MAHUR, BESTE

roman
Ahmet Hamdi Tanpnar
 SUNU

Bat kltrnn bir edebiyat rn olan roman iin,

genellikle Batda oluan snf kavgalarnn ve zellikle
burjuva snfnn kaynaklk ettii sylenir. Olaylara ba
karken onlar meydana getiren insan veya toplumun psi
kolojik ve sosyolojik boyutlarn kavrayan, tarihten, mi
tolojiden, destanlardan, felsefe ve hikayeden faydalanan
bu edebiyat tr, Trkiye'ye de bunalml bir devirde gir
di. Gemiimizde snf kavgalar ile ferdiyetilikten mey
dana gelen, ferdi kendi dramn yaamaya sevkedecek
bir dzen yerine cemaat bir mazi brakmtk. slam d
ncesinin ynlendirdii Trk fikir ve sanat hayat, ede
biyat, bir silah olarak kullanmaktan ziyade bir hner, en
nihayet bir irad vastas olarak deerlendirmiti. Tan
zimattan sonra fikir ve yaayta grlen takliti batl
lama hareketleri, sanat hayatna da etki ederek parale
linde Bat'nn edebiyat trlerini (roman, tiyatro v.b.) de
beraberinde getirdi. lk roman rneklerimiz yine gele
neksel dnce eklimizin tesiri ile kssadan hisse veren,
baz faydal bilgileri aktaran, adeta Bat romanna fetih
i bir tavrla yaklaan eserlerdir. Trk romannn batl
izgi ile kesimesinde Halit Ziya, bir merhale saylabilir.
Romanclarmzn en byk meselesi, bir tr olarak ro
man Trkiye ve Trk insanna mazisinden getirdii, ha
len yaayan dzen ve deerler erevesi iinde uygula-
makt. kiyz yldr srdrlen batllama hareketleri
iinde vukubulan iktisadi, itimai ve kltrel deime
lerin insanmza getirdii yeni boyutlar, bir bakma Bat
roman izgisini kovalyan Trk romanclarnn ilerini
kolaylatrmtr. Ancak bu arada Trk roman kavram
ortaya atlarak, buna bir takm temellendirmeler getir
mek yolu da denenmitir. Bir asra yaklaan Trk roman
gelenei, byk bir zaman dilimi iinde kendi insannn
yapsna ters den bir edebiyat tr iinde oluturulma
ya allrken, olumsuz rneklerin yannda sramalar
yapan eserler de vermitir.
Yaynevimiz Trk edebiyat roman dizisi iinde dik
kate deer Trk romanlarndan bazlarn yaynlamak
kararndadr. Saatleri Ayarlama Enstits'nden sonra
Mahur Beste bu dizinin nemli kitaplarndan biridir.

DERGAH YAYINLARI
 MAHUR BESTE HAKKINDA BRKA SZ

Mahur Beste gemi zaman insanlar nn hayatn

tasvir eden bir roman veya birbirine bal hikayeler di
zisidir.

Gemi zaman Tanpnar'n hemen btn eserlerin

de nemli bir rol oynar. Bu, Tanpmar'n gemi zamana
kar bir hasret duymasndan deil, Zaman a byk e
hemmiyet vermesinden ileri gelir. Zaman ise bize var
ln en iyi getii, tarihi bir perspektif haline geldii
zaman gsterir.

Zaman yaand vakit, objektif bir vaka veya var

lk haline gelir. Gelecek bir tasavvurdan, hal ise henz
ekil almam bir izlenim veya yaantdan ibarettir.

Hikaye veya roman aktel hayat anlatm olsa bile,

olmu bitmii anlatr. Hikaye veya roman, uzak yakn bir
gemi zaman a dayanr.

Daha genlik yllarnda Bergson ile Marcel Proust'u

okuyan Ahme t Hamdi Tanpnar, zaman m insan ve
toplum hayatnn temel vakas olduunu anlam bulu
nuyordu. Trkiye'nin badndrc ekilde deimesi de
onu Zaman zerinde dnmee sevkediyordu. stad
Yahya Kemal de estetiini tarih ve zaman vakalar ze
rine dayandrmt.
 Zaman ile hayat hemen hemen ayn eydir. Her
ikisinin ortak zellii dinamik olmasdr. Fakat Zaman
veya hayat adeta bir yanardan lavlar gibi belli e
killer iinde donar. Tanpnar, Bursa'da Zaman iirinde
bu fikri

Billur bir avize Bursa'da zaman

msra ile ok gzel ifade eder. Mimari eserleri zamann

donmu ekilleri olan billur avizeler dir. Tanpnar'n
plastik sanat eserlerini sevmesi de bundan ileri gelir.
Tanpnar, dier eserlerinde olduu gibi Mahur Beste'
de de insan ile zaman veya tarih arasndaki mnasebeti
yakalamaa alr. Her insan iinde yaad evre ve za
mana gre ekil alr. Fakat Tanpnar iin zaman, sadece
insann dnda alan bir mekanizma deildir. Hayatn
bizzat kendisi, yaanlan her an zamann bir parasdr.
Eser okunurken grlecei zere Tanpnar, ferdi mi
zaca da nem verir. Ayn devirde, ayn tarihi artlar iin
de yaayan insanlar arasnda byk farklar vardr. nsan
lar doutan ayr yaratlmlardr. Behet Efendi ile ba
bas smail Molla veya kaynpederi Ata Molla birbirinden
ok farkl insanlardr. Tanpnar bu farklar zerinde srarla
durur. Zaman ile miza, ahsiyet ve karakteri vcuda ge
tirir. Buna Tanpnar'n eserinde zaman ve miza ka
dar nemli bir yer tutan eya y da eklemek lazmdr.
Eya kelimesi ile, sadece elbise saat, kitap gibi nesneleri
deil, mekan, evi, soka, hatta mahiyeti farkl olmakla
beraber, sanat eserlerini de kasdediyorum. nsan, mi
za, Zaman ve eya (veya dnya) denilen varl
n srekli dokumas ile oluur.
Ben prensipleri belirtiyorum. Bir sanat olan Tan
pnar, onlarn somut bin bir rneini verir. Eseri sadece
bir gemi zaman hikayesi zannedenlerin dikkatini ek
mek iin bu noktalar zerinde durdum. Miza, zaman,
eya, hayat dn olduu gibi bugn de dokuyan esrarl
mekanizmalardr.
 Tanpnar'n eserini gzel yapan somut oluudur.
Tanpnar ben hayal ile dnen bir insanm (s, 191)
der. Eser batan sona kadar gemi zamana ait hayaller
ile doludur. Fakat her hayal, insan ve toplum zerinde
bir dnceyi ifade eder. Tanpnar'n kitabn alelade bir
tarih kitabndan ayran balca vasf da budur. Mahur
Beste, tarihi bir roman veya hikaye dizisi olmakla bera
ber tarih deildir. Burada yazarn arad tarihi gerek
deil, insann gereidir. nsan ise sanat, tarihiden
daha iyi anlar. Tarihinin dncesi, gemiin enkaz
olan vesikalarla snrldr. Sanat hayali ile grlmedik
eyleri grr. Biz Mahur Beste'yi okurken, tarihi, bir ta
rih kitabndan ok daha iyi anlarz. Zira onda insan b
tnyle vardr. Behet Efendi'ye Mektubunda Tanp
nar Freud ile Bergson'un beraberce paylatklar bir
dnyann ocuuyuz. Onlar bize srr insan kafasnda, in
san hayatnda rettiler diyor. Tanpnar, baka eserle
rinde olduu gibi insari, vesikaya bal tarihiler gibi
dtan deil, iten okur. Tarih bize insan ruhunun karan
lklarnda cereyan eden ruhi hadiseler hakknda bir ey
sylemez. Halbuki tarihi yaratan insandr.
Freud ile Bergson, Tanpnar'n genlik yllarndan
beri tand iki fikir adam, psikolog ve filozoftur. Onlar
bize Tanpnar'n ilk iirlerini nerettii, Yahya Kemal'in
Mtareke yllarnda yaynlad Dergah Mecmuasnda
Mustafa ekip Tun tantmtr. Tanpnar'n btn eser
lerinde bu iki fikir adamnn byk rol vardr. Freud
ile Bergson, XIX. asrn insan maddi artlara gre izah
eden felsefesine kar, ie, ruha, igd ve uur-altna
nem vermilerdir. Eski bir konak adl hikayede Tan
pnar, Agop Efendi'yi anlatrken bize maddenin ruh ile
mnasebetinin ok gzel bir rneini verir. Btn hika
yelerde biz derin psikoloji ve felsefe kltrnn roman
cya neler kazandrdn aka grrz.
Fakat Tanpnar'n eserinde tarih, psikoloji ve felsefe
halis bir sanat, iir, resim ve musiki ekline inklap eder.
Mahur Beste'de gzellik, tabiatta olduu gibi, insann
gzlerini kamatrr. Hakikat, gzelliin iinde gizlidir.

Mahur Beste, kompozisyon bakmndan klasik roman

yapsndan ayrlr. Klasik romana bir tek ahsn gr
hakimdir. Biz onlarda hayata ve insanlara, ok defa ya
zarn arkasna gizlendii bir ahsn gzleriyle bakarz.
Tanpnar, Mahur Beste'de romann bu temel kaidesine
riayet etmez. Her hikayede n plana geen ahslarla be
raber, hayata bak tarz da deiir. Behet Efendi'ye
Mektupunda Tanpnar, bu kompozisyon tarzn hayat
kimsenin etrafnda dnmez, herkesle beraber yrr di
ye meru gstermee kalkar. Fakat sanat bakmndan bu
gr mdafaa etmek gtr. Resimde olduu gibi, hi
kaye ve romanda da perspektif esastr. Bir ahsn bak
tarzn benimsemeyen roman dalr. Tanpnar'n bu
kadar kalabal bir ahsn etrafnda toplayamazdm de
mesi de meru bir mazeret deildir. Yazar, Huzur ve Sa
atleri Ayarlama Enstitss'nde bize bir yn insan
tantr.

Kendisinin de sylediine gre Tanpnar, nce Beh

et Efendi'nin hikayesini yazm, daha sonra onu derin
letirirken babasnn, karsnn, kaynpederinin ve dier
ahslarn da hikayelerini yazma ihtiyacn duymutur.
ekirdek zaman her gn biraz daha geniledi, byd,
dal-budak sald, met ve cezirler yapt, ileri geri gitti ve
daima aradn yerinde buldu. O zaman anladm ki y
le ilk sandm gibi tek bir zaman paras deildiniz
(s. 198) cmleleri Tanpnar'n Mahur Beste'yi yaz tar
zn aklar. Bu yaz tarz Topkap saraynda olduu gibi
eklemeye dayanr. Orada her ey yanyana ve ayr ayr
gzeldir, fakat btn deildir.

Mahur Beste'de Tanpnar bize Abdlhamid ve Abd

laziz devirlerinde yaayan, birbirine yakn ve akraba ol
makla beraber, hepsi birbirinden ayr ahsiyet, miza ve
karaktere sahip insanlar tantr. Onlarn zellik ve g-
zellikleri birbirlerinden ok ayr, hatta birbirine zt olu
larndan ileri gelir. Bu ahslar ayn zaman ve me
kann iinde yanyana gelmekle beraber, her biri kendi
bana bir alem tekil ederler. Yazarn onlara bak tarz
alaycdr. Fakat bu alay, anlay, sempati, acma, hatta
yer yer iir doludur. Tanpnar'n baka eserlerinde de
grlen bu ince alay Hseyin Rahmi veya Aziz Nesin'in
kaba alaylarndan ok farkldr. Ona bir baka ad vermek
icap eder. Edebiyat aratrclarnn bir gn Tanpnar'n
ironisi zerinde uzun uzun duracaklarna eminim. Oku
yucu Mahur Best e'yi okurken, bu ince alayn tadna va
racak ve sanrm onu sevecektir.

Mahur Beste, yap bakmndan dank olmakla be

raber gzel bir eserdir. Okuyucu onu okuduktan sonra
kafasnda birletirince, tarihin arka plannda insanlarn
nasl yaadklar hakknda ok canl bir fikre sahip olur,
tarihi ve insanlar daha iyi anlar.

Prof. Dr. MEHMET KAPLAN

Bu roman byk bestekrmz Eyyb'i
Bekir Aa'nn ruhuna ithaf ediyorum.
MAHUR BESTE
K UYKU ARASINDAK
DNCELER
 Behet beyefendi, mer h u m zevcesi Atiye hanmefendi
nin bundan otuz be sene evvel, srf kadn inadn yerine
getirmek i in b irdenbire kk ve manasz bir hastalk ba
banesiyle gen ve g zel hayatna veda ederek tek bana
kendisine brakt geni ve eski yatakta bu gece belki bu
otuz be senenin en skntl uykularndan b irin i uyumu
tu. B tn gece kendisini ziyaret eden e it e it rya ara
snda, tpk ince ve rahatsz edici b ir d i ars gibi, _ Beh
et bey iin bu cins arlar uzun zamanlardan beri sadece
tatl b ir hatradr - hep bu sabah, bu sabahn hayatna ge
ti recei byk dei ikl i i dnmt. Akam bu skn
t iinde erife hanma darlm, yine ayn i sknt yzn
den talktaki byk saatn ayarn dzelteyim diye zem
bereini krm, sonra her eyden, hepsinden kurtulmak
i in yatana g irmiti. Ne garip bir uyku uyumutu . . . San
ki btn gece hep uyankt; bununla beraber, stne yat
m olduu sol kolu yznden hep rahatsz olduu halde

7
 MAHUR BESTE

b i r trl yerinden kmldanamam , s kntl bir ryan n

durmadan de i en ve de i t i ke daha bunaltc olan bin
trl tuhafl ve azabiyle bu saat etm i t i .
Dorusu isteni rse, b u ryalarda byk b i r de i i kl i k
yoktu; h e r gece b u gen i yatakta, yaln z onun i gzleri
ve uyuuk dima i in oynanan o acaip ve uursuz d ram
bu sefer yine eskisi g i b i ve ayni glge aktrlerle oynan
m t . Her akamki g i b i bu gece de, yaanm , her taraf
s ms k kapal mrne uradan buradan teker teker g i rm i
olan b i r y n insan, onun etraf na, k i m i h e r hangi y z ve
kyafetiyle, kimi yabanc ve de i i k b i r ehre ile toplan
m lar, hare ket etmi ler, gidip gelmi lerd i . Babas mer
hum smail M olla beyefendi, yine duvarda, baucunda as
l duran Hamdullah yazmas Kur'an kerimi al p gstermeye
kalk m , bin zahmetle v e b i raz da erife hanmn yard
m ile elinden ancak alabilm i t i . Bereket versin ki alabil
m i ti . Yoksa, yoksa sonu fena id i . Yirm i sene evvel geir
dii byk b i r hastal kta kurtulu terleri n i dkerken Beh
et beyefendi bu ryay g rm ve onun verd i i sevinle
hayata dnmt . Ondan beri hemen her gece, ryasnda
bu Kur'an n etrafnda Behet beyefend inin babas na kar
ancak uyanarak muzaffer kt bir mcadele olurdu. Fa
kat bu gece yle olmam ; Beh et bey, a r ve dnceli
uykunun kendisini hapsetti i zindanda, b i r "f inal"i olma
sna al t bu ryaya ramen, saatlarca kalm ve gemi
azya alm b i r muhayyelenin btn aca i pl i klerini tecrbe
etm i ti.
Bununla beraber, o ryalarn hi b i rini yad rgamyor
du. Hatta Atiye han mefendn in, byk annes inin o acaip
hotozunu giyerek ve beline o znnar b i imli kemer i taka-

8
 MAHUR BESTE

rak karsna kmasnda bile byk b ir deiiklik bulmu

yor d u . Fena olan ey, btn bunlar olup biterken, Fatih
Cam i i 'nde birdenbire kaybettii merhum babasn bir Cu
ma kalabal arasnda ararken, yahut erife hanmn ge
en g n kend isine istanbul'dan ald o pantuflalarn iin
den bitmez tkenmez b ir yn ked i yavrusunu teker teker,
tpk bir hokkabazn cebinden veya apkasndan bir yn
eyay karmas g i b i, ekip karrken hep o h iss i, bundan
byle iste d i i g i b i yayamyaca, hayatnn a henginin bo
zulmu olduu h issin i ken dis in de hazr bulmas, nefsine
kar byk bir hata ve i hmalde bulunanlarn d uy duklar o
keskin azab - Behet beyefend i bu duygudan btn mrn
ce kurtulamamtr- d uymasyd .
iini ekti ve gzlerini amadan: " Bugn Cav ide gele
cek . . . " d iye mrldand. Neden ve niin onu davet etmek
i ht iyacn d uymutu ? Geri gen bir kadn n tek bana bir
evde yaamas b iraz garip oluyord u . Aylardan beri kaybo
lan Sadullah beyin lm tahakkuk ed ince bu yalnz yaa
ma bsbtn imkanszlamt . Kendi ailesinden olan bu
gen kadna evinde b ir yer g stermesi lazmd. Sonra gen
kadn da yalnzlktan, btn pencereleri dar b ir sokaa ba
kan apartmannda nekadar baka b ir sesle ikayet etmi
ti. . . Zavall yavrucak, elbette ki b tn yaz orada geir
mekten memnun olmyacakt . ister istemez ona kke gel
mes in i tekl if etm iti . Hatta bununla da kalmam, "ev se
n in d ir, elbette sen indir, m u hakkak ki sizin de evinizdir" di
ye stste bir y n israrda bulunmut u . Velhasl gen ka
dnn azndan "peki Behet daycm, pazartesiye inal
lah gelirim" cevabn alana kadar elinden gelen her eyi
yapmt .. "Ne oluyordu sanki ? ... " d iye tekrarlad. p-

9
 MAHUR BESTE

hesiz ki bu eninde sonunda olacak eydi; fakat h i olmaz

sa iki hafta sonra olamaz myd? iki hafta . . . Behet
beyefend inin kapal gzlerinin nnden rahat, yalnz ve
kaygsz saatlarla dolu gnler, btn mrnn gnlerine
benzeyen, sabah uyanlarnn nnde at aydnlk ve
derin uurumunu bin t rl kk merak ile ancak doldu
rabildii o mesut gnler canland.
B ununla beraber, olan olmutu. Ablasnn torununu,
sonuna kadar tek bana kim olduunu bilmed i i b i r ,h iz
met i ile otu rtamazd ya . . . Behet bey iin bu hizmeti
meselesi ok m h imdi. H izmeti ded i in yle rastgele eve
alnamazd; evin rkn olmalyd. " Bak, bizim erife ha
nm? .. " Fakat acaba Cavide ile erife hanm b i r i b i riyle ge
inebilecekle r miydi? Aksi kadn, bu yen i geleni kimbil i r
ne gzle g recek, n e h uysuzluk lar edecekti . . . Daha onun
gelece i n i haber ver i r vermez kalar atlm, put kesil
m iti. "Ah mel' un ! nasl. tek bana bu koskoca kke sa
,
hip olur musun? "
B i rdenb i re i inden o eski kin, ta Atiye hanmla evlen
dii gnden balayan ve krkbe sene, topran altndaki
maden yangnlar gibi sessiz sedasz, baz kk fr!ayla
rn dnda h i b i r iz gstermeden oalan, b i r iken byk
kin tekrar cotu. Bu kadn btn hayatn lokma lokma

zaptetmi ve kend isine, Behet beyefendiye, baz kk
meraklarn, - erife hanma gre deliliklerini - serbeste
.
tatmin edebilmekten baka b i r h rriyet brakmamt. " O h,
ne iyi oldu ! Elbette gelecek ve evin hanm olacak . . " Ve
erife hanmn bu yeniden yeniye kurulacak ehli saltanat
karsndaki eh resini dnerek adeta memnun oldu.
" Kimbilir, belki de . . . " Fakat hayr, erife hanmn bu ev-

10
 MAHUR BESTE

den gitmesi okadar byk b ir de iiklikti ki, B ehet beye

fendi bunu dnmeye b ile cesaret edemed i. Sonra, b iz
zat kendisinin de Cavide ile uyua bilecei pek belli deil
d i. B ehet b ey zavall, insanlardan kaan b ir ihtiyard. Bu
nu sylerken vaktiyle evlend i i srada Msr'dan get irtil
mi olan siyah a banozdan geni karyolann iinde, levanta
iei kokan beyaz rtlerin arasnda, srmadan yldzlarla
ssl Halep ii yorgann altnda, kend isini b irdenb ire ol
duundan daha kk, daha b iare buldu. Hakikaten eski
si g ib i m iyd i ya ? ... Esk is i okadar uzak, o kadar efsanevi b ir
alemdi k i. Behet bey orada, bu alemin her eyi deiti ren
ve gzelletiren byl a ltnda kend isini isted i i g i b i
tahayyl edebilirdi.
Birdenbire akl evlend i i seneye, b iricik akna, her
mrde b ir kere aan o bahara g itti. Fakat Behet beyin
hayat bu c insten seyahatleri zorlatran b ir hayatt. Mazi
onun iin tehlikeli b ir mntakayd. Onun iin a buka dn
d. insan mr zavall, ok zavall bir eydi. " Darlmi
han. . . " diye mrldand. Bu, Behet beyin her eye ra
men smsk bal olduu, bir sarman dallarna, en
gellerine b enzeyen b in trl alaka ile, her zerresine kenet
ledi i hayatn kendi lgatindeki karl idi. D a ha doru
su, mrnn tecr beler in i hatrlad zamanlar, kendis ini
teselli iin bulduu kelimeydi. Baka trl olsayd ne ola
cakt sank i ? Mademki imd i ihtiyar ve b iare b ir eydi. . .
Fakat acaba geineb ilecekler m iydi ? Bu uzak mazi yolcu
luu ona emekdar hizmet is ine kar i inde uyanan kini
unutturmutu.
imdi erife hanm olduu g ib i, yani hayatnn b iricik
zarureti olarak gr yordu. Bu ask yzl, dedikoducu ka-

11
 MAHUR BESTE

d n, onun iin her ey d i: scak ayn zerinde ttt kah

valt teps is i , muntazam yemek sofras, scak ve temiz ya
tak, yumuak terlik ve her trl kaygdan uzak, ken d i ile
rine kalan geni, huzurlu saatlard. Onun sade kiraclarla
boumas yeterdi. Vaka Behet beyefen d i zaman zaman
kiralarn alnmas, kunturatlarn yaplp ya plmamas hakkn
da h i zmetisini tenvi r etmez deildi, fakat ikisi de bunu sa
dece iin d tarafn kurtarmak iin olduun u bilirlerdi. Ya
genemezlerse. . . Fakat olan olmutu. Zaten yaptndan
pek de piman deildi. Cavide akll, neeli b i r kadnd. Etra
fndaki yalnzlk bu gen ve gzel kadnn vcu d i le de ie
cek, evin iinde yepyen i ve sade i i rden b i r hava esecekti.
Hakikat u ki Behet bey, btn akrabas iinde, abla
snn torununu sever d i. Cavide, ocukluunun b i r ksmn
bu evde onun yannda ge i rmiti. mark ve alayc tabiat
na, kuru h i ddetlerine ramen bu ihtiyar bekar avutmasn
bilird i. Onun hatr iin tanbu ra balam, sonra da brakma
mt. Fakat nekadar de imiti ! Onbe sene sonra tekrar
onunla karlanca adeta tanyamam, hatta nasl, hangi
eda ile konuacan armt. " Bereket versin, kzn ma
rklna . . . " phesiz ki onun yerine mesela b i r erkek yeeni
bulunsayd da o gelseydi daha ok memnun olacak de i l d i ;
erkekler Behet bey iin btn mrnce okadar hoyrat ol
mulard ki. . . B tn mr onlarn mtehakkim hodbinlikleri
arasnda gemi, her ba vurduu yerde, mektepte, kalem
de, vaktiyle azas olduu rayi Devlet'te, sokakta, Sahaf
lar iinde, antikac d kkanlarnda, eski mcellitler arasnda
hep ayn i almaz duvarla karlamt. Hayr, gelecek ola
nn gen ve gzel b i r kadn olmasndan memnundu ve Ca
vide'yi gerekten gzel ve mstesna buluyordu.

12
 MAHUR BESTE

B ununla beraber, sadece b u "gen ve gzel kadn " keli

meleri onu korkutuyordu. Gen kadn, sonra bugnn kad
n, yllardr yabancs olduu b ir eydi. Behet bey i in gen
kadn hviyeti mrnn biricik tecr besiyle birka kelimede
hlasa edilebilirdi; y umuak bir ten, cazip bir koku, yalan
ya h ut hayal kadar gzel bir s es, bir yn ss ve hepsinin ar
kasnda bir okadar fantezi bir inat. . .
B irdenbire iine baka bir korku geldi: ya Cavide evde
her eyi deitirmeye kalkarsa. . . Maka'daki evde kendile
rini a ldklar oday, o yumuak ve alak sediri, renk renk
yastklar, ortada ne ie yaradn b ilmeden aca ip b i im iy
le, bod urluu ile houna giden rahle bozuntusu k k masa
y, urada burada srnen b i r yn bebei, biimsiz koltuk
lar hatrlad. Gen kadn btn bunlar pekala bu kke ve
Behet bey i n hayatna sokmaya alab il ird i. " B enim de be
beklerim var. . ." Ve yatann iki yannda birer esk i zaman
tlsm gibi duran siyah katran vcutl, kvrck sal, krm
z karanf il dudakl, akik gerdanlkl fellah kadnlarn, komo
dinlerin, odann i inde her kmldannda kend isine ikin
gslerini gsteren ve Behet beyi tadlmam, yabanc
zevklere davet eden sslerini dnd. Bereket versin k i
belden aalar birden bire kayboluyordu. " Rahmetli Ata
Molla'nn aca ipli i ite . .. Sanki kzna baka bir yatak tak
m bulamazd ? . .. " Ve krkbe sene sonra Behet beyefend i
bu eyiz hatasn bugn olmu bir mesele g i b i cidd iyetle m
nakaa etmeye hazrland. Eer merhum ref ikasnn hatra
s olmasayd, oktan onlar B edesten'e gnderirdi. B ununla
beraber, mesela Cavide'nin onlar beenmeyip yerlerinden
oynatmasna h i bir zaman raz olamazd.
Bana ne i amt. .. Kimbilir, belki bu hoppa kadn,

13
 MAHUR B E STE

evin i inde her eye itiraz edecekti. " Onlarda d id imek a ile
mi rasdr. . . " Bu d nce ile aklna Cavide'nin dedesi, ya
ni enitesi Arif bey geldi. Bu adam, btn mrnce kendisi
n i beenmemi, sevmemi, onun la didimi du rmutu. Az
kalsn, " be reket vers in, ld de kurtu ldum . . . " diyecekti, fa
kat kz ka rde inin bu lmle pe rian yz, b i rdenbi re
ka rarm b i r lamba g i b i yaay, aradaki zaman faslasna
ramen, kendisine bugn olmu b i r ey g i b i grnd. Hayr,
bukadar yaknda olan b i r ztraba ka rlk gelen b i r kurtul
may o elbette istemezdi. Sonra, zavall adamn ne kabahati
va rd ? K i taplar yanmadan nce, hemen her gn, kend isi
ne " bukadar serveti byle kav g ib i b inada, bu kib r it kutu
sunda saklyorsun; maazallah b i r yangn, b i r ey oluve rir,
mahvolursun !., diye nas ihat verm i ti. O zaman bu szleri
d inlememi, hatta merhum brah im Paa a iles in in baba oca
olan o koca konaa " k i b rit kutusu", "kav " g i b i h i b i r su
retle layk olmayan isimle r vermesine gcenm iti. Fakat
A rif bey dinler m i ? A llah rahmet etsin, kafasna koyduu e
yi dil ine tesbih edenlerdend i. Gn ar nasi hatn tekrarla
m, o syledike Behet bey de eski konaa daha ok ba
lanmt.
Nihayet konak yanm, drt b in c iltl ik "k tb nef ise"
okadar feramin, ekmeceler dolusu evrak kl olmu g itmiti.
Fakat A rif beyin kl b ile kprdamam, ertesi gn ka rla
tklar zaman b i r tek taziyet cmlesi b ile azndan kmam,
sadece kaynbi rader inin yzne bakarak: " Behet bey, sana
b u kitaplar, bu kav g i b i evde b i r gn yakacaksn dememi
m iydim ? " diye ktktan sonra ekilip g itmiti. Elbette ya
na rd. ze rinde bukadar gz kaldktan sonra . . . Nazara ta
lar bile dayanmazd.

14
 MAHUR BESTE

imdi bu ta yrekli adamn kz gelecek, o dede m i ras

inat ve israrla bu evin i ini altst edecekti. B iraz da hakly
d ya ! Mesela bu yatan stnde bir y n kitapla yatmasna
kim raz olurdu? Fakat bu onun senelerden beri alt bir
eydi. Sevd i i kitaplarn oraya , yorgann iinde bir kenara
toplar, sonra onlarla beraber, t pk oyunca ile beraber ya
tan ve onu kucaklamak iin zaman zaman tatl uykusundan
uyanan bir ocuk gi bi, onlar la koyun koyuna yatard. Sonra
bu odann hali . . . Behet bey, yatt yerden karanlkta oda
sn dnd. Tuhaf bir zihin itiyadiyle, her eyi yerli yerin
de, olduu g i b i bulun uyordu. Baheye bakan iki pencere ara
snda byk masa vard. B urada Behet beyin mcellitlik
aletler i ve levazm duruyordu. Kapnn sandaki kk ma
sa, saat tamir ine mahs ustu. Duvarda, yllardr elini srmedi
i tanburlar, bir iki ney aslyd. Kede, her yerde, henz
b ir trl b ir camekan alp yerletiremed i i bir yn antika
eya, anak, mlek, fincan, gm takm, eski minyatr,
karmakark duruyorlard. Daha tede, yatan b iraz ileri
sinde, L gndenberi, byke bir kolt ua, yeni satn ald
sedef ayna dayal idi. B u karklk, yllarca alarak, er ife
hanmn dikkat ini en saf hiylelerle aldatarak elde edilmi bir
eyd i. Bir ocuk israr iyle evin bnyesi i inde bu oda, yllar
boyunca, aca ip varl iyle yava yava, efsanevi bir meyva
g i bi, otuz yln iinde damla damla meydana gelmit i. Ky
da bucakta neler, neler yoktu . .

Behet bey iin btn hayat iki ksma ayrlabilirdi: ken

di mryle bir taraftan balanan eyler ve ona yabanc olan
lar. ite Behet bey bu oday kend isine ait olan eylerle v
cuda getirmiti. Yatan karsndaki gardropta ve onun da
yal d urd uu duvarda, karsnn elbiseleri duruyordu. Kon-

15
 M AH U R BES TE

solun zer indeki bi ilGr kasede gelinlik ssleri, tel ve duvak

tan kalanlar vard. Behet bey bu aziz hatray karanlkta en
kk kvrmlarna kadar hatrlyordu. Yanbandaki kk
ekmece, lnn boynuna ve kollarna takt sslerden el
de kalanlard. Yatan altnda ayakkablar ve terlikleri var
d. Ve Behet bey hayatn hatralariyle beraber toplad
odada btn gnn, tamir ett i i saatlarla, c iltle d i i kitap
lar arasnda, her biri bell ibal iki atelye g i b i olan masala
rn bir inden brne g iderek geir iyor ve gece old u mu, mut
lak bir ebed iyet imaniyle itimai mevki f ikr ini okadar gar i p
surette brletiren eski Msr hkmdarlarnn btn zeng in
l iklerini topladklar mezarlarnda lm uykularn uyumala
r g i b i, o da bu sevd ii eya arasnda, hangi zaman saydk
lar bilinmeyen bir yn saat tkrts iinde uyuyordu.
phesiz ki bu odann, n izamn n izamszlktan olan bu
latif terk ib in bozulmasna kolay kolay raz olmyacaktr. B u
nunla beraber, bir kadn inad iyle mcadele etmek okadar
g bir eydi ki. . . ite sevgili refikas Atiye hanmefendi
srf bu inat yznden o gen yanda lmemi m iyd i ? B unu
ancak bir kadn yapabilird i ? Behet bey, Atiye hanm n ken
d is iyle yaamaktan bir trl holanmadn, kocasndan
hatta nefret ettiini iyice biliyordu. lmne sebep te bu
idi. Ne doktorlarn kend isine birbiri ardnca saydklar bir
yn hastalk ad, ne de haftalarca evcel bahsettikleri tehli
ke onu bu dnceden vazgeirtmemiti. Hastalk baka ey
di, lm baka ey . . . Aralarnda okadar uzun bir yol vard
ki ite Atiye hanm bu uzun yolu, kadn inadnn zoruyla,
kend isine kar besle d i i nefretle haftada geivermiti.
Zaten bunu gizlememi, kend isi de sylem iti.
lmnden birka saat evvel onu yanna arm,

16
 M A HUR B E S TE

"Bey, bey, demiti, ite lyorum. Fena ey ama, n e yapa

lm ?" Sonra kocasnn orada yatan araflarna ban g
mp a ladn grnce, o hasta yzde daha manal olan bi
are bir tebessmle, fazla kederin yeri olmadn, Behet
beye bu "darlmihan" da bir kadnn en lazm ey olduu
nu, kitaplariyle, saatleriyle, ciltleriyle bundan byle istedii
gibi megul ola bileceini, hi kimsenin kendisini artk ra
hatsz etmiyeceini ilave etmiti.
B u szler hakikatte gen kadnn nasipsiz hayatndan ala
bild ii biricik intikamd. O, Behet beyin evine, rr "ha
rik-i kebiri "nde yanan brahim Paalarn konana bundan
krkbe sene evvel, yirmi y ann btn saadet hulyalariyle
gelmi ve daha ilk geceden itibaren kck boyu, temiz
yz, temiz kyafeti, kibar ve zarif, ll konumas, ok
itina ile yaplm bir kuklay hatrlatan kocasiyle babaa
kald andan itibaren btn bu h lyalarn avucunda bir kl
yn olduunu grm ve o geceden iti baren lmne ka
dar, btn talih kurbanlarnn tek siperi olan imkansz bir sa
br ve tesJimiyetin arkasna snarak, hp bu szleri syli
yecei son dakikay dnmt. Nihayet onu syledikten,
mrn kran bu biarenin yzne kar glerek talihine olan
isyann haykrdktan sonra, hi bir saadet hulyasnn r a ha t
ve h uzurunu bozmyaca byk uykuya dalmt.
Behet bey, on senelik evli hayatnda karsnn kendi hak
kndaki hislerini anlamam deildi; onun anlamad, ha
la anlyamad nokta, bukadar basit bir ey karsnn yllar
ca lm beklemesi ve grr grmez kuca na atlmasiydi.
ite kendisi, Behet bey, her eye ra men yayordu ve ya-
. yacakt. Ne olursa olsun, hayat gzel bir eydi. Eski saat
lar baklmas, iyiletirilmesi lazm gelen temiz yzl, iyi y-

17
 MAHUR BESTE

rekfi hastalard ve kitaplar, iyi ciltlenince, birdenbire genle

iyor, gzel giyinmi kadnlara benziyorlard. B i rok a h bap
meclislerinde saz yaplyor, a rklar, besteler, semailer oku
nuyordu. Antikac dkk anla rnda, zerinde mazinin, yaan
m zamann izlerini tayan ve bu izlerle gzellii, deeri
a rtan, hulasa zaman ve insan tecrbesini kutsi bir by gibi
kendi va rlkla rnda tayan bir yn eya va rd. Ha la mza
yedeler o l uyor, geni ve plak, her tara fn dolduran eyaya
ra men plak salonla rda, iy ve yksek tellal sesleri, etraf
l a rndaki faciaya kaytsz, e lleri a rasndan geen eylerin ha
kiki deerinden h a bersiz, telal ve mtehakkim bir eda ile
d u rmadan zengin koleksiyon p a rala rn birbiri a rdnca sa
yyor, Bohemya billuru, Sevr porseleni, in kasesi, ran ha l
s, Hind veya Bizans oymas fi ldii, Empire slubu konsol,
Aziz devri yaz takm, Tebriz cildi, Herat minyatr, Diyar
bekir ve B u rsa k uma, stanb ul yazmas, Edirne kesmesi el
d en e l e dolayor, sonunda ya bir mze salonunda, ya hut
a hsi bir koleksiyonda, zaman dnda kalm yekp a re uyku
la rn uyumak iin sahip d eitiriyordu.
Behet bey btn eski, gzel, renkli ve kymetli eyleri
severdi. Ona gre h a yatn en manal t a ra f bu cins eya a ra
snda geirilen zamand. Antikac dkkan la rna, mzayede
rerlerine, Bedesten'e sk sk urar, a hbapla rnn h ususi ko
eksiyonlarn gezer, btn gnn ayak stnde, eski a yna
an , kk mcevher ekmecelerin, emib lbl' l e rin,
amdan ve surahilerin, kitapla rn ka rsnda ha yran bir vecit
e geirirdi. Ciltleri veya h a llar bir ka dn teni gibi lezzetle
kar, tezhiplerin ieklerinde solmaz bir b a h a r vehmeder,
ynala rn derinliklerinde gemi zamanla rn ve bilinmeyen
<!imlerin insanla riyle konuur, kk boyu i l e zplaya zp-

18
 MAHUR BESTE

laya, btn b u eyann biri nden br ne gider, gelir, yakla

r, uzaklar, sualler sorar, eski sa hiplerini, yapldklar ye
ri, mmknse yapan ustalar reni r, h ulasa adeta alt d uy
gusiyle birden onlarn havasnda yaar, sonra birdenbire ge
len bir zaman uuriyle, vapurda ekilecei kede btn bu
grdklerini ve iittiklerini ka rmaka rk hatrlamak iin, ii
.
ni eke eke, onla rda n ayrlrd.
Cilt, minyatr, yaz gibi baz yerli eylerin dnda s
lptan, iten pek a nlamazd. be yz senelik hakiki ma
nasnda eski bir sanat eseriyle otuz sene evvel yaplm tak
lidi arasnda, tpk Hamdulla h yazmas bir eserle Kamil Efen
dinin birka sene evvel kendisi iin yazd levha a rasnda
olduu gibi hi bir f a rk gzetmezdi. O n u n iin eskilik ayr
bir eydi; o zamann takdisi idi; insa n eli nden gemek ve in
san hayatna girmekle eya ta biatnda n ayr bir scaklk ka
za nr, adeta insanileirdi. B u nun dnda Behet beye gre
eskiliin baka bir ma nas olamazd. Tpk bunun gibi k k
v e renkli b i r kart postalla b yk ve hakiki resmi de a y rmaz
d . Bu yzden deil midir ki baz nadir dostlar, her bayram
ondan aldklar o yaldzl svire ma nza ralarna, tatl ve bay
gn akam d enizinde glpembe yelkeniyle szlen sandalla
ra, kenarlarna mavi, krmz kurdelala r geirilmi sepetler
den kmaya u raa n tombul kedi yavrularna, ya h ut ay
nda ka rl d a l a r banda eini ara n g eyiklere, hulasa
bundan yirmi yl nce altndaki kaltn yaldz yaz ile "iydisa
idi niz"i tebrik eden, imdi sadece bayramnz ve ylbanz
kutlayan o kark zevkli, fakat bo bir an birdenbi re telkin
ettii yaama hazz ve saa det hulyasiyle dolduran ka rtlara
bakp arrlar, bu yata bir a damn byle eylerle urama
sn bir t rl a nlyamazla rd. Hakikaten dostlar, B ehet be-

19
 MAHUR BESTE

yin bu ka rtlar seerken neler d ndn , bu yaldzl ka

nat p a rala rnn onun iin hangi semala rn a rt oldu unu
nereden bileceklerdi ?
Hayr, Behet bey ne bir sanat merakls, ne de koleksi
yoncu idi. O, sadece, airdi. Onun iin orijinal, hatta n a di r
eyann byk bir manas yoktu. Gzel inhinal, yumuak
izgiler, girift ve ince halezonla r birbirini kovalasn, iyi ka
ba rtlm ekiller bu izgi a ra beskinin a rasnda biribirleriyle
kucaklasn ve renkler gzlerinin nnde o scak ve sarho
raksla rn yapsnlar, onu olduklar yerden alsnlar, kendi ya
anmam hayatndan baka yere, ya eskiye, yah ut uzaa
gtrsnler . . . B u elverirdi. O n un btn bu eyadan istedii
ey, h ulyasna bir ereve olmala r, ona bir fira r kaps a
mala ryd. Tesa d f ettii eylere sahip olmay pek az ister
di. Behet bey, btn mrnce, yerinden kmldanmadan
"kamak, gitmek!" diye rpnanla rdand. mrnde bi r kere,
o da Adana'ya ka d a r, bin t rl tela ve znt iinde, yle
bir gidip gelen bu a damn hayat, raslad eyann, insanla
rn, iittii bir fkrann, hatrlad b i r a dn telkiniyle bala
yan seyahatlerle dolu idi.
Behet bey, olduu yerden biraz dorula rak, a rtk iyi
ce ka ranla alm gzleriyle, odann iinde, bir hafta ev
vel satn alm old uu aynay a ra d. Aynann, zerinde gzel
yontulmu sedemten ince sa rmakla r, filizli nebatla r dola
an ve kk, mavi kulr uuan sihirli bir Demirhindi a a
cndan geni ve a r erevesi, hapsettii billu r sathna tec
rit edilmi bir zaman eh resi veren o ok dikkatli iilik ka
ranlkta grnmyordu. Fakat nereden geldii belli olmyan
bir kendisinde toplyarak saf ve cilal billur, byk ve
uzak sula rn baz mehtapsz gece saatlarndaki esmer maden

20
 MAHUR B E S TE

pa rltsiyle, tpk bilinmeyen b i r kadere alan b i r yol gi bi,

mphem ve tlsml pa rldyo rd u .
B u yeni aynann epeyce evvel Necip Paa veresesinden
alndn B ehet beye anti kac Hseyin efendi sylemit i .
B ukadarn bilmek bile i htiyar a damn bu aynann etrafnda
btn bir h a yal dnyasn toplamasna yeterdi . nk ocuk
luunun ve ilk genliinin byk b i r ksmn her yaz Boaz'
da geiren Behet beyin h ayatna bu yal garip b i r ekilde
ka rmt . smail Molla bey ile Necip Paa, yllardan beri
birbirine dargn olan iki komu i diler. Bu it i ba rla yalya h i
g i rmemi, ora dan kendisini her tesadfnde hrmetle se
lamlayan bir ha remaas ile b i r iki uaktan baka h i kim
sey i tanmamt . Fakat muhayyelesi btn b i r ergenlik a
nda hep bu yalnn etrafnda dolamt . Behet bey, N ecip
Paa'nn evini dolduran o s arn, gzel kzla rn, ka rs Tar
dil hanmefen d in in iht imamla set i i , di kkatle yetit i r d i i
cariyelerin nerede oldukla rn, kimlerle yaa dkla rn , mem
leketin hangi kes inde ldkler in i bilmiyo r d u .
B ehet b e y b u n u bilmed i i g i b i , b ir gece kaykla yalnn
nnden geerken, kayn iine, ta ayakla rnn ucuna , o b
yk ve krmz gl bunla rdan han g isinin attn da f a rk et
memit i . B ildii eyler unlard: bu kzla r ok gzeld i , bu
gl henz kopa rlm kadar taze i d i ve o atlr atlmaz yalnn
penceresinde nlayan nazl kahkahada o zamana kadar tat
ma d, bilmedii hazlarn daveti vard.
B ehet o zaman henz ilk snfnda bulunduu Mlkiye
i,Jlektebi'nin lacivert niformas iinde, amdan:na yeni Oi
kilmi b i r mum kadar dimd ik, taze ve mahcup, - belki im
dikinden daha mahcup - bir ocukt u . uradan, buradan top
lad aydnlklarla , milyonlarca kk elmas krnts iin-

21
 MAHUR BESTE

de alkanan bu eski Boaz gecesinde, a r yas emin ve gl

kokular a rasnda , aya nn ucunda bir trl eilip alamad
yumuak, kanamaya hazr, dolgun nescine bir trl yz
n sremedii bu krmz gl hatrladka B ehet bey, ara
dan geen altm seneye ra men hala kendisini musta rip ve
bia re hissederdi. B u gecenin maceras onun iin ylla rca
devam eden bir i ha yatn balangc olmu, bu gen kfz
kahkaha snn at izden yllarca mehul saa det alemlerine
tanp gitmit i . Vakaa bu geceden sonra ya lnn nnden
bir daha gememi ve na dir tesadflerinde yalda oturanla
rn yzne bir kere olsun ban ka l drp rahata bakamam
t.
B ununla bera ber yal onun hayatna , annesinin misafirle
rinin anlattklar ile, hizmet ilerin sokaktan getirdikleri dedi
kodula rla her gn bir baka ehreye girerdi . Abdlmecid'in
lm zerine darya ra e dilmi saraylla rdan olan N e
cip Paa'nn ka rs Tardil hanmefendi, bu 1 31 0 seneleri is
tanbul'unun zevk ve moda itiba riyle en me h u r ehrelerin
den biriydi. Ayrca bizim musikiyi ok sever ve anla rd . Se
lamlnda kendi havasnca yaayan Necip Paa'ya muka bil
o da her akam ha remde seilmi birka a h bab ve seneden
seneye ka d rosu yenileen cariyeleriyle erkek tecesssnn
hi bir t a ra fndan szmad bir mahremiyet iinde yaa rd .
Hem de saz ve musiki olmad gece hemen yoktu . Dorusu
istenirse Necip Paa'nn evi o ylla r iinde alaturka musiki
nin en iyi tannd merkezlerden biriydi. yle ki soyla rn
da paza rdan alnm ka dn bulunmamasn bir gurur mesele
si telakki eden baz ikbale yeni ermi taassuplu aileler bile
daha ziya de Anadolulu ve Rumelili zengin a razi sahipl eri ve
orta snftan stan bull u l a r - Tardil hanmefendinin yetitir-

22
 MAH U R BESTE

dii, okutup yazdrd, hoca tutup musiki rettii bu ca ri

yeleri evlatlarna alma isterler ve nasl her hangi bir d
nde, bir bayram ziya retinde , yahut gezintide Hanmefen
dinin veya bu kzlarn stnde g rdkleri yeni mevsim mo
das elbisenin ba tuvaletinin, a raf veya feracenin, uzun
uzun bahsi yaplrsa, be sene evvel satn alp kendi gz
nnde, z kzym gibi itina ederek yetitirdii bu ca riye
lerin terbiyelerinden, seslerinden ve sazdaki ustalkla rn
dan, gzelliklerinden ylece ba hsedilirdi. izdivaca kadn g
znn ve zevkinin hakim olduu, kadnlarn biribirleri hak
knda cinsi kskanln dnda hkm verebildikleri bu de
virde bu konak bir nevi bedii mektep gibi kabul edilmiti .
Dorusu da bu idi. Ca riyeleri Tardil hanmefendi iin bir
yetitirme ve zevk g u ru ru idiler. Onlar sever, onlarla iftiha r
eder ve bir kere u veya bu ekilde evlendirdikten sonra, za
ten evinde ikei pek okada r duyurmad mevki f a rkn bs
btn ortadan kaldrarak kapsn ve sofrasn, her hangi bi r
a hba bna ve akra basna at gibi, ona ve btn etrafnda
kilere gerekten ga rip bi r cmertlikle aard . Bu su retle bu
byk ev, deien zamann iinde, tasfiye edilmi zevk ve
adetleriyle, a rtk son gnlerini yayan bir rkn adeta de
vam iin alrd.
Evinde bu yaldan bahsedilmesini istemeyen smail Mol
la beyin bile, baz yaz geceleri, Arnavutky srtlarna doru
set set ykselen ba hesinde N ecip Paalara en yakn bir kes
tane aacnn dibinde geciktii olurdu . Hatta oraca kk
bir kameriye bile yapt rmt . B ehet beyin zaman zaman
"merhum pederimiz Molla B ey Efendi Ferahfeza ile B a yati
ye baylrla rd" diye musiki merakndan uzun uzun bahset
tii Molla B ey, bu kameriyede emekdar ua Halil aann

23
 MAHUR BESTE

gizlice hazrlad iret masasnn banda, komu yaldan

gelen saz ve krpe kadn seslerini dinleyerek insan ve talih
zerinde ac ac dn rd . B ununla beraber, bu yalnzlk
saatla rn baka trl tefsir edenler de va rd . Onlara gre
Molla bey, bundan yirmi sene evvel Ta rdil hanmefendi ile
a rala rnda balayan ve d edikodu yznden iki kom u yalnn
a rasndabtn mnasebetlerin kesilmesiyle biten bi r mu
aakay henz tamamiyle unutmamt. Evet, gen hizmeti
leri, uzak yakn bir yn kadn akra ba, Molla beyi hala b u
romann kahraman olarak grmekten holanrla rd .
M uhakkak olan, Molla beyin vakit ilerledike yavatan
bu musikiye refakate balamas ve komu evde saz biter bit
mez, ekildii odasndan, belki de davetsiz ola rak itirak et
tii bu ziyafete teekkr iin a r ve dik sesiyle bir veya iki
beste okumas idi . Molla bey genliinde btn istanbul'un
sesine kotuu nadir insanla rdand . Onun iin bu besteler
balar balamaz, her ta rafta ses kesilir, kom u evlerden,
pencerelerden bala r uzanr, denizde gezinenler varsa ora
da, hemen pencerenin nnde d u rurla r ve Boaz gecesinin
geni, prltl skutu, B a yatinin, Mahu run scak b usesi ile
kucaklard . Mehtapl gece birdenbire lgn bir ihtirasn
ryasnda uyanmak iin kendi havai gl ryasndan uyanr
d . Dedikoduya hak verdi ren ta raflardan biri de Molla'nn
bu gecelerde hemen daima ayni besteleri okumas idi . B eh
et bey, babasnn sesini iitir iitmez yerinden frlar, d uva r
da asl tanbu runu alr ve ona yavatan refakate al rd .
Gr ve kendisinden emin sesin peinde bu korka korka iler
leyi ka d a r onu ldrtan ey azd . Tpk bir a rslan izinde y
ryormu gibi, stmal ve halecan iinde, ba kk kolla
rnn bi r trl tam kavryamad tanburuna eilmi, old uu

24
 MAHUR BESTE

yerden bu sesin gece iin d eki macerasn dnr, onun

Boaz tepelerinde renkli b i r uurtma g i bi szllerini takip
eder, sonra da erit ilmi altn g i b i, bir ta rafta, d u rg un suda
klelendiini zannederd i .
Babas ieriki odada olup bitenlerden habersiz, bestes i
n i bitirir biti rmez bir kahka h a sav urur, "takyem nered e ? ge
celiim ne old u ? B u sura h i n iye bo ?" di ye bir yn grl
t yapa r, sonra yatt yerden hala uslanmayan bu a dama
hzn ve hayranlkla bakan ka rsnn alnndan perek
sndrrd. Molla bey, canl va rlnn peinden srkledi
i herkesi, kendisinin olan h e rey i, hatta karsn bile sever
di.
Behet bey iini ekerek dnd: "Acaba hakikaten o
zamanlar anlatlanla r do ru muydu ? Tardil hanmefendiye
b i r iki defa kaykta iken yle b i r bakmaya cesaret etmiti.
O zamanlar elli, elli be yala rn da olmalyd. Fakat yine g
zeldi. Peinde srkled i i zevkle ve i ht i rasla yaanm bir
mrn hretiyle, tpk batmadan evvel etraf o scak hat
ra gzelliine boan baz akam gneleri gi bi, gzel ve aza
metliyd i . ince yamann altnda geni ve siyah gzleri pa
rl p a rld. B i r defasnda ona ok dikkatle, hatta efkatle bak
m, sonra yanndaki gen kadna dnerek bireyler syle
mit i . Kim b il ir ? insanolu bu . . . Her ey olabilird i . Sonra
ba basnn beenilmesi ve sevilmesi ken d isi iin oka d a r tabii
b i r eydi ki . . .
Behet bey, sanki donuk pa rltsnda gemi gnlerden
b i r ey ister g i bi tekrara aynasna dnd. Kimbilir, belki d e
ora da, Tardil hanmefen d i nin h e r biri baka b i r diyardan
gelmi, sa rn, esmer ve beyaz tenli cariyelerin i , onla rn
plak boyunla rn, dolgun gslerini, dank nerkisleri ha-

25
 MAHUR BESTE

trlatan sala rn, mahmu r uyanla rn a ryord u . phesiz,

bu gen kzlarn hepsi birok defalar bu a ynaya bakmlar,
orada, bu durgun ve kat a ydnlkta, plak veya giyinmi ha
yallerde glmseyerek salarn dzeltmiler, yzlerine pud
ra srmler, korselerini ba lamaya veya kk ttla rn
zerine narin pa rmaklarn incite incite elbiselerini ilikleme
ye almlard. Ka dnlarn giyinip sslendikten sonra, k
ma dan evvel, aynalara son bir defa bakmalar kadar Behet
beyi elendiren ve dndren ey yoktu .
B ehet bey, bylenmi gibi, uzun uzun bu pa rltya dal
d. Bu rpertici boluktan kendisine gelebilecek eyleri d
n d . Bu sade kendisi olmakla kalan ve yekp a re uykusu ne
bir a a ve yosun, ne d e bir ku kanad veya el kadar bir
gk, hulasa hi bir a rza ile bozulmayan zaman pa rasndan
birdenbire btn bir mazi fkrabilecei gibi, bin trl ih
timalle ykl bir istikbal de kabili rdi . Bu gece saatnda
mcerret ve ga yri ahsi bir gz gibi genileyen bu s u oka
dar derin, oka d a r ka ranlkt. .. Kimbilir, belki de oradan hi
bir ey kmaz, fakat kendisi, biraz sonra geleceini bildii
u ykusunda, hi fark etmeden ona gidebilir, etrafndaki er
evenin girift sslerine kad a r her eyi derinliine yutan,
h epsinin zerine buzdan kilidini vu ran bu donmu zamana
gmlebilirdi. Evet, tpk lleri gibi, babas smail Molla
bey, annesi efika hanmefendi, ka rs Atiye hanm gibi, ha
yatnda kimi bir imek abuklu iyle bir an akp snm,
kimi bir yldz gibi makrekind e devrini tamamladktan sonra
ekilip gitmi, kimi de vaktiyle bu eski aynann sahibi olan
N ecip Paa ailesi gibi sadece uzaktan, bir isim, bir h ret ve
bir yn tadlmam sa a d et halinde tanldktan sonra unutu
lan yzlerce insan gibi, o da, orada, a rtk tehlikeli davetini

26
 MAHUR BE S T E

grmemek iin gzlerini smsk yumduu b u derinlikte kay

bolabilirdi .
Hakikat u ki Behet bey aynalar hem sever, hem on
lardan korka rd. Aydnlkta her ka rlatklar eyi gler yz
le ilerine alan bu sevimli mevcutla rn bazan okad a r hain
ve sert bir ekilde kendi zerlerine kapanla r, sizi acaip bir
skut iinde sa rp mumyalaylar va rd ki . . . Aynala r, iste
dikleri zaman, drt bir yana salverdikleri bu sessizlikle tak
sim kabul etmi bir zamann timsali idiler. Halbuki Behet
bey, d a h a ok bizim olan zaman, beraberimizde getirdii
miz ve yine beraberimizde gtrdmz, her zerresine ayr
mana ve ekiller, ayr eh reler vererek sa hip olduumuz za
man, kendi eliyle tamir ettii, temzileyip ayarlad bir y
n saat n, kah telala , kah byk bi r sabr ve dikkatle teker
teker, kk kk, hi yorulmadan, yan imadan, amadan
saydklar, nabzla rmzn munis ka rdei olan zaman sever
di.
imdi B ehet bey, iki eli enesine kad a r ektii yorga
nn kenarna smsk kilitlenmi old u u halde, odasnda u
raya b u raya dalm, irili ufakl bir yn saatn sesini, tp
kz gizlendii bir keden yetitirdii orkestray dinleyen bir
ef dikkatiyle dinliyo rdu . Ve yine tpk bir orkestra efi gibi,
bu acaip konserin sazla rn hem bir btn olarak tadyor,
hem de teker teker tanyordu. Bu zembereinin kvrak, eli
inden a deta bir teneke grlts karan saat, Hseyin e
fendinin saatyd . Gnlerce urat halde hala senini d
zeltememiti . Ya rn iyice bi r bakmalyd. Ama dzeltip te ne
olacakt sanki? Herif hoyratn biriydi . Evinin bir ksmn ona
kiralad iin pimand bile . . . Kendi yatt odann ka r
sndaki byk salonun duvarn sanki bile bile harabetmiti;

27
 MAHUR B E S TE

ivi aklmadk yeri yoktu . Onun yanbanda adeta ksrr

gibi nlyan saat, N u ri beyin saatyd. Eski bir saa tt; ingil
tere'de yaplmt . Allah saklasn , bir taraf krlsa tamiri
kaa bil deildi; b ugn o aletleri nereden bulabilirdi ? Sabire
hanmn guguklu saat da byle idi . Ba hedeki byk pav
yona tandklar g nden beri bu saat merak etmiti . Fakat
aksi kadn, b a ba yadiga rdr, yerinden kaldramam diye bir
trl ona yakndan gstermeye raz olmamt . Nihayet ol
d u u yerden d m, d urmutu . ite o zaman, koltu unun
altnda saat, aya na ka d a r gelmi, "kuzum beyefendi, sizi
b u iten anla r diyorlar, una bir baka r msnz ? " diye yalvar
mt . Saatn hi bir eyi yoktu; biraz toz kapmt. Fakat
Behet bey, aya na kad a r gelen bu frsat karamazd; on
be g n d r onu odasnda tutuyord u . Sanki yle bir bakma
ma raz olsa ne olu rd u ? .. . Onun da sesini tanyordu: kk
ve gergin bir maden ze rine ekile vurur gibi bir sesi va r
d . Tuhaf bir ses, insan her an kendisine aran bir ses . . .
Ba basnn alatu rka ve alafranga zaman beraberce gs
teren pusulas, takvimli byk cep saat da b u radayd . i
kin mahfazas iinde bu altn saat, bu ailenin yle byle
yz, yzyirmi yllk bir mrn kaydetmiti . Bu da az ey
deildi. Behet bey, bu dikkatleriyle odasnda birdenbire
b yyen trt o rmannda Ca vide'nin kol sa atnn sesini a ra
d . B u, temiz elmasl, kk bir altn saatt. Gen kadn bu
saat alal on sene olmutu . On sene kendisi iin az, ok az
bir zamand, fakat Cavide iin ge rekten mhim bir eydi.
On sene . . . Zavall kz, bu on sene iinde neler ekmiti . . .
stste ba basn, annesini kaybetmi, o hay rsz a damla ev
lenmi, ekmedii azap kalmamt . Gerekten acnacak
eydi. Halbuki en gzel senele riydi. Bereket versin, ld de

28
 MAHUR BE S T E

kzca z nefes ald. imdi b ur a d a dinlenir, diye dnd.

