ILGAZ

HRSTYANLIKTA YUNAN DNCESNN KAYNAKLARI

NEOPLATONZM VE ARUS
Giri
Hristiyanlk ilk kez Filistin ad verilen topraklarda, dnemin Yahudi inancna yeni bir
dzenleme (reform) getirebilme abas ile ortaya kt. Etkisi Filistin topraklarndan Kk Asyaya
ve Roma mparatorluuna hzla yayld. . Hristiyanln erken dneminde Pers, Suriye, Msr ve
Romada: ticaret, siyaset ve din ilikilerinden kaynaklanan kltr transferi gnlk ve entelektel
hayatn iinde yer alyordu.Bu kltrel alveri nedeniyle, Roma topraklarna dahil olan ya da
olmayan kltrlerin tamamnda kozmopolit bir yap gzlenir. Bu kozmopolit yap, hristiyanln
yola kt Filistinden balayarak pek ok dnce ve inanc kendi iinde harmanlamasna neden
oldu.Bu sebeple hristiyanln tek bir inan ve dnce sistemi olduunu sylemek mmkn
deildir.Pek ok inanc ve klt kendine katarak yeni bir inan sistemi gelitirmitir..1
Ancak ne var ki hristiyan dncesinin temelindeki kozmopolit yap arlkl olarak helen
dncesi kaynakldr. Bunun nedenlerinden biri Eski Ahitin .. 2.yy (280)da Msrn Yunan
Kral Philadelphusun giriimleri ile ilk kez Yunancaya evrilmi olmasdr. Eski Ahitin
Septuagint (Yetmiler) evirisi daha sonralar ilk hristiyan havariler tarafndan dnemin Lingua
Frankas (ortak dil) i olan yunanca kullanlarak yaylacaktr2.Dnce aktarmnn tek yolunun dil
olduu dnldnde (hele ki kullanlan dil ortak dil ise), dile ilikin dnce ve kltrn bir
dierine gemesi doaldr. Erken hristiyanlkta ve ge antik dnemde siyaseti ve kltr elinde
tutmakta olan byk yerleim blgesi vardr.Roma,skenderiye ve Antakya.Hristiyanln
havariler tarafndan ilk kez vaaz edildiine inanlan Antakya(Roma dnyasnda Suriye blgesi,
gnmzde ise Antakya ve civar) ve skenderiyenn ilk yerleimcileri helenistik dnem
insanlardr.Bu nedenle inanlar ve tap biimleri de helenistik dnemin etkisini
tar.skenderiyedeki Serapeum3 gibi tapn mekanlar,ayn zamanda dnemin entelektellerinin
ders ve sylev verdikleri yerlerdi. Forum alan olarak dnlebilecek Serapeum gibi hristiyanlar
tarafndan yklan ya da kiliseye dntrlen mekanlarda4, Aristoteles,Platon gibi Yunan
dnrlerinin retileri tartlyordu.Daha ge bir tarihte kurulan helenistik okullardan biri olan
Sofist Libaniusun Antakya okulu gibi kurumlar vastas ile Paganlar ve hristiyanlar gnlk hayatta
ve eitimde etkileim halindeydi5.Bu nedenle,Hristiyanl seen ilk kilise babalarnn
(entelektellerinin) balangtaki helenistik eitimleri dnm geirecek ve dnce hristiyanlk
iinde tartlan inan argmanlarna dnecekti. Bu dnmn izlerini karakteristik bir sre

1 Sandwell,Isabella,Religious Identity in Late Antiquity-Greeks,Jews and Christians in

Antioch-,Cambridge University Press,2007,31-62

2 Vries de Johannes,Karrer,Martin edisyonu,Textual History And The Reception of Scripture in

Early Christianty,Society of Biblical Literature,2013,3-4-9

3
http://penelope.uchicago.edu/~grout/encyclopaedia_romana/greece/paganism/
serapeum.html,son eriim 28.01.2017

