ahmet say

m u z k

T n i p i l r l l "I

I d L L l l i

MZK ANSKLOPEDS YAYINLARI

 MZK ANSKLOPEDS YAYINLARI
lkadm Sok. 21/5, G.O. Paa/Ankara, Tel; 0312.437 99 05

Dizgi ve sayfa dzeni:

Font M atbaaclk ve Tantm Hizm etleri, Tel: 0312.230 30 30

Bask:
A dalet M atbaas, Ankara, Tel: 0312.342 17 90

Copyright, Ahmet Say

nc basm, 1997
ISBN 975-7436-18-6
 NSZ

Bu kitap, temel yaklamn bilekesidir:

Birincisi, Mzik Tarihi'ni kltrel evrimin yaratc bir paras olarak deerlen
dirme anlaydr: Felsefe Tarihi ile Sanat Tarihinden kopuk bir Mzik Tarihi kav
ray olamayaca iin, bu kitapta mziin dnce tarihi ve genel sanat tarihiyle
i balantlar gz nnde bulundurulmutur.
kinci yaklam, Mzik Tarihi'nin temel elerini oluturan bilgi dallarnn bir
btn halinde sergilenmesine almak olmutur. Bestecilere ilikin standart bilgi
lerin yan sra, mzik katmanlarna, trleri ve eitlerine, mziin zne inmeyi
amalayan slup zelliklerine, mzik biimlerine, alglarn ve alg mziinin ta
rihine, ses mziine, mzik yazsnn geliimine, mzik kuramlarna, mziin top
lumsal ve tinsel ilevine vb, yer verilmitir. Mzik Tarihi'ni oluturan bu eler
arasndaki rtme, yeri geldike n plana kartlmtr.
nc yaklam, mzik tarihi bilgisinin somut biimde aktarlmasn sala
yan rneklendirme anlaydr. Gnmzn gelikin mzik tarihi kitaplar, szel
aklamayla yetinmemekte, bilgiyi grsel destekle rneklendirmektedir. Bu amala
kitaba 300' akn nota ve izim rnei alnmtr.
Bu almam ok ynl olarak destekleyen mziki arkadalarma, kitaplkla
rndan yararlandm Erturul Bayraktar, Koral algan ve Etem Ruhi ngr'e, des
tekleriyle beni yreklendiren Ali Uan ve Burhan nder'e ve kitabn hazrlanmas
n katklaryla kolaylatran eim Handan Say'a teekkr ederim.

Ahmet Say

5
 NDEKLER

NS Z (5)

I. BLM
M ZK ve M ZK TA RH
Mzik tarihinin mzikbilim iindeki yeri (18);
Mzik tarihinin temel kavramlar (19)

II. BLM
TA RH NCES ALARDA M ZK
Kltrel Evrim (21); Mziin douu zerine teoriler (24)

III. BLM
LK A U YG ARLIKLARI
(M.. 4000-M .. 850)
Tarih (34); Uygarlk kavram (34); Mezopotamya (35); Msr (37);
Hindistan (41); in (42); Uzakdou lkeleri (45)

IV. BLM
A NTK YUNAN ve ROM A
(M.. 850-M.S. 300)
Tarih (47); Antik Yunan'da dnce (47); Bilimden sanata (49);
Mzik teorisi (51); Tiyatro ve mzik (52); Mzik tarihi (52);
Modlar (55); alglar (61); Romallar (64)

V. BLM
ERK EN ORTAA
(M.S. 200-M .S. 1000)
Tarih (67); Hristiyanl hazrlayan dnce ortam (67);
Ortaa kltrnn zellikleri (68); Mzie yn verenler (72);
Bizans (75); Hristiyan mziini temellendirme (76);
Erken Ortaa'da Dind mzik (77)

VI. BLM
SERPLM E: ROM ANESK DNEM
(1000-1150)
Mzik teorisinin geliimi (78); Mzik yazs (78); Solmileme (79);
Organum (82); Missa (83), Din d mzik (84)

7
 VII. BLM
O RTA A M ZNN YKSEL: G OTK A
(1150-1300)
Tarih (85); Gotik dnemin sanatsal zellii (85); Troubadour ve
trouvres (87); Minnesinger ve minnesanger gelenei (88);
Sre gstereu mzik yazs (89); okseslilik (91); Motet (93)

VIII. BLM
SIKIN TILI GELM : SON GOTK DNEM
(1300-1400)
Tarih (95); 14. yzyla genel bak (95); Fransa'da ars nova (97);
Kanon (97); talyan trecento mzii (99); Musica ficta (101);
14. yzylda alg mzii (101); Ortaa alglar (103);

IX. BLM
GN IIYOR: O RTAADAN RNESA N SA
(1400-1460)
Tarih (105); Rnesansn ilk basamaklar (106); Dufay (107); Mzik
yazsnda gelimeler (111); alglarn geliimi (113); Felemenk'Ii
bestecilerin katklar (113)

X. BLM
RNESANS COKUSU
(1460-1490)
Mzikte Rnesans dnemleri (114); Tarih (114); Rnesans
dncesi (114); Gzel sanatlar (117); Mzie yn verenler (118);
Nota basm ve alg mzii (121)

XI. B L M
R N ESA N STA E KAPANI: JOSQ UN ya da RA FA EL
(1490-1520)
Tarih (123); Josquin des Prez (123); saac, Mouton, Compere (128);
Reform ve Protestan kilisesinde mziin balamas (128);
Ses ve alg mzii biimleri (131);

XII. B L M
R NESA N SIN YAYILII
(1520-1560)
Tarih (133); Gombert ve \VilIaert (133); ngiliz kilisesinde mzik (135);
Chanson (136); Madrigal (137); Gftede tutarllk (141);
alg mzii (142); Mzik teorisi (143)

8
 XIII. B L M
RNESANS M ZN DE D O RU K
(1560-1600)
Tarih (146); Palestrina (146); Palestrina'nn ardllar (149);
Orlando di Lassus (151); Byrd (153); Virginal mzii (157);
Gfte-melodi ilikisi ve reitatif (158); Rnesans alglar (159)

XIV. BLM
OPERA SANATININ DOUU
(1570-1610)
Tarih (165); Operay hazrlayan etkenler (165);
lk opera denemeleri (167); Monteverdi (169),
Trkiye'de opera zerine incelemeler (172)

XV. BLM
BA ROK AIN LK ADIM LARI
(1600-1640)
Barok ada dnemler (173); Barok slubu (173); Barok sanatn
kltrel temelleri (174); Gesualdo (176); Frescobaldi (177);
Schtz, Schein, Scheidt (183); alglar ve alg mzii (183)

XVI. BLM
BA ROK M ZN A RTSTK TEM EL
(1640-1670)
Tarih (185); Matematik ve mzik (185); Mzik yazs (186);
Oratoryo (187); Operada yeni evre (189); Almanya, ngiltere ve
Fransa'da ark (193); alg mzii (193)

XVII. BLM
BA ROK M ZN YAYG INLA M ASI
(1670-1710)
Tarih (196); Genel grnm (196); Mzikte halka yneli (197);
Venedik operasnn sonu (199); Napoli opera stili (201);
Purcell (203); Lully (205); Danslar ve mzik (208);
alg mzii (209); Couperin (210); talyan siti (211); Corelli, Trelli,
Albinoni (215); Buxtehude ve Biber (216); alg mzii ve alglar (217);
Klavyeli alglarda dzen (219); Sslemeler (220)

XVHI. BLM
BA ROK M ZKTE DORUK
(1710-1750)
Tarih (223); 18. yzyln ilk yars (223); Rameau (227);
Byk Bach (231); Hndel (239); Telemann (243); Vivaldi (244);
D. Scarlatti (248); Tartini (249); Pergolesi (251); Pianoforte (252);
Org ve teki algdann geliimi (258)

9
 XIX. BLM
KLASSZM : DOA, YALINLIK, TUTKU
(1750-1791)
Tarih (260); Aydnlanma a (261); Gluck (266); Bouffonlar Sava (268);
Fransa'da melodram (269); Singspiel ve Lied (272); Senfoninin kaynaklar (275);
Mannheim Okulu, (277); C.P. Emmanuel Bach (280); J.C. Bach (283); Sonat (287);
alg metodlar ve tempolar (288); Haydn'm yaam yks (289);
Viyana Klasiklerinin "ilk"i: Haydn (291);
Haydn'm mzik dili (292); Haydn senfonisine bir rnek (297);
Hep ocuk saflnda; Mozart (298); Mozart; Tam klasik (302)
Mozart'n mzik dili ve yaptlar (305); Boccherini, Viotti, Cherubini (309);
Piyano edebiyatnn geliimi (311);

XX. BLM
M ZK TE D EM OK RA TLA M A ve ROM A N TZM N DO U U
(1791-1828)
Tarih (313); Fransz devriminin estirdii rzgr; Beethoven (315);
Beethoven'in mzii (317); Beethoven'in yaptlar (321);
Ses gc ve alglarn geliimi (325); Fransa ve Almanya'da opera (327);
Weber (329); Schubert (330); Schubert'in mzik ideali (332)

XXI. BLM
ROM ANTZM N TENLKL RENKLER
(1828-1856)
Tarih (336); Romantizm nedir? (336); Romantizmin mziksel zellikleri (340);
Rossini, Bellini, Donizetti (343); Fransada "byk opera" (345); Berlioz (347);
Fantastik Senfoni (348); Paganini (351); Keman edebiyat (353);
ingene mzii (354); Mendelssohn (355); Mendelssohn'un ikilemi (357);
Mzikte tarih bilinci (360); Chopin (361); Chopin romantizminin renkleri (363);
Chopinin yaptlar (365); Piyano edebiyat (367); Schumann (369);
Schumann'm mzii (370); Schumann'm yaptlar (372);
alglarn geliimi ve saksofon (373)

XXII. BLM
YARII ve SENTEZC BR A: GE-RO M A N TZM
(1856-1886)
Tarih (377); 19. Yzyln ikinci yars (377);
Liszt (378); Besteci olarak Liszt (380); Liszt'in yaptlar (383);
Liszt okulu'nun Trkiye'ye yansmas (384);
Wagner (385); Wagner'in opera kavray (388); Wagner'in yaptlar (390);
Verdi (391); Verdi'nin mzii (392);
Operet (395); Fransa'da lirik dram (397); Brahms (398);
Brahms'n mzii (400); Brahms'n yaptlar (406); Bruckner (407)

10
 XXIII. B L M
YZYILIN KAPANII: SON RO M A N TK LER
(1886-1911)
Tarih (410); Cesar Franck (411); Saint-Sans (412); Gabriel Faure (413);
Vincent dindy (414); Fransz opera ve balesi (414);
talyan operasnda gerekilik (416); Puccini (417);
Avusturya ve Almanya'da opera (419); Mahler (420); Hugo Wolf (424);
Richard Strauss (427); Reger ve Pfitzner (428); Busoni (429);
Amerika'da romantizm (430)

XXIV. B L M
U LU SA L AKIM LAR
(1836-1922)
Tarih (432); Ulusal bilin ve mzik (432); Rus Okulu (434); Rus Bei er'i (435);
aykovski (440); Rahmaninof (441); ek Okulu (442); spanyol Okulu (444);
skandinav Okulu (446); Polonya Okulu (448); ngiliz ulusalcl (449);
Macar Okulu (450); Balkan lkelerinde ulusal akmlar (451)

XXV. B L M
ZLENM CLK
(1894-1937)
Tarih (454); zlenimcilik nedir? (454); Debussy (457); Ravel (460);
Eric Satie'nin etkisi (463); Roussel (464); teki izlenimciler (465);

XXVI. B L M
20. YZYIL: YEN M ZK
(1907-1984)
Tarih (467); Yeni mzik nedir? (468); Skriyabin (472); Ives (473);
Anlatmclk ve Schnberg (474); Alban Berg (478); Anton Webern (479);
Halk mzii ve Bartok (480); Yeni-klasikilik ve Hindemith (483);
Stravinski (484); Caz mziinin etkileri (490); Varese (493);
20. Yzydm ilk yarsnda lkeler ve bestecileri (494);
1950'den sonra yeni mzik (499); Teknolojik geliim ve mzik (507)

XXVII. B L M
T R K Y E'D E ULU SLARA RA SI SAN A T M Z ,
(1826-1995)
Tarih (508); Muzka- Humayun (509); Atatrk'n kltr politikas (513);
Trk Beleri (517); 1910 Kua (523);
1920'li ve 1930'lu kuaklar (525); Son kuak bestecilerimiz (533);
Trkiye'de mzik eitimi (536); Trkiye'de seslendirme kurumlan (539);
Trkiye Blmne Ek: Ksa bibliyografya (541)

K AY NAKA ZERN E (542)

DZN (547)

11
 NOTA VE RESM RNEKLER

rnek 1 : Tarih ncesi alardan maara resimleri ve alglar (22)

rnek 2 : Afrika'da ksilofoncu; ilk alglar (28)
rnek 3 : Kabilede panflt; Bektai Glbengi; Kzlderililerde sayma (30)
rnek 4 : Smer, Babil ve Asur'lularn alglar (36)
rnek 5 : Fenikelilerin orkestras; Yahudi ilahisi; Yahudi alglar (38)
rnek 6 : Msrllarn telli, flemeli ve vurmal alglar (40)
rnek 7 : "Veda" arklar; in mar; in alglar (43)
rnek 8 : Antik Yunan'dan kalma bir vazo zerindeki alglar (53)
rnek 9 : Eski Yunan'da "tetrakord'lar (56)
rnek 10 : Yunan mod'lan (58)
rnek 11 ; Kleonides ve Batlamyus ses sistemleri (60)
rnek 12 ; Eski Yunan ritmleri ve mzik yazs (62)
rnek 13 : Eski Yunan alglar (63)
rnek 14 : Roma'llann alglar (66)
rnek 15 : Oksirinkos ilahisi; Yunan sanat slubunda sa heykeli (70)
rnek 16 : Hristiyan mziinde heksakordlar sistemi (80)
rnek 17 : Ortaada mzik yazs (90)
rnek 18 : Leonin'in organum'u (92)
rnek 19 : lk "motet" rneklerinden (94)
rnek 20 : zoritmik ilk "missa"; Piero'nun "Caccia"s (98)
rnek 21 : Landini: "Ballata"; Brevis'in bln (100)
rnek 22 : Ortaa alglar (104)
rnek 23 : Dufay'den "Agnus Dei" (110)
rnek 24 : Leonardo da Vinci'nin anatomik izimleri (116)
rnek 25 : Ockeghem; Missa prolationum'dan Kyrie II (119)
rnek 26 : Josquin'in "motet"i: Dominus regnavit (124)
rnek 27 : Rafael'in "Aziz Cecilia" tablosu (126)
rnek 28 : Jacop Arcadelt: Madrigal; Madrigal syleyenler (138)
rnek 29 : Nicola Vicentino: Madrigal (140)
rnek 30 : Meleklerin kulland Rnesans alglar (144)
rnek 31 : Palestrina: Papa Marcellus Mass (148)
rnek 32 : Papa Marcellus Mass'mda ritmler; kontrpuan; sonoriteler (150)
rnek 33 : Orlando di Lasso: Motet (152)
rnek 34 : William Byrd, Motet: Tu es Petrus (154)
rnek 35 : Protestan1lann iyimserlii : Hollandal tccarn portresi (156)
rnek 36 : mparator Maximilien, saray mzikileri ve alglar (160)
12
rnek 37 : Praetorius'un kitabndaki alg resimleri (164)
rnek 38 : Cavalieri'nin operas; Caccini: Eurudice ve Yeni Mzik (168)
rnek 39 : Gesualdo: Madrigal; "Dolcissima mia vita" (178)
rnek 40 : Frescobaldi: Ricercar; G. Gabrieli: Sonata pian e forte (180)
rnek 41 : Hassler'den Bach'a; Sweelinck; Eko-Fantazi (181)
rnek 42 : Schtz: "Uyuyorum ama kalbim arpyor", koro mzii (182)
rnek 43 : Org tabulaturlar (188)
rnek 44 : Cavalli: Giasone'den "aria" (192)
rnek 45 : Hammerschmidt, Dialoge: Wende dich, Herr (194)
rnek 46 : lk opera binalarndan; Venedik operasnda makinalama (198)
rnek 47 : Steffani: "Aria"; Lotti: "Aria"; Pollarolo; II Faramondo
rnek 48 : Alessandro Scarlatti: Cantata (202)
rnek49 : Purcell: "Altn Sonat"; Lully: "Air" (206)
rnek 50 : Franois Couperin: Passacaille ve Chaconne (212)
rnek 51 : Buxtehude: Praeludium; Corelli: Sonat (214)
rnek 52 : Keman ve keman ailesi emalar (218)
rnek 53 : Sslemeler (tril) (222)
rnek 54 : "Hovarda Bedlam tmarhanesinde"; "Yemek Duas" (226)
rnek 55 : Rameau: Hippolyte et Aricie (230)
rnek 56 : Thomas Kilisesi; Bach: Eit Dzenli Klavye (234)
rnek 57 : Bach: Fg temalarnda zenginlik (236)
rnek58 : Hndel: "Julius Cesar"; Hndel; "Serse" (240)
rnek 59 : Vivaldi: Concerto Grosso (246)
rnek 60 : Vivaldi: Concerto Grosso'da 2. blm "Allegro" (247)
rnek 61 : Domenico Scarlatti: Re majr Sonat (250)
rnek 62 ; Pergolesi: Hanm Olan Hizmeti (253)
rnek 63 : Piyanonun Ecdad: Organum, Psalterion, Tympanon (254)
rnek 64 : Klavkord, Epinet, Klavisiterion, lci klavyeli klavsen (256)
rnek 65 : David: Maratnm ldrl (264)
rnek 66 : Rousseau, Monsigny, Gretry ve Paisiello'dan rnekler (270)
rnek 67 : Reichardt: Lied; Zelter: Goethe'den "Thule Kral" (274)
rnek 68 : Stamitz: Sinfonia (La Melodia Germanica) No. 3 (278)
rnek 69 : C.P. Emmanuel Bach: La majr Sonat (282)
rnek 7 0 :: J. Christian Bach: Piyano Konertosu (286)
rnek 71 : Haydn: Symphony No. 7 (294)
rnek 72 : Haydn: Symphony N. 77 (296)
rnek 73 : Mozart: "Don Giovanni", 1. perde, 5. sahne (304)
rnek 74 : Mozart: Piyano Konertosu, Kchel 488 (308)
rnek 75 : Muzio Clementi: Sol minr sonat (312)
rnek 76 : Beethoven: 9. Senfoni; irdeleme ve tasarmlar (317)
rnek 77 : Beethoven: Smyphony No.3 "Eroica" (322)
rnek 78 : C. Maria von Weber: Der Freischtz (328)
rnek 79 : Schubert!n bir Lied'i: Kennst du das Land (335)
rnek 80 : Rossini: Sevil Berberi (342)
rnek 81 : Bellini: Norma (344)
rnek 82 : Berlioz: Fantastik Senfoni (350)
13
rnek 83: Mendelssohn: Bir Yaz Gecesi Ryas (358)
rnek 84: Friedrich Chopin: Nocturne (366)
rnek 85: Schumann'n bir Lied': Kennst du das Land (374)
rnek 86: flemeli alglar (376)
rnek 87: Frans Liszt: Mazeppe (382)
rnek 88: Richard Wagner: Tristan ve Isolde (387)
rnek 89: Verdi: 1 Trovatore (393)
rnek 90: Brahms: Piyanolu Belide tema ve motifler (402)
rnek 91: Brahms: Fa minr piyanolu beliden "Scherzo" (404)
rnek 92: Gustav Mahler: Kindertotenlieder (423)
rnek 93: Hugo Wolfun bir Lied': Kennst du das Land (426)
rnek 94: Rus halk arklar ve Musorgski'den rnekler (438)
rnek 95: Edward Munch: lk (470)
rnek 96: Schnberg: Orkestra iin eitlemeler (477)
rnek 97: Anton Webern: Op. 21 Senfoni (481)
rnek 98: Bartokun mzik dili (484)
rnek 99: Stravinskide ok-ritmlilik (488)
rnek 100: 19. Yzyl Trk marlarndan rnekler (512)

14
 YAZI ARASINDAK NOTA RNEKLER

Ambroise ilahisi (72)

Gregorius makamlar (74)
oksesliliin ilkel biimi: Organum (82)
Drtl aralyla paralel seslerden oluan Organum (82)
lk kontrpuan: Vox organalis (83)
13. Yzyl Organum'u: Perotin rnei (93)
Dufay'den fauxbourdoun rnei (109)
En eski lavta tabulaturu (112)
"Tenor" partisi (120)
Mantua'I Tromboncinonun Frottole'si (131)
Clemens non Papa'nm Motet'i (135)
Claudin de Sermisy'nin chansonu (137)
Cypriano de Rore'den armonik bulular (139)
Armonide kullanlan armonik ve aritmetik blnmeler izelgesi (145)
Dr. John Bull'm besteledii ngiliz "virginal mzii" rnei (155)
Monteverdi'den "dramatik reitatif" rnei (171)
Kuhnau'un betimlemeci mzii: Davud ile Calud'un kavgas (217)
Appogiatura rnekleri (221)
Mordent mei (221)
Grupetto (kmecik) mei (221)
Rameaunun Hiyppolyte ve Aricie'sinde geki teknikleri (229)
Viola da Gamba (238)
Tartininin "eytan Trili" (251)
Melodram: Fidelio'da "Kurtulu" sahnesinden mek (272)
G.B. Sammartini'nin "Sinfonia"smdan mek (280)
Philipp Emmanuel Bach'm temalarnda isel kprtlar (281)
Christian Bach'ta rpntl melodik hareket (284)
Haydn'n Senfoni No,88'de Allegro temas (297)
Haydn'da halk arks yumuakl (298)
Haydn "Menuet"sinde saray maskesi takm halk arks (298)
Mozartn be yandayken besteledii Menuet (299)
Mozartn 41. Senfonisinde 1. Blm temas (306)
Mozartn 41. Senfonisinde Menuet'nin yaln temas (306)
Mozart'n 41. Senfonisinin "Finale" blm temas (306)
Beethovenin 1. Senfoni'sinde Mozart temalarna yaknlk (319)
Beethovenin 9. Senfoni'sinde "Final" giriindeki yalnlk (320)
Beethoven'in 4. Senfonisinde ana tema (324)
Beethoven'in 4. Senfonisinin "Final" blmndeki motifler (324)
flemeli alglarn kazand yeni biimler (326)
15
Romantizmin renkleri: Schubert'in "Bitmemi Senfoni"si (341)
Psikolojik durumlarn ifadesi: Skriyabin'in Piyano Sonat (341)
Hector Berlioz'da "ide fixe" motifi (349)
Nicola Paganini'nin 24 Capricei (353)
Paganini'nin keman alma tekniklerine getirdii yenilikler (353)
Liszt'in "cimbalom iin mzik"ten yapt piyano uyarlamas (355)
Schumann'm "Kelebek"inde gelitirilen fantazi (371)
Schumann'n Lied kavray: arkl lirik piyano paralan (371)
Richard Wagner'den Leit-motiv rnekleri (389)
Verdi'nin Don Carlosunda "O beni hi sevmedi" arksndaki yalnlk (394)
Bizet'nin "Carmen"inde gl kromatizm ve spanyol mzii renkleri (398)
Brahmsn 1. Senfonisinde giri temas (401)
Brahmsm 1, Senfoni'sinde 4. Blrin zellii (403)
Brahms'n Liedlerinde armonik yaplanma (405)
Brahms'ta Alman halk arklanna yaknlk (406)
Mascagninin "Kyl Namusu" operasnda gerekilik (417)
Puccini'nin orkestralamasndaki tmsal etkinlikler (418)
Mahler'n "Yeryznn arks"nda tenor partisi (422)
Max Reger'de gl kromatizm ve anarmonik yaklam (428)
Busoni'nin Yeni-klasikilii (430)
Anton Dvorak'da pentatonizme yneli (443)
Elgarm tipik ngiliz melodik izgisi (449)
Debussy'de Musorgski etkileri (458)
Debussy'de oban ezgileri (458)
Debussynin Piyano Preldleri'nde timsal zellik (459)
Ravel1de kartlklar ieren yaklam (461)
Ravel'de caz eilimleri: Piyanoda "sol el iin" Konerto (461)
Ravel "Bolero" da melodi ve ritm (462)
Skriyabin'in akorlar (472)
Schnberg'in ilk evresinde Ge-romantiklere yaknlk (475)
Alban Berg'in Keman Konertosu'nda tonal-atonal balan (479)
Hindemith'in "Meryemin Yaam" Lie d1indeki ak ve aydnlk yaz (485)
Stravinski'nin "Petruka"snda Rus Dans (487)
Stravinski'nin son evresinde dizisel yntem (489)
ki sesli zenci spirituali'nde melodi ve armoni (490)
Caz mziinde drt zamanllk ilkesi (491)
Bessie Smith'in "Bu sabah baarsyla kalktm" arks (491)
Kagel'in "mziksel tiyatrosu"nda notalann resimle anlatm (501)
Ligeti'nin "Atmosferler"! (502)
Olivier Messiaen'in "Tarlakuunun arks" (503)
Pierre Boulez'in "Mallarm'nin Portresi" (503)
Luciano Berio'nun elik partileri (505)
Kriztof Pendereki'nin Capriccio'sundan viyolonsel solo partisi (506)
Leyla Saz'm "Neide-i Zafer mar" (515)

16
 I. BLM

MZK ve MZK TARH

Mzik terimi, eski Yunancadaki msike szcnden kaynaklanmtr.

ki yz milyon yllk bir gemii olduu kabul edilen insanolu, bir "ses evre
n in in iine doar, bu ses evreniyle i ie yaar ve alglad seslerle srekli etkile
im iinde bulunur.
Biyo-psiik, kltrel ve toplumsal bir organizma olan insan, var olduu a
lardan beri alglad sesleri zmleyip deerlendirmi ve giderek sesleri bir anla
tm biimine dntrmtr. Seslerle gerekletirilen bu anlatm sanatna "mzik"
denir.
Mzik iki temel eyi ierir: Ses malzemesi ve onun insan tarafndan deer
lendirilmesi. Bu iki e, mzii hazrlayan "seme ve ynlendirme11 eylemine ola
nak salamtr. nsanolu bylece sesleri kendi amacna uygun biimde kullanma
y baarmtr: "Mzik, belli bir ama ve yntemle, belli bir gzellik anlayna g
re ilenerek birletirilmi seslerden oluan estetik bir btndr"/1)
Yapsal olarak ton ya da mod (makam), kltrel evrimle gelien ses dizilerin
den olumutur.
Ses dizilerinin sergiledii dzen ise, ton yaplanmasnn yazgsdr. Seslerin
kullanm yollan ve biimleri, ses aralklar ve ses sistemi gibi mzie zg temel
nitelikler bu sayede kurall amtr.
Mzikte ses zamana bamldr. nk ses, belirli bir sre iinde, bir zaman
aralnda varolur. Sesin sresi, ritm ve zaman ls gibi ilkeye dayanan kurallar
getirmitir.
Ses malzemesinin dnsel deerlendirme szgecinden geirilmesi olgusu,
alar boyunca sregelen bir tarihi, Mzik Tarihi'm sergilemektedir. Mzik tarihi,
zellii olan nitelikler tar: Bu tarih, mzik yapma bilincinin, besteleme teknikleri
nin, mzik formlarnn, akm ya da stillerin, alglarn, mzik yazlarnn vb. tarihi
dir. Doal olarak kltr tarihinin bir parasdr.
nsanolu, nereden geldiini bildii lde nereye gideceini belirler. Gemi
ten gelecee uzanan bu izginin anlam kazanmas ynnde deerlendirilmesine ta
rih bilinci denir. Tarihsel kkleri bulunmayan bir dnce yntemi ya da sanat ak
m olamaz. nsanlk tarihi, birbiri stnde ykselen yaratclklarn evrensel ycelii
dir. Bu ycelite mziin de yeri vardr, ona mzikiler de katkda bulunmulardr.
Dolaysyla mzik tarihi, kendi alannda evrensel geliim yasalarnn tarihidir.
(1) Prof. Dr. Ali Uan, nsan ve Mzik/nsan vc Sanat Eitimi, Mzik Ansiklopedisi Yaynlan, Ankara 1996,
sayfa 16.

17
 Mzik tarihi, geliime katkda bulunan kiilerin duraan biimde sergilenmesi
deildir. Tarih boyunca gelmi gemi mzikilerin geit resmi anlamna gelemez.
nemli olan, geliimin dinamik akn gstermek, yaratc araylarn gizlerini
aklamaktr. Dahas, mziin zndeki sorunlarn nasl zmlendiini gsteren
bilgilerin tantlmasdr. Mzikteki rlar, kltr ortamyla mzikilerin yaratcl
na ilikin btnsellii ve i balantlar sunduu lde anlalr olacaktr. Ksa
cas, mzik tarihi, eitli akm ve sluplar arasndaki yaknlklar ve kartlklar
iinden geen devinimi belirtir. Bu devinim sadece mzikilerin deil, btn insan
ln paylat bir ycelii simgeler. te onun iin gemite kalan mzikleri, rne
in Bach, Mozart', Beethoveni, Brahms, Stravinskiyi severek dinliyoruz. Ge
miten gnmze uzanan mzik yaptlarndaki yaamgcn, duygusall, fantazi-
yi vb. bylece paylam oluyoruz.

M ZK TA RH N N M ZKBLM N D EK YER
Mziin tm teorik (kuramsal) konularn aratran bilime mzikbilim denir.
Mzikbilim, genel blme ayrlr:
1. Tarihsel mzikbilim, 2. Sistematik mzikbilim, 3. Kullanm iin (yararlan
ma amacyla) mzikbilim.
Mzik tarihi almalarnn snrlarn izen "tarihsel mzikbilim" u bilgi
alanlarn kapsar:
alg bilgisi: alglarn yapm, alm biimleri, alg tarihi vb.
konografi: Mzikal resim bilgisi anlamndadr. rnein alglarn ya da al
gclarn resimlerinden bilgiler salama vb. gibi.
Seslendirme bilgisi: Gemite kalan mziklerin gerekte nasl olduunu ara
tran bilgi dal. (Notalar ile tmsal gerein karlatrlmas vb.)
Mzik yazlar bilgisi: Notasyon'un (mzik yazlarnn) zelliklerini aratrr.
Kaynaka bilgisi: Mzik tarihinde yer alan notalar ve teki yazl kaynaklar
aratran bilgi dal.
Biyografi: Mzikilerin yaam ve yaratc almalarn aratran bilgi dal.
Form bilgisi: Mzik yaptnn formunu (biimini, yaplanmasn) analiz eden
bilgi dal.
Bu bilgi dal doal olarak yaptla lgili teki zellikleri de kapsar: Kontrpuan,
armoni, melodi, ritm ve bunlar ereveleyen form.
Terminoloji: Mzikal kavramlar ve terimleri inceleyen bilgi dal.
Stil bilgisi: slup zelliklerini belirleyen bilgi dal.
Sistematik mzikbilim u bilgi alanlarm kapsar: Mzikal akustik; Ses ve iit
me fizyolojisi; alg fizyolojisi (alg tekniinde insann hareketleri vb.); itme
psikolojisi (yetenein gelitirilmesi ve eitim sorunlarna eilen bilgi dal); Mzik
psikolojisi (mzik yaptlarnn insan zerindeki etkisi, mzik dinleyicisinin etkilen
me biimleri vb.); Mzik sosyolojisi (mzik sanatnn toplumsal etkileri vb.); M
zik pedagojisi (mzik eitiminin sorunlar); Mzik felsefesi (mzik gereinin sis
tematik nesnel/dnsel yerini inceleyen ve mzikbilime bu adan yardmc olan
alan); Mzik estetii (mzikte gzellik sorunsaln mzik felsefesi iinde irdeleyen
alan); Etnomzikoloji (mzikal halkbilim, halkbilimde mziin yerini aratran bil
gi alan).
Kullanm iin mzikbilim ise u bilgi alanlarn kapsar:
alg yapm bilgisi (alg yapm ve onarm, alglarn gelitirilmesi vb.); M
zik Eitimi (genel, amatr ve profesyonel mzik eitimi bilgisi); Mzik eletirisi
18
(belirli nitelik ltlerine gre, estetik ve slup alarndan eletirel yaklam bilgi
si.)
Mzikbilimin kapsad geni bilgi dallan yelpazesi, yan bilimlerin desteini
gerektirir. Mzikbilimin yararland bu bilim alanlar unlardr: Dilbilim, Edebi-
yatbilim, Sanat Tarihi, Tiyatrobilim, Dinbilim, Fizik, Tp, Sosyoloji, Halkbilim ve
Felsefe.
Mzik tarihini besleyen ve daha ok destekleyen bilim alanlar, yukarda say
lanlarn ilk drddr.

M ZK TA R H N N TEM EL K A V RA M LA RI
Mzik tarihi 19. yzylda nem kazanmaya balamtr. Gemiin mzik mi
rasna bilinle sahip kan ilk mzikiler romantiklerdir.
Ancak 19. yzylda mzik tarihi salt tarihi gzyle yazlyordu. "nsan ne ka
dar iyi tannrsa sanat da o kadar iyi anlalr" temelindeki bir anlaytan yola k
lyor, sanattan ok, sanatnn yaam ve yaad dnem zerinde duruluyordu.
Bu anlay 20. yzyln ilk eyreine kadar gelierek srmtr. Ancak, zel
likle 1. Dnya Savandan sonra, bilim ve teknolojideki gelimeler, mzikbilimin,
dolaysyla mzik tarihinin temel yaklamn deitirmi, mzik tarihi bilim zgr
lne kavumutur. 20. Yzyln ilk yarsnda mzik tarihileri, yapttan yola
karak bestecinin yaratc kiiliini ve dnemini deerlendirmeye balamlardr. Bu
yeni ve deiik kavray uygulama alanna geiren mzikbilimcilerden biri de Curt
Sachs'tr. Sachs, bestecinin yaratc zelliklerini inceliyor, bylece mziin zne
inerek tarihe k tutuyordu.
Sachs'm almalar arasnda geni yank uyandran kitaplarnn balcalar
unlardr: Ksa Dnya Musikisi Tarihi, Antik Dnyada Mziin Douu (Dou ve
Bat), Mzik alglarnn Tarihi, Dansn Dnya Tarihi, Sanat imparatorluu.
Sanat tarihinde ve mzik tarihinde sluplar belirleyen temel yaklam olarak
lt vardr: Kiisel slup, ulusal slup ve a slubu.
Bu temel lt, kukusuz ki bir mzik yaptnn her ynn aklamaz.
Ama sluplarn, bir dnemin, bir ulusun ve bir sanat kimliinin ifadesi olduunu
aklamaya yeter.
uras kesindir ki mziki, ann ve halknn duyu ve dncelerini temsil
ediyor olsa da (gerekte byledir), yaptna asl damgay vuran znel kiiliidir.
"Besteci yaptn kendi kanyla yazar" zdeyii boa sylenmemitir.
Ressam Ludwig Richter, anlarnda yle bir olay anlatr: Genliinde birgn,
arkadayla belirli bir manzara parasnn resmini yapmak istemiler. Bu drt
ressam, grdkleri doa parasn aynen resmetmeye karar vermiler. Ama model
ayn olduu, hepsi de grdn tam bir dorulukla yansttklar ve drd de yete
nekli ressamlar olduklar halde, drt ressamn kiilikleri kadar birbirinden bamba
ka drt resim ortaya km.
Mzik tarihinde de ayn olguya ska rastlyoruz. Ayn dnemin ve ayn ulu
sun bestecileri, birbirinden ayrdedilir zelliklerde yaptlar yazmlardr.
Ayrca, yle yaptlar vardr ki, "Zaman st" diye nitelenebilir. Bu yaptlar,
btn zamanlar iin geerli olabilecek yaratlardr. yle olmasa, modas geen bir
a slubuna ilikin yaptlar bir daha dinlenmez, ilgi grmezdi.
Yine de slubu, ann ve ulusal karakterinin tanm erevesinde deerlen
dirmekte yarar vardr. Bu deerlendirme, adan ya da ulusal sluptan yola karak

19
deil, bestecinin yaptn kaynak sayarak (yazy temel alarak), an ve ulusal s
lubun niteliine varmakla gerekletirilmelidir.
Yapt esas alarak sanatnn yaratc kiiliine, ulusal ve acl zelliklerine
ynelen ada yntem, hem analiz sanatnn derin ve klcal aratrmac anlayn
zenginletirmi, hem de tikelin nemini vurgulamas sayesinde ok sayda bestenin
yeniden deerlendirilmesine yol amtr.
Bu alm, mzik tarihi kitaplarnn rneklere dayandrlmasn gelitirmitir.
Eski anlayla, "hikye gibi" mzik tarihi anlatlmas yolu bylece kapanmtr.

20
 II. BLM

TARH NCES ALARDA MZK

K LT REL EVRM

nsann biyolojik ve kltrel varl iki milyon yl ncesine uzanr. Bu srece

ilikin aratrmalar mzik tarihinin konusu deil, antropoloji'nin (insanbilimin), ar
keolojinin ve etnomzikolojinin konulandr.
Antropoloji, insanln evrimini temel a iinde deerlendirmektedir:
1. Paleolitik a (eski ta devri, yontma ta devri, ya da retim ncesi).
2. Neolitik a (M.. on bin ylndan balayarak, yeni ta, cilal ta devri, ya
da retimin ve tanmm balamas).
3. Endstri a (M.. 1800 yllarndan balayarak bronz ve demir a).
nsann biyolojik evrimi ise u aamalardan gemitir: Homo heidelbergensis
(be yz bin yl nce); Homopresapiens ( yz bin yl nce); Homo sapiens dilu-
vialis (yz bin yl nce); Homo sapiens alluvalis (M.. on bin yl nce).
Kltrel evrim, Paleolitik ada ok ar gelimitir. Ancak, nemli olan, kl
trel evrimin biyolojik evrimi ne zaman geride braktdr. Tarihin karanlk d
nemlerine ilikin bu soru, uzmanlk alanlarnn tartma konusudur.
"Kltrel evrimin nerede ve ne zaman biyolojik evrimi geride brakt soru
nu, arkeologlar ile antropologlar arasnda tartma konusu olmakta devam ediyor:
Kimisi, ilk ta aletlerin yaplmasna byk bir nem verirken, kimi arkeologlar,
kltrel evrimin son 40-50 bin yl iinde hzlanmaya baladn, dierleri, Neolitik
devrimiyle her eyin deitiini ileri sryorlar. Kltrel evrime enerji retimi a
sndan bakanlar ise Endstri Devrimi'nin getirdii byk deiikliklere arlk tan
yor. Btn bu grlerin doru ve hakl yanlar vardr. Ancak hepsinin ortak pay
das, kltrel evrimdeki hzlanmadr. Paleolitik a en az 2 milyon yl srd hal
de, tarm ve retim evresi, 10 bin yl iinde Endstri Devrimi'ne dnmtr. Ne
var ki, az belgeye dayal bu tr tartmalarn byk bir anlam yoktur. Onun yerine,
tarihte ne olduunu, bilindii kadaryla zetlemekte yarar olabilir".O)
"Tarihte ne oldu?" sorusunu zetlemek iin, bu iki evrenin balca zellikleri
ni tanmakta konumuz asnda yarar vardr. Acaba Paleolitik ada mzik var
myd? Varsa nasld ve ne amala yaplyordu? nce, insanolunun bu adaki du
rumuna gz atalm:
(1) Bo/kurt Gven, nsnn ve Kttr, Antropolojiye Giri, Sosyal Bilimler Dem ei Yaynlan, Ankara 1972, say
fa 163. (Gven burada arkeolojik ynelimli nl tarih yorumunun sahibi Gordon Childenin "Tarihte N e Ol
du?" almasn (1946) kaynak gstermektedir.)

21
 RNEK 1

A T ro is -F re re s 'd e k i maara resim leri

B Ta d e v rin d e n ve Bronz D ev rin d en alg lar

C M is r'lia rn a re tle rle ses anlatm . (Koyu ren k "ana ton",

ember i in d e k ile r dominant)

22
 Paleolitik evre (eski ta devri, M.. 10 bin ylna kadar):
Doal evre: Buzullar a; dalk ve ksmen ormanlk; sert ve souk iklim;
maara ve kayaalt snaklarnda barnma; av hayvan b o l
Bilim ve teknoloji: ekirdek aletlerle avclk ve toplayclk; yonga ve dilgi
alet teknolojisinin yava bir evrimi.
Aile kurumu: 20-30 kiilik kk avc ve toplayc topluluklarnn ortak yaa
m; avlanan ve toplanan besin paylalyor; kollektiviteye dayanan klan yaam, ko-
mnal toplum.
Toplumsal rgt ve ilikiler: Klan tesinde rgtlenme yok; gl avclar
gruplar ynetiyor; cinsler arasnda blm balyor; gebe toplum dzeni.
Din, by, sanat: Maaralarda av etkilemek amacyla dinsel ve bysel re
simler, motifler, figrler var; verimlilik tanralarnn resimleri yaplyor.
Nfus ve yerleme: Nfus az, dank ve gebe; insan yaam ortalama 20-25
yl.
Enerji kaynaklar ve dnm: Gne, ate ve buz. Hayvansal ve bitkisel be
sinler; insanolu bu besin kaynaklarm kas gcne dntryor.
Daha nceleri bilinmeyen gelimeler: Atein denetim altna alnmas; aletle
rin grece evrimi.(2)
M.. 40-50 bin yl ncelerinde "magdalen" ad verilen kltrel evrim aama
snda, "bulgu" olarak nemle zerinde dumlan maara resimleri vardr. Bu resim
ler, by amaldr. Sanatsal kayguyla yaplmamtr. "Gney Fransa'da ve Ispan
ya'daki maaralarn duvarlarnda ve kayalar zerinde bu resimler 19. yzylda ilk
kez bulunduunda, arkeologlar, geree ok benzeyen, canl gibi duran bu hayvan
larn, buzul a insanlarnca yaplm olabileceine inanmamlardr. Oysa bu bl
gelerde bulunan kemik ve tatan yaplm kaba aralar; bu bizon, mamut ve ren ge
yii resimlerini, onlar avlayan, bu yzden de onlar ok iyi tanyan kimselerin res
mettiini veya kazdn ortaya koymutur.!3)
Magdalen anda ilkel nitelikli oklar da yaplmaya balamt. Ok yayndaki
gerilmi telin (bitkisel gere olduu sanlyor) tnlamasyla ilk telli algnn ortaya
km olmas dnlmektedir.!4)
Bu dnceyi kant haline getiren bulgu, Fransata Trois-Freres, Ariegede
saptanan bir maara resmidir. Orta Magdalen ama ilikin olduu kabul edilen bu
resim, RNEK lA'da. verilmektedir.(5)
Yine bu ada, hatta daha da eskilerde, ilkel insanlarn talardan, aa kabuk
larndan, kemik ve boynuzlardan kard sesler, nceleri doay tanmak, sonrala
r by amacyla elde ettii estetik ama d tnlardr.
M.. 10 bin yl ncesinden balad varsaylan Neolitik a ise antropolojik
adan deerlendirildiinde baka bir tabloyla karlalr.
Neolitik a (cial ta, bakr, tun ve demir alaryla birlikte, endstriye ka
dar):

(2) Gven, a.g.y. sayfa 198A, "Balca kltr evrelerindeki deikenlerin karlatrlmas" balkl tablodan ya
rarlanlmtr,
(3) E.H. Gombrich, Sanatn yks, eviren Bedrettin Cmert, Remzi Kitabeyi, stanbul 1976, sayfa 22,
(4) dtv - Atlas zurM usik, Mnih 1994, Cilt 1, sayfa 159.
(5) The Book o f Music, Arrow Book, Oxford 1980, sayfa 18.

23
 Doal evre: Ilman iklim, zenginleen bitki rts.
Teknoloji ve bilim: Evcilletirme yoluyla hayvanlardan ve bitkilerden yarar
lanma; yllk besinin depolanmas; yaz, hesap ve takvim bilgisi; tekerlekli aralar.
Toplumsal rgt ve ilikiler: Artan retim sonucu kentlemenin balamas; i
blm ve snflama; ilk semavi dinin douu (Yahudilik).
Din, by, sanat: Din, by, bilim ve sanatn nem kazanmas; verim ve aa
ma trenlerinin balamas; "ana doa" ve "baba tanr" dnceleri; metafizik ve d
nsel kprtlar.
Nfus ve yerleme: nsan yaam ortalamas 35-40 yl; artan nfusun kentler
de (sitelerde) younlamaya balamas; kentlerin ynetim merkezi olmas.
Enerji kaynaklan ve bu kaynaklarn dnm: Rzgr, su, toprak ve gne
enerjilerinden yararlanma; gemilerin ve deirmenlerin yaplmas; hayvanlarn e
kim gcnden yararlanma; klelerin enerjisini kullanma. (Klelik dnemi).
Daha nce bilinmeyen gelimeler: Yaz, takvim, matematik, bilim, felsefe ve
sulu tarmn ortaya k; keif ve icatlarn balamas. M.. 4 bin yl ncesinden
balayarak ilkan ilk yksek kltrleri; ekonomik yap, kleci toplum.(6)
Paleolitik a ile Neolitik a arasndaki ayrdedici zellik udur: Avclk ve
toplayclk teknolojisinden hayvanclk ve tarmclk teknolojisine geilmitir.Bu
evrim, insanolunun grp geirdii en byk kltrel devrimlerden biridir. G
ven bu can alc noktay yle dile getirmektedir:
"Besinin retilmesi, yerleik bir kltrn kefi olmu, tarmn evrimi yerleik
bir yaam biimini gerektirmitir. ada varlkla ilkellii ayran hemen btn l
tler, yaz, matematik, hukuk, madencilik, gemicilik, ticaret, para ve pazar ekono
misi, resmi eitim, i blm, doal evreden daha fazla yararlanma, yeni enerji
kaynaklarnn bulunup kullanlmas ve kentleme, Tarm Devrimi ile balam ve
belli merkezlerden btn dnyaya yaylmtr. Bugn de yaayan semavi dinler,
krallklar, sultanlklar, feodalite (derebeylik) ve imparatorluklar, Tarm Devrimi'ne
dayanan, onun eseri olan ve onu yneten toplum biimleridir."(7>
Tarm Devrimi, insann topraa yerleme aamas, lkan yksek kltrleri
ni yeertmitir. M.. 4000 yl dolayndan balayarak, Mezopotamya'nn verimli
ovalarnda ve Msr'n Nil vadisinde boygsteren ilk kltrler, Msr, Hint, in, Hi
tit, Etrsk, Fenike, brani ve Antik Yunan uygarlklarn ykseltmitir.
Bu dnemde mzik bilinle, estetik kaygularla yaplyordu. Glgam Desta-
n'nn, Tevrat'n, Hamurabi Yasalar'nn, piramitlerin, Herodot Tarihinin, lyada ve
Odesann yaratclar, kukusuz ki mzik alannda da kendi tarihsel tanm ierisin
de Tarm Devrim'nin mzikal rnlerini yaratmlardr.

M Z N D O U U ZERN E TEORLER
19. Yzyl boyunca, mziin douuna ilikin teoriler ortaya atlmtr. Bu teo
rilere gre mzik "dil"den (Herder), hayvan sesleri ve zellikle ku seslerinden
(Darwin), insanlarn birbirine seslenmesinden (Stumpf), insanlarn birbiriyle kurdu
u duygusal ilikilerden (Spencer) kaynaklanm, ya da esinlenerek domutur.(8>

(6) Gven, a.g.y. sayfa 198A tablosundan yararlanlarak hazrlanmtr.

(7) Gven, a.g.y. sayfa 197.
(8) dtv - Atlas zur Musik, cilt 1, sayfa 159.

24
 Efsanelere gre ise, mzik insanla tanrlarn armaandr. Bu yaklam bilim
ddr, gerekten efsanevi'dir.
Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi adl kitabna u cmleyle balar:
"Mzik iyiliksever tanrlarn ya da yiitlerin insanla ylece sunuverdikleri
bir armaan olamaz. Ar ve gzle grnmez bir evrimi tek kiinin kafasndan k
m gibi gstermek kolaydr; ama bu, yle kurnazlkla ortaya atlacak bir i deil."
(9)

Sachs, 18. yzyl sonlarnda balayan ve 19. yzylda srdrlen "mziin

dou teorileri" zerine yle yazmaktadr:
"Bunlarn hepsi soyut dncelerin varsaymlardr. Doru olsalard eer, in
sanlarn ilk alarn andran bugnk baz ilkel kabilelerin ku tleri gibi ark
lar, haberlemeye benzeyen ezgileri vb. olmas gerekirdi. Bugnk lkelleri tank
gstermek, insanln balangcna ilikin sorunlar zmekte kullanlan ada
yntemleri bilmeyenleri belki artabilir. Bu gibi kimseler, gp yitmi budunla
rn yaadklar yerleri, mezarlar aratran eskia tarihilerinin tantlarn belki da
ha stn tutarlar. Ama toprak altnda izleri kalm en eski uygarlklar bile, mziin
balangc zerindeki srlar aklayacak kadar eskiye gidemezler. Kald ki, kazlar
dan mzik alannda ok az ey kyor. Ta devri adamlarnn arklar yok olup
gitmitir. Tahta ve kam gibi yzyllara dayanamayan alglar rmtr."0)
Kant olmayan, bilimsel veriler ve bulgu lara dayanmayan varsaymlar geer
sizdir. Antropoloji, arkeoloji ve etnomzikoloji, "sonu" kartmak ve yargya var
mak iin kant niteliindeki bulgulardan yola kmaktadr. Tarih ncesi alara
uzanan etnomzikolojik aratrmalarn yntemi yle zetlenebilir:
1. alg bulgulan (Ta devrinden balayarak).
2. Resim ve harf yazlan (Msr ve Yunanllann kulland alfabe).
3. Mzik hakknda yazlm belgeler (tarih, an, iir, mzik teorisi yazlarn
dan oluan belgeler).
Bu bulgu tr, eski alarn mziine k tutan ipulardr. Ancak, pratikte
nasl bir mzik yapldn, seslendirmenin nasl olduunu belgelemez. Mziin
seslendirilmesine ilikin kantlar "ses belgeleri11dir. Bu da 1877 ylnda Edison'un
fonograf icat etmesiyle balamtr."(n )
Erken Neolitik aa ait baz ilkel alglar bulunmutur. Bunlar ta ve
bronz'dan yaplmtr. Dolaysyla cilal ta ve bronz ann alglardr. RNEK
B,il2) M.O. on iki- on drt bin yllarndan kalmadr.
Msr'llar, iaretlere dayanan bir ses yntemi gelitirmiti. RNEK 1CS13)
Ama bu, tarih ncesi alarn deil, ilka uygarlklarnn konusudur.
Mziin douu zerine yaplan antropolojik almalarn bulgu asndan ye
tersizlii, yeni yntemlerin gelitirilmesini getirmitir:
"Salam bir insanbilim (antropoloji) temeline dayanan bir bilgin, ivedi sonu
lar kartmann yanltclmdan kendini koruyabilir. unu benimsemek gerekiyor:

(9) Curt Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi, eviren lhan Usmanba, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1965, say
fa .
(10) Sachs, a.g.y. sayfa 1.
(11) H. Grabner, AIgemeine Musiklehre, 10. basm, Kasscl 1970, sayfa 29.
(12) dev - Atlas zurM usik, sayfa 158.
(13) dtv - Atlas zur Musk, sayfa 164,

25
Mziin balangcn ve ilk kmldanlarn renmek isteyen kii, bugnn ilkel
yaam biimlerinde ilk alarn kalntlarm bulup aydnla kartmak zorundadr.
Bu kalntlar bulup zmlemelere varmay i edinen kola karlatrmal mzikbi-
lin denir. nsanbilimle mzik tarihine kol atm bu bilim alannda alanlar, ilkel
mziin her trlsn plaa almaya (ses kaydn yapmaya) ve inceleyip sonular
karmaya urayorlar."t14)
Sachs bu szleri 1940'l yllarda sylyordu. Yeni bir yzyla vardmz u
yllarda, karlatrmal mzikbilim yntemiyle ses kaytlar deerlendirilen ok sa
yda yapm vardr elimizde. Bunlarn sistematik biimde toplanmas ve yaygnlat
rlmas konusunda Fransz Doal Tarih Ulusal Mzesi'nin almalarndan zengin
sonular kartlmaktadr. Mze'nin CD yapm olarak hazrlad yapmlar arasn
da bazlar rnek alnabilir: Merkezi Afrika Cumhuriyeti'nde ksilofon mzii^5\ Sa
lomon Adalarnda okseslilikse
Bu iki CD yapmndaki mziklerin bir kitaba aktarlmas olanaksz olduuna
gre, yapm iindeki tantm yazlar ve fotoraflarna ksaca gz atalm:
"Merkezi Afrika Cumhuriyeti mzii, genelde szl aktarm geleneine bal
olarak, kulaktan kulaa, kuaktan kuaa iletilen by amal bir mzik kltrn
temsil etmektedir. Bu icra, dans da iermekte, ama temelde dinsel ve toplumsal
yaamn zelliklerini sergilemektedir. Atalar usul tapnma, hastalklarn saaltm,
al perileriyle cinlere bavurma vb. gibi trenler."!17)
Sachs ise, 1946 ylnda yle diyordu:
"lkel mzii ilkel olmayandan ayrp bu mziin gnmzdeki kesin tanm
n yapmak, insann i dnyasnn tanmn yapmak kadar zordur, ama btnyle
olanaksz deildir. lkel mziin bir tanmn yapmak istesek, bu mziin teorik bir
atdan, dahas, en temel yasalardan bile yoksun olduunu ne srebiliriz. Mzik
yazsndan (notadan) sz bile amyorum. Demek oluyor ki bu mzik, yalnz top
lumsal ve kiilik d doasna, adan aa srp gelen nemli bir gelenei yaa
tan doasna dayanmaktadr. Bu mziin baka bir tanm da ilevidir: By. Bu
grev, onu elendirici ve yceltici bir sanat olmaktan alkoymutur.11!18)
Fransz Doal Tarih Ulusal Mzesi'nin CD'inde yer alan tantm bror, m
zikli trenlere katlanlarm profesyonel mziki, ya da meslei algclk olan kii
ler deil, kabilenin sradan yeleri olduunu vurgulamaktadr. Ksilofon'un ilkeli
alg ise, doal evrede bulunan sradan gerelerle hazrlanmtr. "Kabiledeki m
zik topluluu iki ksilofon ve iki ayak davulundan olumaktadr. Bu ayak davullar,
iki tarafa gerilmi derilerden yaplmtr. Bu trensel mziklerin gerekeleri arasn
da unlar vardr: Baarl av, hogeldin kahraman avc, sakland allar ardndan
ruhlar kartmak, gen kzlarn kabile yeliine kabul ve apa arklar."!19)
Kabilelerin kulland ilkel ksilofon RNEK2A'da verilmektedir.!20)

(14) Sachs, a.g.y. sayfa 2.

(15) Rpublique Centafricaine Musique de Xylophones, Le Chant du Monde, LDX 274 932.
(16) Polyponies des les Salomon, Le Chant du Monte LDX 274 663.
(17) Ad geen CD yapm brornden.
(18) Sachs, a.g.y, sayfa 2.
( 19) Ad geen tantma bror,
(20) Fransz Doal Tarih Ulusal Mzesi yapm CDin brornden alntlanan fotoraf.

26
 CD'de yer alan veriler ile Sachsn saptamalarn karlatrmakta yarar vardr:
"tikel mziin sanat d yaps, zellikle alg alannda ortaya kar. lkellerin
dnyasnda alglarn eitlilii ve says insan artr. RNEK 2B(21) nk il
keller, ellerine geen her uygun gereci ses karan bir ara yapmlardr: Kemik,
ddk olmutur; trl kamlar, yere vurularak ses kartan alglar, ddk ve bo
rular olmutur. Ceviz kabuklarndan, kabaklardan sallayarak ses veren vurmal al
glar yaplmtr; midye kabuklan, ii bo aa dallar boru olmu, aa gvdeleri,
iinde tepinilen dev vurmal alglar haline getirilmitir. Toprakta alan kuyular,
aa kovuklar, hayvan derileri, davul olmutur. Uygarln ilk basamaklarnda-f
leyerek, vurarak, sallayarak nasl ses karlacan insanolu biliyordu. Hem de
anak mlekiden, maden ileri ustalarndan binlerce yl nce"'!22)
20. Yzyln en nemli algbilimcilerinden biri olan Sachs, tarih ncesi d
nemlerde ilkel insanlann rettii pirimitiv alglarn mzik yapma bilinciyle deil,
By iin kullanldn zellikle vurgulamaktadr
"Kuzeyde, gneyde, douda, batda, dnyann drt bir yannda bu yolla bu
lunmu alglar, mzik amacna deil, by amalarna yarayacaktr. nsanolu bu
alglar yapmakta ve kullanmakta ne denli ustalk gsterirse gstersin, bunlardan
tad alma yoluna gitmemitir. alglar btn zelliklerine karn, hi bir anlam, hi
bir gzellik ve ekicilik tamamaktadr. Hafif ya da kuvvetli, yrtc ya da l ses
leri, yuvarlak ve sivri biimleri, l beyaz ya da kan krmzs renkleriyle, vurarak,
sallayarak, srterek almlaryla bu alglar tad vermekten bambaka, byyle do
lu, mzik ncesi ne id belirsiz bir karkla gtryor bizi. Eya olarak, ses
verici olarak, bu alglar, gnein ya da ayn varlk tesi alann, erkekliin, diili
in dourucu temellerini, bolluu, yamuru, yeli simgeliyor; insann varlm, sa
ln korumak iin yapt trenlerde, insan elinde en salam bir by ilkesi olu
yorlar."!23)
Yaklak 50 yl sonra, Merkezi Afrika Cumhuriyeti ksilofon mzii zerine
yaplan deerlendirmeler, metrik ve ritmik elerin nemli bir yer tuttuunu belirt
mektedir. Sachs, ritm alglarnn n plana kmas olgusunu ise ok nceden gr
mt:
"Bu alglar korku veren by aralar olmaktan kp, vakit geirmek, tad al
mak iin kullanlan mzik aralar oluncaya, lk sesi veren komik tatl sesli bir
kaval, kkreyen aa soylu bir boru oluncaya kadar, uzun yollarn almas gereke
cekti. Byse! yanklar olmasna karn, mzie en yakn kalan, insann iinden
gelen dzenli harekete cevap veren, salt ritm alglaryd. Her eit sallamak, vur
mal alglar, davullar... Gerekten mziksel alglard bunlar: Bir zenci davulcuyu
ya da marimba algcsn seyretmek, bulduu tkenmez zenginliklerle dolu ritm
kalplarn dinlemek, alndaki ustal grmek, insan artr."!24)
CD brornde ise u yarg vardr: "Baz mzikal gsteriler, yksek beceri ve
ustalk gerektirmektedir. Bununla birlikte unutulmamaldr ki, mzik yapan bu kii
ler, kabilenin sradan yeleridir."!25)

(21) The Book o f Music, sayfa 19.

(22) Sachs, a.g.y. sayfa 2.
(23) Sachs, a.g.y. sayfa 3.
(24) Sachs, a.g.y. sayfa 3.
(2ri Ad geen CD yapm brorden.

27
 RNEK 2

A M erkezi A frik a C u m h u riye ti'n d e ksilofoncu

28
 Okyanusya'daki Salomon adalarnn en by olan Guadacanaldaki panflt
mziine ilikin bulgular da ayn dorultudadr. Buradaki yerlilerin mzii hakkn-
daki baz saptamalar yle sralanabilir:
"Adann mzik kltrn yanstan balca alg panflttr. RNEK 3A(26)
Drone algsnn hrlama sesi (ngungulu) kartmas srasnda, teki sesler devreye
girer. Bu paralar genelde kabile bakan tarafndan ynetilen enliklerde, kutlama
larda seslendirilmektedir (ninni hari). Konulan arasnda unlar vardr: Kanolarn
suya indirilmesi; ev yapm; doum ve Lala denen eit: Yaamn son gecesinde
lm beklerken. Baka bir para ise kumsalda megapode yumurtalarm kazyarak
karma1zerinedir. "(27)
Buraya kadar belirttiimiz rnekler hep vurmal ve flemeli alglarla yaplan
mziklerdir. lkel kabilelerde telli alglara rastlanmamtr. Bilindii gibi, tarihte
ilk telli alglar Mezopotamya ve Msr'da kullanlmtr. Sulu tarm dneminde,
Neolitik ada, hatta daha da nceki Magdalen anda sz konusu olan ok yayn
daki tek tel, telli alg kabul edilemez. zet olarak u sylenebilir:
Tarih ncesi alarda telli alg yoktu.
Neden? nsanolu telli alglar neden gelitirememitir?
"nk ilkel insan, salt ezgisel yn olan bu tr alglar gelitirmekte bir ne
den bulamamtr. Ona gre ezgisel anlatm, arkcnn alanna girer; bu yzden
alglarn bu alana sokmay aklna getirmez. nsan sesi alglardan eskiye uzanr.
En ilkel aamalarda ark vardr, ama alg yoktur." (2g)
Bu noktada bir saptamaya ulalabilir:
"Mzik ark sylemekle balad."(29)
Asl gelmek istediimiz konu budur: Ezginin douu. "Mzik nasl balad?"
sorusunun temelindeki "ezgi nasl dodu?" konusu.
Sachs, bu duyarlkl noktada genellemeye gitmektedir:
"Kendi sesine dzenli bir biim vermek isteyen insan, iki deiik, daha doru
bir deyile iki kart anlatm yolu buldu: Biri szlerin egemen olduu, sesin salt bir
ara gibi kullanld logogenik yoldur. teki, szlere ok az bal, takn, iten ge
len, kzgnln, gerginliin babo braklmasyla ortaya kan mziktir. Buna da
pathogenik, cokunluun mzii diyoruz. "(3)
"Ezginin Douu" konusunda bilimsel bir yaklamla getirilen katklardan biri
de Trkiye'dendir. A. Adnan Saygun'un ayn balkl makalesi u sorularla bala
maktadr:
"lk insann, ayn anda birok yerlerde birden ortaya km olmas gereken
bu ilk insann nasl ark sylediini kim bize aklayabilir? Eski kavimlerin musi
kisi zerine hi birey bilmediimize gre, musikinin balangc zerine, ister iste
mez sonradan edinilme ve yetersiz bilgilere dayanarak yrttmz yarglarn ke
sinlikle doru olduunu nasl ileri srebiliriz? Tarih ncesi yle dursun, gnmz
de bile etnomzikolojinin girmedii ok geni alanlar bulunduu gerek deil mi-
dir?"(3D
(26) Fransz Doal Tarih Ulusal Mzesi yapm CD, Le Chant du Monte, LDX 274 663.
(27) A.g. CD yapm brorden.
(28) Sachs a.g.y. sayfa 3.
(29) Sachs a.g.y. sayfa 3.
(30) Sachs a.g.y. sayfa 3.
(31) A, Adnan Saygun, Ezginin Douu, Folklora Doru dergisi. Boazii niversitesi Folklor Kulb, Yl 1976,
Cilt IV, say 44. (Derginin bu saysnda katklar dolaysyla Ahmet Yrr'e teekkr edilmektedir.)

29
 RNEK 3

2348534823232348534823235353234823234848000102000101000001020201000201000

A Salomon A d alarn d a p a n fl t

~ T ~ ff P~7 r ^ 'P ^ T T ^ i ? -fr^ f

AI*Ll .M*Ll, H u *it- t i ^i-ri-iU <1.' 1I;k n i - r e - k t vt1- t v , -!* - m m -m -Ju,

SAY GN, A. A . : zel Koleksiyon SR

B B ektailerin Sofra G lbengi

-P-P 9 p p P- P
n o nx\tw > ro",k-ref:,?.on( Jl -li-v<)n1krrtfc.'Kn,ulvlilonlLr-lt,,-fWi, lJt-ki-fl<m ttrfU n

C K zld e rili d ilin d e 10'a kad ar sayma

30
 Saygun, bu makalesinde "mziin balangc" ile "pentatonizmi" edeer ola
rak grmenin yanll zerinde durarak, bunun "kuramsal bir yaktrma" olduu
nu aklamakta, "ezginin k noktasn szn vurgusunda grenler"in geree da
ha yaklatklarn belirtmektedir.
Bestecimiz, savunduu tezin somut dkmn sergilerken baka verilerden
hareket etmekte ve transkripsiyonlarn kendisinin yapt yaklak 60 rnek ver
mektedir. Bunlardan ilk ikisi Bektailerin Sofra Glbengi ve Kzlderili dilinde 10'a
kadar sayma'dr RNEK 3B ve 3C.(32>
Konuma dilinde sz vurgusu, sesleri belli olmayan bir mzik oluturur ve
Saygun'un deyiiyle "zgr bir tartm gze arpar ve igdsel olarak periodik d
nlere eilim duyuluyor gibidir."!33)
Bestecimizin bu makalede savunduu temel grn (sadece pentatonizme
angaje olunamayaca grnn) yan sra, hatta ondan nce, genelde "dil ve m
zik" ilikisi zerinde durmak gerekir:
"Sosyo-kltrel sistemin gerekten var olmas iin iki nemli deikenin daha
bulunmas gerekir: Bunlar, biyo-kltrel birer varlk olan insanlar ve insanlarn bir-
biriyle anlamak iin kulland sembolik sistem, yani dil'dir. Dil, linguistlerin
aratrma konusudur. nsanlararas ilikiler gibi, kurumlar ve toplumlar aras iliki
ler de dille kurulur, dille srdrlr. Toplumda madde ve kavram olarak var olan
her ey (mzik dahil) dilde vardr. Kltrel ve tarihsel miras, ancak dil araclyla
yeni kuaklara aktarlr. Dil, kltrel muhtevann bir ansiklopedisi ya da szl
gibidir."(34)
Dil ile mziin genel ilikisi konusunda ada dilbilimci George Thomson
yle demektedir:
"Dilbilgisi ile mziksel biimin ilkeleri ortak bir temele dayanr. Bu temel
i'tr. nsan sesi, mzikal niteliine i arklar sayesinde kavumutur. Nakarat ya
da heyamola, insann alma srasnda zorlama anlarnda kard ve hi deitir
meden tekrarlad anlalmaz bir lktr."!35)
Ayn konuya deinen Emst Fscher, alma srasndaki ritmsel nlemleri
Thomson'dan alntlarla gelitirmektedir:
"Toplu alma sreci, dzenleyici bir alma ritmi gerektirir. Bu alma rit
mi, bir azdan sylenen basit bir ezgiyle desteklenir. Byle ezgiler ister ngi
liz'lerin Heace-o-ho'su, ister Alman'lann Horuck'u, ister Rus'larn e-yukh-nyemi
olsun, yaplan iin ayn ritmde yerine getirilmesi iin gereklidir. Bir by yan olan
bylesi nakaratta birey, topluluun dnda alsa, bile, topluluk duygusunu konr.
George Thomson, eski i trklerini nakarat ve bireylerin duruma gre uydurdukla
r trklerin bileimi olarak inceliyor. Bu konuyla ilgili olarak Junod adl svire'li
bir misyonerin kaydetmi olduu ezgiyi anyor. Afrika'da yol yapmnda alan bir
ocuk, Avrupal iveren iin u trky sylyor:

(32) Saygun, a.g. dergi, sayfa 5.

(33) Saygun, a,g. dergi, sayfa 5.
(34) Bozkurt Gven, a.g.y. sayfa 112.
(35) George Thomson, nsann zi, eviren Celal stel, Payel Yaynlar, st. 1979, sayfa 31.

31
 Ba hi ani-sa, ehe! Bize kt davi'anyorlar, ehe!
Bu ku hi hlpha, ehe! Bize hi acmyorlar, ehe!
Bu nva makhof, ehe! Kahvelerini iiyorlar, ehe!
Bu nava ki njiki, ehe! Bize hi vermiyorlar, ehe!0&)

Mziin szden arkya dnmesi ya da toplu alma srasnda ritmsel bir

dayanaktan tremesi olasl, ezgiye ynelik seslerin zellikleri zerinde durulma
sn gerektirmitir:
"lk szn dourduu ezgiler, Patagonya'da, Seylan'da ve baka yerlerde rast
lanan ezgiler, belirli aralkta iki ses zerinde dolar durur. Bu aralklar, budunlara
ve soylara gre deiiyor; baz yerde tam olmayan bir kili araldr, baz yerde bir
eit l, dahas bir drtldr; ama para sresince, hatta ilkel topluluun kullan
d btn paralarda hep ayn kalr.
ok uzun bir evrim sonucunda, szn dourduu mziin balangtaki snr
lar gittike geniliyor. Bu iki sesli ekirdein dolaynda baka sesler doup bunla
ra katlyor; ilk zamanlarda bu yeni sesler bir arknn ya banda ya da sonunda
(gelenein egemen olduu, her trl yenilie inatla kar koyduu ortalarda deil),
ekingence beliriyor. nce ekingence, sonraki alarda daha salamca, daha s
rekli. ok sonraki olgun, gelimi arklarnda, balangcn bu iki sesli ekirdeini
aka tantabilecek durumdadr."!37)
"Mzik ark sylemekle balad" varsaymnn zl aklamalarndan biri de
yukardaki satrlarda younlamtr.
Deerli mzikoloumuz Mahmut Ragp Gazimihal, 1940 ylnda Trkeye
evirdii "Musiki Tarihi" adl kitapta, ezginin douu konusunda maara insannn
cokusuna tank olmu gibi bir eviri sylemi kullanarak oluumu canlandrmakta
dr:
"Mtemadiyen coarken melodi nhinalar haline gelen ite bu nidalar, git gi
de bir deyi, bir ark halini ald; hem de yle nee iinde bir ark ki, her yeni se
vinle bir kat daha ykseliyor, fevkalde bir hacim peyda ediyordu; coturduu
herkes sryor, velveleli seslerine trl tavrlar katyorlard.11!38)
Sachs, "pathogenik" diye adlandrlan, cokunluun dourduu mzii ise
yle anlatyor:
"Cokunluun dourduu deyite ses, bartlar iinde incelere kar, ya da
homurtularla kalnlara iner. Bu deyiin gelimesi srasnda baz belirli aralklar, r
nein sekizliler, beliler, drtller, ller bile vurgulu dayanak noktalan olurlar.
Bu iki deyiin tek bir deyi iinde birlemesi, szn dourduu arknn drt
lye doru gitmesi ya da onu amas yoluyla oluyor. Buradaki drtl, kendi i ge
rekliliiyle yukan kmaktan ok, aa doru inme eilimi gsteriyor. Bu birlei
min sonucu, szn dourduu ezgi, deiim snrn am, fakat cokunluun snr
szln gemlememi bir ezgi olarak ortaya kyor."!39)

(36) Em si Fischer, Sanatn Gereklilii, de Yaynevi, stanbul 1968, sayfa 30, 31.
(37) Sachs, a.g.y. sayfa 3.
(38) Alice Gabeaud, Musiki Tarihi, eviren M.R. Gazimihal, Numune Matbaas, stanbul 1940, sayfa 10.
(39) Sachs, a.g.y. sayfa 4.

32
 Bylece, M.. 4000 yl ncesi Mezopotamya'da balayan ilkan yksek
kltrlerine kadar olan insanlk tarihini mzik asndan ok ksa zetlemi oluyo
ruz. zellikle paleolitik a ve yaklak 10000 yl kapsayan Neolitik a'n ilk
6000 yllk dilimi (M.. 4000 ylna kadar), yle bir tablo sergilemektedir:
lkel mzii ileri uygarlklardan ayran temel zellik, yaplan bir mzik para
snda yksek noktalara ulamayan srekli bir tekrar ve trelere (gelenee) sk ba
llktr. Bu tr mzik, akla, hesaplamaya, ya da her hangi bir ynteme dayanmayan
bir mziktir.
Szmz Leyla Pamir'in yaln ve yumuak bir sylemle izdii u betimle
meyle tamamlayalm:
"Dnyada ilk yaayan insanlarn kulaklar ve sesleri olduuna gre, mzik
hep vard. Belki de ok az ey bilirdi bu insanlar, ama gnei, ayn, da, dere
yi, orman, denizi, frtnay ok iyi bilirlerdi. Bu kadarcm bilmek ve duygularn
dile getirmek iin de mzik gerekliydi. Bu insanlarn da sevgileri, fkeleri, inanla
r, yaslar ve gndelik almalar vard. Mzik aslnda bu sevinlerden, sevgiden,
almaktan, ac ve yastan, inantan domutur diyebiliriz. Yzde yz bir sessizli
e kimse katlanamaz.
nsanlar o zamanlar bol bol ark da sylerlerdi. Neeli ve baarl olduklar
zaman ayr, zgn ya da fkeli olduklar zaman da yine ayr anlatml arklard
bunlar. rnein avclar ve balklar bol av getirdiklerinde, kabileler sava kazan
dklarnda, neeli, canl arklar sylerlerdi; ocuklar doduunda, anneleri beikle
rini sallarken ninniler mrldanrlard. Ktan sonra bahar gelip doa birden uyann
ca, sevinten mzikli bahar ayinleri yaplrd. Sevgiler, aklar da yine arkyla dile
getirildi. Sonra alrken de ark sylenirdi. Zor iler, mzik ve arkyla ok daha
kolay baarlr. Marlarla yrnen yollar ksalverir. Demirci ustasnn, ayakkab ta
mircisinin, ekin bien kylnn arklar hep i yapmaktan domutur."(40)

(40) Leyla Pamir, Ay enin Mzik Kitab, Can Yaynlan, geniletilmi 2. bask, stanbul 1991, sayfa 9-10.

33
 III. BLM

LKA UYGARLIKLARI
(M.. 4000 - M.. 850)

TA R H

M.. 10000-4000 yeni ta a.

M.. 4000-1750 cil a! ta a.
M.. 1750- 750 bronz a.
M.. 750 sonras demir a.

lka kapsamndaki uygarlklar, u evrelerde yer almlardr:

Mezopotamya uygarlklar: M.. 3500-500.
Msr: M.. 3000-500.
Hint: M.. 3000-M.S. 750.
in: M.. 3000-M.S. 250.
Antik Yunan: M.. 2500-M.S. 250.
Fenike ve brani: M.. 1750-500.
Helenistik - Roma: M.. 400-M.S. 300.
Amerika ktas: M.S. 300- M.S. 1400.

lka'in ykselen uygarlklarnda dnemeler:

M.. 4000 Mezopotamya'da dinsel ark.
M.. 3500 Msrda lut ve ifte aulos.
M.. 3000 in'de bambu kaval.
M.. 2000 Msr'da vurmal alglar ve ir'den oluan alg topluluu
M.. 1500 Hitit uygarlnda arp, lir, gitar, tamburin ve trompet.
M.. 950 srael'de Salomon tapmanda dinsel mzik trenleri.

U Y G A RLIK K AVRAM I
Uygarlk kavramnn aklamas genelde yle yaplmtr:
a) Barbarln kart.
b) Tarihsel konum ve tanma gre, gelime yolunda ideal llere yaklam
toplumlar.
c) Kulland aletleri, alma biim ve yntemlerini, inanlar, dnsel ve
sanatsal etkinlikleri, toplumsal ve siyasal rgtlenme biimlerini btnyle ifade
eden toplumsal zgnlk.
34
 Uygarln bat dillerindeki karl civilisationdur. Bu terim ilkin 18. yzyl
da kullanlmtr.
Bilim, uygarlklar arasnda stnlk ayrm yapmaz. Uygarlklar nesnel bi
imde deerlendirir.
Uygarlklar her canl varlk gibi, zaman inde deiirler. Ancak bu deiim,
her uygarlkta ayn hzda olmayabilir.
Uygarlklar da lr. Tarihte gp gitmi nice uygarlk vardr.
Dnsel ve sanatsal yaam, uygarlklarn en anlaml ifadesidir.
lka uygarlklarnn Ortadou ve Asya'daki verimli blgelerde odaklamas
nn nedeni, Tarm Devrimi'nin bu blgelerde ncelikle balam olmasdr. Sulu ta
rma gei ve yaznn icad, bilim, dnce, hukuk, madencilik, ticaret, eitim ve
sanat alanlarnda kltrel ykselii sergiler.

M EZO POTAM Y A
Mezopotamya M.. 4000 yllarndan balayarak deiik uygarlklarn beii
olmutur. Bu verimli blgede Smer, Akat, Babil, Asur, Hitit, Kaide, Elam ve Pers
uygarlklar yerlemilerdir. Byk skender M.. 331 ylnda Babil egemenliine
son vererek blgeyi ele geirmitir.
Mezopotamya, corafya konumu asndan merkezi bir yerdedir: Gneyde
Arap boylarnn, batda Hitit, Frigya, Fenike, Msr ve Yunanllarn, kuzeyde Iran
ve Indu-germen boylarn, douda Hindistan'n etkilerini yaamtr. Mezopotomya
mzii, kuatld lke ve kavimlerin ncelikle alglarn deerlendirmi ve geli
tirmitir.
M.. 4000 yllarndan sonra Smer tapnaklarnda dinsel yakarlar iirsel bir
biim sergiliyordu. Yakarldn gelitirdii iirsel szlerin dinsel arklara dnt
tahmin edilmektedir. M.. 2000 yl dolaynda Smer dualarnn, rahip ve koro
nun karlkl syledii "responce" ve iki koronun deiimli olarak syledii "an-
iphone" biimleriyle yapland bilinmektedir.
Dualardaki ilkel ezgilere Smerler "sir"diyorlard. Solo ses ve koroya elik
eden kam kavallara "sem" dendii iin, dinsel arklara da "ersemma" adn ver
milerdi.
Bilinen Smer alglar unlardr:
Yan ve dz alnan flt, "ti" ya da "tiggi". Kk davul "balag". Timpaninin
ilkeli olan ikili davul "lilis". Tef, "adapa".
Ur kentindeki kral mezarlar kazlarndan elde edilen bulgulara gre, algc
lara "Zammem", vokal mzik yapanlara "nam" denmektedir. Ayrca, biim olarak
"arp"a benzeyen iki tr lirden bahsedilmektedir. Bu alglara genel olarak "algar"
denmitir. lkel lirin kaln sesine "saggal", ince seslisine "zagsal" ad verdikleri de
bilinmektedir. Ancak bu alglarn tnlan, akord edili biimleri ve mzik iaretleri
hakknda gnmze kalm bilgi yoktur.
Ur kenti kazlarnda Smerlilerin kulland lir, olduka byk ve boa for
munda bir algyd. rnek 4A ve 4B. Bu form, verimlilii simgeliyordu. Ge-
Smer ve Babil uygarlklannda lut da kullanlmtr. rnek 4B,
Babil uygarl Smerlerden yaklak 2000 yl sonra balamtr.
M.. 1800 yllannda Akat uygarl yksek bir kltr dzeyindeydi.
35
 R NEK 4

A S m er'l erd e Ur

B Ge'-Smer ve B a b ii'Iiie rd e lu t

C A s u r'lu ia rd a a rp D Sm erU ilern kavisli a rp '

36
 Babil tapn aklarndaki mzie ilikin tek bir rnee rastlanmaktadr: 5 ile 24
blm arasnda deien yakarlardan oluan ve genelde alg mzii ile balayan
ilahiler. Bu dualarda yer alan szler Smer'lilerle aynyd. M.. 2500 ile M.O. 600
yllar arasnda uzun bir zaman diliminde egemen olan Asur uygarlnda, kol ze
rinde tutulan ilkel arp rneine rastlanmtr rnek 4C. Smerliler de kavisli arp
kullanyordu. RNEK 4D.
Btn bu rneklerin aklad gibi, Mezopotamya uygarlklarnn tarihi i
iedir. Adlar baka da olsa, birbirlerinden etkilenmiler, birbirlerini tamamlam
ve gelitirmilerdir.
Bulgulara gre, Asurlular'da dinsel trenleri yneten rahipler resmi kaytlar
tutmutur. Ge Asurlular dneminde (M,. 1270-M.. 606), dind mzik de var
d. Mzikilerin enliklere ve kral elencelerine katld sanlmaktadr.
Kaideliler dneminde (M.. 626-M.. 538), Kral II. Nabuhadnezar zama
nnda (M.. 604-562), bir bandonun kurulduunu, bu olaydan 400 yl sonra yaz
lan "Daniel'in Kitab"ndan reniyoruz. Bu alg topluluundaki boruya "gama"
(kornonun ilkeli), kamtan retilen ddklere "masroqitha", lir ya da kucakta al
nan arp eitine "kastrop" denmektedir. Ayn kaynaa gre, kaln sesli arp'a "seb-
beka", ince seslisine "psantrin" ad verilmitir.
Gnmz Filistin topraklar zerindeki Fenike ve brani uygarlklar, baz al
glarn mucididir. Fenikeliler "ift aulos"u bulmulardr. i1Psalterium"u da icat et
tikleri sylenmektedir (kesin deil). Ama kesin olarak bilinen, bilinli ilk alg top
luluunu bir araya getirmeleridir. RNEK 5A. Bylece, telli, flemeli ve vurmal
alglardan oluan ilk mzik topluluuyla karlayoruz.
branilerin alglar gelitirme konusundaki katklar nemlidir.
Yahudi mziinin geliimi ana dnemi kapsar: Gebe dnem, krallk d
nemi, peygamber dnemi. Bu dnemlere ilikin alg bulgular, ya da alg resimle
ri azdr. Sonu olarak, Tevrat'ta verilen bilgilerle yetinilmektedir: algclar zel
likle kadnlardr. Deiimli (karlkl) korolar vardr. Solo arkclardan biri erkek,
biri kadndr (Musa ve Meryem gibi). lk algcnn ad "Juval" (ya da Judal)dr.
Martin Luther'in evirisine gre, "kinnor" Kral Davudun algsdr: "Arp". brani-
lerde arp 5-9 telliydi. "ofar" adl boynuzdan yaplma flemeli algnn (ilkel kor
no) az paras bulunmuyordu. RNEK JC.
Tevrat'taki szl arklarn melodi stilleri yle tahmin edilmektedir: RNEK
55.. Sinagog mziindeki algsal gsteriler, sre iinde vokal mzik eitlerine
dnmtr (cantillation).
Bu dnemdeki melodilere ilikin olarak gnmze hi bir iaret kalmamtr.
Zengin bir gelenee karn, Kuzey Afrika, Yemen, Suriye ile Pers lkelerinde yap
lan mzik hakknda, gnmz etnomzikiloji aratrmaclarnn ortaya kard
pek bir ey yoktur. Eer kant saylabilirse, Tevrat ve Incil'deki bilgilerden yola
klarak karlatrmal yntemle baz tahminlere vanlabilmektedir. (RNEK 5B'de
olduu gibi). Ancak, sinagoglarda yzyllardan beri yaplagelen dinsel Yahudi m
ziinin brani'lerden (Peygambeler a dneminden) kaynakland aktr.

M ISIR
Nil lkesi, yeryznn en eski yerleim blgesidir.
Msr uygarlnn evreleri drt a kapsar:
37
 RNEK 5

A F e n ik e lile rin o rk es tra s

H ar-ni-nu le-lo-him -se - nu________ ,h a -ri- l-lo-he ja - -k o v ______

Stil des Psalmenvortrags

$ -= r- T ^v r1i k, b 7
V T j c p ? - ' T ,r S ! r
Mo-schehav-di meth, w' d -th a h kum vor_______________

6th ha-jar-den ha *seh i -th a h v /d o l ha-m ha*seh, l ha- - - - rcz

-seher -nO'C ht______ no-then la - dem, I iv-ne jiss-ra-l,

B T e v ra t'n melodik okunuu

C Yahudi alglar

38
 1. Eski devlet (M.. 2850 - M.. 2160)
2. Orta dnem devleti (M.. 2040 - 1650).
3. Yeni devlet (M.. 1550 - 1070).
4. Gednem (M.. 771 - M.. 332).
ok verimli olan Nil kylarnda tarm erken balamtr. Nil ovalarnda yaa
yan boylar, tarlalara zarar veren hayvanlan uzaklatrmak iin "alpara" benzeri
vurmal ve sallamal alglar icat etmitir. Bu alglar giderek "doaya kran dans
larnn elikisi olmutur.
M.. 2700 yllannda Mezopotomya ile etkileim iine girildii sanlmaktadr.
nk alglarn bir blm ortak zelliktedir. Bu etkileim, eski krallk evresinin
saysz hanedanlklarnn balang dnemine rastlar.
Telli alglann banda, dev bir yay olan ve yere oturtulan arp geliyordu. R
NEK 6A, Tek paradan oluan asesi, ilkel dnemlerin yay zerine gerili ilk telli
algsna benzer. Msr'daki bu byk arp'n tel says ise 6-8'di. Sonralar arp, bir
"elik algs" olarak kld ve tellerinin says artt. Omuza alarak tanabiliyor
du. flemeli alg olarak kaval ve "ifte kaval" vard, bu kincisi, Fenikelilerden
alnm olabilir. RNEK 6A,
Vurmal alglar ise unlard: El davulu (bir eit kk timpani). Darbuka ya
da dmbelek. Sistre eitleri olan ba-sistrum ve Naos-Sistrum. RNEK 6B.
Msr'llarm bir mzik yazsna sahip olmas dnlemez. Ancak, II. B-
lmde belirtildii gibi, belirli el iaretleri ve kol durumlarnn aklamaya alt
resimlerle tonlar anlatlyordu. Hickmann'a gre, ok sayda el iaretiyle "ef, ar
kc, kavalc ve arp" resmedilmitir.(*)
Orta dnemde (M.. 2040 - M.. 1650), yeni alglar icat edilmitir. Bu vur
mal alglarn "Kkasya" ya da Afrika etkisiyle gelitii sanlyor. Msr'da tap
naklarda kullanlmtr. Msrl yazarlarn mezar duvarlarna resmettikleri topluluk
lar genelde arkclardr.
Yeni krallk dneminde (M.. 1550 - M.. 1070) arp gelimitir: Tel says
8-16, (genelde 10-12). "El-arp" denebilecek kk arp eiti de bu denemin rn
dr. III. Ramses dneminde, insan boyundan byk arp'ler de kullanlmtr. Lut'un
komu lkelerden ithal edildii dnlmektedir. Bu dnemde lut ayr form ser
giliyordu: Smer ve Babil lut'unun benzeri ince boyunlusu; "Rebap" tipinde olan
ve gitar benzeri.
Gednemde (M.. 771 - M.. 332), komu lkelerin etkisi ok belirgindir.
Herodot ve Platon (Eflatun) gibi klasik Yunan yazarlar, Msr mziini konserva
tiv (muhafazakr) olarak nitelemilerdir.
Msrllarn gzde algs, "ben" adn verdikleri arp'tr. ilk arp'n M.. 2400
yllannda yapld ve nl Giza pramitlerinden nce ortaya kt biliniyor. An
cak, arpn Mezopotamya uygarlklanndan tamm olmas da dnlebilir.
"Met" ad verilen ifte klarinet, bambu kamndan yaplmtr. Paralel iki ka
m ddkten oluur. Unison ses veren bu alg, Arp'lann "zamr", ya da Trk'lerin
"zuma"s gibi, burundan srekli soluk alnarak alnrd.

(^) "lka Uygarlklar" bal altnda burada yer olan bilgilerin bir blm, genelde d tv-Atias zur Musik, M
zik Ansiklopedisi (4 cilt, hazrlayan A. Say) ve beklenmedik br zamanda yitirdiimiz deerli mziki Orhan
Tanrkulu'nun Gazi Eitim Mzik Blm iin hazrlad yanm kalm ve baslmam "Mzik Tarihi" kitab
gibi kaynaklardan yararlanarak hazrlanmtr.

39
 RNEK 6

A M s rc la rd a telli alg lar

M s r'lla rd a vurm al ve flem eli alg lar:

D avul, tam-tam, ba-Sistrum , Naos-Sistrum.
Kava! ve ifte aulos" (a ltta ).

40
 Firavunlar rahip-krallard; bu nedenle saray mzii ile tapnak mzii arasn
da ba vard. Saray mzikileri ark syler, alg alar ve dansederlerdi. Yeni kral
lk dneminde tapnaklara kadn mzikiler de girdi. Mzik ve dansn temposu
canland. Asya kkenli alglarn katlmasyla "Oriental etki" belirginleti. Uzun
sapl lut (ud), ya da "pandora", gnmzde Sudan'da kullanlan 2-3 telli "gnbri,,ye
benzer.
Demir a'na girildiinde, Ortadou'nun btn uygarlklarndaki gibi, Msr
uygarlnn zgn karakteri kaybolmutur. Yunanllarn M.. 332'de, Romallarn
M.. 30'da lkeyi igal etmeleri zerine tarihten silinmitir.
Msr'da mzik teorisi zerine kalc bir alma yaplmad aktr. Bilime
dayal bir mzik teorisini gelitiren Pythagoras (Fisagor)'un Babilde yapt al
malar Msr tapmaklarnda srdrm olabilecei iddia edilmitir, ama bu nokta
kantlanm deildir. Msrllarn da en az Mezopotamya'llar kadar oktav, beli ve
drtl aralklar bildii kabul edilir; Arp, yanm ton aralklar ile byk lden, lir
ise tam ton aralklaryla kk lden oluan "be ses dizisi"ne gre akord edili
yor olmalyd.
Antik Yunan kaynaklan, M.. 246 - 221 yllan arasnda skenderiye'de yaa
yan Roma'l Ktesibos'un "hydralius" (su orgu)nu icat ettiini belirtir.
Msr kltr, Girit zerinden Yunanistan'a geerken, bu adada etkili izler b
rakmtr.
nemli bir aynntmn daha zerinde durulmas gerekir: Msr tapnaklannda
kullanlan kk anlar, Hristiyanln giderek yaylmasyla kilise tarafndan be
nimsenmitir,

HND STA N
Hint mzii, birbirine grece olarak bal dnemi sergiler:
1. M.. 3000 yllannda ykselmeye balayan eski kltr.
2. M.. 1500 yllarnda kk salan "Veda" kltr.
3. M.S. 1000 yllarnda balayp gnmze uzanan geleneksel Hint kltr.
Gnmzden geriye doru baknca, 5000 yllk bir sreci kapsayan Hindistan
kltrnn evrelerini bir btn olarak grmek mmkn deildir.
M.. 3000 yllarnda kuzeybat Hindistan'da ilk Hint kltr yeermitir. Bu
kltrn geliim koullar Mezopotamya ve Msr benzeridir. Bu erken dnem hak
knda pek bulgu yoktur ve 3000 yl ncesi iin sadece baz tahminler yaplmakta
dr.
kinci ve temel evre olan Veda kltr, M.. 1.500 yllannda Hindistan'a ge
len ve Ari dilini konuan boylarn toplumsal tabakalamay (kast sistemini) yerle
tirmesiyle balar. Veda kltr kast sistemiyle zdeir: Kastlarn ayn mzikleri
vardr.
"Veda" sanskrit dilinde "bilgi" anlamna gelir. Tannnn ad "Brahma"dr.
Veda kkenli Hint kltrne ilikin mzik bilgileri M.. 1000 yllannda drt
nemli kitapta toplanmtr. Bu kitaplann birincisi Rigveda "lhiler bilgisi"ni ie
rir. kinci kitap Samaveda "ark bilgisi"ni sergiler; Bugn iin bile deerini koru
yan bir teori kitabdr. Ancak, kast sistemindeki en st tabakann mziini ele alr.
nc ve drdnc kitaplar hakknda kaynak bilgisi yoktur.
kinci evre Hint kltrnn akla kavumas, M.. 2000 ylnda Bharata ta
rafndan yazlan beinci Veda kitab Natyaveda ile gereklemitir. Bu kitap, kast
41
sistemindeki btn tabakalarn mziini kapsar. Natyaveda kitabnda mzik, tiyat
ro temellerinin zerine oturtulmutur. nk Hint mzii, sz, dans ve mim sanat
laryla sk ba olan bir mziktir. Kitabn yazar Bharata, tanr Brahma'ya adad
bu yaptnda, eski drt Veda kitabndan vokal mzik rnekleri sergilemitir. R
NEK 7A ve 7B.
"Veda kltrnn mzii, teksesli vokallerdir, lk kez Bharata tarafndan
akla kavuturulan melodiler, ton bilgisinin dayanaklardr, ama bu ton bilgisi
bizi atadan kalma modal mzie (makamsal mzie) gtrr.U)
Hinduizm, Veda geleneklerini arlkl olarak ieren, Hindistan'n balca di
nidir. Ancak, eski alarla gnmz retisi arasnda farklar vardr. nk Hindis
tan alar boyunca teki kltrlerin etkisi altnda kalmtr.
Bu etkilerin arasnda Byk skender'in M.. 327 ylnda kuzey Hindistan
istila etmesiyle balayan Grek ve skit uygarlklar vardr. Ayn ekilde, Budizm de
Hint kltrn etkilemitir. Kandahar ve Kemir blgesindeki Greko-Budist hey
keller, telli, flemeli ve vurmal zengin alg eitlerini somutlatrr. Bu alglarn
ou, gnmz Hindistan'nda da kullanlmaktadr.
Budizm, mzik diliyle tm dou ve uzakdou uygarlklar zerinde etkili ol
mutur. Ancak M.S. 14. yzyldan balayarak slam kltr de etkilerini gstermi
tir.
"Dou kltrlerinde mzik, mzii meslek edinmi olanlarn elindeydi. Taba
kalarn kendi iinde yapt mzikler, ayn bir halk mzii olarak yaamtr."<2)
Hint mziinin nc evresi, M. S. 1000 yllarnda balar. Bylece, Hint ma
kamlarn belirleyen "Raga" sistemi ile usulleri belirleyen "Tala" adl ritmik sistem,
gnmze kadar uzanan geleneksel Hint mziini tarihteki yerine oturtmutur.
Raga ve Tala sistemleri, M.S. 10. yzylda balayan bir geliimi temsil ettii
iin, "ilka mzii"nin kapsam dndadr. Batl kaynaklar, bu ayrdedici nokta
ya nem vermektedir: lka mzii iinde deerlendirilen Hint mziinde Raga
ve Tala gibi yzyllar sonrasnn sistemleri yer almamtr.(*)
Sachs, zellikle Hindistan ve Ortadouda kullanlan vurmal alglarn eitli
liini ve deiik tnlarm ver: "Davul ve kudmleri dorudan domya elle alma,
zellikle Hindistan'da ve Ortadouda yle bir ustala, renklilie ve incelie var
mtr ki, sert tokmakl almlaryla bat davullar bunlara benzetilmeye bile kalk-
lamaz."(3)

N
in kltr, tarihin yazd en eski yksek kltrlerden biridir. Neolitik d
nemde (cilal ta devrinde) in halk avclk ve toplayclk yapan gebe boylard.
Yenisey rma evresinde tanmn gelimesiyle M.. 3000 yllarnda yerleik d
zene geilmitir.
in efsanesine gre M.. 3000 yllarnda mparator Huang-Ti, an mzik
kuramcs Ling-Lun'u bat lkelerindeki ormanlara gndererek bir bambu kestirmi
ve in'e getirilen bu bambu kam ile lkede ton sistemi zerinde aratrmalar ba
lamtr.
(1) dtv - Atlas zur Musik, Mnih 1994, Cilt 1, sayfa 167.
(2) Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi, ev: lhan Usmanba, sayfa 6.
(*) Geleneksel Hint mzii iin bkz. Alain Danileou, Einfhrung in die indische Musik, Karlatrmal Mzikbi-
Iim Enstits, Heinrichshofen Verlag, Wilhelmhaven, Franszcadan Almancaya eviren: Wilfried Sczepan,
ikinci baskt 1982.
(3) Sachs, a.g.y. sayfa 17.

42
 RNEK 7

ftJ " jj. j j J

an-tar ba-hti - ca tat sar-vam vya-py na-ra -ya-nahsthi-ta-ha

A Veda (rig v e d a ) arks

& 1 A - J ' . ..

o o - gn-i a y - a - hi - i o i to o ya a i i

.
o y - i - i i gr -n - no ha - ;vya da - to - ya- a - a - i

B Samaveda makamsa! melodi rnei

l-U
i -p -h f
r* -rr r+ + r ++r
C in'de m paratoru karlama mar

$ K'ing &

Tsehang-Ku P'a-Siao Shng

D Geleneksel in alg lar

43
 inin mzik tarihi, temelde u evrelerden oluur:
1. Hia Hanedan - M.. 1800 - M.. 1500
2. ang Hanedan- M.. 1500 - M.. 1000
3.' u hanedanM.. 1000 - M.. 256
4. Han Hanedan = M.. 206 - M.S. 220
Mzikteki gelimeler ang Hanedan dnemindedir. "ing" adl ta gong ve
"hsyan" adl kre biimindeki flt, Neolitik an etkilerini tar. M.. 2000 ylla
rndan kalma "ku" adl davul ve "ung" denen ziller, bronz ann ilk mzikal ve
rimlerini belgeler. Yine bu dneme ilikin dinsel arklar "ih-ing" (ark Kita
bndan toplanmtr. ang Hanedan evresinde "Tijin" adl kanun benzeri algdan,
panflt ve davul eitlerinden bulgulara dayanarak bahsedilmektedir.W
Bu gelikin alglar, in'de ang Hanedan dneminde makam sisteminin de
gelimi olduunun kant saylr. in mziinde ana ses fadr. Pentatonik dizideki
be ses fa, sol, la, do, re'dir. Tarihsel sre inde bu dizi kesinlik kazanmtr,
M.. 400 ylndan kalan belgelere gre, bu be sesin ad "kung, ang, iao, ih ve
y"dr,
in makamsal sistemi kapsamndaki diziler, her be sesli grup iin bir mod
(makam) oluturur ve hepsi de baladklar seslere gre adlandrlr.
u Hanedan dnemindeki "mparatorun Tapmaa Girii" srasnda seslendi
rilen mar, gnmz mzik yazsyla yledir: RNEK 7C.
in ritelinin sembolizmi, mziin temel notalarnn yln on iki ay, ya da
gnn on iki saatyla balantldr. Dizinin kurulduu anahtar-nota, birbirini izle
yen dnemlere gre aktarlr. Bu iki notalk dizinin hareketini dzenlemede kc
beliler ve inici drtller yntemi uygulanr. Genelde bu iki notann her biri deie
rek dizinin balama noktasn belirler. in mzik teorisine gre, bu on iki nota sra
halinde topluca gsterilmez; ancak oluturduu be ses dizisi iinde bir sisteme
ular.
On iki nota dizisi, sonraki alarda kc beliler ve inici drtller sistemi
iinde iki alt ses dizisi olarak gruplandrlm tr. Tam makam dizisi olarak ortaya
kan bu alt ses dizisi, bu ekliyle kullanlmaz. Bu iki dizi bir arada, i ie kullanl
dnda ritel bir armoni tns karr. Bu da drtl ve belilerin ilikilerini kapsar.
u Hanedan dneminde kullanlan ve sre iinde "geleneksel alg" nitelii
ni kazanan alglar unlardr: King (ngraklar dizisi), Kin (bir eit ilkel kanun),
ang-Ku (dmbelek), Pai-siao (panflt), eng (az orgu). RNEK 7D.
u Hanedam'nm ge dnemlerinde in uygarl en yksek dnemini yaa
mtr. Lau Tzu (M.. 604-517) Taoizmin kurucusudur. Kung Fu-Tzu (M.. 551-
479) Konfiys'un in dilindeki addr. Konfiys'e gre mzik, yaamn ak
iinde geleneini oluturur.
Konfiys kendisini "eskiyi bilen ve seven biri olarak, yapc deil, aktarc
olmak"la tanmlar. Byk in dnr, in'in gnmze kalan en eski tarih ve
mzik kitaplarn derlemitir. Bunlar, "Li i" yeni ritellerin kaytlarn da kapsar.
Li i'nin en nemli blmleri "Yeh i" (Mziin Ant) ve metafiziksel "I ing"
(Deiimler) kitabdr. Bu kincisine gre kozmik eler mziin ana kurallarm
oluturur.

(4) M. Wegner, Musik des Altertums, Leipzig 1970.

44
 Konfiys'ten balayarak in mziinin kurulu kuramlar yerlemi, bu to
hum zamanmza kadar gelmitir. Bunun kaynak kitab L Pu-wei'nin yazd Lu
ik un in'dir (M.. 239).
in'de be ses dizisi her ne kadar temel kabul edilirse de, u Hanedan a
nn gzde alglarndan biri olan "" adl yan fltn yedi sesi kapsamas nedeniyle
yedi ses dizisi de zamanmza kadar ulamtr. Aslnda Millattan nce 1. yzyla
kadar kullanlan bu 5+2-7 ses dizisi ile oluan on iki pozisyon iindeki modal sis
tem, 84 mod'u belirler. M.S. 6. yzyldan sonra bu teori zerinde allarak modal
sistem ritel mzie maledilmitir.
Bu ayrntlar in mziini tantmaya yetmez. Daha doru bir yaklam, genel
lemeye gitmektir:
"in mzii kendi klasik ann pek ok zelliklerini bugn bile tamakta
dr. Demek ki iki bin yldan beri in ulusal mziinin balca alglar anlar, uzun
sapl ing-hu, nan-hu, ipek telli sapsz alglar M.. 1000 yllarnda bile vard.
Aradan bunca yl gemesine, Moal, Hint ve Bat'nn obualarla, semballerle, lavta
larla, kemanlarla in'e szmasna karn, eski pentatonik diziler yerini bir kar bile
brakmamtr. M.. 3000 ylma kadar gittii sylenen in'in o kendine zg eit
dzensiz, kesinlikten uzak on iki yarm sesleri, ls'leri, mutsuz egemenliklerini
srdrp dururlar. "(5)

U ZA K D O U LK ELER
Neolitik ada Japonya'da yaayan gebe topluluklar, Auni adl kuzey adala
rndan gelmitir. M.. 1000 yllarnda kuzey Asya'dan gelen Mool kavimleri, Ja
pon rknn temelini oluturmutur. Bu dnemin Japon boylar gebe yaam iin
de obalar halinde yaard ve ruhsal zellikli inanlara balyd. Bu kkten gelien
dinsel akmlar, daha sonra "into" ad verilen "Tanrlarn Yolu" anlamndaki bir di
nin tremesini getirmitir.
into arklar, kat kurallar uygulanan tapmaklarda koro tarafndan sylenir
di. Dar bir melodik ara dzeni iinde genellikle reitatif tarzndaki bu arklar gide
rek kuramlara baland. Notalar arasndaki bir tonlu aralklarda yaplan triller, m
ziin ana karakteriydi.
Japonya'da cilal ta a, inden gelen bronzla kapanmtr. Ancak, bu lke
de bronz ann Koreliler tarafndan balatld da sylenir (kesin deil). Bu iddi
alardan kartlacak sonu udur: Japonlar btn uygarlklarn etkisine yatkndr.
Yirminci yzylda Japon sanayi devriminin gereklemesi de bu yatknln sonucu
saylabilir.
into arklar, ilkadan beri, szck anlam "ulusal ddk" olan "Yamato-
bue" adl kam bir ddk ile, alt telli, kanuna benzeyen, yumuak tml bir alg
olan "ulusal goto" anlamndaki "yamato goto"nun eliinde sylenirdi. Bunun d
nda kalan alglarn hepsi in kkenlidir. Flte benzeyen "yamato-bue" gne
tanras Ameterasuya. ait kabul edilir: Tanra, bulunduu maaradan karak g
ne gibi ortala yaylr ve insanla mzik ile dans getirir. Bu efsane into tap
naklarnda sahnelenen "kagura" adndaki dansl arklarda belirginleir. Dnemin
Japon mzii, bu iki algya ek olarak "hikiriki" denen obua benzeri kk bir al
gyla mparator hiyo zamanna kadar (M.S. 987) seslendirilmitir.

(5) Sachs, a.g.y, sayfa 7.

45
 Eski Japon mzii gelenei, "Saibara" ya da "Sabia-gaku adlaryla yaygnlk
kazanan arklarda da grlr. Eski Japon halk mziinden gelen bu arklar, tarih
boyunca imparatorluk saraynda sylenmitir.
Japon mziindeki makamsal sistemin temeli ayr be ses dizine dayamr.t*)
M.S. 291 ylnda Japon imparatoriesi Jinfo'nun huzurunda inli ve Koreli
mzikiler bir yanma yapmlardr. M.S. 5. yzyln balarnda Kore mziinin
etkisinde kalan Japon mzii, Kore saraylarnda yaplan in trensel mziini de
benimsemitir.
Tibet'tiler, in'e yakn bir blgede yaamasna karn, Moollara ve Bur-
ma'llara benzerler. "Dnyann dam" olarak bilinen ve deniz seviyesinden binlerce
metre yksek lkelerindeki yaam, bambaka bir uygarlk geliimini getirmitir.
lka Tibet'inde, ruhlara tapan ve "Bon" denen amanist bir dinin egemenlii var
d. Gnmzde bu dinin devam olan "Bon-po" sregelmektedir. Karlatrmal
olarak kartlabilen sonulara gre, rahipler by yaparak eytanlarla baeder, ve
rimlilik iin yakarrlar. Bu yakarlar bir eit ark oluturmutur. Tibetlilerin eski
alarda oyluk kemiinden yaplma "rkan-dun"adl trompet benzeri bir algs var
d. skelet kemiklerinden oluan bir eit alpara "ma-un" ile kt ruhlar korku
turlard. (Tibet dilinde "dun" szc, hem trompet, hem de kemik karl olarak
kullanlr.) Halkn "lag-na" dedii kasnakl davul, tarih ncsi alara kadar uzanr.
(amanizmn etkin olduu kuzey kutbunda ve Sibiryada ayn algya rastlanm
tr.)
Kore mzii, tarihsel ilikisi dolaysyla in mziinin etkisi altnda kalm
tr. M.S. 3. yzylda ince yazlan kaynaklara gre, Koreliler tarmsal verimlilii
ark syleyip dans ederek kutlarlard.

{*) Ortaa ve sonrasna ilikin dou mzikleri, bu kitabn kapsam dndadr. rnein; Trk, Arap, ran, Hint,
in, Japon mzikleri, "Dou Mzikleri" kitabnn konusudur.

46
 IV. BLM

ANTK YUNAN ve ROMA

(M . .8 5 0 -M .S . 300)

TARH
M.. 850 Homeros'un lyada's
M.. 753 Roma kentinin kuruluu.
M.. 600 Klasik Yunan tiyatrosunun temellenii.
M.. 500 Pythagoras'n mzik teorisi; ses fizii ve aralklar.
M.. 490 lk maraton kousu.
M.. 427 Platonun doumu.
M.. 340 Aristonun Poetica's.
M.. 340 Aristoksenus'un doal aralklar tanmlamas.
M.. 100 Su orgunun (hydralus'un) Romallar tarafndan icad.
M.. 4 sa'nn doumu.
M.S. 33 sa'nn armha gerilmesi.
M.S. 60 Filozof Philon'un din ile felsefeyi kartrmas.

A N TK YUNAN'DA DNCE
amza kadar uzanan evrensel insanlk kltrnn kkleri, byk blmy
le Antik Yunan'dadr. Gnmz anlamnda felsefenin, bilim ve sanatn ve bu arada
mziin beii eski Yunanistan kabul edilir. Dolaysyla bu temel kltr ortamn
btnyle kavramak gerekir:
"Varlklarn z ve yaps zerine zgr bir dnce olan Yunan Felsefesi,
dou dinlerinden alnma eitli tasarmlarla aklanamaz. Bunu bilgi konusunda
aka grebiliriz: lk Yunan dnrleri, birtakm bilgileri elbette Doudan alm
lardr. Bu arada geometri bilgilerini Msrllardan, astronomi bilgilerini de Ba-
billilerden edinmilerdir. Ama Yunanllarn Dou1dan aldklar bu bilgileri, bu bil
me gerelerini 'ileyi ve deerlendirilerinde, Yunan dncesinin, baka hibir
yerde bulamadmz baarsn ok ak grebiliriz. Yunanllar, Msrllarm para
para bilgilerinden b i r 'sistem' gelitirmi, yalnz teknik nitelikte olan bilgilerinden
'teorik bir bilim' yaratmlardr. Thales, Pythagoras, Eukleides (klit), byle bir ge
ometriye yol aanlarn banda gelir."(O
"Mzik kurallar zerinde urama gerekten nde geliyordu. Filozoflar, bil
ginler, matematikiler, tarihiler, ayr ayr bu ie katlmlard; mziin maddesel

(1) Mact Gkberk, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, 4. basm, stanbul 1980, sayfa 14.

47
ve ruhsal yn, bilgince aratrmalara ve tartmalara sk sk konu olurdu. Sesin fi
ziksel yn, akustik bilgisi de yle. Yunanllar, sesin titreimlerden olutuunu
bulmulard. Bulann, M.. 500 yllarnda Pindaros'un retmeni Hermion'lu La-
sos olduu bugn iyice biliniyor. Bundan yz yl sonra da Tarentumlu Arhitas, iki
eit titreim olduunu bile ortaya koymutur: Grtlan ya da algnn iindeki ka
lc dalgalar; bu dalgalarn insan kulana hava yoluyla gelmesini salayan geliim
li ve kresel dalgalar. Aristonun rencisi Tarentumlu Aristoksenosun ncl
yle ritm ve ezgi kurallar saptanmt (bunlarn hepsi gnmze kalmamtr).
Eski mzikten bize kalan en byk miras bu kuramlardr. Yunan ezgileri yok olup
gitmilerdir ama, btn bilim yazlan bu Yunan retisi zerine kurulmutur. Orta
an mzikbilim yazlan da yle. Ortaan teli blme zerine dayanan aralk
orantlan kuram, sekiz Bizans Echoi'si, sekiz Bat Kilisesi makam, nma'lar, nota
larn adlan iin kullanlan alfabe harfleri, btn bunlar Yunanllardan alnmtr.
Ortaan bilgin papazlannm Bat mzii'nin temelini atmalanna yol aan bilgiler,
byk ounluu ile eski Yunan'dan kalma bilgilerdir."(2)
Felsefe, bilim ve sanat alanlanndaki bu ykseli, Antik Yunan uygarlnn
bronz ve demir an iyi deerlendirebilecek bir tarihsel konumdan yararlandn
aklamaktadr. Bylece Yunanllar, Endstri Devrimi'nin ncleri olmulardr.
Bunun balca gstergelerinden biri de, by ve ilkel inanlar aarak zgr dn
ceyi egemen klmalardr:
"lkada filozof tipini yalnz Yunanistan'da buluyoruz. Bir yandan yaamnn
en yksek ereini bilgide bulan, bilmek iin yaayan, br yandan, edindii bilgile
ri yaamna temel yapmak isteyen ve 'Filozof denen bu insan tipi ancak Yunanis
tan'da var. Bir Thales, bir Protagoras, bir Empedokles, byle bir insan iin tipik r
neklerdir. Eski Dou kltrlerinin hepsinde bulduumuz bir kurum, Tanr ile kul
arasnda araclk eden, dolaysyla gizli, esrarl birtakm glere sahip olduuna
inanlan kapal rahipler kast, Yunanistan'da hibir zaman olmamtr. Burada din
adam yerine, aratrcy, dnr buluyoruz."!3)
Yunan felsefesi bir "doa felsefesi" olarak domutur:
"Bir doa felsefesi olarak da deney'e bal olduunu bilmektedir"!4)
nemli bir baka nokta ise, eski alara ilikin veriler asndan salkl bul
gularn, somut kantlarn gnmze kalm olmasdr. Antik Yunan, kendinden
sonraki alara temel olabilecek kaynak brakmtr. ada bilim, bu kaynaklara
dayanarak eskiyi aydnlatmaktadr.
Antik dnceyi rendiimiz balca kaynaklar nelerdir? Gnmze ne gibi
somut kantlar ulamtr?
Felsefe tarihisi Gkberk, aadaki listeyi sergiliyor:
"a. lk Yunan filzoflanmn yaptlar ancak fragmentler (paralar) halinde kal
mtr. Bunlar da sonralar yaam olan yazarlarn yaptlarnda alntlar (citati-
on'lar) olarak buluyoruz.
b. Platon ve Aristotelesin en nemli yapdan elimizde bulunmaktadr.

(2) Curt Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi, eviren: lhan Usmanba, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1965,
sayfa 22.
(3) Macit Gkberk, a.g.y. sayfa 15.
(4) Macit Gkberk, a.g.y. sayfa 33.

48
 . Eski Stoaclar, Epikrosular ve Septiklerden yine ancak birtakm frag-
mentler kalmtr.
. Daha sonraki dnemden elimizde bulunanlar unlardr: Roma Stoa'sndan
Seneca, Epiktetos, Marcus Aurelios ile Cicero'nun; Septiklerden Sextos Empirikos
ile skenderiyen Philonun yaptlar; Yeni-Pythagoras literatrden kalntlar; Plo-
tinosun Enneadlar; Yeni-Platoncularn baz yaptlar (zellikle Proklosun); Yeni-
Platonculann ve bakalarnn Platon ile Aristotelesin yaptlar zerindeki yorumla
r (kommentarlar)".!5)

BLM D EN SANATA
Antik Yunan Mziinden gnmze kalan kantlar ise Sachs yle sralyor:
"Yunan mziinden bugne, papirs zerine ya da taa yazl on bir para, ya
da paralardan blmler kalmtr. Bunlardan en iyi durumda olanlar unlardr:
Apollon iin yazlm iki lhi (M.. 2. yzyl ortasndan kalma); Delphus Ta
pnanda Atinallar hzinesinin talarna yazlm.
Ksa bir skolion, Seikilos (Sicilyal) adnda biri tarafndan yazlm, hayatn
oynakl zerine bir iki arks, (M.. 1. yzyl); Kkasyada, Trilyada bulu
nan bir mezar tama ilenmi.
Mesomedesin arbal lhisi: Biri Heliosa, biri Nemesis'e, biri de Mu
sa'lara adanm, (M.S. 2. yzyldan kalma).
Pindaros'un ilk Pitya odu birok kitapta baslm olmasna karn, uydurma ol
duu bugn ortaya kmtr.
Bu on bir paradan yalnz birinin alg mzii oluu dikkat ekiyor. Elimizde
kalan bu birka lden de, bunun bir para deil, lir iin bir alma olduu anla
lmakta.
Bu on bir kanttan ve mzik kuramlarnn bize rettiklerinden Yunan mzii
nin ilkelerini karyoruz."!6)
"Bilimsel dncenin greli olarak en arnm biimiyle ilkin Miletli Tha-
les'de ortaya ktm gryoruz. Thales, dar anlamyla felsefe tarihinin banda bu
lunan dnrdr. Onun iin Yunan Felsefesi -dolaysyla da bu felsefeye dayanan
Bat kltr evresinin felsefesi- Thales ile balatlr. Nitekim Aristoles de 'Meta.fi-
z/c'inde sz geen felsefe tarihi taslanda, ilk filozof olarak Thalesi ele alr."!7)
Thales (M.. 625 -547), bir filozof ve bilimadamyd. Matematiin, astrono
minin, fiziin, meteorolojinin geliiminde bilime olaanst katklar getirmitir:
"Msr'da kullanlan yzey lm usullerini inceledikten sonra, yer lm
dzeyini aan somut teknik verilerden yararlanarak soyutlua ve genellie varmak
zere gerek elemanter bir geometri kurdu. Ayn zamanda Babil'lilerin bilgilerine
dayanarak astronominin temelini ortaya att ve gnein 28 Mays 585'deki tam tu
tulmasn nceden bildirerek kendisine byk bir n salad. Nesnelerin ykseklik
lerinin nesne glgelerinin boylarna gre llmesi, ya da mknatsn ekim zel
liklerinden yararlanlmas vb. gibi pratik yntemler zerinde etki yapan gzlemleri
ni oaltt."!8)

(5) Macit Gkberk, a.g.y. Sayfa 17.

(6) Sachs, a.g.y. sayfa 23.
(7) Macit Gkberk, a.g.y. sayfa 20.
(8) Abel Rey, Yunan Biliminin Genlii, nsanln Evrimi, Paris 1933, (Materyalizmin Tarihi'nden alnt).

49
 "ThaJes'in matematik ve fizik alanndaki katklar ve deneysel yollarla bilim
sel bir nitelie ynelmesi, ses fiziinin geliimini hazrlamtr.!9)
"Gerilmi olan bir telin titreim saysnn llmesi, tel uzunluunun bln
mesi halinde seslerin deiiklii olgusunun matematiksel ifadeyle belirlenmesi ve
bu yoldan aralklarn saptanmas, Thales ile balayan bilimsel geliimin mzikteki
yansmasn sergiler.1"(io)
"Yunanllarn kafasndaki bilin, salt gelenekle, inanlarla, deneylerle yetine
cek gibi deildi. yi kurulmu bir mziin devlet ve insan zerindeki maddesel ve
ruhsal etkilerini kapsayan bir kuram, onlarn deyimiyle mzik 'ethos'unun (ana ni
teliinin) kuram gerekti."tn)
"Yunan mzik kuramnn kurucusu olarak bilinen Pythagoras (M.. 585-
519), evreni bir armoni olarak tanmlar: Krelerin uyumu. Bu armoninin yansmas
olarak tonal kavram, gerilmi tek bir tel (monokord) yardmyla blnebilir. Yoru
cu denemelerden sonra Pythagoras, bugn bat mziinin temelini oluturan aralk
larla ilgili bilgiler brakmtr."!12)
"Bu konuda en olgun veriler, klit'e maledilen bir almada yer almaktadr.
Platon'un zellikle Timacus adl yaptndan daha geni bilgi edinmek mmkn."!13)
"Mzikilerin pratikten yola karak gelitirdii kuramlar, elbette ki matema
tikilerden ok farkldr. Babas da mziki olan Tarentumlu Aristoksenus'un kla
sik gelenek ve M.. 4. yzyl teorisi zerine pratik ve analitik almalar byk
deer tamaktadr (M.. yaklak 320).C14)
Bu alntlarla, felsefe, bilim, teknoloji, sanat ve onun iinde yer alan mziin
birbiriyle nasl sk balar bulunduunu ve bunlarn bir btnsellik gsterdii vur
gulanm oluyor. Felsefe, matematik ve mziin Antik Yunan'da doruklarndan biri
Pythagorastr:
"Pythagorasm kiilii sonralar ylesine efsaneye brnmtr ki, bu yzden
yaam ve retisi zerine gvenilir, kesin bilgiler edinmek ok g. Daha Aristo
teles bile 'Pythagoralarn felsefesi1 diyor. Bu da onun elinde dorudan doruya
Pythagoras'n kendisinden kalm bir yaznn ya da inanlr bir kaynan bulunma
dn gsterir. Pythagosralar aslnda bir din topluluu ama, balangtan beri bi
lim ve sanatla yakndan ilgilenmiler, bu arada matematik ve mzik ile ok ura
mlardr. Matematik ile mzik arasnda bir balant da kurmular. Pythagosras'm
kendisi, ses perdesi ile tel uzunluu arasnda bir ilikinin olduunu bulmu. Ondan
sonrakiler say oranlarnda seslerin gizli balantlarn aramaya giriip bir sesin ni
telii ile ses dizisindeki yerini, bu sese karlk olan saynn nitelii ve saylar dizi
sindeki yeri ile bir tutmular."!15)

(9) Thdore Gomperz, Les penseurs de la Grce, B. Payot, Paris 1928, (Materyalizmin Tarihi'nden alnt).
(10) F.A. Lange, Materyalizmin Tarihi, Libraire Schleicher, Paris 1939, sayfa 73.
(11) Sachs, a.g.y. sayfa 19.
(12) Orhan Tannkulu, yanm kalm ve yaymlanmam Mzik Tarihi'nden, sayfa 32.
(13) O. Tannkulu, a.g.y. sayfa 32.
(14) O. Tannkulu, a.g.y. sayfa 33.
(15) Macit Gkberk, a.g.y. sayfa 31.

50
 M ZK TEORS
Aralklarn hesaplanmas, "mod" adl ses dizilerinin (makamlarn) dzenlen
mesini getirmitir. Sachs modal mzik konusuna girerken unlar belirtir:
"Yunanllar, mzik ve insan arasnda daha doru yoldan bir ba kurdular. r
nein Aristoteles 'Politika' adl eserinde yle diyordu: Makamlar eitlidir; bunla
r dinleyen de ayr ayr etkiler altnda kalr. Bazlar, Miksolidya makam gibi, insa
n hzne gtrr; bazlar kafaya durgunluk verir, bazlar esenlik getirir, Dorya
makam gibi; Frigya makam ise cokunluk alar.
Ne var ki, herkes bu dncelerde ortak bir sonuca varm deildir. Baka ya
zarlar, Dorya makamnn yiite olduunu, saldrganlk aladn; Hypodorya
makamnn grkemli olduunu; Miksolidya makamnn i kabartc ve alamakl
olduunu; Frigya makamnn ats, Hypolidya makamnn gevetici ve i gckla-
yc olduunu ne srmlerdir.
Bu sr dolu Dorya, Frigya, Lidya, Miksolidya makamlar nelerdi acaba?
Yaygn dnceye gre, bu deiik etkiler, yukardak adlarla anlan makamsal
dizilerden geliyordu: Tpk kilise makamlarndaki majr ve minrdeki gibi, tam ve
yarm seslerinin sralanna gre birbirlerinden ayrlan diziler... Gerek pay byk
olmakla birlikte, bu dnce, gerei btnyle yanstmaz. Makamsal diziler, ba
ka bir deyile, tam ve yarm perdelerin bu cansz dizilii, ana nitelik ethos bak
mndan bize ok ey verir. Bu diziler insan duygulandrabilecek tek eyin, btn
anlamlar, btn kvrmlaryla ezginin l birer soyutlanmasndan baka ey ola
mazlar. Demek ki, belirli bir ad tayan bir diziyle, ondan kan ezgiler arasnda
ok iten, yok edilemez balar vardr. Baka bir deyile, ethosun varl, Yakndo
uda Araplarn makam, Hintlilerin Raga dedikleri eyi, yani bir diziye bal her
ezgide, kurulu, yap ve etki benzerliini gsteriyor. Yunanllarda da ezgi kalplar
olmalyd.
Ancak bu dnce yoluyla Yunan ethosunun ok eski, ok ekici bir sorunu
nun, hi deilse bir ynden zmlenmesi yaplabilir.
te bu ethos1yznden, ezginin insan eitici nitelii yznden, mzik yap
ma, aulos ve lir alma, eitimin ve bilgeliin en nemli dallarndan biri gibi tutulu
yor, okullarda mzik, dilden ve matematikten nce geliyor, stelik, Arkadyada bu
alglar almak, 30 yana kadar zorunlu klnyordu."!16)
Bu grnmden yle sonular kartlmaktadr:
"Burada yle bir an gelir ki, insan, akln ve grglerini, yalnz varln ayak
ta tutmak iin gerekli pratik ve teknik bilgiler edinmek yolunda kullanmakla yetin
mez olur. Yalnz bilmek iin de bilmek ister, bylece ve praxisin stnde theori-
aya ykselir, dolaysyla bilime varr. te felsefe byle bir anda, byle bir durum
da domutur."!17)
Bu olaanst youn ve parlak dnsel ortamn bilimde ve sanatta ve tabii ki
mzikte tarihsel bir dnm anlamna geldii aktr. Yunan dncesinin tarih
iinde oynad rol yle zetlenmitir:
"Yunan dncesi, bilim ve felsefeyi yaratan zelliiyle sradan bir tarihsel
aratrmann konusu deildir. Avrupa kltrnn, btn bat kltr evresinin ku-
(16) Sachs, a.g.y. sayfa 19.
(17) M, Gkberk, a.g.y. sayfa 12.

51
ncu dncelerinin gnmze kadar sregelen balca ilkelerinin kayna buras
olduu iin, zerinde ok nemle durmaya deer.11!18)
Antik Yun an1da halk ozanlar gelenei sayesinde iir ile mzik ieydi.
Sachs, bu gelenei yle betimlemektedir.
"Yunan lkesinin her yannda ve smrgelerde!*) mzik yaplyordu. Ancak
mzii meslek edinmi olanlar, bu yaygnlk orannda deildi. Bu eit mzikile-
rin eski rneklerinden biri olan Homeros, bir halk ozanyd. Hem ozan, hem lir al
gcs, hem arkc, "t19)

TY A TRO ve M ZK
Burada ilgin bir noktaya deinmekte yarar gryoruz: Felsefenin ve bilimin
temellerinde ykselen sanatsal hareket, Yunanistan'da kitleler genelinde ilgi topla
yan, hatta gndelik yaamn bir paras haline gelen yeni bir sanat daln da gnde
me getirmiti: Tiyatro. Antik tiyatro, evrensel tiyatro disiplininin st dzey verim
lerini kkende oluturuyordu.
"Mzik, tiyatronun da bir parasyd. Oyuncular, bugn 'reitatif ya da 'ariosi1
diyebileceimiz biimlerde sylyorlar, koro, sahnenin nnde yarm yuvarlak ol
mu, kahramanlarn balarndan geenlerle geecekler zerinde aklamalar yapar
ken bir dngye kar bir dngyle antifonal karlklar veriyor, bylece bu deyi
ilerde troubadours'lar, 'minnesinger'lerin, Meistersinger'lerin kulland, ozan bi
imi dediimiz ABA biimini ortaya karm oluyordu. Mzik lkedeki birok ta
pmaa ve ormanlara (Delfia ve Olimpia'daki krsal gezi yerlerine) trenle gidite
kullanlyordu. Buradaki kentler, kutsal yerlerde bulundurduklar korolar daha ka
labalk, daha grkemli klmak iin birbiriyle sanki yar ediyordu. Mzik evlerin de
ssyd; herkes bir toplantda ark syleyebilecek ve kendine elik edebilecek du
rumda olmalyd. Ev kadnlar ark syleyerek, lir alarak vakit geirirlerdi. Dou
dan gelme kle kzlar da dou arplar alarlard."!20)
Yunan alfabesi M.. 8. yzylda olumutu. Homerosun nl "lyada11s, Av
rupa edebiyatnn balangc kabul edilir. Tanrlarn ve kahramanlarn yaam yk
lerini ieren bu iirlere, elik olarak, arka arkaya deiimlerle yinelenen ksa cm
leciklerden oluan geleneksel melodilerin g katt bir mzik kullanyordu.

TA RH N DE YUNAN M Z
Antik Yunan kltrnn bu ksa zetinden sonra, Yunan mzii tarihine y
nelebiliriz:
"Yunan mzii tarihi, elimizdekilerden baka yeni bilgiler bulunmadka ya
zlamaz. Ancak, baz olaylar bu tarihin ak zerinde bir kan elde etmemize yol
aabiliyor. Yunan tarihi iindeki deiimler, beenilerde, dncelerde ve anlatm
biimlerinde bir donukluk olmadn ve mzikteki deimelerin teki sanat kolla
rndaki deimelere uygun dtn gsteriyor.

(18) M. Gkberk, a.g.y. sayfa 15.

(*) Buradaki "smrge" nitelemesi, bilim ve gem icilik teknolojisinde ileri gitmi olan Yunan'liann, Ege, Akde
niz ve Karadeniz kylarnda, ya da adalarda kurduu yeni yerleim merkezleri zelliindeki "koloni"ler iin
kullanlmtr.
(19) Sachs, a.g.y. sayfa 21.
(20) Sachs, a.g.y. sayfa 21,

52
 RNEK 8

Yunan mzik ta rih n e ilikin nemli b u lg u lard a n b iri,

M.. 596 ylnd an kalma b ir vazonun ze rin d e k i g ereki re sim lerd ir.
Vazodaki bu resim lerden, eski Yunan alg lar hakknda a y rn tl
b ilg ile r e d in e b iliyo ru z:
Y u k a rd a grlen "aulos" algcs, V h a rfin e benzeyen ift auios'uyla
bu alg n n rahata k u lla n ld n rn eklem ekted ir.
Aulos, "tatl sesli11 b ir fl t d eildi. S e rt ve g r sesli b ir eit obu a'yd .

53
 Yunan mziinin her dneminden pek ok yazarn, eski zaman mziinin ya
lnln ve arballn gklere kartan yazlarn bir yana atabiliriz; nk hi
biri hangi eski zaman andklarn belirtmemilerdir."!2D
Bilimsel zeni vurgulayan bu uyarnn nda, Yunan mzik tarihine ilikin
baz verileri sralayabiliriz.
"Ege Denizi adalarndan Sakz ve Sisam'da M.. 2500 yl dolayna ilikin
dol figrleri kapsamnda, mermerden yontulma arp ve ifte aulos algclar bulun
mutur. M.. 1500l yllardan kalma olduu bilinen baka bir bulgu ise, Girit ada
sndan karlan ifte aulos ve lut benzeri alglardr. Efsaneye gre, Zeus tanrs
nn 9 kz, Helikon ve Pamas dalarnda oturmaktadr. Bu tanralar, mzik, konu
ma sanat, dans ve bilimin yaratclardr: Klio (tarih ve kahramanlk arklar), Ka-
liope (iir ve anlatsal arklar), Melpomene (trajedi), Thalia (elenceli oyunlar),
Urania (retici iir), Terpsicore (koro iiri ve dans), Erato (ak arklar), Euterpe
(ton sanat ve flt), Polyhymnia (ark ve lhi) tanralardr.
M.. 8. yzyldan kalma bir vazonun zerindeki resimlerden, RNEK 8, m
zik hakknda baz bilgiler kartlabilir. M.. 7, ve 6. yzyllar kapsayan "arkaik
dnem"de, sparta'da yaplan Apollo enlii mzik yarmasnda besteci Terpan-
der'in 5 telli algsn 7 tele kartarak M.. 676 ylnda yarmay kazand bilin
mektedir. ylece Terpander pentatonik 5 teli, heptatonik 7 tele ve yarm tonu be
lirlemeye uzanan baary simgelemektedir. M.. 7. yzylda "Lyrik" olarak bili
nen iir eitinde "Lyra arklarnn ba temsilcileri Paroslu Arilokos (yaklak
M.. 650) Lesbos'lu Sapphos (yaklak M.. 600) ve yine Lesboslu Arcailos (yak
lak M.. 600)'dur. Bu arklarn sadece metinleri gnmze kalmtr, "Klasik
Dnem" olarak adlandrlan M.. 5. ve 4. yzyllarda trajedinin ykselii gndeme
gelmektedir. (Klasik dnem tiyatrosunda koronun ve solo alglarn yeri, Sachs
alntlaryla yukarda zetlenmitir.) Aischylos (M.. 525-476) ve Sophokles'in
(M.. 496-426) yaptlarnda solistler koro ile dialog yapyordu ve bu arklar aulos
eliinde seslendiriliyordu. Klasik Dnemin ikinci anda Euripides'in (M..
485-406) tiyatro eserlerinde koro, yerini tutkulu bir sesle sylenen "aria" ve 11Duet
te "lere brakyordu. Antik Komedi'nin batemsilcsi Aristophanes'dir (M.. 445-
388)."!22)
Yunan sanat tarihi iinde yer alan btn bu dnem ve alarn kendine zg
zellikleri vard. Bu zellikler genel izgileriyle bilinmektedir, ancak yaplan m
zik olarak ne Midillili Prinis'ten, ne de Miletli "kzlsal" Timoteos'tan elimizde
para bulunuyor. Sachs yle diyor: "Ne yazk ki bu kiilerin ne olduklarn ve dev
rimci mziklerini renebileceimiz hi bir kalnt yok elimizde"!23) Bu alayl dil,
Perikles ann sonuna doru klasik Yunan mzii geleneinin terkedilmi olmas
dolaysyla yaanan gerilemeyi hedef almaktadr.
"Gzel sanatlarn eskiye dnd M.. 150 yllarndan yana daha mutluyuz.
Elimizde bulunan iki para, Apollon iin iki Delphi duas, unutulmaya yz tutmu
anarmonik (sesde) yedi seslik dizisiyle, byk l ve kaygan kk kilisiyle ve
belki modas gemi be vuruuyla geriye bakan bu eskiye dne rnek olabiliyor.
Yunan mziinin sa'dan sonraki andan hemen ncesi, ya da o sralarda ne
ler olduunu pek bilmiyoruz. Ancak yle grnyor ki (...) makam bolluu giderek
hem say, hem nem bakmndan daralyordu. Diatonik soy nem kazanyor, anar-
(21) Sachs, a.g.y. sayfa 30.
(22) E. Phlmann, Denkmler altgricchischer Musik, Nrnberg 1970.
(23) Sachs, a.g.y. sayfa 31.

54
monik soy, ancak bilerek eskiye dnte diriliyor, te yandan, salt algsal mzik
baa geiyordu. Benzer eyler Roma mzii iin de sylenebilir."!24)

M OD LA R
Antik Yun anm en nemli ve en belirgin zellii, getirmi olduu mzik siste
midir. Yunan uygarlnn mzik sistemi, teki ilka uygarlklarna gre, kendi
iinde tutarl, somut, bilimsel aklamaya dayanan ileri bir aamay temsil eder. Sa
dece bununla kalmaz, tarih boyunca Bat mziini temellendirir. Hristiyan mzii
(kilise mzii), sistematik biimde Yunan makamlarna (Mod'larna) yknmtr.
"Avrupa'daki halk arklarnn ounluu modal'dr. Rnesans dnemi okseslilii
modal mzie dayanyordu. Daha sonraki dnemlerin armonili mzikleri de
modlardan etkilenmitir. Palestrina, Byrd, hatta Bach ve Haendel, bu etkiyi hisset
tikleri kadar, belirsizletirmilerdir. Beethoven'in son kuartetlerinden biri olan
'Lydian' modundaki adagio'sunda (La minr op. 132), Yunan makamlar yeniden
gndeme gelmitir. (...) ada besteciler, modal sisteme dayanan eski mzik hak
knda geni aratrmalar yapmlardr."!25)
Gnmzde yeni mzik tekniklerini kullanan baz besteciler, Yunan
modlarmdan da yararlanmaktadrlar.
Btn bu verilere gre, Antik Yunan'da sistemletirilen makamsal mzik,
alar boyunca gelien oksesli mzie kaynak oluturmutur ve ada mzik tek
niklerinde yeniden deerlendirilmektedir.
Tonal mzikte melodinin dolama alan ounlukla sekizli araldr. Eski
Yunan mziinde ise bu alan, ilka insannn benimsedii en kk uyumlu aralk
olan drtl araldr.
Burada, bir tam drtl araln snrlayan iki sesi, rnein mi-la seslerini ele
alalm: Yunan mzik teorisine gre insan sesi, bu iki ses arasnda dolarken araya
ancak iki ses daha sktrlabilir. Bylece drt sesten oluan kk ses dizisine
"tetrakort" ad verilir.
Her tetrakordun ilk ve son notas "deimez sesler"dir. Aradaki iki ses ise de
ikendir.
Tetrakortlar, Yunan makamlarnn (Mod'larnn) temelidir.
Her tetrakort, iki tam ve bir yarm sesten bireir. En geerli Yunan makam
saylan "Dorien"de, yarm ses, tetrakordun kaln sesleri arasndadr. Firigien maka
mnda yarm ses ortada. Lydien'de incededir.
Tetrakordun zerinde "bir birim kurmak iin drt ses ya yapk, ortak, yada
ayrk olarak birletirilebilir. Ortak birletirmede, incedeki drt sesin en kaln sesi,
kalndaki drt sesin ince sesiyle ortaktr. Hepsi birden bir 'heptat', yedi seslik bir di
zi oluturur. Ayrk birleimde iki drt ses, ortak ses olmadan, bir perdelik arayla

(24) Sachs, a.g.y. sayfa 31.

(25) Ahmet Say, Mzik Ansiklopedisi 3. Cilt, sayfa 827-828.

55
 RNEK 9

(proslambanomenos )

= m -O * 0 f.
jg..a, q !

Tetrachords

a. D ia t o n ic b. C h r o m a tic c. E n h a rm o n ic
*--jf g fr " p It" b*~

The Greater Perfect System

Hyperbolaion
r
-U &~
V, M eson
D ie z e u g m e n o n j--------------------- !

1
M ese H y p a to n P r o sla m b a n o m e n o s

56
ard arda konur. Bylece sekiz sesli bir dizi doar. Sekizli dizi anlaynn giderek
yaylmas zerine, eski yedili dizilerin zerine ya da altna katlan proslambanome-
nos' denilen bir sesle, yedili diziler sekizli yaplmtr. RNEK 9A.<26)
Bu drt sesin (tetrakordun) i rgt, dourucu dizinin ve makamn ne olaca
n saptar."!2?)
Her tetrakordun ilk ve son notas deimez olduuna gre, arada kalan iki se
sin deiik biimlerde dzenlenmesi (ya da akort edilmesi), eitli tetrakort soylar
nn olumasna neden olmutur: Diyatonik soy, Kromatik soy, Anarmonik soy. R
NEK 9 B .m
"Yunan mziinde soylar, drt ses iindeki perdelerin sralann deil, bu
perdelerin niteliklerini anlatr."!29)
Diyatonik tetrakord'da sesler inceden kalna doru yle dizilmiti: Tam ses,
tam ses, yarm ses. (Sachs'm nitelemesiyle iki byk ikili, bir kk ikili).
Kromatik soyda ayn sesler yle dzenlenmiti: Minr l, yarm ses, yarm
ses. (Sachs'm nitelemesiyle bir kk l ve bir byk ikili soy. Bu sonradan b
yk ikilinin ikiye ayrlmasyla kromatik soyu oluturmutu).
Anarmonik soy yleydi: Likanos notas yanm ses yerine bir tam ses kalnla
trlr, sol notasyla sesde duruma gelen fa notas da bir eyrek ses kalnlatnlr.
(Sachs'm nitelemesiyle baka bir pentatonik soy, bir byk l ve bir kk kili
den olumutur. Bundaki kk ikilinin de ikiye blnmesiyle anarmonik soy mey
dana gelmitir.) Sachs, buradaki "anormonik" terimini gnmzdeki terimle kar
trmamak gerektiini ayrca anmsatmaktadr.
zetlersek, iki tetrakort'un birletirilmesi ile heptakort'a (yedi nota sistemine)
oktav'a ve ift oktav sistemine ulalyordu. (Burada RNEK9A'y yeniden gzden
geiriniz. T harfi "tam ses"i, s harfi "yanm ses"i (semitone'u) belirtmektedir.)
Sonuta, iki oktavlk "Kusursuz Dizge"ye (perfect system'e) varlmtr. R
NEK 9C.&0)
nilizlerin "The. Greater Perfect System" adn verdikleri bu iki oktav ieren .
diziye, ilk olarak M.. 4. yzylda rastlanmtr.
Sachs, "kusursuz dizge"yi anlamak iin u temel elerin bilinmesi gerektii
ni vurgulamaktadr:
"1. Yunan ezgileri ve Yunan alglan bir sekizli smnn pek aamaz,
2. Makamlar bu sekizli iinde getii iin, yedi sesten bazsnn tizletirilip
pesletirilmesi gerekmektedir. (Tpk bizde Do majr tonunu Do minr yapmak
iin Mi, La ve Si seslerinin bemolletirildii gibi).
3. Ne var ki Yunan'llarda sekizli iinde yalnz yedi sesin zel adlar vard:
(Bizdeki solmileme do-re-mi-fa's gibi). Bemolleri ve diyezleri gsterecek iaretleri
yoktu.

(26) Grout ve Palisca, A. History o f Western Musik, New York 1988, sayfa 11.
(27) Sachs, a.g.y. sayfa 23.
(28) Grout ve Palisca a.g.y. sayfa 10.
(29) Sachs, a.g.y. sayfa 23.
(30) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 12.

57
 RNEK 10

4
do re mi fa sol la s< do

)-------- p----- 1?
-----
A *""'tf tfu z 1
$t do re m fa sol la si do re

-g
^ la ti do re m fa sof la S do
J

Miksolidya LA SOL FA M RE DO Sb LA sol fa mi

pn t pm m 1 pli h
Lidya SOL*1 FA M REd D O d S LA SOL" fad mi
n pn t pm m ) ph h
Frkya Fa" M RE D O d S LA SOL FAd mi
n pn t pm Hl 1 pli h
Dorya M RE DO S LA SOL FA M
n pn t pm m 1 ph t
Hipolidya RE" D O d S LA*1 SOL" FAd M REd
n pn t pm nt 1 pli I
W
rc.
C

Hpofrikya D O d S LA FA" M R E DOd

n pn pm m 1 ph h
Hipodirya S LA SOL FAd M i RE D O S
n ph t pm in 1 ph h

58
 4. Bunun sonucu olarak Yunan'llar, bugn solmilemede kullandmz "yer
deitiren Do" gibi yapmaktan baka kar yol bulamamlardr: Do-Re-Mi-Fa dizi
sinin, verdii ses ne olursa olsun, Mi-Fa araln kk kiliye getirmek, ister FA
diyez-SOL olsun, ister DO diyez-RE, ister SOL diyez-LA...
5. Mi-Fa aralnn yer deitirmesi, gizli olarak Donun, Re'in ve teki nota
larn da yer deitirmesi demektir, baka bir deyile Mi-Fa, diyelim ki FA diyez-
SOL zerine oturtuldu mu, eski REye DO, eski M'ye RE demek zorunda kalrz.
Bylece M-FA yoluyla ortaya konan yeni makam, sanki Do Majr'den kesme bir
para gibi gzkmektedir. RNEK J0A.&D
6. Bugn kullandmz Do, Re, Mi, Fa adlarn Yunanllarn kullandklar ad
larla deitirirsek (inici olarak) her Yunan makam bir Dorya dizisi gibi gzkr.
Bu adlar unlardr: Nete, Paranete, Trite, Paramese, Mese, Likhanos, Parhipate, Hi-
pate. Ton ve Makam, ayn olayn iki deiik grndr."!32) RNEK 10BS33)
Yunan mzik teorisi, geleneksel olarak yedi balk altnda toplanmtr: Nota
lar, aralklar, makam soylar, dizi sistemleri, perdeler, modlasyon ve melodik
kompozisyon. Bu sralama, Tarentumlu Aristoksenes tarafndan M.. 330 ylnda
yazld sanlan "Armonik Elemanlar" adl kitapta yer almtr. Daha sonra M.S.2.
yzylda yaad kabul edilen Kleonides, Yunan Modlann (makamlarn) bir ok
tav iinde yeniden sralamtr. Ancak, daha gelikin bir belirleme, skenderiyeli
nl matematiki, astronom Ptolemeius (Batlamyus) tarafndan gerekletirilen iki
oktav kapsaml makamsal dizi aklamalardr.!34)
Kleonides ve Batlamyus sistemlerine ilikin ayrntl tablo RNEK I V de ve
rilmektedir.!35)
zellikle teoride srama gsteren Antik Yunan mzii sisteminin, ritm ve
mzik yazs (notation) alanlarnda da paralel bir geliim rettii aktr.
nce ritm zerinde duralm:
Yunan mziinin omurgasn ses mzii (vokal mzik) oluturmutur. Aktr
ki, vokal mzikte melodi ile iir birbirine bamldr. Baka bir deyile, mziksel
ritm, iirin vezninden kaynaklanmtr, byle bir mzikte ezginin ilevi, iirin g
zelliini vurgulamaktr.
Antik Yunan iirinde ve mziinde ritm, olduka karmakt ve sk kurallara
balyd. Vurular, "Thesis=inen zaman" ve "Arsis=kalkan zaman" olarak ikiye ay
rlrd.
Ritm, iirde olduu gibi, ksa ve uzun hecelerin birbirini kovalamasndan do
ard. Gnmz mzik yazsna gre, Yunan'larn balca ritm lleri unlardr.
(36) RNEK 12A.
Balca ritm iaretleri ise RNEK 2 B de verilmitir.
Aralklar, oranlar, makamsal dizileri ve giderek iki oktavlk birleik dizileri
bulan, ann tanm iinde gerekten ileri bir mzik sistemi gelitiren bir uygarl-

(31) Sachs, a,g.y. sayfa 25.