B u kz dndke yrei paralanyord u . Onu mesut et
meye alacakt. Varsn, istediini yapsn, ne kar ? Beh
et bey, birdenbire iini saran merhamet tufannda yazma
kitaplar yerine, isterse, Cavide'nin bebekleriyle bile yatma
ya raz oluverdi.
Evet, Cavide'nin saat bundan sonra ona iyi zamanlar
sayacakt. imdi ora d a, komodinin kesinde, yarn sabah
h anmnn gelmesini bekliyord u. Gzel saatt dorusu.. .
Kk, ince bir sesi vard. Yalnz biraz acele ediyor hissini
veriyor d u. Acaba nedendi ? Sa bahleyin ona da bakacakt.
B u babo dncelerle yorulan Behet bey, yeniden
gzlerini kapad. Altn yaprakl bir a a gibi, gzlerinin
nnde gene saat seslerini grd. B u, mrn a ac, B ehet
beyin iinde byyen, dal b udak salan a at. B ehet bey
onu yetmi be sene, her trl a fetten uzak beslemi, byt
mt. Allah izin verirse birka sene daha byle gidebilirdi.
iini ekti. Artk saat seslerinden bkmt. Onlar unutmak,
d uymamak istiyordu. Fakat bu sesler acaip bir srarla pein
d eydiler. Kendi iinde, bilmedii bir zemberek kopmu, b u
kk, acaip eytanlar ortaya atmt. Onlar, yorgun v e ya
r uykulu dimanda uyandrdklar garip h ayallerle biteviye
etrafnda dolayorlard. Kah a ltn sars renklere brnm
rakkaseler gibi nnden geiyorlar, onu glerek selamlyor
lar, kah kolkola vermi, sk s aflarla, bilinmeyen bir hedefe
doru bir Roma taburu gibi geni ve tesantl yryorlard.
N ereye gidiyorlard ? Hi birini d urdurmak kaabil deildi.
B a larnn zerinde kk, bo vazolarla, kk ve ll
a dmlarla bu kk mevcutlarn ma her kalabal nereye
a kyordu?

29
 MAHUR BE S T E

Birdenbire h e r ey susa r gibi oldu, ka ranlk ve sessizlik

a deta kat'i bir iradeyle atrdad: sanki bir yerde altn bir
duva r atlamt . Bu aa da, yemek odasnn drd vuran
saatyd. Ona hemen a yn zamanda sofann saat adeta bir
dii naziyle cevap verdi; sonra her ikisi birden hemen atla
yan altn d uva rn a rkasnda oalmaya gittiler. B ehet bey
a rtk eskisi gibi saat seslerini teker teker fa rketmiyordu; sa
dece iinde her eklin, h e r rengin alkand scak bi r a
layan d u rma dan akyord u . Sonra bu ekiller ve renkler kay
boldu, yerlerinde mahiyeti bilinmeyen bi r altn pa rlts kal
d. Fakat neka d a r geni ve k uvvetli, neka da r a buk akyor
du; etrafnda ne varsa h epsini, B ehet bey de iinde olmak
ze re, hepsini beraberinde alp gtryordu. imdi Behet
bey btn bu alemin akt yeri gryor d u . B u, yeni satn al
d aynann ka ranlkta bir uurum gibi alan boluu i d i .
B ehet bey, b u bolua dmemek iin rpnd . Geni er
evenin kena rn ssleyen filizlere, sa rmakla ra yapmak
istedi. Fakat ak oka d a r kuvvetliydi ki hi bir ey nne ge
emezdi . Nihayet B ehet bey, son gayretini de sa rfettikten
sonra, bu boluktan ieriye dt ve Cavide'nin ka gndr
kendisini oka d a r dndren ve elendiren o aca ip, ekik
kal, uzun eneli, sivri vcutlu bebeklerinin drt yann al
dklar, sa rma dola kucakla dklar bir rya da kendini kay
betti . . .

30
BABA LE OGUL
 B ehet bey, N ecip Paa yalsnn muhayyelesini okad a r
zevkli hayallerle dolduran bu p a rlak ve lezzetli hayat n , mu
siki ile sazn giydi rdii bu bir yn gen, gzel, hisli ve r
kek kad n kala baln a ncak ondokuz yana ka d a r takip e
debildi . O sene babas, Hnkarn ani bir karariyle Mekke
ka dl verilerek, ista nbul'da n uzaklatrld. smail Molla
bey in ok ll olmakla bera ber, b i r ya ndan da pervasz
ola n mizac, her trl entrika nn dnda -hi bir zevkini ih
mal etmemek a rtiyle- o salam yaa y okta ndr dikkati
ekmiti . Son zamanla rda ise, Molla bey, mizacnn emret
tii bu ha yat adeta bir nevi ekingenlie dkmt . Bir Sa
ray, birok tasavvurla r affedebilirdi; fakat istinay, uzleti
affedemezdi. B u nu bilen dostla r, zaman zama n ken disini iy
kaza almlar, "Molla bey, vazgein bu ekingenlikten,
ho grlmyor" demilerdi. Fakat Molla aldrmad. D a ha
dorusu, yeniden ikbali n ykn tamak kudretini kendin
de bulmuyord u . Hatta bir defasnda, gene byle bir nasiha-

33
 MAHUR BE S T E

ta cevap olarak: "selamlm o lzumsuz misafir kala bal

ndan temizlemek iin tam alt yl altm; rahatm boza
mam" demiti . Adamlarndan bi rinin himmetiyle iittii bu
sze Abdlhamit son derecede kzm ve ertes gn, Ma beyn
vastasiyle "smail Molla beyefendi, anlalyor ki bizim ha
reketlerimizi tasvip etmiyorlar; bari kendilerini Mekkei M
kerreme kads yapalm. B u vesileyle hem Hacc erifi eda
etmi olurlar, hem de duamzla megul olu rlar." em rini ver
miti . smail Molla bey, bu emi rden gn sonra, haz rl
n bitirip ka rsiyle Hicaz'a gitti.

Bu gidi, Behet beyin hayatn altst etti . Yanl anla

lmasn, B ehet beyin hayatnda, zayf yaratlnn kendi
sine doduu andan itiba ren izmi olduu yoldan en ufak
"
bir a yrl bile yoktur. Bu deiiklik, sadece hissi mahiyet
teydi . B ehet bey, baba sevgisini bir nevi din gibi alanla r
dand. Onun iin birdenbire yatl bir mektepte, babasndan:
ve itiyatla rndan ayr yaamak, ondokuz yandaki bu gen
adama hala bir ocuk m uamelesi eden anne ve daysndan
ayrlmak, onu aylarca mitsizliin derinliklerinde yaatt.

Hakikat u ki smail Molla bey, tahakkml ta biatiyle ..

nufuzlu ve her tenkidin stnde kalan a hsiyetiyle etrafn
dakilerin h emen hepsini f a rknda olmadan bir esir gibi kul
lananlardan, d a ha dorus u , bi r esir ba lln onla rda en ta
bii bir ruh haleti yapanla rdand . Ka rs, onunla evlendi
gnden itibaren, hayattaki btn saadetini bu ira d eye itaatta
ve onun heveslerine katlanmada grmt. Kz Rhsal ha
nmefendi, btn mrnce ba basiyle mukayese ederek koca
sn kk bulmutu. Ya ratltan zavall doan olu ise, da
ha ilk yalarndan itiba ren, bir nevi yarm Tanr gibi baktf

34
 MAHUR BE S T E

bu gzel, cmert, zeki ve zaafsz babann ka rsnda a hsi

yetini bir rpda silivermiti.
Behet bey, ba basn ok sever, fakat pek az tanrd.
Onun btn ahsiyetine hakim olan ga rip ve ahenkli hotbin
liini bir kere bile lmeye kalkmamt. O, daha ok, ha
remde, annesi ve dadsiyle bym, babasnn houna git
tiini sanarak onlarn snk ve bia re grlerini olduu
gibi benimsemiti. ilk nceleri Molla bey buna zlm, oka
dar dua ile ve sonuna doru Allahn kendisine bahettii o
lunu bu terbiyenin sakatlndan kurtarmaya almt . Fa
kat ocuun ta biatndaki psrkln ve zavallln da r
dan alanm bir ey olmadn anlaynca, bu bia re do
ula mcadeledeki glk ka rsnda birdenbire rkm ve
bir daha onunla megul olmamt. Behet beyin btn gen
lii iki ihtiya r ve zavall kadnn "Maallah, olumuz, ciddi
ve terbiyelidir, sa a sola bakma z " ya h ut "A, vallahi, emi
nim btn Emirgan nnde soyunsa, Behet yle yzn
evirmez, bir kad n grnce gl gibi kza r r" cinsinden sz
lerin izdii bir a hlak dstu runda kendisini id rak etti. Bazan
da ds veya annesi arrlar, bu szleri Molla 'nn nnde
tekrarlarlar, o zaman Molla ileden kar, " eer doru ise,
Allah sizin de, onun da belanz versin ! " diye oda dan f rla r
d.
Hulasa Molla bey, btn mitlerini b ir zaman zerinde
toplad biricik olunun kendisine benzemeyiini bir trl
affedemezdi. Onun iin olunun istedii gibi yetimesinden
midini kestikten sonra, h ayat n bsbtn deitirmiti.
Hatta kendisini yakndan tanyanla ra ga rip bir zevkle bunu
anlatmt bile . . . insan hayatta, yapmak istediklerinin biro
unun evlad ta rafndan yaplmasn isterdi. B u, tabii bir

35
 MAHUR BE S T E

eyd i . Fakat imdi Molla, B e het'in hi bir ey yapamyaca

n, bu geni sofrada hi b i r nimetin ta dn kara myaca
n anlad iin ona terkettiklerini kendisi yiyord u . " Ben im
evladm bana benzemedi kten sonra, h a olmu, ha olma m,
benim iin birdir" szn za man zaman syledii olu rd u .
smail Molla, cinsinin a silliinden gurur d uyan bir h a y
van insiya kyle, boyu kendisinden en aa krk santim k
k olan bu clz o m uzlu, sa kat oc u u b i r t rl beenmiyor,
onda kendi levent, atlgan, uar, apkn ve gerekten efen
di h a yatnn hi bir tarafnn deva m etmiyeceini anlyo rd u .
O lunun kitap ak bile byleydi . B yk bir okuyucu olan
Molla bey iin kitap ta kadn gibi bir eydi; yani okun d u k
tan sonra bandan atlrd . Yalnz, biri dieri gibi rahatsz
edici olma d iin, - kitap unutulmaya razdr, fa kat kadn
raz olmaz - b i r kede kendi kendine d urmasnda bir mah
zur yoktu . Ev geniti; okun mu kitap b i r servetti. Halbuki
Behet yle deildi: kitab o ku m a ktan ziya de, onunla me
gul olmasn severdi . Mesela, daha oniki yanda kitap cilt
lemeyi renmiti . Nereden, kimden ? B un u bilen yoktu . Fa
kat renmiti, hatta Molla'nn bir kere ba kp u ra ya b u ra
ya att kitapl a r ciltlemee bala mt . Sazan hi alma
m bir kitab, yapra kla rn kesmeden ciltledii bile olu rd u .
Sade b u kitap hikayesi baba ile oul arasn d a ki miza farkn
gstermeye yeterdi .
Molla bey, hayatnn belki en byk hznn olunun
cilt atelyesini grd gn d uymut u . Akama kad a r va kt
n h a remde yorgun bir kedi tembellii iinde geiren Molla,
olunun terbiyeli ve h rmetli selamla riyle, gze girme teeb
bsleriyle h enz kendisini taciz etmediinin birdenbire f a r
kna va rarak " Behet ner d e ? . . . " diye sorunca, Hanmefen-

36
 MAHUR BE S T E

d i ile Dad , ilkin b i r su orta korkakl iyle b i r b i rlerine bak

mlar, sonra ikisi b i rden "gal iba tavan a rasnda " ceva bn
verm ilerd i . Sa dece bu "ta ban a ras" kelimesinin uyandr
d kendi genlik hatrala riy l e olu iin byk bir mide d
en Molla, d erhal merdivenlere trmanmt . Behet, tavan
.
a rasnda gerekten alyordu . Fakat bu alma h i te Mol
la beyin umduu g i b i deild i ; srtn geni ehniinden ge
len aydnla dnm, elleri iri ve boya iinde, bir trl
evi remedii kocaman bir mengenenin zerinde, zayf omuz
lar y uka rya do ru b i r glge gibi rpnp du ruyo r d u . Scak
yaz akamnda, iki kanad b i r den ak pencereden dolan gl
geli kta , Molla bey olun u , bir insandan ziyade kendi rd
a a taklm rpnan, byk bir yaral bir rmcee ben
zett i . Bu at odas, duvar boyunca uzanan bir masa ile eit
eit aletlerle, iri ve tutkal ana k l a riyle, u rada burada as
l renk renk bez, ebruli kat, mein hevenk l e r i y l e hakiki b i r
cilti dkkanna benzem it i . H ulasa , anne efkatiyle emekta r
h izmeti becerik l i l i i sayesin de, kendisi hi f a rk na varma
dan, bura da tam b i r ate lye k u rulmutu .
Molla bey, olunu btn gn tepesinde kaynyan yaz g
neinin b i r klhana ev i r d i i bu odada, bay ltc i ri kokusu
iinde, btn biare kaderiyle grmemi olsayd, evine ha be
ri olma dan g i ren bu deiikl i e kza r, btn bu mengeneleri,
bu i ri ve tutkal tabakla rn , souk kalpla r , olduu g i bi , he
men o dakika da denize attrr, gnlerce ha reme u ramazd.
Fakat ayaklarnn ucuna basa rak mengenes inin stne btn

kuvvetiyle aslm olan bu zavall vcut, bu i ri lekeleriy le
terin birbirine kar t zayf yz, yumuak ve kumral sa la
rn b i r bir yap t bu geni ve solgun aln, onu b i r vicdan
aza b g i bi yakalamt . yle ki, kendisini g rr grmez, olu-

37
 MAHUR BE S T E

nun mav i, i r i gzler ine ken korkuyu ylla rca unutamad : il

kin ban ev i rip te ka rsn da ya banc grnce a rm "'. e
gerileme, sonra onun yzn dek i dei ikl i i fark eder etmez,
ani b i r kara rla kucana atlmt . Bu, baba ile oulun, her bi
rinin iinde baka ek ilde alan b i r tal i hin zerinden ilk ku
caklamalar i yd i . ikis inin de gzler inden bir perde syrlm,
ikisi de kendi va rlklarnn derinlikler inde bu tali h in hakikati
ne uyanmla r, h i b i r kelime sarfetmeden, onu olduu g i bi
ka bul ettikler ini b i ribirlerine sylemilerdi .
O gece Molla bey, ilk defa olarak, insani zaafn da bir ne
vi kuvvet oldu unu renmi, byk kartal uula rnn alp
gtrmed i i yerlerde sa brn, kk ve devaml almann,
kanaat ve tevekkln bi rtakm eyler, hatta ok iyi eyler ya
pab ileceini samimilikle dnmt . imdi olunun her yl
kck ve dar g sn a d eta i i ren b i r iftiha rla, geti rip
a yaklarnn d i bine koyduu deste deste "Aferin" leri, " Z ikri
Cem i l " leri, c ilt cilt ve st tural, yaldzl mkafat k itapla r_
n anlyordu . Hayr, herkes kendisi g i b i " fati h " doamaz, her
ad mnda b i r zafer bo rusunu alarak yryemezdi . Kk ve
srekli almann da bir muvaffak iyet pay, hatta erefi ol
malyd . Bunun g i b i zaaf' bilmeyen b i r ahengin yanbanda
efkatin, merhametin, kanayan yrein de b i r yeri va rd . i m
di olunu anlyordu, hatta ona acyordu b ile.
Molla bey, bu geceden sonra da Behet beyi sevmedi . O
nun b i r eyi seveb ilmes i iin beenmesi lazmd . Behet da
ha kkt ; onu beenemezd i . Hatta o sadece kk deil,
ekils i z d i de . . . B i r yn zavalllk iinde yzyo rdu . H i bir
zaman tek bana mevcut olmyacak, d a ima ikinci ve orta ka
lacak, umak nasip olmadan srnecekti . Bununla beraber,
onun da bir hayat, btn eksiklerinin ve sakatlkla rn n far-

38
 MAHUR BESTE

knda olduu, birtakm kk hareketler, merakla r ve stne

dmelerle kat , av utmaya alt bir hayat va rd . ite,
.ka bul etmeye mecbur kald bu hayat ve onun tra jedisi, Mol
fa beyi oluna yeni bir gzle bakmaya, ona acmaya zorluyor
d u . Onu, o akam, ciltledii bir kitab gsterdikten sonra yi
ne olduu yere koya rken iyice anlam t .
Zaval l Behet, btn mrnce hi bir efendilik hissini
duym yacak, her tan d ey ona sa hip olacakt . Hay r , hi
bir sevdii ve inand eyi, srf bu sevginin stne kabil
mek, kendisini bu imtihanda muzaffer grmek, bir ba daha
koparm grmek iin olsun, f rlatp atamyacakt . O, eyan n
ve insanla rn mutlak bir saltanat alt nda, kk, mstebit bir
saklanma , her eye ra men saklanma duygusunun bklmleri
iinde kk, ok kk bir ey ola rak ya yaca kt . in fena
s , kendisi de btn bunla rn fa rk ndayd . B unu ilk defa ora
da, olunun Boaz gecesini renk, k ve cmbne srtn
evirerek alt odada fa rketmiti . ocuun mavi ve ayd n
Jk gzlerindeki o rkek parl t n n gerek manas baka bir
ey olamazd . Bu bak, kendisine "babac m, bunu ben d e
biliyo rum, byle dod um" d emiyor muydu? ite bunu anla
masyd ki Molla'n n kalbini ilk defa olarak burkmutu . Son
.zerresine ka d a r erkek olan bu ma rur ya ratlta, bu gece, o
eski ve ezeli ka dn, ta biatn byk asl birdenbire bir ya ra g i
bi kanamt .
Bu yzdendir ki Molla bey, muayyen mddeti iki defa ye
nilemek su retiyle, Hicaz'da ka l d be y l za rf nda olunun
"velinimet-i biminnetim, sebeb-i hayatm, candan aziz pede
rim efendim" diye balayan uzun, ocuka, her yl biraz da
ha bymesine, ta hsilinin ilerlemesine ramen, gerekten o
,cuka yaz l m mektupla rn, mizac n n emrettii istihfafla

39
 '

MAHUR BESTE

okumaktan ekindi . Hatta yazd cevapla rda alay bile etme

di . Halbuki , sonunda , bu gln olmaya balayan sayg, bu
hi bir eyi, en kk teferruat bile unutma yan vuzuhla , da
mn kiremidinden Da dnn romatizmasna ka d a r her eyin
zerinde d u ran dikkat ka rsnda geni ve grltl bir kahka
ha savurmay, btn bu manasz ve gln eylerle alay et
meyi, olunun yzne ka r "b rak bu budalal kla r yavrum,
biraz a da m ol, biraz geni yaa ! " diye haykrmay neka dar is
terdi . Fakat bunu yapma d . Hatta, sonuna doru gen a dam
mteessir ettiini grnce, a rasra B eyolu alemlerinde e
lenmesi iin verdii nasihatlerden bile vazgemedi . Daha da
ileriye gitti: btn m rnce hi kimseye gstermedii bir sa
brla , ona bazan uzun cevapla r yazd, sorduu suallere iza h la r
verdi . Za ten byle olma mas biraz d a imkanszd. Behet, hi
bir yazd n unutmuyor ve mutlaka her birine ka rlk isti
yordu. K sacas, bu her eyi bilen ve anlayan, fakat ya ratl
n kendisini hapsettii emberden kamayan zavally kr
mamak iin elinden gelen gayreti sa rfetti .
Bu mektuplama ilerledike, Molla , o lunu daha yakn
dan tanmaya bala d . Hi te zekasz deildi; sadece orta idi.
Ga rip denecek kadar kuvvetli bir hafzas, alakala r kk fa
kat ihtimaml bi r dikka ti va rd . Bu dikkatle insanla r ve hadi
seler ka rsnda ok isabetli, ok ta rafsz hkmler veriyordu .
Molla bey, olunun mektupla rn okuduka orta bir kafa da
otorite fikrinin ne demek olduunu iyice reniyordu . Her
eyin ve btn bir hayatn g ecikmi bir ihtilale doru gittii
bir alemin ortasnda Behet, yerlemi telakkilere, an 'ane, te
kaml, kanun, keyfi nizam, ne olursa olsun, bir nevi Tanrla
ra baka r gibi bakyo r d u . Ayrca iktida ra ka r girikendi. Vak
tiyle kk b i r ccukken m s : I babasnn ve annesinin gz-

40
 MAHUR BE S T E

ne g i rmek iin hi bir frsat karmamsa, nasl idadiden

M lkiye'ye kadar btn ta hsil hayatn da n md rlerin, ne
de hocala rnn ve a rkadala rnn tevecchn kazanmak iin
elinden gelen her eyi yapmaktan ekinmemi, gece sabahla
ra ka d a r uykusunu feda etmi , vaktna vakt katarak alm
sa , imdi "mlazemet"le gird ii Da hiliye Kalemi'nde de ayn
ta rzda al yor, stste fezlekeler, telhisler yazyor, ken
disine hi sorulmayan meseleler hakknda saa sola, hi
kimseyi kukulandrmayan layhalar takdim ediyor, Nazr'a,
Ma beyincilere, babasnn eski dostla rna bo zamanlarnda
kendi eliyle ciltledii kitapla r gnderiyor, ksacas henz
ilk a d mla rn att memurluk hayatnda, birdenbire ak
p encereden bir odaya g i rmi a r gibi, sanki kck csse
siyle her ta raf doldurmaya alyordu. smail Molla, scak
yaz gecelerinde, Mekke 'deki evinin damnda, bir yandan,
bilinmeyen bir hastalktan lm deine yatm ka rsnn
ba ucunda beklerken, bir yan dan da olunun, bu hi bir hu
yu kendisine benzemiyen ya diga rn, hangi irsiyetin mahsu
l olduunu ac ac dnyordu . Bir yandan da memnun
d u . Olunun istikbalini temiz etmek iin kendisinin yapaca
bir ey yokt u . phesiz, gerekince, olunu yerletirmek,
hayatn temin etmek iin Molla bey, hala devam ettiini bil
dii nfuzunu kullanacakt . Fakat Molla bey de, her eyin,
hatta aile balarnn stnde yaayan doruluk hissiyle by
le bir teebbs yapmaktan memnun olmyacan bil iyor
du.
Olunun stste yazd mektupla rda enmeden, yo
rulmadan sayd muvaffakiyetlerine ramen Molla bey ha
la onu beenmiyor, yuvasn d a kuzgun yavrusu bulmu bir
leylek gibi, bu giriken, mtevaz, her haliyle gz iine ba-

41
 MAHUR B _E S T E

kan mahluktan tiksiniyord u . "Yara bbim, ben neyim, o ne di

yo rd u ; ka rm lyo r da bir satrlk bir ey yazp bu memle
ketten kurtulmaa elim gitmiyo r . "
Marur Molla , gece evinin damna serilmi yatanda ,
hasta ka rsnn yanbanda, gndz mahkemede, bir yn
i a rasnda, aprak bir irsiyetin guru runa indirdii ve bir
tokada benziyen bu acaip evlad, saatla rca sren tahlillerle
anlamaa alyord u . Artk mektuplarn elinden drmez
olmuztu . Yava yava olunun kendisine bukad a r a r gelen
bu dklkleri, bu gze girme teebbslerini her hangi bir
menfaat iin yapmad, bunun doutan bir alkanlk ol
d u unu anlamt . Evet o, hep o tavan a rasndaki cilt men
genelerine eilmi byk rmcekti . . .
Molla beyi memnun eden baka bi r nokta d a , btn
mahviyetine, gayretkeliine ra men, olunun kimseye fe
nalk ed emiyeceine inanmasayd. Zayf ya ratl buna el
verili deildi . B unu renmek onun iin gerek bir ferahla
ma, her trl sevin olmutu. "Ya maazalla h , benim tabi
atmda olsa yd . " Evet, Molla'nn, istedii her hangi bir ey
de sonuna kadar gitmemesinin ihtimali yoktu . O, yaratl
tan byk ve kud retliydi; ihtiyar yana ra men , sade bunu
bilmek btn mrnce kendine ha yran yaam olan bu ada
m sevindirebiliyor d u .
Molla bey, nefis sevgisini bir din haline getirenlerdendi .
B u gururlu hod binlik Molla'y bir nevi kaytsz a hlaka bile
gtrm, onu devrinin i inde pa rmakla gsterilen bir a dam
yapmt . irvanizade'nin sad razaml srasnda kk bir
kad iken Saray'n ve Ba bali'nin btn srarla rna ra men
verdii hkm, kendisinden baka herkesi a rtmt . te
btn mrnce nefsine ka r hrmetten baka hi bi r iti-

42
 MAHUR BESTE

mal iman olmyan bir a dam, srf bu sevgi sayesinde her e

yin satn alnd bir d evirde hr, babo ve her yandan
sayg grerek yaamt.
Molla beyin teebbs iin iki yl bekledii ii Behet bey
bir gn iinde yapt . u ray Devlet aza mlazimli ine tayi
ninden b i r yl sonra babas da Fetva hane'deki eski vazifes i
ne "tevecchat- seniyye" ile i a d e e d ildi . Kend is ine bir mu
cize gibi grnen bu haberi ald zaman Molla aknlktan
donakalmt . Yazk ki bu arada ka rs efika hanmefendi
bu ha berden drt gn nce lmt . Alt sene hasret ek
ti i istanbul'dan uzakta gelen bu lm, Molla'y yl d rm ye
mi b i r n a ra dndrmt . K a rsn hala seviyor muyd u ?
Buras bilinemezdi . Fakat eri b i r ban kn gibi onun b
tn h ususiliklerini alm olan bu krk yllk dosttan ayrlmak,
onu ya banc bir top raa brakp g i tmek gerekten tahamm
ln stnde, g b i r eydi . Dostla r, ka rs nn bu ka d a r mu
ka ddes bir yerde ldn ha t rlatarak onu bo yere tesel
l iye alyorlard . Dinde bile buka d a r yakn d an gelen bir
acya are yoktu . Mo lla ac iindeyd i . B u acyla kendisini
yeni vazifesine aran telgraflara, emi rlere ra men aylarca
ka rsnn gmld top raktan bir trl ayrlamad . Zavall
efika hanm, btn mrnce korktu ve delice sevdii a
damn her akam st meza rnn bana gelip sessiz sed a
sz saatlerce o r a d a dndn yatt yerden grse neka
dar sevinird i . . . Fakat ehir halk yava yava bir lye ka r
gsterilen bu alakay ho grmemeye balamt . Bunu her
akam getii yolda ocukla rn ve kendisini grr grmez
yolun bir kes ine melen ka dnla rn fsltla rndan anl
yord u . Nihayet halefi de onun ora dan ayrlmamasn ho gr
myo r d u , nk Mol la 'nn nfuzlu ahsiyeti ka rsnda za-

43
 MAHUR BESTE

vall a dam b i r trl tutu namyor, memleketin ileri gelen

le rinden baka, i sa h iple rinin b ile sabah akam onu evine
doldu rd ukla rn grdke Ma beyne, Me i hat'a stste telg
rafla r ekiyor, " hakk- kazas" n "ihlal " eden bu lzumsuz
kaln ksaltlmasn rica e d iyo r d u . N i ha yet alt ay sonra al
d sk b i r emi r zerine Molla harekete karar verdi.
stanbul'a geld i i zaman ikinci bir srprizle ka rlat :
olu, ura y Devlet aza mlazimlerinden Behet beyefendi,
ders eriki Ata Molla'nn kzyla evlen i yo r d u . Asl g a ribi,
bu evlenmenin, gen aza mlazimini h imayesine alan Hn
kar tarafndan emredilmi olmasyd . Molla, Fatih'deki bra
h im Paa konanda, yzne her baktka rahmetli annesi
n i hatrlya rak a layan olundan b u haberi alnca donakal
mt . Fakat o da bir ey b ilmiyordu. Ne Hnkar grm, ne
de Ata Molla beyden b i r haberi va rd. Emir, malumat olma
dan verilmiti . ikide bir "ma hza tevecch- a haneleriyle
olmu b i r i" di yerek ellerini outuruyord u .
Alt aydanberi kaderin sillesi altnda kendini kaybeden
ve bir trl fkelenmek kudretini kendinde bulamyan Mol
,
la, b i rdenbire kza rak oluna : "ellerini amar yk a r gibi
outurria dan anlat" diye ba rd. Bu fkeyle Molla ken
dini b ul d u . Behet bey de, sevgili " velinimet" i babacnn
gene eskisi gibi ka rsnda bulunduun u anla d . B a ba oul
memn und ula r...
Nihayet stste b i rka defa sktrdktan sonra, sma il
Molla vak'ay olundan d i nleyebilmiti . Onbe gn kada r
evveld i . Bir gn, ikind iye doru, d a i reye ura yan Behet
bey, kendisini Mabeynden istediklerini, saba htanberi sada
solda , a ratldn, hemen gitmesi lazm geld i in i ren d i .
Niin, neden ? bunu h i k imse b ilmiyor d u . Kalem a rka da-

44
 MAHUR BESTE

! a r, suallerini biraz da ekingen bir tavrla bala rn sallya

rak cevapsz brakmlard . Merdiven banda rasgeldii
Atf beyefendi ( Tanzimat ksm Reisi ve kendisinin hamisi )
ona hep gleryz gsterdii, onunla konumaktan holand
halde, bu sefer selamn yle bir alarak yrmt . Bu
hallerden lesiye sklan Behet bey, bir kira a ra basna atla
d . Yo lda d urmadan kendisine sualler soruyor, hesap l a r ya
p yordu . Acaba takdim ettii layha l a rdan biri dikkati mi
ekmiti ? B una pek ihtimal veremiyord u . Atf Beyefendinin
onlar saa sola, kendi a dna kendi dncesiymi gibi gs
terdiini biliyordu . Yoksa birisi bir gammazlk m etmiti ?
Vaka her hangi bir kaba hati yokt u . B ununla bera ber, insan
olu bu . . . Mnasebetsizin birisi, srf ikbal hrsiyle kendisi
ni lekeleyebilirdi . Behet beyin birdenbire, ilemeye bala
yan muhayyilesi, yava yava bu son ihtimalin zerinde
d u r d u : ara bann iinde kendisini Fizan yolunda yahut uzak
ve unutulmu bir Anado l u kasa basnda bia re bir ey, herke
sin kon umaktan, hatta selam vermekten ekindii pheli
bir mah luk gibi grmeye bala d . Sonuna doru buna oka d a r
inanmt k i Mabeynde kendisine ka r gsterilen saygnn bi
le fa rkna varmad . Nihayet onu bamabeyincinin odasna
soktula r . B ehet bey, odaya girer girmez, hi beklemedii
bir manzara karsnda kald . Eski baba dostu Ata Molla bey,
ayakta, bamabeyincinin ka rsnda, yz hiddetten ve te
ess rden altst olmu, sa sakal dimdik, bireyler syl
yor, mabeyinci sadece glyor, "ne yapalm, Molla bey,
Molla bey, ne yapalm ? iradei seniye va r " diyord u . Behet
bey hemen ii anla d . Ata Molla iin birisi bir edepsizlik et
miti. Kendisini tezkiye iin a rmlard . B ir dakika iin
de ve byk bir soukkanllkla bu baba dostunu kurta rmak

45
 MAHUR BESTE

iin elinden geleni yapmaa kara r verdi. Bama beyinciyi

etekledi, sonra Ata Molla'nn elini pmek zere ona doru
yrd. Fakat olduu yerde donakald. Molla ona elini ver
mek yle d u rsun, kzgn kzgn baka rak yzn br tarafa
evi rmiti. Behet bey bu muamelenin aknl iindeyken
bamabeyinci : "Molla, d elilik etme, sonu fena olur, brak
da dama dn elini psn" dedi . Ata Molla, al al, moru mo r :
"ben bylesi hokka baza kzm rizamla vermem ! " diye bir
daha h a ykrd. Fakat mabeynci dinlemiyo rdu . Hatta onunla
konumaktan vazgemiti . B u sefer hayretinden donakalan
ve ne yapacan bilmeyen, sadece ka rsndaki masann al
tna acaba saklanabilir miyim, bir kere giriversem belki de
beni grmezler, diye bakan ve o zamana ka d a r ikayet etti
i cssesinin niin biraz daha kk, daha ok kk olma
dna kzan Behet beye dnerek, "bak olum, pa dia hmz
efendimiz hazretleri u u r u hmayunla rndaki sai ve gayreti
nizden ok memnun durlar, Tevecchat-i ahanelerini gster
mek iin Molla beyefendi hazretlerinin kk kerimeleri Ati
ye hanmefendi ile izdivacnz tensip buyurdula r. Dn
bu ay iinde olaca ktr. Nikah ta bu akam " diye vaziyeti izah
etmi ve masann zerind e du ran byke bir keseyi "bu,
mesarif-i zaruriyeniz iindir" diyerek Behet beye uzatm,
sonra da cebinden ka rd byke bir yz "bu da ge
lin hanma taraf-( ahaneden bir atfettir, kalfala rdan biri
bu akam kona a gtrecek ' ' diye gsterdikten sonra tek
ra r cebine sokmu ve nihayet biri hiddetten, br akn
lktan ha rap, bu iki biarede a z aacak hal kalma dn
anlaynca : "kulla rn yega n yegan dnen zat- ahaneye"
onla r namna teekkr ederek ve "mr- ahanelerinin izdi
yadna " d ua ederek "dn iki hafta iind e olup bitmeli"

46
 MAHUR BE S T E

diyerek onlar odasndan savmt. B u ksa sa hne esnasnda

Ata Molla, Behet beye dik dik bakmt . Da rya knca
az buuk kendisine gelen B ehet bey, bu vaziyetten nasl
ku rtulacan dnrken i htiyar a da m, " bire habis, bu hal
t ileyen sensin " diyerek cins ngiliz atl, zarif a r abasna at
la mt. Hayr, bu halt kendisi ilememiti, hatta o dakika
ya kada r haberi olmamt. Fakat gazapl Molla, bu bir ift
sz bile dinlemeden, a r abacya "ek ! " emrini vermiti.
Bunun zerine, Behet bey de kendisini getiren kira a ra bas
na atlamt . Mabeyincinin dedii gibi, o aka m ister iste
mez nikah olmu, " ma hza bir atfet-i a hane " olarak kendi
sine verilen kocay bir kap a ralndan seyreden Atiye ha
nmefendi kederinden baylm, ha remdeki kadnlar, "ilahi,
boyun devrilsin, herif ! " diye yeni dama da beddua etmiler
di Ata Molla taraf, btn ilerin Behet beyin teebbsiyle
olduu kanaatndayd . Onun iin Molla, dama dnn yzn
grmer istemiyor, onunla, pek lazm olursa, a as vastasiy
le konuuyordu.
- Peki bundan sen ne anladn ?
Hayr, Behet beyin anlad bir ey yoktu. Ona gre
meselenin tek bir izah va rd; o da hakknda " rayigan buyu
rulan tevecchat- seniye" i di .
aknlktan kafas atlyacak hale gelen Molla bey, bir
daha haykrd :
- Sus, be a da m ! Bu tevecchat filan ii deil; ben onu
da, seni de tanrm. iin altnda mu hakkak baka bir ey
var.
i in altnda Atiye hanm o yaz a mlca'da a ra ba gezin
t isinde yle bir grp beenen ve grenek dnda bir e
hi rli kzla evlenmek iin hnkardan izin i steyen bir ehza de-

47
 MAHUR BESTE

nin o zaman iin ok ga rip a rzusu va rd . Hnkar bu ie fena

halde sklmt . stelik Ata Molla gibi ha kikaten dessas bir
muhterisin bir ehzadeye kaynped_er olmas a kln n a lam
yaca eydi. B u ii kknden halletmek iin Ata Molla'nn
kzn derhal evlendirmeye karar vermiti . smail Mofla'nn
fela ketini bilen ya knl a rndan birisi srf gadre uram a d a
mn gnln almaa vesile olu r diye B ehet beyi tavsiye et
miti .
smail Mofla'nn bu evlenmede houna gitmeyen taraf,
oyuna Behet bey gibi zayf bir kozla girmesiydi. Yoksa hi
bir ta biatn sevmemekle bera ber, Ata Molla ile kz alp ver
mekte onu ra hatsz edecek bir ey yoktu . Kald ki gelinin i
ta kkten tanrd ve beenirdi . Atiye hanm, Ata Mofla'nn
drt kz iinde en ok houna gideniydi . smail Molla onu
en son defa grd bayram sa ba hn hatrlyord u : oniki
on yalarnda vard . a ra fa girmesi konuuluyord u . Ata
Molla, kimbilir nasl bir hevesle, belki de B ehet'ten baka
ocuu olmyan smail Molla'y kskandrma k iin, ya h ut
ok sevdii kk kzyle bera ber bir a ra ba gezintisi yapmak
veya sadece smail Molla'ya beendirmek iin onu da yan
na ala ra k A rnavutky'ne gelmilerdi . Molla bey, h enz ka
buunda olan bu gzelliin ka rsnda adeta arm, kz
bir trl bra kmam, btn gn h a remde konumu, onu e
lendirmek iin adeta ocuk olmutu . Boyunu kk gste
recek ka d a r uzun, pembe elb isesinin iinde omuz bala rn,
kollarn, sala rn ssleyen bir yn kurdela a rasnda kk
ve szgn yz, ekik kalariyle gerekten gzeldi . Daha o
yata bak l a rna btn bir ive, mana koymasn biliyord u .
O ka d a r svdii bu gzel mahlGkun gnn birind e kendi ge
lini olacan dnmemiti . Bu tesadften memnun olma-

48
 MAHUR BE S T E

mak iin hi bi r sebep yoktu . Fakat Behet . . . h a y r otuz se

nedenberi ite, konumada, satranta, alayda, merasimde,
her tarafta yend i i Ata Molla bu evlenmede onu yenecekti .
B tn mrnce onun ka rsnda kend isini mahcup v e suu
olmadan kabahatli grecekti . Sonra olu buka d a r gzel ve
iveli kadnla ne yapacakt ? O, Ata Molla'nn kzlarnn hi
kayesini ok d inlemiti.
Ata Molla beyle sma il Molla bey, ta ocukluktan tanr
lar, fakat sevimezlerd i . B u, tedenberi srp gelen b i r a ile
ekememezli inin neticesi d e ildi; yaadk l a r devrin zer
lerinden b i r tebe i r silgisi g i b i getii bu iki a dam, b i r i b i rle
rinden mizala riyle a y rlyorlard . smail Molla'da her ey
b yk ve kuvvetliye doru g iderdi . Onu b i r nar g i b i gr
mek iin muhakkak Behet 'in gzleriyle bakmak lazm deil
d i; b i raz meclisine gi rmek, sohbetini dinlemek, cann skt
nzn fa rkna varmak yeterd i . Ata Mol la bunun tam aksine
i d i: kapaldan, g izli den, srnen ve srnd yerden kar
sndakini b i rden bire srandan holanrd . Yed i sekiz kua
n sayabilecei dedeleri g i b i ya ratltan dolap, esra rl ve
zalimd i . B ir rmcek gibi, ol duu yerde a n rerek a vn
beklemeyi sever, akta, g ne altnda adeta rahatsz olur
d u . Ata Molla'nn insanla rla mnasebeti ince hesapla rn,
kula a fsldanan telkinlerin, srasnda doru l up v u rmak iin
.alallarn mnasebet iyd i. Z a yf, uzun parmakl elleriyle,
byk, kemikli baiyle, ince gvdesiyle, sar, kansz yz
n rten byk b u rnuyla sanki bunun iin yaratlmt.
B u mizala Ata Molla ektiini b iebilecek b i r yaratl
ta olsayd o devirde kendisine ok iyi b i r mevki yapab il i r
d i . Halbuki Molla'da b i r mstebide yaranabilmek iin lazm
.olan sebat yoktu. G a r i p b i r muvazenesizlik iinde, aylarca

49
 MA HUR BESTE.

alarak hazrlad eyi be dakikada ve ani b i r hiddet y'

znden ya h ut sadece hevesine kaplarak boza b i l i rd i. Onun
iindir k i oka d a r yzsuyu dkerek kazand rtbe ve mevk i
lerde holanlmayan v e her an yol gster ilmekten korkan'
b i r misa f i r gibi yaa d . Ge imsizl i i, b i r trl gizleyemed i i
kskanli , ded ikodu merak sa b rszlkla onu zamannn en:
az emniyet edilecek a dam haline get i rmit i . Molla beyin ga
rip ve lsz bir kskanl va rd . Londra sefirline emrineo
yeni verilen imamdan ekerci Hacbekir, veya terzi Sotiri'ye
kendi ayakka bcs Leonadis'e ka d a r biraz kazana bilen, b i raz
tutunan, biraz a d yapan herkesi kskanrd. Hi bir zaman
kurtulama d bir para ihtiyac bu kskanl melun bir oca k.
g i b i besler, pa rlatrd. Ata Molla bey daima i htiya i indey
di. Etrafndaki1e rin b i r trl akl erdi rememesine ra men bu
m rnn biricik gereiyd i . Denebilir k i i htya yldznn a f-
tnda domut u . Halbuk ok refahl bir ailenin ocu uyd u _
Dedeleri yedi sekiz kuaktanberi Devlet hazinesine slk g i
bi yapm ve yerlerini ancak bi r i b i rine brakmak artiyle
mukadder lmle ora dan ayrlmlard. Dev i r devir en gz
de evlerle yaplan kz alp vermelerle ikbali daima bir ke
sinden yakalamasn bilen btn bu insanla r, sade kazan
makta , sarfetmekte deil, b i rikti rmekte de usta idiler. Rume
lide itlik, istanbul'da akar, izmit'de, Eskiehir 'de deirmen,.
devir deitikten sonra Avrupa bankala rnn h isseleri ne , M
sr ta hvillerine yerini brakmt. yle ki Ata Molla beyin ba
bas Vargit Sleyman efendi, Aziz devrinin en sayl zengin
lerindendi . Fakat Ata Molla , ou hayali olan ve her a dm
da kendisi ni b i r kere daha kmaza sokan b i r yn mali te
ebbs urunda birka yl iinde nesi va rsa hepsini elden
ka rmt. Ka rsnn be on p a ra mal da rehindeyd i . B una

50
 MAHUR BE S T E

ra men ne teebbslerini brakm, ne d e babadan grd

debdebeli ve zevkli h a yatn terkedebilmiti. B u yzden d
ndan b i r enlik gecesine benziyen konan h a yat, iinden
b i r vicdan azab g i b i a rd . Molla beyin mr, her akam
selamlnda verd i i z iya fetler, p a rlak iftarlarla, ertesi gn
en basit iht iyala r ka rla yacak pa rann dncesi a rasn
da geerdi. Bu aca ip a damn zihninden ertesi g n Beyolu
sarrafl a rndan b ir ine verece i seksen l i ralk senedi dnr
ken ses in i been d i i b i r hafza yz l i ra birden bahi verdi
i, yahut ta b i r p a ra rahatlamak iin dede m i ras b i r han
yok p a hasna elden kard gnn sa bahnda alacakllar
iin ayrd para ile kend isine yeni b i r araba, cins atla r sa
tn ald oktu . Satmak ve almak . . . ite Molla beyin gn
delik hayatnn get i i iki kutup . Molla, bu iki kutbun b i rin
den brne her an b i r ek i rge evikli i yle atla rd . B i r se
nede defa a ra ba deit i r d i i olmutu . Ksa hayatnda drt
defa kona n satm, yenisini almt .
Molla beyi asl ykan ey, b ilhassa kazanmak iin g irdi
i teebbslerdi. B i rden kazanmak iptilas onu b i rden ka
ypla ra gtrr, fakat h i b i r i cesa retini krmazd. Ata Mol
la beyefen d i de tecrbe f ik r i yoktun> sz kend isin i tanyan
muh itlerde hemen her gn tekrarlanrd . ite bu para ihti
yac Molla 'y yava yava her kazanan insan kskandrmaya,
ktlemeye gtrmt . Koca lstanbul'da kimin ne kazand
n, ne ha rcadn ondan i y i b ilen yoktu . Hafzas sarayn
verd i i ihsanla rn defteri g i biydi. Falan beye veya paaya
ver ilen beyz lira ihsan h emen gnnde iitir ve iitir iit
mez sokaa frlayarak btn istanbul'a yayard . Ata Molla,
genli inde, Mithat paa muhakemesi srasnda sa raya h iz
met ett i i iin intisab olanlardan saylrd. Fakat Abdlha-

51
 MAHUR BESTE

mit devrinde, Aziz devri gib i p a rlak ihsanlar yokt u . B u de

vir kendi mensupla rn teebbslerinde serbest brakmakla
iktifa ediyordu . B unun dnda, ihsann yerini nian almt .
Pek na d i r zamanla rda, herkes i in b ilinmeyen hizmetler
iin A bdlaziz zamannn efsanevi raka m l a r dnerd i . Geri
kalan, b e lira ile elli lira a rasnda kk atyelerndi . Zaval
l Ata Molla , son zamanla rda her mracaatnda kendisine,
olmazsa ka rsna, ya hut damatla rndan b i rine veri l en bir ni
'
andan baka bir ey temin etmediini grdke fkesin
den l d rrd. ekmecesi her cinsten krmz, beyaz, yeil
kurdelal, iyi baslm, a ltn veya gm nianlarla, alacakl
pusulalar a rasndan kendisine eytani bir istihza ile bakan
bir yn ma dalya ile doluyd u . Bu ha l onu yava yava kafa
s yeni olan h i bir fikre almadan yaad devrin a leyhi
ne dndrd. Bu dmanlk Molla'nn o h a fta iindeki ih
tiyala rna, deyecei borca, a laca eyaya , bahesinin d
zeltilme masrafna, verecei hediyeye gre azalr, eksili r fa
kat tkenmezdi.
Btn bunla rn yanbana ma razi b i r can skntsn,
h er eyi tek b i r a damn a vular iine ald b i r devirde iin
deki gizli ha reket ihtiyacn, bir ey ler devi rmek, ykmak a r
zusun u doyuramamann verdii aza b da koymaldr. Ata
Mo lla, menfi ya ratlmam olsayd bu devir dmanl onu
ileriye gtrr, istibdat a l eyhinde alan teekk llerle b i r
letirir, yaa d zamann n saftaki fikirleri iine atard .
B unun tam tersi o l d u : devrine olan dmanl onu ileriye
deil, geriye gtrd ve acayip bir mazi hasretine att . Ka
fas, tersine ileyen bir saat g i bi, gemi zaman yaama
a bala d , Son zamanlarda ken disinde balayan tarih me
rak da b uradan g eliyordu. Peevi'de, N a ima'da , Ra it'te,

52
 MAHUR BE S TE

Silahtar'da okuduu esk i ista nbul'u zlemee bala d. U le

ma snfnn btn Devlete hakim oldu u, ehrin manzara
sn bir tek szle deitirdi ir hkmda rla r tahttan indirdi
i, vezir balar ald zamanlar dndke yaad ha
yat kendisine gln ve manasz g eliyor, ka festeki vahi
hayvann av kokusu alarak dolat orman hatrlamas gi
bi, o da kendi penelerinin btn kuvvetini denemek imka
nn verecek zaman dnyo rd u . Ta ikinci Sleyman dev
rindenberi stste birka eyhlislam yetiti rmi bir ailenin
ocu uyd u . imdi bu m i ras iinde tepiyor, hayatnn her lez
zetini ona zehir ediyord u . Ktphanesinin geni kanapesin
de, mollalk devrinden beri alt ekilde, yzkoyun oku
duu ta rihlerdeki ihtilallerin ou bir aile hatras gibiydi .
Dedeleri oka d a r hereyin iinde ve her eyin stnde idiler.
Halbuki kendisi . . .

Ah, eski stanbul ! iten ie kaynaan hayatiyle, d u rma

dan a rpan ihtirasla riyle kin ve sevg ileriyle, birdenbire co
an nefretleriyle, kaynayan sular gibi iten dnen ve derin
leen dolapla riyle, daima kzdrlm bir kaplan gibi atlma
ya , p a ralamaya hazr Ocakla riyle, tekkeleriyle, esnafiyle,
oka d a r p a ra p a ra, da nk grnd halde istedii gn,
sokakta, arda, meydanda birdenbire birleen, acayip ve
korkun bir mahluk gibi halka halka byyen, genileyen,
okyanusla r gibi homurdanan, nne kan her eyi yakp
ykan, devirip altst eden, ka dn erkeini tamamlayan hal
kiyle her trl canlln stnde canl ehi r .

Ata Molla bey, bu yenierisiz, sipahisiz, kazansz, ihti

lalsiz istanbul'u beenmiyor, ulema snfn fetva hane ke
d isi haline getiren ve sa raynda tek bana memleketi ida-

53
 MAHUR BE S T E

re eden bu hkmdardan holanmyor, etrafndaki her eyi

kk, baya , manasz gryordu.

Meer ne imi o gnler, ne gzel eylermi ! Vezir, ey

hlislam, Kazasker konakla rnn ar tokmakl kapla r yava
a geceye alrlar, ka ranlkta gizlenmeye alan bir glge
yi kaparlar, bask tavanl odala rda fsltlar, sar filorinlerle
dolu a r torbala r elden ele geer, yenieri odalarnda ele
bi yzl katipler, tecrbeli ocak ihtiyarla r babaa verip din
ve devlet namna konuurla r, ke ba larnda tehlikeli pa
za rlkla r olur, mazul eyhlislam yalla rnn nne glgeden
kaykl a r gelir, makam- fetva s izindir, ocaklu sizi ister ! gi
bi teminat verilir, sonra birdenbire btn bu ka ranlkta hazr
lanan eyler, sabah oldu mu, meydana kar; yay bykl, ge
ni gsl, eri palal yenieriler, sipa hiler meydana topla
nr, byk a rnn demir kapla r kapanr, tekbir ve tehlil
sesleri, kfrler, lanetler birbirine ka rr, biri, din d evlet
elden gitti, veziri istemezz, molla mazul olsun ! gibi
lkla r bu kala baln stnde zalim ve kinda r bayrakla r gibi
a lr, kadnlar pencerelerden d evletin aslanlar diye asi
lerin kalplerine kuvvet verir, korku ehrin stnde byk
rzgarla r gibi eser, Hacibekta kazan meydana ta nr, ba
la r alnr, hal'ler yaplr, valide sultanlar oulla riyle bera
ber, hi bir sesi da rya tarmayan bask saray odalarna
hapsedilir; kann, lmn, hrsn, kinin a r ve yapkan bir
madde haline getirdii bir hava iinde yeni ikbal hil'atleri
biilir, clus lCfeleri, ba h ileri datlrd.

Ata Molla bey iin ite bylesi bir hava lazmd. Onun
cierleri bylesi hava iin ya ratlmt. Bu yzden kendini
mustarip, biare buluyor, her eye kzyor, hereye dman

54
 MAHUR BESTE

.oluyor d u . Drt bir ya na saldryor, saa sola atyor, A b d l

lamit'ten evinin uana kadar herkesi sryord u . Fakat bir
.trl bu zehiri istedii gibi harcyamyor, damarlarn ii
ren ufunetten kurtulamyordu .

