JORGE LUIS

ALAKLIIN
EVRENSEL TARH
EVREN CELL STER
JO R G E LUIS BORGES 1 899da Buenos Aireste dodu. Edebiyata dkn babas
sayesinde ocukluunu kitaplarla dolu bir evde geirdi. Ortarenimini Cenevrede
tamamlad ve daha sonra zel dersler ald. ykleri nce Arjantindeki Sur dergi
sinde, daha sonra spanya ve Fransada yaymland. 1961de Ispanyada Formentor,
1962de Fransada Commandeur de IOrdre des Arts et Lettres dllerini almasyla
n btn dnyada yayld. eitli Amerikan, ngiliz ve Fransz niversitelerinde
ders verdi, bir sre Avrupa'da dolat ve btn dnyada birok dl ald. Borges, 14
Haziran 1986da Cenevrede, yirmi yldr tand ve son yllarnda yanndan ayrlma
yan Mara Kodamayla evlendikten ksa bir sre sonra ld. Balca yapdan: Evaristo
Carriego (1 9 3 0 ), Discusin (1 9 3 2 ), Historia universal de la infamia (1935), Ficciones
(194 4 ), El Aleph (1 9 4 9 ), Otras inquisiciones (1 9 5 2 ), El informe de Brodie (1970), Ef
libro de arena (1 9 7 5 ), La rosa profunda (1 9 7 5 ), Siete noches (1 9 8 0 ), Nueve ensayos
dantescos (1982), La memoria de Shakespeare (1983).

H istoria Universal de la Infam ia (1935)

1 9 9 5 Mara Kodam a
Bu kitabn haklar The Wylie Agency (UK) Ltd.
araclyla alnmtr.

letiim Yaynlar 5 1 4 * M odern Klasikler 8

ISBN -13: 9 7 8 - 9 7 5 -4 7 0 - 7 1 9 -9
1 9 9 9 letiim Yaynclk A. .
1-1 0 . BASKI 1 9 9 9 -2 0 1 0 , stanbul
11. BASKI 2 0 1 1 , stanbul

DZ EDTR O rhan Pam uk

EDTR O sm an Yener
KAPAK Suat Aysu
KAPAK FOTORAFI H ieronym us Bosch,
The Garden of Earthly Delights, 1 4 8 0 -9 0
UYGULAMA Hsn Abbas
DZELT Sait Kzlrmak
BA5K vc CLT Sena Ofset SERTFKA NO. 12064
Litros Yolu 2. M atbaaclar Sitesi B Blok 6. K at No. 4N B 7 -9 -1 1
Topkap 3 4 0 1 0 stanbul Tel: 2 1 2 .6 1 3 0 3 21

letiim Yaynlan s e r t i f i k a n o . 10721

Uinbinlirik Meydan Sokak letiim Han N o. 7 Cagaloglu 3 4 1 2 2 stanbul
T rl: 1 12. 516 2 2 6 0 -6 1 -6 2 Faks: 2 1 2 .5 1 6 12 5 8
e ail- il-Kim^ilt- isi m, co m .tr web: w w w .iletisim .com .tr
 JORGE LUIS BORGES

Alakln
Evrensel
Tarihi
Historia Universal de la Infamia
EVREN C ell ster
 Yaynevinin Notu:
letiim Yaynlar, J.L. Borges'in eserlerinin teiif haklarn elinde bulunduran
Jorge Luis Borges Vakf'y a yapt anlama uyarnca, Borges'in toplu eser-
lerini orijinal basklarndaki yapya sadk kalarak yaymlamaktadr.
J.L. Borges'in Toplu Eserleri'nden daha nce yaymlananlar: Ficciones,
Alef, Kum Kitab, Yedi Gece, Dantevari Denemeler/ Shakespeareir Bel
lei, Sonsuz Gl, teki Soruturmalar, Evaristo Carriego, Brodie Raporu,
ifre.
Bu kitab S.D.y e adyorum;
ngiliz, yediveren ve Melek S.D.ye.

Ayrca, her naslsa yitirmediim zm,

sz tacirlii yapmayan, dlerle uramayan ve
zamann, sevincin ve bahtszlklarn uramad
3/reimin cevherini sunuyorum ona.
 NDEKLER

Birinci Basma nsz.................................................................... 9

1954 Basmna nsz.................................................................11
Zalim Kurtarc Lazarus Moretl............................................................... 13
nanlmaz Dzenbaz Tom Castro.......................................................... 23
Kadn Korsan Dul in g ........................................................................... 31
Gnah Taciri Kei Eastman................................................................... 39
Vurdumduymaz Katil Bili Harrigan........................................................47
Grgsz Grg Hocas Kotsuke No Suke.......................................... 53
Maskeli Boyac Mervli Hkim................................................................. 61
Mahalle Kabadays................................................................................. 69

Vesaire..................................................................................... 79
Bir ilhiyatnn lm............................................................................ 81
Yontu Odas............................................................................................. 85
D Gren Ik Adamn Masal................................................................ 89
Yaya Kalan Byc................................................................................. 91
Mrekkep Aynas.................................................................................... 95
Muhammed'in Dublr..........................................................................99
Cmert Dman................................................................................... 101
Bilimde Kusursuzluk zerine................................................................ 103
Kaynaka................................................................................. 105
evirmenin Notlar.................................................................... 107
 BRNC BASIMA NSZ

Bu kitapta yer alan anlat iziktirmeleri 1933 ve 1934 yllarnda

yazld. Sanrm, Stevenson ve Chestertonn bir kez daha okudu
um kitaplarndan, aynca Stembergin ilk dnem filmlerinden ve
belki de Evaristo Carriegonun bir hayat yksnden filizlendi
ler. Baz hilelerden epeyce yararlandm: Geliigzel sayp dkme
ler, anlatnn aknda anszn dmen krmalar, bir insann koca
bir hayatn iki ya da sahneye indirmeler. (Mahalle Kabada
ys adl yk de grsel amal benzer bir kaygdan biimlendi.)
Ruhbilimsel deil bu anlatlar, ruhbilimsel olmaya almyorlar.
Kitabn sonundaki by rneklerine gelince, onlar zerinde
ancak bir evirmen ve okur olarak hakkm olduunu syleye
bilirim. Bana yle geliyor ki, iyi okurlar, iyi yazarlardan da
az. Valerynin kendi yaratt Edmond Testee yaktrd par
alarn, Testein kars ve arkadalannnkiler kadar hayranlk
verici olmadn kim yadsyabilir ki? Okuma, elbette, yazma
dan sonra gelen bir etkinliktir; daha gsterisiz, daha zgr,
daha dnseldir.
J.L.B.
Buenos Aires, 27 mays 1935

9
 1954 BASIMINA NSZ

Btn olanaklarn bile bile tketen (ya da tketmeye alan)

ve sonunda kendi parodisinin snrna dayanan slbu barok
olarak tanmlayabilirim. Andrew Langin, daha binsekizyz-
seksenlerde Popeun Odysseiasim alaya alan kaba bir gl
dr yazm aya kalkmas aslnda bouna bir abayd; nk
Popeun Odysseias kendi kendinin parodisinden baka bir ey
deildi ve bu yaptn parodisini yazmaya soyunan bir yazarn
zgn metni amas beklenemezdi. Barok, kyas biimlerin
den birinin addr; onsekizinci yzyl, bu ad, bir nceki yz
yln mimarlk ve resminde grlen baz arlklar iin kul
lanmt. Diyeceim, kendi hilelerini btn aklyla sergile
yen ya da gereinden faz la kullanan btn slplarn eninde
sonunda varaca aama baroktur. Barok dnseldir; Bernard
Shaw da, btn bir dnsel uran, znde mizah olduunu
belirtmitir. Mizahn bylesi, Baltasar Gracinn yaptlarnda
nceden dnlp tasarlanm deildir, ama John Donnen
yaptlarnda nceden dnlp tasarlanm, bile isteye yapl
m bir mizah vardr.
Benim bu kitabma gelince, ad bile buram buram barok koku-

11
yor. Kitab gzden geirip dzeltmek, onu yok etmekten fa r k
sz olurdu; onun iin, burada, Ne yazdmsa, yazdm (Kitab-
Mukaddes, Yeni Ahit, Yuhannay a Gre, 19:22) szne sn
may ve kitab yirmi yl sonra hi deitirmeden yeniden yaym
lamay yeledim. Bunlar, kendi bana yk yazmay gze ala
mayan, dolaysyla da (hibir estetik hakll olmad halde)
bakalarnn masallarm bozup arptarak kendi kendini elen
diren utanga bir delikanlnn sorumsuzca oynamaya kalk
t oyunlardr. Bu utanga delikanl, bu ne id belirsiz al
trmalarn ardndan doru drst bir yk yazma urama gir
mi; Mahalle Kabadays adn verdii ve byk dedelerinden
Francisco Bustosun imzasn kulland yk, artc ve biraz
da akl sr ermez bir baan kazanmtr.
Bir zamanlarn Buenos Airesinin kenar m ahallelerindeki
hayat anlatan bu ykde, ancak okumu takmnn kullana
ca baz szckler de kullandm grlecektir. Bunun nedeni,
kabadaynn kibarla zenmesi ya da (geri bu neden brn
geersiz klyor, ama belki de gerek neden budur) kabadayla
rn da birer birey olmalar ve her zaman hayalimizde canlan
drdmz kabadaylar gibi konumamalardr.
Byk Taycnm tanrbilimcileri, evrenin znn boluk
tan baka bir ey olmadn sylerler. Bu kitab da evrenin
kck bir paras olarak gryorlarsa, onlara hak verme
mek olanakszDaraalarndan ve korsanlardan geilmiyor
kitapta; kitabn adnda yer alan "alaklk szc de ok ar
bir sz, ama btn bu tantanann ardnda hibir ey yok. Bir
suretten, yzeye vuran hayallerden baka bir ey deil bu kitap;
ama tam da bu yzden, keyifli olabilir. Yazan, birbakm am ut-
suz bir adamd, ama bu kitab yazarken oyalayp avuttu ken
dini; umarm, onun ald keyif bir lde okura da yansr.
Vesaire blmne yeni para ekledim.
J. L. B.

12
 ZALM KURTARICI LAZARUS MORELL

Nereden Nereye
1517 ylnda, Yerlilerin Antillerdeki altm madenlerinin
cehennem ukurlarnda ryp gitmelerine yrei parala
nan spanyol misyoner Bartolom de las Casas, spanya kral
V. Carlosa, oraya zencilerin getirtilmesi iin bir tasan sun
mutu; Antillerdeki altn madenlerinin cehennem ukurla
rnda zenciler ryp gitsin diye. Biz Amerikann kuze
yinde ve gneyinde yaayanlar,, bu acayip insancl dn
me neler borluyuz neler: W. C. Handynin blues par
alarn; Uruguayl avukat ve Siyah akmnn ressam Don
Pedro Figarinin Paristeki byk baarsn; tangonun kke
nini zencilere kadar dayandran bir baka Uruguaylnn,
Don Vicente Rossinin halis yerli dzyazlarn; Abraham
Lincolnm destans boyutlarn; I Sava yznden be yz
bin kiinin lmesini ve asker emeklilerine milyon yz
bin dolar aylk balanmasn; spanyol Akademisinin szl
nn on nc basmna lin etmek fiilinin girmesini;
King Vidorun, yalnzca Siyah oyuncularla ekilen ilk Holl-
ywood filmi HallelujahFyi; Arjantinli yzba Miguel Soler
komutasndaki anl Melezler ve Zenciler alaynn, Urugu
aydaki Cerrito arpmasnda gerekletirdii o kar durul
maz sng hcumunu; Martin Fierronun bir zenciyi ldr
mesini; o ackl Kba rumbas Fstk Kz; tutuklanp
zindanda can veren Toussaint-LOuverturen Napolyoncu-
luunu; Haiti vudu ayinlerinin ha ve ylann ve papaloi'mn
alpalasyla boazlanan keilerin kanm; tangonun anas
habaneray; Buenos Aires ve Montevideonun bir baka eski
zenci dans candombe'yi.
Bir de, alak kurtarc Lazaras Morellin akllara durgun
luk veren, rezil hayatn kukusuz.

Yer
Sularn Babas, dnyann en byk rma Mississippi, bu
eine az rastlanr aalk herif iin biilmi kaftand. (Mis
sissippi Irman Alvarez de Pineda bulmutu. Ama buraya
ilk keif gezisini dzenleyen, Perunun eski fatihi Kaptan
Hernando de Sotoydu. De Soto, Inkalarm kral Ata-hual-
pa'ya hapiste iyi vakit geirsin diye satran retmiti. ld
nde, Mississippinin sularna gmld.)
Mississippi bar geni bir rmaktr; Paran, Uruguay,
Amazon ve Orinoconun usuz bucaksz, bulank bir kar
deidir. arlamur akar; her yl, Mississippinin kustuu
drt yz milyon ton balk Meksika Krfezini bulandrr.
ok eski zamanlardan beri onca pislik bir atalaz olutur
mu, srekli ryp kokuan bu yntlar arasndan dev
bataklk selvileri boy vermi, amur, saz ve balk llerin
den geilmeyen labirentler le gibi kokan bu alvyonlu alan
sarp sarmalamtr. Irman, Arkansas ile Ohio arasnda
kalan yukar kesiminde geni dzlkler uzanr. Orada, st
maya yakalanp duran, solgun yzl, perian adamlar yaar;
14
bunlar ta ve demir grdler mi itahla yutkunurlar, nk
evrelerinde kum, kereste ve amurlu sulardan baka bir ey
yoktur.

Adamlar
Ondokuzuncu yzyl balarnda (bizi ilgilendiren tarih
de bu), zenciler, rman iki yakas boyunca uzanp giden
pamuk tarlalarnda gndoumundan gnbatmma rgat
lk ederlerdi. Toz toprak iindeki ahap barakalarda yatp
kalkarlard. Analarla ocuklar arasndaki ilikileri saymaz
sak, akrabalk ilikileri rastgele ve belirsizdi. Adlan vard,
ama soyadsz da geinip gidiyorlard. Okuma yazmalar da
yoktu. Yumuak, tiz sesleriyle, nlleri uzatarak tekdze
bir ngilizce konuurlard. Sra sra dizilir, rgatbanm kam
s altnda iki bklm alrlard. Kamayagrsnler, koca
sakall adamlar gzel atlarna atlarlar, hrlayp havlayan av
kpekleriyle izlerini srp yakalarlard onlar.
Hayvans umutlarna ve Afrikal korkularna bir de Kitab
Mukaddesin kelm eklenmi, bylece saya inanmlard.
Pes perdeden, Go down, Moses sylerlerdi bir azdan.
Mississippi, onlarn gznde, alack eria Irmann hey
betli bir hayaliydi.
Bu iyi ilenmi topraklarn ve bu zenci srlerinin sahip
leri, ille de akamdan yaplm Eski Yunan taklidi bir reva
bulunan, rmaa nzr konaklarda oturan, aylak, agzl,
gr sal beyefendilerdi. yi bir kle bin dolar eder, ama
fazla dayanmazd. Bazlar o kadar deerbilmezdi ki, hasta
lanp lverirdi. Ne zaman ne olaca hi bilinemediinden,
klelere denen parann karln bir an nce almak gere
kiyordu. Klelerin tarlalarda gnn aarmasndan havann
kararmasna dek dur durak demeden altrlmalar bu yz
dendi; byk iftliklerde her yl rn veren pamuk, ttn
15
ya da ekerkam ekimi yaplmas bu yzdendi. Agzl
lkle ekilip hoyrata ilenen, kt kullanlan toprak, ok
gemeden bitkin dp tkenir, yerini ayrkotlan ve yosun
larla kapl bir batakla brakrd. Terkedilmi iftliklerde,
kasabalarn kenar mahallelerinde, sk kamlklarda, rma
n batakla dnm kollarnn kylarnda yoksul Beyaz
lar yaard. Bunlar genellikle balklkla geinirler, zaman
zaman avclk yaparlard, ama at aldklar da olurdu. Zen
cilerden sk sk alnt yiyecek dilenen bu dkn Beyazlar,
sefilliklerine bakmadan, soylarnn safkan, bozulmam olu
uyla bbrlenip dururlard. Lazarus Morell de bunlardan
biriydi.

Adam
Morellin genellikle Amerikan dergilerinde yaymlanm
olan fotoraflar gerek deildir. Bylesine anl anl bir
adamn gerek resimlerinin bulunmamas bir rastlant
olmasa gerek. Belki de Morell, ardnda gereksiz ipular
brakmamak, ama ayn zamanda gizemliliine biraz daha
gizem katmak amacyla kameralardan zellikle kayordu.
Gene de, delikanllnda yakklln kysndan bile ge
mediini, birbirine deecek kadar yakn gzleriyle sicim
gibi dudaklarnn hi de ekici olmadn biliyoruz. Ara
dan geen yllar, ak sah dzenbazlara ve yaptklar yanla
rna kr kalm, gz dnk canilere vergi bir arballk
kazandrd ona. Yoksulluk iinde geen ocukluuna ve hi
de onurlu saylamayacak bir hayat srm olmasna karn,
kerli ferli bir Gneyli beyefendiydi. Kitab- Mukaddesi hat-
metmiti, verdii vaazlara yrekten inanrd dinleyenler.
Krmz Baston kumarhanesinin sahibi, Lazarus Morelli
minberde grdm, demiti bir gn. nsann ruhuna
huzur veren szlerini dinledim, gzlerinde biriken yalan
grdm. Tanrnn gznde, zencileri alp satan gnahk
rn, katilin teki olduunu bilmiyor deildim, ama gene de
gzyalarm tutamadm.
Bu kutsal sylevleri en dobra anlatan ise, Morellin ken
disi. Kitab- Mukaddesimi rastgele bir yerinden atm,
diye yazm Morell. Aziz Paulusun mnasip bir lf arpt
gzme; bir saat yirmi dakika vaaz verdim. Adamm Crens
haw ve arkadalar bu sreyi boa harcamadlar; ierde beni
dinleyenlerin atlarn toplayp gtrdler. Atlar rman
Arkansas yakasnda sattk. Ama yerinde duramayan, doru
bir at vard ki onu kendime ayrmadan edemedim. Ayn at
Crenshawun da ok houna gitmiti, ama Crenshawu o ata
binmenin onun harc olmadna inandrmakta glk ek
medim.

Yntem
Bir eyalette alman atlar baka bir eyalette satmann, Mo-
rellin su dolu hayatnda hi de olaand bir yan yoktu.
Gelgelelim, sonradan ona Alakln Evrensel Tarihinde
hak ettii yeri salayacak yntemin ipular burada yatmak
tayd. Bu yntemin benzersizlii, yalnzca onu farkl klan
zel durumlardan deil, ayn zamanda gerektirdii alak
lktan, insanlarn umutlaryla lmcl biimde oynanma
sndan, tpk rkn bir karabasann yava yava belirgin
lemesi gibi alarn ar ar rmesinden de kaynaklan
yordu. ok sonralar, Al Capone ve Bugs Moran byk bir
kentte akl almaz paralarla oynayp sradan hafif makinelit-
feklerle i grecekler, ama vurup krmaktan teye gideme
yecekler, alt taraf bir tekel kurabilmek iin onca sava ver
mek zorunda kalacaklard. Morellin buyruu altndaysa,
hepsi de yeminli tayfas saylabilecek bine yakn adam vard.
Bunlarn iki yz reis takmn ya da meclisi oluturur,
17
geri kalan sekiz yznn yerine getirecei buyruklar bun
lar verirdi. Btn tehlikeleri, bu i bitiriciler ya da tetiki
ler stlenirdi, iler karacak olursa, ya adalete teslim edi
lirler ya da ayaklarna smsk balanm bir tala Mississip-
pinin dibini boylarlard. ou melezdi. Bunlara den iblis-
lik uydu:
Parmaklarnda parldayan yzklerle sayg uyandra
rak, Gneyin byk iftliklerini batan baa dolarlard.
Zavall bir zenciye yanar, onu zgrlne kavuturacak
larn sylerlerdi. Efendisinden kaar ve kendisini satmala
rna izin verirse parann bir blmn alacan anlatrlard.
Sonra, zencinin bir kez daha kamasna yardmc olacakla-
rina, bu kez onu zencilerin zgr olduu bir eyalete yollaya
caklarna sz verirlerdi. Bir zenci iin para ve zgrlkten,
gm dolarlarn krtsyla bamszlndan daha batan
karc bir neri dnlebilir miydi? Kle yreklenir, ilk
ka gze alrd.
Doal ka yolu rmakt. Bir sandal m olur, bir buharl
geminin ambar m, bir duba m, yoksa burnunda bir kulbe
ya da drt Yerli adr bulunan gkyz kadar geni bir
sal m, hi fark etmezdi. nemli olan, kendini ba sonu
olmayan rman akna ve gvenliine salvermekti. Zenci
bu kez bir baka byk iftlie satlr, sonra yeniden kap
kamlk ya da sazlklara snrd. Orada, (artk ciddi ku
kular duymaya balad) korkun kurtarclar birtakm
aprak harcamalar ne srerek, onu son bir kez daha sat
mak zorunda olduklarn, dndnde iki satn da para
sn alp zgrlne kavuacan sylerlerdi. Adam bir kez
daha satlmay kabullenir, bir sre alr, kpeklere ve kam
lara meydan okuyarak yeniden kaard. Kan revan iinde,
tepeden trnaa tere batm, umarsz ve gnlerdir uykusuz,
kap gelirdi.