(32) Sachs, a.g.y. sayfa 26.
(33) Sachs, a.g.y. sayfa 26.
(34) C. Palisca, Theory and Theorists, The New Grove Dictionary o f Music and Musicians, London, 1980.
(35) Donald J. Grout-Claude V. Palisca, A History of Western Music, W.W. Norton Company, New York-
London 1988, sayfa 15.
(36) Sachs, a.g.y. sayfa 27.

59
 RNEK 11

T *hofc lOftfc O " facd

S Krnlonc * Ytnable pitch

60
m "mzik yazs" alannda ayn buluulukla insanlk tarihine katklar getirecei
kuku gtrmez. Yunanllar, vokal mzik ve alg mzii iin iki ayr mzik yazs
kullanmlardr. Bu yazlarn ikisi de, Yunan alfabesindeki harflerden olumutu.
Ancak, harfler tm sesleri iaretlemekte yetersiz kaldndan, kimi harfler yatk ya
da ba aa yerletiriliyordu. Normal yazlan harfler vokal mzie, yatk ya da te
pe st kullanlan harfler ise alg mziine zgyd.
Vokal mzii ve alg mziini belirtmek iin 138 iarete gereksinim vard.
Seslerin sresi ve susmalar iin gerekli olan teki iaretlerle birlikte bu say 150'ye
ulayordu.
"alg iin mzik yazs er harften dzenlenmiti, ancak seslerin sras ka
lndan inceye doruydu. (Btn algsal dizilerde olduu gibi). Harfler eski Sami
alfebesinden alnmt. Dik yazlm olan lan ak telleri, yatklar iaret parmayla
baslanlar, ters yazlanlar ise orta parmakla baslanlar gsteriyordu."(37) RNEK
12C.
Bu mzik yazsnn ilgin taraf, parmak iaretlerini iermesi, yani "tabulatur"
olmasyd. Sachs, bu konuda u aklamay getirmektedir: "nsan sesi iin kullan
lan bir yazda tablaturann kullanlmas usa aykr gibi grnyor. Aslnda arkc
her zaman kendine algyla elik ederdi; bu bakmdan kulland yaz alg yazsy
d, ses yazs deil."(38)
Antik Yunan'da mziin genelde her ynyle gelimi olmas, "okseslilik"
konusunu gndeme getirmektedir. Acaba Yunanllarda tek sesli ezginin tesinde,
baka ilkeler var myd? Kesin sonu udur: Armoni biliminde olduu gibi, dikey,
ya da kontrpuan ieren bir okseslilik yoktu. Ezgiler, genelde sekizli aralklarla
seslendirilirdi. alglar erkek seslerine bir oktav tizden elik ederdi. zetle, okses
lilii kantlayan "okpartililik" yoktu. Vokal mzie lir ya da itara ile elik edilir
ken melodide yabanc baz seslerin karld olurdu. algbilim alannda derin
aratrmalar yapm olan Sachs, algsal elikte eitli yollarla bamszlk oldu
undan kuku duyulmadn belirtmitir. Bu sonu, bizi okseslilie giden yolun
balarnda baz ipularnn bulunduu dncesine gtrebilir, ancak konu bu ka
daryla kapanr.

ALGILAR
Phorminx, en eski Yunan telli algsdr. Yarm ay biimindeki gvdesinden
iki kol uzanr. lk dnemlerde 4 ya da be telliydi, sonralar 7 tele kmtr. (Bura
da yer alan alglar RNEK 13'de verilmitir.)(39)
Beik-itara, kadnlarn kulland bir ev algsyd. asesinde tanrlarn gz
leri simgelenmiti. Bu alg Phorminx'in biraz gelikinidir.
Lir, Yunanllarn gzde algsyd. Giderek geliti ve itara adn ald. Bu
alg, sadece virtozlara zg deildi. retimi zellikle Atina'da eitim program
larna alnmt. Yunan makamlar drder seslik tetrakordlardan olutuu iin, ilk
lir de drt telliydi. Lir, boynuzdan, aatan, ya da fildiinden bir mzrapla alnd

(37) Sachs, a.g.y. sayfa 29.

(38) Sachs, a.g,y. sayfa 30.
(39) dtv - Atlas zur Musik, cilt 1, sayfa 172.

61
 RNEK 12

prros spondeiof J
iambos trokaios

anapaistos nJ daktos J
paion (Giril) ^

HTt'M AOr m r M H T M N BU U N K K A R S H J t

/
la m b o ) O _ _ p p| p pI
T roV ^O ) O r P1r P1
T rb ra k h O O CJfc
^ o o (5 P P ' P P P ;
D a k i'i i.
p p p t p p 1 ,
A n a p u slo s o a -
PpITPP'rPP1
S po n de o*
,
r
p p l |* p I
A n a p a js lo i iv r
pcm dcos p I p p | j*

M olos - p p p j p p p I

o a a _
Pon t

- a o o p P P !*!
Peon tl

m o o r pPP
B uyu k ty o m k o i

o a ___ r r P p
KuuK |yo *u ko t
P p r r1 ,
o u o a o o
pppp PP1 ,
G ksabrakhs

A m H bfakh* 0 -0 P |* pl p r P1

J
A A H K N TU T X'
(3 E 9 A 2 P Y f
T Z E M O S (J) f i

62
gibi, sadece parmaklarla da kullanlabilirdi. Tel says, 5, 6, 7, 8, 11, 12, hatta 15'e
kadar kmtr. Lir'e taklan her yeni tel, Yunan mzik dnyasnda bir devrim ya
ratr ve tartmalara neden olurdu. M.. 500 yllarnda 8-9 telli lirTer kullanlyor
du. 450 Yllarnda 11 ve 12 telli lirler yapld.
itara, M.. 7. yzylda Phorminxin gelitirilmesiyle yaplmtr. Lir1den da
ha karmak bir yaps olmasna ramen, ondan daha kullanl ve bol sesliydi. 7 ya
da 8 teli vard. Yunan makamlarndaki seslerin adlar, itara'daki 7 telden alnm
tr.
Barbitor, Lir ailesinden, uzun boylu bir algyd. Eski Yunan airlerinin gz
de algs Barbiton'du. Sapho, Anakreon ve Alkailos gibi nl airler, Barbiton e
liinde sylerlerdi.
Arp, Msr kkenli bir algyd. Trigonon adl arp, adndan da belli olduu gi
bi, gen biimindeydi ve portatifti.
Yunan flemeli alglarnn en yaygn ve sevileni Autosdu. Bizdeki zuma, ya
da bat alglarnda obua gibi ifte kaml bir algyd. (Sanld gibi flt benzeri
deildir). Yunan sanat yaamnda nemli bir yeri olan Aulos, kimi zaman solo al
g olarak kullanlr, kimi zaman da telli alglara ya da vokal mzie elik ederdi.
Keskin ve tiz bir sesi vard. zellikle Dionisos tapnmalarnda kitleleri harekete ge
irmek iin kullanlrd.
Antik Yunan alglarn belgeleyen bulgularda Aulos genelde algcnn elin
de ift olarak gsterilmitir. Bunlardan biri vokal sesin yinelenmesine, teki de al
g namelerine ayrlmt (ya da yle tahmin edilmektedir). ifte Aulos'tan ses
kartmak, algcy biraz zorlad iin, yze "forbelya" denilen bir ba taklrd.
flemeli alglar arasnda trompetin ilkeli saylabilecek bir boru vard: Sal
pinx adl bu basit trompetin sesi glyd. Bu algnn Etrsk kaynakl olduu sa
nlmaktadr.
Yunan'llar vurmal alglar pek sevmezdi. Dou kkenli ve sert tnlayan vur
mal alglar, Antik Yunan'da tutunmamtr. Dionisos tapnmalarnda zilsiz def,
darbuka, kk ziller, elik gen ve ngraklarn takl olduu alparalar kullanl
mtr.

R O M A 'LILA R
Byk Roma mparatorluumun uygarl, temelde Yunan uygarlnn deva
mdr, hatta birka yzyl sonraki tekrardr:
"Felsefeyi Yunanllardan renen Roma'llar, bu alanda yaratc olamamlar
dr; ne yeni yollar aramlar, ne de bulmulardr. Roma'llar felsefede hep Yu
nanllarn "rencileri" olarak kalmlardr; kendilerine yabanc olan bir dnce
hayatnn tarihini renip yetimekle yetinmiler, Yunan felsefesinin klasik dnem
dnrlerine byk sayg duyan, bu byk rneklerin yaratc olmayan ardllar
olmaktan leri geememilerdir. Felsefe ile uraan aydn bir Romal, rnein ka
rakteristik bir tip olan Ciceroyu alrsak, karsnda hazr bulduu Yunan felsefesi
nin rlar arasndaki ekimede u ya da bu yan tutmay dev bilir; btn tart
malarn, yine hazr bulduu, kendisine retilmi kantlarla yapar. Epikrosuluk,
mparatorluk Romasmn zevk ve elenceye dkn yukar snflar arasnda zel
likle benimsenip, Milattan nceki birinci yzyldan beri ok yaylmtr."(4)

(40) Macit Gkberk, Felsefe Tarih, Remzi Kitabevi, stanbul 1980, drdnc basm, sayfa 119.

64
 Bu deerlendirmeden iki sonu kartlabilir:
1. Romallarn dnsel ve sanatsal yaam, Yunan uygarlnn sulandrlm
bir biimidir; genelde zevk ve elence temeli zerinde ykselir.
2. Tarihsel konumu iinde tm uygarlklarn zerine oturup bu lkelerde ege
men olduklar iin, Romallar onlarn kltrlerinden etkilenmilerdir.
Romallarn bilim ve sanata ilikin yaam, ounlukla Etrsk ve Yunan izle
rini tar. Asya uygarlnn canl bir kolu olan Etrsk uygarlyla, Yunan kltr
nn ince ve ileri bir blm olan talya Yunan'llan arasnda yer alan Romallar,
mziklerini yoksul dnemlerde Etrsk'lerden, zenginleip grkemli bir yaam bii
mine kavutuklar dnemlerde Yunanllardan ve Msrllardan almlardr. Ama
sonuta, "sonradan grme" bir kiinin fazla mal satn almaktan duyduu kof bir gu
rurla yetinmilerdir. "Roma mzii, birka yzyllk grkemli bir gemii bulunan
Yunan mziinin dkn ve bitkin bir hale gelmi ackl ve hznl bir sonu gibi
saylabilir. "(4i)
Roma'Ilann mzik sistemi zerine fazla birey sylenemez: Modlar (makam
lar), sesler Yunanllarndan olduu gibi alnm, alglar ise Etrsk etkisini gelitir
mitir. Roma uygarlnda mzik bir ama deil, elence aracdr. Julius Cesar d
nemindeki bir enlik kutlamasnda, Roma'da on iki bin kadn ve erkek arkcnn
topland, Suetone adl yazar tarafndan belirtilmitir.
Yunan'llarm kulland alglarn byk bir blmn Roma'llar da kullan
mlardr. Ancak, flemeli alglar Roma'llar gelitirmilerdir. Askercil bir tavr
iinde olan RomaIlann balca flemeli algs trompet'ti.(42)
(flemeli alglar iin bkz. RNEK 14).
Trompet, kullanld yere ve biimine gre, gnmz orkestra alglarndan
bazlannn atas olan u adlan tayordu: Tuba, Comu, Bucina, Lituus. Byk bo
rularn kimisi dz, kimisi eri ve bir ejderin ak azn andran biimdeydi ve ar
olduklan iin omuzda tanrd.
Roma Aulos'lar ise unlard: Aulosfagot, Aulos, Calamaulos, Boynuzlu Au-
los. (RNEK 14'de verilen bu alglann boyal blmleri, ek paralan gstermek
tedir.)
Aslnda bir Etrsk algs alan Lituus, Roma'Ilann etkisi altnda Avrupann
kuzey lkelerinde gelimi ve Carnyx adn almtr. Bu alglar, zenle yaplm
bakr flemelidir.

(41) Ahmet Muhtar Ataman, Musiki Tarihi, Milli Eitim Basmevi, Ankara, 1947, sayfa 60.
(42) dvt - Atla zur Musik, cilt 1, sayfa 178.

65
66
 V. BLM

ERKEN ORTAA
(M.S. 200 - M.S. 1000)

TARH
Erken Ortaa mzii, ilk Hristiyan kilise mziiyle balar, M.S. 10. yzyla
kadar olan bu dnemdeki baz olaylar yle sralanabilir:
M.. 46 Julius Cesar'n Roma mparatoru olmas.
M.. 25 skenderiye'n Philon'un dinle karan felsefenin gelimesine katk
lar.
M.. 4 sa'nn douu.
M.S. 33 sa'nn armha gerilii.
M.S. 70 Kds Tapma'nn yklmas.
M.S. 330 stanbul'un Roma mparatorluu bakenti olmas.
M.S. 361 Hristiyanlktan dnen mparator Julianus Apostata'nmH tahta k-
.
M.S. 386 Milano Bapiskoposu Ambrosiusun lk Hristiyan mziini temel
lendirmesi. .
M.S. 395 Roma mparatorluunun "Dou" ve "Bat" olarak ikiye ayrlmas.
M.S. 413 Aziz Augustinus'un dinsel mzie katklar.
M.S. 590 Gregoriusun Papala seilmesi.
M.S. 633 spanya'da Toledo Konsl'nn Hristiyan lhileri'ni benimsemesi.
M.S. 754 Gregorius mziini tanyan Pepin'in Fransa'da tahta kmas.
M.S. 789 Fransa Kral Charlemagnen Gregorius mziini yaygnlatrma
emri.
M.S. 9. Yzyl, karlkl koro mziinin (antifonal) yerlemesi.
M.S. 9. Yzyl, Gregorian mziinin Hristiyan mzik yazsyla ifadesi.

HRSTYA N LII HAZIRLA YA N D NCE ORTAM I

Aristoteles sonras felsefe akmlar, znde, inan gereksinimini karlayama
mtr.

(*) "Apostata" dinden dnm anlamndadr. Julianus nce Hristiyan'ken bu dini resmen tanyan mparator
Konstantin'in yeeni ve halefi olmasna ramen, oktanncla dnerek Hristiyanlk karsnda Roma dinini
Ycni-Platonculua dayanarak yaatmak istemitir.

67
 Stoaclarn ahlk grleri bu boluu dolduramam, "oktannclk"tan An
tik an bilmedii "tektannc" anlaya gemeyi temsil eden Hristiyanlk, geni y
nlarn ve zellikle yoksul kesimlerin zlemlerini karlamtr.
Yahudilik de tektanrcyd. Bu dinin ortaya kmas, sa'dan yaklak 1500 yl
ncedir, ancak Musevilik "srail Kavmi"nin diniydi. Sadece bu halkn inancyd.
Hiristiyanlk ise, uluslar aarak ve toplumsal snflarn tmne seslenerek yayl
mtr. Akdeniz lkelerini siyasal btnle kavuturmu olan Roma mparatorlu-
unun hazrlad ortamdan yararlanarak "evrensel br din" kimliiyle insanlar et
kilemitir.
Hristiyanlk, insanlk dncesini Ortaa Felsefesi'ne dorudan doruya ge
irecek bir dnya gr olarak domutur: "nk Ortaa Felsefesi, Antika
sonralarnda atlp gelitirilen temeller zerinde ykselen bir dnce yapsdr. Bu
temeller, dinsel bir kayguyla atld iin, bunlarn zerine kurulmu olan Ortaa
Felsefesi de batan aa dinsel renkli bir felsefedir"0)
Roma mparatorluu iinde Hellenistik kltlerin yaylmas, din yaamna can
llk getirmitir. Bu canllk, din ile felsefenin snrlar zerinde bulunan birtakm
akmlar ortaya karmtr. Bu kapsamda, mistik eler tayan Pyhtagoras ile Pla
ton felsefesinin zellikle yeniden ele alnmas doaldr. Bylece doada ruhsal
glerin egemen olduuna inanlm ve doay bysel olarak aklama eilimi
domutur.
"Bu yzden de bu dnemde bilgi kavram bir deiiklie uramtr. Bilme ar
tk, normal durumunda olduu gibi, bir alglama ve sonu kartma deil, bir "tin
sel gr"tr: nsann kendi i dnyasna bir bakmas, varolanlar ilerinden bir
duymasdr. Bununla ilgili olarak bilgi ideali de deimitir. (...) skenderiye'nin ta
nnm bir Yahudi ailesinden gelen Philon'un yapmak istedii balca i, Yunan
Felsefesinin Yahudilerin kutsal kitab Tevrat ile zde olduunu tantlamaktr."(2)
Hristiyan Felsefesi de ayn yoldan yrmtr. Ama bu kez Hristiyan dog
masna Antik Felsefe'nin aralaryla bir biim kazandrmaktr.
"Hristiyan Felsefesinin ilk dnemine Patristik Felsefe' ad verilir. Patristik
Felsefe, kilise Babalarnn (Patres ecclesiae) felsefesidir. Kilise babalan, 2. - 6.
yzyllar arasnda yaayp Hristiyan retisinin temellerini kurmaya alm olan
bilginlerdir. Bu retinin ilk byk retmenleridir. Hepsi, kilisenin Aziz, 'kutsal',
'ermi' diye tand din adardandr.
zellikle tektannc gr, Hristiyanl g durumda brakmt. Hristiyanlk,
kendisine balananlarn yalnz kendi Tanrsna tapmalann istiyordu. te bu tekel
cilii, onu Roma devletiyle atmaya srklemitir. Yalnz kendi Tanrsnn sayl
masn isteyen Hristiyanlk, bu yzden devlete kar gelme diye anlalp uzun za
man (2.5 yzyl) bask altnda kalm, ar ikence ve kovuturmalara uramtr.
Bu kovuturmalar ancak byk Konstantin'in 313 ylnda Hristiyanl teki dinler
yannda resmen bir din olarak tanmasyla sona ermitir."(3)

O RTA A KLT RN N ZELLKLER

Ortaa Felsefesi "Hristiyanlatrlm Antik Felsefe"dir.
Antik Felsefe, tartma/atma ortamnda gelimiti. Ortaa kavray ise,
felsefeyi "olmu bitmi" olarak grmtr. Buna gre, kilisenin benimsedii Antik

(1) Macit Gkberk, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, stanbul 1980, sayfa 142,
(2) Gkberk, a.g.y. sayfa 129.
(3) Gkberk, a.g.y. sayfa 142.

68
a filozoflar ile kilise dnrleri "doru "yu bulmulardr. Geriye kalan i, eli
kileri ve tutarszlklar dzeltmektir. Ortaa felsefesi duraan (statik), Antik a
ise dinamiktir. "(*)
"Daha balangta atma, Augustinus'un temsil ettii resmi kilise retisi ile
Yeni-Platonculuk arasnda olmutur. Bu anlamazlk, bundan byle din-felsefe ili
kileri konusunda btn Ortaa boyunca temelli bir ayrlk olarak kalacaktr. Au
gustinus'un felsefesi 'kilise' kavramna dayanr. Augustinus'a gre felsefenin ana
devi, Kilise retisini 'bilimsel bir sistem' olarak oluturmak, bu bakmdan temel
lendirip gelitirmektir, bu devi yerine getirmek yolunda olduka, Ortaa Felsefe
si 'skolastik'tir, bir 'okul bilgisi'dir. Bunun karsna kan Yeni-Platonculuk akm
ise, ilk planda Kiliseyi***) gz nnde bulundurmaz; tek kiiyi esas sayar; onu,
Tanr ile birletirecek o mutlu bilgiye ulatrmay erek bilir, bu yolda olduka da,
Ortaa Felsefesi bir 'mistisizm'dir. Skolastik iin esas, Kilisenin saptam olduu
retidir; mistisizm iin ise kiisel dindarlktr." (A)
Grld gibi, Hristiyan Felsefesi, Antik an mistisizmine dayanmakta,
onu "kilise" adyla kurumsallatrp duraan bir dnce sistemi haline getirmekte
dir. Bu tutumun sanat alanndaki yansmas, olay daha da belirginletirmektedir:
Kilise lhileri, znde eski Yunan Mod'larna (makamlarna) dayanmtr. Makam-
sal ve ritmik sistem, hellenistik dnemden alnmtr. Bu olgunun mzik alanndaki
balca belgesi, M.S. 3. yzylda Oksirinkos'da bulunan, papirs zerine yazl ilk
Hristiyan lhisidir. rnek 15A.*5)
Eski Yunan mzik mirasnn kilise mziine olduu gibi aktarlmas konusun
da Sachs u rnekleri vermektedir:
"Tatl 'skolion' arks, Paskalya haftasnda sylenen Hosannaftlio David an-
tifonu; Mesomedes'in 'Gnee vg's Alleluia Jubilus; yine Mesomedes'in 'Ne-
mesis'e vg's Kyrie rex genitor olmutur."(6)
Ayn aktarmac tutum, heykel sanatnda da gzlenmektedir. sa'nn IV. yzyl
da yaplm ilk tasvirlerinden biri, bu adan ilgintir:
"Burada, sonraki ikonografinin bizi altrd sakall sa figr yerine, zsay-
gl Yunan dnrlerini andran Aziz Petrus ile Aziz Paulus arasnda, onu tahtna
oturmu gzel bir delikanl olarak gryoruz. Ayrca, bu betimleme ile putatapc-
helenistik sanatn yntemleri arasnda bulunan sk ilikiyi bize anmsatan bir ay
rnt var: Heykelci, sann gklerin egemeni olduunu belirtmek iin, onun ayakla
rm, eski gkler tanrsnn srtlad koca bir gkkubbenin stne bastryor."(?) R
NEK 15B.
Bu kopyaclk, Hristiyanln balangta belirli kltrel kklere dayanma zo-
runluundan kaynaklanmaktadr. Kilise, yzyllar sren bir sre iinde, Hristiyan
sanatna kimlik kazandrma abasn tabii ki gstermitir. Uzun bir tarih dilimini

(*) "Dorunun elde edilmediine, aranmas gerektiine inanan, dolaysyla bilginin boyna geniletilmesi yolun
daki uralara drt olan bu dinamik anlay, Rnesans'ta yeniden ortaya kacaktr. Rnesans, Antik a an
laynn 'yeniden domas demektir". (Gkbcrk, a,g.y, sayfa 147).
(**) "Kilise" szcnn asl olan Yunanca "eklessia", topluluk, toplant, cemaat anlamna gelir.
(4) Gkberk, a.g.y,, sayfa 148.
(5) dtv - Atlas zur Musik, sayfa 180.
(6) C. Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi, eviren lhan Usmanba, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1965, sayfa
32.
(7) E.H, Gombrich, Sanatn yks, eviren Bedrettin Cmert, Remzi Kitabevi, stanbul 1976, sayfa 91, resim
no. 82.

69
 RNEK 15

B-cJT-f - [p-p d -v cp T td v - tcov d -y c r- v i - (ir|V, d - u"|v

A O ksirn ko s ilh si'n in son s atr (M.S. 3. y z y l).

B ilinen ilk H ris tiy a n lhisi.

48235353532348234823234823
0290534853538948534848484848

B sa Peygamber, A ziz Petrus ile A ziz Paulus arasnda:

(sa 'n n a y a k la r g kler ta n rs n n s rtla d gkkubbenn zerin d e .)

70
kapsayan Hristiyan kltr, hep ayn kopyaclkla, szgelii nl "disk atan atlet"
figr yerine "armha gerili sa" figrn yerletiremezdi, kendi fikrini sylemek
zorundayd.
Ayrdedici nokta, felsefede olduu gibi, kltr ve sanatta da "kilise" ad altn
da kurumsallamaktr. Hristiyanlar "kurumsallama"y Yahudilik rneine dayan
drmtr:
"Dikkati eken olay var: lk Hristiyan toplantlan sinagog evresinde yap
lyordu. Hristiyanlar Yahudi ilahi arkcsn kendi psalmisaan yapmlard; ilk
Hristiyan dua treni kez kutsal, Yahudi trenindeki kez Kado, Kado, Ka-
dou, Sancus, Sanctus, Sanctus diye, kutsamada Baruh Ata Adonay', Gratias agi-
mus tipi Domine diye, Yahudi dua treninde yaayan ilkeleri alm oluyordu. Bu
gn grdmz, Kilisenin lhi arklarnn Dou Yahudileri dua arklaryla ayn
koutta oluudur. (...) slamlk evrelerinde yaam olduklar iin, Hristiyanlkla
hi deinmesi olmayan Dou Yahudilerinin dua arklarnda Katolik arksnn pek
ouna rastlanmaktadr."C8)
Makamlar ve ritmlerin Yunan'llardan, ezgilerin ve ezgi biiminin Yahudilik
ten aktanlm olmas, ilk Hristiyan lhilerinin oluumunda baka etki bulunmad
n gstermez. Henz Hristiy anlamam lkelerde havarilerin, misyonerlerin bu
dini yayma abalar srasnda, Yahudi'lerden alnma lhiler, bu lkelerin mzikal
etkileriyle karmtr. Filistin, Msr, Anadolu, Suriye, Yunanistan ve talya'nn ye
ni Hristiyanlam kavimleri, kendi arklarn Hristiyan ezgileriyle birletirmitir:
"Bu, zellikle doatan syleyen lhi arkclarnda, ya da Tanr szlerini i
ten gelen bir esinle arkya dkenlerin syleyilerinde ortaya kyordu. Cokun
lukla birden doan bu syleyiler, yepyeni ve salt Hristiyan bir mzik deyii kura
mazd; bunlar evrelerindeki ezgi kalplarnn uygulamalar olabilirdi. Bugn bile
'Kutsal Hafta1 boyunca Sevillada sokaklarda kutsal resimler nnde kendinden
gemi Saettas'lan dinlemi olanlar, katksz Andaluzya ezgileriyle karlatklarn
hemen anlarlar. "(9>
Btn bu deiik lkelerin kendilerine zg arklarnn Hristiyanlk potasn
da eritilmi olmasnm balca nedeni, ortak bir paydadr: Dou Akdeniz lkelerin
de Yunan, ve Roma dnemlerinin birletiriciliinden tr benzer bir mzik anla
y yerlemitir. Deiik lkelerdeki mziklerin bu benzerliini, tarihi Herodo-
tos'un tanklyla Sachs yle belgelemektedir:
"Bu adan, M.. 5. yzylda yaam olan Yunan tarihisi Herodotos'un sy
ledikleri bata gelen bir anlam tayor: Msrllarn bir ezgisi var ki, hem Feni
ke'de, hem Kbrsta syleniyor, ancak baka adlarla. Bu ezgi, Yunan'llann Linos
adyla bildikleri arkya benziyor. Msr'da grdm dndrc pek ok ey ya
nnda, bu Linos arksnn oraya ne zaman gittii sorunu var. nk iittiime g
re, bu ezgi ta eski zamanlardan beri orada bulunmakta imi.(10)
Besbelli ki, Akdeniz lkelerinin benzer ya da ortak mzik dili, ilk Hristiyan
arksnn beslendii ana topra olduka geniletmitir. Ancak, Roma'nm ve tal
yann blgesel dillerini katmadan, bu dilin serpilmesini ve btnlemesini dne-
meyiz.O1)

(8) Sachs, a.g.y. sayfa 32.

(9) Sachs, a.g.y. sayfa 33.
(10) Sachs, a.g,y. sayfa 33.
(11) Sachs, a,g.y. sayfa 33.

71
 ER K EN O RTA A 'D A M ZE YN VEREN LER
Hristiyanlkta dualarn etkisini glendirmek amacyla Antik a'a gre snr
l bir mzikal yaklam vardr. Mzik, ilk Hristiyanlar tarafndan sadece "etkili ve
dokunakl" bir e olarak grlyordu. Mzik, ayn zamanda trenlere parlaklk
veriyor, dualarda birlii salyor, kutsal metinlerin kolayca ezberlenmesine yardm
c oluyor, dinsel psikolojiyi destekliyordu.
Buna karlk, mziin gelimesi nne engeller konuyor, hatta, mzik gerile
tiliyordu. nceleri alglar gzden karld: "Tek ey yeter bize: Tapnmann erin
dolu sz! Ne arp'lar, ne davullar, ne borular gerek! demiti skenderiyeli ermi
Klemans (M.S. 200 yllar). Tapnmann erin dolu sz, ya duay yneten papaz
tarafndan, ya da tek arkcyla (cantore) ve koroyla (schola) sylenirdi. Balang
ta koroya alnm kadnlar, M.S. 578'den sonra alnmaz oldular."O2)
oktanrl dnemin nl alglar Aulos ve itara yasakland. Eski kromatik
ve anarmonik ezgiler de dland. Iskenderiye'li Klemens yle demiti:
Tutkusuz ve ahlka uygun ezgiler kullanlmal. Kadnlam ve tutku veren
nameler reddedilmelidir. Bylesi nameler insan sinirli ve gergin bir yaam bii
mine gtryor. Oysa arbal ezgiler insana itidal verir.
ou szleri Incil'den alnm olan kilise mziinin balca biimlerinden biri
"Psalmode"ydi.
Psalmodie, kilise mziinin beii olan Antakya ve skenderiye kentlerinde,
Musevi geleneklerine uygun biimde icra edilirdi. Hris tiy anln ortaya kt lk
dnemde, din deitiren brani arkclarn kilisede ayn grevi aldklar dnle
bilir. Aslnda, antifonal (karlkl korolarn syledii) dinsel arklar da branilerde
vard: Davut Peygamber dneminde tapmak arkclar iki gruba ayrlmt.
Hris tiy anln sinagogdan alntlad szlerden biri de "Allelua"dr. "Tanrya
kr" anlamnda bu szck branicedir.
Batda Hristiyan mziine dzen getirmeyi amalayan ilk kii Milano Pisko
posu Ermi Ambroise'dur (M.S. 340-397).
Saint-Ambroise, Dou kiliselerine yknerek kendi kilisesinin mzikli yinle
rini saptamtr. Sol, Fa, Re, M notalaryla balayan drt diziye srasyla Dorien,
Frigien, Eolien ve Miksolidien adlarn vermesine karn, bu dizilerin eski Yunan
makamlaryla ilgisi yoktur. "Authentique" denen bu drt dizi beliyi amyordu.
Aada bir Ambroise lhisi meklendirilmitir."(13)

H * y =
. De- u e r e - a - t o r o m - n i * u m , P( - !i - q u e re c * to r v e - t i - errs

r .... 1
f J J J I J J J J l -< J - e
s i " 4
Di- e m d e - c o - r o lu m i - n e, N o c - t e m t o - p o -ris g ra - ti - a e .

(12) Sachs, a.g.y. sayfa 34,

(13) dtv - Atlas zurMusik, sayfa 180,

72
 Ermi Ambrosius'un dzenledii kilise lhilerinin balca zellii, ritm esi
dir. Sonraki yzyllarda kilise mziinde ritm kullanlmaz olmu, mzik eit zaman
deerindeki seslerle yaplmtr.
Antik Yunan'm Erken Ortaa mzii zerindeki ciddi etkisi, Pythagorasc
bir dnr ve bilim adam olan Boetius'un (M.S. 480-524) teorik almalarnda
kendini gsterir. Bu bilgin, yaptlarnda srarla Yunan terimlerini kullanmtr.
Onun ardl olan Ortaa mzik teoricileri de "mzii yaratanlarn ilki" olarak
Pythagoras' nemsemilerdir.
Boetius'un bir kitabnda szedilen, bu nedenle de kendisi tarafndan gelitiril
dii konusunda bir imada bulunmad halde, 'Boetius Yazs' olarak adlandrlan
bu yazda Latin alfabesinin A'da Pye kadar 15 harfi kullanlyordu.
Boetius yazsnda kullanlan harfler, Grek harf yazsnn tersine, kalndan in
ceye doru gsteriliyordu. A sesi, bugnk adyla La sesini gsteriyor, buna gre
Si sesi harfiyle, Do sesi harfiyle... gsterilmi oluyordu. Gnmzde ngiltere
ve Almanya'da seslerin La, Si, Do gibi heceler yerine , , C, gibi harflerle adlan
drlmas, Boetius yazsna uzanmaktadr."O4>
Boetius'un M.S. 500 yl dolaynda yazd be kitaptan oluan "De musica",
eski Yunan mziinin son bir zetidir.
Byk Gregorius olarak tarihe geen Papa Gregorius (M.S. 540-604), din d
mzie gz krpmayan gsterisiz bir mzik anlayn kilisede egemen klmak is
temitir. Gregorius, Papalk yapt M.S. 590-604 yllar arasnda, kilisede kullan
lacak dinsel ezgileri yeniden dzenlemi ve kte geirmitir. "Antiphonaire" adl
bu kurallar btn, Romadaki Saint-Pierre Kilisesi mihrabna konarak altn bir zin
cirle balanp gnmze kadar korunmutur.
Gregorius'un mziki olmas ve Papalk yetkilerine sahip bulunmas, kilise
mzii repertuvarn yeniden dzenlemesini kolaylatrmtr. Yapt udur: Din
sel ezgileri toplayarak bir blmn elemi, bir blmn dzeltmi, ay yeni
ezgiler eklemitir. Bylece, Hristiyan yinlerine zg mzie "chant grgorien
ad verilmitir.
"Gregor, Romada Schola Cantorum'u gelitirdi: Hristiyan dnyasnn drt bu
cana, tren mziini birletirme iini grsnler diye, arkclar ve reticiler gn
derdi; notalamada 'neumalardan faydalanlmasn salad. Papa Gregor'un birletir
me ve snrlandrma abalan, kilise mziinde bilimsel almalara yol at. Frank-
lann kral Charlemagne, Gregor'un 'tek bir mzik yoluyla tek bir kilise' inancna ka
tlmt. "O5>
Gregorius'un mzik kurallanm ilk benimseyen lkelerden biri de ngiltere'dir.
Papa,* ngiltere'ye krk kiilik bir papazlar kurulu gndermi, bu yolla Anglo
sakson lkesinde Gregorius mzii yerlemitir.
Ambrosius'un 4. yzylda dzenledii ve "autentique" denen drt kilise maka
mna Gregorius drt makam daha eklemitir. Bunlara "plagal" makamlar denir.
Bylece says sekize kan kilise makamlarnn her biri, tonik ya da final notasyla
belirlenir. Autentique makamlarda biti notas birinci derece zerinde, plagal ma

(14) A.Say, Mzik Ansiklopedisi, Cilt 3, sayfa 892. (Mzik Yazlan madde baln tayan bu 58 sayfalk bo
lm, mzikbilimci Adnan Atalay tarafndan hazrlanmtr.)
(15) lhan Mimarolu, Mzik Tarihi, Varlk Yaynlar, stanbul 1990, drdnc basm, sayfa 21.

73
kamlarda ise drdnc derece zerindedir. Ancak, bir kilise tonunu belirleyen sa
dece biti notas deildir. Dominant gibi nemli notalarn yinelenmesi de makamn
rengini ve tonalitesini belirtmeye yardmc olur. Sekiz kilise makam unlardr:

Ortaa Kilise Makamlar

Authentic Piagal
1. Dorian 2. H ypodoria

3. Phrygian 4. Hypophrygian

5. Lydian 6. H ypolydian

Plain-chant mziinde ritm yoktur. Notalarn deeri, yani sresi, hecelerin

deerine baldr. Bu notalar hep ayn deerde yazlrlar,
Plain-chant mziinde szler Latincedir. Ritmik sistem bulunmad iin ve
ezgiler, ller halinde blnm olmadndan, melodi sanki Latince bir dzyaz
okunuyormu gibi seslendirilirdi.
"Bunun sonucu olarak, Cermen ve Galya papazlar ve geleneksel ezgileri, l
kelerinde alld gibi, bir notaya bir hece gelecek biimde deiikliklere uratt
lar. lk yaplan deiiklik, sonu gelmez sesler zincirinin altna yeni szler katmak
oldu. Bununla da kalnmad. Ksa bir sre sonra Gregorius arklarnn alleluia ez
gileri Bat yatknlna uygun keli ritmli arklar oldu. Byk trenlerde bu ark
lar, kalabalk ocuk korolar tarafndan ok kez arbal antifonlar olarak sylen-
di."(i6)
Ortaa mzik sistemine zellikle mzik yazs alannda katkda bulunan teo-
risyenlerden biri de M.S. 10. yzylda yaam Hucbaldus'dur. Bu teorici, Aristok-
senes'in bir ada gibi makamlar yeniden tetrakort sistemine dayamtr. Hucbal-
dus da Boetius gibi Antik Yunan terminolojisini srarla kullanmtr.
Sonu olarak denebilir ki Erken Ortaa mzii, eski Yunan ve Bizans ma-
kamlanna yknen, teksesli kilise mziinden oluan, kendini yineleyen, duraan
bir mzik anlayn temsil eder.

(16) Sachs, a.g.y. sayfa 39.

74
 BZANS
Bat Roma mparatorluu1ndan balayan ve yine Bat'da sren Hristiyan mzi
inin ilk dnemine ksaca gz attktan sonra, Erken Ortaa'm temeli olan Bizans'a
ynelmek gerekir.
Bizans mparatorluu M.S. 330 ylnda mparator Constantine tarafndan ku
rulduktan sonra, Trklerin stanbulu ald 1453 ylna kadar bin yldan uzun bir
sre, Avrupann en gl devleti olarak tarihe gemitir.
Bizans kilisesi, Srp, Rus, Bulgar, Yunan ve Rumen kiliselerinde yaplan din
sel mziin kaynadr ve hem Hellenistik, hem de oriental elerden etkilenmitir.
Devletin kuruluundan hemen sonra Bizans Laodicea Meclisi, kilise mzii
trenlerinde alglarn ve halkn katlmasn yasaklamtr. Ortodoks kilise mzii,
vokal mziktir.
"Bylece Bizanstlar, gelenee uyulmas bakmndan, eski Msrllar gibi
hogrsz oldular. Bu durum iki sonu dourdu: Bizans Kilisesi, kutsal imge ya
pan ressamdan, eski rneklere sk skya bal kalmay istemekle, Yunan sanatnn
gelitirdii kural ve bulularn korunmasn salam oldu. (...) Demek k Bizans
sanat, belirli bir katla ramen, Douya, sonraki dnemlerin Bat sanatndan da
ha yakn kalmtr."O7)
Gombrichin resim sanat hakknda vard bu yarg, mzik alannda da geer
li saylabilir: Bizans'n Ortodoks Kilisesi, eskiye, geleneklere ball lsnde,
hatta bu konudaki katl lsnde, Antik a Kltr'ne yaknlk duymutur.
Antik Yunan'n makamsal sistemini Bizans mzikilerinin daha kolay anladkJar
sylenebilir:
"Echoi'ler, salt makam dizileri olmaktan ok, makam kalplaryd. Bu arkla
rn szleri Yunancayd ve Mezmur'larla baka dinsel iirlerden ayr olarak, lhiler
gibi uzunluk ksalk temellerine gre kurulmutu.
Bu arknn ilk rnekleri drdnc ve beinci yzyllarda Psalmus'lar arasnda
sylenen troparion'larla yedinci yzyldaki Koniakion'lav. Bunlar, ksa bir iirle
yirmi otuz koukluk dndermeli blmlerden olumu uzunca lhilerdi. Sekizinci
yzylda, hem troparionlar, hem kontakionlar yerlerini kanon denen, her koukta
iki kez tekrarlanan bir ezgiyle (heirmos) dokuz ilh emberine braktlar.(l8)
Antik Yunan makamlarna gsterilen yaknlk ve bunlarn kilise mziine
doru biimde aktarlmas kaygusu (Batdaki gibi yanllklar yaparak deil), as
lnda Bizans mparatorluunun, eski Dou sanatnn grkemlilii ve yceliinden
Hristiyanlk adna yararlanmaya ynelik bir amatr. oktannclk ya da putperest
lik, Ortodoks Kilisesi'nin dmandr, ama oktannclann (Antik Yunan'n) gr
kemli sanat, sa adna kullanlmak zere, Bizans sanatm etkilemitir.
Roma'da bu etki dolaylyd ve Antik Yunan makamlarna hem aresizlik y
znden hem de zentiyle ynelme durumu vard. Bu ise, temelsiz bir yaklamn
iinden klamaz yanllarn oaltyordu.
Yunan makamlarnn Avrupa'ya Bizans araclyla tand dnlmekte
dir. Bizans mziinin ilk bin ylna ilikin olarak, "nma" yazsnn bugn okunup
zmlenmesi mmkn deildir. 9) Ancak Sachs, Dr. Peter Wagner'e dayanarak
Irlanda'l papazlarla Bizans gelenei arasndaki ilgin ba zerinde durmutur:

(17) E.H. Gombrich, Sanatn yks, eviren Bedrettin Cmert, Remzi Kitabevi, stanbul 1976, sayfa 98.
(18) Sachs, a.g.y. sayfa 41,
(19) Sachs, a,g.y. sayfa 41.

75
 "Constance Gl dolaylarndaki manastrlar rlanda'l papazlar tarafndan ku
rulmutur. St. Gaalin bizce bilinen en eski mzikisi Marcellus da (M.S. 860 ylla
r) rlanda'dan gelmiti. Sekvens'in bu yapsyla Dr. Peter Wagner'in bunlar Bizans
dinsel arklarna balamas, birbirine aykr deildir. nk rlanda'l papazlar, Bi
zans geleneinin Bat'daki srdrcleri olarak tannmtr. "(2)
Bizans ile rlanda, Avrupann iki ucudur. Birbirinden uzak bu iki ucun birle-
ebilmi olmas, kkl, tutarl ve geliime ak bir modal sistemin dnyann her ye
rinde, hatta tarihin her dneminde benimsenebileceini gstermektedir.

H RSTYA N M ZN TEM ELLEN D RM E ARAYII

Erken Ortaa Avrupas Hristiyan mziine hazrlksz yakalanmtr denebi
lir. Dou Kilisesini (Bizans) temele ynelme asndan ayr tutarsak, Hristiyan
mziine kimlik kazandracak araylar yzyllar kapsamtr. Mziksel geliimin
ivmesi, kilisenin rgtlenme geliimine gre ok gerilerde kalmtr. Bu donukluu
Sachs yle anlatr:
"Avrupa, mziin geliimine ilkel bir lke gibi, nota yazsz, temelsiz, belirli
bir dzeni olmadan katlmt. Ozan, kentlisi, kyls, herkes, gnlnden geldiin
ce sylyor, alyor, kililer yerinde mi, ll m, aldrmyordu. Bir byk ikili,
bir kk ikili nedir, ka eiti vardr, bunlar bilmiyordu bile. Ancak okseslilik
ortaya kmaya yztutunca, arplar, orglar, anlar yaplmaya balannca, gnlnce
sylemenin, gelenekten grdn srdrmenin yetmedii ortaya kt. Byk uy
garlklarn en sonuncusu olarak Bat, Douda binlerce yldr yaplagelmekte olan
eyleri yrrle koymak zorunda bulunduunu anlad: Bir yasaya dayanan aralk
lar dizgesiyle uyumlu ve uyumsuz sesler anlayn yrrle koymak.
Byle bir eye bavurunca, kulan gsterdii yolda yrmeye, gvenle ilerle
meye, hele kula son yarg kat olarak almaya olanak yoktu. Peki, Orta a1da in
san neyi rnek alabilirdi? Burda da eskilere, Yunan ve Romaya bavuruldu. Nedir
ki, Yunanda tam sekiz eit byk boy kili, yirmi eit kk ikili vard. Acaba
bunlardan hangisi doruydu?
Sekiz ya da dokuz yzyl boyunca bu soru tekrar tekrar ortaya kt, ama ke
sin bir sonuca varlmad. Bilginler boyna aratrdlar, dndler ve iin iinden
pek kamadlar.
Ama hi deilse, sesleri kesin olan baz alglar yapld. Bunlarla deimeyen
bir duyu kurmaya, mzikileri buna gre yetitirmeye gidildi.
Bu alglarn ilki monochord'dur. Bu algnn ne olduunu Boetiusun M.S.
500 yllarnda kard be kitaplk De musica'dan reniyoruz. Monochord, ince
uzun bir kutu, bu kutu zerine gerilmi bir telle, bu telin altnda, saa sola srlebi
lecek gibi bir eii olan, bu eiin altnda oranty kolaylkla okutmaya yarayan bir
cetvel bulunan bir aratr.
kinci alg, yatay bir boruya dizilmi bir ya da iki ekile vurulup alnan,
belirli bir dzene uygun anlardan yaplma cymbala idi. nc bir alg daha var
d: Org,
(...) Uzun yollar vard daha alacak..."t2O

(20) Sachs, a.g.y. sayfa 39-40.

(21) Sachs, a.g.y. sayfa 43-44.

76
 ERK EN ORTAADA DNDII M ZK
Erken Ortaada dind mzikten sz bile almamtr. Kilisenin bu dnem
de kaleme ald yazlarda, halk mziinin ad gemez. Halk mziinin mzik ya
zsyla ifadesi o dnemde sz konusu olmadna gre, sonraki yzyllarda notaya
alnm bu a arklarna ilikin bilgilerden baka bavuru yoktur: "Bu konudaki
btn bilgileri, daha sonra notaya alnm arklarda, 1000 yllarndan ok sonraki
ozanlarn mziinden ve salam deimezlii iinde bugne dek srp gelen halk
arklarndan karyoruz.
Btn bu kaynaklar u olaya tanklk etmektedir: Avrupa'nn Akdeniz kylar
nn tesindeki lkelerin mzii, kilisenin drtsesler ve makamlar zerine kurulmu
mziinin izinden gitmemitir: (isteyerek yaplan benzetmeler ve deimeler dn
da). Bu mziin ezgileri ller zerine kuruluydu: Bir, iki, , drt, dahas, skan
dinavya ve zlandann baz arklarnda olduu gibi, be tane stste l, bu ezgi
lerin atsn oluturuyordu. Bu llerden ikisi bir beli yapard. Demek ki, l
lerden kimi byk, kimi kk lyd.
l halkalar birer dizi deildi. Beliden teye daha byk bir rgt kavra
mna gitmeyen, yaln, tek ilkelerden olumu gevek yaplard. Bir ileri adm, ku
zeylilerin de gittike farkna vardklar, sekizlinin yapc gcyle atld. nk yle
l halkalar gryonz ki, bunlarda nc lden sonra (temel sesin yedilisin
den sonra, DO-M, M-SOL, SOL-S), ses hemen sekizliye ykseltiliyor ve sekizli
ye varlyordu. Bylece daha sonraki Bat Mzii'nin l-beU-sekizli ats kurul
mu oluyordu. Byk lnn daha nce kt ller halkas (FA-LA-DO) ma
jr diziyi, kk lnn nde geldii halka (RE-FA-LA) minr diziyi dourdu.
Armoni de bu l anlaynn bir rndr. Bir ezgiye elik gerekti mi, kendi
ezgisinde bulduu aralklarla bir elik seilir. Baka bir deyile, birlikte tnlayan
aralklar, arka arkaya gelen aralklara uygun olmaldr, ite bylece Batnn gemi
indeki ezginin l kuruluu bizim ller zerine kurulmu armoni yapsn do
urmu oluyor.
Buna benzer bir yolla, armoni anlaymzdaki durak ve gl uygularnn de
i tokuu, Ortaa ezgisindeki l halkalarnn DO-M-SOL, SOL-SI-RE gibi di
zilmesinden meydana gelmi oluyor".(22>
Sachsm sergiledii bu tez, okseslilik tohumlarnn kuzey lkeleri halk ark
larnda bulunduu tezi, yaygn ve yerleik bir varsaym olan "Yunan Modlan - Bi
zans - Avrupa'da okseslilik" izgisinin yan sra, insanln u ya da bu kanaldan
oksesli mzie ulamak amacn vurgulayan arpc bir yaklamdr.

(22) Sachs, a.g.y. sayfa 44-45.

77
 VI. BLM

SERPLME: ROMANESK DNEM

(1 0 0 0 - 1150)

M ZK TEORSN N GELM
Avrupa'da 10. yzyldan 13. yzyla kadar olan dnem, okseslilie giden
yolda temel admlarn atld bir adr.
Mzik tarihinin balca iki dnm, Modal Mzikten Tonal Mzie ve Tek-
seslilik*ten okseslilie geitir.
Romanesk dnem, bu iki dnmn ilk hazrlklarn gerekletirmitir.
Mzik teorisindeki geliim, her ada olduu gibi, Mzik Yazs'nn geliimi
ni de iermitir. Seslerin yazya geirilmesi, mziin kalc ifadesi demektir.
sa'nn douundan sonra yaklak 1000 yl sren teorik araylarn yeni ve
ileri bir aamada dzen kazanmas, Romanesk dnemde bir lde gereklemitir.
Bu dnem, oksesliliin u verdii u alanlar temsil eder: Solmileme, Organum,
Missa, Mzik. Yazs.
nce "Romanesk" teriminin nerden kaynakland zerinde duralm:
"Ortaa Avrupa'snda 10. yzyla kadar kullanlan "nma" adl mzik yazs
(Neum, Greke "iaret" demektir), sadece ses yrylerini gsteriyordu. Por
telerin (dizeklerin) kullanlmasyla bu iaretler yetersiz duruma gelmitir. Gerek
ses yksekliklerini gsteren iaretler dummuna gelince Nma yazlarnn izgilere
ya da aralklara gelen balan daha belirgin gsterilmeye balam, ba ve bacaklar
bir notann belirli paralan olmutu. Kalem tutuunun (kaligrafinin, ya da yaz stili
nin) lkelere gre deien biimine gre, nota balan kimi yerde keli (Romen),
kimi yerde baklava biimi (Gotik) olarak yazlyordu."O)
Bylece gelien mzik yazs, Romanesk slubuyla bir aa adn vermitir.

M ZK Y AZISIN IN NEM
"Bir ses sanat olan mzik, plastik sanatlann aksine, tpk sz sanatlar gibi bir
zaman sanat'dr. Plastik sanatlarda kullanlan malzemenin (boya, al, amur, ta
vb) elle biim verilebilen nesnel malzemeler olmasna ve bu malzemelerle yaplan
eserlerin belirli bir mekn blm iinde yeralmalanna karn, ses ve sz sanatlan-
mn ana malzemesi, ancak iitme duyumuzla alglayabildiimiz sesler'dir. Dolay

(1) Curt Sachs, Ksa Diinya Musikisi Tarihi, eviren lhan Usmanba, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1965, say
fa 52.

78
syla bu tr eserler, mekn blmleri iinde deil, zaman kesimleri iinde yer alabi
lirler. Bu nedenle de yer aldklar zaman kesiminin sona ermesiyle yok olurlar.
Plastik sanat eserlerini ikinci kez grebilmek iin, bulunduklar mekn bl
mne bakmak yeterlidir. Ancak ses sanatnn yer ald zaman kesimi, ilerleyen her
saniyede biraz daha gerilerde kalm olacandan, bir kez daha yaayabilmek ve o
sesleri bir daha dinleyebilmek mmkn deildir."(2)
Mzik yazs bu gereksinimden domu ve Ortaada Boetius'un harf yaz
sndan sonra Nma (Neume) adyla tannmtr. Nmalar, ezginin ini ve km
gstermek iin szlerin zerine konular iaretlerdir. Bu iaretler sadece ezginin ha
reketini (ini ve klarm) gsteriyordu. Seslerin yksekliklerini ya da aralklar
belirtmiyordu.
"Nma'lar, 11. yzyldan itibaren bugnk dizein (portenin) ilk adm sayla
bilecek izgiler zerine yazlmaya balad. Guido dArezzo, okumay kolaylatr
mak amacyla renkli izgiler kulland. izgilerin renkleri konusunda deiik dizge
ler bulunmakla birlikte, FA izgisinin krmz ekilmesi giderek grenekleti. Bu
ayn zamanda anahtarl porte yazsnn da balangc oldu."(3)

SOLM LEM E
"Arezzo'lu Guido (955-1050), byk yetenekleri olan bir Benedictine papa
zyd. ok etki brakan Micrologus de disciplina aris musicae adl bir mzik kitab
yazm, Nma'lardan dz-arkya (lat. cantus planus, Frz. plain-chant, ng. Plain-
song) kadar gelmi olan izgiye yazlan mzik yazsn tamamlam ve eski Dou
solmileme'sini Batya sokmutur.
Solmileme, kilise ezgilerini ut-re-mi-fa-sol-la heceleri zerine sylemek de
mektir. Bu terim, Sol ve Mi hecelerinden kmtr. Gzden karlmamas gereken
nokta udur: Ezginin nota adlan seslerin salt yksekliklerine gre deil, brbirleriy-
le ilikilerine gre veriliyordu. Guido'nun bu buluu, bugnk deiken "Do" yor
damna benzemektedir. M-FA, kk ikili araln gsterirdi. Bir arky nota he
cesiyle ezberleyen bir arkc hi yanlmazd: nk M-FA aral hep kk kili
leri gsteriyordu.
Yalnz etin bir sorun vard: Bir ezgi alt seslik snn aarsa, alt nota yetersiz
kalyordu. rnei, Si notas bemolletirildii zaman -sk sk olurdu bu-, LA-Sb
zerinde M-FA demek gerekiyordu ve bu ezgide daha nce gemi olan M-FA
kanyordu.
Bu ikinci M-FAy syleyebilmek iin, arkc daha nce nota adlan srasn
ona gre hazrlyor ve ezginin gerektirdii gibi, alt seslik bir takmdan brne at-
layveriyordu."(4)
"Guido, bugnk adyla Do sesinden balayan majr dizide yedinci basamaa
isim vermemiti. nk Guido'nun solmilation (solmileme) ad verilen okuma sis
teminde nota adlar, belirli ses yksekliklerini adlandrmak iin deil, kulland
hexacord'larn (alt perdeli dizinin) basamaklann adlandrmak iin kullanlyordu.
(...) Bu sistemde biri bugnk adlaryla, biri (Do-Re-Mi-Fa-Sol-La), kincisi (Fa-

(2) Ahmet Say, Mzik Ansiklopedisi, cilt 3, sayfa 890-891, Adnan Atalayn hazrlad Mzik Yazlar balkl
madde.
(3) A. Say, a.g.y. A. Atalayn Mzik Yazlan maddesi, cilt 3, sayfa 895.(4)
Sachs, a.g.y. sayfa 48-49.

79
 RNEK 16
m la ta
re la sol la sol
do sol Ta sol fa
si fa (b) mi fa mi
la la mi re la m re
sol* sol re do sol re do
fa fa do fa do
mi mi la mi
re la sol re la sol re
do* sol Ta do sol fa do
s fa (b) m (n) fa mi
la la mi re la nt re
sol sol re do sol re do
fa fa do fa do
mi mi ta mi
re sol re sol re
do fa do la do
S mi mi
LA re re
SOL ut Gam ma-Do

m ns- m
3
ut re re

m
fa mi m sol m mi re

re m fa fa, m fa sol fa jot sol fa durum

7. ut re mi fa sol !a

r A B c d e f g d"

B H ek sako rd lar sistemi

80
Sol-La-Sibemol-Do-Re), ncs ise (Sol-La-Si-Do-Re-Mi) seslerinden oluan
yapca ayn, ancak ses ykseklikleri asndan farkl ayr hexacord vard.tf)
Guido'nun i ie gemi altllarnn her nn de Ut-Re-Mi-Fa-Sol hecele-
riyle okunmasna Sachs u aklamay getirmektedir.
"Yer deitirim ya da ezgisel aktarm iin ezginin bir yoldan br yola kolay
ca kayabilecei nceden hazrlanm kanallarn olmas gerekiyordu. te byle bir
kanal, yapca eit, ancak ses ykseklikleri birbirinden ayr, birbirinin iine girmi
altses'le elde edilebiliyordu. Majr diziye uyularak hepsine Do-Re-Mi-Fa-Sol-
La deniyor, ancak, biri Do sesinden balayan bir altses oluyor, kincisi Fadan ba
layan yumuak bir altses, ncs Sol'dan balanan sert bir altses oluyordu."(6)
Bu altseslerin birinin "yumuak, tekinin "sert" olmasnn anlam nedir?
"Yumuak" ya da "sert" terimleri, altseslerin niteliklerini belirtmek iin mi kulla
nlmtr? Sachs bu sorulara ak yantlar getirmektedir:
"Bu, daha ok, iki altsese giren iki deiik Si yznden kullanlmtr: Fa'dan
balayan altseste, altsesin drtls Sibemol'leiyor ve bu, yuvarlak bir b harfiyle,
B rotundumAa gsteriliyordu. Sol'dan balayan altses'te Si, bekar bir Si oluyordu
ve keli bir B harfiyle B quadrumr\a gsteriliyordu. Birinci B yumuak, ikinci B
sert'ti.
Bu iki B harfi bugn hl yaamaktadr. Bugn birini bemol, birini bekar ola
rak kullanyoruz. Altseslere verilen Latince adlar, molle ve durum, (yumuak ve
sert), hl yaamaktadr: Franszcada bemol, talyancada bemolle'un yannda, Al-
mancada majr ve minr dizileri belirtmek iin dur ve moll kullanlyor."O)
ayr altses'in aktarmlarn daha ak belirtmek iin Sachs bir izelge ha
zrlamtr: RNEK 16A, "Aktarm kanal sol ve sada bugnk harflerle gsterdi
imiz yirmi notayla ortada, belirli sekizli snrlar iinde olmadan eski adlaryla no
talar ve Ortaadaki adlaryla altses snr iinde en uygun yerde aktarmlar
yaplmak zere nota sralar gsterilmitir.
Bu aktarm izelgesinde altsesten altsese gemek iin neresi uygunsa, oras
belirtilirdi. Bunun iin, genel olmamakla birlikte, bir kuram vard, o da ezgi yukar
karken RE sesisin geldii yerde, inerken LA sesinin geldii yerde aktarm yap
makt."^)
Altses sistemini (Hexacord sistemini) daha somutlatrmak amacyla bu i
zelgeyi gnmzn portesine uyarlanm biimiyle gstermek yararl olacaktr.
RNEK 16B&)
Guido d'Arezzonun sekiz sesli kilise makamlarn brakp neden altses (hexa-
cord) kullandn Sach yle aklamaktadr:
"Solmileme'nin varlk nedeni, M-FA kk ikili araln -bu kk kili ne
rede olursa olsun- gstermek iindi. inde kk ikili tayan bir dizi, ancak en
ok bir altl olabilirdi; fazlas gereksizdi. Bugnk S notasna kadar gelmek, S
sesinin LA ile mi, yoksa DO ile mi kk ikili yapacan aka ortaya koymad
iin bulankt.

(5) A. Say, a.g.y. Adnan Atalay'n Mzik Yazlan maddesi, cilt 3, sayfa 898.
(6) Sachs, a.g.y. sayfa 49.
(7) Sachs, a.g.y., sayfa 49.
(8) Sachs, a.g.y., sayfa 49.
(9) Donald J. Grout-Claude V. Palisca, A History o f Western Music, Norton Edition, New York-London 1988,
sayfa 79.

81
 Altsesler ten fazla da olamazd; nk M-FA; LA-Sb ve S-DO olarak
tane kk ikili vard."Oo)

O RGANUM
Organum oksesliliin ilkel biimidir. Balangta paralel iki ezgiden oluu
yordu. Bu niteliiyle daha ok ilkel bir kontrpuan (ezgiye kar ezgi) kimliindey-
di. Genelde, bir Gregorius ezgisine, drtl, beli ya da oktav aralklarndan yapl
m ikinci bir sesin katlmasyla gerekletirilirdi. nceleri, her iki ezgi sesde ola
rak balar, sonra st ses giderek alt sesten ayrlr ve drtl aralna kadar uzakla-
rd. Bylece her iki ses de paralel olarak yrr ve ezginin sonunda yine sesde
olarak birleirlerdi.

Parallel O rganum
Vox principalis ;
Vox organa lis :
Tu p a -tris sem -pi - ter-nus es fi - li - us.

Organumun yine basit bir eiti ise drtl aralyla birbirine paralel olan ses
lerden, ya da iki sesin tam beli aralyla st ste gelmesiyle oluurdu.
Bu eit organum, kimi zaman drt sesle gerekletirilir, ama sonuta be ara
lkl iki sesi amazd:!*1)

i V ox organails a

oblique contra
contrary parallel
) Vox principal

'Inter
vals 1 5 8 5 1 4 4 4 1 1 5 8 11 8 8 4 1 8 5 8

Bu iki sesli ilkel kontrpuan, yerini giderek daha zgr bir kontrpuana brakt.
Cantus firmus alt sese inmi, daha belirgin olan stteki sesi kontrpuan yapan vox
organalis'e brakmt:O2)

(10) Sachs, a.g.y. sayfa 50-51.

(11) Grout-Palisca, a.g.y. sayfa 100.
(12) Grout-Palisca, a.g.y. sayfa 100,

82
 M od ified Parallel O rganu m in Four V oices

Vox organaI is

Tu pa-lris - pi - ter-nus es fi - li - us.

-S. -. .. Q JZL
Vox principalis 0-0 0--- 0----- ---- 00
Vox orgatialis
Vox principalis

"Bu da paralellii bir yana brakp, principalis'in kc yryne kar inici

bir yryle, inici yryne kar kc bir yryle, baka deyile ters yr
yle karlamaya balyordu. Bu arada vox organalis, vox principalis ile kesim bi
le yapyor, dahas, vox principalis'in bir notasna karlk iki, nota bile duyuru
yordu. Baka bir deyile, Organum skc paralel yryl yapsndan yava yava
ayrlyor ve bizim kontrapunt retmenlerimizin birinci ve ikinci eit dedikleri
kontrpuana dom yol alyordu."O3)
Yunanca Organon (alg, alet) anlamndaki organum teriminin org algsyla
yakn ilgisi olabilecei dnlmtr. Ya da dinsel ezgiye katlan teki sesin bir
alg (org) olmas muhtemeldir.
Nma (neum) mzik yazsnn bulankl ve gnmze kalan rneklerinin
zmlenememesi yznden, Organum hakknda fazla sayda belgeye sahip dei
liz.
11. Yzylda yetien deerli mzikiler, Guido d'Arezzo hareketinin "glge
sinde kalm" gzkmesine ramen, bunlarn arasnda bulunan bestecinin ze
rinde durmak gerekir:
Constance Gl yaknlarndaki Reuchenau manastrnda yaam olan Her-
mannus Constractus (1013-1054), Meryem Ana sevgisinin anlatmyla dolu
antifon bestelemitir. "Sonraki yzyllar boyunca bu ezgiler zerine kurulmu sa
ysz kontrapuntal eserin varl, Constractusun zaman tanmayan bykln
tantlar."04)
Bu nemli bestecilerden kincisi, 1048-1054 yllar arasnda Papalk yapan
Bmno'dur.
"Bruno, kilisenin Glorial diye arklar arasna ald sekizinci hipomiksolid-
yen makamnda, derin, kendinden gemi bir Gloria in exelsis Deo yazmtr.
nc besteci, Alman mparatoru Henry III.'n saray kilisesi papaz, lhi
havas tayan salam Vicimde paschalis ladues Paskalya Sekvens'ini yazan Wi-
podur (lm 1048)."O5)

MSSA
Dinsel mziin ergin biimlerinden biri olan Missa (Mass ya da Messe), ba
langtaki basit haliyle Katolik Kilisesi trenlerinde orta blmde yer alrd. Bu
form, Gloria ve Credo blmlerinin katlmasyla 11. yzylda gelimitir.

(13) Sachs, a.g.y. sayfa 51.

(14) Sachs, a.g.y. sayfa 48.
(15) Sachs, a.g.y. sayfa 48.

83
 "Missa'nm be temel blm vardr: Bu blmler, dinsel szlerin ilk szck
leriyle adlandrlr: Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus ve Agnus. Bir yakarma duas
olan birinci blm dokuz Yunanca duadan oluur: Kyrie eleison (Efendimiz, bi
zi bala), Christe eleison (Hz. sa, bizi bala), ve yeniden Kyrie eleison.
Bunun arkasndan papaz Gloria in exelsis Deo (yce tanrya kr) syler.
(...) nc blm Credo in unum Deum (Tek bir tanrya inanrm), drdncs
Sanctus Sanctus (kutsal, kutsal, kutsal), son blm Agnus De qui tollis peccata
mundi (btn dnyann gnahn yklenen tanr kuzusu) ile Mis sa son bulur. An
cak, kutsal ekmein datmndan sonra Communian vardr. En sonra papaz, te
missa est'i ve Deo Gratias (Toplant bitmitir, kr olsun tanrya) responsoria-
le'sini syledikten sonra halk dalr. te Missa, bu son cmlede geen missa sz
cnden gelmektedir.!16)
"Gloria ve Credo blmlerinde heceleme stili kendini hl korumaktadr.
Ama teki dz-ark blmlerinde deiik sslemeler yer almaktadr. Kyrie, Sanc
tus ve Agnus Dei Blmleri, ksml tekrar aranjmandr. rnein Kyrie blm
u yapya akla getirmektedir:
A Kyrie eleison
B Christe eleison
A Kyrie eleison
Bu blmn hzn haykrlar A-B-A formunu sergilemektedir."!17)
Son olarak, Missa'lar hakknda nemli bir konuyu hatrlatmakta yarar vardr:
Daha sonraki alarda rastladmz konser Missalar ile, Ortaa Mis-
sa'lannm ilikisi dolayldr. rnein Bachn Si Minr Missa1s, ya da Beethoven'in
Missa Solemnis'i dinsel trenler iin deildir. Bu eit Missalarm en tannmlar
arasnda Mozartn, Berlioz'un, Verdi'nin eserleri vardr.

D N D II M ZK
Romanesk an dind mzii hakknda yaplabilecek bir zet yledir:
"Bu an bildiimiz tek dind mzik eiti 10. yzyldan 12. yzyla kadar
her yerde rastlanan bir eit, arklardr. Bu arklarn bestecileri ve ozanlar, yar
halk azyla, yar okumularn Latincesiyle, kadn, arap ve yaam sevgisi trks
n syleyen, Avrupay bir batan bir baa dolaan golliards'lar, gezginci renci ve
papazlardr. Ne yazk ki, elde kalan btn ezgiler dizeksiz nma'larla yazlmtr,
okunmalar olanakszdr. Bu arklardan yalnz biri, O admirabile Veneris idolum
(10. yzyl) harf notasyla yazlmtr. Ritm yaps belli olmamakla birlikte, hi du
raksamadan majr diyebileceimiz bir yaps ve yaln bir biimi vardr."!18)

(16) Sachs, a.g.y., sayfa 46.

(17) Grout-Palisca, a.g.y. sayfa 63.
(18) Sachs, a.g.y. sayfa 53.

84
 VII. BLM

ORTAA MZNN YKSEL: GOTK A

(1 1 5 0 - 1300)

TARH

1163 Paris'te Ntre Dame Katedralinin temelinin atlmas.

1180 - 1201 (yaklak) Leonin'in Paris'te baarlar.
1190-1236 (yaklak) Perotin'in yaratc dnemi.
1189 Arslan Yrekli Richardn (1167-1199) ngiltere Kral olmas.
1209 Assisi'li St. Francis'in (1182-1261) getirdii dzen.
1260 (yaklak) Klnl Franco'nun Ars caus mensurabilis'L
1284 Adam de la Halle'in (yaklak 1230-1288) Robin ve Marion'u

GOTK D N EM N D N SEL ve SA N A TSAL ZELL

"Gotik" terimi, gnmzde de kullanlan bir yaz stilinden kaynaklanmtr.
Bu dnem, felsefede ve sanatta Hristiyanlm ykseliini temsil eder. Gezgin
ozanlar araclyla halkla ve halk kltryle bir lde yaknlama, Gotik dne
min baka bir zelliidir.
Skolastik felsefenin ykselii, 12. yzyl sonundaki gelimelere baldr. Bu
gelimelerin banda Arap Felsefesi'nin balca eserlerinin Hristiyanlar tarafndan
renilmesi gelir. Bat, Arapa evirileri ve yorumlan zerinden zellikle Aristote
lesin felsefesini tanmtr. Bu durum, Batda bir Aristotelizm akmn balatmtr.
Sonuta, Skolastiin ykseli dnemini Aristotelizm beslemitir.
Ortaa'da 5. - 10. yzyllar aras, Batnn kltr bakmndan duraklama dne
miydi. Buna karlk, ayn dnemde Dou'da, zellikle gelien slam dnyasnda
ykselme vardr. "slam felsefesi, tpk Bat'daki Ortaa Hristiyan Felsefesi gibi,
pek ok antika otoritesine balyd. Yalnz, Ortaa Hristiyanlanna gre daha
mutlu durumda: nk dayand otoritelerin -orada da balca Platon ile Aristote
les- yaptlarnn nemlilerine geni lde sahipti. Bu yzden, slam Felsefesi'nde
Bat'dan ok daha nce Aristotelesilik balamtr."(0
Bat dnyasnda Arap Felsefesinin etkiledii en nemli dnr bni Rd'd
(1126-1198). "bni Rd, Aristoteles'i yalnz filozof diye anar. Yaptlar, Aristote

(1) Macit Gkberk, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, stanbul, drdnc basm 1980, sayfa 165,

85
lesin yaptlarnn yorumlan ile geni tutulmu aklamalardr. bni Rd'e gre
din, felsefedeki dorularn mecazi olarak anlatlmasdr. Dinsel inan, akl bilgisi
nin bir baka biimidir, genel olarak anlalr biimidir.11!2)
Hristiyan dncesinde Aristotelesilie arlk tanyanlar Dominiken tarikat
evresinde gelimitir. Balca temsilcileri Albertus Magnus ile Aquino1lu Tho-
mas'dr. Bu reti, gnmze kadar Katolik Kilisesi'nin resmi felsefesi olarak kal
mtr.
Aquinoflu Thomas (1125-1274), bilginin k noktasn deney olarak gr
yordu. Ilml bir realizm'den (gerekilikten) yanayd. Ahlk retisi intellectua-
list'ti, aklcyd. Dolaysyla dinbilim ile doa bilimlerinin yollan ona gre ayryd.
Bu dnemde bir lde deneye, aklcla ve doa bilimlerine ynelen Hristi-
yanlk Felsefesinin sanat alannda ykseli getirmesi doaldr. Gotik dnem ite bu
ykselii sergiler.
Gotik sanat anlay, Romanesk dnemi kaba ve eskimi hale sokmutur. Go
tik slup, rnein mimarlk sanatnda btnyle teknik bir yenilikti:
"Talarn yalnzca aralar doldurduu kaburgalar, alttan desteklemeye payeler
yettiine gre, payeler arasndaki ktlesel duvarlara hi de gerek yoktu. Tm yap
y btnyle ayakta tutabilecek, bir tr ta iskele klabilirdi. Ar ta duvarlar ge
reksizdi. Tam tersine, geni pencereler alabilirdi. Mimarlarn ideali, biz bugn
nasl sera yapyorsak, yle bir kilise yapmak oldu. elik iskele ya da demir kiriler
bulunmad iin skelelerin tatan yaplmas gerekiyordu. Bu i ok dikkatli say
sz hesaplar istiyordu. Hesap doru kt takdirde, yepyeni bir kilise mei yap
mak olanaklayordu. Yani, dnyann o ana dek hi grmedii tatan ve camdan bir
yap. Gotik katedrallerini esinleyen ve 12. yzyln ikinci yansnda Kuzey Fran
sa'da gelien dnce ite bu oldu."!3)
13. yzylda yaplan bir Gotik katedralin (cathedra, piskopos taht demektir)
iine giren kii, yatay tavann arln alttan tutan stunlarla karlamaz. "Yap
nn ii, ince stun gvdelerinden ve tavan rten kaburgalardan bir ala rlm gi
bidir. Ssleme asndan, pencere camlarnda bile bu izgilerin oyunu birbirine ge
iir.11!4)
Gotik an ince, gklere ykselen zarif binalarna ite bu yzden "gksel ki
lise" deniyordu. Eski kiliseler, salamlyla saldrlara kar bir "korunak" grn
mndeydi. Bu yaplar, "Yeryz Kilisesi" dncesini akla getirebilirdi. Gotik ka
tedraller ise, insana deiik bir dnya dncesi veriyordu. Kutsal grnt sanki
gkten yere inmiti: "Bu yaplarn duvarlar ne souk, ne de insandan uzakt; tam
tersine, deerli talar gibi parldayan resimlenmi camlarla zenginlemiti. Ar,
dnyasal ve sradan ne varsa yok edilmiti. Bu mucizevi yaplar, uzaktan grld
nde de Gkyz'nn ann ilan eder gibidirler. Paris'te Notre-Damehn nyz,
belki de tm rneklerin en yetkinidir."!5)
Paris'teki Notre-Dame katedrali, 13. yzyl mziinde de nemli bir yer tutar:
"Ars antiqua'nm asl ekirdei, Paris'teki Notre-Dame Kilisesi'nde yaplan
mziktir. Bu mziin lk byk mei, "Magnus liber organi, (Organum'un Byk
Ktab)dr. Bu organumlann ilk ustas Leonin'dir."!6)

(2) Mact Gokberk, a.g.y. say fa 166.

(3) E.H. Gombrich, Sanatn yks, ev. Bedrettin Cmert, Remzi Kitabev, stanbul 1976, sayfa 3S.
(4) E.H, Gombrich, a.g.y. sayfa 140.
(5) E.H, Gombrich, a.g.y. sayfa 141.
(6) Curt Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi, eviren lhan Usmanba, stanbul Milli Eitim Basmevi, 1965, say
fa 63.

86
 TRO U BA D O U R ve TROUVRES
Gotik a, dncede ve sanatta, dolaysyla mzikte, Ortaa Avrupas'na in
celik getirmitir. Bu yeni tavr valyelik anlayn da deitirmitir. "valyelik
bu aa dek kavga dv, av ve iki gibi kaba sanatlarla uramaktan baka birey
deildi; sonralar lmsz Bakire Meryeme ve lml kadna duyulan kendinden
gemi bir sevgiyle valyelik anlaynn gelmesi, ince davranlara, sanat mzii
ne ve iire verilen deerin gelimesi demek oldu. Soylulara yakr bir iirle bunu
ssleyen ezgiler, troubadour^arn eseriydi. Bunlar ya birer sarayl, birer prensti, ya
da atodan atoya dolaan ve zaman zaman yarmalara katlan ozanlard.
Bu iirleri yaratanlar ille valyelerin kendileri deildi. Okumu yazm olan
lara uygun havay getiren iirlerin ozanlar, aa snflardan gelme de olabilirdi.
Bildiklerimiz arasnda Kont Guillaima de Poitou (1071-1127)nun yannda, babas
bir zenginin yannda uak olan bir Marcabru (lm 1140), bir sobacnn olu Ber
nard de Ventadour (1130-1195) gibi troubadours'lar gryoruz."O
Troubadour ve Trouvres adl ozanlar, 12. ve 13. yzyllarda yetien gezgin
Fransz air ve mzikileridir. Franszca ve kimi zaman blgesel halk azyla her
kesin anlayabilecei ve sevebilecei iirler yazarlard. alglar eliinde bu iirleri
sylerlerdi. Troubadourlar gney Fransa'nn, Trouvres denenler ise kuzey Fran
sa'nn ozanlaryd.
Bu ozan-mzikilerin hepsi soylu snftan deildi. Ancak, soylular da ozanl
a zenirlerdi.
Soylu ozanlarn ou, beste yapacak kadar mzik eitimi grmemiti. Beste
yapabilseler bile, onu gzel seslendirmekten yoksundular. Soylular zaten bu ii
kendi evrelerinde yapyordu. te yandan, iir yazan her soylu, yaptlarnn yay
gnlamasn istiyordu. Bu nedenle soylu ozanlar, iirlerinin alnarak sylenmesi
iini yannda gezdirdikleri Jongleur adl algc ve arkclara brakrlard. Jongle-
ur'ler nceleri eski Bard'lar ve Scalde'lct gibi, ordu birliklerinin nnde yryerek
askeri cotururlard.
lerinden nl sanatlarn da kt Jongleur'ler, viel adn tayan yayl al
glarn srtlayp diyar diyar, ato ato dolarlar, bayram ve panayr yerlerine gider
ler, alglaryla nce bir giri mzii yapp, sonra hep yinelenen birka notann e
liinde iirlerini okurlard. Bu gezgin ozanlar, kendilerine yardmc olacak ve alg
syla elik edecek yardmc mzkiler de kullanrd. Bu ikincil mzikilere Me-
nestrel denirdi.
Jongleurlern ii rizikolar da tard: 1224 Ylnda ngiltere Kral I. Henry,
kendisi hakknda yazlm bir hiciv arksna sinirlenerek ozann gzlerini oydurt-
mutu.
Troubadour ve Trouvres arasnda nl soylular da vard: Fransann Cham
pagne blgesinin kudretli Kontu ve Navarre Tral Thibaut, hatta ngiltere Kral
Arslan Yrekli Richard da ozanla zenmi ve dzey tayan ak iirleri yazm
lard.
Gezgin ozan-bestecilerin tarihe iz drenleri arasnda, 1275 yada 1285 yln
da yazd Le Jue de Robin et de Marion adl postoral oyunun Fransz yaratcs
Adam de la Halle'in nemli bir yeri vardr.
Bu ozanlarn sanatsal hareketi sadece mzie deil, iire de yeni bir soluk ge
tirmitir. iir, ar dinsel havasndan byk lde kurtulmu ve yaam ok ynl

(7) Sachs, a.g.y., sayfa 54.

87
biimde e!e almaya balamtr. Gotik dnemin iir trleri unlard: Chanson de
Geste, Routrounge, Kanzone, Rondel, Virelai, Rondeau, Alba, Pastorela, Sirvenset,
Chanson de Croisade, Lamentation. (Ak arklar daha dzeyliydi).
Troubadour'lar 450 ismi, 2500 iiri ve 300 ezgiyi kapsayan bir sanatsal a
lmdr. Tarih iinde u dnemlere ayrlrlar: . Dnem (1080-1120): nl sanats
IX. Guilaume. 2. Dnem (1120-1150): nl sanats, Jaufr Rudel ve Marcabru.
3. Dneni (1150-1180): nl sanats Bemart de Vertadom. 4. Dnem (1180-
1220): nl sanats, Peire Vidal, Raimbaut de Vaqueiras, Amaut Daniel (Dante
onun iin en byk ozan/besteci demitir), Folquet de Marseille (Toulouse Pisko
posu). 5. Dnem (1300 ylna kadar): nl sanats, Guiraut Riquier (son Trouba
dour olarak bilinir).
Trouvres kuaklarndan 400 iir ve 2000 ezgi kalmtr. Kronolojik srayla u
dnemlere ayrlrlar: 1. Dnem (1150-1200); nl sanatlar: Chrtien de Troyes,
Blondel de Nesle (Arslan Yrekli Richard Trifels Kalesi zindanndan kurtarm
tr). 2. Dnem (1200-1250); nl sanats: Colin Muset (Champagne Kontu, Na
varre Kral), Prior Gautier de Coinci (Miracle de la Sainte Vierge'nin bestecisi). 3.
Dnem (1250-1300). nl sanats, Jean Bretel.
Bu sanatlar, ana gre gzel ak iirleri yazmlar ve bestelemilerdir. "El
deki kaynaklara gre bu nl ozan-bestecilerin yaptlar yeniden dzenlenerek (l
sz mzik yazsndan yararlanarak) seslendirilmi ve bu seslendirmeler plak,
band halinde mzikseverlerin ilgisine sunulmutur. "(9) (Sachs, bu seslendirmelerin
salkl olmadn belirtir).
Bylece, ozanlar gelenei, Fransa'da dind ark biimlerini yaratmlardr.
Ritmik sistemin kullanld mziin gelimesinde paylan vardr. Fransz gezgin
ozanlar, Gregorius mziinden uzaklam ve kullandklar Mod'lara, giderek ya
rm sesleri, zellikle fa diyez ve do diyezi sokmulardr.
Ortaa Avrupa'sna renk katan sazairleri geleneini oluturan nedenlerin ba
nda Hal Seferleri gelir.

M N N ESN G ER VE M IN N ES N G ER GELENE
Avrupa'da Almanca konuan lkelerin de sazairleri vard. "Minne" eski Al-
mancada "kadnlara duyulan sevgi" anlamndadr; "Snger" (arkc), gnmz Al-
mancasmda da kullanlr.
Alman ozan-mzikiler, Franszlardan yzyl kadar sonra ortaya kmtr.
Onlara Troubadour geleneinin rnek olduu kukusuzdur.
Minnesangerlerin iirleri, Franszlara gre daha derin ve itendi. (Wagner'in
Tannhuser operas, Wolfram ve Tannhuser adl iki ozan-arkcnm yarmasn
konu alr).
14. Yzyln ikinci yarsnda Minnesanger'lerin dzeyinde d vardr.
valyelerin kltrel miras, halk tabakalar arasnda yetien ve Meistersinger (Usta
arkc) adl sazairlerinin eline gemitir.
"Minnesinger'ler arasnda en tannm, ili, cokulu Walter von Vogelwei-
de'dir (1170-1230 ?) Bunlardan bir sre sonra Parsifal ve Titurel destanlarnn ya
ratcs Wolfram von Esehenbach gelir. (Bu destanlar Wagner'in oprai anna kay-
(S) dtv-Atlas zur Musik, Mnih 1992, 14. bask, sayfa 194,
(9) H. Husmann, Die miKelarterliche Mehrstimmigkeit, Kln 1955.

88
nak olmutur.) Wolfram'in ezgilerinden hi biri gnmze kalmamtr, ama Wal-
ter'in ezgilerini biliyoruz. Bunlardan biri Protestan Korali olmutur ve Eski Yz Ez-
gi'den biridir."O0>
Soylu olan ya da halk tabakalar arasndan yetien kaliteli sazairlerinin yan
sra, hemen btn Avrupa'da sokak arkclar da tremiti. Bunlar, tutunabilmek
iin cambazlk, sihirbazlk gibi marifetler de edinmilerdi. alglarnda ustaydlar
ve birka algy byk bir beceriyle kullanyorlard. Bu beceri, alg saysnn art
masn ve alg mziinin gelimesini getirmitir: "Bamsz bir sanat kolu olarak
alg mzii, sokak algclarnn ortaya koyduu bir yenilikti; bu konuda bildii
miz ilk rnekler 13. yzyla kadar gitmektedir. Baz szsz motetler, Viellato-
ralerin (bir eit kemanc) aldklar motetlerdir. Bu nceki ada, 'dans edenlerin
kendilerinin syledikleri dans havalar' diye sz ederlerken, bu an ozanlar vide-
laere'lerin ve flemeli alglarn, dahas, yayllar, trompetler ve davullardan kurul
mu orkestralarn aldklar dans havalar' diye sz eder olmulardr. Bu ada al
glar olduka eitlenmiti:
Eskiden beri bilinen baz yayl alglarla arp'lerden baka, ud ve benzerleri,
slam Ispanyadan yava yava Avrupa'ya sokulmaya balam, ancak Bat mzii
nin asl alglar olma durumuna gelmemilerdi. Kanun eitinden iki Dou algs
ise daha uygun karland. Msr'dan gelme mzrapl kanunla (salterio), randan ge
len vurmal santur (dulcimer). Bunlar ilerde biri embalo, biri piyano olmak zere
biim deitirip yaamaya devam edeceklerdir. Hal Seferleri ve spanya ile Sicil
yay iine alan slam dnyas yoluyla obualar, trompetler, kk boy davullar Bat
dnyasna girdi. Bu ada yazlan yazlardan ve resimlerden kardmza gre, en
yaygn alg Franszlarn viele ya da vielle, ngilizlerin fddle dedikleri (ilerde viola
sz burdan kacak) algdr. Bir viyola byklnde ya da biraz daha byk
olan vile'in be teli vard."OD

SRE GSTEREN M ZK YAZISI

"Sre gstermeyen dzark yazsndan sreli yazya gei konusunda 1225
ylndan itibaren balayan gelimeler Klril Franconun Ars cantus mensurabilis
balkl kitabnda (1280) tanmlanan nota biimleriyle nemli bir aamaya ulam
ve bylece 13. yzyldan 16. yzyla kadar kullanlacak mensural notasyon evresi
balamtr.
Bu nota biimleriyle ifade edilen sresel deerler, gnmz mzik yazsyla
u ekilde gsterilebilir: RNEK 17A.
13. Yzyln sonuna doru brevis, bestecilerin kullanmak istedikleri ksa sre
leri gstermeye yetmez oldu. Bunun iin Fransz Pierre de la Croix, brevisi drde
ve sonralar dokuza bld. Bylece daha bu sralarda semibrevis biiminden ve
adndan vazgeilmeden, sonradan kullanlacak en kk deerlere, minimaya do
ru bir adm atld.
Dind mziin ulat zgrlk ve yaygnlk, erli blnme anlaynn ya
nna ikierli blnme anlayn da getirdi. Mzik yazsnda byk bir devrim olan
bu deiiklikle birlikte, kk deerlerin daha geni snrlar iinde kullanlmasna
baland ve semiminima, fusa, semijusa gibi yeni deerlere ulald. Bu yeni yaz

(10) Sachs, a.g.y, sayfa 58. (Sachsn belirttii "Eski Yz Ezgi" 20. yzylda seslendirilerek plaa alnmtr).
(11) Sachs, a,g,y. sayfa 60.

89
 RNEK 17

D L L B S
1 V \
18 9 3 1 ~

I j h
0 4 2 1

perfekt
Maxima

Longa

Brevis

Sem ibrevis

Minima

Smiminima

90
biiminin nclerinden Philippe de Vitry'nin (1291-1361) ara nova diye adlandrd
bu evrede lek brevis olmutu. Buna gre, bir mzik parasnn bana konulan
daire, her brevis'in semibrevis'e blneceini, yarm daire ise her brevisin iki
semibrevise blneceini gsteriyordu. Bu blnme biiminde erli blnmelere
(tam, eksiksiz, mkemmel) anlamnda perfect, ikierli blnmelere ise (eksik) anla
mnda imperfect deniyordu. RNEK 7B.)

O KSESLLK
Sre kalplan okseslilii olumlu ynde etkilemitir. 13. Yzylda sreli yaz
ya baml olan btn oksesli biimlere genel bir ad verilmitir: Discantus,
ll okseslilie gei, Ortaa'da 1300 ylndan nceki dneme verilen
Ars Antiqua dneminde balamtr. Ancak, ll oksesliliin 12. yzyln ortala
rndan nce gerekleemeyecei dnlmektedir. "Bu, Gotik sanatnn ilk ve orta
dnemiyle felsefede Skolastik dnem demektir. "03)
lkel Organum'dan ileri bir Organum'a gei olan kontrpuan teknii de Gotik
dnemin baan erevesindedir.
"Organumlarn ilk ustas Leonindir. O ada yaam bir ngilizin vg dolu
yazsnda Leonin'e optimus organista (yce kontrapuntu) denilmektedir.
Leoninin organumu Graduallerde, Alleluialarda, solo yapann syledii dz-
ark blmlerinin yerine syleniyor ve byk trenlerdeki Missa'larla Office'lerde
kullanlyordu. Bu blmlerin korolu yerleri sesde olarak sylenirdi.RNEK <.(*>
Leonin kendine yarar bif usta brakt: adalarnn Byk' dedikleri Pero-
tm."(i4)'
Perotin (okunuu Peroten), yaklak olarak 1155'de dodu, 1200 dolaynda l
d. "Beatae Mariae Virginis kilisesinde kapelustal yapt Notre-Dame Okulu
adyla bilinen okseslilik akmnn Leoninden sonraki biimlendiricisi olarak al
t. Byk Organum Kitab'n tamamlad, yer yer deitirdi ve yeniden iledi." O5)
13. Yzyln baka bir nemli teorici ve bestecisi Kln'l Frankodur. Ars can-
ts mensurabilis adl teori kitabnda (ll ark Sanat), nota srelerinin mzik
yazsnda belirtilmesine katklar getirmitir.
13. Yzyln kontrpuan anlayn belirtmek iin, Perotin'in besteledii sanlan
93. sayfadaki rnek, oksesliliin dzeyi hakknda fikir vermektedirO6)

(12) A.Say, Mzik Ansiklopedisi, Adnan Atalay'n hazrlad "Mzik Yazlan" maddesinden, Cilt 3, sayfa 897,
(13) Sachs, a.g.y. sayfa 63.
(*) Graut-Palisca "A History of Western Music" sayfa 111 ve 12.
(14) Sachs, a.g.y. sayfa 64.
(15) Gltecin Oransay, Badarlar Geidi, K Yayn, zmir 1977, sayfa 30.
(16) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 204.

91
92
 Perotin 'in basit kontrpuan teknii

M OTET
Gotik dnemdeki organum'un ileri bir biimi 13. yzylda grlr: Motet. Bu
form, Messe (Missa, Mass) gibi, dinsel mziin salam bir biimi olarak sonraki
yzyllarda geliim gstermitir. Motet'in ileri zellii, 13. yzyl okseslilii er
evesinde deiik szleri ve deiik ritmleri iermesidir. Oysa ayn dnem Orga-
num'da tek sz ve deiik ritmler vard.
"Bir Motet'in tenor sesi ya bir algya, ya da szsz bir sese braklmtr. Bu
partinin szleri yoktu ama, ineip it leri, yani ezginin alnd dinsel arknn ilk sz
ya da szleri vard. Bu parti notalk bir ezgiyle ardndan bir sus gelerek yapl
mak zorundayd. Bu ezgi, bazen de drt notalk ezgiciklerin btn motet boyunca
srmesiyle de yaplrd. Baz durumlarda Motet'in btnn deil, yarsn ya da
te birini kaplyordu. Bir dinsel ezginin bir parasnn alnd ve bir ostinato gibi
kullanld olurdu.
stteki ses partilerinin (genellikle iki partidir) balangta tek bir ritm kalb
ve tek bir sz vard. Sonralar bunlara deiik ritm kalplar ve deiik szler uygu
lanmtr. Bu deiik szler, benzer dnceleri yanstrd. Birinci ses Ave virgo re-
gi elemantiaeyi sylerken ikinci ses Ave glorioso maer salvatoris'i sylerdi. Sz
ler dinsel olmak zorunda deildi. Pek ok mote tin szleri, tenorun dinsel szlerine
kar, dind szlerdi. Bazen de her lkenin kendi dilinde, Almanca, ngilizce,
Franszca olurdu. Bylece bir Motet, ok sesli, ok ritmli, deiik szl, dahas de
iik dilli olabilirdi. Bu, tam Gotik anlay iinde, d grnte deil, i anlamda
btnlk demekti. Tenorun grevi de tam Gotike idi: Hi bir zaman belirli bir ez
gi deildi; st seslerin hafif dokusuna salam bir dayanak olabilecek, eit sreli,
dzgn, temelta grevini grmtr."!17)
Curt Sachs'm Motet'i tantmak iin yapt bu aklamalar mzik yazsyla r
nekleyecek olursak, Triplum, Motetus, Tenor partilerini ve Motet'in oksesli yap
lanmasn, gnmz mzik yazsyla yle gsterebiliriz: RNEK 9(18)

(17) Sachs, a.g.y. sayfa 64 ve 65.

(18) Grout-Palisca, History o f Western Music, sayfa 125-126.

93
 RNEK 19

J q = g.,,B
h j )rJl_y_J
rn > -j= = , J j jM
V vo batl-lie A - vs te*nu - e tant. Je voz ai mcr ci en sous-pi rant.
"fiU ------------ 1
d ^ "d
di e u'a-mours nc mo ci e
J l-----------------
= = * = = = =J d k = _ ^ a

94
 VHLBLM

SIKINTILI GELM: SON GOTK DNEM

(1 3 0 0 - 1400)

TARH
Son Gotik dnem, 14. yzyl kapsar. Bu yzyldaki balca sanatsal gelime
ler yle sralanabilir.
1305 Paduadaki Arena Kilisesi fresklerinin Giotto tarafndan yaplmas.
1307 Dante'nin (1265-1321) lhi Komedi'yi bitirmesi.
1316 Papala XXI. Johannes'in seilmesi.
1321 Johannes de Muris'in Ars nova musicas.
1323 Philippe de Vitry'nin bilimsel yapt Ara nova'y tamamlamas.
1353 Boccacionun Decameronu yazmas.
1377 Guilaume de Machaut'nun lm.
1378 Papanm drlmesi.
1386 Chauser'in Canterbury Hikyeleri.
1397 Francesco Landininin lm.

14. Y ZYILA GENEL BAKI

14. Yzyl, bir yandan Gotik sanatn daha incelikli duruma gelmesini sergiler
ken, bir yandan da toplumsal ve kltrel skntlar yaamtr. 14. Yzyl iin "san
cl" bir yzyl denebilir. Bu sanc, "Yeniden Dou"un, Rnesans'n sanclar oldu
u kadar, Avrupa toplumlarmdaki byk skntlar da yanstr.
14. Yzyln getirdii en byk deiiklik, kilisenin (Kutsal Roma mparator-
luu'nun) etkinliini yitirmesidir. Bu gerein gstergelerinden biri, Papa'nm d
rlmesidir.
Sonuta, bin yllk uzun bir sre iinde Hristiyan Avrupa'nn byk bir bl
mn birlik halinde toplayan Hristiyan Ortaa Devleti, artk ayr ulusal devletlere
blnmeye balamtr. Kentler ve kentli olma bilinci, ekonomide yeni gelimelere
yolamtr. Kilise'nin maddi gc sarslm, toplumsal yapdaki kaymalar derebey
liin (feodalizmin) dayanaklarn zayflatmtr. Kentli orta snfn (burjuvazinin)
yeni yaam biimi ve yaam gr, Kilise'den kopmaya balayan yeni bir eitime
yol amtr. Bu sancl gelimeler, eitli kltr alanlarnn ortaa yapsndan sy
rlmasn getirmi, bylece Bat ve Orta Avrupa kltrnn i ve d yaps temel
den deimeye balamtr.
95
 Doaldr ki 14. yzyln geirdii sarsntnn temelinde ekonomik skntlar
vardr. Halklar, "Yzyl Savalar" ad verilen (1338-1453) usuz bucaksz bir kan
glnde boulmu, 1348-50 yllarndaki veba salgnlar insanlar kitleler halinde
krp geirmitir.
Dante'nin ilahi Komedi'si, Boccaccio'nun Decameron'u, Chauser'in Cante-
bury Hikyeleri gibi kalc yaptlar, bu sancl ortamda yaratlmtr.
Felsefede Skolastik dnce, giderek zayflamaktadr: "Schola" (okul) demek
tir ve skolastik Felsefe "Okul Felsefesi" anlamndadr: Aratrlan deil, okutulan
felsefe.
14. Yzyl, Kilisenin retim sisteminde yer alan teolojiyi (dinbilimi) eskit-
mitir. Okutulan, ezberletilen dinsel bilgiler yerine, birey olarak insana deer veren
dnce yeermeye balamtr. Bu olguyu plastik sanatlar alannda, rnein resim
de de gryoruz:
"Ressam Simone Martini, nl talyan airi Petrarcann arkadadr. Petrar-
ca'nn, sevgilisi Laura onuruna yazd iirlerinden rendiimize gre ressam
Martini, Laurann bir portresini yapmtr. Olaanst birey deilmi gibi gelebi
lir bize, ama imdiki anlamda portrelerin Ortaa'da olmadn anmsamalyz. Sa
natlar, allm her hangi bir kadn ya da erkek figrn kullanmakla yetiniyor
lar, resmini yaptklar kiinin adn bunun stne yazyorlard. Ne yazk ki Simone
Martini'nin Laura iin yapt portre kaybolmutur. Dolaysyla geree benzerlik
derecesini bilmiyoruz. Ama Simone Martini ve baka sanatlarn, 14. yzylda do
aya gre resim yaptklarn biliyoruz. Eer portre sanat o dnemde gelitiyse, bel
ki de bunu, Martini'ye ve onun, Avrupa'l sanatlara bunca yarar dokunan, doay
kendine gre yorumlama, en ufak ayrntsna kadar gzlemleme yntemine borlu
yuz.^ )
Btn bunlar mzik alannda da gerekleti. Sanat, yeryznn gereklerini,
insan gereini anlatr oldu. 14. Yzyln balarnda Fransz besteci ve mzik yaza
r Johannes de Grecheo, Parisin mzik yaamm anlatrken arklar ve oyun hava
laryla halk mziini kilise mziinin yan sra incelemeyi gze almt.
Bu gelimeler karsnda Kilise direniyordu. "1324de yaynlad nl bildiri
de Papa Johannes XXI. yapmack ritmleri, yeni ezgileri, mzik yazsn (notay),
abuk tempolar, sslemeleri, susmalan, okseslilii ve ileri' okulun dind hava
larn beenmediini, dinine bal olanlarn bozulmas ve zehirlenmesinin hep bun
dan ileri geldiini ne srd.
Bu beenilmeyen ileriler kimlerdi? Ne gibi eyler ileri saylyordu? Buras o
denli ak deildir. Yeni ve ileri kavramlar, hem saldranlar, hem kar koyanlarca
gvenilir salam birer destek olamaz; ileri derken, Papa'nn akima kim gelmiti?
Sre kalplarnn basksndan kurtulup neredeyse uzun havaya benzer bir oksesli
likle yazan Petrus de Croce mi? Yoksa, yaz bakmndan ok daha sk olan, dahas,
ars antiqua'nn ordines'lerine uyup geri dnen Fransz Philippe de Vitry mi?
Oysa Petrarcann amzn en byk airi dedii Philippe de Vitry
(1325lerde bile) kilise makamlarnn deimezliini tanmasyla, mziinde o a
iin ileri saylan l ve altllar, bir baka ilerici besteci Johannes de Grocheo'ya
kulaa sert geliyor dedirtecek kadar bol kullanmasyla tannm ve 14. yzyln ba
nda en byk etkiyi yapm bestecilerden biriydi.t2)

( ) E.H. Gombrich, Sanatn yks. ev. Bedrettin Cmert, Remzi Ktabev, stanbul 1976, sayfa 161.
(2) Curt Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi, eviren lhan Usmanba$, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1965, say
fa 67.

96
 FRA N SA 'D A ARS NOVA
Ars nova (yeni sanat, ya da yeni teknik) terimi ilkin Fransz air, besteci ve
din adam Vitry tarafndan kullanlmtr. Terim, Fransada 14. yzyln ilk yarsn
da gelien mzik stilini tanmlamak amacyla ortaya atlmtr. Baka bir Fransz,
Johan des Murs, 1321 ylnda Ars nove musice (Yeni Mzik Sanat)n yazmtr.
te yandan Felemenkli teorisyen Ligeli Jacob, Speculum musicae adl yaptnda
(1325), 13. yzyl mziini eski sanat, bu yzyln sonlarndaki gelimeyi ise mo
dern olarak tanmlamtr.
14. Yzyln bestecileri "kutsal" mzie scak bakmamlar, Motetin hzla
dind yne kaymasn salamlardr. Bir din adam olan ve Meaux piskoposluu
yapan Vitrynin sesli motetleri, an bestecilerini derinden etkilemitir. nl
bestecinin kontrpuan oyunlarn ieren bulularndan biri de "izoritm" (eit ritmli-
Iik)dir. Bu yntem, melodi boyunca, deimeyen bir sra iinde, bir uzun, bir ksa
deerler kalbnn yinelenmesidir.
zoritmik tekniini Guillaume Machaut daha da ileri gtrmtr: Fransz din
adam, ozan ve besteci Machaut (Mao okunur), Champagne blgesinde 1300 yl
dolaynda dodu, 1377de ld. Dinbilim renimi yaptktan sonra, ayr kraln
saraynda hizmet verdi. Gnmze ok sayda eseri kalan (Oransaya gre 142 ya
rat) Machaut, ballades'la, rondeauxlar, chanson 1ar, chansons balladsltt, vire la
isser ve oda mzii paralar besteleyerek byk bir n kazand. Dinsel alanda ok
sayda Motet ve parlak bir Missa yazmtr. "Yazl tarihi belli olmayan bu Missa,
eskiye dnk, eit -ritm (izoritmik) almal motet yazsyla tek bir kalemden
kan ilk tam Missadr."(3) RNEK 20A (*>

O KSESLK TE BR YNTEM : KANON

14. Yzyl mziinin ars nova adn almasn hakeden balca taraf, Motet,
Missa ve Conductus'larda gsterdii gelimedir. Bunun yan sra, dind mzik e
itlerinde kullanlan tekniklerden biri, Latince "rotendellus" olarak adlandrlan
"Kanondur. "Grocheo bunu bir ember gibi, balad yere dnen diye tanmlyor.
Bildiimiz row, row, row, your boat arks, ya da btn dnyann bildii Frres
Jaeques (Trkiye'de beki baba, beki baba, iterdesin7) gibi. Biz mzikiler buna
kanon deriz, halk dilindeki ad rondodur.
Drt ses, drt llk bir ezgiyi syler durur. Her biri, birer llk arayla gi
rerler. Armoni ve kontrpuan ynnden drt l de uyumlu olduu iin bu kolayca
yaplabilir.
(...) Byle halk arasnda sylenen kanon biiminden, Franszlar 14. yzyln
en aknlk veren trlerinden birini, chace' ortaya kardlar. talyanlar da benzeri
cacia ile Franszlar izlediler.
Chase, (as okunur), sesde bir kanondur (sesde kanon: seslerin birbirini eit
ses yksekliinden ve eit tondan izlemesi). Bunda iki ses en az drt llk bir
aralkla birbiri ard sra giderler. Ancak, ember gibi geri dnmeksizin srer gider
ler.
Adnda gene av anlam bulunan talyan caccia's da benzer kalptadr. Ancak
bir bas gibi kullanlan uzun seslerle algsal bir pes'i vardr.
Bu dz kanonlarn hem szleri, hem ezgileri, o an beenisi iinde doal bir
yapdayd. ok ll ve canl bir yolla av ve balk tutma gibi sporlar en ince ay-
(3) Sachs, a.g.y, sayfa71.
{*) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 218.

97
 RNEK 20

B M . Piero: "Caccia"

98
rntlarna kadar tanmlyor, yaygn sahnelerini, pazar yerlerini alveri konumala
ryla veriyor, sokak satclarm banlarn canlandryordu.
(...) Caccia, Son Ortaa'daki devrimci deiimlerin bir rneidir. Yerel sana
tn, halk sanatnn yaylmaya balamasyla ritmin, ritm kalplarnn cenderesinden
kurtulduunu gryoruz. Ritm anlaynn hzla gelimesiyle nerdeyse bugnk z
grle ve anlatm gcne eriildiini, ileri ve incelmi bir anlaya varldn gz
lyoruz. Bu kurtulula birlikte gelen bir olay da, talyan grnn Gotik dnya
grnden silkinip kurtulmasdr"
Bir Caccia mei, RNEK 20B'de verilmitir:(5) Magister Piero, "Chon brac-
hi assai".

TA LY AN TRECEN TO M Z
Mzik tarihinde zellikli bir yeri olan Francesko Landini, 1325 ylnda Flo
ransa yaknndaki Fiesole'de dodu ve 1397'de Floransa'da ld. Gen yata gzle
rini kaybetti. Bestecilik ve algcla yneldi. Lavta, gitar, flt ve org alglarnn
ustas oldu. Dneminde portatif rgn virtzyd. Mzikseverlerin byk ilgisini
grd, ok sevildi. Poeta laureatus niann ald. "Francesko degli organi" olarak
n sald, Floransa'da Lorenzo Kilisesi'ne orgu olarak atand. Ars nova'nn ustas
olarak sivrildi. 14. Yzyl talyan mziinden gnmze kalan yaptlarn nemli
ksm onundur.
Landini'nin brakt yaptlar ounlukla dinddr. Caccia, ballate ve madri-
galler bestelemitir. RNEK 2/A.)
14. Yzyl talyan Trecento mziinde caccia, ballate ve madrigal, mzie ye
ni bir soluk getirmitir. "MadrigaV'in terim olarak nereden geldii bilinmiyor.
"Madrigal'in biimi genel olarak er dizelik iki ya da bektir. Her bekte
eit ezgi kullanlr. Eser bir litornello ile biter. Yeni bir ezgi ve deiik bir ritm kul
lanan bu ritomello bir dnderme deil, daha ok aykr bir ezgiydi.
Madrigal mzii ik ya da sesli yazlrd. st partide bamsz koloraturlar
bulunur, iki elik partisi bir uygu, bir armoni anlay iinde alglarla seslendirilir-
di. Bu ilk madrigal, 16. yzyln madrigaliyle kartrlmamaldr.
(...) Btn bu mzik biimleri, okuryazarlarn alp syleyebilecei bir eit
oda mziiydi. El yazmas kopyalarn bolluu bunu gsteriyor."O
talyan'lar mzik yazsna da yenilik getirmilerdir. Brevis birimi talyan teo-
risyenler tarafndan yeniden deerlendirilmitir. RNEK 21B (8>
Erkek sesi zerine kurulu alg elikli ark sanat, armonik berrakl ile akl
c bir sanat zenginliini sergilemitir. Trecento ark sanatnn ncleri kuzey tal
ya'daki aristokrat ailelerdi. 1350 yllar dolaynda n planda gzken bu soylu aile
ler yle sralanabilir: Mailand: Visconti Senyrleri (Luchiano ve Giovanni) ve
Sforza. Verona: Della Scala ailesi (Alberto ve Mastino II). Mantua: Gonzagaslar.
Padua: Scaligheri ve Carrari'ler. Modena ve Ferrara: d'Este ailesi. (Bu soylu kii-

(4) Sachs, a.gy., sayfa 68-69.

(5) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 220.
(6) dtv-A.tlas zur Musik, sayfa 222.
(7) Sachs, a.g.y. sayfa 71.
(8) dtv-A.tlas zur Musik, sayfa 220.

99
100
ler ncelikle Petrarcamn (1304-1374), Boccaccio'nun (1313-1375) ve Sacchettinin
(1335-1400) iirlerini bestelemilerdir.^)
"Trecento mzik" kapsamnda, 14. yzylda yaam ikincil besteciler unlar
dr: Jacopo da Bologna, Giovanni da Cascia, Donato de Florentia, Vincenzo da Ri-
mini, Piero di Firenze, Gherradello de Florentia.
Trecento ana trlerinden 178 Madrigal, 26 Caccia ve 420 Ballata gnmze
kalmtr*)

M U SCA FCTA
zellikle Fransa ve talya'da gelien 14. yzyl oksesli mzii, kilise ma
kamlarnn diatonik (tam ses aralkl dizi) kalplarn paralamtr. Musica fcta
makamlara yeni bemol ve diyezlerin girmesi anlaydr.
Dind mziin kilise mziini giderek etkilemesinden tr, bu kanlmaz
bir sonutu. Ancak st dzey kilise yetkilileri bu mdahaleye direniyor ve musica
ficta'y a musica falsa (yanl mzik) diyorlard.
"uras bir gerek ki, gzellik yznden ya da gereklilik yznden yeni be
mol ve diyezlerin girmesi demek olan musica fcta ya da musica falsa'nn tohumla
rm birinci ve beinci makamlarda LA sesinden sonra S'yi bemol yapan kilisenin
yine kendinde buluyoruz."t1D
Espiri gibi gzken bu saptama, gerein ta kendisiydi: "Daha erken orta-
a'da, Yunan ve Bizans makamlar zerinde oynanmtr. Btn sorun, eytan
aral denen FA-S aralndan douyordu. Ortaa mzikilerinin pek ekindik
leri ve bu nedenle Diabolus in musica (mzik eytan) adn verdikleri F-S artk
drtlsnden kurtulmak iin zorlama baz yollar denemilerdir. imdi 14. yzyla
gelindiinde, yeni mdahalelerden ikyet etmenin anlam yoktur. nk "S be
mol ve M bemolle FA diyez ve D diyez'in ardarda byk kiliden kanmak
iin benimsenmesi de 13. yzyldan kalmadr. (FA-S bekar aral iin yapld
gibi).
(...) 14. Yzylda musica falsa (yanl mzik), Philippe de Vitrynin gvenle
belirttii gibi, musica vera et necesseria (gerek ve gerekli mzik) durumuna gel
miti. Bu mzik, ezgi bakmndan pek kesin bir sonuca varmamsa da, kontrpuan
ve armoni bakmndan su gtrmez bir ilke salamln kazanmtr. nemli ku
rallardan bazlar unlard:
1. Seslerin yrynden doma eksik beli, sekizli ve onikililer tam aralkla
ra gitmeli.
2. Beliye giden ller, sekizliye giden altllar byk olmal.
3. Sesdeere giden ller kk o l m a l . "02)

14. YZYILD A ALGI M Z

talyan Ars nova eserleri sadece ses mzii deildi. alglar elik ederdi. An
cak hangi eserlerin ne ekilde seslendirilecei hakknda bilgi yoktur. Yine de ese*-

(9) H.Husman, D ie mittclalterliche Mchrstimmigkelt, Kln 1955.

(10) H.Husman, a.g.y. sayfa 167.
(11) Sachs, a.g.y. sayfa 76.
(12) Sachs, a.g.y. sayfa 77.

101
lerin analizinden bunlarn tmyle alglara brakld, ya da alglarla ses mzii
arasnda blnd anlalmaktadr. alg ve ses mzii birlikte olduu zaman,
alglar ses mziini destekler ve batan sona elik ederdi. Ses mzii ile alg m
zii arasnda nbetleme yoktu.
alg mzii sadece oyun havalarnda yer alyordu.
"Estampie, arbal, 12/8'lik akc bir oyun havas; drt ya da be periyodu,
punckti'si, kier kez alnr, birincide yarm kal, kincide tam kal yaplr.
Saltarello, canl, oynak, ya zamanl (talya'da), ya da iki zamanl (Alman
ya'da): l nceli ya da ncesiz bir oyun havasdr.
Trotto, iki zamanl bir ballata biimidir.
14. Yzyla zg o birden yn deiimi, Erken Ortaam yatay, ok sesli ya
zsndan, dikey, armonisel bir mzik anlayna gei, klavyeli alglarn ortaya
kmasyla da kesin belli oluyor. nk klavyeli alglar, renkleri ayr olmayan en
az iki sesin birlikte alnmas gereksinimini karlar ve dorular. Bu eit birlikte
almadan dikey uygular erge doacakt. Baka bir deyile, birlikte iitilen seslerin
birbirine kaynamas, ancak bu yeni kaynama kavramn hogrecek bir ada is
tenebilir ve aranabilirdi.
Piyanonun atas klavyeli telli alglar, 14. yzyln banda gelime yolunda
org'un ardndan geldiler. Fransz Jean de Muris'nin 1323'de yazd sylenen Musi-
ca speclative adl eserinden bunlarn eitlerinden sz edilmektedir. On dokuz tel
li klavikord ile kuyruklu piyano biiminde, herhalde mzrapl baka bir telli alg
nn (bu da embalo olmal) ad gemektedir.
Klavikord, tam olarak evirirsek (dokunulan tek tel demektir), ayak uzun
luunda, bir ayak derinliinde, dikdrtgen biiminde bir kasa iine sadan sola ge
rilmi maden telli bir algyd. Her dokunan arka ucunda dik duran bir maden
knt vard. D okun aa basld zaman bu knt hafife tele deer, b ylece gsz
ama etkili bir tn duyulurdu. Bu tn, Almanlarn sonradan Bebung dedikleri, ke
manda titretmeye benzer bir vibrato ile daha da etkili klnabilirdi. Dokunan titre-
tilmes tel zerinde gerilimin azaltlp oaltlmas demekti. Buna karlk, emba-
loda ve benzerlerinde, dikey bir tahta paras zerine geveke bir mzrap parac
nn tellere dokunmas ile ses kyordu.
Jean de Muris'nin telli klavyeli alglardan ilk olarak bahsettii Musica specu-
lativa adl kitabnda 1323de yazlm ilk tablaturalan gryoruz, (British Muse
um'da bulunan bir el yazmas: Robertsbridge Codex, c 1325). Bunlar motet ve es~
tampieslerin klavyeli alglar iin yazlm tablaturalardr. Doaldr ki, klavyeli
algnn seimi, klavikord mu, virginal mi, org mu olaca algcya braklmt.
Tam drt yz yl boyunca, Bach ama kadar, Kuzey Orgu iin yazlm par
alar, telli klavyeli alglarla da alnrd. Bunda olmayacak birey yoktu; nk,
birden gelitii 14. yzyldan beri kazand kolaylk yannda orgun, renk bakmn
dan da teki klavyeli alglara gre stnl vard. Bu yzyln sonuna varmadan,
iki klavyeli ve ayakl klavyeli orglar grlmeye balad. Bundan baka, orga zg
solo dmelerin ilk kez ortaya ktn da gryoruz. Eski tek renkli karma sesler
yerine fl tler, trompetler gibi. Guillaume de Machault, kendi andaki orgu (ku
zey orgunu) hakl olarak 'btn alglarn ba' diye anlatmtr.
Ayakllarn ortaya kmas, btn hareketli alarda olduu gibi, bestecilerin
kaln sesler alanna verdii zel nemi gstermektedir. Buna benzer bir eilimi,
102
bas shawmlann (gnmzdeki bariton obualar gibi) 1376 yl dolaynda yeni bir
alg olarak ortaya kmasyla da gzlyoruz."03)

O RTA A A LG ILA RI
Erken ortaa dneminde, zellikle Hristiyanln ilk knda, "putperest
algs" olduu gerekesiyle Antik dnemin balca telli ve flemeli alglar terke
dilmi, yasaklanmtr. Bu tutum, 8. yzyldan balayarak yumuam ve alg ei-
ti giderek artmtr.

Telli alglar:
Arp, Romanesk dnemde yeniden deerlendirilmitir. 14. Yzylda ince ve
uzun Gotik biimine kavumutur. RNEK 22A ve B.
Lir ve Kitara gibi alglar, Antik a'daki biimlerini deitirerek yeniden
kullanlmtr. RNEK 22C.
7 . - 9 . yzyllar arasnda cythara teutonica adnda telli bir alg yaplm,
9. yzylda zellikle rlandada Bardlarn kulland Crotta adnda yayl bir alg
gelitirilmitir RNEK 22D.
Antik dnemin psalterium'u 9. yzyldan balayarak kullanlmtr. Bunlarn
"rebab" benzeri olanlar yay ile alnrd.
Lavta da 10. yzylda Ortaa alglar arasna katlmtr. RNEK 22G.
Ortaan nl algs viella (Viyolann atas) 11. yzyldan balayarak yay
gnlk kazanmtr. (Troubadour ve Trouverslerin balca algsyd). RNEK 22H.
9. Yzylda organistrum adl byk bir alg icadedildi. Uzunluu 180 cm.i
bulan bu alg balangta telliyken sonralar 6 telli oldu. evrilerek alman or
ganistrum iki kii tarafndan kullanlrd. Tantiaga de Compostela'nn yapt bu iki
kiilik dner telli alg uzun yaamad. RNEK 22L.
Landininin ok sevdii portatif org, 13. yzyldan balayarak kullanlmtr.
RNEK 22J.
Monochord, klavyeli alg clavichordun atasdr. RNEK 22K

flemeli alglar:
Romallarm nl cornu'su, 9. yzyldan balayarak kk bir doal boynuz
olarak kullanlmtr. Sonralar metalden yaplyordu: Srek avnda kullanld gi
bi, Alman lkelerindeki posta iletmesinin sembol olarak kalmtr.
Romallarn "tuba" dedikleri trompet, Ortaada az kullanlmtr ama son
dnemde trombonla birlikte vard. Trompetler eidi adlar tamasna ramen, iki
grupta toplanabilir: Askeri borular ve clarion, grle, claronceau gibi tiz sesli boru
lar.
Ortaada alglarn en az deieni vurma alglardr. Gnmzde kullanlan
vurma alglara 13. yzyldan balayarak rastlanr. Trampet ve tamburinler pek az
deimitir. Byk sava davullar, Fransada Calainin kuatlmasndan sonra kul
lanlmtr. Daha nceleri kk ngraklarla ssl davullar vard. Hal Seferle-
rine kaplanlarn Avrupaya tad nakkareler, 11. yzyla kadar kullanlan dm
beleklerin yerini almtr. Ziller, elik genler ve ngraklar, el ya da ayakla al
nan alpara'lar ilkadan beri biim deitirmemilerdir.
(13) Sachs, a.g.y. sayfa 72-73.

103
 RNEK 22

E psalten um F lavta (rebab tip)

K rronokord organjstnjm

104
 IX. BLM

GN IIYOR: ORTAADAN RNESANSA

(1400 - 1460)

TA RH
1380 ngiliz astronom, matematiki ve besteci Dunstable'in doumu.
1400 (yaklak), Burgonya'l besteci Binchois'nn doumu.
1400 (yaklak), Burgonya'l besteci Dufay'nin doumu.
1417 Jeanne d1Arc'n yaklmas.
1436 Dufaynin Nuper rosarum flores yaptnn kilise tarafndan onay.
1453 Bizansn ykl, stanbul'un Trkler tarafndan ele geirilmesi.
1453 Avrupa'da "Yzyl Savalar"nm sona ermesi.
1454 Gutenbergin (1398-1468), bask makinasm icad.
1474 Dufay'nin lm.

15. Yzyln ilk yans, mzikte Ortaa'dan Rnesans'a gei dnemidir.

zellikle ilk 50 yl, dolu anlamyla Rnesans Mzii'ni temsil etmez.
Burgonya'l nl besteci Dufay (Dfeyi okunur), yaad 1400-1474 yllan
arasndaki eserleriyle Gotik dnemi am ve Rnesans mziini temellendirenler-
den biri olmutur.
Rnesans (Franszcas Reinaissance) ne zaman balamtr?
alar kesin biimde ayran zaman snrlarn belirlemek gtr. Ortaa'
Yenia'dan ayran belli bir tarih zerinde ok durulmu, ama doyurucu bir cevap
bulunamamtr. Yl belirlemesi bakmndan u nemli tarihsel olaylar Yenia'm
balangc olarak saptanmtr: 1453 (Trklerin stanbul'u almas), 1492 (Ko-
ombun Amerika'ya yelken amas), 1517 (Reformasyonun balamas). Ancak bu
yllar, a dnmn deil, dnmn adn koymak iin ele alman simgesel
olaylar belirler.
"Tarihte yeni, iin iin olgunlaan bir hazrlanm yemiidir. Hele kltr tari
hinin enerjisi, rnein bir siyasal tarihe gre, ok daha srekli, ok daha dayankl
dr. Bir devlet, hi olmazsa dardan bakldnda, belli bir ylda yklp ortadan e
kilebilir; ama gemi, alm dnceler anlarda daha uzun sre yaamay srd
rrler. Siyasi tarihte hi de seyrek olmayan hzl ve temelli devrimleri, kltr tari
hinde pek bulamayz. Kltrde eski'den yeni'ye gei, ne de olsa, yava yava, de
rece derece olur, ite bu yzden kltr tarihinin dnemleri kesin olarak yl sayla
ryla gsterilemiyor. Bu glk, Ortaa ile Yenian snrlarn ayrmada zellik
le var; nk Rnesans'ta Avrupa kltr her alanda temelden deimi olmasna
105
ramen eski'nin bitip yeni'nin balad zaman noktasn bulmak pek g. Nereye
baksak, baka konularla karlatmz grrz. Ortaa ile Yenia kategorileri
ni ayr lkelere uygulamak istesek, baka sonulara varrz. rnein belli yllarda
talya'nn Rnesans'ta epey yol almasna karlk, Fransa, Almanya ya da ngilte
re'de henz ilk kmldanlar buluruz. Ayr kltr alanlarnda da durum byle: Sa
nat ve bilimde yeni anlay ve grler hzla geliirken, ekonomik-politik yapda
belki de henz ilk belirtiler grlmektedir. stelik, Eski ile Yen'yi belirleyen kate
gorileri de bulmak bir sorun. Bu kategorileri yle ya da byle setiimize gre,
zaman snr da deiir. Resans'n balamasn zaman bakmndan snrlamada bu
gibi glklerle karlayoruz. Ama Rnesans hazrlayan gelimenin gzle gr
lr hale geldii bir dneme inmeyi deneyebiliriz.^)
15. Yzyln ilk yars, mzikte gerek bir gei a olarak bilinir. Bu dne
me Sachs "Dufay a" demektedir.(2)

R N ESA N SIN LK BA SAM A KLA RI

14. Yzylda Machautun dnyasndan 15. yzyln ilk yarsnda Dufay (Dfe-
yi) mziine geerken nemli bir ngiliz besteci zerinde durmak gerekir: John
Dunstable.
Astronom ve matematiki ynyle de tannan Dunstable (doumu 1380 dola
y, lm 1453), kendi adn tayan bir ngiliz kasabasnda dnyaya gelmitir.
1419-1440 yllar arasda Hereford Katedralinde papaz, bilimadam ve mziki
olarak alm, daha sonraki yllarda nerede olduu tarihin karanlklarnda kalm
tr.
"Dunstable ne Gotik, ne tam ngiliz'di. Yaamn Fransa'da geirmi olduu
sralarda gnn son akmlarn, zoritmleri, yukar seste sslemeli cantus frmus'la
renmiti. Eserleri Avrupa'da byk n kazand. Bunlar arasnda izoritmli moteti
Veni creaor spiritus ile O rosa bella chanson'unu analm."t3)
Rnesans hareketinin nc lkesi saylan talya, plastik sanatlar alannda (re
sim, heykel, mimarlk gibi), mzie gre daha ileri gitmiti. Bu sanat dallar, tal
ya'da ylesine bir rzgr yaratmt ki, Landni'den Palestrinaya kadar 150 yllk
bir srede, talyanlar mzik ncs kartamad.
14. Yzyl sonuna kadar mzik gelenei zgn olan talyan'larn 15. yzylda
ki boluunu Burgonya ve Felemenk'ten getirtilen besteciler doldurmutur. "Bun
lar, talyan Prenslerinin kiliselerinde alrken (Roma'nn, Venedikin Floran-
sa'nm), kendi lkelerinin Gotik deyilerini talyan Rnesansmn beenisine uydur
dular. "(4)
Bunlarn arasnda Hugo de Lantins (doum ve lm tarihleri bilinmiyor) ve
Amold de Lantins (15. yzyln ilk yans) saylabilir. Birinci bestecinin 1421 yln
da talyada Theodore Palailogos'un dn iin yazd mersiye Tra quane regio-
ne dizesiyle balamaktadr.^)

(1) Macit Gkberk, Felsefe Tarihi,Remzi Kitabevi,stanbul 1980, drdnc basm,sayfa 182.
(2) Curt Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi,eviren lhan Usmanba,M illi Eitim Basmevi, stanbul, 1965,
sayfa 78.
(3) Sachs, a.g.y. sayfa 78.
(4) Sachs, a.g.y. sayfa 79.
(5) Gltekin Oransay, "Badarlar Geidi", K Yaynlan, zmir 1977, sayfa 36.

106
 Hugo de Lantins ile akraba olduu sanlan Amold de Lantinsin de talya'da
mziki olarak alt, 1431-1432 yllarnda Roma'daki Papalk Kapelinde ark
clk yapt bilinmektedir.
Sachs, Burgonya ve Felemenk'ten getirtilen mzikilerin fazla sayda olmad
n, 1436 yl dolaynda, Roma Papalk Kilisesinde alan tam eitim grm bu
nl bestecilerin 9 kii olduunu, yzyln sonuna doru ise saylarnn 24'e kt
n belirtmektedir. Ayrca, Trent codice ad verilen byk derlemenin, bu dnemde
dikilmi byk bir ant olduunu yazmaktadr: "Bu derleme nceleri Trent Kated
ralinde saklanrd. amzda bunun bir blm Avusturya'daki Eski Mzik Antla
r adyla baslmtr. 1500'den nce AvusturyalI bir mziksever papaz iin yazlan
bu yedi cilt, 15. yzyln bestecilerinden yetmi kadarnn iki bin parasn ierir.
Bunlar arasnda Burgonya'dan gelip de yaratma glerini talya'ya adam, karl
nda Rnesans duyu ve dnn benimsemi besteciler byk bir yer tutar."
(7)

Burgonya'l besteci Gilles Binchois (Benue okunur), 1400 yl dolaynda

domu, 1460da lmtr. Genliinde askerlik mesleini semi, sonradan Kral
"yi Philippe"in hizmetinde mziki olarak almtr. Genellikle dind eserler
yazarak Ch an sonlaryla n yapmtr.

DU FA Y
Guillaume Dufay (Dfeyi okunur), 1400 yl dolaynda Fransa-Felemenk sn
r yaknlarndaki Hainaultta domu, 14.73'te Mnih'te lmtr.
1409 Ylnda, Kuzey Fransa'daki Cambrai Katedralinn nl ocuk korosuna
girmi, 1419-1426 arasnda talyann Rimini ve Pesaro kentlerinde mziki olarak
almtr. 1428 ylndan 1437'ye kadar Roma Papalk Kilisesi'nde (arada iki yllk
bir kesinti vardr) en verimli yllarm yaamtr. "Bu grevi srasnda kendi Gotik
Kuzey deyiini talyan Rnesans ruhuna uygulad. Eserlerinde yap kuruluunu
saklamay talya ona retmitir. Tpk, mimarlarn destek ve dayan aklan gizleme
yi talyadan rendikleri gibi, ezgilerinin keli izgilerini yumuatmay, aydnlk
belirli biimler kullanmay, dinlendirici l ve altl uygulan da talya'da ren
mitir. (U-be ses yapsnda bir uyguda, rnein DO-M-SOL'de temel ses en alt
tadr; altl uygu bu uygunun birinci evirmesidir: M-SOL-DO gibi.)
Dufay, ann btn mzik trlerinde eserler vermi, bunlardan 150 dolayn
da bestesi Roma, Bologna ve Trieste kitaplklarnda bulunarak derlenmi, 19 yzy
ln sonlannda Fransa, Ingiltere, Almanya ve Felemenk'deki kitaplklarda elyazmas
notalar bulunmutur.
Bestecinin ilgin zellikleri arasnda Torino niversitesi'nde hukuk renimi
yapmas vardr. 1445de, ocukluk dneminde koro yesi olduu Cambrai'ye yer
lemi ve yaamnn son dneminde nn genileterek rahat bir yaam srmtr.
Dufay, Mass'lar (Missa'lan) ile tarihteki yerini pekitirmitir. Missa'lar "bir
halk ezgisinden ya da bir kilise ezgisinden alnr, tenor partisine yazlan uzun nota
larla sylenir, bylece btn Missa'nn her blmnn bir belkemii olurdu. (Bu
gibi Missalara cantusfrmus ya da Tenor Missalan denir.)

(6) Oransay, a.g.y. sayfa 37.

(7) Sachs, a,g.y. sayfa 79.
(S) Sachs, a.g.y. sayfa 80.

107
 Bunu iyice anlayabilmek iin eski Organuma, ya da 13. yzyln motetine
bakmamz gerekiyor. Ortaa okseslilii, dinsel ezgilerden, Gregorius arklarn
dan km, giderek uygun kontrpuanlar bunlara katlmt. Bu biimlerde kontra-
puntal sesler deil, dinsel ezgiler temel elerdi. Bu temeldeki ikilik, Ortaa bo
yunca oksesli yaz yazmann yntemini oluturmu, ancak deer verilen ses sonra
dan yer deitirmitir. Kontrpuan tenorda olsayd mzie daha yarar getirir, daha
canlanrd, daha esnekleirdi. Ne var ki, arbal, deimez kilise ezgisinin deste
ine tam ortaa'a yakr bir anlayla, bu ezginin sz gtrmez egemenliine, an
laml varlna gereksinme vard.
Bu ikilem, 15. yzylda da ayn zorunluluu tamtr. Burgonya'l besteciler,
talyan Rnesansnm ne denli etkisinde kalrsa kalsnlar, gene de kendi Kuzey Or-
taalannn deimez bir parasydlar. Ancak, sz gtrmez egemenlik artk yok
olmutu. Geride kalan, bu anlaml varlktan baka birey deildi. Bununla birlikte,
eski bildik izgilerin, motiflerin yannda yeni yaratlm motiflerin oyunundan du
yulan tad, eskiyle yeninin yan yana gelii, vermekle almak, ksacas o alardan
beri eitleme biimine duyulan ilgi, bu eski ezgilerin okseslilik iinde yaamasn
salyordu.
te bu bozulma srasnda, tinsel ezginin, cantus frm us'un yerini, chan-
jon'larn, halk iine yaylm bu ezgilerin almasndan doal bir ey olamazd. Kald
k, 15. yzyl yeri ve g kartrmaktan ok holanrd. Bu yzden besteciler
Missalarm ve Motetlerini halk havalarnn yerel ezgileri zerine kurmaktan ekin
mediler; tpk ressamlarn gklerin yaklalmaz kraliesini, yumuak ana-oul yap
tklar gibi.
Bununla birlikte, Dufay zamanndaki Missalardan yalnz bir trnde, her b
lm iinde byle halk havalarndan alnm bir cantus firmus'a bavurulmutur.
Halk havas yerine, her blme ve blmn akna uygun bir Gregorius ezgisi, ya
ni Kyrie iin bir Kyre, Credo iin bir Credo, Sanctus iin bir Sanctusn kullanld
bir tr vard. Bu eite missa choralis ya da "dz ark missas" deniyordu.
Btn bu oksesli eserlerde ortaada olduu gibi, partilerin eit ses alannda
olmas yerine, bugnk gibi inceden kalma doru bir yaylma gryoruz. Bunun
bir sonucu da o zamanlara dek hi ele alnmam bas sesi alannn kazanlm ol
masdr. Bunu yapan da, adalarnn dediine gre, bas snrn S ol1den (Guido'ya
gre Gamma) Fa anahtarndaki kaln Re'ye indiren Dufay'dir.
Orglar da hi deilse kuzey lkelerinde kendi gelime yolunda yrdler;
nk 1430'lardan sonra orglara otuz ayaklk yeni ses borular takldn gryo
ruz. Bylece elde edilen ses, gnmz piyanosunun en kaln sesinden daha kaln
dr.
talya'da byle bir ey yoktu. Kuzeydeki ok klavyeli, pedall, zt renkli, gk-
grltl gelimeyi izleyecek yerde, talyan orglarnda ince dengeli, sekizli kar
mlar, iki sekizlilik, sekizlilik, drt sekizlilik, dahas, be sekizlilik karmlar,
rnein:
Do do do', sol, do" sol" do"'
kullanldn, ok kez de bunlarn birbirinden ayrlmadn gryoruz.
Ses mzii de insan artacak denli ince alandadr. Bugn elimizdeki para
lardan ancak yzde altsnda gerek bas sesleri kullanlmaktadr. stelik btn er
kek sesleri ok ince yazlmtr.
108
 Binchois ve Dufay zamanndaki oksesli eserlerin pek ou ses iin yazl
mtr: Ezgisel bir cantus ya da discantus, bir tenor (ki bu da ezgiseldir), bir de ikisi
arasnda contratenor, ya da ksaca contra denen btnyle ezgi d bir partidir. Bu
parti, iki d parti arasnda armoniyi doldurmak iin sk sk atlayan, ou zaman te
norla kesim yapan bir partidir.
Bu yazda alglar ok nemli bir yer tutuyordu. Ne var ki, hibir besteci al
glar notada gstermiyordu. Atlayl contra partisi ses iin uygun deildi. ki d
sesten biri ya da her ikisi, ya batan sona, ya da arada srada alglarla katlanyor,
ya da yalnzca alglarla alnyordu. Bu an beenisi, resimde olduu gibi, m
zikte de kaygan alacal renklerdi. O gn kullanlan alg birleimlerini anlatan bir
yazya rastlamyoruz, ama mzikli sahneleri gsteren resimlerde, partileri birbirin
den ayrdedebilmek iin, alglarn ayr trlerden seilmi olduunu gryoruz. Sk
rastlanan bir bileim, kk ya da orta boyda bir Arp, Yayl, be telli bir Keman,
omuza aslm ve sa elle alnan, sol elle krklenen bir portatif Orgdur.
Buna karlk, dans mziinde kullanlan alg topluluklar ok daha trdeti,
adakt. nk ama okseslilik elde etmek deildi. ou zaman algclar has
sas dnlerini saltarelli'l&Tm ya da ivelerini, iki Obua ve bir Trompetle alar
d. Trompetlerin uzun borular, doal seslerden baka sesleri karmak iin, Trom
bon gibi srgl, i ie borular vard.
O ada balayan armonisel okseslilie uyabilmek iin kontrapuntal yazy
bir yana brakp faucbourdon ya da ngiliz'lerin dedii gibi,faburdene'e (Trke fa-
burden) bavurulduu, (zellikle dans mziinde) bir gerektir. ngiliz'lerin 12. ve
13. yzyllardaki discantla gibi, bu yntem paralel ller ve altllarla sylemek
tir. Ancak, asl ses incedeydi, orta ses bir drtl aadan, kaim ses bir altl aa
dan sylerdi. Bugn elimizdeki fauxbourdon rnekleri talyan'dr ve 1430'lardan
kalmadr. ngiltere'ye 1460lardan sonra gemi olduunu sanyoruz.
Dufayden bir fauxbourdoun cmlesi rnei yledir:(t)

1, Con di - t o r i ! - m t i - de - ru n , A - 1ar ra lux era - don t l - um.

3. V o -'g e n - ta m u n -d i ve* - pa * ra U - t i tp o n -n j* da ha - b - mo
5. Te da - p r* - a - m r a - gl - e Van - tu re ju - dex t - cu - H

Sachs'n yukardaki irdelemesi yazarn abartl bir Dufay tutkunu olmasyla

aklanamaz. Mziin zne inmeyi amalayan bu aba, "Dufay a"nn oksesli

(9) Sachs, a.g.y. sayfa 80, 81, 82.

(10) dvt-Atlas zur Musk, Mnih 1994, sayfa 236.

109
 RNEK 23

Guillaume D ufay, Agnus Dei

110
mzikteki bilinli yeri dolaysyla gerekten oku verici bir mzik tarihi kavray
nn sergilenmesi olarak deerlendirilmelidir. Ayrca "Ortaadan kurtulmu1bir
mziin, Yenian salam ipularn vermesi bakmndan da Dufay nemle, dik
katle analiz edilmeye deer. Sachs'm bu konudaki titiz yaklam, retici bir ak
lama kavrayn sunmaktadr.
Burada bir noktay zellikle belirtmek gerekir: okseslilik, "ikiseslilik" aa
masn pek yaamamtr. Ge Ortaa'n okseslilie gemek konusundaki kvra
n srasnda pek de nemi bulunmayan ikisesilii, bilinli oksesliliin rnei
saymazsak, u sonu kartlabilir: Tekseslilikten seslilie geilmitir. Bu ayrde-
dici nokta, okseslilik bilincinin verilmesi amacyla yaplacak eitsel almalara
da mek olabilir. nk ekirdek okseslilik " ses "e dayanr.
Dufay mziine ilikin baka bir ayrnty belirtmekte yarar vardr.
Bestecinin Anus pe I'den "Lhomme arm" adl Missas, dikkate deer
zellikler iermektedir: RNEK 23.0 D
"Bu eserdeki kelimelerin tenor'a uymad aka grlmektedir. Bu da eserin
bir ya da daha fazla sayda alg tarafndan seslendirildiinin bir iareti saylabilir.
Ayn durum, bas partisi iin de geerlidir. Bir noktada tenoru taklideder. Bu iki
ses, arkclara braklm olan manu script (elyazmas) fazla bir bilgi vermemekte-
dir.22. ve 23. llerdeki alto ve bas'lann ritmik yaps kayda deer."O2)

M ZK Y AZISIN D A G ELM ELER

15. Yzyl notasyon asndan (mzik yazs asndan) nemli gelimeler ser
giler. Bu geliimin balca nedeni teknolojideki yeniliklerdir:
"15. Yzylda pergamentten kda gei, o zamana kadar ileri dolu olarak
yazlan notalarn, gzleri ak biimde yazlabilmesini getirmitir. Bylece "ll
Notasyon"'un "Beyaz ll Notasyon" olarak adlandrlan ikinci evresine geilmi
oldu. Nota gzlerinin kapal yazld 13. yzyldan 15. yzyla kadar olan evre,
"Siyah Mensural Notasyon" (schwarze Mensuralnotation) olarak adlandrlr. An
cak, 1430 yllarna rastlayan bu deiim ncesinde, henz kullanlmayan semimni-
ma, fusa ve semifusa gibi notalarn gzleri bir sre daha kapal yazld. Daha sonra
bu notalarn gzleri de ak yazlmak istendiinde, minima ve semiminima'nn bir
birine karmasn nlemek amacyla semiminima'ya engel takld. Bylece, o za
mana kadar fusadan balayan tek engel, semiminimadan balam, dolaysyla fu
sa ve semifusanm engel saylar da birer tane artm odu.
Mensural nota yazsnn gelimesiyle birlikte, sesler arasndaki uzunluk-
ksalk farklar oransal adan aka gsterilebilmise de, bu oranlamalarda ele al
nan birim srenin deeri uzun bir sre saptanamamt. 1496 Ylnda Franchino
Gafori'nin (1451-1522), semibreve'nin dinlenmi bir adamn nabz deerinde oldu
unu belirtmesiyle (yani MM 60-80), birim srenin uzunluu ilk kez saptanm ol-
du."03)
15. Yzyln mzik yazsndaki ilgin gelime, "tabulatur" ile de aklanabilir.
Harf ve nota yazlarnn aksine, tabulaturlar alg seslerini belirtmeyi amalamtr.

(11) Grout-Palisca, A History o f Western Music, Norton Edition, New York 1988, sayfa 194.
(12) Grout-Palisca, a.g.y. sayfa 193. r o ma ns
(13) A. Say, Mzik Ansiklopedisi, cilt 3, Adnan Atalay'n hazrlad "Mzik yazlan" maddesi, sayfa 897-ayiS.

111
Seslerin alg zerinde karlacaklar yerleri ve nasl karlacaklann gsteren ta-
bulaturlar (Latincesi tabula, tabilatura 'tabela'dan), bugn kullanmakta olduumuz
mzik yazsnn tarihsel aamalarndan biri deil, mzik yazsnn dnda gelimi
(ok kez de mzik yazsyla birlikte kullanlm) baka bir yaz tryd. "Nitekim,
alg partilerinin tabulaturlarla yazmann yaygn bir gelenek olduu 18. yzyla ka
dar olanH dnemde, insan sesiyle sylenecek partiler mzik yazsyla yazlyor ve
bylece, ayn eserin vokal olarak (sesle) sylenecek partilerinde mzik yazs, al
glarla alnacak partilerinde ise tabulatur kullanlyordu.
Ait olduu algnn trne gre, lavta tabulaturu, gitar tahlaturu, org abu-
laturu gibi trlere ayrlan tabulaturlarn en yaygn lavta iin olanyd.
Lavta tabulaturlarnda alt alta izilmi (gnmz dizek izgilerini andran) pa
ralel izgiler lavtann tellerini, bu izgilerin zerine yazlm harf ya da rakamlar
algcnn parmak basaca perdeleri, bu harf ya da rakamlarn zerine konulmu
gzsz nota kuyruklar ya da olaan notalar ise seslerin sresini gsteriyordu.
Harflerin ya da rakamlarn altna konulan noktalar, genellikle al zellikle
riyle ilgiliydi.
Basl kaynaklarda rastlanan lavta tabulaturunun en eski tarihlisi talyan lavta
tabulaturudur( 1507):

talyan, ngiliz ve Fransz org tabulaturlan ise (gnmz piyano yazsnda ol

duu gibi) ift dizek zerinde yazlyordu.
Tabulaturlar, vokal ya da algsal ayrm yaplmakszn tm partilerin bugn
k mzik yazsyla yazlmaya baland 18. yzyldan itibaren kullanmdan dp
tarihsel mzik yazs haline gelmise de, alg partilerini tabulaturlarda gsterme
gelenei zellikle gitar, zther, akordeon ve ukul^le gibi alglarda (bir kendi ken
dine renim yntemi olarak) bugn de yer yer srdrlmektedir: rnein Flamen-
co Gitar Metodu
(*) Sachs'm belirttiine gre, Bach zamannda bile kullanlyordu. Hatta Bach yaznn kolaylna kaplarak ta-
bulatura le yazyordu.
(14) A.Say, a.g,y. Adnan At al ay'n "Mzik Yazlan" balkl maddesinden, sayfa 900.

