You are on page 1of 4

FILOSOFIAEMAONARIA:PLATOENTRECOLUNAS

FILOSOFIAEMAONARIA:PLATOENTRECOLUNAS
porCarlosAlbertoCarvalhoPires
cacpires@gmail.com

Existeumapossvelintegraoalqumicaentreadoutrinaplatnica,quefloresceuporvoltadosculoVa.C.eatradio
simblicamanica?Pararesponderaestaintriganteperguntaprecisoabstrairnossasmenteslevandoasata
AntigidadeClssica,naauroradopensamentofilosfico.Assimserpossvelrefletirse,naqueleambientealtamente
intelectualizado,asbasesdenossasagradaOrdemteriameclodidocomforaevigor,aoladodaemergenteFilosofia.
Dessasacralizaoteriasurgidoumarelaodeinterdependnciaontolgicaentreestasduasescolas,quePlato
interpretariadeformajustaemsuasobrasqueatravessamaserascomopilareselementaresdaestruturasimblicado
universo.Nessaperspectivainquietante,convidaremosoeminentemestrehelnicoaocentrodenossotemplo.Ali,talqual
nasgorasdeAtenas,ouviremosaexposiodealgumasdesuasidias.AofinalvamosdeliberarserealmenteaLuz
Manicabrilhavacomforaevigoremsuamente,contribuindoparaafusodesteamlgamasimblicoquetobemiria
sedimentarnossasColunaseopensamentohumano.
INTRODUO

Em427a.C.,naGrciaantiga,nasciauminquietopensadorchamadoAristcles.MaisconhecidocomoPlato,devidoa
seuvastoconhecimento(ouasuaimensafronteceflica),foidiscpulodeCrtilo,daescoladeHerclito,edeScrates.
Falecidoem347a.C.consideradoumdosgrandesresponsveispelosurgimentodaFilosofia.Estabeleceuumavasta
doutrinaquesedivideemtrintaeseistrabalhos,agrupadosemnovevolumes.Estarobustaobra,chamadadeteoria
platnica,passouaserensinadanaplisdemaneirasistemticaeeficazapartirde380a.C.,comafundaodafamosa
Academiaquevisavaaperfeioaroscidadosnasdiversasartes,paraquebemconduzissemosdestinosdeAtenas.
Oquenoschamaaateno,enquantopraticantesdaArteReal,quegrandepartedenossatradiopodeserinterpretada
ecompreendidaluzdosensinamentosmaiselementaresdesenvolvidosporesteprofetaemseupoderosotemploerigido
prximoaobosqueemhomenagemaoherigregoAcademos.Algunsinquestionveispontosdeintersecodoutrinria
entreonossoSimbolismoeafilosofiamatterdaHumanidadeeclodemcomforaevigormedidaqueaprofundamos
nossavisosobreestasconcepes.EmmeiosmeditaestranscendentaisdosmestresdoPeloponesoasprimeiras
pedrasdasColunasdeHiramjestariamsendolapidadas?Vejamoscincopensamentosquegravitamemtornodestas