18
Son Kurtulu

imdi bir de iin yasal ynne bakalm. Morellin etesi,

kaak kleyi hemen sata karmazd; ta ki, klenin ilk
efendisi iln verip, onu yakalayana dl vaat edinceye kadar.
Bu tr ilnlar, kleyi bulan kiiyi mala sahip kmaya yetkili
klyordu. O zaman zenci emanet mal olup kar, bylece
yeniden satlmas da hrszlk deil, ancak emanete hyanet
saylrd. Emanete hyanet durumunda mahkemeye bavu
rarak hak aramak da bir ie yaramazd, nk tazminat asla
denmezdi.
Btn bunlar ok gvenlikliydi, ama gene de tam bir
gvence salad sylenemezdi. Zenci, duyduu kran
ya da acyla, tebilirdi. Anasndan kle domu orospu
ocuu, ona asla yar etmeyecekleri o gzelim dolarlar
Kahire keranesinde har vurup harman savurabilir, bir testi
avdar viskisi devirip srlarn aa vurabilirdi. O yllarda,
klecilie kar kan birtakm kkrtclar Kuzeyi bir utan
br uca dolayorlard; zel mlkiyete kar kan bu teh
likeli kudurganlar etesi klelerin zgr klnmasn savu
nuyor, onlar kamaya kkrtyordu. Morell, bu anarist
lere pabu brakacak adam deildi. Yankee deildi o, sapna
kadar Gneyli bir Beyazd; Beyazlarn soyundan geliyordu.
Bir gn bu ileri brakp beyefendiden saylmay, kilometre
lerce uzanp giden kendi pamuk tarlalarnn, sra sra dizi
lip iki bklm alan kendi klelerinin sahibi olmay d
lyordu. Onca deneyimden sonra, gereksiz tehlikeleri gze
almaya hi niyeti yoktu.
Kaak kle zgrlne kavumay bekleyedursun, Laza-
rus Morellin kanck melezleri kendi aralarnda bazen belli
belirsiz bir ba iaretiyle karar verirler ve kleyi gzden,
kulaktan, elden, gnden, rezillikten, zamandan, koruyucu
larndan, umarszlktan, havadan, kpek srlerinden, dn

19
yadan, umuttan, terden ve kendinden kur tarverirler di. Bir
kurun, bir bak ya da kafaya inen bir sopa... Son kant
yok etmek Mississippinin kaplumbaalaryla yaynbalkla-
rna kalrd.

Kyamet

Erbabnn sayesinde iin bymesi kanlmazd. 1834 ba

larnda Morell yetmi kadar zenciyi kurtarm bulunu
yordu. stelik o talihli nclerin izinden gitmeye can atan
daha bir yn zenci srada bekliyordu. alan bydke,
yeni adamlar almak kanlmaz oldu. Ballk yemini eden
ler arasnda, Virgil Stewart adl Arkansasl bir delikanl da
vard. Kyclyla ksa zamanda nam salan Stewart, birok
klesi tuzaa drlm olan bir beyefendinin yeeniydi.
te bu delikanl 1834 austosunda yeminini bozup, Morell
ve etesini ele verdi. Polisler, Morellin New Orleansdaki
evini kuattlar. Morell, ancak polislerin bo bulunmasndan
yararlanarak, belki de rvet yedirerek baarabildi kamay.
Aradan gn geti. Morell, bu gn boyunca, Tou
louse Sokanda, bahesi asmalar ve heykellerle dolu eski
bir evde gizlendi. Anlatlanlar doruysa, yemeklere pek el
srmedi, evin lo, geni odalarnda yalnayak dolap durdu,
dncelere dalarak puro stne puro yakt. Sonra, evdeki
klelerden biriyle, Natcheze iki, Red Irmana da bir mek
tup yollad. Drdnc gn, Morellin kald eve adam
geldi; Morellle babaa verip sabaha kadar dzenler kurdu
lar. Beinci gn, Morell gn aarrken yatandan kalkp bir
ustura istedi, zenle sakaln kesti, giyinip kt. Sakin adm
larla kentin kuzey varolarndan geti; krlar tutar tutmaz,
Mississippi dzlklerinin kysndan dolanarak admlarm
sklatrd.
Akllara durgunluk verecek bir dzen kurmutu kafa-
20
smda. Ona hl sayg duyan son insanlar, kendisine min
net borcu olan Gneyli zencileri kullanmay tasarlyordu.
Bunlar, arkadalarnn katn gzleriyle grmler, ama
bir tekinin bile yeniden ortaya ktna tank olmamlard.
yleyse, kaanlarn zgrlklerine kavutuklar doru
olmalyd. Morellin amac, zencileri beyazlara kar ayak
landrmak, New Orleans ele geirip yamalamak, blge
nin tek egemeni olmakt. Stewartm ihanetiyle km, ner-
deyse yklm olan Morell, suun kurtulu olarak yceltile-
cei lke apnda bir misillemede bulunarak tarihe gemeyi
dlyordu. Bu amala, daha gl olduu Natcheze doru
yola kt. Bu yolculuu onun azndan aynen aktanyorum:
Drt gndr yryordum, bir at edinme frsat geme
miti elime. Beinci gn, on iki sularyd, bir dere boyunda
mola verdim. Biraz su iip dinlenirim diyordum. Bir kt
n stne oturmu, geldiim yola bakyordum ki, gzel
bir at srtnda bir adam grnd. Adam grr grmez, atn
almaya karar verdim. Yerimden kalktm, kurban olduum
pitovumu adama dorultup atndan inmesini syledim.
ndi. At yularndan tuttum, adama dereyi gstererek, D
nme, dedim. Birka yz metre yryp durdu. Giysi
lerini karttrdm. Beni ldrmeye kararlysan, brak da
son duam edeyim, dedi. Dua etmesini bekleyecek vaktim
olmadn syledim. Dizlerinin stne kt, ensesine sk
tm kurunu. Karnn yarp barsaklarn detikten sonra
adam dereye attm. Sonra ceplerini kartrdm; drt yz
dolar otuz yedi sent ve birtakm belgeler kt; belgelere bak
madm bile. izmeleri gcr gcrd; tam ayama greydi,
ok gzel durdu. Eski pabularm dereye frlattm.
te, bana gereken at byle elde ettim. Natcheze doru
yol alrken, artk son be gnn klkszlndan kurtulmu
tum, havam yerine gelmiti.

21
k
Morellin, kendisini lin etmeyi dleyen zencilerin ayak
lanmalarna nderlik ettiini ya da nderlik etmeyi dle
dii zenci ordular tarafndan lin edildiini dnebiliyor
musunuz? zlerek itiraf etmeliyim ki, Mississippi tarihi,
bu iki harikulade frsatn ikisinden de yararlanamad. ste
lik, ilah! adalet (ya da ilah ahenk) de yerini bulmad: Su
larna yataklk eden rmak Morellin mezar olmad. Laza-
rus Morell, 1835 ocann ikinci gn, Silas Buckley adyla
yatt Natchez hastanesinde bir akcier hastalndan ld.
Onu, koutaki hastalardan biri tamd. Ayn ikisi ve dr
dnde, baz byk iftliklerdeki kleler ayaklanmaya kalk
tlar, ama pek fazla kan dklmeden bastrld ayaklanma.

22
 NANILMAZ DZENBAZ TOM CASTRO

Ondan Tom Castro diye sz ediyorum, nk 1850 dolayla

rnda Talcahuano, Santiago ve Valparaiso sokaklar ve evle
rinde bu adla tannyordu. imdi bu kylara gene bu adla
geri dnmesi -yalnzca bir hortlak ve hafif bir okuma metni
olarak da olsa- cuk oturmaktadr. Wapping doum kt
nde ad, 7 Haziran 1834 tarihinin altnda Arthur Orton
diye gemektedir. Bir kasabn olu olduu, ocukluu
nun Londrann kenar mahallelerinden birinde yoksunluk
ve yoksulluk iinde getii ve denizin arma kulak ver
dii biliniyor. Bu sonuncusu aslnda hi de olaand sayl
maz. Soluu denizde almak, ngilizler iin, anababa bask
sndan kurtulmann geleneksel yollarndan biridir, servene
giden yoldur. Bu yolu corafya da krkler, Kitab- Mukad
des de (Mezmurlar, 107): Gemilerde denize inenler, byk
sularda i grenler; onlar Rabbin ilerini, enginlerde harikala
rm grrler. Orton, doup byd, pislikten geilmeyen,
kiremit rengi sokaklar terk etti, bir gemiyle denize ald,
Gneyha takmyldzna o bildik dkrklyla bakt ve
ilinin Valparaiso limannda gemiden kat. Hem suskun,
23

H .
hem de donuk bir adamd. Aslna baklrsa, alktan lebi-
lirdi (lmeliydi de); ama alkla varan uysall, yznden
eksik olmayan glmseyii ve akl almaz psrkl, son
radan soyadn da alaca Castro ailesinin kanatlar altna
snmasn salad. Bu Gney Amerika serveninden baka
bir iz kalmam geriye; ama Castrolara olan gnl borcun
dan hibir ey eksilmemi olacak ki, 1861de Avustralyada
yeniden ortaya ktnda hl ayn soyadn tayor, Tom
Castro namyla tannyor. Orada, Sydneyde, Ebenezer Bogle
adl zenci bir uakla tant Norton. Bogle, geri pek yak
kl saylmazd, ama baz yan ban alm, arbal zen
cilerde rastlanan oturakl bir grn, buyurgan ve gven
verici bir havas vard. Birok antropoloji kitabnn rkndan
esirgedii bir zellii daha vard: Durup dururken parlak bir
fikir yakalard. Yeri geldiinde, bunun kantlandn gre
ceiz. Kkeni ta Afrikaya uzanan tutkular Kalvenciliin
iyi ve kt yanlar tarafndan zenle trplenmi, drst,
efendi bir adamd. Arada srada cinlere karmas dnda
(az sonra greceiz), bakalarndan hibir fark, hibir arv
pc zellii yoktu; eskiden beri, kardan karya geecei
zaman kapld korkuyu saymazsak tabii: Bir gn bir ara
cn cann alabilecei korkusuyla, yaya geitlerinde sama
soluna, nne arkasna bakar, bir trl karya geemez,
yle kalrd.
Orton, onu ilk kez, bir akam Sydneyde inlerle cinle
rin top oynad bir ke banda, asla sz konusu olma-
yan lme kar cesaretini toplamaya alrken grd. Onu
uzun sre gzledikten sonra, zenciye kolunu uzatt; iki
adam, ayn aknl paylaarak, bombo caddede kardan
karya getiler. Artk gemiin karanlna gmlm olan
o anda'n balayarak, bir uyrukluk dodu: Wappingli ger-
zek ikonun, oturakl ve ikircikli, zenciye uyrukluu. Bogle,
1865 eyllnde yerel gazetede kederli bir ilna rastlad.
24
Tapnlan l
1854 nisannn sonlarna doru (Orton, ili konukseverli
inin tadn karrken), Rio de Janeirodan Liverpoola git
mekte olan Denizkz adl vapur Atlas Okyanusunun sula
rna gmld. Kayplar arasnda, Fransada bym ve
ngilterenin nde gelen Katolik ailelerinden birinin vrisi
olan Roger Charles Tichborne adl bir subay da bulunu
yordu. Belki inanlmaz gelebilir size, ama ngilizceyi en
szme Paris azyla konuan ve insanlarda ancak Fran
sz akl, Fransz zeks ve Fransz ukallnn yaratabile
cei emsalsiz bir fke uyandran bu Franszlam delikan
lnn lm, Tichborneu hayatnda grmemi olan Arthur
Ortonm yazgsn deitirecekti. Rogerm yasl annesi Lady
Tichborne, olunun lmne inanmaya asla yanamyor,
dnyann drt bir yannda yrek paralayc ilnlar yaymla
tyordu. te bu ilnlardan biri Ebenezer Boglem yumuak,
kara ellerine geti ve kusursuz bir tertip kuruldu.

Benzemezliin Erdemleri
Tichborne zarif, iki dirhem bir ekirdek, yz hatlar sert,
esmerce, dz siyah sal, gzlerinden nee salan, bir ey
anlatrken kl krk yaran, ak seik olmaya zen gste
ren bir beyefendiydi. Orton ise, yz hatlar nerdeyse sei
lemeyecek kadar iman, kaba ve grgsz herifin tekiydi;
her taraf illerle kaplyd; kahverengi salar dalga dalga,
gzleri yumuk yumuktu; syledikleri ya glkle anla
lr ya da hi anlalmazd. Bogle kafasna koymutu: Orton,
Avrupaya giden ilk gemiye atlayacak ve olu olduunu
syleyerek Lady Tichborneun dn geree dntre
cekti. Mthi dahiyane bir tertipti. Basit bir rnek verelim.
Eer dzenbazn biri 1914 ylnda kendini Alman impara

25
toru diye yutturmaya kalksayd, hemen ular yukar kal
kk bir byk, sakat bir kol, buyurgan bir bak, gri bir pele
rin, madalyadan geilmeyen bir gs ve tepesi sivri bir mi
fer edinirdi kendine. Bogle ise daha cin fikirliydi. Asker nite
liklerinden btnyle arndrlm, gz kamatrc nian ve
madalyalar takp taktrmam, sol kolu sapasalam, sinek
kayd tra olmu bir kayzer srerdi piyasaya. Artk karla
trmay bir yana brakabiliriz. Boglen, piyasaya, avanaka
bir sevimlilikle glmseyen, kahverengi sal, Franszca-
nn fsini bilmeyen, gevek bir Tichborne srd kaytlara
gemi bulunuyor. Bogle, nicedir kayp olan Tichborneun
tpatp benzerini bulmann mmkn olmadn biliyordu.
Ne kadar ustaca dzenlenmi olursa olsun btn benzer
liklerin, baz kanlmaz benzemezlikleri daha da vurgula
maktan teye gidemeyeceini de biliyordu. Bu yzden, her
trl benzerlikten alarga durdu. Sezgileriyle biliyordu ki, bu
kadar gze batan benzemezlikleri hibir dzenbaz gze ala
mayacana gre, kalkacaklar tehlikeli urataki btn
beceriksizlikler iin iinde en kk bir sahtekrlk bulun
madnn kant olacakt. Zamann yardaklnn ne kadar
nemli olduu da asla unutulmamalyd: Gney Yarkrede
kaderin alar arasnda geirilen on drt yl, insan kimbilir
ne kadar deitirirdi!
Baarnn baka bir gvencesi de, Lady Tichborneun
bkp usanmadan yaymlatp durduu, Roger Tichborneun
sa olduu konusunda ne kadar sarslmaz bir inan besle
diini ve onu grr grmez tanmaya ne kadar istekli oldu
unu gsteren o kubeyinli ilnlard.

Bululma
iyilikte bulunmaktan hibir zaman ekinmeyen Tom Cas-
tro, Lady Tichbornea bir mektup yazd. Kimliini kant

26
lamak iin de, sol meme ucunun yambamdaki iki ben ve
ac ama unutulmaz bir ocukluk ans -eekarlarmm sal
drsna uramt- gibi su gtrmez kantlar verdi. Mektup
hem ksayd, hem de Tom Castro ile Bogledan beklenecei
zere batan sona yazm yanllaryla doluydu. Lady Tich-
borne, Paristeki otel odasnn grkemli yalnzlnda, mek
tubu sevin gzyalar arasnda tekrar tekrar okudu ve olu
nun anmsamasn isteyecei anlar birka gn gemeden
kafasnda canland.
1867 ocann onaltsmda Roger Charles Tichborne ayn
otele kageldi. Kendisine, saygl ua Ebenezer Bogle elik
etmekteydi. Prl prl bir k gnyd. Lady Tichborneun
yorgun baklar gzyalaryla buulanmt. Zenci, perde
leri ardma kadar at; gn her eyi bir maske gibi rtt;
hovarda olunu o saat tamyveren anne, onu cokuyla ba
rna bast. Artk oluna gerekten kavutuuna gre, olu
nun gncesini ve Brezilyadan yollad mektuplar, onu bir-
bama yaad ondrt yl boyunca ayakta tutmu olan o aziz
hatrat geri verebilirdi. Onlar gururla teslim etti oluna.
Tek bir sayfasn bile kaybetmemiti.
Bogle kendi kendine glmsedi. Artk Roger Charlesm
uysal hayaletini ete kemie brndrebilirdi.

Ad Majorem Dei Gioriam

Klasik tiyatronun allm sahnelerinden birini andran bu
mutlu kavuma, taraf, gerek anne, sahte oul ve baa
rl tertipiyi muratlarna erdirerek ykmzn sonunu geti
rebilirdi pekl. Oysa kaderin (iie gemi binlerce nedenin
sonsuz, aralksz akna kader deriz) daarnda bir baka son
vard. Lady Tichborne 1870te lverince, akrabalar, Ortona
kar sahte kimlikten dava atlar. Agzlln deilse bile
yalnzlk ve gzyalarnn azizliine uramam olan akra

27
balar, Avustralya cangllarndan anszn skn eden bu i
man ve nerdeyse karacahil adamn, Lady Tichbomeun hayr
sz evld olabileceine asla inanmamlard. Orton ise, Roger
Charlesn alacakllarna gveniyordu; paralarn bir an nce
geri alabilmekten baka bir ey dnmeyen alacakllar,
Ortonm Tichborne olduuna inanmaya can atyorlard.
Aile avukat Edward Hopkins ile Tichborne ailesinin ge
miini iyi bilen antika merakls Francis J. Baigentm dost
luklarna da gveniyordu dorusu. Ama bu kadar yeterli
deildi. Bogle, oyunu kazanabilmeleri iin, kamuoyunu da
arkalarna almalar gerektii kansndayd. Banda silindir
apkas, elinde emsiyesi, Londrann sekin caddelerinde
esin perisi avna kt. Akamstyd. Balrengi ayn yanss
emelerin drt keli havuzlarna vuruncaya kadar dolat
durdu. Sonunda esin perisi geldi. Bir taksi evirip, Baigentm
evinin yolunu tuttu. Baigent, Times1a, Tichborne olduu
sylenen kiinin utanmaz bir dzenbaz olduunu akla
yan uzun bir mektup gnderdi. Mektubun altna da, Ciz
vit Derneinden Peder Goudron diye imza att. Baigentm
mektubunun ardndan, ayn lde banaz Katolik sula
malar birbiri ard sra yamaya balad. Tepki hemen geldi:
Drst insanlar, Sir Roger Charlesm acmasz bir Cizvit ter
tibine kurban gitmekte olduunu kavramakta gecikmediler.

Fayton
Mahkeme yz doksan gn srd. Yz kadar tank, davalnn
Tichborne olduuna yemin etti; aralarnda, Tiehbornenun
Altnc Ar Svari Muhafz Alayndan drt subay arka
da da bulunuyordu. Davalnn taraflar onun bir dzen
baz olamayacan; dzenbaz olsa, kendisi olduunu ileri
srd insann genlik resimlerine biraz olsun benze
meye alacan yinelediler durmadan. Kald ki, Lady

28
Tichborne onu tanmt; bir annenin yanlmas mmkn
deildi. ler yolunda ya da az ok yolunda gidiyordu ki,
Ortonn eski aftoslarndan biri tank krssnde grnd.
Bogle, akrabalarn bu haince oyunu karsnda hi sarsl
mad; banda silindir apkas, elinde emsiyesi, bir kez daha
Londra sokaklarnda esin aramaya kt. Bulup bulmadn
hibir zaman renemeyeceiz. Primrose Hille varmasna
az kalmt ki, yllardr izini sren o uursuz araba karan
ln iinden frlayverdi. Bogle arabann stne geldiini
grd grmesine, bard barmasna, ama gene de paay
kurtaramad. Ta kaldrma hzla arpan kafas, atlarn nal
lar altnda parampara oldu.

