Professional Documents
Culture Documents
Ign kaybetmi, ingiliz asll bir ailenin ilk ocugu olarak Buenos Aires'te dogdu.
Babasnn edebiyata olan diknlg, Borges'in ocuklugundan itibaren edebiyata
ynelmesine sebep oldu. Kk yata lngilizceyi grendi. l9l4'te babasnn gz
ameliyat sebebiyle ailesiyle yurtdna kt ve Birinci Dnya Sava'nn patlak
vermesiyle, sava yllarn yurtdmda geirmek zorunda kald. Cenevre'de Calvin
Koleji'ne devam eden Borges burada Almanca, Franszca ve Latince grendi. Bu
dnemde sembolizmden etkilendi. 1921'de Buenos Aires'e geri dnen Borges iki yl
sonra ilk kitabn yayunlad. 1931'den itibaren Ajantin'in en nemli edebiyat dergisi
Sur'da dzenli olarak yazmaya balad. Babasnn lmnden sonra 193Tde gei
mini saglayabilmek iin bir halk ktphanesinde almaya balad. tkinci Dnya
Sava srasnda iktidardakijuan Per6n'a muhalif duruu sebebiyle ktphanedeki
iinden uzaklatrld. 1946-1955 yllan arasnda para kazanmak iin ders vermeye
ve yazmaya agrlk verdi. Dzyazyla iiri birletiren kendine zg yazm tarznda
ok sayda eser verdi. ]uan Pern devrildiginde Buenos Aires Ktphanesi'ne
mdr oldu. Borges, 1955'te aileden gelen kaltsal rahatszlgndan dolay grme
yetisiri tmyle kaybetti. Yaptlannn yazmn annesi, sekreterleri ve arkadalan
devraldg iin uzun metinlerden ziyade ksa yk ve iire yneldi. 1961'de Samuel
Beckett'le paylatg Formentor Edebiyat dl, Avrupa'da n kazanmasn saglad.
iir, ksa yk ve denemelerden oluan eserleri dnya apnda yayunland. Borges
fantastik geleri agr basan kendine zg tarzyla, 20. yzyln nemli edebiyat
lann etkiledi. l4 Haziran 1986'da hayatn kaybetti. lletiim Yaynlan tarafndan
yayunlanan kitaplar: Ficdones (1998), Alef (1998), Brodie Raporu (1999), Alakln
Evrensel Tarihi (1999), Kum Kitab (1999) , Yedi Gece (1999), Danrevari Denemeler
1 Shakespeare'in Bellei (1999), Sonsuz Gl (2002), Evaristo Camego (2002), Oteki
Soruturmalar (2005), ifre (2009), Yaratan (2011), Atlas (2012).
IiNDEKILER
NSZ .......
. ..
. . . . . .. ... ...... . ....45
0... . . . ........ . . . . . . . . . . . . . . . . 53
SONDEYl . .. .. ..............59
MUTLULUK . . .. . . . ............ 64
tlR...... .. . . .. . ......79
MELEK. . . . .. . ............81
BlR D . . .... . . . . . . .
.... . . . ... . . . . . .. . . . .............. 83
CEHENNEM, V, 129 ..
... . . . ... ... ........
. .. ... .....84
Su ORTACI ........... 88
CASUS ...............89
OL .......90
Go.... . . .. . . . . ..........
SHINTO.. . . .... ............ .........................95
IFRE.... .
KRONOLOJI
7
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin nemli Olaylan
8
Tarih Yazann Hayau ve Eserleri Dnemin Onemli Olaylan
9
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin Onemli Olaylan
10
Tarih Yazann Hayau ve Eserleri Dnemin Onemli Olaylan
11
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri DOnemin Onemli Olaylan
12
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin Onemli Olaylan
13
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin nemli Olaylan
14
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin nemli Olaylan
15
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin Onemli Olayl an
16
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin nemli Olaylan
17
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin nemli Olaylan
18
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin nemli Olaylan
19
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin Onemli Olaylan
20
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin nemli Olaylan
21
Tarih Yazann Hayau ve Eserleri Dnemin Onemli Olaylan
1961 Samuel Beckett'le birlikte ilk - Berlin Duvan ina edildi. Yuri
kez verilen Prix Formentor'a Gagarin, uzaya ilk kan insan
layk grld ve uluslararas ne oldu.
kavutu. Texas niversitesi'ne -joseph Heller, Madde 22;
konuk profesr olarak davet Stanislaw Lem, Solaris;]. D.
edildi. Salinger, Franny ve Zooey; Muriel
Spark, Bayanjean Brodie'nin
Bahan; Kun Vonnegut, Gece Ana.