1PLATOEAESCADADEJAC

Platoensinaqueexistemduasformasdeseinterpretararealidade:umapelosnossossentidos(omundodossentidos)e
outrapelanossaintelectualidade(omundodasidias).Aspessoascomunsviveriamemumarealidadeilusria,umavez
quetemumanooprecriadouniverso,poisoapreendemapenasatravsdoscincosentidos,quesosusceptveisaerros
efalhasnainterpretaodosfenmenos.Estenvel,queutilizaapenasestesinstrumentosdenossocorpo,seriaopatamar
maisprimrio,elementareacessveldecaptaodocosmos.Somentepossibilitaaformulaodeopinies(adoxa)
acercadoser,baseadasoucriadaspelaimaginaohumana(aeikasia)estimuladaapartirdosvetoressensoriaisou
porsuascrenas(apistis).Nestecaosdesentidosesignificados,tudopassageiro,tudomuda,oucomodiziaHerclito
(540a470a.C.),tudoflui.
Aessnciadascoisas,porm,estariaalmdacapacidadefsicadosnossosrgos.Comeariaasercaptadasapartirdo
segundonveldosaber,nomeadoporPlatocomodianiaounoesis,queincorporamtodosdiscursivosededutivosno
processodeentendimento.Estamosemumpatamarintermedirio,quaseadentrandoaouniversodasidiaselementares.
Aqui,osmodelosbasilaresdeestruturaodasconcepessoasfigurasmatemticaspuras,queexistemapenasna
deduointelectualdasformasidiasumquadradoperfeito,porexemplo,jamaisvistonanatureza.
Acimadestenvelintermedirio,situadoentreoolharpelossentidoseavisoabstratadamente,resplandeceodegrau
mximodeconhecimento,aepisteme.Atingindoestenvel,dominamosomundodasidias,quesurgees
apreensvelemfunodainteligncia.Suadinmicaoufisiologiaindependedasconjecturasdotempo,umavezquese
cristalizapeladimensodoeterno,daquiloquecomoafirmariaodignorepresentantedatradioprsocrtica,
Parmnides(530a470a.C.).
Atrajetriaevolutivadosfilsofos,buscandoultrapassaromundosensveleconquistando,assim,ouniversodasidias,
seapresentaclaramenteemnossasLojas,quandoregularmenteconstitudas.EmtodasnossasSessesRitualsticas
representamosexatamenteestajornadarumoaoaperfeioamentohumano,ondeasverdadesmaispuraseinequvocasse
estabelecem.Saindodomundoprofano(opavimentomosaico)vamosescalandodegrauadegrauosnveisdo
conhecimento,quecintilaexatamentenomundodasidias.Oprocessodeascezeintelectual,tobemdescritoporPlato,
foitraduzidopelosMestresMaonscomoametforadajornadapelosdegrausdaescadadeJac,queseapruma
simbolicamenteentreasLuzesEmblemticaseorientanossostrabalhos.

2OMITODACAVERNAEAINICIAO

Plato,nocaptuloVIIdesuaobraARepblica,nosapresentaumaalegoriasobreacondioexistencialhumanaquese
constituinamaisfamosaeconhecidaconstruomitolgicadaFilosofia,chamadadeparbolaoumitodaCaverna.
Propeomestrequeimaginemosumaimensacavernanaqualhomenspermanecemacorrentadospelosps,mose
pescoos,decostasparaaentradaedefrenteaumagrandeparedeofundodagruta.Alielesnasceriam,viveriame
morreriam,porsucessivasgeraes.Tudoqueenxergavameraagrandemuradaafrente,similaraumatelaoupanode
fundodeumpalco.Lfora,umpoucoalmdaembocadura,haveriaumamonumentalfogueira,gerandomuitaluzque
iluminavacontinuamenteaspessoaseosobjetosdomundoexterno,interpostosentreofogoescaldanteeacaverna.Nesta
condio,sombrasdestesentesseriamprojetadasparaointerior,chegandoataparede.Ossonsemitidospelasfalase
demaiseventostambmseriamenviadoserefletiriamcomoecos,pelaspedras.Assim,qualseriaapercepodarealidade
captadapeloshomensacorrentados?AfirmaPlatoqueelesenxergariamapenasumeternodesfiledeimagensvirtuaise
ecosquenoseconstituiriamnarealidadedascoisasseriamapenasprojees,artefatosousimulacrosdaverdade.Eles
estariamnastrevas,nocaosenoterrordaignornciaedaobtusidadedamentehumanaqueaindanoteriaassimiladoa
capacidadedeveralmdasaparncias.
Derepente,porm,ocorreumfatoinslito.Umapessoaquepermaneciaali,inerte,tomaumaatitude.Dotadadeuma
capacidademoraleintelectualdiferenciadas,senteumainefvelnecessidadedeiralm.Criainstrumentospararomperos
grilheseassimseliberta,girandovagarosamentesuacabeaemdireofontedasimagensprojetadas,ondeesto
fogo,depoisselevantandoecaminhandoserenamenterumosadadacaverna.AlirecebeaLuzesplendorosadoSol,e
adquireaSabedoria,tendocontatopelaprimeiravezcomaverdade.Esteprocessodoloroso,poisseusmembrose
msculosnuncahaviamsidoexigidos,assimcomoseusolhos,queseirritamelacrimejamcomaforteluminosidade
natural.OsraiossolaresdoMeioDiachegamaqueimarsuapelesensvel,deixandoumamarcainequvocadequeo
homem,agora,esttransformado.Jamaisseromesmo,poistrilhouumcaminhosemvolta.
Passadoalgumtempo,nossobravocompanheiroresolveretornarcaverna,paraencontrarseusantigosparceirosde
crcere.Alichegando,porm,ficaclaroqueametamorfoseemsuaalmafoialmdoquesuavfilosofiapodiasupor.Ele
noconseguemaissecomunicaradequadamentecomosoutros,poissualinguagemestinacessvelcapacidadede
interpretaodosquepermaneceramnassombras.Suasexperinciasnomundorealsoamcomomentiras,egeram
estresseedescontentamentoaospresos,quepassamamaltratlo.Nossohericoncluiquedevepermanecercalado,no
maisprofundosilnciosobretudoquesepassoulemcima,quandoestivervisitandoosambientesdepenumbra.

