KAHRAMANIN

SONSUZ YOLCULUU
JOSEPH CAMPBELL
Mitler zerine yazan en tannm yazarlardan biri olan Joseph Campbell bu klasik yaptnda, dnyann btn
mitolojilerinde "kahraman"n yolculuunun ve dnmnn izini srerek tek bir arketipik kahramann varln ortaya koyuyor.
Ortadou'dan Hindistan'a, Gney Afrika'dan Sibirya'ya yaylm insan corafyas zerinde Glgam, Buddha, Odysseus, Thor,
Cuchulainn hep ayn ilevi yerine getirir: insan benzerleri arasnda kendisi olaca bir yolculua hazrlar.

Psikanaliz, arketipik dnm ilkesinin insan bilincinde hl canl olduu ve ada yaamn her annda znde mitsel
olan dnmlerden getiimizi sylemektedir. Kahramann Sonsuz Yolculuu gnlk dler ile mitsel ykler arasndaki
akmalar sergileyerek, ada dnyada toplum ile birey arasndaki atmann insan olmadaki zel nemini vurgulayan bir
kitaptr.

 JOSEPH CAMPBELL KAHRAMANIN SONSUZ YOLCULUU

KABALCI YAYINCILIK: 54 ANTROPOLOJ/ARKEOLOJ/MTOLOJ DZS: 3

Campbell, Joseph (1904-1987). Asl olarak mitler zerine devrim niteliindeki
almalaryla tannan Amerikal yazar, editr ve retmen. New York Cityde domutur.
Pablo Picasso ve Henri Matisse'in sanatnn, Sigmund Freud ve Carl Jungun psikoloji
almalarnn ve James Joyce ve Thomas Mannn yaptlarnn etkisiyle, Campbell btn mit
ve destanlarn, toplumsal, kozmolojik ve ruhsal dnyay aklamaya ynelik evrensel insan
abasnn kltrel davurumlar olarak birbirine balandn ortaya koyan bir kuram
gelitirdi. Campbelln ilk zgn almas olan Kahramann Sonsuz Yolculuu (1949), daha
sonra ska bavurulan bir klasik oldu; ilk olarak burada, btn kltrlerin kahraman mitlerinde
ortak tek bir kalp bulunduunu ortaya koymutur. Daha sonraki, drt ciltlik Tanrnn
Maskeleri (1959-1967) [mge Yaynevi, 1992] ve Mitsel mge [yayn programmzdadr] adl
yaptlar, bu kuramn daha ayrntl bir serimini sunmaktadr.

 Joseph Campbell The Hero With A Thousand Faces Bollingen Foundation Inc., New York, N. Y. (1949)
(Akal Telif Haklar Ajans araclyla)
Kahramann Sonsuz Yolculuu Kabalc Yaynclk, stanbul 2013
All rights reserved. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or
mechanical, including photocopying, recording or by any Information storage and retrieval system, without permission in
writingfrom the Publisher.
Bu kitabn tamam veya bir ksm yaymcnn izni olmadan, herhangi bir biimde; fotokopi, kayt dahil olmak zere elektronik
veya mekanik hibir arala, ya da herhangi bir bilgi depolama ve alma sistemi ile oaltlamaz ve yaymlanamaz.
eviri 1968 yl basksndan yaplmtr. Bu basmda, Freud ve Jungun eserlerinden yaplan alntlar, C. G. Jungun ve
Sigmund Freudun btn eserlerinin standart ngilizce evirilerine gre deitirilmitir.
Kabalc Yaynevi
kinci Basm: Mays 2010, stanbul
Kabalc Yaynclk Birinci Bask: Haziran 2013, stanbul
evirmen: Sabri Grses
Kapak Tasarm: Gken Yanl
KABALCI YAYINCILIK REKLAMCILIK ORG. LTD. TI.
Abbasaa Mah. Yldz Cad. Emek Han No: 51/1 Kat: 4 Beikta 34353 stanbul
Tel.: (0212) 236 6234-35 Faks: (0212) 236 6203 yayinevi@kabalci.com.tr www.kabalci.com.tr internetten sat:
www.kabalci.com.tr Sertifika No. 21894
KTPHANE BLG KARTI Catalogingin-Publication Data (CP)
Campbell, Joseph Kahramann Sonsuz Yolculuu 1. Mitoloji 2. Felsefe 3. Yntem
ISBN 978 605 5272 42 5
Bask: Ezgi Matbaaclk Tekstil Porselen naat San. Tic. Ltd. ti.
Tel.: (0212) 452 2302 ezgimatbaa@gmail.com www.ezgimatbaa.net Sanayi Cad. Altay Sok. No. 14 obaneme Yenibosna-
Istanbul Sertifika No. 12142

 JOSEPH CAMPBELL

KAHRAMANIN
SONSUZ
YOLCULUU

evirmen: Sabri Grses

KABALCI YAYINCILIK

 Anne ve Babama

 indekiler

NSZ

PROLOG - MONOMT

1. Mit ve D

2. Tragedya ve Komedya
3. Kahraman ve Tanr
4. Dnyann Gbek Delii

KISIM I
KAHRAMANIN MACERASI
BLM I - YOLA IKI

1. Maceraya ar
2. arnn Reddedilii

3. Doast Yardm

4. lk Eiin Almas
5. Balinann Karn

BLM II - ERGNLENME

1. Snavlar Yolu
2. Tanrayla Karlama

3. Batan karc Olarak Kadn

4. Babann Gnln Alma

5. Tanrlatrma

6. Nihai dl
BLM III DN

1. Dnn Reddedilii

2. Byl Ka

3. Dardan Gelen Kurtulu

4. Dn Eiinin Almas
5. ki Dnyann Ustas

6. Yaama zgrl

BLM IV - ANAHTARLAR

KISIM II

KOZMOGONK EVRM
BLM I - YAYILILAR

1. Psikolojiden Metafizie

2. Evrensel evrim
 3. Hilikten Dar - Uzay

4. Uzay inde - Yaam

5. Birin Biroa Blnmesi

6. Yaratla Dair Halk Hikyeleri

BLM II - BAKREDEN DOUM

1. Evren Ana

2. Kader A
3. Kurtarlma Rahmi
4. Bakire Annelie Dair Halk Hikyeleri

BLM III - KAHRAMANIN DNMLER

1. lksel Kahraman ve nsan
2. nsan Kahramann ocukluu
3. Sava Olarak Kahraman

4. Ak Olarak Kahraman
5. mparator ve Tiran Olarak Kahraman

6. Dnya Kurtarc Olarak Kahraman

7. Aziz Olarak Kahraman

8. Kahramann Ayrl

BLM IV - ZLLER

1. Mikrokozmosun Sonu
2. Makrokozmosun Sonu

EPLOG MT VE TOPLUM

1. ekil Deitiren

2. Mitin, Tapmn ve Meditasyonun levi

3. Bugnn Kahraman

METNDE YER ALAN ZMLER

METNDE YER ALAN LEVHALAR

DZN

 NSZ

Dinsel retilerin ierdii gerekler ylesine bozulmu ve sistematik olarak tannmaz

hale getirilmitir ki, diye yazar Sigmund Freud, insanlk onlar gerek olarak kabul edemez.
Bir ocua yeni doan bebeklerin leylek tarafndan getirildiini sylememizle ayn eydir bu.
Burada da, bu byk kuun neyi belirttiini bildiimizden, gerei simgesel bir grnmle
anlatrz. Fakat ocuk bunu bilmez; o ancak arptmay duyar ve kandrldn hisseder; ve
bizler asiliinin ve yetikinlere olan gvensizliinin bu izlenime sk skya bal olduunu biliriz.
Biz, gerein bu tr arptmalarndan kanmann ve ocua olan bitenin gerek halinin
bilgisini, onun entelektel geliim aamasna uygun biimde sunmann daha doru olduu
sonucuna vardk.{1}

Elinizdeki kitabn amac, pek de karmak olmayan bir rnekler ynn bir araya getirip
kadim anlamn kendi kendini ortaya karmasn salayarak dinsel ve mitolojik figrler altnda
arptlm baz gerekleri aydnlatmaktr. Eski retmenler ne dediklerini bilirlerdi. Hele
onlarn simgesel dilini okumasn bir rendik mi, retilerinin anlalmas iin bir derlemecinin
yeteneinden fazlasna ihtiyacmz yoktur. Fakat ilk nce simgelerin dilbilgisini renmeliyiz ve
ben, bu esrara bir anahtar olarak psikanalizden daha iyi bir ara bilmiyorum. Psikanalizi
konuya dair son sz olarak kabul etmesek bile, onun bir yaklam olarak i grmesine izin
verebiliriz. Buradan hareketle atlacak ikinci adm, dnyann drt bir yanndan bir dizi mitle
halk hikyesini bir araya getirmek ve simgelerin kendi adna konumalarna izin vermek
olacaktr. Benzerlikler hemen gnyzne kacaktr; stelik bunlar insann gezegendeki
binlerce yllk ikameti boyunca yaayageldii temel gereklerin geni ve artc biimde
deimeyen bir ifadesini ortaya karacaktr.

Belki de akmalar ne kararak eitli Doulu ve Batl, ada, antik ve ilkel

gelenekler arasndaki eitli farkllklar gzden kardm sylenecektir. Ne var ki, ayn itiraz,
rksal fizyolojik deikenliklerin, insan fiziinin temel anlamda kavran amacyla grmezden
gelindii herhangi bir ders kitab ya da anatomi izelgesi iin de getirilebilir. Elbette insanln
saysz mitoloji ve dini arasnda farkllklar vardr, fakat bu kitap benzerlikler zerine bir kitap;
ve bu benzerlikler bir kez anlaldnda farkllklarn, yaygn (ve politik) olarak sanldndan
ok daha az olduu grlecektir. Umudum, bu ekildeki karlatrmal bir izahatn, gnmz
dnyasnda birtakm dinsel ya da politik bir imparatorluk yaratmak adna deil karlkl bir
insani anlay dorultusunda alan glerin, belki de ok zavallca saylamayacak birleme
amalarna katkda bulunabilmesidir. Vedalarda bize sylendii gibi: Gerek birdir, fakat
bilgeler ona birok isim takmlardr.

nerileriyle bana almann ilk ve son aamalarnda byk lde yardmc olan Bay
Henry Morton Robinsona, malzemelerimi okunabilir bir biime sokmann uzun urama
yardmlar iin, Bn. Peter Geiger, Bn. Margaret Winge; elyazmalar zerinden birok kez
geen ve paha biilmez nerilerde bulunan Bn. Helen McMaster'a ve bandan sonuna dek
dinleyerek, okuyarak ve gzden geirerek benimle birlikte alan eime teekkr etmek
isterim.

J. C.
New York City 10 Temmuz 1948

 PROLOG - MONOMT

1. Mit ve D

ster Kongonun gzleri kan anana dnm bir byc-hekiminin de benzer

zrvalamalarn mesafeli bir keyifle dinleyelim, ister mistik Lao-Tsenin sonelerinin dz
evirilerini hararetli bir cokuyla okuyalm; ister Aquinasn argmanlarndan birinin sert
kabuunu birdenbire kralm, ister garip bir Eskimo masalnn grkemli anlamn birdenbire
yakalayalm: bulduumuz ey hep ekil deitiren fakat buna ramen olaanst biimde ayn
kalan o hikye ve daima bilinen ya da anlatlandan daha fazlasnn olduuna dair kkrtc
derecede srarl bir histir.

Yeryznde ikamet edilmi her yerde, btn alarda ve her koulda, insana ait mitler
tremitir ve bu mitler insann vcudunun ve aklnn eylemleriyle ortaya kan ne varsa
hepsinin esin kaynadr. Mitin, kozmosun sonu gelmez enerjilerini insann kltrel yaratmna
aktan gizli bir yark olduunu sylemek ok ileri gitmek olmayacaktr. Dinler, felsefeler,
sanatlar, ilkel ve tarihsel insann sosyal biimleri, bilim ve teknolojideki byk bulular, uyku
karan dler hep mitin o temel, byl yznden fkrr.

Kck bir peri masalnda dahi bulunan o derin yaratc merkezlere dokunma ve
uyandrma gc zellii, tpk okyanusun srrnn bir damla suda ya da yaamn btn
gizeminin bir pire yumurtasnda sakl olmas gibi bir mucizedir. nk mitolojinin simgeleri
retilmez; talep edilemez, uydurulamaz ya da kalc bir ekilde bastrlamazlar. Onlar ruhun
kendiliinden oluan rnleridir ve her biri kaynann tohumunu gcn bozulmam olarak
iinde barndrr.

Zamand ryetin{2} srr nedir? Akln hangi derinliinden kaynaklanr? Mitoloji neden
her yerde, eit eit kln altnda ayndr? Ve ne retir?

Bugn birok bilim bu bilmecenin zmlenmesine katkda bulunuyor. Arkeologlar Irak,

Honan, Girit ve Yukatan kalntlarn santim santim inceliyor. Etnologlar Ob nehri
Ostiyaklann, Fernando Ponun Boobilerini sorguluyor. Bir arkiyatlar kua yakn
zamanda bize, kendi Kutsal Kitabmzn Yahudilik ncesi kaynaklaryla birlikte, Dounun
kutsal yazlarn da anlalr kld. Ve bu arada, geen yzylda halk psikolojisi alannda
aratrmalar yaymlamaya balam bir baka uzman topluluu dilin, mitin, dinin, sanatn
geliiminin ve ahlak kurallarnn psikolojik temellerini ortaya karmaya abalyor.
 Yine de bunlarn hepsinin en kayda deer olan, akl hastanesinden km olandr.
Psikanalistlerin cesur ve gerekten r ac yazlar mitoloji rencileri iin vazgeilmezdir;
nk ayrntl ve zgl durum ve sorunlarn kimi elien yorumlar hakknda ne dnlrse
dnlsn, Freud, jung ve ardllar mitin mantnn, kahramanlarnn ve yararlarnn modern
zamanlara dek canl kaldn rtlmez biimde gsterdiler. Etkili bir genel mitolojinin
yokluunda, her birimizin kendi zel, tannmayan, gelimemi, ama gizlice etkili olan dsel
panteonlarmz var. Oidipousun cisimletii en son hl, yani Gzel ve irkin'in sregiden
masal bu leden sonra birka sokak tede, Krkikinci Cadde ile Beinci Bulvarn kesinde
durmu trafik nn deimesini bekliyordu: Dmde, diye yazyordu Amerikal bir gen
bir gazetenin ekine, atmz aktardm grdm. Birdenbire aadan babamn beni aran
sesini duydum. Onu daha iyi duyabilmek iin hzla dndm ve dnerken, eki elimden dp
atnn eiminden kayd, gzden kayboldu. Sanki yere biri dyormu gibi tok bir grlt
duydum.

Korkuyla merdivenden aaya indim. Babam orada yerde, ba kanlar iinde, lm

yatyordu. kmtm, hkrklar iinde anneme seslendim. Evden kt ve bana sarld.
Bover olum, bu bir kazayd, dedi. O gitse bile, senin bana bakacan biliyorum. O beni
perken, uyandm.

Ailenin en byk ocuuyum ve yirmi yandaym. Bir yldr karmdan ayrym;

nedense yrtemedik. Ebeveynlerimi derinden seviyorum ve babamla, geri dnp karmla
yaamam konusunda srar etmesi dnda bir sorunum olmad, sonuta karmla mutlu
olamyordum ve bundan sonra da asla olamam.{3}

Buradaki baarsz koca gerekten de fevkalade bir masumiyetle, ruhsal enerjisini

aka ve evliliinin sorunlarna doru yneltmek yerine, hayal gcnn gizli yerlerinde istirahat
halinde olduunu ve u anda gln bir ekilde anakronistik bir dramaya dnen ilk ve tek
duygusal ballyla, yani bebeklik dneminin o trajikomik geninde annenin sevgisi iin
babaya kar duran oul durumuyla megul olduunu aa vurmaktadr. Belli ki insan
ruhunun en kalc doal eilimleri, btn canllar arasnda ana memesinde en uzun kalannn
bizler olmas gereinden kaynaklananlardr. nsanlar ok erken doar; tamamlanmamlardr,
dnyayla karlamaya henz hazr deillerdir. Genellikle tehlikelerle dolu bir evrene kar
onlar savunacak tek ey, korumas altnda rahim dneminin geirildii annedir.3{4}Bu yzden,
bakma muhta ocukla annesi doum katastrofundan sonra, yalnz fiziksel olarak deil
psikolojik olarak da aylarca ikili bir birim oluturur.{5} Ebeveynin uzun sre yok olmas ocukta
gerginlie ve buna bal saldrganlk eilimlerine yol aar; ayrca anne, ocuun serbest
hareketini engellemeye yneldiinde de saldrgan tepkiler belirir. Yani, ocuun dmanlnn
ilk nesnesi ilk sevgi nesnesiyle ayndr ve (daha sonra btn mutluluk, doruluk, gzellik ve
mkemmellik imgelerinin bilinsiz temeli olarak saklanan) ilk ideali Meryem Anayla bebei
sann ikili birliidir.{6}

Talihsiz baba, rahim iindeki mkemmel durumun bu dnyevi yeniden ifadesinin

gzelliine, bir baka gereklik dzeninin yapt radikal ilk mdahaledir; bu yzden, baba
ncelikle bir dman olarak tannr. Balangta ktye ya da mevcut olmayan anneye bal
olan saldrganlk yk ona aktarlr, buna karn iyiye ya da mevcut, besleyen ve koruyan
anneye bal olan arzuyu, (normalde) anne sahiplenir. lm (thanatos : destrudo) ve sevgi
(eros : libido) drtlerinin bu sadk ocuksu dalm, Sigmund Freudun elli yl kadar nce
aklc varlklar gibi davranmak konusundaki yetikinlik baarszlmzn en byk nedeni
olarak belirttii ve artk olduka iyi bilinen Oidipus kompleksinin temelini oluturur. Dr.
Freudun dedii gibi: Babas Laiosu katleden ve annesi lokaste'yle evlenen Kral Oidipous,
ocukluk arzumuzun tatmininden baka bir ey deildir. Fakat biz, ondan daha ansl olup
artk psikonevrotik olmadmz iin, geen zaman iinde, ocukluumuzdaki cinsel
eilimlerimizi annelerimizden uzak tutmay ve babalarmza ynelik kskanlmz unutmay
baardk.{7} Ya da, baka bir yerde yazd gibi: Cinsel yaamn btn patolojik
rahatszlklar hakl olarak gelimenin engelleri olarak yorumlanabilir.{8}

ou kez insan dlerinde kendini

Annesinin ei olarak grr, fakat byle eylere
Aldrmazsa rahat eder.{9}

Ayrca babann koruyucu, annenin ise batan karc olarak deneyimlenebilecei de
belirtilmitir. Bu Oidipustan Hamlete giden yoldur. Ey Tanrm, bir fndk kabuuna
kapanabilirdim ve kendimi sonsuz uzayn kral sayardm, eer kt dlerim olmasayd
(Hamlet II. ii). Btn nevrotikler, diye yazar Dr. Freud, ya Oidipus ya da Hamlettir.

Ve bir kz ocuunun durumunda (bu bir derece daha karmaktr), imdilik u ksa
aklama yeterli olacaktr. Dn gece babamn annemi kalbinden bakladn grdm. ld.
zntyle alasam da, kimsenin bu yapt iin onu sulamadn biliyordum. D deiir gibi
oldu ve onunla ben bir yolculua kyor gibiydik ve ben ok mutluydum. Bu evlenmemi,
yirmidrt yanda bir kadnn ddr (Wood, a.g.e., s. 130).

Hisleri olgunlamak yerine bebekliin cazibesi iinde kilitli kalm an karsnn

acnas evlilii, samal aikar olan baka bir ada de bakarak da anlalabilir: ve
burada artk gerekten de tuhaf bir dnle antik mitin alanna girdiimizi hissetmeye
balamaktayz.

Byk beyaz bir atn, diye yazyordu dertli bir kadn, nereye gidersem gideyim beni
takip ettiini fark ettim. Ondan korkuyordum ve uzaklatrdm yanmdan. Hl takip ediyor mu
diye geri dnp baktm ve bir erkee benzemeye balad. Bir berbere gidip yelesini tra
ettirmesini syledim, o da yapt. Dar ktnda tam bir erkek gibiydi, yalnz at toynaklarna
ve yzne sahipti ve beni gittiim her yere takip etti. Bana yaklat ve uyandm.

Otuzbe yanda iki ocuklu, evli bir kadnm. Ondrt yllk evliyim ve kocamn bana
sadk olduundan phem yok.{10}

Bilind -bir d srasnda, gpegndz ya da delilik esnasnda- akla her trl sisi,
acayip yarat, korkuyu ve rktc imgeyi gnderir; nk insan krall, bilin dediimiz u
grece dzenli kk barnan zemini altnda, akla hayale gelmeyen Alaaddin maaralarna
iner. Orada yalnz mcevherler deil, tehlikeli cinler; yaamlarmza katmay dnmediimiz
ya da buna cesaret etmediimiz uygunsuz ya da kar koyulan psikolojik gler de vardr. Ve
bunlar orada akla hayale hi gelmeden de kalabilir, fakat te yandan, rasgele bir szck, bir
manzarann kokusu, bir bardak ayn tad ya da bir bak sihirli bir kaynaa dokunuverir ve
beyinde birdenbire tehlikeli haberciler belirir. Bunlar tehlikelidir, nk kendimizin ve ailemizin
evresine rdmz gvenlik an tehdit ederler. Fakat bir yandan da eytani derecede
byleyicidirler, nk hem arzulanan hem de korkulan benligin kefi macerasnn tm
dnyasn gz nne serecek anahtarlar tarlar. Kurduumuz ve iinde yaadmz
dnyann ve iindeki bizlerin ykm; fakat sonrasnda daha cesur, drst, geni ve daha
eksiksiz bir insan yaamnn fevkalade bir yeniden inasdr bu -yani iimizde tadmz
mitolojik dnyadan gelen huzursuz edici gece ziyaretilerinin cazibesi, vaadi ve dehetidir sz
konusu olan.

 izim 1. Silenos ve Mainaslar.

ada d okuma bilimi olan psikanaliz, bize bu krlgan imgelerden yararlanmay

retmitir. Ayrca onlarn ie yaramasn salamak iin de bir yol bulmutur. Dlerin bilimi ve
diliyle ilgili deneyim sahibi erginlenmi birinin gzetiminde benlik geliiminin tehlikeli krizlerinin
vuku bulmasna izin verilir, sonra bu deneyim sahibi kii kadim mystagogos ya da ruh
rehberinin, yani snavn ve erginlemenin gerekletirildii ilkel orman tapnaklarndaki byc-
hekimin kiiliini ve roln stlenir. Doktor, mitolojik alemin ada ustas olarak btn gizli
yollar ve doru szleri bilen kiidir. Brnd rol tamamen, mitlerdeki, syledikleri tuhaf
macerann snav ve dehetlerinde kahramana yardmc olan Yal Bilge Adamn roldr.
Birdenbire ortaya kp korkun canavar ldrecek olan byl parlak klc gsteren, bizi
bekleyen ksmeti ve hzinelerle dolu kaleyi haber veren, en ldrc yaralara iyiletirici
merhemini sren ve sonunda byl geceye uzanan byk macerann ardndan muzaffer
kiiyi normal yaama dndren de yine odur.

Yunanca ve Latincesiyle mystagogus, mysteria kltlerinde mridi erginletiren kii -yn.

Aklmzda bu imgeyle ilkel kabilelerden ve gemiin byk uygarlklarndan bildirilen

saysz garip ayini deerlendirmeye dnersek, bunlarn amacnn ve gerek etkisinin,
insanlar, yalnz bilinli deil, bilinsiz yaamn da dzeninde bir deiim talep eden
dnmn zor aamalarnda ynlendirmek olduu aklk kazanr. lkel bir toplumun
yaamnda olduka nemli bir yer kaplayan o gei ayinleri denen eyler (doum, adlandrma,
ergenlik, evlilik, lm, vb. ayinleri), zihnin geride braklan aamann alkanlklarndan,
balarndan ve yaam dzenlerinden kesin biimde koparld, biimsel ve genellikle olduka
iddetli kesip bime altrmalaryla ne kar.{11} Daha sonra yaam maceracsn yeni
durumunun biimlerine ve uygun hislerine katmak zere tasarlanm ayinlerin uyguland ksa
ya da uzun bir kapanma dnemi gelir; bylece sonunda normal dnyaya dnme zaman
geldiinde, erginlenen, yeniden domu gibi olacaktr.{12}

En arpc nokta, ayinsel snama ve imgelerin ounun, psikanalizdeki hastann

ocukluk saplantlarn terk ettii ve gelecee ilerlemeye balad anda dte otomatik
olarak belirmeye balayan imgelerle rtmesidir. Szgelimi Avustralya yerlileri arasnda
(ergen ocuun anasndan koparlp erkeklerin toplumuna ve gizli bilimine ortak olmasn
salayan) erginleme snamasnn balca zelliklerinden biri snnet ayinidir. Murngin
kabilesinden kk bir ocuk snnet olaca zaman, babas ve yallar ona, Byk Ylan
Baba kn kokluyor; onu istiyor, der. ocuklar buna kelimesi kelimesine inanr ve ok
korkarlar. Genellikle annelerine, anneannelerine ya da sevdikleri bir kadn akrabaya snrlar,
nk erkeklerin, onlar byk ylann rktc sesler kararak doland erkek meydanna
gtrmek zere toplandn bilirler. Kadnlar trensel bir biimde ocuklar kucaklar; bu
byk ylann onlar yutmasn engellemek iindir.{13} - imdi de bunun bilindndaki
edeerini grelim. Bir d srasnda, diye yazyor Dr. C. G. Jung, hasta yle bir imge
kurdu: Nemli bir maaradan bir ylan frlad ve d greni cinsel blgesinden srd. Bu d,
hasta analizin gerekliine ikna olduu ve kendisini anne kompleksinin zincirinden kurtarmaya
balad zaman grlmt.{14}

nsan ruhuna, onu geri ekmeye abalayan belirli insani fantezilerin tersine, onu ileri
gtren simgeleri temin etmek, mitoloji ve ayinin hep balca ilevi olmutur. Dorusu,
aramzdaki olduka yksek nevrotiklik oran, bylesine etkili bir ruhsal yardmcnn
knden kaynaklanyor olabilir. ocukluumuzun arndrlmam imgelerine takntlyz ve
bu yzden de yetikinliimizin zorunlu geilerine kar ilgisiz kalyoruz. Birleik Devletlerde
stelik bir de ters yz edilmi vurgu pathosu vardr: ama yalanmak deil, gen kalmaktr;
Anneden uzaklap bymek deil, ona yapmaktr. Ve bylece, kocalar avukat, tccar ya
da ailerinin istedii iin ustas olup kendi ocukluk tapnaklarnda tapnyorlar, karlarysa
ondrt yllk evlilik ve dourulup bytlm iki ocuktan sonra bile, ya yukarda alntlanan
dlerdeki gibi ya da ekrandaki en son kahramanlarn makyajn yapp vanilyaya bulanm
ehvet tanras tapnaklarnda olduu gibi onlara sadece tekboynuzlardan, sirenlerden,
satirlerden ve Pan benzeri, uyuyan kadnlarla sevien ksnl demonlardan gelebilecek olan
bir ak beklentisi iinde. Sonunda, yalnn tecrbeli bilgeliini, dans eden maskl byc-
hekimlerin ve snneti hekimlerin uzgrl retilerini yeniden ne srmek iin psikanalist
kp geldi; bundan sonra biliyoruz ki, ylan sr dnde olduu gibi, alar sren
erginlenme simgecilii zlme annda hastann kendisi tarafndan kendiliinden retilir.
Aka, bu erginlenme imgelerinde ruha ylesine gerekli bir ey vardr ki, d yoluyla, ieriden
yeniden ortaya kacaklardr - enerjilerimiz yavan, modas gemi bir oyuncak odasnda,
denizin dibinde kilitli kalsn diye.

Sigmund Freud yazlarnda, insann yaam evriminin ilk yarsnda, ocukluk ve

yetikinlikte, gneimiz tepeye ilerlerken yaadmz geiler ve zorluklar zerinde durur. te
yandan C. G. Jung, ikinci yarnn, ilerlemek iin parlak krenin alalp sonunda mezarn gece
rahmi iinde kaybolmas gerektii zamann krizlerini ne karmtr. insan yaamnn bu
leden sonrasnda arzu ve korkularmzn normal simgeleri kartlarna dnr; nk artk
szkonusu olan yaam deil lmdr. yleyse terkedilmesi g olan rahim deil fallustur - en
azndan yaam yorgunluu kalbi sarmadka, daha nce akn cazibesi olan mutluluk vaadini
veren lm olmadka. Rahmin mezarndan mezarn rahmine tam bir daire izeriz: yaknda bir
d nesnesi gibi bizden kayp gidecek olan kat bir madde dnyasna akl kartrc,
bilmecemsi bir saldr. Ve bizim biricik, ngrlmez ve tehlikeli maceramz olacan sylemi
olan eye dnp baktmzda, sonunda bulabildiimiz tek ey, dnyann her yerinde, bilinen
her ada ve srad her uygarlk belirtisi iinde kadn ve erkeklerin geirdii bir dizi dnm
olur.

Szgelimi, ticari stnl dneminde Girit ada imparatorluunun kral byk Minosun
yks anlatlr: nl sanat-bilimadam Daidalos, saray tarafndan, utan ve korku yaratan
bir eyi iinde saklamak zere bir labirent tasarlayp ina etmesi iin tutulur. Labirentte kralie
Pasiphaeden doan bir canavar vardr. Sylentiye gre kral Minos ticari yollar korumak
zere nemli savalarla megulm ve bu arada Pasiphae denizden kan muhteem, kar
beyaz bir boa tarafndan ifal edilmi. Bu Minosun kendi annesinin bana gelenden daha
da kt deildi: Minosun annesi Europayd ve Girite bir boa tarafndan karld iyi
bilinmektedir. Boa, tanr Zeustu ve bu kutsal birlemenin saygdeer olu, imdi herkesin
sayg gsterip hizmet ettii Minosun kendisiydi. yleyse Pasiphae kendi hatasnn
meyvesinin bir canavar, insan gvdeli fakat boa ba ve kuyruu tayan kk bir ocuk
olacan nasl bilebilirdi?

Halk byk lde kralieyi sulad, fakat kral kendi suunu da grmezden gelemezdi.
Bahsi geen boa, tanr Poseidon tarafndan, Minos ok daha nce taht iin kardeleriyle
ekiirken gnderilmiti. Minos tahtn ilahi hakla kendisinin olduunu ne srm ve tanrya
bir iaret olarak denizden bir boa kartmas iin dua etmiti; ve duasn, gnderilecek
hayvan bir adak ve ayin simgesi olarak hemen kurban edecei szyle mhrlemiti. Boa
grnm ve Minos taht almt; fakat gnderilen canavarn grkemini grp byle trnn
tek rnei olan bir yarat elde tutmann nasl bir kazanm olacan dndnde, tanrnn
pek farkna varmayacan dnd bir tccar hilesine bavurmaya karar verdi.
Poseidonun sunanda elindeki en iyi beyaz boay kurban etti ve denizden kan srsne
katt.

Girit imparatorluu bu nl kanun yapcnn ve kamu ahlak modelinin hassas adalet

datm altnda byk lde zenginlemiti. Bakent Knossos uygar dnyann nde gelen
ticari gcnn lks, grkemli bir merkezi oldu. Girit filolar Akdenizin btn ada ve limanlarna
uruyordu; Girit eyalar Babil ve Msrda deerliydi. Kaba saba kk gemiler Herakles
Geitinden ak denize, oradan rlandann altn ve Cornvalln bakr iin kuzeye,{15} Senegal
kntsnn evresini dolaarak uzaktaki Yorubalanda ve uzak fildii, altn ve kle pazarlar
iin de gneye yneldiler.{16}

14

15

 Fakat lkede kralie, Poseidon tarafndan boa iin kar konulmaz bir tutkuya
kaplmt. Ve kocasnn ustas, rakipsiz Daidalostan kendisi iin, iine saklanabilecei,
boay grnmyle aldatacak tahta bir inek yapmasn istedi; ve boa aldand. Kralie, ksa
zamanda bir tehlike haline gelen canavar bytt. Bu yzden Daidalos yeniden, bu sefer kral
tarafndan, yaratn iine kapatlaca, kr geitlerle dolu byk labirentli bir yap ina etmek
zere arld. ok ustalkl bir labirent oldu, Daidalosun kendisi bile bitirdii zaman girie
giden yolu glkle buldu. Minotauros buraya yerletirildi ve bundan sonra Girit egemenlii
altndaki lkelerden vergi olarak getirilen canl gen erkek ve kzlarla beslendi.{17}

Yani antik efsaneye gre asl hata kralienin deil kralnd ve o da kralieyi
sulayamazd, nk suunu biliyordu. Bir kamu olayn kiisel kazanma evirmiti. Oysa kral
olarak tayin edilmesinin btn anlam artk herhangi bir ahs gibi hareket edemeyecek
olmasyd. Boann geri dn, rolnn ilevlerine mutlak olarak benliksiz katlmn
simgeleyecekti. te yandan, boay alkoymas, benmerkezci bir benlik abartmasna
ynelimini gsteriyordu. Bylece kral Tanrnn inayetiyle kendisini tketene dek o tehlikeli
kk salan tiran haline dnt. Geleneksel gei ayinlerinin bireye gemite lmeyi ve
gelecekte yeniden domay retmesi gibi, byk tayin trenleri onu ahsi kiiliinden yoksun
brakt ve mesleinin peleriniyle sard. deal olan, kii bir zanaatkar ya da kral olsun, buydu.
Yine de, ayinin reddedilmesinin hrmetsizliiyle birey, kendisini btn topluluun byk
biriminden bir birim olarak ayryordu: ve bylece Bir, biroa dalyor ve bunlar birbiriyle -her
biri kendi iin- atyordu ve ancak gle ynetilebilirlerdi.

Tiran-canavar figr dnya mitolojileri, halk gelenekleri, efsaneleri ve hatta

kabuslarnda tandk bir olgudur; ve zellikleri temelde her yerde ayndr. Genel karn
toplaycsdr o. Benim ve benimkinin hrsl haklarna hevesli olan canavardr. Egemenlik
alan dahilinde Yol at ykm, evrensel olarak mitoloji ve peri masallarnda anlatlmaktadr.
Bu alan evinden, ikence eken ruhundan ya da arkadal ve desteinin dokunuuyla
etkiledii yaamlardan biri olabilir; ya da uygarlnn snrlarna dek uzanabilir. Tirann
iirilmi egosu, ileri ne kadar baarl giderse gitsin kendisine ve dnyasna bir lanettir, iyice
ylm, korkuya kaplm, her an evresinin, ncelikle kendi iindeki ele geirmeye kar
denetimsiz tepkilerinin yansmalar olan ngrlm saldrlarn karlamak ve onlarla
atmak zere uyank olan bu kendi kendine kazanlm bamszln devi, dnyann felaket
habercisidir, zihninde kendini insani eilimlerle oyalayabilse bile. Elini koyduu yerden bir lk
ykselir (evlerin damndan deilse, -daha da kts- her kalpten): kurtarc kahraman iin,
vuruu, dokunuu, varl lkeyi kurtaracak olan ltl klcn sahibi olan o kii iin atlm bir
lk.

Kii burada dikilemez, oturamaz, yatamaz

stelik sessizlik de yok bu dalarda
 Ama kuru ksr gk grlemesi var, yamursuz,
stelik ile yerleri de yok bu dalarda
Ama ask mor suratlar srtr ve hrlar
atlak duvarl evlerin kaplarndan{18}

Kahraman kendi kendine kazanlm teslimiyetin sahibidir. Fakat neye teslimiyet?

Bugn, kendimize sormamz gereken ve her yerde kahramann balca erdeminin ve tarihsel
grevinin zecei bilmece budur. Profesr Arnold J. Toynbeenin uygarlklarn ykseli ve
k yasalar zerine alt ciltlik yaptnda belirttii gibi,{19} ruhtaki hizipilik, sosyal gvdedeki
hizipilik herhangi bir eski iyi gnlere dn emasyla (arkaizm) ya da tasarlanm ideal bir
gelecei salamay gvenceye alan programlarla da (ftrizm), hatta zlen eleri yeniden
bir araya getirmek iin en gereki, kat abayla bile zme kavumayacaktr. Yalnzca
doum -yeniden eski eyin deil, yeni bir eylerin douu- lm yenebilir. Ruh iinde, sosyal
gvde iinde - eer yaamda uzun sreli kalacaksak- lmn uzaklamayan yinelenilerini
geersiz klacak kesintisiz bir ruh g (palingenesia) olmaldr. nk eer yeniden
yaratlmyorsak, Nemesisin ilerini bozan ancak bizim kendi zaferlerimizdir: btn
erdemlerimizin iinden ykm kar. Bar bir tuzaktr yleyse; sava bir tuzaktr; deiim
tuzaktr; kalclk tuzaktr. lmn zaferi iin gnmz geldiinde, lm yaklar; armha
gerilmekten ve dirilmekten baka yapabileceimiz bir ey yoktur; tamamen paralan, sonra
yeniden dou.

Minotaurosun kahraman-katili Theseus Girite dardan, eski Yunanlarn ykselen

uygarlnn bir simgesi ve silah olarak girdi. O, yeni ve yaayan eydi. Fakat tirann
imparatorluunun iinde de dnm ilkesinin aranp bulunmas olasdr. Profesr Toynbee,
yaratma almasnn yeniden balamasn olas klan, daha yksek ruhsal boyuta ulamay
baaran krizi kopma ve bakalam terimleriyle karlyor, ilk adm, kopma ya da ekilme,
vurgunun d dnyadan i dnyaya, makrodan mikrokozmosa doru kkten bir yer deiimini,
orak lkenin umutsuzluklarndan ierideki ebedi kralln barna doru bir geri ekilii
ieriyor. Fakat psikanalizden de bildiimiz gibi bu krallk, kesin olarak ocuksu bilinddr.
Uykuda gittiimiz krallktr. Onu sonsuza dek iimizde tarz. Bebekliimizin btn devleri ve
gizli yardmclar, ocukluun btn bys oradadr. Ve daha da nemlisi, hibir zaman
yetikin gereklikler haline getiremediimiz yaam gizilleri, benliklerimizin u dier ksmlar
hep oradadr; nk bu trden altn tohumlar kaybolmaz. Eer bu kayp btnln yalnz bir
ksm olsun gn na karlabilseydi, glerimizde muhteem bir art, yaamda kuvvetli bir
canlanma yaayacaktk. Bamz ge erecekti. Dahas, eer yalnzca bizler tarafndan deil,
btn kuamz ya da btn uygarlk tarafndan unutulmu bir eyleri karabilseydik,
gerekten de kut-getiren, gnn kltr kahraman, yalnz yerelin deil dnyann tarihsel bir
annn kiisi olacaktk. Tek kelimeyle: Kahramann ilk ii ikincil etkilere ait dnya sahnesinden
ruhun, glklerin gerekten yerlemi olduu u nedensel blgelerine geri ekilmek ve orada
glkleri halletmek, kendi bana onlarn kkn kazmak (yani, kendi yerel kltrnn
yardmc demonlaryla atmak) ve bozulmam, dolaysz deneyimi ve C. G. Jung'un arke-
tipsel imgeler dedii eyin asimilasyonunu amaktr.{20} Bu Hindu ve Dr. Jungun belirttii gibi
(Psychology and Religion, par. 89), arketipler kuram kesinlikle onun yaratm deildir.
Nietzsche ile karlatrn: Uykumuzda ve dlerimizde insanln btn dncelerinden
geeriz.

Yani, insan dlerinde akl yrtt gibi akl yrtt uyank olduu binlerce yl
boyunca. ... D bizi insan kltrnn erken devrelerine geri gtrr ve onu daha iyi
anlamamza yardmc olur (Friedrich Nietzsche, Human all too Human, Cilt I, 13; alntlayan
Jung, Psychology and Religion, par. 89, n. 17).

Adolf Bastiann, ilkel ruhsal karakterinde (Stoik Logoi spermatikoi ile balantl olarak),
btn sosyal yapnn iinden organik biimde gelitii manevi (ya da ruhsal) balang
eilimleri olarak grlmesi gereken ve bu ekilde tmevarmsal aratrmann temelleri olacak
olan etnik Temel Fikirler kuram ile karlatrn (Etnische Elementargedanken in der Lehre
vom Menchen, Berlin, 1895, Cilt I, s. ix).

Franz Boas ile karlatrn: Waitzin insan trlerinin birlii sorununu ayrntl
tartmasndan bu yana, insann zihinsel zelliklerinin dnya zerinde temelde hep ayn
olduuna dair hibir phe olamaz (The Mind of Primitive Man, s. 104. Yaym hakk, 1911,
The Macmillan Company, izin alnarak kullanlmtr). Bastian krenin her yerinde insanln
temel fikirlerinin rktc monotonluundan bahsediyordu (a.g.e., s. 155). Birbirine bal
fikirlerin belirli dzenleri btn kltr tiplerinde tannabilir (a.g.e., s. 228).

Sir James G. Frazerla karlatrn: Eski ve modern zamanlardaki baz

aratrmaclara uyarak, Batl halklarn, Dounun daha eski uygarlndan len ve Yeniden
Doan Tanr inancn, bu inancn tapnanlarn gzleri nnde gerekletii kutsal trenle
birlikte dn aldn varsaymamz gerekmez. Dounun ve Batnn dinleri arasnda bu
ynden izlenebilecek benzerlikler byk bir olaslkla, ouna gre, yanl biimde de olsa,
farkl lkelerde ve farkl gkler altnda insan aklnn benzer yaplar zerinde ileyen benzer
nedenlerin etkisi olan, kaza eseri olan rastlantlar dediimiz eylerdir (Altn Dal, tek ciltlik
basm, s. 386. Yaym hakk, 1892, The Macmillan Companyye aittir ve izin alnarak
kullanlmtr).
 Sigmund Freud ile karlatrn: Daha en bandan dlerdeki simgecilii farketmitim.
Fakat ancak adm adm artan deneyimin sonucu olarak ve Wilhelm Stekelin almalarnn
etkisi altnda, snrlarnn ve neminin tam bir deerlendirmesini yapabildim. ... Stekel kendi
simgeler yorumunu sezgi yoluyla, simgeleri hemen anlamadaki kiisel becerisinin yardmyla
Budist felsefesinde viveka, ayrt etme olarak bilinen sretir.

Kefedilecek ve kaynatrlacak arketipler tam da, insan kltrnn tarihsel kaytlar

boyunca ayinin, mitoloji ve ryetin temel imgelerini esinlendirmi olanlardr. Dn Ebedi
Kiileri,{21} ac eken bireye kabus ve delilikte grnen kiisel olarak deitirilmi simgesel
figrlerle kartrlmamaldr. D kiiselletirilmi mittir, mit kiisellikten karlm dtr; hem
d hem de mit ruhun dinamiinin genel ileyii iinde simgeseldir. Fakat dte biimler d
grenin kendine zg sorunlaryla tuhaflamtr, mitte ise belirtilen sorunlar ve zmler
btn insanlk iin dolayszca geerlidir.

yleyse kahraman, yerel ve kiisel tarihsel snrlamalarla atarak onlar am ve

genel geerlii olan, olaan insani biimlere ulam buldu. ...Psikanalizin ilerleyen deneyimi,
artc bir lde d simgeciliinin bu dolaymsz kavrayn gsteren hastalar
kefetmemizi salad. ... Simgecilik zellikle dlere deil, daha ok bilind dgcne ve
ksmen de halkn dgcne baldr ve dlerden ok folklorda, mitlerde, efsanelerde,
dilbilimsel deyimlerde ve bir halkn bilgeliinde daha gelimi bir durumda bulunmaktadr (The
Interpretation of Dreams, ev. James Strachey, standart bask, V, s. 350-351).

Dr. Jung arketip terimini klasik kaynaklardan dn aldn belirtir: Cicero, Plinius,
Corpus Hermeticum, Augustinus, vd. (Psychology and Religion, par. 89). Bastian kendi Temel
Fikirler kuramnn Stoik Logoi spermatikoi kavramyla karlklln kaydeder. znel olarak
bilenen biimler gelenei (Sanskrite: antarjneyarupa), gerekte, mit geleneiyle birlikte
yaygndr ve mitolojik imgelerin -ilerideki blmlerde daha zengin biimde grnecei gibi-
anlalmasnda ve kullanmnda anahtardr. olan kadn ya da erkektir. Byle birinin
tasavvurlar, fikirleri ve esinleri insan yaam ve dncesinin temel pnarlarndan taptaze
kar. Bu yzden onlar yeteneklidir, mevcut, zlen toplumdan ve ruhtan deil, toplumun
yeniden doduu tkenmez kaynaktandrlar. Kahraman modern bir insan olarak lmtr;
fakat ebedi insan -mkemmellemi, belirsiz, evrensel insan- olarak yeniden domutur.
yleyse, onun ikinci nemli grevi ve amac (Toynbeenin aklad ve insanln btn
mitolojilerinin belirttii gibi) bizlere, dnm olarak geri dnmek ve yenilenmi yaamdan
ald dersi retmektir.{22}

Byk bir ehrin yukar ksmlarnda, kaba kk evlerin sraland salksz, amurlu
sokaklarda tek bama yryordum, diye yazyor grd bir d anlatrken amzn bir
kadn. Nerede olduumu bilmiyordum, fakat aratrmaktan holanyordum. Korkun
derecede amurlu bir soka setim ve ak bir lam az gibi bir eyin iine daldm. Sra sra
barakalar arasndan ilerledim ve benimle asfalt kapl bir sokan olduu yksek, salam bir
zeminin arasndan akan kk bir nehir kefettim. imenin zerinden akan, ho, tertemiz bir
nehirdi bu. Suyun altnda imenin dalgalandn grebiliyordum. Geecek bir yer yoktu,
kk bir eve gidip bir kayk istedim. Oradaki adam bana karya gemem iin gayet tabii
yardm edeceini syledi. Kk tahta bir kutu karp nehrin kysna yerletirdi, hemen bu
kutuya basp kolayca karya atlayabileceimi grdm. Tehlikenin getiini biliyordum ve
adam dllendirmek istedim.

Bu d dnrken gittiim yere gitmem gerekmedii, asfalt kapl sokaklar boyunca

daha rahat bir yry seebileceime dair bir hisse kaplyorum. Kirli ve amurlu blgeye
gitmitim, nk maceray yeliyordum ve balamken devam etmeliydim. ...Dte nasl
srarla dosdoru gittiimi dndm zaman, ileride u sevimli, imenli nehir ve tedeki
gvenli, yksek, ta deli yol gibi iyi bir eyler olduunu biliyor olmalymm gibi grnyor.
Byle dndmde, ruhsal anlamda domak -ya da daha dorusu yeniden domak-
kanlmaz bir eymi gibi geliyor. Belki de bazmz bar nehrini ve ruhun hedefine giden yolu
bulmadan nce karanlk ve dolambal yollardan gitmek zorundadr.{23}

D gren kii nemli bir opera sanatsdr ve gndzn gvenle iaretlenmi sradan
yollarn deil de, kulaklar da olduu kadar ie de ak olanlara gelen o zel, zar zor
duyulur arnn macerasn izlemeyi seen herkes gibi onun da, genelde karlalmayan
glklerin arasnda, salksz, amurlu sokaklar arasnda yolunu tek bana bulmaldr;
ruhun karanlk gecesini, Dantenin yaam yolculuumuzun orta yeri, karanlk orman dedii
yeri ve cehennem ukurlarnn aclarn tanmtr:

Ac dolu ehre giden yol benden geer,

Ebedi acya giden yol benden geer,
Kayp nsanlar arasndaki yol benden geer{24}

Bu dte, kahramann macerasnn evrensel mitolojik formlnn ayrntl biimde
kopyalanm olmas dikkat ekicidir. Yolun tehlikelerinin, engellerinin ve frsatlarnn bu ok
nemli motiflerini bundan sonraki sayfalarda yzlerce biimde bulacaz. Ak lamn ilk
belirii,{25} daha sonra imenin zerinden akan tmyle temiz nehrin belirii,{26} gnll
yardmcnn kritik anda ortaya k,{27} ve son rman tesindeki yksek, salam toprak
(Dnya Cenneti, rdnn Topra):{28} bunlar ruhun yce macerasnn muhteem arksnn
sonsuza dek yinelenen temalardr. Ve gizli ary dinlemeye ve izlemeye cesaret edenlerin
her biri o tehlikeli, bir bana ilerlemenin skntlarn renmitir:

Bilenmi bak az, amas zor,

 Zor bir yoldur bu der airler!{29}

D gren, suyu bu dte daha bildik olan kayk ya da kprnn yerini alan kk bir
tahta kutu sayesinde amaktadr. Kutu, onu dnya sular zerinde tayan kendi zel yetenek
ve erdeminin simgesidir. D gren bize ilgileri konusunda bir bilgi sunmam, dolaysyla
kutunun zel ieriinin neler olduunu bilemiyoruz; fakat bu kesinlikle bir tr Pandorann
kutusu, tanrlarn gzel kadna verdikleri, hem btn bela tohumlar ve varoluun
gzellikleriyle dolu olan, hem de ona destek olan erdemle, umutla dolu tanrsal bir hediyedir
bu. D gren bununla kar kyya geer. Ve kendi kendini kefetmek ve gelitirmek gibi g,
tehlikeli bir abaya giren herkes yaam okyanusunun te yanna, buna benzer bir mucizeyle
geirilecektir.

Erkek ve kadnlarn ou greceli olarak bilind denebilecek medeni ve kabilesel

alkanlklardan daha macerasz olan yolu yeler. Fakat bu arayclar da, toplumun kabul
ettii, insanla ok nceleri kurtarclar tarafndan verilmi ve binlerce yl tesinden kuaktan
kuaa geerek gnmze dek gelmi olan simgesel yardmlarla, gei ayinleriyle,
ktlklerden arndran vaftiz trenleriyle kurtarlr. Ancak ne bir isel ary ne de bir dsal
retiyi kabul etmeyenlerin durumu umutsuzdur; yani, bugn kalbin iindeki ve dndaki bu
labirentte olan ou kiinin durumu. Heyhat, bize Minotaurosla karlama cesaretini verecek
basit ipucunu ve canavarla karlap onu ldrdkten sonra zgrle giden yolu bulmamz
iin gereken aralar verecek olan rehber, u ho bakire, Ariadne nerede acaba?

 izim 2. Minotauromakhia.

Kral Minosun kz Ariadne yakkl Theseusa, onu Minotauros iin getirilmi olan o
zavall Atinal gen erkek ve kzlar topluluuyla birlikte gemiden inerken grr grmez ak
olmutu. Onunla konumann bir yolunu buldu ve eer onunla Giritten ayrlmaya ve onu
kars yapmaya sz verirse labirentten kmasna yardm edeceini syledi. Sz verildi.
Ardndan Ariadne ustal sayesinde labirenti ina eden ve Ariadnenin annesinin iindeki
yarat dnyaya getirmesini mmkn klan Daidalostan yardm istedi. Daidalos ona, ieri
giren kahramann girie balayabilecei ve labirentte onu ze ze ilerledike aabilecei
basit bir iplik yuma verdi. Gerekten de ihtiyacmz olan ey ok kk bir eydir! Ama o
olmazsa, labirentin iindeki macera umutsuzdur.

Kk ey yakndadr. En tuhaf da, o korkun labirenti yaratan bilimadamnn tam da

gnahkr kraln hizmetindeyken, zgrle ynelik giriimlere yardmc olmasdr. Fakat
kahraman-yrek el altnda olmaldr. Daidalos yzyllarca, sanat-bilim adam tipini temsil etti:
artc biimde kaygsz, sosyal yargnn olaan snrlarnn tesinde duran, ann deil
sanatnn ahlakna bal olan, neredeyse eytani bir insan tipini. nanm, cesur ve doruyu
bulmasyla bizi zgr klacak kahramandr o.

Ve biz de imdi, Ariadne gibi ona ynelebiliriz. pliinin ynn insan imgeleminin
tarlalarndan derlemitir. Yzyllarca iftilik, onlarca yllk ar hasat, saysz yrek ve elin
abas bu skca sarlm iplik dzlemesine, ayrlmasna ve sarlmasna gitmitir. Dahas,
maceray tek bana gze almamz dahi gerekmez; nk her adan kahramanlar bizden
nce gitmitir; labirent iyice bilinmektedir; bize kalan yalnzca kahraman yolunun ipliini
izlemektir. Ve nerede bir nefret bulacamz dnrsek orada bir tanr bulacaz; nerede bir
bakasn ldrmeyi dnsek orada kendimizi ldreceiz; nerede da doru yol almay
umsak orada kendi varlmzn merkezine geleceiz; nerede yalnz olduumuzu sansak
orada btn dnyayla birlikte olacaz.

 2. Tragedya ve Komedya

Btn mutlu aileler birbirine benzer; mutsuz her ailenin mutsuzluuysa kendine
hastr. Kont Lev Tolstoy, modern kahraman Anna Kareninann ruhsal paralanmasn
anlatt roman bu can alc szcklerle amt. Bu akl kark e, anne ve krce bir
tutkuya kaplm metresin kendini trenin altna atmasndan -bylece daha nce ruhunun
bana gelen eyin simgesi olan bir tavrla yolunu kaybetmilik trajedisini sona erdirmesinden-
bu yana geen zaman boyunca, karmakark ve kesintisiz bir romanslar, gnlk haberler ve
kayda gememi ac lklar korosu labirentin eytan-boasnn huzuruna kmaktadr: iyi
huylu olduu zaman dnyann yaam veren ilkesi olan tanrnn fkeli, ykc, delirtici yn olan
boann huzuruna. Modern romans, tpk eski Yunan tragedyas gibi, gn yaamak demek
olan paralanmann srrn ne karr. Mutlu son, hakl olarak yanl bir sunum diye
aalanmaktadr; nk dnya, bildiimiz kadaryla, grdmz kadaryla, bir tek son
sunar: lm, zlme, paralanma ve sevdiimiz biimlerin kayboluuyla kalbimizin armha
gerilmesi.

Acma, insann skntlarnda yer tutan ve sabit olan eyin varlnda akla egemen
olan ve onu ac eken insanla kaynatran histir. Dehet, insan skntlarnda yer tutan ve
sabit olan herhangi bir eyin varlnda akla egemen olan ve onu gizli bir nedenle kaynatran
histir.{30} Gilbert Murraynin, Aristotelesin Poetikasnn{31} Ingram Bywatera ait evirisinin
nsznde belirttii gibi, trajik katharsis (yani, tragedya izleyicisinin duygularnn acma ve
korku deneyimi yoluyla arnma ya da temizlenmesi), hadm boa tanr Dionysosun festival
ve dinsel oyununun ilevi olan eski bir trensel katharsise (topluluun gemi yln, o yal
gnah ve lm hamalnn pisliinden ve zehrinden arnmasna) karlk gelmektedir.
Meditasyon yapan zihin, dinsel oyunda lm sergilenen vcutla deil, onun iinde bir sre
yaam olan ve bu sre iinde yanlsamay giyinmi gereklik olan (ayn anda hem ac eken
hem gizli neden olan), benliklerimizin insann yzn karman orman eden tragedya{32}
lml erevemizi blp sarsarak dattnda benliklerimizin iine kt alt katman olan
o kesintisiz yaam ilkesiyle birlemektedir.

rn, grn, istediin ekil ya da isimle,

Ey Da Boas, Yz Bal Ylan,

Yanan Alev Aslan!
Ey Tanr, Canavar, Gizem, gel!{33}

 Trajik sanat deneyimini mantn, uzay ve zaman dnyasndaki ans anmzn
duygusal balarnn lm, tam da kendi yok oluumuzun pnde zaferini kutlayan ve
sarslan evrensel yaam tanymz ve ilgimizin ona kay, bu amorfati, kader sevgisi,
kanlmaz lm olan kadere duyulan ak oluturur: onun neesi, kurtarc cokusu oradadr:

Sonum geldi, dal Jpiterin ua olan, ergin olan benim;
Gece yars Zagreusun gittii yere ben de giderim;
Onun gkgrlts lna dayandm;
Kzl, kanl lenlerinde bulundum;
Yce Anann da ateini tuttum ellerimde;
zgr Braklmm ve
Zrhl Rahiplerden Bir Bakkhos demiler bana. {34}

Modern edebiyat byk lde nmzde, evremizde ve iimizde gezinen hastalkl
umutsuz durumlarn cesur ve tam bilgili bir gzlemine adanmtr. Holokosttan yaknmaya
ynelik doal drtnn - sulamak iin ya da honutsuzluk belirtmek iin- bastrld yerde,
(bizim iin) eski Yunanlarnkinden daha etkili bir tragedya sanat tm hametiyle ortaya kar:
tanrnn yalnz zengin evlerinin deil sradan evlerin felaketlerine de, kamlanm ve ac dolu
her bir yzn felaketlerine de ortak sayld demokrasinin gereki, iten ve deiik llerde
ilgin olan bir trajedi. Ve tatsz ihtiam ho gsterecek bir cennet, gelecekteki huzur ve
kefaret yoktur, yalnzca koyu karanlk, doyumsuzluun boluu, rahimden dar srf
baarszla urasn diye frlatlm yaamlar tutup tutup yemek vardr.

Btn bunlara kyasla bizim kk baar yklerimiz acnas eylerdir. Baarszln,

kaybn, hayal krklnn ve ironik tatminsizliin nasl bir acyla, dnyann en kskanlacak
kiilerinin bile kann emdiini ok iyi biliriz! Bu yzden de komedyaya tragedyann yksek
dzeyini vermeyi arzulamayz. Komedya satir olarak kabul edilebilir bir eydir, elence olarak
ho bir ka ortamdr, fakat sonsuza dek sren mutluluk masal ciddiye alnamaz;
ocukluun, yaknda korkun biimde renilecek olan gerekliklerden korunmu o masal
lkesine aittir; bu masal tpk cennet mitinin, yaam geride brakm ve kalpleri geceye alan
son kap iin hazrlanmas gereken yallara gre olmas gibi - arbal, modern Bat
saduyusunun, peri masal, mit ve ilahi kurtulu komedyalarnda sunulan gerekliklerin tam bir
yanl anlalmas zerine kurulmu olmas gibi. Bunlar, antik dnyada tragedyadan daha
yksek dzeyde, daha derin bir doruya, daha g bir kavraya, daha salam bir yapya ve
daha btnlkl bir vahye ait saylrlard.

Peri masalnn, mitin ve ruhun ilahi komedyasnn mutlu sonu, bir eliki olarak deil,
insann evrensel trajedisinin almas olarak okunmaldr. Nesnel dnya olduu gibi kalr, fakat
zne iindeki bir vurgu kaymas yznden dnm gibi grnr. Daha nce yaamn ve
lmn olduu yerde, artk sabreden varlk grnr - bir ksenin iinde kaynayan su nasl bir
kabarcn kaderine ya da kozmos nasl yldz galaksilerinin belirip kaybolmalarna kaytszsa,
o da zamann ini klarna kaytszdr. Tragedya biimlerin sarslmas ve bizim biimlere
ballmzdr; komedyaysa yenilmez yaamn vahi ve aldrsz, tkenmez neesidir. Bu
yzden ikisi, her ikisini de kapsayan ve her ikisinin de bal olduu tek bir mitolojik tema ve
deneyimin iki terimidir: birlikte, yaam denen vahyin btnln oluturan ve bireyin, eer
gnah (tanrsal iradeye itaatsizlik) ve lmn (lml biimle zdeleme) yaylmndan
arnacaksa (katharsis = purgatorio) bilmek ve sevmek zorunda olduu, ini ile k (kathodos
ve anodos) olan iki terim.

Her ey deiir; hibir ey lmez. Ruh gezinir, imdi buradadr, sonra orada ve istedii
ekle girer. ... Bu yzden bir zamanlar olmu olan artk yoktur ve olmam olan vardr; ve
bylece btn hareket evriminden yeniden geilir.{35} Yalnzca bu ebedi, yokolmaz,
anlalmaz Benliin barnd vcutlar bir sona sahiptir.{36}

Tragedyadan komedyaya uzanan karanlk i yolun kendine has tehlike ve tekniklerini

ortaya karmak tam olarak mitolojinin ve peri masalnn grevidir. Bu yzden olaylar
fantastik ve gerekddr: fiziksel deil psikolojik zaferleri temsil ederler. Efsane gerek bir
tarihsel kii zerine olsa bile, zafer dolu eylemler yaam benzeri deil, d benzeri tasvirlerle
aktarlr; nk konu dnyada yle ve yle yaplmas deildir; konu, dnyada unun bunun
yaplmasndan nce, hepimizin bildii ve dlerinde ziyaret ettii labirentin iinde bu baka,
daha nemli, temel eyin gereklemesi gerektiidir. Mitolojik kahramann geii ans eseri
yer stnde olabilir; aslnda ie dorudur, belirsiz engellerin ald ve oktandr unutulmu,
kayp glerin dnyann ekil deiimi iin hazr klnd, canlandrld derinliklere dorudur.
Bu grev baarldktan sonra, yaamn, zaman iinde iyice paralara ayrlan, bolua
yaylm, o ska grlen iren felaketin korkun ykmlar altnda umutsuzca ac ekmesi
son bulur; fakat korkusu hl gzle grnr, ac lklar iddetlidir, her eyi kaplayan, her
eyi destekleyen bir akla ve kendi fethedilmemi gcnn bilgisiyle anlalr olur. Normalde
k geirmez olan maddesinin uurumlarnda grnmez biimde parldayan ktan bir eyler,
artan bir kkremeyle ne atlr. O zaman korkun sakatlanmalar yalnzca ikin, yokolmaz bir
sonsuzluun glgeleri olarak grnr; ve dnya, alemlerin yeni, muazzam, meleksi, ama belki
de sonuta tekdze olan o siren mziiyle nlar. Mutlu aileler gibi, mitler ve kurtarlm
dnyalar da hep birbirine benzer.

3. Kahraman ve Tanr

Kahramann mitolojik macerasnn standart yolu gei ayinlerinde sunulan formln

bytlm halidir: ayrlma-erginlenme-dn: buna monomitin ekirdek birimi denebilir.{37}

Bir kahraman olaan dnyadan kp doast tuhaflklar blgesine doru ilerler:

burada masals glerle karlalr ve kesin bir zafer kazanlr: kahraman bu gizemli
maceradan benzerleri zerinde stnlk salayan bir gle geri dner.

Prometheus gklere kt, tanrlardan atei ald ve aa indi. ason, gemisiyle

arpan Kayalarn arasndan bir mucizeler denizine yelken at, Altn Postu koruyan
canavar yendi ve hakk olan tac bir gaspdan geri almak iin gereken g ve postla geri
dnd. Aineias yeraltna indi, rkn ller nehrini geti, bal beki kpei Kerberosa et
verdi ve sonunda l babasnn hayaletiyle konutu. Her ey onun iin anlalr oldu: ruhlarn
kaderi, kurmak zere olduu Romann kaderi, ve bilgelikle nasl her beladan kanabilecei
ya da ona katlanabilecei.{38} Fildii kapdan geerek dnyadaki iine geri dnd.

Kahramann grevinin glklerinin ve engin bir ekilde dnlp ciddiyetle yerine

getirildii zamanki yce belirtisinin harika bir rnei, Buddhann geleneksel Byk Mcadele
efsanesinde bulunmaktadr. Gen prens Gautama Sakyamuni at Kanthakaya binerek
babasnn sarayndan gizlice ayrlr, muhafzl kapdan mucizevi biimde geer, gecenin iinde
drt arp altm bin ilahn mealesi eliinde ilerler, bin yz yirmi sekiz arnlk grkemli bir
nehirde hafife duraksar ve sonra tek bir kl darbesiyle kendi soylu buklelerini koparr, kalan
iki parmak geniliindeki sa saa kvrlr ve banda dmdz durur. Bir rahibin klna girerek
dnyada bir dilenci gibi gezinir ve bu amaszca dolanma yllar srasnda meditasyonun sekiz
aamasna ulaarak onlar aar. Bir ilehaneye ekilir, gcn alt yl daha byk mcadeleye
harcar, sadelii en yksek derecesine gtrr ve neredeyse lr gibi olur, ama iyileir. Daha
sonra ileci gezginliin ok kat olmayan yaamna dner.

Bir gn dnyann dou ksmn kaplayan bir aacn altna oturur ve aa onun
varlyla aydnlanr. Sujata adl bir gen kz gelip ona altn bir kaptan pirin st sunar ve o
bo kab bir nehre att zaman kap suyun tersine gider. Bu zafer annn geldiinin iaretidir.
Ayaa kalkar ve tanrlarn bezedii ve bin yz yirmi sekiz arn geniliinde olan bir yolda
ilerler. Ylanlar ve kular ve ormanlarn ve tarlalarn ilahlar ona iekler ve gksel kokularla
elik eder, tanrsal korolar ark syler, on bin dnya kokular, iekler, sesler ve selamlama
barlaryla kaplanr; nk o byk Aydnlanma Aacna, altnda evreni kurtaraca Bo
Aacna giden yoldadr. Kesin bir kararllkla Bo Aacnn dibine, Kprtsz Noktaya yerleir
ve yanna hemen Kama- Mara, ak ve lm tanrs yanar.

Korkun tanr bir filin stnde ve bin elinde silahlar tayarak gelir. nnde altm
fersah, sanda altm fersah, solunda altm fersah ve ardnda dnyann ucuna dek uzanan
askerle evrilidir. Evrenin koruyucu tanrlar kar, fakat Gelecein Buddhas aacn altnda
kprdamadan durur. O zaman tanr, ona saldrp onun younlamasn krmaya alr.

Dman hortumlar, kayalar, imek ve alev, keskin keli duman silahlar, yanan
kmrler, scak kller, kaynar amurlar, fokurdayan kumlar ve drt kat karanlkla, Kurtarcya
saldrd, fakat btn silahlar, Gautamann on kusursuzluunun gcyle gksel ieklere ve
merhemlere dnt. O zaman Mara ekici hizmetilerle birlikte kzlar Arzu, zlem ve
ehveti ard, fakat Yce Varlkn zihni bulanmad. Tanr, sonunda Kprtsz Noktada
kendisinin oturmas gerektiini syledi, ustura kadar keskin diskini fkeyle frlatt ve ordusuna
dalarn sarp kayalaryla saldrmalarn emretti. Fakat Gelecein Buddhas yalnzca elini
parmak ularyla yere dokunmak iin kprdatt ve bylece Toprak tanrasndan orada
oturmann onun hakk olduuna tanklk etmesini diledi. Tanra yz, bin, yz bin kkreyile
tanklk etti, bylece Dmann fili Gelecein Buddhasna boyun eerek yere kt. Ordu bir
anda dald ve btn dnyalarn tanrlar iek talar datt.

Gn batmadan ilk zaferini kazanm olan fatih, gecenin ilk nbetinde daha nceki
varolularnn bilgisini edindi, ikinci nbetinde her eyi bilen tasavvurun tanrsal gzn ve
son nbetinde nedenler zincirinin kavrayn. Gn aarrken mkemmel aydnlanmay
yaamt.{39}

Daha sonra yedi gn boyunca, -artk Buddha, Aydnlanm olan- Gautama saadet
iinde hareketsiz oturdu; yedi gn boyunca aydnlanmaya ulat noktadan uzak durdu ve
onu seyretti; yedi gn boyunca oturduu yer ile durduu yer arasnda gidip geldi; yedi gn
boyunca tanrlarn dedii bir yerde barnd ve btn neden ve sonular retisini inceledi;
yedi gn boyunca Sujata adl kzn ona altn bir kapta pirin st getirdii yerdeki aacn
altnda oturdu ve orada, Nirvanann holuu retisi zerine meditasyon yapt; baka bir
aaca geti ve yedi gn sren byk bir frtna koptu, fakat Ylanlarn Kral kklerin
arasndan kt ve boynunu uzatarak Buddhay korudu; sonunda, Buddha drdnc bir
aacn altnda hl zgr kalmann tatllyla elenerek oturdu. Sonra dncesinin aktarlp
aktaramayacandan phelendi ve bilgelii kendisine saklamay dnd; fakat tanr Brahma
ycelerden, onun tanrlarn ve insanlarn retmeni olmasn dilemek iin indi. Buddha
bylece yolu gstermeye ikna edilmiti.{40} Ve o insanlar arasnda, paha biilmez hediyesini,
yani Yolun bilgisini sunarak gezmek zere ehirlere gitti.{41}

Eski Ahit, srailin Msr toprandan ayrlnn nc aynda halkyla birlikte Sina
lne gelen Musa efsanesinde de benzer bir olay anmaktadr: srail orada adrlarn daa
kar kurar. Ve Musa Tanrnn yanna kt, ve Rab ona dadan seslendi. Rab ona Emirleri
verdi ve Musaya bunlarla birlikte, Rabbin halkna, sraile dnmesini emretti.{42}

Yahudi halk efsanesi vahiy gn boyunca Sina Dandan deiik grltlerin geldiini
syler. Durmakszn alan borularn elik ettii imekler halk ar korkuya ve titremeye
sevketti. Tanr gkleri bkt, yeri oynatt ve dnyann snrlarn sarst ki, derinler titredi ve
gkler korkuya kapld. Onun grkemi atein, depremin, frtna ve dolunun drt eiinden
geti. Dnya krallar saraylarnda titredi. Yerin kendisi llerin dirilme vaktinin geldiini ve
yuttuu kurbanlarn kann ve zerlerini rtt katledilmilerin bedenlerini demesi
gerekeceini dnd. Yer, On Emirin ilk kelimelerini duyuncaya dek sakinlemedi.

Gkler yarld ve Sina Da yerden kopup ykseldi, yle ki evresini kaln bir bulut
kaplarken ba gkleri deldi ve lahi Tahtn ayaklarna dokundu. Levililer iin, geri kalanlar
Altn Buzaya taparken Tanrya sadk kalm olan bu tek kabile iin talarla birlikte yirmi iki
bin melek belirdi Tanrnn bir yannda. te yannda her biri Israillilerin her biri iin ateten
birer ta tayan alt yz bin, bin be yz ve elli melek vard. nc yanda bu meleklerin
iki kat vard; drdnc yanda ise saylamayacak kadar oktular. nk Tanr tek bir ynden
deil, her ynden ayn anda belirdi, ama bu Onun grkeminin dnyay olduu kadar gkleri de
doldurmasn engellemedi. Saylamayacak kadar ok olmalarna ramen Sina Danda bir
kalabalk yoktu, kargaa yoktu, herkese yer vard.{43}

Yaknda greceimiz gibi, ister Dounun engin, neredeyse okyanus byklndeki

imgelerinde, ister eski Yunanlarn gl anlatlarnda ya da ister Incilin muhteem
efsanelerinde olsun, kahramann maceras normal olarak yukarda anlatlan ekirdek birimin
kalbn izlemektedir: dnyadan ayrlma, birtakm g kaynaklarna dalma ve yaam yenileyen
bir dn. Batnn Musann On Emiriyle kutsanmas gibi, Btn Dou da Gautama
Buddhann getirdii ltufla -onun o enfes yi Yasa retisiyle- kutsanmtr. Eski Yunanlar
atei, btn insan kltrnn ilk desteini, Prometheuslarnn dnyay aan kahramanlna
ve Romallarda, dnyalarn destekleyen ehirlerinin kuruluunu, fethedilen Troiadan ayrlp
llerin o tekinsiz yeralt dnyasn ziyaretinin ardndan Aineiasa baladlar. Her yerde, hangi
alanda olursa olsun (dinsel, politik ya da kiisel), gerekten yaratc olan eylemler dnyadaki
bir lmn sonucu olarak sunulmutur; ve kahramann var olmad, yeniden domu,
yceltilmi ve yaratc gle donatlm biri olarak geri gelmesini salayan dnem konusunda
da insanlk hemfikirdir. Bu yzden, hep sergilenmi olan yeniden grmek iin, bir dizi
kahraman figrn evrensel macerann klasik aamalarndan geerken izlemek yeterli olur. Bu
yalnzca bizim bu imgelerin ada yaam iin tad anlam deil, insan ruhunun,
yetenekleri, gleri, deiimleri ve bilgelii asndan birliini anlamamz salayacaktr.

zleyen sayfalar bir btn macera eklinde, Sradan Adamn kaderinin dnyadaki
simgesel tayclarndan bazlarnn yksn sunacaktr. lk byk aama, yani ayrlma ya
da yola kma, Ksm I, Blm Ide be balkla gsterilecektir: (1) Maceraya ar, ya da
kahramann seilmesinin iaretleri; (2) arnn Reddedilii, ya da tanrdan kama
budalal, (3) Doast Yardm, kendisi iin uygun macerasn stlenmi olana gelen
beklenmedik yardm; (4) lk Eiin Almas ve (5) Balinann Karn, ya da gecenin diyarna
gei. Erginlenmenin snavlar ve zaferleri aamas Blm II'de alt balkla belirecektir: (1)
Snavlar Yolu, ya da tanrlarn tehlikeli yn; (2) Tanrayla Karlama (Magna Mater), ya
da ocukluk mutluluunun yeniden elde edilmesi; (3) Batan karc olarak Kadn,
Oidipousun anlamas ve acs; (4) Babann Gnln Alma; (5) Tanrlatrma; ve (6) Nihai
dl.

Ruhsal enerjinin dnyada srekli evrimi iin kanlmaz olan ve uzun inzivann
topluluk asndan aklanmas olan dn ve toplumla yeniden kaynamay kahramann
kendisi hepsinden de g bir zorunluluk olarak grebilir. nk eer baardysa, Buddha gibi
tam bir aydnlanmann derin huzuruna ulatysa, bu deneyimin mutluluunun dnyann aclar
karsnda umuda ya da ilgi kaybna yol ama tehlikesi vardr; ya da ekonomik sorunlara
gmlm insanlara aydnlanma yolunu bildirmek zmsz bir sorun gibi grnebilir. Ve dier
yandan, eer kahraman btn balang snavlarna girmeden, Prometheus gibi hedefine
(iddet, el abukluu ya da ans yoluyla) kolayca ulap dnya iin istedii ltf elde ettiyse,
o zaman dengesini bozduu gler onu iten ve dtan paralayacak kadar serte geri
tepebilir - Prometheus gibi kendi zarar grm bilindnn kayasna zincirlenebilir. Ya da,
nc bir biimde, eer kahraman gvenli ve istekli dnn yaparsa, yardma geldikleri
tarafndan ylesine bo bir yanl anlalmayla ve ilgisizlikle karlanabilir ki, yaptklar hibir
anlam tamayabilir. lerideki blmlerin ncs bu olaslklarn tartmasn alt altbalk
altnda sonulandracaktr: (1) Dnn Reddedilii, ya da inkar edilen dnya; (2) Byl
Ka, ya da Prometheusun ka; (3) Dardan Gelen Kurtulu; (4) Dn Eiinin
Almas, ya da sradan dnyaya dn; (5) ki Dnyann Ustas; (6) Yaama zgrl,
nihai dln doas ve ilevi.{44}

Monomitin karmak kahraman srad yetenekleri olan bir kiidir. Ska toplumu
tarafndan dllendirilir, sk sk tannmaz ya da reddedilir. O ve/veya kendini iinde bulduu
dnya simgesel bir eksiklik duymaktadr. Peri masallarnda bu belli bir altn yzn yokluu
kadar hafif olabilirken, kyamet tasavvurunda btn dnya fiziksel ve ruhsal yaam ykma
uram ya da urama noktasna gelmi olarak gsterilebilir.

Tipik olarak peri masalnn kahraman kendi blgesine ait, mikrokozmik, mitin
kahraman ise dnya tarihine ait, makrokozmik bir zafer elde eder, ilki -srad glerin ustas
haline gelen en gen ya da kmsenmi ocuk- kiisel zorbalarna kar stnlk elde
ederken, ikincisi macerasndan geriye bir btn olarak toplumunun yenilenme aralarn
getirir. mparator Huang Ti, Musa ya da Aztekli Tezkatlipoka gibi kabilesel ya da yerel
kahramanlar tek bir halka ltuflarn sunarlar; evrensel kahramanlar -Muhammed, sa,
Gautama Buddhabtn dnya iin bir mesaj getirir.

Kahraman gln ya da budala, eski Yunan ya da barbar, kibar ya da Yahudi olsun,

yolculuu temelde ok az deiir. Halk masallar kahramanca eylemi fiziksel olarak gsterir,
yksek dinler yaplan ii ahlaksal olarak sunar; yine de, macerann morfolojisinde, katlan
karakterlerde, elde edilen zaferlerde artc lde az eitlilik bulunacaktr. Eer arketipsel
kalbn u ya da bu temel esi belli bir peri masal, efsane, ayin ya da mitten karlmsa bu
bir ekilde sezdirilmelidir - ve karma ilemi, hemen imdi greceimiz gibi, rnein tarihi ve
patolojisi konusunda ciltler dolusu konuabilir.

Ksm II, Kozmogonik evrim, baarl kahramana vahiy olarak ltfedilmi dnyann
yaratl ve yok ediliine dair byk ryeti ele alyor. Blm I, Yayllar, evren biimlerinin
hilikten k zerinde duruyor. Blm II, Bakireden Doum, dii gcn, nce Evrenin
Annesi olarak kozmik bir lekteki, sonra Kahramann Annesi olarak yine insan dzlemindeki
yaratc ve kurtarc rollerinin gzden geiriliidir. Blm III, Kahramann Dnmleri, tipik
aamalar boyunca, insan rknn efsanevi tarihinin, rkn deien gereksinimlerine gre
sahnede deiik biimlerde grnen kahramann izini srmektedir. Ve Blm IV, zller,
nce kahramann, sonra da ortaya kan dnyann ngrlm sonunu anlatyor.

Kozmogonik evrim btn ktalarn kutsal yazlarnda artc bir tutarllkla

sunulmutur,{45} ve kahramann macerasna yeni ve ilgin bir yn vermektedir; nk bylece
tehlikeli yolculuun bir balanma deil yeniden balanma, keif deil yeniden keif abas
olduu anlalmaktadr. Aranan ve tehlikeli biimde elde edilen tanrsal glerin daha en
bandan beri kahramann kalbinde olduu ortaya kar. O, kim olduunu renen ve bylece
olmas gereken gcnn uygulamasna geen kraln oludur - bu unvann tam olarak ne
demek olduunu renen Tanrnn oludur. Bu bak asyla kahraman, hepimizin iinde
sakl duran, yalnzca bilinmeyi ve yaama katlmay bekleyen tanrsal yaratc ve kurtarc
imgenin simgesidir.
 Bir, birok olan Bir iin blnmemi kalr, fakat her paras sa'dr, diye okuruz gen
Aziz Simeon'un (MS 949-1022) yazlarnda. Onu evimde grdm, diye srdrr aziz.
u gnlk eyler arasnda O beklenmedik biimde belirdi ve benimle sze dklemez
biimde birlemi ve kaynam oldu, ve atein demirin, n camn zerinden gemesi
gibi arada bir ey olmakszn zerimden geti. Ve O beni ate gibi ve k gibi yapt. Ve
ben daha nce grdm ve uzanda durduum ey oldum. Bu mucizeyi size nasl
aktaracam bilemiyorum. ... Doal olarak bir insanm ve Tanrnn kucaklamasyla
Tanrym.{46}

Benzer bir ryet apokrifal Havva Incili iinde anlatlmaktadr. Yce bir dan stnde
durdum ve devasa bir adam ve bir de cce grdm; ve bir gkgrlts sesi duyar gibi oldum
ve duymak iin yaklatm; ve bana konutu ve dedi ki: ben senim ve sen bensin, ve nerede
olursan ol oradaym. Her eyde varm, ve ne zaman istersen, sen toplarsn Beni; ve Beni
toplayarak Kendini toplarsn.{47}

kisi -kahraman ve yce tanr, arayan ve bulduu-, kendini yanstan, dtaki dnyann
gizeminin tpks olan tek bir gizemin ii ve d olarak anlalr. Yksek kahramann byk
grevi, okluktaki bu birliin bilgisine ulamak ve onu bilinir klmaktr.

 4. Dnyann Gbek Delii

Kahramann baarl macerasnn sonucu, yaamn dnyann gvdesine aknn

kilidini amak ve onu serbest brakmaktr. Bu ak mucizesi fiziksel terimlerle bir yiyecek
maddesinin evrimi gibi, dinamik biimde bir enerji ak gibi, ya da ruhsal biimde bir iyiliin
davurumu gibi ifade edilebilir. Bu tr deiik imgeler kolayca yer deitirir, tek bir yaam
gcnn younlamasnn derecesini temsil ederler. Bereketli bir hasat Tanrnn inayetinin
iaretidir; Tanrnn inayeti ruhun besinidir; imek verimi arttran yamurun habercisidir ve
ayn zamanda Tanrnn serbest kalm enerjisinin davurumudur. nayet, besin, enerji: bunlar
yaayan dnyaya dklr ve dtkleri yerde yaam lme ayrr.

Sel, giri noktas evrenin simgesel emberinin merkezi olan grnmez bir kaynaktan,
Buddha efsanesi de evresinde dnyann dnd sylenen Kprtsz Noktadan{48} kar. Bu
noktann altnda, dnyann yaratcsnn tanrsal yaam veren enerjisi ve tz, lmsz
varln dnyalar yaratan yan olan, uurumun sularn simgeleyen ejderhann, kozmik ylann
dnyaya destek olan ba vardr.{49} Yaam aac, yani evrenin kendisi bu noktadan byr.
Kkleri arln tayan karanlktadr; zirvesinde altn gne kuu tnemitir; dibinde bir
pnar, bitmez tkenmez bir kuyu fkrr. Ya da figr, tepesinde bir k lotusu gibi bir tanrlar
ehri ve iinde deerli talarla aydnlanan demonlar ehri olan kozmik bir da olabilir. Yine,
figr, bu noktada oturmu ya da durmakta olan (sz gelimi Buddhann kendisi ya da dans
eden Hindu tanras Kali) ya da aaca balanm (Attis, sa, Wotan) kozmik bir kadn ya da
erkek olabilir; nk Tanrnn yeniden doumu olarak kahramann kendisi, dnyann gbei,
sonsuzluun enerjilerinin zamana kart doum noktasdr. Bu yzden Dnya Gbei
srekli yaratmn bir simgesidir: btn her eyin iinde barnan u srekli canlanma mucizesi
sayesinde dnyann sregitmesinin dayankllnn srr.

Kuzey Kansas ve gney Nebraska Pawneeleri arasnda, Hako ayini srasnda aman
ayayla bir daire izer. Daire bir yuvay temsil eder, dedii sylenir amann, ve ayakla
izilir, nk ahin yuvasn peneleriyle yapar. Yuvasn yapan kuu taklit ediyorsak da,
eylemin bir baka anlam daha vardr; insanlar iinde yaasn diye dnyay yapan Tiraway
dnyoruz. Eer yksek bir tepeye kar ve evreye baknrsanz, gn her ynden yere
dediini greceksiniz ve bu dairesel alanda insanlar yaar. Bu yzden yaptmz daireler
yalnzca yuvalar deildir, ayrca Tirawa-atiusun btn insanlarn yaama yeri iin yapt
daireyi de temsil eder. Daireler akraba gruplar, klan ve kabileyi de karlar.{50}

 Levha I. Canavar Terbiyecisi (Smer).

Cennetin kubbesi dnyann kelerine yaslanr, bazen drt kral, dev, fil ya da
kaplumbaa karyatitiyle desteklenir. Dairenin kareletirilmesine dair matematik sorusunun
geleneksel nemi buradan gelir: gksel olann dnyevi biimlere dnmnn srrn
saklamaktadr.

Levha II. Tutsak Tekboynuz (Fransa).

Evdeki ocak, tapnaktaki sunak, dnyann tekerleinin gbei, atei yaamn atei
olan Evrensel Annenin rahmidir. Ve barnan -ya da tacn, kulenin, fener ya da kubbenin-
tepesindeki aklk gn gbei ya da orta yeridir: ruhlarn, yaamn ateinde yanm ve
dnya tekerleinin gbeinden, gksel tekerlein gbeinden ykselen dumann ekseni
zerinde dalm sunularn kokusu gibi zamandan sonsuzlua geri geecei gne kaps.{51}

Byle bakldnda gne Tanrnn yeme kab, eti gerekten et ve kan gerekten de
iki olan kurbann zyle dolu bitmez tkenmez bir kutsal ksedir.{52} Ayn zamanda insanln
besleyenidir. Oca yakan gne tanrsal enerjinin dnyann rahmiyle iletiimini simgeler -
ayrca iki tekerlei birletiren ve dndren eksendir. Gne kaps boyunca enerji evrimi
sreklidir. Tanr alalr ve buna karlk insan ykselir. Ben kapym: benimle her kim girerse,
o kurtulacak ve ie ve da geecek, ve bir ayr bulacak.{53} Benim etimi yemi, kanm
imi olan bana yerlemitir, ve ben de ona.{54}

Hl mitoloji alanndan beslenen bir kltr, insan varlnn her aamas gibi doal
ortam da simgesel telkinlerle yaatlr. Tepeler ve aalklarn kendi doast korucuyular
vardr ve dnyann yaratlna dair yerel tarihin herkese bilinen hikyeleriyle balantldrlar.
Dahas, orada burada zel trbeler vardr. Nerede bir kahraman domu, bir i yapm ya da
hilie gemise, o yer belirlenir ve kutsanr. Orada mkemmel merkezilik mucizesini belirtmek
ve yaymak iin bir tapnak dikilir; nk buras bollua geiin mekndr. Bu noktada biri
sonsuzluu kefetmitir. Bu saha, bu yzden, verimli bir meditasyona yardmc olabilir. Bu tr
tapnaklar, kural olarak trbe ya da sunak Bitmez Tkenmez Noktann simgesi olarak
merkezde olmak zere, dnya ufkunun drt ynn yanstacak ekilde tasarlanr. Tapnak
binasna giren ve mihraba doru ilerleyen kii gerek kahramann eylemini taklit etmektedir.
Amac, kendi iinde yaam dengeleyen, yaam yenileyen biimin ansn uyandrmann bir
yolu olarak evrensel kalb tekrarlamaktr.

Eski ehirler, orta yerde tanrsal ehir kurucusunun grkemli trbesiyle, drt yne ak
kaplarla birer tapnak gibi ina edilmilerdir. Yurttalar bu simgenin snrlar iinde yaayp
alr. Ve ayn anlayla, ulusal ve dnyevi dinlerin egemenlik alanlar birtakm ana ehirleri
merkez alarak geliir: Bat Hristiyanl Roma, slam Mekke evresinde. Dnyann her
yerindeki, hepsi de merkezinde Kbe olan dnya - leinde bir tekerlein ubuklar gibi
duran Muhammedi topluluun gnde be kere ahenkle yere eilmesi, her birinin ve hepsinin
Allahn iradesine boyun eiinin (slam) byk, canl bir simgesini oluturur. nk Odur,
diye okuruz Kuran'da, yaptnz her eyin dorusunu gsterecek olan.{55} Ya da yine:
byk bir tapnak herhangi bir yerde kurulabilir. nk, sonuta, Her ey her yerdedir ve
herhangi bir yer gcn yata olabilir. Herhangi bir imen tanesi, mitte, kurtarc figr yerine
geebilir ve arayan gezgini kendi kalbinin sanctum sanctorumuna{56} yneltebilir.

yleyse, Dnya Gbei her yerde hazr ve nazrdr. Ve varolan her eyin kayna
olduundan, dnyann hem iyi hem de kt bolluunu ortaya karr. irkinlik ve gzellik,
gnah ve erdem, haz ve ac eit lde onun rndr. Tanr iin her ey adil ve iyi ve
dorudur, der Herakleitos; fakat insanlar baz eyleri yanl, baz eyleri doru sayar.{57}
Yani dnyann tapnaklarnda tapnlan figrler hi de hep gzel, hep iyi kalpli, hatta ille de
erdemli deildir. Eybn Kitabnn tanrs gibi, insani deer llerini fazlasyla aarlar. Ve
ayn ekilde, mitoloji ar erdemli insan en byk kahraman saymaz. Erdem, btn kartlk
iftlerinin tesine geen artan kavraya pedagojik giritir. Erdem, ben-merkezli egoyu bastrr
ve kiist merkezlilii olas klar; fakat bu baarldnda, bizim egomuzun ya da bakasnn
egosunun acs ya da hazz, kt huyu ya da erdemi ne olacaktr? Hepsinden te, yleyse
akn g her eyde, harika ve deerli olan her eyde, derin hrmetimiz olan her eyde yaar.

nk Herakleitosun belirttii gibi: Benzemeyenler bir araya gelir ve farklardan en

gzel uyum doar ve her ey atmayla ortaya kar.{58} Ya da yine, air Blaketen alrsak:
Aslanlarn kkremesi, kurtlarn ulumas, frtnal denizin uultusu ve yok edici kl, insan
gznn alamayaca kadar ok byk olan sonsuzluun paralardr.{59}

Yorubalanddan (Bat Afrika), dzenbaz tanr Eduyla ilgili bir hikye bu g durumu
canl bir biimde aktarr. Bir gn, bu tuhaf tanr iki tarla arasndaki bir yolda yryordu. ki
tarlada iki iftinin altn grd ve onlara bir oyun oynamaya karar verdi. Bir yan krmz,
dier yan beyaz, n yeil ve arkas siyah olan bir apka giydi bana [bunlar drt Dnya
Ynnn renkleriydi: yani Edu, Merkezin, axis mundinin ya da Dnya Gbeinin bir
kiilemesiydi]; bylece iki dost ifti kye, eve gittiinde, biri tekine, Bugn geen beyaz
apkal ihtiyar grdn m? deyince teki, Yo, apka krmzyd, deyiverdi. ilki itiraz etti,
Hayr; beyazd. Ama krmzyd, diye srar etti dieri, gzlerimle grdm. Eh, kr olmalsn,
dedi ilki. Sarhosun sen, dedi dieri. Sonra tartma geliti ve dvmeye baladlar.
Birbirlerini baklamaya kalknca, komular onlar tutup yarg iin kabile efine gtrld.
Edu da mahkeme srasnda kalabalk iindeydi ve ef doru olann ne olduuna karar
veremeyince, ihtiyar dzenbaz ortaya kt, yapt kaba akay aklad ve apkay gsterdi.
kisinin tartmas kanlmazd, dedi. Canm yle istedi. Kargaa yaratmak en byk
elencemdir. {60}

Ahlaknn hiddetle, trajik airinse acma ve ylgyla dolaca noktada, mitoloji,

yaamn btnn devasa, dehet verici bir ilahi Komedyaya eviriyor. Onun Olimposu
gl hi de hayalci olmayp yaamn, Tanrnn, Yaratcnn sertlii olarak kabul
edebileceimiz sertliiyle serttir. Bu adan, mitoloji trajik yaklam bir bakma histerik ve tek
bana ahlaki yargy da dar grl gsteriyor. Yine de katlk, grdmz her eyin, acdan
etkilenmeden sregiden bir gcn refleksi olduunun gvencesiyle dengeleniyor. Bu yzden,
zaman iinde doup len btn ben-merkezli, atan egolarn hepsinde kendini bulan akn
bir anonimliin neesine bulanm ykler, hem acmasz hem de korkusuzdur.

 KISIM I

KAHRAMANIN MACERASI

 BLM I - YOLA IKI

1. Maceraya ar

Bir varm, bir yokmu, evvel zaman iinde, kalbur saman iinde, insanlarn ah yle
olsa, ah byle olsa diye bir dilek dileyip de dileklerinin hemen yerine geldii eski zamanlarn
birinde bir kral yaarm. Ka kz varsa, hepsi de pek gzelmi bu kraln. Ama ille de en
kkleri yok mu, bir gzel, bir gzelmi ki, gnee sen doma ben doaym diyormu. Kraln
saraynn bitiiinde kocaman ve karanlk bir orman, bu ormandaki yal bir hlamur aacnn
altnda da bir kuyu bulunuyormu. Havalar ok scak olduunda, kk prenses saraydan
kp ormana gider, serin kuyunun banda oturup dinlenirmi. Altn bir topu varm, can
skldka havaya atp atp tutarm; en ok sevdii oyunmu bu.

Bir defasnda, aksilik bu ya, kk prensesin havaya att top geri dnp elceizine
gelmemi de yere dm, kuyuya doru yuvarlanmaya balam. Prenses gzleriyle topu
izlemi; top da gide gide cump diye kuyuya dmesin mi! Bir anda kuyunun sularna gmlp
kaybolmu. Bunun zerine prenses alamaya balam; aladka alam, aladka
alam, bir trl ya dinmemi gznde. O byle ac ac szlanp dururken, anszn bir ses
gelmi kulana. Derdin ne gzel prensesim? demi ses. yle ac ac feryat ediyorsun ki, ta
olsa dayanmaz, erir yrei insann. Prenses, bu ses nereden geldi deyip bir sana bakm,
bir soluna bakm, ne grse beenirsiniz? Kocaman kafasn sudan karm suratsz bir
kurbaa. Demek konuan sendin? demi prenses. Ah, Ah! Ben alamayaym da kimler
alasn! Bir altn topum vard, kuyuya dp kayboldu. Kurbaa: Sen alama, prensesim!
Ben bir aresine bakarm, diye cevap vermi. Altn topunu kuyudan karrsam, bana ne
verirsin peki? diye sormu ardndan. Prenses de: Sen ne isterse, canm kurbaacm,
demi. Giysilerimi mi istersin, incilerimi mi, mcevherlerimi mi, yoksa bamdaki u altn tac
m? Hepsi sana feda olsun! Ama kurbaa yle karlk vermi: Giysilerin de senin olsun, inci
ve mcevherlerin de, altn tacn da! Sen yeter ki beni sev, beni arkada edin kendine,
yanndan ayrma! Yemek yiyecein zaman beni kaldr, yanna oturt, senin altn tabandan
yemek yememe, senin bardandan su imeme, senin yatanda uyumama izin ver, baka ey
istemem. Bunlar yapacan syle, ben de kuyuya dalaym, altn topunu karp getireyim
sana. Bu szleri iiten prenses: Peki, istediklerinin hepsini yapacam, yeter ki sen altn
topumu bul getir bana! demi. O byle demi ama, iinden de yle geirmi: u sersem
kurbaann sylediklerine de bak! Kendi gibi kurbaalarn yannda suyun iinde yaar o, hi
insanla arkadalk edebilir mi?

Prenses byle dnedursun, kurbaa ondan sz ald ya, kafasn suya daldrd
gibi kuyunun dibine yollanm, ok gemeden kollarn ve bacaklarn krek gibi kullanarak
yine kp gelmi suyun yzne, aznda tuttuu altn topu frlatp imenlerin zerine atm.
O gzelim oyuncan grnce sevincinden deliye dnm prenses, eilip altn topu yerden
alm. Artk durur mu! Elinde topla hoplaya zplaya uzaklam oradan. Kurbaa arkasndan
seslenmi: Beni brakp nereye gidiyorsun? Beni brakp nereye gidiyorsun? Ben senin gibi
hzl koamam! Ama ne are! Avaz kt kadar vraklamas bir ie yaramam. Hi oral
olmam prenses, koup doru saraya gelmi, zavall kurbaay unutmu hemen. Kurbaa da
ne yapsn, tekrar kuyunun sularna dalm.{61}

Bu, macerann balayabilecei yollardan biridir. Bir hata -grnte yalnzca ans-
beklenmedik bir dnyay ortaya karr ve birey pek iyi anlalamayan glerle bir ilikiye
srklenir. Freudun gsterdii gibi,{62} kazalar yalnzca ans deildir. Bastrlm arzularn ve
atklarn sonucudurlar. Yaamn yzeyinde, beklenmedik su kaynaklarnn yaratt
dalgalanmalardr onlar. Ve bunlar olduka derin, ruhun kendisi kadar derin olabilirler. Kaza bir
kaderin boy vermesini salayabilir. Yani, bu peri masalnda topun kayboluu prenses iin
gelen bir eyin ilk iaretidir, kurbaa kincisidir ve tutulmayan sz ncs.

Harekete geen glerin bir ilk davurumu olarak, sanki bir mucizeymi gibi beliren
kurbaaya haberci denebilir; ortaya knn krizi maceraya ardr. Habercinin haberleri,
bu rnekte olduu gibi, yaamak, ya da yaamn daha ileri bir annda, lmek olabilir. nemli
tarihsel bir olaya ar gibi grnebilir. Ya da dinsel bir aydnlanmann afan belirtebilir.
Mistik tarafndan yorumland ekliyle de, benliin uyanmas denilen eyi belirtir.{63} Peri
masalnn prensesinin durumunda, ergenliin geliinden baka bir eyi belirtmiyordu. Fakat
ister byk ister kk ve hangi yaam sahnesinde ya da aamasnda olursa olsun, ar,
her zaman bir dnmn -tamamlandnda bir lme ve bir douma eitlenen bir ruhsal
gei an ya da ayininin- gizemiyle perdeyi kaldrr. Allm yaam ufku genilemitir; eski
kavramlar, idealler ve duygusal kalplar artk yetmez; bir eii ama zaman gelmitir.

arnn tipik ortam karanlk orman, byk aa, aldayan kaynak ve kaderin
gcnn taycsnn beklenmedik, tasarlanmam ortaya kdr. Sahnede Dnya
Gbeinin simgelerini grrz. Kurbaa, kk ejder, ba dnyay destekleyen ve hiliin
yar tanrsal, yaam salayan glerini temsil eden yeralt dnyas ylannn daha gelimi
edeerleridir. Derin karanlk sularn az nce dibe ekmi olduu altn gne topla birlikte
yukar kar: O anda, penelerinde doan gnei tayan Dounun byk in Ejderhasna
ya da bir sepet iinde lmszlk meyvelerini tayan yakkl gen lmsz Han Hsiang
bann stnde tayan kurbaaya benzemektedir. Freud btn kayg anlarnn, anneden ilk
ayrl annn -doum annda soluun skmas, kann hcum etmesi, vb.- ac dolu hislerini
yeniden rettiini ne srmtr.{64} Buna karlk, btn ayrlk ve yeni doum anlar da kayg
retir. ster Kral Babasyla kurulmu olan ikili birliklerinden ayrlmak zere olan kral ocuu
olsun, ister imdi Bahenin idilinden ayrlmaya hazr olan Tanrnn kz Havva, ister yaratlm
dnyann son ufuklarnn tesine geen ar younlam Gelecein Buddhas olsun, hep
ayn tehlikeyi, gven kazanmn, snamay, geii ve doumun gizemlerinin tuhaf kutsalln
simgeleyen arketipsel imgeler harekete geer.

izim 3. Boa Biimindeki Osiris, Kendisine Tapnan Yeraltna Tayor.

Peri masalnn tiksindirici ve reddedilmi kurbaa ya da ejderi aznda gne topunu

karr; nk kurbaa, ylan, reddedilen ey, iinde kabul edilmeyen, bilinmeyen ya da
gelimemi etken, yasa ve varolu elerinin biriktii u derin (yle derin ki dibi grnmez)
bilindnn temsilcisidir. Bunlar su perileri niksilere, denizadamlar tritonlara ve su
muhafzlarna ait masals denizalt saraylarnn incileri; yeraltnn demon ehirlerini aydnlatan
mcevherler; dnyay destekleyen ve onu bir ylan gibi evreleyen lmszlk okyanusu
iindeki ate tohumlar; lmsz gecenin koynundaki yldzlardr. Bunlar ejderhann
hzinesindeki altn kleler; Hesperidesin koruduu elmalar; Altn Postun tyleridir.
Macerann mjdecisi ya da habercisi, yleyse, genelde karanlk, tiksindirici ya da korkun,
dnyann kt sayd biridir; yine de onu izlemek, gndzn duvarlar arasndan iinde
mcevherlerin ldad karanla giden yolu aabilir. Ya da haberci, (peri masalndaki gibi)
iimizdeki bastrlm igdsel dourganl ya da rtl esrarl bir figr, bilinmeyeni temsil
eden bir canavardr.

Szgelimi, Kral Arthur'un bir sr valyeyle birlikte avlanmaya nasl ktnn yks
anlatlr. Ormana girer girmez, Kral hemen nnde byk bir erkek karaca grd. Bunu
izleyeceim, dedi Kral Arthur ve at evirip uzun sre izledi, ar aba harcayp neredeyse
yakalayacak kadar yaklat karacaya; ama Kral kar acay uzun sre izlediinden, at soluksuz
kalp lverdi; kylnn biri Krala baka bir at verdi. Sonra karacann kap gittiini, atnn da
ldn gren Kral bir kaynan bana indi ve orada derin dncelere dald. Ve ylece
otururken, otuz kadar taznn sesini duyar gibi oldu. Ardndan Kral grp duyduu en tuhaf
canavarn ona doru geldiini grd; canavar suya yanap iti, ve canavarn karnndan sanki
iz peindeki otuz tazdan kar gibi bir ses geliyordu; ama canavar su ierken karnndan hi
ses gelmedi: sonra canavar byk bir grltyle oradan uzaklat ve Kral hayretler iinde
kald.{65}

Ya da, dnyann olduka farkl bir blgesinden bir hikye, Kuzey Amerika ovalarndaki
bir Arapaho kznn bana gelenler var. Kz bir pamuk aacnn yaknndaki bir kirpiyi
gzlyordu. Hayvana vurmaya alt, fakat o aacn ardna saklanp aaca trmand. Kz
onu yakalamak iin atld, fakat kirpi ulalamayacak bir yere doru ilerledi. yi, dedi kz,
kirpiyi yakalamak iin trmanacam, nk o dikenleri istiyorum ve gerekirse tepeye dek
trmanrm. Kirpi aacn tepesine ulat, ama kz yaklap da onu tutmak zereyken, pamuk
aac birdenbire uzad ve kirpi trmanmay srdrd. Kz aa baknca arkadalarnn ona el
ettiini ve aa inmesi iin yalvardklarn duydu; fakat kirpinin bysne kapldndan ve
yerle arasndaki byk mesafeden korktuundan aaca trmanmay srdrd, aadan
bakanlar iin ufack bir nokta olup da en sonunda kirpiyle ge varncaya dek trmand.{66}

ki d, haberci figrnn, dnm iin hazr olan ruhta kendiliinden belirdiini

gstermeye yeterli olacaktr, ilki yeni bir dnya gr arayan gen bir adamn ddr:

Bir sr koyunun otland yeil bir otlaktaym. Koyunlarn Otla. Koyunlarn

otlanda tanmadm bir kadn duruyor ve yolu gsteriyor.{67}

kincisi, kz arkada yakn zamanda veremden lm olan gen bir kzn ddr;
hastaln ona da bulam olmasndan korkmaktadr.

iekli bir bahedeydim; gne kan rengi bir kla batmak zereydi. Sonra nmde,
benimle olduka ciddi, derin ve korkutucu bir sesle konuan kara, soylu bir valye belirdi:
Benimle gelecek misin? Yantm beklemeden, elimden yakalad ve beni srkledi.{68}

ster d ister mit olsun, bu maceralarda, yaamda yeni bir dnemi, aamay belirterek
birdenbire rehber olmak zere ortaya kan figrn kar koyulmaz lde byleyici bir
havas olduu grlr. Karlalmas gereken, ve -bilinmez ve artc olsa, hatta bilinli
kiilie korkutucu gelse bile- her naslsa bilindna tandk gelen ey kendini bildirir; ve daha
nce anlam dolu olan ey, tuhaf biimde deer kaybna urayabilir: altn topun anszn
kuyuya dmesinin ardndan kraln ocuunun dnyasnda olduu gibi. Dahas, kahraman bir
sre bildik uralarna dnse bile, bu uralar bir sonu vermeyebilir. O zaman, gcn bir
dizi iareti, -aada yer alan ve dnya edebiyatndaki en tannm maceraya ar rnei
olan, aadaki Drt aret efsanesinde olduu gibi gibi- arlar artk reddedilemez hale
gelinceye dek pepee grnecektir.

Gen prens Gautama Sakyamuni, Gelecein Buddhas yaam terk etme dncesine
kaplmasn diye babas tarafndan yalanma, hastalk, lm ya da rahiplie ilikin btn
bilgilerden korunmutu; nk doumunda ya bir dnya imparatoru ya da bir Buddha olaca
kehaneti yaplmt. Seimini kral olmas ynnde yapan kral, oluna, akl dnyaya balansn
diye saray ve krk bin dans kz sundu. Fakat bunun tek sonucu kanlmaz olan eyi
hzlandrmak oldu; nk daha ok genken, delikanl tensel elenceler dnyasndan bkt ve
teki deneyim iin hazr hale geldi. Hazr olduu an, uygun haberciler hemen belirdi.

