bilimname X, 2006/1, 93-115

REN GUNON DNCESNDE TEMEL KONU VE

KAVRAMLAR
Mehmet EVKURAN
(Do. Dr. ) Hitit . lahiyat F.
mehmetevkuran@hotmail.com

zet
Modern bilim anlayna kar gelien ve kadim dnya bilgeliini temel
alan dncelerin yaygnlk kazand grlmektedir. Bu dnceler, ezo-
terizmden kaynaklanmakta ve farkl bir varlk ve bilgi anlay getirmekte-
dir. Kutsallk krinin merkezi yer tuttuu bu anlayta dinler arasnda isel
bir ba kurulmaktadr.

Ren Gunon pek ok mistik ve ezoterik dnr etkilemi olan nemli

bir dnrdr. Bu almamm amac, onun dnce yapsn tantmak-
tr. Be ana konu altnda onun dnce yaps ortaya konulacaktr.

Modern zamanlar bir yandan dinin gerilemesine tanklk ederken dier yan-
dan da dinin en mistik formlarnn belirli evrelerde yaygnlk kazanmasna sahne
olmutur. Ren Gunon, ezoterik/batn fikirler zerine younlaan herkesin ilgisini
ekmeyi baarm bir dnrdr. Fikirleri kadar kiisel yaam da hayli ilgi ekici
olan Gunon, dinsel mistisizm zerine kurulu bir entelektel evre oluturmu,
deiik inan ve kltrden pek ok insan etkilemitir. Kendisi Mslmanl kabul
etmi olmasna ramen, dier dinlerden entelektellerin dnceleri zerinde de
etkili olmutur.
Dinler arasndaki iletiim ve diyalog almalarnn sistemli biimde artt
bir dnemde, Gunonun dinlerin akn birlii, sahih gelenek, sahte maneviyat ve
modernizm eletirisi konusundaki grlerini gndeme tamak, inan dnyasnn
sorunlarn anlamada yararl olabilir. Makalemizde Gunonun kitaplarn tarayarak
saptadmz be konu erevesinde grlerinin ana erevesini ortaya koymay
amaladk. almamzda arlkl olarak betimleyici bir yaklam sergilemeyi ve
94 Mehmet Evkuran

Gunonun dnce yapsnn ana hatlarn doru biimde ortaya koymay amaladk.
Onun ve dier ezoterik eilimli dnrlerin varlk ve bilgi hakkndaki dncelerinin
teolojik yorumu ve deerlendirmesi ayr bir almann konusu olacaktr.

1. Din ve Sahih Gelenek Anlay

Gunon dncesinin merkez kavramn hakikat oluturur. Gunona gre
hakikat tarihsel bir olgu deildir. O, her gelenekte ikin biimde sembolik olarak
tanp korunan isel ve entelektel z, soyut bir ilkedir. Tradisyon tanm yaplrken
tm uygarlklarda esas olan entelektel ge dikkate alnmak durumundadr.1 Tra-
disyon kavramna aklk getiren Gunon baka bir incelemesinde Yahudi Kabala
geleneine deinir. Ona gre kabala szc en genel anlamyla tradisyondan baka
bir eyi ifade etmez. Kabala szc, batn ya da inisiyatik tradisyonu anlatmasna
karlk zahir dzeyde bir gelenee de uygulanabilir. Aslnda tm dier tradisyonlara
da iaret eden kabala kavram zamanla tikel ve zahir bir anlama indirgenmitir. Bu
nedenle bu szck zel anlamda bran tradisyonu hakknda kullanlr olmutur.2
Tradisyon kavramna ilerlik ve tarih-stlk zellii kazandran ey de hakikat
ilkesidir. Bu nedenle herhangi bir fikir, reti ya da doktrinin kkenini tam olarak
belirlemek -zellikle bu yarg geleneksel hakikat kavram iin geerlidir.- kesinlikle
nemsizdir.3
Tradisyonel gereklik beer-st olduu iin hibir zaman sistematik bir
biim altnda ifade edilemez.4 Bu durum hakikatin, znde tad snrszlk ve
her trl tarihsel formun tesinde bulunmasndan kaynaklanr. Geleneksel hakikat
somut ve tarihsel bir grnt altnda tecelli etse bile bu, aslnda doktrinin kaba bir
taklidinden baka bir ey olmaktan teye geemez. Gunon gelenekten, yazl kl-
trn kart bir ey olan ifah/szl gelenei anlamaz. Bu, onun olduka dar bir
anlamdr.5 Ona gre gelenek konusundaki byk talihsizliklerden biri, gelenein
det ile kartrlmasdr. Gelenek beerst iken, buna karlk det kesinlikle kken
itibariyle beerdir ve zorunlu olarak bir dejenerasyon ierir.6
Gelenek ile detin birbirine kartrlmas yanlgs, modern zamanlara zg

1. Dou Dncesi, s. 78.

2. Geleneksel Formlar ve Kozmik Devirler, s. 47
3. Gunon, Ren, Dou Dncesi, s. 25.
4. Manev limlere Giri, s. 101.
5. Dou Dncesi, s. 77.
6. Manevi limler, s. 20 vd.
Ren Gunon Dncesinde Temel Konu Ve Kavramlar 95
sahtecilik furyasnn arpk bir sonucudur. Gunona gre det/gelenek sahteciliinin
iki byk zarar vardr:
1. Mekanik biimde ve geerli nedeni olmakszn, insanlar bir takm fiilleri
yapmaya iter. Bu pasif tutum, her trl sapkn telkinin gcn ve etkisini artrr.
2. Bunun sonucu olarak da gelenek insanlarn gznde gln duruma der.7
Gelenek tanmlarndaki en byk eksiklik, entelektel genin hi dikkate alnma-
masdr.8
Her geleneksel retinin kutsaln tecrbesine dayanan bir farkndalk dze-
yine sahip olduunu dnen Gunon, modernlerin aslnda, zihinsel yetersizlikleri
nedeniyle asla metafizik gerekleri gremeyeceklerine inanmaktadr. Zira ona gre
hakikati grmek, salt zihinsel bir tecrbe olmayp, var olusal bir katlmay ve
hatta gelenek iinde erimeyi gerektiren kozmik bir farkndalk ile mmkn olabilir.
Oysa modernler hem zihinsel anlamda hem de kozmolojik dzeyde tam bir krlk
iinde bulunduklarndan, geleneksel hakikati ve kutsal olan alglama ansndan
mahrumdurlar.
Gunon, modern zihniyetin, tradisyonlarn9 farkl olduklarn zannetmesinin
tam bir yanlg olduu inancndadr. Bu, tradisyonel doktrinin ne olduunu bilme-
mek anlamna gelir.10 Gelenek birdir. Ama ve doktrin hepsinde ayndr. Ancak her
ne kadar niha ama bir ise de, bu amaca ulamay mmkn klan yollarn eitli
olmas tabi ve gereklidir. Gunon inisiyasyon olarak niteledii mistik ve ezoterik
gelenein farkl rneklerinden deliller getirir. slam inisiyasyonunda11 tarikatlarn,
Hindu geleneinde ise Yogalarn eitliliinin, aslnda bir ve ayn yolun zorunlu
ubeleri olduunu dnr.12
Gunon, geleneksel retiler arasnda bir ama birlii olduunu gstermek
iin, dinlerin manev yaplarn, zellikle mistik ekollerini ele alr. rnein Yahudi
Kabalas, slam Tasavvufu, Taoculuk, Hinduizm ve amanizm gibi... Ona gre
dinlerin bu mistik ekolleri arasnda benzerliklerinin olmas son derece tabi bir
7. Age, s. 30.
8. Dou Dncesi, s. 78.
9. Tradisyon szc Gunon literatrnde gelenek anlamna gelmektedir. Bu kavram hi kukusuz
hakikati kendince tayan ve temsil eden farkl sahih gelenekleri ierecek bir kapsamda kullanl-
maktadr.
10. Manevi limlere Giri, s. 100
11. nisiyasyon kavram da arlkl olarak Batnlik anlamnda kullanlmtr.
12. Age, s. 99.
96 Mehmet Evkuran