22
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin nemli Olaylan
1967 Elsa Astete Millan'la evlendi. - "Ak Yaz" ile hippi hareketi
Adolfo Bioy-Casares'le, H. genler arasnda hzla yayld ve
Bustos Domecq mallasn tekrar yaraug sosyal degiirn, 1960'lann
kullanarak Cr6nicas de Bustos geri kalann ve 70'lerin ilk
Domecq adl denerne kitabn yllann etkiledi. lsrail ve Arap
yaymladlar. lkeleri arasnda Alt Gn Sava
yapld. Emesto "Che" Guevara
ld.
23
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin nemli Olaylan
24
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin nemli Olaylan
1972 Altnc iir kitab El oro de los - Kuzey Irianda'da Kanl Pazar
tigres yaymland. yaand. Mnih'te dzenlenen
1972 Olimpiyatlan kana buland,
Kara Eyll adl Filistinli grup l l
!srail olimpiyaty ldrd.
-Sir john Betjeman, Birleik
Krallk kraliyet airi oldu. ltalo
Calvino, Grnmez ehirler;
Vladimir Nabokov, Saydam eyler.
25
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin Onemli Olaylan
26
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin Onemli Olaylan
27
Tarih Yazann Hayat ve Eserleri Dnemin nemli Olaylan
28
N SZ
jAMES WOODALL
29
ri" sfat a rtk edebi terminolojide " Kafkavari" deyimi kadar ok
kullanlmaktadr.
Borges hi roman yazmad ve uzun yaamnda -seksen alt
yanda ld- dzyazlar kadar ok iir yaymlad . Ispanyolca ko
nuan d nyada Borges, zengi n iirsel bir dil olan Ispa nyolca nn,
1 7 . yzyldan bu ya na Luis de G6ngora ve Francisco de Queve
do ile ayn deerde bir ustas addedil mekted i r. Quevedo, Bor
ges' in kahraman yd ve Borges, Buenos Aires'de yaayan bir Kas
tilyal'dan beklenecei zere, btn yaza rlarn en by olan
lspanyol yazar Cervantes'e yaknlk duyuyord u .
Btn bunlara ramen hret o n a ge ulat. 1 946' d a n bu ya
na, Arjantin'de, 1 940'1arda yazd i ki nemli yk kitab Yolla
n atallanan Bahe ve Alet kadar, General Juan Per6n'un d i k
tatrl ne kar uzlamaz tavryla da tannyordu . Belki de b
tn bunlardan ok, bir eletirmen ve makale yazar, gnn litte
rateuse' Victoria Ocampo'nun alma arkada ve Arjantin'in
nl edebiyatlarndan Adolfo Bioy Casares'in yakn dostu ola
rak tannyordu .
B o rges 1 940'1arn o rtasnda F ra n szcaya terc me e d i l me
ye balaynca, ileride Avru pa'da kazanaca hretin yolu al
d . Borges'in yaygn n kaza nmas, 1 944'te Buenos Aires' de ya
ynlanan Yollan atallanan Bahe'deki btn yklerinin alt ye
ni ykyle birlikte sunulduu Ficciones ile, 1 96 1 'de Formentar
dl ' n Samuel Beckett'le paylat zaman gerekleti (Bec
kett on yl nce Godot'yu Beklerken'le nlenmiti). Borges Ang
Iasakson dnyada, zellikle Birleik Devletler'de Labyrinths adl
tuhaf, kendi derlemedii bir kita pla ta nnd.
Labyrinths'in en garip yan, Borges'in yazd ve balklarnda
labirent szcnn getii i ki yk nn kitaba al nmam olma
sdr. * zgn Ispanyolca baskla rndan derlenmi yirmi yk
(*) "Iki Kral ve Onlann Iki Labirenti" ("Los dos reyes y los dos laberintos") ve "lbn-i
Hakan al-Buhari, Labirentte lm" ("Abenjacan el Bojari, muerto en su labe
rinto") : Her iki metin de ilk kez Alefin Ispanyolca basksnda yer almtr
30
ve Borges' in deneme yazar olarak lezzeti nin ilk iaretini veren
ksa dzyazlarndan semeler kitapta yer almaktayd .
Labyrinths'in dayand fikir, ilk olarak 1 953'te Fransa'da Ro
ger Caillois tarafndan derlenen ve yaymlanan bir kitaptan boy
vermiti . Fra nszca Labyrinths sadece drt yky ka psamas
bakmndan Ingilizce derlemeden farklyd . * Labyrinths'in Ingi
lizce evirisinin 1 962'de, Borges'in Formentar dl'n almas
erefine ayn yl I ngilizeesi yaym lanan Ficciones'in hemen ardn
dan gelmesi, Borges' in Arjantin d nda ilk nemli yayn olayy
d : kitap, Ficciones1n a ksine iyi satt ve Borges Atiantik'in iki ya
kasnda, d nyann en ok konuulan dilinde okunmaya balan
d . Borges'in eitli yazlarnn bir derlernesi ve byle olduu iin
de onun krk yl akn bir sreyi kapsayan almalar nn temsil
cisi olan Labyrinths, 1 960'1ard a Latin Amerika edebiyatnn mi
henk ta oldu. ok okundu ve ksa bir sre sonra " B yl Ger
ekil ik" denecek olan ekoln en nde gelen metni addedildi.