4 Epiphanius,Panarion II.Kitap,62:2.2, The Panarion of Epiphanius of SalamisBooks II and III. De

Fide, Einar Thomassen ve Johannes Von Oort edisyonu,ev:Frank Williams,Brill,2013

5 Cribiore,Raffaella, The school of Libanius in late antique Antioch,Princeton University Press,2007,144

1
 ILGAZ

olan Neoplatonizm de bulmak mmkndr.Hristiyan dnyasnda politik blnmelere ve itikat

metinlerine sebebiyet verecek olan Ariusun da otantik dnce sistemini kurarken, benzer
helen/hristiyan dnmlerine ve Neoplatonik etkiye maruz kalm olabilecei sylenebilir.

Neoplatonizm ve Hristiyanla Etkileri

Neoplatonik akmn balangc belirli bir tarihle kayt edilemese de,AskalonluAntiochusun
skenderiyedeki okulunda(..79 yl civar),Stoaclar ile Platon ve Aristoteles takipilerinin
bulunduklar biliniyor.Eusebiusun ncilin Hazrlanmasnda6 Yunan Teolojisi olarak
yorumlayaca bu derslerde,Platon,Aristoteles ve Pisagorasn retilerinin tartld ve yeni bir
sentez zerinde alld anlalyor.Neoplatonik adyla tanmlanabilecek ilk okul7, .S.245 yl
civarnda skenderiyede Plotinus tarafndan kurulmu ve rencisi Porphrynin devam ettirdii
okuldur. Neoplatonikler Romann dnce okullarndan bamsz olarak kendi dnce
sistemlerini gelitirmilerdir. mparator Constantinein(306-337) hristiyanl resmi din olarak kabul
ettii dnemde tartlan Zoroastrianizm ve Yahudi monoteziminden deiik etkiler almtr.
Neoplatonizm, pagan/hristiyan sentezinde bir dnce sistemi olarak dnlebilir.

Neoplatonizmin Kkenleri
Neoplatonizm evren sisteminden etkilenmitir. Platonun evren anlay,Aristotelesin Varlk
problemi ve Stoa.Bu dneme adn veren Platon,evrenin yaratlna-daha ok yapl-ilikin
grlerini ilk kez ge dnem eseri olan Timaiosta belirtir.8 Timaiostaki evren sistemi ksaca
yledirEk-1:inde bulunduumuz evren, Demiorgus adnda ii tanr diyebileceimiz bir yapc
tarafndan yaplmtr.Demirogus evreni tasarlarken ideal formlardan(bozulmam ilk
formlar)etkilenmitir9.Evren, ideal formlar ile Demirogusun aklndaki tasarmn rndr ve
zamansz bir mekanda retilmitir.Bu evren tasarmnda l bir sistem vardr. a)Evrenin ilk
yapcs olarak Demiorgus,b)inde Demirorgusun evreni kendilerine bakarak yapt ideal ve ilahi
formlarn da olduu zaman d mekan,c)Evrenin prototipi.
Evren yidir 10ve kendine yeter kapal bir sistemdir11.Sonsuzca kendini idame ettirebilir.Bu nedenle
dardan gelebilecek hibir etkiye maruz deildir ayn ekilde iinde de bozulma grlmez.Evren
Demiorgus nedeniyle vardr ancak Demiorgusun varl herhangi bir ilk neden ihtiya duymaz.
Platondan hemen sonra Aristotelesin gelitirdii argmanlar ise unlardr:
1-Aristotelese gre evren drt nedenden oluur.Ek-2 a)Salt madde b)Salt form c)Hareket ve
d)Ereksellik.Bunlardan ilk ikisi olan salt madde ve form, evrenin hayat bulmas iin gerekli olan ilk
iki nedendir.Salt madde ve form birbirlerinden farkldr.Madde form tarafndan potansiyel