112
 A LG ILA RIN G ELM
Tabulatur yazsnn ortaya k, alglarn ve alg sanatnn gelitiini gste
rir. alglarn eitlenmesi ve algda seslendirme ustal, alg yapmna yeni ka
plar amtr. alg yapmna gsterilen "ilginin en byk rnei, Zwolle'li (Hol
landa'da) Henry Amout'nun resimli bir alg yapm kitabdr. Bu kitap Bibliothque
Nationale de Paris'de bulunmaktadr ve 1440'larda yazlmtr.
Bu adaki klavikordlarm ve virginallerin bir sekizlisi iinde yalnz tane
yarm ses vard: RE ve FA makamlarnda, deien ses olarak S bemol (una nota
super la) SOL tonunun ekimli sesi FA diyez ve RE tonunun DO diyezi. Bunun
yannda baz orglarn bugnk gibi be yarm sesi olduunu da gryoruz. Buna
rnek, Ghentte van Eyck'in mezar bandaki Santa Cecilia orgudur.
ster tamam olsun ister olmasn, siyah tular ancak kendilerinden sonra gele
cek notalarla ilgili olarak dzenleniyordu; teki tonlar iindeki durumlarna gre
deil. Aldklar addan da anlaldna gre (semitonia deniyordu), daha kk ol
malarna ve kenarda durmalarna gre bunlarn ancak geici ilevleri olduunu,
kendi balarna birer dizi meydana getiremeyeceklerini gryoruz. Kald ki beyaz
tular bile herkesin benimseyecei bir dzende deildi."O5)

FELEM EN K L B ESTECLER N K ATKILA RI

Mzikte nclk, yzyllar iinde bir lkeden baka bir lkenin eline gemi
tir. Rnesans'ta ncler genelde Felemenklilerdi (bu dnemde Felemenk szn
den, Belika, Hollanda ve kuzey Fransa'y kapsayan blge anlalrd).
nemi asndan 15. yzyl Felemenk mzii, Felemenk resmi gibi, byk bir
k yapmt. Sanat tarihi, bu yzyln Felemenkli ressamlarna zel bir nem ve
rir. Bunlarn en dikkate deer olan, Jan van Eyck'dir (1390-1441).
Van Eyck, "gerekliin ele geirilmesi urunda, en ufak bir ayrnty bile o
denli bir sabrla resmediyordu k, atlarn yelelerindeki kllar veya atllarn giysile
rindeki krkten sslerin tylerini sayabiliriz nerdeyse".06)
Felemenk'li besteciler de mziklerini matematik altrmalar yapar gibi ince
den inceye hesaplamlardr. Kontrpuan oyunlaryla (ezgiye kar ezgi yrtmek
sanatyla) rl eserlerindeki ince hesaplar, sonraki yzyllarn oksesli mziinde
geni bir verim salamtr.
Cantusfrmus (zerine baka ksmlar yazlan melodiler btn) onlarn elin
de malzeme deitirmitir: Kilise melodileri yerine halk mzii. Dinsel karakter
bozulmasa bile, eski dinsel temalarn yerine halk mziini sokmak hem yeni bir
admd, hem de bu sayede eski halk trkleri hakknda bugn bilgi sahibi olmam
za yardm etmitir.
Bylece, gerekliin ele geirilmesi ve yaanan'n gndeme getirilmesi ile
Rnesans a'nm ilk dnemi, sanat tarihindeki atlmc yerini almtr.

(15) Sachs, a.g.y. sayfa 83.

(16) E.H, Gombrich, Sanatn yks, eviren Bedrettin Cmert, Remzi Ktabevi, stanbul 1980, sayfa 178.

113
 X. BLM

RNESANS COKUSU
(1 4 6 0 - 1490)

M ZK TE RNESANS D N EM LER
Kesin izgilerle olmasa bile, Rnesans Mzii u dnemlere ayrlabilir:
1. 1420-1460 Dunstable, Dufay, Binchois ve tekiler.
2. 1460-1490 Ockeghem, Obrecht, vb.
3. 1490-1520 Josquin, Isaak, Mouton.
4. 1520-1560 Willaert, Gombert, Clemens non Papa, Jannequin.
5. 1560-1600 A. Gabrieli, de Monte, Lasso, Palestrina vb.
Son bir grup mziki ise Barok a hazrlamtr: G. Gabrieli, Sweelinck,
Gastoldi, Gesualdo, Marenzio, Monteverdi.
Bu mzik dnemlerinin merkezleri unlardr:
Cambrai (Dufay), Paris (Ockeghem, Mouton), Venedik (Willaert, A. ve G.
Gabrieli), Mnih (Lasso), Roma (Palestrina).

TA R H
1424 Ockeghem'in doumu.
1440 (yaklak) Jasquin des Pres'nin doumu.
1441 Felemenk'li ressam van Eyck'in lm.
1446 Ressam Sandro Botticelli'nin doumu.
1459 Floransa'da Platon Akademisi'nin kurulmas.
1476 Basmc Hahn tarafndan Roma'da ilk nota basm.
1478 Hmanizmi ve sanat destekleyen Medici ailesinin Floransa kent/
devletini ynetmeye balamas.
1492 Kristof Kolomb'un Amerika ktasna ayak basmas.
1496 Leonardo da Vincinin Son Akam Yemei tablosu.
1496 Franchino Gaffurio'nun Practica musice'i yazmas.
1497 Ockeghem'in lm.

R NESA N S D N CES
Rnesans, Avrupa dncesinin iki byk a arasndaki kprdr. inde
bulunduumuz an girii ve ilk basamadr. Franszca bir szck olan Renais-
sance "yeniden dou" demektir. "Bu adlandrma ok yerindedir, nk bu dnem
114
Avrupa kltrnn gelimesinde, gerekten de batan aa bir yeniden domadr.
Rnesans deyimi, dar anlamnda Antka zerindeki incelemelerin yenilenmesi,
yeniden domas demektir. Ama bu, Rnesans'n ancak bir yndr. nk burada
yeniden ortaya kan sadece bu incelemeler olmayp, ok daha geni, ok daha te
melli olan bir eydir: Bu da lka ile Ortaa'n vard sonularn bsbtn yeni
bir biimde grnmesi, bundan nceki alarn tanmad yepyeni bir insann tarih
sahnesine kmas, bir sentez yaratlmasdr.
Rnesans'n kpr kurduu alardan biri Ortaa, teki Yenia'dr. Bunla
rn her ikisinin de kendilerine zg deerler sistemi, bir dnya gr ve bunlarn
oluturduu kurumlan vardr. Rnesans, Ortaa dzeninin zlp Yenia olu
turacak ilkeler ile dncelerin artk belirmeye balad dnemdir.
"Tarihte yeni formlara ulatran geitler hi eksik olmamtr. Hatta, bir ba
kmdan, tarih sreci boyna yeni formlara geirmektedir de denebilir. Ancak bu ge
ilerden bazs yava yava ve sessiz sedasz olur; yeni kendini pek sezdirmeden
iin iin oluur. Baz geiler ise ok canl, ok dinamik bir nitelik tarlar. Yeni
formlar kendilerini birdenbire belli ederler, gnlleri srkleyip cotururlar. Rne
sans bu ikinci eitten olan bir geitir. Bu dnem, ok chnl bir kaynama, ok
gen bir yaratma sevinci, yeni'ye doru ok istekli ve cesur atlmalarla doludur.
Rnesans, Avrupa kltr evresinin bir olaydr. Ama bu sz biraz snrla
mak gerekir. nk Rnesans', dolaysyla Yenia' yaratan, Avrupa kltr ev
resinin ancak bir parasdr. Bu evrenin Bat Roma'mn mirass olmu Latin-
Cermen blmdr. Buna karlk, Dou Roma, yani Bizans kltr iinde yer
alan uluslarn (rnein btn Slav dnyasnn) Rnesans'n oluma ve gelimesinde
dorudan doruya bir pay olmamtr. Bunlar, Rnesans'n balatp Yenian ol
gunlat deerleri ancak sonradan benimsemilerdir. Bu uluslarn bu bakmdan
Avrupa kltr evresi dnda kalanlardan bir ayrl yoktur. Latin-Cermen dnya
snn ortaya koyduu yeni gr ve deerler, bu dnyay yeryznn egemeni yap
mak yoluna gidince, her yanda bu deerleri alma ve benimseme akmlan domu
tur. Nasl ki bizde de Tanzimat'tan bu yana byle bir benimseme akmlan domu
tur; nasl ki biz de Tanzimat'tan bu yana byle bir benimseme sreci iinde bulunu
yoruz. Rnesans dncesinin bizim iin ayr nemi de bundandr.'^1)
Rnesans, dnce, bilim ve sanatta, yeni glerin yeermesi yannda, eskile
rin solmas anlamna da gelir.
Ortaa dncesinin ana rengi dinseldir. Rnesans'ta ise, kltrn btnnde
olduu gibi, dncenin ana eilimi, kendini her trl ballktan syrmak, yalnz
kendine dayanmak, kendini arayp bulmaktr. Bu amala Rnesans dncesi, de
neyin ve akln salad dorularla biimlenmitir.
Ortaa dncesi, kendi iine kapal bir sistemdi. Bu sistem, Katolik Kilisesi
erevesinde toplanm btn Hristyan halklarn ortak malyd. Rnesans'ta ise bu
tek sistemin yerine, bir sistemler okluu gemitir. Bu sistemler, ilkam da, orta-
a'n da evren ve yaam zerine belirttii btn renkleri tamaktadr.
Ortaa'da dnceyi temsil eden kiiler dinadamlanyd. Rnesans dnr
ise, kendini yeni ilkeler dneminin mjdecisi saymtr.
Rnesans'n antik rneklere gre iledii ilk sorun insan sorunu'dur. Insan'
arayan, insann z ile bu dnyadaki yerinin ne olduunu aratran almalara R-

(1) Macit Gkberk, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, stanbul 1980, sayfa 181, 182.

115
R NEK 24

116
nesansta ve sonralar da hmanizm ad verilmitir. Bylece, Yenian ilk adm
ve ilk baars, benliini bulmu, kiiliini duymu insan ortaya koymasdr.t*)
Hmanizm rnn banda talyan air ve bilgini Petrarca vardr. Francesco
Petrarca, btn hmanistlerin atasdr. Ortaa ve Yenia, onda ve yaptnda bir
birinden ayrlrlar. Decameron'un nl yazar Giovanni Boccaccio da bu akm iin
de yer alr.

G ZEL SANATLAR
15. Yzyl, resim, heykel ve mimarlkta "insan,,a ynelik yeni atlmlann ger
ekletirildii bir dnemdir. Floransa'l ressam Paolo Uccello (1397-1475), pers
pektif yasasnn bulunuundan, balangta en fazla etkilenen ressamdr. Gecesini
gndzn hep perspektif almalaryla geirmitir. Yzyln ikinci yansnda An-
tonio Pollaiolo (1432-1498) ve Sandro Botticelli (1446-1510), perspektif yasalar-
na egemen olmalannn yan sra, resimde kompozisyon bilinciyle alan Floran
sa'h sanatlard. Botticelli'nin nl tablolarndan Afrodit'in Douu (1485 dolay),
bir Hristiyan sylencesini deil, Antik a'a ilikin bir sylenceyi betimler.
Botticelli'ye bu tabloyu sipari eden Pier-Francesco de1Medici, bir ktaya ad
verilecek olan baka bir Floransal'y da grevlendirmiti. Amerigo Vespucci, yeni
dnyaya Medici'lerin hizmetindeyken yelken at.
Gzel sanatlarda byk ustalar arasnda tarihe en derin iz brakan Leonardo
da Vinci'dir (1452-1519): "O bir deha idi. Ve onun gl usu, biz sradan lmller
iin hep aknlk ve hayranlk konusu olarak kalacaktr. Leonardonun usunun ge
niliini ve dourganln biliyoruz. nk rencileri, onun yaz ve izimlerle
dolu binlerce sayfadan oluan, okunmu kitaplarn zetleriyle tasarlanan kitaplarn
notlarm ieren gnlklerini ve taslaklarn korumulardr. Leonardo yalnzca gz
lerine inanyordu. Her sorunu kendi deneyleriyle zmeye alyordu. Doada
onun merakn uyandrmayan, dehasn kamlamayan hi bir ey yoktu. Otuzdan
fazla kadavra keserek insan vcudunun gizlerine girmeye alt. RNEK 24.i2)
Anne kamndaki dl'n bymesindeki gizin servenine ilk atlanlardan biri oldu.
Dalgalarn ve akmlarn yasalarn irdeledi. Bceklerin ve kularn uuunu gz
lemleyerek, zmleyerek yllarn harcad. Ona gre sanatn temeli kesintisiz bir
aratrma olmalyd. Bu aratrmalarn konularn da, kayalarn ve bulutlarn biim
leri, havann uzaktaki nesnelerin rengi zerindeki etkisi, aalarn ve bitkilerin b
yme yasalar, seslerin uyumu gibi sorunlar oluturuyordu. adalan onu tuhaf,
olduka da gizemli sayyorlard. Byk bir sanat olarak hayranlk gryor, usta
bir mziki olarak her yerde aranyordu, ama buna karn, onun dncelerinin
nemini ve bilgisinin geniliini ok az kimse sezebilmitir. nk Leonardo, yaz
dklarn hi yaynlamamtr. Yazdklannn varlndan hemen kimsenin haberi ol
mamtr. Solakt. Sadan sola doru yazmaya almt. Bu yzden de onun notlar
yalnzca bir ayna yardmyla okunabilir. Belki de, dncelerinin dine kar olabile
cei korkusuyla bulgularn yaymak istemiyordu. Gncelerinde rastladmz gne
dnmyor cmlesinde Leonardo, daha sonra Galileinin bana bunca bel getirecek
olan Kopemik kurallarn inceliyordu".(**)

{*) Rnesans dncesine ilikin bilgiler Gkberk'in Felsefe Tarih'nden derlenmitir: Sayfa 183, 184, 185, 188,
189.
(2) E.H. Gombrich, Sanatn yks, ev. Bedrettin Cmert, Remzi Kitabevi, stanbul 1980, sayfa 223.
(**) Buradaki bilgiler, E.H. Gombrichin Sanatn yks (ev. Bedrettin Cmert) kitabndan derlenmitir: Sayfa
2 2 0 ,2 2 1 ,2 2 2 ,2 2 3 .

117
 RNESANS M ZN E YN VEREN LER
Rnesans'a mzikbilimci gzyle ve tam bir soukkanllkla bakan Sachs,
yle bir tanmlamaya ynelmitir:
"En dar anlam ile Rnesans, hem mzikte, hem teki sanatlarda, 15. yzylda
balad. Bu yeniden douun ne denli olduuna, yeni bir an tomurcuklandn
adalarnn bile ne denli derinden duyduklarna en iyi tank, Felemenk bestecisi
Johannes Tinetoris'in Liber de arte contrapunisinden alnm (1477) u ak sz
olabilir: Son krk yllk mziin dnda hi bir mzik dinlemeye demez.
Rnesans Aleniden Dou szc, sanki bir geriye bak, eskinin diriltilmesi
anlamn tayormu gibi gzkyor. zellikle klasik Yunan ve Roma'nm biim ve
ruh bakmndan yeniden douu gibi. Ancak, Yunan ve Roma yaptlarnn, yontul a-
nnn, yaplarnn ele alnmas, snrlar ok daha geni olan bir yn bulma iinde
bir destek olmaktan teye bir anlam tamyordu. Aslnda, rinascimento, yzyllar
sren bir yaban, bir Gotik dnnden sonra, talyan gr ve dncesinin yeni
den douu demekti. Gzetilen ama ise Ortaa zincirlerinden kurtulmakt. Bt
nyle bu hareket, duyu haklarn tinsel davrana kar, kiisel deneme ve yargla
ma hakkn, byklerin szlerine kar, bunlarla ilgili olarak da bireyi topluma kar
karp yerletirmek, yerine koymak demekti. (...) adan aa gzellik anlay
dnemlerine egemen olan ykselme alalma yasas, Rnesans'n 1460'ardaki kla
siklemeye ynelen akmn durdurdu. Gzel sanatlar yeniden gerei izmeye,
aceleye, duygu ve hareketi younlatrmaya dnd. Mzik de onlarla birlikte."(3)
15. Yzyln ikinci yansnda, Rnesans rhziini temsil edenler daha ok Fe
lemenklilerdir. talya'daki Rnesans hareketinin genelde resim, heykel ve mimar
lk alanlarnda younlaan yaratclnn yan sra, mzikte bu kez "Kuzey'den ge
len gl bir okseslilik dalgas vardr.
Felemenkli besteci Jean de Ockeghem, 1430 yl dolaynda (Oransay'a gre
1425 yl dolaynda) adn ald kasabada dodu, 1495de Loire kysndaki Tours
kentinde ld. Genlik yllarnda Antwerp Katedrali'nde ve Bourbon Dk Char-
les'n korosunda arkc olarak alt. Camprai'de Dufay'nin rencisi oldu ve son
ra Fransa'nn Kral Kilisesi'nde yneticilik yapt. lm lkeyi acya bodu, "Mzi
in temel direi iin besteciler ve airler atlar yazd.
Ockeghem, armoni ve kontrpuan ynnden, bugn bile bizi hayrete dren
ustai eserler yazmtr. Onun dnemi, eski sesli yazdan drt sesli oksesliliin
yerlemesi ve gelitirilmesini simgeler. RNEK 25.(4) yle ki, Alman besteci He
inrich Finck, Missalarmdan birinde onbir ses kullanm, Antoine Bromel on iki
partili bir Motet yazm, Josquin des Prs yirmi drt partili bir Motet, Ockeghem
ise otuz alt partili bir kanon bestelemitir.
Ockeghem'in en nemli ada, yine Felemenkli olan Jacob Obrechttir
(1450-1505).(*) Mzik tarihinin temel kaynaklarnda "Rnesans ann rnek bir
Felemenkli bestecisi" olarak yaad belirtilir: Hollanda'nn Utrecht kentinde do
mu, 1470de Louvain niversitesine girmi, Bergen-op Zoom'da dinadam olarak
grev alm, yaamnn bu yllarnda mzik yneticilii yapm, 1474'de Este Dk

(3) Curt Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi, ev, lhan Usmanba, Mii Eitim Basmevi, stanbul 1965, sayfa
78 v e 84.
(*) Obrecht'in doum tarihi tartmal gzkmektedir: Sachs'a gre 1430 (dizgi yanl olasl fazladr), dtv-
Atlas zur Musik'e gre 1450, Oransay'a gre 1452, A History oF Western Music'e gre yine 1452dir.
(4) Grout ve Palisca, A History o f Western Music, sayfa 215.

118
119
Ercole'nin ars zerine Ferrara'da yirmi be kiilik bir korosu olan nl kiliseye
atanm, sonra yeniden Utrecht'e dnerek nl filozof Erasmus ile yakn dostluk
kurmu, Cambrai'de, Burges'de, Antvverp'te nemli grevlerde bulunmu, ilk seya-
hatndan 30 yl sonra yeniden talya'ya (Ferrara'ya) gitmi, bir yl sonra bu kentteki
veba salgn srasnda yaamn yitirmitir.
Mnih Devlet Kitapl ile Papalk Kilisesi Arivinde ok sayda yazma nota
s bulun maktadr. (5)
Eserleri arasnda Missa1lar, Motet, lhiler ve Fransz chanson'lan vardr.
Obrecht'in eserlerinden ou armonisel (dikey) anlayn eski kontrapuntal
(yatay) gelenee kar kazand baary sergilemektedir. Bu baar zellikle ka
llarda, kal uygularnda gzkmektedir. Bylece Ockeghem ve Obrecht'in eser
lerinde bu yeni biimin ilk olarak ortaya ktn gryoruz.
Olaanst bir kavrayla okseslilik yaplanmasn kurgulayan Obrecht'in ar
monisi aslnda yaln, benzemeler btn sesleri dolaarak birbirine kolaylkla yant
verecek biimde ustacadr. Birbirini kovalayan partilerin arasna hi bir zgr k
sm kartrmayarak kurallar hakkyla uygulamtr. Onunla birlikte, benzemeli
yaz yksek bir ifade gcne ulamtr. Drt sesli yaz, terim bilgisi ynnden de
deer tamaktadr; "nk contratenor partisi ikiye ayrld ve bunlardan biri yeni
katlan parti oldu. Birine contra altus, yani 'ince contra' tekine contra bas sus, yani
kaln contra dendi. Contra altus tenor ile cantus 'arasnda bir partiydi; contra bas-
sus, tenor partilerinin altlarnda grev alyordu.
te bu ada tenor terimi, eski, asl, 'tutulan ses anlamn, cantus firmus gre
vini brakm, bugnk anlamyla insan sesleri arasnda belirli bir alan ve rengi
olan bir parti anlamna gelmeye balamtr."(?)

Jacob Obrecht, Agnus Dei from M/m Caput

(5) Gltekn Oransay, Badarlar Geidi, K Yayn, 1977, sayfa 45.

(6) Sachs, a.g.y. sayfa 85.
(7) Sachs, a.g.y. sayfa 86.

120
 Yzyln sonlarnda Motet de kkl bir deiim gstermitir: eitli dillerin
szlerinden oluan ve yamalanm gibi duran dind gftelerden vazgeilmi, par
tiler arasnda gzetilen nem ayrl gibi bir anlay sona ermitir.
Buna gre, genel izgileriyle Motet, Latince szler zerine yazlm ok parti
li bestedir.
Obrecht'in getirdii bir yenilik de, ilk oksesli "Passion"u bestelemi olmas
dr. Passion, "lm Treni" mziidir ve sa'nn armha gerilmesi yksn konu
alr. Sachsn belirttiine gre, talyanca ve ngilizce szler zerine en eski oksesli
Passion rnekleri 1480lerle 1490'lar arasnda yazlmtr ve bestecileri bilinme
mektedir. Obrecht, Ermi Matya'ya gre armha gerilme yksn Latince olarak
drt sesli bir Passion halinde yazm, ancak yky anlatan, sann szlerini ve
halkn sze karmasn, bu drt sesli yazda vermemitir.
Mzik tarihinde katklaryla anlan ilk Alman besteci Heinrich Finck'tir
(1445-1527). Oransaya gre Bambergde, Sachsa gre Polonya'nn Harkov kentin
de, (dtv-Atlas ve History of Western Music belirtmemi) domutur. Kaynak gs
termemesine karn, Oransay'n saptamas dorudur. (nk 1491'de Harkov'a git
tiini belirtmektedir.) 1510-1513 yllar arasnda Stuttgart'ta Ulrich Dk'nn kili
sesinde mzik ynetmenlii yapm ve 1520'de Salzburg katedraline besteci olarak
atanmtr. Eserleri "nl Hainrich Finck'ten Seme Gzel arklar" adyla 16.
yzylda baslmtr.
Sachs'n deerlendirmesine gre, Finck'in scakkanl, cana yakn, daha ok ar-
monisel oksesli arklar, ilk Alman Liederbcher'leriyle (ark albmleriyle) ya
knlk gstermektedir. Cantus firmus zerine yazlm oksesli motet'leri ise en ile
ri Felemenk deyiine yakndr.
"Felemenk oksesliliine gsterili bir rnek olan eseri Paskalya Korali
Christ ist erstanden (sa kalkt)dr. Bu eserde keli, Gotikesine ele alnm drt
parti, Wipo'nun Paskalya sekvensinin salam ezgisi etrafnda dnp dolarlar.
(...) bambaka bir biimde olmakla birlikte, ark sylemenin nemi o kendine
zg Alman Meisersinger sanatnda da belirmektedir."(S)
Meistersinger gelenei (arkc ustalar), yeni bir deyi getirmemitir. lmekte
olan bir sanat belki yz yl daha yaatmak ve yzyllar sonra Wagner'in operasna
"kahraman" olarak girmek gibi beklenmedik tarihsel bir ilev dnda, sanatsal geli
ime katks pek sz konusu deildir.

N OTA BA SIM I ve A LG I M Z
Tarih iinde bilgi iletiiminin balca dnemelerinden biri olan bask makina-
smn icad, mziin nne yeni olanaklar amtr. Nota basm, gerek mzik yaz
sna, gerek algclara ve bestecilere salad kolayln yan sra, yeni bir disiplin
de getirmitir: Bylece mzik yazsnn daha ak olmasna ynelmek zorunluluu
domutur.
lk nota basm, Roma'da Ulrich Hahn tarafndan 1476da gerekletirilmitir.
Bu bir Missa kitabyd.
Dnemin mzik yazs gerei, krmz ve siyah notalar belirlemek iin, iki
kez bask yaplyordu. Ottaviano de Petrucci 1501'de Venedik'te Odheaton (Yz
(8) Sachs, a,g.y. sayfa 87.

121
ark) adl gzel bir derleme yaynland. Nota basm hakkn ilk alan yaync da
Petrucci'dir.
Rnesans'n mzie getirdii katklar, nota basm sayesinde daha da geliti
rilmitir.
ok ilgintir, teknolojik geliime karn, alg mzii genelde doalamaya
dayanyordu. 15. Yzyl saray danslarna elik eden mzik, tenor anahtaryla tek
bir dzek zerine yazlm eit develerden kurulmutur. "Demek ki bu eit bir
cansz sesler dizisi asl dansn mzii olamazd. Kald ki, saray danslarn gsteren
resimlerden anladmza gre, dans mzii topluluklar iki obua ve iki trombonu
andran bir eit srgl trompetten kumlu er kiilik topluluklard. Bu alglar
arasnda herhalde en kaln (tenor) olan bu trompet, tenor anahtaryla gsterilen
sesleri alyor olmalyd. stelik bu sesler her deiik oyuna uygun olarak alnan
gerek ezginin bir eit hammaddesi gibi kullanlyordu. ki obua ise, ya kout ez
gilerle incede (fauxbourdon ve benzerleri gibi), ya da alla mente (yani yazl olma
yan) kontrapuntolarla alyor olmalydlar.
unu da ekleyebiliriz: alg ve ark topluluklarn gsteren o dnemin resim
lerinde arkcnn elinde notalar grlyor, algclarda grlmyor. "W
Ockeghem dneminin teki bestecilerini belirtelim. (Bazlarnn kesin doum
tarihi bilinmediinden lm tarihleriyle yetinilmitir):
Jacques Barbireau (1408-1491, Antwerp), Antoine Busnois (l. 1492, Brk
sel), Petrus de Domarto, (l. 1485), Guillaume Faughes (l. 1485), Jean Pyllois (l.
1485), Johannes Regis (l. 1485).
Bu arada iki mzik teorisyeni zerinde durmak gerekir:
Johannes Tinctoris (1435-1511), Barabantta doriu bir teorisyen ve besteci
dir. Kitaplar: Auditu dignun (Dinlemek iin Mzik) Ars contrapuncti (Kontrpuan
Sanat).
Tinctoris, Curt Sachs'n da belirttii gibi, Rnesans mziinin ateli bir savu
nucusuydu.
kinci teorisyen spanyol Ramos de Pareja'dr (1440-1491).

(9) Sachs, a.g.y. sayfa 91.

122
 XI. BLM

RNESANSTA E KAPANI: JOSQUIN ya da RAFAEL

(1 4 9 0 - 1520)

TARH
1501 Petruccinin ilk nota kitab Odhecaton'u yaynlamas.
1504 Michelangelo'nun David'i.
1505 Rafael'in Granduca Meryemi'.
1511 Desiderius Erasmusun Folly 'nin vgiisii kitab.
1514 Niccolo Machiavell'nin Prensi.
1516 Thomas More'un Utopia's.
1517 Martin Luther'in (1483-1546) 95 lke'si.
1521 Josquin des Prezin lm.
1527 Roma'nm yamalanmas.
1530 Copemicus'un (1473-1543) De rovolutionibus orbium coelestiumu.

JOSQ UIN DES PREZ

1490-1520 yllar arasnda Rnesans sanat anlaynn duraan, kurallara ba
l, cokuya pek zlem duymayan bir dnem yaadn gryoruz. Erken Rne
sans'ta "Dufay Dnemi" de byleydi: e dnk, atak olmaktan ekinen, sanatn z
sorunlaryla yetinen ve buna gvenen, yumuak bir sanatsal tavr...
Josquin Dnemi olarak adlandrdmz yllarn mziksel tavr da genel hava
ya uymutur denebilir. Sachs yle tanmlyor: "Mzik, Rafael yolunda yrd.
Yapda sklk ve aydnlk, bilinli bir durgunluk, orta karar bir coku. Ockeghem
gnlerinin snr tanmaz zgrl uup gitmiti. Mzik, yalnlk ve sklk yasala
rna uymutu."(0
Josquin des Prez, (Jaken d Pre) 15. yzyl balarnn nemli bir kontrpuan
ustasdr. 1440-1450 Yllar arasnda doduu sanlmaktadr. Burgonya'ldr: o
cukluu kuzey Fransa'daki Saint-Quentin kentinde gemitir. Burada ocuk koro
sunda grevliydi. Sonra ayn kilisede koro yneticiliine ve rahiplie getirildi. Du
fay ya da Ockeghemin rencisi olmas muhtemeldir.
Josquin mzik bilgisini gelitirdikten sonra, ustalar gibi talya'ya gitmitir:
1474-1479 arasnda Milano'da Galeazzo Mario Sforza'nn saraynda, 1484-1486 ve

(1) Curt Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi, eviren ihan Usmanba, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1965, say
fa 95.

123
124
1489-1494 yllarnda Roma Papalk Kilisesi'nde koro yelii yapmtr. 1495'de
Ockeghem'in lm dolaysyla bir at bestelemitir.
1495 Ylnda lkesine dnen besteci, 1499'da modena'ya, 1500'de Paris'e,
1503'de Ferrara'ya giderek almtr.
Yaamnn son yllarn lkesinde geirmek istemi ve Conde-sur-Escautya
yerlemitir. Burada Katedral Kurulu Bakanl yapt srada, Rafaelden birka
ay sonra, 27 Austos 1521 gn lmtr.
Josquin, byk sayg gren bir mziki olarak yaad, Princeps musicorum
(Mzik Prensi) olarak n sald. Eserleri uzun sre geirliliini korudu. "Uzun sre
talya'da kalmas, Felemenk'te gelimi karmak oksesliliin gzel ve anlatml
bir slupla kaynamasn salad. Yaratlarnn kiminde Felemenk slubuna zg
karmak kontrapunt egemenken, kiminde de talya'nn etkisiyle homo fon slup
ar bast. "(2)
Bestecinin Missa'lar nl talyan nota yayncs Petrucci tarafndan cilt ha
linde yaynlanm (1502-1514), sonra Roma'da yeniden baslmtr (1526).
Roma, Mnih ve Cambrai ktphanelerinde el yazmas olarak ok sayda ese
ri korunmaktadr: Missa'lar, psalmuslar ve chansonlar.
Missalar arasnda Av e maris Stella, Pangue Lingua ve Hercules, parlak eser
ler kabul edilir. Hercules, Ferrara Dk'nn adnda bulunan hecelerin nota adlary
la zdeletirmesiyle salanm bir temaya sahiptir. RNEK 26A.O)
Bu bulu, sonralar tarih boyunca birok nl besteci tarafndan kullanlmtr.
Birou, sevgilisinin adndaki harfleri, notadaki karlklaryla kullanarak bir tema
elde etmi ve Josquin'in buluunu yinelemitir.
Josquin daha birok eserinde ayn buluu oyuna ynelmitir. Bu gizemci tu
tum, aslnda Gotik dnemin gizemciliidir. "Gizli, dolambal anlamlar, yzeyde
kalan, duyular aran gzellikten ok daha nde geliyordu. Bylesine rn ta
yan bir tinsel uyumlulua alt andnm yoluyla varlm bile olsa.
Bu eit bir Gotik yordam Josquin'in kafasnda ne yolda bir elence, bir oyun
dan ortaya kmtr, bilemiyoruz. Ne olursa olsun, byk usta Ortaa'lann anlay
n geri getirmiti. Bramante, Leonardo ve Rafael ile birlikte Orta Rnesans'n
temsilcisi olan Josquin, adalarnca "mziin prensi" diye anlyordu. Ockeg
hem'in cokun akna prensesine set ekmi, durgun ezgilerini szcklerin ak
na brakmt.
Josquin daha nce Dufay'nin yapt gibi, duruk -be uygularn birbirine
balamaktan ok holanyordu. Fikirlerini aydnlk, bakk kalplara dkyordu.
Bu bakkl daha da belirtmek iin ok kez iki st sesteki bir cmleyi iki altseste
yineliyor, bu yolla da bir bakma Barok a'm ok sevdii karlkl iki topluluun
ncln yapm oluyordu. (...) Bu eitletirme o denli ileri gitmeye balad ki,
bir parann bandaki ve iindeki blmlerde giriler ayn motifin ayn ayn sesler
den geliiyle kuruldu. Tpk bir fg gibi."(4)
Bu saptama Grout ve Palisca tarafndan da alntlanm ve meklendirilmitir.
Josquinin Dominus regnavit adl Motet'i, bunlardan biri olarak RNEK 26B'de ve-
rilmitir.C5)
(2) Gltekin Oransay, Badarlar Geidi, Kii Yaynlan, zmir 1977, sayfa 41,
(3) Donald J. Grout ve Claude V. Palisca, A History o f Western Music, Norton Yaynevi, drdnc basm. New
York 1988, sayfa 227.
(4) Sachs, a.g.y. sayfa 96.
(5) Grout ve Palisca, a,g,y. sayfa 233.

125
RNEK 27

126
 Partilerin fg benzeri biimde birbirini kovalamasn bir yntem haline geti
ren Rnesans bestecileri (sadece Josquin deil), okseslilik kavrayna yeni bir te
mel getirmi oluyordu. "1500lerden sonra gelen kuaklar, okseslilii bugn anla
dmz gibi anlamaya, yani kendi bama yaam olmayan, anlam tamayan ses
partilerinin btn olarak anlamaya baladlar, bunun ilk belirtilerini Pietro
Aron'un yazlarnda, 1516 ylnda yaynlanm De nstitutone harmonica ve
1523de baslm Thoscanello de ia Msica adl yazlarnda gryoruz: Eski, sray
la yazma yntemini nce anlatyor, sonra Josquin, Obrecht, Isaac ve Agricola'dan
sonraki bestecilerin ses partilerini birlikte ele aldklarn sylyor bu yazar. Ancak
diyor, bunu yapmak ok zor bir eydir ve uzun almalara gereksinim gsterir."(6)
Reform hareketinin ncs ve kurucusu Luther, "zor olan baaran" besteci
iin yle demitir:
"Mzikiler notalarla mmkn olabileni yaparlar, Josquin istediini yapar."
Yaplmak istenen, mistik bir anlayn dile getirilmesiydi:
"Bu yeni denge idealine uyarak, bundan baka, yzyl dnmnde taknlan
arballk davranna uyarak, eski ses ve alg karmlarnn hafifliine kar
klm, bunun yerine an insan seslerinin a capella (alg eliksiz) oksesliliine
varlmtr. "(7)
Burada vurgulanan "arballk", Hristiy an ln ilk k srasnda, alglara
srt evirerek salt insan sesiyle yetinilmesi anlayyla ayn paraleldedir. Sachs, s
kenderiye'n Ermi Kleman'n u szlerini hatrlatr: "Tek bir alg gerek bize; sev
ginin ve duann ycelten szc Arplar, davullar, borular ve ddkler deil."
Dinsel duyarlln (lhi sesin) sadece insan sesiyle sergilenebilecei dn
cesi Rnesans oksesliliinin bu dneminde alglarn dlanmasyla ve vokal m
zik kurgularyla somutlatrlmtr. Josquin'in mziksel yaklam buydu.
te yandan, bu kavray sadece mziin sorunu deildi: Jpsquin'in ada
Rafael de ayn yaklam resimlerinde simgeler. Sachs buna rnek olarak Rafael'in
Bologna Mzesi'ndeki Ermi Cecilia tablosunun anlatmakta, zerinde durulan kav
ray bylece ak biimde sunulmaktadr: RNEK 27.<8)
"Birka flt, bir gen, ve davullar yerde, darmadan; viol yer yer atlam,
davulun derisi yrtlm; tanr org Ermi Cecilia'nn elinden kaym, borular yer
lerinden kopmu, dyor. Aldrmyor o buna. Donakalm; yukardan, bulutlar ara
sndan gelen an sesleri dinliyor. Yukanda, bulutlar arasnda, alglarn yerselliin-
den kurtulmu drt melek, bir koro kitabna eilmi, a capella koro mzii yap
yorlar."^)
Josquin'in eserleri yz yl gibi bir sre rnek tutulmutur, ama aslnda rnek
lenmi olan bu mistik dncedir.
Rafael ile Josquin arasndaki balca fark, birincisinin yaptlaryla yzyllar
boyunca hep yaamasdr. 19. Yzyl romantikleri gibi 37 yanda len Rafael'in
Romada, Pantheon'daki mezarna u dizeler yazlmtr:
Rafaello yatyor burda, korktu Doa Ana
Yaadka o yenilmekten ona, lnce de lmekten onunlaM^

(6) Sachs, a.g.y. syfa 97.

(7) Sachs, a.g.y. sayfa 97.
(8) talie en Couleurs, Bonechi Yaynlan, Firenze 1987, sayfa 97.
(9) Sachs, a,g.y. sayfa 97,
(10) E.H. Gombrich, Sanatn yks, eviren Bedrettin Cmert, Remzi Kitabevi, stanbul 1980, sayfa 246.

127
 ISA A C, M O U TO N ve COM PRE
Felemenkli Hendrik ya da Heinrich Isaac, mzikte hem lkesini, hem talyay
hem de Almanya'y temsil etmitir. 1450 yl dolaynda domu, 1517'de Floran-
sa'da lmtr. Josquin dneminin en nemli mzikilerindendir.
lkesinde bestecilik sanatn rendikten sonra 1480'de Floransa'da Lorenzo
de Medici'nin hizmetine girerek orguluk ve koro ynetmenlii yapm, 1484'de
Avusturya'ya geip nce lnsbruck Saraynda alm, 1494'de ise Avusturya mpa
ratoru I. Maximillien'e saray bestecisi olmu ve Viyana'ya yerlemitir. Yaamnn
son dneminde yeniden Floransaya dnerek 1517de bu kentte lmtr.
Isaac "Felemenk mziinde bir Felemenkli, talyan mziinde bir talyan, Al
man mziinde bir Alman'dr. Franszca chansonlar bile bestelemitir. Eserleri ara
snda en ok n kazanan, "lnsbruck ich muss dich lassen" (nsbruk seni brakp
gitmem gerek) adl Alman liedi (arks)dr. Bu parann yrekten yazlm ezgisi,
Luther'in dinsel mziinde imdi Sessizlik iindedir adyla bir koral olmu, daha
sonra Anglikan lhisi haline gelmitir."O O
Isaac, "oksesli rgdeki ustaln koral biimlendirmesiyle kaynatrm,
Almanya, Fransa, Flander ve talya'dan derledii halkii ezgileri ileyerek en gzel
rnlerini ortaya koymutur. Almanlar bu yzden onu Alman ezgilerinin en byk
ustas' olarak anmlardr."02)
Doum tarihi yaklak 1470 olarak belirlenen ve 1522de Fransa'nn Saint Qu
entin kentinde len Fransz besteci Jean Mouton, lkesindeki birok kilisede ocuk
korosu ynetmenlii yapm, 1513'de Fransa Kral . Louis'in kilisesinde arkc
lk grevinde bulunmutur. Mouton, kontrpuan sanatnn ustalarndand ve zellik
le bir kanon bestecisiydi.
Yaklak 1455 ylnda doan ve 1518de Saint Quentin kentinde len Fransz-
Felemenk asll Loyset Compre, anda ok iyi biliniyordu. Sachs, buna tank
olarak Petruccinin 96 nl yapt ieren Odhcaton adl derlemesinde 22 parann
Compreden alndn gstermektedir.(13)
Josquin dneminin teki nemli bestecileri unlardr:
"Alexander Aricola (1446-1506), Philippe Caron (1450-1518), Antoine Divi-
tis (1475-1526), Antoine de Fevin (1473-1512), Pierre de la Rue (1460-1518).
Dnemin mzik teoricileri ise yle saylabilir:
Pietro Aron (1489-1545), Franchino Gaffuri (1451-1522), Giovanni Spataro
(1458-1541).0 4 )

R EFO RM ve PRO TESTA N K LSESND E M Z N B A LA M A SI

Rnesans hareketi, yeni bir insan anlay yannda, yeni bir felsefe, yeni bir
hukuk, yeni bir devlet, yeni bir bilim, yeni bir sanat ve yeni bir din anlay getir
mitir. Yeni din anlay, Reform ad verilen nemli din akmnda kendini gerek
letirmitir. "Reformun bir Rnesans fenomeni olduunu ilk bakta unlardan an

(11) Sachs, ag.y. sayfa 97.

(12) Gtekin Oransay, Badarlar Geidi, k Yaynlan, zmir 1977, sayfa 44.
(13) Sachs, a.g.y. sayfa 98.
(14) dtv-Atlas zur Musik, Mnih 1994, sayfa 243.

128
layabiliriz: Onda da Ortaa Kilisesi'ne, bu Kilisenin resmi felsefesi olan Skolasti
e kar bir tepki var. Eski kiliseyi ap yeni bir kilise getirmek ister. Onda da ilk
Hristiyanla dnmek isteyiini buluruz. (...) Hristiyanlk dnyasnda Katoliklik ile
Ortodoksluk yannda nc byk ayrlk olan Protestanl yaratacak sreci Al
man rahibi Martin Luther (1483-1546) balatmtr. Reformasyonun balamasnn
d nedeni, Luther'in 1517 ylnda Wittenberg Kilisesi'nin kapsna ast nl 95
tezidir. Bu tezlerinde Luther, Katolik Kilisesi'nin bir saptmasn, para karl g
nah balama belgeleri satmasn iddetle yeriyordu. Byle bir yergi ile balayan
bu din akm, sonra hemen btn Avrupay bir ykntya eviren Otuz Yl savala-
r'm douracaktr. Luther'in att bu adm, zaten azna kadar dolu olan barda ta
ran son damla olmutur. nk bu sralarda Katolik Kilisesi'ne kar gelen bir
honutsuzluk her yan kaplam bulunuyordu. Kilise artk gerek bir inancn temsil
cisi saylmyordu. Katolik Kilisesi pek ok dlam, bozulmu, pek ok dnya ve
politika ileri ile urar olmutur, ite bu yzden, zellikle dinde tesellilerini ara
yan alt tabakalarda bir zleyi belirmiti. Kilisenin bu soysuzlam haliyle aracl
yapamadna inanlyordu. Onun iin de inancn salad avuncu insan kendi
sinde aramaya, bunu kendi bana bulmaya girimiti. Bu belli belirsiz zleyii de
en bata, Ortaa'dan balayp Reform'un balad gnlere ok canl olarak ulaan
mistik grler destekleyip beslemilerdir.
Sz edilen gelime, hi bir Avrupa lkesinde Almanya'daki geni lsyle
kendini gstermemitir. stelik, bu lkede daha Reform balamadan nce de Al
man mistiklerinin dnceleri sessizce gnlleri kaplam bulunuyordu. Reformas
yonun balca kayna Alman mistisizmidir denebilir."05>
Dinde reform, yeni bir kilise mzii anlayn dourmutur. Bu mzik, Pro
testan Kilise Mziidir ve daha ok Luther'cilerin youn olduu kuzey lkelerinde
gndeme gelmitir.
Luther bir Alman olduu iin, yeni kilise mzii doal olarak Alman halk ar
klarndan beslenmitir. Halk arklarnda ezgi olduu gibi aktarlyor, trklerin
szleri ise dinsel iirle yer deitiriyordu. Balangtaki bu basit yaptrma ynte
minin desteinde ya da yedeinde Katolik lhilerden seilmi eserler de vard.
"Ancak, gelenekten gelen bu eski arklar, ne say bakmndan, ne de anlam
bakmndan yeterliydi. Yeni bir dinsel iirin filizlenmesi yeni bestecilerin ieklen-
meine yol at. Gerei sylemek gerekirse, ilk koral kitaplarnda bulduumuz her
ezgi, gkten gelen bir esin nitelii gstermez. Bunlardan ou halk arklarnda ya
da kilise arklarnda grlen ezgisel izgileri alvermitir.
Lutherin besteler yapt ya da uygulamalar dzenledii pek kesin deildir.
Protestan Kilisesi'nin sava arks olan ein feste Burg st Gott (Tanr bizim kale-
mizdir) korali bile kesinlikle ona maledilemez."(16)
Luther gerek bir mzikseverdi, flt ve lavta alan bir papazd. Balatt yeni
dinsel hareketin mzik alannda ksr kalmasna gz yumamazd. "Lutherciliin ku
ruluundan sonra, Almanya'nn Erfurt ve Strasbourg kentlerinde (o dnemde Stras
bourg Fransa'ya deil, Almanya'ya aitti), alg eliksiz ezgiler oluumunda tam
drt koral kitab yaynland. Ancak am ve Luther'in beenisi sonucu (Luther Jos-
quin'i ok beenirdi), btn gsterisizliine karn koral benzetmeli cantus frmus
deyiinin ince ilenmi polifon dokusuna uymak zorunda kald. Lutherin mzik da

(15) Macit Gkberk, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, stanbul 1980, sayfa 200.
(16) Sachs, a,g.y. sayfa 100.

129
nman Johann Walter 1524de drt, be ve alt sesli bir koral kitab yaynlad.
(Geistliches Gesang Buchlein) Tinsel arklar Kitap. 38 Koralin bulunduu bu
kitapta ezgi tenor partisindeydi. Bu ilk Luther polifonluunun en yksek noktas
olarak Wittenberg'li bir yaync olan Georg Rhaw, 1544'de Neue Deutsche geistlic
he Gesnge adyla bir koral kitab yaynlad. Bu kitaba svireTi Arnold von
Bruckun da girdiini gryoruz."O7)
Besbelli ki Protestan Kilisesi, mzik alanndaki aresizlikleri gidermek iin
mevcut birikimi deerlendirmek istiyor, ama bu abalar balangta yerine tam
oturmuyordu. Lutherin mzik danman Walter'in, drt, be ve alt sesli koraller
nerisi, talyan mzik geleneinin ve zengin mzik kltrnn dnda kalm olan
Almanlar iin uygulamada glkler yaratyordu. Bu zorluklar amak iin iki yol
tutuldu: Birincisi, mzik kltrn gelitirmek amacyla okul korolar kuruldu.
Gymnasium denen lise dengi Alman okullarndaki bu eitsel uygulamann sonula
r ksa srede deil, ama uzun vadede alnacakt: Luther, "Bir retmen ark syle-
yebilmelidir, yoksa gzmden der" diyordu. kinci nlem ise, "Kantoreien" ad
verilen dinsel koro topluluklaryd. Bu korolara halk katlyordu, ancak Reform n
cesi rgtlenmi olan dinsel mzik loncalarna dayanyordu. Kantorei'larn ilki
1529 ylnda Almanya'nn Torgau kentinde kurulduktan sonra, ksa srede btn
lkeye yayld. Halk, inantan gelen bir cokuyla ark sylyor ve korolor halinde
rgtleniyordu.
Gymnasium'daki koro almalar ise mahalle kiliselerine yardmc oluyordu.
leri dzey renci korolarn yetitirmek greviyle ykml mzik retmenleri,
kantorlar, bulunduklar yrenin kilisesindeki mzik daarn da hazrlyordu. Ken
dileri bestelemeseler bile, yeni dinsel paralar (Motet ya da Kantat) kilisede halka
sunmakla grevliydiler. Bu grev gelenei, sonraki yzyllarda kantor'luk meslei
ni gelitirdi. Josquinden balayan, daha sonra Lassusun eserleriyle srdrlen da
arn bymesi amacyla bestecilik zendirilmi oluyordu. 18. Yzyln ilk yarsn
da Bach'n da kantorluk yaptn burada anmsayalm.
Protestan Kilise Mzii'nin balangta daar bulma zorluklarnn baka bir
zm yolu da, dnemin nl bestecilerinin dind arklarn kiliseye uyarlamak
t: Isaac'n "nsbruck, seni brakp gitmem gerek" adl nl arks, "Dnya, seni b
rakp gitmem gerek" haline getirildi. "te yandan, yeni besteciler de Protestan Kili
sesi iin deerli eserler besteliyordu. Bu besteciler arasnda Ludwig Senfl (1486-
1543), Thomas Stoltzer (1475-1526), Benedictus Ducis (1490-1544), Sixtus Diet-
rich (1490-1548), Arnold von Bruck (1470-1554) ve Felemenkli Lupus Lellinck
(1495-1541) vardir."08)
Alman mzik yaamnn geliimini hazrlayan halktr. Genelde kasaballardr.
Avrupa'nn teki lkelerinde olduu gibi, soylularn destei Almanya'da yoktu.
Mzikilerin hmiliini (koruyuculuunu) dorudan doruya halk stlenmiti. Bu
konuda Sachs ilgin bir belgeye deinmektedir: ngiltere Kral VIII. Henry, Cle-
vesli Anna ile evlenmeden nce, 1540 yllarnda zel temsilcisinden Anna hakkn
da bilgi istemiti. zel temsilci Krala yazd mektupta aynen yle yazyordu:
"Ne Franszca, ne Latince, ne de baka bir dil biliyor; ne ark sylyor, ne de
bir alg alyor. nk burada, Almayada byk leydilerin mzik yapmalar ha
fifliktir, ayptn\"09)
(17) Sachs, a.g.y. sayfa 100.
(18) Grout ve Palisca a.g.y. sayfa 313-314.
(19) Sachs, a.g.y. sayfa 101.

130
 SES ve ALGI M Z BM LER
Almanya'da bu kkl deiimler olurken, talya, bir Akdeniz lkesinin aydn
lk ve scaklyla Rnesans sanatn durmakszn iliyordu. 16. Yzyln balarnda
mzik asndan gelimeleri belirleyen salkl gsterge, Venedikli yaync Ottovio
Petruccinin bast nota albmleridir. Petrucci, 1504 ile 1508 yllar arasnda do
kuz frottola defteri yaynlamtr. Besbelli ki frottola (tekili frottole), dneminin en
gzde arklardr.
"st partide ezgiyle iki ya da sesli elik partilerden oluan bu eit, aslnda
ak arklaryd. Dolaysyla biimini iir formundan alyordu. Aristokrat ve burju
va evrelerinin 15. yzyl balarnda ilgi gsterdii bu arklar, orta ve kuzey tal
ya'da (merkezi Mantua) yaygnlk kazanmt. Josquin ve Isaac'm yan sra, frotto-
/a'nn balca bestecileri Bartolemeo Tromboncino ile Marco Carayd."(2)
"Elik sesleri kontrapuntal olmaktan ok, uygusald, ya alglarla ya da insan
sesleriyle gerekletirilirdi. Doal ki insan sesleri, solo olarak kullanlrd, koro
olarak deil. Bu nokta nemlidir: Gsterisizlik, kelilik, an yalnz halk mzi
inin deil, sekinlerin mziinin de belli bal zelliklerindendi. Bu zellik, 16.
yzyln klasik anlayl ilk kuaklarnn belirtisidir-''^21)
Aada, Mantual Tromboncinonun "Se ben hor" adl Frottolesinden giri
satr rneklendirilmektedir: "(22)

Bu ark eiti, Villanella ve Madrigal'n gelimesiyle yok olmutur.

Yine ayn dnemin eitleri arasnda lauda ve insan sesi iin yazlan od e var
dr. Odenin yeniden canlandrlmas bu yzyln gneyden gelen hmanizmac
akmlaryla olmutur. Genel olarak bu arklar, Horace ya da benzeri bir ozann La
tince iirleri zerine, ksalk uzunluk yapsna gre uygulanm mziklerdir.
1500lerden az nce, Alman hmanisti Conrad Celtes (1459-1508) tarafndan orta
ya atlan bu eit lsz paralar, iki kuak boyunca bestelenip durdu. Bu yolda
Alman Tritonius ile mparatorluk Saray orgcusu Paul Hofheimer (1459-1537) ve
(20) E.T. Ferand, Die Improvisation, Kln 1976, sayfa 96.
(21) Sachs, a.g.y. sayfa 98.
(22) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 252.

131
svire'nin en byk mzikilerinden Ludwig Senfli (1486-1543) gryoruz. Bu
an bir baka yeni halk tr yaygnbiimlerinden biri de strambottodxsrt23)
Bu arklarn hepsi temelde ballata'mn iir formundan kaynaklanmtr: Can-
zona, Capitolo, Ode, Sonea, Strambotto, BarzalettaA24)
"alg mzii ise giderek geliiyordu. Ricercar (rierkar okunur), bir form
gstermekten ok bir add. Bilinen en eski ricercarlar 1507de yine Petruccinin ya
ynlad lavta paralandr. Bu paralar-uy gulu ve geili blmelerin ard arda geldi
i paralard ve o ada preld, sonralar toccata denen paralar andryordu. Org
iin ricercarlar da byledir. Bu ad, talyanca'daki anlamnn da gsterdii gibi, da
ha ok giri mzii, seslere dokunma anlamn tayordu; tpkr bppa yakn bir anla
m olan toccata gibi.
Ricercar terimi ancak 1542den sonra tek alglar ya da alg topluluklar iin
polifon, benzetmeli paralar haline gelmeye balad ve ilerde Fg't bir balang
oldu. Her biri kendi temas ve benzetmeli yazsyla arka arkaya blmeler halinde
geliyor, temalar bu blmeler iinde ilendikten sonra bir bakasna geiliyordu. De
mek ki ricercar \z.x bildiimiz ses motetinin algsal bir tr durumundaydlar."(25)
alg mziinin geliimi dans paralarnn da geliimini getirmiti. 16. Yzy
ln balarnda, dnemin arballna uygun olarak soylularn sevdii dans Pa-
vand. "Trensel, dahas, yrye yakn havasyla pavan, bilinen danslarn en ya
lnlarndan ve en durgunlanndand. Birbirinden uzakta olan iftler, drtlk= MM
60 tempolu admlarla, iki 4/4'lk boyunca tekrarlanan bir eit yrmeli dans ya
parlard.
lk pavanlar yaync Petrucci'nin 1508'de Venedik'te yaynlad lavta tabula-
turlannda gryoruz. Ancak, daha yzyln ortasna gelmeden pavan'n saray dans
lar arasndan ekildiini de gzlyoruz. Buna karlk pavan AA BB CC Yapsn
da drder llk tekrarl periodlann ard arda gelmesinden olumu salt alg m
zii tr olarak yaayp gnmze kadar gelmitir.
Sras gelmiken belirtelim: spanyol Luis Milan'm yaynlad El Maestro*d%
a priesa (abuk) ve a espazio (ar) gibi tempo iaretleri, bir para iinde tempo
deiimi'ni gsteren ilk meklerdir."(26)

(23) Sachs, a.g.y, sayfa 99.

(24) dtv-Atias zur Musik, sayfa 253.
(25) Sachs, a.g.y. sayfa 101.
(26) Sachs, a.g,y. sayfa 102.

132
 XII. BLM

RNESANSIN YAYILII
(1 5 2 0 - 1560)

TA RH
1528 Venedikli ressam Tiziano'nun Meryem, Azizler ve Pesaro ailesi tablosu.
1535 1 Parmigiano'nun (1503-1540) Madonna collo lungosu.
1539 Jacob Arcadelt'in be partili ilk madrigal kitabnn yaynlanmas.
1545 Reform'a kar Katolik kilisesinin rgtlenmesi.
1548 Doa bilimcisi ve filozof Giordano Bruno'nun doumu.
1558 G. Zarlinonun (1517-1590) Le istitutioni harmoniche'sinin yaym.
1559 Willaert'in Musica nova's (ounluu 1540'larda bestelenmitir).

Bu dnemde Rnesans sanat anlay yeniden scaklk, coku ve ataklk ka

zanmtr. an sanat temsilcisi Michelangelo'nun Kiliseye stten bakan, onurlu,
ateli ve yapc hayalgcne dayanan "gksel" kiiliinin yan sra, Rnesans'n y
celen sanat mzikte de benzer bir kimlie ynelmitir. "Michelangelo'nun kua,
yeniden cokunlua, taknla ve yaama sanki bir Barok gsteriilii iinde d
ner olmutu."(t)
1520-1560 Dneminin mzikteki balca temsilcileri, Gombert, Willaert, Cle-
mens non Papa ve Janequin'dir.

G OM BERT ve W LLAERT
Nicolas Gombert (yaklak 1495-1556), Franko-Flaman motet sitilinin en b
yk temsilcilerin dendir. Josquin'in rencisi olduu sanlyor, imparator V. Char-
lesn Brksel Kilisesi'nde arkclk ve koro yneticilii yapmtr. Yaam hakkn
da bilinenler az olduu halde, imparatorla birlikte Madrid'e ve Viyana'ya gittii
kesindir.
"Gombert kendisinden hemen nce gelmilerin mzik dilinden baka ynler
de de ayrlmt. Tpk iki kuak nce Ockeghem'in Dufayden ayrlm olduu gibi,
rnein bakma (simetri'ye) ilgi duymuyor, paralan iinde belirli blnmeler
yapmyor ve ok kez soluk yerlerini gizleyip kontrapuntal ezgilerini soluksuz, ne

t i) Curt Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi, eviren lhan Usmanba, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1965, say
fa 108.

133
redeyse eyrek seslik bir gelime iinde srdryordu. Josquin'in armonisel eilim
le uyumlu uygulardan yaplma balantlarn tutmuyordu. Parti yrynde Gom
bert tatszla kamadan srekli kakmalarla kula zorlar gibiydi."
Yine Flaman kkenli besteci Adrian Willaert (yaklak 1490-1562), (Villart
okunur), hukuk renimi yapmak amacyla 1514'de Paris'e gitmi, burada Mou-
ton'dan mzik renmitir. Daha sonra talya'da alan besteci, 1522de Ferrara
Dknn, 1525'de ise Milano bapiskoposu d'Este'nin saraynda grev almtr.
"1527'de Venedik'teki nl San Marco Kilisesine maestro di capella (kilise ustas)
olarak atandktan sonra, lkesine birka ksa yolculuk yapm ve yaamn Vene
dik'te geirmitir. Burada bir ark okulu aarak Zarlino, Cipriano de Rore, Nicola
Vicentno, Costanza Porta ve Andrea Gabrieli gibi renciler yetitirmitir. 8 Ara
lk 1562'de Venedik'te lmtr."
Willaert, Venedik beste ekolnn kurucusu kabul edilir. "San Marco Katedra
linde bulunan karlkl iki orgun esinlendirdii iki kart koro iin yazma tekniini
ilk kullanan Willaert, madrigal ve algsal ricercar trlerinin en byk ustalarndan
biriydi."
"Clemens'in ve Senfl'in tutuculuuna kar, Willaert, kromatizm deneycilii
nin ve ritmsel rgnn ncsyd."
"okkorolu mziin temeli, Dou'daki antifon'lua dayanmakla birlikte, yeni
armonisel ve kontrapuntal biimiyle 1550'de Adrien Willeartin psalmus'lznyla.
balad. Venedik'de San Marco Kilisesi'nin bu Felemenkli bestecisi, Vesper duas
iin psalmuslar demeti yazm ve bunlar katedral orgunun iki yanma dizdii iki
yarm koroya syletmiti. Bu korolarn bykl zerinde yanlgya dlmemesi
iin, Willaert'in zamannda San Marco Kilisesi'nde yalnz 17 kiilik bir koro oldu
unu belirtmek gerek.
Bu ok korolu deyi, Barok beenisine o denli uygundu ki, 200 yldan ok
srd. Mozart'n Salzburg gnlerine dek."
Clemens non Papa olarak n yapan Jacobus Clemens (yaklak 1510-1556),
bu dnemde baka bir nemli Felemenk kkenli bestecidir. Brksel'de ve Hollan
da'nn birok kilisesinde mziki olarak alan Clemens, ok sayda chanson, 15
Missa, 200n zerinde Motet ve drt kitapta derlenen psalm'ler yazmtr. "Onun
yaln partili okseslilii popler orijini tayordu. Ama Missa'lanndan biri, ok
seslilik modelinin temellerindendir, "t7) "Salvator noster" adl motet'i ise byk be
eni kazanmt. Bestecinin yazsn rneklemek asndan, bu eserin 1. Blm ba
langcn veriyoruz:

(2) Sachs, a.g.y. sayfa 108.

(3) Gltekin Oransay, Badanlar Geidi, K Yaynlan, zmir 1977, sayfa 51.
(4) Oransay, a.g.y. sayfa 51.
(5) Doanld J, Grout ve C.V. Palsca, A History of Western Music, Norton Yaynevi, New York 1988, sayfa 244.
(6) Sachs, a.g.y. sayfa 109.
(7) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 243.
(8) dtv-Atlas zur Musik, Mnih, 1994, sayfa 244.

134
 Willaert'in rencilerinden Gabrieli de alg mziini gelitiren bir bestecidir.
Onun hakknda Sachs yle yazyor: "Sk kontrapuntal ricercar'ier yannda orgcu
lar, bata Venedik San Marco kilisesinin ikinci orgunu tutan byk besteci Andre
Gabrieli (1510-1586) olduu halde, zgr, homofon toccata'y, dokunma parasn
ortaya kardlar. Bu paralarda dolgun uygulu blmlerle parlak geitler ard arda
geliyordu. San Marco Kilisesinin birinci orgunu tutan besteci Caludio Merula
(1533-1604), toccata iine benzetmeli Jugato blmler koyarak her iki biimi bir
letirdi."(9)

NGLZ KLSESNDE M ZK
Felemenkli bestecilerin 1510 ylndan sonra ngiltere'ye gitmesi ve dinsel m
ziin bir anlamda talya ve Felemenk'den ngiltere'ye tanmas, ngiliz mzikile-
rini etkilemitir. Kral VIII. Henry dneminde, Mass, Magnificat tr eserlerin kar
lkl korolor biiminde seslendirilmesi, ngiliz oksesliliinin temeli olmutur.
1532'de Kral VIII. Henrynin Papa ile balarn kopartmas ve 1539!da ncilin ngi
lizceye uyarlanmas ile Ingiliz Kilise Mzii kimlik kazanmtr. Ancak bu kimlik
kazanma srecinin birka yla sabileceini dnmek yanltr.
16. Yzyln balarnda William Conrysh (1465-1523) ve Robert Fayrfax
(1464-1521) gibi besteciler, Motet ve Mass formunu yakndan tanyorlard. nl
Eton College'in gnmze kalan koro kitabndan antifone ses mziinin yapld
anlalmaktadr.
Felemenkli bestecilerin etkisiyle ngiliz kilise mziini st dzeye kartan
nemli mzikilerin banda John Tavemer (1490-1545), Christopher Tye (1505-
1572) ve Thomas Tallis (1505-1585) gelir (bu bestecilerin doum ve lm tarihleri
yaklaktr).

(9) Sachs, a.g.y, 114.

135
 Mzik tarihine "byk ngiliz bestecisi" olarak geen "John Tavemer, 1526-
1530 arasnda Oxford College'de koro eflii yapm, ngiliz Protestan mziinin
ncs olduu iin ksa bir sre hapis yatm, sadece ses mzii iin deil, alg
mzii iin de (zellikle virginal iin) paralar besteleyerek ngiltere'deki mzik
ykseliini temellendirmitir."(1)
Chirstopher Tye, ngiliz'lerin vnd ve Protestan mziinde gerekten ye
ri olan bir besteciydi, ancak Thomas Tallis'in eserleri daima n plana alnmtr.
"Orgcu ve besteci olan Tallis, Waltham Abbey Kilisesi'nde orgcu ve koro ynetme
niydi. Daha sonra Vffl. Henry, VI. Edward ve 1. Elizabeth'in krallk tahtna oturdu
u dnemlerde, ngiliz Kraliyet Kilisesi'nde alt. Kontrpuan tekniinde ok usta
olan sanat, kilise iin ngilizce szleri ilk ezgilendiren bestecilerden biriydi. Din
sel yaptlardan 2 Mass, 2 Magnificat, 52 motet ile Latince szl baka paralar ve
18 ngilizce anthem gnmze gelmitir.")
'Anthem, (eski ngilizcede antefn'den, Yunanca antifono'dan gelme), bir Ang
likan Moteti'dir. Bu motet, Katolik motelinden, szlerin ngilizce olmas, hece ze
rine kuruluu, keli ritmleri ve polifon olmaktan ok, uygulu yapsyla a y r l r . " )
Bu alanda Tallisin yazsn gelitiren bestecilerin banda William Byrd
(1543-1623) gelir.

FR A N SA 'D A CHANSON
Fransz Kral 1. Francis dneminde (1515-1547), chanson (ark), Fransz ru
huyla soluk kazanmtr. Dind mzik, chanson araclyla yeni boyutlara ula
m ve 16. yzyln ortalarnda en yaygn bir mzik eiti haline gelmitir. "nce,
hoppa, soylu ezgi ak hi kesilmeyen chanson'da ok kez ak sak sevgi szleri
de vard. Mzik ile szlerin bu denli iie girdii etkili bir mzik biimi az bulu
nur: Belirtilerinden biri de, tek ses zerine giren daktilos bir balangtr: Uzun-
ksa-ksa."03>
nsann doasn zgrce yanstmak asndan chansonlar ylesine sevilmitir
ki, "ilk Fransz mzik yaynclarndan Pierre Attaingnant, Paris'te 1528-1552 yllan
arasnda 50 koleksiyondan oluan yaklak 1500 chanson yaynlamtr. Lavta eli
indeki solo ses iin yaplan aranjmanlar 16. yzyl Fransa ve talya'snn popler
arklar olarak benimsenmitir."d4)
Bu trn balca iki bestecisi Fransz Clement Janequin (1485-1560) ve Clau-
din de Sermisydir (1490-1562).
"Josquin des Pres'in rencisi olduu sanlan Janequin (okunuu Janken),
Fransz oksesli chanson'unun yaratcs ve balca temsilci olarak tarihe geti. n
l ozan Pierre Ronsard'n babas Louis Ronsard'n hizmetinde alt ve onunla
1507-1515 arasnda savata talya seferlerine katld. 1520 yl dolaylarnda Pa
ris'te, 1529'da Bordeaux'da alt, ardndan da Guise Dknn hizmetine girip
onun utkularn (zaferlerini) uzun chanson'larla vd kantlanmtr."!15)

(10) E. Jnners, Kirchenmusik, Viyana 1961, sayfa 191.

(11) Gltekin Oransay, a.g.y. sayfa 53.
(12) Sachs, a.g.y. sayfa 109.
(*) Daha sonraki dnemin bestecisi olan Byrd, bu blmde ele alnmamtr,
(13) Sachs, a.gy. sayfa 110.
(14) Grout vc Palisca, a.g.y. sayfa 250.
(15) Gltekin Oransay, a.g.y.

136
 16. Yzyl ortalarnda ise, bestecinin Paris yaknlarnda papaz yardmcl
yapt bilinmektedir.
"Nota basmcs Adrien le Roy 1559'da Paris'te Jannequinin eserlerini yayn
lad derlemenin nsznde, nl air Antoine Baief in besteci iin yazm olduu
bir iiri alntlamt, Bu iirin son dizeleri yledir:
Grkemli szleriyle motetler yazsa,
Sava grltlerini bize aktarsa,
Kadn amatalarm duyar gibi olsa,
Kular gelse kulamza tleriyle.
Bu dizeler Janequin'in eserlerinin temellerini aklyor: Betimlemeli chanson
ye motetler. Bunlarn arasnda Marignan Sava, Kadnlarn amatalar ve Kularn
tleri, eriilmez bir ustalk ve beeni ile canlandrlm tr. "O6)
B ylece Janequin'in kiiliinde chansonlarn yaamn nasl iinden geldii
ok ak biimde anlatlm olmaktadr. Zaten bu ada "tasvirci mzik", ya da
"konulu mzik", Avrupa halklarnn en holand mzik eserleriydi: "1540'da Lo-
renz Lemlin Guguk Kuu'nu yazmt. 1544de Hans Neusidler Bafa Savanr,
Gombert Oyseaus'nun arks'm; 1567'de Massimo Troiano, Kedi ile Kargann Sa
va 'm\ Adriano Banchieri ise Kpek, Guguk Kuu ve Bayk'un kontrapuntosunu
yazdlar. Bu listeyi geniletmek hi de zor deildir."t1B
Claudin de Sermisy'nin chanson'lan birok ressamn tablolarna konu olmu
tur. Bestecinin bir parasnn ilk satrn mekliyoruzUS)

Claudin de Sermisy, Tant que vivray

M A D RG A L
lerdeki blmlerde greceimiz gibi, talyada giderek gelien madrigal, as
lnda Fransz chansonlannm talya'daki karldr. Ancak 16. Yzyl madrigalini
14. Yzyl madrigalinden ayrmak gerekir. Yeni z ve biimiyle madrigal, dind
mziin salam trlerinden biridir. Szleriyle ve yapsal konumuyla tamamen z
grdr. Chanson'lardaki gibi, ak, doay, kular vb. konu alr. "Ne kesin sayda

(16) Sachs, a.g.y. sayfa 111.

(17) Sachs, a.g.y. sayfa 111.
(18) Grout vc Palisca, a.g.y. sayfa 251.

137
 RNEK 28

Jacob Arcadelt, Madrigal: A h im d o v 7 be! viso

23484891485348234848232323

P. .......
iililiiiiiiliiii::

B M adrigal syleyenler

138
ktalar, ne de dndermesi bulunuyordu. Mzik bakmndan elikli solo paras de
mek deildi. nlerinde notalar, , drt, be arkcnn birlikte syledii, olduka
incelikli bir oda mzii demekti. Partilerin hi birinde ncelik olmad gibi, nde
gelen bir ezgi, bir cantus firmus, ya da elik yoktu. Her parti, seslendireni eit ola
rak ilgilendirecek gibi, bamsz ve eit deerdeydi. lk madrigaller 1533de Ro-
ma'l bir nota basmcs tarafndan baslm olan Felemenkli Philippe Verdelot ve
Jacop Arcadelt ile baz talyan bestecilerin eserleriydi. Daha ok homofon yaplan
ve duyguda tutukluklanyla eski frottola ile bir ba grnyor. Daha nceki kuak
lar frottola'y benzer yolla ince bir topluluk elencesi olarak kullanmlardr!!^)
RNEK 28A, Arcadelt'in bir madrigalini(2); RNEK 28B ise Bourges'in bir resmi
ni rneklendirmektedir!21)
Resimde ok ak belirtildii gibi, madrigal, solo arkclardan oluan bir oda
mzii topluluudur. Koro mzii deildir.
16. Yzyln ortalarnda, zellikle Willaert ve Cypriano de Rore'nin katkla-
nyla bu tr, genelde be sesli olmutur. (Sachs'm deyiiyle "motete benzer bir ok
sesli deyi kazand, duygu pay olduk zenginleti").
"Bu duygusal davran iin her iki usta, Willaert ve Rore, gittike duyulma
dk, ileri bir kromatiklie daldlar. (Kromatik yedi seslik bir dizi iinde yediden
fazla ses kullanmak demektir; bu fazla sesler ton deitirimi iin kullanlr). Bu
beste, iler bir sekizli iinde yarm seslerle yryen ezgiler ve garip yollarla ton de
itiren armoniler kullandlar!!22) Cypriano de Rore'den abartmal olmayan bir r
nek yledir!23)

Kromatizmin bu anlayla kullanm, 1555 ylma kadar dlere bile giremeye

cek gelimeler getirmitir. "Venedikli mzikbilimci ve besteci Nicola Vicentino,
Antik Yunan hexachord'unun kromatik, ve anarmonik dizilerinin btn renk zel
liklerini madrigallerinde kullanmtr. Vicentino'nun bu yllarda yazp yaynlad
L'antica musica ridotto alla moderna pratica adl eseri (Antik Mziin Modem

(19) Sachs, a.g.y. sayfa 111.

(20) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 263.
(21) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 262.
(22) Sachs, a.g.y. sayfa 111.
(23) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 267.

139
 RNEK 29

Nicola Vicetio, Madrigal: Laura chel verde lauro

140
Pratie Uyarlanmas), mziin mikroton seslere (eyrek seslere) kap aralamas an
lamna bile gelir"C24) nk besteci, "bir sekizliyi otuz bir tua blen alt klavyeli
stn bir org, bir stn embalo yapmt"/25) (Sachs unu da ekliyor: "Yunanllar
bu ite de bilmeksizin yeni gelimelerin kayna olmulard.11)
Vicentinonun bir madrigali RNEK 29'da verilmektedir/26)
Armoni ve kontrpuhn kurallarn hie sayma, kendini asl villanella adl, halk
arksndan bozma, kaba ve gnn modas bir ark eitinde gstermitir. Genelde
sesli uygulardan oluan (aslnda bilinli olarak byle yaplan) villanellalar,
"1597'de yazm olduu Introductionunda Thomas Morley'in dedii gibi, 'bu halk
arklar alay olsun diye (konusuyla mziiyle) yazlmtr.1 Birka yl sonra vila-
nella'lardan Alman iki arklar dodu/t22)
Sachs, spanyolca villancico teriminin benzer talyan terimiyle kantrlma-
masn tlemektedir. 16. Yzyl ortalarnda gitar eliinde seslendirilen bu ark-,
lar, halk mziiyle soylular mzii karmnn zgn rnekleridir. Sachs u yarg
da bulunuyor: "Bunlar duyunca, en iyi anlamyla ulusal bir sanatn bulunduu bir
lkede, ne Fransz chansonlanna, ne talyan madrigarierine niin yer olamadn
kolayca anlarz."(28)
Benzer bir ulusal mzik eitinin Almanya'da gelimi olabilecei konusunda
yanlgya dlr; 14. Yzyln Almanya'daki gezici ozanlar Minnesinger ve 15.
yzyln Meistersinger gelenei, tekseslilik hamurunda yorulmutu. Dolaysyla
gelikin okseslilik Almanyaya gecikmeli olarak girmitir. Bu lkede de 1530'dan
sonra Felemenkli bestecilerin etkisi grlr.
Ancak, Alman'lara zg lied (ark) sanatnn tohumlarm 1460 yl dolaynda
yazld tahmin edilen "Lochamer Liederbuch" (Locham'n ark Kitab) adl eser
de grebiliriz. Bu kitap, Alman oksesli arklarnn balang dnemini belgeler.
Lied (ark) bestecileri, Alman ezgilerini kontrpuan tekniiyle birletiriyordu. Al
man arklarnda oksesli mziin temelini Isaac, Heinrich Finck ve imparator Ma-
ximilien,in saray orgcusu Paul Hofhaimer atmtr.
teki dou Avmpa lkeleri de Almanya'ya benzer dummdayd. Bohemya'da
ve Polonya'da kilise mziinin orijinal taraf yoktu. Katolik kilise mziinin 16.
yzylda Polonyadaki ncs Waclav'la Szamotul (yaklak 1520-1567 yllan),
Bohemya'daki temsilcisi ise Gallus Handl'dir (1550-1591).

' G FTEDE TU TA RLILIK

Madrigal eitinin talya'da okseslilie yeni boyutlar kazandrmas, gfte ile
mzik arasndaki ilikiyi gndeme getirmitir. "Dinsel sz olsun da, nasl kullan
lrsa kullanlsn" anlay, Rnesans'n 16. yzyl olgunluuyla badaamazd. Gf
tenin anlam ve vurgularnn gereince deerlendirilmesi somnu, 16. yzyl mzik-
ilerini derinden ilgilendiriyordu; 111552'de Felemenkli Adrian Petit Coclicusun
sk sk ad geen Musica Reservata's basld srada, bir szcn tam yerine
oturtulmu olmas, uzun bir sesin ksa bir heceye, ksa bir sesin uzun bir heceye

(24) Grout ve Palsca, a.g.y. sayfa 268,

(25) Sachs, a.g.y. sayfa 112.
(26) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 268.
(27) Sachs, a.g.y, sayfa 112,
(28) Sachs, a,g,y. sayfa 112.

141
rastlamamas, doru drst bir yaznn gereklerinden olduu dncesi iyice yay
gnlamt. nk mziin iirle birok ortak yn vard. (29)
nl ngiliz bestecisi William Byrd, 1611 ylnda yaynlanan "Psalmus, Song
ve Sonnet" adl kitabnda bu sorunun zmn yle dile getirmitir:
"Szcklerin i yaantsna uygulanm mzik."
"Byrdden bir sre nce, bir baka ngiliz, Thomas Morley, Musica Reserva-
fa'daki dnceleri yeniden ele almt. A Plaine and Easie Introduction to Practi-
call Musicke adl eserinde (1597), konu hafif bir konuysa, mzik hareketli olmal
dr; drtlkler, sekizlikler on altlklarla yaplmaldr. Konu bir yakarma konusuy
sa, notalar one gre ardr, ikiliklerle, birliklerle yrr. Ve sonra unu ekliyordu
Morley:
Bundan baka, konumuzda bir k hareketi varsa, yedi kat gklerden sz
ediliyorsa, mzik yukar doru kmaldr. Tersine, bir ini, bir kalnlk, derinlik
varsa, cehennemden sz ediliyorsa, mzik aa doru inmelidir. nk, iyi d
nlrse, cennetten sz ederken yeri gstermek sama olur. Cennet, ya da ykselme
szleri zerine mziini aalara indiren besteci byk bir terslik yapm saylr.
Bir de szckleri seslere uygularken btn btne gariplik yapmamaya dikkat et
meli: Ksa olan heceyi sra sra notalarla, ya da uzun bir notayla; uzun bir heceyi
ksa bir notayla mziklememeli."(3)
Bu szlerden aka anlalabilecei gibi, "gfte ile mzik ilikisi", 16. yzy
ln sonlarnda kkten ele alnmak istenmitir. Ne var ki, Reform hareketine kar
Katolik Kilisesi'nin rgt olan Trent Meclisi, eski anlayla kutsal szlerin kr
krne kullanlmasndan yanayd. Bu tutum, Rnesans bestecilerinin gfte konu
sundaki ileri kavrayn uzun sre ksteklemitir.

A LG I M Z
Ses mziindeki byk geliim (ki biz buna gerek okseslilik diyebiliriz),
beraberinde alg mziinin gerek stil, gerek form asndan ilerlemesine neden ol
mutur. "eitleme" formu (variation), Willaert dneminde bilinle kullanlmtr.
eitleme geri nceki yzyllarda da uygulanyordu. Temann tekdzeliine kar,
bu yntemin kullanlmas bir lde zorunluydu. Ama nceki dnemlerde yaplan
b "eitlemeli mzik", doatand, algclarn yeteneine balyd.
16. Yzyln eitlemesi, org ve lavta iin yazlan ricercari (algsal elikli
paralar) trnde yeni bir hareket kazanmtr. Bu, gerek bir algsal biimdir.
1550T yllarda bilinle uygulanan eitleme, ground ve parafraz adlan altn
da ortaya kmtr. "Groundlarda ksa bir motif ayn ses alan iinde ve kural ola
rak basta boyna tekrarlanrken, teki partilerde az ya da ok zgr bir kontrapuan
yrtlr. Bu yntem, 14. yzyln motetlerinde de vard. 1522de len Astonn
My lady Carey's Dompe adl virginal parasn 16. yzyln bir rnei sayabiliriz.
Parafraz diyebileceimiz ikinci tr ise yaygn bir oyun ya da arknn nce
yaln, zgn biimde gelmesi, sonra boyna deien alardan ele alnmasdr. Bu
eitleme deyiinin en olgun rneklerini 16. yzyln bir rnei sayabiliriz.
Doal ki arklar ve oyun havalan eitlemesiz de alnyordu. Lavta ve klav
yeli alg mzii derlemelerinde, armonilenmi bir sriLieder, dans ve chanson
vardr." (31)
(29) Sachs, a.g.y. sayfa 113.
(30) Sachs, a.g.y. sayfa 113.
(31) Sachs, a.g.y. sayfa 114.

142
 alg mziindeki bu ileri admlar, alg metotlarmn ortaya kmasn sala
mtr. nl Alman algcs ve alg yapm ustas Hans Gerle, 1532 ylnda viol ve
lavta alanlar iin bir metod yaynlamtr. talya'da da alg metotlar yaym o
almtr. 1535'de Silvestro Gannassi, dz fltler ve ffreler iin, 1543de viol'ler
iin metodlar basmtr. spanyol papazlarndan Juan Bermudo, 16. yzyln ortala
rnda ciltlik geni bir kitap yazmtr. Diego Ortiz 1553'de viol'ler iin, Tomas
de Saneta Maria ise "Arte de taner fantasia" adyla klavyeliler ve baka alglar
iin metotlar yaynlamtr.
Ses mziinden alg mziine ve ondan dans mziine uzanan zincir, dans
mziinin yeni renkler kazanmasn getirmitir. Ar bir dans olan pavandan son
ra, sert stiliyle gaillard moda olmutur. 3/4'lk, drtlk=MM 90 temposunda olan
bu oyun havas, ayak vurular ve sramalaryla o dnemin bir seyircisi tarafndan
horoz dvne benzetilmitir. Gaillard'ia. birlikte yine 3/4lk olan zigzagl cou-
rantlar kmt. 16. Yzyln ortasna doru bunlara iki lgn dans katld: Topuk-
burun vurulu, hzl, noktal ritmli canarieslerle (ilk mek spanyol kaynaklarnda
grnyor),. 1556da Paris saraynn Gney Fransa'dan alp getirdii, sramak, yo
rucu volta lar. Bu son dansta erkek, eini havaya frlatrd."!32)
Yine bu dnemde, yzyllar boyunca yaayacak ilgin bir dans eiti daha
domutur: Mar.
Bellidir ki mar, askeri mzikten kaynaklanmtr. Ancak 16. yzyln sonla
rnda alg mziinde de yer almtr. embalo iin bestelenen paralar arasnda
mar nemli bir yer tutmaktadr.
Sonu olarak, Rnesans, alglar ve alg mzii alannda Ortaa'm ksrl
n am, yaygn alg eitleriyle mziksel ifadenin belirtilmesine nclk etmi
tir. Daha 1480 ylnda ressam Hans Memline, "melekler orkestrasnda Rnesans
alglarm zenle betimlemitir.!33) RNEK 30A ve 30B.
Resimlerde yer alan alglar unlardr (soldan saa): Psalteri, tromba marina,
lut, trompet, blokflt (stte).
Alt resimde yer alan alglar: dz trompet, srgl trompet, portatif org (ta
nr org), arp ve viol.

M Z K TEORS
Mzik teorisinin 16. yzyldaki geliimi, iki nemli mzkinin kiiliinde
kendini gsterir: svireli Henricus Glareanus ve Venedik'li Gioseffo Zarlino
(1517-1590).
Bu iki kuramc, kontrpuan anlayndan armonisel eilime geildii dnemi
temellendirmilerdir. Onlarn yazd teorik eserler, kilise makamlarnn majr ve
minr'e dnmesinin kesin belgeleridir.
Glareanusun Dodekachordon adl eseri (1547), mzik tarihindeki balca d
nmlerden birini temsil eder. "Bir bilim ve sanat adam olan Glareanus, bu bilim
sel ad altnda eski sekiz kilise makamna drt tane daha ekleyerek on iki makamlk
bir takm ne srd: La zerine Eolya makam, Do zerine yonya, Mi zerine Hi-
poeolya makam, Sol zerine Hipoiyonya makam. Kilise tarafndan hibir zaman

(32) Sachs, a.g.y. sayfa 115.

(33) The Book o f Music, Arrow Books, Londra 1980, sayfa 26 ve 27.

143
RNEK 30

144
kabul edilmemi olan bu biraz ge kalm katmalar, aslnda, majr ve minr' ma
kamlar ailesine sokma abasndan baka birey deildi.
Majr'n kilise makamlarm ne kerte am olduunu, Glareanusun yonya
makam iin syledii btn makamlar arasnda en ok kullanlan sznden anla
yabiliriz.
Venedik'te San Marco Kilisesinde De Roreden sonra gelen Zarlino'nun teorik
almas, hem ileri, hem nemli olan Le nstitutioni hormoniche (1558) adl eser
dir.
Zarlino armoninin ikili temeli olarak majr ve minr' yerine koymu, bu ara
lklarn tam byklklerini biri armonisel, teki aritmetik blnmelerde bulmutu.
Armonisel blnme u yolla elde ediliyordu: 2:1, 3:2, 4:3, 5:4, Aritmetik blnme
ise uydu: 6:1, 6:2, 6:3, 6:4, 6:5.
Aadaki izelge, bu blnmeler ve blnmelerden kan sesleri gstermek
tedir:

5:4 4:3 3:2 2:1

DO Mi FA SOL do

65 ~6A 6T 6*2 61
DO Mb SOL do

Bylece, Jean Philippe Rameau'nun 1722deki Trait e de Harmonie'sine kadar

yol alm oluyordu.
Kk l, Zarlino tarafndan saygn olmusa da, yine de bir paray bitire
cek kertede uyumlu saylmyordu. Bach anda bile minr paralar ya bo bir be
liyle bitiyor, ya da majr bir uyguyla son buluyordu. Aslnda, bugn iin bile, bu
eit bitiri duygusu daha salam, daha belirgindir. Sonda birden gelen bu majr
lye Picardie ls denir. Niin byle dendiini bilmiyoruz. 1757'de Johann
Chirstian Bach, bu yasaya bakaldrm ve yle demiti: Minr bir para neden
majrde bitsin?"(34)

(30) Sachs, a.g.y. sayfa 116, 117.

145
 XIII. BLM

RNESANS MZNDE DORUK

(1 5 6 0 - 1600)

TA RH
1558 ngilterede 1. Elizabethin Kralie olmas.
1560 Lassus'un Penitential Psalm'lari.
1564 Reform kart Papalk Trent Meclsi'nin okseslilii gzden geirmesi.
1565 Pieter Bruegel'in Ky Dn tablosu.
1571 Matematiki, astronom, doa bilimci Keplerin doumu.
1575 William Byrd ve Thomas Tallisin Cantiones sacrae'si.
1588 Nicolas Yongenin Msica transalpinas.
1590 Edmund Spencerin Fairie Queenesi.
1595 William Shakespeare1in Romeo ve Juliet'i.
1600 Giordano Brunonun Engizisyon Mahkemesi buyruuyla yaklmas.
Rnesansn son dnemi bir yandan bu an ileri bir sentezini gerekletirir
ken, bir yandan da Barok an snrlarna yaklamtr.
16. Yzyl boyunca Rnesans talya dna tam ve bu lkelerde, dnce,
bilim, sanat alanlarnda insanlk tarihinin lmez yaptlarnn yaratlmasn sala
mtr. Sanat hareketinin odaklat bu lkeler, Felemenk, ngiltere, Fransa, Al
manya ve spanyadr.
1576 Ylnda vebadan len ve 99 yl yaad sanlan, Rnesansn en nemli
ressamlarndan talyan Tizianonun yan sra, Almanya'da Albrecht Drer, Matthias
Grnewald, Lucas Cranach ve Albrecht Altdorfer, Felemenkte Jan Gossaert, Girit
doumlu ve Yunan asll spanyol ressam El Grec o, resim sanatnn ykseliini
temsil etmilerdir.
Palestrina ve Lassusun arln duyurduu 16. yzyln son eyrei, mzik
te zt akmlan birletirme baansyla tarihe gemitir. Bu sentezin yaratclanndan
Palestrina, kilise mziinin atas saylr. Eserleri Katolik kiliselerinde bugn de
seslendirilmektedir.

PA LESTRN A
Giovanni Luigi da Pelestrina, Roma yaknlanndaki kendi adn tayan kasa
bada 1525 yl dolaynda dodu, 2 ubat 1594de ld. Kk yata, Roma Santa
Maria Magiore Papalk Kilisesinin ocuk korosuna girdi. 1539da San Pietro kilise-

146
sine atanarak ocuk korosunu eitmesi istendi. Daha sonra, doduu kasabann ki
lisesinde orgculuk yapt. 155 l'de Roma'daki San Pietro Kilisesi'ne mzik ynetici
si, drt yl sonra Papalk Sixtine kilisesine koro yesi oldu. Bir mziki iin bu ba
samaklar hzl bir ykselii sergiliyordu.
1561 Ylnda Santa Maria Magiore'ye mzik ynetmeni olarak getirilen beste
ci, iki yl sonra lk motet defterini yaynlad. Reform hareketine kar Katolik Kili-
sesinin ald nlemleri temsil eden Trent Meclisi, bu yllarda kilise mziinin ye
niden biimlendirilmesini istiyordu. Dnyasal elerin kilise mziinden kartl
mas karan/alnmt. "Bu adan ktye kullanlan kontrapunt yazsn yasaklamak
e ilimin dey ken, mparator I. Ferdinand'm kesin kar kmasyla, ayrca belki Pa-
lestrinanm Papa Marcel Missas'nm katksz dinsel slubundan da etkilenerek
kontrapuntsal mzii yasaklama yoluna gidilmedi."0)
Palestrina'nm, Papa Marcellus iin besteledii Missa sayesinde kontrpuann
yasaklanmasnn nlendii tartma konusudur. Bu etkinin ls belli deildir.
Oransay yle yazmaktadr:
"Yzyllardr anlatlagelen bir sylentiye gre, Trent Konsili'nin kararnda tek
etken Palestrina'nm Papa Marcel Missas olmutu. Baini'den balayarak birok ta
rihinin ileri srd, abartt ve tek yanl yorumlad bu sylenti iin tarihsel ka
ntlar yoktur. (Konu Pfitzner'in Palestrina operasnda dramsallatnlmtr)"(2>
Sachs, konuya yle k tutmaktadr:
"Papa, 1564'de sekiz kardinalle Papalk Korosundan sekiz arkcdan olumu
zel bir kurula bu nemli sorunun zlmesi grevini verdi. Bu kurul iindeki a-
rclarn kazanmas, yalnz Palestrina tarafndan giderilmi deildir. Dendiine g
re, Palestrina aceleyle, ilerinde Papa Marcellus Missas bulunan orta yolda birka
missa bestelemi, bylece kendini bilen bir polifonlukla dinsel davrann pek g
zel badaabileceini gstermi. Bu yk, dahas, Meclisin ve zel kurulun karar
lar, iin asln gizlemektedir: zel kuruldaki sekiz arkcnn bei talyan, ikisi s
panyol, yalnz biri Felemenkliydi: talyan mzii zerinde kuzey stnlnn ka
panmakta olduuna en salam tant."(3)
Bu konu, kukusuz ki bestecinin Papa iin besteledii Missann nn arttr
mtr. Mzik tarihileri, Palestrina mzii zerinde alrken, zellikle bu mis-
sa'nn zerinde durmulardr.
1571 Ylnda "maestro compositore" (besteci ustas) nvanyla San Pietro Ki
lisesi'ne mzik ynetmeni olan bestecinin son resmi grevi budur. Oullarndan
birounu yitirdikten sonra 1580'de kars da lm, duyduu zntyle papaz ol
mak zere kilise makamlarna bavurmutur. Ama bir yl sonra papazl brakp
zengin bir krknn dul karsyla evlenmitir. "Hristiyan dnyasnn gksel beste
cisini bundan sonra namuslu bir i olan, ancak gklerle pek ilgisi bulunmayan krk
ticaretinde gryoruz. Hakasma, unu da eklemek gerekir: Palestrina, eserlerinin
belki en derinlerini bu ticaret yllarnda ortaya koydu."<4)
"Palestrina 104 Missa, 250 Motet, yaklak 50 Madrigal, alt offertorium, 100
dolaynda baka formda dinsel eser bestelemitir."(5)

(1) Gltekin Oransay, Badarlar Geidi, K Yaynlar, zmir 1977, sayfa 57.
(2) Oransay, a.g.y. sayfa 57'deki 1. dipnotu.
(3) Curt Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi, eviren lhan Usmanba, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1965, say
fa 119, 120.
(4) Sachs, a.g.y. sayfa 119.
(5) Grout ve Palisca, A History o f Western Music, Norton Yaynevi, Londra 1988, sayfa 321.

147
 RNE K 31

Giovanni Pierluigi da Palestrina: Papa Marcellus Mass

4 8
 "Bu eserler, otuz byk cilt halinde, krk yl akn bir sre iinde (1862-
1903) baslabilmitir ancak.'/6)
nceleri Felemenkli bestecilerin etkisinde kalan Palestrina, kontrpuana iyice
egemen olduktan sonra yaln bir yazya ynelmitir. Papa Marcellus iin yazd
missa, melodik adan ekici ve parlaktr, ayn zamanda yalnln simgesidir. "Pa-
lestrina bir deneyci deildi. ann geerlikteki dilinde gl bir ustala erimi,
geleneki fakat souk, durgun, insans atllar olmayan yaptlar vermi bir beste-
ciydi."(7)
Palestrina'nm yazs hakknda Sachs'n u deerlendirmesi dikkate alnmal
dr: "Palestrina deyii akla geldiinde pek ok kimse bir yanlla kaplmaktadr.
Roma polifonluunun o trensel, yaln uygular, durgun parti yryleri, partitur-
da grlen yalnlk iinde seslendirilmezdi. Romallar ezgisel hzlandrma sanatna
gvenirlerdi; bugn iin bunu Romallara yaktrmasak bile... Papalk Kilsesi'nin
arkclar, ellerindeki dmdz notalar birtakm sslemelerle ve koloraturalarla
zenginletirmekte n salmlard. Palestrina'nm baz motetlerinin andaki besteci
ler tarafndan tam sylendii gibi yazlm rneklerini grnce, babalarmzn, Yu
nan tapnak ve heykellerinin bembeyaz olmadn rendikleri zamanki d krk
lna uruyoruz.
Dounun ve Akdeniz lkelerinin koloratura katarak sylemeleri, Avrupann
Akdenizden te lkelerine ilk Gregorius arklaryla girmi, bin yl buralardan k
mamt. Ta 1800lere kadar kt zerindeki nota, yorumcunun etlendirip canland
raca bir iskeletten baka bir ey deildi. Bat da, Hintliler gibi, sslemesi olma-
yan mzik yavan eydir diye dnyordu. Adriaen Petit Coclicus, 1552de yazd
Musica Reservea'snda bu dnceyi iirsel bir dille yle anlatyordu: Bestecinin
asl ezgisi yalndr, yavandr, hamdr; arkc bunu alr giydirir, ssler, baka bir de
yile, pimi eti tuzlar, salaya bular.'/8)
Bu yaln, saf yazy tanmakta yarar vardr: RNEK 31'de Papa Marcellus
missasndan "Agnus Dei I" (lk 10 l,) verilmektedir/9) Yine ayn yaptn ritmik
yaplanmas RNEK 32A'da verilmitir/10) RNEK 32B, kontrapuntal analizi, R
NEK 32C ise, "Veni sponso Cristi" adl missann, Fal, La, Do akoru zerine sono-
riteleri rneklemektedir.
Sachsn Palestrina zerine yapt en arpc deerlendirme, herhalde u cm
lede zetlenmitir: Ne ilgintir ki, kontrapuntu bal bana bir sonu olmaktan
karan bu hareketin ilk ustas, bugn kontrapunt retiminde sk sk bavurulan Pi-
erluigi da Palestrinadr.1/ 11)

PA LESTRN A NIN A RDILLARI

Palestrina'nm mzikal stili ve dnemindeki derin etkisi, ardndan yetenekli
bestecilerin yetimesini getirmitir. Giovanni Maria Nanino (yaklak 1545-1607),
Roma mzik okulunun nemli bestecilerindendir. Felice Anerio (1560-1614), Na-
ninonun rencisiydi ve Palestrina'nm besteci ustas olarak grev yapt Papalk

(6) Sachs, a.g.y. sayfa 119.

(7) lhan Mmarolu, Mzik Tarihi, Varlk Yaynlan, drdnc basm, stanbul 1990, sayfa 30.
(8) Sachs, a.g.y. sayfa 119.
(9) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 323, 324.
(10) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 327.
(11) Sachs, a.g.y. sayfa 118.

149
 RNEK 32

I, II, Bass I, II

B K o n trp u n k ta l analiz

150
Kilisesi'nde 1594 ylnda ayn greve getirilmiti. Giovanni Animuccia (yaklak
1500-1571), Saint Peter Kilisesi'nde Palestpina'nm ardlyd.
Roma mzikilerinin bu dnem bestecileri arasnda en dikkate deer olan
"spanyol kkenli Tomas Luis de Victoriadr (1548-1611). Onun bestecilik stilini
spanyol ve Roma'l mzikiler etkilemitir. Victoria, 1571 ylnda Palestrina ile ta
nm, ondan uzun sre dersler alm ve 1587 ylnda lkesi spanyaya dnmtr.
1603 ylnda besteledii Requiem-mass nemli bir eserdir. "(13) O da gerek bir mis
tik olarak (Rafael gibi), Hristyanln ilk dneminin zlemini duymu ve ressam
El Greco ile yakn dostluk kurmutur.
Kilise mziinin teki spanyol bestecileri arasnda Francisco Guerrero
(1528-1599), spanya'mn birok kentinde altktan sonra 1574'de Roma'ya gelmi
ve Palestrina-Victoria izgisini srdrmtr.

ORLANDO DI LASSUS
Felemenk'li Roland de Lassu (talyanca Orlando di Lasso, Latincesi Orlandus
Lasus), 1532'de, bugn Belika'da bulunan Mors kentinde dodu, 14 Haziran
1594'de Mnih'te ld.
Palestrina ile birlikte ge Rnesansn iki dev bestecisinden biri olan Lassus,
2000'den fazla yapt yazmtr.
Lasusun stili tek szckle nitelenemez. "Bu stilin ierdii balca eler Fele
menk kontrpuan', talyan armonisi, Venedik zenginlii ve grkemi, Fransz canll
ve neesi, Alman arballdr. Dolaysyla dnemindeki br bestecilerden
bu ok ynl zellikleriyle ayrlr.!12)
Palestrina ile Lassus'un karlatrlmas slup asndan yaplabilir, stnlk
asndan deil:
Palestrina yaam boyunca Roma Kiliselerinin ar dinsel havasn solumu ve
bu etkiyle hemen hemen sadece dinsel mzik yazm ie dnk bir bestecidir. La
sus da dnk bir kimlii simgeler: Yaam onu tm ynleriyle ilgilendirmitir:
"Avrupann hemen tm lkelerini dolam, kendi andaki dinsel ve dind bi
imlerin hemen hepsinde yaptlar vererek insanlarla el ele baarlara komutur.!12)
"talyanca madrigaller, Almanca liedler, Franszca chanson'lar ve Latince
motet'ler yazarak, sanatnda ulusal bir snr tanmayan besteci, adalarnca beli-
ka'l rfe ve Mzik Beyi gibi sanlarla anlmaktayd."O4)
"Lassusun 2000i akn eseri arasnda 516 motet vardr. Alt ya da sekiz sesli
salam bir okseslilikle yazlm dinsel paralar, lmnden sonra Magnum opus
musicum (Mziin Byk Eserleri) adyla 1604'de yaymlantr. 16. Yzyln en
deerli el yazmas nota albmleri arasnda, Bavyera Dk William'm smarlad
yedi Pimanlk Psalmusu cildi bulunmaktadr."!15) "Trent Meclisinin yasak etmesi-

(12) Grout ve Palsca, a.g.y. sayfa 332.

(13) dtv-Atlas zur Musik, Mnih 1991, cilt 1, sayfa 247.
(14) Gltekin Oransay, a,g,y, sayfa 59.
<15) Jerome Roche, Lassus, Oxford University Press, Londra 1982, (Palisca'nm alnts)

151
 RNEK 33

O rlando di Lasso, M otet: Cum essem parvulus

y
152
 ne karn, dind chansonlar saysal ve nitel adan nemlidir: Yz kadar Magni-
fcat'i, en uar parlaklktan en tatl srdalk duygularna dek geni bir duygu alan
n kapsayan chanson'lan vardr./ 16)
Kontrpuan teknii ve form, znel melodik malzeme ve figrasyon, iirin g
zellii alarndan deerlendirilen Cum essem pa~vulus (Ben kkken) adl mote-
ti, bir ocuun sesleniini sekiz notada sembolletirir.'/17) RNEK 33.08)
"Lassus'un ocukken ylesine gzel bir sesi vard ki, onu birka kez kard
lar. On iki yama gelince lkesinden ayrld, soylularn yannda lke lke dolama
ya balad. Milano'ya, Sicilya'ya, Napoli'yi gitti. Ksa bir sre Roma'da Latran Kili
sesinde koro yneticilii yapt, kuzeye dnd, Antwerpte, ngiltere'de ve daha
sonra Fransa'da yaad; 1556'da Bavyera Dkal Sarayfnda ynetici oldu ve
1594'e kadar, Palestrina'nm ld yl, lmn gelip sapland melankoliden onu
kurtarmasna dek burada, Mnih'te kald. Lassusun grd saygy pek az besteci
grmtr: mparator II. Maximillian onu soyluluk basamana kard, Papa ise al
tn madalya verdi.'/19)
Lassus'un oullar da mzikiydi: "En byk olu Ferdinand de Lassus (l
m 1609) ile kk olu Rudolph de Lassus (lm 1636 dolay), Ferdinandm o
lu Ferdinand de Lassus (lm 1635 dolay) da Bavyera sarayna hizmet ettiler.'/20)

W ILLIAM BYRD
Katolik kilise mzii bestecilerinin en byklerinden ngiltere'deki son isim
William Byrddir (1543-1623). Thomas Tallis'in rencisi olduu sanlmaktadr.
1563 Ylnda Lincoln Katedrali'ne orgcu olarak atanm, 1570'de Royal Chapelde
(Kraliyet Kilisesinde) grevlendirildii halde, Lincolndeki iini srdrmtr.
1585'de Tallis'in lmne kadar, onunla birlikte Krallk Kilisesi'nde orguluk yap
m, Kralie I. Elisabeth 1575te bu iki mzikiye 21 yl sreyle nota basm tekelini
balamtr.
Byrd'in eserleri, ngiliz oksesli arklarn, klavyeli alg paralarn ve Ang
likan kilise mzii yaratlarn kapsar. Ses iin dinsel yaptlar ise Latince Mo
tellerdir. O dnemin ngilteresindeki dinsel durum dolaysyla Byrdin sadece
Mass bestelemesi artc deildir. , drt ve be ses iin yazlm olan bu
Mass'lar, kendi alanndaki ngiliz bestelerinin en olgunu kabul edilmektedir'/21)
"Katolik inancna ballk gsteren, bu yzden Anglikan komularyla sk sk
olaylara karan Byrd, bu tutumuna ramen Kralie'nin kilisesindeki grevini sr
drd ve szgelimi 1586 tarihli bir yazda Ingiliz ulusunun en byk kcs ve
orgalar olarak anld. 1611 'de John Bull ve Orlando Gibbons ile ortaklaa yayn
lad Parthenia balkl defterdeki 21 embalo (virginal) parasndan 8'i Byrd'in
kaleminden kmayd. ok tutulan bu defter ksa aralarla 6 kez basld.'/22)

(16) Sachs, a.g.y. sayfa 120 ve 121.

(17) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 333.
(18) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 334.
(19) Sachs, a.g.y, sayfa 121.
(20) Gltekin Oransay, a.g.y. sayfa 59.
(21) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 335.
(22) Gltekin Oransay, a.g.y. sayfa 61.

153
1
154
 ngilterede Katolik Kilise mziinin sn byk temsilcisi Byrd'in asl nemi,
Virginal Mziini kkletirmesidir. Basit ve yumuak tnl bir klavyeli alg olan
virginal, bu dnemde ngiliz mzik yaamna yeni bir renk getirmi ve virginal m
zii tarihte ayr bir yer almtr. "Kralie I. Elizabeth'in ynetimi dnemi, zellikle
1590-1620 aras, ngiliz mziinin tarihte az yaad bir Ykselme a'dr. nl
ngiliz airi ve oyun yazar W. Shakespeare de (1564-1616), evrensel yaptlarn bu
ada vermitir"<23)
Mzik tarihileri, Byrd'in dinsel eserleri arasnda bulunan 231 Motetinden Tu
es .Perus adn tayan parasn nemserler. "Bu alt sesli Motet, Gradualia sen
cantionum sacrarum adl 1607 ylnda Londra'da baslan derlemededir." RNEK
34.(24)
Virginal iin ilk derleme 1621 ylnda baslmtr. Bunlarn arasnda Byrd'in
Parthenia or Maydenhead adl paras da vardr.
"ki kuaklk bir nc sras, birincisi Hugh Aston ile ngiliz bestecileri, kin
cisi Antonio de Cabezon ile spanyol'lar ve talyan'lar, Elizabeth virginal mziinin
belli bal tr ve biimlerini kurmutu. Bu trler ve biimler, ostinato, ground ile
am halk arklar zerinde yaplan koloraturlu eitlemelerdi. Ancak bu biimleri
Byrd ele alnca, onlara nceki bestecilerin veremedikleri bir ustalk, iirli bir cana
yaknlk ve g kazandrd. Byrd'in bu biimler iine, salt mzik erevesini aan
belli belirsiz bir betimleme esi getirdiini de ekleyelim. "(25)
"Byrdi izleyen ngiliz bestecilerinin nemlileri unlardr: Thomas Morley
(1557-1603), Richard Famaby (1560-?), Dr. John Bull (1562-1628), Giles Famaby,
John Munday ve Peter Philips."(26)
Sachsn "gle" sfatn ekledii Dr. John Bull'm bir parasndan zellikli
olanlarn, ngiliz virginal mzii hakknda fikir vermesi asndan aada rnekli
yoruz. (27>

(23) atv-Atlas zur Musik, cilt , sayfa 259.

(24) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 336,
(25) Sachs, ag.y. sayfa 26.
(26) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 263.
(27) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 282.

155
 RNE K 35

**~** :* h
* * ** V * **********
*** * ***** ****** ** *
* * * ** ******** * ***** ** **** * * * * *
*** ** ** ***** ***** ** ******* *

53535348482353232353232323

156
 Sanat tarihi ve onun bir paras olan mzik tarihi asndan burada bir noktaya
aklk kazandrmak gerekir: j
Rnesans'n getirdii "yeni insan" anlay, yeni bir din anlayn da berabe
rinde srklemitir. Luther'in Almanya'da, Calvin'in svire ve Fransa'da balatt
din reformu, Avrupa'nn Protestan ve Katolik olarak ikiye blnmesi sonucunu ver
mitir. Katolikler, eski Roma kilisesi'ne, Vatikan'a bal kaldlar. Avrupann gney
lkeleri bu yolu benimsediler. Protestanlk ise, genelde kuzey lkelerinde, bu arada
ngiltere'de tutundu. Reform yanls bu lkelerin sanat da yenilikten etkilendi.
Felemenk'in bugn Belika dediimiz gney blm katolik kald. Hollanda
ise Protestanlktan yana oldu. Hollandann zengin ticaret kentlerinin halk, ngiliz
koyu Protestanlarn a (priten'lere) yaknd.
Hollanda ve ngiltere'de Protestanln sanattaki etkisi derin olmutur. Bunun
resim sanatndaki yansmas arpcdr: Protestan resminde portre, (insana, insann
birey olarak zelliklerine ynelme sanat) byk geliim, hatta bir srama gster
mitir.
Protestan zaferinin resimdeki etkisini en iyi belirleyen portrelerden biri, zgr
Hollanda'nn saygn ilk ustas Frans Hals'e aittir. Bu resimde Hollanda'nn giriimci
tccar Pieter van den Proecke, btn iyimserliiyle tantlmaktadr. RNEK 3532&)

VIRGIN A L M Z VE EL BECERS
Protestanln ngiltere'de benimsenmesi olgusu, Kralie, I. Elizabeth (1533-
1603) dnemine rastlar. Onun 35 yllk hkmdarl dneminde, ngiliz Rnesans
kklemitir. I. Elizabeth skoya ve rlanda'y ngiltere'ye katm, denizlerde ege
menliini glendirmi, ileri sanat hareketlerini desteklemitir. Tarihin en byk
air ve oyun yazarlarndan Shakespeare de bu dnemde yaamtr. Ingiliz virginal
mzii kavramnn altnda, rneklediimiz mzikler kadar, Protestan zgr ruhu
nun yaratcl yatar. Bu mziin bir yansmas olan RNEK 35'deki portreye gz
atmak, Protestan ynelimini anlamaya yetebilir.
"ngiliz virginalcileri, en yksek noktaya ve belirli bir sonuca Cambridge'li
besteci Orlando Gibbons (1583-1625) ile varm, Oxford niversitesi Gibbons'a
mzik doktoru nvanm vermitir. Bu olaanst sanatya imdiye dek yazlm
en gzel pavan' borluyuz: The Early o f Salesbtry.
Adlar geen nl kiiler, az bilinen ama geni imgeli bir ncy unutturma
mak: Klavyeli alglar iin ilk deti (tek bir virginal ya da orgda iki kiinin almas
iin) ilk deti yazan ve parann donanmna daha nce rastlamadmz gibi drt
diyez koymu bulunan Nicholas Carlton'u...
16. ve 17. Yzyl klavyeli alglarnn kullanlnda baparmakla drdnc
ve beinci parmaklarn yer almad sylenir. Bir bakma dorudur. Partheniamn
ilk sayfasnda son iki parman kullanmayan bir algc gryoruz. Ne var ki, ia
ret parma ve orta parmak teknii, her halde yalnz ksa tulu alglarda, o da tu
larn yalnz ularna dokunulabildii iin, br parmaklarn akta kalmas yzn
den uygulanyordu. te yandan, Parthenia'dan nceki resimlerde btn parmaklar
n basan algclar gryoruz.
ok daha sonra, 1753'de Carl Philipp Emmanuel Bach, 'babas genken baz

(28) E.H. Gombrich, Sanatn yks, eviren Bedrettin Cmert, Remzi Kitabevi, stanbul 1976, sayfa 327.

157
algclarn yalnz byk amalar iin baparmak kullandklarm sylediini ve ba
basnn baparma eski tembel durumundan kurtarp, ona birinci derecedeki gre
vini vermi olduunu' yazyor. (Hans T. Davit ve Arthur Mendel'in Bach Reader
adl kitabndan sayfa 2 5 4 .) " ( 2 9 )
Bu ayrntlar, mzik tarihini renmek isteyecek gnmz alg rencilerini
(sadece piyano deil, tm alg rencilerini) ilgilendirmektedir. El becerisinin ola
naklarn sonuna kadar kullanma yolunda tarihte ne gibi aamalardan geildiini
renmenin yarar aktr.

G FTE - M ELO D LK S VE RETA TF

Reform hareketinin svire ve Fransa'daki uzants, svireli Zwingli ve Cal-
vin'in balatt dzenlemelerdir. Bu iki din adamnn kilise mzii konusundaki
grleri, Katolik Kilisesiyle ayn pareleldedir. okseslilikte geriye dn olmaya
cana gre, gftelerin disiplin altna alnmas gndeme gelmi, mziin kutsall
ne srlerek tutucu, "atkkal" bir ynelim benimsenmitir. Calvincilik, resim
ve heykel sanatlar karsnda da yasaklayc tavr almtr.
Hemen belirtmek gerekir ki, 16. yzyln toplumsal ve dinsel alkants za
manla durulmu, atmalar yatm, mezhep kavgalarnn krkledii dinsel kar
tlklar yumuamtr. Bugn iin Avrupa'da protestanlk, katoliklik ya da calvinci
lik gibi ayrmc yaklamlar, yzlerce yl ncesinde kalm tarih sayfalardr.
Ama dinsel gr ayrlklarndan kaynaklanan bu sorunlar, 16. yzyln Avru
pasna frtnal gnler yaatmtr. Mzik de bundan payn almtr.
u da sylenebilir ki, "reform sonras kartlklar, Avrupa lkelerinde ulusal
deerlerin biraz daha n plana kmasna neden olmutur."!30)
Ulusal deerlerin, bu arada ulusal dilin n plana gelmesi olgusu, aslnda
olumlu bir gelimedir. Bu sayede, 1500 yl dolayndaki "uzun heceye uzun nota,
ksa heceye ksa nota" anlay canlanmtr. "Daha sonra Lully'nin hece yerletirii
bu doru ritmleme zerine kurulmutur1.!30 Baka bir deyile, operann douuna
yardmc olmutur. nk opera sanat, sz ile mziin uyumu temelinde yksel
mitir.
Szlerin her hecesine tek ses vermek, reiaif in (ital, recitativo, aim, rezita-
tiv) domasna yol amtr. Reitatifte konumann doal ak gzetiliyordu.
Bylece cmlelerin anlam belirtilebiliyordu.
Reitatif, 16. yzyln sonlarnda doan bir yenilik, bir baardr. Bu sayede
destan ve tiyatro havas tayan blmler iin uygun bir anlatm yolu salanmtr.
"Bylece, ezginin ak da ska tkanma noktasna gelmekten byk lde kurtul
mu oluyordu."!32) Konunun aklanarak anlatlmas iin zm reitatif ti. Bu da
salkl bir opera admnn atlmas demekti: "Oyunun gerektirdii yerlerde sahne
de grnen bir sunucu (ya da anlatc), konuma sesiyle ark arasnda bir ifade tar
zyla sahnede olan biteni akla kavuturuyor, ya da sahnelenecek konular zetli
yordu."!33)

(29) Sachs, a.g.y. sayfa 126, 127.

(30) H J. Moser, Kleine deutsche Musikgeschicte, Stuttgart 1940, sayfa 85.
(31) Sachs, a.g.y. sayfa 122.
(32) H, Ungerer, Die Beziehungen zwischen Musik und Rhetorik im I6.-I8. Jahrhundert, Wrzburg 1941, sayfa
106-109.
(33) Das Fischer Lexikon Musik, Fischer Bcherei, Frankfurt 1957, sayfa 303.

158
 Operann nndeki yol -almt. Bunun da tesinde, Rnesans sona eriyor,
Barok dnemin hazrlnda irk admlar atlyordu.

RNESANS ALGILARI
Rnesans mzii, ortaa alglarn geride brakan algsal bir atlm gerek
letirmitir.
alglarn geliimi yeni boyutlar kazanan alg mziiyle bantldr. Bu iki
e, (alg mzii ve alglar), mzie yeni bir z kazandran ve yn veren bir etki
leimin sonularm sergiler.
Ortaaa gre ileri bir mzik anlayn gerekletiren Rnesans, kendini ifa
de edebilmek iin alglar gelitirmek zorundayd. Bu geliim, 1400!l yllardan
balayp 1600'l yllara dayanan yaklak 200 yllk bir sreci kapsar.
"u gerei de gzden uzak tutmamak gerekir: Rnesans mziinin rma
ses mziiydi (vokal mzikti); mzikiler dinsel ve din d mziin ileri bir yrn
geye nasl oturtulaca zerinde kafa yormulard, alg mzii ve alglar ise bu
rma besleyen kollard."(34>
Sonu yle zetlenebilir: alglar ses mziine ister eliki olmakla yetinsin,
ister halk mziindeki gibi bamsz ilev kazansn, ister soylularn danslar iin
vazgeilmez e olsun, Rnesans'ta bamsz ya da yar baml bir alg mzii
vard. Rnesans, alg mziinin kkten gelitii bir adr.
alglar hakknda 100 yl ara ile iki temel kaynak karsndayz: 1511 ylnda
Sebastian Virdung'in yazd Musica getutscht und ausgezogen (Almanya'da Mzi
in zeti) ve 1618de Michael Praetoriusun nl Syntagma mu sic um (Mzik Kita
b) adl 3 ciltlik geni incelemesi.
Praetorius'un cilt halinde yaynlad incelemenin ikinci cildi alglara ay
rlmtr. Rnesansm son yaprann evrildii bir srada, Rnesans alglarnn d
kmn olgun bir kavrayla veren bu nemli esere gemeden, Ortaa'dan sonra
srekli gelien "demirba" bir mzik aleti zerinde duralm: Org.
ORG, Rnesansm okseslilik anlay erevesinde gelitirilmitir. Organolo-
jnin (algbilimin) 20. yzyldaki nemli aratrmacs Curt Sachs, bu alanda Orta
ala btn kprlerin atldn, btn balarn koparldn belirtmektedir: "Ay
rca bir sr yeni solo dmelerinden sz ald gibi, o aa kadar bilinmeyen ye
ni bir yolu, iki ya da daha ok dmeyi, yeni ve byleyici ses renkleri elde etmek
iin birletirmek de ne srlyordu.
Bu gelime Avrupa'nn gneyinde deil, kuzeyinde oluyordu. talya, spanya,
Gney Fransa ve ngiltere bu bakmdan geri kalmlard. Bu lkelerde yalnz klav
yeler, ak borular, ses krmlar kullanlr, solo dmelere ve pedallara sk sk
bavurulmazd.(35>
Oysa alg notalarnda durum bakadr: "Org ye teki klavyeli alglara gelin
ce, uluslarn sras deiiyor: 1523 yl dolaynda talyanlar bugn bildiimiz bi
imde, beer izgilik, sa ve sol elleri gsteren porteler ve l izgileriyle ilk nota
basmm yaptlar. Franszlar ksa bir sre sonra buna uydular, ancak ngiliz'ler gene
ge kaldlar."!36)

(34) John Ward, Parody Technique in 16th-Century instrument, "The Commonwealth of Music" blm, Free
Press, New York 1965.
(35) Sachs, a.g.y. sayfa 104.
(36) Sachs, a.g.y. sayfa 104.

159
 RNEK 36

im p arato r M axim ilien'in saray m zikilern i denetlemesi.

(Rnesans alg larn b elirle ye n resim lerden: New York M etropolitan Mzesi)

160
 Orgun gelimesi Rnesans dneminde hzlanmtr: Boru says oalm, per
delerin kullanm kolaylatrlm, hava kr rahat hareket eder duruma getiril
mitir. 1400'l yllann sonunda orgcu Bernard Mller, pedallar da gelitirerek al
gnn srmn arttrmtr. Ama bu yllarda lavta ve virginalin kazand rabet
ten tr, portatif orgun durumu sarslmtr. Portatif org, 16. yzylda son dnemi
ni yaamtr.
"15. Yzylda Almanyann Nrnberg kentinde Conrad Paumann, org iin
Fundamentum Organisandi adl bir derleme yazmtr. Paumannm deiik tr ve
formlar kapsayan bu derlemesi, dinsel paralarn, liedlerin ve danslarn transkrip
siyonunu (alg iin uyarlamasn) sergilemektedir. Bu kitap, Rnesans dnemin
den kalma en eski el yazmalarndandr."(37>
Rnesans dneminde geni n kazanm orgculardan biri, mparator I. Maxi-
millenin algcs Paul Hofheimerdir. Maximillen'in ynetimi dneminde (1486-
1519), alg mzii Almanya ve Avusturyada gelimitir. RNEK 36'da mparato
run saray mzikilerini denetlemesi tasvir edilmektedir. (Tahta oyma resim: Hans
Burkmair (1473-1531); New York Metropolitan mzesi,)(38) Ayrca RNEK 30A
ve 30B'ye baknz.
Bu resimde Rnesans alglar, ak ekilde sergilenmektedir: Org, arp, virgi
nal, davul, lavta, flt, viol, trompet.
LAVTA ya da LUT, Rnesans ann en gzde algsyd: "Tarihsel kayna
btn dou yarmkresini kapsar. Arapa bir alg terimidir. Sapn altndaki gvde
si, ortadan kesilmi bir armudun bombeli tarafna benzer, Bu algda, tellerin titrei
mine yardmc olan kpr yoktur. Tellerin says, alara ve lkesine gre dei
mitir. "<39) "Lavtann spanyadaki gitar benzeri eitine vihuela de mano denirdi.!40)
"Lavtanm viyel, arp ve portatif org ile rekabetinde, en nl arkclara elik
etmek ve soylu mzikilerin elinde dolamak onurunu kazanmas, onu n plana ge
tirmitir.1"(4:i)
16. Yzyln lavta mzii, salt alg iin yazlm mziin ilk denemeleridir.
lk alg ustalar (virtozler) lavtaclardr. Bu sayede telli alg slubu gelimitir.
"Perdeleri melodik ak ve ssleme biimleri, kontrapuntal paralar iin lavta
ya ncelik tannmasn salamtr. Solo alg olarak kullanld gibi, ses mzii
nin vazgeilmez elik algsyd.1<42)
VIRGINAL, bu klavyeli alg, mzik tarihine ngiltere'deki "virginal edebiya
t" ile gemitir. Aslnda psalterion adl eski algnn gelitirilmi biimidir. Vene-
dik'li Spinetti, psalteriona klavye ve mekanizma ekleyerek, telleri parmakla al
maktan kurtarm, tellerin titreimini mekanizma sayesinde gerekletirmeyi baar
mtr.
"Virginalin sesi dolgun ve gl deildi. Konumalar srasnda sesi pek du
yulmuyordu. 16. yzyln sonlarnda, daha gl ses elde etmek amacyla virgi-
nal'de baz deiiklikler yapmak zorunluluu domu ve her ses iin bir yerine iki

(37)
A. Muhtar Ataman, Mzik Tarihi, Milli Eitim Basmevi, Ankara 1947, sayfa 147.
(38) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 285.
(39) Ahmet Say, Mzik Ansiklopedisi, 3. cilt, sayfa 783.
(40) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 288.
(41) A. Muhtar Ataman, a.g.y. sayfa 145.

161
tel denenmiti. Bu deiiklik, virginalin sesini dolgunlatrd. Ksa srede daha da
gelierek klavsen adn ald."(43>
VEL, ortaada gezgin halk ozanlarnn kulland bir yayl algyd. Rne
sans dneminde gerek oksesliliin zellikle ses mziindeki geliimi, yayl al
glara yansmtr. Ses mziinde soprano'dan bas'a kadar, inceden kalma, ayr
partilerde yer alan ses genilii, viol ailesi'nin gelimesini getirmitir. Gnmzde
ki viyola'nn atas viel (ng. Fiddle, Alm. Fiedel), inceden kalna deiik ses geni
lii olan alglarn ortaya kmasn salamtr. Alto sesli viola da braccio ilk vi
yoladr. (Viyola'nn Almancas Bratsche, talyanca braccio).
Viola da gamba tipik bir Rnesans algsdr ve gnmzn viyolonselini kar- ,
layan tenor ses geniliine sahiptir. Viola d amore ise tenorden sopranoya doru
uzanan ses geniliiyle Rnesansn yayl alglar arasnda zelliini korumutur
(Amore=ak). Bas sesli yayl alg viola di bordone (baryton)dur.
Soprano sesli violine'nin (kemann) kimlik kazanmaya balamas 16. yzyla
rastlar. Ancak bu yzylda keman emekleme dnemini yayordu. Asl geliimi 17.
yzylda gereklemi, keman yapm bir sanat haline gelmitir. lk keman yapm
ustas Andrea Amati'dir. (lm tarihi 1611). Amati ailesinin balatt ustalk gele
nei, onun torunu Nikolaus Amati (lm 1684) ile doruuna kmtr.H
Rnesansn yayl alglar bylece gnmz keman ailesinin orkestrada yer
alan alg yelerini (keman, viyola, viyolonsel ve kontrbas) ortaya kartmtr.
ARP, ortaadaki genel biimini korumu, ama tel says 24'ten 43'e kmtr.
"Genelde bir elik algs olan arp, 16. yzyln sonlarnda orkestradaki yerini al
mtr, "t44) Gnmzn 47 telli, ift pedall arp'ma gelene kadar, bu alg yzyllar
iinde (ilkadan gnmze) her dmenin katklarn deerlendirerek gelimitir.
FLEMEL ALGILARm geliimi Rnesansta telli ve yayl alglar gibi hzl
olmamtr. 16. Yzylda dz ve yan flt kullanlyordu. Ancak, kaim sesli fltlerin
ses rengi org sesini andrrd. Fifre, sava alglarndan saylyor, davul ve trampet
le birlikte kullanlyordu. 1539 Ylnda Afranio adndaki bir papaz, kaml ve kaln
sesli bir alg icat etti. Afranio'nun/agotfo adn verdii bu alg ksa srede btn
ortaa flemeli alglarn aarak tutundu. Sre iinde deiik biimler alan fa-
gotto, sonunda gnmz orkestra alglarndan biri oldu.
16. ve 17. yzyllarda tahta flemelilerden bouk sesli kornet ta ok kullanl
mtr. 16. Yzylda bu algnn bas'tan sopranoya kadar btn eitleri denenmi
tir.
Metal flemeli alglar da Rnesans dneminde gelimitir: Byk sava bo
rular 15. yzyldan balayarak zarif bir erilik kazandlar. Corno (korno) denen
avc borular son ve kesin biimini alm. Trombon da srgnn gelitirilmesiyle
tatl sesli bir alg durumuna gelmitir.
15. Yzylda Almanya'daki kent ynetimleri maal algclardan oluan ban
dolar kurmutur. Bu alg topluluklarnda flemeli alglar nemli bir yer almt.
zellikle trompet, trombon ve kornet, Almanlar tarafndan ok tutuluyordu. Trom
petiler, st derecedeki algc memurlardand. Sonraki yzyllarda Bach ve
Handel'in trompet iin yazd eserlerin kaynanda, Rnesans dneminde bu al-

(43) Ahmet Say, a,g,y. 3. cilt, sayfa 720.

(*) VEL bal altnda derlediimiz bu bilgiler dtv-Atlas zur Musik, cilt I, 38-40, sayfalarda yer alan "algbi-
lm/keman ailesi" blmnden zetlenmitir.
(44) dtv-Atlas zur Musik, cilt 1, sayfa 45. (algbilim bolm).

162
gy a verilen nem vardr. Albrecht Drer'in "Nmberg Trompetileri" adl nl
tablosu, trompetin stn yerini ve deerini simgeler.
VURMA ALGILARm bilinle kullanm, alg mzii topluluklarnn gelii
miyle paralellik gsterir. Zil, elik gen, kastanyet, def, trampet, davul, gong, an
gibi vurma alg eitlerinin ilkadan balayarak mzikte ald yer, ancak orkest
ra iinde deerlendirilen tnlar biiminde ykselmitir. Bu da 17. yzyldaki alg
sal geliimle gereklemitir.
Michael Praetorius'un 1618 ylnda yazd Syntagna musicum (Mzik Kitab)
adl eserin ikinci cildi, alglar kapsamaktadr. Bu kitap, algbilim asndan
nemli bir dnemeci vurgular. Praetorius, dnemin alglarn ayrntlaryla, klcal
bir hesaplamayla sunmaktadr. Resim deeri asndan pek nemli olmayan, ancak
alglarn tantm ynnden nemli belgesel deeri olan bu alg resimlerinden ba
z rnekler RNEK 37'de verilmektedir.
RNEK 37A, klavikord, viola da gamba, trombon ve pommer'45) RNEK
37B, viol ailesiniC46); RNEK 37C vurma alglarn bir blmn Praetoriusun iz
gileriyle sunmaktadr.(47)

(45) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 287.

(46) The Book o f Musik, sayfa 29.
(47) The Book o f Music, sayfa 29.

163
164
 X IV . B L M

OPERA SANATININ DOUU

(1 5 7 0 - 1610)

TARH
1573 Floransa'da Kont Bardinin saraynda camerata sanat hareketinin bala
mas.
1581 Vincenzo Galilei'nin Dialogo della musica antica et della moderna's.
1597 Jocopo Peri, Jacopo Corsi ve Ottavio Rinuccinin Dafne'si.
1600 Cavalieri'nin Rappresentatione di anima et di corpo'su.
1600 Fransa Kral IV. Henri ile Marie deMedicinin Floransada yaplan d
nnde opera temsili: Peri-Caccini-Rinuccininin Euridice'si.
1602 Caccininin Le nuove musiche'si.
1604 Shakespearein Othello'su.
1605 Francis Baconun Bilimlerin Deeri ve oalp Bymeleri zerine'si.
1607 Monteverdi'nin Ofeo'su.
1608 Marco de Gaglianonun Dafne's.
1609 Johannes Keplerin Astronomla nova s.
1610 Galilei Galleonun Jpiter gezegeninin uydularn teleskopla kefedii.

OPERAY I H AZIRLA YA N ETKENLER

Opera, iki sanat dalnn temeli zerinde ykselmitir: Tiyatro ve mzik. An
cak opera bu iki sanat dalnn st ste getirilmesi ya da birbirine yaptrlmas de
ildir. Tiyatro ile mziin kaynat, edebiyat, zellikle iir ve plastik sanatlarn
g verdii bir sanat bireimidir opera.
Tiyatro sanatndaki sz, operada mziin akn engellemez; ayn ekilde,
mzik de szn nemini glgelemez. Bu ikisi, birbirinin anlatmn glendiren
yeni bir sanat, opera'y gelitirmitir.
Curt Sachs, 16. yzyln sonlarnda operann douundaki koullan yle an
latmaktadr: "Paris'te iir ve Mzik Akademisi'nin kurulmas, Floransada ressam
Angelo Bronzinonun ve Kurtulan Kuds airi Torquato Tasso'nun klasikilii, tal
yan ve Fransz mimarlnda, zellikle Palladio'nun eserlerinde tam klasik Vitruvi
us yasalarna ballkla balar."0)

(1) Curt Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi, eviren lhan Usmanba, Mli Eitim Basmevi, stanbul 1965, say
fa 118.

165
 Sachs'm burada "tam klasik" olarak nitelendirdii, doa felsefesinin sanat ala
nndaki grndr. Rnesansn gelien dnya gr, her eyden nce yeni bir
yaam duygusudur. "Bu yeni hayat duygusu temelinde, antik an balangta ok
sk olan yardmyla yeni bir insan anlayna varlm, yeni bir din gr ortaya
konmu, yeni bir devlet ve hukuk dncesi gelimi ve doa bilimi domutur."(2)
znde dinamik olan Rnesans doa felsefesi, antik an doa felsefesini
yeniden deerlendirmi ve antik an klasik sanatn yeni aa tamtr.
Bu noktada Sachs, tam bir zdeyile yargda bulunmaktadr:
"Her trl klasikilik ve yeni-klasikilik aydnlk arar.
te, 16. yzyln grnte zt akmlarm birbirine balayan Palestrinann
gksel, duraan missa'lanyla Gastoldi'nn yerel, oynak balletti'lerini, Gallilei'nin
yank yakarmalarn ve reitatifin douunu birletiren bu erektir"(3)
Mzikte "aydnl aramak erei" nedir? 16. Yzyln sonlarnda mziin ka
nd bulanklk, alacakaranlk neydi?
"Btn ileri gruplarn ve ustalarn aydnlk mihrabna yerletirip kestikleri
kurban, kontrapunt'tu. Daha dorusu, oksesli deyiin tekeli ve kt kullanlyd.
Onlar iin kontrapunt, salt ustalk gstermek amacyla elde edilen bir ustalk, anla
tm krletiren bir beceriklilik, aydnl glgeleyen bir bulanklktan baka bir ey
deildi; bunu istemiyorlard."!4)
Gerekten kontrpuan ustal, 16. yzyln ikinci yarsnda artk bir "bulmaca
zme ustal" haline gelmi, okseslilik de bu yzden bir "ara" biiminde kulla
nlr olmutu. Bu dujum, tepkisini de birlikte getirecekti:
"Gl bir doalclk itmesiyle reitatif, 1600 yllarna doru, yalnz szn
kendisini deil, anlatmak istedii her eit duyguyu, kiilii, i yaanty verebilir
duruma gelmiti."!5) Byle olunca, bestecilik alanndaki teknik ilerlemeye deil,
doaya ve doalla ynelmek eilimi stn kmtr. O kadar ki, bir anlamda
kontrpuana kar sava alm, antik an yalnlk ve safln diriltmek, iirle m
zii birbirine sk skya balamak, antik Yunan trajedileri gibi gl eserler yarat
mak amacyla kontrpuan'n karmak yntemlerinden uzaklalmtr.
Bu eilim, Floransa'da Kont Giovanni Bardinin saraynda odaklamtr.
Kont Bardi, dneminin ilerici bir aydnyd; mzik ve edebiyata gnl vermiti.
Onun saraynda gen airler, dnrler, mzikiler ve sanat teoricileri toplanr, sa
nat sorunlar zerine tartlr, yeni fikirler ileri srlrd. 1573-1590 Yllar arasn
daki bu toplantlara katlan aydn grubuna camerata denirdi. zgr bir akademi
zelliindeki camerata hareketi, Rnesansn insan en yce deer sayan hmanist
ilkeleri dorultusunda ana gre ileri bir anlay temsil ediyordu. Opera dn
cesi, bu zgr akmm ne getirdii hmanist kavraytan domutur denebilir.
Sonu yle zetlenebilir: "1600 Yllarnda, kontrapuann bir yana itilmesiyle
besteci sonunda hmanizmin isteklerini yerine getirecek duruma gelmiti."!6)

(2) Macit Gkberk, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, stanbul 1980, sayfa 215.
(3) Sachs, a.g.y. sayfa 118.
(4) Sachs, a.g.y. sayfa 118.
(5) Sachs, a.g.y. sayfa 135.
(6) Sachs, a.g.y, sayfa 135.

166
 LK OPERA DEN EM ELER
"Kont Bardinin saraynda ilk pera denemelerini balatan sanatlar unlard:
nl fiziki ve astronom Galilei'nin babas Vincenzo Galilei (lm 1591), air
Ottavio Rinuccini (1562-1621), arkc ve besteci Jacopo Peri, (1561-1633), besteci
Giulio Caccini (1545-1618), Emilio de Cavalieri (1550-1602)."O)
"Sahne mziinin nasl olmas gerektii hakknda ilk dncelerin Vincenzo
Galilei tarafndan ortaya konduu sanlmaktadr. Toplantlarda sz nemsenen bir
kii olan Galilei, eski dnemin yalnlna dnmeyi nerirken, mziin teknik ba
kmdan yoksullamasna gz yumuyordu."(8) Ona gre, szlere iyi uyacak, duygu
asndan daha iten, biimi daha doal bir melodinin yaratlmas sz konusuydu.
Bu nedenle Galilei, btn isteklerin yneldii yola ilk olarak girmek onurunu ka
zand. Kont Bardi'nin desteiyle Dante'nin lhi Komedi adl eserinin "Cehennem"
blmnden duygu krkleyici monolou mzikledir9)
"Eser camerata grubu tarafndan sempati ile karlanmakla beraber, d evre
lerde iddetli tartmalara neden oldu. Galilei, golino'nun monologunu viyola e
liinde kendisi seslendirdi. Bu teknii zayf, beceriksizce yazlm mziin, ifade
deki dzgnlkten baka hi bir zellii yoktu."t10)
Daha sonra Galileinin iki yakar paras besteledii biliniyor: golina mono-
louyla birlikte "bu beste de yakarma parasyd. Tam kuak boyunca, ac,
ba konu olacaktr. Bu eit yakarmalarn temelinde Barok sanatnn balca erei
yatyor: Mzikilerin dedii gibi, bir stile reppresentaivo ortaya karmak ve insan
duygularnn derinliklerine inebilmek iin duygulanma ortam yaratmak. (...) Bu
nun en ksa ve salam yolu gzya pnarlarndan geiyordu. Acl duygular, insan
kalbini avlamakta mutluluk duygularndan daha salam i grrler, mein,
1608de yazlm bir eli mektubunda, Monteverdinin operas Arianna 'y Mantua
saraynda dinlerken, Theseusun brakp kat Ariannanm yakarmasna pek ok
dinleyicinin gzya dktn yazyordu."t11)
Galilei'nin kontrpuan mziine kar bir bildiri niteliindeki kitab gnmze
kalmtr: Dialogo delta musica antica e della modema (Modem Mzik ile Antik
Mzik zerine Tartma).
te yandan, Roma'l soylulardan Emilio de Cavalieri, 1589 ylnda Medici
Dk Ferdin and ile Lorraine Desi Cristiana'nn dnne armaan olarak basit
bir sahne mzii besteledi. "Bu eserin ynetmenliini Gionavvi Bardi yapmt.
Szler yine Bardi ve Rinuccini tarafndan yazlmt. Al arks Dalle piu alte
sfere, gen evlilere adanmt. "02) Bu sahne mzii eserini betimleyen gravr R
NEK 38A'da verilmektedir. (Floransa Merkez Ulusal Ktphanesi).(13>
lk opera eseri olarak bilinen Dafne (sz: Rinuccini; mzik: Jacopo Peri ve
Corsi, 1589), gnmze kalmamtr. "Ancak, 1600 ylnda nemli eserin do
duunu gryoruz. Bunlardan ikisi daha dar anlamyla operadr ve Floransa'da ya-

(7) dtv-Atlas zur Musik, Mnih 1991, sayfa 309.

(S) Ahmet Muhtar Ataman, Muziki Tarihi, Milli Eitim Basmevi, Ankara 1947, sayfa 155.
(9) Das Fischer Lexikon Musik, Frankfurt 1957, sayfa 257.
(10) Ataman, a.g.y. sayfa 155.
(11) Sachs, a.g.y. sayfa 129.
(12) Donald Grout ve Claude Palisca, A History o f Western Music, London 1988, sayfa 356.
(13) Grout ve Palisca, a.g.y, sayfa 356.

167
 R NEK 38

A C a v a iie r'n in "dn armaan" olarak yazd y a p tn sahnelenii.

(Floransa M erkez Ulusal K tphanesi)

Par quri va - ga t - chet - tu, o w ri - p n - do i fo ri lan * tu crn-oorrt

Wo im H=b- ii -dcn H at m Lor- bser und Blu-man tp r ia Ean, pttt-toe gsmichlict

B Caccin: "Eurudice". (S re kli bas, altta koyu ren kli)

j S fo -^ - w oon 1 et te Un fn-fer-mo d* mo -re Sot to no-tur - ro ete * I ji

u
r * ....... * *
f f - f _-T~

C Caccini, "Yeni Mzik"

168
zlmtr: Biri Peri'nin, teki Caccini'nin (her ikisi de ayn szler zerine yazlm
tr): Rinuccininin Euridice'si, Orfeo yks. Jacopo Perinin partituru, Medici aile
si tarihinde nemli bir siyasal ve toplumsal olay iin smarlanmtr: Marianm
Fransa Kral IV. Henri ile evlenmesi. Caccini'ninki de yarda bir partisyondu. Bu
yllardan sonra krk yl boyunca btn operalar prens saraylarnda bir kez sahnele
nip sonradan unutulmak iin bestelendi."O4)
Yine 1600 ylnda Cavalierinin Rappresentaione di anima e di corpo (Ruh
ve Beden Oyunu) sahnelenmitir.
Bu opera ve "1600'lerin ilk otuz ylnda yazlanlar, (1597'deki Dafne ile be
raber), bir srekli bas zerinde, arada srada baz arklarla kesilmi bir reitatif ez
gisiyle, sonunda ksa bir baleden ibaretti. Orkestra sahne ukurunda deil, stnde,
yanlarn arkasna gizlenmi olarak bu srekli basn armonilerini doldururdu./n(15)
Sachsm "srekli bas zerindeki reitatif ezgisi"ni somutlatrmak iitt, R
NEK 38B'de Caccini'nin Euridic e 'inden bir satr verilmitir. (Srekli bas alt kstrm
da koyu renkte gsterilmektedir.)(I)
Ancak, Sachsn belirttii gibi, opera orkestrasnn her yesi, sayl bas zerin
de doatan alabilecek kadar bilgisine egemen olmas gerekirdi. Caccininin Le
nuove musiche (Yeni Mzik) adl eserinin partiturundan bir satr RNEK 38C'de
verilmitir. O7)
"Daha sonraki ilk opera eserleri arasnda Marco da Gaglianonun (1582-1643)
Dafnesi nemli saylmaktadr. O8) Bestecinin yazd "nsz" de, Sachsm alntla
masna gre u gr yer almaktadr:
"Bir operada, en soylu elenceler birleiyor: iirsel yarat, dram ve dnce,
deyi, ritmin yumuakl, seslerin ve alglarn birlemesi, tatl arklar, evik dans
ve oyunlar, giysiler, sahne, resim sanat bile.H19)
Bu opera betimlemesini, ya da nitelemesini Sachs yle deerlendirmektedir:
"Bu anlay, Wagnerin Gesamt-Kunstwerk (Tm Sanat Yaratlan) dediinden
baka bir ey deil. Gagliano nsz'nde, arkcnn oyunda hareketlerini ve adm
larn mziin vumlanna uydurmasn sylyor ve al-syley zerinde son ay-
rntlanna kadar aklamalarda bulunuyor. Tpk, 1852de Wagnerin, Uan Hollan
dalInn sahneye konmas konusunda yaynlad yazdaki gibi."(2)

M O N TEV ERD
Mzik tarihinin nemli bestecilerinden Claudio Monteverdi (1567-1643), Ba
rok a mzik alannda balatan bir yaratc olarak tarihe gemitir. Genelde, Wil
liam Shakespearein ada olarak, onun tiyatroda yaptn mzikte gerekletir
dii kabul edilir. Yirmi iki yana kadar, doduu Cremona kasabasnda yaam,
on be yandayken sesli bir motet albm yaynlamtr. 1582rde ilk madrigal

(14) Sachs, a.g,y. sayfa 136.

(15) Sachs, a.g.y. sayfa 136.
(16) dtv-Atlas zur Musik, Cilt 1, Sayfa 144.
(17) dtv-Atlas zur Musik, Cilt 2, sayfa 306.
(18) dtv-Atlas zur Musik, Cilt 2, sayfa 309.
(19) Sachs, a.g.y. sayfa 137.
(20) Sachs, a.g.y. sayfa 137.