Hayalet
Tom Castro, Roger Charles Tichborneun hayaletiydi; ama
bakasnn dehasyla ete kemie brndrlen iler acs bir
hayalet. Boglem lm haberini almca ykld. Yalan syle
meyi srdrd, ama inandrcl gittike azalyor, gittike
daha ok ak veriyordu. Artk sonucu kestirmek o kadar
zor deildi.
1874 ubatnn yirmi yedisinde, Arthur Orton, namdi-
er Tom Castro, on drt yl ar hapis cezasna arptrld.
Hapishanede kendini sevdirdi; ne de olsa bu iin uzman
saylrd. Cezas iyi halden drt yl indirildi. Konukseverlikle
karland bu son yerden -hapishane- knca, ngiltereyi
ky ky, kasaba kasaba dolap, bazen susuz, bazen de
sulu olduunu ileri srd konumalar yapt. Basitlik ve
yaclk kanna ylesine ilemiti ki, ou gece konuma
sna kendini aklamakla balyor, szlerini suunu itiraf ede
rek sona erdiriyordu: Her zaman dinleyicilerinin eilimleri
nin hizmetindeydi.
2 Nisan 1898de ld.
29
 KADIN KORSAN DUL NG

Ltif cinsten korsanlardan sz edilmeyegrsn, korsan kl

na girmi olmalarna karn ev kadn olduklar bir bakta
anlalan hanmlarn kartondan tuzlu deryalarda tepindik
leri kflenmi bir mzikal komedinin mahalle tiyatrolarn
dan birindeki iler acs sahnelenii akla gelir hemen. Ama
bakmayn siz, gerek kadn korsanlar da gemitir bu dn
yadan. Mary Read de, koca gemileri ustaca ekip eviren,
vahi tayfalara eli titremeden kaptanlk eden, ak deniz
lerde seyreden tekneleri ele geirip yamalayan bu bece
rikli kadnlardan biriydi. Bir seferinde, korsanlk iinin her
babayiin harc olmadn, bu ii raconuyla yapabilmek iin
kendisi gibi mangal yrekli olmak gerektiini sylemiti.
Parlak meslek hayatnn ilk gnleriydi, daha tek bir tayfas
bile yoktu, geminin bitirimi klarndan birine bir kelek
yapacak olmu, Mary de herifi delloya davet etmiti. Bat
Hint Adalarnn asrlk tresine uyarak, sol eline sa solu
belli olmaz, lenduha gibi akaralmazm, sa eline amaz
bahriye klcn alm, adamn karsna dikilmiti. aka-
ralmaz tutukluk yapm, ama bahriye klc hretinin hak

31
kn vermiti... Mary Readin korkusuz meslek hayat pek
uzun srmemi, 1720 dolaylarnda, Jamaikada St. Jago de la
Vegada bir spanyol daraacnda son bulmutu.
Ayn sularda i tutan bir baka kadn korsan da Anne
Bonney idi. Muhteem memeleri, alev alev yanan kzl sa
laryla nam salm bu zalim rlanda gzeli, kelleyi koltua
almaktan asla ekinmezdi. Mary Readle nce ayn gemiyi,
en sonunda da ayn daraacm paylat. Annein Kap
tan John Rackam da onlarla birlikte daraacm boylamt.
Anne, Ebu Abdullah Muhammede beddua okuyan Ayeden
de kt aalamt n: Erkek gibi dvseydin, Kpek
gibi almazdn.
Bu hemirelerin hem en korkusuzu, hem de en uzun yaa
yan ise, Sar Denizden ta Annam kylarndaki rmaklara
kadar cmle Asya sularnda kol gezmi bir kadn korsand.
Grm geirmi dul ingden sz ediyorum.

raklk Yllan
1797 dolaylaryd; in denizlerine yelken iiren birok
korsan filosunun ortaklan btn glerini birletirip bir
donanma kurdular, donanmann deryabeyliine de gve
nilirlii ve sadakati tartlmaz bir adam olan ingi getirdi
ler. Bu ing o kadar kyc bir adamd, kylar o kadar ac
maszca yamalyordu ki, seksen kadar ky kynn kor
kuya kaplan sakinleri, armaanlar ve gzyalarn gnde
rerek imparatordan yardm dilendiler. mparator, bu yrek
szlatan bavuruya kulak verdi: Kyllere kylerini atee
verip balkl hepten unutmalar, ierilere g edip tm
den yabancs olduklar renberlie soyunmalar buyu
ruldu. Kyller kendilerine buyurulanlar bir bir yerine
getirince, ssz kylarda hibir ey bulamayan korsanlarn
ii bozuldu. Onlar da, kylar brakp gemilerin peine d
tler; ama yetkililer, ticareti fena halde kstekledii iin,
gemilerin yamalanmasn kylarn talan edilmesinden de
yakksz buldular. mparatorluk ynetimi duruma hemen
el koyarak, eski balklara ifti ubuu satp alarn ve
teknelerini onarmalarn buyurdu. Ama bir kez gz kork
mu olan balklar bakaldrmca, baka bir zmde karar
klnd; ing baland ve Saray imrahorluuna getirildi.
ing oyuna geldi gelecekti. Bunu zamannda fark eden
ortaklar, hakl fkelerinin zehirini bir tabak sebzeli pilava
kattlar. Yemek ldrc etkisini gstermekte gecikmedi;
bir zamanlarn deryabeyi, gelecein Saray imrahoru ruhunu
deniz tanrlarna teslim etti. ingin dulu, bu ifte ikiyzl
lk karsnda bambaka biri oluverdi, korsan tayfasn top
lad, evrilen dolaplar bir bir anlatt ve onlardan, impara
torun af oyununa gelmemelerini, kocasnn yemeine zehir
katan hain ortaklara srt evirmelerini istedi. Gemileri artk
kendi hesaplarna yamalamalarn ve yeni bir deryabeyi
semelerini nerdi.
Seilen, dul ing oldu. Szgn baklar ve rk di
lerini ortaya karan srtyla, saman altndan su yr
ten bir kadnd. Karaya alan yal salan gzlerinden daha
parlakt. Gemiler, dul ingin akl banda buyruklarnn
dmen suyunda, tehlikelere ve enginlere yelken at.

Komuta
Bylece, aralksz on yl srecek serven balam oldu.
Donanma, her birine farkl renkte bayraklar ekilen alt filo
dan olumaktayd. Krmz, sar, yeil, siyah, mor ve biri
de (amiral gemisininki) ylan ilemeli bayraklar. Reisler
Ku ve Ta, Dou Denizinin Krbac, Tekmil Tayfa
nn ncisi, Bal Bol Dalga ve Kzgn Gne gibi adlar
tarlard. Dul ingin koyduu tartlmaz katlktaki yasa-

33
larm dolambasz, ksa ve kesin slbu, inli yneticilerin
birazdan dehet verici bir iki rneini sunacamz slbuna
gln bir ycelik katan solgun belagat ieklerinden yok
sundu. imdilik, dulun yasalarndan birkan olduu gibi
vermekle yetineceim:

Dman gemilerinden aktarlan mallarn tm kayda gei

rilir ve ambarda korunur. Korsanlar mallarn yalnzca onda
ikisini alabilirler, geri kalan ambarda stok edilir. Bu yasay
ineyen idam cezasna arptrlr.
Grev yerini izinsiz terk eden korsan, btn donanmann
nnde kulaklar delinerek cezalandrlr, suu tekrarlayacak
olursa idam edilir.
Kylerden tutsak alnan kadnlarla gvertede oynamak
yasaktr; herhangi bir kadna nce gemi veznedarnn izni al
narak ve ancak geminin iinde tecavz edilebilir. Bu yasay
ineyen idam cezasna arptrlr.

Tutsaklardan alman bilgilere baklrsa, korsanlarn yemei

ounlukla peksimet, insan etiyle semirmi san ve pirin
lapasndan oluuyor, tayfalar arpmaya girmeden ikile
rine barut kartryorlard. Kt oyunlar oynayarak ve bar
but atarak, in dominosu oynayarak, afyon ubuklaryla
dlere dalarak vakit ldryorlard. En gzde silhlan, iki
elleriyle kullandklar bir ift ksa klt. Yeni bir gemiye
saldrmadan nce yzlerine ve gvdelerine sarmsak suyu
sryorlar, bu bynn kendilerini koruyacana inanyor
lard.
Tayfalar karlarn da gemiye alabiliyorlard; ama kapta
nn be alt kadndan oluan bir haremi vard ve her zaferde
haremdeki kadnlarn says mutlaka artyordu.

M
Gen mparator Kia-King Der ki
1809 yl ortalarnda, burada ilk ve son blmlerini akta
racam bir imparatorluk buyruu akland. slbu epey
eletirildi. yle deniliyordu:

Bunlar lnetli ve gnahkrdrlar, ekmee kfreden kfir

lerdir, vergi memurunun sesine, yetimin feryadna kulak ver
meyenlerdir, zmrdanha ve ejderha ilemeli don giyenlerdir,
gzyalarnn Kuzeye doru akmasna aldrmayanlardr; bun
lar rm aklarm zdaki ticareti ksteklem ekte, denizlerimizin
nicedir bozulmam huzurunu bozmaktadrlar. Derme atma,
denize almaya elverisiz teknelerin iinde, gece gndz frt
nalarla boumakta, kimseye bir hayrlar dokunmamaktadr:
Gemicilerin gerek dostu deildirler ve hibir zaman da olma
mlardr. Denizcilere yardmc olmak yle dursun, alaka
tepelerine kmekte, onlara ykm ve lmden baka bir ey
getirmemektedirler. Bylelikle, evrenin doa yasalarn yle
sine ayaklar altna almaktadrlar ki, rmaklar tap kylarn
amakta, usuz bucaksz ekin alanlar sular altnda kalmakta,
oullar babalarna bakaldrmakta, topran beti bereketi kal
mamakta, kuraklk her yerde kol gezmektedir...
... te bu yzden, Amiral Kvo-lang, bunlarn cezasn ver
meyi size brakyorum. Asla unutmayn ki, hogr ve mer
hamet imparatora vergi bir ayrcalktr, kullarn kendilerine
byle bir ayrcalk tanmaya kalkmalar haddini bilmezlikten
baka bir ey deildir. Onun iindir ki, aman tanmayn, haka
davrann, boyun edirin ve zafere ulan.

Denize almaya elverisiz tekneler sz hi kukusuz

gerei yanstmyordu. Ama, korsanlara kar sefere ka
cak olan Kvo-lang yreklendirmekti. Doksan gn kadar
sonra, dul ingin kuvvetleri Orta Kralln kuvvetleriyle

35
kar karya geldi. Yaklak bin gemi savaa tututu, saba
hn ilk saatlerinden akamn ge saatlerine kadar arp
ld. anlar alyor, davullar vuruluyor, kfrler yadr
lp bellar okunuyor, gonglar n n tyor, kehanetlerde
bulunuluyor, toplarn gmbrtleri birbirine karyordu.
Sonunda, imparatorluk kuvvetleri darmadan edildi. Ne
yasaklanan hogry uygulama frsat oldu, ne de salk
verilen acmaszl. Kvo-lang, gnmzde bozguna ura
yan askerlerin akllarna bile getirmek istemedikleri bir
treye uydu: Canna kyd.

Irmak Boylarnda Ylg

Kibirli dulun alt yz kadrgas ve zafer sarhou krk bin kor
san, Xi rmann azlarna yanatlar, iskele sancak deme
den her yeri atee verdiler, vur patlasn al oynasn elen
diler, kimbilir ka ocuu daha yetim braktlar. Kylerin
tmn yerle bir ettiler. Tek bir kyden alman tutsaklarn
says bile bini at. Kamlklara ve eltik tarlalarna sn
maya alan yz yirmi kadn, bebelerden birinin alamas
ele verdi. Kadnlar daha sonra Macaoda kle olarak satld
lar. Epey uzanda da olsa, bu yamacln yol at gz
yalar ve ykm, Gn Olu Kia-kingin yreine ulat.
Ama baz tarihiler, bu feryatlarn, onu, korsanlarn stne
sald askerlerinin urad bozgun kadar zmediini ileri
srerler, iin asl imparatorun, bayraklarn, denizcilerin,
askerlerin, sava aygtlarnn, erzak, khin ve mneccimle
rin says bakmndan akllara durgunluk veren boyutlarda
ikinci bir sefer dzenlemi olmasdr. Seferin komutan
l ise bu kez Ting-kvei diye birine dt. Korkun sayda
imparatorluk kadrgas, Xi Irma atalazndan girip kor
san donanmasnn nn kesti. Dul, savaa hazrd. Sava
n glnn, dahas umarszlnn farkndayd; gece-
Ier boyu, aylar boyu sren yamaclk ve aylaklk adamla
rn gevetmi, gsz drmt. Sava bir trl balam
yordu. Gne, tembel tembel ykseliyor, bir o yana bir bu
yana eilip duran kamlara vuruyordu. nsanlar ve silhlar
bekliyordu. le saatleri usandryor, leden sonralar ge
mek bilmiyordu.

Ejderha \e Tilki
Gelgelelim, her gn akama doru imparatorluk donanma
snn kadrgalarndan gkyzne ykselen dingin ejderha
srleri, usulca dman gemilerinin gvertelerine ve evre
sulara iniyorlard. Pirin kd ve kam saplarndan yapl
m, tyden hafif kuyrukluyldzlar andryorlard, gm
ve krmz yanlarnda benzer yazlar vard. Dul, birbiri ard
sra inen bu gktalarn kaygyla inceledi ve stlerindeki
yazlarda, onca nankrlne ve kendini bilmezliine kar
n tilkiyi korumaktan hibir zaman vazgemeyen ejderha
nn uzun ve artc masaln okudu. Ay gkyznde git
tike inceliyor, kt ve kamtan karaltlar her akam ner-
deyse ayrt edilemeyecek deiikliklerle ayn masal tayor
lard. Yrei kararan dul derin dncelere dald. Ay gky
znde ve kzl sularda dolunaya dnerken, masal da sonuna
yaklamaktayd. Tilki sonsuza dek balanacak myd,
yoksa sonsuza dek cezalandrlacak myd? Bunu kimse
kestiremiyordu. Ama kanlmaz son yaklayordu. Dul
sonunda anlad. ki ksa klcn rmaa att, kk bir san
daln iine diz kt ve imparatorluk donanmasnn amiral
gemisine gtrlmesini buyurdu.
Hava kararmt. Gkyz ejderhalardan, bu kez sar
ejderhalardan geilmiyordu. Dul, amiral gemisine karken,
Tilki, ejderhann kanadna snyor, diye mrldand belli
belirsiz.
37
Kutsanma
Tarih, tilkinin balandn ve mrnn geri kalan yllarn
afyon ticaretine adadn yazyor. Ayrca dulluu da brak
m, Bilgi I anlamna gelen bir ad edinmi kendine.

O gnden sonra (diye yazm inli bir tarihi iirsel bir

dille) gemiler sessiz sakin seyreder oldular.
Tekmil rm aklar suskunlua brnd, tekmil denizler din
ginlie kavutu. nsanlar silhlarn sattlar ve kz alp tarla
larn srmeye koyuldular. Tanrlara sunular gmdler, tepe
lere trmanp yakardlar, gn boyu kafesler arkasnda arklar
syleyip elendiler.

38
 GNAH TACR KE EASTMAN

Bu Amerikann demleri
Dapdar siyah giysileri ve yumurta topuk ayakkablaryla,
mavi duvarlarn nnde ya da ak gn altnda iyice
belirginlemi iki kabaday lmcl bir dansa kalkarlar;
bak baa bir danstr bu. Sonunda, baklardan biri hede
fini bulur, birinin kulanda krmz bir karanfil aar; ken
dini bir bana yerde bulan kabaday dans lmn kolla
rnda tamamlar. Ayakta kalan derin bir soluk alr, apkasn
bana yerletirir ve son yllarn bu kyak dvn hikye
sini evresindekilere anlatmakla geirir. Eski Arjantinini-
mizin yeralt dnyasnn tarihi byle de zetlenebilir. New
Yorkun eski yeralt dnyasnn tarihi ise hem daha afallatc,
hem de daha ar aksaktr.

br Amerikann demleri
New York etelerinin tarihi (1928de Herbert Asbury drt
yz sayfalk koca bir ciltte anlatmt) barbarlarn yaratl
39
sylencelerinin btn karmaklk ve acmaszln olduu
kadar, akl almaz samalklarnn ounu da ierir: Bira
imalthanelerinin, zencilerin oturduu ucuz kira evleriyle
i ie gemi mahzenleri; katl yaplardan oluan khne
bir New York; meclislerini lam kanallar labirentinde top
layan Bataklk Melekleri gibi cinayet eteleri; on-on bir ya
larndaki kk canileri deviren afak ocuklar gibi katil
eteleri; bir mifer gibi kulaklarna kadar indirdikleri iine
yn tktrlm silindir apkalar, pantolonlarnn stne
kardklar gmleklerinin Bowery Caddesi rzgrlarnda
uuan uzun etekleriyle (ama bir ellerinde kaln sopalar ve
ceplerinden ucu grnen tabancalaryla) birbalarna dola
rlarken, gelip geenlerin ylk ylk srttklar, gz-
pek ve irikym irkin Haydutlar; bir kargnn ucuna gei
rilmi l bir tavan kendilerine bayrak edinerek kavgaya
giren l Tavanlar gibi cinayet eteleri; alnna yaptr
d yal peremi, sap maymun kafas biiminde oyulmu
bastonu, kendi icad olan ve baparmana takp dman
nn gzlerini oyduu bakr letle nam salm Hanm Evld
John Dolan gibi adamlar; be kuru uruna bir srta canl
bir sann kafasn koparan Kit Burns gibi adamlar; onun
iin gururla kaldrmlar andran kzn pezevenkliini
yapan, gen, sarn ve donuk bakl Kr Danny Lyons gibi
leri; kk bir New England kynden gelmi olan ve Noel
arifesi kazanlarn mutlaka bir hayr kurumuna bala
yan yedi kz kardein ilettii cinsten, pencerelerinden kr
mz fenerler grnen sra sra evler; a brakldktan sonra
kpeklerin stne salman iri sanlarn iine tkldklar
san kapanlar; inlilerin ilettii batakhane ve kumarha
neler; Sincap etesinin btn tayfalaryla yatan ve durma
dan dul kalan Kzl Norah gibi kadnlar; Danny Lyons cina
yetten daraacm boylaynca, dul kalm kadnlar gibi gz
ya dken ve len krn ardndan kim daha ok gzya
40
dkt tartmas srasnda Kibar Maggie tarafndan grtla
ndan baklanan Kumru Lizzie gibi hatunlar; 1863'te bir
hafta boyunca dinmek bilmez isyanlarda olduu gibi yz
binann yaklp ykld, kentin nerdeyse ele geirildii ete
ayaklanmalar; sonunda birinin denizin dibini boylarcasma
ayaklar altnda kalp inendii, ard aras kesilmeyen sokak
kavgalar; Arap Yoske gibi bir hrsz ve at zehirleyicisi, ite,
New Yorkun yeralt dnyasnn karmakark tarihi, btn
bunlardan dokunmu bir yamal bohadr. Ve bu tarihin en
nl kahraman, emrinde bin iki yz adam bulunan Edward
Delaney, namdier William Delaney, namdier Joseph
Marvin, namdier Joseph Morris, namdier Kei East-
mandr.

Kahraman
insan, kimin kim olduunu bir trl karamad maskeli
balolar kadar tedirgin eden bu kimlik deiiklikleri, onun
gerek adn iermiyor; gerek ad diye bir ey varsa tabii.
Ama nfus ktndeki kaytlara gre, Brooklynin Willi-
amburg kesiminde, sonradan Eastman diye Amerikanla
trlm olan Edward Osterman olarak dodu, iin tuhaf,
yeralt dnyasnn bu frtnal kiilii Yahudiydi. Haham
sakall adamlarn, dinin buyurduu ynteme uygun olarak
kesilmi danalarn kan tmyle aktlm ve kez ykan
m etini gvenle yedikleri bir koer lokantasnn sahibinin
oluydu. 1892 ylnda, on dokuz yama geldiinde, babas
ona.bir kuu dkkn at. Hayvanlara duyduu hayranlk,
onlarn davranlarna ve inanlmaz masumluklarna duy
duu merak, mr boyu srecek bir uraa dnecekti.
Yllar sonra, Tammany derneinin illi eflerinin sunduk
lar purolar aalayarak geri evirdii ya da o yeni icatla,
gondoln gayrimeru ocuu denebilecek otomobille en

41
lks kerhaneleri dolat bolluk dneminde, ikinci bir i
kurdu. Aslnda bir paravand bu. Yz kedi ile drt yzden
fazla gvercin besliyordu, ama hibiri satlk deildi. Hep
sini ok sever, sk sk mahallede koltuunun altnda mutlu
bir kediyle gezintiye kar, bir sr kedi de abuk abuk
ardndan gelirdi.
Salam yapl, irikym bir adamd. Boynu boa gibi ksa
ve kaln, gs f gibi, kollar uzun ve boumlu, burnu
krkt; yz, yara bere iinde olmasna karn, gvdesi kadar
arpc deildi; sr obanlar ya da gemiciler gibi arpk
bacaklyd. Gmlek ya da ceket giymedii ok olurdu, ama
yumurta kafasna birka numara kk melon apkas tepe
sinden eksik olmazd. nsanlk, onun ansn yaatt. Sine
mann allagelmi gangster tipi, tombul, kadns Caponea
hi benzemez, hk demi Eastmann burnundan dmtr
sanki. Louis Wolheimin, uzaktan rahmetli Kei Eastman
andrd iin Hollywoodda i bulduu sylenir. Eastman,
yeralt leminde kasla kasla dolarken omuzunda iri, mavi
bir gvercin olurdu, tpk knn stne karatavuk tnemi
bir boa gibi.
1890larm ortalarnda, halka ak dans salonlar New York
kentinde srsne bereketti. Eastman da bunlardan birinde
fedailik yapmt. Rivayet odur ki, bir gn bir dans salonu
nun mdr onu kapdan evirecek olmu; Kei de, ie
alnacak gibi grnen zbandut gibi iki herifi paspas yapa
rak ispatlayvermi bu i iin biilmi kaftan olduunu. Tek
kiilik bir ordu gibi herkesin yreine korku salan Kei,
1899a kadar srdrm fedailii. Olay karan bir babel-
sn huzura kavuturdu mu, kaln sopasna bir entik atar
m. Bir gece, kimseye bulamadan siyah birasn yudum
layan bir kele taklm gz, bir vuruta leini yere sermi
herifin. Sonradan, Elliye bir entik kalmt, diye aklk
getirmi duruma.
42
IV/m Alan
1899dan sonra, Eastman naml bir kabaday olmakla kal
mad, seimler srasnda kentin nemli bir blgesini himaye
sine ald. Bu batakhane blgesinin kerhane ve kumarhanele
rinden, sokak orospular, yankesici ve hrszlarndan avan
tasn almaktan da geri kalmad tabii. Tammany Derneinin
politikaclar ve baz kiiler onu hr karsn diye tutarlard,
te, fiyat listesinden birka rnek:

Israrak kulak koparma 15 dolar

Kol bacak krma 19 dolar
Bacaktan zmbalama 25 dolar
Baklama 25 dolar
Temize havale 100 dolar ve st.

