Wallis Budge, Mısır'da Ölüm Sonrası Fikri PDF

Msr'da lm tesi Fikri
E.A. WALLlS BUOGE
MsR'DA
LM SONRAS FKR
eviren:
Rengin Ekiz
EGE META YAYNLAR

Kitabn orijinal ad
EGYPTIAN IDEAS OF THE AFTERLIFE
Copyright 1899 E.A. Wais Budge
Bu Kitabn Trke Yayn Haklar

DNM BASM, YAYN, TANTM Tc. LTD. T:ne aittir.
Yazl zin Alnmadan Hibir Alnt Yaplamaz
zmir, 2001
ISBN 975-851 9-1 4-X
-Bask
Kurti Matbaaclk San. ve Tic. Ltd. t.
Kk Ayasofya Cad. Akbyk Deirmeni Sok.
Kapaas han 33/ 6 Sultanahmet / stanbul
Tel: (O 21 2) 518 11 28 Faks: (O 212) 517 40 10
-Cilt
Gven Mceit ve Matbaaclk San. ve Tic. Ltd. ti.
Kk Ayasofya Cad. Akbyk Deirmeni Sok.
Kapaas han No: 33/C Sultanahmet / stanbul
Tel: (O 212) 518 10 64
-Kapak Tasarm
Hasan BORA
-Yayn
DNM BASM, YAYM, TANTM Tc. LTD. T.
Kbrs ehitleri Cad. 1452 Sok. No: 7/ A Alsancak / ZMR

Tel: (O 232) 421 44 49 Fax: (O 232) 422 72 12
e-mail: egemeta@ixir.com
NDEKLER
SUNU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
NSZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
i. KADR- MUTLAK TANR NANCi . . . . . . . . . . . . 13
II. OSRs, LDKTEN SONRA

DRL TANRs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
III. MsRlLARN "TANRLAR" . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
V. LLERN YARGLANMAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
v. DRL ve LMSZLK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

LLSTRASYON LsTES
BLM SAYFA
I. yARATL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
II. ss PAPRS BATAKllGINDA

HORUS'U EMZRYOR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
III. OSRs'N RUHUYLA RA'NIN RUHUNUN

TATTU'DA BULUMAS. BR KED
EKLNDEK RA, KARANLIGIN YLAN'NIN
BAINI KESYOR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
V. L'NN MAAT SALONUNDA

MAHKEMEYE IKMAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
GEN K OSRs'N HUZURUNA
GE TRLYOR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
V. SEKHET-AARU ya da "ELYSIA TARLALAR"
1) NEBSEN PAPRSNDEN . . . . . . . . . . . . . . . . 149
2) AN PAPRSNDEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
3) ANHA PAPRSNDEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

SUNU
Eski Msr Uygarl'nn gnmze brakm olduu b

yk miras, tarihin derinliklerinden bizlere gz krpmakta olan
ok byk bir uygarln izlerini tamaktadr.
Kstlayc kavramsal erevelerden kurtulmu yeni nesil
aratrmaclar Msr Uygarl'n, uygarlmzn ilkel dnem
lerine ait bir balang olarak grmektense ok ileri bir uygar
ln son kalntlarndan biri olarak grmeyi tercih etmektedir
ler. nki Msr Uygarln hem teknik hem de kltrel a
dan derinlemesine incelediimiz zaman pek ok alardan g
nmz uygarlnn smtlarn zorlayan elere rastlarz.
Elinizdeki kitapta bu byk uygarln beden tesi varo
lu ve kozmogoni hakkndaki temel fikirlerinin genel bir ze
tini bulacaksnz.
Kitabn yazar, Doubilimci Sir E.A. Wallis Budge, konu
sunda byk bir otorite olarak kabul edilen ok deerli bir
aratrmacdr. 1894-1924 yllar arasnda Londra'daki British
Museum'un Msr ve Asur blmlerini ynetmi, son derece
nemli Msr metinlerinin evirilerini yapm ve onlar byk
bir titizlikle yorumlamtr. Arkeolojik kazlar yrtmek iin
Mezopotamya, Msr ve Sudan'a birok geziler yapm ve ba
arlarndan dolay 1920 ylnda "Sir" nvan ile dllendiril
mitir.
Yazar ve eserlerinden birini lkemiz okurlarna ilk kez
tantmaktan dolay ok mutluyuz. Msr konusuyla uzaktan
7
v eya yakndan ilgilenen herkesin ok yararlanacan umu
yoruz.
Bylesine zor bir eseri byk bir ustalkla dilimize ka
zandran evirmenimiz Sn. Rengin Ekiz'i yrekten kutluyor
ve kendisine huzurlarnzda teekkr ediyoruz.
Ege Meta Yaynlan
8
NSZ
Elinizdeki kitabn amac, eski Msrllarn lm sonras dirili

ve ahiret hayatna ilikin belli bal fikir v e inanlarn derli
toplu bir ekilde okuyucunun nne koymaktr. Kitapta sunu
lan malzeme btnyle yerel dinsel eserlerden derlenmitir.
Msr'n sz geen konularla ilgili literatr ok genitir. G
rlebilecei gibi, bunlar birlikte ele alndklarnda binlerce y
l kapsayan eitli dnemlerin rndrler ve bazen bir dne
min yazarlarnn beyan v e inanlarn bir dier dnemin ya
zarlannnkilerle uzlatrmak ok gleir. Fakat u ana kadar
lmden sonra hayat doktrininin sistematik bir tanm bulu
namamtr ve bundan sonra bulunacan ummak iin de bir
nedenimiz yoktur, nki grnen odur ki Msrllar bu anlam
da bir almay kaleme almaya ihtiya duymamlard. Konu
nun kendinden kaynaklanan zorluunun yan sra, farkl za
manlarda, farkl yerlerde yaayan farkl insanlarn iman ala
nndaki meselelerde ayn dnmesinin doal imkanszl,
ne kadar gl olursa olsun hibir rahiplik ekolnn Msr'n
btn rahiplerinin ve btn nfusun benimseyecei ve yaz
manlarn Msr eskatolojisi(*) bal altnda nihai ve son sz
() eskatoloji: tealem, ahiret bilimi.
9
MsR'DA LM SONRAS FKR
niteliinde oaltabilecekleri bir inanlar sistemi formle ede

medii olasln ok glendirmektedir. Bunun dnda, Msr
dilinin zellii ve yaps, bu dilde kelimelerin lafzi anlamlary
la felsefi ve metafizik karakterde eserler yazmaya imkan ver
mez. Bununla beraber, tm bu zorluklara ramen, mezarlar
dan ve kadim Msrllarn dinsel ve sosyal hayatnn eksenini
oluturan lmszlk fikrinin etrafnda dnen ve binlerce se
nedir deimeden varln koruyarak bize kadar ulaan din
sel eserlerden nemli lde ve geni apta malfmat topla
mak mmkndr. Hayatnn bandan sonuna kadar Msrl
insann ncelikli dncesi mezarn tesindeki hayatt; Mezar
odasnn talarnn yontulmas ve her bir ayrnts lkenin g
reneince iyice belli olan mezar iinin denmesi zihnini b
yk lde megul ediyor, kazancnn byk bir ksmn bura
ya aktarmasna ve mumyalanm bedeninin kire tandan
olumu platoda ya da tepede "ebedi yuva"sna doaca za
man aklndan karmamasna yol ayordu.
Msrllarn nezdindeki lm sonras dirili ve ahiret ha
yat doktriniyle ilgili balca bilgi kayna kukusuz genelde
"ler Kitab" adyla tannan dinsel metinler koleksiyonu
dur. Bu harikulade kompozisyonlarn eitli kopyalar be bin
yl akn bir zaman sresine yaylmtr ve yalnzca eitimli
bireylerin ulvi inanlarn, yksek ideallerini ve asil hedefleri
ni deil, fakat ayn zamanda eitli batl (geersiz) inanlarn,
muhtemelen hanedan ncesi atalarndan geen ve kurtulula
r iin art saylan muska, tlsm, nazarlk ve sihirli reetelere
duyulan ocuka saygy da yanstrlar. Kesinlikle bilinmesi
gereken ey, ller Kitabndaki pek ok pasajn ve mecazlarn
halen karanlkta olduudur ve baz yerlerde hangi evirmen
10
NSZ
olursa olsun, belli kelimeleri modern Avrupa dillerinden biri

ne evirmede zorlanaca iyi anlalmaldr. Buna karlk kita
bn batan baa deerden dm metinlerle kapl olduunu
sylemek samalk olur, nki onlar iin bir anlam ifade etme
selerdi ve mezarn tesindeki hayatn kazanlmas iin gerekli
grlmeseydi, bu metinlerin soylu kiiler, rahipler ve yaz
manlar tarafndan, yeteneklerinin zirvesindeki sanatlara iz
dirilen uzun ve zahmetli almalarla elde edilebilen ok say
da kopyalarnn kartlmas yoluna gidilmezdi. Msr da ya
kn zamanda gerekleen ''bulular'' saysz zorluun alma
sn salayarak deerli metinlerin iyiletirilmesiyle sonulan
mtr ve yle umuyoruz ki bunlarn evirisinde bugn yap
lan hatalar da yarn gerekleecek yeni keiflerle dzeltilecek
tir. Gerek metinler ve gerekse gramer asndan btn gl
ne ramen, bugn elimizde Msr dinini bilmemize ve M
srllarn gnmzden alt bin yl kadar nce, sonradan girmi
eklemelerden temizlendii zaman, dnyann en byk ulusla
rnn gelitirdii dinlerden hibir ekilde aa kalr yeri olma
yan bir dine ve manevi deerler sistemine sahip olduklarn
kesinlikle kantlamaya yeterli bilgi vardr.
E.A. Wallis Budge

Londra
21 Austos, 1899
II
i
KADR- MUTLAK TANR NANCI
Msrn kadim dinsel metinlerinin incelenmesi, okuyucuyu

Msrllarn kendinden var olan, lm sz, gzle grlemez,
ebed!, her eyi bilen, her eye kadir ve incelenemez Tek Tan
r'ya inandklarna ikna edecektir; gkleri-cennetleri, yeri ve
yer alt dnyasn o yap tr; gkyznn ve denizin, erke
in ve kadnn, hayv anlarn ve kularn, balk ve srngenle
rin, aa ve bitkilerin ve onun isteini ve szn stlenen be
densiz m esaj ileticilerin yaratcs odur. Msrl bireyin belli
bal dinsel fikirlerini inceleyen bu ilk blm m ze, onun
inancnn en belirgin ynn oluturan bu tarifle baladk,
nki teolojisi ve dini btnyle bu temel zerine kurulmu
tu; unu de eklemek gerekir ki literatr izleyerek zaman
iinde geriye doru ne kadar yol alrsak alalm, bu inantan
yoksun olduu bir zaman bulam ayz. ok tanrc fikirler ve
inanlar gelitirdii dorudur; tarihinin belli dnemlerinde
bunlar zenle beslemi ve yle bir noktaya gelinmiti ki
komu uluslar ve hatta lkedeki yabanclar bile yanlarak
onu ok tanrc ve putperest diye tanm lar olmulard. Oysa
gzlem cilerin dikkatinden kam da olsa Tanr'ya ve birli
ine inananlarn inancna karlk gelenin korunm as, bu ul
vi fikir hibir zam an ufuklarndan kaybolm ad; tersine tm
13
MsR'DA LUM SONRAS FKR
dnemlerin .literatrnde (basklar) oaltlarak sregelmi

tir. Bu belirgin zelliin lkeye ne zaman geldiini hi kimse
syleyemez ve bazlarnn ne srd gibi bunun Msr' a do
udan gelen gmenler tarafndan getirildii eklinde form
le edilen teoriye ya da dier bazlarnn grne gre on bin
yl gibi bir zaman nce Nil Vadisi'nin o zaman dilimindeki
yerleik nfusunu meydana getiren kiilerden doal yoldan
hasl olduuna dair bizi de ynlendirebilecek hibir kant yok
tu. Btn bildiimiz, doup bymeye balad ve bireylerin
zihninde yer edindii devirleri yllarla lmeye kalkmann an
lamsz olaca kadar uzak alardan beri var olduudur ve bu
ilgin noktann bundan sonra herhangi bir kesinlik kazanabi
lecei de ok phelidir.
Fakat, Bir olan Kadir-i Mutlak Tanr'nn varlna inancn
Msr'daki balang dnemine ait hibir ey bilmememize
ramen, yaztlar bize bu Varln Neterl gibi bir isimle anld
n ve bunun resimli iaretinin (hiyeroglifin) tahtadan uzun
bir sap olan, muhtemelen tatan bir balta olduunu gster-
o
mektedir. Renkli resim karakterden (harften) baltann bann
sapa deri erit veya sicimle tutturolduunu grmekteyiz ve
nesnenin genel grnnden onun gl ve yetkin ellerde
mthi bir silaha dntne hkmediyoruz. Son zamanlar
da bu resim karakterin, bir sopann ucuna balanm bir bez
parasn temsil ettii teorisi ortaya atlmtr, fakat herhangi
bir arkeoloun bu dnceye itibar edeceini sanrnam. Balta
bann kenarndaki apraz izgiler sicim ya da deri eritleri
'
temsil eder ve onun atlamaya ya a a krlmaya msait, dola
ysyla tatan yapldn ima etmektedir; objenin daha sonra-
1 Msr dilinde "e" yoktur ve bu sesli yalnzca kelimeyi okunur hale getirmesi iin
eklenmitir. .
14
KADR- MUTLAK TANRl NANc
ki hanedanlar srasnda izilmi resim karakterleri, tatan bal

ta bann yerini metalin aldn ve sert olduu iin bu yeni
maddenin destee ihtiya duymadn ortaya koyar. Prehis
torik zamanlarda en gl adam, en iyi silaha sahip olan ve
onu en byk maharetle nasl kullanabileceini bilen adamd;
birok dvten zaferle kan prehistorik kahraman, ebedi is
tirahatgahna gtrld zaman, kendi silah ya da onun bir
benzeri ile birlikte gmlrd ki bir sonraki dnyada baary
la savaabilsin. En gl adamn baltas da en byk baltayd
ve bylece balta en gl insann sembol olmutu. Zaman
iinde, akam vakti yaklan prehistorik kamp ateinin banda
sk sk anlatlan yiitlik ykleri onun kahraman snfndan
tanr snfna atlamasna neden oldu, balta da ayn ekilde bir
kahramann sembol olmaktan bir tanrnn sembol olmaya
dnt. Tabii Msr da uygarln ilk doduu erken alarda
benim bir balta olarak tehis ettiim nesne baka bir anlama da
geliyor olabilirdi; fakat yle idiyse bile, ,hanedanlarn hkm
srmeye balamasnn ok ncesinden anlamn yitirmitir.
Tanr iin kullanlan neter isminin anlamyla ilgili deer
lendirmelere geecek olursak, Ejiptologlarn bu konuyla ilgili
grlerinin byk bir eitlilik arz ettiini grrz. Bazlar
bu kelimenin karlnn Kopt dilinde, Nuti ad altndaki
mevcudiyetinden yola karak ve Kopt dilinin de bir Msr di
yalekti olmas nedeniyle, anlam kartmak iin szcn tre
mi olabilecei bu dilde bir kk kelime arayna girmilerdir.
Fakat bu giriimler olumlu bir sonu vermemitir, nki nuti
kendi bana bir szcktr ve Kopt dilinde bir kkn tremii
olmayp, Msr dilindeki neter'inI Kopt dilindeki karldr
ve Kutsal Metinlerin evirmenlerinin ''Tanr'' ve "Rab" (Lord)
1 R harfi Kopt dilinde harf dmesine uramhr
15
szcklerini ifade etmek i in bu dilde (Kopt dilinde) setikle

ri kelimedir. Kopt dilinde kk kelime nomti ise nuti ile hibir
bakmdan badamamaktadr ve iki kelime arasnda balant
olduunu kantlama giriiminin yegane nedeni Msr dininin
temellerini Sanskrite ve dier Aryen dillerinin analojileri
(karlatrma, benzerlik kurma) vastasyla aklayan bak
asna destek bulmaktr. Neter'in "salamlk", "g, kuvvet,
kudret" gibi anlamlara gelmesi mmkndr, fakat bunlar hep
kartlm anlamlarn bazlardr ve en muhtemel anlam be
lirlemede yardnc olarak hiyerogliflerle yazl metinlere bak
mamz icap eder. nde gelen Ejiptologlardan E. de Rouge,
Tanr'nn ismi olan neter ile dier neter szc, "yenilenme",
"tazelenme" arasnda balant kurmutur ve onun grne
gre, yle gzkmektedir ki buradan anlalmas gereken,
kendisini srekli yenileme kuv vetine sahip -ya da bir dier
ifadeyle "kendinden var olan"- Tanr kavramnn, bu Varlk'la
ilgili asli fikir olduudur. Dr. H. Brugsch, ge dnemlerinde
bu g r ksmen kabul etmitir, nki o neter'i "eyleri d
zenli ve kurall tekrarlarla yapan ve yaratan, onlara yeni hayat
baheden ve genliin tazeliini ve enerjisini onlara tekrar ge
ri veren aktif kuvvet" diye tanmlamtr.! Neter'i tek bir keli
meyle yeterince ve tatmin edici bir biimde aklamak phe
siz olas grnmediine gre, onun dilimizdeki karl ola
rak "kendinden var olan" ve "sresiz olarak hayat yenileme
kudretine sahip"i birlikte alabiliriz. Dier yandan M. Maspero
yle syleyerek neter (eril) ya da neterit'in (diil) anlamn
"gl, kudretli" klma giriimine kar kar: "'Neterit bir e
hiI', 'neteri bir kol' ifadelerinden,. .. 'gl bir ehiI', 'gl bir
kol'un bize neter'in ilksel anlamn verdii kesi n midir? Bizden
1 Re/igion und Mytlologie. s. 93
16
KADR- MUTLAK TANRI NANC
bir kii 'ilahi bir mzik', 'ilahi bir iir, 'eftalinin ilahi tad',
'kadnn ilahi gzellii' ifadelerini kulland zaman, burada
ki 'ilahi' deyimi abartmadr ve dolaysyla onun orijinal anla
m 'tanrsal mkemmellik' demektir diyemeyiz, nki o tak
dirde setiim bu rneklere 'mziin tanrsal mkemmellii',
'tanrsal mkemmellikte bir iir, 'eftalinin tanrsal mkem
mellikteki tad', 'kadnn tanrsal mkemmellikteki gzellii'
diye uygulanabilmesi mmkn olurdu. Benzer ekilde Msr
dilindeki 'neterit bir ehir bizdeki 'ilahi bir ehir rnei gibi
dir; neteri bir kol da Franszca 'ilahi bir kol'un benzeridir ve
neteri szc Msr dilinde ayn Franszcadaki ilahi szc
gibi mecazi anlamda kullanlmtr ve buradaki 'ilahi'ye ilksel
anlam olan 'tanrsal mkemmellik'i yklemek ne kadar yer
sizse, neteri'ye ilksel 'kudretli' anlamn yklemek de o kadar
yersizdir." 1 Tabii bu arada neter'in bugn oktan kaybolmu
bambaka bir anlam da olabilir, fakat halihazrda anlalan
odur ki Tanr ve mesaj getirenleri ve yarattklar arasndaki en
byk fark, O kendinden var olan ve lmsz varlkken di
erlerinin kendinden var olmad ve lml olduklaryd.
Bu noktada Msrllarn kadim Tanr fikrinin ok zeki hayvan
larn biraz stndeki bir seviyede bulunan insanlar ve kabile
ler tarafndan gelitirildiini beyan edenler, kendinden var
olu ve lmszlk gibi yksek kavramlarn ancak geliim
ve uygarln st derecelerine km kiilere ait olabilecei
gerekesiyle buna kar kacaklardr. Fakat bu insanlar hak
knda bilgi sahibi olduumuz ilk zamandan itibaren durum
kesinlikle budur. uras bir gerek ki ina ettiklerini bildiimiz'
antlar ina edecek yetkinlikte gelimelerinin ncesindeki ve
yaztlarnn bize ifa ettii din, uygarlk ve kompleks sosyal
1 La Mythologie Egyptienne, 5.21 5
17
MISIR'DA LM SONRASI FKR
sisteme sahip olmalarnn ncesindeki Tanr fikirleri hakknda

hibir ey bilmiyoruz. Muhtemeldir ki, uzak prehistorik a
lardaki Tanr ve ahiret hayat hakkndaki bak alar, bazla
rnn onlar kyas ettii gnmzde yaayan vahi kabilelerin
kinden bir para daha iyiydi. lksel tanr ailenin ncelikli zel
liklerindendi ve tanrnn sahip olduu varlklar ailenin varl
na gre deiiyordu; bir bireyin yaad ehrin tanrs o
ehrin yneticisi saylyordu ve o ehrin insanlar iin onun
mertebesine ve pozisyonuna uygun olduunu dndkleri
eyleri salamada ihmal gstermek, kendi ihtiyalarn sala
mada ihmal gstermekten farkszd. Esasen ehrin tanrs o
ehrin sosyal dokusunun merkezi haline gelmiti ve her birey
otomatik olarak, ihmali durumunda hangileri olduu bildiril
mi ac ve cezalara maruz kalaca, belirli grevleri stlenmi
ti. Msr dininin dikkat ekici zellii; ilksel ehrin tanrs fikri
nin her ada kendini gstermesidir. Yar uygar Tanr fikirle
riyle en ulvi kavramlar yan yana bulmamzn nedeni budur
ve kadn ve erkeklerin btn niteliklerine sahip olan tanr ef
sanelerinin altnda da phesiz bu yatmaktadr. Geliiminin
yar-vahi aamasndaki Msrl birey ayn uygarlk durumunu
paylaan herhargi bir fertten daha nde ya da daha arkada de
ildi, fakat gelime kapasitesi ve zamanmzn kltrl ulusla
rnn zgn mahsulleri olduu ne srlen Tanr ve lm son
ras hayatla ilgili fikirleri evrimletirmek bakmndan dier
uluslar arasnda rahatlkla en n sralardan birini alr.
imdi biraz da Tanr kelimesinin, neter'in dinsel metinler
de ve manevi ilkeleri ieren almalarda nasl getiine baka
lm. M .. 3300 yllarnda hkm sren Kral Unas metninde}
u pasajla karlarz: "(Senin) ka'nn yolladklar sana gelir,
. . .. ........
} Ed Maspero, Pyramides de Saqqarah, 5.25
18
KADR- MUTLAK TANRl NANCI
(senin) babann yolladklar sana gelir, (senin) Ra'nn yolladk

lar sana gelir ve (senin) Ra'nn kataryla ular. Sen safsn, se
nin kemiklerin gklerdeki tanr ve tanralardr, sen Tanr'nn
yanndasn, senin balarn zlmtr, sen ruhuna doru
yryorsun, nki Unas'n adyla yazlm her kt sz (veya
i) kaldrlmtr." Ve yine Kral Teta'nn 1 metninde, "tanrlarn
kendilerinin domalarna neden olduu yer, domalarna ne
den olduklarnn doduu yer, genliklerini tazeleyip yenile
dikleri yfr" diye anlatlan cennetin sa tarafndaki blmn
den sz edilen pasajda bu hkmdar iin yle sylenir: "Te
ta yldz eklinde ayaa kalkar. . . o kelimeleri tartar (veya amel
leri yarglar) ve Tanr onun anlattklarn dinler." Ayn metnin
bir dier yerinde2 yle yazldr, "ahit olun, Teta gn-cen
netin yksekliklerine ulamtr ve henmemet varlklar onu
grmlerdir; Semketet kay3 onu tanr ve yelken aan Te
ta'dr ve Mantchet4 kay ona arda bulunur ve onu dur
durtan Teta' dr. Teta Semketet kayndaki bedenini grm
tr, o Mantchet kayndaki kutsal engerei (uraeus) bilir ve
Tanr ona ismiyle hitap etmitir. . . ve onu Ra'nn yanna alm
tr." Ve yine bir baka pasaj5 : "Sen Tanr formunu (veya sfat
n) aldn ve sen onunla tanrlarn nnde ihtiaml oldun"; ve
M.. 3000 civarnda hkm sren i. Pepi iin yle sylenmi
tir: "Bu Pepi Tanr'dr, Tanr'nn oludur." 6
imdi bu pasajlarda ad geen kelimeyle teki dnyada
ki yce Varlk kastedilmektedir ve o, gen kraln, Tanr'nn
1 Ed Maspero, Pyramides de SaqqaraJ, 5.113
2 Ayn kitap 5.111
3 Gnein sabah kay
4 Gnein akam kay
5 Ayn kitap, 5.15 0
6 Ayn kitap, 5.222
19
MISIR'DA LM SONRAS FKR
sembol Gne-Tanr, Ra tarafndan lehine olacak ekilde ka

bul edilmesine efaat etme gcne sahip bir Varlk'tr. Tabi
buradaki neter szcnn Osiris'i kastettii de ileri srlebi
lir, fakat metinlerde bu tanrdan bu ekilde bahsedilmesi all
m deildir; yle olduunu kabul etsek bile, yalnzca Tan
r'nn kuvvetlerinin Osiris'e atfedildiini (yklendiini) ve Ra,
gen kii ve yce Varlk arasnda cereyan eden ilikide Osi
ris'in yce Varlk konumunu igal ettiine inanldn gste
rir. Yukarda verilen son iki alntdaki "Tanr"y "bir tanr" di
ye okumak da mmkn olabilirdi ancak o zaman da, Pepi'nin
Tanr'nn Olu durumu kabul edilmedii takdirde, metin ya
zarnn kraln ykseldii makam olarak vermek niyetinde ol
duu derece kk, hatta gln hale dnmektedir.
Dinsel metinlerden ahlak ilkelerini kapsayan almalara
getiimiz zaman, Msr'n erken dnem bilgelerinin yazlar
nn Tanr fikri zerine daha ok k tuttuunu bulguluyoruz.
Bunlarn en nde gelenleri, M.. 3000'ler gibi bir tarihte ekil
lenen "Kakemna lkelerl; ve "Ptahhetep ilkeleri" adl es erler
dir. Elimizdeki en eski kopya ne yazk ki M.. 2500' den daha
eski deildir, ancak bu tarttmz konuyu hibir ekilde et
kilemez. Bu ilkeler gen bir adam iinde yaad topluma ve
Tanr'ya grevleri konusunda ynlendirme ve rehberlik etme
amacn tar. Batan syleyelim ki okur bunlarda bo yere
benzer karakterde fakat daha ge dneme ait yazlarda verilen
tleri aramamaldr; fakat Byk Piramit'in henz yeni bir
ant olduu bir zamann genliinin nne "bir insann b
tncl grevi"ni koymay hedef alan bu "ilkeler" son derece
dikkat ekicidir. Aadaki pasajlar Ptah-hetep'in benimsedii
Tanr fikrini ortaya koymaktadr:
1. "Hibir erkei ya da kadn korkutmayacaksn, nki
Tanr buna kardr ve eer bir adam bu ekilde yaayacan
20
sylerse, O onu ekmee muhta brakacaktr (rzksz braka

caktr)."
2. "ok mal mlk olan asil adama gelince, o kendi buy
ruklarna gre hareket edebilir ve onu memnun eden eyleri
yapabilir; eer hibir ey yapmyorsa, bu onu memnun ettii
iin bunda serbesttir. Asil adam bir elini uzatmakla insann (ya
da bir kiinin) elde edemeyecei eyi yapar; fakat gz nnde
bulundurulmas gereken, yenilen ekmei n (rzkn) Tanr'nn
planna gre olduudur; bu inkar edilemez."
3. "Eer ekecek topran varsa, Tanr'nn sana verdii tar
lay ile; azn komular na ait olanlarla doldurmaktansa,
varlkl olanlar rktrnek daha iyidir (sana da vermeleri
iin)."
4. "Eer kusursuz bir adamn hizmetinde ona ban
eersen, davrann Tanr'nn nnde tam kabul edilecektir."
5. "Eer bilge bir adam olmak istiyorsan, olunu Tanr'y
memnun edecek bir ekilde yetitir."
6. "Sana baml olanlar elinden geldii kadar tatmin et
meye al; Tanr iin makbul olan yapmak isteyenler, byle
davranmaldr."
7. "Eer hi itibarn yokken byk bir insan olduysan;
'
eer fakir bir kiiyken zengin olduysan ve eer ehrin idareci
si olduysan, kaydettiin bu ilerlemeler seni kat kalpli yapma
sn, nki sen yalnzca Tanr'nn sana emanet ettii bu eyle
rin koruyucusu (bekisi) oldun."
8. "Tanr'nn sevdii ey itaattir; Tanr itaatsizlikten nefret
eder."
9. "Dorusu iyi bir oul Tanr'nn armaanlarndandr." 1
.............................
1 B u metin 1 847' de, Paris'te Prisse d 'AVannes tarafndan Facsimile dun papyrus
Egyptien en caracteren hieratiques ad altnda yaynlanmtr. Tm eserin evirisi
iin, Paris 1 887, Virey, Etudes sur la Papyrus Prisse adl kitaba bakn.
21
Ayn Tanr fikri, baz bakmlardan epey geni ele alma

farkllyla, muhtemelen 18. Hanedan srasnda derlenmi bir
alma olan Khensu-hetep'in D sturlarnda karmza kar.
Bu, sayl Ejiptologlarn stnde ayrntl olarak alt bir
eserdir. Detaylar ve gramerle ilgili baz noktalarda aralarnda
gr ayrl bulunmasna ramen, dsturlar genel anlamda
netlik kazanm durumdadr. Aada, neter'in kullanmn r
neklemek asndan bu eserden setiim baz pasajlar bula
caksnz: 1
1. "Tanr, ismini yceltir."
2. "Tanr katnn sevmedii ey ok konumaktr. Gizli
tuttuun btn dileklerin iin sevgi dolu bir kalple dua et. O
senin iini yapacaktr, senin szlerini duyacak ve ona sunduk
larn kabul edecektir."
3. "Tanr doru olan emreder."
4. "Tanrya bir armaan (ya da adak) adadn zaman,
onun sevmedii eylerden sakn. Onun planlarn gzlemle ve
kendini onun adn yceltmeye ada. O, ruhlara milyonlarca
form verir, onu ycelteni o da yceltir."
5. "Eer annen ellerini kaldrarak (ikayet iin) Tanr'ya
ynelirse, O onun dualarn iitir (ve seni azarlar) ."
6. "Kendini Tanr'ya ver ve her gnn ona ayr."
imdi, yukardaki pasajlar her ne kadar Msrllarn ok
stn tuttuklar stn Varlk fikrini kantlyorsa da, ona uygu
ladklar sfat ve lakaplarla ilgili bir bilgi vermemektedirler;
bunu elde etmek iin ilahilerin ve "ler Kitab"nn nemli
bir ksmn oluturan dinsel meditasyonlarn satrlar arasnda
dolamamz gerekecektir. Fakat bunlardan baz alntlara ge
meden nce neteru'ya, bir bakm Tanr'nn doas ya da ka-
1 Bunlar, benim konuyla ilgil daha eski literatrden bilgi verdiim Ani Papir
s'nn evirisinde verilmitir. S. LXXXV.
22
KADR- MUTLAK TANR NANc
rakterinde bulunan ve "tanrlar" diye anlan varlklara dikkat

ekmek istiyorum. Msrllarla temas olan ilk uluslar genel
olarak bunlarn doasn yanl anlamlardr, tpk 'modern'
zamanlarn baz Batl yazarlarnn yapt gibi. Bu "tanrlar"
yakndan incelediimiz zaman, onlarn tek bir tanrnn form
larndan, tezahrlerinden, farkl yzlerinden ya da nitelikle
rinden baka bir ey olmadklarn bulgularz; bu arada tek
tanrnn Ra, Gne-tanr olduunu ve bunun da O'nun rumu
zu ve sembol olduunu hatrlamamz iyi olur. Bununla bera
ber Msrllarn neteru'ya ibadet etmeleri onlara vurulan "kaba
putperestlik" damgasna zemin hazrlam ve bazlar tarafn
dan vahi kabileIerin dk entelektel seviyesini temsil ettik
leri eklinde yorumlanmasna yol amtr.
Msr dininin en erken dnemlerden itibaren en byk
eilimlerinden birisinin tek tanrclk (monotheism) olduu
tartlmaz ve bu eilim balangtan son dnemlere kadar b
tn nemli metinlerde gzlemlenebilir; ayn zamanda yine en
erken zamanlardan balayarak tek tanrc yan yana giden bir
eit ok tanrcln m daha eski olduuna gelince, halihazr
daki bilgi seviyemizle bunu ortaya karma giriimleri bou
nadr. Tiele'ye gre Msr dini balangta ok tanrc idi fakat
iki zt ynde geliim gstermiti: birincisinde tanrlarn says,
yerel tanrlarn da eklenmesiyle katlanarak oalmt, die
rinde ise Msrllar giderek daha ok tektanrcla yaklam
lard.1 Dr. Wiedemann Msr dininde ana unsurun tehis
edilebileceini dnen bak asn ele alr: 1) Gne mer
kezli tektanrllk, yani kudretini zellikle gne ve ilevlerin
de tezahr ettiren evrenin yaratcs tek tanr anlaydr; 2) Ta-
1 Geschiedenis von den Godsdiest in die Oudheid,Amsterdam, 1893. 5.25 Lieblein,

Egyptia Religion adl eserde, 5.10'da bu konuyla ilgili baz deerli noktalara de
inmektedir.
23
biatn yenileyici kuvvetini vurgulayan bir klt; kendisini dl

leyici tanrlar, dourgan tanralar ve bir dizi hayvan ve bitki
rts tc:nrlarna tapnlmas eklinde ortaya koyar; 3) Bu
dnyadaki ve teki dnyadaki hayatyla, ahsnda insann
ideal hayatnn rneklendii insan biimci Cantropomarfik)
tanrlk anlay 1 -bu rnek de elbette Osiris'tir. Yine bu nokta
da, Dr. Wiedermann'n syledii gibi, elimizde bulunan me
tinlerin Msr dininin balangcna kyasla daha ge zamanla
ra ait olmalar z c bir gerektir ve bu nedenle her unsur,
yabanc baz elerin de eliinde, hangisinin en eski olduu
nu tespit etmeyi imkansz hale getirecek ekilde bu metinlerin
iinde karm olarak yer almaktadrlar. Herhangi bir tanr ve
Tanr ile ilgili farkl fikirlerin ayn metinde nasl gevek bir
tarzda birbirine getiini gstermek iin ler Kitab'nn yz
yirmi beinci blmndeki JlOlumsuz itiraf"tan daha iyi bir
rnek bulunamaz. Burada, pasajlarn bilinen en eski kopyala
rnda gm kii yle syler, JlBen Tanr'ya beddua etme
dim" (38.satr) ve bir iki satr sonra (42. satr) ekler, Jlehrin
tanrsn kmsemeyi (tahkir etmeyi) hi dnmedim." Bi
ze grnen, burada iki ayr inan seviyesinin belirtileriyle kar
latmzdr ve daha eski' olan, belki de Msrllarn ok pri
mitif bir tarzda yaadklar zamanlara kadar giden Jlehrin
tanrs" fikri tarafndan temsil edilmektedir. Eer (38.satrda)
kastedilen Tanr'nn Osiris olduunu varsaymak istersek, bu,
onun Jlehrin tanrs"ndan btnyle ayr bir varlk olarak de
erlendirildii ve JlOlumsuz itiraf"n bir satrnn ona ayrl abi
lecei kadar nemli bir ahsiyet olduu gerekleriyle uyum
suzluk gsterir. Msrllar Jltanrlar" dan sz ederken, stn
Varlk ve dnyann Yaratcs'ndan bakasyla zCeletirme-
1 Le Livre des Marts (Museon'dan Tekrarlar, Tom., XIII, 1893).
24
KADR- MUTLAK TANRI NANCI
nin elimizden gelmedii Tanr'ya gnderme yapmay bunlar

la yan yana getirmekte hibir ayrlk grmemilerdir; bunun
sonucunda Msrl bireyin fikirleri ve inanlar zc bir ekil
de yanl sunulmu ve belirli baz yazarlar tarafndan bir alay
konusu haline getirilmitir. rnein Msr ibadet tarz, aa
dakindan daha sersemce tanmlanabilir mi? "Ey Bithynia'l
Yolusius, Msr'n meftun olup tapt canavarlar (hayvanlar)
kim bilmez? Bir ksm timsah ulular; bir dieri ylanlarla tka
basa karnn doyurmu bir balkln karsnda titrer. Kutsal
bir maymunun altn tasvirinin pml pml parlad ve byl
notalarn duyulduu Memnon ikiye ayrlm ve kadim Teb
yz giri kapsyla ykntlarn altnda kalmtr. Bir yerde de
niz baln yceltirler, dier bir yerde nehir baln; orada
btn ehirler bir kpee tapar: Tek bir Diana bile yoktur. Bir
prasaya ya da soana iddet gstermek ya da dilemek (onlar
iin) dinsizlerin iidir. Ey ulu halkm! Bahelerinde ne tanrlar
yetitiriyorlar! Masalarna yn olan hayvanlar koymaktan
kanrlar: orada olak kesrnek sutur. Fakat insan eti meru
bir yiyecektir."I
i Juvenal, Satire (yergi) XV. (Evans'n Bohn Serilerindeki evirisi, s.180). Juve
nal'in peine taklan bizim George Herbert de Church Militant (Kilise Militan) ad
l kitabnda bakn neler yazyordu:
"Gnah, nce Msr'a urad.
Bahelere her yl biten tanr tohumlar ekti
Taze ve leziz mabutlar
Ne de pahalya maloldular
Bir tanr iin salatadan mahrum kalan masalar
Bilir misiniz rahmetin erimedii kiinin halini
Rzk varken yiyecek iin aar ellerini
Tapaym derken ete
Kvranr alktan sersemce!
Odur bir kk ilah yapan
nsan ve Tanr'y sonsuza kadar ayran
Bayalk diz boyu, nasl yer bulur kendine
Evi pislik iinde, tapar sprgeye.
25
Msrllarn tanrlarna uyguladklar sfat ve lakaplar, ay

n zamanda Tanr'ya hangi gzle baktklarn ele veren deer
li ipulardr. "Tanrlarn", kendisi de Tanr' nn rumuzu ve
sembol olmaktan ibaret olan Gne Tanr Ra'nn formlar, te
zahrleri ve eitli yzleri olduunu sylemitik ve bu sfat1a
rn doasndan onlarn yalnzca "tanrlar" a uygulandklar
belli olmaktadr, nki bunlar eer Tanr'ya hitap etme adeti
ne sahip olsalard O'na atfedecekleri baz nitelik ve sfatlar
temsil etmektedirler. rnek olarak Nil tanrs Hapi'ye uygula
nan sfatlara bakalm. Bu tanr iin sylenen gzel ilahi! yle
balar:
"Biatm (ballm, sadakatim) sanadr, ey Hapi! Sen bu
topraklarda belirir ve Msr'a hayat vermek iin barla gelir
sin, ey Sen gizli olan, sen, dilediin her zaman karanla reh
berlik eden. Ra'nn yaratt tarlalar sen sularsn, sensin hay
vanlar yaatan, sensin bu topraklar yorulmadan suya doyu
ran; sen cennetten kan yolun (dnyadaki) uzantssn, etin
(yiyecek) ve iecein dostusun, sensin taneleri-tahllar veren,
i yaplan her yerin geliip serpilmesini sen salarsn, ey
Ptah! ... Eer Gkte (Heaven) senin bana bir i gelseydi, b
tn tanrlar ba aa gider ve insann sonu gelirdi. Sensin s
rlerin yaylmasn (veya topran srlmesini) ve prensIerin
ve kyllerin huzur iinde uyumasn salayan ... Onun dze
ni (veya formu) Khnemu'nun dzenidir (veya formudur); dn
yann zerinde parlad zaman sevin vardr, nki btn in
sanlar memnundur, gl adam (?) etini alr ve her diin
tecek besini vardr."
1 Bu ilahinin tamam, Maspero'nun Hymne au Nil adl kitabnda yaynlanmtr,