169
defteri, 1590da ikinci madrigal defteri baslm, kazand baar zerine yine 1590
ylnda Mantua Dkalk Saray'nda mziki olarak almaya balam, 1612'ye ka
dar grevini bu sarayda srdrmtr. Mantua Dk Gonzaga ile Macaristan, Fran
sa, Hollanda gibi Avrupa lkelerini gezen besteci, 1607'de Orfeo, 1608'de Arianna
adl operalarn yazarak byk n kazanmtr. Orfeo, Peri'nin yazd eski parti-
turun gelitirilmi biimidir. Arianna'dan ise gnmze sadece Lamento d arianna
aryas kalmtr (sz: Ottavio Rinuccini).
1613 Ylnda Venedik'teki nl San Marco Kilisesi'ne mzik ynetmeni ola
rak atanan Monteverdi, yaamnn sonuna kadar otuz yl burada almtr/*)
Opera sanatnn douu dnemindeki ilk denemelerle Monteverdi'nin bu sana
ta kazandrd soluk arasnda byk fark vardr. Onun mzikteki yaratc kimlii
yle zetlenebilir:
"Monteverdi'nin tarih iindeki yeri herkese bilinir: alarn yetitirdii b
yklerin en byklerinden biri olarak, tkenmez ezgisi, ritmsel, armonisel ve alg
sal bulularyla, canl ve her yne ak kafasyla kuan mzik akmn izlemi,
bununla da kalmayarak bu akmlara nderlik etmitir."(21)
Krk yama kadar madrigaller ve canzonetta'lar yazan besteci, opera sanatn
daki stnln yrekten gelen heyecanl mzikte duyurmasna borludur. "Onun
mzii bilgie ses bileimleriyle yetinen ya da kulaa ho gelen bir ara deil, in
sann iten gelen ruhsal isteklerini, umudu, mutluluu, hatta korkuyu ve isyan m-
ziksel bir dille anlatan yeni bir sanattr."(22)
"Claudio Monteverdi'nin yeri, ada olan Shakespearein yan bandadr.
Shakespeare'in eserlerinde yapt gibi, Monteverdi de operalarnda herkese doal
dilini konuturur."(23>
"Krk yamda, yeni filizlenen Barok ann, oda mziine kar kard
operaya ve devrimci hareketine yrekten katlmtr. Opera ondan on yl nce do
mutu ve operayla birlikte stile reppreseniativo. Bu deyi, szn kvrmlaryla kay
naan bir ezgi yourmu ve bunu, eskilerin hi ele almadklar, dinleyiciyi srkle
yip gtren bir gle birletirmiti. Monteverdi, nc bestecilerin yaptndan ok
daha iyisini yapt. Peri ve Caccini'nin kuru ve skc bir reitatifle yollarm yitirdik
leri yerde. O, madrigalin bu baustas, bu eit bir mzie nasl g ve gzellik ve
rileceini, az rastlanan, ileri ton deitirimleriyle i cokunluunun nasl anlatlaca
m bildi. Giorgione, Tziano ve Veronese gibi ressamlar yetitiren renk dolu ku
zey talya'nn M on te verdi'si, alg renklerini akllca kartrarak istedii duygu ha
vasn yaatmasn bildi. Peri ve Caccini'nin eserleri operann ncleriydi, ancak
bugn bize tarihsel bir ilgiden baka bir ey vermemektedir. 1607 Ylnn Orfeo'su
ise, lmsz, byk bir mzik tayor iinde.'/24)
Sachs'n bu salam nitelemelerini rneklemek amacyla Orfeo operasna ili
kin olarak Grout ve Palisca'nn "A History of Western Music" almasnda 1609
ylnda baslm olan "Orfeo'nun aryas"nn tpk basmn gsterebiliriz. Ancak,

(*) Operann douu ve Monteverdiye ilikin bilgiler Cevat Memduh Altar'n "Opera Tarihi" kitabndan derlen
mitir: Altar, Opera Tarihi, Kltr Bakanl Yaynlan 465, Ankara 1993.
(21) Sachs, a.g.y. sayfa 138.
(22) John Whenham, Opera Elktab, Cambridge University Press 1986.
(23) A. Muhtar Ataman, a.g.y. sayfa 157. \
(24) Sachs, a.g.y. sayfa 138.

170
17. Yzyl balarndaki mzik yazsyla sunulan bu mek, ilginliinin tesinde
anlalrlk asndan pek ak deildir. Buna karlk, dtv-Atlas zur Musikte "dra
matik reitatif'in bir rnei olarak ^Botin ile Orfeo'nun dialou", gnmz mzik
yazsyla verilmitir. Bu rnei alntlyoruz :(25)

Monteverdi 316 madrigal bestelemitir. Sahne eserlerinin says ise 19rdur.

Bunlarn arasnda ancak 6s gnmze kalmtr: "Bunlar balete geni yer verir,
dolaysyla opera-balet olarak adlandrlabilir.1^ )
Opera sanatnn Monteverdi ile kazand vme, alg mziinin ve alglarn
geliimini getirmitir. Kukusuz ki orkestralama'hm bu adaki geliimi, operayla
bantldr.
Monteverdinin operalarnda kulland orkestra alglar saysal olarak y-
leydi: 5 kk Fransz keman; 10 soprano viyola; 3 bas viyola; 2 kontrbas viyola;
2 klavsen; 2 lavta; 4 trombon; 2 org; 1 ifte arp; 1 regal; 2 kornet; 1 flageolet; 1 as
keri boru.
"Bu orkestrada klavsen, org, lavta ve arp gibi akorlar karabilen alglara ve
rilen nem dikkate deer. Bu alglar, 18. Yzyln ikinci yarsna kadar revata
kalmtr. Ancak, Monteverdinin bu alglar srekli biimde kullandn sanma
maldr. Onlar gerektii zaman kullanrd."!27)
Opera, yzyllar boyunca talyan mzikilerin nclnde gelien bir sanat
olarak kalmtr. Baka bir deyile, Avrupa'nn teki lkeleri opera alannda tal
yanlarn izinden gitmilerdir. Bu stnlk 18. yzyln ikinci yansna kadar sr
m, ancak 19. yzylda bile, Rossini, Bellini, Verdi, Puccini gibi talyan besteci
ler, opera tarihinin parlak sayfalanna adlarm yazdrmlardr.
17. Yzyln balarnda, operann talya'da grd byk ilgi, teki Avrupa
lkelerinde operann yaygnlamasna yetmemitir: "Monteverdinin dehas bile,
tek bana, mzikli dram'a. uluslararas, uusalst bir anlam vermeye yetmezdi. s-
panyada kendi payna zarzuella denen bir opera tr ortaya kt. Bu operada ko
numa kullanlyordu; reitatif girmemiti bu lkeye. ngiltere, Fransa ve Almanya,
bu yeni oyunlu mzik biimine pek ilgi gstermedi. Tek heceli dillerine ve ses ver-

(25)
dtv-Atlas zur Musik, sayfa 308.
(26) Gltekin Oransay, Badarlar Geidi, K Yaynlan, zmir 1977, sayfa 70.

171
mey en sesli harflerine uymayan operaya ve doal ki reitatif deyiine kar olan n
gilizle bunun yerine eski Mask (Masque) oyunlarn gelitirip en yksek noktas
na kardlar. Bu oyun, mitolojik ya da gizli benzetmeli yapda, sesli, konumal ve
algl blmleri olan, oyunlu ve dansl, talyan ve Fransz rneklerinden alnm
bir eit oyundu,"(28>

T R K Y ED E O PERA SANATI ZERN E N CELEM ELER

Opera sanat zerine lkemizde yaynlanan inceleme ve aratrma kitaplar,
ki temel alanda deerlendirilmelidir: Birincisi, operann Trkiyedeki geliim iz
gisini aratrp belgeleyenler; kincisi, opera sanatn douundan gnmze dnya
leinde inceleyenler.
Birinci alandaki kitaplarn balcalan yle sralanabilir: Refik Ahmet Seven-
gil, Opera Sanan ile Temaslarmz, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1969; Metin
And, Trkiye'de talyan Sahnesi, talyan Sahnesinde Trkiye, Metis Yaynlar, s
tanbul 1989; Metin And, Tanzimat ve stibdat Dneminde Trk Tiyatrosu, Ankara
1971; Merutiyet Dneminde Trk Tiyatrosu, Ankara, 1971.
Opera sanatn dnya genelinde tm ayrntlaryla tarihsel serveni boyunca
inceleyen dev yapt ise Cevat Memduh Altar'n drt oylumlu ciltten oluan Opera
Tarihi'dir. C.M.Altar, Opera Tarihi (4 cilt), Kltr Bakanl Yaynlar/465, Bavu
ru Kitaplar Dizisi/13, Ankara 1993.
Altar'n almas, Trk kltr tarihinin bayaptlarndan biri olarak yer alr
ken kltrmzn "dnya kltr" ile btnlemesinde bilinle hazrlanm olaa
nst bir birikimin opera sanatndaki bilanosunu sunmaktadr.

(28) Sachs, a.g.y. sayfa 138.

172
 XV. BLM

BAROK AIN LK ADIMLARI

(1600 - 1640)

B A R O K A D A D N EM LER
Yaklak tarihlerle operann douundan (1600) Bach'n lmne kadar sre
gelen (1750) Barok stilin balca bestecileri yle sralanabilir:
1. 1600-1640, Gesualdo, Monteverdi, Frescobaldi ve Alman besteciler:
Schtz, Schein, Scheidt.
2. 1640-1670, Carissimi, Cavalli, Locke.
3. 1670-1710, Lully, Purcell, Buxtehude, Corelli.
4. 1710-1750, Rameau, Scarlatti, Bach, Handel.
Sanat tarihinde dnemler kesin izgilerle ayrlamaz. Aslnda her dnem, ken
disinden sonraki dnemin hazrlaycsdr. Dnemler, "kartlklar" balamnda be
lirginleir. Mzik tarihinin asl amac, bakalklar saptayarak bunlar birbirine kar
konuturmaktr.

B A R O K SLUP
Sanat tarihinde yaklak yz elli yl kapsayan ve soylu kesimin beeni karak
terine gre gelien Barok stil, resim, heykel, mimarlk gibi sanat dallan iin de ge-
erlidir. Buna iiri de katmak gerekir.
Portekizce "arpk inci" anlamna gelen Barok terimi, kendi dneminde deil,
18. yzyln ikinci yansnda kullanlmaya balamtr. Bu nitelemede gemi dne
mi kmseme vardr: "17. yzyl eilimlerine sava aarak, bu eilimlerin gln
ln vurgulamak isteyen eletirmenlerce sonradan kullanlmtr. Aslnda sama
ya da gln demektir Barok."(O
Mzikte ok nemli bir an tanmnda kullanlan bu kmseyici sfatlar,
Barok'un genel anlamndan bizi uzaklatnr. Barok, en ksa tanmyla "saray sana
tadr. Beeni dzeyi de doal olarak soylular snfnn (aristokrasinin) sslemeye
yaknlk duyan incelikli anlayn yanstr.
Mzik plannda sonralar yaplan zl tanmlardan ikisi yledir:
"Barok, srekli bas adr (Riemann); konser stili adr (Handschin)."!2)
Tabii ki bu eit zl tanmlar, Barok stilin temel zelliklerini vermeye yet
meyecektir. ncelikle bu an kltrel temellerine inmekte yarar vardr. Yine de
mzik asndan tanma aklk getirecek yaklamlara eilmek zorundayz:
(1) E.H. Gombrich, Sanatn yks, ev: Bedrettin Cmert, Remzi Kitabeyi, stanbul 1976, sayfa 302.
(2) dtv Atlas zur Musik, Mnih 1994, sayfa 301,

173
 Mzikte barok an Rousseau 1767'de ve Koch 1802'de birbirine ok yakn
bir tanmla zetlemilerdir: "Barok mzii, armoni bilimindeki trman, dizo-
nansn artn, melodinin daha da arlk kazann ve sslemeci anlayn nem
senmesini y anstr. "(3)
1600 Ylna gelindiinde mzik bir yol ayrmyla karlamtr: Stile antico
ve stile moderno. Buradaki "antik stil" terimi, kontrpuan oyunlaryla yetinen ok
seslilik iin kullanlmtr. "Modem" olann kknde ise, melodiyi zenginletirmek,
armoniye ynelmek ve opera gibi yeni bir eitin olanaklarn kullanmak vardr.
17. yzyl Rnesans'tan ayran bu temel zellikler, plastik sanatlarda "her kvr
ma", mzikte ise "her figre", soylu kiilerin "stn gelen beenisini gereken ss
lemeyle vurgulayarak sunmutur.

B A R O K SAN A TIN K LT REL TEM ELLER '

Barok, znde "saray sanat"dr. Rnesans ile Klasik dnem arasnda, soylu
larn estetik anlayn yanstan bir duyarllk kategorisidir. Baka bir deyile, R
nesans dnemindeki toplumsal ve ekonomik bunalmdan sonra, soylularn kltrel
alanda, egemenliini lan etmesidir.
Rnesans, kent kltrnn sanatsal yaamda sz sahibi olmaya yneliiydi.
Bu egemenlik yar, getirdii nice bunalmdan sonra, 17. yzylda soylular snf
nn toparlanmasyla sonulanmtr. Sanat artk soylularn beenisini karlayacak
tr. "Rnesansm sona ermesinden bu yana kesintiye uramadan geliimini srdren
saray sanat, 18. yzylda duraklayarak yerini, gnmz sanat anlayna bile ege
men olan burjuva znelliine brakmtr. 'M)
Amerika ktasnn kefinden sonra, zellikle 17. yzylda hzlanan smrgeci
lik, Avrupa'da soylularn ekonomik gcn arttrmtr, Fransada XIV. Louis, ke
sin bir "Kraliyet egemenlii" modeli oluturmu, kltrn balca patronlar arasn
da Papalk, imparatorlar, Ingiltere ve Ispanya krallar ve talya ile Almanya'daki
kent-devletleri, "barok" sanatn itici gc olmulardr.
Bu an nde gelen air ve yazarlar arasnda Ispanya'dan Cervantes, Lope
de Vega, Calderon, Fransa'dan Corneille, Racine ve Moliere, Ingiltereden John
Donne ve Milton vardr. Plastik sanatlarda nclk edenler ise Hollanda'dan Ru
bens ve Rembrant, Ispanyadan Velasquez ve Murillo, talya'dan heykeltra Bemini
ve mimar Borromini'dir.
Barok sanatn zellikleri yle zeenebilir: "Varlklarn gzelliinden duy
gusal bir etkilenim n plandadr ve barok anlay bu etkiyi ince ayrntlaryla gz
alc bir biimde iler. Dolaysyla gsteri ve grkeme dkndr, abartmal bir bi
imcilikten yanadr; iilie, sanatta ustala (virtuosit) nem verir. Yaamdan tad
alma isteini yanstan ayrntl sslemelerle devinim duygusu arasnda dinamik bir
gerilim vardr, insann lml bir varlk, ya da evrende bir noktack olmas, Barok
sanat balca elikisine gtrr: Hilik duygusu. Bir yanda gsteri ve grkem
merak, te yanda yaamn ksal ve insanolunun evrende bir zerrecik olarak yer
al..." <5)
Byk bir hrsla ve hzla kefedilen yeni ktalardaki yeralt ve yerst zengin
likleri sayesinde gcne g katan smrgeci soylular snfm hilik duygusu'na
gtren nedenler nasl aklanabilir? Tanr korkusuyla m? lmllkle mi? Ya

(3) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 301

(4) Arnold Hauser, Sanatn Toplumsal Tarihi, eviren Yldz Gln, Remzi Ktabevi, stanbul 1984, sayfa 17.
(5) W, Braun, Die Musik des 17. Jahrhunderts, Wiesbaden 1981, eilt 4.

174
amsal tadlarm geici olmasyla m? Zenginliin btn deerleri satn alamaz ol
masyla m? Zamann yitirilmesiyle mi? Yaamn bir "d gibi" geip gitmesiyle
mi? lmn kaskat bir gerek olmasyla m? Btn bunlar daha nceki alarda
da geerliydi. Tanr ve lm korkusu, yaamsal tadlarm geicilii, insann evrende
kck bir zerre olduu bilinci hep vard. Neydi soylular tedirgin eden? Neydi
onlarn zenginliini glgeleyen ya da inciten?
Felsefenin ve bilimin dayatt gerekti bu. 17. Yzyl, soylularn kar hesap
larnn ve duygusal ilikilerinin tesinde gelien bir felsefe ve bilim gereklii a
yd. "17. Yzyl, Avrupa'da soylularn egemenlik kuramad bir alan da simge
ler: Felsefe ve bilim. Galileo, Bacon, Kepler, Descartes, Leibniz ve Newton, kilise
ye ve aristokratlara baz dnler vermi gzkebilir, ama felsefeyi ve bilimi dile
dikleri yolda gelitirmeyi bilmilerdir. Kiliseye ve soylulara ramen..."()
Felsefe ve bilim alannda 17. yzyln nclerinden biri olan Johannes Kepler
(1571-1630), kendi adn tayan bilimsel yasay bulmutur. "Keplerin hayat
znt ve skntlar iinde gemitir. Yoksulluk ve hastalk yakasn brakmam,
geirdii hayatn hi de elverili olmamasna ramen, matematik, fizik ve astrono
mi tarihinde r aan yaptlar ortaya koymutur."(7>
Galilei Galileonun (1564-1642) bana gelenler daha ackldr:
Gallei, 1632 ylnda baslan En Byk ki Evren Sistemi zerine Dialog adl
kitabnn yasaklanmasndan sonra Romaya, Engizisyon Mahkemesi'ne arld. 22
Haziran 1633 gn diz kerek bilimsel dnceleriyle ilgili aklamalarm szl
ya da yazl anlatmyacana, byle birisine rastlarsa Engizisyon'a ihbar edeceine
yemin ettirildi. Galilei'nin kiiliinde bilim mahkm edildi, ama onun bilim idea
li'nin hzla yaylmasnn nne geilemedi. Bu ideal, o dnemde btn gen ara
trmaclar kuann mal oldu. Ondan sonra da uygar dnya tarafndan benimsen
di.
Yenia felsefesinin kurucusu, hatt "babas" olarak bilinen Ren D es cartes
(1596-1650, Dekart okunur), mzik teorisi zerine de kk bir yapt yazmtr.
Felsefeyi matematiksel bir ifadede bulan Descartes, gndelik yaamn datc ay
rntlarndan, hepsinden de nemlisi, soylularn ereveledii yaam biiminden
kurtulmak iin, Paris yresindeki Saint Germain'de iki yl saklanarak almalarm
srdrmeyi denemitir. Descartes, Galilei'nin akibetine uramadan felsefeye eile-
bilmek amacyla kilise ile ilikilerine zen gstermek zorunluluunu duymutur.
Bu rnekler, Barok a'da soylularn felsefe ve bilim karsnda ald tavr
sergiler. Bu tavr, Barok dnyasndaki aristokratlarn dramatik yaam biimini, ya
da dsel bir yaam anlayna zorunlu eilimini aa karr.
Soylulara gre, umutsuzlua yer yoktur, ama akp giden zaman "yitik"tir; bu
nu ok iyi sezinlemilerdr. Gsteri ve grkemden baka pek bir ey kalmamtr
onlara.
Ve "Barok Sanat", ann "saray duyarll"yla tarihte yerini almtr.

TARH
1600-1640 yllan arasn ele aldmz bu blmn balca kltrel ve mzik-
sel olaylar unlardr:

(6) W. Braun, a.g.y. sayfa 150.

(7) Macit Gkberk, Felsefe tarihi, Remzi Kitabevi, stanbul 1980, sayfa 233.

175
 1613 Monteverdi'nin Venedik'te San Marco Kilisesi'ne mzik direktr ola
rak atanmas.
1615 Govanni Gabrieli'nin Symphoniae Sacre Vs.
1617 J.H. Schein'in Banchetto muscale'si.
1619 Schtzn Davidin ilahileri, Motetler ve Concerte'nin Dresden'de basl
mas.
1625 Francesca Caccin'nin d'Aleina adl operasnn Flransada temsili.
1629 Schtz'n Symphoniae sacre I adl yaptnn Venedik'te baslmas.
1632 Galilei'nin ki evren sistemi zerine konumas'nn basl.
1637 Descartes'm Metod zerine konumalar',
1637 Mazzacchi ve Marazollinin l Falcone1s: lk komik opera.
1638 ngiltere'de Harvard Koleji'nin kuruluu.
16.40 Amerika'da ilk kitap basm: lhiler kitab.
"talya 17. yzylda Avrupa'nn mzik yaamna egemendir. Bu nclk ya da
mziksel egemenliin etkileri, aslnda 16. yzyln ortalarndan 18. yzyln ortala
rna kadar srmtr. talya'daki kk devletler genelde spanya ve Avusturyann
denetimi altnda bulunmasna ramen, bu paralanm siyasal grnm, Venedikin
bir mzik kenti, Napoli'nin de 18. yzyla kadar Avrupa'nn teki lkelerini etkile
yen bir mzik merkezi olmasn nleyememitir. Floransa ise 17. yzyln balarn
da parlak mzikal dnemini srdrm tr. "(8)
Fransa'da 1630 yl dolaynda balayan stil araylar, yz yl boyunca talyan
mziinin etkisinde kalmtr. Almanya'da 30 Yl Savalan'nm (1618-1648) ykm
dolaysyla mzik kltr durgun bir dnem geirmitir. "ngilterede ise Kralie
Elizabeth andaki parlak ykseli, i sava dolaysyla (1642-1660) glgelenmi,
17. yzyln sonlarndaki lalar, talyan stilinin etkisiyle geici kalmtr. "W*
Ksaca, 17. yzylda mziin egemeni talyan'lardr.

G ESUA LD O
Trkiye'de yaynlanm zgn mzik tarihi kitaplarnda besteci olarak sadece
ad belirtilmekle yetinilen Venosa Prensi Don Carlo Gesualdo (do. yaklak 1561-
1613), yazd madrigallerle armonisel yazda Monteverdi'y aan nc bir sray
bilinle gerekletirmitir.
Dnemin ileri bir aydn olarak yetien Gesualdo, soylu ve zengin olmann
olanaklaryla bilim adamlarn ve sanatlar evresinde toplamt, 1590'da karsy
la karsnn sevgilisini ve ondan doduunu sand olunu ldrm, Ferrara eya
letindeki Este atosu'na snarak trajik yaam biimini srdrmt..
Curt Sachs, onun nc sanatln yle vurgular:
"oksesli yazs, akc inceliklerle doluydu, ama gelenei srdryordu. An
cak Gesualdo, madrigali yle armonisel bir yaz durumuna getirmitir ki, en yalm
l-beli uygularnn yannda, yedili uygularn duyulmam evirmeleri, renkli
uzak ton deitirimler, appogiaturlar, kromatik sesler, krk kallar, sert kakmal
giriler, kromatik balanlar her zaman ekici ve dayanlmaz gzelliklerle dolu
olarak dokunmutur.

(8) Grout ve Palisca, A History o f Western Music, Norton Yaynevi, Londra 1988, sayfa 347.
(9) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 347.

176
 Kendi ann insan lan bu madrigalleri ne denli stn tutup bunlara baland-
larsa, 19. yzyl eletirmenleri de bunlan o kerte yererek besteciyi 'ton deitirim
yntlar ortasnda bocalayp sendeleyen bir silahor1 saymlardr. Bugn biliyo
ruz ki, Gesualdo en byk ustalardan ve en gzpek nclerden biriydi."0)
Kiiliinde, en yakn kiiyi ldren bir katil ve inanlmaz nc bir sanat
ruhunu barndran Gesualdo, Sachsm nitelendirmesiyle "bunlan herkesten baka
olmann, olaand olmann verdii bir tadla kullanmtr belki. Ancak, baland
bu tad, Barok'un niteliklerinden biridir. Herkesin Barok teriminden anlad budur
stelik."(n>
Dikkat edilirse burada kullanlan "barok" szc, an eliik zelliklerini
veren ok dikkatli bir tanmla karlatnyor bizi.
Sachs, mzik tarihinin derinliklerinden bulup kartan bu usta aratrma
c, "allmam kromatik armonileri, ak arklarnda dnp dolaan io mo-
rolanyla (lyorum'lanyla)"(12) derken, Gesualdo'yu can alc tarafndan yakalayp
bestecinin lo porto e non piu dissi (Bylece zdrap ekmeye devam ediyorum, ac
dolu atlarm bitmeyecek) madrigalinin st dzeyde bir deerlendirilmesini sergi
lemektedir.
RNEK 39A'da verdiimiz bu madrigalin yaln bir analizi yledir:(13)
"Gesualdo melodik yarm ses akn, kkleri nc lde olan belirsiz
akorlar silsilesiyle birletirir. iirsel dizeyi paralara bler, ancak konvansiyonel
kadanslardan kanarak sreklilii elde eder. Diatonik sistemden kopmalara karn,
M modu'nun temel sesleri, dizelerin banda ve sonunda ve ritmik krk kallarda
olduu gibi, anahtar notalarda v u r g u l a n r . 0 4 )
Mzik tarihinde "ge madrigalizm"(15) olarak deerlendirilen 1580-1620 d
nemi, Gesualdo'nun kiiliinde, szcklerin anlamn mzikle ifadeye ynelik bu
lularla bezenmitir. "Dolcissima mia vita" adl 1611 ylnda besteledii madrigal-
de "morire" (lm) szc, gl bir kromatik ifadeyle verilmektedir. "Ate" iin
se hzl bir hareket kullanlmaktadr: RNEK 39B ve 39C.06)

FRESCO B A LD
Girolamo Frescobaldi (1583-1643), Roma'daki San Pietro Kilisesi'ne 1608 y
lnda orgcu olarak atanm nc bir besteciydi. Org ya da embalo iin 1635'de
yazd Fiori musicali (Mzik iekleri), o gne kadar bilinle kullanlmam ye
nilikleri tlemektedir; Mziin deien havasyla birlikte tempoyu da deitir
mek. "alanlar, tpk son sralarda yazlm madrigalleri seslendiren arkclar gibi
yapmal, tek bir tempoya bal kalmamal, zgr olmaldrlar."(17)

(10) Curt Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi, ev, lhan Usmanba, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1965, sayfa
139.
( ) Sachs, a.g.y. sayfa 140.
(12) Sachs, a.g.y. sayfa 139.
(13) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 271.
(14) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 271.
(15) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 255.
(16) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 254.
(17) Sachs, a.g.y. sayfa 140.

'177
 R NEK 39

Cario Gesualdo, Madrigal: "Io porto 1 e non pi dissi

H n r - ------------------------------------------------
.....:.....F fcH F# w
B d " 1......... P! f L I
Dun - que ai do 3 - ri ]o n - st a.
4 1--------------------K y ------------------ [J J
1= 4*1
Dun - qucai do 0 - ri Io r s - st a, ai do - lo - H Io
- : - . ...^
... AJ i = f* = l 'd---- ff ?------------------- '
Dun * que ai do - 1 o * ri Io re * sto, a do - lo - ri Io
- = - ................
f = ^ .....1 h - ..r ....r ......
a do - lo - ri
fz = l # 4 ^ j -
Dun - que s do lo - ri Io re - sto, ai do - Io - ri lo

C .O M utldo da-Vanoaa, Dolcesma m it vila* \ id k i , C

178
 Ses mziinde Gesualdo'nun yaptn alg mziinde gerekletiren Fresco-
baldi, org iin yazd eserlerde kromatik armonilere ve dizonanslara yer vermitir.
Bestecinin dopo il Credo (Credo'dan sonra) balkl ricercar', org mziinin karak
teristik zelliklerini sergilemektedir. RNEK 40A .W
Ayn dnemin bestecilerinden Adriano Banchieri ise (1568-1634), L'organo
suonarino'sunun ikinci basksnda alt deiik tempo terimi kullanmtr: Adagio,
Allegro, Veloce, Presto, PiVpresto, Prestissimo (ar, abuka, abuk, ok abuk,
en abuk)"d9)
Andrea Gabrieli'nin yeeni Giovanni Gabrieli (1555-1612), seslerin forte
(gl) ve piano (hafif) kullanlmas bilincini sergileyen "Srekli bir k - glge
oyununu kulland iki alg gmbu iin bir Sonata pian e forte yazmtr."!20)
1597 Ylnda Venedik'te bestelenen bu eseri RNEK40Bde veriyoruz.!21)
mektqforte ve piano nanslar belirtilmitir.
Sachs, bu eserin ileriye dnk ilgin zelliini yle aklamaktadr:
"Bu sonata baka bir ynden de ilgiyi eker: Bugnk orkestralama anlay o
zaman ve daha nce pek yoktu. alglarn seimi, parann yap ve havasna ya ok
az balyd, ya da hi, Gabrieli'nin sonata pian fortesinde birinci topluluk iin bir
zink ya da cornette ile trombon, ikinci daha koyu renkli topluluk iin bir viola
ve trombonun zel olarak gsterilmesi, yepyeni bir dncenin sonucudur. Or
kestralama sanat bylece domu oluyordu."!22)
Nmberg'de doan Hans Leo Hassler (1564-1612), Augsburg ve Nm-
berg'deki kiliselerde orguluk yapm, talyaya giderek Andrea Gabrieli'den Vene-
dikte dersler almtr. 1596rda Madrigal ve Canzonetta Sanatna Gre Yeni Alman
arklar adyla yaynlanan albmnde ve teki derlemelerinde ak arklar beste
cisi olarak geni n kazanmtr."!23)
Hassler'in mein Gemh is mir verwirret von einer Jngfrau zart (Bir gen kz
yznden kafam allak bullak oldu) adl arksn sonralar J.S. Bach S t Matthew
Passion'unda kullanmtr. RNEK41 AA24)
ann mziini ayrntlaryla tantan ciltlik Syntagma Musicum adl kita
byla mzik tarihinde nemli bir yeri olan Michael Praetorius'un "ok saydaki bes
telerinin byk bir blm ok koroludur ve nerdeyse hepsinde Gabrieli'nin sevdi
i birden tempo deiimleri,koro ve solonun srekli nbetlemeleri doludur."!25)
Yine Venedik okulundan yetimi olan Hollanda'l Jan Pieterson Sweelinck
(1562-1621), org iin ilk/Hgleri yazmtr. "Bu fgler, bu alanda yazlm ilk r
neklerdir ve Bach'nkilerle birlikte bu biimin en yksek rnekleri diye alnabilir."
(26)

Sweelinck'in Echo Fantasiesinden (Yank Fantazsi'nden) bir kesit, RNEK

41B de verilmitir.!27)

(18) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 389.

(19) Sachs, a.g.y. sayfa 140.
(20) Sachs, a,g.y. sayfa 140.
(21) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 264.
(22) Sachs, a.g.y. sayfa 141.
(23) dtv-Atlas zur Musik, cilt 1, sayfa 257.
(24) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 312-313.
(25) Sachs, a.g.y. sayfa 143.
(26) Sachs, a.g.y. sayfa 143.
(27) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 340.

179
180
 RNEK 41

a. Hans Leo Hassler, M e in G m th is m ir uervirret

r'' A il S i k ' 1* " 2-\

-yf ftjf I 1 j J itf ~~... ,-J*
9 &

<: -&F - d d- 9a H
Mein G'm th st mir ver-w ir-ret, da s mac lit eiti Jungk-frau zart, bin
gan tz und gar ver - ir - ret, me in He rz das krnkt sich . hart
- . k ! k t A ...,a-------- S U ) , __ e
__8 H

[e tc .)

b. J. S. Bach, P assion according to S t. M a tth e w

c. J, S. Bach, P assion according to S t. M a tth e w

B J.P. Sweelinck: Eko-Fantazi

181
RNE K 42

182
 SCHTZ, SCHEIN V E SCH EIDT
"Operann Douu" balkl nceki blmde Monteverdi'ye deinildii iin,
burada Almanyann Saksonya blgesinden yetien nemli besteciye geebiliriz:
Almanlarn hakl olarak vndkleri byk S'ye, Heinrich Schtz (ts okunur;
1585-1672), Johann Hermann Schein (ayn okunur; 1586-1630) ve Samuel Sche-
idt (ayd okunur; 1587-1654).
17. Yzyln byk\Alman bestecisi Schtz, hukuk renimi yaptktan sonra,
Hessen Dknn verdii bursla talya'ya giderek G. Gabrieli'nin rencisi oldu.
Venedik'te kilise ses mziini ve Monteverdi'yi yakndan tand. yllk bir re
nimden sonra Almanyaya dnd ve 1617'de Dresden'de saray kilisesi ynetmenli
ine getirildi. Otuz Yl Savalar (1618-1648) mzik almalarn engelledii iin,
bir sre Danimarka'da yaad. Protestan kilise mziini yaygnlatrmak amacyla
Almanya'da gezilere kt.Yaamnn son dnemlerinde etkinlii azaldndan n
n koruyamad ve 87 yanda Dresden'de ld.
Schtz, Bach ve Hndel'in temeli saylr. Alman mziinin geliim temelleri
ni o atmtr. Symphoniae Sacrae ve Geistliche Concerte bal altndaki nemli
eserleri, alg eliindeki ses paralardr. Eserlerinin adlan alg mziini an-
trmasma karn, sadece koro mzii yazmtr. (Yukarda belirttiimiz eserlerin bi
rincisi "Kutsal Senfoniler", kincisi "Dinsel Konertolar" anlamna gelir).
Latin kontrpuan stilini Alman gelenekleri ve talyan solo ark melodik anla
yyla birletiren bestecinin "Ego dormito et cor meum vigilat" (Uyuyorum ama
kalbim arpyor) balkl dinsel paras RNEK 42A'da verilmektedir. RNEK
42'B'deki gravr ise, 1676 ylnda Dresden Saray Kilisesi'nde Schtz'n ynettii
koro mziini canlandrmaktadr. (28X29)
J. Hermann Schein, ok sonralar Bach'n da kantorluk yapt Aziz Thomas
Kilisesi'nde kantor olarak grev almtr. Schein'in ok sesli arklar ve dans sit
leri en deerli eserleri arasndadr.
Samuel Scheidt ise Sweelinck'in rencisi bir orgcudur. "Scheidt'n geni etki
yapm balca eseri Tabulatura N ovadr (1624). Bu Protestan korali ezgilerinin
orgla parafraz demek olan eser, kontrapuntal bir deyiin temelini atmtr. Bu pa-
rafrazlar Nmberg'li Johann Pachelbel (1653-1706) ve Tringen'li Georg Bhm
(1661-1733) yoluyla Bach'a kadar gelmi, Bachn koral preldleriyle en yksek
noktasna ermitir."(3)

A LG ILA R VE A LG I M Z
Yukarda, Gabriel'nin kk orkestrasna deinirken, "orkestralama sanatnn
doduu" belirtilmiti. Orkestralamann douu, byk lde alglardaki deii
me bamldr. 17. Yzyl alg mzii, alglarn geliimi lsnde hareket alan
bulmutur.
Balca ama, solo sese elik edebilecek geni ses alanl, yumuak tnl alg
lara ynelmekti. Bylece, zinken ve cometti gibi alglar orkestrada yer almaya
balad. Ancak, "srekli bas"n nem kazand bir dnemde, kaln sesli alglara

(28) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 384.

(29) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 383.
(30) Sachs, a,g.y. sayfa 145.

183
da gereksinim vard. Berlin'de Hans Schreiber, nce bir kontrbas trombon, sonra
"kontratagof'u icat etti.
Aslnda 17. yzyl, yayl alglarn geliim gsterdii bir adr. Gasparo da
S alo ve Giovanni Paolo Magnin, Brescia'daki atlyelerinde keman gelitirmiler
di. Andrea Amati ile birlikte bu iki alg yapmcs "Cremona okulu"nu kurmular
dr.
alg mziinde ilk adm Salomone Ebreo Rossi'nin (1565-1628) Sinfonie e
Gallardeleridir (1607).
"Rossi'nin 1623'de yaynlad nc kitaptaki Sonata terimi, trio sonatlar
iin kullanlr. Bu, iki ezgi algsyla bas tutan bir nc alg demektir. Besteci
nin daha sonraki sonatlar ise salt keman iindi. (...) Bach ve Hndel ana dek s
recek olan bu Barok biimi, Breciali Biagio Marini'nin (16007-1655) kaleminde
ilk ykselmeyi grd. Bu bestecinin ilk eserleri, ama uygun Affetti Musicali
adyla ortaya km iki keman iin sonatlar yannda, tek keman ve elik iin ilk r
neklerinden olumu bir albmdr. unu da ekleyelim: Marini bu ilk yaynna
Opus I adn vermitir. Mzik eserlerine eser says vermek bu kuaktan balyor,
ancak 17. ve 18. yzyllarda bunun ok genel bir terim olduunu da unutmamak
gerekir.'H31)
alg mzii formlar henz oturmamt, Sachs'm deyiiyle "terimlerde bula
nklk vard". Kompozisyonun baz genel tiplerinde sonulanan yntemler olarak
yeni formlar retiliyordu. Dnemin alg mziinde ayrdedici kompozisyon eit
leri yle sralanabilir:
Fugal formdakiler: ricercare, fantasia, capricco, fuga, verset vb. Bunlar
kontrpuan benzetmeli algsal eserlerdi.
Canzona tipi formlar: Canzona'lann yerini yzyln ortalarnda sonata da chi-
esa almtr.
eitleme trne ynelik paralar: partiie, passacaglica, chaconne, chorale
partia, chorale prelde.
Stilize edilmi dans ritmlerindeki paralar ve danslar: Suite'in ilkel biimi bu
formlarda kendini gstermitir. Tonalite ve tema her dansta aynyd.
Solo klavyeli alglar ve lavta iin doalama stilinde paralar: toccata, fanta
sia ya da prelde.

(31) Sachs, a.g.y. sayfa 142.

184
 XVI. BLM

BAROK MZN ARTSTK TEMEL

( 1640 - 1670)

TARH

1637 lk operaevi Teatro San Cassiano.

1637 Mersenne'in Harmonie niverselle'i.
1639 Romada ilk oratoryo'nun seslendiriii.
1642 Monteverdinin son operas: Poppea'nn Ta Giyii.
1647 Heykeltra Bemininin Aziz Terasa heykeli.
1648 Otuz Yl Savalarnm bitmesi, Avrupada bar.
1649 Descartesn Ruhun tutkular.
1650 Carissiminin Jephta's.
1655 Versaille Saraynn yapmna balanmas.
1656 Velazquezin Nedimeler tablosu.
1660 Kral II. Charlesin "restorasyon dnemi"nin balamas.
1660 Vermeerin A kadn'.
1661 Antonio Cestinin Dorti operas.
1669 Paris Mzik Akademisinin kuruluu.
1670 Chambonniersin Pieces de clavencin'i.
1670 Molierein Le bourgeois gentilhommeu.

M A TEM A TK VE M ZK
Yenia felsefesinin babas kabul edilen Descartes (1596-1650), ncelikle bir
matematikidir. Bilimsel geree ancak matematik yoluyla ulalaca dncesin
de olan dnrn analitik geometriyi kurmakla grnn doruluuna olan g
veni bsbtn artmtr.
Descartes'in yakn dostlarndan din adam Marin Mersenne, bilimle mzik
arasndaki ilikiyi matematik ifadeyle gstermek istiyordu. Bu amala yazd Har
monie niverselle adl kitap 1637 ylnda yaynlanmtr. Kitabn temel yaklam,
mziin matematiksel ve fiziksel ynden aklanmasdr. Konu kendiliinden ve
arlkl olarak ses fizii"ne ynelince, Mersenne ister istemez alglar ve alg ya
pm zerinde durmutur.
Ayn yllarda Alman din adamlarndan Athanasius Kerscher de bu yaklam
iindeydi. Kerscherin Latince yazd kitabn ad Musurgia Universalis'tir. Bu iki
185
kitabn "byk bir blmnde alglar ve alg yapm, ses tahtalarnn ve tellerinin
kalnlk llerine kadar ayrntyla ele alnmtr."(D
B ylece "felsefe ve bilimden matematie, oradan ses fiziine ve alglara, do
laysyla alg mziindeki gelimenin ynlendirdii yeni mzik tekniklerine gei
yolu genilemi ti. "(2)
Matematik ve fiziin, alglarn geliimi zerindeki etkisi ncelikle org ve
embaloda kendini gstermitir. embalo yapmndaki nderlik talyan'larn elin
den km, Felemenk'e tanmtr.
Ancak, keman yapmclnda talya stnln koruyordu: Girolamo Ama-
tinin olu, Nicola Amati (1596-1684), Cremona keman yapm ekoln gelitirmi
tir. te yandan, Avusturya'da Jacob Stainer (1621-1683) ile ngiltere'de Thomas
Urquhart (doum ve lm tarihleri bilinmiyor), dnemin usta keman yapmclar
dr.
"Bu dnemde doal olarak keman alma sanat da sramal bir geliim gs
termitir: nl talyan kemanc Biagio Marini (1578-1663), Sonata per il violino
per sonat con due corde, Opus 8, adyla 1629'da bir keman albm yaynlamtr.
Bu albm, algsal monodinin ilk rneklerindendir."!3)
Sachs, kemanda ift ses alma tekniinin 16. yzyl ortalarnda balam oldu
unu anmsatmakta, Biagio Marini'nin sanat kiiliini yle anlatmaktadr: "Ma-
rini'nin etkisiyle Almanya'da polifon yaz almada usta olan kemanclar yetiti;
bylece Bach'm solo keman sonatlarna gtren teknik ortam hazrlanm oldu. Bu
kemanclarn arasnda en nls, 1656'da ngiltere'ye gidip Kral II. Charles'in or
kestrasnda bakemanc olan Thomas Baltzerdir."(4)

M ZK YAZISI
17. Yzyln ortalarnda mzik yazs (notasyon), gnmz mzik yazsna
ok yaklaan bir ilerleme gsterdi. Ancak, mzik terimleri uluslararas bir dil kaza
namad. Terimlerin byk ounluu, yzyllardan beri kullanlan Latince szck
lerdi.
alg notasnda tabulatur kullanm sryordu: "En yaygn tabulatur trleri
olan Italyan, spanyol, Fransz ve Alman lavta tabulaturlanndan baka, perdeleri
Fransz lavta tabulaturlannda olduu gibi harflerle gsteren Polonya lavta tabulatu-
ru, ya da Fransz lavta virtozu Deni Gaultiernin (1597-1672), tellerin dzenini
LA3-RE4-FA4-LA4-RE5-FA5 olarak deitirmesi sonucu ortaya kan yeni Fran
sz tabulaturu gibi farkl alg yazlan da vard.
Kullanm lavta tabulaturlan kadar yaygm olmamakta birlikte, Avrupa'da kul
lanlm bir baka yaz ise gitar tabulaturlaryla, bugnk klavye partiturlarmn te
melini oluturan org tabulaturlardr. Sesleri notalar, harfler, ya da rakamlardan ya
rarlanarak gsteren org yazsnn lkelere ya da evrelere gre deien farkl trleri
vard.
Eski Alman org notas (15. - 16. yzyl) 6 ya da 8 izgi zerine yazlm (iz

(1) Curt Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi, eviren lhan Usmanba, M illi Eitim Basmevi, stanbul 1965, say
fa 154.
(2) H. Matzke, Unser technisches Wissen von der Musik, Frankfurt 1959, sayfa 46.
(3) Matzke, a.g.y, sayfa 88.
(4) Sachs, a.g.y. sayfa 156.

186
gilerde ak kullanlyordu) mensura! notalarla, bu izgilerin altna yazlan ve ayak
pedallaryla alnacak sesleri gsteren. C, D, G gibi harflerden yararlanrd. R
NEK 43A.W
Yeni Alman org tabulaturunda ise, (16. - 18. yzyllar) tm sesler harflerle
gsterildi. Her bir harfin gsterildii tular yleydi:" RNEK 43B VE 43C.(6>

O RATORY O
17. Yzyln ortalarnda iki dev mziksel adm atlmtr: Bunlardan birincisi
oratoryo ve kantat'm ortaya k; kincisi, operann kendi sanatsal kimliine yeni
bir yn vermesidir. ^
"Oratoryo, operann dind planda ykseliine seenek olarak gereksinen, ya
r dinsel, yan oyunsa, kalc bir sahne mzii trdr. Kkleri eski alarn dinsel
tren oyunlarna uzanr. Bu kklerin boy vermesi, Ortaan mysre leri olarak d
nlebilir. Bunlarla birlikte, 17. yzyla yakn bir dnemde, 16. yzylda St. Giro-
lama Kilsesi'nde (Roma), dualar srasnda Hristiyan inancnn duyarlln belir
ginletirmek iin uygulanan dinsel trenleri oratoryo'nun balangc saymak olas
dr.1"(7)
Curt Sachs, oratoryonun kklerini yakn tarih asndan daha somut belirt
mektedir: "Bunun en yakn rneini 16. yzyl ortalarnda San Filippo dei Neri'nin
kurmu olduu dinsel trenlerde gryoruz. Bu trenler o zamann bir tanna g
re insanlar ekmek ve dinsel yararlanma iin, sonbahar ve uzun k geceleri, zel
likle genleri ok sakncal saatlarnda elendirmek iin' uygulanrd. 1639'da ise
Romada Kutsal Ha Demeinin bir oratoryo gsterisinde bulunmu olan Fransz
viol algcs Andr Maugars yle yazyor: Bu topluluk, Roma'nn en soylu se
kinlerini bir araya getirmiti. Gerekten, adlar en nde gelen mzikiler burada
bulunmaya ok nem veriyorlar; kendine gvenen besteciler, en iyi eserlerinin bur-
da alnmasn bir ayrcalk sayyorlar."!8)
Belgesel yazy okumaya devam edelim:
"Bu kilise, Paris'teki Sainte-Chapelle'den daha ufak. Bir ucunda, ykseke bir
yerde, seslere pek uygun den kk bir org var. Ayrca mimberin iki yannda en
iyi alg topluluklarnn bulunduu iki sahne daha yaptrlm. Balangta motet
biiminde bir psalmus sylendi, arkasndan ok gzel bir beraberlikle algclar
aldlar. Bundan sonra, Eski Kitap'tan alnm bir yky karlkl konuma bii
minde sylediler. Susanna, Judith, Holofemes, Davut ve Calud'un ykleri. Her
arkc yknn bir kiisini simgeliyor, szlerin anlamn byk bir ustalkla ver
meye alyordu. nl bir tnn tnden sonra mzik, Incilden alnma bir
yky, rnein, Samaritanya'l Kadn, Kana'da Dn, Lazarus, Magdalena, ya da
Efendimizin armha Gerilii yksn dile getirdi."!9)
Maugarsn betimlemesi, seyredildikten yllar sonra hatrlanan bir oratoryonun
anlatlmas gibidir. Oysa 16. yzyln "trensel" mzikli ykleri, 100 yl sonra ye-

(5) Ahmet Say, Mzik Ansiklopedisi, Ankara 1987, Adnan Atalay'n 'Mzik Yazlan1maddesi, cilt 3, sayfa 907.
(6) Ahmet Say/Adnan Atalay, a.g.y. sayfa 908.
(7) W. Braun, Die Musik des 17. Jahrhundert, Laaber Yaynevi, Wiesbaden 1981.
(8) Sachs, a.g.y. sayfa 149.
(9) Sachs, a.g.y. sayfa 149.

187
A

"t

i J 1 i

t , ~y
<t / i / t : ^
t
iteB=
V <t>
rr

r r r f TTfT
| .~

188
niden canlanmayabilir, geici bir tren olarak tarihe gmlebilirdi. Oratoryo'nun
17. yzylda grkemli bir mzik formuna dnmesinin temel nedeni nasl akla
nabilir?
"Oratoryo, operaya kar kilisenin srarla ald incelikli bir nlem, bir see
nek saylmaldr.."0)
Bu yoldaki deerlendirmeler, oratoryo'nun douuna ilikin gereki yakla
mlardr. Ancak bu douun gerek uygulaycs, nem srasnda baa alnmaldr:
Giacomo Carissimi (1605-1674), Roma'da Sk Apolianare Kilisesi'nde mzik
ynetmenlii yapm bir orgcudur. "Sahneyi, sahnede hareketi, giysileri, btn b
tne brakarak oratoryo'ya bildiimiz biimi vermitir. Carissimi'nin oratoryolar,
Handel'in koca koca eserleri gz nne getirilecek gibi deildir. Ahd-i Atikten
alnm szler zerine yazd 12 oratoryo on be-yirmi dakikalk eserlerdir: Yefte,
Judicum, Salamonis ve Baltazar vb.
Sahnede bir hareket olmadna gre, bir szc (historicus ya da testo denir),
olan biteni anlatr. Genellikle testo tek bir arkcdr, ya da bazen solo arkc ola
rak kanon halinde sylerler; bazen da btn koro testoyu syler. Dramatis perso-
nae (Yefte, Kral Sleyman, Baltazar gibi ba karakterler) reitatif olarak sylerler,
arya deil.
Bunun yannda gerek yk koro zerindedir. Koro, keli, ritmli, az kontra-
puntlu bir deyile tpk Yunan tragedyasnda olduu gibi 'asl dinleyici1kiiliinde-
dir.
Bu eserlerde algsal mzik ya hi yoktu, ya da sinfonie, ritomelli biiminde,
belirli bir alglamaya uymakszn yazlrd. Carrissimi'nin yazs yaln armoniler,
uzun, hareketsiz baslarla, ak, incelikli, aratrc olmaktan ok, kalabaln seve
bilecei gibi, dinsel duygulara nem veren bir mzikti."OD
Hareketsiz ve dekorsuz kk oratoryoya cantata (kantat) denmitir. "En eski
saray kantat 1539'da Floransa besteci Luca Martini tarafndan yazlmtr. Canta
ta terimini ilk kez Aessandro Grandi, Cantade e voce sola adl derlemesinde kul
lanmtr. Carissimi ve dneminin baz bestecileri, kilise kantatnn ilk rneklerini
vermilerdir."02>
Kouklara ayrlm monodik arklardan oluan kantat, "her kouk bir kta bo
yunca gelien bir bas ya da Ground zerine eitlemelerden yaplmayd. Bu kanta-
tay en yksek noktasna karp reitatifleriyle birlikte birbirinden deiik hava ge
tiren iki- aryayla cantata'ya kesin, bilinen biimini veren yine Carissimi'dir. An
cak daha sonralar, Bach'ta ve Protestan Kilisesi kantatlarnda grlen koro, Caris
simi kantatlarnda yoktur."(13>

O PERA DA Y EN EV RE
talya'da Rnesans anda, resim, heykel ve mimarln yannda mziin
glgede kalmas yznden, Felemenkli mzikiler Avrupa'da mziin nasl nc
ln yapmlarsa, operann kyla bu kez talyan'lar mzikte nc rol oyna
mlardr. Bu ncln baustas Claudio Monteverdi'dir.
76 yllk yaam boyunca, Monteverdi'nin nc kiilii u evrelerde btnle
mitir: 1: Madrigalizm. 2. "Orfeo" ile operay ilkel konumundan kartmas.
1620'lerden balayarak operaya yeniden soluk kazandrmas.
(10) W. Braun, a.g.y. sayfa 123.
(11) Sachs, a.g.y. sayfa 150.
(12) Ahmet Say, a.g.y. cilt 3, "Kantat" maddesi, sayfa 692.
(13) Sachs, a.g.y. sayfa 150.

189
 Son evre, reitatif in tekdze ve skc ilevi karsnda bestecinin yeni kavra
yn rnekler.
Reitatif, mzii elden brakmakszn operann tiyatro esini srkleyen bir
anlat biimi olarak yerinde sayamazd, 1620'lerden sonra karlat yol ayrmn
da iki ayr kola blnmek zorundayd: 1. Ezgsel nitelik aria'ya dnt. 2. Konu
nun aklanmas ise, ezgiyi bir yana brakarak hzl bir anlatma, parlando'ya (dz
konumaya) brakld.
"Monteverdi'nin son operas L incoronazione di Poppea (Poppea'nm ta Giyi
i, 1642), reitatifleri korumasna karn, mzikte yeni biimlere ynelmitir: Sha-
kespeare tiyatrosundaki "tirad'lar gibi arioso'lar (byk aryalar), duo'lar (kililer)
ve terzetto'lar (ller) mzii n plana kartan yenilikleri ierir."(H)
Yenilikler dizisine Sachs unlar eklemektedir:.
"Armoniler ok yalndr. Ezgiler, Monteverdi'nin ilk yllarnn kromatikliin
den ok baka, genellikle diyatonik, bazen de krk uygu olmutur. Byk usta, m
ziin ncln yeniden kurmu oluyor.05)
Bu nc yneli paralelinde, lhan Mimarolu baka ilgin bir noktaya dikkat
ekmektedir:
"Monteverdi'nin mzik dilindeki ileri atllarnn rnei olan buluu, minr
yedinci akorudur. Daha nce baka bestecilerin ekingenlikle, geici bir etki iin
kullandklar bu akoru, Monteverdi her eyden nce anlatmn glendirmek ama
cyla, gvenle kullanmtr."^)
Monteverdi'nin mzik tarihindeki yeri, sonuta yle nitelenmitir:
"Onu btn alarda yetien bestecilerin en byklerinden ve bize gre,
Bach'tan ncekiler arasnda amza en ok yaklaanlardan biri olarak tanmlaya
biliriz."^)
Monteverdi'nin ardllarndan Cavalli ve Cesti, zellikle aria'nn geliimini
srdrmlerdir. Bu iki besteci zerinde ksaca duralm:
' Pier Francesco Cavalli (1602-1676), Venedikte Monteverdinin mzik ynet
meni olduu San Marco Katedrali korosunda yetiti. Yaam boyunca burada al
t ve kilise mzik ynetmenliine kadar ykseldi:
"Operalar 41 ya da 42 tanedir. Yirmi yedi ylda yazd (1639-1666) bu yara
tlarndan 28 tanesi gnmze dek korunabilmi, tekileri yitmitir."O8) Bunlarn
arasnda ok beenilen Giasone (1649) operas nde gelir."(]9)
"Reitatif ile arya'nn yollarnn ayrlmasndan sonra, melodik dzeyin ykse
liine tank oluyoruz. Armoni geri basitti, ama szleri gerektiren her nans, melo
dide karlk buluyordu."(20>

(14) John Whenham, Opera Elkitab, Cambridge University Press, 1986.

(15) Sachs, a.g.y. sayfa 148.
(16) lhan Mimarolu, Mzik Tarihi, Varlk Yaynlan "Bilgi Dizisi", 4. basm, stanbul 1990, sayfa 35.
(17) Sachs, a.g,y. sayfa 148.
(18) Gltekin Oransay, Badarlar Geidi, K Yaynlan, zmir 1977, sayfa 76.
(19) Sachs, a.g.y. sayfa 148.
(20) Grout ve Palisca, A History o f Western Music, Norton Yaynevi, N ew York, 1988, sayfa 375.

190
 Cavalli'nin nl Giasone operasnda "Giasonenin aryas, bu zellikleri gs
termesi asndan RNEK 44'de verilmektedir.(21)
Antonio Cesti (1623-1669), nce Floransada ve Romadaki istine kilise
sinde mziki olarak alm, 1652de Avusturya'nn Innsbnck kentinde grev al
dktan sonra Viyana mparatorluk Saray'nda ynetmen yardmclna getirilmitir.
"Balca operalar: L Orontea (Venedik 1649), Argia (Innsbruck 165 5),Dori (Flo
ransa 1661), l pomo d'oro (Viyana 1668, mparator I. Leopolda dn armaa
n)^ )
Bu dnemin operaya getirdii iki ilgin alm da belirtelim:
Birincisi, Ferrari ve Manelli'nin nderliinde Venedik'te halka ak ilk opera
binasnn hizmete girmesidir. Teatro San Cassiano adl bu operaevi'nin 1637 yln
da temsiller vermeye balamasyla, opera artk saray duvarlar arkasnda gerekle
tirilen bir sanatsal etkinlik olmaktan biraz olsun km, bilet parasm deyen her
kesin izleyebilecei sanat gsterileri kimliine ilk adm atmtr.
kinci olgu, castrato ad verilen, hadm edilmi ve soprano sesini bylece ko
ruyabilen erkek arkclarn talyan operasnda bir gelenek haline gelmesidir. Cast
rato geleneinin ortaya kmas, tabii ki reitatifin geride kalp aryalann opera sa
natnda nemli bir yer tutmasyla bantldr. "Doaya aykr ama erkek haneresi-
nin gcyle ses gzelliini kendinde birletirmi hadm erkek"(23>, ocuklar koro
sunda yetenei ve gzel sesiyle dikkat eken "soprano" ocuklara, yaam boyunca
gelir kaps olacak salam bir i yaratmtr. Birka yzyl sren bu gelenein istek
lisi oktu: Anne ve babalar, ocuklarnn "yaam boyu gelir" gvencesi iin hadm
edilmesini yeliyordu.
"Operann ikinci evresinde nem kazanm teki iki besteci yle saylabilir:
Alessandro Stradella (1644-1682); Alessandro Mazzacchi (1592-1665). Mazzacc-
hi, La catena d'Adone (Adonsin Zinciri) adl operas iin yazd nszde reitatif
kuruluunun artk sktn belirtmitir.
lk opera bujfa'mn (komik opera'nm) librettosu'nu (metnini) Kardinal Giulio
Rospigliosi yazmtr. Chi soffre speri (Skntda olan umudunu kesmesin) adl bu
eserin bestecileri V. Mazzacchi ve Marazzoli'ydi. Bu komik opera 1639'da Ro-
ma'da sahnelendi."( 2 4 )
Sahne mziinde bu gelimeler olurken, koro mzii yeni bir anlaya ynel
di: ok korolu eserler. Daha nce Willaert'in kulland ift koro'dan oluan bu ha
reket, gsteri merakndan doan yeni eilim karsnda zayf kalr. "Drt, alt ve
daha ok sayda korolu eserler olaan s a y l r d . " ( 2 5 ) Sachs, ok koro kullanma eili
mini 17. yzyln "insan ezen bir byklk ve gsteri tutkusu"na balar: Bu d
nemde yaplan San Pietro Kilisesi (Roma) ile Salzburg Katedrali, dev yaplanma
syla dnyann en byk kiliseleri arasndadr. Mimarlk sanatndaki bu byk, da
ha byk eserler yaratma eilimi, mzie "ok koroluluk" biiminde yansmtr,
denebilir.

(21) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 377.

(22) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 313.
(23) Sachs, a.g.y, sayfa 147.
(24) dtv-Atlas Musik, sayfa 313.
(25) Sachs, a.g.y. sayfa 150.

191
192
 A LM AN Y A, N GLTERE VE FR A N SA DA ARKI
Lied, klasik anlamyla "Alman arks"dr. Rnesans'dan gnmze kadar, ay
n ad altnda deiim gstermi, ancak ulusal zelliini hep korumutur. Heinrich
Finck ve Hassler'in 16. yzylda Liderbcher (ark kitaplar) gelenei, 17. yzyln
ortalarnda gelimitir: "Schtz'n yeeni ve rencisi Heinrich Albert (1604-
1651), Arien und Melodeyen (Aryalar ve Melodiler) bal altnda bir ark demeti
albm yaynlam, bunu 1643de Andreas Hammerschmidtin (Hamermit okunur)
Ak arklar izlemitir. Adam Krieger 1657deki eserleriyle bu eitin olgun r
neklerini vermitir." (26)
Hammerschmidt, alg eliinde dinsel eserler de yazmtr. Bunlar arasndaki
Tanr ile nanl Kiinin Dialou, tenor partisinde trombonun ustalkl kullanln
sergiler. RNEK 45S2?)
Berlin'de kantor olarak kilisede grev yapan Johann Krger (1598-1662), Pro
testan kilise mziine deerli koral eserler kazandrmtr. "ok yaygn demetlerin
den biri olan Praxis pietatis tnlica (1647), sadece Berlin'de 46 kez baslmtr.(28)
17. Yzyln ortalarnda, ngiltere'de catch denen oksesli ve ak sak szler
zerine yazlm arklarn yaygnlatn gryoruz. "1652de John Hiltonun d
zenleyip Londrada bastrd -drt sesli nl Catch That Catch Can adl demet,
bu ulusal eitin doruk noktasdr."(29)
Ayn dnemin Fransa'snda Air adl arklar revatayd. Bunlarn gfteleri d
et (ikili; iki arkcnn syledii biim) olarak da yazlyordu. Air'in balca biim
leri unlard:
"Air srieux (byk ve ciddi ark).
Air tendre (basit ve dans iin ark).
Air a boire (iki masas arks).
1700 Ylndan itibaren btn bu Air eitleri Brnettes adm almtr. "(3)

A LG I M Z
Elikli ses mziine talyan'lar balangta concerto diyorlard. "Bu tr, toplu
algsal blmler arasnda bir solocunun (ounlukla bir kemancnn) stn ustal
a dayanan zgr biimde ilenmi geitler almasyla gelien bir eit canzo-
na'dan kmaya balad. te konerto biimi 17. yzyln son yirmi be yl iinde
talya'nn tek blml canzona concertata'sndan kt ve geliti. Deiik tempolu,
deyili ve ritmli ksa dnemlerden yaplm yamal asl canzona'dan, bu dnemle
rin saylarn azaltp srelerini uzatarak daha sonraki yapsna yakn so nata'ya. do
ru adm atlm oldu. Fransa, ngiltere ve Almanya, bu alanda her biri nemli birer
besteci ile meklendirilebilir: Chambonieres, Locke, Froberger."(3D

(26) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 335.

(27) Grout ve Paisca, a.g.y. sayfa 435.
(28) Sachs, a.g.y. sayfa 151.
(29) Sachs, a.g,y. sayfa 152.
(30) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 335.
(31) Sachs, a.g.y. sayfa 152.

193
 R NEK 45

Andreas Hammerschmidt, Dialogue: Wende dich, Herr

194
 "Jacques Chamboniers (1602-1672), XIV. Louis'nin saraynda klavsenciydi.
Pieces de clavecin adl klavsen albm 1670de baslmtr."!32)
"Genellikle ksa dans paralarndan oluan bu mziin yle ince anlatml ve
ylesine geni soluklu bir yaps vardr ki, bu nitelikler bestecisine klavsenin en b
yk ustalar arasnda yer veriyor. Franszlar bu besteciyi kendi klavsen okullarnn
ilk byk ustas saymakta pek hakldrlar."!33)
17. Yzyln ngiltere'de en nemli mzikisi Mathew Locke (1621-1677), e
itli alanlarda besteler yazmtr: lhiler, aryalar, mask'lar (bale mzii) ve tiyatro
mzikleri. Kral.II. Charles'm ynetimi dneminde (1660-1685), Shakespeare'in
"Frtnasna, ve Devanant'n Makbet'ine mzikler bestelemitir. "Consort biimi
nin eski yapsn deitirmi, bunu bir eit dans siti niteliine getirmitir. Bunlar
dan baka Locke, kk bir elkitab da yazd: Melothesia or Certain General Rules
for playing upon d'Continued Bass (Melothesia ya da srekli bas almak iin baz
kurallar.)"!34)
Locke, nans iaretlerini kendi dilinde ilk kullanan bestecidir. O ada, Cres
cendo, forte gibi terimler Avrupa'da henz kullanlmyordu. Oysa Locke, "yumu
ak", "ok yumuak", "ok gl" gibi ngilizce terimlerle nanslar belirtmitir.
Alman asll Jakop Froberger (1616-1665), Romada Frescobaldinin org
rencisiydi. Daha sonra Viyana saray'nda orguluk yapt. "Piyano suiti'nin yaratcs
olarak bilinir. 1650 yl dolaynda, 4 blmlk suit ekirdeini oluturdu:
Suit, dans mzii eitlerinden olumu bir formdur ve mzik tarihinde nem
li bir yeri vardr. Almanya'da Schein kua, suit'i danstan oluturuyordu: alle
mande, Courante, Sarabande. Locke ve Froberger'in sitlerine bir ngiliz dans olan
Gigue (jig) eklenmitir. "Ancak bunun Courantetan (koran) nce ya da sonraya
koymulardr; en sona deil. Bylece u iki eit sra elde edilmi oluyordu:
Allemande-Courante-Gigue-Sarabande
Allemande-Gigue-Courante-Sarabande
Sarabande adl bu spanyol dans, balangta arbal olmaktan uzakt, hz
lyd. "(36)

(32) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 341.

(33) Sachs, a.g.y. sayfa 152.
(34) Sachs, a.g.y. sayfa 152.
(35) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 343.
(36) Sachs, a.g.y. sayfa 153.
 XVII. BLM

BAROK MZN YAYGINLAMASI

(1670-1710)

TA RH
1668 Dietrich Buxtehudenin Lbeck'te Akam Mzii konserleri,
672 John Banister'in Londrada halka ak konser salonu amas.
1674 Nicolas Boileau-Deopreaux'nun iir Sanat'nn yaynlanmas.
1678 Hamburg Operasnn al.
1681 Arcangelo Corelli'nin ilk trio sonatlar.
1683 Henry Purcell'in " blml" 12 Sonat'nn baslmas.
1684 Leibnizin Bilgi, Doruluk ve deler zerine Dnceler'inin yaynlan
mas.
1686 Lullynin Armide operas.
1687 Isaac Newton'un Matematiin lkeleri kitabnn yaynlanmas.
1689 Henry Purcell'in tek operas Dido ve Aenasn sahnelenmesi.
1690 John Locke'nin nsan Kavraynn Korunmas zerine Deneme'sinin
yaynlanmas.
1700 Kuhnau'un tasvirci mzii: 6 ncil Sonat
1705 Buxtehude'nin mziini kavramak iin Bach'n 200 millik yry.
1707 Alessandro Scarlatti'nin Maria Maggiore Kilisesi'ne mzik ynetmeni
olarak atanmas.
1707 Ghezzi'nin Roma'da Sanat Uzmanlar ve Derlemeciler karikatr.
1716 Franos Couperin'in Klavye alma Sanat'nn baslmas.

G EN EL G RNM
17. yzyln son eyreinde Barok mzik Avrupa'nn tm lkelerinde yaygn
lam ve gelimitir. ncln talyan'larn gerekletirdii bu geliim, Fransa,
ngiltere ve Almanya'da kazand zgnln ivmesiyle yeni boyutlara ulamtr.
Dnemin zellikleri yle sralanabilir:
talya'da Venedik opera hareketi son bulmu, ancak, Napoli opera hareketi bu
sanata yeni bir renk getirmitir. alg mzii alannda orkestra ve oda mzii, Co-
relli ve Trelli gibi yetenekli bestecilerin kiiliinde gelecee dnk biimde kk-
196
lemeye balamtr. Yayl alglarn Cremona kasabasnda Andrea Amatinin oul
lar ve torunu Niccolo ile kusursuz bir iilie kavumasndan sonra, yine Cremo-
na'da Antonio Stradivari "btn alarn en iyi keman" zelliini tayan alglar
yapma baarsn gstermitir. talya'da sonat ve konerto formlar, ileriye ynelik
temeller kazanmtr.
Fransa'da Lully'nin nclnde opera sanat yerlemi, bu alandaki talyan
eleri "Franszlaarak" elikli reitatif gelimi, ayrca Paris'te "halka ak opera"
temsilleri balamtr. ncelikli bir saray dans olan menuet, mziksel geliime kat
klar getirmitir. Couperin'in klavsen iin besteledii yaratc eserlerinin yan sra,
opera orkestralar flemeli alglar da gerek anlamda kazanarak bymtr.
Fransz siti, yeni dans paralaryla zenginlemitir. Lully, "uvertr" mziini sa
lamlatrmakla gelecek alarn "senfoni"sini hazrlamtr.
ngiltere'de opera talyan etkisinde olmakla birlikte, Purcellin dehas sayesin
de zgn ve derin melodik niteliiyle deer kazanmtr. John Blow ve Purcell, al
g mziinin bu lkede ilerlemesini salam, orkestra ve oda mziinin yan sra
dinsel mzikte de geliim yaanmtr.
Almanyada talyan mzikilerin besledii bir opera hareketi domu, bunun
yan sra Buxtehude ve Biberin nclk ettii alg mzii ile koro mzii gelikin
bir dzey kazanmtr. Kuhnau, embalo mziine yeni soluklar getirmitir. Aklc
ve matematiksel Alman dncesinin bir sonucu olarak bir sekizli iinde 12 yarm
sesli dzene geilmesi yolunda matematiksel gvenirlie ok yaklalmtr.
eitli Avrupa lkelerinde younlaan bu geliimlerle birlikte, tm uluslarca
benimsenen yenilikler de gerekletirilmitir:
Suit formunda paralarn zenginlemesi, sonat formuna doru hzla yryen
alg mzii formlarna temel hazrlamtr. stn nitelikli kemanlarn yaplm ol
mas, "Viol" adl geleneksel yayl algy geride brakm, viola da gamba ise g
nmz viyolonseline dnmtr. Bylece ilk viyolonsel sonat da yine bu d
nemde bestelenmitir.
Mzik yazsnda donanmlar belirginlik kazanmaya balam, l izgileriyle
birlikte, nota ekilleri gnmz yazsna ok yakn duruma gelmitir.

M ZK TE HALKA YNELN BELRTLER

znde "saray mzii" olan Barok, 17. yzyln sonlarnda "sokaa kmaya"
balamtr: Halka ak operaevlerinin yan sra, Fransa ve ngiltere'de konserlerin
dzenlendii ilk "zel" salonlar da yine bu dneme rastlar. Londra'da Kraliyet Ban-
dosu'nun ynetmeni ve ayn zamanda usta bir kemanc olan John Banister, "yar-
profesyonel" denebilecek biimde konserler vermi, yine bu kentte Thomas Britton
adl bir kmr tccar, kendisine "mziksever kmrc" ad taklacak lde srar
la ve bilinle 1678 ylndan 1714e kadar, kmr deposunun zerindeki salonda n
l mzikilerin katld profesyonel konserler dzenlemitir. Bu nl mzikilerin
arasnda Hndel, Pepusch ve Banisterin de olduu bilinmektedir.
Bu ilk profesyonel mzik dinletileri, mziin halkla btnlemesi anlamna
pek gelemez. nemli olan, mzikilerin profesyonel amalarla halka ynelmesi de
il, her kesimiyle halkn mzie ynelmesidir. Aktr ki, znde mziin halkla
btnlemesi iin 19. yzyln beklenmesi gerekecekti. lhan Mimarolu bu gere
i yle dile getirmektedir:
197
RNEK 46

L Loca
P P a rk et
O O rk e s tra
S Sahne

198
 "lk halk konserleri on yedinci yzyl sonlarna doru verilmi olmakla birlik
te, konser yaygnl sonraki yzylda da tam anlamyla artm ve mzik demokrat
lam deildi."(0
Mziin "demokratlamas", zenginiyle yoksuluyla btn snf ve katmanlarn
bu sanat daln yrekten benimsemesi demektir. Bunun iin mziin her kesimden
insann duygu ve dncesini yanstmas, onlar doallk iinde kucaklamas orta
mnn hazr olmas gerekir. Bu ortam, Fransz Devrmi'nin hazrlan dnemi ve
sonrasnda gerek anlamyla sz konusu olabilir. 17. Yzyln sonlarnda mziki-
ler henz soylularn buyruundayd:
"devleri saray elentilerine katlmakt. On yedinci yzyl boyunca ve on se
kizinci yzylda da algcnn uakl, devinin saygnl bakmndan, diyelim ki
a ya da bahvandan ayr tutulmamas sregelmitir."(2)
Tarihin amaz yasas yrr lkteydi: Barok, sanatta soylularn egemen olduu
bir beeni dnemiydi.
Sonuta, 17. yzyln son eyrei, Barok Mziin Avrupa'da yaygnlamas,
yerlemesi ve geliimini srdrmesi dnemidir. Sachs'm bir saptamasyla, nce
Italyan'larn, sonra da Franszlar ve talyanlarla olan mziksel balar ynnden
ngiliz'lerin adr:
"Franszlar orkestra algclar yetitirip dar gnderiyor, talyan'lar ise Av
rupa'daki hemen btn saraylar iin besteciler, orkestra yneticileri ve arkclar
yetitiriyorlard^3)

V EN ED K OPERASIN IN SONU
Opera sanatnn geliiminde nemli bir dneme olan Venedik operas, 17.
yzyln sonlarnda d gstermi, mzik ve iir ikinci plana itilerek sahne gste
riine ve dekora arlk verildii iin sanatsal deerini olduka yitirmitir. Aslnda
Venedik'teki opera hareketi, soylularn saray ve atolarnn dnda, zengin kesimin
ilgi gsterdii operaevi atsna da kavumutu. 1678 Ylnda ina edilen Teatro
Grimani, kk bir opera binasnn gerekli zelliklerini sergilemektedir: RNEK
46 A<4) Ancak, bu tutarllk ya da oturmuluk, yerini giderek dekorculuk ve maki-
naclk operasna brakmtr. "Bu eit operada sahnede gsterilen btn marifet
ler, gkten den, yerin altndan kan btn grntler (azda dolaan deyile
makinalarn yaratt tanrlar, de us ex machina) akla gelmeyecek klk deitirme
ler, sahne aldatmacalar, bu opera temsilinin giderek temel eleri olmu, mzik ve
iiri bastrmaya balamt. Bu marifetleri ortaya koyan dekorcunun ad en nde ge
liyor, ona oyunculardan daha iyi para veriliyordu."(5>
Yaklak 100 yl sonra, Fransa'da ansiklopedisi hareketin (zgn bilgiyi derle
me hareketinin) nclerinden olan Diderot ve d'Alembert, Venedik operasndaki
makinalama tutkusunu rneklemek amacyla frtnaya tutulmu bir geminin sallan
tsn opera sahnesine tamak iin kullanlan makinay bir izimle vermilerdir.
RNEK 46B&)

(0 lhan Mimarolu, Mzik Tarihi, Varlk Yaynlan, 4. basm, stanbul 1990, sayfa 49
(2) lhan Mijtarolu, a.g.y. sayfa 48.
(3) Curt Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi, eviren lhan Usmanba, stanbul 1965, sayfa 158.
(4) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 312,
(5) Sachs, a.g.y. sayfa 158.
(6) D. Grout ve C.V. Palisca, A History o f Western Music, Norton Yaynevi, New York, sayfa 407.

199
 R NEK 47

Agostino Steffani, Aria: Un balm, from Enrico detto il Leone

Antonio Lotti, Aria: Padret addio, from Alessandro Severo

da-ti di me.
B

C C.F. Pollarolo, II Faramondo, 1699

200
 Venedik operasnn deerli son iki temsilcisi olan Carlo Pallavicino (1630-
1688) ile Agostini Steffani (1654-1728), Alman saraylarnda almlardr. Palla
vicino Dresden'de, Steffani ise Mnih ve Hannover saraylarnda operalar bestele
milerdir.
Steffaninin 1689'da Hannover'de temsil edilen Enrico detto il Leona (Aslan
Henri) operasndaki Un balen aryas, ritmi belirleyen bas partisi eliinin "koan
bas" zelliine dnm bir yenilii sergilemektedir: RNEK 47 AS1)
Sachs'a gre, Pallavcino'nun Gerusalanne Liberata's ile Steffani'nin Alarico
(1687) adl operalar, bu iki bestecinin "en byk eserleri"dir.
Venedik operasnn son temsilcileri arasnda Pollarolo (1653-1722) ve daha
sonra zgn bulularyla Antonio Lotti (1667-1740) RNEK 47 jB(8>saylabilir. Ba
le eserleriyle de n kazanan F. Sacrati, M.A. Ziani ve G. Legrenzi, ikincil besteci
lerdir.
D.F. Pollarolo'nun 1699 ylnda besteledii kahramanlk yksne dayanan II
Faramondo operasnda, tekseslilik zerine kumlu sramalar ve tremolo'lar R
NEK 47 C'de verilmitir.^)

N A PO L OPERA STL
17. Yzyln sonlarnda Napoli'deki opera hereketi, Roma operasyla sk ba
lar tar. Bu hareketin ilk bestecilerinden Francesco Provenzale (1626-1704) ile or-
kestralama'da zenginlik eilimi balam, Alessandro Scarlattiin (1660-1725) uver
trleri ve da capo (yinelemeli) arya geleneinin gelimesiyle doruuna ulamtr.
Carissimi'nin rencisi olan Alessandra Scarlattinin operalar, "Scarlatti uver
trleri," ya da yalnzca talyan uvertr denen orkestra mziiyle balard. Bunlar,
Lullynin Fransz uvertrlerinden deiik olarak allegro-adagio-allegro sralanyla
blml uvertrlerdir.
Bunun dnda Napolili besteciler, eser boyunca algsal blmlerle, danslar
la, dekorlar ve sahne gsteriiyle pek ilgilenmemilerdir. "Gerek dramsal dokuyla
da ilgilenmi saylamazlar. ncelii mzie vererek mziin canlandrabilecei
tek mzik d eyi gelitirmilerdir: Kahramanlar ve kt kiileri betimlemek.
Bu eit bir betimleme de nnde sonunda kalplamaya varr. "O0)
Napoli stilinin balca zellii, ark formundaki A-B-A biimiyle da capo ar
yalarn ne kmasdr. "O kadar ki, adalar Napoli operasna alayl bir dille ar
ya demeti diye ad takmlard. yi yazlm, sese uygun bol sslemeli ezgiler ve
dram d davranyla bu operada ilgi, ses gzellii ve ustalna bel cantoy&, ora
dan da arkclara, castratilere (hadm edilmi erkek sopranolar) kaymtr."O D
Alessandro Scarlatti, bu hareketin domu olarak, 35'inin partituru gnmze
kalan 115 opera, 700 kantat, 200 missa ve oratoryo, ok sayda motet ve embalo
paras bestelemitir. Tahttan ekildikten sonra Roma'ya yerleen sve Kraliesi
Christiana'mn saraynda mzik ynetmenlii yapm, 1707de Romada Maria

(7) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 408.

(8) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 409.
(9) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 312.
(10) Sachs, a.g.y, sayfa 159).
(11) Sachs, a.g.y. sayfa 159.

201
202
Maggiore (Byk Meryem) Kilisesi'nde sanat ynetmenliine ykseldikten iki yl
sonra Napoli'ye dnm ve Kraliyet Saray Mzik Ynetmenlii'ne getirilmitir.
rencileri arasnda olu Domenico Scarlatti ve Hasse vardr. Balca operalar
unlardr: Masum Yanlg (Roma, 1979), Sevgililer Arasnda Drstlk (Roma,
1680), l Pompeo (Roma, 1683), La Rosoura (Roma, 1690), Teodora Augusta (Ro
ma), 1693), Laodicea e Bernice (Napoli, 1701) Mhradates Eupator (Venedik,
1707), Onurun Utkusu (Napoli 1718), Griselda (Roma, 1721).02)
Scarlatti'ye aslnda bir opera bestecisi olarak deil (nk dram onu pek ilgi
lendirmiyordu), bir arklama ustas olarak bakmak gerekir. Besteledii 700e yakn
kantat da onun asl amacn sergiler. Bu kantatlarn arasnda Lascia, deh lascia
(Vazge, gel vazge) adl olan, karakteristik ve tipik yaplanmasyla mzik tarihin
de nem kazanm bir yapttr. RNEK 48.)
Napoli opera stili sonu olarak Belcanto (gzel ark syleme sanat) gelene
ini gelecee dnk biimde gelitirmitir. Bylece an kltr ve ses sanat ustal
, arknn gerektirdii anlam mzikal dille ifade etmekte yeni boyutlar kazanm
tr.

PURCELL
Tarih boyunca ngiliz'lerin yetitirdii en byk bestecilerden biri olan Henry
Purcell (yaklak 1659-1695), Londra'da domu, 1679 ylnda retmeni John
Blowdan boalan Westminster Abbey kilisesi orgculuuna atanm ve ldkten
sonra buradaki orgun altna gmlm nemli bir mzikidir.
retmeni John Blow (1649-1708), hem orgcu, hem de Kraliyet ICilisesi'nin
bestecisydi. Mzik tarihine "Purcell'in kompozisyon retmeni" olarak gemitir.
Purcell'in mzii talyan stilinden kaynaklanmakla birlikte, balca eserleri
tam ngiliz damgasn tar. "Mozart gibi ksack yaam sresi, eser verimlilii ve
derinlii bakmndan insan artacak niteliktedir."!14)
1664 Ylnda 6 yandayken babas lm, kk yata Kraliyet Kilisesi o
cuk Korosuna girmi ve bu koronun ynetmeni Pelham Humfrey'den Fransz m
zik stilini renmitir. Humfrey, Lully'nin rencisiydi. Purcell, ses deiimi dola
ysyla korodan ayrlarak Blow'un bestecilik rencisi olmu, 1677'de Mathew
Lockeun lm zerine bir mersiye yazarak yaynlamtr. 1679da ta giyme t-
renlerininin yapld kilise olan Westminstere orgcu olarak atanmtr. 1680de
mziinin Avrupada nem kazand byk dramlarn mziklendirilmesine bala
m ve yayl alglar iin ok sayda Fantasia bestelemitir. "Bu fantasialar, daha
sonra besteledii Sonnata'lar ile karlatrlacak olursa, Orlando Gibbons rnek
alnarak yazld, sonnata'larn ise talyan etkisinde olduu grlr."!15)
Purcell'in hizmet ettii 1660-1685 yllar arasnda krallk yapan II. Charles,
mzikte Fransz stiline yaknlk duyuyor, ngiliz mziinin "arlndan holan
madn" akabelirtiyordu. "Purcell ise, dans havas tayan bu derinliksiz mzi
i ktlyordu. Efendisinin eilimine aykr olarak, ilk sonatlarnda da belirttii
gibi (1683), ngiltere'nin yitmeye yz tutmu soylu sekinliini yeniden bulmak

(12) Gltekin Oransay, Badarlar geidi, K Yaynlar, zmir 1977, sayfa 89.
(13) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 421.
(14) Sachs, a.g.y. sayfa 159.
(15) Ahmet Say, Mzik Ansiklopedisi, 4. cilt, sayfa 1071.

203
iin, arbal nl talyan ustalarn izlemitir. Bu yolda, madrigalleri ve kilise
okseslilii eserleriyle Elizabeth a mzikilerinin, rnek ve esin almak iin ba
larm gneye eviren Shakespeare ve Chauserlerin yollarn semitir.(16)
1682 Ylnda Edward Lowe'un yerine Kraliyet Kilisesi orgculuuna atanan
Purcell, 1683te, ilk kez " blm"den oluan 12 sonatn yaynlatm, bu arada
ok sayda ode (lirik iirler iin bestelenen mzik) yazmtr. 1687 Ylna kadar, 9
tiyatro eseri iin besteledii mziklerle sahne mzii alannda deneyim kazanm
tr.
1690da yazd ve bir yl sonra yaynlanan Doclesian'm mzii, nceki tiyat
ro mzikleriyle ayn dzeydedir. Trompet ve obualarn da kullanld bu eser, in
celiklerle rlmtr. 1691 rde besteledii Kral Arthur adl tiyatro eserindeki m
zikler, Dioclesian'dan daha mzikal eler tamasna ramen, bunlar oyunun b
tnlne yaptrlm bir tr 'ek' niteliindedir ve mzik bir dizi intermezzi ola
rak tanmlanabilir. Blmler kendi iinde zgn olmasna karn, oyunun btny
le iliki kuramamtr."t17)
Shakespeare'in "Bir Yaz Gecesi Ryas" adl oyunundan uyarlanan The Fairy
Queen (Periler Kraliesi) orijinal metinle ilgisi olmayan, ama dram sanat asn
dan olgunluk tayan bir yapttr. Periler Kraliesi'nin mziklerini yazan Purcellin
1692'de baslan bu eseri kaybolmu, 1700 ylnda notasnn bulunmas in tiyatro
yneticilerinin koyduu dl sonu vermemi, yzyllar sonra, 1901'de ngiliz Kra
liyet Mzik Akademisi Ktphanesi'nde bulunmutur.
1694 Ylnda Kralie Marynin lm zerine en gzel anthem1lerinden birini
yazan Purcell, yaamnn son yl olan 1695'de Kralie iin iki lirik eser bestelemi
ve Shakespeare'in The Tempest (Frtna) adl oyunundan Davemant ile Dry den'in
uyarlad mzikli sahne eserini tamamlamtr. Ayn,yl sahnelenen ve metnini yi
ne Dryden'in yazm olduu Don Kiot adl sahne eserinin mzikleri, byk olas
lkla Purcell'in besteledii son paralardr.
ngiltere'de Purcell'in ayrcalkl bir yeri vardr. Handel'in bu lkede kazand
olaanst baar bile Purcell'iin nn glgede brakamamtr. ngiliz bestecileri
nin en by ve en zgn olarak tanmlanr. ngiltere'de 17. yzyln balarnda
Kralie Elizabeth dneminde, zgn bir byk besteci olarak Byrd vard; Purcell
ise yeni bir r amtr: "Geleneklerden yeni yaratlara ulamaya ve o gne dein
denenmemi gerelerin kullanlmasna arlk veren bir dnemde domu ve Res
torasyon dneminin Londra'snda yenilikleri gerekletirmeyi bilmitir."08>
talyan etkisi Purcell'in oda mzii yaptlarnda zellikle belirgindir. Bunlar
dan biri olan, iki keman ve embalo iin, Corelli, Vitali ve Basani'nin deyilerini
yakndan izleyen Golden Sonata in F (fa majr Altn Sonat)(19), belgesel deeri
asndan Purcell'in el yazsyla (giri ksm ve balk), RNEK 49 A da verilmekte
d ir.^ )
"talyan etkisi, tek gerek operas olan Dido ve Aenas'da kmsenecek gibi
deildir. Bir kz okulunun bitirme treni iin yazlm bu operann bir ostinato ya
da ground zerine yazlm kralienin lm at, bu etkiyi zellikle belirtmektedir.
Ancak, bunun yan sra da, danslara ve koroyo verdii nem yznden, bu opera
tam ngiliz damgasn tar."(21)

(16) Sachs, a.g.y. sayfa 160.

(17) A. Say. a.g.y, 4. cilt, sayfa 1072.
(18) A. Say. a.g.y. 4. cilt, sayfa 1072.
(19) A. Say. a.g.y. 4. cilt, sayfa 1073.
(20) A. Say. a.g.y. 4. cilt, sayfa 1073.
(21) Sachs, a.g.y. sayfa 160.

204
 Purcell'in yazd kilise mzii eserleri, kendi deerlendirmesi ve yorumu gz
nnde tutulmadka anlalamaz. Hafif ve hzl tempolu, cokulu zelliklerinin ya
n sra, armonilerin beklenmedik balantlaryla ortaya kan dokunakl ifadesi,
mziinde zgn bir yer tutar.
Modal melodik etkiler Purcell'de aklkla grlmektedir. Bu etki, tm eserle
rinde kendi dneminde yerlemi olan majr ve minr tonalitelerin aka belirlen
mi ilkeleriyle birleerek zenginlik kazanmtr. Dil ile melodi arasndaki ba en
derin, en incelikli ayrntlarna kadar deerlendiren Purcell, Dido ve Aenas opera
sndaki reitatiflerinde kulland melodik akla, reitatifi birinci snf yaptlar d
zeyine ykseltmitir. Bu reitatifler, 17. yzyldaki benzerlerinin genelde dt
armonik ve melodik klielerin tekrar biiminde deildir; yaratclk, kulaklar he
men teslim alr. "Purcell, ses iin ne yazdysa, bunun arkasnda mutlaka arkcnn
igds yatar."(22)
Asl nemlisi, onun sanatnda "esiz" olarak tanmlanabilecek yarat alan,
alg mziidir. 1683'de besteledii " Blml 12 Sonatta ", gemiten tamamen
koptuunu belirler. Bu yaptlarnda Purcell, teknik stilini Italyan kaynaklar n
da gzden geirmitir. Burney bu eserler iin u eletiriyi getirmitir: "Pasajlar
elinden deil, beyninden ya da yreinden kyor." Onun mzii, yreinde m
zik ruhu tayan mzikseverlere hitabetmitir.
"Drt Blml 10 Sonat", besteciliinin daha sonraki bir dnemini temsil
eder. Bunlardan No. 9 Fa Majr "Altn Sonat", onun en parlak yaptanndandr.

FRA N SA DA LU LLY NN M Z
Floransada doan talyan asll Fransz opera ve bale mzii bestecisi Jean-
Baptiste Lully (1632-1687), tarihte az rastlanr biimde hem "talihin gld bir
adam", hem de "glen talihi yaratan bir adam" olarak nitelenebilir: Floransa'da
yoksul bir deirmencinin oluydu. Kk yata gitar ve keman dersleri ald. Zek
s, yetenei, gzel sesi ve uyumlu davranlaryla dikkat ekerek 14 yandayken
Paris'e getirilerek matmazel dOrlans'm konana hizmetkr olarak yerletirildi.
"Keman almadaki ustal da ilk kez mutfakta doalarken ortaya kt. Fransz
saraynn grenek ve trelerine arabuk uyan delikanl, Italyan ii bir syleyiten
hi bir zaman kurtulamamakla birlikte, Franszcay ksa srede iyice rendi. Ke
man alndaki ustala tank olan Kont de Nogent'in nayak olmasyla Mademoi
selle d'Orlansin zel alg takmna girdi.(23)
1652 Ylnda Lully'yi Kral XIV. Luisnin sarayndaki bale topluluunda dans
olarak gryoruz. Bu grevinde de sivrilen gen sanat, embalo ve bestecilik
dersleri almaya balad. Bir yandan da saraydaki opera temsillerini izliyordu. Bir yl
sonra kraln alg mzii besteciliine atand. 1661de kraln oda mzii bestecisi,
1662'de Krallk Ailesi Mzik Ynetmeni oldu. 1663'de Molire ile ibirlii yaparak
Zoraki Nikh, Kibarlk Budalas gibi dansl oyunlara mzikler besteledi.
"Bu sralarda balayan Franszca opera denemelerine de ilgi duyan badar,
1677'de kraldan opera tekelini salad ve ozan Quinolt ile ibirlii yaparak btn
Avrupa'nn hayranln toplayan ve sonradan Paris'in biricik Grand Oprasi olacak
Acadmie royale de musique takmn kurdu."(24>

(22) A. Say. a.g.y. 4. cilt, sayfa 1083.

(23) G. Oransay, a.gy. sayfa 77.
(24) G. Oransay, a.g.y. sayfa 77.

205
 RNEK 49

A H en ry Purcell: A ltn Sonat

Jean-Baptiste Lully, Air: Bois pais, from Amadis

206
 "Az bulunur bir mzik yetenei ve alma gc, Paris'lilerin eilimlerini n
ceden sezme stnl, kralm hi azalmayan sevgisi, dmanlarnn amansz dav
ranlar, Lully'e hem sanat hayat ynnden, hem para ynnden hi bir mziki-
nin eremedii byk bir baar salamtr. Sanat hayatnn en yksek noktasnday
ken, kraln hastalanp iyilemesinden sonra yazm olduu trensel bir Te deum'xm
ballk gsterileriyle dolu alnmas srasnda, o an orkestra yneticilerinin kul
land bastonu ayak parmaklarna vurmas yznden 22 Mart 1687'de kangrenden
lmtr. "(2S)
Lully 16 bale mzii, 16 opera ve 3 dinsel eser yazmtr. Operalarndan
nemli 10 tanesini Sachs yle sralar: Cadmus ile Hermione (1673), Alceste
(1674), Thse (1675/, Atys (1675), Isis (1677), Bellrophon (1679), Perse
(1682), Phaton (1683), Acis ile Galathe (1686), Armide (1686).
"Bunlardan baka Lully salt algsal blmler yazmaya da nem vermitir;
zellikle uvertr. Napoli'li ustalarn talyan uvertrlerine kart olarak, onun 'Fran
sz' uvertrleri, bata noktal ritmlerle grkemli bir blm, ardndan btn algla
rn srayla girdii fugato'lu abuk bir blm, sonda coda olarak, balang tempo
sunda bir blmden olumutu. Btn bunlar, kesintisiz, ard arda gelmekteydi. al
gsal mzie verdii bu nemle Lully, orkestrann talyan operalarnda kaybolmaya
yz tutmu deerini Fransz operasnda diriltmi oldu. Bu davranyla Berliozun
orkestralama kitabna dek giren bululu, renk gzeten rnekleriyle bugnk orkest
ra anlaymzn ncs oldu."(26)
Lully operasnn "Fransz" slubu zelliinde olmas, eserin yaps ve genel
havasyla aklanamaz. "Szlerin ritmi ve gerektii yerde vurgulan, talyan rei-
tatifinin Franszcaya ve Fransa nazm sanatna uyarlanmasyd. Zamanlama ve sus-
ma'larm mzikle uyumunu salamak iin, ritmi belirleyen bas sesleri, ark dolu
melodik ak destekliyordu. Lully reitatif inin tipik bir rnei, Amadis operasnda
yer alan AVdir." (22>RNEK 49 B.)
"Lully, sze olan bu ulusal saygyla, yalnz kendi anlay ve uyu yeteneiyle
deil, Philippe Quinault gibi birinde doutan sz yazar, Moliere'de ise gvenile
cek bir t verici bulduu iin byk bir yatknlk gstermiti. Bir bas ve embalo
ile yapt ilk kuru reitatif denemesinden sonra, saray balesi Le Triomphe de
TAmour'da (1681), orkestra elii ile yazlm bir reitatif te yle bir deyi birlikte
lii ve akcl gsterdi ki, bunda bir sahneden brne dizeler yumuaka akyor,
reitatif arioso oluyor, aryalar reitatiften ay rd edilmiyordu. Bu sonsuz ezgi, ste
lik Lullynin Comedie Franaise oyunlarna nem vermesiyle Franszcaya en uy
gun yapy kazandrm oluyordu."(29)
Fransa'da opera sanatna getirilen bu yenilikler sonucunda Lully'nin operalar,
daha 100 yl sre temsil edilmitir. Krk kiilik opera orkestrasyla, gelecein sen
fonik orkestralarna da ufuk almtr.
Bestecinin alg mziindeki baars, bale iin yazd mziklerde kendini
gstermitir. Bu eserlerdeki arkl ve algl blmlerin younluu, onu opera bes
teciliine gtren yolda ustalatrmtr.

(25) Sachs, a.g.y. sayfa 16.

(26) Sachs, a.g.y. sayfa 162.
(27) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 411-412.
(28) Grout ve Palisca, a.g,y. sayfa 413.
(29) Sachs, a.g.y. sayfa 162.

207
 M is erere, Dies rae ve son besteledii Te deum adl dinsel eserlerinde bile,
solo sesle koro ve orkestray mkemmel biimde yourmutur: Te deum, solo ses
ler, iki koro ve orkestra iin yazlm parlak bir rnektir.
Lully'nin ok ynl zelliklerle mzik tarihine getirdii katklar lhan Mimarolu
yle zetlemektedir:
"rneini Caccininin operalarndan alan Lully, talyan elerinin Franszla
masn salam, talyanlarn secco (kuru) reitatifi yerine elikli reitatifi gelitir
mi, szle mziin birlemesinde Franszcann zelliklerini gzetmi, opera uver
trlerinde gelecein bestecilerine temel olan biimi kurmu, orkestrann seslendir
me apm o gnlere kadar ulalmam bir dereceye ykseltmi, arkclarn doa
lamaya kamayp mzie bal kalmalarn salamtr."(30)

D A N SLA R VE M ZK
Genliinde baarl bir dans olan Lully'nin, 17. yzyl sonlarnda Kral XIV.
Louis'nin saraynda ok nemli bir yeri olan Menuet'ye (menue okunur) besteci
olarak da katks gemitir. Menuet'nin yan sra, saray danslarnn hemen hepsi
Barok dnemde gelimi, alglar eliinde dans edildii iin, ayn zamanda alg
mziindeki paralarn adlarn oluturmutur.
Danslarn art arda birer ekirdek blm olarak sraland alg mzii formu
na sit denir. Sit formunu salkl kavramak iin, 16. yzyldan balayarak saray
larda ok benimsenen dans eitleri hakknda bilgi edinmek doru olacaktr:
Saray danslarnn hemen hepsinin kkeninde "halk danslar" vardr. Dolay
syla danslar "saraydan sokaa kmam", sokaktan, hatta krsal blgelerden sara
ya girmilerdir. Bilindii gibi, halk danslarnn byk ounluu halk alglarnn
eliinde oynanr ve "grup dans"dr. Sadece bir iftin dansettii eitler ise 19.
yzyldan balayarak toplumsal yaama gemilerdir.
Sit formunda yer alan danslarn oluturduu yaplanmadan nce, dans eit
leri zerinde duralm:
Pavane: spanyolca pavo (tavuskuu), ya da talya'daki Padua kentinden kay
nakland sanlmaktadr. 4/4'lk ar bir danstr. 16. yzylda soylular tarafndan
benimsenmi, 16. ve 17. yzyllar boyunca yaamtr.
Gaillarde: talyanca gagliarda (abuk) szcnden kaynaklanm bir talyan
ve Fransz dansdr. 3/2'lik hzl tempoludur. 15. Yzylda ortaya km, 16. ve 17.
yzyllar boyunca yaamtr.
A Hematide: Franszca "Alman Dans" anlamndadr. 4/4'lk ar bir danstr.
16. Yzylda ortaya km, 17. ve 18. yzyllar boyunca yaamtr. 17. Yzylda
stilize biimiyle sit'in ilk blm olarak kullanlmtr.
Courante: Franszca "aceleci dans" anlamndadr. 3/2'lik hzl tempodadr. 17.
Yzylda bir saray dans olarak ortaya km, bu yzyln sonunda braklmtr.
Sit'n ikinci ekirdek blmdr.
Chaconne: ok eskiden bir spanyol dans arkisiydi. 3/4'lk ar tempodadr.
16. Yzylda ortaya km, 16. ve 17. yzyllar boyunca yaamtr. Sonralar Pas-
sacaglia gibi bir eitleme modeli (Variationsmodell) oluturmutur.

(30) 1. Mimarolu, a.g.y. sayfa 37.

208
 Bourre: Franszca "halka dans" anlamndadr. 4/4'lk hzl tempodadr. 17.
Yzylda Fransa'da Lully dneminde saray dans olarak yerlemi, 17. ve 18. yz
yllarda yaamtr.
Scrabcmde: ll admlarla oynanan br spanyol dansdr. 3/2'lk ar tem
poludur. 17. Yzylda Fransz saraynda benimsenmi, 17. ve 18. yzyllar boyun
ca yaamtr. Trensel ve gsterili olan bu dans, sit'in 3. ekirdek blmdr.
Gavotte: Gnmzde Brtanya'da hl yaayan bir "halka dans"dr. 4/4lk
pek hzl olmayan bir danstr. 17. Yzylda saray dans olarak benimsenmi, 17. ve
18. yzyllar boyunca yaamtr.
Siciliano: talyanca "Siclyal" anlamndadr. Aslnda dans deil, krsal mzik
havasdr. 6/8'k ar tempoludur. 14. Yzylda ortaya km, saraylarda 17. ve
18. yzyllar boyunca yaamtr.
Gigue: ngilizce "jig" (keman) szcnn Franszca syleniidir. Kkeni s
ko ya da rlanda dans arksdr. 6/8'Iik hzl tempodadr. 17. Yzylda saray dans
olarak benimsenmi, 17. ve 18. yzyllar boyunca yaamtr. Sit'in kapan bl-
mifdr.
Menuet: Eski bir Fransz halk dansdr. 3/4'ik ar tempodadr. 17. Yzylda
saraylarda (zellikle XIV. Louis ok severdi ve Lully'nin besteledii ok sayda
Menuet vardr) benimsenmi, 17. ve 18. yzyllarda yaamtr. Zarif adml, ince
likli, yumuak bir danstr.
Polonaise: Polonya halk dansdr. 3/4'lk ar tempoludur. 18. Yzylda saray
dans olarak benimsenmi, 18. ve 19. yzyllar boyunca yaamtr. Arbal bir
karakterdedir.
Yukarda belirtilen saray danslar dnda 19. yzylda ykselen ulusal bilin,
baz ulusal danslar da klasik mzik kapsamna almtr:
Mazurka (3/4'lk hzl tempolu Polonya dans), Polka (2/4'lk hzl tempolu
Bohemya dans), Bolero (3/4'lk ar tempolu spanyol dans), Galopp (2/4'lk hz
lca tempolu Alman ve Avusturya dans), Habanera (2/4'lk ar tempolu Kba
dans), Vals (3/4lk hzlca tempolu Viyana dans).
19. Yzylda onaya kan ve kimisi 20. yzylda da yaayan bu danslar, saray
danslar gibi gurup dans deildi, br ift tarafndan gerekletirIrdi.

ALGI M Z
Suit, Franszca "izlek anlamndadr. Danslarn ya da stilize dans mziklerinin
bir araya getirilmesinden oluan ve zellikle Barok ada kullanlan bir formdur.
Dans mziklerinin birbirini izledii bu formun blmleri genellikle ayn tondadr.
Sit'in k noktas ift yaplanmaya dayanr: Ar adml bir dans, abuk ve
sramal bir dans izler. Birinciyle kincinin lleri deiiktir.
16. Yzylda Pavane (ar) ve Gagliarde (hzl), ya da Pavane ile Saltarello
yaplanmas, 17. yzylda Allemande (4/4'Ik ar) ile Courante (3/4'lk hzl)'ya
dnmtr. Yine 17. yzylda spanyol dans Sarabande (3/2, ar ve gsterili)
ve ngiliz dans Gigue (6/8, ya da 12/8, hzl), sitin ekirdek blmleri arasna
girmitir. Bylece bu form en az 4 muvman'dan (blmden, ya da paradan) olu
maya balamtr.
209
 Sit'in teki nitelemeleri unlardr:
Partita, talyanca partire (blmler) anlamndadr. Blmler, cmleler, ya da
danslar dizisi.
Ouverture, Franszca "al" anlamndadr.
Ordre, Franszca "dizi ya da "dzen" anlamndadr. Couperine gre "para
lar dizisi".
"Sit, solo piyanoya olduu kadar, piyano ile kemana, piyano ile elloya, yal
nz orkestraya, orkestra ile flemeli alglara yazlabilir."(31)
"Bale eserleri ve operalar iin Fransada bale ve orkestra sitleri bestelenmeye
balad (Lully ve Rameau). Bu eserlerdeki blm sras serbestti. Fransa'da lavta ve
klavyeli alglar iin yazlan sitler, en az 4 ekirdek blm gerektiriyordu; an
cak, Chambonnires ve Gaultier gibi besteciler, Gavot, Bourre ve Menuet gibi sa
ray danslarn da araya sktrdlar. Couperinin Ordrelerindeki zgr yaplanma
da ayn yoldayd."!32)
"Franszlarda sit, belirli sras olmayan, bestecinin isteine gre dizilmi
danslardan kurulurdu o ada. Ne var ki, bu sit biimi Fransz uvertrleriyle bir
letikten sonra senfoniye doru bir adm atlm oldu. Dahas, bazan bu adla bile
anld. Bu eit uvertrlerde, Lully biimi ya da Fransz uvertr dediimiz opera
uvertryle ardndan gelen danslar ya da dans gibi paralar, gelii gzel sralan
yordu. Fransz uvertrnn ar giri blm, ilerde senfonilerde saklanmtr. Bu
dans paralar da airs, ballets, marlar, menet'ler ve bunlarn zengince ilenmi
double (ift)leriydi."!33)

COUPERN
Fransz'larn hakl olarak "byk" diye andklar nl besteci, orgcu ve em-
balocu Franois Couperin (1668-1733) Paris'te domu, ilk mzik derslerini baba
sndan aldktan sonra, orgcu Thomelinin rencisi olmutur. Bach'n doduu
1685 ylnda atand Saint Gerais Kilisesi'nde orgculuk grevini ld gne ka
dar srdrmtr. 1693'de "Kraliyet Orgcusu" nvanm alm, baarlar dolaysy
la kendisine nianlar verilmi ve "valyelik"le dllendirilmitir. Krallk ailesinin
mzik retmenliini de yapan sanat, Paris'te lmtr.
Couperin, en nemli eserlerini solo klavsen iin yazmtr. Bunlarn bazlar
flt ya da yayl alglar eliklidir. "Onun elinde klavsen, bulu ve duygu ynnden
en yksek noktasna kmtr. Couperin bu paralarnda bazen grkemli, bazen yu
muak, oyunsu, bazen pastoral ve hznl, bazen de alayc takn bir mzikle ok
deiik, fakat hepsinde ayn -byk kalan- bir yaratc olmutur."!34)
Franszlarn yetitirdii en deerli mzikilerden olan Couperin, ayrca dinsel
mzik eserleri (mssa ve motetler) ve oda mzii paralan bestelemitir. Bu alg
sal oda mzii eserleri arasnda Coreli ve Lully'e adad concerts Royaux ve sit
ler vardr.

(31) Fuad Koray, Mzik Formlar, Maarif Basmevi, stanbul 1957, sayfa 182.
(32) dtv-Atlas zur Musik, i. Cilt, sayfa 151,
(33) Sachs, a.g.y. sayfa 164.
(34) Sachs, a.g.y. sayfa 165.

210
 Klavsen iin yazd eserleri ise nl Pices de Clavecin adl drt ciltlik al
bmde toplamtr. Onun klavsen eserlerini doru olarak almak, zellikle ssle
meleri ustaca seslendirmek nem tad iin, Couperin "Klavye atma Sanat"
adl (1716) eitsel bir kitap yazmtr. Bu eserin Bach' da etkiledii bilinmektedir.
Fransz ve talyan mziklerinin rekabet ettii bir dnemde Couperin, yaratc
lnn zgveniyle talya'da gelien oda mzii formlarn cesaretle uygulamtr.
Ul sonat Corelliden grp Fransa'ya ilk kez tantt.1(33) Oransaya gre, besteci
lik teknii "srekli bas teknii"ne dayanr. Mziinin en nemli partileri, ezgiyi ve
ren st partiyle bas't. Ancak karmak besteler de yazd. Hatta bunlarn gereince
seslendirilebilmesi iin embalocu grevlendiriliyordu.
lgin bir olgu da, Couperin ailesinin Bach ailesine benzemesidir: Bachlarm
soyaac gibi, Fransa'da da Couperin'ler yaklak 200 yl sreyle mziki yetitir
milerdir. "Byk" Couperin dnda, 1655 ylndan 1825'e kadar Saint Gervais Ki-
lises'nde 7 Couperin orgcu olarak grev yapmtr.
Doaldr ki, btn bu ayrntlar "Couperin" ad evresindeki "ssleme"lerdir.
Couperin'in mzik tarihindeki yeri yle zetlenebilir:
"Couperin'in yayllar iin ilk sitinden Passacaille ou Chaconne, 199 lde
4/4'lk blmler dzenini arada bir kadanslardaki ksaltma ve uzatmalarla ok say
da alterasyonu (deiimi) ierir. RNEK 50'deki notalar!36), bu blmdeki birka
satr rneklendirmektedir. Bir ksm lavta mziinden kaynaklanan, Couperin'in
klavsen mziindeki sslemeler ise, icrac tarafndan zenle seslendirilmesi gere
ken belirli iaretlerle gsterilmektedir."!37)
Couperinin klavsen eserlerinde sslemeleri iaretlerle belirginletirmesi, hem
mzie katk, hem de yaratcln bilinci olarak deerlendirilmelidir.
Bu dnemin teki Fransz bestecilerini de belirtmek gerekir: Jean-Henri
dAnglebert (1628-1691), 1664de Kral XIV. Louis'nin sarayna embalocu olarak
atanm, 1689 ylnda bir embalo defteri yaynlamtr. Bu defterde zgn emba-
lo sitleri yer almaktadr.
Marc-Antoine Charpentier (Mark Antuan arpantye okunur; 1634-1704), tal
ya'da resim renimi yaparken Carissimi'nin mziine duyduu hayranlkla mzik
i olmaya karar vermi ve Carissimi'nin rencisi olmutur. Parise dndkten son
ra Lully'nin hmna urayarak sadece kiliselerde grev alm, besteledii operala
rn sahnelenmesi engellendii iin Cizvit tarikat adna besteledii dinsel yaptlarla
tarihe gemitir.
Lavtac ve gitarc olarak sivrilen Robert de Vise (do., yaklak 1650-lm
yaklak 1725), lavta ve gitar iin sitler, solo paralar bestelemitir.
Couperinin rencisi Nicolas Siret (1663-1754), deerli bir orgcuydu.
1719'da baslan iki embalo defterinin nsznde, Couperin ile arkadaln yir
mi yldr srdrdn bildiren badar, 91 yanda Troyes'da lmtr."!38)

TA LY AN ST VE CONCERTO
17. Yzyln sonlarnda talyada sit benzeri form, Sonata da camera adn
almt. Ancak Sonata da camera, alglar iin oda mzii niteliindeydi ve birbiri-
(35) Gltekin Oransay, a.g.y. sayfa 90.
(36) Grout vc Paiisca, a.g.y. sayfa 454.
(37) Graut ve Pafisca, a.g.y. sayfa 454.
(38) Gltekin Oransay, a.g,y, sayfa 89.

211
212
ni izleyen blmlerin yeri sabit deildi. Corelli, en baa serbest bir Preliicl koyu-
yordu.
CorelH'nin Sonata da camera's, birbirini izleyen ii sonat'tan olumaktayd.
Bu sonatlarn blmleri yleydi:
I. Preludio-CoiTante-Adagio-AlIemanda
II. Preludio-Allemanda-Corrente
III. Preudio-Corrante-Sarabanda-Tempo di Gavotta
CorelH'nin bu formda yer alan her sonat, ayn tonalitede ve motiflerin akraba
olduu mzikal bir evrimdi."(39>
Sonata da camera terimi lk olarak Venedik'te yetimi Alman besteci Jolann
Rosenmtiller'n (1620-1680) besteledii sitlerde kullanlmtr. "Sonata da came-
ra" adyla yazlm en byk eserler arasnda CorelH'nin Op. 2. olarak 1685 ve Op.
4 olarak 1694'de yaynlad keman ve embalo iin sonatlar vardr. Bunlar genel
likle bata bir Preludio ile sonra bir Giga ya da Gavotta olan drt blml sitler-
di."(40>

talyanlar ayrca Sonata da Cliesa (kiesa okunur, "kilise sonat" anlamnda

dr) olarak adlandrdklar benzer bir form gelitirmilerdir. Bu yaplanmann "kili
se" ile ilgisi yoktur. "Bu sonatlarda paralarn dansla ilgili adlar kaldrlmt. Ya
va yava, dans edilenleri de yok olmutu. Bunun yerine, daha sonra yer alan sona
tn zgr paralar gibi paralar, tempo terimleriyle adlandrlyordu: Adagio, Al
legro, Presto gibi."(4i)
Ayn dnemde talyanlar, baka bir algsal tr gelitirmitir: Concerto. Bu
terim 16. yzylda ses mziinde de kullanlyordu.
Concerto (talyancas concertare) "Birlikte etki yaratmak" anlamndadr.
"Mzikiler grubu" demektir ve talyada Ortaa'dan beri kullanlmtr.
Praetoriusun 1619 ylnda bu kavrama getirdii aklama ise "yarma" anla-
mndayd. "Karlkl seslerin blm yaplanmas iindeki konseri" idi. Bu anlay,
Venedik'teki ok korolu eserlerde uygulanmtr.
Srekli basn nemli yeri, "konserci sesler"in zerklik kazanmasnn nedeni
haline gelmitir. Korolar arasndaki deiimli ya da dnml grevler, solistlerin
de zgr motiflerle "giri" kazanmasn salamtr.
Barok dnemindeki "concerto" terimi ise bir orkestra ile bir ya da birka solo
cunun katld senfonik biime dnmtr. Sachs, u bilgileri sralar;
"Solo says birden ok ise buna concerto grosso denir. Concerto grosso'nun
birbirine zt paralarnda bir embalo eliiyle alan solocular topluluuna concer-
tino, kk konerto denir. Genellikle bu topluluk, iki keman ve viyolonselden
olumutur. Bu topluluk karsnda orkestra vardr; buna concerto grosso ya da ri-
pieno (doldurucu) ad verilmitir. Bu trn lk bestecisinin Alessandro Stradella
(1645-1682) olduu sanlyor. Giuseppe Trelli (1650-1708) ve Arcangelo Corelli
(1653-1713), bu trn ilk stn eserlerini 1680 sralarnda vermeye balamlard.
Ripieno topluluu bugnk orkestralara gre pek ufak bir topluluktu, ama kural d
olarak CorelHnin concerti'lerinin 1682 ylnda Roma'da 150 kiilik bir orkestra
tarafndan alnd da olmutur.

(39) citv-Atlas zurM usik, cilt 1. sayfa 151.

(40) Sachs, a.g.y. sayfa 165.
(41) Sachs, a.g,y. sayfa 165.

213
 RNEK 51

D ie tric h B u xteh u d e: Mi majr Praeludum

S e c o n d v a ria tio n _________

"P .

214
 Orkestra ile birlikte tek bir solo varsa, buna solo konerto diyoruz. Bu tr,
concerto grasso'dan daha yenidir; tpk solo sonatn trio sonattan daha sonra ortaya
kt gibi. 1700'den biraz nce Tommaso Albinoni (1674-1745) ve Guiseppe T
relli, keman ve orkestra iin bu trn ilk rneklerini vermilerdir. Klavyeli alglar
iin konertolar daha sonraki kuan maldr. lk rnekler, Bachm yazd 18
embalo konertosuyla Handelin yazd org konertolardr."(42)

CORELL, TRELL, A LBNON

SitTe balayp sonat ve konertoyla gelikin mzik formlarnn belirmeye
balad 17. yzyl son eyreinde talyan besteciler alg mziine yeni katklar
getirmilerdir. Bu bestecilerin banda, ayn zamanda bir keman virtz (usta al
gc) olan Arcangelo Corelli gelir. 17 Yandayken olaanst yeteneiyle dikkat
ekerek talya'nn Bologna blgesindeki Accademia dei Filarmonici'ye alnan sa
nat, 1675de Roma'daki Fransz Kilisesinde kemanc olarak almaya balam,
1681'de ilk eseri Sonata da Chiesa defterini yaynlamtr. Bir yl sonra Kardinal
Ottoboninin sarayna yerlemi ve verdii konserlerle geni n kazanmtr.
rencileri olan Geminiani, Locatelli ve Somis gibi usta besteci ve kemanclarn baa
rl kariyerini ynlendiren Corelli, 1700 yl dolaynda talya'nn en usta kemancs
olarak sivrilmi, 12 Concerto Grossosunun yaynlanmasndan (1712) bir yl sonra
lmtr.
Corelli, besteciliinin yan sra, keman alma tekniinin de kurucusu kabul
edilir. Yay kullanma sanatna yntem getirmi, kemanda "ikiz basma"y kullanan
sanatlarn bata gelenlerinden olmutur.
"Corelli ad, bir eit kadans, daha dorusu bitiri kalbna da gemitir. Co
relli kakmas denilen aslnda bir kuak daha nce, Stefano Landi'nin II Sant
d'Allessio operasnda grdmz bu kakma, kal sesinin (diyelim ki DO) l
ncesinde duyurulduu sra, ekimli sesin de (S) birlikte tnlamasdr. "(43)
Bestecinin Op. 5 No. 3 sonatnn ikinci blmnn sonundaki kadans, klasik
ve romantik dnem konertolarndaki uzun kadanslarn ilk iaretleridir. Bu eserin
1711 ylnda Londra'da yaynlanm orijinal basksndan Aclagio blm RNEK
51B'c verilmektedir.(44)
Dnemin baka bir nemli talyan bestecisi olan Giuseppe Trelli, keman
konertosunun bulucusu saylr. Accademia Filarmonica'ya ye kabul edilen ve
n talya dna taan Trelli, 1695-1701 yllan arasnda Almanya ve Avustur
ya'da usta bir kemanc olarak konserler vermi, baarlar kazanmtr. Op. 8 Con
certo Grosso lan gnmzde de seslendirilen yaptlar arasndadr.
Venedik'li besteci Tommaso Albinoni'nin yazd 45-50 opera kendi dne
minde sahnelenmi, alg mziindeki stn yeri ise 20. yzylda yeniden deer
lendirilmitir: nl "Sol minr Adagio"su yalm deyii, derin ve duyarlkl melodik
akyla hayranlk uyandran kalc yaptlarn arasndadr.
Doum ve lm tarihleri yaklak 1665-1747 olan Tommaso Vitali, 1692'de
Modena Saray mzik ynetmenliine getirilmi ve ok sayda renci yetitirmi
bir bestecidir. Sol minr Ciaconas gnmzde de seslendirilmektedir.

(42) Sachs, a.g.y. sayfa 166.

(43) Sachs, a.g.y. sayfa 165.
(44) Grout ve Pal ise a, a.g.y. sayfa 466,

215
 BU X TEH U D E VE BIBER
Barok mziin balca trlerinden biri olan opera, Almanya'da gerek mzi
kal deerini ge kazanmtr. Venedik operasnn son dnemindeki gibi, mzikten
ok, sahne oyunlaryla yetinilmitir. "Alman oyunlarnn Almanlar tarafndan sy
lendii halka ak tek srekli opera, 1678'den 1688e kadar srm olan Hamburg
operasdr. Ancak 1690'dan sonra ncil'den alnm konular yerine, mitologyadan
almma tatsz tuzsuz konularla, gerek domuz kan aktlan, kafa kesme sahnelerinin
bol bol gsterildii korkun operalar ortya kmaya balamtr."(A5)
Sachs'm belirttiine gre, 18. yzyln ortalarnda bile, Prusya Kral Byk
Frederk, "Alman arkcsn dinlemektense, ksrann kinemesini yelediini"
sylemitir.
Almanlarn opera karikatrne ynelmesine karlk, Kuzey Almanya'da Di
etrich Buxtehude (1637-1707), Gney'de Heinrich Biber (1644-1704), Alman Ba
rok anlaym talyan etkisine kaplmadan, zgn biimde gelitirmilerdir.
Besteci ve orgcu Buxtehude, "nl orgalar Franz Tunder'in yerine, L-
beckin Meryemana Kilisesi'ne 11 Nisan 1668 gnn orgalar seildi; gnn gre
neine uyarak ncl Tunder'in kzyla 3 Austos 1668 gn evlendi. Her yl No
el'den nceki be Pazar gn saat 4 ile 5 arasnda dzenledii akam dinletilerini
(Abendmusiken) 1673de balatt. Buxtehudenin nn tm Almanya'ya yayan ve
org kyle koro ve orkestra paralarndan bireen bu dinletileri izleyebilmek iin
J. Sebastian Bach 1705 ylnda Amstadt'tan Lbeck'e dek 200 millik yolu gidip gel
mitir.'"(46)
ok sayda org paras, koral kantatlar, motetler ve oda mzii eserleri bra
kan Buxtehude, "bu eserlerinde zgr, gl, akc ya da durgun, keli, hareketli,
tempo deiimli deyiiyle tam Alman Barokunu gerekletirmitir."t4?)
Bestecinin ses eserleri (nissa, oratoryo, kantat, motet, magnificat vb. gibi kili
se mzikleri) 20. yzylda baslmtr. Org iin eserleri (preld ve fgler, canzo-
na'lar, partita ve fantasialar) ise yine 20. yzyln balarnda plaa alnmtr. Org
iin M Majr Preld' RNEK 51A 'da verilmektedir.(48)
Bohemya'l besteci, kemanc ve orkestra efi Heinrich Biber, Avusturyada
Salzburg Bapiskoposunun saraynda grevliydi. Dinsel mzie yatkn olduu ve
soylularn beenisine uymak zorunluluunu duymad iin, barok mziin "ssle-
meci" tavrna souk bakan besteciyi Sachs yle tanmlamaktadr: "Baka eit bir
Baroktu; daha az keli, daha az oyunlu, ama olaand yollara bavuran bir ba
rok. Biber, polifon kilise mzii, solo keman iin aratrmal paralar, embalo ve
keman iin sonatlar, iki viole clamour iin paralar yazd."(49)
Dnemin teki Alman bestecileri iinde Johann Kuhnau (1660-1722), klavi-
kord ya da embalo iin 6 ncil sonat yazmt. "Betimlemek (tasvirci) mziin il
gin rneklerinden biri olan bu eserde Kral Davut ile Calud arasndaki lmcl
kavga anlatlr. 1700 Ylnda yazlm olan bu Sonata No. l de Davud'un ta atmas
ve Calud'un yere dmesi mzik diliyle yle verilmektedir:"(5)

(45) Sachs, a.g.y. sayfa i 60,

(46) Gitekin Oransay, a.g.y. sayfa 80,
(47) Sachs, a.g.y. sayfa 166.
(48) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 448.
(49) Sachs, a.g.y. sayfa 166.
(50) dtv-Atlas zr Musik, sayfa 344.

216
 A J. Kuhnau, B ib i.Historien, 1700, Sonate Nr.1:-S tre it zw ischen David und G o lia th -

Dnemin teki Alman bestecileri yle saylabilir: J. Philippe Krieger (1649-

1725), Wilhelm Zachov (1663-1712), J.K. Kerl (1627-1693), Georg Muffat (1653-
1704), Johann Pachelbel (1653-1706).

A LG I M Z VE ALGILAR
Yayl alglarda zellikle talyan'larn ve sonra Franszlarn virtozlar yetitir
mesi, Almanlarn org mziinde Bacha dayanak olacak ileri bir hareket yaratmas,
Avrupadaki soylularn saraylarn bu dnemde mziksel ieklenme"ye gtr
mtr. "Halka ak operaevi" denen salonlarn izleyicisi ise genelde zengin kesi
min insanlaryd. alg mzii, saray ve atolara hapsedilmi grnmesine karn,
ngilterede (talya ya da Fransa'da deil), ilk profesyonel konserler dzenlenmitir.
"Keman alma sanatnn ngiltere'deki ilk byk temsilcisi John Banister, Kraliyet
evresindeki mzikseverlere sanatm ispat etmekle yetinmeyecek kadar hrsl ve
inanlyd. Daha geni evrelere ulaabilmek amacyla George Tavem'n White Fri-
ars mahallesinde kk bir konser salonu at. Burada, sanatn daha rahat konutu-
rabilecei resital programlaryla Londra'nn kltrl beylerine 1672-1678 yllar
arasnda konserler verdi.t5f)
Ayn konuya Sachs da deinmekte ve yine Londra'daki baka bir geliimi an
latmaktadr:
"Banister'den sonra, Londra'h gen bir kmr tccar, mziksever kmrc
dedikleri Thomas Britton, Jerusalem Passage'deki deposunun tavan arasnda hafta
lk konserler dzenlemeye balad. Bunlar nceleri paraszd, sonradan, yllk pein
olarak kahve paras alnmaya balad. Bu konserler tam 36 yl, 1678den 1714'de
Brittonun beklenmedik lmne dek srd. Bu konserlerde, yetimi mziksever
lerle ngiltere'nin en nde gelen algclar, Banister'ler, Hndel'ler, Pepush'lar al
mlardr."^)
alg mziinin gelimesi ve yaygnlamas, alglarn geliimi paralelinde
olmutur. zellikle Fransa'da Lully'nin 40 kiilik opera orkestralarnda flemeli
alglarn yeri nem kazanmaya balamtr. talyanlarn ve Almanlarn oda m Z -

C'Sl) E.H. Meyer, Ortaadan Prceli'e ngiliz Oda mzii, 2. basm, Londra 1982.
(52) Sachs, a.g.y. sayfa If7. 168.

217
 RNE K 52

A Keman

'zjM~

Y a yn geliim i:
lk biim ( s tte )
17. y y . (o rta d a )
1820den sonra (a ltta ) C Keman ailesi:
(b y k l k )

218
i alannda flemeli alglar zenle kullanmas, alglarn geliimindeki baka bir
boyuttur.
algbilimin amzdaki nemli temsilcilerinden Sachs, flemeli alglarn
bu dnemdeki geliimi zerine zetle u bilgileri vermektedir:(*)
Franszlar, Alman fltn (yan flt) gelitirdiler. Bu alg silindirseldi ve tek
paradan yaplmt, dzenlenmezdi.
O aa dek crlak ve grltl bir zurnadan baka bir ey olmayan obuaya
nem verildi. Bu alg Franszlarn elinde ylesine geliti, sesi ylesine yumuad
ki, dans, topluluklarndan, asker bandolarndan orkestraya girdi. (lk kez Luly'nin
orkestrasnda kullanlm olabilir). te, Franszca hautbois (obua okunur) szc,
okunduu gibi yazlan talyanca yazlyla dnyaya yayld.
Fransa'da opera orkestrasna kazandrlan nemli bir alg da kornodur. ngi
lizler bu algya "Fransz kornosu", Franszlar "Alman kornosu" derler. Bu algy
orkestraya kazandran hangi ulustan kim olursa olsun, eskiden av borusundan ba
ka bir ey olmayan bu flemeliye, dar, uzun, silindirsel bir boruyla birden olduka
genileyen bir kalak takm, bylece daha geni armonikler kazandrmt.
Kornonun kt ulus belirli deil ama, klarinet hi kukusuz Almanya'da ge
limitir. Balangta silindirsel bir halk algs olan bu alet, baba-oul Denner'lerin
Nrnberg'deki atlyesinde sanat mzii algs haline getirilmitir. Ancak orkestra
da yer alabilmesi iin daha yz yl beklemek gerekecekti.
talyan'lar bu arada keman ailesini gelitirmi, viola da gamba, gnmzn vi
yolonseli boyutlarna gelmitir. Boyunun biraz daha ufalmas ve ses renginin dei
mesiyle viyolonsel bir solo alg olmutur. (Domenico Gabrielli de sayl bas eli
iyle ilk viyolonsel sonatn yazmtr: Rcercar per violoncello solo, 1689).
"Keman, viola, viyolonsel ve kontrbas'tan oluan keman ailesinin yapm, tal
ya'nn Cremona kasabasnda 17. yzyln sonlan ile 18. yzyln balarnda "kusur
suz" alglar ortaya koymutur. Keman yapmnn nl ustalar unlardr: Andrea
Amati (l. 1611), Nicolaus Amati (l. 1684), onlann rencileri olan Antonius
Stradivari (l. 1737), Andrea Guameri (l. 1698). G. Antonio Guarneri (l. 1744),
Francesco Ruggiero (l. 1720) Ayrca, bu talyan ustalar kadar n kazanamayan
Alman'lar unlardr: Jakob Stainer (l. 1683), Matthias Klotz (l. 1743).<53)
Kemann ve keman ailesinin bu sramal geliimini gstermek amacyla R
NEK 52A modern kemann yapsn, RNEK 52B yayn 17. yzyl ncesi, 17. yz
yl ve sonras deiimini, RNEK 52C keman ailesinin llerini vermektedir.!54)

K LA VY EL ALGILARDA DZEN
Klavyeli alglarda (ad ne olursa olsun, embalo, klavikord, klavsen vb.) bir
oktavn (bir sekizliin) 12 eit arala blnmesi ve matematiksel bir dzen kaza
narak 12 majr, 12 minr tonda kesinlie kavumas olgusu, Johann Sebastian
Bach'n katksyla gereklemitir.

(*) Sachs, a.g.y. sayfa 168'den zet.

(53) dtv-Atlas zur Musik, 1. cilt, sayfa 4L
(54) dtv-Atlas zur Musik, 1. cilt, sayfa 40.

219
 "Bach, Wohltemperiertes Clavier (eit dzenli klavyejsinde, 12 majr, 12 mi
nr tonda, Do, do diyez, Re, re diyez vb. srasna gre preld ve fgler yazd. Yir
mi yl sonra, 1742'de ayn yolla ikinci bir kitap daha kard; bylece btn eserde
majr ve minr tonlar iki kez gemi oluyordu, "t5-*5)
Bn evrim uzun bir sreyi, yzyllar kapsar. Ancak 18. yzyla gelindiinde,
"uzak tonlara zgr geilerin artk kanlmaz olduu, ve kesinlikten uzak kara
tularn, semiionia1iarn eit haklarla ton iine girmek istedii bir ada bu dzenler
pek yetersiz kalmt."^)
Bach'm Eit Dzenli Klavyesine gelene kadar evrimin her aamasna ilikin
katklar deerlendiren Sachs, Bach'tan 200 yl ncesinde spanyol Ramis ve Para-
ja'nm, hatta in'lilerin, daha sonra 17. yzyl ortalarnda Alman Andreas Werc-
kmeister adl bir orgcunun, 1714 ylnda Neidhardt'n, 1715 de Caspar Ferdinand
Fischer'in, eit aralkl dzene geme yolundaki abalarn belirtmektedir. Bu ayrn
tlar, gnmz algbiliminde sadece "tarihe" blmnn malzemesi olarak kal
makta, "klavyeli alglarn dzeni" sz konusu olduunda, konuya Bachtan giril
mektedir.

SSLEM ELER
Mzik yazsnda sslemelerin iaretlenii yzyllar iinde deiim gstermi
tir. Bu yzden "sslemeler" konusu "korkulu" olarak nitelenir. 17. Yzyln bir ss
leme terimi ve onun yazda gsterilii, sonralar farkllklar kazanmtr. Bunun r
neklerinden biri de appogiatum (Almancas Vorschlag) terimidir. O dnemde, vu
ruun banda bir vurgulama demekti; bu nota armoninin gerektirdii asl sese
komu, ona bal, armoni d bir sesti; bugn olduu gibi vurutan nceki vurgu
suz anlamnda deil4")
Sonuta, gnmz mzikisinin ya da mzik rencisinin ssleme terim ve
iaretlerini doru biimde bellemesi ve uygulamas gerekir.
Barok mzikte sslemeler youn olarak kullanlmtr. Bunun nedeni sadece
sslemecilik eilimi deildir:
Ses ya da alg mzii, zellikle klavyeli alg mzii, nemli sesleri renklen
dirmek ve belirtmek iin aklk-koyuluk ayrm yaplamayan bir ada, ssleme-
siz, plak ve cansz braklm olurdu. 1700 dolaylarnda mziin gerektirdii kay
gan renk ve deyi iin kullanlan sslemeler, o zaman bavurulan yollardan yalnz
biriydi. embalo alan, yalnz yazl notalara bal kalp onlar sslemekle yetinir
ken, arkclar ve tek sesli alanlar, aldklar partileri tpk Palestrina andaki ya
valamalar ve hzlandrmalar gibi, zellikle ar blmlerde, sonu gelmeyen kolo-
ratura'larla doldurmak durumundaydlar.
Franszlar, ssleme eitini notann zerinde gsterirler, Almanlar ise bo b
rakrlard.
Gnmzde terim ve iaretlerin kesin biimde akla kavuturulmu olmas
gerekmektedir: Gnmz anlaynda "kayganla" yer yoktur.

(S) Sachs, a.g.y. sayfa 169.

(56) Sachs, a.g.y. sayfa 168.
Sslem e terimlerine ilikin aklama ve yazdaki iaretler, Sachs, a.g.y. sayfa 170-171 ile dtv-Atlas zur Mu
sik sayfa 70-80"dcn derlenmitir.

220
 Sachs, sslemeleri genel olarak iki eitte belirler;
1. Tek notaya bir can, bir soluk vermeye yarayanlar; Appogiatura, mordent ve
tril.
2. Bir notadan tekine gidi gelii yumuatan sslemeler; Grupetto, Trita vb.
Appogiatura, 17./18. yzyllarda l)de grld gibiydi. 18. Yzyldan sonra
2), 3) ve 4/'deld gibi uyguland. 19. Yzylda 5a)da, sonra 5b)'deki gibi yazlp ss
lendirildi.

Mordent (mordan okunur, "srgan", "kapma" anlamndadr), asl sesle komu

su arasnda tek bir gidi-gelitir. areti ve uygulan yledir:

Trille (tril okunur), asl nota ile komular arasnda, srekli, hzl bir gidi-
gelitir: aretleri ve uygulan biimleri RNEK53'de verilmektedir.
Grupetto (kmecik), bir sesin dolaynda gidecei sese sarlmak istermi gibi
dolanan drt ya da be notalk bir kmedir ve yledir:

221
222
 XVIII BLM

BAROK MZKTE DORUK

(1 7 1 0 - 1750)

TA RH
1700 Johann Sebastian Bach Lneburg'da.
1703 Georg Friderich Hndel Hamburg'da,
1708 J.S. Bach Weimar'da.
1709 Bartolomeo Cristofori'nin pianoforte'yi icad.
1711 Handel'in Rinaldo operasnn Londra'da sahnelenmesi.
1712 Antonio Vivaldi'nin Op. 3. Concerto'su.
1715 Mutlakyetiliin simgesi Kral XIV. Louis'in lm.
1717 J.S. Bach Cthende.
1719 Domenico Scarlatti'nin Portekiz'e yerlemesi ve sonatlar.
1722 Rameaunun Traite de VHarmoniesi.
1723 J.S. Bach'm Eit Dzenli JClavye'si.
1725 Johan Fux'un Gradus ad Parnassum'u.
1725 Antonio Vivaldi'nin Mevsimler'L
1726 Jonathan Swift'in Gliver'in Servenleri.
1728 John Gay ve Pepush'un Dilenci Operas.
1729 J.S. Bachn Leipzig'e yerlemesi.
1733 Giovanni Pergolesinin Hanm Olan Hizmeti1si.
1735 Hogarth'n Hovardann Yazgs tablolar dizisi.
1740 Byk Frederickin Prusya Kral olmas.
1742 Handel'in Messiah oratoryosu.
1749 J.S. Bach'n Fg Sanat.
1749 Rameau'nun Zoroastre' si.

18. Y ZY ILIN LK YARISI

Barok, soylularn beenisini yanstan "saray sanat"dr. 18. Yzyla gelindi
inde, saray geleneinden kopmalar balamtr. 18. Yzyln sanat anlay, soylu
larn trensel, grkemli ve ar havasna duyduu eilimi yumuatm, itenlii ve
incelii n plana kartmtr. Mimarlkta bu sanat anlayna "Rococo" denir. M
zikte ise rokoko, style galant adm almtr.
223
 Rokoko sanat, aristokrasi ile burjuvazinin st kesiminin sanatdr. Yeni kon
ser meknlarn kral ya da devlet deil, zel sanat koruyucular yapmlardr. Zaten
saray ve atolar yerine, artk "konak"lar yaplyordu. "Kk odalar ve zel oturma
odalarnn itenlii ve scakl, souk mermer ve bronz salonlara yelenmi, kah
verengi, mor, lacivert, altn sars gibi ciddi ve ar renklerin yerini ak pastel
renkler, gri ve gm rengi, muhabbet iei yeili ve pembesi almtr. Rokoko,
daha pahal ve deerli, daha parlak, en ve keyfince davranan bir sanat durumuna
gelirken, duygusallk, ncelik, yumuaklk ve tinsellik kazanmtr. Bir bakma yet
kin bir 'sosyete sanat'na dnmesine karn, bir yandan da orta snf beenisine
yaklamtr. Byk bir ustalk ve hner gerektiren bu sslemeci sanatn, narin, et
kileyici ve gerilimli havas, kitlesel, yontusal ve geni meknlar gerektiren Barok
sanatn yerini almtr."U)
Genelde, 17. yzyl ile 18. yzyln ilk yars, Klasik aa kadar olan sre
"Barok olarak adlandrlmasna karn, Barok ile Rokoko arasndaki sanat anlay
nn ayrmlar olduka deiiktir. Rokoko'da renk ve ifade farklar, Barok dnemin
belirgin ve salam izgisine yelenmi, duygusallk ve duyumsallk ne kmtr.
Rokoko, Barok kalplarm korumutur. Bu iki sanat anlay arasnda bu yz
den ilk bakta derin farkllklar grlmez^ ancak duygusallk ve doallk eilimi,
Fransz Devrimi ile siyasal doruuna, K asi si zm ile de sanatsal amacna ulaacak
tr. 18. Yzyln sonlarnda Avrupa'da egemen olan sanat anlay, genelde burjuva
zinin beenisini yanstacaktr.
"Kukusuz, sanatta burjuva beenisinin egemenlii ilk kez bu yzylda ger
eklemiyordu. Daha 15. ve 16. yzyllarda, Avrupann her kesinde orta snf
zelliklerini tayan bir sanat egemendi. Saray slubu ile oluturulan yaptlar ancak
Rnesans sonu ile Baroka ncelik eden Maniyerist an balarnda orta snf sana
tnn yerini almaya balad. Ancak orta snf 18. Yzylda ekonomik, toplumsal ve
siyasal gcn yeniden kazannca, saray evrelerine zg trensel sanatn yeri ye
niden sarslacak ve ok daha geni kapsaml olan orta snf beenisine yenik de-
cektir."(2)
Roi Soleil (Gne Kral) anlamna gelen XIV. Louis dneminin mutlakyeti
zorbalk uygulamas, daha 18. yzyln balarndan itibaren aydnlar arasnda ele
tiriliyordu. Savalar yznden Fransa ekonomik bunalmlar yaam, hapis ve kam
cezalaryla halka vergi detmenin olanakszl yznden devlet hzinesi boal
mt. Bach, Hndel ve Scarlatti'nin doduu yl olan 1685'de, Racine ve Molire
gibi byk yazarlar son szlerini sylemilerdi. zellikle XIV. Louis'nin lmn
den sonra (1715), Rokoko bir "sosyete sanat"na, akas, orta snfn zengin kesi
minin beenisine dnmeye balamtr. "Gnlk yaamn snrlarn patrtl bir
biimde amaya alp onlar zorlayan yabanl ve heyecanl Barok grntlerle
karlatrldnda, Rokoko'da her ey hafif, olaan ve hoppaca gibi grnr. Ro
koko, Rnesans ile balayan ve dinamik zm getiren, zgrle ynelik ve ken
disini duraan, geleneksel ve meksel olan lkeye kar devaml olarak korunmas
gereken bir ilkenin zafere ulamas ile sonulanan geliimin son evresini temsil
eder. Rnesansn sanatsal amalan ancak Rokoko devrinde gerekleebilmitir. Ar
tk nesnel anlatmlar, doalcln amac olan rahatlk ve geree ballkla yapla
bilmektedir. Rokokodan sonra, hatta bir blm Rokokonun ortasnda balam
olan orta snf sanat, bu sralarda, Rnesanstan ve ondan sonra gelen evrelerden t

(1) Amold Hauser, Sanatn Toplumsal Tarihi, cv. Yldz Gln, Remzi Kitabevi, stanbul 1984, sayfa 41.
(2) A. Hauscr, a.g.y. sayfa 18.

224
myle deiik, yepyeni bir sanat durumuna gelmitir. Bu sanat, znellik ve demok
ratik dnce ile artlanm olan bugnk kltr ann balangcn oluturur."(3)
Barok sanatn eriyii ise 1720'lerde belirginlemitir:
"Bu yllarda 50 psalmus yazm olan nl Venedik'li Benedetto Marcello
(1686-1739), Teatro alla moda adyla bir yergi yazs yazm, sonradan baka ba
smlar yaplm olan bu yergisinde Barok an operasn, iir ve mzik ynnden
zayflklarn ve iirme gsteriiliini inceden inceye alaya almt. Bu, iin ele
tiri ynyd. Ne var k, tiyatrolar da katld buna: Gittike ykselmeye balayan
burjuvazi, Yunan-Roma tarihinden alnm kiileri, mitologyay, Armida'lan, Di-
do'lar, dii ve erkek kahramanlan, eriilmeyecek insanlan, en soyluca davranlar,
cokunluklar ve byklk taslamalarn, btn bunlan sahnede grnce gocunu
yordu. Halk, gndelik yaamdan bylesine uzak oyunlar kanksamt artk. Oysa
hep bunlar getiriliyordu sahneye. Birazck gevemeye, glmeye, anlamaya hi mi
hakk y oktu?" W
Bu hakl istek, gerekleri sanatta grmek zlemi, mzikte, resimde ve edebi
yatta, saray sanatna kar gl bir akm olarak ortaya kmtr. Bu akm, soylula
ra kar bir tepkidir: ngiltere'de air John Gay'in yazd ve John Christopher Pe-
pushun besteledii Dilenci Operas, talya'da Giovanni Battista Pergolesinin Ha
nm Olan Hizmeti'si (1733), Fransa'da Watteaunun hovarda erkekler evresindeki
muhabbet ve ak ilikilerini anlatan resimleri, ngiltere'de ressam Hogart'm Hovar
da Bedlam Tmarhanesinde adl "Hovardann Yazgs" (1735) resim dizisinin bl
m, Londra'l bir kasabn olu olan Defoe'nin gazete ve dergilerdeki yazlan ve n
l Rohnson roman, tipik "orta snf tepkileri"dir.
Sachs, Pergolesi'nin Hanm Olan Hizmetisini yle tanmlar: "lk gldr
operasnn rneklerinden biri olan La Serva Padrona, opera serialarn yapsn sar
san bir intermezzo olmaktan ok, kendi bana bir buffa operadr (komik opera
dr)"^)
Gerei gndelik yaamdan alarak yanstmak amacndaki ressamlardan biri
William Hogart'dr (1697-1764). Bu ressam, tam bir orta snf gerekiliiyle, hal
ka, "erdemin dllerini ve ktln sonulann anlatan belirli sayda tablolar ta
sarlad. Sefahat ve tembellikten, cinayet ve lme dek Hovardann Yazgs'm veya
kediye eziyet eden ocuktan, bir byn iledii hayasz cinayete dek 'Acmaszl
n Drt Evresini sergileyecekti. Bu tablolar, sessiz bir temsile benzetilebilir."(6)
Hogartm "Hovarda Bedlam Tmarhanesinde" adl yapt RNEK 54 A'da ve
rilmektedir.^)
Baka bir arpc rnek, Fransz Jean Simon Chardinin (1699-1779), "Ye
mek Duas" adl tablosudur. RNEK 54 B de verileni) bu resim hakknda Gomb-
rich yle yazmaktadr: "Basit bir oda, sofra kuran ve iki ocua yemek duas oku
tan bir kadn. Chardin, her gnk sradan yaamn bu sakin grnmlerini seviyor,
bir ev sahnesinin iirini duymak ve iletmekte Hollanda'l Vermeer'e benziyordu."(9)

(3) A. Hauser, a.g.y. sayfa 41.

(4) Curt Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi, eviren lhan Usmanba, stanbul 1965, sayfa 179.
(5) Sachs, a.g.y. sayfa 179.
(6) E.H. Gombrich, Sanatn yksii, eviren Bedrettin Cmert, Remzi Kitabevi, stanbul 1972, sayfa 364.
(7) E.H, Gombrich, a.g.y. sayfa 365.
(8) E.H. Gombrich, a.g.y, sayfa 372.
(9) E.H. Gombrich, a.g.y. sayfa 372,

225
 RNEK 54

zI
. z'.- - .1 i'
F
1.1
ijjjjiij! ili Ii
.iiiiiiiiiiii
||ji|:j:z::zz|:

iij jii iii ; !
i:::... .
..iji.:!:!;!!;::
!::::z::::!::!z:
:;;:z:::Ez:zE:z;
'.Ai-is!