El becerisini yitirmemek iin, ii bitirmeyi zaman zaman

dorudan kendisi stlenirdi.
Bir snr sorunu (uluslararas hukukta rastlanan sorunlar
kadar nazik ve bell bir sorun) Eastman, rakip etelerden
birinin naml reisi Paul Kelly ile kar karya getirdi, iki
ete arasnda sada solda meydana gelen vuruma ve kap
malar, birtakm blgesel snrlarn belirlenmesiyle sonu
lanmt. Eastman bir sabah erken saatlerde bu snrlar tek
bana amaya kalknca, Kellynin be adamnn saldrsna
urad. Kei, mutas, maymunsu kollan ve copuyla, sal
drganlardan n yere sermeyi baard, ama sonunda
midesine iki kurun yemekten kurtulamad. Adamlar, nasl
olsa lr diye brakp katlar. Eastman, ba parmayla
iaret parman kanayan yaralarna bastrp, sendeleye
srklene Eyalet Hastanesine ulat. Hastanede haftalarca
ateler iinde hayatla lm arasnda gitti geldi, ama ken
disini ldrmeye yeltenenin adn vermedi. Taburcu oldu
unda, oktan patlak vermi olan sava, ard aras kesil-

43
mey en atmalarla 1903 austosunun on dokuzuna kadar
srd.

Rivinglon Soka Muharebesi

Polis dosyalarndaki solgun fotoraflarna ok da benzeme
yen, le gibi alkol ve ttn kokan, kafalarna parlak renkli
eritlerle ssl hasr apkalar geirmi yz kahraman; her
trl yz kzartc hastalkla yakalanm, dileri rm,
solunum yetersizlii ya da bbrek yetmezlii eken yz kah-
raman; Troya Savana ya da Bull Run arpmasna katl
m savalar kadar mehul ve mthi yz kahraman...
te, bu yz adam, kinci Caddenin stnden geen demir
yolu kprsnn glgeleri altnda bu karanlk sava bala
tverdi. Neden, Kellynin fedailerinin, Eastmanm bir arka
dann Rivington Sokandaki kumarhanesini basmaya
kalkmalaryd. Fedailerden biri ldrlnce, kurunlar
havada uumaya, altpatlarlar konumaya balad. Sinek
kayd tral bir sr adam, demiryolu kprsnn ayakla
rn siper alarak, sessiz sakin kurun yadrdlar birbirlerine;
ardndan, takviye kuvvetleri olarak, her biri birer cephanelik
gibi donatlm kiralk arabalar sard evreyi.
Bu savan kahramanlar neler hissetti dersiniz? Her
eyden nce (bana sorarsanz), yz altpatlarn duygu
suz patrts arasnda her an tahtal ky boylayabilecekle-
rine kesinkes inanmlard; kincisi (bana sorarsanz), her
nedense, ilk kurunlardan syrtrlarsa bir daha yara alma
yacaklarndan en kk bir kukular yoktu. Aslnda kesin
olan tek ey, kprnn demir ayaklarnn dibinde ve gece
nin, rts altnda kyasya vurutuklaryd. Polis iki kez
araya girmeye kalkt, ikisinde de geri pskrtld. afa
n ilk klaryla birlikte arpmann hz kesildi - sanki
ayp ya da uursuzmu gibi. Demiryolu kprsnn koca
44
kemerleri altnda yedi ar yaral, drt l, bir de gvercin
ls kald.

atlaklar
Kei Eastmanm da hizmet sunduu yerel politikaclar, bu
tr etelerin varln herkesin nnde hep yadsr ya da bun
larn sradan spor kulpleri olduunu ileri srerlerdi. Ama
Rivington Sokanda aktan aa giriilen bu sava onlar
tela drmt imdi. Atekes yapmak gerektiini anla
tabilmek iin, Eastmanla Kelly arasnda bir buluma ayar
ladlar. Kelly (i polisin duruma el koymasn engellemeye
geldiinde, Tammany Derneinin yzlerce Colttan daha
etkili olduunu ok iyi bildiinden) hi nazlanmadan kabul
etti; Eastman (iri, hayvans gvdesinin verdii kibirle) daha
iddetli, daha byk kapmalar ksn diye can atmak
tayd. Bulumaya yanamayaca anlalnca,, politikac
lar hapse attrrz diye gzn korkutmak zorunda kald
lar. En sonunda, iki naml gangster, dilerinin arasnda birer
koca puro, elleri altpatlarlarnda, evrelerinde alesta bekle
yen fedaileri, pis bir batakhanede kar karya geldiler. Tam
Amerikallardan beklenecek bir karara vardlar: Anlamaz
lklarn ringde yumruk yumrua zeceklerdi. Kelly dene
yimli bir boksrd. Bronxda bir ahrda yaplan dv muh
teem oldu. Seyre gelen yz krk kii arasnda, hafife arkaya
itilmi melon apkalaryla gangsterler ve iine bazen silh
saklanan kabark salaryla aftoslar da vard. Eastmanla
Kellynin dv iki saat srd ve berabere bitti. Bir hafta
geti gemedi, vurumalar yeniden balad. Kei bilmem-
kamckez tutukland. Tammany Dernei byk bir gnl
rahatlyla syrld iin iinden; yarg, en temizinden on yl
hapis verdi Keie.

45
Eastman Almanyaya Kar
Kei, Sing Singden tahliye olduunda bana gelenlerin a
knlndan hl kurtulamamt; bin iki yz kiilik etesiyse
parampara olmu, birbirine girmiti. Bakt eteyi yeniden
toparlayamayacak, kendi bana i tutmaya balad. 1917
eyllnn sekizinde, kalabalk bir caddenin ortasnda kar
gaa kard gerekesiyle tutukland. Ertesi gn, daha da
byk bir kargaaya katlmaya karar vererek, New York
Ulusal Muhafzlarnn 106. Piyade Alayna yazld. Birka
ay sonra alayyla birlikte yurt dna gnderildi.
Katld savata neler yaptm az ok biliyoruz. Tutsak
almaya iddetle kar ktm ve bu iler acs uygulamaya ne
kadar kar olduunu bir seferinde yalnzca tfeinin dipi
ini kullanarak gsterdiini biliyoruz. Yaralandktan gn
sonra hastaneden kap cepheye dndn biliyoruz. Mon-
tfaucon dolaylarndaki arpmalarda arkadalar arasnda
sivrildiini biliyoruz. Sonradan, Bowery Caddesindeki birta
km kk dans salonlarnn, Avrupadaki savatan ok daha
bell olduunu sylediini biliyoruz.

Esrarengiz, Manta Uygun Son

Kei Eastmann cesedi, 1920 Noelinde, gn aarrken
New Yorkun merkezindeki sokaklardan birinde bulun
mu. Cesette be kurun yaras saptanm. Yerde yatann l
olduundan bihaber bir sokak kedisi, akn akn cesedin
evresinde dolanyormu.

46
 VURDUMDUYMAZ KATL BILL HARRIGAN

Arizonanm ku umaz kervan gemez llerinden bir

grnt, en bata Arizona ve New Mexiconun ku umaz
kervan gemez llerinden bir grnt: Gm ve altn ara
yclarnn kamplaryla n salm bir lke, usuz bucaksz
topraklar lkesi, dev masadalar ve dingin renkler lkesi,
akbabalar tarafndan tertemiz edilmi beyaz iskeletler lkesi.
Bu koca lkenin zerinde bir baka grnt: Atnn srtna
smsk yerleip, amansz altpatlarlarndan kan grn
mez kurunlarla (efsunluymuasna) ok uzaklardan adam
vuran bir delikanl, Yumurcak Billy.
Deerli maden damarlaryla kapl, kra, yla gz kama
tran l. Yetikinlerin adaletine, Meksikallar saymazsak
yirmi bir l bor takarak yirmi bir yanda len ocuk.

Larva Evresi
Sonradan hem ylg, hem de vgyle Yumurcak Billy adyla
n salacak olan adam, 1859 dolaylarnda New York kentin
deki sala bir evin bodrum katnda dnyaya geldi. Hayatm-

47
dan bezmi rlandal bir dyatamdan frlad, ama zenci
ler arasnda byd sylenir. Berbat kokularla kvrck
sal kafalarn kargaas arasndan, yzndeki iller ve da
nk kzl salaryla edindii stnlkle syrld. Beyazlyla
vn duyuyordu; elimsiz, yabanl ve duygusuzdu. On iki
yanda Bataklk Meleklerine, mahallenin lam kanalla
rnda i gren o bitirim etesine katld. Ortal youn bir
sisin kaplad gecelerde, le gibi kokan labirentten dar
kp bir Alman gemicinin peine taklrlar, kafasna bir
ey indirip adam geberttikten sonra donuna kadar soyar
lar, sonra da ktklar pislie sinsi admlarla geri dnerlerdi.
Reisleri, at zehirleyicisi olarak da n salm, Gazhane Jonas
namyla maruf, kr sal bir zenciydi.
Bazen, bir kadn, rhtmdaki batakhanelerden birinin st
kat penceresinden kurban adaynn bandan aa bir kova
kl boaltr, adam soluksuz kalp ksre boulurken
Bataklk Melekleri stne ullanr, adam bodrum katlarn
dan birine srkler, soyup soana evirirlerdi.
Sonradan Yumurcak Billy adyla n salacak olan Billy
Harriganm raklk yllar byle geti ite. Bowerydeki
tiyatrolar da hi bolamaz, zellikle de kovboy melodram
larn (belki de bunlarn kendi yazgsnn belirti ve simgeleri
olduunun farknda bile olmadan) hi karmazd.

Batyal
O gnlerde, bu vurdukrdl oyunlarn, (perde tam zama
nnda almaynca st balkondaki ayaktakmnm Kaldrn
ulan u apulu! diye barmaya balad) Bowery tiyat
rolarn tklm tklm doldurmasnn nedeni ok basitti: O
sralar btn Amerika, Uzak Batnm albenisine kaptrmt
kendini. Gnbatmnn tesinde, Nevada ve Californianm
altn madenleri yatyordu. Gnbatmnn tesinde, balta-

48
larm yere serdii kzl selviler; yabansrlarnm koca kzl
yzleri; Brigham Youngm kastor apkas ve okkarl yata;
kzlderili trenleri ve saldrlar; llerin temiz havas; gz
alabildiince uzanan otlaklar; ve topran kendisi, yaknl
tpk denizin yaknl gibi insann yrek atlarn hzland
ran topran kendisi. Bat aryordu. O yllarda bir sylenti
yava yava yaylp durmaktayd. Binlerce Amerikalnn
Baty ele geirmekte olduu syleniyordu. Bu yara, 1872
dolaylarnda kodesten kaan, mgraklylan kadar sinsi Bili
Harrigan da katld.

Bir MeksikalInn Ykl

Tarih (filmlerini ksa, kesik grntlerden oluturan baz

film ynetmenleri gibi) imdi de karmza, azgn sularn
ortasndaymasna her eye kadir ln ortasna yerleti
rilmi, tehlikelerle dolu bir bar grnts karyor. Vakit,
1873 ylnn uultulu bir gecesi; yer, New M exiconun
Byk Ovalar. Drt bir yre, nerdeyse insann yreine
rpertiler salacak kadar dz ve plak; frtna ykl bulut
lar ve ayyla gkyz, atlak oyuklardan ve dalardan geil
miyor. Bir sr kafatas, glgeler arasnda akal ulumalar
ve akal gzleri, srm gibi atlar ve salondan dar uzanan
bir k demeti. erde, tezgha dayanm, irikym, ama yor
gun adamlar ikilerini yuvarlayp yeni bir kavgaya snrlar
ken ylan ve kartal kabartmal iri gm paralarla oynaya
rak caka satyorlar. Donuk bakl bir sarhoun dudaklar
arasnda bir ark. Aralarnda bol sli bir dil konuanlar var;
brlerinin bunlar horlayp aaladna baklrsa, span
yolca olmal bu dil. Kzl sal apartman faresi Bili Harri
gan da tezghta ikisini yudumlayanlar arasnda. spirtodan
farksz ikiden birka kadeh yuvarlam, belki de cebinde
be paras kalmadndan bir kadeh daha isteyip isteme
49
mek arasnda gidip geliyor. l adamlar arasnda biraz pis
mi gibi. Bu heybetli, amatac, en akrak adamlarn yaba
nl srlar ve koca koca atlar yola getirmedeki ustalndan
nefret ediyor. Anszn bir lm sessizlii kyor ortala,
bir tek arksn mrldanmay srdren sarhoun sesi bozu
yor suskunluu, ieri giren, iriyan, gl kuvvetli bir Mek
sikalI; yz, yal kzlderili kadnlarn yzne benziyor.
Kafasnda kocaman bir sombrero, belinde bir ift altpat
lar. Krk dkk bir ngilizceyle, kafay ttsleyen orospu
ocuu gringolarn cmlesine iyi akamlar diliyor. Karlk
vermeyi gze alan yok. Bili, adamn kim olduunu soruyor.
Korkuyla, Dagonun -yani Diegonun- Chihuahual Belisa-
rio Villagran olduunu fsldyorlar kulana. O anda mt
hi bir patlama duyuluyor. Uzun boylu adamlarn arkasna
snp herife ate eden, Billden bakas deil. nce Villag-
rann elindeki kadeh dyor, sonra da Villagranm kendisi,
ikinci bir kuruna gerek kalmyor. Yerde iki seksen yatan
adama dnp bakmaya bile gerek grmeyen Bili, yarm
kalan sohbeti tamamlyor. yle mi? diyor szckleri uza
tp yayarak. Ben de, New Yorklu Yumurcak Billy. Sarho
un aznda hl ayn ark, olup biten umurunda deil.
BilPin, bardakilerin gznde o saat ilh kesildiini kestir-
mek g olmasa gerek. evresindekilerle el skp vgleri,
tebrikleri ve viskileri kabul ediyor, ilerinden biri, Billin
tabancasnn kabzasnda hi entik olmadn grnce, Vil
lagran iin bir entik atmasn neriyor. Yumurcak Billy,
adamn uzatt aky cebine atp, Meksikallar saymaya
demez, diyor. Belki bu kadarla da kalmyor. Bili, o gece
battaniyesini lnn yanna seriyor ve -kl kprdamadan-
gn aarana dek deliksiz bir uyku ekiyor.

50
Gebertmek tin Gebertmek
Altpatlardan kan o ball kurunla birlikte, kahraman
Yumurcak Billy (on drt yanda) domu, sinsi Bili Har-
rigan lmt. Lam kanallarndan frlayp kurbanlarnn
beynini datan olan, smrboylarnn yiidi olup kmt.
Kendi kendine ata binmeyi rendi; Oregonlular ve Califor-
niallar gibi gvdesini geriye vererek deil de, Wyoming ya
da Texas usul eyerde dimdik oturarak at sryordu. ev
resinde yaratlan efsaneye hibir zaman cuk oturmad, ama
her geen gn biraz daha yaklat. Kovboyun iinde New
Yorklu hayduttan bir eyler tad hep; daha nce zenci
lere duyduu nefreti Meksikallara yneltti, ama son szleri
spanyolca bir kfr olacakt. Sr obanlarnn kural tan
maz yaama sanatn rendi. Daha g bir baka sanat da,
adam ynetme sanatn da rendi. Bu iki sanat, iyi bir davar
hrsz olmasn salad. Zaman zaman, Eski Meksikann
gitarlarna ve kerhanelerine kaptryordu kendini.
Uyur uyankln perili uyuukluuyla, ou zaman drt
gn drt gece sren kalabalk lemler dzenlerdi. Sonunda,
atlayacak hale gelince, hesab kurunlaryla grrd.
Tetie basan parma titremedii srece, tm smrboylar-
nn yrekleri en ok titreten (belki de en mehul ve en yal
nz) adam oldu. Sonradan onu ldrecek olan arkada
erif Pat Garrett bir seferinde Billyye, Ustalm, tfekle
yabansr vurarak yaptm idmanlara borluyum, diye
cek olmu; Billy de, Ben de ustalm, altpatlarmla teneke
kutu ve adam vurarak yaptm idmanlara borluyum, diye
yant vermiti alakgnlllkle.
Ayrntlar hibir zaman renilemez, ama MeksikalIlar
saymazsak ardnda yaklak yirmi bir l braktn biliyo
ruz. Akllara durgunluk veren yedi yl boyunca, pervaszl
sonuna kadar yaad.

51
 Yumurcak Billy, 25 Temmuz 1880 gecesi, siyahbeyaz
benekli atyla, Fort Sumnern anacaddesinden, daha do
rusu tek caddesinden drtnala aa vurdu. Bunaltc bir
scak vard; sokak lmbalar yaklmamt. Bir verandada
salncakl sandalyesinde oturmakta olan erif Garrett taban
casn ekip Yumurcakm karnna bir kurun sallad. At
yoluna devam etti; srcs ise tozlu yola yuvarland. Gar
rett bir el daha skt. Kasaballar (vurulann Yumurcak
Billy olduunu bildiklerinden) pencerelerinin kepenklerini
smsk kapadlar. Yumurcak, ok uzun sre aclar iinde
kvrand. Sabahleyin, gne tepeye ktnda, kasaballar
ortaya kp yava yava yaklatlar, Billynin silhlarn ald
lar. Ruhunu oktan teslim etmiti. Yznde, llere zg o
tkenmi anlatm grdler.
Billyyi tra ettiler, srtna hazr giysiler geirdiler, kor
kulu ve alayc baklar arasnda Fort Sumnern en byk
dkknnn vitrininde sergilediler. Kilometrelerce uzaklar
dan atlar ve arabalarla adamlar geldi Billyyi seyretmeye.
nc gn, yzne makyaj yapmalar gerekti. Drdnc
gn, enlikle gmld.

52
 GRGSZ GRG HOCASI
KTSUKE NO SUKE

Bu hikyede anlatacamz alakln konusu, Ako ato

sunun efendisinin erefini iki paralk ederek lmne yol
aan, sonra da hak ettii intikamla yz yze geldiinde
(bir soylu olarak grevi olmasna karn) harakiri yap
maya yanamayan bahtsz bir saray grevlisi, grgsz
grg hocas Kira Ktsuke no Suke. Gl ballklar can
landrd ve lmsz bir giriim iin gerekli frsat yarat
t iin, btn insanlk kran duymal ona aslnda. Bu
olayn ansna yz kadar roman, inceleme, doktora tezi ve
opera yazlm; bu konuyu ileyen porselen anak mlek
leri, benekli lciverttalarn ve lak ilerini saymyoruz bile.
Hikye her eye el atan beyazperdenin de ok iine yaram,
nk Krk Yedi Komutann bret Verici yks -ad bu-
Japon sinemasnn en sk bavurulan esin kayna olmu. Bu
byk ilginin de gsterdii gibi, kl krk yararcasna belge
lenmi hret, hakl olmann da tesinde, herkesin dorulu
unu hemen onaylayaca bir hrettir.
Ben, A. B. Klitfordm anlatsndan yola kyorum; Mit-
ford, okurun ilgisini databilecek yerel renklere yer ver

53
memi, muhteem hikyenin akclna ncelik tanm.
Doulu zelliklerin eksiklii, elimizde dorudan Japonca-
dan evrilmi bir yorum olduunu dndryor bana.

zlen Kurdele
1702 ilkbaharnn geride kald gnlerden bir gn, Ako
atosunun saygdeer efendisi Asano Takumi no Kami, bir
imparatorluk elisini arlamak, yedirip iirmekle grev
lendirildi. ki bin yz yln (bunun bir blm mitolog-
yayd) imbiinden szlp gelen grg kurallar, byle bir
durumda uygulanmas gereken trenleri tartlmaz biimde
belirliyordu. Eli, Mikadoyu temsil etmekteydi, ama sim
gesel biimde ya da dolayl yoldan; bu klcal ayrm hem
bymsemeden, hem de kmsemeden zenle deerlen
dirmek gerekmekteydi. Sonradan lmcl yanllara yol
aabilecek gaflar nlemek amacyla, grg hocas olarak
Yedo sarayndan bir yksek grevli gnderildi eliden nce.
Sarayn rahatndan uzak kalan, belki de kendini ceza ola
rak bir ky dinlencesine ya da bir eit srgne gnderil
mi hisseden Kira Ktsuke no Suke, grevini yerine getir
mek iin en kk bir zahmete girmedi. Dahas, almn
dan geilmiyor, kendini beenmiliini zaman zaman ks
tahla vardryordu. rencisi, atonun efendisi, onun bu
aalamalarn grmezden gelmeye alyordu. Nasl kar
lk vereceini bilemiyor, kat grev anlay onu zora ba
vurmaktan alkoyuyordu. Bir gn, orabnn kurdelesinin
zlm olduunu fark eden grg hocas, atonun efendi
sinden kurdeleyi balamasn istedi. Takumi no Kami, fke
den yanp tutumasna karn, hi ses karmadan balad
kurdeleyi. Grgsz grg hocas, ona, kafasnn hibir ey
almadn, bu kadar kt bir dm ancak bir dangalan
atabileceini syledi. atonun efendisi, artk dayanamad,
54
kamasn ekti, hocann kafasna doru yle bir savurdu,
Alnnda ince bir kan izi beliren Ktsuk no Suk, pilisini
prtsn toplayp kat oradan.
Birka gn sonra askeri meclisin verdii ceza belli oldu:
Takumi no Kami kendi elleriyle canna kyacakt. Ako ato
sunun orta avlusuna, krmz kee halyla kapl bir yk
selti kuruldu. Kara yazgl adam ykseltide belirdi. Kendi
sine uzatlan, sap deerli talarla bezeli altn haneri aldk
tan sonra herkesin nnde suunu itiraf etti, beline kadar
soyundu, iki trensel darbeyle barsaklarn deip bir samu
ray gibi ld. Kee hal krmz olduu iin, uzaktaki seyirci
ler kan grememilerdi. Ak sal bir adam (mahkmun sa
kolu, akl hocas Oii Kuranosuke) saygl admlarla ilerledi,
klcn kaldrd, bir vuruta kelleyi gvdeden ayrd.