Bir gn Gelecein Buddhas parka gitmek istedi ve arabacsna arabay hazrlamasn

syledi. Adam hemen tantanal ve grkemli bir araba getirdi ve onu zengin biimde
ssleyerek, Sindhava soyundan, beyaz lotusun ta yapraklar kadar beyaz drt at kotu ve
Gelecein Buddhasna her eyin hazr olduunu bildirdi. Ve Gelecein Buddhas tanrlarn
sarayna benzeyen bu arabaya binip parka doru ilerledi.
 Prens Siddharthann aydnlanmasnn vakti yaklat, diye dnd tanrlar, ona bir
iaret vermeliyiz: ve aralarndan birini dileri dklm, salar aarm, beli bkk ve arpk,
titreyerek bir denee yaslanan, dermansz bir ihtiyara dndrdler ve onu Gelecein
Buddhas'na gsterdiler, ama onu sadece o ve arabac grebildi.

Gelecein Buddhas arabacya sordu, Dostum, sylesene kimdir bu adam? Salar

bile dierlerininki gibi deil. Ve yant duyunca, yle dedi, Lanet olsun douma, eer doan
herkesin yalanmas gerekiyorsa. Ve kalbini fke kaplad, hemen geri dnp saraya kapand.
Olum neden byle abuk geri dnd? diye sordu kral.

Efendim, ihtiyar birini grm, dediler; ve yal birini grd iin, dnyadan
ekilmeye hazrlanyor.

Beni byle eyler syleyip ldrmek niyetinde misiniz? abuk onun iin elenceler
hazrlayn. Onu haz almaya ekebilirsek, dnyadan ekilmekten vazgeecektir. Sonra kral
her yndeki muhafzlar birer tabur daha arttrd.

Yine belli bir gn, Gelecein Buddhas parka giderken, tanrlarn gnderdii hastalkl
bir adam grd; ve soruturduktan sonra, kalbinde fkeyle dnd, sarayna kapand.

Ve kral yine sordu ve ayn emirleri verdi yeniden; ve yine muhafzlar artrd, onlar bir
ordunun te birine kard.

Ve yine belli bir gnde, Gelecein Buddhas parka giderken, tanrlarn gnderdii l
bir adam grd: ve yine soruturduktan sonra, kalbinde fkeyle dnp sarayna kapand.

Ve kral yine sordu ve ayn emirleri verdi yeniden; ve yine muhafzlar arttrarak, onlar
bir ordu kadar ok kld.

Ve yine belli bir gn, Gelecein Buddhas parka giderken, tanrlarn gnderdii zenle
ve kibarca giyinmi bir rahip grd; ve yine sordu arabacsna, Syle, kimdir bu adam?
Efendim, bu dnyadan ekilmi kimsedir; ve arabac dnyadan ekilme dualarn
seslendirerek devam etti. Dnyadan ekilme dncesi Gelecein Buddhasn honut
etmiti.{69}

Mitolojik yolculuun -maceraya ar olarak belirlediimiz- bu ilk aamas kahraman

aran ve onun ruhsal arlk merkezini toplumunun snrlarndan bilinmeyen bir blgeye
ekmi olan kaderi belirtir. Bu nemli hazine ve tehlike blgesi eitli biimlerde sunulabilir:
uzak bir lke, bir orman, yeraltnda, dalgalarn altnda ya da gn stnde bir krallk, gizli bir
ada, sisli da tepesi ya da derin bir d hali; fakat hep tuhaf biimde akkan ve ok biimli
varlklarn, hayal edilemez eziyetlerin, insanst grevlerin ve olanaksz zevklerin yeridir.
Kahraman, Theseusun babasnn Atinaya varp da Minotaurosun korkun hikyesini
duyduu zaman yapt gibi, maceray baarmak iin iradesinin de tesine geebilir; ya da
Akdenizde kzgn tanr Poseidonun rzgrlaryla srklenen Odysseus gibi, birtakm iyi ya da
kt yrekli araclar yznden uzaklara tanabilir ya da gnderilebilir. Macera, u peri
masalnn prensesine olduu gibi, yalnzca bir kaza olarak balayabilir; ya da yine insan
rasgele dolanrken, evreye baknrken bir olayla karlar ve bu da onu allm insani
yollardan uzaklatrr. rnekler, dnyann her kesinden ad infinitum, sonsuza kadar
oaltlabilir.{70}

 2. arnn Reddedilii

Gerek yaamda sk sk, mitlerde ve halk masallarndaysa bol bol, yant verilmeyen
ar gibi garip bir durumla karlarz; nk baka ilgilere ynelmek her zaman olasdr.
arlarn reddi maceray olumsuza evirir. Skntyla, ar almayla ya da kltr ile
kaplanan zne, belirgin olumlu eylem gcn kaybeder ve kurtarlacak bir kurban olur.
ieklenen dnyas kuru talar l olur ve yaam anlamsz gelir - Kral Minos gibi, hretli
bir imparatorluk kurabilse bile. Hangi evi ina ederse etsin, o bir lm evi olacaktr: iinde
kendi Minotaurosunu barndran devasa bir labirent. Btn yapabilecei kendi iin yeni
sorunlar yaratmak ve adm adm paralanp bu sorunlarn altnda ezilmeyi beklemek olacaktr.

nk ben ardm, ve sen reddettin ... ben de felaketine gleceim; korkun

geldiinde alay edeceim; korkun perianlk olarak geldiinde ve ykmn kasrga olarak
geldiinde; rahatszlk ve bunalt zerine geldiinde. Bn insanlarn geri evirmeleri
kendilerini katledecek, ve budalalarn gnenci kendilerini yok edecek.{71}

Time Jesum transeuntem et non revertentem: sa'nn geiinden korkun, nk o

dnmeyecek.{72}

Btn dnyann mitleri ve halk masallar, bu reddin zde, kiinin kendi kar sayd
eyden vazgemeyi reddetmesi demek olduunu gsterir. Gelecek, aralksz lm ve doum
dizileri eklinde deil, kiinin mevcut idealleri, yararlar, hedeflerinin ve stnlklerinin
sabitlenip gvenceye alnmas eklinde ele alnr. Kurban, toplumunun tanrnn iradesine
boyun eiini gsterecekti, fakat Kral Minos tanrsal boay saklad; nk ekonomik
stnlk sayd eyi yeliyordu. Yani ngrd yaam rolne gemede baarsz oldu ve
bunun nasl belal bir sonu yarattn grdk. Tanrsalln kendisi onun korkusu oldu;
nk, eer kii kendinin tanrsysa, Tanrnn kendisi, Tanr iradesi, kiinin benmerkezci
sistemini ykacak olan o g, bir canavar haline gelir.

Onu kovaladm, gnler geceler boyunca;

Pepee yllar boyunca,
Onu kovaladm;
Onu kovaladm, labirentli yollar boyunca
Kendi aklmn; ve ortasnda gzyalarmn
Saklandm Ondan, ve durmayan kahkahalarla.{73}

11

12
 13

nsan, gece gndz, durmakszn kendi yolunu kaybetmi ruhunun kilitli labirenti iinde
yaayan o benlik imgesi tarafndan, yani tanrsal varlk tarafndan kovalanmaktadr. Kaplara
giden yollar grnmez olmutur: k yoktur. nsan, blis gibi, fkeye kaplarak kendi kendine
skca balanr ve cehenneme girebilir; ya da kaar, ve sonunda Tanrda tmyle yok olur.

Ah, en efkatle sevenim, krm, gszm,

Benim Senin Aradn!
Sen ak karrsn, Beni karan Senden. {74}

Ayn zc, gizemli ses, eski Yunan tanrs Apollonun, allklar arasnda kovalad
bakire Daphneye, Peneus nehrinin kzna sesleniinde de duyuluyordu. Ey peri, Ey
Peneusun kz, dur! diye bard tanr ona, peri masalnda kurbaann prensese bard
gibi; Seni kovalayan ben dman deilim. Sen kimden katn bilmiyorsun ve bu yzden
kayorsun. Yalvarrm daha yava ko, uma ne olur. Ben de yava yava geleyim peinden.
Hadi, dur ve sevdalnn kim olduunu sor.

Daha da syleyecekti, diye sryor yk, fakat bakire korkuyla yoluna devam etti
ve terkediinde bile adil grnerek, onu yarm kalm szleriyle yalnz brakt. Rzgrlar
uzuvlarn yalad, arpan esintiler zerindekileri soydu ve hafif bir meltem salarn ardnda
dalgalandrd. Gzellii kaarken daha da artmt. Fakat kovalamaca bir sona yaklat,
nk gen tanr artk laf yetitirmekle vakit harcamyor ve akn hevesiyle, drt nala
yaklayordu. Bir Galya tazs nasl ovada bir tavan grr ve o avnn, tavansa
kurtuluunun peinde uar admlarla koarsa; o da, onu neredeyse tutacak kadar yakn,
imdi, evet imdi bile ona sahip olduunu dnyor ve parmaklarnn ucuyla omuzlarna
deiyor; fakat kz daha yakalanp yakalanmadnn farknda deil ve son anda bu keskin
penelerden kurtuluyor ve hemen ardndaki kapanan dilerden uzaklayor: bylece tanr
umutla ve kz korkuyla hzlanarak kotular. Fakat tanr, akn kanatlar stnde daha
uarcasna kouyordu, kza dinlenmesi iin zaman brakmad, rpnan omuzlarna uzand ve
soluunu boynunda gezinen dalgal salar zerinde gezdirdi. Artk kzn tm gc gitmiti ve
korkudan bembeyaz ve telal ka abasndan bitkin bir halde, babasnn az tedeki nehir
sularn grerek bard: Yardm et baba! Eer sularnda bir para tanrsallk varsa, yeterince
tattm bu gzellii deitir, yok et artk. Onu aaya eken bir hissizleme bileklerini
yakaladnda daha yeni konumutu ve yumuak kalalar hemen kaln aa kabuuyla
kaplanverdi. Salar yapraklara dnt, kollar dallara. Ayaklar, ama artk hzla, kvrml
kklere dnt ve ba imdi bir aa tepesiydi. Gz kamatran gzellii kald bir tek.{75}
 Bu gerekten de sevimsiz ve keyifsiz bir son. Apollon, gne, zamann ve lmlln
tanrs artk yakksz davrann brakyor ve bunun yerine, defneyi sevdii aa sayyor ve
ironik bir biimde yapraklarn zafer tac tayanlara neriyor. Kz anne baba imgesine geri
dnmt ve orada, anneye olan ak hayalinin bir ee balanma halinden uzak tuttuu o
baarsz koca gibi bir koruma bulmutu.{76}

Psikanaliz yazn bu trden umutsuz saplant rnekleriyle doludur. Temsil ettikleri ey,
ocukluk egosunun, duygusal ilikiler ve idealler alanyla birlikte bir kenara kaldrlmasnda
yaanan bir yetersizliktir. Kii ocukluun duvarlar iinde hapis kalmtr: baba ve anne eik
muhafzlar olarak durur ve birtakm cezalardan{77} korkan ekingen ruh, kapdan gemeyi ve
dardaki dnyaya domay baaramaz.

Dr. Jung, Daphne mitinin imgesine ok yakndan benzeyen bir d kaydetmitir. D

gren kendisini koyun otlanda -yani bamllk otla- bulan o gen adamdr yine (geride, s.
69). indeki bir ses yle der, Ben nce babadan uzaklamalym; birka gece sonra: bir
ylan d grenin evresinde bir kez dolanr ve topraktan dimdik ykselen bir aa gibi
durur.{78} Bu, saplanty yaratan anne babann zgrl tamamen kstlayan gc ve kiilik
evresini belirten sihirli bir g imgesidir.{79} Brynhildin bakirelii de, ayn ekilde, var olan her
eyin babas olan Wotann ateten emberiyle, kzlktan kmasnn engellenmesi yoluyla
korunmutu. Siegfried gelinceye dek zamann dnda uyudu.

Kk algl (Uyuyan Gzel), kskan bir cad (bilind bir kt anne imgesi)
tarafndan uyutulmutu. Ve yalnz ocuk deil, btn dnyas uykuya dald; fakat sonunda,
uzun, uzun yllar sonra, bir prens onu uyandrmaya geldi. Az nce gittikleri yerden dnp
de salondan ieri adm atan kralla kralie (bilinli iyi ebeveyn imgeleri) hemen uyumaya
balamlar. Sarayda kim varsa uyumu. Ahrdaki atlar, avludaki kpekler, atdaki
gvercinler, duvardaki sinekler uyumular. Hatta minede tr tr yanan ate bile sesini
kesip uyumaya balam. Tavadaki kzaran et czrdamay brakp uykuya dalm. Tam o
srada mutfakta yamaklk eden olan kabahat ilemi de aba salarndan tutup
ekiyormu, o da olan brakp uyumaya koyulmu. Darda esen rzgr dinmi, sarayn
nndeki aalarda tek bir yaprak bile kprdamaz olmu. Beri yandan sarayn drt bir yann
dikenli bir it sarm; it yldan yla byyp boy atm, sonunda saray batan baa kuatp
rtm zerini, grnrde saray falan kalmam, atdaki rzgrgl bile seilmez olmu.{80}

Bir Iran ehri vaktiyle taa evrilmiti -ah ve ei, askerler, sakinler, herkes-, nk
halk Allahn arsn reddetmiti.{81} Lutun kars, Yehova tarafndan ehrinden dar
arld zaman, dnp bakt iin bir tuz stunu oluverdi.{82} Ve sa yanndan armhn
tayarak geerken yol kenarnda bulunanlar arasndan Daha hzl! Biraz daha hzl! diye
bard iin, Yarg Gnne dek dnyada kalmaya lanetlenmi bir Gezgin Yahudi vardr.
Tannmayan, hakarete urayan Kurtarc ona dnp Ben gidiyorum, fakat sen beni
dnnceye dek burada bekleyeceksin, demiti.{83}

Baz kurbanlar sonsuza dek bylenmi kalr (en azndan bize byle sylenir), fakat
bakalar kurtulmaya yazgldr. Brynhild doru kahraman iin kendini koruyordu ve kk
algl bir prens tarafndan kurtarld. Ayrca, bir aaca dnen gen adam, bilinmeyen
yollarn gizemli bir rehberiymiesine yolu gsteren bilinmeyen bir kadn dlyordu.{84}
Duraksayanlarn hepsi kaybolmaz. Ruhun saklad birok giz vardr. Ve bunlar gerekmedike
almaz. Bu yzden, arnn kararl bir ekilde reddinin ardndan gelen k, hi akla
gelmeyen bir serbest brakma ilkesinin aniden beliren vahyine zemin hazrlar.

Arzulanan ie kapanma, gerekte, yaratc dehann klasik belirtilerinden biridir ve

nceden belirlenmi bir ara olarak kullanlabilir. Ruhsal enerjileri derinlere yneltir ve
bilind ocuksuluun ve arketipsel imgelerin kayp ktasn ortaya karr. Sonu, elbette,
bilincin hemen hemen tam bir ayrmas olabilir (nevroz, psikoz: bylenmi Daphne'nin
durumu); fakat dier yandan, eer kiilik yeni gler edinip btnlemeye yetenekliyse,
neredeyse insanst lde bir z-bilinlilik ve ustalkl denetim yaanacaktr. Hintli Yoga
disiplinlerinin temel ilkelerinden biridir bu. Ayrca Batdaki yaratc ruhlarn birounun da yolu
olmutur.{85} Yine de bu belirli bir arya bir yant olarak tarif edilemez. Tersine, ieride
bekleyen bir boluun henz bilinmeyen bir talebinin en derin, en yksek, en zengin yant
dnda herhangi bir eye yant vermeyi kastl, korkun biimde reddetmek anlamn tar: bir
tr tam kapanma ya da yaamn sunduu eylerin reddedilmesi, sonuta birtakm dnm
gleri sorununu birdenbire ve kesin olarak zlecei yeni bir dzleme tayacaktr.

Prens Kamerzzaman ile Prenses Budurun, Binbir Gecedeki o harika macerasnda

betimlenen kahraman sorunu grnm de bu ekildedir. ran ah ehriyarn tek olu olan
gen ve yakkl prens, babasnn normal olan yapp kendine bir e almas ynndeki srekli
nerilerini, ricalarn, isteklerini ve sonunda zorlamalarn srarla reddetti. Konu kendisine ilk
kez aldnda, delikanl yle yant verdi: Ah baba, bil ki evlenmek ya da ruhumu kadnlara
kaptrmak iin - hibir arzum yok; nk onlarn hileleri ve sadakatsizlikleri hakknda birok
kitap okudum ve birok ey duydum, airin dedii gibi:

imdi, kadnlar sorarsan, derim ki:

Onlar sz konusu olunca nadir bir hekim kadar bilgeyim!
Erkein ba dertteyken ve paras bitmiken,
Onlarn sevecenliklerinde pay aramasn.
Ve bir bakas yle demi:
Kadnlardan yz evir, bylece Allaha daha ok hizmet edersin;
Dizgini kadnlara brakan gen btn umutlarn bir kenara braksn.
 Onlar ona engel olur o tuhaf aletini kurcalayp, Efendim,
Bilim ve bilgelik urunda binlerce yl alm olsa bile.

Ve iirleri okuduktan sonra yle dedi,

Ah baba, evlilik halkas benim hi smayacam bir yer; hayr, lm arabn isem
bile.

ah ehriyar olundan bu szleri dinledi ve onun iin k karanla dnt, ii acyla

doldu; yine de olunu ok sevdiinden, isteklerini yinelemedi, fkelenmedi, ona her tr
yaknl gsterdi.

Bir yl sonra, baba tekrar sordu, ama gen, baka airlerden dizeler aktararak neriyi
yine reddetti. ah vezirine dant ve vezir u d verdi: Ey ah, bir yl daha bekle ve
onunla evlilik konusunu yeniden konu, ama tek bana deil, ona btn emir ve vezirlerin
hazr olduu ve ordunun senin nnde bekledii bir gn konu onunla. Ve hepsi
toplandnda olunu, Kamerzzaman ar; ve geldii zaman evlilik konusunu vezirlerin,
ekabirin ve devlet memurlarnn ve subaylarn nnde a; nk onlarn varlklarndan
kesinlikle sklp utanacaktr ve arzuna kar gelmeye cesaret edemeyecektir.

Beklenen an gelip de ah ehriyar devletin nnde emir verdiinde, prens bir an

ban edi, sonra babasna dnp genliin toyluu ve budalalyla yant verdi: Kendi
adma hibir zaman evlenmeyeceim; hayr, lm arabn imeyeceim! Sana gelince, sen
yalandn ve bilgeliin azald: daha nce iki kez bana bu evlilik konusunu sormadn m, ben de
yantm vermedim mi? Sen gerekten de bunamsn ve bir koyun srsn bile
ynetemezsin! Kamerzzaman byle deyip ardnda kavuturduu ellerini zd ve babasnn
nnde fkeyle kollarn svad; sonra, ne dediini bilmeden, akl bandan gitmi bir halde bir
yn ey syledi efendisine.

ah arm ve utanmt, nk btn bunlar nemli bir gn iin toplanm devlet

adamlarnn ve askerlerin nnde oluyordu; ama makamnn bykl hemen sarverdi onu
ve oluna barp onu titretti. Sonra muhafzlar arp Yakalayn onu! diye emir verdi.
Onlar da ne atlp yakaladlar ve ellerini arkasnda balayp efendisinin nne getirdiler.
Prens korku ve kayg iinde ban edi ve btn yz ter iinde kald; ve utan ve aknlk
her yerini kaplad. O zaman babas ona acmaszca barp ard: Sen kime baryorsun,
zina veledi ve rezil st ocuu! Bana subaylarmn ve askerlerimin nnde nasl bu ekilde
yant verirsin? Ama ne yazk ki hi kimse dvmemiti seni. Bu yaptn eyi kullarmdan biri
yapm olsayd bana neler gelirdi biliyor musun? Ve kral memlklerine onun iplerini
zmelerini ve sarayn kulelerinden birine hapsetmelerim syledi.

Bylece prensi alp iinde harap olmu bir salonla, ortasnda ykk bir kuyu olan eski
bir kuleye, ieriyi sprp zerine bir yastkla bir iki ul attklar bir sedir yerletirdikten sonra
kapattlar. Sonra byk bir lamba ve bir mum getirdiler, nk ierisi gndz bile ok
karanlkt. Sonra memlkler Kamerzzaman oraya brakp kapya bir hadm yerletirdiler.
Btn bunlarn ardndan, prens sululuk hissederek ve babasna krc bir ekilde saldrm
olmasndan pimanlk duyarak, zgn bir halde, kalbinde bir arlkla kendisini sedire att.

Bu arada uzak in imparatorluunda, ah Gayyurun, Adalar ve Denizler ve Yedi

Sarayn efendisinin kz da ayn haldeydi. Gzellii renildike ve adyla n komu lkelere
tandka, btn krallar onunla evlenmek iin babasna haber gndermilerdi ve kral da
kzna konuyu danmt, ama kz evlilik sznden holanmyordu. Ah baba, demiti,
evlenmeyi dnmyorum; hayr, hi dnmyorum; nk erkekleri yneten bamsz bir
kz ve kralieyim ben ve bir erkein beni ynetmesini hi arzulamyorum. Ve o talipleri
reddettike, taliplerin hevesi artt ve in Adalarnn btn krallklar babasna kzla evlenmek
isteyen mektuplarla birlikte hediyeler, grlmemi eyler gnderdi. Kral nian konusunda yeni
neriler sunarak onu tekrar tekrar sktrd, ta ki kz sonunda ona kzgnlkla dnp yle
bard: Ah baba, eer evlenme konusunu bir daha aarsan, odama gidip bir kl alacam
ve sapn yere ucunu gsme dayayp o arkamdan kana dek zerine dayanacam, byle
ldreceim kendimi.

Kral bu szleri duyar duymaz k karanlk oldu gzlerinde ve kalbi birden alev alverdi,
nk kznn kendini ldreceinden korktu; ve kznn syledikleri ye talibi olan krallar
yznden kafas kart. Kza yle dedi: Eer ille de evlenmeyeceim diyorsan, faydas yok:
odanda oturursun. Sonra onu bir eve yerletirip bir odaya kapatt, onu gzleyecek dadlar
olarak on yal kadn buldu ve Yedi Saraya yaklamasn yasaklad. Dahas, ona darlm gibi
yapt ve krallara bir Cinin kzn delirttiini syleyen mektuplar gnderdi.{86}

Dii ve erkek kahramanlarn her ikisi de ters yolu izlemiken ve aralarnda koca bir
Asya ktas varken, yazglar ebedi olarak birlemi bu iftin birlemesini salamak iin bir
mucize gerekecektir. Yaam olumsuzlayan byy krabilecek ve iki ocuksu babann
fkesini databilecek bir by nereden gelebilir?

Bu sorunun yant dnyann btn mitolojilerinde ayn kalacaktr. nk, Kuran'm

kutsal sayfalarnda ska yazd gibi: Allah kurtarmaya da kadirdir. Tek sorun mucizenin
mekanizmasnn ne olacadr. Ve bu da, ancak bu Binbir Gece elencesinin ilerleyen
aamalarnda belli olacaktr.

 3. Doast Yardm

ary reddetmemi olanlar iin, kahramann yolculuunun ilk karlamas,

maceracya aaca ejder glere kar tlsmlar salayan, koruyucu bir figrle (genellikle ufak
tefek yal bir kadn ya da erkek) olandr.

rnein bir Dou Afrika kabilesi, Tanganyikal Wachagalar, umutsuzluk iinde gnein
doduu lkeye doru yola kan, Kyazimba adl ok yoksul bir adamdan sz eder. Uzun
zaman yol alm ve yorulmutu; ylesine durmu, gittii yne doru umutsuzca bakyordu,
birden peinden birinin geldiini duydu. Dnd ve eli aya tutmaz, ufak tefek bir kadn grd.
Kadn yanna yaklap orada ne aradn sordu. Ne aradn syledii zaman, elbisesini
onun etrafna dolad ve topraktan havalanarak onu gnein gnn ortasnda duraksad o
zirveye gtrd. Sonra byk bir grlt patrtyla oraya doudan bir takm adamlar geldi ve
aralarnda, gelir gelmez bir inek paralayp yardmclaryla birlikte yemee oturan parlak bir
ef vard. Yal kadn ondan Kyazimba iin yardm istedi. ef adam kutsad ve eve gnderdi.
Ve dediklerine gre ondan sonra adam zenginlik iinde yaam.{87}

Gneybatdaki Amerikan Kzlderilileri arasnda bu mfik roldeki sevilen kiilik,

yeraltnda yaayan bykanne benzeri ufak tefek bir kadn olan rmcek Kadndr.
Navaholarn ikiz Sava Tanrs babalar olan Gnein evine doru kutsal bir yolu izleyerek
giderken, bu ufak tefek harika insana rastladlar: Olanlar kutsal yolda hzla gidiyordu ve
gndoumundan hemen sonra, Dsilnaotil yaknlarnda, yerden duman ktn grdler.
Dumann kt yere gittiler ve yeraltndaki bir evin bacasndan ktn grdler. Dumandan
kapkara olmu bir merdiven delikten aa uzanyordu. Evin iine doru baktklar zaman
ierideki yal kadn, rmcek Kadn yle dedi: Hogeldiniz ocuklar. Girin. Kimsiniz, byle
yryerek nerelerden geliyorsunuz? Yantlamadlar, ama delikten aa indiler. Zemine
vardklarnda onlara yine sordu: ikiniz birlikte nereye yryorsunuz? Belli bir yere deil,
dediler; buraya geldik, nk gidecek baka yerimiz yoktu. Bu soruyu drt kez sordu ve her
seferinde benzer bir yant ald. O zaman yle dedi: Belki de babanz aryordunuz? Evet,
dediler, keke bir de yaad yeri bilseydik. Ah! dedi kadn, babanzn, Gnein evine giden
yol uzun ve tehlikelidir. Burasyla oras arasnda yaayan bir sr canavar vardr hem belki,
oraya vardnzda, babanz sizi grdne memnun olmayp sizi cezalandrabilir. Drt
tehlikeli yerden gemelisiniz - yolcuyu ezen kayalar, para para kesen allar, parampara
eden kaktsler ve yutan kaynar kumlar. Ama ben size dmanlarnz atlatp yaamda
kalmanz salayacak bir ey vereceim. Onlara, yaamlarn korumalar iin, zerine iki
yaam ty (tyler canl bir kartaldan kopartlmt) taklm bir ember ve bir de baka
yaam tynden oluan yabanc tanrlarn ty denen bir by verdi. Ayrca eer
dmanlarna doru tekrarlanrsa onlarn kzgnlklarn bastracak u byl forml verdi:
Ayaklarn polene bas. Ellerini polene bas. Ban polene bas. O zaman ayaklarn polenli;
ellerin polenli; vcudun polenli; zihnin polenli; sesin polenli olur. Snav gzel. yle dur.{88}

Yardmsever kocakar ve iyi tanra rol Avrupa peribiliminin de tand bir zelliktir;
Hristiyan aziz efsanelerinde bu rol genellikle Bakire tarafndan stlenilir. Bakire araclk
yaparak Babann merhametini kazanabilir. rmcek Kadn ayla Gnein hareketlerini
denetleyebilir. Kozmik Annenin korumasna giren kahramana bir zarar verilemez. Ariadnenin
iplii Theseusu labirent macerasndan korunakl biimde kard. Bu, Dantenin yaptnda
Beatrice ve Bakire dii figrlerinde ve Goethenin Faustunda baarl biimde Gretchen,
Troial Helen ve Bakire olarak beliren rehber gtr. Sen canl bir umut kaynasn, diye dua
eder Dante, Dnyann belalarndan korunakl geiinin sonunda; Hanm, sen yle byk
ve yle yararlsn ki, onur sahibi olan ve senden yardm dilememi olanlarn arzusu kanatsz
uacaktr. Senin iyi kalpliliin srf sorana deil, bazen sorulana da yardm eder. Sende
merhamet, acma, ululuk, btn yaratklarda ne kadar iyilik varsa bir araya gelmitir.{89}

Byle bir figrn temsil ettii ey kaderin iyi kalpli, koruyucu gcdr. Fantezi bir
gvencedir - ilk kez anne karnnda tannan Cennetin huzurunun kaybolmayacana; imdiyi
desteklediine ve gemite olduu gibi gelecekte de durduuna (alfa olduu kadar omega
olduuna); eik geileri ve yaam uyanlaryla tehlikeye der gibi olsa bile, koruyucu gcn
kalbin tapnanda ve dnyann tuhaf zelliklerinin iinde ya da hemen ardnda daima hazr
olduuna dair bir gvencedir. Kiinin bilip gven duymas yeter, ya bilinmeyen muhafzlar
belirecektir.

Levha III. Tanrlarn Anas (Nijerya).

Levha IV. Tanr Sava Giysileriyle (Bali).

Kendisine yaplan arya yant verdikten sonra ve olaylar ortaya ktka cesaretle ilerlemeyi
srdren kahraman bilindnn btn glerini yannda bulur. Doa Anann kendisi zor
grevi destekler. Ve kahramann eylemi, toplumunun hazr olduu eyle uyum gsterdii
srece, tarihsel srecin byk ritmi zerinde ilerliyor gibidir. Kendimi, demiti Napolyon Rus
harekatnn balarnda, bilmediim bir sona ekilir gibi hissediyorum. Ona ular ulamaz, ben
gereksiz hale gelir gelmez, bir atom bile beni datmaya yetecek. O zamana dek, insanln
btn gleri bana kar hibir ey yapamaz.{90}

Doast yardmcnn biim olarak erkek olmas seyrek grlmez. Peri kltrnde o
ormandaki kk bir adam, kahramann ihtiya duyaca tlsmlar ve tleri salayacak bir
byc, kei, oban, ya da demirci olabilir. Daha yksek mitolojiler, bu rol rehber,
retmen, kayk, ruhlar te dnyaya aktaran kii figrnde gelitirir. Klasik [eski Yunan]
mitlerinde bu Hermes-Merkrdr; Msrda genellikle Thoth'tur (ibis tanr, maymun tanr);
Hristiyanlkta Kutsal Ruhtur.{91} Goethe Faust'ta erkek rehberini Mefistoteles olarak sunar -
ve merkre ait figrn tehlikeli yn sklkla ne karlr; nk masum ruhu snav alanna
srkleyen odur. Dantenin hayalinde bu ksm Cennetin eiinde Beatricei ortaya karan
Vergilius tarafndan oynanr. Koruyucu ve tehlikeli, ayn anda hem anne hem de baba olan bu
doast muhafzlk ve yn ilkesi kendinde bilindnn btn belirsizliklerini birletirir -
bylece bilinli kiiliimizin bu dier, daha geni sistemden ald destei, fakat ayn zamanda
btn aklc amalarmzn tehlikesine doru izlediimiz rehberin srlarla dolu oluunu da
belirterek.{92}

Byle bir yardmcnn grnd kahraman belli ki arya yant vermi biridir. ar,
gerekte bu erginleyen rahibin yaklatnn ilk belirtisiydi. Fakat kalplerini katlatrm
olanlara bile doast muhafz grnebilir; nk grdmz gibi: Allah kurtarmaya da
kadirdir.

Byle de oldu, sanki ansm gibi, tranl prens Karnerzzamann uyuduu eski ve
terkedilmi kulede eski bir Roma kuyusu vard{93} ve burada Maymunah adnda, Cinlerin nl
bir kral olan El-Dimiryatn kz, Lanetlenmi blis soyundan bir Cin yayordu.{94} Ve
Kamerzzaman gecenin ilk te birinde uyumay srdrrken, Maymunah Roma kuyusundan
kt ve gizlice meleklerin konumasn dinlemek iin semaya yneldi; fakat kuyunun azna
varp da kulenin odasnda alk olduunun aksine, bir k grnce, merakland, yaklap
odaya girdi ve ba ucunda bir mum, ayak ucunda bir lamba yanan bir insann yatt yataa
yanat. Kanatlarn kapad ve yatan ucunda durdu ve rty ekince Kamerzzamann
yzn grd. Ve bir saat hayranlk ve aknlkla ylece hareketsiz durdu. Maallah, dedi
kendine geldiinde, Yce Rabbim!, nk o inanl bir Cindi.

Sonra Kamerzzamana zarar vermeyeceine sz verdi kendi kendine ve onun eer

bu ssz yerde kalrsa, akrabalar olan Maridler tarafndan katledileceini dnd.{95} Eilip
gzlerinin arasndan pt ve rty yzne geri rtt; ve bir sre sonra kanatlarn ap
ge ykselerek cennetlerin en alana varncaya dek yukar utu.

Sonra ans ya da kader gibi, ykselen frit Maymunah, anszn yaknlarnda bir kanat
sesi duydu. Sese doru ynelince Dahna adl bir fritten geldiini anlad. Bir ahin gibi
saldrd ve o da bunu farkedip de gelenin Cinler kralnn kz Maymunah olduunu anlaynca
korkuya kapld ve kaslar yumuayverdi, brakt kz saldrsn. Fakat kz onun gecenin bu
vaktinde nereden geldiini sylemesini istedi. O da, in'deki Adalar ve Denizler ve Yedi
Sarayn Efendisi ah Ghayurun toprandan, deniz Adalarndan dndn syledi.

Orada, dedi, Allahn daha gzelini yaratmad kzn grdm onun. Ve hemen
Prenses Buduru vmeye koyuldu. Bir burnu vard, dedi, bilenmi bak srt gibi ve
yanaklar pembe arap ya da kan krmz Manisa laleleri gibi: dudaklar mercan ve akik ta
parlaklnda ve aznn suyu yllanm araptan daha tatl; onu tatmak cehennemin en
iddetli acsn dindirir. Dili kvrak zekayla kprdyor ve hazrcevap: gs onu gren herkesi
batan karyor (onu ileyen ve tamamlayan Ona krler olsun!); ve oradan przsz ve
yuvarlak iki kol uzanyor; air el-Valahann onun iin dedii gibi:

yle bilekleri var ki, bilezikleri tutmasa,

Yenlerinden gm yamur gibi dklecek.

Gzelliinin kutsamas srd ve Maymunah bunu dinlerken hayranlktan sessiz kald.
Dahna babas olan gl kral, hzinelerini, Yedi Saray ve kzn evlenmeyi reddediini
anlatt, szlerini bitirdi.

Ve efendim, dedi, ben her gece ona gidip yznde gzlerimi doyurma paym
alyorum ve gzlerinin arasndan pyorum: yine de, akm yznden onu incitmiyorum.
Maymunahn onunla in'e uup prensesin gzelliine, sevimliliine, grkemine ve llerinin
mkemmelliine bakmasn istedi. Ve sonra, eer istersen, dedi, dllendir ya da cezalandr
beni; nk sensin emreden ve yasaklayan.

Maymunah, az nce Kamerzzaman grmken, yeryzndeki baka bir yaratn

kutsanmay hak edeceine inanmyordu. Ph! Ph! diye bard. Dahnaa gld ve fkeyle
yzne bard. Dorusu, bu akam bir gen adam grdm, dedi, yle ki, eer bir dte
grseydin hayranlktan dona kalrdn ve ak azndan salyalar akard. Ve o da grdn
anlatt. Dahna kimsenin Prenses Budurdan gzel olacana inanmadn syledi ve
Maymunah ona onunla aa gelip bakmasn emretti.

Duydum ve emre uyuyorum, dedi Dahna.

Bylece alaldlar ve salona girdiler. Maymunah Dahna yatan yanna getirdi ve

elini uzatp Kamerzzamann parldayan, ldayan ve doan gne gibi yanan yzndeki ipek
rty kaldrd. Bir an ona bakakald ve sonra Dahnaa serte dnp yle dedi: Bak, ey
lanetlenmi ve sakn delirme; kz olan kzm ben, ama kalbimi alverdi bu.

Allaha kredin, Efendim, O affeder sizi, dedi Dahna; fakat bir ey daha var, o da
u, kadnn hali erkeinkinden bakadr. Allahn gcyle, sevdiiniz, gzellikte ve sevimlilikte
ve grkem ve mkemmellikte benim prensesime yaratklarn iinde en ok benzeyen ey; ve
sanki bir elmann iki yars gibiler.

Bunlar duyduu zaman k karanlk oldu Maymunahn gznde ve kanadyla

Dahnan bana yle gl bir darbe indirdi ki az kalsn sonu olacakt bu darbe onun.
Diyorum ki, diye emretti, akmn nn erefli izniyle hemen git, lanetlenmi ey ve byle
sadk ve budalaca sevdiin prensesini getir buraya ve abuk gel ki ikisini yan yana yatrp
uyurlarken bakabilelim; bylece anlarz hangisi daha iyi ve daha gzel.

Ve bylece, tamamen bilindnda olup biten bir eyler sayesinde, yaamdan

vazgemi olan Kamerzzaman'n kaderi, bilinli iradesinin yardm olmadan gerek olmaya
balad.{96}

 4. lk Eiin Almas

Kahraman, kaderinin ona rehber ve yardmc olan kiiletirmeleriyle birlikte

macerasnda, ar g blgesinin giriindeki eik muhafzna gelinceye dek ilerler. Bu tr
muhafzlar, kahramann u anki alan ya da yaam ufkunun snrlarn belirterek dnyay drt
ynde - ayrca aada ve yukarda- snrlar. Onlarn ardnda karanlk, bilinmeyen tehlike
vardr; tpk aile gzetiminin dnda kalan ocuu tehlikelerin beklemesi ve toplumunun
korumas olmadan kabile yesinin tehlikeye dmesi gibi. Sradan insan belirli snrlar iinde
kalarak tatmin olmakla yetinmeyip bundan gurur da duyar ve yaygn inanlar, kefedilmemi
olana atlan ilk admdan rkmesi iin ona her trl nedeni verir. Bu yzden Kolombun
denizcilerinin, gzpek gemileriyle -kozmosu kendi kuyruunu sran sonsuz bir mitolojik ylan
gibi evreleyen{97} lmsz varln snrsz okyanusunda yol alarak- ortaa zihninin ufkunu
aan o denizcilerin ocuklar gibi kandrlp kkrtlmas gerekiyordu, nk yklere geen
leviathanlardan, deniz kzlarndan, ejderha krallardan ve derinliklerin dier canavarlarndan
korkuyorlard.

Halk mitolojileri, kyn normal aknn dndaki ssz her yere ait aldatc ve tehlikeli
varlklarla kaynar. Szgelimi, Hotantolar allklar ve kumullar arasnda rastlanan bir devden
bahseder. Gzleri ayaklarnn stndedir, bu yzden ne olup bittiim anlamak iin ellerinin ve
dizlerinin zerine kp bir ayan kaldrmas gerekir. O zaman gz geriye bakar; yoksa
srekli ge bakar durumdadr. Bu canavar, parmaklar kadar uzun dileriyle paralara ayrd
insanlar avlar. Yaratn srlerle avland sylenir.{98} Bir baka Hotanto yarat olan Hai-
uri, allklarn evresinden dolanmak yerine zerlerinden srayarak ilerler.{99} Tehlikeli bir tek
ayakl, tek kollu, tek yanl bir figr olan ve eer ters ynden baklrsa grnmeyen yarm
adamla dnyann birok yerinde karlalr. Orta Afrikada byle bir yarm adamn karlat
kiiye yle dedii sylenir: Benimle karlatna gre, dvmemiz lazm. Yenilirse
yalvaracaktr: Beni ldrme. Sana bir sr ila gstereceim; sonra ansl kii usta bir
doktor olur. Fakat eer yarm adam (Chiruwi, gizemli bir ey) kazanrsa kurban lr.{100}

Bilinmeyenin alanlar (l, cangl, derin deniz, bilinmedik diyarlar, vb.) bilind ieriin
yanstlmas iin serbest alanlardr. Bu yzden ensesti libido ve baba katili destrudo bireye
ve toplumuna, iddetli tehditler ve hayali tehlikeli keyifler neren biimlerle ve yalnzca devler
olarak deil, gizemli biimde ekici, nostaljik gzelliin sirenleri olarak geri yansmaktadr.
rnein Rus kylleri, dadaki maaralarda kurduklar evlerde insanlar gibi yaayan,
ormanlarn Vahi Kadnlarn bilirler. Bunlar, alml balar kt, uzun gr sal ve gvdeleri
tyl gzel diilerdir. Koarken ve ocuklarna bakarken memelerini omuzlarna atarlar. Toplu
halde gezerler. Aa kklerinden yaptklar merhemlerle yalanp kendilerini grnmez
klabilirler. Dans etmeyi ya da ormanda birbana gezinenleri lnceye dek gdklamay
severler ve kazara onlarn grnmez dans elencelerine rastgelen kii lr. Dier yandan,
onlara yiyecek sunan kiiler iin, hasad bier, diki diker, ocuklara bakar ve evi toplarlar; ve
eer bir kz eirmeleri iin kenevir ayklarsa, ona altna dnen yapraklar verirler. nsan
aklardan holanrlar, ska kyl genlerle evlenirler ve harika eler olduklar sylenir. Fakat
btn doast gelinler gibi, koca, evliliin tuhaf kurallarn ineyecek olursa, iz
brakmakszn kaybolurlar.{101}

Ayartma ilkesi ile tehlikeli yaramaz bir devin libidinal ibirliini gsteren bir baka rnek
Rus Su Dedesi, Deduka Vodyanoydur. Usta bir ekildeitirendir ve geceyars ya da le
vakti yzen kiileri ldrd sylenir. Boulan ya da reddedilen kzla evlenir. Mutsuz
kadnlar ama drmekte zel bir yetenei vardr. Aykl gecelerde dans etmeyi sever.
Elerinden biri bebek sahibi olaca zaman, kylere bir ebe bulmaya iner. Fakat elbiselerinin
kysndan szan suyla tannabilir. Kel, f karnl, tombul yanakldr, yeil bir elbise ve
kamtan uzun bir apka giyer; fakat ayn zamanda ekici gen bir adam ya da toplulukta
tannan bir kii olarak grnebilir. Karada gl deildir, fakat kendi yerinde yenilmezdir.
Nehirlerin, rmaklarn ve gllerin derinlerinde yaar, daha ok deirmene yakn yerleri yeler.
Gn boyunca yal bir alabalk ya da somon bal gibi gizlenir, geceyse sualt ineklerini,
koyunlarn ve atlarn otlatmak ya da deirmen tann zerine yerleip sessizce uzun yeil
san sakaln taramak zere bir balk gibi prdayp rpnarak yzeye kar. Baharda, uzun
k uykusundan uyandnda byk ynlar yaparak nehirlerdeki buzlar paralar. Deirmen
talarn paralamaya baylr. Fakat ho bir tavrla, balk srlerini balklarn alarna srer
ya da yaklaan selleri haber verir. Ona elik eden ebeye bol bol gm ve altn verir. Uzun,
solgun ve bir para zgn haval olan ve saydam yeil elbiseler giyen gzel kzlara,
boulanlara ikence ve eziyet eder. Gzel arklar syleyerek aalara tnemeyi severler.{102}

Arkadial tanr Pan, ky snrlarnn hemen tesinde yaayan bu tehlikeli varln en iyi
bilinen klasik rneidir. Sylvanus ve Faunus onun Latin karlklaryd.{103} Nymphalarn dans
etmeleri iin ald oban kavaln icat eden oydu ve satirler onun erkek arkadalaryd.{104}
Yanllkla blgesine giren insanlarda uyandrd his panik korku, ani, yersiz bir rkmeydi. O
zaman herhangi sama bir neden -bir daim krlmas, yapran oynamas- zihni hayali bir
tehlikeye board ve kurban kendi ayaklanm bilindndan lgnca kama abasyla bir
dehet seline kaplrd. Yine de Pan, doann tanrsal temizliinin dllerini sunarak ona
balananlara kar eli akt: ilk meyvelerini ona sunan iftilere, obanlara ve balklara
cmertlik ve saaltma trbelerine gelen herkese salk sunard. Ayrca bilgelik, Omphalos'un
bilgelii, Dnyann Gbei onun verecei hediyeydi; nk eiin almas evrensel kaynan
kutsal alanna atlan ilk admdr. Lykaionda Pann Delphoideki Apollon kadn khini olarak
esinlendirdii nympha Eratonun ynettii bir kutsal yer vard. Ve Plutarkhos, Kybelenin
esrimelerinin, Dionysosun Bakkhos lgnlnn, Mousalarn esinledii iirsel lgnln, tanr
Ares'in (=Mars) sava lgnlnn ve hepsinin en iddetlisi olan ak lgnlnn yansra
Pann orji ayinlerinin esrimelerini de, akl tersyz edip ykc-yaratc karanln glerini
serbest brakan tanrsal cokular arasnda sayar.

Harika bir baheye girmek istediimi dledim, diye belirtiyor orta yal, evli bir
beyefendi. Fakat nnde girmeme izin vermeyen bir beki vard. Arkadam Bayan Elsann
orada olduunu grdm; bana kapnn zerinden elini uzatmak istedi. Fakat beki bunu
engelledi, kolumdan tutup beni eve yneltti. Kendine gel! dedi. Bunu yapmaman gerek,
biliyorsun. {105}

Bu, eik muhafznn ilk ya da koruyucu ynn ortaya kartan bir dtr. Kii en iyisi
belirtilen snrlarn bekisiyle karlamamaldr. Ve yine de birey, ancak bu snrlarn tesine
geerek, ayn gcn ykc dier ynn kkrtarak, canl ya da l olarak, deneyimin yeni bir
alanna geer. Andaman Adalar pigmelerinin dilinde, oko-jumu (d, dlerden konuan
kii), bakalarndan ancak, ruhlarla - srad bir d araclyla dorudan canglda ya da
lp de geri dnmeyle- karlaarak elde edilebilecek doast yeteneklere sahip olmalaryla
ayrlan, byk sayg ve korku duyulan kiileri belirtir.{106} Macera her zaman ve her yerde
bilinenin rtsnn tesinde bilinmeyene bir geittir; snrda bekleyen gler tehlikelidir;
onlarla i yapmak risklidir; yine de ustalkl ve cesaretli biri karsnda tehlike silinir.

izim 4. Odysseus ve Sirenler

Yeni Hebridlerin Bank Adalarnda, bir kaya zerindeki balk avndan gn batmna
doru dnen gen bir adam, eer gittii yolun onu srkledii yamatan aa doru inerken
ba ieklerle ssl bir kzn ona doru geldiini grr; gelenin kendi kynden ya da komu
kyden birine benzediini dnrse; durur, soluklanr ve bir mae{107} olmas gerektiini
dnr; daha yakndan bakar ve dirseklerinin ve dizlerinin ters yne dnk olduunu fark
eder; bu da, kzn gerek karakterini ortaya karr ve olan kaar. Olan tanraya bir defne
- yaprayla vurabilirse, o kendi ekline dner ve bir ylan olarak kayp gider. Fakat bu ok
korkulan ylanlarn, maenin, onlarla ilikiye giren herkese benzediine inanlr.{108} Gelenein
duvarlarnn bir milim bile dna kan her kahraman -hemen byl gle saldran- byle
demonlarla karlamaldr.

lgi ekici iki Doulu yk, bu akl bulandrc geiin tuhaflklarn aydnlatmaya ve
ondan yoksun olan bir maceracnn mahvolaca trden zeki bir ruhsal hazrlklln nnde
korkularn nasl kaybolacan gstermeye yarayacak.

lki, beyz arabalk zengin ykler tayan kervann dncesizce, susuz bir eytan
lne sokan Benaresli bir kervanbann yks. Tehlikeler iin uyarlm olduundan,
arabalara suyla dolu byk torbalar yerletirme nlemini almt, yani aklc dnldnde
yz kilometrelik l geirme niyeti olduka iyiydi. Fakat geiin yarna vard sralarda,
lde yaayan dev yle dnd, Ben bunlarn yanlarndaki suyu atmalarn salayacam.
Bylece, saf beyaz kzlerin ektii, tekerleri amurla svanm ve tam tersi ynden gelen,
kalbi heyecanlandracak bir araba yaratt. nnde ve arkasnda balar slak, elbiseleri slak,
beyaz ve mavi su zambaklar yklenmi, ellerinde krmz ve beyaz lotus iei demetleri
tayan, su zambaklarnn lifli saplarn ineyen, amura bulanm, zerlerinden su ve amur
damlayan eytanlar yryordu. Ve kervan ile eytan topluluu birbirlerinin gemesi iin kenara
ekilirken, dev, kervanban dosta selamlad. Nereye gidiyorsunuz? diye sordu kibarca.
Kervanba yant verdi: Baym, biz Benaresten geliyoruz. Fakat siz beyaz ve mavi su
zambaklar yklenmi, ellerinizde krmz ve beyaz lotus iei demetleri tayarak, su
zambaklarnn lifli saplarn ineyerek, amura bulanm, zerinizden su ve amur
damlatarak yaklayorsunuz. Geldiiniz yolda yamur mu yayor? Gller tamamen mavi ve
beyaz su zambaklar, krmz ve ak lotus iekleriyle mi kaplanm?

Dev: u koyu yeil aa hattn gryor musun? Orann tesi btn orman devasa
bir su ktlesi; srekli yamur yayor; ukurlar suyla dolu; gllerin her yeri krmz ve ak lotus
iekleriyle kapl. Sonra, arabalar birbirini geerken sordu: Bu arabada, ya unda ne
tayorsunuz? Sonuncusu ok ar gidiyor, ne tayorsunuz iinde? Su var iinde, dedi
kervanba. Akllca davranmsn elbette, buraya dek su getirmekle; ama buradan sonra
kendini yormann bir anlam yok. Parala torbalar, suyu boalt, rahata yol al. Dev yola
devam etti ve gzden kaybolunca, kendi devler ehrine dnd.

O zaman bu aptal kervanba, budalal yznden devin nerisine uydu, torbalar

paralad ve arabalar ileri srd, ileride en ufak su izi yoktu. nsanlar susuzluktan zayf dt.
Gn batmna dek yol aldlar, sonra arabalar zp onlar daire halinde topladlar ve kzleri
tekerlere baladlar. Ne kzler iin su, ne de insanlar iin yulaf ezmesi ve halanm pirin
vard. Gten den insanlar oraya buraya uzanp uykuya dald. Geceyars devler
ehirlerinden geldi ve kzleri ve insanlar, hepsini katledip etlerini syrdlar, srf kemiklerini
braktlar ve sonra gittiler. El kemiklerini ve dier kemikleri drt yne ve drt ara yne
dalm kald; be yz araba sonsuza dek dolu kald.{109}

kinci yk biraz daha farkl. Dnyaca tannm bir retmenin denetimi altnda askeri
eitimini daha yeni tamamlam olan gen bir prensi anlatr. Baarsnn bir simgesi olarak
Be Silahl Prens adn aldktan sonra, retmeninin verdii be silah ald, selam verdi ve
yeni silahlar kuanm olarak kraln, babasnn ehrine giden yola koyuldu. Yolda bir ormana
rastgeldi. Ormann giriindeki insanlar onu uyardlar. Saygdeer prens, bu ormana girmeyin,
dediler; Yapkan Ty adl bir dev yaar burada, grd herkesi ldrr.

Fakat prens bir aslan kadar kendinden emin ve korkusuzdu. Aldrmadan ormana dald.
Ortalarna ulatnda, dev kendini gsterdi. Dev bir palmiye aac boyuna erimiti; kendisi
iin an eklinde kuleleriyle bir yaz evi kadar byk bir ba, dilenci kseleri kadar byk
gzler, dev soan ya da tomurcuklar kadar byk iki azdii yaratmt; bir ahinin gagasna
sahipti; karn lekelerle kaplyd; elleri ve ayaklar koyu yeildi. Nereye gidiyorsun? diye
sordu. Dur! Benim esirimsin!

Be Silahl Prens korkusuzca, rendii becerilere byk bir gven iinde yant verdi.
Dev, dedi, ormana girdiimde bama neler geleceini biliyordum. Bana saldrmadan nce
bir dnmelisin bence; nk zehire batrlm bir okla etini deler ve seni gebertirim!

Devi byle tehdit ettikten sonra, gen prens yayma zehirli bir ok yerletirdi ve oku att.
Ok devin tylerine takld. O zaman birbiri ardna elli ok att. Hepsi de devin tylerine takld.
Dev btn oklardan silkinerek hepsini ayaklar dibine dkverdi ve gen prense yaklat.

Be Silahl Prens devi bir kez daha tehdit etti ve klcn ekip usta bir vuru yapt.
Otuz arnlk kl, devin tylerine takld. O zaman prens ona bir mzrakla saldrd. O da
tylere takld. Mzran takldn grnce, bir sopa darbesi indirdi. Bu da tylere takld.

Sopann da takldn grnce, yle dedi: Dev usta, beni daha nce duymamtn.
Ben Be Silahl Prensim. Bu ormana seni merak edip girdiimde, yaylar ya da bunun gibi
silahlar hesaba katmadm; ormana girdiimde, yalnz kendimi hesaba kattm. imdi seni
dveceim ve seni toza topraa bulayacam! Byle dedikten sonra, bararak deve sa
eliyle vurdu. Eli devin tyne takld. Sol eliyle vurdu. O da takld. Sa ayayla vurdu. O da
takld. Sol ayayla vurdu. O da takld. yle dnd: Seni kafamla dveceim ve toza
topraa bulayacam! Kafasyla vurdu. O da devin tylerine takld.{110}

Be kere dolanm, be yerinden skca yapm Be Silahl Prens devin gvdesinden

sarkyordu. Ama yine de korkusuzdu, kaygszd. Dev ise dnyordu: Bu aslan gibi bir
adam, soylu bir doumun adam - adam deil yalnzca! Benim gibi bir dev tarafndan
yakaland halde, ne titriyor ne sarslyor! Bu yolda durdum dural onun bir eini grmedim!
Tuhaf, niye korkmuyor? Onu yemeye cesaret edemeden sordu: Delikanl, neden
korkmuyorsun? Neden lm korkusuyla korkmuyorsun?

Neden korkacakmm ey dev? Yaamda lm mutlak bir eydir. Dahas, karnmda

silah olarak bir imek var. Beni yesen bile, o silah hazmedemezsin. ini dilimlere, paralara
ayracak ve ldrecek seni.

O zaman ikimiz de yok olacaz. Bu yzden korkmuyorum!

Be Silahl Prens, okurlarn da bildii gibi, iindeki Bilgi Silah'n kastediyordu.

Gerekten de, bu gen kahraman, daha nceki bir bedenlenmesini yaayan Gelecein
Buddhasndan bakas deildi.{111}

Delikanlnn syledii doru, diye dnd dev, lm korkusuyla rpererek. Bu aslan

adamn gvdesinden, bir fasulye tanesi kadar et parasn bile hazmedemez benim midem.
Brakacam onu! ve Be Silahl Prensi serbest brakt. Gelecein Buddhas ona retiyi
sundu, onu hkm altna ald, benliinden vazgeirdi ve ormanda balar kabul eden bir
ruha dntrd onu. Devin efkatli olmasn salayan delikanl ormandan ayrld ve ormann
aznda karlat insanlara bu yky anlatt; sonra yoluna gitti.{112}

Be duyunun bizi sabitledii ve fiziksel organlarn eylemleriyle bir kenara itemediimiz

dnyann bir simgesi olan Yapkan Ty, ancak Gelecein Buddhas, anl ad ve fiziksel
karakterinin be silahyla korunmayp, adsz ve grnmez olan altnc silaha, adlarn ve
suretlerin grngsel alannn tesindeki silaha, akn ilkenin bilgisinin tanrsal imeine
bavurduu zaman yenildi. Bylece durum deiti. Artk yakalanm deil, serbest
braklmt; nk imdi her zaman zgr olduunu hatrlamt. Grngsellik canavarnn
gc datlp yok edildi ve o da kendinden vazgemeye yneldi. Kendinden vazgeerek
tanrsal oldu - balar almakla grevli bir ruh; dnyann, bir son olarak deil, btn isimleri
ve suretleri ikin olarak aan, basit bir ad ve suret olarak kabul edildii zamanki gibi.

Tanry insan grnden uzak tutan Cennet Duvar, Cusal Nicholasn anlattna
gre kartlarn uyumasndan olumaktadr ve kaps, yenilinceye dek yolu engelleyen
akln en yksek ruhu tarafndan korunmaktadr.{113} Kartlk iftleri (olmak ve olmamak,
yaam ile lm, gzellik ile irkinlik, iyi ile kt, ve ummak ile korkmak yeteneklerini etkileyen
ve savunma ile kazanma amalar iin eylem organlarn birbirine balayan tm dier ikilikler)
yolcuyu ezen, fakat aralarndan kahramanlarn her zaman getii arpan kayalardr
(Symplegades). Bu btn dnyada bilinen bir motiftir. Eski Yunanlar bunu Karadenizin
rzgrlarn srklemesiyle birbirine arpan iki kayalk adas iin syler; fakat Iason, Argo
gemisiyle aralarndan gemitir ve o zamandan beri ayr durmaktadrlar.{114} Navaho
sylencesinin ikiz Kahramanlarn da rmcek Kadn ayn engel iin uyarmt; ama yolun
polen simgesi ve canl bir gne kuundan koparlm kartal tyleriyle korunarak aralarndan
getiler.{115}

Bir adan gne kapsnn arasndan ykselen duman gibi, kahraman da dnyann
duvarlarnn arasnda, egosundan syrlp egosunu Yapkan Tye takl brakarak kar.

 5. Balinann Karn

Byl eikten geiin bir yeniden doum alanna geme olduu fikri, dnyann her
yerinde rahim imgesi olan balina karnyla simgelenmitir. Kahraman, eiin gcn ele
geirmek ya da onunla uzlamak yerine bilinmeyenin iinde kaybolur ve lm gibi grnr.

Mie-Nahma, Balklar Kral,

fkeyle yukar frlad,
Parltlarla gn na srad,
Byk enesini at ve yutuverdi Kanoyu ve Hiawathay.{116}

Bering Boaz Eskimolar hilebaz kahraman Kuzgunun bir gn sahilde elbiselerini
kuruturken kyya yaklaan bir balina grdn anlatr. Ona seslenmi: Bir daha hava iin
yukar geldiinde, dostum, azn a ve gzlerim kapa. Sonra hzla kuzgun klna
brnm, kuzgun maskesini takm, ate ubuklarn kolunun altna sktrm ve suyun
zerinde dolanmaya balam. Balina yukar kp syleneni yapm. Kuzgun da onun ak
azndan ieri ve dosdoru midesine doru dalm. aran dii balina azn kapatp
barrken Kuzgun ieride durmu evresine baknyormu.{117} Zulularn bir filin yuttuu iki
ocukla anneleri zerine bir yks vardr. Kadn hayvann karnna ulanca, byk ormanlar
ve nehirler ve birok yksek ovalar grm; bir yanda bir yn kaya varm; ve kylerini
oraya kurmu bir sr insan varm; ve bir sr kpek ve inek; hepsi filin iindeymi.{118}

Irlandal kahraman Finn MacCoolu, Kelt dnyasnda peist olarak bilinen trden ekilsiz
bir canavar yutmutu. O kk Alman, Krmz Balkl Kz bir kurt yutmutu. Polinezyal
Mauiyi byk bykannesi Hine-nui-te-po yutmutu. Ve Zeus dnda btn eski Yunan
panteonu baba Kronos tarafndan yutulmutu.

Eski Yunan kahraman Herakles, Amazonlarn kraliesinin kemeriyle eve dnerken

Troiada konaklaynca, deniz tanrs Poseidonun gnderdii bir canavarn ehre saldrdn
grd. Yaratk kyya km evredeki insanlar avlyordu. Kraln kz olan gzel Hesione,
babas tarafndan kayalara kurban olarak balanmt ve byk kahraman onu bir bedel
karlnda kurtarmay kabul etti. Bu arada canavar sudan kt ve her eyi yutan devasa
azn at. Herakles boazna dald, karnn keserek dar kt ve canavar ldrp orada
brakt.

Bu yaygn motif, eikten geiin bir kendini yok etme biimi olduunu vurguluyor.
Symplegadesin macerasna benzerlii ok ak. Fakat burada, da, grnr dnyann
snrlar dna gei yerine, kahraman yeniden domak zere ie doru gidiyor. Kaybolma,
inanann, kim ve ne olduunu, yani lmsz olmadka kl ve toz olduunu anmsamasnn
kolaylaaca yer olan tapnaa girmesine karlk gelmektedir. erideki tapnak, balinann
karn ve tedeki, yukardaki ve aadaki cennet topra, hepsi ayn eydir. Tapnaklara giden
yollarn ve girilerinin heybetli heykellerle kuatlm olmas ve korunmas bu yzdendir:
ejderhalar, aslanlar, kllarn ekmi eytan avclar, dargn cceler ve kanatl boalar.
Bunlar ierideki daha da yksek sessizlikleri gsleyemeyecek olanlar uzakta tutacak olan
eik muhafzlardr. Varoluun tehlikeli ynnn, olaan dnyay evreleyen mitolojik devlere
ya da balinann iki sra dilerine denk den balang belirtileridirler onlar. Kendini adam
kiinin bir tapnaa giri annda bir dnmden geecei gereini sergilerler. Dnyevi
karakteri darda kalr; onu ylann derisini att gibi atar. eri girdikten sonra zamanda
lm olduu ve Dnya Rahmine, Dnya Gbeine, Yeryzndeki Cennete dnd
sylenebilir. Herhangi birinin tapnak muhafzlarnn yanndan yryp geebilecei gerei
onlarn nemini azaltmaz, nk davetsiz misafir mabeti geme yeteneinden yoksunsa,
zaten darda kalmtr. Bir tanry anlamaktan aciz kii onu eytan olarak grr ve bylece
ona yaklamaktan saknr. yleyse, alegorik olarak bir tapnaa giri ve balinann dileri
arasndan kahramann dal, her ikisi de resim dilinde yaam merkeze alma, yaam
yenileme eylemini belirten ayn maceralardr.

Hibir yaratk, diye yazar Ananda Coomaraswamy, varolmay brakmadan daha

yksek bir doa elde edemez.{119} Gerekten de, kahramann fiziksel vcudu yaralanm,
paralanm ve Msr miti kurtarc Osiriste olduu gibi denize ya da topraa salm olabilir:
bir sandukaya kapatlm ve kardei Set tarafndan Nile atlmt{120} ve lmden dndnde
kardei onu yeniden katletti, vcudunu ondrt paraya ayrd ve lkenin drt bir yanna
datt. Navaholu kiz Kahramanlar yalnz arpan kayalardan deil, yolcuyu parampara
eden kamlarn, paralara ayran kaktslerin arasndan ve yolcunun zerini rten kaynayan
kumlardan gemek zorundayd. Egoya ball oktan yokolmu olan kahraman, bir
odasndan dierine rahata geen bir kral gibi rahat bir ekilde dnyann ufuklar arasnda ileri
geri geer, ejderhann iine girer kar. Ve ite burada onun kurtarma gc yatar; nk
geii ve dn, grngselliin btn elikileri boyunca Yaratlmam-Yokedilemez olan
kalr ve korkacak bir ey yoktur.

Yani ilevleri, dnyann her yerinde ejderhay yenmenin yaam besleyen o gizemini
grnr klmak olan insanlar, kendi vcutlarnda dnyann yenilenmesi iin, Osirisin vcudu
gibi etlerini datarak byk simgesel eylemi gerekletirmilerdir. Szgelimi Frigyada,
armha gerilen ve dirilen kurtarc Attisin onuruna Martn yirmi ikisinde bir am aac kesilir
ve ana tanra Kybelenin tapnana getirilirdi. Orada aa, yn eritlerle bir ceset gibi sarlr
ve meneke demetleriyle sslenirdi. Gvdenin tam ortasna bir gencin resmi aslrd. Ertesi
gn trompetlerle bir geit treni yaplrd. Yirmi drt Mart Kan Gn olarak bilinirdi: yce rahip
kollarndan adak olarak sunduu kan aktrd; altndaki rahipler bir dervi dansyla, davullar,
borular, fltler ve ziller eliinde, kendilerinden gemi bir halde suna ve aac kanlaryla
slatmak zere vcutlarn baklarla keserek dnerdi; ve mezler, kutladklar tanrnn
lmn ve diriliini taklit ederek kendilerini idi eder ve baylrlard.{121}

Ayn ruh haliyle, gney Hindistann Quilacare blgesinin kral, hkmdarlnn on

ikinci ylnn sonunda, grkemli bir festival gnnde tahta bir idam sephas kurdurdu ve ipek
bezlerle ssletti. Byk ayinler ve mzik sesleri eliinde trensel bir biimde ykandktan
sonra, tanrya duasn ettii tapnaa geldi. Daha sonra, sephaya kt ve halkn nnde ok
keskin birka bak ald ve kendi burnunu, kulaklarn, dudan ve dier organlarn,
kesebildii kadar ok etini kesti. Ba frlatp att ve ba kaybettii kandan dnp yere
dene dek dnd, sonunda da kendi boazn kesti.{122}
izim 5. Gece-Deniz Yolculuu: -Yusuf Kuyuda: sa'nn Defnedilmesi: Yunus ve Balina.

 BLM II - ERGNLENME

1. Snavlar Yolu

Eii atktan sonra, kahraman bir dizi snavdan gemek zere tuhaf biimde akkan,
belirsiz biimlerin d dnyasnda ilerler. Bu, mit-macerann sevilen bir aamasdr; mucizevi
snavlar ve ikencelerle dolu bir dnya edebiyat yaratmtr. Kahraman bu blgeye girmeden
nce karlat doast yardmcnn nerileri, tlsmlar ve gizli aralarndan yardm
almaktadr. Ya da insanst yolculuu srasnda kendisini her yerde destekleyen iyi kalpli bir
g olduunu ilk kez burada da farkedebilir.

Zor grevler motifinin en bilinen ve en byleyici rneklerinden biri, Psykhe'nin kayp

a Erosu aramasdr.{123} Burada btn balca roller tersine dnmtr: an gelini elde
etmeye abalamas yerine, gelin an elde etmeye abalar; ve kzn andan uzak
tutmaya abalayan acmasz bir baba yerine, olu Erosu gelininden saklayan kskan anne
Vens vardr. Psykhe Vens'e yalvard zaman, tanra onu serte salarndan kavrar ve
ban yere alar, sonra bir yn buday, arpa, dar, haha tohumu, fasulye, mercimek alp
birbirine kartrr ve kza gece olmadan bunlar ayrmasn emreder. Psykhe'ye bir karnca
ordusu yardm eder. Sonra Vens, ona tehlikeli bir ormann iindeki ulalmaz bir ovada
yaayan keskin boynuzlu ve sr ldrc olan, tehlikeli bir vahi koyunun altn ynnden
getirmesini syler. Fakat yeil bir kam, koyunun oradan gemesi srasnda evredeki
kamlara taklan altn bukleleri nasl toplayacan anlatr ona. Tanrann bu sefer de, hi
uyumayan ejderhalarn yaad yksek bir kayann zerindeki dondurucu bir pnardan bir ie
suya ihtiyac vardr. Bir kartal gelip mucizevi ii baarr. Psykheye, son olarak yeralt
ukurundan doast gzelliklerle dolu bir kutu getirmesi emredilir. Ama yksek bir kule ona
aadaki dnyaya nasl ineceini syler, Kharon iin para ve Kerberos iin rvet verir ve
yolunu kolaylatrr.

Psykhe'nin yeraltna yolculuu, peri masallarnn ve mitlerin kahramanlarnn stlendii

bu trden saysz maceradan ancak biridir. En tehlikelileri arasnda uzak kuzey halklarnn
(Laponlar, Sibiryallar, Eskimolar ve baz Amerikan Kzlderili kabileleri), hastalarn kayp ya da
yolunu arm ruhlarn arayp geri getirmeye abalayan amanlarnkiler vardr. SibiryalIlarn
aman, macera iin bir kuu ya da ren geyiini, amann kendisinin glge ilkesini, ruhunun
eklini temsil eden byl bir giysiye brnmtr. Davulu binek hayvandr - kartal, ren geyii
ya da at; onun stnde utuu ya da gezdii sylenir. Tad sopa yardmc aralarndan
biridir. Ve bir dizi grnmez yakn arkada elik eder ona.

Laponlar arasndaki ilk gezginlerden biri, ller krallna olan tuhaf yolculuklarndan
birinin rktc aamalarnn canl bir tasvirini brakmtr.{124} te dnya bitimsiz gecenin
mekn olduundan, amann ayini karanlktan sonra gereklemelidir. Dostlar ve komular
hastann titreen, bir kla aydnlatlm lo kulbesinde toplanr ve dikkatle byc-hekimin
hareketlerini izler. O nce yardmc ruhlar arr; ruhlar onun dnda kimseye grnmeden
gelir. Ayin giyimleri iinde, ama kuak takmam ve keten kukuletalar giyen iki kadn, kukuleta
ya da kua olmayan bir adam, yetikinlie varmam bir kz hazrdr. aman bandakini
karr, kuan ve ayak balarn zer, yzn elleriyle kapar ve eitli aplarda daireler
izerek dnmeye balar. Aniden vahi tavrlar eliinde barr: Geyii tutun! Gitmeye hazr!
Bir balta kapp kendi dizlerine vurmaya balar ve sonra baltay kadna doru sallar. Atein
iinden plak elleriyle yanan kzler karr. Her kadnn evresinde kez dner ve sonunda,
l bir adam gibi yere ker. Btn bu sre boyunca ona kimse dokunamaz. imdi trans
halinde dinlenirken zerine bir sinein bile konmamasna dikkat edilmelidir. Ruhu ayrlmtr ve
zerlerinde yaayan tanrlaryla birlikte kutsal dalar gryordur artk. Bekleyen kadnlar
birbirlerine dnyann kimbilir neresinde olduunu sorarak fsldar.{125} Eer doru da
anarlarsa, aman bir el ya da ayan titretir. Uzun bir sre sonra dnmeye balar. Alak,
zayf bir sesle aa dnyada duyduu szleri mrldanr. O zaman kadnlar arkya balar.
aman hem hastaln nedenini hem de yaplacak kurbann nasl olacan belirterek uyanr.
Sonra hastann iyilemesinin ne kadar sreceini bildirir.

Yorucu yolculuunda, diye bildiriyor bir baka gzlemci, aman, her zaman kolayca
alt edilemeyen bir dizi deiik engelle (pudak) karlamak ve onlar amak zorundadr. Sk sk
yolda lm olan dier amanlarn ve bineklerinin kemikleriyle karlat karanlk
ormanlardan ve devasa sradalardan getikten sonra yerdeki bir akla ular. Macerann
en zor aamalar imdi, belirgin iaretleriyle yeraltnn derinlikleri nnde uzand zaman
balamaktadr. ... ller krallnn bekilerini yattrdktan ve saysz engeli getikten sonra,
sonunda Yeraltnn Efendisine, Erlikin kendisine ular. Ve Erlik korkun biimde brerek
zerine saldrr; fakat eer aman yeterince becerikliyse canavar deerli hediyeler sz
vererek sakinletirebilir. Erlikle bu konuma an ayinin doruk noktasdr. aman kendinden
geer.{126}

Btn ilkel kabilelerde, diye yazyor Dr. Geza Rheim, byc- hekim toplumun
merkezindedir ve onun ya bir nevrotik ya bir psikotik olduunu gstermek ya da en azndan
sanatnn nevroz ya da psikozla ayn mekanizmalar zerinde temellendiini gstermek
kolaydr. nsan gruplar grup idealleriyle gerekleir ve bunlar her zaman ocukluk hali
zerinde temellenmitir.{127} ocukluk hali yetikinlik sreciyle deitirilir ya da tersine evrilir,
yine gereklie zorunlu uyumla deitirilir, yine de oradadr ve insan topluluklarnn onlarsz
varolamayaca grnmez libidinal balar salar.{128} yleyse, byc- hekimler,
toplumlarnn btn yetikin yelerinin ruhlarnda varolan simgesel fantezi sistemlerini grnr
ve kamusal klmaktadr. Onlar bu ocuksu oyunda nder ve ortak kaygnn
imeksavarlardr. Demonlarla dvrler, bylece dierleri de avlanabilir ve gerek eylerle
savaabilir.{129}

Yani herhangi biri -herhangi bir toplumda- kendisi iin, istemli ya da istemsiz olarak
kendi ruhsal labirentinin eri br geitlerine inerek karanla olan yolculua giriirse, ok
gemeden kendini, pudakn ve kutsal dalarn yabanl Sibirya dnyasndan daha az harika
olmayan bir simgesel figrler (ilerinden biri onu her an yutabilir) manzarasnn iinde bulur.
Mistiklerin szlnde, bu Yolun ikinci aamas, duyular arndrlp nemsizletirilirken ve
enerji ve ilgiler akn eylere younlatrlrken, benliin arnmasdr;{130} ya da daha
ada bir szlkte: bu kiisel gemiimizin ocukluk imgelerinin dalmas, almas ve
dnmesidir. Dlerimizde her gece hl ya belirsiz engeller, heykeller, snavlar, gizli
yardmclar ve aklayc figrlerle karlayoruz; ve onlarn grnlerinde yalnz u anki
halimizin tm resmini deil, kurtulmak iin ne yapmamza dair bir ipucunun yansdn da
grebiliriz.
Karanlk bir maarann nnde, ieri girmek isteyerek duruyordum, eklindeydi bir
hastann analiz balangcndaki bir d; ve geri dnerken yolumu bulamayacam dncesi
iimi rpertiyordu.{131} Birbiri ardna canavarlar grdm, diye kaydetmiti Emanuel
Swedenborg d kitabna, 19-20 Ekim 1744 gecesi iin, ve kanatlarn atlar ve
ejderhaydlar. zerlerinde uuyordum, fakat ilerinden biri destekliyordu beni.{132} Oyun
yazar Friedrich Hebbel ise, bir asr sonra (31 Nisan 1844) unlar kaydetmiti: Dmde
byk bir kuvvetle denizde srkleniyordum; korkun girdaplar, orada burada tutunabileceim
kayalar vard.{133} Themistokles, bir ylann vcuduna sarlp boynuna srndn ve
yzne dokunur dokunmaz onu peneleriyle kavrayan bir kartala dnerek uzun bir sre
tadn ve birdenbire kaybolan bir mjdecinin asasna ylesine itinayla braktn, ve byk
kayg ve korkularndan o anda kurtuluverdiini dlemiti.{134}
D grenin kendine zg ruhsal sorunlar dokunakl bir basitlik ve kuvvetle ortaya
kmaktadr:

Bir daa trmanmalydm. Yolda her eit engel vard. Bir ukurun zerinden
sramak, bir iti amal ve sonunda soluksuz kaldmdan hi kprdamadan durmalydm.
Bu bir kekemenin dyd.{135}

Hi kprdamayan bir gln kysnda durdum. Anszn bir frtna patlad ve yzm
srlsklam brakan yksek dalgalar kt; kzarmaktan korkan (ereuthophobia), kzard
zaman yz ter iinde kalan bir kzn d.{136}

nmde yryen bir kz karanlk bir sokakta izliyordum. Onu sadece arkadan
grebiliyordum ve gzel grnmnden holanmtm. Gl bir arzu kaplad beni ve
peinden komaya baladm. Birden bir kaynaktan kar gibi bir k demeti geldi sokan te
yanndan ve yolu tkad. Kalbim deli gibi arparak uyandm. Hasta ecinseldi; enlemesine
k, fallik bir simge.{137}

Bir arabaya binmitim, ama srmeyi bilmiyordum. Arkamda oturan bir adam bana
yardmc oldu. Sonunda, iler yoluna girdi ve bir sr kadnn durduu bir meydana geldik.
Nianlmn annesi beni neeyle karlad. Adam iktidarszd, ama psikanalisti bir eitmen
olarak kabul etmiti.{138}

Arabann n cam tala krlmt. Artk frtna ve yamurda korunakszdm. Alamaya

baladm. Bu arabayla hedefime eriebilecek miydim? D gren, bekaretini kaybetmi ve
bunu kabullenemeyen bir gen kzd.{139}

Bir atn yarsnn yerde yattn grdm. Tek bir kanad vard ve kalkmaya
alyordu, fakat yapamyordu. Hasta gnlk ekmeini bir gazeteci olarak kazanmak
zorunda kalan bir airdi.{140}

Bir ocuk srd beni. D gren psikoseksel gelimemilikten hastayd.{141}

Kardeimle karanlk bir odaya kapatlmm. Elinde byk bir bak var. Ondan
korkuyorum. Beni delirtip ve tmarhaneye kapattracaksn, diyorum ona. Delice bir neeyle
glp yant veriyor: Hep benimle olacaksn. kimizi saran bir zincir var. Ayaklarma baktm ve
ilk kez kardeimle beni saran kaln demir zinciri farkettim. Karde, diye belirtiyor Dr. Stekel,
hastann hastalyd.{142}

Dar bir kprden geiyorum, diye d gryor onalt yanda bir kz. Birdenbire
kpr paralanyor ve suya dyorum. Ardmdan bir polis suya atlyor ve gl kollaryla
beni kyya getiriyor. Birdenbire bana l bir bedenmiim gibi geliyor. Polis de ok solgun
grnyor, bir ceset gibi.{143}

D gren tamamen terkedilmi ve derin bir mahzende yalnzdr. Odasnn duvarlar

giderek daralr ve daralr, bu yzden kprdayamaz. Bu hayalde anne rahmi, kapatlma, hcre
ve mezar fikirleri birlemitir.{144}

Sonu gelmez koridorlardan gemek zorunda olduumu dlyorum. Sonra uzun sre
hamamlardaki havuzlara benzeyen kk bir odada kalyorum. Beni havuzu terk etmeye
zorluyorlar ve nemli, kaygan bir geitten geip kk bir kapdan kyorum. Yeniden domu
gibi hissediyorum kendimi ve yle dnyorum: Bu benim analizime gre ruhsal bir yeniden
dou demektir. {145}
 Hibir tereddt olamaz: Daha nceki kuaklarn da mitolojik ve dinsel miraslarnn
simge ve ruhsal altrmalarndan rehberlik ald ruhsal tehlikeler, bizim (inansz
olduumuzdan, ya da inanlysak eer, bize kalan inanlar ada yaamn gerek
sorunlarn karlamakta yetersiz kaldndan) yalnz bamza ya da en iyisi deneye deneye,
hazrlksz ve genellikle iyi bir rehberlik bulamadan amamz gerekiyor. Bu bizim gibi, btn
tanr ve eytanlarn aklclatrlarak yok edildii modern, aydnlanm bireylerin sorunudur.
{146}
Yine de, bize kalabilmi ya da dnyann drt bir bucandan toplanm bu mit ve efsaneler
bolluunda bizim hl insan olan ynmzden bir eyler bulabiliriz. Buna ramen, duymak ve
anlamak iin bir ekilde arnmaya ve vazgemeye bavurmak zorunda kalabiliriz.
Sorunumuzun bir paras da bu: bunu nasl yapacaz. Yoksa Saadet Bahesine sizden
nce geenlerin getii snavlardan gemeden mi gireceinizi sanyorsunuz?{147}

Bakalam kaplarndan geiin en eski kayd tanra lnannann aa dnyaya

iniine dair Smer mitidir.

En yukardan akln en aaya yneltti,

Tanra, en yukardan akln en aayayneltti,
nanna, en yukardan akln en aayayneltti.

Hanmm cenneti terk etti, dnyay terk etti,

Aa dnyaya indi,
nanna cenneti terk etti, dnyay terk etti,
Aa dnyaya indi,
Efendilii terk etti, hanml terk etti,
Aa dnyaya indi.


Kendini kralie giysileri ve mcevherleriyle sslemiti. Beline yedi tanrsal emri
takmt. Dn olmayan lkeye, dman ve kz kardei olan tanra Ereskigalin ynettii
ller diyarna girmeye hazrd. Kz kardeinin onu ldreceinden korkan nanna, habercisi
Ninubura, eer gn iinde dnmezse cennete gidip tanrlarn toplant salonunda onun
iin yanp yaklmasn syledi.

nanna aa indi. Lapis lazuliden yaplm saraya vard ve kapda, onun kim olup
nereden nereye gittiini renmek isteyen bakapcyla karlat. Ben cennetin, gnein
doduu yerin kraliesiyim, dedi. Eer cennetin, gnein doduu yerin kraliesiysen, dedi
kapc, syle niye geldin dn olmayan lkeye? Yolcusu dnmeyen yola kalbin neden
srkledi seni? nanna, kz kardeinin kocas efendi Gugalannann cenaze trenlerine
katlmaya geldiini syledi; Kapc Netiyse Ereskigala haber verinceye dek olduu yerde
kalmasn syledi. Netiye, cennetin kraliesine yedi kapsn amas, ama gelenee uyarak
her kapda giysisinden bir parasn da karmas emredildi.

Saf nannaya dedi ki:

Gel nanna, gir ieri.

lk kapy geerken,
Bann sadelik tac, shurugga alnd.
Ne oluyor, syleyin?
Aa dnyann yasalar, ey nanna fevkalade kusursuzdur,
Ey nanna, sorgulama aa dnyann trenlerini.

kinci kapy geerken, hapis lazuli asas alnd.
Ne oluyor, syleyin?
Aa dnyann yasalar ey inanna, fevkalade kusursuzdur,
Ey nanna, sorgulama aa dnyann trenlerini.

nc kapy geerken,
Boynundaki kk lapis lazuli talar alnd.
Ne oluyor, syleyin?
Aa dnyann yasalar ey nanna, fevkalade kusursuzdur,
Ey nanna, sorgulama aa dnyann trenlerini.

Drdnc kapy geerken,
Gsnde parldayan talar alnd.
Ne oluyor, syleyin?
Aa dnyann yasalar ey nanna, fevkalade kusursuzdur,
Ey nanna, sorgulama aa dnyann trenlerini.

Beinci kapy geerken,
Elindeki altn yzk alnd.
Ne oluyor, syleyin?
Aa dnyann yasalar ey nanna, fevkalade kusursuzdur,
Ey nanna, sorgulama aa dnyann trenlerini.

Altnc kapy geerken,
Gsndeki gslk alnd.
Ne oluyor, syleyin?

Aa dnyann yasalar ey nanna, fevkalade kusursuzdur,

Ey nanna, sorgulama aa dnyann trenlerini.

Yedinci kapy geerken,
stndeki tm hanmlk elbisesi alnd.
Ne oluyor, syleyin?
Aa dnyann yasalar, ey nanna fevkalade kusursuzdur,
Ey nanna, sorgulama aa dnyann trenlerini.


plak olarak tahtn nne getirilmiti. Eildi. Aa dnyann yedi yargc olan
Anunnakiler Ereskigaln taht nnde oturuyordu ve gzlerini, lmn gzlerini nannaya
dikmilerdi.

Bir szleriyle, ruha ikence eden tek szleriyle,

Hasta kadn cesete dnerdi,
Ceset bir engele aslrd{148}

nanna ve Erekigal, iki kz karde, k ve karanlk, eski simgeleme alkanlna gre
tek bir tanray iki ynden temsil eder; ve kartlklar snavlarn g yolunun tm anlamn
zetler. Tanr ya da tanra, kadn ya da erkek, bir mitteki bir kii ya da d gren biri olan
kahraman, kartn (kendi beklenmedik benliini) kefeder ve onu yutarak ya da yutularak ele
geirir. Direniler bir bir krlr. Gururunu, erdemini, gzelliini ve yaamn bir kenara brakp
kesinlikle katlanlmaz olana boyun emeli ya da itaat etmelidir. O zaman kendinin ve kartnn
ayr trden olmadn, ayn etten olduunu farkeder.{149}

Sknt ilk eik sorununun derinlemesidir ve soru hl nmzdedir: Ego kendini

ldrebilir mi? nk bu etraf sarlm Hydrann bir sr ba vardr; bir ban kesince iki
tane daha belirir - kesilen organa doru merhem uygulanncaya dek. Snavlar beldesine ilk
yola kma, yelie kabul zaferlerinin ve aydnlanma anlarnn uzun ve gerekten g yolunun
ancak balangcn belirtiyordu. imdi ejderhalar ldrlmeli ve artc engeller almal -
yeniden, yeniden ve yeniden. Bu arada bir sr hazrlk zaferleri, kar koyulmaz heyecanlar
ve olaanst beldeye anlk baklar olacaktr.

 2. Tanrayla Karlama

Genellikle btn engeller ve devler aldnda gelen en son macera, baarl

kahraman ruhun Dnyann Kralie Tanrasyla mistik evlilii ( [hieros gamos])
olarak sunulmutur. Bu en alt noktadaki, zirvedeki ya da dnyann en ucundaki, kozmosun
orta noktasndaki, tapnan sunak yerindeki ya da kalbin en derin noktasnn karanlndaki
krizdir.
rlandann batsnda hl Issz Adann Prensi ile Tubber Tintye Hanmnn yksn
anlatrlar. Erin Kraliesini iyiletirmeyi uman kahraman gen, alevli peri kuyusu Tubber
Tintyenin suyundan ie almaya gnll olmutu. Yolda karlat doast bir teyzenin
nerisini dinleyerek ve onun verdii harika, bir para kirli, zayf, tyleri salkm saak bir ata
binerek ateten bir nehri geti ve zehirli aalar korusunun dokunuundan kurtuldu. Rzgr
hzndaki at Tubber Tintye kalesinin dibinde durdu ve prens onun zerinden ak bir
pencereye srayarak kazasz belasz ieriye girdi.
erisi olaanst bykt ve uyuyan devlerle ve deniz ve yerin binbir canavaryla,
byk balinalar, uzun kaygan ylanbalklar, aylar ve her tr ve biimden yaratklarla doluydu.
Prens aralarndan geip byk bir merdivene vard. Merdivenin sonunda, iinde bir yataa
uzanm, o gne dek grd en gzel kadnn uyuduu bir odaya ulat. Sana syleyeceim
bir ey yok, diye dnd ve bir sonraki odaya geti; bylece on iki odaya da bakt. Her
birinde bir ncekinden daha da gzel bir kadn yatyordu. Fakat on nc odaya varp kapy
atnda, altn parlts gzlerini kamatrd. Gz alncaya dek durdu, sonra ieri girdi.
Byk ltl odada altndan tekerlekler zerinde duran altn bir yatak vard. Tekerlekler
durmakszn dnyor, yatak gece gndz ara vermeksizin daireler iziyordu. Yatakta Tubber
Tintye Kraliesi yatyordu ve on iki hizmetisi gzeldiyse bile, onun yannda gzelliklerinin
esamesi dahi okunmazd. Yatan ucunda Tubber Tintyenin, ate kuyusunun kendisi vard.
Kuyunun zerinde altn bir kapak vard ve Kralienin yatayla birlikte o da dnyordu.

Diyorum ki, dedi prens, burada biraz dinleneceim. Sonra yataa girdi ve alt gece
ve gndz yataktan kmad.{150}

Uyku Evinin Hanm, peri masal ve mitte tandk bir figrdr.

Ondan daha nce, Brynhild ve kk algl biimleri altnda bahsettik.{151} O en

mkemmel gzelliklerin en mkemmelidir, btn arzulara yanttr, btn kahramanlarn
dnyevi ve dnyad maceralarnn gz alc hedefidir. Anne, kz karde, sevgili, gelindir.
Dnyada byleyici ne varsa, sevin vermeyi vaat eden ne varsa, dnyann ehirlerinde,
ormanlarnda deilse uykunun derinliklerinde onun varlnn habercisi olmutur. nk o,
kusursuzluk vaadinin bedenlenmi halidir; ruhun, kurulu yetersizlikler dnyasndaki
srgnnn sonunda, bir zamanlar tatt saadeti yeniden tadacann gvencesidir: ok
uzak bir gemite tandmz, hatta sevdiimiz rahatlatc, besleyici, -gen ve gzel iyi"
anne. Zaman onu uzaa gtrmt, fakat o hl zamand denizin dibinde zamandlkta
uyuyan biri gibi yayor.

Ne var ki, hatrlanan imge yalnzca iyi kalpli deildir; nk kt anne de -(1)
saldrgan fantezilerin yneltildii ve kar saldrsndan rklen, burada olmayan, ulalamaz
anne; (2) engelleyici, yasaklayc, cezalandran anne; (3) uzaklamaya alan byyen
ocuu kendinde tutan anne; ve son olarak (4) varl tehlikeli arzu iin bir tuzak olan
(kastrasyon kompleksi), arzulanan fakat yasak olan anne (Oidipus kompleksi)- yetikinin
ocukluk anlarnn gizli topranda varln srdrr ve bazen daha gl olandr. Gen
sporcu Aktaionu tamamen ykarak, akln ve bedenin engellenmi arzusunun bu trden
simgelerinde nasl bir korku patlamas ierildiini gsteren, iffetli ve korkun Diana{152} gibi
ulalmaz byk tanra figrlerinin kkeninde o vardr.

Aktaion tehlikeli tanraya le vakti rastlamt; gnein gen, gl kn kesip

dengeye ulat ve lme doru grkemli iniine balad o kader dolu an. Arkadalarn, bir
kou oyununun ardndan, kanl kpekleriyle dinlenir halde brakm ve allm avlanmasnn
yerine, amaszca komu aalklar aratrmaya girimiti. Serviler ve amlarla kapl bir
vadiye geldi. Merakla ilerledi. i tatl, rltl bir kaynak ve imenli bir havuza ulaan bir
nehirle slanan bir maara vard. Bu glgeli ke Dianann yeriydi ve o srada o
nypmhalaryla birlikte tamamen plak bir halde ykanyordu. Mzran, kalkann, yayn,
terlikleri ve elbisesiyle birlikte bir kenara koymutu. Ve plak nymphalardan biri uzun salarn
rmt; dierleri byk testilerden su dkyordu.

Gen, avare delikanl bu ho yere dalnca, bir dizi korku l ykseldi ve btn
bedenler hanmlarn dnyevi gzlerden korumaya alarak sarmaladlar. Fakat ba ve
omuzlar ortadayd. Gen grmt, hl da gryordu. Diana yay iin baknd, ama
uzaktayd, o yzden eline gelen ilk eyi, yani suyu ald ve onu Aktaionun yzne frlatt.
imdi tanray plak grdn, diye bard fkeyle, anlat bakalm, anlatabilirsen.

Banda atal atal boynuzlar ykseldi. Boynu kalnlat ve uzad, kulaklar sivrildi.
Kollar bacaklara ve elleriyle ayaklar toynaklara dnt. Korkuya kaplarak kotu, bylesine
hzla hareket edebildiine aarak. Fakat soluklanmak ve bir ey imek iin durup da kendini
suyun yznde grnce korkuyla geri ekildi.

Aktaionun bana o zaman korkun eyler geldi. Kendi tazlar byk bir geyiin
kokusunu alarak aala dald. Onlar duyunca bir an neeyle duraksad, ama sonra
igdsel korkuya kapld ve kat. Tazlar aray kapatarak izledi. Yanna geldiklerinde, ilki
gsne atlarken adlarn barmay denedi, fakat boazndaki ses insan sesi deildi. Onu
peneleriyle paraladlar. Devrildi ve kendi av arkadalar kpekleri kkrtarak, coup de grace
[ldrc darbe, n.] iin geldiler. Katan ve lmden haberi olan Diana, artk sakinlemi
olarak dinlenebilirdi.{153}

Levha V. Tanra Sekhmet (Msr).

 Levha VI. Medusa (Antik Roma).

Mitolojik Evrensel Anne figr, kozmosa, besleyen ve koruyan ilk varln diil
yanlarn yklemektedir. Fantezi ncelikle kendiliindendir; nk kk bir ocuun annesine
yaklamyla yetikinin evresindeki nesnel dnyaya yaklam arasnda yakn ve ak bir
karlkllk bulunmaktadr.{154} Ama ayrca birok dinsel gelenekte, bu arketipsel imgenin,
zihnin arnmas, dengelenmesi ve grnr dnyann doasna katlm iin bilinli biimde
denetlenen eitsel bir kullanm bulunmaktadr.

Ortaa ve ada Hindistandaki Tantra kitaplarnda tanrann meskenine Mani-

dvipa, Mcevherler Adas denmektedir.{155} Tanrann yatak-taht, dilekleri gerekletiren
aalar komundadr. Adann sahili altn kumdandr. lmszlk nektarn tayan okyanusun
kprtsz sularyla slanr. Tanra yaam ateiyle kpkrmzdr; dnya, gne sistemi, sonu
gelmez uzayn galaksileri, hepsi rahminde barnr. nk o dnya yaratcs, lmsz anne,
lmsz bakiredir. Almaz aar, beslenmezi besler ve yaayan her eyin yaamdr.

O ayrca len her eyin lmdr. Varoluun tam bir evrimi, doumdan ergenlik,
yetikinlik, yallk ve mezara dek onun hkmndedir. Rahim ve mezardr: dourduu
yavrularn yiyen dii domuzdur. Bu yzden, hatrlanan annenin yalnz kiisel deil, evrensel iki
halini sergileyerek iyiyi ve kty birletirir. Sofunun, ikisini de eit soukkanllkla
birletirmesi beklenir. Bu altrmayla ruhu ocuklua has, uygunsuz duyarlk ve
takntlarndan arnr; zihni ncelikle, mutluluu ve mutsuzluu olan ocuksu insan rahatlna
gre iyi ve kt olarak deil, varln doasnn yasa ve imgesi olarak varolan esrarl
varla alr.

Geen yzyln byk Hindu mistii Ramakrina (1836-1886), Kalktann bir banliys
olan Dakinevarda Kozmik Anne iin yeni ina edilen bir tapnan rahibiydi. Tapnak heykeli,
tanrsall ayn anda korkun ve mfik iki ynyle sergiliyordu. Drt kolu evrensel gcnn
simgelerini sunuyordu: sol st eli kanl bir haner tutuyor, alttaki koparlm bir insan kafasn
salarndan tutuyordu; sa st eli korkma ifadesiyle kaldrlmt, alttaki ihsanlar sunuyordu.
Kolye olarak insan kafalarndan yaplm bir elenk tayordu; eteklii insan kollar ynyd;
uzun dili kan emmek iin uzanmt. O, Kozmik G, evrenin btnl, btn kartlk
iftlerinin, mutlak ykmn dehetini kiiliksiz, ama anneye zg bir gvenle, harika biimde
birletiren uyumuydu. Tanra bunun tersine olarak zaman nehrini, yaamn akn, bir anda
yaratr, korur ve yok eder. Ad Kali, Kara Olandr; san, Varolu Okyanusunun tesindeki
Gemi.{156}

Ramakrina sessiz bir leden sonra Ganj'dan gzel bir kadnn kp onun
meditasyon yapt kuytuya geldiini grd. Bir ocuk dourmak zere olduunu anlad. Bir
anda bebek dodu ve kadn onu nazike emzirdi. Birden, her naslsa korkun bir grnme
brnd, ocuu imdi irkin olan azna ald, paralad, inedi. Yuttuktan sonra Ganj'a geri
dnd ve ortadan kayboldu.{157}

Ancak en yksek dzeyde ayrt etmeye yetenekli dehalar bu tanrann yceliinin tam
bir aklamasn salayabilir. Dk insanlar iin o grkemini azaltr ve onlarn gelimemi
glerine uygun biimlerde grnmeyi kabul eder. Onu tamamen kavramak ruhsal olarak
hazrlanmam herhangi biri iin korkun bir kaza olacaktr: arzulu gen Aktaionun talihsiz
olaynn da gsterdii gibi. Bir aziz deildi, fakat normal insani (yani, ocuksu) ar ve hafif
arzu, aknlk ve korku lleriyle yaklalmamas gereken bir biimle karlamak iin
hazrlksz bir sporcuydu.

Mitolojinin resim dilinde, kadn bilinebilenin btnn temsil eder. Kahraman bilmeye
gelen kiidir. Yaam denen yava erginlenmede ilerledike, tanrann biimi onun iin bir dizi
deiimden geer: hibir zaman kahramann kendisinden byk olamaz, ama onun
kavrayabileceinden daha ounu vaat edebilir. Cezbeder, rehberlik eder, zincirlerini krmasn
salar. Ve eer kahraman onun arzusuna uyabilirse, ikisi, bilen ve bilinen, her trl
snrlamadan kopacaktr. Kadn duyusal macerann yce zirvesine gtren rehberdir.
Beceriksiz gzler tarafndan aa konumlara drlr; aldrszln kt gzleriyle
sradanlk ve irkinlie gmlr. Fakat anlayn gzleriyle kurtarlmaktadr. Onu olduu gibi,
gereksiz velveleyle deil de gereksindii kibarlk ve kendine gvenle grebilen kahraman, gizil
olarak kral, onun yaratt dnyann lmsz tanrsdr.

rnein bir yk, Mandal kral Eochaidin be olunun ava ktklar bir gn nasl
kaybolduklarn anlatmaktadr. Susaynca, bir bir su aramaya kmlar, ilki Fergusmu: Ve
zerinde yal bir kadnn bekledii bir kuyuya varr. Kocakar yle grnmektedir: batan
ayaa her yeri kmrden de karayd; kafasnn stndeki gri kvrck sa yn ancak vahi
bir atn kuyruuyla kyaslanrd; kulana eriene dek kvrlan yeil grnml azdiiyle bir
meenin taze bir daln tmden kavrayabilirdi; kararm ve dumanl gzleri vard; geni delikleri
olan arpk bir burnu; ikin ve lekeli bir karn; iri bilekler ve bir ift garip ayakla sslenen
arpk zayf baca; zayf dizleri ve uzun trnaklar vard. Kadnn btn grn irenti.
Buras deil mi? dedi gen ve Tam buras, diye yant verdi kocakar. Kuyuyu mu
koruyorsun sen? dedi gen, o da yle, dedi. Biraz su almama izin verecek misin? Veririm,
ama yanama bir pck kondurursan. Olmaz, dedi gen. Su alamazsn o zaman. Yemin
ederim, dedi gen, seni pmektense susuzluktan lmeyi yelerim! Sonra gen adam
kardelerinin olduu yere dnd ve onlara su alamadn syledi.

Olioll, Brian ve Fiachra ayn ekilde yola kp ayn kuyuya vardlar. Her biri su iin
yal kadnla karlat, ama pmeyi reddetti. Sonunda Niall gidip kuyuya vard. Kadn,
brak su alaym! diye bard. Veririm, dedi kadn, beni bir p sen. Olan dedi ki: Seni yalnz
pmeyip bir de kucaklayaym! Sonra onu kucaklayp pt. Bunun ardndan ona yeniden
baktnda btn dnyada ondan daha gzalc, btn evrende ona benzer bir kz yoktu:
sanki her yerinde, bandan ayana dallardaki son kar duruyordu; dolgun ve kralieye yarr
kollar, uzun ve bakml parmaklar, dmdz bacaklar vard; przsz, yumuak ve beyaz
ayaklar iki bronz sandaletle basyordu; zerinde en seme bezlerden koyu krmz bir
harmani ve tak olarak da ak gmten bir bro vard; inciden parlak dileri, byk ahane
gzleri, vine kadar krmz bir az vard. te, kadn, bir cazibeler btn, dedi gen adam.
Bu doru gerekten. Peki sen kimsin? diye sordu gen. Hkmranlm ben, dedi kadn
ve yle syledi:

Ey Tara Kral! Ben Hkmranlm. . . .

imdi suyunu al, dedi, ve kardelerine git; dahas, senin ve ocuklarnn olacak
sonsuza dek krallk ve yce g. ... Ve bata beni irkin, kaba, tiksin, sonunda da gzel
grmtn, ite bu bile hkmranlk demek: nk sava olmadan, iddetli atma olmadan
zafer gelmez; ama sonuta, kral olan imdi grnene deil gelecekte olacaa bakar.{158}

Hkmranlk byle mi? Yaamn kendisi byle. Tkenmez kuyunun tanra muhafz -
onu ister Fergus, ister Aktaion, ister Issz Adann Prensi olarak kefetmi olsun-
kahramandan, trubadorlarn ve arkclarn soylu kalp dedikleri eyi tayor olmasn bekler.
Bir Aktaionun hayvans arzusuyla, Fergusun ani geri ekilmeleriyle deil, ancak soylulukla
anlalp doru biimde yaklalabilir: on-on i- kinci yzyl Japonyasnn romantik saray
iirinde aware (soylu ilgi) deniyordu buna.

Soylu kalpte Ak barnr,

Korunun yeil glgesindeki kular gibi.
Soylu kalpten nce, doann dzeninde
Ak yoktu, ya da soylu kalp aktan nce yoktu.
nk gnele birlikte,
Ik da fkrverdi anszn; doumu da
Gneten nce deildi.
Ve Ak kiinin kendisinin kibarln
Etkiliyordu; tpk
Atein en scak yerinin ortas olmas gibi.{159}

Tanrayla (her kadnda yeniden bedenlenir) karlama, kahramann, sonsuzluun
rts olarak kutlanan yaamn kendisi olan ak dln (cmertlik: amor fati) kazanmak iin
verecei son snavdr.

Ve macerac, bu balamda, bir delikanl deil de bir gen kz olduunda, nitelikleri,

gzellii ya da zlemleriyle bir lmszn ei olmaya uygun biridir. O zaman gksel koca ona
iner ve istese de istemese de onu yatana gtrr. Eer ondan uzak durmusa, birden
gerei grr; eer onu istemise, arzusu yerine gelir.

Kirpiyi uzayan aata izleyen Arapaholu kz gkyz halknn kamp yaamnn

ekiciliine kaplmt. Orada gksel bir gencin ei oldu. Onu akl elen bir kirpi eklinde
doast evine srkleyen oydu.

ocuk masalndaki kraln kz, kuyudaki maceray izleyen gn kale kapsnda bir
gmbrt duydu: Kurbaa szn yerine getirmesini istemeye gelmiti. Ve kzn tiksinmesine
ramen, onu yemek masasndaki sandalyesine dek izledi, altn tabayla bardandan yemek
yedi, hatta ipek yatanda onunla uyumak istedi. Kz bir fke nbetinde onu yerden alp
duvara arpt. Dt zaman o bir kurbaa deil, yumuak ve gzel gzleriyle bir kral
oluydu. Sonra evlendiklerini ve ikisinin kralla kralie olduu gen adamn krallna gzel bir
arabayla gittiklerini reniriz.

izim 6. sis bir ahin Biiminde Yeraltndaki Osiris'e Katlyor.

Ya da bir daha: Psykhe btn g grevleri tamamladnda, Jpiter ona bir para
lmszlk iksiri verdi; bylece imdi mkemmel hale gelmi cennette, sevdii Erosla
sonsuza dek bir olabilirdi.

Yunan Ortodoks ve Roma Katolik kiliseleri, Meryem Yortusunda ayn mysteriay

kutlar: Bakire Meryem cennette, Krallar Kralnn yldzl tahtnda oturduu gelin odasna
alnr.

Ey sabah kadar parlak en saf Bakire, nereye gidiyorsun? Ne gzel ve tatlsn sen, Ey
Sionun ay kadar ho, gne kadar benzersiz kz.{160}

 3. Batan karc Olarak Kadn

Dnyann kralie tanrasyla mistik evlilik kahramann tam bir yaam ustaln temsil
eder; nk kadn yaamdr, kahraman onun bileni ve efendisidir. Kahramann sonul
deneyimini ve edimini ncele - yen snamalar, bilincini gelitiren ve kanlmaz gelininin, yani
anne- yokedenin sahipleniine katlanabilecek hale getiren aralarn geree dnme
krizlerinin simgesiydi. Bylece kendisinin ve babasnn bir olduunu bilir: babasnn yerine
gemitir.

Byle en u terimlerle sylendiinde, sorun, olaan insani yaratklarn ilerinden uzak

grnebilir. Yine de, bir yaam durumuyla baa kmaktaki her baarszlk sonuta bilincin bir
kstlamasna balanmaldr. Savalar ve fke nbetleri geici aldrszlk zmleridir;
pimanlklar ge kalan hayallerdir. Kahramann geiine dair yaygn mitin btn anlam, onun
lein neresinde dururlarsa dursunlar kadnlar ve erkekler iin genel bir dzen grevi
greceidir. Bu yzden en genel ekilde formle edilmitir. Birey yalnzca bu genel insan
formlne dayanarak konumunu belirlemeli ve sonra kendisini snrlayan duvarlardan
geerken onun rehberliine brakmaldr kendini. Kimdir ve nerededir devleri? Bunlar, kendi
insanlnn zlmemi gizemlerinin yansmalardr. dealleri nelerdir? Bunlar, yaam
kavraynn belirtileridir.

ada psikanalistin odasnda, hastann dlerinde ve sanrlarnda kavramann

macerasnn aamalar yeniden gnna kar. Analistin erginleme rahibi, yardmc roln
stlenmesiyle derinlerde bir yerde kendini nemsememeye ular. Ve her zaman, aa
inmenin ilk korkularnn ardndan macera, karanln, korkunun, tiksinti ve dsel korkularn
yolculuuna dnr.

Tuhaf gln pf noktas, yaamn ne olmas gerektiine ilikin grlerimizin

yaamn gerekten ne olduuyla ok seyrek rtmesidir. Genellikle kendi iimizde ya da
arkadalar arasnda, canl hcrenin doas olan bu srarc, kendini koruyucu, kt kokulu, et
yiyici, ehvet dkn hararetin yaygnln sylemekten kanrz. Bunu yerine, iyi kokuya,
temizlie ynelir, yeniden yorumlarz; bu arada merhemdeki sineklerin, orbadaki san baka
sevimsiz birilerinin halas olduunu dnrz.

