FSM lm Aratrmalar nsan ve Toplum Bilimleri Dergisi

FSM Scholarly Studies Journal of Humanities and Social Sciences

Say/Number 8 Yl/Year 2016 Gz/Autumn
2016 Fatih Sultan Mehmet Vakf niversitesi

DOI: 10.16947/fsmia.281699 - http://dergipark.gov.tr/fsmia - http://dergi.fsm.edu.tr

Aratrma Makalesi / Research Article - Geli Tarihi / Received: 15.11.2016 Kabul Tarihi / Accepted: 06.12.2016 - FSMIAD, 2016; (8): 203-222

Mehmed kif Ersoy, Necip Fazl Ksakrek ve Sezai Karako

iirlerinde Bir Medeniyet ncs Olarak Hz. Muhammed
Mesut Koak*
z
Bu almada, modern Trk iirinde farkl edebi dnemlerde ve farkl edebi anlay-
larda eser vermelerine karn, ayn dnya grne bal olmalar sebebiyle, benzer te-
malar zerinde durmu Mehmed kif Ersoy, Necip Fazl Ksakrek ve Sezai Karakoun
iirlerinde slam medeniyetinin ncs olarak Hz. Muhammed imgesinin yansmas in-
celenmitir. Sadece Trk iirinin deil, Trk dncesinin de en nemli isimleri arasnda
yer alan bu ismin slam medeniyetine dair alglarnda Hz. Muhammedin tuttuu yer
belirlenmeye allmtr. Mukayeseli bir yaklamla irdelenen konunun, bu ismin
iirlerinde hangi derecede ve younlukta yer ald ortaya karlmaya allmtr. a-
lmada temel kaynak olarak ismin iirleri alnm, somutlatrma ve pekitirme adna
ksmen dnce eserlerinden de yararlanlmtr.
Anahtar Kelimeler: Mehmed kif Ersoy, Necip Fazl Ksakrek, Sezai Karako,
medeniyet, Hz. Muhammed.

The Prophet Muhammed as a Founder of Civilization in the Poems

of Mehmed kif Ersoy, Necip Fazl Ksakrek and Sezai Karako
Abstract
In this study, the reflection of the Prophet Muhammeds image as a founder of Islamic
civilization in the poems of Mehmed kif Ersoy, Necip Fazil Ksakrek and Sezai Kara-
ko, who put emphasis on similar themes thanks to their affiliation with the same world
view, although they produced works in different literary periods and different literary
understandings in modern Turkish poetry, has been studied. It has been tried to determine
the role of the Prophet Muhammed in the perceptions of Islamic civilization on those
three names who are the most important names of not only Turkish poetry but also Turk-
ish thought. It has been tried to find out the degree and intensity of the theme in the poems
of those three names. In this study, the poems of those three names have been taken as the
main sources, and some works of thought have been used for reification and emphasis.
Keywords: Mehmed kif Ersoy, Necip Fazl Ksakrek, Sezai Karako, civilization,
The Prophet Muhammed.

* Ar. Gr., Fatih Sultan Mehmet Vakf niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat
Blm, stanbul/Trkiye mkocak@fsm.edu.tr
204 FSM lm Aratrmalar nsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 8 (2016) Gz

Giri
Sadk Rifat Paa, 1838lerde civilisation kavramn tarif etmeye alrken
kulland usl-i mensiyet ve medeniyyet tamlamasndaki medeniyet kelime-
sinin sonraki yllarda tarihten uluslararas ilikilere, teolojiden siyaset bilimine
pek ok alanda popler bir kavram olacan tahmin etmi miydi bunu bilmek
mmkn deil. Bununla birlikte, Arapa mdn kkne dayanan ve medne is-
minden tretilen medeniyet kelimesinin tam manasyla civilisationn yerine
kullanm 1860lardan sonra olmutur. Tanmlanmas ve erevelenmesi en g
kavramlardan biri olan medeniyet, Braudelin de vurgulad gibi farkl disip-
linlere ve nceliklere gre tanm deien bir kavramdr ve aslna baklrsa hem
maddi hem manevi deerleri iaret etmektedir. rnein, Karl Marx medeniyet-
le ilgili olarak altyaplar (maddi) styaplar (manevi) ayrm yaparken, Charles
Seignobos biraz da akayla bu kavram hakknda uygarlk, yollar, limanlar ve
rhtmlardr der. Marcel Mauss, uygarl insanln tm kazanmlar olarak
niteler ve Eugene Cavaignac, bilim, sanat, dzen ve erdemlerin minimumudur
tanmlamasnda bulunur.1
Kavramn yatay ok ynllyle birlikte ikinci bir yn ise dikey katman-
lldr. Bu hususta Will Durantn tespitleri nemlidir. Medeniyetin kltrel ya-
ratmay harekete geiren sosyal bir dzen olduunu belirten Durant,2 kavramn
ayn zamanda toplumsal dzene bal, sosyal, siyasi, ekonomik, ahlaki, estetik
deerlerden, yeni ve srekli deerler retmek olduunun altn izer. Ona gre
medeniyetin ekonomik, siyasi, ahlaki ve zihni olmak zere drt art var-
dr. Medeniyet iin gerekli olan bu artlar, aslnda tm toplumlar ilgilendirir. Bu
balamda medeniyet, insan tzn ilgilendiren unsurlarn etkili olduu bir alan-
dr. Ekonomik art; yerleik hayat ifade eden ziraata, retimi ifade eden sanayiye
ve mesleki gruplar ve paylam ifade eden ekonomik organizasyona dayanr.
Siyasi artn temelinde ise sosyal dzeni koruma iini yklenen hkmet, dzenin
vazgeilmez dayana ve i gvenlik fikrinin kayna olan devlet, szl gelenek-
lerin yerini alan, bir nevi toplumsal szleme olan kanun ve sosyal organizas-
yonda sanayiyi yeniden dzenleme ve nesli devam ettirme grevini stlenen aile
vardr. Evlilik, din, sosyal ahlak ve cinsel ahlak ise medeniyetin ahlaki artlarn
oluturur. Durant, evlilik olmadan ailenin olamayacan, dolaysyla medeni top-
lumun temeli iin evliliin art olduunu ifade eder. Ahlak ise, parann btnle
ve her grubun daha byk bir grupla ibirliine girmesi demektir ve medeniyet
iin bu ibirlii olmazsa olmazdr. Medeniyetin zihni artlar ise edebiyat, bi-
lim ve sanata dayanr. Kelimelerle dnce arasndaki iliki, alet ile yaplacak

1 Fernand Braudel, Uygarlklarn Grameri, (ev.: Mehmet Ali Klbay), stanbul, mge Kitabe-
vi, 1996, s. 29.
2 Will Durant, Medeniyetin Temelleri, (ev: Nejat Muallimolu), stanbul, Erguvan Yaynevi,
2007, s. 15.
Mehmed kif Ersoy, Necip Fazl Ksakrek ve Sezai Karako iirlerinde
Bir Medeniyet ncs Olarak Hz. Muhammed / Mesut Koak 205

i arasndaki ilikiye benzer. Yaz medeniyetin en nemli iaretidir. Edebiyat da

yaznn var olduu toplumlarda vcut bulur ve ilgi grr. Bilim ve sanat da mede-
niyetin olmazsa olmaz iki unsurudur. Zira ilkel toplumlardan medeni toplumlar
ayran en nemli alametifarikalardan ikisinin bilim ve sanat olduunu belirtir.3
Durantn tespitlerindeki iki husus, daha sonraki yllarda medeniyet zerine
dnce reten yazarlarda farkl cepheleriyle ve Duranta gre daha fazla nem
atfedilerek ilenmitir. Bu balamda Braudelin dncelerinden hareketle bu iki
hususun biraz daha tartlmas faydal olacaktr. Bu iki husustan birincisi, Du-
rantn ifade ettii ekonomik, siyasi, ahlaki ve zihni artlarn dorudan
toplumla ilikili olmasdr. Aslna baklrsa toplumla ilikili olan bu artlardan
da te kavramn bizatihi kendisidir ki, Durant buna hi deinmez. Levi Strauss,
bu iki kavram hakknda ayn nesneye ilikin tamamlayc iki perspektife teka-
bl eder4 derken, kavramn sadece insaniliine iaret etmekle kalmaz, farknda
olarak ya da olmayarak onu insanla ilgili olan her eye balam olur. Braudel
de Uygarlklar toplumlardr yargsnda bulunurken, hem toplum kavramnn
hem uygarlk kavramnn ayn gereklie ilikin olduunun altn izer. Bir baka
deyile medeniyet olmadan toplumlar ilkel, toplumlar olmadan medeniyet ise im-
knszdr. Bunu Bat medeniyeti rnei ile somutlatran Braudel, bu medeniye-
tin, ona can veren endstriyel topluma baml olduunu belirtir. Bu toplumun
gruplar, gerilimleri, entelektel ve ahlaki deerleri, idealleri, zevkleri vs. Bat
medeniyetine taalluk etmekte, onu resmetmektedir.5 Durantn medeniyetin art-
lar ile ilgili tasnifinde tartlmas gereken ikinci husus ise, ahlakn aslnda me-
deniyetin dier artlar zerinde belirleyici, tayin edici, ynlendirici hatta kurucu
unsur olmasdr ki, bunda en nemli mil, ahlakn znde dini barndrmasdr.
Durantn dini ayr bir ana katman olarak deil de ahlakn iinde tali bir unsur ola-
rak tasnife dhil etmesi, baarl ve kapsayc denebilecek tasnifini zayflatmtr
demek yanl olmaz. Zira medeniyetler ayn zamanda ortak zihniyetlerden doar
ve bu ortak zihniyet, ounlukla bir inan, korku ve endienin miras olarak beli-
rir. Ortak zihniyet tohumlar kuaktan kuaa aktarlan bir alanmann rndr.
Medeniyetlerin, zellikle de Bat-d medeniyetlerin, kalbinde ve zihninde hem
bir gemi hem de imdi olarak yer tutan din, en gl izgiyi oluturur.6 Dola-
ysyla Durant -belki de bilinli bir tercihle- kk dal yapm, dinin medeniyet
zerindeki baat belirleyiciliini, ahlak vastasna balama yoluna gitmitir.
Nasl tanmlanrsa tanmlansn, neyle ilikilendirilirse ilikilendirilsin grl-
yor ki, medeniyet, onu meydana getiren, baka deyile iinden kt toplumun
zihniyetinden bamsz deerlendirilemez. Batda antik ada tanrsz ve pagan