Dzmece Alaklk
Takum i no Kam inin atosuna el konuldu, kom utanlar
datld, ailesi be parasz ortada kald, leke srlen adna
svgler, lanetler yadrld. Sylentilere kulak verilecek
olursa, Takumi no Kaminin canna kyd gece, krk yedi
komutan birlik olup bir dan kimselerin eriemeyecei bir
yerinde toplanmlar, bir yl sonra olacaklar en ince ayrn
tlarna kadar tasarlamlard. Gerekteyse, dndklerini
adm adm ve byk bir temkinlilikle uygulamak zorunda
kalmlar; baz toplantlarn da eriilmez bir da doruunda
deil, bir korunun iindeki kk bir tapmakta, iinde bir
ayna bulunan dikdrtgen bir kutudan baka eyas olmayan,
eski psk, ahap bir kulbede yapmlard. ntikam almak
iin yanp tutuuyorlar, ama nasl intikam alacaklarn bile
miyorlard.
Nefretlik grg hocas Kira Ktsuk no Suk, evini daha
da korunakl klmt; tahtrevann ok ve kl ustas asker

55
ler korumaktayd. Casuslarna ok gveniyordu; hepsi de
satn alnamaz, uyank ve sinsi casuslard. ntikamclarn
nderi olduu sanlan akl hocas Kuranosukeyi yakndan
izliyor, gzetliyorlard. Kuranosuke adm adm izlendiini
bir rastlant sonucu rendi ve btn intikam plann bunun
stne kurdu.
Gz renklerinin imparatorluun hibir yerinde oradaki
kadar gzel olmad bir kente, Kyotoya tand Kurano
suke. Kumarhanelere, meyhanelere, kerhanelere dadand.
Aarm salarna bakmadan, orospularla, airlerle, zaman
zaman daha da beterleriyle dp kalkmaya balad. Gn
lerden bir gn, sk sk gittii batakhanelerden birinden kap
dar edildiinde, yzkoyun yere kapakland; kafas kendi
kusmuuna gml, sokan ortasnda szd kald.
Sabahleyin onu bu durumda gren bir Satsumal, hem
yrei paralanarak, hem de fkeden kudurarak, Bak sen
u ie! dedi. Asano Takumi no Kaminin akl hocas Oii
Kuranosuke deil mi bu? Canna kyan efendisine el ver
m iti. Ama efendisinin cn alacak yrek yokm u bu
herifte anlalan. Zevke, safaya, rezillie vurmu kendini.
Demek, samurayla layk deilmi!
Sonra da, hl uyumakta olan Kuranosukeyi ayayla dr-
tkleyip suratna tkrd. Casuslar bu kepazelii bildirdik
lerinde, Ktsuke no Suke rahat bir nefes ald.
Rahat bir nefes alm akla kalsa iyi. K arsn ve kk
olunu bandan savp, kerhaneden bir odalk satn ald.
K uranosukenin bu m thi rezillik oyunu, dm annn
yreini ferahlatt, tetikte durmay brakp gevemesini sa
lad. Bylece Ktsuke no Suke muhafzlarnn yarsna yol
verdi.
Krk yedi kom utan, 1703 knn en sert gecelerinden
birinde, Yedo varolarnda, bir kpryle bir iskambil kd
fabrikasnn bitiiindeki cascavlak, rzgrl bir bahede

56
bulutu. Efendilerinin bayraklar ellerinde, oradan yrye
getiler. Ama baskn balatmadan nce, dm anlarnn
komularna haber salp gece ekiyas ya da haydut olma
dklarn, amaz adalet adna askeri bir harekta giritikle
rini bildirdiler.

Yara zi
Kira Ktsuke no Sukenin sarayna iki koldan saldrdlar.
n kapya yklenen ilk saldr kolunun banda akl hocas
vard. kinci saldr koluna ise, on altsna basmak zere
olan byk olu komuta ediyordu; o gece ld. Bu yaan
m karabasann her ann her tarih kitab yazar: Duvar
dan ip sarktp kurnazca avluya inilerini; davullarn sald
ry duyuruunu; saray savunanlarn oradan oraya kou
turmalarn; damn drt yanna yerletirilmi okulan; okla
rn hzla uup bir insann canalc organlarna saplanm;
kana bulanan porselenleri; nce yakp kavuran, sonra don
durup buz kesen lm; kymn umursamazln ve karga
asn. Dokuz komutan orackta can verdi; saray savunan
lar da yiitlikte onlardan geri kalmadlar, geri ekilmeyi bir
an akllarndan geirmediler. Ama gene de, geceyarsm az
gee, direni tmden krld.
Bu sadakat gsterisinin gerekletirilmesine neden olan
alak Kira Ktsuke no Suke ise ortalkta yoktu. Sarayda ara
madk yer brakmadlar, ama iki gz iki eme kadn ve
ocuklardan baka kimseyi bulamadlar. Komutanlar Kira
Ktsuke no Sukeyi bulmaktan umudu kesiyorlard ki, akl
hocas sarayn efendisinin deinin hl scak olduunu
fark etti. Yeniden aramaya koyuldular ve ok gemeden
bronz bir aynann gizledii dar bir pencere buldular. Aa
da, karanlk kk bir avluda, beyazlar iinde bir adam
onlara bakyordu. Sa elinde tuttuu kl tir tir titriyordu.

57
Aa indiklerinde, adam hi kar koymadan teslim oldu.
Alnnda hl bir yara izi, Takumi no Kaminin haneriyle
kazm olduu mhr.
O zaman, tepeden trnaa kana bulanm olan kom u
tanlar, nefret ettikleri dmanlarnn nnde diz ktler;
ona, grg hocas yznden yitirdikleri Ako atosu beyinin
komutanlar olduklarn sylediler ve bir samuraya yakr
biimde intihar etmesini istediler.
Byle bir korkaa byle bir onur sunmak bounayd oysa.
Ktsuke no Suke, onur nedir bilmeyen bir adamd. Gn aa
rrken, boazn kesmek zorunda kaldlar.

Tanklk
ntikamlarn (ama fkeye kaplmadan, ortal velveleye
vermeden ve aman tanmadan) alm olan komutanlar, efen
dilerinin yatt tapmaa doru yola koyulmular.
Kira Ktsuke no Sukenin insann tylerini diken diken
eden kellesini bir kovann iinde tarlarken, bir yandan
da nbetlee evreyi kolluyorlarm. Gnmda krlardan
giderek tm ili boydan boya gemiler. Yol boyunca, gzya
lar iinde evrelerini saran insanlarn hayr dualarn alm
lar. Sendai Prensi onlar sofrasna buyur etmise de, efendi
lerinin nerdeyse iki yldr onlar beklediini syleyerek geri
evirmiler prensin arsn. Efendilerinin karanlk meza
rna vardklarnda, dmanlarnn kellesini bir sunu sunar
gibi mezarn bana brakmlar.
Yksek Mahkeme sonunda kararn vermi. Bekledikleri
bir kararm bu: intihar etme ayrcal tanmyormu hep
sine. Onlar da intihar etmiler, stelik bazlar cokulu bir
soylulukla kymlar canlarna; efendilerinin yanbamda
topraa verilmiler. Erkekler, kadnlar ve ocuklar bu sadk
adamlarn mezan banda toplanp dua etmiler.

58
Satsumah
Mezarn banda toplananlar arasnda, uzun bir yoldan gel
dii anlalan, st ba toz toprak iinde, bitkin bir deli
kanl da varm. Oii Kuranosukenin mezartama kapanp
haykryormu: Kyotoda bir kerhanenin kapsnn nnde
szm yatarken grm tm seni. Efendinin intikam n
almay planladn aklmn ucundan bile gememiti. Seni
efendisine ihanet eden bir asker sanp yzne tkrm-
tm. Beni balaman dilemeye geldim huzuruna. Byle
demi ve orackta harakiri yapp canna kym.
Tapman rahibi de, onun bu davran karsnda ok
duygulanm, komutanlarn yanna gmm onu.
Krk yedi sadk adamn yks burada sona eriyor; ama
aslnda bu yknn sonu yok, nk belki de sadakat nedir
bilmeyen, ama bir gn sadakat gsterme umudunu hibir
zaman tmden yitirmeyen bizler, onlar szlerimizle onur
landrmay srdreceiz.

59
 MASKEL BOYACI MERVL HKM

Anglica Ocampoya

Yanlm yorsam , Horasann Peeli (ya da, szc sz

cne, M askeli) Peygamberi M okannayla ilgili balca
bilgi kaynaklarnn says drd gemez: a) el-Baladurnin
derledii H alifeler T a rih inin baz blm leri; b) Abbas-
lerin vakanvisi Ibn Eb Tahir Tayfurun kalem e ald
D evin Elkitab ya da D zeltm eler ve Gzden G eirm eler
Kitab; c) Peygamberin kutsal kitab olan Siyah Gl ya da
Gizli Grdeki rkn sapknlklarn rtlmesini ieren
Gln Yok Edilmesi adl Arapa elyazmas; ve d) Trans-Hazar
Demiryolu iin yaplan kazlar srasnda mhendis Andru-
sov tarafndan gnna karlan ve glkle okunabi
len baz sikkeler. Bugn Tahrandaki Sikke Koleksyonunda
bulunan bu sikkelerin zerinde, Gln Yok Edilm esinin ana
blmlerini zetleyen ya da dzelten baz Farsa beyitler
yer almaktadr. Gln asl kayptr; nk 1899da bulunan
ve Morgenlandisches Archiv tarafndan arabuk yaymlanan
elyazmasmn dzmece olduunu, nce Horn, sonra da Sir
Percy Sykes aklamtr.
Peygamber, Batdaki nn, Thomas Moore'un, Irlandal

61
bir yurtseverin ar duygusallyla ykl, bitmek bilmeyen
bir iirine borludur.

Kzl Boya
ann ve lkesinin insanlar tarafndan sonradan Peeli
Peygamber diye anlacak olan Hkim denen adam, Hicr
120 ylnda (S 736) Trkistanda dodu. Balar, bahe
leri, otlaklar alabildiine uzanp giden le hznle bakan
eski Merv kentiydi yurdu. Kentlilerin soluunu kesen, siya-
hzm salkmlarnn zerini klrengi bir rtyle rten toz
bulutlar ortal kaplamamsa, le vakti, gz kamatrc
bir beyaza keserdi Merv kenti.
Hkim, bu bezgin kentte byd. Amcalarndan birinin,
onu, o zamanlar kfirlerin, sahtekrlarn, hilebazlarn sanat
olan yn boyama iine rak olarak aldn biliyoruz. O
kfir, sahtekr ve hilebazlarn, sonradan, Hkimin sra sayg
tanmaz hayatnn ilk alaklklarnn esin kayna olacakla
rn da. Gln Yok Edilmesinin nl sayfalarndan birinde,
Hkimin u szleri aktarlr:

Yzm altn suyuna batmtr, ama ben boyalarm karp

demlendirdim, ikinci gece taranmam yn boyaya bastr
dm, nc gece ilenmi yne boyay emdirdim. Adalarn
hkmdarlar hl bu kzl kuma iin birbirlerini y er durur
lar. Diyeceim, genlik amda, Allahn iine kartm, Onun
yaratt gerek renklere hile kartrarak gnaha girdim.
Melek, koun kaplanla ayn renkte olmadn sylemiti; ey
tan da, Yce Allahn kola kaplann ayn renkte olmalarn
istediini, her eye kadir Yce Allahn benim ustalmdan
ve boya srlarmdan yararlandm . Ama artk, Melein de,
eytann da hakikatten saptklarm ve btn renklerin iren
olduunu biliyorum.

62
 Hicr 146 ylnda, Hkim, Mervden kayboldu. Kazanlar
ve boya flar, bir iraz klc ve bir tun aynayla birlikte,
parampara bulundu.

Boa
158 ylnn aban ay sonlaryd, lde hava dupduruydu;
birtakm adamlar, Merv yolu zerindeki bir kervansarayn
kapsnn nne oturmu, akam gne bakyor, benlii
dizginleme ve oru tutma dnemini balatacak olan Rama
zan aynn hillini gzlyorlard. Bunlar kleler, dilenciler,
at tacirleri, deve hrszlar ve kasaplard. Yere melip birbir
lerine sokulmu, iareti bekliyorlard arballkla. Gzleri
gnbatmmdayd ve gnbatm kum rengindeydi.
Il l titreen ln (ki gnei yakp kavurur, ay rper
tip dondurur) te ucundan, dev gibi grnen karaltnn
yaklatn grdler, insandlar, ama ortadakinin ba boa
bayd. yice yaklatklarnda, anlald ki, ortadaki adamn
yz bir maskeyle rtl, yoldalarysa krd.
Kervansarayn kapsnn nnde oturanlardan biri (Binbir
Gece Masallarnda olduu gibi) kerametinin srrn akla
masn istedi adamdan. Maskeli adam da dedi ki: Onlar kr,
nk benim yzme baktlar.

Pars
A bbaslerin vakanvisinin kaytlarna baklrsa, lden
gelen adam (sesinde benzersiz bir yumuaklk vard, belki
de o yabanl maskeden hi beklenmedii iin yle geliyordu
insana), kervanclara, nedamet ayn balatacak iareti bek
lediklerini bildiini, ama kendisinin ok daha byk bir ia
retin vaizi, mr boyu nedamet ve ehadetin vaizi olduunu
syledi. Kendisini Osmann olu Hkim diye tanttktan

63
sonra, Hicr 146 ylnda evine bir adamn girdiini, abdest
alp namaz kldktan sonra bir palayla kafasn kesip Cen-
nete gtrdn anlatt. Yabancnn (vahiy melei Ceb
raildi bu) sa elinde tuttuu Hkimin kellesi Cennetin en
yce katma >Allahn huzuruna karlm, Allah da onu pey
gamberlikle grevlendirmiti; ona yle eski szckler ret
miti ki, o szckleri syleyenin az yanard; yzn yle
bir nurla aydnlatmt ki, lml gzler bakmaya dayana
mazd. ite yzne bu yzden maske takyordu. Yeryzn-
deki insanlarn tm yeni yasaya ballklarn akladkla
rnda, Yz onlara alacak ve meleklerin oktan tapnmakta
olduklar Yze insanlar da aktan aa tapnabilecekler di.
Hkim, grevini akladktan sonra, onlar kutsal savaa,
cihada ve ehitlik mertebesine erimeye ard.
Kleler, dilenciler, at tacirleri, deve hrszlar ve kasap
lar, Hkimin arsna kulak asmadlar. Biri, Byc! diye
bard; bir bakasnn, Dzenbaz! diye haykrd duyuldu.
lerinden birinin yannda bir pars vard; belki de, Iranl
avclarn yetitirdii cinsten, acmasz, ipek gibi parlak bir
hayvan. Nasl olduysa oldu, pars birden zincirlerini kopar
verdi. Maskeli peygamber ve iki yolda dnda, herkes bir
birini ineyerek kat, il yavrusu gibi dald. Hep bir
likte geri dndklerinde bir de baktlar, peygamber hayva
nn gzlerini kr etmi. Parsn prl prl parldayan l gz
lerini grnce, Hkimin nnde secdeye geldiler, onun
doast glerini kabul ettiler.

Peeli Peygamber
Abbas halifelerinin vakanvisi, Horasanda Peeli Hkimin
namnn yrmesini yazarken pek o kadar istekli grnm
yor. En nl kabile reislerinin baarszla urayp armha
gerilmesiyle byk aclara boulan Horasanllar, Nur Yz

64
lnn retilerine umarszca bir cokuyla sarldlar, arma
an olarak kanlarn dkp altnlarn sundular. (Hkim,
artk o yabanl maskesini kanp atm, yzn deerli ta
larla bezeli drt kat beyaz ipekten bir peeyle rter olmutu.
lkeye hkmeden Ben-i Abbas hanedann simgeleyen renk
siyaht; Hkim ise Koruyucu Peesi, sancaklar ve sarklar
iin tam kart rengi, beyaz, semiti.) Sefer iyi balad. Hi
kuku yok ki, Dzeltmeler Kitabna bakarsanz, Halifenin
ordularnn her yerde muzaffer olduklarm grrsnz; ama
dikkatli okur, her zaferden sonra komutanlarn grevden
alndklarn, e ele geirilmez sanlan kalelerin terk edildi
ini gzden karmayacak, iin asln kestirebilecektir. 161
ylnn Recep ay sonunda anl Niabur kenti demir kapla
rn Maskeliye at; 162 ylnn balarnda Niabur'u Ester-
bad kenti izledi. Hkimin asker etkinlii (tpk ondan daha
talihli bir peygamberin de yapt gibi), savan en iddetli
annda, kzla alan bir devenin srtnda Allah katma yk
selerek ince bir sesle dua etmekten teye gitmiyordu. Oklar
sandan solundan slk alarak geiyor, bir teki bile gvde
sine demiyordu. Tehlikeye meydan okuyordu sanki. Bir
gece tiksin czzamllar saraynn evresinde toplandnda,
onlan ieri aldrtt, bir bir pt, gm ve altn datt.
Ynetimle ilgili gndelik ileri alt yedi sofu yrtyordu.
Huzur iinde derin dncelere dalan Peygamber, kutsal
gvdesinin gereksinimlerini karlayabilmek iin ellerinden
geleni yapan yz on drt kr kadndan oluan bir harem
kurmutu.

Tiksin Aynalar

Ne denli boboaz ya da tehlikeli olurlarsa olsunlar, syle

dikleri szler dinsel inanlara bal kald srece, slmi
yet Allahla bir mahremiyeti paylaanlar hogrr. Peygam

65
berin kendisine kalsa, belki de bu hogry hor grmezdi;
ama m ritleri, elde ettii zaferler ve Halifenin -Muham-
med el-Mehd idi- gizlisiz saklsz aa vurulan fkesi en
sonunda onun sapknla saplanmasna yol at. Yok olu
una yol aan bu aykrgeli, eski irfaniyye inanlarnn izle
rine rastlanan kiisel bir inancn retilerini belirlemesini de
salad ayn zamanda.
Hkime gre, evrenin yaratlnn kaynanda tanrnn
tayf yatmaktayd. Bu tanr o denli grkemliydi ki, nere
den geldii belli deildi; ne ad vard, ne de yz. Deimez
bir tanryd, ama suretinin drd dokuz glge aracl
yla tenezzl buyurup evreni yaratm, bir ilk cennet kur
mu, bakp gzetmiti. Yaradann bu ilk hkmdarln
dan, kendi melekleri, gleri ve tahtlaryla bir kincisi mey
dana gelmi; bunlar da, ilkinin bakml bir aynas olan bir
alt cennet kurmulard. Bu ikinci cennetin yanss bir n-
csne, ncnn yanss bir drdncye vurmu, 999a
kadar byle gitmiti. En alt cennetin tanrs, bizleri yne
tendi, glgelerin glgelerinin glgesiydi ve tanrsallnn
ondal sfra yaknd.
Yaadmz dnya bir yanlg, gln bir yanslamayd.
Aynalar ve tanrlk, bu gln yanslamay oaltp doru
ladklar iin, birer irenlikten baka bir ey deildi. Bilge
liklerin en ycesi, kendini tmyle vermekti. Bu bilgelie
erimenin de iki yolu vard (Peygamber seimi serbest bra
kyordu): Ya dnya nimetlerinden el etek ekecektin ya da
sefahate dalacaktn; ya teni tmden yadsyacaktn ya da tene
ar dknlk gsterecektin.
Hkimin kiisel cennet ve cehennem i de az umutsuz
deildi:

K el m inkr edenler, P eeyi ve Y z tanm ayanlar

(diye lanet okur Gizli G lde) kendilerini dehetengiz bir

66
cehennemde bulacaklardr: Yolunu arm her ruh, 9 9 9 alev
hkmdarlnda; ve her hkmdarlkta 999 alev danda; ve
her dada 999 alev kalesinde; ve her kalede 999 alev odasnda;
ve her odada 999 alev yatanda yanacak; ve her yatakta kendi
yzne ve kendi sesine brnm alevlerin 999 eidinde ebe
diyete kadar azap ekecektir

Bunu, gnmze ulam bir baka yet de dorulamak

tayd:

Bu hayatta tek bir bedende azap ekersin; ama lp de

gnahlarnn cezasn ekerken sonsuz sayda bedende azap
ekersin.

