Professional Documents
Culture Documents
MiTOS YAYINLARI
Bir TEM Yapm Yaynclk Ltd. t. kuruluudur
Oba Sokak. 9/1 Cihangir / lstanbul
Tel: 249 87 37 - 38 Fax: 249 02 18
JORGE LUIS BORGES
ve
Margarita Guerrero
DSEL VARLIKLAR
KTABI
eviren
Bora Komez
Zeylname
Hulki Ak tun
iir evirileri
Gven Turan
evirmenin Notu ve Teekkr
Bu kitapta, Yunan ve Roma mitolojileriyle ilgili szckle
rin yazmnda Azra Erhat'n Mitoloji Szln (Remzi Kita
bevi, 1989) temel aldm. Metinleraras alverii kolaylatrmak
amacyla, Trke'ye evrilmi olan kitaplardan yaplan alntla
r aada listesini verdiim Trke basklarndan aktardm.
Kendilerine hem okuyucu hem de evirmen olarak teker teker
teekkr ederim.
A Bao AQu, 15
ABD Faunas, 17
Abtu ve Anet, 19
Adamotu, 20
Alt Bacakl Antilop, 23
Amphisbaena, 24
Anka Kuu, 25
Annam Kaplanlar, 28
Ate Kralyla Kheylan, 29
Ay Tavan, 31
Aynalardaki Hayvanlar Alemi, 33
Bahamut, 35
Baldanders, 37
Banshee, 38
Barometz, 39
Basilisk, 40
Bat Ejderi, 42
Bayan Jane Lead'in 1694'de Londra'da rendiklerine,
Grdklerine ve Karlatklarna Dair Deneysel
Bir Anlat, 45
Behemoth, 46
Bir Leviathan Yavrusu, 48
Browny'ler, 49
Buddha'nn Doaca Kehanetinde Bulunan Fil, 50
Burak, 51
Canavar Akheron, 52
Carbuncle, 54
Cheshire Kedisi ve Kilkenny Kedileri, 56
Cinler, 57
Crocotta ve Leucrocotta, 59
C.S. Lewis'in Dsel Hayvan, 60
C.S. Lewis'in Dsel Yarat, 62
in Ankas, 63
in Ejderi, 64
n Faunas, 66
in Tilkisi, 68
inli Tekboynuz, 70
Dt>niz At, 72
Dogu E)deri, 74
Double, 76
Dzleyici, 78
Elf'ler, 79
Eloi'ler ve Morlock'lar, 80
Fastitocalan, 81
Garuda, 83
Gnorne'ler, 84
Golern, 85
Gksel Geyik, 88
Gksel Horoz, 89
Griffon, 90
Haniel, Kafziel, Azriel ve Aniel , 92
Haokah, Yldrm Tanrs, 94
Harpya'lar, 95
Hippogriff, 96
Hochigan, 98
Hokka Maymunu, 99
Hurnbaba, 100
lchthyokentaur'lar, 101
ls Varlklar, 102
iki Metafizik Varlk, 103
Kafka'nn Dsel Hayvan, 105
Karni, 106
Kaplumbaalarn Anas, 107
Katoblepas, 109
Kentaur'lar, 110
Kerberos, 113
Khirnaira, 115
Kraken, 116
Kronos ya da Herakles, 118
Kujata, 119
Kresel Hayvanlar, 120
La Ferte-Bernard'l Kll Hayvan, 122
Larnia'lar, 123
Laudatores Ternporis Acti, 125
Lernur'lar, 126
Lerna'l Hydra, 127
Lilith, 128
Manticore, 129
Melezleme, 130
Merrnecolion, 133
Minotauros, 134
Naga'lar, 135
Nasna'lar, 137
Norn'lar, 138
Nympha'lar, 139
Odradek, 140
Okeanos, 142
Otuzalt Wufnik, 144
l Yiyicisi, 145
Panter, 147
Pelikan, 149
Periler, 151
Peryton, 153
Pigmeler, 155
Poe'nun Dsel Hayvan, 156
Remora, 158
Rukh, 160
Salamander, 162
Satyr'ler, 165
Skylla, 166
Sekiz atal Dilli Ylan, 167
Sfenks, 168
Simurgh, 169
Sirenler, 171
Squonk, 173
Swedenborg'un Melekleri, 174
Swedenborg'un eytanlar, 176
Sylph'ler, 177
ili Faunas, 178
Talos, 181
T'ao T'ieh, 183
Tekboynuz, 184
Tek Gzller, 186
Troll'lar, 189
Bacakl Eek, 190
Valkr'ler, 191
Yamur Kuu, 192
Yahudi ifritleri, 193
Youwarkee, 194
Yzbal, 195
Zaratan, 1%
Zincir Koumlu Dii Domuz ve Dier Arjantin Hayvanlar, 199
9
1967 Basksna nsz
10
1957 Basksna nsz
11
ey olmadnn ayrdndadr, derdi.
imdi, gerek hayvanat bahesinden mitolojik hayvanat
bahesine, arslanlarn deil, griffon'larn, sfenks'lerin ve ken
taur'larn ikamet ettii hayvanat bahesine geelim. Bu ikinci
hayvanat bahesinin nfusu, imdiye kadar birincininkini
am olmal; nk bir canavar, gerek varlklarn parala
rndan oluan bir bileimden baka bir ey deildir ve bu
nun permtasyon olaslklar da sonsuzun yamacndadr.
Kentaur'da at ve insan, Minotauros'da ise boa ve insan kay
namhr. (Dante Minotauros'u insan yzl, boa bedenli bir
varlk olarak imgelemitir); ve byle bQyle, sonsuz eitlilik
te, sabrmzn ve midemizin kaldrd lde, balklarn,
kularn ve kertenkelelerin bileiminden oluan bir sr ca
navar yaratabiliriz gibi grnyor. Gelgelelim, bu gerekle
miyor; bizim canavarlarmz, neyse ki, l doacakh. Flau
bert, Ermi Antonius ve eytan'n son sayfalarnda baz
ortaa ve klasik dnem canavarlarn bir araya toplam ve
-yazarn yorumcularna baklrsa- birka tane de kendisi
uydurmaya kalkmtr; ancak, btnne bakldnda, bu a
bann pek etkileyici bir yan yoktur ve ancak birka tanesi
gerek anlamda d gcmz harekete geirir. Bu elkitab
na gzatan biri, dsel h ayvanlarn Yarahc'nn hayvanlar
yannda ksr m ksr kaldn hemen anlayacakhr.
Evrenin anlamna degin cahilliimiz, kendisini ejderha
nn anlamnda da aynen gsteriyor; ancak ejderha imgesin
de insann d gcne yatkn bir yan var ve ite bu yzden
bambaka yer ve zamanlarda ejderhayla karlayoruz. Yani
ejderha, bir anlamda varl kanlnaz bir canavardr,
bal Khimaira ya da Katoblepas gibi gelip geici ya da rast
lantsal deildir.
Kukusuz, belki de trnn ilk rnei olan bu kitabn
dsel hayvanlarn tmn kapsamadn gayet iyi biliyo
ruz. Eski Yunan, Roma ve Dou edebiyatlarnn altndan gi
rip stnden ktk, ama yine de konumuzun slrgit genile
diini de hissetmiyor deiliz.
12
Hayvan biimine dnen insanlara (lobis6n, kurtadam
vb.) ilikin bir sr efsaneyi bu kitaba bilerek katmadk.
Yardmlarndan tr Leonor Guerrero de Coppola, AI
berto D'Aversa ve Rafael Lpez Pellegri'ye teekkr ederiz.