6 Gifford, Tr. E.H. Edition, Eusebius,Praeparation for The Gospel, Book :X:IV ,
Harvard Library,1903

7 Remes, Paulina,Neoplatonism,Ancient Philosophies,Acumen,2008,10-18

8 http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext
%3A1999.01.0180%3Atext%3DTim.,son eriim:27.01.2017

9 Tim.,30d

10 Tim.,29a

11 Tim.,31b

2
 ILGAZ

gereklie dntrldnde, var olma imkanna sahip olur,12 2-Salt form hayata geebilmek iin
maddeye ihtiya duyar.Bu madde uygun bir ierie sahip olmaldr ve hayata getiinde varln
btn zelliklerine haizdir,3-Evrendeki hareketin balangc yoktur ancak bir hareket ettiricisi
vardr13,4-Ereksel neden.Bu hareket mkemmele tamamlanmak iin vardr.14
Stoa Helenistik dnemin karakteristik felsefi akmdr. Doksografik
metinlerde stoa ile ilgili yazanlar arasnda Piskopos Caesareal Eusebiusun15-
da ad geer. Stoac dncenin balca temsilcileri Cicero, Seneca ve kurucusu
Zenondur. Stoaclarn argmanlar ksaca yledir: a)Sevgi,nefret,sevin ya da
znt gibi duyumlar gerek deildir, b)Gerek basittir ve akl yoluyla
bilinebilir,c)Erdem yaantsnda duyumlar yoktur, doadan kaynakl gereklik
vardr. Stoac evrende:1-Tanr cismani bir varlktr,2-Tanr yaratln her
noktasna hakimdir ve yaratln her detayn bilir,3-Tanr iki prensip ile
tanmlanr.a)Nitelenemeyen eylemsiz bir maddedir,b)Tanr sonsuz nedendir16.
Bylelikle ilk Neoplatoniklerin yukarda ksaca zetlenen dnce
sisteminden ve skenderiyedeki Yahudi inanndan etkilenerek kendi
sentezlerini oluturduklar sylenebilir.Ancak bu yazda Yahudi monoteizmine
deinilmeyecektir.

Neoplatonizm ve Plotinus
Hristiyan ve mslman teolojisini uzun zaman etkileyecek olan Plotinus,
Neoplatoncu akm ierisindeki en otantik filozoftur. Plotinusun retisi
hakknda bilgi edinilen ilksel kaynaklardan bazlar; rencisi Porphyrnin
Plonitusun Hayat ve Eserleri17,Caesearal Eusebiusun ncil Hazrlklar18 ve
Eunapiusun Sofistler ve Filozoflarn Hayatlar19ve kendi eseri olan

12 https://plato.stanford.edu/entries/aristotle-causality/

13 Ross,W.D.,Aristotles Physics,Oxford at The Clarendon Press,1936,Book 8,259a 13-260a 20

14 https://plato.stanford.edu/entries/aristotle-causality/,Son eriim tarihi:26.01.2017

15 Gifford, Tr. E.H. Edition, Eusebius,Praeparation for The Gospel, Book :XI-V-
p816 d , Harvard Library,1903

16 https://plato.stanford.edu/entries/stoicism/#Phys,son eriim
tarihi:26.01.2017

17 Plotinus,Porphry On The Life Of Plotinus and The Order Of His Books-

Enneads-L 1 9,Harvard University Press,1966,ev:A.H.Armstrong

18 Eusb.,Book XI

19 Eunapius-Philostratus,The Lives of The Sophists,London,William

Heinemann,MCMXXII,353,355,357,359

3
 ILGAZ

Dokuzluklar20dr.rencisi Porphrynin aktarmndan 21 , Plotinusun Origenes ile

birlikte Ammanius Saccasn derslerine katld anlalyor. Yine Porphry,
Plotinusun dnemin Roma mparatoru Gallianus ile arkada olduunu
bildiriyor22. Plotinusun gnostiklere kar olduunu ve gnostik metin yazarlarna
kar Platonu savunduunu yine Porphryden reniyoruz23.Plotinusun
gnmze ulaan eseri Enneadlardan baz pasajlarn Edessal Phokas
tarafndan Sryani diline de evrildii bilinmektedir24. Ne var ki
Enneadlar(Dokuzluklar) iirsel bir formatta yazlmlardr. Bu yazma biiminin
yoruma ok ak olmas nedeniyle bu yazda sadece Plotinusu yorumlayanlarn
grlerine deinilecektir.Birincil kaynak olmas bakmndan ilk olarak,
Eusebiusun Plotinus yorumundaki argmanlara yer vermeyi tercih ettik.