Cennetse o kadar ak seik deildi:

Orada karanlk sonsuzdur, ta emeler ve havuzlar var

dr ve bu Cennetteki mutluluk dnya nimetlerinden elini ete
ini ekmenin, znden gemenin ve uykuda olduklarn bilen
lerin mutluluudur.

Yz
H icretin yz altm nc (ve Nur Yzlnn beinci)
ylnda, Hkim, Semnanda Halifenin ordusunca kuatld.
Erzaktan ve ehitten yana hi sknt ekilmedi; iyilik melek
lerinin vki olmas pek yaknd. te tam o srada, ortala
korku salan bir sylenti dolat kalenin iinde. Haremde
zina yapm bir kadn, haremaalar tarafndan boulurken,
Peygamberin sa elinin yzk parmann olmadn ve
btn trnaklarnn dklm olduunu haykrmt. Sy
lenti mminler arasnda hemen yayld. Hkim, cemaati
nin ortasnda, bir ykseltinin stne km, kendisine zafer

67
ihsan eylemesi ya da zel bir iaret gndermesi iin Allaha
dua ediyordu. Bardaktan boanrcasna yaan bir yamur
dan sakmyormuasma balarn ne emi iki kolaas,
yanma yaklap Peeyi ekti ald.
O saat herkesin tyleri rperdi. Resuln mukaddes yz,
o cennetlik yz gerekten de beyazd, ama bu beyazlk mis
kin illetine yakalananlarn yzlerinde grlen beyazlkt.
ikin yumrularla kapl korkun yz grenler maske san
dlar. Kalar yoktu; sa gzkapann alt, bzlp buru
mu yanann stne sarkmt; iri bir yumru topa dudak
larn yiyip bitirmiti; burnu dmdz olmu, insan burnun
dan ok aslan burnuna benzemiti.
Hkim, sesini ykselterek, son bir hileye bavurmaya yel
tendi. Balanmaz gnahlarnz yznden, yzmdeki
nuru gremiyorsunuz, diyecek oldu.
Kolaalar, oral olmadlar, karglaryla delik deik ettiler
Hkimi.

68
 MAHALLE KABADAYISI

Enrique Amorime

Rahmetli Francisco Reali, onca adam dururken gelip bana

soracan aklmn ucundan gemezdi dorusu. Evet, bural
deildi, ama tanrdm onu. Kuzey yakasna taklrd daha
ok; Guadalupe gletinden eski topu klasna uzanan
yrede dolanrd. Aslnda onu topu topu kez grdm,
hem de ayn gece, ama yle geceleri unutamaz insan. La
Lujanerann benim oraya gelip koynuma girmeye karar ver
dii, Rosendo Juarezin de Maldonadadan kesin gidi yap
t geceydi. Biliyorum, bu ad sana pek bir ey demeyebi
lir. Ama Rosendo Jurez -biz ona aramzda Hacamat der
dik- Santa Rita mahallesinin oralarda epeyce naml biriydi.
Don Nicols Paredesin tayfasmdand; Paredes ise Morelin
etesindendi. Bak kullanmada kimse eline su dkemezdi
Rosendonun. Hep iki dirhem bir ekirdekti. Kerhaneye
bile, gm ilemeli binici giysisini giyer, yaz atma biner,
yle giderdi. Rosendoya herkes sayg gsterirdi, kpek
ler bile hrmette kusur etmezdi, elbet kadnlar da. En azn
dan birka herifiolunu tahtal kye yolladm bilmeyen
yoktu. Dar kenarl, yksek tepeli apkasn, arkaya yatrd

69
siyah salarna fiyakal oturturdu. Adamda eytan ty vard
sanki, dii sinei bile karmazd; bizim mahallenin tekmil
delikanllar, tkrne kadar ona benzemeye alrlard.
Ama bir gece, herkes anlad bu Rosendonun ne menem bir
herif olduunu.
Anlattklarm sana film gibi gelebilir; o gece her ey, tula
frnlaryla bo arsalar arasndaki toprak yoldan aa uar
casna inen cakal, krmz tekerlekli, tklm tklm bir ara
bann arz endam etmesiyle balad. Siyahl iki adam gitar
laryla ngar koparyor, arabac atn bacaklarna atlmaya
alan sokak kpeklerine kam aklatyordu. Tam ortada,
panosuna sarnm, ispinoz gibi oturan bir adam vard.
Lkabn mezbahalarda alt gnlere borlu olan anl
anl Kasapt bu; besbelli niyeti maraza karmak, belki de
birilerini eek cennetine yollamakt.
Serin, ho bir geceydi. ki adam arabann siperliine
tnemiti; sanki bayram gecesiydi de, kentin anacaddele-
rinden birinde resmigeite kmlard. Meer o gece neler
olmu neler, biz ilk vukuatn tyosunu ancak sonradan
alabildik. Bizim tayfa, Ju liamn orada erkence toplanmt.
Juliann, Gauna yoluyla rmak arasnda kalan dans salonu,
aslnda oluklu satan yaplm kocaman bir barakadan baka
bir ey deildi. Dar taan amatadan ya da n tarafta asl
krmz lmbadan, birok blok teden fark edebiliyordun.
Julia marsn tekiydi, ama dorusu ok becerikli karyd.
algcs bol, mazotu kyak bir yer iletiyordu; sabaha kadar
engilik etmeye amade hatunlar da cabas. Ama hibiri
Rosendonun kr La Lujaneranm eline su dkemezdi. O
da adres deitirdi ya, yemin ederim yllardr aklma d
t yok. Sen onu ktr ktr olduu gnlerde grecek
tin; hele bir gzleri vard, akim durur! La Lujaneray gren,
aynen arplrd.
Rom, algclarn tngrts, manitalar, Rosendonun biti

70
rim muhabbeti, dostluk nianesi olarak ikide bir srtmza
aplak indirmesi; senin anlayacan, keyfim tkrndayd.
stelik, dans ettiim yavru, admlarn admlarma uydur
makta pek mahirdi. Tangonun namelerine fena kaptrm
tk; vcut vcuda srkleniyor, ayrlp uzaklayor, sonra
yeniden kenetleniyorduk. Btn o amatann ortasndan
anszn mziin sesinin ykseldiini fark ettim. Anla
lan, araba yaklayor, arabadaki iki gitarcnn ald mzik
bizim mzie karyordu. Az sonra rzgr dnd, duyul
maz oldular; ben de yeniden kafam toparladm, kollarm
daki hatuna, dansn kvraklklarna verdim kendimi. Yarm
saat geti gemedi, baktk kap yumruklanyor, darda biri
bryor. Aynaszlar korkusuna millet suspus oldu. Ama
az sonra herifin teki kapy omuzlad gibi ieri dalverdi!
Belki garip gelecek, ama adam tpk sesine benziyordu.
Tabii biz o irikym hrbonun Francisco Real olduunu
bilmiyorduk daha. Tepeden trnaa siyahlar giyinmi, omu
zuna krmzl kahverengili bir atk atmt. Yerlileri andran
kemikli yz bugn hl gzmn nnde.
Kap ieri devrilirken bana arpmt. Bir an gzm dnd,
herifin stne atlayverdim; sol elimle yakasna yaprken,
sa elimi ceketim in cebindeki baa attm. Ama hi fr
sat tanmad. Hafife silkinip kolunu uzatt, kenara itele
yiverdi beni. Kendimi birden yerde buldum; am yarmas
nn arkasnda kalmtm, o arada hl ceketimin cebindeki
ba aryordum. Real ise, sanki hibir ey olmam, hi
birimiz orada deilmiiz gibi ar ar ilerliyordu; hepimiz
den en az bir kafa boyu uzundu. Bizim ocuklar -aval aval
bakan keriz srs- Realin yolundan ekildiler. Ama yal
nzca en ndekiler. Arka srada bekleyen Krmz, adamn
omuzundan yakalamasna frsat vermeden fora ettii ba
nn yass yzn Realin suratna vurmaya balad. Bunu
gren brleri de devenin stne ullanverdiler. Salon

71
upuzundu, sekiz on metre vard; Reali sille tokat, tk
re boarak salonun nerdeyse bir ucundan br ucuna
srdler. nce yumrukluyorlard, sonra Realin yumruklan
savuturmak iin hibir aba harcamadn grnce tokat
lamaya, atklarnn psklleriyle vurmaya baladlar. Anla
lan, iin gerisini Rosendoya havale etmeyi dnyorlard.
Rosendo srtn kar duvara vermi, tek bir sz syleme
den kprtsz duruyor, ylece cigarasn tttryordu. Ama,
bizim birazdan farkna varacamz durumu belki de oktan
akozlamasma, ufaktan bir kayg dolanyordu yznde.
Kasap hl dimdik ayaktayd, birka syr vard, o kadar.
Bizim kaalotlarsa adam kfr kyamet Rosendonun nne
doru srklyorlard. Real, Rosendoyla yz yze gelince,
ilk kez bir kelm sallad. Gzn kan brmt; yzn
ceketinin koluna silip, sanrm yle bir lf etti:
Bana kuzey yakasnn oralarda Francisco Real derler. Bu
sapsiliklerin stme saldrmasna sesimi karmadysam,
adam gibi bir adam aryorum da ondan. Riyavet o ki, bak
oynatmada usta biri varm bu plkte. Hacamat derler
mi. Dediklerine gre, bitirim adamm. Bizi de bir ereflen-
dirse diye dndk. Kimbilir, naizane, bir eyler kapardk
kendisinden belki de...
Rosendonun gzlerinin iine bakarak konuuyordu; bir
den, ceketinin kolunda gizledii anlalan bir bak elinde
parlayverdi. Millet geri ekilerek dv iin yer at; sus
pus olmular ikisine bakyorlard. Keman alan kr zenci
nin dudaklar bile onlara evrilmiti sanki.
Tam o srada arkamdan birtakm sesler geldi; dnp bak
tm: Kapnn aznda alt yedi adam dikilm iti. Kasapn
etesinden olmalydlar. En yallar; ksele suratl, ak d
m palabykl, kyl klkl olan, birka adm attktan
sonra hatunlar ve klar karsnda aprp saygyla apka
sn kard. brleri ortal avulluyor, birisi bir numara

72
ekmesin diye alesta bekliyorlard.
Nesi vard Rosendonun; neden u tatavacy kulandan
tuttuu gibi kapnn nne koymuyordu? Sanki dilini yut
mutu, gzleri yere aklm kalmt. Cigarasn azndan
frp att m, yoksa dudaklarnn arasndan yere mi dt
cigara, bilemiyorum. En sonunda bir iki kelm kt azn
dan, ama ne dediyse o kadar duyulur duyulmaz bir sesle
dedi ki, biz salonun br ucundakiler hibir ey anlama
dk. Francisco Real bir kez daha posta koydu, ama nafile,
Rosendoda tk yok. O srada, yeni gelenlerin toyu bir slk
ald. La Lujanera, delikanlya delip geen bir bak fr
lattktan sonra, salarn omuzlarndan aa salarak kala
bal yarp geti. Erkeinin yanna geldi, ban ekip
Rosendoya uzatt.
Rosendo, dedi, sanrm bunu kullanman gerecek.
Tavana yakn bir yerde, rmaa bakan uzun bir pencere
vard. Rosendo, iki eliyle tuttuu ba, hayatnda hi bak
grmemiesine evirip evirdi. Sonra birden kollarn kald
rp arkasna doru frlatverdi ba; bak pencereden uup
Maldonadonun sularn boylad. Tepeden trnaa rperdim,
dersem yalan olmaz.
Kasap, vuracakm gibi elini kaldrarak, Seni niye ktr
ktr doramyorum , biliyor m usun? dedi Rosendoya.
Midemi bulandryorsun da ondan! La Lujanera o anda
atlp kollarn Kasapn boynuna dolad, o gzel gzlerini
adamn gzlerine dikip fkeyle, Bover demez, dedi. Biz
de onu bir bok sanrdk.
Francisco Real bir sre akn akn bakndktan sonra
kollarn La Lujaneramn beline dolayp, algclara en hasn
dan hzl bir eyler gcrdatmalarn buyurdu. Mzik, salonu
bir utan br uca, kar konulamayan bir yangn gibi sard.
Real ktkten farksz dans ediyordu, ama kadna smsk
yapm, onu abucak byleyivermiti. Kapnn azna

73
yaklarlarken, Aln bakalm ocuklar, o benim artk!
diye bard. Yanak yanaa, tangoyla srklenircesine, dar
szldler.
Yemin billah, utantan kpkrmz kesilmitim. Hatunlar
dan biriyle birka kez yle bir dndm, sonra kestim dans.
Scaktan bunaldm, bu kalabalk ekilmez, gibisinden bir
eyler mrldanp kendimi dar attm.
Gzel bir geceydi, ama gecenin gzellii kim in um u
runda. Araba sokan banda bekliyordu. Gitarlar, arabann
koltuunda oturan iki insan andryordu; koftiden bir gitara
bile kalk,gidelim diyemeyecek kadar cavalacoz olduumuzu
yzmze vurur gibiydiler. Yreim cz etti; sapsiliin teki
olduumuzu dndm. Kulama taktm karanfili ekip
aldm, su birikintisinin ortasna frlattm. Gzm iek
ten ayrmadan kendime gelmeye alyor; iimden, artk u
gece bir bitse de sabah olsa, diye geiriyordum! Birden, yedi
im bir dirsekle toparlandm. Baktm, Rosendo bir bana
svyor.
Olum, sen de hep ayak altnda dolarsn, diye homur
dand. ini dkmek ister gibi bir hali vard, belki de bana
yle geldi, bilemiyorum. Maldonadoya inen yola vurdu,
karanlkta kayboldu. Onu bir daha hi grmedim.
Orada dikilmi, kendimi bildim bileli grmekten usand
m eylere bakp duruyordum: Usuz bucaksz gkyz,
uyur uyank akp giden rmak, orackta pinekleyen bir at,
toprak yollar, tula frnlan. Otlarn ve p ynlarnn ara
snda, o rezil mahallenin gbeinde, ottan ne farkm var
benim diye dnyordum. Ne olacak, o tantanac dlek
lerin arasnda bizim gibi otlar biterdi ancak. Sonra da, yok
hayr, diye mrldandm kendi kendime, delikanl adam sefil
yerde yetiir.
Dans salonunda mzik olanca grltsyle sryor, rz
gr ieriye hanm eli kokular tayordu. nan, ok kyak

74
bir geceydi. Gkte o kadar ok yldz vard ki, kafam kal
drp baktn zaman ban dnyordu; baz yldzlar st
ste binmilerdi sanki. Kendimi, olup bitenin zerre kadar
nemli olmadna inandrmaya alyordum. Gel gr ki,
Rosendonun tabanszln da, yabancnn babayiitliini de
bir trl iime sindiremiyordum. stelik, Real, hatunu da
apartmt; o gece, ertesi gece, belki de mr boyu La Luja-
nera onundu artk. Acaba nereye kaybolmulard? Aslnda
fazla uzaklam olamazlard. Belki de bir hendein dibinde
i tutuyorlard.
Salona dndmde, dans btn hzyla sryordu. Kala
baln arasndan sessizce szlrken, bizim ocu klar
dan bazlarnn tym olduklarn fark ettim. Kuzeyliler
den bazlarysa nlerine gelen kz dansa kaldryorlard, iti
kak kalmamt. Mzik mahmur makamndan alyordu;
yabanclarla tango attran kzlarda name yapacak hal kal
mamt.
Gergindim, ama olup bitenlerden deil. Dardan, ala
makl bir kadn sesi geldi, ardndan artk ok iyi tand
mz bir ses duyuldu; ama nedense bu kez ok alaktan k
yordu.
Hadi, gir ieri, diyordu kadna.
Kadn feryat figand.
A ulan u kapy, sar msm nesin? Ses artk g bel
duyuluyordu. A kapy kaltak... A diyorum sana...
Kap pattadak ald; ieri La Lujanera girdi. Grnrde
bakas yoktu, ama sanki arkasndan itekleniyordu.
Darda hortlak m var yoksa! dedi Krmz.
Cavla ekmi bir dem, dostum. Kasapt; sendeleye
rek ieri girdi. Aknt aanozu gibiydi. Geri ekilip yer atk.
Birka adm att; ayaklar birbirine dolanyordu. Birden iki
seksen uzanverdi yere. Arkadalarndan biri arkast evi
rip, atksn bann altna destek yapt. Kan revan iindeydi.

75
Gsnde koca bir bak yaras vard. Fkrrcasna akan
kan atksnn altndaki ak krmz fular koyulatryordu.
Kadnlardan biri koturup, rom ve birka aput getirdi.
Realin azn aacak mecali yoktu. La Lujanera, kollar
iki yanma dm, akn akn Reale bakyordu. Her
kesin yznde beliren tek sorunun yant ok gemeden
La Lujaneradan geldi: Dans salonundan ayrldklan sonra
kk bir arsaya gitmilerdi. Ama nereden zuhur ettiini
anlayamadklar bir adam, Kasapin karsna dikilip mey
dan okumu, sonra da ileyivermiti Kasap. Adamm kim
olduunu bilm ediini sylyor, yeminler ediyordu; ama
Rosendo olmadndan emindi. La Lujanerann ii zordu;
kim yutard bu maval?
Ayaklarmzn dibinde yatan adam can ekiiyordu. Kim
becerdiyse, iinin erbab olduu anlalyordu. Real gene de
dayankl km t, iyi direniyordu dorusu. Bir kez daha
tepeden trnaa sarsldnda, bizim Ju lia, Paraguay ay
kaynatmaktayd. Marapa elden ele dolap bana ulat
nda, adam son nefesini vermek zereydi. Son anda, duyu
lur duyulmaz bir sesle, Yzm kapatn, dedi. Geriye bir
tek onuru kalmt; acyla kaslan yzn grmemizi istemi
yordu. Biri apkasn yzne brakt ve Real o yksek tepeli
siyah apkann altnda sessiz sitemsiz dnya deitirdi.
Yzn, ancak gsnn artk inip kalkmadn grdkten
sonra aabildiler. llere zg o tkenmi bak kalmt
yznde. Salnda, topu klasndan gney yakasna,
bizim buralarn en sk adamlarndan biriydi. ldn ve
artk parazit yapamayacan anlar anlamaz ona duyduum
nefretten eser kalmad.
Kalabalktaki kzlardan biri, lm Allahn em ri, diye
m rldand. Bir bakas, Onuruna ne kadar dkn bir
adamd, dedi. Ama ne oldum demeyeceksin, ne olacam
diyeceksin. Birazdan sinekler r tepesine.

76
 Kuzey etesinin tayfalar, kafa kafaya verip aralarnda
alak sesle bir eyler konutular. Sonra, ilerinden ikisi bize
dnp, bir azdan, Kasap bu kadn ldrmtr, dedi
ler. Biri, La Lujanerann stne yryp, Reali onun ldr
dn syledi bararak; brleri hemen kadnn evre
sini sardlar. Temkinlilii elden brakmamam gerektiini
unutarak daldm aralarna. Gene de, bam neden ekme
dim, bilmiyorum. Hemen hepsi aknlk iinde bana bak
yorlard; azlarn amalarna frsat vermeden, u kadnn
ellerine bir bakn, dedim. Byle bir kadn bu ellerle, kl
kprdamadan bir adam baklayabilir mi?
Sonra, elden geldiince serinkanl grnerek, Rahmetli
kendi plnde ne kadar da namlyd, sonunun byle ola
ca kimin akima gelirdi! diye ekledim. Hele byle dandik
bir yerde cavla ekeceini kim bilebilirdi k i!
Bir teki bile diklenmeye yeltenmedi.
O sra, lm sessizliine gmlm dans salonunda,
atllarn yaklamakta olduu duyuldu. Aynaszlar olma
lyd. Kimsenin aynaszlara bulaacak hali yoktu. En iyisi,
cesedi Maldonadoya atmakt. Hani u ban dar utuu
pencereden! Bylece, siyahl adam da oradan dar utu.
Havaya kaldrdklar adam gz ap kapayncaya kadar
soyup soana evirdiler. Belki inanmayacaksn ama, biri
yzn almak iin parman kesti. Daha kyak birinin
eek cennetine yollad aresiz bir ceset karsnda hepsi
aslan kesilmiti. yle bir omuz verip dar salladlar, aknt
adamcaz ald gtrd. Su stne kmasn diye barsakla-
rm m skmlerdi, bilmiyorum; bakmak bile istemedim.
By aarm moruk gzn benden ayrmyordu. Kark
l frsat bilen La Lujanera dar svt.
Aynaszlar ieri dalp ortal kesmeye koyulduklarnda,
dans yeniden balamt. Kr kemanc, son zamanlarda pek
duyulmayan cinsten oynak paralar attryordu. Gn aar

77
mak zereydi. Kar yamataki it kazklar tek balarna
ylece aklm gibiydi; aralarna gerili teller alacakaranlkta
grnmyordu.
Birka blok tedeki evime kadar telasz yrdm. Pence
rede bir mum yanyordu, ama birden snd. Mumun sn
dn grnce hzlandm sylemeliyim. Sonra, Borges,
elimi ceketime attm, bam her zaman tadm sol kol
tuk altmdan bir kez daha kardm. Usulca evirerek bak
tm. Yepyeniydi, nerdeyse eldememiti; zerinde en kk
bir kan izi yoktu.