3 a.e., s. 27-140.
4 Aktaran:Fernand Braudel, a.g.e., s. 40.
5 a.e., s. 40.
6 a.e., s. 46.
206 FSM lm Aratrmalar nsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 8 (2016) Gz

bir alg zerine ina edilmeye allan medeniyet, Ortaada Hristiyan ahlak-
nn ve eriatnn zerine kurulmaya balanr. Aydnlanma ve moderniteyle birlik-
te -elbette Avrupa ktasnn kendi iinde yaad byk mcadele tecrbesini de
eklemeliyiz- Hristiyanlk gcn kaybeder ve tanr yerini insana, insan aklna,
ksacas sekler bir medeniyet algsna brakr. Mesele dnyay ve evreni yorum-
layla ilgilidir aslnda. slam medeniyeti iin de durum farkl deildir. slam me-
deniyeti ilk slam ehri olarak kurulan Medineden, Abbasilere, oradan Endls ve
Osmanlya uzanr. slam medeniyeti, slam dininin eriat ve ahlak anlayna kout
yaamann bir sonucu olarak ortaya kar ve zamana ve corafyaya bal kltrel
farkllklara ramen, belli bir dnya gr, bir varlk anlay ve zihniyeti ifade
edecek ekilde gnmze kadar gelir.7 Tam da burada Braudelin Uygarlklar s-
rekliliklerdir8 tespiti hatrlanmaldr. Braudel, bu sreklilik iinde baz dnemle-
rin ve durumlarn, o medeniyetin tarihinde nemli baz olaylarn ve istisnai kiile-
rin sahip olduklar mstesna yeri anlamaya yardmc olduunu vurgular. rnein
Dante ve Geothe gibi sanatlar, Newton ve Einstein gibi bilim insanlar, Sokrates,
Platon ya da Descartes gibi byk dnce sistemlerinin kurucular ayn zamanda
birer medeniyet kuruculardr. Bunlarn da tesinde medeniyetlerin tarihleri iinde
konjonktre yenilmeden, gemiten bugne gl birer figr olarak gelmi, hatta
kendi ahsiyetlerini aarak ilgili uygarln sembol olmu, Braudelin byk din-
lerin kurucular olarak niteledii ahsiyetler de birer medeniyet kuruculardr. Bu
balamda o, slam medeniyetinin kurucusu olarak da Hz. Muhammedi gsterir.9
Braudelin Hz. Muhammedi slam medeniyetinin kurucusu olarak tavsif et-
mesi, bir ynyle medeniyet kavramnn tarihiyle ilikilidir demek yanl olmaz.
Zira yirminci yzyla ait bu vasflandrmann nceki yzyllarda yaplmad
grlmektedir. lahiyat, tarih ve sanat gibi farkl alanlardaki klasik kaynaklara
bakldnda Hz. Muhammed genellikle slam dininin peygamberi, dolaysyla
kurucusu, Mslmanlarn nderi, lideri gibi sfatlarla anlm, daima bu ynleri
ile irdelenmi ya da eserlere konu edilmitir. Ancak nce Bat medeniyeti kar-
snda slamn da bir medeniyetinin olduu, daha sonra ise, slamn bal bana
bir medeniyet olduu gryledir ki, Hz. Muhammed de bu medeniyetin nc-
s ve kurucusu olarak dnlmeye balanmtr.10 Bu balamda vasflandrma
dnmnn en somut ekilde izlenebilecei alanlarn banda Trk iiri gelir.

7 brahim Kaln, Dnya Gr, Varlk Tasavvuru ve Dzen Fikri: Medeniyet Kavramna
Giri, Divan Disiplinleraras almalar Dergisi, S. 29, 2010, s. 37
8 Fernand Braudel, a.g.e., s. 49.
9 a.e., 52.
10 Bat meneli civilization kavramn karlayacak ekilde medeniyetkavramnn Osmanl aydn-
lar tarafndan kullanlmaya balanmas ve kavramn Trke iindeki geliimi, bu makalenin
de dayana olan doktora almamzda detayl olarak irdelenmitir. Konuyla ilgili mstakil
bir alma iin ayrca baknz: Tuncer Baykara, Osmanllarda Medeniyet Kavram ve Ondo-
kuzuncu Yzyla Dair Aratrmalar, zmir, Akademi Kitabevi, 1992
Mehmed kif Ersoy, Necip Fazl Ksakrek ve Sezai Karako iirlerinde
Bir Medeniyet ncs Olarak Hz. Muhammed / Mesut Koak 207

Trk iirinde Hz. Muhammed

Klasik Trk iirinde Hz. Muhammed; naat, mevlid, emil, hilye, siyer, hic-
retnme, mucizt- neb, esm-i neb, regibiyye, veftn-neb, efaatnme, krk
hadis gibi trlerle kendisinden en ok sz edilen, hakknda en ok iir yazlan
ahsiyettir. Buna tasavvuf iirindeki ilahi, nefes vb. trler ile halk iirindeki ko-
ma ve semaler eklendiinde, ciddi bir peygamber edebiyatnn varlndan sz
edilebilir.11 mil elebiolu da bu zenginlie dikkat ekerek, dnyann hibir
yerinde bir peygambere, bir din ya da doktrine Hz. Muhammede olduu gibi
eitli ekil ve trlerde, asrlar srecek bir srede mstakil eserler meydana ge-
tirilmemi olduunu belirtir. Ona gre, genel olarak slam milletleri, zelde ise
Trk milleti bu balamda ok zengin bir edebiyata sahiptir.12
Trk edebiyatndaki bu zenginlik iinde yle eserler vardr ki, zerinden ge-
en zamana ramen eskimemi ve kendi trdeleri iinde ok daha fazla n plana
kmtr. Trk edebiyatnda ilk rneine on drdnc yzyl airlerinden Musta-
fa Darrin mensur-manzum kark Sretn-Nebadl eseri olan mevlid trnn
en tannp bilineni Sleyman elebinin 1409 ylnda tamamlad Vesletn-Ne-
cta dl eseridir. Halk iinde kendi zel ismi yerine mevlid olarak adlandrlm
bu eser yle benimsenmi ve sahiplenilmitir ki, halk iinde mevlid gelenei bu
eserle srdrlm, srdrlmeye de devam etmektedir. Bu eserden baka, mev-
lid trnde en az onun kadar sevilmi bir baka eser ise Yazcolu Mehmedin
1449 ylnda tamamlad Muhammediyyedir. Bu eser de asrlarca bir baucu
kitab olarak okunmu, Trk milletinin peygamberine olan sevgi ve muhabbetini
beslemi ve bytmtr. Bu eserlerde Mz. Muhammedin doumu, ocukluu,
evlenmesi, peygamberlii, mucizeleri, savalar gibi hayatna dair hususlar man-
zum olarak anlatlr. Bu eserler bir nevi manzum siyer de saylabilir. Her ne kadar
Hz. Muhammedin mucizelerine bu tr eserlerde deinilse de mstakil olarak
onun mucizelerine dair eserler de yazlmtr. Mucizt- neb ad verilen bu trde
ilk akla gelen rnekon yedinci yzyl airlerinden Ganzde Ndirnin Mir-
ciyyesidir. Hz. Muhammedin d grn ile ilgili bilgilerin verildii hilye t-
rnde ise on altnc yzyl airlerinden Hkn Mehmed Beyin Hilye-i Sadeti
mehurdur. Bu trlerin dnda Klasik edebiyat iinde krk hadis trndeki eserler
de ciddi bir yekn tutmaktadr. Kurandan sonra slam dininin en nemli kayna-
olan Hz. Muhammedin szlerinin derlendii bu trde eser veren en bilindik
isimler Nbi ve Fuzuldir Ayrca on beinci yzyl airlerinden Hatibolunun
Ferahnmeadl eseri de ilk manzum krk hadislerden biridir.13

