TRNG I HC AN GIANG

Khoa Vn ha- ngh thut

TI LIU GING DY
LCH S VN MINH TH GII
(DNG CHO SV H, C)

An Giang, nm 2017

Phn 1. VN MINH PHNG NG C TRUNG I

1
Bi 1. VN MINH AI CP, LNG H, N , TRUNG HOA.

I. iu kin hnh thnh.

1- Ai Cp

- Ai Cp: Lch s vn minh Ai Cp bt u t khong thin nin k IV( tr.CN) n nm

30( tr.CN), b bin thnh mt tnh ca quc La M.

- Nm dc theo lu vc sng Nin( Sng Nin di 6700km, on chy qua Ai Cp

khong 700km), vi ng bng 7 nhnh sng ra TH ht sc mu m, y c lp t
ph sa en dy ti 10m. Lu vc sng cn c mt qun th thc vt phong ph, c bit l
cy Papyrut, sng Nin cn cung cp mt lng thy sn phong ph. c bit y cn c
nhng loi ng vt to ln c bit: c th bng phi, h m, c su, chim ng, t gic, h
bo Sng Nin cn l huyt mch giao thng quan trng.

- Bin gii Ai Cp c va ng va m: Pha bc l a Trung Hi, pha Nam l vng

thc nc ln, Ty l sa mc Libia, ng l bin Hng Hi.

- Pha ng v Ty l nhng rng ni vi dng ng, vi nhng m ng, vng,

cng vi loi cy bch tng tuyt x c bit to iu kin thun li ngi Ai Cp c c
nhng sng to vn minh k diu.

+- X hi:

- C dn c Ai Cp l ngi da en bn a chu Phi ng ha vi tc Ha mit t Ty

trn xung, t cht khe mnh, thch nghi tt vi hon cnh c nhn ln vi kh nng i li
y ca ngi Ha mt, to nn nhng c dn vm v rn ri, tho ngh nng nghip v
sng nc( v sau tr thnh mu hnh chun mc v ci p khe khon khng ch trong m
thut Ai Cp m c Hy-La c i).

- T na u thin nin k IV TCN, c dn c Ai Cp sng tp trung thnh cc Nm,

do nhng Cha Nm ng u, do hon cnh sng m ngi Ai Cp c c tp tc th cng
S.Nin v cc con vt vng sng nc, ng thi rt coi trng n mc sng bi cc Cha

2
Nm. Nhng Cha nm c cng thng nht ton Ai Cp tr thnh Vua v c thn thnh
ha.

- c c sc mnh trong qu trnh tr thy, chng ngoi xm, c dn c Ai Cp cn

c tnh thng nht cao trong cng ng, v xy dng b my chnh quyn tp trung quyn
lc, iu tt yu dn n vic hnh thnh nh nc tp quyn chuyn ch.

2-Lng H

Nn vn minh Lng H tn ti v pht trin khong na u thin nin k IV tr.CN

n nm 539 tr.CN, b tn li.

- Nm gia 2 con sng rng ln Ti g r v ph rat, hng nm bi p mt lng

ph sa khng l( ln n ni lm cho t lin pha Nam Lng H ln ra sng pha vnh
C ot ti 200km), ht sc thun li cho vic pht trin nng nghip, trng nho, lu v i
mch Hai con sng cn lm du i ci nng nng nh cho la ca cc sa mc xung quanh.

- lu vc 2 sng c loi t st lm gm rt tt v cn l vt liu cho ngnh xy

dng. Ngoi ra cn c th ct lm thy tinh rt c bit, c th lm dng hay trang tr
nh ca - y cn c mt qun th sinh vt nc phong ph, c loi cy ch l mc
thnh rng vi rt nhiu cng dng: qu c lng ng cao, ht un nu thay than, l an
dng, hoc lp nh

- Bin gii tuy khc nghit nhng khng him tr, pha Bc l dy c m nia vo ma
bng tan thng xung mt lng nc nh bin c, pha Ty l sa mc Syria nng bng,
pha ng gip Ba T( Th Nh K ngy nay), pha Nam l vnh Pc xch, do thng
xuyn hng chu nhng t thin di, hay v nga qun xm lc trn qua, v th Lng H
d c kh nng tip bin vn minh rt cao, nhng lun xo trn v bt n nh.

+ X hi:

-Nhng c dn n sm l ngi Xu me, sau l ngi c ct, S mt ng ha vi

nhau to thnh c dn Lng H c a bn sc. Qu trnh ng ha vi nhau cng ng thi
l qu trnh chinh phc ln nhau sm to nn nhng quc gi thnh th c lp Ua,
Eritu, Uc( C Oet), Ba bi lon( Bt a), C dn Lng H c cng rt sng bi cc hin
3
tng t nhin( c bit xem Thng l ng sng to ra loi ngi v khai thin lp
a). Hn na do iu kin sng v trong qu trnh tn ti din ra nhiu cuc chinh phc
ln nhau gia cc quc gia, nn c dn va rt sng bi cc v vua va rt ngng m h.
Lng H cc nh nc c xut hin kh sm khong u thin nin k III TCN, nhng kh
thng nht c ton b khu vc.

3. n

Nn vn minh n tn ti v pht trin khong na u thin nin k III tr.CN pht

trin lin tc n ngy nay.

+ T nhin

- Vn minh n c hnh thnh lu vc 2 sng: sng Hng v sng n, 2 con sng

rng ln chy ngc chiu nhau to nn nhng vng ng bng rng ln thun li cho pht
trin kinh t nng nghip. c bit sng Hng l con sng linh thing i vi c dn n
c.

- Vng ni cao pha Bc l dy Hy ma lay a quanh nm tuyt ph lnh lo, him tr v

b n l ni c coi l ch tr ng ca cc nh hin trit, tng l cc phi v ca thn linh.
Vng cao nguyn can l vng rng rm c ni cn hoang s nh th khai thin lp a.
Cc vng i ni khc nghit v him tr nhng li c mt qun th sinh vt v cng phong
ph. n cn l mt khu vc giu ti nguyn, khong sn thun li cho pht trin cc
ngnh ngh th cng. Vng mm pha Nam ca tiu lc a li c nhiu dy ni vi hi nng
ph rt khc nghit, khin c dn kh sinh sng ni y. Bin gii n va ng va m.

+- X hi:

- C dn c n l s ha huyt gia ngi ra via da nu en v ngi Arian da

trng t vng bin Caxpin ti, trong qu trnh ha huyt h nh c nhng vng min khc
nhau li c nhng c tnh khc nhau. T Thin nin k III TCN, Do hon cnh sng c dn
n c tp trung trong nhng cng x nng thn khp kn vi hi ng gia tc cai tr, ngi
ng u c nhiu quyn hnh, nhiu cng x hp thnh nhng n v hnh chnh ln m
ngi ng u nh nhng ng vua. Trong CXNT tri qua nhiu th h tn ti nhng lut tc

4
tr thnh nhng lut bt thnh vn khc nghit: Lut Ma nu: kt hn sm, nhiu con, lut
tc Sati v c nhng quan nim phn bit nghit ng: phn bit mu da, ngh nghip. S
phn bit y c hp thc bng tn gio, nn n tn ti dai dngC dn n c do iu
kin sng c c tnh cam chu, vng ph, nhn ni, v tuyt i tin tng vo thn linh, h
th cng v khip s trc mi thn linh, ng thi c kh nng pht trin t duy trit l su
sc.

4- Trung Hoa

Nn vn minh Trung Hoa tn ti v pht trin khong na u thin nin k III TCN,
pht trin lin tc n ngy nay

+ T nhin:

- Xut hin trn hai lu vc sng: Hong H(5464km) v Trng Giang(5800km), vi nhng
ng bng rng ln: Hoa bc, Hoa trung v Hoa nam mu m rt thun li cho vic sn xut
nng nghip. lu vc 2 sng li c mt cht t c bit trng du nui tm dt ra mt
th t la tuyt ho. y cng c th t st trng lm nn gm s gn lin vi tn
nc Trung Hoa t thi k c i. H sinh vt cng v cng phong ph vi hng ngn cy
lm thuc qu, v v vn nhng ng vt qu him. Trung Quc c cng rt giu khong sn
cn thit cho vic pht trin nhng ngnh ngh th cng a dng. Xung quanh lu vc 2 con
sng cn l nhng vng t rng ln cho php c dn c c th m rng cng vc hnh
thnh quc gia rng ln ca mnh.

+ X hi :

- C dn c Trung Hoa l tc Hoa H. X hi Trung Hoa c tn ti trn c s nhng

cng x nng thn c bit: trong mt cng x( mt lng) c nhiu chi h, ngi trng h
c vai tr rt ln. Mi gia nh l mt t bo ca cng x, tng thnh vin ha vo cng ng,
coi cng ng l cao nht. Trong mi gia nh v x hi, con trai, n ng c coi trng.
thc cng ng th hin ra bng tc th cng t tin rt c coi trng. X hi Trung Hoa c
cao ngi c hc( Qun t), ng thi cng cao nng nghip nn coi trng c nng
dn/xem l ct ty ca nh nc. C dn c Trung Hoa cng th cng nhiu v thn, th

5
cng thn X( Thn t), thn Tc( thn la/nng nghip), cng t Tri(n t tri), tc th
cng t tin vi nhng quy nh nghim ngt .

c c sc mnh trong qu trnh tr thy, chng ngoi xm, v khng ngng m rng
lnh th cng vc, c dn c Trung Hoa cn c tnh thng nht cao trong cng ng, v xy
dng b my chnh quyn chuyn ch tp trung quyn lc cao , nh nc c i Trung Hoa
sm xut hin vo khong thin nin k III TCN.

vn trao i:

1. Nhn xt v im ging nhau v khc nhau v iu kin hnh thnh cc nn vn

minh c phng ng?

2. Nhng iu kin t nhin v x hi tc ng g n cc thnh tu vn minh

II. Nhng thnh tu tiu biu

ca cc nn vn minh c i phung ng

1- Trnh sn xut v qun l x hi

+ Trnh sn xut:

- sinh sng v sn xut nng nghip bn cc trn sng, c dn c phng ng sm

bit lm thy li. V yu t sng cn i vi cc quc gia c phng ng, n khng ch
gp phn pht trin kinh t nng nghip, gn kt cng x, sm dn n hnh thnh nh nc
m cn quyt nh n thnh suy ca cc quc gia. C dn c bit dn thy nhp in bng
nhiu cch khc nhau: h M rit, xe nc, cn nc( Ai Cp), knh o Hm mu ra -
bi( Lng H), p nc Gir na, h nc v knh dn nc( n ), o knh phn l
Trung Hoa

- Trnh sn xut mt s mt hng TCN cng rt ng kinh ngc: ch tc vng bc

trang sc, trang tr xc p Ai Cp, lm gm, thy tinh trang tr cung in Lng
H, c ct st cao 7,25m, ng knh 40cm, nng gn mt tn, rn nhng thanh kim sc
n . Nhng c sc l t la, gm s tuyt ho v nht l T i pht minh ca Trung
Hoa.