78
 Vesaire

Nstor barray a
 BR LHYATININ LM

Melekler anlatt: Melancthon ldnde, bu dnyada yaa

d eve benzediini sanaca bir eve kavuturulmu. (Bu,
sonsuzlua yeni genlerin oraya ilk varlarnda ou
nun bana gelir; bu yzden, ldklerinin farkna varmaz
lar, kendilerini hl yeryznde sanrlar.) Odasndaki her
ey daha ncekilerin aynym; yemek masas, ekm eceli
yaz masas, raflar dolusu kitaplar. Melancthon, yeni mek
nnda uyanr uyanmaz, m asasnn bana oturmu, -her
zaman olduu gibi- hayrseverlikten hi sz etmeksizin,
inan yoluyla gnahlardan arnma zerine yaptn yaz
may srdrm gnlerce. Hayrseverlii dladn hemen
fark eden melekler, Melancthonu sorgulamak iin ulaklar
yollamlar. Melancthon, Hayrseverliin ruh iin hi de
gerekli olmadn, selmete kavumak iin inancn yeterli
olduunu rtlmez biim de kantladm , diye yantla
m. lm olduunu ve eninde sonunda Cennetten kovu-
labileceini aklnn ucundan bile geirmeden, byk bir
gvenle konuuyormu. Melekler, neler dediini duyunca,
Melancthon un yanndan ayrlmlar.

81
 Birka hafta gemi gememi, M elancthonm odasn
daki eyalar bir bir solup silinmeye, yok olmaya balam;
sonunda koltuk, masa, ktlar ve mrekkep hokkas kalm
bir tek. Dahas, odann duvarlarna kireten bir kabuk ekil
mi, zemin sar bir srla kaplanm. Srtndaki giysilerse artk
iyice dklyormu. Btn bu deiikliklere ok arm,
ama hayrseverlii yadsyarak inan zerine yazmay sr
drm; sonunda, hayrseverlii dlamakta o kadar diret
mi ki, birden yeraltnda, kendisi gibi baka ilhiyatlarn
da bulunduu bir slahevinde bulmu kendini. Orada bir
ka gn kilitli kaldktan sonra retisi konusunda kukuya
dnce, eski odasna dnmesine izin verilmi. Gvdesi
tepeden trnaa kllarla kaplym artk, ama bana gelenin
bir sanrdan baka bir ey olmadna inandrmaya alm
kendini var gcyle ve yeniden inanc gklere karmaya,
hayrseverlii aalamaya koyulmu.
Bir akam, dn hissetmi Melancthon. Evi dola
maya balam ve ok gemeden teki odalarn artk yer-
yzndeki eski evinin odalarna benzemediini fark etmi.
Odalardan birinde ne ie yaradklarn bilemedii birtakm
letler ylym; bir baka oda o kadar klm ki, kap
sndan ieri girilemiyormu; hi deimemi bir oda da var
m, ama kaplar ve pencereleri usuz bucaksz kum yn
larna alyormu. Evin arka odalarndan biriyse, kendisine
tapman ve ondan daha bilge bir ilhiyat olmadn syle
yip duran insanlarla doluymu. Bu vgler houna gitmi
kukusuz, ama konuklardan bazlarnn yzleri olmad
nn, bazlarnn da lm grndklerinin ayrdma varnca
onlardan nefret etmi, sylediklerine gvenini yitirmi. te
tam o srada, hayrseverlikle ilgili bir eyler yazmaya karar
vermi. Yalnz bir gl varm iin; bir gn nce yazdk
larm ertesi gn gremiyormu. Bunun nedeni, o sayfalarn
inanszca yazlm olmalarym.

82
 Yeni lenlerden biroklar Melancthonun ziyaretine geli
yormu, ama Melancthon konuklarn bylesine harap bir
evde arlamaktan utan duyuyormu. Onlar Cennette
olduuna inandrabilm ek iin, bitiikteki bycy tut
mu; byc, harabeyi rahat, grkemli bir eve dntre
rek konuklan aldatyormu. Konuklar gider gitmez -bazen
gitmeden biraz nce- o ssl psl grntler kaybolu
yor, yerlerini svalar dklm duvarlara brakyorlar, evin
iinde yeller esmeye balyormu.
Melancthondan aldm son habere baklrsa, byc ve
o yz olmayan adamlardan biri onu alp kum tepelerine
gtrmler; imdi orada iblislere uaklk ediyormu.

Arcana Coelestifldan (1749-1756)

Emanuel Swedenborg

83
 YONTU ODASI

Kayna Arabistana uzanan bu masaln yazar belli deil.

Ama masalda anlatlanlara baklrsa, yazarnn Mslman
bir spanyol olduu kestirilebilir:
Evvel zaman iinde, Endls hkmdarlnda bir kent
varm. Hkmdarlar, adna kimilerinin Lebtit, kimilerinin
Ceuta, kimilerinin de Jan dedikleri bu kentte otururlarm.
Kentin salam kalesinin demir kaplarndan ne ieri girilir,
ne de dar klrm, kaplar hep kilitli tutulurmu. len
hkmdarn yerine tahta kan her yeni hkmdar, kap
lara kendi elleriyle yeni bir kilit takarm. Sonunda kilitlerin
says yirmi drd bulmu; her hkmdara bir kilit d
yormu.
Gel zaman git zaman, hkmdarln bana hanedandan
olmayan biri gemi; taht zorla ele geiren bu kt yrekli
adam, kapya yeni b ir kilit takmaya yanam am, yirmi
drt eski kilidi ap kalenin iinde neler olduunu gr
meyi koymu kafasna. Vezir ve emirler eski kilitleri ama
mas iin yalvar yakar olmular; demir anahtarl gizlemi
ler, yeni bir kilit takmann yirmi drt kilidi amaktan daha

85
kolay olduunu sylemilerse de dinletememiler. Hkm
dar, nuh diyor peygamber demiyormu: Bu kalenin iinde
neler olduunu grmek istiyorum. Bu kez, toplayabildik
leri btn zenginlikleri hkmdarn nne sermiler: Sr
sr hayvanlar, Hristiyan putlar, gmler, altnlar. Gene
de raz edememiler. Hkmdar sa eliyle (sonsuza dek
yansn!) bir bir skp karm kilitleri.
eri girince bir de ne grsnler, kalenin ii Arap suretle
riyle dolu deil mi! Tez ayakl develerin ve atlarn srtnda,
ular omuzlarndan aa uzanan sarklar, kuaklarndan
sarkan palalar, ellerinde uzun karglar, madenden ve aa
tan oyulmu Araplar. Suretlerin hepsi de yontuymu ve gl
geleri yere vuruyormu. Atlarn n ayaklar aha kalkm-
asma yere dememesine karn, gl kuvvetli kheylan-
lar devrilip yklmyormu. Bu usta ellerden kma yontu
larn kprtsz durular ve mthi suskunluu hkmda
rn yreine korku salm; hepsi de ayn yne -batya- bak
yormu, azlarndan tek bir sz kmyor, tek bir boru sesi
duyulmuyormu. Bunlar ilk odadakilermi. kinci odada,
Davud olu Sleyman -ikisi de huzur iinde yatsn! - iin
yaplm oyma bir masa grmler. Masa, yekpare zm
rtten oyulmumu. Herkes bilir ki, zmrdn rengi yeil
dir ve frtnalar dindirmek, sahibinin namusunu korumak,
kanl ishali gidermek ve cinleri kovmak, dmanlara kar
stnlk salamak ve doumlar kolaylatrmak gibi gizli
hnerleri vardr; gerek, ama tarifsiz hnerlerdir bunlar.
nc odada, iki kitap bulmular. lk kitap siyahm ve
madenlerin zelliklerini, tlsmlarn nasl kullanlacan,
gnlerin gezegenlere degin yasalarn, zehirlerin ve pan
zehirlerin nasl hazrlanacan aklyormu. teki kitapsa
beyazm, ama harflerinin ak seik okunabilmesine karn,
retisini hi kimse zememi. Drdnc odada yeryz
nn tekmil hkmdarlklarn ve kentlerini ve denizlerini ve

86
kalelerini ve tehlikelerini gerek adlan ve doru biimleriyle
gsteren bir dnya haritas bulmular.
Beinci odada, Davud olu Sleyman -ikisi de huzur
iinde yatsn!- iin yaplm yuvarlak bir aynaya rastlam
lar. Deiik madenlerden yaplm olan bu paha biilmez
aynaya her kim bakarsa, dem babamzdan tutun da Kya
met Borusunu duyacaklara kadar tm atalarnn ve oulla
rnn yzlerini grrm. Altnc odada, tek bir damlas
bin dirhem gm bin dirhem saf altna dntrmeye
yetecek bir iksir bulmular. Yedinci oda bo grnyormu.
O kadar uzun bir odaym ki, en usta okular bile kapnn
azndan kar duvara ok ye rememiler. Duvarda uursuz
bir yazt kazlym. Hkmdar yazt okumu ve anlam.
yle diyormu: Hangi kendini bilmez bu kalenin kapsn
aacak olursa, buradaki yontulara tpatp benzeyen canl
savalar hkmdarl ele geireceklerdir.
Btn bunlar, Hicretin seksen dokuzuncu ylnda olmu.
Daha on iki ay gemeden, Tark bin Ziyad kaleyi ele geir
mi, hkmdar bozguna uratm, kadnlarn ve ocuk
larn kle olarak satm, lkeyi batan baa yakp ykm.
Araplar, incir aalaryla ve sulak ayrlarla kapl, susuzluk
nedir bilinmeyen Endls hkmdarlna ite byle ege
men olmular. Hzinelere gelince, denir ki, Tank bin Ziyad
onlar efendisi halife hazretlerine gndermi; halife de hzi
neleri bir piramidin iine saklam.

Binbir Gece Masallar'ndan, 271 ve 272

87
 D GREN K ADAMIN MASALI

Arap tarihi el-Ishak, bu masal halife el-M emun dne

minde (S 786-833) anlatr:
Gvenilir insanlarn dtkleri kaytlara baklrsa (ama
Her eyi Bilen, Her eyi Yapabilen, Balayc Olan ve uyu
mayan bir tek Allahtr), evvel zaman iinde Kahirede ok
zengin bir adam yaarm. Ama ylesine cmert, ylesine
eliakm ki, sonunda babaevi dnda her eyini yitirmi,
bir sre sonra da geimini alarak salamak zorunda kal
m. O kadar ok alyormu ki, bir gece bahesindeki
bir incir aacnn dibinde uyuyakalm. Dnde, ilikle
rine kadar slanm bir adam grnm. Adam, azndan bir
altn sikke kartarak ona yle demi: Ksmetin Iranda,
sfahanda; oraya git, ksmetini orada ara.
Adam, ertesi sabah erkenden kalkp uzun bir yolculua
km . llerin, gem ilerin, korsanlarn, putperestlerin,
rmaklarn, yabanl hayvanlarn ve insanlarn yoluna kar
d tekmil tehlikelere gs germi, en sonunda sfahana
varm. Ama kent kapsndan girer girmez gecenin karanl
na teslim olmu, bir cami avlusunda uyuyakalm. Cami
nin hemen yaknnda bir ev varm. Yce Allahn iine kar

89
lmaz, bir hrsz etesi camiden geip bitiikteki eve gir
mi. Ama evin sahipleri, hrszlarn grltsne uyanmlar,
Yetiin, hrsz var! diye barmaya balamlar. Komular
da, Yetiin, imdat! diye baryorlarm. Sonunda, asesba
asesleriyle birlikte yetimi, hrszlar da damdan dama atla
yarak kamlar. Asesba caminin aranmasn buyurunca,
Kahireden gelen adam yakalayp getirmiler. Falakaya yat
rp basmlar sopay, adamcaz leyazm.
Adam iki gn sonra zindanda kendine gelmi. Asesba
adam artp sormu: Kimsin, kim in nesisin, nereden
gelirsin?
Adam, anl Kahire ehrinden gelirim, diye yant ver
mi. Adm Muhammed el-M agrib. Bu sefer asesba,
sfahanda ne iin var? diye sormu. Adam doruyu syle
meyi yelemi ve asesbana demi ki: Dmde grdm
biri bana sfahana gitmemi buyurdu, ksmetimin beni orada
beklediini syledi. Ama sfahana geldiimde, benden esir
gemediiniz falaka kt ksmetime.
Bunu duyan asesba, akl dileri grnene kadar gl
m ve sonunda demi ki: Ey kafasz adam, dmde tam
kez Kahirede bir ev grdm: Evin avlusunda bir bahe,
bahenin ucunda bir gne saati, gne saatinin ardnda
bir incir aac, incir aacnn ardnda bir eme, emenin
altnda uvallar dolusu para vard. Gene de kulak asmadm
bu yalana. Ama sen, katrla iblisin evld, bir d uruna
yollara dp diyar diyar dolamsn. Bir daha sfahanda
grmeyeyim seni. Al u sikkeleri, ek git buradan.
Adam paray alp yola koyulmu, soluu evinde alm.
Bahesindeki emenin (asesbanm dnde grd e
m enin) altn kazm, byk bir define bulmu. Bylece
Allah ondan ltfunu esirgememi, onu dllendirip ycelt
mi. Allah Ltufkrdr, Grnmezdir.

Binbir Gece Mtsalanndan, 351

90
 YAYA KALAN BYC

Santiago kentinde, by sanatn renmek iin yanp tutu

an bir bapapaz yayordu. Toledolu Don llnin byy
herkesten daha iyi bildiini renir renmez, onu bulmak
iin Toledo yollarna dt.
Kente vard sabah, dosdoru Don llnin evine gitti.
Don Illn, evinin arka odalarndan birinde kitap okumak
tayd. Bapapaz itenlikle karlad ve ziyaretinin nedenini
aklamay yemekten sonraya ertelemesini istedi. Konuunu
gzel bir salona buyur eden Don lln, bapapazn ziyaretin
den byk memnunluk duyduunu syledi. Yemek yendik
ten sonra, bapapaz, Don llna geliinin nedenini anlatt
ve kendisine by sanatn retmesi iin yalvarp yakard.
Don Mn, konuunun saygn ve gelecei parlak bir bapa
paz olduunu bildiini, ama btn bildiklerini ona rete
cek olursa gn geldiinde hizmetlerini karlksz braka
bilecein^ yksek mevkiler deki insanlarn bunu alkanlk
edindiklerini syledi. Bunun zerine, bapapaz, Don M nin
cmertliini asla unutmayacana, her zaman buyruunda
olacana ant iti. Anlamaya vardklarnda, Don lln by

91
sanatnn inzivaya ekilm eden renilem eyeceini sy
ledi ve bapapaz, elinden tutarak, demesinde kocaman
bir demir halkann bulunduu bitiik odaya gtrd. Daha
nce de, hizmeti kza akam yemei iin keklik hazrlama
sn, ama buyruk vermeden kzartmaya balamamasn tem
bihledi.
Don tlln ve konuu, halkay kaldrdlar, basamaklar
iyice anm, sarmal bir merdivenden aa inmeye koyul
dular. O kadar aalara indiler ki, bapapaz artk Tajo
Irmann yatann altnda olduklarn sand. Merdivenin
dibinde bir hcre, hcrenin iinde kitaplar dolusu bir kitap
lk, by letleri dolu bir dolap vard. Tam kitaplar kar
trrlarken, iki adam beliriverdi; bapapaza amcas olan pis
kopostan bir mektup getirmilerdi. Piskopos, mektubunda,
ar hasta olduunu, kendisini lmeden grmek istiyorsa
hemen gelmesi gerektiini bildiriyordu. Haber bapapaz
altst etmiti; hem amcas hastaland iin, hem de alma
larn yanm brakmak zorunda kalaca iin derinden sarsl
mt. Sonunda kalmaya karar verdi; bir zr mektubu yazp
piskoposa gnderdi.
Aradan gn gemiti ki, yas giysilerine brnm bir
takm adamlar bapapaza yeni mektuplar getirdiler: Pisko
pos lmt; yerine yeni bir piskopos seilecekti; piskopos
lua Tanrnn izniyle bapapazn seilmesi bekleniyordu.
Seim srasnda ortalkta grnmemesi daha iyi olacan
dan, orada kalmas salk veriliyordu.
On gn geti gem edi, soylu giysilere brnm iki
valye gelip bapapazn ayaklarna kapandlar, ellerini
pp piskoposluunu kutladlar. Olup biteni izleyen Don
llln byk bir cokuyla yeni piskoposa dnd ve evine
bylesine mutlu bir haber yollad iin Yce Tanrya k
rettiini syledi. Sonra da, boalan bapapazla olunu geti
rip getiremeyeceini sordu. Piskopos, bapapazl kendi

92
kardeine ayrdn, ama Don lllnin oluna Kilisede mut
laka bir grev bulacan syleyerek, hep birlikte Santiagoya
gitmeleri iin yalvard.
Santiago kentine vardklarnda grkemli bir trenle kar
landlar. Alt ay geti gemedi, papadan ulaklar geldi: Pis
kopos Toulouse bapiskoposluuna getiriliyor, yerine biri
nin atanmas da kendisine braklyordu. Don lln bunu
duyunca, bapiskoposa eski szn anmsatt ve boalan
piskoposlua olunu getirm esini istedi. Bapiskopos ise,
piskoposluu kendi amcasna ayrdn, ama Don tlln i
kayracana sz verdiinden, olunu da yanlarna alarak
hep birlikte Toulousea gitmeleri gerektiini syledi. Don
lln, bapiskoposun nerisini kabullenmekten baka bir
umar bulamad.
Toulousea doru yola koyuldular. Kente vardkla
rnda, grkemli trenlerle karlandlar ve byk sayg gr
dler. Aradan iki yl geti; papann ulaklar bapiskopo
sun huzuruna varp, kardinallie getirildiini, yerine yeni
birinin atanmasnn da kendisine brakldn bildirdiler.
Don lln bunu renince, kardinale eski szn anmsatt
ve boalan bapiskoposlua olunu atamasn istedi. Kar
dinalse, bapiskoposluu m uhterem bir adam olan day
sna ayrdn, ama Don lln ile olu kendisiyle birlikte
Romaya gelirlerse uygun bir frsat bulunabileceinden hi
kukusu olmadn syledi. Don lln nce biraz direnecek
oldu, ama sonunda kabul etmek zorunda kald.
Romaya doru yola koyuldular ve kente vardkla
rnda trenler, ayin alaylaryla karlandlar. Aradan drt yl
geti; papa ruhunu teslim etti ve bizim kardinal teki btn
kardinaller tarafndan papa seildi. Bunu renen Don lln,
Papa Cenaplarnm ayaklarn perek eski szn anm
satt ve boalan kardinallie olunu getirmesini istedi. Papa,
Don llna, artk bitmek tkenmek bilmeyen isteklerinden

93
usandn, bycnn teki olduunu ve Toledoda her
kese by sanatn rettiini bildiini, bann etini yemeyi
brakmazsa kendisini zindana tktracan syledi.
Zavall Don tlln, Ispanyaya geri dneceini sylemekten
baka bir are bulamad ve uzun deniz yolculuunda karnn
doyuracak bir yolluk istedi papadan. stei papa tarafndan
bir kez daha geri evrilince, Don lln (yznde tuhaf bir
anlatm belirmiti) hi duraksamadan, yleyse, dedi, bu
akam iin smarladm keklikleri yerim ben de.
Anszn hizm eti kz belirdi karlarnda; Don lln da
kekliklerin kzartlm asn buyurdu. O saat, papa kendini
Toledodaki yeralt hcresinde buluverdi. Bir de bakt, gene
eskisi gibi Santiago bapapaz. O kadar utanm, ylesine
afallamt ki, ne diyeceini bilemiyordu. Bu kadarlk bir
snavn yetip de arttm syleyen Don lln, bapapaza kek
likten den pay da vermedii gibi kapnn yolunu gsterdi;
onu byk bir nezaketle kapya kadar geirdi ve hayrl yol
culuklar diledi.