3AGEOMETRIAPLATNICA

Platoafirmaqueparaacessarmososdoisdegrausiniciaisdaescalarumoaoconhecimentosupremo,dependemosapenas
denossoscincosentidos,comovimosanteriormente.Portanto,omundodascrenasedasopiniesestdisposiode
qualquerpessoa,mesmoaquelaqueaindapermaneceacorrentadanofundodacaverna.Mas,paracomearmosatraduzir
osideogramasprimriosdomundodasidias,perseverandonadisposiodecompreenderarealidade,necessitamos
interpretarosignificadodasformasmatemticogeomtricasqueexistemexatamentenesteplanoinicialdaascezepara
almdacapacidadesensorial.Surge,ento,nomaisapenasaalegoriadohomemcomum.Vemoseclodirafigurado
pensadormatemtico,queabstraisuamentelevandoaacrculosimprovveisderaciocniopuro.Emoutraspalavras:a
Geometriasefirmacomocinciaprimeira,aquelaquerompeosprticosdeentradadostemplosdaverdadeirasabedoria.
Seguindoatradiodetantosfilsofosquejhaviamprenunciadoovalorabstratodasformaspolidricasparao
entendimentodasrealidadesalmdouniversoconcreto,Platodesvendaeexplicaporquehtantavalorizaodos
mistriosdestanobrearteporpartedosespeculadorescontemporneos.Indomuitoalmdasquestesrelacionadas
arquiteturaeconstruesemsi,compreenderosentidodasformasgeomtricassignificaentenderoprprioprocessode
autoconhecimentoedecompreensodoCosmos.

4DOCAOSAOCOSMOS

Noprincpioexistiaocaos,queeraamatriaamorfaesemdefinio.Depois,surgiuaorganizaoarquiteturaldestas
estruturaseocosmosseestabeleceu.Esteconceitoglobaldeformaodouniverso,trabalhadoalegoricamenteemnossa
ritualstica,seapresentaemdetalhesnadoutrinaplatnica.Adualidadeentreosdoisgrandesmundos,osensveleodas
idias,voltaaocernenestaproposio.ParaPlato,acausaverdadeiradaexistnciadochamadomundosensvelseriao
mundointeligvel,ouseja,estegeraaquele.Asidias,quepodemserdefinidascomosendoosprincpiosformaisdetudo
queexiste,estruturamamatriailimitadaeindeterminadadecarterfsico,oreceptculosensvelchamadotambmde
chora.
Mas,comoseprocessaestatransformaorumoaoequilbrio?Nossodoutrinadornonegaaexistnciadosdeuses
pessoaiscomunsnaAntiguidadeclssicamasdizquehumaentidadeindefinida,impessoal,estruturalmentemltipla,
queseestabelecenapossibilidadedeencararadivindadenaperspectivadosuprasensvel,ouseja,alm/acimados
sentidos.Claramenteesteagentesereferediretamenteaomundodasidiasessuasinfinitaspossibilidades.Esteente
determinariaqueumdeuspessoalouartficeplasmador,batizadocomodemiurgo,seincumbissedetrabalharamatria
brutadeacordocomosmoldesimutveiseelementares(asidias)criandoascpiasqueseapresentamnocamposensvel.
Emnossacosmoviso,omundointeligvelousensvelseriaohabitculoouarepresentaodoGrandeArquitetodo
Universo,poisdaliseextraiasformasprimordiais,eodemiurgoseriaasabedoria,ouaintelignciaquedformajustae
perfeitaacadadetalhedoprojetoarquiteturaldagrandeobra.