IUiiiii!
:z:: r .
i; ~V,\r,
II '
lli
Zijijjlj
--I

226
 Rokoko, znde, saray sanatnn kmeye balamasyla onun yerini alan zen
gin snfn beenisini yanstmaktadr, ancak artistik adan tad zelliklerin s
tnde biraz daha durmakta yarar vardr:
Rokoko, saf bir "sanat iin sanat1anlayn gelitirmitir. Bu sanatn gzelli
e duyumcu adan yaklamas, yapmackl olmakla birlikte hner gerektiren m-
ziksel zarif anlatm, "baz ynlerden 19. yzyln romantizminden ok daha gerek
ve itendir. nk bu sanat genel istee uyarak ya da nceden programlanarak ya
plmam, sanata dinlenmek, zevk duymak iin sman yorgun, edilgin, hoppa bir
toplumun doal davran yn vermitir. Rokoko gerekten gzellik ilkesinin kesin
olarak egemen olduu bir beeni kltrnn son evresi, 'gzel'in ve sanatsal
olan'n eanlamda tutulduu son sluptur."t1)
Barok slup sanki eriyip dalm, ama bu eriyikten daha berrak, daha bilin
li, daha incelikli yeni bir slup hazrlanmtr.
Bu evrensel slubun iki ayr koldan gelitiini yinelemekte yarar vardr: Style
Bourgeois (burjuva stili/slubu) ve style galant (zarif, incelikli stil).
Style galant, tam anlamyla rokokodur: Barokun grkemli, trensel arlkl
havas yitmi, ama soyluluun kalpsal zellikleri olduu gibi kalmtr.
Sachs, bu iki stil hakknda u deerlendirmeyi yapmaktadr:
"Her iki yaz yntemi de bir nceki kuan kulland arbal polifon yaz
ya srtm evirdi. Johann Joseph Fux'un kontrapuntun ncili demek olan Gradus ad
Parnassum'u 1725de Viyanada yaynlam olmas, btn bu eit kapsayc kitap
larn tadklar anlamda, bir akmn en yksek noktasn deil, sonunu bildirmesi
anlamn tar.
Her iki yaz da eskiye kar, hafiflik ve aklk kazanmaya abalyordu. Her
iki yaz da salt ezgiye nem veriyor, bas' savsaklyor, ara partiler zerinde bsb
tn gevek davranyordu. Mziin style galanf mimarln Rococo'suyla, ssleme
notalarnda gsterdii bollukla birlemi oldu; style bourgeois ise sslemelerden
pek ounu bir yana brakp duygululuk tayan appogiatura'y alkoydu yalnz.
Bu an bestecilerinin hangisine galant, hangisine bourgeois demeli, kestir
mek biraz zordur. Bunlar birbirinden esinlenmi, her biri kendine gre bireime
varmak istemilerdir.'^11)
Sonuta, 18. yzyln ilk yars, Fransa'da Rameau'nun (Ramo okunur), Al
manya'da Telemann, Bach ve Handel'in, talya'da Vivaldi, Tartini ve Domenico
Scarlatti'nin mzie damgasn vurduu bir adr.

RAM EAU
Kardinal Richeliaeu, XVI. Louis'ye yle demiti: "XIV. Louis dneminde
kimse azm aamazd, XV. Louis dneminde ancak fsltlarla konuulabiliyordu.
Sizin dneminizdeyse herkes yksek sesle, zgr ve rahat biimde istediini syl
yor."
Bu szlerde gerek pay vardr, ancak birbirini izleyen kral Louis'lerin zgr
le daha yatkn olmasndan deil, burjuvazinin zgrlkten yana srekli dayatma
s yznden. Yzyln sonlarna doru lerledike (Fransz Devrimi'ne doru ilerle

tici) A. Hauser, a.g.y. sayfa 43.

(11) Sachs, a.g.y. sayfa ISO.

227
mek anlamndadr bu), Fransa'nn bandaki krallk geriliyordu: "Din ve toplum d
zenini eletiren yazlar yazmak ve bu konularda kitap basmak gibi eylemlere kar
uygulanan lm cezalar kt zerinde kalmaktayd. Sululara uygulanan en ar
ceza lkeyi terk etmeleriydi ki, bu kiiler de ounlukla cezalar uygulayacak yet
kililer tarafndan korunmaktayd. XIV. Louis dneminde tm entellektel yaam
kraln koruyucuu altndayd; ondan baka ya da ona kar olan hi bir sanat koru
yucusu yokken imdi yeni koruyucular, yeni patronlar, yeni kltr merkezleri olu
makta, sanat geni alanlara yaylmakta, edebiyat ise tmyle kraldan ve saraydan
uzak olarak gelimekteydi."(12)
Jean-Philippe Rameau (1683-1764), ite bu ortamda yetien ve "yksek sesle
konuan" bir aydn, 18. yzyl Fransa'snn en nemli mzikisidir. Onu galant ya
da bourgeois yanls olarak nitelemek yanl olur: Her ikisini de temsil ediyordu.
Dijon'da bir kilise orgcusunun olu olarak dnyaya gelen Rameau, kk ya
ta yeteneini belli etmi, genlik yllarnda gezici opera orkestralarnda algclkla
yaamn kazanm, daha sonra kiliselerde orgculuk yapmtr. 1706'da embalo
iin ilk Defter'i yaynlanm, 1731 ylna kadar gl bir sanat koruyucusu bulama
d iin, bestecilik almalarna arlk verememitir. Neden sonra La Pouplinire
tarafndan desteklenerek zlemini duyduu operalarn bestelemitir.
La Pouplinire, dnemin gerek bir sanat koruyucusuydu. Daha nce XV. Lo-
us'nin vergi lerine bakm, Paris'teki konanda sanat almalarn destekle
yen etkinlikler dzenlenmitir. "Voltaire, Rousseau (Ruso okunur) gibi yazarlar,
Van Loo ve La Tour gibi nl ressamlar evresinde toplayan bu sanat koruyucusu
nun konanda Rameau 1731-1753 yllar arasnda orgcu, orkestra efi ve besteci
olarak almtr."(13)
Rameau'nun mzik tarihinde iz brakan yaptlar, daha ok teorik almalar
dr. 1722 Ylnda yazd Trait de L'Harmonie (Armoni ncelemeleri), "ok
akllca ve bilgilice olmasna karn, daha sonra kendisinin de dzeltecei bir sr
yanllar ve belirsizliklerle doluydu. Konuyu ele alnda, gelenei ve salt simgeyi
saymayp, her eyin stesinden gelen raison'u (akl', usu) salam bir sonuca var
mak iin tek yol olarak gren Rameau, tam bir 18. yzyl Fransz'yd. yle diyor
du: 'Mzik ancak usa, doaya ve geometriye dayanr; matematiksel-fiziksel bir bi
limdir.'
Bu Trait'nin ekirdei, bugn bizim altl ve drt-altl dediimiz uygularn,
temel uygularn evirmelerinden baka bir ey olmad kuraldr. Bundan baka
Rameau, majr uygunun btn armoninin temeli olduunu ileri srmektedir. Bu
uygu yalnz kendi evirmelerini deil, yedilileri ve dokuzlular da dourmu, minr
bile majrn bir eit tersine doru okunuundan kmtr. evirme uygulan -
be uygusunun evirmesi olduuna gre, bu evirmelerde temel ses nde geliyor
du. Rameau bu temel seslerin ard arda geliine 'temel bas' demitir. Bu terimi 'say
l bas' terimi ile kartrmamak gerek. Rameau'nun btn bululan ylesine armoni
zerine dayanr ki, ezgisi ok kez krk uygudan baka bir ey deildir. Kendisi de,
mziin armoni ve ezgi diye yanl olarak ikiye ayrldn, aslnda ezginin, armo
ninin bir paras olduunu ne srer."U4)
"Rameau'nun balca savunucularndan biri, bestecinin birok operasnn lib
rettosunu (metnini) yazan Voltaire oldu. Voltaire, 'Rameau'nun temsil ettii yeni
slubu ancak sonraki kuaklar anlayabilir' diyordu. lerilikleri, anda gereince

(12) Hauser, a.g.y. sayfa 20.

(13) Grout ve Palisca, A History o f Western Music, Norton Yaynevi, New York 1988, sayfa 491.
(14) Sachs, a.g.y. sayfa 181.

228
anlalm olsun olmasn, Rameau gene de Castor et Pollux operasyla saygnl
nn en st katma eriti. Fransa'nn bu ada en nemli bestecisi saylmaya bala-
d ." U 5 )

Bestecinin en nemli eseri olan bu operann baars yaln bir anlatmla yle
zetlenmitir:
"Castor ile Pollux 1737'de daha da byk baar salayarak yllarca Gluck
operalarnn yan sra oynand, sanat rahata ve mutlulua eriti. ann baeken
kuramcs olarak kabul edildi, bilgisinden yararlanmak isteyenlerin says gn ge
tike oald."CI)
Rameau'nun teorik almalar kapsamnda 1726da yaynlad Nouveau
Systme de Musique thorique (Mzik Teorisinde Yeni Sistem) adl kitabnda ar
moni bilimi yine ba keye oturtulmu ve "ezgi armoniden kar" tezi vurgulan
mtr.
Armoninin yceltilmesi anlay, bestecinin operalarna geni lde yans
mtr. "Armoni eliklerinde operay zenginletirmi, orkestrann olanaklarm ara
trm ve gelitirmi, recitativo'yu olsun, aryay olsun, daha anlatmc bir yola g
trm, koroyu 'dramatik' etkiyi arttrma amacyla kullanmtr."07)
Castor ile Pollux dnda, Rameau'nun baar kazanan teki iki operas unlar
dr: Hyppoliyte ve Aricie (1733), Dardanus (1739). ok saydaki bale mziklerinin
iinde, Sachs'in seimine gre nemlileri yledir. Les Indes galantes (ekici Do
ulular), Les Ftes d'Hb (Hebe'nin enlikleri), Plat, Zais.
1733 Ylnda besteledii operas Hiyppolyte ve Aricie, bestecinin armonik
zelliklerini sergilemesi bakmndan zerinde en ok durulan eseridir. Bu opera,
Lully dneminin alkanlklar ve srp giden beenisi yznden tutunmam, an
cak Rameau'nun "ezgi de armoniden kmtr" tezini rnekledii iin, mzik tari
hinde ayr bir yer almtr. Bestecinin bu eserdeki geki teknikleri yle zetlenebi
lir.^)

Jean-Philippe Rameau, Modulations in H ip p olyte et A ricie

tr- V-tf-

1if fJ | ^
k (g :V = )D : fK: f: sk d:

Rameau dinsel mzik eserleri de yazmtr, ancak operalar, baleleri ve klav

sen paralaryla tannmtr. RNEK 55'de Hippolyte ve Aricie adl 5 blm ve bir
prolog'dan oluan operasnn 4. Blm 1. Sahnesinin "Giri"i verilmektedir.!19)

(15) Ilhan Mimarolu, Mzik Tarihi, Varlk Yaynlan 4. basm, stanbul 1990, sayfa 58.
(16) Gltekin Oransay, Badarlar Geidi, K Yaynlar, zmir 1977, sayfa 99.
(17) Ilhan Mimarolu, a.g,y. sayfa 57.
(18) Grout ve Palsca, a,g,y. sayfa 495.
(19) Claude V. Palisca, Norton Anthology of Western Music, New York 1988, cilt 1, sayfa 407.

229
 R NEK 55

Jean-Philippe R a m eau (168^-1764)

H ip polyte et A rid e : Tragdie en 5 actes
et un prologue (1733):
A c t IV, Scene 1, A h ! faut-il

Prlude

BASSK CflNTiNLT
( h rfrHti-frtr)

230
 B Y K BACH
Yzyllar boyunca mziki yetitirmi olan Thringen'li Bach ailesi iinde
"byk" sfatyla anlan besteci, Johann Sebastian Bachtr (1685-1750). Bu sfat,
aile iindeki "byk" mzikiyi belirledii kadar, Bachn besteci olarak mzik ta
rihindeki yerini de iaret eder.
"Bach, yzlerinden biri gemie, br gelecee dnm bir ayna diye tan
tan sz, onun mzik tarihindeki durumunu anlatan uygun bir benzetmedir. O aa
kadar geliedurmu birok biimde (rnein sit biiminde), birok yaz tekniinde
(rnein fga tekniinde) ileriki yzyllarda Bach' aan olmamtr. ama kadar
olup bitenleri zetlemesi, bu yolda son sz sylemesi, kendinden sonraki besteci
leri artk yeni biimler, yeni yaz yntemleri aramak zorunda brakmas bakmn
dan Bach'm on sekizinci yzyl ortasndaki durumu, Brahms'm ondokuzuncu yz
yl sonundaki durumuna benzetilebilir. Nasl Brahms'tan sonra, o gne kadar olup
bitenlerle ilintisini koparm yenilikler gerekiyor idiyse, Bach'tan sonra da artk
gemiin byk lde unutulmas, yeni biimlerin, yeni tekniklerin, yeni yntem
lerin gelitirilmesi, o zamana kadarkilerden de yalnz Bach'm almalarnda evri
mini tamamlayamam olanlara bavurulmas gerekliydi. Nitekim, ancak bunu ya
pabilenler, Haydn'lar, Mozartlar, Beethoven'ler ve sonraki yllarn byk yenileyi-
ileri ve yerle tiric il eri gelecee kalmlardr.
Johann Sebastian Bach, yenileyici olmaktan ok, bir yerletiricidir. Yenileyici
olmak, kendine zg bir mzik yazmak gibi bir amac da yoktu. Kendinden nceki
ustalarn ve kendi ann ileri gelen bestecilerinin yaptlarn alakgnlllkle in
celemi, kopyalarn kartm, salam iiliini bu yolla elde etmi, kendine zg
bir mzie de asl salam iliinden yararlanarak varmtr."(20>
Bu deerlendirmeye Curt Sachs unlar eklemektedir:
"Bach bir nc deildi. Oullar bile onun yolundan ayrlm, bilinmedik l
kelere doru yelken amlardr. Bach, yzlerce yllk bir mzik abasnn dev ya
pl bir tepesidir. Fgde, kanonda polifon yazyla, kantata, passion, missa, sit, con-
certo grosso ve toccato en yksek noktalarna, en byk dolgunlua, onun eserle
rinde varmtr. Byle olmakla birlikte, onun sanat geriye bakan, eskiyi tekrarla
yan bir sanat deildir. Kald ki, gerek byk adam, balanm ii tamamlar, taht
na oturtur, tekrarlamaz.
Bu yksek nokta, ruh ve a bakmndan Alman Barok'unun da en yksek
noktasyla birlemiti. Bach'm eriilmez anlatm gc, en koyu ve sk dokunmu
youn bir polifonluk ve son bir birletirimle o aa dein grlmemi byklkte
eserler ortaya koymas, Almanya'da kapanmakta olan Barok anlaynn ta kendisi
dir. Akln dma taan her eyin gizemci yolda erimesi de yle. Bach, Protestan ii
rinin ok kez zayf, iirme, cilal szleri altnda dinsel derinliklerin szle anlatla
mayacak, lmsz zn grm ve iki yze yakn kantatyla pazar yinlerinde or
gun grevini genileten, derinletiren koral preldlerinde atk son saatna gelmi
ve aklcln egemenlii yznden gelimesi durmu olan dinsel aydnlanma a
na yeni bir anlam katmtr.
Yine de tek bir Bach deyii yoktur. Eserlerinin ve stnlnn zenginlikleri
ni kolayca aabilecek bir anahtar bulamyoruz. "(2J)

(20) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 54,

(21) Sachs, a.g.y. sayfa 173.

231
 Bachn eserlerindeki zenginlikleri aacak tek "anahtar" yoktu ama, daha son
raki yzyllarda ykselen mzik akmlarnn ncleri, srarla Bach'a dnerek bu
zenginliklerin kaynan kurcalamlar, ondan yararlanmlardr:
"Bach, yatay izgilerin iindeki kontrpuan'a ve oksesliliin iindeki polifo-
niye dayanan biimlemelerle yaratrken, klasik ncesi ve klasik mzik okulunun
bestecilerinde, dikey dzenlere dayal, armonik-ritmik bir mzik dilini sergileyen
sonat biimleri ar basar. Klasik dnemde uzun bir sre ihmale uratlm olan po-
lifonik ve kontrpuansal biimler, Romantik dnemde yeniden ele alnmtr. Ro
mantik mziin kromatizmi, ykseltilmi akorlar, polifonik ve homofonik tm il
gin almalar, Barok bestecilerden ve Bach'm huzurlu sakin kaleminden kan
rastlantsal gerilimlerinden de esinlenmitir, denebilir. Schumann ve Mendels
sohn'nun Bach zerindeki youn almalar, Brahms rm her gn Goldberg eit le-
meler'ne eilmesi, bouna deildir. Liszt de Bach'a ada bir mzik dilinin iinde
eilmitir. Csar Franck da yle. Wagner'in polifonisinde de Bach nemli bir yer
alr. Ancak Wagner'in kontrpuan bir mimari oluturmaktan ok, dramatik bir kont-
rpuan etkisi brakr. 20. yzyln mzik devrimcisi Arnold Schnberg'in 12 ses m
ziinde de polifoni ve kontrpuan yntemleri, bestecinin balca gereleridir. Ayrca
yzylmzn Neo-Klasik mzii, Fransa'nn Altlar Grubu bestecileri, Stravinski ve
Hindemith de son derece nesnel bir bak asn sergileyen yaptlaryla, Barok m
zie ve Bach'a dnmlerdir."(22)
Johann Sebastian Bach, olaanst mziki kiiliiyle Lutherci Almanyann
mzikteki doruuna damgasn vurmutur. Orgcu olarak balad mzik kariyerini
Amstadtta (1703-1707) ve Mhlhausen'da (1707-1708) srdrm, Weimar D-
k'nn saraynda orgcu ve bakemanc olarak alm (1708-1717), Cthen Prens
liinde mzik ynetmeni olarak hizmet vermi (1717-1723) ve Leipzig'deki St.
Thomas Kilisesinde kantor (mzik ynetmeni) olarak yaamnn sonuna kadar g
rev yapmtr (1723-1750).
Bach, yedi kuaktan beri mzikilik yapan bir ailenin beinci ocuuydu. O
gne kadar yaam olan 60 Bach'tan yedisi dnda hepsi mzilciydi. Johann Se
bastian da ilk mzik derslerini babasndan alm, on yandayken babas lnce
Ohrdurftaki aabeyi Johann Christoph'un yannda yetimitir. Aabeyi, ocuun
mzie tutkunluunu gemlemek istemi, Froberger ve Buxtehude'den rnekler ie
ren bir mzik kitabn ondan gizlemiti. Ancak Sebastian, kilit altndaki bu defteri
bulup kopya etmi, aabeyi de durumu anlaynca defteri yeniden elinden almt
(hemen btn mzik tarihi kitaplarnda, Bachm kk yalarda mzie dknl
n belirtmek amacyla bu ayrnt verilir.)
On be yanda Lneburg Gymnasium'una (lisesine) gnderilen gen mziki,
gnde drt-be saatim mzie ayrabiliyordu. Bu kasabann yaknndaki Johannes
Kilisesi'nde 1698'den beri orgculuk yapan Georg Bhm'n nerisi zerine, ska 40
kilometrelik yolu yryerek Hamburgdaki Katharinen Kilisesi'ne gidiyordu. Bu ki
lisede dnemin Almanya'da en tannm orgcularndan Adam Reinken'den ve Fran
sz mziini tanmak amacyla Celledeki klavsencilerden yararlanyor, bu arada
Couperinin klavsen paralarn kopya ediyordu.
Bach'm ilk eserleri Lneburg'da yazlmtr. Bunlar arasnda preldler ve e
itlemeler vardr. 1703'de Weimar Dk Johann Emst'in zel orkestrasna kemanc
olarak giren Bach, ksa bir sre sonra Amstadttaki Bonifacius Kilisesi'nin orgculu-
una getirilmi, 1704'de ilk kilise kantatn bestelemitir.
(22) Leyla Pamir, Mzikte Geni Soluklar, Ada Yaynlan, stanbul 1989, sayfa 15.
(*) J.S. Bach'n zgemiine ilikin bilgiler A. Sayn Mzik Ansiklopedisi 1. cilt sayfa 136, 137, 138 ve 139'da
yer alan bilgilerden derlenmitir.

232
 Do minr preld ve fg yine bu dnemde bestelenmi, do majr toccato ve
fg de ilk kez bu kilisede seslendirilmitir.
1705 Ylnda Buxtehude'den yararlanmak amacyla yryerek Lbeck'e giden
(yaklak 200 kilometre) Bach, Amstadtta kiliseden izin ald halde, bu sreyi ok
uzatt iin dnnde grevinden uzaklatrlmtr. Bu durum aslnda Bachm
iine geliyordu: 1707'de Mhlhausen'deki Blassius Kilisesi'nin orgculuuna getiril
di.
Ayn yl kuzeni Maria Barbara ile evlenen besteci, mzik gelenei asndan
geni olanaklar bulunan Mhlhausenden honuttu. Bu kentte "Tanr Kralmdr" ad
l nl kantatn bestelemitir. Bu eser, salnda yaynlanm olan tek kantatdr.
1708'de ise Weimar Dk Wilhelm Emst'in yannda grev alan Bach, oda
mzii topluluunda kemanc, viyolac ve orgcu olarak alyordu. talyan stilinin
merkezi olan Weimar'da orgcu Walter ile kurduu arkadalk sonucunda, onun org
yazsndan da yararland. Bylece Fransz stilinden sonra Italyan mziini de ince
leme frsatn bulmu, Albinoni, Legrenzi, Corelli, Bonaporti, Frescobaldi ve Vi-
valdinin mzikleri hakknda bilgi edinmiti. Vivaldinin baz konertolarm klavse
ne uygulam, Frescobaldinin "Fiori musicaW'sini analiz etmitir.
1714 ylnda her ay Saray Kilisesi iin yeni eserler bestelemek kouluyla Wei-
marda orkestra efliine getirilen Bach, bu zorunluluk dolaysyla ok sayda kan
tat yazmtr.
1717'de Cthen Prensliine arlan besteci, Prens Leopoldun orkestra efli
ine atanm, bylece nnde yeni bir dnem almtr: Oda mzii eserleri bu d
nemde gelimitir. 1721'de Brandenburg Dk Christian Ludwig'e ithaf ettii kon
ertolardan baka, orkestra sitleri, keman konertolar, keman, viyola, flt ve vio
la da gamba iin sonatlar, burada yazd eserler arasndadr.
Cthen onun sanatsal geliiminde rol oynamtr: Kromatik Fantazi ve Fg,
ngiliz ve Fransz Sitleri, Kk Preldler, Invensiyonlar bu dnemin balca
rnlerindendir.
1721de karsnn lmnden ksa bir sre sonra trompeti Wcken'in kz
soprano Anna Magdalena ile evlenen Bach, 1722 ylnda Johann Kuhnaudan boa
lan Leipzig'deki nl Ermi Thomas Kilisesi kantorluuna adayln koymutur.
teki adaylar arasnda Telemann ve Graupner de bulunuyordu. Telemann'n aday
lktan ekilmesi zerine bu grev, Kuhnau'un rencisi Graupner'e verildi. Ancak
o da bu nemli iin sorumluluunu yklenemeyeceini bildirince, seiciler kurulu
5 Mays 1723'de Bach' bu greve atad.
Thomas Kilisesi 1212 ylnda yaplm, mzik asndan da kkl bir kurum
du. (St. Thomas'n 1722 ylndaki genel grnm RNEK 56 A'da verilmektedir.)
(*) Bach'm yeni grevi, niversite rektr ve kent konseyiyle ilikiler kurmasn
salamt. Ancak, niversite yneticileriyle ilikileri olumsuz ynde geliti. Onlar
la srekli anlamazlklara dt.
Bach'm Leipzigde geirdii bu uzun dnem (ld gne kadar), mzik ei
timcilii, icraclk ve niversite ynetimiyle anlamazlklar zmleme abalaryla
gemitir. Arkadana yazd bir mektupta durumunu yle anlatyordu: "Balan
gta, bunca yl orkestra efliinden sonra kantorluk yapmak beni pek ekmiyordu.
Bu yzden kararm verinceye dek tam ay ii geciktirdim."!23)

(23) Sachs, a.g.y. sayfa 173.

(*) Orijinali Berlindeki "Sanat ve Tarih Arivi"nde olan bu belgesel resim, Grout-Palisca'nm a.g.y. sayfa
512'den aktarlmtr.

233
 R NEK 56

M m .21 (2nd half)24 (1st half), in Bachs autograph

M m .2126, in Carl C zernys edition

234
 Ancak Thomas Kilisesi kantorluu, onun bestecilik almalarn engelleme
mitir: Yz kadar kaybolmu 300 kantat, St. Matheius ve St. Johannes Passion'lar,
si minr Missa, talyan Konertosu, Partita'lar, Goldberg eitlemeleri bu yllarn
balca rnlerindendir.
Bach, 1729dan 1740 ylma kadar Telemann'n 1704'de kurmu olduu Colle
gium Musicum'n da ynetmitir. Bu kurumun program gereince, her hafta bir
konser vermitir.
Bu arada eski orglarn onanmnda uzmanlamtr. 1731de Dresden'de Silber-
mann'm imal ettii orgu denemi ve bu yapmcnn rettii ilk piyanolar da incele
mitir.
Olu Carl Philippe Emmanuel'in 1740 ylnda Kral Frederick'in hizmetine gir
mesi, "byk" Bacha yeni ufuklar amtr. Bu yllarda "orgcularn prensi" olarak
tanmlanyordu.
Mzik yaamnn balarndan beri srdrd "nl bestecilerin dikkate de
er eserlerinin notasn kopya ederek bunlar inceleme tutkusu", Bachn grme du
yusunu giderek zayflatmtr. 1749 ylnda yakn nesneleri pek seemiyordu.
Handel'i de tedavi etmi olan C.J. Taylor tarafndan ameliyat edilmesine ramen,
bir sre sonra grme duyusunu tmyle yitirmi, son gnlerini Koral Pre-
ld'lerinden birinin dzeltisiyle geirmitir. lmnden on gn nce yeniden gr
meye balam, ama geirdii fel ve onu izleyen yksek ate, doktorlar aresiz b
rakmtr: 28 Temmuz 1750'de akam saat 21'de lmtr.
Bach'm gnmze kalan yzlerce eseri, genel olarak u alardan deerlendi
rilir:
1. alg ve ses eserleri ynlerinden.
2. Alman, Fransz ve talyan geleneklerine yaknlklar asndan.
3. Yaam iinde yer alan dnemlere gre: Am stadt, Mhlhausen, Weimar,
Cthen ve Leipzig.
Bu deerlendirme yordamlarn srasyla zetlemekte yarar vardr:
Orgcu ve kemanc olan Bach, ncelikle org iin preld ve fg'ler, toccata ya
da fantasialar bestelemitir. Bunlar arasnda Re minr toccata (1708), Do minr
Passacaglia (1709), iki ya da blmden oluan preldler, Sol minr Fiig en
dikkate deer olanlar arasndadr. Onun fg temalarndaki eitlilik ve keskin me
lodik ve ritmik kompozisyon dehasnn zenginlii RNEK 57 de sunulmaktadr.!24)
Org eserleri saysal olarak yledir: 167 koral preld, 30 preld ve fg, 6 trio
sonat, 4 trio, 3 toccata, 1 Passacaglia ile fg, 1 P a s to r a li)
Klavsen iin, 2 ve 3 sesli Invention'lar (Bulu'lar), ngiliz Sitleri, Fransz S
itleri, 6 Partita, talyan Konertosu, Goldberg Variasyonlar (eitlemeleri), Fanta-
ziler, Preldler, Toccata'\?x ilk akla gelenlerdir.!26)
Konertolarnn bir ksm "solo alg" iin, bir ksm da orkestra iindir:
1721de besteledii 6 Brandenburg Konertosu'nun tonlar yledir: 1) Fa ma
jr. 2) Fa majr. 3) Sol majr. 4) Sol majr. 5) Re majr. 6) Si bemol majr.
Keman konertolarnn says ikidir: La minr ve Mi majr. Ayrca 2 keman
iin Re minr bir konerto bestelemitir.

(24) Grout ve Palsca, a.g.y. sayfa 501.

(25) Gltekin Oransay, a.g.y. sayfa 107.
(26) Gltekin Oransay, a.g.y, sayfa 107.

235
236
 Klavsen konertolar 7 tanedir, ki klavsen iin 3, klavsen iin 2 konerto
yazmtr,
Vivaldi'den esinlendii drt embalo iin La minr konertosu bayaptlar
arasndadr^27)
Curt Sachs, Bachn eserlerini Alman, Fransz ve talyan stillerine yaknlna
gre yle deerlendirmektedir:
"Alman Barokunun grkemli oksesliliini, Eit Dzenli Klavye'nin 48 Fg'
(birinci defter 1722, ikinci defter 1742), org fgleri, Si minr missa'snn (1733) o
soluk kesen fgleriyle, otuz Goldberg eitlemeleri'ndeki kanonlarla ve kaleminin
son eseri Fg Sanat (1750) ile yce tahtna karmtr.
Alman geleneiyle Fransa'nn ince dokunmu sanatn klavsen iin Fransz
Sitleri'nde (1717), ve org iin koral preldlerinin zengin sslemelerinde birletir
mitir. Ermi Yohanna (Johannes) ve Ermi Matta (Matthias) Passion'larnda
(1729) ve kantatalanndaki saysz da capo aryalaryla, concerto'lan ve concerto
grosso'laryla (Ludwig von Brandenburg iin yazd alt Brandenburg konerto
sunda olduu gibi), orkestra eliinde bir, iki, , drt embalo iin konertolaryla
bu algnn iki klavyesini biri solo biri ripieno olarak kulland talyan Konerto
sunla. Italyan mziine olan balln ve saygsn gstermitir. Gerekten, em
balo konertolarndan pek ounu Italyan Antonio Vivaldi'nin keman konertola
rndan uyarlam, Vivaldi'nin yaln uygularna yedililer katm, baslara daha ok
hareket vermi ve bazen de kat ve dz olan asllarm kvlcmlanan ezgilerle zen-
ginletirmitir.
Bunun yannda, eserlerinde baz davranlarla gelecee doru ynelmitir.
Bunlardan biri Italyan Konertosu'nda, br Do majr iki embalo konertosunda
ekingence ortaya kan ikinci temalardr. kinci tema, ilerde "klasik" ustalarn so
nat biiminde iyice yerleecektir. Diyebiliriz ki, gelecee en ok kol atan e Re
majr Brandenburg Konertosunun duygulu ezgisidir. Bu, ilerde, 18. yzyl sonu
nun, kendi olu Johann Christian'm ve Mozart'n allegro cantabile'si olacaktr.
Bachm 47 ciltlik tm eserleri iinde o adaki btn formlar gryoruz:
Missalar, passion'lar, kantata'lar, motetler, sit'ler, konertolar, preldler ve
fg'ler, toccata'lar ve fanteziler, en zgr, en rapsodik<*> biimlerden fgn en sk
larna, kck Klavier Bchlein (Klavye Kitap) paralarndan Si minr Mis-
sann dev yapma dek her eit tr ele alnmtr.
Bunlarn iinde bir tek eit yok: Opera. Bachn "Noel Oratoryosu" ise
Hndel anlamyla dramatik bir oratoryo deil, daha ok bir kantatalar zinciridir."
m
Sachs, Bach'n Arnstadt, Mhlhausen, Weimar, Cthen ve Leipzig dnemle
rinde besteledii eserlerin nemlilerinden bir seme hazrlamtr. Bu semelerin
listesini alntlarken, Bach'n Eit Dzenli Klavyesinden ilk Preld'n birinci bl
mnden 21-24. lleri bestecinin el yazsndan, yine ayn lleri 1830 ylnda
Cari Czemy'nin yaynndan ve 1883 ylnda baslm olan Hans Bischoffun yay
nndan rnekliyoruz: RNEK 56 B.(29)

(27) Gltekin Oransay, a.g.y. sayfa 107.

(*) Sachs, burada "rapsodik" terimini kullanrken "zgr form"u kastetmektedir.
(28) Sachs, a.g.y. sayfa 174.
(29) Grout-Palisca, a.g.y. 507.

237
 Bach'n balca eserleri:
Arnstadt (1703-1707).
Capriccio sulla lontananza del fratello diletto, 1704.
Mhlhausen (1707-1708)
Kantata, Meine Seele rhmt, 1707-1710,
Weimar (1708-1717)
Do minr org Passacaglia's
Org Toccato'lar.
Cen (1717-1723)
Brandenburg Konertolar, 1721
Kromatik Fantazi ve Fg
ngiliz Sitleri
Inventionlar
Keman Sonatlar
Keman Konertolar
Eit Dzenli Klavye, 1. Defter, 3722.
Leipzig (1723-1750)
Magnificat, 1723.
Ermi Yohanna Passion, 1723
Ermi Matta Passionu, 1729
Ermi Markus Passionu, 1731
Klavierbung (1731 ile 1742 aras 4 defter)
Noel oratoryosu, 1733-1734
Si minr Missa, 1733
talyan Konertosu, 1735
Paskalya oratoryosu, 1736
Goldberg eitlemeleri, embalocu Johann T. Goldberg iin 1742
Drt Missa, 1737-1740
Si minr Missa (Credo ve Sonras) 1738
Eit Dzenli Klavye II. Defter, 1742
Mzik Armaan (Musikalisches Opfer), 1747
Fg Sanat (Die Kunst der Fge) 1749
Alt Motet
Kantatalar
Bach'm orkestra eserlerinde kulland baz deiik ve geici olan alglara
Sachs dikkat ekmektedir. Bu alglar arasnda Viola d'Amore'nin yukarda resmi
verilmektedir/30) Bu deiik alglarn adlar yledir: Violino piccolo (kk ke
man); Violapomposa (dtv-Atlasa gre beinci bir Mi teli eklenmi olan bu viyola
eitindek ek tel hakknda Sachs kukuludur); Viola dgamba, viyola bykln
de "gamba biiminde" bir algyd; Violocello piccolo (kk viyolonsel); Bach
trompeti (Re trompet, ince sesli kk trompet); Oboe damore (sevgi obuas, La
dzeninde, 1720-1800) aras; Oboe da caccia (Fa obua, dtvye gre, 1820-1830 yl
lar dolaynda gvdesi bklmtr).

(30) dtv-Atlas zur Musik, cilt 1, sayfa 38.

238
 H N D EL
Alman asll olan, ama uzun yllar ngilterede yaad ve bestelerinin ounu
bu lkede yazd iin "ngiliz bestecisi" olarak tannan George Fredenck Hndel
(1685-1759), J.S. Bach'tan birka gn nce Almanyann Halle kentinde domu
tur. Bir saray berberinin oluydu. Yedi yanda okula balayan Hndel (Hendel
okunur), babasnn ii gerei Weisenfellse gitmesi dolaysyla bu kk geziye ka
tlm, kentin kilisesinde org alma denemeleri yapt srada Weisenfells D-
knn dikkatini ekmitir. Dk, ocuun yeteneine duyduu gvenle Halle'deki
orgcu Sachau'dan dersler almasn salamtr. yl sren bu mzik eitimi dne
minde Hndel, armoni, kontrpuan, org, obua ve klavsen renimine balamtr.
On iki yandayken babas len kk mziki, ayn yl Halle'deki Domkirche'de
orgcu yardmclna getirilmitir. 1702de niversiteye girerek hukuk renimini
tamamladktan sonra Domkirche'ye bu kez orgcu olarak atanm, sanatndaki baa
ry gren Telemann'm yardmyla 1703 ylnda Hamburgdaki opera orkestrasna
kemanc ve klavsenci olarak girmitir. Olaanst yeteneini ksa srede belli eden
Hndel'in henz 20 yandayken Hamburg Operas'nda "Almira" ve "Nero" adl
operalar sahnelenmitir/*)
1707 Ylnda Medicilerin daveti zerine talya'ya giden besteci, bu srada ok
sayda kantat yazm, "Rodrigo" adl operasnn baar kazanmasyla Roma'da ksa
bir sre yerleerek kentin mzik evrelerine girmi, Domenico Scarlatti ile tan
m ve iki oratoryo'nun yan sra iki koro ve iki orkestra iin "Gloria Patri"yi beste
lemitir. 1708'de Napoliye giderek burada bir yl kalm ve bu arada "Aci, Galatea
e Polifemo" adl serenad yazdkta sonra Roma'ya dnerek "Agrippina" operasnn
ilk sahneleniine katlmtr.
1710 Ylnda talyadan ayrlan Hndel, Hannover Prensi'nin orkestra eflii
ne getirilmitir.
Hndel'in 25 yama kadar yazd eserler hakknda u deerlendirme yapl
maktadr: Hamburg'da besteledii "Almira", "Nero", "Flarindo", "Defne" ve "Passi
on", genlik dnemi yaptlar olduu halde, bunlarn tmnde duygularn gelikin
bir ifadesi ve teknik baar gze arpar. zellikle Passion, 19 yandaki bir besteci
iin "olaanst" saylmaktadr. talya'da bulunduu srada yazd kantatlarda,
adalarnn eserlerini model olarak almtr. "Deixit Dominus" ve "Nisi Domi-
nus"ta Carissimi etkileri vardr. "La Resuzione"de ise Romai bestecilerin vokal ve
orkestra tekniklerini uygulamtr. Hndel'in ilk talyan operas "Rodrigo", Keiser
etkileri tamaktadr.
Hndel'in 1710'da gittii Londra'da mzik evreleri talyan operasnn etkisin-
deydi. Purcell'in lmnden sonraki 15 yl iinde hi bir besteci kendini gstere
memiti. ngiliz soylularnn talyan operasnda bulduu parlakln stne kmak
zordu. Ancak Hndel'in Londrada sahnelenen ilk operas "Rinaldo" baar kazand.
Alt ay sonra Hannover'e dnen besteci, oda mzii eserleri, 9 Alman arks, klav
sen paralar ve obua konertolar yazd. 1712de tekrar ngiltereye dnerek birka
hafta iinde "l Pastor Firo" adl operasn bitirdi. Utrecht barnn kutlamalar iin
1713'te besteledii "Utrecht te Deum" ile Kralie Anne'nin gzne girdi. Kralie
nin doum gn dolaysyla yazd Ode, kendisine ylda 200 pound'luk gelir ba
lanmasn salad. 1714de sahnelenen "Tesec" ise Handel'e servet kazandrd.
1715'de Amadig operasn yazd. Bu srada Kralie Anne lm, yerine Hannover
Prensi gemiti. Kraln nehir gezilerine katlan Hndel'in besteledii "Su Mzii",

(*) Ahmet Say, Mzik Ansiklopedisi, Cilt 2, "Handel" maddesi, sayfa 571, 572, 573, 574, 575.

239
 R NEK 58

240
deiik zamanlarda yazd eserlerden olumaktadr. Su Mzii'nin tamam 1740
ylnda baslmtr. Bu eseri ok beenen Kral, besteciye daha nce balanan yllk
geliri iki katma karmtr,
1716'da Kralla birlikte Hannover'e giden Hndel, yol boyunca "Passion"u bes
telemi, bir yl aradan sonra Londra'ya dnerek Chandos Dk'nn hizmetine gir
mitir. 1719'da Dkn adna "Chandos Anthemleri"ni, "Acis ve Galatea" pastorali
ni ve "Esther" oratoryosunun ilk blmn tamamlam, Kraliyet Mzik Akademi
si adl kuruluun mzik direktr olmutur. Kraln adn tayan bu zel "Akade
m inin 1720'deki ilk sezonu hem artistik adan, hem de parasal adan byk ba
ar kazanmtr. Hndel bylece "dikenlikler geiti"ne benzeyen bir opera serve
nine girmitir. Bu servende, Giovanni Maria Bononcini ile Atillio Ariosti ile
amansz bir rekabete giriecek, Ingiliz soylularnn dk dzeydeki beenisine ho
grnmeye alrken, bir yandan da yaratc kiiliini korumaya alacak, dne
min opera dnyasndaki akl almaz sorunlar zmeye alacakt. Kskanlklarn,
entrikalarn, dolaplarn ve iflasn kucana oturmutu:
lk sezon iin yazd "Radamisto" operasndan sonra, 1712'de "Muzio Scevo-
la" operasn sahneledi. nc sezon "Floridante" operasyla ald. Drdnc se
zon iin nl soprano Cuzzoni le anlama yaparak, rakibi Bononcini'yi glgede b
rakt. 1723 ve 1724 yllarnda Londra'da sadece Hndel operalar temsil edildi.
"Culius Cesar" (1724), bestecinin yazd operalarn iinde dikkate deer olanlarn
dan biridir: Roma mparatoru Cesar'm dman askerlerinden kap yzerek gittii
ssz bir adadaki serveni anlatlr. "Sahne, Sezar'n aryasnda hitabettii deniz rz
grlarn betimleyen bir ritomello ile balar, ancak yayllarn elik ettii bir reitatif
araya girer. Bu noktada Sezar durumunun farkna vararak heyecanla sorar: Nereye
gidebilirim? Bana kim yardm edebilir? Askerlerim nerede? Bu sorular, hurdaya
km tren borular gibi, yayllarda noktal figrlerle belirtilmitir. Sonra, rzgr
mziiyle elik edilen Sezar'n aryasna balamadan, bir an iin ritornella yeniden
duyulur; "da Capo tekrarnn beklendii yer olan orta blmden sonra, Sezar duru
munun aresizliini farkettii srada, elikli reitatif girer. Ancak bundan sonra "da
Capo" sylenir. Olaylarn akndaki geleneksel mzikal sray bozan Hndel, bura
da atmosfer, merak, heyecan ve gerekilik dolu bir sahne elde eder."(31) RNEK
58 A. (32)
Hndel'in opera yapmlar serveni de heyecann srdryordu: 1725 ve
1726 sezonlar, Bononcini ile rekabetin yeniden alevlendii yllard. 1726"da beste
ci (belki yarar olur dncesiyle) ngiliz uyruuna geti. 1727'de len Kral 1. Ge-
orge'un yerine geen II. George'un ta giyme treni iin 4 "Coranation Anthem"
besteledi.
1728 Yl ise olaylarla doluydu: Metnini John Gay'in yazd ve Pepush tara
fndan bestelenen "Dilenci Operas" Londra'da olaanst bir baar kazanmt.
Hndelin opera program ilgi ekmiyordu, ve besteci ayn yl iflas etti; baka de
yile "Kraliyet Akademisi" iflas etmiti.
Bu durum Handel'i pek etkilemedi. Bu kez "Kral Tiyatrosu"nda orta Hei
degger ile yeni bir balang yapt. Kadrosuna nl arkclar aramak zere gittii
talya'dan dnnde "Lotario" adl operasn besteledi (1729). Bu eser pek baar
kazanmad, nk "Dilenci Operasmn etkiledii geni kitleler, talyan operasna
yz evirmiti. Hndel bu eilime bilinle kar karak sanat asndan stn olan
yaptlar bestelemeyi srdrd.

{3J> Grout-Palisca, a.g.y. sayfa 529.

(32) Grout-Palisca, a.g.y. sayfa 529,

241
 1733rde "Deborah" adl oratoryosu seslendirildi ve Oxford'da yaptlarn y
nettii bir konser verdi. Besteci olarak yerini koruyordu, ama soylular ve zenginler
snf tarafndan eskisi gibi desteklenmiyordu. Oxford niversitesi'nin nerdii
"doktor" Unvann da reddetti. 1734'de Heidegger ile srdrd ortakl sona er
di. Ylmadan operalar besteliyordu. 1737 ylndan sonra arln hissettiren para
sal sorunlar yznden oratoryolara dnd. Hndel'in gerek zellikleri ve dehas
nn yanks, bu dnem yaptlarnda grlmektedir. "Orlando" ve daha nce yazd
"Julius Cesar" gibi eserlerinde, opera geleneklerinin boyutlarn geniletmi, or-
kestral renkleri etkin bir biimde kullanmtr.
1738 Ylnda yazd "Serse" operas, bu trdeki eserlerinin parlak rnekleri
arasndadr:
"Birinci perdenin nc sahnesinde Arsamena ve Serse, zgrlk konusun
daki tartmay srdrerek Romilda'ya gelirler: V godendo vezzoso e bello. Melo
disi, aralkl koloratur uzatmalarla zarif ve dzgn bir biimde balanm 2 llk
paralardan oluur. Flt ve kemanlar araya girmeden bu gzel temaya eko yaparlar
ve bir konertato ilikisinden kanrlar. Bunun yerine, paray bir zet halinde yi
nelerler. Zamann zevkine verilen aka bir dn olan bu sevimli tavr, eserin tipik
zelliidir. Bu eilim, Hndel'in olaan, ar stiliyle birlikte, ara sra sonraki ora-
toryalarnda da grlr."(33) RNEK 58 B. 04)
Hndel'in 20 yl sren opera serveni, insanst bir abann yksdr. An
cak bu ok ynl mcadelenin sonunda sal bozulmu, 1739 ylnda fel geire
rek opera servenini noktalamak zorunda kalmtr. Ylmayan bir yaratlta olduu
iin grd tedaviyle salna kavumutur. 1740tan balayarak oratoryolar bes
telemitir. 1742'de Jepha oratoryosunu yazarken grme gcn yitirmi, yedi yl
kr olarak yaad halde bestecilii srdrm, 14 Nisan 1759da Londrada lm
tr. Mezar ngiliz soylularnn gmld Westminster Abbeydedir.
Sachs'a gre Hndel'in oratoryolar geni, belirsiz, adsz bir dinleyici kalabal
iin yazlm, Incil'den ald yiit kiilerin yceliiyle bunlara uygun den ko
caman korolar kullanarak bestelerinin bykln ve gcn tamtlamtr.
45 Operasnn yan sra, 31 oratoryo bestelemitir. En nemli oratoryolarn
Sachs yle sralamtr: srail in Egypt (1738), Said (1738), Messiah (Mesih/
1742), Judas Maccabeus (1746), Joshua (1747), Jephta (1751).
Bestecinin 100 kantat vardr. 28i alg elikli, 72'si srekli bas eliklidir. al
g mzii eserlerinin dzeyi, Hndel'in bykln sergiler: Su Mzii (1715-
1717), Orman Mzii (1742), Ate Oyunlar Mzii (1749).
Ayrca ok sayda concerti grossi, org konertolar ve oda mzii eserleri yaz
mtr.
Hndel ile Bach, dneminin iki dev mzikisiydi. "Barok mziin btn insa
nst abasn zetlemek iin talih ayn gte, fakat ayr, dahas zt yapda iki dev
yaratmt sanki. Biri yerinden kprdamayan, Saksonya'sna kk salm oturan,
br Hamburg'da, Halle'de, Hannover'de, talya'da, ngiltere'de kendi evindeymi
gibi davranan; biri, kilise, okul, kent yneticileriyle srekli tartma durumunda,
br, kastrati'lerle, diva'larla, opera yneticileriyle, dinleyicilerle boumada; biri
opera ve oratoryo biimlerinden holanmayan, br btn gcn bu dramatik bi

(33) Grout-Palisca, a.g.y. sayfa 531.

(34) Grout-Palisca, a.g.y. sayfa 531,

242
imlere veren, ruhbilimcilerin dedii gibi, biri iine dnk, br da dnk iki
dev..."(35)

TELEM AN N
George Philipp Telemann (1681-1767), Alman Barok mziinin ok ynl ve
nemli bestecilerindendir. Mzik tarihinde "en fazla eser yazan" birka besteci ara
sndadr: 40 Opera, 44 Passion, 600 sit, orkestra ya da org elikli 3000 paradan
oluan kantat ve motet, saylamayacak kadar ok oda mzii eseri, oratoryolar,
yzlerce smarlama para vb. yazmtr.
Bestelerinin ounluunu "el alkanlyla" yazm gibidir. Hndel onun iin
"sekiz partili bir moteti mektup yazar gibi kolaylkla yazyor" demitir. Sachs'a g
re, "Bach gelenekleri iinde eitim grmse de, ar Alman polifonluu gelenei
ni bir yana brakm, o an modas olan style galant iinde yazmaya balamtr.
Bu deyite ylesine baar gstermitir ki, nl oda mzii derlemesi olan Tafel
musik (len Mzii) Fransa'da k a p lm tr ." (3 6 ) "Collegium Musicuriun kumcu
su olan Telemann, bu kkl konser demei araclyla "srekli konser" geleneini
yerletirmi, 1712de Frankfurt'ta mzik ynetmenlii, 1721'de yaamnn sonuna
kadar kalaca Hamburg'da kentin mzik direktrln yapmtr (5 byk kilise
nin mzik ilerini ynetmitir.) Galant yaz stilini benimseyerek klasik ncesi d
nemin ncs olmutur."(37)
Telemannn mzik dili yle zetlenebilir: "Eski arballk ve arlk yok
olmutu. Ezgi izgisi hafif ve ince, algsal doku dupdurudur, 17. yzylda vazge
ilmez bir ey olan srekli bas eski neminde deildir artk. embalonun basn
katlayacak yerde ello, ezgi alglarna sk sk katlr, dokuyu doldurmamak iin
embalo, uzun ller boyunca susabilir."(38)
"Telemann'm bir zellii de ilkini 12 yandayken besteledii 40 kadar opera
yazmasdr. Bu operalarn ounluu "komik-opera"dr. Bu da onun Josepf Fux
(1660-1741) geleneini gelitiren "orta snfla btnleme eilimi"ni aklar."(*)
*
Almanya'da 18. yzyln ilk yarsndaki opera hareketi birka isimle snrl de
ildir. Kent/devletlerindeki saraylarda yaygnlamaya balayan operalarn ynet
menleri zerinde durmak gerekir:
"Hamburgda 1678 ylndan balayarak orta snfn zengin kesimine hitabeden
"halka ak" operann yan sra, Braunschweig'ta 1639'dan beri "singspierierin
(arkl oyunlarn) temsil edildii bilinmektedir. Bu kentte, 17. yzyln sonlar ve
18. yzyln ilk yarsnda, Alman bestecilerin nclnde Fransz stili operalar
sahnelenmitir: 1672-1751 yllar arasnda Braunschweig operasnda grev yapan
besteci ve ynetmenler yle saylabilir: J. Lve, J.S, Kusser, R. Reiser, G.C.
Schrmann, J.A, Hasse, ve C.H. Graun.
Hannover saray operasnda talyan besteci Agostino Steffani, 1689'da opera
nn alnda sahnelenen Enrico Leone eserinden sonra burada uzun yllar al
mtr. Bu kentte Hndel'in de birka operas temsil edilmitir.

(35) Sachs, a.g.y. sayfa J77.

(36) Sachs, a.g.y. sayfa 182.
(37) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 333.
(38) Sachs, a.g.y. sayfa 182.
(*) H.C. Wolff, Opern Szene und Darstellung von 1600 bis 1900, Leipzig 1978, (Palisca'nn alnts).

243
 Handel'i genliinde etkilemi olan Johann Philippe Krieger (1649-1725),
Weisenfells saray operasnn ynetmeniydi.
"Dresden saray operasnda talyan stili egemendi ve besteciler de talyan'd:
G.A. Bontempi (1624-1705), C. Pallavicino (1630-1688), A. Lotti (1666-1740).
nl Alman opera bestecisi J.A. Hasse (1699-1783), bu kentte 1731 ylndan bala
yarak almtr. "(39)
Mnih saray operasnda nce bir Alman, J.K. Kerl, (1627-1693) hizmet ver
mi, 1650-1737 yllar arasnda iki talyan besteci A. Steffani ile P. Torri temsilleri
srdrmlerdir.
Stuttgart yaknlarndaki Durlach saraynda, Roma'l Lucretia adl oyunuyla n
yapan C. Schweizelsberg operalar sahnelemitir.
"Viyana, Venedik stilinin etksindeydi. Cesti, A. Draghi ve Rimini, Viyana
saray operasn balatm, sonra Giovanni Bonocini (1670-1747), F.B. Conti
(1682-1732), Antonio Caldara (1670-1736), ok sayda operann sahnelenmesini
salamlardr. Daha sonra Joseph Fux 18 opera bestelemitir.
teki Alman opera bestecileri ise unlardr: Johann Sigmund Kusser (1660-
1727), Johann Matteson (1681-1764).1"(40)

V V A LD
Operann douuyla mzikte dev bir dalga yaratan, sonra da Barok'un gelii
mini bu dev dalgann kpkleriyle ince ince ileyen talyan mziinin yan sra, 18.
yzyln ilk yarsnda "meseleyi kavrayp" ncle aday olan Almanya ve Fransa
vard. Mzik artk ulusalst bir nitelik kazanyor, daha doru bir deyile "ev ren -
sel"leiyordu. "u garip durama baknz: Alman Handel, Ingiliz'ler iin talyan
operalar yazyordu.(*) Bu durum garip olmakla birlikte, o a in olaan bir eydi.
talyan mziinin byk ustas Gluck, genlik yllarnda Londra'da, Kopenhag'da
ve Viyanada ayn eyi yapmt. talyanlarn il caro Sassone (sevgiliSaksonyal)
dedikleri, Napoli operas deyiinde yzden fazla opera yazm olan Johann Adolf
Hasse'yi (1699-1783) buna katarsak, sahne kurallaryla pek ilikisi kalmam olan
bu mzikli dramn uluslararas yaygnlnn artk son kertesine gelmi olduunu
kolayca anlarz."(41>
Mziin evrensel dili, teki Avrupa uluslarnn da evrensel ycelie katkda
bulunmasn getirmiti: "Alman'larn havlamaktan ve haykrmaktan baka bir ey
yapamadklarnn sylenmesi, talya'nn kuzeydeki lkeleri ciddiye almaya balad
nn bir tantyd. "(42)
Alman'larn Bach, Handel ve Telemann', Fransz'larn Couperin ve Ramea-
u'su gibi, talyan'larn da Albinoni, Vivaldi ve Domenico Scarlatti'si vard bu a
da. talya, Avrupa'da mziin oda olma konumunu srdryordu. Fransz'lar ve
Almanlar, mziksel geliimi talyan'lardan reniyorlard. Avrupa'nn eitli lke
lerinden yzlerce mziki, bilgisini arttrmak amacyla talya'ya geliyor, talya'daki
"bestecilik kumandan giyiniyor"du. Dahas, Fransz'lar ve Almanlar, mzikteki
gelimeleri izleyebilmek iin Italyan bestecilerini inceliyorlard. En ok da Vival-
di'yi.

(39) dtv-Allas zur Musik, sayfa 321.

(40) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 321.
(*) Hndel'in Londra'da sahnelenen operalar talyancadr.
(41) Sachs, a.g.y. sayfa 178.
(42) lhan Mimaro, a.g,y. sayfa 50-51.

244
 Antonio Vivaldi (1678-1741), ann nemli bestecilerindendir. Yaptlarna
ykledii anlam ve anlatm olanaklaryla 20. yzylda yeniden deerlendirilmi b
yk bir yaratcdr. alg mziinin ilerlemesine yol amas, "salt mzik"in geli
mesini hzlandrmtr: "Bir zamanlar, daha ok keman konertolaryla ve bu arada
Mevsimler adn tayan ve her biri bir mevsimi anlatan drt tane keman konerto
sundan kurulmu dizisiyle tannan Vivaldi'nin baka biimlerde yazd eserleri,
operalar, oratoryolar, senfoni'leri bugn gitgide tannmaktadr.''^43)
Venedik'li kemanclardan Giovanni Battista'mn olu olan Vivaldi, babasndan
ve Giovanni Legrenzi'den keman dersleri alarak mzie balam, olaanst yete
neiyle henz ocukluunda ustalamtr. Gen yata din adamlna zenen bu
usta kemanc, papazl semesine karn kendini dine deil, mzie adamtr.
1703'de Venedik'teki Ospedale della Pieta adl yetimevine retmen olarak atan
m, 1709'da bu kurumun mzik yneticiliine getirilmitir. Darmstadt Kontu Phi-
lpp'in Mantua'daki saraynda drt yl mzik ynetmenlii de yapan Vivaldi, Al
manya'da soylularn saraylarnda grevler alm, 1735'de Venedik yetimevindeki
grevine dnmtr. Yaamnn son dneminde Viyana saraynn geni olanaklar
na kaplarak bu kente yerlemi, ancak umduunu bulamad iin talya'ya dnd
nde bu kez isiz kalmtr. 28 Temmuz 1741 gn, yoksulluk iinde lmtr.
Vivaldi'nin 40 operas, 2 oratoryosu, 24 dind kantat, serenatlar, aryalar,
kilise mzii paralar ve 500' akn alg mzii eseri vardr. "Bunlardan pek az
salnda opus says alm defterler biiminde yaynlanm, ou yazma kitaplk
larda korunmutur. Marc Pincherle'nin ktne gre 454 konertosu, 23 senfonisi,
75 sonat ve l', 2 org paras olmak zere 554 paras elimizdedir. anda ya
ynlanmlar 14 defterdir."(44)
Vivaldi'nin konertolar, bestecinin mzik tarihindeki nemli yerini belirle
mitir. Bach bu eserleri rnek alarak embalo iin konertolar yazm, bazlarn da
embaloya uyarlamtr. Vivaldi'nin keman iin (bir ya da daha fazla sayda solo
keman ve yayllar orkestras iin) besteledii konertolarn says 238dir. Viyolon
sel iin 27, flt iin 16, obua iin 17, fagot iin 38, viola da gamba iin 6, korno
iin 2, mandolin iin 2, trompet iin 1 konerto yazmtr.
Bestecinin concerto grosso'larnn iinde, Op. 3 No. 2 Sol minr, dikkat eki
cidir. "lk Allegro, bu konertonun ikinci blmndedir. Bu eser 2 keman ve bir vi
yolonsel iindir. RNEK 59'da(45) eserin ilk sayfas, RNEK 60da(46>Allegro'nun
(ikinci blmn) girii verilmektedir. Altaki ritomello motiflidir. Bunlardan
sonuncusu, kincinin tersine evrilmi kontrpuandr. Solo blmler, daha ok fig
ratif almay ierir, ama ikinci solo blmn 38. lsnde "tutti" motifine st
kapal bir gnderme bulunmaktadr. Olaand zellik, kapantaki ritomellonun,
motiflerin srasn terse evirmesi ve al motifinin konerto ile seslendirilmesi-
dir. Son yedi l, al motifinin aaya doru olan oktavnn yeni bir bireimi
olan epilog'dan oluur. Bu blm de sra d saylr; nk 4 temel tutti olmasna
karn, sadece bir tanesi, ncs, farkl bir tondadr: Re minr. Vivaldi'nin Alleg
ro yaps, bilinen teorik planlarn dnda, buluuluunun snr tanmazln gste-
rir."(47)

(43) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 52.

(44) GEekin Oransay a,g,y, sayfa 93.
(45) Claude V. Palisca, a.g.y. sayfa 562.
(46) Claude V. Palisca, a.g.y. sayfa 5(>5.
(47) Grout-Palisca, a.g.y. sayfa 487.

245
 R NEK 59

A ntonio V ivaldi (1678 !741)

C o n certo grosso in G minor, O p . 3, N 0 . 2

a) Adagio e spiccato (first movement)

246
247
 Doaldr, ki her eserin buluu ynlerini sergileyen ayrntlar vardr. rnekle
rin says orannda artan bu ayrntlarn her biri zerinde durmak, bir mzik tarihi
almasnn deil, zel zmleme almalarnn grevidir. Vivaldi mziinin k
sa bir zeti yle olabilir: Onun yayllar iin yazd tm eserleri, mzikilere ses
lendirme cokusunu yaatm, dinleyiciyi ise konsere doyurmutur.

D O M EN CO S CA RLA TTI
nl opera bestecisi Alessandro Scarlatti'nin olu olan Domenico Scarlatti
(1685-1757), klavsen iin yazd eserlerle ann tanm iinde yeniliki ve ilerici
olarak mzik tarihine gemitir. Babas tarafndan yetitirilen besteci, 16 yanday
ken Napoli Krallk sarayna orgcu ve besteci olarak atanm, 18 yandayken yazd
iki operas sahnelenmitir. Babasnn Roma'da grev almas zerine, gen Scar
latti de bu kente giderek Gasparii'den dersler almtr. 1709'da Roma'da dnemin
baka bir klavsen ustasyla girdii yarmada stnlk kazanarak sanatn tanma
mtr: Yarmann teki klavsencisi Handel'di. Ancak Handel de org'ta stnl
n kabul ettirmitir. 1709-1714 Yllar arasnda Polonya Kraliesi Casimiranm Ro-
madaki saraynda mzik ynetmenlii yapan Scarlatti, Kralienin Roma'dan ayrl
mas zerine, Vatikandaki Giulia Kilisesi mzik ynetmenliine atanmtr. 1719
Ylnda Portekiz'e giderek Lizbon'da Kraliyet Sarayna ynetmen ve Prenses Maria
Barbara'nn retmeni olmutur. Prensese adad "Altrmalar" (ecersizi'ler) klav
sen iin yazlan en deerli eserler arasndadr.
Klavye mziinin "babas" olarak anlan D. Scarlatti'nin bu paralar, "klasik
ada geliecek olan sonat biiminin hazrlayclar olarak tannd gibi, yepyeni
bir klavsen alma slubu getirmi olmalar bakmndan da mzik tarihinde salam
bir yer edinmilerdir. Bugn piyano resitallerinde sk sk yer almalar da nemleri
nin yalnz bestelendikleri an snrlarna kapal kalmadnn baka bir kant
dr. (48)
Scarlatti, klavsen iin "ilerici bir deyite yzlerce sonat yazmtr. yimserlik
ve bulu dolu, aydnlk, uar olan bu sonatlar, ksa, kendilerine zg biimlerde,
boyna deien tempolaryla embaloya uygun eserlerdi. Klavye tekniinde buluna
bilecek her eyi, abuk arpejleri, atlamalar, ellerin apraz duruma gemeleri, bun
larda bulabiliriz. Bu eserlerde tek tek partilerde aranlacak kontrapunt gzetimi
bsbtn yoktur artk."(49)
Prenses Maria Barbara 1746'da Kralie olunca, Scarlatti onun oda mzii bes
teciliine atanm, yaamn bundan byle Madrit'te geirerek 23 Temmuz 1757'de
bu kentte lmtr.
Bestecinin operalar gnmze kalmamtr. Vatikan'da grev yapt srada
dinsel eserler yazm, 1756'da Madritte besteledii soprano ve yayllar iin Salve
Regina, son yaratc almas olmutur.
Fuga estemporanea per orchestm Scarlatti'nin tek orkestra eseridir.
"embalo yaratlar 600' akndr. Bunlarn ou Altrma (iti. Ecercizo)
balyla yaynlanan, fakat zl bir sonat yrne benzedii iin bugn sonat
olarak anlan paralardr."!50) Bestecinin 1749 ylnda yazd re majr S onat'm gi

(48) ihan Mimarolu. a.g.y. sayfa 51.

(49) Sachs, a.g.y. sayfa 182.
(50) Gltekin Oransay. a.g.y. sayfa 112.

248
ri sayfas RNEK 61'de(50 verilmektedir. Onun tm klavsen eserlerinde olduu
gibi, ak, yaln, yumuak ve iyimserlik dolu bu yaz, Scarlatti'nin akc klavsen an
latmn rneklemektedir.

TA RTN
Keman alma sanatna yenilikler getiren ve dneminin keman virtz olan
Giuseppe Tartini (1692-1770), Kardinal'n koruduu bir kzla evlenip kz kar
makla suland iin manastra kapanmak ve iki yl boyunca keman almak zo
runda kalmasayd, belki tarihe geemeyecekti.
talyann Pirano kentinde doan Tartini, papaz olmak iin renim grrken,
bir yandan da keman dersleri alm ve mzik onu dind bir servene srklemi
tir: Hukuk renimine geebilmek iin babasn ikna eden gen mziki, keman
tutkusunun yan sra, bu kez de eskrime merak salmtr. Kardinal Cornaro'nun hiz
metindeki kzlardan biriyle gizlice evlenmesi yznden Assisi'deki manastra sn
dktan sonra algsnda ustalaan Tartini, Kardinalin kendisini balamas zerine
Paduaya yerlemitir. Dnemin nl kemancs Veracini'yi dinleyen ve tekniini
gelitirmesi gerektiine inand iin yeniden youn bir almaya girien besteci,
1721'de Padua'daki Ermi Antonio Kilisesi orkestrasna solo kemanc ve mzik y
netmeni olarak atanmtr. n yaygnlat iin VI. Karln ta giyme kutlamalar
dolaysyla Prag'a davet edilmi, bu kentte iki yl mzik ynetmenlii yapmtr.
1728'de lkesine dnnce, Padua'da bir keman okulu kurarak, Nardini, Manfredini
ve Pasqualino gibi deerli kemanclar yetitirmitir. Yaamnn son yllarnda ko
lunu sakatladndan keman alamaz olmu ve kuramsal (teorik) almalara ar
lk vermitir. 1754'de yaynlanan K Bilgisi, basnda sert tartmalara yol am
tr.1"(52)
Tartininin "yay teknii" yzyllar boyunca rnek kabul edilmi, keman eser
leri ise bu algnn edebiyatnda yerlemitir.
"Bugn daha ok eytan Trili ve Didone Abbandonata adlarn tayan sonat
laryla tannan Giuseppe Tartini, kendini yetitirmi bu takn kii, Corellinin yay
d keman alma geleneklerine yenilerini eklemi ve btn Avrupa'da etkisini du
yurmu bir algc ve besteciydi. al slubuna kazandrd eler bir yandan da
keman yapmna kazandrd lerlemelerle koullanm, kemanda daha hafif bir
yay, daha kaln teller kullanlmas ilk Tartini'nin deneyleriyle balamtr. Keman
mziinde Tartini zellikle kart eler kullanmasyla, melodik izgilerle gsteri
li geitler arasnda nitelik ayrlklarn gzetmesiyle anlr.(53)
140 Konertosunun keman iin olanlar 100den fazladr. Flt, trompet, viyo
lonsel, viola da gamba, viola dAmore iin de ok sayda konerto besteleyen Tarti
ni'nin trio sonatlar gnmzde ska seslendirilmektedir.
251. sayfada verilen ve adyla amacn aklayan eytan Trili Sonat" (ya da,
tril'lerden adn alan bu sonat), Barok oksesliliinin tipik bir rneidir:C54)

(51) Claudc V, Palisca, a.g.y. Cilt 2, sayfa 1.

(52) Glekin Oransay, a.g.y. sayfa 115.
(53) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 51-52.
(54) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 350.

249
 R NEK 61

D o m e n ic o S c a r l a t t i (1685-1757)
Sonata in D Majr, K .1 1 9 (1749)

250
 A --------------------------- >.d D ------------------------------- g E-*-a A -*d A (d)

D G .TarlIni.Teufelstrilersonate, nach 173S

*
Burada Arjantin'e kadar uzanan ilgin bir mzik servenine de deinelim: Na
poli Konservatuvarnda yetien talyan besteci ve orgcu Domenico Zipoli, genlik
anda Cizvit tarikatna girerek 1696 ylnda Roma Cizvit Kilisesi'ne orgcu olarak
atanm, 1712 ve 1714'de iki oratoryosu burada seslendirilmitir. Org ve embalo
iin yazd sonatlarn yaynlanmasndan sonra Ispanya'ya yerleen besteci,
1717'de Arjantin'e gitmi, Cordoba'daki Cizvit Kilisesi'nde orgculuk yapmtr. 37
Yanda len Zipoli'nin org iin yazd sonatlar gnmzde seslendirilerek plaa
alnmtr.

PERG OLES
Sadece 26 yl yaayan ve tarihin tand en yetenekli mzikilerden biri olan
Giovanni Battista Pergolesi (1710-1736), Jesi Katedralinde Francesco Santini'den
keman dersleri alm, stn yeteneini gren Kont Mannellinin yardmyla Napoli
Konservatuvar'nda renimini srdrmtr. 15 Yandayken Loreto Konservatu-
vanna retmen olarak atanan Pergolesi, 1731de gln eler de tayan La Con-
versione di Sl Guglielmo d ,Aquitania (Ermi Gugelmo'nun Hristiyan Oluu) adl
dinsel eserinin baars zerine Stigliano Prensinin koruyuculuunu kazanm,
ikinci oratoryosundan sonra Salustia ve Nerno e Nbbia (Tutkun Karaderili) adl
iki opera bestelemitir. kinci operas da komik eleri ierir. 1732de Napoli kent
yneticileri, st ste yaanan deprem felaketi dolaysyla Pergolesi'den bir missa
yazmasn istemilerdir. 1733'de opera seria (Ciddi konulu opera) niteliindeki II
Prtgioner suberbo'yu yazan besteci, bu eserin perde arasnda sahnelenen intermez-
zo (gln araoyunu) Hanm. Olan Hizmeti ile mzik tarihinde olay yaratacak bir
gelimeye imzasn atmtr: Daha sonra Pariste 1746 ve 1753 yllarnda sahnele
nen Hanm Olan Hizmetinin grd byk ilgi, Fransada aydnlar arasndaki
nl "Buffonlar Sava" tartmasna malzeme olmutur. Orijinal ad La Serva pad-
rona olan Hanm Olan Hizmeti, kazand yaygn nyle tm lkelerin opera re-
pertuvarma girmi, Trkiye'de de birka kez sahnelenmitir.!*)
Pergolesi 1734de Maddoloni Dk'yle Roma'ya gitmi, Livietta e Tracollo
adl intermezzosu Teatro di Bartolomeo'da sahnelenmitir.
Yakaland verem hastalnn arlamas zerine 1736 ubatnda tedavi
amacyla Capuchin Manastr'na gtrlen besteci, yaam hafife alan gldr e
sinin verdii gle burada tenor ve bas iin Scherzo fato ai Cappuccini d Pozzuoli
adl yaptm yazm ve ksa bir sre sonra, 16 Mart 1736'da lmtr.

(*) A. Say, a.g.y. cilt 4, sayfa 1030, "Pergelos" maddesi.

251
 Pergolesi'nin "Hanm Olan Hizmetisinin yan sra, iki solo ses, koro ve yay
llar orkestras iin yazd Stabat Mater, en deerli eserlerindendir. Dinsel yaptla
r iinde, gnmze kalan 5 missa's ve bu nl Stabat Mater'i vardr. Ancak Pergo-
lesinin n kazanan bu iki yaptndan baka, embalo iin 5 ve (14' trio olan) 19
sonat nemlidir: "Asl etkisini iki keman, embalo ve bas iin trio-sonatlaryla
gstermitir. Baka hi bir eserde yeni bir algsal ezgi anlayn, hzl blmlerde
bile arkya uygunluu, zt tema yapsn, aka dolu giri klar bu eserde olduu
gibi bulamyoruz."(55)
Bu byk yetenein Hanm Olan Hizmeti adl intermezzo'sundan Uberto ile
Serpina'nm reitatif dialogu RNEK 62'de verilmektedir.(56>
Pergolesinin sanatta byklk taslamay reddeden, iten, yaln ve hafif mzi
i, zellikle sonatlarnda kazand melodik incelikle ileri alarn klasisizmine,
hatta romantizmine ipucu veren bir anlay temsil eder.

PA N O FO RTE
Tarihin en nemli keman yapm ustalarndan Antonio Stradivari 1737de l
d zaman yz yana yaknd ve ylda birka keman yapm olsa, bu hesapa
dnyaya yzlerce "Stradivari keman" brakmtr. Ancak bu stn kemanlar doal
dr ki saysal adan deil, nitelik asndan deerlendirilmelidir. talyann Cremo-
na kentinde keman yapmn srdren Carlo Bergonzi (doumu bilinmiyor, lm
tarihi 1747) ve Giuseppe Antonio Guameri (1687-1748), bu sanat dorua kart
mlardr. algbilimin amzdaki uzmanlarndan Sachs, kemann urad dei
iklikleri yle anlatr:
"Yksek pozisyonlarda daha kolaylkla alabilmek iin saplar drtte bir pus
kadar uzatld. Demek ki, incelerde kolaylk elde etmek iin el biraz daha yukarya
getirilmi oluyordu. Bundan baka, dokunam (klavyenin) bir yanna biraz daha
yatklk verilmi, eiin bir yan biraz daha yukar kaldrlmt. Bir de (tellerin de
deitirilmesi bir yana), Sol telinin altnda bulunan, gsn direncini artrmaya ya
rayan bas balkonu, ykselmi olan La teli yznden ksa ve zayf bulunmu, daha
uzatlm ve kalnl atrl m tr." (57)
alglarda asl geliim, embalonn piyanoya dnmesiyle gereklemitir.
Bilindii gibi, embalo, tulara yumuak veya sert de dokunulsa, ayn grlkte ses
veriyordu. 18. Yzyla gelindiinde, daha iyi mzik yapmann yollan aratrlm
ve klavye mziinde yumuak basld zaman hafif ses, gl basldnda yksek
hacimli ses elde etme gereksinimi domutur.
1709da talyann Floransa kentinde Bartolomeo Cristofori, gravicenbalo col
pian e forte, ksaltlm adyla pianoforte, ya da fortepiano yapmay baarmtr.
Cristoforinin bu icad zerinde durmadan nce, piyanonun atas olan klavyeli
alglarn geliimini zetleyelim:(*)

(55) Sachs, a.g.y. sayfa 182.

(56) Claude Palisca, a.g.y. 2. cilt sayfa 156.
(57) Sachs, a.g.y. sayfa 185.
(*) Mithat Fenmen, Piyanistin Kitab, Ankara 1947. (Dili sadeletirilerek derlenmitir.)

252
 R NEK 62

G iovanni B attista P ergolesi (1 7 1 0 -3 6 )

L a serva padrona (1733): A h quanto mi sa

male Son imbrogliato io

[Tj RECITATIVD

253
 RNEK 63

PYA N O N U N
ECDADI

Organum Psalterion

E_I Mr V/ v
.. "fflli:.!
...i'uil I :: v ^ l ! :... '
im;- *.
rm -u . ,S
' ^Vll';;F; i-W
rrrn k t
lt-*;i
.'.S,V K.S. >!, ih-:-i-E
!i; *..iili
.R ....... . . . ! . !j

Tympanon

254
 12. Yzylda Asya'dan Avrupa'ya iki mzik aleti geldi: Timpanon ve Psalteri-
on. Timpanon, zerine teller gerilmi bir tahta kutudan ibaretti. Bu aleti alan, iki
eline birer tahta omak alr ve bu omaklarla aletin tellerine vurarak ses kartrd.
Geleneksel alglarmzdan santur ile igan orkestralarnda kullanlan embal, tim-
panon'un bugn kullanlan gelimi biimleridir.
Psalterion, zerine teller gerilmi ke bir tahta kutuydu. alm timpa-
nona benzemeyip gse dayayarak ve telleri parmakla mzraplayarak yaplrd.
Gnmzde psalterion aletinin gelimi biimini geleneksel alglarmzdan ka~
mm'da gryoruz.
Bu iki alg, Avrupada 15. yzylda birer mekanizma eklenerek gelitirilmi
ti. Mekanizma, alg arasnda bir ara rol oynuyordu: Yani insan eli artk doru
dan doruya tele demiyor, telleri bu mekanizma araclyla titretiyordu.
Mekanizma sayesinde bu aletlerin alnmas kolaylamt. algnn telleri sa
ysnda tu yaplm, bu tularn hepsine birden de Klavye ad verilmiti. Ancak,
klavyenin ilkel biimini M.. 200 yl nce, organm aletinde gryoruz. Klavye
15. yzyla kadar bu dinsel algnn tekelindeydi. Organum, psalterion ve timpa
non, RNEK 63'de verilmektedir^58)
Klavyenin ve mekanizmann eklenmesiyle gelien timpanon ve psalterion
yeni birer alg oldular. Timpanon'un yeni ad klavikord, psalterion'unki epinet
oldu.
Klavikordda mekanizmann zellii, tularn alg iindeki bitimlerine, diki
ne tutturulmu bir bakr ubuktu. Bu bakr ubuk, tua basld zaman tele vurarak
ses kartmaktayd. Ancak ubuun tele vurmas srasnda, tel eit olmayan iki ks
ma blnyordu. Her iki tel ksmnn ayn zamanda titremesine engel olmak iin,
ksa olan zerine ses sndrc uha iniyordu. Bylece her telden temiz bir ses el
de etmek olana dodu. Tua basld srece ses uzar, parmak tutan kaldrld
anda, ikinci bir uha telin uzun ksm zerine inerek titreimi sndrrd. RNEK
64. (59)
Epinet adl algy Spinetti adnda bir Venedik'li, psalterion'a klavye ve meka
nizma ekleyerek oluturmutur. Tularn ucunda, klavikord'daki bakr ubuklar ye
rine, dik bir tahta ubuk ve bu ubuun yan tarafna tutturulmu, genelde kutyn-
den bir mzrap bulunuyordu. Tua baslnca tahta ubuk yukar kalkarak mzrap te
le dokunuyor ve ses kartyordu.
Epinet'in ses genilii iki oktav amyordu. Bu alg, dnemin balca elik
algsyd; ayn zamanda da orkestrada kullanlan ilk klavyeli algdr. 16. yzylda
Ingilterede rabet gren virginal ise, epinet'in bir eitidir. Virginal iin mzik ta
rihinde virginal edebiyat diye anlan besteler yazlm ve Kralie Elizabeth dne
minde bu aleti almak moda olmutu. Virginal, biim bakmndan, tahtadan yapl
ma ke, kk bir portatif kutuydu RNEK 64S6)
Gerek klavikord, gerekse epinet, gl ve dolgun ses kartamyordu: Konu
ma srasnda sesleri duyulmuyordu. Daha gl ses elde etmek amacyla bu alg
larda baz deiiklikler yapmak zorunluluu domu ve 16. yzylda her nota iin
bir yerine iki tel denenmiti. Bu ikier tel, ya ayn ses zerine, ya da oktav aralkla
dzenleniyordu. Bu deiiklikten pek yarar grmediyse de, epinetin sesi biraz dol
gunlat. Sonuta bu ikinci algya ilgi artt. Epinet, bu son deiikler dolaysyla

(58) Mithat Fenmen, Piyanistin Kitab, Ankara 1947, sayfa 2.

(59) Mithat Fenmen, a.g.y. sayfa 4.
(60) Mithat Fenmen, a.g.y. sayfa 4.
(61) Mithat Fenmen, a.g,y, sayfa 4.

255
 RNE K 64
^

256
biimsel bir bymeyle klavsen adn almtr. RNEK 64. (6O Klavsenin mekaniz
mas epinetin ayndr. Ancak her nota iin er tel titremekteydi. Bu tellerin ikisi
ayn ses zerine, ncs ise bir oktav pes olarak dzenlenirdi. Tua baslnca tel
lerin birden mzrapanarak olduka gl ve dolgun bir ses kard. Hafif ses
elde etmek iin bir mekanizma kolu kullanlrd. Bu kol ekildii zaman tularn
sonundaki mzrap yalnz iki tele deiyordu. Ancak aleti alarken her iki el alt
iin bu mekanizma kolunu kullanmak zordu. Bu zorluu nlemek zere iki klavye-
li-klavsen icadedildi. Bu yeni klavsende st klavyenin her tuu iki teli, alt klavye
nin tular ise teli birden mzraplyordu. st klavye hafif sesler iin, alt klavye
gl sesler iin kullanlyordu.
Klavsen 17. yzyl sonlarna doru ilgi grd ve orkestralarda yer almaya
balad. Epinet ise o tarihlerde yava yava ortadan kayboldu. Sonunda klavsen de
bir yzyl daha yaadktan sonra, yerini daha gelikin bir alg olan piyanoya brak
mtr.
Floransal Cristofori'nin piano e forte (yani zerinde hem hafif hem kuvvetli
almabilir) klavyeli algsnn ayn ad almas doald. Piyanonun sesleri, mein
kapl kk ekilerin tular araclyla harekete getirilerek tellere vurmasyla elde
ediliyordu. Demek ki piyanonun mekanizmas, sesler saysnda kk ekiler, o
ekici harekete getiren manivelalar ve bir de tellerin titreimini sndren "ses sn
drc uha"dan oluuyordu.
ekili mekanizmay Cristofori'den nce iki kii bulduunu iddia etmitir. Bi
ri, Marius adl Fransz klavsen yapmcsyd, 1716da "clavecin a maillet" (ekili
klavsen) adm takt drt mekanizma modelini Paris Akadems'ne sunmutur.
Burada okurlarn bir noktaya dikkatini ekmek istiyoruz: 17. ve 18. yzyl
klavyeli alglar arasnda ska ad geen "embalo", klavsenin talyancasdr. Te
rim karklna yer vermemek amacyla klavsenin bat dillerindeki karlklarn
belirtelim:
Clavecin (Fr.). Harpsicord, Harmonium (ng.), Cembalo (it,), Cembalo
(Alm.)
Piyano ise balca bat dillerinde u terimlerle sylenir:
Piano (Fr.), Piano (ng.), Pianoforte (t.), Klavier (Alm.)
Almanya'da org yapmcs Silbermann 1726'da iki piyano yaparak Cristofo-
rinin icat ettii mekanizmay kullanmaya balamt. Silbermann, piyanolarn J.S.
Bach'a gstermi, besteci bu alglarn ince seslerinin zayflndan ve tularnn
sertliinden ikayet etmiti. Ancak Silbermann, almalarm srdrerek Bachm bu
konudaki isteklerini karlamay baarmtr.
lk piyanolar kuyrukluydu. nl org yapmcs Frederici, drt ke piyanoyu
icadetti. Zumpe adl bir Alman yapmcs da drt ke piyanoyu (gnmzdeki du
var piyanolarnn ilk modeli) Londra'da imal ederek Ingiltereye yayd.
1762'de Christian Bach Londra'ya geldiinde, klavsen ustalarnn artk piyano
yapmaya baladn grmt. Backers adl HollandalI bir usta, Christofori'nin
mekanizmasn gelitirerek (Tuun sonuna ayarlanabilen bir vida ekleyerek) "ngi
liz mekanizmas"n icadetti. Broadwood adl bir ngiliz ustas da kendi adn verdi
i piyano markasnda bu mekanizmay kullanmtr.
1770 Ylna kadar piyano iin eser yazlmamasmn nedeni, piyano sesinin
klavsene gre clz ve tularnn sertliiydi. Piyano iin ilk eser veren besteci Muzi-
o Clementi'dir. 1773'de henz 18 yandayken piyano iin sonat yazmtr.
257
 Klavsen ile piyano arasndaki rekabet 1775'e kadar srm ve klavsen tercih
edilmiti. Ancak C.Bach, Schroter ve Clementi'nin klavsen yerine piyanoyu kullan
malar, piyano yapmclarn cesaretlendirmitir.
Broadwood 1783!de piyanoya iki pedal eklemitir. Pedallardan birine basld
zaman ses sndrc uhalar tamamen kalkyor, teki pedal kullanldnda tel
lerin titreimini sndren bir uha yapyordu.
Viyana'I yapm ustalarndan Stein, yeni bir mekanizma eiti kullanmaya
balamt. 1777'de Mozart bunlardan birini grm ve babasna yazd mektupta
bu piyanolarn stnln anlatmt.
Erard 1777'de ilk Fransz drt ke piyanosunu yapmay baard. Fransz
Devriminde Londra'ya kap 1796'da yeniden Parise dnen Erard, bu kez org yap
mna nem verdii iin piyano retimini srdrmemiti.
Piyano yapmclarn dndren baka bir sorun da gergin telleri tayabile
cek bir kasnan (ase'nin) salamlyd. zelikle kaim tellerin gerilimi kasnak
zerinde yksek bir basn yarattndan, tahta yerine elik ae kullanlmas uy
gun grlm ve 1788'den balayarak elik ase yelenmi tir.
1808'de Erard "ift maal" mekanizmay icadetti. Piyano yapmnda byk
bir evrim olan bu mekanizmay yeeni Pierre Erard gelitirerek 1821 de "tekrarl
mekanizma"y oluturdu. Gnmz kuyruklu piyanolarnda kullanlan mekanizma
bylece balatlm oldu.
Tekrarl mekanizmann icad, Hummel ve Liszt gibi birok piyanistin yeni pi
yanolara ilgi gstermesini getirmitir. Almanya'da Blthner, Paris'te Pleyel ve
Herz, Londra'da Collard ve Soutwell, New Yorkta Steinway piyano fabrikalar hep
"tekrarl mekanizma"y baz deiikliklerle kullanmaya balamlardr.
20. Yzylda piyanonun eitli paralar lab or atuvarlarda incelenerek geliti
rilmi ve gnmzn kusursuz alglar olutumlmutur.
Modern piyanonun ses genilii kaln Ladan ince Do'ya kadar yedi oktav ve
bir minr l'dr. Ancak klasik piyano edebiyatn seslendirmeye alt buuk oktav
yetmektedir.
Modem bir piyanonun tular piyanisti yoracak kadar ne sert, ne de parmakla
r dayanaksz brakacak kadar yumuak olmaldr. Steinway piyanolarnda bulunan
sesleri uzatmaya yarayan nc pedal 1862de Montal adl bir Fransz tarafndan
eklenmitir.
Sonu olarak piyano, klasisizmden balayp gnmze dein btn mzik
rlarnn gzde algs olarak hem "solo alg zellii, hem oda mzii ve orkest
radaki yeriyle parlak tn olanaklarn insanla sunan "evrensel alg" niteliini ka
ntlamtr.

ORG VE TEK A LG ILA RIN GELM

Almanya'da org yapmcs Silbermann, orgun seslerini ve tnsn, kulak tr

malayc halinden kartm ve bu geleneksel algy gelitirmitir. "Freiberg'li
Gottfried Silbermann ve yardmclar orgun parlak renklerini yumuatmlar, bun
lara bir belirlilik, bir gm parlts vermilerdi: "Geliimde nem kazanan nokta,
crlak sesli 4 ve 16 ayaklk dizilerden, grkemli sekiz ayakllara, koyu renkli birle
imlerden ak renklilere, kulak trmalayc kamlardan, tatl, yumuak kamlara
doru kayyordu."52)

(62) Sachs, a.g.y. sayfa 185.

258
 18. Yzyln ilk yarsnda keman ailesi geliirken, dz flt (blok flt) gerile-
mi ve yerine yan flt kmtr. "Franszlar dz flt oktan brakmlar, yan flt
iin ilk deerli besteleri Mchel Blavet'nin (1700-1768) sonatlaryla vermilerdi.
Zamanla lavta'nn da sonu gelmiti. Bu algnn bakm ve almas zordu.
Yzyl nce Dowland, bu alg iin 'tanabilir alglar arasnda en yaygn olmakla
birlikte, dzen tutturulmas en zor; doaya uygun parmak kullanlmas en g al
glardan biridir' demiti. Bach'n arkadalarndan Johann Mattheson da seksen ya
nda bir algc, altm yln bu algy dzenlemekle geirir demiti. Pek kark
olrrfayan arklara, daha kolay olan gitar ile lavta kadar iyi elik edilebiliyordu. Da
ha gelikin solo paralar iin de klavikordlar, embalolar ve piyanolar ok daha uy
gun dyordu. 1750'lerden ksa bir sre sonra bas ortadan kalknca, lavta varlk
nedenini yitirdi, yok oldu.
LA sesi, bugne gre daha dkt: 1720 ile 1730 arasnda talyada 395-404
arasndayd. Bugnk 440 titreimle karlatrnca 187-148 gibi bir ayrlk vardr
ki, bir perdenin drtte demektir. Almanya'daki La biraz daha yksekti; Bachn
ama ve yaad yere yakn iki orgun La's, 415-420 arasndayd. Ayrlk 102 ya
da 81 eder k, aa yukar yarm perde demektir."(63>
alglarn geliimi, zellikle mekanizmalarn icad, sanayilemenin sonular
dr. Bu dnm, "sanayici"lerin ya da Fransz Devrimi ann adyla burjuva
zinin, soylular snfnn yerini almas anlamna gelir. Soylularn beenisi ve dn
ce yntemleri a artk kapanm, felsefede, bilimde, sanat teorisi ve teknolojisin
de yeni aratrmalar, yeni bulular birbirini kovalamaya balamt.
Mzie de yansyan bu geliim, iki ynde ilerlemitir: Bestecilikte, seslendir
mede ve ayrca teoride yenilik.
alglarn geliiminden kaynaklanan "daha gelikin olanaklarla mzik yap
ma" zlemi, orkestralarda da kendini gstermitir. nderliini Johann Stamitz'in
yapt Mannheim'deki orkestral geliim XIX. Blm'de ele alnacaktr. Mzie
ilikin dnce retimi ise, yaynlanmaya balayan mzik dergilerinde ve "mzik
eletrisi"ni meslek edinen "eletirmen"lerde somutlamtr.

(63) Sachs, a.g.y, sayfa 186.

259
 XIX. BLM

KLASSZM: DOA, YALINLIK, TUTKU

( 1750 - 1791)

TARH
1747 Johann Stamitz'in Mannheim'da senfoni hareketini balatmas.
1748 Emmanuel Kantn Aydnlanma Nedir? yaptnn yaynlanmas.
1751 Rousseaunun da katld Fransz Ansiklopedisinin yaynlanmaya ba
lamas.
1752 "Oyuncular Sava" ve Rousseaunun Kyn Falcs hafif operas.
1755 Haydnm ilk DnlAsn.
1756 Leopold Mozart'n Keman alma Metodu ve W.A. Mozart'n doumu.
1759 Voltare'in Candide'.
1761 Haydn'm Prens Esterhazy'nin sarayna mziki olarak getirilmesi.
1762 Gluck'un Orfeo ile Euridice operasnn sahnelenmesi.
1768 J. Christian Bach'm piyano resitali. (Dinleyicinin piyanoyu tanmas).
1770 Mozartn ilk yayllar drtls.
Beethoven'in doumu.
Clementi'nin ilk piyano sonatlarn bestelemesi.
1774 Goethenin Envin le Elinim's.
1775 Amerikan Devrimi (1783e kadar).
1776 J. Havvkins ve Charles Bumey'nin Genel Mzik Tarihi.
1778 Milanoda La Scala Operaevi'nin al.
1779 C.P. Emmanuel Bach'n Mzikiler ve Mzikseverler in Sonatlar.
1781 E. Kant'm Saf Akln Kritii adl felsefe kitabnn yaynlanmas.
Haydn'm "yeni ve zel" Jungfern Drtls.
1785 Mozartn "Haydn Drtlleri".
1787 Leopold Mozart'n lm.
W. Amadeus Mozart'n Don Jan operas.
Christoph Koch'un Kompozisyona Giri Denemesi.
1789 Fransz Devrimi (1794'e kadar).
1791 Mozart'n lm.
Haydn'm ilk Londra Senfonileri.
1798 J. Louis David'in Marat'nn ldrlmesi tablosu.
1799 Beethoven'in 1. Senfonisi.
1800 Haydnm Mevsimler oratoryosu.
260
 A YD IN LAN M A AI
nsanlk tarihinde toplumsal yaam dzenleyen deerler, gn gelip yetersiz-
leerek canllm yitirince, yeni bir dzen'e klavuzluk edecek dnceler aranr. 18.
Yzyln ikinci yars, ite bu yeni dzen zlemini temsil eder. Bu dneme "Ay
dnlanma a" da denir.
Nedir "Aydnlanma"? Kim aydnlatlacaktr? Aydnlatlmak istenen nedir?
Kukusuz ki, aydnlanmak steyen insann kendisi, aydnlatlmas istenen ey de
insan hayatnn anlam ve dzeni'd.
Yzyln sonlarna doru patlayan Fransz Devrimi, yeni dncelerin top
lumsal ve siyasal yaama uygulanmas gereinden domutur.
"Aydnlanma, insann dnme ve deerlendirmede din ve geleneklere bal
kalmaktan kurtulup, kendi akl, kendi grgleri ile yaamn aydnlatmaya giri
mesidir, diyebiliriz. Buna bir de Kantm klasiklemi tanmn ekleyelim: Kant, Ay
dnlanma Nedir? adl yaptnda (1748) u tanm getirir: Aydnlanma, insann kendi
suu ile dm olduu bir ergin-olmay durumundan kurtulup akim kendisinin
kullanmaya balamasdr.' Ona gre, insan bu duruma akln kendisi yznden deil,
onu kullanmamas yznden dmtr; nk insan imdiye kadar akln kendi
bana kullan amam , hep bakalarnn klavuzluunu aramtr. imdi, aklm kendin
kullanmak cesaretini gster! sz, bundan byle parola olmaldr."t1)
Doa bilimlerindeki gelimeler, Laplacen gk mekaniini aydnlatmas, fizi
in, s ve elektrik stne aratrmalarla byk gelimeler kaydetmesi, kimya'nm
Lavasier ile gerek bir bilim halini almas, Dr. Jeennerin ay, Fahrenheit'in ter
mometreyi bulmas, doann yapsn doru kavram olan insann doa karsndaki
egemenlik gdsn srkleyen rneklerdendir. "imdi yaplacak ey, doa kar
snda baar kazanan ayn akl kltr dnyasna uygulamak, doa bilimleri para
lelinde kltr bilimlerini de kurmak, kltr dnyasn aklla aydnlatp ona aklla
egemen olmaktr, ite 18. yzyla Aydnlanma a adm verdiren bu dncedir,
bu inantr; bu inanc gerekletirmeye, onu kltrn btn alanlarnda yrtmeye
girimesidir."(2)
Bylece, yzyln ilk yarsnda egemen olan saray kltrnden, soylularn be
eni anlayn temsil eden Rokoko stilinden kopulmutur. 18. Yzyln sonlarnda
Avrupada egemen olan sanat anlay burjuva sanatdr. "Orta snf iinde sonralar
biri ilerici, teki tutucu olmak zere iki farkl akm oluacak, ancak soylularn ve
sarayn ama ve isteklerine uyacak bir sanat da tarihe karacaktr."(3>
Kltrel ve sanatsal deerleri artk burjuvazinin belirledii dnem yaanacak
tr: "Sanat ve kltr tarihinde nderliin bir snftan dierine bu denli kesin bir bi
imde gemesi ender rastlanan bir olaydr. Orta snf tamamiyle soylularn yerini
alm ve sslemeciliin yerini alan ifadecilii yeleyen beeni fark imdiye kadar
bu denli belirgin olmamtr."(4)
Sonuta, Barok-Rokoko geleneine kar gl bir muhalefet belirmi, ok
ksa bir sre ncesine kadar gklere kartlan bu incelikli sanat anlay, saray ge
lenei ile rtt in saldrya uramtr:

0) Macit Gkberk, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi,stanbul 1980, sayfa 326.

(2) Macit Gkberk, a.g.y. sayfa 327. 328.
(3) Amold Hauser, Sanatn Toplumsal Tarihi, RemziKitabevi, stanbul 1984, sayfa 21, 22.
(4) Amold Hauser, a.g,y, sayfa 18,

261
 "Johann Sbastian Bach ve ondan sonra gelenler arasndaki sert atma, gen
kuan Bach'm modas gemi olan fg tr ile saygszca alay etmesi; ge Barok
devrinin geleneksel ve grkemli slubundan, erken romantiklerin sade ve iten s
lubuna geildiini gsterir.
Sadece Bach deil, o an tm mzii, dier sanatlarn standartlar ile ll
m ve tutucu mzik olarak nitelendirilmitir. Bach'tan hemen sonra gelenler, onun
slubunun skolastik olduunu ileri srmlerdir. Bu slup, her ne kadar derinden
duyulsa da, anlatmn heyecansal derinlii dinleyiciyi ne denli bylese de, Bachn
kompozisyonlarndaki sert, eilmez form anlay; arlatrlm, teknik nitelikli
kontrpuan; nihayet kiisel olmayan geleneksel ifade tarz, sadelii, itenlii ve
dorudanl sanatn amac olarak kabul eden yeni znel (sbjektif) eilime, eski
mi, modas gemi mzik olarak grnmtr. Yeni kuak iin en nemli nokta,
yapttaki tm devinime eit oranlarda yaylm srekli bir duygu yerine, heyecan
akmlarnn yava yava younlaarak bir zm ya da atmadan oluan doruk
noktasna doru ilerleyen tek bir sre halinde ifade bulmasdr."(5)
Yeni kuan bu atlmc ve "eskiyi silen" sanat anlay yle aklanabilir:
"J.S. Bach ld zaman, btn sanat dallarnda yeni akmlar olgunlua ermiti.
Byk sanatlar sanattan sz atlar m, kullandklar szcklerin ou, doa, ya
lnlk, tutku gibi szlerdi. Bu bayrak szckler herkesin aznda, ressamlarn, mi
marlarn, heykeltralarm szlerinde, Paris'in nde gelen dergilerindeki eletiri yaz
larnda, her yerde, drama bourgeois'larda (burjuva dramlarnda) ve comdie larrno-
yante'lerde (alamakl gldrlerde) boyna geiyordu. Ayn szleri bale ustas
Noverre, cansz, kat olan eski baleyi yererken kullanmt. Yeniler, tkrldm me-
nuet'ye kar valsi ne srerlerken de bu terimlere dayanyorlard."<6)
Eletirilerin acmaszlna baklrsa, akla u soru gelir: Yeni kuak insanlarnn
ve sanatlarnn duygular, kendilerinden nceki kuaktan daha derin ve youn
muydu? Hayr; ancak yeniler, duygularn daha ciddiye almlar, onlar olduundan
daha nemli grmek istemiler ve bu nedenle de dramlatrmlardr. "Bu dramatize
etme eilimi, Lied ve Sonat'm yeni, kendine yeten biimleri ile; fign eski, ardk
biimleri; passacaglia, chaconne ve taklitler, eitlemeler zerine kurulmu dier
trler arasndaki en byk ayrcalkt. Eski mzikteki izlenimler ll ve kontrol
lyd. Bunun nedeni de duygusal ieriin tekdze ilenmesiydi. Yeni mzik ise s
rekli ini klar, gerilim ve zlmler, anlatm ve geliimlerle insan uyarr, he
yecanlandrr, nerdeyse rahatsz eder. Besteci, seslenecei yeni toplumun ilgisini
ekmek iin, eski topluma uygulanandan daha etkileyici yollara bavurmas gerek
tiinden, daha keskin etkiler yaratacak sonulara doru ynelmi olan dramatik
ifade biimini kullanmtr. Dinleyicileri ile ilikisini kaybetmekten korkan sanat,
bestelerini srekli olarak yinelenen drt ve uyarlar dizisi olarak gelitirmi ve ifade
gc yksek olan bir younluktan, dierine atlamtr."(7>
Aslnda, Fransz Devrimi, Rnesans'ta olduu gibi, zellikle resim sanatnda
tarihsel tasvirlere ve kahramanlk konusunu ileyen tablolara duyulan ilginin ola
anst bir hz kazand dnemi temsil eder. "Fransz devrimcileri, kendilerini di
rilmi Yunanllar ya da Romallar saymay seviyorlard." (S) Bu eilimin kayna

(5) Amold Hauser, a.g.y, sayfa 81. (Hauser, yakardaki cmleyi Emile Zola'mn "Doalc Romanclar" adl kita
bndan alntlamm 1881,2. basm, sayfa 129.)
(6) Curt Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi, eviren tlhan Usmanba, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1965,
sayfa 188.
(7) Amold Hauser, a.g.y. sayfa 81.
(8) E.H. Gombrich, Sanatn yks, eviren Bedrettin Cmert, Remzi Kitabevi, stanbul 1976, sayfa 382,

262
nda, gcn tarihsel kklerden alan bir devrimci cokunun "klasikleme" zlemi
yatar. Resimde Klasik slubun balca temsilcisi Jacques-Louis David'dir (1748-
1825). "David, devrim hkmetinin resm sanatsyd. Robespierre'in sahte bara
hip giysileri iinde tren ynettii stn Varlk Bayram trnden propaganda ge
itlerinin giysi ve dekorlarnn yaratcsyd. Franszlar kahramanlk anda yaa
dklar duygusundaydlar ve o yllarn olaylar, ressam iin, Yunan ve Roma
tarihinin olaylar kadar dikkate deer nitelikteydi. Devrimin yneticilerinden olan
Marat, gz kararm gen bir kadn tarafndan banyoda ldrlnce, David, onu
dava uruna cann veren bir ehit olarak resmetti. RNEK 6 5 .( 9 ) Saldrgan kadn bir
dilekeyle ulamt Marat'nm yanna. O da dilekeyi imzalamak zereyken ld
rlmt. Durum, byk ve grkemli bir tablo iin elverisiz gibi grnyor, ama
David, polis raporlarnn gerek ayrntlarna sk skya bal kalarak bu duruma bir
kahramanlk havas vermeyi baarmtr. David, Yunan-Roma sanatndan, vcutlara
soyluluk ve gzellik veren kas ve sinir oylumlamasn renmiti. Yine klasik sa
nattan, temel etkiye gerekli olmayan ayrntlar ayklamasn ve yalnl aramay
renmiti. Tabloda ne eit eit renk, ne de kark bir perspektif var."(10>
Bu szleri mzik planna yle aktarabiliriz: David, Barok ve Rokoko'nun ay
rntlardan oluan sslemeciliine yer vermemi, kontrpuam kullanmaktan ka
nm, kesin uygularla yaln ve kesin bir form erevesinde alarak sylemek is
tedii ana temay karkla meydan vermeden dile getirmitir. Hauserin yukardaki
saptamasn burada yineleyebiliriz: "Besteci, seslenecei yeni toplumun ilgisini
ekmek iin etkileyici yollara bavurmas gerektiinden, keskin etkiler yaratacak
dramatik ifade biimini kullanmtr. Dinleyicileri ile ilikisini kaybetmekten korkan
sanat...."
Bu son szckler, "dinleyicileriyle ilikisini kaybetmekten korkan sanat", ne
anlama geliyordu? Kimdi bestecinin dinleyicileri? Kimleri kaybedecekti? Krallar,
prensleri, kontlar, kilise evresini, kent meclisini mi? Sanatn bu eski koruyucular,
imdi sanatsal beeniye egemen deildiler. Onlarn yerine, felsefede, edebiyatta,
resimde ve mzikte, burjuva sanatn temsil eden bir orta snf vard. Beeniyi be
lirledii gibi, mzii dinleyen de orta snft. Collegia mtsica'dan sonra, kent kon
serleri dzenleyen ok sayda demek kurulmutu. Bu konserlerle birlikte orta snfa
zg bir mzik yaam geliiyordu. Konser demekleri geni salonlar kiralamaya,
mzikiler de says giderek artan dinleyicileri iin para karlnda konserler ver
meye balamt. "Bu geliim sonucu, ayn, gazete, dergi ve yaynevlerinin olu
turduu edebiyat pazarna benzeyen bir mzik rnleri pazar olumutu. Orta snf
artk mziin ba mterisi durumuna gelmi ve bylece mzik, bu snfn en ok
tuttuu sanat tr olmutu. Bunun nedeni, mzik yoluyla heyecansal yaamn, teki
sanat trlerinden ok daha rahatlkla ifade edilebilecei kansdr. Mzik artk bir
amaca hizmet etmek yerine, yalnzca duygular ifade etmek iin bestelendi
inden,sanat, belirli olaylar veya bir grevi yerine getirmek iin bestelenmi m
zikten ve resm grev olarak yaplm bestelerden nefret ediyordu. Philipp Emma
nuel Bach, daha imdiden yalnz kendi zevki iin besteledii yaptlarnn en iyi
rnler olduunu dnmektedir. Bu durum, sanatda bir vicdan hesaplamas ve
bunalmn balamasna yol at. Yeni gelimeye balayan znelciliin neden olduu
en arpc atma rnei, Mozart'n, patronu Salzburg Bapiskoposundan uzakla
masdr.

(9) E.H. Gombrich, a.g.y. sayfa 383.

(10) E.H. Gombrich, a.g.y, sayfa 382,

263
 R NEK 65

2348485323485348532348532348
^
48532348534848534823
^

D av id : M a ra t'n m idrlmesi

264
 Resm grevli mzikiyle yaratc sanat; icrac ile besteci ve orkestrada alan
herhangi bir kimseyle orkestra efi arasnda belirgin farkllklar, hatta ztlklar ortaya
kmtr. Bu geliim olaanst bir hzla ilerlemi, modern bestecinin en belirgin
zellii olan tek bir mzik aleti zerinde bile tam egemenlik kuramamas, daha o
zaman Haydn'da grlmeye balamtr.
Orta snftan oluan konser toplumunun ortaya kmas ile sanatsal etkilerin
doas gerei sanatnn toplumsal durumu deitii gibi, mzik yaptlar da yeni bir
yn kazanm, besteci, tm yaptlar iinde, bireysel olann zel bir anlam bulun
duuna inanmtr. Bir soylu ya da bir koruyucu iin bestelenen mzik ile sanatnn
yzn grmedii konser halk iin yazd yapt arasnda nemli farklar vardr: Is
marlanm yapt, bir tek kez dinlenmek iin hazrlanmken, konser mzii birka
kez tekrarlanmak iin yazlmtr. Bu nedenle halk iin yazlm yaptlara daha ok
zen gstermek gerektii gibi, titizlik ve olduka byk aba gerektiren bir sunu
biimi bulunmaldr. Artk smarlanm yaptlar gibi abucak unutulmaya terk edil
meyen besteler yazma olana doduundan, sanat lmsz yaptlar yaratmaya
balar. rnein Haydn, bestelerine kendinden nce gelenlerden ok daha fazla dik
kat gstermeye ve daha ok zaman ayrmaya balam, fakat yine de 100'den fazla
senfoni yazmtr. Mozart bunun ancak yarsn, Beethoven ise sadece 9 tane yaz
mtr. Ismarlama olarak hazrlanm nesnel yaptlardan, kiisel anlatm olarak bes
telenmi yaptlara gei, Mozart ile Beethoven'in arasndaki zaman sresinde ger
eklemitir. Zaman daha kesin olarak saptamak gerekirse, bu gei, Beethoven'in
olgunluk ama ve Eroica'mn bestelenmesinin hemen ncesine rastlar. Bu sralarda
halk konserlerinin dzenlenme ii artk tam olarak gelimi, bu konserlerin tekrar
lanmasna duyulan gereksinimle gerekleen mzik ticareti, bestecinin balca gelir
kayna olmutu. Beethoven'de, bundan byle, ister uzun olsun ister ksa, bir yapt,
yeni bir dncenin ifadesi olduu kadar, sanatnn geliiminde yeni bir evreyi de
oluturmaktadr. Byle bir geliim Mozart iin de sz konusudur, ama onun sanatsal
geliiminin yeni bir evresinde, her zaman yeni bir senfoninin nkoulu bulunmaz.
O, ancak gerektii zaman ya da yeni bir fikir edindiinde senfoni yazar, fakat yeni
yazd yaptn slubu da daha nceki senfonisi hakkndaki dncelerinden t
myle deiik ve tmyle yenilik gsteren bir slup deildir. Sanat ve hner, Mo-
zart'da henz tam olarak birbirlerinden ayrlmam olsalar bile, Beethoven'de tama
men ayrlmtr. Resmin hner gerektiren iilikten yzyllar nce ayrlm olmasna
karn, ei olmayan, tekrar edilmesi olanaksz ve tmyle bireysel olan sanat yapt,
mzikte, resimde olduundan ok daha yaln bir biimde gerekleebilmektedir.
Beethovenin yaad srada, edebiyatta da sanatsal ama, pratik amatan tmyle
kurtulmu durumdayd."0 0
Amold Hauserin yukarda verdiimiz saptamalar gibi, kltrel olgularn de
erlendirilmesine ynelik aratrmalar, ele alman dnemi genel izgileriyle, egemen
rengiyle sunmay amalar. Ancak, tarihin hi bir dneminde, dzenli biimde srp
giden bir kltrel ak sz konusu deildir. Evrim, bir lkede hzl, bir bakasnda
yava olabilir. Bazen evrimin duraklad ve daha sonra yeniden canland da g
rlebilir. Ayn dnem iinde, hatta ayn kuak iinde, ynlerin atallamas da ya
anmtr: lerici bir akmn kart olarak, tutucu bir akm varln srdrebilir.
(l) Amold Haser, a.g.y. sayfa 83.

265
Hatta bir tutucu eilim, kartlktan doan bir etkiyle daha da ifadeli bir karakter
kazanabilir.
Tarihi zeni, genel deerlendirmeye aykr den, hesaba gelmeyen bu zt
lklar da belirlemekle ykmldr.

GLUCK
Opera sanatnda klasisizmin douunu simgeleyen bestecilerden en nemlisi
Christoph Willibald Gluck'tur (1714-1787). Doa, yalnlk ve tutku, klasisizmin bu
temel kavram, Gluck'un yeniliki anlaynda tam bir yetkinlikle kullanlmtr.
Kraln avclarndan birinin olu olarak Almanyann Erasbach kynde doan
besteci, ocukluunu ky ortamnda geirmi, 18 yandayken eitim yapmak zere
Prag'a gitmitir. Burada geimini salamak amacyla algclk ve kilise korolarnda
arkclk yapm, 1736da Viyanada yerlemitir. Bir yl sonra Prens Melzinin ko
ruyuculuu altnda ciddi bir mzik renimi yapmak iin Milanoya gitmi, dnemin
nl bestecisi ve armoni retmeni Giovanni Battista Sammartini'den dersler alarak
talyan stili bestecilii renmitir. Drt yllk renimden sonra ilk operas Arta-
sere'yi besteleyen Gluck, bu eserin 1741 ylnda sahnelenmesiyle byk baar ka
zanmtr. Hemen ardndan kendisine smarlanan Demetrio, Demofonte, Tigrane,
Sofonisba, ipe rm.es tra ve Poro adl operalar yazarak nn yaygnlatrm tr.
1745'de besteledii Ippolito'nun olaanst baars zerine Londraya davet edil
mi, daha sonra Almanya, Danimarka ve Avusturya'ya gitmitir. "1747'de Pill-
nitzdek Saksonya saraynda bir dn enlii dolaysyla Herkiil ile Hebe'nin D
n balkl serenadn sahneye koyduktan sonra Viyanada Semimmi operasn
(1848), Kopenhag'da Tanrlarn Yarmas balkl enlik operasn (1749) sunmu
tur."!12) 1750'de evlenerek Viyanaya yerleen besteci, Franszca operalar yazmaya
balamtr. "1756'da Antigone'y' besteleyen Gluck, bu yaptyla Golden Spur nia
nn almtr."O3) Viyana evresinin en baarl operas, 1762'de sahnelenen Orfeo le
Euridike'dir. "Be yl sonra 1767'de oynanan Alkeste1yi bastrrken, opera sanat
konusundaki inanlarn bir nsz'de dile getirmi, Franszca operalarnn Viyanada
kazand baardan yreklenerek Fransa Eliliinde grevli olan Roullet'nin de
evklendirmesiyle Pariste talihini denemeye karar vermitir. Geleneksel talyan
operasna bal olanlarla Gluckun yeni Fransz operasndan yana olanlar arasnda
balayan tartma gitgide kzarak gnn en nemli konusu haline gelmitir.
Orfeo'sunun Franszca biimi olaanst bir baar kazandktan sonra 1777de su
nulan Armide de byk beeni toplamtr."!14) Birka yl sonra yazd Iphigenie en
Tauride operas (1779), bestecinin bayapt saylr.
phigenia'nm baarsndan sonra Viyana'ya dnen Gluck, salnn bozulma
sna karn yaamnn son yllarn koro ve orkestra iin De Profudis'i bestelemekle
geirmi ve 15 Kasm 1787'de Viyana'da lmtr.
Gluck'un opera bestecilii evrede ele alnabilir: talyan stili operalar yazd
(1741-1746) dnemi; Londra gezisinden sonra balayan 1748-1762 evresi; deerli
bir opera sz yazar olan Raniero Calzabigi'nin yaptlar zerine besteledii yeni
(12) Gltekin Oransay, Badarlar Geidi, K Yaynlan, zmir 1977, sayfa 121.
(13) A. Say, Mzik Ansiklopedisi, cilt 2, sayfa 546, "Gluck" maddesi.
(14) Gltekin Oransay, a.g.y. sayfa 122.
266
opera anlayn kapsayan 1762-1779 evresi .Bestecinin evrensel deeri, son evrede
yazd operalarn bu sanata getirdii yeniliklerden gelir. "unu da belirtmek gerekir
ki, Gluck btn bu hareketlerde tek bana deildi. Parma'l besteci Tommasso
Traetta (1727-1779) ayn yolda 'Eski Yunanllarn o denli vdkleri o byk sanatn
tansklarn' geri getirmeyi denemiti; operann genel mdr Kont Burazzo'nun
Viyan a'sn da kaplar yeniliklere ardna kadar akt; bu yenileme hareketlerinin
ikinci vatan Paris, talyan operasn zaten pek tutmazd; operaseverlerden bir bl
mnn Gluck yeniliklerine kar talyan Piccini'yi ne srmeleri geici bir olay-
dr."5)
Opera sanatnda Gluckun nne klasisizmin yollarn asl aan, ozan ve sz
yazar Raniero Calzabigidir (1714-1795). Bu yazara gre, opera 17. yzyln dram
ideallerine dnmelidir. "Dram yeniden ba yeri almal, mzik, salt mzik olarak
sahnedeki oyunun akna engel olmamal, dramn dnda salt mzik olarak dikkati
ekmemeliydi. 'B ylece' diyor Calzabigi, 'Gluck'a btn i passagi'\e,n, i ritornel-
li'leri, le cadenzi'lzn ve mzie girmi olan Gotik barbarlklar bir kenara atmasn
syledim.' Bu tlerin nemini, nl arkclarn, Czemy altrmalarnn kurulu
una bile ta kartacak diziler ve trillerle opera ezgilerini ne denli bozduklarn ya
kndan bilenler anlayabilir."O6)
Sachs, Calzabiginin tlerini Gluckun benimsediini, ayn lklere balan
dn belirtirken, 1769'da baslan Alceste operasna bestecinin yazd nsz bile,
bu ozan ve sz yazarnn kaleme alm olabileceinden kukulanmaktadr. nszde
u grler yer alr:
"Mzii anlatm gcyle ve konudaki durumlar izlemekle iire yardmc kl
maya ve yerine oturtmaya, te yandan ie yaramayan sslemelerle onu bozmasna,
dramn akn kesmesine engel olmaya altm. Bir konumann en alevli bir ye
rinde bir oyuncunun durup, yorucu bir ritomello ile oyunu bekletmesine, sesine
uygun bir hece gelince szn yarda kesmesine, uzun bir gsteri blmyle gzel
sesinin evikliini gereksiz bir yolda ortaya koymasna, ya da kadanstan sonra, soluk
alabilmesi iin orkestrann ona zaman kazandrmaya almas gibi eylere kar
koymaya altm."07)
Kimin tarafndan sylenirse sylensin, bu szler Gluck'un operaya getirdii
yeniliklerin zetidir. Besteci, "doal ve yaln" olmaktan kaynaklanan yeni opera
anlayn zellikle 1762 ylndan sonra yazd yaptlarnda ortaya koymutur.
107 Opera besteleyen Gluckun en deerli yaptlarndan biri de Don Juan balesi
iin yazd mziktir. "Dnemin nl bale retmeni koreograf Jean-Georges No-
verre'in doallk anlayn baleye getirerek bu alanda klasisizmin yolunu am ol
mas ile Gluck'un bu yapt ayn dneme rastlar. Baleyi dansl-elenceli hafif bir
sahne sanat olmaktan kartp pantomim sanatnn katksyla glendiren ve gerek
bir sahne sanat dzeyine ykselten Noverre'in amac, dans dzenlemelerinden olu
an koreografiyi balenin temel gereci yapmakt. Don Juan balesi Viyan a'd a 40 yl
boyunca sahnelenmitir."t18)
Gluck'un Fransz stilindeki birka komik-opera's da zerinde durmaya deer:
Aldatlan Kad (1761) ve Umulmadk Karlama (1764), Viyana Saraynda temsil
(15) Sachs, a.g.y. sayfa 189.
(16) Sachs, a.g.y. sayfa 189,
(17) Sachs, a.g.y. sayfa i 89,
(18) dtv-Atlas zar Musik, cilt 2 Mnchen 1994, sayfa 423.

267
edilmitir. Bu ikinci komik-opera Sachs'a gre, Mozart'n Saraydan Kz Karma
operasnn bir ncsdr: "Bu sevimli operalarn varl da gsteriyor ki, prensler
ve soylular bile, sahne kiilerinin eriilmeyecek byklklerini aryalarla kasla ka
sla ortaya dkmelerine artk dayanamyorlard."09)
John Hawkins ile birlikte ilk ciddi mzik tarihi almasnn yazar olan Char
les Bumey, incelemeler yapmak zere gittii lkelerin mzii hakknda yaynlad
gezi notlarnda Gluck'un opera anlayn yle tanmlamtr:
"Kula okamaktan ok, kafay doyurmaya alyor. Operann iinden bir
arya karp tek bana sylemenin byk bir etkisi yok; eserleri bir halkalar zinci
ridir; bu zincirlerden ayrlm tek bir halkann kendi bana ne nemi olabilir?"^20)

O YUNCULARIN SAVAI (BOUFFONLAR SAVAI)

Pergolesi'nin Hanm Olan Hizmeti'si 1752'de Pariste sahnelendiinde grl
memi bir baar kazanmt. Halk tabakalarnn "hizmetilikten gelen bir kiinin
nasl hanmefendi olduu" merakn gidermek istemesinden deildi bu ilgi. Tek b
lmlk bu sevimli ve ksa glnl operack, konunun akyla Pergolesinin deerli
mziinin nasl itenlikli bir bireime ulatn sergiliyordu. Byle olunca da, Ital
yan opera buffalamn sanatsal deeri irdelenmeye balam, Paris'in aydnlan ko
nuya nemle eilerek deerlendirmelerini aklamaya girmilerdi. Giderek kzan
tartmalar, Diderot, Holbach, Rameau, Freron ve Rousseau gibi dnr, yazar ve
bestecilerin bu konuda saf tutmasn getirmiti: Bir yanda Italyan komik operasn
tutanlar, bir yanda Fransz opera stilinden yana olanlar. stelik Kral XV. Louis ile
Kralie de kart grteydiler. Her temsil, gnmz futbol malarnn trbin gs
terilerine dnmt. Fransz stili taraftarlar, Kraln locas evresinde toplanyor,
"Kral kesi" ile "kralie kesi" taraftarlar arasnda alayl, dokundurucu, hatta
bazen espiye bulandrlm svgl szler attrlyordu.
Hemen btn mzik tarihi almalarnda yer alan bu ilgin tartmaya Guerre
des Bouffons (Oyuncular Sava) ya da (Palyaolarla Sava) denmitir.
Olayn znde u vardr:
"Pariste sanat evrelerinin ikiye ayrlmasna yol aan Italyan operas, talyann
ciddi operas (opera seria) deil, hafif operas, opera buffa'yd. Opera buffa, ciddi
operalarn blmleri arasnda sunulan ve seyircilerin biraz kafa dinlemesini sala
yan ksa bir ara-oyun'du. Ancak opera buffamn elendiricilii, asl operadan, ciddi
operadan halkn daha ok houna gidiyordu. Italyan hafif operas bunun zerine
ciddi operadan ayr olarak oynamaya balam, bamszla kavumutu"(21>
Bu olgu, devrim hazrl iinde olan ve her konuya ciddiyetle eilen Parisli
aydnlar da doal olarak ilgilendirmiti. Dnemin dnr ve yazarlarndan Jean-
Jacques Rousseau (1712-1778), Italyan operasndan yana amatr bir mziki olarak
Le Devin du village (Kyn Falcs) adl (1752) bir komik opera yazmt. Bu yapt,
Sachs'a gre mziiyle "ok hafif, beceriksiz, aratrmasz" olduu kadar, konusuyla
da koftur. Armoni yanllaryla doludur. Belgesel deeri, Rousseau'nun byle
nemsiz bir komik opera bestelediinin anmsanmasnda kalr.
(19) Sachs, a.g.y, sayfa 190.
(20) Sachs, a.g.y. sayfa 189.
(21) lhan Mimarolu, Mzik Tarihi, Varlk Yaynlan, drdnc basm, stanbul 1990, sayfa 59.

268
 talyan operasna kar tepkiler, daha sonra Gluck'un Paris'te sergilenen deerli
operalar frsatyla da gndeme gelmi, Gluck operasna kar Napolili bir opera
bestecisi olan Piccininin Paris'e yerleerek sahneledii yaptlarnn "seenek" gibi
gsterilmesiyle yeniden alevlenmitir.
Niccolo Piccini (1728-1800), 139 opera bestelemi yetenekli bir mzikiydi.
talyan opera geleneinden geldii iin, Oransay'm nitelemesiyle "tiyatro igds
salam olduundan, dramsal ierii bol cnkler seerek" besteliyordu. Ezgileri taze,
aryalar an sanatna yatkn ve kulaa ho gelen paralard. Ancak, Gluck ile yar
acak gte deildi. Operalar gibi, kk ve ince yapl, yumuak yaratllyd.
Gluck'a seenek olarak gsterilmesi ve yartrlmas, onun yapsna aykryd. Ay
rca, Gluckun sanat anlayna sayglyd. Gluck ldkten sonra onun ansna kon
serler dzenlemek istemiti.
Btn bu tartmalar, deneyler, eletiriler sonucunda, Fransz komik operas
kimlik kazanmtr. Rousseau'nun att amatr ilk admdan sonra, Pierre-
Alexandres Monsigny (1729-1817) ve Andre-Emest-Modeste Gretry (1741-1813),
bu alanda yetkin yaptlar vermilerdir. Rousseanun Kyn Falcs'ndan "Collettein
aryas" RNEK 66 Ada, Monsignynin Le deserteur adl yaptndan "Louise'nin ar
yas" RNEK 66 B'de, Gretry'nin Arlar Yrekli R^ar'ndan "Uvertr"n ilk l
leri RNEK 66 C'de verilmektedir.
talyan komik operas (opera buffa), yalnzca Pergolesi'nin nl intermezzo'su
ile deil, genelde Napoli'de kaynaklanan gelenein yeni yaptlaryla tarihteki yerini
almtr. Paris'e yerleen Piccininin yaptlar bu olgunun kk bir grnmdr.
Napoli opera-buffas, birok deerli bestecinin yazd yzlerce yaptn btnle
mesiyle geleneksellemitir. Bu talyan bestecilerin nemlileri yle sralanabilir:
Leonardo Vinci (1690-1730) Lo cecato fauzo, Napoli azyla yazlmtr.
Leonardo Leo (1694-1744) Napolili besteci.
Baldassare Galuppi (1706-1785), Venedikli besteci, Londra ve St. Petesburgta
yaptlar sahnelenmitir. Piccini ve Haydnm ncl saylr.
Niccolo Jommelli (1714-1774), Napolili besteci; 1753den 1768'e kadar
Stuttgart'ta almtr.
Giovanni Paisiello (1740-1816), Napoli'li besteci, Sevil Berberi adl yapt
1782'de St. Petesburg'da baar kazanmtr. RNEK 66 DX12)
Pasquale Anfossi (1727-1797) Napoli'li besteci.
Domenico Cimarosa (1749-1801), Napolili besteci, Viyana'da yaptlar sah
nelenmitir.

FRA N SA DA M ELODRAM
Rousseau, komik opera alanndaki Kyn Falcs denemesinde olduu gibi,
"dramn geirdii kmaza baka bir yolla, pek baar kazanamayan melodrama
yoluyla bir zm bulmak istemitir."!23) 1762'de yazd Pygmalion, bu trn ilk
rnei saylr.
(22) dtv-Atlas zur Musik: 66 A, B, C, D.
(23) Sachs, a,g.y. sayfa 191.

269
 RNEK 66

'QJ> -------- k........ .......................r w , k- ... . ...... t-,

A l -lors dan ser io iis les or meaux, a - nt - mez vus jeu * ne* fil * e tos.
b - jv - J hh ...... - h h 4-T x .....
Ife J ,J ..... ^ ir (r JJ '
U = * 1

A J,J. Rousseau: "Le devin du village", C olette'in arks

270
 Mzikiliin yan sra, Fransz Devrimi'ni hazrlayan aydn hareketinin nde
gelen kltr adamlarndan Rousseau'y ksaca tanmakta yarar vardr. nk o,
klasisizme temel olan Aydnlanma dncesinin mzie yansmas yollarn arat
ran simgesel bir kiiliktir:
Devrimi duygu ynnden besleyip coturan ve Yaknan kltr sorununu ilk
ortaya koyan Rousseaudur. Avrupa kltr ilkin onun kiiliinde, kendisini irdele
yerek ne olduuna, neyi baarp neyi baaramadna bakmtr. "Baka bir deyile,
Rnesans'tan beri hzla gelien, 18. yzyl Aydnlanmas'nn kendisiyle ok vn
d yenia kltrnn hesabn ilk yapan, bu kltrn bilanosunu ilk defa ka
ran Rousseaudur. "(24)
Fransz Aydnlanmasnn baarlarndan biri Fransz Ansiklopedisi'dir. 1751
Ylnda yaynlanmayan balayan ve dnemin ileri aydnlarnn aratrma ve biri
kimlerini aktard bu ansiklopedi 1780'de tamamlanmtr. 35 Ciltlik yapt, felsefe,
bilim ve sanatn temel bilgilerini Avrupa lsnde yaym, toplumsal snflarn
yaratc dncelerini birbirine tantmakla genel eitime yol amtr. Ansiklopediyi
yaratanlar arasnda Voltaire, Rousseau, Flolbach, d'Alembert ve Diderot vardr.
Avrupa kltrnn bilanosunu karabilen Rousseau, Bilimler ve Sanatlar
zerine Konuma,insanlar Arasndaki Eitsizliin Kayna, Toplum Szlemesi,
Emile ya da Eitim zerine gibi temel yaptlarnn yan sra, mzie ilikin maka
leler yazm, bir de Mzik Szl yaynlamtr. Rousseaunun besteledii yaptla
rn zayf olmas nemli deildir; dorultuyu grmesi ve uygulam olmas, kmaz
ya da tkanmay grd alanda hem teorik, hem de pratik rnler vererek "gerek
aydm"a rnek oluturmas nemlidir.
Fransz melodramm rneklemesi de bu adan deerlendirilmelidir.
Melodram, "bugn anladmz gibi, duygulu, tatl gzyalar dktren bir tr
gibi anlalmamaldr. 18. Yzyln melodram bunun tam tersi, tek oyunculu (mo-
nodrama) ya da iki oyunculu gerek bir dramd. Oyuncular (ikiden ok olmazd) ark
sylemezlerdi, nk doalla bunca bal bir ada ark sylemek doal saylm
yordu. Elik eden orkestra ise yalnz mziin verebilecei eyleri, insanolunun sz
leri ve davranlar altndaki gizli derinlikleri belirtecek izgileri izmekle yetiniyor
du."(25)
Rousseau'dan yreklenen "B. Georg Benda, Gotha Saray'nda 1775'de sahne
lenen Ariadne ve 1775de Leipzig'de oynanan Medea adl melodramlaryla baar
kazanmtr."(26)
"Bu ilk baarlardan sonra melodram tr pek yaamad ama, pek de unutul
mad: Bu tr, Beethoven'in F7<7Wmsunda hapisane sahnesinden, Richard Strauss'un
Enoch Ar denine (1898), Arnold Schonberg'in Envartng'u (1909) ve Pierre Ltna-
ire'ine (1912), Flonegger'in Ro Lavid%\923) ile Stravinski'nin Persephone'una
(1934) kadar yaamtr."(27) L. v. Beethoven'in Fidelio operasndan (1805) Melod
ram ve Finale'nin 2. perdedeki Kurtulu sahnesi (Rocco ve Leonore'nin konumalar)
yledird28)

(24) Macit Gkberk, a.g.y. sayfa 382.

(25) Sachs, a.g.y. sayfa 191.
(26) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 383.
(27) Sachs, a.g.y. sayfa 191.
(28) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 384.

271
 Melodram Rocco, Lconore. 11,2, AusBChrtlL

ID s n ie gen d ie M en K h e n ,d ie M en - tc h e n a n t L ie h t )

B L. v, B e e th o v e n . F td e iio , 1 8 0 5 . M e lo d ra m u n d F inale II AM B e fr e u n g e s z e n e

SING SPIEL VE LED

Klasisizm, soylularn ve kilise evresinin dnda kalan halk tabakalarnn,
zellikle orta snfn ileri beenisini temsil ettii iin, sahne sanatlarnda ve
"ark"larda doal olarak halkla btnlemitir. Bu ynelim, Almanya'da "singpiel"
ad verilen arkl oyunlarla ve halk arklaryla yeni bir grnm kazanmtr.
Singspiel ve Lied'in kazand yeni aamann tabii ki baka boyutlar da var
dr:
talya,Fransa, Almanya ve Ingiltere arasndaki etkileimin younluu, bu l
kelerdeki mziksel geliimin benzer ve ortak ynlerini belirginletirmitir. lkesine
gre ayr adlar altnda olsa bile, hemen ayn trlere ynelinmitir. Bu benzerliin
rneklerini glnl oyunlarda gryoruz: Italyan opera buffa's Fransa'da Opra
comique, Ingiltere'de Ballad Opera, Almanya'da ise Singspiel (arkl oyun) adla
ryla gerekletirilmitir. Doaldr ki bu glnl oyunlar kendi lkesinin havasn
tayordu, ama genelde ayn eilimden kaynaklanyordu.
Almanya'da glnl oyunun sevilmesine ortam hazrlayan, Charles Coffeyin
ngiltere'de ok tutulan The Devil to Pay (1731) adl oyunu ile benzerlerinin, gezgin
bir tiyatro trupu tarafndan daha sonra Almanya'da sahnelenmi olmasdr. eytan
Kat adl bir oyunun 1743'de Berlin'de grlmemi baarsndan sonra, Christian
Felix Weiss adndaki bir Alman sz yazar, Ingiliz oyunlarnn szlerini deitirerek
Johann Standfussun mziiyle 1752de Leipzig'de sahnelenmesini salamtr. Bu
giriimin baars zerine deerli bir besteci olan J. Adam Hiller, ayn oyuna yeni bir
mzik yazm ve 1766da Berlin'de olaanst ilgi toplamtr. Alman Singspiel'i
bylece kendi zgn yolunda gelimtir.(;
"Hiller,Fransa'da Monsigny'nin yapt gibi, 1760'h yllarda boyna Singspi-
el'ler yazd ve zellikle Die Jagd (Av) adl oyunuyla byk bir baar kazand: Die
Jagd ylesine canl, ylesine ileri bir oyundu ki, bundan iki kuak sonra, Hiller'in son
izleyicisi AJ.bert Lorzing (1801-1851) Berlin'de o an sahne anlayna gre bunu
yeniden sahneye koydu. Almanya'da gezmekte olan Charles Bumey, Hiller'in yay
gnln aknlkla karlar: 'Mzii o denli doald ve beenilmekteydi ki, hoa
(*) dtv-Atias zur Musik'ten derlenmitir, sayfa 383.

272
giden btn arklar, ngiltere'de Dr. Arne'nin arklar gibi, her basamaktaki halk
tarafndan sylenmektedir. En kolaylan sokaklarda bile syleniyor.1Bugn, Alman
halk arklar diye bildiimiz birok ark aslnda Hiller ve ardndan gelen besteci-
lerce bestelenmitir".<29>
Burneynin szlerinden de anlald gibi, Johann Adam Hiller (1728-1804),
Singspiel geleneinin kurucusudur. L i f le r i (Alman arklarn) da ieren bu hare
ketli ve sevimli oyun, 18. yzyln sonlarnda Almanya'da moda olmutur. Goethe
bile Singspiel'ler iin iirler yazmtr; onun iirlerinden oluan arkl-glnl
oyunlar (Lustpiel mit Gesngen) arasnda Erwin ile Elmire (1774) nldr.
teki Alman Singspiel bestecileri ve yaptlar unlardr: G. Benda, Dorjahr-
markt (1775) Julie ve Romeo (1776); J. Andr, Entfhrung (1781); C.G. Neefe,
Adelheid von Weltheim (1780); J.F. Reichardt, Amors Guckkasten (1773).
mparator II. Joseph Viyana'da "ulusal Singspiel" geleneini balatmtr. Vi
yana Singspiellerinde tiyatro oyuncular yerine opera arkclar yer alyordu ve bu
oyunlar gerek bir mziksel ekirdekten oluuyordu. "Masallarn ve destanlarn
byl havas, duygusal ve glml elerle besleniyordu. Haydnm Der krumme
Teufel (Kambur eytan) bu tip oyunlarn gzel bir rneidir (1758). Gluck, Wra-
nitzky ve Mller de Viyana Singspiel'leri yazmtr. nemlilerinden biri de Ditters
dorf un Doktor und Apotheker' (Doktor ve Eczac)sdr."(30)
Singspiel geleneini dorua tayan Mozart'tr. Rousseau'nun Ky Falcs'ndan
alnan konu zerinde Favarfm Les amours de Bastien et Bastienne (Bastien ile
Bastienne'nin Ak) adl metin zerine besteledii bu nefis glml oyunu Saraydan
Kz Karma izlemitir. Ayn kapsamda yazd Tiyatro Mdr (Viyana 1786) ve
Sihirli Flt (1791), Mozartn glnl parlak sahne yaptlar iinde yer alr.
Doaldr ki Singspiel gelenei, Almanyada Lied sevgisini yaygnlatrm ve
kkletirmiti!'. "Singspiel'i Italyan Opera Seriasma (ciddi operasna) kar karan
doallk ve yalnlk lkleri, Almanyada doma byme yaln Lied'i talyan deyi
indeki aria'ya kar karmtr."(3)
Klasik anlamyla lied, Almanya'da "1. Berliner Liederschule (birinci Berlin
Lied Okulu) adyla Christian G. Krause'nin (1719-1770) nderliinde balamtr.
"Bu okulun (ekoln) lied sanat anlay,dnemin yalnlk ve doallk zlemini
yanstyordu. Krause yaptlarm Oden mit Melodien bal altnda iki ciltte yayn
lamtr (1753-1755). Bu yaptlarda, Rousseau'nun tleri dorultusunda halk ar
klarna yaklaan Fransz Arietta'Xar rnek alnmtr. Esas olan melodiydi ve elik
ikinci plandayd. Bu izgiye Carl P. Emmanuel Bach, Quantz ve Graun gibi beste
ciler de katlmt. Daha sonra Kraus, Berlinde 1768'de Lieder der Deutschen mit
Melodien (Melodileriyle Alman arklar) adl drt ciltlik yaptlar dizisini yay mia
d.'"(32)
Sach'a gre C.P. Emmanuel Bach ve C. Heinrich Graunun Lied'leri "bilgie
bir kuruluun tesine geememitir. Ancak kinci Berlin Okulu ad verilen kuakta
Kuzey Almanya'l bir baka besteci, Johann Abraham Peter Schulz (1747-1788),
Schubert'i nceleyen yalnl iinde szlerin iirsel havasm veren Lied eitini
yaratabilmitir.H33)
(29) Sachs, a,g,y, sayfa 192.
(30) H. Kretmeyer, Geschichte der Oper, Hildesheim 1970, s. 204.
(31) Sachs, a.g.y. sayfa 192.
(32) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 395.
(33) Sachs, a.g.y. sayfa 192.
 RNEK 67
Johann Friedrich Reichardt, Lied: Erlknig
a. Sehr Jebhaft und schauerlich

B C.F. Z elter: T h u le Kralr (Goethe)

274
 2. Berlin Lied Okulu'nun bata gelen bestecileri, Schulzun yan sra, Johann
Friedrich Reichardt (1725-1814) ve Cari Friedrich Zelter'dir (1758-1832).
Reichardt, Goethe'nin iirlerini bestelemekle nldr. Bu arklar gerek bir
"Sanatsal ark" (Kunstlied)dir. Melodiye daima piyano elik eder. RNEK 67 A'da
Goethe'nin Erlknig adl Liedi zerine bestecinin piyano elikli melodisi verilmek
tedir. (34)
C.F. Zelter, Alman Lied sanatnn kurumsallamas yolunda, 1791de Faschn
kurduu Berlin ark Akademisin (Berliner Singakademienin) yneticiliini
yapmtr. Hmanist bir kavrayla bilim ve sanatn daha ok mzikte gerekleecei
grnde olan Zelter, 1809'da 24 erkek arkcdan oluan Liedertafel adl koroyu
kurmu, gelenekselleen bu kurumda Mendelssohn retmenlik yapm, Goethe de
almalar desteklemitir.
rnek 67 B'de Goethenin Der Knig von Tlude (Thule Kral) adl 6 ktalk
Lied'i zerine Zelter'in yazd melodi verilmektedir.!35)
3. Berlin Lied Okulu, Mendelssohnun nderliinde srdrlmtr.
Lied sanatnn derin ve incelikli deyiinin temelindeki yalnlk ve doallk,
"ocuklarn bile holanaca, dahas syleyecei arklarla ocuk dnyasna gire
bilme ereini de yerine getirmitir. J. Adam Hiller'in gerek ocuk arklar (ICin-
derlieder) bu kapsamda yaynlanmtr.1'!35)
Sachs, Londra'da da arklarn yaygnlaarak gelenek kazandn ve 1783den
sonra ngiltere'de, gnmzn ok saydaki "Glee-Club"n, 18. yzyl sonlarnda
genel olarak "glee" adn tayan halk arklarnn evlerde topluca sylenmesi olgu
sundan geldiini belirtir.
arklarn yaygnlamas ve geleneksellemesi olgusundan yle bir genelle
meye gidilebilir: nsanlar balangtan beri hep "ark sylemek" istemiler ve sy
lemilerdir. Tarih iindeki yerine gre ark deiik adlar tam, 18. yzyln son
larna gelindiinde "klasik" ya da "kalc" sanatsal kimliini kazanmtr.

SENFONNN KAY N AK LA RI
Klasik a'n balca gstergelerinden biri, mziin sadece kendi diliyle ifade
edilen alg mziine getirdii yeni yerleik biimlerdir (formlardr). Mziksel ifa
deye belirgin ve yerleik bir erevenin kazandrlmas, onun klasiklemesini sala
mtr. Klasisizim bu adan, formlarn klasiklemesidir.
Klasik formlar, sonat, yayllar drtls ve senfoni alanlarnda kesin ve oturmu
biimine 18. yzyln ikinci yarsnda kavumutur. Bu alandaki yapsal biim
lenmenin temeli Sonat form udur. Fakat geliim, birlikte ve i ie yrmtr.
Sonat'n, kuartet'in ve senfoni'nin kazanm olduu kesin form, her nde de
rnlerin ayn dnemde verilmesini getirmitir. Aslnda kuartet yayllar drtls
iin bir sonat; senfoni ise orkestra iin bir sonattr.
Burada, 18. yzyln tam ortasnda Almanyada filizlenen senfonik mzik ha
reketi zerinde durmak gerekir. talyan'larn ve Franszlarn geleneinde "salt
mzik"ten ok, genelde sahne mziine yaknlk vardr. te yandan Senfoninin do
uunu talya ve Fransa'daki opera mzikleri, uvertrler hazrlamtr. Oysa "salt
mzik" olarak senfoniye kesin biimini veren Alman'lardr.

(34) Grout-Palisca, A History of Western Music, Norton Yaynevi, New York 1988, sayfa 579.
(35) dlv-Atlas zur Musik, sayfa 394.
(36) Sachs, a.g.y, sayfa 92.

275
 "Ge Barok dnemde talyanlarn sinfonia's, salt bir orkestra mzii olarak
kilisede (rnein kantatlardan nce), sahnede (rnein opera ve bale ncesi), oda
mziinde, hatta Akadetnie'lerde konser mzii niteliiyle sunulmutur. 18. Yzy
ln klasik symphonie'si bu temel zerinde gelimitir.
talya'da Sinfonia, ok sayda yeni alg topluluu tarafndan seslendiriliyordu.
Bu orkestralar profesyonel algclarn yan sra, amatr mzikileri de kapsyordu.
alglar yleydi: Yayllar drtls (kontrbasla birlikte) ve flemeli alglar (2
korno, 2 obua, 2 flt). Yaptlar genelde seslendirmesi kolay paralard. Belki de bu
yzden, 1720-1810 yllar arasnda talyada yaklak yirmi bin sinfonia yazlmtr.
Hepsi de opera bestecilerinin yaptlardr."(3?)
1740'dan balayarak Almanyada sinfonia yeni boyutlar kazanmtr: Melodi
de, harekette, anlamda ve ifadede. Bu dnemde sinfonia blmden oluuyordu:
Hzl-ar-hzl. Johann Christian Bach, talyan stili senfoniden 60 kadar yazmtr.
Bu yaptlar, ana temada motif kartlklarm ieriyordu ve talyan melodi anlayna
uygun olarak ark doluydu. Form asndan Scarlatti'nin brakt blml biimi
koruyordu.
Ksa srede geni bir mziksever tabann sevgisini kazanan senfoni, konser
mziinde ba keye oturarak sit'in yerini almtr. Konser mziinde arlkl bir
yeri olan concerto gra^o'nun yldz kararmaya balam, orkestra elikli solo alg
iin concerto varln srdrmtr. Ama o da sinfonia'nm blml formuna
uymutur.
Senfoni'nin nemli bir kayna da Lullynin uvertrlerde kulland orkestra
lardr. Orkestralama teknii ve yeni orkestra renkleri elde etmek asndan, Lully ile
ardllarnn hazrlad dzey, senfoninin geliim yollarn amtr.
18. Yzyln ikinci yarsndan balayarak senfoninin yeni bir kimlik kazan
mas, mzii znde deitirmitir. Klasisizmin yaln, doal ve kiisel duyarlklar
ieren stili, ilk bakta pek "dolgun" gzkmez, ama daha akcdr ve d dnyasn
daha zgr biimde izleme olanam yaratr. Bu yaz, doal" olduu kadar "do
laysz" dr: Bestecinin kimliini, kiisel/yaratsal duyarln tanma frsat verir. 18.
yzyl felsefesinde olduu gibi, aktr, gerekidir ve zlemlerini tutkuyla dile ge
tirir.
Senfoninin ve senfonik orkestrann nclerinden saylan Johann Stamitz,
1755'de Paris'e geldiinde, senfonilerinden birkan seslendirmitir. Stamitzi rnek
alan F.J. Gossec (1734-1829), ok sayda senfoni bestelemitir. Fransa'da Gossec'in
nclk yapt bu hareket, aslnda zayf olduu kadar, srtan bir gsteriilii ele
veriyordu: Dokunakl akorlarla insan titretmeye merakl olan bu besteci, dev dal
galarn seslerine karan gk grltlerine, doann alt st olmasna, evrenin ykl
na" yknyordu.
Gossec'in olumlu ynlerinden biri, "Amatrler iin konserler" ve "tinsel kon
serler" adl etkinlikler dzenlemi olmasdr. 1781 Ylnda "Amatrler konseri"nin
yerini "Concert de la loge Olympique" almtr. Ancak 1789 ylnda patlayan Fransz
Devrimi, senfoninin bu lkedeki geliimini ertelemi, Gossec "Ulusal Bayramlar ve
Trenler Mdrl"ne atanmtr.
"Kuzey Almanya'da, Berlinde Prusya Kral II. Friedrichin (1740-1786) saray
orkestras Barok gelenein blml sinfonia'sm srdryordu. Bu senfonilerde
sit iindeki danslardan biri olan Menuet yoktu. Cmle yaps kontrapunktal'd ve
(37) C. Dahlhas, Die M uskdes 18. Jahrhundcrts, Neues Handbuch, Laabcr 1985, cilt 5, sayfa 71.

276
genel karakteri gney Almanyaya gre ask suratlyd. Berlin'deki senfoni okulunun
balca bestecileri, J.G. Graun (1702-1771) ve C.H. Graun (1703-1754) kardeler,
Franz Benda (1709-1786) ve Bach'm oullardr." ( 3 3 )
Gney Almanyada "Mannheim Okulu" senfoninin geliimini srklemitir.