husustur. Bu, onlarn hakikate ve kutsala olan yaknlklarndan ileri gelir. Bunlarn
birbirlerinden alntlar yapm olmas sz konusu olamaz. Sadece kanlmaz olarak,
tm tradisyonlarda grlen bir mtekabiliyet ve edeerlilik vardr.13
Bu aklama, dinlerin ilk aamasnda grlmeyen ancak zamanla ortaya kp
somutlaan btn-tasavvuf akmlarn, dier kltrlerden etkilendikleri iddiasn
geersiz klmak zere gelitirilmi olmaldr. Ancak yine de Gunon dncesine
bakldnda, ykselen her eyin birbirine benzedii ya da kutsala yaklaldka
biimlerin nemsizletii fikrinin tabi bir neticesi olduu grlr.
Yeri gelmiken Gunonun, btn doktrini kabul etmeyenlere ynelik olarak
kulland alays bir dokundurmaya iaret edelim: slam tradisyonu ilh ltuf,
hakikatin zek yani zeknn isel ve daha gerek yn, insanlarn budalalk ve
cahilliine katlanmay gerektiriyor. Bu da tabi ki, Kuranda 72 kez tlenmi
olmasnn da gsterdii gibi, ok zel bir nem tayan sabr erdemini gerektiriyor.14
Grlmektedir ki Gunon, sonradan Mslmanl kabul etmi olmasna ramen,
tasavvufularn zahir ulemasna kar kullandklar slbu ustalkla uygulamaktadr.
Gunonu okuduumuzda onun, genelde mistisizmin/tasavvuf felsefesinin tarihsel
muarzlaryla derin bir tartma havasyla hareket ettiini hissediyoruz. Onun geli-
tirdii sylemin, btn ulemasnn (ezoteriklerin) zahir ulemasna (teologlar) kar
kulland eski sylemlerle byk oranda rtt grlmektedir.
Gunon, din (religion) kelimesini eserlerinde bilinli biimde kullanmaz. Bunun
nedeni, ada Bat toplumunun dine ykledii olumsuz anlamdr. O daha ok
gelenek (tradition) kelimesini kullanr. Din szcnn asl anlamnn balayan
olduunu belirten Gunon bundan iki yakn anlaml sonu karr: ilki, insanlar
yksek bir ilkeye balayan, dieri ise insanlar kendi aralarnda bir birbirine bala-
yan. Din (religion) kelimesinin etimolojik anlam zerinde duran ve Greko-Romen,
Yahudi ve Hristiyan dnyadaki kullanmlarndan rnekler veren Gunon, dinin
esas olarak unsurun birleiminden ibaret olduunu syler. Akide, ahlk ve ibadet.
Bunlardan birinin eksik olduu yerde dinin varlndan sz edilemez. Bunlardan
akide dinin entelektel ynne, ahlk sosyal ynne, ibadet ise ayin/ritellerle ilgili
ynne iaret eder.15
Gelenek din ilikisinde Gunon, gelenei asl unsur olarak grr. Din, gelenein

13. Geleneksel Formlar ve Kozmik Devirler, s. 59.

14. Manevi limler, s. 14.
15. Dou Dncesi, s. 88.
Ren Gunon Dncesinde Temel Konu Ve Kavramlar 97
sadece bir vehesi ve dsal tezahrdr. Bu adan bakldnda esas unsur olan
gelenek, belirli bir zaman ve meknda herhangi bir din eklinde aa kabilirken,
baka bir balamda da daha farkl bir din olarak tezahr edebilir. Kanaatimizce
Gunon, dier mistik geleneklere teolojik bir meruiyet salamak ve din (religion)
kelimesinin Batda kazand dezavantajlarndan uzaklamak amacyla daha sem-
patik ve gvenli bulduu gelenek (tradition) kelimesine ynelmi olmaldr.
Gunonun dncesinde Hinduizmin arlkl bir yeri bulunmaktadr. Bu arada
onun henz ilk genlik yllarnda Hindu rahipleriyle ilikisi olduu hatrlanmaldr.
Ona gre Hint gelenei, zgl olarak din olan hibir eyin bulunmad, buna
karn gelenein tm dallarn yek vcut ve blnmez bir btn oluturduklar bir
rnektir.16 te bu nedenle Hindu, doal bir metafizikidir. Gunonun evrimler
retisi incelendiinde onun bu fikri nerdeyse tamamyla Hindu kozmolojisinden
ald grlecektir.17 Gunonun yakn arkada ve rencisi olan Martin Lings,
onun Batya kutsal hakikati anlatmak iin, daha sempatik olan ve dogmatik yn
pek baskn olmayan bir din olan Hinduizmi setiini belirtir.18
lkelerini geleneksel doktrinlerden alan farkl dzeylerdeki tm kurumlarn,
gelenein kapsam iine alnmas gerektiini syleyen Gunon19, tuhaf bir tartma
balatr: Tradisyonlarn kkeni sorunu... Tradisyonlarn kkeninin kuzeyde olduunu
dnyorum. Hatta kutuplarda olduuna inanyorum. Bu husus, Vedalarda ve
baka kutsal kitaplarda geer...Tradisyonlarn kkeni ne dou ne de bat, kutupsal-
dr. Bu merkez baz dnemlerde batda, baz dnemlerde ise douda bulunmutur.
Fakat bu merkez tarihsel denilen zamanlarn balangcndan ok nce, kuskusuz
doudayd.20 Bu deerlendirmeyi yapmasnda ve hakikatin corafyasn Dou
olarak gstermesinde, onun Dou dinlerine duyduu sempatinin etkili olduu
dnlebilir.
Din-gelenek ilikisini temellendirirken hakikatin tarihsel bir olgu olmad,
aksine beerst bir deer olduunu syleyen Gunonun, hakikate yeryznde bir
16. Age, s. 136.
17. Age, s. 137. Gunon, aka kozmik devirler retisinin Hindu dininde yer aldn ancak bu
retinin dier tradisyonlarda karlnn da bulunduunu syler. kozmik devirler retisini ak-
larken de temel olarak Hindu dinsel terimlere (Manvantara, Manu alar, Jampu Dwipa, meru,
kalpa) bavurur. Ardndan bu kavramlarn slam geleneindeki dier baz dinlerdeki karlklarn
gstermeye alr. Bkz. Geleneksel Devirler ve Kozmik Devirler, s. 13, 16 vd.
18. Lings, Martin, Antik nanlar ve Modern Hurafeler, s. 10, 11.
19. Manevi limlere Giri, s. 102.
20. Geleneksel Formlar ve Kozmik Devirler, s. 30.
98 Mehmet Evkuran

merkez ve adres tayin etmesi bizce tuhaf bir eliki gibi durmaktadr. Tradisyonun
merkezinin kutuplar (kuzey kutbu) olduunun anlalmasnn, Gunon dncesi
iinde bile hangi sorunu zdnn belirsiz olduunu dnyoruz. Gelenek-
din ilikisini ele alrken Gunonun temelde problemli bir hareket noktas setiini
dnyoruz. brahim dinlerin teistik din anlay yerine, dou dinlerinin zellikle
Hinduizmin kutsal gelenek anlayndan hareket etmitir. Ve bu bak asnn
neticesi olarak da gelenee din karsnda ontolojik bir ncelik tanmtr. Bu abar-
tlm kutsallk motifi adeta iinde her eyi eriten bir kazan gibidir. Gunona gre
sregelen kutsal bir gelenek sz konusudur.
Zuhr sreci iinde bu geleneksel hakikat, farkl formlar edinmektedir. te
dinler Gunona gre bu formlardan baka bir ey deildirler. Fakat ayn zamanda
bu formlarn zahir ynlerini paradoksal olarak zorunlu gstermektedir. Tutunduu
eyin bir form ya da biim hatta kabuk olduunu dnen bir insann zihninde
din adna hudd korunabilir mi? Sonuta elde kalan ey, nasl tketilecei henz
bilinmeyen, tahrik edilmi bir kutsallk duygusundan baka bir ey olmamaktadr.
Tanr fikrinin belirsiz olduu baz Dou dinleri asndan bu deerlendirme uygun
olabilir. Ancak brahim dinler asndan ve zellikle slam balamnda dnld-
nde bu ciddi bir sorundur. nk slam retisiyle, soyut kutsallk fikri zerine
kurulu bir elitizmi birbiriyle badatrmak pek mmkn grnmyor.
Gunonun dinsel geleneklere ilikin yaklamnn en belirgin ve olumlu geti-
risi, hogrdr. Gunon dinlerin ve geleneklerin ayn zden geldiklerini ve hl
hakikatten izler tadklarn belirtmektedir. Bu deerlendirme, kendi iinde dinler
ve gelenekler arasnda bir hogr ve empati kltrne iaret eder.