55
K DNR
 Ata Molla'nn sevim li ta ra f , btn bu ite kalmas la
zm gelen eyleri a buka da r vu rmas, biraz dikkat eden
bir gz iin , btn zemberein darda almasyd . Bu onu
zalim o lmaktan karr, daha ziyade zalim bir yaratln o
yunca yapa rd. Dorusu da buyd u . Kendi zaafla rn mr
boyunca bir ser iei gibi yetitiren bu a damda, btn ipti
dailiiyle old uu gibi kalm bir ocuk taraf va rd .
ite smail Molla, eski med rese a rkadann bu mera kn
bilir ve zaaflar yznden ondan holanrd. Hi kimse Ata
Molla'y onun ka d a r iyi tanmaz ve kon uturamazd : "Mol
la beyefendi, iittiniz mi? Suphi beyefendi yeni bir a ra ba al
m l a r, Fransz mal imi, Pa ris'ten gelmi, diyorlar. Geen
gn g rdm. Drusu, fevka lade bir ey . . . " gibi aslsz bir
havadisle bu hisli saza yle bir dokundu mu mesele biter,
be saat en acaip ve src bulula rn birbirini kovalad,
mimiklerle dolu bir dedikodu ba lard. iin gzelli i, oyu
.
nun iki tarafl olmasyd. Ata Molla bir kere sze balad m,

59
 MAHUR BE S T E

yuma n sonuna kadar boalta rak salve rd ii uurtmasnn

szllerin i seyreden b i r ocuk ha yranliyle kendi zekas
nn ve m izacnn peine taklr ve kolay kolay b i r daha geri
dnmez d i .
sma il Molla ise, ken d i eliyle ha rekete get i rd i i b i r y
lan saan b i r laboratuva r a dam d ikkatiyle ve buka d a r kuv
vetl i ve tehlikeli b i r ma hluku avularnda bilmenin verd ii
b i r keyifle onu d inlerd i . B azan oyunun fa rknda olan Ata
Molla, bu ilk mzrap d a r besine kulak asmamak ister, o za
man smail Molla , onu Sup h i beyefend inin ahsi meziyetle
r i , Sa ray'daki itiba r, ya h ut yz ve vcut gzell ii hakknda
b i rka cmleyle yola soka rd :
- Dn grdm, o ne r uhani yz, efen d i m; o ne vakur
d uru . . . yle bir yanna yaklatnz m, mcessem fazilet
olduunu anla rsnz.. .
- Sus be, Molla . B en i atlatma . Hangi mezi yet, hangi
faz ilet, hangi ruhan iyet ? Sska a ra bn biri . . . Gzl eri srme
den grnmez, yzne b i raz dikkatle baksan ken d i n i kaybe
der.
Sonra bi rden sesi yavalar, ka ranlkta b i r insan toplulu
una sokulan bir canavar yry g i bi sade ihtiyat ve d ik
kat kesil i r fslda rd :
- Hem bil i r m is in, onun iin czzaml d iyor l a r . .. Bos
na'da iken alm. Ben Me i hat'te s ic il in i ken d i gzm l e oku
dum . . .
Ve hemen Sup h i beyefend in in vcut, yz, a hlak, a ile ha
yat iin yemin lerle temin etmekten ekinmed ii bir yn ka
bahati tereddtsz uyd u r u rd u .
Asil garibi , fkeden a ra rak bunlar hep b i rbi r ine ka r
trmas; yer, za man, i mkan, hepsini unutmasyd.

60
 MAHUR B E S T J!;

- Zaten bu yzden oc u u da olmuyor ya . . .

- i yi ama, a rslan gibi olu va r. Hatta evvelki sene

byk kerime hanmefendiyle . . .

Bir zamanlar byk kzn Suphi Molla'nn ol u ile ev

lendirmek istediini oktan unutmu olan Ata Molla, bu ha
trlatma zerine yerinden frlar, "onla rn hepsi pi . . . " diye
h a ykrarak odadan kaa r, gnlerce grnmezdi . Sonra bir
gn yine yavaa gelir, hi bi r ey olmam gibi oturur, s
mail Molla'ya gnn hava dislerini verirdi.

Ata Molla, smail Molla ile sk sk da rlr, sonra yine ba

rrd. Gnlerce sa dan so ldan tedirgin olan dostunun aley
hinde sylediklerini duyan Molla bey, gnn birinde ondan
" Bi raderimiz Molla beyefendiyi bugnlerde ziyaret etmek
istiyoruz; msade buyu rurl a r m ? " ta rznda bir ha ber alr ve
ok defa, haberi getiren adam d a h a konaktan ve yaldan ay
rlma dan, ha beri yollayan mahup ve rkek, fakat reddedil
meyeceinden emin, kapdan ieri girerdi .

Bazan a rada hi bir ey gemedii halde, Ata Molla

gn lerce grnmezdi . O zaman smail Molla onun yine hak
knda urada burada birtakm eyler savurduunu, bu grn
meyiin bir nevi mahupluktan ve kendisini sulu bulmak
tan geldiini anla r, hi tela etmeden beklerdi. Bazan da i
tamamiyle aksine olu r; kapdan girerken dalgn ua n, elin
d eki cgaray gizlememesi, ya h ut Molla beyin, daha b i r gn
nce da rlm old u u bir a dam - tabii fa rknda olmadan -
davet etmi olmas, yah ut ta bir gece evvel ziya retine gitti
ini syiemesi zerine ierler, acaip ve patrds gittike a r
tan bir konuma ile saa sola saldr r, satranta tala rn
yanl srer, mzklk eder ve nihayet, oturur otu rmaz -

61
 M A H UR BESTE

kard sa rn tire rengi ta kkesinin stne giyerek ka r

giderdi.

sma il Molla bey, bu ka bna smayan a damla mnase

betin en rahat eklini onu ha reketlerinde serbest bra kma k
ta bulmut u . O gelir, saatlarca konuur, kavga eder, hikaye
sini anlatr, da rlr, sonra gene ba rr, bir gnde defa de
iir, fakat ka rsnda hep ayn yz, ayni sa kin ve dost ka
b ul bulurdu. te Ata Molla'y ldrtan ey, bu skunet, b.
muvazene idi. Nasl sma il bey onun iin zaman zaman "no
l u r, bir para muvazeneli olsa, byle ikide bir ldrmasa,
herkesle did imese, dostl u una, dmanlna gvenilebil
se" diye dnrse, o da birok meziyetlerine hayran oldu
u Molla bey iin "ah, u herif ne zaman insan olaca k, ne
zaman biraz kzacak , ne zaman byle ta htadan at gibi gez
mekten kurtulaca k . .. " diye sylenirdi. Bu skuneti ok de
fa esasl bir kusur grr, bazan da kendisin i yorma k iin
kullanlan bir nevi ta biye, yksek silah gibi tefsir ederdi.
iin asl u ki, smail Molla, ona yalnz bir defa kzm, da
rlmt. B u n da da ha klyd : Ata Molla'nn Yldz'la en sk
mnasebette bulunduu yllardayd. Abdlhamit onun soh
betinden holanyor, onu sk sk a rtyor, hatta baz gece
ler ge va kte ka dar yannda alakoyduu da oluyord u .

Biroklar Molla beyin ya knda " imam- ot r iyc r i " ola

ca n veya buna benzer bir sa ray vazifesi n l r; j r san
yorla rd. Bir ksm da, hkmda rn em riylo, i l i yo mesle
inden a yrlarak a dliye mesleine geeceini , t a t W naz r
olaca n ta hmin ediyorlard. Ksacas, n l l 1 1 t l ir zmre
iin olsa bile, gnn a dam saylyor, ikido l l , tovci hat s
tunla rnda a dna raslanyor, meclislerde fk ala . r la tlyor-

62
 MAHUR BE S T E

d u . "Tevecchat- saniyeye mazhar" sz, bir ikbal hil'ati

gibi a dyle beraber yryord u .
Ata Molla da, gelimesine yarayan topra bulmu bir
a a gibi, bu tevecchle birdenbire kendini toparlam gr
nyord u . Btn fantezilerini bir yana brakm, konak alp
satmadan, a ra ba deitirmeden, bor etmekten, aktan a
a kimsenin aleyhinde bulunm adan yayord u . Hatta teden
beri baz geceleri sivil giyerek gittii sylenen elence yer
lerinden bile ayan kesmiti .
ite bu gnlerden birinde, bir a kam, gene ge va kte ka
dar sarayda alakoyduu Ata Molla'ya hnkar, a rkadalar
hakkndaki fikirlerini sormut u . Molla bey, elinden geldii
kadar ta rafsz hkmlerle, nkte veya hiciv yapma d an ce
vap veriyordu . Sz smail Molla'ya gelince, Ata Molla'nn
ocukl u ktanberi iini kemiren kskanlk birden a hlanm
ve ona m r iin felaketli olan bir yanl yaptrmt. Hn
karn beendiini bildii arkadann ilmini, fazln uzun
uzadya vdkten sonra, birdenbire eslaftan kime benzetir
s iniz ? diye bir sualle ka rlanca, a ya na gelen bu frsa
t ka rm a k istememi , hi d nmeden : Ka r a elebizade
Abdlaziz efendiye cevabn vermiti.
Ata Molla, bu ksa cevapla smail Molla'y bir yandan
eski dnyamzn en byk ali mlerinden birine benzeterek
methetmi oluyor, bir yandan da tehlikeli bir ahsiyet oldu
unu sylemi bulunuyordu . Fa kat netice umduu gibi k
mad; kibirli hkmda r, cetlerinden birine ka r okadar ha
in davranan bu a d a mn byle ya kk almadan huzu runda
anlmasn bir nevi ksta hlk sayd . Be d a k i ka sonra Ata
Molla, hnkarn ayaa kalkmasyle konumann bittiini an
lad. B i r daha da saraya arlmad.

63
 MAHUR BESTE

O geceden sonra i kisi de devrin pheliler defterine ge

milerd i . Ata Molla'nn aleyh indeki szn herkes g i b i s
m a i l Molla da iki gn sonra d uydu. Molla bey ken d isini bu
h a d a r ak ekilde ve beceri ks izce lekelemek isteyen bu teh
l i keli dostla btn mnasebetini kesti. Ylla rca b i rbirlerini
grmed ile r . B u d a r gnlk Ata Molla'nn Fetva Eminl i ine ka
d a r devam etti. Anca k o zaman, terifatn icap ett i rd i i teb
rik dolaysyle gene ka rlatla r. Ata Molla , o ka d a r can al
c yerinden srmaya alt dostunu yeniden ka rsnda
grnce da yanamam, her t rl grenein dnda b i r at
lla boynuna sa rl a ra k af d ilemiti .
sma il Molla bu had iseyi h i unutmad. Fakat b i r kere
c i k bile Ata Molla'ya ondan bahsetme d i ; a rala rnda g izl i b i r
yara g i b i d a ima kanad d u rd u .

Ata Molla, kznn Behet beyle evlen d i rilmesine ok

kzmt . Behet beyi damat ola rak beenmiyord u . i rkind i ,
ksa boyluydu . Halbuki Ata Molla, ksa boylu insanlar sev
mezdi . Sonra onu zeki de bu lmuyordu. insan s ini rlen d i ren
halleri vard. N ezaket i , mahuplu u, b ilgisi, her eyi onu si
n i rlen d i riyordu. Mlkiyede rend i klerini gerile gorile insa
nn yzne yle b i r frlat vard ki tahamml ed ilmezd i .
steli k satrantan d a anlamyo rd u . B u d a Ata Molla iin m
h i m b i r eks i kti. O, i k i byk kzn damatla rn sntrnnta im
t i h an ederek evlen d i rmiti. ncs bu ka i d enin dna k
mt. Ama ka bahat kendisinde deild i . Kz daysnn oluy
la sevimiti.
istese bu evlenmeyi nleyebil i r , kendisine 11\ yk l >i r d a

64
 MAHUR BESTE

mat bulurdu. Fakat lm deindeki ka rs: " Mol la bey, iki

gzm birden ak gitmesin, ihsan' ben lmeden evlendi
relim" diye sabah akam yalvaryordu.
Ata Molla, krk iki yl mtemadiyen nne uzatt her
senedi imzalyarak, eski sp rgeciler kahyasnn servetinin
mhim bir ksmn kendi heveslerine gre h a rcamasna im
kan veren ve onbe senedir h a stalanp odasndan kmad
iin istedii gibi yaamasn temin eden bu kadn kolay ko
lay kramazd. Onun iin raz oldu.
Fakat drdnc kz da e linden gide rse ne yapacakt ?
Onu kendisi, ihtiya rl iin bir nevi i htiyat akesi gibi sak
lamt. uras da muhakkakt ki kk kzn hepsinden faz
l a severdi . O, ihtiya rlk zamanna, tabiatnn en fazla yumu
ad devre raslamt. Doduundan yl sonra ka rs
hastalanm, bu yzden ocukla hemen hemen kendisi me
gul olmu gibiydi. Zamanla a ra la rnda ga rip bir a rkadalk
peydahlanmt . Kkken h e r gece, selamlktan dnn
de gider, yatann bana oturur, onu uykusundan uyand
rr, enfiye kokla diye zorlar, bir yn mnasebetsizlik eder,
saatla rca yanndan a yrlmazd . Son ra gen kz hastalanm,
Ata Molla gnlerce odasna kapanm, kendi eliyle ona bir
kadn gibi bakmt.
imdi onu en ok muhta olduu bir zamanda elinden
.alyorlar, hi bir ie yaramaz bir a dama veriyorlard. Ka ke
re, kendisine damat olacak h e rifi arp ona nasihat ver
mek istemiti :
"- O lum, sevki kaza ve kaderle kzm Atiye ile evle
niyorsun. Vaka bu ii gnl rzasiyle ben yapmadm. Fakat
ne yapalm, hnkar m z byle emretmiler. B a bann hatr
iin kzm kurban ettH er. Olan oldu . . . Hi olmazsa bundan

65
 MAHUR BESTE

sonra kend i ne b i r eki dzen ver, y l e a d a ma k l l b i r a d a m

o l ma ya a l . B e n insa nd a n e l inde o l m aya n ey l e r i istemem .
M ese la u boyun u i ki kar uzat, dem iyece i m . Al l a h seni
yle ya ratm , yle ka lacaks n . B i raz d a ha uzu n boy l u, b i ra z
d a h a a da m a benzer o l sa yd n el bette d a ha i y i o l u r d u . Fakat
b u sen i n e l inden g e l mez. B a ri e l i nd e n g e l e n l e r i ya p . Evvel a
u M l k iye 'de o k u d u u n , i k i de b i r tekra r l a d n yave l e r i b i r
u n u t . Sonra bu temenna l a r , bu neza keti, bu e l ovuturma la
r n b ra k, i k i d e bir b a n kei gibi sa l la ma . i ns a n a y r ey
d i r , kei a y r ey . H erkesi kendi ha l i ne b rakmay re n . D i k
kat ed iyo r u m , bazan odaya g i rm i s i n e k g i b i yap ka n o l u
yors u n . B u rn u m u n uc undan kovuyorum, k u la ma ya p yo r
s u n . O ra d a n kovuyorum, ba ka yere g i d iyorsun . . . "

Sonunda d a i m a Behet bey i n m u hta o l d uu eyi n na

s i hatta n z iyade i y i bir dayak o ld u u n a karar veren Ata M o l
la 'n n bu iten konuma l a r l a beslenen , g e l i en ki n i y l l a rca,
l m ne kada r s rd .

B u n u n l a beraber, bu evlenmede kend i s i n i mem n u n eden

b i r ta raf da yok de i l d i . D n masra f , faz l a s i y l e h n ka r ta
raf nd a n veri l m i t i . Vaka Atiye ' n i n b t n eyizi h a z rd .
H a rp meyda n nda yara l a nd i i n hareket leri ad r ndan
i d a re eden bir kuma ndan gibi, kars, yatt yerden k z l a r
n n b i rok e ks i k l e r i n i , hatta y l la r d a n sonra mu hta o lacak
l a r ey l e r i ok nceden haz r la m t . F a ka t ne o l u rsa o l su n ,
b i r d n d a i m a para eken b i r ey d i ve Ata M o l la son had
de g e l m i ti . i te ya l n z bu d nce o n u b iraz a vu n d u ra b i l i
yord u . B una ramen B e het beye kar o l a n duygu l a r o l d u
u g i b i ka l d . H a tta h i gna h o l m a d a n o n u n l a evlenen k z
n b i l e e s k i s i g i b i g r m e k i steme d i . B u yzden yen i evl i l e r i n

66
 MAHUR BE S T E

M o l la bey l e m na sebetl eri bayram, ka n d i l g n l e r i nde e l i n i

pmekten i ba ret ka l d .
B u evlenme n i n sma i l M o l la 'n n teebbs i y l e o l duuna
iyiden i yiye i n a n m t . eyta n sessizl i i y l e y l la rd r ra hat n
ka ra n bu a d a m, e n son u n d a b i r a res i n i bu lup kz n da
e l i nden a l m t . B u n u b i r t r l kend i n e yedi rem iyord u . O n u n
i i n s ma i l M o l l a i l e de m n asebet i n i kest i .
H i b i r ta rafa d a km yo r d u . Yeni b u l d uu u a i y l e a k
a ma kada r se l a m l nda satra n oynuyord u . Bu g a r i p b i r te
sadf o l m u tu . B i r gn a h b a p l a r nd a n b i riyle et i n b i r pa rti
ye g i r m i l e r d i . M o l l a bey, oyu n u kaza n m a k y l e dursun, be
rabere ka l ma y b i l e a k l na getiremiyord u . Ka r s ndaki ken
d i s i n i ok g b i r vaz i yete sokmutu . N e ah k m l da ta b i l i
yor, ne suva riyi geriye atabi l iyord u . ak n l i i nde sts
te e nf iye ekiyor, b u rn u n u s i l iyor, kal a r n d ze ltiyor, h u l a
s a sade ka ra rs z l ktan g e l e n b i r y n ha reketle ta l a r o l du
u yerde oynatyord u .
Tam b u s rada , b i rde n b i re ya n b a n d a n korka k b i r ses
y kse l d i : " E l i n izdeki ta sa a s r n ! . . " M o l l a bey, fkey le
geriye dnd : y e n i u a , e l i n d e i i l m i kahve f i n ca n la r n
top l a d tepsi o l duu h a lde, aya kta , a rka s nda sab rs z l k
ta n ter ter tep i niyord u . i ste r istemez bu nasihat tuttu . Be
da k i ka sonra partiyi kaza n m t .
Art k M o l la bey i n evdeki hayat kat' i l em i ti . Sabah ak
am u a i y l e b itmez t kenmez satra n pa rt i leri yapaca kt.
H sey i n i n tuhaf bir oyu nu va rd . Adeta ezberden oynuyo r d u .
O ku m a s yazma s yoktu . F a ka t terbiye l i , k i ba r ve d i kkatliy
d i . Ata M o l l a , s k l ma d a n , i sted i i , g i b i k z p ba ra b i l d i i ,
yen i lece i n i a n la d z a m a n ya n ndan kovduu bu a d a m
btn ta n d kl a r na t e r c i h ediyordu.

67
 MAHUR BE S T E

B i r za ma n l a r b i r s r ocu u n g r l t s y l e a r kova n
i l i u u l daya n , haftada b i r i k i defa z iyafet ler ver i l e n , ya r
iz l i b i le o l sa , saz v e i k i a l em l eri yap l a n e v i m d i s s zd .
H a rem ta raf n da yar yata l a k b i r ka l fa i l e i k i h izmeti ka l m
t . B t n oda la r n perde l e r i i ni k, kap l a r kapa l yd . Ya l n z
se l a m l k ta raf nda, M o l l a ' n n her za ma n otu rduu ktpane
nin k l a r gece ge vakte ka d a r ya na r d . B u ra da efe n d i y l e
uak, sonsuz satra n part i l e r i yapa r l a r, sonu nda a rt k daya
n a m ya ca n a n l a ya n Ata M o l la ta la r ka r t r r, H seyin,
e l inde byk b i r lamba, efe n d i s i n i yatak oda s na ka d a r g
t r r ve M o l la bey, i i nd e a h la kra l ie e s i r vermemek i i n
saa t la rca tep i n d i i b i r uykuya ken d i n i b ra k rd . ok defa
rya l a r n da kra l ie Atiye, a h kend i s i o l u r vo p a r t i lsma i l
M o l l a 'ya ka r oyna n r d .
Behet bey i n ev l e n mosi nden i k i y l sonra Ata M o l l a , bu
satra n parti l e r inden b i r i n de, o l i a h l a ka l e n i n a ra s nda o l
d u u yerde kverd i . Dokto r l a r ba nda d a m a r a t l a ma s
ded i l e r . Byk k z n n koca s , o s ra la rda ka l fa n n d o l il let iy
le ovo ; l n a n gen b i r h izmetiyi kastederek " b u ya ta i n
sa n apk n l k etmeye ka l ka rsa ha l i budu r " d e d i vo kondisi
n i byk b i r i h t i m a m l a etref i l m i ra s mese los i n i n ha l l ine
verd i . i k i nci dama d , iki y l stste satra nta uai rn yen i l
men i n a c s na kat l a n a m ya ra k l d n sy l oc l i vo l u had
d i n i b i l mez ua terbiye etmek iin onu kon d i y; na a ld
ve t p k merhum kay nba ba s n n ya pt g i b i , t a la ma n
ye'n i l mek zere, o n u n l a bitmez t kenmez sa t r a ,: p a r t i l eri ne
balad .
Atiye h a n m ok a l a d . O n u a l a r grnco not :t loy i n
gzl eri n i n ya b i r t r l 'ku ru ma d . Ya l n z lsm i l M o l lo , eski
a rkada ve d n r n n bu hi b e k l enmedik l i u doki s r-
 MAHUR BESTE

r kefede b i l m i ti : b i r g n Y l d z ' n b izza t ta kip ett i i b i r i

hakk nda iza hat vermek i i n B eh et bey sa raya g i t m i t i . Ba
m a beyinci, ken d i s i y l e u z u n uzun kon u t u kta n sonra, orta
dan kaybo l mu tu . Ara da n o n da ki ka gemeden tekrar g e l
m i , " izahat m efend i m i z i tatmin etm e d i , s i z i i stiyor l a r, b u
y u r u n b i r kere de siz a rzedi n " d iyerek o n u h u z u ra ka r m
t . Mese l e ha l l e d i l i p Behet bey g itti kten sonra , Abd l h a m i t
g l erek ba ma beyi nciye : " bu ne g a r i p a da m , b u n u n a d n e
dj r ? " diye sormu, bamabeyi n c i d e : " isma i l M o l la b e y da
i n i z i n o l u Behet bey ku l u n u z " ceva b n ver m i t i . B u ce
vap zer i n e Abd l ha m i t : "Ata M o l la 'n n k z i y l e ev l e n d i r d i
i mi z a d a m m ? Desene ki M o l la 'n n k z n ya kt k . . . " de
m i ti .
Ara dan g n gemeden gazete l e r i n " tevcihat" stu n
l a r nda " uray Dev l et aza m l az i m l e r i nden izzet l G Behet
beyefen d i n i n refi ka l a r ve sa b k Fetva E m i n i kazasker Ata
M o l la beyefe n d i n i n kerimei iffetvesi m e l e r i Atye h a n me
fend iye i ki n c i rtbeden bir k ta efka t n i a n ver i l d i i " ha
beri gr l mt . i te Ata M o l l a 'y l d ren ey, k z na veri
l e n bu tese l l i m kafa t i d i .
B u hava d i s i o k u d u u g nden itibaren M o l la bey l g na
d n m t . G n l erce doru d rst ne yemi, ne imi, ne de
u y ku uyu mutu . N i hayet hafta s n b u l ma da n l mt .

69
BEHET BEYN EVLLK
YILLARI
 B ehet bey i n ev l i l i k hayat i l k za m a n la rda h i te korktu
u g i b i o l ma d . Vaka Atiye i le ev l e n ece i a ndan i t i ba ren i i
n i sa ra n m phem m it l e r i n h i b i r i gerekl emed i . F a ka t
gen kad n Fatih 'teki kona kta v e ken d i s i n e " bu n d a n by l e
ka r n l a b u ra d a yata c a ks n " d e d i k l e r i nde odada t e k ba n a
grd zaman duyduu korku v e st rap da s rmed i . O ge
ce B ehet bey m r n n en za l im saatla r n yaa m t . H a l
b u k i Atiye 'yi i l k defa grmyord u . ocu kl uunda a nnes i y l e
s k s k o n l a ra g i t m i , y a h u t o n l a r e v l e r i n e g e l m i l e rd i . Ken
d is i nden bir ka ya kk o l a n bu kz ocuu i l e , onu e
l e n d i rmek i i n , oyun oyna m , ka ttan oyunca k l a r yapm ,
bebe k l e r i n e i nce sesiy l e n i n n i l e r sy l em i t i . K a r s o l ma d a n ,
dorudan do ruya ka r s na ksayd b e l ki y i n e o n a koar,
e l l e r i n i tuta r, yzne uta n m a d a n bakar , " ma a l la h Atiye,
nekadar b y m sn . . . " g i b i bir ey l e r syler, g l er, konu
u r d u . Fa kat i m d i , kend i s i n i grmeye l i , uradan buradan
gze l l i i , serp i l i i hakk nda bir y n meth iye d i n le d i i kz

73
 MAHUR BESTE

kendi odas nda ve ka r s o l a ra k b u l u nca, b i rdenb i re a ra la

r nda b i r t r l a am yaca n sa n d b i r d uva r va r m g i b i
a rm ka l m t .
N e yapacakt , n e yapma l yd ? u n u n b u n u n verd i i na
s i ha t l e r l e peka l a i d a re etm i t i . K o l tu kta ken d i s i iin syle
n e n l e r i h i i itmem i g i b i davra n m , ge l i n i n ba na paray ,
boyu n u n k sa l n h i ssetti rmeyecek eki l de serpm i, etra
f n ya r ta kd i r l i , ya r a l a y l b a k l a r na ramen a r p ge l i
n i n eteklerine basma m ., k s a ca s , ko l t u k mera s i m i denen
o ba b e l as n n ii nden y l e by l e s yr l m t .
Fakat i m d i Atiye neden aya kta d u ruyord u ? O t u rsayd
o da bir tarafa i l i i rd i . B i r ey sylemesi l a z m m yd ? i te
o gvey i l i k nama z n k l m , beya z b r m c k gece l i i n i g i
y i nerek ge l m iti .
B irden by k b i r cesa ret l e gen ka d n n e l l e r i n i yaka l
ya ra k yzne bakt : ok d e i m i v e gze l l e m i ti . me
mek i i n s rt na a l d beya z ve bo l m a la h n i i nde, o l d u
u ndan d a h a beyaz, d a h a so l g u n grn yord u . H a l i nd e aca
i p bir r ke k l i k va rd . Bir ge l i nden ziyade, za l i m bir nezri ye
r i ne get i rmek iin ta l i h i n kuca na a t l m bir k u rbana ben
z i yo r d u . Ka l b i lesiye bu rku l a n Behet bey, yavaa : " s iz i n
i i n na mazda d u a ett i m " dedi . Bunun niin sylemi ti ?
Evet, d u a etm iti, f a kat bu b i r adet de o l a b i l i rd i . Behet
bey, kafas n n o za mana kad a r by l e a b u k, d u rmadan i le
d i i n i hat r l a m yo r du . Bir d ncesi b r ne uymuyor, b i r
sonraki b i r evve lki n i , gr l meyen e l leri n a b u ka k m l dat
t b i r s i l g i g i b i s i l iyord u .
B i rdenbi re a kl na ka ma k ge l d i . Ah, u ra da n b i r f r la
y versem, kas a , yrye y r ye g itse . . . N eresi o l u rsa o l
s u n . . . M e s e l a s t ka rde i n i n evine g idebi l i rd i . sene ev-

74
 MAHUR BESTE

vel oradayd . Gece ya r s na kadar, st ka rdei n i n iy i b i r sa

ati o l a n koca s i y l e saat ta m i r etmi l erd i . Sonra k k mi
saf i r odas nda kend i s i n e haz r l a d kl a r yata kta yat m t . Ya
ra b b i m , ne rahat uykuydu o ! i ki ko l t u k l a bir ka nape n i n a ra
s na y l e b i r yerlet i r i len yata k , o lava nta i e i kokan be
yaz rt l e r ; saba h l ey i n kend i s i n i "entarisi ala benziyor" ar
k s n a l a ra k uya n d ra n adi m a sa saat i n i n t k rt s ; yerde
yata rken sn d rd k k i da re l a m ba s , heps i , h epsi g
z n n n ndeyd i . Behet bey st ka rde i n i n f a k i r evi ne ba
y l rd . N e ya l d a , ne kona kta a rda g e i rd i i gece l er i n raha
t n b u l m a m t . O ra la r d n d ke fa rknda o l ma d a n za i r
kesi l i rd i . s ma i l M o l la B ey g i b i b i r a da m n o l u nun ken d i s i
ne y k l e d i i b i r y n k lfet o rada yoktu . O ra da u ra - y D ev
l et aza m l az m dei l d i . K en d i s i n i behemaha l y r mesi
icap eden bir y o l u n b a nda b u l mazd . B u na sebep bir ruh
ha l i yd i . Kaybetm ekten, ge ka l ma ktan korka n Behet bey,
i md i o odada o l ma s n ne kadar i st i yo rd u ! Fa kat i mkan m
va rd ? B u ev l e n m e te ki lere benzem iyordu; e m i r o k y k
sek yerden g e l m iti . Sonra e l a lem n e l e r sy l emezdi . . .
G z l e r i n i tekra r yuka r ya, gen ka d n a doru ka l d rd .
N i i n b u ka d a r uzun boy l uyd u ? Ka r s n n kend i si ne by l e b i r
b u u k ka r yuka rd a n ba kma s n n l zumu va r m yd ? " E l i n i
uzatsa enemi okayacak" d iye d n d . B i r haca l etten
ku rtu l ma k ister g i bi b i r a d m ger i l ed i . B i r du a lt n da ka l
m g i bi Behet beyi t e r l ere bat ra n bu d n c e l ere Atiye
h a n m n a tt kahkaha son verdi .
N i i n g l m t ? B u n u gen ka d n da b i l m i yo rd u . B e l ki
de a layama d i i n g l mt . Bu odaya, b i r t r l sevece
i n i kesti remed i i bu a c a i p a d a m n ya n na oka d a r uza k yo l
l a rd a n g e l m i ti ki . . . B t n gen l i k h u l ya la r , ocu k l u k y l-

75
 MAHUR BESTE

l a r nda d i n le d i i masa l l a r, o k u d u u roma n l a r, b i r y n d

nce, yatlariyle babaa geen uzun konuma l a r, h epsi ,
h e r ey o n u b u geceye h a z r l a m l a rd. B u gece v e b u
adam . . . B u n la r kend i s i n e oka d a r yabanc ey l er d i k i , be
enmek , sevmek yle d u rs u n , been i l ip bee n i lmed i i n i
b i l e a n layama m t .
Kend i s i n i n e kada r ya l n z b u l uyordu . O d a gitmek i sti
yord u . H i o lmazsa , ken d i s i y le b i r l i kte ge len ve henz ner
de yatt n b i lmed i i erife ' n i n ya n na g i de b i lseydi . . . An
nes i n i n h a sta l a r la nca hep onun ya n na sok u l m u, o
h izmeti yata n n b i r kes i n d e a l a m t . Fa kat nerede yat
t n b i l e bi l m i yo rd u . G a r i p bi r m its i z l i k her ta raf n sar
m t . N o l u r , u adam a z n ap bi r k e l i m e syleseyd i , b i r
ha reket yapsayd . Peka l a ite oturup kon u u r l a rd . Atiye
ta t l b i r sohbete her eyi feda edebi l i rd i . Babas o n u n l a ne
gze l konuurdu, o n u na s l e l e nd i r i rd i . im d i b u rada ol
sayd . . .
Koca s , az ki l i t l i g i b i , ka r s nda d u ruyord u . O n u n b u
s u s m a s i y l e etrafta k i sess i z l i k byyor, uyutucu b i r s u g i b i
drt ya n n a l yord u . Atiye, kend i s i n i , h e r ya n yava yava
kaplayan bu suyun i i nde b i r tahta pa ra s g i b i c a n s z ve te
sad fe tabi yzd n sa n yo rd u . En iyisi soy u n u p yatma-
1 yd . Faka t bu a da m ? "O da kend i ba n n aresine bak
s n . " i te sa baha kada r ka r s n n ya n nda yatJc< yerde ka
n epeye k v r l m uyuyan b i r B ehet bey hayc l i o n u byle de
l ice g l d rmt .
Yeni g e l i n , s rt nda k i m a l a h ken d i e l iy l e ka rd . Sa la
r n n top u z u n u ken d i e l l er i y l e zd , fi rkete l e r i n i ken d i s i b i
rer b i rer topla d . Boy n u n u , ko l la r n , ss leyen mcevh e r l e r i
teker teker k e n d i s i ka r d ve n i h ayet horod i i n s iyah ve

76
 MA HUR BESTE

mevz u n g s l ha lay n n g m tepsi s i nde m terek ge

c e l e r i ne i r i n bir tebess m l e u za tt lambay kocas na "ben
yat yorum, i stersen i z siz de yatabi l i rs i n i z " der gibi b i r ba
k l a kend i s i s n d re rek yata na g i r d i .
B ehet bey , ka r s na soy u n u rken ya rd m etmek istem i
t i . ocu k l u u n d a n be r i en sevd i i ey l e rden biri de a nnesi
ne ve a b l a s n a soy u n d u k l a r s ra d a yard m etmekt i . E l i ka
d n eyas na ok a l k nd . T l l e r i zmeden, pembe a t las
lar bzp b u r u turmada n , kad if e l e r i n a r i l em e l e r i n i t r
n a k l a r i y l e bozmad a n ceket l e r i i l i kl emes i n i , zmes i n i b i l i r
d i . O n la r l a u ra ma ktan aca ip b i r haz duyard . Fa kat i n sa n
r u h u n u n o zamana kadar ta n m a d b i r i k l i m d e n g e l en bu
ka h ka h a , onda k m l da ma k i m ka n b ra kma m t . Ya n n a so
k u l m a k, " m saade ederseniz s ize ya rd m edey i m " demek
y l e d u rs u n , ka r s n n p l a k o m uz l a r n , beyaz ko l la r n ,
da n k sa l a r n grd z a m a n , h a k i katen gze l , h i gr-.
m e d i i eki l d e gzel b i r ey l e ka r l a t n b i l e nerdeyse
fa rketmiyecekt i . H a l bu k i neka d a r gze l d i ! B i r i n sa n ten i n i n
bu sedef pa r l t s n , bu mcevher c i l a s n bu la b i l mesi haki
ki b i r mucizeyd i . Yaz k ki a ra yerde bu ka h ka h a ve o n u n ken
d i s i n e yah\Jt ta l i h e ka r f r l at l m kin ve isya n , zeh i r l i is
t i hfaf va rd . N e ka d a r bitmez t kenmez ey d i bu . . . H a l a de
vam ediyord u . H fa bu i n d i r i l m i perde l e r i n kena r ndan bu
la n k bir n u ra s na b u ra s n a ta k l d bu oda n n sessiz
l i i i i n d e , ka r s n n p l a k o m u z l a r i y l e g ze l ko l la r ndan
ken d i s i n d e ka l a n son haya l le m ca d e l e ediyord u .
Uza kta H a l i 'e g i d e n b i r vapu r a c a c tt . B i r kpek
havla d . B i rka kpek, daha uza k l a rda ona cevap ver d i . D
a rda sta n b u l gecesi a r ve hasta l k l , vehim ve s i s l e d o l u .
o b i l d i i ve ta n d g i b i gece deva m e d i yordu . Behet bey

77
 MAHUR BESTE

bu ses l e r i ok i y i ta n rd . B u ses l e r ken d i s i n e uykusuz gece

l e r i nde neka d a r a rkada l k etm i l erd i . Art k uykusuz ka l m
yacakt . Uykusuz l u k bi r h u l ya kura b i len i n sa n l a r i i n d i . H a l
b u k i B ehet bey h e r t r l h u lyadan ku rtu l m u tu . B u gece,
b u kahkaha i l e btn o h u l ya la r n , o saadet h u l ya la r n n ka
p s kapa n m t .

B tn mahup l a r g i b i , B ehet beyin hayatnda da a k b i

r i c i k rya i d i . Daha M l ki y e 'ye g i rmeden okumaya ba l a d
y ks e l t i c i , her a n ba ka b i r l ezzet yapan b i r a k ; b i l m e d i
i b i r y e r d e h i ta n ma d , f a k a t sa n n r e n g i n d e n gz le
r i n i n pa r l t s na ve sesi n i n e n basit i n h i n a s na ka d a r btn
zeng i n l i k l er i n e aina o l d u u cana ya k n ve gze l b i r ka d n ,
b i r g n , m r n n b i r ta raf n da n , gece l e y i n h i b e k l e n m e d i k
b i r a nda f k ra n ve d e n i z stndeki oda s n a yd n l a b o
a n , kk yaz h a n es i n i , uzun a ya k l , Sa ksonya i i , koyu i
m e n yei l i l a m ba s n , u ra ya b u ra ya serpi l mi b i r y n e
yay yepye n i b i r kyafetl e g iy d i rd i kten ve tava ndaki avize
n i n b i l l r l a r nd a b i r an sessiz sed a s z n l a d kta n sonra kay
b o l a n o vapur k l a r g i b i bt n m r n a , renge , i i re
boacakt .

B ehet bey, btn m r nce bu muci ze a d m l tesa dt

b e k l e m i t i . i md i ona o ka d a r ya k n olduu bu a nda, btn
b u saadet l e r l e ken d i a ra s n a bu uursuz kah ka h a g i rm i t i .
Art k b u n d a n b y l e , h e r eyi b u g l n i stihfaf a ra s ndan
grecek, o n u n u u rsuz nd a , s iyah bir g ne i n a lt nda
yaa r gibi ya ya c a kt .

N ed en sonra o da soyu n up yataa g i rd i . Gen kad n , y

z ko y u n yat m , uyuyo r d u . ok l k ve yava bir nefes a l
va rd . B ehet bey, yava yava bu l k nefe s l e btn oda n n

78
 MAHUR BESTE

d o l du u n u , a ca i p ve uykuda b i r haya tiyet i n , a b u k byyen

b i r nebat g i b i , her ya n sa r p i sti la ett i i n i sa n yord u .
B u nefes l e r neka da r d e r i n d e n gel iyord u ! B u ka d a r d e r i n
uyuya b i l mek i i n ka r s n n ken d is i nd e n , bu geceden neka d a r
uza kla rda o l ma s l a z m d . . . K i m b i l i r nerel ere g it m i ti ? " U
yurken aca ba n a s l d r ? " d iye d n d . Fa ka t lambay ya k
mak onu uya n d rma kt . Onu uya n d rma k, o n u n l a gzgze
g e l m e k , yzne ba kma k istem iyord u . "Aca ba beni her g
r te byle g lecek mi ? " d iye d n d . G l memesi i i n b i r
sebep yoktu . H e m g l mese b i l e ne ka rd ? H a l a ku l a k l a r n
da n la ya n bu ka h ka ha bt n b i r m re yetmez miyd i ?
B ehet, yzne ka r b u ka d a r h a i n b i r eki l d e g l d
i i n ka r s na gcen m e m i t i ; o n u n a c s d a h a d e r i nd i : o bu
g l l e ta l i h i n i n uuruna e r m i t i . Alay ed i l mee, been i l
memeye oktan a l m t . Annesiyle d a d s n d a n baka h i
k i mse, hatta o ka d a r sev d i i babas b i l e , o n u beenmem i t i .
H er g itti i yerde a y n ey dei l miyd i ? Fakat o, etraf nda ki
l e r i n kendi ha k k n d a ki d ncelerine a l d r etmemeyi
r e n m i t i . M ektepte a rka d a l a r ken d i s i y l e a la y ederken o a
l m t . D rt y l , stste b i r i nc i l i k l e M l kiye 'yi bitirmit i .
i e ba l a ya l urada ka y l o l mutu ? Byle o lduu halde
h i b i r a rka d a , hatta en a rka l la r b i l e , o n u n ka dar i le r l eme
m i ti . stste iki defa terfi etmit i . H i been i l meden , ya l
n z yaa maya mahkm o l d u kta n sonra btn b u n l a r neye ya
ra rd ? En ha k l o l d uu yerde b i l e a z n a a r amaz herke
sin " sen sus, by l e ey l ere ka r ma ! " der gibi ba kt bir a
da m iin rtbe n i n , n i a n n , h a yatta m uvaffa kiyeti n bir mana
s o l a b i l i r m i yd i ? Ya ra t l ona bu zu l m ya p m t . .

B i rd e n b i re ken d i s i n i o k d a r ve boucu b i r emberin

iinde grd . Fa kat sadece kend i s i mi ? Ya n ba nda yeis-

79
 MAHUR BESTE

ten, m itsizl i kten s zm g i b i uyuya n bu ka d n da a y n ta l i

h i n mahkumu dei l m i yd i ? B t n mrnce bu emberi n i i n
de , o n u n l a bera ber, ya nya na yaa m ya c a k m yd ? H a l bu k i
m e s u t o l m a k i i n nesi eks i kti ? B i r ka d ndan iste n i len eyl e
ri n h epsi onda va rd .
B ehet, b u d nce zeri ne, kend i n i u nutt u . i i n d e , bu
ya n ba nda sereserpi l e uyuyan ka d n i i n ok derin b i r ta
raf kana m t . Yatt yerden b iraz ya na kaya rak geceyi b i r
daha d i n l e d i . Kar s n n b u l k nefes l er i y l e m uhakkak b i r ta
rafta bir g l a a c yeti iyor, i ek a yor, baha r n ya pyor
d u . G z l eri ya l a d o l d u , a c d a n ziyade efkatten harap, ka
r s na ya k l a t . Ya st n zer inde, c i n s i n i b i l me d i i b i r m a
d e n g i b i k le l enen sa la r n yavaa pt , sonra , o n u ra
hats z etmek korkusi y l e geri ye, yata n b r ucuna eki i d i
v e tpk i n i n e e k i l m i yara l b i r hayva n g i b i , h i k m l da n
madan ora da k vr l p ka l d . . .
N e za m a n , nas l uyumutu , bura s n b i l m iyord u . B u uy
kudan ve uya n ta n a k l nda ka l a n tek ey, sa ba h l e y i n kars
n n , mesut denebi l ecek bir tebessm l e kend i s i n e uza tt ay
f i n ca n yd . Evl enme leri n i n i l k geces indeki h r n l n Atiye
bu tebess m l e ded i . Bu tebessm bazan ta l i he sessiz b i r
ka t l a n , bazan d a b i r saadet g l g i b i pa r l d a d . Bazan e
siz b i r dost l u k o l d u , baza n b i r i kayet g i b i k r l d . Bu tebes
sm sayes i n d e , b i r b i r l e r i n i a n l a m a k i i n ya ra l ma d k l a r
muha kka k o l a n bu ka r koca n n m terek haya t l a r nda b i r
ok ey dze l d i .
Atiye evi n i a b u k beni msed i . Yet i ti i terbiye, kaderin
kar s n a ka ra ca kocay sevmeyi ona retm i t i . ste l i k
b i ri c i k ocu k l a r n n , dodukta n g n sonra lmesi zeri
n e bo ka l a n a n ne l i k ta rafiyle B ehet'e gittike daha fazla

80
 MAHUR BESTE

ba l a nd . Koca s n n ocua benzeyen ta ra f l a r o ka d a r oktu

k i . . . B i r oc u k g i b i ba k l maya m u htat . Atiye ise ken d i s i n
den zay f l a r seveb i l ecek yara t l ta o l a n l a rdand . B y l e l e r i
daha z i y a d e a n n e o l u r l a r ve b i r nceki n i by tt ke yeni ge
len ocua ba la n rl a r . Ha l bu ki i l k ocuun g douu
gen ka d n bir daha dourma maya mahkum etm i t i .

Yazk k i B ehet bt n b u n l a r a n l aya b i l ecek b ir ya ra t -

1 ta dei l d i . O , b t n m a h u p l a r g i b i , ya l n z kend i s i n e b a
kyor, her eyi kend i deer l eriy l e l yord u . Ka r s n ken d i
s i n e st n b u l uyor, ezi l memek i i n , e l i nden g e l d i i kad a r
o n d a n uza k ya yord u . Ona kar acaip b i r sevgi s i va rd ;
k i n , k s ka n l k, u nutma k a rz u s u , l esiye hayra n l k, hepsi
b i r:b i ri ne ka r m , garip bir h a l ita meydana get i rm iti .

Baza n kar s n g n n b i r i n d e b i raz daha i r k i n ve ihti

ya rla m bu lsa, daha mesut o laca n sa n rd . Baza n da, bu
ka d a r m kemm e l b i r ey o l a m yaca na i na n d iin, e l bet
te zay f b i r ta raf vard r, d iye d n r, saatla rca ka r s n n
h u su s iyetl eri n i hat r l a rd . Fa kat btn b u geici b i r sa nda l

g i b i o n u n pei nden y r r, gerekten kend i s i n e a i t b i r ba k

n , b i r g l n ya ka l ya b i l m e k i i n rp n r d u ru rd u . B u
z t d nc e l er a lt nda yava yava ka buuna eki l m i hay
vana benzem iti .

Eve g e l i r g e l mez ya b itmez t kenmez layiha l a ra , fez l e ke

l ere ka pa n r, yahut c i l t l erine, saat l a r na , eski yazma l a r na ,
m i nyat r l er i n e gm l rd . B u n la r o n u n i i n k e n d i ken d i n i
ma h kum ett i i b i r nevi s rg n d . Za man za man Atiye o n u n
b u u z l e t i n i k rar, ya n ba na ge l i r, oturur , e l i ndeki i i veya
eseri " ne gzel ey ! " d i ye a l r, o n d a n i za h l a r isterd i .

B y l e zamanl a rda B ehet' i n ha l i gr l ecek eyd i . imti-

81
 MAHUR BESTE

h a n edi l e n b i r mektep l i rkek l i i y l e yz k p k r m z , zevk

ve h eyeca n d a n b i tki n ; kes i k , ka r k bi r s r c m l ey l e ona
e l i ndeki ii a n la t r ; ren k l e r i n gze l l i i n d e n , izgi lerden, ya l
d z la rd a n , ssten, mot i f l e r ba hsederd i . Fakat h i b i r c m l e
s i n i b i t i remez, u m u l m a d k a t l a y l a r l a b i r i n d e n tekine ge
er; kend i s i de b u n u n f a r k nda o l duu i i n gz l e " a ca ba
a lay ediyo r mu ? " d iye ka r s n da k i n e ba ka ba ka sz uzat
t ka uza t r , n ihayet gen ka d n n sorduuna kend isi de p i
man o ld u u nu sa n a ra k zava l l ve peria n : " i te ne yapa y m,.
ben byleyi m . . . " g i b i b i r ia ret l e susa rd .
H a k i katte d e b u biare l i k f i k r i kend i s i nde b u l u nd u u
i i n d a i ma b ia re o l u rdu . O nu n i i n ya l n z v e k e n d i ba n a
ya amay tercih ederd i . Tek ba na neka da r kuvvet l i yd i ! Ka
d e r i n ken d i s i y l e b i r let i r d i i bu gze l ka d n o l ma sayd , p
hesiz, daha kuvvet l i o lacakt . te onun yaz d fez leke leri
h i ki mse yaza m yord u . G zden gei rmed i i h i b i r ka n u n
l a y h a s a rt k u r a y D evl et'ten km yo rd u . Yava yava
B ehet bey s ra r , ince leyic i zeka s , teferruat dk n l i l e
Dev l et denen meka n izma n n d a i ma g l gefe ka l a n , ne a d , ne
de a hsi yeti gze a rpma da n a l a n o esa s l a r k l a r nda n.
b i r i o l mu tu . y i b i l iyordu ki bu byk d e i rmen, b i ra z da
kend i s i bu l u nduu i i n buka d a r iyi dnyo rd u . B u n u b i rok
l a r da b i l i yo rd u . Fakat h i b i r i bunu ken d i s i g i b i a kta n a
a sylemeye l zum grmyord u . Vaka " ya ma n d r u B eh
et, va l la h i . . . Bir oturuta , bir m uh ac ir a ra ba s ka t yer . O
o l ma sa ha l i m iz h a ra p t r . . . " g i b i baz c m l e l e r a rt k k u l a
n a g e l meye ba l a m t : fakat b u n l a r da i re n i n d na ka m
ya n gere k l e rd i . O n u n d nda sadece b i r s kut, B ehet'i
bt n a l m a s i y l e korku n bir boa y l a n gibi i n emeden
yutan bir skut uurumu va rd . te bu skutun orta s nd a , k-

82
 MAHUR BESTE

c k c sses i y l e, ga rip itiyat l a r i y l e , b i r dev y k n y k l en

m i bir cce sab r i y l e Behet bey rp n p d u ruyordu .
B u ndan i kayeti de i l d i . G ven d i i dee r l e r i y l e baba
a ka l s n da, ne o l u rsa o l s u n . . . B u s ku neti, bu kendi ken
d i s i y l e babaa ka l ma y tem i n iin her g n b i raz daha ya l
n z l na gm l yord u .
sma i l M o l l a o l ma sayd Atiye ' n i n haya t , a l ka n b i r
r mcee benzeyen bu koca i l e gerekten daya n lmaz b i r ey
o l u rd u . M o l la bey, gen ka d n n hayat nda a ksayan ta ra f
o k a b u k grm t . Ka d n tecrbesi , hayat nda gze l l i e
verd i i yer, bu n a r i n ve ta l i hsiz m a h l uku a n la m a s na yar
d m ett i . B i r nevi s r g n haya t na benzeyen bu ev l i l i k haya
t n da , e l i nden geldii kadar onu e l e n d i rmeye, hatta mesut
etmeye a l t . G e l i n i nden hi b i r eyi e s i rgem iyor, hatta
baz a rzu l a r n ga r i p b i r sez i l e n l e d i i b i l e o l uyo rd u . Hi
b i r moda v e yen i l i k yoktu k i sma i l M o l l a ' n n ge l i n i herkes
ten nce ondan heves i n i a l m o l ma s n . Boaz hava s n n Ati
ye 'ye yara m yaca n a n l a y n c a , ne yapm , ya p m , yaz l a r
otu rma k i i n Erenky 'nde o n u n iste d i i g i b i k k b i r kk
sat n a l m t .
B u n u n la beraber, mehtap sefa l a r ve saz a l e m l e r i i i n ya
l eskisi gibi b ra k l m t . B u a l em l ere kad n erkek, ayr a y
r sa nda l la r l a i ti ra k etmek a det o l du u ha lde, M o l l a bey
ge l i n i nden ayr l m a z, b i r l i kte ka r l a rd . Bazan saz M o l l a ' n n
ken d i s i tertip ederd i . O za man, devrin modas o l a n a rk lar
ve beste l e r bir yana b ra k l r, daha a r bi r m u s i ki Boaz'
d o l d u ru rd u . K l a r , her perembe, M o l la bey g e l i n i y l e -fa
kat bu sefer ayr a ra ba la rd a - Y e n i ka p M ev l evihanesine gi
derlerd i . G e n ka d n a lmaz , syl emez, fa kat m u s i kiyi se
verd i . M us i ki d i n l erke n , ken d i n i btn ta l i h i idare eden b i r

83
 MAHUR BESTE

melee b ra k r g i b i b i r ha l i va rd . M o l la bey o n u n bu ha l i n i
h e m sever , h e m de marazi d e n eb i l ecek b i r hassa s l n neti
c e l e rinden korkard . B u n u n l a beraber, onu deri n l etirm ekten
de ekinmezdi . O na gre esas o l a n , zaman d e d i i m i z eyi in
san ruhunun ben imsemesi, b i r meyva s r r g i b i , kend i i z l e r i n i
ona kuvve t l e gei rmesiydi . H e r t r l saadet ve fe la ket d
ncesi n i n stnde bir ta l i h i n kerd i s i n i tam a m l a m a s la
z m d . i st rap i nsano l u i i n g n de l i k ekmek, l mse sade
ce b i r kaderd i . i kisinden de ka la mazd . As l dava , derin
bir eki l de yaa m a k ve kend i kendisini gerekl eti rmek , lm
l hayata ahsi bir e n i vermekti . Gen ka d n m u s i kiyi se
viyord u . Bu b e l ki onu tkete b i l i rd i ; fakat bu kada r gzel b i r
eyin i i nde o n u n l a beraber tkenmek m u ka d d e rse b u n d a n
ne d iye ka ma l yd ?
Ka defa k z g i b i sev d i i g e l i n i n i n eski b i r besteyi d i n
l e rken b i rdenbire yznn d e iti i n i , rperd i i n i , ya ka
l a n m a s i m ka n s z o l a n b i r eyi ya ka l a m a k is te r g i bi ta iten
rp nd n grm t . Beste b itince bu ha l de b i te r, gen
ka d n o l d uu yerde, adeta m u s i kide e r i m i gibi ka l rd . H a
k i katte bu erimek kend i n i bu l ma k, a s l saadeti ya ka la m a kt .
i nsan bu karta l pences i n i ten i nde d uymada n kendisi o l a maz
d . O n u n i i n gen ka d n m r n n bu b i r i c i k saadetinden
mahrum etmeyi bir kere b i l e a k l na geti rmemiti .
i i n a ribi Atiye' n i n de b u n u bi lmesiyd i . sma i l M o l l a 'y
b i raz da , h a k i katen yaa m a s i i n ken d i s i n e l a z m o l a n hava
y ondan esrgeme d i i iin severd i . Erenky 'ndeki kk, Bo
az'daki ya l , B ebek, Ka n l ca sefa l a r , pa rke ta l yo l la rda
lastik teke r l e k l e ri ya g i b i kayan siyah, c i l a l yeni a ra ba s n
da h e r R amazan a ka m ehzadeba 'nda ya pt gez i nti l e r,
btn b u n l a r hep d ta ka l a n ey l erdi. Bir d n e ge l i n i n i