11 M. Fatih And, Peygamberi iirle Sevmek-XII: Hazret-i Peygamberden stimdd,

tibar Aylk Edebiyat ve Fikir Dergisi, Yl: 6, Say: 53, ubat 2016, s. 40.
12 mil elebiolu, Trk Edebiyatnda Manzum Dn Eserler, kr Elin Armaan, An-
kara, Hacettepe niversitesi Edebiyat Fakltesi, 1983, s. 158.
13 Ahmet Ar, Dvn Edebiyatnda Hazret-i Peygamber, http://www.sonpeygamber.info/downlo-
ads/uploads/kutludogum/I/ 19.pdf (10.09.2016, 19.00).
208 FSM lm Aratrmalar nsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 8 (2016) Gz

Klasik Trk iirinde slam peygamberini konu edinen bu trler iinde en ok

dikkat ekeni naat trdr. Bir baka deyile Hz. Muhammede duyulan sev-
ginin, saygnn, muhabbetin ve balln bir tezahr olarak divan sahibi olan
hemen her air naat trnde bir eser kaleme almtr. slam peygamberini vmek,
onu yceltmek, onun efaatini istemek gibi nedenlerle kaleme alnan bu trde
kkl bir gelenek olumutur. stelik bu geleneksel tr, yukarda saylan birok
trn aksine, akamete uramam, gnmze kadar yazla gelmitir.
Klasik Trk iirinin naat tr bakmndan son derece zengin olmas bir yana,
bu iir nitelik bakmndan da stn eserleri barndrr. Bunlar iinde zellikle
Fuzlnin Su Kasidesi ile eyh Glibin Sultan- rsl h- mmeccedsin efen-
dim / B-relere devlet-i sermedsin efendim msralaryla balayan naat ve
Nbnin Sakn terk-i edebten kuy- Mahbub-i Hudadr bu / Nazargh-i ilhidir,
Makam- Mustafdr bu beytiyle balayan naat hem estetik ynden stnlkle-
riyle hem de bugne dein bu trde akla ilk gelenn rnekler olmalaryla ayr yeri
haizdirler. Bu naat gelenei modern edebiyatta da devam etmi, Batllamaya
ramen Tanzimat dnemi airlerinden Cumhuriyet dnemi airlerine kadar birta-
km krlma ve deimeler olsa da belli bir izgide bugne kadar gelmitir. Naat
trnde modern Trk iiri de bir hayli zengindir. Tanzimat ve Merutiyet ylla-
rnda Ziya Paa, Namk Kemal, Recaizade Mahmud Ekrem ve Muallim Naci;
Cumhuriyet yllarnda Arif Nihat Asya, Nurullah Gen, Bahaeddin Karako, Er-
dem Bayazt gibi birok isim naat kaleme almtr. Btn bu iirlerin de gele-
nein renklerini barndrd sylenebilir. Ancak modern Trk iirinde isim
vardr ki, Hz. Muhammedi Trk iiri geleneinden ok daha farkl bir ekilde
kendi iirlerine konu etmilerdir. Bu isimler, slamc olarak da nitelenen ve biri
sylendiinde dierinin ismi hemen akla gelen Mehmed kif Ersoy, Necip Fazl
Ksakrek ve Sezai Karakotur. Bu ismin Hz. Muhammedi iirlerine konu
edileri, anlatlar, bu konudaki niyet ve kastlar ile onu sembolletirmeleri Trk
edebiyatnn dier airlerinden daha farkldr. Onlarda slamn bal bana bir
ideal olmas ve slam peygamberinin bu idealin en nemli unsuru durumunda bu-
lunmas bu konuda belirleyicidir denebilir. Bir dnya gr balamnda, ismi
pe pee zikredilen bu dnce ve sanat adamnda, dnce ve duygu birlii,
hedef ve ama beraberlii, ama ayn idealin farkl iir dillerinin imknlaryla
ifadelendirilmesi sz konusudur.14

Mehmed kif Ersoy, Necip Fazl Ksakrek ve Sezai Karako iirlerin-

de Bir Medeniyet ncs Olarak Hz. Muhammed
Mehmed kif Ersoy, Necip Fazl Ksakrek ve Sezai Karakota Hz. Mu-
hammed, ok sk gnderme yapld grlr. yle ki, dnemi ve evresi ile bir-
likte dnldnde bu sklk, iirlerinin belirleyici motiflerinden biri haline

14 Turan Karata, Dounun Yedinci Olu Sezai Karako, Kaynak Kitapl, stanbul 2013, s. 422-
423.
Mehmed kif Ersoy, Necip Fazl Ksakrek ve Sezai Karako iirlerinde
Bir Medeniyet ncs Olarak Hz. Muhammed / Mesut Koak 209

gelir. Bir baka deyile onlarn iirinden Hz. Muhammed ve ona delalet eden
unsurlar karldnda iirlerinde ciddi bir boluk meydana gelir, birok iir hem
tema hem de kompozisyon olarak bozulur. zellikle kiften Karakoa doru
gelindike bu ayrlmazln, i ie gemiliin derinletii grlr. Bunun sebebi
ise her ismin de Hz. Muhammede sadece slam dinin kurucusu, peygamberi
olarak deil, bunlarla beraber snrlar belli bir dnya grnn, hayat nizam-
nn, bunlara bal bir toplumun ve bu toplumla ekillenen bir medeniyetin ku-
rucusu olarak bakmalardr. Bu bak isimde younluk bakmndan farkllk
gstermekle birlikte nemli bir motiftir.
Mehmed kifin daha 1910 ve 1911 yllarnda mevlid vesilesiyle kaleme al-
d iki iirinde Hz. Muhammede kendinden nceki airlerin yaklamlarndan
farkl bir niyet ve kastla yaklat grlr. Srt- Mstakmin 81. saysnda ya-
ymlanan Leyle-i Mevlidn-Neb Aleyhisselm ve 132. saysnda yaymlanan
Leyle-i Mevlidn-Neb Sallallahu Aleyhi ve Sellem baln tayan iirlerde
Hz. Muhammedi doumu vesilesiyle sadece vmekle yetinmeyen air, dorudan
slam leminin durumunu gndeme getirerek, mevlidin Zulmette kalan zemn-i
arka sem sem nr satn syler. slam leminin yarnlarnn aydnlk
ve parlak olmasn bu nrun devam etmesine balayan air, Ey leyl devm edip
gideydin: / Ferdy da nura kalb edeydin! msralaryla bitirir bu ksa iirlerden
ilkini.15 Bir yl sonraki mevlid vesilesiyle kaleme ald ikinci iirde de benzer
duygu ve yaklamn hkim olduu grlr. On drt asr evvel meimen senin
ey leyl, / Bir nr- sem-pre dourmutu, deil mi? msralaryla balayan iir,
Y Rab, o harminde yzen drr-i yetmin / Thare kadar eri yetm olmasn..
min! msralaryla iirini noktalar.16
kif, her iki iirde de slm leminin karamsar duygular uyandran haline
temas ederek, mevlid zaman slam peygamberinin hatrlanmasnn bu karamsar
havay bir nebze de olsa dattna iaret eder. aire gre yarnlarn aydnlk
olmas da ancak Hz. Muhammedin Mslmanlar tarafndan hatrlanmasna
baldr. Zira Ey leyldevm edip gideydin: / Ferdy da nura kalb edeydin!
ifadesi ile beraber dnldnde on drt asr nce doan nr- sem-pre
ile airin sadece peygamberin ztn deil, ayn zamanda gelecei yakn olan
yeni bir hayat kast ettii sylenebilir. Bu hususta en net ve aklayc ifade ise
son msrada sakldr. air, Hz. Muhammedin yetim oluuna gnderme ile slam
eriatnn da kyamete kadar yetim kalmamasnn ancak Hz. Muhammedin,
baka bir deyile onun getirdii dinin ilkelerinin, hatrlanmas ile mmkn ola-
can vurgular.