2. Zahir-Btn Dalizmi
Tm ezoterik dnce akmlarnda grld gibi, Gunoncu dncenin
belirgin temalarndan biri de zahir-btn ayrmdr. Zaten temelde gelenek, hakikat ve
kutsallk zerine kurulu bir sistemin bu ayrma gitmesi, mant gerei zorunludur.
Kutsal gelenek ve sr motiflerini temellendiren ve onlara ilerlik salayan zorunlu
epistemolojik zemini ancak zahir-btn ikilemi salayabilir.
Ad ve tad biim her ne olursa olsun, sz konusu olan her zaman zahir ve
btndr. Yani grnen ve gizli olandr. Gunona gre bunlar zaten tabiatlar gerei
byledir.21 Yoksa bu ayrm, geleneksel retiyi ellerinde tutanlarn keyf olarak ya da
21. slam Maneviyat ve Taoculua Toplu Bak, s. 40.
Ren Gunon Dncesinde Temel Konu Ve Kavramlar 99
yzeysel olarak aldklar baz nlemler ve szlemeler sonucu olumu deildir. Bu
ayrmn geleneksel formda tekabl ettii sreler yle ifade edilir: Zahirlik, daha
basit ve daha kolay kavranlan ieren ve bu nedenle herkese ak olan yazl retide
yer alr. Btnlik ise te, dernda olandr ve ifah retinin konusudur.22
Gunon zahir-btn temasn temellendirmek zere kimi misaller getirir. Kr
ve Lubb temsili slam tasavvufunda olduka yaygn bir misaldir: Kabuk (el-kr),
eriat yani herkese izlenilmek iin ortaya konulan, herkese hitabeden dinin zahir
yasalardr. ekirdek (el-lubb) ise, hakikat, z, gerektir. eriatn tersine, buna herkesin
gc yetmez...23 Dnrmz meyve sembolnn kalple bir ilgisi olduu kadar
ayn zamanda kozmosun altn yumurtas gnele de bir ilgisi olduunu dn-
mektedir. Dier bir rnek ise ember sembolizmidir. emberin merkezinde hakikat
yer alr. emberin zerindeki sonsuz sayda noktalardan merkeze yarap izilebilir.
Benzer ekilde, pek ok zahir yol vardr. Ancak hakikat tek ve deimezdir.24
Grld gibi Gunoncu dnceyi gerekelendiren temel hareket noktas
varlklarn okluu (kesret)dur: Gerekten varlklar okluk iinde bulunduklar
andan itibaren, hangi realizasyon iinde olursa olsun oradan hareket etmek zorun-
dadrlar. Ama bu okluk, aralarndan pek ou iin ayn zamanda onlar durduran
ve tutan bir engeldir. Meyvenin kabuu, iinin grlmesini engelledii gibi... 25
Bu aamada zahirin iki paradoksal nitelii aa kyor. Zahir, hakikatin
tecellisi iin zorunludur. Zira o olmazsa yol olumaz. Ancak, zahir ayn zamanda
hakikati rten bir perde ve ona ulamay nleyen bir engel tekil etmektedir. Her
gelenek iinde iki eilim sz konusudur. Birisi zahirle, grnen ile yetinmeyen,
onun tesindeki hakikate ulama abas iinde olan btn eilim. Dieri ise mey-
venin kabuuna, dta olana, zahire taklan anlaytr. Dinsel gelenek iinde zahirle
yetinen insanlarn byk bir blm iin zahir yasa, bir rehber niteliinden ok
kanlmaz olarak bir badr. Fakat ayn zamanda da onlarn yolu armalarn ve
kaybolmalarn nleyen bir teminattr: Bylece nuru dorudan seyredecek gte
olmayanlar, hi olmazsa nurun yansmasn alrlar. Herhangi bir biimde de olsa,
ilkeye bal kalrlar, ancak hibir zaman onun gerek bilincine varamazlar.26
Oysa geleneksel btnlie ve hakikatin kutsal anlamna ynelmi olan bir
22. Dou Dncesi, s. 131.
23. slam Maneviyat ve Taoculua Toplu Bak, s. 39.
24. Age, s. 41.
25. Age, s. 37.
26. Age, s. 53.
100 Mehmet Evkuran

kiinin, zahir olan bilmemesi mmkn deildir. Zira daha fazla olan (btn), daha
az olan (zahir), zorunlu olarak iermek durumundadr. Demek ki hangi gelenek
olursa olsun, ze ulamak iin o gelenein ngrd zahir yasaya katlmak bir
nkouldur. Gunona gre zahir yasa inan, ahlk ve ibadetleri (ritel) kapsar.
Geleneksel bir tarzn daha doru bir ifadeyle yolun oluumunda, zahir ve btn
ayn eyin isel ve dsal yzymesine birbirine dorudan bal eyler olarak
telakki edilmektedir. Bu nedenle ncelikle dsal olana katlp zahir yasay tecrbe
etmek daha sonra da isel olana btna nfuz etmek gerekir.27
te tam da bu aamada u soruyu sormak zorunlu hle geliyor: Peki zahir
yasaya anlam ve hayat verdiine inandnz ze, yani btna ulatmzda zahirin
ilevsel ve pratik bir anlam kalr m? Gunon soruyla dile getirilen zahirin bir
aamadan sonra terk edilebilecei fikrini bir yanlg olarak grr ve reddeder:
Btnlie (inisiyasyon) ulaldktan sonra bu zahirliin terk edilmesinin gerektii
zannedilmemelidir.28 Zahir yasa birilerince derin bir ekilde kavranp aslsa da,
insanlarn ou iin zahir hl, onlar yolda tutan, btna ulama frsatn mahfuz
tutan bir imkndr. Bu imknn farkna varlmasa dahi zahir byle bir ilev grr:
Din bir yaam biimidir. Oysa hakikat saf bilgidir. eriata anlam kazandran ey
bu hakikat bilgisidir. yle ki bu gelenee katlanlarn ou bunun bilincinde bile
olmazlar.29
Gunonun zahir ve btn ayrm iin nerdii dier bir rnekleme ise kavray
ve ifade kavramlardr. Btnlik, isel gerekliin her trl formun tesine geerek
kavranna, zahirlik ise bu kavrayn bir ekilde ifadesine tekabl eder.30
Her metafizik retide daima btn bir eyin yer almakta olduu iddiasn
ieren bu retiye gre btn olann en nemli vasf hatta doas, znde bir ifade
edilemezlik pay tamasdr. Ancak her gelenekte zahir ile btn arasndaki ayrm
ayn oranda grlmez. rnein btn geleneksel retiler arasnda, slam retisi
zahir ve btn kavramlarn ok net bir ekilde ayrr. Gunon bu ayrmn eriat-
hakikat kavramsallatrlmasyla ifade edildii dncesindedir.31
Biz bu ayrmn tasavvuf ekollerde yapldn biliyoruz. Zaten Gunon da
slam sufizminin tezlerini ne karmakta ve gerek slam retisi derken tasav-
27. Age, s. 20, 60.
28. Age, s. 55.
29. slam Maneviyat, s. 29.
30. Dou Dncesi, s. 133.
31. slam Maneviyat, s. 29, 30.
Ren Gunon Dncesinde Temel Konu Ve Kavramlar 101
vufun kendine zg btn yorumlarn esas almaktadr. slam retisi sz konusu
edildiinde model ve muhatap olarak tasavvufu kabul etmektedir. Tasavvufun
kkeni problemi onun, dinsel retinin kalbi olduu iddiasyla zlmektedir:
Sufzm dardan gelmedi. Sonradan ilve edilmi bir ey de deil. Aksine, slamn
zne ilikin bir paradr. Bunsuz slam retisi eksik kalr.32
Yine bu bak asna gre kken sorunu nemsizdir. Zira hakikat tarihsel bir
olgu deildir: Kken sorunu o kadar nemli deildir, ikinci dereceden bir neme
sahiptir. ze ilikin bir tartma deildir.33 Tasavvufun dier btn ekollerle tarih-
sel deil de, zsel ve edeer bir ilikisi olduu sonucuna varyoruz. Bu tasavvufa
yklenen anlam ile ilgilidir. Tasavvuf z itibaryla saf metafiziktir. Geleneksel
ilimlerin bir devam ve uygulamasdr.34
Tasavvuf hem hakikat hem de ayn zamanda ona ulamak iin gerekli olan
yollar iermektedir. te tasavvuf gelenein birer uygulamas olan tarikatlar, hakikate
gtren yollar olarak grlmektedir. Gunon, zahir-btn temasn temellendirirken
bavurduu ember ve merkez rneini tasavvuf sisteme tatbik etmektedir. Ona
gre her bir tarikat, emberden merkeze doru giden yaraptr. ember zerinde
bulunan her nokta da bir yarapa karlk gelir. Neticede ve hakikatte ise sonsuz
saydaki bu yaraplarn tm merkezde birleirler. Bu yaraplarn, kiisel yarat-
llar ve miza farkllklarn da gsterdiini belirten Gunona gre Allaha giden
yollar, insanlarn ruhlar kadar oktur. Niha ama birdir. emberin bir merkezi
vardr. Ve tek bir hakikat bulunur. Hakikat yegne olunca da, grdmz tm bu
dsal farkllklar nemi yitirir. Kii varln kutsal anlamn kavrayp, yksek hl-
lere ulanca tm arz snr ve farklar ortadan kalkar. Gunon bu hli tasavvuftaki
beka motifiyle ifade eder ve bunu kulun sfatlarnn, Allahn sfatlarna yer vermek
suretiyle ortadan kalkmas eklinde tanmlar.35
Dnrmz sufizm teriminden rahatszdr. Ona gre slam tasavvufunu,
sufizm terimi yeterince ifade etmemektedir. Dahas bu, batllarn uydurduu bir
kelimedir. Bunun yerine inisiyasyon, tasavvufu karlayan daha uygun bir kelimedir.
Gunon, ezoterik/btn ekoln bir srdrcs sfatyla, her gelenekte grld gibi
slam geleneinde de geni yer tutan zahir ve btn ulemas arasndaki tartmann
kukusuz ki farkndadr: Gerek u ki, sufi szc Kuran gibi Arapadr, kural-
32. Age, s. 32.
33. Age, s. 33.
34. Age, s. 35.
35. Age. s. 30.
102 Mehmet Evkuran