6
 - Sn xut TCN bc u c quy m vi nhng phng hi th cng, v vic giao lu
bun bn pht trin rng ri ra ngoi bin gii: Ai Cp bun bn tn Hy- La, Lng H, n
ti Lng H, con ng T la ca Trung Hoa

+ Trnh qun l x hi

- Nh nc phng ng c ra i sm, v l cc nh nc qun ch CCTW tp

quyn. Vua c th c gi bng nhng tn khc nhau: Pha ra ong, Pa t xi( En xi), Ra
gia, Thin t nhng u l ngi ng u nh nc c coi l con ca Thn linh,
thay mt Thn tr v thin h nn c quyn lc ti cao v tuyt i. mi quc gia vic thn
thnh ha vua cng c nhng nt khc nhau: Ai Cp, vua l ngi ban pht s sng,
Lng H: vua l ngi c Thn u i tn nhim ( Thn trao lut Ham mu ra bi), n :
Vua ng nht vi Thn sng to( Thn ch), Trung Quc: Vua l con Tri.

Vn trao i:

1. V sao cc vua phng ng c i li c quyn lc ln nh vy?

2. Vic tp trung quyn lc vo tay cc nh vua c nh hng g n

s pht trin vn minh?

2- Ch vit:

- Ai Cp :

7
Ch tng hnh

Ch thy tu

8
 Ch bnh dn

Ch tng hnh, tng , tng m, vit trn giy Pa py rt. T nhng hnh v ngi
Ai Cp c cu to khong 750 k hiu tng hnh( nt) v 24 ch gn vi quy nh m
tit( ch c Ai Cp ch c ph m khng c nguyn m). C 3 loi ch: ch chm khc linh
thing( do Th li vit, rt kh), ch thy tu( vit n gin hn, d hn), ch bnh dn(
lc bt nt). Trong thi k Hy Lp ha( 322 tr.CN), ch Ai Cp b thay th bng ch Hy
Lp v b lng quyn( t ng)

- Lng H: .

9
 Ngi Lng H cng gin lc hnh v ca Ai Cp thnh cc k hiu, vit trn t
st/ ch hnh nm t cu to m tit. Ch vit ca ngi Lng H c ngi Ph ni xi
ci bin thun li trong giao dch bun bn, tip tc c ngi Hy Lp, La m k tha
su sc to ra b ch ci p nht hin nay

n :

Ch Phn( San krit)

- Thi c c 1652 ngn ng, ngy nay c ti 15 ngn ng thng dng, th ch c nht
khc trn con du xut hin khang 2000 TCN l ch Kha rt si, Brami, sau t cc
loi ch ny c ci bin thnh ch Phn( San krit), ch yu dng chp kinh. Ch Phn
tip tc c ci tin, a phng ha thnh nhiu th ch khc nhau, ph bin chnh thc
trong vn hc v vn bn chnh thc lu vc sng Hng, Ty v Nam n

Trung Hoa:

- Ch tng hnh: t i Thng, vit trn mai ra xng th, th tre, v sau vit trn la v
giy.

10
 Qu trnh hon thin ch vit ca ngi Trung Hoa

Vn trao i

1. Nhn xt v qu trnh cu to ch vit ca c dn c Phng ng?

2. Nt c th trong qu trnh hnh thnh ch vit ca mi nn vn minh?

3. Vai tr ca c dn c phng ng i vi s pht trin vn ha ch vit

ca nhn loi?
11
 3. T tng v tn gio

- Ai Cp v Lng H: tn ngng nguyn thy vi vic sng bi t nhin tn ti rt lu

di v chim a v quan trng trong i sng c dn. C dn thn thnh ha cc hin tng
t nhin: C dn ai Cp th cng Thn Mt tri( Ra), Thn s. Nin, Thn Chim ng, H m,
c su, Ngi Ai Cp cn c tc th linh hn Ka v do c tp tc p xc sau khi cht.

C dn Lng H mi vng th cng thn ring, nhng cn th cc Thn chung: Thn

t, Thn mt tri, Thn bo h nng nghip, Thn ncKhi mt tc ngi no mnh
ln thng nht Lng H th Thn ch ca tc ngi l Thn ch ca quc gia.

- n : n nhng thnh tu t tng v tn gio ht sc c sc, ha ln an xen kh

m phn bit c to nn v thm trm b n ring:

- Trit hc

C rt nhiu trng phi nhng tu trung li c 2 phi :

Phi Chnh thng: vi 6 h phi v phi t gio c 3 h phi.

c im ca trit hc n :

cp n tt c cc vn c bn ca trit hc hin i, trong phn sinh ng v giu

sc sng nht l phn trit hc nhn bn.

Trit hc n c hnh thc biu t, Trit hc n v tn gio an xen vi nhau, to nn v

p thm trn v b n

T tng c sc nht trong trit hc n l t tng v con ng gii thot.

- Tn gio:

Ba la mn gio: l tn gio a thn c xa nht ca n , khng c ngi sng lp, khng

c t chc gio hi. Tn gio ny c nhng l nghi h khc: Nhn t, M t, tc Sa ti.

i tng th cng ca tn gio ny l a thn trong quan trng nht l Thn sng to,
Thn hy dit v Thn bo v. Gio l l cc tp kinh V a sm v V a mun.

12
Nhng t tng c sc ca tn gio ny l: Ta v Thn l mt, Nghip bo lun hi, Gii
thot v con ng gii thot.

Hin u gio : l o Ba la mn pht trin ln. Trn c s o Ba la mn, o Hin u l s

pht trin c v kinh in, gio l, nhng l nghi, con ng gii thot.

im c sc nht ca Hin u gio : l mt tn gio m, n khng ngng tip thu

nhng yu t ngoi lai. Con ng gii thot vi 2 xu hng song song va tng dc v
va cao c thanh tnh cng chnh l mt im c o ca n, v th n Va l mt tn gio
ca nh s va l mt tn gio ca v n. o Hin u va phn nh ng thc ti x hi li
va c nhng im c li cho giai cp thng tr nn n bt r su vo i sng x hi n .

o Pht

Ra i vo th k VI nh mt s phn khng li Hin u gio. i tng th cng l c Pht

( mt con ngi c tht c Pht ha). Tam tng kinh l kinh thnh ca o Pht, trong
cha ng nhiu im c sc: t tng duy vt th s ban u, thuyt T thnh , t tng
bnh ng bc i, t bi h x

Ngoi nhng tn gio ln trn y n cn c hng trm tn gio, tn ngng khc nhau,
nhng cc tn gio tuy c nhng im khc bit th ngn i nay vn chung sng ha bnh
vi nhau, lm nn i sng tm linh v cng phong ph n

Nhn xt

V sao n c mnh danh l x s ca Thn linh ?

T tng trit hc trung Hoa:

- Thi Xun Thu chin quc c hng trm trng phi t tng, nn gi l Bch gia
tranh minh, trong c 6 trng phi c sc c nh hng to ln n mi mt i sng x
hi Trung Quc.: m - Dng gia, Nho gia, Php gia, o gia, Danh gia, Mc gia.

+ m dng gia:

- Phi ny quan nim v tr do m - Dng to thnh, hai yu t ny tng tc vi

nhau to ra 8 yu t trong tri t( Bt qui). ng thi trong v tr cng c 5 loi vt cht

13
cn thit: Kim, mc, thy, ha, th y chnh l quan nim gii thch th gii bin chng
th s.

+ Nho gia:

- Do khng T ngi nc l thi Xun thu chin quc sng lp, sau c cc hc
tr ca ng hon chnh.

- Nhng t tng tiu biu:

Thuyt Thin mnh: quan nim Tri sp t tt c, cho nn con ngi phi tun phc
vng mnh Tri. Ngi vua cng do tri sp t, vua thay Tri hnh o.

T tng v vic xy dng mt x hi bnh ng, i ng, ly dn lm gc Quc d

dn vi bn, Dn vi qu, x tc th chi, qun vi khinh, t tng Chnh danh nh phn,

T tng c tr, ch trng dng o c cai tr, ht nhn ca c tr l Nhn v

L. Nhn l nhng phm cht ca ngi c hc, ngi qun t, L l nhng quy phm v o
c, v nhng ng x hng ngy. c tr cn i hi ngi c hc phi c cc phm cht :
Tam cng, Ng thng, Lc k, Nhn Ngha- L - Tr Tn.

T tng c sc nht l v gio dc vi nhng quan im tin b i trc thi i:

hc tp bi dng nhn ti, un nn nhn cch, ai cng c hc khng phn bit, hc
phi kin tr, khim tn, hc i i vi hnh, phi khch quanNhng quan nim gio dc
ca Khng T mc d cch xa vi thi i chng ta ang sng, nhng n nay n vn c
nhng gi tr nht nh, chnh v th ng c tn vinh l Vn th s biu, Ch Thnh tin
s

+ o gia:

Do Lo t ( nc S- XTCQ), sau c Trang t pht trin ln.

T tng trit hc: a ra quan nim o v c gii thich th gii. o l

ngun gc sinh ra mi vt, c l cc dng tn ti ca mi vt

Phi o gia ch trng cai tr theo quan nim V vi nhi tr , Tiu quc qu dn
V tri v dc.

14
 Thi ng Hn, t tng ca phi ny i su vo qun chng ngo kh, dn n s
hnh thnh cc tn gio : o Thi bnh, o Thn tin( sinh ra php Kh cng, tnh cc,
luyn an), o gio vi cc o s lm ba ch, ma thut

+ Mc gia:

- Do Mc t, ngi nc L( XTCQ) sng lp. Ht nhn t tng ca phi ny l

Thuyt Kim i, Phi cng, Phi nhc, Tit dng, Tit tng, Thng hin, Phi mnh.

- c bit phi ny a ra mt s khi nim s khai v Lgic: l do, v d, so sanh,

quy np, suy lun, cc loi s vt l nhng c s cho mn L gic hc sau ny.

+ Php gia :

- Do Qun trng v Hn phi t ( nc Hn/XTCQ) sng lp. Phi ny ch trng cai

tr bng php lut mi an dn c, bi nu cai tr bng tnh thng lu ngy dn s nhn vi
php nc. Mun vy phi c:

- Php : php lut, l nhng vn bn lut php thnh vn ca quc gia, nh khun
vng thc ngc, dng php lut cai tr phi theo ng nguyn tc Qun php bt v thn,
php lut dng tuy theo hon cnh ch khng c ty tin. Dng lut php cai tr phi dt
khot, khi n tuyn d c tn tht cho gii cm quyn cng phi thi hnh.