13
A Bao AQu
Dnyann e11 nefis manzarasn seyretmek istiyorsanz,
Chitor'daki Zafer Kulesi'nin tepesine kmalsnz. Oraya,
kulenin yusyuvarlak terasna ktnzda, btn ufuk epe
evre ayaklarnzn altnda kalr. Terasa sarmal bir merdi
venle klr, ama yalnzca efsaneye inanmayanlar bu merdi
veni kmaya cesaret eder. yksne gelince:
Zamann ta bandan beri, Zafer Kulesi'nin merdiveninde
insan ruhunun en ince tonlarna duyarl bir yaratk yaard
ve A Bao A Qu adyla tannrd. Genellikle merdivenin ilk
basamanda hareketsiz yatar, ta ki biri yaklap da iindeki
o gizli yaam uyanana ve yaratn derinliklerindeki i k
parlayana dek. Odakka, bedeni ve neredeyse yar effaf deri
si kprdanmaya balar. Ama biri gelir de, bu dne dne
ykselen merdiveni trmanmaya koyulursa, ite ancak o za
man, A Bao A Qu kendine gelir ve ziyaretinin hemen ard
na geip, kvrlan basamaklarn nesillerce hacnn admlary
la iyiden iyiye ypranm olan d tarafn tutard. -1ieL
basamakta yaratn rengi daha bir koyular, biimi m
kemmele yaklar ve sat mavimsi k gittike parlaklar.
Ama yaratk gerek biimine ancak en st basamakta kavu
ur, o zaman trmanan kii Nirvana'ya ermi demektir ve
hareketleri kesinlikle glge yaratmaz. Aksi takdirde, A Bao
A Qu kulenin tepesine varamadan bocalar, fel olmutur
sanki, bedeni eksik, mavilii gitgide daha soluk ve tit
rektir. Yaratk btn olamad zaman ac eker ve zar zor
iitilen, ipek hrtsna benzer bir sesle inler. mr ksadr,
gezgin kuleden iner inmez A Bao A Qu tekerlenip merdive
nin dibine kadar yuvarlanr ve orada, bitkin, neredeyse bi
imsiz halde, sonraki ziyaretiyi bekler. Sylenenlere baklr
sa, ancak merdivenin ortasna vardnda yaratn
dokunalan grnmeye balar. Ayrca yaratn btn bede
ni yle grebildii ve dokunulduunda, derisinin eftali kabu-
15
u hissi uyandrd sylenir.
A Bao A Qu yzyllardr terasa yalnzca bir defa ulam
tr.
Bu efsane, C. C. Iturvuru tarafndan, artk bir klasik ol
mu Malaya Bycl zerine (1937) adl incelemesinin
ekinde kaleme alnmtr.
16
ABD Faunas
17
niyetine kullanrlard.
-- Ve, son olarak, bir de tek kanatl Pinnacle Grouse var. Tek
kanadyla hep bir ynde uar, konik bir tepenin zirvesinde
daireler izip dururdu. Tylerinin rengi, mevsime ve gz
lemcinin durumuna gre deiirdi.
18
Ab tu ve Anet
Btn Msrllarn bildii gibi, Abtu ve Anet gerek bo
yutlarda, b irbirine e ve kutsal iki balkt; gne tanrsnn
gemisinin pruvas nnde tehlikelere kar pr dikkat y
zerlerdi. Rotalarnn snn yoktu; gemi, gndzleri gky
znde doudan batya, gn doumundan gn batmna yel
ken aar ve geceleri gerisin geri, yeraltna doru yola
koyulurdu.
19
Adamo tu
20
rnna gelir; bu szcn daha nceki hali Alruna'dr, kk
"fslt" ya da "vzlt" anlamndaki "rune"den gelir. Bu yz
den (Skeat'e gre), "bir gizem, ... bir yaz" anlamna geli
yordu, "nk yazl harfler aznln anlad bir gizem ola
rak kabul edilirdi." Belki de, daha akas, bir ses yerine
geen grnr bir iaret dncesi skandinav kafasn bu
landryor ve gizemin kayna burada yatyordu.
Tekvin'de (XXX: 14-17) Adarnotunun retme gcne ili
kin tuhaf bir hikaye vardr:
21
Hekim Dioscorides (l.S. ikinci yzyl), Adamotunu, circea
ile yani Kirke otuyla zdeletirdi; Odysseia'nn onuncu bl
mnde onun hakknda unlar okuyoruz:
22
Al t Bacakl Antilop
23
Amphisbae na
24
Anka Kuu
25
sal tekrar ele aldlar; Tacitus, hakl olarak, antikan karan
lkta kaldn, gelgelelim Anka Kuu'nun 1461 ylda bir zi
yaret ettiine dair bir inann var olduunu belirtti. (Annals,
VI, 28). Plinius da (X, 2) Anka Kuu'nun kronolojisini inceler
ve Manilius'a gre kuun mrnn Platon ylyla ya da di
er adyla Byk Yl ile aktn belirtir. Bir Platon yl,
gnein, ayn ve be gezegenin bir tur atp yeniden balan
g konumuna dnme sresidir; Tacitus, Dialogus de Oratori
bus adl yaptnda, bu srenin 12.994 normal yl olduunu
syler. Antikler, dnya tarihinin, bu astronomik devir ta
mamlandktan sonra, gezegenlerin yinelenen etkisi altnda,
en ince ayrntsna kadar kendini yineleyeceine inanyorlar
d; Anka Kuu da bu srecin bir aynas ya da bir simgesi ha
line gelecekti. Kozmos ve Anka Kuu arasnda daha yakn
bir benzerlik kurmak iin hatrlatmak gerekir ki, Stoaclara
gre, evren atete lp atete dirilir ve bu dngnn ne ba
ne de sonu vardr.
Zaman, Anka Kuu'nun reme yntemini yalnlatrd.
Herotodos bir yumurtadan ve Plinius da bir srfeden sze
der, ama air Claudian, drdnc yzyln sonunda, kendi
kllerinden doan, kendi kendisinin varisi ve yzyllarn ta
n bir lmsz kua alk tutar.
ok az mit Anka Kuu'nunki kadar yaygnlk kazand.
Yukarda ad geen yazarlara unlar ekleyebiliriz: Ovidius
(Bakalamlar, XV), Dante (Cehennem, XXIV), Pellicer (Anka
Kuu ve Doa Tarihi), Quevedo (/spanyol Parnassus, VI) ve
Milton (Samson Agonistes, in fine). Shakespeare, VIII.
Henry'nin (V, iv) kapannda u gzel dizeleri dktrr:
26
te Phoenice'y ve bunun sekizinci yzyldan kalma bir Ang
lo-Sakson taklidini de ekleyebiliriz. Tertulius, St. Ambrose
ve Kudsl Cyrillus Anka Kuu'nu bedenin diriliine dair
bir kant olarak kullandlar. Plinius, Anka Kuu'nun yuva
sndan ve kllerinden terkip edilmi haplar yazan hekimler
le dalga geer.
27
Annat!J Kaplanlar
28
A te Kralyla Kheyla n
teki varlk,
Bir varlk denebilirse bu elsiz, kolsuz, ayaksz eye,
Asl olmayan bir glge denir belki bu grnme,
Biri tekine benziyordu, gece kadar kara durulu,
29
On fke meleinden daha kzgn, cehennem kadar
rkn,
Sallamaktayd korkun bir kargy; kafas olan
yerde
Bir kral tac benzeri durmaktayd.
30
Ay Tava n
31
Yeri gelmiken, Shakespeare, Frtna'da (il, ii), bir mevta
ay aysndan sz eder. Yorumlara gre, bu yarahk, dnya
ayn etkisindeyken domu ucubik bir canavardr.
32
Ayna lardaki Hayvan lar Alemi
33
run safnda bu savaa katlacaklar.
Yunnan ilinde ise Balk' tan deil, Ayna Kaplanndan sz
edilir. Kimisi de istiladan nce aynalarn derinliklerinden si
lah sesleri duyacamza inanr.
34
Baham ut
35
usuz bucaksz baln altnda deniz; denizin altnda depde
rin bir hava boluu; havann altnda ate; atein altnda Fa
lak adnda, aznn iinde alt cehennem bulunan bir ylan
vardr.