15 Mehmed kif Ersoy, Leyle-i Mevlidn-Neb Aleyhisselm, Srt- Mstakm, Cilt: 4,

Say: 81, 12 Reblevvel 328 (24 Mart 1910).
16 Mehmed kif Ersoy, Leyle-i Mevlidn-Neb Sallallahu Aleyhi ve Sellem, Srt- Ms-
takm, Cilt: 6, Say: 132, 14 Reblevvel (16 Mart 1911).
210 FSM lm Aratrmalar nsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 8 (2016) Gz

Mehmed kifin bu ksack iirlerle balayan Hz. Muhammed ve dnemine

ann sosyal ve siyasi artlar iinden, mmet ve medeniyet perspektifli bak
sonraki iirlerinde de derinleerek devam eder. rnein Mevlid-i Neb iirin-
de, Ne lht geceymisin ki teksin sermediyyette; / Meimenden doan ferdya-
hayrnm; ne ferddr! msralarnda aka grlecei zere Hz. Muhammedin
doumu ile birlikte hayran olunacak yarnlar da domutur.17 Burada kast edi-
len slam medeniyetidir. Ona gre slam medeniyeti douu ile birlikte byk bir
yenilik ve tazelik getirmitir. Hakkn Sesleri kitabnda l-i mran sresinin 110.
yetinden ilhamla yazd manzumede bu dnceler aka dile getirilir. aire
gre Kapkaranlkken btn fk insniyyetin, slam Nr olup fkrmtr t
sinesinden zulmetin ve fetretten kalan yeldlar yararak, Fikr-i ferd doma-
dan Mslmanlar insanlk lemine ferdlar yadrmtr. aire gre, yirmi be
yllk Hz. Muhammed dneminde, sanki yirmi be bin yllk yenilenme ve tazelen-
me olmuasna verimli bir aydnlanma gereklemi; bu aydnlanma lemi ba-
tan ayaa uyandracak ekilde kalc olmutur. Din, ahlak, iman, adalet, ihsan gibi
medeniyetin en nemli unsurlar slam peygamberinin yirmi be yllk dneminde
toplumlar blk blk sarm, btn bu toplumlar vahdetin heng-i c-cu-
na dalmtr. Bu dnemde fenalk, ktlk yerini tamamen iyilik ve gzellie
brakm, hi kimse bilerek ve isteyerek hakszlk yapma gafletine dmemitir.18
Grld zere kif, irfan, aydnlanma, dnce, din, ahlak, adalet, birlik
ve uyum gibi bir medeniyetin hem maddi hem de manevi unsurlarn sayarak
slam peygamberinin yirmi be yllk peygamberlii dneminde slamn bu ni-
telikleriyle byk bir mesafe kat ettiini, toplumlara rnek olduunu dile getir-
mektedir. Bu balamda Hz. Muhammed, sadece bir eli olarak ya da kendisinden
efaat beklenen klasik anlatyla deil, bir medeniyet kurucu sembol olarak da
idealize edilmekte, iir diliyle bu noktada bir bellek tazelenmesine allmakta-
dr. Hemen belirtmek gerekir ki, kif bu hususa sadece iirlerinde deil, dzyaz-
larnda da deinirek, Hz. Muhammedin slam medeniyetinin vcut bulmasnda-
ki kurucu rol zerinde durur.19

17 Mehmed kif Ersoy, Safahat, Ankara, Aka Yaynlar, 2008, s. 510.

18 a.e., s. 238.
19 kif, slamn terakkiye mani olmadn, gemite medeniyet dnyasna saysz hizmetler
ettiini vurgular. Yusuf Suresi 153. Ayetin tefsirinde bir Batlnn azndan Mslmanlarn
slamn douundan sonraki iki asr iinde insanlk lemine saysz astronomi limi
yetitirdiini aktarr. Bunu syleyen Batl ahsiyet kilisenin, hkimiyetinde geen on iki asra
ramen bir astronomi limi bile karamadn belirttiini aktarr. kif, bir baka yazsnda da
Mslmanlarn asr- saadet yllarnda ilim ve fen sahasnda gsterdii ilerlemeyi anlatr. kif,
o dnem sahip olunan ilim ve fennin Frenklerin de dikkatini ektiini ve tahsil iin Avrupadan
Badata geldiklerini aktarr. Endls medreselerinde birok papazn ve kraln da okuduunu
syler. Bkz.: Mehmed kif Ersoy, Dzyazlar: Makaleler, Tefsirler, Vaazlar, (Haz.: A. Vahap
Akba), stanbul, Beyan Yaynlar, 2011, s. 325.
Mehmed kif Ersoy, Necip Fazl Ksakrek ve Sezai Karako iirlerinde
Bir Medeniyet ncs Olarak Hz. Muhammed / Mesut Koak 211

Benzer bir yaklam Bir Gece iirinde de grlr. air, kendi zamanndan
on drt asr evvel dnyaya gelen Hz. Muhammedin, buhran iindeki dnyann
rtmesi yznden onu hissetmeyen ve grmeyen gzlere ramen krk yana gel-
dikten sonra insanl kurtardn syler. aire gre Hz. Muhammed khnemi
bir dzenden yepyeni bir dzen ina etmi, bu dzen insanla huzur ve mutluluk
getirmitir. nsanlarn yrtclkta srtlanlar getii, kardein kardei yedii, anar-
i ve kargaann yeryzn sard, ayrlk salgnnn Douyu sard bir devirde
kayserleri ve kisralar yere sererek, cizin hayat bulduu, zulmn yok olduu,
slam kanunlarnn hkim olduu ve bylece adaletin saland bir kurtulu olur.
Bu sebeple ferdi ve cemiyetiyle btn bir insanlk ona borludur.20
Mehmed kifin Pek Hazn Bir Mevlid Gecesi, Necid llerinden Medneye
ve Bir Gece iirlerinde de tema dorudan Hz. Muhammeddir. air, yukarda bah-
sedilen iirlerinde olduu gibi ad geen iirlerde de slam dnyasnn ve Msl-
manlarn hli, Hz. Muhammedin asr- saadet yllarndaki kurucu rol gibi kendi
an da kuracak yegne ahsiyet oluuna, Mslmanlar birletirip btnle-
tirme gcne ve buna olan ihtiyaca deinir. Bu balamda slam peygamberini
btn nitelikleriyle kendi anda yeniden bir uur olarak diriltme davasndadr
denebilir. Onun kurucu roln hle tayarak bir bilin oluturmak istei bu iir-
lere de hkimdir.
Pek Hazn Bir Mevlid Gecesi iirinde slam peygamberine Yllar geiyor ki,
y Muhammed, / Aylar bize hep Muharrem oldu! msralaryla ikayet eder bir
eda ile balayan air, yz elli milyonluk slam leminin bir matem havas iin-
de bulunduunu, minarelerin suskun, eriatn inenmi, mazlumlarn ezilmekte
olduunu dile getirir. Onun Hz. Muhammedden istedii efaat deil, istimdattr.
slam brakma byle bkes, / slam brakma byle mazlm. msralar ile bitir-
dii iirin sonunda istimdata davetin de elik ettii grlr.21 Bu ynyle, dene-
bilir ki, kif, slam medeniyetinin yeniden dirilip eski gcne kavumasn Hz.
Muhammedin manevi varlna balamaktadr.22 Bu manevi varln Mslman-
lar ayn duygu ve uurda birletirmesinin somutlatrlm anlatsna ise Necid
llerinden Medneye manzumesinde rastlanr. airin kendi peygamberine olan
sevgi, sayg, hayet ve muhabbet taknlnn youn olduu bu manzumede, Me-
dineye yaplan yolculuk, Hz. Muhammedin kabrine vasl olu ve bu vuslatn
uyandrd akisler anlatlr. Manzumenin zellikle son blm airin slam pey-
gamberinin manevi birletiriciliine yapt vurgu bakmndan nemlidir. Kab-
rin nnde farkl milletlerden Mslmanlar ayn duygu ve hislerle bulunmakta,
hibiri dierini yadrgamamakta, ayn amaca ynelmekte, dudaklarnda benzer
dualar terennm etmektedirler. Serendibli, Maribli Hz. Muhammedin kabri-