- Thut : l ngh thut cai tr h h thc thc, l kh nng quyn bin ca ngi cai tr,
cng khng r mt cng tt, c s phn bit i tng, s dng linh hot nhiu cch nhng
phi kin quyt

- Th : l uy th ca ngi cai tr , c to ra trong mt thi gian lu di

Nhn xt:

1. V sao t tng trit hc Trung Hoa li n r thi Xun thu chin quc?

2. nh hng ca Nho gio Vit Nam?

4. Khoa hc v k thut:

a. Khoa hc:

15
 - Thin vn v lch php: xut pht t vic ly nng nghip lm ngh sinh sng chnh,
mun cho nng ngip pht trin phi bit quan st thi tit, mc nc cc con sngdo
h lc v bn cc chm sao, v c nhng kin thc quan trng v cc hin tng ng
t, nht thc, nguyt thc, sao Chi, sao Bngc bit l lm ra cc b lch rt sm : Lch
S.Nin( lch Dng c nht) chia1nm 365 ngy, 3 ma, mi ma 4 thng, mi thng c 30
ngy, 5 ngy cn li nh vua quy nh dn vo cui nm lm ngy l. Lng H c m lch
vi 1 nm c 354 ngy, c 6 thng ( 30 ngy) v 6 thng thiu( 29 ngy). S ngy thiu so
vi dng lch do nh vua quy nh thng nhun bt k( v sau c nh theo chu k). Vi n
Thin vn lch php l lnh vc phi phc v cho nhu cu th cng nhiu nht, nn kh
pht trin, Lch n chia 1 nm l 12 thng, mi thng 30 ngy, c 5 nm th thm mt
thng nhun.

Trung Hoa c mt nn Thin vn hc v lch php va c nhiu thnh tu va rt c

o: bn v 800 ngi sao, hin tng nht thc, nguyt thc, cc dng c o hin tng
ng t, quan st sao triNgi Trung Hoa c b m - Dng hp lch 12 thng. Thng
30 ngy, thng thiu 29 ngy, 4 nm c thng nhun. H cng c cch ghi ngy, thng,
nm c o( Can, chi, nht, nguyt) vi nhiu tit trong nm, nhiu ngy c bit thc
hin cc l t

Trn c s phn chia ngy thng theo lch, c dn c cn bit ch to cc dng c o thi
gian: ng h nc( Ai Cp sm nht), o bng mt tri

- Ton hc:

Do nhu cu thng xuyn o c li rung t, xy ct nh ca, cc cng trnh kin

trc, tnh ton thu nhp ca nh nc hay t nhnc dn c c nhng kin thc nht
nh v ton hc.

Ngi Ai Cp sng to ra ch s, h m vi 10 n v, cc php tnh cng tr, nhn

chia, s Pi=3.16, cch tnh din tch cc hnh

Ngi Lng H c h m ly 60 lm n v, bit cc php tnh s hc, s Pi=3.0.

cch tnh din tch cc hnh, php khai cn, gii phng trnh 3 n s.

16
 Ngi n cch tnh din tch cc hnh, nh l Pi ta-go, php tnh lng gic, s Pi=
3,14, c bit pht minh ra s 0 v s thp phn/ mt cng hin quan trng trong ton hc.
Ton hc cng c s dng nhiu phc v cho nhu cu ca tn gio nh tnh ngy
hnh l, o c tnh ton k bn th cng.

- Ton hc Trung Hoa c nhng thnh tu to ln : s thp phn, nh l pi ta go, php

tnh bnh phng, s Pi=3,1415926 v 3,1415927 vi cc nh ton hc xut sc : T Xung
Chi, T Cnh Chi, Lu HuyNgi Trung Quc cng tng kt cc tri thc ton qua
nhng b sch : Chu b ton kinh, Cu chng ton thut.

- Y hc:

Ngi Ai Cp c i thc s lm loi ngi kinh ngc bi nhng hiu bit kh

tng tn v c th ngi, bit cha nhiu loi bnh(d dy, au mt, bnh ph n, phu
thut),v k thut p xc c sc ca mnh.

Ngi Lng H li b sung vo kho tng y hc nhn loi cch cha tr cc bnh v h
hp, thn kinh, au mt rt khoa hc. Tuy nhin bn cnh vn cn cch ch bnh bng
m tn, ma thut, ba ch, hay trnh cha bnh vo nhng ngy xu. Ngi Lng H tn th
thn y hc vi biu tng con rn qun quanh cy gy, v sau tr thnh biu tng ca
ngnh y.

Trong lnh vc y hc: ngi n ch ra c thuc an thn, thuc m. Ngi n rt

thch cha bnh bng tho dc hay cc cch ca dn gian: cho kin cn vo vt thng. Tuy
vy h cng c nhng cch cha bnh rt gii : m ly thai nhi, cha rn cn

-Y hcTrung Hoa c i c nhng thy thuc ti gii: Bin Thc, Hoa , Trng
Trng Cnh, Thun Vu Yvi cc B sch y hc ln : Thng hn tp bnh, Hong ni
kinh. c bit ngi Trung quc c cch cha bnh bng ng y c o: cha theo quan
nim m Dng, Ng hnh, theo dn gian, bng tho dc

m dng: sc khe tt l m Dng cn bng, sc khe khng tt l do Dng

chng( nng qu) m chng( lnh qu)

17
 Ng hnh: 5 hnh tng ng ng tng (5 c quan quan trng trong c th). Cc hnh
tng sinh, tng khc vi nhau, khi Thy thuc cha bnh cn phi bit v iu : Ha
Mc Thy Kim Th = Tm Can T Ph Thn( Tim, Gan, L lch, Phi, Thn)

Dn gian : chm chch, chm, cu, dng sinh, luyn kh cng

Cha bnh bng tho dc: dng cy c lm thuc

b. K thut:

C dn c phng ng c nhng pht minh k thut c sc i trc thi i: luyn

kim, lm cn trc, con ln, bm nc, ng cc loi thuyn, ch to cc loi v kh

Trung quc i trc phng Ty vi nhiu pht minh k thut ln. Nhng 4 pht
minh sau y xng ng c gi l T i pht minh bi n a n nhng bin chuyn
ln lao khi du nhp sang phng Ty.

- Giy vit l pht minh ca quan hon Thi lun nm 105, khi ng dng v cy, li c, gi
rch gi nh to ra mt th giy kh dai vit thay cho cc loi giy nng n tn km trc
yTuy nhin TQ giy ch dng ch yu chp kinh, dnh cho phi Nho gia. N thc s
y mnh s pht trin vn ha gio dc khi sang phng Ty

- Ngh in: t th k VI ngi TQ c k thut in bng vn khc, nhng c nhiu hn ch,

sau Tt Thng ci tin in bng ch ri( th k XI)bng t nung, v sau lin tc ci tin
thnh ch bng ng hay chK thut in cng ch b hp trong vic in sch kinh, trong gii
c hc. Th k XIII- XIV khi sang phng Ty n thc s to ra mt cuc cch mng

- Thuc sng l pht minh xut pht t phi o gio khi h luyn vin thuc trng sinh bt
lo. Ngi TQ ng dng lm pho bay, n bay, cu la c sc n ln , ch yu dng
nh nhau, lm pho thng thin trong l hi, cng biPhng Ty tip thu li lm ra nhiu
th v kh mi, thay i hn k thut qun s, chin thut chin tranh, cng ph hiu qu cc
lu i lnh cha.

- La bn : lc u ngi TQ mi nam chm thnh hnh ci tha ch hng= gi l ci t

nam. V sau h mi kim st ln nam chm ri cu to thnh la bn n gin u tin: la

18
 bn t, la bn kh. La bn TQ ch yu xem hng nh, hng t trong bi ton, bc
u c nh hng hi Trnh Ha dng i bin. Nhng ngi phng Ty ci tin thnh la
bn c hnh dng nh ngy nay, m ra thi i pht kin a l si ni Ty u trung i.

5. Ngh thut phng ng C i

Ngh thut Ai Cp:

- Ngh thut Ai Cp c vi 3 th loi: bch ha, iu khc v kin trc. Bch ha l

nhng tranh v trn tng cung in hay hm m, c gam mu t nhin ti tn trong sng,
d cn mang tnh cht c l nhng vn c tnh ngh thut cao. Kin trc c Ai Cp ni bt
vi cc n th cc v thn, cung in nh vua, lng mnhng c sc nht chnh l cc
Kim t thp. Kim t thp c xy dng nhiu t thi k c vng quc Ty Cai r ngy
nay, v sau vng thng ngun sng Nin. Trong Ghi d c 3 kim t thp ln nht( K
p, K phren, Mi k ri). iu khc Ai Cp c pht trin vi th loi tng bn thn hay ton
thn c t nhn vt: hong hu N phc ty, x trng B lp, vin th li

Ngh thut Lng H c vi cc loi hnh: kin trc iu khc gn cht vi nhau. Cng
trnh kin trc ni ting nht l thnh Ba bi lon, vn treo Ba bi lon c trang tr bng gm
men mu trng l. Tng cc v thn cng l nhng tc phm iu khc tiu biu

Ngh thut n :

Ngh thut kin trc, iu khc, hi ha an xen vo nhau rt c sc vi nhiu phong

cch, hnh thc biu t phong ph, m cht men tn gio v m bn sc dn tc.
Nhng tiu biu nht l cc phong cch

Phong cch Pht gio:

Vi cc thp Pht( thnh tch hay x l pht ), xy theo trit l nh Pht: hnh bt p
trn nn vung, ba x ngang, bnh xe lun hi, con voi trng...xung quanh thp c chm khc
ni hoa l, chim mung, nhng thin thn

19
Cc cha Pht c nhiu Trung n chu nh hng su sc ca Hy lp Ba T cng c xy
dng theo trit l nh Pht, c sc nht l dy cha hang At gian ta

Phong cch Hin u gio:

Thp Hin u giao thng c tc nguyn khi , theo trit l Hin u gio.Cc n
th ca Hin u gio v cng s, hng v, dy c khp ni m t cuc sng i thng
phng tng, bn cnh nhng thy tu trm t Qun th n th Trung n vi 80 ngi ,
c coi l tiu biu nht ca phong cch Hin u gio.

Phong cch Hi gio:

Phong cch Hi gio li thong t hon m n tng chi tit, xy dng theo trit l
o Hi c sc: vm c hnh, mng nga, vnh trng li lim, con s 4 v bi s ca n
Cng trnh c sc v hon m nht chnh l khu lng m Ta gi ma han Ty bc n

Tm li: cc cng trnh kin trc n u thm m bn sc vn ha dn tc, cht men tn

gio, l s kt hp hi ha nhun nhuyn gia nhng kht vng thnh thin v nhng am
m trn th.