Kayaln altnda boa, boann altnda Bahamut, Baha
mut'un altnda baka bir eyin durduu dncesi, Tanr'nn
varlnn kozmolojik kantn gsteren bir tablo gibidir. Bu
dnceye gre, her neden bir n nedeni gerektirir, bu yz
den, bolua dmemek iin bir ilk neden olmas zorunlu
dur.
36
Baldanders
Nmberg'li kundura ustas Hans Sachs (1494-1576), Bal
danders'i (p-diye-deien ya da Her-an-bir-baka diye evire
biliriz) Odysseia'daki, Menelaos'un aslan, ylan, panter, az
man yabani domuz, aa ve akarsu klna giriveren Msr
tanrs Proteus'u kovalad blmden esinlendi. Sachs'n
lmnden doksan yl kadar sonra, Baldenders, Grimmel
hausen'in yazd Servenci Simplicissimus (1669) adl pika
resk, fantastik romann son cildinde yeniden peyda olur. Ro
mann kahraman, bir ormann ortasnda ta bir heykele
rastlar, bunun eski bir Germen tapnandan kalma bir put
olduunu dnr. Elini dedirmesiyle heykelin dile gelme
si bir olur, kendisinin Baldanders olduunu syler ve bunu
der demez insan, mee aac, dii domuz, tombul salam,
yonca tarlas, gbre, iek, iee durmu dal, dut als,
ipek goblen, daha trl trl biimlere girer ve sonra yeni
den insan klna brnr. Gya Simplicissimus'a "masa,
sandalye, kapkacak gibi doas gerei dilsiz olan eylerle
konuabilme sanat"n retir; kendi de bir katip klna gi
rip Aziz Yahya'nn Vahyi'nden alnma u szleri yazar: "Ben
ilk ve sonum"; bu szler, Simplicissimus'a verdii talimatla
rn yazl olduu ifreli belgenin anahtardr. Baldanders,
simgesinin (Trklerinki gibi, ama onlardan daha ok hak
ederek) deiken ay olduunu ekler.
Baldanders ardk bir canavardr, her dnemin canavar
dr. Grimmelhausen'in romannn birinci basksndaki kapak
resmi de bu espriyi yanstr. Kapakta satir kafal, insan gv
deli, alm ku kanatl ve balk kuyruklu bir yaratn oy
ma bask resmi bulunur; yaratk, kei baca ve akbaba pen
eleriyle ard arda brnd klklar simgeleyen bir yn
maskenin zerine basmaktadr. Kemerinde bir kl vardr
ve elinde tuttuu ak kitapda ise ta, yelkenli gemi, kadeh,
kule, ocuk, bir ift zar, ngrakl soytar bal ve bir sava
aletinin resimleri bulunur.
37
Banshee
38
Barometz
39
Basilisk
40
dirip koparverir kolundan; dikilmi, canna kasteden
korkun eye bakar, kendisi sapasalamdr, oysa ko
puk eli rmektedir.
41
Ba t Ejderi
42
Ejderha kafalar oydular. Romallar arasnda, Ejderha piya
de taburunun, kartal da lejyonun nianyd; gnmz ejder
lerinin kayna budur. ngiltere'deki Sakson krallarnn san
caklarnda da Ejderha resimleri vard; bu tr resimlerin
amac, dman saflarna korku salmakt. Athis baladnda u
dizeleri okuyoruz:
43
manda en talihsizidir. Bize ocuka gelir ve genellikle iinde
grnd hikayelerin tadn karr. Yine de habrlatmak da
fayda var, belki de peri masallarndaki Ejderha bolluundan
tr, ada bir nyargyla kar karyayz. Yahya Pey
gamber Vahiyler Kitab'nda, Ejderha'dan iki kez sz eder.
"eytan ve blis denilen o koca ejder ... " Aziz Augustine de,
ayn ruhla, eytan "aslan ve ejderdir; hiddetiyle aslan, kur
nazlyla ejder" diye yazyor. Jung, Ejderha'nn iinde s
rngen ve kuun -topran ve havann eleri- bir arada
bulunduunu ileri srer.
44
Bayan Jane Lead 'in 1 694 'de Londra 'da
rendiklerine, Grdklerine ve Karla
tklarna Dair Deneysel Bir Anlat
46
l deildir; akarsuyun kysndaki stlkte, byk
dallarn glge yapt sk sazlklarn rts ardnda
yatarken tm yamalar, hayvan dostlarnn o oyun
bahesini, haraca keser. Irmak tasa, tnmaz, suyunu
ier; Erden Irma bile bu koca aza korku veremez.
Sivri kazklar burun deliklerini paralasa da, onun g
zne krdan gibi grnr.
47
Bir Leviathan Yavrusu
48
Browny 'ler
49
Buddha 'nn Doaca Kehanetinde
Bulunan Fil
50
Burak
51
Canavar Akheron
52
Hibir da onun kadar byk deildir. Gzleri akmak
akmaktr; az yle byktr ki, iine dokuz bin kii girebi
lir. Bu az iki lanetli insan, stun ya da atlas gibi destekle
yip ak tutar; birisi ayaklanrun, dieri kafasnn stnde
durur. boaz iner ieriye ve srekli alev pskrtrler.
Hayvann midesinin derinlerinden, yuttuu saysz yitik ru
hun dinmeyen feryatlar ykselir. eytanlar, Tundal'e bu ca
navarn Akheron olduunu sylerler. Koruyucu melei onu
terkeder ve o da dierleriyle birlikte ieriye srklenir. Ora
da gzyalarnn, karanln, di gcrtlarnn, atein, cayr
cayr yananlarn, dondurucu souun, kpeklerin , aylarn,
aslanlarn ve ylanlarn arasnda buluverir kendini. Bu efsa
nede, cehennem, iinde baka hayvanlarn bulunduu bir
hayvandr.
1 758 ylnda, Emanuel Swedenborg yle yazar: "Bana
Cehennemin genel biimini alglama yetenei bahedilmedi,
ama bana Cennet nasl bir insan biimindeyse, Cehennemin
de bir eytan biiminde olduu sylendi."
53
Carbuncle
54
aard. Barco Centenera bu ele gemez yarab yakalamak
iin Paraguay'n rmaklarn ve ormanlarn kar kar arar
ken bana gelmedik kalmam, yine de onu bulamam. Bu
gne kadar, bu hayvana ve kafasndaki gizli kafatana dair
baka bir ey renebilmi deiliz.
55
Cheshire Kedisi ve Kilkenny Kedileri
56
Cinler
57
dediklerine gre, gktalar, Allah'n kt Cinlere frlatt
oklardr. Bu muzr yaratklarn insanlara yaptklar ktlk
lerin en geleneksel olanlar unlardr: Sokaktan geenlere a
tdan ve pencereden kiremit frlatmak, gzel kadnlar kar
mak, metruk bir evde barnmaya alan birine eziyet etmek
ve teberi almak. Gelgelelim, Balayc, Merhametli Al
lah'n adrun anlmas, insan btn ktlklere kar koru
maya yeterlidir.
Mezarlklara musallat olan ve cesetlerle beslenen gulya
bani, alt snftan bir cin olarak grlr. blis, Cinlerin babas
ve efidir.
1828 ylnda, gen Victor Hugo, bu varlklarn toplantsn
anlatan 'Les Djinnns' adnda, on be stanzalk tantanal bir
iir yazd. Her yeni stanzayla Cinlerin says arttka, dizeler
gitgide uzar, ta ki sekizinci stanzada, Cinler tam takm topla
nanncaya kadar. Bu noktadan sonra, Cinler yava yava da
lrlar ve iirin sonunda tamamen yok olurlar.
Burton ve Noah Webster, 'Cin' (jihn) szcyle 'vcuda
getirmek' anlamna gelen 'beget' fiilinden tremi olan 'ge
nius' szc arasnda balant kurarlar.
58
Crocotta ve Leucrocotta
59
C.S. Lewis 'in Dsel Hayvan
60
de aa kalr byklkte deildi. Perelandra'da in
sandan korkuyormu gibi grnen ilk yaratkt bu.