Ama dndmz ya da yaptmz her eyin ille de etin kokusuyla balantl

olmadn birdenbire farkedersek ya da farketmek zorunda kalrsak, o zaman genellikle bir
sarslma an yaanr: yaam, yaamn eylemleri, yaamn organlar, zellikle yaamn byk
simgesi olarak kadn saf, saf, saf ruha katlanlmaz gelir.

Ah, bu kaskat et de eriyecek,
Geveyecek ve kendini ie kartracak!
Ya da Sonsuz Olan yasasn
z katliama kar yazmam!
Ah tanrm! Tanrm!

Bu ann byk konumacs Hamlet ite byle demektedir:

Nasl gsz, tatsz, skc ve bouna

Grnyor bana dnyann btn ileri!
Yuf olsun! Ah yuf olsun!
Ayklanmam bir bahe bu,
Tohum veren; aa ve iri yapl eyler
Kaplyor onu.
Demek byle olacak!{161}

Oidipousun kralieye ilk sahip oluundaki masum cokusu, kadnn kim olduunu
renince bir ruh yangnna dnyor. Hamlet gibi o da babann ahlaksal imgesiyle
sarlmtr. Hamlet gibi o da, ensest ve zinaya bulam, keyifbaz ve dzelmesi olanaksz
anneninkinden daha yksek bir krallk iin karanl aratrmak zere dnyann ekici
yanlarndan uzaklayor. Yaamn tesindeki yaam arayan kii kadnn tesine gemeli,
arlarnn ekiciliine aldrmamak ve tedeki kusursuz etere ykselmelidir.

nk bir Tanr armt onu - birok kez armt,

Birok ynden hem de: Hey, Oidipous,
Sen Oidipous, neden oyalanyoruz?
ok zamandr geciktin; gel artk!{162}

Bu Oidipous-Hamlet sarsntsnn ruhu kaplad yerde, dnya, vcut ve her eyden
te kadn, artk zafer deil yenilgi simgeleri olur. Priten tektanrc, dnyay reddeden bir etik
sistemi o zaman mitin tm imgelerini kesin bir biimde ve hemen dntrr. Kahraman etin
tanrasyla masum kalamaz artk; nk o gnah kraliesi olmutur.

Bu ceset benzeri vcut iin ilgi duyduu srece bir insan, diye yazyor Hindu kei
ankaraarya, kirlidir ve doumdan, hastalktan ve lmden ac ektii gibi dmanlarndan
da ac eker; fakat kendini saf, iyinin ve Kprdatlamazn z sayd zaman, zgrleir. ...
Atl ve mstehcen bir doas olan vcudun bu snrlamasn frlatp atn. Onu dnmeyin
artk. nk kusulan bir ey (nk vcudunuzu kusmaksnz) hatrland zaman ancak
tiksinti uyandrabilir.{163}

Bu Batdaki azizlerin yaamlarnda ve yazlarnda grlene benzer bir bak asdr.

Aziz Peter kz Petronillann ok gzel olduunu farkedince, Tanrnn ona ateli bir
hastalk verme ltfunu gstermesini salad. Bir gn mritleri yanndayken Titus ona yle
dedi: Btn hastalklar saaltyorsun, neden Petronillay iyiletirip yataktan kalkmasn
salamyorsun? Peter ona yle yant verdi: nk u anki halinden honutum. Bu onu
iyiletirecek gc yok demek deildi; nk, hemen kza yle dedi: Kalk Petronilla, bize bir
eyler hazrla. Gen kz iyileerek kalkt ve onlara hizmet etti. Ama bitirdiinde, babas yle
dedi: Petronilla, yatana dn! Kz dnd ve hemen yine atelere yakalad. Daha sonra
Tanr sevgisi mkemmelleince babas ona tam saln geri verdi.

Bu srada, gzelliiyle arplma dnen Flaccus adl bir soylu, onunla evlenmek
istedi. Kz yle dedi: Eer benimle evlenmek istersen, beni evine gtrecek bir gen kz
topluluu gnder! Ama kzlar gelince, Petronilla hemen kendini oru ve dua etmeye verdi.
Aai Rabbani ayinine katlarak yatana uzand ve gn sonra ruhunu Tanrya teslim
etti.{164}

ocukken Clairvauxlu Aziz Bernard baarlarna tutulmutu. Bir gn, aclarn

arklaryla dindirmek zere gen bir kadn ziyaretine geldi. Fakat sinirli olan onu odadan
kovdu. Ve Tanr onu bu davran iin dllendirdi; nk hemen yatandan kalkverdi,
iyilemiti.

Kk Bernardn byle bir eilimi olduunu farkeden insann en eski dman, kendini
onun bekareti iin tuzaklar kurmaya adad. ocuk, eytann heveslendirmesiyle bir gn bir
bayana bir sre bakakalmt ve kendinden utand, yaknlardaki bir gln buzlu suyuna girip
orada kemikleri donuncaya kadar kald. Baka bir sefer, uyurken gen bir kz yatana plak
halde geldi. Onu farkeden Bernard, ses etmeden yatan yatt ksmndan uzaklat ve dier
yana dnerek uyumaya devam etti. Onu bir sre ekitirip iteleyen zavall yaratn
arlanmazlnn yerini yle bir utan kaplad ki, sonunda kalkp kendine kar korku ve gen
adama kar hayranlkla dolu olarak oradan kat.

Yine, bir keresinde Bernard arkadalaryla tannm zengin bir kadnn davetiyle evine
gittiinde, kadn delikanlnn gzelliini farkederek onunla yatma arzusuna kapld. O gece
yatandan kalkp konuunun yanna yatt. Fakat delikanl, yaknnda birini duyar duymaz
barmaya balad: Hrsz! Hrsz! Kadn hemen tela iinde kat, btn ev ayaa kalkt,
fenerler yakld ve herkes hrsz aramaya koyuldu. Kimse bulunamaynca, gzlerini
kapayamayp kalkarak yine kolluunun yatana ynelen bu kadnn dnda herkes yatana,
uykusuna dnd. Bernard yine bard: Hrsz! Ve yine telalar ve aramalar! Bunun ardndan,
kadn kendini bir nc kez daha ayn hale drd; bu yzden sonunda kt niyetinden,
korku ya da cesaretsizlikle vazgeti. Ertesi gn yolda giderken arkadalar Bernarda niye o
kadar ok hrsz d grdn sordu. Onlara yle dedi: Gerekten de bir hrszn
saldrlarn pskrtmeliydim, nk ev sahibem, kaybetseydim bir daha hi bulamayacam
bir hzinemi almaya alt.

Btn bunlar Bernard ylanla birlikte yaamann ok tehlikeli bir ey olduuna ikna
etti. Bu yzden dnyay terk etmeye ve Sistersiyen manastrna girmeye karar verdi.{165}

Buna ramen, ne manastr duvarlar, ne de ln sszl dii varlklardan koruyabilir;

nk mnzevinin eti kemiklerine yapk kald ve scaklk verdii srece, yaamn imgeleri
akln kartrmaya hazrdr. Msrda, Tebde ileye ekilen Aziz Anthoniusu ekici
yalnzlna ullanan dii demonlarn alevlendirdii arzulu sanrlar rahatsz ediyordu.
Dayanlmaz ekicilikteki kalalar ve dokunulmak iin ldran gsleriyle bu tr hayaletler,
tarihin btn mnzevi barnaklarnda grlmtr. Ah! Bel ermite! Bel ermite!... Si tu posais
ton doigt sur mon epaule, ce erait comme une trainee de Jeu dans tes veines. La
possession de la moindre place de mon corps templira dune joie plus vehemente que la
conquete dun empire. Avance tes levres. ...{166}

New Englandl Cotton Mather yle yazyor: Vaat edilen topraa giderken getiimiz
l, fkeli uan ylanlarla doluydu. Fakat, Tanrya kr, hibiri bizi tamamen batan
karacak kadar ullanmad zerimize! Cennete giden yolumuzda Aslan nleri ve Leopar
Ynlar uzanr; inanlmaz eytan Srleri var yolumuzda. ... Bizler ayn zamanda eytann
Tarlas, eytann Gaolu da olan bir dnyadaki zavall gezginleriz; her ke bucanda
eytarin, Soyguncu eteleriyle, yzleri Sion ynne dnk herkesin ban artmak iin
mekan tuttuu bir dnya.{167}

 4. Babann Gnln Alma

Tanrnn Gazabnn Yay bkld ve Ok yaya takld; ve Adalet, Oku senin Kalbine
yneltiyor ve Yay geriyor; ve hibir Vaat ve Ykmllk olmakszn Oku Kannla slanmaktan
bir An tede tutan yalnzca Tanrnn, kzgn bir Tanrnn Merhameti...

Jonathan Edwards, New England cemaatinin kalbine, onlara babaln balanamaz

biimde irkin ynn anlatarak ite byle korku sayordu. Onlar mitsel azaplarn
imgeleriyle kilise sralarna iviledi; nk Pritenler iin resmedilmi imgeler yasak olsa da
dilsel imgeler serbestti. Gazap, diye grledi Jonathan Edwards, Tanrnn Gazab u an
dizginlenmi yce sular gibidir; arttka artarlar ve bir k buluncaya dek kabardka
kabarrlar; ve Nehir ne kadar durulursa, brakld anda Ak yle hzl ve yle gl olur.
Doru, Fena lerinizin Yarglan daha olmad; Tanrnn cnn Tufanlar durduruldu; ama
her geen an Suunuz gitgide artyor ve her gn biraz daha Gazab zerinize ekiyorsunuz;
Sular durmakszn ykseliyor ve daha da gleniyor; ve Tanrnn Merhametinden baka bir
ey yok durdurulmak istemeyen ve tamak iin deliren sular tutan; eer Tanr Tufan
Kapsndan Elini ekseydi, hemen alacak ve Tanrnn Gazabnn Acmaszlnn alev misali
Tufanlar benzersiz bir fkeyle ne atlacak ve kar konulmaz bir gle stnze gelecekti;
ve eer Gcnz onunkinden Onbin kez fazla bile olsa, cehennemdeki en salam, en
dayankl eytandan Onbin Kez byk bile olsanz, ona kar duramaz, dayanamazdnz.

Su esiyle tehdit ettikten sonra, Papaz Jonathan ate imgesine dner. Sizi
Cehennemin ukurunun stnde bir rmcek ya da Ate stndeki iren bir Bcek gibi
tutan Tanr sizden nefret eder ve alabildiine kkrtlmtr; size olan Gazab Ate gibi
yanyor; size srf Atee atlacak Deersiz bir ey gibi bakyor; sizi Gznn nnde grmeye
katlanamayacak kadar saf Gzlere sahiptir o; bizim gzmzde en tiksindirici, zehir saan
Ylann olduundan On bin Kez daha irensiniz Onun gznde. nat bir Asinin Prensine
kar ilediinden ok daha fazla su ilediniz ona kar; ve yine de sizi her An Atee
dmekten koruyan bir tek onun Eli. ...

Ey Gnahkar! ... evresinde Tanrsal Gazabn Alevlerinin yalmland incecik bir

iplie aslsn ve alevler onu her yandan yakp kl etmeye hazr; ve sana Yardm edecek hibir
Arac yok, tutunacak bir eyin yok, Gazap Alevlerini uzak tutacak, senin olan bir ey yok,
yaptn bir ey yok, yapabilecein bir ey yok Tanrnn sana bir An ayrmasn salayacak.
...

Ama imdi, sonunda, her naslsa ikinci doumun rahatlatc imgesi:

 Bylesiniz ite hepiniz, ruhlarnda TANRInn Ruhunun yce Gcyle, byk bir Kalp
Deiiminden gememi, hi yeniden domam, yeni Yaratklar olmam ve Gnah iinde
boulmaktan kurtulamam, yani daha nce kimsenin denemedii Ik ve Hayat Durumuna
gememi olanlar (Yaamnz birok eyde yenilemi, dinsel merhamete kaplm ve
Evlerinize ve Odalarnza ve Tanrnn Evine bir Dini Tasvir koymu ve bu konuda ok kat
olsanz bile), kzgn bir Tanrnn Ellerindesiniz; sizi bitimsiz Yokolu tarafndan Hemen u An
yutulmaktan kurtaran onun saf Merhametidir.{168}

Gnahkar oktan, selden, alevlerden koruyan Tanrnn saf merhameti, geleneksel

Hristiyan szlnde Tanrnn inayeti olarak adlandrlmtr; ve kalbi deitiren Tanrnn
ruhunun her eye kadir gc, Tanrnn balaycldr. ou mitolojide, inayet ve
balayclk imgeleri adalet ve gazabnkiler kadar canl belirtilerek bir dengeye ulalm,
kalbin kendi yolunda srklenmektense ykseltilmesi salanmtr. Korkma! der tanr
ivann ona tapnanlar nnde evrensel ykm dansn yaparken yapt el hareketi.{169}
Korkma, nk her ey Tanrnn bilgisi dahilindedir. Gelip geici biimler -senin de vcudun-
dans eden kollarmn ve bacaklarmn ltlardr. Her eyde Beni Tan ve neden korkacaksn
ki? Vaftiz trenlerinin (sa Peygamberin ilesiyle ya da Buddhann meditasyonlaryla etkili
klnan) bys, ilkel muska ve nazarlklarn koruyucu gc ve mitlerle peri masallarnn
doast yardmclarnn hepsi, insanln ok, alevler ve tufann grnd kadar zalim
olmadna dair gvencesidir.

nk babann irkin yan, kurbann geride kalm, ama ncesini yanstan duygusal
bebeklik sahnesinden tretilen kendi egosunun bir refleksidir; ve pedagojik adan olmayan
eyin takntl putperestlii, kiiyi gizil olarak yetikin olan ruhu babaya, dolaysyla dnyaya
ilikin daha gereki, daha dengeli bir grten uzak tutarak bir tr gnah duygusuna batm
bir halde tutan bir yanllktr. Kefaret (at-one-ment){170} kendini yaratan ikili canavarn -Tanr
sanlan ejder (sperego){171} ve Gnah sanlan ejder (bastrlm id)- terk edilmesinden baka
bir ey deildir. Fakat bu da egonun kendisine olan balln terk edilmesini gerektirir ve g
olan da budur. Kii babann merhametli olduuna ve o merhamete olan gvene dair bir inan
duymaldr. Bylece, inancn merkezi, Tanrnn sorun karmaya balayan ve kabuk kabuk
soyulan sk halkasndan dar aktarlr ve can skc devler yok olur.

Kahraman, babann ego-ykc erginleyiinin rktc deneyimlerinin hepsinden

byleriyle (polen nazarlklar ve efaat gc) korunmasn salayan yardmc dii figrnden
umut ve gvence elde edebilir. nk eer korkutucu baba-yzne gvenmek olanakszsa
eer, kiinin inanc baka bir yere (rmcek Kadn, Kutsanm Anne) balanr ve bu destee
olan gvenle kii krizi atlatr - ancak sonunda, anne ile babann birbirini yansttn ve zde
ayn olduklarn fark edecektir.
 Navaholu ikiz Savalar, dn ve koruyucu bylerini alarak rmcek Kadn'dan
ayrldktan sonra; ezen kayalar, paralayan sazlklar ve delik deik eden kaktsler ve
kaynayan kumlar arasndan zorlu yollarn atlar ve en sonunda babalarnn, Gnein evine
geldiler. Kapy iki ay koruyordu. Aylar dorulup grlediler; fakat rmcek Kadirim rettii
szler hayvanlarn geri ekilmesini salad. Aylardan sonra onlar bir ift ylan, sonra rzgr,
sonra imekler karlad: en son eiin muhafzlar.{172} Hepsi de kalplam szlerle bir
ekilde hemen engellendi.

Gnein turkuvaz evi bykt ve kare biimliydi, engin bir suyun kysndayd. Olanlar
ieri girince batda oturan bir kadnla, gneyde iki yakkl genle ve kuzeyde de iki gzel
kzla karlatlar. Kzlar tek kelime etmeksizin dorularak, gelenleri drt gk-rtsyle sarp
bir rafa yerletirdi. Olanlar orada sessizce yatt. O srada kapnn stndeki bir ngrak drt
kez ald ve kzlardan biri, Babamz geliyor, dedi.

Gne taycmz eve girdi, gnei srtndan indirdi ve onu odann bat duvarndaki bir
engele ast; gne orada bir sre tla, tla, tla, tla, diyerek sallanp durdu. Tayc yal
kadna dnd ve kzgnlkla sordu: Kimdi bugn buraya giren iki kii? Kadn sylemedi.
Genler birbirlerine baktlar. Gne tayc, kadn kzgnlkla unlar syleyinceye dek drt
kez sordu: ok konumasan senin iin daha iyi olur. Babalarn arayan iki gen geldi buraya.
Dardayken kimseyi grmediini sylemitin, benden baka kadnn yoktu hani. yleyse
kimin oullar bunlar? Raf gsterdi ve ocuklar aralarnda anlaml anlaml gltler.

Gne tayc raftan bohay ald, drt rty at (afan, mavi gn, sar akam
nn ve karanln rtleri) ve olanlar yere dt. Onlar hemen yakalad. fkeyle,
doudaki duvarda duran beyaz deniz kabuunun byk ve keskin oklarna frlatt onlar.
Olanlar yaam tylerini skca kavrayp geri sradlar. Adam onlar gneydeki turkuvaz,
batdaki l kumu rengi ve kuzeydeki kara kaya oklara da frlatt.{173} Olanlar her seferinde
yaam tylerini skca kavrayp geri sradlar. Keke gerekten, dedi Gne, benim
oullarm olsaydlar.

Korkun baba bu sefer olanlar ar stlm bir buhar odasnda piirmeye karar
verdi. Onlara, odann iinde bir yerlere saklanp korunmalarn salayan rzgrlar yardm etti.
Evet, bunlar benim ocuklarm, dedi Gne ktklar zaman - ama bu bir hileydi yalnzca;
nk yine onlar kandrmay tasarlyordu. Son snav zehirle dolu bir ttn ubuuydu.
Dikenli bir trtl olanlar uyarp azlarna koymalar iin bir eyler verdi. ubuu bitirinceye
dek birbirlerine geirerek etkilenmeden itiler. Hatta tatl geldiini bile sylediler. Gne gurur
iindeydi. Tatmin olmutu. imdi, ocuklarm, dedi, benden ne istiyorsunuz? Aradnz
ne? kiz kahramanlar babalarnn, Gnein tam gvenini kazanmlard.{174}
 Evine ancak btnyle snanm kiileri kabul eden babann ar dikkatli olma
zorunluluu, eski Yunanlarn nl bir yksnde, gen Phaethonun mutsuz macerasnda
anlatlmtr. Etiyopyada bir bakireden doan ve arkadalar tarafndan babasn aratrmaya
yneltilen Phaethon, Gnein sarayn bulmak iin ran'a ve Hindistana gitti - nk annesi
ona babasnn gne arabasn sren tanr Phoibos olduunu sylemiti.

Gnein saray altn ve ate gibi yanan bronzdan yce stunlar zerinde ldayarak
ykseliyordu. Yukardaki alnlklar parltl mermer sslyor; kaplar cilal gmle yanyordu.
Ve iilii malzemesinden ok daha gzeldi.

Dik yolu trmanan Phaethon girie geldi. Ve Phoibosu, evresinde Saatler ve

Mevsimler, Gn, Ay, Yl ve Yz ylla sarlm olarak bir tahtta otururken buldu. Tecrbesiz
gencin lml gzleri a dayanamadndan eikte duraksad; fakat baba salonun te
yanndan kibarca konutu onunla.

Niye geldin? diye sordu baba. Ne aryorsun ey Phaethon, hibir babann

reddetmeyecei oul?

Delikanl saygyla yantlad: Ey babam (eer bana bu ismi kullanma hakkn

verirseniz)! Phoibos! Btn dnyann ! Bana bir kant sun, baba, herkesin benim senin
olun olduumu bilmesini salayacak bir kant.

Yce tanr parldayan tacn bir kenara koydu ve olana yaklamasn syledi. Onu
kucaklad. Sonra delikanlnn istedii herhangi bir kantn sunulacana dair yemin ederek sz
verdi.

Phaethon babasnn, arabasn ve kanatl atlar bir gnlne srme izni vermesini
istedi.

Byle bir istek, dedi baba, szm aceleyle verdiimi gsteriyor. Olan
kendisinden az uzaklatrd ve arzusundan vazgeirmeye alt. Budalalk ederek, dedi,
tanrlara bile verilmeyecek bir eyi istiyorsun. Her tanr ne dilerse yapabilir, ama benim
dmda hibiri ate arabasnda benim yerimi alamaz; yo, Zeus bile alamaz.

Phoibos haklyd. Phaethon isteinde diretti. Yeminini geri ekemeyen baba, olunu
oyalayabildiince oyalad, fakat sonunda inat olan grkemli arabaya gtrmek zorunda
kald: dingiliyle direi altndan, tekerlekleri altndan, teker emberiyse gmtendi arabann.
Boyunduruu krizalitler ve mcevherlerle sslenmiti. Saatler, ate soluyan ve tanrsal
yiyecekle doygun olan atlarn yularn oktan ele almt. zerlerine nlayan dizginler taktlar,
iri hayvanlar demirleri tekmeledi. Phoibos, Phaethonun yzn onu alevlere kar koruyacak
bir yala svazlad ve bana tacn yerletirdi.

En azndan babann szn dinle, diye uyard tanr, kamlar az kullan ve dizginlere
skca sarl. Atlar kendi balarna yeterince hzl giderler. Gn be katn aan yolu
dosdoru geme, yol aznda sola dn - tekerlek izlerini kolayca grrsn. Ayrca, ne ok
yksee ne de ok alaa inmemeye dikkat et, nk eer ok ykselirsen gkleri yakarsn
ve ok alalrsan yeri mahvedersin. Orta yol en gvenlisidir.

Ama acele et! Ben konuurken, slak Gece bat kysndaki yerine vard bile. Bizi
aryorlar. Haydi, afak skyor. Olum, Talih yardmcn olsun ve seni kendini
gtreceinden iyi bir yere gtrsn, ite, tut dizginleri.

Deniz tanras, Tethys engelleri kaldrd ve atlar kineyerek ne atldlar; ayaklar

bulutlar ikiye yard, kanatlar havay dvd, ayn yerden yola kan rzgrlar geride
braktlar. Birdenbire araba -allm arlndan ok daha hafifti bu kez-, dalgalar stnde
saa sola devrilen bir gemi gibi sarslmaya balad. Panie kaplan src dizginleri elden
brakt ve yolu unutuverdi. Sarslan araba gn ycelerine kt ve en uzak yerlere ulat.
Kk ve Byk Ay kavruluverdi. Kutupsal yldzlar altnda kvrlm yatan Ylan snd ve
sndka ar vahileti. Sabann yklenen Bootes uuverdi. Akrep kuyruunu savurdu.

Bir sre gn bilinmeyen blgelerinde gezinip yldzlara arpan araba, yerin hemen
stndeki bulutlara doru atld: ve Ay, kardeinin atlarnn onun hemen altndan kouyor
olmas karsnda aknla kapld. Bulutlar buharlat. Dnya alevlere bouldu. Dalar alev
ald, ehirler kaleleriyle yok oldu; uluslar kle dnt. Etiyopyallar ite bu srada karard;
nk s yznden vcutlarndaki kan yzeye ekildi. Libya le dnd. Nil, korkuyla
topran derinlerine kat ve ban saklad, hl da saklanmaktadr.

Toprak Ana, kavrulmu alnn eliyle kapatp scak dumanlar saarak yce sesini
ykseltti ve dnyasn kurtarmas iin her eyin babasn, Zeusu ard. evrene bak! diye
bard ona. Gkler utan uca dumana bouldu. Yce Zeus, eer deniz kaybolursa, ve
toprak ve gn katlar kaybolursa, biz yine balangcn kaosuna dneriz! Bir dn!
Evrenimizin gvenliini dn! Ne kaldysa onlar kurtar alevlerden!

Her eye Kadir Baba Zeus telala, bir eyler yaplmazsa her eyin yok olacan
grmeleri iin tanrlar ard. Sonra en tepeye kt, sa eline bir imek ald ve kulann
yanndan frlatverdi. Araba sarsld, atlar korkuya kaplp dizginden kt; salar tutuan
Phaethon bir yldz gibi kayd. Ve yanan gvdesini Po nehri iine ald.
 Blgenin Naiaslar, cesedini zerinde unlar yazan bir mezara koydular:

Burada Phaethon yatyor; Phoibosun arabasna gz dikmiti,

Ve baaramadysa da, cesaret doluydu.{175}

Bu hogrl ebeveyn yks, yaam rolleri, yeterince erginlenmemiler tarafndan
stlenildii zaman kaosun ortaya ktn syleyen kadim fikri sergiliyor. ocuk anne
gsnn yaygn idilinden kp da zellemi yetikin eylemlerinin dnyasyla yzletiinde,
ruhsal olarak babann alanna geer - baba, olu iin gelecekteki grevin iareti ve kz iin
de gelecekteki ei olmutur. Bilsin ya da bilmesin ve toplumdaki konumu ne olursa olsun,
baba gen varln byk dnyaya gemesini salayan erginletirici rahiptir. Ve daha nce
iyi ve kty anne temsil ederken, bunu artk o yapar - ama tek farkla, sahnede yeni bir
mcadele esi vardr: oul evrenin egemenlii iin babasna kar ve kz ise egemen olunan
dnya olmak iin annesine kar mcadele eder.

Geleneksel erginlenme fikri, adayn tekniklere, grevlere ve seiminin getirdii

ayrcalklara katlmyla, ebeveyn imgeleriyle olan duygusal ilikisinin radikal bir yeniden
dzenleniini bir araya getirir. Mystagogos (baba ya da baba yerine geen kii), ykmllk
simgelerini ancak uygunsuz ocuksu kateksislerden tamamen syrlm bir oula verecektir -
kesin, kiisel olmayan g deneyiminin bilind (ya da belki bilinli ve aklclatrlm) kendini
abartma, kiisel tercih ya da dargnlk gdleriyle olanaksz klmayaca birine. deal olarak,
ngrlen kii salt insanlndan syrlm ve kiiliksiz bir kozmik gcn temsilcisi olmutur, iki
kere domutur: kendi babas olmutur. Ve bu yzden, artk kendisi, kiiyi ocuksu iyi ve
kt yanlsamalarndan, umut ve korkudan arndracak ve varln almnn anlalmasyla
huzur iinde kozmik yasann grkemlilii deneyimine geirecek olan erginletirmeci, rehber,
gne kaps roln stlenebilir.

Bir keresinde, diye aklad kk bir ocuk, top gllelerinin [sic] beni esir aldn
dledim. Zplayp baryordu hepsi. Kendimi kendi salonumuzda grnce ardm. Bir ate
vard ve zerinde de kaynar su dolu bir kazan. Beni iine attlar ve bir ah arada bir gelip
pimi miyim diye yoklad. Sonra dar kard ve efe verdi, tam ef beni sracakken
uyandm.{176}

Masada karmla oturduumuzu dledim, diye ifade ediyor kibar bir beyefendi.
Yemek srasnda uzanp henz bebek olan ikinci ocuumuzu aldm ve sregiden ilemler
gerei, kaynar su ya da bir tr sv dolu yeil bir orba ksesine koydum; ktnda tavuk
yahnisi gibi iyice pimiti.

Bu nadir yemei ekmek tahtasna uzattm ve bamla kestim. Bir tavuk kursana
benzeyen kk bir para dnda hepsini yemiken, kaygyla karma baktm ve sordum,
Bunu yapmam istediine emin misin? Onu akam yemeimiz mi yaptn?

Evcil bir tavrla yantlad, yle iyi piti ki, yapacak bir ey yoktu. Tam son paray da
yiyordum ki uyandm.{177}

Bu dev babann arketipsel kabusu, ilkel erginlenme ayinlerinde gerekletirilir.

Grdmz gibi AvustralyalI Murngin kabilesinin ocuklar nce korkutulup annelerine
snmalar salanr. Byk Ylan Baba onlarn snnet derilerini istiyordur.{178} Bu kadnlar
koruyucu konumuna sokar. Deliinden km Byk Ylan Babann ars saylan,
Yurlunggur adl muazzam boru flenir. Erkekler ocuklar iin gelince, kadnlar mzraklarn
kapp sadece dvr gibi deil, barp alar gibi de yaparlar, nk ocuklar gtrlp
yeneceklerdir. Erkeklerin gen dans alan Byk Ylan Babann gvdesidir. Birok gece
boyunca ocuklara burada eitli totem atalarn simgesi olan saysz dans gsterilir ve
varolan dnyann dzenini anlatan mitler retilir. Ayrca, fallik atalarnn mitolojik gezilerinin
taklidi olarak komu ve uzak klanlara doru uzun bir yolculua gnderilirler.{179} Bu ekilde,
sanki Byk Ylan Babann iindeymi gibi, onlarn anne kaybnn yerini dolduran ilgin bir
yeni nesne dnyaya katlrlar; ve erkek fallus, dii gsn yerine, imgelemin orta noktas
(axis mundi) yaplmtr.

Uzun ayin dizilerinin en u noktas ocuun kendi kahraman-penisinin, snnetinin

rktc ve ac veren saldrs sayesinde snnet derisinin korumasndan ayrlmasdr.{180}
Szgelimi Aruntalar arasnda, boa kkrtcnn sesi, gemiten bu kesin kopu an
geldiinde her yerden duyulmaktadr. Gecedir ve atein esrarl altnda anszn snneti
ve yardmcs belirir. Boa kkrtclarnn grlts trenin byk eytannn sesidir ve
ameliyat yapacak ikili onun suretidir. Sakallar fkeyi simgeleyecek ekilde azlarnda,
ayaklar iyice alm ve kollar ne uzanm bir halde iki adam tamamen kprtsz durur; asl
ameliyat nde, sa elinde ameliyat yapaca kk keskin ba tutuyor ve yardmcs
hemen ardnda, bylece iki vcut birbirine deiyor. Sonra alevlerin yla kaplanm bir
adam, banda bir kalkan, ellerinin ba ve iaret parmaklarn birbirine vurarak belirir. Boa
kkrtclar uzak kamptaki kadn ve ocuklarn duyabilecei korkun bir yaygara
kartmaktadr. Kalkanl adam ameliyatn hemen nnde diz ker ve hemen ocuklardan
biri amcalarndan birka tarafndan ayaklar nde olmak zere ve btn adamlar bir arky
pes, yksek perdeden sylerken kalkann zerine yerletirilir. Ameliyat kolayca yaplr, rkn
figrler hemen aydnlk blgeden ekilir ve az ok akn bir haldeki ocuk, topraklarna
vard erkekler tarafndan karlanp kutlanr. Baardn, derler, alamadn.{181}

Avustralya yerli mitolojileri, ilk erginlenme ayinlerinin btn gen erkeklerin ldrlecei
ekilde getiini syler.{182} Ayinin, baka eylerin yan sra, yal kuan dipal saldrganl
da olduu anlalr; ve snnet, hafifletilmi bir kastrasyondur.{183} Fakat ayinler ayrca gen,
yeni kuaktan erkek grubunun yamyam, ataerkil eilimi iin de dzenlemeler yapar ve ayn
zamanda arketipsel babann merhametli, zverili yann gsterir; nk uzun simgesel eitim
dnemi srasnda, erginlenenlerin, yalnzca yal erkeklerden taze alnm kanla yaamaya
zorlandklar bir sre vardr. Yerliler, denir, zellikle Hristiyan komnyon ayinine ilgi duyar
ve onu misyonerlerden duyduklar zaman kendi kan ime ayinleriyle karlatrrlar.{184}

Akamleyin erkekler gelir ve kabile dzenine gre yerlerini alrlar, ocuk ba

babasnn dizlerinde yatmaktadr. Kprdamamaldr, yoksa lecektir. Baba elleriyle gzlerini
kapatr, nk eer olan imdi olacaklara tank olursa, baba ve annenin ikisinin de leceine
inanlr. Tahta ya da aa kabuundan bir kova, kolunu hafife balayarak st ksm bir burun
kemiiyle kesen ve kolu belirli bir lde kan alnncaya dek kovann stnde tutan ocuun
daylarndan birinin yanna konur. Sonra yanndaki adam kolunu keser ve kova dolana dek bu
byle srer. Drt buuk be litre aras. Olan kandan byk bir yudum alr. Midesi almasa da,
babas kan tkrmesini engellemek iin boazn tutar, nk bu olursa babas, annesi, kz
ve erkek kardelerinin hepsi lecektir. Kann geri kalan zerine boca edilir.

Bundan sonra, bazen bir dolunay boyunca, olana kandan baka bir yiyecek verilmez,
mitik ata Yamminga bu yasay koymutur. ... Bazen kan kovada kurutulur ve muhafz
burunkemiiyle onu dilimler ve bunlar, ulardaki iki dilim nce olmak zere olan yer. Dilimler
eit lde dilimlenmelidir, yoksa ocuk lr.{185}

Kanlarn veren erkekler sk sk baylr ve bitkinlikten bir saat ya da daha uzun bir sre
koma halinde kalrlar.{186} Daha nceleri, diye yazyor bir gzlemci, (katlanlarca trensel
olarak iilen) bu kan bu amala ldrlen bir adamdan salanrd ve vcudu paralanp
yenirdi.{187} Burada, diye yorumluyor Dr. Rheim, ilksel babann ldrlp yenmesinin
ayinsel temsiline olabildiince yaklayoruz.{188}

Avustralyal plak yabanllar bize ne kadar aydnlanmam grnrse grnsn,

simgesel ayinlerinin, yaygn kantlar yalnz Hint Okyanusunu evreleyen ada ve topraklarda
deil, kendi uygarlmzn ok zel bir alan saydmz arkaik merkezlerin kalntlar arasnda
da bulunan o ruhsal bilgilenmenin inanlmaz lde eski dizgesinin ada zamanlarda da
varln srdrmesini temsil ettiinden phe edilemez.{189} Yallarn ne kadar ok ey
bildiini bizim Batl gzlemcilerimizin yaymlanm eserlerinden renmek gtr. Fakat
Avustralya ritel figrlerinin bize daha yksek kltrlerden tandk olanlarla
karlatrlmasyla, byk temalarn, hi deimeyen arketiplerin ve ruha etkilerinin ayn
kald grlebilir.

Gel, ey Dithyrambos,
Gir bu erkek rahmine.{190}

Zeusun, imek Frlatann, ocua, olu Dionysosa bu ars, erginleyici ikinci
doua ilikin eski Yunan mysterialarnn ana temasn yanklyor. Ve boa sesleri ruhlar
dnyasna ait korkun grnml bir yerlerden uuldar ve bir davuldan bir imge sanki
yeraltnn gkgrlts gibi havay rpertiyle arlatrr.{191} Eski Yunanlar, len ve dirilen
Dionysosun takma ad olan Dithyrambos szcnn kendisinin, ift kapnn adamn,
ikinci douun mucizesinde sa kalan adam belirttiini dnyordu. Ayrca koro arklarnn
(dithyramboslar) ve tanrnn kutlanmasndaki karanlk, kan tten ayinlerin - bitkilerin
yenilenmesiyle, ayn yenilenmesiyle, gnein yenilenmesiyle, ruhun yenilenmesiyle ilgili olan ve
yl tanrsnn dirilme mevsiminde grlen- kutlanan Attika tragedyasnn ayinsel balangcn
temsil ettiini de biliyoruz. Antik dnyada bu trden mit ve ayinler snrlyd: Temmuz, Adonis,
Mitra, Virbius, Attis ve Osirisin ve onlarn eitli hayvan temsillerinin (keiler Ve koyunlar,
boalar, domuzlar, atlar, balk ve kular) lm ve dirilileri her karlatrmal din rencisi iin
aktr; Whitsuntide Lout, Green George, John Barleycorn ve Kostrubanko, K Kovalama,
Yaz Getirme ve Ylba alkuunun ldrlmesi gibi sevilen karnaval oyunlar gelenei,
ada takvimimize tanmtr;{192} ve Hristiyan kilisesi araclyla (D ve Kurtulu,
armha Gerilme ve Dirili, baptizmin ikinci douu, kiliseye kabul ayininde yanaa atlan
erginleyici tokat, simgesel Etin yenii ve Kann iilmesi mitolojisinde) aka ve bazen de etkili
biimde insann yeryzndeki ilk gnnden itibaren grngselliin dehetlerini bir kenara
brakmasn ve lmsz varln her eyi dntren tasavvurunu kazanmasn salayan
fedakrlk eylemi sayesinde erginleyici gcn bu lmsz imgelerine balanmaktayz. nk
tenin arndrlmas iin murdarlara serpilen kei ve boalarn kan ve dve kl onlar
kutsuyorsa, ezeli Ruh araclyla kendisini lekesiz olarak Tanrya sunmu olan Mesihin kan
lmsz Tanrya ibadet etmek zere vicdannz l ilerden ne kadar arndracaktr?{193}

Levha VII. Byc (Paleolitik Maara Resmi, Fransa Pireneleri).

Levha VIII. Evrensel Ata Viracocha Alyor (Arjantin).

Dou Afrikal Basumbwann anlatt bir halk hikyesi vardr; bir adam lmn
kzn gden lm babasyla karlar ve onu geni bir alla girer gibi yere giren bir
yola sokar. Birtakm insanlarla dolu usuz bucaksz bir alana varrlar. Baba oulu saklar ve
uyumaya gider. Byk ef olan lm ertesi sabah grnr. Bir yan gzeldir; ama dier yan
rmtr, kurtuklar dmektedir yere. Yardmclar kurtuklar toplamaktadr. Yaralar
ykarlar ve onlar ilerini bitirince, lm konuur: Bugn doan: alverie giderse soyulacak.
Bugn douran kadn: dourduuyla lecek. Bugn tarlada alan adam: msrlar
ryecek. Cangla giden kiiyi aslan yiyecek.

lm bylece evrensel laneti syledi ve dinlenmeye gitti. Ama ertesi sabah ortaya
knca, yardmclar onun gzel yann ykayp kokuladlar, yala ovaladlar. Bitirdikleri zaman
lm kutsamay syledi: Bugn doan: zengin olsun. Bugn douran yalanacak bir ocuk
doursun. Bugn doan: pazara gitsin; iyi mallar bulsun: hileyi bozsun; filler bile bulsun.
nk bugn takdis ediyorum.

O zaman baba oluna yle der: Eer bugn gelseydin, neler elde edecektin. Ama
imdi belli ki sana yoksulluk yazlm. Yarn buradan gitsen iyi olur.

Oul evine dner.{194}

Yeraltndaki Gne olan ller Lordu, gn yneten ve belirleyen ayn aal kraln
dier yandr; nk Seni gkten ve yerden alan kimdir? Ve kimdir lden yaayan ve
yaayandan ly kartan? Ve kimdir her eyi yneten ve dzenleyen?{195} ok yoksul bir
adam olan Kyazimbaya dair Wachaga hikyesini hatrlayalm; bir kocakar onu Gnein le
vakti dinlendii dorua gndermiti;{196} orada Byk ef ona zenginlik bahetti. Ve Afrikann
dier kysndan bir hikyede anlatlan dzenbaz tanr Eduyu anmsyoruz:{197} anlamazlk
yaymak en byk elencesiydi. Ayn dehetli Tanrnn farkl grnmleridir bunlar. Ztlklar, iyi
ve kt, lm ve yaam, ac ve haz, nimet ve yoksunluklar onda bulunur, ondan kaynaklanr.
Gne kapsnn kiisi olarak, btn kart iftlerin kaynadr. Grnmeyenin anahtarlar
Ondadr. ... Sonunda, Ona dneceksin; o zaman O gsterecek sana yaptklarnn asln.{198}

Aka kendisiyle elien babann gizemi, tarih ncesi Peru'nun, Viracocha adl byk
bir tanrsal figrnde anlaml bir biimde sunulmutur. Tac gnetir; her iki elinde bir imek
tutar: ve gzlerinden gzyalar biiminde dnyann vadilerinin yaamn yenileyen yamurlar
iner. Viracocha Evrensel Tanr'dr, her eyin yaratcsdr; ve yine de dnyadaki grnlerine
dair efsanelerde, paavralar iinde dolanan bir dilenci olarak gsterilir, insan, Beytelhemin
han kaplarndaki Meryem ve Yusuf lahisini,{199} ve Jpiter ve Merkrn Baukis ve
Philemon'un evinde dilenmesini anlatan klasik hikyeyi{200} anmsyor. Ayrca kim olduu
anlalmayan Eduyu anmsyoruz. Bu mitolojide ska karlalan bir temadr; anlam
Kuran'n szlerinde sakldr: Nereye dnersen dn, Allahn Varl oradadr.{201} Her eyde
sakl olsa da O, der Hindular, Ruh ldamaz; yine de O stn, mahir akll, mahir khinler
tarafndan grlr.{202} Sopay kr, der Gnostik bir aforizma, ve ite sa.

Bylece Viracocha, her yerde hazr ve nazr oluunu bu yolla belli ederek evrensel
tanrlarn en ycesinin karakterine katlr. Dahas gne-tanr ve frtna-tanr bireimi
tandktr. Onu iki tanrnn zelliklerinin birletii (Yehova, bir frtna-tanr ve El, bir gne-
tanr) Musevi Yehova mitolojisinden biliyoruz; o ikiz Savalarn babasnn Navaho
kiiletirilmesinde belirgindir; Buddha imgesinin belirli biimlerinin halesinde ve imeinde
olduu gibi Zeus karakterinde de apaktr. Bunun anlam gne kapsndan evrene dklen
inayetin, ykan ve yok edilmez olan imein enerjisiyle ayn olduudur: Yok edilemeyenin
sanrlar saan , yaratc kla ayndr. Ya da, yine doann ikinci bir kartlnn diliyle:
gnete yalmlanan ate, dlleyen frtnada da parldar; temel kartlk iftinin, ate ve suyun
ardndaki enerji bir ve ayndr.

Fakat Viracochann, Perunun bu soylu evrensel tanr tasarmnn en srad ve

etkileyici olan yan tamamen ona zg olan bir ey, yani gzyalardr. Dnyadaki sular
Tanrnn gzyalardr. Burada, keiin dnyay dlayan inan, Tm yaam ac doludur,
babann dnyay saran onayyla, Yaam olmal! ile birleir. Eliyle yarattklarnn yaam
zdrabnn tmyle farkndadr, aclarn kkreyen vahetinin, yaratt arpk, z ykc,
ehvetli, kzgn evrenin beyni yaran atelerinin tam bilincindedir ve, bu tanrsal yaama yaam
gtrme grevini isteksizce stlenir. Dourgan sular durdurmak ykm olacaktr; ama onlar
salmak da bu bildiimiz dnyay yaratmaktr. nk zamann z aktr, anlk varoluun
daldr; ve yaamn z zamandr. Merhametli, zamann biimlerine ak olan bu yapc
tanrsal insan keder denizine sreklilik verir; ama ne yaptnn, verdii dourgan yaam
sularnn kendi gzyalar olduunu tamamen bilerek.

Yaratl paradoksu, sonsuzluktan zamann biimlerinin belirii, babann filizlenen

gizidir. Hibir zaman tam olarak aklanamaz. Bu yzden, her teolojik sistemde, yaam
anann parmann dokunduu ve kusursuz bilgi olasln zayflatan bir gbek ba noktas,
bir Ail topuu vardr. Kahramann sorunu, kendim (ve bylece dnyasn) o noktadan
tamamen geirmek; snrl varoluunun temel dmn gevetip parampara edip yok
etmektir.

Babayla karlaacak olan kahramann sorunu, ruhunu, bu devasa ve acmasz

kozmosun bunaltc ve akld tragedyalarnn Varln grkeme tamamen egemen
olabileceini anlayacak kadar korkusuz klmaktr. Kahraman yaam kendisine zg kr
noktasndan aar ve bir an iin kayna grr. Babann yzn grr ve anlar - ikisi bir araya
gelmitir.

ncildeki Eyb hikyesinde, Tanr, basit ve sradan biri olan, Tanr'dan korkan ve
ktlkten kaman ahlakl kuluna den kt kaderi, insani ya da baka llerde hakl
karmak iin bir ey yapmaz. Eybn hizmetkrlarnn Kildani askerlerce katledilmesi de,
ocuklarnn ken bir atnn altnda kalmas da kendi gnahlarndan deildir. Arkadalar
gemi olsuna geldiklerinde, Tanrnn adaletine olan derin bir inanla, Eybn bana
bylesine korkun eylerin gelmesi iin kt bir eyler yapm olmas gerektiini sylerler.
Fakat drst, cesur, ufku ak ileke yapp ettiinin iyi olduunda srar eder; fakat
gelenlerden Elihu, kendini Tanrdan daha adil sayd iin onu gnahkrlkla sular.

Bu kargaa iinde Tanrnn kendisi Eyb'e yant verirken, yaptn etik terimlerle hakl
karmak iin aba harcamaz, ona cennet yoluna yknrken dnyadaki gibi davranmasn
buyurarak Varln yceltmekle yetinir: imdi kuan eline vur erkek gibi; sana soraym da,
bana anlat. Hkmm boa m karacaksn? Hakl karlasn diye beni mi suluyorsun?
Tanr kadar gl msn sen? Ve onun gibi bir sesle grleyebilir misin? imdi grkemle ve
gzellikle sslen; ve izzet ve hametini giy. fkenin taknlklarn boalt; ve her kibirliye bakp
onu alalt. Her kibirliye bakp onu kert ve olduklar yerde ktleri ayak altnda ine. Bir
arada onlar topraa gizle, gizli yerde yzlerine sarg sar. O zaman ben de seni verim, sa
elin seni kurtarabilir diye.{203}

Eyb Kitabnn birinci babnda anlatlan, eytanla girdii o pheli bahise dair
aklama yoktur; sadece gereklerin gereinin, yani insann, Tanrnn insan kategorilerinin
tesindeki bir merkezden treyen arzusunu kavramasn engelleyen gkgrltl ve imekli
bir gsterimi vardr. Kategoriler gerekten de Eyb kitabnda Her eye Kadir tarafndan
paralanmtr ve sonuna dek de paralanm kalr. Yine de vahiy, Eyb'n kendisini ruhen
tatmin etmi gibidir. O, alev alev yanan frnn iindeki cesareti, En Ycenin karakterinin
yaygn kavran karsnda vazgeip boyun emeye olan isteksizlii onun arkadalarn
tatmin edenden daha byk bir vahiyle yzlemeye lyk olduunu kantlamt. Son
blmdeki szlerini sadece korkuya kaplm birinin szleri olarak yorumlayanlayz. Onlar
hakl karma yoluyla sylenen her eyin tesinde bir eyler grm olan birinin szleridir.
Seni kulaklarn iitmiti, imdiyse seni gzmle grdm. Bu yzden kendimi hor
grmekteyim, ve tozda ve klde tvbe etmekteyim.{204} Kendilerini e koanlar hor grlr;
Eyb yeni bir ev, yeni hizmetkarlar ve yeni evlatlarla dllendirilir. Ve bundan sonra Eyb yz
krk yl yaad, ve drt gbekten oul ve torunlarn grd. Ve Eyb kocam ve gnlere
doymu olarak ld.{205}
 Babay gerekten tanyacak kadar byyen oul iin yarglamann acs ortadadr;
dnya artk bir gzya deresi deil, Varln mutluluk veren, kesintisiz davurumudur.
Jonathan Edwards ile srsne grnen kzgn Tanrnn gazabyla, ayn yzyln yoksul
Dou Avrupa gettolarna ait u yumuak lirii karlatrn:

Ey, Evrenin Efendisi Sana bir ark syleyeceim.

Nerede bulunursun Sen,
Ve nerede bulunmazsn Sen?

Nereden gesem - Sen varsn,
Nerede dursam - Orada da Sen varsn.
Sen, Sen, yalnz Sen.

yi kl her eyi - Sana krler olsun.
Kt kl - ah, yine krler olsun Sana.
Sen varsn, Sen vardn, Sen var olacaksn.

Sen hkmettin, Sen hkmdarsn, Sen hkmedeceksin.
Cennet Senin, Yeryz Senin.

Ykseklerde Sen varsn,
Ve Sen varsn alaklarda.
Nereye dnsem, Sen, ah Sen oradasn{206}

 5. Tanrlatrma

Tibet, in ve Japonyann en gl ve sevilen Bodhisatvalarndan biri olan Lotus

Tayan, Avalokitevara, Acmayla Aa Bakan Efendidir; byle arlmaktadr, nk
varoluun ktlklerinden ac eken btn duygulu yaratklara yaknlk duyar.{207} Tibetin
milyonlarca kez yinelenen tapnak gonglar ve dua tekerleklerinin dualar ona gider: Om mani
padme hum, Mcevher lotustadr. Onun dakika bana ald dua insanolunun tand
btn tanrlardan ok daha fazladr; nk, insan olarak dnyadaki son yaam srasnda son
eiin snrlarn kendisi iin zorladnda (adlanm ve snrlanm kozmosun hayal krkl
yaratan yanltc muammalarnn tesindeki hiliin zamandlnn ona ald an)
duraksad: hilie girmeden nce ayrmsz tm yaratklar aydnlanmaya ulatracana yemin
etti, ve o zamandan beri varoluun tm rntsn yardmc varlnn tanrsal grkemiyle
doldurdu ve bu yzden Buddhann geni ruhsal imparatorluunda ona yneltilen en kk
dua bile kulaa ho gelmektedir. Farkl biimlerde on bin dnyay gezer ve ihtiya ve dua
annda belirir. Kendini insan biiminde iki kolla, sperinsan biiminde drt, alt, oniki ya da bin
kolla sergiler ve sol ellerinden birinde dnya lotusunu tutar.

Buddhann kendisi gibi, bu tanr benzeri varlk da insan kahramann aldrszln son
korkularnn tesine geerek ulaaca tanrsal halin bir modelidir. Bilin zarf yok olduunda,
o, deiimden uzaklar, btn korkulardan kurtulmu olur.{208} Bu, hepimizin iindeki
kahramanlk yoluyla serbest kalacak ve herkesin ulaabilecei gizildir; nk, yle
yazlmtr: Her ey Buddha-eydir,{209} ya da yine (ve bu ayn eyi sylemenin bir baka
yoludur): Tm varlklar benliksizdir.

Dnya, Bodhisatva (varl aydnlanma olan) ile dolmu ve ldamaktadr, fakat onu
kapsamaz; bunun yerine, dnyay, lotusu kapsayan odur. Ac ve haz onu ynlendirmez, o
ynlendirir onlar - ve derin bir huzurla. Ve o hepimizin olabilecei ey olduunda, varl,
imgesi, srf anlmas bile yardm eder. Kusursuz bir gzellik halini

85

yanstan sekiz bin nlk bir elenk takar. Vcudunun rengi altn morudur. Avular be
yz lotusun kark rengine sahiptir ve her parmanda seksen drt bin mhr bulunur ve her
bir mhr seksen drt bin renktir; her rengin hafif ve zarif olan ve varolan her eyin stnde
parlayan seksen drt bin n vardr. Bu mcevherli ellerle tm varlklar eker ve kucaklar.
Ban evreleyen hale her birine saysz tanrnn hizmet ettii be yz Buddhayla
sslenmitir. Ve ayan yere bastnda dalan elmas ve mcevher iekler her yndeki her
eyi kaplar. Yz altn rengindedir, inciden tacnda, ikiyz elli mil yksekliinde bir Buddha
oturur.{210}

Bu yce nazik Bodhisatva in ve Japonyada yalnz erkek deil, dii biiminde de

sunulur. inin Kwan Yini, Japonyann Kwannonu - Uzakdou Meryemi- tam olarak bu
hayrsever dnya gzcsdr. Dounun en cra Budist tapnaklarnda bulunabilir. Sradanlar
ve bilgeler iin ayn lde kutsaldr; nk kendim adaynn ardnda derin bir sezgi,
dnyevi kefaret, dnyevi tahamml yatar. Nirvanann eiinde duraksama, sonsuzluun
dertsiz havuzunda vaftiz edilip (hi sonu gelmeyen) zamann sonuna dek vazgeme karar,
sonsuzluk ve zaman arasndaki ayrmn ancak, zorunlu olarak aklc zihin tarafndan ak
klndnn, fakat kartlk iftlerini am olan akln kusursuz bilgisi iinde zndnn fark
edilmesini temsil eder. Anlalan ey, zaman ve sonsuzluun ayn deneyim btnnn iki
yn, ayn ikili olmayan aza alnamazn iki dzlemi olduudur; yani, sonsuzluk mcevheri
doum ve lm lotusundadr: om mani padme hum.

Burada kaydedilecek ilk tuhaflk Bodhissatvann androjen karakteridir: eril

Avalokitevara, diil Kwan Yin. Er-dii tanrlar mit dnyasnda seyrek deildir. Her zaman belli
bir srla ortaya karlar; nk zihni nesnel deneyimin tesine, ikiliin terk edildii simgesel bir
alana tarlar. Kzlderili ky Zuninin batanrs, her eyin yaratcs ve kapsaycs
Awonawilona bazen erkek olarak arlmaktadr, fakat aslnda er-diidir. in kroniklerinin
Byk Asl kutsal kadn Tai Yuan, kiiliinde, eril Yang ve diil Yini birletirirdi.{211} Ortaa
Yahudilerinin kabalac retileri, ikinci yzyldan Gnostik Hristiyan yazlar gibi, Ete Brnen
Sz androjen sayarlar - diil yn olan Havva baka bir biime geirilmeden nce Adem'in
yaratld hl gerekten de buydu. Eski Yunanlar arasnda yalnz Hermaphrodites (Hermes
ve Aphroditenin ocuu) deil,{212} ak tanrs Eros da (Platona gre tanrlarn ilki){213} hem
dii hem erkekti.

Levha IX. Kozmik Dans Tanrs iva (Gney Hindistan).

Levha X. Androjen Ata (Sudan).

Ve Tanr insan kendi suretinde, Tanr suretinde yaratt; erkek ve dii yaratt

onlar.{214} nsann aklnda Tanrnn suretinin doasna ilikin sorular uyanyor, fakat yant
metinde veriliyor ve olduka ak. Kutsal Olan, krler olsun Ona, ilk insan yarattnda,
onu androjen yaratt.{215} Diinin baka bir biime gemesi kusursuzluktan ikilie dn
balangcn simgelemi ve doal olarak bunu iyilik ve ktlk ikiliinin kefi, Tanrnn
topranda yrd baheden srgn ve sonra insann (artk erkek ve kadn) Tanry yalnz
grmesini deil, hatrlamasn bile engelleyen, kartlarn uyumasndan{216} olumu Cennet
duvarnn inas gelir.

Bu birok lkede bilinen mitin ncil versiyonudur. Yaratl esrarn simgelemenin temel
yollarndan birini gsterir; sonsuzluun zamana gemesi, birin ikiye ve biroa ayrlmasnn
yan sra ikinin bileiminde yeni yaamn douu. Bu imge, kozmogonik evrimin
balangcnda durur{217} cennet duvarnn dald, tanrsal formun bulunup hatrland ve
bilgeliin geri kazanld andaki kahramann grevinin sonuna uygundur.{218}

Kr khin Teiresias, hem erkek hem diiydi: kart iftlerin k- dnyasnn bozuk
biimlerine kapalyd, ama kendi i karanlnda Oidipousun kaderini grd.{219} iva, vaktiyle
ei aktiyle -o sa, kendisi sol yan olmak zere- tek bir vcutta, Ardhanaria, Yar Kadn
Tanr olarak birlemi grnyor.{220} Baz Afrika ve Malinezya kabilelerinin atalara ait
imgeleri, birinin stnde annenin gslerini ve babann sakal ve penisini gsteriyor.{221} Ve
Avustralyada, snnet ilemini izleyen bir yl iinde, tam erkeklik aday ikinci bir trensel
ameliyata girer -altyark ameliyat (penisin alt ksmnda, siyeke alan kalc bir yark salamak
iin ufak bir kesik almas). Kesie penis rahmi denir. Simgesel bir erkek vajinasdr.
Kahraman, tren sayesinde erkekten te bir ey olur.{222}

Ayin boyas ve beyaz kuun gerisini vcuda yaptrmak iin gereken kan, AvustralyalI
babalar tarafndan kendi altyark deliklerinden alnr. Eski yaralar ap aktrlar.{223} Hem
vajinann ayba kann ve erkein menisini, hem de sidik, su ve erkek stn simgeler. Aknt,
yallarn yaam ve tazelenme kaynana sahip olduklarn gsterir;{224} yani, onlarla
tkenmez dnya emesinin ayn olduunu.{225}

Byk Ylan Babann ars ocuu kukulandrmt; anne korunmayd. Fakat baba
geldi. O bilinmeyenin gizleri iin rehber ve erginleyendi. Baba, annesiyle yaad cennete
dardan giren ilk kii olarak ocuun arketipsel dmandr; bu yzden, yaam boyunca tm
dmanlar (bilindnda) babann simgesidir. ldrlen ey baba olur.{226} te, (szgelimi
Yeni Ginede) kafa avcs topluluklarn, kan davas basknlarndan eve getirdikleri balara
gsterdikleri sayg.{227} te, sava yapmak iin kar konulmaz heves: babay yok etme itkisi
durmakszn kendini kamusal vahete dntrmektedir. Topluluun ya da rkn yal
erkekleri, kendilerini yetien oullarndan totem ayinlerinin ruhsal bysyle korurlar. Dev
babay canlandrrlar ve sonra kendilerini besleyen anne olarak da gsterirler. Yeni ve daha
geni bir cennet kurulur bylece. Ama bu cennet, kendilerine olan saldrganln hl dzenli
olarak yanstld geleneksel dman kabileleri ya da rklar iermez. Kt da atlr ve
pskrtlrken, iyi baba-anne mutluluunun tamam eve saklanr: Kimdir bu snnetsiz
Filistinli, yaayan Tanrnn ordularn kmsyor?{228} O dman takip etmekte geveklik
gstermeyin: eer siz ac ekiyorsanz, onlar da sizin ac ektiiniz gibi ac ekmektedirler;
stelik siz Allahtan, onlarn ummadklar eyleri ummaktasnz.{229}

Totemler, kabilesel, rksal ve saldrganca misyoner tapmlar, nefretin akla yer

deitirmesi biimindeki psikolojik soruna ancak ksmi zmler sunar; ancak ksmen
erginletirirler. Ego onlarda snmez, tersine, byr; srf kendini dnmek yerine, birey kendi
toplumunun tmne adanr. Bu arada dnyann geri kalan (yani, insanln olabildiince
byk ksm) yaknlk ve korumasnn dnda kalr, nk tanrsnn korumas dnda kalr.
Ve o zaman tarih sayfalarnn grkemle anlatt ak ve nefret ilkelerinin u dramatik kopuu
gerekleir. Fanatik, kendi kalbini temizlemek yerine dnyay temizlemeye alr. Tanr
Devletinin yasalar ancak topluluundakilere (kabile, kilise, ulus, snf ya da her neyse)
uygulanrken, gelimemi, barbar, dinsiz, yerli ya da yabanc saylp komu konumunda
olanlara (ak bir bilinle ve gerekten de dindarca bir hizmet duygusuyla) daimi bir kutsal
sava alr.{230}

Dnya birbirlerine destek olan topluluklarla doludur: toteme, bayraa ve partiye

tapanlar. Hristiyan olduu sylenen uluslar bile -bir Dnya kurtarcsn izledikleri varsaylr-,
aka kabul ettikleri Yce Efendileri tarafndan retilen egonun, egonun dnyasnn,
egonun kabile tanrsnn tmyle fethi demek olan herhangi bir sevgi gsterisinden ok
smrgeci barbarlklar ve ldrc ekimeleriyle gemilerdir tarihe: Size sylyorum:
Dmanlarnz sevin, sizden nefret edenlere iyilik edin, size lanet edenleri kutsayn ve size
hakaret edenler iin dua edin. Bir yanana vurana brn de uzat ve senin aban alandan
gmleini esirgeme. Senden her isteyene ver ve senin eyan alandan geri isteme. nsanlarn
size ne yapmalarn istiyorsanz, siz de onlara yle yapn. Eer sizi sevenleri severseniz,
dlnz ne olur? nk gnahkrlar da kendilerini sevenleri sever. Eer size iyilik edenlere
iyilik ederseniz, dlnz ne olur? nk gnahkrlar da yle yapar. Eer kendilerinden
almay umduunuz kimselere dn verirseniz, dlnz ne olur? Gnahkrlar bile
gnahkarlara karln almak zere dn verir. Fakat dmanlarnz sevin, onlara iyilik edin
ve hi mitsiz olmayarak dn verin; karlnz byk olacaktr; ve siz Yce Olann
ocuklar olacaksnz; nk o, nankrlere ve ktlere kar nimet vericidir. Babanz nasl
merhametliyse, siz de yle merhametli olun.{231}

Dnya arketiplerindeki dinsel, kabilesel ya da ulusal olarak dar kafallmzla

snrlanm nyarglardan kurtulduumuz zaman, en yce erginlenmenin, sadece,
saldrganl daha sonra kendilerini savunmak iin komularna yanstan yerel anne
babalarmznki olmadn anlamak olas olur. Dnya Kurtarcsnn getirdii ve ou
kimsenin duymaya istekli, yaymaya gnll, ama aka gstermeye isteksiz olduu mjdeler,
Tanrnn sevgi olduu, sevilen olduu ve olmas gerektii ve eksiksiz herkesin onun ocuklar
olduudur.{232} Aai Rabbani ayininin ayrntlar, tapnma teknikleri ve piskoposlara has
rgtlenme yollar gibi (Batl teologlara gre gnmzn balca din sorunlar olan){233}
grece nemsiz konular, temel retiye yardmc saylmadka bilgie tuzaklardr.
Gerekten de, yle saylmadklar yerlerde geriletici bir etkileri vardr: baba imgesini yeniden
totem llerine indirgerler. Ve bu, tam da Hristiyan dnyann her yerinde olan eydir. nsan,
Babann aramzdan en ok hangimizi yelediini bilmek ya da buna karar vermek iin
arldmz sanabilir. Fakat, reti ok daha yalndr: Yarglama ki yarglanmayasn.{234}
Dnya Kurtarcsnn ha, yetkili rahiplerinin davranlarna ramen, yerel bayraktan ok
daha demokratik bir simgedir.{235}
Hristiyanlk geleneinin dnya kurtarc simge ve szcklerinin sonul -ve eletirel-
etkilerinin kavran, Az. Augustinusun Civitas Diaboliye [eytann Yasas] kar Civitias
Dei'nin [Tanrnn Yasas] kutsal savan ilan etmesinden bu yana geen kargaal yzyllar
boyunca ylesine arptlmtr ki, bir dnya dininin (yani, evrensel bir sevgi retisinin)
anlamn renmek isteyen ada dnr, zihnini dier byk (ve ok daha eski) evrensel
dindala yneltmelidir: yani, ilk szn hl bar, tm canllar iin bar olduu
Buddhanmkine.{236}
Szgelimi air-aziz Milarepann iki ilahisinden alman u Tibet dizeleri, Papa II. Urbanus
ilk hal seferini vazettii srada yazlmt:

Alt Dnya Yznn Hayaller ehrinin Ortasna

Asl neden kt ilerden gelen gnah ve karanlk;

Orada varlk holand ve holanmadklarnn emirlerini izledi,
Ve Eitlii tanyacak zaman hi olmad:
Uzak dur, Ey Olum, holandn ve holanmadklarndan.{237}
Eer Her eyin Boluunu fark edersen, kalplerinize Acma dolacak;
Kendinizle bakalar arasndaki ayrmlar kaybederseniz, bakalarna hizmete layk
olacaksnz;
Ve bakalarna hizmet ederken zafere ulaacaksnz, o zaman benimle karlaacaksnz;
Ve beni bularak, Buddhalk elde edeceksiniz.{238}

Bar her eyin kalbidir, nk Avalokitevara-Kwannon, yce Bodhisatva, Snrsz

Sevgi (ayrm gzetmeden) her duyarl varl kapsar, gzetir ve iinde yaar. Bir bcein
nazik kanatlarnn mkemmelliinin zamanla bozulmasn gzetir - onlarn hem mkemmellii
hem de bozulmas odur. Kendine ikence eden, yanl yola ynelmi, kendi hafif deliliinin
ana dolam, hayal krklna uram, ama iinde kefedilmemi, tamamen
yararlanlmam kurtulu gizine sahip olan insann srekli ac ekmesi: bunu da gzetir ve bu
odur. nsann tepesinde melekler; aasnda demonlar ve mutsuz ller: bunlarn hepsi
mcevher ellerinin nlaryla Bodhissatvaya ekilir ve onlar o, o da onlardr. Snrl,
engellenmi bilin merkezleri katman katman varoluun her dzleminde (yalnz Samanyoluyla
snrl mevcut evrende deil, ama tede, uzayn snrlarna doru), galaksiler tesindeki
galaksiyi, dnyalar tesindeki dnyay, hiliin zamand havuzundan oluan, yaama kan
ve bir baloncuk gibi orada kaybolan: yeniden, yeniden: saysz yaam: hepsi ac eken: her
biri kendi gergin, sk halkasyla balanm, ldrme ve nefret etme ve zaferin tesindeki
bar arzulama: btn bunlar, z Boluun z olan Her eyi Gzetenin geici, fakat
tkenmez uzun dnya dnn ocuklar, deli figrleridir: Acmayla Aa Bakan Tanr.
 Fakat ismin u anlam da vardr: te Grnen Tanr.{239} Hepimiz Bodhisatva
imgesinin yansmalaryz. Acmzda ac eken bu tanrsal varlktr. Biz ve o koruyucu baba
biriz. Bu arndrc kavraytr. Koruyucu baba karlatmz sradan adamdr. Ve bu yzden
bu aldrsz, snrl, kendini savunan, ac eken vcut kendini bir bakas - dman-
tarafndan tehdit ediliyor gibi hissetse de, o da Tanrdr.
Dev bizi incitir, fakat kahraman, uygun aday, erginlenmeye bir erkek gibi girer: ve
ite, bu babayd: biz Onun iindeyiz ve O bizim iimizde.{240} Vcudumuzun sevgili, koruyan
annesi bizi Byk Ylan Babaya kar savunamazd; bize verdii lml, krlgan vcut onun
korkun gcne dnt. Fakat lm son deildir. Yeni yaam, yeni doum, yeni varolu
bilgisi (bylece yalnz bu bedende deil, tm vcutlarda, Bodhisatva gibi dnyann tm
bedenlerinde yaarz) verilmitir bize. O babann kendisi bir ikinci douun rahmi, annesiydi.
{241}

Biseksel tanr imgesinin anlam budur: erginlenme temasnn gizemi odur. Anneden
alnp para para inenir ve btn deerli biim ve varlklar ancak bir lenin paralar
sayan bir devin dnyalar yok eden vcudunda kayboluruz; ama sonra, mucizevi biimde
yeniden doarak olduumuzdan daha ok bir ey oluruz. Eer Tanr kabilesel, rksal, ulusal
ya da hizipi bir arketipse, bizler onun davasnn savalaryz; fakat eer o evrenin
kendisinin efendisiyse, bizler tm insanlarn kim iin karde olduunu bilenler olarak ilerleriz.
Ve her iki halde de, ocukluun ebeveyn imgeleri ve iyi ve kt fikirleri almtr. Artk arzu
ve korku duymayz; korkulmu ve arzulanm olanzdr. Tm tanrlar, Bodhisatvalar ve
Buddhalar dnya lotusunun yce sahibinin halesindeki gibi iimizde bulunmaktadr.
Gel, yleyse, ve Efendiye dnelim: o yaraladndan, o saaltacak bizi; o vuracak
ve yaramz o saracak, iki gn sonra o canlandracak bizi: nc gn bizi yetitirecek ve
onun gz nnde yaayacaz. Sonra bilirsek, bu ancak Efendiyi bilmemizin sonucu
olacaktr: ileri gidii sabah gibi hazrdr; ve o bize yamur gibi, dnyaya den ilk ve son
yamur gibi decek.{242}
Bodhisatvann ilk olaandlnn anlam budur: varln androjen karakteri. Burada
grnte birbirine kart iki mitolojik macera bir araya gelir: Tanrayla Karlama ve
Babann Gnln Alma. nk ilkinde erginlenen, er ile diinin (Brihadarankaya Upaniadda
ifade edildii gibi) bir bezelyenin iki yars olduunu renir;{243} kincisinde ise Babann,
cinsiyet ayrlnn ncesinde kald grlr: [Eril] O zamiri bir konuma tarz, Oulluk miti
silinmi olana bir yol rehberiydi. Ve her iki durumda da bulmaya geldii eyin kahramann
kendisi olduu anlalr (ya da anmsanr).
Bodhisatva mitindeki kayda deer ikinci olagandlk yaam ile - (grdmz gibi)
Bodhisatvann Nirvanaya ulamasnda simgelenen- yaamdan kopma arasndaki ayrmn
ortadan kalkmasdr. Kabaca Nirvana, Arzu, Dmanlk ve Kuruntunun katl Ateinin
Snmesi demektir.{244} Okur hatrlayacaktr: Bo Aac altndaki Yoldan karma efsanesinde
(geride, s. 42-45) Gelecein Buddhasnn kart Kama-Mara, yani Arzu-Dmanlk, ya da
Ak ve lm, kuruntu bycsyd. katl atein ve son snavn, Nirvanaya doru en st
macerasnda evrensel kahraman tarafndan geilecek en son eik muhafznn glklerinin
bir kiilemesiydi. Evreni harekete geiren g olan katl Atein o son kznn kritik
noktasna kendi iinde erien Kurtarc, dier insanlar gibi yaamaya ynelik ilkel arzusunun -
normal arzu ve dmanlk gdlerine gre, grngsel hedef, sonu ve aralarn yanltc
buharnda yaama arzusunun- onu evreleyen bir aynada yansr gibi olan son fantezilerini de
geride brakt. hmal edilen etin son fkesi ona saldrd. Ve bu her eyin kaderini belirleyen
and; nk bir kor parasndan yeniden byk bir yangn kabilirdi.
Bu olduka sevilen efsane Dou da mit, psikoloji ve metafizik arasnda salanan yakn
ilikiye harika bir rnek oluturmaktadr. Canl kiiletirmeler, akl, i ve d dnyalarn birbirine
ball retisine hazrlar. phesiz okur, ruhun dinamiklerine ait bu kadim mitolojik retiyle
ada Freudyen okulun retileri arasndaki ak benzerlikten etkilenmitir. Freuda gre,
yaam istei (eros ya da libido, Budist Kama, arzuya karlk) ve lm istei (tharatos ya da
destrudo, Budist Mara, dmanlk ya da lmle edeer), bireyi yalnz iten harekete
geirmekle kalmayan, onun iin evresindeki dnyay da canlandran iki drtdr.{245} Dahas,
arzu ve dmanlklarn kayna olan bilindnda temellenmi kuruntular, her iki dizgede de
psikanalizle (Sanskrite: viveka) ve aydnlanmayla (Sanskrite: vidya) araclyla datlr.
Yine de iki -geleneksel ve modern- retinin hedefleri tam olarak ayn deildir.
Psikanaliz, evrelerine kendi gerekd korkularnn ve kararsz ekiciliklerin kiisel
alarn ren, bilindnca yanl ynlendirilmi arzu ve dmanlklara sahip ar ac eken
bireyleri iyiletirmeye ynelik bir tekniktir; bunlardan kurtulan hasta grece bir tatminle, ona
kendi kltrnn sunduu daha gereki korkular, dmanlklar, erotik ve dinsel uygulamalar,
i giriimleri, savalar, oyalanmalar ve ev ilerine katlabilir. Fakat ky arazisinin tesine
yaplan zor ve tehlikeli yolculua bilerek km kii iin, bu meraklar da, hata zerine
temellenmi grnr. Bu yzden dinsel retinin hedefi bireyi yeniden yaygn yanlsamaya
doru saaltmak deil, onu yanlsamadan tamamen koparmaktr; ve bu yalnzca arzu (eros)
ve dmanl (thanatos) yeniden dzenlemekle olmaz -nk bu ancak yeni bir yanlsama
balam yaratr-, nl Budist Sekizkatl Yol yntemine gre itkileri ta kkenine dek yok etmek
de gerekir.
Doru nan, Doru Ynelimler,
Doru Konuma, Doru Eylem,
Doru Canllk, Doru aba,
Doru Dncelilik, Doru Younlama.

En son kuruntu, arzu ve dmanln da yok edilmesiyle (Nirvana) birlikte, zihin,
dnd ey olmadn bilir: dnce gider. Zihin gerek halinde kalr. Ve burada vcut
kayboluncaya dek barnabilir.
Yldzlar, karanlk, bir lamba, bir hayalet, i, bir kpk,
Bir d, bir imek akmas ve bir bulut:
Yaratlan her eye byle bakmalyz.{246}

Yine de Bodhisattva yaam terk etmez. Dikkatini (dilin tesinde kaldndan, ancak
boluk denebilecek) dnceyi aan gerein i alanndan, yine da, grngsel dnyaya
evirerek iinde bulduu ayn varlk okyanusu olmadan alglar. Biim boluktur, boluk
gerekten de biimdir. Boluk biimden farkl deildir, biim de boluktan farkl deildir. Biim
olan boluktur; boluk olan biimdir. Ayn ey alg, ad, kavray ve bilgi iin de geerlidir.{247}
Kendini dayatan, kendini savunan, kendiyle ilgilenen eski egosunun yanlsamalarn terk
ederek, ayn dinginlii iinde ve dnda duymaktadr. Darda tuttuu ey, kendi ego, biim,
alglar, konuma, kavraylar ve bilgi yolculuunun dayand grkemli, dnceyi aan
boluun grsel yandr. Ve kendi kabuslarnn korkusuyla yaayan kendinden korkan canllar
iin merhametle doludur. Kalkar, onlara dner ve sayelerinde boluk ilkesinin kendi basitlii
iinde davurulmasn salayan egosuz bir merkez olarak onlarla birlikte yaar. Ve bu, onun
byk tutkulu eylemidir; nk bu eylemle, iindeki katl Arzu, Dmanlk ve Kuruntu
Atei len kiinin kavraynda gerek, bu dnyann Nirvana olduu gerei ortaya kar.
Hner dalgalar byle birinden hepimizin kurtuluu iin kar. Bizim dnyadaki yaammz
Nirvanann kendisinin bir eylemidir, aralarnda en kk bir ayrm yoktur.{248}
123

124

125

Bu yzden yaama geri dndrmeyi hedefleyen ada saaltma abasnn, sonuta

kadim dinsel disiplinden beslendii sylenebilir; ancak Bodhisatvann zerinde dolat daire
genitir; ve dnyadan ayrlma, bir hata olarak deil, en uzak dnemecinde evrensel evrimin
derin boluuna ilikin aydnlanmann kazanlaca o soylu yola atlan ilk adm olarak grlr.
Bu trden bir ideal Hinduizmde de kabul edilmitir: yaamda zgrleen kii (jivan mukta),
arzusuz, merhametli ve bilge, kalbi yogayla younlam, her eyi eit bakla izleyen kii,
iinde tm canllar bulur ve tm canllarda da kendini bulur. Yaamn nasl ynlendirirse
ynlendirsin, o kii Tanrda yaar.{249}
Yirmi sekizinci Budist ata Bodhidharmaya ruhunu dinginletirmesi iin bavuran
Konfys bir alimin hikyesi anlatlr. Bodhidharma serte yant verdi: Onu yarat ve ben
dinginletireyim. Konfys yantlad, Sorun da bu, onu bulamyorum.


Levha XI. Bodhisatva (in).

Bodhidharma yle dedi, Dilein yerine getirilmi. Konfys anlad ve huzur iinde
ayrld.{250}
Sonugelmeyenin ilerinde yaamakla kalmayp, onlarn ve btn her eyin aslnda
Sonugelmeyen olduunu bilenler, dilek aac koruluklarnda yaar, lmszlk ikisinden ier
ve her yerde ebedi uyumun iitilmez mziini dinlerler. Bunlar lmszlerdir. in ve
Japonyann Taocu manzara resimleri bu dnyevi halin gkselliini stnlkle sergiler. Drt
yardmsever hayvan, anka, tekboynuz, kaplumbaa ve ejder sazlklarn, bambularn ve
eriklerin arasnda yaar ve kutsanm feleklere yakn olan kutsal dalarn puslarn yelerler.
Vcutlar burumu, fakat ruhlar ebedi genlilie ulam bilgeler, bu zirvelerde meditasyon
yapar ya da lmsz gelgitler arasnda garip simgesel hayvanlara biner, ya da Lan Tsai-
honun flt eliinde ay ierek cokulu sohbetlere dalarlar.

Levha XII. Bodhisatva (Tibet).

inli lmszlerin dnyevi cennetinin hanm peri tanra Hsi Wang Mu,
Kaplumbaann Altn Annesidir. Ho kokulu iekler, mcevher bur duvarlar ve altndan
bir bahe duvaryla evrili bir sarayda Kun-Lun Danda yaar.{251} Bat havasnn saf zyle
biimlenmitir. Mevsimlik (her altbin ylda bir, eftaliler olgunlanca kutlanan) eftali
lenindeki konuklarna, Cevherler Gl kysndaki kkler ve adrlar iinde Altn Annenin
grkemli kzlar hizmet eder. Sular orada benzeri grlmemi bir emeden akar. Anka ilii,
ejder cieri ve dier etler tadlr: eftaliler ve arap lmszlk sunar. Grnmez alglardan
mzik, lml olmayan dudaklardan arklar duyulur; ve grnr, soylu gen kzlarn danslar
sonsuzluun nefesinin zamanda davurumudur.{252}

Japon ay trenleri Taocu dnyevi cennet ruhu iinde kabul edilir. Hayal evi denen
ay odas iirsel bir sezgi ann yakalamak iin ina edilmi ksa mrl bir yapdr. Boluk
evi diye de arlr, sslerden arnmtr. Bazen tek bir resim ya da iek dzenlemesi ierir.
ay evi simetrik olmaynn evi diye arlr: simetrik olmayan da hareketi artrr; bilerek
bitirilmemi, evsahibinin imgeleminin doldurabilecei bir boluk brakr.

Konuk bahe yolundan girip alak giriten gemelidir. Resme ya da iek

dzenlemesine, fokurdayan aydanla sayg gsterir ve yere oturur. ay evinin denetimli
basitliiyle erevelenen en basit nesne gizemli bir gzellikle durur, sessizlii geici varoluun
gizini saklar. Her konuun deneyimi kendine gre tamamlamasna izin verilir. Topluluk yeleri
bylece minyatr olarak evreni seyreder ve lmszlerle gizli dostluklarnn farkna varrlar.

Byk ay ustalar tanrsal mucizeyi deneyimlenen bir ana dntrmekle ilgilenirdi;

sonra bu ay evinden eve tanr; ve evden ulusa yaylrd.{253} Uzun ve bar dolu Tokugava
dnemi (1603-1868) srasnda Amiral Perry'nin 1854te geliinden nce, Japon yaamnn
rnts belirgin biimselletirmeyle ylesine dolmutu ki, varolu, en kk ayrntsna dek
sonsuzluun bilinli ifadesiydi, manzarann kendisi bir kaynakt. Ayn ekilde Dounun her
yerinde, btn kadim dnyada ve Kolomb ncesi Amerikada, toplum ve doa zihin iin ifade
edilemezdi. Bitkiler, kayalar, ate, su, her ey canldr. Bizi gzler ve ihtiyalarmz grrler.
Bizi koruyacak bir eyimiz yokken bizi grrler, diyordu yal bir Apai yk anlatcs, ve o
zaman ortaya kar, bizimle konuurlar.{254} Budistlerin canszn vaaz dedikleri budur.

Kutsal Ganjn yannda dinlenmek isteyen Hindu ilecilerden biri uzanp ayaklarn bir
iva-simgesine (Tanrnn Eiyle birlemesini simgeleyen bir lingam, iie gemi fallus ve
vulga) uzatt. Oradan geen bir rahip adamn bu duruunu grd ve azarlad. Bu Tanr
simgesini, zerine ayaklarn koyarak kirletmeye nasl cesaret edebiliyorsun? diye sordu.
ileci yant verdi, zgnm efendim, fakat nazike ayaklarm kaldrp byle kutsal bir
lingamn olmad bir yere koyar msnz? Rahip ilecinin ayaklarn tutup saa doru ekti,
ama onlar yere koyar koymaz yerden bir fallus frlad ve ayaklar yine eskisi gibi oldu. Rahip
yine yer deitirdi; onlar bir baka fallus karlad. Ah, anlyorum! dedi rahip homurdanarak
ve uzanm dinlenen azize boyun eerek yoluna devam etti.

Bodhisatva mitinin nc olaandl, ilk olaandln (yani, biseksel biimin)

kincinin (ebediyet ve zamann aynl) simgesi olmasdr. nk tanrsal resimlerin dilinde,
zamann dnyas, bykanne rahmidir. Oradaki, baba tarafndan verilen yaam annenin
karanl ve babann ndan oluur.{255} Annenin iindeyizdir ve babadan koparlm yaarz,
fakat lm (ebediyete douumuz) srasnda zamann rahminden ktmzda babann
ellerine deriz. Bilgeler, bu rahimde bile, babadan gelip ona dndklerini anlar, ok daha
bilgeler ise ikisinin ayn z olduunu bilir.

Birok Hristiyan eletirmene olduka yakksz grnen, Tibetli Buddhalarn ve

Bodhisatvalarn kendi diil yanlaryla birleme imgeleminin anlam budur. Bu meditasyon
aralarna bakmann geleneksel yollarndan birine gre, dii biimi (Tibete: yum) zaman,
erkek biim (yuh) ebediyet olarak grlr. kisinin birleimi, iinde her eyin ayn anda geici
ve ebedi olduu, kendini bilen bu er-dii Tanrnn suretinde yaratlm olan dnyann
reticisidir. Ergin, meditasyon yoluyla, kendi iindeki bu biimlerin Biimini (yab-yum)
anmsamaya ynelir. Ya da dier yandan, erkek figr erginletiren ilkenin, yntemin simgesi
olarak grlr; bu durumda dii erginlemenin gtrd hedef olur. Fakat bu hedef
Nirvanadr (ebediyet). Demek hem erkek hem dii, srasyla zaman ve ebediyet olarak
tasarlanr. Yani, ikisi ayndr, her biri ikisidir ve ikili biim (yab-yum), kendisi de aydnlanmadan
farkl olmayan yanlsamann sonucundan baka bir ey deildir.{256}

Bu, kartlk iftlerinin duvarn ykan ve insan erkek ve dii olarak kendi suretinde
yaratan Tanrnn hayaline aday balayan byk paradoksun yce bir ifadesidir. Erkein sa
elinde kendisinin karl olan bir imek varken, sol elinde tanray simgeleyen bir an
vardr.

imek hem yntem hem ebediyettir, an ise aydnlanm zihin; sesi saf zihnin
yaratl boyunca, yani kendi iinde duyduu gzel ebediyet sesidir.{257}

Hristiyan Ayininde Tanr, takdis szlerinin gcyle ekmek ve araba indii srada
tamamen ayn an alnmaktadr: Et Verbum caro factum est,{258} yani Mcevher
Lotustadr: Om mani padme hum.{259}

 6. Nihai dl

Yalnzlk Adasnn Prensi uyuyan Tubber Tintye Kraliesiyle altn yatakta alt gece
alt gn durmutu, yatak altn tekerlekler zerindeydi ve tekerlekler durmakszn dnerken -
yatak dnyor da dnyordu, gece gndz durmuyordu- yedinci sabah yle dedi, Buradan
ayrlma vakti geldi. Bylece indi ve yanan kuyudan ie su doldurdu. Altn odada altn bir
masa vard ve masada bir somun ekmekle bir koyun budu vard: ve btn Erin halk masadan
oniki ay boyunca yese, koyun budu ve ekmek hi yenmemi gibi olurdu.

Prens oturdu, yiyebildiince ekmek ve koyun budu yedi ve onlar bulduu gibi brakt.
Sonra kalkt, iesini ald, heybesine koydu ve tam oday terk ederken mrldand:
Kralienin o uyurken burada kimin bulunduunu bilebilecei bir eyler brakmadan gitmek
ayp olacak. Bu yzden, Erin Kralnn olunun Yalnzlk Adasnn Kraliesiyle Tubber
Tintyenin altn odasnda alt gn alt gece geirdiini, yanan kuyudan ie su aldn ve
altn masada yemek yediini anlatan bir mektup yazd. Mektubunu kralienin yastnn altna
koyup dar kt, zayf, tyleri salkm saak kk atnn srtna srad ve yaralanmakszn
aalar ve nehri geti.{260}

Burada macerann baarlmasndaki kolaylk kahramann stn biri, doutan kral

olduunu belirtir. Birok peri masal ve yeniden vcuda brnen tanrlarn grevlerine ilikin
tm efsaneler bylesi bir kolaylk sergiler. Sradan kahraman bir snavdan geer, ama seilmi
olan bir engelle karlamaz ve hata yapmaz. Kuyu Dnya Gbeidir, yanan kuyu varoluun
yok edilemez z, dnp duran yatak Dnya Eksenidir. Uyku kalesi, alalan bilincin, bireysel
yaamn farkszlaan enerjiye znd yer olan d iinde batt dipsiz uurumdur: ve
zlmek lm demektir; lm de ate bulamamaktr. Tkenmeyen yemek motifi (bir ocukluk
fantezisinden tretilmitir), evrensel kaynan srekli yaam veren, biimler kuran glerini
simgeleyen, tanrlarn cornucopia [bolluk boynuzu] leninin mitsel imgesinin btnleyicisi olan
peri masaldr. Bu arada tanrayla buluma ve ate hrszl gibi iki byk simgenin bir araya
getirilmesi, basit ve ak biimde insanbiimci glerin mit alanndaki yerini gsterir. Kendi
balarna anlamlar yoktur, ama likr, st, yiyecek, ate, gurur ve yok edilmez yaamn
muhafzlar, vcut bulmu halleri ya da ihsan edicileridirler.

Bu trden benzetmeler, belki son aamada olmasa da, hemen balang aamasnda
da psikolojik olarak yorumlanabilir, nk ocuun geliiminin ilk dnemlerinde, zamann
deiikliklerinin tesindeki bir halin yeni doan mitolojisinin belirtilerini gzlemek olasdr.
Bunlar, anne memesinden koparld zaman ocuu saran vcut-ykm fantezilerine kar,
kendiliinden savunmalar ve tepkiler olarak belirir.{261} ocuk hiddetle tepki verir ve hiddetle
gelen fantezi annenin vcudundan her eyi skp atmaktr. ... O zaman ocuk, bu itkilerin
misillemesinden, yani kendi iindeki her eyin oyulacandan korkar.{262} Vcudunun
btnl iin kayglanr, iteki ve dtaki kt glere kar korunma ve yok edilemezlik iin
sessiz, derin bir ihtiya oluturan tazmin fantezileri ruhu ynetmeye balar: ve bunlar
yetikinin daha sonraki nevrotik, hatta normal yaamsal etkinlikleri, ruhsal abalar, dinsel
inanlar ve ayin uygulamalar iin belirleyici etkenler olarak kalr.

Szgelimi byc-hekim, tm ilkel toplumlarn ekirdei, ocuksu vcut ykm

fantezileri temelinde bir dizi savunma mekanizmas araclyla ... ortaya kar.{263}
Avustralyada temel bir inan, ruhlarn byc-hekimin barsaklarn kard ve bunlarn
yerine akl talar, kuvars kristalleri, bir miktar ip ve hatta bazen gle donanm kk bir
ylan gibi bir ey koyduu yolundadr.{264} lk forml fantezide boaltmdr (iim oktan yok
edildi), bunu tepki oluturma izler (iim, bozulabilir ve posalarla dolu bir ey deil, tersine
bozulamaz, kuvars kristalleriyle dolu bir eydir). kincisi yanstmadr: Vcudun iine girmeye
alan ben deil, insanlara hastalk maddeleri atan yabanc bycler. nc forml
tazmindir: Ben insanlarn ilerini yok etmeye almyorum, ben iyiletiriyorum onlar.
Bununla birlikte, ayn zamanda, anneden koparlan deerli vcut maddelerine ilikin ilk fantezi
esi, iyiletirme tekniinde geri dner: emmek, ekitirmek, hastadan bir ey karmak.{265}

Bir baka yok edilemezlik imgesi, halkn ruhsal ikiz, mevcut bedene verilen
zararlardan etkilenmeyip bir baka yerde emniyetle duran dsal bir ruh fikridir.{266} lmm,
diyordu devlerden birisi, buradan ok uzaktaki bulmas ok g, engin okyanusta. O denizde
bir ada var, ve adada yeil bir mee byyor, meenin altnda demir bir sandk var ve
sandkta kk bir sepet ve sepetin iinde bir tavan, tavann iinde bir rdek, rdein
iinde bir yumurta var: kim yumurtay bulup krarsa, beni de ldrm olur.{267} Bunu baarl
bir ada ikadnnn dyle karlatrn: Issz bir adaya dmtm. Orada bir de Katolik
rahip vard. nsanlarn adadan adaya geebilmesi iin tahtalar uzatmak gibi bir ey yapyordu.
Baka bir adaya getik ve orada bir kadna nereye gittiimi sordum. Birtakm dalglarla
daldm syledi. Sonra adann ilerine gittim, mcevherler dolu gzel bir su vard ve ben
orada durup kendimi seyrettim.{268} Bir tek Gne Lotusunun lkesinde, denizin dibindeki
ikizini bulup uyandracak olan adamla evlenecek olan bir kral kzndan bahseden byleyici bir
Hindu masal vardr.{269} Erginlenen Avustralyal evlendikten sonra, bykbabas tarafndan
kutsal bir maaraya gtrlr ve ona orada alegorik ekiller ilenmi kk bir tahta paras
gsterilir: Bu, denir ona, senin vcudun; bu ve sen ayn eysiniz. Onu baka yere gtrme,
yoksa ac ekersin.{270} M ilk yzyllarn Maniheistleri ve Gnostik Hristiyanlar, kutsanm
olann ruhunun cennete vardnda, onun iin saklanm olan k giysisini tayan aziz ve
meleklerce karlanacan sylerlerdi.
144

 izim 7. sis Ruha Ekmek ve Su Veriyor.

Yok edilemez Beden iin arzulanan en yce ltuf Hi Bitmeyen St Cennetine
kesintisiz yerleimdir: Kudsle birlikte sevinin ve onu sevenler hepiniz ona koun: onun iin
yas tutanlar, hepiniz mutluluk iin ona koun: ki onun tesellilerinin memesinden emip
doyasnz; ki emesiniz ve onun izzeti bolluundan zevk alasnz. nk Tanr yle dedi:
Bakn, ona bar rmak gibi salacam ... o zaman ondan emecek, kucanda tanacak ve
dizlerinde okanacaksnz.{271} Ruh ve beden besini, kalbin rahatl, tkenmez emzik, Tam
iyileme hediyesidir. Olimpos Da gklere ykselir; oradaki tanrlar ve kahramanlar
ambrosiayla (: deil; : lml) beslenir. Wotann da salonunda drtyz otuz iki bin
kahraman, dii kei Heidrunun memelerinden akan stle slatarak Kozmik Yaban Domuzu
Sachriminirin azalmayan etini yer: kei, Dnya Aac, Yggdrasilin yapraklaryla beslenir.
Erinin perili dalarnda, lmsz Tuatha De Danaan, durmakszn Guibnenin birasn ierek
kendi kendilerini hayata dndren Manannan domuzlarn yer. ran'n Hara Berezaiti
Dandaki bahedeki tanrlar, yaam aac olan Gaokerena Aacndan ekilen, lmsz
haoma'y ierler. Japon tanrlar sake ier, Polinezyallar ave, Aztek tanrlar erkek ve bakire
kan. Ve Yehova'in kurtarlmlar atdaki bahelerinde, cennetin drt tatl nehrinin likrlerini
ierken, Behemoth, Leviathan ve Ziz adl canavarlarn lezzetli, tkenmez etini tadarlar.{272}

Hepimizin bilindnda hl barndrd ocukluk fantezilerinin, mitte, peri masalnda

ve kilise retilerinde yok edilemez varlklarn simgeleri olarak hep yer ettii aktr. Bu ie
yarar, nk zihin imgelerle kendini evinde gibi hisseder ve zaten bilinen bir eyi hatrlar
gibidir. Fakat durum fazlasyla engelleyicidir, nk hisler simgelerde saklanr ve teye
gemeye ilikin her abaya kar koyar. Dnyay acmayla dolduran u ocuksu nee dolu
kalabalklarla gerekten zgr olanlar arasndaki devasa engel, simgelerin yol verip ald
yerde yklr. Ey sen, diye yazar Dnyevi Cennetten ayrlrken Dante, ey sen kk bir
barakada yaayan, dinlenmeye arzulu olan, arklarn srkledii yazdklarm izleyen, kendi
yeni kylarn grmek iin dn; derinlere alma fazla, nk muhtemelen beni kaybedince
mahvolacaksn. Atm su hi geilmemiti. Minerva soluyor ve Apollon rehberlik ediyor ve
Musalarn dokuzu beni Aylara gtryor.{273} te dncenin tesine geemedii, btn
hislerin gerekten ld snr buradadr: dadaki bir demir yolunun daclarn yola kmadan
nce kald ve da havasn seven, ama teye gemeye cesareti olmayanlarla sohbet etmek
iin sk sk geldikleri son dura gibi, imgelemin tesindeki gzelliin dile gelmez retisi, bize
st kapal olarak, zellikle de ocukluun dlenen gzelliini anmsatan figrlerle gelir;
masallarn yanltc ocuksuluu bu yzdendir. Srf psikolojik okumalar yapmann yetersizlii
de bu yzdendir.{274}

Metafizik retinin baarl mitolojik bir yorumuna uygulandnda ocukluk imgelerinin

alayclnn incelii, Doulu dnyann ok iyi bilinen byk mitlerinden birinde harika biimde
grlr. lmszlk suyu iin devlerle tanrlar arasnda geen balangtaki savan Hindu
yks. Kadim bir yaratk olan Kayapa, Kaplumbaa Adam, daha da eski yar tanrsal bir
rahip olan Ahlak Tanrs Dakann on kzyla evlenmiti. Bu kzlardan Diti ve Aditi adl
ikisi srasyla titanlar ve tanrlar dourmutu. Sonu gelmez bir dizi aile atmasyla her
naslsa Kayapann bu oullarndan ou esir dt. Fakat titanlarn yce rahibi, byk
perhizler ve meditasyonlarla ivann, Evrenin Efendisinin takdirini kazand. iva onu lleri
dirilten bir byyle dllendirdi. Bu da, titanlara, tanrlarn sonraki atmada hemen fark
ettii bir stnlk verdi. Tanrlar, kargaa iinde ekildiler ve birbirlerine danarak yce
tanrlar Brahma ile Vinuya seslendiler.{275} Onlara, karde-dmanlaryla, lmsz yaam
veren St Okyanusunun ya Amrita (: deil; : lml), lmszlk nektarn
kartrmaya yardmc olmalar iin titanlar kandrmak zere geici atekes ilan etmeleri
sylendi. Kendi stnlklerinin bir kabul saydklar bu davetten etkilenen titanlar yardmdan
onur duydular; bylece dnya evriminin drt ann balangcndaki destans ibirlii
maceras balad. Mandara Da yayk sopas olarak seildi. Ylanlar Kral Vusuki onu
dndrecek yayk ipi olmay kabul etti. Vinunun kendisi dan zeminini srtyla desteklemek
zere bir kaplumbaa biiminde St Okyanusuna dald. Daa sarldktan sonra ylann bir
yann tanrlar, dier yann devler tuttu. Ve hep beraber bin yl boyunca kartrdlar.

Denizin yzeyinden ykselen ilk ey kara, zehirli, Kalakutta, Kara Zirve denen bir
duman, yani lm gcnn en yksek younlamasyd. beni, dedi Kalakutta; ve alma
onu iebilecek birini buluncaya kadar durdu. Bir bana, uzakta oturan ivaya gidildi. Derin
ie kapanm meditasyon halinden muhteem bir biimde kt ve St Okyanusunun
kartrld yere doru ilerledi. lm karmn bir kadehe koyup bir yudumda yuttu ve yoga
gcyle boaznda tuttu onu. Boaz mavileti. Bu yzden ivaya Mavi Boyun, Nilakantha
denir.
 izim 8. Canavarn Yenilmesi: -Davud ve Calt:

Cehennem Azab: Samson ve Aslan.

Kartrma yeniden baladnda, sonsuz derinliklerden younlam gcn deerli

biimleri kmaya balad. Apsaraslar (nymphalar) belirdi, talih tanras Lakmi, Grltye
Kineyen Uaihravas adl st beyaz at, inciler incisi Kaustubha ve on adet baka eya.
En son beliren elinde ay, yaam nektar kadehini tutan, tanrlarn yetenekli hekimi
Dhanvantariydi.

imdi paha biilmez ikiye sahip olmak iin byk bir sava balamt. Titanlardan biri
olan Rahu bir yudum almay becerdi, fakat iki boazndan gemeden kafas koparld;
gvdesi rd, ama kafas lmsz kald. Ve bu kafa imdi gkte, yeniden yakalamak zere
ayn peinden dolanp durmaktadr. Eritiinde, kadeh azndan ve sonra boazndan
kolayca geip gider: ay tutulmalar bundandr.

Fakat, tanrlarn stnl kaybetmesini istemeyen Vinu kendini gzel bir dansze
dntrd. Ve ehvetli kiiler olan devler kzn ekiciliiyle bylenmi dururken, kz, Amritra,
ay-kadehini ald, onlarla bir sre elendi ve kadehi birden tanrlara uzatt. Vinu yine hemen
gl bir kahramana dnt, tanrlarn arasna katld ve onlarn, dman aadaki
dnyann uurumlarna ve karanlk kanyonlarna pskrtmesine yardm etti. imdi tanrlar,
dnyann orta da olan Sumeru Da'nn stndeki gzel saraylarnda sonsuza dek
Amritayla beslenir.{276}

Daha edebi ve duygusal dinsel halden ayr olarak, gerek mitolojik halin mihenk ta
alayclktr. konlar olarak tanrlar kendi balarna anlamszdr. Onlarn elendirici mitleri, zihni
ve ruhu, onlara doru deil, onlarn tesine, te bolua ulatrr; boluun pespektifinden
ar rktc dinsel dogmalarn sadece pedagojik tuzaklar olduu anlalr: ilevleri,
bozulmam akl, somut olay ve olgu danklndan, son bir nimet olarak tm varoluun -
ister cennetsel, dnyevi ya da cehennemsel- sonunda hafife geip giden, yinelenen, basit bir
saadet ve korku dolu ocukluk dnn suretine dnt grece tertemiz bir blgeye
tamaktr. Bir bak asndan tm bu tanrlar vardr, diye yant verdi anlayl bir Batl
konuun sorusuna Tibetli bir lama, baka bir adansa gerek deiller.{277} Kadim Tantralarn
ortodoks retisi budur: Hayal edilmi tm bu tanrlar Yolda beliren eitli eyleri temsil
eden simgelerden baka bir ey deildir;{278} ada psikanalitik okullarn bir retisi de
budur.{279} Ve ayn meta-din- bilimsel kavray, Dantenin, aydnlanan gezginin sonunda
cesaretli gzlerini Baba, Oul ve Kutsal Ruhun takdis edici grntsnn tesine, Ebedi
Ia evirebildii son dizelerinde de nerilir gibidir.{280}
 yleyse tanr ve tanralar, kendileri balang halinde olan En Yce olarak deil,
Tkenmez Varln znn vcut bulmu halleri ve koruyucular olarak alnmal. Onlarla ilikisi
araclyla kahramann arad, demek sonuta onlarn kendileri deil, erdemleri, yani
tzlerini srdrme gleridir. Bu mucizevi enerji-tz ve yalnz bu Tkenmezdir; ona vcut
veren, yayan ve temsil eden tanrlarn ad ve biimleri gelip geicidir. Zeus, Yehova ve Yce
Buddhann imeklerinin mucizevi enerjisi, Viracochann yamurunun bereketi, kutsama
zaman Aai Rabbani ayininde alman ann bildirdii erdem{281} ve aziz ile bilgenin en yksek
aydnlanmasnn budur. Koruyucular onu ancak glkle elde edenlere sunar.

Ama tanrlar ar sert, ar dikkatli olabilir; o zaman kahraman onlarn hzinelerini

almaldr. Prometheusun sorunu buydu. Bu durumdayken en yce tanrlar bile acmasz,
can alc devler olarak grnr ve onlar aldatp katleden ya da yattran kahramanlar ise
dnya kurtarcs olarak onurlandrlr.

Polinezyal Maui, ate muhafz Mahu-ikaya, ondan hzinesini almak ve insanla geri
getirmek zere yolland. Maui dorudan dev Mahu-ikaya gitti ve ona yle dedi: Bu
topraktan allar temizle ki dosta bir ekime yapalm. Bilinmeli ki Maui byk bir kahraman
ve hilebazd.

Mahu-ika sordu, Ne tr yiitlik ve rekabet yarmas olacak bu?

Atma tutma yarmas, dedi Maui.

Mahu-ika kabul etti ve Maui sordu, Kim balayacak?

Mahu-ika, Ben, dedi.

Maui kabul etti, bylece Mahu-ika, Mauiyi tuttu ve havaya att; ok ykseldi ve tam
Mahu-ikann ellerine geri dt, Mahu-ika Mauiyi yeniden yukar att, yle ark syleyerek:
At tut, at tut - ite gidiyorsun!

Ykseldi Maui ve Mahu-ika u byy syledi:

Bir kat ykseliyorsun,

ki kat ykseliyorsun,
kat ykseliyorsun,
Drt kat ykseliyorsun,
Be kat ykseliyorsun,
Alt kat ykseliyorsun,
Yedi kat ykseliyorsun,
Sekiz kat ykseliyorsun,
Dokuz kat ykseliyorsun,
On kat ykseliyorsun.

Maui havada dnd de dnd ve dmeye balad yine ve Mahuikann hemen yanna
dp yle dedi, Hep sen eleniyorsun!

Gerekten de! dedi Mahu-ika. Bir balinay hoplatabileceine inanyor musun?

Denerim! dedi Maui.

Bylece Maui tuttu Mahu-ikay ve ark syleyerek att: At tut, at tut - ite
gidiyorsun!

Ykseldi Mahu-ika ve Maui u byy syledi:

Bir kat ykseliyorsun,

ki kat ykseliyorsun,
kat ykseliyorsun,
Drt kat ykseliyorsun,
Be kat ykseliyorsun,
Alt kat ykseliyorsun,
Yedi kat ykseliyorsun,
Sekiz kat ykseliyorsun,
Dokuz kat ykseliyorsun,
Gkte ykseliyorsun!

Mahu-ika havada dnd de dnd ve dmeye balad ve tam yere arpacakken
Maui u byl szleri syledi: Oradaki adam - tam kafast dsn!
Mahu-ika dt, boynu akordiyon gibi olmutu, bylece Mahuika ld. Maui hemen
Mahu-ikann ban tutup kesti, sonra dnyaya indirdii ate hzinesini ele geirdi.{282}
Mezopotamyada, ncil ncesi iksir aray maceralarnn en by, Hi Yalanma
bitkisini, lmszlk veren suteresini elde etmek zere yola kan Erekli efsanevi Smer kral
Glgamnkidir. Tepeleri koruyan aslanlar ve g tayan dalar bekleyen akrep adamlar
sasalim getikten sonra, dalarn ardnda iekler, meyveler ve deerli talarla dolu cennet
gibi bir baheye ulat. Daha da ilerleyince, dnyay evreleyen denize vard. Suyun
kysndaki bir maarada tanra Itarn tezahrlerinden biri olan Sidui-Sabitu yaard ve
skca rtnm olan bu kadn onunla hi konumad. Ama yksn anlatnca onu kabul etti
ve arayna devam etmemesini, yaamn lml elenceleriyle yetinmesini, bunu renmesini
tledi:

Glgam, niye bu yola geliyorsun?

Aradn yaam hi bulamayacaksn.
Tanrlar insan yaratnca, insana lm verdiler, ve yaam kendilerine sakladlar.
Mideni doldur, Glgam; gece gndz elen; her gn neeli bir eye hazrlan.
Gece gndz yaam dolu ve keyifli ol; en gzel giysilerini giy, ban yka, vcudunu yka.
Elini tutan ufakla zen gster.
Karnn dlnden mutlu olmasn sala.{283}

Fakat Glgam srar edince Sidri-Sabidu gemesine izin verdi ve yolun tehlikelerinden
haberdar etti onu.