Eusebiusun Plotinus Yorumu ve Argmanlar 25

Eusebius Platonun Demiorgus argmann ne srerken Yahudi
monoteizminden etkilendiini ne srer ve Plotinusun da Bellibal Hipoteze
likin Olarak 26isimli derlemesini rnek gstererek tpk Platon gibi monoteizme
yakn olduunu syler.

does it not seem to you that in speaking thus Plato has following of
the
Hebrews?Or from what other source did ocur to him name another
God
who is mightier than the cause of all things whom also calls Father of
the
All Ruler?
we yet want other witnesses for an indisputable confirmation of the
philosophers meaning, and of the construction of our argument, hear
what
explanations Plotinus gives in the treatise which the composed
Concerning
the three Primary Hypostases27

20 Plotinus,Dokuzluklar,Birleik Yaynevi,2011,ev:Zeki zcan

21 Porphry,1.20.2,25

22 Porphry,1.50.12.1

23 Porphry,16.5.10.15.20

24 Brock,P.Sebastian,The Libraries of Neoplatonists,Christina DAncona Edisyonu,2007,Brill,296-

A Syriac Intermediary for the Arabic Theology of Aristotle iinde

25 Eusb.Book XI.Chap.XVII-P-535den itibaren

26 Plotinus,Enneads V.1-9,Harvard University Press,MCMLXXXIV,ev:A.H.Armstrong

27 Eusb.Book XI.Chap.XVII-P-535

4
 ILGAZ

Bu argmanlar ksaca unlardr: 1-Bir (Tanr ya da Ruh) evrenin her yerine

szmtr(tamtr). Bu szmann bir nedeni yoktur, nedenin kendisi Bir(Tanr ya
da Ruh)in ncesiz ve sonrasz olmasndan kaynaklanr,2-Bu szma, tama lk
Akla neden olur. lk Akl babann zelliklerini tayan ama babasndan farkl
olan olgunlam bir ocuk gibidir,3-lk Akl, kendisinden sonra dier Akllara
neden olur ve bu iliki en sondaki maddi dnyann varlna kadar devam
eder.28 Bu ekilde olumu dokuz akl vardr ve dokuz akl, Bire bal olsalar da
Birden farkldrlar.29
lk kez Plotinustarafndan ne srlen bu argmanlar erken dnem
hristiyan dncesini olduka megul etmitir denilebilir. Hristiyanlarn
gelitirdikleri Baba(Tanr),Oul ve Kutsal Ruh(Teslis) teoremine gre tanr sa
Mesihin babasdr ve Baba ile Ouldan ayr nc bir varlk olarak Kutsal Ruh
(Babann ruhu) vardr.30 Hristiyanln en byk krizi denilebilecek Ariusu
tartmalar (318-323) bu teoremden kaynaklanmtr ve Hristiyan dnyas uzun
srecek bir dnemde Arius ve Arius kartlar olarak ikiye ayrlmtr.