84
 MAHUR BE S T E

iste d i i g i b i , ya n i mevkiine, erefine yara r bir k ya fe t l e gn

dermek i i n ihtiya r kaza skeri n avu d o l usu para sarf ndan
baka, ha fta l a rca terz le r l e , kuyumcu l a r l a babaa ka l ma s ,
d i d imesi b i l e , ken d i s i ne bu r u h vasa t n bu l ma s ka dar onu
memnun etmezd i .
B u n l a r, Atiye 'den daha ok, M o l l a bey i n houna g i den
ey l e rd i . Sona e rmekte o l a n bir zevk, sefa h a t ve debdebe
devr i n i n e n gzel ve iyi tara f l a ri y l e yet i m i o l a n bu a d a m n
o n u herkese g z e l , s s l v e k i ba r gstermeyi b i r nevi ahsi
gurur mesel e s i ya pt n b i l iyord u . N iteki m isted i i de o l
m u tu : Atiye, az zamanda, b t n ista n bu l 'u n ta k l i t ett i i ka
d n la r s ra s na g i r m i t i .
B u a d a m , sade iindeki fa nteziyi h a rca ma k a k y l e mo
da denen hava oyu n u n u sa n k i o lduu yerden i da re e diyor
d u . s ma i l M o l l a 'n n her yapt eye s i n d i rm e s i n i b i l d i i za
r i f l ik, ruh hafif l i i o l masa, g e n ka d n iste d i i g i b i s s l en
mi grd za ma n ihtiya r a d a m n yznde ocuka dene
bi l ecek b i r saadet pa r l a masa, btn b u n l a r Atiye'yi ra hats z
edebi l i rd i . F a k a t i b u n u n ta m a m i y l e a ksi neyd i : kaynata s
i i n Atiye sadece g i y d i r i l ecek, kuat l a ca k g z e l b i r ma h l u k,
b i r bebek de i l d i ; a ra la r nda gerekten b i r dost l u k bal a m
t . Tabiatleri b i r b i r i n e ya k n o l ma k a rti y l e tecrbel i bir ih
tiya r i i n gen b i r kad n ka d a r k i m dost o l a bi l i rd i ? Gen ge
l i n za ma n la M o l la bey i n biricik a rka d a o l d u .
B u , i l k nce l eri kendine d e b i raz garip g e l iyord u . Fa kat
d n d ke bunu ta b i i bu l ma ya ba l a d . B i l g i , tecrbe, h i k
met, btn mrnce peinde kotuu ey l erin h i b i r i , ha t
ta h e r ei t eh res i y l e a k ona i m d i ok d o n u k gr nyor
d u . Atiye'nin, i nce ka l a r n ka l d ra ra k, yz n n ma nas n
h e r a n deitire deitire , s r a s na gre kk kah ka h a l a r l a

85
 MAHUR BESTE

veya d i kka t l e r l e a n latt hava d is l e r i , manasz ded i kod u la r

d i n l e r ken kend i s i n i o k ehemm iyet l i b i r ey i n ka r s n d a ,
adeta h a k i ka t l e r i n h a k i ka t i n i ya ka la ma k zereym i g i b i sa
n rd . G e rekte ise, sadece b i r gze l l i i n , gen bir vcuttan ,
insan tecr bes i y l e henz y p ra n m a m b i r zekadan taa n b i r
y n esra r n ka r s nda o l d u u n u b i l iyord u . G e n e b i l iyordu
ki her mr kemi ren bir y n iht i ra s , erimek, e l e gei rmek
kayg l a r hayat boyunca bu saadeti kend i s i n d e n g iz l e m i t i .
i m d i i s e btn d efter d r l m , hesa p l a r ka pa n m t . N e
kad a r kuvvet l i o l u rsa o ls u n , ufukta kend i s i n i ekecek h i
b i r sera p, h i b i r a l d a t c k yoktu . B i r a d m ata r a tmaz
kend isi n i yutaca n b i l d i i b i r ka ra n l n eiinde, duva r
l a r d d n yaya kapa l b i r bahede b i r a kam g l n kok
l a r g i b i ya yo rd u . K end i si n e bu l ezzetl eri veren mah l u k , d i n
kita p l a r n n insan o l u na b i r nevi tuza k g i b i gsterd i i , ha
yat mca d e lesi n i n i l eriye ba ka n her gze teh l i ke l i b i r enge l
g i bi iaret ett i i ma h l u ktu .
sma i l M o l la i i n gen l i i n d e btn kad n l a r - hemen
her c i n s i - gze l d i , a h m a kt . K a r s n d a n tutu n da , bir za
man o l una fra ns zca retmek iin o kad a r ded i koduya
ra men evine a ld m rebbi yyeye , Behet'e fra n s zca re
tecei yerde o n d a n " f k h , feraiz,, ren meye ka l ka n o Pa
ris ' l i kad na ka d a r tan d b t n kad n la r o n u n i i n sohbete
e l veri l i o l maya n m a h l u k l a rd . Sonra , ya i l er l e d i ke, o n
l a rda " i la h i h i kmet , , i n acaip b i r tecrbes i n i grmeye ba l a
m , o n l a ra kat l a n m a kta n ba ka a r e o l mad n re n m i
t i . i m d i ise a r b i r romatizma n n kend i s i n i zama n za man
i v i l e d i i ke m i nderinde, kad n denen mah l u k o n u n iin
nc defa manas n deit i r iyo r d u .
B u n da Atiye ' n i n meziyet l e r i n i n , h e l e b a b a _terbiyes i y l e

86
 MAHUR BESTE

bym o l ma s n n da payr v a rd . E rke i , i htiya r a n l yord u .

drt ya nda i ken a nnesi ha sta l a n m , b i r daha d a ocuk
l a r i y l e meg u l o l m a m t . B tn hayat ba ba.s n n ya n nda
gem i , ona ba l a na ra k yaa m t . Sonra iyi ka l p l iyd i , u y
sa l d . G z e l i a n l yor, by be l ki de fark nda o l ma da n , se
viyord u . E rke i , d a l em i n a ksiyonu i i nde hayat yapa rken
grmekten zevk a l yord u . B ehet'in bi le, k k itiyat l a r
i i nde seba t n seviyo r d u . B t n b u n l a r M o l la bey i n gzn
den ka ma m t . G e l i n i n i n ta b i a t ndaki bu ciddi zem i n e her
i sted i i n i ta ya b i l ec e i n i a n l a m t . Onun iin ge l i n i y l e he
men her ey hakk nda ko n u u rd u . O na gemi zamandan, o
g n n i l e r i nden bahseder, Abd l h a m i d ' i eki t i r i r, devr i n
b y k Vez i r l eri n i n ta k l i d i n i yapa r, Fetvaha ne 'yi , u z u n za
man beraber a l t b i r y n i nsa n a n l a t r, ona her sabah
okuduu hava d i s l eri tefsi r eder, i leri n kt g i d en taraf n
gsteri rd i . Ati ye, " b e n b i r kad n m , bt n b u n l a rdan bana
ne ? , , demeden o n u d i kka t l e d i n l erdi . Baza n sma i l M o l la
kendi haya t n d a n , hat ra l a r n d a n, duydu k l a r n d a n , grd k l e
ri nden bahsederd i .
sma i l M o l la stanbu l 'u , b i l ha ssa bu eh r i n muayyen bir
s n f n ok iyi ta n rd . O n u n i i n h i kaye l eri gen ka d n n
gz leri nnde za ma n la a s i l l em i btn b i r devrin hayat
n ca n l a n d r rd . B o az ya l l a r nda geki n ya l a r na ra men
s s l e r i i nde, ke mi nderleri nde k z l a r n n, ge l i n l e r i n i n , to
run l a r n n, emekda r h i zmet i l e ri n i n a ra s nda zevk l er i y l e,
duygu l a r i y l e baka b i r za ma n n ya d i ga r g i bi yayan i htiya r
ha n mefend i l e r i n h a t ra l a r n ha la hz n le devam ett i r d i k l e r i
a k l a r, g z ka mat r c d n ler, a c kl ayr l l a r, sebebi
g i z l i den g i z l iye na k l ed i l en vakitsiz l m l er b i rb i ri a rd nd a n
g e n ka d n n g z l e r i n n d e ca n l a n rd . B a z a n M o l l a bey, h i -

87
 MAHUR BESTE

kaye n i n orta s nda , a n l a tt k l a ri y l e a l a ka l , ona adeta za man

iinde yeni b i r yaama hz vererek a l e lade b i r za bta va k'a s
veya ded i kodu ha l i nden ka ra n arky , trky okurd u .
Baza n d a yeni i itti i veya eskiden bi l d i i b i r pa ra n n
ki m ta ra f nd a n , n i i n yap l d n Atiye kendis sora rd . o
c u k l u u nda d n l e d i i " Kuca nda pa m u k ked i , , t rks n n
h i kayesi n i by l e renmiti . B y kada 'da l d r l e n Aziz
a d nda b i r T bbiye l i gen i i n ya k l a n bu trk, Su ltan Aziz'i
hat r l a tt nd a n y l l a rd r ista n b u l 'da ya sa k ed i l m i t i . Hat
ta Necip P a a a i l e s i n i n a s l fe la keti de bu yzden d i . Bir g n
H a n mefend i n i n ca riye l e r i n d e n b i r i bu trky sy l erken b i r
" mu h b i r sad k,, na s l sa iitm i , " N ecip P a a hazret leri ya l
la rnda sabah a ka m Su ltan Aziz i i n a rk sy l yo r l a r, ma
tem tutuyor l a r, , d iye jurna l etm i ti . Geri S u l ta n Aziz l m
t, fa ka t Necip P a a d a , S u lta n M u rat da henz yayo r l a r
d . Ya adamca z n a k l na g n n b i r i nde ka l b i n d e l ye a y r
d yere d i riyi gei rmek ge l i rse . . . g n sonra Paa i l ki n
m fetti l i k l e Rume l i 'ye gnderi l iyor, sonra d a , romatizma
l a r n tedavi etsin d iye, B u rsa 'da otu rmaya memur ed i l iyor
du. Sz bu raya ge l i nce ta b i a t i y l e s iya setten ba h i s a l r, ge
l i n i n his terbiyesi siyasi bir iza h la tamam l a n rd .
Atiye b u sohbetlerdeki ka l a ba l k i i nde, t pk b i r masa l
d i n l iyormu veya kitap okuyormu g i b i , ken d i s i n i kaybeder,
o n l a r n hayat n , ta l i h i n i beni mserd i . H i kaye d eva m etti ke
ou b i r b i r i ne zt b i r y n d uygunun tes i r i a l t nda yz, h a
reket l e r i deiir, sessiz l i i , d i kka t i mana l a rd . Baza n d a
iinde b i l i n mez e l l e r i n bi rta k m zemberekleri k u r d u u n u za n
neder, bt n vcudu, ya rda ka laca n ken d i s i n i n de b i l d i
i , m phem ka ra r l a r la r peri rd i . O za man, ocuunu a za r l
ya n b i r a n ne g i b i , g ze l ba n sa l l ya ra k kend i ken d i n e : " ba -

88
 MAHUR BESTE

ba m n ka n uya n yor,, diye d n rd . Ann e l e r i n i n hasta

yata nda yava ses l e y l l a rca her f rsatta kend i l erine a n l at
t bu m i ra s o n u n en byk korkusuy d u . O ok baka , ok
kara n l k bir ta l i h i kend i s i n d e ta m t . B u n u n l a beraber, bu
h i kaye l er, o n l a r n tatmin ed i l me m i kad n haya t na l;:ir has
ta o d a s na a k pencereden rzg a r l a b i r l i kte d o l a n soka k
u u ltusu g i b i , o n u bu ta biat n ses i n i d i n lemeye, o n u n s c a k
a yd n l nda kend i s i n i , hayat ta n maya davet ediyo r l a rd .
O n l a r n e kadar ta l ihsiz o l ur l a rsa o l sun la r, ze r l e r i n d e haya
t n d a m ga s n t a yo r l a rd . B t n bu i n sa n l a r yaa m l a rd .
Kend i s i d e ya ya bi l i rd i , yaa mas n isterd i . Fa kat b i r y n
d nce, i na n d b i rok ey o n u bundan mahrum ediyo r d u .
Ka defa a b l a l a r ken d i s i n i boan maya tevi k etm i l e r d i . S a
r a y o n l a r oktan unutmutu . H a tta M a beyne b i r i s t i d a i l e bu
i abuca k yap l a bi l i rd i . Fakat Atiye raz o l m a m t . sma i l
M o l la 'n n b u ie n e kadar z l ece i n i b i l i yo r d u . O ken d i s i
ne dost l u u n u paza r l ks z veren b i r i nsa n d , o n u zemezd i .
Sonra Behet 'in b u a y r l ta n adeta ya r m ka l a ca n d a bi
l iyord u . O sessiz g l ge n i n kendi i i nden yaad b i r hayat
va rd . K a defa o n u n , kesi nde oyunca k l a r i y l e oynayan b i r
ocuk g i b i b t n d i kkati n i e l i ndeki ie vermi grn rken,
b i rdenbire ba n ka l d r p sa n k i i i nden geen l e r i bir a nda
ya ka la ma k ister g i b i yzne b a kt n grmt . Bir g n da
ha i l eriye gitmi , byl e a n l a rd a Atiy e ' n i n ken d i s i n e cmert
e bahett i i tebessm yznde gremey i nce, o l duu yer
den ka l k m , ya n n a ya k l a a ra k :
Neyin va r, ok mu s k l yorsun ? d iye sormutu .
Bu sua l ka r s nda Atiye a rm ka l m t . . .
- B i r ey i m yok . . . N e y i m o l sun istiyorsu n ? Dn
yordum . . .

89
 MAHUR BESTE

O sua l i n iten kopan ac l ka r s nda bu ceva p l a r n ne

kada r manas z ka l d n ken d i s i de a n la m t .

Behet b i r mddet ayakta, e l i ka r s n n omuzu n d a , ona

ok ciddi b i rta k m ey l e r syl emek ister g i b i du rmu, son
ra her za man o l duu gibi vazgemi, y e r i n e oturmutu .

F a ka t a s l o n u n iihden g ee n l eri , sma i l M o l la 'n n ken

d i s i n e Mahur B este 'n i n h ikayes i n i a n l a tt gece h issetm i
ti . Mahur B este, Atiye'n i n k k en itesi Ltfu l la h bey i n ba
b a s Ta lat beyin eseriyd i . B i r a rk yzba s o l a n Ta l at
bey, bu ese r i n i ka r s ken d i s i n i b ra k t kta n sonra yazm t .
O gece, yemekten sonra, n a s lsa Mahur B este den bahsed i l '

mi, M o l l a bey h emen orac kta , h a l a gze l o l a n o d i k sesiy

le, e l iy l e yemek masa s nda tempo tutarak o n l a ra bu her e
yin stnde ak trksn okumu, sonra da Ta lat beyin h i
kayes i n i a n latm t .

M o l la bey, Ltfu l la h bey i n baba s n d a , a nnesi Fatma ha

n m da yak nd a n ta n m t . H i k i m seyi mesut etmeyen ,
daha o k y k c b i r kadere benzeyen bu a k h i kayes i n i n a n
l a t l m a m a s i i n Behet a raya b i r y n laf ka r t rm , a y n
ma ka md a n baka beste l e r i h a t r la t m , b a ba s na u r a y Dev
l et d e d i kodusu etm i , fakat o n u n a l d rmayp h i kayeye de
va m ett i i n i gr nce somurtup ka l m t . Fatma ha n m n h i
kayes i n i n ka r s na rnek o l ma s nda n korkuyordu .

Atiye o a kam kocas na her za mandan ok a c m t . O

a kama ka d a r cmert yarat l na , ken d i saadeti i i n ba
ka l a r na str ra p vermekten e k i n mesi n e ra men " za m a n , ,
denen eye i na n r, ken d i s i n e s o n ka ra r n verdi recek b i rta
km tesa d f l er i b e k l e rd i . i ra des i n i n st nde "ya r n , , d e d i -

90
 MAHUR BESTE

i m i z o s i h i r l i i m ka n , o n u n verd i i hayat i ta h , o n u n m z
de yaratt m u c ize l i i k l i m vard . F a kat o a kam B ehet ' i n
hi ddetten, st raptan , korkudan d e i m i y z , h a l i nden
akan zava l l l k bu mphem m i t l e r i de d a tm t . Bu a d a m
b ra km yaca kt . Sonuna kada r o n u n ya n nd a , o n u n ka r s
o l a ra k ka l a c a kt . i i n bu taraf kend i i i nde h a l l e d i l i nce Ati
y e koc a s n a daha ya k n d a n d i kkat etmeye ba la d . O n u be
enebi l ece i b i r ha l e sokmak are l e r i n i arad , ona mte
rek hayatla r n bu peria n l kta n kurta raca k b i r u f u k b u l ma
ya a l t . Mad emk i a k n kap s on l a ra kapa l yd , o h a l de
baka kap l a r amak l a z m d .

P o l i t i ka , kay n ba b a s g i b i o n u da ekiyord u . B u bi r a i l e
m i ra s yd . B u Kazasker a i l e s i n de ka d n , erkek her fert po l i
t i ka i l e u ra rd . Ata M o l l a 'n n k z , baba s n n h a l a l a r nd a n
bi r i n i n K a nd i l tebri kine g i t t i i b i r eyh l i s lam evi n d e , e v i n
h a n m na f s l da d cm l e y l e , Abd lmecit Han ' n sabah
a kall) i ltifata ga rkett i i bir damat Vezi r i n s r l me s i n e se
bep o l du u n u oc u k l u un d a n be r i d i n l em i ti :

"- Paa hazret l e r i i i n de ok k i b i r l i diyor l a r . Hatta

H a n m S u l ta n b i l e : "Te b r i ke g e l en l e r i o ka d a r bekletiyorsu
nuz, hepsi Dev let rtbesi sa h i b i d i r ; ayp o l maz m ? , , di
y e ken d i s i n e k m . F a kat o :

" - Etekleri m i ptrme d i i me krets i n l er; b e n a rt k

saye-i ahanede Atabek saltanat mevki i ndey i m , , ceva b n
verm i .

B u c m l e d a h a o a kam k u l a ktan k u l a a yay l a ra k Sa ra

ya kadar g i d i yo r . i ki g n sonra eyh l i s l am Arif H i kmet bey,
b i r i i i n g itti i Vez i r ya l s n d a , H a remden henz kmayan

91
 MAHUR BESTE

Sa d raza m n ken d i s i n i l z u m u n d a n faz l a bekletti i n i , sa l o n u

ka p l a ra ka da r do l du ra n h e r c i nsten , h e r rtbeden z i ya reti
n i n iitebi lecei b i r ses l e b a ra ra k sanda l na a t l a y p evine
dnyor. B i r mddet sonra da ken d i s i n i Ata bek sa ltanat
mevki inde gren D a m a t M ehmet Ali Paa s r l yord u .

Atiye, b u c i nsten h a t r a l a r n g n de l i k b i r i g i b i tekra r

l a n d b i r evde bymt . Ata M o l la b i r a kam h a l a s ndan
bahsederken " s r d yerin acs b i r daha gemez d i . Btn
sta nbu l 'un tebr i k ziyaretinde a ltst ederd i . , , demiti .
Faka t Atiye bu eitten p o l itikay istem iyordu . Onun iin
ehemmiyet l i o l a n , B eh et ' i n kck enda m na yen i i kba l
h i l a t l eri n i n bii l mesi dei l d i ; yeter derecede terfi ediyor,
rtbe l e r kaza n yo rd u .

O baka ey d n yordu : bt n mrnce ken d i s i y l e

b i r l i kte yaaya c a i n s a n d a n cmert b i r h a r e kette kend i n i
denemes i n i , o n u n terbiyesi n i a la ra k iten g e l ime s i n i , ken
d i s i n d e a k n yeri ni tuta c a k bir h a yra n l k duygusunu dour
ma s n i stiyord u . Saat ta mi r etmek, c i lt ya l d z l a ma k, kitap
ko l l eksiyonu peine d mek, hatta kend i s i ne veri l m i bir i
i i nde ufa k tefek muvaffakyetler kaza n m a k yr.a d dev
rin bir erke kte n istiyecei ey l e r dei l d i . sma i l M o l la 'n n
ded i k l er i doru ise, h a ya t e rkei daha byk i lere a r
yord u .

sma i l M o l l a ' n n h i ka ye l er i n i d i n l erken Atiye o k defa

kend i ken d i ne , o l d uu yerde s r nd kten sonra a k n bi l e
yetmed i i n i , k k ka l d n d n rd . O n u n i i n erkek
o l a n i nsa n , sevd i i ka d n ya ka l a y p o zamana ka d a r l me
d i i , d n m e d i i b i rta km tepe l ere ta ma l yd . Sonunda
i m ka n s z b i r yerde, g l k l e nefes a l na n b i r u z l ette b raksa

92
 MAHUR B E S TE

b i l e o y ksekl i k l e r i b i r kere o l s u n gemi o l ma n n hazz ye

terd i . . .
Ona gre m r n byk tec r besi bu i d i . M o l l a bey b i r
g n d u a v e ibadetten bahsederken " i stersek btn m r m
z b i r dua ha l ine getireb i l i riz,, demi, sonra " d ua , r u h u n A l
l a h l a ka r l a ma s d r . B u n u ri i i n de kendi kend i s i n i i d ra k et
mesi yete r , , d iye i l ave etmit i . Atiye bu sz l e r zerinde ok
d n m t . Ona gre bu i d r a k ya a kta, ya hut da byk ve
herkesin u ru nda yap l m b i r i i n ii nde o l a b i l i rd i . Beh et
b u n u kend i s i i i n yapma m t . F a kat mademki onda n daha
kuvvet l iyd i , kend isi B e h et iin bunu yapa b i l i rd i . Koca s n
ken d i kend i s i n i kotuu bosta n d o l a b ndan kuvvet l i ka n a t l a
r i y l e a l p gt recek, ha reket i n , t e m i z i h t i ra s n d e v rzga r l a
r a ra s na a taca kt .
By l es i b i r hayat e l bette ki ks r o l mazd . E l bette a b l a la
r n n k i nden baka b i r mr o l a ca kt . ocuu o l a n byk
a b l a s , daha i m d i d e n b i rok ta n d k l a r g i b i , e v l e n d i rme po
l it i ka s na ba l a m t . Ahmet bey i n k z n M i r N u r i Paa '
n n o l u i l e, M d erris M ustafa efen d i n i n o l u n u h a s rc ba
n n ba l d z i y l e ev l e n d i rmek, b i l mem k i m e kz a ramak, b i r ba
kas n ev ba rk sa h i b i etmek, s o n ra her Bayra m , her Ka nd i l
b u ev l e n m e l e r i n mahsu l o l a n b i r y n y u m u rcaa e l i n i p
trmek a n a l a r na ocu kla r n vmek, ya ramaz l kl a r n zeka
d iye, h uysuzl u k l a r n fevka l a d e l i k d iye gstermek, n i hayet
ya l a r i l e r l ed i ke, en ufa k t;ir i h ma l ve hata l a r ze r i n e : " Ve
l i n i met i , sebe b ' i rif'ati o l d u m . . . Na nk r herif, sayemde ko
ca konaa y e r l eti . i m d i sen tut da . . . ,, ya h u t : " O mant
k u l a k l y ben o l ma sayd m acaba k i m a l r d . . . O l a n evi y l e
ay paza r l k ett i m . R tbe a l d m, maa n y kselttim de . . . , ,
g i b i c m l e l e r l e o n l a r ekitirmek o n u n yapaca ey l e r de-

93
 MAHUR BESTE

i l d i . Hayat ona ok b a ka ayd n l k l a r getirmit i . Art k bu

kk su l a rda ya ya mazd . B i r ocuu o l sa i b e l ki baka l a
rd . Fa kat A l l a h vermemi ti . O h a l d e ocuksuz haya t l a r na
gre ya yaca k l a rd . Behet ' i n muha kka k po l it i kaya g i rmesi
l a z md . H e r yandan Abd l h a m i t a leyh ine a l a n l a r i iti
yor d u . Behet o n l a ra kat l ma l yd .

94
GARP BR HTLALC
 okta n d r o rtada grn meyen Sabri Hoca 'n n b i r a ka m
ev l e r i n e g e l mesi ona i l k f rsa t verdi . Sabri H oca, sma i l
M o l l a 'n n , babas n n medrese a rkadayd . O n u oc u k l u u n
d a n b e r i ta n rd . Ata M o l l a ' n n k k k z l a r n a , Atiye i l e a b
l a s na y l l a rca hoca l k etm i t i . O nun i i n Sabri Hoca 'dan ka
lmazd .
Sabri H oca , po l it i ka n n yuttuu a d a m l a rda n d . 1 285 de
i sta nbu l 'a g e l mi, medreseye g i rmi, ok p a r l a k geen b i r
ka y l da n s o n ra paras z l k, b i raz da po l it i ka a k yznden
tahs i l i ya r d a ka l m , devrin h ususi l i i n i veren hadise l e r
i i n e d o l u d i z g i n a t l m t .
G a r i p b i r a da m d . H i kimse o n u n ka d a r ko lay l kla i n
s a n ta n ya mazd . H e r gr d n e emn iyet t e l k i n eder, y a n n
da konuu l a n h e r i i , a h l a ka uym ya n taraf o l ma ma k artiy
l e, ca n l a ben imserdi . Fa kat bu a la kadan istifadeyi h i d
n mez, k i r l i e l b i s e l e r i , sa s a ka l ka r k yz, y rt k cb
bes i y l e garip b i r istina i i n d e ya a r d . Daha tahsi l de i ken

97
 MAHUR BESTE

i rva n izade R t Pa a i l e ta n m , az sonra konaa ser

beste g i r i p kmaya b a l a m t . B u intisa p, b i raz sonra h u
d u t l a r n gen i l et m i , Sa b r i Hoca m u a yyen b i r s n f n ada
m o l m u tu . Abd laziz'in ha l 'i s ra la rnda M ithat Pa a ' n n
yak n la r ndan b u l unuyo rd u .
O zama n l a r n ista nbu l ' u nda M edrese, i c a b nda Sara y 'a
veya Ba b a l i 'ye ka r k u l l a n l a b i l ecek by k b i r kuvvet un
s u ru id i . i kinci M a hm u t d evrinde ad b i le gemiyen "Ta l e
be-i U l m ", Ta nz i m a t 'tan sonra Sara y ' n , Vez i r l e r i n s k s k
m ra ca a t ett i k l e r i , kah sta n b u l efka r u m u m i yesi n i a v l a m a k
i i n , k a h ferdi s iyaset l e r i n i zorla tervi ett i rmek i i n ha reke
te get i rd i k l eri b i r m uvazene a m i l i o l m u t u . Abd l aziz devri
nin son l a r nda i se adeta D evlet haya t n kend i l i i nden kont
ro l eder b i r h a l e g e l m i ti . Onun iin Pa a l a r n ou bu kuv
veti ko l l a m a k, kend i a l eyh i n d e ya hut D e v l et a l eyhinde ha re
kete gememes i i i n onu tutma k zorunda ka l yorlard . Dev
l et d iz g i n i A l i P a a ' n n s k e l lerinden k nca i sta n b u l ' u n i
hayatna M edrese h a k i m o lm utu . i s l am a l e m i n i n gei rd i i
b u h ran, Cem iyet-i Ted r isiye-i i s l a m iye'nin faa l iyet l e r i , yeni
f i k i r l eri ben ims emi b i rok by k b i lg i n l e r i n mevcud iyeti,
adeta ihti l a l c i ad ver i l e b i l ecek bir y n M derris, onun bu
dev i rde' cemiyet mese l e l e r i n i m enfi ta ra f ndan tutmas na en
g e l o l uyord u . Bu yzden, yen i l i k ta rafta r Paa l a r, b u kuv
vet i n baka e l l ere gememesi i i n ok uya n k d uruyo r l a r ,
o n u h e m ba bo b ra km y o r l a r, h e m de b u kontro l sayesin
de bu kuvvetin kend i f i k i r l er i a leyhinde bir hareket inden e
k i n m i y o r l a rd .
M ithat P a a i l e a rka da l a r Sabri Hoca 'da, gerekti i za
man sta n b u l soka k l a r n ka l a ba l i l e d o l d u ra ca k b u e l l i b i n
k i i y i i d a r e e d e n g i z l i d i zg i n l erden b i r i n i b u l m u l a rd . Hoca,

98
 MAHUR BESTE

o d ev i r ista nb u l ' u n u n btn ta r i h i n i ya ya n l ardand . Kat l

m a d va k 'a yok g b i y d i . H i b i r i n e ahsiyeti nden mhim
bir ey katmadan, en ya k n l a r na b i l e kend i s i n i kab u l ettir
meden her h a d iseye g i r i p km , d a i m a n safta , en teh l i
ke l i yerde b u l u n d u u ha l de, g a r i p b i r ta l i h l e, b i r t r l ken
d i n i gstermeden yaam b i r adamd . . .
O n u n ta l ih i unutu l m a k, f a r k ed i l memekt i . S a n k i masa l
l a rd a ki o s i h i r l i k l a h c i n s i n d e n , grn memen i n s rr na sa
h ipti . Onu h erkes f rsat dtke g nde b i rka d efa u nutur
d u . Anasndan, baba s nd a n Suavi Va k 'a s n tah k i k eden
m a h keme heyeti n e , bu Va k'a d a d i n lenen ah it l e r e kadar h e r
kes unutmutu . Sonra l a r sta n b u l i i nd ek i d erbeder haya
t na , urada b u rada sa rfett i i "'bi r y n mana l , teh l i k e l i s
ze ramen Abd lham i d ' i n j u r n a l c l a r o n u u nuttu l a r . Adeta
kaza eseri o l a ra k s r l d Zong u l d a k 'ta, zaptiye, i d a r e ma
kam l a r bu s r gn okadar u n uttu l a r ki nc hafta s nda
tekra r ista n bu l 'a g e l d i , o ra d a n da b i r gemiye atlayarak O d e
sa 'ya g itti . sene kadar Avrupa merkez l e r i n i do l a t . Pe
tersburg'u, V iyana 'y , P a r i s ' i grd, tekrar m e m lekete d n
d . i ten, d ta n ku u u rtmayan b i r s r kayda ramen kim
s e ona : " N erden g e l iyorsun ? H a n i sen Zon g u l da k 'ta s r
gnde i d i n . . . " b i l e demed i .
Onda b u u nutu l ma k ta l i h i douuyla ba l a m t . B aba
s i y l e d a r l d i i n mem l eket i nden kam , T i rebo l u 'da ev
l en m i , ok zen g i n b i r Adana l n n ocu uyd u . F a kat babas
ev lend i kten ay sonra G i resu n 'd a n ayr l m , bir daha ka
r s n n ya n na d nmeyi a k l na geti rmemit i . ste l i k g i der
ken ka r s n a be o n pa ra b i r ey b rakma y , hatta ha ber ver
meyi b i l e u n utmutu . i k i y l son ra gen kad n n bo ka d
g e l m i ti . S a b r i ' n i n baba s , ocuunu yak nd a ya n n a a l d ra-

99
 MAHUR BESTE

ca n da a yr ca yaz yo rd u . F a ka t y l l a r gemi, b u vaa d i n i

y e r i n e geti rmemi, u nutmut u . M a h keme i la m i y l e kesi l en
da b y l e u n u t u l mu, kah gnderi l memi, kah a ra d a kaybol
m utu . B i r m ddet d u l yaa d ktan sonra a nnesi yeniden ev
l e n mi, st-ste b irka ocu k daha dourmu, o n l a r n y
znden evde d a i m i bir m i sa fi r g i bi d u r a n i l k o l u n u , zaman
zaman a d n hat r l a m yacak d erecede u nutmut u .
ocuk, y a r vakti n i d a r d a , kay k l a ra yard m ederek,
ka l afat iin katran kaynatar a k , k zaktak i sa nda l l a r a tahta
rende l i yerek, ba l k mevs i m i n d e a ekerek, gece l e r i da lyan
bekl eyerek geir i r d i . B u i l e r i n mevsime gre a r l a t da
o l u r d u . Fakat h i ki mse, b u gn l l ya rd mc ya , yorgu n l u
u n a b i r kar l k vermeyi d nmezd i . H atta l e s ca n
da kend i l e r i n i n y a r d a b ra kt k l a r i e o n u n b a a k devam
etti i n i gren l e r b i l e : "Ac k m t r , una b i r l o kma ekmek. ve
re l i m " demez l erd i . Ancak c n b l , kah ka h a l yemek b it
ti kten sonra, i l e r in den b i r i g l erek : " U a kl a r, grdnz m i
yaptu u n uzi ? Sabri 'yi unuttuk . O l a n lokmasz ka l d . . . " d i
ye hay fl a n rd .
O kumay yazmay nas l , n erede re n m i t i ; b u n u b i l en
yoktu. Fa kat on, o n i k i ya na doru, maha l le n i n b t n mek
tupla r n o yaza r d . S rt n da y rt k b i r cepken , aya k l a r d iz
lerine kadar z ift, kum i i n d e evden eve koa r, dul kad n l a
r n , a s k e r baba l a r n n, byl e bedava b i r yard mc y b u l d u k
tan sonra e l i n i hokka ka l eme srmekten vazgeen muhta r n
mekt up l a r n , senet l e r i n i yaza r , o n l a r yer le r i n e gtr r , ge
ka l rsa aza r l a n r, va ktinde yeti se, " e l i ne, aya na s a l k ! "
kab i l i n d e n b i r c m l eye b i l e na i l o l ma d a n , i l k ihtiyata gene
ar l m a k zere bata n savul urdu . . .
B u n u n l a beraber h i ki mseye benzemiyen garip b i r uya-

1 00
 MAHUR BESTE

n k l va rd . Btn bu i l e r i i nde cami ders l e r i ne deva ma

ba l a m , a y l a k haya t na ramen seneden seneye h oca l a r
n n d i kkati n i d a h a o k ekm i ti . i sta n bu l 'a g e l d i i za man
a ra pa y , acemceyi iyiden iyiye b i l iyord u . ste l i k h a ya t h a k
k n da ki mseye ama d b i r y n f i kr i va rd . Sessiz l i i y
znden M edrese a rkada l a r ona i k i n " D i l s i z H oca " a d n
verd i l e r . O i sted i i kada r k e n d i mem l eketi n i n h u s u s i ive
s i y l e : " B e n i m adum Sa b r i d u r ha . . . " d iye i t i raz ededursun,
bir m ddet D i l s i z H oca aa , D i l s i z H oca yuka r g itti . Fa
kat g n n b i r i n d e M ed rese l er i nde ka n s i l ah l , b a k l b i r
kavgada Sabri H oca s a ku l a n n s t ta ra f n kaybed i nce,
a rkada l a r gznde a rtan ehemmiyet l e mtenas i p o l a ra k
" K r k k u l a k Sabri Efen d i " o l d u . A z sonra g i rd i i M a son Lo
c a s n d a k i dost l a r n n tevi k i y l e f ra n s zca ren meye ba l a
d zama n , D i l s i z H oca l a ka b , D i ns i z H oca ek l i n i a l ma k
zere yeniden hat r l a nd .
Fakat M edrese tahsi l i n i n Sabri H oca ' n n haya t na geti r
d i i de i i k l i k l er, stste ta k n d bu lakapla rda ka l m yor
d u ; onda a r t c bir g e l ime ba l a m t . D ev r i n i n bt n
h r d nce l i a d a m l a r i y l e d ost o l ma n n yo l u n u b u l mutu .
Kafa s nda g a r i p f i k i r l er a l ka n p du ruyordu . . . " H rr iyet",
" istibdat", " mesa i l-i m h i mnie-i -da h i l iye", " bu h r a n - ma
l i ", " merutiyet" ke l i me l e r i d i l i n d e n eks i l m iyor, a rka d a l a
r i y l e u z u n , c i d d i m nakaa l a r ediyor, on l a ra , g i ri p kt
m u h i t l erde d i n l e d i i eki l d e , b i r g n H ersek mes e l e s i n i n ,
b i r g n i mend ifer i i n i n tefs i r l e r i n i ya pyor, unun bunun
a l eyh i n d e a t p tutuyo rd u . A r t k oc u k l u u nda o l d u u gibi
uysa l , k i m o l u rsa o l sun h izmete haz r dei l d i . i i ndeki ya a
ma kudret i n i a k n b i r hayret l e krk r n e itaatta bo yere
h a rca m yord u .

1 01
 MAHUR BESTE

Pa ra s z l na ramen veka r l i d i . Matba a l a rda bu ld uu

ufak tefek i l e r l e ta h s i l masra f n ka r yordu . Ayrca , ba
ta i rva n izade R t Paa o l miJ k zere, baz Vez i r l e r i n ko
nakla r na devama ba l a m . Geri bu mna sebet l e r i n ou,
soku l g a n softa z i ya ro l o r i n d e n i leri gem iyordu; R t Pa
a kona n a , bu kon k ; l a n bir hemer i s i n i n d e l a letiyle
sok u l mu, vok i l l w r,: o d s nda n ara buk Paa ' n n selam l
na km;y; v I l k o l m u t u . H e r eit siyasi entrika n n
d o l u d i l l l l u devirde h er muh itten e m i n a da ma i h t i
ya v c l . 0 1 1 1 1 1 1 i i n d i r ki veki l h a r, Paa 'ya g e n softa n n
c l l k k c l c 1 1o r l i r adam o l d u u n u sy l ey i nce, Paa i l k nce
ln , l ;kc l a r g i b i , be on pa ra vererek savma k i stemi,
11 1 1 o ;;u ;da m b i r grey im d i yerek ya n na a r m , konu
u ;;. S br i Hoca ' n n uya n k l n beenerek n i hayet onu be
n l sem i ti . Sa bri H oca 'n n aya kta , iki yana sa l lana sa l la n a
sze her ba la y n da gz l e r i n i kapata rak, b t n hece l e r i n
a ksa n la r n , kesk i n hattat ka l em i y l e b o l u a yazar g i b i , ka
barta ka barta ken d i s i n e verd i i ceva p l a r Paa 'n n ok hou
na g i tm i ti .
Sabri H oca konaa s k s k g i d i p gel meye ba l a d . Bir
mddet sonra ona ufak tefek i l e r ema n et edi l d i . H epsinden
muvaffa ki yet l e k yord u . Yava yava Paa 'n n dost l a r
a ra s nda e m i n a da m o l a ra k ta n n d . Senes i n e va rmada n, ka
da emanet ed i l mekten eki n i len haberleri o gtrp geti
r iyord u .
R t Paa 'n n yard m i y l e , y e n i a l a n R tiyel erden b i
r i n d e o n a b i r fa r i s i hoca l bu l d u l a r . Ayda beyz kuru ge
t i ren bu i e ramen Sabri Hoca, M edresedeki odas n b rak
mad . D e rs l e r i ne daha az deva m etmek le bera ber, hayat he
men hemen eski ereve i i n d e geiyord u . Ya l n z a rkada-

1 02
 MAHUR BESTE

l a r a ra s nda vaziyeti d e i m i t i . O n la r, bu b i r aya d a r

d a , b i r i i erde, kafa s g n de l i k po l it i ka n n ded i kod u s i y l e do
lu adam daha baka bir gzle gryo r l a r , daha baka t r l
d i n l iyorla rd .
Eski paytahtn b i r y n z nt l mese l ey l e her g n b i r
az daha kp rd , g itti ke va h i m l een b i r i st i kba l e n d i e
s i iinde b i ra z daha homu rda n d y l la rd . eitl i s n f l a r
a ra s nda yer l i , ya ba n c , h e r t r l propa g a n d a , d o l u d izg i n i
l i yo rd u . Hemen herkeste, n i za m bozu l m u b i r haya t n ver
d i i a k n l k va rd . i te Sa bri H oca , M ed resedeki a rka da
l a r iin bu ga rip ruh ha l i n i n konuan d i l i o l m u tu .
ok gemeden had i s e l e r i i n d e de gr l meye bala d .
G m r k l e r mese lesi d o l a y s i y l e ka n v e M a hmut N ed i m Pa
a 'n n a z l i y l e biten ta lebe ha reketi n d e Sabri H oca bata ge
l e n l e rdend i . B u nd a n sonra, Suavi Va k'as na kada r, her top
lu ha rekette, n safta gr l d .
Sa bri H oca , Suavi Vakas 'na i stemiye istem iye, Vaka '
n n i k i n c i derecede e l eba l a r n d a n b i r i n i n i s ra r i y l e g i rm iti .
i l k i n et i n b i r m n a kaa yapm lar, H oca gz l e r i n i s ms k
kapaya ra k, a v u l a r n a a a a dost u n a by le b i r teebbsn
sadece bir de l i l i k o l d u u n u i s bata a l m , ona y l e nasi
hat etm i t i :
- B i r d e l i i i n a k l l ka n d kmek gnaht r . H a y d i sa
rayd a n ka rd n z, ba n zda b i r d e l i i le ne yapa rs n z ? Son
ra hap isten ka rtma kla tahta oturtmak ayr ayr ey le r . Bu
i bir avu i nsan la ya p l ma z . M uvaffak o l sa n z b i l e yapt
n z i ten fayda ge l mez. n k h e r i f i n a l n nda . " de l i " d a m
ga s va r . M i l l eti tefri kaya d r rs n z . M uvaffa k o l mazsa
n z hem ken d i n i z g iders i n i z, h em de ber i k i n i n veh m i n i a rtt
r rs n z . Zaten iki l l i n i n b i r i . B s btn ba be l a s o l u r . Ge-

103
 MAHUR BESTE

l i n , vazgein bu sevda da n . Ac y n bu m i l l ete. Dman pay

ta ht ka p s nda i ken ya p laca k i mi b u . . .
Fa kat dostu bu na s i h a t l e re g l m , ona Suavi 'nin bece
r i k l i l i i nden, dev let rica l i nden b i ro k l a r n n kend i l e r i y l e be
ra ber o l d uu ndan, ngi l i z mzahereti nden uzun uza d ya bah
setmiti .
- B i b l k askerle d a t r l a r sizi . . . A l i ma l la h b i r b
lk a sker de i stemez. ngi l iz mzahereti ne ge l i nce, o da a y
r b i r i . B e l ki S uavi ded i i n i z a d a m , B a heka p 'da ki gz l k
den va i t a l m t r . i n kt s , maka m h rs n z yz nden
mem l e ketteki b i r l i i bozuyo rsunuz. D n n bir kere : bu n
gi l i z m zahereti doru ise, ste l i k ite yaba nc b i r mem l e
ket po l it i ka s na a let o l mak da va r .
B u szler zerine Bada t l S leyman bey, Hoca 'ya kor
ka k l yz nden hem m e m l ekete h izmet etmek, hem de
a ya na ka d a r g e l e n f rsattan fayda l a n ma k i stemed i i n i sy
ledi.
B un u n zerine S a b r i Hoca :
- Ben korka k de i l im, a k l l y m . Fakat mademki sen
bu sz s y l ed i n , ya r n i sted i i n yerde ha z r m, d i yerek m
nakaay kest i .
Ertesi g n S a b r i H oca, u ra da n b u ra d a n a ra b u k teda
ri k ettii R u m e l i muhaci ri k yafetiy l e ka ra r l a a n saa tta Me
c i d iye cam i i n nde a rka da i y l e b u l utu .
Ken d i s i ne K r k K u l a k l a ka b n kaza n d ra n kavga g n n
den beri yata n n a l t n d a n e ks i k etmedii sa l d rmas n a l
va rna sa rktm , e l i n e d e ka l nca b i r denek a l m t . Fa kat
mecbur o l ma d ka b u n la r n h i b i r i n i k u l l a n ma k n i yetinde
de i l d i . M uvaffa kiyetinden phe ettii ka d a r da l zumsuz
b u l duu bu va ka n n a nca k teh l i kes i n i pay la maa ka ra r ver-

1 04
 MAHUR B ES TE

m i ti . Yoksa , teebbse i n s a n ka n dkerek kat la c a k dere

cede o n u beni msemem iti .
O, bu raya sa dece i n a d yznden, b i raz da oc u k l uun
dan beri iinden b i r dev g i b i ken d i s i n i iten ha reket i htiyaciy
fe g e l mti . Kend i l e r i n i h a re ke t i n ifritine b ra kt kl a r zaman
lar mesut o l a n insa n l a rda nd . O n u n i i n d i r ki son derecede
tet i kte d u rmaya, postu nu e l e vermemeye kara r verm i t i.
raan Saray 'na ka ra d a n sa l d ra n ka laba l k, " serdap" ksm
n geip d e , k rd k l a r ka p , pencere l erden as l Saray'a g i r
meye ba l a y nca, Sabri H oca , bi rdenbire ken d i s i n e teh l i ke
l i b i r tuzak g i b i grnen s a ra y n i i ne gi rmem i, b i r keye
eki l erek etra f gzet l emeyi tercih etmit i .
D n d ke kend i s i ne b i r mucize g i bi g e l e n bu kurtu
l u ta n sonra Sabri H oca bir m ddet ista n b u l 'da, u rada bu
rada g i z l e nd i . Sonra , f rsat n b u l u r b u l maz, Anado l u 'da
uzun bir seya hata kt . B u rsa, Ba l kesir, z m i r tara f l a r n do
l a t . O ra la rd a n Konya 'ya get i . N i hayet, o senen i n ra ma
za n n geirmek i i n Ada na 'ya g e l d i , babas n n ko n a nda
ken d i n i ta n tmadan ka l d .
B a ba s zen g i n o l d u u ka d a r i kramdan h o l a n a n b i r a
damd . D a h a konaa g i re r g i rmez Sabri Hoca tesa d f n k
t ta l i h i n ken d i s i n i n e le rden mahrum ett i i n i a n l a d . Bu b i r
ev de i l , h a k i ki b i r sarayd . B i r y n u a k , a , yanama
a ra s nda, g e l i p giden, el pen, ya lvaran, i hsan gren bt n
b i r ka l a ba l k o rta s nda baba s a deta k k b i r hkmdar sa l
tanatiy l e yayord u . i k i n c i ka r s n d a n iki o l u , iki k z o l mu
tu . K z l a r n i k i s i de ev l e n m i l e r, ken d i l eri i i n kona n ya n
ba nda yap l a n byk e v l e rde ya yor l a rd . Erkek ka rde l e
rnden by, o g e l meden iki hafta evve l l m t Sabri H o
ca ya l n z k n ta n d . B u, esmer beniz l i , byk siyah

1 05
 MAHUR BESTE

g z l , s rma a ba l , Tunus ipe i kua k l yer l i e l bises i n i a r

t k gerekten l event b i r eda i l e ta maya ba l a m on yed i,
o n sekiz ya l a r nda bir d e l i ka n l yd . Ava g i d i yor , a t kotu
ruyor, f rsat b u l d u ka gizli g i z l i za r at yor, saa s o l a sa r k n
t l k ed iyor, yemekl erde ba ba s n n ka r s nda o n u n m i sa f i r
l e r i n e e l pene h izmet ed iyordu . Kuvvet i n , zengin l i i n verd i
i ga rip bir kibir, hoyra t l k i i n d e , gen ya n n bt n hod
b i n l i i y l e mesut grn yord u . Ka rde i n i n l m nden pek o
ka d a r mteess i r gr nm yord u . B u l m l e btn bu serve
t i n ken d i s i ne ka l a ca n b i l iy o rd u .
B a ba s , geki n ya na ra men, h a l a d i n, g zel b i r a d a m
d . Kes k i n b i r R u m e l i iyves i y l e a r a r konuuyo rd u . B u
kada r ya k n nd a n geen l m n o n u b i r ta raf nd a n y kt
h e r ha l i nden a n la l yord u . F a ka t ok d i n d a r b i r teve k k l
i i nd e, a c s n sa klamaa a l y o rd u . Sa bri H oca , otuz s e
ne n c e d o m u o l a n h i hat r l a ma d a n , iki hafta n c e l en
iin a l a y a n bu adama bir nevi ak n l k la ba kyord u . B a ba
s n n herha n g i b i r evlat l m i i n a l a yacak ci nsten b i r i n
sa n o l a ca n h i za n netmem i ti . O ya r ekya , ya r mte
ga l l ibe, kend i nefs i ne d k n , i nsa n ta raf ok az , g a r i p b i r
ma h l u kta n kar l a a ca n sa n m , hatta byl e s i b i r m a h l uku
grmek f rsat n ka rmama k i i n oraya ka d a r g e l m i t i .
H a l bu k i daha i k i n c i geces inde kend i s i ne l e n ol undan,
genl i i nden bahseden bu ada m n o ka d a r y u m u a k ta raf l a
r va rd ki . . . vey a n nesi l e l i yedi sekiz sene o l m utu . i h
t i ya r a d a m , o l u n d a n bahsederken, len ka r s n da bera
berce hat r l yor, m r n n b u l u n d u u merha lesi nde l m
ok baka b i r g z l e g rd n a n latan b i r y n dokuna k l
eyl e r sy l yord u . Sa bri o n u n l a konuurken, " a ca ba kim o l
duumu syl esem memnun o l u r mu ? " d iye d n yord u .

1 06
 MAHUR BESTE

B e l k i d e bi r ba ka evlad n n meydana km a s o n u sev i n d i

r i r, hatta ona b i r n e v i tese l l i g eti r i rd i . . .
H e r a ka m, kend i s i n e ayr l a n m ke l l ef se l am l k oda s n
daki yata a , i l e m e l eri yzn y rtma s n d iye b i r ta rafa a t
t yast n yerine yo rga n n b i r u c u n u ba n n a lt na kv r p
yata rken, " ya r n sa ba h kend i m i o n l a ra a n l a t r m " d iye ka ra r
verir, fakat sa ba h o l u r o l ma z, cerre km softa s fa tiy l e
kend i s i n e h rmet eden, sofra l a r nda y e r a y ra n bu i nsa n l a r ,
h e fe teki a na s n v e ken d i n i hat r l a ma d a n l en ka r s na , o
l una a l ayan b u i h tiya r , o n l a r n kendi i i nde geen ey l er
den ha bersiz ha l l e r i n i gr nce b u n d a n vazgeerd i .
Sa bri H oca , bt n m rnce k i mseyi sevme m i insan
l a rdand . i nsa n l a rd a n a l d k l a r n o l d u u g i b i geri verm iti .
ocuk l u u o n u n i inde efkat aac n n yer etmes i ne i m ka n
vermemit i . Ana s ona, kend i s i n i b ra k p g i den a d a m n o
c u u gzy l e, b i r i h a n eti n ca n l hat ra s g i b i ba km t . O n u n
i i n ana s n da sevmezdi . Fa kat i m d i bu g u r u r l u , d i md i k
i htiya r n, a na i l e o u l u haya t n da n at veren bu a d a m n ka r
s n d a , a na s na ka r vaz iyeti d e i iyor, o n u hat r l yor, ona
a c yord u . O n u y l la rd r grme m i ti . Ya l n z l med i i n i , b
y k o l u i l e oturd u u n u bi l iyord u .
G i resu n 'dan a y r l a c a g n , o d a hoca s n n zoru i l e a n
nesine vedaa g i t m i ti. Ka d n , o l u n u n ista n b u l 'a g ideceini
re n i nce, " A l l a h se lamet vers i n , g l e g l e g it " dem i, o n u
b e l k i bt n haya t nda i l k defa o l a ra k gerekten s c a k b i r
p l e p m , a rkas n s va m t . F a k a t ved a d a n sonra da b i r
t r l b ra kma m , l ata tutmu, u z u n u z u n , da l g n da l g n y
z n e ba km t . i m d i Sa b r i , her k esine, her a n na yaban
c o l d u u bu ba ba ev inde, a n n es i n i n zo r zaptett i i gz ya
l a r i y l e daha ba ka pa r l yan ba k l a r n hat r l yord u . Anca k

1 07
 MAHUR BESTE

otuz be ya l a r nda grnen bu ka d n , o g n kendisine ne

ka d a r yorg u n , neka d a r ya l grnmt . Yznde ka l n iz
g i l e r vard . S a l a r ki r l i , p e r i a n d . Parma kla r n n u l a r i
ten tok tok o l mutu . Onu a ya nda ya ma l bir a lva r, ayak
lar n as r iinde, bir kes i n e dei rmenden s rt nda getird i
i b i r uva l m s r u n u daya l ta l kta o ld u u g i b i gryor, is
ter i stemez, yedi y 1 nce b u evde o l u k ocuun u n a ra s n
da , bu d i m d i k , guru r l u ihtiya r n ko l l a r a ras nd a l e n k a d
n n hayatiyle ken d i haya t n k yas l yordu . Ken d i s i y l e a h bap
o l a n b i r uak, ona ha n m n n lm deinde, ocu k l a r n n
pay n a y rd ktan sonra a h retl i k le r i n e , iki ca riyesine d a tt
a vu d o l usu mcevhe rd e n bahsetmiti .

H a l buki o gn a na s n n k u l a k l a r n d a , ta coc u k l u u n d a n

1

beri tek ziynet o l a ra k ta d a lt n kpeyi de grmemit i . O

g n o n da n n e ka d a r perian ayr l m t . . . Btn g n , vapur
saatna kadar, a nas n bir daha grmek iin eve dnmek is
tem i , bunu yapma mak iin kend i ken d isi yle ekimiti . O
gece a n a s n b i r daha g rmt . iskeleyi d o l d u ra n , bah r i ye
ye a yr l m bir y n kura n eferi, yolcu ka l a ba l i i n d e , b i
r i s i n i n a rkada n kendi s i n i d rttn d uya ra k d n m , o n u
e l i nd e b i r torba i le , ka r s n d a b u l mutu . B u , kad nca z n
o n a h a z r l a d yo l lu ktu . B i r avu sert f n d k l a , m s r u nu i l e
pekmezden yap l m h e lva y a na s " sana y o l l u k getird i m "
d iye uza t m , " a h a gitmeye i d i n, ka l aydun b u ra c kta . i stan
b u l 'da n e i i n va rd . . . " d iy e a l a m t . E l in d e kk cam
feneri y l e ya n nda ortanca kardei Ah met va rd . Sa r , c l z
yznde mavi gzleri garip b i r n e e i l e d a i ma g len b i r o
c u k . . . Sabri sonrada n e rkek ka rde i n i n d e l d h a b e r i n i
a l m t . Btn b u n l a r g e l ip g e m i eylerd i . Sabri o n l a r ok-

1 08
 MAHUR BESTE

tan un utmutu . Ga rip, kk nden ayr l m haya t nda zaten

ze r l eri nde d u rm a m t . . .
Fa kat i m d i , bu s ca k ba h a r koku l u mem l ekette, bu e
raf kona nd a , ken d i s i n i ta n mayan ba bas , nerdeyse b i r k
ede e l i n e i ki meci d iye s k t rmaa ka l kacak kad a r kendi
s i n e yukarda n, k i b i r l e baka n vey karde i n i n ya n nd a , o n l a
r i l k defa h a t r l yo rd u . i l k defa a na s n n haya t ndaki sefa
l eti, a c y , ka rde i n i n verem l e kem i r i l mi yzn o l d uu g i
bi gryo rd u . B u g n ken d i s i n i bu ka d a r kuvvetle ziya ret i i n
bu haya l l er nerede g i z l e n m i l e rd i ? N e d e n bu eve g e l i nceye
ka d a r on l a rdan h a bersiz yaa m t ? Na s l o l m u ta o n l a r o
za mana ka da r gremem i , z e r l e r i nde h i d n m e m i t i ?
F a ka t i m d i bu haya l l e r i n by l e b i rd e n b i re haf z a s n d a n f
k rm a s i y l e ya l n z etra f n de i l , be l ki btn hayat n baka
b i r k a lt nda gryord u . Bu k a lt n d a , o za mana ka d a r
h i tatma d sevgiye, merham ete douyor , grmedii u f u k
l a ra kavuuyo rd u . B u , y eni den doma g i b i b i r eyd i . Sanki
r p l a k b i r vcut, s ca k ve bes l eyici ayd n l n oca na a t l
m g i biydi . R u h u , i i nde ken d i s i i i n btn b i r d nya ku
r u l m u g i b i zen g i n l em i t i . B u n u n l a bera ber, her dou g i
b i , bu da zahmet l iyd i . Sevgi n i n , merhamet i n e i i n i a tlayan
lar, zt ra b n gm l e i n i de kend i l i i nden g iy i n i r l e r . Ac ma k ,
sy l e n d i i ka d a r ko lay b i r e y de i l d i . i nsa n n h e r tatt
ey, i i n d e b i r b a k g i bi a l yo rd u . i te a nnesi, ka rdei
Ahmet onun iin de by l e o l m u tu . i i n g a r i b i , ba ba s n d
n rken onun iin bu z t r a b duyma m a s yd . G e ri kendi
ocu k l u u n u n saadeti n i y ka n a na s n n gzel gz l e r i n i a c
n n zeh i r l i emesi yapan bu a dama ka r ka l binde h i b i r
h n yokt u ; fa kat b u n a ka r l k o n u n ya s n , a c s n b i r t r l
c id d iy e a lam yo rd u . O na y l e g e l iyordu k i b u dekorun i i n-

1 09
 MAHUR BESTE

de yaayan b i r a d a m gerekten a c duya maz. Ac mak i i n

l m n tecr besi yetmezd i ; k u r u m s r ekme i n i n de a c s n
tatma k l a z m d . B u yzden o n u n iin d nya ikiye ayr l yo r
d u . H a l b u k i kita p l a r, sevg i n i n b i r l eti r i c i b i r ey o l d u u n u
yazyo r l a rd . Evet, kitap l a r n e derse d e s i n , d nya ikiye a y r
l yord u : b i r yanda a nnesi, kardei ve ona benzey e n ler, bir
yanda d a , bi l erek veya b i l m ;yerek o n l a r n zt ra b na sebep
o l a n l a r vard . Sabri Hoca, bu noktad a n M edrese n i n ken d i
s i ne okada r iyi retti i a d a l e t f i kr i ne d n m e k istiyor, fakat
o n u eskisi g i b i ta m b u l muyo r d u .
B u Adana seya hati o n u n i i nde ta m b i r ihti l a l kopa r m -
t .
B a ba s bayra m da bera ber ge i rm e l e ri i i n ok s r a r et
m i ti . Bu a k sz l , d u r g u n softa o n u n houna g i t m i ti .
b r l e r i g i bi d nyadan ha bersiz de de i l d i . P a y ta htta o l a n
b i ten ey l e r i n heps i n i b i l iyord u . Ta n ma d hemen k imse
yoktu . B u f i k r i n i sy l ed i i zaman Sabri Hoca :
- y l e d i r, s i z i b i l e ta n r m , ceva b n verm iti .
Fakat i htiya r a da m :
- N erden ? d iye soru nca,
- M e m leketi mden, G i resu n 'd a n , ben G l s m ha n m n
o l uy u m , demeye b i r t r l d i l i va rma m , sadece :
- Adana l b i r ders er i k i m i z va rd , o bahsederd i , d i y e
suda n bi rka c m l e i le i i kapatm t .
Sabri Hoca, B u l gu rou l la r 'n n kona ndan ba ba s na k i m
o l d u u n u sy l emeden a y r l d . i ki s i de b i ri b i r l e r i nden oka d a r
a y r a le m l e rd e ya yor, y l e uza k l a rd a n ba kyo r l a r d ki a ra
daki bo l u u n sadece ke l i m ede ka l a n b i r ba ba l k ve o u l l u k
la d o l ma s i m ka n s zd . O na " ben sen i n o l u n u m " d emek,
kend i s i n i n ve a n a s n n ekt i k l e r i n i bu nahvet l i ihtiya ra b i raz

1 10
 MAHUR BESTE

rehaf i i n satmak, bi r rp da kendi ken d i s i n i i n ka r etme kt i .