Oysa onunkisi korku deildi. Ransom seslenince so
kuldu. Kadife bumunu avucuna koydu ve dokunma
sna ses karmad; ama neredeyse ayn anda geri e
kildi, uzun boynunu eerek kafasn tabanlarnn
arasna ald. Ransom daha ileri gidemedi ve sonunda
yaratk uzaklap gzden kaybolunca onu takip de et
medi. Yoksa onu izlemek hayvann tayans rkeklii
ne, aalarn birbirine iyice sokulduu bu kimsesiz or
mann gbeinde hep bir ses, yalnzca bir ses olarak
kalmak istediini aka dile getiren o uysal ve yumu
ak bakna hakszlk olurdu. Ransom yoluna devam
etti, birka saniye sonra, ark yine ykseliverdi, nce
kinden daha gr, daha itendi; sanki tekrar kavutuu
mahremiyetinin sevinciyle bir kran trks yak
yordu.
61
C.S. Lewis 'in Dsel Yarat
62
in Ankas
inlilerin kutsal kitaplar, Incil'den altmz o doku
nakl havadan yoksun olduklarndan hayal krkl yarata
bilir. Ama zaman zaman, o ll anlatm iinde birdenbire
beliren, bir itenlie kaplveririz. Szgelimi, Konfyus'ten
Seme Paralar'm (Waley evirisi) VII. Kitap'ndaki u szler:
Ya da IX.Kitabndaki u szler:
63
in Ejderi
64
der etli bree benzer."
1 Ching ya da Deiimler Kitab 'nda, Ejder bilgeliin ifade
sidir. Yzlerce yl, imparatorluun armas olmutur. mpa
ratorun tahtna Ejder Taht, yzne de Ejder Yz denirdi.
mparatorun lm duyurulurken Ejderin srtnda ge
ykseldii sylenirdi.
Halkn d gc, Ejder ile bulutlar, iftilerin ihtiya
duyduu yamur ve byk rmaklar arasnda balant ku
rar. "Toprak ejderle birleti" sz, yamur iin kullanlan
yaygn bir deyitir. Yaklak altnc yzylda, Chang Seng
yu, bir duvara drt Ejder resmi yapt. Resme bakanlar ressa
mn gzleri yapmadndan ikayeti oldular. Can sklan
Chang fralarn tekrar alr ve arptlm resimlerden ikisi
ni tamamlar. Derken "gk gmbrdedi, imek akd ve du
var atlad, Ejderler ge ykseldi. Ama gzsz olan dier
iki Ejder olduklar yerde kaldlar. "
in Ejderi boynuzlu, peneli ve pulludur, omurgas di
ken dikendir. Genellikle bir inciyle birlikte resmedilir, onu
yutar ya da kusar. Kudreti bu incide sakldr; incisi alnd
nda, Ejder kuzu kesilir.
Chuang Tzu, inat bir adamn nankr yl abaladk
tan sonra Ejder ldrme sanatnda ustalatndan sz eder;
ama mrnn geri kalan gnlerinde eline bu sanatn icra et
mesi iin tek bir frsat verilmemitir.
65
in Faunas
66
ama ku gibi kanatlan vardr. Hua-balrun grnme
si, kuraklk bagstereceinin habercisidir.
Hui da; insan bal bir kpee benzer.Usta bir at
laycdr, ok hzyla hareket eder, ite bu yzden, onun
varl kasrgalarn kopacana yorulur. Bir insan gr
dnde, Hui alayc alayc gler.
Mzik Ylan; ylan bal, drt kanatldr. Mzik Ta
'nnkine benzer sesler karr.
Okyanus lnsanlan; balan ve kollan insannkine, be
deni ve kuyruu balnkine benzer. Frhnal havalar
da su stne karlar.
Ping-feng; Sihirli Su lkesinde yaar; her iki ucunda
kafas olan siyah bir domuza benzer.
Garip Kol blgesinin halk tek kollu, gzldr.
ok beceriklidirler; uan arabalar yapp rzgarlarn
zerinde seyahat ederler.
Ti-chiang; Gk Dalar'nda yaayan doast bir
kutur. Rengi parlak krmzdr, alt ayakl, drt kanat
ldr, fakat yz gz yoktur.
67
in Tilkisi
68
diye yazan mektubu gsterdi. Wang mektuba baktnda,
kadn bombo olduunu grd. Balarn sokacaklar bir
evleri yoktu artk, yine de "Geri dnelim" dedi.
Gnlerden bir gn, artk herkesin ld diye umudu kesti
i en kk karde kageldi. Balarna ne geldiini sordu
unda Wang olan biteni anlatt. Wang'n hikayesi Tilkiler
blmne geldiinde, "te," dedi kk karde, "tm kt
lklerin tohumu hurda yatyor." Wang ona mektubu gster
di. Kk karde mektubu Wang'n elinden kapp cebine
soktu ve "sonunda istediimi aldm" dedi. Ve hemen Tilki
olup kirii krd.
69
inli Tekboynuz
70
onlara seslenerek, "Artk efendinizin kendi lkesine dnme
sinin zamandr" der. Kendisine danlan Cengiz Han'n
inli nazrlarndan biri, imparatora, bu hayvann bir k'i-lin
eiti, bir chio-tuon olduunu syler. "Drt senedir koca or
du bab diyarlarnda savap duruyor" der. "Kan dklme
sinden nefret eden Gk,Chio-tuan ' gndererek bizi uyar
yor. Tanr ak iin, kymayn imparatorlua; insaf, engin
mutluluk getirir." Bunun zerine imparator sava planlan
yapmaktan vazgeer.
Hristiyan andan yirmiiki yzyl nce, imparator
Shun'un yarglarndan birinin 'tek boynuzlu bir keisi' var
d, haksz yere sulanana saldrmaz, sulu olana tos atard.
Margoulies'in Anthologie raisonee de la litterature chinoise
(1948)adl yapbnda, bir dokuzuncu yzyl nesir yazarnn
rn olan u gizemli, tatl dilli alegori yer alyor:
71
Deniz At
72
Budunbilimciler, bu slam masalnn kaynan rzgarn
ksraklar dlledii Greko-Romen masalnda aradlar. Ver
gilius, Georgica'mn nc kitabnda, bu inanc iire dker.
Plinius'un aklamas (VIII, 42) ise daha titizdir.
73
Dou Ejderi
74
bulut grrz" diyen Shakespeare de ayn eye dikkat eker.
75
Double
76
rarnarun vicdandr. Onu ldrnce kendisi de lr. Ayn e
kilde, Wilde'm romanndaki Dorian Gray, portresini bakla
ynca kendi canndan olur. Yeats'in iirlerinde, Double bizim
dier yanmz, kartmzdr, bizi btnleyen, olmadmz
ve asla olamayacamz eydir.
Plutarkhos, Yunanllarn kraln elisini teki ben diye ad
landrdklarn yazar.
77
Dzleyici
78
Elf'ler
79
Eloi 'ler ve Morlock 'lar
80
Fastitocalon
81
Onun, azametli deniz gezgininin baka, stelik da
ha da arto bir numaras vardr. Okyanusta midesi
kaznmaya baladnda . . . bu okyanus bekisi azn
aar, ardna kadar. Darya ho bir koku yaylr, bu
kokuya aldanan dier balklar koturarak bu gzel ko
kunun yayld yere gelirler. Dncesizce itie kak
a ieri girerler, ta ki o koca az tka basa dolana ka
dar. Sonra, birdenbire, o mthi eneler kenetleniverir,
ganimeti i ederek. te bu hep byledir . . . kendini
ho bir kokuya, bo arzulara kaptran her insan gr
kemli Kral'a kar gnah ilemi olur.
82
Garuda
83
Gnome 'ler
84
Golem
85
ve sonra ondan yiyecek olarak yararlandlar.
86
ken '221 kapnn abecesini' bilmeyi gerektiriyor. Yaratn al
nna 'Hakikat' anlamna gelen Emet szc yazlmaldr;
yarat yok etmek iin ilk harfi silinmelidir, bylece geriye
'lm' anlamna gelen met szc kalacaktr.