Libro de los emciemplos del Conde

Lucanor et de Patronio'1dan (1335)
Juan Manuel

94
 MREKKEP AYNASI

Btn tarih kitaplar, Sudann en zalim hkm darnn,

lkesini M srl doymak bilmez vergi tahsildarlarna pe
ke eken ve 1842 ylnda Bermahat aynn on drdnc
gn bir saray odasnda len Marazl Yakub olduunu
yazar. Hkmdar, byc Abdrrahman el-Mesmudnin
( Her eyi Balayan Allahn Kulu diye evrilebilir bu
ad) hanerleyerek ya da zehirleyerek ldrdn syle
yenler de vardr. Ama Marazl dendiine baklrsa, eceliyle
lm olmas daha akla yatkndr. Bycyle 1853 ylnda
konumu olan Yzba Richard F. Burton, buraya aldm
u yky anlatr:
Kardeim brahimin, kuzgun! Kordofan reislerinin sahte
ve sinsi desteine gvenip bir suikaste kalkmas, sonra da
ihanete uramas sonucu, Marazl Yakubun kalesine tutsak
dtm dorudur. Kardeimin kellesi eriatm kan kr
mz klcyla uuruldu, ama ben Marazlnn pis ayaklarna
kapanp bir byc olduumu, canm balayacak olursa
kendisine sihirli lmbann sunabileceinden ok daha hari-

95
kulde hayaller ve suretler sunabileceimi syledim. Zorba,
hemen kantlamam istedi bunu. Bir kam kalem, bir makas,
geni bir tabaka Venedik kd, boynuzdan yaplm bir
mrekkep hokkas, iinde kz bulunan bir mangal, biraz ki
ni otu tohumu, bir l de aselbent getirttim. Kd kesip
alt eride bldkten sonra, ilk be eride muskalar ve dua
lar, altnc eride de Kuran- Kerimden u szleri yazdm:
uVe senin yznden rtn kaldrdk ve bugn baklarnn
delici olduunu grdk. Ardndan, Yakubun sa avucuna
byl bir drdl izdim, avucunu ukur yapmasn syle
yip iine mrekkep doldurdum. Orada kendi yanssn ak
seik grp grmediini sordum; grdn syledi. Bam
kaldrmamasn tembihledim. Aselbest ve kini otu tohum
larn mangala attm, muska ve dua yazl eritleri ldayan
kzlerin zerinde yaktm. Sonra, neyin grntsn grmek
iin yanp tututuunu sordum. Bir an dnp, Vahi bir
at, dedi. l boylarnda otlayanlarn en gzelini. Avucuna
baknca, dingin, yemyeil bir otlak grd nce, ok geme
den de leopar kadar evik, aln aktmal bir atn yaklamakta
olduunu. Bu ilk grd at kadar gzel bir at srs istedi
benden ve ufukta bir toz bulutu grd, sonra da sry. O
saat canmn balandm anladm.
O gnden sonra, gn dousu gnn ilk yla aydnla
nr aydnlanmaz, hcreme giren iki asker beni alr, Marazlnn
yatak odasna gtrrd. Yatak odasnda tts, mangal ve
mrekkep oktan hazr olurdu. Benden gstermemi istedik
lerini, bu dnyann btn grlebilir eylerini gsterirdim
ben de. Artk lm olanlarn grdklerinin tm, yaayan
larn grdklerinin tm, bugn hl nefret ettiim bu ada
mn avucunun iindeydi: Cmle kentler, yedi iklim, yery
zn blm hkmdarlklar; topran barnda gizli defi
neler; denizlerde seyreden gemiler; tekmil sava, mzik ve
cerrahlk letleri; gzeller gzeli hatunlar; kmltsz yldz

96
lar ve gezegenler; kfirlerin o iren resimlerinde kullan
dklar renkler; ilerinde gizli tuttuklan gizleri ve zellikle
riyle madenler ve bitkiler; tek besini Allaha vgler dzmek
ve tapnmak olan gm srl melekler; okullarda datlan
dller; piramitlerin ortasna gml kularn ve hkmdar
larn putlan; dnyay boynuzlarnda tayan boann glgesi
ve boann altnda yatan baln glgesi; Balayc Allahn
kum lleri. Akllara durgunluk veren eyler grd: Gaz lm
balaryla aydnlatlm sokaklar ve insan l duyunca len
balina. Bir gn, Avrupa denen kenti gstermemi istedi ben
den. Ben de kentin ortasndan geen yolu gsterdim ona ve
sanrm, Maskeli Adam o koca insan selinin (hepsi siyah
giysili, ou gzlkl) ortasnda grd ilk kez.
Bazen Sudan giysilerine brnen, bazen niforma giyen,
ama yz hep rtl olan bu adam, artk grdmz her
eyde vard. Her zaman oradayd ve kim olduunu ren
meye cesaret edemiyorduk. Mrekkep aynasnda balan
gta bir grnp bir kaybolan ya da kmltsz duran grn
tler artk daha karmakt, komutlarma hemen boyun ei
yorlard; zorba da onlar ak seik grebiliyordu. Hi ku
kusuz, sahnelerin gittike artan vaheti karsnda ikimizin
de soluu kesiliyordu. nsanlarn ldresiye dvlmesinden,
boazlanmdan, el ya da ayaklarnn kesilmesinden -cell-
dm ve zalimlerin hazlarndan- baka bir ey gremiyorduk.
Bylece, geldik Bermahat aynn on drdnc gnnn
afana. Zorbann avucuna mrekkep boaltlm, aselbent
ve kini tohumlar mangala atlm, muskalar yaklmt.
kimiz yalnzdk. Marazl, yasal ve deimez bir ceza gster
memi buyurdu; o gn bir idam seyretmek iin yanp tutuu
yordu. Davul alan askerleri, yere serilmi dana derisini, sey
retme frsatn yakalam insanlar, elinde Adaletin klcyla
celld gsterdim ona. Celld grnce aknla kaplan
Yakub, Ebu Kir bu, dedi. Kardein brahime adaleti uygu

97
layan Ebu Kir. Bu grntleri senin yardmn olmadan grme
ilmine vakf olduum zaman, senin de hesabn grecek.
Yakub, az sonra kellesi uurulacak olan adamn ne k
masn istedi benden, isteini yerine getirdim; ama mahk
mun esrarengiz maskeli adam olduunu grr grmez yz
sapsar kesildi. Adalet yerini bulmadan, adamn yzndeki
rty kaldrmam buyurdu. O zaman, ayaklarna kapan
dm, yalvar yakar oldum: Ey, yce hkmdarm, bu suret
brleri gibi deil; ne adm biliyoruz, ne soyunu sopunu, ne
de hangi kentte doduunu. Bu grntyle oynamaya gel
mez; ona dokunmay gze alamam; bu gnahn hesabn
benden sorarlar sonra.
Marazl uzun uzun gldkten sonra, bir gnah sz konu
suysa o gnah kendi stne alacana yemin etti. Klc
ve Kuran- Kerim stne yem in etti. O zaman, m ahk
mun soyulup dana derisine yatrlmasn, yzndeki mas
kenin karlmasn buyurdum ben de. Ne dediysem oldu.
En sonunda, Yakubun fal ta gibi alm gzleri adamn
yzn grebiliyordu; grd yz kendi yzyd. Korku
dan akln karacakt nerdeyse. Titreyen elini hi titreme
yen elime aldm ve kendi lm trenini kendi gzleriyle sey
retmesini buyurdum. Aynaya bylenmiesine bakyordu;
ne gzlerini aynadan karabiliyor, ne de avucunun iin
deki mrekkebi dkmeyi akl edebiliyordu. Grntde kl
mahkmun kellesine indiinde, Yakup yreimi zerre kadar
szlatmayan bir inilti koparak yere ykld. lmt.
Evvel ve hir olan, snrsz balamann ve sonsuz ceza
landrmann anahtarlarn elinde tutan Yce Rabbime ham-
dolsun.

The Lake Regions of

Central Africa'dan (1860)
Richard F. Burton

98
 MUHAMMEDIN DUBLR

Mslmanlarn kafasnda, Muhammed dncesi dinle o

kadar sk skya bantldr ki, Hz. sa onlarn Cennette
M uham m edi k iiletiren biri tarafndan ynetilm esini
buyurmutur. Bu tem silci her zaman ayn kii olmaz. Bu
grevi, bir seferinde, bu dnyadaki hayatnda Cezayir-
lilerce tutsak alnm ve M slm an olmu bir Sakson-
yal stlenmiti. Ama, daha nce Hristiyan olduundan,
Mslmanlara Hz. sadan sz etmeye, onun Hz. Yusufun
olu deil, Tanrmn olu olduunu sylemeye kalkm ve
grevden alnmas uygun grlmt. Muhammedi temsil
edenin makam, yalnzca M slmanlarn grebildii, mea
leyi andran bir yalmla gsterilmitir.
Kuran yazm olan gerek Muhammed, inananlarna
artk grnmyor. Bana anlatlanlara baklrsa, ilk nceleri
onlar ynetmi, ama Tanr gibi ynetmeye kalktndan
hal edilmi ve gneye gnderilmi. Mslman cemaatinden
bazlar, iblisler tarafndan, Muhammedi Tanr saymalar
iin kkrtlmlar. Dzeni yeniden salamak iin Muham
med br dnyadan getirildi ve onlara gsterildi; o zaman

99
onu ben de grdm. Ferasetten yoksun cisman ruhlara ben
ziyordu ve yz ok karanlkt. u szleri sylediini duy
dum: Sizin Muhammediniz benim ; ve hemen derinlere
indi yeniden.

Ver a Christiana Religlo' dan (1771)

Emanuel Swedenborg

100
 CMERT DMAN

Magnus Barfot, 1102 ylnda, rlanda krallklarnn tmn

fethetm eye girimiti; lmnden bir gn nce, Dublin Kral
Muirchertachtan u kutlamay ald sylenir:

Altt ve frtna senin safnda savasn, Magnus Barfod.

Yarn, krallmn krlarnda savarken, bahtn
ak olsun.
Soylu ellerin, yreklere korku salsn klc savururken.
Klcna kar koymaya kalkanlar, kzl kuuya
yem olsun.
Tanrlarn seni an ve erefe bosun, kana doyursun.
Ey, rlanday ineyen Hkmdar, tanyeri aarrken
zafer senin olsun.
Yarn, btn gnlerinden daha grkemli sn.
nk son gnn olacak. Andm olsun, Kral Magnus.
nk gn kararmadan seni bozguna uratp
karanla boacam, Magnus Barfod.

Anhang zur Heimskringld dan (1893)

H. Gering
101
 BLMDE KUSURSUZLUK ZERNE

. . . O mparatorlukta Haritaclk sanat ylesine bir Yetkin

lie erimiti ki, Tek bir eyaletin Haritas btn bir Kentin
kaplad alanla rtyordu, mparatorluun Haritas da
btn bir Eyaletle. Gel Zaman git Zaman, bu Engin haritalar
yetersiz bulunur oldu; o zaman, Haritaclar Okulu, impara
torlukla bire bir lekte ve tmyle akan bir imparator
luk Haritas gerekletirdi. Haritaclk almalarna eskisi
kadar zen gstermeyen yeni Kuaklar, bu Byklkte bir
haritann ok hantal olduu kansna varp Saygszla
varan bir tavrla, onu gnein ve Yamurun acmaszlna
terk ettiler. Bat llerinde Haritann zaman zaman bir Hay
vana ya da dilenciye Barnak olan yrtk Paralarna bugn
bile rastlanr; tm lkede, Corafya Biliminden tek geriye
kalan da budur.

Travels of Praiseworthy Menden (1658)

J. A. Surez Miranda

103
Ka y n a k a

ZALM KU RTARICI LAZARUS MORELL

Life on the Mississippi, Mark Twain, New York, 1883.
M ark Twains Am erica, Bernard De Voto, Boston, 1932.

NANILMAZ DZENBAZ TOM CASTRO

T he Encyclopaedia Britannica (On Birinci Basm), Cambridge, 1911.

KADIN KORSAN DUL tNG

T he History o f Piracy, Philip Gosse, Londra, New York ve Toronto, 1932.

GNAH TACR K Et EASTMAN

The Gangs o f New York, Herbert Asbury, New York, 1928.

VURDUMDUYMAZ KATL BILL HARRGAN

A Century o f Gunmen, Frederick W atson, Londra, 1931.
The Saga ojB illy the Kid, W aiter Noble Burns, Garden City, 1926.

GRGSZ GRG HOCASI K O TSU KE NO SUKE

Tales o f Old Japan, A. B. Mitford, Londra, 1871.

M ASKEL BOYACI M ERVLl HKtM

A History o f Persia, Sir Percy Sykes, Londra, 1915.
D ie V ern ich tu n g d er Rose, Arapa zgn m etinden aktaran A lexander
Schulz, Leipzig, 1927.

105
 e v ir m e n in N o t l a r i

Byk T ayc Budaclm iki byk retisinden biri saylan M ahayana.

Byk Araba diye de bilinir. reti, insanlar doru yola gtren bir
araba olarak kabul edilir. teki retiyse, Hinayana, yani Kk Ta
yc ya da Kk Arabadr.
Edm ond T e s te Fransz air, d enem eci ve eletirm en Paul V alerynin
(1 8 7 1 -1 9 4 5 ) yaratt, yalnzca olanaklyla olanaksz tanyan ve
bedenden nerdeyse tmyle kurtulmu bir akl olan Moftsieur Teste
(Bay Kafa).
W . C. Handy (187 3 -1 9 5 8 ). ABDli Siyah besteci. Blues slbunu o zaman
lar moda olan ragtime ile kaynatrarak popler mzie yeni bir yn
vermi, St. Louis Blues adl yapt klasiklemitir.
T o u ssain t-L O uverture (1 7 4 3 -1 8 0 3 ). Fransz Devrimi srasnda Haiti
b a m szlk h a rek e tin in nd eri. Kt zerin de F ra n sa ya bal
olmakla birlikte, Siyahlar tarafndan ynetilen ksa mrl bir yne
tim kurmutur.
Atahualpa (150 2 -1 5 3 3 ). Son Inka kral. Hristiyanl ve spanya kral V.
Carlosun egem enliini kabullenm esi iin yaplan neriyi reddetti.
Sonradan Francisco Pizarro tarafndan yakalanarak rehin tutuldu ve
idam edildi.
K alvencilik H ristiyanlkta, Je an Calvinin ve izleyicilerinin gelitirdii
Protestan ilahiyat akm. Kalvencilie dayal reti ve uygulamalar,
Reform ve Presbiteryen kiliselerinin ayrt edici zellii olmutur.
Ad M ajorem Dei Gloriam Tanrnm yceliinin daha ycelmesi uruna.
Cizvitlik tarikatnn ian.
Ebu Abdullah Muhammed (. 1527). Ispanyolcada Boabdil diye bilinir.
Sonra Nasr sultan. Srekli i savalarla geen hkmdarlk dnemi

107
 (1 4 8 2 -1 4 9 2 ), Granadanm Aragon ve Kastilya hkmdarlar II. Fer
nando ve 1. Isabelin eline gemesiyle son bulmutur.
Tam m any ABDde, Dem okrat Partinin New York kenti yrtme kuru
luna verilen ad. Gemite hayr ileri ve partizanlk karm bir yn
tem uygulayarak siyasal nfuz kurmutur. Adn, Amerikan Bamsz
lk Sava ncesinde yardmsever Delaware Yerli efi Tammanendin
ansna kurulmu bir dernekten almtr.
Bull Run arp m alar Amerikan I Savanda, Virginiam n kuzeyin
deki Manassas yaknlarnda kk bir akarsu olan Bull Run kysnda,
1861 ve 1862 yazlarnda yaplan iki arpma.
B ili H arrigan (1 8 5 9 -1 8 8 1 ). Billy the Kid diye bilinir. ABDde, Batnm
en nl haydutlarndan biri. Yirmi bir yanda erif Garrett tarafn
dan tuzaa drlerek ldrlmeden nce yirmi yedi kiiyi ldr
d sylenir.
Brigham Young (1 8 0 1 -1 8 7 7 ). Josep h Sm ithin lmnden sonra Mor-
m onlarn nderliini stlenen ABDli din adam. Eitim ve tiyatro
alanndaki yenilikleri desteklem itir. ok kadnla evlenme kuraln
benimsediinden yirmi kars ve krk yedi ocuu olmutur.
el-Baladur (. 8 9 2 ). Asl ad, Ahmed ibn Yahya, ilk Arap tarihilerden
biri.
Thom as M oore (1 7 7 9 -1 8 5 2 ). rlandal air, yazar ve mziki. Byron ve
Shelleynin arkadadr. Gz alc bir Dou atmosferinde geen Lalla
Rookh (1817) adl ykl iiri dnemin en sevilen iirleri arasna gir
mitir.
M elan cth o n (1 4 9 7 -1 5 6 0 ). A lm an h m anist, Reform cu, ilhiyat ve
eitim ci. L utherci K ilisenin inan ilk elerin i aklayan Augsburg
ltikatnam esinin yazarlarndandr. man yoluyla aklanma kavramn,
ilahiyat anlaynn temeline yerletirmitir.
Emanuel Sw edenborg (1 6 8 8 -1 7 7 2 ). sveli bilim adam, filozof ve m is
tik ilhiyat. Kitab- M ukaddes 'i yorumlamakla, m elekler ve ruhlar
dnyasnda duyduklaryla grdklerini aktarmakla urat. 1749-
1771 arasnda yazd ve ounu im zasz yaym lad otuz kadar
Latince kitap arasnda Arcana C o d estia (G ksel Giz) da saylabilir.
Vera Christiana Reiigio (Gerek Hristiyan D ini), seksen yanda
yazd son yaptdr.
Tark bin Ziyad (. 72 0 ). Ispanyann M slmanlarca fethine nderlik
etmi Arap komutan. Musa bin Nusayr ile birlikte, birka yl iinde
Iber Yarmadasnm te ikisinden fazlasn fethetmi tir.

108
R ich ard F. B urton (1 8 2 1 -1 8 9 0 ). ngiliz bilgin, kif ve D oubilim c.
Keiflerini de anlatt krk ciltlik kitaplarnn yan sra, Binbir Gece
M asailannm eksiksiz bir evirisini de ieren yaklak otuz cilt eviri
yaym lam tr. Tanganika G ln bulan, daha nce baka dinden
kiilere yasak olan Mslman kentlerine ilk giren Avrupahdtr.
Magnus Barfod (1 0 7 3 -1 1 0 3 ). Norve kral III. Magnus. Norvein Ork-
ney ve Hebrid adalar ile Man Adas zerindeki egemenliini glen
dirmitir. Genellikle Isko etei giymesi nedeniyle plak Ayakl ya
da plak Bacakl lkabyla anlmtr. 1103 ylnda trlanda'da ld
rlmtr.

109
letiim'den

ORGE LUIS BORGES

Evaristo Carriego
eviren PERAL BAYAZ CHARUM 144 sayfa

Borges 1930'da Evaristo Carriego'yu yaymladnda, varolardan

gelen bir airin hayatn ve almalarn yazd iin eletirilmiti.
Daha sonralar bu kitab, d o up byd Buenos Aires'in ve
ocukluunu geirdii Palermo mahallesinin "teki yzn",
keyi dnnce karsna kan "baklarn ve gitarlarn
Palermo'sunu" anlatm ak iin yazdn syleyecekti. Borges'n
ilk dzyaz kitab olan Evaristo Carriego'da, "Varolarn air"nin
yaam yksnden baka, "Tango'nun Tarihesi", "A tllar", "Araba
Yazlar" gibi balklarla yirminci yzyln balarndaki Buenos
Aires'i anlatan yazlar yer alyor. Trke baskya dnem i yanstan
bir albm ve szlk eklendi.
letiim'den

JORGE LUIS BORGES

MARA KODAMA
Atlas
eviren CELAL STER 106 sayfa

A tlas, Jorge Luis Borges'in t m kitaplarndan farkl bir kitap.

Borges ile ei Mara Kodam a'nn, dnyann d rt bir yresinde
benzersiz sesleri, dilleri, alacakaranlklar, kentleri, baheleri,
insanlar kefedilerinin seyri iinde ortaya kan bir Atlas. Havasn
ilerine ektikleri stanbul, Venedik, Atina, Cenevre, Roma, Paris
ve M a drid'in sunduu fo to ra fla rla Borges'in m etinlerinin bir
harman. Am a, ne fotoraflarn elik e tti i m etinlerden oluuyor,
ne de m etinlerle aklanm fotoraflardan. Atlas, sz ile im genin
Borges'e bulumas. Yeryznn ruhundan dom u dlerin,
zamann rgsnde rtm esi. Zoriu dalar, duru denizler,
byl adalar arasnda bir yaznsal armlar yolculuu. Kapayn
gznz, rastgele atn bu Atlas'. Borges'le birlikte, zamann
dnda bir zamanda, takmyldzlara urayp evrenin dilini renin.
Borges'in dedii gibi: 'Bilinmeyeni kefetmek, yalnzca Sinbad ya
da Kopernik'e vergi deil. Her insan bir kiftir,'
letiim'den

JORGE LUIS BORGES

ifre
eviren YILD IZ ERSOY CANPOLAT 68 sayfa

Borges'in felsefi dnyasnn ifrelen...

"Evren ya da zaman denen aklanamaz olaylar dizisinden oluan"

bu kitapta Borges'in, dnsel iirleri yer alyor. Dnya, Borges'e
gre, her eyin ve herkesin, yani ifrelerin giderek birbirine
dnt bir oyuna benzer. Bu ifreler oyunlarn hem anahtar
hem de kilidi olabilir. Borges, iirleriyle bizi bu oyuna davet ediyor.
"Borges, gnm z okurlarna; sevdiklerimizin sesleri ve szlerinin,
ryalardan ve baka lemlerden daha byl ve gizemli olduunu
syler: Gzellik; dnyevi bir aydnlanma, m utluluk, idrak ve
farkndalktr. Borges byl dnyamzn klasik sesidir."
Bunlar, kendi bana yk yazmay gze
alamayan, dolaysyla da bakalarnn
masallarn bozup arptarak kendi kendini
elendiren utanga bir delikanlnn sorumsuzca
oynamaya kalkt oyunlardr.
B o rg e s in Alakln Evrensel T arihV ne
195 4 5te yazd nszd en.

Borges, Girit Labirenti.

ISBN-13: 978-975-470-719-9

II
L E T M 514
M O D ER N
KLASKLER 8
7 8 9 7 5 4 70 7 1 9 9