lar dorudan Kurandandr, ama bu kurallar Kuranda bulabilmek iin, Kurann

asl zn tekil eden hakikatlere gre anlalp yorumlanmas gerekecektir. Bu
yorumu yaparken sadece zahir bilginlerinin din, mantk ve dille ilgili yntemleriyle
hareket edilmemelidir.36
Bu perspektif, tm ezoteriklerin ortak zelliidir. Lafzlar, onlarn tezlerini
merulatrmaya elverili deildir. O hlde, tevile gitmek gerekir. slam dnce
gelenei boyunca ortaya kan ekollerin, grlerini merlatrmak Kurana
dayanmaya altklar ve bunun iin de tevil yntemine bavurduklar bilinen bir
gerektir. u hlde bu sorun sadece mistik ve tasavvuf evrelerle snrl deildir.
Tevil metodunun bizzat kendisinin yanl olduuna deil, bata Btnler olmak
zere eitli mezhepler tarafndan son derece savruk, gelii gzel ve keyf kulla-
nlmasnn yanl olduuna inanyoruz. Zira zahirin dili olan dil ve mantk kurallar
dna kldnda, elde kalan ey keyfiliin dnda ne olabilir ki!
Gunon btn srecin ayrlmaz bir paras olarak eyhin (Hinduizmde Guru)
ilevine ve bir silsileye balanmann kanlmazlna iaret eder. Hakikate ulamak
in tevilin yan sra tefekkr arttr. Bu bakmdan en byk statlarn yazdklar,
ancak tefekkr iin bir ara ve dayanak olabilir. Yoksa yalnzca bu eserleri okuyarak,
hibir ekilde mutasavvf olunamaz, ite bu noktada insanlar hakikati anlama dzeyi
asndan avam ve havas olmak zere zorunlu olarak ikiye ayrlrlar: Her eyden
nce, yaratltan gelen bir yatknlk veya istidat gerekir. Hi bir aba bunlarn yerini
tutamaz. Ayrca dzenli bir silsileye de balanmak gerekir. nk bu balanma ile
meydana gelen manevi tesirin iletimi isterse en basit derecede olsun, tasavvufun
olmazsa olmaz bir artdr. Bir kez btnyle elde edildi mi artk bu aktarm, safi
esoterik bir almann hareket noktas olur.37
Her trl sz, fiil, balanma bu btn sre iin bir dayanak ve aratr. Btn
srecin zirvesi olan yce zdelik makam, mutlak, koulsuz ve sreklilik hli olan
ve mmkn varlk snrlarnn tesini ifade eden bir makamdr.38
Grld gibi hakikatin, ulalmas zorlu bir idrak makamn gerektirmesi,
insanlarn bir ksmnn zaten bu srecin gereklerini yerine getirmekten mahrum
olmas ve bu nedenle de bir silsileye balanmann zorunlu oluu, avam-havas
ayrmnn ihtiya duyduu teorik nclleri sunmaktadr.

36. Age. s. 33.

37. Age, s. 37.
38. Agy.
Ren Gunon Dncesinde Temel Konu Ve Kavramlar 103
3. Kozmik evrim Teorisi
Gunonun ana temalarndan biri de evrimler retisidir. Bilindii gibi Hint
mitolojisinde yer alan bu inan, insanlk tarihinin kozmik bir evrim iinde yol
aldn belirtir. Bu itikat, tarihe bir yn ve anlam atfeder. retiye gre balangta,
kutsaln tezahrne mazhar olan dnyada her ey iyi ve gzeldir, insanlar kutsaln
tecrbesini tam olarak yaarlar. Ancak zamanla asldan uzaklalr. Her ey tersine
dner, karmaklar. Kaosla birlikte birtakm doal fetler de bu bozulmaya elik
eder. Zaman hzlanr. Ksaca anlatlan bu evrim zorunludur. Kozmik bir yasa
olduuna inanlr. Karanlk aa tekabl eden Kali Yuga kozmik evrimde kutsala
en uzak devreyi, tam bir ifsat dnemini ifade eder. Ancak kozmik evrim yasasna
gre, Kali Yugay zorunlu olarak kutsal balang dnemi izler. Tpk kaosu koz-
mosun izlemesi gibi, bu devrev/evrimsel/dngsel/dairesel harekette de dzen,
dzensizlikten sonra gelir. Kozmik evrim iinde yer alan her dnemin kendine
zg zellikleri, almetleri vardr. Ve retiye gre bu almetler salt sosyal ve ahlk
dzeyde kalmaz, doal dzen ve zamann ileyii zerinde de kendini gsterir,
insanlar hangi ada yaadklarn, ite bu almetlere bakarak anlayabilirler. Geri
insan, ann farkna varm olsa bile bu kozmik evrimi deitiremez. Sadece bu
zorunlu evrim iinde kendine bir rol seip beenebilir.
Gunon, kozmik devirler retisinin ok net olarak Hindu geleneinde
bulunduunu ve onun edeerlerinin dier geleneklerde de gzlendiini syler.39
Buna gre her a, tezahrn herhangi bir hlinin tekml sreci olarak kabul
etmek gerekiyor. Her trl deiim belirli bir kozmik sre iinde gereklemek
durumunda olduu iin, prensiplerden kaynaklanmayan bir deiimin gerekle-
mesine olanak yoktur. Yani deiim olarak tespit edilen herey kendi prensibine
tab bulunmaktadr. Gunon bu retiyi, deiik tradisyonlara tatbik ederken,
Hindu mitolojisinde yer alan ve ayn retiyi (Kozmik evrim) rnekleyen araba
tekerlei motifine deinir. 40
Kozmik evrim retisinde devir kavram, hem kozmik hem de tarihsel (dnyevi,
fiziksel ve coraf) bir karaktere iaret eder. Kozmik evrim dzeninde sras gelen
devir, hem insanlarn zihinsel dnyalar zerinde hem de toplum ve doal dzen
zerinde etkilerini zorunlu olarak gsterir. Zira yine Gunona gre zaten kozmik