20 Mehmed kif Ersoy, Safahat, s. 513.

21 a.e., s. 244.
22 Benzer dnceler iin Bkz.: M. Fatih And, a.g.m., s. 42.
212 FSM lm Aratrmalar nsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 8 (2016) Gz

nin nnde dua etmektedirler ve air bu insanlarn dualarnda istedikleri eylere

katlmamasnn mmkn olmadn, mmet uuru gereince dile getirir. Gerek
bu leme id, gerekse hirete,/ Ne istesin ki, beraberce ben de istemeyim? diyen
air, farkl milletlerden Mslmanlarn her birinin ayr ayr kardei olduunun
altn izer. Hz. Muhammedin maneviyat nndeki vahdetin yklmayacan
Cihan yklsa bu vahdet yerinden oynar m? msrayla vurgular.23
Denebilir ki, Mehmed kif, ideal olarak grd peygamber/asr-saadet
devri Mslman kimliini yeniden ina etmek istemektedir. Bunun iin slam
Peygamberi Hz. Muhammedi -onun en yakn takipileri olan halifeler ve sahi-
belerle birlikte- en nemli rnek olarak seer. Onlara ait tarihi anekdotlar aktarr
iirlerinde ve dzyazlarnda. Mslmanl dorudan doruya peygamberinden
alan Mslmanlar, slami terminolojiyle syleyecek olursak, sahabeyi rnek
almann nemine vurgu yapar. Onlarn yaayna dikkatle bakldnda slam
dininin ifrat ve tefritin her trlsnden uzak olduunun grleceini belirtir. Hz.
merin dnyadan elini eteini ekmi bir kiiye fkelenmesini rnek gstere-
rek, dnyaya meyletmek ya da meyletmemek hususunda arya kamann yan-
lln ifade eder.24
Mehmed Akifin slamn ilk yllarna dair verdii rnekler genel olarak iki
aktel meseleye dair bir zm arayndan kaynaklanr: Birincisi Mslmanla-
rn birlik ve beraberlikten yoksun, dank ve atalete saplanm halleridir. kin-
cisi ise dil, sorumluluk bilinci yksek, gvenilir hkmdar sorunudur. kif,
Mslmanlarn yaad skntlarn arka plannda bu iki genel, ayn zamanda
temel sorunun olduuna inanr. Hz. Muhammed ve onun ardndan gelen halifeler
devrinin an ve eref dolu gnlerinin yaanmasnda, ona gre adalet ve kardelik
dsturu nemli olmutur. Mslmanlar birbirlerini Peygamber etrafnda sk s-
kya kenetlendikleri iin byk bir medeniyet hzla kurulabilmitir. Dolaysyla
Akifte tarihi ahsiyet olarak Hz. Muhammed, bu iki temel dsturdaki eksikle-
rin nasl giderileceine dair bir argman olarak kar ortaya. Hemen her gncel
problemin zmne slam peygamberini, devrini ve evresindeki nemli ah-
siyetleri rnek vererek yaklar. Bu balamda Hz. Muhammed, kif iin sadece
maddi varlyla gemite slam medeniyetinin ekillenmesinde ve gelimesinde
etkili olan bir ahsiyet deil, manevi varlyla her kendi devrinde ve sonraki
devirlerde slam medeniyetinin yeniden kurulmasn salayacak baat ahsiyet,
bir baka deyile bellektir.
Hz. Muhammedin geleneksel edebiyat iinde anlatmndan bu ilk sapma,
Cumhuriyet dnemi iirinde de devam etmitir. Mehmed kiften sonra Arif
Nihat Asyann kaleme ald Naat balkl uzun iiri gerek dili gerek anlatm

23 Mehmed kif Ersoy, Safahat, s. 367.

24 Mehmed kif, Dzyazlar: Makaleler, Tefsirler, Vaazlar, s. 312.
Mehmed kif Ersoy, Necip Fazl Ksakrek ve Sezai Karako iirlerinde
Bir Medeniyet ncs Olarak Hz. Muhammed / Mesut Koak 213

gerekse slubu ve duygu younluu ile Trk edebiyatnn naat gelenei iindeki
yerini almtr. Bununla birlikte Mehmed kifin Hz. Muhammedi iirinin ko-
nusu yaparken ona ykledii slam medeniyetini kurucu ve koruyucu rol
Asyann Naatnda eksiktir, bir baka deyile onun kadar baskn deildir. kifle
birlikte balayan hlin kt artlarndan syrlma, uzaklama ve sosyal, siyasi,
ekonomik, ahlaki zlme karsnda Hz. Muhammedin kuruculuuna ve ko-
ruyuculuuna snma, onu bir nden, bir klavuz olarak grme tavrnn Cumhu-
riyet dneminde Necip Fazl Ksakrek ile devam ettii sylenebilir. Ksakrek,
Mehmed kiften farkl bir dil ve slupla olmakla birlikte benzer hassasiyet ve
kayglarla ynelir slam peygamberine. Ona gre Hz. Muhammed Gaye insan
ve ufuk Peygamberdir. O, mstakil olarak Hz. Muhammedin hayatn anlatt
biri mensur dieri manzum iki eser kaleme alarak, Cumhuriyet edebiyatnda bu
vadide eser veren ilk isim olmutur demek yanl olmaz. le nen Nr, edebi dil-
le kaleme alnm bir mensur siyer almas olarak Trk edebiyatnda baat bir
eser olmutur.25 Esselm ise, manzum olarak Hz. Muhammedin hayatn krono-
lojik ekilde anlatt, altm blmden meydana gelen bir eserdir ve gelenek-
sel manzum siyer trnn modern Trk edebiyat iindeki ilk rnei olmutur.
Btn bunlarn yannda Necip Fazln iirlerini toplad ile adl eseri iinde
peygamber temal iirler nemli bir yekn tutar. Birou iki msralk bu iirlerde,
Mehmed kifle birlikte balayan Hz. Muhammede hlin sosyal, siyasi, ekono-
mik, ahlaki artlar iinden bakma anlay baskndr. Klavuz olarak grd ve
bu ynne birok iirinde vurgu yapt slam peygamberi Necip Fazl iin ayn
zamanda dnyadaki en byk inklabn da sahibidir. Dzyazlarnda bu inklaba
erimenin mmkn olmadn, bu inklabn ancak rnek alnabileceine vurgu
yapar. Ona gre btn slam lemini insanla rnek bir devlet ve cemiyet haline
getirmenin slam peygamberinin inklabnn rnek alnmasyla mmkn olacana
inanr. Bu inklab idealize etmekle kalmaz, bunun rnek alnmas iin alr, ide-
olocyasn temel zerine rer. Onu aktel zaman tama gayretini bizatihi dile ge-
tirir.26 Zira bu, ona gre rnek alnmas zorunlu bir inklaptr. nklp, bu nsan
yeniden iml eden bir inklp! Kalbna yerletirici inklp!.. Mutlak inklp
der.27Hz. Muhammedi bal olunacak akl olarak gsterir.28 Hz. Muhammed
onda tarihin de stndedir. Zira kinatn yaratl gayesi olarak onu grr. nsa-
nolunun en olgun ve eksiksiz hali de odur Necip Fazla gre. Bu yzden insann
onun olgunluuna ve eksiksizliine ulamak gayretinde olmas gerektiine inanr.
Bu yceltme onu tavsif edi ekline de akseder. Gaye-nsan ve Ufuk-Peygamber

25 Necip Fazl Ksakrek, le nen Nur, stanbul Byk Dou Yaynlar, 2006.
26 Necip Fazl Ksakrek, Hesaplama, stanbul, Byk Dou Yaynlar, 2014, s. 57.
27 Necip Fazl Ksakrek, Dnya Bir nklap Bekliyor, stanbul, Byk Dou Yaynlar, 2015, s.
23.
28 Necip Fazl Ksakrek, Hesaplama, s. 77.
214 FSM lm Aratrmalar nsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 8 (2016) Gz

dedii Hz. Muhammedin, btn zaman ve meknn da peygamberi olduu inan-

cn tar. Gidilmesi gereken yolun onun yolu olduunu, kendi gittii yolun da bu
yol olduunu belirtir. Kl haline gelmi eserler, kendini kaybedi ve bulamay,
tkal yollar ve byk krdm devrinde o gelmi ve btn dmleri zm-
tr.29 Necip Fazln yegne inklap olarak grd de budur.
Btn bunlar kifte nvelenen dncelerin bir nevi devamdr. Bu devamn
bilinli bir takibin sonucu ispat zor mkl olmakla beraber ayn dnya gr-
nn, ayn inancn, ayn hedef ve ama birlikteliinin bir tezahr olarak ortaya
kt sylenebilir.
Necip Fazln peygamber sevgisinin ve onu yegne klavuz olarak grmesi-
nin rneklerine iirlerinde de rastlanr. 1949 ylnda yazd Onun mmetinden
Ol! Balkl iirde btn serseri yollar, hilie bakan ynleri, ar arayan
sesleri ve hevenk hevenkinsanlk btn elik putlar brakp dorularak
onun mmeti olmaya arr.30Sakarya Trksnde ise Sen kvrl, ben gide-
yim, Son Peygamber Klavuz! diyerek cemiyetin arkasndan gidecei ahsiyeti
peygamber olarak iaret eder. Onun kendisine hayat gayesi edindii, ideoloji-
sini zerine bina ettii slam dini, Hz. Muhammedde mahhaslam, onun
peygamberliinde domu, bym ve yaylmtr. Dolaysyla Necip Fazl,
inand dinin peygamberine ak derecesinde baldr. Gayesi onun yolundan
gitmek, onun ulat kemale ulamak, onun getirdii nizam cemiyete yaymak-
tr. Bu nizam btn kurum ve yaplaryla slam medeniyetidir demek yanl ol-
maz. Bu balamda yol da varlk da onundur. Dolaysyla hayatn dzeni, ak,
ileyii ona/onun dzenine baldr. Bu dzenin dnda olan her ey ona gre
angaryadr. Son Snak iirinde Ey insan, sana son snak, / Son Peygambe-
rin hrkasnda!31der. Hz. Muhammed, ona gre Zaman ve mekn st biricik
rejim, slm32 diyerek idealletirdii slam dininin peygamberi, bu dini insan-
lara hayatyla anlatan kii olarak bayraklaan ahsiyettir. Necip Fazla gre
varoluun ve lmszln srr, iyiliin mihenk ta, tek doru kanunun sahibi,
zaman ve mekn st nizamn kurucusu, gerek hrriyeti getiren kii ve kalp-
ten fanilii deviren devrimci Hz. Muhammeddir.33 Onun vurgulad en nemli
husus olan varln Hz. Muhammede bal oluu, hayata ait hemen her eyin
bu ballk orannda iyi ve kt olmasdr. Denebilir ki o da Mehmed kif gibi
bir medeniyet perspektifinden bakar slam peygamberine. Aralarndaki fark ise
Mehmed kifin somut ve eyleme dnk yaklamna karn Necip Fazln fikir
erevesi iinde younlamasdr.