Bu deyimi Franz Roh 1 924'te Alman Neue Sachlichkeit (Ye
ni Nesnellik) tarzndaki resimlerini ta n m lamak iin icat etmiti.2
Daha sonra Kbal yazar Alejo Carpentier deyim i /o real Mara
viiioso bii mi nde kendine maletti. Bir dizi Latin Amerikal'nn ga
rip yazlar ve kurgular, bu yazarlarn kendi ktala rnn sa rs ntl
ve fantastik tarihini yanstyordu . Avru pallar iin bu deyim, a nla
tda gerekiliin snrlarn ykm, gerein yeni bir grn m
n mjdelemiti.
Borges gerekten garip, fantastik ve yeniyd i . Ayn zamanda
(1952). Daha sonra Aleph and other stories bal altnda Ingilizce Cape bas
ks 197l'de yaymland.
(*) Caillois, Borges tercmelerini, resmen, 1944'te stlenmiti. "Babil'de Piyango"
ve "Babil Ktphanesi"nin Franszcalanlll Nestor lbarra'nn evirisiyle Buenos
Aires'de srgndeyken kardg Lettres franaises dergisinde yaynlad. Bor
ges'in Franszca olarak yaymlanan ilk metni 'L'approche du cache' balyla
1 5 Nisan 1939'da Mesures dergisinde yer almt. Bu yknn evirmeni de
lbarra idi.
2 Deyim sanatsal-tarihsel ilevini yllarca korudu.
31
bir d zeye ind irilmemekle bera ber, dolaysz ve l l sz
lerle ifade edilen berrak, saf, ayn zamanda olaanst fikir
ler d nyasd r. 3
33
ni renmeye giriti, bu da onu Eski lskandinav d i l i n i renme
ye gt rd .
Eer btn bunlar - kalemleri ceplerinde, dosyalar uua n ,
ceket dirseklerinde deri yamalar olan- titiz b i r akademisyen iz
lenimi veriyorsa, bundan daha ya n l bir ey olamaz. Borges,
1 930' 1arda ve 1 940'1arda yazar olmaya abala rken iine dnk
ve ya lnzl belki de bilerek semi bir adamd, ama Funes'in
Bellei ya da A/efin yaratcsn n Hemingwayvari bir eylem ada
m veya Lawrencevari bir Lotha rio olmasn bekleyemezsiniz.
Borges'in 1 960'1arn balarnda Kuzey Amerika niversiteleri
ne gelmesi ona yeni ve popler bir kimlik kazandrd . Artk kre
sel bir meta ol mutu. John Updike 1 96 5'te The New Yorker der
gisinde, onu bir tr edebi El Dorado olarak tantt. U pdike, "Jor
ge Luis Borges' in dehas ge de olsa Kuzey Amerika'la tannma
ya balad," diye balamt makalesine. Ve yle devam ed iyor
d u ; "Gnmz Amerikan yk ve romannn kmaz sokak nar
sizmi ve sprnt niteliine karn, Borges, felsefe ve fizikte bu
lunan bir eyi, akl, edebiyat ve kurg uya sokmaktadr." stelik
Borges " keyif verici ve elendi rici"ydi.4
Borges'i altn madeni gibi grenler ve eletiri cephesinin n
mevzileri n i tutanlar hzl davrandlar; Borges, yeniyi ve tuhaf a
bucak masseden bir lkede Kuzey Amerikal bir yazarm gibi be
nimsendi . Buenos Aires'in gney yarmkrede yer almasnn ve
ok kltrl olmasnn h i nemi yoktu; kuzeyle ayn ktadayd
ve "Amerikan"d !
Ona duyulan hayra n l k nihayet kendi vatanna d a sirayet etti.
1 960'1arn sonlar nda Borges'i n kariyerinde ilk kez Arjantinliler,
okumasalar da, ona vgler d zmeye baladlar. Uluslararas iti
bar, edebi r nleri o ana kadar taral dzeyi aamam bir l
ke iin byk bir onur kaynayd . Borges, patlama yapan Latin
Amerika edebiyatnda Arjanti n ' e salam bir yer kazandrm t.
4 "The Author as Librarian" , John Updike, The New Yorker, 30.10. 1963.