M ANNHEIM OKULU

Mannheimdaki senfonik hareketin zelliklerine gemeden, senfoninin neden

ncelikle Almanya'da filizlendii ve serpildii zerinde durmak gerekir:
Salt mzie Alman'lar ulus olarak daha yatknd: Alman Felsefesinin kkleri
ve Alman'larm imgelem gc, d elerden arnm bir "salt mzik" kavraynn
doal ortamm sergiliyordu. Sanatlarn en soyutu ve biimseli olan mzikte, biim
ve z kartlklarnn zmlenmesine ilikin nveriler hazrd.
teki sanatlar bir eyin "glgesini" dile getirirken, mzik "zn" dile getirir.
Almanlar bunu biliyor, "mziin en znel ve zgr bir yaanty ierdiini" (Hegel)
kavrayabiliyorlard.^) Aydnlanma Felsefesi Almanlarn kolayma gelmiti. Onu
mzikte derinletirmek, bu ulusun o dnemdeki doal greviydi, denebilir.
Almanya'da salt mzie olan yatknln toplumsal-ekonomik nedenleri de
vard: 18. Yzylda bu lke siyasal bakmdan paralara ayrlmt. Krallklar,
prenslikler ve teki soylularn ynettii kk devletlerin ekonomik gc, opera gibi
byk ve masrafl yapmlar kaldramyor, operann grkemli lksn Alman sa
raylar kar 1ayamyordu. Bu kk devletler, saray orkestralar ile yetinmek duru
mundaydlar. rnein Darmstadt gibi opera kurmas olanaksz kk bir kentte,
konserler sarayn mzik gereksinimini karlayabiliyordu.
Mannheim ise, Almanya'da kkl ve st dzey bir mzik ortamn barndr
yordu. Gerek bir mziksever olan Pfalz Prensi Karl Theodor (1742-1799), Mann
heim saraynda Avrupa'nn en ileri, en dzeyli orkestrasn kurmay amalamt.
Bohemya'l kemanc, oda mzikisi ve besteci Johann Stamitz (1717-1757),
Manheim saray orkestra efliine 1747de getirilmi, evresine Almanya'nn en
deerli mzikilerini toplayarak burada yntemli ve amal almalara girim itir/
Stamitz'e destek olan besteciler ve algclar arasnda u adlar vardr: Franz Xaver
Richter (1709-1789), Ignaz Holzbauer (1711-1783), Anton Filtz (1733-1760), C.G.
Toeschi (1731-1788). Stamitzin lmnden sonra, 1759'dan balayarak Mannheim
Okulunu srdren mzikiler ise unlardr: Stamitzin oullar Cari (1745 - 1801)
ve Anton (1750 - 1776), Franz Beck (1730 - 1809), Christian Cannabich (1731 -
1798).
"Stamitz ve evresi, ellerindeki ortamdan yararlanmak iin yntemli alma
lara giritiler. Eldeki ortam, alglard; o aa kadar olduka dank, olduka be
lirsiz bir durumda bulunan alg mziiydi; gnn srmdeki alglarnn bir araya
gelmesinden ortaya km orkestrayd. Niin bunlar bilimsel temellere dayanarak
kesin bir duruma ulatnlmasmd? almalarnn sonucu, daha soyut yzeylerde
gelieduran biimlerin daha somut aralarla, alglarla birletirilmesinden doan,
dengeli, dzenli bir alg mzii oldu. evresine toplanan mzikilerle birlikte
Stamitz, yetkin algclardan kurulmu bu orkestray bir tr deney tavan gibi kul-

(38) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 415.

(39) Emst Fischcr, Sanatn Gereklilii, de Yaynlar, eviren Cevat apan, stanbul 1968, sayfa 204.

277
 R NEK 68

Jo h a n n A nton W enzel St a m i t z ( 1 7 1 7 - 5 7 )

Sinfonia a 8
(La Melodia Germanica N 0. 3) (1754-55):
A lle g ro assai (first movem ent)

278
lanarak alg mzii yazs, bu ara zellikle senfonik yaz sorunlar zerine eildi
Biimleri alg niteliklerine uygulad; alglarn tn, ayrt (nance) zelliklerini
inceledi, tn ve ayrt kartlklarn dengelemeye giriti. Stamitz'in almalar ilk
gnlerde Almanyada olduundan daha ok, evre lkelerde, bu ara Fransa'da ilgi
grd. Besteci Fransaya arld ve orada, flemeli tahta ve bakr alglarn, yayllar
yannda bir eitlik dengesi iinde kullanldklar yaptlar alnd. Usta Stamitz'in ve
evresindeki iilerin ortak almas sonucu olan yenilikler, artk an mziinin
gerek yaratclar iin, verimli, salam, dengeli, gvenilir bir ortam salam olu-
yordu.(40)
Mimarolu'nun "verimli, salam, dengeli" vb. olarak niteledii Mannheim
Okulu'nun mziksel geliime getirdikleri somuta yle indirgenebilir:
Stamitz'in temel ilkesi, doallk, hareket ve mziin gereine gre annda tavr
alabilmekti. Ama, cokunlua ulaabilen tnlar retmektir. Mannheim Okulunun
yeni tnsnn hangi yoldan kaynakland zerine Leyla Pamir, u ipularn ver
mektedir: "Bu tnnn iletiimini dolaysz olarak salayan, Stamitz ailesinin temsil
cisi Cannabich ve Ignaz J. Holzbauer olmutur. Aslen Vyanal olan Holzbauer de
almalarm Mannheim'de tamamlamt. 1777'de Mozart, Mannheimda yaad
dnemde, Flolzbauer ve Cannabich'le ok sk bir dostluk ilikisine girmi, Holzba-
uer'in mziinde byk bir iirsellik bulmutu. Mozart'n yaptlarndaki sonat bii
minin yerli yerine oturmasnda, piyano ve keman konertolarnn parlak efektlerin
de, kart temalarn dinamizm elerinde, Cannabich ve Holzbauerin etkileri byk
olmutur."(41)
Sz konusu "tm"y biraz daha amlayabiliriz:
"Melodi egemendir; yaratclkta artk srekli bas'm desteine yer yoktur. l
saylar (2, 4, 8 gibi) kademelidir, dans'a yaknlk gsterir ve ak seiktir. Temasal
yap, karakter btnln bozmamak kouluyla motif eitlerine ve bunlarn de
iimine aktr. Ana tema, yeni mzik fikirlerine dnmeyi getirebilir, yeter ki
mziin tazelii ve canll srdrlsn i "(42)
O aa dein grlmemi bir orkestra disiplininin geerli olduu Mannheim
saray orkestrasnda, "alg sanatnn geliimi, orkestrasyon, ses izgilerinin glenip
hafiflemesi, dinamizm, nl Mannheim crescendo'lar, bu okulun nemli katklary
d."(43)
Stamitz'in senfonilerinde Menuet'nin nc blmde yer aldm zellikle
belirtebiliriz. Bu blm, dans kl doalln ve yumuakln bir ifadesi olarak,
hareket halindeki insan simgelemekteydi.
Stamitzin senfoni hareketinin ardllarndan Johann Schobert'in (1720-1767) u
nl szleri, gnmze dein ezberde kalan arpc bir zettir:
"Dnyada seslendirme bakmndan Mannheim orkestrasndan ileri bir orkestra
yoktur. Onun/orte's i bir gk grlemesi, crescendo' su bir alayan, diminuendo's u
rldayan bir derenin ak, piano'su tatl bir bahar rzgr gibidir."(44)
Krk yana gelmeden yaamdan ayrlan Stamitz'in orkestra mzii tarihinde
devrim yaratan senfonilerinden Mi bemol Majr Sinfonia No. 5'in 1. Blm'nden
bir kesit RNEK 68'de verilm ektedir.(45)
(40) lhan Mmarolu, a.g,y. sayfa 66,
(41) Leyla Pamir, Mzikle Geni Soluklar, Ada Yaynlan, stanbul 1989, sayfa23.
(42) C. Dahlhaus, a.g.y.
(43) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 23.
(44) Ahmet Muhtar Ataman, Musiki Tarihi, Milli Eitim Basmevi, Ankara 1947, sayfa 21 L
(45) Claude Palisca, Norton Anthology o f Western Music, New York 1988, 2. cilt, sayfa 42.

279
 talyan Sinfonia'larnn byk ustas, yaamn Milano'da srdrm olan Gi
ovanni Battista Sammartini'dir. Bu besteci, Mannheim Okulu parelelinde, orkestrada
flemeli alglar baaryla kullanyor, yayllar ve flemeliler arasndaki dengeye
nem veriyordu. Sammartini, Sinfonia'larndan bir ksmn, Stamitzin Mannheimda
almaya balamasndan nce, 1742'de bastrmtr. Bundan da anlalmaktadr ki,
Sammartini Mannheim Okulunun etkisinde kalan, ya da o kavray srdren bir
besteci deil, Stamitz'in Almanya'daki ynelimini daha nce talya'da uygulamaya
alm bir orkestralama ustasdr. Bestecinin 1740'da yazd ve 2 flt, 2 obua, 2
korno kulland Sol majr Sinfoniasnn 2. Blmnden bir kesit yledirM6)

Mannheim Okulu'nun etkilerini tam anlamyla duyumsayan talyan besteci

Luigi Boccherini'dir. Gnmzde seslendirilen Viyolonsel Konertosu ve nl
"Menuetto"suyIa deerini tantlayan Boccherini zerinde bu blmn sonunda ay
rca durulacaktr.

CA RL PHLPP EM M A N U EL BACH
Yaamnn otuz yln Berlin'de geiren ve bu yzden "Berlin'li Bach" olarak
da tannan J.S. Bach'm byk olu C.F. Emmanuel Bach (1714-1788), Prusya Kral
II. Friedrich'in saraynda oda mzikisiydi. 1740 Ylnda Prusya tahtna oturan Fri-
edrich (Byk Friedrich olarak anlr, 1712-1786), usta bir flt ve besteciydi;
Berlin'de bir operaevi am ve saray orkestrasn kurmutu. Ancak mziksel bee
nisi eskiye dayanyordu. Mannheim Okulu'na, Gluck, Haydn ve Mozartn mziine
yabancyd.
Emmanuel Bach, babasnn grmedii lde n yapmtr. Dneminde
"Bach" dendii zaman Emmanuel akla gelirdi. "Mozart onun iin, o babamzdr, biz
onun ocuklaryz derdi.1"(47) Babasnn "bilgece mziine", kontrpuan - polifoni in
celiklerine kar uyanan tepkisel mzik hareketinin nclerindendi. Yaln ve anla
lr bir mzikten yana olarak style galant'm gerek bir temsilcisiydi. lgintir, Em
manuel mzii babasndan renmi, "Byk Bach"m yazsndan yola kmtr.
Ama onun genel yaklam, 18. yzyln ikinci yarsndaki yeni mzik anlaynn
nasl gl bir rzgr estirdiini tantlar.
(46) dtv-Atlas zr Musk, 2. cilt, sayfa 414.
(47) Sachs, a.g,y. sayfa 193.

280
 Yediyl Savalarndan sonra ekonomik skntya den Berlin Saray, orkest
raya yeterince denek ayramaymca, Emmanuel Bach 1768'de Berlinden ayrlarak
Hamburg'a yerlemi, kentin 4 byk kilisesinin mzik ynetmenliine atanarak
ld gne dein, yirmi yl burada grev yapmtr. Bu yzden besteciye "Ham-
burg'lu Bach" da denmitir.
ok sayda kilise mzii (oratoryo1lar, kantatlar, passionlar) yazm olan Em
manuel Bach,zellikle Berlin dneminde oda mzii yaptlar bestelemise de,
harpsikord iin yaptlaryla (bunlar piyano sonatlar olarak da deerlendirilir) nem
kazanmtr. blml bu sonatlarda "dans blm" yer almyor, ancak "iki te
mal" aka arlk veriliyordu. Bylece E. Bach, "Haydna ve klasik sonata giden
r amtr."C48) Besteci, form olarak u emay kullanmtr: ABA, C, A"B"A",
AD (coda). "Bu sonatlar arasnda Prusyal, Wrttemberg ve Sonaten f r Kenner und
Liebhaber (Mzikiler ile Mzikseverler in Sonatlar, 1779-1787) adlaryla tan
nanlar n kazanmlardr. 1781de ok sevdii Silbermann klavikordundan ayrlmak
gerektiinde dokunakl bir rondo'yla bu ayrln anlatmtr. Bu rondo, P.E. Bachn
n salm doatan deyiini belirttii gibi, Beethovenin ilk sonatlarnn da ncs
saylabilir. (49)
"Doatan deyi", bestecinin znellik (sbjektif) anlaym simgeler. O kadar
ki, Fantasie'l&nndtn birinin ad C.Ph. E. Bach'n Duyulardr. Sonatlarndaki orta
blm olan C, kartl simgeler. "ok blml Rondolarmdaki yinelemeli eitler
kartlklar ierir. Temalar isel kprtlarla doludur:"(5)

C. Ph. E. Bach. Rondo. 5 Sammlung. 1785

Yukardaki rnekte yer alan "birinci Blm A" ile "ikinci blm C'deki kar
tl (kontrast) rahatlkla kavramak iin, Emmanuel Bachn da gelimesine kat
kda bulunduu "klasik sonat" formunun ekirdek yapsna gz atmakta yarar var
dr:
Klasik sonat, balangta blmden, "hzl-yava-hzl" srasyla hare
ketten oluuyordu. Birinci blm, balang allegrosuduv ve ksm kapsar: a) ki
tema'mn nerilmesi, (bunda ikinci tema ya dominant ya da esas tonun ilgili tonunda
balar. Ama, (a) ksmnn ad geen yeni tonda sona ermesini salamaktr.) b) Di
vertissement ksm olup iki tema arasna sktrlr. (Bu (b) ksm polifoni kuralla-

(48) Gltekin Oransay, a.g.y. sayfa 124.

(49) Sachs, a.g.y. sayfa 193.
(50) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 397.

281
 ORNEK 69

C arl P hilipp E m a n u e l B ach (1714-88)

Sonata IV in A M ajor, W q. 55/4:

P o co adagio (second movem ent)

282
rina gre sonat'n "bilgece" denen ksmn oluturur.) c) Her iki tema'nn yeni batan
sergilenmesi. (Bu kez, ikinci tema da birinci tema'nn tonunda olur. nk birinci
hareketi, balang tonunda bitirmek kuraldr.)
kinci bolm, Andante, Adagio ya da Larghetto arlmdadr ve Lied ya da
Variation biiminde yazlr. Lied biiminde olduuna gre, yine ksmdan bireir:
nce melodik bir cmle gelir; bundan sonra, baka bir tonda ya da karakterde ya
zlm bir Intermde konur ve en sonra da yine melodik cmle tekrarlanr.
nc blm, Allegro ya da presto abukluundadr. Aralarna bir divertis
sement sktrlm iki tema'ldr ve birinci blmn ayndr. nc blm bazen
bir rondo biiminde yazlr. Byle olduunda, bir melodi birok kez yinelenir ve her
yineleme arasna birbirinden tamamiyle farkl deyiler sktrlr.
"Opera slubunun etkisi altnda, klasik sonat monodik, yani tek sesli hale geldi.
Melodi ve elik ksmlar birbirinden ayrld. Ancak baz yerlerinde ve rnein bi
rinci parann diverti ssemen t1mda polifoni slubuyla yaplm bireimlere yer ve
rildi. Bu takdirde her ses, doaldr ki eit bir nem kazanyordu. Bu, oda ve kilise
sonatlarnn kaynamasndan olumu bir biimdi. Bylelikle besteci daha fazla z
grlk elde ettii gibi, dinleyiciler iin de bir deiiklik salanm oluyordu. Son
ralar, melodi ve polifoni'den baka, armoni, ritm, tn ve susma gibi baka elerden
de yararlanld. Bylece, yeni kaynaklarla zenginleen sonat, artk J.S. Bach zama
nndaki monotonluktan kurtulmutu.
Klasik sonatta gelitirme eskisinden ok daha ince bir sanat halini almtr.
Eskiden "gelitirme" szyle, bir temay alp,hemen yine kendisine benzeyen e
kilde, kontrpuan ya da transpozisyon gibi aralarla sslemek anlalrd. Oysa "kla
sik sonat"ta tema eitli deiikliklere urar, tannmayacak bir hale gelir; ritm b
tnyle deitirilir, melodiler paralanarak yeni biimlere sokulur. Melodilerin her
paras yeni bireimlere temel olur. Hatta bazen yabanc fikirler bile (ufak bir ben
zeyiten yararlanlarak) gelitirmeye girer. Bylece "tema birlii", anlalmas zor
bir hal alarak duygu birlii1ne evirilir. Buna karlk ton birlii tamamen korunur.
Genel bir ekilde sylemek gerekirse, Sonat, esas tondan kalkp dominanta ya da
ilgili (relatif) tona gider ve sonra yine esas tona dner. Bu belli gidi arasnda besteci,
yeteneinin ve yaratclnn gc orannda, her eit esine geni ve zgr bir ak
verir, "t51)
RNEK dP'da C.F. Emmanuel Bach'm La majr sonatnn ikinci blm
(adagio)nun ilk satrlar verilmektedir. Bu yapt, Mzikiler ve Mzikseverler iin
6 Klavye Sonat (1779 Leipzig) adl derlemesinden alnmtr.!52)

J. CH RISTIAN BA CH
Aabeyi Emmanuel gibi, Johann Christian Bach da (1735-1782) duygu ve
cokunluu n plana getiren yaptlar vermitir. Emmanuel'in "kendimi duyulara
brakyorum" anlamndaki Emmanuelin Duyular adl Fantasie'sini, kardei J.
Christian Bach sanki yaama geirmek istermi gibi, "servenci" gzken bir yaam
tarzn semitir.
Babas ld zaman 15 yanda olan Christian, Berlin'e giderek aabeyi Em-
manuel'in yanna yerlemi, ondan mzik dersleri almtr. Drt yl sonra talyaya
gitmi ve Milanoda Kont Antonio Litta'nn mzik ynetmeni olmutur. Bestecilik
renimini Padre Martini'den ald derslerle tamamlayan Christian Bach, 1762de
(51) Ahmet Muhtar Ataman,a.g.y. sayfa 2 1 3,214.
(52) C.Palisca, a.g.y. 2. cilt, sayfa 5.

283
Napoli'de bir operasn sahnelettikten sonra, ayn yl ngiltere'ye yerlemitir. Mzik
tarihine "Milanolu Bach", ya da Londral Bach" olarak gemesi bundandr. Sachs,
onun babasna hi benzemediini vurgular: Huy asndan, yaay biimi ve mzik
deyii bakmlarndan... abucak talyan'lam, "Alman ve Protestan dnyasnn en
byk mzikisinin olu Katoliklii semi, Milano Katedralinde orgculuk yapm
ve talyan operas bestecisi olarak tannmtr. Almanya'dan hi kmam, hatta,
Saksonyadan ksa bir sre ayrlm, gezmeyi hi sevmeyen bir adamn olu, ksa bir
sre sonra ikinci vatan olarak setii talyadan sklp Londraya gitmitir, Milano'lu
Bach, Londra'lt Bach,Ingiliz Bach olmu, gen Kralie Charlotte Sophiann mzik
retmenliine getirilmitir. Ancak yaamnn ve baland eylerin banda ne
opera yazmak ne retmenlik yapmak vard. Christian Bach iin halk konserleri
bata geliyordu. Bylece ksa sre iinde bu konserlerin gzdesi oldu. Bu son vata
nnda yirmi yl geirdikten sonra, 1 Ocak 1782de ld."(53)
Bach'n oullar Emmanuel ve Christiann mzik deyii, erken klasisizmin in
celikli ama canl havasna znellii, uarla varan bir duygusall katmtr.
Kompozisyon tekniinde bu deyi, simetri, motif yinelemesi ve dinamik kontrast
larla sunulmutur. (54)
Christian Bachn Londra'da 1763'de sahnelenen Orione adl talyan stili ope
rasnn baar kazanmasndan sonra, C.F. Abel'le birlikte kurduu konserler dizisi
byk ilgi grmtr. Bestecinin karakteristik zellii, incelikli Italyan renkleriyle
bezeli melodik stilidir. "Bu stile arkl allegro deniyordu. Aadaki mekte g
rld gibi, melodik hareket rpntl bir elikle (sol el) verilmitir:(55)

Uarla varan znellik", Mozart mziinin mayasdr. Sachs'a gre, Chris

tian Bachtan Mozarta uzanan bu zgnlk, Mozart ailesinin Londraya geliinde ilk
kvlcmlarn samtr: Johann Christianen cantabile deyiinin sekiz yandaki
Mozart zerinde brakt derin ve silinmez etki ok nemlidir. nk bu deyi,
Mozart'n dilinin belki en salam ve iyi ynn yanstyor.(56)
Yine ayn dnemde, 11duyarllk"i vurgulamann gereleri olarak abartl ve il
gin iki olguyla karlayoruz: Bunlardan biri, "alg-bardaklardr. ine belirli

(53) Sachs, a.g.y, sayfa 193.

(54) C. Dahlhaus, a.g.y. sayfa 92.
(55) dtv-Atlas zur Musik, sayfa 399.
(56) Sachs, a.g.y. sayfa 194.

284
lde su konan, sonra da slak parmaklan bardaa srterek elde edilen "tn"lar bir
eit "dokunma duyarll"na dntren alg-bardaklar, dinleyenleri "mutlu bir
d dnyasna alp gtryor, an eilimlerine uyan Gluck gibi arbal kiiler
bile bunlar zerinde ustalk gstermeye alyordu. Gluck, 1746da, Londra Hay-
market Theatre'de Bahar sular ile dzenlenmi yirmi alt su barda ve orkestra iin
bir konser vermitir. yle ki, 1760 sralarnda Pennsylvania temsilcisi olarak
Londra'da bulunan Benjamin Franklin bile, yukarda anlatlan ilkel algy gze gzel
grnen bir alg yapmaya deer bulmutu. algy alan, biraz dikimakinasm
andran bir kasann banda oturuyor, ayaklarla dndrlen yatay bir eksen zerine
dizilmi bardaklara dokunarak alyordu."(5?)
kinc olaanst duyarllk uyandran alg, Eolya arp idi: "ine barsaktan
teller gerilmi bir ereve, pencere ya da dama konuyor, yelin etkisiyle, byl,
deiken, gerek d,sonsuzlua doru uup giden birtakm uygular kyordu bu
tellerden."(53)
Btn bu byl, sonsuzlua doru uup giden sesler, gelecekte hangi eilimin
ipularn tayordu? Bu nokta abartlmamaldr: Mozart'n ya da sonraki romantik
bestecilerin dayana bu denli kolayc bir anlaytan geemezdi. alg bardaklar ve
Eolya arp, gemite kalan kumlua bir tepki olduu kadar, gnn burjuva zlem
lerini simgeleyen abartl kk bululard.
Christian Bach'm yenilikler peinden komaya merakl kiiliinden kaynakla
nan birka dikkate deer olay buradan belirtmekte yarar gryoruz:
"te bu sralarda beklenmedik bir ey oldu: Klavikordun byk szcsnn
kardei ve rencisi J. Christian Bach, 1768'de Londra'da J.C, Zumpe'den 50 gineye
satn alm olduu duvar piyanosuyla ilk piyano konserini v e r d i . "(59)
Baka bir yenilik kapsamnda, Christian, flt, obua ve yayllar iin yazd bir
oda mzii yaptnda rakaml bas' kaldrmtr. B ylece orta partiler yeniden can
llk kazanm, uygu doldurmasna yarayan embalo, orkestra ve oda mzii toplu
luklarnda artk kullanlmaz olmutur. "Bu deiiklik; baka bir deiiklii de getir
mi oldu: Byle topluluklardan embalo kalktna gre, eskiden embalocuda olan
ynetme grevi bakemancya verildi."!60) Bundan byle artk "konsertmeister"
vard.
talyan slubunda 13 opera ve Protestanlktan Katoliklie gemesini belgele
yen kilise mzikleri yazan J. Christian Bach'n klavikord ya da piyano iin "drt el"
bir Fa majr piyano sonat vardr. Ancak asl nemli yaptlar orkestra iin yazd
senfoniler ve konertolardr. Bunlarn bazlar gnmzde de seslendirilir. ok sa
yda besteledii oda mzii yaptlarnn yan sra, "klavikord ya da piyano ve or
kestra iin" konertolar nemlidir. Bunlardan birini, Op, No. 5, Mi bemol majr
konertosu'nun ilk blmnden bir kesit RNEK 70'de verilmektedir.!61)
Bachn teki oullarndan Wilhelm Friedemann Bach (1710-1784) ve Chris
toph Friedrich Bach (1732-1795), mzik tarihinde derin izler brakacak denli nemli
besteciler deildi.

(57) Sachs, a.g.y. sayfa 195.

(58) Sachs, a.g.y. sayfa 195.
(59) Sachs, a.g.y. sayfa 196.
(60) Sachs, a,g.y. sayfa 194.
(61) Claude Palisca, a.g.y. cilt 2, sayfa 106.
285
 R NEK 70

Jo h a n n C hristian B ach (1735-82)

C on certo for Harpsichord or Piano and

Strings in E-flat M ajor, O p . 7, N o. 5:

(first movement)

E]

*
r^Y .. r r \ r r ' T - ' 1 'r r-

d -------- o--- \ r r F f 7
pp
J - J" .....|d
a s t e r r 1r e -f 1~

286
 M ZK SEL G ELM N ODAI: SONAT
Erken klasik dnemde sonat, blmden oluan bir ekirdek formdayd.
Haydn ve Mozart'a uzanan izgide "klasik sonat" drt blml gelikin form'unu
kazanm ve bu yeni yapsyla oda mzii topluluklarnn her eitini, daha da
nemlisi, senfoni ve konertolar da kapsayan bir "temel biim" durumuna gelmi
tir.
"Genel olarak, birbirinden, i yap, tempo ve ton bakmndan ayrlan drt b
lmden kuruluyordu yeni sonat:
Hzl bir birinci blm (bunu Fransz uvertrnden almt); alt gl tonunda
ar bir blm (kout minr tonda da olabilir); eski dans sitlerinden gelme bir me
nuet; hzl bir son blm (ounlukla rondo biiminde).11(62)
Sonat formu, aslnda sonatn birinci blmnn yaplanmasdr. Bazen de son
blm bu yapya uyularak yazlrd. Senfonilerde ve oda mzii eitlerinde olduu
gibi, klasik sonat, Haydn, Mozart ve Beethoven'in kompozisyonlarnda kimlik ka
zanmtr. Heinrich Christoph Koch'un (1749-1816) Versuch einer Anleitung zur
Komposion (Kompozisyona Giri Denemesi 1787) adl kitabnda ilk blm, sonata
form, sonata-allegro form, ya da ilk blm formu gibi adlarla belirlenmitir.!65)
Form Bilgisi retiminde, "Sonat Formu" kahpsal bir yaplanma olarak akla
nr. Birinci blmdeki bu yaplanmay belirleyen kurallarn (ya da yap talarnn)
retimi, kat bir kurallar btn izlenimi uyandrrsa da, gerekte mzie soluk al
dran, "gelitirim" blmesinin besteciye tand zgr olanaklardr. Mzik tarihi
asndan asl nemli olan, bestecinin znel katklar yoluyla sunduu yaratclktr.
Mziksel deer, form kurallarna koulsuz biimde uymakla deil, bu kurallar er
evesini yumuatarak, hatta kurallar da aarak insann znel ve tinsel duyularn
ifadeyle gerekleir. Mzik tarihini zellikle ilgilendiren budur. Mimarolu bu nok
tay kesin bir dille zetler: "Sonatn gelime (dveloppement) blm, bestecinin bi
im kayglarndan iyice uzaklap, kendine zg anlatmn, kendine zg yntem
lerle bamszlam bir imgeleme bavurarak gerekletirdii blm saylr."!64)
Sachs da "gelitirme" blmn ayn kavrayla deerlendirmekte, "bunda te
malar bir btn olarak ele alnmyor, belirli paralara, paracklara blnyor, bun
larn da kendilerine zg yrtme gleri oluyordu" diyerek u ak yargya var
maktadr: "Artk tema edilgin deil, etkin nitelik tar olmutu."!65)
Bu yarg, klasisizmin dolaysz bir tanmdr.
Sonuta, Sonat Formunun kurallar iinde yer alabilen zgr deyi, senfoni ve
konerto'da da egemenliini estirmitir. Bu deyi, ilerde hzn arttracaktr.
Leyla Pamir, sanatsal zgnlk ve zgrln nemini daha ak vurgulayan
bir genellemeye gitmektedir:
"Aslnda mzik tarihi, dizonanslarn (uyumsuz seslerin) bamszla doru
ilerledikleri yolun tarihidir."!66)

(62) Sachs, a.g.y, sayfa 196.

(63) Grout-Palisca, a.g.y. sayfa 554. (Koch'un yukarda ad geen kitabnn ngilizce evirisinden alntlanmtr:
Sayfa 197).
(64) lhan Mimarolu, a,g,y. sayfa 65.
(65) Sachs, a.g.y. sayfa 197.
(66) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 15.

287
 ALGI M ETO D LA RI VE TEM PO LA R
alg mziinin gerek tmsal, gerek form asndan gelimesine paralel olarak,
flemeli alglar ile klavyeli alglarn (bu arada yzyln sonlarna doru artk be
nimsenen piyanonun) kazand mziksel nitelikler, "alg metodlar!1nm hazrlan
masn getirmitir."an beenisine uygun olarak uzun ve kark adlaryla bu
eserler, flt, klavye ve keman iin birer metod'du. Johann Joachim Quantz, Prusya
Kral Byk Frederik'in retmeni, oda mzii ve saray bestecisi, 1752 ylnda bir
Yan Fiil alma Metodu zerine Bir Deneme yaynlad. Salzburgda Leopold Mo
zart, olu Wolfgang'm doum ylnda, 1756'da, Versuch einer grndlichen Violns-
chule (Keman alma Metodu zerine Bir Deneme) adl yaptm, ve Carl Philipp
Emmanuel Bach 1753'den 1762'ye dek, Versuch ber die wahre Art Clavier zu spi
elen (Klavyeli alg almann Gerek Yolu zerine Bir Deneme)sini yaynladlar.
Bu son eser iin Haydn "okullarn okulu" demitir.
Aslnda bu metod da alglar ilgilendiren zelliklerin ok tesinde, gerek
birer alma kitabyd. Bunlarda tempolar btn inceliklerine varncaya dek anlatl
yor, elik, ssleme sesleri, orkestra ynetimi, orkestra ve oda mzii topluluklarnn
kurulmas, almas ve daha neler de neler sz konusu ediliyordu. Mesleini iyi
tanmak isteyen bir mziki bunlar incelemelidir. Bunlarsz, Bach'tan Mozart'a dek
koskoca bir an mziini yanl yorumlayabiliriz. zellikle, 18. yzyln anlaya
mayacamz kertede nem verdii ssleme seslerini zmlemede, bugnk al
gc, o ok bildiimiz, aslnda bilgisizliin bir zr olan igd'sne gvenmemeli-
dir.
Quantzin, dakikada 80 vurulu nabz temel olarak ald ortalama tempo de
erlerine de nemle eilmek gerekir. Drtlk temel olmak zere birka ilgin rnek
verirsek:
MM 80, Allegro, Allegro ma non tanto, non troppo, non presto, Moderato
tempolarnda;
MM 160, Allegro assai, Allegro d molto, Presto'da;
MM 40, Adagio cantabile, Cantabile, Arioso, Larghetto, Dolce poco andan
te, Affettuoso, Pomposo, Siciliano, Adagio spiritosoda;
MM 20, Adagio assai, Adagio pesante, Lento, Largo, mesto, Grave'de.

'Fransz danslarnda' diyor Quantz, 'temel olarak iki tempo vardr:'

MM 80, Canaries, Courante, Entre, Gigue, Loure, Sarabande.
MM 160, Bourre, Chaconne, Furie, Gavotte, Menuet, Passacaille, Passepied,
Rigaudon, Tambourin.
Menuet'nin hzl temposu gzden kamamtr sanrm. Aslnda, btn bu
tempolar yaklak hzlardr, tam tamna uygulamak gerekmez.
Fransz'larn orta tutumlar, tempolarnda olduu gibi, LA sesinde de grl
yor. Genel olarak Fransz'lar alak bir LA, Almanlar orta, ngiliz'ler ince bir LA
alyorlard. talyan LA'sn bilmiyoruz. Orta karar LA, Alman LA's (Mozart'n kul
land diyapozondan biliyoruz) saniyede 422-423 titreimdi. Bu, 68-72 yzde eder
ki, bizim 440 titreimimizden yaklak olarak bir byk ikilinin te biri kadar kaln
demektir. "(67)
(67) Sachs, a.g.y. sayfa 199,200,

288
 Yzyln sonlarna doru, klavikord ve klavsen gzde alg olmaktan km,
icadndan beri yaklak 50 yldr bekleyen piyano, J. Christian Bach'm Londradaki
konserini izleyen yllarda, parlak bir alg olarak evrensel yerini almtr. Piyano iin
ilk yaptlar 1770 ylndan balayarak Muzio Clementi (1752-1832) yazmtr.
"Clementi, dorudan doruya piyano iin dnlm ilk mzii (Op. 2 sonat)
yazan besteci olduu gibi, piyanonun kendine zg teknik olanaklarn inceleyen ilk
bestecidir de. Her bir parman eit gte ve bamsz olmasn ngren temrin
yntemini gelitirmi, bu yntemle de asl, parmaklarn dokunu eitliinin salan
masn gznnde tutmutur."!68)

H AY DN'IN YAAM YKS

Franz Joseph Haydn (1732-1809), Avusturya'nn dousunda, Macar snrna
yakn bir ky olan Rohrau'da 1 Nisan gn domutur.(*) Babas ky bekisi ve
araba tamircisiydi. Sesi gzel bir adamd; nota bilmezdi ama arp alard. Haydn ilk
mzik derslerini kyn retmeninden ald. Yeteneiyle ve sesinin gzelliiyle
herkesi artyordu. Alt yandayken Hainburg adndaki yakn bir kasabaya re
nime gnderildi. Ksa srede birinci snf bir ocuk arkc olan Haydn, zamann
okulda ve kilisede mzik yaparak geiriyordu. Akrabas ve iyi bir retmen olan
Matthias Frank'tan dersler alyor, keman ve klavsen almay reniyordu. ki yl
sonra ilgin bir neriyle karlat: Viyana'daki St. Stephan Kilisesi'nin koro ynet
meni Reuter, bu yumuak ve tatl sesi ocuu korosuna armt. Babasnn izniyle
Haydn 1740'da Viyana'ya gitti. Kilisenin ocuk korosunda alrken, bir yandan da
keman ve an dersleri ald. 1745de kardei Michael de bu koroya alnd. Kardeine
dersler verdi. Ama o srada ergenlik ama girdii iin sesi bozulmaya balamt.
Birka ay sonra da korodan uzaklatrld. Geim derdine derek Viyana sokakla
rnda vevlokantalarda bir sre algclk yapt. Bu srada Fux'un ve Mattheson'un
yaptlarn inceliyor, C.P. Emanuel Bach'm sonatlarn almaya alyordu. 1751de
bir Mass besteledi, ama ehir Tiyatrosunda oyunculuk yapan Felix Kurz, Mass
deil, komik opera bestelemesini tledi. Der neue krumme Teufel (Yeni Kambur
eytan) adl hafif operas 1752'de sahnelendi. "Oyun Stadttheater'te oynandysa da
operann mdr topal Baron Affligio'yu alaya alan bir para olduu iin 3. sunu
luundan sonra yasakland."!69)
Bir spanyol ailesinin kzna mzik dersleri veren gen besteci, bu evde Por-
pora ile tanmt. Ondan yararlanabilmek iin hizmetkrln kabul etti. Bazen
Porpora'nn elikiliini de yapyordu. Birlikte Mannesdorf a gittikleri bir gezi sra
snda dnemin bestecilerinden Bonno ve Wagenseille tant. Bylece yetenei
bakalarnca da onaylanm oldu ve 1755de Karl Edlen von Frberg'in atosuna
konser vermeye arld. Bu soylu kii Haydn'a hayran kalarak kemanc ve oda
mzii bestecisi greviyle yanma ald. Von Frberg'in kk alg mzii topluluu
iin bir dizi divertimenti ve cassation besteleyen Haydn, ilk oda mzii yaptlaryla
ilgi toplad. 1759'da Fmbergin nerisiyle Kont Ferdinand Maximilien Morzin'in
orkestra ynetmenliine getirildi. Buradaki orkestraya baz flemeli alglar da
katarak bu kez senfoniler bestelemeye balad. (Re majr Senfonisi, bestecinin ilk
olgun yaptlarmdandr.)
Sonra da 1760'da kendisinden ya byk ve mzikle hi ilgisi bulunmayan
bir berber kzyla evlenerek yaam boyunca katlanaca aile huzursuzluunun ka-
(68) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 76.
(*) Haydnn yaam yks, A. Say'm Mzik Ansiklopedisi, cilt 2, sayfa 592-599 arasnda yer alan "Haydn"
maddesinden derlenmitir.
(69) Gltckn Oransay, a.g.y. sayfa 131.

289
pisim am oldu. Bu srada Kont Morzin orkestrasn datmt. Haydn bir sre
isiz kald. Ama beklenmedik bir biimde} 1761 'de Prens Anton Esterhazy, besteciyi
orkestrasna 2. ef olarak ald. Ertesi yl Prens ldyse de, yerine geen kardei Ni-
colaus Esterhazy, sadece bir mziksever deil, ayn zamanda iyi bir viyolacyd.
Doaldr ki Haydn, Nicolaus iin yaptlar yazd. 1766'da Esterhazy'nm orkestra efi
Werner lnce de onun yerine getirildi. Artk elinin altnda be keman, iki viyola,
bir viyolensel, bir kontbas, bir flt, iki obua, iki fagot, iki korno ve bir orgcudan bi
leik bir orkestra ile, iki soprano, iki alto, iki tenor ve bir bastan oluan bir koro
vard. Bu olanaklarla srekli olarak yaptlar yazd. Bestelemeye sabah balayp
leye kadar bitiriyor, leden sonra provalarn yapp akama Prensin konuklarna
sunuyordu. Birka yl iinde 30 senfoni, 6 yayllar iin trio, orkestra iin 12 menuet,
klavsen konertolar, komo iin bir konerto, ok sayda divertimenti ve sonat bes
teledi. alg elikli ses iin' Salve Regina ve Te Detm gibi dinsel yaptlar yazmay
da ihmal etmedi. Ayrca drt tane hafif talyan operas sahneledi.
Artk Esterhazy'nm saray dnda da tannyor, senfonileri ve yayllar iin oda
mzii yaptlar Leipzig, Paris, Amterdam ve Londra'da yaynlanyordu. 1773'de
Esterhazy'yi ziyaret eden Kralie Maria Theresa iin besteledii senfoni ve iki opera
nn pekitirdi. 1776'da Viyana Saray Tiyatrosu bir operasn sahneledi. 1781 'de
yaptlarnn yayn hakkn ngiliz yayncs Forstere satt. Bu yaync, Haydnm 82
senfonisini de kapsayan 129 yaptn bast.
Haydn bu yllarda Mozart'la tanm ve onunla gerek bir dostluk kurmutu.
Mozart'n yeteneine ve zellikle stn orkestralama tekniine hayrand.
1784'de Prusya Prensi Haydn'a baarlarndan tr bir altn madalya gnderdi.
1787'de Cadiz Katedrali in Son Yedi Sz' besteledi. Esterhazy'nin Sarayndan
Viyana'ya geldike Mozartla gryor, dostluklar ilerliyordu.
1790'da Prens Nikolaus Esterhazy ld. Yerine geen olu, saray orkestrasn
datm, ama Haydn grevinde brakmt. Besteci imdi zamann daha zgr
kullanabiliyordu. Bu srada, Londra'daki kemanc ve konser acentasnn sahibi olan
John Peter Salomon, besteciyi srarla ngiltere'ye aryordu. "Haydn, arkadalar
nn, zellikle Mozart'n caydrmaya almasna bakmadan Salomon'la yola kt.
1791'de ngiltere'ye vard. Onsekiz ay sren bu ilk kalnda Kraln ve soylularn
byk sayg ve sevgisini grd."(70) Unl "Salomon Konserleri", bu dnemde yaz
d yaptlarndan olumutur.
1793'de Viyanaya dnen besteci, Beethoven'e dersler verdi. "Viyana'dayken
verdii dersleri gen rencisi yeterli bulmad."70
1794'de yeniden ngiltereye gitti ve baarl konserler verdi. (6 Salomon Sen
fonisi bu arada yazlmtr.) Avusturyaya dndkten sonra, 1798'de Yaratl,
1801 'de Mevsimler oratoryolarn yazd. Bu yllarda sal bozulmaya balamt.
Viyana'nn Franszlar tarafndan bombalanmas srasnda hastal artt. 1809 Ma
ysnda "Viyana'da lerek Hundsthurm kilise sinliine gmld. Akl almaz olay
lardan sonra kafatas alnd, geriye kalan kemikleri elden ele dolatktan sonra so
nunda Viyana Kseverler Demei'nde sergilendi ve 5 Haziran 1954'de resm bir
trenle Eisenstadt'taki kemiklerinin yanma kondu."(72>

(70) GItekn Oransay, a.g.y, sayfa 131.

(71) Gltekin Oransay, a.g.y. sayfa 131.
(72) Gltekin Oransay, a.g.y. sayfa 132.

290
 VYA N A K LA SK LERNN LK ' : HAYDN
"Viyana Klasikleri" olarak 18. yzyln sonlarnda Avrupa mzik kltrnn
yaratc gcn temsil eden Mozart ve Beethoven'le birlikte Haydn, tarihsel bir d
neme oluturmutur.
Barok dnemin son iki byk temsilcisi Bach ve Hndel gibi, Haydn ve Mozart
da klasisizmin snrlarn genileterek mzii sonuna dein insanlatrmay ve tin-
selletirmeyi baarmlardr.
Haydn ve Mozart'n kulland dil benzerliinin yan sra, ortak zellikleri de
vardr: Yakn dost olan bu iki besteci, birbirine hayranlk duymu ve birbirinin m
ziinden etkilenmilerdir. Haydn 1732'de, Mozart 1756'da domu, Mozart 1791de
35 yanda, Haydn 1809'da 77 yanda lmtr. "Haydn'm artistik olgunlua eri
mesi, harika ocuk olan Mozart'tan daha yava olmutur. Eer 35 yanda len
Haydn olsayd, bugn pek anmsanan bir sanat kiilii temsil etmezdi. nk
Haydn, en olgun yaptlarn Mozart'n lmnden sonra bestelemitir.(73)
Ancak, kiilik olarak bu iki besteci farkl yapdayd: Mozart ok kk yata
olgun bir besteci kimliine ykselebilmi biraz "avare ruhlu", doutan bir "shaw-
man", virtz piyanist, drt drtlk bir opera bestecisi, biraz da "delimen" bir
dhiydi; ama yaamn pratiinde "aresiz" kalan bir kiilikteydi. Haydn, kendini
zenle yetitirmi sabrl ve srarl bir ii, alakgnll ama "byk bir e f olmakla
birlikte "virtz" deildi. nsan ilikilerinde dikkatli ve tutarl olan Haydn, bir soy
lunun hizmetinde mutlu bir biimde yaam son nl besteciydi.
Burada "bir soylunun hizmetinde" nitelemesini kullanrken, 18. yzyln ikinci
yarsnda kltrel ve sanatsal yaamda olumlu bir rol olan Avusturya ve Alman
soylularm, Barok ve Rokoko dnemlerinin soylularyla kartrmamak gerektiini
zellikle belirtelim: Klasik dnemde soylular, genelde Aydnlanma Felsefesinden
yana, ileri bir kltr kavrayn sergiliyordu. Avusturya Macaristan mparatoru II.
Joseph ve Kralie Maria Theresa, Fransa'daki ileri hareketi temsil eden reformcu bir
uygulama iindeydiler. Prenslikler de bu eilimi destekliyor, atolarnda bir eit
"akademi" oluturarak zel orkestralaryla, bestecileriyle st dzey bir mzik orta
mna olanak ayorlard: Haydn, Prens Nicholaus Esterhazy'nn Eisenstadttaki a
tosunda 27 ylm geirmi, Mozart'n Don Giovanni ve Figaro'nun Dn opera
lar Schwarzenberg atosunda, Gluck1un phigenia ve Alcese operalar Auersberg
atosunda sahnelenmi, Beethoven ve Haydn, Prens Lichnowskinin atosunda oda
mzii konserlerine katlmlardr. Soylularn maliknelerinde gelien bu "sanat
odaklar", Avusturya'nn uyumlu, dengeli, bireimci ve lman kltr ortamyla bir-
leince, Gluck'tan, Haydn, Mozart ve Beethoven'e uzanan bir "Viyana Klasik Mzik
Okulu" sreci yaam bulmutur: "Avusturya'nn doasnda kendine zg yle bir
nitelik vardr ki, ruhsal ve ussal gerilimleri kolaylkla uyuma getirir, dengeler. Ev
rensel bir kltrle, halk kltrlerini yaratc biimde kaynatrr; d etkenleri dn
me uratarak, bileime vardrarak,tipik bir Avusturya slubunun elde edilmesini
salar."(74)
Haydn bu "sentezci" anlay klasisizmin potasnda hazrlam, zek, sevin,
espri, coku ve incelii "yksek bir sanatsal mantk"la insancl duyarlln mziksel
rnleri haline getirmitir. Klasik sanatn amac zaten budur: "Klasik kavram,
mzik yaptlarnda mek olabilecek evrensel bir mkemmellii, tarihsel akmlarn

(73) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 584.

(74) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 19. (Kralik'ten almt).

291
bireimini, slup ve biim zdeliini, oranty, sald, temizlii, ak seiklii
ierir. Bir baka deyile, ezgi, armoni ve ritm sorunlar en ideal bir zme varm
olmaldr. Yaptn zndeki ana dnceler, yava yava gelitirilmeli, sonu ke
sinlikle nceden belirlenmemelidir. Klasik biim, Barok'un duraan biimine gre
dinamik olmal, mzik maddesinin ierdii diyalektik kartlklar, btne varp op-
timal bir dengeye getirilmi olmaldr.
Avusturya'l Haydn, Mozart ve uzun sre Viyana'da yaayan Alman Beetho
ven, Klasik kavramnn bu ortak grleri iinde birleirler. Ortak bir temele daya
nan mzik dili sorunlarnn zmleri, bestecilerin birbirlerinden ok farkl karak
terlerine, yaratllarna, ok elikili anlam ve anlatmlarna karn, bu gr iinde
birbirleriyle kyaslanabilecek niteliktedir. Bu bakmdan klasik mziin oluumunda,
belirli bir estetik amatan ok, elikili amalarn barkl iinde, ancak dh'lerin
varabilecei optimal bir denge salanmtr. Viyana Klasik Mzik Okulu'mn ortak
mzik dilinin, Haydn ile Mozart'ta ve Beethoven'in genlik yaptlarnda, Viyana'ya
zg bir anlay ve zevk iinde gelitiini de ekleyebiliriz.11!75)

HAY D N'IN M ZK DL
Haydn iin "senfoninin babas" denmitir. Aslnda yayllar drtlsnn de (2
keman, viyola, viyolonsel) babasdr. lhan Mimarolu bu tanmlama konusunda
ayrca, kuartet'in (drtl'nn) bu alglar iin bir sonat, senfoni'nin ise orkestra iin
bir sonat olduunu belirterek, bu formlarn hepsinin "babas" olduunu, bu formlar
balatt iin deil, gelitirdii, bunlara z ve anlatmla ilgili yeni deerler kazan
drd iin bu sfat hakettiini syler.!76)
Haydn'n 52 piyano sonat, 91 yayllar drtls (ve ayrca teki oda mzii
topluluklar iin) yazd ok sayda yapt ile 104 senfon'si, ann ileri bir anlat
mn, yeni bir hareketlilii ve srkleyicilii ierir. "Burada nemli olan, onun, de
iik biimleri ve anlatm geleneklerini ok erken bir dnemde bileime vardrarak,
klasik bir sentez'i elde etmi olmasdr. 1770'lerin Romantik kriz ya da Frtna ve
Coku (Sturm und Drang) dneminde, bu bileim doruk noktasna ulamtr."!77)
Sturm und Drang, Almanya'daki zgn edebiyat akmna verilmi bir addr.
Haydn'n 1770 sonras yaptlar "Goethe'nin yeni-klasik Fransz edebiyatnn kuram
ve kurallarna kar anlatm zgrl bayran at yllara rastlar. Alman edebi
yatnda Goethe ve Schiller'in balca temsilcisi olduklar davrann mzikte bir
karln ararsak, bu dorudan doruya Haydn'n mzii olur.'1!78)
Sonat, drtl, ya da senfonilerinde besteci, 1750-1780 yllarn kapsayan ilk
dnemlerinden balayarak 4 blml klasik formu kullanm, ancak "geliim" bl
mesindeki zgr deyiin dramsal niteliini gittike arttrmtr. Haydn'n bu form
anlaynda u sonulara vard bellidir: "Style galant'n cansz orta partilerine ve
salt ezgisel anlayna kar, btn partilere eit deer veren akc bir kontrapunt
anlaynn geri gelii, bir ezgi izgisinin partiden partiye atlarken partilerde sus'larm
kullanlmas gibi zor bir yaz yntemi.
Bu yaptlarda, senfoni ve oda mzii trlerinin, eski suya sabuna dokunmayan
oyunsuluundan teye gidip derinlere inildiini, dramsal bir g kazandn, tra

(75) Leyla Pamir, a.g,y. sayfa 28.

(76) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 71.
(77) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 21.
(78) lhan Mimarolu, a.g,y, sayfa 71.

292
gedya tutkularnn atmasn gryoruz. Btn bunlar, ilerde Beethoven'in yapt
larnda en yksek noktalarna varacaktr."(79)
Haydn'n I7 6 Irde Prens Esterhazynin saraynda grev almasna kadar olan
"raklk" dnemini saymazsak, geliim yollarnn ald 1761den sonra yazd
senfoniler, hatta bu yl iinde besteledii "Sabah", "le", "Akam" adl senfoni,
klasik anlaya yeni renkler ve ruh katan Haydn'sal zellikler tar, RNEK 71'de
le (Midi) adl Do Majr 7. Senfoni'nin ilk blmnden (Adagio-Allegro) bir kesit
verilmektedir.C80)
Haydn'n senfonilerinde 3. Blm olarak deerlendirdii "Menuet", 17. yz
yln zarif bir saray dans olmaktan kp, ya da Barok dnemin orkestra sitlerindeki
allm yerinden uzaklap, ilk kez Haydnn elinde "an doaya dn akm
iinde" temposu hzlanarak canl bir senfonik blme dnmtr. Sachs, 1761de
yazlan 5. Senfoni'nin ve 1791'deki "artma Senfonisi"nin (Srpriz Senfonisinin)
en gzel menuet rnekleri verdiini belirtir. Menuet, daha sonra Beethoven'in elinde
Scherzo karakteri kazanmtr: "rnein 1802de, Eroicddaki Menuet, Alman ve
Avusturya dans ritimlerinden oluan, neeli espirili, hareketli, ama otoriter bir
Sc/mo'dur."!81)
Eskiye dnk bir form olan divertimento'yu Haydn zellikle ilk dnemlerinde
"hafif bir alg mzii paras" gibi alarak ska kullanm ve 66 divertimento yaz
mtr. Bu yaptlarndaki "yzeysel anlatm", bestecinin orkestralama altrmalar
olarak deerlendirilebilir. Haydn Rokoko'ya zaten "nesnel" bir tavrla yaklamtr.
Rokoko'nun insan deildir, ama kendine olan gven sayesinde, Rokoko'nun kart
da deildir. Gerektii yerde, gemite kalan bu slubun olanaklarn kullanabil
mekten ekinmemitir ve bu kullanm hep bestecinin yaratc kimliini tamtr:
"1771-1880 Yllar arasnda Haydnn mzii daha derin, daha heyecanl, daha
duygulu olmutur. zellikleri ince, zarif, ssl gibi kelimelerle tantlan ve an
hemen btn bestecilerinin ele ald ortak tavr olan rococo tarz, Rousseau'nun
yayd doaya ynelme inancyla birlemitir. Kendi doasnda, dardaki doaya
doru nlenemez eilimleri olan, bu yanyla Beethoven'i bile aan Haydnn Rous-
seau grlerine kaplmamas, Avrupann dn hayatn ynelten bu inanlar be
nimsememesi beklenemezdi. O sralarda yazd Do minr piyano sonat, d eki
cilikler yerine zle ilgili deerler bakmndan ileriyi gsteren, bu ara genellikle
Beethoven ile birletirilen frtnal tavrn ilk rneklerinden, hem de en ba anl r
neklerinden biridir. Eserin, o gnlerde alld gibi, bir mutlu son'a ulamayp fr
tnay srdrmesi de bir yenilik saylabilir.(82)
Haydnn 1781de yazd Jungfernqueartete (Gen Kz Drtls), kendi ni
telemesiyle "yeni ve zel bir anlayta"dr. Bu yapttaki yenilik ve zellik, Haydn'n
hep tad "temalarn blnp yeniden birletirilmesi yoluyla kazandnlan deiim
ve geliimlerin", kartlk ve gerilimlerin vurgulanmas eilimidir. Bu zellikleri,
1781'de yazd Si bemol Majr No. 77 Senfoni'de ve 1784de Paris'teki Concert de
la 01myique adl mzik kuruntumun siparii zerine besteledii 6 Paris Senfonisi'nde
de gryoruz. Yedi partiden oluan Senfoni No. 77'nin alglar dalm yledir:
Flt, 2 obua, 2 fagot, 2 Si bemol korno, birinci kemanlar, ikinci kemanlar, viyolalar,

(79) Sachs, a.g.y. sayfa 197.

(80) C.Palsca, a.g.y. cilt 2, sayfa 51.
(81) Leyla Pamur, a.g.y. sayfa 21.
(82) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 69.

293
 RNEK 71

F r a n z Joseph H a y d n (17 3 2 -18 0 9 )

Symphony No. 7 in C Major, M idi

(Hoboken L7; 1761)

a) Adagio-Allegro (first movement)

34

2 O hot JTBjw-
( H ftuci ta c e ru ]

F a g o tto

jTj^ *
2 C o r m in C / D o

V o1no I .. h u u , 1 h r ^CZSlm
ss. ^
c o m tr ta m c T~-. W-... ^ pr T
M - A f e S p ..... &
F ..!*rfci= z\f -- wrzf
aa--' y>'LU-C-J1 E .**
V o tm (
rtp ic flO

V io H n o If
/]---A ...
eomertantt
ftt/1w i 1# ^: .O i ''1 5 .~^TJ
V io J in o II
rip ie n o
1^5 bxtimto ^ tt*..
NT"*V

V io lo n c e llo ..yrez '".I,..

o b lig a to

294
viyolonsel ve kontrbas. Bu senfoninin 4. Blm Finale, Allegro spiritoso'nun par-
tisyonundan son sayfa RNEK 72'de verilmektedir. (83)
1791 ile 1803 arasnda yazd senfonilerde ise Haydn sanatnn doruundadr:
"slup bakmndan geri bu srede, bir ncekine kyasla bir ilerleme, bir ynelme
yoktur ama, bestecinin anlatm gc daha da artmtr. 1791 ile 1795 yllar arasnda
yazd Londra Senfonileri (Salamon Senfonileri) bir yandan da bestecinin romantizm
eiliminin gittike artmakta olduunun tantlardr. (84) Curt Sachs, Londra'ya iki kez
giden Haydn'n No 93 senfonisinin Londra adyla anld gibi "Salamon" adyla da
tanndn, Londra Senfonisinin bunlardan sadece birine verilen ad olduunu srarla
belirtir (85) Bunlar arasnda ilgin adlara rastlanmaktadr. Srpriz (No. 93, Re majr,
1791), Askeri (No. 100, Sol majr, 1794), Saat (No.101, Re majr, 1794), Davul (No.
103, Mi bemol majr, 1795)
ngiltere'de bulunduu yllarda besteci, koro mziiyle yakndan ilgilenmi-
tir. Bu ilginin Hndel enlikleri'nden kaynaklanan bir eilimle son yaptlarna
yansd dnlebilir. "1792'den 1802'ye kadar besteledii 6 missa unlardr:
Missa in tempore belli, (Paukenmesse, Do majr, 1796); Missa S. Bernardi von
offida (Heiligmesse , Si majr, 1796); Missa in angustiis (Nelsonmesse, Re minr,
1798); Theresienmesse (si majr, 1799) Schpfunsmesse (Si majr, 1801);
Harmoniemesse (Si majr, 1802)
Haydn'n genlik yaptlaryla birlikte Missa'lar 14'dr. 2 Te Deum ve 1767'de
bir Stabat Mater yazmtr. Bu dinsel mziklerinin yannda, Die sieben letzten
Worte (Yedi Son Sz), aslnda 7 alg iin bir sonat olarak yazlm (1785), solo
sesler, koro ve orkestra iin dzenlemesi 1796'da gerekletirilerek oratoryo bii-
mine dntrlmtr. " (86)
Kilise mzii trnde Haydn'n asl yaratlar "o srada olduka bozulmu du-
rumdaki oratoryo biimindedir. 1800'ler yazm olduu iki oratoryo, dz bir o-
vada ykselen iki tepe gibidir: Yaratl, asl adyla Schpfung (1798, Milton'un
Yitmi Cennet'inin szleri zerine) ve Mevsimler (Jahreszeiten, 1801, James
Thomson'un iir zerine), " (87)
Gltekin Oran say'n dikkatle saptad gibi, Haydn'n 2 Nisan 1775'de Viya-
nada besteledii II Ritorno di Tobia (Tobia'nn Dn) adl bir oratoryosu daha
vardr. te yandan, Sachs'm da belirttii gibi, Yaratl ve Mevsimler, iki dev yapt
tr. Bu yaptlarn baars dinsellii aar: "Halkn bu yaptlar karsndaki cokusunu,
dinsel dogmalar grmezlikten gelen bir neenin, scak bir ulusal bilincin ve gerek
zgrlk duygularnn dile getirilmesi olarak yorumlamak mmkndr. 1798'de
nce Schwarzenberg, sonra da Burg Tiyatrosu'nda sergilenen Yaratl oratoryosu,
mistik bir karanln, dnya d bir gzelliin anlatm tesinde, doay, hayvanlan,
kular, srngenleri teker teker seslendirmitir. Aslanlar, kaplanlar gdemektedir.
Haydn, baz aryalarda, talyan da capo biiminden tmyle ayrlm, romantik bir
arky duyurmutur. Uzak tonlara giden deiimlerle, adeta bir 'Schubert Lied'in
armonilerine yol gstermitir. Burada espri, mizah, duygu ve derinlik arasnda esiz bir
denge kurulmutur. 1801de Redout Konser Salonu'nda halka sergilenen Mev-
simler'de ise, egemen olan byk bir hznn dnda, av kornolaryla neeli gnler

(83) Claude Palisca, a.g.y. cilt 2, sayfa 83 (Haydn'n el yazsyla Esterhazy arivinden).
(84) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 70.
(85) Sachs, a.g.y. sayfa 198.
(86) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 393.
(87) Sachs, a.g.y. sayfa 199.

295
296
anmsatlmakta; halk arklar, tir ol motifleri yer almaktayd. 'K' mevsiminin seri'
blmyse, Wagnerin mzik diline k tutacak kadar ileridir. "(88)
Salt mziin bestecisi olarak dneminde ileri bir mzik anlayn temsil eden
Haydn operalar da yazmtr. 24 Operann bir ksm Singspiel (Alman hafif operas)
niteliindedir. Isola disabitata (Terkedilmi Ada) adl, szlerini nl opera sz ya
zar Metastasionun yazd ciddi opera, Gluck izlerini tar. Bu formdaki yaptla
rnn bir blm unutulmutur. Mzikleri gnmze kalan operalar da pek sahne
lenmez. Esterhazy Saraynda sahnelenen ve szleri Carlo Goldoninin yazd bu
operalarn "hafif" olanlar Porporamn etkisinde, ciddi talyan operasn rnek alan
birka tanesi ise Scarlatti modelindedir.
Mziinin konularn d dnyadan alan, "Ay", "Kralie", Tavuk", "Saat" gibi
adlar verdii senfonileri ve oda mzii yaptlaryla betimlemeci (tasvirci) mzie
yaknlk gsteren Haydn'n opera alannda baarl gzkmemesi, szlere baml
kalarak mzik yazmaktan holanmadn dndrebilir. O, anlatmc mzii, d
dnyadan ald konular, kendi i dnyasnda yourmay ve yaratcln bu yolda
deerlendirmeyi yeliyordu. Opera szleri zerine mzik yazmak, konuya ve sz
lerin akna baml olmak, kendisinin dndaki kalplara uyarak sanatn dile ge
tirmek, Haydria zg deil, btn bu kalp zorluklarn yenerek ve aarak mziini
dilediince aktabilen Mozarta zgyd.

HAYDN SEN FON SN E B R RNEK

20. Yzyln nl orkestra efi Herbert von Karajan, piyano sonatlarndan yayl
drtllerine, konertolardan, senfonilerine ve oratoryolarna kadar, gnmzde de
beeniyle seslendirilen ve ilgi gren yzlerce yapt arasnda, Haydn'n iki senfoni
siyle viyolonsel konertosunu "En Gzel 100 Konser Yapt" kapsamnda deer
lendirmitir: Senfoni No. 88, Senfoni No. 92 "Oxford" ve Re majr Viyolonsel
Konertosu.
Bunlardan birincisi zerinde ksaca duralm:
Sol majr No. 88 Senfoni, 1787 tarihini tar. lk blm, Fransz uvertrleri gibi,
bir Adagio/Balang mziiyle balar. Ama daha ilk llerde "Viyana atmosferi"
sezinlenir. Sonraki 2/4lk lyle gelen Allegro temas, btn blme egemendir: (89)

(88) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 26.

(89) Walter Panofsky, "Karajan'n Setii En Gzel 100 Konser Yapt", Humboldt Taschenbcher Grossbant,
Berlin, sayfa 14, 15.

297
 Largo'nun yaln temas ise bir halk arks yumuaklndadr, hatta Schuberti
anmsatr. Bu blmde Haydn, eitleme ustaln sergiler: Melodi yedi kez geri
gelir; deien sadece elik partileridir:

i-|_hp r,7,n
Y T 1f
r *r

t m * .. -

3. Blm "Menuet", dnemin klasik senfonisinde yer alan allagelmi bir

blm olmasna karn, zellikle ritmik yapsyla "halk mzii" zelliini sezinletir.
Baka bir deyile bu Menuet, saray maskesi takm bir halk arksdr:

4. Blm "Final"in temas ise gizlenmi bir cep saatna benzer. Bu blmde
Haydn "Rondo formu"na dokunmam, form ekitirmesi yapmamtr, ama minr
tonlarla yeni renkler katmasn bilmitir. Kemanlar ile bas'lar, "kanon" yapar gibi,
senfoninin gl ara akorlarm ve kprdaan figrlerini yaptn sonuna kadar sr
drr.
No. 88 Senfoninin alglar dalm yledir: 1 flt, 2 fagot, 2 komo, 2 trompet,
timpani ve yayllar.

HEP O CUK SAFLIINDA: M OZART

Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791), Avusturya'nn batsndaki byk
kentlerden Salzburg'da 27 Ocak gn domutur. nsanlk tarihinde ender grlen
yeteneklerden biridir. Albert Schweizer'in dedii gibi, "gerek dehlar gklere uza
nanlardr, Mozart ise gkten inmitir."

298
 Babas Leopold Mozart (1719-1787), Salzburg bapiskoposunun orkestrasnda
kemanclk yapm ve 1757'de saray besteciliine atanm deerli bir kemancdr.
Versuch einer griindlichen Violinschde (Temel Keman retimi zerine Bir De
neme) adl keman metodu, kuaklar boyunca kullanlm, 20. yzylda tpkbasm
lar yaplmtr. Wolfgang'm yetimesinde ve zenle eitilmesinde babasnn byk
pay vardr. Oluna zaman ayrmak yznden bestecilik almalarn brakm,
kendisini ona adamtr.
Wolfgang henz yandayken, ablas Marie Annann klavsen derslerine
byk ilgi gsterince, babas ona mzik dersleri vermeye balamtr. Drt yan
dayken klavsende l aralklarla beste denemeleri yapt sylenir. 1761 ya da 1762
ylnda besteledii bir Menuet yledir:(9)

(D) Sp D T T
Itanufrtt, KV1. Satrburg 1701/02, Phraasnbtidung urtd HarmaniK

ocukluk dneminde Wolfgang ile yazgs birleen ve iyi bir piyanist olarak
yetien ablas Marie Anna (Nannerl) yaam boyunca kardeine efkat duygulan
beslemitir. Bu deerli piyanist 1829'da lmtr.
Babasndan mzik dersleri almaya balayan Mozart, 15 ay gibi ksa bir srede
iyi bir klavsen algcs olmutur. Onun yeteneini, "harika ocuk" olarak baarsn
tantmak isteyen Leopold Mozart, iki ocuuyla birlikte konser gezilerine kmaya
karar vermi ve 1762de mparatorluk ailesiyle tantrmak amacyla Viyana ve
Mnih'e gtrmtr. Bu ksa ve amacna ulaan geziyi, 1763'de balayp 1766'da
tamamlanan Paris-Londra gezisi izlemitir. Ancak bu gezi, sadece Paris ve Londra
ile kalmam, uzun yolculuk, Avrupa'nn birok kentinde mziksel molalar vererek
gereklemitir: rnein, "senfoninin beii" olarak tannan Mannheirria gidilmi,
Frankfurt'ta Goethe ile tanma frsat yaratlmtr. Hollanda'nn Den Haag kentinde
kk Wolfgang hastaland iin burada drt ay konaklanmtr. Londra dnnde
Amsterdam'a ve oradan Parise geen Mozart ailesi, svire zerinden Cenevre ve
Zrih'e urayarak Salzburg'a dnmtr.
Sonraki konser gezisi 1768 ylndadr: Wolfgang Viyana'da hafif operas Bas-
tien ve Bastienne'yi yazarak ilk sahnelenii srasnda orkestray ynetmitir.
imdi sra talya'dadr. Bu lkeye gez gitmitir Mozartlar:
1. Gezi (Aralk 1769-Mart 1771). "16 Ocak 1770 gn Mantua'da sunduu
dinletinin program, Mozartn 14 yandaki yeteneklerini gstermekteydi: Kendi
(90) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 430.

299
badad bir senfoni, kendisine dinleti srasnda verilecek ve ilk bakta okuyaca
bir embalo konertosu; ayn biimde dinletide verilecek ve kendisi tarafndan ba-
kanarak alnacak ve ardndan baka bir tonda yinelenecek olan bir sonat; szleri
kendisine dinleti srasnda verilecek ve kendisi tarafndan o anda badanp rlanacak
olan bir arya (embaloda kendi kendini eleyerek); bakemancmn kendisine vere
cei bir konu zerine bir embalo sonat; seilen konu zerine sk bir fg (emba
loda doalayacaktr); keman partisini doalama alaca bir l; ve son olarak
son badad senfoni. Romadayken kskanlkla gizlenen Allegri'nin nl Msere-
resini iki kez dinledikten sonra tm partiturunu tek bir yanl yapmadan bellekten
kda aktard."(91)
Oransay'm ilgin anlatmnda eksik olan noktalar unlardr: "Mozart ve babas,
bu ilk talya gezisinde Milano'da Piccini ve Sammartini ile ba kurmu, Wolfgang
Bologna'da Padre Martini'den orkestralama dersleri alm, Napoli'de Paisiello ile
tanmtr."(92)
Papa'nn Wolfgang'a "altn Mahmuz Nian "m verdii ve Bologna Filarmoni
Akademisine ye seildii, Mitridate adl operasnn Milano'da baar kazand ise,
btn mzik tarihi zetlerinde vardr.
2. Gezi (1771 sonbahar). Mozart'n yeni operas Ascanio inA lbay ynetmek
zere Milano'ya gitmilerdir.
3. Gezi (1772-73 k). Yine Milanoya Lucio Sla oparasnn ilk sahnelenii
dolaysyla gitmilerdir.
Btn bu yorucu geziler srasnda Mozart besteler yapmay srdrm, 1773
baharnda Salzburg'daki evine dndkten sonra ise senfoniler, konertolar, sonatlar
ve oda mzii yapdan yazmtr.
Mannheim ve Paris'i kapsayan yeni uzun geziye Mozart 1777de annesiyle
gitmitir. Mannheim'da Cannabich ile tanm ve saray korosunda soprano olarak
grev yapan Aloysia Weber'e ak olmutur. 1778 Mart aynda Paris'e gitmi, ancak
bu kez Paris'te bekledii ilgiyi grememitir. stelik, 3 Temmuz 1778'de annesi
lnce, dn yolculuunu yalnz yapmtr.
1781'de Kari Theodor'un Mnih'teki saraynda domeneo operasnn ilk sah-
neleniini gerekletirdikten sonra, ayn yl, yannda alt Salzburg Bapiskopo-
su'nun davranlar ekilmez hale geldii iin Viyana'ya yerleme karar almtr.
Bylece 1781'den ld gn olan 5 Ocak 1791'e kadar Viyana'da yaamtr. Mo
zart'n Salzburg Bapiskoposunun tand olanaklara srt evirmesi, saray-besteci
ilikisi asndan mzik tarihinde nemle durulan bir noktadr.
Viyana'da mparatorun siparii zerine besteledii Saraydan Kz Karma
operas, Avusturya saraynda mzik ynetmeni olan Antonio Salierinin (1750-
1825) engellemelerine karn baaryla sahnelenmitir. 1782de, daha nce Mann
heim'da duygusal iliki kurduu Aloysianm kzkardei Constanze Weber (1762-
1842) ile evlenmitir. nl Alman opera bestecisi Carl Maria von Weber'in kuzeni
olan bu kz, yetersizlikleri yznden, hatta iyi bir ev kadn olamad iin, Mozart
yaam boyunca sknt ekmitir.(*)
Bu srada 25 yana gelmi olan Mozart'n nnde on yl sonra noktalanacak

(91) Gltekn Oransay, a.g,y, sayfa 147.

(92) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 431.
(*) Mozartn yaam yksne ilikin bilgiler, A. Sayin Mzik Ansiklopedisi, cilt 3, 850-858 sayfalar arasnda
yer alan "Mozart" maddesinden derlenmitir.

300
yeni bir dnem alm oluyordu: Viyana dnemi. Bu aamaya kadar yaam srekli
yolculuklar, yeni kentler, yeni konserler, yeni insanlar, yeni yaptlar, yeni yorgun
luklar ve yeni skntlarla gemiti. ocukluunu pek yaayamamt Mozart. Sanki
yaama gzlerini aar amaz, yetikin bir insann sorumluluklarn yklenmiti. Sz
konusu sorumluluklar ise, yaptlaryla daha gzel bir mzik dnyas gerekletirmek
ve bu youn emeini Avrupa'nn mzik merkezlerinde tantarak baar yolunda
ilerlemekti.
Ne var ki, Mozart'n ocukluk dnemindeki olaanst baarsn gren ve
deerlendiren adalan, olgunluk dnemindeki stnln grmezlikten geldiler.
Haydn, ak yreklilikle ve drste 1787'de yle yazyordu: "Esiz Mozart'n hl
bir saraya besteci olarak atanmam olmas utan vericidir. Kzgnlm balay
nz, ama onu gerekten ok seviyorum." 3)
Geimini klavsen ve bestecilik dersleri vererek salamaya alan Mozart, s
rekli yeni yaptlar verirken zor koullar altnda yayordu: "Kars evin ynetimine
pek ilgi gstermeyen, savruk ve msrif bir kadn, kendisi de iyi giyinip hoa vakit
geirmeyi, knnmay, bovling ve bilardo oynamay ve buna benzer elenceleri seven
bir erkek olduu iin, badalar ve dinletileri ile kazand ufak paralar arabuk
tkeniyor, ok ve verimli almasna ramen, para sknts ekiyordu.'"4)
1786'd sahnelenen hafif operas Tiyatro Ynetmeninden sonra, nl Figa-
ro'nun Dn Viyanada sergilendi. Oransaya gre, "talyal rlaanlarn kastl
bozuk sylemeleri operann baar kazanamamasna yol at." 5)
Ancak, Figaro'nun Dn birka ay sonra Pragda sahnelendiinde byk
baar kazanmtr. Prag'daki mzik evrelerinin daha gvenilir olduunu dnen
Mozart, 1787'de yine bu kentte sahnelenen Don Giovanni ile baarsn pekitir
mitir. Ard arda gelen bu baarlarn Viyana'da yank bulmas zerine, Avusturya
mparatoru Mozart' dk bir maala sarayn oda mzii besteciliine atamtr.
"1788 Ylnda Prens Lichonowsky ile Dresden ve Leipzig'de ksa sre kalarak
Berlin'e giden besteci, (Leipzig'de Thomas Kilisesi kantom Doles'ten Bach'n ya
ptlarn dinlemitir), Prusya Kral II. F. Wilhelme drtllerinden oluan bir konser
vermitir. 1790 Ekiminde mparator II. Leopoldun ta giyme treni dolaysyla
imparatora iki konertosunu adamtr. (Kchel 459 ve Kchel 537).' " 6)
Viyana'ya dndkten sonra, " 179X'in yaz aylarnda Sihirli Flt operasn ta
mamlam ve bu yapt Eyll 1791 'de Viyana'da sahnelenmitir. Prag Operas iin
besteledii La clemenza di Tito (Titusun efkati) adl ciddi operas da yine bu ay
larn verimidir."!97)
Tifs hastalndan ld sanlan Mozart'n zerinde alt son yapt Re
quiem' di. "Don Giovanninin uvertrnde olduu gibi bu son yaptn sadece bir ge
cede tamamla yamam" (58) ve 5 Aralk 1791 gn lmtr. Cenazesine katlan ya
knlar iddetli yamur yznden geri dnmler, mezar saptanamamtr. "Kars
ancak ertesi gn mezarn aramaya altysa da bulamad. Yoksullar mezarlnn
neresine gmld hi bir zaman anlalamad iin, 1859'da mezarln rastgele
bir yerine bir ant dikildi.!")

(93) A. Muhtar Ataman, a.g,y, sayfa 23.

(94) Gltekin Oransay, a.g.y. sayfa 147.
(95) Gltekin Oransay, a.g.y. sayfa 147.
(96) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 431.
(97) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa431.
(98) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 431.
(99) Gltekin Oransay, a.g,y. sayfa 148.

301
 Yaratclyla ocuk safln ve temizliini simgeleyen Mozart'n mezar yi
tiktir. Tpk kk bir ocuun yitik mezar gibi... Bu dokunakl ayrntya verilebi
lecek en gzel yant, onun brakt yaptlardr: Yaratlan lmszdr.
19. Yzyln nl dnii Schopenhauer, bestecinin yaratc kiilii zerine
yle der: "Yaam boyunca ocuk kalamayan, ciddi, oturakl, uyank ve tutarl bir
kiilik, sorumlu, alkan bir burjuva olabilir, ama dhi olamaz."(*)

MOZART: TAM KLASK

Wolfgang Amadeus Mozart, sanatnda Aydnlanma'y dnsel arlyla
temsil etmeye ynelmi olmaktan ok, Aydnlanma Felsefesinin mzikteki yans
masn gelitirerek klasisizmi temellendirmitir. Onun yaptlarndaki kadar aydnlk
yaz az grlr. Bu yaz, "salt klasisizm"i temsil eder. Denebilir ki mzikte klasik
dnemi gerek tanmyla yanstan, derin anlamyla en fazla veren Mozart'tr. "Her
sanatda az ya da ok gelimi romantik eilim grlebilirse de, romantik teriminin
saknarak uygulanmas gereken pek az sanatdan biridir. Mozart, Haydn'dan daha
da ncelikle klasik kavramnn simgesi olmutur. Haydn, ounlukla biimle ilgili
yanyla klasiktir. Oysa Mozart, z asndan da bu terimin tanm snrlar iine
girer."(10)
Klasisizm asndan buradaki Haydn-Mozart karlatrmas, okurlarmz te
reddtlere gtrebileceinden, nceki sayfalarmzda alntladmz "klasik" tan
mn yinelemekte yarar gryoruz:
"Klasik kavram, mzik yaptlarnda rnek olabilecek evrensel bir mkem
mellii, tarihsel akmlarn bireimini, slup ve biim zdeliini, oranty, sakl,
temizlii, ak ve seik olmay ierir."<103)
Bu tanm, Viyana klasiklerinin iin de geerlidir. yleyse Mozart' nce
likle klasik yapan zellikler nelerdir? Hemen belirtelim ki Mozartta ulusal eler
(Alman stili) arlkl olarak duyumsanmaz. O, Alman, talyan ve Fransz stillerin
den yararlanarak evrensel bireime ulam, yaptlarnda evrensel sentezin rnekle
rini sergilemitir. Yaratt tm eit ve formlarda, evrensel kavraynn slup ve
biim zdelii grlr:
"Mozart, sonat formu'nu, sonat, senfoni, yayl alglar drtls ve konerto
larda, esiz gzellikteki ezgiler iinde uygulam ve klasik piyano konertosunu ilk
kez byk bir parlakla ulatrmtr.02)
"Klasik" kavramnn tanmnda kullanlan "evrensel mkemmellik" ve "orant"
nitelikleri, aslnda denge fenomeninin gstergeleridir. Denge, kart eleri ieren
tarihsel-insancl bir dn ve duyu araydr; bu ynyle hem "kalc" olan, tipik
"klasik" olan, hem de evrensel arayn ortak paydasn temsil eder. Btn uarl
na karn Mozart'n mzii, iten gelen, "kendiliinden" bir denge ierir: Mozart,
kendi doasnn sesini dinler.
"Dnyaya ok bal ve olaanst duyarl bir yaradlta olan sanat, zerinde
konuulamayacak kadar kk bir olay, bir hazz, etkiyi ya da zlemi mzikle an
latma gcne, belki de gelmi gemi btn sanatlardan daha fazla sahipti."(io3)
Mozart, doal denge'yi doatan tanm, doatan sylemitir:
(*) chopenhauerden alnt: Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 34.
(100) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 71.
(101) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 28.
(102) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 30.
(103) Leyla Pamir, a.g,y, sayfa 29.

302
 "Anlam, doa ve nitelik uruna biim gzellii bir yana itilmedii gibi, doaya
yaknlk ve nitelik de, bo, duyusal bir gz boyamaclk ya da sekinlik uruna har
canmamtr. Mozart, opera buffa'ya opera serianm btn zenginliini ve arln
vermekten ekinmedii gibi, bunun tersi, tragedya gerilimini gerektiinde gider
mesini bilmitir. alglara insan sesinin ruhunu ve soluunu ylesine ilemitir ki,
senfonilerinin ar blmleri birer arya gibidir; abuk blmleri ise parlak opera fi
nallerine benzer. te yandan, insan sesini de olgun bir senfoni bestecisi ustalyla
ele almtr. Dpedz, iten, gle yzl ezgi yazmakta kimse onu geememitir.
Oysa gerektiinde sk kontrpuan yazsnn elik erevesini kullanmaktan da ka
nmamtr. Ne tam Almanln, ne sonradan olma Italyanlm aka grebilir
siniz. Gzellikle nitelii, Alman ruhuyla talyan ruhunu, hzn ile glmeceyi, sah
neyle mzii, alglarla insan seslerini, ezgiyle kontrpuan birletirmi olan Mozart,
mzik tarihinin mutlu anda deyi terazisinin kefelerini tam dengede tutmak iin
yaratlmtr sanki."!104)
Mozartta klasisizmin balca gstergelerinden biri olan denge, yukardaki de
erlendirmeyle sanyoruz ok net biimde zetlenmi olmaktadr. Mozart', Viyana
Klasiklerinin teki iki bestecisi Haydn ve Beethovenden ayrmak iin Schopenha-
uer'in u saptamasn unutmamak gerekir: "Ezgiler domdan kalbe gider. Aklla il
gileri yoktur. Ezgiyle bu tr bir ilevin verilmemesi onu resim sanatyla birletir
meye benzer; ve bu da onu yanl kullanmak demektir. Haydn ve Beethoven, zaman
zaman bu yanlgya dmlerdir. Ama Mozartn ezgiyi kullanma ilevinde bu tr
yanlglar hi olmamtr."!*)
Bu nitel zellikler, ayn zamanda Mozart'n yaptlarnn nicel btnlnde de
sergilenir: 600' akn yaptnn genel grnm, tek bir Mozartsal gvdenin dallar,
yapraklar gibidir. "Mozart'n mziinin tm, tek bir yaptn trl formlar iinde,
birbiri stne, her bir keresinde yeniden gereklemesi diye grlebilir."!105)
Ayn zsu,'dan beslenen bu yzlerce yaptn deiik formlarda "yeniden ger
eklemesi", inanlmaz bir tutarlln rndr. Klasisizm, bu tutarll gerektirir
ve Mozart onun doruudur. Ancak tutarll, tekdzelie yaknlaan bir "yinele
meler btn" olarak dnemeyiz. Sz konusu "Mozart" olduunda hi dne
meyiz. Mozart'n mzii esin doludur. Rengrenktir. Bir duygudan, hemen baka bir
duyguya gemekte esizdir. Bu haliyle Mozart esini deil, esin Mozart' kovalyor
gibidir. Gerekte "esin" (ilham) onun bir parasdr. Tkenmez bir kaynaktan doan
bu mzik, iten bir anlatmn berraklyla akp gider. Goethe yle der: "Mozart'n
kiilii, aklanamayacak bir mucizedir."!**)
Yaamnn her dneminde onca skntyla ba baa kalan bir sanatnn bu
uarl, ne yapp edip sanatn n planda tutmas, dokusu gevemeyen yaratcl
ve inanlmaz retkenlii, ancak Mozartsal zelliklerle tanmlanabilir. Sanatna ks
tek olabilecek olumsuz koullara karn "mzik d olaylarn, gndelik yaamdaki
gereklerin anlatmna ynelmemi, ok kere iinde bulunduu durumlar, kt ko
ullar, sanatm olumsuz ynde etkilememitir. Bestecilik niteliklerinden zveride
bulunmamtr. Doduu ve yetitii lkenin mzik sanatnda izlenen ilkelere bal
kalmad iin, Alman mziinin ulusall ile yetinmek yerine, talyan ve Fransz
mzii etkilerini arlkl olarak kattndan, evrensel bir bestecidir."!106)

(104) Sachs, a.g.y. sayfa 201-202.

(*) Schopenhaucrdcn alnt: Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 35.
(105) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 72-73.
(**) Goelhc'den alnt: Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 33-34.
(106) Turgut Aldemir, besteci Olarak Mozart, Mozart Semineri, 9 Eyll ni. GSF, zmir 1991, sayfa, 27.

303
 RNEK 73

W olfgang A madeus M ozart

D o n G iovanni, K . 527 (1787); A c t I, Scene 5

a) No. 3, Aria: A chi mi dice mat

304
 M OZART'IN YAPITLARI

Mozart, yaptlarn kafasnda oluturur ve nce kafasna yazar, sonra kda

dkerdi. Onun mziindeki hzla deien ruh hallerinin ifadesinde kullanlan melo
dik, armonik, ritmsel, hatta kontrpuansal bulularn, orkestrasyondaki yeniliklerin,
operalarndaki artiklasyon baarsnn insan beyninde ayrntlaryla tasarlanmas,
ancak yzyllardan sonra gelebilecek bir "stn yetenek"in rnleri olmakla akla
nabilir. Berber koltuunda otururken ya da bilardo oynarken hazrlad beste tasa
rmlarn kda dkmek, onun iin artk sradan, mekanik bir iti. "En hzl yazd
zamanlarda bile el yazs o denli ak seik ve dzgndr ki, yazarken karalayarak
deiiklik yapmak gereini duymad anlalmaktadr."(107)
Besteledii yzlerce yapta Mozart opus says vermemitir. "Gnmzde KV
harfleriyle gsterilen say, Ludwig Kchelin Chronologischthematisches Verzeich
nis smtlicher Tonwerke W.A. Mozart (Mozart'n Tm Yaptlarnn Kronolojik-
Tematik Listesi) baln tayan sralamasyla bunun Alfred Einstein tarafndan
1937'de ve 1947de yeniden gzden geiriliiyle verilmi saylardr.
"Bu koca kitabn sayfalarn evirdike, insan bylesine ksa yaama sm
dev bir rnle, dev deil, inanlmaz yaratma rnleriyle karlayor. Her trls,
operalar, missalar, kantatlar, senfoniler, serenadlar, oda mzii eserleri, koner
tolar, sonatlar, lied'ler, hepsi de nemli, bir ou kilometre ta olabilecek nem
de."O0)
Mozart'n yaptlarnda yzeysellie rastlanmaz. Aslnda bir sanatnn yapt
larnda yer yer "doldurma"lara rastlamak doaldr. Her anlatm "altn cmle" de
ildir. nk o zaman altn cmle'nin anlam kalmaz. Byk ustalarn doruktaki
yaptlarnda bile zenli bir iilikle doldurulmu ksmlar vardr. Mozart bu k
smlar "ruh durumlarnn deiimi"yle zmlemitir. Schopenhauer, "doldur-
ma"lara yer vermeyen eriilmez yapt sayar: Shakespeafe'in Hamlef, Goet-
henin Faust'u ve Mozart'n Don Jan operas. "Don Govannide Mozart'n
mizacnn esneklii, gerekilii, nesnellii ve duyarll nemli bir rol oynad
gibi, operada ciddiyet ve hzn canllk ve nee i ie kenetlenir. "(109>Yazy r
neklemek bakmndan Don Jan operasndan 1. perde 5. sahnesinin ilk sayfasn
RNEK 73'de sunuyoruz.t110)
Mozart 22 opera bestelemitir. Sachs1a gre en nemlileri Sai'aydan Kz Ka
rma, Figaronun Dn, Don Jan ve Sihirli Flt'tr. Trkiyede ska sahne
lenen Mozart operalar ise unlardr: Bastien ile Bastienne, Btn Kadnlar Byle
Yapar, Don Jan, Saraydan Kz Karma, Figaronun Dn, Zaide ve Sihirli
F ltA ^)
Senfonileri, bestecinin tm yaam boyunca yaratt bayaptlardr. Genlik
yaptlarnda talyan etkisi belirgindir; ancak yaamnn son on ylnda besteledii
senfoniler, blmlerin zgrln, melodik buluuluktaki geliimi, ayrntlarn
zenle ilenmesini, orkestrasyonda flemeli alglarn nem kazanmasn ve yaptn
tm blmlerindeki canl, dinamik bir orkestral deyii sergiler.

(107) A.Say, Mzik Ansiklopedisi, cilt 3, sayfa 856.

(108) Sachs, a.g.y. sayfa 201.
(109) Leyla Pamir, Mzik ve Edebiyat, Varlk Yaynlan 1996, sayfa 14,
(110) Claude Palisca, a.g.y. cilt 2, sayfa 2000.
(111) Yavuz Dalolu, Mozart Semineri bildirisi: "Mozart ve Opera", sayfa 51.

305
 Mozart'n 41 senfonisi olduu sanlr, ancak son senfonileri Kchel sralama
snda 23-41 olarak belirtilir. Sonradan araya giren bu senfonilerle say 56'ya yk
selmektedir. Bu nemli noktay Oransay ve mzikolog Frat Kutluk zellikle vur
gulamlardr. Kutluk, sonradan sraya alman on alt senfoninin dizinini ayrca
verir.<112)
Herbert von Karajan, "En Gzel 100 Konser Yapt" adl seki kitabnda Mo
zart'n u senfonisinin altn izer: Haffher Senfoni (K. 385), Sol minr Senfoni (K.
550) ve Jpiter Senfoni (K. 551).U13)
41. Senfoni olarak bilinen Do majr Senfoni, Karajan'a gre "Mozart yaptla
rnn doruudur."(114>
. Birinci Blmn temas "iki cinsin konumalaradr, erkeksi ve kadns ilkeler
birlemitir. Melodik ak, eserin byl havasndan ayrmak olas deildir. 16'lk
triole'lerle gelien ana-tema, biraz uvertr andrr:

kinci Blm Andante cantabile (Fa majr), yine sonat formu'nun elerini
ierir. kinci bir tema (do minr) ve nc tema (do majr), Mozartn genel ka
rakterini sergiler: tema da eit olarak ele alnmtr.
nc Blm "Menuet"nin yaln temas ise yledir:

Bu Menuet, Mozart'n tm son senfonilerinde olduu gibi, yeni yap elerini

barndrr. Baka deyile, dar anlamyla bir Menuet deildir bu. Ama yaptn "yksek
noktas" finale blmdr: 4. Blmde temalar melodik deil, kontrpuansal bir
kimliktedir: Fg ve sonat i iedir ve Barok mziin idealini klasik'e tar. Biti'teki
Koda, ana-temann be sesli bir Fugato'sudur. Ana-tema, Can tu s firmus'un drt no
tasn ierir:

(112) Frat Kutluk, Mozart Semineri bildirisi: "Mozart'n Senfonileri", sayfa 68-69.
(113) Walter Panofsky, a.g.y. sayfa 17-24. (Karajan'n sekisi).
(114) Walter Panofsky, a.g.y. sayfa 23.

306
 Karajan'a gre, Mozart bu senfonisiyle "ann en byk ve en anlaml yap
tn yaratmtr."*115)
"Jupiter" Senfoninin alglar dalm yledir: 1 flt, 2 obua, 2 fagot, 2 korno,
2 trompet, timpani ve yayllar.
Mozart, konerto formunu tarihsel nem kazanacak kadar gelitirmitir: "Solo
alg ile orkestra arasndaki dialoun estetik deerini ilk belirleyen C.P. Emmanuel
Bach olmu, Mozart da zellikle piyano konertolarnn orkestral deyiini zengin
letirerek ilemi ve orkestrann etkinliine egemen olmutur. Klavye iin ilk drt
konertosu, baka bestecilerin yaptlarndan uyarlamalardr. Son 17 konerto (K.
412-545), 1782-1791 yllar arasnda yazlmtr. Mozartn " piyano" ve "iki pi
yano" iin konertolar da vardr (K. 242 ve K. 365).*115) Bu 29 piyano konertosu
nun yan sra, 7 keman konertosu ve flt, klarinet, korno, fagot gibi flemeli alglar
iin 10 konerto yazmtr.
Keman ve viyola iin konertant senfoni ile flt-obua-komo-fagot iin kon-
ertant senfonisi nemli orkestra yaptlardr.
Herbert von Karajan, 100 konser yaptn ieren sekide, Mozartn iki piyano
konertosunu vurgular: Do Majr (K. 467) ve Re bemol minr (K. 466). Claude
Palisca ise, antolojisine La majr Piyano Konertosunu almtr (K. 488, yl 1786).
Bu yaptn 1. Blm/Allegro dan ilk sayfa RNEK 74'de verilmektedir.*117)
Solo ses ve orkestra iin yaptlar unlardr: "27 arya ile 1 rondo (soprano iin),
alto iin 1 arya, tenor iin 8 arya, bas iin 5 arya ve aryack, bir Alman sava ezgisi,
2 soprano iin ikili, soprano ile bas iin glml ikili, 6 l, 1 drdl."*118)
Orkestra yaptlar kapsamnda, divertimento, cassation ve serenat formlarnda
31 paras bulunmaktadr.
Mozart'n oda mzii yaptlar unlardr: 7 Yayl beli (iki viyolal), 1 klarinetli
beli, 1 komolu beli,26 yayl drtl, 1 obual drtl, 2 piyanolu drtl, 7 piyanolu
l, 1 klarinetli l, 42 keman sonat.
"Yayllar iin drtllerin bazlarn Haydna adamtr. Bunlarn ilkini 1782de,
sonuncusunu ise 1785de yazmtr. Mozartn bu yaptlar, 18. yzyln en deerli
drtlleri olarak deerlendirilir. Ancak o dnemde anlalamam, hatta eletirilere
hedef olmutur. Son drtls (K. 575, K. 589, K. 590) Prusya Kralna adanmtr.
Belilerinde, Boccherininin yapt gibi, viyola saysn arttrmtr."*119)
Piyano elikli solo ses yaptlar 34 lied ile bir triodur.
Piano iin sonatlar esiz incelikler tar. "Viyana Sonatinleri" (Viyana Sonat-
klan) adl albm, piyano rencilerinin ikinci ya da nc ylda seslendirebile-
cekleri ve bu yoldan mziksel duyarll gelitirebilecekleri tatl yaptlardr. So
natlar ise, seslendirilmesi kolay gzkmesine karn, derin bir kltr ve duyarll
gerektirir.
Mozartn piyano yaptlar zerine sz yorumculara brakmak gerekir. Gelmi
gemi en byk piyanistlerden Arthur Rubinstein yle der: "Artk yalandm ve
Mozart'a bugn eskisinden ok balym. Kanmca en temiz mzisyen odur. Akn,
tutkunun,espirinin btn ini ve klarn anlatmak iin fazla notaya gereksinim
yoktur. ocuklar bunu ok iyi sezer."*120)

(115) Walter Panofsky, a.g.y. sayfa 24.

(116) A. Say, a.g.y., cilt 3, sayfa 857.
(117) C. Palisca, a.g.y. cilt 2, sayfa 124.
(118) Giiltekin Oransay, a.g.y. sayfa 151.
(119) A. Say, a,g,y. cilt 3, sayfa 857.
(120) A.Rubistein'dan alnt: L.Pamir, a.g.y. sayfa 37,

307
 RNEK 74

W olfgang A madeus M ozart (1756-91)

Piano C on certo in A M ajor, K. 488 (1786):
A llegro (first movem ent)

308
 "Besteci olarak btn bu zelliklerinin yannda, Mozart'n piyano, keman, vi
yola ve org icrasnda dneminin stn bir yorumcusu olduu unutulmamaldr.
Genlik yllarndan sonra kemana tercih ettii viyolay, dostlaryla oda mzii yap
t srada kullanmtr. Piyanist olarak zellikle doalamalaryla adalarn et
kilemitir. Duyarllk, yumuaklk, hafif ve dzenli parmaklan, yapta ark sylen
cesine verdii hava, hzl bir pasajn kristal paracklar gibi parltlarla dklp
akmas, onun ok iyi bir piyanist olduunu belirlemektedir. Mzik tarihisi Nie-
metsceke yle demitir: 'Hayatta tek istediim, Mozart' piyano banda doalama
yaparken grmektir.'
Solist olarak dneminde gerei gibi deerlendirilemeyen Mozart, retmen
olarak da pek n kazanamamtr. "adalar arasndaki Kozeluk, Righini ve
Stephan gibi pek parlak olmayan mzikiler gzde retmenlerdi, ama Mozart
zellikle 1778den sonra paraszlk yznden vermek zorunda kald kompozisyon
ve piyano derslerine yeterince renci toplayamamtr. Yine de Hummel ve To-
mas Attwood gibi deerli besteci ve piyanistler yetitirmitir."021)
Son bir nokta: Salieri. Mozart dneminde Avusturya mparatorluk saraynda
mzik olan besteci Antonio Salieri (1750-1825), lkesi talya'da mzik renimi
yapm, 1766da Avusturyal besteci Gassman'n dikkatini ekerek Viyana'ya gt
rlmtr. Saray bestecisi olan Gassman 1774de lnce, Salieri bu greve getiril
mitir. Gluck'un da vglerini kazanan Salieri, baarl operalar yazm ve 1788'de
Bonno'nun yerine Viyana Saray orkestra efliine atanmtr.
Ayn zamanda dnemin gzde bir eitimcisi olan Salieri, Beethoven'in de
kompozisyon retmenidir. Schubert ve Liszt de ondan ders almlardr. Mozart'la
rekabeti konusunda Oransay yle yazar:
"Salierinin Viyana Saraynda Mozart'a kar dolaplar evirdii anlalmakta
dr. Ancak Mozart' zehirledii akl alacak i deildir. Bu konuyu Pukin bir oyun
biiminde yazm, Rimski-Korsakof da opera yazmtr. "(I22)
Salieri-Mozart kartl, "Amadeus" adl, Milos Forman'n ynettii filmde
yeniden ele alnmtr. "Salieri'yle simgelenen sradan sanatnn karsnda Mo
zart'la rneklendirilen byk yaratc... Amadeusun ounlukla uydurmalara, ger
eklere aykr bilgilere dayanarak sunduu ve gelitirdii temel konu budur. ann
en nl bestecilerinden biri olan, ama sonradan yldz snen Salieri'ye kendini sa
vunma ve tantlama olana verilmemektedir."U23)
Ynetmen Milos Forman'm "Amadeus" filmi, Salierinin kskan kiiliini ol
duka abartmitr. Mozart-Salieri kartlnn yarataca gerilimden yararlanmak
isteyen ynetmenin gereklerle pek badamayan kurgusunun "film icab" olduu
bellidir.

BO CCHERN, V O TT VE CHERUBN
Yayl belilerinde iki viyola kullanan talyan besteci ve viyolonselci Luigi
Boccherini (1743-1805), talya'da ciddi bir mzik renimi yaptktan sonra gen
yata Viyana'ya giderek mparatorluk Tiyatrosu Orkestras'nda kendini gstermi ve
Gluck'un desteini kazanmtr. Sonra talya'ya dnen besteci, mzik tarihinde bili
nen ilk profesyonel bamsz yayl drtly kemanc Nardini, Manfredini ve viyo
lac Cambini ile oluturarak konserler vermitir.

(121) A. Say. a.g.y. cilt 3, sayfa 857.

(122) Gltekin Oransay, a.g,y. sayFa 144.
(123) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 75.

309
 Tarlini'nin yetitirdii bir kemanc olan Manfredi ile 1765'de Paris'e giden
Boccherini, burada verdii konserlerle geni ilgi uyandrm, viyolonsel iin yazd
yaptlar baslmtr. ki yl sonra yine Manfredi ile spanya'ya yerleerek 1785'e
kadar soylularn hizmetinde mzik yapmtr. Ayn yl spanya Kral'nn koruyucu
luuyla maaa balanm, bir yandan da Pmsya Kral Byk Frederik'e para karl
yaptlar gndermitir. 1787de Prusya Kralnn saray besteciliine atanm, 1797de
kraln lmesi zerine yeniden Madrit'e dnmtr. Ispanya'da bu kez pek ilgi gr
memi, yoksul bir yaam srdrm, einin ve kznn lmnden sonra yalnzlk
ve yoksulluk iinde lmtr.
Boccherini'nin 30 senfonisi, 13 konertosu vardr. Si bemol majr Viyolonsel
Konertosu nldr ve gnmzde de seslendirilir. ok sayda oda mzii yapt
yazmtr. Viyolonsel ve bas iin La majr sonat, nemli yaptlar arasndadr.
Boccherini, viyolonsel edebiyatnn ilk virtozlerindendir ve algs iin bes
teledii yaptlar gnmzde de nem tar.
Keman edebiyatnn nemli adlarndan Giovanni Battista Viotti (1755-1824),
talyan kemanc Pugnani'nin rencisidir. talya'da kemanc olarak n kazandktan
sonra, retmeni Pugnani ile uzun bir turneye karak Almanya, Polonya ve
Rusya'da sanatn dinletmi, 1782'de Paris'teki nl "Tinsel Konserler"de baar ka
zannca Kralie Marie Antoinette'in saray mzikiliine getirilmitir. Cherubini ile
yakn dostluk kuran Viotti, Fransz Devrimi'nden sonra sarayla ilikisi dolaysyla
sakncal duruma dtnden Londra'ya gitmitir. nl Salomon dinletilerinde
baarlar kazanm, operalar ynetmi, keman konertolaryla hayranlk uyandr
mtr. Son yllarn yeniden dnd Paris'te geirmek isteyen besteci, ynettii
operaevinin zarar etmesi yznden Londra'ya gitmek zorunda kalm ve orada l
mtr.
Viotti'nin alg mzii tarihinde gerek besteci, gerek solist kemanc olarak
nemli bir yeri vardr. "Modem keman alma sanatnn yaratclarndan biri saylr,
al dzeyini ok ykseltmitir. Belirgin sonat biiminde keman konertosu yazm
ilk bestecidir."(124)
28 Keman Konertosu, 10 piyano konertosu bestelemitir. ok sayda oda
mzii yapt vardr.
Viotti'nin keman yaptlarn Trkiye'de ilk seslendiren Necdet Remzi
Atak'dr.
talyan opera bestecisi Luigi Cherubini (1760-1842), Milano'da Sarti'den
kontrpuan dersleri alm, genliinde kilise mzikleri besteledikten sonra, Roma ve
Floransa'da sahnelenen birka opera yazmtr. 1786'da Londra'ya arlan besteci,
1788'de Paris'e yerlemitir, iyi bir orkestralamam olan Chembini, Paris'te Fransz
operalaryla baar kazanmtr. Fransz Devrimi'nden sonra Paris Konservatuvan
denetiliine getirilmi, yazd operalarn byk ilgi grmesi sonucu nn geni
letmi ve 1807de Viyana operasnda sahnelenen Faniska adl yaptyla baarsn
srdrm, hatta bu yapt Beethoven'in Fidelio'su ile karlatnlmtr.
1816'da Paris Konservatuvan'na kompozisyon retmeni olarak atanan Che
mbini, 1821'de Konservatuvar mdrlne getirilmi ve 1841 ylma kadar bu g
revi yrtmtr.
(124) Gltekin Onnsay, a.g.y. sayfa 145.

310
 PYANO ED EBY A TIN IN GELM ND E CLEM ENT'N N Y ER
Muzio Clementi'yi (1752-1832) btn piyano rencileri tanr. Henz birinci
yl dolmadan, renimin ilk tatl paralar Clementinin sonatklanyla hz kazanr.
Piyano edebiyatnn ilk yaptlarn, ilk sonatlarn yazan da Clementidir.
talyan mziinin bu yetenekli bestecisi, Scarlattinin at klavsen okulunda
yetimitir. Sonralar, o dnemin yeni bir algs olan piyanoda ustalam ve piyano
alma tekniini gelitirmitir. "Eserleri parlak teknik geitlerle doludur. zellikle
Gradus ad Pannassum balkl etdleri bugn de piyano rencilerinin deerli tek
nik yardmclarndan biridir.
Clementi'nin en nemli rencisi J.B. Cramer (1771-1858) olmutur. Hocas
gibi Cramer de piyano iin yazd etdlerle anlmaktadr. Gerek Clementi, gerekse
Cramer, piyanoda ustal ve parlak parmak tekniini ideal olarak ele almlardr.
Bu piyano okulunun temsilcileri olarak u isimleri sayabiliriz:
Cramer, Field, Kalkbrenner, Hummel, Dussek, Steibelt ve Moscheles.
18. Yzyln sonlarnda klavsenin yerini artk piyano almtr. Beethoven ile
gerek piyano edebiyatna girilmitir.
Yukarda ad geen bestecilerin Beethoven'i hazrladklarn hatrlatmaya gerek
yok. Bu byk dahi, piyanonun btn inceliklerini kavram ve tutku dolu mziini
dile getirebilmek iin bu algy dierlerine tercih etmitir. Piyano iin yazd 32
sonat, birer ant olarak sonsuza dek kalacaktr."ri25)
Piyano edebiyatnn ilk temsilcisi Muzio Clementinin Op. 34 Sol minr piyano
sonatnn ilk blmnden bir sayfa (Allegro con fuoco) RNEK 75'de verilmekte-
dir.026)

(125) Mithat Fenmen, Mziknin Elkitab, Haz. A. Say, Mzik Ansiklopedisi Yaynlan, Ankara, 1991, say
fa 66.
(126) C. Palsca, a.g.y. cilt 2, sayfa 8.

311
 ORNE K 75

M u zio C lementi (1752-1832)

Sonata in G M inor, O p . 34, N o . 2 (1795):
Largo e sostenuto A lleg ro con fuoco
(first movem ent)

GD

312
 XX. BLM

MZKTE DEMOKRATLAMA
VE ROMANTZMN DOUU
(1791 - 1828)

TARH
1792 Beethoven'in Viyana'ya yerlemesi.
1795 Beethovenin halka ak ilk konseri.
1797 Schubertin doumu.
1804 Beethovenin Eroicds.
1805 Fidelio'nun ilk sahnelenii.
1808 Goethe'nin Faust'u (I. Blm).
1812 Napoleonun Moskova bozgunu.
1812 Haydn'm skender'in leni'n 300 kiilik orkestrann seslendirmesi.
1814 Viyana Kongresi.
1815 Metronom'un icad ve kullanlmas.
1816 Schubert'in Erlknig konserlerinin balamas.
1821 Weberin Freischtz operas.
1823 Beethoven'in 9. Senfonisi'nin ilk seslendirilii.
1827 Beethoven'in lm.
1828 Schubert'in lm.

FRA N SIZ D EV RM N N ESTRD RZGR

14 Temmuz 1789 gn Paris'te ayaklanm olan halkn Bastille cezaevini ba
sarak ierdeki tutuklulan zgrle kavuturmak amacyla cezaevinin kaplarn
ardna kadar amas olay, Fransz Devrimini simgeleyen arpc bir olaydr. Fran
sa'da devrim hareketi 1794'e kadar srmr, ama Yakn a aan bu toplumsal
dnm, 17S9'un birka yl ncesi ve birka yl sonras olarak snrlanamaz. Dev
rimi hazrlayan dnsel ve kltrel akmlar, toplumu belki elli yl ncesinden ba
layarak etkilemitir. Ayn ekilde, devrimin estirdii rzgrlar, btn Avrupay,
hatta btn dnyay ve insanl, sonralar da kuaklar boyunca derinden etkilemi,
"zgrlk ve eitlik" ilkeleri, modem uluslarn ve devletlerin temel slogan olmu
tur.
nsanlarn zgr ve kendi aralarnda eit olduu dncesi, demokrasinin te-

313
melini oluturur. Btn toplumsal snf ve katmanlar, yasalarn gznde artk eittir.
Zengin olsun, yoksul olsun, herkes birer "yurtta"tr ve yurttalarn eitlii ilkesi,
demokrasinin ilk kouludur.
Demokratik dncenin yaama geirilerek toplumlarda uygulanabilir olmas,
resim heykel ve mimarlk dallarnda olduu gibi, mziin de demokratlamasn
getirmitir. "Fransz Devrimi, binlerce yldr diyemesek bile, yzlerce yldr edil-
gince benimsenen birok ilkeye son verdii zaman, gerekten yeni diyebileceimiz
alara ulatk. Byk Devrim gibi, sanat anlayndaki birok deiiklik de Us
a'nn soncudur."0)
"Mziin demokratlamas", halk tabakalarnn da katld bir mzik anlay
na ynelmek anlamndadr: "Devrim yaklarken sanatlar, bu arada mzik, git gide
halka iniyor, saraylarn ve salonlarn duvarlar iindeki bir olay olmakla kalmyordu.
Vatan arklar, dind kantatlar ve bunlarn sylenmesinde kullanlan korolar, artk
kamu duygularnn simgesi saylyordu.
Besteciler devrime kaytsz kalmadlar. Devrimin arksn syleyen mzikleri,
yeni bir toplum dzeninin getirdii kaygsz sevinci yanstyordu,"(2)
algsal mzikte Franois-Joseph Gossec, opera alannda Luigi Cherubini,
devrimin Fransa'daki temsilcileriydi, ama bu bestecilerin yan sra, Etienne Nicholas
Mehul'u ve (1763-1817) ve Jean Franois Lesueur' (1760-1837) belirtmek gere
kir.
Fransann Givet kentinde doan Mehul, kk yata org renimine balam,
yetenei ile dikkat ekerek 15 yandayken Paris'e gnderilmitir. Burada Gluck'la
tanan ve onun desteiyle opera mziine ynelen besteci, 1790'dan sonra 20'yi
akn "Grand opera" (byk opera) ve komik opera yazmtr. Fransz Devrimi yl
larnda "yurtseverlik" temasn ileyen yaptlaryla sivrilmitir.
Uvertrleriyle Weber'e mek olan Mehul, Kreutzer ve Boieldieu gibi besteci
lerle ortak almalar yapmtr."(3)
Fransz Devrimi dneminde mzie katklar getirmi olan baka bir besteci ise
Lesueurdr: "Geni imgelemli ve korkusuz bir yaratc olarak yeniliki eilimleriyle
tannr. Kilise mzii alanndaki almalarnda bu eilimleri gstermesi, kilise
mziini anlatmc mzikle birletirmek ve dinsel trenlerde ok byk bir orkestra
kullanmak istemesi papazlar rktm ve sonuta Lesueur kilisedeki grevinden
atlm,bunun zerine tiyatro mziine ynelmitir. Daha sonra konservatuvarda
bestecilik retmenlii yapmaya balayan Lesueur, Berlioz ve Gounod gibi beste
cileri yetitirmitir. "U)
Devrimi demokratik kazanmalarn oluum sreci olarak ele alrsak, Fransa'da
ykselen hareketin, teki Avrupa lkelerini 18. yzyl boyunca etkilediini, sre
iinde karlkl bir "etkileim"in gerekletiini syleyebiliriz.
18.Yzyln ilk yarsnda Viyana, bu etkileimde balca kltr-sanat odakla
rndan biriydi. Viyana Klasik Mzik Okulunun nc bestecisi Beethoven, Al
manya'nn Bonn kentinde yaad genlik dneminde, zellikle niversitedeki

(1) E.H. Gombrich, Sanatn yks, eviren Bedrettin Cmert, Remzi Ktabevi, st. 1976, sayfa 376,
(2) lhan Mimarolu, Mzik Tarihi, Varlk Yaynlan, 4. basm, stanbul 1990, sayfa 77.
(3) A. Say, Mzik Ansiklopedisi, cilt 3,sayfa 809, "Mehul" maddesi.
(4) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 77-78.

314
devrimci atmosferin hazrlad bir sanat olarak, 1792 Kasm aynda yerletii
Viyana'da demokrasinin ilkelerini yaratc kiiliinde zmseyebilecei ortam bu
luyor ve idealini yle tanmlyordu: "zgrl her eyin stnde sevmek, hatta
taht ve ta nnde bile olsa geree asla hyanet etmemek."*5)

BEETHOVEN
Ludwig van Beethoven (1770-1827),Flaman kkenli bir ailenin ocuu olarak
16 Aralk gn Almanya'nn Bonn kentinde domutur. Dedesi Ludwig 1733'de
Bonn'a yerleerek Prenslik Kilisesi'nin mzik ynetmeni olmu, babas ise yine bu
kilisenin korosunda tenorluk yapmtr.
Beethoven'in ocukluu aile efkatinden yoksun biimde gemitir. Babas al
kolikti; olundaki stn mzik yeteneini grnce, onu bir "harika ocuk" olarak
tantp smrmeye kalkmt. Beethoven henz drt yandayken, saatlar boyunca
klavsen altryor, ya da gn boyunca bir odaya kapatp keman almasn isti
yordu.
1779'da saray orgculuuna atanan ve deerli bir mziki olan Christian Gott
lieb Neefe'den dersler alan Beethoven, retmeninin desteiyle orgcu yardmcl,
operada viyolaclk, saray orkestrasnda klavsencilik yapm, 1787de Viyanaya gi
derek ksa bir sre bu kentte kalm, annesinin lm zerine Bonn'a dnmtr.
1789 Devrimi Beethoven'i derinden etkilemitir. "Bu yllarda Bonn niversi
tesi, bir eit yeni dnceler oda konumundayd. Beethoven 14 Mays 1789da
niversiteye renci olarak girmi ve Euloge Schneider'in Alman edebiyat dersle
rini izlemitir. Schneider,demokratik devrimin ateli bir taraftaryd ve iirleriyle
Beethoven zerinde izler brakyordu."(6)
Beethoven 1792 Kasm aynda Bonn'dan ayrlarak Viyanaya yerlemitir. Bu
olanan gereklemesinde Kont Waldstein ile Prens Max Franzn yardmlar var
dr. "Prensin verdii mektuplar Viyanada birok kapy am ve gen sanat ileri
gelenlerin ilgisini toplamaya balamtr."(7)
Viyanada Haydn'dan kompozisyon dersleri alan, bu almalarn Albrecht-
sberger'den kontrpuan ve Salieri'den vokal mzik bestecilii dersleriyle srdren
Beethoven, ksa srede tannarak Prens Lichnowski ve Prens Lobkowitz gibi m
ziksever soylularn desteini kazanmtr. Ancak Beethoven'in "soylular iin beste
leyen" ya da onlarn istekleri dorultusunda alan bir sanat olduu sylenemez.
Tam tersine, bu evrelerin grg kurallaryla pek badamayan davranlarna kar
n, sanatyla kendisini onlara kabul ettirmi, bestecilik yaamnda sadece yrein
den gelen sesi dinlemitir: "Delikanllk yllar bir yana braklrsa, o zamana dein
yetenekli mzikileri kendilerine ekip onlara gn gnne e yarayan ve sonradan
unutulup giden yaptlar smarlayan saraylarla kiliselerde almad. nceki besteci
lerin hepsinden ok, isel etkiyle yazd, esinle yazd."*8)
1795'de Viyanadaki Burgtheater'da halka ak ilk konserini veren besteci,

(5) Ahmet Muhtar Ataman, Musiki Tarihi, M illi Eitim Basmevi, Ankara 1947, sayfa 226.
(6) A. Say, a.g.y. cilt 1, sayfa 170, "Beethoven" maddesi.
(7) Gltekin Oransay, Badarlar Geidi, K Yaynlan, zmir 1977, sayfa 154.
(8) Curt Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi, eviren lhan Usmanba, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1965,sayfa
204.

315
Mozart ve kendi piyano konertosunu programna alm, kazand baardan sonra
Nmberg, Prag ve Berlin'e konserler vermek zere gitmitir. Berlinde Prusya Kral
ILFredrich Wilhelm'e sanatn dinletmi, 1797'de zgn yaratc kiiliini yanstan
Op. 7. piyano sonat yaynlanmtr. "1798'den sonra Avusturya ile Fransa'nn siya
sal ilikilerindeki gerginlie karn, Viyana'daki Fransz'larla dostluklar kurmu, bu
yaknlklar onun demokratik dnceye olan balln glendirmitir."^)
"1800-1801 yllarnda geirdii kt bir sayrlk kulaklarnn giderek sarla
masna yol at. Beethoven, sanatn dorudan doruya ilgilendiren bu durum zeri
ne bunalm geirdi, huyu deiti. Kendi canna kymay tasarlayarak vasiyetnamesini
bile yazd. Sarlnn da etkisiyle iine kapanan badar, byk bir evkle yarat
zerine yarat yazmaya koyuldu, 3. senfonisinden 8. senfonisine dek 6 senfoni, Fi-
delio eparasn, Egmont iin sahne mziini, Coriolan uvertrn, 4. ve 5. piyano
konertolarn, Keman Konertosunu, Rasumovski Drdllen'ni, aralarnda Ay,
Pastoral Waldsein, Appassionato da bulunan 14 piyano sonatm yazd."0)
Sarln getirdii kayglar, o dnemde besteledii baz yaptlarna yansm
tr: Piyano iin Op. 10 Sonat'm "Largo" blmnde ektii ac ifade edilmitir.
1801den sonra sarlm artk saklayamayacak duruma gelmiti. En yakn iki
dostuna, doktor Wegeler ile rahip Amenda'ya gerei aklamtr: Wegere yazd
bir mektupta yle diyordu:
"Zavallca bir yaam geiriyorum. ki yldan beri insanlardan kayorum;
nk onlarla konumam olanakszlat, ben sar oldum. Benim mesleimde byle
bir durum korkun bir ey! Operada sanatnn sesini duyabilmek iin sahnenin yan
banda durmam gerekiyor. Alak sesli konumalar hi duyamyorum. Birisinin
kulama barmas, benim iin dayanlmas zor bir ey oluyor... Dnyaya geldiime
lanet ettim."t1D
Bu satrlar Beethoven'in duygularndan sadece bir blm yanstyordu. Dostu
Dr. Wegeler, onu bir dakika iin bile olsa, tutkulardan, cokulardan, heyecanlardan
uzak grmediini belirtmitir. Ykselen gl bir umut, daha sonra umutsuzlua
dnebiliyordu. Kukusuz ki birbirine kart bu duygular, ayn zamanda bestecinin
esin kaynaklaryd.
"Beethoven 1795'den balayarak iitme zorluu ekmiti; 1808 yl dolaynda
bu durum arlat, 1819'dan sonra tamamen sard.Son durumunu, karlkl ko
numalarn yazld 400 defterden anlyoruz. itmesi arlatka, toplumsal ya
amdan ekilmeye balam, piyanist ve orkestra efi olarak konserlerini seyrekle-
tirmitir."02)
1822'de Fidelio operasnn sahnelenmesi srasndaki ackl durumu Schindler
yle betimlemitir: "Beethoven genel provay ynetmek istedi. Birinci perdeden
sonra, sahnede olup bitenler hakknda hi bir ey duymad ortaya kt. Hareketi
geciktiriyordu. Orkestra bir taraftan onun bagetine uyarken, te yandan anclar
bildikleri gibi seslerini ykseltmekteydi. Tam bir kargaa hkm sryordu."
9. Senfoninin 7 Mays 1824'de ilk seslendiriliini ynetirken, ya da programda
(9) A. Say, a.g.y. cilt 1, sayfa 171, "Beethoven" maddesi.
(10) Giiltekin Oransay, a.g.y. sayfa 155.
(11) A. Say, a.g.y. cilt 1, sayfa 171, "Beethoven" maddesi.
(12) dtv-Atlas zur Musik, Mnih 1990, cilt 2, sayfa 433.

316
yazld biimde "Konserin ynetimine katlrken" kendisini lgnca alklayan
halktan haberi yoktu. Sanatlardan biri, Beethoven'i elinden tutup dinleyicilere e
virdiinde, btn insanlar ayakta, apkalarm sallyarak lgnca alklyor durumda
grd zaman, baarsnn onaylandn anlamt.
Toplumsal yaamdan uzak kalmak, bestecinin tutkularn ve ok ynl duy
gularn krklemitir. Fantazi dnyas derinlemi, isel canlandrma yetenei
cokularn arttrmtr. Oysa sanat ideali deimemitir: zgrlk, kardelik ve
insan sevgisinden g alan idealleri yaptlarna yansmtr. Fidelio operasnda ve 5.
Senfonisinde bu lklerini duyumsamamak elde deildir.
"Ruhundaki karmakl bize aklarken, romantik duygulanmaya, dsellie
bavurmuyordu. Sanat, bir gce, bir belirlilie, bir zgrle varmak ve son bar
yakalamak iin srekli bir didinme iinde gemiti. Kendinden nce hi bir besteci
byle davranmamt. Bu bakmdan Beethoven,kendisine sz geirir, kendinin
efendisidir. Bu amac ak, soylu davranyla gerek bir klasiktir."C^)

BEETH O V EN N M Z
Beethoven'in adalar air Hlderlin ve filozof Hegel'dir; ak bir deyile
Beethoven "diyalektik idealizm" ann insandr. Dolaysyla Beethoven'in mzii
yalnzca klasisizmin ltlerine gre deil, derin bir "isel anlam"a gre deerlen
dirilmelidir. Onun mzii, 19. yzyl olduu kadar, gnmz de etkiler. Yaad
dnem iinse allmn tesinde bir besteciydi. Kendine zg tutarl, gl sanatsal
karakteri ve derin duyarll, mziinin ayrdedici zelliidir. "Goethe" lk kar
lamasndan sonra Beethoven iin yle demitir:
imdiye dek onun gibi, itenliini enerjisiyle birletirebilmi baka bir sanat
grmedim. Dnyann karsnda onun nasl dikilip durduunu imdi daha yi anl
yorum. (19.7.1812)"(H)
lk genlik yllarnda, Bonn'da iyi bir besteci ve orgcu olan Neefe'den ders al
d dnemde Beethoven, Byk Bach'n Eit Dzenli K/avyesinin bir kopyasn
incelemi, Haydn'm birka sonatn tanmt. Bu ilk retmeninden kontrpuan ve
armoni bilimine ilikin temel bilgileri salamca edinmiti. Beethoven zerine ara
trma yapan mzik tarihileri, senfonilerini "Haydn gelenei" temelinden gelitirdi
ini ve bestecinin daha az Mozart, daha ok Haydn etkilerinden yola ktn be
lirtirler. 1802 Ylna kadar yazd ilk besteleri dneminde bile Beethoven yaratc
kiiliinin ipularn sergilerken, daha ok Haydn etkisindedir. Aslnda btn sen
fonilerinde form ynnden tipik klasik blmlemeye bal kalmtr. Oysa ilgintir
ki, "Beethoven 1.Senfonisinde (Op. 21), Mozart'n Jpiter Senfoni'sine yknm
izlenimi verir. ki senfoni de Do majr tonundadr ve Beethoven'in Allegro con brio
temas, Mozart'n bu son senfonisinin ana temasyla benzerlik gsterir:"^5)

(13) Sachs, a.g,y. sayfa 204.

(14) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 433.
(15) Walter Panofski, Karajan'n Setii En Gzel 100 Konser, Numboldt Taschenbcher, Berln-Mnih, sayfa
25. (mek notalar ayn kaynaktan alnmtr.)

317
 RNEK 76
Ninth Symphony

318
 Bilindii gibi, Haydn 100, Mozart 50, Beethoven ise sadece 9 senfoni yaz
mtr, Bunun nedeni, Beethoven senfonilerinin daha uzun ve grkemli olduundan
deil, Beethovenin byk bir dikkatle kendini sorgulayarak mzik yazm olma
sndandr. Yaptlarnn plan ve temalarn taslak halinde yazp sonradan karalad
defterlere bakarak, son biimini alana kadar, bir mzik dncesinin geirdii aa
malar izleyebiliyoruz."O6) RNEK 76 A*da Dokuzuncu Senfoni'nin Adagio bl
mnn tema tasarmlar verilmektedir.07)
Op. 131 Drtlnn taslak almalar, yaptn son halinden kat fazladr.
RNEK 76 B.
Beethoven'in mzii kendinden nceki bestecilerin hepsinden daha fazla ola
rak kiiliin dolaysz bir davurumu zeliindedir.!18)
Beethoven'in karalama (tasarm) defterlerinde kendini bilinle salt mzii
aratrma ilesine sokmas, en gzele ulama abasnn tkenmez iiliini sergiler.
Sanatta bu tutuma "perfeksionizm" (mkemmeliyetilik) denir: Tam olana ulama,
en iyisine ulama abas. "Bu byk abay sadece tutku olarak nitelemek yeterli
deildir. Yaplan i ok daha derindir. Sanat tarihinde mkemmellik, her dnemde,
her biimde vard. Ama 9. Senfoni*nin Final'indeki Sevin ezgisinin mkemmellii
ne, btn sanat tarihinde bir kez daha raslamak zordur. Wagnerin tinsel bir rper
tiyle esip gelen ezgi olarak betimledii bu FinaTin gzelliine Beethoven pek ok
sapa yola saptktan sonra varmtr. Bu anlatm derinliine hangi elerle varm
olduunu incelemek iin, ktphaneler dolusu aratrma yaplmtr.
Mkemmellik Beethoven iin zellikle sadelik ve gereklilik demektir. Hep
daha sade olmay amala ynergesiyle kendisini her zaman uyarmtr. Bir baka
nokta da, sanatnn sadelik uruna tinsel ierikten fedakrlk yapmam olmasdr.
Tam tersine, Beethoven sadeletii oranda, yaptna kazandrd ruh daha da yo
unlar ve zenginleir."!^)

(16) Grout-Palisca, A History o f Western Music. Norton Yaynevi, New York 1988, sayfa 625.
(17) Grout-Palisca, a.g.y. sayfa 627.
(18) Grout-Palisca, a.g,y, sayfa 626.
(19) Leyla Pamir, Mzikte Geni Soluklar, Ada Yaynlan, stanbul 1989, sayfa 40.

319
 Beethoven, 9. Senfoni'nin Final giriinde u yalnla ulamtr:(2)

S Bar.: Frffud,Kh*nw G t*er-fun-ken,Toder aus E ly - si-um

IX. Sym phonie, Beginn des Finale

Pamir, deerlendirmesini yle gelitirmektedir:

"Mziksel olaylarn ve konularn tm, arka plann kavramlarna saydam ve
geirimlidir. Ve bu kavramlarla btnleerek tme varrlar. Olaylarn, arka plann
kavramlarna kar bu saydaml, Shakespeare dramlaryla ayn balamdadr. Ana
konunun ardnda ok daha derin ve evrensel bir kavram gizlidir ve dtaki olaylar
saydam bir biimde aydnlatmaktadr. Olaylar da o nisbette derinlemektedir. Sha
kespeare ve Beethoven'in yaptlarnda, n plan olaylaryla geri plann kavramlar
birbirinin iinde eriyerek btnsellie kavuurlar. Dinleyicinin ise yaptn tmne
varmas ve onu yaamas, ancak n plandaki olaylar anlamasyla mmkn olabil
mektedir.
Nesnellik ve saltlk kavramlar, Bach'm mzii iin de geerlidir. nsan doa
sn aan bir mziin tm ayrntlarn kavramak ve aklamak baka trl olas de
ildir. Ancak bu iki sanatda, arka plann kavram nitelii farkldr. Bach, tanrya
snarak yaratr. Beethoven ise, insanln tm sorunlarn kendinde ierir. Bir
baka deyile, insanln aclarn, tutkularn, zgrlk zlemlerini, elikilerini ve
savamlarn bilir. Onlar kendi iinde yaar, ama yine de dnyaya ve mzie bak
as hep daha teye, deimeyene, salt olana uzanr. Yaptnn demirlerini uzaklara
demirlemeden ii rahat etmez."(2D
Haydn klasisizmini gelitiren Beethoven iin romantizme temel hazrlad
sylenmitir. Bu deerlendirme, birok ynyle doru olabilir: Beethovenin duy
guyu vurgulayan zengin anlatm ilk bakta romantizme yaknlk gstermektedir.
Ancak unutulmamaldr ki, romantizm genel izgileriyle sanatnn kendisini duy
gularna brakmas, duygularn belirledii esin yollarm izlemesi demektir. Aslnda
gelmi gemi tm bestecilerin romantik ynleri olduu sylenebilir. Mziin ar
kyla balad ilkel dnemden balayarak, ortaa dinsel mziinin, Rnesans m
ziinin, Gesualdo ve Monteverdi'nin, Bach'm ve zellikle Pergolesi'nin, ocuk saf
lyla Mozart'n, dnebileceimiz tm sanat ve mzikilerin romantik taraf
vardr. Duygusalln renkleri, u ya da bu biimde romantik eler olarak yaratc
lkla kaynamtr. Baka trl de olamazd: Duygusal anlatma btnyle srtn
evirmi bir sanat dnlemez. Beethoven de bu ynyle grkemli bir tablo
sunar. Oysa bu tablo, Romantizmin temeli olan ezgnin egemen renkleriyle yapl
mamtr. Beethoven'in mzik kavraynn z, yapsal elerin (en kk bir ay
rntnn bile) zenle yerletirildii, llp biildii, yeniden ele alnp biimlendii
dramatik deyie ulama abasdr. Beethoven'de form, ezgisel aka yn veren bir
ema deildir. Dikkatle yaplandrlm dj'amatik bir btn1dr. Kurallar da klasik
sonat formu ile belirlenir. Sonat formu, klasik mzikte balca amalardandr. Oysa
(20) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 420.
(21) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 41.

320
19. yzyln romantizminde bylesine bir form kaygusu yoktur; esas olan duygusal
ifadedir. "Bu bakmdan Beethoven'in i yaps kadar, biimi de klasiktir."(22)
19. Yzyln ikinci yarsnda, hatta 20. yzylda mzik tarihileri Beethoven'in
yaratsal geliimini incelerken besteciyi evrede ele alrlar. Bu evreler, 1802 ylma
kadar olan yaratlaryla 1802-1814 yllan arasm ve son dnem olan 1814'den son
rasn kapsar. nceleme yntemi asndan bu evre baz kolaylklar salayabilir;
ancak Beethovenin geliim srecini bakla keser gibi eitli evrelere ayrmak sa
kncaldr; Aktr ki Beethoven, deien slubu temsil eden bir besteci deildir.
Onun her yapt bir deikenlii ierir, ama bu deikenlik, her yaptta daima bes
tecinin imzasn tar, onun yaratc kiiliini sergiler.
Yaptlarn srasyla ele almak bakmndan bu evreler yledir:
1. lk Viyana yllar (1802'ye kadar): Bu dnem ilk piyano konertolarn, pi-
yanolu llerini, yayllar drtllerini, 1. ve 2. Senfonileri ierir.
2. kinci evre (1802-1814): Bu dnemde besteci, Haydn ve Mozart etkisini
am ve kendi yeni yolunu bulmutur. Klasisizmin form gelitirme amac n plan
dadr (Fntma Sonat'nda olduu gibi). Prometheus-Tema karakteristik'tir. Melodik,
ritmik, dinamik kartlklar bilinle kullanlmtr. kinci evrenin balca yaptlar
unlardr: Eroica, Kader Senfonisi, Pastoral Senfoni, 3. ve 5. piyano konertolar,
Fidelio operas, Op. 59 yayllar drtls, Keman Konertosu (halk arklarna yak
laan ak, bestecinin insanla ynelik ideallerini ieren bir mzik kavrayn dile
getirir.)
3. Son dnem (1814 sonras): Beethovenin bu dnemdeki balca yaratlar
unlardr: Missa solemnis, 9. Senfoni, piyano sonatlar ve yayllar drtl'leri.

BEETH O V EN 'N Y APITLARI

Yinelemekte yarar vardr: Beethoven'in her yapt, "mkemmele varmak" iin
uzun uzun dnlm tasarmlarn sre iinde son halini almasyla olumutur.
Bu yzden baz yaptlarn tamamlanmas yllar kapsamtr ve "kolay yazlmayan"
bu yaptlarn says da pek fazla deildir:(*)
Opera: Fidelio, ilk kez 20 Kasm 1805'de sahnelenmitir.
Bale mzii: Bir valye Balesi (1790'da yazlm, 1872'de yaynlanmtr);
Prometheus'un Yaratklar (Op. 43, 28 Mart 1801'de Viyana'da sahnelenmitir).
Uvertrleri: Egmont Uvertr (Op. 84, 1810rda bestelenmitir); Kral Stephan
(Op. 117, 1811de bestelenmi, 1815de yaynlanmtr); Atina Harabeleri (Op.
113,); Leonore (Op. says yok, 1814'de bestelenmi, 1865de yaynlanmtr); 7ar-
peia (Kuffner'in bir oyunu iin sahne mzii, Do majr Zafer Mar, 1813de beste
lenmi, 1819'da yaynlanmtr); Coriolanus Uvertr (Op. 6 2 ,1807'de bestelenmi,
1808'de yaynlanmtr).
Senfonileri: 7. Senfoni (Op. 21, 1800'de bestelenmi, 1801de yaynlanmtr,
Do majr); 2. Senfoni (Op. 36, 1802de bestelenmi, 1804'de yaynlanmtr, Re
majr); 3. Senfoni (Eroica, Op. 55, 1804'de bestelenmi, 1806'da yaynlanmtr, Mi
bemol majr); 4. Senfoni (op. 60, 1805'de bestelenmi, 1809da yaynlanmtr, Si
bemol majr); J. Senfoni (Op. 67, 1805'de bestelenmi, 1809'da yaynlanmtr, Do
minr); 6. Senfoni (Pastoral, Op. 68, 1807'de bestelenmi, 1809'da yaynlanmtr,
(22) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 45.
(*) Yaptlara toplu bak, dtv-Atlas zur Musik ve Badarlar Geidi'nden yararlanlarak hazrlanmtr.

321
 R NEK 77

L u d w ig va n B eeth o ven

Symphony N o. 3 in E-flat Major,

Eroica (180304): Marcia junebre

322
Fa Majr); 7. Senfoni (Op. 92, 1812rde bestelenmi, 1816rda yaynlanmtr, La
majr), 8. Senfoni (Op. 93, 1812'de bestelenmi, 1816da yaynlanmtr, Fa Majr);
9. Senfoni (Koral, p. 125, 1823'de tamamlanm, 1826'da yaynlanmtr, Re
minr).
Konertolar: L Piyano Konertosu (Op. 15, Do majr); 2. Piyano Konertosu
(Op. 19, Si bemol majr); 3. Piyano Konertosu (Op. 37, Do minr); 4. Piyano
Konertosu (Op. 58, Sol majr); 5. Piyano Konertosu (Op. 73, mparator Koner
tosu, Mi bemol majr); Kemat Konertosu (op. 61, Re majr), piyano, keman vi
yolonsel ve orkestra iin Konerto (p. 56, Do majr).
Konerto olmamakla beraber, Beethoven'in solo alg ve orkestra iin u ya
ptlar vardr: Romans (keman ve orkestra iin, Op. 40, Sol majr); Romans (keman
ve orkestra iin, Op. 50, Fa Majr); Koral Fantazi (piyano, koro ve orkestra iin, Op.
80, Do minr).
Oda mzii yaptlar: 1 yedili, 2 altl, 2 yayl beli, 2 flemeli beli, 3 piya-
nolu drtl, 16 yayl drtl, 8 piyanolu l, 5 yayl l, 3 flemeli l ve teki
oda mzii yaptlardr.
Beethoven, 10 keman sonat, 32 piyano sonat bestelemitir. Piyano iin ayrca
Rondo'lar, Danslar, Bagatel'ler yazm (Fr Elise, sonat formunun dnda kalan bu
eit yaptlardan biridir), 22 Variation (eitleme) bestelemitir.
Keman sonatlar olarak bilinen yaptlarnn bir blm, keman ve piyanoya eit
arlk verdii "lkbahar Sonat" ve "Kreutzer Sonat" gibi orkestra tnlaryla ben
zeen yaptlardr.
Dokuzu da birer dev yapt olan Senfonilerinde Beethoven, Haydn'm alg m
ziine ykledii gl anlam sonat formunu koruyarak gelitirmi ve younlatr
mtr. Bilindii gibi, Haydn, senfonilerinde 3. Blm olarak Avusturya halk dans
larna eilim gsteren bir "Menuet" kullanyordu. Beethoven, bu "saray dans"
kkenli blm kaldrarak yerine Scherzo'yu koymutur. Bylece Menuet'nin "
vunu"nu sakl tutmu ve 3. Blm' kimi zaman neeli, kimi zaman cokun bir
mzik haline getirmitir.
1. ve 2. Senfonileri, Haydn etkisindedir.
"3. Senfoni (Eroica), Viyana'daki Fransz elisi general Bemadotteun zen
dirmesiyle balangta Sinfonia granda ntitolata Bonaparte (1804) adn tayordu;
ancak Napoleon'un 1804 Maysnda mparatorluk tacn giymesi zerine Beethoven
yaptn adn geri ekmi, deitirmitir: Sinfonia eroica, composta per feste ggiare
il sovvenire d'un grand'umo,"(23) (Byk Bir nsann Ansna Bestelenmi Kahra
manlk Senfonisi).
Beethoven'in bu ad deiikliini yapmasnn nedeni, demokratik ilkeleri temsil
ettiine ve yaygnlatrmak istediine inand Napolyon'un "imparatorluk" tahtna
zenerek, demokrasiyi bir yana brakp yaylmac ve oven politikalar benimseme
sidir. Bu ad deiiklii, aslnda bir protestodur. Yapt geri planda demokrasiye
inanc verir, ama form asndan mkemmel bir sonat-senfoni'dir.
Mi bemol majr 3. Senfoni'nin (Eroica'nn) ikinci blmnden Marcia funeb-
rein giri sayfas RNEK 77de verilmektedir.(24>
Mzik tarihileri Beethoven'in Si bemol majr 4. Senfoni'si zerinde pek dur
mazlar. Genel eilim, bu yapt "byk, salt mzik, fantazi ve gzellikler dolu" gibi
(23) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 421.
(24) C. Palisca, Norton Anthology of Western Music, cilt 2, sayfa 88.

323
nitelemelerle tanmlamaktr. 4. Senfoni, Haydna bir gnderme yapar gibi, Adagio
Giri ile balar ve 38 l srer. Ana tema biraz da Mozart'n taze, naiv, sekizli
staccato'larla yryen deyiini anmsatr:(25)

2. Blm Adagio, Beethoven'in tm yaptlar iinde mzikal akn en gzel

rneklerindendir. Bu niteleme zellikle adagio'nun klarinet temas iin geerlidir.
3. Blm Allegro vivace, doal olarak Beethoven'in getirdii formu yanstr:
Scherzo-Trio-S ch erzo -Trio-S cherzo.
Final Blmnd onaltlk motifler egemendir:

Ama bir kar tema olarak Allegro ma non troppo kendini gsterdii zaman, her
ey bir anda alt st olur: imdi artk Mozart deyiinin sevinci, esprisi eser. Beetho
ven burada "senfoninin babalan" olan Haydn ve Mozart'a itenlikli bir selam yolla
maktadr.
ubat 1807'de Beethoven'in ynetiminde ilk seslendirilii yaplan 4. Senfonide
yer alan alglar yledir: Flt, obua, klarinet, fagot, komo, trompet (2'er adet);
timpani ve yayllar. ,
"Kader Senfonisi" olarak tannan Do Minr 5. Senfoni, Beethoven'in verimli
olduu 1805-1807 yllan arasnda bestelenmi tir. Yine bu yllarda besteci, Keman
Konerto su'nu, Leonore Uvertr'n (No. 3), Appassionato Sonat, Sol majr piya
no konertosu'nu, Coriolan Uvertr, Do majr Missa'y ve Rasumovski Drtl-
s'n tamamlamtr. 5. Senfoni'nin ana temas, Anton Schindler'in"Kader kapy
alyor" szleri zerinedir.
6. Senfoni "Pastoral" adyla bilinir. Adndan da anlalaca zere, Beetho
ven'in krsal yaama duyduu zlemi dile getirir. Ritmik adan tipik bir Beethoven
yaptdr.
(25) Walter Panofski, Karajan'n Setii 100 Gzel Konser, Humboldt Taschenbcher, sayfa 33.

324
 Bilinen klasik anlamda bir senfoni olmayan, bilinli ekilde Sit'in olanaklarn
aratran La majr 7. Senfoni, "ar blm' bulunmayan bir yapttr. Aydnlk bir
yaznn desteiyle, bu deiiklik eserdeki "varolu sevinci"nin arksdr.
Beethoven'in en nemli zelliklerinden biri olan "kartlk" elerini bilinli,
beklenmedik ve arpc bir biimde kullanm, 5. Senfoninin son blmnde artc
atmosferiyle karmza kar: "8. Senfoni'nin Final'inde, byk spriz uyandran Fa
diyez minr blm, dinamik ve ezgsel adan korkutucu olduklar gibi, ok da
anlamldr."!26)
Sekiz ylda tamamlanan 9. Senfoni, Schiller'in "Ode an die Freude" (Sevince
vg) iiri zerine bestecinin aslnda 30 yldan beri kurduu, dnp tasarlad
bir projedir. Beethoven, senfonide insan sesinin yer alamayacana inanm gz
krken "9. Senfonisnin en yksek noktasn kurmak iin, senfoninin sonunda insan
sesine bavurmaktan geri kalmamtr."!27) "Mzii gerek anlam iinde dinleye-
bilen dinleyici, bu yaptta da motiflerin nasl hazrlandn, gelitiini, ykseldiini
ve ileriye doru atldn izleyecektir. Ayrca, en sade bir mzik hammaddesinden
en yksek dzeyde bir sanat yaptnn nasl olutuunu sezecektir. Schumann'm de
dii gibi, Beethoven, sokaktaki bir ezgiyi bulur ve onu evrensel nitelikteki bir zde
yie ykseltir. "(28)
Konerto ve oda mzii trleri (zellikle yayl drtller), Haydn ve Mozarttan
sonra Beethoven'de anlamn derinletirmitir: "Eskiden algcnn parlak ustaln
fazla younluk gstermeden ortaya dkmesi demek olan konerto, Beethoven ile
solo kemanl, solo piyanolu senfoniler olmu, orkestra bu alglara salt elik etme
durumundan km, solo alg orkestrayla kaynam, tpk tek kiinin topluluk
iindeki davranna uygun bir davran kazanmtr. Oda mzii de eskinin konuk
odas elencesi olmaktan kp, giderek anlam kazanm, derinlemi ve en yksek
noktasna yayl drtlsyle, adalarnn anlaynn ok tesinde Do diyez
minr, La minr ve Fa majr (1825-1826) drtlleriyle dorua varmtr."!29)

SES GC V E A LG ILA RIN GELM

Sachs, bu ada ses gcnn artmas yolundaki eilimi yle betimler: "Bu
yola girilmesinin nedenini yalnzca d olaylara balamak kolaydr. rnein eski
prens saraylarndaki kk salonlarn yerine gemeye balayan byk konser sa
lonlar, Fransz Devriminden ve Napolyon savalarndan gelme bir byklk ve
yn duygusu... Ama bunlardan daha iten gelme ve ok daha nemli nedenler,
1760 ile 1810 arasnda gelien bir anlayla, eski aa zg o dengeli, alakgnll,
kendini bilirlik duygusunu bir yana itmek, anlatmn en ucuna varmak, anlalmas
g bir oda mzii yaptnda duyulamayacak gibi hafif pianissimi(ler) elde etmeye
almak, ya da grltl, ykl, hareket dolu fortissimi{ler) ile dinleyiciyi sar
edercesine ezmeye almak gibi eilimlerdi.Dev yapl orkestralarla konserler ver
mek moda olmutu."!30)
Fransz Devrimi dneminin "resmi mzikisi"konumundaki Franois Gos-
secin bu konudaki arln rneklemek zere, lhan Mimarolu "on iki bin kiilik
bir koronun syledii Te Deum'u, ya da bin kadar flemeli algnn ald bir

(26) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 42.

(27) Sachs, a.g.y. sayfa 205.
(28) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 43.
(29) Sachs, a.g.y. sayfa 206.
(30) Sach, a.g.y. sayfa 210.