Arius ve Ariusuluk
Epiphaniusun aktarmna gre Constantine ynetimi dneminde doan Arius31, skenderiye
Kilisesinde rahiplik grevi yapmtr.32Balarda skenderiye Piskoposu Alexander ile yakn
ilikiler gelitirmi olsa bile 33,kilise tarihisi Sokratesin aktarmna gre34 Piskoposlukta bir sre
grev yapm Achilles ve ruhbanlar arasnda kutsal teslisin birlii hakknda teolojik bir tartma
balamtr. O dneme kadar gelen inan biimine gre (Apostolik Gelenek)35; sa da en az Babas

28 Lloyd,A.C.,The Anatomy of Neoplatonism,Oxford University

Press,1990,167,168,169,170
1-Its reception and judgement of sence percepts,2-Collection and divison of
universals or intelligible objects simple seeing and tranquility when it has
reached its origin and become unity can be recognized as the activity of the
intellect in the soul, commonly called scientific knowledge,3)Soul has identified
itself with the undescendend and non discursive intellect
29
Plotinus,Enneads V.1.50:10-15-20-25
30
Kaar,Turhan,Arkeoloji ve Sanat Yaynlar,2009,53
31
Epiphanius,The Panarion of Epiphanius of SalamisBooks II and III. De Fide, Einar Thomassen
ve Johannes Von Oort edisyonu,ev:Frank Williams,Brill,2013, Against The Arian Nuts,1.3
32
Epiphanius,The Panarion, Against The Arian Nuts, 2.1
33
Rankin,David,The Early Christian World,Philip F.Esler edisyonu,Taylor and
Francis,2000,976
34
Bright,W. Socrates Ecclesiastical History, Oxford, Clarendon Press, 1893,Book
I,Chap.V
35
Yeni Ahit,Elilerin leri,Romallara Mektup,1:2-4-5

5
 ILGAZ

olan Tanr kadar tanrlk vasfna sahiptir ve hem baba hem de sa birer tanrdrlar.Bu tartmaya
dahil olan Arius, Sokratesin deyimiyle lgn fikirler ne srer. Ariusun ne srd36 argmanlar
ksaca yledir:
1-Eer Baba(Tanr) oulun(sa)babas ise bu yaradln banda olmu olmaldr,2-Fakat
balangta Tanr ncesiz ve sonraszdr, bir tek o vardr,3-Eer oul baba tarafndan dnyaya
getirildiyse ve bu balangta olduysa o zaman Baba balangta tek deildi,5-Oysa Tanr tektir ve
balangta her eyin yaratcs odur.
Bu tartmann sonucunda olayn ne kadar bydn, skenderiye Piskoposu Alexandern
endieleri nedeniyle Piskoposlara gndermi olduu mektuptan37 ve sonrasnda Ariusun kendisini
destekleyen Nicomedeial Eusebiusa ve Constantinein Ariusa yazd mektuplardan anlyoruz.
skenderiye Piskoposu Alexander mektubunda; kilisenin bir btn olduundan ancak bu tartma
sonrasnda, kilisenin btnln bozacak sa kart bir hareketin yaylmakta olduundan yaknr38
ve Arius ile yandalarnn dnceleri ile ilgili olarak unlar syler39:Arius ve yandalar:
a)Tanrnn baba olmad bir zamann olduunu, b) Bu nedenle olun tanr olamayacan nk
Babann ondan nce var olduunu, c)Oulun Baba tarafndan yaratlm olduunu ve Baba
tarafndan yaratld iin Baba ile ayn doada olamayacan iddia ediyorlar.

The dogmas they assert in utter contrariety to the Scriptures, and wholly of their own
devising, are these :that God was not always a father, but that there was a period when he was
not a father ; that the Word of God was not from eternity, but was made out of nothing ; for
that the ever-existing God- the eternal One- made him,who did not previously exist, out of
nothing. Thus they conclude there was a time when he did not exist, inasmuch as,according
to their philosophy, the Son is a creature and a work ;that he is neither like the Father as it
regards his essence, nor is by nature either the Father s true Word, or true Wisdom,but indeed
one of his works and creatures, being erroneously called Word and Wisdom, since he was
himself made by Gods own Word and the Wisdom which is in God, whereby God both made
all things and him also.40

Ariusun Piskopos Alexandern ikayeti zerine uzun ve zor bir kovuturma dnemi geirmi
olduunu Nicomedeia Piskoposu Eusebiusa yazd mektuptan anlyoruz.Ancak btn bu
basklara ramen hala argmanlarnn arkasnda durmakta olan Arius, Eusebiusa unlar
yazmtr:41Piskopos Alexander ve ruhbanlarn grlerine gre a)Baba ve Oul birlikte
varlardr,b)Bu nedenle oul da babas gibi Tanrdr,c)Oul da Baba gibi dourulmamtr.c)Ne
Baba Ouldan stndr ne de Oul Babadan aa kalr.