34
Che Guevara ve Borges' in nefret etti i Juan Per6n dnda, bu
kr portefo 20. yzyl Arjantini'nde kan nl kii oldu. Yaygn
olarak okunmasa bile, 21 . yzylda hala a kim konumunu koru
maktadr. Arjantin daha ona pek nem vermezken, Ingiltere' de,
Birleik Devletler'de ve Fransa'da ok nceden nl olmas, o
gnlerin Arjantini iin ok ey sylemektedir. nk tam Borges
d nyada Franszca olarak elden ele dolamaya balarken, Per6n
-tam olara k 1 946- 1 955 aras- lkesine byk bir zarar veriyor
du ve bu zarar Borges'in hayat n n sonuna kadar srecekti. Ar
ja ntin sanat as ndan korkun bir orakla gmlmt.
Edebiyat uygarl nn doruklarndan olan Borges'in, lkesinin
hk metleriyle lnceye dek ta rtmal bir ilikisi oldu: Arjan
tin'in siyasi kaderinin yarm yzyldan bu yana ilk kez dzelmeye
balamasndan birka yl sonra lmesi, Borges'ten ok lkesinin
bir kayb olmutur. Kendisi de bu kayb vurg ulamak istermi gibi,
lkesinde deil Cenevre'de lmeyi seti.
Borges allm yurtseverlerden deildi; tam olarak demokrat
olduu da sylenemez. O bir kitap kurdu, bir yabanc diller ve fel
sefi paradoks sevdals, hibir zaman reddetmedii kkenini zah
metsizce aan dnya apnda bir aydnd. D dnyann onu sey
retmesinden, belki de d d nyay gremedii iin holanrd . Da
ha sonraki yllarda kend ini siyasal solcular indinde sevilmez yap
t, nk ilan ettii tutucu luu onu, ister istemez, Arjantin'de
1 970' 1erin ve 1 980'1erin balarnn ca ni rejiminin ya nnda gsteri
yordu . 1 976'da askerlerin gelmesini ho karlamakla kendine hi
de iyilik etmed i, ama bu onun Peronizme veda biimi olmutu .
Solun daha sonra an layamad, Borges' in general lerin getirdi
i karmaay -bask, ikence ve cesetleri- pek az grebilmesiydi.
Politize olmu Borges ka rtlarnn gz nde, onun generalle
re, gerektiini dndkleri lde kar kmam olmas, hala
kanayan bir ya rad r. Onu sac olara k damgalayp ktlemek
oktandr moda olmutur. Byleleri yklerini boykot edebilirler
ya da hretini azaltacak eyler syleyebilirler; Borges' in 28 N i-
35
sa n 1 980'de Buenos Aires'de yaymlanan gnlk La Prensa ga
zetesin i n Madrid m uhabirine syledii u szleri grmezli kten
gelmek bu gibilerin iine gelecektir: "Terr ve basklarn lkede
yaratt ciddi a hlaki soru nu gzard edemem . Bu nca l m ve
kayp olay karsnda sessiz kalamam ."5
Bir ay sonra, bir h kmet kart deme daha geldi: "Bu h k
met zerinde hibir etkim yok. Bu milliyeti bir hkmet ve ben
milliyeti de i l i m , H ristiyan olduumdan da emin deilim; olsay
dm da, Katalik olmazd m . Ben hibir mevki sahibi deilim. z
gr bir insanm ."6
Borges'i konutu rmak zordu ; ok az eyi ok ge sylemi ola
bilir, ama ayn za manda zg r bir ruhu vard ve ideolojik inan
larn basite i n d i rgenmi gereklerine, siyasa l adan tepki leri
ok deikendi. Borges' in siyasal d ncelerini incelemek yoluy
la onun hakknda, insanlar artmaktan ve rahatsz etmekten
hola nd dnda, fazla bir ey renemeyiz.
Peronizme kar tavr ise, aksine, hem yazar hem lkesini an
lama mza yarar. Borges'i kamuya malolmu biri olara k anlatr
ken , bu konuda sylenecek ok ey olacaktr. zel yaa mnda
ise, hakknda an latlanlardan daha gari p, daha an lalmaz, ba
zen daha Don Kiotvari, bazen de daha hz nl biriydi.
5 "Se ha planteado un grave problema etico para el pais, tanto con el terrorisrno
corno la represi6n",j.lglesias Rouco, La Prensa, 6.5. 1980.
6 "World View: Argentine repression deplored by writers", Arrigo Levi, The
Times, 5.6. 1980.
36
profesyonel yazarlk yaam ak baarlarndan ar basan Samu
el Johnson' d u . Johnson hastalk d e recesinde melankolikti; daha
gizli olmakla beraber, Borges de, zellikle iirinde onun gibidir.
Borges bi rok kadn entelektel adan cezbetmiti; anca k yal
nzca birka onunla yatmak istedi : Ve Borges onlarla yatmay ne
denli istemi olursa olsun, muhtemelen bu konuda nasl davra
nacan bilmiyord u .