Kadn, ona ormanda bir grup adamla birlikte odun kesen ve bir - grup yardmcnn
koruduu kayk Ursanapiyi bulmasn sylemiti. Glgam (yaamay yeleyenler, tatan
olanlar adndaki) bu yardmclar datt ve kayk onu lm sularndan geirmeyi kabullendi.
Yolculuk iki buuk ay srd. Yolcuya sulara dokunmamas sylenmiti.

Yaklatklar uzak lke, balangsal tufann kahraman olan,{284} burada karsyla

lmsz bar iinde yaayan Utnapitimin meknyd. Utnapitim sonsuz sular zerinde tek
bana yaklaan kk kay grd ve ok merakland.

Neden kayn tatan olanlar dalm,

Ve benim hizmetimde olmayan biri var kaykta?
Gelen: bir erkek deil mi?

Karaya kan Glgam, rahibin uzun tufanlarn yksn anlatmasn dinlemek
zorunda kald. Sonra Utnapitim konuuna uyku verdi ve o alt gn uyudu. Utnapitim
karsna yedi somun piirtti ve onlar kayn yannda uyuyan Glgamn bann ucuna
koydu. Ve Utnapitim Glgama dokundu ve o uyand ve evsahibi kayk Ursanapiye
konuu belli bir havuzda ykamasn ve temiz giysiler vermesini emretti. Ardndan Utnapitim
Glgama bitkinin srrn verdi.

Glgam, sana bir sr vereceim, ve sana bilgi vereceim:

Bu bitki tarlada bir yabani al gibidir; gle benzer dikeni elini paralar.
Ama o bitkiye el dedirirsen, vatanna dneceksin.

Bitki kozmik denizin dibinde yetiiyordu.

Ursanapi kahraman yine sulara gtrd. Glgam ayaklarna ta balayp dald.{285}

Rahata dibe indi, kaykysa kaykta kald. Ve dalg dipsiz denizin dibine eriince, ellerini
paralasa da bitkiyi skt, talar kopard ve yzeye geri kt. Yzeye varp da kayk onu
kaya ekince, zaferle bard:

Ursanapi, bu bitki o...

nsana tam dinlik salayabilir.
Onu Ereke koyun alma gtreceim....
Ad: Kocam insan yine genleir.
Yiyeceim ondan ve genliime dneceim.

Denizi atlar. Karaya knca Glgam bir souk su birikintisinde ykand ve uykuya
dald. Ama o uyurken, bir ylan bitkinin muhteem kokusunu ald, yaklap kard onu. Onu
yiyerek, ylan hemen derisini deitirme gc kazand, bylece genliini yeniledi. Ama
Glgam uyandnda oturup alad, ve gzyalar burnundan aa szld.{286}
Fiziksel lmszlk olasl hl insann kalbini cezbetmektedir.
1921de oynanan Bernard Shawn topyac oyunu Back to Methuselah temay
ada bir sosyobiyolojik mesele evirdi. Drt yzyl nce, hayal gc daha kt olan Juan
Ponce de Leon, genlik emesini bulmay umduu Bimini lkesini ararken Floriday
kefetmiti. Yzyllar nce in filozofu Ko Hung da uzun yaamnn son yllarn lmszlk
haplar hazrlayarak geirmiti. kilo hakiki zencifre, diye yazmt Ko Hung, ve bir kilo
beyaz bal al. Kartr. Karm gnete kurut. Sonra paralanp hap yaplr hale gelinceye
dek atete kzart. Her sabah bir kenevir tohumu byklnde on hap al. Bir yl iinde, ak
sa karaya dnr, ryen di geri kar, vcut yine sk ve salam olur. Eer yal biri bu
haptan uzun sre alrsa genleir. Onu srekli alanlar ebedi yaam tadacak,
lmeyecektir.{287} Bu yalnz, deneyci filozofa bir gn bir dostu ziyarete gitmeye kalkt. Ama
tm bulduu Ko Hungun bo giysileriydi. Yal adam gitmiti; lmszler arasna karmt.
{288}

Bedensel lmszlk aray geleneksel retinin yanl anlalmasndan kaynaklanr.

Oysa tersine, temel sorun, gz bebeini, misafir kiiliiyle bedenin gr bulandrmayaca
noktaya dek geniletmektir. lmszlk o zaman u anki bir gerek olarak yaanr: Burada!
O, burada!{289}



Levha XIII. lmsz Yaam Dal (Asur).

Levha XIV. Bodhisatva (Kamboya).

Her ey hareket halinde, ykseliyor ve geri dnyor. Bitkiler ieklenir, ama srf
kklere dnmek iin. Kklere dnmek, dinginlik aramak gibidir. Dinginlik aramak kadere doru
yol almak gibidir. Kadere ilerlemek ebediyet gibidir. Ebediyeti bilmek aydnlanmadr ve
ebediyeti tanmamak kargaa ve ktlk getirir.
Ebediyeti bilmek kiiyi anlayl klar; anlay kiiyi geni bakl klar; tasavvur genilii
soyluluk getirir; soyluluk cennet gibidir.
Gksel olan Tao gibidir. Tao Ebedidir. Bedenin rmesinden korkmamal.{290}
Japonlarn bir atasz vardr: Tanrlar ancak insanlar salk iin dua ettii zaman
gler. Tapnana ihsan edilen nimet hep konumuna ve baskn arzusuna, duasna gre
llendirilir: nimet basite, belirli zgl bir durumun gerektirdiklerine dayanan yaam
enerjisinin bir simgesidir. roni elbette, tanrnn hogrsn kazanm kahramann tam bir
aydnlanma dileyebilecekken, genellikle daha ok yaam, komusunu katledecek silah,
ocuuna salk dilemesinde yatar.
Eski Yunanlar, Bakkhostan ne isterse dileyebilme ansn elde eden kral Midastan
bahseder. Dokunduu her eyin altna dnmesini diledi. Sonra denemek iin bir meenin
gvdesine dokundu ve aa hemen altna dnd; bir ta ald, o da altna dnd; elma bir
altn klesine dnd elinde. Cokulanarak, mucizeyi kutlamak iin byk bir len
hazrlanmasn istedi. Ama oturup da elini ete dedirince, et dnverdi; arap dudaklarnda
sv altna dnt. Ve yeryzndeki her eyden ok sevdii kk kz, zntsn
hafifletmeye geldiinde, onu kucaklad an ho, altn bir heykel oluverdi.
Kiisel snrlar amann acs, ruhsal byme acsdr. Sanat, edebiyat, mit ve tapm,
felsefe ve ileci disiplinlerin hepsi, bireye ufuklarnn tesine, durmakszn genileyen
gerekleme alanna gemesinde yardmc olur. Eikleri ejder stne ejder ldrerek
geerken, en yksek arzusuna ard tanrsallk, kozmosu dolduruncaya dek byr.
Sonunda zihin, kozmosun snr eperini, tm biim deneyimlerini - tm simgeletirmeleri, tm
tanrsallklar aan bir gerekleme iin aar. Kanlmaz hiliin gereklemesi iin.
O yzden Dante, ruhsal macerasnda son adm atp simgesel Gksel Gl iindeki
l tanr tasavvuruyla karlatnda, Baba, Oul ve Kutsal Ruh biimlerinin bile tesinde
yaayacak bir aydnlanmas daha vard. Bernard, diye yazar, beni yukar bakmam
syleyerek ard ve glmsedi; fakat ben zaten istedii gibiydim; nk saflaan bakm
Kendinde doru olan Azametli In parltsna iyice giriyordu. Artk bakm, byle bir
manzaraya alan konumamzdan ve byle ifrata ulaan bellekten daha bykt.{291}
Orada ne gz, ne dil, ne zihin: Onu bilmeyiz, birine Onu nasl anlatacamz da
bilemeyiz. O bilinen her eyden farkldr ve bilinmeyenin de tesindedir O.{292}
Bu en yksek ve en son armha gerilmedir; yalnz kahramann deil, tanrsnn da.
Burada kiilik adlandrlmam maskelerken hem Oul hem de Baba yok olur.. nk bir
dn hayali yanlar d grenin yaam enerjisinden, grnrde yalnz sv dalmlar ve o
tek gcn ilemlerinden kaynaklanrken, ister dnyevi ister tanrsal, dnyann tm biimleri
tek bir anlalmaz gizemin evrensel gcn yanstr: atomu oluturan ve yldz yrngelerini
denetleyen gc.
Bu yaam emesi bireyin ekirdeidir ve eer rtlerinden syrlabilirse iinde kendini
bulacaktr. Pagan Cermen tanrs Odin (Wotan), bu sonsuz karanln bilgisine n
rtsn aralamak iin bir gz verdi ve sonra armha gerilmenin aclarna maruz kald:
Rzgrl aata asl kaldm,
Orada tam dokuz gece asldm;
Mzrakla yaralandm ve Odine
Sunuldum, kendi kendime,
Altnda nasl bir kk olduunu
Kimsenin bilemeyecei bir aata.{293}

Buddhann Bo Aac altndaki zaferi bu abann klasik Doulu rneidir. Zihninin
klcyla evrenin kpn yard ve kpk hilie dald. Geleneksel dinlerin ktalar,
cennetleri ve cehennemleri gibi doal deneyimin tm dnyas, tanrlar ve eytanlaryla birlikte
patlad. Fakat mucizelerin mucizesi, hepsinin paralanmasna ramen, yine de hepsinin
yenilenmi, yeniden canlanm ve gerek varln akyla grkemli klnm olmasyd.
Gerekten de, dirilen cennetlerin tanrlar, onlardan teye, yaamlar ve zleri olan bolua
nfuz eden insan kahraman vmek zere uyum iinde seslendiler: Dnyann dou snrnda,
flamalarnn dnyann bat snrnda dalgalanmas iin bayraklar ve sancaklar dikildi; batya
dikilenler douya da, kuzeye dikilenler gneye de dikildi; yer dzeyine dikilen bayraklar
Brahma dnyasna kadar dalgaland; ve Brahma-dnyasnnkiler yere dek salnd. Onbin
dnyann hepsinde iek veren aalar iek at; meyve aalar meyvelerin arlyla
kyordu; aalarn gvdelerinde lotuslar belirdi; aalarn dallarnda lotuslar belirdi;
sarmaklarda lotuslar belirdi; gkte lotuslar belirdi; kayalardan yedier yedier lotuslar kt.
Onbin dnya sistemi havaya atlm bir buket iek gibiydi, ya da kaln, iekten bir hal;
sekizbin fersah uzunluunda, daha nce yedi gnein bile aydnlatamad cehennemler imdi
kla ykanyordu; seksen drt bin fersah derinlikteki okyanus tatland; nehirler tersine akt;
doutan krler grmeye balad; sarlar duydu; sakatlar organlarn kullanmaya balad ve
tutsaklarn zincirleri, halkalar krlp yerlere dt.{294}

 BLM III DN

1. Dnn Reddedilii

Kahramann maceras, ya kaynaa nfuz etme ya da birtakm erkek ya da kadn,

insan ya da hayvan kiilemelerin yardmyla sona erdiinde, maceracnn yaam deitiren
gezisinden dnmesi gerekir. Monomitin lt olan tam evrim, kahramann, dln,
topluluun, ulusun, gezegenin ya da on bin dnyann yenilenmesiyle sonlandrabilecei bilgelik
tlsmlarn, Altn Postu ya da uyuyan prensesini insanlar dnyasna geri getirmesi
gerekmektedir.

Fakat sorumluluk sk sk geri evrilmitir. Buddha bile, zaferinin ardndan, gerekleme

iletisinin iletilebilir olup olmadndan phe etmiti ve gksel esrime iindeyken len azizler
de vardr. Hi yalanmayan lmsz Varlk Tanrasnn kutsanm adasna sonsuza dek
yerleen nl kahramanlar gerekten de sayszdr.

Muukunda adl kadim bir Hindu sava kralnn heyecanl bir yks vardr.
Yanllkla, Brahmanlarn kars iin hazrlad bir dourganlk iksirini ien babasnn sol
yanndan domutu;{295} ve bu mucizenin vaat dolu simgeciliine uygun olarak, annesizliin
harikas, erkek rahminin dl, tanrlar demonlarla olan kesintisiz savalarnda yenilgiye
uradklar bir anda onu yardma ardklar zaman krallarn kral oldu. Tanrlarn yce bir
zafer kazanmasn salad ve onlar da tanrsal bir mutluluk iinde en byk arzusunu
gereklemesiyle dllendirdiler onu. Fakat kendisi her eye kadir olan bir kalp ne
arzulayabilirdi ki? nsanlar arasndaki byle bir efendiyi nasl bir dllerin dl cezbedebilirdi?
Kral Muukunda, diye devam ediyor yk, savatan sonra ok yorgundu: tm istedii sonu
gelmez bir uyku ve onu kaldrmak isteyen herhangi birinin tek bakyla kl olmasyd.

Arzusu yerine geldi. Bir da oyuunda, bir dan rahminin derinlerinde uykuya ekildi
ve orada, ok uzun bir sre uyudu. nsanlar, halklar, uygarlklar, dnya alar hilikten kt
ve yine ona geri dnd: bu arada yal kral bilind mutluluk halinde yaad. Bizim iki u
arasnda gidip gelen ego-deneyimimizin dramatik zaman dnyas altndaki Freudcu bilind
gibi zamand olarak yal da adam, derin uyku dn yaad da yaad.

Uyanma an geldi - ama kahraman-devresinin sorunun tamamn olduu kadar, gl

bir kraln en yce dl olarak uykuyu dilemesinin gizemini de yeni bir perspektife srkleyen
artc bir dnle.

Dnya Efendisi Vinu, Hint lkesini dev demonlar rkndan kurtaran Krina adl gzel
bir gencin kiiliinde yeniden doar ve tahta geer. Ve kuzeybatdan bir barbar yn anszn
istila ettiinde lkeyi tam bir topya baryla ynetiyordu. Kral Krina onlara kar durdu,
fakat tanrsal doasna uygun olarak basit bir hile yapp zaferi oyunbaz bir biimde kazand.
Silahsz ve lotuslarla sslenmi olarak saflarndan ayrld ve dman kraln onu izleyip
yakalamasn salad, sonra bir maaraya dald, barbar pei sra girdiinde odada uyuyan
birini grd.

Ah! diye dnd, beni buraya ekti ve imdi de zararsz bir uykucu gibi davranyor.

nnde uzanan gvdeyi tekmeledi ve gvde silkindi. Bu Kral Muukundayd. Gvde

doruldu ve saysz yaratl dngs, dnya tarihi, zlmeler boyunca kapal kalan gzleri
yavaa a ald. lk bak, hemen alev alp annda dumanl bir kl ynna dnen
dman kraln iinden geti. Muukunda dnd ve ikinci bak sslenmi gzel gence dedi.
Eski kraln ltsndan onun bir Tanr bedenlenmesi olduunu hemen anlad. Muukunda,
Kurtarcsnn nnde u duayla eildi:

Yce Tanrm! insan olarak yaayp abalarken dalalete dm bir halde

dinlenmeksizin yaayp abaladm; yaamlar, doumlar boyunca aradm ve ac ektim; durup
dinlenecek bir yer bulamadm. Sknty keyif olarak grdm, ldeki seraplar tazelik veren
sular olarak grdm. Hazlara tutundum ve elime geen ac oldu. Kralca g ve dnyevi mlk,
zenginlik ve kudret, arkadalar ve oullar, eler ve yoldalar, duyular cezbeden her ey:
hepsini istedim, nk bunlarn bana gzellik getireceini sandm, fakat her ey benim olduu
anda doasn deitirdi ve yanan ate oluverdi.

Sonra tanrlarn arasna kartm, beni dosta karladlar. Ama nerede bir
soluklanma? Nerede bir dinlenme? Bu dnyann tanrlar da dahil tm yaratklar, Yce
Efendim, hepsi senin oyunbaz hilelerinle yanlyor; bu yzden beyhude doum evrimlerini,
yaam acsn, yallk ve lm srdryorlar. Yaarken lm tanrsn honut ediyorlar ve
her derecede merhametsiz ac cehennemlerine katlanmaya zorlanyorlar. Hepsi de senin
yznden!

Yce Tanrm, ben de oyunbaz hilelerinle yanlm, hatalar labirentinde gezinen

bencillik ama yakalanm bir yeryz avydm. imdi, bu yzden, snrsz, taplas Huzurunda
sadece her eyden zgr olmay isteme cesaretini gsteriyorum.

Muukunda maaradan knca, insanlarn onun yokluunda yozlam olduklarn

grd. Bu yzden yine onlardan ayrld, yksek dalara ekildi ve orada kendini, onu sonunda
varlk biimlerine olan son balarndan kurtaracak olan ileci uygulamalara adad.{296}
 Baka deyile, Muukunda, dnmek yerine dnyadan bir derece daha geri ekilmeye
karar verdi. Ve kim kararnn tamamen aklszca olduunu syleyebilir?

 2. Byl Ka

Zafere ulaan kahraman eer tanr ya da tanrann kutsamasn elde ederse ve

toplumun yeniden yaplanmas iin bir iksirle birlikte dnyaya dnmekle grevlendirilirse,
macerasnn son aamasnda doast efendisinin tm gleriyle desteklenir. Dier yandan,
eer ganimeti muhafznn kar kna ramen elde ettiyse ya da kahramann dnyaya
dnme arzusu tanrlar ve eytanlarca uygunsuz bulunduysa, o zaman mitolojik evrimin son
aamas hareketli, genellikle gln bir takip olur. Bu ka byl engelleme ve kurtulma
mucizeleriyle karmaklaabilir.

Szgelimi Galliler, kendini Dalgalarn Altndaki lkede bulan bir kahramandan, Gwion
Bachtan bahsederler. Tam olarak Gallerin kuzeyinde, Merionethsireda Bala Glnn
dibindeydi. Ve orada gln dibinde kadim bir dev olan Kel Tegid, kars Caridwenle birlikte
yaard. Kars bir yandan buday ve bereketli hasat efendisi, dier yandan iir ve edebiyat
tanrasyd. Devasa bir kazana sahipti ve iinde bir bilim ve esin karm hazrlamay
istiyordu. Karaby kitaplar sayesinde bir yl kaynasn diye atein zerine koyduu kara bir
bulama hazrlad; bu sre sonunda esinin cazibesinden kutsal damla elde edilecekti.

Ve kahramanmz Gwion Bach kazan kartrmaya ve Morda adl kr bir adam da

altndaki atei krklemeye brakt, ve onlara bir yl bir gn boyunca kaynatmalarn syledi.
Kendisi de, astronomlarn kitaplarna ve gezegen saatlerine uygun olarak her gn by
tayan btn bitkileri toplad. Bir gn, yln sonuna doru, Caridwen bitkileri toplayp
hazrlarken, kazandan damla byl sv srayarak Gwion Bachn parmana dedi.
Yand iin parmaklarn azna soktu o da ve bu mucizevi damlalar azna alr almaz olacak
her eyi nceden grd ve asl grevinin Caridwenin hilelerine kar koymak olduunu anlad,
nk becerileri ok fazlayd. Ve byk bir korkuyla lkesine kat. Kazan ikiye ayrld, nk
byl damla dnda hepsi zehirliydi ve bu yzden kazann dt nehrin suyundan ien
Gwyydno Garanhirin atlar zehirlendi ve o zamandan bu yana bu nehrin kesiim yeri,
Gwyddnonun Atlarnn Zehiri olarak arld.

Bu arada Caridwen geldi ve tm yln emeinin yitip gittiini grd. O zaman bir tahta
paras ald ve kr Mordann kafasna, gzlerinden biri yanana dnceye dek vurdu.
Morda, Beni yok yere dvdn, masumum ben. Zarar ben vermedim, dedi. Doru syledin,
dedi Caridwen, Beni soyan Gwion Bach.

Ve ardndan komaya koyuldu. Gwion onu grd ve tavana dnp kat.

Caridwen de bir tazya dnp kovalad. Gwion nehre koup balk oldu. Caridwen susamuru
olup kovalad onu suyun altnda, ta ki o kendini kua dndrnceye dek. Caridwen de ahin
olup peine dt. Ve tam stne ullanacakken, Giwon lm korkusuyla bir ambardaki
budaylarn arasna dalp tanelerden birine dnt. O zaman Caridwen kocaman ibikli kara
bir horoza dnt ve budaylarn arasnda onu bulup yutuverdi. Ve, ykye gre, onu
dokuz ay tad ve ondan kurtulduunda, iinden ldrmek gelmedi, nk o ok gzeldi. O
yzden, onu bir deri antaya koyup Tanrnn merhametiyle, Nisann yirmi dokuzunda denize
att.{297}

Ka, canl biimde ilendii birok halk hikyesinin sevilen bir blmdr.

Irkutsklu (Sibirya) Buryatlar, szgelimi, ilk amanlar Morgon-Karann ruhlar lmden

geri getirebilecek kadar yetenekli olduunu syler. Bu yzden ller Efendisi, Cennetin Yce
Tanrs'na yaknd ve Tanr aman bir snavdan geirmeye karar verdi. Bir adamn ruhunu ele
geirip bir ieye kapad ve ieyi baparmayla tkad. Adam hastalannca akrabalar
Morgon-Karay ard. aman kayp ruh iin her yere bakt. Orman, rmaklar, da
zirvelerini, ller lkesini arad ve sonunda, davuluna oturarak, yine uzun sreler aratrd
yukar dnyaya kt. Birden Cennetin yce Tanrsnn baparmayla tkad bir ie
sakladn fark etti ve biraz dnnce, iedeki ruhun arad ruh olduunu anlad. Hilebaz
aman bir yabanarsna dntrd kendini. Tanrya doru utu ve onun alnn yle bir soktu
ki Tanr baparman delikten ekti ve tutsak kat. Sonra Tanr, Morgon-Kara adl bu
amann yine davuluna oturmu, kurtulan ruhla birlikte dnyaya indiini rendi. Bu sefer
ka pek baarl deildi. Tanr ar kzp amann davulunu ikiye ayrp gcn sonsuza dek
ald. Balangta iki para deriyle yaplan aman davullar o gnden bu yana (Buryatlarn bu
yksne gre) tek parayla yaplmaktadr.{298}

Byl kan nesnelerin kaak adna konutuklar ve bylece takibi geciktirdikleri

yaygn bir versiyonu vardr. Yeni Zelanda Maorileri, bir gn eve gelince karsnn iki olunu da
yuttuunu renen bir adamn yksn anlatr. Kadn yerde inleyerek yatyordu. Adam
derdinin ne olduunu sordu ve kadn hasta olduunu syledi. Adam ocuklarn nerede
olduunu renmek istedi ve kadn gittiklerini syledi. Ama adam yalan sylediini biliyordu.
Bysyle onlar karmasn salad: canl ve tek para olarak ktlar. O zaman adam
karsndan korktu ve ocuklarla birlikte ondan olabildiince abuk kamaya karar verdi.

Canavar kadn su getirmeye gittiinde, adam by yaparak suyun ekilmesini, bylece

kadnn olduka uzaa gitmesini salad. Sonra kulbelere, kyn yaknndaki aalara,
batakla ve tepedeki tapnaa kars gelirken ona haber vermelerini syledi. ocuklar
kanosuna gtrd ve suya aldlar. Kadn geri dnp de kimseyi bulamaynca barmaya
balad. nce hendek seslendi. Kadn o yne koup yine bard. Evler seslendi; sonra da
aalar. Birbiri ardna yaknlardaki eitli nesneler seslendi ona ve kadn tamamen ldrm
halde drt bir yana kotu. Sonunda gten dt ve kp alamaya balad, ve birden
bana neler geldiini anlad. Tepedeki tapnaa kotu ve kanonun ufkunda kk bir nokta
olarak grnd denize bakt.{299}

Byl kan bir baka tannm versiyonu, lgnca kaan kahramann ardndan bir
yn geciktirici engelin atlmasdr. Kk bir abiyle kz kardei kaynan yannda oynarken
birden iine dverdiler. Aada bir sucads vard ve yle dedi, Elime getiniz ite! Artk
bana alacaksnz! ve onlar alp gtrd. Kk kza temizlemesi iin kirli bir keten paras
verdi ve dipsiz bir fdan su almasn istedi; olannsa kr bir baltayla aa kesmesi
gerekiyordu: ve yiyecekleri tek ey ta kadar sert hamur topaklaryd. Sonunda ocuklar
dayanamadlar, cadnn kiliseye gittii bir pazar gnn bekleyip katlar. Kiliseden knca
cad tutsaklarnn utuunu fark etti ve gl sraylarla pelerinden seirtti.

Ama ocuklar cadnn geldiini daha uzaktan grmler; kz tutup bir fra atm
arkasna, fra bym, bym, diken gibi binlerce kldan koskoca bir da olmu, cad da
ancak binbir glkle trmanm da, ama yine de ap gemi. Bunu gren olan bir tarak
atm arkasna, tarak bym, bym, binlerce dili kocaman bir tepe olmu, ama
kocakar bu tepeyi de trmanp amay baarm. Derken kz bir ayna atm arkasna, ayna
ykselip bir da olmu; da yle kaygan, yle kayganm ki, cad bir trl ap geememi.
Eve gidip de baltam alp geleyim, u da krp dkeyim, diye geirmi iinden. Ama o baltay
alp gelene ve da krp dkene kadar ocuklar oktan kap canlarn kurtarmlar. Sucads
da ks ks yine kuyusuna yollanm.{300}

Uurumun gleriyle kolayca baa klamaz. Douda yetersiz rehberlikle ruhsal

olarak rahatsz edici yoga altrmalar yapmann tehlikesi vurgulanr. Adayn meditasyonlar
geliimine ayak uydurmaldr, yle ki imgelem, hazrlanan ruhun telere yalnz bana adm
atma an gelinceye dek her admda devatalar (gerekli niteliklere sahip dsel tanrlar)
tarafndan korunabilsin. Dr. Jung'un zekice gzledii gibi: Dogmatik simgenin olduka yararl
ilevi, kendini zarar verici biimde ortaya koymadka kiiyi dolaysz bir Tanr deneyimi
yaamaktan korumasdr. Ama eer ... evini ve ailesini terk eder, uzun sre yalnz yaar ve
karanlk aynaya uzun sre bakarsa, kt karlama onu gten drebilir. Ama o zaman
bile yzyllar boyunca ieklenen geleneksel simge, saaltc bir sv gibi ie yarayabilir ve
yaayan ilahn kilisenin kutsanm yerlerine doru ldrc ilerlemesini durdurabilir.{301}
Korkuyla kaan kahramann arkasna doru frlatt byl nesneler -koruyucu muskalar,
ilkeler, simgeler, aklclatrmalar, her ey- kovalayan Cennet Tazs'nn gcn azaltp
emebilir, maceracnn kendi kesine salam olarak ve belki de bir dlle birlikte geri
dnmesini salar. Fakat denen bedel her zaman kk deildir.



izim9A. Bir Gorgo Medusa'nn Bayla Kaan Perseus'u zliyor.


En etkileyici engel kalarndan biri eski Yunan kahraman Iasonunkidir. Altn Postu
ele geirmeye kmt. Grkemli Argoyu byk bir sava topluluuyla denize indirdikten
sonra, Karadenize doru almt ve bir sr inanlmaz tehlike atlattktan sonra, sonunda
kral Aietesin Boaziinden kilometrelerce tedeki ehir ve sarayna ulat. Sarayn ardnda
ejderin koruduu aa ve koruluk vard.

Kraln kz Medeia yabanc konua kar ar bir tutkuya kapld ve babas Altn Post
karlnda olanaksz bir ey isteyince, Iasonun baarl olmasn salayan byler verdi
ona.

 izim 9B. Perseus Heybesinde Medusann Bayla Kayor.

Grev, soluklar alevli ve ayaklar pirinten boalarla bir tarlay srmek, sonra tarlay
ejder dileriyle tohumlamak ve hemen boyveren silahl adamlar katletmekti. Fakat Medeiann
bysyle glenen vcudu ve zrhyla Iason, boalara hakim oldu; ve ejder tohumundan bir
ordu fkrd zaman, aralarna hepsinin birbirini katletmesini salayan bir ta att.
Sevdaya den gen kadn Iasonu, Postun asl durduu meeye gtrd. Muhafz
ejderin bir tac, atall dili ve sevimsiz kvrk peneleri vard; fakat ift, zel bir bitkinin
zsuyuyla heybetli canavar uyuttu. Ardndan Iason dl ald, Medeia onunla kat ve Argo
denize indirildi. Fakat kral hemen pelerine dt. Ve Medeia yelkenlilerinin nlerini kestiini
fark edince, Iasonu, yanlarnda getirdikleri gen kardei Apsyrtosu ldrmeye ve paralanan
vcudunu denize atmaya ikna etti. Bu da babas kral Aietesin paralar toplayp gmmek
zere karaya dnmesini salad. Bu arada Argo rzgrla uzaklap gzden kayboldu.{302}
Japon Kadim Olaylarn Kaytlarnda ok farkl trden, bir baka zc yk vardr:
Her eyin ilksel atas Izanaginin, Sar Irmak lkesinden karlan kz kardei-kars zanamiyi
kurtarmak iin yeraltna iniinin yks. Kz onu kapda karlad ve Iznagi yle dedi:
Ycelerin ycesi, sevimli gen kz kardeim! Senin ve benim yarattmz karalar bitmedi
daha: geri gel o yzden! Kz yantlad: Daha nce gelmemen kederli bir ey gerekten! Sar
Irmak lkesinin yemeini yedim. Yine de, Yceler Ycesi senin buraya giriinin gururuyla
etkilendim, dnmek isterim. Dahas, konuyu zellikle Sar Irmak tanrlaryla tartacam.
Dikkat et, bana bakma!

Saraya ekildi; fakat orada ok oyalandndan, Izanagi sabredemedi. Sann yce

sol rgsne saplanm taran dilerinden birini krd ve onu meale gibi yakarak ieri girip
evreye baknd. Orada kurtuklar, bcek ynlar ve zanamiyi rrken grd.

Manzaradan dehete kaplarak geri kat Izanagi. zanami, Beni utandrdn, dedi.

zanami, aa dnyann irkin Diisini takibe yollad. Izanagi hzla kaarken,

bandan siyah bal kard ve yere serdi. Balk annda zm salkmlarna dnt ve
takipisi onlar yemek zere duraksarken Izanagi yoluna devam etti. Ama Dii takibi srdrd
ve ona yetiti. Izanagi sann sa rgsndeki ok paral ve sk dili tara karp yere
brakt. O da annda bambu filizlerine dnt ve peindeki onlar toplayp yerken Izanagi
kat.

O zaman kz kardei, ardndan Sar Irmakn bin be yz savasyla birlikte sekiz

imek tanrsn gnderdi. Yce bir biimde kuanm olduu on kiinin ancak kavrayabilecei
klc ekip savurarak kat Izanagi. Ama savalar yine takip etti. Yaayanlarn dnyasyla
Sar Irmak lkesi arasndaki snra eriince, orada yetien eftaliyi kopard, bekledi ve ordu
ona yetiince zerlerine att. Yaayanlarn Dnyasnn eftalileri, Sar Irmak lkesinin
savalarn rktt ve dnp geri katlar.
Hepsinin ardndan yceler ycesi zanaminin kendisi geldi. zanagi bin kiinin
kaldraca bir kayay kaldrp, geidi onunla tkad ve aralarnda kaya varken, birbirlerinin
karsnda durup ayrlk hediyelerini verdiler. zanami yle dedi: Sevgili byk kardeim,
Yceler Ycesi! Eer byle davranrsan, her gn senin dnyandan bin kiinin lmesini
salayacam. Izagani yantlad: Sevgili kz kardeim, Yceler Ycesi! Eer yle yaparsan,
her gn bin be yz kadnn boulmasn salayacam.{303}
zanami, her eyin atas zanaginin yaratc alanndan bir adm teye, zlme
alanna ekilerek, aabey-kocasn korumay ummutu. Izanagi katlanabileceinden fazlasn
grnce, lm masumiyetini kaybetti, fakat yaamak iin yce arzusuyla, hepimizin en
bandan beri gzlerimizle mezar arasnda tuttuu koruyucu rty ar bir kaya eklinde
koydu.
Eski Yunan Orpheus ve Eurydike miti ve yeryzndeki yzlerce benzer yk,
Uzakdounun bu kadim efsanesi gibi, kaydedilen baarszla ramen, sevenin, korkun
eiin tesinden kayp sevgilisiyle birlikte geri dnme olaslnn olduunu ne srer.
Dnyalar arasndaki karlkl ak ilikiyi olanaksz klan, her zaman iin insan zayflnn
kk bir hatas, hafif, fakat kritik bir belirtisidir; bu yzden insan neredeyse eer kk,
artc kazadan kanabilse her eyin iyi olabileceine inanr. Buna ramen, romansn
Polinezya versiyonunda kaan ift genellikle kurtulur ve eski Yunan satiri Alkeltiste, yine
mutlu son vardr, ama etki ikna edici deil, insanstdr. Baarszlk mitleri bizi yaamn
tragedyasyla etkiler, fakat baar mitleri sadece kendi inanlmazlklaryla. Ve yine, eer
monomit vaat ettiini yerine getirirse, bize gsterilecek olan insani baarszlk ya da
insanst baar deil, insani baar olacaktr. Dn eii krizinin sorunu budur. Onu nce
insanst simgelerle deerlendirecek ve sonra tarihsel insann pratik retisini arayacaz.



3. Dardan Gelen Kurtulu

Kahramann doast macerasndan dardan yardmla geri getirilmesi gerekebilir.

Yani, dnyann gelip onu almas gerekebilir. nk bir yerde olmann derin saadeti, uyank
halin benlik paralanmas yararna kolayca braklamaz. Kim dnyadan atldktan sonra, diye
okuyoruz, geri dnmeyi arzular? O yalnzca orada olacaktr.{304} Ve yine, kii yaadka
yaam aracaktr. Toplum ondan uzak durana kar kskantr ve gelip kapy alar. Eer
kahraman -Muukunda gibi- isteksizse, rahatsz eden kii tatsz bir ok yaar; ama dier
yandan, arlanlar yalnzca geciktiriliyorsa -(lm artran) kusursuz varlk halinin
gzelliine hapsedilmise- belirgin bir kurtarma gerekleir ve macerac geri dner.

Eskimo yksnn Kuzgunu ate ubuklarn balinann karnna sapladnda, kendini,

uzak ucunda bir lamba yanan gzel bir odann giriinde buldu. Orada gzel bir kzn
oturduunu grerek ard. Balinann omurgasnn tavan ve kaburgalarnn duvarlar yerine
getii oda kuru ve temizdi. Belkemiinden uzanan bir tpten lambaya yavaa ya
damlyordu.
Kuzgun odaya girince kadn ona bakp bard: Nasl geldin buraya? Buraya giren ilk
erkeksin sen. Kuzgun yaptklarn anlatt ve kadn, ona, odann dier yanndaki koltua
oturmasn syledi. Bu kadn balinann ruhuydu (inua). Konua sofra kurdu, meyveler ve ya
sundu, ve bu srada ona bir nceki yl meyveleri nasl topladn anlatt. Kuzgun, balinann
karnnda drt gn inuann konuu oldu ve tm bu zaman boyunca tavandan sarkan tbn
nasl bir ey olduunu anlamaya alt. Kadn odadan her ktnda ona dokunmasn
yasaklyordu. Ama bu sefer, kadn dar ktnda, Kuzgun lambaya yrd, penesini
uzatt ve diliyle byk bir damla tatt. Sv yle tatl geldi ki, akan her damlay yutmay
srdrd. Dahas bu da yetmedi ve uzanp tp krarak yedi. Bunu yapar yapmaz da oday
bir ya seli ald, lamba snd ve oda ileri geri sallanmaya balad. Bu sallant drt gn srd.
Kuzgun alktan ve dinmeyen grltden lmek zereydi. Ama sonra her ey sessizleti ve
oda sakinleti; nk Kuzgun kalp kapakklarndan birini krm ve balina lmt. nua hi
geri dnmedi. Balinann gvdesi kyya vurdu.
Fakat artk Kuzgun hapisti. Ne yapacan dnrken, hayvann srtnda iki adamn
konutuunu duydu, kydeki herkesi balinay paralamaya armaktan bahsediyorlard. ok
gemeden byk gvdenin st ksmnda bir delik atlar.{305} Yeterince genilediinde ve
herkes kyya karmak iin et paralaryla uzaklanca Kuzgun fark edilmeden dar kt.
Fakat daha yere varmadan, ate ubuklarn ierde braktn hatrlad. Giysisini ve
maskesini kard ve insanlar ok gemeden tuhaf bir hayvan derisine sarnm kk, kara
bir adamla karlatlar. Merakla baktlar ona. Adam yardm etmeyi nerdi ve kollarn svayp
almaya koyuldu.

izim 10. Osiris'in Dirilii.

ok gemeden, balinann iinde alanlardan biri bard: Bakn ne buldum!
Balinann karnnda ate ubuklar! Kuzgun dedi ki, Vay, ama bu kt! Kzm bana bir
keresinde insanlarn paralad bir balinann iinde ate ubuklar bulunursa, o insanlarn
ou lr demiti. Kayorum ben! Giysilerine sarnd ve uzaklat. nsanlar da ardndan.
Sonra Kuzgun, geri dnp bir bana kendine ziyafet ekti.{306} Japonyann into geleneinin
-M sekizinci yzylda Kadim Olaylar Kaytlarna kaydedildii srada bile oktan eski olan-
nemli ve heyecan verici mitlerinden biri, dnyann ilk kritik dnemi srasnda gzel gne
tanras Amaterasunun gksel bir kayalktan kmasdr. Bu kurtulan kiinin bir para
isteksiz olduu bir rnektir. Amaterasunun aabeyi frtna tanrs Susanowo affedilmez
biimde yanl davranmaktadr. Ve Amaterasu onu sakinletirmek iin her yolu denediyse ve
alabildiine balayclk gsterdiyse de, Susanowo onun pirin tarlalarn bozmay ve
kurumlarna kar saygszca davranmay srdrd. En son saldrsnda, diki odasnn
stnde bir delik at ve derisini yzd alacal bir at frlatt ieri ve tanrlarn yce
giysilerini dikmekle megul olan tanra hizmetilerin hepsi bunu grnce yle rktler ki hepsi
ld.

Manzaradan korkuya kaplan Amaterasu, gksel bir maaraya kapand, girii de

ardndan skca kapad. Bunu yapmak onun iin korkun bir eydi; nk gnein geici
kayboluu evrenin sonu gibi bir ey demekti - daha tam olarak balamamkenki son. Onun
yokluuyla yce cennetin tm ovas ve sazlklarn tm orta lkesi karanla gmld. Kt
ruhlar dnyay kaplad; ve saysz tanrnn sesi ayn beinci grnnde kaynaan sinekler
gibiydi.
Bu yzden sekiz milyon tanr cennetin sakin nehir yatanda tanrsal bir toplant
dzenledi ve aralarndan birini, Dnce Sahibini bir plan hazrlamak zere setiler.
Tartmalarnn sonunda, aralarnda bir ayna, bir kl ve giysi hediyeleri olmak zere birok
tanrsal etkisi olan ey ortaya kt. Byk bir aa dikildi ve mcevherlerle sslendi; geici
olarak tmeleri iin horozlar getirildi; enlik atei yakld; yce ilahiler okundu. Seksen ayak
uzunluundaki ayna aacn orta dallarna balanmt. Ve neeli, grltl bir dans yapt
Uzume adl gen bir tanra. Seksen milyon tanr o kadar elendi ki, kahkahalar g
kaplad ve yce cennet ovas sarsld.
Maaradaki gne tanras canl kkremeleri duyunca ard. Ne olup bittiini
renmek istedi. Gksel kayaln giriini azck aralayarak ieriden yle seslendi: Ben
ekilince cennet vadisinin, sazlklarn orta lkesinin karanla gmleceini sanyordum: o
zaman Uzume nasl nee sayor ve sekiz milyon tanrnn hepsi de nasl glebiliyor? O
zaman Uzume yle dedi: Toplandk ve mutluyuz, nk ycelii seni aan bir tanr var
burada. O byle derken, tanrlardan ikisi aynay iterek onu saygyla gne tanras
Amaterasuya gsterdiler; o da, gittike meraklanarak, girie doru geldi ve ona bakt. Gl
bir tanr Amaterasunun yce elini tutup dar ekti; bir bakas da arkasndan, girie bir
hasr ip (shimenawa,) gerdi ve yle diyerek: Buradan daha geriye ekilmemelisin! Bylece
hem yce cennet vadisi hem de sazlk vadilerinin orta yeri yeniden aydnland.{307} imdi
gne, her gece bir sre ekilebilir - yaamn tazeleyici uykusuna ekilmesi gibi; fakat yce
shimenawa ile tamamen kaybolmas engelleniyor.

Gnein tanr yerine tanra olmas motifi, arkaik, belli ki bir zamanlar olduka
bulanklam mitolojik bir balamn nadir ve deerli bir kalntsdr. Gney Arabistan'n byk
anaerkil tanrs dii gne Ilat'tr. Almancada gne szc (die Sonne) diildir. Kuzey
Amerikada olduu gibi, Sibiryann her yerinde dii bir gne zerine dank ykler
bulunabilir. Ve kurdun yedii, ama bir avcnn kurdun karnndan kard Krmz Balkl Kz
peri masalnda, Amaterasunun macerasnn uzak bir yanksn buluruz. Birok lkede izler
bulunur; fakat yalnz Japonyada uygarl hl etkileyen eski byk mitolojiyi buluruz; nk
Mikado, Amaterasunun torununu torunudur ve Kraliyet saraynn bir atas sfatyla, into
ulusal geleneinin yce tanrlarndan biri olarak onurlandrlr.{308} Maceralarnda gne
tanrsnn artk daha iyi bilinen mitolojilerininkinden daha farkl bir dnya duyumu hissedilebilir;
n tatl hediyesine ynelik belli bir dokunakllk, grnr klnm eyler iin nazik bir takdir
- bir zamanlar birok insann dinsel tavrn belirlemi olan trden eyler.

Ayna, kl, aa tandktr. Tanray yanstan ve onu, tanrsal davurumsuzlugunun

yce istirahatndan ekip alan ayna, yansyan imgenin alannn, dnyann simgesidir. Orada
tanrsallk kendi grkemini grmekten honuttur ve bu honutluun kendisi davurum ya da
yaratm eylemine bir vesiledir. Kl, imee karlk gelir. Aa, arzular gerekletiren
bereketli yanyla Dnya Eksenidir - Hristiyanlarn, gnein geri dnme ya da yeniden doma
an olan k gndnmnde kutladklar, ada Alman diline diil Sonnesini veren Cermen
paganizminden devirilmi neeli gelenekte olduu gibi. Uzumenin dans ve tanrlarn
grlts karnavala aittir: yce tanrnn ekiliiyle tersine dnen, fakat gelen canlanma iin
neeli olan dnya. Ve shimenawa, grnd zaman tanrann ardna gerilen yce hasr ip,
n dn mucizesinin balaycln simgeler. Bu shimenawa, Japon halk dininin
geleneksel simgeleri arasnda en gze arpan, nemli ve szsz belirtilerinden biridir. Tapnak
girilerinden birine aslarak, Yeni Yl enliinde cadde ve sokaklarda dolatrlarak dnyann
dn eiinde tazelenmesini belirtir. Eer Hristiyan ha lm ukuruna mitolojik geiin en
anlaml simgesiyse, shimenawa diriliin en basit iaretidir. kisi dnyalar arasndaki snrn
gizemini temsil eder - var olan var olmayan izgisi.

Amaterasu, byk nannann, aa dnyaya iniini daha nce grdmz, kadim

Smer tapnaklarnn kil tabletlerindeki yce tanrann bir Doulu kz kardeidir. nanna,
Itar, Astarte, Aphrodite, Vens: bunlar Batl geliimin daha sonraki kltr dnemlerinde
ald isimlerdi - gnele deil, adn tayan gezegenle, yine ayla, gklerle ve bereketli
toprakla bal olarak. Msrda, gkteki yllk belirii Nil nehrinin topra dlleyen sel
mevsiminin habercisi olan Bykkpek, Sirius'un tanras oldu.

Hatrlanacaktr ki nanna, cennetten, ablas-kart, lm kraliesi Erekigalin

cehennem blgesine inmiti. Ve habercisi Ninubura, dnmeyecek olursa onu kurtarmaya
gelmesini sylemiti. Yedi yargcn nne plak geldi; gzlerini ona diktiler, bir cesete dnd
ve ceset -grdmz gibi- bir kaza asld.

gn getikten sonra,{309}
lnannann habercisi Ninubur,
Saygdeer szlerinin habercisi,
Yardm eden szlerinin taycs,
Cenneti onun iin yaknmalarla doldurdu,
Toplant sunanda alad onun iin,
Tanrlarn evinde kouturdu.. ..
Onun iin tek elbisesi olan bir fakir gibi giyindi,
Bir bana, Ekura, Enlil'in evine yneltti admlarn.

Tanrann kurtuluunun balangc budur ve iine girdii g blgesini, girmeden nce
kendini koruyacak nlemi alacak kadar tanyan birinin durumunu sergiler. Ninubur nce tanr
Enlile gitti; fakat tanr, nanna ok yukardan ok aaya gittiinden, aa dnyada aa
dnyann yasalarnn geeceini syledi. Sonra Ninubur tanr Nannaya gitti; fakat tanr
Nanna, inanna ok yukardan ok aaya gittiinden, aa dnyada aa dnyann
yasalarnn geeceini syledi. Ninubur tanr Enkiye gitti ve tanr Enki bir tasan yapt.{310} ki
cinsiyetsiz yarat ssledi ve onlara, aa dnyaya nannann asl cesedine altm kez
serpmeleri iin yaam yiyecei ve yaam suyu verdi.

Kazktan sarkan cesede ate klarnn korkusunu ynelttiler,

Altm kez yaam suyu, altm kez yaam yiyecei serptiler zerine,
nanna kalkt.
nanna aa dnyadan kt,
Anunnaki kat,
Ve sakince aa dnyaya inebilecek tm aa dnyallar;
nanna aa dnyadan knca,
l nnden kar.
nanna aa dnyadan kar,
Kk demonlar sazlar gibi,
Byk demonlar tablet yazclar gibi,
Yannda yrd.
nnde yryen, elinde bir asa tad,
Yannda yryen, belinde silah tad,

Onu geenler,
Inannay geenler,
Yiyecei suyu bilmeyen yaratklard,
Serpilmi un yemeyenler,
Dklm arap imeyenler,
Erkeinin kollarndan karsn alanlar,
Emziren anneden ocuunu alanlard.

inanna, Smer lkesinde, ehirden ehire bu hayaletsi, iren kalabalkla evrili olarak
yrd.{311}

Tamamen ayr kltr alanlarndan alnan bu rnek -Kuzgun, Amaterasu ve nanna-

dardan gelen kurtuluu yeterince sergiliyor. Macerann son aamalarnda, seilene tm
snav boyunca destek olan doast yardmc gcn srekli eylemini gsteriyorlar. Bilinci
yenik dse de bilind yine kendi dengesini salyor ve geldii dnyaya geri douyor.
Egosuna tutunup onu kurtarmak yerine, byl ka rntsnde olduu gibi, onu
kaybediyor, fakat inayet yoluyla geri dnyor.

Bu da bizi, tm mucizevi gezintinin ancak bir girii olduu evrimin son dnm
noktasna getirmektedir - yani, kahramann mistik alandan gnlk dnyann alanna dnmek
zere paradoksal, ar zor eik geiinin son dnm noktasna. ster dardan kurtarlsn,
ister ieriden srklensin ya da dlyle birlikte rehber tanrlarca zarif bir biimde tansn;
paralara ayrlm insanlarn iinde kendilerini tm sayd oktandr unutulmu ortama
kendisine bahedilen ltufla yeniden girmesi gerekmektedir. Ego-datan, yaam-veren
iksiriyle toplumla yzlemeli ve makul sorgulamalarla, ar gcenmi ya da anlamakta
zorlanan iyi insanlarn dn darbelerini stlenmelidir.

 4. Dn Eiinin Almas

Tanrsal ve insani, iki dnya ancak birbirinden farkl olarak resmedilebilir - yaam ve
lm, gece ve gndz gibi ayr. Kahraman bildiimiz lkeden karanla doru yola kar;
orada macerasn tamamlar ya da yine basite bize olan balarn kaybeder, hapsedilir ya da
tehlikeye der; ve dn o te blgeden bir dn olarak anlatlr. Yine de -ve ite mit ve
simgeyi anlamak iin temel bir anahtar- iki krallk aslnda birdir. Tanrlarn alan bildiimiz
dnyann unutulmu bir boyutudur. Ve isteyerek ya da istemeyerek o boyutun aratrlmas,
kahramann yaptklarnn tam anlamdr. Olaan yaamda nemli grnen deerler ve
ayrmlar, benliin daha nce sadece tekilik olan eyi rktc biimde zmlemesiyle
kaybolur. Yamyam devlerin yklerinde olduu gibi, niteliksiz ruhlar iin akn deneyimin btn
yk, bu kiisel bireyselleme kaybnn rktcl olabilir. Fakat kahraman-ruh cesurca
ieri girer ve cadlarn tanralara ve ejderlerin tanrlarn beki kpeklerine dntn
kefeder.

Bununla birlikte olaan uyank bilin asndan, derinden karlan bilgelik ile genellikle
aydnlk dnyada etkin olduu anlalan saflk arasnda belli bir aldatc tutarszlk her zaman
kalmaldr. Frsatln erdemden kopuu ve sonuta insan varlnn bozulmas bu
yzdendir. ehitlik azizlere gredir, fakat sradan insanlarn kendi kurumlar vardr ve bunlar,
tarlada papatyalar gibi bymeye braklmaz; Petros, dnyay yaratan ve srdreni
savunmak iin, klcn, bahede yapt gibi ekmeyi srdrr.{312} Akn derinlerden getirilen
dl hemen deersiz ey olarak aklclatrlr ve sz yenilemek zere baka bir kahramana
gereksinim artar.

izim 11. Kahramann Geri Gelii: Tapnak Kaplaryla Samson: sa Dirilmi: Yunus.

Yine de, insanln saduyulu delilik binyllar boyunca binlerce ve binlerce kez
dorusuyla yanlyla retilmi ve renilmi olan bir eyi nasl yeniden retmeli? Bu,
kahramann en son zor grevidir. Karanln insan dilsiz brakan ifadelerini aydnlk dnyann
diline nasl geri tamal? iki boyutlu bir yzeyde boyutlu bir biimi ya da boyutlu bir
imgede ok boyutlu bir anlam nasl ifade etmeli? Kartlk iftlerini tanmlama giriimini
anlamsz klan her vahyi evet ve hayr terimlerine nasl evirmeli? Her eyi yaratan hiliin
iletisini, kendi duyularnn ak kantnda srar eden insanlara nasl iletmeli?

Bu yaam-onaylama eiinin glklerini birok baarszlk kantlamaktadr. Geri

dnen kahramann ilk sorunu, bir grevi baaryla gerekletirmenin ruhu tatmin eden
tasavvuruna ait bir deneyimin ardndan, yaamn sregiden nee ve aclarn, basmakalp
yanlarn ve grltl mstehcenliklerini gerek olarak kabul etmektir. Byle bir dnyaya
neden geri gelmeli? Tutkuya boulmu erkek ve kadnlara, akn saadet deneyimini kabul
edilir, hatta ilgin klmay neden denemeli? Geceleyin byl grnen dlerin gnn nda
budalaca grnmesi gibi, air ve peygamber, ll gzlerle bakan bir kurulun nnde
budalay oynar halde bulabilirler kendilerini. Kolay olan tm topluluu eytana havale etmek
ve gksel maaraya geri ekilmek, girii skca kapatmaktr. Fakat eer bu arada bir ruhsal
doum uzman girie shimenawa'y germise, zamanda ebediyeti ifade etmek ve zamanda
ebediyeti kavramak iinden kanmak mmkn olmaz

Rip van Winklen yks dnen kahraman durumuna ho bir rnektir. Rip macera
lkesine, her gece uykuya giderken yaptmz gibi bilinsizce gitti. Derin uykuda, der
Hindular, benlik birleir ve saadet doludur; bu yzden derin uykuya bilisel hal denir.{313} Ama
karanln kaynana yaplan bu gece ziyaretleriyle tazelenip glensek de, yaamlarmz
bunlarla deimez; Rip gibi, elimizde yaadklarmz gsterecek sakallarmzdan baka bir ey
olmakszn dneriz.

Silahna el att, fakat temiz, yalanm av tfei yerine, namlusu pasla kaplanm,
akma paralanm, kundan kurtlar yemi bir eski ifte buldu yannda. ... Yrmek iin
kalktnda, kendini eklemleri uyumu ve oturmak ister halde buldu. ... Kye yaklatnda,
hibirini tanmad birtakm insanlarla karlat; bu da artt onu, nk evredeki herkesi
tandn dnrd. Giyimleri de altndan farklyd. Hepsi de aknca bakyordu ona ve
gzlerini ona her diktiklerinde, deimez biimde enelerini elliyorlard. Bu hareketin yinelenii,
Ripi istemsizce aynsn yapmaya srkledi ve yaptnda, sakalnn yerleri sprdn fark
etti. Kendisinin ve evresindeki dnyann lanetlenmi olup olmadn merak etti.
 Ripin uzun, krlam sakal, pasl av tfei, kaba elbisesi ve evresine toplanan
kadn ve ocuk kalabal ok gemeden tellal politikaclarn dikkatini ekti. Onu batan aa
szerek evresinde toplandlar. Hatip ona yaklat ve onu bir kenara ekerek, kime oy
verdiini sordu. Rip budalaca bakakald. Ksa, ama igzar baka biri kolundan ekitirdi ve
ayak ucunda ykselerek, Federal mi Demokrat m olduunu sordu. Sivri keli apkasyla,
anlayl, nemli grnen yal bir beyefendi kalabal yararak nne dikilip -bir eli brnde,
dieri bastonunun zerindeydi; keskin gzleri ve sivri apkas sanki tam da ruhuna iliyordu-
onun omzunda bir tfek ve evresinde bir kalabalkla seimlere niye geldiini, kyde isyan m
karmaya altn sorduu zaman Rip yine hibir ey anlamad. Ltfen! Baylar, diye
bard Rip, rkm bir halde, ben zavall, sessiz bir adamm, burann yerlisiyim ve Kraln
sadk kullarndanm, Tanr onu korusun!

O an kalabalktan bartlar ykseldi. Bir Tori bu, bir Tori! Casus! Mlteci! Tutun onu!
Gtrn onu! Nfuz sahibi grnml keli apkal adam olduka glkle yattrd
kalabal.{314}

Ripin yazgsndan daha da umut krc olan bir ey, rlandal kahraman Oisinin Genlik
lkesi Kralnn kzyla uzun beraberliinden dndkten sonra, bana gelenlerdir. Oisin zavall
Ripten daha baarlyd; maceralar diyarnda gzlerini ak tutmutu. Bilerek (uyank)
bilindnn krallna (derin uyku) inmiti ve uyanan kiiliine bilind deneyimin deerlerini
tamt. Bir deiim salamt. Ama tam da bu olduka arzulanr durum yznden,
dnnn tehlikeleri artmt. Tm kiilii zamandnn g ve biimleriyle uyum iine
girdiinden, onun her eyi zamann biim ve gleriyle yalanlanm, yklm oldu.

Finn MacCoolun olu Oisin, bir gn adamlaryla birlikte Erinin ormannda avlanrken,
Genlik lkesi Kral'nn kzyla karlat. Oisinin adamlar, efendilerini kpekle brakarak
ilerilere gitmiti. Ve onun karsna da gzel bir kadn gvdesi, ama bir domuz kafas tayan
gizemli bir yaratk kt. Kz domuz kafasnn bir Kelt rahibinin bys yznden olduunu ve
onunla evlenir evlenmez kaybolacan syledi. Eh, bana gelen buysa, dedi Oisin, ve
benimle evlenmek seni kurtaracaksa, domuz kafas zerinde ok durmayacak.

Domuz kafas gecikmeden halledildi ve beraber Tir na n-Oga, Genlik lkesine yola
ktlar. Oisin orada birok mutlu yllar boyunca krallk yapt. Fakat bir gn doast gelinine
dnp yle dedi: Bugn babam ve adamlarn grmek iin Erinde olmak istiyorum.

Gidersen, dedi ei, ve Erin toprana ayak basarsan, geri gelemezsin ve yal kr
bir adam olursun. Buraya geleli ne kadar oldu sanyorsun?

Herhalde yl, dedi Oisin.

 yzyl oldu benimle bu kralla geldiinden bu yana. Eer Erine gitmen
gerekiyorsa, yanna bu kheylan vereceim; ama bu kheylandan inersen ya da ayan Erin
toprana deerse, kheylan o an geri gelecek ve brakt yerde, yoksul yal bir adam
olarak kalacaksn.

Korkma, geri dneceim, dedi Oisin. Dnmek iin nedenlerim yok mu? Ama gidip de
bir kez daha Erindeki babam, olumu ve dostlarm grmeliyim; uzaktan da olsa grmeliyim.

Kz, Oisin iin kheylan hazrlad ve Bu kheylan seni nereye istersen gtrecek,
dedi.

Oisin, kheylan Erin toprana ulancaya dek durmad; ve Mnsterdeki Knock

Patricke dek gitti, inek gden bir adam grd. neklerin otlad yerde geni, dz bir ta
vard.

Buraya gelip, dedi Oisin obana, bu ta ters evirir misin?

Dorusu, hayr, dedi oban, nk ne ben ne de benim gibi yirmisi kaldramaz onu.

Oisin taa yaklat, onu attan inmeden tutup eviriverdi. Tan altnda bir deniz
kabuu gibi sarmallanan bir Fenian boynuzu (borabu) vard ve Erinli Fenianlardan biri
borabuyu flediinde, dierlerinin lkenin neresinde olursa olsun hemen toplanmalar adetti.
{315}

Bana u boynuzu getirir misin? dedi Oisin obana.

Getiremem, dedi oban, nk ne ben ne de benim gibiler onu yerden kaldramaz.

O zaman Oisin boynuza yaklat ve eilip eline ald; fakat flemede o kadar acele
ediyordu ki heyecanland, akl bandan gitti ve eilirken kaynca bir aya topraa dedi. O
anda kheylan kayboluverdi ve Oisin topraa kr bir adam olarak dt.{316}

Cennetteki tek bir yln dnyann yz ylna bedel olmas mitlerde bilinen bir motiftir.
Tam bir yz yllk evrim btnl belirtir. Benzer biimde, dairenin yz altm derecesi de
btnl belirtir; buna uygun onlarak Hindu Puranalar tanrlarn bir yln insanlarn yz
altm ylna bedel olarak gsterir. Olimposlular asndan, tam bir evrimin ahenkli biimini
durmakszn sergileyerek dnya tarihi ok uzun sreler sregider, bylece insanlarn yalnzca
deiimi ve lm grd yerde, kutsanmlar deimez biimi, sonu olmayan dnyay
grrler. Fakat imdi sorun anlk bir dnyevi ac ya da nee karsnda bu kozmik bak
asn salayabilmektir. Geici bilginin meyvelerinin tad ruhun younlamasn ok uzun
srenin merkezinden tek bir ann evresel dnm noktalarna srkler. Mkemmellik dengesi
kaybolur, ruh bocalar ve kahraman der.

Kahraman yerle birebir temastan uzak tutmak, ama yine de dnya insanlar arasnda
gezinmesini salamak zere, tecrit edici at fikri, doast g tayanlarn ska aldklar
temel nlemin canl bir rneidir. Meksika imparatoru Montezuma ayan yere hi
dedirmedi; her zaman soylularn omuzlarnda tanrd ve yere inmek isterse yrmesi iin
gsterili bir hal serilirdi. ran ah saray iinde bakasnn dokunamad hallar zerinde
gezinirdi; onun dnda hi yrrken grlmemiti, hep ya bir arabadayd ya da at srtndayd.
Daha eskilerde, ne Uganda krallar, ne anneleri, ne de kralieleri yaadklar geni yerlerin
dnda yere basarken grlebilirdi. Gittikleri her yere Bufalo kabilesinin, bazs bu yksek
ahsiyetlere yolculukta da elik eden ve yk srasyla devralan erkeklerinin omuzlarnda
tanrlard. Kral, taycsnn iki baca iki omzunun stnde ve ayaklar tayann koltuk
altna skm ekilde otururdu. Bu saray hamallar yorulduklar zaman kral, onun yce
ayaklarn yere dedirmeksizin bir baka adamn omuzlarna geirirdi.{317}

Sir James George Frazer, dnyann her yerinde grlen tanrsal kiiliin yere ayak
basamamas olgusunu u ekilde aklar: Belli ki, kutsal ya da tabu kiilerde bulunmas
gereken kutsallk, bysel meziyet, tabu ya da gizemli nitelik diyebileceimiz o ey, ilkel filozof
tarafndan, kutsal kiinin bir Leyden kavanozunun elektrik yklenmesi gibi yklendii bir
fiziksel bir z ya da sv olarak kabul edilir; ve kavanozdaki elektriin iyi bir iletkene srtlerek
aktlmas gibi, kiideki kutsallk ya da bysel meziyet de, bu kurama gre bysel sv iin
mkemmel bir iletken hizmeti gren topraa srtnmeyle aktlabilir. Bu yzden ykn boa
gitmesini engellemek iin, kutsal ya da tabulu kiinin yere demesi engellenmelidir; elektriksel
dille, eer ufak bir ie gibi azna dek dolu olduu deerli z ya da svs boaltlmayacaksa,
yaltlmaldr. Ve birok durumda tabulu kiinin yaltm yalnz kendi yarar iin deil,
dierlerinin yarar iin de bir nlem saylr; nk kutsalln meziyeti bir bakma en kk bir
dokunuun bile harekete geirebilecei gl bir patlayc olduundan, yaygn korunma iin,
dedii her eyi yakp kavurmasn ve yok etmesin diye onu dar snrlar iinde tutmak
gerekir.{318}

nlem iin phesiz psikolojik bir dorulama vardr. Nijerya cangllarnda akam
yemei iin giyinen ngiliz, yaptnda bir anlam olduunu dnr. Ritzin lobisine sakall
olarak giren gen sanat, tuhafln aklamaktan keyif alacaktr. Din adamn yakal ayr
klar. Yirminci yzyldaki bir rahibe Ortaa giysileriyle dolar. Evli kadn yzyle, az ya da
ok, yaltlm olur.

W. Somerset Maughamn ykleri, beyaz adamn smokin tabusuna aldrmayan

uaklarnn bana gelen dnmleri anlatr. Birok halk arks atlm yzn tehlikelerine
tanklk eder. Ve mitler -rnein, byk yapt Bakalamlarda Ovidius tarafndan toplanm
olan mitler- ar younlam bir g merkezi ile bunu kuatan dnyann daha dk g
alan arasndaki yaltm, gerekli nlemler alnmadan birdenbire kaldrldnda gerekleen
sarsc dnmleri tekrar tekrar anlatr. Keltlerin ve Cermenlerin peri bilgisine gre,
gndoumunda darda olan bir gnome ya da elf o anda bir sopa ya da taa dnr.

Geri dnen kahraman, macerasn tamamlamak zere dnyann etkisini

atlatabilmelidir. Rip van Winkle ne yaadn hi bilmedi; dn bir akayd. Oisin biliyordu,
fakat ona ilgisini kaybetti ve yenildi. Kamerzzaman hepsinden anslyd. Derin uykunun
hazzn uyank karlad ve inanlmaz macerasndan gnn na yle ikna edici bir tlsmla
dnd ki, her trl zc hayal krklna kar zgvenini korumay baard.

O kulesinde uyurken, Dahna ve Maymunah adl iki cin, uzak in'den Yedi Saray ve
Adalar ve Denizler Efendisinin kzn getirdiler. Ad Prenses Budurdu. Bu gen kz ranl
prensin yatana, uyur halde braktlar. Cin ikisinin de yzn at ve ikiz gibi durduklarn
grd. Maallah, dedi Dahna, ey sultanm, benim sevdiim daha gzel. Fakat
Kamerzzaman seven dii ruh kar kt: Hi de deil, gzel olan benimki. Dahna
sonunda tarafsz bir hakem getirmelerini nerinceye dek ekiip tarttlar.

Maymunah yeri topuklad ve yerden tek gz kr, kambur, banl, gz ukurlar ayrk
bir frit kt; ve banda yedi boynuz vard; omuzlarna drt salkm sa dyordu; elleri
tarak ve bacaklar f gibiydi; ve aslan peneleri gibi trnaklar, yaban eeklerinin toynaklar
gibi ayaklar vard. Canavar, Maymunahn nnde saygyla yeri pt ve ne istediini sordu.
Yatakta, birbirinin boynuna dolanm bir halde yatan iki kii arasnda seim yapacan
renince, gzelliklerine hayran olarak uzun uzun bakt onlara, sonra Maymunah ile Dahnaa
dnp yargsn bildirdi.

Maallah, dorusunu isterseniz, dedi, ikisi de e gzellikte. Erkek mi kadn m

olduklarn bile ayrt edemiyorum. Ama ben derim ki, onlar srayla uyandralm ve daha
arpc olann hangisi olduu uyankken belli olsun.

Kabul ettiler. Dahna bir pireye dnt ve Kamerzzaman' boynundan srd.

Delikanl uykudan uyanp sr ovalad, iyice kad ve bu arada az bir ey yana dnd.
Yanbanda nefesi amberden tatl ve teni kaymaktan yumuak bir eyin yattn anlad.
ard. Doruldu.

Levha XV. Dn (Antik Roma).

Yanndakine daha yakndan bakt ve onun inci ya da parldayan gnee benzeyen,
insann salam bir duvarn zerine kp ok uzaktan grd kubbeye benzeyen bir gen
kadn olduunu grd.

Kamerzzaman onu uyandrmaya alt, fakat Dahna uykusunu arlatrmt.

Delikanl sarst onu. Ey sevdiim, uyan ve bana bak, dedi. Ama o kmldamad.
Kamerzaman, Budurun babasnn evlenmesini istedii kz olduunu dnd ve kk
parmandan mhr yzn kartp kendininkiyle deitirmekle yetindi. Sonra fritler onu
uykuya dndrdler.

Budurun bana gelenler Kamerzzamann tersiydi. Kimsenin seyrettiini

dnmyor, bundan korkmuyordu. Dahas, onu uyandran Maymunah, dii muzipliiyle
bacanda ilerlemi ve ateli bir yerden srmt.

Levha XVI. Kozmik Aslan Tanra Gnei Tutuyor (Kuzey Hindistan).

Gzel, soylu, grkemli Budur, yannda erkek hmn bulunca ve yzn oktan aldn
fark edince, onu uyandrmadan ve kendine ne yaptn hayal bile edemeden ve aktan
lgna dnm olarak, ak tenine tutuldu, kendinden geti ve durdurulmaz bir tutkunun
penesine dt. ehvete bulanmt, nk kadnn arzusu erkein arzusundan iddetlidir
ve kendi utanmazlndan utanmt. Sonra onun parmandan yzn kard ve onun
ald yzk yerine bunu takt ve dudaklarn ve ellerini pt, plmedik yerini brakmad;
sonra onu gsne sard ve kucaklad ve boynuna bir elini ve koltuk altna dierini sararak
ona sokuldu ve yanbanda uyuya kald.

Bylece Dahna tartmay kaybetti. Budur in'e gtrld. Ertesi sabah, iki gen
uyandnda aralarnda koca bir Asya ktas vard, saa sola dndler, ama kimseyi
bulamadlar yanlarnda. Uaklarna bardlar, evreyi arattlar ve lgna dndler.
Kamerzzaman eriyip tkendi; kral babas, alayp kederlenerek baucunda oturdu, onu gece
gndz yalnz brakmad. Fakat prenses Budurun dizginlenmesi gerekti; boynuna dolanan bir
demir bir zincir saray pencerelerinden birine baland{319}

Buluma ve ayrlk, tm vahiliiyle, ak aclarnda olaandr. nk bir kalp sradan

akl elmelere direnerek kaderinde srar ederse ac byktr; tehlike de yle. Bununla birlikte,
gler duyularn tanyabileceinden daha ok harekete geirilmi olacaktr. Dnyann drt bir
yanndan olay dizileri birbirine yaklaacak ve rastlant mucizeleri kanlmazn
gereklemesine neden olacaktr. Ruhun dier yarsyla bulumasndan gelen tlsml yzk,
anmsanm olmak yerine, Rip van Winklen kard eyin farknda olan kalbin, orada
olduunu belli eder; uyanan zihnin, derinliin gerekliinin sradan gnn gerekliiyle
yalanlanmadna olan inancn da belli eder. Bu, kahramann artk iki dnyay birbirine
balama gereksiniminin iaretidir.

Kamerzzamann uzun yksnn gerisi yaanan bir kaderin ar, fakat harika
ileyiinin tarihidir. Herkesin bir kaderi yoktur: sadece ona dokunmak iin ortaya km ve
yzkle geri gelmi olan kahramann kaderi vardr.

 5. ki Dnyann Ustas

ki dnya ayrm arasnda, zamann grnmlerinin bak asndan nedensel

derinliinkine -birinin ilkelerini dierininkilerle kartrmadan, akln birinin erdemiyle dierini
tanmasn salayarak- ileri geri gidip gelmek zgrl ustann becerisidir. Kozmik Dans,
der Nietzsche, arln tek bir noktaya koymaz, fakat neeyle, hafife dner ve bir
konumdan dierine srar. Bir anda ancak bir noktadan konumak olasdr, ama bu
dierlerinin kavraylarn geersiz klmaz.

Mitler ani geiin gizemini tek bir imgede ska sergilemez. Yaptklar zaman da, an,
aktarlacak, deerlendirilecek ve dnlecek deerli bir simgedir. sa'nn Ycelii byle bir
and.

sa, alt gn sonra, Petrus, Yakub ve kardei Yuhannay yanna ald ve onlar ayrca
yksek bir daa kard. Ve onlarn nnde sureti deiti; yz gne gibi parlad ve esvab
k gibi ak oldu. Ve ite, onlara Musa ile lyas grnd; sa ile konuuyorlard. Ve Petrus
saya cevap verip dedi: Ya Rab, bizim iin burada bulunmak iyidir. Eer istersen, burada biri
sana, biri Musaya ve biri lyasa ardak kuraym.{320} O henz konuurken, nurlu bir bulut
onlar glgeledi, ve ite, buluttan bir ses: Sevgili Olum budur, ondan razym; onu dinleyin,
dedi. Mritler bunu iitince yz st dtler ve pek ok korktular. Isa gelip onlara dokunarak:
kalkn, korkmayn, dedi. Onlar da gzlerini kaldrarak yalnz sadan baka kimseyi grmediler.
Dadan inerlerken Isa onlara: insanolu lmden sonra yeniden ayaa kalkncaya dek
grdnz kimseye sylemeyin, diye emretti.{321}

te tek bir an iinde tam bir mit: rehber, yol, ryet ve dn yolda sa. Mritleri,
kendileri gizemin ustas olmayan, birlik iindeki iki dnya paradoksunun tam deneyimiyle
tanm erginlerdir. Petrus yle korkmutu ki bard.{322} Et, Sz ortaya karmak iin
gzlerinin nnde rmt. Yere kapandlar ve dorulduklarnda kap yeniden kapanmt.

Bu edebi ann Kamerzzamann bireysel kaderini romantik bir biimde

gerekletirmesinden teye uzand fark edilecektir. Burada sadece dnya eiinden ileri geri
ustaca bir geile deil, derinliklere nfuz etmenin bir alimiyle, hem de ok iyi bir alimiyle
karlayoruz. Bu ryetin tema ve motifi bireysel kader deildir; nk vahye bir deil kii
tank oldu: basite ruhsal terimlerle yeterince aklanamaz bu. Elbette, grmezden gelinebilir.
Byle bir sahnenin gerekletiinden de phe edebiliriz. Fakat bunun bir yarar olamaz;
nk u anda, tarihsellik deil, simgecilik sorunlaryla ilgileniyoruz. Rip van Winklen,
Kamerzzamann ya da sann yaayp yaamadna aldrmyoruz. Bizi ilgilendiren onlarn
ykleridir: ve bu ykler -deiik lkelerdeki deiik kahramanlara bal olarak- dnya
zerinde yle dalmtr ki, evrensel temann o ya da bu yerel taycsnn tarihsel, yaayan
insan olup olmad ancak ikincil bir eydir. Bu tarihsel ede srar etmek karkla yol
aacaktr; ak iletinin anlalmasn gletirecektir o kadar.

Yceli imgesinin meali nedir yleyse? Sormamz gereken budur. Fakat tutucu deil
de, evrensel bir zeminde ele alnmas iin, en iyisi arketipsel olayn ayn lde yetkin bir
rneini daha gzden geirelim.

Aadaki para, Hindu Efendinin arks, Bhagavad Gitadan alnmtr.{323} Efendi,

gzel gen Krina, Evrensel Tanr Vinunun bir bedenlenmesidir; Prens Arjuna onun mridi
ve dostudur.

Arjuna yle der: Ey Efendi, eer grebileceimi dnyorsan, ey yogilerin efendisi,

bana Deimez Benliini gster. Efendi yle der: Benim yzlerce ve yzlerce biimimi,
okkatl ve tanrsal, eitli ekillerdeki ve devasa biimimi gr. Btn tanrlar ve melekleri
gr; hi kimsenin daha nce grmedii tuhaflklar gr. u an tm evreni, kprdayan ve
kprdamayan, ve neyi grmek istersen, vcudumda younlam her eyi gr. - Ama bu
gzlerinle gremezsin beni. Sana tanrsal bir gz vereceim, imdi benim stn yoga gcm
kavra.

Byle diyerek byk Yoga Efendisi Arjunaya, Evrenin Efendisi Vinu olarak yce
biimini gsterdi: bir sr tuhaf manzara sunan bir sr yz ve gz, gksel taklarla
sslenmi, bir sr tanrsal silahla silahlanm; tanrsal kokularla bezenmi gksel giysiler ve
rtler, hepsi harika, parlak, snrsz ve her yannda yzler olan. Eer bin gnein aydnl
gkte bir anda patlasayd, Yce Olann nuruna benzerdi bu. Orada, Tanrlar Tanrsnn
kendisinde, Arjuna hepsi birlik olup i ie gemi blmleriyle tm evreni kavrad. Sonra,
hayretten baygn, salar diken diken Arjuna Efendinin nnde eildi, avularn birletirerek
selamlad ve Ona seslendi:

Senin vcudunda, Ey Efendi, btn tanrlar ve her trden canly; lotusun zerinde
oturan Efendi Brahmay, tm atalar ve gksel ylanlar buluyorum. Seni kollar ve gbekler,
yzler ve gzler karmaasyla gryorum: Seni her ynden sonsuz biimde gryorum, fakat
Senin sonunu, Senin ban, Senin ortan gremiyorum, Ey Evrenin Efendisi, Ey Evrensel
Biim! Eler yanndan bir lt ktlesi fkrr halde, senin tacn, asa ve diskin her yeri yanan
ate gibi tututururken, btn llerden te ve kavramas gken kavryorum Seni. Sen
Evrenin Yce Desteisin; Sen Ebedi Yaamn lmez Muhafzsn; Sen, bana gre, lk
Varlksn.

Bu ryet Arjunaya sava alannda, arpmaya aran ilk borazann almndan az

nce gelmiti. Tanr arabasn srerken, byk prens savaa hazr iki halkn arasndaki alana
kmt. Kendi ordular hain bir kuzene kar ayaklanmt, fakat imdi dman saflarnda
tanyp sevdii bir sr kii vard. Cesaretini kaybetti. Heyhat, dedi tanrsal arabacya, bir
kralln keyfi iin gururumuzu tatmin etmek zere kendi kandalarmz katlederek, byk bir
gnah ilemek zereyiz! Ellerinde silah olan Dhritaratrann oullarnn silahsz, kar
koymayan beni savata katletmeleri yedir. Dvmeyeceim. Fakat bylece oradaki tanr
onu cesur olmaya arm, ona Efendinin bilgeliinden sunmutu ve sonunda bu ryeti
gstermiti. Prens hayretler iinde, yalnzca dostunun Evrenin Desteinin canl kiilemesine
dnn deil, iki ordunun kahramanlarnn tanrsalln saysz, korkun azlarna rzgrla
srklendiini kavrar. Korkuyla barr:

Senin gklere erien ve birok renkle parlayan ltl biimine baknca, azn
alabildiine alm ve gzlerini kor halinde yanar grnce Senin, benim tm ruhum korkuyla
titriyor ve cesarete de huzura da kavuamyorum, Ey Vinu! Dileriyle Zamann her eyi
tketen atei gibi korku saan senin azlarn grdke, aklm bulanyor, huzurum kayor.
Merhamet et Ey Tanrlarn Efendisi, Ey Evrenin Meskeni! Dhritaratrann, hkmdar dostlar
ve Bhima, Drana ve Karna ile birlikte oullar, ve bizim yanmzda olan sava nderleri de,
sivri ve korkun, grmesi rktc azlarna giriyor. Bazs dilerine taklyor, kafalar toz
oluyor. Okyanusa koan seller gibi, lml dnya kahramanlar da Senin rkn alevli
azlarna srkleniyor. Iltl atee iinde yok olmak zere koan pervaneler gibi, bu
yaratklar da yokolularna, Senin azlarna kouyor. Sen slatyorsun Dudaklarn, drt bir
yandaki dnyalar alevli azlarnla yakp ykarak. Yakc nlarn tm evreni scaklklaryla
dolduruyor ve onu kavuruyor; Ey Vinu! Kim olduunu syle bana, bu korkun biimin
ardndaki. Sayglar Sana, Ey Yce Tanr! Merhamet et. Seni bilmek istiyorum, kimdir ilk Olan:
nk senin niyetini anlamyorum.

Efendi yle dedi: Ben yce, dnya-ykan Zamanm, imdi de bu adamlar

katletmekle megulum. Sen olmasan bile, rakip ordulara dizilmi bu adamlar yaamayacak. O
yzden kalk ve zafer kazan; dmanlarn yen ve zengin bir kralln olsun. Ben ya da bir
bakas, ne fark eder ki, hepsi katledilecekti zaten; ara ol, Ey Arjuna. Dronay ve Bhimay
ve Jayadrathay ve Karnay ldr ve Benim daha nce ldrdm dier savalar da.
Korkudan ekinme. Dv, dmanlarn yeneceksin savata.

Krinann bu szlerini duyunca Arjuna titredi, hayranlkla bkt ellerini ve eildi.

Korkuya bulanm olarak Krinay selamlad ve titrek bir sesle yeniden seslendi Ona:

Sen tanrlarn ilkisin, kadim Ruh; Sen evrenin yce Dinlenme yerisin; Sen Bilensin ve
bilinecek olan ey ve Son Hedefsin. Dnya Seninle kaplanm, ey Sen, sonsuz biim. Sen
Rzgr ve lm ve Ate ve Ay ve Suyun Efendisisin. Sen lk insan ve Byk Grkemsin.
Sayglar, sayglar Sana! ... Daha nce hi grmediim bir eyi grdme seviniyorum; ama
aklm korkuya kapld. Bana Senin o dier biimini gster. Merhametli ol, Ey Tanrlarn
Efendisi, Ey Evrenin Meskeni. Seni nceki gibi, Tacn ve Asan ve Diskin elinde greyim. Yine
drt kollu ekline brn, ey bin kollu ve sonsuz ekilli Sen.

Efendi yle dedi: Merhametimle, kendi yoga gcmle, Ey Arjuna, bu yce, parlak,
evrensel, sonsuz ve ilksel, senden baka kimsenin grmedii biimi gsterdim. Korkma,
kayglanma benim bu korkun biimime bakarak. Korkudan arn ve kalbinde mutlulukla, yine
Benim dier biimime ula.

Krina, Arjunaya byle seslendikten sonra yine grkemli bir biime brnd ve rkm
olan Pandavay rahatlatt.{324}

Mrit, olaan insan kaderinin snrlarn aan ve kozmosun zsel doasna bir baka
bedel olan bir ryetle dllendirilmiti. Ona kendi kiisel kaderi deil, insanln, btn olarak
yaamn, atom ve tm yldz sistemlerinin kaderi almt; ve bu da onun insan kavrayna
uygun terimlerle, insanbiimci bir tasavvurun terimleriyle olmutu: Kozmik Adamn terimleriyle.
Benzer bir erginleme ayn lde geerli Kozmik At, Kozmik Kartal, Kozmik Aa ya da
Kozmik Peygamberdevesi imgeleri araclyla da gerekleebilirdi.{325} Dahas, Efendinin
arksnda kaydedilen vahiy, Arjunann kast ve rkna yarar salayacak ekilde olmutu:
karlat Kozmik Adam kendisi gibi bir aristokrat ve Hinduydu. Ayn ekilde, Filistinde
Kozmik Adam Yahudi, eski Almanyada Cermen; Basutolar arasnda bir zenci, Japonyada
Japondu. Her yerde hazr ve nazr ve akn Evrenseli simgeleyen figrn rk ve konumu
anlamsal deil, tarihsel ana aittir; cinsiyeti de:

Caynalarn ikonografisinde{326} beliren Kozmik Kadn, Kozmik Adam kadar yaygn bir
simgedir.

Simgeler yalnzca iletiim aralardr: gndergelerinin son terimiyle, genel anlamyla

kartrlmamaldrlar. Ne kadar ekici ve etkileyici grnrlerse grnsnler kavraya ynelik
uygun aralar olarak kalrlar. Bu yzden Tanrnn kiilii ya da kiiliklerini -ister , ikici ya
da teki terimlerle, oktanrl, tektanrl ya da pagan tanrlarn da kabul eden tektanrl
terimlerle ifade edilsin- kimse son ey olarak okuyup yorumlamaya girimemelidir. Teologun
sorunu, simgesini, geirmesi gereken engellememesi iin saydam tutmaktr. nk
ancak o zaman tanry gerekten tanrz, diye yazar Aziz Thomas Aquinas, Onun, insann
Tanrnn olacana inand kadar yksekte olduuna inandmz zaman.{327} Ve Kena
Upaniadda, ayn yaklamla: Bilmek bilmemektir; bilmemek bilmektir.{328} Bir arac genel
anlamyla kartrmak yalnz deersiz mrekkebin deil, deerli kann da dklmesine yol
aabilir.
 Dikkat edilecek dier ey, sa'nn yceliine, kiisel arzularn bir yana brakm, uzun
zamandr kendilerini Efendiye btnyle brakarak yaam, kiisel kaderi, yazgy terk
etmi olan inananlarn tanklk etmi olmasdr. Ne Vedalarla, ne kefaretlerle, ne sadaka
vererek, ne de kurbanlar vererek Beni imdi grdn biimde grlebilirim, dedi Krina
allm eklini aldktan sonra; ancak Bana balanrsan bu biimde tannr, tamamen
gerekleir ve iine girilir olurum. Benim iimi yapan ve Beni Yce Hedef sayan, bana
balanan ve hibir yarata kini olmayan - o Beni bulur.{329} sann benzer bir ifadesi konuyu
daha zl bir biimde aklar: Ve kim benim uruma yaamn kaybederse, onu bulur.{330}

Anlam ok ak; btn dinsel eylemlerin anlam budur. Birey, uzun ruhsal disiplinler
yoluyla, kiisel snrlamalarna, ekimelerine, umut ve korkularna olan balln terk eder,
dorunun gereklemesinde yeniden dou iin gerekli olan z-kymna kar direnmez ve
bylece en sonunda, byk an iin nitelikleri tam olarak gelimi olur. Kiisel tutkular
tamamen zlm olarak, artk yaamaya almaz da, istekle iinde olup bitecek olana
brakr kendini; yani bir isimsiz olur. Yasa, iten kabulyle iinde yaar.

Bu isimsiz varoluun son aamasn gsteren figrler, zellikle de Dounun sosyal ve

mitolojik balamlar iinde olduka fazladr. Dounun yaam ve efsanelerinde kayda deer bir
rol oynayan mnzevi korularnn bilgeleri ve gezgin dilenciler; mit iindeki Gezgin Yahudi
(kovulmu, tannmayan, yine de cebinde byk pahada bin inci tayan) gibi figrler;
kpeklerin kovalad pejmrde dilenci; mzii kalbi donduran mucizevi dilenci ozan; ya da
maskeli tanr Wotan, Viracocha, Edu: bunlar rneklerdir. Bazen bir budala, bazen bilge,
bazen krallara layk olacak kadar muhteem eylere sahip, bazen gezgin, bazen bir piton
kadar hareketsiz, bazen merhametli bir ifade tayan; bazen dllendirilen, bazen saldrlan,
bazen bilinmeyen - gerekleme insan, yce haz ile her daim mutlu yaar. Bir aktrn,
rolnn kostmn giysin ya da giymesin hep bir insan olmas gibi, Yok edilmezin kusursuz
bileni de Yok edilmezdir, baka bir ey deildir.{331}

 6. Yaama zgrl

Mucizevi geiin ve geri dnn sonucu nedir?

Sava alan, her yaratn bir bakasnn lmyle yaad yaam alannn simgesidir.
Kanlmaz yaam suunu ilemek, Hamlet ya da Arjuna gibi kalbi yle hasta edebilir ki,
yaam srdrmeyi reddedebilir insan. Dier yandan, oumuzun yapt gibi, insan kendisi
iin, dierleri kadar sulu olmad, ama iyiyi temsil ettii iin kanlmaz gnah ileyiten
dolay akland, yeryzndeki srad bir grng olduu eklinde yanl, sonuta haksz bir
imge oluturabilir. Bu trden benlik dknl, yalnz insann kendisinin deil, insanln ve
kozmosun doasnn da yanl bir kavranna srkler. Mitin amac, bireysel bilinliliin
evrensel iradeyle uyumasn salayarak bu trden yaam aldrszlna olan gereksinimi
yok etmektir. Ve bu da, zamann geici grngleriyle her eyde yaayp len tkenmez
yaam arasnda gerek bir iliki kurulmasyla salanr.

Nasl biri ypranm giysileri karp yeni olanlar giyerse, gvdelenen Benlik de
ypranan bedenleri karr ve yenilerini giyer. Silahlar kesmez Onu; ate Onu yakmaz; su
slatmaz Onu; rzgr Onu tmez. Bu Benlik kesilemez, yaklamaz, slatlamaz ya da
tlemez. Ebedi, her eyi kapsayan, deimeyen, kprdamaz Benlik sonsuza dek
ayndr. {332}

Eylem dnyasndaki insan, ebediyet ilkesini kaybeder, nk yapp ettiklerinin sonucu

iin kaygldr, fakat onlar ve meyvelerini Yaayan Tanr'nn dizlerine brakarak, sanki kurban
vererek, lm denizinin balarndan kurtulur gibi kurtulur onlardan. Yapmanz gereken ie
balanmayn. ... Her trl eylemi Bana brakarak, Benlii akldan karmadan kendinizi ballk
ve bencillikten kurtararak, acya aldrmadan dvn.{333}

Bu yaklamla glenen, eylemde dingin ve serbest, elinden Viracochann rahmetinin

fkracana inanm olan kahraman, ii ister kasaplk, svarilik ya da krallk olsun korkun,
harika Yasann bilinli aracdr.

Esinin zehir kazanndan damla tadan Gwion Bach, cad Carid- wen tarafndan
yenilmi, bir ocuk olarak domu ve denize braklm, ertesi sabah devrilen kazann zehrinin
yaratt selde atlar len, zengin toprak sahibi Gwyddnonun olu olan, mutsuz ve hayal
krkl iindeki Elphin adl gencin balk tuzana taklmt. Adamlar tuzaktan deri antay
karp atktan sonra bebein alnn grnce, Elphine, te ltl bir ehre (taliesin)!
dediler. Ad Taliesin olsun, dedi Elphin. Ve olunu kollarna ald ve bahtszlna alayarak,
zntyle onu arkasna yerletirdi. Ve daha nce trs giden atn ekin yrtt, olan sanki
dnyadaki en rahat sandalyede oturuyormuasna yumuaka tad. O srada olan yksek
sesle Elphini ven ve teselli eden bir iir okudu ve geleceindeki onur ve zaferlerden bahsetti.

Adil Elphin, matemi brak!

Brak herkes kendininkiyle yetinsin.
Umutsuzluk yarar salamaz.
Kimse kendine yardm edeni grmez. ..
Zayf ve kk olsam da,
Okyanusun kpkl kysnda,
Zor gnnde sana
yz somon balndan daha ok yardmm olacak....

Elphin babasnn kalesine dnnce, Gwyddno ona aa iyi bir balk taklp taklmadn
sordu ve Elphin de ona balktan daha iyi bir eyler bulduunu syledi. Neymi o? dedi
Gwyddno. Bir ozan, diye yantlad Elphin. O zaman Gwyddno, Eee, sana ne yarar
olacak? dedi. ocuk kendisi yant verdi bu sefer, Sana adan daha ok yarar salayacak.
Gwyddno sordu, Konuabiliyor musun, bu kadar kk olduun halde? ocuk yle dedi,
Senin beni sorguladndan daha iyi konuuyorum. Duyalm bakalm ne diyorsun, dedi
Gwyddno. O zaman Taliesin felsefi bir ark syledi.

Kraln meclisini toplad bir gn, Tailesin bir keye sakland. Sonra ozanlar ve eliler
kraln kudretini ve gcn dile getirmeye ve cmertlik dilemeye geldiklerinde, onun sakland
yerden geerlerken, Taliesin arkalarndan dudak bkt ve eliyle dudaklarndan Bluu, bluu
diye ses kard. Geerken hibiri onu fark etmedi, fakat kraln nne gelince, eilip
ballklarn gsterecekken, onun yapt gibi dudak bkp elleriyle dudaklarndan Bluu,
bluu diye sesler kardlar. Bu manzara kraln meraklanp herhalde iki itiler diye
dnmesine yol at. Meclisteki lordlarndan birine yaklaarak huzuruna kanlara akllarn
balarna toplayp nerede olduklarn ve ne yapmalar gerektiini hatrlatmasn emretti. Lord
emri memnuniyetle yerine getirdi. Fakat onlar budalalklarn daha da abarttlar. Kral lordu
ikinci kez yollayp emrini yineledi ve ncsnde salondan kmalarn emretti. Sonunda kral,
Heinin Ward adl bakanlarna vurmasn emretti lorduna ve lord bir sprge kapp bana
vurdu, bakan da koltuuna devrildi. Sonra kalkp dizleri stne kt ve kabalklarnn
bilerek olmadn, salondaki bir ruhun etkisiyle olduunu syledi. Bundan sonra, bu Heinin
bilgece konutu. Ah saygdeer kral, biliniz ki ikinin gcnden, ar likrden deil sarholar
gibi konuamaz halde budala oluumuz, kelerde bir yerde bir ocuk grnmnde oturan
bir ruhun etkisinden. Kral hemen lorda onu yakalamasn syledi, o da Taliesinin oturduu
kuytuya gitti ve ne olduunu nereden ktn soran kraln nne getirdi onu. Taliesin krala
iirle yant verdi:
Ben Elphinin baozanym.
Ve z vatanm yaz yldzlarnn blgesi;
Idno ve Heinin bana Merddin derdi,
Ama sonunda her kral bana Taliesin diyecek.
En yksek felekte Efendimleydim,
Luciferin cehennem ukuruna dnde.
skenderin nnde bir sancak tadm,
Kuzeyden gneye yldzlarn adn bilirim;
Datcnn tahtndaki toplantda bulundum,
Absalom esir edildiinde Kenandaydm,
Tanrsal Ruhu Hebron vadisine dek izledim;
Gwdionun doumundan nce Donun sarayndaydm.
Eli ve Enoca danman oldum;
Grkemli piskopos asasnn marifetiyle kanatlandm;
Konumayla dllendirilmeden nce bile gevezeydim;
Tanrnn merhametli Olunun armha gerildii yerdeydim:
kere dtm Arianrod hapishanesine;
Nemrud kulesinin yaplnda baynetmen oldum;
Kkeni bilinmeyen bir mucizeyim.
Gemideki Nuh'la birlikte Asyadaydm,

Sodom ve Gomorrann ykmn grdm;
Roma kurulurken Hindistandaydm,
imdi buraya Truva Kalntsna geldim.
Eein ahrnda Efendimleydim,
Kzldeniz suyunda Musaya g verdim:
Maria Magdelena ile semadaydm;
Caridwenin kazanndan esini aldm;
Lochlinli Lleona arp ozan oldum,
Beyaz Tepede, Cynvelynn saraynda bulundum,
Bir yl bir gn zincir ve prangalarla,
Bakirenin Olu iin alk ektim,
Tanrlarn lkesinde gezindim,
Tm akllarn hocas oldum,
Tm evreni bilgilendirebilirim.
Kyamet gnne dek yeryznde olacam;
Ve vcudum et mi set mi bilinmiyor.
Sonra dokuz ay
Cad Caridwen'in rahmindeydim;
Balangta kk Gmondum
Bunca zaman sonra Taliesinim.

Ve kral ile soylular arky duyunca, bir benzerini onun kadar gen bir ocuktan hi
duymadklar iin olduka meraklandlar.{334} Ozann arksnn byk bir ksm, iinde
yaayan Tkenmeze adanmtr; kiisel biyografisiyle kyaslandnda ksack bir kta.
Dinleyenlerin kendileri de Tkenmeze ynelmi ve kazara bir para bilgelie kavumulardr.
Korkun caddan korktuysa da, yutulup yeniden domutu. Kiisel egosunda lerek, Benlikte
dirilmiti.

Kahraman olacak eylerin deil, olan eylerin yandadr, nk o vardr. BEN,

brahim olmadan nce de, VARIM. Zamandaki deimezlii Varln kalclyla kartrmaz,
bir sonraki andan (ya da teki eyden) kalc olan deiimiyle bozacak diye de korkmaz.
Hibir ey kendi biimini korumaz; ama Doa, byk yenileyici, durmakszn biim ardna
biim yaratr. Tm evrende kaybolan bir ey olmadndan emin olun; eitlenir ve biimini
yeniler.{335} Bu yzden sonraki ann gemesine izin verilir. - Ebediyet Prensi Dnya Prensesini
pnce, kzn direnci kayboldu, gzlerini at. pc hisseder hissetmez uyanp gzlerini
aan prenses, tatl tatl glmseyerek prensin yzne bakm. Derken prensle prenses el ele
tutuup kuleden aa inmiler. Bu arada kral, kralie ve saraydaki br kiiler de uyanm,
akn akn birbirlerinin yzne bakmlar. Avludaki atlar, ayaklarnn zerinde dikilip yle
bir silkinmi; av kpekleri yattklar yerlerden frlayp ayaa kalkarak kuyruklarn sallamaya
koyulmu; atdaki gvercinler, bacazlarn kanatlarnn altndan karp bir salarna, bir
sollarna gz gezdirmi, ardndan krlara bayrlara doru uup gitmiler. Duvardaki sinekler
yine uyanp eskisi gibi tede beride gezinmeye devam etmi. Mutfaktaki ate ban dorultup
tr tr yanmaya ve yemei piirmeye balam. Tavadaki et eskisi gibi czrdam. Aba
havada uzanm duran eliyle yamaa bir tokat patlatm, yamak da alamaya koyulmu.
Hizmeti kz nceki gibi elindeki tavuu temizlemeye devam etmi.{336}

 BLM IV - ANAHTARLAR

Macera aadaki ekille zetlenebilir:

 Gnlk kulbe ya da kalesinden yola kan mitolojik kahraman, macera eiine
cezbedilir, srklenir ya da kendi isteyerek ilerler. Orada, geidi koruyan bir glge varlkla
karlar. Kahraman bu gizi alt edebilir ya da onunla anlap karanln krallna canl olarak
gidebilir (karde sava, ejder sava; adak, tlsm), ya da rakibi tarafndan katledilir ve lme
srklenir (paralanma, armha gerilme). yleyse eiin tesinde, kahraman, bazs onu
iddetlice tehdit eden (snavlar), bazs bysel yardm veren (yardmclar), allmadk, fakat
tuhaf biimde ekici gler dnyasnda yolculuk eder. Mitolojik evrimin en alt noktasna
gelince byk bir sknt atlatr ve dln alr. Zafer, kahramann dnyann anne-tanrasyla
cinsel birleimi (kutsal evlilik), yaratc baba tarafndan tannmasyla (babann gnln alma),
kendisinin tanrsallamas (tanrlatrma), ya da yine -eer gler ona dosta davranmadysa-
almaya geldii dl almas (gelin karma, ate alma) olarak gsterilir; aslnda bu bilincin
ve bylece varln genilemesidir (aydnlanma, ycelme, zgrlk). Son aba dn
abasdr. Eer gler kahraman kutsamsa, artk onlarn korumas altnda ilerler (zel eli);
kutsamamlarsa, kaar ve takip edilir (dnm ka, engel ka). Dn eiinde akn
gler geride braklmaldr; kahraman korku krallnda yeniden ortaya kar (dn, dirili).
Getirdii dl dnyay yeniler (iksir).

Monomitin basit leinde gerekleen deiimler betimlemenin tesindedir. Birok

yk, tam evrimin bilinen elerinin bir ya da ikisini dierlerinden ayrr ya da onlar hayli
bytr (snav motifi, ka motifi, gelinin karlmas); dierleri birok bamsz evrimi tek
bir diziye sralar (Odysseiada olduu gibi). Farkl karakter ya da blmler kaynaabilir, ya da
tek bir e kendini oaltabilir ve birok deiimle yeniden grlebilir.
Mit ve yklerin anahatlar zarar grebilir ve bulanabilir. Arkaik izler genellikle yok edilir
ya da arkaplana atlr. Devirilen malzemeler yerel ortama, gelenek ya da inanca uymak zere
yenilenir ve bu srete hep zarar grr. Dahas, geleneksel bir yknn saysz yeniden
anlatmnda, kazara ya da istemsiz yer deitirmeler kanlmazdr. O ya da bu nedenle
anlamszlaan eleri aklamak iin genellikle kayda deer bir beceriyle ikincil yorumlar
uydurulur.{337}
Balinann karnndaki Kuzguna dair Eskimo yksnde, ate ubuklar motifi bu yer
deitirmeden ve bunun gerektirdii aklclatrmadan gemitir. Balinann karnndaki
kahraman arketipi yaygn olarak bilinir. Maceracnn balca grevi, canavarn karnnda ubuk
yakarak balinann lmn ve kendi kurtuluunu salamaktr. Bu yolla ate yakmak, seks
eyleminin simgesidir. ki ubuk -oyuk ve dingil- srasyla, dii ve erkek olarak bilinir; ate yeni
yaratlan yaamdr. Balinann iinde ate yakan kahraman kutsal evliliin bir versiyonudur.




izim 12. lason'un Dn{338}


Fakat bizim Eskimo yksnde, bu ate yakma imgesi bir deiiklie urad. Dii ilke,
Kuzgunun hayvann iindeki byk odada karlat gzel kzla canlandrld; bu arada dii
ve erkein birleimi, yanan lambaya borudan ya akmasyla simgelenmiti. Kuzgunun bu ya
tatmas eyleme katlmyd. Ortaya kan felaket en umutsuz ann bildik krizini, eski an
braklp yenisinin erginlemesini temsil ediyordu. Bu yzden, zgn ate ubuklar gereksiz
olduundan, onlara konu iinde bir ilev vermek zere zekice ve elendirici bir son
uydurulmu. Ate ubuklarn balinann karnnda braktktan sonra Kuzgun, onlarn yeniden
kefedilmesini bir kt ans belirtisi olarak yorumlayp insanlar korkutarak karabiliyor ve
lenin keyfini bir bana karyor. Bu son, ikincil sslemenin mkemmel bir rneidir.
Kahramann hileci karakterine yklenir, fakat temel yknn bir esi deildir.
Birok mitolojinin daha sonraki aamalarnda, anahtar imgeler, ikincil anektod ve
aklclatrma ynlarnda ineler gibi saklanr; nk bir uygarlk, mitolojiden kp sekler bir
bak asna getiinde eski imgeler artk ya hissedilmez ya da bir lde onaylanr.
Hellenistik Yunan corafyasnda ve mparatorluk Romasnda, antik tanrlar, basit ehir
koruyucular, ev hayvanlar ve edebi kalplar konumuna indirgenmiti. Kavranlmadan
devralman, Minotaurosunki gibi -cisimlenen gne tanrs ve tanrsal kraln eski bir Msr-Girit
temsilinin karanlk ve korkun gece yn- temalar ada amalara uydurulmak zere
aklclatrlm ve yeniden yorumlanmt. Olimpos Da basmakalp skandal ve olaylarn
Rivierasna ve anne tanralar histerik nymphalara dnt. Mitler insanst romanslar
olarak okunuyordu. Benzer biimde, Konfyslgn insancl, ahlak gcnn eski mit
biimlerini balangtaki grkemlerinden epeyce boaltt inde, bugnk resmi mitoloji,
topluluklarna u ya da bu ekilde hizmet ettikleri iin yerel tanrlar katna ykseltilmi olan
valilerin oul ya da kzlarna ilikin anektodlar kalabal halindedir. Ve ada ilerici
Hristiyanlkta sa -Logosun Bedenlenmesi ve Dnyann Kurtarcs- ncelikle tarihsel bir
kiilik, yar-doulu bir gemi sahibi zararsz bir ky bilgesi, sana davranlmasn istediin gibi
davran retisini yayan, fakat sulu gibi ldrlen biri saylyor; lm drstlk ve
dayanklla dair muhteem bir ders olarak okunuyor.
Biyografi, tarih ya da bilim olarak yorumland yerde mitin iiri katledilmektedir. Canl
imgeler uzak bir zamann ya da gn uzak olgular haline gelir. Dahas, tarih ve bilim olarak
mitolojinin sama olduunu gstermek hi de zor deildir. Bir uygarlk mitolojisini bu ekilde
yeniden yorumlamaya balad zaman canll kaybolur, tapnaklar mzelere dner ve iki
perspektif arasndaki ba kopar. Bu trden bir karanlk, ncil ve Hristiyan tapmnn byk bir
ksm zerine kmtr.
mgeleri yaama geirmek iin, ada olaylarn ilgin uygulamalar deil, esinlenilen
gemiten aydnlatc ipular aranmaldr. Bunlar bulunduunda, yar l ikonografinin geni
alanlar kalc insan anlamlarn yeniden aarlar.
Szgelimi, Katolik Kilisesinin Kutsal Cumartesi gnnde yeni atein kutsanmasndan,
{339}
paskalya mumunun kutsanmasndan ve kehanetlerin okunmasndan sonra, rahip mor bir
cbbe giymekte ve tren ha, amdan ve yanan kutsanm mumla birlikte, dier rahipler, u
ilahiyi syleyerek onu izlerken vaftiz kurnasna doru ilerlemektedir:
Geyikler nasl su kaynaklarn izlerse, ruhum da seni aryor, ey Tanrm! Ve ne zaman
gelip de Tanr'nn huzuruna kacam? Gzyalarn gece gndz ekmeim oldu, her gn
diyorlar bana: Nerede senin tanrn? (Mezmur xli, 2-4; Dovay).
Kurnann eiine varnca rahip dua etmek iin duraksar, sonra ie koyulur ve
gnahtan arnmayla gelen gksel bir dl, tanrsal kurnann, yeniden doan yeni yaratklarn
tertemiz rahminden kabilsin diye; ve ister vcutlarndaki cinsiyetleri, ister yalaryla ayrt
edilenlerin hepsi inayet sayesinde, ruhsal anneleriyle ayn ocuklua getirilebilsin diye suyu
kutsar. Suya eliyle dokunur ve blisin ktlnden arnmas iin dua eder; suyun zerine ha
iareti yapar: sonra Paskalya mumunu suya daldrr ve seslenir: Kutsal Ruhun erdemi bu
kurnann tm suyuna sinsin. Ve mumu sudan karr, bir kez daha, bu sefer daha derine
daldrr ve daha yksek sesle yineler: Kutsal Ruhun erdemi bu kurnann tm suyuna sinsin.
Sonra mumu sudan kartr ve nc kez, bu sefer dibe deecek ekilde suya daldrr ve
yksek sesle yineler: Kutsal Ruhun erdemi bu kurnann tm suyuna sinsin. Sonra suyun
zerine kez fleyerek srdrr: Ve bu suyun tm zn yenilenme iin bereketli kl.
Sonra mumu sudan karr ve birka sonu duasndan sonra, yardmc rahipler insanlara bu
kutsanm sudan serperler.{340}

Kutsal Ruhun erkek ateiyle dllenen dii su, tm mitolojik imgelem dizgelerinde
bilinen dnm suyunun edeidir. Bu ayin, dnyay ve insan yeniden ve yeniden yaratan
kaynak-ann, Hindu lingamnn simgeledii gizemin, kutsal evliliin bir versiyonudur. Bu
kurnaya girmek mitolojik alana dalmaktr; yzeyi krmak gece-denize doru eii amaktr.
Simgesel olarak ocuk, su bana dklnce bu yolculuu yapar; rehber ve yardmclar rahip
ve vaftiz ebeveynleridir. Hedefi Ebedi Benliinin ebeveynleri olan Tanrnn Ruhu ve Merhamet
Rahmini ziyaret etmektir.{341} Sonra fiziksel gvdenin ebeveynlerine dndrlr.