39. Geleneksel Formlar ve Kozmik Devirler, s. 13.

40. Age, s. 32
104 Mehmet Evkuran

dzen ile beer dzen arasna gerekli ve sabit bir tekbliyet bulunmaktadr.41
Kozmik evrimden Gunonun ne anladn doru bir biimde ortaya koymak
ve deerlendirmelerde yanltc olmamak iin bizzat onun ifadelerine yer vermek
uygun olacaktr: Bir zaman evriminin her evresi, ne olursa olsun, sadece olayla-
rn belirlenmesinde etkili olan kendine zg bir nitelie sahip deildir, fakat ayn
zamanda bu olaylarn cereyan ettii hz da bu evrelerden her birine bal olarak
gerekleen nicelie ait olmaktan ok nitelie aittir.42
u hlde kozmik evrim kuramna gre sosyal ve doal olaylarn mahiyeti ve
hatta dnyann ald grnm, iinde bulunduumuz kozmik devrin niteliine
baldr. Ancak durum bununla da kalmaz. Olaylarn ieriinin yan sra, olaylarn
vuku bulu hzlar da ayn kozmik nitelik tarafndan belirlenir: Hza verilen anlam
gibi, zaman iindeki hz niceliksel bir anlama indirgenemez. evrimin deiik
evrelerine gre, kendi aralarnda benzerlik kurulacak olay dizileri zaman iinde,
niceliksel olarak eit srelerde olup-bitmez.43
Gunon bu grlerini Hint mitolojisinden hareketle temellendirmeye alr:
Bunun ok belirgin rneklerinden birini Mantvantaray oluturan, drt Yugann
karlkl srelerinin azalan ve klen oran iinde bulabiliriz. Bu nedenle gnmz-
deki olaylar daha nceki alarda eine rastlanmayan, grlmemi bir hzla, stelik
durmadan artan, ykselen bir hzla cereyan etmektedir. Ve bu hz, evrimin sonuna
kadar artmaya devam edecektirZaman, devaml artan bir kabz yani daralma hali
ile ifade edilir. Bu hlin son snr duru noktasna tekabl eder.44
Buna gre, kozmik evrimin ilk dnemleri kutsaln tecrbesinin dolaysz
yaand, zamann yava ve dingin ilerledii huzurlu dnemlerdir. Ancak evrim
dairesel bir tarzda ilerlemeye baladnda, baka bir ifadeyle tekerlek dnmeye
baladnda gelen her dnem bir ncekine kyasla bir dejenerasyon oluturur.
Zuhr kronolojisi gerei tarih belirli dnemler boyunca hakikatin tezahrne,
belirli dnemlerden sonra da (zellikle kali-yugada) mutlak bir bozulma, yozlama
ve hakikatten uzaklamaya tank olur.
Her tezahr sreci, zorunlu olarak ilkeden tedric bir uzaklamay ierir. Gu-

41. Age, s. 14.

42. Niceliin Egemenlii ve an Almetleri, s. 53.
43. Age, s. 53
44. Age, s. 54.
Ren Gunon Dncesinde Temel Konu Ve Kavramlar 105
non buna gerek ini ya da gerek d adn verir.45 Ona gre kozmik evrimin
izledii srete srekli olarak aaya doru inen bir hareket sz konusudur: Bu,
ilkeden tedric bir uzaklama anlamna gelen zuhur srecinin kronolojik bir ifadesidir.
evrimin sonuna yaklaldka, olaylarn hznn artn, ar cisimlerin yukardan
d srasnda grlen hza benzetebiliriz. Bugnk insanln gidii, gerekten
de bir yokuun tepesinden frlatlan hareketli bir cismin iniine ok benzemektedir.
Bu hareketli cisim aaya ne denli yaklarsa hz da o denli artmaktadr.46
Gunon, kozmik evrimin inici hareketini, zuhur srecinin zorunlu bir ifadesi
olarak deerlendirmektedir: (Kozmik ini) varoluun pozitif ya da z kutbundan
hareket edip negatif ya da madde kutbuna doru inen hareketle gerekletii iin,
buradan her eyin gittike, nitelik yn azalan fakat nicelik yn artan bir grnm
kazanmaktadr. Bu nedenle evrimin son dnemi her alanda niceliin egemenliini
salamaya doru zel bir eilim gstermek zorundadr. 47
Kozmik d hzlandka herey bozulmakta, zaman hzlanmakta ve bunun
sonucunda nitelik kaybolarak nicelik ve madde egemen olmaktadr. Nitekim Gunon
mehur kitabnn adn Niceliin Egemenlii ve an Almetleri olarak tespit eder.
Tabi bu arada doal evre de deiiklie urar. Zira bu dnem, belirli bir kozmik
ana tekabl etmektedir.48
Gunona gre yeniden ayaa kalkma ve her eyin tekrar normale dnmesi,
kozmik dn btnyle tamamlanmasn ve bir evrimden dierine gei ann
ngrmektedir. Ancak bu zel an elbette herkes deil, evrimin tohumlarn hazr-
lamakla grevli ok az sayda zel ve sekin insanlar anlayabilecektir.49
Gunon dncesinde, tm ezoterik ve mistik ekollerde olduu gibi, sekin-
cilik (elitizm) nde gelen temalardan biridir. Buna gre mistik retiler, bu birinci
snf insanlara zg birinci snf hakikatlerdir, insanlarn ou ise yine Gunonun
ifadesiyle budalalk yaparak, bu hakikati bir trl anlayamazlar. Oysa bizler, istesek
de istemesek de beer ve kozmik dzenle birlemek zorundayzdr. u hlde iinde
bulunduumuz evrimsel dnemin kozmik koullaryla kuatlm bulunmaktayz.
Ve yaanlan felaketler, ykmlar, aclar, arpklklar vb. tamamen kozmik devrin
gidiatnn itici (descendent) bir hareket iermesinden dolaydr. Gunon, yaad-
45. Geleneksel Formlar ve Kozmik Devirler, s. 17.
46. Niceliin Egemenlii, s. 54.
47. Age, s. 55.
48. Agy.
49. Niceliin Egemenlii, s. 11.
106 Mehmet Evkuran

mz doal ve sosyal felketler karsnda son derece rahattr. Telaa gerek yoktur.
Zira her eyin vakti gelince olacana inanan biri iin bu gecikmenin bi bir nemi
yoktur: artlarn gsterdii almetler izlenmelidir. Bunlar, hi de umulmadk
almetler olmayp, hem genel dzenin hem de beer ve kozmik dzenin kendine
zg aklamalarndan baka bir ey deillerdir.50
alarn almetini dikkatle izleyen Gunon aslnda bir tr teselli teolojisi
nerir. Yeni bir dnemin hazrlanmas iin bir balang noktas oluturmak zere
Manwantarann sonunda hereyin bulumas gerekiyor: Tm tradisyonal veriler
uzun sreden beri Kali-Yugann iinde bulunduumuzu gsteriyor. Kali-Yugann
tasvirleri bugnk an karakterlerine en arpc biimde uyan, ileri bir evresinde
bulunduumuzu gsteriyor.51
Gunon modern aa zg pek ok durum, kavram ve deeri radikalist bir
yaklamda ve kktenci biimde eletirir. Modern an anlamak iin onun kozmik
evrimin kali-yuga ad verilen son evresiyle olan balantsn asla gz ard etmemek
gerekir. Gunon, hakikati yadsyanlarn durumunu ele almakta ve yadsmann hibir
eyi (hakikati) ortadan kaldramayaca aksine yasann, onu yadsyanlarn aleyhine
dnecei uyarsnda bulunmaktadr.52

4. Sahte Maneviyat
nceki blmde Gunoncu dnce bakmndan amzn en belirgin yn-
nn, her eyin asl znden saptrlmas ve bozulmas olduunu tespit etmitik.
Bunun ilk ve en nemli gstergesi dilin bozulmasdr. Dilde yer alan pek ok kelime,
anlam asndan yn deitirmi ve asl anlamna kart bir anlamda kullanlmaya
balanmtr. Gunon bu adan zellikle gelenek kelimesinin kimi insanlar tara-
fndan yersiz ve tehlikeli kullanlmasna iaret etmektedir.53 Modernler tradisyon
ile deti her zaman birbirine kartrdklar iin, basit detlerden ibaret olan her
eye tradisyon (gelenek) adn vermektedirler. Bu tradisyonun gerek anlamnn
bilinmeyiinden dolaydr.54 Fakat burada ayn zamanda modern zamanlara zg
bir ey varln hissettirir ki o da, hemen hereye hakim olan sahteciliktir: Burada
sahtecilik zihniyetinin bir tezahr de sz konusudur. Tradisyonun artk kalmad