Vi ktorya devri nin son l a r n d a dom utu, ken d i nden sk s k ,
"un ser victoriano ", Viktorya devri adam, olarak sz ederd i . Ka
dnla rla beraber olmaktan ve daha sonraki yllarda on lar gre
mez olunca, seslerini duymaktan ok holand; ama utanga bir
adamd . 1 92 0 ' 1erde, Paris ve Londra ' d a olduu kadar Buenos
Aires'de de balayan hogr orta m ndan ka ra rl bir biimde
uza k tutulmutu . Annesi Leonor Acevedo onun yaam nda nor
malin tesinde nemli bir rol oynad; Borges' in eksantrikliklerin
den biri, altm, yetmi yana geldii halde hala annesiyle yaa
mas ve onun himayesinde olmasyd.
Doksan dokuz yana kadar yaayan annesi erio/lo'lardan ge
liyordu ve "sava kan" ile vn rd. Yaamnn tek bir dne
minde, 1 960 sonlarnda, olunun yl sren felaket evlilii sra
s nda Borges' den ayrld; evl i l i k sona erince Borges, be yl son
ra lecek olan a nnesi nin kucana dnd. Bu, Borges'in kendi
seimiyd i , ya da kr bir yazar olarak byle yapmas gerekiyord u .
D kr kl yaratsa d a , b u ilikide Oedipus etkisi yoktu. Annesi
nin onun stilini tutuklatrdna dair bir iaret olmad gibi, tu
tuklatracak pek az stil vard ortada . Borges, fazla zengin olma
dan sa kin bir yaam srd , hibir paha l alkanh olmad -ne
iki ne sigara ierdi- ve hemen hemen n e istiyorsa onu yapt.
Leonor' u n uyguladn varsaydmz psikoloj i k basksndan
daha nemli bir etkisi, salad hizmetlerd i . Yzyl n bandan
bu yana kr bir adam idare etmiti; kocas Jorge G u i llermo'ya
I ng i liz annesi Fanny Haslam'dan yrtk retina hastal miras kal
mt. Bu yzden Leonor, giderek a lma ve ailesini geind irme
37
yeteneini kaybeden bir koca ile baetmek zorunda kald. Dn
yadan kopukluu kocasnnkine benzeyen bir oula bakabilmek
iin onun banka yneticisi, sekreteri, menajeri ve gz olmak,
ikinci tabiat olmutu.
Leonor, Borges'i bir zrh gibi korud u . Borges kadnla rla il iki
sindeki yeteneksizliini, kimsenin deitirmeye cesaret edemedi
i bir ev yaamnn ard na gizleyebiliyord u . Bu durum, daha son
ra, onun uluslararas bir entelektel guru stats kazanmasyla
glendi ve kt niyetiiierin uzak tutulmasnda olduka yararl ol
du. Annesinin lmnden sonra Borges adeta halkn mal oldu.
Insa nlar onu kabullendiler ve onun beyni nden besien meyi umut
etmeye baladlar. Borges 2 0 . yzyln en parlak edebi dehala
rndan biriyd i . 1 960'1arda yceltilen bu deha, 1 970' 1erde herke
sin sahip kmak iin giritii sessiz bir mcadeleye neden oldu.
Calle Ma ipu'daki dairesine giden zel yolu arnlayan kadn ve
erkek hayranlarnn listesi uzu n d u . Birou onunla "konumak"
veya "diyalog kurmak" konusunda baarl oldu; bunlarn hepsi
de sonradan gazetecilik ve edebiyat aleminde kazanca dnt
rld; Borges tarihte kend isiyle en ok mlakat yaplan yaza rlar
dan biridir. Bir teyp ya da not defteri karsnda rahat fakat mu
lak konumas efsanevi ynlerinden biriyd i . Denenmi yollardan
nadiren sapard; her mlakatya ayn malzemeyi sunmak iin
ince bir nansla deitirilmi esprilerle, kelime oyu n laryla, en
sevdii yaza rlardan, Arjantin iin tuttuu yastan sz aard; te
yandan, Borges'in konumalar krlkten bir ka ve -yaa msa l
an lamda- bir baka yaz biimiyd i .
Krl k Borges'e b i r o k g i b i de i l , ka nlmaz b i r kader gibi
geld i . Ailesinde de krlk vard . Gzleri her za man zayft ve her
zaman en ktsn bekled i. Bu du rumu duygusa lla ka plma
dan kabul etmiti . 1 969'da Richard Burgin'e yle ded i :
38
ken, hibir ey yapmadan yarm saat geirecek olsam, ldrr
dm, nk okurnam gerekird i . Ama imdi uzun zaman yal
nz kalabiliyorum.
Sannm yapacak bir eyim olmadan yaayabiliyorum. Insan
larla konumam ya da bir ey yapmam gerekli deil . . ?
39
tasnda postmodernizm daha akla gelmemiken, d nyaya ba
tan karc postmodern ykler veren yazar. Borges gizemi n i
h a l a korumaktad r. Kendini pazarlamaktan acizdi, maddi hibir
h rs yoktu. Okudu ve yazd (bu srayla), nk her za man yapt
ve yapaca i buyd u . hret ho a ma za man zaman rahatsz
eden bir yan rnd.