36
Socrates Ecclesiastical History,Book I,Chap.V
37
Socrates Ecclesiastical History,Book I,Chap.VI
38
Socrates Ecclesiastical History,Book I,Chap.VI,Alexanders Letter
39
Socrates Ecclesiastical History,Book I,Chap.VI,Alexanders Letter
40
Socrates Ecclesiastical History,Book I,Chap.VI,Alexanders Letter
41
Theoderets Ecclesiastical History,John Wertheimer Basm,M,DCCC,XLIV, Book
I,Chap.V

6
 ILGAZ

He has driven us out of city as atheists,because we do not concur in what he publicy

preaches,namely, that the Father has always been, and that the Son has always been:that as
the Father so is the Son;that the Son is unbegotten as the Father;that he always being
begotten,without having been begotten;that neigther by thought nor by any interval does God
precede the Son,Son and God having always been;and that the Son proceeds from God.42

Arius ve yandalarnn cevaplar ise unlardr: Kimileri oul bir tamadr diyor,dierleri Tanrdan
ktn sylyor.Biz inanyor ve dnyoruz ki: a)Oul,Tanr gibi ncesiz ve sonrasz deildir
b)Oulun lmsz bir varlk deildir c)Fakat balangta bir dnce olarak Tanrnn (Babann)
aklnda vardr,c)Sadece Tanr lmsz,deitirilemez ve domam olandr,d)Oysa Oulun bir
balangc vardr ama Tanrnn balangc yoktur.

One of them says that the Son is an effusion, another that he is

emission,the other that he is also unbegotten. These are impieties to
which we could not listen, even though the heretics should threaten us
with a thousand deaths.Bu we say and belive , and taught, and do teach,
that the Son is not unbegotten,nor in any way unbegotten, even in part:
and that he does not derive his subsistence from any matter; but that by
his own will and counsel he has subsisted before time, and before ages,as
perfect God,only begotten and unchangeable, and that he existed not
before he was begotten,or creted,or purposed,or established. For he was
not unbegotten. We are persecuted,because we say that the Son had a
beginning , but that God was without beginning.43

Anlamazln zm iin mparator Constantine hem Ariusa hem de

Piskopos Alexandrea hitaben bir mektup yazar.44 Constantine mektubunda ,
Arius ve yandalarnn dncelerinin kilisenin birliini bozduunu,kabul
edilemeyecek kadar kalitesiz olduunu ve bu nedenle grlerinin
reddedildiini bildirir.
Arius ve yandalar ile skenderiye Kilisesinin aralarndaki gr ayrlklar
kutuplamaya neden olacak, mparator Constantinein de olaylara karmas
sonucunda I.znik Konsili toplanacaktr.Olaylarn daha bymesi sonucunda
Hristiyan dnyas Arius ve Ariusular olarak ikiye ayrlacaktr.

SONU
Ortak yaantda kltrel transfer doaldr. Hristiyanln erken dnemindeki
kozmopolit yapnn, dnemin dnce ve inan sistemleri zerindeki etkisi de
ayn ekilde doal ve kanlmazdr.Yunancann ortak dil olmas ve ilk
hristiyanlarla, pagan geleneini srdrenlerin bir arada yaamas nedeniyle,
hristiyan dncesi pagan kltrnden etkilenmitir.Bu etkiye Sofist Libaniusun
42
Theoderet,Book I,Chap.V, The Letter of Arius to Eusebius,Bishop of
Nicomedia
43
Theoderet,Book I,Chap.V, The Letter of Arius to Eusebius,Bishop of Nicomedia