Kiliseye erginlenmemiz olan vaftiz ayinine dair ok azmzn bir fikri vardr. Yine de
Isa'nn szleri apaktr: Dorusu ve dorusu sana derim: bir kimse yeniden domadka,
Tanrnn kralln gremez. Nikodimos ona dedi: Bir adam ihtiyarken, nasl doabilir?
Anasnn rahmine ikinci kez girip doabilir mi? Isa yantlad: Dorusu ve dorusu sana
derim: Bir kimse sudan ve ruhtan domadka Tanrnn krallna giremez. {342}

Vaftizin yaygn yorumu, yeniden doum fikrinden ok temizlenmeye olan vurgusuyla,

ilk gnah ykayp temizledii eklindedir. Bu ikincil bir yorumdur. Ya da eer geleneksel
doum imgesi hatrlanrsa, kimse daha nceki bir evlilikten bahsetmemektedir. Buna ramen,
mitolojik simgeler, sayesinde ruhun binlerce yllk macerasnn benzetme yoluyla temsil edildii
tm bir karlkllklar dizgesini aa karmadan nce btn olas sonular asndan
izlenmelidirler.

 KISIM II

KOZMOGONK EVRM

BLM I - YAYILILAR

1. Psikolojiden Metafizie

ada entelektel iin mitolojinin simgeciliinin psikolojik bir neme sahip olduunu
dnmek g deildir. zellikle psikanalistlerin abasndan sonra mitlerin dn doas
olduundan ya da dlerin ruhun dinamiinin belirtileri olduundan phe edilemez. Sigmund
Freud, Cari G. Jung, Wilhelm Stekel, Otto Rank, Kari Abraham, Geza Rheim ve birok
bakas getiimiz yllarda ada d ve mit yorumu bilgisini byk lde belgelediler; ve
doktorlar aralarnda elise de, kayda deer bir ortak ilkeler girdisiyle byk ada
hareketlerden birinde birleirler. Peri masal ile mitin mantk ve dzenlerinin, arkaik insann
oktan beri gvenilmeyen dlerine, kabuslarna karlk geldii kefi ada bilincin nne
heyecan verici bir biimde geri dnd.

Bu gre gre, -efsanevi kahramanlarn yaamlarn, doa tanrlarnn glerini,

llerin ruhlarn ve topluluun totem atalarn anlatr grnen- mucize ykleri araclyla
insan davranlarnn bilinli dzenlerinin altnda yatan bilind arzu, korku ve gerilimlere
simgesel bir anlatm verilmitir. Baka deyile, mitoloji yanl biimde biyografi, tarih ve
kozmoloji olarak okunan psikolojidir. ada psikolog onu uygun yorumlarna evirebilir ve
bylece ada dnya iin insan karakterinin en gizli derinliklerindeki zengin ve saygn bir
belgeyi kurtarabilir. Burada, sanki bir iek drbn iindeymi gibi, - Batl ve Doulu, ilkel ve
uygar, ada ve arkaik- Homo Sapiens muammasnn gizli sreleri aydnlanm olarak
durur. Tm seyirlik nmzden geerken onu okumamz, rntlerini incelememiz,
deikenlerini analiz etmemiz yeter ve bu yolla insann kaderini ekillendiren ve herhalde hem
zel hem de kamusal yaammz belirlemeyi srdren derin glerin bir kavrayna ularz.

Fakat eer malzemelerin tam deerini vermek gerekirse, mitlerin dlerle tam olarak
karlatrlabilir olmadn kaydetmeliyiz. Figrleri ayn kaynaktan -fantezinin bilind
kuyularndan- kaynaklanr ve gramerleri ayndr, fakat uykunun kendiliinden rnleri
deildirler. Tersine, dzenleri bilinli olarak denetlenir. Ve bilinen, ilevleri geleneksel bilgeliin
iletiimi iin gl bir resim dili olarak kullanlmaktr. Bu ilkel denen halklarn mitolojileri iin de
geerlidir. Transa geebilen aman ve erginlemi antilop-rahip, dnya bilgeliinden habersiz
ya da benzetim yoluyla iletiim ilkelerinde beceriksiz deillerdir. Yaamalarn salayan ve
zerinde altklar metaforlar, zerinde durulmu, aratrlm ve yzyllar, hatta binyllarca
tartlm eylerdir; btn toplumlara, hem de dnce ve yaamn ana direkleri olarak
hizmet etmilerdir. Kltr rntleri onlara gre ekillenmitir. Onlarn etkili erginletirici
biimlerinin allmas, deneyimlenmesi ve kavranmas araclyla genler eitilmi ve yallar
bilge saylmtr. nk insan ruhunun btn yaamsal enerjilerine zellikle dokunur ve onlar
canlandrrlar. Bilindn, nevrotik bir yanstma tarznda akld olarak deil, kat bir denetim
olarak ocuksu arzu ve korku alanna yanstmak iin, olgular dnyasnn yetikin ve arbal
bir uygulamal kavranna yol aacak ekilde uygulamal eylem alanlarna aarlar. Eer bu
grece basit halk mitolojileri (ilkel avc ve balk kabilelerin kendilerini desteklemesini
salayan mit ve ayin dizgeleri) iin doruysa, yce Homeros destanlarnda, Dantenin ilahi
Komedyasnda

Levha XVII. Yaam esmesi (Flanders).

Levha XVIII. Ay Kral ve Halk (Gney Rodezya)

Tekvin Kitabnda ve Dounun zamann tesindeki tapnaklarnda grlen muhteem
kozmik metaforlar iin ne syleyeceiz? Bunlar yakn zamanlara dek tm insan yaamnn
desteiydi, felsefe, iir ve sanatlarn esiniydi. Devralman simgelerin -en yce ahlaki ve
metafizik bilgilendirmenin bir arac olarak ruhun mkemmel bir ustas tarafndan
grevlendirilen- bir Lao-Tse, Buddha, Zerdt, sa ya da Muhammed tarafndan ilendii
yerde, aktr ki devasa bilinliliin yokluunda deil varlndayz.

Ve yleyse, bize ulaan mitolojik figrlerin tam deerini kavramak iin (insann btn
dnce ve eylemlerinde olduu gibi) sadece bilindnn belirtileri olmadklarn, ayrca insan
tarihi boyunca insan fiziinin biimi ve sinirsel yaps gibi, belli ruhsal ilkelerin deimez kalan
denetimli ve istemli ifadeleri de olduklarn anlamalyz. Daha ak sylenirse, evrensel reti,
dnyann tm grnr yaplarnn - tm eylerin ve varlklarn-davurumlar srecinde onlar
destekleyen ve ilerini dolduran, iinden ktklar ve sonuta yine iine geri dnmeleri
gereken biricik bir gcn eseri olduunu syler. Bu, bilimde enerji, Malinezyallarca mana, Siu
Kzlderililerince wakonda, Hindularca akt ve Hristiyanlarca Tanrnn gc olarak bilinen
gtr. Psikanalistlerce ruhtaki davurumu libido olarak adlandrlmtr.{343} Ve kozmostaki
davurumu evrenin kendisinin yaps ve akdr.

Bu farkllamam, fakat her yere dalm varlk temelinin kaynann anlalmas,

anlamay salayacak organlarn kendisi tarafndan zorlatrlmaktadr. Kendileri de bu gcn
davurumlar olan{344} duyarllk biimleri ve insan dncesinin kategorileri,{345} zihni ylesine
kartrr ki, normalde renkli, akc, sonsuzca deiik ve hayret verici grngsel seyirliin
tesini sadece grmek deil, ayrt etmek bile olanakszdr. Ayin ve mitin ilevi, aktarc
benzetimi olas klmak, sonra da ne srmektir. Zihnin ve duyularnn kavrayabilecei biim ve
kavramlar, bir gereklii ya da tedeki akl belirtecek ekilde dzenlenmitir. Ve sonra
meditasyon koullar salandnda, birey bir banadr. Mit sonun balangcdr; son, zihnin
iine bir bana girip znecei aklk - kategorilerin tesindeki hilik ya da varlktr.{346} Bu
yzden Tanr ve tanrlar ancak geici aralardr son aamada aza alnmayann szsz
belirtisi ve nedeni olsalar da, adlar ve biimler dnyasnn doasndadrlar. Zihni harekete
geirip uyandracak ve kendilerini gemeye aracak simgelerdir onlar sadece.{347}

Cennet, cehennem, mitolojik a, Olimpos ve tm dier tanr yerleimleri psikanaliz

tarafndan bilindnn simgeleri olarak yorumlanmaktadr. Bu yzden ada psikolojinin
yorum dizgelerinin anahtar udur: metafizik alan = bilind. Benzer biimde, kapy te
yandan amann anahtar da ayn eitliin tersidir: bilind = metafizik alan. nk, sa'nn
dedii gibi, Tanrnn krall iinizdedir.{348} Gerekten de, sperbilinliliin bilind haline
geii, tam da De dair ncil imgesinin anlamdr. Evrensel gcn kaynan deil de,
yalnzca o gten yansyan grngsel biimleri grmemizi salayan bilincin skmas,
dnyay yaratmasyla ayn anda ve ayn biimde sperbilinlilii bilindna evirir. Kurtulu,
sperbilince dnte ve dnyann dalmasndadr. Kozmogonik evrimin, dnyann ortaya
knn ve hemen ortaya kmam hale dnnn byk tema ve forml budur. Ayn
ekilde, bireyin doumu, yaam ve lm de bilindna d ve geri dn olarak
grlebilir. Kahraman, yaamdayken, yaratl hemen hemen bilinsiz klan sperbilinliliin
taleplerini bilen ve temsil eden kiidir. Kahramann maceras yaamnda aydnlanmay elde
ettii an temsil eder - yaayan lmmzn karanlk duvarlarnn tesindeki a uzanan
yolu daha yaarken bulduu o ekirdek an.

yleyse, kozmik simgeler akl kartrc hayret edici bir paradoks ruhuyla
sunulmaktadr. Tanrnn krall ite olduu gibi, dtadr ayn zamanda; Tanr yine de,
uyuyan prensesi, ruhu uyandrmak iin uygun bir aratr. Yaam onun uykusu, lm
uyandr. Kendi ruhunun uyandran olan kahramann kendisi, kendi zlnn uygun
aracdr. Tanr, ruh uyandran, onun kendi dolaysz lmnde bulunur.

Bu gizemin herhalde en etkili simgesi olan armha gerilen tanr, kendi kendine
sunulan tanrdr.{349} Dz okunduunda bu, grngsel kahramann sperbilinlilie geii
anlamna gelir: vcut be duyusuyla -Be Silahl Prensin Yapkan Tye yapmas gibi-
yaam ve lm bilgisi hana be yerinden (iki el, iki ayak ve dikenlerle talanm ba)
ivilenmi olarak aslmtr.{350} Fakat ayrca, Tanr isteyerek inmi ve bu grngsel acy
kendisi stlenmitir. Tanr insann yaamn stlenir ve insan, biri dierinin yiyecei olan
ikisinden Tanrnn inip insann ykseldii ayn gne kapsnn, ayn kartlarn
uyumasnn{351} apraz kollarnn orta noktasnda iindeki Tanry serbest brakr.{352}

ada aratrmac, bu simgeleri elbette istedii gibi, ister bakalarnn

aldrszlnn belirtisi ya da kendi bilgisizliinin bir iareti, ister metafiziin psikolojiye bir
indirgenii ya da tam tersi olarak renebilir. Geleneksel yol, simgeler zerinde iki anlamda da
derin derin dnmekti. Ne olursa olsun, bunlar insann kaderinin, insann umudunun, insann
inancnn ve insann karanlk gizeminin anlaml metaforlardrlar.

 2. Evrensel evrim

Bireyin bilinci uyku iinde indii ve iinde gizemli bir biimde uyand bir gece
denizinde dinlenirken, mitin imgeleminde evren yine iinde yok olup gittii bir zamandlktan
kar ve skun bulur. Ve bireyin akl ve beden sal yaamsal glerin bilinsiz karanlktan
uyanma gnne doru dzenli bir akna bal olduundan, yine mit iinde, kozmik dzenin
sreklilii ancak gcn kaynaktan denetimli bir akyla kesinletirilir. Tanrlar bu ak yneten
yasalarn simgesel kiiletirmeleridir. Tanrlar yeryz afanda ortaya kar ve
alacakaranlkta kaybolurlar. Gecenin ebedi olmas gibi ebedi deillerdir. Kozmogonik bir an
evrimi ancak insan varoluunun ksa sresi asndan kalc grnr.

Kozmogonik evrim genelde kendini yineler ekilde belirtilir; sonu olmayan dnya.
Uyku ve uyanma bir yaam boyunca art arda yinelenirken, her byk evrimle birlikte sk sk
daha kk yok olup gitmeler sz konusu olur. Bir Aztek versiyonuna gre, drt enin her
biri -su, toprak, hava ve ate- dnyann bir dnemini belirtir: Sular a tufanla sonland,
toprak a depremle, hava a rzgrla sonland ve imdiki a alevle yok olacak.{353}
Stoac evrimsel yangn retisine gre, tm ruhlar dnya ruhuna ya da ilk atee
karr. Bu evrensel yok olup gitme sonulannca, yeni bir evrenin oluumu balar (Ciceronun
renovatiosu) ve her ey, her tanrsallk, her kii eski roln yeniden oynayarak kendini yineler.
Seneca De Consolatione ad Marciamda bu ykmn betimlemesini sunmutu ve grne
gre gelecek evrimde yeniden yaamaya olduka hevesliydi.{354}
Kozmogonik evrimin mkemmel bir tasavvuru Caynalarn mitolojisinde bulunmaktadr.
Bu ok eski Hint mezhebinin en son peygamber ve kurtarcs olan Mahavira, Buddhanm
adayd (M altnc yzyl). Ailesi ok daha nceki, omuzlarndan ylanlar sarkarken tasvir
edilen ve M 872-772 yllarnda yldz parlayan bir Cayna kurtarc-peygamberi olan
Parvanatkann mritleriydi. Parvanatkadan yzyllar nce, ok sevilen Hindu bedenlenmesi
Krinann kuzeni olduu sylenen Cayna kurtarc Neminatha yaamt. Ve ondan da nce,
dnyann ok daha eski bir anda, erkeklerle kadnlar evli iftler halinde doarken, iki mil
uzunluundayken ve saysz yllarca yaarken varolan Riabhanathaya kadar uzanan tam
yirmibir bakas vard. Riabhanatha, insanlara, yetmiiki bilim (yazma, aritmetik, kehanetleri
okuma, vb.), altmdrt kadn becerisi (yemek yapma, diki dikme vb.) ve yz baka sanat
(mlekilik, rg, resim, demircilik, berberlik vb.) retmiti; ve ayrca onlar siyasete
bulatrm ve bir krallk kurmutu.

Ondan nce bu tr yenilikler gereksizdi; nk nceki dnemin - drt mil uzunlukta,

yz yirmi sekiz kaburgal olan, saysz yllk iki dnemli bir yaam sresince yaayan-
insanlar, tatl meyveler veren, kap kaak eklinde yapraklar, tatl arklar syleyen
yapraklar, gece k veren, grp koklamas cokulandran iekler veren, bakmas da
tatmas da kusursuz olan yiyecekler veren yapraklar, mcevher olarak kullanlacak yapraklar
ve gzel giysiler salayan kabuklar olan on dilek aacyla (kalpa vriksa) karlard her
ihtiyacn. Aalardan biri saysz odal bir saray gibiydi; dieri saysz kk lambadan gelir
gibi bir lt sayordu. Toprak eker kadar tatl; okyanus arap kadar lezzetliydi. Ve yine, bu
mutlu adan nce, erkek ve kadnlarn sekiz mil uzunlukta olduu, her birinin iki yz elli alt
kaburgasnn olduu daha da -tam olarak iki kat- mutlu olduu bir a olmutu. Bu ok stn
insanlar lnce, doal erdemleri gzellikleri kadar kusursuz olduundan din nedir bilmeksizin
hemen tanrlar dnyasna geiyordu.
Caynalar zaman sonsuz bir evrim olarak kabul eder. Zaman, altarlk iki kme
olarak ayrlan oniki paral ya da al bir tekerlek olarak resmedilir. lk kme inenlerdir
(avasarpiri) ve ok stn dev iftler ayla balar. Cennetsi dnem saysz yllk on milyon
kere on milyon, yz milyon kere yz milyon dnem boyunca srer ve sonra ar ar ancak
yars kadar saadet dolu olan, insanlarn ancak drt mil uzunlukta olduu dneme geer.
nc, yirmi drt dnya kurtarcsnn ilki olan Riabhanathann dneminde mutluluk az bir
hznle ve erdem az bir ey kusurla karr. Bu dnemin sonunda, erkek ve kadnlar artk
adam ve kars olarak birlikte yaamak zere iftler halinde birlikte domazlar.
Drdnc dnemde, dnyann ve sakinlerinin aamal bozunumu srer. nsann yaam
sresi ve doal boyutlar yavaa bozulur. Yirmi dnya kurtarcs doar; her biri
zamannn koullarna uygun terimlerle ebedi Cayna retisini yeniden aktarr. Son kurtarc
ve peygamber olan Mahavirann lmnden yl, sekiz buuk ay sonra bu dnem sona
erer.
nen dizilerin beincisi olan bizim amz M 522de balad ve yirmibir bin yl
srecek. Bu srete hibir Cayna kurtarcs domayacak ve ebedi Caynalar retisi zamanla
kaybolacak. Bu zamanla younlaan, szcn tam anlamyla bir ktlk dnemidir. En uzun
insanlar ancak yedi arndr ve en uzun yaam sresi yz yirmi be yl amaz. nsanlarn
ancak on alt kaburgas vardr. Bencil, adaletsiz, vahi, ehvetperest, gururlu ve
tamahkrdrlar.
Fakat inen alarn akncsnda, insann ve dnyann hali daha da korkun olacak. En
uzun yaam yirmi yl olacak; en byk uzunluk bir arn olacak ve sekiz kaburga yeterli
olacak. Gnler scak, geceler souk, hastalk yaygnlaacak ve iffet yok olacak. Frtnalar
yeryzn kasp kavuracak ve dnemin sonuna doru iyice artacaklar. Sonunda tm yaam,
insan ve hayvanlar ve tm bitki tohumlar Ganj'da, sefil maaralarda ve denizde korunak
aramak zorunda kalacak.
nen alar dizisi tkenecek ve frtna ve ykm katlanlmaz hale gelince ykselen
diziler (utsarpini) balayacak. Yedi gn yamur yaacak ve yedi deiik trden yamur
decek; toprak tazelenecek ve tohumlar yeerecek. Kra, ac dnyann ccemsi korkun
yaratklar maaralarndan kacak; ve zamanla ahlak, salk, gzellik ve boylarnda grlr
hafif bir gelime olacak; ta ki bugn bildiimiz gibi bir dnyada yaayncaya dek. Sonra,
Padmanatha adnda bir kurtarc, ebedi Cayna dinini yeniden anlatmak iin doacak;
insanln hali yeniden ok stn olacak, insann gzellii gnein grkemini aacak. En
sonunda, toprak tatlanacak ve sular araba dnecek, dilek aalar kusursuzca evlenmi
ikizlerin mutlu topluluuna haz armaanlarn sunacaklar; ve bu topluluun mutluluu yine
ikiye katlanacak ve tekerlek dnerek saysz yllk on milyon kere on milyon, yz milyon kere
yz milyon dnem sonra, yine ebedi dinin yok olmasna ve bitip tkenmez cmb, sava ve
salgn rzgrlarnn artan grltsne yol aacak.{355}
Caynalarn bu durmakszn dnen, on iki paral zaman tekerlei Hindularn drt a
evriminin benzeridir: ilk a uzun ve kusursuz mutluluk, gzellik ve mkemmellik dnemidir,
4800 tanrsal yl srer;{356} kincisi daha az erdemlidir, 3600 tanrsal yl srer; eit lde
karm erdem ve kusur a olan ncs 2400 tanrsal yl srer; ve sonuncusu, bizimki,
artan ktlyle 1200 tanrsal yl ya da insan lleriyle 432.000 yl srer. Fakat u anki
dnemin bitiminde, (Caynalarda anlatlan evrimdeki gibi) hemen yeniden dzelmeye
balamak yerine, her ey ate ve sel kargaasnda yok olacak ve tam drt aa eit bir
dnem boyunca yle kalmak zere ilk hali olan balangtaki zamand okyanus haline
inecektir. Sonra dnyann byk alar yenilenerek balar.

Doulu felsefenin temel bir kavram bu resim-biimde sakl bulunmaktadr. Ya mit

balangta felsefi bir formln sergileniiydi, ya da forml mitten karlmt, bunu sylemek
bugn olanaksz. Mit elbette ok uzak alara uzanmaktadr, fakat felsefe de yle. Miti
gelitiren ve zenginletirerek da sunan eski bilgelerin zihninde ne dnceler vard kimbilir?
nsan, arkaik simgenin gizlerinin zmlenii ve kavran srasnda, ok sk olarak genel
kabul grm olan felsefe tarihi kavraymzn tamamen yanl bir varsayma, yani soyut ve
metafizik dncenin gnmze dek ulaan kaytlarmz arasnda ilk grld yerde
balad varsaymna dayandn hissetmektedir.

Kozmogonik evrimin sergiledii felsefi forml, bilincin, varln dzlemi boyunca

dolamdr. lk dzlem uyanma deneyimi dzlemidir: d dnyann, gn yla aydnlanan ve
herkese ortak olan sert, ar gereklerinin bilincinde olarak. kinci dzlem d deneyimi
dzlemidir: kendini aydnlatan ve d grenle ayn zden zel bir i dnyann akkan, gizli
biimlerinin bilincinde olarak. nc dzlem derin uyku dzlemidir: dsz, youn derinlikte
saadet dolu olarak. lkinde yaamn retici deneyimleriyle karlalr; kincisinde bunlar
sindirilir, d grenin i glerine kartrlr; ncsndeyse her ey bilinsizce kalbin
iindeki uzayda, her eyin kayna ve hedefi olan, i denetleyicinin odasnda yaanr ve
bilinir.{357}
 Kozmogonik evrim, evrensel bilincin davurulmam olann derin uyku alanndan, d
araclyla uyankln gnne ve sonra d araclyla yine zamand karanla geri geii
olarak anlalmaldr. Yaayan her canlnn gerek deneyiminde olduu gibi, yaayan
kozmosun devasa figrnde de yledir: uykunun uurumunda enerjiler tazelenir, gnn
abasnda harcanrlar; evrenin yaam tkenir ve yenilenmelidir.

Bilinmeyenin sessizliiyle birlikte, kozmogonik evrim davurmakla davurmamak

arasnda gider gelir. Hindular bu gizemi AUM hecesiyle belirtirler. Burada A sesi uyanan bilinci,
U d bilincini, M derin uykuyu belirtir. Heceyi saran sessizlik bilinmeyendir: ona sadece
Drdnc denir.{358} Hecenin kendisi yaratc-koruyucu-yok edici Tanrdr, fakat sessizlik,
evrimin tm alp kapanmalarna kesinlikle karmayan Ezeli ve Ebedi Tanrdr.
O grnmeyen, ilikisiz, kavranamaz, anlalamaz, dlenemez, anlatlamazdr.
O tm bilinlilik hallerinde ortak olan z-tanmann zdr.
Tm grngler onda yer alr.
O bartr, o mutluluktur, o ikiliksizliktir.{359}

Mit, gerektii gibi evrimin iinde kalr, fakat bu evrimi sessizlikle sarlp iine szlm
olarak sunar. Mit, her varlk atomunun izinde ve evresinde olan bir sessizlik doluluunun
aydnlanmasdr. Mit, akln ve kalbin, derin biimde bilgi yklenmi mecazlar sayesinde tm
varolular saran ve dolduran o en son gizeme yneltilmesidir. En gln ve aka sama
anlarnda bile, mitoloji, akl gzn az tesindeki bir davurulmam alana yneltmektedir.
Yallarn Yals, Bilinmeyenlerin Bilinmeyeninin bir biimi vardr, fakat yine de bir
biimi yoktur, diye okuruz ortaa Yahudilerinin kabalac bir metninde. Evreni kapsayan bir
biimi vardr, ama bir biimi yoktur, nk kavranlamaz.{360} Bu Yallarn Yals silet
halinde bir yz olarak sunulur; hep silet halinde, nk gizli yan hi bilinemez. Buna Byk
Yz, Makroprosopos denir; ak sakalnn tellerinden tm dnya kar. O sakal, gereklerin
gerei, kulaklarn orada kar ve Kutsal Olann azndan enesine iner; ve inip karak
bereketli koku yerleri denen yanaklar kaplar; ss olarak beyazdr: ve dengeli glerin
eitliiyle iner ve gs boluuna doru bir yeri bile rter. Bu ss sakaldr, gerek ve
kusursuz, on emenin iinden en deerli saltanat svsn aktt on biimde grlr. ...
Ve belli mizalar, bu muhterem sakala bal olan u on mizaca gre evrende bulunur ve
on inayet kapma alrlar.{361}
 Makroprosoposun ak sakal, yznn tamamyla ve siyah bir sakalla temsil edilen
Mikroprosoposun, Kk Yzn bana dklr. Ve Byk Yzn gz kapakszken ve hi
kapanmazken, Kk Yzn gzleri evrensel kaderin yava ritmiyle alp kapanr. Bu
kozmogonik evrimin alp kapandr. Kk Yzn ad TANRI, Byk Yznki BEN
VARIMdr.
Makroprosopos Yaratlmam Yaratlmaytr ve Mikroprosopos Yaratlmam
Yaratltr: Srayla sessizlik ve AUM hecesi, kozmogonik evrimde ikin olan
davurulmam ve varlk.

 3. Hilikten Dar - Uzay

Aziz Thomas Aqunias bildiriyor: Bilgelik nam ancak, ayn zamanda evrenin balangc
da olan evrenin sonu zerine dnene layktr.{362} Btn mitolojinin temel ilkesi bu sondaki
balangtr. Yaratl mitleri, yaratlm tm ekilleri daha nce iinden ktklar
tkenmeyene durmakszn geri aran bir kyamet duygusuyla kapldr. Biimler gl
biimde ilerler, fakat kanlmaz olarak zirvelerine, ara vermelerine ve dnlerine varrlar.
Mitoloji, bu anlamda, trajik bir baka sahiptir. Fakat bizim gerek varlmz, dalan
biimlere deil de, iinden yine hemen geri frlayacaklar tkenmeyene yerletirmesi
asndan, mitoloji kesinlikle trajik deildir.{363} Gerekten de, mitolojik havann belirdii yerde
tragedya olanakszdr. Daha ok bir d nitelii belirir. Bu arada, gerek varlk, ekillerde
deil, d grendedir.
Dteki gibi, imgeler yce olandan gln olana dek deiir. Zihnin olaan
deerlendirmeleriyle dinlenmesine izin verilmez, durmakszn saldrlr ona ve artk sonunda
anlalm olan gven duygusu sarslr. Zihin, en sevdii ya da geleneksel imgeleriyle, onlar
sanki ilettikleri iletiler onlarn kendisiymi gibi savunarak huzurla dinlendii zaman mitoloji
yenilgiye urar. Bu imgelere artk, gzn ulamad, dilin ulamad, zihnin, dindarln bile
ulamad kavranlmaz olan telerden gelen glgelerden baka bir ey olarak baklmaz.
Dn samalklar gibi, mitinkiler de anlamla doludur.
Kozmogonik evrimin ilk aamas biimsiz olann, aadaki Yeni Zelandal Maorilerin
yaratl arksndaki gibi biime gemesini anlatr:
Te Kore (Hilik)
Te Kore-tua-tahi (lk Hilik)
Te Kore-tua-rua (kinci Hilik)
Te Kore-nui (Geni Hilik)
Te Kore-roa (Genileyen Hilik)
Te Kore-para (Kr Hilik)
Te Kore-whiwhia (Kuruyup Solmu Hilik)
Te Kore-rawea (Cokulu Hilik)
Te Kore-te-tamaua (Skca Snrlanan Hilik)
Te Po (Gece)
Te Po-teki (Asl Gece)
Te Po-terea (Srklenen Gece)
Te Po-whawha (nleyen Gece)
Hine-make-moe (Skntl Uykunun Kz)
Te Ata (afak)
Te Au-tu-roa (Sakin Gn)
Te Ao-marama (Parlak Gn)
Whai-tua (Uzay)

Uzayda ekilsiz iki yaratk evrilmiti:
Maku (Nem [Bir erkek])
Mahora-nui-a-rangi (Cennetin Yce Genilii [Bir dii])

Bunlardan:
Rangi-potiki (Gk [Bir erkek])
Papa (Yer [Bir dii])

kt. Pangi-potiki ve Papa tanrlarn ebeveynleriydi.{364}

Levha XIX. Tanrlarn Anas (Meksika).

Levha XX. Tangaora, Tanrlar ve insanlar Yaratyor (Rurutu Adas)

Hiliklerin tesindeki hilikten bitki benzeri, gizemli, dnyay tutan eyler kat kat ald.
Yukardaki dizilerin onuncusu gecedir; onsekizincisi uzay ya da eter, grnr dnyann
erevesi; ondokuzuncusu erkek-dii kartl; yirmincisi grdmz evrendir. Byle bir dizi,
varln gizeminin derinliklerinin tesindeki derinlii dndrr. Dzeyler kahramann dnyay-
kavrayan macerasnda dile getirdii derin dncelere karlk gelir; meditasyonda iednen
zihnin bildii ruhsal katmanlar sralarlar. Ruhun karanlk gecesinin dipsizliini temsil ederler.
{365}

Musevi kabalas yaratl srecini Byk Yzn BEN VARIMndan bir dizi k olarak
sunar. lki silet halinde ban kendisidir ve bundan dokuz grkemli k kar. kanlar
ayrca ters dnm, kavranlmaz bir ykseklie kk salm kozmik bir aacn dallar olarak
da sunulur. Grdmz dnya o aacn ters imgesidir.

M on sekizinci yzyln Hintli Samkhya filozoflarna gre hilik, eter ya da uzay

esine skr. Bundan hava ayrr. Havadan ate, ateten su ve sudan toprak esi gelir.
Her eyle birlikte onu alglayabilmeye yetenekli bir duyu ilevi evrilir: srasyla duyma,
dokunma, grme, tatma ve koklama.{366}

Elendirici bir in miti, kan bu eleri, hilie savrulmu bir kaos topundan dar
kan be muhterem bilge olarak kiiletirir:
 Gk ve yer birbirinden ayrlmadan nce her ey kaos adl byk bir duman topuydu.
O srada be enin ruhu ekillendi ve be ataya geliti. lkine Sar Ata dendi, o topran
efendisiydi. Drdncsne Aa Prens dendi, o aacn efendisiydi. Beincisine Metal Ana
dendi, o metallerin hanmyd.{367}

Sonra bu be atann her biri ktklar ilksel ruhu harekete geirdi, bylece su ve
toprak aa batt; gkler ycelere ykseldi ve toprak derinlere skca tutundu. Ardndan su,
nehir ve gllere topland ve dalar ve dzlkler belirdi. Gkler temizlendi ve yer ayrld; sonra
gne, ay, btn yldzlar, kum, bulutlar, yamur ve i belirdi. Sar Ata topran en saf
gcn canlandrd ve buna suyun ve atein ileri eklendi. Sonra orada imenler ve aalar,
kular ve hayvanlar ve ylan ve bcek soylar ve balklarla kaplumbaalar varoluverdi. Aa
Prens ve Metal Ana ve karanl bir araya getirdi ve bylece, erkek ve kadn olarak insan
rkn yaratt. Bylece zamanla dnya belirdi. ...{368}

 4. Uzay inde - Yaam

Kozmogonik yaylmalarn ilk etkisi dnyann uzay sahnesinin erevelenmesidir;

kincisi ereve iinde yaamn retilmesidir: erkek ve dii ikili biimi altnda kendi kendini
retme iin kutuplaan yaam. Btn sreci, bir gebelik ve doum olarak cinsel terimlerle
belirtmek olasdr. Bu fikir Maorilerin bir baka metafizik soy aacnda harika biimde
verilmitir.

Kavramdan art,
Arttan dnce,
Dnceden anmsama,
Anmsamadan bilin,
Bilinten arzu.
Dnya bereketlendi;
Zayf bir ltyla yayordu,
Geceyi getirdi:
Byk geceyi, uzun geceyi,
En alak geceyi, en yksek geceyi,
Kaln geceyi, hissedilen,
Dokunulan geceyi,
Grnmeyen geceyi,
lmle sonlanan geceyi.
Hilikten meydana gelme,
Hilikten art,
Hilikten bolluk,
Artma gc,
Yaayan soluk.
Bo uzayda yaad ve yaratt zerimizdeki atmosferi.
Yerin stnde yzen atmosfer,
zerimizdeki byk rt, erken afakla yaad,
Ve ay frlayverdi;
zerimizdeki atmosfer, parlayan gkle yaad,
Ve byle gne beliriverdi;

Ay ve gne yukar atlmt, gn ba gzleri gibi:

Sonra Gkler k oldu: taze afak, taze gn,
Gn ortas: gnn gkten alevlenii.
Yukardaki gk Hawaikiyle yaad ve topra yaratt{369}


On dokuzuncu yzyln ortalarnda, Polinezya Anaa adasnn yksek eflerinden biri

olan Paiore, yaratln balangcnn bir resmini izdi. Bu izimin ilk ayrnts iki eyi, Te
Tumu, Temel (bir erkek) ve Te Papa, Katman Kayasn (bir dii) ieren kk bir daireydi.
{370}

Evren, dedi Paiore, Te Tumuyu ve Te Papay ieren bir yumurta gibiydi. Sonunda
yarld ve st ste, alttaki bir katmann stteki iki katman destekledii katman yaratt. En
alt katmanda insan, hayvanlar ve bitkileri yaratan Te Tumu ile Te Papa kald.

ilk insan kolsuz yaratlan Matatayd; doduktan ksa zaman sonra ld, ikinci insan
tek kollu, ama ayaksz doan Aituydu; aabeyi gibi ld. Son olarak, nc insan
Hoateayd (Gk-Uzay) ve kusursuzca biimlenmiti. Bundan sonra Hoatu (Topran
Bereketi) adl bir kadn geldi. Hoateann kars oldu ve onlardan insan rk tredi.

Yerin en alt katman yaratklarla dolunca, insanlar stteki katmann ortasn deldiler,
bylece onun da zerine kabiliyorlard ve aadan bitki ve hayvanlarn alarak oraya da
yerletiler. Sonra nc katman ykselttiler (bylece kinciye bir tavan olacakt) ... ve en
sonunda oraya da yerletiler, bylece insanlarn meskeni oldu.


izim 13. Tuamotuan Yaratl izelgesi: -Aada: Kozmik Yumurta. Yukarda: insanlar Beliriyor ve Evreni
ekillendiriyorlar.

Yerin stnde yine st ste gelecek ekilde yerletirilmi, aa uzanan ve karlkl
ufuklaryla desteklenen, bazs yerinkilere balanm gkler vard; ve insanlar her ey dzene
girinceye dek, ayn ekilde bir g dierinin zerine ekerek almaya devam ettiler.{371}
Paiorenin iziminin ana ksm, insanlar gkleri ykseltmek iin birbirlerinin omuzuna km
dnyay geniletirken gsteriyor. Bu dnyann en alt katmannda, iki ilk ge, Te Tumu ve Te
Papa grnyor. Sollarnda yarattklar bitki ve hayvanlar var. Saa doru, kt biimlenmi
ilk erkek ve ilk baarl kadn ve erkekler gzkmekte. Yukar gkte dnyann tarihindeki eski
bir olay temsil eden drt figrle evrilmi bir ate grnyor: Evrenin yaratl, ktlk
yapmaya baylan Tanguroa, her eyi yok etmek hevesiyle en yce g atee verdiinde
neredeyse son buluyordu. Fakat neyse ki, dnyadan hemen ykselerek alevleri sndren
Tamatua, Ofu ve Rvanula atein yayldn grmt.{372}
Kozmik yumurta imgesi birok mitolojide bilinir; Orfik Yunan, Msr, Fin, Budist ve
Japon mitolojilerinde grlr. Balangta bu dnya sadece varolmayand, diye okuruz
Hindularn bir kutsal kitabnda; Vard, geliti. Yumurtaya dnt. Bir yl boyunca yle durdu.
kiye ayrld. Kabuklardan biri gm, dieri altn oldu. Gm olan yerdir. Altn olan gktr.
D zar dalardr. zar olan ey bulutlar ve sistir. Damarlar imdi nehirlerdir. Sv olan
okyanustur. Ondan doansa grdmz gnetir.{373} Kozmik yumurtann kabuu uzayn
dnya erevesidir, iindeki bereketli tohum gcyse doann tkenmez yaam dinamizmini
rnekler.

Uzay byk bir yaylmayla deil, yeniden girilebilen bir biimle snrszdr. Olan ey,
olmayann sonsuzluunda yzen bir kabuktur. ada bir fizikinin dnyay 1928de nasl
grdn sergileyen bu kesin forml{374} tam olarak mitolojik kozmik yumurta hissini veriyor.
Dahas, ada biyoloji bilimimizin anlatt yaamn evrimi, kozmogonik evrimin ilk
aamalarnn temasdr. Son olarak, fizikilerin bize gneimizin tkenmesi ve tm kozmosun
nihai kyle gelmesi gerektiini syledii dnya ykm,{375} Tangaroann ateinin brakt
yarada ngrlm olarak duruyor: yaratc-yok edicinin dnya ykc etkileri, kozmogonik
evrimin ikinci dnnde her ey sonunda saadetler denizine dnnceye dek zamanla
artacaktr.

Kozmik yumurtann iinden insan biimindeki rktc bir kiiyi pskrtmek zere
patlamas ender deildir. Kabalada sylendii gibi, Kudretli Yaayann soy gcnn
insanbiimci kiilemesidir bu. Laneti lm getiren Kudretli Taaroa, dnyann yaratcs
odur. Tahitiden, bir baka Gney Denizi Adasndan byle duyuyoruz.{376} O yalnzd.
Babas, hatta annesi de yoktu. Taaroa hilikte yaard. Yer de, gk de, deniz de yoktu. Yer
bulamat: zemin yoktu. Taaroa yle dedi o zaman:

Ey yer iin uzay,

Ey gk iin uzay
Aadaki ie yaramaz dnya bulama halinde,
Sryor da sryor hatrlanmaz zamanlardan beri,
Aadaki ie yaramaz dnya, yayl!

Taaroann yz grnd darda. Taaroann kabuu dp yok oldu. Taaroa bakt:
Yer olmutu, deniz olmutu, gk olmutu. Taaroa tanr gibi iine dalm yaad{377}

Bir Msr miti yar tanry dnyay mastrbasyonla yaratrken sergiler.{378} Bir Hindu
miti, onu, yogi meditasyonundayken (onu artarak) i dnyasnn biimleri nne kar ve
sonra etrafnda harika bir tanrlar panteonu olutururken gsteriyor.{379} Hindistandan gelen
bir baka ykde ise, her eyin atas nce erkek ve diiye ayrlyor, sonra cinslerine gre tm
yaratklar ilk kez yaratyor:

Balangta, bu evren yalnzca insan biimindeki Benlikti. evresine bakt ve kimseyi

deil, kendini grd. Sonra, balangta, bard, Ben oyum, diye. Bylece ad geldi, Ben.
Bugn bile, birine seslenildiinde, onun nce O benim deyip sonra izleyen dier ad
bildirmesi bundandr.

Korkuya kapld. nsanlarn yalnz olmaktan korkmas bundandr. yle dnd,

Ama neden korkuyorum ki? Benden baka kimse yok. Korkusu geti bylece. ...

Mutsuzdu. Yalnz olunca insanlarn mutlu olmamas bundandr. Bir e istedi.

Kucaklaan bir erkekle kadn kadar byd. Vcudunu, yani kendini ikiye bld. Buradan kar
ve koca belirdi. ... Bu yzden insan vcudu (insan bir e edinmeden nce) blnm bir
bezelyenin yars gibidir. ... Onunla birleti; bundan insanlar dodu.

Kadn dnd: Beni kendinden kardktan sonra benimle nasl birleebilir? yleyse
saklayaym kendimi. Bir inek oldu; ama erkek de bir boa olup birleti onunla; bir buza
dodu. Kadn ksrak, erkek aygr oldu; kadn eek oldu ve dieri erkek eek olup birleti
onunla; buradan tek trnakl hayvanlar dodu. Biri kei, biri teke; biri koyun, biri ko oldu;
keiler ve koyunlar dodu. Bylece karncalara kadar varolan her eyi iftlere ayrd.

O zaman erkek anlad: Gerekten de ben kendim yaratlm, nk tm dnyay var

kldm. O zamandan beri Yaratl denir ona.{380}
 Bireyin ve evrenin atalarnn kalc temeli bu mitolojilere gre bir ve ayndr; bu mitteki
yar tanrnn Benlik diye arlmasnn nedeni budur. Doulu mistik, derinlere yerleen bu
kalc varl, kendi iinde meditasyona dald zamanki zgn androjen haliyle kefeder.

zerine gk, dnya ve atmosfer Dikilmi olan, ve akl tm yaam soluklaryla Bir tek o Ruh
diye bilinir. teki szler Bouna. O kprdr lmszle.{381}

Bylece bu yaratl mitlerinin en uzak gemii anlatmalarna ramen, ayn zamanda

bireyin u anki kkeni zerine de konutuklar anlalr. Her ruh ve tin, diye okuruz Musevi
Zoharnda, bu dnyaya girmeden nce, tek varlkta kaynam erkek ve kadndan oluur.
Bu dnyaya inince iki para ayrlr ve iki ayr gvdeyi harekete geirir. Evlilik annda, Kutsal
Olan, krler olsun ona, tm ruhlar ve tinleri bilen, onlar eskisi gibi birletirir ve yeniden bir
vcut ve bir ruh olutururlar, sanki kiinin sa ve solu gibi. Bu birleme, yine de insann
uralaryla ve nereye nasl ilerlediiyle ilgilidir. Eer kii safsa ve ynelimi doruysa Tanrya
gre, ruhunun domadan nceki tamamlayc dii parasyla birleir.{382}

Bu kabalac metin, Tekvindeki Adem'in Havvay karma sahnesinin yorumudur.

Benzer bir kavray Platonun leninde de grlr. Cinsel akn bu mistisizmine gre, ak
deneyiminin son aamas ikilik yanlsamasnn altnda aynln yattnn anlalmasdr: her
biri ikisidir. Bu fark edi, bizi evreleyen evrenin -insan, hayvan, bitki, hatta mineral- oklu
bireyselliklerinin altnda aynln bulunduu kefine ynelebilir; ak deneyimi kozmik olur ve
hayali aydnlatan sevgili yaratl aynas gibi byr bu arada. Bu deneyimi bilen erkek ya da
kadn, Schopenhauer'in her yerdeki gzelliin bilimi dedii eye sahiptir. O istediini yiyerek,
arzulad her biime girerek dnyalar arasnda aa yukar gidip gelir ve yle balayan
evrensel birlik arksn syler durur: Ah, harika! Ah, harika! Ah, harika!{383}

 5. Birin Biroa Blnmesi

Kozmogonik evrimin ileri dn Biri oklua evirir. Burada byk bir kriz, bir yark,
yaratlm dnyay aka iki kart varlk dzlemine ayrr. Paiorenin iziminde insanlar aa
karanlklardan kar ve hemen g ykseltmeye abalarlar.{384} Belli bir bamszlkla hareket
ettikleri sylenir. Meclisler kurar, karar verir, tasar yaparlar; dnyay dzenleme iini
stlenirler. Yine de bu sahnelerin ardnda Kprdamayan Kprdatcnn bir kuklac gibi i
grdn biliriz.

Mitolojide Kprdamayan Kprdatcnn, Kudretli Yaayann ilgi oda olduu yerde

evreni ekillendirmek hakknda mucizevi bir kendiliindenlik vardr. eler kendi balarna ya
da Yaratcnn en hafif szyle toplanp harekete geerler; kendini paralara ayran kozmik
yumurtann paralar yerlerine yardmsz gider. Fakat bak as yaayan canllara
odaklanrsa, doann ve uzayn panoramas ilerinde yaayacak olan kiiler asndan
seyredilirse, kozmik sahneyi ani bir dnm glgeler. Dnyann biimleri, yaayan, byyen,
uyumlu bir eyin dzeninde hareket eder gibi grnmez artk, boyun emezler ya da daha
dorusu atalet halinde grnrler. Evrensel sahnenin destekleri yer deitirmeli, hatta ekle
sokulmaldr. Yer, dikenler, srgan otlar karr; insan alnnn teriyle ekmek yer.

ki tr mit kar karmza. Birine gre, yar tanrsal gler kendilerince eylemeye
devam eder; dierine gre, etkinlikten vazgeer, hatta kozmogonik evrimin daha fazla
ilerlemesine kar karlar. Bu sonuncu mit biiminin sunduu glkler, kozmik ebeveynlerin
balangtaki, yaratklar ortaya karan kucaklamasnn uzun karanlna dek uzanr.
Brakalm bu korkun temay bize Maoriler tantsn:

Rangi (Gk), Papann (Toprak Ana) karnna yle sk uzand ki, ocuklar rahimden
kurtulamad. Dengesiz bir durumdaydlar, karanln dnyasnda yryorlard ve yle
grnyorlard: bazs emekleyerek ... bazsnn iki eli havadayd... bazs yan yatm ...
bazs srtst, bazs kamburunu karm, bazsnn ba eik, bazsnn dizleri bkk ...
Hepsi Rangi'yle Papann kucaklamasndayd...

izim 14. Gn ve Yerin Ayrl.

Sonunda Gk ve Yerin dourduu aralksz karanlktan bkm varlklar aralarnda

konutular, Rangiyle Papaya ne yapacamza karar verelim, onlar ldrmek mi iyi, ayrmak
m? O zaman Tu-matauenga, Gk ile Yerin ocuklarnn en fkelisi konutu, yi, ldrelim
onlar.

Sonra Tane-mahuta, ormanlarn ve ilerinde yaayan her eyin ya da aatan

yaplm her eyin babas konutu, Hayr, olmaz. Onlar ayrmak ve gn stmzde
durmasn ve Yerin ayaklarmzn altnda durmasn salamak en iyisi. Gk brakalm yabanc
olsun bize, ama emziren annemiz kadar yakn kalsn bize.

Birka karde tanr umutsuzca gkle yeri ayrmaya alt. Sonunda, grkemli
tasary baaran, ormanlarn ve iinde yaayan ya da aatan yaplm her eyin atas Tane-
mahutann kendisi oldu. Ba skca toprak anasna yerlemiti ve ayaklarn kaldrp babas
gklere dayad ve srtyla bacaklarn byk gle gerdi. imdi Ragi ve Papa ayrlmt ve
lklar ve fke homurtularyla bardlar. Nasl katlediyorsun ebeveynlerini? Bizi ldrmek,
birbirinden ayrmak gibi bir suu neden iliyorsunuz? Ama Tane-mahuta durmad,
bartlarna lklarna aldrmad; ok, ok yukarya iteledi g. ...{385}

Eski Yunanlarn bildii kadaryla, bu yk Hesiodos tarafndan Uranos (Gk Baba) ile
Gaiann (Toprak Ana) ayrlmas eklinde anlatlr. Ona gre, Titan Kronos babasn bir orakla
hadm etti ve yolundan itiverdi.{386} Msr ikonografisinde kozmik iftin durumu tersinedir: gk
anne, baba dnyann canlldr;{387} fakat mitin rnts ayn kalr; ikisi ocuklar olan hava
tanrs Shut tarafndan ayrlr, imge bize yine, ikinci, nc ve drdnc binyl tarihli, Smer
ivi yazs metinlerden gelir. nce ilksel okyanus vard; ilksel okyanus gkle yerin
birlemesinden oluan kozmik da yaratt; An (Gk Baba) ve Ki (Toprak Ana) ise, An Kiden
ayran ve sonra insanl ortaya karmak iin kendisi annesiyle birleen Enlili (Hava Tanrs)
yaratt.{388}

aresiz ocuklarn bu ileri vahi grnyorsa da, zlanda Eddalarnda ve Babil

Yaratl Tabletlerinde karlatmz ebeveyn gcnn toptan yok ediliinin yannda hi
kalrlar. Buradaki son saldr, hiliin yar tanrsal varlnn kt, kara, bulank olarak
kiiletirilmesinde verilir. Artk yaratc kayna, derin uykunun tohum halinin kiilemesini
kk gren parlak gen savalar, hi beklemeksizin onu paralar, didikler, dilimler ve
dnyann yapsna harmanlarlar. Bu bizim btn daha sonraki ejder katletmelerimizin,
kahramann uralarnn asrlar sren tarihinin balangcnn rntsdr.

Edda yksne gre, esneyen aralk{389} kuzeyde sisli bir buz dnyas ve gneyde bir
ate blgesi yarattktan sonra ve gneyden gelen ate kuzeyden gelen buz nehirlerine
ileyince kpkl bir zehir szd dar. Daha sonra bundan, kraya dnen bir iselti
ykseldi. Kra eriyip dald; yaam Ymir adl uyuuk, devasa, erdii, uzun bir figr eklindeki
damlalarla hzland. Dev uyuyordu ve uyurken terliyordu; ayaklarndan birinin dierinden olu
oldu, sol elinin altndaysa bir erkekle kars tohumland.

Kra durmakszn eridi, damlad ve ondan Audumla adl inek belirdi. Gsnden
Ymir'in doymazca itii drt st nehri akyordu. Fakat inek kendi yemei olarak tuzlu buz
kalplarn yalad. Yalad ilk gnn akam, kalplardan bir adamn sa belirdi; ikinci gn bir
adamn ba; nc gn, adamn tm oradayd ve ad Buriydi. Burinin, Ymir'den kan
yaratklarn dev kzlarndan biriyle evlenen Borr adl (annesi belirsiz) bir olu oldu. Kars
Odin, Vili ve Ve l birliini dourdu ve sonra bunlar uykucu Ymirl katlettiler ve gvdeyi
paralara ayrdlar.

Ymir'in etiyle yer biimlendirme

Ve teriyle deniz;
Kemikleriyle kayalklar, sayla aalar,
Ve kafatasyla gk.
Sonra kemiklerinden en tanrlar
nsanoullar iin Migdard yapt;
Ve beyninden, huysuz Bulutlarn hepsi yaratld{390}

Babil versiyonunda kahraman Marduk, gne tanrdr; kurbansa - demon srlerinin
koruduu korkutucu, ejder benzeri,- Tiamat, ilk hiliin kendisinin bir dii kiilemesi: tanrlarn
anas olan, fakat artk dnya iin bir tehlike olan kaostur. Tanr, yay ve atall mzrakla,
sopa ve ala ve bir sava rzgrlar kafilesinin eliinde arabasna yerleir. Toynaklaryla yeri
sarsmaya eitilmi drt at kpk iindedir.

... Fakat Tiamat ban evirmedi,

Kprdamayan dudaklarla isyankr szler sylemedi....
O zaman tanr imei, gl silahn kavrad,
Ve jkelenen Tiamata yle syledi:
Sen bydn, sen kendini fazla methettin,
Ve kalbin bir an evvel savaa atlmak istedi....
Ve atalarm olan tanrlara kar sen kt bir tasar kurdun.
Kuansn yleyse yandalarn, silahlarnz kuann!

Haydi! Sen ve ben, savaalm!

Tiamat bu szleri duyunca,
Kendinden geti sanki, akln yitirdi.
Tiamat vahi, derin lklar att,
Titredi ve batan ayaa sarsld.
Bir efsun mrldand, bysn yapt.
Ve sava tanrlar silahlarna atldlar.

O zaman Tiamat ve tanrlarn vekili Marduk ilerledi;
atmaya geldiler, savaa yaklatlar.
Tanr an frlatp yakalad onu,
Ve ardndaki eytani rzgr yzne pskrtt.
Karnn korkun rzgrlar doldurdu,
Ve cesareti yitti ondan, ve azn alabildiine at.
Tanr atal mzra kapp karnn yard,
ini oydu, kalbini skt.
zerine abanp cann ald;
Gvdesini yere frlatp zerine kt.

Sonra kalan yandalarn da datan Babil tanrs yeryznn anasna dnd:

Ve tanr Tiamatn paralar zerinde durdu,
Ve acmasz sopasyla beynini paralad.
Kan damarlarn datt,
Ve kuzey rzgrnn onu gizli yerlere tamasn salad....
Sonra l gvdesine bakarak dinlendi tanr,
...ve kurnazca bir tasar kurdu.

Onu yass bir balk gibi ikiye ayrd;

Bir yarsn cennete kap rts yapt.

Bir srg koydu, bir beki dikti,
Ve sularnn kmasna izin vermemelerini syledi.
Gkleri at, oralar gzledi,
Ve Derinlere kar Nudimmudun evini kurdu.
Ve Tanr Derinlerin yapsn lt. ...{391}

Marduk bu kahramanca tavrla, yukardaki sular bir tavanla ve aadaki sular bir
tabanla geri itti. Sonra aradaki dnyada insan yaratt.

Mitler, yaratlm dnyadaki elikinin grld gibi olmadn sergilemekten

usanmaz. Katledilmi ve paralanm olsa da Tiamatn ii bitmemiti. Savaa bir baka
adan bakldnda kaos-canavarnn kendi dzenini sarst ve paralarnn uygun yerlere
gittii grlecektir. Marduk ve onun soyundan gelen tm tanrsallar, Tiamatn zndendi. Bu
yaratlm biimler asndan her ey sanki tehlike ve acya karn kudretli bir el tarafndan
yaplm gibiydi. Fakat da yaylan varln merkezinde, et gnll olarak sunulmutu ve onu
paralayan el sonuta kurbann kendi arzusunun bir aracndan baka bir ey deildi.

Bunda mitin temel paradoksu yatmaktadr: ikili odak paradoksu. Kozmogonik evrimin
balangcnda Tanr karmyor ve ayn zamanda Tanr yaratc-koruyucu-yok edicidir,
demek nasl olas olduysa, imdi Birin oa blnd bu can alc dnemete kader
olmakta, ama ayn zamanda oldurulmaktadr. Kaynan bak asndan dnya, varln
iine akan, paralanan, zlen devasa bir biimler armonisidir. Fakat hzla gelip geen
yaratklarn yaadysa korkun bir sava lklar ve ac kakafonisidir. Mitler bu acy
reddetmez (armha gerilme); onun iinde, ardnda, evresinde asl huzuru sergilerler (ge
ykselme).{392}

Bak asnn, asl Nedenin sakinliinden evresel etkenlerin kargaasna kaymas

Cennet Bahesindeki Adem ile Havvann Dnde grlr. Yasak meyveyi yediler ve
ikisinin de gzleri ald.{393} Cennetin saadeti onlara kapand ve dntrc bir peenin te
yanndan grdler yaratlm alan. Bundan sonra engellenemez olan elde edilmesi g olan
olarak yaayacaklard.

 6. Yaratla Dair Halk Hikyeleri

Gelimemi halk mitolojilerinin kken yklerinin basitlii, kozmogonik evrimin

derinlikli biimde yol gsteren mitleriyle kartlk iinde durur.{394} Bunlarda uzayn peesinin
ardndaki gizemleri aydnlatmak iin uzun sreli bir giriim grlmez. Zaman tesiliin bo
duvarnn iinden biimler dnyasn ekillendirmek zere glgemsi yaratc bir figr geip
girer. Gn, kalclnda, akkanlnda ve evreleyen gcnde d gibidir. Zemin daha
sertlememitir; gelecekteki insanlar iin onu yaanacak hale getirmek zere yaplacak ok
ey vardr.

Montanal Karaayaklar, Yal Adam geziniyordu, derler: insanlar yapyor ve olaylara

dzen veriyordu. Gneyden geldi, kuzeye gidiyordu, geerken hayvanlar ve kular
yapyordu. Dalar, ayrlklar, tahtalk aalar ve allklar yapt nce. Bylece gitti kuzeye
doru; giderken bir eyler yapt, oraya buraya nehirler, stlerine elaleler koydu, yerin orasna
burasna krmz boyalar brakt - dnyay imdiki haline getirdi. St Nehrini (Teton) yapt ve
geti onu, sonra yorulunca bir tepeye kt, dinlenmeye yatt. Yere srtst uzanm, kollar
ak yatarken kendini talarla yere izdi- gvdesini, ban, kollarn, ellerini, her eyinin
eklini. Bugn oradaki kayalarda grlmektedir bu. Dinlendikten sonra, kuzeye devam etti ve
tkezleyip dizleri stne dt. O zaman dedi ki, Senin zerine dmek kt bir ey; o
yzden orada iki geni tepe kard ve onlara Dizler dedi ve biz de yle deriz. Daha da
kuzeye gitti ve tad kayalarn bir ksmyla Tatl Ot Tepelerini yapt...
Bir gn Yal Adam bir kadnla bir ocuk yapmaya karar verdi; ikisini de -kadnla
ocuu, olunu- kilden biimlendirdi. Kili insan ekline soktuktan sonra, kile insan olmalsnz
dedi ve zerini rtp brakt, gitti. Ertesi sabah geri gelip rty kaldrd ve kil ekillerin biraz
deitiini grd. kinci sabah biraz daha, nc sabah biraz daha deiim vard. Drdnc
sabah geldi, rty kaldrd, imgelere bakt ve onlara kalkp yrmelerini syledi; yle yaptlar.
Yapclaryla birlikte nehre yrdler ve o, onlara adnn Napi, Yal Adam olduunu syledi.

izim 15. Khnemu Friavunun Olunu mleki arknda ekillendiriyor. Bu Arada Thoth Onun Yaam Sresini
iaretliyor.


Nehir kenarnda dururlarken, kadn ona sordu, Nasl olacak? Hep yaayacak myz,
sonu olmayacak m? O yle dedi: Hi dnmemitim. Karar vermek gerek. Bu bufalo
parasn alp nehre atacam. Eer yzerse, insanlar lnce drt gn iinde yeniden
canlanacaklar; yalnz drt gn lecekler. Ama eer batarsa, bir sonlar olacak. Bufalo
parasn nehre att ve para yzd. Kadn dnp bir ta alarak yle dedi: Hayr, bu ta
nehre atacam; yzerse hep yaarz, batarsa insanlarn lmeleri, birbirleri iin hep zgn
olmalar gerekir. Kadn ta suya att, ta batt. te, dedi Yal Adam, sen setin. Bir
sonlar olacak. {395}
Dnyann dzenlenii, insann yaratl ve lm hakkndaki karar ilkel yaratc
yklerinin tipik temalardr. Bu yklere ne denli ya da ne anlamda inanldn bilmek gtr.
Mitolojik tarz dolayl bir gnderme kadar dolaysz olmayan bir eydir: sanki Yal Adam yle
ve yle yapm gibidir. Derlemelerde kken ykleri snfnda yer alan yklerin ou
kesinlikle bir yaratl kitabndan ok, sevilen peri masallar olarak grlyordu. Bu trden
elenceli mitolojikletirme yksek ya da alak tm uygarlklarda yaygndr. Ortaya kan
imgelere halkn sradan yeleri gereksiz bir ciddiyetle bakabilir, fakat aslnda bir retiyi ya da
yerel miti temsil ettikleri sylenemez. Szgelimi bizlere en iyi kozmogonilerden bazsn
sunan Maorilerin, ilksel denize bir kuun drd yumurtayla ilgili bir ykleri vardr;
yumurta patlam ve bir erkek, bir kadn, olan, kz, domuz, kpek ve bir de kano km
dar. Hepsi kanoya binmi ve Yeni Zelandaya krek ekmiler.{396} Bu aka bir kozmik
yumurta hicvidir. Dier yandan, Kamatkallar tam bir ciddiyetle Tanrnn balangta
cennette yaadn, ama sonra dnyaya indiini sylerler. Kar ayakkablaryla gezerken,
ayaklarnn altnda ince ve esnek buz gibi bir yer belirmi. Toprak o zamandan beri
przlym.{397} Ya da yine, Orta Asya Krgzlarna gre iri bir kz gden iki ilk insan uzun
sre susuz kalm, onlar susuzluktan lmek zereyken, hayvan topra boynuzlaryla deerek
onlara su bulmu. Krgzlarn lkesindeki gller byle km.{398}
Srekli olarak iyi niyetli yaratcya kart alan bir palyao figr, peenin bu
yanndaki varoluun zorluk ve hastalklarnn dkm olarak, mitlerde ve halk hikyelerinde
olduka sk grlr. Yeni Britanyann Malinezyallar orada ilk olan adl, yere iki erkek ekli
izen, kendi derisini yarp kanyla izimleri slatan tuhaf bir yaratktan sz ederler. ki geni
yaprak kopard ve bir sre sonra iki erkek olan ekilleri rtt. Adlar To Kabinana ve To
Karuwdu.
To Kabinana yalnz bana gidip ak sar yemileri olan bir hindistancevizi aacna
trmand, hamlarndan iki tane kopard ve onlar yere att; krlp iki gzel kadn oldular. To
Karuw kadnlardan holand ve kardeinin onlara nasl rastladn sordu. Hindistancevizi
aacna trman, dedi To Kabinana, iki ham yemi kopar, yere at onlar. Ama To Karuw
yemileri ular yere doru att ve kan kadnlarn irkin dz burunlar vard.{399}
Bir gn To Kabinana tahtadan bir Tum-balk oydu ve sonsuza dek yaayan bir balk
olsun diye okyanusa brakt. Bu Tum-balk, Malivaran-balklar, To Kabinanann kolayca
toplad kyya kadar ekti. To Karuw Tum-balka hayran kald ve bir tane yapmak istedi,
fakat nasl yapacan renince, onun yerine bir kpekbal oydu. Kpekbal balklarn
hepsini kyya srmek yerine yedi. To Karuw alayarak kardeine gitti: Keke yapmasaydm
o bal; yiyip duruyor tekileri. Ne tr balk o? diye sordu. Bir kpek bal yaptm
Acayip birisin gerekten, dedi kardei, yle bir ey yaptn ki, lml ocuklarmz sknt
ekecek. Senin baln tekileri, hatta insanlar da yiyecek.{400}
Bu budalaln ardnda, dnyann ikili etkenlerinin, iyi ve ktnn erevesi iinde bir
nedenin (kendini kesen tuhaf yaratk) ortaya ktn grmek olasdr. yk, grnd
kadar naif deildir.{401} Dahas, kpekbalnn platonik arketipinin metafizik n-varoluu son
diyalogun garip mantnda belirir. Bu her mitte ikin olan bir kavraytr. Muhalifin, ktln
temsilcisinin, soytar rolnde belirmesi de evrenseldir. eytanlar -ehvetli kaln kafallar da,
keskin, zeki hilekrlar da- hep soytardrlar. Uzay ve zaman dnyasnda zafere ulasalar bile,
hem onlar hem de yaptklar bak as aknla kaydnda kolayca kaybolur. Onlar
glgeyle maddeyi kartranlardr: glge dnyasnn kanlmaz kusurlarn simgelerler ve biz
bu ynde kaldka pee kaldrlamaz.
Sibiryal Kara Tatarlar yar tanr Pagonann ilk insanlar biimlendirirken, onlara yaam
veren bir ruh veremediini grdn sylerler. Bu durumda cennete gidip ruhlar Yce Tanr
Kudaiden istemesi gerekti; bu arada yapt figrleri korumas iin yanlarna plak bir kpek
brakmt. O gittiinde Erlik, eytan, geldi. Erlik kpee dedi ki: Senin tyn yok. Bu ruhsuz
insanlar bana verirsen sana altn tyler veririm. Vaat kpei mutlu etti ve koruduu insanlar
ayartcya verdi. Erlik onlar salyasyla kirletti, ama Tanr'nn onlara yaam vermek zere
yaklatn grnce kat. Tanr olup biteni grd, o yzden insan vcutlarnn iini dna
kard. Bu yzden barsaklarmzda pislik ve salya var.{402}
Halk mitolojileri yaratl yksn ancak akn davurumlarn uzamsal biimlere
dald yerde ele alr. Yine de, insan durumunu deerlendirmelerinin herhangi bir zsel
noktasnda byk mitolojilerden bir farkllk gstermezler. Simgesel kiilikleri, nem asndan
-bazen kiisel zellik ve grev asndan da- yksek ikonografilerde - kilere karlk gelir ve
iinde hareket ettikleri mucize dnyas tam da daha byk vahiylerin dnyasdr: derin uykuyla
uyanm olan bilin arasndaki dnya ve a, Birin biroa dald ve biroun Birde
topland alan.

 BLM II - BAKREDEN DOUM

1. Evren Ana

Babann dnya yaratan tini, dntrc bir arac, dnyann annesi araclyla
dnyevi deneyimin okkatllna geer. Anne, Tekvinin ikinci dizesinde, Tanrnn ruhu sularn
yznde kprdad, diye okuduumuz yerde ad geen ilksel enin kiilemesidir. Hindu
mitinde, o, Benliin tm yaratklar dourmasn salayan figrdr. Daha soyut anlalrsa,
dnyay snrlayan erevedir: uzay, zaman ve nedensellik - kozmik yumurtann kabuu.
Daha da soyut olarak, Kendini Dnmeye Dalan Mutlak yarat eylemine srkleyen
ekiciliktir.

Yaratln babaya zg yanndan ok anneye zg yann vurgulayan mitolojilerde, bu

ilk dii balangta, baka yerde erkeklere ayrlm rolleri oynayarak dnya sahnesini doldurur.
Ve bakiredir, nk ei, Grnmeyen Bilinmeyendir.

Bu figrn tuhaf bir sunumu Finlerin mitolojisinde bulunmaktadr. Kalevalann{403} I.

Rnnde, havann bakire kznn gkteki evinden ilk denize nasl indii ve orada, sonsuz
sularda yzyllarca nasl yzd anlatlr.


izim 16. Nut (Gk) Gnei Douruyor;
Inlar Ufuktaki Hathor'un zerine Dyor (Ak ve Yaam).


.. derken bir yel koptu da geldi, yaman bir frtna doudan deniz kpn rterek
koskoca dalgalar kaldrd.

Sallayarak gen kz bu yel, rgalayarak dalga bakireyi sularn o gce srtnda,

kpkl dalgalar stnde yel gsne bereket verdi, dalga gebe kld karnn.{404}

Yedi yzyl boyunca, Su Ana, rahmindeki douramad ocukla yzd. En yce tanr
Ukkoya dua etti ve o da ona dizinde yuvalanmas iin bir amurcun kuu gnderdi.
amurcunun yumurtalar dizden dp krld; paralar yeri, g, gne, ay ve bulutlar
oluturdu. O zaman Su Anann kendisi, yzmeyi srdrerek, Dnyay ekillendirenin iini
yapmaya koyuldu.

Dokuzuncu yla geldi mi, onuncu bahara basnca{405} kard sulardan ban, kaldrd
alnn denizden, yaratmaya verdi kendini ve dnyay biimlemeye denizlerin parlak srtnda,
sonsuz dalgalarn gsnde.

Elini her srd yerde burunlar yaratverdi o, ayann durduu yerde balklara
kovuklar at, gvdesinin her bkld yerde byk ukurlar oydu.

Bryle srnd topraa kylar biimleyerek, ayayla vurdu topraa batklara

kovuklar ap, alnyla dokundu topraa derin koylar yaratarak yerde.

Uzaklat enginden yana, aklara varnca durdu, biimlendirdi kylar, koydu su altna
kayalar batp gidecek gemilere, lp gidecek tayfalara.{406}

Fakat bebek, duygusal bir orta yaa doru byyerek onun vcudunda kald:
Berk ve koca Vinminen anasnn karnnda kald otuz yaza yakn bir sre ve ayn
sayda k boyu durgun denizler ortasnda sis rtl sulan stnde.

Uzun uzun dnd sonra: Nice varolmak bilmem ki bu kapkara temizlik ire, dapdarack
barnak ire, ay ldamayan yerde bu, gne parldamayan yerde?

Dile gelip konutu sonra, syledii eyler de unlar: Ay ve Gne, kurtarn beni, Byk Ay,
yol gster bana bilinmez kaplardan te, garip duvarlardan dar, bu kk barnaktan te, ilet
bu yolcuyu topraa, insanolu solusun gn gkyznde aya bakmaya, tapnmaya kzgn
gnee, esenleyip Byk Ayy yldzlar irdelemeye!

Ne ay geldi yardm etmeye, kurtarmaya ne gne geldi; iine bun verdi varolma, yaamaktan
sknt duydu; at kapsn zindann, vurup ona adsz parmakla, oynatt kemikten srgy
parmayla sol ayann; geip el stnde eii at diz stnde geiti, baaa dt sulara
deniz ire kollar ayrk; dalgalara bir ba oldu, yksek dalgalara av oldu.{407}

Daha doarken kahraman olan Vinminenin, kyya varmadan nce anne rahminin
ikinci bir denemesini, yani gl kozmik okyanusu amas gerekiyordu. Artk korunmaszd ve
doann temelde kyc olan glerinin erginlemesinden gemeliydi. Daha nceden olduka iyi
bildii eyi, imdi su ve rzgr dzeyinde yaamak zorundayd.

Orda kald be yl boyunca,
alkaland be yl, alt yl, geti yedi,
geti sekiz yl,
sonra yanat bir kyya,
adsz bir burunun stne,
yeilliksiz toprak stne,

ve dizleri zre dineldi,
abalad iki koluyla,
aya bakmak iin dineldi,
tapnmaya altn gnee,
dalmak iin Byk Ayya,
yldzlar irdelemeye.

Byle dodu Vinminen,
o sonrasz ozan grnd,
olu bir tanrsal anann,
Ilmatar bakiresinden doma{408}

 2. Kader A

Evrensel tanra, erkeklere birok grnle grnr; nk yaratln etkisi,

yaratlan dnya asndan yaandnda ok biimli, karmak ve karlkl olarak eliik bir
trdendir. Yaamn anas ayn zamanda lmn de anasdr; irkin alk ve hastalk
demonlarnn maskesini tar.

Smer-Babil gksel mitolojisi, kozmik diinin zelliklerini Vens gezegeninin

aamalaryla tanmlamt. Sabah yldz gibi bakireydi o, akam yldz gibi srtk, gece
gnn hanm olarak ayn kars; ve gnein yalmyla yok olduunda cehennem cadsyd.
Mezopotamya etkisinin artt yerde, tanrann zellikleri bu deiken yldzn yla
aydnlanyordu.

Gneydou Afrikadan, Gney Rodezyal Wahungwe Makoni kabilesinden derlenen bir

mit, Vens-annenin niteliklerini kozmogonik evrimin ilk aamalaryla e dzende sergiliyor.
Burada ilk insan aydr; sabah yldz ilk kars, akam yldz ikinci. Vinminenin rahimden
kendi eylemiyle kmas gibi, bu Ay Adam da hilik sularndan kar. O ve karlar dnyadaki
yaratklarn ebeveynleridir. yk yle ulamtr bize:

Maori (Tanr) ilk insan yapt ve onu Mwuetsi (ay) diye ard. Onu bir Dsivoann
(gl) dibine koydu ve ona ngona yayla dolu bir ngona boynuzu verdi.{409} Mwuetsi Dsivoada
yaad.
Mwuetsi Maoriye dedi ki: Ben yeryzne gitmek istiyorum. Maori: Onu mahvedersin.
Mvvuetsi: Hi de deil, yeryzne gitmek istiyorum. Maori: Git bakalm yeryzne. Mwuetsi
Dviosadan yeryzne kt.
Yeryz souk ve botu. Hi imen yoktu, allk, aa yoktu. Hayvanlar yoktu.
Mvvuetsi alad ve Maori'ye dedi ki: Nasl yaarm burada. Maori: Uyarmtm seni.
Sonunda lecein bir yola ktn. Yine de, sana senin trnden birini vereceim. Maori
Mwuetsiye, Massassi, sabah yldz adl bir bakire verdi. Maori yle dedi: Massassi iki yl
karn olacak. Maori Massassiye bir ate yapc verdi.
Akamleyin Mvvuetsi Massassiyle bir maaraya girdi. Massassi: Yardm et bana.
Ate yapacaz. Ben chimandra (al rp) toplayacam ve sen de rusikay (ate yapcnn
dnen paras) dndreceksin. Massassi al rp toplad. Mwuetsi rusikay evirdi. Ate
yakldnda Mwuetsi bir yanna oturdu, Massassi te yanna. Aralarnda ate yanyordu.
Mwuetsi kendi kendine dnd, Maori bana bu bakireyi niye verdi? Ne yapacam
bu Massassi denen bakireyle? Gece olunca Mvvuetsi ngona boynuzunu ald. aret
parman bir damla ngona yayla slatt. Mvvuetsi yle dedi, Ndini chaambuka mhiri ne
mhirir (Atein zerinden atlayacam).{410} Mwuetsi atein zerinden atlad.
Mwuetsi bakire Massassiye yaklat. Mwuetsi parmandaki yala Massassinin
vcuduna dokundu. Sonra Mwuetsi yatana dnp uyudu.

Mwuetsi sabah uyandnda Massassiye dnp bakt. Mwuetsi Massassinin

vcudunun itiini grd. Gn aarrken Massassi dourmaya balad. Massassi otlar
dourdu. Massassi allklar dourdu. Massassi aalar dourdu. Massassi dourmay
yeryz otlar, allklar ve aalarla kaplanncaya dek brakmad.

Aalar byd. Tepeleri ge eriinceye dek bydler. Aalarn tepeleri ge

eriince yamur balad.

Mvvuetsi ve Massassi bolluk iinde yayordu. Meyveleri ve budaylar vard.

Mwuetsi bir ev ina etti. Mwuetsi demir bir krek yapt. Mwuetsi bir apa yapt ve msr ekti.
Massassi balk tuzaklar rd ve balk yakalad. Massassi odun ve su getirdi. Massassi piirdi.
Bylece Mwuetsi ve Massassi iki yl yaad.

ki yl sonra Maori Massassiye, Sre doldu. dedi. Maori Massassiyi yeryznden

alp onu Dsivoaya geri koydu. Mwuetsi feryat etti. Feryat etti ve alad ve Maoriye dedi ki:
Massassi olmadan ne yapacam? Kim odun ve su getirecek bana? Kim benim iin
piirecek? Sekiz gn alad Mwuetsi.

Sekiz gn alad Mwuetsi. Sonunda Maori yle dedi: lme doru gittiini
sylemitim. Ama sana bir kadn daha vereceim. Sana akam yldz, Morongoyu
vereceim. Morongo seninle iki yl kalacak. Sonra onu geri alacam. Maori Mwuetsiye
Morongoyu verdi.

Morongo kulbedeki Mwuetsiye geldi. Akam Mwuetsi atein yanndaki yerine

yatmak istedi. Morongo, Yatma orada. Gel benimle yat. dedi. Mwuetsi Morongonun yanna
yatt. Mwuetsi ngona boynuzunu ald, iaret parmana biraz ya srd. Ama Morongo dedi
ki: Byle yapma. Ben Massassi gibi deilim. imdi kendi belini ngona yayla svazla. Benim
belimi de ngona yayla svazla. Mvvuetsi syleneni yapt. Morongo, imdi benimle birle,
dedi. Mvvuetsi Morongoyla birleti. Mwuetsi uyudu.

Sabahleyin Mvvuetsi uyand. Morongoya baknca vcudunun itiini grd. Gn

aarrken Morongo dourmaya balad. lk gn Morongo tavuklar, koyunlar, keileri
dourdu.
kinci gece Mvvuetsi yine Morongoyla uyudu. O da ertesi sabah antilop ve sr
dourdu.
nc gece Mvvuetsi yine Morongoyla uyudu. Ertesi sabah Morongo nce erkek
sonra kz ocuklar dourmaya balad. Sabah doan erkek ocuklar gece kerken
yetimilerdi.
Drdnc gece Mwuetsi Morongoyla uyumak istedi yine. Fakat bir gk grlts
geldi ve Maori konutu: Tamamdr. Kendi lmn aryorsun. Mwuetsi korkmutu. Gk
grlts geti. Sonra Morongo Mwuetsiye yle dedi: Bir kap yapp kulbenin giriine koy.
O zaman Maori ne yaptmz gremez. O zaman uyursun benimle. Mwuetsi bir kap yapt.
Onunla kulbenin giriini kapatt. Sonra Morongoyla uyudu. Mwuetsi uyudu.
Sabaha doru Mvvuetsi uyand. Mvvuetsi Morongonun vcudunun itiini grd.
Gn aarrken Morongo dourmaya balad. Morongo aslanlar, leoparlar, ylanlar ve
akrepleri dourdu. Maori bunu grd. Maori Mwuetsiye yle dedi: Seni uyarmtm.
Beinci gece Mwuetsi Morongoyla uyumak istedi. Ama Morongo yle dedi: Bak,
kzlarn byd. Kzlarnla birle. Mwuetsi kzlarna bakt. Gzel ve yetimi olduklarn
grd. Onlarla uyudu. ocuklar dourdular. Sabah doan ocuklar akama bymt. Ve
bylece Mwuetsi byk bir halkn Mambosu (kral) oldu.
Fakat Morongo ylanla uyudu. Morongo artk dourmaz oldu. Ylanla yaad. Bir gn
Mwuetsi Morongoya dnp onunla uyumak istedi. Morongo, Brak beni, dedi. Mwuetsi,
Ama istiyorum, dedi. Morongoyla yatt. Morongonun yatann altnda ylan yatyordu.
Ylan Mwuetsiyi srd. Mwuetsi hastaland.
Ylan Mwuetsiyi srdktan sonra, Mwuetsi hastaland. Ertesi gn yamur yamad.
Bitkiler soldu. Nehirler, gller kurudu. Hayvanlar ld. nsanlar lmeye balad. ok insan
ld. Mwuetsinin ocuklar sordu: Ne yapabiliriz? Mwuetsinin ocuklar yle dedi:
Hakataya (kutsal zar) danacaz. ocuklar hakataya dantlar. Hakata yle dedi:
Mambo Mwuetsi hasta ve bitkin. Mwuetsiyi Dsivoaya geri gnderin.
Bylece Mwuetsinin ocuklar Mwuetsiyi boup gmdler. Morongoyu Mwuetsiyle
birlikte gmdler. Sonra bir baka adam Mambo olarak setiler. Morongo da, Mwuetsinin
Zimbabwesinde iki yl yaad.{411}
Bu yaratl ncesi aamadan her birinin dnyann geliiminde bir a temsil ettii
bellidir. Gelimenin rnts nceden biliniyordu, sanki daha nceden gzlenmi bir ey gibi;
bu Ycelerin Ycesinin uyarsyla vurgulanr. Fakat Ay Adam, Kudretli Yaayan, kaderinin
gereklemesinden kamamaz. Gln dibindeki konuma ebediyet ve zamann diyalogu,
Hzlnn Syleisidir: Olmak ya da Olmamak. Bastrlamaz arzu yol yordam renir:
hareket balar.
Ay Adam'n karlar ve kzlar kaderinin kiiletirmeleri ve tortulardr. Ay Adamn
dnya yaratc arzusunun evrimiyle birlikte tanra annenin erdem ve zellikleri dnmden
geti. Gl rahimden domalarnn ardndan, ilk iki e ninsan, stinsand. Fakat
kozmogonik evrim ilerledike ve byme hareketi ilkselden insani ve tarihsel biimlerine
getike, kozmik doumlarn hanmlar ekildi ve alan erkeklerin kadnlarna kald. Bylece
topluluunun merkezinde yer alan eski yar tanrsal efendi, metafizik bir anakronizm oldu.
Sonunda sadece insan olandan bktnda ve bolluunun eine zlem duyduunda, dnya,
eyleminin ekimi altnda bir an fenalat, ama sonra kendini serbest brakp zgrce akt:
Etkenlik ocuklar topluluuna geti. Simgesel, d arlkl ebeveyn figrleri balangtaki
hilie gmld. Donatlm dnyada yalnzca insan kald. evrim devam etti.

 3. Kurtarlma Rahmi

Artk sorun insan yaamnn dnyasdr. Tanrsal vahyin att zara ilikin olarak
krallarn pratik yarglarnn ve rahiplerin tavsiyelerinin rehberliinde,{412} bilin alan yle eliir
ki insanlk komedisinin kaln izgileri yanl anlalmalar kargaasnda kaybolur gider. nsann
bak alar, yalnzca varoluun yanstan, eimli yzeylerini kavrayacak ekilde dzleir.
Derinliklere dal son bulur. nsan acsnn asl biimi grnmez olur. Toplum yanlgya ve
felakete der. Kk Ego Benliin yarg koltuunu devralmtr.

Bu mitte srekli yinelenen bir tema, peygamberlerin seslerindeki tandk bir lktr.
arpk bir vcutlar ve ruhlar dnyasndaki insanlar, yeniden doan imgenin izgilerini temsil
edecek bir para kiilik arar. Bu miti kendi geleneimizden bilmekteyiz. Her yerde, deiik
grnmlerle belirir. Herod figr (yanl davranan, inat egonun ar simgesi) insanl
ruhsal alalma kaynana getirince, evrimin oklt gleri kendiliinden harekete geer.
Sradan bir kyde, kendini kuann bilinen hatalarndan uzak tutacak bir gen kz doar:
erkekler kalabalnda rzgrn gelini olan kozmik kadnn bir minyatr. lksel hilik kadar
ekilmemi duran rahmi, hilii dlleyen ilk gc arr kendine heyecanla.
imdi bir gn, Meryem emenin banda testisini doldurmak iin dururken, Tanrnn
melei grnerek, krler olsun sana Meryem, nk rahminde Tanr iin bir yer
hazrlamsn sen. Bekle, gn gelecek ve iine yerleecek, ve senin araclnla
dnyada parlayacak, dedi.{413}
yk her yerde anlatlr; ve ana hatlarn tekdzelii yle arpc biimde belirir ki, ilk
Hristiyan misyonerler ellerini attklar her yerde eytann kendisinin retilerini alay konusu
yaptn dnmeye balamlard. Fray Pedro Simn, Noticias historiales de las conquistes
de Tierra Firme en las Indias Occidentales (Cuenca, 1627) adl kitabnda, Gney Amerika,
Kolombiyadaki Tunja ve Sogamozzo halklar arasnda almalara baladktan sonra,
yrenin eytan aykr retiler getirmeye balad. Ve baka eylerin yansra,
Bedenlenmeyle ilgili anlattklarm, onun daha gereklemediini; ama u sralarda Gnein
Guacheta kyndeki bir bakirenin rahminde, kzn bakire kalp gnein nlar araclyla onu
iine almasn salayarak ete brneceini syleyerek arptmaya alyor. Bu sylentiler
btn blgeye yayld. Ve yle oldu ki ad geen kyn ba adamnn iki bakire kz vard, ve
her biri de mucizenin onda gereklemesini istiyordu. Bunlar babalarnn barnandan her
sabah gndoumuyla birlikte kyor ve kyn evresindeki, gndoumu ynndeki
tepelerden birine giderek gnein ilk nlar zerlerine gelecek ekilde uzanyorlard. Bu byle
gnlerce srd, (yarglar anlalmaz olan) tanrnn izniyle bu eytann varln kabul edersek
iler onun tasarlad gibi gitti, bu yolla kzlardan biri sylenene gre gneten gebe kald.
Dokuz ay geti ve dnyaya byk ve deerli bir hacuata, onlarn dilinde zmrt getirdi. Kadn
bunu ald ve beze sararak gslerinin arasna yerletirdi, birka gn orada tuttu ve sonunda
o ey canl bir yarata dnt: hepsi de eytann iiydi. ocua Goranchacho ad verildi ve
yirmi drt yana gelinceye dek ba adamn, bykbabasnn evinde yetitirildi. diye bildiriyor.
Olan daha sonra grkemli bir trenle bakente gtrlm ve getii blgelerde Gnein
Olu olarak onuruna kutlamalar yaplm.{414}
Hindu mitolojisi, ok iddetli heveslerini denemek zere yksek tepelere ekilen da
kral Himalayann kz bakire Parvatiden sz eder. Taraka adl bir tiran-dev dnyann
efendiliine heveslenmiti ve kehanete gre ancak Yce Tanr ivann bir olu onu
devirebilirdi. iva ise yogann rnek tanrsyd - souk, yalnz, meditasyona ekilmi. ivann
bir ocuk edinmesi olanakszd.

Parvati meditasyondaki ivayla karlaarak dnyann durumunu deitirmeye karar

verdi. Mesafeli, yalnz, ruhuna ekilmi bir halde parlayan gnein altnda, drt ynn her
birine fazladan drt byk ate ekleyerek rlplak durdu. Gzel vcudu krlgan bir kemik
ynna dnd, teni keeleti ve sertleti. Salar karp vahi bir halde dikeldi. Yumuak
slak gzleri yand.

Bir gn gen bir Brahman geldi ve bu kadar gzel birinin kendine neden byle ikence
ettiini sordu.

Benim arzum, dedi o, ivadr, En Yce Hedef. iva bir yalnzlk ve sarslmaz
younlama tanrsdr. Bu yzden ben onu denge durumundan karmak ve benimle aka
ekmek iin kendime bu eziyetleri yapyorum.

iva, dedi gen, bir ykm tanrsdr. iva Dnya Yok edendir. ivann elencesi
ceset kokular arasnda mezarlklarda meditasyon yapmaktr; orada lmn rmesini
seyreder ve bu ykc kalbine uygundur. ivann boynundaki ss canl ylanlardr. iva bir
fakirdir stelik ve doumu hakknda kimse bir ey bilmez.

Bakire yle dedi: O senin gibi bir akln tesindedir. Bir fakirdir, fakat bolluk
emesidir; rktcdr, fakat grkem kaynadr; ylan ssler de, mcevher ssler de takp
karabilir arzusunca. Neden doacakt ki, yaratlmamn yaratcsyken! iva benim
akmdr.

O zaman gen klndan syrld - ivayd.{415}

 4. Bakire Annelie Dair Halk Hikyeleri

Buddha, annesinin rahmine gkten st beyaz bir fil eklinde indi. Aztekli Coatlicue,
Ylanlarla rlm Etekli Kadna bir ty yuma biimindeki bir tanr yaklamt. Ovidius'un
Bakalamlarnn sayfalar eitli klklar iindeki tanrlarn kandrd nymphalarla kaynar:
bir boa, bir kuu, bir altn yamuru olan Zeus. Yanllkla yutulan bir yaprak, bir yemi, hatta
bir nefes bile hazr olan rahmi dllemek iin yeterli olabilir. Yaratc g her yerdedir. Ve
zamann kaprisine ya da yazgsna gre, bir kurtarc kahraman ya da dnya yokeden demon
olarak ortaya kabilir - bunu kimse bilemez.

Bakire doum imgeleri mitte olduu gibi halk hikyelerinde de bulunur. Tek bir rnek
yetecektir: Tongada yakkl adam, Sinilau zerine anlatlan kk bir dizi hikye arasndan
tuhaf bir halk hikyesi. Bu hikye yalnzca ar samalndan dolay deil, bilind hicviyle
kahramann olaan yaamnn balca motiflerinin her birini aka iermesinden dolay da
zellikle ilgintir: bakire doum, babay aray, zorlu snav, babann gnln alma, bakire
annenin iddiasnn kabul edilmesi ve ta giyme ve son olarak, sahtekrlar yanarken gerek
oullarn gksel zaferi.

Bir zamanlar bir adamla kars vard ve kadn hamileydi. ocuun zaman gelince
kadn kocasn arp dourabilmek iin kendisini kaldrmasn istedi. Fakat bir midye
dourdu ve kocas onu fkeyle frlatverdi. Kadn yine de midyeyi almas ve Sinilaunun
ykanma yerine brakmas iin kandrd onu. Sinilau ykanmaya geldi ve ykanmak iin
kulland hindistancevizi kabuunu brakt. Midye yzp kabuu emdi ve hamile kald.

Bir gn kadn, midyenin annesi midyenin ona doru geldiini grd. fkeyle neden
geldiini sordu, fakat yumuaka kzacak zaman olmadn syledi ve dourabilecei bir yer
ayarlamasn istedi. Bir perde gerildi ve midye iri ho bir olan dourdu. Sonra havuzuna geri
yuvarland ve kadn, Sandal Aacnn Altna Giren Fatai adn verdikleri ocua bakt. Zaman
geti ve midyenin yine ocuu oldu ve yuvarlanarak yine eve geldi dourmak iin. Olaylar
yinelendi ve midye yine, Fataide Rastgele Sarmalanm Mrytle adl sevimli bir olan dourdu.
O da baklsn diye kadnla kocasna brakld.

ki ocuk byyp erkek olunca kadn Sinilaunun bir len vereceini duydu ve
torunlarnn da orada olmas gerektiini dnd. Genleri ard, onlar hazrlad ve
gidecekleri lenin sahibinin babalar olduunu syledi. Genler len yerine gelince insanlar
onlardan gzlerini alamadlar. Onlara bakakalmam bir tek kadn yoktu. Geerlerken bir
kadn topluluu dnp bakmalarn syledi, fakat iki gen bunu reddetti ve kava iilen yere
gelinceye dek yrdler. Orada kava verildi onlara.
 Fakat leninin bozulmasndan holanmayan Sinilau, iki kse getirilmesini syledi.
Sonra adamlarna genlerden birini tutup kesmesini emretti. Bambu bak genci kesmek
zere keskinletirildi, fakat ucu vcuduna yerletirilince kayp geiverdi ve bard delikanl:

Bak yerletirildi ve kayyor,

Sen otur da bize bak,
Sana benziyor muyuz benzemiyor muyuz-

O zaman Sinilau gencin ne dediini sordu ve onlar dizeleri ona yinelediler. Sinilau iki
gencin getirilmesini istedi ve babalarnn kim olduunu sordu. Onun babalar olduunu
sylediler. Sinilau yeni bulduu oullarn ptkten sonra onlara gidip annelerini getirmelerini
syledi. Onlar da havuza gidip midyeyi aldlar ve onu ikiye yarp, iinde Nehirde-Evinde-
Saylan-Hina adl sevimli bir kadn bulan bykannelerine getirdiler.

Sonra Sinilauya dndler. Genlerin her biri taufohua denen trden, saakl bir hasr
giyiyordu; fakat annelerinin zerinde tuoua denen ok iyi hasrlardan biri vard. ki oul ilerledi
ve Hina izledi. Sinilauya ulatklarnda onu eleriyle oturur buldular. Genler Sinilaunun
dizlerine oturdular ve Hina yanna oturdu. O zaman Sinilau insanlara gidip bir kazan
hazrlamalarn, smscak stmalarn syledi; elerini ve ocuklarn ldrp piirdiler; fakat
Sinilau, Nehirde-Evinde-Saylan-Hinayla evlendi.{416}

 BLM III - KAHRAMANIN DNMLER

1. lksel Kahraman ve nsan

ki aamay getik: ilki, Yaratlmam Yaratcnn ani davurumlarndan mitolojik an

son halini almam, ama zamantesi kiileri; kincisi, bu Yaratlm Yaratc Olanlardan
insanlk tarihinin alanna. Davurumlar younlat, bilin alan darald. Daha nce nedensel
olan gvdeler grnrken, artk yalnzca ikincil etkileri insan gznn kk, kesin kantlar
bulan gzbebeinde odaklanyor. Kozmogonik evrim artk ilerliyor, ama grnmez olan
tanrlarca deil, sayelerinde dnyann kaderinin gerekletii, az ya da daha ok insan
karakterli kahramanlar tarafndan ilerletiliyor. Yaratl mitlerinin efsanelere at yol budur -
Tekvin Kitabnda cennetten kovulmann ardndan olduu gibi. Metafizik, nce lo ve bulank
olan tarih ncesine alr, fakat zamanla ayrntlar kesinleir. Kahramanlar giderek daha az
hayal rn olur, en sonunda da eitli yerel geleneklerin son sahnelerinde efsane kaytl
zamannn olaan gn na alr.

Mwuetsi, Ay Adam, ie yaramaz bir apa gibi atlmt; ocuklar topluluu uyanan
bilincin gnlk dnyasna serbeste akt. Fakat aralarnda, ilk birlemesinin ocuklar gibi
ocukluktan erkeklie tek bir gnde gemi olan, artk denizaltnda olan babann z oullar
olduu sylenir bize. Kozmik gcn bu zel tayclar ruhsal ve sosyal bir aristokrasi
oluturdular. Yaratc enerjinin iki katyla dolu olarak, kendileri aa vurma kaynaydlar. Bu
tr figrler her efsanevi gemiin tan vaktinde grnr. Bunlar kltr kahramanlar, ehir
kuruculardr.

in kronikleri, toprak katlanca ve insanlar nehir kenarlarna yerleirken, Gksel

mparator, Fu Hsinin (M 2953-2838) onlar ynettiim kaydeder. Kabilelerine alarla nasl
balk tutulacan, avlanmay ve evcil hayvanlar yetitirmeyi retti, insanlar boylara ayrd
ve anaerkillii yerletirdi. Meng nehrinin sularndan kan at eklinde, pullarla kapl bir
canavarn ona verdii doast bir tabletten, bu gne dek geleneksel in dncesinin temel
simgesi olarak kalan Sekiz ekli kard. Mucizevi bir rahme dle on iki yllk bir gebelik
dneminden sonra domutu; vcudu, insan kollar ve kz ba tayan bir ylan vcuduydu.
{417}

Halefi, Yersel mparator, Shen Nung (M 2838-72698) boa bal insan vcuduyla,
sekiz kadem yedi pus uzunluundayd. Mucizevi biimde bir ejderin etkisiyle ortaya kmt.
Utanan annesi bebei bir da kenarna brakmt, fakat vahi hayvanlarn onu koruyup
beslediklerini renince eve gtrmt. Shen Nung bir gn yetmi zehirli bitki ve
panzehirlerini kefetti: karnna dayad bir cam sayesinde her bir bitkinin sindiriliini
izleyebiliyordu. Sonra bugn de kullanlan bir ila kitab hazrlad. Saban ve takas sistemini
bulan oydu; in kyls tarafndan tahllar prensi olarak tapnlr. Yz altm sekiz yanda
lmszler arasna karmtr.{418}

Bu trden ylan krallar ve minotauroslar, imparatorun zel bir dnya yaratc, dnya
destekleyici, sradan insan bedenininkinden ok daha byk bir gcn taycs olduu bir
gemii anmsatr. O zamanlar dev bir i, bizim insan uygarlmzn temellerinin muazzam
kuruluu gerekletirilmiti. Fakat evrimin ilerleyiiyle birlikte, yaplacak iin n- ya da sper-
insana ait olmad bir zaman geldi; zellikle insann emei vard artk - tutkularn denetimi,
sanatlarn aratrlmas, devletin ekonomik ve kltrel kuramlarnn yaratlmas. Artk Ay
Boasnn bedenlenmesine, Kaderin Sekiz eklinin Ylan Bilgeliine deil, kalbin gereksinim
ve umutlarna ak kusursuz bir insan ruhuna gerek vardr. Buna uygun olarak, kozmogonik
evrim, kuaklar boyunca kral insann modeli olacak olan bir imparator ortaya karr.
Huang Ti, Sar imparator (M 2697-2597) Ulu n ncsyd. ao-tien eyaleti
prensinin bir metresi olan annesi, Byk Ay takmyldz evresinde gzalc altn bir a
rastlaynca gebe kalmt ona. ocuk yetmi gnlkken konuabiliyordu ve on bir yanda
tahta kt. Onun ayrt edici yetenei d grme gcyd: uykuda en uzak blgeleri ziyaret
edebilir ve doast dnyadaki lmszlerle konuabilirdi. Tahta kndan ksa zaman
sonra, Huang Ti tam ay sren ve kalbini denetleme dersini ald bir d grd. Benzer
uzunluktaki ikinci bir dten sonra, insanlara retme gcyle dnd. Onlara doann
glerini kalplerinde denetlemeyi retti.

Bu harika adam in'i yz yl ynetti ve hkmranl srasnda insanlar gerekten altn

bir a yaadlar. evresine, yardmlaryla bir takvim hazrlad, matematiksel hesaplamalar
yapmay balatt ve tahta, amur ve metalden ara gere yapmay, kayk ve araba inasn,
para kullanmay ve bambudan mzik aletlerinin yapmn rettii alt byk danman
toplad. Kamu yerlerini Tanrya tapnmaya ayrd. zel mlkiyetin snrlarn ve kanunlarn
belirledi. Kraliesi ipek rme sanatn kefetti. Kendisi yz eit hububat, sebze ve aa dikti;
kularn, drt ayakllarn, kertenkelelerin ve bceklerin gelitirilmesini destekledi; su, ate,
odun ve topran yararlarn retti; ve dalgalarn hareketini dzenledi. Yz on bir yandaki
lmnden nce, imparatorluk bahelerinde, hkmdarlnn kusursuzluunu belirtmek zere
Anka ve Tekboynuz grnd.{419}

 2. nsan Kahramann ocukluu

En balardaki ylan vcutlu ve boa kafal kltr kahraman, iinde doal dnyann
kendiliinden yaratc gcn tayordu. Biiminin anlam buydu. te yandan insan kahraman
ise, altinsanla ilikisini yeniden kurmak iin alalmaldr. Kahramann macerasnn anlam,
grdmz gibi budur.

Fakat efsane yaratanlar, genellikle dnyann byk kahramanlarn sadece benzerlerini

snrlayan ufuklar aan ve ayn cesaret ve ans sahibi herhangi bir insann bulabilecei kadar
dlle dnm olan insanlar olarak grmeyi yelememitir. Tersine, eilim, genellikle
kahramana doum, hatta rahme dme anndan balayarak srad gler balamak
ynnde olmutur. Kahramann yaamnn tamam, byk asl macera doruk noktas olmak
zere bir mucizeler geidi olarak gsterilmitir.

Bu, kahramanln basite elde edilmekten ok, nceden belirlenmi olduu gryle
uyum iindedir ve biyografinin kiilikle ilikisi sorununu ne karr. Szgelimi, sa ileler ve
meditasyon sayesinde bilgelik elde etmi biri gibi grlebilir; ya da dier yandan, kii bir

Levha XXI. Kaos Ana ve Gne Tanr (Asur).

tanrnn yeryzne inip insan klna brndn dnebilir. lk gr, kiiyi onun
gibi akn, kurtarc deneyime ulamak zere ustay tam anlamyla taklit etmeye yneltecektir.
Fakat kincisi kahramann, tam anlamyla izlenmektense, daha ok hayranlk duyulacak bir
simge olduunu belirtir. Tanrsal varlk hepimizin iinde yaayan, her eye kdir Benliin bir
almdr. Bu yzden yaamn takdir edilmesi kiinin kendi ikin tanrsall zerine
meditasyonu olarak kabul edilmelidir, kesin bir taklidin balamas olarak deil; ders Byle yap
ve iyi ol, deil, Bunu bil ve Tanr oldur.{420}

Ksm I, Kahramann Macerasnda, kurtarc greve, psikolojik denebilecek ilk adan

baktk. imdi onu ikinci adan, yeniden kefetmenin ve grnr klmann kahramann grevi
olduu ayn metafizik gizemin bir simgesi olduu yerden deerlendirmeliyiz. Bu yzden bu
blmde, nce ikin tanrsal ilkenin zel bir davurumunun dnyaya yeniden geldiini
gsteren mucizevi ocukluu ve sonra hemen ardndan, kahramann yazgsnn ilevini
canlandracak eitli yaam rollerini ele alacaz. Bunlar zamann gereksinimlerine gre
deiik byklktedir.

Levha XXII. Gen Msr Tanrs (Honduras).

Daha nce formlletirilmi terimlerle sylendiinde, kahramann ilk grevi kozmogonik

evrimin nceki aamalarn bilinli olarak deneyimlemektir; davurum alar boyunca geri
srklenmek. kincisi ise, o uurumdan ada yaam dzlemine dnmek, orada yar tanrsal
gizillerin bir insan dntrcs olarak hizmet etmektir. Huang Tinin d grme gc vard:
bu onun alalma ve dnme yoluydu. Vinminenin ikinci ya da su doumu onu ilksel olann
deneyimine frlatt. Midye ee dair Tonga yksnde, geri ekilme annenin doumuyla
balad: karde kahramanlar bir altinsan rahminden dodular.
Kahramann, kiisel evriminin ikinci ksmndaki grevleri, ilkindeki alalmasnn
derinliiyle orantl olacaktr. Midye ein oullar hayvan dzeyinden geldiler; fiziksel
gzellikleri en yksek dzeyden oldu. Vinminen gl sular ve rzgrlardan yeniden
domutu; onun yetenei doann ve insan vcudunun elerini ozansal arkyla uyandrmak
ya da bastrmak oldu. Huang Ti bir sreliine ruhun krallnda kalmt; kalbin uyumunu
retti. Buddha yaratc tanrlar blgesini bile geti ve hilikten geri geldi; kozmogonik
evrimden kurtuluu bildirdi.
Eer bir gerek tarihsel figrn yaptklar onun bir kahraman olduuna iaret ederse,
efsanesini yaratanlar ona uygun derin maceralar uyduracaktr. Bunlar byleyici alanlara
yolculuklar olarak resmedilecek ve bir yandan ruhun gece denizine inilerin, dier yandan
insann kaderinin birbirine bal yaamlarda ortaya kan alanlar ya da zelliklerinin simgesi
olarak yorumlanacaktr.
Agadeli Kral Sargon (ca. M 2550) dk bir anneden domutu. Babas bilinmiyordu.
Fratn sularna bir sepetle brakldktan sonra, ifti Akki tarafndan bulunmu ve bahvan
olarak hizmet etmek zere yetitirilmiti. Tanra Itar delikanldan holand. Bylece
sonunda kral ve imparator oldu, yaayan tanr olarak tannd.
Hindu Maurya hanedannn kurucusu Chandragupta (M drdnc yzyl) bir ahrn
eiine toprak bir kavanoz iinde braklmt. ocuu bir oban bulup yetitirdi. Yarg
Koltuundaki Yce Kral oyununu oynad bir gn, kk Chandragupta sulularn en
ktlerinin el ve ayaklarnn kesilmesini emretti; sonra, onun emriyle, kesilen organlar hemen
yerine dnd. Oradan geen bir prens bu mucizevi oyunu grnce, ocuu bin harapanaya
satn ald ve evde fiziksel iaretlerden dolay onun bir Maurya olduunu anlad.

Papa Byk Gregori (MS 5407-604), eytann kkrtmasyla ensest ilikiye giren
soylu ikizlerden domutu. Piman olan annesi onu kk bir sepetle denize brakt.
Balklar tarafndan bulunup bakld ve alt yanda rahip olmak zere bir manastra
gnderildi. Fakat sava bir valyenin yaamn istiyordu o. Bir kaya binerek, mucizevi
biimde ebeveynlerinin lkesine kt, kralienin kalbini kazand - bu arada onun annesi
olduu anlald. Bu ikinci ensest anlaldktan sonra, Gregori on yedi yl denizin ortasndaki
bir kayaya zincirli olarak ile ekti. Zincirlerinin anahtarlar sulara atlmt, fakat uzun
dnemin ardndan bir baln karnnda bulundular, bu da Tanrdan bir iaret sayld: gnahnn
kefaretini demi bu kii, bir sre sonra Papa seildii Romaya gtrld.{421}

Charlemagne (742-814) ocukken aabeylerinden hi rahat yz grmemiti, o da

Sarazen spanyasna kat. Orada, Mainet ad altnda krala byk hizmetleri oldu. Kraln
kzn Hristiyan inancna geirdi ve ikisi gizlice evlendi. Baka ilerin ardndan, gen kral,
Fransaya dnd, eski ikencecilerini devirdi ve grkemli biimde tac ele geirdi. Sonra yz
yl, on iki emsalli bir zodyakla evrili olarak hkmdarlk etti. Sylenenlere gre, sa ve sakal
ok uzun ve beyazd.{422} Bir gn yarg aacnn altnda otururken, bir ylana adalet sundu ve
srngen karlk olarak onu oktan l olan bir kadnla ak ilikisine sokan bir by verdi. Bu
tlsm Aixte bir kuyuya dt: Aixin imparatorun en sevdii yer olmas bu yzdendir.
Sarazenler, Saksonlar, Slavlar ve Kuzeylilerle uzun savalarn ardndan yalanmayan
imparator ld; fakat sadece, lkesi ona gereksinim duyduu zaman uyanmak zere uyuyor.
Ortaa sonlarnda bir kez bir hal seferine katlmak zere dirilmiti.{423}

Bu biyografilerin her biri deiik ekilde aklclatrlm ocukluk srgn ve dn

temasn sergiliyor. Bu, tm efsane, halk hikyesi ve mitlere has srekli bir zelliktir. Genellikle
bir para fiziksel akla yatknlk vermek zere bir aba gsterilir. Yine de, sz konusu
kahraman byk bir egemen, byc-hekim, peygamber ya da bedenlenme olduu zaman,
mucizelerin snrszca gelimesine izin verilir.

brahimin babasnn doumuna ilikin sevilen Musevi efsanesi, byk bir itenlikle
doast ocuk srgnnn bir rneini sunar. Doum olay yldzlarda Nemrud tarafndan
okunmutu, nk bu kafir kral kurnaz bir astrologdu ve onun zamannda doan bir adamn
ona kar ayaklanaca ve grkemli biimde onun dinini yalanlayaca bildirilmiti ona.
Yldzlarn anlatt kaderinden korkarak, prenslerini ve devlet adamlarn ard ve onlara
dant. yle dediler: Bizim ie yaramaz nerimiz, byk bir ev ina edip giriine bir muhafz
koymanz ve blgedeki hamile tm kadnlarn orada doururken onlara bakacak olan
hizmetileriyle birlikte buraya toplanmasn emretmeniz. Douracak kadnn gn geldiinde
ve ocuk doduunda, eer olansa onu ldrmek hizmetinin ii olacak. Ama ocuk kzsa,
yaayacak ve anne hediyeler ve pahal giysiler kazanacak ve bir rtkan yle baracak,
Bir kz douran kadna ite bu layk!