Borges asla sevdii kadnlar an latan zyaamykleri yazma
d, ama onun sevgisine mazhar olanlardan balcas, Estela Can
to, kaleme sar ld; kitab Borges a contraluz (Borges'in Silueti,
1 989) Borgescileri ikiye ayrd . Bir blm onun Borges'i nerdey
se iktidarsz olarak anlatmas doru derken, bakalar ak konu
sundaki sorunlarnn hi yazlmamas gerektiini ne srdler.
Her neyse, 1 940'1arda yaanan iliki Borges asndan duygusal
bir felaketti.8
Borges ayrca, mrnn byk bir blmnde paraszd, pa
ra kazan maya ilk kez Kuzey Amerika'da konferans turnelerinde
bala d . B u n la r onu, 1 967' de, Angiasakson yayn hayatndaki
iki nci nemli olaya gtrd : Harvard'da Norman Thomas di G i
ovanni ile tant.
Di Giovanni Buenos Aires'de Borges ile be yl beraber alt.
Onun ilk nemli Ingilizce evirmeni oldu ve Borges'in adn Bir
leik Devletler'de tkenmek bilmeyen bir abayla yaymaya al
t; burada daha nce sz edilen Labyrinths'den baka ya ptlar
I n g iltere' de de tannmaya balad: Borges'in 1 93 5 'te ilk kez ya
ymlanan ya r-ykler kitab Alakllln Evrensel Tarihi, Alef (b
tn dnyann duyduu mera ka ya nt olara k di Giovanni'nin Bor-
40
ges'i yazmaya i kna ettii "zyaamyks Denemesi" bu kita
ba dahil edilmiti), Brodie'nin Raporu, Kum Kitabt, Seilmi iir
ler ve bakalar.
D i G iova n ni, Borges' i n yeniden yazmasn salad denebilir.
Di G iovanni ya ve hretin Borges'de belli bir tembellik yarat
t bir zamanda sa hneye km t. Borges iir yazyordu -dikte
ediyordu- ama onu hret yapan radikal ykleri brakm g
rnyord u .
H e r i ki adam iin evi ri yaratc b i r eylemdi, zellikle Borges'in
l n g i l izceyi ok iyi anlamas ve bu enerj i , mutlu bir olaya, Bro
die 'nin Raporu' nun yazl masna yol at. Borges, kitab yazma
snn nedenini yle aklad : "O kadar ok insa n ben i taklit edi
yordu ki, ben de alp kendi kendimi ta klit etmeye karar ver
dim ." Be yl sonra Kum Kitabt yaymland. Bu bir yk derleme
si idi ve Borges' in br kitaplaryla karlat rldnda, sanki Bor
ges'den alnt yaplm gibiydi; yorg un bir slubu vard . Bu onun
son yk kitab oldu.
Brodie 'nin Raporu hakknda syledi klerinden de a nlalaca
gibi, Borges uzun h ret yllar nda " Borges" olarak yaad ve a
lt . Ne denli rahatsz edici olursa olsun, hret, tad kar lmas
iin oradayd ve Borges hretin tad n za rafetle ka rd . Sonuna
kadar iir yazd ve inatla kendini air olarak tanmlad; buna kar
lk Arjantin edebiyatnn aficionado'su olmayan, ama Borges'i
seven okurlar, onu byk bir yk yazar olarak selamladlar.
En iyi yklerini 1 938 ile 1 9 53 a rasnda yazmtr. John Stur
rock'un Borges'in iirleri hakkndaki, "dnceli, duygularn bas
tran ve belki biraz da donuk"9 deerlendirmesine katlyorsam,
bunun nedeni benim de, bi roklar gibi, neredeyse yetmi yl son
ra bile hala, yklerinin gl ve kalc etkisine kar kayamad
rndan ve onlardan kurtulamadmdandr.
9 Paper Tigers: The Ideal Fictions of]orge Luis Borges, john Sturrock, s. l.
41
YAZIT
].L.B.
Buenos Aires, 1 7 Mays 1 981
43
NSZ
45
aktan, kskanlktan uzak,
kinden, umuttan, tasadan da.
J.L.B.
Buenos Aires, 29 Nisan 1 981
46
RONDA*
(*) Ronda, Ispanya'da Endls blgesinde imdiki ad Malaga olan kent, Araplar
dneminden kalma bir camisi ve kalesi vardr - .n.
47
KlTABIN EYLEMi
48
DESCARTES
49
Kl KATEDRAL
50
BEPPO
51
BlR ANSlKLOPEDl ALINCA
52
o
53
NClL, , 9
54
UYKUSUZLUGUN Kl BllMl
Uykusuzluk nedir?
Karmak bir soru : yantn ok iyi bilirim.