87
Gksel Geyik
88
Gksel Horoz
89
Griffon
90
kudretlidir; ve bir kartaldr, nk Yeniden Dou'tan sonra
ge ykselmitir."
Dante, Arafn XXlX. Kanto'sunda, bir Griffon tarafndan
ekilen bir zafer arabas (Kilise) grr; kartal ksm altn san
s, aslan ksmysa -yorumlara baklrsa- sa'nn insan yan
n gstermek iin krmzyla kark beyazdr. (Hafif krmz
katlm beyaz, insan teninin rengini verir.) Yorumcular, S
leyman'n arks'ndaki sevgilinin tanmn anmsyorlar (V:
10-11): "Sevgilim all beyazldr . . . Ba en has alhn sars . . ."
Kimisine gre de, Dante hem papaz hem de kral olan Pa
pa'y simgelemek istiyordu. Didron Manuel d 'iconographie
chretienne (1 845) adl kitabnda yle yazyor: "Piskopos ya
da kartal olarak Papa yukarlara, Tanr'nn tahtna tanr,
onun buyruklarn almak iin; ve yeryznde de bir aslan ya
da kral gibi yrr, gl ve kudretli."
91
Han iel, Kafziel, Azriel ve Aniel
92
nette byle yaratklar varsa, artk varn Cehennemi dnn
yorumunda bulundu.
Her yan gzlerle dolu bir hayvan yeterince dehet verici,
ama Chesterton 'kinci ocukluk' adl iirinde ii daha da
ileri gtrd:
93
Haokah, Yldrm Tanrs
94
Harpya 'lar
95
Hippogriff
96
Dier stanzalarda bu uan yarabn kerameti anlablr.
Aadaki sabrlar (IV, 4) gayet iyi bilinir:
97
Hochigan
98
Hokka Maymunu
99
Humbaba
100
Ichthyokentaur 'Zar
101
Is Varlklar
102
iki. Metafizik Varlk
103
kokular ve renkler, bu evreden nce onun sadece bilincinde
ki eitlenmeler ya da deiikliklerdi.
Demin aktardmz alegori, Traite des sensations diye ad
landrlr ve 1 754 tarihlidir; biz bu zet iin Brehier'in Histoi
re de la philosophie adl yaptnn ikinci cildinden yararlandk.
Bilin sorununun dourduu dier yaratk, Rudolf Her
mann Lotze'un "varsaymsal hayvan"dr. Gl koklayan ve
sonunda insanlaan heykelden daha yalnz olan bu varln
derisinde yalnzca bir tane hareketli ve duyarl nokta -bir
antenin ucu- vardr. Besbelli yaps gerei, bir defada bir
den fazla algya kapaldr. Lotze, bu, neredeyse her eyden
yoksun hayvann, duyarl antenini uzatma ve geri ekme ye
teneiyle, d dnyay kefedeceini -Kant zaman ve
uzay kategorilerinin yardm olmakszn- ve sabit bir nes
neyi hareketli olandan ayrt edeceini ileri srer. Bu kurma
ca iin, Hans Vaihinger'in vgsn kazanm olan Medizi
nische Psychologie (1852) adl kitaba baklabilir.
104
Kafka. 'nn Dsel Hayvan
105
Karni
Seneca'nn kaleminden kma bir pasajda, Milet'li Tha
les'in retisine gre, yeryznn epeevre bir denizde ge
mi gibi yzd ve depremlerin de frbnalarn alkaland
rp nne katt bu sularn marifeti olduu yazyor.
Sekizinci yzyl Japonya'snn tarihileri ya da mitoloji uz
manlar ise karmza hayli farkl bir sismolojik sistem getiri
yorlar. Kutsal Kitap'ta yle yazyor:
106
Kaplumbaalarn Anas
107
kaplumbaalar kozmik uzun mre sahiptirler ve dolaysy
la (tekboynuz, ejderha, anka kuu ve kaplanla birlikte) kut
sallk bahedilmi yaratklar arasnda saylmas ve kabukla
rnn eklinden mneccimlerin gelecei okumalar
normaldir.
Hong Fan' imparatora vahiy yoluyla gsteren yaratn
ad Than-Qui (Kaplumbaa-Ruh) idi.
108
Katoblepas
1 10
rip arkadalarna hayvann ikiye blndn syle
diler: Bu olayda Tanr'nn gizli parman hissedebili
riz; nk eer byle olmasayd, yerliler tm Hristi
yanlarn kkn kurutabilirlerdi.
111
nu ve kollar insannkilere, gvdesi ise a tnkine benziyord u .
Bebek gibi alyordu ve herkes bunun ktye alamet oldu
unu dnd. Bilge Thales yarat inceledi ve kkr kkr
glerek Periandros'a obanlarnn da vrann gerekten de
tasvip ede'lleyeceini syled i.
Lucretius, De rerum natura adl iirinin V. Blmnde,
Kentaur'un olanakszln belirtir; nk at soyu insandan
abuk ergenlie ular; bu yzden, yandaki bir Kentaur
hem yetikin bir at hem de bir agu bebek olacaktr. Bu yz
cl>n at insandan elli yl nce lecektir.
1 12
Kerberos
113
lskandinav mi tolojisinde, ller konan kan dken k
pek Garmr bekler; sonra cehennemin kurtlar ay ve gnei
yerlerken, tanrlara kar savaacaktr. Kimileri bu kpee
drt gz yaktrr; Brahmanizmin lm tanrs olan Ya
ma'n11 kpekleri de drt gzldr.
Hem Brahmanizm hem de Budizm'in cehennemleri k
peklerle doludur; bu kpekler, Dante'nin Kerberos'u gibi,
ruhlara ikence ederler.
1 14
Khimaira
Kraken
116
Derinlikleri stncaya kadar son ate;
Bir kez daha grlmek zere insanlar ve meleklerce,
Kkreyerek dorulacak ve lecek suyun stnde.
117
Kronos ya da Herakles
118
Kujata
119
Kresel Hayvanlar
Kre, kah nesnelerin en birkarar oland u, nk yzeyin
deki her nokta merkezden ei t uzaklktadu. Bu nedenle ve
sabit bir noktadan sapmakszn bir eksen zerinde dnebil
me yeteneindeu dolay, Plato (Timae us, 33) dnyaya kre
sel bir biim veren olduu yargsna varan Derniurge'nin d
ncesine kahlyordu . Plato d nyay canl bir varlk olarak
gryordu ve Yasa/ar'nda (898) gezegenlerin ve yldzlarn
da canl olduklarn belirtti. Bylece, Plato, fantastik zooloji
ye bir sr kresel hayvanla eni kath ve gksel cisimlerin
dairesel yrngelerinin istemli olduunu anlamakta inat
eden kaln kafal gkbilimcilere amur att.
Be yz yl akn bir sre sonra, skenderiye'de, Kilise
Babalar'ndan Origen, ku tsanrnlarn kreler biiminde ya
ama dnecekleri ve yuvarlana yuvarlana Ge girecekleri
retisini yayd.
Rnesans dneminde, Gk'n bir hayvan olduu d n
cesi bu sefer Lucilio Vanini'de ortaya kh; Yeni-Platoncu
Marsilio Ficino, yeryznn salar, dileri ve kemikleri ol
duundan sz ediyordu; Giordano Bruno gezegenlerin ko
caman, yumuak bal, scakkanl, belli alkanlklara sahip,
akl bahedilmi hayvanlar olduklarna inanyord u. Onye
dinci yzyln banda, Alnan gkbilgini Johannes Kepler
ile ngiliz mistik Robert Fludd, yeryznn bir canl cana
var, "uykuda ya da uyank olmasna gre deien balinarns
soluuyla gelgit yaratan bir canavar" olduunu ilk nce
hangimiz bulduk tarhrnasna girdiler. Kepler, bu canavarn
anatomisini, beslenme alkanlklarn, rengini, belleini, ya
rahc ve biimlendirici yeteneklerini canla bala arahrd.
