2.

Liberalizmin Tarihsel Kkeni

Liberalizm, Bat Avrupada Ortaa feodal dzeninin ykl ve skolastik anlayn

anlam ve inandrcln yitirmesi ile doar. (Elma, 2002: 175) Liberal dncenin
oluumunu daha iyi anlayabilmek iin ncelikle Ortaa dzenini aklamamz
gerekmektedir. Ortaada uluslararas ve ulusal sisteme baktmz zaman iki nemli yap
karmza kmaktadr: Feodalite ve Kilise.

etinin belirttii gibi, Ortaa dzeninin temel yap talarndan birisi olan feodaliteyi
yle tasvir edebiliriz: Btn ilikilerin ve atmalarn erevesini ve her eyin meruiyet
kaynan oluturan, tek, btn ve blnmez bir Hristiyan lkesinin varl; iktidarn,
hiyerarik olarak birok ynetim birimleri arasnda dalm ve parsellenmesi; kraln dnyevi
sahada evrensel nfuz iddias; papaln uhrevi sahada evrensel nfuz iddias; kral ve kilise
arasnda Hristiyan dnyas ve toplumu zerinde stnlk mcadelesi. (etin, 2002: 81)

Feodal dzen dediimiz bu yap ierisinde kral ve kilisenin hakim olduu bir dzen
vardr. Bu ikili yap ierisinde kilise ve krallk srekli bir mcadele halindedir. Bunun yan
sra bireylerin ekonomik bamszlnn olmad, topraa bamlln olduu, toplumun
snflara blnd ve toplumsal snflar arasnda geikenliin olmad, kat bir hiyerarik
yapdan sz edebiliriz. Bu dzen ierisinde toplum, bir btn olarak egemen iradelere boyun
eme durumundadr. (etin, 2002: 82)

Ortaa dzeninin dier temel yap ta olan kiliseye baktmz zaman ise, kilise
btn Hristiyan dnyasna yaylm bir rgttr. Bu dzen ierisinde kilisenin maddi ve
manevi olarak gl olduundan bahsedebiliriz. Kilisenin maddi gc, toplumdan vergi
toplamas, eitime mdahale etmesi ve toplumsal ilikilere mdahale etmesi gibi toplumsal
yapnn hemen hemen her alannda etkili olmasndan ileri gelmektedir. Manevi gc ise,
kilisenin toplum zerinde sahip olduu uhrevi etkidir. Btn bunlar gz nnde
bulundurulduunda, papann krala baml bir konumda olmas asla dnlemiyordu. (etin,
2002: 82)

Yukarda deindiimiz ortaa dzeni liberalizmin olumasnda en byk engeldi ve

bu sistem ierisinde zgrlk, bireysellik, eitlik, hukukun stnl gibi liberal kavramlarn
gelimesi mmkn olamazd. Liberalizmin domas ve gelimesi iin eski referans
noktalarnn (kilise ve feodal dzen) terk edilip yeni referans noktalarnn (ulus devlet, birey)
yeni ve zgr bir ortam oluturmas ve eski dzenin yklmas gerekmekteydi. Bu ise ortaa
dzeninin yklmas demektir.
 Ortaa dzenin yklmasnda, kent yaamnn gelimesi, dou ile alveriten (Hal
Seferleri) doan ortam ve sonra gelien Rnesans hareketinin kilisenin temel referanslarnn
doruluuna indirdii darbe, yine reform hareketinin ayn referans tekliine indirdii darbe,
bu ikisinin sonunda gelien seklerizm, keif ve kolonileme hareketinin ve bunu balatan
krallklarn gcn konsolide etmesi, yerel-feodal beyliklerin kstlamalarndan kurtulmak
isteyen burjuvazinin krallarla yapt ittifakn konsolidasyonu artrmas ile zaten hibir zaman
mutlak denetim kuramam olan imparatorluun yerini mutlak monarilere brakmas ve
ekonomik durgunluk etkili olmutur denilebilir. (Elma, 2002: 176)

lk olarak Ortaa dzeninin yklmasnda kentsel geliimi ele alacak olursak,

kentlerin kurulmas ile manastr eitimine alternatif olarak niversitelerin kurulduu,
ekonomik ve sosyal gelimeler ile insanlarn dnyeviletii, bilimde ve felsefede zgrln
doduu bir sosyal dzen kurulmaya balamtr ve bireyler toplumun ortak karlar iin
birlikte hareket etmeye balamlardr. Bu gelimeler kilisenin ve krallarn dayatmalarn
etkisiz hale getirmede etkili olmutur denilebilir. kinci olarak, burjuvazinin krallar ile yapt
ittifak krallar her ne kadar nispeten daha gsz hale getirdiyse de, kraln karsnda kalan
tek gl rakip kiliseydi ve kral ve kilise atmas kanlmazd. (etin, 2002: 84) Kral ve
kilise atmas, kilisenin halktan vergi toplamas, halk dinsel konularda etkilemesi, halkn
kraln mahkemesinin yannda kilisenin de mahkemesinde yarglanmas konularnda balamt
ve bu durum halkn hristiyanlkta herkesin birbiriyle karde olduu, herkesin eit olduu
ilkeleriyle hareket etmesine neden olarak protestan reformu denen reform hareketini
balatt. Reform hareketinin temel dayanak noktas u idi: bireylerin dorudan tanryla iliki
kurabilecei, bunun iin kiliseye ve onun dinsel ve trensel kurallarna gerek olmadn,
insanlarn ncili kendilerinin okuyup yorumlayacan, Tanryla kulu arasna hibir eyin
giremeyeceini savunmakt. Reform hareketi sonucunda, kilisenin evrensel rgtlenmesi
ykld, yerine ulusal kiliseler kuruldu ve kral ulusal kiliseleri kontrol altnda tutuyordu.
Reform hareketi, dinsel ve felsefi anlamda zgrleme srecini balatmtr ve burjuva snf
nndeki din engelini de ortadan kaldrm oluyordu. (etin, 2002: 85-86)

Son olarak, Rnesans hareketi de liberalizmin temel ilkelerinin oluumunda ve zgr

dncenin yerlemesinde etkili olmutur. Rnesans, insann, dnyann yeniden
tanmlanmasdr. Rnesans ile birlikte liberalizmin en temel ilkelerinden olan bireycilik ve
zgrlk anlay yerlemi, insan birey olarak toplumdan soyut ve ayr bir varlk olarak
alglanmaya balanm, topluma, dine, insana ve tarihe bak as deimitir. Locke, Hume,
Smith, Kant gibi liberaller dncelerini rnesansn dourduu bu zgrlk ortamnda
aklamlar. (etin, 2002: 87)

Fransz Devrimi ve Amerikan Devrimi ile yaymlanan insan haklar belgelerinin de

liberalizmin gelimesine katks olmutur. Bu belgeler ile insanlarn eit, zgr, rasyonel
bireyler olduklar vurgulanm ve bu belgeler liberalizmi dnsel dzeyden pratik dzeye
geii salanmtr.

Sonu olarak, liberalizmin dnsel temelleri temel olarak Ortaa dzeninin

yklmas ve oluan zgrlk ortamnda Locke, Hume gibi dnrlerin grlerini serbeste
aklamalar sonucunda atlmtr ve bu zgrlk ortamnda liberalizm gelimitir denilebilir.