Paris, 1868.
26
Onu insanlar ve hayvan topluluklar iin yaptklarndan

ve btn insanlarn faydasna bitkilerin geliip rn vermesi
ni salamasndan dolay vdkten sonra, metin yle devam
eder:
"O, talardaki izimlerle tannlanamaz; O, insan elinin
Gney ve Kuzey'in birlemi hkmdarlklarnn (tanrlarn
ve krallarn sembol olan .N.) kutsal engerek mhrn bas
t yontu tasvirlerde grlemez; Ona bir yapt sunulamaya
ca gibi adak da adanamaz; ve gizli yerinden kp kendini
gstermesini de salayamazsnz. Onun yaad yer bilinme
yendir; o yaztlarla kapl mezar odalarnda bulunarnaz; onu
ierebilecek hibir mekan yoktur; ve onun formunu kalbinde
de kavrayamazsn."
nce Hapi'ye Ptah ve Khnemu adlaryla hitap edildiini
. gryoruz; bunun nedeni yazarn her tanrnn da ayn ol
duunu dnmesi deiL, Msr'n byk su ihtiyacn karla
yan Hapi'nin tpk Ptah ve Khnemu gibi yaratc bir tanr ol
masyd. Sonra, onu resimlerle tanmlamann imkansz oldu
unu, hatta belki nasl bir formda olduunun tahayyl dahi
edilemeyeceinin bildirildiine tank oluyoruz, bunun gerek
esi de onun bilinernez, belli bir yerde bulunamaz oluu ve
onu kapsayabilecek bir yerin olmaydr. Fakat u da bir ger
ek ki Hapi'nin eitli resimleri ve yontular bugne kadar da
yanmtr ve onun genellikle iki tanrnn formlaryla tasvir
edildiini biliyoruz; birinin banda papirs bitkisi, dierinin
ise lots iei vardr ve ilki Gney'in Nil-tanrs, ikincisi Ku
zey'in Nil-tanrs'dr. Bir baka yerde, bir kadnn gsne sa
hip byk (iri) bir adam eklinde resmedilmitir. O halde,
naklettiimiz sfatlarn ona sadece Tanr'nn bir formu olarak
27
uyguland aktr. 18. ve 19. Hanedanlar srasnda popler

olan bir dier ilahide ise Hapi'ye "Bir (Tek)" diye seslenilir ve
onun kendisini yaratt sylenilir; fakat daha ileriki tarihlere
ait bir metinde Ra ile zdeletirilerek Gne tanrya uygula
nan sfatlarn ona da uygulandn bulgularz. Dr. H .
Brugsch1 tm dnemlerin metinlerinden tanrlara uygulanan
. belli sayda sfatlar bir araya getirmitir; bunlara baktmz
zaman, Msrllarn Tanr hakkndaki fikir ve inanlarnn da
ha ge dnemlerdeki brani ve Mslmanlarn fikir ve inan
larnn hemen hemen ayns olduunu grebiliriz. Bir snflan
drma yapld zaman bu sfatlar yle okunur:
"Tanr Birdir ve Tektir ve O'nun bir ikincisi yoktur; Tanr
O'dur ki var olan her eyin yapcsdr. "
"Tanr bir ruhtur (spirit), sakl bir ruhtur, ruhlarn ruhu
dur, Msrllarn yksek ruhu, ilahi ruhtur. "
"Tanr balangta vard ve balangtan beri olagelmitir;
O evvelden (ezelden) beridir vard ve baka hibir ey varlk
bulmamken O vard. Hibir ey yok iken O var idi ve her ne
varsa onlar kendi sonra yaratmtr. O balanglarn babas
dr."
"Tanr Baki Olan'dr; O bakidir ve sonsuzdur ve ebedi
yen varln srdrr; o saysz alardan beri varolagelmi
tir ve sonsuza kadar srecektir."
"Tanr gizli Varlk'tr ve hi kimse O'nu grmemitir. Hi
bir insan O'nun neye benzediini aratramamtr; O, tanr
lardan ve insanlardan sakldr ve yarattklar iin bir srdr."
"Hibir insan O'nun nasl tannacan bilmez. ismi gizli-
1iini srdrr; isrr\i ocuklar iin bir srdr; isimleri saysz
dr, onlar oktur ve hi kimse saylarn bilmez."
1 Religion und Mythologie, 5.96-99.
28
"Tanr Hakikattir ve O hakikatte yaar ve O hakikatle

beslenir. O hakikatin Kral'dr, Hakikat'te durur, Hakikate bi
im verendir ve tm dnyada hakk icra edendir."
"Tanr hayattr ve insan ancak Onun sayesinde yaar. O
insana hayat verir ve O onun burun deliklerine hayat nefesini
fler."
"Tanr baba ve annedir, babalarn babasdr ve annelerin
annesidir. O vcuda getirir, fakat kendisi asla vcuda getiril
memitir; O meydana getirir fakat meydana getirilmez. O
kendinden domu ve Kendinden meydana gelmitir (hasl
olmutur); O yaratr fakat Kendi yaratlmamtr; O Kendi su
retinin meydana getiricisi ve Kendi vcuduna biim veren
dir."
"Tanr bizatihi varolutur. O her eyde yaar ve her eyle
yaar. Artmadan veya eksilmeden (varl) srer. Kendisini
milyonlarca kere oaltr ve ynla biim, ynla para (ge,
cz, ksm, .N.) ona aittir."
"Tanr evreni yapm ve iindeki her eyi O yaratmtr;
O dnyada olan her eyin, olmu olan her eyin ve olacak olan
her eyin Yaratcsdr. O dnyann Yaratcsdr ve btn ba
langlarn ncesinde ona Elleriyle biim verendir; ve onu
Kendisinden kanla kurmutur. O gklerin ve yerin Yaratc
sdr; gklerin, yerin, derinliklerin, sularn ve dalarn Yarat
csdr. Tanr gkleri uzatm (germi) ve yeri salam bir zemin
yapmtr. Kalbinde tasarlad dosdoru vaki olmu ve ko
nutuu zaman Sz vaki olmutur ve o sonsuza kadar sre
cektir."
"Tanr, tanrlarn babasdr ve tm ilahlarn babasnn ba
basdr; Sesi ses vermi ve tanrlar olmutur ve tanrlar O a
zyla konutuktan sonra varlk bulmulardr. O insan olutur-
29
mu ve tanrlara biim vermitir. O insanlar ve tanrlar elle

riyle dndrp kartan byk Usta, Ba mlekidir ve O in
sanlar ve tanrlar bir mleki arknn zerinde ekillendir
mitir.
"Gkler O'nun bann zerinde durur ve O ayaklaryla
yere basar, gk O'nun ruhunu ve yer Formunu gizler ve alt
dnya iinde O'nun srrn mekik gibi dokur. Vcudu hava gi
bidir, gk bann zerinde durur ve (Nil'in) yeniden tamas
Formunu ierir."
"Tanr O'na bal olanlara merhametlidir ve O'na sesle
nenieri duyar. Zayf glye kar korur ve zincire vurulann
ln iitir; gl ve zayf arasndaki meselelerde hakim
odur. Tanr Kendisini (Onu) bileni bilir, O' na hizmet edeni
dllendirir ve O'nu izleyeni korur."
imdi biraz da grnrdeki amblemden, Tanr'nn rum u
zu ve sembol olan, yani Gne tanr Ra' dan sz edelim, ki
prehistorik zamanlarda Msr'da ona taplyordu. Msr yazla
rna gre, ne gn ne yerin var olmad ve snrsz, ilksel sul
dnda baka hibir eyin varlk bulmad, ancak kesif bir ka
ranlkla rtl bir zaman vard. inde bu dnyada varlk bu
lacak her eyin tohumlarn ve dnyann kendisini de barn
drmakla beraber, ilksel su hatr saylr bir sre bu durumda
kald. Uzun vadede ilksel suyun ruhu yaratc faaliyet arzusu
duydu ve (ol) szn sarf etmesiyle birlikte, dnya, nceden
zihninde tasavvur ettii ekilde tastamam vcut buldu. Bir
sonraki yaratc eylemi, bir tohum veya bir yumurta meydana
getirmekti; yce ruhun mutlak kuvvetinin vcut bulaca o
pml pml form, Gne tanr, Ra onun iinde gizliydi.
1 Religio ve Mythologie'ye bakn, s. 101, Brugsch
30
KADR- MUTLAK TANRI NANc
Dr. H. Brugsch'un tanmyla, yaratl byle olmutu ve

onun grleriyle British Museum'da saklanmakta olan Nesi
Amsu Pa piris'nn blmlerinden birisinin ne kadar rtt
n grmek ilgi ekicidir.1 Bu papirsn nc ksm yal
nzca Ra'nn ba dman Apep'in srtnn yere getirilmesi ko
nusunu ileyen bir almaya ayrlmtr ve kompozisyonun
btnnde ise dnyann ve zerindekilerin yaratln tanm
layan blmn iki ayr versiyonuyla karlarz. Konumac
tanr Neb-er-tcher' dir ve yle anlatr:
"Ben evrimlerin (evolution) evriminden gelitim. Kendi
mi tanr Khepera'nn evrim biimiyle evrimletirdim, ki o tm
zamanlarn balangcnda evrimlemiti. Ben tanr Khepe
ra'nn evrimleriyle evrimletim; Ben evrimlerin evrimi vasta
syla evrimletim; yani Ben kendimi, kendi yaptm ilksel
maddeden gelitirdim, Ben kendimi ilksel maddeden gelitir
dim. Benim adm Ausares'tir (Osiris), ilksel maddenin tohu
mu. Ben irademi bu dnyaya hakim kldm, onu yaydm ve
iini doldurdum ve kendi ellerimle glendirdim. Yalnzdm,
nki hibir ey meydana gelmemiti; o vakit kendimden ne
Shu'yu ne de Tefnut'u tezahr ettirmemitim. Kendi ismimi,
bir kudret kelam olarak kendi azmla syledim, ve doru
dan doruya kendimi evrimletirdim. Ben kendimi tanr Khe
pera'nn evrim biimiyle evrimletirdim, ve Kendimi zamann
balangcndan beri ok kere evrimlemi ilksel maddeden
(primeval matter) gelitirdim. Yeryznde hibir ey yoktu ve
ben her eyi yaptm. Benimle birlikte alan hi kimse yoktu.
T m evrimleri orada biimlendirdiim ve sulu dipsizlikte pa
sif durumda kalm ilahi Ruh vastasyla gerekletirdim.
1 No 10, 188. Papirsn, evirisi ve deifresi bana ait olan tam metni iin, bkz.
Londra, 1891, Arclaelogoie, cilt 52.
31
MSIR'DA LM SONRAS FKR
zerinde duracak bir yerim yoktu. Fakat yreim kuvvetliy
di ve kendim iin bir yap tekil ettim ve yaplm olan her e
yi yaptm. Yalnzdm. Yreim (ya da iradem) iin bir yap
kurdum ve kendilerini tanr Khepera'nn evrim biimiyle ev
rimletiren kmelerce ey yarattm ve onlarn nesilleri kendi
doumlarnn evrimiyle vcuda geldiler. Tanr Shu ve Tef
nut'u kendi varlmdan sdur ettirdim ve Bir olan ben ol
dum; Onlar benden ktlar ve bu dnyada vcuda geldiler...
Shu ve Tefnut, Seb ve Nut'u meydana getirdi ve Nut da bir ba
tnda Osiris, Horus-khent-an-maa, Sut, sis ve Neftis'i meyda
na getirdi."
Grlebilecei gibi, bu dikkat ekici Blm'n iki versi
yonu birden ierdii hususu, sz konusu kompozisyonun as
lnda onun elimizdeki bu papirsten1 ok daha eski olduunu
kantlamakta ve her birindeki eitlilik gsteren cmleler, M
srl yazmanarn yazdklar eyi anlamakta zorluk ektii ko
nusunda pheye yer brakmamaktadr. Dolaysyla kozmo
goninin bu versiyonlarnn tam olmad sylenebilir, nki
Osiris'in evresindekiler dnda hibir tanrnn kkeni belir
tilmez, ki bu da varsaymmz iin geerli bir gerekedir. Fakat
imdi bu noktada bizim ilgi konumuz Ra'nn, Gne -tanr'nn
tanr Khepera'nn arac varl vastasyla ilksel derin sudan
nasl meydana geldiini ve onun bu sonucu kendi ismini telaf
fuz etmesiyle aldn gstermektedir. Daha sonra bahsedece
imiz Ptah ve Khnemu gibi byk kozmik tanrlar bir dier
dinsel grn rndrler ve bunlarn ba rol stlendii
kozmogoni btnyle deiiktir. Konuyu deitirmeden n
ce, yukarda szlerini naklettiimiz tanrnn kendisini Khepe-
lYaklak M.. 300
32
Yaratl: lksel sudan doan ve elleriyle Ra'nn, Gne-tann'nn
kayn tayan tann Nu; Ra'ya bir dizi tann elik ediyor. Sahnenin
st tarafnda, Osiris'in bedeninin kuatt alt dnya alan yer alyor;
Osiris'in ba zerinde gne diskini teslim almak zere kollann
uzatan tanna Nut duruyor.
33
ra formu altnda evrimletirdiini beyan ettiini, adnn Osi

ri s, "ilksel maddenin ilksel maddesi" olduunu ve sonu ola
rak Osiris'in evrimleri ve yeni doular bakmndan Khepe
ra'yla zde olduunu aklmzn bir kenarna yazalm .
"Evrim" (evolution) kelimesinin karl kheperu'dur, szel
olarak "yuvarlanmalar" (raIlings) anlamna gelir; "ilksel mad
de" (primeval matter) evirisinin karl ise paut'tur, her e
yin ondan yapld orijinal "cevher" (madde)dir. Her iki ver
siyonda da kadn ve erkeklerin Khepera'nn "Gz"nden, ya
ni tanrnn szleriyle "ona yzmde yer verdim ve sonra o b
tn dnyaya hkmetti" dedii Gne'ten dklen gzyala
rnda var olduunu okuruz.
Ra'nn nasl Tanr'nn grnrdeki rumuz ve sembol ol
duunu, dnyann ve zerindekilerin yaratcs olduunu
grdk; imdi ller bakmndan nasl bir pozisyonda bulun
duunu tartabiliriz. M.. 3700'ler gibi, V. Hanedan dnemi
ne kadar uzanan byk bir zaman diliminde Ra gklerin y
ce tanrs ve tm tanrlarn, ilahi varlklarn ve kutsanm mer
tebesine ulaarak mekan cennet-gk olanlarn hkmdar ka
bul ediliyordu. Kutsanm mertebesine ykselenlerin bu po
zisyonlarna karar veren Ra' dr ve yle grnmektedir ki di
er tm tanrlar iinde cemaati iin korunma (efaat) dilerne
yetkisine sadece Osiris sahiptir; lmlerin Ra'ya sunmas ge
reken armaanlar Ra'ya bizzat siris'in eliyle sunulur. Anla
lan odur ki bir zamanlar Msrl bireyin en byk umudu yal
nzca "Tanr, Tanr'nn olu" olmaya kabul deil, fakat
Ra'nn fiilen onun babas olmasdr. nki 1. Pepi'nin yaztla
rnda1 yle sylenir: "Pepi onu seven Ra'nn oludur; o ileri
yrr (teye geer) ve ge (cennete) ykselir. Ra, Pepi'yi ev-
34
KADR- MUTLAK TANR1 NANCI
lat edinmitir ve o teye geer ve ge ykselir. Ra, Pepi'ye

hamile kalmtr ve o teye geer ve ge yksel1r. Ra, Pepi'yi
dourmutur ve o teye geer ve ge ykselir." Esas olarak
bu fikirler en eski zamanlardan en son zamanlara kadar ayn
kalmtr ve Amen'in belirgin ykseliine ve "Diske tapanlar"
diye adlandrlan inananlar topluluunun Amen'i Msr'n ba
tanrs haline getirme giriimlerine ramen Ra, maiyetinin y
ce reisi durumundaki makamn hep korumutur. Aada,
ler Kitab'nn birok kopyas arasnda en geerlisi olduu
kabul edilen Teb metninin en eski kopyalarndan alnm, Ra
lahilerinin en tipik rneklerini bulacaksnz:
i. AN PAPRSNDEN 2
"Biatm sanadr, Ey sen Khepera olaraI< gelen, tanrlarn

yaratcs Khepera. Sen (gkte) ykselir ve parlarsn ve annen
Nut'un (gkyznn) kl olmasn salarsn; sen tanrlarn
tac tayan kralsn. Annen Nut sana her iki eliyle biat eder.
Manu lkesi (gnein batt lke) seni honut1ukla teslim alr
ve tanra Maat seni hem sabah ve hem de akam3 kucaklar.
Selam size ey Ruh Mabedi'nin4 tanrlar, onlar ki g ve yeri
dengeyle tartarlar ve ilahi rzkn bol olmasn salarlar! Selam
sana Tatunen, ey sen Bir olan, insann Yaradan' ve gneyin ve
kuzeyin, batnn ve dounun tanrlarnn cevherinin (substan
ce) reticisi! Haydi sen de Ra'y, gn rabbini ve tanrlarn
1 Ed Maspero, 576. satr
2 Gnle Balayanlar Blmleri'ne bakn, s.3
3 Gnein her gn belirlenmi yerinden ve belirlenmi zamanda tam ve amaz
bir dzen iinde domasn salayan, yasa, dzen, kuraln intizamla ileyii, vs.
gibi konulann tanras Maat'tr.
4 Yani, yaratl yksnde sz edilen ruh, s. 31 'e bakn.
35
MsR'DA LM SONRAS FiKR
Yaradan'n sesini duyurarak ilan et ve sabah vakti ilahi kay

yla gelirken onun bu gzelliine tapn.
"Ey Ra, yksekliklerin sakinleri ve derinliklerin sakinleri
sana taparlar. Tanr Thoth ve tanra Maat her gn ve btn
gn geecein yolun hudutlarn senin iin planlanm ve ia
retlemilerdir. Senin dmann Ylan atee teslim ettirilmi,
eytan-ylan Sebau bann stne dmtr; kollar zincir
lerle vurulmu ve bacaklar senin tarafndan kymk kymk
ayrlmtr ve gc yetmeyen isyann ocuklar bir daha asla
sana kar ayaklanamayacaklardr. Yal'nn (Ra' nn) Mabedi!
enlii srdrr ve bayram yapanlarn cokulu sesleri bu g
l mekan doldurur. Senin douunu ve hzmelerinin dnya
y k seline gark etmesi grmek tanrlar sevindirir ey Ra.
Kutsal Tanr hazretleri (gnle) ilerler ve hatta Manu lkesine
kadar gider; douuyla her gn dnyay aydnlatr; yolculu
unu dn bulunduu yere doru tekrarlar."
II. HUNEFER PAPRSNDEN 2
"Biatm sanadr, ey Sen, ykseldiinde Ra ve battnda

Temu olan. Sen ykselirsin, sen ykselirsin, sen k saarsn,
sen k saarsn, ey sen tanrlarn ta sahibi kral. Semann
rabbi sensin, yeryznn rabbi sensin; yksekliklerin sakinle
rinin ve derinliklerin yaratcs sensin. Sen zamann balang
cnda var olan Tek Tanrsn. Sen yeryzn yarattn, insana bi
im ve tarz verdin, gn sulu derinliini sen yaptn, Hapi'ye
(Nil' e) sen ekil verdin, byk derinlii sen yarattn ve onun
1 Heliopolis'in Ra's.
2 Hunefer papirusnden (British Museum, No.990l)
36
KADR- MUTLAK TANR1 NANCI
iindeki her eye sen hayat verirsin. Dalar birbirine sen biti
tirdin, sen insan yaptn ve tarladaki hayvanlar sen var ettin.
Tanra Maat'n sabah ve akam kucaklad sanadr ibadet.
Sen gkyznde bir yandan dier yana gsn neeyle kabar
m olarak yol alrsn; cennetin byk derinlii orada honut
luk iindedir. Ylan-eytan Nakl dmtr ve kollar kes il
mitir. Sektet kay2 uygun rzgarlar alr ve onun kayktaki
mukaddes sandkta bulunan yrei sevinle arpar.
"Sen gn-cennetin tac tayan Prensi'sin ve sen (tm
ihtiamn ve hkmranlnla) gkyznde gzkensin. Ra
sz doru olandr. 3 Selam sana ey ilahi genlik, sen lmsz
l miras alan, sen kendini vcuda getiren! Selam, sen ken
di kendini douran! Selam ey saysz formlarn ve yzlerin ka
dir olan zat, sen dnyann kral, Annu'nun (Heliopolis) pren
si, ebediyetin rabbi ve lmszle hkmeden! Sen dodu
un ve gkte ykselerek bir batan dier baa yelken atn
zaman, yoldan tanrlar topluluu sevinirler, ey Sen Sektet
kayndaki Ulu."
"Biahm sanadr, Ey Amen-Ra4, sen Maat'as yaslanana;
sen gn (semann) zerinden geersin ve her yz seni g
rr. Yol alrken byk yksekliklere ykselirsin ve nlarn
tm yzlere yollarsn. Sen bilinmeyensin, hibir dil senin ne
ye benzediini tebli edemez; yalnzca sen (bunu yapabilir
sin). Sen Tek'sin ... nsanlar seni isminle verler ve senin adn-
1 Ra'nn her gn ldrd karanln ylannn bir ismi.
2 Ra'nn lenden gnbatmna kadar yoCuluk ettii yelkenli.
3 yani, Ra'nn emrettii her ey derhal vaki olur; llerin Yarglanmas blm
ne bakn, s. 97
4 Tann Amen iin "Msrllann Tanrlan" blmne bakn.
S yani, "senin varln, dou ve batIarn dzene balanm ve sabit, deimez
ve deitirilemez bir yasayla tanmlanmtr."
37
la ahit verirler, nki sen onlarn yce rabbisin. Sen kulakla

rnla iiten ve gzlerinle grensin. Dnyann zerinden mil
yonlarca yl gemitir: Senin seyr- sefer ettiin (bu gnlerin)
saysn sylemek imkanszdr. Senin kalbin, senin "Seyyah"
ismin altnda mutlu bir gn ferman buyurmutur. Sen yk
seklerden geersin ve (oralardan geilmesi iin) milyonlarca
ve yzbinlerce yl (icap ettiren) anlatlamaz mekanlara seya
hat edersin; sen oralardan skfinetle geersin ve yolunu sudan
dipsizlii geerek sevdiin yere doru evirirsin; sen bunu za
mann kck bir annda yaparsn ve o zaman derinlere g
mlrsn ve saatlere bir son verirsin.
III. AN PAPRSNDENl
Ksmen ilahi, ksmen de dua olan aadaki gzel kom

pozisyon fevkalade ilgintir:
"Selam olsun Disk' e, sen nlarn rabbine, her bir gn
ufuktan doana! Sesin gerei olan Osiris Ani'nin yznde
k hzmelerinle parlayasn; odur (Ani' dir) seni afak vakti
verek ilahiler syleyen ve akam vakti kulluunu ifade eden
szlerle uurlayan. (Sen ltfet de) Ani'nin ruhu ge kabil
sin, Matet kayyla ileri gidebilsin. Sektet kaynn sol (iske
le) tarafna kabilsin ve gklerdeki hi dinlenmek bilmeyen
yldzlarn arasndan yol aabilsin.
"Osiris Ani, bark ve muzafferlie ulam olarak, rab
bine, ebediyetin rabbine ibadet eder ve ibadetini u szlerle
yapar; 'Biahm sanadr ey Heru-khuti (Harrnachis), ki tanr
1 Resim 20
38
Khepera'dr, kendini yaratandr; sen ufukta doduun ve k

hzmelerini Kuzey ve Gneyin topraklar zerine satn za
man yle gzel, yle gzelsindir ki btn tanrlar sana, gkle
rin kralna tank olurken bayram ederler. Tanra Nebt-Unnut
senin bann stne kurulmutur ve onun Gneye ve Kuzeye
ait kutsal engerekleri senin kann zerindedir; o, senin nn
de yerini alr. Tanr Thoth senin kaynn ba tarafndaki k
reklere, btn dmanlarn mutlak bir ekilde yenmek zere
kurulmutur. Tuattakiler (alt dnya) seninle bulumak iin
ne karlar ve senin gzel formunu grmek iin sana doru
gelirlerken balarn sadakat ve ballkla ne eerler. Ve ben
de senin huzuruna geldim, her gn Diskini grebileyim de se
ninle beraber olabileyim diye. (Mezarda) kapal kalmayaym,
geri evrilmeyeyim, senin gzelliklerini seyrettiim zaman
bedenimin uzuvlar tekrar yepyeni olsun, tpk senin makbul
kullarna vaki olduu gibi; nki ben bu dnyada iken sana
ibadet edenlerdendim. Rabbim, sonlu olmayan lkeye gelebi
leyim, nki ahit ol rabbim, bunu benim iin sen mukadder
kldn.'
'Biatm sanadr, ey Sen Ra olarak ufukta ykselen, sen
/i
Maat'n zerinde duransn. 1 Sen gkyznden geersin ve

her yz seni ve gzergahn seyreder, nki sen onlarn naza
rndan saklanmtn. Kendini gnbegn afakta ve akam
vakti gsterirsin. Zat- ahanenin iinde bulunduu kayk
kudretle yol alr; hzmelerin tm yzlerdedir; krmz ve sar
nlarn bilinemez ve parlak hzmelerin anlatlamaz. (Sende)
sakl olann llebilmesi iin nce tanrlarn lkeleri ve
1 yani, deimez ve amaz yasa.
39
Punt'un 1 dou topraklarnn grlmesi gerekir. 2 Nu'nun tepe

sinde ortaya ktn zaman kendini tek ve yegane olarak teza
hr ettirirsin. Sen yol alrken ben de yol alabileyim; Zat alile
ri'nin (your Majesty) (ileri doru yol almas) hi son bulma y
gibi, ben de (yol almada) hi duraksamayaym, btn hepsi
o ksack an iin olsa da; nki sen insann amas iin yz bin
lerce, evet, milyonlarca yla gereksindii mesafeleri uzun
admlarla ksack bir anda alverirsin; (bunu) yaparsn ve son
ra istirahate ekilmek zere batarsn. Gece saatlerine noktay
koyarsn da yine de onlar sayarsn; kendi belirlenmi zama
nnda onlar (gece saatlerini) sona erdirirsin ve yeryz kl
olur. Kendi elinin ii olann nnde kendini Ra suretinde bat
rrsn; ufuktan ykselirsin.'
"Osiris, yazman Ani, seni nasl vdn sen k saar
ken ilan eder ve afakta grndn zaman douunu sevin
lklaryla u szlerle karlar:
" 'Senin gzelliklerinin lts bana ta olmutur; sen
aamalar yaptn srada uzantlarna (kol ve bacaklarna) bi
im verirsin ve sen onlar Ra formunda doum sanclar olma
dan ortaya karrsn, gksel ilahi yksekliklerde yukar do
ru ykselirken. Bana ltfet de sonuz daimi olan cennete ve
sekin varlklarnn ikamet yeri olan daa ben de gidebileyim.
Aadaki dnyadaki o kl, kutsanm ve mkemmel varlk
larnn arasna ben de karabileyim. Ve akam vakti parlad
n ve annen Nut'a gittin srada ben de senin gzelliklerine
tank olabilmek iin onlarla birlikte saf tutabileyim. Kendini
1 yani, Kzl Deniz'in dou ve bat kylan ve Afrika sahil eridinin kuzey dousu
2 Bu pasajn anlamndan emin deilim.
40
bat konumuna getirirsin ve sen orada canl -diri olarakl batt

n zaman ellerim sana tapnr. te sen, son bulmayan yarat
csn ve (bu yzden) sen gklerde battn zaman da tapnlan
-ibadet edilensin. Kalbimi sana hi elimesiz teslim ettim, ey
sen tanrlardan daha kudretli olan.'
"Bu ilahi senin iindir, ey sen ykselirken altn gibi par
layan ve doum gnnde n dnyaya sel gibi yadran.
Annen seni dourur ve sen derhal Diskin(in) gzergahn k
landmrsn, ey sen gklerde parlayan yce Ik. Nil boyunca
nesillerce insan besleyen sensin ve tm topraklarda, tm e
hirlerde ve tm mabetierde honutlua sen sebep olursun. a
nn ycedir nki parlaksn ve Ka'n (yani, Dubleni/ ebedeni
ni) ilahi yiyeceklerle gl klarsn, ey sen zaferlere imza atan
kudretli varlk, sen Kudretlerin Kudreti, tahtn kt eytanIa
ra kar gl ve salam klan -sen Sektet kayndaki Zat- a
haneleri ve Atet2 kaynn en kudretlisi"
Bu ksm, daha ge bir tarihe ait olmakla beraber, 1 8. Ha
nedan'n (yaklak M. 1700-1 400) daha uzun ilahilerinin b
tn temel unsurlarn zetleyid bir form iinde kendinde top
layan daha ksa bir ilahiyle3 bitirmenin uygun olacan d
nyorum.
"Biatm sanadr, ey sen, an yce, egemenlii tam olan.
Ey Temu-Hermachis 4, sen gn ufkundan ykselie geti
in zaman, sana tm insanlar dudaklarndan ykselen bir
sevin l eriir. Ey sen gzel Olan, sen kendini, annen
1 yani, "nki battn zaman lmezsin."

2 Gnein akam ve sabah kayklar
3 Nekht Papirsnden (British Museum no. 1 0, 471 )
4 Akam ve sabah gnei
41
Hathor'un 1 iindeki Disk formuyla kendi adetince yenile

yensin; bu yzden douun her yerdeki her yrei neeyle
geniletir. Kuzey ve Gney blgeleri sana sadakatle gelirler
ve sen ufukta grndn zaman sana selama dururlar; sen
her iki lkeyi turkuvaz renkli nlarla aydnlatrsn. Selam
sana Ra, sen ki Ra-Harmachis'sin, sen ilahi insan-ocuk, ebe
diyetin varisi, kendinden doan, yeryznn kral, alt dn
yann prensi, Aukert (yani, alt dnya) blgelerinin hakimi!
Sen sudan ortaya ktn, seni barna basan ve organlarn
(member) dzene koyan tanr Nu'dan filiz verdin. Selam ha
yatn tanrs, sen sevginin rabbi, insanlar senin k samanla
can bulurlar; sen tanrlarn tac tayan kralsn. Tanra Nut
sanasadktr ve tanra Maat seninle tm zamanlarda kavu
ur. Senin arkandan gelenler seninle bulutuklar zaman sa
na mutlu ezgiler syler ve alnlarn yere eerler, ey sen g
n rabbi, yerin rabbi, sen Doruluk ve Hakikat kral, sen
ebediyetin rabbi, sen sonsuzluun Prensi, sen tm tanrlarn
hkmdar, sen hayatn tanrs, sen ebediyetin yaratcs, sen
salam bir ekilde kurulduun gn yapcs Sana elik
eden tanrlar douW1la sevinirler, yeryz nlarna tank
olmaktan honutluk iindedir; uzun sredir l olan kiiler
gzelliklerini grmek iin her gn neeli seslerI e kendilerini
gsterirler. Sen her gn gn ve yerin zerinden yol alrsn
ve her gn annen Nut seni kuvvetli klar. Gklerin yksek
liklerinden geersin, yrein neeyle dolar; gkyznn
dipsizlii bununla honuttur. Ylan-eytan dmtr, kolla
r kymk kymk doranmtr ve bak eklemlerini birbirin-
.................. ..... .................
1 Nut gibi bir gkyz tanrasdr fakat zellikle gnein doduu tarafn tanr
asdr.
42
KADR- MUTLAK TANRI NANc
den ayrmtr. Ra, gzel Maat' da yaar. Sektet kay sz

lr ve limana girer; Gney ve Kuzey, Bat ve Dou dnp se
ni verler, ey senin kendi ahenginden vcuda gelen yery
znn ilksel cevheri. sis ve Neftis seni selamlarlar, sen ka
ykla ykselirken senin zerine sevin ezgileri sylerler, seni
elleriyle korurlar. Dou'nun ruhlar seni izler, Bat'nn ruhla
r seni ver. Sen tm tanrlarn yneticisisin ve senin mukad
des sandn iinde senin sevinli yrein vardr; nki Y
lan-eytan Nak atee mahkum olmutur ve yrein daimi
olarak skntsz ve ferahl olacaktr."
nceki sayfalarda ortaya konulan dncelerden ve e
itli dnemlerin dinsel metinlerinden alntlardan ve ilahilerin
szcklerinden, okuyucu kendisi de kadim Msrl'nn Kadir
i Mutlak'la ve onun gzken sembol ve rumuzu Ra, Gne
tanryla ilgili grlerini deerlendirebilir. Ejiptologlar arasn
da baz pasajlarn yorumlanmas konusunda gr ayrlklar
vardr, fakat genel hususlarda hemfikirdirIer. Konularn irde
lenmesinde, tarih ncesi Msrl'nn dinsel fikirlerinin 2. Hane
dan zamannn kltrl bir Memphis rahibininkilerden veya
4. Hanedan zamanndaki Temu yahut Atum'a, batan gnein
tanrsna tapanlardan ok mu farkl olduu net bir ekilde an
lalamamaktadr. Tm dnemlerin dinsel metinlerinin editr
leri, ok sayda batl itikatle kark kaba dzeyli ve ham
inanlar olduu gibi korumulardr, ki bunlarn kendi vahi
liklerinin ya da yar-vahi atalarnn hayal gcnn rn ol
duunu iyi biliyorlard ve bunlar yazma nedenleri kendileri
nin de onlara inanmalar veya dinsel ynlendirmeyle ykm
l olduklar halkn bunlar kabul edeceini dnmeleri deil,
devraldklar geleneklere duyduklar hrmetti. Dnyann bel-
43
li bal dinlerinden hibirisinin izleyicileri, atalarndan miras

kalan batl veya geersiz inanlar btnyle silkip atmam
tr ve gemiin insanlar iin doru olan, bir lde bugnn
insanlar iin de dorudur. Douda fikirler, inanlar ve gele
nekler ne kadar eskiyse, o kadar kutsal saylmaktadr; fakat
bu, insanlarn yksek ahlaki ve ruhsal kavramlar gelitirmele
rine ve onlara inanmay srdrmelerine engel olmamtr ve
Msrllarn tapt Tek, kendinden doan ve kendinden var
olan Tanr fikri de bunlarn arasndadr.
44
II
ASRs, LDKT EN SONRA

DRL TANRs
Msr tarihinin bilebildiimiz her dneminin Msrllar, Osi

ris'in tanrsal kkenine, ktln glerinin elinde lme ve
organlarnn sakatlanp paralanmasna maruz kaldna, bu
glerle byk bir mcadele sonras tekrar doduuna, bun
un ertesinde alt dnyann kral ve llerin hakimi olduuna
ve lm yendiine gre doru yoldaki kiilerin de onun gibi
lm yenebileceine inanmlardr; Osiris'i gkte yle yce
bir konuma ykseltmilerdir ki Ra'nn, Gne-tanr'nn eiti
ve belli durumlarda ondan da stn olmu ve Tanr'ya ait
olan nitelikleri stlenmitir. Ne kadar geriye doru gidersek
gidelim, Os iris hakkndaki bu grlerin dinsel metinlerin
okuyucusu tarafndan bilindiinin ve kabul edildiinin varsa
yldn bulgularz ve en eski lm merasimi kitabnda Os i
ris'in dier tanrlar yanndaki derecesinin, ller Kitab'nn
en son kopyalarnda igal ettii konumla ayn olduunu gr
rz. Kadim cenaze merasimi hiyeroglif metinlerinin ilk yazar
larnn ve bunlarn daha ge tarihteki editrlerinin Osiris'in
zgemiinin btn herkes tarafndan bilindiine dair gven
leri yle tamdr ki, bu tanrnn yeryzndeki hayat ve ektii
skntlar yazlarna eklemeye hibiri, bilebildiimiz kadary-
45
la, gerek dahi grmemitir. Henz 5. Hanedan dneminde bi

le, lenlere fayda temin etmek iin yazlan kompozisyonlarda
siris ve maiyetindeki ya da evresindeki tanrlarn zel ve
ayr bir yer igal ettiini bulgularz ve daha da nceki dnem
lere ait ta vs. antlarda da baz serernonilerden sz edilir ki
bunlarn cras, daha ge tarihlere ait yazarlar sayesinde bile
bildiimiz siris'in zgemiinin tam haliyle benimsenmi ol
duunu gsterir. Fakat elimizde Msr dilinde yazlmamakla
beraber Msr orijinli ok fazla mahlmat ierdiinden yazar
nn onlar Msr kaynaklarndan aldna kuku olmayan si
ris'in zgemiini veren bir kitap vardr: Eserlerini Milad: ta
rihin ilk yzylnn ortalarnda yazan Grek yazar Plutark'n
sis ve Osiris adl almasn kastediyorum. Bu almada ne
yazk ki Plutark belli Msr tanrlarn Greklerin tanrlar ile z
deletirmitir veya kendi hayalinin mahsul veya yanl bil
gilenmenin sonucu olan baz beyanlar da vardr. Squire tara
fndan gerekletirilen eviridel yle anlatlmaktadr:
"Sylediklerine gre, Satrn'n2 gizlice elik ettii Rhea 3,
durumu fark eden Gne4 tarafndan lanetlenir ve 'onunla y
ln ya da aylarn hibir gnnde birleilemeyecei' cezasna
arptrlr. Ancak ayn tanraya benzer ekilde ak olan Mer
kri ondan grd yaknlk ve ltuflar karlksz brakmak
istemez ve Ayla oyun masasna oturarak ondan her bir kandi
linin (aydnlatnann) yetmiinci ksmn kazanr; hep birlikte
be tam gn yapan bu ksmlar alr, onlar birletirir ve daha
nceki yz altm gnlk yla ekler. Dolaysyla bunlar bu
gn de Msrllar tarafndan Epact veya yeni ilave diye bilinir
1 Plutarchi de lside et Osiride Iiber: Grrece et AngIice: eviri S. Squire, Cambridge,
1 744.
2 yani, Seb
3 yani, Nut
4 yani, Ra
46
aSRs, LDKTEN SONRA DRL TANRs
ve tanrlarn doum gnleri olarak kutlanr. Derler ki, onlarn

ilkinde OSRs domu ve dnyaya giri yapt srada yle
sylenen bir ses duyulmutu: 'Tm yeryznn rabbi do
du.' Bu olayla ilgili deiik tarzda nakiller vardr ve bunlar
dan birisi Pamyles adnda bir adama aittir. Pamyles, The
bes'teki Jpiter mabedinden su alrken kendisine 'iyi ve b
yk kral Osiris domutur' haberini yksek bir sesle ilan et
mesini emreden bir ses duymutu; ve buna bal olarak Sa
trn ocuun eitimi grevini ona vermi ve daha sonralar
olayn ansna ithafen Pamylia festivali kutlanmaya balam
t ki Greklerin Phalliphoria ya da Priapeia festivaline ok ben
zer. Bu gnlerin ikincisinde, kimilerinin Apollo dedikleri
AROUERs domutu, baka bir deyile yal Orus'tu. n
c gn TYHP02 dnyaya geldi. Uygun zamanda gelmedii
gibi douu da uygun yerden olmam, annesinin yan tarafn
dan at bir yaradan kmt ss drdnc gn Msr batak
lklarnda domutu ve en son gnde de kimilerinin Teleute
ve Aphrodite, kimilerinin ise Nike dedikleri NEPHTHYS gel
miti. imdi, ocuklarn babalarna gelince, ilk ikisinin G
ne'in, sis'in Merkri'nin, Typho ve Neftis'in ise Satrn'n
ocuu olduu sylenmektedir ve buna bal olarak, sonra
dan eklenen bu gnlerin ncs Typho'nun doum gn
olduu iin krallar tarafndan uursuz saylr ve bu yzden o
gn herhangi bir ie girimezler, hatta akama kadar da hibir
ey yiyip imezler. Ayrca Typho'nun Neftis ile evlendii ve
daha domadan nce birbirlerini anne karnnda iken seven
sis ve Osiris'in ilikisinden Arouseris'in vcuda geldii ekle
nir ki Msrllar ona yal Orus, Grekler ise Apollo demilerdir.
1 yani, Heru-ur, "Horus, htiyar"

2 yani, Set
47
"Msr'n kral olduktan sonra Osiris kendisini halkn uy

garlatrmaya, onlar eski fakir ve baya yaam tarzndan e
virmeye adad; ayrca onlara tarlalar nasl ekip bieceklerini,
rn gelitirmeyi ve slah etmeyi retti; ilerini ona gre
ayarlayacaklar bir yasalar btn sundu ve tanrlara nasl
ibadet edecekleri ve sayglarn nasl gsterecekleri konusun
da talimatlar verdi. Daha sonralar ayn iyi eilimle insanlarn
rettii disipline teslim olmalarn salamak iin dnyann
her tarafna yolculuklar yapt; bu kiileri sevk etmede kaba
gce bavurmayp gerekelerinin salamlyla hemfikir ol
malarn salama yolunu izledi ve retilerini mzik enstr
manlarnn elik ettii ilahi ve arklar araclyla iletti. Duru
mun byle olmasndan dolay Grekler onun kendi Dionysius
ve Baks'leriye ayn kii olduu sonucuna varmlardr. Osi
ris'in krallnn banda olmad srada, sis'in ynetirnde
olaanst uyank ve tedbirli olmas ve Typho' dan gzn
ayrmamas nedeniyle Typho devletin banda bir deiiklik
yapma frsatn yakalayamad. Ancak Osiris geri dndkten
sonra, yetmi iki kii ve tesadf eseri o srada Msr' da bulu
nun Aso adnda bir Etiyopya kraliesini bir darbe gerekletir
mek zere kendisine katlmaya ikna etmesinin ardndan,
emellerini gerekletirecek uygun bir strateji tasarlad. Osi
ris'in beden llerini saptadktan sonra tpatp onun lle
rinde, son derece gzel ve sanat deeri yksek ilemelerle
kapl bir sandk yaptrd. Bu sand onun ziyafet salonuna ge
tirdi; orada bulunan herkes sanda hayran olunca, Typho
sanki bir jest yapar gibi, eer ilerinden birisine uyduu gr
lrse; sand ona armaan edeceine sz verdi. Bunun zeri
ne vcut llerine uyup uymadn grmek iin herkes s-
48
ASRs, LDKTEN SONRA DRL TANRISI
rayla sandn iine girdi; fakat kimseye uymamt ve en son

siris'in sras gelip de sandn iine uzand zaman darbe
ciler koup sandn kapan skca kapattlar, her tarafna i
viler akarak almasn imkansz hale getirdiler, zerine de
erimi kurun dktler. Bunun ardndan sand nehir kenar
na tadlar ve onu Nil'in Tenaiti azndan denize saldlar; M
srllar hala derin bir nefretle andklar bu olaydan dolay bu
yere bir isim koymamlardr ve oradan sz ederken birtakm
belirli tiksinti iaretleri yaparlar. Sylediklerine gre bu olay
Athyr aynn 17. gn 1 , gne Akrep burcundayken, siris'in
hkmdarlnn 28. ylnda meydana gelmitir, fakat onun o
srada yirmi sekiz yandan fazla olmadn anlatan bakala
r da vardr.
"Krallarnn bana gelenleri ilk olarak lkenin Chemmis
(Panopolis) blgesinde yaayan Pan ve Satyr'ler renmiti;
haberi halka ulatrr ve olayn ilk sahnesini anlatrken Panik
Dehet terimini kullanmlard ki o zamandan beri bir toplu
luun umulmadk bir olay karsnda yaad korku veya
aknl anlatmak iin kullanlr. sis' e gelince, kt haberi
alr almaz sann buklelerinden birisini kesmi2, suikast yeri
ne gitmi ve tam o noktada zerine bir yas giysisi geirmiti;
buna uygun olarak, bu yerin smi o zamandan itibaren Koptis,
yani yas ehri olmutur, dier- yandan bazlar da bu kelimenin
yoksunluk anlamna geldii grndedirler. Bundan sonra
znt ve yatmayan bir zihinle lkenin drt bir yannda do
laarak karlat her insana ve nne kan ocuklara bile
sorular sorarak onun akibetini renmeye alt. Sonunda
1 Msr takviminde bu gn, kere uursuz olarak iaretlenirdi.

