumlan ve gece boyu uyank saatler,
Ve yaamm da benim, grdm bu evecen d.

1 29
 ANGLOSAKSON DlLBLGlSt
AUMAL\IUNA BAlARKEN

Elli kuak gelip getikten sonra

(Zaman hepimize bylesi dipsiz uurumlar sunar)
Koca bir rmagn ta te ucuna dnyorum
Viking ejderhalannn bile varamadg yere,
Keskin ve zahmetli szcklere
Topraga dnm bir agzla
Kullandgm, Northumbria ile Mercia gnlerimde,
Haslam ya da Borges olmadan nceleri.
Julius Sezar'n Romeburg'dan gelip
Britanya'nn rtsn ekip aan ilk kii
Oldugunu okuduk Cumartesi;
zmler olmadan duymu olacagm
Srlann blblnn sesini
Ve krallannn gmtn saran
On iki savann yakug agtd.
Baka simgelerin simgesi, eitlerneleri
Gelecekteki Ingilizce ya da Almanca gibi grnr bu
szckler bana
Ve denizi ya da bir klc yceltmek iin bir adamn
kullandg

130
Bir zamanlar imge olan szckler;
Yann yaama dnecektir,
Yannjyr, fire olmayacak, yalnzca bu trden
Yerelletirilmi ve deiken bir tann,
Kimseye ksmet olmam eskil bir hayrete dmeden
bakmak ona.

Vgler olsun sonsuz

Dolambacna nedenler ve sonulann
Kimseyi grmeyeceim ya da bir bakasn greceim
Aynay gstermeden nce bana
Balar bu katksz dal dncelere
Gndoumunun diliyle.

1 31
 LUKA XXIII

lster puta tapan ister Yahudi ya da yalnzca bir insan

Yz zaman iinde yitip gitmi;
Artk geri kurtaramayz unututan onu,
Adnn suskun harllerini.

Acma duygusu diye bildigi ancak

Kenan illerinin armha iviledii
Bir haydutun bilebildiiydi. Bundan nceki
Zamandan elimiz bo bugn. Ancak yolun

Sonu gelip armha gerilmi lrken,

Halkn aaglamalan arasndan iitti
Yan banda can vermekte olan
Tann'nn kendisiydi ve ona krlemesine yle dedi:

Beni de anmsa sen gidince

Kendi krallna ve duyulur duyulmaz ama
Gn gelip de tm insanlg yarglayacak olan ses
Ona ivilendii korkun hatan szn verdi

1 32
Cennetin. Daha da konumadlar
Sona gelene dein, ama tarih
lmesine izin vermeyecek bellekte
Her ikisinin can verdii o akam vaktinin.

Ah dostlanm, lsa Mesih'in bu dostunun

Masumiyeti, ite bu susuzluktur
Ona Cenneti isteten ve kazandran
Yz kzartc cezadan,

Ite buydu birok kez srkleyen onu gnaha

Ve kimi kez de bulayan elini kana.

133
 ADROGUE

Hi kimse, anlamn vermeyen gecede

Kendimi parkn kara iekleri arasnda
yitirecegimden korkmasn; iekler orada

Eski sevdalara ya da akam keyiflerine elverili

Dokulann rmekte, hep o ayn ezgiyi akyan
Gizli ku, yuvarlack havuz ve ardak,
Kimliksiz bir yontu ve belirsiz yknt.

Oyugun iinde kof glge, garaj

(Biliyorum) tozdan ve yaseminlerden
Oluan bu dnyann snrlanm iziyor,
Verlaine'in de holanacag ]ulio Herrera'nn da.

llas kokulann salar glgeye

Okaliptus agalan: bu eskil kokuyu;
Zamann ok tesinde ve anlalmaz
Dilin, malikanelerin devrini dile getirir.

134
Admlann arar ve bulur umulan
Eigi. Karanlk kenarlann sundurma
izer ve damal talkta durmadan
tekdze damlar su musluktan.

Kapnn te yannda uykudadrlar

Onlar bu uyku sayesinde
Dlerin glgesinde sahibidir
Gz alabildigine dnn ve l her eyin.

Her bir nesneyi tannn bu eski

Yapda: iindeki knlcalarla
u duman rengi ta da, kendini
Srgit ikiye kadayan bulank aynada.