Sefa l et m r n en a c tecr besi o l duuna g re , o n u n f r n n
da p i m i o l a n l a r n b u kada rc k g u ru ra h a k l a r va rd . . .
Evden Bayra m ' n i k i n c i s a ba h kt . B a ba s n n verd i i
pa ra la r , ei t l i h ed i y e l e r i , y i y ecek l eri d a h a e h i r d e n kma
dan ra sge l d i i fa k i r l e re d a t m t . O, bu evden sa dece ken
d i hayat n n a rt k elde ett i i n i sa n d uurunu gtrecekti .
Yaz k ki i i n d e bu bi rd e n b i re a l evlenen hayat uzun za
man s rme d i . O, bir evki so n u na ka d a r s r d r e n le rden d e
ildi . . .
Sabri Hoca 'n n b u n d a n s o n ra k i haya t n d ta ra f nd a n o
zamanki i sta n bu l 'u n b i rka n es l i b i rden ta n r . C enyo'da ye
d i i l e yemeinden sonra f i renke gazete s i n i okuya n ,
B eyo l u g a z i no l a r nda f rsat , i m ka n b u l d u ka sa r , c bbe
y i b i r yana b ra k p e l e n e n , u rada b u rada etra f na top l a d
genlere b i r y n fi krin ka p s n a a n Sabri H oca , ya
i le r l e d i ke k yafetiy l e d e ta n n ma ya b a la d . Ka l a r n n u c u
na ka d a r i n m i k i r l i sa r , rengi a t m cbbesi , stste g i
y i n d i i y a k a s a k, y rt k m i n ta n l a r , va kt n n byk b i r k s
m n a ra m a k l a ge i rd i i b u r u n d a n ta kma g z l , da i ma d
zelti l meye muhta s e r t , ka r k sa ka l , i i ndeki ka ra rs z l n
d a r ya vurmu ekl i g i b iyd i .
Evl enmemit i . N u ruosma niye ta ra f l a r nda eski b i r ha n
da k k bir odada oturuyord u . Adana 'dan gel i r g e l mez tek
ra r tay i n e d i l d i i fa risi hoca l n 1 307 senesinde Zongu l
d a 'a s r l mesi zeri ne kaybetmit i . Avrupa 'da n d n d kten
sonra , nerden g e l d i i n i hi k imsen i n b i l m ed i i k k bir
i ra t l a , h i ki mseden b i r ey i stemede n , hatta hediye b i l e ka
bu l etmeden y a yord u . U f a k tefek baz itiya t l a r n b i l e , ha
yat n bu d a r bteye uydurma k zoru i le terketm iti. Art k

111
 MAHUR BESTE

Cenyo 'da , B eyol u 'n d a grn myor, g n leri n i B eyaz t i le

Fatih a ra s n d a ki kahve lerde geiriyo rd u .
Ken d i leriyle b i r l i kte o l m a y ka b u l etti i i n s a n l a r b ra k p
oka d a r hafife s yr l d Suavi i i nden sonra , baba s n n evin
de ge i rd i i g n ler Sabri Hoca 'ya b irta k m yen i ufuklar a
m t . , Fa kat nnde kend i l i i n den a l a n b u yolda gerekti
i g i b i y r yemed i . F i k i rl eri m i z , o n l a r ta yacak kudrette
o lduumuz n ispette b i z i m d i r l e r . Sabri Hoca 'da bu kuvvet
yoktu . Kafa s nda b i rdenbire kopa n ihti l a l i n isted i i kad a r
h r dei l d i . E n g i ne, g e n i v e kurta r c d nceye, o n u n a y
d n l ndaki savaa a laca yerde , b i r i b i r i n e ok ya k n b i r
ta k m iskelelere benzeyen bi rka ke l i m e n i n zerinde ta k l p
ka l d . O n l a r avuc u n u n i i nde ak rdatt ka btn anahta r
la r ken d i nd e d i r sa n yordu . H a k i katte b i r t r l a t l a yamad
b i r e i i n stnde ka rars z v e b ia re, n e geriye, n e i l eriye k
m l da m a d a n ka l m t . B u n u a n la d z a m a n bu k e l i m e l er i d e
b ra kt . D a h a z iyade n efsi kar s nda sa r i h olamaya n l a r bek
l eyen koyu bir bedbin lie dt .
Cem iyetin kaderin i yapa n h er t r l geici art l a r a lsa
b i l e, ok derinde, a l m a s i mkans z olan b i r d uvar va rd .
B u her meden iyetin fert l e re b i r m iras g i bi a l a d , itimai
b i r i n siya k ha l in d e babadan o u la s rege l e n z i h n iyetti . O n u
deti rmek ok g t . H a l bu k i o o l d uu g i b i ka l d ka her
a d mda b i n b i r ekle b r nerek gene ka r m za kaca kt . i
te S a b r i Hoca , bu d n c e l e r i n verd i i m i tsi z l i k ii nde r
p n yord u .
P o l i t i ka y b rakma m t . K e n d i iinde sa r i h o la mamas na
muka b i l , hadiseler ka r s nda pek de y a n lmayan b i r rea l i te
duygusu e l de etmit i . i mparato r l u u n i in deki kmaz ok
i yi gryordu . ok defa ya n n d a ki lere: " En fayda l i la b i l e

112
 MAHUR BESTE

ba za n b i r ha stay l d r r ; i m u ka d der s ey r i n i a l m a s n y o k
sa . . . " d i y o rd u . O na gre i mparato r l u k bu ka d e r i n y o l una g i r
m i t i . En fayda l teebbs l e r b i l e onun i i n za ra r l o l a ca kt .
E l l e r i n i aa ra k: " i te G a latasa ray, i te M ithat Pa a 'n n B u l
ga r i sta n Va l i l i i nde yapt s la hat, diyord u ; yzy l nce o l
sayd bt n bun l a r b i z i kurta ra c a k ey l e rd i . Fa kat imd i . . . "

Cem iyet hayat. na veri l ecek n iza m ka r s nd a , a s l g i d i l e

cek y o l a g i de m e d i i i i n kara r s z, s iyasi h a d i se l e r ka r s n
da m itsiz, b i r bayku g i b i kesi n d e yayord u . Art k eski
si gibi uzun uzun konumay da b ra km t . Kend i si n e bu ba
h is l erde her sy l enen eyi , d i l i nden h i d rmed i i tek
c m l e i l e kar l yord u : " m itsiz l i k i i ndeyuz, m itsiz l i k i i n
deyuz, a h b i l mezsun , ne m itsiz l i k i i ndeyuz . . . "

Onun gz l e r i n i s k s k y u m a ra k, avu l a r n geni geni

aarak her g n b i rka d efa f r l a tt bu fe l a ket l n b i l
meyen hemen h i k i m se ka l ma m t . B u l k, ka r s nda ki
n i n m it derecesine gre a rta rd . Bazan h i d u r m ya c a km g i
b i onu tekra r l a d o l u rdu . O , b u m itsi z l i k form l n 1 3 1 7
y l nda; Pa r i s 'te Ahmet R za B ey i l e i l k d efa ka r l a t za man
b u l mutu . Jn T r k l e r ' i n l id e r i , ona Abd l ha m i d 'e ka r a-
. t k l a r mca d e l ed en uzun uza d ya bahsetmi, hak, ada l et,
h rriyet, i st i bdat gibi bir y n b y k, um u l l ke l im e l e r i ge
l in ba na il a ke serper gibi onun nne f r latm , sonra
b e l a ga t i n i n drt ya n ndan kuatt n sa nd Hoca 'ya dik
d i k ba ka ra k :

- N a s l , azi zi m , gze l d e i l m i ? demit i .

Bu ba k n bysne kap lm a kta n ok uza k o la n Hoca,

yavaa , sanki onu iitmemi g i b i , kendi ken d i ne m r ldan
m t :

1 13
 MAHUR BESTE

- Yaz k, yaz k, ne m its i z l i k l e r i i ndeyuz, b i l mezsi n ,

ne m itsi z l i k l e r i indeyuz . . .
B u n u n l a beraber Sabri H oca, Jn Trkler i l e m nasebe
t i n i kesmem i , memlekete dnd kten sonra da o n l a rd a n i m i
g i b i yaa m t . H i o l mazsa etra f n f i k r i byleyd i . N itekim
B u rsa l Ta h i r Bey i n bir n u m a ra l aza s o l d u u i ttihat ve Te
ra kki Cemiyeti, R u m e l i 'deki faa l iyet i n i yava ya va lsta n
b u l 'a g e n i l etti i zama n Sabri H oca b u n d a n i l k ha berda r
o l a n l a r a ra s nda i d i .
Sabri H oca i l e s ma i l M o l l a , Suavi Va ka s 'nda n sonra
dost o l m u l a rd . Vaka a k a m ders er i k i n i Arnavut K
y 'nde potu r l u , lap n l muha c i r k yafetiyle a k n ak n gezi
n i r gren s ma i l M o l l a , b i rd e n b i re a r m , " ned i r bu ha l ? "
d iye sormutu . Byle i l k ba k ta ta n n ma s nd a n a r a n H o
ca, i l k i n kama k i stemi, f a k a t i i nde b u l u nduu ares i z l i k
ten b e l k i kurta r r m i d i y l e zaten tedenberi a h la k n been
d i i sma i l M o l la 'ya vaz iyeti o l d u u g i b i a n latm t . s ma i l
M o l la onu d i n l e d i kten sonra : " Ha y d i bize g i de l i m, o l a n o l
m u " d iyerek ya l ya a r m , kend i e l bise l e r in d e n vererek
onu mu haci r k ya fetinden k u rta rm , H a l i l Aa 'n n ya r d m t
i l e i ki g n etrafa gste r meden onu m i sa f i r etm i ti. Bu
va ka d a n sonra s k dost o l m u l a rd . S a b r i Hoca a k l na es
ti ke Mo l l a beye gel i r, o nda yata r ka l'ka rd . H i k imseden
bir ey a l mayan Sabri Hoca, bu eski dostun ufak tefek ya r
d mla r n b i l e ka b u l ederd i .
ite b u gece, son za ma n l a rda seyrek l e ti r d i i z i ya retler
den b i r i yd i . ok te l a l h a l i n d e n , a n lata c a ey l e r i n ehem
m iyeti n e kend i s i n i n de inand a n l a l yord u .
Atiye, Sabri H oca 'dan kamaz.d l . O gece, yemekten son
ra hep beraber oturd u l a r . Sa bri Hoca , lsta nb u l 'da yeni ce-

1 14
 MAHUR BESTE

miyet i n faa l iyeti, gayeleri, propa ganda eki l l eri hakk nda
o n l a ra uzun uzun iza h l a r verd i . Her za m a n ki g i b i bedbi n d i .
Bu ruh ha l etinde Avrupa seya hati n i n tes i r i va rd . Yaban
c meml eketlerde ge i r d i i y l la r ona i i nde yaa d ve her
pa ra s na o ka d a r s k s kya ba l o ld u u a l e m i n nas l b i r
ahenksiz l i i n kurba n o l du u n u iyice retm i t i . H i b i r f e l a
ket l i hadise, h i b i r m a l u b iy et, h i b i r kay p ; y k l b
tn cemiyet hayat n n st nden ap daha deri n l ere, a s l in
sa n yapa n deerler cetve l i n e kad a r g i den bu iflas kad a r
a r, m itsiz o l a mazd . O n u yeniden ku rma k i i n ok ba
ka yo l la ra g itmek, ok d e r i n d e n d eimek, her eyi o l duu
g ib i b ra k p yeniden ie balamak l a z m d . Ha l buki bu ko l a y
dei l d i .
- ok zeki , ok a l kan insa n l a r . H emen h eps i y l e ko
n u tu m . i m a n etti k l e r i eye ken d i l e r i n i ta m vermi g r n
yo r l a r . Fak at . . .
sm a i l M o l l a , Sabri Hoca ' n n ifa s z bedbi n l i i n i n nere
den f k ra ca n mera k e d i yo rd u :
- Fa kat ne, neyi beenmed in ?
- As l hedef i grem i yo r l a r . Sa dece Abd l ha m it .i l e
meg u l o l uyor l a r . O n u y kma k, o n u devirmekten baka b i r
ey dnmyo r l a r . Abd l ha m it t e k a da m . . . B eride otuz
mi l yo n i n s a n va r .
Beh et bey dayanamad :
- iyi a ma , b u tek a da m , b u otuz mi lyona gz at rm
yo r . B t n hayat hakk n gaspetm i . . .
- O ra s do ru . K imse i t i raz edemez. Hepimiz o n u n na
s l bu mem l eketi y kt n b i l iyo ruz. Fakat mese l e o de i l .
M ese l e b u h rriyet a k n n, b u istibdat dma n l n n a s l
d n l m es i l a z m g e l en i u n u tturmu grnmes i n d e . H epi-

115
 MAHUR BESTE

m i z Abd l h a m i t i le meg u l z . Sa ray n etra f ndaki be o n k i

i h a r i , ordu, m e m u r , ha l k, herkes, s a b a h a k a m o n u d
u nuyor. O n u n fena l k l a r n saya saya cezbeye g e l iyoruz.
B u, K a d i ri zikri g i b i bir ey o l d u . M em l ekette i k i ses va r:
P a d i a h m ok yaa !, kah r o l s u n Abd l ha m i t ! iyi a m a , sad e
b u n u n l a i kmaz, Fa rzedel im bu a d a m orta d a n y o k o l d u ,
o n u devirdik, sa l ta n a t b ra k t , y a h u t l d ; o zam a n ne ya
paca k l a r ? Abd lh a m i t g itti, biz i i m i z i grdk, a rt k b ize ih
tiya ka l ma d , Al l a h a sm a r l a d k, demiyecekl e r ya . . . H e r ey
g steriyor k i , Abd l h a m i d i n ha k i ki ha lefi tav 'en veya ker
h e n bu cem i yet o lacakt r . O n l a r i ba na geecekl e r ; o za
man ne o l a ca k ?
- H e l e b i r kere o gitsin d e . . .
- i te tam o n l a r n a z y la konutu n . H e l e b i r o gitsin . . .
H el e b i r sabah o l sun . . . B iz sa n yoruz ki btn fena l k l a r sa
d ece onda n d r . H a l b uki d e i l ; fena l k daha d e r i n , daha kk
l . Abl l ha m i t g i bi b i r i friti douracak ka d a r byk. iyice
yerlemi. Abd l ha mi t nedi r ? S e n i n , b e n i m gibi bir i nsa n .
Ya l n z b izden b i raz baka tr l . Abd l mec i d 'i n o l u o l ma
yp da b e n i m olum o l sa y d hi te fena a d a m o l mazd . B i
r a z veh i m l i , korka k . O rta ha l l i b i r m a ra ngoz. Titiz, d i kkatl i ,
kk ey l e ri n zerinde d u rmakta n holanan b i r a d a m . Sa
rayda n ka r u a da m , yle orta ha l l i bir eve koy: m u hak
ka k her a kam ka lemden gel i r g e l mez soyunup dknp mut
f a a gi recek, yahut da e l i nde keser , tahtabo ta m i r edecek
t i . Terl i k l e r i n i , takyes i n i giymi b i r Abd l ha m i t Bey . . . R tbe
sine gre B eyefe n d i , yah u t Saa d etl Abd l ha m it Paa haz
retleri . Saba h l eyin ikdam gazetesi n i penceres i n i n n n d e
okuyor. E v d e n ka rken m utfa n a teine d ikkat etmes i n i ,
ocukla r n soka a sa l vermemesi n i ka r s na s k s k ten b i h

1 16
 MAHUR BESTE

ediyor. Eve dn nce b i r f rsat n b u l u p teker teker bt n ev

ha l k n d a n g n n o l u p biten i n i soruyor. Yatarken sokak ka,
p s n kend i e l iy l e ka patyor, ka ryo las n n a lt na bakmada n
yata na g i rmiyor. Bu adam tesa d f n sevkiy l e h k mdar
olmu. O l masa iyi o l u rd u , fakat olmu . . . K k, m iskin ya
rat l bt n bir mi l l ete nefes a l d rm yo r . Btn ta l i hs i z l i
i m i z bunda n m i ba ret ? . . . Keke bu kada r o l sa . . . Mese l a
bukada r o l sayd da b i z Abd l a z i z devrinde mesut o l sayd k . . .
B a ba la r m z Abd l mecit dev r i n d e rahat etse l e rd i . D ede l er i
m i z M a h mut za ma n n iy i g e i r m i o l sa l a r d . . . O za ma n o
c u k l a r m z n g e l ecek devi rde daha mesut o l a ca k l a r n d
nebi l i rd i k . . . T e k tek a l ; ne Abd l ha m it baba s na , ne Azi z
ka rdeine benzer; b i ri s i veh i m l i , h i y l ekar, faka t sebat sa h i
b i , a l ka n ; b r za l i m ve d e l i , msrif ve i radesiz . . .

- Y a n i bt n ha nedan . . .

- H a y r, hay r, h a n eda n d a n bahsetmiyorum, insa n d a n

bahsediyorum. H e r i nsa n g i b i o n l a r da b i r i b i r i nden o k a y r
m a h l u k l a r . D ev i r l eri d e b i r i b i rinden o k a y r . H a m l eleri ay
r , ufu k l a r ayr . Fa kat a y n zt ra p , a y n memnun iyetsi z l i k
va r . Ayn burgu i n sa n n i i n i d e l iy o r . Ayn ka ra n l k i i nde ya
yor l a r .

i y i ya , h kumet ek l i meselesi . . .

O da de i l, daha d e r i n e i n eceks i n . Daha d e r i ne i n

memiz l az m . B u ka ra n l a i n meden bu l a mazs n . Mese l e b u
ka ra n l n ken d i s i n d e . M es e l e urada : n i i n buka da r biare
yiz, mitsizi z ? Neden her tuttu umuz da l e l i mi zde ka l y o r ?
B u mem l ekette sadece fena ey m i yap l r ? B t n hesa pla
r m z bozuk mu ? Hi b i r faz i l et i m i z ka l ma d m ? Ne Aziz
devri ; ne H a m it devri d nyada bir m i l l et i n ta hamm l ett i i

117
 MAHUR BESTE

fena l k l a r n en by de i l d i r . Mesele y k l ha l i n d e o l
m a m zda . i i nde yaa d m z a rtl a r a leyh i m ize d n m . . .
Sa bri Hoca uzun uzun d nd . Atiye, Sa bri Hoca i l e
sofrada bera ber bul unmakta n holanmazd . O n u n gz l e r i n i
s k s k yuma ra k yemek yemes i , acayi p i neyi i, drt ta
rafa s a l a ve sa lya sa , her l o kma y yuttukta n sonra ye
r i n d e d i ki l e r e k bir "oh ! " d e y i i houna g i tmezd i . B i r defa
s nda "u a d a m n d a r. lmayaca n b i l sem, sofraya buyu
run demeden hamama soka r, iyice bir y ka rd m . " d e m i t i .
B u l atifeye o " Sa bri H o c a a nca k l d za m a n s c a k su i le
y ka n r " ceva b n verm i ti . M em leketi nde, ta k k l n d e
iddetl i b i r ze lze l e n i n o n u hamamdan ya r p l a k ad eta f r
l a tt g nden beri s ca k su i l e a la ka s n kesm iti . B t n
b u n l a ra ramen gen ka d n o n u d i n l emekte n hola n rd . Da
ha ocukken acemce retece i m d iye kend i s i ne "Ma bed i
ya r-i ferenk bisya r asa r- tece d d d d ideem " ya hut "Mema
lik-i mahrusa-i ahane mahrm-u terakki est" g i bi cm l e l e r
reten o acayip a d a m , konumaya kend i s i n i ve rd i i za m a n
gerekten o k de i i rd i . B u a kam, bu na d i r a n la r ndan b i
r i yd i . Atye, ba y e m e k masa s na daya d iki e l i n i n- a ra
s nda, d i kka t l e d i n l iyordu . S a b r i Hoca b i rd e n b i re Behet be
ye dnd :
- O l u m B eh et , sen bi r meden iyeti n i f l a s n e d i r , bi
lir m isi n ? ded i . i nsa n boz u l u r , insa n ka l m a z ; bir med e n i yet
i nsa n yapa n ma nevi kymetler manzumesid i r . Anl yor mu
sun i m d i derd i n by k l n ? . . . C a h i l s i n ; okur, renir
s i n . G e r i s i n ; i le r l e rs i n . Adam yok; yetiti r i rs i n , gnn b i r i n
de meydana kveri r. Paran yok; ka za n rs n . H e r eyi n b i r
a resi va rd r . F a ka t i nsan bozu l d u m u , b u n u n a resi yoktu r .
Sen c i l t yapyorsu n ; i raze ned i r b i l i rs i n . B izde i n s a n o l u i -

1 18
 MAHUR BESTE

razesi z ka l m . Haya t o n u n i i n ahenksiz, b i r bi r i n i tutma

ya n , g n n haya t na ceva p vermeyen bir y n l kymet l e r
ta raf nda n i d a re ed i l iyo r . D nyaya bakt m z za man ayr
g ryor, ken d i ken d i m ize ka ld m z za man a y r d n yo
ruz. Y n l a rca tezat i i n d e yayoruz. Btn a rk d nyas b i r
strap i i n d e . M u ttas l gm l e k d e i ti riyor, H i nd 'i , i n ' i ,
Efga n ' , Ara b ' , T r k ' h e p soyunuyoruz; soyundu ka st
mzden a tt m z ey l er i n a l e l a d e ekler o l d u u n u , daha de
rinden b i rta k m ey l e r ka r p atmak lazm g e l d i i n i gr
yoruz . O za man korkuyo ruz; o l d u u m u z yerde i mdat a ra r gi
b i sa a sola ba k n yoruz . Son ra tekra r ba l yo ruz, gene ta -
. ba ka ta ba ka soy u n uyoruz , t rn a kla r m z l a d e r i m izi yzer g i
bi b i r ey l e r d a h a atyoruz. Za ten biz soyu nmasa k b i l e o n l a r
zerim izden l iyme l iyme dk l yo r l a r . Fa ka t o l muyor; b i ze
l a z m o l a n , gm l e k d e i tirmek de i l , iten d e imekti r . B u
sadece d ta n yap l a ca k ey d e i l . B u n u o l d u u m u z yerden
yapa ma y z . i ten, d tan her u f u k , bir gr zaviyesi d i r . B
tn cemiyet hayat z i h n iyet etraf nda d n e r . i nsa n yen i ba
ta n, yen i esa s l a r l a kurma m z l a z m ; yeni kymet l e r l e yayan
b i r i n sa n . H a l bu ki bu i m ka n s z . . .
- N i i n i m k a n s z o l s u n ? Az m deitik, seksen y 1
i i nde a z m ey yap l d ? ( Behet bey n erdeyse szn " sa
y e i aha n e d e " d i y e biti recekti ) .
- Az m , ok m u , b i lmem . Za ten bu dava da az ok o l
maz; bu hep veya h i dava s d r . N i spet g i rmez. B i r z i h n iyet
ya ta m dei i r, ya d e imez; g e r i s i d ta ka l r . a r k i i m iz
de son szn sy l emed i ke k u rtu l u yokt u r . Sa rayda n ky
l ku l be s i n e kadar, ark son sz n sy l emed i ke h r o l a
mayz, yaa d m z zamana s a h ip o la ma y z . B i r meden iyet,
g n n efe n d i s i o l ma l d r . B i z a rt k l a ya yoruz.

1 19
 MAHUR BESTE

smai l M o l la o n u d i n le rken hep g e l i n i n e bakyord u . Ta

va n d a k i ren k l i Bohemya bi l l ru n d a n kk avize n i n a lt n d a
g e n ka d n n yz o l d u u n d a n o k kk ve ren ksiz grn
yordu . O ka d a r ki d i kkat, znt b u yz yem i g i biydi . Bu
avizen i n , a lt n da k i l e r ka d a r i m pa ra to r l u u n kaderiyle sk
s k ya a la ka l b i r h i kayesi va rd . O n u y z e l l i y l nce K a za s
ker o l a n dede l e r i nden b i r i n e, i l k m sveddes i n i imza lamaya
mec b u r ka l d b i r m u a h e d e n i n sonunda hed iye etm i l erd i .
O zama nda n beri ya l n n b u oda s nda a s l yd . M o l la bey , ye
mek oda s n ng i l iz u s u l dett i i za man bu ac hat ra y
ora dan ka l d rmay ok d nm, fa ka t ra h m e t l i aabey i s i
" b ra k ka l s n, eya n n d a b i z d e b i r h a k k va rd r . B u evde
h i ki mse o n u n kada r yaa m a d " diye s ra r etmi ti .

M o l la bey b i r ge l i n i ne, b i r de avizeye bakt . " B u ra ya

a s l d gnden beri a lt nda hep by l e ey l e r konu u l u r . Fa
kat i l k defa o l a ra k b u n l a r b i r ka d n n ya n nda kon u uyoruz,
bu bir de i i k l i k de i l m i ? " d iye d n d . Sonra b i rden,
sa dece bu dncenin i t i i y l e eski a rkada na dnd :

- H oca, n eden a rka b u ka d a r dma ns n ? ded i . Hep

ark dersin . . .
Sabri Hoca topa r l a n d :

- a rka d man de i l i m . B u lsam o n u n l a ka naat ede

r i m . Ben a rk l y m . B a k ha l i me : ben i m nerem garpl ? Ara
sa n zerimde b i r ka r ecnebi kuma b u l a mazs n . M e s l e r i m
b i l e yer l i . Yzme ba k : neresi F i renk ? Fakat yzme i y i ba k
ve ark g r . a r k , b i z i m a r k m z bu lsam bu yzde m i
o l u ru m ? B e n i m yzm, sen i n yz n , ba ba la r m z n y z . Ya
ni h a ya t l a r ta m o l maya n la r n yz . . .
E l l e r i n i geni geni a a ra k masaya daya n d . B u i r i e l -

1 20
 MAHUR BESTE

!er zerindeki k l la r n , avize n i n sa r turuncu k rm z , yei l

a lt nda kk d i ken l e r g i b i ka bard n gryord u .
- a rk yok, a rk l d . B i z l e r yet i m i z . U n utma ktan
baka aremiz yok . Yet i m l i kten ku rtu l m a k i i n unutma l y z .
Durdu, bi r nefes a l d . Sesi hoyra t l a m t . O l d u u yerde,
i nsa n l a ra a s l sy l eyece i n i sy l eyen bir eamet peyga m
berine benziyord u . Konuurken btn csse s i y l e bym
h issi n i veriyord u . Atiye bu a d a m n sad ece kend i l er i ne h itap
etmed i i n i , a k pencereden btn Boaz gecesi n i n , bu ge
cenin skununa b r n m ka r ya l la r n, koru l a r n onu d i n
l e d i i n i sand . Sade o n l a r m ? B tn sta n bu l ; beyaz m i n a
r e l e r i , byk cam i l e r i , i h t i a m l kona k l a r , gece haya t i y l e
c v l dayan ca d d e l e r i , kk c umba l e v l e r i , s s z soka k l a riy
le, medres e l e r i , a d rva n la ri y l e , zeng i n , fa ki r ha l k i y l e ona
s r r n yeni duyduu bu yeti m l i i n kaderine b r n m g
r n d . ark l m t . Bu l nerede yatyord u ? Meza r nere
siyd i ? N i i n i i nde bu ga r i p merhamet emesi ka n a m t ?
" Ah , ne o l urdu, bu sz l e r i b ra ksa l a r da , M o l la bey b i r beste
okusayd . B e l ki l med i i n i a n la r d k . K i m b i l i r, b e l k i de l
memitir , d i y e d nd . H z n l hzn l etra f na ba kt :
" ki mbi l i r be l ki d e l memi ti r d i yord u . B u kad a r byk b i r
ey l emez . . . " Ka l b i o za m a na kada r d uyma d g a r i p b i r
oca k duygu s i y l e , g a r i p b i r izzeti nefis a c s i y l e burku luyo rd u .
B u l m ka b u l etmek gt . B u , hereyden vazgemek,
her eyden pima n o l m a kt .
Sabri hoca tekra r sze b a l a d :
- Hat r l yor m u s u n , M o l la bey ? B i r g n sen i n l e Bey
koz.a g i t m i t i k . O gece ben s izde m i sa f i r d i m . Gece ya n g n
o l mu, teyze n i z i n e v i ya n m t . Ne o l d u l a r, gre l i m, d i y e sa
bah leyi n e rkenden y o l a km t k . B i z va rd m z zama n ne

1 21
 MAHUR BESTE

koca ko na kta n, ne de maha l leden eser ka l m t . Ya l n z en

kaz ortada ttyord u . Etfa iye, tu l umbac l a r, fa k i r h a l k du
man tten k i r i l e r i n , kara rm tu l a l a r n , dem ir pa ra l a r
n n, su b i r i ki nti l e r i n i n o rta s nda d o l a yor, bireyler kurtar
maya a l yord u . K k, deersiz b i r y n ey bu l uyo r l a r
d : m u s l u k l l esi , e r i m e m i k u run boru pa ra s , eri l m i .
karyo la dem i ri , ya r s ya n m tahta para s , h u l asa yanan ko
n a k l a , k l o l a n hayatla h i b i r a la ka s o l mayan b i r y n
ey . . . S e n o k z l m t n . ocu k l u u n u n m h i m b i r k s m
n n get i i bu koca e v i n by l e k l o l mas n b i r tr l a kl n a l
m yor g i bi yd i . Boyu na bana ocu kken teyzeza d e l e r i n i z l e oy
nad n z sofa i le by k a n n e n i z i n odas n n ye r i n i gster i
yordun : " O rada byk b i r ceviz sand k va rd ; ne ka d a r me
rak ederd i m ! Her ka r t rd ka i i nde yeni bi rey b u l u rd u m .
Ga l i ba i h t i ya r ka d n beni m e m n u n etmek i i n h e r defas nda
bu sa n d a yeni eyler koya rd . a k , ka l emtra, yaz tak m ,
Eyyp oyunca , ipek mend i l , am 'dan g e l m e bah a r l eker
leme kutu l a r , h u lasa her a nda yeni bir ey bu l u rd u m .
Sonuna doru bu sand kta ki e yay bi tmez sanmaya ba l a
m t m . B u sand k b a n a b t n b i r bereket v e a r t c ey l e r
mucizesi g i b i g e l i rd i . B y k a nnem i n l m n e kad a r hep
by l e devam etti . Sonra o l nce a s l mucize n i n nerede o l
d u u n u grdm . "
i te meden iyet ded i i n b u konaa benze r . Evvela o san
d n m ucizesi vard . Ya n i rah m e t l i by k a n n e n i n houna
g idecek ey l e r i sen fa r k na va rmada n haz rlayan sevg i s i . . .
B u , o mede n i yetin ya rat c ta raf d r ve h a k i katen b i r mucize
ye benzerd i . Her ey adeta haz r g i b i a ra n m a d a n bulunur.
H e r tesa d f, h e r a d m bi r mev s i m g i b i y k l v e zeng i n d i .
H i b i r a rza b u cmert feyzi t ketmez. B a dat b i t i nce K u r-

1 22
 MAHUR BESTE

tube ba l a r . O bitince B u rsa, sta n bu l doa r . En byk sa

nat a d a m n d a n en ba s i t i i s i n e ka d a r her kafa , her ko l so
n u n a ka d a r ve l uttu r . Sonra g n n b i r i n d e bu, ya rat c ta raf
l r . B y k a nn e a rt k yoktu r . Konso l , sand k hepsi m ucize
s i n i kese r . F a ka t ev sa l a m d r ; hayat eskisi g i b i d eva m eder.
Sen o h a t ra l a r iinde yaa r s n . M ucizenin kend isi d e i l s e
bi l e , o n d a n h e r y a n a sinen s r v a rd r, emn iyet va rd r . Ara d
n bu l ma s a n bi l e a ra ma n n zevk i n i duya rs n . Son ra b i r a n
ge l i r, kona n kend i s i ya n a r . i m d i enkaz a ra s n da grd
m z insa n l a ra benziyo ruz. Bir y n k l , ka ra r m d i rek, pas
l d e m i r, yer yer tten duman, is ve a m u r i i nd e i te b u l d u
umuz e y . . . i m d i sen iste d i i n kad a r b u a rt k l a r l a yeni
b i r ey ya pmaya a l ; i sted i i n kad a r a r k , eski d nya m z
sev, o n a ba l yaa ; s i h i r l i nefes orta d a n kaybo l d u kta n son
ra e l i ndeki erp y n nd a n ne ka r ? H a tta h a t randa ka
l a n ey bi l e b i r ie ya ra ma z .

sma i l M o l la adeta istemiye istem iye sze ba l a d :

- i st i a re i l e konuuyors u n , H oca ; g ze l a ma i nsa n ya

n l t r . Bana ka l rsa orta da y l e ne ark va r, n e d e a kta ka l
m l s va r . D e m i n a rk m dafaa e d e r gr n d m . M a k
sa d m sana f i kr i n i a ka sy l etmekt i . B e n a rka ba l de
i l i m , eskiye d e ba l de i l i m ; bu meml eket i n haya t n a ba
l y m . Bu m s l ma n l k m d r, a rkl l k m d r, T r k l k m
d r ? b i l m iyoru m . Y i r m i sened i r o kud u m . O t u z s e n e ka d l k
l a rd a , Fetvah a n e d e a l t m . B i r tek ey a n la d m : kita p l a bu
haya t n a y r l . Sen ga rpten g e r i o l du u muzu syl yorsu n .
Zaten h e r kes bunu spy lyor; e l bette doru bi r sz o l sa ge
re kt i r . Fakat ben daha m h i m bir ey sy l iyece i m . Ben he
men etra f m zdaki haya tta n geri o l d u umuzu sy l i yece i m .

1 23
 MAHUR BESTE

B ence ne ark, ne u, ne bu va r d r ; etra f m zda grd:: .

m z hayat vard r . B iz i ya pan bu hayatt r . Btn h ususiyetle
rimiz oradan g e l i r . B u ise k i tapta okud u k l a r m z g i bi bir kere
i i n o l up bitiverm i ey l erden de i l di r ; d a i ma de ien de i
t i ke bizi de deit i ren bir eyd i r . nk a r ka s nda e l i ne ge
en her meyvay itah l a s rm a s n b i len b i r cemaat i n zevk ha
yat vard r . D ier ey l e rden bahsetm iyece im, b i l d i i m ey l er
den ba hsedece i m . En et i n f k h mese l e s i n i , haz r l a d m
b i r fetva i le ha l l etti i m b i r g n n sonunda , evi m i n kap s nda
ya n l yu n l u b i r a rapa i l e dua eden, abani sa r k l kr di
l enciye g pta ettim . O n u Al l a h a d a h a yakn b u l d u m : M edre
sede rend i i m , tekkede d i n le d i i m Al laha de i l . Fa kat
i inde yaa d m bu haya t n btn yksek ta ra f l a r n , i nsan
l n , cevhe r i n i kend i n d e top l a ya n Al laha . A n l a d m k i ikisi
ayr ayr ey l erd i r . Gen l i i mde Bada d ' , B a s ra 'y babam
la grm t m . ihtiya r l mda M ekke i l e M e d i n e 'de memuri
yet verd i m . M s r 'a ura d m . a m 'da ocuk l u u m u n i k i y l
geti . H eps i n i t rbesi, evl iya s , kand i l i , bayra m , namaz n i
yaz i l e g rdm v e da ima baka l n h issett i m . D a i m a a y n
o l mas l a z m g e l en b i r l h iyetin ehresi ben i m i i n de it i .
Yava yava o ha l e g e l d i m k i b i r kand i l re i, b i r ramazan
m a n i s i , iyi ya k l m bir m a h ye, s rt nda ya ma l a ba s , e l inde
kek l , dene i , boyn u n da ka p l u mbaa ka buundan, bil
mem h a n g i hayvan kem i inden t l s m l a r fa k i r v e b it l i b i r d i
lenci ben i m i i n m s l ma n l n ta ken d i s i d i r . Gene a n la
d m ki b i z i m ark; m s l ma n l k, u bu d iye tep i l etti i m iz
eyler, bu topra kta ken d i h a ya t m z l a ya ratt m z ek i l l er
d i r . B ize l h i yeti n ehres i n i veren H a md u l l a h ' n yaz s , i t
ri"n i n tekb i r i , kim o l duunu b i l m e d i i m i z b i r i i n i n yapt
m i h rapt r .

1 24
 MAHUR BESTE

D i kkat et, ha l i s msJ m a n g i bi d n myorsun Mo l-

l a bey.
B i l a k i s , ta m b i r m s l ma n g i b i d n yorum, fakat
mcerret b i r ms l ma n g i b i de i l de bu eh r i n ve etra f n d ,
h u lasa bu meml eketin i i n d e yaaya n b i r m s l m a n g i b i . . .
i kiyz y l bu m e m l e ketin haya t na ka r m yaa ya n dede
l e r i mden ba na m i ra s ka l m bir m s l ma n l k. Bu m s l man
t kta n Teki rda karpuzu n u n , M a n i sa kavu n u n u n , Amasya ka
y s s n n , H a c be k i r l o k u m u n u n , I tri beste s i n i n, Ka nd i l l i yaz
ma s n n , B u rsa dokuma s n n h i s se le r i va rd r . Bu ms l ma n
t n eh resi , otuz k rk senede b t n etra f i y l e bera ber dei
i r : ramazan sofras , ca m i sebi l i , Fatih kahve l e r i , K kpa
za r ar s D ivanyo l u . . . B u m s l ma n l n benim de herkes
gibi i na nd m a ki d e l e r i vard r . Fa ka t o n l a r n arka s nda ken
d i l e r i n i ayd n l atan, mana l a r n yapa n bt n b i r hayat va r d r ,
h a l k vard r . As l s i h r i n i o yapa r . O ne medreseden, ne tek
keden, ne eyh l is l a m kap s n d a n , ne kazasker kona nd a n
ge l i r ; ha l k n haya t nda n do mutu r . O nun i i n d i r ki o haya
t n emri nded i r, r u h a n iyeti onu n l a beraber y r r . i i n e F i re n k
ica d b i l e g i rer, f a k a t manzara s b i z i m ka l r .
B i r g n Fetva h a ne 'de ko nu uyordu k . Arka d a lardan bi
ri: "Bu a ra ba l , ferace l i , fen e r l i ramaza n gezinti l e r i n i ka l d r
sak, ded i ; f sk f cu r menba o l uyor, ramaza n la ne a l akas
va r ? . . Yok, dedim; i l imeyin, ramaza n n ta kend i s i d i r . H ep
si birden i t i ra z etti l e r . Ben sz m biti r d i m : " Ra ma za n eer
ha l k n haya t n a a it , eer m s l ma n l k h a l k n ise, b ra k n i s
ted i i g i bi o n u geirs i n , o n a ke ndi iste d i i ek l i vers i n . Yok
sizin ise, s i z k e n d i n i z i bu mem le ketin d nda bir ey say
yorsa n z, ra maza n n z d a , bayra m n z d a a l n , g i d i n " de
d i m . O za man b i r is i : " Ka d n erkek p iyasa gavur i i d i r, bizde

1 25
 MAHUR BESTE

yokt u r " ded i . " i yi a m a , ramazanda, ehza deba 'nda b i z i m

damga m z ta r . B u neye benzer, b i l i r m is i n ? Fotoraf d a
gavur ica d d r demeye . " diye cevap verd i m .
G een ramaza n , tera vi hten sonra b i r ha sta z i ya reti ne
g itm iti m . Araba ile K kpaza r 'da n geiyo rd u m . B i rd e n b i
re merhum Zeka i Efen d i 'n i n b i r bestesi k u l a ma a rp t . B a k
t m : b i r pencer e n i n i i n e fonoraf kurm u l a r . i n a n r m s n ,
o zamandanberi fonora fs z ramaza n a k l m a lm yo r . B u ra
da b i r ha l k va r. O nu n , ken d i s in den o la n b i r hayat va r. O n u
i i nden, d n da n kend i s i y a ra t yor. i te ben im sevd i i m ,
inan d m bu h a ya tt r . D i n, a kide , h epsi bu haya tta eki l a l
yor, dei iyor. Ara b i sta n 'da ramazan gece l eri m in a r e l erde
sylenen naat l a r d i n l erken Peyga m b e r i n b i le b i z i m k i nden
a y r o l d u u n u sa n d m . D n bir kere, Y u n u s 'ta ya hut eyh
Ga l ip 'teki M uh a m m e d ' i . . . B iz i m ruha n i yet i m i z , n u ra n iyeti
m iz b ize a ittir.
B i raz d n d , sonra bu sefer B ehet'e baka rak yava
yava okud u:

Sen A hmed- Mahmud-u Muhammetsin efendim,

Haktan bize sultan- meyyetsin efendim.

Peyga mbere byle " efend i m " diye ve bu terifa t l a h itap

edeb i l mek i i n evve l a t rke kon uur domak, sonra b izim
t rkem i z i n i i n d e doma k, bizim ter ifa t ve a d a b m zdan
gemek laz m d r . Ta Asya i l erinden kopaca k s n , bir g i bi
bu sa h i l l ere d eceksi n ; ora da t p k b i z i m k i o l a n b i r i mpa
rato r l u k kuraca ks n , bu top ra k stndeki haya t n iza m l ya
caks n ; d rt a s r l fer, ka l ka n, ba rbunya yi yeceks i n ; badem,
g e l i n c i k u r u b u i eceksi n ; samur krklere, beyaz b rmck-

1 26
 MAHUR BESTE

lere b r n p ya ya ca ks n ; h ayat a r za la r n n stnde bir

vahda n i l i k f i kr i y l e yaayacak, onu trbende, ca m i i nde, sebi
l i nde bir s l u p ha l i ne get i receks i n ; tekke l e r i n a s r l a rca Al
l a h l a sevg i l iy i b i rlet i rece k l e r ; d i ni rae bir zarafet ve neza
ket ayi n i ha l i ne g i recek ve sen peyga mbere h itap i i n bu d i l i
bu l a c a ks n . . .
ark l d , d iyorsu n . Ah met Aa l d g i b i b i r ey bu . O
ben i m i k i e l i m, i k i aya md r . Sonra seve r i m de . istemem
a ma , va rs n l s n ; ye r i ne e l bet b i r i g e l i r . Zaten a r k ned i r ?
B i r ke l i me . . . K e l i me l e r va r s n l s n . As l ya amas l a z m ge
len l mez. O b i z i m h a ya t m zd r, o dei i r . D e i t i ke de ya
rat r . Arka s nda kend i s i n i yapan kuvvet l e o d u ruyo r . B u by
l e o l u nca . . . F a k i r i z, cah i l iz, uyuz, buyuz, doru, at l bir zi!J
n iyette ya yoruz . H o ben o z i h n iyete de pek kt demem .
l d m zaman i i ne sa r l a ca m kef e n i otuz sene bera be
r i mdf6 gezd i rm i b i r ihtiya r m . H is l e r i m l e etraf m d a ki eye
ba l y m . O n l a r n i i ne gm l mek iste r i m . Ne i se . . . Btn
b u n l a rdan ku rtu l m a n n yo l la r o l sa gerekt i r . F a k a t n ekadar
d e i i rsek deie l i m, yapaca m z h e r y e n i eyde bu mem
l eketi n ken d i s i n den g e l e n bir damga o l aca kt r . Onu doura
ca k olan bu a na d r .
i te ben i m sevd i i m , i n a nd m ey. Benden y z sene
,
sonra a rt l a r o ka d a r d e i t i i , unsu r la r o ka d a r ta n nmaz ek
le g i rd i i h a l d e bu meml eket i n haya t n y i ne b u g n n deva
m yapa c a k o l a n bu d a m ga d r . Ne arka , ne ga rbe, ne fa l a na ,
femekana ba l y m ; b ize ba l y m . H ayata, ya n i l meyen
bir eye ba l y m . i ki m i z de ihtiya r z . l m n e i i ndeyiz.
H atta o l u k ocuu mun a r a s nda b i l e onu g r r g i b i y i m . Fa
kat soka a k p ha l k n i i n e ka r nca l m pe i m i b ra k
yor sanyorum. Kesif yaa n m h a ya t n i i nde f a n i m r si-

1 27
 MAHUR BESTE

l i n i yor, baka b i r ey o l u yo r . B i lmem a n l atab i l d i m m i ? Bir

c a m i , b i r kahve, b i r paza r yer i , kpr ba , b i r d n a la y ,
h e l e h e r c i nsinden m u s i ki ben i l mden kurta r yor g i b i ge l i
yor bana . . .
- Ama de imeyi ka b u l e d i yo r m u su n ?
- E l bette ka b u l e d i yorum . mmet hayat da l p top l a -
nan b i r eyd i r . H e r da l n a rka s ndan b i r top l a n ge l i r .
- Ama h e r va k t a yn n izam etra f nda top l a n m a z .
- N izam la ra da ek i l v e r e n h a ya tt r . S e n h i soka a
kmam g ib i konuuyorsu n . O ka l a ba l k, o dev yok mu ? e l i
ne geird i i h e r meyvay ita h l a s r a n odu r, sen i n n izam
ded i i n eyi de yapan odu r . H a ya t n medd i , cezri o n u n e l i n
ded i r . i i n gze l ta raf d a , ' bi l meden ya par; pabucumu ya
p yorum, enta ri m i y k yo r u m , ka r n m doyuruyorum derken
ya par . . . Faka t mes e l e o de i l ; mesele, b u g n n iinden k
m a m zd r . Bu ya rat c l k neh r i n i n yo l u n u ama m z l az m .
Sabri H oca yer i nde topa r l a n d :
- Sa dece Ka n u nu Esa s i n i n i la n i y l e bunu yapa b i l i r m i
si n ? Dava i mpa rator l u u n ta l i h i ze r i nde d n yor. Bu ta l i h
b i r Ka n u n u Esasi i l e deimez. B iz b u f i kre kurta r c b i r ey
d iye ba la n d m z y l l a r d a , ya n i bunda n k r k, e l l i hatta a lt
m y l nce, bi r M eruti yet i d a resi bi rok mese leyi ha l l ede
bi l i r d i . " Me m l eketeyn" bizim m i d ir , de i l m i d i r , d i ye m
n a ka a ed i l d i i y l la r i le M a kedonya 'n n , Tra kya ' n n , Arna
v u t l u u n ta l i h i m n a ka a ed i l d i i y l l a r a ra s nda fark u nu
tuyoruz . Yzy l nce bu mem l e kette herkes bizden ya l n z
ada let istiyord u . Sonra topr a k h a k k isted i . im d i ise bt n
unsur l a r m sta k i l b i r ekirdek etrafnda top l a n m l a r , ana
b nyeden ayr l m a k i stiyo r l a r . H e r cemaat i n cebinde ayr b i r
vata n h a r i ta s var . H i biri n i n b i zi m l e yaamaya n iyeti yok.
 MAHUR BESTE

Hatta o ka d a r ba l o l d u u m u z Ara bista n b i l e a n a vata n d a n

a y r l m a k istiyo r . B u lga r i sta n , a r ki R u me l i 'ye otur m u , M a
kedonya 'da S rp l a r l a , Y u na n l la r la sa ba h a ka m dvyor;
S rbista n ken d i s i n i S e l a n i k 'e kadar i n d i recek hadiseleri sa
b rs z l k la bekl iyor, Yuna n l la r n h e r yerde gz va r . E n k
k, en da n k cemaat l er b i l e i mpa ra to r l u a o l ma m a s la
zm gelen bir ey g i b i ba k yo rl a r . B u na ' k a r b i z ne yapaca
z ? Nas l bir kera met l e bu k a d royu koruyaca z ? E l de tu
ta m yaca m z bi l d i i miz ey l erden b i l e vazgemek o kada r
g ki . . . Bu kada r mucize l i b i r ii sa dece b i r K a n u n u E sa s i ,
b i r h rr iyet ida resi vereb i l i r m i ? Ka l d ki i md i ki d nya bs
btn baka ey l er i n pe i n d e . Avrupa 'da f rka, h k u met ek
li dava la r ; i ktisadi, i timai bir y n etref i l ve h e r a n g e l i
e n mese l e l e r i n etra f nda d n y o r . B izde ise sadece b i r n a
za r iye . . .
- Dei l , ben de bu gen l e r l e konutu m . Sen i n d e d i i n
g i bi dei l . Atiye ha n m n a k ra ba s nd a n b i l e va r . G een l erde
B e r l i n yo l uy l a Pa r i s 'ten dnd . Ga l i ba A l m a n ve F ra ns z i r
fa n n n orta s n da yaa m a k i i n o la ca k, on sene d a rda
ka l d ktan sonra, ista n bu l 'a d n m i ye raz o l d u . Konutu m;
h i de y l e dei l . O n l a r b u n u bir merha l e say yo r l a r . D i yor
l a r ki hayata a kaca yo l u serbeste a a l m . O nd a n sonra s
n bu m i l l et ken d i s i ya pa r . B i r h afta evve l sa ka l m dze lttir
memek l i im bugn bu k lfetten kurt u l m a m icap etti rmez.
E l l i y l nce bu i i yapma m z . B u gecikme gene orada n
i e ba l a ma m z za r u r i k la. r . S e n i n dedi k l e r i n i a n l a m yo r de
i l i m ; sen , i timai b i r mca d e l e n i n geti recei d e i i k l i i is
t i yorsu n . Bu, i sted i i n za man o lacak ey dei l d i r . O na va
ra b i l mek iin a ra d a n bir sr perden i n , enge l i n ka l k m a s la
z m . i mpa rato r l u u n daya n d i kt i sa t s i stemi deime l i .

1 29
 MAHUR BESTE

Sonra b u deimen i n geti recei ha lk tenevvr s e n i n i ste

d i i n i yapa r . H a l ktaki hak f i k r i d e i i r , mca d e l e bala r . Fa
kat b u , zama n l a , merha l e l er l e o lacak eyd i r . B u genler b e l
k i de n eticesi n e y e varaca n b i lmeden b i r ka p y a yo r l a r .
M em l eketi m i z i n i nsa n n i eden ka r yo r l a r , " g i t yaa ; b i r
eyler ya p, icap ederse l . . . " d iyor l a r . Ak havada l mek,.
ca m a rkas nda bo u l ma kta n d a ha i y i d i r .
M o l la B ey b i r m ddet d n r g i b i d u rd u , sonra deva m-
etti :
- B i l i r m i s i n , eski b i r a da m o l masayd m m uhakkak bu
cemiyete g i rerd i m . Fakat i n sa n l a r n iiyle a lakam eks i l d i ;:
yzm ok ba ka tarafa ba k yo r a rt k . Ama B e het by le de
i l ; o gen. Benden baka t r l de yet i ti . Sonra a l mas m
d a seviyor . ok i sterim k i o n l a r n a ra s nna g i rs i n .
Sabri Hoca isteksiz i steks i z raz o l d u :

- G i rs i n , d e d i , g i rs i n ; orbada o n u n da tuzu o ls u n .
B u n u sylerken i i nd e n : "Za ten siz, bu eski a i l e ler, her
i h t i ma l i k o l l a makta n baka n e yapa rs n z ? D rt tarafa b i rdefl'
tutun mazsa n z, d a i m a , d a i m a uya n k o l mazsa n z ha l i n iz ne
o l u r ? " d iye d n yo rd u . Sonra b i rd e n b i re eski a rkadar
hakhnda bu ka d a r i nsafs zca bir h k m verm i o l maktan
uta nd . H i kimsenin bi l m e d i i bu kabahati a ffettirm iye a
l t :
- B a na ka l rsa sen g i rm e l isi n . Tecrbenden, b i l gi ndefl'
fa yda l a n rl a r . H em bir deii k l i k o l u rsa M e i ha t 'e ka d a r yol:
a kt r .
- M e i h a t . . . eyh u h e t . . . eyh uhet, M e i ha t . B i ra der.
iin mi yok ? O n l a r kendi eyh l i s la m l a r n ken d i l e r i b u l u r
l a r . H i merak etm e .