Ngh thut Trung Hoa

Hi ha

- Cht liu: La, giy, vch tng, hang ng, gm

- Phong ph v th loi: Tranh th hin phm cht ca ngi qun t/vn nhn ha: thng
ly ti Sn thy, T hoa ( Mai -Lan Cc Sen), T chim( Yn, Oanh, Cng, Phng)

Tranh dn gian: t dn(S nng cng thng), lc sc( Ln g, Tru, ch, d, nga)

Tranh treo tt( Pht, Thnh Nhn, tranh Bn ma, Ng qu), tranh th( ng b,T tin ,
Pht, Thn, Thnh nhn Qun t),

Tranh l hi: V cc l tt trong nm, c bit v tt Thanh minh vi bc tranh ni ting

Thanh minh thng h , l bc tranh v cnh to m du xun H nam.

20
 Tranh lch s : v v cc triu i, cc trn nh ni ting, v 18 anh hng Lng sn
bc..

Tranh v cc tn gio, cc trng phi t tngc bit v o Pht c Bc ha n

hong ni ting Cam tc, V o gio c Bc ha Vnh lc tnh Sn Ty 843 m2

- Phong cch ( bt php)th hin:

Phong cch thy mc: dng mc tu v, c xem l Quc ha, rt ni ting.

Ngi ha s dng bt lng chm mc tu phy ln la hay giy to nt m nht khc
nhau to ra nhng bc tranh nh c nhiu mu rt sinh ng, phong cch Thy mc thng
dng v ngi c hc

Phong cch kt hp Th Ha- Th php, tng sc truyn cm cao ca bc tranh.

phng php c sc ny thng c nh Vua ra thi cho cc Ha gia l nhng cu th
v, nh c nhng bc tranh tuyt tc

Phong cch kt hpbt php t thc v gi t, tc l va v tng th cc nt ca bc

tranh, nhng va nhn mnh ci Thn ca bc tranh, qua khc ha ch t tng ca
mt bc tranh( nu v cnh), hoc tnh cch nhn vt ( nu l tranh chn dung).

+ Kin trc

- c im tiu biu:

Tn trng, hi ha vi t nhin, vt liu ch yu ly t t nhin( , g) m v ma

ng, mt v ma h, chu lc tt, bn vng, tin thi cng(ca, ct, c o)

Trnh k thut v m thut cao: h thng x ngang, x dc, v ko, rui, m, , u

hp l tun th cc nguyn tc hnh hc nht nhTrang tr cng trnh vi nhng mng mu
c o: mu xanh lu ly, vng sm, huyt d

Th hin nhngquan nim trit l su sc: mt cng trnh d l nh ca thng dn

hay cung in ca nh vua cng phi tuyt i tun th nhng nguyn tc mang tnh cht trit
l su sc: trit l Hu v V, Tin in hu tm, T t hu x, Tng php, Nam n hu
bit, Trng u tn ti, Tam hp vin, T hp vin. Vic phi mu mt cng trnh cng

21
phi tun th nguyn tc : thng dn mu xm, ti, Cung in nh Vua, quan li mu
rc , mu sm, vng, xanh lu ly

Th hin nguyn tc tn vinh quyn lc chnh tr: nh dn thng khng dng mu ,

vng, lu ly, khng c xy cao c bc thm, khng c chng u trn mi, khng c sn
rng, khng chm tr cc con vt qu( t, linh: long , ly quy , phng).

Th loi ht sc phong ph,

Cng trnh tn vinh quyn lc chnh tr: Cung in, lng tm, kinh Cng trnh tn
vinh tn gio: Cha, thp, n t tri t..Cng trnh th phng danh nhn cc trng phi t
tng: n th, di tchCng trnh quc phng: thnh c, thp canh, Vn l trng
thnh.Cng trnh th; cc th c ni ting: Lc Dng ( H Nam), Thm Dng ( Liu
Ninh), Nam kinh, Khai phong ( H Nam)

+ iu khc : c Mc iu, Thch iu, Ngc iu C nhng tc phm tuyt tc t

kch thc nh nht n s nht: Tng Pht Lc Sn . c sc nht l ngh thut n
chng, Trin khc.Cng c khi ch khc ch theo li th php trang tr hay lm gia
bo.

Bi 2. VN MINH RP
1. C s hnh thnh:

a.T nhin:

-+ rp nm pha ty ca vng cn ng, vi 3 vng a hnh kh r rt:

- Vng ven bin Hng Hi, l khu vc thuc ch La m xa kia, c nhiu thnh ph bun
bn sm ut: Mc ca, Ya s rip,

- Min ven bin pha Nam ( ngy nay l Y men), c nhiu ng c ti tt , vi ngun nc
thun li cho vic sn xut nng nghip v chn nui i gia sc ( nht l nga rp).

- Khu vc su trong bn o thnh thong c nhng sa c, l nhng trm dng chn ca cc

on bun, cn c dn y th ch hng hay dn ng thu

22
 + Bin gii rp tuy khc nghit nhng khng him tr, rp li nm ng ba giao lu
ng Ty do c iu kin tip xc vi cc nn vn minh xung quanh.

+ rp khng nhiu khong sn, nhng b li , do bun bn rng ri, hn na trong qua trnh
pht trin do bnh trng mnh m v lnh th nn c iu kin b sung nhiu ti nguyn
khong sn phc v cho vic pht trin kinh t.

Tm li rp c nhiu iu kin thun li cho vic xy dng mt nn vn minh tan din

phong ph, li ra i mun do c th k tha nhiu thnh tu ca cc nn vn minh.

a- C dn:

-Tc X mt ( vn l dn du mc trn sa mac), khi trn xung y t ra rt thich nghi

vi iu kin sng, nn nhanh chng pht trin, c bit v lnh vc bun bn v kh nng i
chinh phc.

- Do c cc vng a hnh khc nhau nn , t chc x hi ca c dn cc vng khc nhau

cng rt khc nhau, trnh cng rt khc nhau. C dn rp vn ang theo tp qun tn
ngng a thn, c bit ti cc thnh ph, c nhiu v thn do thng nhn cc ni mang
n, do vy m tng l sng rt giu c. Thnh ph Mc ca l in hnh nht, nhng y
c mt mt n th chung ca c b lc( n Caa ba n nh tri) th phin en, thng
nhn v c dn cc ni tuy c Thn ring vn n y hnh l.

- Vo th k VII, do v tr giao thng quan trng m rp tr thnh ni tranh chp ca

Ba t, v Th nh k lin tc. Sau ngi Ba t chim c pha nam khng ch con
ng bun bn ca thng nhn qua y. Tnh hnh lm cho vic bun bn ca rp
gim st. Yu cu thng nht bn o, chng qun xm lc Ba t c t ra cp bch.

- Trong bi cnh nm 610 M ha mt bt u truyn b o Hi th Thnh Ala, ch

trng thnh lp o qun Thnh chin chng xm lc thng nht t nc. Tng l Mc ca
do thy li ch b thit hi xua ui ng. M ha met phi chy ln Ya s rp, o qun
Thnh chin ngy cng ng do khi chin thng , ng cho em ca ci chia cho h, ting tm
ca ng cng lan rng, tn gio do ng truyn b ngy cng c ng tn . Nhiu b lc
trong cc sa c, qu tc cc thnh ph cng bt u hng ng ng o. S thnh lp nh

23
nc rp thng nht tr thnh hin thc, trong hon cnh qu tc Mc ca ngh
thng lng vi M ha met v vic hp nht. Kt qu l nm 630, nh nc rp thng
nht ra i. rp bc vo giai on pht trin mnh m.

2- Qu trnh lch s

- T th k VII- VIII: l thi k cng c v hon thin nh nc, y l thi k rp

thu nhn cc thnh tu vn minh t bn ngoi vo, hay cn gi l thi k bin dch.

- T th k IX- XIII: l thi k rp pht trin ln n nh cao, lnh th vt qua 3

chu u Phi, nn kinh t ht sc pht trin, o hi truyn b rng ri, v phng din
vn minh, l thi k rp k tha v ra sc sng to nhng thnh tu vn minh.

- Nm 1258 rp b Mng c chinh phc, nn vn minh rp tn li.

3- Thnh tu:

a- o Hi:

-+ o Ixlam, tn gio ca s thun tng tuyt i, do M ha mt sng lp

+ Ngoi nhng im tng ng vi cc tn gio khc: quan nim v Thin ng ,

a ngc, s gii thot, nhng iu cm k o hi c nhng im rt c sc:

- Kinh C ran va l Thnh kinh va l b Bch khoa ton th v t nc Rp gm

30 quyn vi 6236 cu th, vit bng ting rp rt trau chut, d thuc d nh, v v o
Hi c truyn b rng ri nn ngn ng Rp cng c ph bin nhng ni m o
Hi c mt

- C Lc tn : nm c tin tuyt i, khng mt tn o Hi no c php nghi ng iu

, d ch trong ngh phi t coi l li o( Tin Chn Thnh, Thin s, S gi, Kinh
thnh, Tin nh, Kip sau).

- C Ng tr( nm tr ct ca o Hi):

Nim : Sahad tm nim, khng nh nim tin t trong ngh, c bit tuyt i tin Ala
l ton nng v duy nht. Tn o hi phi th hin c tin bng vic thc hin cc quy

24
 nh kht khe, hay t kim im, t trng pht minh, Thnh chin chng t gio, chin u v
c tin( Ji hat, do i khi nim tin v s trung thnh b khuych trng n cc oan).

L: (Sa li at,) cu nguyn vi nhng quy nh kht khe nm ln trong mt ngy.

Trai: (Ra ma dan) n chay vo thng chn lch Hi

Kha : (Sa ki at) lm vic b th theo quy nh ca nh nc v t nguyn .

Triu: (Hajat)hnh hng

L tn gio khng th nh tng, khng hng gio phm ( ch c cc Imm xng

l), cao nam gii do c nhng quy nh th hin nam tnh; ru di,) quan nim m
nhc v ph n l cm d nn quy nh ph n che mng khi ra ng v nhc c n iu,
khng v hnh ngi nht l ph n

- Nhng quy nh ca o Hi c s dng nh lut php nn nhng quan h trong

x hi rp rt kht khe

b- Vn ha:

- Cc thnh tu vn minh rp c xy dng trn c s k tha cc thnh tu vn

minh ng Ty nn rt phong ph, nhng rp khng k tha mt cc rp khun m c s
sng to ring do c nhiu thnh t ni bt .

+ Khoa hc:

Ngi Hi gio quan nim khm ph khoa hc l ang i trn con ng ca Thnh A la, do
khoa hc rt c cao.

- Ton hc: k tha su sc ton hc n , Hy La nhng sng to thm php lng

gic, gii phng trnh bc 3, 4

- Vt l cng k tha su sc cc thnh tu Hy La v n , nhng tp hp thnh cng

trnh chuyn v quang hc, c bit thuyt v khc x nh sng qua gng cu li lm.

- Ha hc c cc thnh tu: iu ch a xit t dm thc vt, ch ru Rum t ma, ch to

ni chng nc tinh khit, c bit ngnh gi kim thut.