Ve bir halkay sran arslan

Ban ve renkli camlann pencerelerin,
ocuga tansklann aklar bunlar
Kzl bir dnya ile bambaka yeil bir dnyann.

Yazgnn ve lmn ok tesinde

Direnider ve her birinin kendi yks vardr,
Ama bunlann hepsi de yazgs iinde olup biter
Drdnc boyutun; anlarla bellegin.

Bu boyutta, yalnzca bundadrlar imdi

Talklar ve baheler. Gemi,
hem tan agarmasn hem de n sabah kucaklayan
bu korunagn emberinde tutar onlan.

1 35
Nasl olur da yitirebilirdim tam da bu
Trden kibirsiz ve sevgili eyleri,
Bugn artk Cennetin ilk Ademe
Sunduu gller gibi eriilemez?

vgler dzmenin o eskil sersemleticilii,

lime bir arlk gibi kyor o evin dncesi
Ve anlayamyorum zamann nasl da akp gittiini,
Ben, zaman ve kan ve ac olan ben.

136
 tR SANATI

Zaman ve sudan oluan rmaga bakmak

Ve anmsamak zamann baka bir rmak oldugunu,
Bilmek kendimizi bir rmak gibi yitirdigimizi
Ve yzlerin sular gibi akp gittigini.

Duyurnsamak uyanklgn baka bir uyku oldugunu

Dlerinde uyumadgn ve lm gren
Bizim etimizin o lm olmadgndan korkan
Her gece yattgmz o lm, adna uyku dedigimiz.

Gnde ve ylda simgesini grmek

Insann gnlerinin ve yllannn,
Yliann ykmn, aaglamasn dntrmek
Bir ezgiye, fsldanan bir sylentiye, bir simgeye,

lmde uykuyu grmek, gnbatmnda

Hznl altn, byledir ite iir,
lmsz ve yoksuldur. iir
Dner gelir tan aganr gibi, gn batar gibi.

137
Kirnileyin akamlan bir yz
Bakar bize bir aynann dibinden;
Sanat ite bu ayna gibi olmal
Bize kendi yzmz aan ayna.

Odysseus'un, tanskiardan bktgn anlaurlar,

ltaca'sn daha uzaktan seerken sevdarlan aglam,
Yemyeil ve alakgnll yurdunu. Sanat ite bu Ithaka'dr
Yeil sonsuzluktan, tansklada yok bir ii.

Sonsuz rmak gibidir hem bir yandan da

Akp geen ve durakalan ve camdr yanstan tpk
Durmadan degien Heraklitos gibi, tpk kendisi olan
Ve bir bakas, bir sonsuz rmak benzeri.

138
Mze
 BLMDE KEStNUK ZERNE

. . . O imparatorlukta, Hantaclk Sanat yle bir Mkemme

liyet ki tek bir Eyalet'in haritas tm Kent'i, mparatorluun
Haritas ise btn bir Eyalet'i kapsyordu. Zamanla, bu l
sz Haritalar yeterli olmad ve Hantaclk Akademisi lmpa
ratorlugun, Imparatorluk boyutlannda ve snrlan mpara
torluun snrlanyla rten bir haritasn gerekletirdiler.
Hantaclk almalannn daha az Tiryakisi olan Bir Sonraki
Kuaklar, bu byk Harita'nn Kullansz oldugunu anla
dlar ve haritay pek de yrekleri yanmadan gneli yaz ve
amansz k gnlerinin acmaszlna terk ettiler. Hayvan
Iann ve dilencilerin yaad Bat llerinde hala Harita'nn
parampara kalntilarna rastlanr; btn lke'de bunun
dnda Corafya Bilimi'nin baka bir kalnts yok.

SUAREZ MIRANDA, Viajes de varones prudentes,

drdnc kitap, blm XLV, Lerida, 1658

141
 DRTL

tekiler ldler, ama bu gemite gerekleti,

Hangi mevsim lme en uygundur (kimse bilmiyor) .
Ben, Yakup el Mansur'un kulu,
Mmkn m lmem, gller ve
Aristoteles'in ldg gibi?