Gecenin ilerlemi bir saatinde korkmak ve sert, uursuz
an seslerini saymaktr, yararsz bir byclkle dzenli bir
solumay denemektir, birdenbire bir yana dnen bir bedenin
ykdr, gzkapaklann skmaktr, atei ykselmie benze
yen, ama kukusuz uyank olunmayan bir durumdur, yl
larca nce okunmu paragraftardan paralar telaffuz etmek
tir, bakalar uyurken uykusuz kalmaktan sulu olduunu
bilmektir, dlere dalmak isternektir ve dlere dalamamak
tr, var olmak ve de var olmay srdrmek korkusudur, ku
kulu gn aarmasdr.
Uzun mrllk nedir?
Yetileri gittike azalan bir insan bedeninde olmak kor
kusudur, saatin elik ibrderiyle deil, on yllarla llen
bir uykusuzluktur, denizierin ve piramitlerin, eski ktp
hanelerin ve hanedanlklann, Adem'in grd seherlerin
arldr, kendi etime, kendi iren sesime, kendi adma,
tekdze anlara, beceremediim lspanyolcaya, bilmediim
Latinceye duyduum zleme, lme dalmak istemeye, ama
lme dalamamaya, var olmaya ve var olmay srdrmeye
mahkm olduumu bilmemektir.
55
THE CLOISTER'LER
56
Bam dnyor biraz.
Almadm sonsuzlua.
57
FANTASnK BlR YK N NOT
58
SONDEY
59
BUENOS AlRES
60
DENEME
61
liAHl
Bu sabah
inanlmaz rayihas var havada
Cennet gllerinin.
Frat kysnda
Adem kefediyor suyun serinligini.
Altndan yagmur dyor gkyznden:
Zeus'un akdr.
Bir balk snyor denizden
ve Agrigentolu bir adam amnsayacak
bu balk oldugunu.
Ad Altamira olacak magarada
iziyor yzsz bir el
bir bizon srtnn erisini.
Okuyor ar eli Virjilius'un
lmparator Amarillo Krall'ndan
kervanlann ve gemilerin
getirdikleri ipei.
Ilk blbl akyor Macaristan'da.
lsa gryor parada, Sezar'n profilini.
Pitagor ortaya koyuyor Yunanlianna
zamann biiminin, emberin biimi oldugunu.
Okyanusun bir adasnda
Gm tazlar izliyor altn geyikleri.
Bir rste iliyorlar klc
Sigurd'a* sadk olan.
Whitman akyor Manhattan'da.
Homeros douyor yedi kentte.
62
Gen bir kz yakalyor sonunda
tek boynuzlu beyaz at.
Btn gemi dnyor bir dalga gibi
ve bu eski nesneler dnyor
bir kadn seni pt iin.
63
MUTLULUK
64
AGIT
65
BLAKE*
66
YARADAN
67
YESTERDAYS
68
Atl sava, lm ve eytan.
Ben tekiyim, ben le bakan
ve sonsuza dek bakp duran.
Bir aynaym ben, bir yank. Mezar ta yazs.
69
DAIAVERA
tkinci avluda
dner dolap iliyor yavatan,
Sezar'n lm gibi uursuz.
tkisi de ba sonu olmayan
dn ieren dolap paralardr.
Fenikeli'nin apas,
ilk kurt ve ilk koyun,
lm tarihim,
ve Fermat'm yitik teoremi.
Bu demir dolab
Stoaclar dndler
atete len ve Feniks gibi doan yeniden.
Kocaman aacdr nedenlerin
ve de dal budak salm sonulann ;
yapraklannda Roma ve Kaldea
ve de jano'nun yzlerinin grd.
Evrensel, onun adianndan birisidir.
Hi kimse hibir zaman grmedi onu
Ve hibir insan baka ey gremez.
70
jUAN MURANA'NIN PAIAVRASI
Karlamndr onunla
Herhangi bir ke bucakta.
Ben bir ocuktum, o koca bir adam.
Onun kim olduunu kimse sylemedi bana.
71
Carriego anmsyorrlu onu
imdi ben de anmsyorum.
Daha iyidir bakalann dnmek
Kapy alnca lm.
72
ANDRES ARMOA
73
Kendi yurdunda at eiticisidir. Artk yabanl hayvan ehli
letiremez, ama atlardan holanr ve onlan iyi anlar.
Bir yerlinin dostudur.
74
NC ADAM
Bu iiri yneltiyornn
(imdilik bu szc alalm)
nc adama, nceki akam benimle karlaan,
Aristo'dan daha az gizemli olmayan.
Cumartesi gn ktrn.
Gece insanlarla doluydu;
Kukusuz bir nc adam vard,
Bir drdnenn ve bir birincinin olduu gibi.
Birbirimize baktk m, bilmiyorum;
O, Paraguay'a gidiyordu, bense Kordoba'ya.