2 Yasn veya duyulan kederin iareti olarak kesilen sa genellikle len kiinin me
zanna braklrd.
49
baz ocuklarn Typho'nun adamlarnn cesedi ne yaptklarn

bildikleri anlald ve ona sandn Nil'in hangi azndan de
nize tand bilgisini verdiler. Bu nedenle Msrllar ocukla
rn Tanr vergisi bir eit gaipten haber alma yeteneine sahip
olduklarn dnrler ve bunun sonucunda onlarn oyun s
rasndaki (zellikle kutsal saylan bir yerde iseler) rastgele ge
vezeliklerini gzlemlemeye ok merakldrlar ve bunlar birer
iaret ve kehanet olarak deerlendirirler. Bu arada siris'in
ona ak olan kz kardei Neftis tarafndan kandrldn, ona
(sis' e) brakt sar kokulu yonca elenginden1 anlald
zere istemeden kendisi yerine Nephyts ile birletii haberini
alan sis, bir yandan da bu gayri-meru ilikinin meyvesi olan
ocuu aramaya koyulmutu nki kz kardei kocas
Typho' dan korktuu iin bebei terk etmiti. Birok sknt ve
zorluklardan sonra, onun yerini gsteren baz kpeklerin yar
dmyla bebei buldu v onu bytt; zaman iinde ocuk
onun daim koruyucusu ve refakatisi oldu ve o zamandan iti
baren de, tpk kpeklerle insanlar arasndaki ilikide olduu
gibi, onun da tanrlara bekilik ettii ve onlar gzettii d
ncesiyle Anubis ismini stlenmitir.
"Uzun vadede sis'e sandkla ilgili yeni haberler ulat.
Denizin dalgalarnn onu Byblos2 kylarna srklediini,
orada kendisine bir Tamarisk alsnn dallar arasnda iyi bir
yer bulduunu, alnn ksa srede byyerek gzel ve byk
bir aa haline geldiini ve sandn etrafn evirip onu iine
aldn rendi; ve dahas onun allmam boyutlarndan
hayrete den lkenin kral onu kesmi ve gvdenin sand
1 yani, wreath of daver

2 Suriye'deki (Jebel) Byblos deil, Delta'daki papirs bataklklar
50
oSRs, LDKTEN SONRA DRL TANRISI
saklayan ksmn evinin atsn destekleyen bir stun olarak

kullanmt. Derler ki, sis btn bu eyleri olaand bir tarz
da, ruhlarn rapor etmesi vastasyla renmi ve bunun ze
rine derhal Byblos'a gitmiti; orada bir eme banda mola
verdi ve hi kimseyle konumad, o srada tesadfen orada
bulunan kralienin maiyetindeki bayanlar dnda; onlarla se
lamlat ve mmkn olabilecek en nazik tavrla kucaklat, on
larn salarn rd ve kendi bedeninden kan harikulade g
zel kokuyu onlara da nakletti. Kralie kendinden kan gzel
kokuyu baka insanlarn salarna ve cildine nakledebilme ye
teneine sahip bu yabancy ok merak etti. Onu sarayna da
vet ettirdi ve ksa bir tanma sresinden sonra onu oullarn
dan birisinin dads yapt. O srada Byblos'ta hkm sren
kraln ad Melcarthus, kralienin ad ise Astarte' dir veya ba
kalarna gre Saosis veya Nemanoun' dur ki Greke Athena
is'in karldr.
" sis ocuu ona meme deil parman emdirerek besle
di; geceleri lml tarafn yok etsin diye onu atein iine ko
yuyor, kendisi de o srada bir krlangca dnerek stunun
etrafnda dolanyor ve ac kaderinden dolay inliyordu. Bir s
re byle geti, ta ki bir gece kralie onu ve her taraf alevler
iindeki ocuu grene ve lmszln balanaca ocu
unu bundan alkoyana dek. Bunun zerine tanra kim oldu
unu aklad ve kralieden aty destekleyen stunu kendi
sine vermesini rica etti; stun aaya indirildi; sis onu kolay
ca keserek iini at; istedii eyi aldktan sonra aa gvdesi
nin geri kalann ince ketene sard, zerine gzel kokulu ya
lar dkerek tekrar kral ve kralieye teslim etti (ki bu tahta par
as bugne kadar sis mabedinde korunmutur ve Byblos
51
halknn ibadetinde yeri vardr) . Bunlardan sonra sandn

zerine kapand ve yle yksek ve korkun bir sesle alad ki
kraln kk oullarndan birisi sesten duyduu korkudan
hayatn kaybetti . Fakat sis onlarn yaa daha byk olanla
rndan birisini yanna ald ve sandkla birlikte Msr'a yelken
atlar; artk sabah olmak zereydi ki Phaedrus nehri zerleri
ne souk ve hain bir rzgar gnderince sis kzgnlndan
onun yolunu kuruttu. ok gemeden ssz bir yere varmlar
d ve yalnz olduuna kanaat getirince sand at, yzn
l kocasnn zerine dayad, cesedini kucaklad ve hkrkla
ra bouldu; fakat kk olann gizlice arkasna szldn
ve kederine ahit olduunu fark edince; aniden arkasna dn
d ve ona fkeyle yle yrtc ve sert bir bakla bakt ki olan
o anda korkusundan ld. Fakat ocuun lmnn yle ol
madn, onun o srada denize dtn ve sonradan Tanr
a'nn emriyle en byk payelerden biriyle onurlandrldn
syleyenler de vardr; buna gre Msrllarn ziyafetlerinde sk
sk andklar Maneros bu olandan bakas deildir. Yine bu
balant, dier bazlarnn anlatt, ocuun gerek isminin
Palaestinus veya Pelusius olduu ve bu ehrin tanra tarafn
dan onun ansna ithafen kurulduu yksyle eliir; anlat
tklarna gre, bu Maneros'un Msrllarca onurlandrlmas
nn nedeni, onun mzii bulan ilk kii olmasyd. Ayrca, Ma
neros'un bir kiinin ismi deil, allagelmi bir usul olduu
nu, bunun Msrllarn daha resmi enlik ve ziyafetlerde bir
birlerini selamlamak iin kullanldn, bu ekilde yapmakta
olduklar eyin onlara ans ve mutluluk getirmesini dilemek
ten baka bir anlam olmadn, zaten kelimenin de ayn an-
lk Msr kralnn erken yata len olu; bkz. Herodotus, ii 79.
52
aSRs, LDKTEN SONRA DRL TANRISI
lam tadn iddia edenler de vardr. Benzer ekilde, bu en

lik zamanlarnda bir kasa iinde etrafta dolatrlan ve herke
se tek tek gsterilen insan iskeletinin bazlarnn sand gibi
siris'in bana gelenleri temsil etmeye ynelik olmadn,
bunun amacnn insanlara lml olduklarn, kendilerinih de
ok uzak olmayan bir gelecekte grdkleri bu eye dne
ceklerini hatrlatmak ve bu sayede onlara sahip olduklar ni
metlerden faydalanmak ve onlarn tadn karmaya tevik et
mek olduunu sylerler; ite onu ziyafet sofralarndan eksik
etmemelerinin gerek nedeni budur. Fakat imdi hikayemize
geri dnelim.
"Butus'ta yetitirilen olu rus'u ziyaret etmeye niyetle
nen sis, bu zaman zarfnda emniyette olmas iin sand
uzak ve ssz bir yere saklad; ancak gece vakti ay nda av
lanan Typho, kaza eseri sand grd ve siris'in cesedinin
onun iinde olduunu bildii iin onu n drt paraya ayrd
ve paralarn her birini lkenin eitli yerlerine datt. lan
lar renen sis, kocasnn bedeninin paralarn bulmak ze
re, lkenin daha s ve bataklk blgelerinden daha kolay ge
rnesini salayacak papirs kamlarndan yaplma bir tekney
le bir kere daha yollara dt. Derler ki, ite bu sebepten do
lay timsahlar bu tip bir kaykla yolculuk yapan kiilere do
kunmazlarm, artk tanrann fkesinden korktuklarndan
m, yoksa bir zamanlar onun da bu yolla yolculuk yapmasna
hrrneten mi, bilinmez. siris'in Msr'n birok yerlerinde g
mtlerinin bulunmas bu olaya dayandrlr; nki bize nakle
dildiine gre, sis nerede kocasnn uzuvlarndan birine rast
ladysa, onu oraya gmmt. Ancak bu balantya kar
kan ve siris' e ait ok saydaki mezar yerinin kralienin
53
uygulad politikann gerei olduunu, bu ehirlere kocas

nn gerek bedeninin deil yalnzca onun bir tasvirinin teslim
edildiini iddia edenler de vardr; bylece Osiris'in ansnn
bu sayede yceltilmesini salamakla kalmayacak, fakat ayn
zamanda Typho'nun kt niyetli araynn da nn kesmi
olacakt; Orus'la kar karya gelecekleri savatan galip ksa
bile, kim bu kadar ok sayda mezarn arasnda hangisinin
gerek olduunu bilememekten mitsizlie kaplmazd? Da
has, yine anlatldna gre, sis, Osiris'in paralara ayrldk
tan sonra Nil'in sularna atlan ve Lepidotus, Phagrus ve
Oxyrynchus balklar tarafndan yutulan organn bulamam
t, ki Msrllar bu yzden bu balklardan zellikle ekinirler.
Fakat bu kayb telafi etmek iin sis onun yerine taklit bir Phal
lus yaptrtm ve ansna arbal bir festival dzenlemiti, ki
Msrllar bugne kadar bu adete sadk kalmlardr.
"Btn bu olanlarn ardndan Osiris teki dnyadan d
nerek olu Orus' a grnm, onu muharebe iin yreklendir
mi ve ayn zamanda sava aletlerini nasl kullanaca hakkn
da eitmiti. Osiris ona 'bir erkein yapabilecei en erefli i
nedir?' diye sorduunda, Orus'un cevab 'anne ve babasna
ektirilen eziyetlerin intikamn almaktr oldu. Sonra yine sor
du, 'bir askere en iyi hangi hayvan hizmet edebilir?' 'At' yan
tn almas Osiris'in merakn uyandrd ve neden at aslana
tercih ettiini sordu. 'nki' diye ekledi Orus, aslan, ayakta
kalmaya ihtiyac olan birine daha iyi hizmet verir, oysa at1
kamaya alan bir dman altetmek ve kltan geirmek
1 18. Hanedan'a kadar atn Msr'da bilinmedii grlr; o halde Plutareh'm nak
lettii siris'in zgemiinin bu versiyonunun bu blm, M. 1 500'den daha
ge bir tarihe ait olmaldr.
54
iin daha yararldr.' Olunun verdii cevaplar Osiris'i ok se

vindirmiti, nki bunlar onun dman iin yeterince hazr
lkl olduunu gsteriyordu . Ayrca yine anlatlr ki,
Typho'nun saflarn terk edenlerin arasnda cariyesi Thueris
de bulunuyordu ve Orus'a katlmak zere yola kmken ar
kasna den bir ylan, cariyenin askerleri tarafndan ldrl
mt. te byk toplantlarda orta yere bir ip atlmas ve
sonra da paralara ayrlmas adetinin bu olayn ansn koru
maya ynelik olduunu sylemektedirler. Sonunda sra sava
a geldi; gnlerce sren mcadeleden sonra zaferi Orus ka
zand ve Typho esir alnd. Ancak sis mahkum olarak nne
getirilen Typho'yu ldrmedii gibi, zincirlerini at ve onu
serbest brakt. Annesinin bu hareketi Orus'u yle fkelendir
miti ki ona kar geldi ve onun bandaki asalet iaretini e
kip kard ve yerine bir kz ba eklindeki mifer oturtul
du. Bunun zerine Typho onu herkesin nnde erefsizlikle
sulad; fakat Hermes'in (Thoth) yardmyla Orus'un davran
nn meruluu bizzat tanrlarn verdii hkmle onayland.
Bundan sonra iki kere daha savatlar ve her ikisinde de
Typho malup oldu. Bunun tesinde, Osiris'in beden lm
sonrasnda sis' e elik ettii, bunun sonucunda sis'in zama
nndan nce doan ve bacaklar sakat olan Harpocrates'i dn
yaya getirdii de sylenir."
imdi, bu hikayeyi hiyerogliflerin deifrelerinin sonula
rnn altnda incelediimiz zaman, byk blmnn
Msr metinlerince dorulandn bulgulamaktayz: rnek
olarak; Os iris, Seb ve Nut'un oluydu; gnlerin artmas Tak
vimlerde "yln be ilave gn" olarak tannyordu; be tanr,
Osiris, Horus, Set, sis ve Neftis rlutark'n anlatt gnlerde
domulard; Athyr'in (Hathor) 17. gn Takvimlerde kere
55
uursuz diye belirtilmitir; sis'in yolculuklar ve zntleri

tanmlanmhr ve alarken yakh "atlar" metinlerde yer
alr; eitli yaztlarda Osiris'in mezarlarnn listesi verilmitir;
Horus'un babasnn cn almas, papirs ve dier dkman
larda en sk deinilen konular arasndadr; Set ve Horus ara
sndaki ekime British Museum'daki 1 0, 1 84 No'lu papirste
eksiksiz bir ekilde tanmlanr; Hunefer papirisnde yer alan
bir ilahi Thoth'un (Hermes) Osiris iin yaptklarnn btn
n tanmlar ve Osiris'in ldkten sonra Horus'un babas olu
u XVIII. Hanedan dnemine ait bir ilahide, aadaki pasaj
daki ekilde belirtilir:
"Kzkardein senin iin koruyucu kuvvetini ortaya koy
mutur, dmanlarn datm, kt talihi kovmu, muktedir
g szcklerini seslendirmi, dilini marifetli bir ekilde kul
lanm ve szckler hedefi bulmutur. Muzaffer sis talimat
larda ve sylediklerinde kusursuzdu ve kardeinin cn al
mt. Onu hi durmadan aram, strabndan alayarak dn
yay dolap durmu ve onu bulana kadar dinlenmek bilme
miti. Tyleriyle glge yapt, kanatlaryla hava (veya rzgar)
meydana getirdi ve erkek kardei gmlrken ac lklar at
h. Kalbi durmu ve yere kapanm Mldeki kardeini kaldrd,
ondan onun zn ald, hamile kald ve bir ocuk dnyaya
getirdi ve onu gizlice, hi kimsenin bilmedii bir yerde emzir
di ve ocuun kolu Seb'in ulu evinde kuvvetlendi. Beraberle
rindeki tanrlar Osiris'in olu Horus'un gelmesinden honut
turlar ve sis'in olu, Osiris'in varisinin kalbi salamdr ve o
muzafferdir." 1
1 Bu kayda deer ilahiyi ilk olarak, evirisi ve notlaryla birlikte Paris'te, 1857' de
Revue Archeologique'te (t.xiv. s. 65) yaynlayan Chabas tantmhr.
56
G 2 3 4
1 . isis ocuunu papirs bataklklarnda emziriyor. 4 Tanra Nekhebet, Osiris'in oluna yllar,
2. Thoth, lsis'e sihirli koruyucu amblemini veriyor hayat, istikrar, g ve egemenlik sunuyor.
3. Amen-Ra, lsis'e "Hayat" semboln sunuyor. 5 Tanra Sati, Osiris'in oluna yllarn sresini
ve hayat, istikrar, g ve egemenlik sunuyor.
Osiris'in zgemiinin ayrntlarnn erken dnem hane

danlar zamannda ne gibi bir form iinde sunulduunu bilme
miz mmkn deildir ve Osiris'in hanedanlar ncesi ya da
prehistorik Msrllar iin de dirili tanrs olup olmadn ve
ya bu rol Mena Msr' da hkm srmeye baladktan sonra
m stlendiini de bilemiyoruz. Bununla beraber onun en er
ken hanedan dneminde tanr konumunda bulunduunu ve
lp de yardmyla uyananlar hakknda hkm verdiini n
grmemiz iin salam bir nedenimiz vardr nki M. 3800
yllarndaki 4. Hanedan dneminde kral Men-kau-Ra (Grekle
rin Mikerinos'u) onunla oktan zdeletirilmiti ve tabutu
nun zerinde "Osiris, Gney'in ve Kuzey'in Kral, Men-kau
Ra, ebediyen yaayacak" yazmakla kalmyordu, Osiris'in so
yaac da kendisine mal edilmiti ve "gkten doma, Nut'un
evlad ve Seb'in eti ve kemii" olduu bildiriliyordu. Heliopo
lis'li rahiplerin, Kolej' de kopya edilen ve oaltlan dinsel me
tinleri kendi grlerine uyacak ekilde dzelttikleri bellidir,
fakat almalarna baladklar erken zamanlarda Osiris'in
ilahllii o kadar yaygn ve dirili tanrs olarak Msrllarn kal
bindeki yeri yle salamd ki Heliopolitan teoloji sisteminde
bile Osiris ve maiyeti ya da tanrlar topluluunun belirgin bir
yeri vardr. O, hem insan hem de tanr olan bir insan fikrini
simgeliyordu ve tm alarda Msrllar iin, bir insan olarak
ac ektii ve lm tattna bal olarak, kendi hastalklarn
da ve lmlerinde onlarla sempatize olabilecek bir varl
temsil etmiti. Onun beeri kimlii ayrca ksmen ilah olmak
la birlikte kendileriyle de birok ortak yn olan bir varlkla
etkileime duyduklar arzu ve zlemin yantlanmasna yar
yordu. Esas olarak Osiris'i kendileri gibi dnyada yaayan, yi-
58
osRs, LDKTEN SONRA DRL TANRISI
yen, ien, zalim, lme maruz kalan ve belirli tanrlarn yard

myla lme kar zafer kazanan ve lmsz hayat elde eden
bir insan olarak gryorlard. Fakat siris'in yaptn onlar
da yapabilirdi ve tanrlar siris iin yaptklarn herhalde on
lar iin de yaparlar ve onun ldkten sonra tekrar dirilmesini
saladklar gibi kendilerininkini de salayabilir ve onu alt
dnyann hakimi yaptklarna gre onlarn da siris'in kral l
na girmelerini ve orada tpk bu tanr gibi uzun yaamalar
n ayarlayabilirlerdi. siris'in varlnn baz ynleri Nil'le, Ra
ile ve Msrllarn aina olduu eitli "tanrlar" ile zdeleti
rilmesine ramen, onun asli yn ve Nil Vadi si' nin insanlar
n cezbeden taraf, dirili ve ebedi hayat tanrs oluuydu ve
binlerce yl boyunca erkek ve kadnlar siris iin yaplanlarn
sembolik olarak kendileri iin de yaplacana, onun gibi uya
np ayaa kalkacaklarna ve sonsuz hayat devralacaklarna
inanarak ldler. Msr tarihi iinde dinsel fikirlerin izini ne
kadar eskilere doru srersek srelim, Dirilie inancn mevcut
olmadnn sylenebilecei bir zaman bulamayz, nki her
yerde siris'in lp uyand-ayaa kalkt varsaylmtr;
kukusuz septikler de olmal ve rahiplerine, Korintoslularn
Aziz Paul'e sorduu gibi sormu olmaldrlar, "ller nasl
ayaa kaldrlr ve hangi bedenle gelirler?" Fakat Dirili inan
cnn Msr'n baskn sosyal snflarnca kabul edildiine p
he yoktur. Msrllarn, genlerin mahkemeye kma ve hesap
verme gibi zor bir aamay atlatabilmeleri ve taiHemdeki
dmanlarn stesinden gelebilmelerine yardmc olabilmek
amacyla dzenledikleri trenleri kitabmzn baka bir yerin
de tanmlayacaz ve llerin hangi formda dirilecei de ele
alnacaktr; imde yine siris'in teolojik zgemiine dnelim.
59
lk hanedanlarn ynetimindeki Msr' da Osiris' e ibade

tin merkezi ve yuvas, bu tanrnn bann gml olduu
sylenilen Abydos'tu. Zamanla kuzeye ve gneye doru ya
ylmt ve eitli byk ehirler Osiris'in bedeninin uzuvla
rndan bir veya birkana sahip olduklarn iddia ediyorlard.
Mabetteki arbal temsiller bu tanrnn hayatndan eitli
sahneleri konu alyordu ve yava yava bunlarla balantl zo
runlu ve zorunlu olmayan grevler, belirli mabetIerde, rahip
lerin giderek daha ok zamann almaya balad. Sz konusu
tanrya ilgili orijinal (balangtaki hallerindeki) fikirler unu
tuldu ve yerlerini yenileri ald; lm uykusundan uyananve
sonsuz hayat elde eden bir insan rnei olmaktan kp lle
rin diriliinin nedeni oldu ve lmllere ebedi hayat balama
gcne sahip tanrlarn bu yetenei ona naklolundu. Osiris'in
paralarna ayrld hikayesi, onun alt dnyada tam bir be
dende ikamet ettii kabulyle birlikte unutuldu ve paralan
m olsun ya da olmasn, sis'ten doma Horus'un ldkten
sonra evlat sahibi olan babas oldu. XII. Hanedan, yani M..
2500 dolaylar gibi erken bir dnemde, bu tanrya ibadet he
men hemen evrensellemi ve bin sene sonra Osiris bir bak
ma milli tanr olmutu. Yksek kozmik tanrlarn niteliklerini
stlenmiti ve artk insanolunun gzne yalnzca llerin
tanrs ve hakimi olarak deil, dnyann ve iindeki her eyin
yaratcs olarak grnyordu: Ra'nn olu babasyla eit du
ruma gelmi, gklerdeki yeri babasnn yan olmutu.
ller Kitab'nn XVII. Blmnde, Osiris'in Ra ile z
deletirilmesinin ilgin bir kant yer alr. Bu blmn imann
artlar da denilebilecek seri halinde hkmlerden meydana
geldii, her seriyi bir veya daha fazla farkl grleri temsil
1 yani, Osiris ve Ra'nn ruhlan
60
asRs, LDKTEN SONRA DRL TANRS
eden bir veya daha fazla aklamann izledii hatrlanacaktr;

blme ayrca bir dizi Vinyet elik etmektedir. 110. satrda
yle yazar: "Ben iki tchafi' de mekan bulan ruhum. 1 Peki, ne
dir o? O, Osiris'in Tattu'ya (yani Busiris'e) girdii zaman, ora
da Ra'nn ruhunu bulmasdr; orada tek tanr dierini kucak
lar ve ruhlar iki tchafi'de ortaya kar." Bu pasajn tasvir edil
dii vinyette Ra ve Osiris'in ruhlar Tattu'da ahin eklinde,
yzleri birbirine dnk olarak bir pilonun (eski Msr tapnak
kaps .N.) zerinde dururken gsterilir; ilkinin banda bir
disk, insan bal dierinin banda ise beyaz ta vardr. Dikka
te deer bir zellik, Osiris'in Ra ile bulutuu srada bile insan
yzn muhafaza etmesidir ki insanla olan yaknlnn iare
tidir.
Artk Osiris Ra'nn eiti olmakla kalmam, birok bakm
ardan ondan da stn bir tanr haline gelmitir. Osiris'in Aby
dos'ta gml olan kafasnn burun deliklerinden, tm eyle
rin vcuda gelmesini ve srekliliini salayan tanr Khepe
ra'nn simgesi olan, skarabe kmtr. te Osiris'in tanrlarn,
insanolunun ve dier varlklarn kayna ve orijini haline
gelmesi byle bir sre izlemi ve beeri zellii bu surette
unutulmutur. Bir sonraki adm ona Tanr'nn niteliklerini
yklemekti ve XVIII. ve XV. Hanedanlar zamannda 'gr
nen' odur ki triniteler trinitesi2 de diyebileceimiz l tanr
lar topluluunun ban ekme konusunda, o srada genellik
le "tanrlarn kral" diye adlandrlan Amen-Ra ile arasnda bir
iktidar sorunu yaanmaktayd. Bu dnemde Osiris'le ilgili en
geerli fikirlerin neler olduuna en isabetli ekilde karar
1 Bergmann'n Aeg Zeitschrift adl almasna bakn, 1880, s.88

2 Her yolda tannlar grubu triad ya da trinite ieriyordu.
61
2 8
-
Ra'nn Ruhu(1) Osiris'in ruhuyla(2) Tattu'da buluuyor.

Persea aacnn (akasya) yanndaki kedi(3) (yani Ra)
geceyi simgeleyen ylann ban kesiyor.
62
oSRs, LDKTEN SONRA DRL TANR1s
verebilmek iin sz konusu zamanla ada ilahileri kaynak

alabiliriz; aada bu ilahilerden baz paralar sunuyoruz:
"Hamd-vg1 sanadr, ey Osiris, Un-nefer, Abtu'nun
(Abydos) ulu tanrs, milyonlarca yln senin varlnda gei
ren ebediyetin kral, son bulmaktan mnezzeh rab. Nut'un
rahminden kan ilk oul, babas tanrlarn Atas Seb olan, G
ney ve Kuzey' in talarnn efendisi, yce beyaz tacn sahibi;
asa ve kamy ve ilahi soyunun asaletini tanrlarn ve insanla
rn prensi olarak teslim alan; Ament danda ikamet eden kal
bin honut olsun, nki tahtna olun Horus gemitir-kurul
mutur. Sen Tattu'nun (Busiris'in) ta sahibi rabbi ve Aby
dos'un hkmdarsn."
"vg 2 sanadr, ey Osiris, ebediyetin rabbi, Un-nefer, ok
sayda ekli (formu) olan ve nitelikleri ulu olan Heru-khuti
(Harmachis), sen ki Annu' daki (Heliopolis) Ptah-Seker-Tem,
sakl yerin rabbisin ve Het-ka-Ptah (Memphis) ve (oradaki)
tanrlarn yaratcs, alt dnyann rehberi, Nut'ta battn za
man (tanrlar tarafndan) vlensin. sis seninle bar iinde
kucaklar-kavuur ve yollarnn bandaki eytanlar kovalar.
Sen yzn Amentet' e dnersin ve yeryzn cilalanm ba
kr gibi pml pml parlatan sensin. ller seni grmek zere
ayaa kalkarlar, nefesi ilerine alrlar ve disk ufukta ykseldi
i zaman senin yzne bakarlar; sana tank olduklar -seni
mahede ettikleri srece kalpleri bar doludur, ey Sen ebedi
ve baki olan."
Yukardaki alntlarn ikincisinde Osiris, ta hanedan n
cesi zamanlardan beri var olan Gne-tanrya adanm mabet
Ierin bulunduu Heliopolis ve Memphis ehirlerinin byk
tanrlar ile zdeletirilmitir ve "ebed! ve baki" olduu
1 Gnle Balayanlar Blmlerine bakn (eviri), 8. 11
2 A.g.e. s. 34
63
beyan edilerek noktalanr. Aadaki nakaratta tanrlarla z

deletirilme sreci devam eder:
1. "Biahm sanadr, sen ki Annu' daki yldzl tanrlar ve
Kher-aba'dakil semav varlklarsn; sen tanr Unti2, Annu'da
gizli tanrlardan daha yce olan. Bana bar iinde geebilece
im bir yol bala, nki ben adil v,e drst bir kiiyim; bile
rek yalan konumadm; hi aldatmadm."
2. "Biahm sanadr, ey Antes'teki An, Harrnachis; sen gk
te uzun admlarla yrrsn, ey Harrnachis. Bana yolu ba
la." vs.3
3. "Biahm sanadr, ey sen sonsuzluun ruhu, sen Tattu'da
oturan Ruh, Un-nefer, Nut'un olu; sen Akert'in (yani, alt
dnyann) efendsisin. Bana bir yol bala -senden bana bir
yol a." vs.
4. "Biahm, Tattu' da hkm sren sanadr; Ureret tac se
nin bann zerine salarnca oturmutur; sen kendini koru
yan kuvveti yapansn ve sen Tattu' da bar-skunet iinde
ikamet edersin. Ltfen (senden) bana bir yol bala." vs
5. "Biahm sanadr, ey sen Akasya4 aacnn rabbi, Seker
kayS kzaklarn zerine yerlemitir; sen er iler yapan
eytan geri evirirsin ve Utchat'n (yani, Horus veya Ra'nn
Gz'nn) yerinde kprtsz durmasn salarsn. Baa bir yol
a-bala." vs.
6. "Biahm sanadr, ey sen saatinde kudret sahibi olan, sen
byk ve kudretli Prens, An-rut-fta6 ikamet eden, ebediyetin
1 Memphis yaknnda bir blge
2 Tanr Af'n kaynn nnde yryen ve her elinde bir yldz tutan bir tanr
3 Bu niyaz yalnzca bir kere yazlmtr, fakat Dua'nn dokuz blmnn her bi
rinin sonunda tekrarlanr.
4 Bu aa Heliopolis'teydi ve Kedi, yani Gne onun yannda oturuyordu. S.63'e
bakn.
5 Seker kayn kzaklarn stne oturtma serernonisi afakta icra edilirdi.
6 Hibir eyin bymedii yer-aadaki dnya.
64
asRs, LDKTEN SONRA DRL TANRISI
rabbi ve sonsuzluun yaratcs, sen Suten-henen'in (yani, He

radeopolis Magna) rabbisin. Bana bir yoL" vs.
7. "Biatm sanadr, ey sen Doru ve Gerein zerinde
duran, ey sen Abydos'un rabbi, kollar ve bacaklar Ta-tche
sert'le (yani, Kutsal lke, alt dnya) birlemi olan; sen hileyi
ve aldatmay sevmeyensin. Bana bir yol a." vs.
8. "Biatm sanadr, ey sen kaynda olan, sen Hapi'yi
(yani, Nil'i) kaynandan karansn; k senin bedeninin ze
rinde parlar ve sen Nekhen' de ikamet edensin. Bana bir yol
a." vs.
9. "Biatm sanadr, ey tanrlarn yaratcs, sensin G
ney'in ve Kuzey'in kral, ey Osiris, muzaffer olan, ltuf dolu
mevsimlerinde dnyann rabbi; sen semavi dnyann rabbi.
Bana bir yol a."
Ve yine: "Ra, Amentet'in ilahi ruhlarnn ve tanrlarnn
talaryla beraber, Osiris olarak batar. O tek ilahi formdur. Tu
at'ta gizli olandr. Amentet'in bandaki kutsal Ruh'tur, Un
nefer' dir, hayat sresi daimi olandr." I
Thoth' un sis' e yardm ettiinden bahsetmitik; bunu
sis'e kocasnn tekrar hayata dnmesini temin eden kelimeler
vererek salamt. Bu tanrnn Osiris iin yapt iyiliklerin
zeti, Hunefer Papirsnde2 genin azndan yle dile geti
rilir:
"Senin huzuruna geldim; ey Nut'un olu, Osiris, sonsuz
luun Prensi; ben tanr Thoth'u izledim ve senin iin yapt
her eye sevindim. O, burun deliklerine temiz ve latif havay
ulatrd ve gzel yzne can ve g geldi; ve Temu' dan kan
kuzey rzgarn burun deliklerine getirdi, ey Ta-tchesert'in
i Gnle B alayanlar Blmlerine bakn, 5.334

2 A.g.e., 5. 343
65
MISIR'DA LM SONRASI FiKR
lordu. O tanr Shu'nun senin bedeninin zerinde ldamasn

salad; o yolunu k hzmeleriyle aydnlatt; vcudunun
uzuv ve organlarndaki bozulmalar azndan kan kudret
szckleri ile yok etti; Set ve Horus'a senin uruna bar yap
trd; frtnal rzgar ve kasrgay yok etti; iki savay (yani
Set ve Horus) senin huzurunda birbirine nazik yapt ve iki l
keye senin nnde bar yaptrd; kalplerindeki fkenin git
mesini salad ve her biri kardeiyle uzlat.
"Tanrlar topluluunun nnde olun Horus muzaffer
dir; dnyann hkmdarl ona verilmitir ve egemenlii
dnyann en uzak kelerini iine alr. Tanr Seb'in taht iin
Tanr Temu'nun yaratt saflarla birlikte ona karar verilmitir;
bunlar Ariv Odasnda kaydedilen bildirgelerle yrrle
konmu ve byk tahtta oturduu srada baban Ptah-Tanen'in
emriyle demirden bir tabletin zerine kaznmtr. O, dalar
dan akarsular aktmak, yamalarda yetienleri yeertmek ve
yerden taneler f1krtmak iin tanr Shu'nun tadnn (yani,
gklerin) zerine erkek kardeini yerletirmitir ve o suyla ve
toprakla bolluk verir. Gksel tanrlar ve yeryz tanrlar o
lun Horus'un hizmetine koarlar ve onlarn rabbi olduu hk
mnn ilan edildii toplant odasna gittiinde onun arkasn
dan gelirler ve (onun isteini) hemen yerine getirirler.
"Kalbin sevinsin, ey tanrlarn rabbi, kalbin en byk se
vinle dolsun; Msr ve Kzl Topraklar barktr ve senin mut
lak iktidarnn altnda alak gnlllkle hizmet etmektedir
ler. Topraklarnda ve ehirlerinde mabetler kurulmutur ve
eyaletler kendi isimleriyle mlklerinin sahibidirler ve bizler
de sana ykml olduumuz ilahi armaanlarmz getirecek
ve senin adna ebediyen kurbanlarmz sunacaz. Senin
adnla oylamalar yaplm, KA'nn erefine ikiler topraa d-
66
aSRs, LDKTEN S ONRA DRL TANRISI
klm ve seni takip eden ruhlar sana lm yemekleri getir

mitir ve sular serpilmitir... bu lkenin lenlerinin ruhlarnn
her iki yanna. Balangtan itibaren Ra'nn emriyle kararlat
rlm senin hakkndaki her plan tamamlanmtr. te bu yz
den, ey Nut'un olu, sen Neb-er-tcher'in ykselmeye getiin
de tac giymesi gibi tac giyiyorsun. Sen dirisin, sen kabul edil
misin, sen genliini yenilersin ve sen hakiki ve tamsn; ba
ban Ra uzuvlarn salamlatrr ve yolda tanrlar seni alk
larlar. Tanra sis seninledir ve seni asla terk etmez; dman
larn seni yere seremedi. Btn topraklarn efendileri senin
gzelliklerini verler, tpk her gnn balangcnda ykseldi
i zaman Ra'y vdkleri gibi. Sen (terazi) direinin zerine
akn bir varlk orak doarsn, gzelliklerin insann yzn
yukar doru kaldrtr ve admn geni attrr. Baban Seb'in
ycelii sana verilmitir ve tanrlar douran, annen Tanra
Nut seni be tanrnn ilki olarak vcuda getirmi, gzellikleri
ni yaratm ve uzuvlarna biim vermitir. Kralln kurul
mutur, beyaz ta bann zerindedir ve asa ve krba elinde
dir; sen henz rahimdeyken ve oradan kp dnyaya gelme
miken iki lkenin ta sahibi rabbiydin ve Ra'nn Atef' tac
i
kalarnn zerindeydi. Tanrlar senin nne secdeyle gelir ve

senden rkerler; seni Ra' nn hameti ile grnce geri ekilir ve
ayrlrlar ve Zat- alllerinin zaferi yreklerindedir. Hayat se
ninledir, et ve iecekten oluan adaklar seni izler ve sana
denmesi gereken, yznn nnde sunulur."
Benzer bir dier ilahininI bir paragrafnda siris'in ba
ka ynleri tanmlanmakta ve "Biatm sanadr, ey Amentet'te
kilerin Yneticisi" szcklerinden sonra "erkek ve kadnlar
1 Gnle Balayanlar Blmlerine bakn, 5.312
67
ikinci bir kere dodurtan" l, yani "lmlleri tekrar dodur

tan" hitaplar yer alr. Btn paragrafta siris'ten "kendini ye
nileyen" ve "Kendisini her gn ve her gn tpk Ra gibi gen"
yapan diye bahsedilirken, metin yazarnn erkeklerin ve ka
dnlarn ikinci douu ile llerin dirilmesini, yani yeni bir ha
yata domalarn kastettii phe gtrmez. Bu pasajda ayr
ca siris'in Ra'nn eiti olduunu, llerin tanrs olmaktan
canllarn tanrs olmaya terfi ettiini grebiliriz. Bunun dn
da, yukardaki ksmlar ve kopya edildii srada siris'in n
ceki kabuller gibi Ra'nn oturduu konumu igal ettii varsa
ylmakla kalmyordu, siris'in beden lmnn sonrasnda
sahip olduu evlad Horus'un Set'e kar kazand zafer ma
rifetiyle siris'in varisi ve veliaht olduu da kabul edilmek
teydi. Ve Horus yalnzca babasnn "makam ve asaletini" dev
ralmakla kalmam, ''babasnn gcn .alan" ynyle tedri
cen ocuklarn efaatisi ve aracs olarak zgn bir konum da
elde etmiti. Bylece Mahkeme Sahnesinde Horus genleri
siris'in huzuruna karr ve "doru sesli" bulunan ve mah
kemede aklanan herkesin tatt zevklerden onlarn da tatma
s iin ricada bulunur. sis'in de yer ald bu huzurda ok dik
kate deer artlar altnda doan bir ouldan gelen byle bir ri
cann kabul grecei, Msrl bireyin dncesine gre, ka
nlmazd; ve beden lmnden sonra evlat sahibi olan bir ba
bann olu, doal olarak lmler iin en mkemmel avukatt.
Fakat siris'in gcne ve tanrlar arasndaki konumuna
dair bu fikirler genelde Msr' da XVIII. Hanedan zamannda
(M. 1 600) iyice yer etmiken, bazlarnn her trl nleme
ramen bedenlerinin ryebileceine ve bu vahim sonutan
kanmak iin Osiris'e zel olarak ricada bulunulmas gerekti-
1 Bunun orijinal szckleri, mes tememu em nesu'dur
68
ASRs, LDKTEN SONRA DRL TANRISI
ine inandklarna dair ipular vardr. Aadaki ilgin dua,

ilk olarak 3. Thotmes'in mumyasn kapatan keten sarg bezi
nin zerine yazlm olarak bulunmutu, fakat sonralar ayn
metnin hiyerogliflerle yazlm rnei Nu Papirs1 ve tabii ki
Turin'de saklanan, Dr. Lepsius'un ta 1 842'lerde yay'nlad,
papirste de karmza kmtr. ller Kitab'nn bugn ge
nel olarak CLlV'nc blm olarak tannan bu metnin bal
"Bedenin yok olmasna izin vermeme" adn tar. Metin
yle balar:
"Biatm sanadr, ey ilahi babam Osiris! Benim bu uzuvla
rm mumyalaman, evet mumyalaman iin sana geldim, ki
yok olmayaym ve son bulmamaym da ilahi babam Khepera
gibi, onun rme bilmeyen ilahi rumuzu gibi olaym. O hal
de ltfet de beni nefesimin efendisi kl, ey sen rzgarlarn lor
du, sen, sana benzeyen ilahi varlklar bytensin (magnify).
Beni tam kl ve salamlatr, ey cenaze sandukasnn rabbi.
Ltfet ki sonsuzluk lkesine girebileyim, tpk sana ve baban
Temu'ya bahedildii gibi, ey sen bedeni bozulma grmeyen
ve kendin de asla bozulmam olan. Senin sevmediin eyleri
hi yapmadm, hayr, seni!1 KA'n sevenlerle birlikte hep sana
yneldim-senden yana oldum. Bedenimin solucanlara dn
mesine izin verme, beni (onlardan) kurtar, tpk kendini kur
tardn gibi. Sana yalvaryorum lnce ve ruh gittii zaman
her tanrnn, her tanrann, her hayvann ve her srngenin
bana gelmesine izin verdiin eyin bana olmasna izin ver
me, rmeyeyim. nki ruh ayrld zaman, insan rme
ye balar ve bedenin kemikleri rr ve btnyle irenleir,
1 British Museum, no.10, 477, Yaprak 18. Bu metin Gnle Balayanlar adl evirim
de yaynlanmhr, 5.398-402.
69
uzuvlar-paralar ayrlr, kemikler ufalanarak hareketsiz bir