325
mar" belirtiri31) Sachs bu rnekleri arttrr: "1784'de ngiliz'ler Hndel ansna
Westminster Kilisesi'nde 525 arkc ve algcnn katld (doksan dokuz keman,
yirmi alt obua, yirmi alt fagot vard bu toplulukta) koca bir konser dzenlemilerdi.
Bu say yllar getike boyna artt. Haydn'n Yaratl oratoryosu alnd sra
(1798) orkestrada yz seksen algc vard. 1812de Viyana'da Handel'in skender'in
leni adl yapt iin kullanlan orkestra, yz yirmi keman, otuz sekiz viyola, otuz
viyolensel, ve yirmi iki kontrbasn katlmasyla yz kiiden olumutu.
Haydn'm Yaratl'inin daha sonraki seslendirmelerinde ise (1843, Viyana), alt yz
kiilik koro ve yz yirmi kiilik orkestra (yz on sekiz keman) kullanlmtr."
(32)
Ses hacminin artmasna duyulan eilim ya da ses grlnn denetim altnda
tutulmas yolundaki mziksel yaklamlar (forte ve piano'nun mziin gereine gre
istenen biimde kullanlmas vb.), alglarn yeniden ve hzla geliimini getirmitir.
zellikle flemeli alglar an gerei olarak deimi ve gelimitir: Klarinet ses
alanlarna gre bir aile oluturmu (soprano, alto, bas), orkestrada nemli bir yeri
olan korno, eitli biimler kazanarak kornet ve tuba gibi orkestra alglarnn be
lirlenmesini salamtr. Aadaki emada bu flemeli alglarn kazand biimler
grlmektedir: (33)

Sachs, 19. yzyln balarnda, btn perdeli alglarn ortadan kalktn,

1813de piston ve supaplarn bulunarak flemeli alglarn gelitirildiini, trom
bonda pistonla borunun boyunun uzatlp ksaltlabildiini, kornoda hafif bir parmak
basmasyla alan pistonlarn kromatik dizi seslerinin elde edilmesine olanak sala
dn, kromatikletirme abasnn timpanilere kadar uzandn, 1812de Mnih'li
bir timpani yapmcsnn "bir hareketle yarmar ses inceleecek bir alg yaptn"
belirtir.
Beethoven dneminde doal olarak piyano da bu geliime ayak uydurmutur.
Piyanonun geliimine ilikin bilgiler XVIII. Blmde ayrntlaryla verildii iin,
burada yinelenmemektedir.
(31) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 77.
(32) Sachs, a.g.y. sayfa 210,
(33) dtv-Atlas zur Musik, cilt 1, sayfa 48.

326
 Sachs bu arada, iki tempo gstergeci zerinde de durmaktadr: Metronom ile
orkestra yneticisinin denei:
Metronom, "zerinde bir arlk olan, bu arln yerini deitirmekle tempo
sunun da deitirilebilecei bir sarkatr. Tempo, sarkacn zerindeki llere gre
ayarlanr: rnein sarkacn zerindeki arl 60 zerine getirmekle sarkacn daki
kada 60 vuru yapmas salanm olur.
teki vuru arac, orkestra yneticisinin denei, eskiden beri kullanlmakla
birlikte, 1800'lerden sonra tam bir egemenlik kazand. Paris'te Conservatoire kon
serlerini yneten Fransz orkestra ynetici Franois Antoine Habeneck (1781-1849),
orkestray keman yayyla yneten son yneticilerden biridir."(34)

FRA NSA V E A LM A N Y A DA OPERA

Dnemin en yetenekli ve nemli opera bestecisi kukusuz ki Weber'dir. Al
manya'da romantik mziin ncllerinden olan bu besteciye gemeden, Fransa ve
Almanyada opera sanatna gz atmakta yarar vardr.
mparatorie Josephinein favori bestecisi olan talyan asll Gasparo Spontini
(1774-1851), 1803'de Paris'e yerlemi, Gluckun opera anlayyla yaptlar vermi
tir. 1807de La Vestale ve 1809'da sahnelenen Ferdinand Cortez adl ilk operalaryla
baar kazanmasna karn, Cherubini ve Mehul gibi Fransz bestecilerle yanama
dndan, 1820'de Almanya'ya yerleerek Berlin Kraliyet Operasnda mzik direk
tr olmutur. Spontini'nin Berlin'deki opera almalaryla pek baarl olduu
sylenemez. Mzik tarihinde ad anlmayan birka opera denemesinden sonra mzik
direktrl grevinden aynlmak zorunda kalmtr.
Belika asll bir besteci olan D. Franois Espit Auber (1782-1871), Fransa'da
ve Brkselde sahnelenen itenlikli "grand opera"laryla sevilmi bir bestecidir.
Massaniello ve Fra Diavolo adl iki operas srekli baar kazanm, Masainellonun
Brksel'deki temsili, Belika'nn 1830'da bamszlk iln etmesiyle biten halk ha
reketini krkleyen nedenlerden biri olmutur.
Fransz komik operasnn nemli bir temsilcisi F. Adrien Boeldieudur
(1775-1834). Mzie kk yata org renimi yaparak balayan Boieldieu, 15 ya
nda kilise orgculuuna getirilmi, birka yl sonra da szlerini babasnn yazd ilk
operasn bestelemitir. Fransz Devrimi iin yurtseverlik arklar yazan besteci,
1798'de Paris Konservatuvanna piyano retmeni olarak atanm, 1803'de Rusya'da
St. Petesburg saray iin opera bestelemek zere anlama yapmtr. 1811de
Paris'e dnen Boieldieu'nun, Sulu Kz, svireli Aile, gibi hafif operalarnn yan
sra, uvertr gnmzde de seslendirilen Badat Halifesi (1800) le La Dame
Blanche adl yaptlar nemlidir.
Burada deerli bir Alman yazarndan da sz aalm: E.T.A. Hoffmann (1776-
1822), kendisine n kazandran edebiyat almalarnn yan sra operalar da beste
lemi, ayrca deneme trnde mzik yazlan yazmtr." 1811 'de besteledii Tanyeri
operas yedenmotif kullanan ilk romantik operalardan biridir."(35) Hofmannn Un-
dine adl operas (1816), erken romantizmi temsil eden lk yaptlardandr.
(34) Sachs, a.g.y. sayfa 214.
(35) Gltekin Oransay, a.g.y. sayfa 158.

327
 R NEK 78

C a r l M a r i a v o n W e b e r (1786-1826)

D e r Freischtz (181721)

328
 W EBER
Alman ulusal operasnn kurucusu kabul edilen ve lkesinde romantizmin n
clerinden olan Carl Maria von Weber (1786-1826), mziki bir ailenin oluydu.
Babas, gezici bir opera topluluunda mzik ynetmeniydi; turnelere ailesini de
gtrd iin, Weber kk yata opera sanatn iinde yaayarak tanm ve bir
opera bestecisi olmaya daha o gnlerde zenmiti. Bu turnelerden birinde Salz-
burg'da Michael Haydnn dikkatini eken kk mziki,ondan kontrpuan ren
mi, 1798-1800 yllar arasnda Mnihte J.N. Kalcherden ve sonra Abbe Voglerden
kompozisyon dersleri almtr. 1804de Vogler'in desteiyle Breslau operasna
mzik ynetmeni olarak atanm, 1810'da Silvana adl operas Frankfurt'ta sahne
lenmitir. retmeni Vogler'in Darmstadt'a yerlemesi dolaysyla Weber de bu
kente giderek almalarn srdrm, Ebu Haan adn tayan operas 1811 de
Mnih'te baar kazanmtr. "Weber bu arada Frankfurt, Wrzburg, Nrnberg,
Bamberg, Gotha ve baka Alman kentlerinde piyano dinletileri vermitir. 1813'de lk
nemli grevi olan Prag Alman Operaevi ynetmenliine atanmtr. Burada arala
rnda Beethoven'in Fidelio'su da bulunan sekin bir daar sunmutur."(36)
1817'de Saksonya Kral tarafndan Dresden Operas mzik yneticiliine ge
tirilen Weber, bu kentte tant yazar Friedrich Kind1den Alman duyu ve gr
lerini yanstan bir opera metni yazmasn istemitir. Alman masallarn kapsayan
"Hayaletler Kitab"ndaki Tlsml Kurun Kullanan Avc adl masaldan Kind'in ya
rarlanarak hazrlad opera szleri zerine, Weber yl alarak bayapt Fre
ischtz'' bestelemitir. Bu srada "Berlin Operas'nn mdr olan ve opera alannda
tek bana szn geirmekte olan Spontini ile aralarnda rakiplik bulunmak
ta,ayrca yrrlkteki talyan-Fransz geleneine kar belirmekte olan ulusu
Alman akm Almanya'daki yabanc sanatlar tedirgin etmekteydi. Weber 18 Ha
ziran 1821 gn ilk temsili ynetti; yaratnn baans btn umutlar at; yeni ro
mantik sanat bir r olarak kendini kabul ettirmi oldu. Tlsml Kurun Kullanan
Avc (Freischtz) ok gemeden Avrupann btn sahnelerinde oynand, ngilizce
ye ve teki dillere e v r ild i."(37)
"Bu opera, Hillerin uyandrd cana yakn, yaln Singspiel ile peri masal
operasnn btn romantik getirilerinin (hrdayan sakin Alman ormanlar, av bo
rular, cini, eytan, gnahszlara yneltilmi byl kurunlan), tanr sevgisiyle
sevdann birbirine kant, baka lkelerde anlalmas pek kolay olmayan, ama
Almanyada lmsz olan bir konu zerine kurulmutur. Yaptn uvertr konser
programlarnda en sekin yeri almtr. Richard Wagner 1844'de Weberin mezannn
Dresden'e tanmas srasnda verdii bir sylevde unu derken ok haklyd: ngi-
lizler imdi sana en byk hayranl duyuyorlar, Franszlar nnde saygyla ei
liyorlar ama, yalnz ve yalnz Almanlar seni yce bir duyguyla sevebilir."(38) Fre
ischtz uvertrnn Adagio ilk sayfas RNEK 78'de verilm ektedir.(39)
Weber'in bundan sonraki operas Euranhe 1823'de Viyana'da sahnelenmi,
ancak Freischtz kadar baar kazanamamtr. Bu srada besteci, tutulduu verem
hastalnn verdii halsizlik yznden dinlenmek zere 1824'de Marienbad'a git
mi, kendisini biraz topladktan sonra Londradaki Covent Garden Operasnn sipa

(36) Gltekin Oransay, a.g.y. sayfa 162.

(37) Gltekin Oransay, a.g.y, sayfa 162.
(38) Sachs, a.g.y. sayfa 208,
(39) C. Palisca, a,g,y. cilt 2, sayfa 442.

329
ri ettii Oberon'u bestelemeye balamtr. Oberon 1826'da Londra'da Weber'in
ynetiminde sahnelenmi, byk baar kazanmtr.
Weber bu baardan sonra Londra'da dinletiler vermi, salnn iyice bozul
masna karm almalarn srdrmtr. "Son dinletisinden bir hafta sonra, 40
yan doldurmadan 5 Haziran 1826 gn Londra'da lmtr. "(4)
Weber, 19. yzyln ilk eyreinde yazd yaptlarla romantik akmn ilk
temsilcilerinden olmutur. Gsterili oda mzii ve piyano yaptlar gnmzde pek
seslendirilmez; "yalnz tek bir piyano yapt, ya olduu gibi, ya da Berliozun ve
Felix Weingartner'in yapt orkestralamalarla yaamaktadr: Dansa ar. Bu par
lak para, yeni Viyana va/s'inin o uan temposu, vurutan yalnz birincisinin
zerine yaplan vurgu ve uzatmasyla valsin ilk rneklerinden biri olmutur ve o
dnemin ar, kyl havasndaki eski Lndler'in ve Deuetsche'ltrin yerine geecek
bir nc yapt"!41) zelliin dedir.
Bestecinin 19. yzyln henz balarndaki romantik yaklam, yaptlarnda
klasisizmin geri plandaki dnsel ve evrensel deerlerinden uzaklamasn getir
mitir ve bu ynyle "Haydnn, Mozart'n, Beethoven'in uluslarst zelliklerine
kart durumdadr. Weber'in Alman'l yalnz erkek korosu iin yazd vatan ar
klarnda deil, Alman halk mziine dayanan arklarnda da kendini gsterir. Daha
yksek bir yzeydeyse, Weber'in ulusuluu asl opera alannda en yksek baar
sna ulamtr."!42)
10 opera, 7 konerto, 2 senfoni, piyano sonatlar ve piyano iin baka kk
yaptlar da yazan bestecinin, kontrpuan, form, dnsel arlk ya da geri plan gibi
kavram ve tekniklere zellikle dayanmad aktr. Hatta orkestralama dili de pek
gl deildir. "Ama tam bir halk anlayyla insan artan bir cantabile'si vard.
Bu cantabile (arklama yetenei), anlatmn en yksek noktalarndaki setii te
malar krk uygulardan bile yaplm olsa, yaamaktadr. Bundan da stn olarak
gerek bir dramc kavrayyla Weber, durgunluktan korkuya, mutluluktan skntya
birden gemelerde byk bir ustalk ve yetenek gstermektedir."!43)
Weber'den iki yl nce doan ama daha uzun yaam baka bir Alman beste
ciye, Ludewig Spohr'a (1784-1859) ksaca deinelim:
Dneminde ok iyi bir kemanc olarak da n yapan Spohr (poor okunur),
1822'de Kassel saray orkestras ynetmenliine getirilmi, 1816'da Faust adl ope
ras Prag'da, 1823'de Jessonda Kassel'de sahnelenmitir. Kromatizme ve tonalite
deiimine ynelik ileri yaptlar vermi olmasna karn, Weber'in yeniliki roman
tik anlayna yaknlk duymamtr.!44)

SCH UBERT
Franz Schubert (1797-1828), mzik tarihi kitaplarnda Beethoven'den hemen
sonraki sayfalarda anlatlr. Oysa Schubert'in bir aya klasisizm, teki aya ise
romantizmin zerindedir ve att adm romantizmi simgeler.
Schuberti Beethoven ile ayn blmde ele almak allagelmitir; biz de yle
yapyoruz, ama onun mayas, onun kuma romantik'tir, bu nokta ayrt edicidir:

(40) Gtekin Oransay, a,g.y, sayfa 162.

(41) Sachs, a.g.y. sayfa 208,
(42) lhan Mimarolu, a.g.y, sayfa 86.
(43) Sachs, a.g.y. sayfa 208.
(44) dtv-Atlas zur Musik, ciit 2, sayfa 451.

330
"Beethoven'in hayran olmakla birlikte Schubert onun tam kartyd. Byk ustann
ncelikle algsal olan imgesine kar, o insan sesi anlayna dayanyordu. Beetho
ven'in youn bir motif almasna kar, geni, soluklu, ark gibi bir ezgi yapsna;
erkek, gl, geme vurulmu esinine kar, diicesine kendini brakm, esin akna
kaptrm bir davranla kyordu. te romantik olan bu davrant; Beethovende
bulunmayan, salt sesin duy us alln dan holanma, ton deitirimde kullanlan uy
gularn kiisellii, i ac majrle karanlk minrn birbiri ardnca gelmesi, ite
bunlar romantik elerdir. Ancak, bunlarn da stnde, yaptlarnn arlk noktas
nn Liedde toplanmas, esinini mzik d kaynaklardan almakla birlikte, mzik
formu kurallarnn kurban edilmedii bu trn yaptlarnn ekim noktas olmas;
ite gerek romantiklik budur."!45)
Yaam bir "zet" olduu iin, yaamyks de zet olarak verilebilir. Belki
de tek cmleyle: "Yaam ackl bir olay sizlik iinde, ok ksa srd."!46)
Bu "ackl olayszlk", saraylarda mzik ynetmenlii yapmaktan, imparator
lara konser vermekten, birer olay haline gelen operalarnn sahneleniinden, eitli
lkelere gitmekten, ya da nice gsterili olaydan yoksun kalmak deildir sadece.
Kendi iine kapanp, kendi "kk" olaylaryla yetinmek, asl "olay" orada arayp
bulmak ve ykseltmek isteinden doan bir yaam biimidir.
Schubert, 31 ocak'ta Viyana'da domutur. Babas ilkokul retmeniydi, ken
dini iyi yetitirmi bir kk burjuvayd ve viyolonsel alard; olunun mziki
olarak yetimesini istiyordu; onu on bir yandayken mparatorluk Kilisesi'ndeki
ocuk korosuna verdi. Bu koronun ynetmeni, Beethoven'e de dersler vermi olan
Salieri'ydi. Ergenlik andaki ses deiiminden sonra Schubert, doduu Viya-
na'nn Lichtenthal semtinde yl retmen yardmcl yapt. Sonra da kendini
btnyle bestecilik almalarna verdi.
Bu yllarda, arkada Franz von Schober'in evinde kalyordu. Yaam boyunca
zaten Viyana'dan sadece iki kez, 1818 ve 1824 yaz aylarnda Prens Esterhazy'nin
ailesindeki ocuklara retmenlik yapmak iin ayrlmtr.
Dostu Schober'in desteiyle al malarm srdren ve Lied besteciliinde ve
rimli yllar geiren Schubert, bu arada nl bariton Michael Vogl ile tanm,
"Schubert lied'lerinin ilk ve en byk yorumcularndan olan Vogl, ayrca onun kiz
Kardeler gldrsnn Kartnerthor Theaterde oynanmasn da salamtr
(1820)."C47)
1821'de Schubert yzlerce lied yazm bulunuyordu. Bunlardan bir blm
halka ak olarak ilkin Erlknig Mzik Demei'nin dinletilerinde seslendirildi ve
byk ilgi uyandrd. Bu baarlar zerine, nota yaynclar bestecinin liedlerini ya
ynlamaya balad. Bunlar beklenenin zerinde bir sat getirince, 1826'dan bala
yarak Schubert lied'lerini ve piyano paralarn kendi adna bastrd ve bu gelirle
yaamn srdrmeye alt. te yandan, maal bir greve getirilmesi iin btn
giriimler sonusuz kald.
"Schubert, sadece anonim mzik dinleyicisi iin bestelememitir; yaptlar
daha ok, kendi dost evresinin isteklerini karlayan dzenli mzik akamlarnda
seslendirilmitir. iirin, mziin, dansn, sohbet ve arabn yer ald bu dzenli zel
toplantlara Schubertiade (Schubert Akamlan) denmitir, Schubert Akamlarna

(45) Sachs, a.b.g.y. sayfa 209,

(46) Sachs, a.g.y. sayfa 209.
<47) Giiltekin Oransay, a.g.y. sayfa 171.

331
Viyana'nm o dnemdeki nemli airleri, ressamlar, mzikileri ve yazarlar katl
yor, bu dzenli toplantlar bestecinin yaratsal dinamii oluyordu."(48)
Bu elimsiz, boyu 150 cm. dolaynda olan ve yaam karsndaki burukluunu
iine atan bestecinin yazd 603 lied'in ancak pek az kendi dneminde baslmtr.
Otuz bir yllk yaamna sdrd,senfoni, oda mzii, konerto, piyano paralar
vb. gibi deiik formdaki yaptlar, sonralar Schumann kua tarafndan gereince
deerlendirilmitir. Schubertin mzikteki ideali ancak o zaman tam ve yaygn bi
imde bakalarnca da anlalmtr.

SCH U BER TN M ZK DEAL

Schubert'i sadece bir "Lied bestecisi" olarak grmek yanltr. Bir blm g
nmzde de beeniyle seslendirilen 9 senfoni, 6 opera, 6 operet, 7 missa, 8 uvertr,
1 konerto ve ok sayda oda mzii yapt brakm olan Schubert, kendisine mzik
tarihinde ayrcalkl bir yer kazandran ve mziksel idealini yanstan yaptlarn
1818'den sonra yazmtr. Bu tarihe kadar besteledii yaptlar, Viyana Klasikleri'nin
etkisindedir. Ancak Lied'lerinde kendi kiiliini abuk bulmutur. 1824'den lm
ne kadar olan drt yl iinde, yaratc stnln belgeleyen asl nemli yaptlarn
yazmtr: "Bu dnemde Schubert, en gzel piyano sonatlarn, yayl drtllerini,
trio'larm, Do majr senfoni1yi, K Yolculuu'nu, Heine lied'lerini tamamlamtr.
Bu yaptlarn youn bir ililii ve trajik derinlikleri vardr. Schubert, gizli duygula
rn yaptna dkmekle hem kendini am, hem de evresini kk burjuva acla
rndan,korku ve karamsarlklarndan anndrmtr."(49)
Gnmzde sevilen ve ska seslendirilen yaptlar arasnda Si majr 5. Sen
foni, Do majr No. 7 Byk Senfoni, Si minr Bitmemi Senfoni, yayllar iin sekizli,
Re minr lm ve Gen Kz drtl's, yine yayllar iin La minr drtls, piyano
ve yayllar iin Alabalk Belisi vardr. "Piyano mzii alannda Schubert'i zellikle
kk paralarnda, impromptu!lerinde, moment musicaux'da, laendler'de, romantik
a ilerledike karmza sk sk kacak olan 'kk para' biiminin bir ncs
olarak gryoruz. Beethoven'in bagatel'lerinden yola kan Schubert, bu alanda
Chopinlerin, Liszt'lerin hazrlaycsdr. Hele Laendler'inde (Alman halk dansla
rnda), folkloru sanatla birletiren ilk romantik bestecilerden biri olarak grlebi
lir. ^"(50)
Wandererphantasie'de drt blmlk sonat formunu tema birliine gtrerek
tek blmde toplamay baaryla denemi olan Schubert'in alg yaptlarnda bile ses
mziine ne kadar baml kald bu yaptnda belirgin biimde gzkmektedir.
Piyano paralar bu yzden "arklama"y reten en gzel rnekler olarak gnmz
mzik okullarnda da kullanlmaktadr.
Av e Maria ve Serenade gibi Lied'leriyle gnmzde de popler olan bestecinin
tinsel parltsnn arkasndaki derinlik gzden kaabilir: "Orta mziksever, Schu
bert'in tatl melodileriyle yetinir ve bu bestecinin, mzik sanatnn en nemli yara
tclar arasnda bir yeri olup olmadn dnmez."<51>
Doaldr ki Schubert'in yaratc kiilii kendisini daha ok Lied'lerinde gste
rir. Berlin Lied Okulunun nemli bestecilerinden Reichard ve Zelterden yararlan
d kadar, Haydn'dan, Mozart'n Veilchen'inden (Menekecikinden) Beethoven'in
(48) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 469.
(49) Leyla Pamir, a.g.. sayfa 69.
(50) lhan Mimarolu, a,g,y, sayfa 88.
(51) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 88.

332
Adelaide arklar'ndan da etkilenmitir. Ancak bu etkilenme, kendi sesini bulma
aray iinde gelierek kimlik kazanmtr: "Schubert'in hzla gelien kiilii, onu
yeni araylara, anlatmlara, ezgilerde stn duyarla ve ince nanslar iinde yo
unlaan eliklere itmekteydi. iirin ve mziin ritminden ie balayan sanat,
seslerle resimler izilebileceini, duygularn ve mzik gerelerinin gelitirileceini
reniyor, sz ve arky birbirinin iinde zmlyordu."(52)
Burada hemen belirtmek gerekir ki, iir ile mziin kaynatrlmas olgusu,
Schubert'te yeni bir temel kazanmtr: Onun Lied'lerinde mzik, iire destek olan
bir ara deildir. Mziin ak, iirdeki z veren bir yaplanma iindedir. "Schu
bert, mziine iiri uydururken, iirin yapsna ve ritmine kr krne balanm
deildir. Mozart ve Beethoven'de henz, bu birletirmede ekingen ballk sonucu,
iirin melodileri koulladm gryoruz. Oysa Schubert, iiri balayc bir gere
gibi deil, melodik yapnn zgrln drtecek, gelitirecek bir yorum ortam gibi
kullanmtr. Schubert'in bu tutumunun sonular yalnz ses blmne adanm me
lodilerde deil, piyano eliinde de gereklemitir. Schubertten sonraki btn ark
bestecilerinin yaptlar, Schumann, Brahms, Mahler Lied'leri, Faure ve Debussy
arklar hep, Schubert'in salad verilerin u ya da bu yenilikle zenginletirilme
sinin sonucudur. (53)
Schubert'in mziksel yaklamn yakndan kavrayabilmek iin, yaad d
nemin Viyanasn genel konumuyla, toplumsal ve kltrel durumuyla tanmakta
yarar vardr: 19. Yzyln balarnda Avusturya siyasal ve sosyal alkantlar iin
deydi. Fransz Devrimi'nden sonra, Napoleonun yaylmac ve saldrgan politikas,
Avusturya'y Fransa'ya kar ulusal direnie gtrmt. Viyana ynetimi, bu ulu
salc politikay bask yntemleriyle srdryor, zgrlkleri kstlyordu. Bu bask
lar, halkn, zellikle aydn kesimin kltr alanna snmasn getirmi, "halkn o
unluu Avusturya'nn d karlarn ileri sren bu ynetim dzenine boyun eerek
gze batmamaya alm, evine ekilmitir ama, bu tutumla zntsn yok ede
memitir.'^54)
Halkn kendi iinde kltrel etkinliklere snd bu yllara "Bidermeier D
nemi" denir. "Genel izgileriyle Biedermeier, rahat bir tatlln, hafife almann,
kk burjuva snrllnn kltrdr. Tatl bir hava iinde kk eylere eilen,
ya da kkte bykl arayan Bidermeier sanatlar arasnda, doal olarak sa
dece kkle yetinmeyen sanatlar da km, bazen de ayn sanat, hem kk
eye, hem de byk olana ynelmitir. Viyana'da Beethoven, Schubert, Weber,
yazar Grillparzer balca mekleridir."(55)
Schubert'in birok Lied'i "kk eyler"i dile getirmitir. Gndelik yaamdan
izgiler, sradan insanlar, doadaki ayrntlar vb. Schubert Akamlannn konula-
rndand. Pamir'in belirttii gibi, "toplumsal ve siyasal skntlara, acdan kaynakla
nan isyana, Schubert supap bulmaya almtr."
Burada nemli bir noktaya aklk getirmek gerekir. Sanatnn "kk eylere
eilmesi", ortaya "kk" bir sanat, "clz, boyutsuz, s" bir sanat karmayabilir.
Tam tersine, gerek sanat, "kk" olandan "byk" eyler kartablen insandr.
rnein, Trk edebiyatnn en deerli yazarlarndan Sait Faik de konularn "kk
insanlaridan semi, sradan bir balky, balknn ocuunu, denizi, dalgalarn

(52) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 71.

(53) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 89.
(54) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 68.
(55) Leyla Pamir, a.g.y, sayfa 69.

333
rpntsn, hatta kedileri anlatm, ama geri planda btn bu "kk" eylerin tm
insanl kavrayan "byk" tarafn sezinletmitir.
Kald ki Schubert, besteledii Lied'lerin nemli bir ksmn Goethe'in, Schil-
ler'in, Grillparzer'in, Petrarca'nn, Shakespearein, Heine'nin iirleri zerine yazm
tr. Bu iirler de doay, sevgiyi, sradan insanlar vb. konu alyordu, ama sonuta,
Sait Faik rnei gibi, "kk eyler"in arka plannda derin ve boyutlu olan, gerek
bykl veriyordu.
Schubert'in Lied sanatna bu gzle bakmak gerekir.
RNEK 79'da Goethe'nin "Kennst du das Land" (Yurdu Tanyor musun?) adl
iiri zerine bestecinin an ve piyano iin yazd Led verilmektedir/56) Ayn iir
zerine sonralar Schumann ve Hugo da birer Lied bestelemilerdir.

(56) C. Palisca, a.g.y. sayfa 333.

334
 RNE K 79

Franz S chubert (1797-1828)

K ennst du das L and (1815)

335
 XXL BLM

ROMANTZMN TENLKL RENKLER

(1828 - 1856)

TARH
1816 Rossini'nin Sevil Berberi operas.
1818 Paganini'nin Op. 1,2 4 Caprice'i.
1825 Chopin'in baslan ilk yaptlar: Op. 1-Op. Mazurka, Polonezvc, Valsler.
1826 Mendelssohn'un Bir Yaz Gecesi Ryas.
1828 Orkestralarda korno ailesinin kullanlmas.
1828 Bach'n Mattheus Passion'unun Mendelssohn tarafndan bulunmas.
1829 Rossini'nin Guilllaume Teli operas.
1830 Berlioz'un Fantastik Senfonisi.
1831 Bellini'nin Norma operas.
1831 Meyerbeerin eytan Robert operas.
1831 Amerikada sanat haklarm gvence altna alan yasann kmas.
1832 Chopin'in Op. 10 Etudes'leri.
1834 Schumann'm yaynlad Mziin Yeni Dergisi.
1835 Donizettinin Lucia d Lammermoor operas.
1837 Bach'n tm yaptlarnn Edition Peters tarafndan baslmaya balanmas.
1839 New York Filarmoni Kurumunun kuruluu.
1840 Adolphe Sax tarafndan saksofon!un icad.
1841 Schumann'm senfonilerini yazd yl (4 senfoni).
1848 Avrupa'da halk hareketleri, 1848 Devrimi.
1849 Otto Nicolai'nin Windsor'un en Kadnlar operas.
1850 "Bach Kurumu"nun kuruluu.
1851 Liszt'in Macar Rapsodisi No. II.
1852 Berlioz iin Liszt'in Weimar'da Haftalar dzenlemesi.
1853 Brahmsm Schumannla tanmak iin Dsseldorf a gelmesi.
1856 Schumannm lm.

RO M A N TZM N EDR?
Mzik tarihinde 19. yzyl "Romantizm a"dr. Doaldr ki, 100 yl kapsa
yan uzun bir zaman diliminde romantik anlay gelimi, deiim gstermi, evre
lere ayrlmtr. Romantizmin evrelerini genel izgileriyle yle gsterebiliriz:
336
 1. Erken romantizm (1800-1830).
2. Yksek romantizm (1830-1850)
3. Ge romantizm (1850-1890).
E.T.A. Hoffmann'n masals elerden rlm Undine operas (1816), m
zikte romantizmin ilk rneklerindendir. Weberin Freischtz'ii (1821) ilk byk ro
mantik yapt kabul edilir:Halk arasnda yzyllardan beri anlatlagelen masallardan
yararlanarak ormanlarn gizemli renkleriyle bezenen bu operann bakarakterleri
dler lkesinin insanlardr. Schubert'in ied'leri, Avusturya'ya zg romantik ak
mn parlak rnekleridir. Erken romantizm, talyan hafif operasnn son ve en byk
temsilcisi Rossininin "oyunsu" ve "yapay" operalaryla Avrupa'nn tm lkelerinde,
hatta Amerika'da kitlelere malolmutur.
Yksek Romantizm (Hochromantik) olarak adlandrlan ikinci evre, 1830
Temmuz devrminin politik etkileriyle ynlenmeye balamtr. Artk romantizmin
merkezi Viyana deil, Paristir. Fransz edebiyatnn nl romantik yazarlar (Victor
Hugo ve A. Dumas vb.) ykseli evresini derinden etkilemitir. Berlioz'un Fantastik
Senfoni1si (1830), mzikte bu evreyi temsil eden ilk "bayapftr. Paganininin "ifte
kiilii" ve alg ustalm inanlmaz bir pratie ulatrmas, Liszt'in de ayn para
lelde piyanoda virtositeyi (alg ustaln) olaanst gelitirmesi gibi etkenlerin
yan sra, Chopin'in byleyen tnlar, Schumann'n iirsel mzii ve dnsel de
rinlii, Mendelsohn'un romantik klasisizmi, bu evrenin temel talardr.
Ge Romantik evre, 1848 Devrimi'nin duraklatt ksa bir sreten sonra ivme
kazanmtr. Mendelssohnn 1847'de, Chopin'in 1849da, Schumann'n 1856da l
mesinden sonra, yeni dnemi aan bayaptlar Liszt'in Senfonik iirleri6\. Wag-
ner'in Musikdram kavray, Verdinin operalar, bu olgun dnemi yanstr. Sonra da
Franck, Bruckner ve Brahmsda kiiliini bulan yeni bir kuak gelmitir. Ge ro
mantik evre, dnsel ve estetik adan, Tarihilik (Historismus), Doalclk (Na-
turalismus) ve ulusalclk renklerini birbiri ard sra sergileyen dinamik bir adr.
Yzyl dnmn yanstan 1890-1914 dnemi ise, Puccini, Mahler, Debussy
ve Richard Strauss gibi bestecilerin yaratc kiiliinde tarihteki yerini alr.
*
Romantizm, eski Franszcadaki "romance" (iir yazma) szcnden kaynak
lanmtr. 17. ve 18. Yzyllarn edebiyatnda "masals", "fantastik" zellikleri dile
getiriyordu ve "usu" anlayn kart olarak kullanlyordu: "Duygu dolu", "du
yarlkl", "dsel" vb. gibi. 19. Yzyln balarnda Almanya'da bir edebiyat akm
olarak Wackenroder, Tieck, Novalis ve Schlegel kardelerin yaptlar iin (1800-
1830) romantik deniyordu. Mzikte bu terimi ilk olarak E.T.A. Hoffman, Beetho
ven'in 5. Senfonisini deerlendiren bir yazsnda kullanmtr (1810).
Felsefe tarihinde "Romantizm", Schelling'in (1775-1854) dnsel almnda
yerini bulur: "Schelling, romantizmin filozofudur. Bu felsefenin anlay eresinde
yazd Felsefenin ilkesi Olarak Ben zerine adl yaptyla 22 yandayken Jena
niversitesine profesr olmutur."(O
Dnsel planda romantizm, znellie, kiisellie, znel duyarlla dayanr.
Schellingin Ben zerine demesi, romantik akm boyunca hep yinelenecek olan Ben
kavramn, dncede ve sanatta odaklatrr. Ben nasl duyuyorsam yledir! Duy
gularm bana byle sylyor! Benim duygularm... ben, ben ve ben... Romantizmin
duygusal kavrayn belirleyen ite budur: Ben'in, Benliin iinden gelen...
(I) Macit Gkberk, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, stanbul 1980, drdnc basm, sayfa 427.

337
 Daha ak bir tanmla, romantizm, bireyselciliin gelitirilmi biimidir.
Romantikler, birey olarak benliklerine yle inanrlar ki, "usu an" klasisiz-
mini bile kendi romantik gzlkleriyle grp deererdirirler. Marcel Proust'un u
szleri nldr: "Klasik sanat yaptlarn yalnzca romantikler okuyabilirler, nk
onlar bu yapdan yazldklar gibi, romantik olarak okurlar.''^2)
Romantik anlay simgeleyen baka bir zdeyi ise yledir: "steklerini ba
arabilenlerin istekleri, bastrlabilecek kadar zayftr".
18. Yzyl Aydnlanma hareketinin temeli olan "usuluk" karsnda ksa bir
sre sonra "kiisellii" ve "duygu"yu ne sren romantik akm gelitiren toplumsal
ortam, Fransz Devrimi'nin yaratt d kmkl ile aklanabilir. "Bu topluluklarn
tm, yeni dnemi bo ve nemini yitirmi olarak gryordu. Aydnlar snf giderek
toplumdan ekilmi, entellektel ynden retken olan eler, kendi yaamlarnn
sorunlarna dnmlerdi. Yurtta'a. kart olarak dar kafal ve rahatna dkn kiiler
ve' burjuva kavram domu, sanat ve yazarlarn entellektel varlklarn borlu
olduklar snflardan nefret etmelerini getiren garip ve beklenmedik bir durum ortaya
kmt. Romantizmin bir orta snf hareketi olduu bilinen bir gerekti. Bu hareket,
klasisizmin kurallarndan, saray aristokratlarna zg yapmacktan, yksek dzey
deki sluptan ve ince dil'den ayr bir dorultuda gelimi yetkin bir orta snf sanat
okulu oluturmutu. Aydnlanma anm sanat, devrimci eilimine karn, klasi
sizmin aristokratik beenisi zerine kurulmutu. Romantik sanat ise, her eyden
nce itiraflar haykran, yaralan aa kartan bir insan belgeselinden ibaretti.
Aydnlanma ann sanat, burjuvay verken, amac daha st snflara saldrmakt.
Romantik akm, burjuvann nsanlk llerine uyduuna nanan ve onu insan rnei
olarak gren ilk sanattr."(3)
Byle dnlrse, romantik akmn belirleyici zellii, Fransa'da patlayp tm
Avrupa'ya yaylan ileri dnce karsnda ald tavr deil, d rn yollar bulup
gelitirmesidir. Romantikler kendilerini genelde bu d evrenine ylesine kaptr
mlardr ki, "gelecek", onlar iin bir topyadr.
"Romantizmin nemi, yalnzca r aan bir hareket olmasnda deildi. Bu
akm, ayn zamanda ne kadar nemli olduunun da bilincindeydi. Avrupa'nn d
nce tarihinde ok nemli bir dnm noktasn temsil ediyordu ve bu tarihsel ne
minin bilincindeydi. Duyarlln geliimi, romantizmden ald itici gc, baka hi
bir akmdan alamam, sanat duygularnn arsna uyma hakkn ve bireysel
eilimini, bu kadar kesin bir biimde belirtmemitir. Rnesans'tan bu yana srekli
olarak ilerleyen ve Aydnlanma hareketi srasnda tm uygar dnyada en nemli yeri
tutan aklclk, artk en sancl gnlerini yaamaktayd. Usuluk, bilimin ve gndelik
pratiin ilkesi olarak ksa srede romantizmin hmndan kurtulmu, fakat Avrupa
sanat romantik olarak varln srdrmtr. Romantizm yalnzca tm uluslara
yaylp, ngiltere'de olduu kadar, Rusya ve Polonya'da da geerli bir sanat anlay
konumuyla kalmam, ayn zamanda gnmz de etkilemitir: Hemen btn mo
dem sanat rnleri, cokusal itepkiler, modem insann tm ruh durumlar ve ile
nileri, inceliklerini ve eitliliklerini, romantizmin dourduu duyarlla borlu
durlar. Modem sanatn tm taknl, kargaas ve iddeti, sarho ve kekeleyen li
rizmi, lsz, kstlanamayan tehircilii de bu duyarllktan kaynaklanmtr. Bu
znel ve ben't dnk (egocentric) tavr, bizler iin o denli kanlmaz ve olaan ol

(2) E.H. Carr, Dostoycvski, Paris 1931, sayfa 268. (Hauser'n alntsndan)
(3) Amold Hauser, Sanatn Toplumsal Tarihi, Remzi Kitabevi, stanbul 1984, sayfa 160.

338
mutur ki, soyut bir dnce dizgesini bile, duygularmzdan sz etmeden retemez
olmuuzdur."W
Bu balamda romantizm, biimsel btnlk ilkesini temsil eden ve srekli
olarak yeni dnceler reten klasisizme bir "seenek akm" olarak ortaya kmtr.
"Dramatik doruk noktalar zerine temellendirilmi olan klasik mziin youn ya
ps, romantizmde paralanarak eski mzikteki yma kompozisyon (cumulative
composition)un geri gelmesine yol amtr. Sonat formu parampara olarak yerini,
giderek artan saylarda ortaya kan, daha az ciddi ve eskisi kadar ematik olmayan
kalplardan oluan sistemlere brakmtr. Bu yaptlar, Fantazi ve Rapsodi, Arabesk
ve Etd, Emprompt ve Emprovizasyon gibi ck, lirik paralardr. Uzun yaptlar
bile bir dramn blmlerini deil, ard ardna gelen gsterilerden oluan bir oyunun
sahnelerini anmsatmaktayd. Schumann'n Carnaval' ya da Liszt'in Annes de Pe-
lerinage' gibi pe pee sralanan mzikle yaplm rnekler, bir ressamn taslak
defteri gibidir; iinde en yetkin, en parlak lirik ayrntlar bulunsa da, sanat bunlarla
organik bir birlik ve bir izlenimin tmn yaratmak abasnda bulunmamtr. Sen
foninin yerini alan Senfonik iir yazmaya duyulan eilim bile, bestecilerin dnyay
organik (rgensel) bir btn olarak temsil etmekten kandklarn gsterir. Mzikte
bu sistem deiiklii, yaratcnn edebiyata ve program mziine olan eilimleri ile
birlikte gelimitir.
Romantik bestecilerin eski mzie duyduklar tarihsel ilginin ve Bach'm top
lumun gznde yeni batan ykselmesinin, sonat formu'nun kmesindeki rolleri
pek o kadar nemli deildir. Asl rol, toplumsal durumun koullandrd beeni
deiimi oynamtr.
Romantik dnemde mzik, sadece orta snfn mal durumuna gelmitir. Or
kestralarn, atolarla saraylarn len salonlarndan kp orta snf tarafndan dol
durulan konser salonlarna gemesi gibi, oda mzii de soylularn salonlarndan
kp, orta snfn alma odalarna kadar girmitir. Mzik elencelerine giderek
daha byk bir ilgi duymaya balayan kitleler, daha hafif, daha btn halinde olan,
daha az karmak mzik istemilerdir. Bu talep, bir yandan, daha ksa, daha elen
celi, daha eitli formlar gerektirirken, te yandan mzik yaptlarnn ciddi mzik
ve hafif mzik diye ikiye ayrlmasn getirmitir. imdi, toplumun kategorileri ara
snda ayrm yaplyordu. Schubert ve Schumann'n yaptlarnda byle bir aynm ko
layca gerekleebilir. Chopin ve Liszt'in, toplumun mzik konusunda pek iddial
olmayan kesimi iin beste yapmalar, yaptlarndan her birini etkilemitir. Berlioz ile
Wagner!de ise bu durum, toplumla flrt etme iine dnr. Schubert, neeli mzik
diye bir ey tanmadn sylerken, kendisini deersiz yaptlar bestelemi olma su
una kar savunuyor gibidir. Ayrca romantizmin hzn dolu egemenliinden sonra
neeli olmak, yapaylk ve hoppalkla bir tutuluyordu.
Toplumun beenisine bu kadar boyun emenin yan sra, icra sanatnda gzle
grlr bir uyumsuzluk ve bana buyrukluk balamt. Kompozisyonlar glemi,
amatrler bundan byle bu yaptlar seslendiremez olmulard. Beethoven'in bile,
ge devirlerinde bestelemi olduu piyano ve oda mzii, yalnzca profesyonel sa
natlar tarafndan almabilen yksek kltrl bir toplum iin yazlmt. Asl
nemlisi, bir yapt alarken karlalan teknik glkler artmt. Schumann, Cho
pin ve Liszt, konser salonlarnn virtzleri iin mzik yazmaya balamlard. Ya
ptlarn yetkin bir biimde seslendirecek olan kiilerden bekledikleri iki ilev vardr:
Seslendirme iinin yalnzca bu iin ustalar tarafndan yaplabileceini kantlamak
ve bu ie yabanc olanlar hata yapmaya yneltmek. En arpc rneini Paganini'de

(4) Amold Hauscr, a.g.y, sayfa 151.

339
grdmz hem virtz - hem besteci sanatlarda ise en nemli ama, gz alc bir
slupla dinleyiciyi artmaktr.
Fakat gerek ustalarda teknik zorluk, iten gelme bir gln ve karmakl
n ifadesidir. Amatr ile virtoz'un, hafif olanla daha g saylan mziin arasnda
uurumlarn almas, klasik trlerin unutulmasna neden olmutur. Virtz tarafn
dan beste yaplmas, byk mzik yaptlarm kanlmaz bir ekilde minyatrletir-
mitir. Bravura paralar olduka ksa, parlak ve arpcdr. Fakat dnce ve duy
gularn ycelmesinden doan, gerekte g ve bireye gre deien bir slup, ev
rensel geerlilie sahip, uzun mrl formlarn da sonunun gelmesine neden ol
mutur.
Mzik sanatnn eitli zellikleri arasnda bulunan, ieriinin usa aykrl ve
ifade aralarnn bamszl, onun tm sanatlar iinde en stn durumda olmasnn
nedenlerini aklamaya yeterlidir. "Klasisizm iin iir, en ileri gelen sanat dalyd;
erken romantizm, belli bir lde resim zerine temellendirilmi ti. Ge romantizm
ise tmyle mzie bamldr. Gautier iin resim en etkin sanat dalyken, Delacroix
iin mzik, en derin sanatsal deney kaynadr. Bu yeni geliim, Schopenhauer'in
felsefesinde ve Wagner'in mesajnda doruk noktasna ular. Romantizm, en byk
zaferini mzik alannda kazanmtr. Meyerbeerin, Chopin'in, Lisztin ve Wagner'in
kazand n, tm Avrupa'ya yaylm ve en tannm airlerin baarsn glgede
brakmtr. Mzik, 19. yzyln sonuna dek romantik olarak kalmtr ve teki sa
natlardan daha katksz bir biimde romantik olma zelliini korumutur. Bu yz
ylda, sanatn doas gerei mzik ile romantizmin nasl i e olduunu belirtmek
yeterlidir." (5)

RO M A N TZM N M ZK SEL ZELLKLER

Mzikte romantizm, trler ve formlar, armoni, ritm, tn renkleri vb. alardan
kendine zg yenilikler, kkl deiimler getirmitir:
Romantikler, kendilerinden nceki klasik tr ve formlar devralmlar, bazlar
zerinde deiiklik yapmlardr. Yeni olarak, iirsel kk piyano paralarn,
Schubertin balatt sanat arklarn, senfonik iiri ve Wagnerde temsilcisini bulan
"Mzikdrama"y getirmilerdir. 19. Yzyln btn iirsel eilimleri, zndeki d
nceyle alg mziine aktarlmtr.
Romantik armoni, klasik armoniyi, kromatizm, alterasyon, anharmonik ile
srdrerek atonalite'nin (ton d mziin) snrlarna dayandrmtr. Sekvens tek
nii ve kadans izlekleri vb. romantik armoniyi tmtr. Kromatik izginin giri ve
klar, Liszt ve Wagner'de olduu gibi, tona uzak akorlara gtrm, bylece elde
edilen "gvercin boynu renkleri", eitli ruhsal durumlarn ifadelendirilmesin! sa
lamtr.
Melodi ylesine nemsenmitir ki, iki kuak sonra Richard Strauss bile
"Schubert mziinin incelenmesi" gerektiini sylemitir. Melodik izgiyi belirle
yen eski kurallar bir yana atlm, "ruhsal alm"n ifadelendirilmesi esas saylm
tr. Tema oluumu, Schubert'in Bitmemi Senfonisinde "tehlike", "sknt", "ate"
gibi olgularn anlatmnda, aralklarn daraltlmas ve kromatik izginin yinelenme
siyle salanmtr. Temay belirleyen bu yaklam, ilgin bir rnektir:(6)
(5) Arnold Haser, a.g.y. sayfa 201.
(6) dtv-Atlas zurM usk, Mnih 1991, cilt 2, sayfa 438.

340
 8 F .S chubart. U m o S cn 'M -, W 21, rom arrtrscha ktotoebitung

Ritmik yaklam "psikolojik durum"lan belirginletiren vurgularla, senkoplarla

zenginletirilmi, .oksesliliin ritmik dilimleri, modem mziin snr blgesine
kadar ulamtr. Bunun bir rneini Skryabin'in op. 7 Piyano Sonatnda gryoruz:
(7)

D A .5 k r ia b in , 7 .5 o r w te , o p . W B e g in n

Romantizmin znellik temeli zerinde ykselen ritm anlaynn, bestecisine

gre deien zellikler tad da sylenebilir.
Doay ve evreni ancak iten bir mziin yanstabileceini ya da yaatabile
ceini savunan romantikler, doal seslere yakn tnlan yelemilerdir: ilkel bir
korno olan av borusu, valyelerin, kalelerin ve av'n anlatmnda; flt, krsal tablo
larn betimlenmesinde; klarinet ise ilkan artmlmasmda kullanlmtr.
Romantiklerin evren kavray, materyalizmin de etkisiyle "timsal byme"
diyebileceimiz sonular dourmutur. Bunun rneini, byk orkestralarda ve ka
labalk korolarda gryoruz. Berlioz, zlemini duyduu dev orkestra"ya yeni tn
renkleri katmak iin antik alglar da sokmutur. Dinsel ve trensel anlatmlar iin
tuba ve trombonlar kullanlmtr.
Romantiklerin tarihsel yaklam da ilgintir: nceki dnemlerin mziine, o
am anlayyla bakmamlar, kendi gzlkleri arkasndan deerlendirmek iste-
(7) dtv-Atas zur Mustk, cilt 2, sayfa 438.

341
 ORNEK 80

G ioacchino R ossini (1792-1868)

I barbiere di Siviglia (1816): A c t I, Scene 5,
Cavatina, Una voce poco fa
R OS IN A [To] r' ~ 7 ~ 1 /

^ ^ -J
rrtr fe . r j * 10 0 e i . i , 0 Lin . Atir f u c L t l t pi n * rf. SJ, Lfn.

-j1 f c i p = j = = = = = _<---------, -------\ --------------

f t j J i ..r j ' * ^ ----------- - 1 ------ *
1 - J ____* ......-
f
4- = H ~ ^

b ..........

342
milerdir. Romantiklerin ilgisini zellikle Barok a ekmitir. Lisztin ve Buso-
ninin Bach uyarlamalar bu yaklamn rneklerindendir. Cesar Franck, Barok
a'n Preliid, Koral ve Ftfg'ne yknerek piyanoda "org tn "sna yaklamay de
neyen yaptlar yazmtr.

TALYAN OPERASI: ROSSN, BELLN, DONZETT

Schubert'ten 5 yl nce doan ve Schumann'dan 12-yl sonra len Gioacchino
Antonio Rossini (1792-1868), Avrupadaki romantik aydn hareketinin dnda kal
masna karn, talyan opera buffa'smn (hafif operasnn) yetenekli bir srdriis
olarak ncelikle kendi lkesi talya'da, daha sonra Viyana, Paris ve Londra'da geni
n kazanm, opera izleyicilerinin ok sevdii bir besteci konumuna gelmitir.
1810-1829 yllar arasnda yazd 39 operann, zellikle bayapt Sevil Berberi'nm
bu lde tutunmasnn nedeni, Rossini'nin halkn gnlne gre bir ses mzii ve
orkestralama bireimini baarmasnn yan sra, o dnemde operann, sonraki d
nemlerin sinema ve televizyonu gibi, geni kitlelerin balca elencesi durumunda
bulunmasdr. Kukusuz ki Rossini bu ortam deerlendirecek apta bir besteciydi
ve n kazanmay hak etmiti. Ancak opera sanatna katk getirdii pek sylenemez.
Bu gerei grebildii iin de 1830da opera besteciliini brakm, yaamnn so
nuna dek, kazand nn mirasn yemitir.
Sevil Berberi gnmzde de sahnelenir. Bu yaptn yaygn n, Trkiye'de
berber dkknlarnn adn tayacak kadar genitir. Gnmzn konser programla
rna Rossininin uvertrleri de alndna gre, bestecinin temsil ettii deerler yle
zetlenebilir: "Gerek ses, gerek alg yazsndaki salam iilikle, bir de mziinin
hafiflii, oynakl, melodilerinin ekicilii ve sevimliliiyle vgye deer. "W
Annesiyle babas kasaba mzikisi olan Rossini, ocukluunda klavsen ders
leri alm, Anglo Tesei ile an ve armoni almtr. Padre Matteiden kontrpuan
renen besteci, retmeninin "kilise mzii yazabilmek iin daha fazla almas"
gerektiini syledii zaman, u soruyu sormutur: "Opera besteleyecek kadar yeterli
bilgim olduunu mu sylemek istiyorsunuz?"(9)
1808e kadar sren bu renim dneminde besteledii bir kantat, kk bir
dl alm, Venedik'teki San Moise operasnn nerisiyle Evlenme Pazarl adl
yapt 1810'da sahnelenmitir. Bundan sonra ard arda hafif operalar yazan gen
besteci, ilk byk baarsn Tancredi operasyla kazanmtr (1813). Daha sonra
yazd operas pek ilgi grmeyen Rossini, szlerini Baron de Beaumarchais'nin
yazd ve 1782'de Paisiellonun besteleyip sahnelettii Sevil Berberi'ni yeniden
bestelemitir. Yaptn Roma'da sahnelenmesi srasnda (1816) Paisiello'nun hayran
lar Rossiniyi slklam, ancak l Barbiere di Seviglia o gnden sonra dnyann
hemen tm lkelerinde temsil edilmitir: New York'taki ilk sahnelenii 1819'dur.
Bestecinin Sevil Berberi operasndan 1. perde 5. sahnede yer alan, Rosina'nn
Una voce pocofa aryasnn giri ksm RNEK SO'de verilmektedir^1)
Milano'daki nl La Scala Operaevi iin birka yapt besteleyen Rossini, n
celeri bir garson olan Napoli Tiyatrosu'nun emprezaryosu (artist komisyoncusu)
Barbaja'nn bir kumpanyayla Viyana'y a gideceini renince, Zelmira adl operasn
tamamlam ve Viyana baarsnn dnnde, kendisinden 7 ya byk olan zengin
bir sopranoyla evlenmitir. 1823'de ngiltere Kral IV. George tarafndan Londra'ya

(8) lhan Mimarolu, Mzik Tarihi, Varlk Yaynlan, 4. basm, stanbul 1990, sayfa 84.
(9) Ahmet Say, Mzik Ansiklopedisi, Ankara 1987, cilt 4, sayfa 1093.
(10) C. Palisca, Norton Anthology of Western Music, New York 1988, sayfa 365.

343
 RNEK 81

B E L L N , Norma

344
arlan besteci, bu lkede baaryla sahnelenen operalarndan 7000 Sterlin kaza
narak dnte Paris'e gitmi, burada talyan Tiyatrosu Mzik Ynetmenlii nerisini
kabul etmi ve sonra da Kraliyet Besteciliine getirilmitir.
Rossininin son operas, o yllarda Avrupa'da esen liberal rzgrlara ayak uy
durmak iin yazd Guillaume 7e//'dir (Paris, 1829). Bu yldan sonra, 1831'de
yazmaya balad ve 1842 ylnda tamamlad Stabat Mater'i bestelemi, 1845'de
einin lm zerine Parisli bir gen kz olan Olympe Pelissier ile evlenmitir.
1848'de Floransaya yerleen besteci, 1855'de Paris'e dnerek yaamnn sonuna
kadar bu kentte oturmutur.
Solo soprano, alto, tenor, bas, koro ve orkestra iin Stabat Mater ile "Guillaume
Teli, Sevil Berberi, pek Merdiven, Hrsz Saksaan, Semiramis, talyal Kz Ceza
yir'de, Klkedisi, Trk talyada, Bay Kaback, Tankred, Sultan 2. Mehmet/Korint
Kuatmas" gibi operalarnn uvertrleri gnmzde seslendirilmektedir."n 0
*
Gaetano Donizetti (1797-1848), Trkiye'de oksesli mziin gelimesinde
nemli bir yap ta olan ve "Donizetti Paa" olarak ska anlan Giuseppi Donizet-
ti'nin (1788-1856) kardeidir. talyann Bergamo kentinde doan ve Rossini'ye de
retmenlik yapm bulunan Padre Mattei'den dersler alan Gaetano Donizetti,
1819da besteledii ilk operasyla baar kazanm, 1830da Milano'da sahnelenen
Ak ksiri adl gnmzde de temsil edilen yaptyla nn talya dnda duyur
mutur. Bayapt Lucia di Lammermoor'dm (Napoli, 1835). 1838'de Parise yerle
en besteci, burada yazd operalarla ilgi grm, Don Pasquaele adl yaptyla
(Paris 1843) gnmze kadar yaayan reper tuvarn bestecilerinden biri olmutur. 70
Opera besteleyen Donizetti, kolay ve abuk yazma alkanln temsil eden Rossi
ninin 13 gnde yazd Sevil Berberi'ne karlk, Gece an adl operetini 9 gnde
bitirmiti. 1842'den balayarak Viyana'da yaayan besteci, baarlan dolaysyla
mparatorluk Saray Besteciliine getirilmi, 1845de fel geirerek ld gne
kadar bitkisel yaamdan kamamtr.
19. Yzyln ilk yarsnda, opera besteciliini parlak bir biimde srdren ve
yeteneini kabul ettiren baka bir Italyan mziki Vincenzo Bellini'dir (1801-1835).
Operada Rossini izgisini gelitirerek aan ve Verdi dnemine kadar en deerli
talyan bestecisi olarak bilinen Bellini, 1833'de Paris'e yerlemi, Chopin, Liszt,
Thalberg ve Czerny ile dostluk kurmutur. La sonnambula ve Norma adl operalan
gnmzde de sahnelenir. Yaptlan an sanatnn gzel rnekleri olarak Maria Cal-
las ve Joan Sutherland tarafndan seslendirilmitir. Wagner, prozodiyi gzel kul
land iin Bellininin yaptlarn vmtr. Ak, berrak ve scak melodileriyle
kendi dneminde "talyan operasn, bir sanat olarak sz edilmeye deer duruma
ykselten seyrek bestecilerdendir."O2) On bir opera ve piyano elikli an yaptlar
brakan Bellini'nin Norma operasndan 1. perde 4. sahnede yer alan, Norma'nm
syledii Cas ta diva aryasnn giri ksm RNEK 8 F de verilmektedir.03)

FRA NSA 'D A "BY K OPERA"

Gsterili yapay havasyla, hatta gzboyayc ynleriyle Grand opra (byk
opera), 18. yzyln sonlarndaki Tragdie Lyriquein devam gibi gzkrse de,

(11) Gltekn Oransay, Badarlar Geidi, Kii Yaynlan, zmir 1977, sayfa 170.
(12) lhan Mimarolu, a,g,y, sayfa 84.
(13) C. Palisca, a.g.y. cilt 2, sayfa 374.

345
dnemin toplumsal ve siyasal etkilerinden kaynaklanmtr denebilir. Wagner'in
nedeni olmayan etki" saptamas bu bakmdan eksiktir: Grand operann nedeni,
burjuvazinin gelien ekonomik, teknik ve ticari gcn simgeler. Sachs'n betimle
mesine gre, "grltl korolarla, gsterili marlarla, at srtnda sahneye kan ki
ilerle, kundaklarla, patrtl sava sahneleriyle, yanarda patlamalaryla, yanan
saraylarla, grltl orkestrasyla, koca aryalaryla, ne yeri, ne zaman olmad
halde ortaya kveren baleleriyle, duygular kamatrp kr etmeye abalayan bir
anlayt."(I4)
izilen bu tablo, iktidar ele geirmi olan, ama toplumsal ncln kltrel
planda gereince zmlememi olan, ksacas "henz yetimemi olan" burjuvazinin
grgszln ortaya koymaktadr. Operaya yapay biimde sokulan gsterili ama
ereti sahneler, teknik oyunlar, belki de burjuva bilincini desteklemek amacyla
sergileniyordu ama, bu bbrlenme, burjuvazinin nelerle avunduunu ve ne denli
bilinsiz olduunu belgeliyordu.
Spontini'nin La Vestale operasyla balayan, sonralar Aueberin Masaniello'su
ile ykselie geen grand opera anlay, Meyerbeer'in Robert de Diable (1831) ve
Huguenots (1936), Halevy'nin La Juive operalaryla dorua ulam, olayn asln
pek kavramad halde Rossini bile Guillaume Teli yaptyla ayn dorultuda bir
opera yazmtr. Bu yaptlarn sz yazan ise hemen ayn kiiydi: Eugene Scribe
(1791-1861).
Berlinde doan Jakob Liebmann Meyerbeer (1791-1864, okunuu Mayerber),
varlkl bir ailenin ocuu olarak kk yata piyano renimine balam, Clementi
ve Zelterden, daha sonra Weber'in retmeni Abbe Voglerden dersler almtr.
1813de yazd ilk opera denemelerinden sonra, talyan operasn renmek zere
Venedike gitmi, Rossininin yaptlann izleyerek onun etkisi altnda kalmtr.
1817-1825 arasnda besteledii operalar, Milano, Venedik ve Torino gibi talyan
kentlerinde sahnelenmi, Prag'da Alman Operaevinin ynetmeni olan Weber'e ba
vurarak yaptlarnn sahnelenmesini istemitir. Weber, talyan operalarna yknen
bu yaptlar zgn olmamas nedeniyle tutmam ve Meyerbeer'in isteini geri e
virmitir.
Salam bir bestecilik renimi grm olan Meyerbeer, kar yol aramak
zere, Lully'den balayarak Fransz opera geleneini incelemi ve 1826'da Parise
yerlemitir. Fransz'larn bu dnemdeki gereksinimlerini sezinleyen besteci, talyan
melodisi, Alman armonisi ve Franszca ark stilinden oluturduu bireimle Paris'te
ilgi gren operalar yazmaya balamtr. "Meyerbeer'in orkestra renklerini kullan
mada kendine zg baars, tiyatro yetenei ve cnk (opera szleri) konusundaki
pimiliiyle birleince, sanatnn ilk Fransz ii byk operas eytan Robert (Paris
1831), kenti coturmutur. Drt buuk yl sonra oynanan Hugenotlar (1836), kl
trl dinleyiciler tarafndan eytan Robert'e kat kat stn saylm, fakat halk ba
langta pek tutmamtr. 1842'de Huguenotlar'n Berlinde oynamas zerine Prusya
Kral IV. Friedrich Wilhelm tarafndan kendisine genel k yneticisi san veril
mitir, "t15)
Afrikal Kz adl operas zerinde yllar boyu alan Meyerbeer, Paris'te bu
yaptn provalarn izlerken hastalanm ve sahnelenmesini gremeden lmtr.
"Byk Opera" anlaynn en baarl temsilcisi olan Meyerbeer, yaad d
nemde "byk statlar" arasnda saylm, eletirmenler onun operalarn ycelt-
milerdir. "Yaptlarndaki etki ve heyecan yoksulluunu, halkn daima uyank olan
(14) Curt Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi, eviren lhan Usmanba, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1965,
sayfa 215.
(15) Giiltekin Oransay, a.g.y. sayfa 166.

346
dinsel ve toplumsal tutkular zerinde tarihsel sahneler araclyla etkileyerek rt
m, bylece kendisine byk bir sanat, bir dnr ve gl bir mziki ss
vermitir. O dnemde pek gzde olan Meyerbeer, bugn gerek yerinde deerlen
dirilmektedir.11!16)
"Byk opera" trnn ayn dnemdeki baka bir temsilcisi, Yahudi Kadn
(1835) adl operasyla olay yaratan Froment Halvy'dir (1799-1862). Bu olayn
dalgalar 20. yzyla kadar gelmi, Yahudi Kadn seyrek de olsa sahnelenmitir;
Mimarolu'nun niteledii gibi, Halvy'nin kazand n, "frsat besteci" olmasn
dan ileri gelmi gzkmektedir.
Bu gsterili, yaldza bulanm, ama kof opera anlaynn yolundan gitmeyen,
sevimli melodileri, zenli orkestralamas ve alak gnll yaptlaryla ikincil gibi
gzkmesine karn, kalc olmay baaran bestecilerin banda Adolphe Adarri
(1803-1856) belirtmek gerekir. Yine ayn dikkatle yaptlar verenler arasnda Louis
Herold (1791-1833) ve Ambroise Thomas (1811-1896) vardr.
Btn bu olumlu ve olumsuz ynleriyle Fransz operas, 19. yzyln ikinci
yansnda Jacques Offenbach, Lo Delibes ve George Bizet gibi deerli bestecilerle
yeniden soluk kazanmtr.
Alman operas, Carl Maria von Weber'in getirdii ulusal zgnlk ve romantik
anlayla, gsterie ynelmeyen tutarl bir izgide yrm, Wagner'e dein kendi
yolunda sessizce gelimitir. Alman romantik bestecisi Heinrich Marschner (1795-
1861), bu kapsamda deerlendirilebilir. Geleneksel Singspiel izgisini gelitiren
komik opera bestecileri arasnda ise u adlar saylmaldr: Albert Lortzing 1801-
1851, bayapt Der Wildschtz; Otto Nicolai 1810-1849, bayapt Windsor'un en
Kadnlar; Peter Cornelius (1825-1874, bayapt Badat Berberi)-, Franz von Supp
(1815-1895, bayapt Gzel Galathee),

BERLOZ
Gney Fransa'da doan ve Paris'te len, bu ynyle tam bir Fransz gibi g
zken Hector Berlioz (1803-1869), abartl sylemi, takn duygulan, byk iddia
lar, gz kamatrc mziiyle "Fransz zevki"ni am tutkulu bir Avrupa aydndr.
"Salt kocaman olmak iin kocaman olma merak, kimsenin denemeyecei kme
ler zerine kmeler; biimin ve izginin dna taan gz kamatrc renk...11!17)
Bir kasaba diisinin oluydu. nce tp renimi yapt. 1824'de mzik re
nimine balayarak Le Sueur ve Rechadan dersler ald. Le Sueur'un dgcne
nem veren taraf, gen besteciyi etkiledi: Mziin kural ve ilkelerini gereince
uygulamaktan kaman, temeli, "geri plan" daha ok mitolojide, edebiyatta, tiyatro
da, Incil'de arayan bir ynsemeyi benimsedi. Byron, Goethe, Schiller, Shakespeare
hayranyd. 1827'de Paris'e gelen bir ngiliz tiyatro topluluundan Hamlet'i seyre
derken Ophelia rolndeki oyuncu Henriette Smithson'a ak oldu. Bu akn karlk
grmemesi, Fantastik Senfoni'yi yaratan alevli duygularn kaynan oluturdu.
Henriette'ye olan sevgisini, Shakespeare'in trajedilerini yaratan dehayla zdeleti
riyordu. Dramatik ruhsal geliimi, Le Sueur'n "program mzii" etkileriyle Fan
tastik Senfoni'de somutlat. 1830'da nc kez girdii Roma Odl'n Sardana-
paln Son Gecesi adl kantatyla kazand ve talya'ya giderek bu lkede birbuuk yl

(16) Ahmet Muhtar Ataman, Musik Tarihi, Milli Eitim Basmevi, Ankara 1947, sayfa 268.
(17) Sachs, a.g.y. sayfa 219.

347
kald.(*) talya'dayken Kral Lear ve Lelio ya da Yaama Dn adl iki orkestra ya
pt besteledi. Paris'e dnnce, Fantastik Senfoni'nin "Adagio" ve "Krlardaki Olay"
blmlerini deitirerek yeniden yazd ve bir yandan da Paristeki Journal des dbats
gazetesinin sanat yazar olarak incelemeler hazrlad. 1833'de Byk ak Henriette
ile sonunda evlendi ve ba an kazanamayan operas Benvenuto Cellini'yi tamamlad,
1834'de ikinci senfonisi Harold talya da seslendirildi. En gl yaptlarndan biri
olan Requiem ise (1837), dostlarnn desteiyle yapay bir baar kazand. 1839'da
Paris Konservatuvar'nn kitaplna atand ve Romeo ile Jliet orkestra yaptn
besteledi. Bir yl sonra yazd Yas ve Zafer, dnemin siyasal olaylan nedeniyle
dinlenmedi bile. Srp giden baarszlklardan ve karsnn kaprislerinden bunal
mt. 1842de sevgili Henriette'sini terkederek Soprano Maria Recio ile Almanya'ya
kat. Almanya ve Avusturyada iki yl kalarak bu arada Roma Festivali'ni besteledi.
Paris'e dnnce, Orkestrada alglama Yntemi adl kitabn bastrd. 1845de
Rusya'ya giderek bu lkede yl orkestra eflii yapt ve baarlar kazand. Daha
sonra gittii ngiltere'nin de kendisini scak karlayacan umuyordu, ama kendi
yaptlarndan oluan konserleri snk geti. Paris'te Filarmoni Demei'nin konser
lerine umut balamt, ancak ilgisizlik burada da kendisini kovalad. Liszt 1852de
Weimarda bir "Berlioz Haftas" dzenledi. Bu ilgi, snmek zere olan dlerini ve
yaratc gcn yeniden alevlendirdi. 1855'de yine Weimar'da yaplan festivalde
byk baar kazand. Bir yl sonra Fransz Enstits'ne seildi, ama Fransa'da ya
ptlar ilgi grmyordu. Bu yllarda ard arda gelen lmlerle karlat: Babasn,
annesini, kzkardelerini, Herriette Smithsonu, ikinci kars spanyol soprano Maria
Recioyu ve olunu yitirdi. Umutsuzluk iindeydi. 1866'da Avusturya'ya, 1867'de
Almanyaya, 1869'da Rusyaya yeniden gitti. Paris'e dndkten sonra da derin bir
hzn ve mutsuzluk iinde ld.

FA N TA STK SEN FON

Berlioz, solo alg iin yapt bestelememitir. Oda mzii yaptlar da yoktur.
Fantastik Senfoni ile Harold talya'da adl iki senfoninin yan sra, koro ve orkestra
iin Requiem, Faustun Lanetlenii (1846), solo sesler, koro ve orkestra iin Romeo
ve Juliet (1839), 8 uvertr, koro ve orkestra iin kantatlar, 2 oratoryo, bir Te Deum,
Missa'l&c vb., byk, iddial yaptlardr. Operalar ise dzeyli birer "grand opera"y
andrr.
Berlioz'un mziksel kavray genel anlamyla "program mzii" kapsamn
dadr. ki senfonisi de "konulu senfoni" ieriklidir. "Fantastik Senfoni ya da Requi
em, dinleyicinin grmesi deil, fakat gznn nnde canlandrmas gereken ope
ralardr. "0 8)
Yaam boyunca baar kazanmann doyumunu pek tatmam, ama tarihe adn
kazm bir bestecinin deerlendirilmesi, ok ynl elikilerinin betimlenmesini
gerektirir:
Bir yandan armonideki sradanlk, te yandan olaanst bir alglama kavra
y. Bir yandan snr tanmayan bir dgc ve yaamn koyu renklerini ifade yete
nei, te yandan bu canlandrma zorunluluu yznden mziin almlarn yerine
getirememek ksrl. Bir yandan ar bir romantizm, te yandan klasik deerlere
sarlma, onlardan yararlanma tutkusu. Bir yandan geerli akmlara uyma koullan,

(*) Roma dl, Paris Konscrvatuvan tarafndan her yl yetenekli br besteciye verilen yarmal bir dldr.
(18) lhan Mmarolu, a.g.y. sayfa 82.

348
te yandan akm d kalma iddias. Bir yandan anlatmn dayanaklardan yoksun
grn, te yandan senfonik mzie getirdii dramatik anlatm. Bir yandan zgn
bulular, te yandan zgnl alp gtren boluklar. Bir yandan gl kiilik, te
yandan gsteriilik. Bir yandan gemie zlem duyma, te yandan gelecee yol
ama. Bir yandan youn bir konusal yaklam, te yandan form arpkl. Bir yan
dan tutku, te yandan kuku veren tutukluk. Bir yandan gl melodik ak, te
yandan beklenmedik biimde duraksayan melodi. Bir yandan "salt mzik" kaygusu,
te yandan mzik d kaynaklara eilme. Bir yandan saplantl dnce (ide fixe),
te yandan zgr armlar...
Berliozn mzii, anlalmas zor bir mziktir. zellikle kendi anda anla
lamamtr. "Berliozun armonileri ana gre tutarsz, bugnn bak asyla
tutarsz deildir. Ayrca besteci, istedii zaman geleneksel dzendeki balantlar
kurabilmekte, en uyumlu etkileri yaratabilmektedir. Tutarszlk gnmzde beste
cinin ayrcal ve zgnl olarak nitelenmektedir. Byk ve romantik bir coku,
alg seimine ve orkestra renklerine yansd gibi, armonik balantlarda da ken
dini hissettirir.'"(19)
Fantastik Senfoninin ilkseslendirili giriimi 1829dur. Orkestra efi Bloc y
netimindeki Nouveauts Tiyatrosu'nun orkestrasna Berlioz 80 algcnn daha ka
tlmasn istemi, bu neri kabul edildii halde, 130 mziki sahneye yerletirile-
medii iin prova gerekleememitir. RNEK 52'de "Daraacna Yry "n giri
sayfasnda orkestrann oturtumu (alglarn dal biimi) meklenmektedir.(2)
Ancak, Fantastik Senfoni'nin gerek anlamda halka ak olarak seslendirilmesi
ve tannmas, 1833 ylndadr. Girard ynetimindeki orkestray Berlioz kendi ola
naklaryla toplam, mziki dostlarnn katksn salamtr. Bu seslendirme, ger
ekten baarl olmutur. Fantastik Senfoninin tm dnyada konser programlarna
alnmasnn ilk adm, 1833 seslendirmesidir.
Fantastik Senfoninin 5 blm yledir:
1. Dler ve Tutkular: Yapt boyunca zaman zaman yinelenen Saplantl D
nce (ide fixe) u motiften olu maktadr: (21)

2. Balo: Saplantl Dncenin de arada bir duyulduu bu blm, bir festival

kargaas iinde kimi zaman vals atmosferini tar.
3. Krlardaki Olay: Krsal resim, obua ve ngiliz kornosuyla izilir. "Sevgili
yeniden grlr. Huzursuzluklar, kukular, nseziler yeniden balar. Sonu, bir
gkgrlts, yalnzlk ve sessizliktir."!22)

(19) Leyla Pamir, Mzikte Geni Soluklar, Ada Yaynlan, stanbul 1989, sayfa 118.
(20) C. Palisca, a.g.y. 256.
(21) Walter Panofsky, En Gzel 100 Konser, (Herbert v. Karajann sekisi), sayfa 54.
(22) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 122.

349
 R NEK 82

H ector B er lio z (1803-69)

Sym phonie fantastique (1830)
III. Scne a u x champs; I V .M arche au supplice
III

Adagio (^.h )
(2) Ftuteo

I 'Oboe
1 English Horn
(-O b o e 11)
2 Clarinets in Bb
Horns I and
II in F
Horn I I I in Eb

Horn IV in C

H I Bassoons

Timpani I:
Tim panists I and 2

Timpani II:
Tim panists 3 and 4

350
 4. Daraacna Yry: Besteci dnde sevgilisini ldrm ve lme
mahkm edilmitir. Daraacma gtrl rknt veren bir marla anlatlr. Sap
lantl Dnce burda da ortaya kar. Giyotinin dmesiyle her ey bir anda biter.
5. Cadlarn Pazar Ryas: "ren ruhlar, canavarlar, korkular, her eye
egemendir. Yabani sesler, lklar ve ac kahkahalar duyulur. Saplantl Dnce
yeniden duyulduunda, artk soyluluunu yitirmitir. Adi, alak, budalaca bir dans
havasna dnmtr. Sevgili, cadlarn toplantsna, lm dansna katlmtr."!22)
Orkestrada alglarn dalm yledir: 2 flt, 2 obua, 2 klarinet, 4 fagot, 4
korno, 2 trompet, 2 trombon, 2 tuba, timpani, byk davul, glockenspiel, teki
vurma alglar, 2 arp ve yayllar (en az 15 birinci keman).
"Berliozn stnde durulmas gereken bir yan da yazarldr. Mzii her ne
kadar drtlere, sezgilere, duygulara dayanan bir sanat kiiliini yanstrsa da,
Berlioz, mzik d ilgileri iyice gelimi, tam anlamyla kltrl ve aydn bir ki
iydi. Yllarca Parisin nemli yaynlarndan Journal des Debatsnn mzik eletir
menliini yapan Berliozn kalem almalarnn deeri, onu bestecilerin arasnda en
iyi edebiyat sayanlan hakl karmaktadr."!24)

PAG A NN
19. Yzyln ilk yars, bir ynyle virtoz'larm (usta algclarn) adr.
Opera sanatnn yeni boyutlar kazanmasyla ses sanatlar da ustalamtr ama,
bu dnemin usta algclar, hemen tm lkelerde halkn gsterdii byk ilgiyle
algsnda uzmanlam, alg kullanma sanatn inanlmaz derecede gelitirmi
lerdir. yle k, alg cambazlar, ustalklarn gstermek iin mziksel deeri pek
yksek olmayan, te yandan seslendirmesi gerekten zor, cambazlk gerektiren
paralar besteliyor, bu eit yaptlarla kentten kente dolaarak byk paralar ka
zanyorlard.
O dnemdeki yzlerce usta algcnn iinde, byk mziki tarihe adlarn
yazdrmtr. Kemanc Niccolo Paganini (1782-1840), piyanist Sigismund Thalberg
(1812-1871) ve Franz Listz (1811-1886).
Paganini, olaanst bir kemanc ve besteci olmakla birlikte, "ifte kiilik" ta
yan ilgin bir insand: Hem mzik, hem kumar tutkusunu kiiliinde barndryor,
bu iki tutku, bazen i ie geebiliyordu: Kumarda paras tkendii zaman, deerli
kemann ortaya koyup rest ekebiliyor ve kemanndan olabiliyordu. Bir mziki
iin tarihte az rastlanr biimde para kazand zaman, Paris'te Casino Paganini
adyla bir kumarhane ap btn servetini bu "iyeri'de kaybedebiliyordu.
ifte kiiliinden kaynaklanan baka elikileri de vard Paganini'nin: Kema
nnda ustaln doruuna kt bir srada, talya'da soylu bir hanmn atosuna e
kilip keman almay brakyor, iki yl sren bu ak ilikisi srasnda "daha romantik"
bulduu baka bir algya, gitar'a dnyordu. (Keman ve gitar iin besteledii iki
dizi det Op. 2-3, bu dnemin rnleridir.) ngilterede grd ar ilgiden skl
yor, daha az ilgi grecei skoya ve rlanda'ya gidiyordu. Opera bestecisi Rossiniye
(23) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 122.
(24) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 83.

351
yaptlarn basmak iin byk paralar veren mzik yayncs Troupenasdan olma
yacak cretler istiyor, yaptlarnn baslma ansn ortadan kaldryordu. Konser
turnelerinde olaanst paralar kazannca, bu kez yoksul sanatlar yararna kon
serler veriyordu. Grtlak veremine tutulduunu bildii halde, sabahlara kadar e
lence masalarndan kalkmyordu...
Paganini, talyanm Cenova kentinde yoksul bir ailenin ocuu olarak dodu.
Babas mziksever bir esnaft. Olunun olaanst yeteneini grnce kemana
balatt. Giacomo Costa'dan dersler alan Paganini, ksa srede ilerledi ve 1793'de
Cenova Tiyatrosu'nda iki konser verdi. "Costa'nm retimi yetersiz kalnca, babas
onu nl kemanc, ef ve besteci Alessandro Rollaya gtrd. Rolla o gnlerde
hastayd, ocukla ilgilenemedi. Burada Rolla'nn kemann ve son besteledii keman
konertosunun notalarn gren Paganini, yapt almaya balad. Sesleri duyan
Rolla, yatak odasndan alan kiinin adn sordu. Yaptn seslendirenin kk bir
ocuk olduunu renince yatandan frlayp bu olaanst yetenekle tant. 'Sana
retecek bir ey kalmam, Paer'e git, kompozisyon ren' dedi.
1797de ilk profesyonel turneye babasyla kan Paganini, Cenovaya dn
nde bir keman konertosu yazd. Yapta o denli g geitler koymutu ki, kendi
sinden baka bir kemancnn seslendirmesi pek olanakl deildi."(25)
On be yanda profesyonel kemanc olarak talya'da turnelere kan Paganini,
gittii bir kentte bir Fransz tccarndan dn ald Guameri yapm keman kon
serden sonra geri vermek istediinde, bu mziksever zengin kii keman ona arma
an etti. Sonralar bir Stradivarius kemana sahip olduu halde, Guameriyi deiik
anlarn simgesi olarak saklad.
Kumar tutkusu bu yllarda balamt. 1804de Cenovaya dndnde, keman,
viyola, gitar ve viyolonsel iin Op. 4 ve 5 Drtlleri besteledi. 1805'de Napolyon'un
kzkardei Elisann hizmetine girdi. Bu ii az bir para karl yapt in, Elisa ile
arasnda bir ak ilikisinin olduu sylentileri yayld. ki yl sonra Piombo ato-
su'nda soylu bir kadnla srdrd gizli iliki dolaysyla "Ak Sahneleri" adl ya
ptn yazd. 1808de yeniden konser turnelerine kt. Bu kapsamdaki bir konserde
kemannn tellerinden birinin kopmasna aldr etmeyerek almay srdrd. Bu
olaydan sonra, keman tellerinin kopmasnn usta algcln gstereceini dne
rek ypranm teller kullanmaya balad. 1813'de Rossini ile tant ve onun deste
iyle Milanodaki nl La Scala Operaevi'nde konserler verdi. 1813de balerin B-
anchi ile evlendi ve ondan bir olu oldu. 1828'de Viyanaya giden Paganini, bu
kentte olaanst baan kazand. Gazeteler iki ay boyunca onu vdler. Viyana'da
Paganini hayranlar tredi. Bunlar, apkalarna, elbise, atk, izme, parfm ve eldi
venlerine "a la Paganini" yazdryorlard. Viyana kenti tarafndan kendisine St. Sal-
vadore altn madalyas verildi.
Paganinnin 1830dan sonra gerekletirdii turneler, Avrupa'nn hemen tm
lkelerini kapsar. 1834'de Paris'teyken Berlioz ile tanm, ondan Stradivarius vi
yolas iin bir solo yazmasn istemitir. "Harold talya'da" adl senfonide bulunan
viyola pasajn kaynanda bu neri bulunmaktadr.
Parlak bir anlatm gc ve fantazi ieren yaptlarnn arasnda 6 keman kon
ertosu, ok sayda eitleme ve solo keman iin 24 Caprice'i (kapris'i) vardr. 24.
Caprice'in temas, Liszt, Brahms, Rahmaninof ve Lutoslavskinin yaptlarnda yeni
den deerlendirilmitir. Tema udur:
(25) A. Say, a.g.y. cilt 4, sayfa 1020.

352
 A H. Paganini. 34 C nprcen op.1, 1316

Usta kemanc olarak, bu sanata getirdii yenilikler yle belirtilebilir:

Ses genilii fazla olan notalar arasnda sramalar; ift triller; yay kullanrken
ayn zamanda pizzicato yapmak; ift tel basmak (drtl, altl, oktav aralklaryla):
(26)

V RT O Z'LA R V E KEM AN EDEBY A TI

Paganini'nin ada olan talyan keman virtozlanndan bazlar, sadece alg
solisti olarak kalmamlar, deerli keman paralar da yazmlardr. Bu mzikilerin
iinde yaptlaryla sivrilmi olanlar, keman edebiyatnda ad geen bestecilerdir:
E.C. Sivori, P. Rovelli, T. Milanollo ve M. Milanollo, T. Tua, E. Polo.
Fransa'da genellikle Baillot'nun rencileri olan keman virtz ve bestecileri
ise, keman edebiyatnda nemli bir yer alrlar:
F.A. Habeneck (1781-1849), J.F. Mazas (1782-1849). Ayrca bir gelenek
oluturan D. Alard (1815-1888), P. de Sarasate (1844-1908), H, Lonard (1819-

(26) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 482,

353
1900) bu alg iin deerli yaptlar yazmlardr. Gelenei 20. yzyla kadar srd
renler arasnda H. Marteau (1874-1934), M.-P.-Marsick (1848-1924) vardr. 20.
Yzylda C. Flesch ve J. Thibaud, bu izgiyi baaryla srdrmlerdir.
te yandan, 1858 ylnda kurduu keman okuluyla deerli kemanclar yetiti
ren Fransz Ch. A. de Beriot'yu (1802-1876) anmak gerekir. Belikal kemanc ve
besteci Vieuxtemps (1820-1881) Beriotnun rencisidir. Vieuxtemps'in n kazanan
rencisi ise Belikal besteci E. Ysaye'dir (1858-1931).
Avusturya'da ise keman okulunun kurucusu, Beethoven'in bir sonat adad
Rudolph Kreutzer'i (1766-1831) belirtmek gerekir. Keman geleneini Avusturyada
srdren nl kemanc ve besteciler unlardr: L.J. Massart (1811-1892), H. Wie-
niavski (1835-1880). Bu geleneksel izgi de F. Kreisler ile srdrlmtr. (1875-
1962).
Almanyada keman sanatnn ncs kukusuz ki L. Spohr'dur (1784-1859).
Onun rencisi F. David (1810-1873),Leipzig'deki Gewandhaus orkestras'nn ba-
kemancsyd; Mendelssohn, keman konertosunu bu deerli kemancya adamtr.
David'in keman yapdan gnmzde de seslendirilir. teki kemanclar arasnda
Prag'da yetien F.W. Pixis (1785-1842) ile M. Mildner (1812-1865) anlmaldr.
19. Yzyln ikinci yarsnda yetien kemanc ve bestecilerin arasnda Trki
ye'yi yakndan ilgilendiren deerli bir ad vardr: Ottokar Sevcik (1852-1934).
nemli keman etdleriyle Viyanada tannan Sevcik, Kari Bergeri yetitirmitir.
Karl Berger 1894de Budapete'de domu, 1947'de stanbulda lmtr. 1919da
stanbul'a yerleen Berger, ressam Aliye Berger ile evlenmi ve 28 yl stanbul'da
konserler ve keman dersleri vererek batl anlamda bir keman okulunun olumasn
salamtr. rencileri arasnda gazeteci-yazar Nadir Nadi de vardr. Sevcik-
Berger keman geleneini Trkiye'de Berger'in rencisi Necdet Remzi Atak sr
drmtr. Atakn rencisi olan birok sanatmz (lhan zsoy, viyolac Ruen
Gne ve Koral algan vb.) yeni kuaklar yetitirmilerdir.
Bu yzylda Viyanada yaayan nemli kemanclar yle sralanabilir: Beet
hoven'in dostu I. Schuppanzigh (1776-1830), F. Clement, J. Mayseder, J. Bhm ve
Hellmesberger kardeler. Brahmsn yakn dostu Joseph Joachim (1831-1907) ise
ge-romantizm dneminin nl kemancsyd.

N GENE M Z
19. Yzylda mzikilerin dt genel bir yanlg, Macar mzii ile ingene
mziini ayn kaynak saymalardr. 20. Yzyln besteci ve halk mzii aratrma
clar Bela Bartok ile Zoltan Kodaly bu yanl dzeltmilerdir. Doaldr ki, Orta
Avrupa'da ve Balkan'larda krsal kesim ile kasaba ve kent mzikleri, ingene m
ziiyle yan yana yayordu. Halk mzii ile ingene mziinin ayrmlar 18. ve 19.
yzyllarda pek anlalmamtr. Ancak ingene mziindeki sslemeler, kendine
zg ritm ve alg topluluklarndaki o turtum, ayrdedici zelliklerin den dir. ki tok
makla tulara vurularak alnan imbal (cimbalom), tremole ve abuk figrlerde
baaryla kullanlan tipik bir ingene mzii algsdr. Liszt, bu alg iin yazlan
partileri piyanoya uyarlamtr (Macar Rapsodisi No, 2): (29)

(29) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 472.

354
 F. Li s t. Ungarische Rhapsodie Nr. 2. gedruckt ab 1851, Lento - Lassan - Fnska

2. Rapsodinin balang temasn Liszt "Romanya" diye not etmitir.

Macar ingene mzii, Haydn ve Schubert'ten balayarak Brahmsa kadar (AW
ongarese) sanat mziini etkilemitir. spanyol ingene mziinin (flamenco) Av
rupa sanat mziine etkisi ise daha snrldr.

M EN D ELSSO H N
Dnr Moses Mendelssohn'un tomnu ve Berlin'e yerlemi bir bankerin olu
olan Felix Mendelssohn (1809-1847); babasnn Hristiyanl kabul etmesinden
sonra (Bartholdy), Mozart gibi bir "harika ocuk" olarak kk yata yeteneini belli
etmi, Mozart gibi gen yata lmtr.
Mendelssohn'un mzik tarihindeki nemi, klasisizm ile romantizm arasnda bir
kpr olmas, klasik gelenei romantizmle badatrmaya almasdr. Ayrca tarih
bilincinin mzie girmesi yolunda ilk ve nemli admlan atm bir mzikidir.
Mendelssohn, kzkardei Fanny ile birlikte kk yatan balayarak eksiksiz
bir eitim grmtr. Genel kltr derslerini romanc Paul Heyse'nin babasndan,
piyanoyu Ludwig Berger'den, kompozisyonu Zelter'den, keman ise Henning'den
renmitir. Dokuz yandayken ilk kez dinleyici karsna km, on yanda an
Akademisine girerek an dersleri almtr. 1820'den sonra bestecilik almalarna
balamtr. Yaynlanm ya da yaynlanmam yaptlarnn kopyalarn ya da kendi
elyazsyla orijinallerini ieren 44 ciltlik beste almasnn ilk basamaklarn by-
lece kmtr.t*)
Yaratl gibi yaam da mutlu geen Mendelssohn, mzik almalarn d
zenli bir biimde zenle yrtm, babasnn salad olanaklar deerlendirmesini
bilmitir. Henz 12 yandayken Goethe ve Weber ile tanm, yazd yaptlar,
senfoniler, konertolar, drtller vb. nce kendi evinde verilen "Pazar Konserle
rin d e seslendirilmitir.

(*) 44 Ciltlik bu kolleksiyon, Berlin'deki Devlet Ktphanesin dedir. (Kaynak: A. Say, a.g.y. cilt 3, sayfa 812.)

355
 1824rde, on be yandayken yazd drdnc operann genel provasndan
sonra, kompozisyon retmeni Zelter, ona "raklk dneminden kp, Bach, Haydn
ve Mozart'n kalfas olduunu" sylemitir.
Mendelssohn'un tant nller arasnda Moscheles de vardr. Annesinin
"Piyanistlerin Prensi" olarak tanmlad Moscheles'den bir sre ders almtr. Be
ethoven'in zellikle son yaptlarna hayranlk duyan gen besteci, 9. Senfoniyi ez
bere alarak baarlarna yenisini eklemi, 1825'de Paris'e gittii zaman, Halevy,
Rossini, Baillot, Paer ve Pixis gibi nllerle tanm, onlarn hayranln kazan
mtr. Paris'te seslendirilen Si minr piyanolu drtl vgyle karlanmtr. Ber
line dnerken Goethe'yi yeniden ziyaret ederek bu yaptn ona adamtr.
1826'da Besteledii Bir Yaz Gecesi Ryas adl uvertrnn ilkseslendirilii
Berlin'de byk ilgi grm, bir yl sonra kzkardei Fanny'nin doum gn dola
ysyla yazd koro ve orkestra iin Op. 111 ocuklar Senfonisi, bestecinin alma
evkini arttrmtr. Ayn yl Berlin niversitesi'ne girebilmek iin olgunluk snavn
baaryla vermi, burada Hegel'in ve Cari Ritter'in felsefe derslerini zlemitir.
ocukluundan beri bykleri tarafndan Bach sevgisiyle yetitirilen besteci,
Eit Dzenli Klavye'yi Goetheye tantmtr. 1829'da, yirmi yandayken Bach'n
Ermi Mattheus Passion'unun elyazmas partisyonunu bulunca, 11 Mart 1829'da,
yaptn bestelenmesinden 100 yl sonra Berlin Singakademi Korosu ile Almanyada
yeni seslendiriliini gerekletirmitir.
1830'da ngiltere ve skoya'ya giden Mendelssohn, ailesinden ilk kez uzun
sre ayrlmtr. Londra'da Filarmoni Konserleri'nde dinleyicinin karsna kan
besteci, Do minr Senfonisi'nin baar kazanmas zerine bu yaptn Filarmoni
Demeine adamtr. Beenilen mziinin yan sra, sanat evrelerinde, resim ga
lerilerinde, balolarda, Avam Kamaras'nda, davranlarndaki incelik ve alak g
nlllk ile ngilizleri etkilemi, skoya turnesi srasnda sko Senfonisi'ni ve Op.
16 piyano parasn bestelemitir.
Daha sonraki iki ylm talya, Orta Avrupa ve Paris seyahatlanyla geiren
Mendelssohn, Paris'te Chopin ve Liszt ile dostluklar kurmu, Goethenin lm ha
beri zerine duyduu byk zntyle yeniden Londra'ya gitmitir. 1833'de Ds-
seldorfun mzik etkinliklerini dzenlemesi iin yaplan neriyi benimseyen besteci,
Ren blgesindeki kentlerde Palestrina ve Lassus'un ilahilerini aratrm, Dssel-
dorfda Mozart ve Cherubininin operalarn sahneletmitir. 1835'de Leipzig'deki
Gewandhaus Konserleri'ni dzenleme grevini kabul etmitir.
kinci ocuunun doduu 1839 yl, bestecinin yaamndaki en mutlu d
nemlerden biridir. Bu yldan balayarak, Avrupann birok lkesinden ve zellikle
Almanya'nn mzik merkezlerinden arlar alan Mendelsshon, 1841'de Berlin
Sanat Akademisinin kuruluuna katlm, 1844'de Londra Filarmoni Orkestras'nm
ars zerine ngiltere'ye gitmi, bu arada David ve Schumann'n retmenlik ya
paca Leipzig Konservatuvan'n kurmutur.
13 Mart 1845'de, nl Keman Konertosu'nun ilk seslendiriliinin gerekle
mesinden sonra, kzkardei Fanny'nin lm haberi onu derin zntye bomu,
sal bozulmaya balamtr. Geirdii krizten sonra, 4 Kasm 1847'de lm
tr.

356
 M EN D ELSSO H N 'U N K LEM
Mendelssohn'un yaam yks, st dzey bir kltrel potansiyelin ksa ser
venini sergiler. Bu kltrel kavray, bir yandan tarihsel kklere bamll getirir
ken, te yandan gelenekleri aan romantik uarl, znellii kapsyordu. Gelenei
deerlendirme ile gelenei ama bilinci, bestecinin kiiliinde dmlenmiti.
Kendisini hem gemie, hem de yaad gne kar kantlamak zorundayd. Edin
dii st dzey kltrel bilincin sorumluluklaryla babaayd.
Bu adan baklrsa, Mendelssohn, klasisizm ile romantizm arasnda bir kp
rdr, ama daha ok bir "dm"dr. Yaptlar da bu nedenle akp giden bir anlat
mn rnekleri deildir; hesaplcadr, duraanla yatkndr, gemile gelecein he
saplar arasnda biraz "skk"tr,
"Bu noktada, gelenei tmyle yadsyan bestecilerin ii ok daha kolayd.
nk en son ama olarak sadece kendi yaptlarn grmekteydiler. Mendelssohn
gibi, bestelemeye baladklar andan itibaren, yaplmakta olan iin tarihselletiini
dnmyorlard. Mendelssohn'un tarihsel bilinci, Bach ve Beethoven'de duraksa
makta, ama yine de kendi yaptn da ap, yaad zamana bamllktan geerek,
tarihin bir paras olmaktayd. Ve bu bilimsel diyeceimiz mesafeli yaklam,
Mendelssohn'un srecindeki izlerde, ald etkilerin birok ayrntlarnda grl
mektedir. "(30)
Mendelssohn'a kltrel bilin kazandran renim dnemini 1819-1829 yllar
aras varsayarsak (on ile yirmi ya arasndaki youn bilgilenme sreci), hangi tarih
diliminin etkileri altnda yaadn daha ak grebiliriz:
Beethoven'in yaratclnda son dnem (1819-1827); Weber'in Freischtz'
(1821); Beethoven'in 9. Senfonisi (1823); Schubertin Lied derlemelerinin yaynla-
m (1823-1828); Chopin'in ilk piyano yaptlar (1825-1828).
Doaldr ki Mendelssohn, bu zaman dilimindeki mziksel geliimi gn g
nne izliyor deildi: Ama kendisinden bir kuak nce olan Weber'in (1786-1826)
masals elere eilen romantizminden haberliydi. Henz 12 yandayken Goethe
ile tantnlmt ve doaldr ki Goethe ona "romantizmin bir hastalk belirtisi oldu-
unu"(31>ak ak sylememiti, oysa bir yandan da "Sturm und Drang" akmnn
etkilerini bu kanaldan sezinlemi olmalyd.
Bu ayrntlarn hangi lde etkili olduu, yanltc deerlendirmelere gtre
bilir. Biz yine somut verilere eilelim ve Schumann'm biraz da Mendelssohn 'dan
yana gzken deerlendirmesini ele alalm: "Dneminin elikilerini ak seik bir
biimde grm, onlar badatrmaya alm aydn bir sanatyd".<32)
Pamir, Schumannm bu deerlendirmesi zerinde nemle durmaktadr: "e
likilerin badatrlmas nitelenmesinde dikkat edilmesi gereken bir nokta var:
Mendelssohn'da var olan tarihsel bilin, kendisini zellikle gelenekle ykml olan
Oratoryo, Senfoni, Yayl alglar Drdl ve Org Mzii gibi trlerde gstermek
tedir. Ve gelenein bu trlerde yadsnmasna, kendisine izin vermemektedir. Ama
yine de bu trlerde Mendelssohn, eldeki modelleri gelitirmekte, saptanm olan
beste eleri zerinde dnmekte, eletirmekte ve kesinlikle taklit etmemektedir.
Beethoven sonras romantizmini gelenekle uzlatrmaya alr Mendelssohn. Bu

(30) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 107.

(31) Amold Hauser, a.g.y. sayfa 150.
(32) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 106.

357
 R NEK 83

F e l ix M e n d elsso h n (1809-47)
Incidental M u sic to A M idsum m er N ig h ts

D ream , O p u s 61.

358
almalar, biimle-iirsel elerin, yapsal elerle ayrntlarn badatnlmasyla
ilgili abalardr."(33)
Mendelssohn'un ikilemi, yaratma olanaklarn snrlam olabilir mi? "Ba
datrma", "dengeyi koruma", "bilin sorumluluu", "uzlatncl rtme abas"
gibi ykmllkler, zgr yaratcln esin kaynaklarn biraz olsun kurutmaz m?
inde yaad tarihsel dilimin koullar ve yetime biimi, Mendelssohnu
ar ykler altnda brakm gzkmektedir. Yaptlarnn genel havas da bunu do
rular: Kendisine sanat uarlnn iznini pek vermeyen bir besteci.
ok sayda yaptnn iinde, gnmzde ska seslendirilen Bir Yaz Gecesi
Ryas (1826), Fingal Maaralar (1830), piyano iin Szsz arklar (1830), tal
yan Senfonisi (1833), bestecinin 17-25 ya arasndaki genlik yaptlardr. 1844de
yazd Mi minr Keman Konertosu ise, Mimarolunun niteledii gibi, "keman
iin ustalkla yazlm, ekici melodileri olan, fakat bunun dnda bugn kazand
byk saygnl pek de dorulamayan bir yapttr."(34)
Burada, Mendelssohn'un mzik dili ve yaptlar zerinde ksaca durmay ya
rarl gryoruz:
Orkestra ve oda mzii yaptlarnda Mendelssohn, yaratc kiiliini kantlar:
La majr kentet'i, sekizlisi ve zellikle Bir Yaz Gecesi Ryas adl orkestra yapt,
onun zgn bir besteci olduunu gstermeye yeterlidir. RNEK 53'de bir Yaz Ge
cesi Ryas'mn orkestra partisyonundan bir kesit verilm ektedir.(35) Konser uvertr
leri, iki senfonisi, piyano ve keman konertolar, zgnlnn verimleridir. Bu
yaptlar, dnce, slup ve sylem akl bakmlarndan simetrik yaplar ve or
kestralamasyla bestecinin kiiliini yanstrlar. Scherzo'lan da baka modellere
yknlmemi yaratlardr.
Yaptlarndaki yaz, aklk ve pratik yarar kadar, incelikli etkileriyle de
nemlidir. Onun orkestra yazs, orkestra ynetmenine zorluk kartmaz. Bu yapt
lar, bestecinin sylemini doal biimde sergiler ve her parti buna uygun olarak ilev
grmektedir.
Romantizmin iirsellii, ya da baka deyile iir ve mziin i ielii, Men
delssohn'un u szlerinde dile gelir: "Notalarn szckler kadar ak ve kesin anlam
vardr; hatta daha kesindir bile denebilir."
Kuartet, kentet ve oktet gibi oda mzii yaptlarnn "orkestra iin" daha uygun
olduu konusundaki eletiriler yerindedir. Bestecinin kendisi bile "Oktet"inin or
kestrayla seslendirilebileceini belirtmitir.
Mendelssohnun piyano yaptlar, dneminde pek yaygnlk kazanmamtr,
ancak Variations serieuses (Ciddi eitlemeler), Op. 28 Fa diyez minr Fantasia,
Op. 33 Capriccio'lar Preldler ve Fgler ve baz kk paralan, sevimli yaptlar
dr. Szsz arklar, zellikle ngilterede tannmtr.
Lied besteciliinde Mendelssohn, denebilir ki Schubert, Schumann ve
Brahms'n bu alandaki yaptlarnn Avrupa'da yaygnlamasna ortam hazrlamtr;
onun Lied'lerindeki berraklk, ezgilerdeki doallk ve arknn btnne egemen
olan ekici taraf dikkate alnmaldr.

(33.) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 107-108.

(34) Lhan Mimarolu, a,g,y. sayfa 90.
(35) C. Palsca, a.g.y. sayfa 295.

359
 Bestecinin Elijah, St. Paul ve Lobgesang adl oratoryalan, dneminde byk
ilgi grmtr. Mendels shon, oratoryonun Bach ve Hndel1deki kklerini bir yan
dan anmsatrken, te yandan kendi kiiliini yanstan bir yumuakl da getirmitir
denebilir.
lmnden sonra kurumsallatrlan Mendelsshon Bursu, nceleri hem alg
ustalarna, hem de bestecilere verilmi, daha sonra sadece bestecilere ak tutul
mutur. Bursun olanaklarn ilk kullanan, ngiliz Arthur Sullivan olmu tur. (*)

M ZK TE TA R H BLN C
Mendels sohnun Matthe us Passion'u bulmas ve Bach'm bu nemli yaptnn
seslendirilmesini salamas, mzikte tarihsel bilin olgusunu ncelikle vurgulamak
anlamna gelir. Bunun tersi de sylenebilir: Tarihsel bilin doduu iin Mendels
sohn gemite kalan yapdan nemsemi ve Mattheus Passion'un deerini bilmi
tir.
Hangisinden yola klrsa klsn, romantizmin tarihsel bilinci temsil ettii
sonucuna vanlr. nk romantizm, salt uscu deerlerle yetinmemitir. Romantizm,
insancl ve toplumsal deerleri tarihselliklerine gre len bir dnya grdr. Bu
dnem, eski kltrn yenilenmesine tank olanlarn, "tarihsel ak" grmeleri, ya-
amalan dnemiydi ve her eyin tarihsel varsaymlara bal olduu aklk kazan
mt. "Tarih, entellektel ve maddesel varlklar tehlikeye dm olan her insann
ve zellikle yalnz Almanya'da deil, Bat Avrupa'nn teki lkelerinde de haklan
ellerinden alnm olan ve besledii emellerde d knklna urayan aydnlar ke
siminin snma liman durumuna gelmi, Alman aydnlannm yazgs olan siyasal
geliimlerde etkin olmama durumu, artk tm aydnlar tarafndan paylalan, Avrupa
apnda bir yazg olmutur.*36)
Fransz Devrimi'nin itici gc aydnlard. Devrim sonras yaanan d krk-
lklannn sorumlusu da aydnlar olmalyd. Ters giden her ey aydnlara ykleni
yordu. Aydnlar hi de haketmedikleri bu konumdan, bu yargdan kamak eili-
mindeydiler. "Kama giriiminin en yaygn olan gemie snmakt. topyaya,
peri masallarna, fantastik olana, gizemlilie, tekin olmayana, ocuklua ve doa
ya,dlere ve lgnla snmak, ayn yalnzlk duygularnn deiik biimlerde
ifade bulmas, aslnda sorumsuzlua, acnn ve gerilimin bulunmad bir hayata
duyulan zlemdi."*37)
Tarihe yneli, ya da tarih bilincinin uyanmas, balangta "gemie sn
m adan kaynaklanmsa da, giderek maddeci tarih grne dayanan dnsel bir
kimlik kazanmtr.
Sonuta, romantizm tarihsel deerlerin nemini kavradka, sanat tarihini be
lirleyen sluplarn deerlendirilmesi gelimitir.
19. Yzyln ikinci yarsna kadar olan dnemde, bu yaklamn somut rnek
leri yle belirtilebilir:
Koro kurumlan byk bir geliim gstermitir. Berliner Singakademie koro
sunun yeleri balangta 27 kiiyken "Mendelssohn'un retmeni Carl Friedrich
Zelter'in zamannda 500 kiilik bir koro olmu, 1840'lardan sonra ye says 600'
bulmutur."*38)

(*) A. Say, a.g.y. cilt 3, sayfa 811-817 arasnda yer alan "Mendelssohn" maddesinden derlenmitir.
(36) Amold Hauser, a.g.y. sayfa 156.
(37) Amold Hauser, a.g.y. sayfa 157.
(38) Curt Sachs, a.g.y. sayfa 218.

360
 Koro mziini besleyen sivil kurumlann sadece Almanya'da deil, tm Av
rupa lkelerinde, hatta Amerika'da yaygnlamasnn nedenleri arasnda kilise ko
rolarnn zayflam bulunmasnn yan sra, Rnesans ve Barok a mziklerine
duyulan ilgidir. "talya'da Abbate Baini, 1828de Palestrinann biyografi kitabm
yaynlam, Almanya'nn Heidelberg kentinde hukuku bir mziksever olan A.F.J.
Thibaut 1825'de S af Mzik zerine adl ayn eilimdeki kitabn bastrmtr. Thi-
baut'un ark akamlar'n Schumann da birka kez izlemi, Palestrina ve Handel'in
dinsel yaptlarnn seslendirildii bu zel etkinlikler, giderek bir akm halini almtr.
Rnesans mziine duyulan yaknln baka bir rnei ise, bir Alman hekimi olan
Cari Proste'nin 1853de Musica Divina adl 10 ciltlik eski kilise mzii notalarn
bastrmasdr. Regensburg'lu mzikilerden Witt, 1868de Caecilienverein' (Sesil-
yan Demei'ni) kurmutur. 1874'de Haberl'in kurduu Kilise Mzii Okulu ve Se-
silyan Demei'nin ortak amac, Palestrinann ve Gregoryan korallerinin yaygnla
trlmasyd. "(39) "1837'de Leipzig'deki Peter Yaynevi, Bach'n btn eserlerini
basmaya balam,Berlin'de Franz Cramer Musica Sacra adyla 38 ciltlik yeni bir
kilise mzii semeleri yaynlamt. te yandan Moskova Prensi 1843'de Pariste
Dinsel ve Klasik Miizik Konserleri Dernei'ni kurmu, bu konserlerde seslendirilen
eserleri 11 ciltlik Eski Eserler Derlemesi ad altnda bastrmtr."t40)
1850de kurulan Bach Kurumu'ndan sonra, Schumann "konser salonunda ses
lendirilmek zere" bir Requiem bestelemi, Brahms'in Requiem'i ise 1868'de Bre
men Katedralinde seslendirilmitir.
Protestan kilise mzii de bu rzgrlarn dnda kalmam, 1833'de Alman
ya'da Bunsen bir "Protestan arklar" derlemesi yaynlamtr. Ayn yllarda Vati
kan'daki Capella Sistina Korosu, alg eliksiz eski Greoryan korallerini seslendir
meye balamtr.
Btn bu rneklerin oluturduu tablo, tarih bilincini kendine gre deerlen
direrek gemie eilmesini bilen kilise evrelerinin etkin davrandn gstermek
tedir. Bu doaldr: Etkileri tm Avrupa'ya yaylan Fransz Devrimi'nin amalarna
tam ulaamamas dolaysyla, Aydnlanma'ya, usu felsefeye ve klasisizme ynelen
tepkilerin (hatta bastrlm tepkilerin) bir blmn temsil eden kilise evreleri, hep
bir azdan kilise mziini sylemeye hak kazanmlard. Oysa unutulmamaldr ki,
tarih bilinci, "eskiye dnerek gemie zenmek deil, btn insancl boyutlaryla
gemiten gelecee uzanan izginin anlamn kavramak, bylelikle insanoluna ge
liim dizgesini gstermektir. Tarih bilinci, dolayl bir yaklamdr, gnmz ile
gemite kalan arasndaki mesafeyi bilir. Tarih tekerinin geriye doru evrilip ye
niden yaanmas olanakszlnn peinde olamaz.

CHOPN
Romantizmin ykseliini temsil eden kuakta, yzyllarn eskitemedii, ken
dine zg sylemiyle tazeliini, itenliiyle inandrcln koruyan, insan duyarl
lnn evrensel szclerinden Frederic Chopin (1810-1849), Varovann yaknn
daki bir kasabada domutur. Babas Fransz, annesi Polonya'lyd. Drt yanda
mzik eitimine balayan ve "harika ocuk" zellikleriyle birka yl iinde piyanoda
olaanst geliim gsteren Chopin, Varova'da piyanist Albert Zwyny'nin ren
cisi olmu, sekiz yandayken verdii konserde bir piyano konertosu alarak Var-
ovallarm sevgisini kazanm ve ilk bestelerini yazmaya balamtr. Varova'da
(39) dtv-Atlas zur Msik, cilt 2, sayfa 463.
- (40) Sachs, a.g.y. sayfa 219.

361
yaynlanan "Edebiyat Gazetesi", 1818 ubat'nda onun iin yle yazmtr: "Bizim
de dhilerimiz var, ama ne yazk k duyurmasn bilmiyoruz."
Piyanist Zwynyden ald dersleri be yl srdren kk besteci, retmeni
nin "artk retebilecei bir ey kalmadm" sylemesi zerine, 1822'de Varova
Konservatuvar mdr Elsner'den armoni ve kompozisyon dersleri almtr.
Piyano iin ilk yaptlar 1823-1826 yllar arasnda besteledii mazurkalar,
Polonez'ler ve vals'lerdi; ancak, baslan ilk yapt Op. 1 Rondo ile Op. 2 eitleme
leridir (1825).
1828 ve 1829'da daha olgun yaptlar vermeye balayan Chopin, 1829'da Vi-
yana'ya giderek, dnemin nl mzikileriyle tanm, verdii birka konserle ilgi
uyandrd halde, bu kentte uzun sre kalamayarak Varova'ya dnmtr. 1830'da
yerlemek zere gittii Viyana'da sanatn kantlamak iin zorlu aylar geirmi, bu
srada Varova'y Rus'larn igal ettii ac haberini alm ve Schumannm sonradan
"iekler arasna saklanm toplar" dedii No. 12 Etdn bestelemitir.
183 l de tannmam gen bir besteci ve piyanist olarak Paris'e yerleen Chopin,
ksa srede yeteneini kabul ettirmi, bu kentteki Fransz ve PolonyalI soylularn
ocuklarna piyano dersleri vermeye balam, Liszt, Berlioz, Bellini gibi nl m-
zikilerin beenisini kazanarak onlarla dostluk kurmutur.
Chopin, ld gne kadar 18 yl yaad Pariste halka ak sadece 19 dinleti
vermitir. Genelde,Paris'in ileri gelenlerinin salonlarnda, sekin mzikilere ve
mzikseverlere almay yelemitir. Piyano yaptlar yaynlandka n artm ve
sanat dnyasndaki stn yeri pekimitir. Yaptlarn Fransa'da Schlesinger, Al
manya'da Hartel, ngilterede Wessel yaynevleri basmtr. 1837'de romanc George
Sand ile tanan Chopin'in ayn yaratltaki bu kadnla ilikisi derin bir aka dn
m, yakaland verem hastalnn ilerlemesi zerine, lman ikliminden yarar
beklenen Majorca adasna George Sand'la birlikte gitmitir. Majorc'nm rutubetli
havas bestecinin saln daha da bozmutur. Bu adadaki gnlerini Chopin bir
mektubunda yle anlatmtr: "Bamda hekimler toplanyor ve konuuyorlar, du
rumumu tartyorlar: kisine gre yaknda leceim, ncs iinse oktan lm
m."
Salnn bu denli bozulmasna karn Chopin lme meydan okumu, Fran
sa'dan piyanosunu getirerek beste almalarn srdrmtr. 1839 tarihini tayan
Preld'leri bu koullar altnda yazlmtr ve romantik mziin bayaptlar arasn
dadr. Liszt yle demitir: "Bir rpda yazld belli olan bu paralar, dehann
evik kanatl rnleridir."
George Sand'la Majorca'dan ayrlan besteci, Marsilya'ya gemi, daha sonra
sevgilisinin Nohant'taki atosuna yerlemitir. Buradaki doktorlar, nemli bir has
tal olmadn sylemiler, Chopin'in byk bir evkle, hatta neeyle yeniden a
lmaya koyulmasna yol amlardr: Si minr Sonat; nc Scherzo, Fa diyez
Impromptu'y bu aylarda bestelemitir, Paris'e dndklerinde, George Sand'm
Chopin'e olan aknn efkate dnt anlalmtr. 1841 Ylnda George Sand'la
Chopin yeniden Nohanttaki atoda yaamaya balamlardr. Besteci burada Ta
ran teUa ile nc Balladm yazmtr.
1844de Chopin babasnn lm haberini alm, ablas ve enitesiyle Nohant
atosunda bulumutur. Bu srada byk bir istekle alarak nc Sonat'ma.
balam, yarm kalan paralarnn tmn tamamlamtr.

362
 Chopin 1847 Austosunda George Sandla ilikisini btnyle kesmitir. Res
sam Delacroix, ayrlma karan srasnda George Sand'm Chopin'e yazd bir mek
tubu "Anlar"mda yle yorumlamtr: "Korkun bir mektuptu bu. Ac tutkular,
uzun sre bastrlm bir sabrszlk, birbiriyle elien duygular, ekinmeksizin or
taya dklyordu. Garipti bu mektup, ama Chopine gnderilmi olmas insana ac
veriyordu".
1848 Mart'mda son kez karlaan iki eski sevgilinin konumalan birka sz
c gememitir. Ondan sonra birbirlerini hi grmemilerdir.
12 ubat 1848 akam, Pleyel Konser Salonu Chopin'i lgnca alklamtr.
Bestecinin Paris'teki son konseri olduunu halk sanki biliyordu. Ksa bir sre sonra
da Paris'te 1848 Devrimi patlak vermi, Kral ngiltere'ye snm ve II. Cumhuriyet
kurulmutu. Avrupada krallarn baskc ynetimi ve yabanc ordularn igali altnda
bulunan birok lkede ayaklanmalar balamt. Polonya da Rus'lara kar ayaklan
mt. Pariste Polonya'nn bamszlk savamn desteklemek zere byk bir
kampanya alm, air Micrievitz, gnlllerden oluan bir Polonya alay kurmutu.
Kurtulu gnei, Chopine umut ve canllk vermiti. 21 Nisan 1848'de Londraya
giden besteci, Kralie Victoria'nn sarayndaki grkemli konserinden sonra, yurdu
nun bamszla kavumas zlemiyle Londrada drt konser daha vdrmi, sal
nn *ok bozulmu olmasna karn skoya'da bir turneye karak Polonya'nn adn
duyurmutur. Ayn yln gz aylarnda Londra'ya dnd zaman yataa dm,
sadece bir kez kalkarak Polonyai gmenler iin dzenlenen bir geceye katlmtr.
Kralienin doktoru bestecinin banda ayrlmad halde, Paris'e dnmeye karar
veren Chopin, o gnlerde arkada Grizmala'ya yazd mektupta u satrlar yaz
mtr: "Cuma gnne bir demet meneke smarla, geldiimde hi olmazsa biraz nr
bulaym."
Chopin'in son aylan, bir yolculuk hazrl gibi hareketli gemitir. Bu arada
Barcarolle ve Berceuse' bitirmi, hastal giderek arlam ve 17 Ekim 1849'da
Paris'te lmtr. Cenazesinde vasiyeti zerine Mozart'n Requiem'i seslendirilmi,
yine istei zerine, ldkten sonra yrei kartlarak Polonyaya gnderilmi tir. (*)

CH OPN RO M A N TZM N N REN K LER

Andre Gide, Chopin'in mziini yle anlatmtr:
"Chopin'de n yumuak yansmalar, su sesi, rzgr esintileri, yaprak k
mldaylar vardr. Yksek sesle konumaz, iddial bir ey sylemez, hafife deinir
geer. Bu kadaryla syledikleri iinize iler, dlerde dolatrr, sizi inandrr. Ne
denli hafif sesle, ekingence konuursa, onun ne demek istediini o denli iyi anla-
nz."(4D
Yinelemekte yarar vardr: Chopin bir airdi, mzik airi. Onun yaptlarnda
mzik arnm, sadece Chopin'in dilini konumu, bir iir emberinde younla
mtr. Buluuluunu zgrce, diledii yolda sergilemi, "Chopin btn"nn par
alar saylabilecek olan ksa yaptlarn bylece yaratmtr. Bu kk yaptlar,
Chopin'in yaratc kiiliinde derinleerek bym, her biri, sanatsal bykln
rneini oluturmutur.
Chopin'in esin kayna, anlk ruhsal durumlarn dile getirilmesidir. "Ama, bu
ruh hallerini tm dolu tarafyla renk nanslar ve younluklaryla yanstmaktr. Ro-
(*) Chopin'in yaam yks, A. Say, a.g.y., cilt 1, sayfa 284-290, "Chopin" maddesinden derlenmitir.
(41) A. Say, a.g.y. cilt 1, sayfa 288.

363
mantizmin gizemli olmaktan geen duygular, bir bahar dalnn zerafeti, minyatr
ustal ve inceliklii, iirsel d anlatmlar, insandan insana geen scakla, ya
knla ve dostlua sesleniler, Schubert'te olduu gibi Chopin'de de fazlasyla var
dr. Ancak Chopin'de bu youn ruh hallerinin iirsel anlatm, zengin ve zgr bir
doalama karakterinin de gstergesi olur ve bu nitelik Chopin'de gerek bir doruk
noktasna erii r."(42)
te yandan doatan kaynaklanan bulularnn kt zerindeki anlatm, bes
teci iin bitmez tkenmez yeni bir aray abasnn balangc olmutur. Yaratcl
sanki kendiliinden treyen bir mucize gibi, hi aramadan, hatta beklemeden ona ilk
mzik gerecini sunduu halde, bundan sonras skntl bir alma biimine dn
rd. George Sandm anlattna gre, baz ayrntlar yakalamak iin bir sr aba,
kararszlk ve kaygu gsterir, bir btn olarak tasarladn yazmaya balaynca kl
krk yarmaya balar ve onu yeniden bulamadm sanarak duyduu zntyle ken
dini umutsuzlua kaptrrd. George Sand yle yazyor: "Alayarak, gezinerek,
kalemlerini krarak, bir ly yz kez deitirerek ve bir o kadar yazp silerek, sa
bahtan akama kadar gnlerce kendisini odasna hapseder, ertesi gn yeniden ie
balard. Bir tek sayfa zerinde alt hafta urat, sonunda da onu ilk halindeki gibi
kda aktard olurdu."
Chopinin yaratcl, renkli kpklerle uuan ezgilerinde belirlenmitir.
Ancak bu ezgileri kendine zg sslemelerle gizlemesini bilmi, yksek bir iirsel
liin anlatmna ulamtr. Bu piyano yazsndaki renkler, ezgiyle yorularak bir
btnlk oluturmu, eitli incelikli bulularla yumuak bir eliin parltl akna
dnmtr: Chopin'in ezgileri, "kendilerine zg ritmleriyle, en iten bir ekilde
seslendirildiinde, baka hi bir mzikte grlmeyen bir giz, tm gcyle ruhumuza
iler. Tekdze gibi grnen uultulu dalga izgileri, ykseklere kar ve iner. Bu
esiz biimlemelerde bas seslerin dalgalan, hafife glgelenen figrasyonlaryla
ezgi boyunca tekrarlanr. Ezginin tnlar snp bittikten sonra da yanklanmalarn
uzun srdrrler. Geni alanlar kaplayan bu dolu ve geni ses izgileri, piyanonun
tm tellerinin bir arada tnlamasn amalar. Sk sk koyu renkli ton cinsiyetlerine
dalnr. Uzun tutulan pedallerle glgelenen bas tnlarnn zerinden, ou zaman*
sirenlerin arksn, afak vaktinin krlarda titreen renklerini, anavatan zlemlerini,
gecelerin ak arklarn anmsatan ezgiler ykselir. Szlerek gelen bu ezgi,
rzgrla dolarcasna byr, bulutlarn eitli grnmlerine girer, paralanr ve so
nunda sessizlii dinleyerek son yantlarn verir, "(43)
Tarihte bir kez daha zor grlecek btn bu zellikleriyle Chopin, "romantik
bestecilerin en romantii"dir. Bu niteleme, ressam Delacroix'nndr: "nn Chopin'e
hayranlk duymasna neden olan mzik tutkusu, sanattaki yeni hiyerarinin ve bu
hiyeraride mziin en bata yer almasnn bir belirtisidir. Mzik, yetkin bir ro
mantik sanat durumundadr ve Chopin, tm romantiklerin iinde en romantik olan
dr. "C44)
Sadece Chopinde rastlanabilen ilgin bir zellik ise, bestecinin ilk eserlerinde
bile olgunlua erimi olmasdr. Gen yatayken besteledii mazurkalar, noktmler
vb. son yllarnda yaratt yaptlardan zayf deildir.
Bestecinin birok yaptnda kart ruhsal durumlar vardr ve bunlar sezinlene
bilir: Bir yanda coku, umut ve sevin, te yanda ekingenlik, karamsarlk ve ie
kapan. Ama Chopin bu kart duygular birbiriyle attrmaz. Aralarndaki derin

(42) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 84.

(43) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 84.
(44) Le Ffgaro gazetesi, S Eyll 1886. (Alnt A. Hauserin a.g.y. s. 198.)

364
farkllklara karn, hatta bilinle uygulad "ikircikli" tonlara karn, yaptnda
badatrc bir yumuakl sergiler.
Polonya'daki renim dneminde Hummel ve John Field'den etkilenmi ol
mas kabul edilen besteci, henz 20 yandayken kendi kiisel slubunu bulmutur.
Yaptlarna olan inanc ve onlara verdii deer, Etd'lennde de grlmektedir:
Chopin'in Etdleri, Cramer'in ve Czemy'nin piyano altrmalarnn ok tesinde
bulunan, ok ayr bir iirsel ifade izgisini izler. Bu paralarn ilgin bir taraf da,
Bachm Eit Dzenli Klavyesi1nde olduu gibi Do Majr'le balamasdr. 5 No.lu
Etd, siyah tular zerinde izlenimci renklere yaknlaan bir hava tar.
ok iyi bir piyanist ve ayn zamanda ok iyi bir piyano retmeni olan Chopin,
zayf parmaklarn glendirilmesi iin uralmasna taraftar deildi. Yaptlarndaki
baz geitlerde, zayf parmaklara az nemli notalar drmeyi ngrmtr. Etd-
lerinde de elin fizyolojik taraflarn gz nnde bulundurmutur. Bundan tr,
onun Etdleri ne denli g olursa olsun, piyanistlerin hep eli altndadr ve seslendi-
rilmesi, grndnden kolaydr.
Chopin tam anlamyla bir piyano bestecisidir. Btn yaptlarm piyano iin
yazmtr. alg olarak piyanoyu en iyi anlayan da belki Chopin olmutur. Onun
dehas, esininin yan sra, icra bakmndan getirdii yeniliklerde, yumuak armonik
bulularda yatar. Chopin'den balayarak piyanoda virtzlk mzikle e anlama
gelmi, pedal kullanma sanat byk geliim gstermitir.
Kukusuz ki Chopin'in yaptlar yalnz romantik an deil, daha sonraki d
nemlerin bestecilerini, Debussy, Faure ve Ravel gibi izlenimcileri, Lyadov ve
Skryabin gibi atonal mziin snrndaki mzikileri de etkilemitir.

CHOPN 'N Y A PITLA RI

Chopin, senfoni, uvertr gibi, orkestra in yapt yazmamtr. ki konerto ile
piyano ve orkestra iin birka yapt vardr. Konertolarnn orkestralamas "zayf"
kabul edilmitir. Ancak bunlar genelde genlik dnemi almalardr..
Mi Minr Piyano Konetosu No. 1, Op. 11 (1830); Fa majr Piyano Koner
tosu No. 2 op. 21 (1829-1830).
Mozart'n Don Giovanni operasndan L ci darem la mano aryas zerine pi
yano ve orkestra iin eitlemeler, Op. 2, (1827).
Fantazi (Polonya arklar) La majr, op. 13 (1828); Rondo Krakowiak, Fa
Majr Op. 14 (1828); Grande polonaise brillante (Byk Polonez), Mi bemol
Majr, op. 22 (1830-1831), sonradan ekledii Andante spianato (1834).
Oda mzii yaptlar unlardr:
Piyanolu Trio, Sol minr p. 8; Viyolonsel ve piyano iin sol minr Op. 65
Sonat (1845-1846); Introduction ve Polonez, viyolonsel ve piyano iin, Do Majr
Op. 3.
ki piyano iin Rondo, Do majr Op. 73 (1828); Rossini'nin Bir Temas zerine
eitlemeler, (flt ve piyano iin); Herold'un Bir Temas zerine eitlemeler Op.
12(1833).
Chopinin piyano yaptlarnn tm birbirinden ayrdedilmeyecek denli deer
lidir; ancak, ana-tema'nn on kez yinelendii Op. 66 Fantazi Impromptu, Op. 9 No.
2 Mi bemol majr Nocturne (RNEK 84'de verilmektedir),(45) ikircikli tonalite
(45) C. Palisca, a.g.y. cilt 2, sayfa 236.

365
 R NEK 84

F r e d r i C h o p in (1810-49)
N o c tu m e in E-flat M ajr, O p . 9, N o . 2
(1830-31)
kullanmyla dikkat eken Op. 17 No. 4 Mazurka, geleneksel sluba yaknlyla
tannan Op. 40 La majr Polonaise, destans havasyla Op. 61 Polonaise Fantezi,
Op. 60 Fa diyez majr BarcaroUef Op. 57 Re bemol majr Berceuse (Ninni), Op.19
Do Majr Bolero, La bemol majr Op. 43 Tarantelle, piyano sonat, Preldleri,
Valsleri, Ballad'lan ve Etd'leri vb. mzikseverlerde yeniden dinleme istei uyan
drr.
Chopin'in solo piyano yaptlar unlardr:
Etdler; Her biri 12 Etd' kapsayan Op. 10 Etd Albm, (Liszt'e adanmtr.
1829-1832); Op. 25 Etd Albm (Kontes d'Agoult'a adanmtr, 1832-1836). Ay
rca, Op. 23'e eklenen 3 etd' vardr.
Impromptler: op. 29, Op. 36, op. 51 olarak tanedir. Ayrca Op.66 Do diyez
minr Fantazi mprompt (1835).
Polonya arklar: 17 tanedir. Op. 74, (1829-1847).
Mazurka'la: 58 tanedir. Ayrca Op. 5 Fa diyez majr Rondeau a la Mazurka.
Ballad'lar: 4 tanedir: Op. 23, Op. 38, Op. 47, Op. 52.
Barcarolle: op. 60, Fa diyez majr (1845-1846).
Berceuse (Ninni): Op. 57 Re bemol majr (1843-1844).
Bolero: Op. 29 Do majr (1833).
Fantasie: Op. 49 Fa minr
Introduction et Rondeau (Giri ve Rondo): Op 16.
Polonez'ler: 16 tanedir.
Scherzo'la: 4 tanedir; Op. 20 Si minr (1831-1832); Op. 31 Si bemol minr
(1837); Op. 39 Do diyez minr (1839); Op. 54 Mi majr (1842).
Sonat'lar: 3 tanedir; Op. 4 Do minr (1828); Op. 35 Si bemol majr (1839); Op.
58 Si minr (1844).
Tarantelle: Op. 43 La bemol majr (1841).
Nocturne'ler (Gece mzikleri): 19 tanedir.
Prelde'ler: 24 tanedir. Op 28 (1831-1839).
Va/s'ler: 17 tanedir.
Isko Danslar (Ecossaises): 3 tanedir, op. 72/3 Re majr; Op. 72/4 Sol majr;
Op. 72/5 Re bemol majr.OO

PYANO ED EB Y A TI VE PYA N O TEK N K LER

Muzio Clementi, Gradus etdlerinde parmaklarn kuvvet eitliine ve bam
szlna ynelmitir. Elik ksm ile melodiyi farkl seslendirmeyi amalayan Cle-
menti'nin piyano okulu, dneminde byk yararlar getirmi, ancak bu teknikte bilek
ve kol hareketleri ihmal edilmitir. Zayf parmaklan glendirmek iin, teki par
maklan tularda basl tutarak, yalnz bu zayflar hareket ettiren altrmalar, Cle-
menti'nin bululardr. J.B. Cremer de (1771-1858), bu tekniin srdrclerinden-
dir. Chopin'le ayn yllarda Paris'te yaayan nl piyanist Kalkbrenner (1788-1849),
piyano tekniini btnyle bu eit altrmalara dayandrmtr.

(*) Chopin'in tm yaptlar Ignaz Paderewski tarafndan derlenmi, 1949-1961 yllan arasnda Polonyada 21
cilt olarak yaynlanmtr. Yaptlar dizini ise K. Kobilanska tarafndan 1977'de hazrlanarak 1979'da Polon
yada yaynlanmtr.
367
 te yandan, piyanolarn yap bakmndan deiik bulunmas, gerek besteciler,
gerek piyanistler zerinde etkilerini gstermeye balam ve dolaysyla farkl piya
no teknii okullarnn kurulmasn getirmitir. Mozart'n hzl arpej ve gamlarla dolu
derin mzii, Viyana yapm yumuak tulu piyanolar iin bestelenmitir. Clemen-
ti'nin de yeledii ngiliz piyanolar, dolgun ve parlak seslendirmeye daha elverili
olduundan, Beethoven'in piyano yaptlarnn desteklenmesinde rol oynamlardr.
Clementi ile Cramer'in kurduu klavye teknii okulunda eller daime klavye zerinde
kalmaktadr. Zaten bu bestecilerin yaptlarnda parmak gc gerektiren ksmlar
azdr. Pedalin yararlan o zamanlar pek bilinmiyordu. Pedalin sesleri bulandrdn
farketmilerdi, ancak kullanm zellikleri henz aratnlmamt.
Piyanoda duru konusunda bu piyanistlerin hepsi ayn grteydi: algnn tam
ortasnda oturmak.Oysa J.L.Dussek (1760-1812),sol ele biraz daha g verebilmek
iin iskemlesini sola kaydnyordu. Kalkbrenner ise saa doru oturmay yelerdi.
Mendelssohnun annesinin "piyanistler prensi" dedii Moscheles ise, oktav alarken
nkol ile bilei gererek hafiflik ve kolaylk salanaca kansndayd. Mozart'n
rencilerinden J. Nepomuk Hummel'in (1778-1837) besteleri, parlak ve incelikli
pasajlarn seslendirilmesinde ustalk gerektiriyordu. Hummel'in piyano teknii, Be
ethovenin rencisi olan Cari Czemy'yi (1791-1857) etkilemitir. Czemy'nin m-
ziksel adan pek de doyurucu olmayan Etd'leri, gnmzde de kullanlmaktadr.
Beethoven'in derin yaptlar, piyano alma tekniine yenilikler getirmitir.
Artk piyanistler, srat ve baka teknik hevesleri bir yana brakarak, derin sonoriteler
ve tn renkleri aramaya koyulmulardr. Beethoven, piyanonun zelliklerini ok iyi
aratrm ve yaptlarnda buna gre nanslar kullanmtr. Beethoven'le birlikte
teknik, bir "ama" deil, mzik yaratmak iin bir ara olmutur.
Piyano yaptlarnn halk nnde alnmas, piyanistleri daha gl sonoriteler
elde etmeye yneltmitir. Thalberg, piyanoda cantabile alyla, arklamay vur
gulamaya zen gstererek Mendelssohn'u da etkilemitir.
Romantik dnemin iki dehas Chopin ve Schumann, piyanoyu o gne dein
kimsenin kullanmad biimde deerlendirmilerdir. Piyano artk mekanik bir alg
olmaktan kurtulmu, melodilerin fkrd, tutkularn parlad, ruhsal durumlarn
zgrce anlatlabildii bir kaynak durumuna gelmitir. Her iki pedalin de zengin
liklerinden yararlanlmtr.
Chopin'in balangta irlandall besteci ve piyanist John Field'den (1782-1837)
etkilendii bilinmektedir. Field'in Noctume'leri, ocukluk dneminde Chopin'e esin
kayna olmutur. Chopin, Haydnm rencisi olan Paris'li piyano yapmcs ve
konser salonu sahibi Ignaz Pleyel'in (1757-1831) salonunda konserler vermitir.
Schumann, kendinden nceki tekniklerden yararlanmak amacyla parmaklarn
tam bir kuvvet eitliini salamak istemi, ama drdnc parmam sakatlayarak
kendini btnyle beste almalarna vermitir. Ei Clara Wieck (Schumann)
(1819-1896) renkli sonoriteleri ve parlak seslendirii ile dneminde n kazanmtr.
Clara Schumann ve madam Pleyel (Ignaz Pleyel'in kz), kadn piyanistlerin baar
yolunu aan nclerdir.
Liszt, gelien piyano alma tekniinin sentezini yapm ve piyanodan daha
geni sonoriteler elde edilmesine alm, piyanoyu adeta bir orkestra gibi kullan
mtr. Geni sonoritelerin aranmasnn nedeni kukusuz ki konser salonlarnn b
ym olmasyd. Liszt'te, Chopin ve Schumannn itenlii ve incelii yerine, par
laklk, grkem, gsteri ve srpriz dolu bir karakter egemendir. Bu zellikler, din
leyicileri srklemek ve coturmak iin biraz da gerekliydi. Bylece piyano virt-
ozluunda dinleyiciyle yakn iliki kurmak, Liszt ile yksek bir noktaya varmtr.

368
 Piyanodan daha kuvvetli ses elde etmek amacyla Liszt, rencilerine biraz
yksek oturmasn tlemitir. Ne var ki, ses oylumunu ykseltmek ve orkestral
renkler salamak iin algnn ses snrlar dna kma eilimi yoktu, "tulara vur
mak" yasakt.
Romantiklerin aratrd pedal teknikleri, Lisztin yaptlarnda orkestra ka
rakterini yaatmak iin fazlasyla kullanlmtr. Ayrca, ellerin sk sk yer deitir
mesi yznden, sesleri uzatc pedal kullanmak, zellikle Debussynin ve modem
Fransz okulunun piyano yaptlarnda geni lde vardr.!*)

SCHUM ANN
Almanya'nn Saksonya blgesindeki Zwickau kasabasnda Chopin'le ayn yl
doan romantik Alman besteci, mzik yazar ve mzik eletirmeni, filozof mziki
ve mzikolog Robert Schumann (1810-1856), yirmi yana dein mziki olmak
kararllnda deildi. Babas bir kitabevinin sahibiydi ve Schumannn ilgisi kk
yalardan balayarak edebiyata ynelikti. Her Alman ocuu gibi, bir yandan mzik
dersleri alyordu, ocukluk denemelerinde kalan besteler de yapyordu, ve doduu
kasabada lise renimini tamamlad srada, Byron ve Jean Paul Richter gibi yazar
larn tutkunuydu.
1828de Leipzig niversitesinde hukuk renimine balayan Schumann, iki yl
sren hukuk ve felsefe almalarndan sonra, 1830 yl sonunda piyanist olmaya
karar vermi, Leipzig'de Friedrich Wieckten ders almtr. ocukluk ve ilk genlik
dneminde piyanoda geldii aamay bir an nce gelitirmek ve virtz olmak he-
vesindeydi. Bir yandan da Heinrich Dom ile kompozisyon alyordu, ama bek
lenmedik br olay yazgsn deitirdi:
Parmaklarn glendirmek amacyla "sa elinin drdnc parman bir ilmi
e takp askya alarak bu srada teki parmaklar altrmak gibi kendi bulduu bir
yntem, 1832'de elinin sakatlanmasna yol am, piyanist olma konusundaki byk
umutlar suya dmtr."(46) Bunun zerine kendini bestecilie ve mzik yazarl
na adamtr.
Schumann'n ilk yapt, 1830'da tamamlad Op. 1 Abegg eitlemeleri'dv.
Bestecinin parlak fantazi gcn sergileyen bu yapt, o yllarda duygusal ba olan
Meta Abegg adl bir kzn soyadndaki harflerin Alman notasndaki A (La), B (Si),
E (Mi), G (Sol) ve G (Sol) seslerinden oluan motifin yinelenmesiyle yazlmtr.
Piyano iin ikinci yapt Op. 2 Papillons (Kelebek, 1832) ve Op. 3 Pagannini'in Bir
Caprice'i zerine alma {1832), onun bestecilik kuman daha balangta ortaya
koymutur.
Schumann 1834'de retmeni Wieck, L. Schunke ve J. Knorr ile "Mziin
Yeni Dergisi"ni kurmu, derginin yaynn 1845e kadar srdrerek mziin yaad
sorunlar dile getirmi, Barok an, zellikle Bachm nemini vurgulamaya al
m, yeni kuaklarn gsterii ama s eilimlerini yermitir. Derginin daha ilk sa
ylarnda Paris'te yaayan Chopin'in dehasn duyuran Schumann, on yl sonra bu kez
Brahmsn stn sanat kiiliini deerlendirmitir.
Gen besteci bu yllarda retmeni Wieck'in Leipzig'deki evinde kalyordu.
Wieck'in yetenekli bir piyanist olan kz Clara'yla gelien gnl ba sonunda,
onunla evlenmek istediini retmenine sylediinde, kesin bir red cevab almt.
Wieck, kznn toplumsal konumu daha iyi birisiyle evlenmesini istiyordu. Bu sorun

(*) Mithat Fenmen,Piyanistin Kitab, Ankara 1947, sayfa 19-20'den derlenmitir.

(46) Gltekin Oransay, a.g.y. sayfa 197.

369
yllar iinde bir krdme dnm, Schumann ile Clara'nn evlenmesi ancak be
yl sonra mahkeme kararyla gereklemitir (1840).
Scfumann ilk Lied'lerini Clara'ya adamtr. yle de sylenebilir: Clara'ya
olan sevgisi, onu lied sanatna yneltmitir. Besteledii Lied'ler, daha sonra Lied
demetinde toplanmtr. 1841 Ylndan balayarak orkestra yaptlar ve drtller
bestelemitir. Mendelssohn, 1843de Leipzig Konservatuvan'nn yneticisi olduu
zaman, Schumann'n bu kuruma retmen olarak atanmasn salam, ancak bes
teci bir yl sonra grevinden ayrlmtr.
Schumann 1844de Dresden'e yerleerek zel dersler vermeye balam, bir
yandan da bestecilik almalarna arlk vermitir, 1845'de ruhsal salnn teden
beri zorlayan belirtileri artm ve bir kriz geirmitir. Kendisini bekleyen ackl sonu
sezinleyen besteci, kayglarn unutabilmek iin bestecilik almalarn hzlandr
mtr: 2. Senfoni ve Genoveva operas bu mank dnemin verimlerindendir.
1848 Devrmi'nden sonra, Dresden'den ayrlan Schumann,Dsseldorf a yerle
mi ve bu kentin mzik ynetmenliine atanmtr. Ne var ki, 1849'un Aralk aynda
bilinsizlik belirtileri artnca, Mzik Demeinin almalarn ve konserlerini y
netmeyi srdrmesine karn, 1853de bu grevi brakmak zorunda kalmtr. Dep-
resiyonu 1854de dorua ulaan besteci, geirdii kriz sonunda kendisini Ren neh
rine atm, kurtarldktan sonra Bonn kenti yaknlarndaki Endenick Akl Hastane-
sine kaldrlmtr. Bu hastanede yaad yaklak iki yllk dramatik bir sreten
sonra 29 Temmuz 1856'da lmtr.

SCH UM A NN 'IN M Z
Schumann Alman romantizmi'nin ilk byk bestecisi kabul edilir. Bilindii
gibi, Schubert Avusturyal olmaktan baka, tipik bir Viyanalyd ve onun mzii
Viyana atmosferinin rnleriydi. Mendelssohn ise, Alman ulusalcln temsil eden
ynelimde deildi. Oysa Schumann, genlik yllarndan balayarak Alman roman
tizmine, Alman kltr ve edebiyatna eilim gstermi, "Mziin Yeni Dergisi"nde
Alman mziinin sorunlarn gndeme getirmekle kalmayarak Alman mzik eitimi
konusunda ciddi aratrmalar yapmtr. Mzik eitimi alanndaki bu yaklamn,
ocuklar ve genler iin besteledii Op. 15 ocuk Sahneleri, op. 68 Genlik Albm
ve Op. 82 K Sahneleri adl piyano yaptlarnda somutlatrmtr.
Besteciliinin ilk on ylnda (1829-1839) sadece piyano yaptlar besteleyen
Schumann, sanatla yaamn ayrlmazlndan yola karak, iirin ve iirselliin ya
ratclktaki nemine inanm, Goethe-Mozart sanat rnn yeni bir ardl olma
bilinciyle almtr. Yine bu balamda, Bach ve yazar Jean Paulun yaptlarm l
kselletirmi tir. Bachn sanat ve oksesli mzii, Schumanna gre gerek esin
kaynadr. Bu yaklamn yle dile getirmitir: "Yeni mziin iirsel ve glml
derin bireiminin kkleri, Bachtadr."(47) Schumann'a gre Bachm fgleri birer
"karakter paras"dr.
Yazar Jean Paulun Delikanllk Yllar adl kitabnn son blmnde anlatt
"kelebein kozasndan kmas" betimlemesi, Schumannn ilk piyano yaptlarndan
olan p. 2 Kelebekte mziksel bir anlatma dnmtr. Ancak, Jean Paulun an
latsnda yer alan ayrntlar, Schumannda fantaziyle gelitirilmitir:^)

(47) Albert Edler, Robert Schumann und seine Zeit, Laaber Yaynevi 1982, s. 94.
(48) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 478.