Nerdeyse bu szckler yaratt onu;
asla bilrneyeceirn adn.
Biliyorum bir tad yelediini.
Biliyorum yavatan aya baktgn.
lmesi olanaksz deil.
Okuyacak imdi yazdn ve bilmeyecek
kendisinden sz ettiimi.
Gizemli gelecekte
rakip olabiliriz ve sayg gsterebiliriz birbirimize
ya da dost olur birbirimizi sevebiliriz.
Onanlrnaz bir ey yaptm,
bir ba kurdum.
Bu gnbirlik dnyada,
bu denli benzeyen
Binbir Gece masalna,
tek bir eylem yoktur tehlikeye kornayan,
bynn eylemi olmaktan,
tek bir olay yoktur
sonsuz bir dizinin ilki olmayan.
75
Kendi kendime soruyorum, hangi glgeler
bu yersiz satrlan atmaz acaba . .
76
MDNN ZLEM
77
DORUK
78
tR
NYZ
ARKAYZ
Uyuyan uyandrmak
Basit ve gnlk itir
bizi titretebilecek.
Uyuyan uyandrmak
bakasna dayatmaktr
evrenin bitip tkenmez cezaevini
79
zamannn, gn batm, gn doumu olmayan.
Ortaya koymaktr falan ya da filan olduunu
Onu tantan bir ada
ve de bir yn gemie bal klan.
Tedirgin etmektir sonsuzluunu.
Ona yzyllar ve yldzlar yklemektir.
Anlar ykl teki Lazaro'yu
zamana geri vermektir.
Pisletmektir leteo'nun* suyunu.
(*) Leteo: Yunanllarda, suyundan ienin gemilerini unuttug bir yeralt rmag.
80
MELEK
81
D
82
BtR D
83
CEHENNEM, V, 129
84
KOMAK YA DA OLMAK
85
N
86
HAKLI OLANLAR
87
SU ORTAGI
88
CAsus
89
L
le girmeden nce
Askerler itiler doya doya sam suyunu.
Hierocles topraa aktt
matrasndaki suyu ve dedi: le gireceksek eer, ldeyim,
zaten
susuzluk kavurursa beni
zaten kavruluyorum ben.
Bir meseldir bu.
Ben cehennemi boylamadan
Tannnn zebanileri izin verdiler bir gle bakmama.
Bu gl imdi benim frtnam
karanlk krallkta.
Bir adama brakt onu bir kadn.
Son bir bulumadan caymay kararlatrdlar.
Adam dedi:
Yalnzla girmem gerekirse eer,
Yalnzm zaten.
Eer susuzluk kavuracaksa beni,
zaten kavruluyorum ben.
Bu, baka meseldir.
Kimsenin yeryznde
o adam kadar deeri yok
90
LAKE HASTON
91
BtR ADADA
92
tan vaktinin mhr.
Buradayz ikimiz, gizli ada,
kimse bizi duymaz.
tki alacakaranlk arasnda
sessizce paylaacaz sevdiimiz eyleri.
93
Go
94
SHINTO*
95
YABANCI
96
Peru'ya dnte konumamz bir iirle anmsatacagn
syledi bana.
Bunu yapp yapmayacagn bilmiyorum.
Bir daha grp grmeyecegimizi bilmiyorum.
97
ON YEDl HAIKU
2
Engin gece
bir rayihadan
baka bir ey degil, imdi.
3
Var m yok mu
unuttugum d
afaktan nce.
4
Teller susuyor.
M zik biliyordu
benim duyumsadgm.
s
Bugn eglendirmiyor beni,
bahedeki bademagalan.
Senden bir an olan.
6
Sessizce
izliyorlar yazgm
kitaplar, klieler, anahtarlar.
98
7
O gnden beri
aynatmadm yerinden
oyun tahtasndaki talan.
8
lde
afak skyor.
Biri biliyor bunu.
9
Pasl kl
dlyor savalann.
Benim dro bir baka.
lO
Adam ld.
Sakal bilmiyor bunu.
Uzuyor tmaklar.
ll
Bu eldir
kimi kez dokunan
senin salanna.
12
Sundurmann altnda
ayna, aydan bakasn
gstermiyor.
99
13
Ayn altnda
uzanan glge
tek banadr.
14
Bir imparatorluk mudur
snen bu k
yoksa bir atebcei mi?
s
Yeni ay.
O da ona bakyor
teki kapdan.
16
Uzakta bir cvlt.
Blbl bilmiyor
seni avuttuunu.
17
Yal el
dizeler iziktiTip duruyor
unutmak iin.
100
NIHON*
101
yerlileri geliyor, onlar iin olduu kadar biz Manhattanh
lar iin de daha az nadir olmayan bu eyleri gryor, onlara
dakunuyor ve llerine dnyorlard.
1 02
lFRE
103
BRKA NOT
1 04