yn haline gelir, eti yapkan bir sv olur ve bana gelen
rmeye yolda olur. Ve solucanlar misafir eder, bir solucan y
n olur, ona bir son verilir ve her tanr, her tanra, her tyl
ku, her balk, her srnen, her kertenkele, her hayvan ve ba
ka ne varsa her eyin bana geldii gibi tanr Shu'nun gr
nden kaybolur. Solucanlar beni grd ve bildikleri za
man onlar karnlar stne dr, benden yle korksunlar ki
dehetle uzaklasnlar; ve lmmden sonra her mahhk iin
de hayvan ya da balk ya da solucan ya da srngen iin de
byle yap (benden uzak dursunlar). Ve lmden hayat ksn.
Herhangi bir kertenkelenin rmeme yol aarak sonumu ge
tirmesine izin verme, bunlarn hibir cinsi zerime gelmesin.
Beni bedenin uzuvlarn ldren ve onlar rten, pek ok
l beden zerinde yok etme ilemi yapan ama kendisi sakl
olan ve katlederek yaayan, ikence odasndaki kan dkcye
verme; izin ver yaayaym ve onun mesajn yerine getireyim
ve onun emrettiklerini yapaym. Beni onun ellerine verme ve
bana hakim olmasina izin verme, nki ben senin emrinde
yim, ey tanrlarn rabbi.
"Biahm sanadr, ey ilahi babam Osiris, sen beeri uzuvla
rna sahipsin; rmedin solucanlardan ibaret olmadn, eski
medin, kokumadn, bozulmadn, solucanlara dnmedin."
Sonra, len kii kendisini Osiris'i ve grubundaki tanrlar
yaratan tanr Khepera ile zdeletirirek yle syler:
"Ben tanr Khepera'ym ve benim uzuvlarm varlklarn
sonsuza kadar srdreceklerdir. Ben rmeyeceim, bozul
mayacam, kokumayacam, solucanlara dnmeyeceim
ve tanr Shu bakt srece bozulma yz grmeyeceim. Var-
70
asRs, LDKTEN SONRA DRL TANRlSI
lma sahip olacam; yaayacam; yaayacam; filiz vere

ceim, filiz vereceim; bar iinde uyanacam. Kokumaya
cam; i organlarm yok olmayacak; hasar grmeyeceim;
gzm rmeyecek; yzmn ekli ortadan kalkmayacak;
kulam sar olmayacak; bam boynumdan ayrlmayacak;
dilim dar kmayacak; sam kopmayacak; kalarm dkl
meyecek ve zedelenmeyeceim. Bedenim tamam olacak ve o
bu yeryznde ne harap olacak ne de yok olacak."
Yukarda verilen ve benzeri pasajara dayanarak, baz M
srllarn fiziksel bedenin dirilecei beklentisinde olduklarn
dnebiliriz ve bedenin eitli uzuvlarnn belirtilmesi bu g
r kuvvetlendirmektedir. Fakat bozulmazl ve lmsz
l vurgulu bir ekilde belirtilen beden, SAHU yani ruhsal
bedendir ki fiziksel bedenin dndaki bir varolua atlam,
okunan dualar ve cenaze merasimi gnnde ya da lnn
mezara konduu gn ayinler vastasyla dnmtr. CLlV.
Blmde etten ya da iecekten bahsedilmemesi ilgintir; bura
da gen kiinin varl iin gereklilii belirtilen yegane ey,
her zaman insan formunda tasvir edilen tanr Temu' dan ald
havadr; bu tanrdan metinde gndz Gnei Ra'nn kar
ucu olan gece Gnei ynyle bahsedilmektedir ve ama, G
nein her gnk lmyle genlerin lm arasnda bir ben
zerlik kurmaktr. Tanr-insan siris'in Abydos'ta gml olan
bandan sz etmitik ve ban orada korunduu inanc tm
Msrn ortak inancyd. Fakat yukarda naklettiimiz pasajda
gen kiinin "Bam boynumdan ayrlmayacak" demesi, si
ris'in her eye kadir olmasna ve Set tarafndan doranarak
paralara ayrlan kendi bedenine de yapt gibi bedenleri es
ki haline dndrebilmesine ve yeniden ina edebilmesine ra-
71
men, (gen kiinin) bedeninin tam ve tek para olarak korun

mas isteine iaret eder. ller Kitab'nn 1 XLIII. Blmn
de'de siris'in bayla ilgili bilgiler vardr. Konu bal "Alt
Dnyada Bir nsann Bann ndan Ayrlmamasn Sala
ma" dr ve olaslkla epey antik bir blmdr. Burada gen
kii yle syler: "Ben Yce Varlm, Yce Varln oluyum;
ben Ateim ve kafas kesildikten sonra ona yine kavuan
Ate'in oluyum. siris'in ba ondan esirgenmemiti, ge
nin ba da ondan esirgenmesin. Kendimi bir arada dokudum
(veya yeniden ina ettim); kendimi btn ve tam yaptm;
genliimi yeniledim; ben siris'im, son bulmayan rabbim."
Yukardaki alntdan grnen odur ki, siris yksnn
bir versiyonunda siris'in ba kesilmekle kalmam, ateten
de geirilmitir ve bu versiyonun ok eski olmas durumunda,
ki yle olmas ok muhtemeldir, bizi Msr'da llerin kafala
rnn koparlp yakld prehistorik zamanlara gtrmektedir.
Prof. Wiedemann'n dncesine2 gre, llerin bedenlerinin
paralara ayrlma ve krlmalarnn nedeni KA'nn, yani "dub
le"nin bu dnyadan ayrlabilmesini salamak iin onun bal
olduu bedenin bozulup paralanmas gerektii inancyd ve
bunun iin o zamann mezarlarna konulan her cins eyann
krlm olarak yerletirildii hususunu rnek verir. Ayrca be
denlerin paralanm veya tek para olarak gmme usulleri
nin kark olarak gzlemlendii Msr'n prehistorik mezarla
rnda bu gemi gelenein izini srer; bunlarn bazlarnda be
denlerin paralara ayrlm olduklarnn grlmesine ramen,
olduka baarl bir ekilde bu paralar tekrar doru yerleri
ne yerletirme giriiminde bulunduklar bellidir. Ve bu, ler
1 Gnle ilerleyenler Blmlerine bakn, 5.98
2 J. de Morgan'n Etnographie Prehistorique adl eserine bakn, 5. 2 1 0
72
Kitab'nn eitli yerlerinde gen kiinin uzuvlarn toparla

d ve "bedenini yine tam yapt"n beyan ettii usul olabi
lir ve V. Hanedan dneminde Kral Teta'ya da ayn byle hitap
edilir, "Kalk, ey sen Teta! Ban aldn, kemiklerini yerine yer
letirdin I , uzuvlarn bir araya topladn."
Buraya kadar, dirili tanrs Osiris'in en erken zamanlar
dan Amen-ra rahiplerinin hakimiyetindeki dnemin sonlarna
(M. 900) kadarki tarihesini izledik; bu tarihte Amen-Ra alt
dnyann tanrlar arasna girmiti ve baz durumlarda dualar
Osiris' e deil, ona okunuyordu. Bu tarihten itibaren Amen bu
yce konumunu salamlatrmtr ve Ptoleme dneminde
gen kii Keraer' e yle hitap edildiini okuruz: "Yzn
Ra'nn huzurunda parlar, ruhun Amen'in huzurunda yaar ve
bedenin Osiris'in huzurunda yenilenir." Ve yine yle syle
nir: "Amen seni tekrar yaatacak kadar sana yakndr ... Hayat,
nefesine sahip olan Amen sana gelir ve cenaze evinde nefes al
man salar." Fakat buna ramen Osiris Tanr-insan, hem tan
rsal hem de beeri bir varlk olarak batan sona btn Msr
llarn dncesinde en yksek yeri igal etmitir; ne yabanc
larn istilas ve ne de dinsel ve politik aksamalar ve dardan
gelmi bireylerin etkileri Msr halknn bu tanry dirili ve
sonsuz hayatn nedeni ve sembol ve rumuzu olarak grme
sini engelleyememiti. Be bin yl boyunca insanlar Osiris'in
mumyalanm formunun taklit edilmesi suretiyle mumyalan
mlard ve bedenlerinin lm glerine, mezara ve rmeye
galip geleceine inanarak mezara gitmilerdi, nki Osiris de
bunlara galip gelmiti; ve lmsz, ebed ve ruhsal bir beden
de dirileceklerine dair belirgin bir mitleri vard nki Os iris
I Recueil de Travaux, 5.40 0 ,287)
73
de dnm ruhsal bir bedende kalkm ve llerin kral ve

hakimi olduu ge ykselmiti ve orada sonsuz hayat elde
etmiti.
Msr'da siris'e ibadetin vazgeilmeden srdrlmesi
nin balca nedeni muhtemelen takipilerine hem dirilmeyi ve
hem de ebedi hayat vaat etmesidir. Msrllar Hristiyanl ka
bul ettikten sonra dahi llerini mumyalamaya devam ettiler
ve kendi tek Tanr'lar ve "tanrlar"n nitelikleriyle Kadir-i
Mutlak ve sa'nn niteliklerini birletirmeyi ok uzun zaman
srdrdler. Msrllarn kendilerine kalsa, llerin ebedi ha
yatnn garantilenmesi iin bedenin mumyalanmas gerektii
inancndan asla vazgemezlerdi, fakat Hristiyanlar Msrllar
la ayn dirili doktrinini va az etmekle beraber bir adm ileri
getiler ve llerin mumyalanmasna hibir ekilde ihtiya ol
mad konusunda srar ettiler. Byk Aziz Anthony takipi
lerine kendi bedenini mumyalayp bir trbede saklamak yeri
ne onu gmp yerini de hi kimseye sylememelerini vasiyet
etti yoksa onu sevenler gelip aziz kabul ettiklerinin bedenleri
ne yaptklar gibi onu da mumyalarlard. "Uzun bir zaman"
der, "piskoposlardan ve vaaz grevlilerinden halka bu fayda
sz gelenei uygulamaya bir son vermelerini tlernelerini
istirham ettim" ve kendi bedeniyle ilgili olarak da yle syle
mitir: "Dirili gn ben onu rmeyen Kurtarc' dan (Hz.
sa'dan) teslim alacam."l Bu fikrin yaylmas mumyalama
sanatna lmcl bir darbe indirdi ve gerek ftratlarndaki
muhafazakarlk ve gerekse kendileri iin kymetli olan lm
lerinin bedenlerinin yaknlarnda olmasn sevdikleri iin bir
sre llerine eskisi gibi ilem yapmay srdrmelerine ra-
i Rosweyde, Vitae Patrum'a bakn, s.59; Athanasius'un Life of St. Anthony alma
SI, Patrologiae, Ser. Graec. tom. 26 stun 972.
74
oSRs, WKTEN SONRA DRL TANRISI
men, yava yava mumyalama nedenleri unutulmaya balan

d, bu sanatn bilgisi kayboldu, cenaze merasimleri ksaltld
ve mumyalamann modas geti. Bu sanatn lmesi Osiris'e
inancn ve ibadetin de sonunu getirierek onu llerin tanrs
olmaktan l bir tanrya dntrd ve ondan boalan yeri o
sralarda dirili retisi ve ebedi hayat bahetme kuvveti bili
nen dnyann ou yerlerinde vaaz edilmekte olunan Hz.sa
ald. Msrl Hristiyanlar Osiris'te Hz. sa'nn prototipini bul
dular ve olu Horus'u emziren sis tasvirlerini ve heykellerini
Bakire Meryem ve ocuu'nun prototipIeri olarak algladlar.
Hristiyanlk dnyann hibir yerinde zihinleri Hristiyan dokt
rinIerini almaya Msr'da olduu kadar hazr bir baka halkla
karlamamtr.
Bu blmmz, Thebes'teki Amen-Ra Mabedinde sis
ve Nephthys'i canlandran ra hibelerin syledii sis ve Neftis
arklar'ndan baz alntlarla bitirmek istiyorum. 1
"Selam sana alt dnyann rabbi, sen onun (Dnya'nn)
iindekilerin Boas, sen Ra-Harmachis'in grnts, sen g
zel Bebek, bize bar getir. Sen felaketleri defettin, fenalklar
pskrttn; Rab, bize bar getir; Ey Un-nefer, yiyeceklerin
rabbi, sen ba olan, sen azameti rktc olan, sen Tanr, tan
rlarn bakan, sen tap topra kapladn zaman ondan tr
l eyler hasl olur. Sen tanrlardan daha naziksin. Snin bede
ninin emanasyonlar lleri diriltir ve canllar yaatr, ey sen
rzklarn rabbi, yeil bitkilerin prensi, sen hayat asas, tanrla
ra sunulan armaanlarn ve kutsanan llere sunulan cenaze
yemeklerinin vericisi. Senin ruhun Ra'nn arkasnda uar, sen
afakta rsn; akamst batarsn, sen her gn doarsn; sen
Atmu'nun sol elinde daima ve daima doacaksn. Sen an b-
1 Nesi-Amsu Hieratik Papirs adl almama bakn (Archaeologia, Cilt LLL)
75
yk olansn, Ra'nn vekilisin; tanrlar topluluu senin yzne

dua ederek sana gelirler, yznn atei dmanlarnn zeri
ne gelir. Sen her gn kemiklerini topladn ve bedenini tam
yaptn zaman bizler seviniriz. Anubis sana gelir ve iki kz
karde (sis ve Nephthys) sana gelir. Senin iin gzel eyler el
de etmilerdir, senin kol ve bacaklarn senin iin toplarlar ve
bedeninin paralanm uzuvlarn bir araya getirmeye alr
lar. Sen onlarn (uzuvlarn) zerine bulam pislikleri bizim
salarmzIa sil ve bize zlmene yol aan eyleri unutmu
olarak gel. Bize 'yeryznn Prensi' niteliinle gel, korkular
n bir kenara at ve bizimle huzur iinde ol, ya Rab. Sen dnya
nn veliaht ve Tek tanr ve tanrlarnn tasarmlarnn tamam
laycs ilan edileceksin. Btn tanrlar sana niyaz ederler, bu
yzden ltfen mabedine gel ve korkma . Ey Ra, (yani Osiris),
sen sis ve Nephthys'in sevgilisisin; ebediyen yerinde istirahat
edesin."
76
III
Ms RLLARN "TANRILARI"
Ktabmzn buraya kadarki ksmlarnda sk sk Msr "tanr

larna" gnderme yapld ve imdi sra onlarn kim ve ne ol
duunu aklamaya geldi. Msr dininin tektanrc ynnn
modern Hristiyan uluslarnn dinine ne kadar ok benzedii
ni gstermitik ve kimileri iin Tanr'nn yceliine dair bu ka
dar yksek fikirler besleyen byle bir halkn nasl olup da e
itli formlardaki "tanrlar" kalabalna ibadet ettikleri art
c olabilir. Msrllarn ok sayda, yalnzca isimlerinin sralan
masnn bile bir defteri dolduracak kadar ok olduu bir tan
rlar topluluuna prim verdikleri olduka dorudur, ancak
Msrn eitimli sosyal snflarnn hibir dnemde "tanrlar"
Tanr ile ayn yksek seviyeye koymadklar da eit derecede
dorudur ve bu noktadaki grlerinin birbiriyle kartrlabi
leceini akllarna dahi getirmemilerdir. Prehistorik alarda
her kyn ya da kasabann, her blgenin, eyaletin ve her b
yk ehrin kendi zel tanrs vard; bir adm daha ileri gidip
zengin ve mevki sahibi her ailenin de kendilerine zel bir tan
rya sahip olduklarn syleyebiliriz. Durumu iyi olan aile tan
rlaryla ilgilenecek ve onun isteklerine kulak verecek birisini
seiyor, fakir aile ise tanrya oturaca bir ev salama, resmi
77
giyecekler, vs. gibi ihtiyalar karlayan bir fona bata bulu

nuyordu. Fakat sz konusu tanr, zengin veya fakir, ailenin ay
rlmaz bir parasyd ve kaderi de doal olarak aileninkiyle
btnlemiti. Ailenin yenik dmesi tanrnn yenik dmesi
ni iinde barndryordu ve verimli mevsimler ise cmert ar
maanlar, yeni giysiler ve belki de yeni bir trbeyle ve benze
ri eylerle sonulanyordu. Kyn tanrs, elbette daha nemli
bir ahsiyet olmasna ramen ky halkyla birlikte esir edili
yor, fakat bir yar ya da kavgada cemaati zafer kazanrsa, bu
ona duyulan gnl borcunu ve ann artryordu.
Eyaletlerin ve byk ehirlerin tanrlar pek tabi ki ky
lerin ve ailelerin tanrlarndan daha bykt ve temsil1 hey
kellerini barndran kendilerine adanm byk evlerin, yani
mabetIerin says epey fazlayd. Bazen bir tanrnn nitelikleri
bir dierine ykleniyor, bazen iki ya da daha fazla tanr "bir
leip" bir tanry meydana getiriyor, bazen de uzak kylerden,
kentlerden hatta yabanc lkelerden yeni tanrlar ediniyorlar
d ve zaman zaman da bir cemaat ya da kent kendi zel tanr
veya tanrlarn reddedip komu blgelerin birinden yepyeni
bir tanrlar ekibini benimsiyorlard. Bylece tanrlarn says
daima deiiyordu ve bireysel tanrlarn greceli konumu da
daima deiiyordu; bugn belirsiz, neredeyse hi tannmayan
bir tanr savata kazanlan bir zafer sayesinde birdenbire eh
rin ba tanrs haline gelebiliyor, dier taraftan bir ay en c
mert armaanlarla ve byk trenlerle ibadet edilen bir tanr
bir sonraki ayda btn nemini yitirebiliyor; niyetler ve he
defler asndan l bir tanrya dnyordu. Fakat aile ve
ky tanrlarnn tesinde ulusal tanrlar, nehir ve dalarn tan
rlar ve yeryznn ve gkyznn tanrlar vard ki iyi ni
yetlerinin devamllnn salanmas ve kzgnlklarnn yat
trlmas gereken bu "ilah" varlklar hep bir arada mthi bir
78
MISIRLILARIN "TANRILARI"
rakam oluturuyorlard. Bunlarn dnda, tanrlar iin kutsal

olduundan ayn ekilde "ilahi" olarak deerlendirilmesi ve
sevilip saylmas gereken hayvanlar vard ki bunlar da Msr
llarn saysz snflarndan oluan tanrlar repertuarna ilave
olmulard.
Bugn bizim isimlerini bildiimiz Msr tanrlar, Msr
imajinasyonunun tmamn temsil etmekten uzaktr, nki en
uygun olann hayatta kalmas kural, tanrlar iinde en az di
er eyler iin olduu kadar geerliydi. Prehistorik Msrl'nn
tanrlarn hi tanmyoruz, fakat hanedanlar zamannda iba
det edilen tanrlarn bazlarnn vahi ve yar-vahi Msrl'nn,
deiiklie uram formlarndaki, etkileri ok uzak zaman
lardan beri zihinlerde yer etmi tanrlar olmas kuvvetli bir
olaslktr. Buna rnek olarak, orijinal (balangtaki) amblemi
kpek bal maymun olan tanr Thoth'u verebiliriz. Erken a
larda zekas, kavray ve kurnazlndan dolay bu hayvana
byk sayg duyuluyordu; ve onun gnein doduu ve bat
t sralarda kard seslere bakan basit zihinli Msrl, onun
bir ekilde gnele syletii veya gnele yakn bir iletiimi
olduunu varsaymt. Bu fikir zihninde yle yer etmiti ki ha
nedanlar zamannda doan gnein temsil edildii vinyette,
cennetin kaplarn aan grevlilerin dnm halleri olduk
lar sylenen maymunlarn tanrlarn vazgeilmez refakatile
ri olduklarn grrz, ayn zamanda bu sahnenin en gze
arpan ahsiyetleri arasndadrlar. Bylece, en uzak alarda
doan bu fikir nesilden nesile aktarlmr, ta ki Msr' n gc
nn ve ihtiamnn zirvesinde olduu bir dnemde, ller Ki
tab'nn en iyi kopyalarnda kristalize olana dek. Yontu ve pa
pirslerde temsil edilen kpek kafal maymun tr kurnazl
yla nldr ve Thoth'un siris'e verdii ve siris'in de bu
79
sayede "sesin hakikati" olduu yani dmanlarna galip gel

dii kelimeleri o temin etmiti. Dolaysyla kpek-bal may
munun, bir kefesinde Maat'n (ve gerein) sembol olan t
yn bulunduu, dier kefede ise gen kiinin kalbinin tartl
d Terazi'nin ayar yerinin tepesinde otururken gsterilmesi,
muhtemelen onun bu kapasitesine, yani lenin dostu olmas
na dayanr; nki tanrnn genele en ok yaylm nvanlar
"ilahi kitaplarn rabbi", "ilahi kelimelerin rabbi" dir ve bu ke
limeler gen kiinin teki dnyada dost veya dman her
kese itaat edilmesini salayan en emin formldr. Thoth'un
balkl kuuyla (ibis) simgelendii daha sonraki zamanlarda
nitelikleri oalm ve mektuplarn, bilimin, matematiin, vb.
tanrs olmutu; yaradlta da zdeyilerin yazarnn fevkala
de gzel tanmlad "bilgelik" e uygun den bir rol stlendi
i anlalmaktadr (VIII. Blm 23-31 )
Msrllar her nerede ve her ne zaman bir tanrlar sistemi
kurmaya kalkmlarsa, eski yerel tanrlarn dikkate alnmas
ve sistemde onlara da bir yer bulunmas zorunluluuyla kar
karya kalmlard. Bu da ancak onlar triadlarn veya g
nmzde genel olarak "enneadlar" diye anlan dokuzlu tanr
gruplarnn yesi yapmakla zmlenebiliyordu; yle ya da
byle, bir yerde gzkmek zorundaydlar. Son birka ylda
yaplan aratrmalar Msr' da, teolojik dncenin retildii
eitli byk okullarn var olduunu ve bunlarn her birinde
rahiplerin kendi tanrlarnn stnln kabul ettirmek iin
ellerinden geleni yaptn gstermektedir. Hanedanlar zama
nnda Heliopolis, Memphis, Abydos ve Delta'nn bir veya iki
yerinde byk kolejler olmaldr ve muhtemelen Nil'in her iki
yannda, Memphis'ten gneye kadar rahiplerin idaresinde da
ha kk okullar da vard. Bu tip okul ve kolejIerin teori ve
80
MISIRLILAR1N "TANR1LAR1"
doktrinlerinden Heliopolis kl olan en tamam ekliyle

ayakta kalmtr ve 5. ve 6. hanedanlarn krallarnn antlarna
kaznm cenaze metinlerini dikkatle inceleyerek onlarn tan
rlarn ou hakkndaki grlerini elde edebiliriz. Balang
ta Heliopolis'in byk tanrs Temu veya Atmu, yani batan
gneti ve bu yerin rahipleri ona hakl olarak Ra'nn, yani
gndz vaktinin Gne-tanrsnn niteliklerini yklemilerdi.
Baz gerekelerle saylar dokuz olan ve "byk tanrlar toplu
luu (paut)" adn verdikleri bir tanrlar grubu fikrini formle
etmilerdi ve bu grubun bana tanr Temu'yu koymulard.
ller Kitab'nn 17. Blmnde aadaki pasaj yer alr I :
"Ben ykseli halindeki tanr Temu'yum; ben Tek olanm.
Ben Nu'da vcuda geldim. Ben balangta doan Ra'ym."
Bunun ardndan u soru gelir: "Kimdir o?" Ve yant u
dur: "O, Ra' dr; balangta Su ten-hen en (Heracleopolis Mag
na) ehrinde ykselmi ve tahta kan bir kral gibi talandrl
mtr. Tanr shu'nun stunlar henz yaratlmamken o,
Khemennu' da (Hermopolis Magna) mekan daimi olan mer
divenin zerindeydi." Bu beyanlardan, Temu ve Ra'nn bir ve
ayn tanr olduunu, onun, btn tanrlarn oradan varlk bul
duu ilksel sulu kitleden, yani tanr Nu'dan ilk hasl olan var
lk olduunu reniyoruz. Metin yle devam etmektedir:
"Ben kendinden kendini douran ve tanrlar topluluunu
meydana getirmek zere isimlerHmi) vcuda getiren byk
tanr Nu'yum. Kimdir o? Ra'dr, Ra katarndaki tanrlarn
formunda vcuda getirdii uzuvlarnn isimlerini yaratan
dr." Ve yine: "Ben tanrlar arasnda geri dndrlmeyenim.
Peki kimdir o? O Tem' dir, diskinde ik am et edendir ya da fark
l bir deyile gn dou ufkundan ykselen Ra' dr." Bylece
1 Gnle Balayanlar Blmlerine bakn, 5.49
81
Nu'nun kendi kendini hasl ettiini ve tanrlarn onun uzuvla

rnn isimlerinden baka bir ey olmadn reniyoruz; de
mek ki Ra, Nu' dur ve katarndaki veya onun arkasndan ge
len tanrlar onun kendi azalarnn isimlerinin kiiletirilmesin
den ibarettir. Tanrlar arasnda geri dnmeyen veya dndrl
meyen ya Temu ya da Ra' dr ve bu durumda Nu, Temu ve
Ra'nn bir ve ayn tanr olduunu bulguluyoruz. Heliopolis'in
rahipleri, tanrlar grubunun bana Temu'yu koymakla Ra'ya
ve ayrca Nu'ya ok yksek bir derece vermilerdi; kurnaz bir
ekilde hem kendi yerel tanrlarn grubun bana getirmeyi
baarmlar, hem de daha eski tanrlara inanc nemli konum
larla beslemilerdi. Bu yolla Ra'ya tanrlarn en eskisi olarak
deerlendiren Ra'nn mritlerinin, Temu'nun tanrlar toplulu
unun bana getirilmesinden ve Heliopolis'in yerel kibirlili
inin tatmininden ikayeti olmak iin fazla bir nedenleri kal
myordu.
Fakat Heliopolis ehrinin "byk topluluk"u oluturdu
u kabul edilen dokuz tanrnn dnda bir de "kk toplu
luk" ve nc bir topluluu oluturan bir dier dokuzlu tan
rlar grubu vard. imdi, her ne kadar paut, yani dokuzlu tan
rlar topluluunun her zaman iin bu sayy koruduu d
nlebilirse de yle olmamt ve dokuz saysnn uygulanma
snda deiiklikler yaanmt. Metinlerin baz pasajlarnda
paut'un tanrlar tek tek saylr, fakat bu say bazen on, bazen
de on bir olur. Msrlilarn bir tanrnn eitli formlar ya da
durumlarn ilahlatrdklarn hatrlarsak, bunun nedenini
kolaylkla aklayabiliriz. Bu ekilde Temu veya Atmu denilen
batan gne, Khepera denilen doan gne ve Ra denilen gn
ortasnn gnei ayn tanrnn deiik formuydu; ve eer
bu formdan birisi bir paut' a ya da dokuzlu tanrlar grubu-
82
MISIRLlLARIN "TANRILARI"
nun iinde yer alyorsa, dier iki form da dahil ediliyor ve

bylece dokuz olan paut on bir tanr ieriyordu. Benzer ekil
de yle anlalmaktadr ki, paut'un her tanrsnn veya tanr
asnn eitli formlar da, tanrlarn says ne kadar artarsa
artsn gruba katlyordu. Dolaysyla tanr sembolnn metin
lerde yirmi yedi kere verilmesine ramen, tanrlar toplulu
unun 9x3, yani yirmi yedi says ile snrl olduunu dn
memeliyiz.
Msrllarn ainas olduu tanrlarn birlikte oluturduu
byk rakam bylece grdkten sonra, Msr halknn temel
ibadetinin ve asl huu duygusunun yalnzca insann burada
ve buradan sonraki kaderiyle alakal olduu dnlen tanr
lara ynelik olduunu varsaymak yanl olmayacakt. Bunla
rn says nispeten snrlyd ve esas olarak Heliopolis'in b
yk topluluundaki ya da bir baka deyile Osiris ve ma iye
tindeki tanrlardan oluuyordu. Bunlar ksaca yle tanmla
nabilir:
1 . TE MU veya ATMU, yani, gnn "kapatcs", tpk
Ptah'n gnn "balatcs" olduu gibi. Yaratl yksnde
Temu kendisini tanr Khepera formu altnda evrimi e tir diini
(evolve) beyan eder ve ilahilerde "tanrlar yapan", "insanlar
yaratan", vs. olduu sylenir; Msr tanrlar arasnda Ra'nn
pozisyonunu ele geiren oydu. badeti V. Hanedan'n krallar
zamannda bile son derece eski olmaldr, nki o zamandaki
geleneksel formu insan biimindedir.
2. SHU, Temu'nun ilk doan oluydu. Efsaneye gre di
rekt tanrdan gelmiti ve bir dier efsaneye gre de annesi tan
ra Hathor'du; bunlarn yannda bir nc efsane ise onu
Temu ile tanra Insaset'in olu yapar. Seb ve Nut arasna gi
ren ve gkyzn meydana getirmek zere Nut'u yukar
83
kaldran odur ve bu inan bu tanry omuzlarnda gne dis

kiyle dnyann zerinde ayaa kalkarken gsteren tanr figr
lerinde simgelenir. Tabiat glerinden n sembolyd ve
Hermopolis Magna'dakiI merdivenin en stnde duruyor,
ykselttii g her gn boyunca yukarda tutuyordu. ine
yardmc olmas iin ana ynlerin her birine birer stun koy
mutu ve dolaysyla "Shu'nun destekleri" gkyznn di
rekleridir.
3. TEFNUT, Shu'nun ikiz kz kardeiydi; tabiat glerin
de nemin veya gnein ssnn bir zelliinin rumuzuydu, fa
kat llerin tanrlarndan birisi olarak, bir ekilde genlerin
su ihtiyac ile balantl olduu anlalmaktadr. Erkek karde
i Sh u, Temu'nun sa gz, o ise sol gzyd, yani Shu G
ne'in bir ynn ve Tefnut da Ay'n bir ynn simgeliyor
du. Bylece Temu, Shu ve Tefnut bir trinite oluturuyorlard
ve yaradl yksnde tanr Temu, Shu ve Tefnut'un nasl
kendisinden meydana geldiklerini tanmladktan sonra "by
lece bir tanr iken tanr oldum" der.
4. SEB, tanr Shu'nun oluydu. "Erpa", yani tanrlarn
"veraset yoluyla gelen reisi" diye anlr, bir dier nvan da
"tanrlarn babas" dr ki bu tanrlar da Osiris, sis, Set ve
Neftis' dir. Orijinal manada yeryznn tanrsdr, fakat daha
sonralar llerin onun simgeledii yere, topraa verilmesine
bal olarak llerin de tanrs olmutur. Bir efsane onu daha
ge dnemlerde kendisi iin kutsal olduu kabul edilen kazla
zdeletirir ve dnyay vcuda getiren ilksel yumurtay yap
t fikrini iaret eden "Byk Gdaklayc" adyla anlr.
5. NUT, Seb'in ei ve OSris, sis, Set ve Neftis'in annesiy
di. Balangta gkyznn kiiletirilmesiydi ve evrenin ya-
1 Sayfa 66 ve 81'e bakn
84
MISIRLILARIN "TANRILARI"
ratlndaki aktif diil ilkeyi temsil ediyordu. Eski bir gre

gre, Seb ve Nut ilksel sulu dipsizlikte Shu ve Tefnut'la bitiik
idiler ve daha sonra Seb yeryz ve Nut gkyz olmutu. Bu
tanrlarn (Seb ve Nut) her akam vuslat ettikleri ve birbirle
riyle kucaklatklar farz ediliyordu, ta ki ertesi sabah Shu on
lar ayrana ve gkyz tanrasn drt stunun ya da direin
tepesine gerene kadar. Nut doal olarak tanrlarn ve btn
canl varlklarn annesi olarak deerlendiriliyordu ve yalnzca
canllarn deil, fakat llerin yiyeceini de kocas Seb'le bir
likte onun verdii kabul ediliyordu. Msrda kutsallk merte
besine ulam llerin girdii cennetin tam yeri ile ilgili dei
ik grler bulunmasna ramen, tm dnemlerdeki tm d
nce ekolleri onu gkyzndeki bir mekana yerletirmitir
ve dinsel metinlerde llerin oturduu gk cisimlerine -yani,
gne, ay ve yldzlar- bol miktarda atfta bulunulmas, susuz
bulunan ruhlarn nihai ikametgaharnn dnya zerinde bu
lunmadn kant1amaktadr. Tanra Nut bazen gnein be
deni (ktlesi) boyunca sefere kt bir dii, bazen de bir inek
olarak temsil edilmitir; kutsal aac firavun inciri idi (1at. Fi
cus sycomorus -.N.)
6. SRS, Seb ve Nut'un olu, sis'in kocas ve Horus'un
babasyd. Kitabmzn baka bir blmnde siris'in hikaye
sini ayrntlaryla naklettiimizden, burada ksaca deinece
iz. lahi kkenine ramen bir insan olarak deerlendiriliyor
du; bu dnyada bir kral olarak yaam ve hkm srmt;
erkek kardei Set tarafndan haince katledilmi ve bedeni on
drt paraya blnerek Msrn eitli yerlerine datlmt;
lmnden sonra sis tarafndan Thoth'un temin ettii sihirli
bir formlle hayata dndrld ve Horus adnda bir evlad
oldu; Horus byd zaman Set'le savaa girdi ve onu yendi
85
ve bylece "babasnn intikamn ald"; Thoth'un salad si

hirli formlle Osiris bedenini yeniden ina etti ve canlandrd
ve diriliin ve lmszln sembol oldu; ayn zamanda
llerin umudu, hakimi ve tanrs idi ve muhtemelen tarih n
cesi devirlerde de bu byleydi. Osiris bir ynyle gnele ba
lantl bir tanryd ve yle grnmektedir ki balangta bat
sonras gnei temsil etmekteydi. Ancak 18. Hanedan'la ok
tan Ra'nn eiti durumundadr ve daha da sonralar Tanr'nn
ve "tanrlarn" btn niteliklerini stlenmitir.
7. Ss, Osiris'in ei ve Horus'un annesiydi; muhtemelen
afa simgelemesine bal olarak, yaradltaki gne kay
nda yeri vard. Kocasnn bedenini sihirli formln szck
lerini seslendirmek vastasyla canlandrd iin "sihirlerin
(hanm) efendisi" diye sz edilir. Kocasnn bedenini aramak
iin kent kent gezmesi, Delta'nn bataklklarnda dnyaya ge
tirdii ocuuna bakarken ektii skntlar ve kocasnn d
manlarnn ektirdii eziyetler tm dnemlerin metinlerinde
en ok sz edilen konular arasndadr. eitli ynleri vardr,
fakat Msrllarn imajinasyonunda en tutulan taraf "Wim an
ne" oluudur; bu karakteriyle, onu otururken ve kucana al
d ocuu Horus'u emzirirken gsteren binlerce heykeli var
dr.
8. SET, Seb ve Nut'un olu ve Neftis'in kocasdr. ok er
ken bir dnemde "Yal Horus"un (Greklerin Aroueris'i) er
kek kardei ve dostu olduu dnlyordu ve Horus gn
dz temsil ederken Set de geceyi temsil ediyordu. Her iki
tanrnn llere kar dosta grevleri vard ve gen kiiye
dnyadan cennete gitmesi iin ihtiyac olan merdiveni tutmak
ve kmasna yardm etmek bunlarn arasndayd. Fakat daha
ge bir dnemde Msrlarn Set hakkndaki grleri deiik-
86
MISIRLILARlN "TANRlLARl"
lik geirdi ve onun ismiyle yani "Seti" diye adlandrlan kral

larn hkmranlnn zerinden ok gemeden btn kt
lklerin, en plak ve orak durumdaki l, frtna ve kasrga,
vb. gibi tabiattaki korkutucu ve rktc her eyin kiiletiril
mi hali oldu. Set, bir doa gc olarak, Yal Horus'la daima
sava halindeydi; bu, gecenin gndze stnlk salama m
cadelesiydi; ancak her iki tanr da ayn kaynaktan kmt
nki bir tabloda tek bir bedene bal iki ba olarak gsteril
milerdir. sis'in olu Horus byd zaman, babas Osiris'i
ldren Set'le dvt; orijininde gayet belirgin biimde bir
birinden ayr olan bu iki mcadele birok metinde kartrl
mtr, ayn ey iki ayr tanr Horus iin de geerlidir. Ho
rus' un birinci arpmada Set' e kar kazand zafer, sadece
gecenin gndze yenik dmesini simgeliyordu, fakat Set'in
ikinci yenilgisinin hayatn lme ve iyinin ktye galip gel
mesi olarak anlald grlr. Set'in sembol, ba deveyi
andran bir hayvandr, ancak henz tatmin edici bir ekilde ta
nmlanamamtr; bu tanrnn tasvirlerine ender rastlanr, n
ki ou, Msrllarn onun hakkndaki dncelerini deitir
dii zamanlarda ortadan kaldrlmt.
9. NEFTS, sis'in kz kardei ve onun tm yolculuklarn
da ve skntlarnda yanndan ayrlmayan can yoldayd;
muhtemelen alacakaranlk veya akamn ilk saatlerini sim ge
lemesine bal olarak, sis gibi onun da yaradlta Gne ka
ynda yeri vard. Bir efsaneye gre, Osiris'ten olma Anu
bis'in annesidir, fakat metinlerde ocuun babasnn Ra oldu
u beyan edilir. Mezar talarnda ve papirslerinde llere
kar grevlerinde her zaman sis' e elik eder ve kendi kocas
nn (Set) fenalklarnn altndan kalkabilmeleri iin sis ve Osi
ris'e yardm ettii gibi, lm ve mezar glerinin stesinden
87
gelebilmeleri iin genlere de yardmc olur. Heliopolis'in

dokuz tanrdan oluan ilah: topluluu budur, fakat babas
siris'in yksnde nemli bir yeri olan Horus'un yani sis'in
olunun saylan tanrlar arasnda ad gemedi ve Thoth da
bunlarn arasnda yer almad; ancak aslnda her iki tanr da
metnin baz pasajlarnda bu grubun iindedirler ve saylrken
darda braklmalar, yazmanardan birinin metni yazya ge
i ri rken yapt bir hatann sonucu olabilir. Biz daha nceden
Horus ve Thoth'un hikayelerinin belli bal ayrntlarn verdi
imiz iin imdi dier topluluklarn balca tanrlarn yle
zetleyebiliriz:
NU, "tanrlarn babas" ve "byk tanrlar toplulu
u"nun atas idi; var olan her eyin ondan geldii ilksel su kit
lesiydi.
PTAH, ilksel yaratc Kudret'in iradesini szel olarak ifa
de eden Thoth'un seslendirdi i emirleri yerine getiren b
yk tanrnn en aktif olanyd; kendinden yaratlmt ve g
nn "Acs" olarak Gne-tanr Ra'nn bir formuydu. ler
Kitab'ndaki belirli atflar gerei tanrlarn "azn aan" 1 diye
bilinir ve siris'in evresindeki tanrlarndan birisi olmas bu
kapasitesine dayanr. Diil karl tanra SEKHET idi ve re
isi olduu lnn nc yesi NEFER-TEMU idi.
PTAH-SEKER, Memphis blgesinin Apis kz'nn en
karnasyonunun Msr dilindeki ismi Seke'in Ptah'la birleme
sinden oluan ikili tanrdr.
PTAH-SEKER-AUSAR, ksaca hayat, lm ve dirilii
simgeleyen l bir tanrydI.
KHNEMU, ilksel yaratc Kudret'in iradesini kelimelerle
ifade eden Thoth'un emirlerinin yerine getirilmesinde Ptah'a
1 "Tanr Ptah benim azm asn"; "tanr Shu, demirle tamamlayarak tanrlarn
azn at gibi, benim de azm asn." (XXIII. Blm)
88
MISIRLILAR1N "TANR1LARI"
yardm eden eski kozmik tanrlardan biriydi; "imdi var olan