Kral bu grmeden honut kald ve btn krallna bir duyuruda bulundu, btn
mimarlar onun iin altm endaze yksekliinde ve seksen endaze geniliinde byk bir ev
ina etmeye ard. Bina bitince tm hamile kadnlarn toplanmalar ve douruncaya dek
orada kalmalar iin bir ar daha yapt. Kadnlar eve yerletirecek adamlar grevlendirildi
ve kadnlarn kamasn engellemek zere evin iine ve evresine muhafzlar yerletirildi.
Daha sonra hizmetileri eve gnderdi ve erkek ocuklar daha memedeyken katletmelerini
buyurdu. Ama eer kadn bir kz dourursa, ketenlere, ipeklere ve naklanm giysilere
sarlacak ve evden byk vglerle karlacakt. Bylece yetmi bin kadar ocuk katledildi. O
zaman melekler Tanrya kp konutular, Yaptklarn grmyor musun, saysz masum
bebei katleden gnahkr ve utanmaz Kenan oullarndan Nemrudun yaptklarn? Tanr
yle yantlad: Kutsal melekler, biliyor ve gryorum, nk ne uyur ne de uyuklarm. Bakar
ve gizlenen eyleri, aydnlanan eyleri bilirim ve bu gnahkr ve utanmaza ne yaptma tank
olacaksnz, nk ben Kendi elimi uzatacam onu cezalandrmak zere.

te bu sralarda Terah, brahimin annesini dlledi ve o gebe kald. ... Zaman

yaklatnda, ehri korkuyla terk etti ve le ilerledi, bir maaraya ulancaya dek vadide
yrd. Bu snaa girdi ve ertesi gn haykrlarla bir olan dourdu. Btn maara
ocuun gnein eiymiesine sat kla doldu ve anne alabildiine mutlu oldu.
Dourduu bebek atamz brahimdi.

Anne cvldad ve oluna yle dedi: Heyhat, seni Nemrudun kral olduu bir vakitte
dourdum. Senin adna yetmi bin erkek ocuk katledildi ve ben senin adna korku iindeyim,
eer varln duyarsa seni de katleder. En iyisi, gzm seni gsmde katledilmi
greceine, sen burada r git. Giydii rty karp bebee sard. Sonra onu maarada
terk etti, Tanr seninle olsun, seni terk etmesin O, brakmasn seni.

Bylece brahim maarada bakcs olmakszn terk edilmiti ve alamaya balad.

Tanr ona iecek st vermesi iin Cebraili gnderdi ve melek, stn bebein sa elinin kk
parmandan akmasn salad ve onu on gnlk oluncaya dek emdi bebek. Sonra kalkp
yrmeye balad ve maaray terk ederek vadi boyunca ilerledi. Gne batp da yldzlar
knca, dedi ki, Bunlar tanrlar! Fakat afak skp artk yldzlar grnmez olunca yle
dedi, Bunlara tapmayacam, tanr deil bunlar. Daha sonra gne ykseldi ve o dedi ki,
Benim tanrm bu, ona boyun eeceim. Fakat gne de batt ve yle dedi, Tanr deil bu,
ve aya bakarak onun tanrsal balln gsterecei tanr olduunu syledi. Sonra ay
grnmez olunca, bard: Bu da tanr deil! Onlarn hepsini hareket ettiren Biri var.'" {424}

Montanal Karaayaklar, manevi ailesinin bir kazanda bufalo kan kaynatmak isterken
bulduu, canavar-katleden gen Kut-o-yisten bahseder. Kazandan birdenbire bir ocuun
alamas gibi, sanki yaralanm, yanm ya da derisi yzlm gibi bir ses geldi. Kazana
baktlar ve iinde kk bir ocuk grdler, hemen kardlar onu sudan. ok armlard.
... Sonunda drdnc gn ocuk konutu, ve dedi ki, Beni bu kulbenin direklerine arpn,
sonuncusuna vardmda yere deceim ve yetikin olacam. Yal kadn syleneni yapt
ve onu kulbenin direine her arptnda byd grlebiliyordu, sonunda onu son diree
arptklarnda artk bir adamd.{425}

Halk ykleri genellikle bu srgn temasn destekler ya da hor grlenle, zrlyle

deitirir: kt davranlan en gen oul ya da kz, ksz, vey ocuk, irkin rdek ya da
aa dzeyden toprak sahibi.

Annesinin mlek yapmak iin ayaklaryla kili kartrmasna yardm eden Pueblolu
gen bir kadn, ayana arpan amuru duydu, ama aldrmad. Birka gn sonra gen kz
karnnda bir eyin kprdadn duydu, ama hi de ocuk sahibi olacan dnmedi.
Annesine de sylemedi. Fakat karn byyor da byyordu. Bir sabah ok hastayd. lende
bebek sahibi oldu. O zaman annesi (ilk kez) kznn bebek sahibi olabileceini anlad. Anne
ok kzmt; fakat bebee baknca, bebek gibi olmad grd, zerinden iki para kan
yuvarlak bir ey, bir mlek olduunu grd. Nereden buldun bunu? dedi. Kz sadece
alyordu. O srada baba ieri geldi. Boverin, bebei olmasna memnun oldum, dedi. Ama
bu bir bebek deil, dedi anne. O zaman baba gidip bakt ve bebein bir su mlei olduunu
grd. mlekten olduka honut kald. Kprdyor, dedi. ok gemeden kk mlek
bymeye balamt. Yirmi gn sonra kocaman olmutu. ocuklarla dolap konuabiliyordu.
Dede, beni kar da, evreye baknaym, diyordu. O yzden dedesi her sabah onu dar
karyor ve o da ocuklara bakyordu ve ocuklar ondan honuttu, bir erkek olduunu
anladlar, mlek Olan. Konumasndan anladlar.{426}

Sonuta: kaderin ocuu uzun bir belirsizlik dnemiyle yzlemek zorundadr. Bu ar

tehlike, engel ya da onursuzluk dnemidir, ie, kendi derinliklerine ya da da, bilinmeyene
frlatlr; ne olursa olsun, dokunduu kefedilmemi bir karanlktr. Ve bu beklenmedik, zararl
olduklar kadar merhametli varlklarn alandr: bir melek belirir, yardmsever bir hayvan, bir
balk, bir avc, kocakar ya da kyl. Hayvanlar arasnda yetimi, ya da Siegfried gibi
aada yaam aacnn kkleriyle beslenen gnomelar arasnda yetimi ya da hatta kk
bir odada bir bana yetimi (yk binbir ekilde anlatlmtr) olan gen dnya-ra,
llm ve adlandrlm olan alann hemen tesinde duran tohum halindeki glerin dersini
renir.

Mitler, bu trden bir deneyimle yzlemek ve onu amak iin srad bir yetenein
gerektii konusunda uzlar. Erken gelimi g, zeka ve bilgelik anekdotlarnda bebekler
oktur. Herakles, tanra Herann beiine gnderdii bir ylan bouvermiti. Polinezyal
Maui tuzak kurup gnei yavalatt - bylece annesine yemek piirme zaman verdi.
Grdmz gibi, brahim Tek Tanr bilgisine ulat. sa bilgeleri alt etti. Bebek Buddha bir
gn bir aacn glgesi altnda braklmt; dadlar bir ara tm leden sonra glgenin
kprdamam olduunu ve ocuun vecd halinde yoga duruunda oturduunu grdler.
 Gokula ve Brinbadan srtmalar arasndaki ocukluk srgn srasnda, sevgili
Hindu kurtarc Krinann yapp ettikleri, canl bir evrim oluturur. Putana adl bir goblin,
gzel bir kadn grnmnde, ama gslerinde zehir tayarak gelmiti. ocuun vey
annesi Yasodann evine girdi ve kendini ho gsterip ocuu st vermek zere kollarna ald.
Fakat Krina yle serte geri ekildi ki onun yaamn ald ve Putana, asl grnmne
kavuarak ld. Kokan ceset yaklnca, naslsa tatl bir koku verdi; nk tanrsal ocuk dii
demona stn ierken kurtulu sunmutu.

Krina oyunbaz bir kk ocuktu. St anneleri uyurken ekimik kavanozlarn

saklamaktan holanrd. Ulaabilecei yerlerden uzaa, yksek raflara yerletirilmi eyleri
yiyip dkmek zere trmanmaya baylrd. Kzlar ona Tereya-hrsz derdi ve Yasodaya
yaknrlard; fakat Krina her seferinde bir eyler uydururdu. Bir leden sonra manevi
ebeveynlerine, avluda oynarken kil yedii sylenmiti. Yasoda elinde bir sopayla koup geldi,
fakat Krina dudaklarn silip bir ey bilmediini syledi. Bakmak iin kirli az at Yasoda,
fakat ieri baknca btn evreni, Dnyay grd. yle dnd: Ne budalaca ey,
olumun Dnyann Efendisi olduunu dnmek. Sonra her ey ona kapand ve o an
hemen unutuverdi. Kk olan kucaklayp eve tad.

Srtma halk, Zeusun Fiindu karl olan, gn kral ve yamurun efendisi

ndraya tapnrd. Bir gn adaklarn sunduktan sonra, gen Krina onlara yle dedi: ndra
gkte kral olsa bile, yce bir tanr deil; devlerden korkar o. Dahas, dua ettiiniz yamur ve
bolluk, sular ykselten ve geri dren gnee baldr. Ne yapabilir ndra? Olup biten her
ey doann ve ruhun yasalaryla belirlenir. Sonra onlarn dikkatini, sayglarn havann uzak
efendisinden daha ok hak eden yakndaki ormanla, nehirlere, tepelere ve zellikle de
Govardhan Dana evirdi. Ve bylece onlar daa sundular iekleri, meyveleri ve
ekerlemeleri.

Krinann kendisi ikinci bir biim ald: bir da tanrs biimini ald ve bir yandan
insanlarn arasnda eski biimiyle da kralna tapnrken, dier yandan insanlarn sunduklarn
kabul etti. Tanr sunulanlar ald ve hepsini yedi.{427}

ndra fkelenmiti ve insanlarn hepsi silinip sprlnceye dek yamur yadrmasn

emrettii bulutlar kraln ard. Blgeye bir frtna bulutlar topluluu yld ve sel gibi
boanmaya baladlar; sanki dnyann sonu gelmiti. Fakat gen Krina Govardhan Dan
tkenmez enerjisinin ssyla doldurdu, onu kk parmayla kaldrd ve insanlara altna
snmalarn syledi. Yamur daa arpt, tslad ve buharlat. Sel yedi gn srd, fakat bir
damlas bile srtmalar topluluuna demedi.
 O zaman tanr, rakibinin lksel Varln bir bedenlenmesi olmas gerektiini anlad.
Krina ertesi gn kavaln alarak inekleri otlatmaya gtrdnde, Gn Kral beyaz fili
Airavata ile aa indi, glmseyen gencin ayaklarna kapand ve af diledi.{428}

ocukluk evriminin tamamlanmas uzun bir belirsizlik dneminin ardndan gerek

kiiliinin ortaya kmasyla, kahramann dnmesi ya da tannmasdr. Bu olay byk lekli
bir kriz yaratabilir; nk insan yaamndan o ana dek dlanan glerin belirmesini salar.
Daha nceki rntler paralara ayrlr ya da zlr; gz hastalk kaplar. Yine de belli bir
ykm anndan sonra, yeni etkenin yaratc gc grnr olur ve dnya beklenmedik grkemle
yeniden ekillenir. Bu armha gerilme-dirilme temas ya kahramann kendisinin vcudu, ya da
onun dnyaya etkileri zerinde gsterilebilir. lk seenei su mleine ilikin Pueblo
yksnde gryoruz.

Erkekler tavan avlamaya gidiyordu ve mlek Olan da gitmek istedi. Dede, beni
tepenin dibine gtrebilir misin, tavan avlamak istiyorum. Aptal torunum, sen tavan
avlayamazsn, elin ayan yok senin, dedi dede. Fakat mlek Olan gitmeyi ok istiyordu.
Gtr beni. Sen yalsn, bir ey yapamazsn. Annesi alyordu, nk olann eli aya
gz yoktu. Fakat onu besliyorlard, azndan, mlein azndan. Bylece ertesi gn dedesi
onu gneydeki dzle gtrd. Orada olan yuvarland epey ve ok gemeden bir tavan izi
grp takip etti. ok gemeden tavan kat ve o da onu kovalad. Tam dz araziye varaca
srada bir kaya belirdi, ona arpp krld ve bir ocuk frlad ayaa. Derisinin krlmasna ve bir
ocuk, byk bir ocuk olmasna ok sevinmiti. Boynuna bir sr boncuk takmt ve
turkuaz kpeleri vard, bir dans eteklii, makosenler ve gderi bir gmlei vard. Bir sr
tavan yakaladktan sonra, dnp onlar, kendisini zaferle eve gtren dedesine verdi.{429}

Hayat dolu Mandal sava -Krmz Dal valyeleri Divan denen, ortaa Ulster
Divannn ba kahraman{430}- Cuchulainnin iinde yanan kozmik enerjiler, hem kendim hem
de evresindeki her eyi yakp ykarak birdenbire deprem gibi patlayverirdi. Drt yandayken
-diye balar yk- amcas Kral Conchobarn ocuk taburlarn kendi becerilerinde snamaya
karar verdi. Bakr hrlisi (hokeye benzer rlanda oyunundaki ubuk), gm topu, mzra ve
oyuncak kalkanyla birlikte Emania saray ehrine gitti ve tek bir sz etmeden doruca
ocuklarn arasna dald - hepsi elli kadar kiiydi, ayrda hrli oynuyorlar ve Conchobarm
olu Follamainin nderliinde sava oyunlar alyorlard. Btn saha zerine ulland.
Yumruklar, bilekleri, avular ve kk kalkanyla drt bir yandan gelen hrlileri, toplar ve
mzraklar karlad. Sonra yaamnda ilk kez sava lgnlna tutuldu (daha sonra onun
nbeti ya da bozulmas olarak tannacak rkn, karakteristik bir dnm) ve olan biteni
kimse anlayamadan ellisini birden devirmiti. ocuklardan bei, Soylu Fergusla satran
oynayan kraln yanna kotular. Conchobar kalkp kargaaya bir son vermek istedi. Fakat
Cuchulainn btn delikanllar onun korumas ve denetimine verilmeden gevetmedi elini.{431}
 Cuchulainnin silah kuand ilk gn onun kendini tam bir davurumuydu. Bu eylemde
dingince denetlenen hibir ey yoktu, Hindu Krinann yaptklarnda bulduumuz elenceli
ironiden de eser yoktu. Onun yerine, Cuchulainnin gcnn snrlar herkese olduu gibi
kendisine de ilk kez belli oluyordu. Varlnn derinliklerinden frlamt ve dnmeksizin hzla
baedilmesi gerekiyordu.

Bir gn Druid Cathbad, Kral Conchobarn saraynda o gn silah ve zrh kuanan

kiinin adnn rlandann tm genlerininkinin tesine geecei: ama yaamnn alabildiine
ksa olaca kehanetini yaptnda olaylar patlak verdi. Cuchulainn hemen sava aletlerini
istedi. Ona gcyle darmadan ettii onyedi takm silah verildi, sonunda Conchobar ona
kendi takmn verdi. Sonra Cuchulainn arabalar parampara etti. Bir tek kralnki onun
snamasndan geecek kadar salamd.

Cuchulainn, Conchobarm arabacsna uzaklardaki Dikkat Et Slnn tesine

gtrmesini emretti ve kaleyi savunanlarn kafalarn kopard uzak bir kaleye, Nechtann
Oullarnn yerine geldiler. Kafalar arabann kenarlarna dizdi. Geri dnerken yere atlad ve
korkun bir hzla koarak byk boynuzlu iki geyik yakalad. ki tala havadan iki dzine
kuu drd. Ve krbalar ve benzer eylerle hepsini, hayvanlar da kular da arabaya
balad.

Araba Emania ehrine, kaleye yaklarken Kahin Kadn Levarchan bu atafatl geii
dehetle seyretti. Araba dmanlarnn kanl kafalaryla sslenmi, dedi, arabadaki gzel ak
kular elik ediyor ona, vahi geyikleri de balam arabaya. Bu araba dvsn
tanyorum, dedi kral: o kk olan benim kz kardeimin olu, daha bugn ormana gitmiti.
Elbette ellerini kana bulam olmal; eer fkesi tamamen yatmamsa Emaniann btn
genlerini mahveder. Ateini sndrmek iin hemen bir yol arand, bulundu. Kaleden yz elli
kadn, balarnda Scandlach olmak zere, anadan doma hale geldiler ve yanlarnda bir
muhafz olmadan onu karlamaya ilerlediler. Kk sava, utandndan ya da byle bir
kadnlk gsterisinden biraz heyecanlandndan baklarn baka yana evirdi ve hemen o
anda erkekler onu yakalayp souk suya attlar. Su varilinden buharlar, kpkler gklere
ykseldi. kinci bir varil kaynad. nc yalnzca scaklad. Bylece Cuchulainn sakinletirildi
ve ehir kurtarlm oldu.{432}

Gerekten de gzel bir ocuktu: her ayanda yedi parmak vard Cuchulainnin ve her
elinde o kadar parmak; gzleri yedi ayr gzbebeiyle parl parld, her biri mcevher benzeri
yedi kvlcmla sslenmiti. Her yananda drder benek vard: biri mavi, biri koyu krmz, biri
yeil, biri sar, iki kula arasnda, ar baln andran sarlkta ya da plak gne altnda beyaz
altndan bir bro gibi ak sar elli adet uzun peremi vard. zerinde gm tokal yeil bir
pelerin ve altn ilemeli bir gmlek vard.{433} Fakat nbete ve bozulmasna kaplnca,
korkun ve okbiimli ve acayip ve hi bilinmeyen bir varlk oldu. Tepesinden yere dek her
yerinde eti ve her kas, eklemi, noktas ve elleri titriyordu. Ayaklar, topuklar, dizleri yer
deitirip ters dndler. Bann n tendonlar, boynunun ardna, bir aylk bir insanolunun
bandan daha byk grndkleri yumrulara ekildiler. Tek gz banda yle uzaa ekildi
ki, bir yabani balkln onu kafasnn arka ksmnn yannda durduu yerden, yanana
srklemek iin ekip ekemeyecei merak konusuydu; dier gz tersine birdenbire dar
frlad ve kendiliinden yanana yerleti. Az kulaklarna varncaya dek arpld ... iinden
alev yalmlar fkrd. inde arpan kalbin atlar, bal olduu kulbesinde koturan bir
kpein ya da aylarla savaan bir aslann grlts gibiydi. indeki fokur fokur kpren
fkenin oluturduu belli olan, bann stndeki bulutlardan iddetli saanaklarn ve kpkzl
ate kvlcmlarnn dkld grlyordu. Salar karmakark olmutu ... bann zerinde
salman bol meyveli bir elma aac vard, ama elmalarn hibir zaman yere eriemeyecei
aikard, onun yerine hepsi tek tek salarn zerinde onun fkesi iin saplanm gibi
duracakt. Onun kahraman nbeti kendini alnnda da gsterdi; birinci snf zrh kuanm bir
adamn miferinden daha uzun ve kalnd. [Ve son olarak:] bann tam ortasndaki merkezi
noktadan dik olarak ykselip drt temel noktaya dalan koyu renk kann dimdik fkr
byk bir gemi direinden daha kaln, uzun, salam ve uzundu; bir k gnnn akam bir
kral ona yaklat zaman krallara layk barna rten dumanl bir tabut rtsn andran
byl bir kasvet duman oluturmutu burada.{434}

 3. Sava Olarak Kahraman

Kahramann doum yeri ya da insanlar arasnda yetikinlik ilerini gerekletirmek

zere geri dnd uzak srgn lkesi, dnyann orta yeri ya da gbek deliidir. Bir sualt
kaynandan kabarcklarn kmas gibi, evrenin biimleri bu kaynaktan halka halka yaylr.

Geni, kprtsz derinliklerin stnde, gn dokuz felei ve yedi kat altnda, orta
yerde, Dnyann Gbek Delii, dnyann en sakin yeri, ayn solmad, gnein de batmad,
ebedi yazn hkm srd ve aakakann durmakszn cvldad yerde, orada Ak Gen
bilincine kavutu. Sibiryal Yakutlarn bir kahraman miti byle balamaktadr. Ak Gen nerede
olduunu ve yaad yerin nasl bir yer olduunu renmek zere ilerledi. Dousunda geni,
nadasa braklm bir tarla uzanyordu, ortasnda byk bir tepe vard ve tepenin ortasnda
da devasa bir aa. Aacn z saydamd ve ho kokuluydu, kabuu hi kurumuyor,
atlamyordu, zsuyu gms parldyordu, gr yapraklar hi solmuyordu ve iek salkmlar
ters evrilmi bardaklar andryordu. Aacn tepesi yedi kat g ayor ve Yce Tanr,
Yryn-ai-tojon iin bir dilek aac olarak grnyordu; kkleriyse, orann mitik yaratklarnn
barnaklarna kiri oluturarak yeralt uurumlarna iniyordu. Aa yapraklar araclyla
gn yaratklaryla sohbete dalmt.

Ak Gen gneye dndnde, yeil otluk bir ovann ortasnda tek bir rzgrn
esmedii sakin St Gln grd; ve gln kysnda ekimik bataklklar vard. Kuzeyinde,
gece gndz hrdayan aalaryla kasvetli bir orman duruyor ve iinde her trden canl
geziniyordu. Ardnda uzun dalar ykseliyordu ve beyaz tavan krknden apkalar giymi
gibiydiler; ge yaslanyorlar ve bu orta yeri kuzey rzgrndan koruyorlard. Batya doru bir
allk uzanyordu ve onun da tesinde uzun bir kknar orman duruyordu; ormann ardnda
bir sr pek sivri ulu olmayan zirve grlyordu.

izim 17. Paleolitik Petroglif (Cezayir).

Yani, Ak Gen'in gn n grd gn dnyann hali buydu. Yalnzlktan yorulmu
olarak, devasa yaam aacna doru ilerledi. Kutsal Yce Efendi, Aacmn ve Barnamn
Annesi, diye dua etti; yaayan her ey iftler halinde varoluyor ve ardllarn getiriyor, ama
ben yalnzm. Gezmek ve kendi trmden bir e aramak istiyorum; kendi trme kar
gcm snamak istiyorum; insanlarla karlamak- insanlarn hallerine gre yaamak
istiyorum. Benden ban esirgeme; olanca alakgnlllmle dua ediyorum. Bam
eiyor ve diz kyorum.

O zaman aacn yapraklar mrldanmaya balad ve ho, st beyaz bir yamur

dkld onlardan Ak Gen'in stne. Scak bir rzgr hissedildi. Aa inlemeye balad ve
kklerinden, beline kadar bir kadn figr belirdi: orta yata, ciddi bakl, salar uuan ve
gsleri plak bir kadn. Tanra gence muhteem gslerinden st sundu ve onu ier
imez gen gcnn yz kat arttn hissetti. Ayn zamanda tanra gence her tr mutluluk
diledi ve onu ne suyun, ne de ate, demir ya da herhangi bir eyin zarar vermemesi iin
kutsad.{435}

Kahraman gbek ba noktasndan kaderini gerekletirmek zere ayrlr. Yetikinlik

ileri dnyaya yaratc g datr.

ark syledi yal Vinminen;

gller kaynat, yer sarsld,
ve bakr dalar titredi,
ve gl kayalar atlad.
Ve dalar birbirinden ayrld;
kydaki talar paraland.{436}

Ozan-kahramann dizeleri gcn szlerinin bysyle sesleniyor; benzer biimde,
sava-kahramann klcnn ucu yaratc Kaynan enerjisiyle parldar: nnde Ypranm
Olann kabuklar dklr.

nk mitolojik kahraman olacak eylerin deil, olan eylerin yandadr: katledecei

ejder tam da status quo canavardr: Yerinde Duran, gemiin bekisi. Belirsizlikten kahraman
kar, fakat dman gcn koltuunda byk ve hilebazdr; dmandr, ejderdir, tirandr,
nk konumunun yetkisini kendi karna evirir. Gemii bekledii iin deil, bekledii iin
Yerinde Duran'dr.

Tiran gururludur ve iinde cehennemini tar. Gururludur, nk gcn kendine ait

sayar; bylece soytar rolndedir, glgeyi maddeyle kartrr; aldatlmak kaderidir. Gnn
ekillerinin kayna olan karanlktan yeniden beliren mitolojik kahraman, tirann cehenneminin
gizine dair bir bilgi getirir. Bir dmeye basmak kadar basit bir hareketle etkileyici dzenei
bozar. Kahramann grevi ann kristallemelerini srekli paralamaktr. evrim sregider:
mitoloji byme noktasna odaklanr. Yaayan tanr iin direngen canszlk deil, dnm,
akkanlk karakteristiktir. Ann byk figr yalnzca krlmak, dilimlere ayrlmak ve evreye
datlmak iin varolur. Ksaca: dev-tiran muazzam gerein, kahramansa yaratc yaamn
savunucusudur.

Kahramann insan biimindeki dnya sreci ancak kyler ve ehirler toprak zerine
yaylnca balar. Balangtaki zamanlardan geri kalan birok canavar hl evre blgelerde
dolanr ve ktlk ya da umutsuzluk yznden kendilerini insan topluluuna kar klarlar. Yok
edilmeleri gerekir. Dahas, komularnn eyalarn kendilerine deviren insan soyundan
tiranlar ortaya kar ve yaygn sefaletin sebebidirler. Bastrlmalar gerekir. Kahramann temel
grevleri alann temizlenmesine ilikin olanlardr.{437}

Kut-o-yis, ya da Kan Phts Olan kaseden alnp da bir gn iinde erkek olunca,
manevi ailesinin katil damadn ldrd, sonra krda bekleyen devlere yneldi. Anne olmak
zere olan bir dii dnda, tm bir vahi aylar kabilesini yok etti. Dii ay yaam iin o kadar
yalvard ki, balad onu. Bunu yapmasayd, yeryznde tek bir ay kalmayacakt. Sonra bir
ylanlar kabilesini kesip biti, ama yine anne olmak zere olan biri dnda. Sonra tehlikeli
olduu sylenen bir yolda rahata yrd. Giderken byk bir hortuma yakaland ve
sonunda byk bir baln azna kadar srklendi. Bu bir emici balkt ve rzgr onun
emiiydi. Baln karnna girince bir sr insanla karlat. ou lyd, ama bazs hl
yayordu. nsanlara dedi ki, Ah, bir yerlerde bir kalp olmal. Dans edeceiz. Yzn beyaza
boyad, gzlerine ve azna kara daireler izdi ve bana beyaz bir kaya ban ucu
yukarda olacak ekilde balad. Zrltlar da getirildi. Sonra insanlar dans etmeye balad. Bir
sre Kan Phts elleriyle kanat hareketleri yapp ark syleyerek oturdu. Sonra dorulup
dans etti, bandaki bak kalbe vuruncaya dek aa yukar srad. Kalbi skp kard.
Sonra baln kaburgalarnn arasn kesti ve insanlarn hepsini dar kard.

Kan Phts yolculua devam etmesi gerektiini syledi. Balamadan nce insanlar
onu, bir sre sonra herkesi kendisiyle gremeye aran bir kadnla karlaacan, onunla
konumamas gerektiini syleyerek uyardlar. Sylediklerine kulak asmad ve bir sre
gittikten sonra, onu aran bir kadn grd. Hayr, dedi Kan Phts. Acelem var. Yine de,
kadn drdnc kez arnca yle dedi, Evet, ama bir sre beklemelisin, nk yorgunum.
Dinlenince gelip seninle greeceim. Dinlenirken, yerde samanlarla gizlenmi bir sr byk
bak olduunu grd. O zaman kadnn insanlar greirken oraya devirerek ldrdn
anlad. Dinlenince, devam etti. Kadn onun baklar grd yerde durmasn istedi; ama o
yle dedi, Yok, daha hazr deilim. Balamadan nce biraz oynaalm. Kadnla oynamaya
balad, ama hemen onu yakalayp baklara att ve ikiye paralad.

Kan Phts yola devam etti ve bir sre sonra bir yal kadnlar topluluuna rastgeldi.
Yal kadnlar ona az gittikten sonra salncakl bir kadnla karlaacan, ne olursa olsun
onunla sallanmamasn sylediler. Bir sre sonra azgn bir nehrin kysnda bir salncak grd.
zerinde sallanan bir kadn vard. Onu bir sre seyretti ve kadnn sallayp suya drerek
insanlar ldrdn grd. Bunu fark edince kadna gidip Senin salncan var; sallan da
bir greyim, dedi. Hayr, dedi kadn, ben seni sallanrken grmek istiyorum. Tamam, dedi
Kan phts, ama nce sen sallanmalsn. Tamam, dedi kadn, imdi ben sallanacam. Bak
bana. Sonra ben de seni seyredeceim. Bylece kadn nehrin zerinde salland. O bunu
yaparken, Pht olan biteni anlad. O zaman kadna dedi ki, ben hazrlanrken sen bir kere
daha sallan; fakat kadn yine sallanrken sarma kesti ve onu suya drd. Bu Kesik Ky
Deresinde oldu.{438}

Bu trden ilerle bizim Dev ldren Jack masalndan ve Herakles ve Theseus gibi bu
trden kahramanlarn abalarna dair klasik yklerden tanz. Ayrca, Azize Marthaya
ilikin aadaki byleyici Fransz yksnde olduu gibi, Hristiyan azizlerinin efsanelerinde
de bulunmaktadr.

O zamanlar Rhoneun kylarnda, Avignon ve Arles arasndaki bir ormanda, yar

hayvan yar insan, kzden byk, attan uzun, dileri boynuzlar kadar keskin ve vcudunun
iki yannda byk kanatlar tayan bir ejder vard; bu canavar btn gezginleri katletti ve
btn kayklar batrd. Galatyadan deniz yoluyla gelmiti. Ebeveynleri, Leviathan -denizde
yaayan bir ylan biiminde bir canavar- ve Onagerdi - dokunduu her eyi atele yakan,
Galatyada yetimi korkun bir canavar.

izim 18. Kral Ten (Msr, lk Hanedan, ca. M 3200)

te Azize Martha, insanlarn sraryla ejdere kar gitti. Onu ormanda bir adam
paralarken bulunca, zerine kutsal su serpti ve ha kard. Canavar o anda kayboldu ve
azizenin kuan boynuna geirip komu bir kye gtrd bir koyuna dnverdi. Orada
halk onu ta ve sopalarla katletti.

Ve ejder insanlar tarafndan Tarasque olarak bilindiinden, ehir onun ansna

Tarascon adn ald. O zamana dek nehrin kysn kaplayan karanlk ormanlar yznden Kara
Gl anlamna gelen Nerluc olarak agrlyordu. {439}

Antik an sava-krallar ilerini canavar katletme olarak gryordu. Parlak

kahramann ejdere saldrd bu forml, btn hal seferleri iin byk bir kendini aklama
arac olmutur. Kendi halknn uygarlklarn devrald Smerlilerin kadim ehirlerini yok eden
Agadeli Sargonun aadaki ivi yazsndaki gsterili kaytszlkla saysz antsal tablet
yazlmtr.

Agadenin kral, tanra Itarm vekili, Kiin kral, tanr Anunun paiusu,{440} Yerin
Kral, tanr Enlilin byk iakkusu{441} Sargon: Uruk ehrine saldrd ve duvarn yok etti.
Uruk halkyla arpt ve esir edip Enlil kapsndan geirdi. Agade kral Sargon, Urlularla
savat ve yok etti onlar; ehrini sard ve duvarn yok etti. E-Ninmar sard ve duvarn yok
etti ve tm blgesini, Lagatan denize dek sard. Silahlarn denizde ykad. ...

 4. Ak Olarak Kahraman

Dmandan zorla elde edilen hegemonya, canavarn kt niyetliliinden kazanlm

zgrlk, tiran Yerinde Duranhn emekleriyle ortaya kan yaam enerjisi bir kadn olarak
simgelenmitir. O saysz ejder katletmelerin bakiresi, kskan babadan karlm gelin, melun
aktan kurtarlan bakiredir. O bakire kahramann kendisinin dier yarsdr - nk her biri
ikisidir: eer kahramann konumu dnya egemenliiyse, bakire dnyadr ve eer kahraman
savaysa, bakire de ndr. Bakire, kahramann evreleyen durumun hapishanesinden
kurtaraca kaderinin imgesidir. Fakat kaderine aldrmad ya da yanl varsaymlarla akl
kart yerde, kahramann hibir abas ie yaramayacaktr.{442}

Harika delikanl Cuchulainn, amcas kral Conchobarm sarayndayken, elerinin

sadakatleri hakknda baronlarda bir tedirginlik uyandrd. Ona da bir e bulunmasn istediler.
Kraln rtkanlar rlandann her yerine gitti, fakat onun beenecei kimseyi bulamadlar. O
zaman Cuchulainnin kendisi, Luglochta Logada, Lugh Bahelerinde tand bir kza gitti.
Onu evresinde vey kardeleriyle birlikte oyun alannda, onlara diki dikmeyi ve rg rmeyi
retirken buldu. Emer sevimli yzn kaldrp Cuchulainni tand ve yle dedi: Her tr
beladan uzak olasn!

Kzn babas Forgall the Wilyye iftin bulutuu sylenince, delikanlnn geri
dnemeyeceini dnerek Cuchulainni Asker Donalldan sava becerilerini renmek zere
Albaya gndermek istedi. Ve Donall da ona baka bir grev verdi; tannm bir sava
kadna, Scathacha doru g bir yolculua kacak ve ondan kendisine doast
kahramanlk sanatlarn retmesini isteyecekti. Cuchulainnin kahraman yolculuu srad
basitlii ve aklyla, olanaksz grevin klasik bir biimde baarlmasnn tm temel elerini
sergiler.

Yol bir kt ans dzlnden geiyordu: ilk yarsnda insanlarn ayaklar yapp
kalyor, dier yarsnda otlar ykselip onlar dizlerinden yakalyordu. Fakat Cuchulainne bir
tekerlek ve bir elma veren iyi bir gen belirdi. Dzln ilk yarsnda tekerlek, kincisindeyse
elma dmdz yuvarlanacakt. Cuchulainnin sadece onlarn ince rehber izgilerini, hibir yere
sapmadan izlemesi gerekiyordu, bylece tedeki dar ve tehlikeli vadiye ulaacakt.

Scathachn evi bir adadayd ve adaya ancak belal bir kpryle ulalyordu: iki alak
ucu ve yksek bir orta yeri vard ve birisi bir ucuna knca, dier u ykselip onu geri
frlatyordu. Cuchulainn kez geri frlatld. O zaman dnm geirdi ve kendini toplayarak,
kprnn bana srad ve kahramann som bal srayn yapt, bylece ortasna ulat;
ve vard zaman kprnn dier yan daha tam olarak ykselmemiti ve o da kendini frlatp
adann toprana ulat.

Sava kadn Scathachn -canavarlarn hep olduu gibi- bir kz vard ve bu gen kz,
o yalnzlkta gn ortasndan annesinin kalesine den bu gen adam kadar gzel bir ey
grmemiti. Delikanldan niyetinin ne olduunu rendikten sonra, ona doast kahramanlk
gizlerini retmesi iin annesini kandrmann en iyi yolunu anlatt. Kahramann som bal
srayyla, Scathachn oullarn eittii byk porsuk aacna srayacak, gsne klcn
dayayacak ve arzusunu syleyecekti.

Sylenenleri yapan Cuchulainn sava bycden yardm ald, kzyla eyiz vermeden
evlendi, geleceini rendi ve onun kendisiyle cinsel ilikiye girdi. Bir yl orada kald ve bu
arada Amazon Aifeye kar yaplan savaa yardm etti ve ondan da bir ocuu oldu. Son
olarak, onunla bir uurumun kysndaki dar bir yolda karlaan cady hallettikten sonra,
evine rlandaya dnd.

Bir ak ve sava macerasndan sonra Cuchulainn, Forgall the Wilyyi yine karsnda
bulmak zere geri dnd. Bu sefer basite kzn kard ve kraln saraynda evlendiler.
Macera ona her trl engeli ama yetenei vermiti. Tek sknt kayna, amcas olan kral
Conchobarn, kz resmi olarak damata gemeden nce krala ait ilk gece hakkn kullanm
olmasyd.{443}

Gelin yatann n koulu olarak zor grev motifi tm zamanlarn ve dnyann tm

kahraman grevlerinde yer almtr. Bu rntdeki yklerde ebeveyn Yerinde Duran
rolndedir; kahramann sorununun becerikli biimde zm bir ejderin ldrlmesi demektir.
Uygulanan snavlar llemez dzeyde zorludur. Snavlar, ebeveyn dev asndan, yaamn
yolunda gitmesinin mutlak bir reddini temsil eder gibidirler; yine de, uygun bir aday
belirdiinde, dnyadaki hibir grev onun becerisinden te deildir. Beklenmedik yardmclar,
zaman ve uzay mucizeleri kahramann tasarsn ilerletir; kaderin kendisi (bakire) el uzatr ve
ebeveyn sistemindeki zayf bir noktay aar. Engeller, zincirler, tlsmlar, her trden cephe,
kahramann yetkin varlnn nnde kaybolur. Takdir edilen muzafferin gz o anki durumun
her kalesindeki atla alglar ve darbesi onu geniletebilir.

Cuchulainnin bu renkli macerasnn zelliklerinin en etkileyici olan ve derinlere ineni,

kahramana tekerlein ve elmann yuvarlanyla alan biricik, grnmez yoldur. Bunun, kader
mucizesinin simgesi ve habercisi olarak okunmas gerekir. Grd eylerin yzeyinden
ykselen hislerle kendinden kopmayan, fakat kendi doasnn dinamiklerine cesaretle yant
veren bir insan -Nietzschenin dedii gibi, kendi kendine yuvarlanan bir tekerlek olan bir
insan- karsnda glkler erir ve ilerledike beklenmedik byk bir yol alr.

 5. mparator ve Tiran Olarak Kahraman

Eylemin kahraman, dnyay ilk kez harekete geiren itkiyi yaanan anda srdren
evrimin eyleyenidir. Gzlerimiz ikili odak paradoksuna kapal olduundan, grevi tehlikeye ve
byk acya ramen kudretli bir el tarafndan baarlm sayarz, dier adansa, Mardukun
Tiamat arketipsel ejder-katledii gibi, grev yalnzca kanlmaz olann olmasnn
salanmasdr.

Yce kahraman, yine de, sadece kozmogonik evrimin dinamiini srdren kii deil,
btn geli gidi, dnya panoramasnn zevk ve kederleri arasnda Bir Varlkn yeniden
grnmesi iin gzlerimizi yeniden aan kiidir. Bu dierinden daha derin bir bilgelik ister ve bir
eylemin deil ayrt edici temsilin rntsyle sonulanr. lkinin simgesi erdemli kltr,
kincisinin ise egemenlik asas ya da yasa kitabdr. lkinin karakteristik maceras gelinin
kazanlmasdr - gelin, yaamdr. kincisinin maceras babaya gitmektir - baba, grnmeyen
bilinmeyendir.

kinci tip maceralar dorudan dinsel ikonografinin rntlerine uyar. Basit bir masalda
bile, bakirenin olu bir gn annesine yle sorduunda anszn bir derinlik belirir: Babam kim
benim? Soru, insan ve grnmeyen sorununa deinir. Kefaretin bildik mit motifleri kanlmaz
olarak bunu izler.

Pueblo kahraman, mlek Olan, annesine soruyu sordu. Babam kim? dedi.
Bilmiyorum, dedi kadn. Olan yine sordu, Babam kim?, ama kadn alamay srdrd ve
yant veremedi. Yarn babam bulacam. - Baban bulamazsn, dedi. Kimseyle birlikte
deilim, o yzden baban iin bakacan hibir yer yok. Ama olan yle dedi, Babam var,
nerede yaadn da biliyorum. Onu greceim. Anne gitmek istemiyor, o ise gitmek
istiyordu. Bylece ertesi sabah kadn ona azn hazrlad, o da gneydouya Waiyu Powidi
kaynana, At masasna gitti. Kaynaa yaklarken, kaynaktan az uzakta birini grd. Ona
yaklat. Bir adam. Olana sordu, Nereye gidiyorsun? - Babam greceim, dedi. Baban
kim? dedi adam. Babam kaynakta yayor. - Baban hi bulamayacaksn. - Eh, kaynaa
girmek istiyorum, iinde yayor. - Baban kim? dedi adam yine. - Eh, babam sensin sanrm,
dedi olan. Nereden biliyorsun baban olduumu? dedi adam. Eh, babam olduunu biliyorum.
Adam srf onu korkutmak iin bakt ona. Olan Sen babamsn, demeyi srdrd. ok
gemeden adam, Evet, ben senin babanm. Kaynaktan seni karlamak zere ktm, dedi ve
kolunu olann omzuna att. Babas olunun gelmesinden ok honuttu ve onu kaynan
iine ald.{444}

Kahramann abasnn hedefi bilinmeyen babann kefedilmesiyken, temel simgecilik

snavlarn ve kendini sergileyen yolunki olarak kalr. Yukardaki rnekte, snav srarl sorulara
ve korkutucu bir baka indirgenmitir. Daha nceki midye e yksnde, oullar bambu
bayla snandlar. Kahramann macerasn gzden geirirken, babann vahiliinin nereye
dek varabileceini grmtk. Jonathan Edwardsn cemaati iin gerek bir dev oldu.

Baba tarafndan kutsanan kahraman, insanlar arasnda babay temsil etmek zere
dner. retici (Musa) ya da imparator (Huang Ti) olarak, sz kanundur. Artk kaynaa
yerletiinden, merkezi yerin sakinliini ve uyumunu grnr klar. E merkezli halkalarn -
Dnya Da, Dnya Aac- yayld Dnya Ekseninin bir yansmas, makro- kozmosun
kusursuz mikrokozmik bir aynasdr. Onu grmek varoluun anlamn alglamaktr. Varlndan
nimetler fkrr; sz yaam rzgrdr.

Fakat babann temsilcisi blmnde bir bozulma meydana gelebilir. Altn a

mparatoru Cemidin, Zerdt ran efsanesinde bu trden bir kriz anlatlmaktadr.

Alem batanbaa kendisine kul oldu ve o da tad byklkle tahtna oturdu.

Bir gn, byklk tahtna bakt, birdenbire kendisine bir gurur geldi, dnyada
kendisinden baka kimseyi grmedi.

O, Tanrya tapan padiah benlik gsterdi, Tanrsndan yz evirdi, nankrlkte

bulundu.

Ordusundan ileri gelen adamlar ard ve bak onlara nasl szler syledi.

Bu yal, byk adamlara: Ben, dnyada kendimden baka kimseyi tanmyorum.

Hner, sanat benim sayemde meydana geldi. Saltanat tahtnda benim gibi bir padiah
kim grmtr?

Dnyay gzellikle ssleyen benim. Dnyay istediim hale getirdim.

Yemeniz, uyumanz, rahatnz, giyinmeniz, hlasa btn emelleriniz benim sayemde

vcut buldu.

Byklk, ta ve padiahlk benimdir. Benden baka bir kimsenin padiah olduunu

kim syleyebilir?

Benim bulduum devalarla herkes sala kavutu. Artk hastalk, lm kimseye zarar
vermez oldu.

Dnyada benden baka birok padiahlar olsa bile, bir adam lmden kurtarmak
benden baka kime nasip olmutur?

Siz, vcudumuzdaki zeka ve can bana borlusunuz! Bana yalnz Ehrimen olan
tapmaz.

Eer siz imdi bunlarn hepsini benim yaptm kabul ediyorsanz, cihan benim
yarattma inanmalsnz!

Btn mbitler benim nmde ba emilerdir. Kimse bana bir sorgu sualde
bulunamaz! dedi.

Bu szleri syler sylemez, Tanrnn ltuf ve yardm da ondan kesiliverdi ve her

tarafta dedikodular halad.

Herkes onun kapsndan yz evirdi. Yirmi bir yl iinde btn ordusu darmadan
oldu.

Tanrya kar benlik davasna kalknca, her eyi ykld, her ii altst oldu.

Akl ve zeka sahibi bulunan olgun bir kii diyor ki: Padiah olunca, Tanrya iyi bir kul
olmaya al!

Tanrya kar kim nankrlkte bulunursa her yerden kalbine korku dolar.

Cemidin gn de karard. Bir vakitler btn yeryzn aydnlatan bykl gittike

azald.{445}

Hkmdarlnn nimetlerini akn kaynandan bilmeyi unuttuka, imparator

salamas gereken iki ynl bak kaybeder. Artk iki dnya arasnda arac deildir. nsann
perspektifi denklemin yalnz insan ynn kapsayacak ekilde daralr, gksel g deneyimi
birdenbire kaybolur. Topluluu bir arada tutan dnce yok olur. Onu tutan tek ey gtr.
mparator tiran deve (Herod-Nemrut), dnyann defetmesi gereken zorbaya dnr.

 6. Dnya Kurtarc Olarak Kahraman

Erginlenmenin iki derecesi babann yaad yerde ayrt edilebilir. Oul ilkinden temsilci
olarak, fakat kincisinden ben ve babam biriz bilgisiyle dner. Bu ikinci, en yksek
aydnlanmann kahramanlar, en yksek anlamyla bedenlenme diye bilinen dnya
kurtarclardr. Mitleri kozmik llerdedir. Syledikleri, asa ve kitabn kahramanlarnn
syledii herhangi bir eyin tesinde bir yetki tar.

Hepiniz bana bakn. evreye bakmayn, dedi Jicarilla Apailerinin kahraman Dman
ldren; Dediimi dinleyin. Dnya benim vcudum kadar byk. Dnya szm kadar geni.
Ve dnya dualarm kadar geni. Gk ancak szlerim ve dualarm kadar geni. Mevsimler
ancak vcudum, szlerim, dualarm kadar geni. Sular da ayn ekilde; vcudum, szlerim,
dualarm sulardan byktr.

Kim bana inanrsa, kim dediimi dinlerse uzun yaayacak. Kim dinlemez, kim kt
dnrse ksa yaayacak.

Douda, gneyde, bat ya da kuzeyde olduumu dnmeyin. Dnya benim

vcudum. Oradaym. Her yerdeyim. Yalnz toprak altnda ya da yukarda gkte olduumu ya
da yalnz mevsimlerde ya da sularn te yannda durduumu dnmeyin. Hepsi vcudumdur
benim. Yeraltnn, gn, mevsimlerin, sularn hepsinin vcudum olduu bir gerektir. Ben her
yerdeyim.

Size oktan bana sunmanz gereken eyi verdim. ki tr piponuz var ve da

ttnnz var.{446}

Bedenlenmenin yapt, varlyla tiran devin savlarn yanllamaktr. Dev, snrl

kiiliinin glgesiyle ltuf kaynan kapatmtr; bedenlenme, bu trden bir ego bilincinden
tamamen bamsz olarak yasann dolaysz bir davurumudur. Devasa bir lekte
kahramanca yaam gerekletirir -kahraman grevlerini yerine getirir, canavar katleder-
fakat hepsi de, basit bir dnceyle de baarlabilecek olan srf gze ak klmak iin yaplan
bir abann zgrlyledir.

Krinann, babasnn Mathura ehrindeki tahtn gasp eden acmasz amcas Kans, bir
gn ona yle diyen bir ses duydu: Dmann dodu, lmn kanlmaz. Krina ve byk
aabeyi Balarama, onlar Nemrutun bu Hintli benzerinden korumak zere annelerinin
rahminden srtmalara karlmt. Ve pelerinden demonlar gnderdi -zehir stnn
Putanas ilkiydi- ama hepsi altedildi. Btn hileleri baarsz olunca Kans, delikanllar ehrine
ekmeye karar verdi. Srtmalar kurban ayini ve byk bir yarmaya armak iin bir
haberci gnderildi. Davet kabul edildi. Srtmalar, kardelerle birlikte geldi ve ehir surlarnn
dnda adr kurdu.

Krina ve aabeyi Balarama, ehrin elencelerini grmeye gitti. erde byk baheler,
saraylar ve korular vard. Bir amarcyla karlatlar ve ondan iyi giysiler istediler; o glp
reddetti, onlar da giysileri zorla aldlar ve ok k oldular. Sonra kambur bir kadn Krinadan
ayan vcuduna srmesi iin yalvard. O ona yaklat, ayaklarn zerine koyarak,
enesinden iki parmayla tutarak onu ekti ve srtn dzeltti. yle dedi: Kans' katledince
geri dnp seninle olacam.

Kardeler bo bir stadyuma geldi. Orada tanr ivann palmiye kadar geni, byk
ve ar yay kurulmutu. Krina yaya vard, onu ekti ve byk bir grltyle krd. Kans
saraynda sesi duydu ve rkt.

Tiran ehirdeki kardeleri ldrmek zere taburlarn gnderdi. Fakat delikanllar

askerleri ldrerek adrlarna dndler. Srtmalara ilgin bir gezi yaptklarn sylediler,
yemeklerini yediler ve yataa girdiler.

Kans o gece uursuz dler grd. Uyandnda, yarma iin stadyumun

hazrlanmasn ve ayin iin borularn alnmasn emretti. Krina ve Balarama, pelerinde
dostlar srtmalarla hokkabazlar olarak geldiler. Kapdan girdiklerinde, onlar ezmeye hazr,
on bin sradan fil kadar gl, fke dolu bir fil vard. Src doruca Krinaya ilerledi.
Balarama yle bir yumruk att ki, fil durup geri ekildi. Src yeniden srd, fakat iki karde
fili yere arpt, ldrd.

Genler alana girdi. Herkes kendi doasnn ona sunduunu grd: greiler
Krinay grei, kadnlar bir gzellik ant, tanrlar kendi efendileri olarak grd ve Kans
onun Mara, lmn kendisi olduunu dnd. zerine gnderilen btn greileri yenip en
glsn de ldrdkten sonra saray locasna srad, tiran sandan kavrad ve ldrd.
nsanlar, tanrlar ve azizler cokuland, fakat kraln eleri yas iin ne kt. Krina, aclarn
grerek onlar ilksel bilgeliiyle rahatlatt: Anne, dedi, ac duyma. Kimse yaayp da
lmemezlik edemez. Kendini bir eye sahip saymak yanlmak demektir; kimse baba, anne ya
da oul deildir. Yalnzca kesintisiz doum ve lm evrimi vardr.{447}

Kurtarc efsaneleri, d srecine insan asndan ahlaki bir hatann (bahede

Adem, tahtta Cemid) yol atn syler. Yine de kozmogonik evrim asndan, iyi ve
ktnn dzenli bir deiimi zamann aknn bir zelliidir. Evrenin tarihinde olduu gibi,
uluslarn tarihinde de byledir: yaylma zlmeye yol aar, genlik yalla, doum lme,
yaratc canllk kprtszln l arlna. Yaam biimleri ileri frlatarak dalga dalga ilerler
ve sonra ardndan fazla ykleri atarak ekilir. Altn a, dnya imparatorunun krall,
yaamn her annn atyla orak lkeyle, tirann krallyla yer deitirir. Yaratc olan tanr
sonunda yok edici olur.

Bu bak asndan, tiran dev, yerini ald daha nceki dnya imparatorundan ya da
yerini alacak parlak kahramandan (oul) daha fazla temsilcisi deildir babann. Kahramann
deienin taycs olmas gibi, o da Engelleyenin temsilcisidir. Ve zamann her annn bir
nceki ann zincirlerinden kurtulmas gibi, bu ejder, Yerinde Duran da dnya kurtarcsnnkini
hemen nceleyen kuaa aitmi gibi resmedilir.

Kesin terimlerle sylenirse: kahramann ii babann (ejder, snayan, dev kral) direngen
yann katletmek ve evreni besleyecek olan yaamsal enerjileri engellerinden kurtarmaktr. Bu
ister Babann arzusuyla uyumlu olarak, ister arzusuna kar olarak yaplabilir; o [Baba]
ocuklarnn kurtuluu iin lm seebilir, ya da Tanrlar onu kurbanlar klarak ona tutku
vermi olabilir. Bunlar elien retiler deil, bir ve ayn yky anlatmann deiik yollardr;
gerekte, Katleden ve Ejder, kurban eden ve kurban, Tanrlarn ve Devlerin sonu gelmez
savann sergilendii sahnede kartlarn kutupsallnn deil, lml dmanlarn yer ald
grntlerin ardnda ayn yapdadr. Ne olursa olsun, Ejder Baba, artk geri aldyla
artmaktan ok verdiiyle eksilmez, bir Pleroma olarak kalr. Yaammzn bal olduu
lmdr o; ve lm bir midir, ok mudur? sorusuna yant, O oradayken bir, fakat buradaki
ocuklarndayken oktur, olur.{448}

Eer kendi kendini hemen bugnden armha germezse, dnn kahraman yarnn
tiran olur.

imdinin bak asndan gelecein bu aktarlnda ylesine bir pervaszlk vardr ki,
nihiliste grnr. Krinann, dnya kurtarcsnn, l Kans'n elerine syledii szler
korkutucu bir hava tar; sa'nn szleri de yle: Ben selamet deil, kl getirmeye geldim.
nk ben adamla babasnn ve kzla anasnn ve gelinle kaynanasnn arasna ayrlk
koymaya geldim; ve adamn dmanlar kendi ev halk olacaktr. Babay ya da anay benden
ok seven bana layk deildir; olu ya da kz benden ok seven bana layk deildir.{449}
Mitoloji, hazrlksz olan korumak zere, bu trden nihai vahiyleri, aama aama eitici
biimde srar etse de, yar bulank klklara sokar. Tiran babay yok eden ve sonra tac kendi
alan kurtarc figr (Oidipous gibi) atasnn yerine adm atmaktadr. Acmasz baba katlini
yumuatmak zere, efsane, babay acmasz bir amca ya da zorba Nemrud olarak sunar.
Yine de, yar gizlenen gerek kalr. Bir kez grldnde, tm grntler stste biner: oul
babay katleder, ama oul ve baba birdir. Bilmecemsi figrler ilksel kaosa yeniden karr. Bu
dnyann sonunun (ve yeniden balangcnn) bilgeliidir.

 7. Aziz Olarak Kahraman

Yaamn son blmne gemeden nce, bir kahraman tipinin daha belirtilmesi gerekir:
aziz ya da ileci, dnyay terk eden biri.

Saf bir anlayla donanm, benliini kat biimde geri ekerek, seslerden ve dier
nesnelerden yzn evirerek ve ak ve nefreti bir kenara brakarak; yalnzlk iinde
yaayarak, az yiyerek, vcudunu, zihnini, konumasn denetleyerek, meditasyona ve
younlamaya balanm ve zgrlkle tutkuyu birbirine kartrmayarak; kibir ve gten,
gurur ve ehvetten, fke ve arzulardan arnarak, kendisiyle bark huzurlu ve egosundan
kurtulmu olarak - tkenmez olanla bir olmaya deer hale gelir.{450}

rnt babaya gitme rntsdr, fakat davuran ynndense davurmayan ynne

gitmenin: Bodhisatvann bildirdii adm atarak: dn olmayan adm. Burada ikili
perspektifin paradoksu deil, grnmeyenin sonul sav kastedilmitir. Ego kavrulur. Esintideki
l bir yaprak gibi, vcut dnya zerinde gezinmeyi srdrr, fakat ruh oktan saadet
okyanusuna karmtr.

Thomas Aquinas, Napolide ayin srasnda yaad mistik bir deneyimin sonucunda,
kalemini kadn rafa kaldrd ve Summa Theologicasnn son blmlerini baka birinin
tamamlamas iin yarm brakt. Yazma gnlerim, diye aklad, sona erdi; nk bana yle
eyler malum oldu ki, tm yazdklarm ve rettiklerim denizde damla gibi grnyor bana, o
yzden Tanrdan dileim retimin sonu geldii gibi, ksa zamanda yaammn da sonu
gelsin. ok gemeden krk dokuz yanda ld.

Yaamn tesinde, bu kahramanlar mitin de tesindedir. Ne onlar mitle ilgilenebilir, ne

de mit gerektii gibi ilgilenebilir onlarla. Efsaneleri yaylr, fakat dindar duygular ve
yaamyksnden karlan dersler tamamen yetersizdir; glnlkten teye gemez.
Biimler dnyasndan, bedenlenmenin indii ve Bodhisatvann iinde kald Byk Yzn
davuran siletinin dnyasna doru uzaklamlardr. Sakl silet bir kez kefedildi mi, mit
sondan bir nceki, sessizlik ise son szdr. Ruh sakl olana getii an, bir tek sessizlik kalr.

Kral Oidipous evlendii kadnn annesi, katlettii adamn babas olduunu rendi;
gzlerini kard ve yeryznde kefaretini deyerek dolat. Freudcular her birimizin
durmakszn babasn katlettiini, annesiyle evlendiini syler - ama bilindnda: bunu
yapmann dolambal simgesel yollar ve ardndan gelen zorlayc eylemliliin ussallatrmalar
bireysel yaamlarmz ve ortak uygarlmz oluturur. Duygular dnyann eylem ve
dncelerinin gerek yknn farkna varacak olsayd, kii Oidipousun rendiini
renecekti: et birdenbire bir z-tecavz okyanusu olarak grnecekti. Ensest yoluyla
doan, ensest yaayan Papa Byk Gregory efsanesinin z budur. Korkuya kaplarak,
denizdeki bir kayala kaar ve orada yaam boyunca kefaret der.

Aa artk haa dnmtr: st emen Ak Gen, safra yutan armha Gerilen

olmutur. Daha nce bahar tomurcuklarnn olduu yere rme yrr. Yine de bu ha
eiinin ardnda -nk ha bir yoldur (gne yolu), bir son deil- Tanrdaki gzellik vardr.

Mhrn bana vurdu ki Ondan baka bir ak dileyemem.

K geti; veyik tyor; baheler tomurcukland.

Yzyle Efendim sa benimle evlendi ve beni bir tala Onun Gelini olarak
talandrd.

Efendinin beni giydirdii pelerin altnla dokunmu bir nur pelerinidir ve bana sunduu
gerdanla paha biilmez.{451}

 8. Kahramann Ayrl

Kahramann biyografisindeki son eylem, lm ya da ayrlktr. Burada yaamn tm

anlam kusursuzca rneklenir. Sylemeye gerek yok ki, kahraman eer lm onu korkutmasa
kahraman olmazd; ilk koul mezarla bartr.

Mamre aacnn altnda otururken, brahim bir k parlts ve tatl bir koku fark etti
ve geri dndnde, ona doru btn gzellik ve grkemiyle gelen lm grd. Ve lm
brahime yle dedi: Bu gzelliin bana ait olduunu dnme brahim, herkese
grndm de. Eer kii senin gibi hakseverse, bir ta alr ona gelirim, ama bir gnahkrsa
byk bir irkinlikle gelirim, gnahlarndan bir ta takarm bama ve onlar byk korkuya
boarm, bylece umutsuzlua kaplrlar. brahim ona dedi ki: Ve sen, gerekten lm denen
misin? Yant verdi o, Tatsz bir adm ben, ama brahim dedi ki, Seninle gelmeyeceim. Ve
brahim lme, irkinliini gster, dedi. Ve lm, biri ylann yzn tayan, dieri klca
benzeyen iki ba gstererek irkinliini ak etti. brahimin tm hizmetileri lmn rkn
grnmne bakarak ldler, fakat brahim Tanrya dua etti ve onlar diriltti. lmn
grnleri brahimin ruhunu ondan alamaynca, Tanr brahimin ruhunu sanki dte gibi
ayrd ondan ve meleklerin melei Mikail onu ge kard. brahimin ruhunu getiren
meleklerin Tanrya byk yakarlar ve vglerinin ardndan, ve brahim nnde eildikten
sonra, Tannnn sesi duyuldu: Dostum brahimi Cennete, Benim haksever kullarmn adrlar
ve Benim azizlerim shak ve can dostu Yakubun evlerinin olduu yere, belann, derdin, i
ekmenin olmad, barn, neenin ve sonsuz yaamn olduu yere aln. {452}

Bunu u dle karlatrn. Kr bir kemancyla karlatm bir kprdeydim. Herkes

apkasna para atyordu. Yaklatm ve mzisyenin kr olmadn fark ettim. Bir ayd ve
bana yandan arpk bir bak atyordu. Anszn, yol kenarnda oturan ufarak yal bir kadn
belirdi. Karanlkt ve korkuyordum. Bu yol nereye gidiyor? diye dndm. Gen bir kyl
yoldan gelip elimi tuttu. Eve gelmek ister misin, dedi, kahve imek? Brak beni! ok sk
tutuyorsun! diye bardm ve uyandm.{453}

Yaamnda ikili perspektifi temsil eden kahraman, lmnden sonra hl kaynatrc

bir imgedir: Charlemagne gibi, sadece uyumaktadr ve kader annda kalkacaktr ya da baka
bir biimle aramzdadr.

Aztekler tyl bir ylandan, bolluunun altn andaki kadim Tollan ehrinin efendisi
Kuetzalkoatldan bahseder. Sanatlarn retmeni, takvimi yapan ve msr bulan odur.

Levha XXIII. Ay Arabas (Kamboya).

Levha XXIV. Sonbahar (Alaska).

O ve halk kendi zamanlarnn sonunda, istilac bir rkn, Azteklerin daha gl bysyle alt
edilmitiler. Daha gen olan halkn sava kahraman Tezkatlipoka, Tollan ehrini yerle bir
etti; ve tyl ylan, altn an kral geride brakt evleri yakt, hzinelerini dalara gmd,
kakao aalarn mesquiteye evirdi, hizmetileri olan okrenkli kulara nnde umalarn
emretti ve byk bir ac iinde oray terk etti. Ve iinde ok uzun ve geni bir aacn olduu,
Kuauhtitlan adl bir ehre geldi; aaca yaklap altna oturdu ve ona getirilen bir aynaya bakt.
Yalym, dedi; ve oraya Yal Kuauhtitlan dendi. Yolda baka bir yerde dinlenirken ve
Tollan ynne doru bakarken, alad ve gzyalar bir kayann iine girdi. Orada oturma izini
ve ayalarnn damgasn brakt. Daha ileride, kendilerine gmle, tahta ve tylerle
almann ve boyama sanatnn bilgisini brakmadan onu salmayan bir l falcs topluluuyla
karlat. Dalar aarken, hepsi cce ve kambur olan yardmclar souktan ld. Baka bir
yerde, onu bir top oyununda yenen kart, Tezkatlipoka ile karlat. Baka bir seferde,
byk bir pokhotl aacna okla nian ald; ok da tam bir pokhotl aacyd; bu yzden onu ilk
attnda bir ha oluturdular. Ve bylece, ardnda bir sr iaretler ve yer adlar brakarak,
sonunda denize vararak bir ylan salyla yola kncaya dek devam etti. Hedefine, ilk evi
Tlapallana nasl vard bilinmemektedir.{454}

Ya da bir baka gelenee gre, kyda kendini bir odun ynnda yakt ve okrenkli
tyleri olan kular ykseldi kllerinden. Ruhu, Sabah Yldz oldu.{455}

Yaama bal kahraman lme direnebilir ya da belli bir sre iin kaderini erteleyebilir.
Cuchulainnin uykusunda, evin dou kanadndan, onu yatandan bir uval gibi yere
drecek kadar korkun ve rktc bir lk duyduu yazlmtr. Silahsz olarak,
silahlarn ve giysilerini tayan kars Emer peinde olmak zere koturdu. Ve tek aya olan,
boyunduruu vcudundan geip alnndan dar kan doru bir atn ektii bir arabayla
karlat. inde kalar kzl renkte ve al bir rtye sarnm bir kadn grd. Yine al bir
pelerin giyen, fndk aacndan atall bir denek tayan ve bir inei gden ok byk bir
adam yryordu yannda.

Cuchulainn inein kendisinin olduunu ne srd, kadn kar knca iri adamn yerine
neden onun konutuunu bilmek istedi. Kadn adamn Uar-gaeth-sceo Luachair-sceo
olduunu syledi. Dorusu, dedi Cuchulainn, ismin uzunluu etkileyici! Konutuun
kadnn ad, dedi iri adam, Faebor beg-beoil cuimdiuir folt sceub-gairit sceo uath. Benimle
alay ediyorsunuz, dedi Cuchulainn ve arabaya srad, iki ayan kadnn iki omzuna ve
mzran da salarnn ikiye ayrld yere yerletirdi. ek u keskin silahlarn zerimden!
dedi kadn. O zaman bana asl adn syle, dedi Cuchulainn. Benden uzakla yleyse, dedi
kadn; Ben alayc bir ozanm ve bu inei bir iirin dl olarak gtryorum. iirini duyalm
yleyse, dedi Cuchulainn. Az daha uzakla, dedi kadn; kafamn zerinde salnman beni
etkilemez.

Arabann iki tekeri arasna dek geriledi. Kadn ona bir satama ve hakaret arks
syledi Cuchulainn. Yeniden sramaya hazrland, fakat bir anda at, kadn, araba, adam ve
inek ortadan kayboldu ve aacn dalnda kara bir ku belirdi.

Ne de tehlikeli byl kadnmsn sen! dedi Cuchulainn kara kua, nk onun

sava tanras, Badb ya da Morrigan olduunu anlamt. Sen olduunu bilseydim, byle
ayrlmazdk. Yaptn, diye yantlad ku, sana kt ans getirecek. Bana zarar
veremezsin, dedi Cuchulainn. Elbette yaparm, dedi kadn; Ben senin lm yatan
bekliyorum ve bundan byle de bekleyeceim.

O zaman byc kadn ona inei perili Cruachan tepesinden, iri adamn, Cualignenin
boasn dllesin diye gtrdn anlatt; ve buza bir yana gelince Cuchulainn lecekti.
O, Cuchulainn bir rmak kysnda kendisi kadar gl, zaferli, evik, korkun, yorulmaz,
soylu, cesur, yce bir adamla atrken karsna kacakt. Bir ylanbal olacam, dedi,
ve rmak kysndaki slkta ayana yosun atacam. Cuchulainn onunla att ve kadn
yerin iinde kayboldu. Ama ertesi yl, kydaki ngrlen atmada, Cuchulainn ona galip
geldi ve baka bir gn lmek zere yaamay srdrd.{456}

Tuhaf, belki de elenceli kurtulu simgeciliinin yanks, mlek Olana dair Pueblo
halk hikyesinin son ksmnda hafife duyulur. Kaynan iinde bir sr insan, kadnlar ve
kzlar yayordu. Hepsi de olana koup ellerini zerinde gezdirdiler, nk ocuklar evlerine
geldii iin mutlu olmulard. Bylece ocuk babasn da teyzelerini de bulmu oldu, ite,
ocuk orada bir gece geirdi ve ertesi gn eve dnp annesine babasn bulduunu anlatt. O
zaman annesi hastalanp ld. ocuk kendi kendine, Bana bu insanlarla yaamann bir yarar
yok, dedi. Bylece onlar terk edip kaynaa gitti. Annesi de oradayd. Onun annesiyle
babasnn yannda yaamaya gitmesi byle oldu. Babas Avaiyo piiydi (suylan krmzs).
Onlarla orada, Sikyatkide yaayamadn syledi. Babas, ocuun annesini o yzden
lmcl hastalandrmt ve, burada benimle yaamaya geldi, dedi babas. Artk burada
beraber yaayacaz, dedi Avaiyo oluna. ocukla annesinin yaamak zere kaynaa
gitmesi byle oldu.{457}

Midye einki gibi, bu yk de mitsel anlaty kelimesi kelimesine yineliyor. ki yk

glerinin belirgin masumiyeti asndan byleyicidir. Dier arlkta Buddhann lmnn
yks vardr: btn byk mitler gibi neeli, fakat son derece bilinli.

Kutsanm Olan, byk bir rahipler kalabalyla Hirannavati nehrinin uzak kysna,
Kusinara ehrine ve Mallalarn Upavattana sal aac koruluuna yaklat; ve yaklarken
muhterem Anandaya seslendi:

Bir iyilik yap, Ananda, ikiz sal aacnn arasna ba kuzeye dnk bir yatak yap
benim iin. Yorgunum, Ananda ve uzanmak istiyorum.

Peki, saygdeer Efendim, dedi saygdeer Ananda rza gstererek Kutsanm

Olana, ve yata ikiz sal aacnn arasna ba kuzeye dnk olarak yapt. O zaman
Kutsanm Olan bir aslan tavryla sa yan zerine, ayan ayann zerine koyarak uzand,
dnceli ve uyank olarak durdu.

Tam o srada ikiz sal aalar tamamen tomurcuklanmt, ama ieklenme mevsimi
deildi; ve tomurcuklar Tathagatann vcuduna boylu boyunca dkld ve kendilerini
Tathagataya tapnr ekilde yayp satlar.{458} Dier yandan gkten sandal aac tozu
dkld; ve bu Tathagatann vcuduna yayld ve kendini Tathagataya tapnr ekilde yaylp
sayorlar. Ve gkte Tathagataya tapnr ekilde bir mzik yayld ve Tathagataya tapnan
gksel korolarn arklar duyuldu.

O zaman geen konumalar srasnda, Tathagata yan olarak bir aslan gibi yatarken, iri
bir rahip, muhterem Upavana nnde onu yelledi; bu arada Kutsanm Olann refakatisi
Ananda Kutsanm Olana yaknyordu. Muhterem Efendim, dedi, yalvarrm, nedeni neydi,
Kutsanm Olann muhterem Upavanay, ekil kenara, ey rahip: nmde durma diyerek
azarlamasnn?

Kutsanm Olan yantlad: Ananda, Tathagatay grmek zere neredeyse on

dnyann tm tanrlar biraraya geldi. Ananda, Kusinara ehrinin evresindeki oniki fersah
boyunca ve Mallalarn Upavattana sal aac koruluunda, bir sa teli kadar yer bile yoktu
gl tanrlarn igal etmedii. Ve bu tanrlar, Ananda, kzgnlar, yle diyorlar, ok uzaktan
Tathagatay grmeye geldik, nk arasra ve ok seyrek olarak bir Tathagata, bir ermi ve
Yce Buddha yeryzne gelir; ve imdi, bu gece, son seyirde, Tathagata Nirvanaya varacak;
ama bu gl rahip Kutsanm Olann nnde duruyor, onu kapatyor ve son anlar yaklasa
da Tathagatay gremiyoruz. Bu yzden Ananda, bu tanrlar kzgn.

Kutsanm Olann grd bu tanrlar, Muhterem Efendim, ne yapyorlar?

Tanrlarn bazs, Ananda, zihinleri dnyevi ilerle megul olarak havadalar ve

salarn savurup yksek sesle baryorlar, kollarn ap haykrarak alyorlar, balarn yere
vurup sallana sallana Yaknda Kutsanm Olan Nirvanaya varacak; yaknda Dnyann I
grnmez olacak! diyorlar. Baz tanrlar, Ananda, zihinleri dnyevi ilerle megul olarak
yerdeler ve salarn savurup yksek sesle baryorlar, kollarn ap haykrarak alyorlar,
balarn yere vurup sallana sallana Yaknda Kutsanm Olan Nirvanaya varacak; yaknda
Mutlu Olan Nirvanaya varacak; yaknda Dnyann I grnmez olacak! diyorlar. Ama
tutkudan kurtulmu tanrlar, dnceli ve bilinli olanlar, bunu sabrla karlyor, Her ey
geicidir. Domu, varolmu ve bir araya gelmi ve yokolabilir herhangi bir eyin yok
olmamas nasl olur? Byle ey olmaz, diyorlar.

Son konumalar bir sre srd ve bu srada Kutsanm Olan rahiplerini rahatlatt.
Sonra onlara seslendi:

Ve imdi, ey rahipler, sizden ayrlyorum; varln tm paralar geicidir; kurtuluunuz

iin sebatla abalayn.

Ve bu Tathagatann son szdr.

Bylece Kutsanm Olan ilk transa girdi; ve ilk transtan kalkarak, ikinci transa girdi; ve
ikinci transtan kalkarak, nc transa girdi; ve nc transtan kalkarak, drdnc transa
girdi; ve drdnc transtan kalkarak, uzayn sonsuzluu alanna girdi; ve uzayn sonsuzluu
alanndan kalkarak bilincin sonsuzluu alanna girdi ve bilincin sonsuzluu alanndan kalkarak
hilik alanna girdi; ve hilik alanndan kalkarak ne alglama ne de alglamama alanna girdi; ve
ne alglama ne de alglamama alanndan kalkarak, algnn ve duyumun kesintisine vard.

Bundan sonra muhterem Ananda muhterem Anuruddhayla yle konutu:

Saygdeer Anuruddha, Kutsanm Olan Nirvanaya vard.

Hayr, Ananda karde, Kutsanm Olan daha Nirvanaya varmad; o algnn ve

duyumun kesintisine ulat.

Bundan sonra Kutsanm Olan algnn ve duyumun kesintisinden kalkarak, ne

alglama ne de alglamama alanna girdi; ve ne alglama ne de alglamama alanndan kalkarak,
hilik alanna girdi; ve hilik alanndan kalkarak, bilincin sonsuzluu alanna girdi; ve bilincin
sonsuzluu alanndan kalkarak, uzayn sonsuzluu alanna girdi; ve uzayn sonsuzluu
alanndan kalkarak, drdnc transa girdi; ve drdnc transtan kalkarak, nc transa
girdi; ve nc transtan kalkarak, ikinci transa girdi; ve ikinci transtan kalkarak, ilk transa
girdi; ve ilk transtan kalkarak, ikinci transa girdi; ve ikinci transtan kalkarak, nc transa
girdi; ve nc transtan kalkarak, drdnc transa girdi; ve drdnc transtan kalkarak,
Kutsanm Olan Nirvanaya vard.{459}

 BLM IV - ZLLER

1. Mikrokozmosun Sonu

Srad glere sahip -tek parmayla Govardhan Dan kaldrabilecek ve evrenin

korkun zaferiyle doldurabilecek gce sahip- gl kahraman her birimizdir: aynada grnen
fiziksel benlik deil, iteki kral. Krina yle der: Ben tm yaratklarn kalbine yerlemi
Benlikim. Ben balang, orta ve tm varlklarn sonuyum.{460} Bu tam olarak, kiisel zlme
annda l iin edilen duann anlamdr. Birey, artk yaam boyunca kalbinin iine akseden
dnya-yaratc tanrsalln hi deimemi bilgisine dnecektir.

Gszletii vakit, -ister yallktan ister hastalktan gszlesin- bu kii kendini bu

balardan bir mango, bir incir ya da bir brtlen kendini balarndan nasl kurtaryorsa yle
kurtarr; ve giriine ve kkenine gre yaama geri dner.

Yiyecek, iecek ve armaanlarla, bir kraln geliini bekleyen ve ite geliyor! te

geliyor! diye baran soylular, polisler, arabaclar, kyller gibi, her ey bu bilgiye sahip olan
bekler ve barr: te Tkenmez Olan geliyor! te Tkenmez Olan geliyor! {461}

Ayn dnce l adamn kendinden Tanryla bir olarak sz ettii, kadim Msr Mezar
Metinlerinde yanklanmaktadr.

Ben Atumum, yalnz olan;

lk geliimde Ra'ym.
Yce Tanr, kendini yaratanm ben,
Adlarn veren, tanrlarn efendisi,
Tanrlardan hibirinin yaklamad.

Ben dndm, yarn biliyorum.
Ben konuunca yapld tanrlarn sava alan.
Orada duran Yce Tanrnn adn biliyorum.
Rann vgs onun ad.
Heliopolisteki yce Ankaym ben.{462}

Fakat, Buddhann lmnde olduu gibi, da yayl alarndan tam bir gei
yapacak g, kiinin yaarken nasl bir kii olduuna baldr. Mitler, alacak engellerle dolu,
tehlikeli bir ruh yolculuundan bahseder. Grnlanddaki Eskimolar bir kaynar kazan, bir kala
kemii, yanan byk bir lamba, canavar muhafzlar ve birbirine arpp ayrlan iki kayay
sralar.{463} Bu trden eler dnya folkloru ve kahraman efsaneleri iin allmtr. Onlar
yukarda, Kahramann Maceras blmlerinde tartmtk. Ruhun son yolculuunun
mitolojisinde en ayrcalkl ve nemli gelimelerini almlard.

lm yatanda okunan bir Aztek duas, leni, llerin iskelet tanrs Tzontmoka,
Den Salarn Adamna giden yoldaki tehlikelere kar uyarr. Sevgili ocuk! Sen geip
gittin ve bu yaamn abalarn geride braktn. Artk Efendimizi mutlu ediyor geri alp
gtrmek. nk bu dnyada sonsuza dek deil, ksa bir zaman eleniriz; yaammz birinin
gnete snmas gibidir. Ve Efendi bu varoluta birbirimizle konumay ve birbirimizi tanmay
ihsan etti; ama imdi, u anda Miktlantekutli, ya da Akulnahuakat, ya da yine Tzontemok
adl tanr ve Miktekakihuatl adl tanra seni alp gtrd. Sen onun tahtnn nne getirildin;
hepimiz oraya gideceiz: oras hepimizi bekliyor ve yle geni ki.

Seni artk anmsamyoruz. Sen o en karanlk yerde, ne n ne de pencerenin

olmad yerde yatacaksn. Sen oradan dnmeyecek, ayrlmayacaksn: ne de dnp
tanacaksn nasl dneceini. Bizlerden sonsuza dek ayrlm olacaksn. Yoksul ve kimsesiz
braktn ocuklarn, torunlarn: onlarn sonunu da, bu yaamn abalarndan nasl
geeceklerini de bilmiyorsun. Bizlerse, yaknda senin yanna geleceiz.

Aztek atalar ve grevlileri ly cenaze iin hazrlam ve uygun biimde sarm,

lene yle diyerek biraz suyu bandan aa dkmlerdir: Sen dnyada yaarken
holanrdn bundan. Ve kk bir srahi dolusu su alp ona sunarak: Al sana yolculuk iin bir
eyler; onu kefeninin kvrmlarna yerletirirler. Sonra leni battaniyelere sarp onu iyice
korurlar ve hazrlanm baz katlar nne tek tek yerletirirler: Hey, bununla arpan
dalar arasnda geebileceksin. Bununla ylann gzledii yoldan geeceksin. Bu, kk
yeil kertenkeleyi, Xochitonal rahatlatacak. Ve bak, bununla sekiz dondurucu souk ln
aacaksn. te sekiz kk tepeyi aracak ey. te keskin baklar rzgrnda sa
kacan ey.

len, parlak krmz tyl bir kk kpek alacaktr yanna. Boynuna yumuak bir
pamuk iplii balarlar; onu ldrr ve cesetle birlikte yakarlard. len yeralt nehrini geerken
bu kk hayvann stnde yzer. Ve drt yllk geiten sonra, katlarn ve hediyelerini
sunaca tanrnn nne varrd. Orada sadk yoldayla birlikte Dokuzuncu Uuruma
gnderilirdi.{464}
izim 19. Osiris, llerin Yargc.

inliler, Yeim Bakire ve Altn Delikanlnn rehberliinde Perili Kprnn geilmesini
anlatr. Hindular gk kubbeler biiminde ykselen gkler ve ok katl bir yeralt dnyas
biimindeki cehennemleri resmederler. Ruh lmden sonra kendi kaderine uygun yere
balanr, gemi yaamnn tam anlamn sindirmek ve denetime almak iin. Dersini alnca,
kendini sonraki deneyim seviyesine hazrlamak zere dnyaya dner. Bylece yaam
deerinin tm deneyleri boyunca, kozmik yumurtann snrlarn ancaya kadar yol alr.
Dantenin ilahi Komedya s bu tr aamalarn tutkulu bir serimidir: Cehennem, etin gurur ve
eylemlerine bal ruhun sefaleti; Araf canl biimde ruhsal deneyime geme sreci; Cennet,
ruhsal gerekleme dereceleri.

Derin ve artc bir yolculuk tasavvuru Msrn ller Kitabnda bulunur. len kadn
ya da erkek Osirisle zdelemitir ve yle arlr. Metin Raya ve Osirise vg dizeleriyle
alr ve sonra ruhun sarglarnn alnn gizleriyle srer. Osiris A.ya Dil Verme Bahsinde,
{465}
u cmleyi okuruz: Sakl lkedeki yumurtadan kyorum. Bu, lm fikrinin bir yeniden
dou olarak bildirilmesidir. Sonra, Osiris A.nn Dilini zme Bahsinde uyanan ruh dua
eder: Tanr Ptah dilimi zsn ve ehrimin tanrs azm saran sarglar zsn. Osiris
A.y Yeraltnda bir Bellek Sahibi Klma Bahsi ve Osiris A.ya Yeraltnda Bir Kalp Verme
Bahsi yeniden dou srecini iki aama ilerletir. Sonra yalnz yolcunun korkun yargcn
tahtna giden yolda yzlemesi ve stesinden gelmesi gereken tehlikelerin bahisleri balar.

izim 20. Ylan Kheti Yeraltnda, Osiris'in bir Dmann Atele Yok Ediyor.

ller Kitab mumyayla birlikte zorlu yolun engellerine bir rehber olarak gmlrd ve
gm srasnda bahisler okunurdu. Mumyann hazrlannn bir aamasnda, l adamn kalbi
karlr ve yerine dualar eliinde gnein simgesi olan altn bir muhafaza iinde bazalt bir
bokbcei yerletirilirdi: Kalbim, annem, kalbim, annem; dnmler kalbim. Bu Osiris
A.nn Kalbinin Yeraltnda Ondan Alnmasna izin Vermemek Bahsinde geer. Ardndan,
Timsah telemek Bahsinde unu okuruz: Geri ekil ey batda yaayan timsah... Geri ekil
ey gneyde yaayan timsah... Geri ekil, ey kuzeyde yaayan timsah... Yaratlm eyle
avucumda ve daha varolmamlar vcudumda. Ey Re, senin byl szlerinle giyinip
kuandm. stmdeki gkte ve altmdaki yerde olan szlerinle... Ylanlar Pskrtme Bahsi
gelir sonra, ardndan Apaiti Uzaklatrma Bahsi. Ruh bu son demona barr: Uzakla
benden. Ey dudaklar kemiren kii. iki Merti Tanray Uzaklatrma Bahsinde, ruh niyetini
aklar ve kendini, bunun babann olu olmak olduunu syleyerek korur: ...Sektet kaynda
parlyorum, ben Osirisin olu Horusum ve babam Osirisi grmeye geldim. Yeraltnda
Havayla Yaama Bahsi ve Yeraltnda Ylan Rereki Uzaklatrma Bahsi kahraman daha da
uzaa gtrr ve ardndan Yeraltnda Yaplan Katliamlar Uzaklatrma Bahsinde byk
aklama gelir: Sam Nunun sa. Yzm Diskin yz. Gzlerim Hathorun gzleri.
Kulaklarm Apuatn kulaklar. Burnum KhestiKlasn burnu. Dudaklarm Arpunun dudaklar.
Dilerim Sergetin dileri. Boynum gksel tanra sisin boynu. Ellerim Ba-nab-Tattunun elleri.
Kollarm Neithin, Saisin Haraminin kollar. Srt kemiim Sutinin srt kemii. Fallusum Osirisin
fallusu. Baldrlarm Kheraba lordlarnn baldrlar. Kaburgam Korkulacak Kiinin kaburgas. ...
Vcudumda bir Tanr organ olmayan bir organ yok. Tanr Thoth vcudumu bir araya getirdi
ve o gnden bu yana Raym ben. Silahlarla engellenemem ve kimse elimi kolumu
balayamaz...

ok daha sonraki, her biri saysz tanryla evrelenmi olan be yz dnm

Buddhayla evrelenmi Bodhisattva imgesinde olduu gibi burada da ruh, daha nce ayr ve
dnda olarak dnlen tanrlar ierecek gcnn ve konumunun tamlna ular. Onlar
kendi varlnn yanstmalardr; ve gerek haline dnerken hepsi geri kazanlr.

Havay Teneffs etmek ve Yeralt Sularna Hakim Olmak Bahsinde, ruh kendinin
kozmik yumurtann muhafz olduunu bildirir: Selam sana ey tanra Nut'un akaaac!
endeki suyu ve havay sun bana. Hermopolisteki tahtta oturuyorum ve Byk Gdaklayann
yumurtasn gizleyip koruyorum. O byrse ben byyor; o yaarsa ben yayor; o soluk
alrsa ben soluk alyorum, ben, zafer dolu Osiris A.

Ardndan Bir nsann Ruhunun Yeraltnda Ondan Alnmasna zin Vermemek Bahsi ve
Yeraltnda Su mek ve Atele Yanmamak Bahsi gelir ve sonra byk sona geliriz - ruhun ve
evrensel varln bir olduunun anlald, Yeraltnda Gnn Gelii Bahsi: Ben Dnm,
Bugn ve Yarnm ve ikinci bir kez dogma gcm var; tanrlar yaratan ilahi sakl Ruhum ben
ve Ametinin Yeraltnn ve Gn yaayanlarna lm yemekleri veren benim. Dounun
dmeni, klarnn grld yerdeki iki ilahi yzn sahibiyim ben. Yetien insanlarn
efendisiyim; karanlktan kan ve varlk biimleri, iinde llerin olduu evin biimleri olan
efendiyim. Selam size, ebedi istirahatghlarna konmu, onun syledii eylere kulak kesilen,
tabutun kaidesini sakl yere ulatran, Ray klavuzluk eden ve onu sonsuz ykseklerdeki
trbenin en tepesine dek izleyen iki ahin! Selam, dnyann orta yerinde duran trbenin
efendisi. O benim, ben oyum ve Ptah onun gn kristalle kaplam...

izim 21. Ani ve Karsnn teki Dnyadaki Edeleri Su iyor.

Sonra ruh, Yola kmak ve Dnyaya inmek Bahsi, Heliopolise Yolculuk ve Orada
Tahta kmak Bahsi Kendini stedii Herhangi Biime Dntren Adamn Bahsi ve
Osirisin ilahi Hkmran Prenslerinin Huzuruna Kabul Edilme Bahsinde gsterildii gibi evreni
arzu ettii ekilde dzenleyebilir. Olumsuz tiraf denen bahisler, kefaret deyen insann
ahlaksal safln bildirir: Hakszlk yapmadm ... Zorbalkla soymadm... Hi kimseye zorbalk
yapmadm... Hrszlk yapmadm... Erkek ya da kadn kimseyi katletmedim... Kitap tanrlarn
vlmesiyle sonlanr ve sonra: Raya Yaayan NbHn Bahsi, Bir insann Geri Dnp
Yeryzndeki Evini Grmesini Salama Bahsi, Ruhu Kusursuz Klma Bahsi ve Rann
Byk Gne Kaynda Yolculuk Etme Bahsi.{466}

 2. Makrokozmosun Sonu

Bireyin yaratlm biiminin zlmesi nasl gerekiyorsa, evren de yle zlmelidir:

Yz bin yllk bir srenin gemesinden sonra evrimin yenilenecei anlalnca,

duyusal haz cennetinin sakinleri olan Loka byuhalar denen tanrlar, dnyada salarn savurup
rzgrda uarak, alayp elleriyle gzyalarn silerek ve krmz elbiseler ve tam bir kargaa
iinde dnyada gezinirler. Ve bylece unu bildirirler:

Efendiler, yzbin yln geiinden sonra evrim yenilenecek; bu dnya yok olacak;
yce okyanus bile kuruyacak; ve bu geni toprak, ve dalarn hkmdar Sumeru yanp kl
olacak - dnyann ykm Brahma dnyasna dek uzanacak. Bu yzden efendiler, dostluk
gelitirin; ball, neeyi ve birlii gelitirin; annelerinizi kollayn; babalarnz kollayn; ve
akrabalarnz arasnda yallarnza sayg gsterin. Buna evrimsel Kkreme denir.{467}

Dnyann sonunun Maya versiyonu Dresden Kodeksinin son sayfasn kaplayan bir
izimle sunulmutur.{468} Bu kadim elyazmas, gezegenlerin evrimlerini kaydeder ve bunlardan
muazzam kozmik evrimlerin hesaplarn karr. Metnin sonuna doru beliren ylan saylar
(byle adlandrlrlar, nk bir ylan simgesi gibi grnrler), otuz drt bin yllk bir dnya
dnemini temsil eder -on iki buuk milyon gn- ve bunlar yeniden ve yeniden kaydedilmitir.
Bu neredeyse hayal bile edilemeyen dnemlerde, btn daha kk birimler sonunda az ok
kesin bir sonuca varyor saylabilir. Bu sahici ebediyette birka yl neyi deitirir ki? El
yazmasnn son sayfasnda byk saylarn ona doru srkledii Dnya Ykm anlatlr.
Burada g kaplam, sular sel gibi boca eden yamur ylann grrz. Byk su nehirleri
fkrr gne ve aydan. Kaplan peneli ve rktc olan dii, sellerin ve bulutlarn kt niyetli
efendisi olan yal tanra gksel sularn kabn dndrr. lmn endie veren simgesi olan
apraz konmu kemikler ssler eteini ve ban kvrlm bir ylan talandrr. Aada,
evrensel ykmn simgesi olan yere evrilmi mzrayla, rktc banda fkelenmeyi
srdren bir cce baykula kara tanr durur. Burada, gerekten de her eyi yutuveren felaket
resimsel bir beceriyle sunulmutur.{469}

En ssl resimlerden biri eski Vikinglerin iirsel Eddasnda grlr. Tanrlarn ba

Odin (Wotan), kendisinin ve dier tanrlarn cehenneminin nasl olacan bilmek istemitir, ve
Bilge Kadn, yani Dnya Anas'nn kendisinin bir kiilemesi olan Kader ona anlatr:{470}

Kardeler dvp birbirine girecek,

Ve kz karde oullar akrabal lekeleyecek,
Fahieliklerle dnyada olmak gleecek;
Baltann, klcn, kalkann zaman ayrmasyla
Rzgrn, kurdun zaman, nce dnya sarslacak;
nsanlar birbirine aldrmayacak.

Devlerin lkesi Jotunheimda saf, krmz bir horoz tecek; Valhallada Altn ibik
horozu; Cehennemde pas kzl bir ku. llerin dnyasnn giriinde kpek Germ byk
penelerini uzatarak maarasnda uluyacak. Toprak sallanacak, yaln kayalklar ve aalar
devrilecek, deniz yerleri kaplayacak. Balangta zincirlenmi o canavarlarn zincirleri
kopacak: Kurt Fenris serbest kalacak ve alt enesi yerde st enesi gkte ilerleyecek (yer
olsa daha da aacakt); gzlerinden ve burun deliklerinden ate fkracak. Kozmik
okyanusun dnyay saran ylan byk bir fkeyle dorulacak ve zehir pskrterek kurdun
yanna, topraa kacak, bylece btn havay ve suyu datacak. Naglfar (l insan
trnaklarndan yaplan gemi) serbest kalacak ve bu devlerin arac olacak. Baka bir gemi
cehennem sakinlerini tayacak. Ve gneyden ate insanlar gelecek.
Tanrlarn bekisi rpertici boynuzu flediinde, Odin'in sava oullar son savaa
arlacak. Drt bir yandan tanrlar, devler, cceler ve elfler gelecek meydana. Dnya Aac
Yggdrasil titreyecek ve o zaman gkte ve yerde hibir ey korkusuz olmayacak.
Odin kurda saldracak, Thor ylana, Tyr kpee -canavarlarn en ktsne- ve Freyr
Surta, alev adama. Thor ylan ldrecek, oradan on adm atamadan pskren zehirden
dolay lecek. Odin'i kurt yutacak ve sonra Vidarr, bir ayan alt eneye dayayarak st
eneyi kavrayp kurdun boazn ikiye ayracak. Loki Heimdallr katledecek ve onun
tarafndan katledilecek. Surt btn yeryzne ate saacak ve btn dnyay yakacak.
Gne kararyor, yer denize batyor,
Gkten scak yldzlar dne dne dyor;
Buhar ve yaam besleyen alev iddetleniyor,
Ate gn kendisine varncaya dek.

imdi Garm Gnipahellirin karsnda uluyor,

Zincirler paralanacak ve kurt serbest kalacak;
Daha da biliyorum ve daha da gryorum
Tanrlarn, dven kudretlilerin kaderini.

sa Zeytin da stnde otururken, mritleri gelip ona dediler: Bize syle, bu eyler ne
zaman olacak, ve senin geliine ve dnyann sonuna alamet ne olacak?

sa cevap verip onlara dedi: sakn kimse sizi saptrmasn. nk biroklar, Mesih
benim, diye benim ismimle gelip birounuzu yoldan karacak. Siz savalar ve sava szleri
iiteceksiniz. Sakn sklmayn, nk bunlarn olmas gerekir; fakat daha son gelmemitir.
nk millet millete, lke lkeye kar kalkacaktr; ktlklar ve zelzeleler olacak. Ve btn bu
eyler arlarn balangcdr. O zaman sizi skntya koyacaklar, ve ldrecekler; ve benim
ismimden tr btn milletler sizden nefret edecek. Ve birok yalanc peygamber kalkp
birounu yoldan karacak. Ve fesat oalacandan, birounun sevgisi souyacak. Ancak
sona kadar dayanan, kurtulan odur. Ve kralln bu Incili, milletlerin hepsine tank olmak zere
btn dnyada vazedilecek; ve son o zaman gelecektir.

Daniel peygamberin anlatt ykm saan eyin (okuyan anlasn diye) kutsal yerde
dikildiini grdnz zaman, Yahudiyede olanlar o vakit dalara kasn; damda olanlar
evinden eya almaya inmesin; ve tarlada olan da abasn almak iin geri dnmesin. Fakat o
gnlerde gebe ve emzikli olanlarn vah haline! Dua edin ki, kanz kta veya Sebt gnnde
olmasn. nk o zaman byk sknt olacaktr ki, dnyann balangcndan bugne dek
bylesi olmamtr, ve hi de olmayacaktr. O gnler ksaltlmam olsayd hi kimse
kurtulamazd; fakat seilmi olanlar iin o gnler ksaltlacaktr.

O zaman eer biri size, te Mesih urada ya da burada, derse inanmayn. nk

yalanc Mesihler ve yalanc peygamberler kalkp byk alametler ve mucizeler yapacaklar,
yle ki seilmi olanlar bile saptracaklar. te, nceden syledim. Eer size, te ldedir,
deseler de, inanmayn. nk imein doudan kp batda bile grnmesi gibi,
nsanolunun gelii de byle olacaktr. Le neredeyse, kartallar orada toplanacaktr. Fakat o
gnlerin skntsndan hemen sonra, gne kararacak, ay k vermeyecek, yldzlar gkten
decek ve gklerin kudreti sarslacak; o zaman nsanolunun alameti gkte grnecek; o
zaman yeryznn btn kabileleri kedere boulacak, ve nsanolunun gn bulutlar
zerinde kudretle ve byk izzetle geldiini grecekler. Ve meleklerini byk sesli boruyla
gnderecek, ve melekler gklerin bir ucundan teki ucuna dek onun setiklerini drt yelden
toplayacak. ... Fakat o gn ve saat hakknda ne gklerin melekleri, ne de Oul, yalnz
Babamdan bakas bir ey bilmez.{471}

 EPLOG MT VE TOPLUM

1. ekil Deitiren

Mitlerin yorumu iin nihai bir sistem yoktur ve hibir zaman da olmayacaktr. Mitoloji,
denizin ihtiyar, konumas hakikat olan tanr Proteus gibidir. Tanr bir snama yapacak ve
toprakta ya da suda ya da yanan atete yryen eylerin her tr ekline girecek.{472}

Proteus tarafndan eitilmek isteyen yaam gezgini onu skca tutmal ve daha da
skmaldr, ve bir sre sonra o da gerek eklinde grnr. Fakat bu dzenbaz tanr en
becerikli sorgucuya bile bilgeliinin tamamn amaz. Ancak ona sorulan soruya yant
verecektir ve sorulan soruya gre syledii nemli ya da sama olacaktr. Gne gn
ortasna eriince yalan bilmez deniz ihtiyar denizden kar, Bat Rzgrnn esintisi altnda
ve denizin kara kpkleriyle kaplanm olarak gelir. knca maara oyuklarnda uykuya yatar.
Tuzlu suyun gzel kznn fok srs de, akl karal dalgalar arasndan karak evresine
uzanr ve derin denizin kekre kokusunu evreye yayarlar.{473} Hayvann inine bu yal deniz
atasnn yardmsever kz tarafndan gtrlen ve ondan tanrdan nasl yant alacan
renen Eski Yunan Sava kral Menelaos yalnzca kendi kiisel skntlarnn gizini ve
arkadalarnn nerede olduunu renmeyi istedi. Tanr da yantlamaya tenezzl etmedi.

ada akl, mitolojiyi, doann dnyasn aklamak iin ilkel, aray iindeki bir aba
(Frazer); sonraki alarn yanl anlad, tarih ncesi zamanlardan gelen iirsel fantezinin bir
rn (Mller); bireyi topluluuna gre ekillendirecek bir alegorik bilgi yna (Durkheim);
insan ruhunun derinliklerindeki arketipsel drtlerin belirtisi olan bir dizi d (Jung); insann en
derin metafizik sezgilerinin geleneksel arac (Coomaraswamy); ve Tanrnn ocuklarnn
Grnmesi (Kilise) olarak yorumlanmtr. Mitoloji bunlarn hepsidir. Deiik yarglar,
yarglayanlarn bak alaryla belirlenir. nk ne olduuna deil, nasl ilev grdne,
insanla gemite nasl hizmet ettiine dikkatle baklrsa, mitoloji kendisini, bireyin, rkn,
an gereksinim ve tutkularna kar yaamn kendisi kadar ak olarak gsterir.

 2. Mitin, Tapmn ve Meditasyonun levi

Yaam biimi iinde birey, insann tam imgesinin ancak bir krnts ve arptlmasdr.
Bir erkek ya da dii olarak snrlandrlmtr; yaamnn herhangi bir dneminde yine ocuk,
gen, yetikin ya da yal olarak snrlanmtr; dahas, yaam rolnde zanaatkr, tccar,
hizmeti, ya da hrsz, rahip, lider, e, rahibe ya da orospu olarak yetimitir; hepsi birden
olamaz. Bu yzden, tamlk -insann btnsellii- ayn organda deil, bir btn olarak
toplumun gvdesindedir. Topluluundan yaam tekniklerini, iinde dnd dili, baland
fikirleri almtr; onun vcudunu kuran o genler toplumun gemii araclyla gelmitir. Kendini
ayrmaya kalkarsa, ister abas ister dnce ya da duygusuyla, yalnzca varlnn
kaynaklaryla olan ban koparm olur.

Kabilesel doum, erginleme, evlilik, gm, yerleme ve benzeri trenleri, bireyin

yaamndaki dnm noktalarn ve yaam uralarn klasik, kiisel olmayan biimlere
evirmeye hizmet eder. Bu biimler bireyi kendi kendisine, bu ya da u kiilik olarak deil,
sava, gelin, dul, rahip, bakan olarak aarlar; ayn zamanda topluluun geri kalan iin
arketipsel aamalarn eski dersini yinelerler. Trene herkes rtbe ve ilevine uygun olarak
katlr. Tm toplum kendi kendine tkenmez canl bir birim olarak grnr. Birey kuaklar,
canl bir vcuttaki anonim hcreler gibi geer; fakat asl, zamand biim kalr. Manzarann
bu sper bireyi kapsayacak ekilde geniletilmesiyle, herkes kendisini gelimi, zenginlemi,
desteklenmi ve bytlm olarak bulur. Rol, etkileyici olmasa da, insann gzel enlik-
imgesinde - kendi iinde gizil olan, ama zellikle bastrlm imgede- ierilmi olarak grlr.

Sosyal grevler enliin dersini olaan, gnlk varoluta srdrr ve birey, varln
srdrr. Buna karlk farkszlk, ayaklanma -ya da srgn- yaam verici balantlar koparr.
Sosyal birim asndan, koparlan birey basite hibir eydir - boa gitmitir, ister rahip, ister
orospu, kralie ya da kle olsun, roln yaadn drste syleyebilen erkek ya da kadn
ise olmak fiilinin tam anlamyla, bir eydir.

O halde erginlenme ve yerleme ayinleri bireyin ve topluluun zsel birlii dersini

retmektedir; mevsim enlikleri geni bir ufka alr. Birey nasl toplumun bir organysa,
kabile ya da ehir -ve btn olarak insanlk- kozmosun gl organizmalarnn bir aamasdr
yalnzca.

Yerli denen halklarn mevsim enliklerini doay denetleme abas olarak anlatmak
alkanlk olmutur. Bu yanltc bir aklamadr. nsann her eyleminde ve zellikle de yamur
bulutlarn getirdii, hastal iyiletirdii ya da seli durdurduu dnlen by ayinlerinde,
denetleme arzusuna ynelik ok ey vardr; yine de, btn gerekten dinsel (karabysel
olana kart olan) trenlerin egemen motifi kaderin kanlmaz eylerine teslim olmadr - ve
mevsim enliklerinde bu gd aka bellidir.

Kn gelmesini engellemeye alan bir kabile ayini hi kaydedilmemitir; tersine:

ayinlerin hepsi de topluluu, doann geri kalanyla birlikte korkun souk mevsimine
katlanmaya hazrlar. Ve baharda, ayinler zayf dm toplulua msr, fasulye ve kabak
vermesi iin doay zorlamaya almaz hemen; tersine: ayinler btn insanlar doann
mevsimine uygun almaya srkler. Zorluklar ve nee dnemleriyle birlikte yln harika
evrimi, insan topluluunun yaam evriminde sregider olarak kutlanr, sergilenir ve sunulur.

Bu srekliliin birok baka simgeletirmesi mitolojik olarak bilgilendirilen topluluun

dnyasn kaplar. Szgelimi, Amerikal avc kabileleri kendilerini yar-hayvan, yar-insan
atalardan tremi sayarlar. Bu atalar yalnz kabilenin insan yelerine deil, kabilenin adn
ald hayvan trlerine de babalk ederdi; bu yzden, kunduz kabilesinin insan yeleri hayvan
kunduzlarn kan kardeleri, trlerinin koruyucularyd ve buna karlk orman ahalisinin hayvan
bilgeliiyle korunurlard. Ya da bir baka rnek: New Mexico ve Arizona Navaholarnn
hogan, yani amurdan kulbeleri Navaholarn kozmos imgesinin plannda kurulmutur. Giri
douya bakar. Sekiz kenar drt yn ve ara noktalar temsil eder. Her bir direk ve kiri her
eyi kucaklayan yer ve gn byk hoganndaki bir eye karlk gelir. Ve insann ruhunun
kendisi evrenle biim olarak ayn sayldndan, amurdan kulbe insanla dnyann temel
uyumunun bir temsili ve kusursuzlua giden gizli yaam yolunun bir anmsatcsdr.

Fakat, toplumsal grev ve yaygn tapmla tam bir kartlk iinde baka bir yol da
vardr. Grevin yolu asndan, topluluktan srlm olan kimse hitir. Buna ramen, dier
bak asndan srgn macerann ilk admdr. Her insan iinde herkesi tar; bu yzden
ierde aranp bulunabilir. Cinsiyet, ya ve meslek ayrmlar kiiliimizin z deil, sadece
dnya sahnesinde bir sre giydiimiz kostmlerdir. teki insan imgesi sslemelerle
kartrlmamaldr. Kendimizi Amerikallar, yirminci yzyln ocuklar, Batklar, uygar
Hristiyanlar olarak dnrz. Erdemli ya da gnahkrz. Yine de bu trden adlandrmalar
insan olmann ne demek olduunu anlatmaz, yalnzca corafyaya, doum tarihine ve gelire
ilikin rastlantlar belirtirler. Bizim zmz nedir? Varlmzn temel karakteri nedir?