1 30
 MAHUR BESTE

Sonra , bt n etraf na s i ra yet e den b i r hz n le, yava ya

va, ok okunmu bir kita b kapa r g i b i i l ave etti :
- B e n i m tecrbeme g e l i nce o bana a it b i r eyd i r . O n
dan ki mse i stifade edemez . . . H e r kes kendi tecr besi n i ken
di ba na yapa r ve bera b e r i n d e gt r r . A l l a ha ok kr k i
bu by l e d i r, yoksa i n sa n l a r b i rb i r i n i n tecr besi nden fayda
la naca k o l sa la r d , yeryz n d e insan hayat okta n biterd i .
Atiye, Refi k Bey i n a d n n b u konuma da gemesi nden
hi te m e m n u n o l ma m t . H e l e ertesi a ka m Behet Bey i n
eve g e l i r g e l mez : " Refi k Beye h a b e r b ra kt m ya r n a ka m
aabey i s i y l e bize yemee g e l ecekl er., d iye verd i i haber
o n u bsbt n s k m t .
Refi k B ey, Ati ye ' n i n b y k e n i tesi H a l it Bey i n ka rdeiy-
d i . A k f i k i r l i , mca d e l e i hti ra s o l a n , zeki , a l kan b i r i n
sand . G z e l resi m yapar, iyi konuurdu . Ken d i s i n i a ka rsuya
b ra k r g i b i , ka r s n da k i n i g a r i p b i r d i n leyii va rd . Atiye
onu hemen oc u k l u u n d a n b e r i ta n rd .
Daha h uysuz l uu b u r n u n u n ucunda n v e gzleri n i n p n a
r ndan akan k k b i r k z i ke n , Ref i k o n i k i , on ya l a r nda
Ga l a tasaray l bir ta l e be i d i . H a ft a da bir kere eve dn n
de, Atiye a b l a s nda m i safi r i s e , kitap l a r n , defte r l e r i n i bir
yana a ta r , bu yara maz oc u u e l e n d i rmeye a l rd . Re
f i k, G a l atasaray 'da n sonra T bb i ye 'ye g i r d i . Atiye b y d ,
fa kat bu oyun a r ka da l bozu l ma d , b ir nevi dost l u a do
ru g e n i l ed i . Atiye, o n , o ndrt ya l a rnda i ken b i r b i r i n e
sy l emed i k l e r i h i b i r s r la r yo k g i biydi .
Refik, T bbiye'y i biti rdi kten sonra, Avrupa 'ya g i tti . Pa
r i s 'te Paste u r E nstitsnde tahsi l i n i tama m l a d . B i r m d det
Roma 'ya ura d . O ra d a n B e r l i n 'e geerek a lt y l hususi b i r
k l i n i kte a l t . Seyahati n i n i l k y l l a r nda Atiye a b l a s ondan

1 31
 MAHUR BESTE

b i r i ki mektup a l m , sonra n ed ense mektu p l a r kes i lm i, R e

f i k kk dostun u hemen h e m e n u n utmu g i b i b i r s kuta g
m l mt. Atiye b i rka gn evvel a bl a s n a ura m a m o l
sayd o n u n m e m l e kete d n d n den b i l e haberi o lm a ya ca k
t.
O g n a bl a s o n u ka p d a n " Refik g e l d i , b i l iyor musu n .
B i r a y o l uyor,, haberiyle kar la m t . Sonra m i s a f i r l e r l e o
turm u l a r, baka eylerden sz a m l a rd . H a tta Atiye " Re
f i k Bey n a s l ? " sua l i n i sormaya b i l e f rsat bu lama m t . An
cak herkes ek i l i p g ittikten son ra , R uhsa r ha n m ka rde i n i
" g e l s a n a b i r e y gstereyi m " d i ye ieriki odaya ekm i,
orada iki pencere a ra s nda a s l m sulu boya bir ka d n res
m i n i gsterm i t i . Atiye garip b i r h is l e b i rd e n b i re sars l m
t.
B u , kendi resm i i d i . phesiz f i rkete l erfe, b i r y n b u k
l elerle ba n n zerine top la n m k u m ra l sa l a r i le , garip
m eyva pembesi rengiyle dik ya ka l yei l kadife e l bises i n i n
i i n d e b i r g l yapra g ib i f k ra n bu y z ta ma m iy l e kend i
s i n i n de i l d i . O yzde, her a ka m, a y n a s nda teker teker
s a yd k r kl a r n , o n l a rda n d a h a ok kend i s i n i rkten yor
gun l u u n , kapa l odada s o l m u iek ta l i h i n i n ten i n e s i n d i r
d i i o garip d o n u k l u k yoktu . Sonra baz i zg i l e r h i benze
m i yo rd u . Atiye' n i n b u rn u , bu kadar yukardan ksa ve kesi k
de i l d i ; kula kla g z a ra s n d a k i mesafe d a h a d a rd . B un u n
la beraber u m u m i gr n nde sadece kendisi n i n o l a n g a
rip b i r ha l vard . ste l i k d u d a k l a r n a o kada r mana l , h z n
l b i r tebess m koymutuk k i . . .
Abl a s sord u :
- N a s l , t p k t p k s na de i l m i ?
Atiye, b i r ryada g i b i cevap verd i :

1 32
 MAHUR BESTE

- Evet, t pk t p k s na . . . Ken d i m i a yn a da sa n yo r u m .
H a k i katte bu k k portre kend i s i ne o ka d a r benzem i
yor d u . O nda her za manki e h res inden daha baka b i r ey,
kendi g zel l i i nden daha s r l b i r ta raf va rd . A b l a s deva m
ett i :
- H e p sora sora yapt . Y a ra bb i m, n e l e r hat r l a m yordu !
" enes i n i n stndeki o k k ya r k h a l a d uruyor mu ? Eski
s i gibi zayf m ? Konuu rken yzne ba k l nca uta n p szn
unutuyor m u ? Gzleri gene yle sa r ba l reng inde mi ? D i n
l erken eskisi g i b i gene b y k byk gz l e r i n i a p ba kyor
mu ? " E l bise de senin e l b isen . H a n i geen k Abdu rra h m a n
bey l e r i n d n i i n s e n d e n a l d m e l b i s e .
Atiye bu e l b i s e n i n a b l a s nda b i rka hafta ka l d n hatr
l ya b i l i r d i , fa kat o a n da zihni ok baka ey l e r l e megu l d .
i i nde b i rdenbire b i r zemberek oyna m , ok d e r i nden, ok
eski bir y n eyi, kendisi n i n l d sa n d bir y n d uygu
ka l a ba l n o rtaya a t m t .
Demek u n utma m t , demek h a l a o n u d n e b i l iyor d u .
F a ka t bu a l e l a de hat r l a ma da n , rasge l e b i r d nceden da
ha stn, daha kk l o lm a s lazm gelen bir eyd i . Tekra r
portreye ba kt : Refi k o n u sa d e i zgi i zgi hat r l a m a m , ken
d i s i nden ka l a n ocuk haya l i n i adeta i i nde ok na z l , ok g
zel b i r e y i b y t r g i b i bytm t . O n u d n m , o n u n
stnde h u l ya ku rmutu . B a ka t r l o lsayd b u " ka d a r basit
s urette kendisi olan b i r eyi n ka r s n da byle a rmazd .
Gerekten b u portrede, ocuk ba l a r n n b i rb i r i ne doru ei l
d ii o acayip v e s r l geceden, bera berce kk n ba l konuna
ren k l i Ven e d i k fenerl e r i n i a st k l a r o c l us gecesi nden ka l
ma b i r ey va rd . K k ka n d i l m u m l a r n n titrek v e b i r m u
s i k i nota s ca n la n r g i b i d e r i n a kis l i a lt nda, etrafta ki

1 33
 MAHUR B E S TE

ga r i p sess i z l i k i inde, h i f a rk nda o l ma d a n tecrbesiz e l le

ri b i r b i r i n e kenet l e n m i, d u da k la r b i r b i r i n i n ten i n i yok l a m a
d a n , belki de ka rdee b i r v i sa lde nefes l e r i , sa l a r b i r a n
b i r b i r i n e ka r m t .
O gece Atiye, " a m l ca " ded i i m i z o a rt c ta biat n
btn a k l a l c gze l l i i ve s k u n u i le y l d z e l la l e l e r i y l e s
tne y k l d n , pa r l t l b i r Ce bra i l ka n a d d e m i gibi i i n
d e k i her a yd n l adeta sn d rd n sa n m t . i te b u k
k portrede o geced en bi r h a l , b i r nevi u ya n va rd . M u
hakka k k i ya r ka ra n l kta etrafa bu portredeki g i bi a k n ve
bia re gz l e r l e ba km t . Fakat Refik b u n u n la da ka l ma m
t ; a n c a k d e r i n ve d u r u l m u bi r sevg i n i n insa n r u h u na geti
rebi l ece i b i r sezi kuvvet i y l e, sa n k i o n u n ta l i h i n i kendi i i n
de, f ra s n n ucunda bu l mu tu . B u ehreyi a deta b i r ebedi
yet iin " bu n u btn b i r mre b i r daha dei memek zere
yapt m " der g i b i m h r l eyen g l mseme be l k i kendi g l m
semesi d e i l d i , fakat b i r g n , ehresi son ifa desi n i a ra rsa ,
bu g l msemeyi kendi iinde, petekteki ba l g i b i , nceden
haz r l a n m bu l a ca n sa n yord u .
O gece n i n ertesi gn bs bt n ba ka tr l gemit i .
R ef i k, saba h l e y i n " g e l sen i n l e kuyumcu l u k yapa l m , , d iye
o n u , erkenden fen e r l eri top l a d b i r odaya sokmu, orada
saatl erce yen iden tututurd u k l a r m u m d i p l e r i n i byk bir
t a s d o l usu suya dam l a ta ra k e l e n m i l e rd i . E r i m i mum dam
l a l a r so u k s u ya deer demez ga rip ek i l l er l e bi rden bire
a l p dnyo r l a r ; a ca yip, menev i l i , ken d is i n e mahsus
, g l gesi o l a n ya prak l a r, i e k l er, mcevher l er, h lasa te
sadfn, ve R efi k ' i n becer i k l i e l l e r i y l e ya rd m etti i gr l
mem i ek i l l e r meydana k yo r d u . B u sefer de e l l e r i b i r b i r i
ne dokun uyor, sa l a r , nefes leri bi rbi r i ne ka r yord u . F a k a t

1 34
 MAHUR BESTE

"Btra f l a r nda ve i l eri nde, d n gece o l d u u g i b i , her tema s

deri n l etiren sessiz l i i n o g a r i p ve y k c kutsi l i i yoktu . B u ,
k e n d i s i nden on y a k k o c u k l a b i r oc u k g i b i oynama k
ta n zevk duyan gen a d a m l a , babas n n sevgi s i n den g e l e n
b i r m a r k l b i r sa l ta nat h a k k g i b i samaya a l m haa
r k z oc u u n u n her b i r l e t i k l eri zamanki amata l a rkada
l kl a r i d i .
Atiye o g n ne kadar m a rd n h i u n utma m t : i ki
de b i r e l l e r i n i rpyor, g e n a d a m n boynuna s a r l a r a k : " A
f e r i n Refi k aa bey, bu ok g z e l o l d u , , d i y e sevi n iyor, sonra :
"Art k bozarsa n parma k l a r n srrm,, d iye teh dit ediyor,
kah kavgaya haz r l a n a n b i r kedi yavrusu g i b i kaba r y o r , ka h
soku l g a n , oka y c tav r l a r ta k n yord u : " N e g ze l , ne gzel
g e l in l i k ta c m by l e yapt raca m . . . Ya hut buna bir ad koy-
ma l , mese l a mehtap sefa s d iye . . . " S u y u n i i nden b i n i t i -
na i l e ka rd ekra n i k i e l iy l e y u ka r ya ka l d r yor, " b u z i
e k l e r i sa n yorum . . . " d iye oda n n i i nde d o l a t r yord u . F a
k a t zay f ka bartma, bu a c a y i p h u lya ii l i i , bu heyeca na d a
yanm yor , e l l e r i a r a s n d a para l a n yor, o z a m a n ken d ine k
z p somu rtuyord u : " M o l la b e y e b i r ta nes i n i gt reb i lsek . . . "
Atiye, baba s ndan " M o l l a Bey,, d iye b i r y a b a n c d a n bah
seder gibi bahsetmekten pek hola n rd . Bunu a n nes i n i n a
:z n d a n , daha k k l n d e n kapm t . Fakat s o n u na doru
bu l g n l k, tpk e l l e r i n d e pa rma k l a r n yaka ya ka tutmama
ya a l t k l a r mum d i p l er i g i b i snverd i . N e o l m u tu ? Yok
sa ken d i s i n i bu kada r sev i n d i ren ve e l en d i ren ey l erden ya
rn sabaha veya daha uza k bir zamana hi bir ey ka l rn ya
ca n ; parma k l a r n n kurduu h u lya n n , bt n h u lya l a r m z
g i b i , zama n l a k k , manasz ve k r k ey l e r o l a ca n bu k
k , bu tecr besiz ruh b i rdenb i re a n l ama m m yd ?

1 35
 MAHUR BESTE

B u n u b i l m iyordu, fa kat h eps i n i b i rden ya ka l a y p "yeter

a rt k . . . " diye k r p pencereden att n ok iyi hat r l yord u .
Sonra erife Ab l a 'n n ya n na g itm i, " h a yd i , oda ma g i de l i m,
bana b i r masa l a n la t " d iye ya l va rm t .
O g nden b i r hafta sonra T b biye-i ahane drdnc s
n f ta l ebesi nden Ref i k bey Avrupa 'ya ka m t . H a k i katte bu
f i ra r resmi ma ka m la r i i n d i . Yoksa bt n a i le , gen a da m n
gitmes i n i g i z l iden giz l iye haz r l a m t . H a tta Ata M o l la bey i n
b i l e b u n d a n az o k haberi va r d .
At iye, kendi eh res i n i n ka r s n d a , t p k aynas n n ka r
s nda gemi zama n n hat r l a r g i b i , b u n l a r d nyordu .
Ara dan onbe y l gemit i . B u portre ona bu on be y l n i i n
den g e l i yo rd u . Sonra b i rd e n b i re btn bun l a r n l zumsuz
ey ler o ld u u n u d n m , g l e rek: " sa h i d e n gze l , a ko l
s u n ! . . " d iyerek resmin n n d e n ayr l m t . B i r daha d a Re
fi k 'ten bahsetmed i .

1 36
HISIM AKRABA ARASINDA
 H a l i t bey ima n , ka raya z , son derece babaya n i , bu
n u n l a bera ber sevim l i ; kaza n d , harca d be l l i o l mayan,
da ima nee l i veya h i ddet l i gr nen, h u l asa i ki h a d a ra s nda
du rmada n gidip gelen b i r rakka s , b i r terazi m i l i gibi, sku
net ha l i ne pek a z rasge l i n i r b i r adamd .
B a ba s l d za man M l ki ye 'yi yeni biti rmi toy b i r de
l i ka n l yd . Eski sprgec i l e r kahyas o l a n ba ba s n n elde ka
lan servet i y l e yaa may tercih ett i i i i n , bir memuriyet ka
bu I etme d i i g i b i , baba s n n B a h eka p 'daki zah i re i r keti
ne de y l l a rd r bir kere o ls u n u ra ma m t . Ya r g n n ev
de, ya l n z l pek i i n e doku na n a nnesine a rka da l k etmek
l e gei r i r , l e d e n sonra evve l a semtin d e l i ka n l la r n n top
l a n d k l a r berber A l i efend i n in d kka n n d a n ba l a m a k ve K
kpaza r 'd a n Vefa yo l u y l a yu ka r kma k ze re, rasg e l d i i
ka hveha ne, ay c , boza c dkka n l a r na u raya u raya , yaz n
hemen hepsi n i n kend i s i n i tan d erbeti l e r i n o n u gorur
grmez d o l d u r d u k l a r erbet l e ri ie ie ehzadeba i 'na ka -

1 39
 MAHUR B E S TE

da r gel i rd i . Mevs im i n e gre, i k i n d i veya a ksam piyasa s n ,

b i r pencere a rkas n da n ifta r za ma n n bekleyen sa b rs z b i r
o r u l u g i b i , da l g n da l g n seyrede r, sonra B eyazt'a doru
yava yava y r rd . O ra d a , k u rmak bahanesiyle h e r e l i n e
a l d ka b irka da kika i l erl ettii saatine s o n b i r defa daha
b a k a r , vakti mnasip b u u nca M erca n 'd a n a a ya doru s
z l r , ya B a l kpaza r , yah ut Ga lata veya B eyo l u 'n u n daha
k i ba r, daha k l f et l i meyha n el e r i n de b i tecek olan bir gece n i n
ka p s n a l a rd .
H a l id 'i n eve d n , evden . k gi bi g r ltsz ol
mazd ; ok defa maha l l e h a l k , evvela sokakta sert b i r teker
lek ve na l sesiyle bu dn ten h aberda r o l u r, sonra tela l
tela l kap a l ma la r ba l a r, baza n u z u n , h i ddet l i konuma
la r o l urdu . N ih a yet, kap n n ya n n d a n b u a n la rda h i eksik
o l ma ya n emekta r maha l l e bek i s i n i n efka t l i , pencerelerden
sa r k m mah a l l e l i l er i n hayretli ba k l a r a lt nda, g n dz a y
n kap dan eski sta n b u l terbiyesi n i n btn veka r i y l e tes b i h i
n i e k e e k e k m o la n H a l i t beye h i benzemiyen, pa rde
l? s nn n leri a k , ka l p l fesi ya na yatm, o m u z l a r dk
b i r baka H a l i t bey , zorla a ra ba d a n i n d i r i l i r ve ko l una gi ren
h izmet i l e r i n , u a k l a r n ya rd m i y l e merd i ven l e rden ka r l r,
yata na yat r l rd .
B a z gecelerde i s e i bsbtn dei i rdi : H a l it bey, m
rn d o l d u ra n ya l n z l a a kta n i t i ra z etmek ister gibi, b
tn bir sarho ve a l g c kafi l esiy l e eve d n e rd i . O za man
yksek perdeden atlan na ra l a r , bozuk sesle sy l e n e n t rk
ler soka kap l a r, saki n semt gecesi, rya s n a b i l e gi rmeyen
ka ba zevklerin gr ltsiyle d o l a r, sprgeci l e r kah ya s n n
cephesi b i r b u u k a d m l k b i r bahe para s n n geris i n d e n
sokaa ba ka n kona n n btn pencere l eri a yd n l a n r, m u t-

1 40
 MAHUR BESTE

ba kta oca k l a r ya n a r , hava n la r d l r , yemek haz r l a n r, yu

ka rda oda oda sofa l a ra kad a r temiz yer yata k l a r seri l i r, g
c rt l kema n la r , at l a k ifte n a ra l a r a h e n k ya pa r; h u l asa ok
a la tu rka bir e l ence, gece ya r s ndan sonra , bir ho kka baz
cebinden ka n o bitmez t ken mez eya g i b i , bir a nda ba
l a r ve misafi r ler k k bey i n i h a neti i le g i rd i k l eri evi yle
ko l a y ko l a y terketmeye r a z o l ma d k l a r i i n bu ha l , geceden
geceye va h i m l i i a rta n o g n le r i sa y l hasta l k l a r g i b i dev
res i n i ta ma m laya na ka da r srerdi .
Bu progra m n bozu lduu s a y l gece l e r , Ha l i t bey i n b
y k mera k l a r nda n biri o l a n ya n g n seyretmek iin i kiyi fe
da etti i gece l erd i . sta n bu l ha l k ; servetl eri n i , saa detl e r i n i
kemiren bu a fetl e baba a yaaya yaaya o n a ga r i p b i r s u
rette a l m , n n e geemi yece i n i a n l a y nca onu h ayat n n
erevesi i i n e a l m t . Ya n g n sey r i n i estet i k b i r r f g i b i be
n i mseyen, her s n ftan y n la rca i n s a n va rd . Zen g i n l er i n
a l e lace l e h a z r l a tt k l a r a ra ba la r i y l e, i ht i ya r la r n s r t l a r nda
a r k r k l e r i y l e , ti rya ki l e r i n i i nde kk i spi rto l a m ba s ve
kahve ta k m l a r b u l u n a n sepet l e ri y l e , hatta ufak tefek kah
va l t neva l e l er i y l e g i tt i k l eri bu a levl i e lenceye Ha l it bey de
d u ma n l o l ma ya n b i r kafa y l a g itmek itiya d nda idi .
Ha kiki manas eski sprgec i l e r kahyas n n servet i nden
be karde zerine a n n e s i n e ka l a n l a r b i t i rmek olan bu ha
yat Ha l i t bey i ki sene yaa d . Annes i n i n son d kka n da e l
d e n kt g n b i rdenbire babas n n orta k l a r n v e Si nop ta
ra f la r nda h s m a kra ba e l i nde ka l m a raziyi h a t r l a d . B u
hat r l a ma i le e v i n hayat b i rden deit i : geceya r s misafir
l er i n i n yer i n i ok k i ba r , a r ba l , uzun fes l i , temiz, kvra k
b y k l , redingotlu, d i k yaka l a v u ka t l a r a ld .
Ha l it bey o n l a r l a saa t l a rca kt phanesine kapa n p Def-

141
 MAHUR BESTE

teri H aka n senetleri ve ka n u n m a d d e l eri ze r i n d e m n a ka a

ett i . B i rka g n nce gec e l e r i o l u n u ta l kta bekl eyen a n
nesi, bu sefer, ba nda beyaz b i r ba rts, ya r a ra l k kap
a rka s nd a , avuka t l a ra cevap vermeye ba l a d . i k i gn son
ra da H a l i t bey Kasta m o n u ve S i n o b 'a ufak bir seya hat yap
t . D n te, ba bas n n o rta k l a r na b ra k m g i b i g r n d
yaz h a n eye b i r bomba g i b i d t .
B i r yandan da , ba ba s n n h s m a kra ba s ve uzun i ka me
ti b i r nevi tasa rruf h a k k g i b i k u l l a n a ra k h i b i r ey deme
yen k i ra c la r a l eyh i n e b i r s r dava a t . H a l it beyi n h a ya t n
da m h i m b i r merha l e o l a n bu dava l a r y l la rca s rd . B u n
l a r n sonunda ba ba m i ra s n iyi kt tasfiye edebi l d i . O ka d a r
k i , ken d i s i n i i l k i n o k hoyrata ar l a ya n ba ba ta raf a kraba
b i l e , sonunda ma l l a r na m l k l e r i n e m usa l lat o l a n para z i t l er
den o n la r ku rta rd iin ken d i s i n e m i nnetta r . b i l e o l d u l a r .
Hatta b y k amca s , bu m i n net duygusunu gstermek i i n
ona b y k k z n vermeyi tek l if ett i . Fakat Ha l it bey , i f l i k
v e d e i r m e n l e r i n y l l k g e l i r i nden pa y na den b i r i k i b i n l i
rada n fazl a s n a l ma ma a a hdetm iti; onun n a mca s n n
k z gene amca s n n ya n nda ka l d . B u na ka r l k , a m ca s
nn her gz ba nda ev i n i n bahesine k k teneke kutu l a
r a istif ederek gm d sa r , pa r l a k a l t n l a r n say s bi r pa r
a aza l d .
B t n b u n l a r yapa rken kendisi de Mece l l e'yi , ka n u n l a r
iyice be l le m i o l d u . Fa ka t n etice b u n u n l a ka l ma d ; H a l it
bey d n ya n n en teh l i ke l i h a sta l k l a r nd a n b i ri o l a n ada let
hasta l na da tutu l d u . Y l l a rca a ra z i ka n u n l a r ve tefs i r l e r i ,
i l am, Defteri Haka n senedi , i stinaf, temyiz istida s , avuka t
yaz h a nes i , mahkeme koridoru a ra s nda geen bu h a yat o n u
adeta by l e m i ti . " H ukuk-u sa r i ha ", " h isse-i ayi a ", v . s .

1 42
 MAHUR BESTE

g i b i o zamana ka d a r h i bi l m e d i i ta b i r l e r ; " b i r taraf ta r i k-i

am, dier taraf kzo l u va kf ima reti ve Y rt kgz H a sa n
efend i med resesi " ta rz nda a razi ta h d i t l e r i d i l inden, ka le
m i nden d mez o l mu tu . Yava yava iyi bir vata nda i i n
a s l va zife n i n a da l et d e d i i m i z c i h a z n i l emesine ya r d m et
m es i o l duuna i n a nd . Bu b y k m a k i ne ken d i ken d i ne i l e
yemezd i ; na s l b i r l o komotife km r laz msa , o na da ha kk
n isteyen vata nda l a r n iyi n i yeti l az m d . " M ema l i k-i O s
m a n iye 'de her vata n d a senede dava a sa i ler de i i r "
diyordu. B a ba m i ra s n kurta rma k i i n yedi sekiz i n i b i rden
amasiyl e bizza t ken d i s i b u n u n en gzel rne i n i verm i ti .
i te ken d i at bu yo lda tek ba na btn mr nce yrd .
etref i l va kf mese l e l e r i bu dava la r Ana do l u ve Rume l i 'n i n
muhte l if eh i r v e kasaba la rna ko l a y l kl a ta d . Byle l i kl e
Ha l it bey i n ahsi ada l et h a r i ta s gitt i ke g e n i l e d i , g l gesi
bi rka l keyi b i rden ist i l a eden bir a a g i b i by d . Ha l it
bey, dede m i ra s evi nde, g e n i karyo l a s ii nde, baucunda
M ece l l e , czda n czda n senet, i l am sureti, isti nabe m sved
desi d i n l e n i rken, bu g e n i a a c n k k sa l d yerlerde s iya h
cbbe l i , beyaz sa r k l , n u r y z l h a k i m l e r i n ; titiz, p i nti ev
ka f m d r l e r i n i n ; uya n k, da lavereci avu ka t l a r n ; pa rma k l a
r t t n duma n , m rekkep l ekes i y l e boya n m z a y f , ki r l i
ya ka l , d z e l m e m i sa ka l l z a b t kat i p l erin i n o n u n at da
va l a r l a meg u l o l d u k la r n ; zayf petro l lambas nda bu
dava l a ra a it dosya l a r ze r i n d e c i ga ra stne c ga ra ierek
d n d kl e r i n i ; kibi r l i ecnebi konso l o s l a r n n b i l e zama n za
man o n l a r i i n ma h kemelere g itmeye yahut cerbezesi pa r l a k
gz l k l e r i nden o k u n a n terc m a n l a r n gndermeye mecbur
o l d u k la r n d n d ke gerekten esiz bir hazz n bt n v
cudunu bir saadet stmas gibi sa rd n h i sseder d i .

143
 MAHUR BESTE

H a l it bey i n bu dava ama m e r a k gittike y l e b i r h a l a l

d k i , g n n b i ri n d e , b i r tica ret i i i i n g itti i Tra bzon 'da n ,
kaybed i l mek zere o l a n b i r d avay yi rmi yedi b i n l i ra ya sa
t n a la r a k ge l d i . i i n ga r i b i , b u dava y i ki sen e l i k bir gayret
l e kaza nma s yd . Fa kat o n u n i i n kaza n m a k, kaybetmek d i ye
b i r mese l e yoktu; a s l mese l e dava n n a l m a s , haz r l k la r ,
h e l eca n la r , v e hepsi n i n a rkas nd a , h a ya t n b i r nevi spor
gibi d o l d u ra n m ca d e le h rs i d i . Bu o l d u kta n sonra gerisi
ehemmiyetsi zdi .
B i rok dava l a rda az ok b i r tasarruf h a k k a ld m l k
l e ri e lden ka r m , a n ne ta raf n a kar b i r h a n yznden a
t dava neticesinde otu rd u u kona , day l a r n n , teyze l e
r i n i n veresesinden adeta yeni bata n sat n a l ma a mec b u r
o l m utu .
B u n la r kt fakat m u ka d d e r kaza l a r, hatta her m e s lekte,
her hayat e k l i n d e ka b u l edi l m e s i gereken za ra r la r d . B u nun
la beraber, b i rok dava la r , hatta h i kaza n l m a s midi o l
maya n la r d a kaza n r d . Avuka t l a r b u n u n s rr n , Mece l le 'yi
h e r kesten iyi renmesinde b u l uyor l a rd . Kendisi ise, b y k
b i r tevazu i l e ve pa rdes s n n yahut ceket i n i n d m e l e r i n i
zp y e n i d e n i l i k l i yerek: " be n d e n izde f i k r i ta kip va rd " der
d i . l m n e ka d a r , yedi sekiz a rka da l a b i rden oyn a ya n i yi
satra n usta l a r g i b i , mem l eket i n h e r ta raf n d a , h e r c i nsten
dava l a r ta kip ett i . O ka d a r ki ra h a t de ine uzand za m a n
l m n ya k l a t n h i ssed ince, ya n na a r d o l u na mi
ras o la ra k o n yed i dava b ra kt . B u n la rd a n i ki s i Ati na 'da,
ncs Odesa 'da i d i . B u d a r m e m l e ketlerdeki dava l a r,
H a l it beyi en ok sevi n d i ren l e r o lmutu . H e l e Ati na 'da ki da
va l a r nd a n en k d em l is i , onun zerinde, kend i s i n i d a r'
m e m l eketl ere henz ka b u l etti rmemi bi r i hti l a l h kumeti-

1 44
 MAHUR BESTE

n i n b i r ya banc payita hta i l k gnderecei s ef i r i tay i n eder

ken d u yd u u g u r u r ve muvaffa k yet uuruna benzer bir te
s i r yap m t . B u n u O desada , Trabzo n 'da g r l en b i r petro l
g e m i s i davas ta kip etmit i . N i hayet b i r nc dava, izmi r'
den B re n d iz i 'ye a t l a m t .
O n u n evl enmesi d e g a r i p o l mu t u . B i r g n a n n es i ona :
"Ata M o l l a B eyefend i n i n b y k k z n g rd m ; A l l a h ba
l a s n , s l n g i bi . . . S a n a a l ma y o k i ster d i m , a ma b i l mem
veri r m i ? " d e m i ti . Annes i n i n azndan h erha n g i b i r ka d
n n meth i n i i l k d efa i iten H a l it bey: " N iye vermesin ? b i r ke
re isteyiver. G e r i d ev l et m e m u ri yetimiz yo k a ma , iyi kt
va r l k l i n sa n l a r z . Ai l em i z de y l e tan n ma m dei l d i r . " ce
vab n vermit i .
Annesi b u n u n zerine, M o l l a B e y i n pa raya p u l a ba kma
d n , ya l n z satran mera k l s o l duu i i n kz n satra n b i l
meyene vermek istemed i i n i sy l em i t i . B u isteksiz konu
ma b u ra d a ka l m , ne a n a , n e de ou l b i r daha bu bahse
dnmemiti .
A l t ay son ra , b i r a kam st , yemek yerl erken, konu
ma a ra s nda H a l it bey: "Anne, Ata M o l la kz n ev l e n d i r d i
m i ? " d iye sormu, " H a y r ' ' ceva b n a l n ca : " u n u beni m
i i n b i r isteyiver. B en satra n rend i m " demit i . H a l it bey,
a ra d a ki zaman za rf nd a , e i t l i dava l a r n d a n , a v u ka t istia
rel e r i n d e n , va k f ve eriye s i c i l l e r i kaytla r n yok l a ma d a n ,
m h i m grd i l erde baba s n n o rta k l a r n harekete g et i r
mek g i bi ey l e r d en vakit b u l d u ka satra nca a l m , a da l et
i l e ri n d e gsterd i i a n l a y , kab i l iyet i , isra r bu i te de gs
tereb i l di i i i n y l e by l e b i r ey l e r ren m i t i .
i ki a y son ra H a l it bey, p a r l a k b i r d n l e , Ata M o l l a B e
y i n kona n a i gvey i s i g i r m i t i . M o l l a B ey, dama d n da n

1 45
 MAHUR BESTE

ok mem n u n d u . Sabah a kam onu satra n tahta s n n ba na

otu rtuyor, uzun uzun oynuyo rl a rd . Fa kat Ha l i t bey ne sat
r a n c seviyor, ne de i gvey i l i kten h o l a n y o rd u . O, dava
l a r n , bu dava l a r i i n ku l la n ma a muhta o l d u u g e n i za
m a n , b i r ken d i s i ka d a r n daha i i n e a la b i l ecek g i b i yapt r
d pa rdess ka d a r geni b i r zaman istiyo rdu . . .
B i raz gayret l e buna da muvaffa k o l d u . . . i l k nce a kam
yeme k l er i nden son ra hafif bir mide a r l nd a n bahsetti .
S o n ra satran tahta s ba nda u y u k la d . M o l l a B e y : " O l um,
gene kendinden geti n " dedi ke o , vazife ba nda uyumu
bir n bet i utanc i y l e yerinden s r yo r, a k n a k n kay n
baba s na ba k yor, son ra byk b i r gayretl e b i raz nce e l in
den den s i l ah l a r na , vezire veya svariye ya p yor, fa kat
daha i k i nci h a m l eyi b i ti rmeden , e l l e r i oyun ta hta s n n stn
de, ba gene gsne d m, daha rahat ve uyku ta n r s na
daha g e n i yer ay ra n b i r hayata hasret eker g i b i d e r i n , i
ten nefes l e r l e yeniden m l m l uyuyo r d u . . .
M o l la B ey bi rka g n buna ta h a m m l ett i . "Ya z k, bu
kada r isti d a d va r, bu uyku ocuu mahvedecek ! " d iyord u .
B u isti d a tl dama d n e l den ka rmamak i i n bt n sa b r n
ku l la n yor, ufa k tefek a re l e r b u l u p sy l yordu : " Hayd i , y
z n z y ka y n , be l ki a l rs n z " d iyor, fa kat Ha l it, boyun
derisini yzecek kada r ova ovutura y ka n d h a l d e , gene
a l m yo rd u . H e rkesi n uyk u s u n u d a t a n souk su, onun
zerinde uyutucu tesi r yapyo rd u . y l e ki m u s l u k ba nda n
dner d nmez, sabahta n a ka ma kada r afyon ta r l a s nda ot
l a m bi r at g i b i , yen i den bayg n esnemeler ze r i n e kyor,
g i tti ke iddetini a rt ra n bir hor u l tu i l e i l k f rsatta uyuyo rd u .
O nun uykusu a rtt ka M o l la Beyin sa b r v e taha m m l de
a rt y o r, daha e m n iyet l i a r e l er d n yord u . S k sk enfiye

1 46
 MAHUR BESTE

kutusunu uzatyo r, " bi r d a h a , b i r daha ! " d iye d a ma d n te

vik e d i yo rd u . H a l it, bu i kra m l a rd a n sonra oyun masas n ay
d n latan byk, uzun p i r i n a ya k l , ti re ka rpuzu minel i
b ronzdan i nce emberl eri n i n a ras nda b i r " k re-i mdevve
re" g i b i d u ra n l a m ba n n n ka ra rta c a k ka d a r i d d e t l i a k
s r k l a ra ramen gene uyuyo r d u .
N i hayet kay n ba b a s o n a ta l e be l i i n d e derse a l rken
uyuma ma k i i n burnuna ka ra bi ber ekt i i n i , hatta bir gece
ta ba n n ka l emtra l a ya r p tuz ekti i n i , o ac sayes i n d e na s l
sa ba h a kadar a l a r a k e n etref i l m i ra s mese l e l e r i n i ren
d i i n i sy l e d i . E rtesi a kam H a l i t bey, bir aya n da ter l i i n
stnden gem i b y k b i r s a rg , b u r n u , d u da kl a r b i ber
ya n ma s nd a n k p k r m z , a ks ra topa l l ya yemee oturd u . B
tn ha l i nde vazife u runda f e da ka r l en s o n kertesine g
trm o l a n l a r n skuneti, u l v i l i i , y ksek feragat kara r n n
i nsano l u na bahett i i ayd n la n ma vard . i kide b i r i d d e t l i
a r n n tes i r i y l e y z n b u r u tura ra k i i n i ekiyor, fakat
M o l la B ey kend i s i n e ba kt ka yzndeki st ra p ifa de s i n i
derha l yen i yor, "ey Seza r, s e n i n i i n h e r feda kar l a haz
r m " d e r g i b i i taa t l i , i ra d e l i b a k l a r l a kay n b a ba s na bak
yord u .
Fakat satra n ba na geer gemez gene uyuyordu . Hem
ya ra l aya n satra n masa s n devi recek ka d a r oynata oy
nata uyudu . M o l la Bey b i r i k i d efa d a ma d n d rtt, ha re
kete geti rmek iste d i , fakat b u rn u na eki len bi ber, ta ba na
eki len tuz menfi tes i r i n i okada r kafi eki l de ya pm t ki, so
nunda sa br tkendi , d a m a d n , btn bu ha l l e r i mera k l a , ko
ca s na kar b i r nevi hayra n l kla seyreden k z na b ra k p
oda s na eki l d i . . .
Ka r koca , evlenme l e ri n i n daha i ki n c i a y n d a , ka ra r l a -

1 47
 M AH U R B E S T E

t rd k l a r eyde muvaffak o l m u l a rd . Ata M o l la , e rtesi a k

am eve g e l m e d i . Daha ertesi g n , " o uyku tu l u m u herif"
ile ayn at a lt nda otura m ya ca n , g itti kleri eve gefemi
yecei n i ka r s n a mektupla b i l d i rd i . gn sonra H a l it bey,
ka r s i y f e baba evine dnd . O ra da H a l i d ' i n annesi ile kk
R e f i k kend i le r i n i sa b rs z l kla bekl iyorla rd . M o l la B ey, sat
ra n g i b i b i r oyuna b i l e uykusunu feda edemiyen d a ma d na
ve " byles i b i r ca m usa koca m demekten uta n m ya n " k z na
b irka ay d a rg n d u rd u .

1 48
ESK BR KONAK
 H a l it bey houna g itmeye n b i r d u rumu y l e ko layca ka
bu l edenlerden o l ma d i i n , konakta n a y r l d n n da ha e r
tesi g n M o l l a beye kend i s i n i affett i r m e n i n b i r a resi n i
a ramaya b a l a d . o k sevd i i ka r s n n baba s i y l e d a r g n ka l
ma k gcne g idiyord u . Ka l d ki ta biat nd a k i btn s a ka t l k
l a ra ramen M o l la beyi b e l k i de b u n l a r i i n sevm i t i . " i l
m i nden fa l a n pek a n l a m a m a ma , gene by k a d a m , hare
ket l i a d a m , yaama s n b i l iyor, g n n bo ge i rm i yo r . . . "
d i yo rd u . Kaynata s n n en g e i c i heves l e r i n e b i l e kend i s i n i
b ra k rken gz l er i nde pa r laya n o ocuka heyecana ken d i n i
d o l u d iz gi n kapt\ r l a r na bay l l yor d u . O nd a n bahsederken
s k s k : " B en ca n s k la n a d a m l a r severi m . M o l l a bey de
ben i m g i b i ; he r d a k i ka s n a y r ayr yaa m a k i st iyor . Serve
t i n i kaybed iyor m u , va r s n kaybets i n ; can s k n t s n d a n l
mektense zara r l a a v u n m a k t a kar d r . . . " derd i . G erekte Ha
l i t bey, a ra d a ki ya , yet i me, hatta ta l i h ve m iza gibi b i rok
a y r l kla r n stnden kaynatasiyle kend i a ra s nda bir ben
zer l i k b u l uyord u .

1 51
 MAHUR B E S TE

B a ba evine tandkla r gn, ka rsnn kza rm gzleri

ni grnce "bouna a lyorsun, demiti ; ba banla ok ge
mez, ba rrz, hem de gr rsn nasl ! Can cier olacaz.
Sen rahatna bak. Bu ev a rtk senindir. Anam i bilir ka dn
dr. Sen i hi bir ey iin yormaz; h e r eyi hazr bulursun.
Kimsenin iine ka rmaz da . . . istediin gi bi sslenir, gezer
toza rsn. B u evin ra hmetli babamdan kalma bir kaidesi v a r
dr: h e rkes istedii gibi yaa r. "
Halit bey daha o akamdan istedii gibi yaamaya ba
la d. Yemee otu rma dan nce beyaz geceli ini giydi; bana
tire bir takye geirdi. plak a yakla rnda terlik, ko f f a r dir
seklerine ka d a r sval, ke minderine oturdu; gazetelerini
at, bir dizini altna kvrd, b r a ya n sa f fa ya sa f f a ya
bir yn "A f f a h A f fa h , olu r ey deil. . . Vah vah, yazk oldu
a dama . . . " fa rla gnn olup b itenini okumaya balad. Ye
mekten sonra a ka dnla akalat, a h retliklerle alay etti,
annesinin eyiz halay olan ihtiyar kalfa ile gemi zaman
la rdan bahsetti, eski sarholuk a rka dala rn anlatt, taklit
lerini yapt, a rk syledi, ertesi gn iin yemek sma rlad,
vazgeti, gene sm a rlad, ksacas, btn evi tek bana ne
esiyle doldurdu.
O konuurken Ruhsa r bu evin kocasnn canllna ne
ka d a r muhta olduunu iyiden iyiye anlyordu. Kaynanas,
ihtiya r kalfa , stnineler -evde biri kendisinin, biri babasnn
olmak zere iki stnine vard- hizmetiler, hepsi uzun souk
la rdan, kapal h a vala rdan sonra gnee kavumu otl a r gibi,
birdenbire deimiler; ihtiya rla r genlemi, genler yeni
den kendi yala rn bulmulard. Daha Ruhsar'la iki kelime
konumam olan, sklgan, ma hcup, ban yemek ta ba n
dan h e r kaldrnda "seninle b i r ahbap olsak, yzmden

1 52
 MAHUR BESTE

y u ka r bama top l a n a n bu kan d a n b i r k u rtu l sa m " d iye ba

ka n kk R ef i k ' i n gz l eri b i l e a a beyi s i n i d i n l erken par l
par l ya n yo r d u . Fakat en ok m esut o l a n H a l it beyd i . B t n
h a l i nd e p l n e kavumu b i r h o ro z gel i mesi v a rd .
R uhsar, kocas n d a ki bu deime n i n b i ra z da etra f n da ki l er i
sev i n d i rmek i i n o l duunu a b u k a n l a d .
H a l it, herkes taraf nd a n sevi l mi o l ma n n vergi s i n i veri
yord u . E v d e a i l e efra d n n i ki m i s l i emekdar h i zm eti var
d . B u n u a n l a t rken H a l it bey k a r s n a : " B iz i m eve g i re n b i r
daha kmaz, diyo r d u ; h e l e i e yaramayan ta k m n da n o l u r
sa . . . B y le l er i i i n l m de yoktur . Ka lfa bu eve o n be ya
nda g e l m i . O g e l d i i zaman a n n e d nyada yokmu. D e
mek yle byle seksen l i k b i r ka d n . Saniye h a n m babama
st verm i ; dn a rt k . imdi doksa n iki y a n da . Kendisi
n e sorarsan daha s e n i z sene yaaya c a k za m a n var. M a l m
ya , yz ya na g i ren l e r i n g n a h l a r say l ma z m . . . Adi l e ha
n m ondan sekiz o n y a kk o l a ca k . Fakat a s l ya n
renmek kolay d e i l d i r. Kendisi n e soru l maz; a y p l a r . Annem,
sonunda by k annemin, ken d i ya n n ortaya ka ca n dan
korktu u i i n ya cevap vermez, yahut ii kar t r r . A l i a a
yetm i i n i bu y l do l du r d u . G en l i i n d e baba m l a b i r l i kte ho
va rda l k ederlermi. i m d i o n u n hesab na da tvbe istifar
la meg u l . F a ka t a l d a n m a ; merd ivende y l e b i r h i zm et i
baca g r s e gz l eri y e r i n d e n oynar. Ked i m i z b i l e o nyedi
y a n da d r . D n bir kere; b i r kedi iin onyedi ya, bir in
s a n iin y l e by l e yze l l i fa l a n gibi bir ey o l u r . Onun i i n
Saniye h a n m l a a ktan a a rekabet ha l i nd e d i r . B a ba m n
sa l ondaki k r m z ko l tu unu h a n g i s i daha nce bo b u l u rsa
o oturur.
B u yzden a ra la r n da kavga eks i k o l maz; h i o l mazsa

153
 MAHUR BESTE

uza kta n uza a dman d m a n ba k r l a r . E ya m z da by

l ed i.r. Yuka r l a r gezd i i n d e g receks i n . O d a , sofa apteshane
a ra l , d o l a p l a r t k l m t k l m i e ya ramaz eya i l e do l ud u r .
i l e m e l i e s k i uku r ba l a r na kada r h e r eyi sa k l a r z . B u , c i
c i a n n e n i n , ya n i Ad i l e ha n m n h immet i d i r . H i b i ri n i ata
mazs n ; kimi a n nemden, babamdan, kimi onun ba bas nd a n
ka l m t r. Annem doma d a n nce, i k i ya nda l m o l a n d a
y m n takyes i , h i boy n u na ta kmad s rma l c z keses i n i n
i inde b e n i m yata m n baucunda y l la rca a s l d urd u . K
aca s , b i z i m e v ya r t rbe, y a r dar l a cezed i r . B e n kolay n
" ya a s n a l d rm a m a k " demekte b u l dum . Rahat n istersen
sen de b e n i m g i b i yapa rs n . B i r ba k, a l a ma zsan tab i i b i r
a res i n i d n r z. "
R uh sa r, ka lfa i l e A l i a a y eve g e l m eden nce ta n m t .
S t n i n e l e r i o gece g rd . B i rb i ri a r d nd a n , ta m yemek za
man oda l a r ndan i n d i l e r . Sa n i y e ha n m n yz b u ruuk l a r
i i n d e kaybo l m u g i b i yd i . A l a ma d yemek m a sa s na -bu
m a sa ge l in h a n m n ere f i n e o gece i l k d efa kuru l mutu
za hmetle oturd u . Ko nuurken sesi i n l e r g i b i k y o r, kon u
mad za ma n la rda da a lt d u d a biteviye titriyord u . Hemen
h e r eye k z yo r, sa b rs z l a n y ordu. y l e uza kta n "ho g e l
d i n i z . . . " d ed i i R uh sa r'a kendis i nden h o l a nmad n her
vesi l ey l e a n latmak i s t e r g i b i b i r h a l i va rd .
Yemekten s o n ra a h ret l i k l e rden b i ri o n u ka l d rd v e ihti
ya r kedi i l e pay la a ma d k l a r yerine o t u rtt u . O l d u u yerde
ba n sa l l aya sa l l aya yats ya kada r bek l ed i . G eki n ya nd a n
u m u l maya ca k ka da r d i n, a k l ba nda b i r ka d n d . R uh sa r,
daha i l k gecede, o n u n bu evd eki yer i n i h issetm it i .
Ad i l e h a n m , m e rh u m sp rgec i l e r kahya s n n h a re m i
B Cyi d i l h a n m efe n d iy l e b e ra b e r E s m a s u l ta n n yeti ti rm e l e-

1 54
 MAHUR BESTE

ri ndend i . ocukluunda daha b u d a i reye gemeden, eski Be

i kta sa ray n n b i r i nsa n a mba r na benzeyen harem k s m n
da sekiz o n k z ocukla bera ber yatt k l a r odas nda o n u i l k
grd g n d e n i t i ba ren b e l k i de ya ra t l l a r ndaki ayr l k
yznden sevm i ve nereden h a n g i tesa d f l e a l d b i l i nme
yen bir Ha lep i ba n yznden izg i le r i n i a l tst ede l i kendi
s i i i n erii l mez b i r d i ya r sayd i kbal h u l ya la r n o n u n he
sa b na kurmaya bala m t .
Ad i l e ha n m, bu saray h a ya t n d a n s k s k bahseder, i ki
ya k o l a n B yi d i l ha n mefend i n i n o za ma n ki gze l l i
i n i , k z la r n ha tta mevki sah i bi gzd e l e re ka d a r ona n a s l
d m a n o l d u k la r n , o n u n yznden etraf la nas l d i d i ti i n i ,
n ihayet b i r a res i n i b u l d u kta n sonra Esma s u l ta n n sa ra y na
geip ne ka d a r rahat etti kleri ni uzu n uzun a n lat rd .
Byi d i l , i kinci M a h m u d ' u n k z ka rdeinde ka l d b i r ge
ce, pad i a h n h u s u s i h izmet i n d e b u l u nm u , ona h a remde a p
dest a l rken havlu tutmu; gzel l i i , terbiyesi yz nden i l ti
fat grmt . Esma s u l ta n ; s rf kendi neza reti a lt nda ye
ti ti rd i i , terbiyesine d i kkat etti i bu ca riyeyi, isterse, ka r
deine hediye ede b i l ece i n i i yma etmi, fa kat padiah, ba
baca bir i l tifa tta n i l eriye gitmemi, i ki gn sonra da, gen
ca r i yeye ve ri l me k zere bir elmas ine yo l la m t . Gzel bir
ocuun gnln a l m a d a n b a ka b i r ey o l maya n bu i l tifat,
bu i ki kz n i i nde, yaa d kl a r m u h i t i n ta bii icap l a r nd a n b i r
y n i h ti ra s n, i kba l a rzusu n u n a kta n a a yo l a l ma s na
sebep o l d u.
Buy d i l haseki o l a ca k , Ad i l e de o n u n sayesinde ken d i
ha l i ne, a n na en ziyade uygu n b u l d uu hazneda r usta l
n a geecekti . Saraya hed iye e d i l d i i g n d e n beri i i nde a l
ka n a n , a c sze , a t k ka a , h a rem a a s basto n u na ramen

1 55
 MAHUR BESTE

onda yaa m a k a rzusunu bes l eyen b e l i rs i z m i t l e r gerekl e

mek zereyd i . H e r sabah kend i l er i n e n ezaret eden G l fe r ka l
fay b i r tarafta yaka la y p a n l att , ou k gecel er i n d e , yat
madan nce byk orta manga l n n etra f nda d i n l ed ii ma
sa l la r n b i rb i r i n e e k l e n m i a ki s leri o l a n o s rma l , i n c i l i , ta
l , kol t u k l u g e l i n a la y l a riyle, zeri servi res im l i sa n d k l a ra
d o l d u r u l mu eyi z l e r l e d o l u r ya la r n mjd e l e d i i ey o l u
yordu.
O zama n y i rm i i ki , yi rmi ya l a r nda olan Ad i le bu h u l
yaya o ka da r sa r l d ki adeta k en d i s i n i sa rayda mevki sa h i b i
kad n l a r i i n y e n i ka b u l edi l m i o i nce s kma bel l i, o m u z l a r
t l i i n d e s i yah e l b i sesiyle, b a nda h otozu, gsnde g r
d h izmet l e re ka r l k a l d n i a n , e l i n d e d m d z sap
rtbesi n i gsteren bir k ymet l i ta l a s s l i nce, fi l d i i bas
ton, btn bir ha met ve d e bdebe i i n d e ; noksan ta raf l a r
n , tasavv u r l a r n okada r ya k n d a n bi l d i i h a r e m i i d a re eder
gryor, a y n a i y l e babaa ka l d zama n l a rda Va l id e S u l
ta n , K a d n Efen d i l e r i , Pad i a h nas l s e l a m l yaca n , y o l
d a ras l a d ca r i ye l er e nas l m u a m e l e edece i n i , ka ba h a t l i
l eri h a n g i y z l e ka r la ya ca n saatl erce ta k l i t e d i yo rd u .
F a kat g n l er geiyor, bt n bu h u l ya la r gerekl e m i yor,
M s r m u h arebes i n i n g r l t s ii nde ken d i n i kaybeden Pa
d i a h , b i r tr l bu iki i kba l mera k l s oc u u n d rt g z l e
bekledi k l eri haberi gndermiyord u .
N i h a yet S u l ta n M a h mud ' u n ; han m la r n n am l ca 'd a k i
evi nde, adeta gzleri n n d e lmesi bu h u l ya l a ra son verd i .
Esma S u l ta n , bu l m zeri ne, gzdes i n i daha faz l a yan nda
a la koymay p o l i t i ka s n a uygun b u l ma d . ste l i k yeni Va l i d e
S u l ta n , B u y d i l 'i n n e l e r k u rd u u n u ya k n d a n bi l i yo r d u . Pa
d iah n l zumsuz nezaketi d e etrafta epeyce d e d i kodu uya n-

1 56
 M A H U R B E S TE

d rm t . G e n k z n Pa d i a h a h a remde peki r tuttuu gece

den iki ay son ra km r a rpma s y z n de n hasta l a n m a s ta
eski sa raya kadar yay l a n b i r mese l e o l m u tu . B u n d a n by
le kend i sa ra y nda BuyOd i l 'i n rahat b ra k l mayaca phe
s i zd i . O n u n i i n " c l u s " u n h a f ta s nda k z K i l erciba s b
rah i m Aa i l e sessizce n i kah la d . B i ra z sonra da d a i resi nden
uza kl a t rd .
Senesine varmadan Ad i l e h a n m da S l eyman bey a d n
da Tophane N az r l nda a l a n b i r memurla evl e nd i r i l d i .
B u evl enme i l e Adi l e 'n i n hazneda r l k m it leri kk nden y
k l m t . Fakat b i r h a ya l d e n ku rtu l m a k, o n u n l a ba ba a ya
a n m zama n n i z l e r i n i iimizden s i l m e k dei l d i r . ok gen
yata Ad i l e 'n i n kafa s n a e k i l e n bu toh u m , t pk baz ku ru
n u d m mescit veya medrese kubbe l e r i n d e herha n g i b i r
tesa d f l e b i t e n , a rab u k en u m u l mad k yerde kk sa l p b
yyen, mevsim mevs i m yaprak a a n , hatta meyve veren, za
man g eti ke m i ma r l k ese r i n i zaptederek btn ta b i i fonk
s i yo n l a r n d a n a y r p sadece g a r i p b i r saks yahut b i r Buh
t u n na s r bahes i n i n y k nt l a r h a l in e get iren o s ska , bodur,
el i msiz fakat ok ca n l a a l a r g i b i , btn r u h u n u kapla
m , onu adeta kend i e m r i n d e yetit i r m i t i .
B u n u n i i n S l eyman bey i n evl i l ik haya t , bu i e vas ta
l k eden su ltan kahya s n n va dettii g i b i ta m bir cennet o l
ma d . H a tta S l eyman bey cen n etten oktan vazgem iti ; ra
hat, serince bir i t i rafa b i l e raz yd . iyi l i k, a h l a k , terbiye a d
na ida res i n i d n d gen, g z e l cariy e leri b u l a ma d
i i n Ad i l e han m n y l l a rca k a l b i n d e bu k k ve gayret l i uz
vu atlatacak d erecede b i r i k m i o l a n iyi n iyet leri tek b a n a
koca s n n stn d e top l a nd . Geri g r n rd e h i b i r ey
yokt u . Esma s u l ta n n sara y n d a G lfer Ka d n 'dan a l d s k

1 57
 MAHUR BESTE

te rbiye, o n u n ki mseye a r b i r sz sy l emesine, h iddetle

sy l e n m i bir c m l eye ayn perdeden cevap vermes i ne ma
n id i . O sadece ince d u da k l a r n iyiden iyiye k sa ra k ka y l a ,
gzy l e ka r s n d a k i ne d nces i n i a n la t rd . Koca s , i k i
defa h o l a n ma d n sy l e d i i herha n g i b i r e y i ka r s n da
b i r daha yapmak cesa reti n i gste r i rse b i r ey sy l emeden
m utba a iner, oca k banda i y ice a l a r, sonra kza r m gz
l er i y l e koca s n n yan na ge l i r, " ba k, g r; sen i n fena h u y l a
r n yznden n ekadar peri a n m " der g i bi d u r u r , o n u ye
mee buyur ederd i . O zamana kadar m r n ken d i s i n e ger
ekten ho gelen bir g e l i i g z e l i i n d e , h e r akam bir mey
hanede dem ekerek, rasge l d i i i le iyi kt a k l n d a n geen
her eyi o l d uu g i b i syleyerek rahat, mesut yaa m o l a n
bu k rkbe l i k beka r , ka r s n n i ra d esi y l e etra f nda g i tti ke

dara l a n ve sonunda boa z na gei r i l mi b i r kement ha l i n i
a la n ember i i n d e her g n b i ra z daha buna l yor, zayfl yor,
nees i n i , s h ha t i n i kaybed iyo r d u .
N i h ayet beraber yaa y l a r n n i l k meyva s o l a n Sad
berk ' i n doduu hafta iinde, b i r daha kend i s i n i s k b i r sa
ray terbiyes i a l m herha n g i b i r kad n la hi ki msen i n evlen
d rmeye ka l km yaca na ya k n d a n emin o l d uu baka bir ye
re, iyi i le kt n n , yap l ma s doru o l a n l a o l m ya n n , k i b a r
ve terbiye l i i l e a l e la d e v e terbiyesiz a ra s n da ki fa rkla r n bu
kadar i nceden i nceye l l me d i i b i r a l eme gt . !' Rahat
de i n de ken d i e lceiz i m l e uzatt m . Yz m e m n u n iyeti n
den ocuk g i b i g l msyord u . Benden raz o l a ra k l d . " d i
ye a n la tt bu l m , gerekte zava l l a da m n bu iyi a h l a k
l , ded i ko d u d a n h o l a n ma z , titiz, evi ne d k n kad nd a n ka
a b i l ecei tek kapyd . O n u n b r ta rafna getikten sonra
ka rs n n kibi r l i yz n , iske l et enda m n bir daha grm iye-

1 58
 MAHUR BESTE

ce i , onu b i r mu mya g i b i kuruta n o d i k ses n tmiyece g

i i n g l msem it i . Fa kat Ad le h a n m i i n bu ta raf n b i l m i
yo r, bu g l msemeyi faz i l et u runda yedi y l s ren mca
d e l es i n i n bu m kafat g i b i gryord u .