her eyin yapcs; var olacak olanlarn yaratcs, yaratlmla
rn kayna, babalarn babas ve annelerin annesi" diye tanm
lanmtr. Bir efsaneye gre insana bir mleki tomasnn
zerinde biim veren odur.
KHEPERA, eski ilksel bir tanryd ve iinde yeniden var
lk bulmak zere hayat tohumunu barndran maddenin sem
bolyd; dolaysyla ruhsal bedenin doaca l bedeni, l
den hayatn kn simgeliyordu. Ba bok bcei {skarabe}
eklinde bir insan olarak tasvir edilmi ve bu bcek onun
amblemi olmutu, nki kendi kendisinin babas olduu ve
kendinden kendini hasl ettii kabul ediliyordu. Gnmzde
dahi Sudan'n belirli bir ksm halk, soylarnn sreceini ga
rantileyecei inancyla kurutulmu skarebeyi, yani bok bce
ini havanda dverek suyla ierler. "Khepera" ismi "yuvarla
yan, dndren" anlamna gelir ve bu bcein yumurtalaryla
dolu bir topa yan sra yuvarlamas adetinde oluunu dikka
te alrsak, bunun ne kadar uygun bir isim olduunu grrz.
Yumurtalarla dolu top yuvarlanarak gtrlrken iindeki to
humlar olgunlar ve hayata gelir; benzer ekilde gkyznde
bir kp bir inerek bir yuvarlanma hareketi iinde bulunan
gne; , sy ve bu sayede hayat nerederken dnyadaki
varlklar canlanr ve hayata gelirler.
RA muhtemelen Msr' da ibadet edilen tanrlarn en eski
siydi ve bu isim ok uzak bir zamana ait olduu iin anlam
bilinmemektedir. Tm alarda Tanr'nn gzle grlebilen
amblemiydi ve bu dnyann, adna her gn adaklar-kurbanlar
sunulan tanrsyd; zaman Ra'nn yaradlta, ufuk izgisi
nin zerinde gne eklinde grnmesiyle balam ve ok
eski zamanlarda insann mr gnein izledii gzergahla
89
karlatrlmt. Ra'nn gkte iki kaykta yolculuk yapt

farz ediliyordu; gndoumundan leye kadar sren yolculu
un yapld kayn ismi ATET ya da MATET, lenden
gnbatmna kadar olannn ismi ise SEKTET kay idi. Do
arken gl bir "ejderha" ya da ylann, Apep'in saldrsna
uram eytani glerin ve karanln semboldr ve frlatt
alevli oklar Apep'in bedenine saplanp onu yakana kadar
onunla arpmt; bu korkun dmana elik eden eytanlar
da ayn ekilde atele ykma uram ve bedenleri parampar
a olmutu. Bu hikaye Horus ve Set' in arasndaki mcadeleyi
anlatan efsanede de yenilenir ve her iki ekilde de aslen sim
gelenen, k ve karanlk arasnda her gn srd dnlen
kavgadr. Ancak daha sonralar, Osiris'in Ra'nn konumunu
stlendii ve Horus'un, babasna yaplan byk yanll d
zeltecek ve onun haince katledilmesinin cn alacak ilahi bir
gc simgeledii zamanlardan itibaren doru ve yanl, iyi ve
kt, gerek ve yalan gibi ahlak kavramlar da a ve karan
la, yani Horus ve Set' e yklendi.
Ra "tanrlarn babas" olduundan, her tanrnn onun bir
vehesini temsil etmesi ve onun da her bir tanry temsil hak
kna sahip olmas doald. M.. 1 370 tarihlerine ait, 1 . Seti'nin
mezarndaki eimli koridorun duvarlarna yazlm olan
Ra'ya lahi'nin bu gzel kopyas, bize bu zelliin iyi bir rne
ini sunar. Aada bu ilahiden baz alntlar veriyoruz:
L L . "vg sanadr, ey Ra, sen yce Kudret, sen Ament
blgesine girensin, ahit olun; ite (senin) bedenin Te
mu'dur.
12. "vg sanadr, ey Ra, sen yce Kudret, sen Anubis'in
gizli yerine girensin, ite (senin) bedenin Khepera' dr.
90
MSRLLARN "TANRLAR"
13. "vg sanadr, ey RA, sen yce Kudret, hayat sresi,

grnmeyen formlardan daha fazla olansn, ite (senin) bede
nin Shu'dur.
14. "vg sanadr, ey Ra, sen yce Kudret, ... ite (senin)
bedenin Tefnut'tur.
15. "vg sanadr, ey Ra, sen yce Kudret, sen yeillikle
ri mevsiminde ortaya karansn, ite (senin) bedenin Seb' dir.
1 6 . "vg sanadr, ey Ra, sen yce Kudret, sen hkme
den kadir varlksn .. . ite, (senin) bedenin Nut' dur.
17. "vg sanadr, ey Ra, sen yce Kudret, Rab, ite (se
nin) bedenin sis' dir.
1 8 . "vg sanadr, ey Ra, sen yce Kudret, sen ba n
ne k verensin, ite (senin) bedenin Neftis'tir.
19. "vg sanadr, ey Ra, sen yce Kudret, sen ilahi
uzuvlarn kayna, sen Bir olan, evlad dodurtansn, ite (se
nin) bedenin Horus'tur.
20. "vg sanadr, ey Ra, sen yce Kudret, sen gksel de
rinliklerde oturan ve oray aydnlatansn, ite (senin) bedenin
Nu'dur." I
Okuduunuz paragraflarda Ra, isimleri yukardakinin
benzeri metinlerde genelde fazla gemeyen birok tanr ve ila
hi kiilikle zdeletirilmi ve tm bu tanrlarn nitelikleri ona
yklenmitir. lahinin yazld tarihlerde, bazlarnn syledi
i gibi panteizm deil ama politeizmin (ok tanrclk) zirvede
olduu aktr ve o sralarda Teb'in tanrs Amen'in tedricen
Msr tanr topluluklarnn bana gelmesine aba gsterilme
sine ramen, her yerde her tanrnn yerli veya yabanc, Ra'nn
bir zellii ya da sureti olduu grnn her frsatta vurgu
landn bulgularz.
1 Bu metin iin Anna/es du Muree Guimet'e bakn. Le Tombeau de seti 1- . Seti'nin
Mezar (ed. Lefebure), Paris, 1886, pl.v.
91
Biraz nce szn ettiimiz tanr Amen, balangta The

bes (Teb) blgesinin tanrsyd ve mabedinin kurulmas ya da
yeniden inas XII. Hanedan dnemine, M.. 2500'ler gibi es
ki bir tarihe dayanyordu. smi "gizli olan tanr" anlamna ge
len, aslen gney Msr'n bir tanrsyd, fakat Teb'li krallar ku
zeydeki dmanlarn yenilgiye uratarak lkenin tamamna
egemen olduklar zaman, Amen birinci derecede nemli bir
tanr haline geldi ve 1 8., 1 9. ve 20. Hanedanlarn krallar, onun
adna kurulmu mabetIere byk balarda bulundular. Bu
dzenin rahipleri Amen'e "tanrlarn kral" diyorlard ve b
tn Msr'n da ayn eyi benimsemesi iin gayret ediyorlard,
fakat btn glerine ramen onu lkenin en kkl tanrlary
la zdeletirmedikleri srece bu sonucu elde edemeyecekle
rini grdler. Bunun zerine onun evreni yaratan ve varlna
destek veren sakl ve gizemlerle dolu kuvveti temsil ettiini ve
gnein bu kuvvetin sembol olduunu ilan ettiler; buna ba
l olarak onun ismini Ra' nn isminin yanna eklediler ve bu su
retle Nu, Khnemu, Ptah, Hapi ve dier byk tanrlarn nite
likleri yava yava Amen' e maloldu. M.. 1 500 tarihlerinde,
1 8 . Hanedan'n ortalarnda Amen' e kar Amen-hetep, yani V.
Amenophis'in ba ektii bir muhalefet hareketi olutu, fakat
baarya eriilemedi.
Bu kral, sz konusu tanrdan ve isminden yle nefret edi
yordu ki kendi ismini "Khu-en-Aten" yani "gne Diski'nin
zaferi" olarak deitirmi ve Amen isminin, mmkn olabil
diince, mabetIerden ve dier byk antlardan silinmesini
emretmiti ve bu emir birok yerde fiiliyata da geirilmiti. Bu
kraln dinsel grlerinin neler olduunu tam olarak syle
mek mmkn deildir, fakat Amen kltnn yerini Aten kl
tnn, kadim zamanlarda Annu'nun (On ya da Heliopolis' in)
92
MSRLLARN "TANRLAR"
ilah ve Gne-tanr'nn bir formu olan Aten'e ibadetin alma

sn istedii tartlmaz: Aten'in szck anlam "Gne Disk"i
idi ve bu kadar zaman sonra, gnmzde Ra'ya tapma ile
"Disk'indeki Ra"ya tapma arasnda ne gibi bir fark olduunu
anlamak kolay olmamakla birlikte, ikisi arasnda ince, teolojik
bir ayrmn var olduu muhakkaktr. Bu fark her ne ise, Ame
nophis'in eski bakent Thebes'i terk etmesine ve ehrin epey
kuzeyindeki, sevgili tanrs Aten'e ibadeti gnl holuuyla
srdrebilecei bir yerel tanmasna yetmiti. Aten kltnn
bize kadar gelen tasvirlerinde bu tanr, kendisinden kan bir
dizi kol ve ellerle inananlara hayat veren bir disk eklinde res
medilmitir. Amenophis'in lmnden sonra Atenklt zayf
lam ve Amen Msrllarn zihnindeki eski yerine kavumutu.
Yerimiz kstl olduundan Amen'in nvanarnn tam bir
listesini verme yerine Prenses Nesi-Khensu2 Papirs'nden
ksa bir alntyla yetinecek ve M.. 1 000 sralarnda bu tanr
nn zihinlerde nasl bir yere sahip olduu hakkndaki fikri mi
zi bu kaynaa dayandracaz. Bu papirste Amen' e yle hi
tap edilir: "Kutsal tanr, tm tanrlarn rabbi, Amen-Ra, dn
yadaki tahtlarn efendisi, Apt (yani Karnak) Prensi, balang
ta varlk bulan kutsal ruh, doru ve gerek zere yaayan b
yk tanr, dier iki ennead douran ilk ennead3, iinde her
tanrnn mevcut olduu varlk, Bir'in Bir'i, dnya balangta
suret kazand srada var olan eylerin yaratcs, doular
doumlar sakl olan, formlar sayca ok olan ve gelimilii
bilinemeyen Kutsal Form (ekil, suret), sevgili ve iktidar sahibi
1 Buras, Te el-Amarna harabelerinin bulunduu mevkidedir.
2 Bu hiyeratik metninin hiyeroglif deifreleri iin Maspero'nun Memoires'na ba
kn, s.594.
3 Yani, byk, kk ve az sayl tanr topluluklar; her grup (paut) dokuz tanr
ieriyordu.
93
olan ve (hametinden) korkulan . . . uzayn rabbi,Khepera vas

tasyla kimlik bulan, Khepera formundaki muktedir Varlk,
Khepera formundaki rabi o varlk bulduu zaman, ondan ba
ka var olan hibir ey yoktu. ilksel zamanda o yeryznn
zerinde parlad, O Disk, k ve yaylmn prensi. . . Bu kutsal
tanr kendisine biim verdii zaman, gkler ve yer onun kal
biyle (veya zihniyle) yaplmt . . O Ay Disk'idir, gzellikleri
.
gkleri ve yeri kaplayan, iradesi gndoumundan bata ka

dar gerekleen yorulmaz ve verici kral, ilah gzlerinden er
kek ve kadnlarn ortaya kt, azndan tanrlarn geldii,
yiyecek, et ve iecein onun sayesinde hasl olduu ve salan
d ve var olan her eyin onunla yaratld varlk. O zamann
rabbidir ve ebediyet tarafndadri o genliini tazeleyen-yeni
leyen yaldr. . O bilinemez olandr ve btn tanrlardan da
.
ha gizlidir. . . O uzun bir mr verir ve tercih ettiklerinin ylla

rn artrr, o kalbine yerletii kiinin merhamet dolu koruyu
cusudur ve ebediyete ve sonsuzlua tarz verendir. O Kuzey'in
ve Gney'in kral, Amen-Ra, tanrlarn tral, gn ve yerin ve
sularn ve dalarn rabbi, yeryznn mevcudiyetine onun
varlk bulmasyla baladi mutlak kudret, birinci toplulukta
ki tanrlarn bata geleni."
Yukardaki alntda Amen'e, "Bii in Biii" diye hitap edil
diini fark etmisinizdir ya da "Bir tane Bir" i bu nvann mo
dern zamanlarda anlalan ekliyle Tanr'nn btnselliini
kastettiine dair bir referans bulunmad aklanmaktadr.
Bu kelimeler btnlk fikrini ifade etmeyi hedeflemiyorsa, o
zaman ne anlama gelmektedirler? Ayrca onun "ikincisi olma
d" (ei, benzeri olmad) da sylenmektedir, o halde Msr
llarn tanrlarnn Bir olduunu ve onun bir ikincisi olmad-
94
MSRLILARIN "TANRILARI"
n ilan ettikleri zaman, net bir ekilde bugn brani ve Arapla

rn Tanr Birdir 1 dedikleri zaman anladklar eyi anlyorlard.
Byle bir Tanr, doann glerinin kiiletirilmesinden ve on
lara layk bir isim bulma arzusuyla "tanrlar" diye anlan var
lklardan btnyle ayr bir Varlk't.
Bir de, Ra'nn dnda ok eski zamanlarda HORUS deni
len, sembol ahin olan bir tanr vard ve grnen odur ki M
srllarn tapt ilk canl varlktr; Horus da, tpk Ra gibi, G
ne tanryd ve daha ge zamanlarda zihinlerde kararak
sis'in olu Horus'la birlemiti. Horus'un metinlerde yer alan
belli bal formlar unlardr: l)HERU-UR (Aroueris), 2) HE
RU-MERT, 3) HERU-NUB, 4) HERU-KHENT-KHAT, 5) HE
RU-KHENT-AN-MAA, 6) HERU-KHUT, 7) HERU-SAM-TA
u, 8) HERU-HEKENNU, 9) HERU-BEHUTET. Drt kesin
den ge destek veren drt ana ynn tanrlar ya da "Ho
rus' un drt ruhu", orijinal anlayta, Horus formlarndan bi
riyle btnlemiti; bu tanrlarn isimleri HAP, TUAMUTEF,
AMSET ve QEBHSENNUF'tu ve kuzey, dou, gney ve bat
y simgeliyorlard. llerin mumyalanan barsaklar drt ka
vanoza konurdu ve her kavanoz bu drt tanrdan birisinin ko
rumas altndayd . llerin dier nemli tanrlar unlard: 1 )
ANUBs, Ra'nn veya siris'in olu, llerin istiratgahna ne
zaret eder ve AP-UAT ile birlikte "cenaze daIfnn idaresini
paylard; her iki tanrnn da sembol akald. 2) HU ve SA,
Temu ya da RA'nn ocuklar, yaratltaki gne kaynda
yerleri vardr, daha sonralar Mahkeme Sahnesinde tasvir
edilmilerdir. 3) Tanra MAAT, fiili yaratl Thoth, Ptah ve
Khnemu ile birlikte yrtmt; kelime anlam "dosdo
ru"dur; buna bal olarak doru, gerek, sahte olmayan, d
rst, adil, dimdik, sabit, salam, deimez, yalan olmayan, vs.
1 Kufan- Kerim, 5ure 112.
95
gibi anlamlar ierir. 4) Tanra HET-HERT (Hathor), yani

"Horus'un evi", gkyznn gnein doduu ve batt ks
mdr. Firavun inciri Het-hert iin kutsal d ve ller onun ken
dilerini bu aacn semavi meyvesiyle beslemesi iin dua eder
lerdi. 5) Tanra MEH-URT, gkyznn gnein her gn iz
ledii gzergah kapsayan bplmn simgeliyordu; en azn
dan bir dnemde kabul edilen gre gre, tealeme genle
rin sorgulanmas burada vuku bulurdu. 6) NETH, SEBEK'in
annesi d.e gkyznn dou tarafnn bir tanrasyd. 7) SEK
HET ve BAST, gnein yok edici, yakc gcnn ve lml s
snn sembolleri olan aslan ve kedi balar ile simgelenirdi. 8)
SERQ, sis'in formlarndan biriydi. 9) TA-URT (Thoueris) tan
rlar douran diiydi. 1 0) UATCHET, Hathof'un bir formuy
du ve NEKHEBET gkyznn gneyinin sahibesiyken, o
gkyznn kuzeyini idare ediyordu. 11 ) NEHEB-KA byl
gleri olan bir tanrayd ve baz bakmardan sis'in sahip ol
duu niteliklere benziyordu. 12) SEBAK, Gne-tanrnn bir
formuydu ve daha ileriki tarihlerde Set'in arkada olan Sebak
ya da Sebek'le kantrlmt. 1 3) AMSU (ya da MN veya
KHEM), doann oalma ve reme glerinin kiiletirilme
siydi. 1 4) BEB veya BABA, "Osiris'in ilk doan olu" idi. 15)
HAP, Nil tanrsyd ve byk tanrlarn ou ile zdeletiril
miti.
Msf' da u ya da bu ada "tanrlar" denilen varlklar
yle oktur ki sadece isimlerini sralamak bile sayfalar doldu
rurdu ve bu kitap bu lde bir almann sunulmas iin uy
gun bir yer deildir. Dolaysyla okuyucu, daha fazla bilgi iin
Lanzone'nin Mitologia Egizia adl, epey fazla tanrnn isimle
riyle tantld eserine bavurabilir.
96
LV
LLERN YARGLANMAS
nsann ldkten sonra bedenli durumdayken yapt ilerin

ilahi gler tarafndan analize tabi tutulaca ve sorgulanaca
inanc Msr uygarlnn en erken dnemine aittir ve tm
ileriki nesiller boyunca esas olarak ayn kalmtr. Finaldeki
Mahkeme'nin yeri hakknda ya da Msrl bireyin ruhunun be
den lmnn hemen ertesinde mi yoksa mumyalama ilemi
bitip de mezarna yerletirildikten sonra m mahkeme salonu
na getiiyle ilgili bir bilgimiz olmamakla beraber, hesaba e
kilmenin Msr halknda lmszlk fikri kadar derinlere kk
salm bir inan olduu olduka kesindir. Grnd kada
ryla, dnyada yaayan btn insanlarn bedenliyken yaptk
lar ilerin dln hep beraber alacaklar bir genel mahkeme
fikrine sahip deildiler; tam tersine, btn ipular her ruhun
bireysel olarak ele alnd veya siris'in krallna ve kutsan
mlarn yanna gitmesine izin verildii ya da dorudan do
ruya helak olduu ynndedir. Metinlerde, mahkemede su
lu bulunan ruhlar iin ayrlan bir yerin var olduu fikrini gs
terir gibi grnen belli pasajlar olmakla beraber, unutmama
mz gerekir ki bu blgeyi igal edenler Gne-tanr Ra'nn
dmandrlar ve mahkeme krssndeki ilahi glerin, yar
glanarak sulu bulunan, saf ve kutlu ruhlara dmanlk
97
edecek kt ruhlarn yaamasna izin vereceinin dne

bilmesi ihtimal ddr. Dier yandan, Koptlarn bu konudaki
dncelerini nemsiyor ve onlarn Msrllardan geleneksel
olarak aldklar kadim inanlarn temsilcisi olduklar deer
lendirmesine katlyorsak, Msr'n alt dnyasnn kt ruhla
rn belirsiz bir sre cezalandrld bir blgeyi ierdiini ka
bul etmek zorundayz. Kopt azizlerinin ve ehitlerinin hayat
lar, lanetlenenlerin ektii azaba gndermelerle doludur, fa
kat bu tanrlarn Hristiyan Msrl'nn zihinsel imgelernesinin
rnleri ya da yazmann meylettii grler mi olduunu
ayrt etmek her zaman kolay deildir. Koptlarn cehennemi
nin kadim Msr Amenti'sinin ya da Amentet'in, deiim ge
irmi biraz farkl bir hali olduu deerlendirmesine girersek,
tek dn alnan eyin Msr alt dnyasnn ad olduuna, ka
dim Msrllarn bu konuda benimsedikleri dier fikir ve
inanlarn darda brakldna inanmamz zor olacaktr. a
mzn VII. yzylnda yaam Keft Piskoposu Pisentios'un
hayatndanI alnan aadaki pasajlardan da grebileceimiz
gibi, baz Hristiyan yazarlar, gnahkarlarn cehennemdeki
durumlar konusunda fevkalade ayrntcdrlar. Bu din adam
bir dizi mumyann kmelendii bir mezara snr ve orada
gml kiilerin isimlerinin listesini okuduktan ve onu yerine
koymas iin yanndaki mridine verdikten sonra mridine
dnerek ona Tanr'nn iini gayretle yapmasn tler, her in
sann tamla kavumas gerektii konusunda uyarr ve ayn
kuraln nlerinde yatan mumyalar iin de geerli olduunu
syler. "Gnahlar ok olan bazlar" diye devam eder, "imdi
Amenti' dedirler, bazlar daha dtaki karanlkta, bazlar ate
li ukur ve hendeklerde ve bazlar da ateten bir rman iin-
1 'Ed. Amelinau, Paris, 1887, sf. 144.
98
LLERN YARGLANMAS
dedirler: Bu sonuncularna bir an bile rahat verilmez. Ve dier

bazlar ise, baz iyi amelleri nedeniyle dinlenmeye alnmlar
dr." Mridi oradan ayrld zaman, bu din adam, Erment ya
da Armant ehrinin yerlilerinden ve babasnn ad Agricolaos,
annesinin ad Eustathia olan mumyalardan birisiyle konuur.
Mumya ona hayattayken Poseidon'a taptn ve sa'nn dn
yaya geldiinden bahsedildiini hi duymadn syler. Ve
anlatr, "Keke hi u dnyaya domasaydm. Keke annemin
karnndayken lseydim de rahmi bana mezar olsayd. Dnya
da lme zamanm geldii zaman, ilk gelenler Kosmokrator
melekleri oldu ve ilediim btn gnahlar sayarak bana
yle sylediler: 'imdi frlatlacan yerde ekecein eziyet
ten bakalm seni kim kurtaracak, varsa byle biri ksn orta
ya.' Ellerinde demir baklar ve mzrak ucu gibi sivri kntla
r olan silahlar vard ve bunlar zerime batrrken dilerini g
crdatyorlard. Az bir sre sonra gzlerimi atm zaman,
lmn eitli biimler alarak havada dolandn grdm ve
o anda acmas olmayan melekler gelerek bezgin ruhumu be
denimden eke eke kardlar ve onu siyah bir at eklinde
Amenti'ye doru yola kardlar. Bu dnyaya doup da benim
gibi gnahkar olanlara eyvahlar olsun! Evet, stadm ve ba
bam, sonra hepsi de acmasz ve her biri farkl grntde bir
ikenceciler topluluunun ellerine teslim edildim. Ah, o vah
yaratklar bir grseydiniz ! Ah beni cezalandran glerin ne
ok olduunu bilseydiniz! Bunlarn ardndan daha dtaki ka
ranla atldm zaman, iki yz kubitten (dirsekten parmak
ucuna kadarki mesafe, .N.) daha derin byk bir ukura atl
dm ve ukur srngenlerle kaplyd; her srngenin yedi ba
vard ve her birinin bedeni akrep gibiydi. Yalnzca grnt
s bile insan dehete drmeye yetecek olan Byk Solucan
99
da burada yayordu. Dileri demir kazklar gibi uzun ve si v

riydi ve srngenlerden biri beni, yemee hi doymayan bu
Solucana doru frlath; sonra dier btn yaratklar onun et
rafn aldlar ve onun az (eti mle) dolduu zaman, dierleri
de kendilerininkini doldurdular." Din adamnn bu azabn
durdurak bilmeden mi srd yoksa arada bir mola verildi
i mi sorusunu mumya yle cevaplyordu: "Evet, azaba arp
trlanlara her Cumartesi ve her Pazar gn merhamet edilir.
Pazar gn biter bitmez kendimizi gene hak ettiimiz azabn
iinde buluruz ki bu sayede dnyada geirdiimiz yllar unu
tabilelim ve bu ikencenin acsn duymaz haJe geldiimizde,
daha ac verici bir bakas balar."
imdi, ktlerin ektii varsaylan cehennem azabnn
yukardaki tanmndan, yazarn zihnindeki tablonun bugn
Msr' da son birka sene iinde gerekletirilen mezar kazlar
sayesinde ainas olduumuz sahnelerden farkl olmadn
grmek zor deildir; bunun yannda, onun da Kopt asll ok
sayda yazar gibi, bunlar yanl yorumladn gryoruz.
Daha dtaki karanlk, yani alt dnyann en karanlk yeri, ate
ukurlar, ylan, akrep ve benzeri eylerin hepsinin karlkla
r ya da orijinalleri, gnein gece saatleri boyunca alt dnya
daki seyrini tanmlayan metinlere elik eden sahnelerde yer
almaktadr. Ve byle sahnelerin genel manas bir kere yanl
anlald m, Ra'nn, Gne-tanr'nn dmanlarnn lanetlen
mi ruhlara dndrlmesi ve -aslnda doa glerinin kiile
tirilmesinden ibaret olan- bu rakiplerin yaklmasna yery
zndeyken ktlk ileyenlerin oktan hakettikleri cezalan
drma gzyle baklmas ok kolayd. Koptlarn, atalarnn
binlerce yllk grlerini bilinsizce kopyalamalarnn hangi
boyutlarda olduunu syleyemeyiz, fakat bu olasl byk
bir hogr ile deerlendirsek bile geride aklanmay talep
100
LLERN YARGILANMAS
ettiren Hristiyan Msr imajinasyonunun zgn rnleri oldu

u grnmnde ok sayda inan ve gr bulunmaktadr.
llerin yarglanmas fikrinin Msrda ok eski zamanla
ra dayandn sylemitik; yle antiktir ki ilk olarak ortaya
kt a belirlemeye almak faydaszdr. Bildiimiz en er
ken dinsel metinlerde Msrllarn yarglanma beklentisinde
olduuna dair iaretler yer alr, fakat bunlar onlardan net ka
rmlarda bulunacamz yeterlilikte deildir; bu yarglanma
nn daha ge dnemlerdeki kadar esasl ve incelemeci bir ta
vrla m dnld kesinlikle phelidir. Elimizde kral
Men-kau-Ra, yani Greklerin Mikerinos d nemine, M. .
3600'lere ait, sonralar ller Kitab'nn 30B blmn mey
dana getiren, tanr Thoth'un imzasyla demir bir levha zeri
ne kazl bulunmu, asil oul ya da prens Herutataf1 tarafn
dan yazdrlm dinsel bir metin bulunmaktadr. Bu metinde
ki kompozisyonun orijinal amacn syleyemeyiz, fakat mah
keme huzuruna kan gm kiiye yardmc olmak iin kul
lanld ve konu baln oluturan kelimelerin evirisinin
ortaya koyduu gibi, "alt dnyada kalbinden uzak dmek"
tehlikesini nlemeye ynelik olduu aktr. lk ksmnda l,
kalbi iin yakardktan sonra, yle syler: "Mahkemede n
me bana kar olan hibir ey kmasn; egemen prensIerin hu
zurunda iken aleyhimde bir muhalefetle karlamayaym; Te
razi'nin bekisinin huzurunda iken benden ayrlmayasn!. ..
nsanlarn koullarn belirleyen siris'in mahkeme grevlile
ri (Msr dilinde Shenit) admn kirlenmesine yol amasnlar!
Mahkeme (amellerimden) tatmin olsun, duruma lehime ol
sun ve kelimelerin tartlmasnda ltfet de kalbirn sevinle dol
sun. Ulu Tanr'nn, Amentet'in Rabbi'nin nnde benim aley
himde sz sylenmesin."
Gnle Balayanlar Blmleri'ne bakn, eviri, Sf. 80.
101
imdi, her ne kadar yukardaki dua ve beyanlar Men

kau-Ra'nn saltanatndan iki bin yl sonra yazlm bir papi
rste yer alyorsa da, bunlarn kendileri de ok daha erken bir
dneme ait asllarndan kopya edilmi metinler olduuna
phe yoktur, nki yaznn demir bir levha zerine ilenmi
olarak bulunduunu hikaye eden metin onu, bu buluu ger
ekletiren Herutatafla ada klar. Burada "bulu" szc
nn (Msr dilinde kem) gerek anlamda bir keif olup olmad
n tartmak anlamsz olur, fakat ak olan ey papirs kop
yalayan kiilerin metin iin Men-kau-Ra dnemini kaynak
gstermekte hibir tereddt gstermemi olmalardr. Ayn e
kilde, daha sonralar "gen kiinin kalbinin alt dnyada on
dan alnmasna izin vermeme" bal altnda ller Kita
b'nn blmlerinden birini meydana getirmi, Xi. Hanedan
zamanna, M.. 2S00'lere ait bir tabutun zerine yazlm olan
bir dier metinde aadaki yakar yer alr: "Mahkemede du
rumay yapan rablerin (kelimesi kelimesine verildiinde
'eylerin rableri' [lords of things)) huzurunda iken nme ba
na kar hibir ey karlmasn; hakkmda ve yaptklarm iin
'o doruluun ve geren kart (yalan, iki yzl) iler yapt'
denilmesin; Ulu Tanr'nn, Amentet'in Rabbi'nin huzurunday
ken aleyhimde hibir ey olmasn."I Bu pasajlardan, "terazi"
fikrinin V. Hanedan'n sona ermesinden nce gelitiini var
sayabiliriz; benzer ekilde, Msr okullarnn bir Tanr'ya tartl
ma srasnda teraziyi gzlemlerne ve bekilik etme grevi yk
lediini, terazide tartlma ileminin Shenit denilen ve insanla
rn fiil ve davranlarn kontrol ettiine inanlan varlklarn
huzurunda gerekletii, mahkemede dmanlar tarafndan
lnn aleyhine baz ipularnn getirilebileceinin dnl-
i Gnle Balayanlar Blmleri'ne bakn, sf. 78.
102
LLERN YARGLANMAS
d, tartmann Ulu Tanr, Amentet'in Rabbi'nin huzurunda

yapld, fiziksel veya manevi anlamda lnn kalbinin onun
snfta kalmasna yol aabildii karmlarnda bulunabiliriz.
Gen kii kalbine "anne" diye hitap eder ve ardndan onu
ka's ya da dublesiyle (astral bedeniyle .N.) zdeletirir ve
tanr Khnemu'nun adyla ka'dan iki kere sz edilmi olur: Bu
hususlar ok nemlidir, nki gen kiinin kalbini hayat ve
varlk kayna olarak grdn kantlar ve tanr Khne
mu'nun adnn gemesi, sz konusu kompozisyonun tarihini
Msrda dinsel dncenin balangcndaki bir dnemle e za
manl klar. Yaratlta Tanr'nn emirlerini yerine getirmek
zere Thoth' a asistanlk yapanlardan birisi tanr Khnemu' dur
ve Philae'deki ok ilgin bir heykel Khnemu'yu bir mleki
arknn banda insana biim verirken gsterir. yle grn
mektedir ki gen kii mahkemede Khnemu' nun adn an
makla, insana biim veren ve baz bakmardan dnya yaa
mnn tarzndan sorumlu olan 'bu' Tanr'y yardma armak
tadr.
30A blmnde "terazinin bekisi"nden sz edilmezken
gm kii yle syler, "mahkemede eylerin rablerinin hu
zurunda iken nm e benim aleyhimde olan hibir ey kma
sn!" Burada "eylerin rableri" ya "yaratln rableri" yani b
yk kozmik Tanr'lar ya da "(mahkemenin) ilerine bakan
lordlar" yani mahkeme heyeti olabilir. Bu blmde gm
kii tanr Khnemu'ya deil "asa sahibi olduklar iin yce
olan, ilahi bulutlarda oturan Tanr'lara" hitap eder; bunlar
drt ana ynn Tanr'lar ve ayn zamanda insan bedeninin
belli bal i organlarna nezaret eden Tanr' lar Mestha, Ha
pi, Tuamutef ve Kebhsennuftur. Gene burada gm kii,
eylemlerinin ana sevk edicileri olan organlarnn banda
103
bulunduklar gerekesiyle, dnya yaamndaki eylemlerin

den bir ynyle bu Tanr'lar sorumlu klma gayreti iinde ol
duu izlenirni verir. Her ha.lkarda, onlar efaat kavramnn
altnda deerlendirmektedir, nki onlara kendi lehine,
"Ra'ya doruluunu (ifade eden) szler sylemeleri" ve tanr
a Nehebka'nn huzurunda onu baarl klmalar iin niyazda
bulunur. Bu rnekte mutlak kudret, ebedi Tanr'nn grlebi
len amblemi olan Gne-tanr'nn, Ra'nn ve nitelikleri henz
kesin olarak tanmlanamam ancak llerin kaderiyle byk
bir ilgisi olan ylan tanrann himmetleri dilenir. Amentet'in
Rabbi'nin ad -siris- hi gememektedir.
Yarglanmann hangi tarzda dnldnn izimlerle
(tablolarla) ilenmi en kaliteli papirslerdeki tanmna ge
meden nce, Nebsenil ve Amen-neb2 papirslerindeki ilgin
bir vinyetten bahsetmek istiyorum. Bu papirslerin her ikisin
de de, tanr siris'in huzurunda, terazinin bir kefesinde gen
kiinin bizzat kendisinin, dier kefesinde de kalbinin yer ala
rak tartldn gryoruz. Bu da bize bir zamanlar kadim M
sn' da bedenin kalbinin sesine itaat edip etmediini bulgula
mak grnden hareketle bedenin kalbe kar tartld inan
cnn hkm srmekte olduu ihtimalini nermektedir; bu el
bet yalnzca bir olaslktr ancak 30B blmndeki vinyetin bu
dikkat ekici varyasyonunun zel bir anlama sahip olduu ol
duka kesindir ve 1 8. Hanedandan kalma iki papirste yer al
yor olmas onun ok daha eski bir dnemi temsil eden bir
inan olduunu ngrmemize destek vermektedir. Buradaki
mahkeme tanm, her halkarda, 1 8 . ve daha sonraki hane
danlarn daha ge tarihli izimli papirslerinde yer alan arp
c resimdeki mahkeme tanmndan deiik olmaldr.
............... ............... ...........
1 British Museum, No: 9900.

2 British Museum, No: 9964.
1 04
LLERN YARGLANMAS
Buraya kadar llerin yarglanmas fikrinin V. Hanedan,

yani M.. 3600'ler gibi erken bir dnemin dinsel yazlarnda
kabullenildiini kantladk, fakat bunun resim halindeki for
munun elimize gemesi iin aradan iki bin yl gemesi gerek
mitir. ller Kitab'nda metin veya blmlere vinyet for
munda elik eden sahneler, rnein Hetep Tarlalar veya Ely
sia Tarlalar olaanst eskidir ve Xi. ve Xii. Hanedanara ait
lahitlerin zerinde bulunmulardr; fakat Mahkeme Sahne
si'nin bilinen en erken resmi XVIII. Hanedan dneminden da
ha eski deildir. ler Kitab'nn en eski Teb papirs kopya
snda Mahkeme Sahnesine rastlanmaz ve Nebseni ve Nu 1 Pa
pirsleri gibi en itibarl belgelerde de yer almamas, bize bu
eksikliin hi kukusuz bir nedeni olduunu iaret etmekte
dir. Mahkeme Sahnesi'nin tam haliyle verildii byk izimli
(resimli) papirste, bunun eserin balangcnda yer ald, bir
ilahi ve bir vinyetin nne konduu grlebilir. Bylece, Ani
Papirs'nde2 sylenen bir ilahiyi gnein douunu ve yk
seliini simgeleyen bir vinyet ve Osiris'e bir ilahi izler; Hune
fer Papirs'nde3 de ilahiler farkl olmakla beraber ayn d
zenleme vardr. O halde ilahilerin ve Mahkeme Sahnesi'nin
birlikte ller Kitab'nn bir sunu blmn oluturduunu
kabul edebiliriz ve en azndan Amen rahiplerinin en gl ol
duu dnem srasnda, M.. 1 700'den M.. 800'e kadar, len
kiinin Osiris'in krallna kabul edilmesinin ncesinde dn
yada iken yapt iler hakknda sorguland inancnn varl
n iaret ediyor olmas muhtemeldir. Mahkeme Sahnesine
elik eden ilahiler, ibadet iin kullanlan yksek dzeyli kom
pozisyonlarn en ho rneklerinden olduundan, baz pasajla
rn evirisini veriyorum.
........ . ................... .. ...........
1 British Museum, No: 1 0, 477.

3 British Museum, No: 9901
1 05
RA'YA LAH1
"Biatm sanadr, ey Sen Nu'da2 doan ve tezahr ettiin

de nla dnyay parlak ve aydnlk yapan; senin ortaya
kn takiben tanrlar topluluunun tm sana seni ven,
hamdeden ilahiler sylerler. Sana nezaret eden ilahi Merti3
tanralar seni Kuzeyin ve Gneyin Hkmdar olarak bar
larna basarlar, sen gzel ve sevgili nsan-ocuu. Sen yksel
diinde erkek ve kadnlar canlanr. Uluslar sana sevinirler ve
Annu'nun (Heliopolis'in) Ruhlar4 sana mutluluk arklar
sylerler. Pe ehrinin Ruhlars ve Nekhen ehrinin Ruhlar6 se
ni yceItirler, afakta maymunlar sana taparlar ve tm hay
vanlar ve srler hep birlikte seni ver. Tanra Seba dman
larn pskrtr, bunun iin kaynda sevin vardr; tayfala
rn orada honuttur. Atet kayna7 vardn ve kalbin neeyle
dolar. Ey tanrlarn rabbi, sen onlar yarattn zaman onlar
neeli lklar atmlard. Gkyz tanras Nut seni her
yandan sarar ve tanr Nu seni k seline boar. n benim
zerime de yolla da gzelliklerini greyim ve yerin zerinden
geerken yzne seni veceim ezgiler syleyeyim. Gn
ufkundan doarsn ve diskin dnyay canlandrmak zere da
n stne geldii zaman, ona ibadet edilir."
"Ykselirsin, ykselirsin ve sen tanr Nu'dan ortaya
karsn. Genliini tazelersin ve kendini dn olduun yerden
1 Gnle Ortaya kma Blmlerine bakn, sf. 7.
2 Gkyznn kiiletirilmesi (Nu).
3 Kelime anlam ki Gz, yani [sis ve Neftis.
4 Yai, Ra, Shu ve Tefnut
S Buto (Per-Uatchit) ehrinin bir ksm. Pe'nin ruhlar Horus, Mestha ve Hapi idi.
6 Yai, Horus, Tauamutef ve Qebhsennuf.
7 Yai, gnein leye kadar yolculuk yapt kayk.
1 06
LLERN YARGILANMASI
batrrsn. Ey! Sen kendini yaratan ilahi ocuk, seni (tanmla

maya) gcm yetmez. Doa doa gelirsin, g ve yeri saf
zmrt yeili nla ltl yaparsn. Punt topraklarl burun
deliklerinle kokladn gzel kokular vermek iin vardr. Se
ma da ykselirsin, ey zat ahaneleri ve iki ylan tanra, Mer
ti, kalarnn zerine kurulmulardr. Sen kanunlar verensin,
ey dnyann ve onun btn sakinlerinin rabbi; tm tanrlar
sana tapar."
asRs'E LAH2
"Ey sen an yce olan, ey Osiris Un-nefer, Abydos'taki

byk tanr, ebediyetin kral ve sonsuzluun rabbi, senin var
lnda milyonlarca yl geiren tanr. Sen Nut'un rahminin ilk
olusun, baban tanrlarn Atas, Seb' dir, sen Kuzey ve Gneyin
Talarnn ve yksek beyaz tacn sahibisin. Tanrlarn ve insan
larn Prensi olarak asay, kamy ve ilahi babalarnn asaletini
sen teslim almsndr. Ament dandaki3 kalbin honut olsun,
nki tahtna olun Horus kurulmutur. Sen Tattu'nun (Men
des'in) tac tayan-tamamlayc/ tamamlanm lordu ve Ab
tu'nun (Abydos'un) hkmdarsn. Dnya, Neb-er-tcher'in4
kadiriyetinin huzurunda senin sayende muzaffer yeil ltlar
saar. Sen katarnn banda 'Ta-her-sta-nef ad altnda, olana
ve henz olmayana rehberlik edersin; 'Seker' adnla ardnda
kileri yeryz boyunca pein sra ekersin; sen 'Osiris' adnla
muktedirlii ve ceai-hm byk olansn; 'Un-nefer' isminle
baki olansn, sonsuza ve sonsuza kadar srersin."
1 Kzl Denizin her iki yanndaki topraklar ve Kuzeydou Afrika.
2 Gnle Balayanlar Blmleri'ne bakn, sf. 1 1 .
3 Yani, alt dnya.
4 siris'in isimlerinden birisi.
107
"Biatm sanadr, ey krallarn Kral, rablerin Rabbi, prens

Ierin Prensi. Sen Nut'un rahminden dnyaya ve alt dnyaya
hkmettin ve etmektesin. Bedenin parlak ve k saan metal
dendir, ban gk mavisidir ve turkuazn lts etrafn evre
ler. Ey sen tanr An, milyonlarca yldr var olan, bedeniyle tm
nesneleri kaplayan-istila eden, Kutsal lkedeki (yani alt dn
yadaki) yzne baklmaya doyulmayan, bana cennette nur,
dnyada g ve alt dnyada zafer bala. Ltfet de Tattu'ya
(aa doru) diri bir ruh gibi ve Abtu'ya (yukar doru) bir
anka kuu gibi szleyim. (Anka kuu lmszlk sembol
dr, kendi kllerinden tekrardoar. .N.) Ltfet de alt dnya
nn blgelerinin stunlu kaplarndan hibir engelle karla
madan geeyim. Serinlerne evinde bana ekmek somunlar,
Annu'da (Heliopolis) yiyecek ve iecek ve Sazl Tarlalardal bi
teviye buday ve arpa veren topraklarla evrili bir iftlik evi
verilsin."
Gen kiinin azna koyulan aadaki yakar, Hunefer
Papirs'ndeki 2 uzun ve nemli ilahinin iinde yer alr:
"Ltfet de, dnyadayken yaptm gibi, Majestelerinin
katarnn arkasna taklabileyim. Ruhumun (huzuruna) arl
masna izin ver, izin ver de doruluun, drstln ve ger
ein rablerinin yannda yer bulsun. Ruhumla, dublemle, ya
r effaf eklimle, bu alemde ikamet etmek zere ilksel zaman
lardan beri var olan blgeye, Tanr'nn ehrine geldim. Orann
Tanrs doru ve hakikatin rabbidir, tanrlarn tchefau gdasnn
rabbidir ve o ok ycedir. Onun lkesi her lkeyi kendine e
ker; Gney, oraya rmak aa yelken aarak gelir ve rzgar
larla onun bulunduu yne doru dmen kran Kuzey, orann
1 "Bar-Huzur Tarlalarn veya "Elysia Tarlalar'nn bir blm.