29 Dnya Bir nklap Bekliyor, s. 61.

30 Necip Fazl Ksakrek, ile, stanbul, Byk Dou Yaynlar, 2015, s. 397.
31 a.e, s. 429.
32 a.e, s. 445.
33 a.e, s. 435-465.
Mehmed kif Ersoy, Necip Fazl Ksakrek ve Sezai Karako iirlerinde
Bir Medeniyet ncs Olarak Hz. Muhammed / Mesut Koak 215

Medeniyetin varlndan sz edilebilmesi iin iki unsur olmazsa olmazdr.

Bunlardan biri insan, dieri ise toplumdur. Medeniyet insan varlnn bir toplum
iinde ortaya kard her trl maddi ve manevi ilerlemedir. Bu balamda Ne-
cip Fazl, Sende insan ve toplum, sende temel ve bina; / Ne getirdin, gtrdn,
bildirdinse menn!..34msralar ile slam peygamberini ak ekilde medeniyet
kurucusu olarak grmektedir. Zira insana ve topluma dair Hz. Muhammedin ge-
tirdiklerini ve gtrdklerini kaytsz artsz onaylamaktadr. Burada Mehmed
kifin Bir zamanlar bizde millet hem nasl milletmiiz msrayla balayan iiri
ile Bir Gece iirini hatrlamak gerekir. Bu iki iirde de farkl slup ve vokabler
bir yana Necip Fazln bak asnn ilk rnekleri ok net olarak grlr. Burada
Ne getirdin, gtrdn, bildirdinse menn! diyen air baka bir iirinde vurgu-
yu bir adm daha kuvvetlendirerek Mjdecim, Kurtarcm, Efendim, peygam-
berim; / Sana uymayan l, hayat olsa teperim!35diyerek, Hz. Muhammedin
getirdii hayat nizamna uymayan btn gr, dnce ve anlaylar reddedi-
ini dile getirir. Necip Fazl, tpk kif gibi Hz. Muhammedi sadece slamn ve
onunla doan ve gelien slam medeniyetinin kurucusu olarak deil, ayn zaman-
da kendi zamannda da manevi varl ve inan mirasyla kurtarcs ve klavuzu
olarak grr. slam peygamberi, onda insandan topluma, toplumdan da varla
giden izgide tek badr. Bu izgide insann btn varln Hz. Muhammede
teslim etmesi gerektiini Gzm, aklm, fikrim var deme, hepsini ldr! / Sana
l gelen, O, gl diyorsa gldr!36 msralaryla ifade eder.
slam medeniyetinin kklerini Hazreti deme dayandran Sezai Karako,
bu medeniyetin srasyla btn peygamberlerin elinden gelip Hazreti Muham-
medin Medinede kurduu slam devleti ile son eklini aldna inanr. Ona gre
slam medeniyetinin asl balangc, Medinede slam devletinin kurulmasdr ve
ona gre bu bir devrimdir. Necip Fazln inklap olarak grd hadiseyi o dev-
rim olarak grr. Bu devrimin hibir eyi ykmadn, her eyi yaptna inanr.
Bu yap esnasnda bir buhran domam, aksine her kurum anlam ve ruha yeni-
lenip tazelenerek, yeniden domutur.37
slam medeniyetinin bu hayat verici douu ve geliimi onun iirine ben-
gisu imaj olarak yansr. Bengisu, yani lmszlk suyu slam medeniyeti
tarih boyunca urad her corafyaya ve topluma lmszlk suyu vermitir
ona gre. lk insan ve ilk peygamber olduuna inand Hz. demden itibaren,
btn peygamberler boyunca vermitir bu lmszlk suyunu stelik slam me-
deniyeti. Ama asl alayann Hz. Muhammedle yakalam ve asrlarca douda

34 a.e, s. 79.
35 a.e, s. 81.
36 a.e, s. 82.
37 Sezai Karako, slm Toplumunun Ekonomik Strktr, stanbul, Dirili Yaynlar, 2015, s. 57.
216 FSM lm Aratrmalar nsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 8 (2016) Gz

ve batda, kuzeyde ve gneyde birok corafyay sulamtr medeniyetinin lm-

szlk suyuyla. Hzrla Krk Saatte slam medeniyetinin bu tarihi dayanaklarna
iaret edilir.38
Denebilir ki Karako slamn bu ilk yllarn yirminci yzyla eklemler. Be-
dir, Uhud, Hendek, Huneyn, Mekke savalar ve fetihleri I. Dnya Savanda
Mslmanlarn gsterdikleri mcadeleyle birlikte anar. Bedirde sallanan kl
Mekkenin fethinde bir bar gstergesi olup, oradan Frat ve Dicle havzasnn
fethinde grnrken, I. Dnya Savanda esir dm bir askerin zihninde yaar.
Babam dnmt bir vakitler Bediri / Hendeki Uhutu Huneyni / Mekkenin
alnn / Rusyada esirken / Birinci Cihan Savanda diyen air, slam tarihi-
nin btn bu kurucu hadiselerini bir hafza haline getirme, kendi zamanna tama
ve yaatma derdindedir. Bir dvme gibi vcudun ayrlmaz bir paras haline ge-
tirilmesi derdindedir. Bunu Bileimizde Hayberin dmeleri / Yzmzde gl-
beyaz Bedir demetleri / Samzdaki kna Hendek iekleri / Belimizde en salam
kuak / Mekke Fethinin kemeri msralarnda ifade eder.39
Karako, Hz. Muhammedden kendi zamanna kadar, slamn her alanda
bilginler, erenler, airler, sanatlar, yneticiler, askerler ve esiz bir halk ye-
titirmek suretiyle, tarihi prl prl aydnlattn belirtir. Bu balamda mam-
Azam, mam- Gazali, Muhyiddin bn-i Arabi- Mevlana ve mam- Rabbani onun

38 Biz bir Hzrz ama belki bin Hzr gibi

Biliriz yeryznde bengisu illerini
Namazda yryoruz ldayan mealelerle
Oruta aydnlz sayla Meryemle
Kulamzda hep Zebur dnleri
Dmzde ncil lenleri
Ufkumuzda Tevrat lkeleri
Sina dandan yapraklar
Ve Kuran ordusunu
Bakentlere gtren bir kumandan gibi
En soy arap atnn stnde
Dimdik duran bir bakan gibi
Bengisu alaynn nnde
Bir gmen ku ncsdr bengisu

Yusuf gmleinin ykand kaynak ondadr
Msrn kaplar onunla alr
Dvudun demirini eriten o
Karncann karnndan konuandr
Htht onun stnden yedi kere uandr

Bizse dirilii gzlyoruz
Bengisu bengisu kayna ve ala Bkz.: Sezai Karako, Gn Domadan, stanbul, Dirili
Yaynlar, 2010, s. 188-189.
39 a.e, s. 278-281.
Mehmed kif Ersoy, Necip Fazl Ksakrek ve Sezai Karako iirlerinde
Bir Medeniyet ncs Olarak Hz. Muhammed / Mesut Koak 217