Koca s n n l m nden b i rka g n sonra Ad i l e h a n m o

cuu i l e eski ka p yo l da n n e v i n e ge l i p yer l et i . G a r i p b i r
tesa d f l e , Ha l it bey i n a n n e s i S d ka ha n m da o g n l erde
dom u tu . Ad i le, B yud i l 'i n k z n da beni msed i . D a h a zi
yade ssnde, e l encesinde o l a n B y u d i l , bundan ok
memnun o l d u . Hem ocuk d e r d i n d e n , hem de vesayeti pek
de hoa gider ci nsten o l maya n Ad i le ' n i n d i l i n d e n kurt u l u
yord u . i ki d e b i r, ken d i a le m i nde iyi kt yaaya n gen ka
d n n " a h , sen bu n l a ra l a y k m yd n ? s e n i n i i n ne h lya l a r
kurmu, ne sa lta na t l a r d n m tm . . . G zde, hase k i , be l k i
kad n efen d i o l a ca k, d nya a lem otu rduun m i n d e r i n sa
a k l a r n pecek, d a r d a n boha boha, sa n d k sa nd k he
d i ye l e r g e l ecek , y z l erce cariye, ha rem a a s i i nde nazl
naz l yaayacakt n " der g i bi yzne ba kp i eki l e r i n d e n
i ki g n i i nde l d raca k ha l e g e l m i t i . E v i n st katnda o
c u k l a r i i n haz r l a tt odaya Adi l e ' n i n i y i d e n iyiye yer l e ti
t i i n i gr nce ii ge rekten fera h la d . G eri Ad i l e burada
da ra hat du rmuyor, h i zmet i l e re terbiye dersi veriyor, a
y aza r l yor, merd iven l erden tra bza n n tozunu pa rma k l a r iy l e
yoklamadan i n m iyor, sofa l a rd a n perd e l e r i d ze l tmeden ge
m iyor, her a d m att yerde b i r ka bahat, eksi k ya p l m b i r
ey b u l uyor, en masum unutka n l kl a r b i l e ka l a r n a tara k,
duda k l a r n b kerek, sessiz se d a s z, g itti ke i ki z l i b i r b u r
gu ha l i n i a la n ve i n sa n n i l i kl er i ne kad a r i l eyen ba k y l a
ceza l a n d ryo rd u . Fa kat B yud i l buka d a r na okta n ra zyd .

1 59
 MAHUR B E S TE

Kend i s i e l i nd e n g e l d i i kada r o n d a n s a k nma k a res i n i b u l

d u kta n son ra geri tara f na g z yuma b i l i rd i .
Adi le ha n m , Sadberk'in e v l e n d i i s e n eye kad a r kona kta
ka l d , sonra d a m a d i y l e bera ber a y r ld . Ancak B Oyud i l 'i n
l m h a b e r i n i a l nca , yan i o n i k i s e n e sonra konaa d n d .
B u i k i nci g e l i i nd e S d ka h a n m b i rka senel i k evl i b u l d u .
E l inde b yyen S d ka o n a h emen b i r a nn e g i b i a l k nd .
Koca s kendi stn i nesi n i u a i l e beraber eve geti r d i i i i n ,
ister istemez, bu y e n i g e l e n e kar ses ka ra mad . Ya r bu
n a m o l a n s p rg ec i l e r kahyas ise , bu a c a r m isafirden ek
t i k l e r i n i okta n hat rlama z o l m utu .
G e l d i i nden ay sonra Ha lit dod u . D o u m u n h a fta
s nda Adi l e ha n m , a na s n n b a ba s n n e l i nden ocuu kap
t g i b i st katta ki odas na eki l d i . O ra da , bu sefer m a i ye
t i n d e b i r de s t n i n e o l du u h a lde, a yr, m sta k i l b i r eya l ette
g i b i yaamaa ba la d . B i r yan d a n ocuu yeti ti rme k l e
meg u l o l uyor, b i r ya nda n da evi n i i nd e u runa h a yat n fe
da etti i prens i p l eri yzn d e n h emen herke s l e a rp yordu.
B i rka a y i i n d e hemen h e m e n evi n b t n i d a resi ni gene
e l i n e a lm t .
S d ka h a n m n koca s S rmake N u ri b e y , bu yeni d o u
m u , daha i l k gecesi n d e n , g e n l i i nd e n a l t e lence yer
l e r i n d e kutlamaya ba l a m t . Ka rs n n yzn "ha n mc
m , kusu ra bakma , sevi n d e l isiyim" diye her sabah oka
ya ra k evden k yor, gece yar l a r na kada r k i mb i l i r nerelerde
s rtyord u . Adi l e , d zeltme, a h l a k lat rma pro g ra m na i l k
nce b u h a a r damatta n ba la m a k isted i . Fakat eskisi g i b i
dei ld i ; ihtiya rl a m t . Eskiden o l d u u g i b i s i l a h l a r n k u l la
n a m yo rd u . Yirmi be, otuz yl nce h er ka r l a a n titreten
o sert ba k l a r ka l ma m t . i p incecik boynu st n d e zayf

1 60
 MAHUR BESTE

ba , denee ge i r i l m i tysz b i r ku tesiri yapyor , kor

kutma kta n ziyade g l d ryordu . ste l i k o n sene damat
kap s nda ya a ma n n verd i i bir r ke k l i k de va rd . Onun
i i n tabiyes i n i deiti rd i . H e r kesi a y p l a m a ktan, h a l a m a k
ta n , h izmet i l e r i saba h l a r n n e d i kerek saatla rca n a s i ha t
vermekten vazgeti . B i rdenbi re d i n d a r , tvbeka r o l d u . B e
yefe n d i n i n s e l a m l kta tertip ett i i s a z gece l e r i n i b i r t r l a r d
a ra s kesi l meyen mev l t v e hatmi eri f l e r l e ka r la maya
b a la d .
Adi l e , a d m ba nda Byud i l ha n mefend i n i n hat ra l a r
n taze l iyor, a l yor, s z l yor, d v n yord u . " Ra h m et l i k a h ret
kardeim sa o l sa y d bu byl e o l mazd . R a h m et l i by l e ey
l ere d nyada ta ham m l etmezd i " gibi cmleler d i l i nden
d myord u . i l k nce k i m se n i n pek a l d rma d bu ha l , za
manla yava yava tes i ri n i gstermeye ba la d . Art k ha la
y k l a r m e rd iven ba l a r nda y ksek ses l e g l e m i yo r l a r , N uri
bey i n hanende l e r i , her top l a n ta merhume n i n ruhu iin oku
nan mev l d u n sesiyle kar l a t k l a r i i n , i sted i k l eri g i b i o
yun hava l a r sy l iyemiyo r l a r , evde ka l d nad i r gece l e rde
.a i l e sofras nda Nuri bey rak s n serbeste i emiyord u .
Evi n d i e r i l e r i n d e .sz geme d i i n i a n lay nca h e r e
yi o l du u g i b i mu hafazaya ka ra r verd i . B u nda da muvaffa k
o l d u . Ara d a n sene gemeden evde b i r ta k m h a t ra l a r pey
da h la n d . B i r mze ha l i ne g i rmesi i i n eya s n n st nde
eti keti eks i k olan oda l a r meydana kt . K sa ca s : o zamana
kadar ken d i ha l inde, a kl ba n da i n sa n la r gibi yaayan s
p rgeci l e r kahya s a i l e s i , bi r d e n b i re bu s nt kad n n y
znden acayip bir e k i l a l d .
H a l i t bey, kend i s i ne " da d c m " , " cici a nn e " g i b i s fat
l a r vermesi ne ramen Ad i l e ha n m sevmezd i . B a ba s n n

1 61
 MAHUR BESTE

o n u gorur grmez yz nde b e l i ren ya r a la y , ya r t i k s i n t i ,

b u r u u k l a r , ya i l er l e d i ke o n u n da yz nde yer i n i yap m
t . B un u n l a beraber, b i raz a n nes i n i zmemek i i n , b i ra z da
evi ba bas ndan ka l d g i b i devam ett i rmek i stiyo r d u . B una
m u ka b i l k Refi k , Adi l e h a n m d e l ices i n e severdi . O n u n
b t n a t k ka l prens i p l e r i , t i t iz l i k l eri bu k k ocu u n
karsnda gne a lt nda k a r g i bi eriyord u . Ref i k , h e r gre
ni kend i s i n e dost etm en i n s rr n b i l i yo r d u .
A l i Aa 'n n h i kayesi b s b t n baka i d i . F a k a t bu h ika
ye, sp rgeci l e r kahya s n n evi n den z i yade H a l i t bey i n ba
b a s N uri bey l e a la ka l yd . O n u n i i n daha nce N u ri beyi n
h a ya t n a n l a ta l m .
N u ri bey, Sinop era f n d a n Aya n c k l Koca gz M u stafa
Aa ' n n drdnc o l u i d i . D aha yedi ya nda i ken i l k ka r
s ndan d o a n k z n d a n ba ka ocuk yz grmeyen v e s t
ste evlenme, drt b e ca r i yeden sonra b u hususta b
t n m i tl e r i suya den amcas mlrmlra n s ma i l P a a , o n u
a d eta z o r l a yan na a l m , kendi da i res i n d e bytmeye ba
l a m t .
N u r i bey, y i r m i ya l a r na kadar, dedes i y l e Ana do l u 'd a ,
R ume l i 'de, sta n bu l 'da gezdi d o l a t . M untaza m o l ma m a k l a
beraber o zama n n genleri i i n d e kend i s i n e i mtiya z l bir
y e r yapacak kada r okudu yazd . Daha o n b e ya nda i k e n , o
zaman s k s k gr l d eki l de, a mcas n n diva n katip l i i
n i yapyord u . Ta nzi mat' n i l a n zerine, Anado l u eya letle
r i nden b i r i n deki vazifes i n e kend i l i i nden n i h a yet veren s
m a i l P a a sta n bu l 'a dn nce , yeen i n i B a b a l i 'ye verm i,
i k i y l sonra Ahmet Nuri bey Amedi ka l e m i n i n b e l l i ba l
gzde g e n l e r inden b i r i o l m u d u . Amcas n n k uvvetl i k o l l a
r i y l e d a i ma a rkadan i t i l d i i i i n , o t u z ya l a r na d o r u bey-

1 62
 MAHUR BESTE

l iki l i i sylenmekte i d i . Faka t 1 8 50 de a mcas n n b i rdenbi

re l mesi zerine va ziyet d e i m i , hele ayn y l i i nde a s l
h a m i s i o l a n H a kk Pa a ' n n i nf i sa l i zeri ne, tam beyl i k i l i
i n i b e k l e d i i s ra d a , Kapa n E m i n l i i 'y l e d a rya ka r l
m a k isten m i t i . B a b a l i 'd e k i va z ifes i n i by k b i r eh l iyetten
ziyade ka l p ra hatiyl e gren ve d nya da i sta n b u l 'da ken d i
keyfi nce ya a m a ktan baka h i b i r eye ba l o l ma ya n N u r i
bey , bu tayin ze r i ne istifas n vererek resmi hayatta n ayr l
m t . i te bu s ra l a rda idi ki a mca s n n para i l e r i n i i d a re
eden ve k k l nden beri o d a i rede yetien sa rraf Agop
efen d i , b i r gn N u ri beyle ca ddede yr rken ya n ba la r n
d a n geen s rma l e l b i sesi i i nde k r k r y ryen b i r gen
s u ba y gstererek: " pa ra ka za nma s n b i len bir a da m bu n i
forma l a r i i n d e i k i senede z e n g i n o l u r " demit i . N u r i bey, i l
k i n i itmemez l i kten g e l d i i bu sz zerinde bt n gece d
nm, e rtesi sabah, uya n r uya nmaz s o l u u sera s ker ka p
s nda a l m t . O rada da i reden d a i reye g i ri p km , ki mseyi
kuku l a n d rm a d a n saa sola sua l l er sormu, a kam zeri
sa rra f Ago b ' u n d kka n na uraya ra k : " ya r n gel de u n i
forma meseles i n i sen i n l e konua l m " demi, o n u evine da
vet etmi ti . Agop efendi, ertesi saba h konaa S o l oski a d n
da b i r a h ba b i l e b i r l i kte g e l m i t i .
Soloski , yedi y l nce ka r s , o l u k ocu u i l e Trkiye
ye hicret etm i, b i r m ddet M z ka i H mayun 'da nc ke
ma n c o la ra k a l m , sonra ken d i s i n i n pek b i l me d i i bir
mese l e yznden ka r l m b i r Leh s u b a y i d i . i m d i Avru
pa l hayata a l maya a l a n zengi n az n l k ev l e r i nde kema n
piyano ders l eri vermek l e gein iyordu . Agop efendiyi de bu
ves i l e i l e ta r. m t . Agop efe n d i , moda mera k l s e dostu
nun i s ra ri y l e ba na a l d b i r m u s i ki derd i n d e n , a la f ra nga

1 68
 MAHUR BESTE

kema n n a l ma d g c rt s yz nden i l k nce l e r i pek mem

n u n d e i l d i . Faka t S o l osk i ' n i n kend i s i gerekten houna g i
d i yo rd u . Ya l n z a ya k l a r topra kta ya aya n , bu h a ya l a da m n
da o n u n houna g i d e n b i rok ta ra f vard . Uysa l l , sefa l ete
dayanma s , ekingen l i i , vata n h a sreti y l e i k i de b i r gz n n
ya l a d o l m a s meziyetleri a ra s n d a yd . S evm e d i i ta raf i s e ,
sadece m u s i k i s i i d i . P a a 'n n da i re s i n d e , ufak tefek t e o l
sa, d mteke a l a n Agop efe n d i s k s k o n u n l a a la f r a n g a ,
a laturka m nakaa s na g i rer, keyi f l i za m a n nda ceket i n i n
ete i nden tuta ra k a l ak ses l e okudu u a r sema i l er i , tr
k l er i d i n l emeye, hatta gze l , cana ya k n b u l maya z o r l a rd .
Y e n i ta nzim e d i l meye ba l a n l a n ka ra v e d e n i z ord u l a r i i n
a p u l et, k l kay , kordon g i b i s rma l eya yapmak sure
tiyle bir servet kaza n l a c a f i k r i n i Agop efend i ye syleyen
S o l oski i d i . Gerekten bunu sy l emek l e o , baba sa n a t n d a n
bahsediyordu .
B u z i ya retten i k i a y sonra N u r i bey Kapa l ar 'da b i r
d kkanda a skeri ve s i vi l n i fo rm a l a r i i n l a z m o l a n s rma l
eya satmaya b a la d . N u r i beyi i i n d e tuta n ey , ku l l a nd
ecnebi s rmas n n pa r l ak l i le, Si mkeha ne s rmas na
kar l k ucuz l u u i d i . Ayrca gene Agop efend i n i n d e l a l etiy
l e , satt eya n n ounu G e di k paa - K u m ka p a ra s nda o
tu ra n orta ha l l i Ermeni a i l el er i n e yapt r d i i n , el cretin
den de b i r hayli kar e d i yo rd u . Geri bu yzden ya p l a n i l e r,
Sarahane 'de a l a n ve sa natl a r n baba m i ra s o l a ra k
r e n m i e rkek i i l er i n k i ka d a r nefis, daya n k l o l m u yordu .
O l muyordu ama , i de abuk gr l yordu . Za ten g itti ke ge
n i l eyen ordu kad rosu n u n , resmi g n lerde s rma l a ra gm l
m s i v i l mem u r l a r n gnden g ne a rta n ihtiya c da abuk
i i gerekt i riyordu . Onun iin N u r i beyin ar i indeki k-

1 64
 MAHUR BESTE

k d kka n , b i r y l sonra , a rkada Soloski 'ye a t a s keri

terziha n es i y l e b i r l i kte h i bo ka l m yor, sa bah l ey i n i i l eri
n i n boha boha geti rip y d k l a r pa r l a k a lt n sars nifor
m a l a r a ka ma doru D a rbhan e ' n i n c O I Os u H O mayun 'da oka
d a r c i d d iyet l e bast " s a h i h l a y a r " a lt n la r, by k yuva r l a
tepedeki te k penceresinden ayd n l a n a n k k d kkanda tam
ondrdndeki aya benzeyen g m mec i d iy e l e r ha l i n e gel i
veriyord u .

N u r i bey, para h rs i y l e yaayan i ns a n l a rd a n dei l d i . i i

i i i n seviyord u . B i r de a l d a n m o l makta n nefret ederd i .
O n u n i i n hesa b nda son derece ti tizd i . B i r mec i d iye l i k b i r
hesap fa rk i i n S o l os k i 'yi saatl erce kar s nda terletir , a d a m
ca za sy l emed i k l af b ra kmazd . B u na kar l k g e n i yaa
makta n h o l a n r ; g n l k, hatta bir hafta l k , bir a y l k kaza n
c n b i r g ecede ha rca makta n ekinmezd i . Fa kat s k d a r'da,
K a racaahmed 'e bakan kk, a h a b bir evde , a nas n n " za
va l l o l u m d i y a r gurbette ya l n z ka l ma s n " diye gnderdi
i stni nesi S a n iye ha n m l a tek ba na oturan bir bekar, o
za ma n n istan bu l 'unda ne s a rfedeb i l i r d i ? ste l i k N u ri bey
a lafranga e l e nceden h o l a n maz, bir kere ta n t b i r ka d
n b i r d a h a grmek istemezd i . O n u n i i n pa ras e l i n d e he
men fa rk nda o l madan y l r, a rt k bt n gn d kka n ndan
kmak istemeyen Nuri beyi zaman zaman h o la n ma d b i r
ta k m zahmet l e r yapmaa m ecbur ederd i .

G erekten , i kide b i r d kka n n a urayan sa rraf Agop

efe n d i onu ko l una taka ra k soka k soka k sta n b u l i i n d e do
l a t r r, sat l k ev, kona k, h a m a m , h a n gsterir, e lveri l i
b u l d u u n u derh a l a l m a s i i n soka k ba l a r nda durarak i s ra r
eder, adeta z o r l a D efter-i H a ka n! d a i re le r i n e gt r r , k s a -

1 65
 MAHUR BESTE

cas , b i n zahmetle bu a ca y i p a d a m d nya ma l na sah i p et

meye a l rd .
Bazan d a sadece o n u n hesa b na m h i m m i kta rda Avrupa
ta hv i l l er i a l r, sa k l a rd . N u ri bey i n kou lduu yerde munta
zam eki l de yrmes i n i seven i haya t na ka r l k Agop
efend i gerekten i ten a n la rd . Ayrca bu g e n i ka l pl i a da m
b i raz d a btn servet i n i , saadetin i b o r l u o l duu a mcas y
znden severd i . O n u n i i n bu s e rveti e m i n yeilere yat rma
a a l rd .
Agop efe n d i i i n pa ra o l d u u g i b i ka l d ta k d i rde b
y k b i r k ymet de i l d i . O n u n d nyas nda oka dar sevg i y l e ,
i m a n l a ba l o l d uu protestan ki l i sesi n i retti i eki l deki
l Gh iyetten son ra en y ksek yeri a lt n iga l e d e rd i . B e l ki d e
b u yzden para n n b i r yerde hapso l ma s na r a z de i l d i . Ta n
r n n i nsa n ou l l a r na bahett i i b u t l s m l maden, kendi
h a s cevher i y l e i n sa n la r n haya t na g i rm e l i , e n fa k i r izbeden
en y ksek sa rayl a ra ka d a r d o lama l , a c l a r d i n d i rm e l i , doy
maz iti h a l a r yatt rma l , h rs l a r k z t rma l , servet i n s a n
l a r refaha kavutu rma l , s o n u n d a g e n e k e n d i a s l na dne
rek k i ra , kar fa iz ek l i n d e Agop efend i n i n yahut mte r i l eri
n i n , onunla i g rmeye raz olan paa l a r n , bey l er i n , z e n g i n
m i rasye d i l e r i n , k sacas , e s k i sa h ib i n i n kasa s na b i r y n
benze r i n i d e bera b e r i n de s r k l i ye rek, a deta o l u k ocuk,
torun sah i b i o l arak d n m e l i yd i .
K k l n d e sma i l Pa a 'n n kona nda Paa a as n n ,
i t i ba r l ua k l a r n a rt y l e ge i n e n c l z , zava l l b l r a h r ua
i ken e l ine geen o tepes i n d e n ss g i b i boyuna a s l ma k
i i n i v i y l e d e l i nm i M a h mudiye a lt n n ken d i s i n e yast k
vazifesin i gren k l y e m torba s n n a ra s na kat l a y p zer i n e
ba n koyduu geceden b e r i A g o p efe n d i i i n a lt n veya g -

1 66
 MAHUR B ;E S T ;E

m herh a n g i b i r paray tek b a n a tasavv u r etmek i m ka n

s zd . O gece sabaha kad a r uyuma m , b u tek a lt n oa lt
maa a l m ! , soukta buz kesm i parma k l a r iy!e durma
dan saym , sayd ka u nutmu, u nuttuka y e n i den ba lc.m ,
sonra haya l z i h i nden gze gemi, i l ki n a h rdaki b t n yem
l i kl er i , btn a h r , n ih ayet s e l a m l k d a i resi n i n b i r kesi n
den bakc: b i r taraf n g rmed i i koca kona o n l a r l a do ldur
mu , y e n i domu b a h a r g n e i g i b i saps a r bir servet dn
yas nda saba h etm i ti . . .
O gecen i n sabah nd a k k Agop M a h m ud i y e s i n i ar
t rmaa ka l k m , kap yo l d a Arnavut H a sa n 'a bunun a re
s i n i sormutu . H a s a n , b y k b i r sa f l k l a : " Sen bana ver ben
onu a rtt r r m " diye pa ray e l i nden a l m t . Agop efendi bu
M a h m u d iyeyi b i r daha greme m i ti . . . ste l ik, a lt n d a n h e r
s z a s n d a , c i n a rpm g i b i H a s a n ' n az kp ryor, f
kesi nden gzleri ka n a n a h a l i ne gi riyor, kk Agob 'un
avucunda k rdataca n umduu M a h m u d iyelere ka r l k,
ene kemi k l e r i n i g n lerce s zl a t a n a r, okka l toka t l a r a k
l yord u . Fa kat, Agop, M a h m u d iyesinden vazgemiyor, yed i -.
i daya n a c s geer gemez H a sa n ' n ka r s na d i ki l iyr,
-0na tat l tat l ya lva r yor, b i r b i r i stne " Ha s a n Aa ", " Ha
san Bey", " Haan Paa " gibi nva n l a r bahediyor , s z l yor,
d vnyor, M a h m u d iyes i n i i stiyord u .
B i r g n bu sa h n e lerden b i r i ne tesa d f l e a h i t o l a n isma
i I Paa, H a san ' n hoyratl na fena h a l d e s i n i r l e n m i , d a i re
sine s n m bir yet i m i n e l i n e geen tek l i ra y a l d kta n son
ra ste l i k onu dven Arnav u d u hemen o g n tersa neye yaz
d rm , sey i s y a m a Agob 'a da, kaybetti i Mahmud iye s i n e
ka r l k a l t n bi rden vermi ti . Paa n n kapa n d aya k l a
r ndan adeta z o r l a ba n ka l d ra n Agop, e l i ndeki a lt n l a r

1 67
 MAHUR BESTE

ya l gz l e r l e uzun zaman seyretm it i . B a na gelenden pek

b i r ey a n l a ma m t . Fa kat a n l a d b i r ey vard : a lt n l a r
oa l m t . ste l i k, H a sa n izba n d u d u n da n d a kurtu l m u t u .
Ya l n z b i r kederi vard : e l i n e geen a lt n la r n h i b i r i ken d i
M ah m ud i yesi dei l d i . H a l b u k i o n a , i l k gz a r s na b a l y
d ; bu a lt n , ksa haya t nda ona uza n a n i l k dost e l i , koyun
koyuna yatt b i r i c i k sevgi l i s i y d i . Fakat Agop a z i m l i , sebat
l domut u . M eyus o lmak n e d i r b i l mezd i ; M ahmu d i yes i n i
a ra yaca kt . . .
Art k Agop efend i , pa ra s n a rt rmak i i n k i mseye ema
n et etme d i . Sadece e l a lt n d a n kk t i ca rete b a la d . D
ardan a ld l zum l u eya y , Pa a 'n n u a k la r n a ok ufak
kar l a r l a satyor, a yr ca , b a ok s k l a n l a ra ehemm iyetsiz
fa i z l e r l e bor pa ra ver i yordu . Eski tecrbes izl i i get i i i i n
pa ra s n y l e hemen i stem i yo r , b o r l u s u n u n iyi zama n n kol
l uyor, hatta borcun u ken d i s i n e deyeb i lecei kaza n l vaz i
yetl e r b i l e haz r l a ma ya a l yo rd u . P a a , R u m e l i a s ker i y l e
Y u n a n ka r k l k l a r n bast r m a a g itti i z a m a n bu t icaret
h a y l i gen i l e d i : b i r yandan Pa a ' n n ka p ku l u a ra s n a g i r d i ,
b i r yan d a n da ha remde ken d i s i n e yo l a t . O ka d a r ki 1 828
seferi b a la d zaman epeyce servet sa h i b i o l a n Agop efen
di, darda o l a n P a a s na pa ra b u l ma y ken d i l i in d e n ze r i n e
a l d . Kefi l s i z , senetsiz, hatta be l l i b i r fa iz l a f b i le etmeden
Pa a 'ya i k i bin a lt n sayd . Kendi i h sa n o l a n m a h m u d i
yen i n on y l i i n de get i r d i i bu heybetl i paraya Osma n l Pa
as epeyce a rd . B i r n nd e k i torba l a ra , b i r de ka r s n
da yepyeni u h a e l bi se l eri i i n d e ko l la r n kavut u r m u , say
gyla b e k l eyen u a na uzun uzun bakt . i i n gari b i , Agop
efend i n i n yznde h i bi r m uzaffe r i yet a lameti o l ma m a s ,
hatta Paa s n byle s k n t i i n d e b i lmesi nden g e l e n b i r h -

1 68
 MAHUR BESTE

z n l e gzl e ri n i n d o l u d o l u o l ma s yd . Paa n n da gz l eri do

l u do l uydu ; kend i taraf yzde on i k i f a i z istem i t i . ste l i k,
o zamana kad a r fa r k na va rma d b i r ok ey l e r i , d a i resin
de a l a n l a r n zaman zaman grd s k nt l yzl er i n i , et
raf n d a k i fi skosu i m d i i y i d e n i yiye a n l yord u . Ma iyetinde
ki l e r i n bir trl vazgemed i k l eri b t n o s s l e r , g m ta
ba nca l a r, savat l hanerl er, i pek kuma l a r , H i nt a l la r
Ago b ' u n ma rifetiyd i . B i r ya n d a n " b i l e b i l e kafire da i re m i
soyd u r d u m " d i ye d n yor, b i r ya n d a n da " u n u bera be
r i mde sefere gt rp yo lda h a rcasa m ne ka r " d i yo r d u . Fa
kat sma i l Paa, be o n ku ru i i n i nsan ha rcayaca k adam
d e i l d i . H e m , Arnavut H a sa n ' n e l i nden kurta rd g n d en
b e r i , ona m a razi b i r merha met l e b a l a n m t . O y l l a rda da i
ren i n veki l h a r l n eden Agob'un hesa pla r n n neka d a r
sa l a m o l d u u n u , ken d i s i n i b i rok masra f l a rd a n nas l koru
d u u n u da b i l iyord u . Onun i i n hiddetini a b u k yend i .
O g n saa t l e rce kon u tu l a r . Agop a rt k resmen Paa ' n n
vek i l ha rc o l d u . B u ndan b y l e ista n bu l 'da ka l a c a k o l a n Pa
a ' n n haremine o bakaca kt . K o n a kta n ayr bir d a i rede otur
m a s na da msa a d e etti . Agop efend i , sz a ra s nda Paa i s
terse, d ardan da ken d i s i n e b i rka yz l i ra b u l a b i l ece i n i ,
h e l e kona n masraf i i n h i d nmemes i n i sy l em i ti .
Saye i a h a n ed e mu harebeden muza fferen dnd kten
sonra Paa hazret l e r i ken d i s i n e i sted i i zama n bu pa ray
d eyebi l i rd i . . . Tecr b e l i Paa , u a n n bu tat l sz l e r i n i n
a lt nda b i r t u za k b u l u n u p bu l u nma d n b i r d a h a ba n e i p
d n d . Fa ka t Agop sam i mi i d i . O , bu oca kta yet i m i t i ,
ona ba l yd . N itekim, Paa 'n n l m nden sonra da , ev lat
gibi bytt yeen i n e de y l ece ba l ka ld .
Agop, 1 839 senesine ka d a r Paa 'n n h izmeti nde ka l d .

1 69
 MAHUR BESTE

O n u n l a beraber D iyarbek i r 'de, sonra Ayi nta p ve M a ra 'ta

d o l a t . Pa ra s n e m i n e l l erde i l etiyor, kend i s i de g itti i
yerl erdeki tcca r l a r l a a n l a a ra k i yapyo rd u . Paa i l e en
son b u l u n d u u M a ra 'ta kendi kavm i nden - zeng i nce bi r tc
c a r n k z y l a evlend i . Ta nzimat'tan sonra efen d i s i n i n sra
r f y l e da i reden ayr l d . Fa kat l nceye kad a r Paa ' n n i l e r i n i
gene o i d a re ett i . Saba h l a r , i i gen i l ed i ke semt i n i d e i
t i rd i i e v i n d e n ka r kmaz, sma i l P a a ' n n k i ra i le otur
ma kta s ra r etti S l eyma n iye'deki kon a na ura r , t p k y i r
mi y l nce o l duu g i b i , efend i s i n e para i le r i h a k k nda iza h
lar verir, s hh a t i n i sorar, emi r l e r i n i s e l a m l kta evin u a kl a r
na tarif eder, h a rem ka p s n d a n h a n mefen d i l e rl e, P a a ' n n
n c ka r s i y l e , henz evlend i rd i i b i r i c i k k z i l e ko nuur,
bir e m i r l er i olup o l ma d n r e n i r , ondan s o n ra evden
kar, efen d i s i n e sayg s ndan bi r soka k tede i nd i i atna b i
n e r e k Ga lata 'da ki sa rraf d k ka n na ge l i r , o rada kend i i l e
r i y l e meg u l o l u r d u . B i rou n u Paa 'ya g e l i p g i d e rken ta
n d byk a d a m l a r n servet i n i o i dare ed iyord u . i l e r i n de
Feth i Paa g i b i damat o l a n l a r b i l e vard . Agop efe n d i kend i
s i n e her g n a v u d o l u s u para kaza n d ra n bu a da m l a r n ka
p !a r na ka da r at st nde g itmekte tered d t etmez, hatta s
ras n a gre o n l a rla a y n ton d a n konuurdu . Fa kat sma i l Pa
a 'ya ka r m u a m e l es i h i d e i mem i , o n u n k a r s nd a h ep
H a sa n ' n tekme l e r i a lt n d a n ken d i s i n i kurta r d g n a ya k
l a r na kapa nan ocuk o l a ra k ka l m t . ld saba h ta ya
n nda i d i . Aya kta oday d o l d u r a n ka l a ba l k a r a s n d a , el pen
e d ivan d u r d u , a la d .
Agop efend i , yen i rej i m i n verd i i i m ka n l a r l a ok pa ra
kaza nd . H e l e i lt izam i l e r i nde, ka i d e e d i n d i i " a z kaza n ,
ok i , prens i b i y l e b i rka y lda serveti y i rm i b i n a lt n b u l -

1 70
 MAHUR BESTE

d u . H e r a ka m d kka n n n kepen g i n i i n d i rd i kten sonra k

c k masa s n n ba na otu rur, e l i ne geen para y , y ! l a rca bu
ite usta l a a n parm3 k l a r i y l e y o k l a r, kk me i n anta s na
" bu g n d e by le g eti,, der g i b i h z n l b i r ifa d ey l e, ba n
sa l l aya sa l l aya i st i f ederd i . Evet, o g n de y l e gemi, s
ras n a , tesa d f l era gre o n , yz, hatta be y z l i ra ka za n
m t . Faka t a ra d eyi gene bu lama m t . Arnavut H a sa n '
n , e l i n d e n h i y l ey l e a l d o tepesi iviy l e d e l i nm i m a h m u
d iye a lt n , A g o p efen i n i n i l k ve s o n sevg i l is i , gene e l i n e
geme m i ti . Agop efend i bt n mr nce b u sevg i l iy i b i n
l erce benzeri a ra s nda yoru l m a d a n , b km a d a n a ra d . Ken d i
s i n i a lt n l a t e m a s ha l i n e get i recek h e r i e g i rd i ,h e r eit

tica rete bavu rdu, fakat ona kavua ma d . Bu o n u n mr
n n b i r i c i k h zn i d i . Evet, kaza n m a k gze l d i , b i r i b i n yap
ma kta i n sa n n g u r u r u n u okayan b i r taraf vard . Ba l d r p
l a k , sada n s o l d a n ha karet gren b i r seyis yama nd a n ve
zi r a h b a b o l a n , S a d razam da i r e l e r i n d e ubuk , kahve i erek
kon ua n sarraf Agop efen d i a rn s nd a k i mesafeyi a m a k her
ku l a na s i p o l u r ey de i l d i . Btn b u n l a r iin A l l a h a neka
d a r kretse a zd . Faka t mr n n b i r i c i k h a ya l i d e gerek
l ese ne o l u rd u ? A l la h ona sa d e i sted i kl er i n i de i l , a k l n
d a n ge i rmed i kl er i n i b i l e verm i t i . Ka r s c i n s bir kad n k
m t . O na st ste erkek evl a t l a i k i k z ocu k verm iti .
Fakat M a h m u d iye a lt n , b i r g n soka kta bu l u p gece yast
n n a lt nda misafir ett i i o i l k a lt n b i r t r l e l i n e gem i
y o rd u .
Agop efend i n i n N u ri beye yapt eit l i m a l i tavs i ye l e r
a ra s nda ista n bu l 'da b i r zah i re i rketi ku rma s f i kr i de va r
d . Geri kaza n c y o l u ndayd , f a ka t b i r ordu ka d rosu sonu
na ka da r gen i l emez, g n n b i r i nd e bu ticaret duruver i rd i .

171
 MAHUR BESTE

D a h a i m d i den dev l et S im kehan e ' n i n s l a h na ba l a m t ;

o n u n i i n e l i ne geen pa ra n n b i r k s m i y l e baka b i r tica rete
b a l a m a k d a i m a fayda l yd . N ur i bey, uzun tered d tlerden,
e n m e l erden sonra bu fi kre de raz o l d u . H a tta sadece or
ta k l k la ka l ma d ; S u l ta n Azi z zam a n n da ufa k tefek dev l et
taa h h tlerine b i l e g i rd i . Sonuna doru da , bi l ha ssa oka da r
ba l o l duu S o l o s k i ' n i n l m nd en sonra tamam i y l e kend i
n i bu ie verd i . Agop efen d i n in g r doru ekm i , Ali
Paa ' n n sa daret i n i n son l a r n a doru ku r u l a n "Sara ciye i r
ket i , , bu i i ta mam i y l e e l i n e a ld g i bi , s l a h e d i l e n S i m ke
h a n e de Leh s rm a s n n st n l n , bir zaman i i n b i l e o l
s a , orta dan ka l d rm t .
Bahsetti imiz 1 854 y l n da N u r i bey henz zah ire tica
reti n e g i rm e m i t i . S rma i i bol pa ra get i r i yo rd u . H a ya t n
d a n m e m n u n d u . G e n i , rahat ya yor , i y i i iyor, e l i n e f rsat
geti ke e l e n iyor, fa kat ok garip bir f rsat te l a kk i s i y l e bu
e l en c e l erde hemen hemen s ta n b u l semtinden km yord u .
.
B eyo l u 'n u h i ta n maz, Boazii m e s i r e l e r i n e de g itmez d i .
Kafa s n d i n l e n d i rm esi n i seven b i r a d a md . H er a kam bu
l utuk l a r birka dostu i le ko ltuk meyh a n e l e r i n d e biraz rak
i er, geceyi tesadfe gre gei r i r, saba h l eyi n huma r n ek
l in e , a r l na gre, tutmayaca n ken d i s i n i n de b i l d i i
b i rka tvbe i l e vazgeer, a kam st be l ki de yapa c a k b i r
i o l m a d i i n , yen i d e n v e b y k b i r c i d d i ye t l e i e b a l a r
d.
te b u gece l e r i n den b i r i n d e , b i r dostu N u r i beye N e r k i s
Ay e ' n i n e v i n d e n bahsetmi, b u l u n d u u y e r i , kap d a n n as l
g i r i l di i n i , m te r i l er i n na s l m u a m e l e gr d k l e r i n i , n as l
elen i ld i i n i ba l la n d ra ba l l a n d ra a n l a tm t .
N erkis Aye, Ta n z i m a t ' n gevem i rfn n yava yava

1 72
 MAHUR B E S TE

ista n bu l ehri ii nde yaa m a s n a gz y u m d u u sefahat yer

l e r i n d e n b i r i n i i l etiyord u . O y l l a rda E d i rn e ka p 'da b i r ma
ha l l e ka d a r g e n i b i r kona kta a y n tica reti yapan La nfa Fat
ma ' n n yetiti rm e l erindend i . O nu n e l i nden yakay k u rta rd k
ta n sonra b i r m ddet u rada b u rada s rtm , sonra La l e l i '
de genie b i r ev tuta ra k g i z l i den g i z l iye ie ba l a m t . Ka
r s n n a r k s ka n l yz nden evinde gz a amaya n , ha t
ta y l la rca gen b i r ca riye y z g rmeden y a aya n b i r damat
paa ta raf nd a n koru nduu sy l e n i rd i . Temiz, i i n i b i l i r , ih
tiyatl bir ka d nd . Evine pa ro l a s z g i r i l mezd i . B u pa ro la s k
s k d e i i rd i . G erekte b u , i i n i gen i l etmekten da ima sa
k n d i i n , daha ziyade b i rbi r i n i n kefa l etiy l e g e l m i bi rta
k m ta.n l a rd a n i ba ret o l a n m teri l e r i n i tatm i n etmek i i n
b i r usu l d . Yoksa e v i n b y l e b i r tedb i re ihtiyac yoktu . Ta
l kta b e k l eyen g l kuvvet l i u a k l a r, herha n g i b i r m nase
betsiz m isa fire kar evi d a i m a m dafaa edebi l i r l e rd i . Sela
h iyetleri Zaptiye N a z r n b i l e geen ba z nfuz l u adam l a r n
h imayes i nde o l duu g i b i , semt k l ha nbey l er i y l e o ls u n , ma
ha l l e y l e o ls u n , her zaman iyi gei n i rd i . H ed iye vermek, g
n l a l m a k i l erinde h i b i r f rsat ka rmazd . M a ha l l e l i ni n
b i rou o n u sa z nda sznde, ya l , h a y rsever b i r ka d n b i
l i r , b i r k sm d a menfaat yznden susa rd . B u na ramen ge
ne zama n za m a n ken d i s i n i d nd ren mese l e l e r ka rd .
K z la rda n b i r i m ter i l erden b i rine tutu l u r, yahutta a ks i o l u r
d u . N e r k i s Aye ' n i n i i , ba rutl a atei b i r e l d e ta ma kt ; ken
d i s i de b u n u n byle o l du u nu b i l i rd i . O n u n i i n bu g i bi ha l
l erde e l inden geldii ka d a r s k davra n r , k z ba nd a n uza k
l a t rmaa a l r , r za l a r o l u rsa eyiz vererek ev l e n d i r i r,
k saca s , ya n g n bata n snd rmee a l rd .
Fakat bazan i ata l l o l u rd u . N erkis Aye ' n i n u veya

1 73
 MAHUR B E S TE

bu hat r l m te r s i c i n sa k l a m a k z o ru nda ka l d kz bir

baka s n seve rd i . B y l e ha l l erde Nerkis Aye g n l e rce o d a
s na ka pa n r, kimse i l e kon u maz, som u rtup d n r d . B i r
defa s nda bylesi bi r ca riyeyi g i z l ice izm i r'e g iden b i r tc
ca ra satm , b i r defa s nda da , sevd i i a dama ka ma s n ko
l a y l a t rm t . E rtesi gn de kz n ha la s n n evi nde l d
h a b e r i n i yaym t . i htiya r, zeng i n a k , bu haber zeri n e bi r
t r l tese l l i b u l a mam , g n l e rce N erkis Aye' n i n kend i s i n e
gsterd i i b i r kimsesizin meza rna g i d i p a l a m t . B e reket
vers in bu g i b i va k 'a l a r a zd . N e rkis Aye ' n i n evi n i n o c i n s
evleri n en ra hat o l d u u na h e rkes i n a n a b i l i rd i .
B u , d nd a n s m s k kapa l kafes ve perd e l e ri y l e , za-
ma n za m a n ka p s n n n n d e grnen ua k l a r y l e etra f nda
ki kona kla rda n i l k ba k ta a y rd ed i l emeyen byke bir ko
na kt . Evi n cephes i , i m d i k i a i r H a met soka n n b i raz a l
t nda ka l a n Koyun m e r Aa kmaz boyu nca uza n rd . Bah
e olan a rka ta raf, i l i ngi r H a ma m 'n n ka d n l a r k sm n n
a l d ve b i r i n c i s i n den ok da r i k i n c i b i r kmaza ba ka rd .
B i ri i erde, b i ri d e d a r da b i tm i i ki byk a a , b u ra d a k i
b a h e ka p s n g i z l e rd i . N e r k i s Aye'n i n sa a sol a verdi i
rvetl er, h e d i ye l er, b u kma z n mu ntazam bir yo l ha l i n e
geti ri l m esi i i n m a ha l l e n i n sa rfett i i gayreti yen m i t i . G eri
bu yzden, hamama gel i p g i den semt ka d n l a r , hele k la
r , bozuk bi r yo l da y rmekten epeyce zor l u k ekerler, her
yl ya vru l a d be a lt e ni i y l e soka n ta m o rta s n benim
sem i olan sa r bi r kpekten epeyce korka rl a rd . Fa kat, bu na
ka r l k , N erkis Aye ' n i n evi n e kend i l er i n i gstermeden gi
rip kma k isteyen ka d n l a r, ha reketl e ri n d e serbest ka l rl a r
d . i n tuha f , sar kpe i n ka d n k yafet i ne az ok a l k o l
ma s , h e l e ya vru l a d za ma n l a rda erkek g rmee h i ta ham-

1 74
 M A H'U R BESTE

m l edememesiyd i . B u d rt a ya k l a mazo n u n sayesi nd e, bi

raz da kad n l a r h a ma m yz nden semtin erkekleri bu ta ra
fa h i urama z l a rd . B i r baka ko l ay l k ta h a ma m n i k i n a t
r n n Nerkis Aye'ye ba l o l ma s , e s k i ha n m l a r na h e r tr
l ko lay l k gstermeye haz r b u l un ma la r yd . y l e ki h a m a m
d a n e i d e boha s ka n h e r h a n g i bi r ka d n , ka ra r l a t rd
saatte ko lay l k l a evin bahe ka p s n d a n ieri g i rebi l i r , gene
boha s e l i nd e evden f r laya n bir kad n da i k i a d mda hama
mn kap s n n a ta r n d ost, a i n a g l msemesiy l e kend i s i n e
a k b u l ur d u .
E v , d ed i i m i z g i b i , d a rd a n bak l nca o semtteki evler
den fa rkl dei l d i . F a ka t ka p a l p da g e l e n m i s a f i r bel l i pa
ro l a d a n sonra ta l a ayak basa r basmaz i de i i rd i . H e
men ko l una g i re n i k i a ra b n itinasiy l e st kata ka r l rd .
O rada gen, gze l ca r i ye l e r o n u ka r l a r l a r , a y n h rmetle,
gene i ki ko ltuuna g i rmek s u r et i y l e : " B uyurun s u l ta n m,
h o g e l d i n i z c i va n m , u ta rafta n a s l a n m ! " d iyerek byk
sofa d a n g e i r i r l er, g e l e n i n k l k kya feti n e , tav r na , veka r
na u y g u n b i r yata k o d a s n a gt r r l e r , bakeye otu rtu r l a r
d . B i raz son ra N e rkis Aye, a rka s nda ka hve ve ubuk ta ya n
h izmet i l e r l e g e l i r, misafire " h o g e l d i n " der, sonra d a gece
a rka da n n sei l me s i n i temi n edecek ka d n a k n ba l a rd .
U z u n a lva r l a r n n , s rma l cepken l er i n i n , yahut o za ma n l a r
i s ta n b u l 'da yava yava g r n m eye ba l a ya n uzun ete k l i ,
d a r korse l i , a k boyu n l u , a r d a n te la l k rma l yen l eri b i
l ek l er i n i n st n d e s k s k kapa l ro k l a r i i n d e b i r g e l i n ka
dar rkek , s k l g a n d u ra n , her h a r eketine b i r tavus sz l
vermek i steyen bu ka d n la rd a n b i r i sei l d i kten sonra oda
boa l r, b i r gece l i k zevk a rkada , gem i yzy l la r n henz
u n utu l ma m a k modas olan b i r y n naz i i n d e dolab

1 75
 MAHUR BESTE

a a ra k s rma l boha la rda n m i sa f i re g i yecei gece l i k enta

r i y i , takyeyi , krk ka r r d . K sacas , bu, s ca k ha m a m i y l e ,
b i r s r h i zmete koa n i y l e , a r makamd a n a r k s , h a tta
i ret i , cokun sa z i y l e bir gece l i k m ke l l ef bir zevk ve e l en
c e a le m i yd i . . . H at rl m i safi r l e r g e l di i za man eve baka
k i mse a l nmaz , kap n n n n d e f s l t la rda n sonra , g e l e n l e r
g e r i evri l i rd i . O za man evi n kap la r , pencere l eri n i ta ra
f n da ki kep e n k l e r rt l r , bt n ev, -bi rka y l nce n i n ka r i
kat r l eri nde koskoca bi r tra nsa t l a nti kte tek ba na ba l a y se
yahatine ka n m i lya rder l e r g i b i _ bu tek ba na e l enen y k
sek mevki l i a da ma yahut masrafta n ekinmeyen m i ra syedi
ye b ra k l r d .
N e r k i s Aye' n i n s r sa k l a ma s n b i l mek, der l i top l u o l
m a k , pa raya k ymakta n eki n memek g i b i meziyetl er i va r d .
B a z by k kona k l a rdan e s i r paza r na g e l en k z la r n e n gze
l i n i seer, giyd i ri r, kua t r, ufa k tefek i , hatta saz, trk
ret i rd i . B u n u n l a da ka l maz, ista n bu l 'un her semtinde dola
a n boha c ka d n la r sayes i n d e o za ma n n ok kapa l haya
t n da gerekten g o l a n ak d ze n le r i n i d e ko l a y l a t r rd .
B t n b u teferruat dostu ndan d i n l eyen N u r i bey, hemen
e rtesi a ka m N e rk i s Aye'ye gitmeye ka ra r verdi . O gn, a k
am nama z na ka d a r ken d i n i zor tuttu. Sonra yava yava
B eya z t 'ta n a a ya doru i n d i , La l e l i 'ye ge l d i . Koyun A l i
Aa soka n e l iy l e koymu g i b i bu ldu . S e l am l k ka ps n n
tokma n a rkada n n tarif ett i i g i b i st ste defa v u r
d u . G r b y k l , sert ba k l , kemeri b i r y n ta ba nca b a k l a
dev l et ka lesi g i bi heybetl i grnen a rnavut kap y a t . ilk
ba k ta kendi n i e k i ya i n i ne g i r i yo rmu sa na n N u ri bey, bu
ka bu l den epeyce a rm t . B u na ramen o a ka mki pa r o l a
y i y i k t f s l d a d : " B a rba ros'u eme n nde grd m . "

1 76
 MAHUR BESTE

B u s i h i r l i c m l e n i n a rnavudun yzn yum uatma a yettii

n i fa rketmesine va kit ka l ma d a n koltuk l a r na g i ren i ki a ra p
k l e i l e kend i n i s t katt? bu l d u . i ki g e n k z o ra d a n kendisi
n i ka r laya ra k odasna gt rd l e r . B i raz sonra N e r k i s Aye,
topa r l a k vcu d i y l e yuva r l a n r g i bi g e l d i , " hoge l d i n iz, efen
d i m " d iyerek yerden ete k l ed i . Kahve, u buk, h i b i r ey ek
s i k de i l d i . M isaf i r yeter derecede d i n l end i kten sonra zevk
a rka da n set i . B u , hafif esmer, uzun boy l u , t rkesi kt,
uzun ete k l i e l bisesi n i n , a lt n ta k l id i ba l n n a lt nda kay
bo l mu h i s s i n i veren bir k zca zd . N u ri beye ok i r i n ge
len tat l bir g l msemesi va rd . Hafif saz, bi rka kadeh ra k
ile gece yar s n b u l d u l a r .
Yaz k ki bu kad a r gze l ba laya n gece by l e bitmed i . Ge
ce ya r s nd a n b i raz sonra ka n bir ya n g n hereyi a l tst et
ti. B u , i sta n bu l 'u n bete b i r i n i bi rka saat ii nde k l eden,
bin lerce i nsa n yersiz yurtsuz , gece l i k k yafet i y l e sokak or
tas nda b ra ka n , her otuz y l d a bir ehrin ma nza ra s n dei
tiren, eski dev i r l erde hemen a rkas nd a n ka n l i hti l a l l e r geti
ren o byk afet l erden b i riyd i . Ya n g n i l k nce C i ba l i 'de ba
l a m , fa kat az zamanda bir ko l u Fatih'e doru g e n i l erke n ,
b i r ko l u da rzga r n ya rd m y l a La l e l i 'ye s ra m t . Saba h n
a la t u rka sekizine doru, N e r k i s Ay e ' n i n evi at n n drt ye
rinden a lev a l m t . B u o ka da r ani o l mu, kona n at s kav
g i b i b i rden y le tutumutu ki h i k i mse va ktinde haz r l a na
ma m t . E v i n i i ndeki l e r n e o ld u u n u daha doru d rst
kest i remeden, N u r i beyin a k a m zeri o ka d a r h rmet ve ria
yet g rerek, ka l b i sa b rs z l kta n a rpa a rpa kt byk se
l a m l k merd iven i n i n at s o l d uu g i b i kmt .
i l k ak n l kla oda s nda n f r l a ya n N uri bey, sofaya ka r
kmaz d u ma nd a n h i b i r eyi grememiti . Ya r p l a k b i r

1 77
 MAHUR BESTE

y n kad n erkek, l d rm la r g i b i , l k l a r a ta ra k sofa n n

b i r ucundan b r ucuna kouyo r l a rd . N uri bey telala g i
y i n d i , o n l a r n a ra s n a kat l d . S e la m l k ta raf n da ki m e rd iven
den i n i lemeyecei meyda n da y d . Evin teki ucunda ki d a r ha
rem merdivenine doru kotu. Fakat orada bsbtn baka
b i r facia cereyan ed iyord u : birka saat nce kibar, dost, g
l e y z l , i kra msever b i r ev sa h i b i o l a ra k grd Nerkis
Aye , sa l a r d i m d i k , y z i s ve ka n ii n d e , da r merdiven i n
n n e d ik i l m i , kat la s ya a l yor, ba r yor " e lma s la r m
vermeden ki mseyi b ra kmam" d i y e yemin stne yemin ede
rek ge len geeni t rma l yor, kendisi n i bir ken a ra ekmek
i i n uraa n la rla dyor, yedii tekmelerle lm gibi
yuva rl a n d yerden h e m e n f rlaya rak stnden a t l a ya n l a r n
rasgel di i tara f n s r yor, b i r tarafna tutunmaya da i ma f r
sat bu l d u u merdiven i n basa m a k l a r nda gene h erkes i n yo l u
n u kesiyo rd u . Zaten m a n i a y a t la ya n l a r da ev sa h i b i n i n i m
d a d n a k o a n ua k la r n e l i nden kurtulam yorlard .
B u yan g n , bu g i bi evlerde s k s k gr l en i k i z l i entrika
la rdan b i r i n i n z l m e gece s i n e ras la m t . . . N erkis Aye,
b i rka y ld r bir ka lyoncu e r i n e gz baka ey g rm iyecek
kadar tutku n d u . E l l i be l i k sevg i l is i n i iste d i i gibi e l i n d e oy
natan, evin i i n d e herkes l e sen l i ben l i o l a n a k ise, son za
m a n l a rda evin k z l a r nd a n bi r i n i sevmi, o n u n la b i r l i kte ka
may kurmutu. Fakat eli bo ta gitmek istemediinden,
N erkis Aye'yi ya ln z o geceye mahsus o l mak zere btn
mcevh e r l e r i n i bedestenden a l p geti rmeye raz etm iti . B
tn m rnce k i r ve g n a h i i n d e bata ka b i riktird i i bu
serveti, b u l unduu emn iyet l i yerden ka rtmas i i n a n n
biraz sra r kafi g e l m i t i .
Ka lyoncu e r i y l e sevgi l i s i n i n p l a n l a r gayet basitti : gece

1 78
 MAHUR BESTE

ya r s nd a n sonra herkes uyuyunca, kz b i r bahane i l e odadan

d a r ya ka ra k a n n g n d zden get i r d i i e rkek e l bisesi
ni g iyerek b i r kede bekl iyecek, erkek de N e rk i s Aye'yi
s k c a ba la d ktan ya hut l d rd kten sonra m cevher le re
pa ra y a la ra k s v aca k l a rd . B i rdenbire ka n ve N e rk i s Ay
e 'yi d e l iye d n d ren ya n g n bu i ki sevda l y c i na yetten kur
ta r m t . i l k a k n l k l a , hem de en ko l a y yo l d a n , ya n i selam
l k kap s ndan f r l a m l a rd . H emen b i ra z sonra o d a s na d
nen N e r k i s Aye, a n o da n n i i nd e grmeyi nce, i l ki n bir
ey a n la ma m , sonra birden ph e l enerek sand na ko
m u, mcevhe r le r i y l e a lt n l a r n g i z l ed i i sa r ekmeceyi ye
r i n d e bu lamay nca bsbt n l d rm t . Ka l yoncu e r i n i a rt k
d n m yord u . H atta haf za n n g a r i p b i r oyunu i le, b i r a k
o l d u u n u unutm utu bi l e . . . O , sadece b i r i kti rdi i a lt n l a r n ,
m cevhe r l e r i n i koyd uu yerde b u l a m a m t . O n la r a l m
l a r, g t rm l e rd i . . .
O n l a r sef i l m r n n meyva l a r i yd i . B t n haya t nca a
mur i inde a l ka na a l ka na o n l a r b r i kt i rm i t i . Geri o e l
m a s l a r topl a m a k i i n k a e v kad n n n a l aya a l a ya gz be
b e k l e r i n i n snd n , ka gen k z n ev bark, o l u k ocuk,
saadet h u l ya s i y l e haya t n ken d i e l iy l e y kt n , ka dede ya
digar ift l i i , deirmeni satt rd n hat r l a m yo rd u . Fa kat
La nga Fatm a ' n n m utbanda her gn ya r d e l i bir a ra ptan
yumruk yiye yiye soa n soyd uu, hava n dd, rak ko
kusunun adeta i ren b i r ey g i b i yap t b u l a k meze ta
ba k l a r n y ka d g n l e rden ba l ya ra k o n l a r b i r i kt i rmek
i i n ekt i i eziyet l e r i d e hat r l a m yo rd u . i l e r i n d e yeni evlen
dii ka r s n n eyizinden kocas m n e l iy l e a l n p ken d i s i n e
geti r i l e n l er va rd . Fa kat b u n u n ehemm iyeti yokt u ; mese l e
o n l a r n N e r k i s Aye ' n i n o l m a s yd . N e r k i s Aye sade o n l a r

1 79
 MAHUR B E S TE

b u l m a k, b i r i kt i rmek i i n eziyet ekm em i t i . Ayr ca o n l a r

kaybetmek korku s i y l e bt n m r nce rperm i t i . H e r gece,
l m ter l eri 'i i nde, yata n d a n ka l ka r, sabaha kadar o n l a r
d n r , saba h l e y i n B edeste n 'e kada r g i d i p o n l a r y e r i n d e
grmeden r ahat etmezd i . im di h eps i e l i nd e n g i t m i ti . . .