2 Gnle Balayanlar Blmleri'ne bakn, sf. 343, 346.
108
LLERN YARGLANMAS
tanrsna, orada hkm sren bar ve skunetin Rabbi olan

Tanr'nn emrine gre her gn bayram yapmak iin gelir. Ve o
'buradaki bar benim sorumluluum-tedbirim altndad-' de
mez mi? Orada duran tanr doru ve yalansz i yapar; ona
kar ayn ekilde i yapanlara uzun mr verir, bunlara dik
kat edene derece ve eref verir, ta ki en sonunda Kutsal Top
rakla-'da (yani alt dnya) mutlu bir cenaze treni ve gml
meyi kazanana kadar."
len kii, Kadir-i Mutlak Tanr'nn sembol olan Ra'ya
ve olu Osiris'e bu dua ve ibadet szcklerini sylemesinin
ardndan "iledii her gnahtan syrlabilmesi ve tanrlarn
yzne bakabilmesi iin Maati Salonuna geer." I En erken za
manlardan itibaren Maati, iki kz kardei olan tanralar sis ve
Neftis idi ve bu isim altnda anlmalarnn nedeni doru yolda
olma, birletiricilik, drstlk, riyaszlk, yalandan uzak olma,
gerek vs. gibi fikirleri simgelemeleriydi; Maat szc oriji
nalinde bir lm birimi olan lm sopas ya da cetveli anla
mna gelmekteydi. ki kz kardein Osiris'in trbesinin dn
daki Maat Salonunda oturduklar veya trbenin iinde bu tan
rnn yannda ayakta durduklar farz edilirdi. Sz konusu ka
buldeki ilk konum Ani Papirsnde (Tablo 31) ve dier ko
num Hunefer Papirsnde (Tablo 4) grlecektir. Maat veya
Maati Salonuyla ilgili orijinal fikir, krk iki tanry barndrma
syd ki bu zellii, ller Kitab'nn CXXv. Blmnn giri
inde yer alan aadaki pasajda grebiliriz. Burada gen ki
i Osiris' e yle syler:
"Biahm sanadr, ey Ulu Tanr, sen iki Maat tanrasnn
Rabbi! Sana geldim, Rabbim, sana yneldim ki gzelliklerine
tank olabileyim. Seni bilirim, senin ismini bilirim ve insanlarn
i Bu alnt, ller Kitab'nn CXX:V. Blmnn balnda yer almaktadr.
1 09
karakterlerinin (veya yaamlarnn) tanr Un-nefer'in huzu

runda hesaba ekildi i (veya hesaba katld, sayld) gn
gnahlar gzetleyen-kollayan ve o gnde o gnahkarlarn
kanyla beslenen, Maati Salonunda seninle yaayan krk iki
tanrnn isimlerini bilirim. Dorusu, Rekhti-Merti'nin (yani,
iki gzn ikiz kz kardeleri) Tanrs, Maati ehrinin Rabbi se
nin ismindir. te sana geldim ve Maat' sana getirdim ve
ktlkleri yok ettim."
lm kii bundan sonra ilemedii gnahlar veya is
tenmeyen eyleri saymaya balar ve yle syleyerek bitirir:
"Ben safm; ben safm; ben safm; ben safm. Benim saflm
Suten-henen (Heracleopolis) ehrindeki byk Bennu'nun
safldr, nki ite tank olun, ben soluu fleyen Tanr'nn
burun delikleriyim ki O, PERT} mevsiminin ikinci aynn so
nunda Ra'nn Gznn Annu'da (Heliopolis'te) tamam oldu
u gnde2 btn insanlara can verendir. Ben Ra'nn Gzn
Annu'da tamam olduunda grdm; bu yzden ne bu alem
de ne de Maati Salonunda zerime ktlk dmesin; nki
ben, ben de oradaki krk iki tanrnn isimlerini biliyorum."
imdi, Maat Salonunda siris'le birlikte yaayan tanrla
rn says krk iki olduuna gre, gen kiinin onlara hitap et
tii srada krk iki tane gnah veya kusurun saylm olmas
gerektiini dnebiliriz ama yle deildir, bu giri blmn
de sralanan gnahlar kesinlikle bu sayya ulamamaktadr.
Yalnz, 1 8. ve 19. Hanedan dnemlerine ait byk izimli pa
pirslerde, Sunu'ta gen kiinin ilemediini beyan ettii
ok sayda gnahn sralanmasna ilaveten, yazmanlar ve sa
natlar, bir dizi saylar krk iki olan ve cetvel formunda d
} yani, Msr ylnn altnc aynn son gn, Koptla'n Mekhir dedii gn.
2 Buradaki benzetme, Yaz veya K Gn dnm'nn kastedildii izlenimini
uyandrmaktadr.
110
LLERN YARGLANMAS
zenlenmi yaplmamas gereken maddeler eklemilerdir. Bu

nun, gnahlarn says ile Maat Salonundaki tanrlarn says
n eletirme amacna ynelik olduu aktr ve sanki yz yir
mi beinci blmn bu ksmn daha eski versiyona ilave yap
mak veya deitirmektense onu btnyle yeni bir form ieri
sinde dzenlemeyi tercih etmilerdi gibi bir izlenim alrsnz;
nki ardndan sanatlarn kaplar azna kadar ak ve Ma
at' temsilen kutsal engerek ylanlar (uraeus) ve tyden olu
an bir komie sahip bir Maat Salonu izdiklerini grrsnz.
Komiin ortasnn st tarafnda ellerini am oturan bir tanr
bulunmaktadr, sa eli Horus'un gznn stnde ve sol eli
de bir gl veya havuzun zerindedir. Salonun ucunda Maat
tanralar sis ve Neftis oturmaktadr, gen kii tahtta oturan
Osiris' e ibadet pozisyonundadr; terazinin bir kefesinde Ma
at'n sembol ty, dierinde gen kiinin kalbi bulunmakta
dr ve Thoth da byk bir ty izmektedir. Bu salonda krk iki
tanr oturmakta ve gen kii her tanrnn nnden geerken
ona ismini syleyerek hitap etmekte ve ayn srada ilemedii
belli bir gnah sylemektedir. Farkl papirslerin tetkiki, yaz
manlarn sk olarak bu tanr listesini ve gnahlar listesini ya
zarken yanllk yaptn ortaya koymaktadr ve bunun sonu
cunda len kiinin bir papirste belli tanrya syledii itiraflar
teki papirste farkl bir tanrya tekrarlatlmtr. Gen kii
nin her tanrnn ismini syledikten sonra daima "u ve u g
nah ilemedim" eklindeki sylemlerine bal olarak bu hi
taplarn tmne "Olumsuz itiraf" (Negative Confession) ad
verilmitir. Bu itirafn ardndaki temel dinsel ve manev fikirler
olaanst eskidir ve bunlara bakarak kadim Msrl bireyin
Tanr'ya ve komusuna hangi grevleri tad konusundaki
inancn olduka ak bir biimde toparlayabiliriz.
111
Niin yalnzca krk iki tanrya hitap edildiini ve ayn e

kilde niin bu saynn benimsendiinin aklamasna sahip de
iliz. Bazlar bu krk iki tanrnn her birinin Msr'n bir eyale
tini temsil ettii inancndadr ve eyalet listelerinin ounun
krk iki saysn vermesi bu gre destek vermektedir; fakat
yine, listelerin tamam birbiriyle uyum ierisinde deildir.
Klasik dnemin yazarlar da bu konuda ayrlmaktadr, nki
bunlarn bazlar eyaletlerin saysnn otuz alt, dier bazlar
da krk alt olduunu sylemitir. Ancak bu farkllklarn ak
lamas kolaydr, nki merkezi ynetim mali veya daha baka
sebeplerden dolay eyaletlerin saysn azaltm veya oalt
m olabilir ve "Olumsuz tiraf" n 1 8 . Hanedan dnemindeki
cetvel formunda izili olarak karmza kt zaman dilinde
eyaletlerin saysnn krk iki olduunu varsayarsak herhalde
yanlm saylmayz. Ayrca, CXXv. Blm'nn Giriini olu
turan rtmeler'in elimizdeki en eski formunda krktan da
ha az gnahn saylm olmas da bu gre destek vermekte
dir. Yeri gelmiken, bu krk iki tanrnn Osiris'in grevlileri ol
duklarn ve Mahkeme Salonunda ikincil bir konumda bulun
duklarn da syleyelim zira gen kiinin geleceini belirle
yen ey, kalbinin terazide tartlmasnn belirledii sonutu. Te
razinin kurulduu Mahkeme Salonu'nun tanmna gemeden
nce, gen kiinin tahminen kalbinin tartlmasnn ncesinde
sayd Olumsuz tiraf maddelerini vermemiz gerekiyor; bun
lar Nu Papirs'nden alnmtr. 1
1 . Usekh-nemtet'i (yani uzun admlarla yryen), An
nu' dan (Heliopolis) geleni selamlarm, ben hakszlk yapma
dm.
112
LLERN YARGILANMASI
2. Hept-seshet'i (yani Alevlerle evrili olan), Kher-aba'

dan1 geleni selamlarm, kimsenin zorla maln gaspetmedim.
3. Fenti'yi (yani, Burun), Khemennu'dan (Hermopo
lis'ten) geleni selamlarm, hibir kiiye iddet gstermedim.
4. Am-khaibitu'yu (yani, Glgeleri yiyen), Qereret'ten
(Nil'in doduu maaradan geleni) selamlarm, ben hi
hrszlk yapmadm.
5. Neha-hray (yani, Kt kokan yz), Restau'dan geleni
selamlarm, hibir kadn ya da erkei katletmedim.
6. Rereti'yi (yani, kili Aslant-tanr), gkten geleni selam
larm, yeili yakmadm.
7. Maata-f-em-seshet'i (yani Ateli gzler veya yakc ba
klar), Sekhem' den (Letopolis' ten) geleni selamlarm, kimse
yi aldatmadm.
8. Neba'y (yani, Alev'i), zuhur edeni ve geri ekileni se
lamlarm, Tanr'ya ait olan eyleri almadm.
9. Set-gesu'yu (yani, Kemikleri ezen), Suten-henen' den
(Heracleopolis'ten) geleni selamlarm, ben yalan sylemedim.
1 0 . Khemi'yi (yani Ykan ve Deviren'i), Shetait'ten (yani
sakl yerden) geleni selamlarm, kimsenin maln zorla gtr
medim.
1 1 . Uatch-nesert'i (yani, Alevleri kuvvetli olan), Het-ka
Ptah'tan (Memphis'ten) geleni selamlarm, kt (incitici) sz
sylemedim.
1 2 . Hra-f-ha-f (yani, Yz arkasnda olan), maaradan ve
derinden geleni selamlarm, kimsenin yiyeceini zorla elinden
almadm.
1 3 . Kerti'yi (yani, Nil'in iki kaynan), Alt Dnya' dan ge
leni selamlarm, kimseyi dolandrmadm.
1 Memphis yaknlarnda bir ehir.
113
14. Ta-ret'i
(yani, ayaklar ate karan), karanlktan gele
ni selamlarm, kalbimi yemedim (yani, kendimi kaybetmedim
ve fkeye kaplmadm.)
15. Hetch-abehu'yu (yani, Parldayan Diler'i), Ta-she'den
(Fayyum' dan) geleni selamlarm, hi kimsenin toprana el
koymadm.
16. Am-senefi (yani, k n yiyenD, duvarlarnda silahlar
olan evden geleni selamlarm, Tanr'nn mlkiyetinde olan
hayvanlar katletmedim.
1 7. Am-besek'i (yani, organlar yiyenD, Mabet'ten gele
ni selamlarm, srl olan topraklar tahrip etmedim.
1 8 . Neb-Maat'i (yani, Maat'n Rabbini, iki Maati'nin eh
rinden geleni selamlarm, fitne karmak maksadyla gizli
olan eyleri gzetlemedim.
1 9 . Thenemi'yi (yani, Mnzevi'yi), Bast' tan (Bubastis) ge
leni selamlarm, dedikodu yapmak iin hi azm amadm.
20 . Anti'yi, Annu'dan (Heliopolis'ten) geleni selamlarm,
haksz yere gazaba yol amadm.
21 . Tututefi, Ati eyaletinden geleni selamlarm, zina yap
madm ve hemcinslerimle cinsel ilikiye girmedim.
22. Uamemti'yi, hayvan kesme evinden geleni selamla
rm, kendimi kirletmedim.
23. Maa-ant-fyi (yani, Kendine getirilenleri GrenD, tanr
Amsu'nun evinden geleni selamlarm, baka bir erkein kar
s ile yatmadm.
24. Her-seru'yu, Nehatu'dan geleni selamlarm, hibir in
san korkutmadm.
25 . Neb-Sekhem'i, Kaui Glnden geleni selamlarm, ko
nuurken fkeyle ate samadm.
114
LLERN YARGILANMASI
26. Seshet-kheru'yu (yani, Konumay dzenleyeni),

Urit' den geleni selamlarm, doru ve gerei syleyen szlere
kulaklarm kapamadm.
27. Nekhen'i (Bebei), Heqat Glnden geleni selamla
rm, kimseyi alatmadm.
28. Kenemti'yi, Kenemet'ten geleni selamlarm, kimseye
kfretmedim.
29. An-hetep-f'yi (yani, Armaann-adan getireni),
Sau'dan geleni selamlarm, iddet ieren davranlarda bulun
madm.
30. Ser-kheru'yu (yani, dilde veya konumada tasarruf sa
hibi olan), Unsi' den geleni selamlarm, kalbimi acele ettirme
dim. 1
31 . Neb-hrau'yu (yani, Yzlerin Rabbini), Netchefet'ten
geleni selamlarm, cildimi(?) delmedim(?) ve tanrdan al
madm.
32. Serekhi'yi, Uthent'ten geleni selamlarm, sylenmesi
gerekenler dnda, ok konumadm.
33. Neb-abui'yi (yani, Boynuzlarn Rabbini), Sauti' den ge
leni selamlarm, sahtekarlk yapmadm ve ktye bakmadm.
34. Nefer-Tem'i, Ptah-het-ka'dan (Memphis'ten) geleni
selamlarm, asla kral lanetleyen szler sylemedim.
35. Tem-sep'i, Tattu' dan geleni selamlarm, akan suyu
kirletmedim.
36. Ari-em-ab-f'yi, Tebti' den geleni selamlarm, sesimi
ykseltmedim.
37. Ahi'yi, Nu'dan geleni selamlarm, Tanr'ya lanet oku
madm (svp saymadm) .
1 Dnmeden hareket etmedim.
1 15
38. Uatch-rekhit'i, (trbesinden(?) geleni) selamlarm,

terbiyesizce davranmadm.
39. Neheb-nefert'i, mabedinden geleni selamlarm, ayrm
yapmadm. 1
40. Neheb-kau'yu, senin maarandan geleni selamlarm,
servetimi bana ait olmayan eylerle artrmadm.
41 . Tcheser-tep'i, senin trbenden geleni selamlarm, Tan
r'ya ait ve benimle beraber olana lanet okumadm.
42. An-a-fi (yani, Kolunu getiren), [Aukert'ten geleni] se
lamlarm, ehrin tanrsn kmserneyi dnmedim.
Bu "tiraf"n ksa bir tetkiki, Msr'n ahlak kurallarnn
ok kapsaml olduunu ve bir btn olarak ele alndnda,
gnah olarak deerlendirilebilecek bir hareketin bir ekilde
"itirafln iinde mutlaka yer aldn gsterir. Baz gnahlarn
evirisinde kullanlan szckler her zaman kesin ve tam deil
dir, nki bu dikkate deer belgeyi tasarlayann zihnindeki
fikrin tam olarak ne olduunu bilmiyoruz. Gen kii Tanr'ya
lanet etmediini, ehrin tanrsn hafife almadn, krala lanet
etmediini ya da kar gelmediini; hrszlk yapmadn,
adam ldrmediini, zinaya ya da ecinsellie bulamadn,
o neslin tanrsna kar hibir su ilemediini beyan ediyor
du; kibirli, zorba, iddet kullanan veya fkeli ve iinde fkesi
ne yenilen birisi olmam, iki yzllk yapmam, kfretme
mi, kimseyi dolandrmam; hile yapmam, bakasnn mal
na gz dikmemi, dinsel tlere kulaklarn tkamam, kt
eylemlerde yer almam, gurura kaplmamt, hibir kimseyi
korkutmam, pazar yerinde kimseyi aldatmarn, kamunun
faydaland su yollarn kirletmemi, toplumun dikili toprak-
1 yani, kimseyi kayrmadm
116
LLERN YARGILANMASI
larna zarar vermemiti. lnn yapt itiraf ksaca budur;

Mahkeme Sahnesi'ndeki bir sonraki adm, gen kiinin kalbi
nin terazide tartlmasdr. ller Kitab'nn en eski tarihli pa
pirslerinde Mahkeme Sahnesi resmedilmediinden, XVIII.
Hanedan'n ikinci yars ve XIX. Hanedan dnemlerinin illst
rasyonlar eliindeki en iyi papirslerini referans alacaz.
Mahkeme Sahnesinin ayrntlar deiik papirslerde byk
lde farkllk gsterir, fakat temel zellikler hepsinde ayn
ekilde srdrlmtr. Aadaki tanm, British Museum' da
korunan harika papirste sergilendii zere, Ani'nin yarglan
masna aittir.
Alt dnyada, onun Maati Salonu diye adlandrlan bl
mnde gen kiinin kalbinin tartlaca bir terazi kurulmu
tur. Terazi kolu, (ortadaki) ayar direine bal ve Maat'n sem
bol, yani dorunun ve hakikatin sembol olan ty eklinde
bir kntnn ucundaki halkaya tutturulmutur. Terazinin dili,
terazi koluna baldr ve kol tam olarak dengede durduu za
man, bu dil de direk gibi dmdz durmaktadr, eer terazi ko
lu bir yana doru eilirse, dil dikey pozisyonda kalamaz. Bi
linmesi gereken ey, kalbin bulunduu kefenin ar ekerek,
dier kefenin havaya kalkmasna yol amasnn kimsenin bek
lentisi olmadyd; istenen veya umut edilen ey, gen kii
nin kalbinin yasa semboln eit ve dengede durur hale getir
mesiydi. Ortadaki sapn tepesinde bazen Maat ty takan bir
insan ba oluyordu; bu ba bazen de Anubis'in kutsal hayva
n akaln ba oluyordu ve bazen de Thoth'un kutsal hayvan
ibis (balk i) kuunun bayd; Ani papirsnde, sapn tepe
sinde Thoth'un yardmcs kpek bal maymun oturur. Baz
117
papirslerde (rnein Ani 1 ve Hunefer2 papirslerinde) aa

dnyann kral ve llerin hakimi Osiris'e ilaveten, kendi tan
rlar topluluunun yeleri de tank olarak mahkemede yer
alrlar. British Museum' daki rahibe Anhai Papirsnde3 hem
byk hem de kk tanrlar topluluklarnn tank olarak ha
zr bulunduu grlr, fakat papirs boyayan sanatnn
dikkatsizliinden tr her grupta dokuz tanr yerine birinde
alt dierinde be tanr resmedilmitir. Turin papirsnde4,
gen kiinin "Olumsuz tiraf" ileminde hitap ettii krk iki
tanrnn tamamnn mahkeme salonunda oturduu grlr.
Ani'nin kalbi tartld srada orada hazr bulunan tanrlar
unlardr:
1 . RA-HARMACHs, ba ahindir, afak ve le vakti
nin Gne-tanrsdr.
2. TEMU, akam vaktinin Gne-tanrs, Heliopolis'in
byk tanrs. Daima insan eklinde ve insan yzyle tasvir
edilmitir; bu, onun ok erken bir dnemde tanrlarn simge
lendii btn formlardan getiini ve nihayetinde insan for
muna ulatn kantlayan bir zelliktir. Bann zerinde Ku
zey ve Gney'in talar vardr.
3. SHU, insan baldr, Ra ve Hathorun oullar, gne
nn kiiletirilmesidir.
4. TEFNUT, aslan baldr, Shu'nun ikiz kz kardei, ne
min (slakln) kiiletirilmesidir.
5. SEB, insan baldr, Shu'nun olu, yeryznn kiile
tirilmesidir.
1 Yaklak M .. 1 500.
2 Yaklak M.. 1370.
3 Yaklak M .. 1 000.
4 Ptoleme dneminde yazlm.
118
119
6. NUT, bir kadnn bana sahiptir, tanrlar Nu ve Seb'in

diil karldr; ilksel suyun ve daha sonra gkyznn kii
letirilmesidir.
7. Ss, bir kadnn bana sahiptir. Osiris'in kz kardei ve
eidir ve Horus'un annesidir.
8. NEFTS, bir kadnn bana sahiptir, Osiris'in kzkarde
i ve eidir ve Anubis'in annesidir.
9. HORUS, "byk tanr", ahin baldr; Msr'n muhte
melen en eski ilahlarndandr.
10 . HATHOR, bir kadnn bana sahiptir, gkyznn
gnein doduu ve batt blmnn kiiletirilmesidir.
11. HU, erkek baldr.
12. SA, o da erkek baldr; bu tanrlar yaratl tasvir
eden sahnelerde Ra'nn kaynda hazr bulunurlar.
Terazinin bir kenarnda akal bal tanr Anubis bulun
makta, sa elinde terazinin dilinin arln tutmakta ve onun
arkasnda da tartnn ne kadar ektiinin sonucunu kaydet
mek zere elinde bir kamla bekleyen balkl kuu (ibis) ba
l, tanrlarn yazcs Thoth bulunmaktadr. Onun yaknnda,
hafif bulunduu takdirde Ani'nin kalbini yemek zere bekle
yen ksml hayvan Am-mit, "l Yiyen" oturmutur. Pa
ris'teki Neb-ket Papirsnde bu hayvan, her kesinde kpek
bal bir maymunun oturduu bir ate glnn yanna uzan
m durumda resmedilmitir; bu gl ler Kitab'nn CXXVI.
Blmnde de grlr. Armaanlarn sunulduu bir masann
nnde oturan tanrlar ve Anubis, Thoth ve Am-mit, deyim
yerindeyse, Ani'nin durumasn yrtecek olan varlklardr.
Terazinin dier tarafnda balar saygyla eik durumda Ani
ve ei Thuthu bulunmaktadr; insan eklinde resmedilmiler
dir ve giysileri ve ssleri dnyadayken giydiklerinin benzeri-
120
LLERN YARGLANMAS
dir. (Eski Msrda tapnak girii olan) bir pilonun zerindeki,

insan bal ahin eklindeki ruhu da oradadr ve ayrca, ou
zaman gen kiiyi embriyonik bir durumda simgelernek ze
re sk sk kullanlan, yine bir pilonun zerinde d uran insan
bal dikdrtgen eklinde bir obje de bulunmaktadr. Anhai
Papirsnde bu objeler iki tane olarak terazinin iki yannda
yer alrlar; bunlar Shai ve Renenet olarak tarif edilmilerdir ki
szck anlamlar "Kader" ve "Talih" olarak evrilmitir. Obje
nin ismi Meskhenet diye okunduundan ve tanr Meskhenet
bazen hem Shai ve hem de Renenet'i simgelediinden, tanr
Shai'nin nesnenin alt tarafnda terazinin orta direinin yann
da durmasna ramen ok muhtemeldir ki sanat objeyle her
iki ilahi varl simgelerneyi amalamt. Bundan ayr olarak,
Meskhenet ve Renenet adl tanralar ruhun yaknnda yan ya
na durmaktadr, bunlarn ilki muhtemelen, Osiris'in dirilme
sinde yardmc olan drt tanradan birisidir, dieri ise talihin
kiiletirilmesidir.
sis, Neftis, Heket ve Khnemu'nun ocuk dnyaya ge
tirmek zere olan leydi Rut-Tettet'in evine giderken, Meskhe
net'in de onlara elik ettii unutulmamaldr. Kadn ekline
girmi olan bu tanrlar oraya vardklarnda, kapda Ra-user'in
durduunu grdler. Ve onun iin mzik yaptklarnda yle
syledi, "Hanmefendiler, burada doum sancs eken bir ka
dn var", onlar da "Bir bakalm, nki doum yaptrmay bili
riz," diye cevap verdiler. Ra-user onlar eve ald ve tanralar
leydi Rut-Tettet'in odasna kapandlar. sis leydinin ba ucuna,
Neftis ayak ucuna geti ve Heket de bu arada ocuklarn do
umunu hzlandrd; her ocuun douunda Meskhenet ona
doru bir adm atyor, onu "Btn lkeye egemen olacak bir
121
kral" beyanyla karlyor, tanr Khnemu da onun kol ve ba

caklarna salk balyordu. 1 sis, Nephthys, Meskhenet, He
ket ve Khnemu' dan oluan bu be tanrnn ilk nn Ani'nin
mahkemesinde yer ald grlr; Khnemu, Ani (aada g
receiniz gibi) kalbine seslenirken belirtilir, yalnzca Heket
temsil edilmemitir.
Kalbi tartlmak zere iken Ani yle konuur, "Kalbirn,
annem! Kalbirn, annem! Sayesinde var olduum kalbim! Mah
kemede nme bana muhalefet eden hibir ey gelmesin; yk
sek prensIerin huzurunda karma aleyhime bir ey kmasn;
Terazi'ye bekilik edenin huzurunda senden ayr dmeye
yim! Sen benim ka'msn, bedenimde ikamet edensin; kol ve
bacaklarma g veren tanr Khnemu'sun. Birlikte mutluluk
yerine gidelim. nsanlarn mrlerinin durumlarn sralayan
Osiris mahkemesinin prensIeri ismimi lekelemesinler." Bir pa
pirste unlar eklenmitir: "(Sonu) bizim lehimize tatmin
edici olsun ve dinleme lehimize tatmin edici olsun ve kelime
ler tartldnda kalbimiz ferahlasn. Byk tanrnn, Amen
tet'in Rabbinin huzurunda benim iin aleyhime aslsz eyler
sylenmesin! Muzaffer olarak doduunda sen ne ycesin!"
Anubis'in terazinin dilini incelemesi ve maymunun bir
likte alt Thoth'a terazi kolunun dmdz olduunu, dola
ysyla da Maat'n (dorunun, gerein, yasann, vs.) sembol
olan tyn karsndaki kalbin dengede durduunu, ne fazla
ar, ne de fazla hafif ekmediini iaret etmesi zerine Thoth
sonucu yazar ve ardndan tanrlara u konumay yapar:
"Bu hkm dinleyin. Osiris'in kalbi en hassas ekilde tar
tlm ve ruhu tank olarak banda bulunmutur; Byk Tera
zi'deki ilem sonucunda doru olduu bulgulanmtr. inde
1 Erman, Westcar Papirs, Berlin, 1890, Hiyeroglif kopyas, tablolar 9 ve 10, bkz.
122
LLERN YARGILANMASI
ktlk bulunmamtr; mabetlere getirilen armaanlar telef

etmemitir; eylemleriyle zarar vermemitir; dnyadayken et
rafa kt haberler yaymamtr."
Bu rapora "byk tanrlar topluluu" eklindeki tanrlar
topluluu yle yant verirler, "Ey Thoth, Khemennu' da (Her
mopolis) ikamet eden, azndan kan onaylanmtr. siris,
yazman Ani, muzaffer olan, kutsal ve adildir. Gnah ileme
mitir, bize kar bir ktlk de yapmamtr. Yiyici Am-mit'in
ona egemen olmasna izin verilmeyecektir; ona et armaanla
r ve tanr siris'in huzuruna girme balanacak, bunun ya
nnda Bar Tarlasnda daimi bir ev ltfedilecektir, tpk Ho
rus'un takipilerine 1 verilecei gibi."
Bir bakta fark edilmektedir ki gen kii burada si
ris'le, lenlerin tanrs ve hakimiyle zdeletirilmi ve bu tan
r'nn ismini almtr; bunun nedeni udur. Gen kiinin ya
knlar onun iin sis ve Nepthys'in siris iin yapt tm me
rasimleri yerine getirmitir ve bunun sonucunda siris'in ya
rarna gerekleen her eyin ayn ekilde gen kii iin de
gerekleecei, aslna bakarsanz onun bir sureti (kopyas) ola
ca farz olunmaktadr. ller Kitabnn her yerinde, M..
3400'den Roma dnemine kadar uzanan bir zaman dilimine
ait bir sr metinde gen kii hep siris'le zdeletirilmi
tir. Dikkat etmemiz gereken bir dier nokta, daha iyi ifade
edecek bir szck bulma arzusuyla "muzaffer" diye evirdi
im maa kheru szcklerinin lye uygulanmasdr. Bu sz
ckler aslnda "doru sesli" veya "kelimesi doru olan" anla
mna gelir ve uygulandklar kiinin sesini zel bir biimde
kullanma gcn elde ettiini, yle ki grnmeyen varlklara
1 Bunlar mitolojik varlklar ya da yar-tanrlar snfdr, V. Hanedan'dan beri len

kiinin yararna dualar ettikleri ve cenaze trenlerinin icrasnda Horus ve Set'e
asistanlk yaptklar kabul edilirdi. Ani Papirs'ne bakn, sf. CXXV.
1 23
MsR'DA LM sONRAs FKR
hitap ettii zaman bu varlklarn, onun isteme hakkn elde et

tii dileklerini yerine getirmek iin yardm ettiklerini iaret
eder. Eski zamanlarda byclerin ruhlara veya cinlere zel
bir ses tonuyla hitap etme alkanlnda olduu ve btn si
hir yapma formllerinin de benzer ekilde seslendirildii bi
linmektedir; yanl sesin veya ses tonunun kullanlmas, sahi
binin bana eitli felaketlerin gelmesi, hatta lmle dahi so
nulanabilirdi. Gen kiinin alt dnyada bir dizi blgeyi a
mas ve belli salonlardan gemesi gerekiyordu; bunlarn kap
snda doru biimde hitap edilmedikleri takdirde yeni gelene
dmanca davranmaya hazr gardiyanlar bulunuyordu; ayr
ca bu gei iin bir kaya ve gitmesi gereken yere emniyet
iinde gidebilmesi iin tanrlarn ve eitli mekanlarn gleri
nin yardmn elde etmeye ihtiya vard. ler Kitab bu so
nucu garantilemek iin tekrarlamas gereken btn metin ve
formlleri ona salyordu. Fakat bunlarn ierdii btn keli
meler uygun tarzda ve uygun bir ses tonuyla zikredilmeliydi,
yoksa alt dnyann kuvvetlerine bir etki yapmazlard. Maa
kheru terimi hayattaki kiilere nadiren, ancak genlerin hep
sine genel bir kaide olarak uygulanmtr ve zaten bu szck
lerin iaret ettii gce ihtiyac olanlar da llerdi. Ani'nin du
rumunda tanrlar Thoth'un Ani'nin kalbinin makul arlkta
kt hakkndaki raporunu elde ederek ona karsna kabi
lecek her trl olumsuzluun stesinden gelebilecei bir g
balandn ifade eden maa kheru nvann vermilerdi.
Bylece istedii her kap alacak, Ani'nin ismini telaffuz etti
i her tanr derhal yardma koacak ve kutsanmlara gksel
gda temin etmekle grevli varlklar her iaretinde istediini
nne getireceklerdi. Dier hususlara gemeden belirtmek is
tediim ilgin bir nokta, maa kheru terimini uygulamann ne
Mahkeme Sahnesindeki Ani'nin ne tanrlarn yazcs
124
LLERN YARGILANMAS
Thoth'un ne de len kiiyi Osiris'e takdim eden Horus'un

elinde olduuydu; yalnzca tanrlar bir kiiyi maa kheru yapa
bilirdi ve bu sayede Yiyici'nin elinden de kurtulmu oluyordu.
Mahkemenin sona ermesinden sonra sis'in olu, babas
Osiris'in btn niteliklerini stlenen Horus, sa tarafnda du
ran Ani'nin sol elinden tutar ve onu tanr Osiris'in oturduu
trbenin iine sokar. Tanr tylerle ssl beyaz bir ta giymek
te, elinde egemenliin ve hkmdarln simgesi olan bir asa,
bir kanca ve bir krba ya da ucu pskll bir eit eski a si
lah tutmaktadr. Taht, yanda grebileceiniz gibi, srgl ka
plar ve kutsal ylanlardan oluan bir komie sahip bir mezar
eklindedir. Boynunun arkasnda nee ve mutluluk sembol
menat asldr. Arkasnda sa tarafnda Neftis, sol tarafnda sis
durmaktadr; nnde bir lots ieinin iinde len kiiyle il
gilenen ve onun barsaklarn koruyan Horus'un drt ocuu
Mestha, Hapi, Tuamutef ve Kebsennuf vardr; yaknnda, b
yyle ilgili fikirlerle balantl olduu tahmin edilen bir boa
derisi asldr. Tanrnn iinde oturduu trbenin ats, bala
rnda disk tayan kutsal ylanlarla evrilidir ve komi de ben
zer ekilde dekore edilmitir. eitli papirslerde Osiris'in
trbenin iinde ayakta durduu grlr, kimisinde sis ve
Nepthys'le birliktedir, kimisinde onlar yoktur. Hunefer papi
rsnde bu sahnenin ok ilgin bir varyasyonuyla karlarz,
nki burada siris'in taht suyun zerinde veya iindedir. Bu
bize ler Kitab'nn 1 26. Blmnden bir pasaj, Thoth'un
gen kiiye syledii u szleri anmsatmaktadr: "Evinin a
ts ateten, duvarlar canl ylanlardan ve zemini akan bir su
dan oluan kimdir? Kimdir o, soruyorum?" Gen kii yant
lar, "O, Osiris'tir." ve Thoth bunun zerine yle syler, "ne
k; (ona) belirtileceksin."
1 25
i.:' .:
;:.,
e
;:
:5
..... :::
;:
<il ..

:::
;:
i:
;:
N
)

;:
..:: f
,5 ...
-.., t:
:5 ..
e
O
<il
;:.,
:;:
..c
'FJ:e
"'"
N
( ' ..
..::
"1:s
...
t: "1:s
:::
li; ;:
t :::
e
.:: ' ;:.,
:::
<il
..
::: N
't e
:..

:;:
....
....
:c "1:s

' .. ,.t)
o
;; ...
,";:to, . ,..
"1:s
-o::: :::
:;:
::: :::
:e
o
;;
:::
;:., ' ..
<il
<il ...

:::: :::
;: ;;
e
t
:::
:.= '...

..
, :::
, -o:::
126
LLERN YARGILANMASI
Horus Ani'yi getirdiinde Osiris'e yle syleyerek hitap

eder, "Sana geldim. Ey Un-nefer ve sana Osiris Ani'yi getir
dim. Kalbi dorulukta bulundu ve bu terazide ortaya kt;
hibir tanrya ya da tanraya kar gnah ilememitir. Thoth
onu tanrlar topluluunun syledii karara gre tartmtr ve
(sonu) ok doru ve adildir. Ona kurabiye ve bira bala ve
Horus'un takipilerine olan, ebediyen ona da olsun!" Bundan
sonra Ani, Osiris' e getirdii meyve, iek, vs. gibi armaanlar
la dolu masann yannda diz kerek unlar syler, "Ey,
Amentet'in Rabbi, huzurundaym. Gnahm yoktur, bilerek
yalan sylemedim, iki yzl bir kalple hibir ey yapmadm.
Ltfet de ben de etrafndaki seilmiler gibi olaym ve gzel
tanrnn ve dnyann sevgili Rabbi'nin ok rabet ettii bir
Osiris olaym; Maat'n kraliyet yazman, onu ok seven Ani,
Osiris'in nnde muzafferdir." l Bylece kalbin tartld sah
nenin sonuna geliyoruz.
Bu ilemden selametle kan kii imdi alt dnyann tan
rlaryla karlamak zorundadr ve "doru ve gnahsz olan
kalp"in tanrlara syleyecei szleri temin eden kaynak l
ler Kitab' dr. "Maati tanralarnn salonundan doru sesli
(kelimeleri doru) olarak kan ruhun szleri"nin en eksiksiz
ve en doru metinlerinden birisi Nu Papirsnde yer alr; bu
rada gen kii yle der:
"Biatm sizedir, ey Maati tanralarnn Salonunda oturan
tanrlar, ben, bu fakir kul, sizi bilir ve isimlerinizi bilirim. Beni
kltan geirmeyin ve katarnda yer aldnz tanrnn nne
benim ktlklerimi getirmeyin ve sizin yznzden tali
him kara olmasn. Ey, ltfedin de Neb-er-teher'in huzurunda
1 Veya, "Osiris bakmndan doru sesli"; yani, Ani dua eder ve Osiris bunu duy
ma ve yantlama durumundadr, nki doru szleri usulne gre ve doru ses
tonuyla zikretrnitir.
1 27
benim doru sesli bir kii olduumu beyan edin, nki ben
Ta-mera' da (yani Msr' da) doru ve yalansz fiiller yaptm.
Tanr'ya lanet etmedim, bundan dolay gnnde ikamet eden
Kral'n yznden talihim kara olmasn.
"Ballm sizedir, ey siz Maati tanralarnn Salonunda
ikamet eden, s'?: bedenlerinde ktlk barnmayan, doru ve
gerek zere yaayan ve mekan ilahi Disk olan tanr Ho
rus'un huzurunda doru ve gerekle beslenen tanrlar; byk
hesap gnnde beni gl kiilerin barsaklar ve i organla
ryla beslenen Baba'ya 1 vermeyin. Ltfedin de size gelebile
yim, zira kusurda bulunmadm, gnah ilemedim, ktlk
yapmadm, yalan yere tanklk etmedim; siz de bama (kt)
bir ey gelmesine izin vermeyin. Ben doruluk ve hakikat ze
re yaar ve doruluk ve hakikatle beslenirim. nsana yapmas
emredilenleri ve tanrlar honut edecek eyleri yaptm; Tan
r'nn iradesi olan yerine getirerek O'nun huzurunu bozma
dm. Alara ekmek, susuzlara su verdim, fakiri giydirdim, ka
zazede denizciye kayk verdim. Tanrlara manev armaanlar
sundum ve mumyalanm llerin mezarlarna yiyecek gtr
dm. O halde beni azat edenler, benim koruyucularm olun ve
(Osiris'in) huzurunda aleyhte bulunarak beni mahkum etme
yin. Azm temizdir ve ellerim temizdir; o halde tanklarn
nnde benim iin yle sylenmesini salayn, 'Huzur ve ba
r iinde gel,huzur ve bar iinde gel.' Hapt-re'nin evinde
ruhsal bedenlerin Kedi'ye2 syledii gc olan kelimeyi duy
dum. Hra-f-ha-f'nin huzurunda kendimi kantladm ve o ka
rar(n)verdi. Re-stau' daki Persea (Akasya) aacnn kaplad
eyleri grdm. Ben tanrlara dualar sundum ve onlar ahs
l Osiris'in ilk olu.
2 Yani, kafasn kestii karanlklarn ylannn katledicisi olarak Ra (sf.62'ye bakn).
Olaan okuma "Ass'n Kedi'ye syledii"dir; burada Ass Osiris ve Kedi Ra'dr.
128
LLERN YARGLANMAS
laryla bilmi bir kiiyim. Doru ve gerek (kararn) beyan et

mek ve Aukert blgesindeki Teraziyi zerinde durduu yerde
ayarlamak iin geldim ve ne yrdm.
Selam sana ey terazi direinin ykseinde yce olan (ya
ni Osiris), sen "Rzgarlarn Rabbi" ismiyle ilan edilen "Atefu"
tacnn lordu, beni korkutucu eylemlerin vuku bulmasna yol
aan ve belalarn meydana gelmesine neden olan, yzleri per
desiz, ilahi habercilerinden kurtar, nki ben doruluk ve
hakikatin Rabbi iin doru ve gerek (samimi) iler yaptm.
Kendimi ve gsm (tanrlar erefine bir ksm yerlere dk
len) ikiyle arttm, arkarn temizleyid eylerle ykadm ve i
ksmlarm Doruluk ve Hakikat Havuzunda (arndrdm).
Doru ve gerekte olmayan tek bir uzvum bile yoktur. Gney
havuzunda arndm ve gecenin ikinci saatinde ve gnn
nc saatinde Ra'nn ilahi yelkenderinin ykand ekir
geler Tarlasndaki Kuzey ehrinde dinlendirn; ister gece veya
isterse gndz oradan gemi olan tanrlarn kalbi tatminkar
lk iindedir. sterdim ki bana yle syleselerdi, 'ne gel' ve
'Sen kimsin?' ve 'srnin nedir?' bunlar tanrlarn bana syle
melerini dilediim szlerdir. (Ben de yle yant verebilsey
dim), 'Benim ismim iekler Getirilendir ve zeytin aacnda
karnet Edendir.' Ltfedersen, bunun ardndan hemen yle
syleseler, 'ge' ve ben de Zeytin aacnn kuzeyindeki ehre
gidebiisem 'Orada ne greceksin?' (diye sorsalar. Ve ben) 'Ba
cak ve st Bacak.' (Onlar), 'Onlara ne syleyecektin?' (Ben ya
ntlasam) 'zin verin de Fenkhu' daki kutlamalar greyirn.'
(Onlar) 'Orada sana ne verecekler?' (Ben), 'Yakc bir alev ve
kristal bir tablet.' (Onlar), 'Onlara ne yapacaksn?' (Ben yant
lasamt 'Gece eyleri olduklarndan onlar maaat oluunun
yanna gmeceim.' (Onlar), 'Maaat oluunun yannda ne
1 29
bulacaksn?' (Ben), 'Hava Veren adnda akmak tandan bir

asa.' (Onlar), 'Gmdkten sonra yakc alev ve kristal tableti
ne yapacaksn?' (Ben) 'Olukta zerindeki kelimeleri ezberden
syleyeceim. Atei sndreceim, tableti kracam ve su do
lu bir havuz yapacam.' O zaman Tanrlar da bana deseler,
'Gel ve bu Maati tanralarnn Salonu'nun kapsndan gir,
nki sen bizi tanyorsun.' "
Bu ilgin dualar Maati Salonu'nun her bir ksm ile g
en kii arasnda geen yle bir diyalog izler:
Kap srgleri. " smimizi sylemedike seni ieri brak
mayz."
Gen. " 'Doru ve Hakikat yerinin dili', sizin isminiz-
dir."
Sa kiri. "smimi sylemedike, seni ieri brakmam."
Gen. "Senin ismin, ' doru ve hakikati tayan terazi ka-
fesi'."
Sol kiri " smimi sylemedike seni ieri brakmam."
Gen. "Senin ismin 'arap lsdr."
Kap eii. "smirni sylemedike zerime basp gemene
izin vermem."
Gen. "Senin ismin, 'tanr Seb'in kz' dr."
Asma kilit kprs. "smimi sylemedike sana almam."
Gen. "Senin ismin 'Annesinin bacak kemii' dir."
Anahtar delii. "smimi sylemedike almam."
Gen. " 'Bakhau'nun rabbi. Sebek'in Yaayan Gz' se
nin ismindir" .
Kapc. "smi mi syleriedike (kapy) sana amam."
Gen . "Senin ismin, 'Osiris'i korumak iin onun yannda
durduunda tanr Shu'nun dirsei'dir."
Yan direkler. "srnimizi sylemedike bizi gemene izin
vermeyiz."
130
LLERN YARGILANMASI
Gen . "Sizin isminiz 'Ura ei tanralarnn ocuklar' dr."