50. Age, s. 9.
51. Age, s. 20.
52. Age, s. 80.
53. Niceliin Egemenlii ve an Almetleri, s. 245.
54. Age, s. 29.
Ren Gunon Dncesinde Temel Konu Ve Kavramlar 107
bir yerde bu boluu, zahir olarak, taklitleri doldurur...55 Buna gre det gelenekten
farkl bir ey deil, daha fazlas, ona kar olan bir eydir. Gunon bu durumlar iin
gelenek-kart (anti-tradisyonel) deyimini kullanr.
Sahtecilik (taklit)56, daha yakndan bakldnda Gunon sistematiinde, koz-
mik evrim ile de gl bir iliki iindedir. Zira kozmik evrimin bu en olumsuz
dneminde (kaliyuga/ahir zaman) nesnelerin kopyalar, bu arada hakikatin de
sahteleri ortal doldurur.
Modern dnyada gelenein yerini almak zere sahte ve taklit gelenekler geli-
tiine gre, peki gelenekiler nerede duruyor ve kendilerini geleneki olarak nitele-
yenlerin yaptklarnn ve sylediklerinin karl nedir? Gunon, modern dnyada
ortaya kan geleneki akmlar hakknda pek de olumlu dnmez: Gelenekiler,
gelenek hakknda hibir gerek bilgiye sahip olmakszn, gelenee doru sadece bir
tr eilim ya da istek duyan kiilerdir, ite gerek geleneksel dnce ile geleneki
dnce burada ayrlr. Geleneksel dnce bu bilgiyi znde bulundurur ve hatta
nerdeyse bizzat bu bilgiyle zde olur. Oysa geleneki ancak basit bir aratrc
olabilir. Ve kaybolma tehlikesiyle kar karyadr. nk amaz ilkelere ve yn
gstergesine sahip deildir.57
Geleneki her eyden nce gelenein gerek anlamndan habersizdir. Bu
nedenle o ancak bir aratrmac dzeyinde etkinlik gsterebilir. Yanlsamalara
dme ihtimali, onu her an sahte fikirlerle karlatrabilir.
Bazen de geleneksel hakikate duyulan zlem ve kutsala kavuma arzusu, sahte
maneviyata temel olabilir. Yani bir toplum geleneksel ilkelerden saptnda, kaybet-
tii deerlere tekrar ynelme ihtiyac duyar. Buna engel olmak iin topluma szde
kurallar sunulur. Ve neticede kar bir gelenek oluturulur.58 Bu olumsuz oluumda
en byk yanltc unsur detler olmaktadr. detlerden rl sahte gelenekler
her eyden daha ok kar-tradisyon hareketini hazrlar. Bu sre dorudan ya
da bilinsizce ileyebilir. Ancak sonu deimez.
Gunona gre bu durumun kozmik evrimle de olduka gl bir balants
bulunmaktadr: Bu taklidi ve bu arptmay mmkn klan ey nedir? Hatta deyim
yerindeyse evrimin ini istikametinde ilerledike kendi tr iinde bunu daha ok
55. Agy.
56. Manev limlere Giri, s.30.
57. Age, s. 248.
58. Manevi limlere Giri, s. 30.
108 Mehmet Evkuran

mmkn ve daha mkemmel yapan ey nedir? Bunun temel nedeni, en st nokta ile
en alt nokta arasnda mevcut olan ters analoji iinde yatmaktadr... Bu tr taklitler
her eyi nicelik bak asna indirgeme abasnn tam ifadesidir59
Burada bahsi geen sahtecilik ve taklitilik eilimlerinin, kozmik evrimin
doasndan gelen zorunluluklar ve kar koyulamazlklar vardr. Sahte maneviyatn
ykma gtrlmesi iin sapmann, iin sonuna kadar, yani varabilecei en ileri nok-
tasna kadar gitmesi gerekecektir. Ancak bylece Kali-Yuga yani dier bir ifadeyle
karanlk a tamamlanabilecektir: ...Her iki durumda da evrimsel zuhurun son
noktasyla ilgili eylerin sz konusu edildii gayet aktr. te, niha ann yeniden
ayaa kalk ya da dirilii, en kesin bir ekilde ve tam olarak, btn eyann, yklma
durumuna gre, tam tersine dn gibi gzkmesinin nedeni budur.60
Baka bir ifadeyle tm bunlar, ilh plnn ngrd gibi yerine gelmektedir.
Ancak yine de kar maneviyatn ieriini oluturan detlere sayg gstermek, Gu-
nona gre, temelde budalala sayg gstermekten baka bir ey deildir.61 Hatta
daha da tehlikeli bir durumdan sz edilmektedir. Kar-gelenein yaygnlamas,
Deccaln hkim olmas demektir.62
Kar-gelenek hareketi, modern dnyann son eseri olarak, gelecek evrimin
Altn an sratle hazrlayacaktr. Gunon, ilh plnn kanlmaz ileyii kar-
snda eytann aptallna dikkat eker. Tabi burada, Ona gre eytan kiiletirmek
gerekmez. Zira nemli olan, onun tekabl ettii metafizik roldr.63
Sahte maneviyat eletirsi konusunda dnrmzn olduka dikkatli ve
zenli davrand grlmektedir. Zira mistik akmlarn ald en youn eletiri
kutsaln istismar noktasndadr. Burada Gunona katldmz nemli bir nokta
var. Gerekten de geleneksel olana ynelme arzusu, insanlar zerinde son derece
nostaljik bir etki yaparak hem onlar ve hem de gelenein kendisini gln bir
duruma sokmaktadr. Gelenee duyulan sempati insanlar pasifize ederek her trl
sama ve tehlikeli telkini kabule hazr bir zihin yapsna yol amaktadr.
Gunon sahte maneviyata vurgu yaptktan sonra, onun modern dnyadaki
arpc rneklerine dikkat eker. Modernizme ynelik tepkiler, eer i bu noktada

59. Niceliin Egemenlii, s. 336.

60. Age, s. 237.
61. Manevi limlere Giri, s.32.
62. Niceliin Egemenlii, s. 319.
63. Age, s. 285.
Ren Gunon Dncesinde Temel Konu Ve Kavramlar 109
kalrsa, bundan hibir somut sonu beklenemez. Ayrca materyalizmle mcadele
etme bahanesiyle oluan tutarsz, etkisiz geleneki eilimler ile yeni ruhuluk
akm... Bunlarn tm Gunona gre gelenek dman hareketin bilinsiz yar-
dmclardr.64

5. Modern Dnya Eletirisi

Rudyard Kiplingin neredeyse deyim hline gelmi bir iiri vardr:
East is East and West is West.
And never the twain shall meat.
(Dou Doudur, Batda Bat,
Ve bu ikisi hibir zaman birlemeyecektir.)
Kiplingin bu iirini hatrlatan Gunon, pek ok Batlnn da ayn kanaati
tadn syler.65 Dou ve Bat sz konusu edildiinde, kendimizi hemen yanl
anlama ve yanltc yarglarla dolu bir alanda buluruz. Burada, Batllarca gelitirilen
Avrupa-merkezli klsik nyarglar byk sorun tekil eder. En temel klsik nyarg,
uygarlk anlay ile ilgili olandr. Buna gre, tm uygarlklarn kkeni Yunana ve
Romaya dayanmaktadr. Oysa Gunon, doru olann tek bir uygarlktan deil,
farkl uygarlklardan bahsetmek olduunu vurgular.66 Onun uygarlk anlaynn
temelinde zahir-btn kartl temas yatar. Nasl ki tek ve sabit ilke olan hakikat,
zuhur srecinde farkl grnmler alyorsa, ite bu anlayn zorunlu sonucu olarak
da farkl ve zgn uygarlklar olmaldr. Ancak Gunon, modern dnya hakknda
daha farkl dnr. Modern zihniyet kesinlikle bir uygarlk olma sfatn hak ede-
mez. O tmyle kendine zgdr. Gunon modem dnyann zelliklerini analiz
ederken, onun eletirilerinin temel noktalarn grmek mmkndr.
Bat yalnzca Dou medeniyetine deil, Avrupa Orta ana da tepeden
bakmaktadr. Bunun nedeni Batnn gelitirdii ilerleme denen uydurma bir kav-
ramdr. Bu ilerleme hurafesiyle hesaplamak gerekir. Zira ite o zaman, Batnn tm
vnleri ve kibri boa kacaktr: Batllarn ilerleme dedikleri ey, doululara gre
deime ve istikrarszlktr. Modern an en ayrc zellii olan deime ihtiyac,
Doulularn gznde, ak bir din olma almetidir. Dengeye varan kimse bu ihtiyac
duymaz artk, bilenin artk aramaya gerek duymad gibi...67