44
Theoderet,Book I,Chap.VII, Victor Constantine Maximus Augustus, To Alexander and Arius

7
 ILGAZ

Antakya okulu ve skenderiyedeki sonradan kiliseye dntrlecek veya yklacak tapnm

yerlerinin ortakl rnek gsterilebilir.Ayn ekilde kilisenin ilk tarih yazclarndan olan
Eunapius ve Eusebiusun yunan filozoflar hakknda yazdklar metinler de
kaynak olarak gsterilebilir
Yunan geleneinin hristiyan gelenei zerindeki nemli izlerinden biri
Neoplatonizmdir. Kklerini helenistik dnemden nceki Platon ve Aristoteles
gibi filozoflar ile helenistik dnemin karakteristik dncesi olan Stoadan alan
Neoplatonizm, hristiyan dnyasna Ariusu tartmalar ad altnda transfer
olmutur.Bu etkileimin nedenlerini ncelikle Platon ve Aristotelesin
dncelerinde ve sonrasnda Plotinusun Szma/Tama teorisinde bulmak
mmkndr.Hristiyan inancnn sembol olan Teslis(Baba,Oul ve Kutsal Ruh)ile
hem Platonun hem Aristotelesin ve sonrasnda Plonitusun ne srecekleri
argmanlar arasndaki benzerlik dikkat ekicidir.
Birbirine benzer argmanlar ksaca yledir:1- Platonun Timaiosda ileri
srd l system: a)Demiorgus,b)Formlar ve c)Demiorgusun formlara
bakarak yapt evren, 2-Aristotelesin drt nedeninden ilk ikisi olan a)Salt
madde b)Salt form ve c)Evrendeki hareketin nedeni olarak gsterdii kendisi
hareket etmeyen hareket ettirici, 3- Stoann a)Evrenin maddi nedeni olan
Tanrs ,b)Bu madde/Tanrnn nitelenemeyen bir madde olmas,4-Plotinusun
Tanr/Ruh ad verilebilecek Bir i. a)Birin szmas/tamas ve bu tamann
dokuz akla neden olmas,b-Birin, akllarn iinde bir z olarak bulunmas fakat
akllar kendisinden szdklar iin onlardan farkl olmas.
Hristiyanln ilk dneminde entelektel dnyann, Platon, Aristoteles ve
Plotinusun ne srdkleri bu argmanlar zerinde tarttklarn Ariusun
Eusebiusa yazd mektuptan anlyoruz.(bknz dipnot:42)Bu nedenle, Ariusun deyimiyle
kimilerinin Plotinusun Szma teorisini, kimilerinin Oulun dourulmam
olduunu tarttklar bu dnemin, Ariusun sonradan kendi argmanlar ile kar
koyaca Tanr ve Oulun aynl teorisi zerinde etki etmi olabileceini
sylemek mmkndr. Dnemin hristiyanlar tarafndan kabul edilmi olan
Teslisdeki l yapnn Platonun l sistemine benzerlii aikardr ancak
Ariusun itiraz da tam bu noktada balamaktadr. Bu itiraza gre a)Eer Tanr
ncesiz ve sonrasz ve tek ise balangta Oul yoktur b)Balangta Oulun
olduunu varsaymak Tanrnn tek olmadndan sz etmek demektir ki bu
kabul edilemez. Bunun yansra Arius Plotinusun Birine benzer bir
dncededir.Bu benzerlik a)Tanrnn tpk Bir gibi ncesiz ve olmas,b)Baba ile
Oulun ilikisinin Bir ve lk Akl arasndaki ilikiye benzemesidir (Birnedeniyle
var olan ama Birden farkl olan lk Akl).
Arius unlar sylemektedir: a)Oul(sa),Tanr gibi ncesiz ve sonrasz deildir
b)Oul(sa) lmsz bir varlk deildir c)Fakat balangta bir dnce olarak Tanrnn aklnda
vardr,c)Sadece Tanr lmsz,deitirilemez ve domam olandr,d)Oysa Oul(sa)nn bir
balangc vardr ama Tanrnn balangc yoktur.
Sonu olarak; yukarda deiik argmanlarla rneklenen Yunan dncesi,Arius ve benzeri
etkilerle hristiyan dncesinin iine nfus edecek ve ilerleyen zamanda hristiyan dncesi
tarafndan evlat edinilecektir.Bu etkileim, Arius ve Arius yandalar ile kilise arasndaki
tartmalarn perde arkasnda devam edecektir.Tartmalarn sonucunda Arius, heretik ve sapkn
olarak aforoz edilecektir.Ancak argmanlar ve bu argmanlarn kayna olan Yunan gelenei,
Paganlara yaplan kovuturmalar ve kilise babalarnn bu kovuturmalardan ekinceleri nedeniyle
st kapal bir gelenek halinde ve Ariusu tartmalar ad altnda devam edecektir.