Ortaa azizlerinin ve Hint yogilerinin ilecilikleri, Hellenistik mysteria erginlemeleri,

Dou ve Batnn kadim felsefeleri bireysel bilincin dikkatini sslemelerden arndrma
teknikleridir. Adayn hazrlk meditasyonlar zihnini ve duygularn yaamn rastlantlarndan
ayrr ve onu ze doru eker. u deilim, bu deilim, diye meditasyona dalar: annem ya
da yeni lm olum deilim; hasta ya da yalanan vcudum deilim; kolum, gzm, bam;
btn bunlarn toplam deilim. Ben hissettiim deilim; zihnim deilim; sezgi gcm deilim.
Bu trden meditasyonlarla aday kendi derinliinden kar ve sonunda hayal edilmez
gereklere ular. Hibir insan bu trden altrmalardan dnp de kendini ABDnin Bilmem
Hangi Kasabasnn Bay Bilmem Kimi olarak nemseyemez. Toplum ve grevler kaybolur. Bay
Bilmem Kim kendisinin insanla byk olduunu kefedince ie kapanr ve yalnzlar.

Bu, gle bakan Narkissos, aacn altnda dnceli duran Buddha aamasdr, fakat
nihai hedef deildir; geici bir basamaktr, sonuncu deildir. Ama grmek deil, kiinin o z
olduunu fark etmesidir; ardndan kii dnyada o z olarak gezinmekte serbesttir. Dahas:
dnya da o zdendir. Benliin z ve dnyann z: bunlar birdir. Bu yzden ayr durmak, ie
kapanmak artk gereksizdir. Kahraman nereye giderse gitsin, ne yaparsa yapsn, kendi
znn huzurundadr - nk grebilen kusursuz gze sahiptir. Ayrlk yoktur. Bylece,
sosyal katlmn sonunda bireyde Her eyin gereklemesine yol amas gibi, srgn de
kahraman her eydeki Benlie getirir.

Bu orta nokta merkez alnnca, bencillik ve yardmlamaclk sorunu ortadan kaybolur.

Birey kendini yasada kaybetmi ve evrenin tm anlamyla zdelik iinde yeniden domutur.
Dnya, Onun iin, Onun tarafndan yaplmt. Ey Muhammed, dedi Tanr, sen olmasaydn,
gkleri yaratr mydm.

 3. Bugnn Kahraman

Bunlarn hepsi de ada baktan gerekten de uzaktr; nk kendini belirleyen

bireyin demokratik ideali, gle idare edilen makinenin icad ve bilimsel aratrma
yntemlerinin geliimi insan yaamn yle deitirmitir ki, ok eskiden gelen, zamand
simgeler evreni kmtr. Nietzschenin Zerdtnn tarihsel, a ac szleriyle: Btn
tanrlar ld.{474} Bu bilinen bir ykdr; binbir biimde anlatlmtr. Modern an kahraman
evrimi, insanln yetimesinin mucizevi yksdr bu. Gemiin bys, gelenein balar,
kesin ve gl darbelerle paralanmtr. Mitin d a dald; zihin tam uyanm bilince
ald; ve modern insan, bir kelebein kozasndan ya da gnein gece anann rahminden
afakta kmas gibi kadim aldrszlktan kt.

Konu yalnzca tanrlarn teleskop ve mikroskoptan kaacak yerinin artk kalmam

olmas deildir; tanrlarn bir zamanlar destekledii trden bir toplum da yoktur artk.
Toplumsal birim dinsel ieriin taycs deil, ekonomik ve politik bir rgtlenmedir. dealleri,
dnyada gn biimlerini grnr klan hiyerarik temsilinkiler deil, maddi stnlk ve
kaynaklar iin zorlu ve durdurulmaz bir aba iinde olan laik devletin idealleridir. Mitolojiyle
aydnlanan bir ufuun dleriyle kuatlm yaltlm toplumlar, artk ancak smrlecek
alanlar olarak vardr. Ve ilerlemeci toplumlarn kendi iinde, her trden kadim insani ayin,
ahlak ve sanat mirasnn btn son izleri tamamen yok olmutur.

Bu nedenle, insanln bugnk sorunlar, artk yalanlar olarak grlen o byk

dzenleyici mitolojilerin grece kararl dnemlerinin insanlarnn sorunlarnn tamamen tersi
sorunlardr. O zaman tm anlam toplulukta, byk anonim biimlerdeydi, kendim ifade eden
bireyde deil; bugn toplulukta hibir anlam yoktur - dnyada hibir anlam yoktur: her ey
bireydedir. Fakat orada da anlam kesinlikle bilindndadr. Kii neye doru hareket ettiini
bilmez. Kii ne tarafndan ekildiini bilmez. nsan ruhunun bilinli ve bilind alanlar
arasndaki iletiim kesilmitir ve bizler ikiye ayrlm haldeyiz.
Yerine getirilecek kahraman-grevi bugn Galileonun andakiyle ayn deildir. Orada
o zaman karanlk olan yerde artk k vardr; fakat n olduu yerde de karanlk. ada
kahraman-grevi, ynelimli ruhun kayp Atlantisini yeniden gn na karmak olmaldr.
Belli ki, bu i, modern devrimin yaratt eyden geri dnerek ya da uzaklaarak
baarlamaz; nk sorun ada dnyay ruhsal olarak nemli olan bir eyle donatmak
deilse anlamszdr - ya da (ayn ilkeyi baka biimde aktarrsak) erkek ve kadnlarn modern
yaam koullarnda tam insan yetikinliine ulamalarn olas klmak deilse. Gerekten de,
bu koullarn kendisi, kadim formllerin yararsz, yanltc ve hatta ok zararl sayd
eylerdir. Bugn topluluk gezegendir, snrlanm ulus deil; bu yzden daha nce topluluk
iini dzenlemeye yarayan yanstmal saldrganlk rntleri, onu artk ancak paralara
ayrabilir. Bayra totem olarak gren ulusal fikir, bugn bebeklik egosunun bir
pohpohlaycsdr, ocukluk durumunu ortadan kaldran bir ey deil. Tren geiinin parodi-
ayinleri Yerinde Du- rann, tiran ejderin amalarna hizmet eder, benlik karlarnn
kaybolduu Tanrnn amalarna deil. Ve bu kartapmm saysz azizi - yani bayraklara
sarlm resimleri her yerde grlen resmi ikonlar olarak hizmet eden yurtseverler- tam olarak,
kahramann amas gereken ilk sorun olan yerel eik muhafzlardr (Yapkan Ty adl
demonumuz).
u anda anlald kadaryla, byk dnya dinleri de gereksinimi karlayamamaktadr.
nk onlar, propaganda ve kendini pohpohlama aralar olarak politik gruplarn amalaryla
kaynamtr. (Budizm bile son zamanda, Batnn derslerine tepki olarak bu alalmay
yaamtr.) Laik devletin evrensel zaferi btn dinsel rgtleri yle tam anlamyla ikincil,
hatta etkisiz bir konuma drmtr ki, dinsel pandomim, haftann geri kalannda i ahla
ve yurtseverlie yer aarak, Pazar sabahlarnn gsterili bir altrmas konumuna
dmtr. Bu trden bir maymun kutsall, ileyen dnyann gereksindii ey deildir;
tersine, hepimizin iinde varolan ve etkili olan evrensel tanr-insann yaam verici imgesini laik
yaamn her ayrnts ve eylemiyle bilince ular klacak ekilde tm sosyal dzenin bir
dnm gerekmektedir.
Ve bu bilincin kendisinin baarabilecei bir i deildir. Bilin, artk bu gecenin dn
tahmin etmek ya da denetlemekten daha etkili bir simge icat edemez, hatta ngremez bile.
Her ey, yalnz modern dnyadaki yaayan her ruhun derinliklerinde deil, gezegenin yakn
zamanlarda dnt devasa sava alan zerinde de geen uzun ve ok korkutucu bir
srecin bal olduu baka bir dzeyde de gereklemektedir. Bizler, ruhun her iki tarafla da
zdelemeksizin amas gereken Symplegadesin korkun arpmasn seyretmekteyiz.
Fakat bilebileceimiz bir tek ey vardr, yani yeni simgeler grnr olduka, yerkrenin
deiik ksmlarnda ayn olmayacaklardr; yerel yaamn, rkn ve gelenein etkileri hep
birden uygulamada geerli olan biimlerle bir btn haline gelmelidir. Bu yzden, insanlarn
ayn kurtuluun deiik simgelerle ortaya ktn anlamalar ve grebilmeleri gereklidir.
Gerek birdir, diye okuruz Vedalarda; bilgeler onu birok adla arr. nsan korosunun
tm renklendirmeleriyle tek bir ark sylenmektedir. Yerel zmlerin biri ya da bir bakas
iin yaplan yaygn propaganda, bu yzden geicidir - ya da daha ok, bir tehlikedir. nsan
olmann yolu, Tanrnn insan yznn harika uyumlanlarnn hepsindeki izgilerini tanmay
renmektir.
Bylece modern kahraman-grevinin kendine zg yneliminin ne olmas gerektiine
dair son ipucuna geliyoruz ve bize miras kalan dinsel formllerin hepsinin zlmesindeki asl
nedeni kefediyoruz. Gizem ve tehlike alannn arlk merkezi kesinlikle yer deitirmitir.
Azdi kaplan, mamutu ve hayvanlar krallnn dier varlklarn yabanc -hem tehlike hem de
beslenme kayna- olann asli davurumlar sayan u en uzak insan binyllarnn ilkel avc
halklar iin byk insani sorun, vahilii bu varlklarla paylama grevine ruhsal olarak
balanmakt. Bilind bir zdeleme gerekleti ve bu, en sonunda, mitolojik totem atalarn
yar insan yar hayvan figrleriyle bilince yerleti. Hayvanlar insanln yetitiricileri oldular.
Tam anlamyla taklit eylemleri araclyla -bugn ancak ocuklarn oyun alanlarnda (ya da
akl hastanesinde) grld gibi- insan egosunun etkili bir snm gerekletirildi ve toplum
birletirici bir rgtlenmeye ulat. Benzer ekilde, kendilerini bitki besiniyle yetitiren kabileler
bitkiye balandlar; ekim ve biim yaam ayinleri insann rahme dmesi, doumu ve
yetikinlie ilerleyiiyle zdeleti. Yine de, hem bitki hem de hayvan dnyas sonuta
toplumsal denetim altna alnd. Bundan sonra eitici mucizenin byk alan -gklere- kayd
ve insanlk, kutsal ay kralnn, kutsal gne kralnn, hiyerarik gezegensel devletin ve
dnyay dzenleyen feleklerin simgesel enliklerinin byk pandomimini yceltti.
Bugn tm bu mysterialar glerini kaybetti; simgeleri artk ruhumuzu ilgilendirmiyor.
Btn varoluun hizmet ettii ve insann kendisinin nnde eilmesi gereken bir kozmik yasa
dncesi, ok uzun zaman nce eski astrolojide temsil edilen mistik balang
aamalarndan geti ve artk basite mekanik terimlerle konu ediliyor. Batl bilimlerin (on
yedinci yzyl astronomisinden on dokuzuncu yzyl biyolojisine) gklerden yere inii ve
bugn, sonunda insann kendisine younlamalar (yirminci yzyl antropoloji ve psikolojisi),
insan meraknn odak noktasna ait alacak bir deiim izgisini gsterir. Hayvan dnyas
deil, bitki dnyas deil, feleklerin mucizesi deil, artk insann kendisi asl gizemdir. nsan,
bencil gleri ortaya karlmas gereken, bylece egoyu armha gerecek ve diriltecek olan
ve imgesinde toplumun yenilenecei o yabanc varlktr. Ama Ben olarak deil, Sen olarak
anlalan insan: nk hibir kabile, rk, kta, toplumsal snf ya da yzyln idealleri ve geici
kurumlar, hepimizin iindeki yaam olan tkenmez ve ok eitli olaanst tanrsal varln
ls olamaz.
Modern kahraman, kefaretini demeyi kaderimiz saydmz o varln evini arayp
bulmaya cesaret eden modern birey, topluluunun gurur, korku, aklclatrlm hrs ve
kutsanm yanl anlama batan amasn bekleyemez ve beklememelidir. Yaa, der
Nietzsche, sanki gn buradaym gibi. Yaratc kahramana rehberlik edecek ve onu
kurtaracak olan toplum deildir, kesinlikle tam tersi dorudur. Ve bu yzden her birimiz,
kabilesinin byk zafer anlarnda deil, kiisel umutsuzluunun sessizliklerinde yce snav
paylamakta, kurtarcnn han tamaktayz.

 METNDE YER ALAN ZMLER

1. Silenos ve Mainaslar. Sicilyada, Geladaki bir mezarda bulunan, M ca. 450-500 tarihli bir
siyah-desenli amforadan. (Monumenti Antichi, pubblicati per cura della Reale Accademia dei
Lincei, Cilt XVII, Milan, 1907, Levha XXXVII.) [s. 19]

2. Minotauromakhia. M 5. yy.dan krmz desenli bir Attik kabndan. Burada Theseus

Minotaurosu ksa bir klla ldrr; vazo sslemelerindeki allm versiyon budur. Yazl
anlatlarda kahraman plak ellerini kullanr. (Collection des vases grecs de M. le Comte de
Lamberg, expliquee et publiee par Alexandre de la Borde, Paris, 1813, Levha XXX.) [s. 35]

3. Boa Biimindeki Osiris, Kendisine Tapnan Yeraltna Tayor. British Museumdaki bir msr
sandukasndan. (E. A. Wallis Budge, Osiris and the Egyptian Resurrection, Londra, Philip Lee
Warner; New York, G. P. Putnams Sons, 1911, Cilt I, s. 13.) [s. 67]

4. Odysseus ve Sirenler. u anda Atina ehir Mzesinde bulunan, M 5. yy. tarihli Attik
okrenkli desenli, beyaz lekhythostan. (Eugenie Sellers, Three Attic Lekythoi from Eretria,
Journal of Hellenic Studies, Cilt XIII, 1892, Levha I.) [s. 100]

5. Gece-Deniz Yolculuu:-Yusuf Kuyuda: sann Defnedilmesi: Yunus ve Balina. sa tarihinin

Eski Ahit nfigrlerini gsteren onbeinci yzyl Biblia Pauperum'undan bir sayfa, Almanca
basm, 1471. izim 8 ve llle karlatrn. (Weimar Gesellschaft der Bibliophilen basm,
1906.) [s. 112]

6. lsis bir ahin Biiminde Yeraltndaki Osirise Katlyor. Bu babasnn diriliinde byk rol
oynayacak olan Horusun ortaya k andr. (Kr. izim 10.) Denderadaki Osiris
tapnann, o ehirde tanr onuruna her yl dzenlenen mysterialar gsteren bir dizi zemin
rlyefinden. (E. A Wallis Budge, Osiris and the Egyptian Resurrection, Londra, Philip Lee
Warner; New York, G. P. Putnams Sons, 1911, Cilt II, s. 28.) [s. 137]

7. sis Ruha Ekmek ve Su Veriyor. (E. A Wallis Budge, Osiris and the Egyptian
Resurrection, Londra, Philip Lee Warner; New York, G. P. Putnams Sons, 1911, Cilt II, s.
134.) [s. 202]

8. Canavarn Yenilmesi: -Davud ve Calt: Cehennem Azab: Samson ve Aslan. (izim

5le ayn kaynaktan.) [s. 206]
 9A. Bir Gorgo Medusann Bayla Kaan Perseusu izliyor. Perseus Hermesin ona
verdii klc kuanm olarak, Gorgoya onlar uyurlarken yaklap Medusann ban kesti,
heybesine koydu ve byl sandaletlerinin kanatlaryla kat. Edebi versiyonlarda kahraman,
bir grnmezlik bal sayesinde farkedilmeden uzaklar; buradaysa sa kalan iki Gorgodan
birini onu kovalarken grrz. Mnih Antiquariumunun koleksiyonundaki M 5. yy. tarihli bir
krmz amforadan. (Adolf Furtwngler, Friedrich Hauser ve Kari Reichhold, Griechische
Vasenmalerei, Mnih, F. Bruckmann, 1904-1932. Levha 134.) [s. 230]

9B. Perseus Heybesinde Medusann Bayla Kayor. Bu ve yukardaki izim ayn

amforann karlkl yznde bulunmaktadr. Dzenlemenin etkisi elendirici ve canldr. (Bkz.
Furtwngler, Hauser ve Reichhold, a.g.e., Dizi III, Metin, s. 77, Resim 39.) [s. 232]

10. Osirisin Dirilii. Tanr yumurtadan kar; sis (izim 6nn ahini) onu kanatlaryla korur.
Horus (izim 6'nn Kutsal Evliliinden gelen oul) Ankh, ya da yaam iaretim babasnn
yznn nnde tutar. Philaedeki bir zemin rlyeften (E. A Wallis Budge, Osiris and the
Egyptian Resurrection, Londra, Philip Lee Warner; New York, G. P. Putnams Sons, 1911,
Cilt II, s. 58.) [s. 237]

10. Kahramann Geri Gelii: Tapnak Kaplaryla Samson: Isa Dirilmi: Yunus. (izim 5 ile ayn
kaynak.) [s. 246]

12 j. Iasonun Dn. Bu, lasonun macerasnn edebi gelenekte sunulmam olan bir
grnmdr. Vazoyu resmeden kii tuhaf, etkileyici bir biimde ejder-katledenin ejderin
tohumundan olduunu anmsam grnyor (Jane Harrison, Themis, A Study of the Social
Origins of Greek Religion, Cambridge University Press, ikinci basm, 1927, s. 435). Altn

Post aaca asl duruyor. Kahramanlarn efendisi Athena, baykuuyla birlikte orada.
Aegisi zerindeki Gorgoneuma dikkat edin (Levha XXII ile karlatrn). (Vatikan Etrsk
Kolleksiyonundaki bir vazodan. Roma, D. AndersonTn bir fotoraf araclyla.) [s. 275]

13. Tuamotuan Yaratl izelgesi: -Aada: Kozmik Yumurta. Yukarda: nsanlar Beliriyor ve
Evreni ekillendiriyorlar. (Kenneth P. Emory, The Tuamotuan Creation Charts by Paiore,
Journal of the Polynesian Society, Cil. 48, No. 1, s. 3.) [s. 307]

13. Gn ve Yerin Ayrl. Msr tabut ve papirslerinin bilinen bir figr. Tanr Shu-Heka,
Nut ve Sebi ayryor. Bu dnyann yaratl andr. (W. Max Mller, Egyptian Mythology, The
Mythology of Ali Races, Cilt XII, Boston, Marshall Jones Company, 1918, s. 44.) [s. 314]
14. Khnemu Friavunun Olunu mleki arknda ekillendiriyor, Bu Arada Thoth Onun
Yaam Sresini aretliyor. Batlamyus dneminden kalma bir papirsten. (E. A. Wallis Budge,
The Gods of the Egyptians, Londra, Methuen and Co., 1904, Cil. II, s. 50.) [s. 322]

15. Nut (Gk) Gnei Douruyor; Inlar Ufuktaki Hathorun zerine Dyor (Ak ve
Yaam). Tanrann azndaki kre, akamstnn, yutulmak ve yeniden domak zere olan
gneini temsil ediyor. (E. A. Wallis Budge, The Gods of the Egyptians, Londra, Methuen and
Co., 1904, Cil. I, s. 101.) [s. 328]

16. Paleolitik Petroglif (Cezayir). Tiout yaknlarndaki tarih ncesi bir alandan. Avc ve
devekuu arasndaki kedi benzeri hayvan, belki de bir tr eitilmi avc panterdir ve avcnn
annesiyle birlikte arkada kalan boynuzlu hayvan otlaktaki evcil bir hayvandr. (Leo Frobenius
ve Hugo Obermaier, Hadschra Maktuba, Mnih, K. Wolff, 1925, Cilt II, Levha 78.) [s. 367]

17. Kral Ten (Msr, lk Hanedan, ca. M 3200). Bir Sava Esirinin Kafasn Paralyor.
Abydosta bulunan fildii bir levhadan. Esirin hemen ardnda, stnde bir akal resmi olan ve
bir tanry, Anubis ya da Apuat temsil eden bir sancak vardr; bylece kurban kraln bir tanr
iin gerekletirdii anlalmaktadr. (E. A. Wallis Budge, Osiris and the Egyptian
Resurrection, Londra, Philip Lee Warner; New York, G. P. Puntams Sons, 1911, Cilt I, s.
197; tire bask, s. 207.) [s. 372]

19. Osiris, llerin Yargc. Tanrnn arkasnda tanra lsis ve Nephthys durur. Onun
nnde Horusun drt olu olan torunlarn destekleyen bir lotus ya da leylak vardr. Altnda
(ya da yannda), yeryzndeki Nilin (asl kayna cennettedir) tanrsal kayna olan bir kutsal
su gl vardr. Tanr sol elinde krba ya da kam ve sa elinde kk bir asa tutar.
Yukardaki korni, her biri bir diski destekleyen yirmi sekiz kutsal uraeilik bir srayla
sslenmitir. Hunefer Papirsnden. (E. A. Wallis Budge, Osiris and the Egyptian
Resurrection, Londra, Philip Lee Warner; New York, G. P. Puntams Sons, 1911, Cilt I, s. 20.)
[s. 402]

20. Ylan Kheti Yeraltnda, Osirisin bir Dmann Atele Yok Ediyor. Kurbann kollar
ardndan balanmtr. Yedi tanr grnr. Bu, gecenin sekizinci saatinde Gne Kaynn
Yeraltnda gemekte olduu alan gsteren bir sahnenin ayrntsdr. - Antsal Kaplarn
Kitab denen kitaptan. (E. A. Wallis Budge, The Gods of the Egyptians, Londra, Methuen
and Co., 1904, Cilt I, s. 193.) [s. 404]

21. Ani ve Karsnn teki Dnyadaki Edeleri Su iyor. Ani Papirsnden. (E. A.
Wallis Budge, Osiris and the Egyptian Resurrection, Londra, Philip Lee Warner; New York, G.
P. Puntams Sons, 1911, Cilt II, s. 130.) [s. 406]



METNDE YER ALAN LEVHALAR

I. Canavar Terbiyecisi (Smer). Urdaki bir kral mezarndan kabuk kakma ssleme (belki de bir
arp sslyordu), ca. M 3200. Merkezdeki figr olaslkla Glgamtr. (Philadelphia,
niversite Mzesi.) [s. 54]

II. Tutsak Tekboynuz (Fransa). Olaslkla Fransa kral I. Francis iin yaplm olan,
Tekboynuzun Yakalanmas adl bir duvar halsndan ayrnt, ca. MS 1514. (Metropolitan
Museum of Art, New York City.) [s. 55]

III. Tanrlarn Anas (Nijerya). Kucanda sava ve demir tanrs bebek Ogunla Odudua.
Kpek Oguna kurban ediliyor, insan biimli bir hizmetkr davul alyor. Tahta boyama. Lagos,
Nijerya. Egba-Yoruba Kabilesi. (Horniman Museum, Londra. Fotoraf, Michael E. Sadler,
Arts of West Africa, International Institute of African Languages and Cultures, Oxford Press,
Londra: Humphrey Milford, 1935.) [s. 87]

IV. Tanr Sava Giysileriyle (Bali). Tanr Krina korkun davurumunda. (Metindeki Bhagavad
Gita alntsyla karlatrn.) okrenkli tahta heykel. (Fotoraf, C. M. Pleyte, ndonesian Art,
The Flauge: Martinus Nijhoff, 1901.) [s. 88]

V. Tanra Sekhmet (Msr). Diyorit heykel. mparatorluk Dnemi. Karnak. (Metropolitan

Museum of Art, New York City.) [s. 129]

VI. Medusa (Antik Roma). Mermer, uzun rlyef; Roma, Rondanini Sarayndan. Tarihi belirsiz.
(Glyptothek Kolleksiyonundan, Mnih. Fotoraf, H. Brunn ve F. Brunckmann, Denkmaler
griechischer und rmischer Sculptur, Verlagsanstalt fr Kunst und Wissenschaft, Mnih,
1888-1932) [s. 130]

VII. Byc (Paleolitik Maara Resmi, Fransa Pireneleri). Bilinen ilk byc-hekim resmi, ca.
M 10.000. Siyah boyayla boyanm kaya oymas, 75 cm. ykseklikte, birka yz hayvan
oymasyla birlikte; Trois Freres olarak bilmen Aurignacian-Magdalenian maarasnda,
Ariege, Fransa. (Kaifi Kont Begouenin bir fotoraf.) [s. 162]

VIII. Evrensel Ata Viracocha Alyor (Arjantin). Evrensel Ata Viracocha Alyor (Arjantin).
Arjantinin kuzeydousunda Andalgal, Catamarcada bulunan levha, geici olarak nka-ncesi
tanr Viracocha olarak belirlenmitir. Ba, ltl gne diskiyle talanmtr, eller imekleri
tutar ve gzlerinden yalar boanr. Omuzlardaki yaratklar olaslkla Imaymana ve Tacapu,
Viracochann hayvan biimindeki iki olu ve habercisidir. (Fotoraf, Proceedings of the
International Congress of Americanists, Cilt XII, Paris, 1902.) [s. 163]

IX. Kozmik Dans Tanrs iva (Gney Hindistan). Bkz. s. 149, dipnot 46daki tartma. Bronz.
MS 10 ve 12. yy. (Madras Mzesi. Fotoraf Auguste Rodin, Ananda Coomaraswamy, E. B.
Havell, Victor Goloubeu, Sculptures ivaites de Finde, Ars Asiatica III, Brksel ve Paris: G.
van Oest et Cie 1921.) [s. 174]

X. Androjen Ata (Sudan). Bandiagara, Fransz Sudan blgesinden tahta oyma. (Laura
Harden koleksiyonu, New York City. Fotoraf Walker Evans, Museum of Modern Art, New
York City.) [s. 175]

XI. Bodhisatva (in). Kwan Yin. Aa boyama. Ge Sung Hanedanl (MS 960-1279).
(Metropolitan Museum of Modern Art, New York City.) [s. 191]

XII. Bodhisatva (Tibet). Unisasitatapatra olarak bilinen Bodhisatva Buddhalar ve

Bodhisatvalarla evrelenmitir ve eitli olu feleklerindeki etkisini simgeleyen yzonyedi ba
vardr. Sol el Dnya emsiyesini (axis mundi) ve sa el Yasa Tekerleini tutar. Resmin
altndaki fkeli gcn aya altnda ehvet, hayalkrkl ve krgnlkla ac ekenler
uzanrken, Bodhisatvann saysz kutsanm ayann altnda Aydnlanma iin dua eden
dnya halklar bulunur. st kelerdeki gne ve ay, Nirvana ile dnyann, ebediyet ile
zamann evlilik ya da eleme mucizesini simgeler (bkz. s. 189 vd). Yukarda ortadaki lamalar
bu dinsel resimde simgelenen retinin Tibetli ortodoks izgisini temsil eder. (American
Museum of Natural History, New York City.) [s. 192]

XIII. lmsz Yaam Dal (Asur). Kanatl varlk narlarla ykl bir dal sunuyor. Asur Kral
Ashur-nasir-apaln (M 885-860) sarayndan kaymakta duvar paneli, Kalhu (bugnk
Nemrut). (Metropolitan Museum of Art, New York City .) [s. 216]

XIV. Bodhisatva (Kamboya). Angkor harabelerinden para, MS 12. yy. Ba talandran

Buda figr Bodhisatvann karakteristik bir iaretidir (Kr. Levha XI ve XII; sonuncusunda
Buddha figr bir kafalar ynnn zerinde oturur). (Musee Guimet, Paris. Fotoraf
Angkor'dan, editions Tel, Paris, 1935.) [s. 217]

XV. Dn (Antik Roma). Daha nce Villa Ludovisiye ait bir zemin parasnda bulunan (1887)
mermer rlyef. Olaslkla erken eski Yunan iilii. (Museo delle Terme, Roma. Fotoraf
Antike Denkmaler, herausgegeben vom Kaiserlich Deutschen Archaeologischen Institut,
Berlin: Georg Reimer, Cilt II, 1908.) [s. 255]
XVI. Kozmik Aslan Tanra Gnei Tutuyor (Kuzey Hindistan). Kozmik Aslan Tanra Gnei
Tutuyor (Kuzey Hindistan). Onyedi ya da onsekizinci yzyla ait tek yaprakl bir
elyazmasndan, Delhi. (Pierpont Morgan Library, New York City.) [s. 256]

XVII. Yaam esmesi (Flanders). (Douaili) Jean Bellegamben kanatl resmindeki orta
panel, ca. 1520. Sadaki, banda kk bir kalyon olan yardmc dii figr Umuttur; soldaki
figr ise Aktr. (Palais des Beaux-Arts, Lille.) [s. 285]

XVIII. Ay Kral ve Halk (Gney Rodezya). Gney Rodezya, Rusapi blgesi, Diana Vow
Farmdan tarihncesi kaya resmi; olaslkla Ay Adam Mwuetsi efsanesiyle balantldr (s.
344-348). Uzanm byk figrn kalkk sa eli bir boynuz tutmaktadr. Kaifi, Leo Frobenius
tarafndan ca. M 1500e tarihlendirilmitir. (Frobenius-Institut, Frankfurt-am-Main.) [s. 286]

XX. Tanrlarn Anas (Meksika). Ixciuna bir tanr douruyor. Yar deerli ta heykel (Deiik
mineraller, ykseklik 20 cm.). (Fotoraf Hamyden, American Museum of Natural History,
New York City.) [s. 301]

XXI. Tangaora, Tanrlar ve nsanlar Yaratyor (Rurutu Adas). Gney Pasifikteki Tubuai
(Avustralya) Takm Adalarndan Polinezya aa oyma. (British Museum.) [s. 302]

XXII. Kaos Ana ve Gne Tanr (Asur). Asur Kral Ashur-nasir-apaln sarayndan kaymakta
duvar paneli (M 885-860), Kalhu (bugnk Nemrut). Tanr olaslkla, daha nce Babilin
Mardukunun ve daha da nce Smer frtna tanrs Enlilin oynad rol stlenen ulusal tanr
Asurdur (bkz. s. 326-328). (Fotoraf Austen Henry Layard, Monuments of Nineveh, Second
Seriesden alnma bir oymadandr, Londra: J. Murray, 1853. u anda British Museumda
bulunan asl mezarta ylesine zarar grmtr ki, biimler fotorafta glkle ayrt edilir.
slup Levha XIII ile ayndr.) [s. 349]

XXIII. Gen Msr Tanrs (Honduras). Kiretandan para, kadim Maya ehri Copandan.
(American Museum of Natural History, New York City.) [s. 351]

XXIV. Ay Arabas (Kamboya). MS 12. yy., Angkor Vattan rlyef. (Fotoraf Angkor, editions
Tel, Paris, 1935.) [s. 390]

XXV. Sonbahar (Alaska). Eskimo dans mask. Aa boyama. Gneydou Alaskadaki

Kuskokwim Nehir blgesinden. (American Indian Heye Foundation, New York City.) [s. 391]

 DZN

Abraham, Karl, 283

Adem, 173, 251, 297, 312, 320,
384
Adi-Buda, Mutlak, 170
Adonis, 161
Afrika, 58, 59, 84, 95, 97, 150, 164,
165, 177, 225, 264, 325, 333
Aphrodite, 173, 241
Agade, 352, 373
aa, 43, 56, 66, 76, 77, 78, 98,
101, 126, 128, 132, 137, 158,
198, 218, 220, 221, 229, 231,
238, 241, 264, 294, 304, 314,
316, 334, 335, 347, 366, 392,
395, 409, 416
Aa, Kozmik, 263
Ahasuerus, Gezgin Yahudi, 78,
266
Aineias, 42, 47, 160
Ak Gen, Yakut miti, 366, 367,
387
Akad, 105
Aktaion, Yunan miti, 127, 128,
133, 136
Algonquin Kzlderilileri, 107
Altn Post, miti, 42, 68, 222, 231
altn, simgecilii, 147
Amaterasu, Japon gne-tanras,
238, 239, 240, 241, 244
ambrosia, 202
Ament, Hristiyan, 242
Amerika, 14, 54, 68, 84, 85, 114,
160, 194, 239, 312, 339, 418, 419
amorfati, 38, 136
Anaa, Tuamotu Adalar, 306
Ananda, Buddhann mridi, 46,
56, 104, 106, 109, 146, 190, 311,
360, 395, 396, 397, 398
Andaman Adalar, 99
Anderson, Johannes C., 300
 androjen tanrlar, 172, 173, 176,
186, 311
Ange, Marie (hermafrodit), 177
Ani, Msrl ktip, 403, 406
anne, 15, 16, 17, 21, 23, 35, 37, 66,
76, 77, 84, 86, 90, 108, 113, 119,
120, 127, 130, 131, 132, 133,
138, 140, 149, 151, 154, 156,
157, 158, 173, 177, 178, 181,
185, 195, 199, 200, 201, 222,
244, 252, 273, 276, 278, 300,
309, 314, 315, 316, 317, 318,
323, 327, 330, 332, 333, 338,
341, 342, 343, 346, 347, 352,
353, 355, 356, 357, 358, 359,
370, 375, 377, 382, 384, 385,
387, 394, 395, 403, 407, 419
Anthonius, Az. batan karlmas,
143
antropoloji, 424
Anunnaki, Smerli yeralt
yarglar, 124, 243
Apollon (Phoibos), 75, 76, 98, 203
Apuat, Msr tanrs, 404
Apuleius, 113
Aquinas, Az Thomas, 13, 109,
265, 386
Arabistan, Gney, 239
Aranda kabilesi, Avusturalya, 30
Ardhanaria, ivann
davurumu, 177
Ares (Mars), 98
Ariadne, 35, 36, 86
Aristoteles, 37
Arizona Navaholar, 418
Arjuna, Prens, Hindu kahraman,
260, 261, 262, 263, 264, 267
Arnold, T. W., 185
Arthur, Kral, 68, 227
Arunta kabilesi, Avusturalya, 156,
157
astroloji, 424
astronomi, 131, 424
Asur, 97, 105, 124, 212, 214, 216,
349
ak ve nefret, Hristiyan, 179
Avaghoa, Budist air, 190
At, Kozmik, 263
ate ubuklar, Eskimo
efsanesinde, 107, 236, 237, 274,
276, 277
ate hrszl, 199, 274
ate kuyusu, rlanda Tubber
Tintye efsanesinde, 126
Atkinson, Charles Francis (ev.),
79, 89
Atkinson, James (ev.), 380
Attis, Frigya tanrs, 53, 110, 161
Augustinus, Az., 30
AUM" Sanskrite kutsal hece,
147, 296, 298
Avalokitevara, Mahayana
Bodhisatva, 170, 172, 183
Avesta, kutsal ran metinleri, 380
Avusturalya, 21, 156, 157, 159,
160, 177, 200, 201
Awonawilona, Zuni tanrs, 173
Ay Adam, Rodezya yaratl
mitinde, 333, 337, 338, 345
ay tutulmalar, Hindu mit, 207
ayak, simge olarak, 95
ayak, yere deme tabusu, 252
Aydnlanma, Budist kavram, 43,
44, 45, 197
ayna, Japon mitindeki simge, 241
Aztekler, 50, 203, 291, 341, 389,
392, 400, 401

Babil, 24, 97, 105, 124, 159, 160,

212, 213, 214, 315, 317, 318,
333, 380
barsaklar, Tatar halk inanc, 326
Bahe, Cennet -si, 320
Bain, F. W., 201
bakire,35,75,77,111,132,151,
203, 327, 333, 334, 335, 339,
340, 342, 373, 376, 377
Bakire Meryem, 138, 165, 172, 197
Bakire Meryem Yortusu, 138
Bakkhos, 39
balinann karn, 109, 236, 276
Barbosa, Duarte, 111
Bastian, Adolf, 29, 30
Basumbwa kabilesi, Dou Afrika,
164, 165
Bates, D., 158
Baukis ve Philemon, 165
bayrak, ulusal, simge olarak, 182
Bedier, Joseph, 354
Bellovvs, Henry Adams, 220, 408
ben Yohai, Simeon, 297
Benlik, 25, 26, 28, 38, 39, 58, 59,
75, 76, 79, 99, 107, 109, 148,
149, 160, 168, 171, 179, 185,
189, 201, 223, 235, 244, 248,
267, 272, 287, 288, 298, 339,
353, 379, 380, 382, 386, 387,
399, 416, 422, 424
Berberler, Cezayir, 312
Bering Boaz Eskimolar, 107
Berndt, R. ve C., 158
Be Silahl Prens, Budann
bedenlenmesi, 102, 103, 104,
105, 289
Beyazd, lranl air, 185
Bhagavad Gita, 41, 190, 260, 263,
266, 267, 386, 399
Bilgi Silah, Budist Be Silahl
Prens mitinde, 104
bilim adam, rnei olarak
Daedalus, 36
biyoloji, 308, 424
Blake, William, 58
Bo Aac, Budist Aydnlanma
Aac, 43, 44
Boas, Franz, 29, 400
Bodhidharma, Budist ata, 190
Bodhisatva, 31, 170, 171, 172, 177,
183, 184, 185, 186, 189, 190,
191, 192, 195, 197, 240, 405
boa kkrtc, 157, 160, 201
Boobiler, Fernando Po, 14
Boorah, Avusturalya treni, 159
borabu, Fenianlarm boynuzu, 250
Brahma, 45, 148, 197, 205, 220,
221, 261, 407
brahman ipi, 147
Breasted, James Henry, 400
Brodeur, Arthur Gilchrist (ev.),
316, 408
Bryan, W. F., 135
Brynhild, 77, 78, 127
Buda, 31, 44, 45, 53, 70, 71, 104,
152, 170, 171, 186, 197, 240,
396,419
Buddha, 42, 43, 44, 45, 48, 52, 53,
66, 70, 71, 72, 104, .105, 148,
166, 171, 172, 182, 183, 187,
195, 209, 220, 222, 244, 287,
291, 341, 352, 358, 395, 400, 405
Budge, E. A. Wallis, 310, 406
Budizm, 132, 170, 208, 303, 422
Budur, Prenses, Kamerzzaman
hikyesinde, 80, 92, 93, 254,
255, 257
Burlingame, Eugene Watson
(ev.), 102, 105
Burma, Hinayana Budizmi, 170
Burton, Richard F. (ev.), 78, 83,
94, 257
Bumenler, Gney Afrikal, 264
Butcher, S. H. (ev.), 415
Butsudo, Japon Budizmi, 240
byc, 89, 187, 200, 225, 375,
394
byc-hekim, 13, 20, 22, 115,
116, 200, 354
Byk Gregori, Papa, 353
Byk Ylan Baba, Avusturalya
treninde, 21, 156, 178, 185
By|water, Ingram (ev.), 37
Callaway, Henry, 108
Cmi, Iranl air, 381
Campbell, Joseph (yazar), 85
Capus des Peres-Blancs, Le P. A.,
164
Caridwen, Taliesinin Isko
efsanesindeki byc, 225, 226,
227, 268, 271
Cariyle, Thomas, 89
 Caynaclk, 265
Cehennem Azab, 206
Celaleddin Rmi, lranl air, 182,
381
Cemid,rankral,378,380,384
Cennet, 106
Cennet, bugnk nemi (Jung),
121

Cennet Tazs 73 (Thompsonun

iiri), 74, 230
Cermen eleri, 108, 124, 220,
239, 241, 253, 264, 327
Cezayir, 312, 367
Chamberlain, C. H. (ev.), 234,
239
Chandragupta, Hintli Maurya
hkmdar, 353
Charon, 114
Chaucer, 135
Chavannes, Edouard, 348
Chavero, Alfredo, 291
Cicero, 30, 291
Coatlicue, Aztek tanras, 341
Codrington, R. H., 100
Collocott, E. E. V., 344
Conchobar, Cuchulainnin
rlanda efsanesindeki kral, 362,
363, 374, 375
Coomaraswamy, Ananda K., 46,
56, 104, 105, 106, 109, 120, 146,
187, 190, 191, 311, 360, 384,
385, 416
Corpus Hermeticum, 30
Cuchulainn, Irlandal kahraman,
361, 362, 363, 364, 374, 375,
376, 393, 394
Curtin, Jeremiah, 126, 198, 251
Cusal Nicholas, 106
Cypria, 311

ada edebiyat ve yaam, 39

armh, 27, 37, 110, 219, 220, 270,
273, 289, 320, 361, 385, 424
arpan Kayalar, bkz.
Symplegades
ay trenleri, Japonya, 193
evrimsel Kkreme, Budist
kavram, 407
ilecilik, 419
in,66,82,92,93,97,132,170,
172, 173, 191, 192, 193, 215,
254, 257, 277, 303, 304, 306,
346, 347, 402
ocukluk srgn ve kahramann
geri dn, 354, 358
mlek Olan, Pueblo miti, 357,
358, 361, 377

Dahna, Kamerzzaman
hikyesindeki cin, 92, 93, 94,
254, 255, 257
daire, -nin kareletirilmesi, 54
Dante, 32, 33, 86, 90, 136, 203,
204, 208, 219, 284, 320, 350, 403
Daphne, miti, 75, 77, 79, 142
davul, 110, 146, 160, 197, 228
de Alva Ixtlilxochitl, Fernando,
291
de Leon, Moses, 297
de Voragine, Jacobus, 142, 372
Deduka Vodyanoy (Rus Su
Dedesi, 97
demokratik ideal, 420
Dempster, Germaine, 135
destrudo, 16, 96, 187
Dev ldren Jack, 371
devatalar, 230
dev-kahraman, -m rol, 369
Dhammapada, Budist metin, 179
Diana, Aktaion mitinde, 127, 128,
130
Dimnet, Ernest, 74
dinler, modern dnyada, 57, 422
Dionysos (Bakkhos), 37, 98, 147,
160, 161
Dorsey, George A., 69
dnm, ka, 274
Drt iaret, Budist kavram, 70
Dresden Kodeksi (Maya
hiyerogliflerinin), 407
 Durkheim, Emile, 416
Duvall, D. C., 371
Dnya Aac (Yggdrasil,
Eddalarda), 203, 264, 409
Dnya Cenneti, 33
Dnya Gbei, kavram, 44, 53,
57, 58, 66, 109, 198, 214
d, 13, 14, 15, 17, 18, 19, 21, 22,
23, 28, 29, 30, 31, 33, 34, 41, 54,
63, 69, 70, 71, 72, 77, 78, 89, 90,
93, 95, 99, 111, 113, 115, 117,
118, 120, 124, 126, 131, 139,
143, 147, 155, 160, 184, 189,
196, 201, 204, 208, 210, 219,
223, 230, 247, 251, 254, 283,
284, 287, 295, 296, 297, 315,
321, 338, 343, 347, 350, 352,
360, 382, 383, 389, 416, 419,
421, 422
Dn Ebedi Kiileri, 30
dzenbaz tanr, 58, 415

ebediyet, Budist simgecilii, 195,

196
Eddalar, 264, 315
Eddington, A. S., 308, 309
Edu, Yoruba dzenbaz tanrs,
58, 59, 150, 165, 166, 225, 266
Edwards, Jonathan, 144, 146, 169,
378
ejder,52,66,67,68,83,95,109,
110, 114, 117, 118, 125, 148,
193, 219, 231, 232, 245, 273,
315, 317, 346, 368, 371, 372,
373 376, 384, 422
Eksen, Dnya -i, 44, 199, 241, 378
El, Musevi gne tanr, 166
Elphin, Taliesin efsanesinde, 268,
269, 270
Emer, Cuchulainn efsanesinde,
374, 375, 393
Emory, Kenneth P., 307, 309
engel ka, 231, 274
Enlil, Smer tanrs, 242, 243, 315,
 373
ensest, 140, 353, 387
Eochaid, rlanda kral, 134
Epiphanius, 52
Erato, Lykaion khininin
nymphas, 98
Erekigal, Smer tanras, 124,
242
ereuthophobia, 118
erginlenme, trenleri, 20, 21, 22,
38, 42, 90, 134, 154, 155, 156,
157, 158, 160, 161, 178, 179,
181, 184, 185, 186, 196, 212,
222, 259, 263, 276, 279, 284,
332, 416, 419
Erlik, 116, 325, 326
Eros ve Psykhe, 113, 138, 173
Eskimo, 13, 107, 114, 236, 274,
276, 400
Eski Yunan eleri, 27, 37, 39, 47,
50, 75, 89, 97, 106, 108, 124,
138, 151, 160, 173, 204, 214,
218, 231, 235, 276, 308, 315
Espinosa, Aurelio M., 104
eik muhafz, 94, 99, 187
eik, kahramann macerasnda,
22, 46, 66, 77, 86, 90, 94, 98, 99,
107, 108, 109, 125, 149, 151,
171, 172, 187, 201, 234, 235,
241, 244, 247, 259, 273, 274,
278, 279, 332, 353, 358, 387, 422
et, Hristiyan simgesi olarak, 173
Ete Brnen Sz, Hristiyan
kavram, 173, 197, 259
Etrsk sanat, 275
Euahlayi kabilesi, Avusturalya,
159
Euripides, 38, 160
Europa, Kral Minosun annesi, 23
Eurydike, 234
Evans-Wentz, W. Y., 183, 184,
303
evlilik, mistik; kahraman ile
tanrann, 20, 22, 80, 81, 82,
96,138,176,273,279,416
Eyb, -n hikyesi, 167, 168

Farsiler, Hintli topluluk, 380

Faunus, 98
Faust (Goethenin), 86, 89
Fenianlar (Fianna), rlanda
efsanesinde, 250
Fenike, 124
Fenris, kurt, Viking zlme
mitinde, 409
Ferguson, John C., 348
Fernando Po, Bat Afrika, 14
Finn MacCool, rlandal
kahraman, 108, 249, 250, 362
Firdevsi, 380, 381
fizik, ada, ve kozmik yumurta,
308
Flaccus, Az. Petronilla
efsanesinde, 141
Flaubert, Gustave, 143
Fletcher, Alice C., 53, 54
Florida, -nn kefi, 215
Flgel, J. C., 131, 208
Forke, Alfred, 215
Fosdick, Harry Emerson, 325
Fox, Douglas C., 312, 337
Fransz Pireneleri, maara resmi,
162
Frazer, Sir James G., 29, 73, 110,
111, 161, 200, 252,416
Freud, Sigmund, 9, 14, 16, 17, 23,
29, 65, 66, 77, 96, 99, 187, 188,
204, 223, 283, 288, 387
Freya, Cermen tanra, 317
Frobenius, Leo, 59, 108, 237, 312,
337
Fu Fisi, in kahraman, 346

Gaia, Toprak Ana, 315

Galahad, Sir, 362
Ganj
nehir, 133, 147, 195, 293
tanra, 147
Gautama, Sakyamuni (ayrca bkz.
 Buddha), 42, 44, 45, 47, 50, 70
Gawain, Sir, 135, 362
gece-deniz, 279
Gece-Deniz Yolculuu, 112
gei, trenleri, 20, 22, 23, 25, 34,
41, 42, 48, 56, 66, 74, 86, 101,
107, 108, 110, 121, 139, 241,
244, 258, 259, 267, 288, 289,
295, 400, 402, 407
Gezgin Yahudi, 78, 266
Ghayur, Kral, Kamar el-Zamann
mitinde, 92
Glgam, 160, 211, 212, 213, 214,
243
Giles,HerbertA.,215,346,348
Gillen, F. J., 157, 177
Ginnungagap, 315
Ginsburg, C. G., 312
Ginzberg, Louis, 47, 203, 356, 389
Girit, 14, 23, 24, 25, 27, 35, 159,
276
Goddard, Dwight, 218
Goethe, 86, 89
Gorochov, N., 368
Gower,John, 135
gbek, 44, 52, 53, 57, 58, 66, 98,
109, 198, 214, 366
Gksel Gl, 219
Gretchen (Faust), 86
Grey, George, 314
Griffith, R. (ev.), 341
Grimmin peri ykleri, 65, 78,
230, 272, 274, 323
Grinnell, George Bird, 322, 357
Grnland, 317, 400
Guest, Lady Charlotte (ev.), 227
Guillaume, A., 185
Guinevere, 120
Guinicelli di Magnano, Guido,
136
Gutmann, Bruno, 84
gne, simge ya da kiileme
olarak, 23, 53, 56, 63, 66, 67, 69,
76, 84, 93, 106, 111, 122, 127,
132, 136, 138, 148, 150, 151,
155, 161, 165, 166, 215, 221,
238, 239, 240, 241, 242, 255,
258, 261, 264, 276, 290, 294,
304, 305, 306, 308, 309, 317,
329, 331, 332, 333, 339, 340,
355, 356, 358, 359, 364, 366,
387, 401, 403, 408, .411, 420, 424
Gzel ve irkin, 14
Gwion Bach, Taliesin efsanesinin
kahraman, 225, 226, 268
Gwyddno, Taliesinin sko
efsanesinde, 226, 268, 269

Hristiyanlk, 31, 57, 89, 182, 190,

277, 350, 380
ha, simge olarak, 278, 387, 392,
425
Hal Seferi, lk, 182
Hafz, Iranl air, 381
hakata, Gney Afrikal kabilenin
kutsal zar, 337, 338
Hako, Pawnee treni, 53
halk, 320
halk psikolojisi, 14
Hamilton, Alexander, 177
Hamlet, 17, 140, 267
Han Hsiang, inli tanr, 66
Harivansha, Budist metin, 225
Harrison, Jane, 39, 160
Harva, Uno, 116, 228, 323, 326,
368
Hathor, Msr tanrs, 328, 404
Havva, 51, 66, 173, 312, 320
Hearn, Lafcadio, 194, 240
Hebbel, Friedrich, -in d, 117
Hera, 57, 358
Herakleitos, 58
Herakles, 24, 108, 358, 371
Hermaphroditos, Yunan tanrs,
173
Hermes (Mercurius), 89, 90, 173
Herod figr, 339
Herodotos, 176
Hesiodos, 315
Hesione, Herakles mitinde, 108
Hiawathann arks,
Longfellowun, kkenler, 107,
327
Hi Bitmeyen St, 202
Hinayana Budizmi, 170
Hindistan, 111, 131, 132, 148, 151,
174, 212, 271, 279, 310, 324, 380
Hinduizm, 131, 190, 205
Hint -Avrupa mitoloji dizgesi, 380
Hint Okyanusu, -nu evreleyen
ada ve topraklar, 159
Hirth, Friedrich, 346
Holmberg, Uno, 368
Homer destanlar, 284
Honan, -da arkeolojik alma, 14
Horus, Msr tanrs, 404
Hotanlar, -m devleri, 95
Hsi Wang Mu, inli peri tanra,
193
Huang Ti, inli San mparator,
50, 347, 352, 378
Hull, Eleanor (ev.), 363, 364,
365, 375, 394
Hume, Robert Ernest, 34

Ichijo-Kaneyoshi, 240
Ilat, Gney Arabistan gne
tanrs, 239
Irak, 14
Irkutsklu Buryat kabilesi, 227, 228
Irving, Washington, 249
lzawa-Nagahido, 240

ason, 42, 106, 231, 232, 275

blis, Muhammedci dm
melek, 91
brahim, 272, 297, 354, 355, 356,
358, 388, 389
ie kapanma, arzulanan, 79
frit, Kamerzzaman
hikyesindeki bir tr cin, 92,
254, 255
ikiz, halkn ruhsal inanc, 200,
201, 294, 353, 395
kiz Kahramanlar miti, Navaho,
106, 110, 150, 151
llyada, 260
nanna, -nn Smer miti, 121,
122, 123, 124, 149, 241, 242,
243, 244
ncil, 47, 51, 167, 176, 211, 213,
227, 277, 289, 410
braniler, 164
k, 46, 59
Eski Ahit, 46
Eyb, 167, 168, 169
Hoea, 182, 186
I Samuel, 178
Luka, 165, 180, 181, 288
Markos, 181, 247, 259
Matta, 181, 182, 247, 259, 266,
385, 411
Sleymann Meselleri, 74
Tekvin, 78, 176, 193, 251, 286,
320, 327, 345
Yuhanna, 56, 247, 258, 279
ndra, Hindu tanr, 359, 360
lokaste, 17
ranl eler, 78, 80, 91, 151, 203,
252, 254, 378, 380, 381
rlandal eler, 24, 108, 125, 134,
227, 249, 317, 361, 362, 363,
374, 375
sa, 44, 50, 51, 53, 74, 78, 112,
148, 166, 180, 181, 246, 258,
259, 260, 265, 277, 279, 287,
288, 348, 349, 350, 358, 385,
388,410
SS, 137, 202, 404
istiridye e, Tonga yks, 342,
352, 395
tar, Smer tanras, 211, 241,
352, 373
zanagi, Japon tanrs, 233, 234
zanami, Japon tanrs, 233, 234
zlanda, Eddik yaratl miti, 315,
317

Japonya, 132, 136, 170, 172, 193,

237, 239, 264
Jataka, Budist metin, 46, 102, 105,
221
Jeffers, Robinson, 38, 264
Jensen, P., 214
Jessen, E. J., 115
Jezower, Ignaz, 118
Jivan Mukta, 197
Johnson, Obed Simon, 215
Jotunheim, Eddik devler lkesi,
409
Joyce, James, 37, 42, 125, 176
Joyce, Thomas A., 393
Jung, C. G., 14, 21, 23, 28, 29, 30,
69, 77, 90, 121, 208, 230, 283,
287, 416
Jpiter (lupiter), 38, 111, 138,
165, 243

kabala, Yahudi metinleri, 173,

297, 303, 312
Kabil Berberleri, Cezayir, 312
ka, kahramann -, 43, 49, 76,
225, 228, 229, 231, 233, 243,
244, 274, 311, 410
kadn, 17, 18, 23, 31, 33, 34, 53,
69,78,80,83,84,85,93,97,98,
115, 119, 124, 126, 133, 134,
135, 136, 138, 139, 140, 141,
142, 143, 147, 149, 150, 156,
157, 164, 173, 176, 201, 211,
222, 228, 229, 232, 234, 236,
247, 248, 249, 253, 254, 255,
257, 291, 292, 293, 304, 306,
308, 310, 311, 312, 321, 322,
323, 324, 335, 338, 339, 342,
343, 354, 355, 357, 358, 364,
367, 370, 371, 373, 374, 375,
377, 383, 387, 389, 393, 394,
403, 406, 417, 421
kafa av, Yeni Ginede, 178
kahramann maceras, 33, 47, 50
Kakuzo, Okakura, 194
Kalevala, Fin destan, 327, 368,
373
Kali,Hindutanra,53,133,196
 Kalidasa, 341
Kama-Mara, Budist-Hindu tanr,
43
Kamerzzaman, Binbir Gece
Masallarnda, 80, 81, 82, 91,
253, 255, 258, 259, 260
Kamboya, ay arabas, 390
Kamatkallar, 323
kan, 15, 39, 92, 110, 111, 132, 133,
158, 159, 177, 178, 203, 265,
324, 356, 364, 418
Kan Phts Olan, Blackfeet
hikyesi, 369, 370, 371
Kans, Krinann amcas, 382, 383,
385
Kant, 287
Kara Tatarlar, Sibirya, 325
Karenina, Anna (Tolstoyun), 37
karnaval oyunlar, -nn
simgecilii, 161, 241
Kartal, Kozmik, 263
kastrasyon, 127, 157
Kayapa, Hindu tanr, 204
katharsis, 37, 40
Kato, Genchi, 240
Katran-ocuk motifi, 104
Kays leni, inli, 193
Kazi Dawa-Samdup, Lama, 183,
208
Kelt, 97, 108, 124, 227, 249, 253,
362
Khnemu, Msr tanrs, 322
kltan kpr, simge olarak, 120
Kprtsz Nokta, 43, 44, 52
Krgzlar, Orta Asya, 323
Kzlderililer, 84, 85, 97, 114, 287
Algonquin, 107
Apai, 194, 312, 381
Arapaho, 68, 69, 137
Blackfeet, 371
Iroquois, 107
Navaho, 84, 85, 106, 110, 149,
150, 166, 418
Pawnee, 53
Pueblo, 357, 361, 377, 394
Siu, 287
Kybele, Frigyal tanra, 98, 110
Kimmins, C. W., 96, 155
King, Jeff, 85
King, L. W. (ev.), 319
Kingsborough, Lord, 291, 340
Kirby, W. F. (ev.), 328
Klein, Melaine, 199
Knight, W. F. J., 159
Ko Hung, inli filozof, 215
Ko-ji-ki, Japon metni, 234, 239
Kolomb, 94, 194, 339
Kolombiya, bakire douma dair
halk hikayesi, 339
Konfyslk, 190, 191, 276
Kongo, byc-hekim, 13
kozmogonik evrim, 176, 309
kpek bal, arketipik, 324
kpek, krmz tyl, Aztek lm
treninde, 401
kral katli, treni, Quilacarede,
111
Kramer, S. N., 124, 244, 315
Kraeninnikof, S., 323
Krina, 223, 225, 260, 263, 265,
291, 358, 359, 360, 363, 365,
382, 383, 384, 385, 399
Kroeber, Alfred L., 69
Kronos, Eski Yunan tanrs, 108,
315
Kumara, Hindu tanr, 341
Kuran, 57, 83, 91, 121, 165, 166,
179
Kurbaa, 63, 64, 65, 67, 75, 91,
138
kurt
(Fenris), 408, 409
(Krmz Balkl Kz), 239
Kurtarc, Dnya -s, 44, 78, 182,
187, 277, 381, 384
Kutsal, 214
Kutsal Cumartesi, Roma Katolik
treni, 277, 278
Kutsal Ruh, 89, 209, 219, 278
Kuveykrlar, 180
Kuzgun, Eskimo kahraman,
yks, 107, 236, 237, 244, 274,
276
kk, 362
Kwan Yin, in Bodhisatvas, 172
Kwannon, Japon Bodhisatva, 172,
183
Kyazimba, Wachaga miti, 84, 165

labirent, 23, 25, 35, 36, 37, 41, 73,

74, 75, 86, 117, 159, 224
Laios, Oidipousun babas, 17
Lakmi, Hindu tanra, 207
Lalitavistara, Budist metin, 46
Lancelot, Sir, 120, 362
Lang, Andrew (ev.), 160, 415
Lao-tse, 13, 218
Layard,159
Leem, Knud, 114
Lefevbre, Dom Gaspar, 278
Leviathan, canavar, 203, 371
libido, 16, 96, 187, 287
lingam, Hindu davurum, 195,
278
Logoi spermantikoi, 29
Longfellow, H. W., 107, 327
Lorelei, 98
lotus, Budist simge, 53, 71, 101,
102, 170, 171, 172, 177, 186,
221, 223, 261
Lnnrot, Elias, 327
Lutun kars, 78
Lykaion, -daki kutsal yer, 98

M abirogion, 227
MacGovvan, Rah. J., 346, 348
MacGregor Mathers, S. L. (ev.),
298
Mchal, Hanus, 98
Madhavananda, Swami (ev.),
141, 264, 311
M ahabharata, 207, 260
Mahavira, Cayna peygamberi,
291, 293
Mahayana Budizmi, 170, 303
 Mahu-ika, Polinezya tanrs, 209,
210, 211
makinenin modern yaamdaki
yeri, 420
Makroprosopos, kabalistik
yazlarda Kk Yz, 298
Malekula, Yeni Hebridler, 159
Malinezya, 159, 177, 287, 324
Malory, Sir Thomas, 68
Manabozho, Algonquin
kahraman, 107
Mani-dvipa, Hindu tanrann
meskeni, 131
Mansikka, V. J., 96, 98
Maori, Rodezya tanrs, 334, 335,
336
Maoriler, Yeni Zelanda, 228, 299,
304, 313, 323
Mara, Budist-Hindu tanr, 44,
187, 383
Marduk, Babil gne tanrs, 317,
318, 319, 376
Mars (Ares), 98
Martha, Az., yks, 371
Martialis, 173
mastrbasyon, Msr yaratl miti,
309
Mather, Cotton, 144
Mathews, R. H., 159
Matthews, Washington, 85, 151
Maugham, W. Somerset, 253
Maui, Polinezya kahraman, 108,
209, 210, 211, 225, 306, 358
Maya Kzlderilileri, 141, 225, 264,
303, 311, 407
Maymunah, Kamerzzaman
hikyesindeki cin, 91, 92, 93,
254, 255
Medeia, 231, 232
meditasyon, yoga srasnda, 340
Medusa, 231, 232
Mefistoteles (Fausl), 89
Meier, P. J., 324
Meiji, mparator, 240
Meissner, Bruno, 212
Mekke, 57
Meksika, 252, 291, 301, 392
Menelaos, Eski Yunan kral, 415
Menninger, Kari, 180, 181, 188
Merkr, 89, 165
Mesih, 410, 411
ziyafeti, 203
Meyer, Kuno (ev.), 375
Mezar Metinleri, Msr, 399
Mezopotamya, 105, 211, 333
Msr, 24, 46, 89, 97, 98, 109, 143,
159, 160, 242, 276, 297, 308,
309, 315, 372, 399, 403
Midas, Kral, miti, 218
Midrash, Tekvin yorumu, 176

Mikado, 239, 240
Mikroprosopos, Kk Yz, 298
Milarepa, Tibetli aziz, 182, 183
Miller, Frank Justus (ev.), 40, 76,
154
Min, Msr tanrs, 98
Minotauros, canavar-boa, 111,
369
Minotauros, canavar-boa, 25, 27,
35 , 72 , 73, 276
mistisizm, 13, 125, 132, 138, 185,
244, 297, 311, 312, 350, 386, 424
mitoloji, 9, 10, 13, 14, 19, 20, 22,
26, 30, 31, 33, 40, 41, 42, 44, 45,
56, 58, 59, 73, 77, 83, 89, 90, 94,
95, 104, 109, 120, 121, 124, 131,
146, 156, 157, 160, 161, 166,
186, 199, 204, 207, 225, 239,
241, 243, 264, 266, 273, 276,
277, 278, 279, 283, 284, 287,
288, 291, 297, 299, 308, 311,
312, 317, 320, 323, 326, 327,
333, 340, 345, 368, 369, 380,
385, 400, 415, 416, 418, 421, 423
Mitra, ran tanrs, 161
modern insan, 420
monomit, 42, 49, 73, 222, 274
Montezuma, Meksika imparatoru,
252
Morgon-Kara, Buryat aman, 227,
228
Morley, Sylvanus G., 407
Muukunda, Hindu miti, 223,
224, 225, 235, 251
Muhammed, -i, -ci, 50, 57, 91,
124, 182, 287, 288, 380, 381, 420
Mumgin kabilesi, Avusturalya,
21, 156
Murray, Gilbert, 37, 38, 39
Musa, 46, 47, 50, 110, 258, 271,
297, 378
Musalar, Yunan, 98
Musevi eleri, 166, 251, 288, 297,
303, 311, 354, 380
Mcevherler, 131, 132, 196
Mller, Max, 179
Mller, W. Max (ev.), 416
Mwuetsi, Rodezyal ay adam, 334,
335, 336, 337, 338, 345

Nagarjuna, Budist bilge, 189

Napolyon, 89
Nelson, Dom Angsar (ev.), 51
Nemesis, 27, 311
Neminatha, Cayna kurtarc, 291
Nemrut, brahim efsanesinde,
381, 382
Neptn (Poseidon), 243
nevrotik, yaratc sanatyla
kyaslandnda (Rank), 79
New Mexico, 418
ngona boynuz ve ya, Rodezya
folklorunda, 334, 336
Niall, rlandal prens, ve iren
kadn, 135
Nietzsche, Friedrich, 28, 29, 258,
376, 420, 425
Nikhilananda, Swami (ev.), 41,
133, 263, 303
Nil nehri, 109, 153, 242
Nirvana, 31, 45, 172, 186, 187,
188, 189, 190, 196, 197, 396,
 397, 398
Nivedita, Rahibe, 360, 384
Nizami, lranl air, 381
Norton, Charles Eliot (ev.), 33,
86, 204
Nuh,213,214,243,270,297
Nut, Msr tanras, 328,405
Nyorth, Eddik tanr, 317

OGrady, Standish EL, 135

Oakes, Maud, 85
Ob nehri, 14
Odin, Viking tanrs, 59, 220, 316,
317, 408, 409
Odysseia, 274, 415
Odysseus, 72
Oidipous, mit ve kompleksi, 14,
17,48,96,127,140,176,385,
387
Oisin, lrlandal kahraman, 249,
250, 251, 253
Olimpos, Da, 59, 202, 251, 276,
288
om, Sanskrite kutsal hece, 296
Omphalos, Dnya Gbei, 98
Opler, Morris Edward, 194, 312,
382
Orfik mitoloji, 308
Orpheus ve Eurydike, 234
Osiris, 67, 109, 110, 137, 161, 237,
402, 403, 404, 405
Ostiyaklar, Sibirya, 14
Ouranos, 315
Ovidius, 40, 76, 106, 130, 154,
165, 173, 176, 253, 272, 341

ller Kitab, Msr, 403

lmszlk, 66, 67, 138, 147, 191,
193, 194, 205, 211, 214, 215
mer Hayyam, 381
rmcek Kadn, Navaho kiz
Kahramanlar mitinde, 84, 86,
106, 149

Padmanatha, Cayna kurtarc, 294

 Paiore, Polinezyal ef, -nin
kozmik yumurta izimi, 306,
307, 312
paleolitik sanat, 162, 367
Pallis, Marco, 208
Pan, Eski Yunan tanrs, 22, 98
Pandorann kutusu, 34
Papa, Maori tanras, 300
Parker, K. Lanloh, 159
Parsons, Elsie Clews, 358, 361,
378 , 395
Parvanatka, Cayna peygamber,
291
Parvanatka, Jain peygamber, 291
Parvati, Hindu tanra, 131, 340
Pasiphae, Kralie, Minotauros
mitinde, 23, 24
paskal mumu, Kutsal
Cumartesinde, 277
peist, rlanda canavar, 108
Peneus, Daphnenin Yunan
mitinde, 75, 77
Penn, W., 180
Perceval, Sir, 362
peri bilgisi, 227, 253, 362
Perry, Komodor (Matthew), 194
Perry, W. J., 160
Perseus, 231, 232
Peru, -nun tarih ncesi tanrs,
165
Peter, Az., 10, 116, 141, 142, 323,
326
Petronilla, Az., 141, 142
Peygamberdevesi, Kozmik,
Bumen simgesi olarak, 264
Phillips, Profesr Robert, 180
Phoibos, Eski Yunan tanrs, 151,
152
Pierce, Frederick, 32, 201
pigmeler, Andaman Adalar, 99
Pinkerton, John, 114, 177
Platon, 173, 312, 325
Plinius, 30
Plutarkhos, 98
Polack, J. S., 323
polen, Navaho simgesi olarak, 85,
106, 149
Polinezya, 108, 209, 225, 235, 306,
358
Ponce de Leon,Juan,215
Poseidon (Neptn), 24, 25, 72,
108, 111, 243
Potanin, G. N., 116, 323
Prometheus, 42, 47, 48, 49, 209
Protestan rahipler, gnmzde,
181
Proteus, miti, 415
psikanaliz, 9, 14, 19, 21, 22, 28,
30, 76, 119, 139, 188, 204, 283,
287, 288
Psykhe, miti, 113, 114, 138
Purana, Hindu metinler, 131, 207,
225, 251, 310
pusula ynleri, Navaho
simgeciliinin, 150
Priten Hristiyanlk, New
Englandda, 141, 144

Radcliffe-Brown, A. R., 99
Radloff, W., 326
rahibeler, Roma Katolik takdisi,
388
rahim imgesi, 16, 23, 39, 107, 195,
313, 333, 338
Ramakrina, Sri, Hindu aziz, 132,
133, 181
Ramayana, Hindu metni, 207
Rangi(-potiki), Polinezya tanrs,
300, 313,314
Rank, Otto, 79, 283, 353
Re, Msr tanrs, 400, 403
rehber, 20, 35, 45, 70, 78, 86, 89,
90, 94, 121, 134, 139, 146, 155,
178, 186, 204, 244, 259, 279,
338, 374, 402, 403, 425
renk simgecilii
(Afrika miti), 58
(Navaho mitinin), 150
Rip van Winkle, 247, 249, 253,
257, 260
Riabhanatha, Cayna tanrs, 292,
293
Rodezya, Gney, Wahungwe
Makoni kabilesi, 333, 334, 337
Rodoslu Apollonios, 233
Rheim, Geza, 30, 116, 157, 158,
159, 177, 178, 199, 200, 201, 283
Roma Katolik Kilisesi, 31, 277
Roma, Hristiyanln ilgi oda
olarak, 42
Romal eler, 31,47,57,91,97,
124, 138, 204, 214, 227, 255,
271, 276, 297, 353, 388
Rossetti, Dante Gabriel, 136
Rmi, lranl air, 182
Rus eler, 96, 97

Saba melikesi, 143

Sadanandann Vedantasaras,
hindu metin, 303
Sdi, lranl air, 381
Sahagn, Bernardio de, 392, 402
sak i, Japon ikisi, 203
Sakyamuni, Budann lakab, 45,
70
Sakyamuni, Buddhann lakab, 42
Salmony, Alfred, 190
Samsara, Nirvanann kart, 197
Samson, 206, 246
sanat ve nevrotik, zerine
Rankn gr, 79
sanat-bilimadam, Daedalus, 23
Sargon, Agade Kral, 352, 373
Saylon, Hinayana Budizmi, 170
Schoepperle, Gertrude, 227
Schopenhauer, 312
Schultze, Leonard S., 95
Scott, David Clement, 95
sel, 242, 294
sel kahraman, 214
Sel, 52, 360
Seneca, 291
Set, Msr tanrs, 109
 Sharvananda, Swami (ev.), 219
Shastralar, Hindu kutsal
metinleri, 189
Shaw, Bernard, 215
Shen Nung, inli kahraman, 346
shimenawa, intoizmde, 239,
241, 247
Siam, -da Hinayana Budizmi, 170
Sibirya, 114, 117, 200, 227, 239,
325, 366
Siegfried, 77, 358
Simn, Fray Pedro, 339
simya, 89, 90
sinema, ekrann kahramanlar,
22
Sinilau, Polinezya kahraman,
342, 343, 344
Sirenler, 100
Sirius, Kpek Yldz, 242
Slav eler, 97, 98, 124, 354
Smriti, Hindu metinleri, 131

Sophokles, 176
soylu, 136
soytar-eytan, 326
Spencer, Sir Baldvvin, 157, 177
Spengler, Oswald, 89
Stein, Leon, 170
Stekel, Wilhelm, 29, 70, 90, 99,
117, 118, 120, 283, 389
Stevenson, Bn. Sinclair, 294
Stimson, J. F., 211
Stoisizm, 29, 30
Stkes, Wh 363, 364, 365, 394
Sturluson, Snorri, 317
Su, 97
Sujata, Budist efsanedeki kz, 43,
45
Sukhavati-Vyuha, The Larger,
Budist metin, 178
Sukuzi, Daisetz Teitaro, 194
Sutra, Amitayur-Dhyana, 172
Sutra, Prajna-Paramita-Hridaya,
171, 189
Smer, 54, 105, 121, 124, 160,
211, 214, 241, 243, 244, 315,
 333, 372, 380
snnet, 21, 22, 156, 157, 177, 178,
201
st, 202, 205, 206, 321, 359, 366
Swedenborg, Emanuel, 117, 118
Sylvanus, 98
Symeon, Az., 51
Symplegades (arpan Kayalar),
106, 108, 423

akti,Hindugc,287
akti,ivann kars,279
amanlar, 20, 53, 54, 114, 115,
116, 143, 200, 227, 228, 284, 394
ankaraarya, Hindu rahip, 141
imek,simge olarak,44,46,52,
104, 105, 149, 154, 165, 168,
189, 196, 209, 234, 264, 317, 334
Sinto, Japon gelenei, 237, 239,
240
iva, 131, 146, 147, 176, 195, 196,
197, 205, 206, 207, 340, 341, 383
ruti, Hindu metinleri, 131

Tai Yuan, inli kutsal kadn, 173

Tahiti, yaratl miti, 309
Taliesin, Isko efsanesinde, 227,
268, 269, 270, 271, 400
Tanganyika, bkz. Wachaga
kabilesi, 84
Tantra, Hindu metinleri, 131, 132,
208
Tao, -cu, -culuk, 173, 193, 197,
218, 306
Tarascon, efsanesi, 372
Tathagata, Budann lakab, 395,
396, 397
Taylor, Rah. Richard, 306
Temmuz, Babil tanrs, 161
Terah, brahimin annesi, 355
Tezkatlipoka, Aztek kahraman,
50, 392 '
Themistokles, 118
Theoprastos, 177
Theseus, Minatour mitinin
kahraman, 27, 72, 86, 371
Theseus, Minatouros mitinin
kahraman, 35
Thompson, Francis, 74
Thompson, Stith, 69
Thor, Cermen tanr, 317
Thoth, Msr tanrs, 89, 322, 404
Tiamat, Babil ilksel varl, 317,
318, 319, 376
Tibet, Mahayana Budizmi, 97,
104, 132, 170, 182, 183, 184,
195, 208, 303
Tilki Reynard, 326
Tir na n-Og, rlandada Genlik
lkesi, 249
Tirawa, Pawnee tanrs, 53, 54
Tokugawa dnemi, Japonyada,
194
Tolstoy, Kont Lev, 36
Tomobe-no-Yasukata, 240
Tonga, istiridye e halk hikyesi,
342, 344, 352
Toynbee, Arnold J., 27, 31, 190
trans, halindeki aman, 115
Tristan ve Iseult, 362
Troial Helen (Faust), 86
Tuatha De Danaan, rlanda
tanrlar, 203, 361, 362
Tubber Tintye, Hanm, rlanda
efsanesi, 125, 126, 198
Tkenmez, -lik, 57, 136, 183, 199,
209, 271, 399
tkenmezlik, 31, 40, 53, 56, 177,
184, 202, 203, 209, 267, 294,
308, 360, 386, 417, 424
tyl ylan, Aztek ncesi
kahraman, 392
Tzontemac, Aztek tanrs, 400

Uganda, Dou Afrika, 252

ulus, 57, 153, 179, 181, 185, 194,
222, 239, 384, 422
Underhill, Evelyn, 65, 117, 190
Upaniad
 Brihadaranyaka, 186, 264, 311,
399
andogya, 308
Jaimuniya ... Brahmana, 235
Katha, 166, 212
Kauitaki, 197
Kena, 219, 265
Mandukya, 248, 295, 296
Munkada, 311
Taittiriya, 312
Upaniadlar
(Hindu kanondaki yerleri), 131
aklama, 34
Aitareya Aranyaka, 185
Katha, 34
Urabe-no-Kanenuki, 240
Urban, Papa II., 182
Utnapitim, Babil tufan
kahraman, 213, 214, 243
Uyuyan Gzel (algl), masal,
77, 78, 127
uyuyan kahraman, kadn vb., 126,
127, 198, 213, 222, 223, 289

vaftiz simgecilii, 277

Vahi Kadnlar, Rus folklorunda,
96
Vinminen, Kalevalann
kahraman, 327, 330, 332, 333,
352, 368, 373
Vajracchedika, Budist metin, 171,
189
Vajra-Dhara, Tibet Budas, 104
Valhalla, 409
Vedalar, Hindu metinler, 10, 265,
380, 423
Vens (gezegen), Kozmik Kadmla
zdeletirilen, 333
Vens (tanra), 113, 241
Vergilius, 42
Vergilius (Dantenin), 33, 90
Vikingler, 42, 317, 408
Viracocha, nka ncesi tanr, 165,
166, 209, 266, 268
Virbius, Roma tanrs, 161
Vinu, 205, 207, 223, 262
viveka (ayrt etme) Hindu-
Budist kavram, 30, 188

Wachaga kabilesi, Tanganyika,

84, 165
Wahungwe Makoni kabilesi,
Gney Rodezya, 333
Warner, W. Lloyd, 156
Warren, Henry Clarke (ev.), 46,
72, 221, 398, 407
Werner, E. T. C., 193
White, John, 229
Wilhelm, Richard (ev.), 304
Windisch, E., 363, 364, 365, 394
Wood, Clement, 17, 18, 156
Woodroffe, Sir John, 132
Woodrofle, Sir John, 208
Wotan, Ttonik tanr, 53, 77, 202,
220, 266, 317, 408

yab-yum, Budist kavram, 196

Yahudi eleri, 14, 46, 50, 97, 131,
173, 181, 264, 297, 410
Yahudi, Gezgin, 78, 266
Yalnzlk Adasnn Prensi, Tubber
Tintyenin rlanda efsanesinde,
198
yamyamlk, Avusturalyal
kabilelerde, 158
Yang ve Yin, Taocu kavram, 173,
197
Yapkan Ty, Hindu masal, 102,
105, 289, 422
yarm adam, bir dev tr, 95
yardmclar, 10, 20, 22, 28, 29, 33,
56, 89, 90, 94, 113, 115, 117,
119, 139, 148, 149, 153, 157,
164, 171, 181, 205, 219, 243,
244, 273, 278, 279, 376, 392
Yal Adam, Blackfeet yar tanrs,
321, 322, 323
Yallarn Yals, kabalistik tema,
297
Yehova, 59, 78
Yehova, Musevilerin tanrs, 166,
203, 209
Yeni Britanya, yaratl miti, 324
Yeni Gine, -de kafa av, 178
Yeni Hebridler, Bank Adalar, 100
yenilenme, trenleri, 50, 110, 111,
161, 222, 278, 296
Yerinde Duran, bir baba-tiran
tr, 25, 111, 368, 373, 376, 384,
422
Ylan Gc, ivann, 147
ylan, tyl, Aztek ncesi
kahraman, 389
Ymir, Eddik ilksel varlk, 316
yoga, Hindu disiplini, 190, 207,
260, 263, 340, 358
yok edilemezlik, 166
yok edilmezlik, 166, 199
Yorubaland, Nijerya, 24, 58, 165
Young, Hugh Hampton, 173, 177
Yukatan, 14
yumurta, kozmik, 308, 313, 323,
327, 403, 405
Yunan Ortodoks Kilisesi, 138
Yunus ve Balina, 112
yurtseverlik, gnmzde, 422
Yusuf Kuyuda, 112
yutulma, kahramann -s, 21, 108,
124, 146, 236, 272
Ycelii, sann, 258
Yz, Byk" ve Kk Yz,
298, 303, 387
Zen Budizmi, 194
Zerdt, 287, 380
Zeus, 23, 105, 108, 152, 160, 166,
209, 243, 311, 342, 359
Zimbabwe, Gney Afrika
kalntlar, 337
Zimmer, Heinrich, 120, 132, 146,
177, 196, 207, 225, 310
Zohar, Musevi kabalistik metni,

297, 311, 312

Zulular, Gney Afrika, 108


{1}
Sigmund Freud, The Future of an Illusion, ev. James Strachey vd, Standard Edition, XXI;
Londra: The Hogarth Press, 1961 (asl 1927), s. 44-45.

{2}
Ryet: Dilimizde d veya gr gibi kelimelerle karlanan ngilizce vision
kelimesini bu ekilde vermeyi uygun grdk -yn.

{3}
Clement Wood, Dreams: Their Meaning and Practical Application (New York: Greenberg:
Publisher, 1931), s. 124. Bu kitaptaki d malzemesi, diye belirtiyor yazar (s. viii); lkenin
gazetelerinde yaynlanan gnlk kem nedeniyle bana her hafta analiz iin gnderilen
binlerce d arasndan seilmitir. Bu, zel almamda benim tarafmdan analiz edilen dler
de - buna eklenmitir. Konu zerine standart almalarda sunulan ou dn tersine, bu
popler Freuda giri kitabndaki dler analize girmemi olan insanlardan geliyor. Belirgin
biimde usta ii dlerdir bunlar.

{4}
Geza Rheim, The Origin and Function of Culture (Nervous and Mental Disease
Monographs, No. 69, New York, 1943), s. 17-25.

{5}
D. T. Burlingham, Die Einfhlung des Kleinkindes in die Mutter, Imago, XXI, s. 429;
alntlayan Geza Rheim, War, Crime and the Covenant (Journal of Clinical Psychopathology,
Monograph Series, No. t, Monticello, N. Y., 1945), s. 1.

{6}
Rheim, War, Crime and the Covenant, s. 3.

{7}
Sigmund Freud, The Interpretation of Dreams (ev. A. A. Brill) The Basic Writings of
Sigmund Freud (The Modern Library: Random House, Inc.), s. 308.

{8}
Three Contributions to the Theory of Sex, Contribution III: The Transformation of
Puberty, The Basic Writings of Sigmund Freud, s. 604.

{9}
Sophocles, Oedipus Tyrannus, 981-983.

{10}
Wood, a.g.e., s. 92-93.

{11}
Doum ve lmnki gibi trenlerde, elbette nemli etkiler ebeveynler ve akrabalar
tarafndan yaananlardr. Gei ayinlerinin hepsi snanan kiiyi deil, evresindeki herkesi
etkilemeye yneliktir.

{12}
A. van Gennep, Les rites depassage (Paris, 1909).
{13}
Geza Rheim, The Eternal Ones of the Dream (New York: International Universities
Press, 1945), s. 178.

{14}
C. G. Jung, Wandlungen und Symbole der Libido (zweite Auflage, Leipzig Wien, 1925), s.
355: ng. ev. Beatrice M. Hinkle, Psychology of the Unconscious, A Study of the
Transformations and Symbolism of the Libido (New York:Dodd, Mead and Company, 1937),
s. 413.

{15}
Harold Peake ve Herbert John Fleure, The Way of the Sea ve Merchant Ventures in
Bronze (Yale University Press, 1929 ve 1931).

{16}
Leo Frobenius, Das unbekannte Afrika (Mnih: Oskar Beck, 1923), s. 10-13.

{17}
Ovidius, Metamorphoses, VIII, 132 vd.; IX, 36 vd.

{18}
T. S. Eliot, The Waste Land (New York: Harcourt, Brace and Company, London:
Faber and Faber, 1922), 340-345. [orak lke, ev. Suphi Aytimur, Adam Yaynlar, 1990,
s. 55, d. 340-345.]

{19}
Arnold J. Toynbee, A Study of History (Oxford University Press, 1934), Cilt VI, s. 169-175
[Tarih Bilinci, ev. Murat Belge, 1974; 1978]

{20}
Kolektif bir doann, dnyann her yerinde mitlerin paralar ve ayn zamanda bilind
kkenin yerel ve tikel rnleri olarak beliren biim ya da imgeleri (C. G. Jung, Psychology and
Religion, [Collected Works, Cilt 11; New York ve Londra, 1958], par. 88. Asl 1937de ngilizce
yazlmtr. Ayrca bkz. ayn yazar, Psychological Types, dizin ).

{21}
Bu Geza Rheimm altjiranga nakala, ata vard" denen bir zamanda dnya zerinde
gezinen mitsel atalar belirten bir Avustralya Aranda teriminin, altjiranga mitjina'nn evirisidir.
Altjira szc a) bir d, b) dte beliren varlk, ata, c) bir yk anlamna gelir (Rheim, The
Eternal Ones of the Dream, s. 210-211).

{22}
Bununla birlikte Profesr Toynbeenin Hristiyanl, bu ikinci grevi reten tek din diye
ne kararak mitolojik sahneyi ciddi biimde yanl sunduu da kaydedilmelidir. Btn dinler
onu retir, drt bir yandaki btn mitoloji ve halk gelenekleri gibi. Profesr Toynbee
yanlgsna Nirvana, Buddha ve Bodhisattvann Doulu fikirlerinin ypranm ve yanl bir
yorumunu yaparak; sonra da yanl yorumlad bu idealleri Tanr Devletine ilikin Hristiyan
fikrinin derinlikli bir yeniden okumasyla kar karya getirerek ulayor. Onu, dnyann
mevcut durumundan kurtuluunun Roma Katolik Kilisesi saflarna dnmekte yatabileceim
varsayma hatasna ynelten ite budur.

{23}
Frederick Pierce, Dreams and Personality (Yaym hakk, 1931, D. Appleton and Co.,
yaymclar), s. 108-109.

23 {24} Cehennemin Kaps zerine yazlm olan szler:

Per me si va nella citta dolente,

Per me si va nell' eterno dolore,

Per me si va tra la Perdua Gente.

-Dante, Inferno [Cehennem], III, 1-3.

ngilizce eviri Charles Eliot Nortonundur. The Divine Comedy of Dante Alighieri (Boston
ve New York: Houghton Mifflin Company, 1902); bu ve izleyen alntlar yaymclarn
izniyle yaplmtr.

{25}
Kr. Dante, Cehennem, XIV, 76-84, (a.g.e., Cilt I, s. 89): Kzll beni hl titreten
kk bir nehir ... gnahkar kadnlarn aralarnda paylat.

{26}
Kr. Dante, Purgatorio [Araf], XXVIII, 22-30 (a.g.e., Cilt II, s. 214): Bir rmak ...
kk dalgalaryla kysnda km imene doru sola bklyordu. Burada dnyann
en saf sular, hibir eyi gizlemeyene kyasla, iinde birtakm karmlar varm gibi
grnrd.

{27}
Dantenin Vergiliusu.

{28}
Eski zamanlarda Altn an ve onun mutlu halinin arksn syleyenler, ans
eseri Parnassosta bu yeri dledi: masum insanln kk buradayd; burada hep
bahardr ve onlarn her birinin bahsettii nektar buradaki meyvelerdir" (Araf, XXVIII,
139-144; a.g.e., Cilt II, s. 219).

{29}
Katha Upahishad, 3-14. (Tersi belirtilmedike, Upaniadlardan alntlarm Robert Ernest
Hume, The Thirteen Principal Upanishads, translated from the Sanskrit'ten olacaktr, Oxford
University Press, 1931.)

Upaniadlar Hindu retisinde insann doas ve evren zerine, ortodoks bir kurgulama
geleneinin ge dnemini oluturur. En eskisi yaklak M sekizinci yzyla tarihlenir

{30}
James Joyce, A Portrait of the Artist as a Young Man (The Modern Library: Random
House, Inc.), s. 239. [Sanatnn Bir Gen Adam Olarak Portresi, ev. Murat Belge]

{31}
Aristoteles, On the Art of Poetry (ev. Ingram Bywater, Gilbert Murrayin nszyle,
Oxford University Press, 1920), s. 14-16. [Poietika, ev. Nazile Kalayc]

{32}
Robinson Jeffers, Roan Stallion (New York: Horace Liveright, 1925), s. 20.

{33}
Euripides, Bacchae, 1017 (ev. Gilbert Murray).

{34}
Euripides, The Cretans, frg. 475, akt. Porphyrius, De abstinentia, IV, 19, ev. Gilbert
Murray. Bu iirin tartmas iin bkz. Jane Harrison, Prolegomena to a Study of Greek
Religion (3. bask, Cambridge University Press, 1922), s. 478-500.

{35}
Ovidius, Metamorphoses, XV, 165-167; 184-185 (ev. Frank Justus Miller, the Loeb
Classical Library).

{36}
Bhagavad Gita, 2:18 (ev. Swami Nikhilananda, New York, 1944).

{37}
Monomit szc James Joyce'dandr, Finnegans Wake (New York: Viking Press, Inc.,
1939), s. 581.

{38}
Vergilius, Aeneid, VI, 892.

{39}
Bu Dou mitolojisindeki en nemli an, Batdaki armha Gerilmenin bir karldr.
Aydnlanma Aac (Bo Aac) altndaki Buddha ve Kutsal Ha (Kefaret Aac) zerindeki sa,
ok eskilere uzanan, arketip bir Dnya Kurtarcs, Dnya Aac motifi evresindeki benzer
figrlerdir. Temann birok baka versiyonu ileride yer alacak. Kprtsz Nokta ve Zeytin
Da, Dnya Gbei ya da Dnya Ekseni imgeleridir (bkz. ileride, s. 51.) Toprakn tankla
arlmas, geleneksel Budist sanatnda, klasik Buddha duruunda oturan Buddhann sa
elinin sa dizine dayanmas ve parmaklarnn yere hafife dokunmasyla temsil edilmektedir.

{40}
Burada, Buddhalkn, Aydnlanmann aktarlamadn, fakat Aydnlanmaya giden tek yol
olduunu grrz. Adlar ve biimlerin tesindeki gerein bu aktarlamazl retisi,
Platoncu olduu kadar Doulu byk geleneklerin de temelindedir. Bilimin dorular,
gzlenebilir olgulara dayanan ispatlanabilir hipotezler olduklar iin aktarlabilirken, ritel,
mitoloji ve metafizik ancak akn bir aklamann kysna gtren rehberlerdir, her birine
giden son adm herkesin kendi sessiz deneyimiyle atlmaldr. Bu yzden bilge iin Sanskrite
szcklerden biri muni, sessiz kiidir. Sakyamuni (Gautama Buddhann adlarndan biri),
Sakya klannn sessiz kiisi ya da bilgesi (muni) anlamna gelir. Yaygn biimde retilen bir
dnya dininin kurucusu olmasna ramen, retisinin temel ekirdei, zorunlu olarak,
sessizlikle kapldr.

{41}
Byk lde Jataka, Giri, I, 58-75 (ev. Henry Clarke Warren, Buddhism in Translations
(Harvard Oriental Series, 3) Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1896, s. 56-87) ve
Ananda K. Coomaraswamy tarafndan Buddha and the Gospel of Buddhism (New York: G. P.
Putnams Sons, 1916, s. 24-38) olarak derlenen Lalitavistaradan ksaltlmtr.

{42}
k, 19:3-5.

{43}
Louis Ginzberg, The Legend of the Jews (Philadelphia: The Jewsh Publication Society of
America, 1911), Cilt 111, s. 90-94.

{44}
Kahramann bu dngsel maceras, kahramana, gce ynelmedii, gcn kahramann
karsna kp sonra yine ortadan kaybolduu tufan tipi yklerde olumsuz bir biimde belirir.
Tufan ykleri dnyann her yerinde grlr. Dnya tarihinin arketipsel mitinin gerekli bir
ksmn olutururlar ve tamamen u anki tartmann kinci Ksmna aittirler: Kozmogonik
evrim. Tufan kahraman, en kt felaket ve gnah dalgalarn bile alt edebilen insann
oluum halindeki canllnn bir simgesidir.

{45}
Elinizdeki kitap bu durumun tarihsel bir tartmasyla ilgilenmemektedir. Bu i
hazrlanmakta olan bir almaya ayrlmtr. Elinizdeki kitap kken aratrmas deil,
karlatrmal bir almadr. Amac mitlerin kendileri arasnda olduu kadar, bilgelerin onlar
zerine yapt yorumlar ve uygulamalar arasnda da zsel paralellikleri olduunu
gstermektir.

{46}
eviren Dom Ansgar Nelson, O.S.B., The Soul Afire iinde (New York: Pantheon Books,
1944), s. 303.

{47}
Alntlayan Epiphanius, Adversus haereses, xxvi, 3.

{48}
Geride, s. 42.

{49}
Bu, aydnlannn beinci haftasnda Buddhay koruyan ylandr. Bkz. geride, s. 44.

{50}
Alice C. Fletcher, The Hako: A Pawnee Ceremony (Yirmiikinci Yllk Rapor, Amerikan
Etnoloji Brosu, 2. Ksm; Washington, 1904), s. 243-244. Dnyann yaratmnda, diyordu
baaman Bn. Fletchera, trende onurlandrlan tanrlar aklarken, daha dk glerin
olmas ayarland. Tirawa-atius, yce g, insann yanna gelemezdi, onun tarafndan grlp
hissedilemezdi, bu yzden daha dk gler saland. Onlar insanla Tirawa arasnda araclk
yapacaklard. (a.g.e., s. 27).

{51}
Bkz. Ananda K. Coomaraswamy, Symbolism of the Dome, The Indian Historical
Quarterly, Cilt XIV, No 1 (Mart 1938).

{52}
Yuhanna, 6:55.

{53}
A.g.e., 10:9.

{54}
A.g.e., 6:56.

{55}
Kuran, 5:108.

{56}
Lat. En mukaddes yer -yn.

{57}
Herakleitos, fr. 102.

{58}
Herakleitos, fr. 46.

{59}
William Blake, The Marriage of Heaven and Hell, Proverbs of Hell.

{60}
Leo Frobenius, Und Afrika sprach. ... (Berlin: Vita, Deutsches Verglagshaus, 1912), s.
243-245. Prose Edda, Skaldskaparmal Ide (Scandinavian Clas- sics, Cilt V, New York,
1929, s. 96) Odine (Wothan) ilikin anlatlan arpc biimde benzer blmle karlatrnz.
Ayrca k, 32:27deki Yehovann emriyle karlatrnz: Herkes klcn kuansn, ve kamp
boyunca kapdan kapya gesin, ve herkes kardeini, herkes yoldan, herkes komusunu
katletsin.

{61}
Grimms Fairy Tales, No. 1, The Frog King. [Trkesi: Grimm Masallar, 2 cilt, ev.
Kamuran ipal, stanbul: Afa Yaynlar, 1989, Cilt I, s. 7-8.]

{62}
The Psychopatology of Everyday Life (Standart Bask, VI; orjinali 1901.)

{63}
Evelyn Underhill, Mysticism, A Study of the Nature and Development of Mans Spiritual
Consciousness (New York: E. P. Dutton and Co., 1911), Ksm II, The Mystic Way, Blm
II, The Awakening of the Self.

{64}
Sigmund Freud, lntroductory Lectures on Psycho-Analysis (Ing. ev. James Strachey,
Standart Bask, XVI; Londra: The Hogarth Press; 1963), s. 396-97. (Asl, 1916-17.)

{65}
Malory, Le Morte dArthur, I, xix. Bu karaca kovalamas ve izlenen canavarn grlmesi
Kutsal Kase Aray ile balantl srlarn balangcn belirtir.

{66}
George A. Dorsey ve Alfred L. Kroeber, Traditions of the Arapaho (Field Columbia
Museum, Yayn Sra No: 81, Antropoloji Dizisi, Cilt V; Chicago, 1903), s. 300. Yeniden
basm, Stith Thompson, Tales of the North American Indians iinde (Cambridge, Mass.,
1929), s. 128.

{67}
C. G. Jung, Psychology and Alchemy (Toplu Eserler, cilt 12; New York ve Londra, 1953),
71, 73 (Asl 1935).

{68}
Wilhelm Stekel, Die Sprache des Traumes (Wiesbaden: Verlag von J. F. Bergmann, 1911),
s. 352. Dr. Stekel kan rengi parltnn verem srasnda kan tkrlmesiyle ilikisine dikkat
ekiyor.

{69}
Henry Clarke Warren, Buddhism in Translation (Harvard Oriental Series, 3) Cambridge,
Mass.: Harvard University Press, 1896, s. 56-57den yaymclarn izniyle alnmtr.

{70}
Bu blmde, ve bunu izleyen sayfalar boyunca kantlar stste ymaya almadm.
Byle yapmak (szgelimi, Frazerin Altn Dalndaki gibi), monomitin ana hattn daha ak
klmayp her blm gereksizce uzatacakt. Bunun yerine, her blmde byk lde
dank, temsil edici bir ok gelenekten birka arpc rnek veriyorum. alma boyunca
kaynaklarm, okurun deiik sluplarn kendine zg niteliklerini ayrt edebilecei ekilde
deitiriyorum. Son sayfaya geldiinde, ok sayda mitolojiyi gzden geirilmi olacaktr. Okur
monomitin her blm iin hepsinin alntlanp alntlanamayacan kendisine kantlamak
isterse, dipnotlarda verilen kaynak kitaplarn bazsna bavurmal ve ykler okluunun bir
ksmn taramaldr.

{71}
Sleymann Meselleri, 1:24:27, 32.

{72}
Tinsel kitaplar, birden fazla ruhu rktm olan [bu] Latince deyii ska alntlarlar
(Ernest Dimnet, The Art of Thinking, New York: Simon and Schuster, Inc., 1929, s. 203-204).

{73}
Francis Thompson, The Hound of Heaven, al dizeleri.
{74}
A.g.e., sonu.

{75}
Ovidius, Metamorphoses, I, 504-553 (ev. Frank Justus Miller, the Loeb Classical Library).

{76}
Ceride, s. 15.

{77}
Freud: hadm edilme kompleksi.

{78}
Jung, The Integration of Personality, s. 104, 106.

{79}
Ylan (mitolojide dnyevi sularn bir simgesidir) tam olarak Daphnenin babas, Peneus
nehrine karlk gelir.

{80}
Grimm, No 50. [Trkesi, GM, Cilt II, s. 283-284.]

{81}
The Thousand Nights and One Night, Richard F. Burton evirisi (Bombay, 1885), Cilt I, S.
164-167.

{82}
Tekvin, 19:26.

{83}
Werner Zirus, Ahasverus, der Ewige Jude (Stoff und Motivgeschichte der Deutschen
Literatr 6, Berlin ve Leipzig, 1930), s. 1.

{84}
Geride, s. 69.

{85}
Bkz. Otto Rank, Art and Artist, ev. Charles Francis Atkinson (New York: Alfred A. Knopf,
Inc., 1943), s. 40-41: Eer nevrotii retken tiple kyaslarsak, ilkinin itkiler yaam zerinde
abartl bir denetimden ac ektii bellidir. ... kisi de temelde kendini olduu gibi kabul eden
ortalama tipten, iradelerini kendilerini yeniden biimlendirmede deneme eilimleriyle ayrlrlar.
Fakat u farkllk vardr: nevrotik, egosunun bu iradi yeniden yapmnda, ykc balang
abasndan teye gitmez ve bu yzden kendisinden btn yaratc oluumu karp onu
ideolojik bir soyutlamaya aktarmay baaramaz. retken sanat da ... ideolojik olarak
biimlenmi bir egoyla sonulanan bir kendinin yeniden yaratmyla balar; [fakat onun
durumunda] bu ego, o srada, yaratc istem gcn kendi kendisinden o kiinin ideolojik
temsillerine kaydrabilecek ve bylece onu nesnel olarak kavrayabilecek bir konumdadr. Bu
srecin bireyin kendi iinde ve yalnz yapc deil, ykc ynleriyle de belli bir lde
snrlanm olduu belirtilmelidir. Bu da herhangi bir zorlu retici almann nevrotik bir
doann hastalkl krizleri olmakszn kmadn aklamaktadr.
{86}
Burtondan ksaltld, a.g.e., Cilt 111, s. 213-228.

{87}
Bruno Gutmann, Volksbuch der Wadschagga (Leipzig, 1914), s. 144.

{88}
Washington Matthews, Navaho Legends (Memoirs of the American Folklore Society, Cilt
V, NewYork, 1897), s. 109.

Polen, Gneybat Amerikan Kzlderilileri arasnda bir ruhsal enerji simgesidir. Btn
trenlerde, hem eytan uzaklatrmak hem de yaamn simgesel yolunu izmek zere
cmerte kullanlmaktadr. (Kahramann macerasnda Navaho simgecilii zerine bir tartma
iin bkz. Jeff King, Maud Oakes ve Joseph Campbell, Where the Two Came to Their Father,
A Navaho War Ceremonial, The Bollingen Series I, 2. bask, Princeton University Press,
1969, s. 33-49.)

{89}
Dante, Paradiso [Cennet], XXXIII, 12-21 (ev. Charles Eliot Norton, a.g.e., Cilt III, s.
252; yaymcs Houghton Mifflin Companynin izniyle alntlanmtr).

{90}
Bkz. Oswald Spengler, The Decline of the West, ev. Charles Francis Atkinson (New York:
Alfred A. Knopf, Inc., 1926-28), Cilt I, s. 144. Napolyonun kendisinin, diye ekliyor Spengler,
somut bir insan olarak Marengoda dtn varsayarsak, o zaman belirttii ey aslnda
bir baka biimde gereklemi olacakt. Bu anlamda ve bu lde kiisellikten km olan
kahraman, a ac eyleminin dnemi srasnda kltr srecinin dinamizmini canlandrr; bir
olgu olarak kendisi ve dier olgular arasnda metafizik ritmin bir uyumu vardr (a.g.e., s. 142).
Bu Thomas Carlylem Her eye Kadir olan Kahraman Kral fikrine karlk gelir (On Heroes,
He- ro-Worship and the Heroic in History, VI. Konuma).

{91}
Helenistik dnemde Hermes ve Thothun bir karm, btn sanatlarn ve zellikle de
simyann efendisi ve retmem saylan Hermes Trismegistus, Kere En Byk Olan
Hermes figrnde etkili olmutu. Mistik metallerin yerletirildii hermetik olarak skca
kapatlm imbik, ayr bir dnya - mitolojik alanla karlatrlabilen yksek glerin zel
blgesi saylyordu; ve orada metaller, ruhun, doastnn rehberlii altnda geirdii
dnmlerin simgesi olan tuhaf bakalamlardan ve aktarmlardan geiyordu. Hermes antik
erginlenme mysteriasnn ustasyd ve ayrca tanrsal kurtarclarn cisimlemelerinde de
temsil edilen, tanrsal bilgeliin yeryzne iniini temsil ediyordu (bkz. ileride, s. 390-394).
(Bkz. C. G. Jung, Psychologie und Alchemie, Zrih: Rascher Verlag, 1944; ayrca, Jung, The
Integration of Personality, V. Blm, Simyada Kurtarlma Fikri.)

{92}
Aadaki d bilind iinde kartlarn kaynamasnn canl bir rneini sunmaktadr:
Genelevlerin sokana girdiimi ve kzlardan birine yaklatm dledim. eri girdiimde,
yar giyimli olarak bir divan stnde yatan bir erkee dnt. yle dedi: Seni rahatsz
etmiyor mu (imdi bir erkek olmam)? Adam yalca grnyordu ve beyaz favorileri vard.
Babamn iyi bir arkada olan tandk bir ef ormancy anmsatyordu bana. (Wilhelm Stekel,
Die Sprache des Traumes, s. 70-71.) Btn dler, diye gzlemliyor Dr. Stekel, biseksel
eilime sahiptir. Biseksellik, alglanamad yerde, gelimemi d ierii olarak sakldr.
(a.g.e., s. 71).

{93}
Kuyu bilindnn simgesidir. Bunu Kurbaa Kraln peri masalyla karlatrn, geride, s.
63-64.

{94}
Peri masalnn kurbaasyla karlatrn. Muhammed ncesi Arabistanda Cinler sszlarn
ve llerin avc eytanlaryd. Tyl ve biimsiz, ya da hayvanlara, devekuu ya da ylanlara
benzeyen bu yaratklar korumasz insanlar iin ok tehlikeliydi. Muhammed peygamber bu
kafir ruhlarn varln kabul etti (Kuran, 37:158) ve onlar, Allahn altnda yaratlm akl -
ktan oluan Melekler, ate alevinden Cinler ve dnyann tozundan olan nsan- olarak
tanyan Muhammedi sisteme dahil etti. Muhammedi Cin, istedii herhangi ekle girebilir, fakat
atein ve dumann znden daha ar olamaz ve kendilerim lmlere grnr de klabilirler.
Cinlerin snf vardr: uanlar, yryenler ve yzenler. Birounun Doru nanc setikleri
kabul edilir ve bunlar iyi saylrlar; dierleri ktdr. Ktler, balar iblis (Umutsuzlua
Dren) olan Dm Meleklerle yakn ibirliinde yaar ve alrlar.

{95}
frit gl bir Cindir. Maridler, Cinlerin daha da gl ve tehlikeli bir snfdr.

{96}
Burtondan uyarland, a.g.e., Cilt III, s. 223-230.

{97}
Dteki ylanla karlatrn, geride, s. 77.

{98}
Leonhard S. Schultze, Aus Namaland und Kalahari (Jena, 1907), s. 392.

{99}
A.g.e., s. 404, 448.

{100}
David Clement Scott, A Cyclopaedic Dictionary of the Manganja Language Spoken in
British Central Africa (Edinburgh, 1892), s. 97.

Bunu on iki yandaki bir ocuun u dyle karlatrn: Bir gece ayaklarmdan birini
kaybettiimi dledim. Onun yerde yattn dndm ve byle bir eyi beklemediimden
zerine dtm. Ayn ayam gibiydi. Ayak birdenbire srad ve ardmdan komaya balad;
sanrm camdan dar frlayverdim, baheden koarak geip caddeye ktm, vargcmle
kouyordum. Woolwiche dek kotuumu sanyorum ve birdenbire beni yakalayp sarst, o
zaman uyandm. Bu ayak zerine birka d daha grdm.

Olan, denizci olan babasnn denizde ayak bileini krdn haber almt (C. W. Kimmins,
Children's Dreams, An Unexplored Land; Londra: George Ailen and Unwin, Ltd., 1937, s.
107).

Ayak, diye yazyor Dr. Freud, mitlerde de bulunan olduka ilkel bir cinsel simgedir (Three
Essays on the Theory of Sexuality, s. 155). Oidipous adnn, ien ayak anlamna geldiine
dikkat edilmeli.