64. Age, s. 254.

65. Dou ve Bat, s. 7.
66. Age, s. 44.
67. Age, s. 38.
110 Mehmet Evkuran

Dou doktrinleri incelenirken, Batnn kusurlar ve modern dnyada egemen

olan saysz fikrin sahtelii Gunon tarafndan sahtelik olarak nitelenir. Sahtelik,
modern zihniyetin belirgin zelliklerinden biridir. Bu ise onun dier bir zelliini
ele vermektedir: Niceliin egemenlii...
Modern an karakteristik zellii, niceliin egemen olduu bir a oluudur.
Hereyi nicelik gr asna indirgeme eilimi hakimdir. Ve bu bak as (niceliksel)
modern calarda insanln ulat evrimsel srecin koullarn btnyle yanst-
maktadr. Demek ki sahtelii douran niceliksel bak as, iinde bulunulan kozmik
evrimin zorunlu bir sonucu ve onun bir almeti olmaktadr. Batnn stnl,
niceliin egemenliinin bir ifadesidir. Zira bu zihin yaps, yalnzca Batda domu
olup Doudaki etkisi ise batllatrmadan baka bir ey saylmamaldr. Gunon
burada basit bir coraf deil metafizik bir ayrm sz konusu eder. Zira ona gre
bir de simgesel bir corafya vardr. Ayn zamanda da Bat, gnein batt yeri
ifade etmektedir. 68
Batnn uygarlk ve bilim dedii eye bakalarnn da kalkp pekal barbarlk
ve cehalet diyebileceini ve bu kavramlarn o kadar da Batnn tekelinde olmadn
belirttikten sonra Gunon, Modern bilim anlayn ele alr. Modern Batnn bilimi
tahlil ve inhilal (dispersion) iken Dounun ilmi terkb ve temerkzdr (concent-
ration).69
lkesiz Bat bilimi, ksm bilgilerin yeknudur. Bir sahada derinleerek deil,
blerek, tekrar sonsuza kadar artrr. Daha yukar basamaa knca tereddtlere
der ve sendeler. Gunon, insanlk tarihinin hibir dneminde Batnnki kadar
ilkesiz, cahil bir bilim anlay grlmedii ve Batnn kendi cehaletini ikrar ettikten
sonra kalkp bunu bir program ve meslek hline getirdii dncesindedir. Bunun
en karikatr rnei olarak agnostisizmi gsterir.70
Modern zihniyet kesin olarak akn ilkelerden mahrumdur. Bunun modern
bilime yansmas pozitivizm ve agnostisizm olmaktadr. Bat cahildir, bilememektedir.
Kendisi bilmedii iin bakasnn da bilmeye hakk olamaz, diye dnr. Aslnda
burada bir cehalet itiraf gizlidir. Gunon bunu, Batnn kendi cehaletini gizlemesinin
tek yolu olarak deerlendirir. Oysa bilgi hiyerarisinde, bilimin tepesinde metafizik
yer alr. Zira metafizik, hakikatin saf ve akn bilgisidir. Metafizikten yoksun bir bilim,

68. Age, s. 248.

69. Age, s. 37.
70. Age, s. 47.
Ren Gunon Dncesinde Temel Konu Ve Kavramlar 111
asla hakikatin bilgisini ieremeyecektir. Gunonun srarl olduu noktalardan birisi
de ite burasdr: Metafiziin olmad yerde, her eit bilgi ilkeden, hakikaten mah-
rumdur. Byle olmas ona bamszlk salasa da mul ve derinlik bakmndan ok
ey kaybettirmektedir. Bat ilmi kopuk bilgiler kesretinde dalp-giderken, olaylarn
ayrnts iinde yok olurken, eyann hakiki mahiyetini renemez. Bu acziyetini
rtbas etmek iin de eyann mahiyetinin bilinemeyeceini syler.71
Baka bir yerde de modern bilimler iin krnt benzetmesini yapar. Gnmz
modem bilimleri, eski geleneksel ilimlerin yozlam birer krntlardr. Bu yzden
hibir eyin gerek aklamasn yapamamaktadrlar.72
Aslnda tam bir yanlsama iinde bulunan modernlerin durumu, Platonun
maara mahkmlarn artrr. Maarada yaayan ve gereklere arkalar dnk
olan insanlar duvara yansyan glgeleri hakikat sayarlar.73 Modern bilim gerekte
modern zihniyetin tbi olduu hzl kn baka bir ifadesi saylmakta ve nitelik
grntsnden tamamen yoksun tam bir nicelik grnm vermektedir.74
Gunon gnmzde nesnelerin gerek anlamlarna nfuz etmek yerine,
son derece yzeysel ve kolayc yollara sapldn sylemektedir. Bunun bir somut
gstergesi olarak da modern bilim evrelerinde bile bo ve ieriksiz tefsir (exegesis)
aratrmalar ve metin eletirilerinin tercih edilmesini gsterir.75 Modern bilimi
temelinden tenkit eden Gunon, bu vesileyle geleneksel ilim ile de bir mukayesesini
yapar: nisiyatik (geleneksel) eitimle, ldin eitim arasndaki temel fark... Basit
olarak dardan renilmi bilginin burada hibir deeri yoktur. Bu ekilde birbiri
stne ylm kavramlarn miktar ne olursa olsun (nk burada nicelik sz
konusudur) nemli olan insann kendinde tad gizli imknlar uyandrmaktr.
Platonun anmsama teorisinin gerek anlam budur.76
Eski uygarlklarda yaam ve insan etkinlikleri gnmzdeki gibi birbirinden
kopuk ve uzlamaz olmad gibi, her etkinlik ve her ura kutsal bir grev telakki
edilirdi. Gunon bu durumu en iyi anlatan kavramn, Hint retisinde yer alan
Swadarma kavram olduunu syler.33 Bu adan ilimsiz sanat bir hitir. Ancak
sekler ilim, gerek doktrinden yoksun olduu iin, onun uygulanmas sadece
71. Age, s. 51.
72. Niceliin Egemenlii, s. 12.
73. Age, s. 13.
74. Age, s. 10.
75. Dou Dncesi, s. 134.
76. Niceliin Egemenlii ve an Almetleri, s. 75.
112 Mehmet Evkuran