Evden k i m s e kmama l yd . H i k i mse, o n u n ma l o l a n

eyleri gtrmeme l iy d i . . . Kendi s i i i n m uhakkak o l a n l m
teh l i kesi ne ramen merdi ve n ba n tutmut u . Fakat herkes
o n u n ba na yor, herkes o n a sa l d r yo r , herkes o n u
kend i ma l o l a n eylerden m a h r u m etmek istiyordu . B i r ka
d n, tek ba na , b ukadar i nsa na ka r ne yapab i l i rd i ? i te d
e ka l ka , ne yapt n b i l meden d yor, ya l va r yor, rp
n yor, kfred iyor , grmeden s r yor, ay rm a d a n vuruyordu .
E l b isesi pa ra pa ra o l m utu . H er ya n k a n i i n deyd i . Fa kat,
kuduz b i r hayva n g i b i , gene rp n yor, sa l d r yo r . Sa l a r
k a n d a n iyiden iyiye gz l er i n i n ze r i ne yap m , a z kpk
i i nde bir zeba n i g i b i rp n yo r d u .

N ur i b e y son b i r at rt daha i i tt i . A l ev l i b i r d i rek, en

a rkada geceki a rkada n n b a stnden sarkm t . Kzn
yzn gremiyo r d u . Fakat beyaz Trabzon brmc nden
gmlei i i nde beyaz bir za m ba k gibi devri l d i i n i grd . O n a
ya rd ma kom a k i ste d i , fakat y ryemed i . S ca kta n , duman
d a n g a r i p bir bu l a n t , bir ba dnmesi yrmes i ne e n g e l o l
d u . E n i y i s i l m b e k l e mekti . Fakat, a n l a l a n , ka l a ba l k
n l e r i ne d i ki l e n e t y n n devi r m i o la c a k k i , o n u d a s r k
l e d i . B t n gece o na o ka d a r b y k l ezzet l e r veren, t e n i n i teni
ne karde bu l duu i nce tebess m l kz son bir defa daha
d n d . B eyaz vcudunu a l ev l e r i i nd e gr r gibi o l d u . Fa
kat geriye dnmek imkan yoktu . B i rdenb ire p l a k a ya kl a -

1 80
 MAHUR B E STE

riy l e ok yu mua k, c v k b i r eye bast n h i s setti ve onun

la b ir i i kte a it kata kadar yuva r la n d .
M erdivenin d i bi nde, N erkis Aye ' n i n kt k g i bi imi,
can s z fakat l m n s n r l a r n d a uras b u ra s sa rs l m a kta
d evam eden vcO d i y l e sarma d o l a , zerinden a t l a y p ge
en l er i n farknda o l ma d a n , o n u n kadar cansz u z a n d . . .
N u r i bey ertesi sabah gz l e r i n i a nca ba na g e l en l er i n
h i b i r i n i hat r l a ma d . S a d ece kend i s i n i b t n ben l i i y l e ok.
u z a k l a rda, ok da n k bu l uyordu . zeri n e ok a r b i rta k m
ey l e r y l m g i b i yd i . S a n k i d nya n n bt n y k n zeri
n e y m l a rd . K e n d i s i n e usuz bucaks k g e l en vcu d u n u n
her ya n nda bu y k h i ssed i yo r d u . O n u n a ra s ndan etraf
kap l yan g r lty, h k r k l a r a nca k duya b i l iyord u . N i hayet
bu a r l k yava yava aza l d ; vcutta n a a doru kayan
b i r yorga n g i bi baca k l a r n n st n d e top l a n d , o n u n bo b
rakt yere ac n n u u ru g e l d i . B u ; daya n laca k ey l erden
de i l d i ; ba nda bir d em i rc i rs a l yord u . Boynu tam or
t a s n d a n a r b i r k l tersi yemi g i bi ezi k ezik a r y o rd u .
B u n a ramen, b i ra z nceki a r l k duygusu nda n kurt u l d u u
i i n daha i y i i d i . Yavaa , korka korka g z l e r i n i a t . H i bir
ey a n la ma d a n b i r m dd et etra f na b a k n d : temiz, so l g u n
b i r sonbahar g nei, ku ru yapra k l a r a ra s ndan stne d
yord u . Fa kat N u ri b e y bu o ka ma n n fa r k n a b i l e varma m
t . Lekesiz gkyzne i l k defa gryormu g i b i uzun uzun
ba kt . B i ra z i l er i d e kk bir ocuk, b i r sand n zer i n e
uza n m , y a n ba nda b i r kad n dvnere k a l yordu . D a ha
i l erde, k i l i m e keeye sar la ra k yap l m b i r y n denk, b i r
ka sa n d k ; i nce ama r sepet l er i n e , l e e n l ere d o l du ru l mu
ba k r tak m l a r , pabu la r, y n l a rca ama r va rd . N erdey
d i ? bu oc u k niye yat yordu ? bu a da m la r kimdi ? h i b i r ey

1 81
 MAHUR B E S TE

b i lm iyord u . G e rek b i r ya l n z l k , zava l l l k duygusiyle ken

di kendi n e : " b i l m i yo r u m " d iye tekra r la d . Fakat a yd n l k
gz l e r i n i rahatsz e d i yor, ba n n ii nde a l an la r n a d eta
h z n a rtt r yo rd u . Daha faz l a s na dayana ma d ; gene gzle
r i n i kapa d , d e m i ndenberi zeri nde sa l l a n d ka ra n l k bo
l u a kendi n i b ra kt . Bu sefer eskisi g i b i ok uza k l a ra gide
m ed i ; a c n n . iddeti o n u n ken d inden uzaklama s na , mad
d e n i n k a ra n l nda kaybo l ma s na engel o l uyord u . Sanki b i r
y n kerpeten uurunu vcu d u n u n h e r noktas na ba la m
t . Arada b i r k sa s i l ki n i l e r l e gzleri ni a yor, zerindeki
gkyz n , yan ba nd a k i s a n d n zerine uza n m ocu
u gryor, s o n ra yeniden gzleri kapa n yord u . i te bu ksa
uya n l a rd a n b i ri nde a z na doru b i r d esti n in uza n d n
g rd . i l k i n b i rka yudum, so n ra uzun uzun i ti . Ya n b a n
da b i r ses :
- i a a m , i . i m d i kend i n e g e l i rs i n , d i yo rd u .
N uri bey gzleri n i destiden a y r d zama n zerine e i l
m i o la n , i nce b y k l , h a f i f iek bozuu y z l d e l i ka n l y
greb i l d i . ok sevi m l i b i r y z vard . S rt n d a , ko l la r d i r
seklerinden yuka r s va n m a la ca b i r m i nta n va rd . B a na
b i r Kand i l l i yazm a s s a rm t . K e n d i s i n e b i r ocua g l e r g i
bi b a k yo rd u . F a k a t bu g l , bt n yz n , kol l a r n kap l a
ya n i s i n , y e r yer ka n p h t s n n a ra s n da sevim l i o lmakta n
ok a c g r n yo rd u .
Souk s u , kon uan insan o n u b i raz kendi n e geti r m i t i .
- N e o l d u , b u r a s n e res i ? d i ye s o rd u .
- Ahreti n kap s , beyim, ah retin kaps . . . B e reket ver-
sin geri s i n g e riye g e ld i n . Eie kad a r seni zorla getird i m .
Yoksa , beyim, ra bbena hakk i i n g i t m i tn .
K e l i m e l e r i n zeri n e basa basa tuhaf b i r kon uma s va rd .

1 82
 MAHUR BESTE

N u r i beye k sa ca o l a n biteni a n latt : A l i , c iva rdaki t u l umba

c koula r ndan b i r i ndend i . Arka d a l a r i y l e yang n sn d r
meye ge l m iti . Nerkis Aye 'n i n evinde o n u ta l kta ze r i n e
ken ya r a l ev l i e n k a z a ra s n d a n tesa d f l e kurta r m t . O n u
civa rdaki k k b i r ca m i ' i n a v l usuna s r k l eye s r kleye
get i r m i t i .
O sy le d i ke N u r i bey b i r g ece evv e l k i ha d i s e l e r i kendi
l i i nden ya yo rd u . N i hayet k u l a k l a r nda o geceki zevk a rka
da n n yere d erken a tt keski n l k k u l a k l a r nda yeni
den n la d .
N uri bey, zama n z i n c i r i n i koptuu yerden e k l emee mu
vaffa k o l m u t u . Kendisine g e l d i i za ma n A l i 'yi ba ucu nda
a ka k l a r n out urur b u l d u .
i y iden iy iye zedelenmi ka b urga la r , ya r ezi l m i sa di
zi onu i ki ay yataa i v i l ed i . Krk gn, s c a s ca na y
z l m b r kuzu derisi i i nde yatt . Sabundan, yumurta sar
sndan yap l m merhem s va l bir sa rg aya na a l vazife
si gryordu . A l i , o n u n ba u c undan a nca k d kkana, ii
ate lye l e r i ne uramak, Sol oski 'ye, Agob'a haber i l etmek i i n
ayr l yord u . A l i i ten a n l yor, etra f ndaki l e re s z geirmesi
n i b i l iyord u . Sonra , hayat n k u rta rd adama ga rip b i r e
ki lde ba l a n m t . Nuri bey i n kend isine sermaye vermek,
hatta o rta k o la ra k onu ta mam i y l e d kkana ba la m a k tekl i f
l e r i n i A l i b a ta n redqet m i t i . Evde ka l m a k, N uri beyin h iz
met i n e ba kma k ist iyord u . Bu b a l l k N u r i bey i n de houna
g i tt i i iin A l i 'yi ya n nda a la koydu .
N u ri beyi n m i st i k hayat a k K r m m uha rebesine g n l
l o l a ra k yaz l d zamana kad a r devam ett i . B u b i r b u u k y l
iinde N u r i B e y b irok ey oku mu, b y k ta n n m b i rok
kims e l e r l e konumu, bir i ki " N efes" beste l e m i , ayi n l ere

1 83
 MAHUR BESTE

itirak etm i , hatta a z ok r i yazet yapm , fa kat d a i m a ken

d i s i n i b i r t r l iste d i i g i b i A l laha veremed i i n i grm,
kendi ta b i riyle, d nya gz n her zaman i i nd e a k b u l m u
tu.
B u zaman zarf nda h a ya t nda da epeyce dei k l i k o l m u
tu . B a b a s l m , a n ne s i , A l i 'n i n e l a lt ndan gnderd i i ha
b e r l e r zerine, i sta nbu l 'a ge l m i t i . Bu g e l i l e N ur i bey ser
veti n i n , a i le h a ysi yeti n i n gerekt i r d i i tarzda b i r h a yata ka
vum utu . K a ra ca a hmet'teki ev b ra k l m , yeniden yen i ye
k u r u l ma ya ba layan Tevi k i ye ta raf l a r nda kon a m s b i r ev
satn a l nm , Al i 'n i n kend i l i i n d e n a a l a terf i i n i tem i n
eden kk b i r d a i re ha l k eve yer l e m i ti .
B u evin bosta n d a n bozma g z e l b i r bahesi, g e n i b i r so
fa zerinde d rt by k oda l b i r selam l va rd . B i r a ra l k
m em l eket i n e i a d e e d i lmek teh l i kesinde ka l d i i n m s l
m a n o la n v e " Re i t B e y " a d n a l a n S o l os k i , bu oda l a rd a n d e
n i zi grenine tekl i fs i zce yerlem it i . R e i t bey, eski a d y la
beraber M a c a r isya n nd a n geti r d i i ve Saray o r kestra s n d a n
ayr l r ayr lmaz yen i d e n g i yd i i zab i t e l bis es ini d e b ra km
B a b a l i m em u r l a r n n k i ne ya k n b i r setre panto l o n g i y m i ti .
Art k eskisi g i b i N ur i beyi keman renmeye tev i k etm iyor,
ondan sadece m us i k i retece i ve istedi i gibi terb i ye ede
cei i sti datl bir i ki kk ressa m k l e satn a l ma s n i sti
yor d u . Her sabah erkenden es i r paza r n a g i d iyor d u . Cebinde
ressam Precios i 'n i n okadar pa r l a k ren k l e r l e hemen a y n y l
l a rda bize B i nbi rgece deko r la r nd a n b i r i g i b i tasvi r ett i i o
kepengi E d i r ne i i n a k l ekerci d kka n l a r nd a n sat n a ld
eke r l e r o ld u u h a l de , paza r n a v l usunda oyna yan ocuk
l a r n bana d i k i l i yor, i stidatl a r n d e n i yo r d u . Fa kat, o n d a n
rend i i tab i rl e , bu k k " Sca la " kuru l u r kuru l ma z, evde

1 84
 MAHUR BESTE

ne ken d i s i n i n, ne de efend i s i n i n ra hat ka l m yaca n iyice

kesti ren A l i , onu bu ziyaret l e ri nd e ya l n z b r a km yor, b i ra z
bee n d i i h e r oc u k i i n a y r b i r kusur b u l uyor , sa h i b i y l e b i r
i k i a d m tede ufa k b i r konumadan sonra , b y k b i r c i d d i
l i k l e Reit beye d n p : " C i n s i bozukmu . . . i ki sene son
ra sesi ks l r . . . " yah ut " h rs zm , sa ra l y m . . . " gibi ey
l e r syleyerek onu paza rdan ka ryor. Kapa l a r 'daki
a pu l eti d k ka n na soktuktan s o n ra rahat rahat evdeki veya
d a rda ki i i n e g id iyordu. Yava yava btn paza r ha l k on
l a r ta n m t . " i te d e l i F i r e n k gel iyor ! " d iye oc u k l a r yiye
cekleri eke r l e r i n i ta h i y l e etra f na yo r l a r ; e s i rc i l er, h i
b i r ey sata m ya ca k l a r n d a n e m i n , b a l a r n sa l laya r a k A l i '
n i n ha reket l e r i nde b i l meden M o l i er e ' i n Sca p i n 'i n e e b i r is
tihzay uza kta n seyrediyo r l a rd .
N u r i bey, btn b u n l a r n fa rk na va rmada n , kend i ken
d i s i y l e d i d i mekte deva m ediyo r d u . G eri a rt k eskisi g i b i
.
ya n g n gecesi n i n tesiri a lt n da dei l d i ; g ece l e r i rya s n da
N e r k i s Ay e ' n i n evi n i , merdiven b a ndaki maher t e l a n ,
gen k z n l m n grerek t e r i i n d e uya n m yord u . Etrafa
a rt k on l a r n gzy l e b a k m yordu . Faka t o n l a r tama m i y l e
u nutmu t a dei l d i . Ada l k z n a k bet i y l e i i n d e uya na n
l m f i k r i yava yava geriye, b i zi o k defa b i l meden i da re
eden, ya hut ta kend i mizi en ok verd i i miz bir iin ortas n
da b i rd e n b i re uya n l a hayat m z n m uvazenesi n i boza n o de
rin m nta ka l a ra eki l mi, yer i n i eyaya, i n sa n l a ra b ra km
t . N u r i bey bu s ku neti biraz da kendi gayreti y l e e l de etmi
ti. i m d i eskisi gibi sadece evl er i n d e a l a n l a r n ya pt k l a r
n satma kla ka l m yor, ken d i s i de, d k ka n n n b i r ya n na ku r
d u u kk b i r tezga h l a eit l i kay i l er i ya p yord u . B n u
ona H r ka ierif 'teki d e rgah na devam ett i i b i r eyh ret-

1 85
 M A H UR BESTE

m i t i . " Kendi e l i y l e a l mak ruh u ta sfiye eder, i n sa n A l

l a h a ya k l a t r r. D i kka t i n i e l i n deki i e verirsen t e m i z ka l r
:s n " . d e m i ti .

B u n u n l a beraber gene m e m n u n d e i l d i . a l mak onu

d i n l en d i r m i , d uru ltmutu . F a k a t eri mek i sted i i b u dei l
d i ; o kendi i inde bir a yd n l k grmt , o ra ya gitmek i st i
yor d u . B i r t r l a n la m a d , b i l m e d i i b i r e y o n u bundan
mened iyord u . O d evrin s ta n b u f 'unda ocu k l a r n gecel e r i
f e n e r ka pmak, i n sa n l a r rahats z etmek i i n yo l u n b i r ucun
dan teki ucuna gerd i k l e r i i p lere benzer b i r ey a ya k l a r na
ta k l yor, o n u yo l un d a n a la koyuyo r d u . B u, i ki d e b i r far k n da
o l ma d a n, ayd n l k b i r uurum g i b i b i r yan nda penceresi a
l veren p h e i d i . " Ke n d i m i b i r t r l e v i n i i n d e grem i yo
rum" d i ye i kayet e d i yo r d u . Daha fen a s bunu k imseye a n
latamamas i d i . Ne eyh l e r i , ne de a rkada l a r o n u a n la m a
m la r d . Ya l n z b a h e b i t i i i komusu m a beyinci N a it b
ra h i m bey o n u d i n l e m i , b i r kere de mehur K u ada l bra
him Efe n d i n i n a rkada la r nd a n Kuu sma i l Efe n d i i l e ko
numa s n sy l em i t i .

Hemen herke s i n b i r ta r i kate sa l i k o l d u u , ken d i s i n i b i r

z i n c i r i n son h a l ka s o l a r a k v e b i r eyh i n pei nde grd za
man rahat ett i i o devi rde, m r i t tan n a n l a r za ma n m z n
dokto r l a r g i b i tavsiye e d i l i rd i . Yznn k r m z o l m a s , sefa
ret kati p l i i y l e b u lu n d u u V i ya n a 'da fi renke renmesi y
znden F i renk U z m l a ka bi y l e a n la n N a i t bey de uzun u
zun sma i l efe n d in i n fazi letinden, i lm i nd e n , kera metinden
bahsett i . iin ga r i b i , frenk moda s n i sta nbu l 'a yaya n l a rd a n
b i ri o l a n v e d i ns i z l i i h a k k nda o ka da r ded i ko d u e d i l e n N a
, i t b ra h i m bey i n , eyh i n d e n bahsederken dt te l a l a

1 86
 MAHUR BESTE

bembeyaz p lastro n u n u , gm l e i n i enfiye lekel eri i i n d e b

rakma s yd .

N ur i bey ertesi g n erkenden kuu l a rda sma i l efendi

nin dkka n n b u l d u . Aa y u ka r yetm i seksen y a l a r nda ,
uzu n boyl u , a t let ya p l b i r a da m d . B embeya z sa ka l b t n
gs n d o l du ruyord u . D kkan n l o l u u ii nde, s va n m
ko l la r , b eyaz ta kkes i y l e a ya kta b i r sahabe edas i y l e d uruyor
d u . N u r i bey i l k nce " neka d a r gzel a da m ! " diye d nd .
G z l eri a l n n n orta s ndaki u ra i l i ti . B u u r u n sa h i b i n i n b i r
kere o l s u n y l e yz koy u n , rahata yata m ya ca n d n
d . B u iki ayr d nceden b i r i nden tekine geeb i l m e s i n e
hayret ett i . e yhe ne ihtiya c va r d ? K a baha t kendisinde, ka
fas n n yap l nda i d i . B u son d nce i l e dnp kaaca k
o l d u . " B a r i b i r k u a ls a m da y l e g i tsem . . . " d iye ii nden
ge i r d i . Sonra ba n ka l d r p gene i h tiya ra ba kt . O , tepeye
a s l b i r ka na ryaya gz l e r i n i d i km i d u ruyordu . D uva rda n
ka nca l b i r denekle kafesi i n d i rd i . Kk k u u koca m a n e l
l e r i n d e n h i bekl enmiyen b i r d i kka t l e kafesten ka rd , ka
n a d n ka l d ra ra k a yd n l kta d i kka t l e m ua yene ett i , sed i r i n
stndeki ekmece n i n zerinde d u ra n b i r hokka d a n pa rma
n n ucu i l e b i ra z merhem a l p s r d ; gene ayn d i kkat l e ku
u kafes ine koyd u . Fakat kafes i yerine asma d ; ekmece n i n
zerine, g z e l c i l t l i b i r K u r 'a n i l e orta s nd a n a k b i r D iva n
Kebi r ' i n a ra s na yer l eti r d i , ka r s na geerek m i nd e r i n e
oturdu . Ku, a c d a n veya telata n , kafeste r p n yor d u . s
ma i l efendi ona baka ra k " g n e ka d a r b i r e y i n ka lmaz,
mera k etm e " d iye sy l end i . Son ra N ur i beye dnerek " d n
yara l get i rd i l e r , a m a geer . . . " d iye sz n tama m l a d . Tek
rar kafese baka ra k k u a gz k r pt . B ir papa a n , ok sert b i r

1 87
 M A H U R B E STE

ma denden kes i l m i g i b i ka l n , c i l a l b i r ses l e stste b i rkac;

defa "suphana l la h , suph a na l la h I" d iye zikrediyordu . . .
N u r i bey a rm g i bi b a k yo r d u . i htiya r adam b i rdenbi-
re:
Otursa na evlat, d iyerek sed i r i gste rd i . Sonra devam
etti :
B e l l i ki ku a l ma ya ge l m e d i n , b i r syl eyecein va r
d r, syl e baka l m .
N ur i bey, ku c v l t l a r ii nde ona d e rd i n i a n la tt . Fakat
n e l e r syl e d i i n i kendi s i de bi l m i yo r d u . B u c v l t l a r ona h e r
eyi u nutturmutu . Kend i s i n i papatya l a r n , k k k r iek
l e r i n i n menev i l ed i i yumua k i m e n l e r st nde y ryor sa
n yo rd u . B u , g a r i p, grmed i i b i r d nya i d i . B un u n l a beraber
i te konuuyo rd u . Besbe l l i ki b i r eyl e r syl yordu, n k
i h tiya r a da m d a n ceva p l a r a l y o rd u . sma i l efendi a ra s ra
o n u b ra k yor, kafes l e r i n de rp na n k u l a ra ses l e n i yord u .
- Sabah zikri n i ben i m l e beraber etti l e r . . . B e n devran
ederken hep yle yapa r l a r . . .
B i r a ra N u r i bey g z l e r i n i D iva n Kebi r 'e ev i r d i, i l k bey
ti o k u d u :

i tedbir e y mse/manan k i m e n h o d r a nemi danem

Ne tersa ne yehdem men ne kebr- ne mselmanem

F a ka t i htiyar a da m n gz nden h i b i r ey ka m yordu :

- G ze l yazd r, ded i ; b u n u bana h a m i n iz N a i t b ra
h im bey h e d i ye etti . B a ba s Fahri N uri bey i n yaz s d r . Ne
adamd , b i lseniz . . . Yaz , tahta oyma s , h e r ey e l i nden ge
l i rd i . B i r a yna s r o ya rd ki i ns a n a r rd . Kck b i r se
def a k s va rd . O n u n l a sa n k i orap t ku l la n yormu g i bi
abuk a b u k , b i r saat i i n d e koca b i r beyti yaza rd . Sonra

1 88
 MAHUR BESTE

ney'i . . . Zaten H a mam iza d e s m a i l Dede Efend i n i n a rkaday

d . O da g itti, o da g i tti . . . B i z taat i i n ka l d k . . .
B i rd e n b i re yz , sesi mahzu n la m t . D uvardaki byk
bir l evhay parm a i y l e ia ret ederek: " bu n u da o yazd " de-
d i . N u r i bey, o l d uu yerden eyh G a l i b ' i n m s ra n o kud u :
Periani-i gam menuruna tura mym bilmem
Kuu s ma i l efendi devam ed iyord u :
- H a l e h l ine i kayet h a k d e i l d i r. Fahri N u r i beyin he
d i yesi o l masa sak lamam .
N u r i bey, mavi ka t ze r i n de y a l d z l ta l i ke uzu n uzun
b a kt : "" l e r bir g l bahesi nees i y l e g e n i l iyor, sonra
"tu" h ecesinde bu nee adeta d m l e n iyord u . M sra n so
nundaki "bilmem" k e l i mesinde btn b i r tevekk l , btn
bir katl a n va rd . N u r i bey k e n d i ken d i n e "ok gze l " d iye
m r l d a nd .
i htiyar a d a m , ken d i mazis i iinde F a h r i N u r i bey i a r yo r
m u g i bi b i r m ddet d nd , son ra a n l a tmaya b a la d :
- F a h r i N u r i bey, Vezi r kahvec i s i Yusuf Aa 'n n o l u
i d i . Yusuf Aa d a , i itti i m e g re, ba bozuk b i nb a s Yor
ganyz Osma n Aa ' n n kardei i m i . O l u n u E rderu n 'a ver
m i . Amuca m z Vaybe l i m Ahm et bey a n l a t rd ; merhum, Se
l im i Sa l is za m a n nda ok ra bette i m i . R ica l d e n e l e b i
M ustafa Reit Efendi 'ye i ntisap etm i ve o n u n k z y l a da ev
lenm i .

1 89
MAHUR BESTE HAKKINDA
BEHET BEY'E MEKTUP
 Az izim Behet Bey,
M ektu bu nuzu a la l b i r ha fta o l uyo r . Her g n size ceva b
n yazma k i sted i m . F a ka t bir t r l muvaffa k o l a ma d m . B e n i
o ka d a r a rta n ey l e r ya z m s n z ki b i r tr l i i n d e n ka
ma d m . B i l mem, i na n r m s n z, bu b i r ha fta iinde hep sizi
d n d m . Zaten oktan beri , y l la r va r ki s izden baka bir
ey d n d m yo k. Fa kat bu sefe rki y l e o l ma d . D e d i m
ya, ben i a rtt n z, Behet Bey . y l e k i nerdeyse b i r roman
ka h ra ma n i ken roman mnekkidi o l m u sun uz, d i yeceim
ge l iyo r . Bunu siz de dnm o l aca ks n z ki " o k dei
tim, d iyorsunuz ; nerdeyse f i l ozof o la ca m . Evvelce byle
ey ler hat r ma ge l mezd i . " Ha kk n z var, Behet Bey. Ken
d i nizi ta n ma a ba la d n z . Kend i n iz le megu l o l uyorsunuz.
Fe lsefe n i n de i l se b i l e, h i kmet i n eiinde o l duunuz m u h a k
ka k . Buna sebeb de kendi ken d i n ize d ardan bakma n zd r .
Sokra t ' n " nefsi ni bi l ! " n a s i h a t i n i hat r l ay n . Size ken d i n izi
seyretmek iin b i r ayna tuttu l a r : B u ayna n n ka r s nda et-

1 93
 MAHUR B E S TE

raf n z , kendi i i n i z i , e lbette baka baka ek i l le rd e gre

ceks i n i z . H a yat n z da i m d i ye kada r tesad f d i y e bak p
get i i n i z n i ce nice eyler zerinde d u rd unuz; onla rda ken
di pay n z , etra f n zda k i l er i n pay n , ya rat l tan g e l me hu
s u s iyet l e r i n pay n a ra d n z . Ta l ih d e d i iniz ey gznzde
bir muayyen iyet kaza nd . i i ni z d e i l eyen bir y n meka n i z
ma i l e k a r l a t n z . B unda b i raz beni m de p a y m o l d u . y l e
ya , h i kayenizi yazma m o l sa yd m h a n g i vesi l eyle kend inize
bu kad a r d ikkat edecekt i n i z . Ka pa l b i r kutuya benzeyen bir
hayat nz va rd . O kutuyu b e n s i z i n i i n a t m . B e l ki ya l n z
s i z i n i i n . . . nk baka la r , sizi ta n ma ya n l a r orada sade
ce uydu ru l m u bir ey g recekl e rd i r . Faka t siz . . .
B u iyi l i i m i unutma manz, bana teekkr etmeniz l a z m'
gel i rken beni itham etmenize gerekten a yoru m . Sizi
u nutmuum, ta l i h i nizi ya r m b ra km m; sonra kt gster
m i i m . Bu sonuncusunu a n l y orum. H atta b i raz za r u ri gr
yoru m . Kendi kend i n iz i ta n ma a ba l a d kta n sonra b een
memeniz kada r ta b i i ne olab i l i r ? " Ha z r portrem yap l rken
ba z izgi l er dei se ne o l u r sanki " d i yo rsunuz . H a k l s nz,
hangi s i pa r i sah i b i resminden memnundu r ? " O l duumuz
gibi" ile " o l ma k isted i i m iz g i b i " tera z i n i n i k i kefesid i r .
B e n bunu ba nda farkett i i m i i n h i kayenizi hat rat ekl i n
de yazma n z n l emiti m . i yi k i byle o l mu . nk i k i d e
b i r mdaha l e edecek, i l e r i ka r t raca kt n z . B irka masum
" retouche" i le her eyi a ltst edebi l i rd i n i z . nk siz b i r ter
kipsiniz, B ehet B e y . H e r terkip g i b i , bir n i sbetten b i r n i s bet
b i r kere d e i ti mi, o rtada siz k a l mazsnz, b i r baka s yer i
nizi a l r . Onun i i n " be n i roma n n za feda etti n i z " c m l e s i n i
ka b u l etmiyece i m . H e m nerden v e k i m b e n i m roman yazd
m s ize syled i ? B e n sizin h a ya t n z yaz yoru m . Roman

1 94
 MAHUR BESTE

a y r b i r ey. B e l k i d a ha g b i r i . B e l k i d e gc m n stnde
ka lca k kad a r gt r. Benim ya pt m , sizden d in le d i i m g i b i
h i kayenizd i r .
S i z i u nuttuuma , ya r m b ra kt ma g e l i nce; bunda sa
dece h a k s zs n z . i i m d e o kad a r kuvvetle ya yorsunuz ki
istesem d e sizi b ra ka m a m . B u n u n l a bera ber sizi n le lfetim i
b i r m ddet i i n kesmee mecbu r ka l d m . S izden b kt m
i i n dei l , hesa p l a r m a l t st ett i i n i z i i n . N e ka d a r velut,
n e ka d a r s r k l eyeci s i n i z ! Etra f m pe i n i zden ayr l maya n
b i r y n g l ge i l e d o l d u rd un u z . B u ka l a ba l n ka r s nda
kendime yeniden eki d zen vermee a l m a m za ruri g
rn .
Ha l b u k i tek ba n za g e l m iti n i z ; i l k grt m z g n
e l bet ha t r l a rs n z . B e y l o l uyor : B i r bayra m g n , e s k i d
zeni nden pek a z i z ka l m b i r kon a kta b i r b i r i m ize ra st l a m
t k . Eski , titiz p r l p r l , t a gen l i k zama n m zda n ka lma se
l a m l a r l a , i l tifa t l a rla odaya g i rer g i rmez b e n i fethetm i t i n iz.
Sa ka l n z n b i i m i y l e, red i n gotun u z l a , ya n d a n d m e l i st
podset a yakka b l a r n z, ko la l g m l e i n i z , geni ha z r k ra
va t n zla n eka d a r sev i m l i , bugnden uza k , a s l d yerde unu
t u l mu bir takv i m g i b i sadece gem i bir zama n d n z . Adeta
y l la rca kuru l ma m b i r saate benziyo r d u n u z . B i ze i nce, k i b a r
ses i n i z l e ok eski eylerden, eski i nsa n la rd a n , t pk b u gnden
bahseder gibi, ya n i bir y n ca n l tenkit, m l ahaza ve d i kka t
le bahsett i n i z . N erden, na s l g e l m i ti n i z ? Aynada n m , d o l a p
ta n m km t n z ! Yoksa oturdu u m yerden grd m , i i n
deki ey le r i o ka d a r merak etti i m o a r cev i z sa n d kta n m
b i r a n da f r l a m t n z ? S i zi ta n ya n l a r, s i zden her ey bek l e
yebi l i r l er . Faka t b i l iyorum ki ka p da n g i r m i t i n i z . B u nu i yice
grmtm . Ev sa h b i m iz, m isaf i r ler, siz g e l i nce ayaa ka l k-

1 95
 MAHUR BESTE

m , e l i n iz i s km , bayra m la m t k. S izde ga r i p b i r mazha

riyet va r, Behet bey; herkes gibi maddes iy l e gez i nen bir i n
sa n o l duunuz ha l de b i r ryaya benziyors u n u . B e l ki de ha
ya t n z doru d rst yaama d n z iin bu tesi r i ya p yorsu
nuz. O ka d a r k i , ya k l a t n z i nsa n l a ra ken d i n ize mahsus b i r
za ma n a l yorsu nuz. B l r m e z l e r i n b l nmezi, eki rdek h a
l i nde b i r za ma n . En basit ek l i n d e b i r d ncen i n , b i r ihsa s n,
b i r hat ra n n za ma n . B e l ki de berabe r i n i zde ta d n z bu za _
man yznden maadi h vyeti n i ze ramen etra f n za bi r d
nce, bir ihsas, b i r h a t ra tesi r i yapyorsu nuz. O g n beni ger
ekten by l ed i n i z . S i z i d i n l erken y l la rca ka p s a lma m
b i r eve g i r d i i m i sa n yord u m . B i rden b i re b u ka p n n gnde
lik haya ta nas l , h a n g i sebep l er l e kapa n d n mera k etti m .
M a h u r B este, bi l d i i n i z g i b i , b u mera kta n dod u . Keke
byle o l masayd ! Sizi o l duunuz g i b i a layd m . O za man bs
btn baka bir ey o l urdu . ok defa d n d m : S ize ben
dei l , N o d i e r rast lasayd , o sari h v iyet i n izden ne gzel b i r
eser ka rd ! D n n b i r kere; o ben i m g i b i m a z i n i z zerin
de du rmazd ; s i z i grr, sadece bunu n l a ka l rd . phesiz
T r l i by 'ye benzeyen bir masa l n, o her sa t r ayr bir d i kkat l e
okuna n masa l la rda n b i r i n i n ka h ra ma n o l urdunuz. i y i l i k se
ven bir peri , ya hut ea m et l i bir byc veya bir l a net yzn
den ebed iyyen za man d na a t l m bir ak kahra m a n o l u r
d u n u z . Yahut Hoffman grm e l iydi s i z i . M u h a kkak K reuge r '
i n a rkada l a r a ras, na g i rer, e l i n i zde saz n z, btn hviye
t i n i z i i n d e g ne a l ka na n bir havuz g i b i m u s ki, name i l e
d o l u , b i ze ga m la r l a ruh a ra s nd a k i g i z l i mnasebet l er i a n la
t rd n z . B e l ki d e Kedi M u r 'u baka tr l yaza r , s o n u n d a b u
o k b i l g i n, o k z e k i ma h l u k s ize istiha l e ederd i . Poe 'nun e l i
ne dseyd i niz, medyum kuvvet i y l e, gr l mez l ke l erden

1 96
 MAHUR BESTE

ar l m b i r r u h u n masa ba s nda tekra r i n sa ni b i r sek l e g i

r i i o l u rdunuz. Fa kat tesa df b e n i s i z i n l e ka r l a t r d . Ben
ne m u s kii na s m , ne de masa l sa nat n n o her sanatta n s
tn s rr na sa h i b i m . Bu byle o l duu g i b i , devri m i z a rt k ha
r i ku ladey i i sp i rti zma masa la r zerinde a ra m yo r . Freud i l e
Bergso n 'u n bera berce payla t k l a r b i r d nya n n ocuuyu z.
O n l a r b ize s rr insa n ka fas n da, i nsa n haya t n da a ra ma y
rett i l e r . O nun i i n sadece b i r l ezzeti bu l m a m l a z m g e l en
b i r yerde ben b i rta k m g i z l i ey l er renmey i , ek l i n by
sn b i r iza h la k rma y terc i h etti m . Dorusunu isterseniz
bu s i z i n i i n de, ben i m i i n de bir ta l i hsz l k o l d u , Behet
Bey . S i z, i l ha m etm eniz l a z m g e l e n aheserden mahrum o l
du n u z . Bense pe i n i ze ta k l d m i i n ok sev d i i m d nyam
da n a y r l d m . i ki n c i C i ha n H a rbi 'ne a h i t o l mu b i r nes l i m
a da m n n K r m muha rebesi n d e n e i i va r d , Behet Bey ? N e
ya l a n syl eyey i m , b i rok h u zu rsuzl u k l a r na ra men ben ya
a d m dev i rden memnunu m . H i b i r mazi hasret i m de yok.
yle o l duu ha l de ben i a l p gt r d n z .
B u rada b i r kuvveti n i z i iti raf etme l i : ok v e l utsunuz. Et
raf y l e b i r ka l a ba l k la d o l d u rdunuz ki . . . " B en mi yapt m ? "
demey i n ; s i z d e b i li rs i n iz k i konu ma da i ma ka r l k l d r . Be
n i m l e o ta rzda konutu nuz k i i ster i stemez bir y n sua l sor
mak zorunda ka l d m . K sa c a s s i z ehrazat, ben B a dat Ha
l ifesi o l d u m . Her defa s nda s i z a layc b i r g l msemey l e ba h
s i keserken ben "aman duru n , onu da a n l a t n " dernee mec
bur ka l d m . Hergn c e b i n izden yen i bir i nsa n ka rd n z . B i r
g n s i z i o ka da r ufak b ra ka n, dev hviyetiy l e adeta y u m u r
ta da iken ezen ra h m et l i ba ba n z l a g e l d i n i z . E rtesi g n ka der
mahkumu so l g u n ka r n zda n , Atiye 'den ba hsett i n i z. Sonra
s ra s i y l e , yahut h i s ra gzetmeden baca na k l a r n z , ba l d z-

1 97
 MAHUR BESTE

l a r n z, o n l a r n ocu k l a r , uza k ya k n a kraba l a r i y l e ka r l a

t rd n z . Ka y nbaba n z Ata M o l l a B e y ' i , Ha l i l B e y ' i n b a ba s
N u ri Bey'i, Agop Efen d i 'y i , M sy S o l o s k i 'y i , S e l i m ' i , Ta lat
B ey ' i hep s izden ren d i m . B u n u n l a da ka l ma d : Koluma
g i r d in i z , ben i koca i sta nb u l 'da semt semt g n lerce gezd i r d i
n i z . B a z a n a ra d n z ey l e r i y e r i n d e bu luyord u k . Saza n ye
r i n d e sa dece b i r y a n g n a rs a s veya y e n i yap l m a kva ryum
la m u kava kutu, gem i kpetesi a ra s nda bata n aa kor
k u l u ks uz ba l k o n , pencere, apa rtma n l a r gryo r d u k . Fa kat s i
z i n g i b i s i h i rbazla bu c i n sten ma n i a l a r n n e deeri o l u r ? K
c k ko l u nuzu " ite Selahattin B e y ' i n kona b u ra s yd , u
rada t a merdivenden k l rd . Ara ba kap s a rka ta rafa d
erd i " d i y e b i r i k i i a ret ya par yapmaz Tanzimat'n o ssl
e v l e r i nden b i ri ka r mda ca n l a n yo r d u . Evet, ba na h e r eyi
a n latt n z . e k i rdek zaman hergn b i raz daha g e n i l e d i , b
yd, dal b u d a k sa l d , met ve cezi r l e r yapt , i le r i geri g itti
ve d a i ma a ra d n yerinde bu l d u . O zama n a n la d m k i y l e
i l k sa nd m g i b i t e k b i r zaman p a ra s d e i l d i n i z . B i r b
l n mezde ya a m yorsun u z . S i zi n de b e n i m g i b i , herkes g i b i
za ma n n z va r . Sadece z i h i nde domu b i r e y d e i l si n i z .
Evet , s i z i n de b i z i m g i b i b i r z a ma n n z va r . F a ka t o n a
h kmetme ekl i n i z a y r . S i z i n i i n h a l , hat r lama a n n zdan
ibaret. G e r i s i i i n tam b i r ka y ts z l k i i n.desi n z . O zaman ka
p s kapa n m ev haya l kend i l i i nden o rtad a n eki l d i . Ger
ekte ev bata n a a ya n m , s i z d a rda ka l m t n z . Be
nim s izde bu l d u u m zihni eni de bura da n g e l iyord u . B i l
d i i n i z g i b i h a l d i y e b i r ey yoktur . Emerson o l a c a k ga l i ba ,
h a l 'i iki m u s ki nota s a ra s ndaki fa s la d i y e ta r i f e d e r . Daha
basiti ha l , g e l ece i , gem i i g rmeye ya raya n bir rasat ku le
s i d i r . i stersen i z bendlerde o l duu gibi d a i ma d n e n b i r su

1 98
 MAHUR BESTE

i i n ya p l m b i r teraz iye de benzeteb i l i r s i n iz. Siz bu rasat

ku l esinden m a h rumdunuz, o ka d a r . O nun i i n bana o kad a r
t e k b i r a n g r n mt n z . B u n u renmek i l ki n bana o k ga
r i p ge l d i . F a ka t a l nca ok fayda s n grd m . B i r kere sa
bah a kam bera ber yaad m b i r insa n b i ra z daha iyi
rend i m . B i l d i i m i z za ma n n d na f r l a m t n z . Sonra , b i r
tasavvu rdur b e l ki , ben haya l i l e d n en a d a m m , sizi by
l e d a rda , muhafaza s z gr nce b e n i m i i n m a n a n z d e i
t i , b i r ferdi vak 'a o l ma ktan kt n z, b i r s e m b o l o l d u n u z . Ka
pa n a n l a d a rda ka l a n n a r a s n d a k i f a r k . D a r ya , sokaa
ka n a d a m ya l n z ka l m a z . Siz de b e n i m i i n ya l n z ka l m a d
n z . H atta b u h a ya l i n s a n d a n teye g i tti n i z . E v sembo l n n
y e r i n e d e e r h k m l e r i n i n d nya s geti . A n l a tt n z ey
l e r l e pek i yi b i r l een bu sem b o l , bana cemiyeti m i z i n yz
y l d a n beri g e i rd i i d e i i k l i kl e r i hat r l a tt . B u n l a r dn
m e k l e i h t i ba s l a r n z l a a l a ka m kesmed i m . Fa kat bende iki
trl ya amaa b a l a d n z : Sembol o l a ra k , ferd o l a ra k . ihti
basla r n z s i z i n d ma nza ra n z , fert o l a ra k s izi veriyordu .
Beride ise sembol o l a r a k maeri ehreniz va rd ; s i z i n l e a la
ka s b a n a ya pt tel kinden i ba rett i .
Fa kat i b u n u n l a d a ka lma d : S i z i n i i n zihni b i r & r za
o l a n bu fi ra ri za m a n , h a l s i z za m a n , bana adeta sanat i i n b i r
metod g i b i gr n d . i te b u r a d a , Behet Bey, beni a l datt
n z . S i z i n hat rlama l a r n z n i l e r i g e r i g i d i i n i takip ett i i m e
p i ma n o l dum dem iyorum, fa kat o k g l k ekt i i m de m u
h a kka k. Bu a t l a y l a r beni yoruyor. H a l it Bey 'den n c e N u
ri Bey 'den bahsedemez m iy d i n i z sa nki ? N eyse, a n la t rken
o ka dar rya l yd n z ki o b y d e n b e l ki b i r ey ba na da ge
er d iye sizi o l duunuz g i b i ta k i p ettim . Fazla b i r ey kaza n
m a d m , fakat rne i m e sad k ka l d m . Gerekten ya l n z siz-

1 99
 MAHUR B E STE

den ren d i k l e r i m i yazmak iste d i i m i i n i kayeti de i l i m .

Bazan sizi n i i n kend i h a t ra l a r n z yazmaya b ra kmad ma
z l yor u m . U nuttu unuzu u nutmu o l u rd un u z . H a l bu k i be
n i m by l e b i r mazereti m yok. H e reyi d e r i n l etirmee, a la
ka l a r n z bu l maa mecbu r u m . H a l bu k i siz hat ra l a r n z n
fa nta z i s i ne uya rak y l e ey l e r a t l yors u n u z k i . . . Bazan d a
g i z l iyors u n u z . N eden, n a s 1 ? B u nu b i l m iyor u m . B a n a b i r tr
l Atiye'den, Doktor Ref i k 'ten bahsetmed i n i z . Hele D oktor
Ref i k . . . N i i n . l m n e sebeb o l d u u n uzu za n n ederim d iye
m i ? l m a y r b i r ey . . . H ep i m i z b i l i yoruz ki o zattreeden
l d . S iz onun iin sadece ufak bir seya hat haz r l a d n z . l
mnden sonra vicd a n aza b d uyma n z , bu lm bir baa r
sayma n z a y p l a r m d iye m i ? B u nu n b i r k u s u r o l d u u m u
h akkak , fakat Behet Bey, siz mazu r d u n u z . Hayat n z o k a
d a r baa r s zd , o kada r b a s i t eyl erde becer i ks izd i n iz k i , do
l a y s y l a sebeb o l d u u n uz i rk i n bir i b i l e size bir baa r
g i bi g e l eb i l i rd i .
Atiye ' n i n ze r i n d e sizden fazla d u rmama k zyorsu n u z .
Ne ya l a n syleyeyim, Atiye 'ye ba l y m . Sa b r , ta h a m m l ,
iyi ka l b i , ta l i h i , her eyi ben i ona ba l a d . S iz bana k skan
l k l a r n z l a , k k l k d uygu l a r n z l a b i r f i krisa bit g i b i yap
t n z . Atiye by l e o l ma d . Ona ben ken d i m g i tt i m . Etraf m
d a k i hava d e i s i n d iy e .
Haya t n z n h i kayes i n e o kad a r o k e y ka r ma s ndan
mesu l ben m iy i m ? N i i n sma i l M o l la Bey ' i n o l u , Ata M o l
l a ' n n damad o l d u nuz ? La l etta y i n b i r ana baba d a n doa bi
l i rd i n iz . i h t i ba s l a r n z l a , zaaf l a r n z l a , iht i ras l a r n z l a bir y
n teza d n z l a sizi cem iyet hayat n n en m h i m , en gze
arpan b i r kademesinde gren b i r a d a m , hayat n z ora dan
seyrett i i n i z manza ra l a ra ka r t r rsa kabahat m i ?

200
 M A ff U R ' B E S T"E

H a l i t Bey i l e N ur i Bey, Ta lat Bey'e hayat n z n h ikayes i n

de o kada r yer vermeme de k z yo r s u n u z . Ta lat Bey'i b i l mem
neden sevmed i n i z ? O n u n ta l i h i nden korkt u u n u z i i n dei l
mi ? Ne za man o n d a n bahsedecek o l sa m e l i m e sa r l d_ n z,
ba na baka ey l e r a n latt n z . Ha l b u k i M a h u r B este o n u n d u r .
Siz, Behet B e y , s u y u n ba nda bek lemeye mecb u r s u n u z .
Ya rat l sizi sa dece b i r i stek, b i r susu z l u k o larak ya ratm .
Ta l at B e y y l e dei l . O , yaaya n adamd . Hatta hayata r
nek, moda veren adam. Mesel esi bi r eyi n yok l u u zeri nde
k u r u l m a m . Ta lat Bey ' i n size benzed i i h i b i r ta raf yok. O ,
k r l m, adamd r . Siz m a l up s u n u z . O n u n kaacak, tutacak
yeri va r . M u s kiye, sa nata ka t . Sa natka r l a pato l o j i k tip a ra
s nd a k i fa r k l a r bu ka d a r y a k ndan grdkten sonra na s l
vazgeeb i l i ri m ? " S e l i m i l e Cavid e ' n i n a k l a r nda Ta lat Bey'
in pay ned i r ? Onu ta k l i t etmiyo r l a r k i . . . " B i r ba k ma do
r u . Fakat bir noktay u nutuyorsu n u z : H e p i m i z i n zeri ne g l
gemiz d en byk d uygu k uvvet i n i , ya k n d a n uzakta n top
l a n a n bu teh l i ke l i m i ra s u nu tu yo r s u n u z . Ta k l i t etm i yo r l a r,
fakat tes i r i a l t nda l a r . Siz de bi l iyors u n uz ki d nk haya t
m z n en kuvvet l i , hayata en o k t e s i r e d e n taraf m u s ki i d i .
M u s ki baka k l t r l erde roma n n , res m i n , tiyatro n u n i ti
ra k i y l e yapt tesi r i b i zde tek ba na , i y i kt kendi h a m l e
s i y l e yapyo rd u . B i r a i l e m i r a s ha l i nde g e l e n by l e b i r a m i
l i na s l ihma l edebi l i rd i m ? Ta l i h b e l k i b i y o l o j i k i rsiyete d a
h i l dei l d i r . Fakat m u h i t terbiyesi y l e bsbtn a l aka s z o l
d u u n u ne siz; ne de b e n i d d i a edebi l i r i z . O n l a r b i r b i r l e r i n i
t a n ma d a n , sevmeden nce M a h u r Beste'yi ta n r, severler
d i . B i raz da kend i l eri nden nce doa n bu ak h i kayesi ne g
re ahsiyet l e r i n i haz r l a m l a rd .
N i hayet H a l it Bey' l e N ur i Bey'e i t i raz ediyorsunuz, ok

20 1
 MAHUR BESTE

uzatt m sy l yorsunuz. B en uza t m yorum, o n l a r uza t yor

l a r . B en b a n d a n iti baren bu ite sadece kaydetmekle ikti
fa etti im i , a ncak ok l zu m l u yerlerde mdah a l e ett i i m i
sy l e m i t i m . N ur i B ey ' i n h a yat K r m 'a ka d a r g i d ecek m i .
Kendisi m a d e m k i za ruri gryor, g i de r . B a na ne ? B en o n l a
r i i m d e serbeste yaa maya b r a kt m . B a l a n g ta sa de
siz va r d n z . imdi onlar da var. O n la r bir ha kikat gibi a l
yor u m . O n l a r da d in lemee mecb u r u m .
Siz ka inatn etraf n zda dnmes ini istiyorsunuz . D n
myorsunuz ki hayat sizi ma h rek i n i n d na a t m . Haya t
k i mseni n etrafnda d nmez, h erkesl e beraber y r r . Nas l
o l u r da tek ban za siz i n l e ka la b i l ir i m ? B i l i yorum, imdi ba
na " o h a l d e bu beni m h i kayem d e i l a r t k " d i yeceksiniz.
Evet, yle , a r t k sizin h i kayeniz d e i l . S i z i n h ikayeniz o l a ra k
balad , fakat arka n zdan oka d a r b y k b i r ka l a ba l sahne
ye ta d n z ki, sizin h ikayeniz o l m a kta n kt . H epinizin h i
kayesi , daha dorusu ya a d n z, yaa d m z devi r l e r i n h i
kayesi o l d u . B u kad a r ka l a ba l b i r i nsa n n etra f nda n top
l a ya mazd m . M adem ki b a h i s a l d , unu da sy leyeyi m :
Tek ka h rama n l h i kaye a rt k ca n m s kyor. N ih a yet son
c m l enize cevap verecei m . " H e m a rt k a l m yorsunuz,
beni ya r m b ra kacaks n z d iye korkuyoru m . " H a y r , ya r m
ka l ma yacaks n z . Ya l n z etra f ma o k i nsa n y l d . Hepsi
b i rd en konuuyo r l a r . . . Benim szm kendiniz ta m a m l a ma
ya ka lkmayn. Ben onlarn sesi n i orkestra la maya mecbu
r u m . Bu i b itene kad a r sabredeceksiniz. D a rdaki dost l a r
n zdan b iraz uzakta ka lacaks n z . B u ite benden daha sa
b rs z o l m a a h a kk n z yok . Hoa ka l n ! D a i ma dostuz, bu
na i na n n .

B i TTi