8
 ILGAZ

Kaynaka

1-Sandwell,Isabella,Religious Identity in Late Antiquity-Greeks,Jews and Christians in Antioch-,Cambridge University

Press,2007
2-Vries de Johannes,Karrer,Martin edisyonu,Textual History And The Reception of Scripture in Early
Christianty,Society of Biblical Literature,2013
3-
http://penelope.uchicago.edu/~grout/encyclopaedia_romana/greece/paganism/serapeum.html,
son eriim 28.01.2017
4-Epiphanius,The Panarion of Epiphanius of SalamisBooks II and III. De Fide, Einar Thomassen ve Johannes
Von Oort edisyonu,ev:Frank Williams,Brill,2013
5-Cribiore,Raffaella, The school of Libanius in late antique Antioch,Princeton University Press,2007
6- Gifford, Tr. E.H. Edition, Eusebius,Praeparation for The Gospel, Book :X:IV , Harvard
Library,1903

9
 ILGAZ

7-Remes, Paulina,Neoplatonism,Ancient Philosophies,Acumen,2008

8-http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0180%3Atext
%3DTim.,son eriim:27.01.2017
9-https://plato.stanford.edu/entries/aristotle-causality/
10-Ross,W.D.,Aristotles Physics,Oxford at The Clarendon Press,1936
11-https://plato.stanford.edu/entries/aristotle-causality/,Son eriim tarihi:26.01.2017
12-Gifford, Tr. E.H. Edition, Eusebius,Praeparation for The Gospel,Harvard Library,1903
13-https://plato.stanford.edu/entries/stoicism/#Phys,son eriim tarihi:26.01.2017
14-Plotinus,Porphry On The Life Of Plotinus and The Order Of His Books-Enneads-L 1
9,Harvard University Press,1966,ev:A.H.Armstrong
15-Eunapius-Philostratus,The Lives of The Sophists,London,William Heinemann,MCMXXII
17-Brock,P.Sebastian,The Libraries of Neoplatonists,Christina DAncona Edisyonu,Brill,2007,
18- Plotinus,Enneads V.1-9,Harvard University Press,MCMLXXXIV,ev:A.H.Armstrong
19- Lloyd,A.C.,The Anatomy of Neoplatonism,Oxford University Press,1990
20-Kaar,Turhan,Arkeoloji ve Sanat Yaynlar,2009
21- Epiphanius,The Panarion of Epiphanius of SalamisBooks II and III. De Fide, Einar Thomassen ve Johannes Von
Oort edisyonu,ev:Frank Williams,Brill,2013
22-Rankin,David,The Early Christian World,Philip F.Esler edisyonu,Taylor and Francis,2000
23-Bright,W. Socrates Ecclesiastical History, Oxford, Clarendon Press, 1893
24-Yeni Ahit,Elilerin leri,Romallara Mektup,1:2-4-5
25- Theoderets Ecclesiastical History,John Wertheimer Basm,M,DCCC,XLIV

10