slam tarihinde ismini and ve idealize ettii isimlerdir.40 Btn bu isimler il-
hamlarn slamdan, dolaysyla onun peygamberi olan Hz. Muhammedden al-
mlardr.
Karako da Mslman bir ahsiyet olarak slam peygamberine baldr ve
onu eserlerinin bakesine oturtur. eitli vesilelerle onu anar, ona gnderme-
lerde bulunur. Hz. Muhammed, onda da bal bana bir rnek, bir sembol ve
ideal ahsiyettir. Hz. Muhammedin geliiyle zaman dirilmi, gidiiyle de zaman
lm gibi olmutur. O, Kbeyi putlardan temizlemekte kalmam, kalplerdeki
ve dncelerdeki, hayallerdeki ve hlyalardaki putlar krmtr. Irkl ve
klelii bitirmi, iyilik ile ktlk arasndaki snrlar netletirmi, insan varolu-
uyla ilgili btn sorulardan ve bunalmlardan kurtarmtr. Onu btn nitelikleri,
getirdikleri, yaptklar, syledikleri ile bir mucize olarak ifade eder.41
Karakoa gre Hz. Muhammed, insan cehalet ve zulm karanlndan kur-
tarm, bir inancn yla aydnlatm, btn gzellikleri yava yava yaym-
tr. nsanlar putlarn ve insanlarn kleliinden kurtarm ve kendi ftratndaki
zgrle kavuturmutur. Hikmet ve mucize, onun sosyal yara haline gelmi,
kalplam btn gelenekleri ykmasnn yegne klc olmutur.42 Btn bu ni-
telikleriyle Hz. Muhammed, Karakoa gre genlie ve btn insanla rnek
olarak gsterilmesi gereken bir ahsiyettir. Bunu kendine bir dev olarak grd
gibi btn Mslmanlara da bir dev olarak gsterir.
slam peygamberi ve onun halifeleri devlet yneticilii bakmndan da ide-
alize edilir. Hz. Muhammedin vahiy gelmeyen konularda karar vermeden nce
evresindeki insanlara danmas, bir nevi meclis oluturmas, insanlar robot ya
da otomat olarak grmemesi, herkesin fikrine sayg gstermesi ve nem vermesi,
fikir zgrlne msaade etmesi idealize edilen hususlardandr. Ondan sonra
gelen halifeler de onu takip etmiler, istiareye, meverete nem vermilerdir. Hz.
mer, adaletiyle ve sosyal devlet anlayyla ayr bir yer edinmi, ant bir rnek
olmutur. Sonraki dnemlerin slam devletleri de daima peygamberin izledii
yolu takip etmiler, meveretten, adaletten, yerine gre sava, yerine gre bar-
olmaktan, sosyal adaleti gzetmekten geri durmamlardr ona gre.43
Hz. Muhammedin mucizelerine, seilmi ve zamanlar zeri oluuna, buna
bal olarak aktel zamana etki etmesine vurgu yapar. Karako, onu gemiin,
kendi zamannn ve gelecein yol gstericisi, yn tayin edicisi olarak grr ve
iirlerinde de bu duruma gnderme yapar. Bu balamda Hz. Muhammedin Me-

40 Sezai Karako, Fiziktesi Asndan Ufuklar ve Daha tesi III, stanbul, Dirili Yaynlar,
2013, s. 26-27.
41 Sezai Karako, Gnlk Yazlar II Stun, stanbul, Dirili Yaynlar, 2015, s. 416-417.
42 a.e., s. 418-420.
43 Sezai Karako, Yap Talar ve Kaderimizin ars I, stanbul, Dirili Yaynlar, 2014, s. 74-75.
218 FSM lm Aratrmalar nsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 8 (2016) Gz

dineye gidi yolculuu, Medineye ulamas, Bedir, Uhud ve Hendek savalar,

Mekkenin fethedilmesi, son hutbesi ve vefat bunlardan bazlardr. rnein H-
zrla Krk Saat iirinin 24. blmnde Drt kitap durdu ve dinledi / ahit ol ya
Rab! / Sesi kald yalnz ortada msralaryla veda hutbesine gnderme yaplr.44
Ayn iirin 31. blmnde Hz. Muhammedin Medineye hicret etmesi esnasnda
maaraya snmas ve maarann rmcek a ve gvercin yuvas ile korunmas
hadisesine Ey bir aydr / rmcek a gibi ipekten / Der bir ku tneinden
msralaryla gnderme yaplr. Ayrca dolunay ortadan ikiye blme hadisesine
de Ey ay bln ey dolunay bln / Doudan batdan / Birden grn / Sana oku-
duumu anladnsa msralaryla temas edilir.45 Bunlarla birlikte ayn iirin 32.
blmnde ise Kudste / Hazrland kaya / Yerden ykselmeye bir para ms-
ralaryla Mira hadisesine; 33. blmnde ise Stunlar kse ne dersiniz / Save
gl kurusa / Ne dersiniz / Snmez ate snse msralaryla Hz. Muhammedin
doumuna gnderme yapar.46
Karakoa gre Hz. Muhammed, insanln btn yaralarn iyi edecek, btn
insanlk hastalklarna iyi gelecek yegne ahsiyettir. O kendi zamannda slam
corafyasnn ihtiya duyduu dirilie ilham verecek, onu gerekletirecek ruh-
ta yaayacak olan yegne insandr. lk iki ismin birbirinden slup ve vokabler
olarak ayrlmas gibi Karako da bu ynyle onlardan ayrlr ve arm bol
bir iir dili ile anlatr Hz. Muhammedi iirlerinde. Karakoun iirlerinde slam
peygamberine, zengin bir arm iinde deinilir. O, medeniyetin semboldr.
Gelin glle balayalm atalara uyarak derken gl sadece slam peygamberi
deil, ayn zamanda slam medeniyetidir. Mehmed kiften de Necip Fazldan
da daha youn ve ak (gsteren gsterilen ilikisi bakmndan ak) olarak Hz.
Muhammed ile slam medeniyeti rttrlr Karakota. Bununla birlikte ilk
iki isimle ok benzer sylemleri de vardr iirinde. rnein Kalk ey / rtlere
brnm Peygamber / Bu stmayla iyi edeceksin / Tifolar vebalar / nsanl
kt kt/ Burutran czzam47 msralar yukarda bahsedilen, kifin slam
peygamberinin geliiyle ortaya kardn syledii aydnla ve yok ettii ka-
ranla; Ksakrekin slam peygamberinin getirdip gtrd her eye men-
n diyerek onaylamasna benzemektedir.
Karako, iirinde Hz. Muhammedin slam medeniyetini kurucu rolnn yan
sra, onu yeniden diriltecek g olmasna da kendinden nceki iki airde olduu
gibi, fakat onlardan daha baskn ekilde iaret eder. an sarasn /Havra har-
mann /Gyle gnenen Harran /ile mlei skenderiyeyi diriltecek olan
da Cennetlerden alayan/ Nilin Fratn Diclenin suyunu artacak olan da

44 Gn Domadan, s. 229.
45 Gn Domadan, s. 249.
46 Gn Domadan, s. 261, 266.
47 a.e., s. 276.
Mehmed kif Ersoy, Necip Fazl Ksakrek ve Sezai Karako iirlerinde
Bir Medeniyet ncs Olarak Hz. Muhammed / Mesut Koak 219

Seher ocuklarnn/ Tek kentini kuracak olan da Dnya geldi geleli / En nem-
li haberi bildirecek olan da Hz. Muhammeddir Karakoa gre.48Dolaysyla
kuruluun da diriliin de kayna slam peygamberidir ona gre.
Karako, Hz. Muhammede dair bu hissiyat ve dncelerle Kk Nat adl
bir iir kaleme alr ve bu iirde Mehmed kifle balayp Necip Fazlla derinle-
en Hz. Muhammede fikri teslimiyet ve onu bir bellek haline getirme izgisini
srdrr. Gz seni grmeli az seni sylemeli / Hafza seni anmak devinde
mi msralaryla iire balayan air, Hz. Muhammedin bir bellek olarak tan-
mas zorunluluuna dev vurgusuyla iaret eder. Burada slam peygamberinin
hafza olmas salt ahsiyetinin hatrlanmas deil, btn bir eserleri balamnda
dnldnde kurucusu olduu slam medeniyetinin maddi ve manevi de-
erler btn ile birlikte hatrlanmas, bir bellek olarak tanmasdr. iirin de-
vamndaki Sen Eskimolarn snmas sevgililer maheri msraysa iki ekilde
yorumlanabilir: lki peygambere olan sevginin ve muhabbetin donuk kalpleri
bile sndrmasdr. kincisi ise Eskimolar gibi medeni gelimilikten doal zo-
runluluklar gerei uzak yaayan, herhangi bir medeniyet ilerlemesi gstereme-
yen toplumlarn bile Hz. Muhammed ile medeniyete kavumalardr. Bu, ar
bir yorum gibi gelse de sonraki blmde airin iinde Nuhun en yeni tufannn
bulunduunu belirtmesi ve dnyaya yeniden ayak basmaktan bahsetmesi ile bir-
likte dnldnde karsama daha salam bir temele oturmaktadr. Zira hem
Nuh Tufan ile dnyaya yeniden ayak basma vurgular, yeni bir medeniyet ba-
langcna, medeniyetin yeniden kurulmaya balanmasna, bir medeniyet diril-
mesine iaret etmektedir. Ben yeni domu bir ocuk gibi / Herkesin konutuu
dilden mahrum / Ama yepyeni bir dil konumann sevinci msralarnda slam
peygamberi ile gelen inancn ve bu inancn dourduu hayat nizamnn farkll-
, tazelii, masumluu vurgulanmaktadr ki, slam medeniyetinin ilk devirleri-
ne dair Mehmed kif ve Necip Fazl Ksakrekin dnceleri hatrlanmaldr
burada. Zira onlar da slam medeniyetinin ilk yllarnn btn insanla yeni bir
soluk getirmesine, ktlkleri yok etmesine, bir inklap olma zelliklerine vurgu
yapmlardr. iirin sonuna doru yollardaki zafer taklarndan, eriyen karlardan
bahseden air, Gn douyor her yer iek ve kar / Btn ocuklar kurtuldu
demektir msralaryla slam peygamberinin yenileyici, tazeleyici ve diriltici et-
kisine gnderme yapmaktadr air.49Mehmed kifin, geliiyle yarnlar aydn-
lattn syledii, Necip Fazln getirdii ve gtrd her eye menna dedii
ve en byk inklabn sahibi olarak grd Hz. Muhammed, Sezai Karako
tarafndan da slam medeniyetinin diriliinin, hayat buluunun sembol olarak
gsterilir.