5AEXISTNCIADOBEM

Trabalhamossempreembuscadoaprimoramentomoraleintelectualdahumanidade.Paraqueissosejapossvel
necessrioqueacreditemosnaexistnciadeumaforaconcretaqueimpulsione,orienteedeterminenossascondutas
semprepelatrilhadoretoejusto.Plato,decertaforma,defineestevrticecondutordenossoscaminhoseodenominade
Bem.Esteseriaoprincpiosupremo,estabelecidonolivroARepblica.Nastradiesesotricasmaisantigastratava
sedonmeroum,ouunidade.
Osistemaplatnicodasidiasseformadeacordocomumahierarquiaperfeita,comordemeorganizao,ficandoas
idiasinferioresabaixodassuperiores.Temosassimosurgimentodeumapirmidevirtualcujopiceformadopela
idiaelementar,unitriaouessencial:oBem.Estenoseriacondicionadopornadamais,poistemautonomiaepotncia
absoluta,eseconstituinofundamentoquetornatodasasoutrasidiascognoscveismentehumana.Elenoseequipara
substncia(amatriadaqualsoextradasascoisas)nemessncia(asformasouidiaselementares),poisestacima
detudoisso,transcendendoaestesplanosdeformainequvocaeeterna.

CONCLUSO

FicaclaroqueMaonariaeFilosofiasofrutosdamesmarvoredasabedoriaancestral.Ambasseentrelaamemuma
complexasimbiosedesmbolosesignificados,interpretandoasinmerasconcepescriadaspelamentehumanapara
entenderosentidodouniverso.Analisamosapenasascincopassagensacima,queexpepartedopensamentodePlato,
temosaconfirmaoflagrantequeexistemevidentescongrunciasentreestasduasformasde
Dentreasvriasescolasfilosficas,achamadaFilosofiaAntiga,quefloresceunaGrciaemmeiosassembliase
debates,exerceusignificativainfluncianaestruturaodenossadoutrina,cujaessnciafoiestabelecidaemtempos
imemoriais.
Conclumos,portanto,queserreconhecidocomoumlegtimoiniciadonasublimeOrdemManicaequivaleaser
considerado,simbolicamente,umdignoevalorosodiscpulodograndemestrePlato.
CarlosAlbertoCarvalhoPires,M.M.
ARLSAcciadeJa308GlespSPOrJaSP

REFERNCIAS:
1Dinucci,A.Plato,entreaFilosofiaeaRetricarevistaPrometeusFilosofiaemrevistaanoI,n.2,JulhoDezembro
2008,pg115
2Jaeger,W.PaidiaaFormaodoHomemGregocapAImagemdePlatonaHistria,EditoraMartinsFontes,
1995,pg581591
3Moravcsik,J.PlatoeoPlatonismo,1edio,editoraLoyola,2.006
4Plato,ARepblica,EditoraAtenas,6edio,1.956,pg286291
5Reale,G.ParaumaNovaInterpretaodePlato2edio,editoraLoyola,2004
6Reale,G.HistriadaFilosofiaAntiguidadeeIdadeMdia,quartaparte,PlatoeoHorizontedaMetafsica,
EditoraPaulus,1990
7RitualdoSimbolismodoAprendizMaomRitoEscocsAntigoeAceito,editadopelaGLESP,SP,2003

You might also like