Divan de Almotasim el Magrebi (12. yzyl)

142
 SINIRlAR

Verlain'in bir satn var ki bir daha hi hatrlamayacagm,

yakn bir sokak var admlanma yasaklanm,
bir ayna var kendimi son olarak grdgm,
bir kap var dnyann sonuna dek kapattm.
Ktphanemdeki kitaplar arasnda (onlan gryorum)
kimisi var ki aruk hi arnayacagm.
Bu yaz elli yam dolduracagm;
lm hi durmadan harcyor beni.

jULIO PLATERO HAEDO'nun

Inscripciones'inden (Montevideo 1923)

143
 AlR NN lAN EDlYOR

Gkkubbede hretim degerlendiriliyor,

Dogu'nun ktphanelerinde dizeleri.m kaphyor,
Emirler, beni altna bogmak iin arayp duruyorlar,
Melekler en son iirimi ezbere biliyorlar.
alma alederim aaglanma korkusu,
Yrek darhg;
Keke l dogmu olsaydm.

Abulkasm Hadrami Divan (12. yzyl)

144
 CMERT DMAN

l l 02 ylnda Magnus Barfod btn lrlanda Krallklannn fet

hine kalkmt; sylenenlere gre lmnden hemen nce
Dublin Kral Muirchertach'tan u selam alm:

Senin ordulannda altn ve frtna savayor,

Ey Magnus Barfod.
Yann krallmn topraklannda, savan mutlu
Olsun,
Senin o kral ellerin klcn.

H. GERING'in
Del Anhag zur Heimskringla'sndan ( 1893)

145
 HERAKLlTUS'UN PlMANLIGI

Ben ki birok kii oldum, hibir zaman

Kollannda Matilde Urbach' kendinden geiren
o adam olamadm.

GASPAR CAMERARIUS, Deliciae Poetarum Borussiae, v, 16

1 46
 j. f. K ANISINA

Bu kurun eski.
1897 ylnda Montevideo, Arredondo'dan bir gen bu kur
unu Uruguay Bakam'na sku, su ortaklan olmadn bil
sinler diye uzun sre kimseyle grmemiti. Otuz yl nce
ayn mermi Lincoln' ldrmt, artk bir eylemcinin, ki
Shakespeare'in dilinde ad Marcus Brutus olmutu, Sezar'n
katili, canilik mi yoksa byck esremi bilinmez. 17. yzy
ln yansna dogru , bu mermiyi kym gibi bir savan orta
snda lsve Kral Gustav Adolfu ldrmek iin kullanlmu.
Daha nce mermi baka bir eydi, nk Pitagoras'n ruh
g kavram sadece insanoglu iin geerli degildir. Dogu'da
vezirlere verilen ipek kordondu, Alamo Kalesi'ni savunanla
n yok eden tfekler ve snglerdi, bir kralienin boynuna
sapianan gen baku, Mesih'in etini delip geen bahtsz i
viler ve armh'n ahabyd, Kartaca kumandannn demir
bir yzkte saklad zehirdi, Sokrates'in bir gnbatmnda
sakince itigi bir kadeh ikiydi.
Ilk zamanlannda Kabil'in Habil'e frlattg tat ve bugn
hayal bile edemedigirniz daha nice eydi ve de insanoglunun
ve mucizevi ama knlgan yazgsnn sonu olabilir.

147
 SONDEYl

eitli konulardahi bu yazlar (zaman birihtirdi, ben deil,

aralannda baka bir edebiyat gryle yazdm iin dzelt
meye cesaret edemediim eski paralar da var) umanm konu
Iann corafi ve tarihsel eitliliklerinden daha az gze batar.
Baskya verdiim btn hitaplar arasnda sannm hibiri bu
kk koleksiyon kadar kiisel ve dzensiz, silva de varia
lecci6n, * deil. Kiisel nk iinde birok yansma ve araya
sktrma var. Bamdan ok az olay geti ve birohlann oku
dum. Daha dorusu: Bamdan geen olayiann ok az Scho
penhauer'in felsefesinden ya da Ingiltere'nin szl ....
Bir kii yeryznn resmini yapmaya kalkr. Yllar boyun
ca bir mekan illerin, hrallhlann, dalann, hoylann, tehnele
rin, adalann, balklann, odalann, aletlerin, yldzlann, atla
nn, insaniann resimleriyle doldurur. Olmeden az bir zaman
nce bakar ki sabrla gerekletirilen bu labirent, kendi yz
nn izgilerini tayor.

J.L.B.
Buenos Aires, 31 Ekim, 1960

(*) eitli eyler ve yazlar koleksiyonu - .n.

148