"Bizi biliyorsun; o halde bizi geebilirsin/' derler.
Zemin . "zerime basmana izin veremem, nki ben sakin
ve kutsalm ve ayaklarnn ismini bilmiyorum; zerimde y
rmek istiyorsan bana onlarn isimlerini syle."
Gen. "Sa ayamn ismi 'Tanr Khas'n yolcusu' dur ve
sol ayamn ismi 'Tanra HathoI'un cemaati' dir."
"Beni biliyorsun, o halde zerimden geebilirsin." der.
Kap bekisi. "smimi sylemedike seni ieri alamam."
Gen. "Senin ismin, 'Kalpleri ayrt eden ve dizginleri
muayene eden' dir.
Kapdaki beki. "Kendi saatinde oturan tanr kimdir?
Onun ismini syle."
Gen . "Onun ismi 'Maau-Taui'dir."
Kapdaki beki. "Peki, Maau-Taui kimdir?"
Gen . "O, Thoth'tur."
Thoth. "Gel! Ama niin geldin?"
Gen. "Geldim ve hzla ilerledim ki ismim belirtilebil-
sin."
Thoth. "Durumun nedir?"
Gen. "Kt (zarar verici, gnah olan) eylerden arndm
ve kendi gnlerinde zamanlarnda yaayanlarn sahte ilerin
den korunmadaym; onlardan birisi deilim."
Thoth. "imdi ismini (tanrya) belirteceim. Syle, evinin
ats ateten duvarlar canl uraei' den (kutsal ylanlardan) ve
zemininde su akan evin sahibi kimdir? Kimdir, soruyorum."
Gen . "O, Osiris'tir."
Thoth. " O halde ne gel; ismin ona belirtilecektir. Kurabi
yelerin Ra'nn Gznden (gelecek) ve biran Ra'nn Gznden
(gelecek) ve yeryzndeki cenaze yemeklerin de Ra'nn G
znden (gelecek)."
131
Bu szlerle ller Kitabnn CXXv. Blm sona erer.

Bylece gen kiinin mahkeme srecinden nasl getiini,
Maati tanralarnn Salonundan korkutucu geiini kolayla
trmak iin yazmanarn onu nasl ilahi ve dualarla dona tt
n ve itirafn szlerini de temin ettiklerini grm olduk. Ne
yazk ki Osiris'in olu Horus'un gen kiiyle ilgili yant kay
dedilmemitir, ancak Msr halknn bunun makbul bir yant
olduunu, genin alt dnyann her bir blmne girme izni
ni hak ettiini ve Ra ve Osiris'in ynetimi altnda kutsanm
varln bu alemin btn gzelliklerinin tadn karanlar ara
sna katlacan kabul ettiklerine kuku yoktur.
132
v
DRL ve LMSZLK
Kadim Msrllara ait literatr tararken, okuyucunun zihnine

ilk nakolunan eylerden birisi gelecekteki ahiret hayatna ve
ya bununla ilgili konulara yaplan gndermelerin skldr.
Msr tarihinin tm dnemlerine ait ve bize kadar gelen eit
li dinsel ve dier almalarn yazarlar, tm bu eserlerde, tek
rar tekrar sylemeye gerek dahi duymayacak ekilde bir za
manlar bu dnyada yaam herkesin mezarn tesinde haya
tn "yenilediini", halen yaadn ve zaman srd srece
de yaayacan varsayarlar. Msr' da Kadir-i Mutlak Tanr'nn
varlna inan eskidir, yle eskidir ki bunun balangc iin
haned an ncesi zamanlar aratrmamz zorunlu klar, fakat
ahiret hayatna inan daha da eskidir ve balangc, en azn
dan, Msr' da aa karlm en eski insan kalntlar kadar
eski olmaldr. Bunlarn ilk topraa verildii ok uzaklarda ka
lan zaman dilimini yllarla lmeye kalkmak bounadr, nki
bunlar iin doru saylabilecek yaklak bir sre bile verileme
mektedir ve M.. 1 2.000 ile M.. 8.000 arasndaki herhangi bir
zamana ait olabilirler.
Ancak olduka emin olduumuz bir gerek vardr; o da
Msr' da bulunmu olan en yal insan kalntlar zerlerinde
133
katran kullanlm olduuna dair izler bulunmaktadr ki M

srllarn Nil vadisindeki ikametlerinin en balangcnda lle
rinin cesetlerini mumyalama vastasyla muhafaza etmeye a
ltklarn kantlayan bir zelliktir. 1 Eer bu kiiler, biroklar
nn dnd gibi, Arabistan' ve Kzldeniz'i ap Nil'in do
usundaki l zerinden gelen istilaclarsa, llerini muhafa
za etme fikrini ve adetlerini geldikleri yerden beraberlerinde
getirmi olabilirler ya da Msr'a vardklarnda orada bulduk
lar yerli halkn bir uygulamasn, deitirilmi bir halde uy
gulamay benimsemi olabilirler; her iki olaslk ta da, rme
yi durduran maddeler kullanma vastasyla llerini olduu
gibi koruma giriimleri kesindir ve bu giriimleri belli bir l
de baarl da olmutur.
Msr' da tarih ncesi sakinlerin mevcudi yeti, son yllarda
(20. yzyln ba) eitli Avrupal ve Msrl kaiflerin Yukar
Msr' da nehrin her iki yannda yaptklar bir dizi baarl kaz
sayesinde aa karlmtr ve en arpc sonulardan birisi;
Nakadah'n en erken mezarlar ve gene ayn aa ait tarihe
mal olmam yreleri n mezarlarnda bulunan objeleri incele
yerek grebileceimiz gibi, farkl gmme usulnn kefe
dilmesi olmutur. En eski mezarlarda iskeletin, bacaklar kvrk
olarak sol tarafna yatrldn grrz: Dizler gsle ayn
hizadadr ve eller yzn nne getirilmitir. Genellikle yz
gneye bakar ancak gene de anlalan odur ki bu "oryantas
yon (ynlendirme)" deimez bir kural olarak uygulanmyor
du. Beden topraa verilmeden nce ya ceylan derisine veya
hasra sarlmaktayd; bu sarmalama ilemi iin kullanlan mal
zeme muhtemelen gen kiinin sosyal durumuna balyd.
Bu kategorideki gmlme usulnde ne mumyalama, ne yak-
1 J. de Morgan, Ethnographie Prehistorique'ye baknz. Paris, 1897, sf. 1 39.
134
DRL ve LMSZLK
ma ve ne de etlerin kemiklerden syrlmas izlerine rastlan

maz. Bir sonraki eski mezarlarda bedenlerin etlerinin- bt
nyle veya ksmen syrld bulgulanmh, ilk grupta kemik
ler rastgele dalm durumdadr, ikincisinde ise yalnzca el ve
bacak kemikleri yan yana getirilmitir ve iskeletin geri kalan
ksm karmakark durmaktadr. Bu dnemin mezarlarnn ya
kuzeye ya da gneye bakt grlyordu ve genellikle ba
bedenden ayrkt; bazen, daha az yer kaplamak iin bedenle
rin oynak yerlerinden ayrld akt. Zaman zaman da be
denler srtst yatrlm ve kol ve bacaklar stleri ne katlan
mt; bu durumda olanlar kilden bir klfla rtlmt. Belli
mezarlarda bedenin yakld aka grlr. imdi, Msr'n
tarih ncesi dnemlerine ait ve farkl kategorilerdeki mezarla
rn hepsinde eitli tipteki vazo ve kavanozlarda armaanla
rn bulunmas, bu mezarlar ina eden insanlarn gen akra
ba ve yaknlarnn bir yerlerde tekrar yaayacaklarna, muhte
melen hakknda pek bir fikirleri olmad ancak olaslkla bu
dnyadakinden ok deiik olmad hayal edilmi bir yaam
sreceklerine inandklarn kukuya yer brakmayacak bir e
kilde kantlamaktadr. akmak tandan aletler, baklar, kaz
malar ve benzeri eyler onlarn avlanacaklarn, avlarnn de
ri sini yzeceklerini ve dmanlaryla arpacaklarn dn
dklerini gstermektedir ve mezarlarda bulunan ve M. de
Morgan'n muska ya da tlsm diye tehis ettii istten (ince
kaya tabakalar) yaplma nesneler, o erken dnemlerde bile in
sanlarn tlsm ar vastasyla doast glere ve grnmez
dmanlara kar korunabileceklerine inandn gsterir.
teki dnyada avlanabilen ve dven bir insan, tekrar yaa
ma dnen bir insandr ve eer tekrar yaayacaksa, bu ya eski
bedeninde veya bir yenisinde olmaldr; eer eski bedeninde
1 35
yaayacaksa, o yeniden canlanmak zorundadr. Fakat, muhte

melen yeni bir bedende yeni bir hayata balayacan uman
prehistorik Msrlnn ikinci bir kere lme beklentisinde olma
sna ihtimal vermiyoruz. O halde, DRL ve LMSZLK
gibi yksek fikirlerin kkeninin bu noktaya dayandn sy
leyebiliriz.
Prehistorik Msrlnn kendi cenneti olarak tasavvur etti
i blgede yeme, ime ve keyifli bir hayat srme beklentisin
de olduuna inanmak iin her trl nedenimiz vardr ve ora
da sahip olaca bedenin dnyada iken sahip olduundan
farkl olmadn dnd kesin gibidir. Geliiminin bu
aamasnda doast ile ahiret hayat hakkndaki fikirleri uy
garlk skalasnn ayn basaman paylat herhangi bir soy
da ile benzeiyor olmaldr, fakat Msr'n bilinen tarihinin ilk
kral Mena dneminin, yani yaklak M.. 4400 tarihlerinin
Msrls ile her bakmdan byk bir tezat iindedir. Biraz n
ce tanmlanan mezarlar yapan prehistorik Msrlnn zaman
ile Mena'nn hkmdarl arasnda upuzun bir zaman dilimi
yer alyor olmaldr ve bunun binlerce ylla llebileceine
inanmakta hi de haksz saylmayz; ancak ne kadar uzun
olursa olsun bu srenin nesilden nesile aktarlan ilk grleri
siIrneye yetmediini, hatta bugn Msr tarihinin en ge dne
minde neredeyse hi bozulmadan varln srdrdn bil
diimiz baz inanlar deiime bile uratmadn bulgula
maktayz. Heliopolis rahiplerinin hazrlad metinlerde, yal
nzca yar vah bir uygarlk durumundaki veya koullarnda
ki bir halkn sahip olabilecei zelliklere yaplan gnderme
lerle karlarz. Ve bu referanslar tayan erken dnem me
tinlerden alntlar ieren ge dnem eserlerde, itiraza yol aa
bilecek pasajlarn ya btnyle devre d brakldn ya da
136
DRL ve LMSZLK
deitirilmi bir halde aktarldn grrz. Kesin bir ekilde

biliyoruz ki Heliopolis Okulu'nun eitimli yeleri gm
krallar iin hazrladklar, seve seve faydalanld farz edi
len metinlerde byle geriliklere saplanm olamazlar; vahi
uygarlk durumundaki Msrlnn ele geirdii hasmna uy
gulad ad konmam eziyetlerden bahseden pasajIara do
kunmamalarnn ardnda, rahiplerin yazya dklm szle
re verdikleri deer ve hrmet duygusundan baka bir ey
olamaz.
Konuyu bitirmeden nce belirtilmesi gereken bir nokta,
kol ve bacaklar paralanmadan veya etleri kemiklerinden ay
rlmadan gmlen insanlarn dinsel fikirlerinin llerine sz
konusu eyleri uygulayanlardan farkl olmas gerektiidir. Bi
rinci gruptakiler cenin pozisyonuna (bacaklar gse doru
kvrlm) getirilerek gmlmlerdi ki bir ocuk dnyaya
domadan nce bu pozisyonda bulunduu iin onlarn bu
adetini gen kiinin de yeni bir hayata doaca umutlarnn
bir sembol olarak grmek herhalde yanl olmaz ve bedeni
korumay hedef alan hlsm ve muskalarn varl da, bedenin
fiilen tekrar ayaa kalkaca beklentisinde olduklar izlenimi
ni verir. kinci grup ise, llerin yaklmas ve bedenlerin par
alanmasyla, tabiata ait bedenlerinin tekrar canlanmas mi
dini beslemediklerini gsterir gibidir ve ruhsal bir bedende di
rilme kavramna ne kadar yaklatklarn olaslkla hi bilerne
yeceiz. V. Hanedan'a geldiimiz zaman, bedenin paralara
ayrlmas veya yaklmasnn yaygn olarak uyguland de
virlerin ok gerilerde kaldn ve btn metinlerin bedenin
bir btn halinde gmldn kabul ettiini grrz; bu
gerek, hatr saylr bir sre iin kullanlm olan paralama
ve yakma usulnn deitiine iaret eder. "Ey Pepi'nin eti,
1 37
rmeyesin, bozulmayasn, kokmayasn"; "Pepi etiyle be

raber ilerler"; "Kemiklerin kmeyecek ve etin kaybolmaya
cak" 1 gibi pasajlar olaslkla bu deiime borluyuz ve ayn
zamanda Msr' daki bilebildiimiz ilk insanlarn gr ve
usullerine geri dn ifade ederler.
Prehistorik gmme tarz ve V. Hanedan arasnda geen
zaman diliminde Msrllar, insann bedenle birleen ve onun
btnn oluturan ksmlarna dair baz teoriler formle et
milerdi ve lnn hangi formda ayaa kalkacana inanld
n tanmlamadan nce bunlara ksaca bir gz atmamz gere
kecektir. Bir insann fiziksel bedenine, doasnda rme olan
bir eye iaret eden bir szck olan KHAT deniliyordu; mum
yalandktan sonra mezara gmlen buydu ve en erken za
manlardan en ge tarihlere kadar btn muskalarn, sihir
ayinlerinin, dualarn ve formllerin hedefi, bu bedeni herhan
gi tipte bir tahribattan korumakt. Tanr Osiris bile byle bir
bedene sahipti ve eitli uzuvlar Msr'n deiik trbelerinde
birer kutsal emanet olarak muhafaza edilmekteydi. Kiinin
KA's ya da "duble"si bu bedene balyd; Ka, kiinin btn
karakteristik zelliklerini barndran soyut bir bireysellik veya
kiilik olarak tanmlanabilir ve mstakil bir varlkt. Dnyada
istedii herhangi bir yere gitmekte zgrd ve ge girebilir
ve tanrlarla syleebilirdi. Tm dnemlerde mezarlara konu
lan armaanlar KA'nn beslenmesine ynelikti ve yiyebildii,
iebildii ve gzel kokulardan tat ald farz olunuyordu. En
erken dnemlerin mezarlarnda belli bir blm KA'nn kulla
nmna ayrmt ve zamann dinsel organizasyonu, bir snf
rahibin belirli mevsimlerde KA mabedinde KA'nn yararna
trenler yapmasn ve dualar sylemesini art kouyordu; bu
1 Recucil de Travaux'a bakn, sf. 55, 185 (1 69, 347, 353. Satrlar)
138
DRL ve LMS ZLK
adamlar "KA rahipleri" diye tannmaktayd. Piramitlerin ina

edildii dnemde, gen kiinin arnabileceine (ykanabile
ceine), oturabileceine ve "hi tkenmemecesine, ebediyen"
ekmek yiyebileceine kesin bir ekilde inanlmaktayd ve ek
mek, kek, kurabiye, iek, meyve, arap, bi ra ve benzeri arma
anlarla yeterince gda verilmeyen KA, alk tehlikesine ma
ruz kalrd.
Ruha (can; ng. soul) BA deniliyordu ve Msrllarn onun
hakkndaki fikirlerini uzlatrmak zordur; grld kadary
la kelime "yce", "asil", "kudretli" benzeri bir anlama gel
mektedir. BA KA'nn ierisinde ikamet eder ve istee bal
olarak, bedenli veya bedensiz olma gcne sahip olduu an
lalmaktadr; maddesi ve biimi vardr ve antlarda ve papi
rslerde sklkla insan bal bir ahin olarak tanmlanmtr;
yapsnn ve cevherinin eterik (esiri) olduu belirtilir. Mezar
terk etme ve yksek bir durum iinde ebedi bir varlk olmann
tadnn karldna inanlan ge geebilme kudretine sahip
ti; bununla beraber mezardaki bedeni tekrar ziyaret edebilirdi
ve belli metinlerden onu tekrar canlandrabildii ve sylei
yapabildii anlalr. AB yani kalp gibi, o da baz bakmardan
insan yaamnn merkeziydi. Kutsanm llerin kiisel ruhla
r gkte tanrlarla beraber oturur ve tm gksel nimetlerden
sonsuza dek pay alrlard.
Kiinin ruhsal zekasna veya z ve ruhuna (spirit) KHU
deniliyordu ve parlak, kl olduu ve gzle grlmeyecek bir
biimde bedenin eklini ald anlalmaktadr; KHU'lar tanr
larla birlikte yaayan bir gksel varlklar snfyd, fakat ilev
leri ak deildir. KHU da KA gibi mezarda hapsolunabilirdi
ve bu felaketin nlenebilmesi iin zgn ve usulnce sylenen
formller dzenlenmiti. KHU'nun dnda insann varlnn
1 39
ge gidebilen bir dier ok nemli paras SEKHEM' di. Keli

me anlam ''bir ey zerinde hakimiyet kazanmak"tr ve erken
metinlerde kullanld ekliyle, kiinin bir ey zerinde haki
miyet kazanmasn salayan ey, yani "kudret"tir. nsann
SEKHEM'i belli ki onun kiilemi hayat gc ya da kuvveti
dir ve Msrllar, baz artlarla, onun, yeryzndeyken ona sa
hip olann ardndan ge gidebileceine ve gittiine inanyor
lard. nsann bir dier paras da KHABT veya "glge"idi,
ki ou zaman kiisel ruhla (soul) balantl bir ekilde belirti
Hrdi ve daha sonraki zamanlarda daima onun yaknnda bu
lunduu dnlyordu. Son olarak, insan meydana getiren
en nemli bileenlerden biri olan REN' i, kiinin "ismi"ni saya
biliriz. Doudaki halklarn hepsinin ortak noktas olduu gi
bi, Msrllar ismin korunmaya alnmasna byk bir nem ve
riyorlard ve eer bir kii bir insann isminin silinmesiyle so
nulanacak bir eylemde bulunduysa, o insan yok ettii d
nyordu. KA gibi isim de bir insann zgn kimliinin bir
ksm idi ve buna niin bu kadar nem atfedildiini grmek
zor deildir; isimsiz bir varlk tanrlara takdim edilemezdi ve
yaratlm olup da ismi olmayan hibir mahltk olmadndan,
isimsiz bir adam ilahi glerin nnde en aciz cansz bir nes
neden bile daha kt konumdayd. Bir babann ismini devam
ettirmek olunun greviydi ve mezarlar bakml tutup ile
rinde yatan llerin isimlerinin herkese okunur durumda
kalmasn salamak en erdemli ilerdendi. Dier taraftan, eer
gen kii dost olsun dman olsun ilahi varlklarn ismini bi
lir ve onlar doru telaffuz ederse, ayn anda onlara hakim ola
bilecei bir g elde ediyor ve isteklerini onlara yaptrtabili
yordu.
nsan varlnn beden, duble (astral), kiisel ruh-can (so
ul), kalp, ruhsal zeka veya ruh (spirit), kudret, glge ve isim-
140
DRL ve LMSZLK
den meydana geldiini grdk. Duble, kalp, kudret, glge ve

ismin, Msrlnn uygarlk skalasnda tedricen ykselirken
oluturduu inanlar temsil ettiini ve rkna zg rnler ol
duunu kabul edecek olursak, bu sekiz ksm e indirgenebi
lir; o takdirde insann beden, can ve ruhtan olutuunu syle
yebiliriz. Fakat her de mi yeniden douyor ve mezarn
sonrasndaki hayatta yayordu? Msr metinleri bu soruyu
ak bir ekilde yantlar; aklanm kiinin can ve ruhu kutsan
mlar ve tanrlarla birlikte gkte yayorlard; fakat fizik be
den tekrar uyanmyor, domuyor ve onun asla mezar terk et
meyeceine inanlyordu. Kukusuz Msr'da rmeye tabi
olan bedenin canlanacana inanan ve yeni hayatn bu dnya
dakine ok benzeyen, onun devam gibi bir ey olduunu ha
yal eden cahil kiiler de vard; ancak kutsal yazlardaki reti
leri izleyen Msrl, byle inanlarn rahiplerin ve genel olarak
eitimli bireylerin grleriyle tutarl olmadn biliyordu.
Daha V. Hanedan zamannda, M.. 3400'lerde, bu kesin bir
dille belirtilmiti:
"Ruh ge, beden topraa." l
Ve bin sene kadar sonra, Msrl yazar, farkl szlerle
yine ayn eyi tebli ediyor ve yle yazyordu: 2
"Gk ruhunu alr, toprak bedenini."
Msrl bireyin, dier beklentilerinin yan sra, umut etti
i bir dier ey de Ra'nn, kaynda yolculuk yapmakt, fakat
bunu lml bedeniyle yapamayacann pekala bilinci nd ey
di; milyonlarca yl yaayacana inanc tamd, fakat nnde
olup bitenin verdii deneyimle, bunu yeryznde iinde ya
ad bedenle yapmasnn mmkn olamayacan biliyordu.
1 ReeueiI de Travaux, tom.iv. sf.71 0 .582)

2 Horraek, Lamentatians d'lsis (Isis'in Atlar), 1 866, sf.6.
141
nceleri fiziksel bedeninin, gnein ildeti olduu zere, "her

gn yenilenme" yetisine sahip olabileceini dnmt ve
yeni hayat, zdelemek istedii Gne-tanr Ra'nn amble
mine (fiziki gnee) benzemeliydi. Ancak sonralar deneyim
ona en iyi mumyalanm bedenin bile, bazen nemden bazen
kuru kuruya, ama bir ekilde ryp bozulabildiini ret
miti ve tek bana mumyalamak dirilii garantilemek veya
gelecekteki hayat elde edebilmek iin yeterli deildi; ksaca
doasnda rme olan hibir eye beeri yntemlerle r
mezlik kazandramayacan kefetmiti, hem tanrlarn en
karne olduu hayvanlar bile hasta olup zaman gelince lm
yorlar myd? Msrllarn niin lleri mumyalamaya devam
ettiklerini sylemek zordur, nki fiziksel bedenlerinin uyana
ca beklentisinde olmadklarn iddia etmek iin iyi nedenle
rimiz vardr. Belki de bedenin (cesedin) korunmasnn KA ya
da "duble"nin esenlii iin ve ondan yeni bir bedenin gelime
si iin gerekli olduu dncesindeydiler; ayrca bu usul de
vam ettirmelerinin nedeni, ar muhafazakarlklar da olmu
olabilir. (*) Fakat sebep ne olursa olsun, Msr insan l bede
ni bozulmam bir durumda koruyacak mmkn olan her tr
l nlemi almaktan asla vazgemedi ve sorunu zmek iin
baka bir kaynaktan yardm arayna girdi.
sis'in, ei siris'in l bedenini bulur bulmaz onu koru
mak iin ie koyulduunu hatrlarsnz. Dmanlara el ektir
mi ve zerine ken uursuzluu etkisiz klmt. Bu sonucu
ortaya karmak iin "konumasn aznn olanca becerisiyle
gl klmt, dili kusursuzdu ve szlerinde eksik yoktu" ve
Thoth'un ona salad bir dizi kelimeyi veya formlleri ses-
(*) Bedenlerin mumyalanma sebepleri hakknda detayl bilgi iin bkz.
Reenkarnasyon-fiziksel, Astral ve Ruhsal Evrim, Papus, Ruh ve Madde Yay., 1999
sayfa: 35-51
142
DRL ve LMSZLK
lendirmiti; bylece "Durmu kalbi yeniden harekete geir

me"yi baarm ve emeline ulamt. Ak ve kederinin k
krtt lklarna, Thoth'un rettii ve sis'in cesaretle (khu)
anlayla (aqer) ve hi hatasz seslendirdii (an-uh) kelimeler
elik etmeseydi sonu alamayacakt. Eskilerin Msrlsnn ak
lna bu vaka yerlemi, akraba ve yaknlarnn diriliini temin
iin sis'in kulland ayn vastay, yani Thoth'un formln
kullanmaya karar vermiti; bu amala len her kii, sis tara
fndan seslendirilen Thoth'un kelimeleriyle ayn etkiyi yarata
cak, tabutun veya tlsm ve muskalarn zerine yazlm bir di
zi metinle donatlyordu. Fakat lnn yaknlarnn da bu ara
da yerine getirmesi gereken vazifeleri vard ki bu da belli du
alarn zikredilmesi ve mezara yerletirilmeden nce lnn
banda birtakm sembolik seremonilerin uygulanmasyd.
Bir kurban sunulmas gerekiyordu ve bunun icrasnda
gen kii de akraba ve yaknlarla birlikte rol alyordu; ayrca
her serernoniye uygun dualar elik ediyordu; bunlarn hepsi
nin rahiplerin talimatna gre yaplp sylenmesi bittii za
man, beden mumya hcresindeki yerine alnyordu. Fakat
Thoth'un kelimeleri ve rahiplerin okuduu dualar bedenin bu
arada bir "SAHU"ya, mezardan kp doruca tanrlarla bir
likte yaayaca ge ynelen rmez, ruhsal bir bedene d
nmesini salamt bile. ler Kitab'nda gen kii "Ben
varm, ben varm; ben yayorum, ben yayorum; ben yeeri
rim, ben yeeririm" } ve yine "ben bitkiler gibi yeeririm" 2 gi
bi eyler syledii zaman, o fiziksel bedeninin eskisine benzer
baka bir beden karmasn deil, "kusursuz ve Ra gibi hibir
zaman aptan dmeyen" ruhsal bir bedenin filiz vermesini
} CLlV. Blme bakn.

2 LXXXVIII. 3. Blme bakn.
143
kastediyordu. Dnyada bir insan bedeninde yaayan bireysel

ruh (saul) SAHU'ya geiyordu ve yle anlalmaktadr ki na
sl fiziksel beden ruhun yeryzndeki ikamet yeriyse, bu yeni
bozulmaz beden de onun gkteki evini oluturuyordu. Byle
ce Msrllarn niin mumyalamay srdrdkleri de aklk
kazanmaktadr; bunu fiziksel bedenlerinin yeniden canlanp
ayaa kalkacana inandklar iin deil; ruhsal bedenin on
dan srgn vereceine inandklar iin ve mmknse -en
azndan grnen budur- onun fiziksel bedenlerinin eklinde
olmasn diledikleri iin yapyorlard. llerin dirilmesi M
srllara gre bu ekilde gerekleiyor, bu bedenle gidiyorlar
d.
Yukarda anlatlanlardan, Msr'da llerin dirilmesi ve
lmszlk inancnn antikliinden phelenmek iin hibir
neden olmad grlecektir ve gerek arkeolojik, gerekse din
sel argmanlardan kan genel ipular da bu gr destek
lemektedir. Bunun yan sra, zgn ruhsal beden (SAH veya
SAHU) inanc da yaygn olan dirili ve lmszlk inanc ka
dar eskiydi; nki V. Hanedann metinlerinde bu, vah ve ya
r-vahi uygarlk durumundaki prehistorik Msrlya ait fikir
lerle birlemi olarak karmza kmaktadr. Dikkate deer bir
alnt bu noktay kantlayacaktr. V. Hanedann sonlarnda
M.. 3300' de hkm sren Kral Unas'n piramidindeki oda
ve geitIerin duvarlarna ilenmi cenaze blmlerinde (kitap
blmlerinde) gen kraln yerin ve gn btn glerini tit
rettii bir pasaj vardr; nki o "bir ruh (BA) olarak babalarna
stn ve analarnn yiyeceini veren bir tanr eklinde doar.
Unas bilgeliin rabbidir ve annesi onun ismini bilmez. O, ona
can veren babas Temu gibi kudretli olmutur ve Temu onu
canlandrdktan sonra babasndan gl olmutur." Kral ve
144
DRL ve LMSZLK
Boaya benzetilir ve artk her nasl bir ekildeyse her tanrdan

beslenir, "kelimeleri ismi gizli olan tanryla tartmtr." nsan
lar yer ve babasndan beslenir. Sonra l kraln ayrlardaki
tanrlar avlamaya koyulduu sylenir ve onlar kement ata
rak yakaladnda onlar keser. Ardndan bunlar kaynar ka
zanlarda piirilir; en byk olan sabah yemei iin, ortanca
akamst ve en k de gece iindir; eski tanr ve tanra
lar kazanlar iin yakacak grevi grr. Bu sayede tanrlarn
byl glerini ve zlerini yutmu olarak, tanrlarn arasn
da Kudretlerin Byk Kudreti ve grnr formlarda gzken
tanrlarn en by olur." Yolunun zerinde ne bulursa ye
mitir ve gc ufuktaki herhangi bir ruhsal bedenden (SAHU)
daha byktr; o ilk doanlarn ilkidir ve . . . Tanrlarn kalbini
dar karmtr (skmtr) . . . Her tanrnn bilgeliini ye
mitir ve mr ebedidir ve hayat sonsuza kadar srecektir . . .
nki tanrlarn canlar ve ruhlar onun iindedir."
Bu pasajn tm alarda btn uluslarn geliimlerinin
vahilik aamasndayken benimsedikleri bir adete, savata
yendikleri dmanlarn bedenlerinin baz paralarn onlarn
beceri ve glerinin kendilerine gemesi amacyla yemelerine
gnderme yapt aktr, baz yerlerde hayvanlarla ilgili ola
rak da ayn anlay hkm srmtr. Tanrlar sz konusu ol
duunda gen kii onlarn ahsnda ok zel bir nitelie gz
dikmi durumdadr, yani ebedi hayatn peindedir; ve onlarn
ruhunu ve zn iine almasyla birlikte, onu g ve mrn
uzunluu bakmndan dier btn ruhsal bedenlere stn k
lan eyi elde ettii ilan edilir. Kraln ayrca "yedii" sylenilen
"byl gler" (heka) baz kelimeler ve formllerdir ki bun
lar onun tarafndan sylendii anda hangi koullarda bulu
nursa bulunsun, dost veya dman btn varlklarn ona itaat
1 45
etmesini salayacaktr. Ancak, tanrlarn boazlanmas bir ya

na, Msrllar ayn kral iin unu da beyan ediyorlard: "Tank
olun, sen siris'in tahtnda oturmaya l olarak deil, diri
olarak gittin." l ve iki bin sene sonra yazlm bir papirste
lnn azndan sylenilen " Ruhum Tanrdr, ruhum ebedi
yettir."2 szleri, Tanrnn varl ve sonsuzluk hakkndaki fi
kirlerin benzer olduunun ak bir kantdr. Yine, dinsel me
tinlerin yazarlarnn okuyucularn bireysel ruhun lmszl
dorultusunda etkilernek iin nasl zen gsterdiklerini r
nekleyen bir dier pasaj da nakle deer. ler Kitab'nn
CLXXV. Blm'ne gre, gen kii kendisini ne hava ne de
suyun bulunmad bir yerde bulur, oras yle bir yerdir ki
"ulalamayan bir derinliktir, en karanlk gece kadar karanlk
tr ve insanlar orada aresizce dolarlar. Orada kii dingin bir
kalple yaayamaz, sevgiye duyduu zlernin doyum bulaca
bir yer de deildir. Fakat," der gen kii tanr Thoth'a, "izin
ver de su, hava ve sevgiye duyduum zlernin tatmini yerine
bana tanrlarn (iinde bulunduu) durumu verilsin ve kek,
kurabiye ve bira yerine kalp dinginlii verilsin. Tanr Temu se
nin yzn greceimi ve sana ac veren eylerden muzdarip
olmayacam buyurmutur; umulur ki her tanr tahtnn mil
yonlarca yl iin sana gemesine izin versin (Ey siris) ! Taht
n olun Horus devralmtr. Temu onun gzergahnn kutsal
prensler arasnda olacana hkmetmitir. Dorusu o senin
tahtnda ynetecek ve ki Ate Glnde karnet edenin taht
nn varisi olacaktr. Dorusu onun bende kendi benzerliini
grecei 3 ve yznn tanr Temu'nun yzne bakacana
hkmedilmitir." Bu szleri syledikten sonra lm kii
1 Recueil de travaux, tom v.s. 167
2 Ani papirs, Resim 28,l.lS.(LXXXIY.Bm).
3 yani, Horus'a, siris'in oluna benzeyeceim.
146
DRL ve LMSZLK
Thoth'a sorar, "Hayatrnn uzunluu ne kadar olacak?" ve tan

r yantlar, "Milyon kere milyon yl yaayacan, milyonlarca
yllk bir hayat hkme balanmtr." Szleri vurgulamak ve
daha etkili olmasn salamak iin Thoth' a ayn eyler gerek
siz yere tekrarlatlr ki en cahil insan bile anlam karmasn.
Az bir ey sonra, bu blmde gen kii yle konuur, " Ey
babam Osiris, sen benim iin baban Ra'nn senin iin yapt
n yaptn. Bylece yeryznde sonsuza kadar kalacak, koltu
uma sahip olacam; varisim gl olacak; yeryzndeki
mezarm ve dostlarm gzde olacak; dmanlarm perian
olacak ve tanra Serk'in prangasna vurulacaklar. Ben senin
olunum ve Ra benim babamdr; hayat, g ve salkta (yap
tklarn) benzer ekilde benim iin de yapacaksn." Gen ki
inin nce Osiris'i Ra ile zdeletirdiini, sonra da kendisini
siris'le zdeletirdiini tespit etmek ilgintir; bylece ken
disini Ra ile zdeletirmi olmaktadr.
Dirili ve lmszlk konular paralelinde, tm dnem
lerin dinsel metinlerinde ska gnderme yaplan ve mezarn
sonrasndaki hayatta varln srdrdne inanlan kiile
rin beslendii et ve iecekten de bahsetmerniz gerekmektedir.
Prehistorik zamanlarda gen kiinin dost ve yaknlarnn
onun mezarna yemek gtrrneleri doald, nki teki dn
yaya yolculuunda buna ihtiyac olduunu dnyorlard;
bu adet ayn zamanda gen kiinin bu dnyada arkada brak
t bedene benzer bir bedene sahip olacan ngrmekteydi
ve byle bir bedenin yemeye ve imeye ihtiyac olmalyd. V.
Hanedan' da Msrllar kutsanm llerin gksel gdayla bes
lendiine ve alk ve susuzluk ekmediklerine inanyorlard,
onlar tanrlarn yediklerini yiyorlar, itiklerini iiyorlard ve
tanrlar neyse onlar da oydu ve bylesi rneselelerde onlarn
147
kopyas gibiydiler. Bir baka pasajda beyaz ketenden elbiseler

ve beyaz sandallar giydiklerini, Bar Alan denilen ve tanrla
rn oturduu yerin ortasndaki byk gle gittiklerini, orada
tanrlarn onlara yemek olarak, kendilerinin de yaamak iin
yedikleri hayat gdasndan (veya aacndan) verdiklerini oku
ruz. Ancak llerin yiyecei ile ilgili olarak baka grlerin
de benimsendii kesindir, nki daha V. Hanedan dneminde
Sekhet-Aaru veya Sekhet-Aanru denilen bir blge formle
edilmiti ve buras dindar Msrllarn ruhunun veya en azn
dan bir parasnn konaklamas umut edilen bir yerdi. Sekhet
Aaru'nun konumunun neresi olduunu syleyemiyoruz, n
ki metinler bize bu konuda herhangi bir ipucu vermiyor, baz
okullar onun Msr'n dousuna dtn dnmektedir
Ier, fakat Delta'nn kuzeyi veya kuzeydousundaki bir meka
n temsil etmesi bizce ok daha akla yakndr. ans eseri, eli
mizde onun muhtemelen en eski papirslerden birisi olan
Nebseni Papirs'nde1 yer alan bir resmi vardr ve buradan
Sekhet-Aaru'nun, yani "Sazlk alan" n her trl iftiliin b
yk bir kolaylk ve baaryla yrtlebildii ok bereketli bir
blgeyi temsil ettiini grebiliriz. Her tarafta kanal ve su yol
lar vardr ve anlatldna gre bir blm, kutsanmlarn
ruhlarnn ikametine ayrlmtr; resim muhtemelen gelenek
sel bir "Cennet"i, dier ismiyle "Elysia Tarlalar"n simgeler
ve bu mutlu lkenin genel zellikleri Nil'in veya onun byk
kollarndan birisinin yaknnda kurulmu, byk, ileri yo
lunda giden, verimli bir iftliinkilerden farkl deildir.
Nebseni Papirsnde Sekhet-Aaru'nun ksmlar unlar
ierir:
1 British Museum, No.9900; bu belge 18. Hanedan dnemine aittir.
148
Nebseni Papirs'ne gre Elysia Tarlalan (18. Hanedan)
1 49
1 . Ptah Mabeti'nin yazman ve sanats Nebseni, kollar