25
 - Thin vn: do i sng du mc nn ngi rp c iu kin quan st bu tri, hn na
do yu cu ca vic hnh l o Hi, nn c rt nhiu thnh tu : H s v 5015 ngi sao, 47
chm sao, gia thuyt tri t trn vi chu vi 35 vn km, mt tri khng phi l trung tm ca
v tr, trn tri t c 7 min kh hu.

- Y hc: l quc gia c s nghip y t tin tin nht thi trung i: nhiu khoa, b mn:
ty y, ni khoa, ngoi khoa, dc khoa, dng sinh, tm l tr liu, vt l tr liu. C h thng
y t cng ng, y t t thin

- Vn ha, Gio dc : ht sc tin b v ng vai tr to ln trong vic gn gi v truyn

ti cc thnh tu vn ha ng Ty. Vi quan nim gio dc l m rng tri thc a cc
tn bc trn con ng ca Thnh A la, ngi rp rt coi trng cc nh khoa hc, nh
gio Mc ca cc nh bc hc cng linh thing nh mu ca cc chin binh., cng vic
bin dch cng rt c cao., c bit rp mi rt nhiu nh bc hc, gio s phng
Ty sang dy ti cc trng i hc( trong bi cnh vn ha Ty u trong cc th k IX- X b
tr tr). V vy nn gio dc rp c nhng thnh tu v cng rc r: h thng gio dc t
tiu hc ln n i hc, hc ton din, ( giai on u rt ch trng Kinh c Ran), c nhiu
m hnh dy hc, trn quc rp c nhiu trng i hc ln ging nh cc vin i hc:
Bat a, Coc ba, Cai r

b- Vn hc v ngh thut:

+ Vn hc :

-Do c s k tha tinh hoa vn hc ng Ty, li c iu kin kinh t hn na chu nh

hng su sc ca tn giao nn vn hc rp rt c sc.

- Kinh C ran l mt tc phm vn hc s kt tinh ti hoa tr tu ngi rp, l mt

cng trnh s v lch s rp, trong c nhiu cu chuyn dn gian, truyn thuyt, ng
ngnl ngun cm hng dt do bt tn cho cc nh vn, nh th, ha s say m sng
to

- Ngn l mt m ( thc ra ch c 264 cu chuyn) l cng trnh s ca bit bao nhiu

vn nhn ngh s, vi nhiu th loi, cp n mi hng ngi, c gi tr gio dc cao, mt

26
khc trong tc phm cn c th thy ngi rp th sc cho tr tng tng bay bng, thot
khi nhng rng buc ca s phn, n c mt trong vn hc ca nhiu nc c phng ng
ln phng Ty, v l ngun cht liu phong ph cho cc loi hnh sn khu v ngh thut.

+ Ngh thut:

- c sc nht l dt thm len, thm nhung vi trung tm l Ba t( I ran ngy nay), tuy
ch trang tr ha tit hoa vn cy l v ch Hi gio cch iu nhng khng th bt chc
c.

- Hi ha v m nhc tuy n iu nhng cng c nt ring nn vn rt quyn r v

hp dn

- Kin trc mang m cht men tn gio: xy dng theo trit l Hi gio( Vm c
hnh, hnh mng nga cch iu, vnh trng li lim, trit l s 4, thong t, trung tm
c ngun nc.), cc cng trnh Thnh tht, Thnh ng, cung in , l ch yu, rt lng
ly, hon m n tng chi tit.

Bi 3: VN MINH HY LP LA M C I

1- C s hnh thnh:

b- T nhin:

+ Hy lp v La m l 2 bn o pha bc ca bin a trung hi,

- Hy lp gm bn o Ban cng v v s o trn bin gi, ven bin Tiu , ba mt gip

bin, nhiu ni n su vo t lin to thnh rng ca rt thun li xy dng cc cng cho
tu b trnh bo, n hng

- Bn o di va hp vi cc o Cooc , Xc nha, Xi xinlnh th ln hn, b bin

bng phng li rt thun li cho cc ch ven bin.

Tm li hai bn o c b bin rt thun li cho vic pht trin mu dch hng hi, ng thi
thun li cho vic giao lu tip xc vi cc nn vn minh trong khu vc

27
- C Hy lp v La m u khng c nhng con sng di v rng do tuy c nhiu ng
bng nhng khng thun li cho vic trng la m thun li cho vic trng cc loi cy cng
nghip nh nho v lu, hoc chn nui i gia scnn nng nghip sm pht trin trong
qu o hng ha.

- a hnh hai bn o b chia ct bi cc dy ni v cao nguyn, li c nhiu ti nguyn v

khong sn, nn nn kinh t cng thng nghip l ch yu.

Nh vy iu kin t nhin hai bn o cho php pht trin mt nn kinh t CTN , nng
nghip trong qu o hng ha.

c- C dn v x hi:

- Hy lp vo cui thin k I nhng nhm c dn u tin thuc ng h n

u, trn xung nh c v bt u thnh lp cc quc gia thnh th trn khp bn o. H t
coi mnh l con chu ca thn Hen lt.

- La m cng vo khong thin k II, tc I ta li t xung nh c La ti um,

B ru ti um ( sau ny gi l ngi La tinh), v sau c cc tc t ruxc, g loa H t xem
mnh l con chu ca thn R ma lt.

- Hy lp v La m ngay t u c dn nh c theo yu cu kinh t v a

vc, to nn nhng quc gia c ht nhn l mt thnh th vi cc CXNT xung quanh

Khc vi cc quc gia c i phng ng , Hy lp La m ngay t u l nhng

quc gia thnh bang c ch chim n rt thnh thc: phn ha x hi rt sau sc

2- Qu trnh lch s:

+ Nn vn minh Hy lp : Thin k II ( TCN)- nm 30 TCN tri qua cc thi k sau:

- + La m: Thin k II- 476

3.-Thnh tu vn minh:

a- Trnh s/x v qun l nh nc:

+ Trnh s/x:

28
 - Cc ngnh ngh TCN: luyn kim, ng tu, gm, sn xut v kh, khai thc
m, lm ru nho, du lu rt pht t, vi cc cng trng c hang ngn n l lm vic.
S thnh vng ca nn kinh t CTN l do sc lao ng to ln ca n l

- Cc i in trang rng ln trng nho lu, chn nui i gia sc

- Nhng Hi bun ln bun bn tp np ven bin v trong bin TH, n tn

Ty , chu , chu Phi xa xi

- B my nh nc cho d l hnh thc DCCN A ten, CH qu tc Xpac, hay CH

La m, ch Nguyn th u l nh nc Dn ch ch n.

2- Vn ha:

+ Ch vit:

- T thi k Cret mi xen, ngi Hy lp cng c b ch tng hnh dng nt ca mnh

vi 40 con ch, vit trn t st, ch gn gng, sau khi tip thu ch ca ngi Phe ni xi
gin lc cn 22 con ch . l cng hin ln lao ca ngi Hy lp.

- Ngi La m cng c ch vit vo th k VI (T), khi tip xc vi ch ca ngi Hy

lp h v cng thch th, say m chng v ra sc sng to cho ta b ch ci La tinh p
nht hin nay vi 26 con ch m c th biu t tt c mi iu t n gin n phc tp, p
ng nhu cu ch vit gn nh, ghi chp thun tin trong bun bn, sang to, sang tc ngh
thutH cn sang to ra b ch s La ms dng trong vn phong khoa hc.

- B ch ci La tinh l ngun gc ca nhiu ngn ng chu u, thm ch c chu

( Vit nam c b ch vi 29 con ch vi 23 ch ci).

+ Vn hc:

Thn thoi: Ngi Hy lp c c mt kho tng v s tch cc thn, ca con ngi v v tr,
sau c ngi La m k tha su sc. chnh l mt cc gii thch c o v th gii
v con ngi

- Thn thoi Hy La sp xp theo mt trt t hp l t cao xung thp: cao nht l thn Dt,
cc thn c quan h rut tht vi Dt: v( H ra), con gi ( c t mt: thn sn bn, Athen na:

29
thn thng thi, An phrdid: thn sc p), con trai( Hc quyn, Aplng), Em trai( Nep tuyn,
Ha1det/thn a ngc), Em gi( mt/thn t)

- Th gii cc thn khng khc g th gii ca con ngi: trn ni limp cao ngt, quan
nm rc r nng vng vi nhng c xe my trng lao nh bay sut ngy m t trn ni
xung ch cc thn chu du thin h, cc thn cng yu cng ght cng gin hn, cng nh
nhau

- Thn thoi Hy- La c h cu cao trn c s cc yu t hin thc(Eo Bxpho, qun o

Inia, di Ngn h, cy nguyt qu ), trong cc yu t tn gio, khoa hc, ngh thut
quyn cht vo nhau . Chnh v vy tr thnh ngun cht liu sinh ng v ngun cm
hng v tn cho cc loi hnh ngh thut

- Thn thoi Hy- La va c yu t dn gian va c yu t bc hc, phn nh m nt x hi

chim n in hnh.

Th ca

- Trng ca : Ilit ( 15863) v ix( 12440) ca nh th m Hme m u cho nn thi ca c

i, l ngi u tin a ngh thut k chuyn bng th ln n nh cao hon thin, tr
thnh kiu mu khng th bt chc c.

- Iliat l trng ca v dng tng I li ng, v kht khao chin thng ca cc dng s thnh T
roa, vi nhiu chi tit hp dn: con nga thnh T roa, gt chn Asin, cuc quyt chin ca
Hc to v A sin

- i x l trng ca v cc trng s sau khi thng trn tr v, nhng li b phiu dt lu lc

n 10 nm, trong thi gian h tri qua khng bit bao nhiu tai ng, ng u vi v
vn gian kh, khi tr v tht hnh phc v nhng ngi v thn yu vn chung thy i ch.
Chuyn th c nhiu chi tit th v trong khng gian Hy lp ha: o ngi mt mt, ngi
ln, khng l, m ph thy, nng P n lp ch chng

Kch:

- Ngi Hy lp thch v hi ha trang, ht ma nn th loi kch rt pht trin,

30
vi cc loi Bi, hi kich v cc nh soan kch tiu biu: t sin, S phc

cng hng trm v kch c gi tr hin thc v ngh thut cao cho n nay vn c din trn
cc sn khu nhiu nc chu u: Pr t m b xing, p lm vua, Chin tranh Hy- Ba

Truyn ng ngn cng rt c sc: Con co v chm nho.