Ondokuzuncu yzylda, Alman psikolog Gustav Theo
dor Fechner (Williarn Jarnes oulcu Evren adl kitabnda on
dan vgyle sz eder), eski grleri tam bir ocuk itenli-
120
iyle gzden geirir. Yeryznn, anamzn, bir organizma
-bitkilerden, hayvanlardan ve insanlardan stn bir orga
nizma- olduu eklindeki varsaymna glp gemeyen
herkes, Fechner'in Zend-Avesta'snn dindar sayfalarna gz
atabilir. Szgelimi, bu kitapta, "yeryznn kresel biimi,
bedenimizin en soylu organ olan gznkine benzer" eklin
de bir ifadeye rastlyoruz. Bir de, "eer gkyz gerekten
meleklerin yurduysa, besbelli bu melekler yldz olmal, n
k yldzlar gn yegane sakinleridir" yazl.
121
La Ferte-Bernard 'iz Kll Hayvan
122
Lamia 'lar
1 23
madan ibaret eyler olduunu anlayverdi. Foyasnn
meydana ktn gren Lamia alamaya balad ve
kimseye sylemesin diye Apollonios'a yalvard; ne var
ki Apollonios tnmayacakt, bunun zerine kadn, tabak
anak, ev ve iindeki her ey gz ap kapay ncaya ka
dar yok oluverdi: Bu olaydan binlerce kiinin haberi oldu,
nk Yunanistan 'r gbeinde meydana gelmiti.
1 24
Laudatores Temporis Acti
1 25
Lemur 'lar
126
Lerna 'l Hydra
127
Lilitl
128
Manticore
1 29
Melezleme
1 30
Hayvanlar, hayvans gzlerle sessiz sakin birbirlerini szd
ve anlalan birbirlerinin varlklann bir tanrsal olgu olarak
benimsedi .
Kucamda n e korku biliyor hayvan, n e d e onu bunu izle
me hevesine kaplyor. iyice bana sokulup, her yerdekinden
rahat hissediyor kendini. Kendisini bakp bytm aileye
bal. Bu da sanrm olaanst bir sadakat deil, dnyada
dnrlk yoluyla saysz akrabalar bulunmasna karn,
kan yoluyla belki tek akrabas olmayan, dolaysyla bizim
yanmzda kavutuu sevecerlii kutsal bir gzle bakan bir
hayvann amaz igds.
Bazen beni koklayp bacaklanmn arasndan kvrlarak
gemeye kalkt da, benden bir trl ayrlmaya yanamad
m, glmeden duramyorum. Kuzu ve kedilii yetmezmi
gibi, stelik baya kpek gibi davranmak istiyor. Bir gn,
herkesin bazen bana gelebilecei gibi, ilerim ters gitmi,
bir kar yol bulmaz olmutum; her eyimin yok olup gitne
sine aldrmamak istiyor ve byle bir ruh durumu iinde ev
de, kucamda hayvan, bir salncakl sandalyeye oturuyor
dum ki, naslsa bir ara gzm yere iliti; baktm, hayvann o
devcileyin byklanndan yalar damlyor. Benim mi, yoksa
onun gzyalar myd acaba? Kuzu ruhlu bu kedide bir de
insan duygular m vard ne? Babamdan bana ok bir ey
kalmad, ama bu kalta da diyecek yok dorusu. Hani birbir
leriyle hi ilgisi bulunmamasna karn, hayvann iinde iki
trl tedirginlik var; bir kedinin ve bir kuzunun tedirginlii.
Onun iin de kendisine dar geliyor postu. Kimi srayp ya
nmdaki koltua k yor, n ayaklarn omuzlanma dayayp
azn kulama yaklatryor, bana bir eyler sylyor san
ki. Ve gerekten ne doru eiliyor ardndan, szlerinin ze
rimdeki etkisini gzlemek ister gibi yzme bakyor. Hatn
ho olsun diye sylediklerini anlamm gibi yapyor, bam
sallyorum. Bunun zerine srayp yere iniyor, oras senin,
buras benim hop hop dolamaya balyor.
Belki bu hayvan iin kasabn ba bir kurtulu saylrd;
131
ama bir miras ite, byle bir kurtuluu ondan esirgeme\.. zo
rundaym. Dolaysyla, akllca bir ie aran o akll insan
gzleriyle bazen beni ne kadar szerse szsn, kendiliin
den soluksuz kalana dek beklemesi gerekiyor.
132
Mermecolion
133
Minotauros
134
Naga 'lar
135
yorum. Daha iyisini yapabileceine inanyorsan, bu
mabedi ykabilirsin."
Naga ona sunan kaselerini gsterdi. Kral onlara
baknca aakald, nk bunlar kul yaps olanlardan
hayli farklyd ve bu yzden o da pagoday ykmaktan
vazgeti.
136
Nasna 'lar
137
Norn 'lar
138
Nympha 'lar
139
Odradek
140
!uuna yaslarun grnce, onunla konumak hevesine kap
lyor insan. Tabii g sorular yneltilmiyor ona, tersine -
kckl buna sevk ediyor insan- bir ocuk gibi dav
ranlyor: 'Adn ne bakalm?' diye soruluyor. 'Odradek' diye
cevap veriyor. 'Peki nerede oturuyorsun?' 'Belli bir yerim
yok' diyor ve glmeye balyor; ama sanki cierlerden gel
meyen bir gl bu sadece; hani dklm yapraklardaki h
rty andryor. Bylece yarenlik bitmi oluyor ok vakit.
Hem bu cevaplar olsun insan her vakit alamyor; okluk,
grnmndeki tahta yaplna uyan bir suskunluk iinde
uzun bir sre kalyor yle.
Sonu ne olacak diye bo yere soruyorum kendime. lebi
lir mi hani? len her eyin daha nceden bir eit amac, bir
eit etkinlii olmu, bunlara srtne srtne ypranmtr,
ama Odradek'te yok byle bir ey. Yani ilerde bir gn ocuk
larmn ve torunlarmn ayaklarnn n sra, ardndan iplik
leri srkleyerek, teker meker merdivenleri yuvarlanacak m
aa? phesiz kimseye bir zarar yok; ama bir de beni g
mebilecei aklma geldi mi adeta fena oluyorum.
141
Okeanos
142
k, ay siniri, balk soluu ve ku salyas- rlm bir si
cimle zapt edildi. Ylan Jormungard, "karay evreleyen de
nize atld ve orada yle serpilip byd ki, yeryzn sar
malayp kendi kuyruunu srd."
Devler lkesi Jotunnheim'da, Utgard-Loki hodri meydan
deyip tanr Thor'u yerden bir kediyi kaldrmaya davet eder;
Thor, btn gcn kullanr, gelgelelirn kedinin ancak bir
bacan, o da zar zor, yerden kaldrr. Kedi aslnda ylandr.
Thor, sihirle oyuna getirilmitir.
Tanrlar-Devler Savanda, ylan dnyay, kurt da gnei
yutacaktr.
143
Otuzalt Wufnik
144
l Yiyici
145
l Yiyiciye havale eder. Yiyiciye bir baka hayvan, Babai,
yardm eder, ona ilikin bildiimiz tek ey, korkutucu oldu
u ve Plutarkhos'un onu Khimaira'un babas olan Titan'la
bir tuttuudur.
146
Panter
147
raz olsun hafifletelim. Antikalklar listesine, "kaplan lsa"dan
sz eden Eliot'n ri 'Gerontion' da eklenebilir.
Leonardo da Vinci ise unlar yazar:
148
Pelikan
149
Pelikan yle tanmlyor:
150
Periler
1 51
c Hissi Olanlarca Anlatld ekilde, faunus ya da Periler ya da,
Aa lskolar Arasnda Bilinen Adyla, Lyre Denilen Yeraltnda
Yaayan (ve ounlukla) Grnmez insanlarn Doasna ve Dav
ra nlarna Dair Bir Deneme adl bir kitap yazar. 1 815 ylnda
Sir Walter Scott bu kitab yeniden bashrd. Bay Kirk'e gelin
ce, gizlerini aa vurduu iin Periler tarafndan karld
sylenir.
talya aklarndaki sularda, zellikle Messina Boa
z'nda, fata rnorgana demzcileri yanltmak iin seraplar yara
tp gemilerini karaya oturtur.