{101}
V. J. Mansikkann Hastingsin Encyclopedia of Religion and Ethics, Cilt IV, s. 628deki
makalesiyle karlatrn; Demons and Spirits (Slavic). Bu ciltte Demons and Spirits
bal altnda toplanan (Afrika, Okyanus, Asur-Babil, Budist, Kekik, in, Hristiyan, Kpti,
Msrl, Yunan, brani, Kzlderili, Jain, Japon, Yahudi, Mslman, Fars, Romal, Slav, Ttonik
ve Tibet eitlemelerine deinen) bir dizi otoritenin makaleler da konu iin mkemmel bir
giri oluturuyor.

{102}
A.g.e., s. 629. Lorelei ile karlatrn. Mansikkann Slav orman-, ova- ve su-ruhlar
tartmas Hanus Mchalm kapsaml Nakres slovarskeho bajeslovisine (Prag, 1891)
dayanmaktadr, bunun ksaltlm ngilizce basks Mchaln Slavic Mythologysinde
bulunabilir (The Mythology of All Races, Cilt 111; Boston, 1918).

45 {103} skender zamannda Pan, fallusla balantl Msr ycelerinden olan ve baka eylerin
yansra ssz yollarn muhafz da olan Min ile zdeletirilirdi.

{104}
Dionysosla, Pann Trakyal karlyla karlatrn.

{105}
Wilhelm Stekel, Fortschritte und Technik der Traumdeutung (Viyana-Leipzig- Bern: Verlag
fr Medizin, Weidmann und Cie., 1935), s. 37.

Beki, Dr. Stekele gre, bilinci ya da bir bakma, ahlakn btnn ve bilinte varolan
kstlamalar, simgelemektedir. Freud, diye srdryor Dr. Stekel, bekiyi sperego olarak
belirtirdi. Fakat o gerekte ancak bir interegodur. Bilin, tehlikeli arzularn ve ahlaksz
eylemlerin szmasn engeller. Dlerdeki bekiler, polisler ve memurlar genellikle bu anlamda
yorumlanr (a.g.e., s. 37-38).

{106}
A. R. Radcliffe-Brown, The Andaman Islanders (2. basm, Cambridge University Press,
1933), s. 175-177.
{107}
Grldnde her zaman olduka korkutan, siyah ve beyaz eritlerle kapl bir deniz
ylan.

{108}
R. H. Codrington, The Melanesians,Their Anthropology and Folklore (Oxford University
Press, 1891), s. 189.

{109}
Jataka, 1:1. Eugene Watson Burlingamein evirisinden ksaltlmtr, Buddhist Parables
(Yale University Press, 1922), s. 33-34. Yaymclarn izniyle yeniden baslmtr.

{110}
Be Silahl Prensin bu macerasnn popler folklorun tannm ve iyi bilinen evrensel
katran-ocuk yksnn bilinen ilk rnei olduu belirtilmitir. (Bakanz Aurelio M. Espinosa:
Notes on the Origin and History of the Tar-Baby Story, Journal of American Folklore, 43,
1930, s. 129-209: A new Classification of the Fundemental Elements of the Tar-Baby Story
on the Basis of Two Hundred and Sixty-Seven Versions, a.g.e., 56, 1943, s. 31- 37; ve
Ananda K. Coomaraswamy, A Note on the Stickfast Motif, a.g.e., 57, 1944, S. 128-131.)

{111}
imek (vajra) Budist mitolojinin, Buddhaln (yok edilemez aydnlanmann) dnyann
yanltc gerekliklerini sarsan ruhsal gcn belirten balca simgelerinden biridir. Mutlak, ya
da Adi Buda [Evren ruhu] Tibet imgelerinde Vajra-Dhara (Tibete: Dorje-Chan) Elmas Kadar
Sert imein Sahibi olarak temsil edilir.

Eski Mezopotamyadan (Smer ve Akad, Babil ve Asur) gelen tanr resimlerinde, vajra ile ayn
biimde olan imek dikkati eken bir edir (bkz. Levha XXI); Zeus bunlardan
kaynaklanmtr.

Ayrca ilkel halklar arasnda savalarn silahlarndan imekler olarak sz edebildiini

biliyoruz. Sicut in caelo et in terra: aydnlanm sava tanrsal iradenin bir aracdr; eitimi
yalnz bedensel deil, ayn zamanda ruhsal becerileri de ierir. By (imein doast
gc), savann darbelerine, fiziksel g ve kimyasal zehir kadar lmcl enerji verir.
Mkemmel bir usta hibir fiziksel silaha gerek duymayacaktr; byl sznn gc
yetecektir.

Be Silahl Prens meseli bu temaya bir rnektir. Fakat ayrca, sadece deneysel, bedensel
karakterine gvenen ya da bundan gururlanan kiinin her zaman hazrlksz olduunu
retmektedir. Burada estetik deneyimin [be nokta be duyuya karlk gelir] kvrmlarna
karabilen, fakat kendine has ahlaki bir stnlkle kendini kurtarmay, hatta bakalarn
serbest brakmay baarabilen bir kahramanla kar karyayz, diye yazyor Dr.
Coomaraswamy (Journal of American Folklore, 57, 1944, s. 129).
52 {112} Jataka, 55:1, 272-275. Hafif bir deiiklikle Eugene Watson Burlingamein evirisinden
uyarland, a.g.e., s. 41-44. Yaymclar, Yale University Pressin izniyle baslmtr.

{113}
Cusal Nicholas, De visione Dei, 9:11; alntlayan Ananda K. Coomaraswamy, On the
One and Only Transmigrant (Supplement to the Journal of the American Oriental Society,
Nisan-Haziran 1944), s. 25.

{114}
Ovidius, Metamorphoses, VII, 62; XV, 338.

{115}
Ceride, s. 85.

{116}
Longfellow, The Song of Hiawatha, VIII. Longfellowun Iroquoilerin efi Hi- awathaya
ykledii maceralar, tamamen Algonquin kltrnn kahraman Manabozhoya aittir. Hiawatha
onaltnc yzyln gerek bir tarihsel kiiliiydi, ileride, s. 335, dipnota baknz.

{117}
Leo Frobenius, Dos Zeitalter des Sonnengottes (Berlin, 1904), s. 85.

{118}
Henry Callaway, Nursery Tales and Traditions of the Zulus (Londra, 1868), s. 331.

{119}
Ananda K. Coomaraswamy, Akimcanna: Self-Naughting (New Indian Antiquary, Cilt III,
Bombay, 1940), s. 6, not 14, Aquinal Thomas, Summa Theologica, 1, 63, 3 alntlyor ve
tartyor.

{120}
Sanduka ya da sepet, balina karnna bir seenektir. Sazlarn arasndaki Musayla
karlatrn.

{121}
Sir James Frazer, Altn Dal (tek ciltlik bask), s. 347-349. Yaym hakk, The Macmillan
Company, 1922; izin alnarak kullanlmtr.

{122}
Duarte Barbosa, A Description of the Coasts of E ast Africa and Malabar in the Beginning
of the Sixteenth Century (Hakluyt Society, Londra, 1866), s. 172; aktaran Frazer, a.g.e., s.
274-275. Macmillan Company yaymclarnn izniyle baslmtr.

Bu Kral Minosun boay Poseidondan sakladnda yapmay reddettii zveridir. Frazern

gsterdii gibi, hkmdar katli ayini eski dnyada bilinen bir gelenekti. Dou Hindistanda,
diye yazyor, kraln hkmdarl ve yaam Jpiterin gnein evresinde dnyle sona
ererdi. Dier yandan Eski Yunanda, kraln kaderi her sekiz yln ardndan belirsizlemeye
balar gibi grnyor. ... Fazlasyla aceleci olmakszn, Atmallarn Minosa her yl yedi
delikanlyla yedi bakire gnderme alkanlklarnn, kraln gcnn bir baka sekiz yllk
evrimle yenilenmesiyle ilikili olduunu dnebiliriz (a.g.e., s. 280). Kral Minostan beklenen
boa kurban, gelenein kalbna gre sekiz yllk dneminin sonunda kendini kurban etmesini
gerektiriyordu. Fakat o, bunun yerine Atinal delikanllar ve bakireleri nermi gibi grnyor.
Tanrsal Minos, canavar Minotaurosa; kendini yok eden Kral, tiran Yerinde Durana ve
herkesin kendi roln sergiledii hiyerarik devlet herkesin kendisi iin yaad tccar
imparatorluuna belki de byle dnt. Bu tr bir eyin yerine edeerini koyma eylemleri
erken hiyerarik devletlerin byk dnemlerinin sonuna doru, nc ve ikinci bin yllarn
antik dnyasnda allm bir eydi artk.

{123}
Apuleius, The Golden Ass (Modern Library basks), s. 131-141.

{124}
Knud Leem, Beskrivelse over Finnarkens Lapper (Kopenhag, 1767), s. 475- 478. ngilizce
evirisi John Pinkerton, A General Collection of the Best and Most Interesting Voyages and
Travels in All Parts of the World (Londra, 1808), Cilt I, s. 477-478 iinde bulunabilir.

{125}
Kadnlar te dnyadaki amann konumunu belirleyemeyebilir, bu durumda ruhu vcuduna
geri dnemez. Ya da rastgeldii dman bir amann ruhu onu dve arabilir, yolunu
saptrabilir. Dnmeyi baaramayan birok aman olduu sylenmektedir. (E. J. Jessen,
Afhandling om de Norske Finners og Lappers Hedenske Religion, s. 31. Bu alma Leemin
a.g.e.inde ayr bir ek olarak yer almaktadr.)

{126}
Uno Harva, Die religisen Vorstellunger der Altaischen Vlker (Folklore Fellows
Communications, No 125, Helsinki, 1938), s. 558-559; G. N. Potanin, Oerki severo-
zapadnoy Mongolii (St. Petersburg, 1881), Cilt IV, s. 64-65 izleyerek.

{127}
Geza Rheim, The Origin and Function of Culture (Nervous and Mental Disease
Monographs, No 69), s. 38-39.

{128}
A.g.e., s. 38.

{129}
A.g.e., s. 51.

{130}
Underhill, a.g.e., Ksm II, Blm III. Karlatrn, geride, s. 65, dipnot 3.

{131}
Wilhelm Stekel, Fortschritte und Technik der Traumdeutung, s. 124.

{132}
Swedenborgs Drmmar, 1744, Jemte andra hans anteckningar efter original-handskrifter
meddelade af G. E. Klemming (Sttockholm 1859), alntlayan Ignaz Jezower, Dos Buch der
Traume (Berlin: Ernst Rowohlt, Verlag, 1928), s. 97.
Swedenborgun bu d zerine kendi yorumu yleydi: Kiinin kanatlarn grnceye dek
ejderha olduunu anlamad bu ejderhalar, yanl ak temsil eder. Tam da bu konu zerine
yazyordum" (Jezower, s. 490).

{133}
Jezower, a.g.e., s. 166.

{134}
Plutarkhos, Themistokles, 26; Jezower, a.g.e., s. 18.

{135}
Stekel, Fortschritte und Technik der Traumdeuturg, s. 150.

{136}
A.g.e., s. 153.

{137}
A.g.e., s. 45.

{138}
A.g.e., s. 208.

{139}
A.g.e., s. 216.

{140}
A.g.e., s. 224.

{141}
A.g.e., s. 159.

{142}
A.g.e., s. 21.

{143}
Stekel, Die Sprache des Traumes, s. 200. Doal olarak, diye yazyor Dr. Stekel,
burada l olmak, canl olmak demektir. Yaamaya balyor ve memur da onunla yayor.
Birlikte lyorlar. Bu ok sevilen ikili intihar fantezisine k tutuyor.

Ayrca bu dn, Lancelotun Kralie Guinevereyi Kral lmn kalesinden kurtarma

romansnda grlen nl evrensel mitolojik kltan kpr (bak az, geride, s. 33) imgesini
de ierdiine dikkat edilmelidir (bkz. Heinrich Zimmer, The King and the Corpse, ed. J.
Campbell (New York: Bollingen Series, 1948), s. 171-172; ayrca D. L. Coomaraswamy, The
Perilous Bridge of Welfare, Harvard Journal of Asiatic Studies, 8).

{144}
Stekel, Die Sprache des Traumes, s. 287.

{145}
A.g.e., s. 286.

{146}
Soru yeni deildir," diye yazyor Dr. C. G. Jung, nk eski alarda o ya da bu biimde
tanrlara inanlmt. Sadece simgecilikteki benzersiz bir yoksullama bizim yeniden tanrlar
ruhsal etkenler, yani bilindnn arketipleri olarak kefetmemizi salayabilir. ... Cennet bizim
iin bo bir yer, bir zamanlar varolan eylerin ho bir ans haline geldi. Fakat kalbimiz parl
parl ve srlar varlmzn kklerinde huzursuzca kprdanyor (Archetypes of the Collective
Unconscious, par. 50)

{147}
Kuran, 2:214.

{148}
S. N. Kramer, Sumerian Mythology (American Philosophical Society Memoirs, Cilt. XXI;
Philadelphia, 1944), s. 86-93. [Trkesi: Smer Mitolojisi, ev. Hamide Koyukan, Kabalc
Yaynevi, 1999.] Batdaki bizler iin Smer mitolojisinin zel bir nemi vardr; nk pagan
Keklerin, eski Yunanlarn, Romallarn, Slav ve Almanlarn dinlerine nemli bir etki olduu gibi,
Babil, Asur, Fenike ve Kutsal Kitap geleneklerinin de (sonuncusu Muhammedilie ve sevilie
yol amtr) kaynayd.

{149}
Ya da, James Joyceun ifade ettii gibi: Kart eitler, doann ya da ruhun tek bir
gcnden, onun davurumu yoluyla ye tek hali olarak tremi ve uyumsuzluklarnn
kaynamasyla yeniden birlemek iin kutuplam kart eitler (Finnegans Wake, s. 92).

{150}
Jeremiah Curtin, Myths and Folk-Lore of reland (Boston: Little, Brown and Company,
1890), s. 101-106.

{151}
Geride, s. 62-63.

{152}
Eski Yunan panteonundaki adyla, Artemis -yn.

{153}
Ovidius, Metamorphoses, III, 138-252.

{154}
Kr. J. C. Flgel, The Psycho-Analytic Study oj the Family (The International Psycho-
Analytical Library, No 3, 4. basm; Londra: The Hogarth Press, 1931), Blm XII ve XIII.

Bir yanda zihin, ruh ya da duyarllk kavramyla baba ya da erillik kavram arasnda; dier
yandan vcut ya da madde (matteria-anneye ait olan) ve anne ya da diil ilke fikri arasnda
olduka genel bir denklik vardr, diye gzlyor Professr Glgel. [Bizim Yahudi-Hristiyan
tektanrclmzda[ anneye ilikin duygu ve cokularn bastrlmas, bu denkliin yararna
olarak insanda ya da eylerin genel dzeninde, ruhsal eleri abartmak ve yceltmek
eilimiyle birlikte insan bedenine, Dnyaya ve btn maddesel Evrene kar, gvensizlik,
rahatszlk, tiksinme ya da dmanlk eilimi dourmutur. Felsefede grlen idealist
eilimlerin birounun ekiciliini, birok zihinde anneye kar bu eylemin bastrlmasna
borlu olduu ve daha dogmatik ve dar maddecilik biimlerinin belki de kkende anneyle
balantl olan bastrlm duygulara dn temsil ettii sylenebilir. (a.g.e., s. 145, not 2).

{155}
Hinduizmin kutsal yazlar (atralar) drt snfa ayrlmtr: (1) Dolaysz tanrsal bildiriler
saylan ruti; bunlar drt Veday (eski ilahi kitaplar) ve Upaniadlarn (eski felsefe kitaplar)
bir ksmn kapsar; (2) ortodoks bilgelerin geleneksel retilerini, yerel trenler iin kurallar ve
birtakm laik ve dinsel hukuk almalarn ieren Smriti; (3) en gzel Hindu mitolojileri ve
destanlar olan Purana; bunlar kozmogonik, teolojik, astronomik ve fiziksel bilgi tar; ve (4)
Tantralar, tanrlara tapnma ile normaltesi g elde edilmesi iin kullanlan teknikleri ve
trenleri anlatan metinler. Tantralar arasnda, dolayszca Evrensel Tanr iva ve Tanra
Parvatinin bildirdii sanlan nemli bir grup metin vardr. (Bu nedenle, Beinci Veda diye
anlrlar.) Bunlar Hindu ve Budist ikonografisinin ileri biimleri zerinde kalc bir etkileri olan
ve Tantra adyla bilinen bir mistik gelenei destekler. Tantra simgecilii ortaa Budizmiyle
Hindistandan Tibete, ine ve Japonyaya tanmtr.

Mcevherler Adasnn aadaki tasviri Sir John Woodroffeun, Shakti and Shakta (Londra ve
Madras, 1929), s. 39 ve Heinrich Zimmerin, Myths and Symbols in Indian Art and Civilization,
ed. J. Campbell (The Bollingen Series, 1946), s. 197-211 adl kitaplarna dayanmaktadr.
Mistik adann bir tasviri iin, bkz. Zimmer, Resim 66.

{156}
The Gospel of Sri Ramakrishna, ngilizceye Swami Nikhilanandann bir nszyle
evrilmitir (New York, 1942), s. 9.

{157}
A.g.e., s. 21-22.

{158}
Standish H. OGrady, Silva Cadelica (Londra: Williams and Norgate, 1892), Cilt II, s. 370-
372. Deiik eitlemeleri Chaucern Canterbury Tales, The Tale of the Wyf of Bathede;
Gowerm Tak of Florentinde; onbeinci yzyl ortas iiri The Weddynge of Sir Gawer and
Dame Ragnell'de ve onyedinci yzyl balad The Marriage of Sir Gawainede bulunabilir. Bkz.
W. F. Bryan ve Germaine Dempster, Sources and Analogous of Chaucers Canterbury Tales
(Chicago, 1941).

{159}
Guido Guinicelli di Magnano (1230-75?), Of the Gentle Hearth, ev. Dante Gabriel
Rossetti, Dante and his Circle (1874 basm; Londra: Ellis and White), s. 291.

{160}
Vespersde Kutsal Bakire Meryem Yortusu leni iin karlkl okunan ilahiler (15
Austos): Aai Rabbani kitabndan

{161}
Hamlet, I, ii, 129-137.
{162}
Oedipus Coloneus, 1615-17.

{163}
Shankaracharya, Vivekachudamani, 396 ve 414, ev. Swami Madhavananda (Mayavati,
1932).

{164}
Jacobus de Voragine, The Golden Legend, LXXVI, Saint Petronilla, Virgin. (Daphne
yksyle karlatrn, geride, s. 75.) Daha sonra Kilise, Aziz Peterin ocuk sahibi olduunu
dnmeyi pek istemediinden, Petronilladan onun vesayeti altndaki biri olarak bahseder.

{165}
A.g.e., CXVII.

{166}
Gustave Flaubert, La tentation de Saint Antoine (La reine de Saba).

{167}
Cotton Mather, Wonders of the Invisible World (Boston, 1693), s. 63.

{168}
Jonathan Edwards, Sinners in the Hands of an Angry God (Boston, 1742).

{169}
Levha IX. Bu etkili imgenin simgecilii Ananda K. Coomaraswamy, The Dance of Shiva
(New York, 1917), s. 56-66 ve Heinrich Zimmer, Myths and Symbols in Indian Art and
Civilization, s. 151-175 tarafndan olduka iyi biimde aklanmtr. zetle: uzatlm sa el,
her vuruu zamann, yaratln ilk ilkesi olan zamann vuruu olan davulu tutar; uzatlm sol
el mealeyi, yaratlm dnyann ykmnn mealesini tutar; ikinci sa el korkma hareketi
yaparken, kaldrlm sol aya gsteren ikinci sol el fili simgeleyen bir konumda tutulur (fil
dnya cangl iinde yol ac, yani tanrsal rehberdir); sa ayak bir ccenin, ruhlarn
Tanrdan maddeye gemesini belirten Bilmeme demonunun srtna konmu, fakat sol ayak
ruhun serbest brakln gsterir biimde kaldrlmtr: sol, fil elinin iaret ettii ayaktr ve
Korkmama gvencesine neden olur. Tanrnn ba, savrulan kollar ve yavaa yere basan
sa topuun ritmiyle simgelenen yaratl ve ykm dinamizminin ortasnda dengelenmi, sakin
ve kprtszdr. Bu merkezde her ey kprtsz demektir. ivann sa kulak delii bir
erkeinki, solu bir kadnnkidir; nk Tanr kart iftleri ierir ve onlarn tesindedir. ivann
yz ifadesi ne acl ne de neelidir, fakat dnyann saadet ve acsnn tesinde, ama yine de
iinde olan Duygusuz Zerafetin ehresidir. Cokuyla dklen lleler, artk yaam dansyla
uan Hintli Yogann uzun taranmam salarn temsil eder; nk yaamn nee ve
hznlerinde tannan ve ie ekilme meditasyonuyla bulunan varlk, ayn, evrensel, ikili
olmayan, Varlk-Bilin-Saadetin iki yndr. ivann bilezikleri, kolluklar, halhallar ve
brahman ipi canl ylanlardr.

Brahman ipi Hindistann st kastnn (iki kez doanlar denen) yelerinin giydii
pamuk bir iptir. Batan ve sa koldan geirilir, sol omuzda durur ve gvdeyi (gs ve
srttan) aprazlamasna geerek sa kalaya uzanr. Bu iki kez doann ikinci
doumunu simgeler; ipin kendisi eii ya da gne kapsn temsil etmektedir, bylece
iki kez doan ayn anda hem zaman hem de ebediyet iinde yaamaktadr.

Bu, onun, btn canllaryla birlikte evrenin iinde ve evrenin kendisi olarak tezahrnn
maddesel ve biimsel nedeni olan Tanrnn gizemli Yaratc Enerjisiyle, Ylan Gcyle
gzelletirilmesi demektir. ivann salarnda, lmn simgesi, Ykmn Efendisinin aln taks
olan bir kafatasyla birlikte onun dnyaya dier ihsanlar olan doumun ve oalmann
simgesi olan bir hilal de grlr. Ayrca salarnda, sarho edici bir madde hazrlanan datura
bitkisinin iei vardr (Dionysos ve Ayin arabyla karlatrn). Llelerinde tanra Ganjn
kk bir tasviri bulunur; nk tanrsal Ganjn yaam ve kurtulu sunan sularn, daha sonra
insanln ruhsal ve fiziksel yenilenmesi iin hafife dnyaya aktmadan nce kendi banda
karlayan odur. Tanrnn dans duruu, drt bilinlilik halinin ve bunlarn deneyim alanlarnn
szel edeeri olan simgesel AUM ya da hecesi olarak grselletirilir. (A: uyanan bilin;
U: d bilinci; M: dsz uyku; kutsal hecenin evresindeki sessizlik Tezahr Etmemi
Aknlktr. Bu hecenin bir tartmas iin, bkz. ileride, s. 301-302, ve s. 302, dipnot 16.) Tanr
bylece tapnann iinde olduu gibi dndadr da.

Byle bir figr, oyulmu imgenin ilev ve deerini sergiler ve putlara tapnanlar arasnda uzun
vaazlarn neden gereksiz olduunu gsterir. Dindar kiinin, tanrsal simgenin anlamyla, derin
sessizlik ve kendine uygun bir zaman iinde karlamasna frsat tannr; ve bunlarn
syledikleri tanrlarn syledikleridir. Ylanlar yerine altndan yaplrlar ve altn (anmayan
metal) lmszl simgeler; yani lmszlk, gzelliin gvdesi olan Tanrnn gizemli
yaratc enerjisidir.

Yaamn ve yerel geleneklerin birok baka ayrnts, insanbiimci putlarn ayrntlar iinde
kopyalanr, yorumlanr ve bylece geerli klnr. Bu ekilde, yaamn btn meditasyon iin
bir destee dntrlr. Kii her zaman iin sessiz bir vaazn ortasnda yaar.

{170}
Yazar, atonement: kefaret, gnl alma szcyle oynuyor; hecelerinden bir anda/bir
olmak anlam karyor -n.

{171}
Ya da interego (bkz geride, s. 99, dipnot 45).

{172}
nannann getii saysz eikle kyaslayn, geride, s. 124-127.

{173}
Pusulann drt ynn temsil eden drt simgesel renk, Navaho ikonografisinde ve
tapmnda etkin bir rol oynar. Bunlar srasyla, dou, gney, bat ve kuzeyi belirtecek ekilde
beyaz, mavi, san ve siyahtr. Afrikal oyunbaz tanr Edunun apkasndaki krmz, beyaz,
yeil ve siyaha karlk gelirler (bkz. geride, s. 58): nk Babann Evi, Babann kendisi gibi,
Merkezi simgelemektedir.

kiz Kahramanlar, bu ynlerden herhangi birinin hata ve snrlamalarndan pay alp

almadklarnn anlalmas iin drt ynn simgeleriyle snanrlar.

{174}
Matthews, a.g.e., s. 110-113.

{175}
Ovidius, a.g.e., II (Millerden uyarlanmtr; Loeb Library).

{176}
Kimmins, a.g.e., s. 22.

{177}
Wood, a.g.e., s. 218-219.

{178}
Geride, s. 21.

{179}
W. Lloyd Warner, A Black Civilization (New York ve Londra: Harper and Brothers, 1937),
s. 260-285.

{180}
Baba [yani, snneti] ocuu annesinden ayran kiidir, diye yazar Dr. Rheim.
ocuktan kesilen aslnda annedir. ... Snnet derisinin ba annenin iindeki ocuktur (Geza
Rheim, The Eternal Ones of the Dream, s. 72- 73).

{181}
Sir Baldwin Spencer ve F. J. Gillen, The Arurta (Londra: Macmillan and Co., 1927), Cilt I,
s. 201-203.

{182}
Rheim, The Eternal Ones of the Dream, s. 49 vd.

{183}
A.g.y., s. 75.

{184}
A.g.y., s. 227, R. ve C. Berndt, A Preliminary Report of Field Work in the Ooldea
Region, Western South Australia, Oceania, XII (1942), s. 323den aktararak.

{185}
Rheim, The Eternal Ones of the Dream, s. 227-228, akt. D. Bates, The Passing of the
Aborigines (1939), s. 41-43.

{186}
Rheim, The Eternal Ones of the Dream, s. 231.
{187}
R. H. Mathews, The Wallonggura Ceremony, Queensland Geography Journal, N. S.,
XV (1899-1900), s. 70; akt. Rheim, The Eternal Ones of the Dream, s. 232.

{188}
Kayda geirilmi bir olayda, ocuklardan ikisi bakmamalar gereken zamanda yukar
baktlar. O zaman yal erkekler birer ellerinde ta bakla ilerledi. ocuklarn her ikisinin de
damarlarn yardlar. Kan fkrd ve dier erkekler bir lm l att. ocuklar lmt.
Yal wirreenun'lar (hekimler), ta baklarn kana bulayarak, onlar oradaki herkesin
dudana dedirdiler. ... Boorah kurbanlarnn vcutlar piirildi. Her be Boorahtan biri bu
etten bir para yedi; bakalarnn bunlar seyretmesine izin verilmedi (K. Lanloh Parker, The
Euahlayi Tribe, 1905, s. 72-73; akt. Rheim, The Eternal Ones of the Dream, s. 232).

{189}
ada Malinezyadaki ilgi ekici bir simgesel dizge bulgusu, ikinci bin yln Msr-Babil,
Truva-Girit labirent kompleksiyle zde ayndr, kr. John Layard, Stone Men of Malekula
(Londra: Chatto and Windus, 1942). W. F. J. Knight, Cumaean Gates (Oxford, 1936) iinde
Malekulal ruhun yeraltna yolculuunun Aineiasn klasik inii ve Babilde Glgamm iniiyle
olan apak ilikisini tartmtr. W. J. Perry, The Children of the Sun (New York: E. P.
Dutton and Co., 1923), Msr ve Smerden Okyanus alan boyunca Kuzey Amerikaya dek
uzanan bu kltr-srekliliginin kantlarn bulduunu dnmt. Birok uzman eski Yunan
ve ilkel Avustralya erginlenme trenlerinin ayrntlar arasndaki yakn edeliklere dikkat
ekmitir; zellikle Jane Harrison, Themis, A Study of the Social Origin of Greek Religion
(gz. ge. 2. Basm; Cambridge University Press, 1927). Deiik arkaik uygarlklarn mitolojik
ve kltrel dzenlerinin yeryznn en uzak kelerine hangi yollarla ve hangi alarda
dalm olduu hl belirsizdir; yine de kategorik olarak antropologlarmz tarafndan
incelenmi ilkel kltr denen eylerden ok azmin (belki hibirinin) o yerlere zg olduu
sylenebilir. Bunlar daha ok, deiik topraklarda, genellikle ok daha basit koullar altnda
ve baka rklar tarafndan gelitirilen adetlerin yerel uyarlamalar, blgesel bozunumlar ve
ok ok eski sabitlenmeleridirler.

{190}
Euripides, The Bacchae, 526 vd.

{191}
Aeschylus, Frg. 57 (Nauck); akt. Jane Harrison (Themis, s. 61), eski Yunan ve Avustralya
erginlenme ayinlerinde boa kkrtcsnn roln tartmas srasnda. Boa kkrtcs
konusuna bir giri iin, bkz. Andrew Lang, Custom and Myth (gz. ge. 2. Basm; Londra:
Longmans, Green, and Co., 1885), s. 29-44

{192}
Bunlarn hepsi de Sir James G. Frazer tarafndan Altn Dalda anlatlm ve uzun uzun
tartlmtr.

{193}
braniler, 9:13-14.
{194}
Le P. A. Capus des Peres-Blancs, Contes, Chants et Proverbes des Ba- sumbwa dans
lAfrique Orientale, Zeitschrift fr AJrikanische und Oceanisc- he Sprachen, Cilt III (Berlin,
1897), s. 363-364.

{195}
Kuran, 10:31.

{196}
Geride, s. 84.

{197}
Geride, s. 58. Basumbwa (Byk ef lm yks) ve Wachaga (Kyazimba yks)
Dou Afrikal halklardr; Yoruba (Edu yks) Nijeryann Dou Kys kolonisinde yaar.

{198}
Kuran, 6:59, 60.

{199}
Luka, 2:7.

{200}
Ovidius, Metamorphoses, VIII, 618-724.

{201}
Kuran, 2:115.

{202}
Katha Upanishad, 3:12.

{203}
Eyb, 40: 7-14.

{204}
A.g.y., 42: 5-6.

{205}
A.g.y., 42: 16-17.

{206}
Leon Stein, Hassidic Music, The Chicago Jewish Forum, Cilt II, No. 1 (Sonbahar,
1943), s. 16.

{207}
Hinayana Budizmi (Saylon, Burma ve Siyamda varolan Budizm) Buddhay bir insan
kahraman, yce bir ermi ve bilge olarak kabul eder. te yandan, Mahayana Budizmi ise
(kuzeyin Budizmi), Aydnlanm Olan, evrensel aydnlanma ilkesinin bir bedenlenmesi, bir
dnya kurtarcs olarak grr.

Bodhisatva Buddhalk aamasndaki bir kiidir: Himayana grne gre, bir sonraki
reenkarnasyonunda bir Buddha olacak olan usta; Mahayana grne greyse (izleyen
paragraflarn gsterecei gibi) zellikle evrensel merhamet ilkesini temsil eden bir tr dnya
kurtarcs. Bodhisattva (Sanskrite) szcnn anlam udur: varl ya da z aydnlanma
olan. Mahayana Budizmi bir ok Bodhisatva ve birok da gemi ve gelecek Buddhalar
panteonu gelitirmitir. Bunlarn hepsi, varolmama boluunda muhteem bir baloncuk gibi
duran, tm varoluun en yce kavranabilir kayna ve en son snr olan akn olann, bir ve
tek Adi-Budann (lksel Buddha) (geride, s. 105, dipnot 51le kr.) tezahr eden glerini
yanstr.

{208}
Prajna-Paramita-Hridaya Sutra; Sacred Books of the East," Cilt XLIX, Ksm II, s. 148;
ayrca, s. 154.

{209}
Vajracchedika (Elmas Kesici), 17; a.g.y., s. 134.

{210}
Amitayur-Dhyana Sutra, 19; a.g.y., s. 182-183.

{211}
Yang, aydnlk, etkin, eril ilke ve Yin, karanlk, edilgen ve diil ilke; btn biimler dnyas
(on bin ey) bunlarn etkileimleriyle olur ve oluur. Tao'dan kar ve birlikte onu grnr
klarlar: varln kaynak ve yasasn. Tao yol demektir. Tao doann, kaderin, kozmik dzenin
yolu ya da gidiatdr; grnr olan Mutlak. Tao bu yzden gerek, doru ynelim de
demektir. Yang ve Yin birlikte Tao olarak yle gsterilir: Tao kozmosun temelidir. Tao
yaratlm her eyin iinde vardr.

{212}
Erkeklere Hermesim; kadnlara Aphrodite olarak grnrm: ebeveynlerimin ikisinin de
iaretini tamaktaym (Anthologia Graeca ad Pidem Codices, Cilt II).

Onun bir yan babasndan, dier her eyi anasmdandr (Martialis, Epigrammata, 4, 174;
Loeb Library, Cilt II, s. 501).

Ovidiusun Hermaphroditos anlatm Metamorphoses, IV, 288 vd.da grlr.

Hermaphroditesin birok klasik imgesi bize ulamtr. Bkz. Hugh Hampton Young, Genital
Abnormalities, Hermaphroditism, and Related Adrenal Diseases (Baltimore: William and
Wilkins, 1937), Blm I, Hermaphroditism in Literatre and Art.

{213}
Symposion.

{214}
Tekvin, 1:27.

{215}
Midrash, Tekvin yorumu, Rabbah 8:1.

{216}
Geride, s. 106.
{217}
leride, s. 318-320.

{218}
Kr. James Joyce: Gn ekonomisinde ... artk evlilik yoktur, ycelen erkek, androjen
bir melek, kendinin kars olur (Ulysses, Modern Library basks, s. 210).

{219}
Sophokles, Oedipous Tyrannos. Ayrca bkz. Ovidius, Metamorphoses, III, 324 vd., 511 ve
516. Hermaphroditesin rahip, tanr ya da khin olduu baka rnekler iin bkz. Herodotos, 4,
67 (Rawlinson basks, Cilt III, s. 46-47); Theoprastos, Kharakteres, 16.10-11; ve J.
Pinkerton, Voyage and Travels, blm 8, s. 427; A New Account of the East Indies,
Alexander Hamilton. Bunlar Young tarafndan aktarlmtr, a.g.e., s. 2 ve 9.

{220}
Bkz. Zimmer, Myths and Symbols in lndian Art and Civilization, Resim 70.

{221}
Bkz. Levha X.

{222}
Bkz. B. Spencer ve F. J. Gillen, Native Tribes of Central Australia (Londra, 1899), s. 263;
Rheim, The Eternal Ones of the Dream, sb, 164-165. Altyark yapay olarak belli bir snf
hermaphroditeleri andran bir hypospadias yaratr. (Bkz. hermaphrodite Marie Ange portresi,
Young, a.g.e., s. 20.)

{223}
Rheim, The Eternal Ones of the Dream, s. 94.

{224}
A.g.y., s. 218-219.

{225}
Bodhisatva Darmakarann u grnmyle karlatrn: Azndan sandal aacnn tatl
ve gksel kokusu geliyordu. Sann her gzeneinden lotus kokusu ykseliyordu ve herkese
ho grnyordu, cana yakn ve gzeldi; en ho parlak rengin tamlyla sslenmiti. Vcudu
btn iyi iaret ve izlerle kaplandndan, sann gzeneklerinden ve avularndan her trden
iekler, ttsler, kokular, kolyeler, yalar, emsiyeler, bayraklar ve sancaklar ve her trden
mzik aleti eklinde deerli ziynetler kyordu. Ve yine, avularndan her trden yiyecek ve
iecekler, sert ve yumuak yiyecekler, ve ekerler ve her trden elenceler ve hazlar
kyordu (The Larger Sukhavati-Vyuha, 10; Sacred Books of the East, Cilt XL1X, Ksm
11, s. 26-27).

{226}
Rheim, War, Crime and the Covenant, s. 57.

{227}
A.g.y., s. 48-68.

{228}
I Samuel, 17:26.
{229}
Kuran 4:104

{230}
nk kin hibir zaman kinle snmez: kin akla sner, bu eski bir kuraldr (Budist
Dhammapada, l:5den; Sacred Books of the East, Cilt X, Ksm I, s. 5; ev. Max Mller).

{231}
Luka, 6:27-36.

u Hristiyan mektubuyla karlatrn:

Tanrmzn Yl 1682

Yal ve sevgili, B. John Higginsona:

u anda denizde, kendilerine Kuveykrlar diyen ve basahtekarlar W. Pennin nderlik ettii

100 ya da daha ok sapkn ve habisi tayan Wel- come adl bir gemi var. Byk Mahkeme,
Porpoise adl brikin kaptan Malachi Huscotta Welcome, Cape of Codun olabildiince
yaknna srklemesi ve bahsi geen Penn ile imansz takmn esir etmesine dair kutsal emir
verdi, bylece Tanr honut kalacak ve bu yeni lkenin topra bu insanlarn irkef
tapnlaryla kirlenmeyecektir. Hepsi klelerin rom ve ekerle doru drst dei toku
edilebildii Barbadosta satlarak iyi kr edilebilir ve lanetlileri cezalandrarak yalnz Tanrya
byk iyilik etmi olmakla kalmayacak, Vekili ve halk iin de byk iyilik yapm olacaz.

sann izinde sizinle,

COTTON MATHER

(Profesr Robert Phillips, American Goverment and ts Problems, Houghton Mifflin Company,
1941 ve Dr. Karl Menninger, Love Against Hate, Harcourt, Brace and Company, 1942, s.
211de yeniden baslmtr.)

{232}
Matta, 22: 37-40; Markos, 12:28-34; Luka, 10: 25-37. sann ayrca mritlerini btn
uluslara retmekle grevlendirdii (Matta, 28:19), ama iitmeyenlerin zulm grmesini ve
yamalanmasn, sekler orduya braklmasn sylemedii bildirilir, ite, sizleri kurtlar
arasna koyunlar gibi gnderiyorum: o yzden ylanlar kadar akll ve gvercinler kadar
zararsz olun (a.g.y., 10:16).

{233}
Dr. Karl Menninger (a.g.e., s. 195-196), Yahudi rabbilerinin, Protestan ve Katolik
rahiplerinin bazen, kuramsal farkllklarn geni lde uzlatrabilseler de, ebedi yaam
getirecek olan kural ve dzenlemeleri anlatmaya baladklarnda umutsuzca birbirlerinden
uzaklatklarn belirtmektedir. Bu aamaya dek izlence kusursuzdur, diye yazyor Dr
Menninger. Fakat eer kimse kural ve dzenlemelerin ne olduunu bilmiyorsa, her ey
samala dnr. Buna yant, elbette Ramakrina tarafndan verilmektedir: Tanr deiik
istekler, zamanlar ve lkeler iin deiik dinler yapmtr. Tm retiler birok yol demektir;
fakat bir yol hi de Tanrnn Kendisi deildir. Gerekten de, kii Tanrya, kendini tm kalbiyle
adayarak yollardan herhangi birini izlerse ulaabilir. ... Kii pastay enlemesine de
boylamasna da kremalayabilir. Her iki ekilde de tatl olacaktr (The Gospel of Sri
Ramakrishna, New York, 1941, s. 559).

{234}
Matta, 7:1.

{235}
Ve apulcular takmnn birinin yolunu beklemesi gibi, rahipler takm da ikrar yolunda
kym yapar. ... Kral ktlkleriyle ve prensleri yalanlaryla mutlu ederler (Hoea, 6:9; 7:3)

{236}
slam anmyorum, nk orada da reti kutsal sava terimleriyle aktarlr ve bylece
bulanklatrlr. Burada olduu gibi orada da, gerek sava alannn corafi deil ruhsal
olduunu anlamtr birok kimse (kr. Rmi, Mesnevi, 2. 2525: Neymi boyun vurmak?
Dnyevi ruhu kutsal savata katletmek.); yine de, Muhammedi ve sevi retilerin yaygn ve
ortodoks ifadeleri o kadar acmaszlamtr ki, her iki misyonda da ak eylemini ayrt
edebilmek iin derinlemesine bir okuma gerekir.

{237}
The Hymn of the Final Precepts of the Great Saint and Bodhisattva Mila- repa (ca.
MS 1051-1135), Jetsn-Kahhum, ya da Lama Kazi Dawa-Sam- dupun ngilizce anlatmna
gre, Jetsn-Milarepann Biyografik Tarihinden, yayma hazrlayan W. Y. Evans-Wentz,
Tibets Great Yogi Milarepa (Oxford University Press, 1928), s. 285.

{238}
The Hymn of the Yogic Precepts of Milarepa," a.g.e., s. 273.

Her eyin Boluu (Sanskrite: sunyata, hilik) bir yandan, grngsel dnyann yanltc
doasna ve dier yandan, Tkenmez Olana grngsel dnyadan kendi bildiimiz trden
nitelikler atfetmenin uygunsuzluuna gndermede bulunur.

Hiliin Gksel Imasnda,

Orada ne eyin glgesi ne de kavram bulunur,

Yine de tm bilgi nesnelerini kaplamaktadr O;

Deimez Hilie Hrmetler Olsun.

(Hymn of Milarepa in praise of his teacher," a.g.e., s. 137.)

{239}
Avalokita (Sanskrite) = aa bakma, ama ayrca, grnen; isvara = Tanr; bylece,
hem [Acmayla] Aa Bakan Tanr, hem de [te] Grnen Tanr (a ve i, Sanskritede
eye kaynar; bu yzden Avalokitesvara). Bkz. W. Y. Evans-Wentz, Tibetan Yoga and Secret
Doctrine (Oxford University Press, 1935), s. 233, not 2.

{240}
Ayn fikir Upaniadlarda da ska belirtilmektedir; yani, Bu benlik kendini u benlie verir,
o benlik kendini bu benlie verir. Bylece birbirlerini elde ederler. Bu biimde te dnyay
kazanr, o biimde bu dnyay deneyimler (Aitareya Aranyaka, 2. 3. 7.). Bu slam
mistiklerince de bilinmektedir: Otuz yl boyunca yce Tanr benim aynamd, imdi ben
kendimin aynasym; yani, ben olan deilim ben artk, akn Tanr kendisinin aynasdr. Kendi
aynamn kendim olduunu sylyorum; nk benim dilimden konuan Tanrdr ve ben
kayboldum (Bayezid, akt. The Legacy of slam, T. W. Arnold ve A. Guillaume, editrler,
Oxford Press, 1931, s. 216).

{241}
Beyazt olmaktan derisinden syrlan ylan gibi ktm. Sonra baktm. Sevenin, sevilenin
ve sevginin bir olduunu, birliin dnyasnda her eyin bir olabildiini grdm (Bayezid, a.g.e.
akt.)

{242}
Hoea, 6:1-3.

{243}
Brihadaranyaka Upanishad, 1. 4. 3. Kr. ileride, s. 316.

{244}
Nirva (Sanskrite) fiili, kelime anlamyla, fleyip sndrmektir, geici olarak deil, ama
bir atein snmesi gibi. ... Yakt tkenen yaam atei zihin engellendiinde etkisizleir, yani
sner, kii, Nirvana huzuruna, Tanrda ruhsuzlamaya ular. ... Atelerimizi beslemekten
vazgeersek huzura ularz, baka bir gelenekte bunun kavray at sylenir (Ananda
K. Coomaraswamy, Hinduism and Buddhism; New York: The Philosophical Library, tarihsiz,
s. 63). Ruh-suzlama szc Sanskrite nirvana"nn birebir olarak Latinletirilmesiyle elde
edilir; nir = da, ileri, da doru, dna, dndan, uzaa, -dan uzaa; vana = flenmi;
nirvana = flenip sndrlm, kaybolmu, tkenmi.

{245}
Sigmund Freud, Beyond the Pleasure Principle (ev. James Strachey; Standart basm,
XVIII, Londra; The Hogarth Press, 1955). Ayrca bkz. Karl Menninger, Love Aganist Hate, s.
262.

{246}
Vajracchedika, 32; Sacred Books of the East, a.g.e., s. 144.
{247}
Daha kk Prajna-Paramita-Hridaya Sutra; a.g.y., s. 153.

{248}
Nagarjuna, Madhyamika Shastra.

lmsz olanla lml olan uyumlu biimde karmtr, nk ne bir ne de ayrdrlar

(Avaghoa).

Bu gr, diye yazyor Dr. Coomaraswamy, bu metinleri aktararak, Yas klesas so bodhi,
yas samsaras tat nirvanam, Gnah olan ayrca Bilgeliktir, Varolmann alan ayrca Nirvanadr
aforizmasnda dramatik bir gle ifade edilmitir (Ananda K. Coomaraswamy, Buddha and
the Gospel of Buddhism; New York: G. P. Putnams Sons, 1916, s. 245).

{249}
Bhagavad Gita, 6:29, 31.

Bu, Bn. Evelyn Underhillin Mistik Yolun hedefi: Gerek Birletirici Yaam: Tanrsal
Dourganlk hali: Tanrlama olarak (a.g.e., eitli yerlerde) ifade ettii eyin kusursuz
gereklemesini temsil eder. Bn. Underhill, yine de, Prof. Toynbee gibi (geride, s. 31, dipnot),
bu idealin Hristiyanla has olduunu sanmak gibi yaygn bir hata yapmaktadr. Batl akln
bugne dek," diye yazar Profesr Salmony, kendini ne karma ihtiyacyla yanlm olduu
sylenebilir rahatlkla (Alfred Salmony, Die Rassenfrage in der Indienforschung,
Sozialistische Monatshefte, 8, Berlin, 1926, s. 534).

{250}
Coomaraswamy, Hinduism and Buddhism, s. 74.

{251}
Bu Cennetin duvardr, bkz. geride, s. 106 ve 179. Artk ierideyiz. Hsi Wang Mu,
cennette gezinen, insan kendi imgesinde erkek ve dii yaratan Tanrnn dii yndr
(Tekvin, 1: 27).

{252}
Kr. E. T. C. Werner, A Dictionary of Chinese Mythology (angay, 1932), s. 163.

{253}
Bkz. Okakura Kakuzo, The Book of Tea (New York, 1906). Ayrca bkz. Daisetz Teitaro
Sukuzi, Essays in Zen Buddhism (Londra, 1927) ve Lafcadio Hearn, Japan (New York, 1904).

{254}
Morris Edward Opler, Myths and Tales of the Jicarilla Apache Indians (Memoirs of the
American Folklore Society, Cilt XXXI, 1938), s. 110.

{255}
Kr. geride, s. 176, dipnot 87.

{256}
Benzer biimde, Hindu tanra Kali (geride, s. 135), ei olan tanr ivann yzkoyun
yere kapanm biiminin zerinde dururken gsterilmektedir. iva lm klcn, yani ruhsal
itaati savurmaktadr. Kan damlayan insan kafas, mrite, bulaca ey iin yaamn
kaybettiini anlatr. Korkmama ve dller verme jestleri, ivann ocuklarn koruduunu,
evrensel acnn kartlk iftlerinin grndkleri eyler olmadklarn ve ebediyette odaklanan
biri iin geici iyiler ve ktler hayalinin akln yansmasndan baka bir ey olmadn
retir - tanrann kendisiyse, tanry ayaklar altnda iniyormu gibiyse de, aslnda
tanrnn mutluluk dolu ddr.
Mcevherler Adas tanrasnn altnda (bkz. geride, s. 134-135) tanrnn iki yn
sergilenmitir: onunla birlemi, yz yukar dnk olan yaratc, dnyann tadn karan
yndr; fakat dnk duran teki, deus absconditus, iteki ve kendi bana olan, olayn ve
deiimin tesinde, eylemsiz, hareketsiz, hilik, hermafrodik gizem mucizesinin bile tesinde
olan tanrsal zdr. (Bkz. Zimmer, Myths and Symbols in Indian Art and Civilization, s. 210-
214.)

{257}
Hindu Dans Eden ivann elindeki yaratl davuluyla karlatrn, geride, s. 149, dipnot
46.

{258}
Ve Sz ete brnd; Isann Meryemin rahmine dmesini kutlayan Angelusun dizesi.

{259}
Bu blmde unlar eletirildi:

Hilik Dnya

Ebediyet Zaman

Nirvana Samsara

Gerek Yanlsama

Aydnlanma Merhamet

Tanr Tanra

Dman Dost

lm Doum

imek an

Mcevher Lotus

zne Nesne

Yab Yum

Yang Yin
Tao

Yce Buddha

Bodhisatva

Jivan Mukta

Ete Brnen Sz

Brahma-dnyaya erien kahraman anlatan Kaushitaki Upanishad, 1:4 ile karlatrn: Araba
sren birinin iki araba tekerine bakmas gibi, o da gne ve geceye bakar, iyi ilere ve kt
ilere bakar ve btn kartlk iftlerine bakar. yi ilerden arnm, kt ilerden arnm,
Tanry bilen bu kii, tanrya doru gider.

{260}
Curtin, a.g.e., s. 106-107.

{261}
Bkz. Melaine Klein, The Psychoanalysis of Children, The International Psycho-Analytical
Library, No. 27 (1937).

{262}
Rheim, War, Crime and the Covenant, s. 137-138.

{263}
Rheim, The Origin and Function of Culture, s. 50.

{264}
A.g.y., s. 48-50.

{265}
A.g.y., s. 50. Ateten plak elleriyle korlar karan ve ayaklarna baltayla vuran Sibiryal
amann zarar grmeyiiyle karlatrn (geride, s. 116- 118).

{266}
Frazern dsal ruh tartmasna bkz. a.g.e., s. 667-691.

{267}
A.g.y., s. 671.

{268}
Pierce, Dreams and Personality (D. Appleton and Co.), s. 298.

{269}
The Descent of the Sun, F. W. Bain, A Digt of the Moon (New york: G. P. Putnams
Sons, 1910), s. 213-325.
145 {270} Rheim, The Eternal Ones of the Dream, s. 237. Bu tlsm delikanlnn totem atasnn
tjurungas (ya da churinga) denen eydir. Delikanl snneti srasnda, anne tarafndan totem
atasn temsil eden bir baka tjurunga da almt. Daha da ncesinden, doumu srasnda,
beiine koruyucu bir tjurunga yerletirilmiti. Boa kkrtc bir baka tr tjurungadr.
Tjurunga, diye yazar Dr. Rheim, maddi bir ikizdir ve Orta Avustralya inancndaki
tjurungayla ok yakndan balantl baz doast varlklar yerlilerin grnmez ikizleridir. ...
Tjurunga gibi, bu doastler de koruduklar gerek insani varlklarn arpuna mborkas (teki
vcut) olarak arlr (a.g.y., s. 98).

{271}
Iaya, 66:10-12.

{272}
Ginzberg, a.g.e., Cilt I, s. 20, 26-30. Ginzbergdeki Mesihin ziyafeti zerine geni
notlar iin bkz. Cilt V, s. 43-46.

{273}
Dante, Cennet, 11, 1-9. eviren Norton, a.g.e., Cilt 111, s. 10; Houghton Mifflin
Company yaymclarnn izniyle.

{274}
Yaymlanm psikanalitik klliyatta, bilind iin rtk anlamlar ve ileyilerinin ruh
zerindeki etkileri kadar, simgelerin d kaynaklar da analiz edilmektedir; fakat byk
retmenlerin onlar bilerek metaforlar olarak kullanm olduklar gerei pek dikkat
ekmemitir: dile getirilmeyen varsaym, gemiin byk retmenlerinin (elbette baz eski
Yunan ve Romallar dnda) deerlendirilmemi fantezilerini vahiyle kartran nevrotikler
olduudur. Ayn ekilde, psikanalizin vahiyleri sradan birok kimse tarafndan Dr. Freudun
mstehcen zihninin rnleri saylmaktadr.

{275}
Brahma, Vinu ve iva, srasyla Yaratc, Koruyucu ve Yokedici, tek bir yaratc zn
eylemlerinin yn olarak Hinduizmde bir teslis olutururlar. M yedinci yzyldan sonra,
Brahma nemini kaybederek, sadece Vinunun yaratc yardmcs oldu. Bu yzden bugn
Hinduizm, biri asl olarak yaratc-koruyucu Vinuya adanm, dieri ruhu ebediyetle
birletiren dnya-yok edicisi ivaya adanm iki safa ayrlmtr. Fakat bunlarn ikisi sonuta
birdir. Buradaki mitte, yaam iksiri onlarn birlikte almasyla elde edilmektedir.

{276}
Ramayana, I, 45, Mahabharata, I, 18, Matsya Purana, 249-251 ve birok baka metin.
Bkz. Zimmer, Myths and Symbols in Indian Art and Civilization, s. 105 vd.

{277}
Marco Pallis, Peaks and Lamas (4. Basm; Londra: Cassell and Co., 1946), s. 234.

{278}
Shri-Chakra-Sambhara Tantra, Tibeteden ev. Lama Kazi Dawa-Samdup, yay. haz. Sir
John Woodrofle (Arthur Avalon takma adyla), Tantric Textsin VII. Cildi (Londra, 1919), s.
41. Bu hayalde canlanan tanrlarn tanrsallna ilikin kuku uyanrsa, diye metin devam
eder, kii, Bu Tanra yalnzca vcudun anmsanmasdr, demeli ve Yolu Tanrlarn
oluturduunu unutmamaldr (a.g.y.). Tantra iin, kr. geride, s. 113, dipnot 32 ve s. 199-
200 (Tantrik Budizm).

{279}
Kr. szgelimi C. G. Jung, Archetypes of Collective Unconcious (orjinali 1934: Btn
Eserleri, Cilt 9, Ksm i ; New York ve Londra, 1959.)

Belki de birok kimse, diye yazyor Dr J. C. Flgel, Neredeyse insanbiimci Baba-Tanr

kavramn, bu trden bir Tanrnn saf zihinsel kkeni kesinlemi olsa bile, zihind bir
gereklik olarak saymaktadr hl (The Psychoanalytic Study of the Family, s. 236).

{280}
Paradiso, XXXIII, 82 vd.

{281}
Bkz. geride, s. 200.

{282}
J. F. Stimson, The Legends of Maui and Tahaki (Bemice P. Bishop Museum Bulletin,
No 127; Honolulu, 1934), s. 19-21.

{283}
Efsanenin standart Asur basmnda olmayan bu pasaj, ok daha nceki
paralanm bir Babil metninde grlr (bkz. Bruno Meissner, Ein alt- babylonisches
Fragment des Gilgamosepos, Mitteilungen der Vorderasi- atischen Geselschaft, VII, I;
Berlin, 1902, s. 9). Sk sk kahinin nerisinin hedonistik olduu belirtilmitir, fakat
pasajn kadim Babillilerin ahlak felsefesine ilikin olmad, bir erginleme testi
olduuna dikkat edilmelidir. Yzyllar sonra Hindistanda olduu gibi; renci
retmene lmsz yaamn srrn sorduunda, nce lml olann hazlar anlatlr
ona (szg. Katha Upanishad, 1:21, 23-25). Ancak srar ederse sonraki erginlemeye alnr.

{284}
ncildeki Nuhun Babil prototipi.

{285}
Kahramana daha nce dardaki yolculuunda bu suya dokunmamas sylenmitir, ama
artk cezalandrlacandan korkmadan girebilir. Bu Ebedi Adann yal Efendi ve Hanmn
ziyareti srasnda elde ettii gcn bir ksmdr. Sel kahraman Utnapitim-Nuh, arketip bir
baba figrdr; adas olan Dnya Gbei daha sonraki Roma-Yunan Kutsanm Adabnn bir
n figrdr..

{286}
Yukardaki anlatm P. Jensen, Assyrisch-babylonische Mythen und Epen
(Keilinschriftliche Bibliotek, VI, I; Berlin, 1900), s. 116-273dendir. Alntlanan dizeler s.
223, 251, 251-253dedir. Jensenin versiyonu, gnmze kalan asl metnin, Kral
Aurbanipalin ktphanesinden (M 668-626) bir Asur versiyonunun satr satrna
evirisidir. ok daha eski olan Babil versiyonunun fragmanlar (bkz. geride, s. 214) ve
daha da eski Smer asl da (M nc binyl) bulunmu ve zlmtr.

{287}
Ko Hung (Pao Pu Tzu olarak da bilinir), Nei Pien, Blm VII (eviri Obed Simon
Johnson, A Study of Chinese Alchemy; angay, 1928, s. 63den alnmtr). Ko Hung, bir
vcudu neeli ve rahat klma, bir bakas su zerinde yrme gibi birka ok ilgin
yetenek gelitirmiti. in felsefesinde Ko Hungun yeriyle ilgili bir tartma iin, bkz.
Alfred Forke, Ko Hung, der Philosoph und Alchimist, Archiv fr Geschichte der
Philosophie, XLI, 1-2 (Berlin, 1932), s. 115-126.

{288}
Herbert A. Giles, A Chinese Biographical Dictionary (Londra ve angay, 1898), s. 372.

{289}
Tantrik bir aforizma.

{290}
Lao-tse, Tao Teh King, 16 (ev. Dwight Goddard, Laotzus Tao and Wu Wei, New York,
1919, s. 18). Kr. geride , s. 176, dipnot 87.

{291}
Cennet, XXXIII, 49-57 (ev. Norton, a.g.e., Cilt III, s. 253-254, Houghton Mifflin
Company, yaymclarn izniyle).

{292}
Kena Upanishad, 1:3 (ev. Swami Sharvananda; Sri Ramakrishna Math; Mylapore,
Madras, 1932).

{293}
Poetic Edda, Hovamol, 139 (ev. Henry Adams Bellows; The American-
Scandinavian Foundation; New York, 1923).

{294}
Jataka, Giri, i, 75 (yaymclarn izniyle baslmtr, Henry Clarke Warren, Buddhism in
Translations (Harvard Oriental Series, 3) Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1896,
s. 82-83).

{295}
Bu ayrnt, hermaphrodite, erginleyici babadan yeniden douun aklclatrmasdr.

{296}
Vishnu Purana, 23; Bhagavata Purana, 10:51; Harivansha, 114. Heinrich Zimmer, Maya,
Der indische Mythos (Stutgart ve Berlin, 1936), s. 89-99 evirisine dayanmaktadr.

Dnya Bycs olarak Krina ile Afrikal Eduyu karlatrn (geride, s. 58-59). Ayrca
Polinezyal hilebaz Mauiyle de karlatrn.
{297}
Taliesin, ev. Lady Charlotte Guest, The Mabinogion (Everymans Library, No 97, S.
263-264).

Taliesin, Batnn Ozanlarnn Ba, MS altnc yzyln gerek bir tarihsel kiisi, daha sonra
romansn Kral Arthuru olan kabile reisinin ada olabilir. Ozann efsanesi ve iirleri,
Gallerin Drt Kadim Kitabndan biri olan Taliesinin Kitab adl bir onnc yzyl
elyazmasnda bulunmaktadr. Bir mabinog (Galli) bir ozann radr. Mabinogi, genlik
bilgisi terimi bir mabinoga retilen ve onun da yreine katmas gereken geleneksel
malzeme (mitler, efsaneler, iirler, vb.) demektir. Mabinoginin oulu olan mabinogion, Lady
Charlotte Guestin Kadim Kitaplardan yapt onbir romans evirisine (1838-49) verdii
addr.

Gallerin ozanlk bilgisi, Iskoya ve Irlandannki gibi ok eski ve bereketli pagan-Kelt mit
birikiminden kaynaklanr. Bu, eski ykleri kayda geiren ve onlar Incille uyumlu klabilmek
iin ok ile eken Hristiyan misyonerler ve vakanvisler tarafndan (beinci yzyl ve
sonras) dntrlm ve canlandrlmt. Onuncu yzyl srasnda, romans retiminin
ncelikle rlandada merkezlenen parlak dnemi, miras nemli ada bir gce dntrd.
Kelt ozanlar Hristiyan Avrupann saraylarna yayld; Kelt temalar pagan skandinav
skaldlar [skandinav ozan] tarafndan aktarld. Bizin Avrupa peri bilgimizin byk bir ksm,
Arthur geleneinin temeli gibi, Batl romansn bu ilk byk yaratc dnemine uzanr. (Bkz.
Gertrude Schoepperle, Tristan and Isolt, A Study of the Sources of the Romance, Londra ve
Frankfurt, 1913.)

{298}
Harva, a.g.e., s. 543-544; Pervi buryatski aman Morgon-Kara, Izvestiya Vastona-
Siberskavo Otdela Ruskava Geografieskaya Obestva, XI, 1-2 (Irkutsk, 1880), s. 87 vd.dan
aktararak

{299}
John White, The Ancient History of the Maori, His Mythology and Traditions (Wellington,
1886-89), Cilt II, s. 167-171.

{300}
Grimm, No 79. [Trkesi: GM, Cilt II, s. 435.]

{301}
C. G. Jung, The Integration of Personality (New York, 1939), s.59.

{302}
Bkz. Rodoslu Apollonios, Argonautika: ka IV. kitapta yeniden anlatlmaktadr.

{303}
Ko-ji-ki, Records of Ancient Matters (MS 712), C. H. Chamberlain, Transactions of the
Asiatic Society of Japan, Cilt X, Ek (Yokohama, 1882), s. 24- 28deki evirisinden
uyarlanmtr.

{304}
Jaimuniya Upanishad Brahmana, 3. 28. 5.

{305}
Balinann karnndaki kahraman mitlerinin ounda, kahraman, hapishanesinin bir yann
delen kular tarafndan kurtarlmaktadr.

{306}
Frobenius, Das Zeitalter des Sonnengottes, s. 85-87.

{307}
Ko-ji-ki, Chamberlainden, a.g.e., s. 52-59.

{308}
Dardan gelen Butsudo ya da Buddhann Yolundan ayr olarak Japonlarn yerli
gelenei into, Tanrlarn Yolu, evrimden kopmay salayan glerden (Bodhisatvalar ve
Buddhalar) farkl olan yaam ve gelenek muhafzlarna (yerel ruhlar, atasal gler,
kahramanlar, tanrsal kral, kiinin yaayan ebeveynleri ve ocuklar) balanmann bir yoludur.
Tapnma ekli ncelikle kalbin saflnn salanmas ve gelitirilmesidir: Nedir aptes? Sadece
vcudu kutsal suyla ykamak deil, Doru ve Ahlakl Yolu izlemektir (Tomobe-no-Yasutaka,
Shinto-Shoden-Kuju). Tanry honut klan erdem ve saygdr, ynla maddi sungular deil
(Shinto-Gobusho).

Kraliyet Evinin atas Amaterasu, saysz halk panteonunun batanrsdr, fakat aslnda
grnmeyen, akn, ama her yerde varolan Evrensel Tanrnn en yksek davurumudur.
Tanrlarn Sekiz yz on bini tek bir Tanrnn, Kunitokotai-no-Kami, Yeryznn Ebediyen
Varolan Tanrsal Yarat, Evrendeki Her eyin Byk Birlii, Gn ve Yerin lk Canlsnn,
dnyann balangcndan sonuna dek ebediyen varolan eyin farkl davurumlardr (Izawa-
Nagahide, Shinto-Ameno-Nuboko-no-Ki). Yce Cennet Vadisindeki perhizinde Amaterasu
hangi tanrya tapar? saflk sayesinde kendi kiiliinde tanrsal erdemi yetitirerek ve
bylece Tanryla bir olarak, kendi iindeki Benlie bir tanr gibi tapar (Ichijo-Kaneyoshi,
Nihonshoki- Sanso).

Tanrsallk her eyin iinde varolduundan, mutfak kap kacaklarndan Mikadoya dek her ey
tanrsal saylr: bu, into, Tanrlarn Yoludur. En yksek konumda olan Mikado en byk
hrmeti alr, fakat her eye gsterilen hrmetten farkl bir hrmet deil. Huu uyandran
Tanr, Kendini, bir aacn tek bir yapranda, bir imende bile davurur (Urabe-no-
Kanekuni). intoda hrmetin ilevi her eyde varolan Tanrsall onurlandrmaktr; safln
ilevi Onun davurumunu -tanra Amaterasunun tanrsal z-tapnmasnn soylu rneini
izleyerek- kiinin iinde salamaktr. Sessizlikte tm gizli eyleri gren grnmez Tanr ile
hrmetkar insann kalbi aadaki yerden konuurlar (mparator Meijinin bir iirinden). -
Yukardaki alntlarn tm, Genchi Kato, What is Shinto?da bulunabilir (Tokyo: Maruzen
Company Ltd., 1935); ayrca bkz. Lafcadio Hearn, Japan, An Interpretation (New York:
Grosset and Dunlap, 1904).

{309}
Hristiyan Amentsyle karlatrn: Cehenneme indi, nc gn ller arasndan kalkt
yine. ...

{310}
Enlil Smer hava-tanrs, Nanna ay-tanrs, Enki su-tanrs ve bilgelik tanrsyd.
Belgemizin hazrland zamanda (10 nc binyl), Enlil Smer panteonunun batanrsyd.
abuk kzard. Tufan gnderen oydu. Nanna oullarndand. Mitlerde kudretli tanr Enki
genellikle yardmc rolnde grlr. Glgamn ve tufan kahraman Atarhasis-Utnapitim-
Nuhun hem efendisi hem ynlendiricisiydi. Enki Enlile Kar motifi klasik mitolojide, Poseidon
Zeusa Kar (Neptn Jpitere Kar) oyunuyla srdrlmtr.

{311}
Kramer, a.g.e., s. 87, 95. iirin sonu, uygarlmzn mit ve simgelerinin kaynaklarna dair
bu deerli belge sonsuza dek kaybolmutur.

{312}
Matta, 26:51; Markos, 14:47; Yuhanna, 18:10.

{313}
Mandukya Upanishad, 5.

{314}
Washington Irving, The Sketch Book, Rip van Winkle."

{315}

Hepsi de dev olan Fenianlar, Finn MacCoolun adamlaryd. Fin MacCoolun olu olan Oisin
onlardan biriydi. Fakat gnleri oktan gemiti ve lkedekiler eskinin bykleri deildi artk.
Bu trden arkaik dev efsaneleri her yerdeki halk geleneklerinde bulunur; bkz. szgelimi, daha
nce anlatlm olan Kral Muukunda miti (s. 227-230). Musevi atalarn uzun yaamlar da
benzerdir: Adem dokuzyz otuz yl yaad, Seth dokuzyz oniki, Enos dokuz yz be, vb, vb.
(Tekvin, 5).

{316}
Curtin, a.g.e., s. 332-333.

{317}
Sir James G. Frazer, Altn Dal, tek ciltlik basm, s. 593-594. Yaym hakk, 1922, The
Macmillan Companynindir ve izin alnarak kullanlmtr.

{318}
A.g.y., 594-595. Yaymclar olan, The Macmillan Companynin izniyle.

{319}
Burton, a.g.e., III, s. 231-256dan uyarlanmtr.
{320}
nk ne cevap vereceini bilmiyordu; nk ok korkmulard (Markos, 9:6).

{321}
Matta, 17: 1-9.

{322}
Petrusun hemen o anda, (daha ryet gzlerinin nndeyken sylenmi) aza alnmaz
olan ta bir yazta dntrme tasarsnda belli bir gln rahatlama esi bulunabilir. Daha
alt gn nce sa ona yle demiti: Sen Petrussun ve ben kilisemi bu kayann zerine
kuracam, ve hemen sonra: sen Tanr eylerini deil, ancak insan eylerini dnyorsun.
(Matta, 16:18, 23).

{323}
ada Hindu ibadetinin temel metni: llyadann Hint karl olan Mahabharata'nn VI.
Kitabnda yer alan onsekiz blmlk bir etik diyalog.

{324}
Bhagavad Gita, 11; 1:45-46; 2:9. Swami Nikhilanandann evirisinden (New York, 1944).

{325}
Om. Kurban atnn ba afaktr, gz gne, yaam gc hava, ak az Vaivanara
denen ate ve gvdesi yldr. Srt cennet, karn gk, toyna toprak, yanlar drt yn,
kaburgalar ara ynler, organlar mevsimler, eklemleri aylar ve onbeer gnler, ayaklar gece
ve gndzler, kemikleri yldzlar ve eti bulutlardr. Yar sindirilmi yiyecei kumlar, kan
damarlar nehirler, cieri ve dala dalar, tyleri otlar ve aalar. n ksm ykselen gne,
art ksm alalan gne, esnemesi imek, vcudunu sarsmas gkgrlts, iemesi yamur
ve kinemesi sestir. (Brihadaranyaka Upanishad, 1. i. 1; ev. Swami Madhavananda,
Mayavati, 1934.)

arketip

vcudu yaamn gagal etil bir arzusunun

frtna kadar geni kanatlarla ykselen: ama gzler

kan musluklaryd; gzler dar frlamt; kara kan

fkrd paralanm gz ukurlarndan gagann engeline

ve bo gn engin uzamna yad.

Yine de srd yce Yaam; yine de yce Yaam

gzeldi, ve yenilgisini tatt, ve

yiyecee olan aln giderdi.

(Robinson Jeffers, Cawdor, s. 116. Yaym hakk, 1928, Robinson Jeffers. Random House,
Inc. izniyle baslmtr.).

Kozmik aa tannm bir mitolojik figrdr (rn. Eddalardaki Dnya Aac, Yggdrasil). Gney
Afrikal Bumenlerin mitolojisinde Mantiler baat bir rol oynar. (Ayrca bkz. Levha XVI.)

{326}
Caynaclk, ikonografisinde bir lde srad biimde arkaik izler gsteren, heterodoks
bir Hindu dinidir. (Bkz. ileride, s. 267 vd.)

{327}
Summa contra Gentiles, I, 5, par. 3.

{328}
Kena Upanishad, 2:3.

{329}
Bhagavad Gita, 11:53-55.

{330}
Matta, 16:25.

{331}
Shankaracharya, Vivekachudamani, 542 ve 555.

{332}
Bhagavad Gita, 2:22:24.

{333}
A.g.y., 3:19 ve 3:30.

{334}
Taliesin, a.g.e., s. 264-274.

{335}
Ovidius, Metamorphoses, XV, 252-255.

{336}
Grimm, No: 50, sonu [Trkesi: GM, Cilt II, s. 285-286],

{337}
Bu konu zerine bir tartma iin bkz. benim Grimms Fairy Talesin Pantheon Books
basm iin yazdm Yorum, (New York, 1944), s. 846-856.

{338} 2
lasonun Dnnn yukardaki resmi (Vatikan Etrsk Koleksiyonundaki bir vazodan),
efsanenin herhangi bir yazl belgede bulunmayan bir okumasn sunuyor. izimler listesindeki
yoruma bkz. ileride, s. 438.

{339}
Kutsal Cumartesi, Cehennemin karnndaki sann lm ve Dirilii arasndaki gn.
alarn yenileni an. Daha nce tartlm olan ate ubuklar motifiyle karlatrn.
{340}
Bkz. Katolik Gnlk Dua Kitab, Kutsal Cumartesi. Yukardaki blm, Dom Gaspar
Lefevbre, O.S.B.nin, bu lkede E. M. Lohmann Co., Saint Paul, Minnesotada yaymlanan
ngilizce evirisinden ksaltlmtr.

{341}
Hindistan'da bir tanrnn gc (akti) dii biiminde kiileir ve onun ei olarak sunulur;
buradaki trende, merhamet de ayn biimde simgelenmitir.

{342}
Yuhanna, 3:3-5.

{343}
Kr. C. G. Jung, On Psychic Energy (asl 1928; Toplu Eserler, cilt 8), en eski
elyazmasnda The Theory of the Libido adn tamaktadr.

{344}
Sanskrite: maya-sakti.

{345}
Bkz. Kant, Critique of Pure Reason.

{346}
Kategorilerin tesinde ve bu yzden hilik ve varlk denen kartlk iftinin hibiriyle
tanmlanmam. Bu trden terimler ancak aknla dair ipulardr.

{347}
Tapnlan tanrnn kiiliinin ikincil doasnn bu tann, dnya geleneklerinin ou iin
karakteristiktir (bkz. szgelimi, geride, s. 211, not 154). Yine de sevilikte, Muhammedilikte ve
Musevilikte tanrsaln kiiliinin tam olduu retilir - bu da bu cemaatlerin yeleri iin kiinin,
kendi insanbiimci tanrsallnn snrlarnn tesine nasl geebileceini anlamay zor klar.
Sonu bir yandan, simgelerin genel bir karkl ve dier yandan, din tarihinin baka bir
yerinde benzeri grlmemi tanr kaynakl bir banazlk olmutur. Bu sapknln olas kkeni
zerine bir tartma iin, bkz. Sigmund Freud, Moses and Monotheism (ev. James Strachey;
Standart Ed., XXIII, 1964. Asl, 1939.)

{348}
Luka, 17:21.

{349}
Geride, s. 223.

{350}
Geride, s. 104-105.

{351}
Geride, s. 106.

{352}
Geride, s. 56-57.
{353}
Fernando de Alva Ixtlilxochitl, Historia de la Nacin Chichimeca (1608), Capitulo I (Lord
Kingsboroughun Antiquities of Afodcosunda yaymlanmtr; Londra, 1830-48, Cilt IX, s. 205;
ayrca Alfredo Chavero, Obras Historicas de Aha Ixtlibcochitl; Meksika, 1891-92, Cilt II, s. 21-
22).

{354}
Hastings, Encyclopaedia of Religion and Ethics, Cilt V, s. 375.

{355}
Bkz. Bn. Sinclair Stevenson, The Heart of Jainism (Oxford University Press, 1915), S.
272-278.

{356}
Tanrsal bir yl 360 insan ylna eittir. Kr. geride, s. 255.

{357}
Bkz. Mandukya Upanishad, 3-6.

{358}
Mandukya Upanishad, 8-12. Sanskritede a ve u, oda birletiinden, kutsal hece om
olarak sylenmekte ve yazlmaktadr. Dualara bkz. geride, s. 173-4 ve 268, dipnot 31.

{359}
Mandukya Upanishad, 7.

{360}
Ha idra zuta, Zohar, iii, 288a. Karlatrn geride, s. 211.

Zohar (zohar, k, nur), 1305lerde eitimli bir spanyol Yahudisi olan Leoneli Musa
tarafndan gn na karlan bir ezoterik Musevi yazlar derlemesidir. Malzemenin, MS
ikinci yzylda bir Galilee rabbisi olan Simeon ben Yohainin retilerine dek uzanan gizli
asllardan alnd ne srlmt. Romallar tarafndan lmle tehdit edilen Simeon oniki yl
bir maarada gizlenmiti; on yzyl sonra yazlar orada bulundu ve bunlar Zohar kitaplarnn
kayna oldu.

Simeonun retilerinin hokmah nistarah'dan ya da Musann gizli bilgeliinden, yani Musa

tarafndan ilk olarak Msrda, doduu toprakta gelitirilen, sonra (bir melekten zel bir eitim
ald) lde geirdii krk yl boyunca zerine dnd ve son olarak, Musevi alfabesinin
mistik say deerlerinin tam bir kavran ve kullanlyla zlmek zere, Eski Ahitin drt
kitabnda ifreli olarak ilenen bir ezoterik bilgelik klliyatndan kaynakland sanlmaktadr.
Bu bilgelik ve onu yeniden kefetme ve yararl klma teknikleri kabalay oluturur.

Kabala (qabbalah, edinilen ya da geleneksel bilgelik) retileri, ilk kez Tanr tarafndan
Cennetteki zel bir melek topluluuna verilmiti. nsan Baheden kovulduktan sonra, bu
meleklerin bazs saadete eritirmeyi umarak bu bilgileri Ademe retmiti. reti Ademden
Nuha ve Nuhtan brahime geti. brahim Msrdayken bir ksmn azndan kard, bu yce
bilgeliin artk indirgenmi bir biimde Musevi olmayanlarn mit ve felsefelerinde
bulunabilmesinin sebebi budur. Musa onun zerinde nce Msrl rahiplerle alt, fakat
meleklerinin zel olarak syledikleriyle gelenek onda yenilendi.

{361}
Ha idra rabba qadisha, xi, 212-14 ve 233, ev. S. L. MacGregor Mathers, The Kabbalah
Unveiled (Londra: Kegan Paul, Trench, Trbner and Company, Ltd., 1887), s. 134-135 ve
137.

{362}
Summa contra Gentiles, I, i.

{363}
Bkz. geride, s. 36-41.

{364}
Johannes C. Anderson, Maori Life in Ao-tea (Christchurch [Yeni Zelanda] tarihsiz
[1907?]), s. 127.

{365}
Mahayana Budizminin kutsal yazlarnda, onsekiz hilik ya da hilik derecesi saylr ve
anlatlr. Bunlar yogi ve lme geerken ruh tarafndan deneyimlenmektedir. Bkz. Evans-
Wentz, Tbetar Yoga and Secret Doctrine, s. 206, 239 vd.

{366}
Bkz. The Vedantasara of Sadananda, bir Giri, Sanskrite Metin ve Yorumlarla birlikte
ev. Swami Nikhilananda (Mayavati, 1931).

{367}
in dizgesine gre be e toprak, ate, su, aa ve altndr.

{368}
Richard Wilhelm, Chinesische Marchen (Jena: Eugen Diedrichs Verlag, 1921), s. 29-
31den eviri.

{369}
Muhterem Richard Taylor, Te ika a Maui, or New Zealand and its Inhabitants (Londra,
1855), s. 14-15.

{370}
izim 13n ana ksmnn altndaki kk daire. in Tao'suyla karlatrn; geride, s. 176,
dipnot.

{371}
Kenneth P. Emory, The Tuamotuan Creation Charts by Paiore, Journal of the
Polyneisan Society, Cilt 48, No 1 (Mart, 1939), s. 1-29.

{372}
A.g.y., s. 12.

{373}
Chandogya Upanishad, 3. 19. 1-3.
{374}
A. S. Eddington, The Nature of the Physical World, s. 83. Yaym hakk, 1928 The
Macmillan Company, izin alnarak kullanlmtr.

{375}
Entropi her zaman artar. (Yine bkz. Eddington, s. 63 vd.)

{376}
Taaroa (Tahiti lehesi) Tangaroadr. Bkz. Levha XX.

{377}
Kenneth P. Emory, The Tahitian Account of Creation by Mare, Journal of the
Polyneisan Society, Cilt 47, No 2 (Temmuz, 1938), s. 53-54.

{378}
E. A. Wallis Budge, The Gods of the Egyptians (Londra, 1904), Cilt I, s. 282- 292.

{379}
Kalika Purana, I (eviri Heinrich Zimmer, The King and the Corpse, The Bollingen Series
XI, Pantheon Books, 1948, s. 239 vd. iinde).

{380}
Brihadaranyaka Upanishad, 1. 4. 1-5. eviren Swami Madhavananda (Mayavati, 1934).
Halkbilim motifi olan dnm kayla karlatrn, geride, s. 230-232. Ayrca bkz.
Nemesisin babas Zeus'la sevimek istemeyerek ondan balk ve hayvan biimlerinde kat
Cypria 8 (akt. Ananda K. Coomaraswamy, Spiritual Power and Temporal Authority in the
Indian Theory of Government, American Oriental Society, 1942, s. 361).

{381}
Munkada Upanishad, 2. 2. 5.

{382}
Zohar, I, 91 b. Alntlayan C. G. Ginsburg, The Kabbalah, Its Doctrines, Development, and
Literatre (Londra, 1920), s. 116.

{383}
Taittiriya Upanishad, 3. 10. 5.

{384}
Gneybat Amerika mitolojileri de, Cezayirli Kabil Berberlerinin yaratl ykleri de bu
trden bir olay ayrntlaryla anlatmaktadr. Bkz. Morris Edward Opler, Myths and Tales of
the Jicarilla Apache lndians (Memoirs of the American Folklore Society, No 31, 1938); ve Leo
Frobenius ve Douglas C. Fox, African Genesis (New York, 1927), s. 49-50.

{385}
George Grey, Polynesian Mythology and Ancient Traditional History of the New Zeland
Race, as furnished by their Priests and Chiefs (Londra, 1855), s. 1-3.

{386}
Theogony, 116 vd. Eski Yunan versiyonunda anne gnlsz deildir; ora kendisi bulur.

{387}
Mahora-nui-a-rangi ile Makinin Maori kutupsallyla karlatrn, geride, s. 309.
{388}
S. N. Kramer, a.g.e., s. 40-41.

{389}
Ginnungagap, evrimin sonunda her eyin iine dt (Tanrlarn Alacakaranl) ve
zamand bir kuluka dneminin ardndan iinden kaca kaos uurumu, hilik.

{390}
Prose Edda, Gylfaginning, IV-VIII (Arthur Gilchrist Brodeur, The American-Scandinavian
Foundation, New York, 1916 evirisinden; yaymclarn izniyle). Ayrca bkz. Poetic Edda,
Voluspa.

Poetic Edda [iirsel Edda], pagan Cermen tanr ve kahramanlar zerine otuzdrt Eski
skandinav iiri ieren bir derlemedir. iirler, (biri en azndan Grnlandda olan) Viking
dnyasnn eitli yerlerinde, MS 900- 1050 yllar arasnda birtakm arkc ve airler
(skaldlar) tarafndan bestelenmitir. Derleme zlandada tamamlanmtr.

Prose Edda [Dzyaz Edda], zlandada Hristiyan baair ve kabile reisi Snorri Sturluson
(1178-1241) tarafndan yazlm gen airler iin bir el kitabdr. Pagan Cermen mitlerini
zetler ve skald sz sanatnn kurallarn sralar.

Bu metinlerde belgelenen mitoloji, daha eski, kyl bir katman (imeki, Thor'la balantl),
daha sonraki bir aristokrat katman (Wotan-Odinin) ve ncs aka fallik bir ok paral
bir yapy (Nyorth, Freya ve Frey) sergiler. rlanda ozanlarnn etkileri, bu olduka derin, ama
yine de abartl biimde gln simgesel biimler dnyasnda Klasik ve Doulu temalarla
karr.

{391}
The Epic of Creation, Tablet IV, satr 35-143, L. W. King, Babylonian Religion and
Mythology (Londra ve New York: Kegan Paul, Trench, Trbner and Co. Ltd., 1899), s. 72-78
evirisinden uyarlanmtr.

{392}
Bkz. Dante, Cennet, XXX-XXXII. Bu insanla ha araclyla alan gldr.

{393}
Tekvin, 3:7.

{394}
Gerekten ilkel olan (balk, avc, kk toplayc ve meyve toplayc) halklarn
mitolojileriyle tarm, stlk ve obanlk sanatlarnn gelimesinin ardndan, ca. M 6000
yllarnda ortaya kan uygarlklarn mitolojileri arasnda byk bir ayrm yaplmaldr. Yine de
ilkel diye adlandrdmzn ou, smrgeseldir, yani yksek bir kltr merkezinden alnm
ve daha basit bir toplumun gereksinimlerine uyarlanmtr. Yanltc ilkel teriminden
kanmak zere, gelimemi ya da yozlam gelenekleri halk mitolojileri olarak
adlandryorum. Terim, kesin bir tarihsel zmlemeye deilse de, evrensel biimlerin bu giri
niteliindeki karlatrmal incelenmesinin niyetlerine uygundur.

{395}
George Bird Grinnell, Blackfoot Lodge Tales (New York: Charles Scribners Sons, 1892,
1916), s. 137-138.

{396}
J. S. Polack, Manners and Customs of the New Zelanders (Londra, 1840), Cilt I, s. 17.
Bu yky kozmogonik bir mit saymak, leme retisini bir ocuk yks olan
Marienkindden (Grimm, No 3) bir paragrafla canlandrmak kadar uygunsuz olacaktr.

{397}
Harva, a.g.e., s. 109, S. Kraeninnikof, Opisanie Zemli Kamatski (St. Peterburg, 1819),
Cilt II, s. 101den aktararak.

{398}
Harva, a.g.e., s. 109, Potanin, a.g.e., Cilt II, s. 153den aktararak.

{399}
P. J. Meier, Mythen und Erzahlungen der Kstenbewohner der Gazelle-Halbinsel (New-
Pommern) (Anthropos Bibliotek, Band I, Heft 1, Mnster i. W., 1909), s. 15-16.

{400}
A.g.y.,s.59-61.

{401}
Evren btnnde sanki etkin bir kiisel gzetim ve denetim altndaym gibi davranmaz.
Katld bir yn canavarca olayla bu usuz bucaksz, acmasz kozmosun zenle
tasarlanm ve kiisel olarak yn verilen bir gezi olduunu naife syleyen ya da kabul eden
birtakm ilahi, dua ve vaazlar duyduka bir Dou Afrika kabilesinin daha aklc varsaymn
hatrlyorum. Onlar, diye bildirir bir gzlemci, Tanr iyi olsa ve herkes iin iyilik istese bile,
yapt her eyi bozan yarm akll bir kardei olduunu sylerler. Bu en azndan olgulara bir
para uyum gsteriyor. Tanrnn yarm akll kardei, yaamn tiksin ve delice trajedilerinin bir
ksmn olsun, her ruha kar snrsz iyi niyetle dolu, her eye kadir bir kii fikrinin
aklamad kadar aklyor. (Harry Emerson Fosdick, As I See Religion, New York: Harper
and Brothers, yaymc, 1932, s. 53-54.)

{402}
Harva, a.g.e., s. 114-115, W. Radloff, Proben der Volksliteratur der Trkischen Stamme
Sd-Siberiens (St. Petersburg, 1866-70), Cilt I, s. 185den aktararak. Yar tanrsal gcn
olumsuz, soytar-eytan yan kozmogonik balantlardan kurtularak elence iin anlatlan
yklerin gzdesi olmutur. Tilki Reynard bu figrn Avrupal bir bedenlenmesidir.

{403}
Kalevala (Kahramanlar lkesi), u anki biimiyle, bir ky doktoru ve Fin filolojisi
rencisi olan Elias Lnnrotun (1802-1884) yaptdr. Vinminen, Ilmarinen, Lemminkainen
ve Kullervo gibi efsanevi kahramanlar evresinde kayda deer bir halk iiri klliyat topladktan
sonra, bunlar uygun bir sraya koydu ve tek bir iir olarak bir araya getirdi (1835, 1849).
Yapt 23.000 dizeye yaklar.

Lnnrotun Kaevalasnn bir Almanca evirisi, bylece kendi Hiawathann arks iin hem
tasar yapan hem l belirleyen Henry Wadsworth Longfellow tarafndan yapld. lerideki
versiyon W. F. Kirby'nin evirisindendir (Everymans Library, No. 259-260).

{404}
I, 127-136. [Trkesi: iir Tapna, s. 52-53, ev. Sait Maden, Adam Yaynlar, 1985;
ngilizce evirinin ls farkldr ve Trke evirideki erden szc metne uygunluk
asndan bakire olarak deitirilmitir - n.]

{405}
Yani, amurcunun yumurtalarnn krlmasndan sonra onuncu bahar.

{406}
I, 263-280. [Trkesi: T, 56-57.]

{407}
I, 287-328. [Trkesi:T, 57-58.]

{408}
I, 329-344. [Trkesi: T, 58-59.]

{409}
Bu boynuz ve ya Gney Rodezya folklorunda arpc bir rol oynar. Ngona boynuzu,
ate ve imek yaratma, yaayanlar gebe brakma ve lleri diriltme gcyle mucizevi bir
alettir.

{410}
Bu cmle melodramatik, trensel bir tonla birok kere yinelenir. [Metni ngilizceye eviren
Frobenius ve Foxun notu.]

{411}
Leo Frobenius ve Douglas C. Fox, African Gene sis (New york, 1937), s. 215- 220. Kr.
Levha XVIII.

Zimbabwe kabaca saray demektir. Fort Victoria yaknlarndaki devasa tarih ncesi
kalntlara Byk Zimbabwe denilmektedir; Gney Rodezyadaki dier ta kalntlara Kk
Zimbabwe denir. [Frobenius ve Fokun notu.]

{412}
Mwuetsinin ocuklarnn hakatas; geride, s. 345.

{413}
The Gospel of Pseudo-Matthew, Blm IX.

{414}
Kingsborough, a.g.e., Cilt VIII, s. 263-264.

{415}
Kalidasa, Kumarasambhavam (Sava Tanrs Kumarann Doumu). R. Griffith
tarafndan yaplan bir ngilizce evirisi vardr (2. Basm, Londra: Trbner and Company,
1897).

{416}
E. E. V. Collocott, Tales and Poems of Tonga (Bernice P. Bishop Museum Bulletin, No
46, Honolulu, 1928), s. 32-33.

{417}
Giles, a.g.e., s. 233-234; Muhterem J. MacGowan, The Imperial History of China
(angay, 1906), s. 4-5; Friedrich Hirth, The Ancient History of China (Columbia University
Press, 1908), s. 8-9.

{418}
Giles, a.g.e., s. 656; MacGowan, a.g.e., s. 5-6; Hirth, a.g.e., s. 10-12.

{419}
Giles, a.g.e., s. 338; MacGowan, a.g.e., s. 6-8; Edouard Chavannes, Les memoires
historiques de Se-ma Tsien (Paris, 1895-1905), Cilt I, s. 25-36. Ayrca bkz. John C.
Ferguson, Chinese Mythology (The Mythology of All Races, Cilt VIII, Boston, 1928), s. 27-
28, 29-31.

{420}
Bu forml, elbette tam olarak sradan Hristiyan retisiyle ayn deildir; orada sann
Tanrnn krall iinizdedir, dedii bildirilse de, kiliseler, insan, Tanrnn sadece imgesinde
yaratld iin ruh ve yaratcs arasndaki ayrmn mutlak olduunu sylemekte, bylece
bilgeliklerinin son dura olarak insann ebedi ruhu ve tanrsallk arasndaki ikici ayrmdan
vazgememektedirler. Bu kartlk iftinin tesine gemek zendirilmez (gerekten de,
panteizm olarak reddedilir ve bazen kazkla dllendirilir); yine de, Hristiyan mistiklerinin
dua ve gnlkleri, birletirici, ruhu parampara eden deneyimin esrik anlatmlaryla doluyken
(bkz. geride, s. 51), Dantenin, lahi Komedyann son ksmndaki hayali (geride, s. 222)
kesinlikle ortodoks, ikici, Teslis kiilerinin sonulluuna ilikin somut dogmann tesine geer.
Bu dogmann tesine geilmedii durumlarda, Babaya Ulama miti kelime anlamyla, insann
son hedefini anlatr ekilde alnr. (Bkz. geride, s. 294, dipnot 5.)

say bir rnek insan olarak taklit etme ya da Onu bir tanr olarak dnme sorununa gelince,
Hristiyan yaklamnn tarihi kabaca yle zetlenebilir: (1) dnyay onun yapt gibi kabul
ederek, efendi say tam olarak izleme dnemi (lkel Hristiyanlk); (2) armhtaki sann
kalpteki tanrsallk olarak dnlmesi, bu arada kiinin dnyadaki yaamn bu tanrnn
hizmetkr olarak srdrmesi dnemi (Erken ve Ortaa Hristiyanl); (3) meditasyonu
destekleyen aralarn ounun reddedilmesi, yine de kiinin dnyadaki yaamn, hayalinde
canlandrmaktan kand tanrnn hizmetkr ya da arac olarak srdrmesi (Protestan
Hristiyanl); (4) say, onun ileci yolunu kabul etmeden, insani varln bir rnei olarak
yorumlama giriimi (Liberal Hristiyanlk). Karlatrn geride, s. 173, dipnot 83.
{421}
Bu efsane, Dr. Otto Rankin harika psikolojik almas The Myth of the Birth of the
Hero (Nervous and Mental Disease Monographs; New York, 1910) iinde yer almaktadr.
ncnn bir versiyonu Gesta Romanorum, Masal LXXXIde bulunur.

{422}
Aslnda Byk Charles sakalsz ve keldi.

{423}
Charlemagnen evrimleri, Joseph Bedier tarafndan ayrntl biimde tartlmtr; Les
legendes epiques (3. Basm; Paris, 1926).

{424}
Louis Ginzberg, The Legends of the Jews (Philadelphia: The Jewish Publication Society
of America, 1911), Cilt III, s. 90-94.

{425}
George Bird Grinnell, Blackfoot Lodge Tales (New York: Charles Scribners Sons, 1892,
1916), S. 31-32.

{426}
Elsie Clews Parsons, Tewa Tales (Memoirs of the American Folklore Society, XIX, 1926),
s. 193.

{427}
Batl okura garip gelebilecek olan bu nerinin anlam, ibadet Yolunun (bhakti marga)
uzak, dlenemez kavramlarla deil, ibadet eden tarafndan bilmen ve sevilen eylerle
balamas gerektiidir. Mabut her eyde ikin olduundan, O, Kendini derinlemesine baklan
her ey araclyla bilinir klacaktr. Dahas, onun iin d dnyadaki Mabutu kefetmesini
olas klan ibadet edenin iindeki Mabuttur. Bu gizem, Krinann tapnma eylemi srasndaki
ikili varlyla sergilenir.

{428}
Rahibe Nivedita ve Ananda K. Coomaraswamy, Myths of the Hindus and Buddhists (New
York: Henry Holt and Company, 1914), s. 221-232den uyarlanmtr.

{429}
Parsons, a.g.e., s. 193.

{430}
Ortaa rlanda efsane divanlar unlar ierir: (1) Tarihncesi halklarn rlanda adasna
glerini, savalarn ve zellikle Tuatha De Danaan, Yce Anne, Danann ocuklar olarak
bilinen tanrlar rknn yapp etmelerini anlatan Mitolojik Divan; (2) on ikinci yzylda II.
Henrinin ynetimindeki Anglo-Normanlarn geliine dek sren Kelt hanedanlarnn kurucular
olan Milesius oullarnn, en son gelen rkn yar-tarihsel kronikleri ya da Milesianlarm
Yllklar; (3) ncelikle Cuchulainnin (kuhulin olarak okunur) amcas Conchobarm (kunuhur
okunur) saraynda yapp ettiklerine dair olan Krmz Dal valyeleri Ulster Divan: bu divan
Arthur geleneinin Gal- ler, Britanya ve ngilterede byk lde geliimini etkilemitir -
Conchobarm saray Kral Arthurunki iin ve Cuchulainnin yapp ettikleri Arthurun yeeni Sir
Gawaininkiler iin rnek oluturmutur (Gawain daha sonra Lancelot, Perceval ve Galahada
atfedilen maceralarn ounun asl kahramanyd); (4) Fianna Divan: Fianna, Finn
MacCoolun liderliindeki bir kahraman savalar topluluuydu (bkz. geride, s. 254, dipnot
21); bu divann en byk yks Finn, yeni evlendii Grianni ve yeeni Diarmaid arasndaki,
birok blm bize Tristan ve Iseultun bilinen yksyle ulam olan ak genidir; (5)
rlanda Ermilerinin Efsaneleri.

Hristiyan rlandann yaygn peri bilgisinin kk insanlar daha nceki pagan tanrlardan,
Tuatha De Danaandan tretilmitir..

{431}
Tain bo Cuailgne (Book of Leinster iindeki versiyon, 62 a-b): yay. hz. Wh. Stokes ve E.
Windisch, lrische Texte (Extraband zu serie I bis IV; Leipzig, 1905), s. 106-117; ngilizce
evirisi Eleanor Hull, The Cuchullin Saga in Irish Literatre (Londra, 1898), s. 135-137de.

{432}
Book of Leinster, 64B-67B (Stokes and Windisch, a.g.e., s. 130-169); Hull, a.g.e., s. 142-
154.

{433}
Eleanor Hull, a.g.e., s. 154den; Book ojLeinster, 68Adan evrilmitir (Stokes and
Windisch, a.g.e., s. 168-171).

{434}
Hull, a.g.e., s. 174-176; Book of Leinster, 77den (Stokes and Windisch, a.g.e., s. 368-
377). Krinann dnmyle karlatrn, geride, s. 264-268 ve Levha IV; ayrca bkz. Levha
II ve XII.

{435}
Uno Holmberg (Uno Harva), Der Baum des Lebens (Annales Academiae Scientiarum
Fennica, Ser. B, Cilt XVI, No 3; Helsinki, 1923), s. 57-59; N. Gorochov, Yryn Uolan
zvestiya Vastono-Siberskavo Otdela I., Ruskavo Geografieskavo Obestva, XV), s. 43 vd.

{436}
Kalevala, III, 295-300.

{437}
Burada eski yar-hayvan dev-kahraman (ehir kurucu, kltr verici) ile sonraki tam insan
tipi arasndaki ayrm koruyorum. (Bkz. geride, s. 353- 359.) Sonuncusunun yapp ettikleri
arasnda ilkinin, gemiin dllendiricileri olan Pitonlar ve Minotauroslarm katledilmesi de
vardr. (Ar byyen bir tanr hemen yaam yok eden demona dnr. Biim krlmal ve
enerjiler serbest braklmaldr.) Pek seyrek olmayarak evrimin ilk aamalarna ait olan
grevler insan kahramana verilir ya da ilk kahramanlardan biri insanlaabilir ve daha ileri bir
gne tanr; ama bu trden lekelenme ve eitlenmeler genel kalb deitirmez.

{438}
Clarck Wissler ve D. C. Duvall, Mythology of the Blackfeet Indians (Anthropological
Papers of the American Museum of Natural History, Cilt II, Ksm I; New York, 1909), s. 55-
57. Alntlayan Thompson, a.g.e., s. 111-113.

{439}
Jacobus de Voragine, a.g.e., CIV, Saint Martha, Virgin.

{440}
Kutsal merhemlerin hazrlanma ve uygulanmasyla ilgilenen rahip snf.

{441}
Tanrnn vekili olarak yneten barahip.

{442}
Byk bir kahramann acnas baarszlnn elendirici ve retici bir rnei Fin
Kalevaasnda bulunacaktr; Vinminenin nce Ainoya, sonra da Pohjolann
hizmetisine yapt kurda baarszla urad Rn IVVIII. yk u anki balam iin
fazlasyla uzundur.

{443}
The Wooing of Emer, Kuno Meyerin E. Hull, a.g.e., s. 57-84teki evirisinden zetlendi.

{444}
Parsons, a.g.e., s. 194.

{445}
Firdausi, Shah-Nameh, ev. James Atkinson (Londra ve New York, 1886), s. 7. [Trkesi:
Firdevsi, ehname, ev. Necati Lugal, 2 Cilt, MEB Yaynlar, 1994, Cilt I: S. 88-90.)

ran mitolojisi, Aral-Hazar bozkrlarndan Hindistan ve rana olduu gibi, Avrupaya da tanan
Hint-Avrupa dizgesine kklenmitir. ranllarn ilk kutsal yazlarnn (Avesta) balca tanrlar
en eski Hint metinlerininkilere ok benzer (Vedalar: bkz. geride, s. 134, dipnot 32). Fakat iki
dal yeni yurtlarnda olduka farkl etkilere urad; Veda gelenei aama aama Dradivci Hint
glerine, ran gelenei Smer-Babil glerine teslim oldu.

M ilk binyln balarnda, ran inanc peygamber Zarathustra (Zerdt) tarafndan kesin bir
iyi ve kt ilkeler, k ve karanlk, melek ve eytan ikicilii iinde yeniden dzenlenmiti. Bu
kriz derin bir biimde yalnz ranl deil, Musevi inancna sahip olanlar ve daha sonra
(yzyllar sonra) Hristiyanl da etkiledi. Bu, iyi ve ktnn, tm kutupsall aan ve
uzlatran tek bir kaynaktan kan etkiler olarak yorumland allm mitolojik
yorumlamadan kktenci bir ayrm temsil eder.

ran MS 642de Muhammed yandalarnca istila edildi. Din deitirmeyenler kltan geirildi.
Az sayda insan, bugne dek Bombayl Farsiler (Iranllar) olarak kaldklar Hindistana kat.
Yine de, yzyllk bir dnemin ardndan Muhammed-Fars edebi Restorasyonu
gerekleti. Byk isimler unlardr: Firdevsi (940-1020?), mer Hayyam (7-1123?), Nizami
(1140-1203), Celaleddin Rmi (1207-1273), Sdi (11847-1291), Hafz (?- 1389?) ve Cami
(1414-1492). Firdevsinin ehname'si (Krallarn Destan) kadim rann Muhammedi igaline
dek olan yksnn basit ve ciddi anlatsal iiridir.

{446}
Opler, a.g.e., s. 133-134.

{447}
Nivedita ve Coomaraswamyden uyarlanmtr, a.g.e., s. 236-237.

{448}
Coomaraswamy, Hinduism and Buddhism, s. 6-7.

{449}
Matta, 10:34-37.

{450}
Bhagavad Gita, 18:51-53.

{451}
sann Gelinleri olarak takdisleri srasnda rahibelerin ilahileri; Roman Pontifical'den. The
Soul Afire, s. 289-292de yeniden baslmtr.

{452}
Ginzberg, a.g.e., Cilt I, s. 305-306. Jewish Publication Society of Americann izniyle.

{453}
Wilhelm Stekel, Die Sprache des Traumes, d no 421. lm burada, diye gzlemliyor
Dr. Stekel, drt simgeyle grlr: Yal Kemanc, a, Yal Kadn ve Gen kyl (Kyl,
Ekici ve Biicidir).

{454}
Bernardino de Sahagn, Historia General de las Cosas de Nueva Espana (Meksika,
1829), Lib. III, Cap. XII-XIV (zetlenmi). Yapt Pedro Robredo tarafndan yeniden
baslmtr (Meksika, 1938), Cilt I, s. 278-282.

{455}
Thomas A. Joyce, Mexican Archaeology (Londra, 1914), s. 46.

{456}
Tain bo Regamma, yay. hz. Stokes ve Windisch, Irische Texte (Zweite Sene, Heft. 2;
Leipzig, 1887), s. 241-254. Yukardaki alnt Hull, a.g.e., s. 103- 107den ksaltlmtr.

{457}
Parsons, a.g.e., s. 194-195.

{458}
Tathagota: bu trden bir hal ya da duruma (tatha) varmak ya da iinde olmak (gata);
yani, Aydnlanm Olan, bir Buddha.

{459}
Henry Clarke Warren, Buddhism in Translations (Harvard Oriental Series, 3), Cambridge,
Mass.: Harvard University Press, 1896, s. 95-110dan yaymclarn izniyle alnmtr.
Kozmik yaylmn aamalarn karlatrn, geride, s. 306.

{460}
Bhagavad Gita, 10:20.

{461}
Brihadaranyaka Upanishad, 4. 3. 36-37.

{462}
James Henry Breasted, Development of Religion and Thought in Egypt (New York:
Charles Scribners Sons, 1912), s. 275. Yaymclarn izniyle alnmtr. Taliesinin iiriyle
karlatrn, geride, s. 274-276.

{463}
Franz Boas, Race, Language and Culture (New York, 1940), s. 514. Bkz. geride, s. 116-
118.

{464}
Sahagn, a.g.e., Lib. I, Apendice, Cap. I; ed. Robredo, Cilt I, s. 284-286. Beyaz ve
siyah kpekler nehirde yzemez, nk beyaz, Ykandm! ve siyah, Kirlendim!
diyecektir. Yalnz parlak krmz olanlar ller kysna ulaabilir.

{465}
A.: lenin ad geer burada; rn. Osiris Aufankh, Osiris Ani.

{466}
E. A. W. Budge evirisine gre: The Book of the Dead, The Papyrus of Ani, Scribe and
Treasurer of the Temples of Egypt, about B.C. 1450 (New York, 1913).

{467}
Harvard University Press izniyle Henry Clarke Warren, Buddhism in Translations, s. 38-
39dan alnmtr.

{468}
Sylvanus G. Morley, An Introduction to the Study of the Maya Hieroglyphis, 37. Blten,
Bureau of American Ethnology; Washington, 1915), s. 32nin karsndaki Levha 3).

{469}
A.g.y., s. 32.

{470}
Aadaki anlat Poetic Edda, Voluspa, 42 vd. (dizeler Bellows evirisinden alnmtr,
a.g.e., s. 19-20, 24) ve Prose Edda, Gylfaginning, Lle (ev. Brodeur, a.g.e., s. 77-81)
dayanmaktadr. American-Scandinavian Foundation, yaymclarn izniyle.

{471}
Matta, 24: 3-36.

{472}
Odyssey, IV, 401, 417-418, ev. S. H. Butcher ve Andrew Lang (Londra, 1879).
[Trkesi: Odysseia, ev. Ahmet Cevat Emre, Varlk Yaynlar, 1971, s. 106; bu dzyaz eviri
Ing. eviriye uyarlanarak alnmtr -n..[
{473}
A.g.y., IV, 400-406. [Trkesi: Odysseia, s. 106-107.]

{474}
Nietzsche, te Byle Dedi Zerdt, 1. 22. 3.