+ Khoa hc, trit hc:

- Ngi Hy lp l nhng ngi u tin ngin cu pht minh khoa hc mt cch c h

thng v c tnh khi qut ha cao, pht trin nhng tri thc ca loi ngi ln mt bc
quan trng pht biu thnh nhng nh l, nh lut, nh cht ch.cng hin to ln cho
nn KH ca nhn loiTrong trit hc : do pht trin trn nhng iu kin v cng thun li,
nn c nhiu thnh tu rc r, vi 2 trng phi i lp nhau gay gt li chia ra nhiu xu
hng khc nhau l ngun gc ca mi loi th gii quan sau ny, nht l khi giao tip vi
trit hc phng ng. Trit hc c tnh khi qut ha cao, tng hp cao do ch n giu c
c iu kin tch ra chuyn tm nghin cu, do kH chia nhiu chuyn ngnh nn cc nh
trit hc ng thi cng l nhng nh KH uyn bc

- Lnh vc KH t nhin no cng c cc nh bc hc uyn bc: Ta lt , Pi ta go, c lit,

- c si mt , Arixtot, Pt l m , Hy p crat, X da, H r t

Ki t gio:

Ki t gio ca Gi su ra i trong th k I TCN, khi nhng mu thun x hi ht sc

gay gt, k/n n ra khp ni, Ki t gio cn chu nh hng ca t tng trit hc Duy tm
khc k lan trn khp La m lc , Ki t gio cng s dng nhiu yu t ca cc tn gio a
phng:

S hnh thnh Ki t gio l mt qu trnh lch s lu di, trn c s nhng iu kin

nht nh. Trong qu trnh y, Ki t gio chn lc, ci bin, gt b nhng chi tit a
phng khng thch hp, hon thin tao ra nhng nt ph qut, p ng xu th nht thn,
vi s mong mi ca cc dn tc khc nhau trong quc La m.

- Nhng im c sc ca Ki t gio:

31
 Quan nim v th gii v con ngi: Thng c 3 ngi nhng l mt, ng ng,
ng vinh, ng quyn, mi ngi c mt chc nng ring. Cha Tri sng to ra tt c trong
6 ngy. y chnh l h thng quan im v s van nng ca Cha, sp xp vn hnh v tr
hp l, tuyt i

Gio l Ki t cng ni rng Cha tri to con ngi sau cng nhng li t phn tinh tuy nht
ca mnh l linh hn, Cha li rt u i cho n mi ca ngon vt l, yu thng nht, c
che ch, con ngi l sn phm hon ho trong s sng th ca cha, c lm ch mun
loi,. Con ngi c 2 phn th xac v linh hn, khi cht i linh hn con ngi tr v vi
Cha. gc ny c th thy Ki t gio mang t/c nhn vn su sc.

V s ra i v cng cuc cu chuc ca Cha Gi su: Theo truyn thuyt, Gi su tr

v tri vi cha Cha c ngha l c/s Thin ng mi l vnh cu, mt ngy no c th
gii s cht ht. Nhng cha li sng li sp xp Gio hi khi ngy ti Cha s xung
trn c li phn xt cui cng.iu tht hp dn bi n gieo vo cc tn mt nim
tin thing ling vo s cu chuc ca Cha

Vic Gi su chu ng inh trn gi cu cc tn thc s l mt thng ip cao c

v s hy sinh ca cha, thng ip ku gi con ngi hy sinh v ng loi, thng yu nhau
nh Cha yu thng v hy sinh.

Gio l, lut l v l nghi : c nhiu im tch cc gp phn iu chnh hnh vi o

c nhn cch trong cng ng Ki t gio gp phn xy dng x hi n nh

2.3.3. Ngh thut:

Hi ha: nhng bc tranh c Hy- La ch yu l bch ha, hay nhng hnh nh trang tr
trn gm v nhng sinh hot trong cuc sng i thng hoc v cc nhn vt ni ting.

Kin trc v iu khc thng kt hp vi nhau v thm m cht thn thoi. Kin trc Hy
Lp ch yu l cc n th vi trnh k thut cao, th hin sc mnh, s phn vinh ca x
hi, t l cn i, mm mi, trang nh vi nhng hng ct trn kha hnh mi kh, trn u
ct c trang tr dim m. Kin trc La M tip thu ca Hy Lp c s sng to hn vi vm
cun bn nguyt,kt cu hon ho, v vn gi c v s, trng l. Kin trc La M m

32
cht th tc hn vi nhng cng trnh cng cng v i: sn vn ng, u trng, chung c,
nh tm cng cng

iu khc Hy Lp- La M c sng to theo nguyn tc: Thin nhn ng hnh, tp

trung m t v p c thn linh v con ngi vi nhng chun mc kh c th bt chc
c. iu khc Hy Lp c th mnh nhng bc tng ton thn: Thn V n, ngi nm
a, lc s vc gioiu khc La M li c th mnh v tng bn thn c t chn dung,
tnh cch rt c sc: tng X da, Augusta

Bi 4. VN MINH TY U TRUNG I
1..-Khi qut v qu trnh lch s ca Ty u trung i

2. NHNG THNH TU VN MINH TY U TRUNG I

a..Vn ha thnh th

+ S ra i ca cc trng i hc

- S thnh lp cc trng ai hc ca th dn lm cho con ngi c t duy v nhn thc mi,

dn dn thot ly khi nhng nh hng ca gio hi, bt u c thc khm ph vn ha Hy
La, t bt u c nhng thnh tu khoa hc, sng to ngh thut mi, ra n cn kch
thch s khm ph hc hi

+ Vn hc thnh th:

+ Kin trc thnh th:

Vi nhng thnh tu mi ,vn ha thnh th c xem l bc tin mi ca ca vn ha Ty

u, cu ni dn n Vn ha phc hng.

b. Vn ha phc hng:

*. Ngun gc

- Giai cp t sn cng khng tha mn vi nn vn ha b thn hc khng ch, n

mun xy dng cho mnh h t tng ring. ng thi n cng tm thy trong nn vn ha

33
Hy- La nhng gi tr tt p c li cho mnh u tranh chng li ch phong kin nh
th v gio hi.

- Phong tro VHPH din ra trong bi cnh chu u c nhiu bin ng ln lao: nhng
tin b v khoa hc k thut, cc cuc pht kin m rng tm nhnnhng cuc u tranh
ca cc tng lp x hi lm hu thun, chnh quyn phong kin tm thi lin minh vi t sn
cho php mt s thnh th t tr,

- Sau khi thnh Cng xtng ti np b ph hy, nhiu nh bc hc tr v chu u,

nht l mang theo mt khi lng s cc nguyn tc khoa hc, vn hc, trit hc c Hy
La( 600 bn chp tay, 12 v kch) khin cho ngi chu u v cng sng st kinh ngc,
lm dy ln mt phong tro khm ph si ni

- Phong tro c c nhng Mnh thng qun ti tr: nh giu, chnh quyn thnh
ph, thm ch Gio hong La m

- Phong tro m u v ni y c nn kinh t t bn pht trin hn c, v c nhiu

thnh th t tr nht sau lan rng ra c chu u.

* Ni dung

+- Vn hc phc hng:

- Vn hc phc hng ni bt vi: an t( ) , B ca xi , Era xmt, Ra b le . Tc gi sng

chi nht trong nn vn ha phc hng l Xc van tc vi tc phm n ki h t bng ting
Ty Ban Nha, tc phm ca ng cha ng nhiu thng ip ln ca thi i, c tnh cht t
sn, dn tc v nhn vn su sc nht

- Nh son kch v i nht l Sch xpia c mnh danh kch gia ca mi thi i. Cc v
kch ca ng va mang tnh cht bi kch va hi kch, trn y sc sng. ng a ln sn
khu mi hng ngi vi mi sc thi cung bc tnh cm. c bit ng pht hin ra s
ph hoi gh gm ca ng tin mc d n mi ra i( sau ny c Mc v ng nghen nh
gi rt cao).

34
 Nh vy Vn hc phc hng tuy vn mn ti cht liu thn thoi tn gio nhng
n c pht trin trn mt tm cao mi, mang t/c nhn vn dn ch su sc:

- cao kht vng ca con ngi, t do c nhn, nhng phm cht tt p ca con
ngi, s hng th ngay trn trn th. kch su cay nh th v gio hi. Ca ngi v p
ca qu hng t nc, cao vn ha ngn ng dn tc

- Bt php th hin mi: nhng nhn vt bnh dn( ch yu l t sn) tuy vn tuyn
th hai, nhng h li i din cho chnh ngha v cng l, ci p do phi xng ng l
ch nhn ca x hi.

+- Ngh thut:

+ Nhng i biu tiu biu:

- Mi ken lnggi: nh iu khc, ha s, kin trc s v i, vi thin ti ca mnh ng

a iu khc phc hng n tuyt nh. Nhng pho tng ca ng ly ch t tn gio,
nhng khe mnh cng trng v cha ng tinh thn u tranh, hoc thm m tnh nhn
vn su sc : Tng a vt, Pi t ta, Pho tng Bng m. Tranh ca ng cng l nhng tc
phm tuyt tc: Sng th, Ngy phn xet cui cng, Cha to ra A amCng trnh kin truc
ni ting nht ca ng l nh th Thnh Pie.

- L na vanh xi: am hiu nhiu lnh vc, ng c bc tranh rt ni ting; La gi

cng, c m lit ta, L da,

- Ra Pha en l ha s c phong cch mm mi, cc bc tranh ca ng u tot ln v

p bnh d: c m ca i cng tc, c m ng trinh v Cha hi ng, Trng hc A
ten, c m Xch tin..

- B ti xe li li c th mnh v nhng bc tranh v cc thiu n trong khung cnh thin

nhin : bc Ma xun, Ngy sinh Thn v n

+ c im ca ngh thut phc hng:

35
 - Trong Hi ha vn mn ch thn thoi, tn gio, nhng tnh th tc vt qua
tn gio, cht liu v bt php mi; mu sn du, gi t theo lut phi cnh nh sng xa
gnvi nhng am hiu su sc ca cc ha s v c th hc, ni tm tnh cch

- iu khc th hin trn cht liu c tnh thm m cao, vnh hng, ly con ngi l
trung tm, th hin s giu c v trnh thm m cao ca thi dn, cht liu vnh hng.

- Kin trc mang hi th ca thi i, cht liu mi, pha trn phong cch Hy- La
,Gt

Bi 5. VN MINH LOI NGI THI CN I

I Nhng iu kin ra i ca nn vn minh cng nghip

1- Cc cuc pht kin a l i vi s ra i ca nn VMCN

2- Cch mng t sn i vi s ra i ca nn vn minh cng nghip

a- Khi qut v cch mng t sn:

+ Nguyn nhn dn n cc cuc cch mng t sn:

- Nguyn nhn su xa v kinh t chnh l mu thun gay gt gia lc lng sn xut

mi ang ln vi quan h sn xut c li thi lc hu km hm. Nguyn nhn trc tip l s
khng hong trm trng ca ch phong kin to ra nhng tin chn mui , dn n
xut hin tnh th cch mng lm bng n cc cuc cch mng t sn.

+ Mc tiu, nhim v ca cc cuc cch mng t sn:

- Cc cuc cch mng t sn hng ti mc tiu lt ch phong kin xc lp ch

t bn, a giai cp t sn ln nm chnh quyn, xc lp ch chim hu t nhn TBCN
v t liu sn xut, tuyn b cc quyn t do dn ch

+ Lnh o :

Cch mng t sn thng thng do giai cp t sn lnh o,

36
b- Mt s cuc cch mng t sn tiu biu:

+ Cch mng t sn Anh( 1640-1689).