rt yana doru sarktm olarak Elysia Tarlalar'na giriyor.
2. Nebseni "byk tanrlar topluluu"na armaan olarak
tts veriyor.
3. Nebseni bir kaykta oturmu, krek ekiyor; kayn
st tarafnda "ehir" sembol bulunmaktadr.
4. Nebseni sakall bir mumyayla konuuyor.
5. Urti, Hetep ve Ketket adndaki Havuz ve Gl.
6. Nebseni, Sekhet-hetepet'te orakla mahsul biiyor.
7. Nebseni bir tnek zerinde duran Bennu kuunu tutu
yor; n tarafta KAU ve KHU vardr.
8. Nebseni oturmu, bir iek kokluyor; metin yle oku
nur: "Nebseni'nin KA'sna tm iyi ve temiz eylerden binlerce
si."
9. Sunulan armaanlarla dolu bir masa.
1 0. Nebt-taui, Uakha, Kha(?) ve Hetep adndaki Drt Gl
ya da Havuz.
1 1 . Nebseni uzunluu bin (leinde), geniliini bileme
diimiz bir rman yan banda ift sryor; orada ne balk
lar, ne de solucanlar vardr.
1 2. Nebseni, "uzunluu gn uzunluunda" bir adada
kzlerle ift sryor.
13. Kase eklinde bir ksm; iinde yle yazmaktadr:
"Kenkentet Nebt ehrinin Tanr' snn doum yeri (?)"
14. zerinde drt tanr ve bir kat merdivenin yer ald
bir ada; resimdeki yaz yle okunur: " Sekhet-hetep'teki b
yk Tanr'lar topluluu."
15. Drd ba tarafta, drd k tarafta olmak zere sekiz
krei bulunan ve bir kanaln (su yolunun) biti ksmnda yol
alan Tchetetfet kay; iinde birok basama olan bir merdi-
150
DRL ve LMSZLK
ven bulunmaktadr. Bulunduu yerin ad "Neth'in Mlk"

dr.
1 6 . ki Havuz, isimlerini okumak mmkn olmamtr.
Ayn sahne Ani Papirs'nde 1 ilgin varyasyonlarla veri
lir ve yle tanmlanabilir:
1 . Ani, tavan kafal, ylan kafal ve boa kafal tanr
nn huzurunda bir armaan sunuyor; arkasnda ei Thuthu
ve elinde palet ve yaz kamyla Thoth bulunmaktadr. Ani
bir kaykta krek ekmekte. Bir sunak, bir heyke!, oval ve
bir yaznn nnde bir ahin'e hitap ediyor; yaz yle okunur,
"Tarlada huzur ve bar iinde ve burun deliklerinden iine e
kebilecei havaya sahip."
2. Ani msr biiyor, Ani ayaklaryla msr dven kzle
ri ynetiyor; Ani tnekte tnemi bir Bennu kuuna hitap edi
yor (veya ibadet ediyor) Ani elinde kherp asasn tutarak oturu
yor; bir krmz, bir beyaz msr bei; KAU ve KHU,
muhtemeldir ki "ruhlarn yiyecei" diye okunabilirler ve
Havuz veya Gl.
3. Ani iinde ne balk, ne ylan ne de herhangi cinsten bir
solucan, vs. bulunmayan bir rman kenarnda bir tarlay s
ryor.
4. "ehrin Tanrs"nn doum yeri; zerinde bir merdiven
bulunan bir ada; "ruhlarn yeri" diye adlandrlan, yedi kbit
yksekliinde bir blge; orada budaylar (bir birimi dirsekten
parmak ucuna kadar olan mesafeyle llen) kbit yksek
liindedir ve bunlar SAHU ya da ruhsal bedenler tarafndan
biilmektedir; Ashet'in, Un-nefer (yani siris'in formlarndan
birisi) olan Tanr'nn oturduu blge; bir su yolunun sonunda
yzen sekiz krekli bir kayk ve bir su yolunda yol alan bir
1 British Museum. No.10, 470, Resim 35
151
152
DRL ve LMSZLK
kayk. lk kayn ismi Behutu-tcheser, ikincisinin ise Tche

fau'dur.
imdiye kadar gkte ve mezarn tesindeki alemde g
en kiinin yalnzca ilahi varlklar, dubleler, canlar, ruhlar ve
kutsanmlarn ruhsal bedenlerini bulduunu grdk; fakat
llerin birbirini tanmas veya yeryzndeki akrabalk ve
ilikilerin orada da srmesi olaslna dair hibir referans ge
medi. Ancak bu, Sekhet-Aaru iin geerli deildir, nki yer
yzndeki iliki ve yaknlklarn bilindiine ve tekrar kavu
ulduuna inanmamza yol aan baz nedenler vardr. ler
Kitab'nn, gen kiinin alt dnyada uygun gdann yokluu
durumunda er p yemeye 1 mecbur kald fikrine gre d
zenlenen LlL. Blmnde, gen, bu korkun akibetle karla
mamak iin yle seslenir:
"Benim tiksineceim bir eyi, benim tiksineceim bir eyi
yiyecek duruma dmeme izin verme. Benim yemekten tik
sinti duyacam ey, yemekten tiksinti duyacam ey er p
tr, pisliktir; KAU'ya (yani dublelere) cenaze keklerinin sunul
duu yerde, benim bu pislikten yemerne izin verme (buna yol
ama). Byle bir ey bedenime dokunmasn, onu elime alma
ya mecbur kalmayaym ve sandallarmJa zerine basmak zo
runda kalmayaym."
Sonra bir varlk ya da varlkla, muhtemelen Tanrlar ona
sorar, "imdi Tanr'larn huzurunda iken, beslenmek iin ne is
tersin?" Ve yant verir, "zin verin de bana yemek yerinin yiye
ceinden gelsin ve Horus'un nne yiyecek olarak getirilen
yedi somun ekmek ve Thoth'un nne getirilen ekmekten
1 Bu fikir prehistorik zamanlardan kalma, mezara dzenli aralklarla yemek kon

mad takdirde, lnn KA'slnn ya da "duble"sinin yemek aramak iin yola d
ecei ve ne bulursa onu yiyecei dncesinin yaatlmasdr.
153
besleneyim. Ve Tanrlar bana 'Sana yiyecein nasl verilmesi

ni isterdin?' diye sorduklarnda onlar 'yemeimi aziz varl
m, tanra Hathor'un sikamor aacnn altnda yiyeyim ve
zamanm oray aydnlatan ilam varlklarn arasnda gesin.
Tettu'da (Busiris) kendi tarlalarma egemen olma ve Annu'da
kendi rnm yetitirme gcne sahip olaym. Ekmeim be
yaz tanelerden ve biram krmz tanelerden yaplm olsun ve
kapmn bekileri ve iftliimin yneticisi olarak anne ve ba
bamn ahslar verilsin. Salam ve gl olaym ve iinde (ra
hata) hareket edebileceim geni yerim olsun ve nerede ister
sem orada oturabileyim' diye yantlayacam.
Bu blm, genin iftlik evi ve tarlalarnn Tattu'da yani
(Nil Deltas'nn yer ald kuzey kesimlerin ad olan) Aa
Msr'n 9. Eyalet bakenti Busirite'nin yaknlarnda, Semen
nud (Sebennytus) ehrinin fazla uzanda olmayan ve otuz bi
rinci enlemin bir para gneyine den bir blgede yer alma
sn arzuladn gstermesi bakmndan fevkalade nemlidir.
Osiris'in uzuvlar paralanm bedeni burada yeniden yap
lanmt. Ve Os iris 'in srt kemiinin dikletirildii dinsel tre
nin her yl Cra edildii yer burasyd. Orijinal Sekhet-Aa
ru'nun bu konuma yerletirildi i aikardr ve dolaysyla Del
ta'nn bu ksmnn verimli tarlalarnn Msrllarn Elysia Tar
lalarnn prototipi olduunu varsaymakla haksz saylamayz.
Bunun yan sra Msrl birey Heliopolis'in, Gne-Tanr'nn en
byk ve en eski mabedinin bulunduu yerin evresindeki
tarlalardan da rn almay istiyordu. Ekmeini yapaca be
yaz taneler allagelmi dhura'dr ve krmz taneler de ayn
bitkinin beyaz kadar yaygn olmayan bir dier cinsiydi. Kap
snn ve mlknn bekileri olarak gen kii "anne ve baba-
154
DRL ve LMSZLK
snn suretlerini-formlarn (veya ahslarn)" istemektedir;

bylece Msrl'nn dnyada balad aile hayatn teki taraf
ta da devam ettirme arzusuna sahip olduunu mahede edi
yoruz; hi kuku yok ki, eer tealemde anne babasn tanma
olaslgnn sz konusu olmadn dnyor olsayd, byle
bir dilekte bulunmaz d. Bunun ilgin bir kant, M. . 1 000
yllarnda yaam bir Amen rahibesi olan Anhai'nin Papir
snde 1 verilen Sekhet-Aaru ya da Elysia Tarlalar resminde
karmza kar. Burada genin blgenin en st blmne
girdiini ve iki ilahi varla hitap ettiini gryoruz; bunlar
dan birisinin stnde Neferitu ismini takiben "annesi" sz
c yazldr. Bir sonraki ekil de babas olmaldr ve bu sa
yede Msrllarn ahiret hayatnda akrabalaryla karlaacak
larna, onlar tanyacaklarna ve onlar tarafndan da tanna
caklarna inandklarndan emin olabiliyoruz.
Elysia Tarlalarnn resmine, ler Kitabnn CX. Bl
mn oluturan uzun bir metin elik eder. Bu dinin erken a
larda geerli olmu grleriyle ilgili byk miktarda bilgi
saladndan ve dindar Msrlnn, tarihinin bir dneminde,
srmek umudunda olduu yar maddi hayata dair k tuttu
undan evirisini buraya aldk. "Sekhet-Hetepet Blmleri ve
Gnle (Gn yla) Gelenler Blmleri" baln tamakta
dr; aa dnyaya gidi ve oradan tekrar balama; Sekhet-Aa
ru'ya gelme; Sekhet-Hetepet'te, rzgarlarn sahibesi, kudretli
lkede olma; orada g ve iktidar sahibi olma; orada ruhsal
bir ruh (KHU) olma; yemek yeme; ime; sevime ve bir insa
nn dnyadayken yapt her eyi orada da yapma, dier alt
balklardr. Gen kii unlar syler:
1 British Mus., No. 1 0, 472
155
i
I,
Anhai Papirsne gre Elysia Tarlalar (22. Hanedan)
1 56
DRL ve LMSZLK
"Set, Sekhet-Hetep'in civarndaki binaya(?) iki gzle 1 ba

kan Horus'u yakalamt, fakat ben Horus'u Set'ten aldm ve
zgrlne kavuturdum ve Set gkte (bulunan) iki gzn
yolunu at. Seth nemini rzgarlarla gn ele geiren ve Mert
ehrinde oturan ruhun zerine frlatt ve Horus'un bedeninin
i ksmn Akert Tanr'larndan ald (kurtard)."
"Tank olun, ite ben bu kudretli kay Hetep Glnn
zerinden geirtirim ve onu Shu'nun konandan yetkinlikle
getirdim, onun yldzlarndan oluan hakimiyet blgesi gen
letirir ve eskiden sahip olunan gc yeniler. Kay oradaki
gllere getirdim ki, oradaki ehirlere kabileyim ve onlarn
ilahi ehri Hetep'e yelken atm. Ve tank olun, bunun byle
olmas benim onun mevsimleriyle, ynyle, mlkyle ve ilk
ocuklar olan Tanr'lar grubu ile uyum-bar iinde olmam
dan. 0, Horus ve Set'i en gzel ekilde yaratt canllar gze
tenlerI e bar iine sokar ve uyum getirir; o Horus ve Set'in on
lar gzetenlerle uyum iinde olmasn salar. Horus'un ve
Set'in san keser, o aresizlerin bandan frtnalar uzaklat
rr ve ruhlar (KHUlar) zarardan uzak tutar. Ltfedin de bu
tarlada mlk sahibi olaym, onu tanyorum ve onun ehirleri
ne girebileyim diye gllerinden yelken ap geldim. Azm
salamdr2 ve ruhlara (KHU) direnecek donanma sahibim,
bylece bana egemen olamazlar. Ey sen tanr Hetep, izin ver
de tarlalarnla dllendirileyim; ama senin dilein olsun, Ey
sen rzgarlarn rabbi. Orada bir ruh olaym, orada yiyeyim,
orada ieyim, orada ift sreyim, orada ekin bieyim, orada
dveyim, orada sevieyim, szlerim orada buyurgan olsun;
orada bir hizmetkar olmayaym; ama orada otorite sahibi
1 yani, Ra'nn gz ve Horus'un Gz)

2 yani, sahip olduum g szcklerini etkince nasl syleyeceimi biliyorum.
157
olaym. Sen Hetep'in azn (veya kapsn) ve boazn kuv

vetli yapmsndr; o ismi Ketet, bu alandr; O, Shu'nun stun
larI zerine kurulmu ve Ra'nn hoa giden eyleriyle balan
t/link oluturmutur. O yllar blendir, az sakldr, az
sessizdir, azndan kan srdr, ebediyeti tamamlar ve Hetep,
rab Hetep olarak sonsuz varolua sahiptir.
"Tanr Horus, bin kubit boyunda ve mr iki bin (kubit
geniliindeki) ahin gibi kuvvetli olmak iin onu kuvvetlen
dirir; donanm vardr ve yoluna devam eder ve kalbindeki
makarnn istedii Hetep'teki Gllere ve oradaki ehirlere gelir.
O, bu ehrin Tanr'snn doum odasnda dnyaya gelmiti,
ehrin Tanr' sna sunulan armaanlar ona adanmtr, o orada
yaplmas uygun olan Cra eder ve orann birliini salar ve
ilahi ehrin doum odasyla ilikili olan btn eyleri yapar.
Hayata balad zaman, kristal gibi, orada her eyi Cra eder
ve yapt eyler, iinde sevinli hi kimsenin bulunmad ve
kt tarzlarla dolu iki katl Ate Glnde yaplanlara benzer.
Tanr Hetep ieri girer, dar kar ve tekrar ehrin Tanr' snn
doum odas iin her eit eyi kendinde toplayan Tarlaya ge
ri gider. Hayata balad zaman, kristal gibi, orada iki katl
Ate Glnde, hani iinde sevinli hi kimsenin bulunmad
ve trl eit ktlkleri barndran yerde yaplanlarn benze
ri eyleri icra eder.
"zin verin de ben giysileri zerinde ve kuzeyin rableri
tarafndan soyulmam tanr Hetep'le birlikte yaayaym ve
ilahi eylerin bana yiyecek getirmesine msaade edin. O, bana
yol aldrtsn ve ben dar kaym ve bana gcn getirsin;
izin verin de gcm teslim alaym ve donanmm tanr He
tep'ten olsun. inde bulunduum bu yerde bedenimin iinde-
1 yani, her biri drt ana ynden birine yerletirilen ve gkyzne destek veren
(tutan) drt stun.
158
DRL ve LMSZLK
ki yce ve muktedir kelimeye hak kazanaym, nki hahrla

mam ve unutmam onun sayesindedir. Yoluma devam etmeme
ve ift srmeme izin verin. Ben ehrin Tanr's ile uyum ve ba
r ierisindeyim, ve Sekhet-Hetep'teki sular; ehirleri, eyalet
leri ve glleri biliyorum. Ben orada varm, ben orada gl
ym, ben orada bir ruh (KHU) oldum, ben orada yerim, ben
orada tohum ekerim, ben orada mahsl bierim, ben orada
ift srerim, ben orada seviirim ve ben orada tanr Hetep ile
bar iindeyim. te bakn tohumlar serpiyorum, gllerinde
yelken ayorum ve onun ehirlerine doru ilerliyorum, ey ila
hi Hetep, ahit olun, azmda boynuz (gibi sapasalam diler)
var; o halde bana 'dubleler' (KA) ve Ruhlar (KHU) yaatan yi
yeceklerin kesintisiz geliini balayn. Ben Shu'nun kendisi
ni bilenleri geirttii sorgulamay getim, o halde benim He
tep ehirlerine girmeme, gllerinde kaykla dolamama ve
Sekhet-Hetep'in iinde yrrneme izin verin. ahit olun Ra
gktedir ve bakn ahit olun, tanr Hetep bundan dolay ikin
ci kattadr. Belime kuam kuandm (hazrlandm) ve ne
ktm ki bana verilmek zere olan dller verilsin ve ben ho
nutum ve tanr Hetep'in benim iin byk lde artrd g
cme sk sk tutundum."
"Ey Unen-em-Hetep,l sana girdim ve ruhum beni izle
mektedir ve ilah yiyeceim avularmn iindedir. Ey iki lke
nin2 sahibesi, hatrlarnama ve unutmama sebep olan kelimeyi
yerletiren, incinmeden yaamama izin ver ve bama bir i
gelmesine izin verme. Ltfet, ltfet de kalbirn sevin iinde ol
sun; bana huzur ver, gcm kuvvetimi yerinde tut ve ltfet
de rahat nefes alaym."
1 Sekhet-Aaru'nun en byk ilk blmnn ismi.
2 Sekhet-Aaru'nun ikinci blmndeki bir gl.
1 59
"Ey Unen-em-Hetep, ey rzgarlarn Sahibesi, sana gir

dim ve ba gsterdim. 1 Ra uyurnakta, fakat ben uyanm ve
geceleyin gn kapsnda duran tanra Hast'tr. nme en
geller konmutu, fakat ben Ra'nn nerettiklerini bir araya ge
tirdim. ehrimdeyim."
"Ey Nut-urt2 , sana girdim ve hasatrnn hesabn grdm
ve Uakh'a3 doru gidiyorum. Ben turkuaza brnm Bo
a'ym, Boa Tarlas'nn rabbi, saatlerdeki tanra Septet'in
(Sothis) ilahi szlerinin rabbiyim. Ey Uakh, sana girdim, ek
meimi yedim, kz etinin ve tyl kmes hayvanlarnn en
seme paralar benim emrimdedir ve Shu'nun kular bana
verilmitir; ben Tanrlarn ve ilahi 'Dubleler'in (KA) arkasn
dan giderim."
"Ey Tchefet4, sana girdim. Elbiselerimi giyinip kuandm
ve kendimi Ra'nn Sa giysisiyle koruyorum; ahit olun ona
(Ra'ya) ki o gktedir ve orada oturanlar onun arkasndan gi
derler ve ben de gkte Ra'nn arkasndan giderim. Ey Un en
em-Hetep, iki lkenin rabbi, sana girdim ve Tchesert'in glle
rine daldm; ahit olun ki tm pislik zerimden gitmitir. B
yk Tanr orada yetitirir ve ahit olun (orada yiyecek) bul
dum; tyl kmes hayvanlarn tuzakla yakaladm ve onlarn
en gzelleriyle beslertiyorum."
"Ey KenkentetS, sana girdim ve (babam) Osiris'i grdm
ve annerne baktm ve sevitim. Oradaki solucan ve ylanlar
yakaladm ve kendimi kurtardm. Tanra Tchesert'in karsn
daki dz sal ve boynuzlu Tanr'nn ismini bilirim; o bier,
ben ise hem topra iler hem bierim."
1 Kelime anlam, "atm"
2 Sekhet-Aaru'nun ilk blmndeki bir gln smi
3 Sekhit-Aaru'nun ikinci blmndeki bir gln ismi
4 Sekhet-Aaru'nun nc blmnde bir semtin yeri.
5 Sekhet-Aaru'nun birinci blmndeki bir gln ismi.
1 60
DRL ve LMSZLK
"Ey Hastl, sana girdim ve turkuaza (gkyzne) gelebi

lecekleri geride braktm ve Tanrlar topluluunun rzgarlar
n izledim. Byk Tanr ba'm bana verdi ve o bam yerine
rapteden, turkuaz gzl Kadir Olan'dr, o Arien-ab-f'dir (yani,
dilediini diledii gibi yapandr)."
"Ey Usert2 bana ilahi yiyecein ikram edildii evdeki sa
na geldim."
"Ey Smam3 , sana geldim. Kalbirn seyirdedir ve beyaz ta
bana verildi. Gksel-kutsal blgelere klavuzlandm ve dn
yayla ilgili eyleri gelitiriyorum; ve orada Boa iin, gksel
varlklar iin ve tanrlar topluluu iin kalp ferahl vardr.
Ben Boa olan Tanr'ym, turkuvazdan (gkyznden) ileri
do;u yol alrken tanrlarn rabbiyim. "
"Ey ilahi buday ve arpa eyalet, sana geldim, sende ne
ktm, arkamdakileri yani Tanr'lar topluluunun en iyi iki
lerini erefe yukar doru kaldrdm. Kaym gksel gllere
baladm, demir atmak iin kazk diktim, emredilen kelimele
ri sesli olarak syleldim ve Sekhet-hetep'te oturan Tanrlara
vgler sundum."
Ancak, mahkeme safhasn tatmin edici bir ekilde atla
tan ve Tanrlarn blgesine yol alan adam yukarda tanmla
nanlardan baka keyifler de beklemektedir. nki Ani papir
snde yukardaki yakara verilen uzun yantta tanr Ra y
le vaat etmektedir: "Sen cennette ortaya kacaksn, sen gk
yznn zerinden geeceksin, sen yldzs ilahlarla birlee
ceksin. Sen kayndayken sana vgler sunulacak, Atet kay
ndayken sana ilahiler yolla na cak, trbesindeki Ra'ya tank
olacaksn, gn be gn onun Diskiyle beraber batacaksn,
i Sekhet-Aaru'nun nc blmndeki bir gln ismi.
2 Sekhet-Aaru'nun nc blmndeki bir gln ismi.
3 Sekhet-Aaru'nun nc blmndeki bir gln ismi.
1 61
turkuaz sularda srayan ANTI baln greceksin ve saati ge

lince ABTUl bal n greceksin. Vaki olacak ki Kt Olan se
ni yok etmek iin tuzak kurduunda kendisi decek, boyun
ve srtnn eklemleri para para ayrlacak. Ra gzel bir rz
garla yol alr ve Sektet kay szlerek limana girer. Ra'nn
tayfalar bayram eder ve Nebt-ankh (yani sis'in) kalbi mem
nundur, nki Ra'nn dman yere serilmitir. Kayn dme
nindeki Horus'a tank olacaksn ve Thoth ve Maat onun her iki
yannda duruyor olacaklar. Ve btn Tanr'lar Ra'nn klla
rn kalplerine can vermek zere bar iinde geldiine tank
olduklarnda bayram edecekler ve Osiris Ani, muzaffer, The
bes 'in rablerinin ilahi neslinin yazman onlarla birlikte ola
cak."
Fakat, yaplan birok kutsal eyden biri olan Ra'nn kay
yla her gn yelken amayla yetinmeyen gen, uzuvlarnn
her birini bir Tanr'ya dntrmeyi ve bu tamamlannca biz
zat Ra olmay umut etmitir. Buna bal olarak ler Kita
b/nn XLII. Blmnde2 gen kii yle syler:
"Sam Nu'nun sadr.
Yzm Diskin yzdr.
Gzlerim Hathor'un gzleridir.
Kulaklarm Ap-uat'n kulaklardr.
Burnum Khenti-Khas'n burnudur.
Dudaklarm Anpu'nun dudaklardr.
Dilerim Serket'in dileridir.
Boynum ilahi tanra sis'in boynudur.
Ellerim Ba-neb-Tattu'nun elleridir.
Kollarmn alt ksm Neith'in, Sais'in Sahibesi'nin kollar-
dr.
..,................................ .
1 Ra'nn kaynn ba tarafnda yzen mitolojik bir baln ismi

2 Gnle Balayanlar Blmleri, 6.93
162
DRL ve LMSZLK
Bel kemiim ve omurgam Suti'nin bel kemii ve omurga-

sdr.
Erkeklik uzvum siris'in erkeklik uzvudur.
Bbreklerim Kher-aba'nn rablerinin bbrekleridir.
Gsm Celali byk olann gsdr.
Karnm ve srtm Sekhet'in karn ve srtdr.
Kalalarm Horus'un Gz'nn kalalardr.
Basen ve bacaklarm Nut'un basen ve bacaklardr.
Ayaklarm Ptah'n ayaklardr.
ParmakIarm ve bacak kemiklerim Yaayan Tanrlar'n
bacak kemikleridir)"
Ye bunun hemen ardndan gen unu syler: "Ycu
dumda bir Tanr'nn uzvu olmayan hibir uzuv yok. Tanr
Thoth bedenimin tmne kalkan olur ve ben her bir gn
Ra'ymdr."
Bylece Msrllarn, lml olan insann ldkten sonra
yeniden domas ve sonsuz hayata kavumasnn hangi yol
dan gerekleeceine inandklarn grm olduk. Sylenilen
her duann ve icra edilen her bir trenin amac diriliti ve tm
dnemlerde her bir metin, her tlsm ve her forml lml bi
reyin lmszl stlenmesi ve dnm, ycelmi bir be
dende ebediyen yaamasn hedef alyordu. Bu husus aklda
tutulursa, Msr metinlerinin bu tetkikinde okuyucunun baz
anlalr noktalardaki tereddtleri ortadan kalkacak ve Msr
dininin, bazlarna ilk bata yokmu gibi grnen, tutarl bir
gayeye ve deimez prensiplere sahip olduu grlecektir.
1 nsann uzuvlarnn tanrlatrlmas fikri ta 6. Hanedan dneminde gndem

deydi. Recueil de Travaux'a bakn, tom. viii.s. 87,88
1 63
MsRlLARN KKEN
Augustus LePlongeon / 208 sayfa
Dr.
Msrllann Kkeni, Yukatan'n esrarl cangllannda sren

14 yllk bir servenin sonunda Nil Vadisi'nde noktalanan
en arpc arkeolojik aratrmalardan biridir. Eser Kadim
Maya Uygarlyla Eski Msr Uygarlklan arasndaki -
Mimariden kozmogoniye, dil ve sembollerden gnlk ya
ama kadar- akllara durgunluk veren benzerlikleri orta
ya sermekte ve Msr tarihine yeni bir perspektif kazan
drmaktadr.
pSK ARKEOLOJ
Stephan A. Schwartz / 456 sayfa
Psiik Arkeoloji, geniin gizemli koridorlarnda allma
dk yntemlerle dolap normalde ulalmas mmkn ol
mayan kalntlan gn na kararak tarihimizin karan
lk ynlerine k tutn eitli lkelerden aratrmaclann
artc bululann ele alyor.
Otomatik yaz, Ourugr, Psikometri, Psikokinezi ve a
tal ubuklar gelien bir bilim olan psiik arkeolojinin yeni
aralandr. Yazar ve konferans Stephan Schwartz psiik
arkeolojinin tarihini, aralann ve onun hem arkeoloji bi
linine, hem de insan uurunun gerek yapsnn aratrl
masna yaph katklan irdelemektedir.
HERMETKA Hermes'n Kayp Szleri

-
Tmothy Freke - Peter Gandy / 168 sayfa

Byk nisiye Hermes'in temel retilerinden oluan
Hermetika, Bah tarihindeki en byk fikir ve ilim adam
lann etkileni ve onlara ilham vermi bir spiritel klasik
tir.
Bu derleme almas, Hermetik bilgilerin gnmzle
olan derin balann aa kararak, kadim Msr bilgeli
ine yeniden can vermektedir.
BATK KTA MU'NUN OCUKLAR
James Churchward / 280 sayfa
Mu lkesi, Pasifik Okyanusu'nda, Amerika ile Asya ara
snda bulunan byk bir kta zerinde yerlemiti. Baz
ksmlan halen su yznde bulunan bu byk ktann do
udan batya uzunluu yaklak 9500 km'ydi.
Mu ktas, gnmzden yaklak 12.000 yl nce ok b
yk depremlerle km ve bu byk uygarlk 60 milyon
insanla birlikte kocaman bir sualt mezarl haline gel
mitir. Yazar, bu almasnda, Mu'nun kolonller halinde
yayl ile yksek Mu kltrnn dnyadaki izlerini ve
etkilerini incelemektedir.
KAYP KTA MU
insanln ana yurdu olan Mu, gnmzden yaklak
25.000 yl kadar nce uygarln beii olan bir lkeydi.
Bugn Pasifiin sulanna gmlm olan bu byk kta,
Albay James Churchward'n hayat boyu sren aratrma
lanyla gndeme gelmitir.
Churchward bu kitabnda, aratrmalanna nasl balad
n Dnya'nn drt bir yannda Mu'nun izini nasl sr
dn; kayp paralan nasl biraraya getirdiini ve za
mann gizemleri ierisinde kaybolmu olan bu uygarln
gnmz kltrleri ve dinleri zerindeki etkilerini anla
tyor.
MU'NUN KUTSAL SEMBOLLER

Churchward, tannm Mu smsinin nc kitabnda Dn
ya'daki dinsel sembollerin kkenini, orijinal anlamlarn ve
bun1ann ortak kaynaklarn ele alyor: Kadim Kta Mu...
Mu uygarlnn brakm olduu miras, kendinden son
raki tm uygarlklar -eski, kaybolmu ve yeni- tarafndan
paylalan dinsel ve mitik sembollerin birliinin temelle
rini oluturmaktadr.
Churchward elli yl akn sren aratrmalannn sonula
nn ve imdiki uygarlmzn her bakmdan esas temelle
rini tekil eden Mu Uygarl'nn ileri kltr hazineleri

arasnda bulduu bilgelik incilerini bu kitabnda da biz
lerle paylamay srdryor.
KOZMK OYUN
Stanislav Grof / 288 sayfa
nl psikiyatrist ve uur arahnnacs Dr. Stanislav Grof bu ki
tabnda olaand uur Mlleriyle ilgili olarak yapt arahnna
larndan elde ettii bilgilerle insanlarn ezelden beridir varln
ve evrenin doas hakknda sorduu en temel sorular yantl
yor. Kozmik Oyun ruhsal geleneklerle modem bilimin harika bir
sentezini sunan dnce ufuklannuz geniletici bir kitap.
BTMEM SENFONLER
Rosemary Brown / 200 sayfa
Rosemary Brown, kendi hayatn anlatt bu kitabnda sknt
ve yokluklar ierisinde geen yaantsn, ok az insanda bulu
nan inanlmaz yeteneklerini, bir zamanlar dnyada yaam
olan Bach, Mozart, Brahms, Beethoven, Liszt, Chopin, gibi bes
tecilerle olan ruhsal iletiimierini, onlann aktard besteleri
nasl kaleme aldn, bu ruhsal kaynakl eserlerin bilim ve sa
nat evrelerinde yaratt aknl, zerinde yaplan aratr
malan, ruhsal dnyadan ald bilgilerle ssleyerek sade, anla
lr ve samimi bir slupla anlatmaktadr.
Bedensel ve Zihinsel GEVEME YNTEMLER

Richard Craze / 208 sayfa
Bedensel ye Zihinsel Geveme Yntemleri; gvenli, sade, pra
tik ve denenmi yntemlerle zihinsel ve bedensel bakmdan
geveyebilmenize yardmc olmaktadr.
Kitap ierisinde stres dzeyinizi lmek iin kullanabileceiniz
detayl testlerin yansra, yaantnzn hem fiziksel, hem zihin
sel hem de duygusal ynlerindeki gerginliklerin tespit edilip
giderilmesine ynelik yararl stratejiler bulunmaktadr.
YLETRc DOKUNULAR
lanet Macrae / 120 sayfa
Bu kitapta uygulamal olarak tarif edilen Teraptik Temas tekni
i aslnda binlerce yldan beri eitli toplumlar tarafndan uy
gulanagelen, ancak yakn zamanda yeniden sistematize edil
mi bir ifaclk tekniidir.
Terapfik Temas, Amerika'da bata hemireler olmak zere pek
ok salk personeline retilmi ve ok olumlu sonular aln
mtr.
KEHANETLER ve KAHNLER
Elvan t Gndz t /326 sayfa
-
Kehanet olgusuna en ilkel kabile ktrlerinden en gelimi

diyebileceimiz uygarlklara kadar tarihin her devrinde,
her toplumda rastlamak mmkndr. nki bu olgu insan
uuruna zg bir yetenein eseridir ve baz insanlarda do
utan mevcut olmakla beraber aslnda hepimizin iinde
sakl durmaktadr. Eser, kehanetler ve kahinler konusunu
ciddi ve ok ynl bir biimde irdeleyen, kehanetlerin olu
mekanizmasna da eitli ynlerden k tutan ok geni ve
ayrnhl bir kitaptr.
AFAGI GETRENLER (Yeni a Roman)

Gndz t / 219 sayfa
Hastalarndan birini ipnozla gemi hayatlarna dndren
psikiyatrist Jim Freedman, kendisini birdenbire sadece mes
leini deil, dnyann geleceini de ok yakndan ilgilendi
ren artc olaylar zincirinin halkalarndan biri olarak bu
lur. Bu yeni a romann severek okuyacaksnz.
OKLTzM Tarih Boyunca Gizli Bilimler

-
o KLTzM Reat Gner / 200 sayfa

Okltizm kitab, kendi varln, yaam ve evreni aratrma
Tilrih Boyunci'l Gizli abas iinde olan kiiye konuyla ilgili gemite ve gn
Bili ml"r
mzde yaplm almalar sonucunda elde edilmi temel ko
nularn birinci sayfasn oluturcak bilgileri vermektedir.
Hibir iddia tamadan, samimi aratrmaclar iin temel
kavramlan aklamaya alarak, aratrmann hangi ynde
geliebileceini gzler nne sermektedir.
Okltizm Nedir? Doal Uyku ve Uyanklk

Makrokozmos/Evren - Mikrokozmos/lnsan
Astral Plan, Astral Beden
Dnceler ve Dnce ekilleri
Okltizmin Deneysel almalan, Simya
El Fal (iromansi) Dnya ve Irklar

EGE META YAYNLARI
Dier Kitaplarmz
Reiki - Uygulamal ifaclk Teknikleri B. Mller H. Gnther
. . . . . . . . . . . . . . . -
Reiki ile Salkl Yaam M. Woeller - E. & H. Gnther

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ocuunuzun Ruhsal Eitimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

David Carroll
Astral Seyahat Teknikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
D. Scott Rogo
Sorumluluk Sahibi insanlar iin neriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
P. Brunton
Gemi Yaamlannz Kefedin . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Michael Ta1bot . . . . . .
Gelecee Ait Kitle Ryalan Dr. Chet Snow

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
PsikoYolculuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
John Perkins
Zamanda Yolculuk J. H. Brennan
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Psiik Korunma . . . . . . . . . . . . . . . Dr. Wlliam Bloom

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hayatlar Aras Hayat . ' .' . . . . . . . . . . . . . . . . . Dr. J. Whitton J. Fisher

. . . . . . . . -
New Age - Yeni a Akm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Loma St. Aubyn
a Yolculuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gndz t
lm Sonras Deneyimler Dr. M. Morse P. Perry
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . -
inisiyeler iin Astroloji . . . . . . . . . . . . . .

. Papus (Dr. G. Encausse)
. . . . . . . . . . . .
RUHSAL KONULARDA BLG AlABLECEGNiZ KURULUIAR
NSANLlGI BRLETREN BLGY YAYMA VAKF

Hasnun Galip Sk. Pembe kmaz, Zarifi apt. No: 4/6
STANBUL Tel: (O 212) 243 18 14 Fax: (O 212) 252 07 18
ANKARA RUHSAL ARATIRMALAR DERNEG

Necatibey cad. No: 72/7 ANKARA
Tel: (o 312) 229 54 46 Fax: (O 312) 325 60 42
ZMR RUHSAL ARATIRMAR QERNEG

1452 sk. No: 7/2 Alsancak-IZMlR
Tel: (O 232) 464 00 17 Fax: (O 232) 422 72 12
ADANA RUHSAL ARATIRMALAR DERNEG

Ramazanolu cad. Kutlu Apt. K:l 0:2 ADANA
Tel: (O 322) 454 60 29
ANTALYA RUHSAL ATlRMALAR DERNEG

3840 Sok. Ozmeltem Apt. No: 21 07050
Meltem Mah.
Tel: (O 242) 237 88 18
KKTC RUHSAL ARATIRMALAR DERNEG

Ziya Rsk Cad. No: 27 GIRNE Tel: (O 392) 815 22 05
NOT: Bu kurululann halka ak etkinliklerini telefon ederek

renebilirsiniz.
Sipari ve Yazma Adresimiz

Ege Meta Yaynlan
Kbns ehitleri Cad. 1452 Sk. No: 7/ A Alsancak ZMR -
Tel: (O 232) 421 44 49 Fax: (O 232) 422 72 12 e-mail: egemeta@ixir.com

Wallis Budge, Mısır'da Ölüm Sonrası Fikri PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Wallis Budge, Mısır'da Ölüm Sonrası Fikri PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Msr'da lm tesi Fikri

E.A. WALLlS BUOGE

EGE META YAYNLAR

Bu Kitabn Trke Yayn Haklar

ISBN 975-851 9-1 4-X

i. KADR- MUTLAK TANR NANCi . . . . . . . . . . . . 13

II. OSRs, LDKTEN SONRA

III. MsRlLARN "TANRLAR" . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

v. DRL ve LMSZLK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

II. ss PAPRS BATAKllGINDA

III. OSRs'N RUHUYLA RA'NIN RUHUNUN

V. L'NN MAAT SALONUNDA

V. SEKHET-AARU ya da "ELYSIA TARLALAR"

1) NEBSEN PAPRSNDEN . . . . . . . . . . . . . . . . 149

3) ANHA PAPRSNDEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

Eski Msr Uygarl'nn gnmze brakm olduu b

Ege Meta Yaynlan

Elinizdeki kitabn amac, eski Msrllarn lm sonras dirili

() eskatoloji: tealem, ahiret bilimi.

niteliinde oaltabilecekleri bir inanlar sistemi formle ede

olursa olsun, belli kelimeleri modern Avrupa dillerinden biri

E.A. Wallis Budge

KADR- MUTLAK TANR NANCI

Msrn kadim dinsel metinlerinin incelenmesi, okuyucuyu

dnemlerin .literatrnde (basklar) oaltlarak sregelmi

ki hanedanlar srasnda izilmi resim karakterleri, tatan bal

szcklerini ifade etmek i in bu dilde (Kopt dilinde) setikle

sisteme sahip olmalarnn ncesindeki Tanr fikirleri hakknda

} Ed Maspero, Pyramides de Saqqarah, 5.25

(senin) babann yolladklar sana gelir, (senin) Ra'nn yolladk

sembol Gne-Tanr, Ra tarafndan lehine olacak ekilde ka

sylerse, O onu ekmee muhta brakacaktr (rzksz braka

Ayn Tanr fikri, baz bakmlardan epey geni ele alma

rakterinde bulunan ve "tanrlar" diye anlan varlklara dikkat

1 Geschiedenis von den Godsdiest in die Oudheid,Amsterdam, 1893. 5.25 Lieblein,

biatn yenileyici kuvvetini vurgulayan bir klt; kendisini dl

1 Le Livre des Marts (Museon'dan Tekrarlar, Tom., XIII, 1893).

nin elimizden gelmedii Tanr'ya gnderme yapmay bunlar

Msrllarn tanrlarna uyguladklar sfat ve lakaplar, ay

1 Bu ilahinin tamam, Maspero'nun Hymne au Nil adl kitabnda yaynlanmtr,

Onu insanlar ve hayvan topluluklar iin yaptklarndan

uyguland aktr. 18. ve 19. Hanedanlar srasnda popler

1 Religion und Mythologie, 5.96-99.

"Tanr Hakikattir ve O hakikatte yaar ve O hakikatle

mu ve tanrlara biim vermitir. O insanlar ve tanrlar elle

Dr. H. Brugsch'un tanmyla, yaratl byle olmutu ve

lYaklak M.. 300

ra formu altnda evrimletirdiini beyan ettiini, adnn Osi

lat edinmitir ve o teye geer ve ge ykselir. Ra, Pepi'ye

"Biatm sanadr, Ey sen Khepera olaraI< gelen, tanrlarn

Yaradan'n sesini duyurarak ilan et ve sabah vakti ilahi kay

II. HUNEFER PAPRSNDEN 2

"Biatm sanadr, ey Sen, ykseldiinde Ra ve battnda

la ahit verirler, nki sen onlarn yce rabbisin. Sen kulakla

Ksmen ilahi, ksmen de dua olan aadaki gzel kom

Khepera'dr, kendini yaratandr; sen ufukta doduun ve k

Maat'n zerinde duransn. 1 Sen gkyznden geersin ve

1 yani, deimez ve amaz yasa.

Punt'un 1 dou topraklarnn grlmesi gerekir. 2 Nu'nun tepe

bat konumuna getirirsin ve sen orada canl -diri olarakl batt

1 yani, "nki battn zaman lmezsin."

Hathor'un 1 iindeki Disk formuyla kendi adetince yenile

den ayrmtr. Ra, gzel Maat' da yaar. Sektet kay sz