modem sanayiin domasna yol amtr.77 Geleneksel bilimde nitelik belirleyicidir

ve asla nicelik uruna feda edilmez. Geleneksel bilimin sonucu olan eski sanatlarla,
modern bilimin rn olan modern sanayi arasndaki kartlk, nitelik ile nicelik
arasndaki temel kartln pratik bir uygulamas gibidir.78
Modern zamanlarn en popler kavramlarndan biri eitliktir. Bunun sosyo-
politik ortamdaki ifadesi de demokrasidir. Bu temel kabuller, geleneksel retilerde
ok net olarak grlen hiyerari temasna ters dmektedir. Gunon bu kavram-
lar, eitim alanndaki pratik uygulamalarn da zikrederek eletirir. Ona gre bu
takntlar niceliin, niteliin nne kartlmasnn doal sonulardr: Demokratik
ve eitliki grlere gre btn bireyler kendi aralarnda eittir; buna gre btn
bireylerin ne olursa olsun, hereye eit ekilde yetenekli olmalar gerekirmi gibi
sama bir varsaym da beraberinde getirmektedir.79
Herkese zorla ayn standart eitimi vermek, insanlarda bulunan stn manevi
yetenekleri kreltmek ve tekbiimcilii dayatmak anlamna gelir. Bu da eitlik adna
yaplmaktadr. Ancak Gunon burada bir uyar yapar. Bu, aada eitliktir ve her
trl nitelikten yoksun ve sadece basit saysal birlikler durumuna indirgenmi
varlklar ngrr.
Modern zihniyetin en belirgin zelliklerinden bir dieri de basitletirme ve
avmletirme (vulgarisation) arzusudur. Nesnelerin olabildiince basit olmas
temenni edilmektedir. Hemen her eyin herkesin anlayabilecei bir seviyede olmas
gerektii yanlgs, retilerin avmlemesine yol amaktadr. Oysa retide yer
alan ve onun zn tekil eden btnn zaten doas gerei ifade edilemezlii yzn-
den, ortaya kaos kar. Modern bilim bu saplantya takntl olduu gibi Gunona
gre, modem zamanlarda grlen felsef ve din anlaylar da bu avmleme ve
basitlemeye maruz kalmlardr.
Avmlemenin zorunlu sonucu sr dmanldr: Hakikat u ki, bu modern
dnce, belli bir derecede ondan etkilenen herkes nezdinde, srra kar bir d-
manl ya da hangi alana ait olursa olsun az ya da ok srra benzeyen her eye kar
dmanl iermektedir.80
Modern sekler bilimin halk kitlesi iin yapldn ifade eden Gunon, modern
77. Age, s. 72.
78. Age, s. 71.
79. Age, s. 66.
80. Age, s. 29.
Ren Gunon Dncesinde Temel Konu Ve Kavramlar 113
bilimin gizli tutulmaya deer ya da belli bir elitin kullanmna mahsus bir yan
olmadn belirtir. Bu yzden de elitin, modern bilime ihtiyac bulunmamakta-
dr. Ayrca modern dnceye dn vermek ve retiyi avmletirmek, aslnda
geleneksel dnceyi oluturan her eyin bizzat inkrndan baka bir ey olmaya-
caktr. Buna karn avmleme srecinde ifade edilemez olan hakikatler bu srece
kar direneceklerdir.81 Tm bunlardan modern bilimin yzeyselliinin yan sra,
aklamaktan uzak ve gizleyecek kadar deerli hibir eye sahip olmad sonucu
kmaktadr. Gunon bu durumu srrn kefedilmemesi iin oluturulan eytan
bir desise olarak tasvir eder.82
Propoganda ve avmlemeyi geersiz hatta tehlikeli klan baka bir gereke
daha vardr. O da modern insandaki alg yetersizliidir. Avmileme, ancak
hakikatin aleyhine ilemek zere mmkn olabilir. nk konunun bir de kozmik
evrimle ilgili kanlmaz bir yn bulunmaktadr: Eer adalarmz btn olarak
kendilerini neyin ynlendirdiini, ynettiini ve gerekten neye doru yneldikle-
rini grebilmi olsalard, modern dnya bu ekliyle olduu gibi varolmasn derhl
durdururdu.83
Gunon baka bir vurgusunda ise, imdiki an bugn ne ise onun dnda
baka bir ey olamayacan sylemektedir.84 O hlde burada modern insann telafi
edilemez bir dramndan bahsetmek gerekecektir. Zira o -eer Gunon hakl ve onu
yanl anlamam isek- istese bile hakikati anlayacak yetenee ve yeterlie sahip
deildir. Modern zamanlarda grlen ve Gunonun sahte maneviyat olarak
niteledii akmlar modern insann hakikat karsndaki dramnn yannda dier
yandan hakikatin vulgarize edilemezliinin de ak gstergesidir. Dolaysyla her
trl propaganda ilevsiz kalacaktr. Propaganda, avmlemeyi zorunlu kldndan,
hakikatten dn vermeyi gerektirecektir. stelik bu dn jestinin modern insan
tarafndan grlecei de kesin deildir.
Gunon modern dnyann ycelttii ve onu tanmlayan temel kavram, kurum
ve deerlere radikal biimde kart bir tavr iinde grlr. Bilim, ilerleme, hukuk,
medeniyet, hrriyet adalet, aklclk, bireycilik... Tm bu kavramlar ona gre aka
ortaya konmam olan ancak fiilen yaamakta olan bir tr beer dinin putlar
ve ilhlardr. Bunlar aslnda bir din deil de, dinin yerine gemek iddiasnda olan
81. Age, s. 111.
82. Agy.
83. Age, s. 10.
84. Age, s. 8
114 Mehmet Evkuran

kar-din unsurlardr.85
Hogr kavram da bu temellendirme srasnda ait olduu anlamna kavu-
maktadr: Dou ve tradisyonel gelenee sahip olanlar, asla hogr szcn
bilmezler. Aslnda hogr hakikate kar kaytszlktan baka birey deildir.
Entellektellerin tamamen yok olduu durumda kabul edilebilecek bir eydir.86
Dnrmze gre hogrnn ortaya kp glenmesi, hakikatin aramzdan
ekip gittiinin bir gstergesidir. Zihinleri gl biimde kendine ekecek olan
evrensel ilke yok olduunda insanlar, her hangi bir sahici retiye inanma gcn
kendilerinde bulamayacaklardr. Gunona gre bunun en arpk sonucu, hog-
rnn modern dnyada yceltilip yaygnlatrlmasdr.

Sonu
Makalemizde Rene Guenonun dnce yapsn ortaya koymaya ve temel
kavramlarn aklamaya altk. Dnrmz hakikat kavram ekseninde bir
varlk ve buna bal bir bilgi anlay zerinde durmaktadr. Ona gre hakikat, tanm
gerei tarih stdr, her trl ikicilikten uzaktr. Modern ncesi tm uygarlklar
hakikat kavramn entelektel dzeyde koruyan ve tayan bir inisiyatik gelenee ve
bir tradisyona sahiptir. Tradisyonlar temelde edeerdir ve st dzeyde aralarnda
kesinlikle ihtilaf bulunmaz. Ancak bunu kavramak iin tradsiyonlarn entelektel
boyutunu anlatan sembolik dinsel dili derinliine kavramak gerekir. Bu durumunda
zahir-btn dalizmini amak ve sahih gelenek kavramnn gerek anlamna ulamak
da mmkn olacaktr. Tarih kozmik evrim ad verilen dngsel bir ileyie sahiptir.
Bu sre hakikatin tezahr ve kendini saklamas ilkesince geliir. Ancak zamanla
hakikatten uzaklaldktan sonra tekrar ona ulamak ve evrim tamamlanmak
zere k ve kaos dnemleri yaanmak durumundadr. Ktlk ve sahtecilik
dnemlerinde hakikatin yerini onun en kt ve gln taklitleri alacaktr.
Gunon, modern dnyaya, kadim dnyann farkl geleneksel inanlarndan
hareketle kkl eletiriler de getirmektedir. Dinlerin akn birlii olarak da anla-
labilecek bir reti ne srmektedir. Gunon btn kavramna arlk vermekle
birlikte onu Btn olarak nitelemek konusunda biraz ihtiyatl davranmak daha
doru olacaktr. Zira onunki, zahir ile btn arasnda gerilimsiz bir iliki kurmaya
alan entelektel bir aray grnmndedir. Ancak uras da bir gerektir ki, bata
slam gelenei olarak zere Gunonun dnce yapsnn ve deerlendirmelerinin
85. Dou ve Bat, s. 42.
86. Manevi limlere Giri, s. 103.
Ren Gunon Dncesinde Temel Konu Ve Kavramlar 115
teolojik adan da deerlendirilmesi ve eletirilmesi gerekmektedir.

KAYNAKLAR
Gunon, Ren, Dou ve Bat, (ev. Fahrettin Arslan), z Yaynclk, stanbul 1980.
--------------------, Dou Dncesi, (ev. Lt Fevzi Topaolu), z Yaynclk, stanbul
1997.
-------------------, Dou Metazii, Metazik Nedir? iinde, (ev. Mustafa Tahral),
Birey Yaynlar, stanbul 1999.
-------------------, Geleneksel Formlar ve Kozmik Devirler, (ev. Lt Fevzi Topaolu),
nsan Yaynlar, stanbul 1997.
-------------------, slam Maneviyat ve Taoculua Toplu Bak, (ev.Mahmut Kank ),
z Yaynclk, stanbul 1989.
-------------------, Madd ktidar Ruhn Otorite, stanbul 1992.
-------------------, Manev limlere Giri, (ev. Lt Fevzi Toaolu), nsan Yaynlar,
stanbul 1997.
-------------------, Modern Dnyann Bunalm, (ev. Mahmut Kank), stanbul 1986.
-------------------, Niceliin Egemenlii ve an Almetleri, (ev. Mahmut Kank), z
Yaynclk, stanbul 1990.
Lings, Martin, Antik nanlar Modern Hurafeler, (ev. E. Harman, U. Uyan), nsan
Yaynlar, stanbul 1980.