152
Peryton
1 53
. . . onlar IPeryton'larJ, insan soyunun amansz d
mand rlar; bir insan ldrd klerinde-, kendi bedenle
rinin glgesini verirler ve yeniden tanrlarnn ltfunu
kazanrlar .
. . . Kartaca'y ele geirmek iin Scipio ile denizleri
aanlar, neredeyse baaramayaca klard bu ii; nk
yolculuk srasnda gemilere ullanan bir Peryton sr
s ounu ldrp paralad . . . Ona kar silahlar
mz para etmiyor, ama neyse ki bu hayvan -eer hay
vansa tabii- a ncak bir insan ldrebiliyor.
. . . kurbanlarnn phtlam kanlar iinde yuvar
landktan sonra gl kanatlaryla ykseklere uup
kaarlar.
. . . son defa grldkleri Ravenna'da, tylerinin
ak mavi olduunun sylenmesi beni akna evirdi,
nk onlar hakknda bilinen tek ey tylerinin koyu
yeil oluudur.
154
Pigmeler
1 55
Poe 'nm Dsel Hayvan
156
zamk kvamndayd. Fakat dier olaanst zellikle
rinin yannda bunun laf bile edilemezdi. Renksiz de
ildi, ancak yle belli bir rengi de yoktu - bir yanar
dner ipein renkleri gibi, morun akla gelebilecek her
tonunu gzler nne sererek akyordu . . . Bir leeni
doldurup suyun tamamen durulmasn bekledikten
sonra, btn sv ktlesinin her biri farkl tonda ayr
ayr damarlardan olutuunu; bu damarlarn birbirle
riyle kaynamadn; damarlarn kendi ilerindeki
zerreciklerin birbirlerine mkemmel bir ekilde tutun
duklarn; yan damarlarla kenetlenmenin zayf oldu
unu grdk. Damarlarn zerinden aprazlamasna
bir bak geirdiimizde, su, ban at yolu hemen
rtyordu; ba ektiimizde btn izler annda yok
oluverdi. Oysa, tam iki damarn aras bakla yukar
dan aaya doru kesildiinde, kenetlenme gcnn
hemen kapatamad mkemmel bir ayrma salan
yordu.
157
Remora
158
Antonius'un donanmasn tefti ettii kadrgasn geciktire
rek Roma lmparatorluu'nun yazgsn izdiini ve bir ba
ka Remora'nm da drt yz krekinin abalamasna karn
Caligula'nn gemisini durdurduunu syler. "Rzgar, frtna
bir kyamet," der Plinius, "ama Remora'ya vz gelir onlarn
fkesi, yapverir gemilere, en ar apalarn, en kaim pala
marlarn beceremeyecei ii becerir."
Usta spanyol yazar Diego de Saavedra Fajardo da, "En
gl bazen baskn kmayabilir. Kck bir remora kos
koca bir gemiyi yolundan edebilir," der Siyasal Semboller
(1 640) adl yaptnda.
1 59
Rukl
160
Marko Polo'nun Seyehatname'sinde (III, 36) unlar okuyo
ruz:
161
Salamander
163
Bu atele temizlenen dayankl ketenlerin ya da dokuma
kumalarn bahsi Plinius (XIX, 1) ve Marko Polo'da (1, 39) ge
er. Marko Polo, Salaander'in bir hayvan deil, bir madde
olduunu ileri srer. nce kimse ona inanmad; amyanttan
dokunan ve Salamander derisi diye satlan kumalar, Sala
mander'in varlnn rtlmez kantydlar.
Benvenuta Cellini, Otobiyografi'sinin bir yerinde, "Be ya
ndayken, kertenkeleye benzeyen kk bir hayvann atete
oynadn grdm," diye yazar. Bunu babasna anlattnda,
babas ona bu hayvann bir Salamander olduunu syleyip
temiz bir dayak atar; bylece insana nadiren bahedilen bu
olaanst grnt ocuun belleinden hi mi hi silinmez.
Simyaclara gre Salamander, ate gesinin ruhuydu. Bu
simgede ve Cicero'nun bizim iin Tanrlarn Doas stne'n in
birinci blmnde koruyup saklad Aristoteles'in bir pole
miinde, insanlarn efsanevi Salamander'e inanmalarnn ne
denini buluyoruz. Sicilyal fiziki Agrigentum'lu Empedok
les, drt 'kk' ya da maddenin geleri nermesini kurdu;
bunlarn Uyumsuzluk ve Sevgi idaresindeki ztl ve ben
zerlii kozmik sreci oluturuyordu. Bu dnceye gre
lm diye bir ey yoktur; yal.zca birbirinden ayrlan ya da
bir araya gelen, Romallarn 'Ogeler' diye adlandrd 'kk
lerin' tanecikleri vardr. Bu geler ate, toprak, hava, ve su
dur. Bunlar lmszdr ve hibiri dierinden daha gl de
ildir. Artk bu kavramn yanl olduunu biliyoruz
(bildiimizi sanyoruz); ama bir zamanlar insanlar bunu de
erli buluyorlard; imdiyse bunun, genel olarak ele alnd
nda, faydal olduu dncesi egemen. Theodor Gomperz,
"Dnya'y oluturan ve besleyen ve halen iirde ve halkn
imgeleminde varln srdren bu drt genin uzun ve anl
bir gemii vardr," diyor. Sistem eitlikten yanayd: toprak
ve su hayvanlar vard, ate hayvanlar da olmalyd. Bilimin
itibar iin Salamander'lerin yaamas artt. Aristoteles ko
ut bir mantkla, hava hayvanlarndan sz eder.
Leonardo da Vinci Salamander'in atele beslendiini ve
derisini bu ekilde yenilediini belirtti.
164
Satyr 'ler
165
Skylla
166
Sekiz atal Dilli Ylan
168
Simu rgh
1 69
luk da geride kalanlara ar darbe indirir. ektikleri aalarla
eren otuz ku, Simurgh'un ulu doruuna konarlar. Sonunda
grrler onu; ve anlarlar, Simurgh kendileridir, her biri ve
hepsi Simurgh'dur.
Edward Fitzgerald, bu iirin baz blmlerini Ku Meclisi;
frrideddin-i Attar'n Ku Meclisine Bir Ku Bak gibi esprili
bir balkla evirmitir.
Evrenbilimci el-Kazvini, Acaib-l Mahlukat'nda, Simorg
Anka'nn on yedi yzyl yaadn ve olu reit olduktan
sonra kendisini bir odun ateine attn belirtir. "Bu," diyor
Lane, "anka kuunu akla getiriyor."
170
Sirenler
1 71
Mitoloji uzmpru Appolodorus'un Bibliotheca'snda aktar
d bir efsanede, Orfeus'un Argonot'lann gemisinde Siren
lerden daha tatl ezgiler syledii ve bu yzden de Sirenle
rin kendilerini kaldrp denize attklar ve her birinin bir
kayaya dnt anlatlr; nk byleri etkisiz kaldn
da lmektir onlarn kaderi. Bilmecesi zldnde, Sfenks
de kendini sarp bir kayalktan aa atmt.
Altnc yzylda, kuzey Galler'de bir Siren yakalanp vaf
tiz edildi; eski takvimlerin kimisinde Murgen adylakendisi
ne bir ermi olarak yer edindi. Bir baka Siren de, 1403 yln
da, bir su bendindeki yarktan ieri girdi ve yaamnn
sonuna kadar Haarlem'de yaad. Kimse sylediklerinden
bir ey anlamyordu, yine de ona dokuma yapmasn retti
ler; bu siren, sanki gdsel olarak haa tapard. Onaltmc
yzylda yaam bir vak'anvis, "o, balk deildi, nk do
kuma yapmasn biliyordu; kadn deildi, nk suda yaa
biliyordu" eklinde akl yrtr.
ngilizcede, klasik Sirenlerle, balk kuyruklu deniz kz
arasnda ayrm yaplr. Deniz kz imgesinde, Poseidon'un
sarayndaki ikinci dereceden tanrsal yaratklar olan Tri
ton'lardan etkilenmi olabilirler.