48 Gn Domadan, s. 276-277.
49 a.e., s. 119-120.
220 FSM lm Aratrmalar nsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 8 (2016) Gz

Sonu
Mehmed kif Ersoy, Necip Fazl Ksakrek ve Sezai Karako, aralarnda
nesil fark, iir dili fark, sosyal-siyasi-ekonomik artlarn dourduu hayat fark
olmasna karn ayn inancn ve dnya grnn, ayn mefkrenin Trk dnce
ve edebiyatndaki baat isimleridir. Kimi aratrmaclarn slamc olarak nite-
ledii bu isimler, yaadklar dnemde dnce ve sanat hayat zerinde kuvvetli
etkileri olmu, kendilerinden sonraki nesilleri de etkilemi, ekillendirmi ahsi-
yetlerdir. slam inancnn ve buna bal dnya grnn btn unsurlar ile iti-
mai, iktisadi, siyasi ve hukuki alanlarda kendine yer edinmesi iin mcadele ver-
mi bu isimler, inanlarna bal dnya grlerinden kaynaklanan ve bu ynyle
onlar farkl klan bir corafya, tarih ve medeniyet anlayna sahiplerdir. Bu
unsurdan medeniyetin, devletin resmi ideolojisine bal olarak Bat medeniyeti
anlay erevesinde deer bulduu yllarda, slam medeniyetinin hatrlanma-
s, bir bellek olarak yirmi birinci yz yla tanmas konusunda, resmi kanonun
dnda bir yol izlemiler, dnce ve sanat eserleri ile bu mcadeleyi yrtm-
lerdir. Bu balamda onlarn iirlerinin nemli bir motifi de slam dininin pey-
gamberi olmakla slam medeniyetinin de en nemli simgesi olan Hz. Muhammed
olmutur. Geleneksel edebiyat ve iir geleneinin yaklamndan farkl olarak,
yirminci yzyln banda ilk olarak Mehmed kif Ersoy, Hz. Muhammede iir-
lerinde gelenekten farkl olarak ynelmitir. O, slam mmetinin iinde dt
ve yllarca kamad yenilmilii, tkenmilii, zilleti, hzn yedeine alarak
slam peygamberine ynelir ve ona nce iinde bulunulan durumu ikyet eder.
Bu ikyet istimdat ve davetle devam eder. inde bulunulan hlden slamn Hz.
Muhammedin de hayatta bulunduu ilk yllarna snma aire bir teselli ve-
rir. Daha sonra da o byk medeniyetin filizlendii yllarn mimar olan slam
peygamberini manevi varl ile hle davet eder. slam medeniyetinin yeniden
silkinip kendine gelmesi Hz. Muhammedin yolundan gitmek, onu hatrlamaktr.
Bu tutumun bir devam olarak Necip Fazl Ksakrek iirlerinde nemli bir
motif olarak Hz. Muhammede yer verir. Gaye insan ve ufuk Peygamber ola-
rak niteledii slam peygamberi, onun iirlerinde her eyiyle bir hayat rehberi,
bir klavuzdur. air, kurtuluun, dzeliin o klavuza uymakla mmkn olaca
inancndadr ve kendi ideolojisinde de kemiklemi olan bu dnceyi, iirinde
iler. nsan, toplum ve varlk Hz. Muhammede baldr. Dzen onunla kaimdir.
Ona uymayan hangi l olursa olsun reddedilmelidir. Bu balamda Necip Fazl,
Mehmed kiften farkl bir vokabler, slup ve tarzda Hz. Muhammedin mede-
niyet kurucu rolne zaman ve mekn st olarak iaret eder.
Sezai Karako ise slam bizatihi medeniyet olarak gren, slam medeniye-
tini slam dini anlamnda kullanan bir ahsiyet olarak bu medeniyetin en nemli
sembol olarak Hz. Muhammedi grr. slam kentinin kurucusu, btn hasta-
lklarn iyi edicisi, diriliin mjdecisi olarak slam peygamberini iaret eder. lk
Mehmed kif Ersoy, Necip Fazl Ksakrek ve Sezai Karako iirlerinde
Bir Medeniyet ncs Olarak Hz. Muhammed / Mesut Koak 221

iki isimden dil ve slup bakmndan tamamen farkl olmakla birlikte benzer gn-
dermeler yapan Karako, Hz. Muhammedi Hz. demden kendi zamanna ve
oradan da btn zamanlara slam medeniyetinin yegne taycs olarak grr.
O, hikmet ve mucizesiyle slam medeniyetinin kurulmasn ve glenmesini sa-
lam, sadece Kbedeki deil, kalplerde, dncelerde ve hayallerdeki putlar
da ykm, btn donmu kalpleri Eskimolarn snmas gibi starak slam me-
deniyetine kavuturmutur. Genlie ve btn insanla rnek en byk rnektir.
Gz onu grmelidir, az onu sylemelidir ve hafza onu anmaldr. Byle olursa
slam medeniyeti yeniden dirilecektir.
Denebilir ki, her isim de Hz. Muhammedi slam medeniyetinin yeniden
dirilmesi iin en nemli art olarak grmekte, onun kurucu rolne vurgu yapmak-
ta ve bu niteliklerini bir bellek olarak gelecek nesillere iirleri yoluyla aktarma
gayretindedirler.
222 FSM lm Aratrmalar nsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 8 (2016) Gz

Kaynaka
And, M. Fatih, Peygamberi iirle Sevmek-XII: Hazret-i Peygamberden
stimdd, tibar Aylk Edebiyat ve Fikir Dergisi, yl 6, say 53, ubat 2016.
Ar, Ahmet, Dvn Edebiyatnda Hazret-i Peygamber, http://www.sonpey-
gamber.info/downloads/uploads/kutludogum/I/19.pdf (10.09.2016, 19.00).
Braudel, Fernand, Uygarlklarn Grameri, ev. M. Ali Klbay, Ankara,
mge Kitabevi, 2014.
elebiolu, mil, Trk Edebiyatnda Manzum Dn Eserler, kr Elin
Armaan, Ankara, Hacettepe niversitesi Edebiyat Fakltesi, 1983.
Durant, Will, Medeniyetin Temelleri, ev. Nejat Muallimolu, stanbul, Ergu-
van Yaynevi, 2007.
Ersoy, Mehmed kif, Dzyazlar: Makaleler, Tefsirler, Vaazlar, haz. A. Va-
hap Akba, stanbul, Beyan Yaynlar, 2011.
_______, Leyle-i Mevlidn-Neb Aleyhisselm, Srt- Mstakm, c. 4,
say 81, 12 Reblevvel 328 (24 Mart 1910).
_______, Leyle-i Mevlidn-Neb Sallallahu Aleyhi ve Sellem, Srt-
Mstakm, c. 6, say 132, 14 Reblevvel (16 Mart 1911).
_______, Safahat, Ankara, Aka Yaynlar, 2008.
Kaln, brahim, Dnya Gr, Varlk Tasavvuru ve Dzen Fikri: Medeniyet
Kavramna Giri, Divan Dergisi, say 29, 2010.
Karako, Sezai, Gn Domadan, stanbul, Dirili Yaynlar, 2010.
_______, Gnlk Yazlar II Stun, stanbul, Dirili Yaynlar, 2015.
_______, Fiziktesi Asndan Ufuklar ve Daha tesi III, stanbul, Dirili
Yaynlar, 2013.
_______, slm Toplumunun Ekonomik Strktr, stanbul, Dirili Yaynlar,
2015.
_______, Yap Talar ve Kaderimizin ars I, stanbul, Dirili Yaynlar,
2014.
Karata, Turan, Dounun Yedinci Olu Sezai Karako, stanbul, Kaynak Ki-
tapl, 2013.
Ksakrek, Necip Fazl, ile, stanbul, Byk Dou Yaynlar, 2015.
_______, le nen Nur, stanbul, Byk Dou Yaynlar, 2006.
_______, Dnya Bir nklap Bekliyor, stanbul, Byk Dou Yaynlar, 2015.
_______, Hesaplama, stanbul, Byk Dou Yaynlar, 2014.