+ Cch mng t sn M( 1775-1783)

+ Cch mng t sn Php ( 1789-1799).

c- Vai tr ca cch mng t sn i vi s ra i

ca nn Vn minh cng nghip

+ CMTS din ra di nhiu hnh thc khc nhau, tri qua nhiu giai on khc nhau
v cng gay go v quyt lit lt ch phong kin xc lp cc quc gia dn tc t sn ,
xc lp a v ca CNTB trn phm vi th gii. a loi ngi tin bc vo mt nn vn
minh mi: vn minh cng nghip.

+ Cch mng t sn thit lp th ch Dn ch t sn vi nhng nguyn tc, th ch

tin b, dn ch, u vit hn hn ch phong kin. Nhng thnh qu dn ch y cn l c
s sau ny g/c v sn k tha xy dng nn Dn ch v sn.

+ Cch mng t sn li nhng vn kin ni ting l cc bn Tuyn ngn ( tuyn

ngn c lp ca M, tuyn ngn Nhn quyn v Dn quyn ca Php) v cc bn Hin php
ca M, ca Php, nhng vn kin y tr thnh nhng ti sn qu gi trong kho tng
vn minh vn ha ca loi ngi.

+ Cch mng t sn to lp mi trng chnh tr thun li cho vic tin hnh cch
mng cng nghip, gp phn chin thng tuyt i ch phong kin.

- CMCN bt u t nc Anh gia th k XVIII( bi v ch c nc Anh lc mi

c nhng /k tin hnh CMCN), sau din ra vi nhp ht sc khn trng tt c
cc nc t bn. Thng li ca CMCN xy dng c mt nn tng v/c to ln cho CNTB:
nn i cng nghip c kh ha.

- Nhng thng li trn lnh vc chnh tr v trn lnh vc kinh t a g/c t sn i

n chin thng tuyt i g/c phong kin.

37
 - CMCN to ra mt nn tng v/c to ln cho x hi, do thc y s pht trin
mnh m ca KHKT, VHNT, trn c s lch s loi ngi bc sang mt mt thi i
vn minh mi

+ Gn vi cc cuc CMTS l nhng lnh t kit xut ca g/c t sn, linh hn ca cc

cuc cch mng, m khi thi i CMTS cng li xa, vai tr v ng gp ca h cng c
nhn din chn xc hn: li v Crm oen( linh hn ca CM Anh), Gioc Oa sinh tn c
mnh danh Quc ph ca M, R bet xpie, ngi c mnh danh l v sao sng nht trn
bu tri y sao ca CM Php.

+ Tuy nhin suy cho cng th CMTS ch dn n s thay th giai cp bc lt v ch

bc lt m thi, do trn con ng pht trin CNTB bc l nhng khuyt tt, v th
sm hay mun n s b thay th, v CMTS cha phi l cuc cch mng cui cng trong lch
s.

II- Nhng thnh tu ca nn vn minh cng nghip :

1- Nhng tin b v k thut, khoa hc:

a- Nhng tin b v k thut

+ Cch mng cng nghip :

- Cch mng cng nghip bt u nc Anh t gia th k XVIII, do nc Anh c y

nhng iu kin thun li v vn, ngun nhn cng, ti nguyn khong sn cn thit v c
nhng yu t thun li khc.

- Cch mng cng nghip Anh bt u t nhng ci tin trong lnh vc dt vi bng. u tin
l vic pht minh ra con thoi bay ca Gin cy nm 1733, tip n pht minh ra my ko
si Gien ny( ko c 6-8 si), nhng si mnh m khng bn. Ri sc c rai ci tin my
ko si, cho ra chic my ko ra si bn nhng cn th. Cui cng Xa mu en Crm tn kt
hp tnh nng vt tri ca c hai pht minh trn ch to ra my ko si Mu le, vi si bn
v mn. Et mn Cc rai t l ngi u tin xy dng nh my dt vi hng chc cng nhn
lm vic, tuy nhin nh my ca ng vn s dng sc nc nn c nhiu hn ch do ma
ng cc dng sng pha bc nc Anh thng ng bng.
38
- Do nhu cu ca vic xy dng nh my dt, nhm trnh ph thuc qu nhiu vo thin
nhin, v do yu cu thay th lao ng th cng, gim bt nng nhc cho con ngi, dn
n mt pht minh cc k quan trng ca Gim Ot: My hi nc kp c cng sut 20 m
lc, lm thay i hn cch thc lao ng ca loi ngi. Ngay sau my hi nc m ra
mt cuc cch mng thc s trn nhiu lnh vc: dt, giao thng vn ti (nm 1807 R bt
Phn tn h thy chic tu chy bng hi nc u tin, nm 1814 Xti phen xn khnh thnh
tu ha chy bng hi nc u tin), sn xut my cng c( my bo, my tin, may
phay), k thut luyn kim ca Abra ham c bi, Coc v ni n vi phng php Pt
inh n nm 1851, nc Anh t chc trin lm cc thnh tu khoa hc k thut ca
mnh v tng bc tr thnh cng xng ca th gii, vn ln v tr c quyn v cng
nghip, ng s 1 trong nn kinh t th gii t bn.

- Sau nc Anh CMCN lan rng sang cc nc khc : c, M v Php khang nhng nm
30-40 ca th k XIX, Nga, Nht khong nm 60 ca th k XIX, tuy nhin cc nc i sau
ch non na th k bc vo giai on hon thnh, v sau tin rt nhanh, thm ch vt
qua c nc Anh, ph v a v c quyn v cng nghip ca Anh.

+ Nhng tin b v cc lnh vc khc:

- K thut luyn kim ca Bet x me, Mc tanh( Gia th k XIX), ng c i zen( ca

nh pht minh i zen ngi c).

- CN in: pht minh ra pin Vn ta( 1799), pin kh( 1800), bng n in ( i xn-1884),
bng n ng( Clau d -1898 ), ra i ( P pp).

- Thng tin lin lc: lin lc bng tn hiu Moc ( Moc x-1837), lin lc bng cp ngm
xuyn i ng t M qua chu u nm 1858 , my in thoi Ben( 1876),

- Giao thng vn ti: t ca Ben( 1885), ca Hen ry Pho( 1898), may bay th nghim ca
anh em nh O vn rai( 1903),

- Qun s: cc loi sng, i bc, thuc n, tu ngm, tu chin, xe tng, thit gip, may bay,
ra i nhanh chng

c- Nhng tin b v khoa hc

39
+ T nhin:

- Tan hc c nh tan hc Lp zich vi php tnh vi phn, tch phn, C va lp xcai a v

hnh hc khng gian.

- Trong lnh vc vt l c rt nhiu thnh tu: nguyn l cm ng in t(Pha ra y), thuyt

in t ca Tm xn, tia Rn ghen ca nh bc hc Rn ghen(c), thuyt tng i ( Anh
xtanh/ c/, Pht minh ra tnh phng x ca Ura ni um ca Bc c ren, v ca v chng nh
bc hc Pie quy ri, Niu tn, L m n xp

- Lnh vc ha hc c : bng tun hon cc nguyn t ca Men e l p, ch to thuc n ca

An phrt n ben

- Trong y hc c pht minh ca Lui Paxt ngi Php v Vc xin, pht hin ra Vi trng lao
ca R bt Cc( ngi c),

- Trong lnh vc sinh hc c Thuyt v Nhim sc th ca Men en, thuyt t bo Puc

kin gi, Mit su rin, Pp lp.

+ X hi:

- Hc thuyt v lch s: Ghi d, Chi e ri, Mai ne.

- Hc thuyt Trit hc c in c: vi cc i biu xut sc: H ghen v Ph bch

- Hc thuyt Kinh t chnh tr hc Anh: A am xmit v Ri cc .

- Hc thuyt Mc do Cc Mc v Phri rch ng Ghen son tho.

C-Vai tr ca khoa hc v k thut i vi s pht trin VMCN

- Nhng tin b ca KHKT lm thay i hn cch thc lao ng, nng sut lao ng
tng ln cha tng thy, vi khi lng ca ci s bng nhiu th k trc cng li.

- Xut hin quy tc mi ca nn sn xut thay i, a l kinh t thay i

- Np sng sinh hot, ng x trong cuc sng hng ngy, c cu giai cp trong x hi
cng thay i cn bn. ng lu nht l s ra i ca v sn cng nghip v nhng cuc
u tranh u tin ca h .

40
 - Quan h quc t cng thay i nhanh chng: giao lu rng m gia cc vng c th
xa bt ngn cch, khc bit v trnh pht trin, quan h gia cc nc chuyn theo hng
a dng, a phng, quan h hp tc, i tc l ch yu, gim i u, song phngc
bit n cng lm xut hin mt nt mi trong quan h quc t l quan h ngoi giao p t
bnh trng, b quyn nc ln, xm lc ca cc nc ln vi cc nc nh yu .

- Nhng tin b ca KH v KT cng dn n nhng mt tri v cng nguy him e da

cuc sng ca loi ngi: nn nhim mi trng, vic khai thc cn kit thin nhin, vic
s dng nhng tin b khoa hc k thut( c bit v qun s) vi mc ch phi ha bnh.

2- Vn hc v ngh thut:

+ Vn hc :

- Dng Vn hc nh sng na u th k XVIII mang tnh cht phn phong su sc, c cc

i biu tiu biu: Mng texki, i r, Vn te

- Dng Vn hc lng mn na sau th k XVIII- u th k XIX, phn nh x hi t bn va

mi hnh thnh, nhng trong lng n du vt ch phong kin vn cn tn ti, nhng tng
lp trong x hi vn cn mang tnh cht giao thi, do vn hc c gng m t nhng tm
trng khc nhau ca nhng lp ngi trong x hi. Nhng i biu xut sc: Vich to Huy g(
Nh th c b Pa ri, nhng ngi khn kh), La mc tin( Uy lc ca o C c), Vi nhi(
ci cht ca con ch si), Grim( truyn c Grim)

- Dng Vn hc hin thc, ny sinh cui th k XIX u th k XX, khi CNTB hon
thin, v bc l u nhng mt tri ca n, vn hc khc ha nhng nhn vt in hnh
ca x hi vi mi hng ngi vi nhng tnh cch a dng v in hnh. Nhng i biu
tiu biu: Ban zc vi Tn tr i, Xtng an vi v en, Thc c ren vi Hi ch ph
hoa, Sin l vi m mu v tnh yu, Gt vi Phao xt, Mc xim gooc ki vi Ngi M, Tri
tim an c, Bi ca chim bo bo, Lp tn xti vi Chin tranh v ha bnh, on Di gan ln
tri, Gic Ln n vi Tnh yu cuc sng v Ting gi ni hoang d, L Tn vi AQ chnh
truyn, Thuc, Ra bin ra nat Ta go vi My v mt tri.