Platon'un Devlet'inin onuncu kitabnda, ortak merkezli se
kiz gn dnmesinden sekiz Siren sorumludur.
Siren: szm ona bir deniz hayvan, diye okuyoruz ac
masz olacak denli ak szl bir szlkte.
172
Squonk
(Lacrimacorpus d i ssolvens)
W l LLIAM T. COX
Kereste Ormanlarnn Dehetli Yaratklar,
Birka l ve Da Hayvan
1 73
Swedenborg 'm Melekleri
174
inandklarndan, Tanr onlara Peygamberin kopyas bir Me
lek yaratr. Cennetin zev J<li, ruh yoksullarndan ve.mnze
vilerden esirgenmitir, nk onlar bunlarn tadm kara
mayacaklardr.
1 75
Swedenborg 'un etj fanlar
176
Sylph 'ler
1 77
ili Faunas
178
nne kmak iin gecenin karanln bekler ve yiye
cek sepetlerini kapp, abuk sabuk tehditler mrldanr;
atlar da korkutur, vahi atlar kovalar ve her trl
ktl yapar.
179
olmu. Ertesi sabah Chonchon'un gvdesini bouna
ararlar, atdan kaybolmutur. ok gemeden kasaba
nn mezarcs, ayn gn birka yabancnn kendiine
gmmesi iin bir l getirdiklerini syler, adamlar
uzaklatktan sonra tabuta baktnda cesetin kafa
nn kopuk olduunu grr.
180
Talas
1 81
d; ve Kronos'un olu onu Cirit adasna bekilik etme
si ve gnde iki kez aday tun ayaklan yla epeevre
turlamas iin onu Europe'ye verdi. Tm gvdesi, kol
lar, bacaklar tuntand, hibir silah ilemezdi ona;
ama bileinin altndaki adalede kan krmz bir damar
vard; yaam ve lm zsuyunu ieren bu damar ince
bir deri rtyordu.
182
T 'ao T 'ieh
1 83
Tekboynuz
184
Kar koyarsa gururlu isyanc Tekboynuz,
Vahi dmannn atlgan saldrlarn ve fkeli
aln
Savuturmak iin eker onu bir aaca doru
Ve koarken daireler izerek evresinde, gzler,
ekilir birden yana, kzgn canavar tam o srada
Dmanlarn avlayan deerli boynuzuyla
Vurur brnden, hibir ey kurtulamaz ondan,
Zengin ziyafet dnr bylece byk bir fatihe.
185
Tek Gzller
186
nei niyetine kulland.
187
bu altn nereden geliyor? Buna da kesin bir cevap ve
remem. Ari maspes'ler varm derler, tek gzl olurlar
m, altn bunlar Griffon'lardan koparrlarm. Ama
baka her bakmdan br insanlar gibi olsalar da tek
gzl dosunlar, ben byle bir eye inanmam.
188
Troll 'lar
189
Bacakl Eek
190
Valkr 'ler
191
Yamur Kuu
192
Yahudi lfritleri
1 93
Youwarkee
194
Yzbal
1 95
Zara tan
196
ten sonra bir adaya kp byk bir ate yaktklarn
anlatrlar; alevlerin scakl zaratann omurgasna
u latnda, hayvan srtndaki btn denizcilerle ve
zerinde yetien btn bitkilerle suya gmlmeye
balar ve ancak yzerek uzaklaabilenler cann kurta
rr . Bu anlat, en gzpek, en dsel hikayeyi bile yaya
brakr.
197
duunu syledi.
Anglo-Sakson hayvannamesi Exeter Kitab'nda tehlikeli
ada, bile bile denizcileri artan, "hainlikte usta" bir balina
dr. Denizde yorgun dm gemiciler dinlenmek iin srt
na kamp kurarlar; ve anszn Okyanusun Konuu sulara g
mlr ve adamlar boulur. Yunan hayvannamesinde ise
balina Sleyman'n Meselleri'ndeki fahieyi simgeler
("Ayaklar lme uzarur; admlar cehennemi sarsar"); Ang
lo-Sakson hayvannamesinde ise eytan ve Kty simgeler.
Bu simgesel deerlerin aynsna, onyzyl sonra yazlm
olan Moby Dick'te de rastlanacakhr.
198
Zincir Koumlu Dii Domuz ve Dier
Arjantin Hayvanlar
199
bilirlerdi. Geen yzyldaki i savalar srasnda, General Fa
cundo Quiroga 'nn komutasnda tam bir alay capango bu
lunduuna ilikin yaygn bir inan vard.
200
Borges 'in
"Dsel Varlklar Kitab" na
Birinci Zeyl
201
Dnceler, dlerin izinden gitti.
Dler yaamn kendiliinden-yorumuydu.
Dnce, yaam dlerin dizginsizliinden dizgine
alma, yaamn kendisi-iin-yorum retme, tretme abas.
Dnce, varl olamaz her zaman. Erimli deildir her
zaman. Dler olmasa, dnceler hi gelimeyecekti.
Uu
202
arsnn bir kesinde kalvermi bu gazi zeytin,
sonuncusu olmalyd. Uu, bu bilge kedi, ekirdei, o
karartlm elipsoidi aslna dndrmek iin, o testeremsi,
ptr ptr ve pespembe diliyle, saatlerce urard. Emdii
ekirdei ara sra karr bakar, ekirdek henz aslna, ahap
sarlna dnmediyse, emmeyi srdrrd.
Kpekli dlerle ekirdekli gerek arasnda bir ba
yaratyordu: Karartlm ekirdein dille snanmas. Kat
aa, ekirdekteydi. Hane halkna fkelenip kat eski
kaplar, mezar da oldu onun. Uu'yu kk bir trerle
gmdm ... O kaplarn durduu yere. Gazi zeytin aacna
gelince: O da sarard. Kesildi. Sobada, en eski yan alev
dillerini kara kara, kl oldu.
ahmaran
. . .
204
yle diyordum: Ah, btn nesneler, btn canllar ve
btn dnceler, kendilerine deen dier nesneler, canllar
ve dnceler kadar vardr, var olur. O kadar azdr ve
oktur. likileriyle doar ve lrler.
Tekgz, Kyklop, bugn Yunanistan'da yaamyorsa,
Tepegz de burada lmektedir . . . Borges, Dede Korkut'u
biliyor muydu? Dede, Tekgz'n ok ilgin bir soydan
anlahyor. . .
Tepegz
205
Tepegz'le. Tepegz, yemek iin gnde altm adam ister.
Dede Korkut, bylece kiiolunun tkeneceini ileri srer ve
gnde iki adam ile be koyun nerir. Sonunda, yiit Basat,
Tepegz' ldrmeyi baarr.
Dabbet-l Arz
206
byle bir hayvandr". Ayn dada, Deccal'in Tekgz Eei de
yontuludur. (Evliya elebi Seyahatnamesi, Trkeletiren
Zuhuri Danman, 15 cilt, stanbul 1969-1971; c. 15, s. 200)
Ukab Kular
207
Karmaku
208
tarafndan ksmen yenip gzleri oyulmutur.
(H.A., Bir Yer Gstericinin Hayab-Kanatlar, Kafes
Hikayesi.)
209
almadk ki, merak edile, Evliya arana, bulunamaya, elli
yldr beklenen tam bir basm (eksiksiz, sansrsz bir
basm) himmet ssnca yapla. lte, tammet-t temmet ya da
temmet-t tammet demeden, bir Evliya yarabyla daha
bitirelim sz:
Zlal Kurdu
210