41
- Dng Vn hc Cng x Pa ri tuy tn ti rt ngn ngi nhng lm nn nhng k tch: khai
sinh ra mt dng vn hc mi, vn hc Cch mng vi nhng nh th, nh vn va l chin
s,

+ Ngh thut:

- m nhc: vi nhng Thin ti : M da( o), Bt th ven , Bch ( c), S panh( Ba lan),
Trai cp xki( Nga), Hi ha cng pht trin theo hai xu hng lng mn v hin thc vi
nhng ha s bc thy: Gi a( Ty ban nha), cla roa, Cuc b( Php), Van Gc( H Lan),
Pi casso,( Ty ban nha), R noa( Php)Kin trc v iu khc vi nhng cng trnh hi
ha ca cc phong cch ng Ty, th hin sc mnh ca thi i mi: hoc k nim nhng
chin thng ca giai cp t sn ang ln : cc ta nh Quc hi cc nc, cng Khi hon
mn, ct ng Vng m ( Php), Tng Thn t do, Thp p phen, cung Thy tinh
Lun n, Knh o Pa na ma, Xuy ,

Chng 5: VN MINH LOI NGI TH K XX

5.1-Nhng c im lch s

5.1.1. S ra i ca nn vn minh x hi ch ngha:

- Loi ngi trong thi k cn i, t ho vi nhng thnh tu v cng rc r v khoa hc v

k thut ca nn vn minh cng nghip( vn minh T bn ch ngha), nh Mc v Ang Ghen
nh gi y l thi k loi ngi lt nh bay trn i hi by dm vi nhng con ngi
khng l v nhng pht minh khng l, nhng nn vn minh t bn vn cn ch ngi
bc lt ngi, chnh v th loi ngi cn phi tip tc sng to v u tranh i ti mt nn
vn minh thc s ng ngha khng cn p bc.

- u th k XX, vi cch mng Thng Mi Nga thnh cng, nn vn minh XHCN ra

i, thc s l hin thc ca nhng kht khao ca c loi ngi tin b, kt qu u tranh
v nhn vn dn ch ca con ngi t thi c i.

- Nn vn minh mi m nc Nga l i din tiu biu thc s m ra mt k nguyn mi

cho loi ngi vi nhng thnh tu v cng rc r.

42
- Mt nh nc khng cn p bc bc lt - nh nc XHCN u tin trn tri t, khun
mu cho nhn dn cc nc ang u tranh v ha bnh dn ch v CNXH vn ti.

- Nc Nga t c nhng thnh tu tht ng kinh ngc trn mi lnh vc: t mt nc

ngho nn lc hu n thp k 70/XX tng sn phm cng nghip ch ng sau M, c n
1/2 tng s cc pht minh khoa hc v k thut ca th gii, nm 1937 thanh ton nn m
ch, nm 1954 c nh my in nguyn t u tin, nm 1957 phng thnh cng v tinh nhn
to u tin, nm 1961 l quc gia u tin chinh phc mt trng. Nc Nga x vit cng
khai sinh nn vn hc, ngh thut X vit - nn vn hc ngh thut XHCN sng ngi l
tng anh hng cch mng, thm m tinh thn nhn o XHCN su sc.

- S hnh thnh v pht trin ca nn vn minh XHCN, khi u t nc Nga, d tri qua
nhiu thng trm, nhng n thc s li du n su sc trong lch s pht trin ca x hi
loi ngi.

5.1.2. Chin tranh th gii v s ph hoi vn minh nhn loi

a- Chin tranh th gii th nht( 1914-1918)

b- Chin tranh th gii th hai( 1939-1945).

T hc c hng dn

5.1.3.Nhng thnh tu tiu biu

a- Cuc cch mng khoa hc k thut ln 2

+ Lnh vc khoa hc cng ngh:

- Ch to cng c lao ng mi : my tnh in t (ra i u tin nm 1946 n nay tri

qua 4 th h) dng tnh ton, thit k cc l phn ng ht nhn, qu o bay ca cc v
tinh, iu khin cc trm v trtrn c s ngi ta cn ch to my chi c t ng,
sng tc nhc, xem bi, ch to R bt u tin nm 1869 M)

- Ch to cc phng tin vn ti siu tc: my bay ch khch, tu ha

- S dng ngun nng lng mi: nng lng mt tri, thy triu, a nhit,

43
- To ra nhng vt liu mi: vt liu Com po zit, Gm k thut, vt liu siu dn

- K thut Laser, si quang hc.

- Cng ngh sinh hc c nhng bc tin nhy vt 4 lnh vc; Cng ngh di truyn, CN t
bo, CN vi sinh v CN Enzyme

Th k th 20 trc ht l th k ca K thut, vi 12 pht minh v i nht:

1/ Pht minh ra My bay: Nm 1903 anh em Rait tin hnh thnh cng chuyn bay u tin
trong lch s nhn loi trn thit b bay c gn ng c do h sng ch. Nm 1930, mt k s
ngi Anh Ph. Watl ng k pht minh ra ng c phn lc. Chn nm sau, hng Heinkel ca
c ch to thnh cng nhng chic my bay khng l c th cha c ti 700 hnh khch.
Ci tin my bay dn dng siu tc Concorde v tng vin vng nht l lp cnh cho xe
hi .

2/ Pht minh V tuyn truyn hnh: Nm 1923 K s ngi Scotland, J. Berd ng k pht
minh ra chic my c kh nng dt hnh nh nhn t nhng tnh hiu in t m sau ny
chng ta gi l My v tuyn truyn hnh, Nm 1932 Hng BBC ca Anh bt u pht cc
chung trnh truyn hnh thng k. Ngy nay sng hnh c th t ti mi ni trn tri t
qua trm chuyn tip , cp truyn hnh hoc l v tinh .

3/ Pht minh Phn ng nhit hch: K nguyn nguyn t m ra nm 1942 bi thnh cng ca
mt nhm nh bc hc i hc Chicago trong vic nghin cu s phn chia nguyn t,
nguyn t phng x. Ba nm sau, qu bom nguyn t u tin c th nghim. Mt thng
sau na, hai qu bom nguyn t c nm xung Hirosima vNgazaki. Trong thi gian chin
tranh lnh, v kh nguyn t l ct li ca sc mnh qun s ca hai siu cng quc Lin
X v M. Ngy nay nng lng nguyn t c s dng ch yu vo mc ch ho bnh .

4/-My tnh: Chic my tnh in c u tin c sng to ra nm 1943 d m m kho

ca bn pht xt c, nhng pht minh tip theo lm cho hot ng ca my tnh hot ng
nhanh hn hng vn ln. Transitor (1947) microprocessor (1970) lm tng tc tnh ton a
cng nm 1956 -Mo dem nm (1980 ), con chut nm 1983, lm tng tc np liu, tng
lai nhn loi thuc v my tnh. Nhng tng ang c thc hin l my tnh t hon c th

44
eo nh ng h tay v my tnh gn vo t lnh nhc nh b ch l thc n trong t
ht, cn phi n siu th ngay .

5/ Pht minh Peniciline: Thn dc ca th k th 20 c to ra nm 1928 bi nh nghin

cu ngi Scotland A .Fleming ng pht hin ra mt loi mc tiu dit cc loi vi khun xung
quanh chng. Mi nm sau mt nhm bc hc ngi Anh tm ra phng php lm sch ch
phm t loi mc ny, Nm 1943 nhng vin khng sinh Pnicicline u tin c ng dng
rng ri trong y hc v cu sng khng bit bao nhiu sinh mng .

6/ Pht minh Thuc trnh thai: BS ngi M G.Pincus sng to ra nhng vin thuc ny u
tin vo nm 1954. Pht minh ca ng to ra mt cuc cch mng thc s trong x hi.
Gi y ngi ph n c th hon ton kim sot c vic sinh n ca mnh, to iu kin
cho h ch ng trong cng tc v nng cao vai tr x hi ca n gii .

7/ Pht minh AND: Ngy 28 thng 2 nm 1953 nh bc hc ngi Anh Cric tuyn b " ti
tm ra b mt ca s sng ", qu vy ng cng vi nh bc hc ngi M J Watson va khm
ph ra rng, phn t ADN mang trong mnh nhng thng tin di truyn. Vic pht hin ra m
gen ca ngi ng vt v thc vt to ra nhng thnh cng to ln trong y hc v Nng
hc, hnh thnh c mt b mn khoa hc mi tr thnh mi nhn cho th k sau nht l
gi y, bn gen ngi c thit lp - Mt thnh cng v i nht cho chnh con ngi
.

8/Pht minh LASER: tng v Laser c Einstein a ra t nm 1917 nhng phi n 40

nm sau mi c G.Guld - i hc Columbia M -bin thnh hin thc. Tip theo Guld
lao vo cuc chin 30 nm dnh bn quyn pht minh ca mnh. Trong khi , Laser nhanh
chng c ng dng rng ri t vic hn x n Y hc, my tnh v Vido .

9/ Pht minh Cy ghp b phn c th: Chuyn huyn tng y tr thnh hin thc ln u
tin vo nm 1967 khi bc s ngi Nam Phi C.Barnard cy ghp thnh cng tri tim ca mt
ngi mi cht cho ngi khc. Sau Y hc ln lt thnh cng trong vic ghp tay, tu,
da, bung trng, Gi y cc bc s ang hy vng ghp t bo no cha bnh ng tr cho
ngi gi nh thay th cho mt s b phn ca ng vt cho ngi bnh .

45
10/ Pht minh ra k thut Sinh con trong ng nghim: C b u tin c sinh ra trong ng
nghim l Liza Braun nay 25 tui. Thnh cng ny ca y hc mang li hnh phc cho
bit bao gia nh him hoi v gp phn khng nh trong vic gii phng ph n

11/ Pht minh khm ph v tr: Nm 1957, k nguyn v tr m ra khi v tinh nhn to u
tin ca Lin X c phng ln Qu o. Bn nm sau, Gagarin bay vo v tr, Tm nm
sau ba nh n du hnh M b ln mt trng. Gi y cc v tinh c s dng rng ri
chuyn tip in thoi, truyn hnh, d bo thi tit, nghin cu khoa hc v trinh st .

12/ Pht minh INTERNET : Nm 1969, ln u tin trong lch s loi ngi, cc d liu
thng tin c truyn ti gia hai my tnh cch nhau hng ngn dm. Hai mi nm sau th
nghim ny ca lu nm gc tr thnh thnh tu vn ho ca x hi ton th gii. Hin ti
ang c hng trm triu ngi s dng Internet, n nm 2003 con s ny vt 1 t ngi.
l 12 pht minh khoa hc ln nht th k 20.

Tht kh m lit k ra mt danh sch y tht cng. Loi ngi chng ta c quyn t ho
rng mnh s dng mt th k khng h ung ph v to ra mt b phng vng chc
i vo th k 21 .

b- Nhng thnh tu v vn hc v ngh thut:

T hc c hng dn

46