370
 Schumann piyanonun ifade olanaklarm orkestral boyutlara yaklatrmak iste
mitir. Bunu gerekletirebilmek iin, motif eitliliini, ritmik ve dinamik tn
renkleriyle bezemitir. -
1840'da Lied'ler bestelemeye balayan Schumann, yaklak bir yl iinde
140tan fazla Lied yazmtr. Clara ile evlenmesinin birinci yl rnlerinden olan
Kadn Ak ve Yaam ile air Ak adl lied demetleri, piyanodan iirsel szler ret
meyi amalar. Bestecinin Lied sanatndaki ustaln sergileyen bu yaptlar, "piyano
eliinde an melodileri" anlaynda deil, "arkl lirik piyano paralan" niteliin
dedir^49)

D e r N u S b o u m (M m m ) b u * - M y r H n ., s p . 21, IM fl

1841, Schumann'n "senfoni yl"dr. Daha 1838'de piyanonun kendisine "dar

geldiini" sylemitir. 1841'de Op. 52 Sit'i, op. 54 Piyano Konertosu'nu ve 4
senfonisini bestelemitir. LSenfoni, klasik dnemin blmlerini ieren bir yaplan
madadr: "lkbahar geliyor", "Akam" (larghetto), "ocukluk Arkadal" (Scher-
zo), "Dopdolu Bir lkbahar" (final).
Schumann'n senfonileri Beethoven'i mek alr, ancak bestecinin doal, iten
gelen romantizmi egemendir. 1. Senfoni'nin son blm, A. Bttger'in bir iiri ze
rine yazlmtr.

(49) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 478.

371
 1842 Yl, Schumann iin "oda mzii besteleri" dnemidir. Op. 41 yayl
drtllerini ( tanedir) Mendelssohn'a adamtr. Bu yapt Piyanolu Drtl (Op.
47) ve Op. 44 Beli izler. Bestecinin bu oda mzii yaptlar, piyano iin yazlm
oksesli bir parann, 4 yayl algya datlm olduu izlenimini verir. Schu-
mann'n oda mzii yaptlar gibi, orkestra yaptlar da "piyano iin yazlm" bir
temel tarlar. Mimarolu bu noktay daha ak belirtir: "Schumann'n piyano yaz
snn orkestra gibi, orkestra yazsnmsa piyano gibi olduu ileri s r l r . " ( 5 0 )
1843 Yl, Schumannnn oratoryo dnemi "dir. "Konser salonu iin gndelik
yaamdan alnm yeni tablolar" olarak dnd Op. 50 Das Paradies und die
Peri oratoryosunu "kilise meknlar iin deil, gleyzl insanlar iin" besteledi
ini belirtmitir.(5O 1844'de ise Goethe'nin Faustu zerine Faust Sahneleri'ni yaz
mtr. Ayn yl, Clara ile ktklar Rusya gezisi, Schumann'n yaratc almalar
nn younlamasn getirmitir.Birka ay sonra da Mziin Yeni Dergisi'ni Brendele
devrederek Dresden'e yerlemitir.
1844-1850 arasndaki Dresden yllarnda besteci, Koro arkdar Dernei'ni
kurmu ve Liedertafel adl kkl koroyu ynetmitir. Bu kentte Schumann sanatlar
evresinde yaam, airler, ressamlar ve mzikilerle (bu arada Wagnerle) sk
balar iinde olmutur. Belki de bu yzden, teki mziksel alanlara el atm, szle
rini Tieck ve Hebbel'in yazd Genoveva operasn bestelemitir (1847-1849).
Byronn Manfred adl tiyatro yaptna yazd sahne mzii ve bunun baarl
uvertr, ayn yllarn verimleri arasndadr.
Schumann ailesinin yaad Dsseldorf yllar (1850-1854), bestecinin bu
kentteki mzik ynetmenlii grevinin yan sra, yazd orkestra yaptlarn kapsar:
Ren Senfonisi (1850), uvertrler ve op. 112 Der Rose Pilgerfahrt (Gln Hacca Gi
dii), Messe ve Requiem, Joachimme adad Keman Konertosu, son verimlerin-
dendir. Bu yllarda Brahms, besteciyle tanmak amacyla Dsseldorfa gelmitir.
(1853). Clara Schumann ile Brahms'm yaam boyu srecek olan dostluu bylece
balamtr.
Clara Wieck-Schumann (1819-1896), Schumann'la evlendikten sonra,
1831 'den balayarak Almanya'da ve Avrupa'nn eitli lkelerinde konserler vermi,
turnelere km stn yetenekli bir piyanisttir. Kocasnn lmnden sonra sekiz
ocuuyla Berline yerlemi (1856), 1863de Lichtental Konservatuvar'nda piyano
retmenliine balam, 1878'den sonra bu grevini Frankfurt Konservatuvar'nda
srdrmtr. Robert Schumannn yaptlarn derleyerek, Brahms'm da katklaryla
yaynlanmasn salamtr.(*)

SCH UM A NN 'IN YAPITLARI

Schumann, yukarda belirtilen op. 81. Genoveva adl, gnmzde sahnelenme
yen operasndan baka Op. 115 Manfred iin sahne mzii ve Faust'tan Sahneler'i
bestelemi, ayrca koro ve orkestra iin 14 yapt yazmtr:
Das Paradies ile Peri Op. 50, (1843); Adventlied (Noel arks) Op. 71, (1848);
Ayrlk zerine ark Op. 84, (1847); Mignon in Requiem Op. 98B (1849); Gece
arks Op. 108 (1849); Gln Hacca Gidii Op. 112 (1851); Kraln Olu Op. 71,
(1851); Ren arab arks Op. 123, (\853);arkcnn Lneti Op. 139

(50) lhan Mimarolu, a.g.y, sayfa 92,

(51) A. Edlcr, a.g.y. sayfa 107.
(*) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 479'dan derlenmitir,

372
(1852)\Delikanl ve Kraln Kz op. 140 (1852); Edenhall'in Mutluluu Op. 143
(1853); Missa Op. 147 (1852); Requiem Op. 148 (1852).
Lied'leri albmlerde toplanmtr. Balcalar unlardr: Liedler Toplam Op.
24 (Heine'nin iirleri zerine); Lied'ler Toplam Op. 39 (Eichendorffun iirleri
zerine); Mersiniei Op. 25; Kadn Ak ve Yaam Op. 42; air Ak Op. 48
(Heine'nin iirleri zerine).
"Schubert" Blmnde belirtildii gibi, Schubert, Schumann ve Hugo Wolf,
Goethenin K ennstdu das Land iiri zerine birer Lied bestelemilerdir. Schu
mann1m bu Lied1i RNEK S5'de verilmektedir. (52)
Senfonileri: L Senfoni (lkbahar Senfonisi) Op. 38,Si bemol majr; 2.Senfoni
Op. 61 Do majr; 3. Senfoni (Ren Senfonisi) Op. 97 Mi bemol majr; 4.Senfoni Op.
120 Re minr.
Konertolar: Piyano, keman ve viyolonsel iin ayr konertonun dnda,
solo alg ve orkestra iin 4 yapt vardr:
Piyano Konertosu Op. 54 (La minr'le balayp La majr'le biter); Viyolonsel
Konertosu Op. 129 La Minr; Keman Konertosu (Opus says yok) Re minr; 4
Korno ve Orkestra iin Konser (Konser Paras adyla tannr) Op. 86, Fa majr.
teki solo alg ve orkestra iin yaptlar: Introduction und allegro appassio
nato Op. 92 piyano ve orkestra iin, Sol majr; Fantazi Op. 131, Do majr; Concert
Allegro mit Introduction Op. 134, piyano ve orkestra iin Re minr/Re majr.
Uvertrleri: Ouvertre, Scherzo und Finale Op. 52, Mi majr; Schiller'in
Messina oyunu iin uvertr, Op. 100, Do minr; Byron'un Manfred'i iin uvertr,
Op. 115; Ren arab arks iin uvertr, Op. 123; Shakespeare1in Julius Cesar
oyunu iin uvertr, Op. 128, Fa minr; Goethe'nin Hermann ve Dorothea's iin
uvertr, Op. 136, Si bemol minr; Goethe'nin Faust'u iin uvertr, (Op. says
yok).
Piyano yaptlar:
piyano sonat: Op. 11 Fa diyez minr; Op. 22 Sol minr; Op. 14 Fa minr
(Schumann bu sonuncu sonat "orkestrasz konerto" olarak nitelemitir.)
Abegg eitlemeleri Op. 1; Kelebekler Op. 2; Davidsbndleranze (Davut'un
Birlii Danslar) Op. 6; Toccata Op. 7; Karnaval Op.9; Fantasestcke (Fantazi
Paralar) Op. 12; ocuk Sahnelei Op. 15; Kreisleriana Op. 16; Arabesk Op. 18:
Kk ykler Op. 21; Viyana'da Faing Serveni Op. 26; Genlik Albm Op. 68:
Renkli Yapraklar Op. 99.(*)

ALGILARIN GELM V E SAKSOFON

19. Yzyln zellikle ikinci eyreinde alglar geliim gstermitir:
ngiltere'de Joseph Booth 1827!de orgun tularyla borular arasndaki meka
nizmay gelitirerek algcnn isteklerine hemen yant verebilen bir ileyi sala
mtr. 1832'de ise Charles Spackman (1806-1879), tulardan borulara kadar iletilen
havay baz supaplarla denetleyebilen daha salkl bir yntem gelitirmitir. Ayrca,
kk kiliseler, hatta evler iin kk bir org niteliindeki harmonium icat edilmi-
tir.
flemeli alglar da bu dnemde kkl deiikliklere uramtr: Almanya'da
Theobald Bhm, ilk Bhm fltn yapm, bu modelde eski fltn kk ve eit
aralkl delikleri bir yana braklarak delikler akustik adan doru yerlere konmu,

(52) C. Palisca, a.g.y. cilt 2, sayfa 338.

(*) Schumannn yaptlar dizini kaynaklan: Oransay a,g.y.; A. Say, a.g,y.; dtv-Atlas zur Musik.

373
 R NEK 85

R obert Sch um ann (1810-56)

K ennst du das L a n d , O p . 79, N 0 . 29
[Op.* 98a, N 0. 1] (1849)

Langsam, die telden letzten Verse mit gesteigertem Aus druck.(A cj

p p 1 ffll
\

^ __

L aad, wo die Zi - tr o - ne u b l h n , im dun - kein Leub die G eld- b -ran -g cn g l h n ,

ein sa n f - te r W in d vom blau - en Himmel w eht,

374
biraz daha bytlm, parmaklarn kolay ve rahat alabilmesi iin de, gerekten
buluulua giren bir mekanizma eklenmitir. RNEK 86 A 'da flt'n 17, ve 18
yzyllardaki durumu (yukarda) ve 19. yzyl Bhm flt'n emas vrilmektedir.(53)
Bhm fltndeki bu yenilikler, zellikle halkal perdeler, ses doruluunu salayan
perdeler olarak klarinet ailesine de uygulanmtr.
Klarinet ailesindeki bas klarinet bugnk dz biimini ve kusursuz ses niteli
ini 1836 ylnda kazanm, ayn yl Meyerbeerin nl Les Huguenots operasnn
orkestrasnda nemli bir parti olarak kullanlmtr. Bu yeni bas klarinetin yapm
cs, daha sonra Paris'e yerleen Alman Adolphe Sax'ti.
Sax, bilindii gibi, saksofon'un mucididir. Saksofon ailesi ilk olarak 1840'da
Sax'in atelyesinde yaplmtr. Ancak, klasik orkestralarda pek kullanlmam, caz
mziinin geliimi sayesinde yaygnlk kazanmtr.
Saksofonlarn yukar doru dnen kalaklar vardr; sopranosu dnda pipo bi
imindedirler. Azl klarinet azl gibidir. Tek kaml olmasna karn, me
kanizmas obuaya benzer.
RNEK 86 B'de flemeli alglarn biimlerini ve boyutlann gsteren bir ema
verilmektedir: 1) Obua. 2) ngiliz kornosu. 3) Fagot. 4) Kontrfagot. 5) Klarnet. 6)
Bassetkomo. 7) Basklamet. 8) Kontrbasklamet. 9) Soprano saksofon. 10) Tenor
saksofon. (54)
"Sax" ad, ayrca, kornetlerin, bllerin ve tubalarn benzer yanlarn birleti
rip badak bir korno ailesi kurmu olmakla da nldr. Bu aile, en ince Si bemol
kornetten, Do ya da Si bemol kontrbasa, hatta bir beli ya da sekizli daha kaln ifte
kontrbasa kadar inen bir alglar dizisidir. Btn bu alglarn ounluu 1828'den
sonra kullanlmtr: Kornetler, baritonlar, bas tubalar gibi... Bu adan, saxhom'lar
nceleri olmayan alglar deillerdi, ama badak bir aile oluturmulardr. Eski
alto kornolar ve tubalar, tnlan uyumayan bamsz alglard.
Srgl trombonlar dnda btn trompetlerle kornolara ya dnerli, ya da
pistonlu valf ler taklmas bu dnemin yeniliklerindendir. Bu uygulama sonucu, yu-
kardaki alglar 1830'larda nce bandolara, sonra orkestraya girmilerdir. RNEK
86 Cde, Si bemol trompetin silindir mekanizmas ve ventil emas, aynca caz
trompetinin Perinet mekanizmas ve ventil emas verilmektedir.^)
Yine bu dnemde diyapozon'un LA's gittike ncelmitir. Uluslararas bir
standart saptamak iin Stuttgart'ta toplanan fizikiler toplantsnda, LA 440 olarak
kabul edilmi, ancak bu titreim says pek yaygnlaamamtr. 1858'de, gezgin
alg sanatlarnn uluslararas alveriinin artmas nedeniyle bir zorunluluk do
mu ve Fransz hkmetinin toplad bir kurul LA'y 435 titreim olarak uygun
grmtr. Bu kararn kesinlemesi, 1889 Viyana Konferans karan kapsamnda
dr.
Burada, Trkiye'ye ilikin baka bir konuya deinmekte yarar vardr:
Trkiye'de Prof. Hirsch tarafndan hazrlanm olan Dnce ve Sanat Yaptlar
Yasas, sanatlarn yaratlann gvence altna almay amalamtr. Bu eski yasa,
1990'l yllarda, uluslararas dzeye getirilmek istenmi, 1995'de deitirilmitir.
Sanatlann (bu arada mzikilerin) yaptlarnn gvence altna alnmasnn ilk r
nei, 1831'de Amerikan Temsilciler Meclisi'nin ald bir karar uyannca gerekle
tirilmitir. 1886'daki Bern Andlamas ile, yapt haklan uluslararas gvenceye
balanmtr.

(53, 54) dty-Atlas zur Musik, cilt 1, sayfa 52, 54, 50.
(55) dtv-Atlas zur Musik, cilt 1, sayfa 52, 54, 50.

375
376
 XXII. BLM

YARII VE SENTEZC BR A: GE-ROMANTZM

(1856-1886)

TARH
1842 Verdi'nin Nabucco operas.
1847 Liszt'in stanbul'a gelii, konserleri ve parafrazlar.
1849 Wagner'in Gelecein Sanat Yaratcs makalesi.
1850 Liszt'in Prometheus senfonik iiri.
1851 Verdi'nin Rigoletto operas.
1854 Brahms'n Re minr 1. Piyano Konertosu.
1859 Wagner'in Tristan ile Isolde operas.
1859 Gounod'nun Faust operas.
1860 Brahms ve arkadalarnn Wagner'ci akma kar bildirisi.
1864 Le o Tolstoyun Sava ve Bar roman.
1864 B rahmsm Fa minr Piyano lu Beli 'si.
1871 Svey Kanalnm al ve Verdi'nin Aida operas.
1873 Brucknerin Wagner Senfonisi olarak bilinen 3. Senfonisi.
1875 Bizet'nin Carmen operas.
1876 Brahms'n 1. Senfonisi.
1877 Ressam Claude Monetnin Gare Saint-Lazare'.
1879 Offenbach'm Hojfmann'n Masallar operas.
1882 Wagner'in son operas Parsifal.
1883 New Yorkda Metropolitan OperaevVnin al.
1887 Liszt piyano okulunun Hegyei tarafndan stanbul'a tanmas.
1893 Verdi'nin son operas: Falstaff.
1896 Clara Schumann'n lm zerine Brahms'n Lied'leri: 4 Ciddi ark.

19. YZYILIN K N C Y ARISI

Bu dnem, toplumsal olaylarn siyasal alanda younluk kazand, dolaysyla
dnce ve sanattaki yeni akmlarn birbiriyle yart dinamik bir an zellikle
rini yanstr.
19. Yzyln ikinci yarsnda romantizm geliimini yeni boyutlarda srdr
mtr; ancak, toplumsal olaylarn dayatmas nedeniyle "bireyin d dolu dnya
sn a kart baka akmlar da gndemin olumasn etkilemilerdir. Bu yeni akmlar
arasnda maddecilik, gerekilik, doalclk vardr.

377
 Hemen belirtmek gerekir ki, maddeci, gereki ve doalc akmlar, ncelikle
edebiyatta egemen bir renk kazanmlardr. ok gemeden resim sanat da bundan
etkilenmi, mzik ise dolayl bir etkilenmenin iinde kalmtr.
Bu kart akmlar yelpazesinde ilgin olan udur: Dnsel ve sanatsal ei
limlerin yaratt yar, kartl belirginletirmitir. Sonuta her akm, kendi bildii
yolda ilerlemitir.
Romantizme seenek olarak doan akmlarn temelinde, doaldr ki dnsel
yntemler bulunuyordu. 19. Yzyln ortalarnda Hegel'cilik zlmeye balamt:
Romantizmin dnsel dayanaklar olan Hegel ve Schelling felsefesi, matematiksel
ye deneysel yolda gelien doa bilimiyle yeterince badamayan bir konumdayd.
lg alan artk bireyin znel davran'na ynelmekten km, "toplumsal olgular
karsndaki tutum "d a odaklamt.
Toplumsal eitsizliin nedenlerini aratrmaya balayan yeni edebiyat hareke
tinin yan sra, resim sanatnda da romantik ustalarn dsel slubunu srdrme ko
nusunda ikilemler yaanmtr. Bu durum, ressamlar arasndaki geleneksel birliin
zlmesini getirmi, yeni bir yol ayrmn dayatmtr: Yeni yaam biiminde hal
kn isteklerini karlamay yeleyen ressamlarla, yalnz kalmak ve anlalmamak
pahasna yenilik arayan ressamlar arasnda bir uurum almtr.
19. Yzyln ikinci yansnda gzlenen balca oluum, "Sanayi Devrimi" ola
rak adlandrlan, o aa dein tarihte yaanmam hzl sanayileme hareketidir.
Sanayi Devrimi'nin sonucu olarak el sanatlar gerilemi, sanatsal beeninin balca
ltlerinden olan "ince iilik", eski nemini yitirmitir. Kaba ve ucuz rnlerin
sanat adna ileri srlmesi, beeni dzeyinin gerilemesinde rol oynamtr. Bu geri-
leyiin mzik alanndaki grnm kapsamnda, hafif mziin ve dans mziinin
yaygnlamas ve ilk sraya yerleerek adeta bir "beeni salgn" durumuna gelmesi
gsterilebilir. Operann yumuatlm bir biimi olarak operet'in de ayn dnemde
kurumsallamas ve kitlelerin geni ilgisini ekmesi, yaygn beeninin baka bir il
gin grnmdr.
Beeni dzeyindeki gerilemeye kart olarak, bir yandan da "dzeyli olan"
yaratma eilimi hz kazanmtr. Mzik tarihi asndan bizi ilgilendiren de bu dur:
Yzyln ikinci yans, romantizmin yeni boyutlar kazanmas anlamna geldii kadar,
gelecee ynelik bululan yaratma dnemi de saylabilir. Ge-Romantizmin (Post-
romantizmin) asl baansn bu "yeniden toparlanma" ve "sentez yaratma" kavray
nda gryoruz:
Liszt, senfonik pirleriyle orkestra mziinin geliimine nclk ederken,
Verdi talyan operasna yeni bir soluk katm, Wagner, sradan operaseverin bee
nisine srt evirerek, opera sanatna yeni bir z kazandran atlmyla mzik dnya
sn sarsmtr.
Ge-Romantizmin yaratt sentezin simgesi Brahmsdr: Zengin bir mziksel
anlatmla hem klasik dnemin biim anlayna ililkin deerleri vurgulanm, hem
de romantik duyarll dorua tayarak "salt mzik" anlayn gelitirmitir.

L S Z T
Bir ucu Salieri'den balayan ve teki ucu Arnold Schnberg'e "ipucu" vermeye
kadar uzanan izginin ilgin temsilcisi Franz Liszt (1811-1886), 19. yzyln her iki
yansn da doyasya yaam bir besteci ve piyanisttir. Dolaysyla romantizmin yz
yllk serveni, bir lde onun kiiliinde yansmtr.

378
 Yzyln ilk yansndaki Liszt, daha ok piyanisttir. algsnn virtz olarak,
atafatl, grkemli bir yaam biiminin iindedir. 1848 Ylnda Weimar Saray
mzik ynetmenliine getirildikten sonra, genelde besteci kimliiyle yaratclnn
ikinci dnemini am ve yaratlanyla ileri bir mzik anlaynn ncs olmutur.
Macaristan'n Avusturya snnna yakn bir kasabas olan Raidingde doan
Liszt, Esterhazy Prensliinin iftliinde saymanlk yapan amatr bir mzikinin
oludur. lk piyano derslerini babasndan almtr. Birka yl iinde ok hzl bir
geliim gsteren kk yetenek, dokuz yandayken verdii ilk konserinde bir pi
yano konertosu alarak dinleyenleri aknla uratmtr. kinci konserinde ise
ocuun olaanst yeteneini gren birka Macar soylusu, iyi bir mzik renimi
yapmas iin burs vermeyi nermi, babas da bu neriyi kabul ederek 1821de o
lunu Viyana'ya gtrmtr.
Sanat serveni bylece balayan Liszt, 75 yllk yaamnda d krklna
hemen hi uramam, nne kan engelleri rahata aarak baardan baarya
komutur.
On yandayken gittii Viyana'da, Mozart'n rakibi ve Beethoven'in retmeni
Salieri'den bestecilik dersleri alan Liszt, Kari Czemy ile piyano almtr. Hzl
geliimini burada da srdrerek verdii konserlerle Beethoven'in hayranln ka
zanmtr.
Viyana sanat evreleri, bu yetenein daha iyi deerlendirilmesi iin Paris
Konservatuvannd renim yapmasn dnm, bunun zerine babas onu
1823de Paris'e gtrmtr; ancak, o yllarda konservatuvar mdr olan Cherubi-
ni'nin engellemesi yznden bu istek gerekleememitir. Paris'te Paer ve Reicha ile
kompozisyon alan kk besteci, 14 yandayken bir opera yazm, Don Sanches
adl bu hafif opera Pariste be kez sahnelenmitir.
Daha sonraki yllarda ngiltere, svire ve Fransa'da konser turnelerine kan
gen yetenek, kazand baarlarla adm Avrupa'da duyurmaya balamtr. 16 Ya
ndayken babas lnce, yaamn tm sorunlaryla babaa kalm, nl bir piyanist
olarak bir yandan piyano dersleri verirken, bir yandan da konserlerini srdrm
tr.
Bu yllarn Parisi, st dzey bir dnce ve sanat ortamnn odayd. Liszt bu
sanat evrelerine girerek dnemin edebiyat ve sanat akmlarndan etkilenmi, Cho
pin ve Berlioz gibi bestecilerle, hatta S t. Simon gibi sosyalist bir dnrle yakn
balar kurmutur. Ancak onu asl etkileyen, Paganini'nin 1831'de Paris'te verdii
konser olmutur. Paganini'yi hayranlkla izleyen gen piyanist, kendi algsna da
onun gibi egemen olmak tutkusuyla konserleri brakarak yeni bir almann iine
girmi, yl boyunca olaanst yorucu bir alma programn srarla uygulam
tr. 1834'de 23 yandayken tekrar konser podyumlarna dndnde, bir aa
damgasn vuracak olan bir piyano virtznn "yeniden douu" nitelemesiyle
karlanmtr.
Bir eletirmen, Liszt hakkndaki izlenimlerini yle dile getirmitir:
"Konserin sonunda, sava alanndan yengiyle aynlan kahramanlar gibiydi.
Yan banda yenilmi bir piyano ve onun krlm telleri vard. Dinleyiciler vurul
mua dnmlerdi ve Liszt, ba ne eik, bir sandalyaya yaslanm olarak duruyor,
garip bir ekilde glmsyordu.'^1)

(1) Koral algan, Franz Liszt ve Lszt'in stanbul Konserleri, Mzik Ansiklopedisi Yaynlan, Ankara 1991, sayfa
18.

379
 1835'de Kontes dAgoult ile birlikte yaamaya balayan piyanist, svire'nin
Cenevre kentine yerlemitir. 1840 ylnda bozulan bu beraberlikten ocuklar
olmu, kinci kzlan Cosima, sonralar nl orkestra efi Hans von Blow ile ve daha
sonra da Wagner ile evlenmitir.
Kontes d'Agoult'dan ayrldktan sonra Liszt, Avrupa'nn tm lkelerinde, bu
arada Rusya'nn eitli kentlerinde, hatta stanbul'da baarl konserler vermi, ya
amnn belki de en parlak konser dnemini geirmitir. nl yaptlarn piyano
uyarlamalarnn ve yazd parafrazlarm deerini Avrupa'ya kantlad dnem,
1840-1848 yllan arasdr. stanbula da Rusya turnesi sonrasnda, Padiah Abdl-
mecd'in ve Sadrazam Red Paa'nm daveti zerine gelmi, 1847 ylnn Haziran
aynda yaklak bir ay kalarak Padiaha adad iki parafraz bestelemi ve dllen
dirilmitir.^)
Ancak Liszt'in bu yllardaki konser turnelerini de kapsayan grkemli yaam
biimi, sanatsal yaklam ciddiye alan ve derininde baka arlklar arayan evreler
tarafndan eletirilmitir. Leipzig'deki bir konserinden sonra Schumann, yazd
eletirel bir yazda onu yle anlatmtr.
"Liszt Viyanadan kt alkanlklarla geldi. Srekli olarak, konteslerimiz,
prenseslerimiz, tuvaletli gzel kadnlarmz olmadndan yaknd durdu. Ona dik
katli olmas gerektiini, aslnda gl bir aristokrasiye sahip olduumuzu, bu aris
tokrasinin 150 kitabevi, 50 basmevi ve 30 mzik gazetesi ve dergisinden olutuunu
syledim. Gld. Sanyorum, basnmzda hakknda kan ar yazlar, aristokrasi
mizi ona retmitir."(2)
1847deki stanbul konserlerinden sora Liszt yeniden Rusya'ya gitmi, Kiev'de
Prenses Carolyne von Sayn Wittgenstein le ilikisi derin bir aka dnmtr. Bu
ilikinin Liszti kompozisyon almalarna daha fazla ynelttii ve 1848'de Wei-
mar'da grev almasn izleyen yllarda bestelerinin giderek derinlik kazand, hatta
ann anlayna gre ileri bir mzik dilini kulland bilinmektedir.
Besteci 1859'da Weimardan ayrlm ve 1870'e kadar genellikle Roma'da ya
amtr. 1870'de Beethoven'in doumunun 100. yl dolaysyla Weimar'a arlm
ve yeniden bu kente yerlemitir. 1875'de Macar Mzik Akademisi bakanlna
seilen Liszt, 1886'da Bayreuth'da gerekletirilen Wagner Festivalini izlerken,
yakaland zatrree hastalndan kurtulamayarak lmtr.

BESTEC OLARAK LSZT

Lisztin bestecilik almalar 1848de Weimar'da grev almasnn ncesi ve
sonras olarak iki dnemde ele alnabilir. Bu iki dnem kesin izgilerle ayrlamaz;
aralarnda balar vardr; hatta ayn dnemin almalar olan yaptlar arasnda kav
ray asndan kartlklar ya da elikiler bulunmaktadr. Aslnda, 1820'lerden
1880Iere uzayan bu srete, toplumsal geliimin kartlk ve elikileri, eskiyle ye
ninin dialektik bants sz konusudur. Liszt, burjuva romantizmi ile feodal soylu

(*) Lisztin stanbul konserleri zerine deerli mzikbilimcimiz Mahmut Ragp Gazimiha (1900-1961), Pariste
renim yapt srada toplad bilgileri "Liszt'in stanbul Konserleri" adyla kapsaml bir makale olarak l
mnden birka ay nce yazm, bu makalenin sonradan bulunan rnei Koral algan tarafndan deerlendirilip
Liszt'in sanat kiilii hakknda bilgiler eklenerek kitap halinde Mzik Ansiklopedisi Yaynlan tarafndan
baslmtr. Bu kitabn zgn bir taraf, Liszt'in Beethoven senfonilerini piyanoya uyarlamasndan doan ya
ptlar btnn (piyano iin 9 senfoniyi) dnyada ilk olarak seslendiren piyanistimiz dil Biret hakknda mer
Umar'n hazrlad yazy da kapsamasdr.
(2) Koral algan, a.g.y. sayfa 20.

380
kesimin, sanat kiiliini etkileyen derin izlerini yaptlarna yanstmtr. Baz ksa
zaman dilimlerinde dinsel eilimleri, bazlarnda ise toplumsal geliim ve patlama
larn devrimci ynelileri belirginlemitir.
retmeni Czemynin parlak piyano stilini kendi virtz kiiliine dntren
Liszt, 1833'de Berlioz'un Fantastik SenfonisVm piyanoya uyarlayarak "orkestra
renkleri ve etkilerini" bu algda ilk kez elde etmi, bu ilk dneminde 400 dolaynda
piyano uyarlamas gerekletirmitir. Uyarlamalar arasnda nl senfoniler (ya da
onlardan paralar), operalar, Liedler vardr. Ayrca, bu yaptlara bir "yaklam" ni
teliinde olan parafraz'lar bestelemitir. Parafrazlan "zgr fantazi" zelliindedir
(rnein Don Jan ya da Rigoletto zerine yazdklar gibi.) Btn bu yaptlar
(uyarlamalar ve parafrazlar), Lisztin ilk dnemindeki piyano resitallerinin progra
mn oluturmutur. u nokta da nemlidir: Liszt zellikle parafrazlarnda doala
ma ynteminden byk lde yararlanm, konser deneyimlerinin verdii cesaret
le, yaanan olaylarn esinledii konulan mzie aktarmtr.
1848 Ylma kadar olan dnemde Liszt daha ok "piyanist" kimliiyle n yap
t iin, Bach, Beethoven, Schubert, Berlioz ve Wagner gibi bestecilerden yapt
uyarlamalar kmsenmi, "besteci" kimlii glgelenmitir. Oysa henz 16 yan
dayken yazd yaptlarda, rnein 1827de besteledii piyano ve yayl alglar iin
Maldiction adl yaptnda tonal armoninin snrlarn zorlam, ikinci dnemindeki
aratrmalarnn ipularn daha o zamandan hazrlam gzkmektedir.
Liszt'in 20. yzyl mziine ynelik yaptlarnda kilise makamlar, ingene
mzii makamlar, geleneksel kadans kalplarna aykrlk gibi elerden her iki
dneminde de yararland bugn akla kavuturulmutur.
Doaldr ki Liszt'in besteci kiilii, Weimar'a yerlemesinden sonra belirgin
lemi, yeni bir soluk ve aratrc bir ruhla g kazanmtr. Orkestra yaptlarnn
byk ounluu da bu ikinci dnemin rnleridir. "Senfonik iir" (pome
symphonique) gibi, klasik yaplanmann dnda, yaamdan alnan konulan ileyen
trdeki orkestra yaptlar da yine ikinci dnemin buluuluu kapsamndadr. Sen
fonik iirlerinin bazlar, daha nce solo piyano iin yazd yaptlarn yeniden
gzden geirilerek orkestra iin hazrlanm biimleridir.mein, Victor Hugo'nun
bir iiri zerine 1840'da yazd piyano yapt Dada iitilen, 1849'da orkestra in
senfonik iire, 1838'de piyano iin yine Hugo'nun bir iiri zerine besteledii Ma-
zeppa, daha sonra gelitirilerek 1858de orkestra yaptna dntrlmtr. RNEK
87 de Mazeppa'mn Allegro blmnden bir sayfa verilmektedir!3)
Lisztin 1848-1861 Weimar dnemi, 1861-1869 Roma dnemi ve 1870-1885
son dnemi yaptlar, adalarnca yadrganm, anlalamam, eletirilmitir.
Oysa bu zaman dilimlerindeki tonalitenin zlm'ne ynelik aratrc-lerici an
lay, zellikle 20. yzyln ortalarnda Liszt'in yeniden deerlendirilmesiyle,
Schnberg, Berg ve Webem'in yer ald 2. Viyana Mzik Okulu'nu hazrlamtr.
1951de Rene Leibowitz, "Tonalitenin zm" adl aratrmasyla, Liszt'in 20.
yzyl mzii zerindeki etkilerini aklamtr. 1911 de Schnberg yle demek
teydi: "Wagner de dahil olmak zere hepimiz, Csar Franck, Richard Strauss, De
bussy ve son Rus bestecileri, her eyimizi ona borluyuz.1! 4)
Yzyllardan beri "yerleik bir bilim" olarak gelitirilen tonal armoninin ya
ratt olanaklarn 19. yzyln son eyreinde kendini tketmeye balam olmas,
doal olarak ton kavramnn ya da tabusunun sorgulanmasn getirmi, bu sorgula-

(3) Claude Palisca, Norton Anthology o f Western Musik, New York 1988, cilt 2, sayfa 240,
(4) Schnbergden alnt: Leyla Pamir, Mzikte Geni Soluklar, Ada Yaynlar, stanbul 1989, sayfa 128.

381
 RNEK 87

F r a -n z L is z t (1 8 1 1 -8 6 )

Etudes d excution transcendante: N 0. 4,

M azeppa

-If *
ffii. 1 (*""

L lf'ft
cr<sc..

382
mada Liszt'in aratrmac-ilerici kavray nemli rol oynamtr: "Tonaliteyi z
mnde Liszt, geleneksel kadans kalbna bal kalmaz. Ton geileri giderek sey
rekleir. Daha ok, eitli tonaliteleri ve ezgileri yan yana sralar. Onlar kromatik,
neo-modal, ya da ingene makamlar gibi gerelerle birbirine geirir. 1850'den
sonra mzie makamlarn ada anlamda kullanmnn rettii elerin giderek
daha fazla szmasyla, tonal gvence sarslr. Yine tonaliteyi sarsma sorunsalnda
Liszt ve Skryabin, drtl akorlar gereciyle almlardr. Her iki bestecinin Pro-
metheus yaptlarnda, drtllerin st ste bindirilmesinden oluan drtl akorlar,
birbiriyle akrabadrlar. (Dieter Torkewitz: Liszt'in Erken Dnemindeki Armoni
Dnce Biimi). Bu gelecee ynelik aratrmalarda, Liszt'in zellikle org yapt
larnda grlen bu tutanaksz tonalitelerin, Debussy ve Ravel gibi izlenimciler ze
rindeki nemli etkisi belirtilmektedir. Ancak bilindii gibi, gelecee ynelik bir
bak as, her zaman geriye bak da beraberinde getirmektedir. Liszt'in amza
ynelik yaptlarnn nitelikleri incelenirken, Gregoryan Korallerini, kilise makam
larn, zellikle Palestrina ve Bach' ne denli iyi tand ortaya kmaktadr. Bu
nemli nokta, 1850'den sonraki Liszt yaptlarna,- tonaliteye yabanc neo-modal
elerin szmasnn bir nedenini aklamaktadr. (...) Serge Gut, Lisztin mzik dilini
irdelerken, 1883-1884 yaptlaryla, Debussy, Ravel, Max Reger, Richard Strauss,
Bartok ve erken dnem Schnberg'i esinlediini belirtir. Bu dnce izgisine gre
Liszt, Klasik Viyana slubuyla bestelemeye balam, izlenimci, davurumcu
akmlardan sezgisel olarak geerek, 20. yzyln mziine k tutan ilk 19. yzyl
bestecisi olmutur.'H5)

LSZT'N Y A PITLA RI
Oda mziine hi el atmam olan bestecinin piyano uyarlamas olarak yazd
yzlerce yaptn deeri ve nemi sakl tutulursa, zgn piyano yaptlar u albm
lerde toplanmtr: (*)
Album d'un Voyageur (Bir Gezginin Albm), 1835; Annes de Pelerinage
(Gezi Yllan), 1848-1861 yllarndan bir toplam; Apparitions, 1835; Vals ve
Kapris 1840; Consolations (Avuntular), 1850; Grandes Etdes (Byk Etdler)
1831; Etudes de Concert (Konser Etdleri) 1849; ki Konser Etd 1849-1863;
Etdes dExecution Transcendante 1854;
Piyano Sonat, Si minr, 1854.
ki piyano iin Grand Solo de Concert (Byk Solo Konser) 1850; La minr
L Ballad 1854; Si minr 2. Ballad 1854; Elgie 1868; Elgie No. 2 1870; Elgie No.
3, 1871; Grand Galop Chromatique (Kromatik Byk Galop) 1838; Mazurka bril
lante 1851; Deux Polonaises (ki Polonez) Mi majr ve Do minr, 1852; Valse
Elgiaque 1884.
Piyano Konertolan:
Mi bemol majr 1. Piyano Konertosu, 1857; La Majr 2. Piyano Konertosu,
1863.
Piyano ve orkestra iin yaptlar (Bu yaptlar konerto deildir):
Macar Fantazisi, 1865; Meldiction (piyano ve yayllar iin, 1857); Todentanz
(lm Dans) 1849; Beethoven'in Atina Hare beleri zerine Fantazi 1853-1865;
Heksameron (Bellini'nin Pritenler operasndaki bir mar zerine eitlemeler,
1837); Polacca (Weberden orkestralama 1852-1853).
(5) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 128-129.
(*) Liszt yaptlarna Opus numaras vermemitir. Yaptlar zgn adlaryla tannrlar.

383
 Senfonileri:
Faust Senfonisi 1853-1861.
Dante Senfonisi (final blm korolu, 1856).
Senfonik iirler:
Dada iitilen 1840; Tasso'nun At ve Zaferi 1849; Les Prludes (Preldler)
1848-1850. Orpheus 1854-1856; Prometheus 1850; Mazeppa (1838de yazlan pi
yano yaptnn 1858'de senfonik iire dntrlmesi); Festklnge (enlik Sesleri,
1853); Devrim Senfonisi, 1857; Macaristan 1856; Hamlet 1859; Hunlar'n Sava
1856; Die deale (lk, 1859); Beikten Mezara 1883.

LSZT O KU LUNUN T RK YEYE YANSIM ASI

Piyanoda seslendirme sanatna getirdii bulularla bir ''okul11 yaratm olan
L iszt, alglarn deiik ses renklerini hem tek bana, hem de orkestra bileiminde
piyanodan elde etmeye ynelen ilk piyanist olmutur. Genlik dneminde bile ondan
yararlanmak ve ders alabilmek iin kk bir servet yatrmak gerekiyordu. Yzyln
ikinci yarsnda ise Liszt, rencilerini dikkatle semi ve kurduu okulun yeni ku
aklarca srdrlmesine nem vermitir, rencileri arasnda A. Silot (1863-1945),
M. Rosenthal (1862-1946), E, dAlbert (1864-1932), Ferrucio Busoni (1866-1924),
H.v. Blow (1830-1894) ve H. Hegyei vardr.
Grld gibi, bu piyanistler 1860l yllardan sonra Liszt'in rencisi ol
mulardr. Bunlar arasnda adn andmz H. Hegyei, Liszt piyano okulunu lke
mize tayan deerli bir retmendir:
H. Hegyei (1863-1926), Budapete Mzik Akademisi'ni bitirdikten sonra,
1882de Liszt'den piyano dersleri almaya balam ve bu almasn 1885re kadar
srdrmtr. 1887de Trkiye'deki Macar dostlarnn daveti zerine konserler ver
mek zere stanbul'a gelmi ve bir daha dnmeyerek lkemizde 39 yl piyano
retmenlii yapmtr. Bu sre iinde Hegyei, Muzikai Hmayun'da, Trkoca'nda
ve Darlelhan'da (ilk konservatuvarmz) dersler vererek ok sayda renci yeti
tirmitir. Daha sonra Milli Eitim Bakanl'nm zel izniyle stanbul Konservatu-
varmda piyano ve armoni retmeni olarak almtr. 9 Mays 1903'de Fransa h
kmeti tarafndan Officier de l'Acadmie nianyla dllendirilmitir.
"eitli bestelerinin yan sra, bir de piyano konertosu yazm olan Hegyei
ldkten sonra, yerini rencisi ve ayn zamanda ei olan Geza Hegyei alm, Liszt
piyano okulunun srdrlmesine katkda bulunmutur.! 6)
Deerli piyanistimiz Mithat Fenmen (1916-1982), H. Hegyei hakknda bilgi
verirken, aadaki dipnotu eklemitir. Sanyoruz, Lisztin rencisi olan bu deerli
piyanist zerine baka bilgileri ieren belgeler pek bulunmamaktadr:
"Franz Liszt, Milli Macar Mzik Akademisi'nin bakanln 1875'den bala
yarak ele ald iin, Hegyeiye retmenlii, retimde tecrbeli yllarna rastla
mt. Liszt o yllarda bir y iin rencisi beraberinde olduu halde Weimar, Viyana,
Bayreuth ve baka kentler arasnda mevsim mevsim dolayor, aralarda da Petede
oturuyordu. Hegyei hukuk renimine balad halde, bir yandan da ailesinden gizli
olarak Mzik Akademisi'nin piyano snfna devam etmekteydi. Akademiyi bitirin
ce, okulun salonunda Liszt ile birlikte, Lisztin 1. Piyano Konertosunu iki piyanoda
aldlar. Gazeteler bu olay parlak yazlarla karlaynca ailesi Hegyei adndan me-
(6) Koral aJgan, a.g.y. sayfa 36.

384
 dm, meseleyi kendisinden sormulard. O da ekinerek ad geen gencin
kendisi olduunu aklamtr. te ancak bundan sonra Liszt'ten serbeste dersler
almaya balayabilmi ti.(7)

W AGNER
Opera izleyicisinin beeni ve alkanlklarn umursamayan, felsefe ve politi
kann bir ucundan teki ucuna kolayca savrulan, ancak opera sanatna yeni bir z
kazandran, armoni biliminde yeni bir aamay temsil eden Richard Wagner (1813-
1883), ocukluk ve ilk genlik yllan boyunca bir mziksever ya da amatr bir
mzik tutkunu olarak kalm, genelde edebiyatla ilgilenmitir.
Opera dndaki eitlerde pek az yapt bestelemi olan Wagner, (Schumann
bunu bestecinin yeteneksizliine verir), ilk ciddi mzik almasna, doduu kent
olan Leipzig'de Theodor Weinig ile balam (1831) ve ayn yl Op. 1 Piyano Sonat
ile Op. 2 piyanoda drt el iin bir Polonaise bestelemitir. Bu yaptlar bestecinin
kalc olmayan ilk denemeleridir. 1832'de Do Majr Konser Uvertr ile ayn tonda
bir senfoni besteleyen Wagner, szlerini kendisinin yazd Dn adl operasn
tamamlayamam, 1833'de Wrzburg Operas'na koro ynetmeni olarak girmitir.
Bestecinin 1833-1839 yllan arasnda, Almanyadaki kasaba operalarnda koro
ya da orkestra ynetmenlii yapm olmas,opera kulisini tanmasna yardm etmi
tir: Wrzburg'dan sonra Magdeburgda (1834), Knigsberg'de (1836), Riga'da
(1837) orkestra ynettii yllarda, bir tiyatro oyuncusu olan ilk ei Minna Planer ile
evlenmi (1836), iki perdelik komik opera Ak Yasa ve opera besteciliinin ba
langc saylan Rienzi adl yaptlan yazmtr. Rienzi, an ve gstermelik ynleriyle
tipik bir grand opera zelliindedir.
Riga kasabasndaki operayla szlemesi biten Wagner, Meyerbeerin Paris
Operasndaki baarlarna zenerek ve zellikle Riga'daki alacakllarndan kurtul
mak amacyla deniz yoluyla Fransaya gelmi, Paris'te yazd Uan Hollandall adl
romantik operasn sahneletememitir. Bu yapt Dresden'de temsil edilmitir. Paris'te
parasal zorluklar iinde yaayan besteci, kopistlik ve sradan armonileme ileri gibi
az para getiren bestecilik d almalar yapmak zorunda kalarak, bu kentte ald
borlann deyemedii iin ksa bir sre hapis yattktan sonra 1842'de Almanya'ya
dnmtr.
Rienzinin Almanyada Dresden Operas tarafndan kabul edilmesi ve 1842 y
lnn sonlarnda sahnelenmesi ile Wagnerin talihi alm, bu yapt byk baar
kazanarak Uan Hollandall operasnn temsiline olanak hazrlamtr. Uan Hol-
landal'nm 1843'deki baarsndan sonra Wagner, Dresdendeki Saksonya Krallk
Saray mzik ynetmenliine getirilmitir. Bu grevde alt yl kalan besteci, Gluck,
Mozart, Beethoven ve Weber'in operalarn sahneletmi, Dresden Korosu iin Ha
varilerin Ak Yemei adl koro mziinin yan sra, Tanhuser operasn yazmtr.
Tanhuser'in Dresden'de 1845'de sahnelenmesinden sonra Lohengrin adl operay
yazmaya koyulmu, ancak bu yaptn Dresdende sahnelenmesi gerekleememi
tir.
1848'de Almanyadaki devrim hareketinden etkilenen Wagner, "Anavatan
Demei1' adl sol bir kurulua ye olmu, bakaldr eylemlerine katld iin hak
knda kartlan tutuklama kararndan kurtulmak amacyla nce Weimar'a kam ve
Liszt'in yardmyla svire'ye snmtr.

(7) Mithat Fenmen, Piyanistin Kitab, Ankara 1947, sayfa 151.

385
 svire'nin Zrih kentine kars Minna ile yerleen Wagner, 1849-1858 yllan
arasnda bu kentte oturarak beste almalarnn yan sra, sanat yazlanna eilmitir.
Bu iddial ve her biri uzun makale niteliinde olan kuramsal almalarn adlar
yledir: Sanat ve Bakaldrma (1849), Gelecein Sanat Yaratcs (1850), Sanat ve
klim (1850), Opera ve Dram (1851).
"Gelecein Sanat Yaratcs" adl almasnda ileri srd grler dolay
syla, makalenin adndan yola klarak sonralan Wagner ve Liszt'le "gelecein
mzikileri" diye alayc bir dil kullanlmtr, ancak her iki besteci de bu nitelemeyi
onur sayarak kabullenmilerdir.
1850de operalarn sahneletmek umuduyla Paris'e giden besteci, nerilerini
kabul ettirememitir. Burada yaad bir gnl ba yznden sevgilisiyle Fran
sa'nn Bourdeaux kentine gitmi, ancak bu ilikiyi srdrmeyerek Zrih'e, kars
Minna'nn yanna dnmtr.
Zrihte Otto Wesendonk adl zengin bir tccarla tanan Wagner, bu kez onun
kars Mathilde'ye gnln kaptrm, bu iliki, Minna'nn kocasn terkedip Al
manyaya dnmesi sonucunu getirmitir. Minna ile Wagner'in Wesendonk'lann
malikanesi iinde bulunan ve Asyl adn verdikleri kk bir kkte oturuyor olmas,
olaylar alevlendirmitir.
Bu arada Wagner, svire'ye kamasna neden olan sol grlerinden dnm,
Schopenhauer'e yaknlk duymaya balamtr. Bu yllarda Ren Altn (1954), Wel-
kre (1856) ve Tristan ile Isoldeyi (1857) yazmtr. RNEK 88 (fi)
Grlerini deitirmesi dolaysyla Almanya'da Wagner iin 1860'da af
kartlmtr. 1861'de ise Fransa'da L Napolyon'un emriyle Tanhuser operas sah
nelenmi, ayn yl, Lohengrin Viyana'da temsil edilmitir. 1864'de Bavyera Kral II.
Ludwig, Wagnere tm tasarIannn gerekleecei umudunu vererek besteciyi
Mnih'e armtr.
Bu srada Wagner, Liszt'in kz Cosima ile gelien ak ilikisi dolaysyla bu
nalm iindeydi. Cosima'nn kocas Hans von Blow, Wagner'in operalarn yneten
nl bir mzikiydi. "Cosimann Wagner'den ilk ocuu olan solde 10 Nisan 1865
gn doduktan tam iki ay sonra, 10 Haziran gn, hi bir eyden kukulanmayan
Blow, Tristan'm ilk temsilini ynetmitir."W
Bestecinin karmak ilikileri yznden Mnih'te kalamayaca anlalnca
Bavyera Kral . Ludwig(*) Wagner'e kenti terketmesini sylemi, bunun zerine
Wagner ve Cosima svireye yerlemilerdir. Oysa operalar Mnih'te sahnelenmi,
1868'de Nmberg'in Usta arkclar, 1869'da Ren Altn baaryla temsil edilmi
tir.
1870'de Cosima ile Blow'un boanmas gerekleince, Wagner Cosima'yla
evlenmitir.
Wagner'in, kendi sanat kiilii evresinde ngrd dnsel ve mziksel
hareket, zellikle Almanyada "Wagner Demekleri"nin kurulmasyd. "Kendisine
yardm eden besteciye tanr da yardm eder diye bir sz vardr. Wagner, kendi rek
lamn yapma yolunda kazand baarda tanrnn da yardmn grmtr."0) lk

(8) C. Palisca, a.g.y. cilt 2, sayfa 95.

(9) Gltekin Oransay, Badarlar Geidi, K Yaynlan, zmir 1977, sayfa 209.
(*) Kral II. Ludvvig'in ruhsal sal bozuktur. Kr gezintilerini sever, papatyay krmaz, ama insanlar kolayca
krard.
(10) lhan Mimarolu, Mzik Tarihi, Varlk Yaynlan, 4. Basm, stanbul 1991, sayfa 95.

386
 RNEK 88

R ic h a r d W agner (1813-83)
Tristan und Isolde (1856-59): A ct I, Scene 5
(excerpt)

TrftUn (w ild H ifTutnd)

(7 J

ffi *
.......
^ Ir - landa Ko - - fi * f iili und ih -rc r K un * stc Wuu . . der -

M
*y : x * M
- J> &.

:{ r j .n ^ r E ------- 1" -p- ]

den B a l * * s rtm ntzt* ic h , den aie

387
Wagner Demei, Mannheimda kurulmutur (1871). Uzun yllardan beri dledii
"Wagner yaptlar"nm sahnelenecei bir operaevine kavuma planlan ise, 1872'de
gereklemitir: Bayreuth kent ynetimi, byle bir operaevi iin ona yer nermi,
bu operaevinin yapm iin, dnyann birok yerinde kurulmu olan "Wagner Der
nekleri" harekete geerek balar toplamtr. Yaplan balann yklce olanlar
arasnda Bavyera Kral II. Ludwig, Avusturya mparatoru I. Wilhelm, Osmanl pa
diah ve Msr Hdivi vardr.
1876 Ylnn Austos aynda Bayreuth'ta ilk Wagner enlii dzenlenerek
oyundan oluan Nibelungen Yznn tamam bu enlikte kez sahnelenmitir.
Bestecinin son operas Parsifal 1882'de tamamlanmtr. Bu yaptn Mnih'te
sahnelenmesinden sonra, ayn yln sonunda Wagner'in sal bozulduu iin, 1883
k aylarm Venedik'te geirmitir. Ancak, kalp yetmezliinden 13 ubat 1883 gn
lmtr.
Bayreuthta dzenlenen Wagner enlikleri, Cosima Wagner (1837-1930), olu
Siegfried Wagner (1869-1930) ve torunlar tarafndan srdrlm, daha sonra kent
ynetimince dzenlenmitir.

W A G N ER N OPERA K AVRAYII
Wagneri besteci olarak tanmak iin, onun ska deien dnya grlerini
deil, gelien sanatsal kavrayn deerlendirmek gerekir.
Richard Wagner, tam bir kltr adamyd. Edebiyatn ve onun zelindeki iirin,
plastik sanatlarn, felsefenin ve mziin sorunlarna yetkinlikle eilmi, kendi a
nda bu dallarn nasl bir senteze ulaaca ve geliim yollarnn neler olabilecei
zerinde durmutu. Bu ynyle Wagner salt bir mziki deil, bir "sanat kuramc
sd r; ve kuramlaryla opera eserleri arasnda sk balar vardr.
Sanatnn yntemlerini ve yaplanmasn ylesine bilinle savunmutur ki,
"esin yavanl ve yoksulluunu, felsefenin ve bilgisinin zenginliiyle rtmeye a
lan bir kuramc" olarak deerlendirilmitir. Gerekten de Wagner, baran, abartl
bir sanat kiilii temsil eder. Mzii de yledir. Ama zgndr. Opera alanndaki
kavray, bu sanata yenilikler getirmitir:
Grand opera'ya zenen ilk yapt Rienza'dan sonra yazd Uan Hollandall,
Tannhuser ve Lohengrin, bestecinin romantik eilimlerini sergilemekle birlikte,
canlandrlan kiiler, giderek daha belirgin, mhsal yaplan daha ak ve gl kah
ramanlardr. Tannhuser'in mziinde sentetik birlik (Unit synthtique) daha ge
likindir. Bu yaptlarda Wagner'in sanat kimlii kendini gstermeye balamtr.
Tannhuser'de mzik, dram adm adm izlemesine karn, genelde aryalara,
do'lara, korolu ykselilere yer veren "talyan deyii"nden btnyle kopmu de
ildir.
Lohengrin, dnemin ackl halini, ileri ve sekin kiiliklerle bilinsiz halk y
nlarnn anlamazln dile getirir. Aslnda fcfa betimleme, "anlaysz ve yenilik
lere kapal insanlar"m arasnda tek bana kalm olan Wagner'i temsil eder: Wagner
yalnzdr ve yalnzlk ona ac vermektedir.
Oysa yalnzlk, Wagnerin kendi seimidir: Yaptlar kartln simgesidir;
ann opera izleyicisine, mzikilerine, dnrlerine, dahas alkanlk ve bee
nisine kar kan kavrayn rnleridir. Bu kartl bilerek gelitirmitir Wagner.
Denebilir ki, zgnl ve ayrcal buradan kaynaklanmaktadr.

388
 Wagner'in slubu sz konusu olduunda, hemen ardndan u kavramlar gelir:
"Tm sanatlarn bireimi", "Leit-motif", "sonsuz ezgi", "Wagner armonileri"...
Bu kavramlar zerinde ksaca duralm:
"Tm sanatlarn bireimi" (Gesamtkunstwerk), bestecinin operadan bekledii
grevi aklar: Tiyatro, edebiyat ya da iir, plastik sanatlar ve mzik, opera sanatnda
birbirinden kopuk eler deil, birbiriyle kaynam, ya da kaynamas gereken
temel elerdir. Besteciye gre mzik, ritmini danstan, ezgisini de iirden almtr.
Mzik tek bana "bo bir armoni"den baka bir ey deildir. te yandan iir de tek
bana kaldnda, duygulara deil, dnceye ve akla hitabeder. Operada o gne
dein yaplmakta olan, bu sanat dallarn birbirinden kopuk biimde ele almaktr.
Dorusu ise, bu sanatsal elerin bireimiyle gerek dramsal mzie ulamaktr.
Nedir dram mzii? Wagner'e gre "airle bestecinin yaratclklarnn kesime
noktasdr."
"Leit-m otif, operada canlandrlmas gereken temel elerin mzik diliyle
verilmi kimlii'dir. Tema dnda kalmasna karn, dramn akna gerektii yerde
soluk getiren, genel izlenimi pekitiren mziksel desteklerdir. Leit-motif 1er, "dra
matik bir durumun, olayn, bir karakter izgisinin ya da dnce esinin mziksel
simgeleridir. Leit-motiflerin adlandrlmas, kesin kurallara ve nceden verilmi
kararlara baml deildir. Ne var ki, bu adlandrmalar ya da mziksel ynergelerle,
bir nesnenin, bir dncenin uzun uzun anlatlmas gl, tek bir mziksel sz
ckle almaktadr. "O1)
Aadaki rnekte Wagnerin Usta arkc operasndan (1868) Leit-motif r
nekleri ve bileimleri verilmektedir.O2)
Usta arkc motifi, enlik motifi, Ak motifi: '

M * U t n ln t* r , MGB. L a ttm o ttv b a n p )* !* u n d th fc K o m b m to n

"Sonsuz ezgi", kapal bir biim olan arya'lara, talyan slubunda bamsz bir
"ark" niteliine yaklaan ve dolaysyla dramn btnnden kopuk bulunan
aryalara kart bir ezgi anlaydr. Bitmeyen, sonsuz bir ezgiyi, oyunun akna,
operann kahramanlarna, ya da onlarn dnce ve davranlarna uyarak srdr

(11) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 165.

(12) dtv-Atlas zurM usik, 6. basm, Mnih 1991, cilt 2, sayfa 452.

389
mektir. "Sonsuz ezgi", btnsellii ve sreklilii ngrmesine karn, uzayp giden
ve gerekten "bitmeyen" melodik maratonuyla etkisini giderek yitirir ve kendini
tketmeye balar. Dnce olarak anlamldr "sonuz ezgi", oysa mziksel dirilii
yitirebileceini Wagner pek gz nnde tutmamtr.
Richard Wagnern en nemli yaratcl olan "Wagner armonisi" ile "nce
tonalite balarnn koparlmas, sonra da dizisel mzie yol aan kromatizm (tonal
dzende yarm seslerin geici olarak deil de, tonalite duygusunu yitirecek gibisin
den kullanlmas)"O3) anlalmaldr. Bestecinin Tristan ve Isolde operasnda belir
gin biimde gzlenen bu yeni kavray, "ezgiyi ve armoniyi o ada pek bilinmeyen
bir kromatikliin son kertesine karmtr. Tristan ile Isolde, romantik armoni ge
liiminin son ucudur artk. Bundan sonra izlenimciler elinde armoninin paralanmas
balar." (14) Ancak dm, Wagner armonisindedir. Kromatizm dmnn gemie
dnk uzants Gesualdo'da, gelecee dnk olan ise Schnberg'tedir. Sonu olarak
okurlarmzn "Wagner armonisi" ile tonal dizgeden atonaliteye geildiini dikkatle
not etmesi gerekir: "Bylelikle tonalite bir zlm srecine girer. Bu srete Liszt,
en yksek dozajdaki kromatizmle, bamsz disonanslarla, modlar ve tam ses gam
laryla, ykseltilmi aralklar ve akorlarda tonaliteyi tutanaksz hale getirir. Liszt'in
aralk motifikletinden hemen sonra Wagner, zellikle Tristan ve solde yaptnda,
Leit-motiflerin bileiminden oluan sonsuz ezgileriyle bilinen anlamdaki ezgiyi or
tadan kaldrr. Tristan ve soldenin etkileri, tutanaksz tonalitelerin sreci, Mahler'in
ilk senfonilerinde ve Schnbergin ilk yaptlarnda da sezilir. Tonalitenin bsbtn
krlmas ve zor bileimlerin iinde ton d (atonal) mziin yazlmas, ilk kez
1908'de Schnberg'in op. 11 Piyano Paralar'nda grlr."t*1)
Bestecinin baka bir nemli zelliini de son olarak belirtelim: Wagner, ses
gcn artrmak amacyla orkestraya baz yeni bakr flemeli alglar sokmutur.
Niebelungen Yz'nde yer alan ve Wagner-tuba olarak tannan algnn yan sra,
bas-trompe ile kontrbas-trombon da vardr.
Wagner'in adalar olan Alman opera bestecilerinin balca yaptlar unlar
dr: Peter Cornelius i Badat Berberi (1858), Wilhelm Kienzi / Evangelimann
(1895), Engelbert Humperdinck / Hansel ile Gretel (Masals opera, 1893).

WAGNERN YAPITLARI
Genlik dnemi denemelerinden saylan iki sonat ve alt ksa paradan oluan
piyano yaptlarnn belgesel nitelii vardr.
Wagnerin 26 Liedi arasnda, svire'de Mathilde Wesendonk'a ak olduu
1857-1858 yllarnda Mathilde iin yazd be iir zerine besteledikleri nldr.
Koro iin yazd 8 yaptn balcalan unlardr: Havarilerin Ak Yemei (erkek
korosu ve orkestra iin, 1843); Weihegruss (eliksiz erkek korosu iin, 1843);
Weberin Mezar Banda (eliksiz erkek korosu iin, 1844).
Orkestra yaptlar gnmzde pek seslendirilmez. Bu alandaki yaptlar ara
snda uvertrler ve Cosima'nn doum gn dolaysyla yazd Sigfried Idyll bu
lunmaktadr. Uvertrlerinin bir ksmnn partisyonu kayptr, bazlar ise yaynlan
mamtr.

(13) lhan Mimarolu a.g.y. sayfa 96.

<14) Curt Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi, cv. lhan Usmanba, MEB Basmevi, stanbul, sayfa 227.
{*) Kesik alntlardan oluturulan aklamalar in bkz: L. Pamir, Mzikte Geni Soluklar, Ada Yaynlan, stan
bul 1989, sayfa 16.

390
 Operalar:
Rienzi (1838-1840); Uan HollandalI (1841); Tannhuser (1843-1845); Lo
hengrin (1846-1848); Tristan ile Isolde (1857-1859); Nrnberg'in Usta arkcdar
(1862-1867); Niebelunglar Yz (Ren Altn, Walkiire, Siegfried ve Tanrlarn
Sonu adl operalardan oluan tetroloji, besteleni tarihleri srasyla yledir: Ren
Altn 1853-1854; Walkre 1854-1856; Siegfried 1856-1871; Tanrlarn Sonu
1869-1874).
Son operas Parsifal 1877-1882 yllan arasnda bestelenmitir.

VERD
"ark tek bana gerei yanstmaz; ama arknn varl, dramn malzemesi
olarak insan'n varln kantlar" diyen ve bu anlayyla Wagner'in en gl see
nei olarak gzken, 19. yzyln talya'daki byk opera bestecisi Giuseppo Verdi
(1813-1901), Wagner'le ayn yl domutur. Wagner gibi onun da opera dndaki
yaptlar azdr.
Verdi, kuzey talya'da Parma yaknlanndaki bir kyde dnyaya gelmitir. Ba
bas Busseto kasabasnda otel iletiyordu. Ailede mziki bulunmad halde Verdi,
kk yata mzie olaanst dknlk gstermi ve Busseto kasabasndaki Fi
larmoni Demei'nin bakan Barezziden Latince ve mzik dersleri almaya bala
mtr. Piyanoda ksa srede ilerleyen Verdi, ilk retmeninin ve kasabadaki ileri
gelenlerin desteiyle Milano Konservatuvar'na gnderilmitir. Giri snavn kaza
namaynca, Scala Operasnm orkestra efi Lavigna'dan dersler almtr. Drt yl
sren bu almalar sonunda, Verdi baz kk paralar, arklar, ya da aryalar bes
telemitir.
1836'da Busseto kasabasna dnen besteci, burann orkestrasn ynetmi,
evresinde sevilen bir mziki olmutur.
Milano'daki orkestra efi Lavigna, Haydn'm Yaratl oratoryosunu seslendi
recei srada, koroyu yetersiz bulduu iin rencisi Verdi'den yardm istemi,
konserin baarl gemesi zerine Filarmoni Demei gen besteciye bir opera s-
marlamtr.
Bu srada ilk retmeni Barezzi'nin kzyla evlenen (1838) Verdi, ilk operas
Omerto1yu 1839'da tamamlamtr. lgi grmeyen bu yaptttan sonra, Bir Gnlne
Krallk adl operas Milano'daki La Scala'da sahnelenmi, ancak o da pek yank
uyandrmamtr.
Filarmoni Demeinin iki yeni opera sipari etmesi zerine, opera mdr gie
kaygulanyla Verdi'den bir "komik opera" yazmasn istemitir. Bestecinin bu ko
nuda hi hazrl olmad gibi, o srada hasta bulunan iki kk ocuu lmt.
Bunun zerine opera mdr Verdi'ye Nabucco'nun szlerini vermi ve bu operaya
almasn istemitir.
Nabucco'nun konusu, znde "zulme bakaldr"t. Verdi, lkesinin iinde
bulunduu durumla bu konu arasnda benzerlikler olduunu dnerek alm ve
1842'de Milano Scala'da yaptn sahnelenmesi talya'da bir olay yaratm, Verdi bir
anda nl bir besteci konumuna gelmitir.
ocuklarnn acsna dayanamayp len karsnn zntsyle kendini opera
lara adayan besteci, konularn Victor Hugo, Schiller ve Shakespeare'den ald Er-
nani, Jeanne d'Arc ve Makbet adl yaptlar yazm, Floransa'da sahnelenen Mak-
bet'in ilk temsilinde sahneye 30 kez arlmtr.

391
 Yaptlarndaki ulusalc ve bamszlktan yana tutumuyla Verdi, Maestro della
revoluzione (Devrimin Mzik Ustas) olarak n yapm, ad yurtsever talyanlarn
simgesi olmutur: VERD = Vtitorio Emanuele Re d'talia.
1848'de Paris ve Londra'ya giden besteci, bu lkelerde operann geliimi ze
rine bilgisini arttrm, ayn yl Busseto kasabas yaknnda bir iftlik satn alarak
soprano Giuseppina Strepponi ile evlenmitir.
Yzyln ikinci yarsnda (1850'den balayarak) Verdi'nin opera anlay ol
gunlam, Rigoletto, II Travatore ve La Traviata adl yaptlaryla yeni bir kimlik
kazanmtr: nce bir "karakter dram", sonra "ark operas" ve bu ikisinin bireimi
olan "gereki opera".
Rigoletto bir kambur ile kznn ackl yksdr (konu Victor Hugo'dan). l
Travatore, RNEK 89 05) Lope de Vega'nn bir oyunundan uyarlanmtr. La Tra
viata ise Alexander Dumas-Fils'in nl La Dame aux Camliassm dan alnmtr.
Bir yaam kadnnn aslnda drst ama ackl servenini sergileyen bu opera, gerek
yaamdan sahneye aktarlm konular veren ilk yaptlardandr.
Verdi 1850 sonras yaptlarnda, operann szlerini (daima iirle rldr bu
szler), mziin yardmcs olarak deerlendirmitir. Rossini dnemi talyan operas
anlayndan, yaptrma gibi duran aya'lardan, detlerden, korolardan arnmtr.
Sahneler salt mzikle balantl duruma gelmitir. Orkestra, renklerle dolu byk bir
eliki konumundadr artk. Bakarakterlerin (solistlerin) koro ve orkestra eliinde,
temsilin dramatik en yksek noktasnda oluturduu toplu sahneler, mziksel adan
Verdi'yi romantizmin ileri ama gtrmtr. Bu anlay, Wagner akmnn kar
tdr. Zaten Verdi, "Almancln" (Germanismo) talyan mzii iin tehlikeli oldu
unu belirtmitir. Verdi'nin opera kavray, ezgisel ve timsal yoldan gelimitir.
Grand Opera'mn korolu kitlesel sahnelerine kardr. Solistlerin, koronun ve or
kestrann dengesine nem vermitir.
Svey Kanal'nn al dolaysyla besteledii ve Msrda geen bir olay
canlandran Aida (1871), konusu Sahakespeare'den alnan ve szlerini Arrigo
Boito'nun yazd Otello (1887) ve yine Shakespeare'den F ak ta # 1(1893), Verdi'nin
son dnem yaptlardr. zellikle son iki yapt, Verdi'den sonraki "gereki" kua
n opera anlayna yol ahutr.
Bestecinin opera dndaki iki deerli yapt, derinden zld iki lm olay
zerine yazlmtr: Yakn dostu Manzoni'nin lm dolaysyla besteledii Requi-
emrm ilk seslendirilii, 1874'de Milano Katedrali'nde gereklemitir. Ei Giusep-
pina'nn 1897'de lm zerine besteledii Quattro pezzi sacri ilkin 1898'de ses
lendirilmitir.

V ERD 'N N M Z
Verdi'nin opera besteciliindeki stn yeri, 1840l yllardan balayarak yazd
yaptlarndaki srkleyici mzikte kendini gsterir. Bu mzik, renkli bir orkestrala
mann desteinde yaln bir izgiyi izler. rnein, 1867de besteledii Don Carlos
operasnn 3. perdesinde yer alan Philipp'in monolounu (kendi kendine konuma
sn) yanstan "O beni hi sevmedi..." arks u yalnlktadr:

(15) C. Palisca, a.g.y. cilt 2, sayfa 531,

392
 RNE K 89

V E R D , II T ro v a to re

m e, a d . d o , L e o n o .r a ,a d d i ol Leo _ ao , raad

mi - se . re _ re ! m i _ s e -r e _ re l m . se.

393
 n tin , ih r H e rz b l * b k a lt, jie h u m ich n ie fft lie b t, m ich n ie ff - SiebtI

G . V e rd i. D o n C a r lo s , 1 6 6 7 , III, Akt, P h ilip p s M on o lo g 'S i e h a t m ic h n ie g e lie b t-

Bu yalnlk, aslnda "sradan olma"mn kartdr; derinlii veren "gven"den

kaynaklanmaktadr. Onun iin de halkla btnleen ilk operas olan Nabucco'da
Yahudilerin syledii "kurtulu"u simgeleyen koro mzii, o gn bugndr tal
yan'larn ulusal arks gibi benimsenmitir. Doaldr ki, Nabucco'daki "kurtulu"
haykrlarn simgeleyen mzik, zellikle Verdinin yaad blgenin Avustur
ya'dan "kurtuluu"na bir paralel izmekte ve bu yzden halkn "ulusal bamszlk"
duygularyla rtmektedir. Yine de Verdi'nin bykln sadelikte aramak gere
kir.
Wagner'le karlatrld zaman u yargya varlabilir: "Wagnerin bykl
nde, herkese kar olan bir kiilik, Verdi'nin byklnde ise, herkesle beraber
bir kiilik grlmektedir."^)
Bu karlatrma srdrlecek olursa, her kisi de mziini kendince kabul et
tirmek istemitir: Verdi'nin halkna sunduu mzik kendiliinden benimsenmi,
Wagner ise kendini empoze ederek onaylatmaya almtr. Geri Wagner'in m
zii "zor"dur, ama Verdi'nin tm insanl kavrayan mziini yaratmak acaba kolay
mdr?
te yandan u nokta dnlebilir: Verdi, mzie aama getiren bir akm ya
ratmamtr; Wagner ise, iinde bulunduu olumsuz koullara karn, mzii "daha
telere" gtrmtr. Dorudur, ancak, mzikte evrensellie ulamann salt kou
lunun "aama"y temsil etmek olmad gerei de bylece ortaya kar. Ayrca,
talyan mzii asndan, Verdi'nin Rossini aamasn "telere" gtrmedii de
sylenemez.
Sonu olarak, her halde yle dnmek doru olacaktr: Wagner ve Verdi, ayr
mzik dnyasnn insanlaryd. kisi de kendi yollarnda geliip evrensellie ula
mlardr:
"Gnmzde Verdi'yi Wagner'in karsnda deerlendirirken ilgi ekici bir
nokta ortaya kmaktadr: lk bakta Verdi'yi Wagner'e kar harcamak kolaydr.
Ancak daha kesin bir deerlendirmede, yorum konusunda ne denli byk glk
lerle karlald grlmektedir. Bugn iin ne Verdi'yi, ne de Wagner'i gerekten
doru olarak yorumlayan sanat arkcy bulmak ok zordur. Hatta belki de Wag
ner'in dramatik ve mziks'el mekanizmasnn daha bilimsel oluu, belki de onu
bugn daha kolay anlalr klabilmektedir. Buna kar Verdi'nin mzii, daha basit
ve sade gibi grnse de, gerek mzik ve yorumlamann incelikleri asndan bak
lnca, byk zorluklar ortaya kar. Rigolettonun ses drdlleri, aynen Usta ark-
clar'm beli ses gruplan kadar iddialdr. Verdi, kolay anlalr bir besteci olarak
nitelendirildiinde, akla hemen Traviata, Rigoletto ve Aida operalar gelir. Ama
Makbet'in zorluu dnlmez. Verdinin hi de kolay anlalmayan operalar var
dr. Bu bakmdan o da elikilidir. Makbet operasn ne talyan, ne de Alman dinle
yici hi bir zaman gerekten anlayamamtr. Oysa Makbet kesinlikle zayf ya da
kt bir yapt deildir.

(16) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 159.

394
 Wagner de, Verdi de, ok ak ve kesin izgiler iindeki besteciler deillerdin
Bununla beraber, bu denli birbirlerine aykr ve bu denli kesin kararl iki deerli
besteciye rastlamak da ok enderdir. "O?)
Verdi'nin yaptlar, sahnelenme srasna gre yledir:
Oberto, 1839 Milano; Un giorno di regno (Bir Gnlk Krallk) 1840 Milano;
Nabucco 1842 Milano; I Lombardi (Lombardiy allar Hal Seferinde) 1843 Milano;
Emani, 1844 Venedik; / due Foscari (ki Foscari), 1844 Roma; Giovanna d'Arca
(Jan Dark) 1845 Milano; Alzira 1845 Napoli; Attila, 1845 Venedik; Makbet, 1847
Floransa, gzden geirilmi biimiyle 2. sahneleni 1865 Paris; I Masnadieri (Hay
dutlar) 1847 Londra; Jrusalem (Kuds) 1847 Paris; l Corsaro (Korsan) 1848 Tri-
este; La battaglia di Legnano (Legnano Sava) 1849 Roma; Luisa Miller 1849
Napoli; Stifelio 1850 Trieste; Rigoletto, 1851 Venedik; l Travatore 1853 Roma; La
Traviata, 1853 Venedik; Les Vepres siciliennes, 1855 Paris; Simone Boccanegra
1857 ve 1881 Venedik; Un ballo in maschera (Maskeli Balo) 1859 Roma; Laforza
destino (Kaderin Gc) 1862 ve 1869 Petersburg; Don Carlos, 1876 ve 1884 Paris;
Aida, 1871 Kahire; Otello, 1887 Milano; Falstaff\893 Milano.
Verdi'nin son iki operas Otello ve Falstaff Shakespeareden opera libret
tosuna (opera metnine, opera szlerine) uyarlayan Arrigo Boito (1842-1918), sa
dece deerli bir sz yazar deil, yijjbir air ve besteciydi. Mefstole ve Neron adl
yaptlar baar kazanmtr. Bu operalarn szleri ve mzii Boito'nundur. 1868de
Milano'da La Scala operaevinde sahnelenen Mefistolenin konusu Goethe'nin
Faust'undan alnmadr. Fausttan operaya yaplan uyarlamalar gerekletiren sz
yazan ve bestecilerin iinde, felsefenin ve iirin gereklerini nemsemesi ve baarl
olmas asndan Boito, zerinde durmaya deer bir sanatdr.

OPERET
Tiyatrodaki dram ve trajedinin parelelindeki arbal ya da ciddi opera eiti-
nin karsnda "komik opera", "hafif opera" gibi eitler hep vard; ancak, 18. yz
yln talyan opera buffa's, Fransz komik operas, ya da Alman SingpieVi gibi bir
akmn 19. yzylda yeniden ortaya k, operet olgusuyla gereklemitir.
Operet, 19. yzyln ikinci yansnda kitleleri peinden srkleyen neeli, ken
dine zg panltlan olan, "akac" zelliiyle hafif ama sevimli bir mzikli sahne
oyunudur. Romantizmin hznl, karamsar ve ar havasna, en akrak, neeli ve
oynak bir ruh getirmitir. Bu adan, romantizmin ar opera anlayna bir tepkidir.
Operet, dram tiyatrosundan, hatta romandan daha ekici, toplumsal durumu natra-
lizmden (doalclktan) daha iyi temsil edebilen ve bu yzden geni kitlelere sesle
nen ve sanat deeri olan yaptlar ierir.
Operetin en belirgin zellii, "olaslktan tmyle uzak oluu ve frtna gibi
hzla sralanan sahnelerinin gerek olmayp tmyle imgesel olma niteliidir. n
ceki yzyllarda pastoral oyun ne anlama geldiyse, operet de 19. yzyl iin ayn
anlam tar. Karekterlerinin kuklalara benzemesi ve sunu biiminin nceden ha
zrlanmadan, iten geldii gibi dile getirilmesi, bunlarn d rn olduu izlenimini
pekitirir. Operet, braknz yapsnlar, braknz gesinler dnyasnn rn, baka
bir deyile, ekonomik, toplumsal ve treci liberalizm dnyasnn, sistem konusunda
hi bir soru sormad srece, herkesin istediini yapmakta zgr olduu bir dn
yann rndr."08)

(17) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 164.

(18) Amold Hauser, Sanatn Toplumsal Tarihi, Remzi Kitabevi, stanbul 1984, sayfa 292.

395
 19. Yzyln nc eyreinde en parlak dnemini yaayan operetin Viya-
na'daki balca temsilcileri Franz von Supp ile vals kral Johann Strauss (1825-
1899), Paris'te Jacques Offenbach (1819-1880), Londrada Arthur S. Sullivan'dr
(1842-1900).
Fransz operetinin nderi kabul edilen Offenbach, Paris Konservatuvarnda
viyolonsel alm, bir yandan da Opra-Comique orkestrasnda grev alm ve
sahne mzii deneyimini gelitirmitir. 1849'da Paristeki "Fransz Tiyatrosu"na ef
olarak atanan besteci, nl air ve yazar Alfred de Musset'nin amdanc adl oyunu
iin besteledii Fortunionun arks ile (1850) n yapmtr. Bu baardan sonra
operet trnde yaptlar vermeye balayan Offenbach, zellikle Paris sosyetesinin
"sevgili bestecisi" payesine ykselirken, Champs Elyses'nin Mozart'(*) olarak ni
telenmitir.
Pariste kazand baary Almanya'ya ve Viyana'ya da tayan besteci, yl
sren bu turnelerden sonra Paris'e dnm, Gzel Elena (1864), Paris Yaam
(1866), La Prichole (1868) gibi operetler yazmtr. Gzel Elena, grlmemi bir
ilgiyle karlanm, bu sevimli yaptn teki lkelerde sahnelenmesiyle Offenbach
sadece Paris sosyetesinin deil, Avrupann sevgilisi olmutur. Bununla da yetin
meyen besteci, 1877'de Amerika turnesine karak servetini artrmtr.
Amerika'dan gemiyle Avrupa'ya dnerken, biricik operas olan Hoffmann'n
Masallar'm (1879) yazmaya balayan Offenbach, bu gerekten deerli yaptn
Paris'te tamamlam, ama ilk sahneleniini gremeden lmtr. Ren Kzlar (1864)
adl bir opera-bale ve Kelebek (Papillon) bale mziini yazan bestecinin 89 opereti
vardr ama, tek bana Hoffmann'n Masallar operas derin iz brakmtr.
19. Yzyln ilk yarsnda Viyanada dzeyli bir hafif mzik bestecisi olarak
tannan Johann Strauss'un (1804-1849) byk olu ve ayn ad tayan "Vals Kral"
Johann Strauss (1825-1899), 1844'de bir vals orkestras kurarak n kazanmtr.
Babasnn 1849'da lmesi zerine onun orkestrasn da topluluuna katan Strauss,
Viyana'daki baarlarn Avusturya, Almanya, Polonya ve Rusya turneleriyle sr
drdkten sonra, 1863-1870 yllan arasnda Viyana'da saray balolarnn mzik y
netmenliini yapmtr. 1872'de orkestrasyla Amerikaya giden besteci, en nl
valslerini 1867-1881 yllannda yazmtr: Gzel Mavi Tuna Kysnda, Viyana Or
manlar, Kadn, arap ve ark, Viyana Kan, Gneyden Gller, lkyaz Sesleri vb.
1870'den sonra operet alannda da baarl olmak isteyen Strauss, orkestrasn
kardei Eduard'a devrederek "Viyana ruhu"nu en gzel yanstan yaptlardan biri
kabul edilen Yarasa'y bestelemitir. Yaptn 1874te ilk sahneleniinden sonra in
gene Baron opereti de bestecinin gnmzde sahnelenen yaptlar arasna girmi
tir.
17 Opereti olan bestecinin Klkedisi adl bir bale mzii vardr. Besteledii
yzlerce valsin yan sra, galop, polka, kadril, polonez gibi danslar da yazmtr. Bu
dans yaptlarnn ve ingene mzii kapsamndaki paralarnn says 479'dur.(**)
Offenbach ile ayn ylda doan ve onun Viyana'daki rnei kabul edilen "ope
retin babas" Franz von Suppe (1819-1895), operet repertuvarlannda kalabilen
Gzel Galathee (1865) adl yaptyla, mparator Franz Joseph dneminin gzde
bestecileri arasna girmi, Viyana sosyetesinin lgnca alklad nl mzikiler-
den biri olmutur.

{*) Champs Elyses, Paris'in nl ve geleneksel piyasa yeri olan bir caddenin addr. Bu zelliini her zaman
korumutur.
(**) Straussun yaptlarna ilikin bilgiler, Gltekin Oransay'm Badarlar Ged'nden derlenmitir: Sayfa 227-
228.

396
 Dzeyini koruyabilen yumuak ve tatl bir sahne oyunu olarak operetin yarat
t moda, ardndan dzeysiz yaptlarn yazlmasn da getirmitir. Dnemin d
nrleri, yazarlar, gerek mziin savunucular, dzeysizlie doru ilerleyen bu
durum karsnda, arpc gsteri ve danslar ieren sirk tiyatrosunun, dzeyli sahne
oyunlarnn yerini alacandan kaygulanmlardr. Fotorafn ve sinemann icad
dolaysyla gsteri sanatlarnn da sarsnt geirebilecei kaygusu yaanmtr.
Operetin ngiltere'deki deerli bir temsilcisi, Arthur Sullivan'dr (1842-1900).
Mendelssohn Bursunu 1856da kazanan, Berlin'de Riets ve Moscheles'den dersler
alan Sullivan, 1862'de lkesine dnm, 1867'de Cox and. Box adl operetiyle byk
skse yapmtr. Mikado ve Gondolcular adl operetlerinden birincisi, gnmzde
de sahnelenmektedir.
Amerika'da Victor Herbert (1859-1924), sonraki kuan operet bestecilerin-
dendir. Herbert'in Naughty Marietta opereti (1910), bu ktann dnda da sahnelen
mitir.
Dilenci renci ve Gasparone operetleriyle Suppe izgisini srdren besteci
lerden biri de Kari Millcker'dir (1842-1899).

FRA NSA 'D A LRK D R A M VE O PERA GEREK L

19. Yzyln ilk yarsnda, atafatl ama ierii kof olan Grand Opra'nm
(Byk Operann) yan sra, Opra comique (komik opera) da varlm srdr
yordu. Komik opera, yaldza bulanm Grand Opra'ya gre, daha doal, daha in
sancl, sanatsal yumuakla daha yatkn bir trd. Oyunun ak iindeki dz ko
numaya dayanan dialoglarla tiyatroya yaknd, ama gerekiydi.
1850'li yllardan sonra, komik opera, gerekiliini koruyarak Fransa'da ciddi
konulara da el atmaya balad. Lirik ve dramatik bir ierie yneldi. Bylece Drame
lyrique denen yeni bir opera eiti domu oldu ve yapaylyla tarihe gmlen
Grand opranm yerini insancl ve gereki boyutlaryla "lirik dram" ald.
Lirik dram'm balca bestecisi Gounod'dur (Guno okunur). Komik operada
olduu gibi, dz konumal dialoglar koruyan, ciddi ama iddiasz bir izgiyi yele
yerek duygulara da hitabeden bu eitin en baarl yapt Charles Franois Gou-
nod'nun (1818-1893) Faust operasdr.
Babas iyi bi ressam olan Gounod, 1836da Paris Konservatuvan'na girmi,
Halvy, Lesueur ve Paer ile alarak ertesi yl besteledii bir kantatla Roma
dl'n kazanmtr. Romada kald yllarda kilise mziine ve Palestrinanm
yaptlarna eilen besteci, Paris'e dndkten sonra operaya ynelmitir. lk operalar
baar kazanamamasna karn, 1859'da sahnelenen Faust ile n yapmtr. Shakes-
peare'den uyarlanan Romeo ile Jliet (1867), Gounod'nun Avrupa'da tannmasn
salamtr. Paris'in Almanlar tarafndan igali zerine ngiltereye yerleen beste
cinin yurtseverlik duygularyla yazd kantat Londra'da seslendirilmitir (1871).
Drt yl sonra yeniden Paris'e dnen Gounod, yaamnn son dneminde dinsel ya
ptlar bestelemitir.
Almaniar, Goethe'nin Faust'unun operaya uyarlanmasndaki yetersizlikler do
laysyla Gounod'yu nemsemezler, ancak Grand Opra'nm brakt boluu d
zeyli bir biimde dolduran bu besteci, Fransz'lar iin deer tamtr.
Lirik dram yolunda yryen ve yeteneiyle nemli yaptlar brakan bir baka
Fransz besteci Georges Bizet'dir (1838-1875). Babas an retmeni olan Bizet
(Bize okunur), kk yata yeteneini belli ederek 9 yanda Paris Konservatuva-
397
n na girmi, Marmontel ve Zimmermannn rencisi olmutur. 1857'de Roma
Byk dln kazanan besteci, ilk operasyla fazla ilgi uy andrmam tr. nl
Fransz yazar Alphonse Daudetnin (Dode okunur) LArlesierine oyunu iin yazd
sahne mzii (1871), bestecinin yeteneini kantlamaya yetmitir. Bu deerli or
kestra yapt gnmzde de ska seslendirilmektedir.
Bizetnin opera alanndaki baarl yapt, lmnden birka ay nce sahne
lenmeye balayan Cartnen'dir (1875). Bu nemli lirik dram, daha sonra talya'da bir
akm haline gelen "gereki opera"mn, Verismo olarak adlandrlan Verdi sonras
opera hareketinin Fransa'daki nc rneidir.
Carmen, daha nceki hemen tm opera anlaylarndan yararlanarak gereki
bir bireime ulamtr. Mzik asndan gerekilik, bu yaptta folklor elerinin
kullanld danslarda belirginleir. spanyollarn zgn Habanera dansnn ve teki
halk mzii elerinin Carmende yer alnn anlam, Bizet'nin yaklamn akla
maktadr. Gl bir kromatizm ve ateli bir orkestralama eliinde sunulan spanyol
halk mziinin renkleri, yle vurgulanmaktadr:09)

Nr.S H b n t r t , J ) , d ie Lt* - be h*t bun-t* F f -B S .to i i - r * n V o - fal zehmt m a n chwer,*

V pp - pj
y ^ L J

J , ... t te
S -o1- ' * tJ*

Nr. 10
S e g uidilla D ri - te n em We1l von S* * vil - * 1

f *7'K
f 1

| gr ^ p ..

O . B le t, C a r m e n . 1 8 7 5 . ch ro m * tae 1 w a Leitm oliv

d e r C e r m e n u n d e p e n ts c f e s K olorit

Bir ksm tamamlanmam 11 operasnn iinde, Carmen ve inci Avclar ya

ptlaryla kalc olmay baaran Bizet'nin belki de gelitirebilecei "operada gerek
ilik" anlaynn yeni rnekleri, bestecinin ksa yaamna samamtr. 37 Yanda
len Bizetnin sahne mziiyaptlarnda yer alan orkestra sitleri, sevilen ve ses
lendirilen orkestra paralardr.

BRAHM S
Senfonileri, konertolar, teki orkestra yaptlar, oda mzii ve piyano yapt
lar ve Lied'leriyle cokun bir biimde akan Alman mzii rmann 19. yzyln
ikinci yansndaki doruu Johannes Brahms'dr (1833-1897).
Hans von Blow'un nitelemesiyle Bach ve Beethoven'le birlikte Alman mzi
inin Bsinden biri olan Brahms, aslnda evrensel mziin B'sinden biri kabul
edilir.
(19) dtv-Atlas zrM sik, cilt 2, sayfa 448.

398
 Brahms, kendi ama kadar gelien mziin sentezinden yaratt bir ykselii
temsil eder. Opera ve oratoryo bestelememitir, ancak teki alanlarda yazd tm
yaptlar, romantizmin son evresindeki ykseliin rnekleridir. Birini tekinden
"daha gsz" olarak ayrmak olanakszdr. Bu doruk noktada, romantizmin perde
sini kapayan da yine Brahms'dr: "Brahms'tan sonraki besteciler, romantik, klasik ,
ya da klasik ncesi alarn geleneklerine srt evirmek, bu tm yeni sonulara
varmak amacyla ele almaktan kanmak zorunda kalmlardr. nk, sz konusu
tmden gelerek, bulabilecekleri yeni bir anlatm gereci, gelitirebilecekleri yeni bir
biim kalmamtr. Brahms, yaplacak her eyi yapm, sylenecek her sz syle
mitir. yle ki, Brahms rnei, 20. yzyl bestecilerini konerto yazmaktan, senfoni
yazmaktan, drtl yazmaktan kanmaya zorlayacak kadar gldr."(2l
Yaamnn byk blmn Viyana'da geiren ve hi evlenmeyen bu sekin,
dengeli, duygularn drste sergileyen bestecinin yaam yks yledir:
Brahms'm babas, Hamburg kent orkestrasnda alyordu. Annesi, kocasn
dan 17 ya bykt. Bu evliliin ikinci ocuu olarak Hamburg'da doan Brahms,
6 yandayken piyanoya balad ve Eduard Marxsen'den kompozisyon dersleri ald.
Marxsen, Bach ve Beethovenin mziini iyi tanyan deerli bir retmendi. Piyano
renimine daha istekli grnen Brahms, algsnda hzla ilerleyerek bir "harika
ocuk" olarak dikkat ekti. Geceleri Hamburg'un tavernalarnda piyano almak ve
ailenin geim sorunlarna katkda bulunmak zorunda kald. Bu ortam, Brahms'n
salm olduu kadar, kadnlara kar olumsuz tavrn da etkiledi.
1850de usta bir Macar kemanc olan Remenyi ile tanan Brahms, besteledii
ilk yaptlarm ona gsterdi. Remenyi, gen bestecinin almalarndan onun yetene
ini grerek ve piyanodaki baarsn da bildii iin, birlikte konser turnelerine k
may nerdi. Brahms, Hamburg'daki evresinden zaten uzaklamak istiyordu.
1853de keman-piyano kilisi olarak turneye ktlar ve Hannover'de dnemin nl
kemancs Joseph Joachim ile (1831-1907, Yoahim okunur) tanan Brahms, yaam
boyu srecek bir dostluu balatm oldu.
Brahmsn yaptlarna hayran kalan Joachim, turne boyunca urak yerleri olan
Weimar'da Liszt'le, Dsseldorfta Schumann'la tanmasn istedi. Brahms Wei-
mar'da Liszt'in evresinden ve burdaki ortamdan pek holanmad. Ancak Schumann
ve ei Clara, yirmi yandaki bu besteciye candan yaknlk gsterdiler. Schumann,
yaynlamakta olduu Mziin Yeni Dergisi'nde Brahms' verek "Alman mziinin
gelecekteki doruu" olduunu yazd. Brahms, bir yandan Schumann'a derin bir sayg
beslerken, te yandan Claraya artan bir tutkuyla balanmt. Bu sevgi, Schumannm
lmnden (1856) sonra, uzun yllar srecek gerek bir dostlua dnt.
1856'da Hamburg'a dnen besteci, kendini yaratc almalara verdi. 1854den
beri zerinde alt Op. 10 Balladlan, piyano ve yayllar iin Si majr Trio'sunu
tamamlad.
1857'de Detmold'a giderek, koro ynetmenliini ve sarayn piyano retmen
liini stlendi, bu grevlerini 1859'a kadar srdrd.
1860'da Brahms, ayn grte olan arkadalar Joachim, Grimm ve Scholz ile
birlikte, Wagner'in nclk ettii "Yeni Alman" akmna kar kan bir bildiri ya
ynlad. ki yl sonra Hamburg Filarmoni Orkestrasnn ynetmenliine getirildi.
1863'de Viyana Singakademi'nin nerdii koro efliini kabul ederek Viyanaya
yerleti.
(20) lhan Mimarotu, a.g.y. sayfa 111.

399
 1860'h yllarda oda mzii bestelerine arlk veren Brahms, 1868'de byk
baar kazanan Alman RequiemVni Bremen Katedrali'nde seslendirdi. 1854'den beri
zerinde alt Macar Danslar'm yine bu yl iinde bitirdi. Ak arklar Valsle-
n h i ise 1869'da tamamlad. 1871-1874 yllan arasnda Viyanadaki Mzik Dostlar
Demeinin orkestra konserlerini yneten besteci, bu arada yayllar drtls iin iki
yapt yazd. 1874de, (Schumann'n hastalndan beri) aralkl olarak alt piya-
nolu drtlsn, 1876'da yirmi yldan beri zerinde durduu Do minr 1. Senfoni'yi
tamamlad. 1877'de Cambridge niversitesi'nin Brahms'a ve Joachime verdii
doktorluk nvan iin yaplacak trene, "deniz yolculuundan holanmad" ge
rekesiyle katlamad. 1878'de Re majr Keman Konertosu'nu, 1879'da piyano iin
iki Rapsodisini yazan Brahms, Breslau niversitesi'nden "doktor nvann ald ve
bu frsat dolaysyla Akademik Festival Uvertr'n besteledi, 1881'de Si bemol
majr 2. Piyano Konertosu'nun ilk seslendiriliini gerekletirdi. 1883'de Fa majr
3. Senfoni'yi, ertesi yl Mi minr 4. Senfoni'yi yazd. 1886'da Berlin Sanat Akade-
misine ye seildi. Bu yln byk bir blmn svire'de geiren besteci, oda
mzii yaratlarna hz verdi. 1887de yine svire'de yazd keman ve viyolonsel
iin La minr Konerto, Kln'de Joachim ve Hausmann'm solist olarak katld
konserde seslendirildi. 1890'da Sol Majr Piyanolu Beliyi yazdktan sonra al
malarna ara vermek istedi; ancak 189 l'de tant klarineti Muhfeld'in etkisiyle,
klarinet, keman ve piyano iin La minr l'y besteledi. 1892'de yakn arkada
Elizabeth von Herzogenberg'in, 1894'de Hans von Blovvun ve 1896da Clara
Schumannn lmleri, Brahmsn saln ok sarst. Clarann cenazesine katlmak
iin gittii Bonn dnnde, son yapdan olan org iin Koral Preldler'i yazdktan
sonra, hastalanarak yataa dt ve 3 Mays 1897 de ld.

BRAHM STN "SEVLEN" D ERN M Z

20. Yzyl ncesi mziini bilinle deerlendiren her mziksever, Brahmsm
mziine hayranlk duyar. Brahms, klasik ve romantik mzik anlatmlann yaptla
rnda kaynatrmtr: Form disiplinine ve geleneksel beeniye byk lde bal
kalmasna karn, hayalci yaratlyla "derin bir romantik'tir. Klasik dnemin
formlarna yatknd, ancak "form" sorunsaln geni ve yumuak bir kavrayla ele
almtr. Ayn ekilde, "Temasal gereleri" de ok zengindir. "eitleme" biimi,
Brahmsta, o dnemin tanmad lde genilik, bamszlk kazanmtr.
Brahms genelde "salt mziin bestecisidir. Mziin "bamsz dilinden yana
olmutur. Dolaysyla "program mzii"ne kardr. Hatta byle bir yaklam yok
sayar.Wagner'in getirdii tez'ler dolaysyla Avrupada mzikilerin ki anlaya
blnd ve birok adann "senfonik iir"ler, operalar yazd bir ortamda
Brahms, mziini ereveleyen- geleneksel anlay st dzeye ulatrmtr.
"nc B" nitelemesi de bu yzden tartmalara yol amtr.
Beethoven ve Brahms'n geni boyutlu formlar karsnda igdsel bir kavra
y olduu sylenebilir. Brahms, tema gelitiriminin sadece teknik deil, daha ok
dgc gerektirdiini yaptlaryla kantlamtr. Bu yzden, Lied'ler yazmay, bes
teciliin nemli bir grevi olduunu dnmtr.
Brahmsn mziindeki armonik yap elikili gibi grnr. Zengin bir mzik-
sel ifadeye daha ok nem verdii bellidir. te yandan, dneminde pek yaygn ol
mayan kontrpuana doal bir eilimi bulunduu da aktr. Kromatizmi ise ustaca

400
kullanmtr. Haydn'u Bir Temas zerine eitlemeler, (Op. 56 a, orkestra yapt),
bu ustaln ak bir rneidir. Lied'lernde kimi zaman modal renkler belirginleir,
hatta tonalite kesinliinden kanma eilimi gzlenir.
Tema bulularndaki stn yaratc gc ile biimleri kullanm o denli i iedir
ki, onun mziinin bu iki temel esi birbirinden ayr dnlemez. Yaptlarndaki
lirik e, "ritmik" eye gre daha arlkl gzkebilir, ancak "ritm buluuluu"
kmsenemez.
Kiisel slubu olgunlatka, "temizlik, tutumluluk, yalnlk ve disiplin" du
yarll gelimitir. Bu yaln deyi ya da tutumluluk, 20. yzyl mziinin genel bir
zeti olmas bakmndan, Brahmsn ada bestecileri besledii sylenebilir.
"Mziine kar genel tutumunda Brahms, klasik rneklerden pek ok eyin
Romantizm'le yitirilmi olduunu sezmekteydi. Bu yitirilmilik duygusu, kendisini
Neo-Klasik bir anlayta glendirmitir. Geri getirilemeyen bir gemiin hzn,
alaysz, istihzasz bir ikircillik ve seicilik yansr Brahms'm mziine. Yitirilmi
olana duyulan bu esef ve burukluk, Brahmsn duygu derinliiyle o denli younla
mtr ki, klasik gelenee yknen baka hi bir besteci bu younlua eriememitir.
Denebilir ki Brahms, bu eseften ve ge domu olmaktan kaynaklanan bir mzii
bestelemi ve kendisinden sonraki yaptlarda klasik mzie yaplan gndermeler,
ancak, alay, ironi yoluyla gerekleebilmitir ." ( 2 0

Bu doru yarg, Brahms'n bile bile kendisini klasisizmin form cenderesine

sokmu olmasyla somutlar. Onun romantizmi, duyarl anlatm derinletirmek iin
kulland "genel atmosferiden ileri gitmemitir. Bu romantik sylemi de daima
denetim altnda tutmak istemitir. Duygusallk gsterilerini kendisine yaktrma
m, duygusall da vurmaktan kanmtr. Fazla konumak, fazla anlatmak ye
rine, buruk bir arballkla kendi i dnyasna ekilmeyi yelemitir.
Do minr . Senfoni, Brahmsn en yaknndaki insanlardan piyanist ve orkestra
efi Hans von Blow'un nitelemesiyle Beethovenin 9. Senfonisinden sonra gelen
"10. Senfoni"dir. Bu yapt, Hugo W olfun eletirmek iin syledii gibi, "sanki Be
ethoven'den sonra hi bir ey yaanmam gibi"dir. Bu senfoni zerinde Brahms
yaklak 20 yl alm, yapmak istediini srekli sorgulamtr. Temalar, Beetho
ven'deki gibi "ite orda durmakta" deildir. Birdenbire gelirler, geliirler ve birbir
lerine balanrlar. nat bir timpani ritminden sonra yayllar giri temasn getirir
ler:

Yarm ton admlar, btn blmn zellii olarak yrtlr. kinci Blm
Andante sostenuto'da (Mi majr), yumuak, barl bir sesleni vardr. Yayllar,
hatta yayllardan da fazla olarak obua ve klarinet, "acnakl bir dnya"nn arksn
syler. nc Blm Un poco allegretto e grazioso, klarinetin 10 l sren yu-
(21) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 155.

401
402
muak akl melodisiyle dikkat eker. Drdnc Blm, kendine gre" bir senfo
nidir. Beethoven'in 9. Senfonisi'nin yadsnmas, ya da yadsnmak istenmesidir:

Brahms Re majr 2. Senfoni'yi 1877'de svire'de gl kysnda yazmtr. Ge

nelde krsal gzelliklerin mziidir. Dnyada hi bir sorunun kalmad havasn
tayan barl bir yapttr.
Fa majr 3. Senfoni'nin Drt blm de parlak final etkilerinin sonunda bir
hafiflemeyle biter. Bu zellii tayan baka bir senfoni yoktur.
Mi minr 4. Senfoni'yi Brahms, orkestra efi arkada Hans von Blow'a bir
mektubunda yle zetlemitir: "Burada kiliseler tatl bir grnmde deil." All
mn dnda olarak besteci bu senfonide pek kullanlmayan bir tonalite semitir:
Mi minr. Bu tonda daha nce yazlm olan tek senfoni, Haydn'm ilk dnem ya
ptlarndan olan "Hzn Senfonisidir. Drdnc Blm'deki temann eitlemesi
ve "eitlemenin eitlemesi, bu usta ii, soylu ve derin yaptn balca zellikle-
rindendir.
Brahmsn senfoni, konerto, oda mzii ve piyano yaptlarnn her biri, ayr bir
zenin, buluuluun, mziksel soyluluun rnleridir. 1854de besteledii Re
minr L Piyano Konertosu (Op. 15), romantik piyano edebiyatnn gsterili yn
lerini dikkate almayan, etkileyicilie nem vermeyen, geleneksel konerto formu
nun daha nice olanaklarnn gizil gcn anlatmaya alan zellikleriyle yadrgan
m ve pek alk toplamam tr. Ancak, "Brahmsm en gl ynleri, Op. 15/1 Re
minr ve Op. 83/2 Si bemol majr Piyano Konertolarnda, ortaya kmaktadr. Bu
yaptlarnda byk bir gemile, gelecee ynelik izgiler ok ak bir biimde be
lirir. Ve ezgise! bulularla, cmle teknii ve armoni sanat esiz bir bileime var
maktadr.'^22)
Mziini zenle rgledii geleneksel formlar zerine kuran Brahms, oda
mzii yaptlarnda yaratc kiiliini tam anlamyla yanstmtr. "Denebilir ki,
Brahms baka hi bir ey yazmam olsayd bile, oda mzii yaptlaryla, mzik ta
rihindeki zel durumunu edinmi olabilirdi."(23)
Brahms'n oda mzii yaptlar iinde, 1864'de besteledii genlik dnemi
yaratlarndan olan Op. 34 Fa minr Piyanolu Beli, onun kristalize olmu sylemini
aklamaya yeten bir rnektir. Bu Beli'de tema ve motifler arasndaki girift ilikiler
RNEK 90'da verilmektedir.^) Yaptn bandan sonuna dein, zellikle birinci ve
son blmlerde, Brahms'n kontrpuan kavray ve bu teknii yaptn genel biimine
sindirilmesini salayan stn bilgisine hayran kalmamak elde deildir. Belideki en
arpc zelliklerden biri de, Trio'dan nceki kadans'ta bir eit dominant olarak
Napolitan akorunun kullanlm olmasdr. RNEK 91'de, bu Beli'nin Scherzo
Blmnden bir kesit verilmektedir.(25)

(22) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 154.

(23) lhan Mmarolu, a,g.y. sayfa 114.
(24) Grout-Palisca, A History o f Western Mucis, Norton Yaynevi, New York 1989, sayfa 703.
(25) C. Palisca, a.g.y. cilt 2, sayfa 319

403
 R NEK 91

JO H A N N E S B R A H M S (1833-97)
Pian^ in F M inr, O p u s 34 (1864):
Scherzo

32

404
 Brahms'n en byk anslarndan biri de, oda mzii yaptlarnn seslendiril-
mesinde yetkin bir yayllar drtls olan Joachim Kuarteti'nin, bestecinin yazaca
yaptlar drt gzle beklemesiydi. Orkestra efi Hans von Blow ve kemanc Joac
him (1831-1907), Brahms'n sadece iyi bir dostu olarak kalmamlar, inandklar
yolda mziki dayanmasn her olana kullanarak gerekletirmilerdir.
Bestecinin piyano yaptlar zerine, deerli piyanistimiz ve mzik aratrmacs
yazarmz Leyla Pamir yle yazmaktad: "Brahms'n say olarak az, ama boyut
olarak gerek bykl tayan piyano yaptlar, mziksel mimariye byk katkda
bulunmutur. En erken dneminde bile, Brahmsn yetenei, yaptlarnn biim sa
lamlnda, geriliminde ve esnekliinde, kkl bir kontrpuan temeline oturan motif
almasnda kendini gstermektedir. Bu ustalk, Brahms'a havadan gelmemiti.
Daha yirmi yandayken besteledii Op. 5 Piyano Sonat'nda, birinci blmn
youn yaps, kck bir hcreden gelitirilen zengin tematik geliimi, sreci ba
kmndan esizdir.
Brahms'n youn gerilimli almalar ise, hi bir boluu, zlmeyi kabul
etmez. Romantiklerin zaman zaman dtkleri boluklar, zlmeler karsnda
Brahms, adeta bilinli bir dalgakran anmsatr. Brahms, polifoniyi kimi zaman
serbest, kimi zaman da sk kullanmyla ann romantiklerinden ayrlmaktadr.
Tematik almalarnn yan sra, kontrpuan aracyla da kendine kar denetimini
mutlak bir biimde salamakta, romantik taknlklar frenlemektedir.!26)
Lied sanatnda Brahms yeteneini ve air ruhunu, 1853'de yaynlanan, Bettina
von Arnim'e adad Op. 3 alt arksyla genlik dneminde kantlamtr. Yayn
lanan Lied albmlerinin tarihlerine bakldnda, yaamnn her dneminde Lied
besteledii anlalr. Halk arklarnn safln ve yalnln savunan Brahms,
Strophenlied'den(*) yana olduunu aklam, 1860da Clara Schumann'a yazd bir
mektupta "Lied'in kendi doal yrngesinden kartlmak istendiini, ideal'in halk
arklarnda olduunu" belirtmitir. 1884'de besteledii Sapphische de (Op. 94)
adl Lied albmnde ok sade, hatta basit gzken melodileri, byk bir ciddiyetle
ele ald armonik yaplanmay sergileyen piyano eliiyle btnletirmiti^ Bu
Lied'lerdeki armonileme yaklam, 1878de besteledii Keman Konertosunun
"Adagio" blmyle akrabalk gstermektedir:!27)

Ayrca halk arklar zerinde alan Brahms, solo ses iin paralar yazd
gibi, vokal topluluklar iin de arklar bestelemitir. "Ses topluluu ve 4 el piyano iin

(26) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 153

(*) Strophenlied, ktalardan, bentlerden oluan geleneksel ark iirleri.
(27) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 466.

405
Halk arklar" (Op. 52 ve Op. 65), Lied sanatna ne denli nem verdiini gsterir.
Drt sesli koro iin 1864'de yazd "Alman Halk arklar", 16. ve 17. yzyllarn
koro mzii etkilerini "ge romantik" dneme tayan zenli almalardr:(28)

J. Bm h m , Da tc h Votkslfd r fr 4 *1. Ctof, 1B64 -

Brahms, bu rnekte olduu gibi, koro yaptlarnda gelenekselden yola karak,

kendi besteci kiiliinin duyarllndan oluan bir senteze varmtr.

BRA HM S'IN Y A PITLA RI

Brahmsin Lied'leri 25 ikili, piyano elikli 190 Lied ve ayrca Alman halk ar
klar dzenlemesinden oluan 7 albmde toplanmtr. Bu zengin Lied'ler toplam
yledir:
6 ark, Op 3, (1853); Wiegenlied, Op. 49, (1868); Vergebliches Stndchen,
Op. 84,4 (1881); Feldeinsamkeit, Op. , 2 (1879); Der Tod, das ist die khle Nacht,
8 6

Op. 96, 1, (1884); Immer leiser wird mein Schlummer, Op. 105, 2, (1886); 9 Lied,
Op. 32; 4 Lied, Op. 43, (1857-1868).
Ayrca, Clara Schumannin lm dolaysyla Vier ernste Gesnge, Op. 121,
ncilden alnma szler zerine, (1896).
Senfonileri: Op. Do minr L Senfoni (1855-1876); Op. 73 Re majr .
6 8 2

Senfoni (1877); Op. 90 Fa majr 3. Senfoni (1883); Op. 98 Mi minr 4. Senfoni

(1884-1885).
Konertolar: Op. 15 Re minr 1. Piyano Konertosu (1854); Op. 83 Si bemol
majr . Piyano Konertosu (1878-1881); Op. 77 Re majr Keman Konertosu
2

(1878); Op. 102 La minr Keman ve Viyolonsel iin Konerto (1887).

Orkestra yaptlar:
Op. 11 Re majr 1. Serenad (1858); Op. 16 La majr . Serenad (1857-1860); 2

Op. 56 a Haydn'n BirTemas zerine eitlemeler (1873); Op. 80 Akademik Tren

Uvertr (1880); Op. 81 Trajik Uvertr (1881); Macar Danslar (piyano iin ya
zlm bu yaptlarn bir ksmn Brahms, bir blmn de baka besteciler orkestra-
lam iardr).
Oda mzii yaptlar:
Op. 18 Si bemol majr Yayllar iin Altl (1860); Op. 36 Sol majr Yayllar
iin Altl (1865); Op. Fa majr Yayllar Belisi ( f 882); Op. 111 Sol majr Yay
8 8

llar Belisi (1890); Op. 115 Si minr Klarinet ve Yayllar Belisi (1891); Op. 34 Fa

(28) dtv-Atlas zur Musik, d it 2, sayfa 466.

406
minr Piyanolu Beli (1864); Op. 51/1 Do minr Yayllar Drtls (1859-1873);
Op. 51/2 La minr Yayllar Drtls (1873); Op. 67 Si bemol Majr Yayllar Drt
ls (1875); Op. 25 Sol minr Piyanolu Drtl (1861); Op. 26 La majr Piyanolu
Drtl (1861); Op. 60 Do Minr Piyanolu Drtl (1855-1875); Op. Si majr Pi
8

yanolu l (1854); Op. 87 Do majr Piyanolu l (1880-1882); Op. 101 Do

minr Piyanolu l (1886); Op. 40 Mi bemol majr Komolu l (1865); Op. 114
La Minr Klarinetli l (1891).
yi bir piyanist olan Brahms, piyano iin 100 dolaynda yapt bestelemitir:
Op. 1 Do majr Piyano Sonat (1852); Op. 2 Fa diyez minr Piyano Sonat
(1852); Op. 5 Fa minr Piyano Sonat (1853).
Op. 10 DrtBallad (1854); Op. 79 ki Rapsodi (1879); Op. 9 Schumann'n Bir
Temas zerine eitlemeler (1854); Op. 24 Hndelin Bir Temas zerine eitle
meler ve Fg (1864); Op. 35 Paganini'nin Bir Temas zerine eitlemeler (1863);
0p. 21/1 zgn Bir Tema zerine eitlemeler; Op. 21/2 Bir Macar Temas ze
rine eitlemeler; Op. 4 Si bemol minr Scherzo (1851); Op, 76 Sekiz piyano Par
as (4 capriccio 4 intermezzo, 1871-1878); Op. 116 Fantaziler (3 capriccio ve 4
intermezzo, 1892); Op. 118 Alt Piyano Paras (4 intermezzo, 1 ballad ve 1 romans,
1892); Op. 119 Drt Piyano Paras (3 ntermezzo ve 1 rapsodi, 1892); Op. 117
in termezzo (1892).

BRU CK NER
19. Yzyln sonlarna doru, "'VVagner'ci" olmakla vnen, ama kendine zg
bir mzik dnyas yaratabilen, ayrntc, titiz, sakin, dnyadaki gelimelerle ilgilen
meyen AvusturyalI senfoni bestecisi Anton Brackner (1824-1896), Ansfelden ka
sabasnda domutur. Babas ilkokul retmeniydi. Mzik renimine 11 yan
dayken balad. 1837'de babasnn lmesi zerine, bir manastrn ocuk korosuna
girdi. Birka yl sonra ses deiimi yznden bu korodan ayrlmak zorunda kald,
ancak 1845'de ayn manastra eitmen olarak alnd.
Bruckner'in o gne kadar tand dnya, nl orguyla tannan St. Florian ma
nastryd. Burada kendi kendine sk bir org eitimi yapt. Baarl bir orgcu dze
yine geldii iin, 1848de manastrn orgcu yardmclna getirildi. 1850'de Avus
turya'nn balca kentlerinden biri olan Linz'de retmen Okulu'na girdi. Bir yl
sonra da Linz manastrnn orgculuuna atand.
Brackner besteci olmak istiyordu; baz denemeler de yazmt, ancak 30 yaina
geldii halde, bestecilik renimi yapabilecei bir frsatla karlamamt. Bu ek
siini gidermek amacyla 1855de Viyana'l kontrpuan retmeni Simon Sechter'den
ders almaya balad. Bir yl sonra, kazand yarma sonucu, Linz Katedrali'nin
orgculuuna atand. Bu sayede, zamannn tmn mzie adayarak besteler yap
maya balad, Linz Operasnn ynetmeni Otto Kitzler ile arkadalk kurarak Wag-
nerin mziini inceleme frsat buldu. 1868 Ylna kadar kald bu kentte, senfo
niler bestelemek istediyse de baaramayacan anlad iin sonradan vazgeti.
1864de "ilk bestesi" saylan Re minr Missa'y tamamlad ve bu yapt Linz'de ses
lendirildi. 1865'de Tristan ile solde'hin sahneleniini izlemek zere Mnih'e gitti ve
burada Wagner'le tant, onun hayranlar ve rencilerinden oluan evrenin insan
oldu.

407
 Linz'e dndkten sonra yeniden senfoni yazmaya girien Bruckner, yaptn
tamamlamasna karn, ruhsal bunalmlara girerek almalarna ara verdi. S alna
kavuunca da, tanrsna kranlarn sunmak amacyla Fa Minr Missa'y besteledi,
bu baarl dinsel yapt geni yanklar uyandrd ve bu srada len retmeni Simon
Sechter'in yerine, Viyana Konservatuvarnda org ve armoni retmenliine atand.
1869'da orgcu olarak Fransa'nn Nancy kentinde ve Paris'te dinletiler sundu, 187 l'de
Londra'ya arlarak yine org dinletileri verdi. Daha sonra Viyana'dan ayrlmayan
Bruckner, 1872de Do minr 2. Senfoni1yi, 1873de Re minr 3. Senfoni'yi yazd. 3.
Senfoni'ye "Wagner Senfonisi" adn verdii iin, bir yandan Wagner'e kar olan
larn eletirileriyle karlarken, bir yandan da Wagner onun iin "Beethovenden
bu yana ilk gerek senfonici" dedi. 1874de Mi bemol majr 4. Senfoni'yi (Romantik
Senfoni) besteleyen Bruckner, bu yaptnn ilk seslendiriliine ancak 188l'de tank
oldu.
Biim ynnden olaanst bir titizlik gsteren Bruckner, senfonilerini yeni
den gzden geirmi, bu yzden de yaptlarnn besteleni tarihi kesinleememitir.
rnein Si bemol majr 5. Senfoni'yi 1875-1877 arasnda yazm, ancak 1878'de
dzelterek son biimini vermitir. La majr 6. Senfoni 1889-1891 arasnda yazl
mtr. Mi majr 7. Senfoni, 1881-1883 yllarnda bestelenmi; "Apokalipsel" adyla
tannan Do minr 8. Senfoni 1884-1887 arasnda bestelendii halde, 1890'da dzel
tilmitir. Tamamlayamad ve "Bitmemi" olarak bilinen Re minr 9. Senfoni,
bestecinin son yllarnda yazlmtr.
Bu senfonilerin bir blm, bestecinin lmnden sonra, 20. yzylda seslen
dirilmitir. lgin bir nokta daha vardr: retmeni Sechterden armoni ve kontrpuan
dersleri almadan nce yazd ilk senfoni denemelerinden kincisi, Re minr Senfoni,
daha sonra 1. Senfoni bestelendii iin "Sfnnc Senfoni" adn almtr. Bu yapt
Bruckner 1864'de tamamlad halde, sonralar birka kez gzden geirmi, son bi
imini 1869rda vermitir; ilk seslendirilii ise 1924 ylnda gereklemitir.
Yaptlarnn seslendirilmes konusunda altn yl 1885'dir: Mnih'te 7. Senfoni
seslendirdirken bestecinin kendisi Te Deum'u ynetmi, Amerika'da ise 3. Senfoni,
Damroshun ynetiminde yorumlanmtr.
1886'da Franz Joseph niann alan ve mparator tarafndan 62 yandayken
kendisine "Onursal maa" balanan besteci, 1891'de Viyana Konservatuvar'ndan
emekliye ayrlmtr.
1894'de 9. Senfonisini bestelemeye balayan Bruckner, bu yaptnn bl
mn tamamladktan sonra, salnn bozulmasyla son blm yazmaya mrnn
yetmeyeceini sezinlemi ve "final" blm olarak, 1884'de son kez gzden geir
dii Te Deum'un seslendirilmesini istemitir. "Bitmemi" 9. Senfoni'nin ille seslen
dirilii bestecinin 1896'daki lmnden 7 yl sonra, 11 ubat 1903'de Viyanada
gereklemitir.
Te Deum, koro ve byk orkestra iin yazlm bir dinsel yapttr. Bruckner bu
grkemli yapt 1881'de tamamlam, 1884'de dzeltmitir. Do majr tonda, oktav,
drt ve be aralk dokusundaki bu yapt, Katolik inanlarn simgelemektedir. Koro,
yukarda belirtilen temel aralklara uyarken, ayn zamanda Gregoryan melodilerini
anmsatan unison deyii, tam anlamyla modem bir izgiye dntrr.
Bruckner, "dnya ilerinin cahili" olmay batan kabullenmi mistik bir beste
cidir. 19. Yzyln Seslyanist akmnn etkisindedir. Avusturya Katolik Kilisesi'nin
mzik szcsdr. Bununla birlikte, dinsel mzii ann tesine tamay grev

408
bilmitir. "Missa'larmda ve teki dinsel yaptlarnda (zellikle Virga Jesse motet'ine)
basit diatonik doku, . yzyl koro yaptlarn andran srprizlerle doludur."(29)
2 0

Sanat kimliini belirleyen bu ynleriyle Bruckner, dneminin "gerek Hris-

tiyan"dr: Yaptlarnda insan sevgisini, i mutluluu ve doal olan anlatmak iste-
mitir. Anlatm uzundur, fazla anlatmay sever; ancak bargan deil, dingindir
(sakindir). Ayrntlar iide boulmay gze alr ama, "huzursuzluk" verecek bir
sylemden de kanr.
Bruckner, Hristiyan dnyasna ilk girdii, yetitii, mzie yneldii ve iyi bir
orgcu olma ortamn bulduu S t. Florian Manastr'na gmlmtr.

(29) Grout-Palisca, a.g.y. sayfa 677.

409
 XXIII. BLM

19. YZYILIN KAPANII: SON ROMANTKLER

(1886-1911)

TA RH
1870 Delibes'in Coppelia bale mzii.
1871 Fransa'da Ulusal Mzik Kurumu.
1872 Cesar Franck'n Paris Konservatuvan'na retmen oluu.
1874 Saint-Seans'n lm Dans.
1876 Mark Twain'in Tom Sawyer'i.
1881 d'Indy'nin 3 Wallenstein Uvertr.
1888 Cesar Franck'n Re minr Senfonisi.
1889 Hugo W olf un Goethe'nn iirleri Lied demeti.
1889 Richard Strauss'un Don Juan'.
1889 Paris'te Dnya Fuar.
1890 Mascagni'nin Cavalleria Rusticana's.
1892 Gabriel Faure'nin La bonne chansonu.
1892 Leoncavallo'nun Palyaolar.
1893 Engelbert Humperdinck'in Hnsel ile GreteVi.
1894 Gustav Mahler'in 2. Senfonisi.
1894 Bordes ve D'Indynin Fransa'da Schola Cantorum'u kurmas.
1896 Puccini'nin La Boheme operas.
1896 Amerikada ilk mzik profesr: MacDowell.
1900 Puccini'nin Tosa operas.
1902 Gustav Mahler'in Kindertotenliederi,
1905 Gabriel Faur'nin Paris Konservatuvar mdr olmas.
1905 Franz Lehar'n en DuTu,
1909 Richard Strauss'un Elektra operas.
1912 Ferrucio Busoni'nin Klarinet Konertosu.

Bu yzyln sonlarna doru, belirli akmlar iinde yer alan bestecilerin slu
bunu ya da yaklamlarn saptamak pek zor deildir. Zor olan, yaklak ayn zaman
diliminde yaam olan, oysa deiik, hatta kart akmlar adna yazan bestecilerin
ayn dnemi temsil ettiini gstermektir.
Yzyln son eyreinde, ge-romantizm varln srdrrken, bir yandan da
onu aan akmlar mzik tarihinde yer alm, her ey bir yana, mziksel geliimin

410
gerei olarak doan izlenimcilik, kurallar alt st etmeye hazrlanmtr. Bu yzden,
ele aldmz ksa dnemi, belli bir akmn rengiyle aklamaya almak yanl olur.
eitli akmlarn yan yana yaad, ksa ama gizil gc yksek bir dnemdir o.
Liszt'in ld 1886 ylndan, Mahler'in ld 1911 ylna kadar snrlad
mz bu blmn ana konusunu son romantikler ile, doalc ve gereki mziksel
eilimler oluturacaktr.
Ayn dnemin benzemeyen akmlarn bir arada vermenin getirebilecei ka
rklktan kanmak amacyla, . yzyl mziinin kapsn aralayan ileri eilim
2 0

lerin incelenmesini baka bir blme brakmak, sanyoruz doru olacaktr.

CSAR FRA NCK

Belika'l olmasna karn, ailesinin Paris'e yerlemesinden sonra Fransada
yaayan, Paris Konservatuvar'nda renim grp yine bu konservatuvarda ret
menlik yapan, Fransz mziinin d etkilerden arndrlmasn salamak amacyla
kurulan Fransz Ulusal Mzik Kurumunun kurucularndan olan besteci ve orgcu
Csar Franck (1822-1890), anayurdunun Lige kentinde domu, ilk mzik reni
mine bu kentteki Kraliyet Konservatuvar'nda balamtr. Okulda yeteneiyle ken
dini gstererek dller alan ve Belika'da piyano resitalleri veren Franck, 1835'de
ailesiyle Paris'e yerlemi, 1837de Paris Konservatuvanna girmitir. Bu okulda da
stn baar gsteren ve dller alan gen besteci, nce oda mzii yaptlar yazm,
Ruh adl oratoryosu 1846da konservatuvarda seslendirilmitir. 1853'te St. Clotilde
Kilisesi'ne orgcu ve koro ynetmeni olarak atandktan sonra, ld gne dein bu
grevde kalm, ikinci bir grev olarak Paris Konservatuvar'nda org retmenliini
1872'den balayarak yrtmtr. rencileri arasmda Vincent d'Indy, Chausson,
Duparc vb. vardr.
Franck, her ne kadar ulusal Fransz mziinin nclerinden olmakla tannrsa
da, aslnda Wagner'in mziine yaknlk duyuyordu. Ancak, Anton Bruckner gibi
o da kendi 'zgn mzik dilini gelitirmi, kendisinden bir kuak sonraki Faur ile
birlikte, 20. yzyl Fransz mziinin zgr bir anlayla gelimesinin tohumlarn
atmtr. Paris'te egemenliini srdren opera ve operet dnyasna kart olarak "salt
mzii" dzeyli biimde rneklendiren bestecinin yaptlar yadrganm, ama mzik
adma "yapc bir hava getiren" bu anlay, Fransz'larn zellikle 20. yzylda ger
ekletirdii zarif, uan, entellektel mziin bir dayanan oluturmutur. Franck,
bir orgcu ve gelenekselci kimliiyle kontrpuann olanaklann aratrm, senfoninin
allagelmi form kalplann unutmu gibi gzkerek, rnein blml senfoni
yazma cesaretini gstermi, "dnemsel biimi (forme cyclique) gelitirerek dnce
ekirdei diye adlandrabileceimiz tek bir dnden btn melodik konulann
ortaya kanp bunlar yaptn son blmnde tekrarlam"tr.tri Dinsel yaptlarnda
olduu denli, org mzii paralarnda, operet dkn Paris sosyetesinin tanmad,
almad bir mziksel evreyi tek bana yaratmaya alm, rencilerinden
oluan snrl bir kadronun dikkatini ekmekle yetinmi, ancak bu kadroya alad
zgr ruhun yeni rnlerini gremeden lmtr, 1888'de tamamlad Re minr
Senfoni, sadece blml form'undan tr deil, ngiliz komosu'nun deerlen
dirili biimi gibi bir ayrntnn gze batmasyla, ya da nasl bir klasik kaynaktan, o
da deilse romantik kaynaktan yararlanld konularnda anlalmazlyla yadr-
ganmtr. Oysa Re minr Senfoni, hemen her lkede orkestra daarnn yerleik ya
ptlarndan biri olarak gnmze dein seslendirilmitir. Bu duyarlkl yapt,

(1) lhan Mimaroiu, Mzik Tarihi, VarlkYaynian, 4. basm, stanbul 1991, sayfa 102.

411.
Franck'n baz adalarnn deerlendirmesine kalsayd, Gounodnun niteledii gibi,
unutulan yaratlar hanesine geerdi. Senfoninin ilk seslendiriliinden sonra Gounod
yle demiti: "Dogmatik boyutlara itilmi bir yeteneksizliin ifadesi."
Franck besteci olarak pek n kazanmamtr. Yaptlarnn kk bir blm
tannr. Liszt ve Wagnere duyduu hayranlk, dinsel yaptlarndaki polifoni ile ya
lnln karm, teki Dnyann Mutluluklar (Les Batitudes) oratoryosunda ol
duu gibi, form bozmay gze alan karakteristik zelliklerindendir. rencisi
d'lndy, Franck'n yaratc almalarm evrede ele alr; ama bestecinin gnmzde
seslendirilen yaptlarnn ounluu 1876-1890 yllarnn rnleridir. 3 Opera, 5
oratoryo, 1 senfoni, 4 senfonik iir, 1 piyano ve orkestra iin senfonik eitlemeler,
7 oda mzii yapt, ok sayda piyano paras ve 60 org yapt besteleyen Franckn
yukarda ad geen oratoryosu, keman ve piyano iin La majr Sonat' (1886), Byk
org in 6 Para's, deeri btn dnemlerde sayg gren dzeyli yaratlardr.

SANT-SAENS
Fransada Ulusal Mzik Kurumu1nu (Socit Nationale de Musique) Cesar
Franck ile birlikte kuran bestecilerden biri de Saint-Saens'dr (Sen-San okunur,
1835-1921). Dnemin Fransz mziinde dikkate deer bir yeri olan Saint-Saensa
gemeden, Ulusal Mzik Kurumu (ya da Demei) zerinde ksaca duralm:
Bu kuruluun temel amac, Fransz mziinin d etkilerden bamsz olarak
gelimesine olanak salamak iin, yeni bestecilerin yaptlarn seslendirmek ve bu
bestecilerle mzikseverler arasnda iletiim kurmakt. 1871'de Franck, Massenet,
Duparc, Faur ve Dubois gibi mzikilerin katlmyla kurulan kurumun ilk bakan,
Konservatuvar retmenlerinden Henri Bussine, bakan yardmcs ise Saint-
Sansd.
Paris'te doan Saint-Sans, piyanoya be yanda balad. Stamaty'den zel
dersler alarak algsnda hzla ilerledi ve 11 yandayken Paris'in nl Pleyel Salo-
nunda Mozart ve Beethoven konertolar ald. Paris Konservatuvarna girerek
Halvy'nin kompozisyon rencisi oldu. Konservatuvarda bir yandan da org re
nimi grd. 18 Yandayken besteledii ilk senfonisi ayn yl seslendirildi. 1858'de
Paris'in Madeleine Kilisesi'ne orgcu olarak atand. 1861-1865 arasnda piyano
dersleri vererek aralarnda Faur ve Messager'in de bulunduu renciler yetitirdi.
1872'de Op. 31 Le Rouet d Omphale (Omfalm kr) 1873'de Op. 39 Phaton
1874'de Op. 40 La Danse macabre (lm Dans), 1877de Op. 50 Herkln Genlii
adl senfonik iirleri besteledi. 1877'de yazd Samson ile Dalila adl operas ayn
yl Almanyada Weimarda sahnelendi. Bu baarl yaptlardan sonra Fransa dnda
da n kazand. 1881 'de Fransa Enstits yeliine seildi. Yaptlar Avrupa lkele
rinde ve Amerika'da seslendirildi. 80 Yandan sonra kendi orkestra yaptlarn y
netmek zere turnelere kt. "Fransa'nn en salkl yallarndan" diye nitelendiril
dii bir srada, k geirmek zere gittii Cezayir'de8 6 yanda ld.
Saint-Sans, hemen btn mzik biimlerinde besteler yazmtr. Sevilen
Samson ile Dalila operasyla birlikte, bu trde 12 yapt vardr. Javotte ve Hayvanlar
Karnaval yaptlar bale mzii olarak deerlendirilmitir. Yukarda belirttiimiz
senfonik iirlerinin yan sra, 3 senfoni bestelemitir. Konerto alannda da verimli
olmutur: 5 Piyano Konertosu, 3 Keman Konertosu, 2 Viyolonsel Konertosu.
Piyano iin besteledii paralar gnmzde de seslendirilmektedir. Canl, akc
ve sevimli havasyla, konertolarnn bir blm ilgi eken yaptlar olarak konser
podyumlarnda alklanmaktadr.

412
 Saint-Saens, dneminin Fransz mziinde nemli bir yer tutmasna karn,
yaptlarnn derinlii olmad gerekesiyle tartlan bir bestecidir. 20. Yzyln
balarndaki yeni mzik hareketlerine kar km, Debussyyi kmsemi, hatta
aalamtr.
Dolgun tnlaryla iyi bir orkestralamac olarak kendini gstermi, ancak slu
bundaki yalnlk, aklk ve yumuaklk, Almanya'da sert biimde eletirilmitir.
Almanlar onun mzii iin "gzel bir cam vazo, ama ii bo demilerdir.
11

Tipik bir Parisli sanat yaam srdren Saint-Saens, edebiyat, felsefe ve

astronomiyle ilgilenmi, mzik konusunda ok sayda inceleme yazmtr. Ayrca,
dneminin iyi bir suluboya ressam olarak tannmtr.

GABRIEL FAUR
Yeni bir yzyla geerken, mzikte de a dnmnn yaand bir ortam
da, geleneksel ile gelenekseli amaya alan akmlarn etkisi arasnda kalm olan,
ancak bu dnm noktasnda ad yitip gidenler arasnda bulunmayan deerli Fransz
bestecisi Gabriel Faur (1845-1924), Ravelin retmenidir.
Faur'nin babas eitimciydi. Ky okullar mfettii olduu iin grevi gezi
ciydi. Olunun mzik yeteneini farkedince, onu Paris'teki Niedermeyer mzik
okuluna yerletirdi. Louis Niedermeyer'in ynettii bu okul, antik Yunan modlanna
ve kilise makamlarna arlk veren bir eitim yntemi uyguluyordu. Faur ma-
kamsal mzik kaynaklarnn uygulanmasn rendikten sonra, retmeni Nieder
meyer'in lm zerine Saint-Saensdan kompozisyon dersleri ald. Ayn zamanda
iyi bir orgcu olarak yetiti, Paristeki kiliselerde orgculuk yaptktan sonra Ste Ma
deleine Kilisesine orgcu olarak atand. 1871'de Fransz Ulusal Mzik Kurumunun
kurucular arasnda yer ald. Sekin bir retmen olarak tannd ve 1896da Paris
IConservatuvarnda kompozisyon retmenliine getirildi. Dubois'den boalan
Konservatuvar mdrlne 1905de atand ve bu grevi 1920 ylna kadar srdr
d. 1909'da Fransz Gzel Sanatlar Akademisi yeliine seilen besteci, 1924'de
Paris'te ld.
Faur, klasik tonalite anlaynn yan sra makamsal melodik kaynaklar da
zmsedii iin, dnemin Fransz mziine yeni bir hava getirmitir. Paris Konser-
vatuvarnda alt uzun yllar iinde, klasik armoninin parelelinde, makamsal
mziin tadn rencilerine alamtr. Ancak, kat kurallar uygulayan bir retim
yntemine ynelmemi, verdii ipularndan yararlanmay rencilerine brakm
tr. Kendi yaptlarnda da hrsl ve inat bir sylemden kanmtr. "Mzik tarihinin
dnm noktasnda yer alan bir besteci olmas nedeniyle mziinde (inandrc, tu
tarl bir btn iinde yer alm olsalar bile) eliik elerin bulunmas, armonik ye
niliklerin Gounod'ya, Laloya balanabilir bir dil iinde gelimesi ve soukkanl bir
anlatmn arac olmas, Faur'nin ilk bakta bir ilerici olarak tannmasn gletir
mektedir."^) Ancak onun yaratcl zendiren hogrl eitsel yaklam, Ravel
gibi ilerici bir bestecinin yetimesine zemin hazrlamtr. Bu adan, bir kuak
sonrasnn mzik anlaynda etkisi bulunan bir mziki olarak Fransz mzik tari
hinde saygn bir yeri vardr.
yi bir mzik eletirmeni olan Faur, 1903-1921 yllar arasnda Le Figaro ga
zetesinde mzik yazlan yazmtr.
Aralarnda Shakespeare in Venedikli Tccar'mdan uyarlanan Shylock adl oyun
1

da olmak zere, sahne mzii ve Pnlope adl bir opera yazan bestecinin koro ve
6

(2) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 104.

413
orkestra iin 1875'de tamamlad Op. 12 Les Djinns (Cinler; sz Victor Hugonun)
ve viyolonsel ve piyano iin Op. 24 Do minr Elgie nl yaptlar arasndadr.
Piyanolu Beli, Drtl ve lIerinin yan sra, keman ve piyano iin Op. 13
ve Op. 108 iki Sonat' vardr.
Piyano iin ok sayda Barcarolle, impromptu, Nocturne, Prlude, Caprice ve
Vals yazan Faur, drt el piyano iin para bestelemitir.
6

VINCENT D 'IN D Y
Cesar Franck'n rencilerinden Vincent d'lndy (1851-1931), Fransa-Prusya
savandan dndkten sonra, savala ilgili kk bir kitap yazm, daha sonra piya
nist olarak n kazanmasna karn, Franckn Paris KonservatuvarndakPrg dersle
rine katlmtr. Soylu bir aileden gelen d'lndy, 25 yandan sonra kendini btnyle
bestecilie vermitir. 1874'de yazd Piccolomini adl uvertr, zengin orkestral
renkler tar. Yine genlik dneminde besteledii (1873-1881) Op. 12 Wallens
tein Uvertr en nemli yaptlarmdandr. Her biri kendi iinde bir btn olan ve
blmden oluan bu yapt, 1888'de Lamoreax konserlerinde seslendirilerek beste
cinin nn pekitirmitir. 1878'de yazd La fort enchante adl senfonik ballad,
1899'da tamamlad Op. 36 Tableau de voyage ve 1905'de ilk seslendirmesi ger
ekletirilen Op. 61 Jour d't a la montagne, d'lndynin dikkate deer yaptlar
arasndadr.
d'lndy mzikoloji alanndaki almalaryla da tannmtr, Charles'-Bordes
(1863-1909) ile Scholas Cantorum'u kurarak (1894) ortaa mziine ve tek sesli
Gregoryen arklarna eilmi, retmeni Cesar Franck'n biyografisini (1906) ve
Beethoven zerine aratrmalarn (1911) mzik tarihisi kavrayyla hazrlam ve
yaynlamtr.
retmen olarak kat bir yaklamla rencilerini etkilemeye alan d'lndy,
Albert Roussel ve Edgar Varse gibi yetenekli ve daha sonra ada mziin geli
iminde nemli yeri olan gen bestecilerin kendisinden kopmas sonucunu veren
hogrsz tutumunu brakmamtr.
Bestecinin kuandan olan ve Franck'n rencileri arasnda bulunan teki
Fransz besteciler ise unlardr: Henri Duparc (1848-1933), Ernest Chausson
(1855-1899), Arthur Coquard (1846-1910), Guy Ropartz (1864-1955).
Emest Chausson, Op. 5 Viviane, Op. 32 Soirdefte, Op. 25 Pome adl yapt
laryla yeteneini tantlam deerli bir bestecidir.
Yine ayn kuan bestecilerinden Paul Dukas (1865-1935), yeni mzik anla
ynda yer alan ilerici yaptlaryla sivrilmitir.

FRA N SIZ O PERA VE B A LES

19. Yzyln ikinci yarsnda Fransz operas ve bale mzii parlak bir geliim
gstermi deildir, ama ok sayda bestecinin ilgisini ekmitir.
Bizet'den daha nce domu olan ve uzunca yaayan spanyol asll Eduoard
Lalo (1823-1892), Bizet kadar yetenekli deildi, ancak ok sayda yaptyla dne
minin ileri gelen bir bestecisiydi. Paris Konservatuvan'nda Habeneck'in rencisi
olarak renim yapan Lalo, Fiesque adl operasyla katld bir yarmada nc
lk alm, bu yapttan alnan Divertissement'in bale mzii olarak deerlendirilmesi
zerine (1877) baar kazanmtr. 1874'de yazd Fa majr Keman Konertosu
Sarasate tarafndan seslendirilmitir. 1875'de besteledii spanyol Senfonisi ise g
nmzde ska seslendirilmekte, renkli ama kolayc havasyla ortalama mzikseve

414
rin ilgisini ekmektedir. Kral Ys adl operas ile Naouna bale mzii, dnemin ba
arl sahne yaptlaryd.
Adolphe Adam'm 1841de sahnelenen nl bale mzii Giselleden sonra, bu
alanda deerli yaptlar vermi olan baka bir Fransz besteci Lo Delibestir (1836-
1891, Dlip okunur). Paris Konservatuvannda A. Adam'm rencisi olarak yetien
Delibes, "lirik dram" yaptlarnn sahnelendii Theatre Lyriquede piyano elikilii
yapm, ilk sahne yapt tek perdelik Yirmi Paralk Kmr adl opereti 19 yanday
ken sahnelenmitir. 1865'de Paris'in Grand Opera'sna koro efi olarak atanan bes
teci, 1870de sahnelenen Coppelia balesiyle baar kazanmtr. 1876'da besteledii
Sylvia bale mziinin grd byk ilgiden sonra, bu alann balca adlarndan biri
durumuna gelmitir. Coppelia ve Sylvia, bale repertuvannm gnmzde de ska
deerlendirilen yaptlanndandr.
Delibesin yazd 20'den fazla operann arasnda, Lakmen nlsdr. 188 l de
Paris Konservatuvanna kompozisyon retmeni olarak atanan Delibes, 1884'de
Fransz Akademisi yeliine seilmi, 54 yandayken Pariste lmtr.
Bestecinin bale mziine getirdii "senfonik atmosfer", mzikle dansn b
tnlne yeni boyutlar kazandrmtr.
Balangta Wagner hayran olan ve Wagner'in mziine yknen Emmanuel
Chabrier (1841-1894), bu izgideki Gwendoline operasndan sonra, kendi kimliini
bulmutur: "en, kaba, taklgan, akac Chabrier'nin bugn konserlerde en sk al
nan yaptlarna, Espana adl orkestra parasna, Bourre Fantastique'ine bakarsak,
onun bir zamanlar Wagner'e gnl vermi olduu aklmzn kesinden gemez.
ok daha iyi tannmas gereken piyano paralan arasnda Wagneri alaya alan bir
para bile vardr."*3)
Fransz opera bestecilerinin iinde, Manon adl operasyla n kazanan Jules
Massenet'nin (1842-1912, Masne okunur), ayncalkl bir yeri vardr. lk derslerini
sradan bir piyano retmeni olan annesinden alan besteci, 11 yanda Paris Kon-
servatuvan'na girmi, okulu bitirirken David Rizzio adl kantatyla Byk Roma
dl'n almtr. talya'da yl kaldktan sonra Paris'e dnen Massenet, Manon
(1884), Cid (1885) Werther (1892), Don Kiot (1910) operalaryla geni n yapm,
saydmz son operas bestelendii yl Monte Carlo'da Fedor alpayin'in katlmyla
sahnelenmitir. 70 Yanda len ve ayn yl anlan yaynlanan besteci, parlak meslek
yaam srasnda Fransz Gzel Sanatlar Akademisi yeliine seilmi, "valye"
payesiyle onurlandrlmtr.
25 Opera yazm olan Massenet'nin Avrupa ve Amerika'daki balca operaev-
lerinde sahnelenen yaptlar unlardr: Hrodiade (1882), Manon (1884), Werther
(1892), Navarral Kz (1894), Sapho (1897), Klkedisi (1899).
Dikkate deer baka bir Fransz komik opera ya da operet bestecisi, Faur'nin
yakn arkada olan Andr Messagerdir. (1853-1929). Trnn sekin rneklerini
yazan Messager, kendi dneminde komik operaya yeni bir dzey getirmitir.
*
19. Yzyl boyunca gelien bale sanat, 3 blmden 4 ya da 5 blme atlayarak
vals ve polka gibi biimleri am ve mzikle btnleen gerek bir dans gsterisine
(Pas de deux, de trois vb) dnmtr.
lk nl bale yapt, J. Schneitzhoefferin mzii zerine Maria Taglioninin rol
ald (danseuse arienne) La Sylphide'&x (Paris, 1832). Bunu Adolphe Adam'm
(3) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 100.

415
mzii zerine sahnelenen Giselle (Paris 1841), yzyln ikinci yarsnda ise Deli-
besin Coppea (1870) ve Sylvia's (1876) izlemitir.
Zengin bir bale geleneine sahip olan Ruslar, Fransz koreoraf M. Petipa'nn
katksyla aykovski'nin nl masals balesi Kuugln sergilemitir. (Moskova
1877).
Bale iin daha sonra yazlm balca mzik yapdan yle saylabilir: "Fn
dkkran (aykovski), Daphne ve Cloe (Ravel), rmcein Ziyafeti (Roussel),
Gkdelenler ve Zrazy Kate (John Alden Carpenter), Kongo'da Dans (H. F. Gibert),
Boudor (Feliz Borovski).
Bestecileri tarafndan konser mzii olarak yazlm birok yapt da bale m
zii olarak kullanlmtr."(4)

TA LY AN O PERA SIN D A G EREK LK

Edebiyatta ncelii olan gerekilik (realizm) ve doalclk (natralizm)
akmlar, resim sanatna daha ok doalclk ynyle yansmtr. 19. Yzyln top
lumsal ve siyasal olaylarnn etkisiyle Avrupa'nn hemen her lkesinde yaygnlaan
gereki kavrayn mzik sanatna yansmas dolayl biimde gereklemitir.
Hem gereki, hem de doalc olan eilimin opera sanatndaki ilk rnei, bu
akmlarn pek ar bir rnei olmamasna karn, "Ispanya'nn yakc gnei altnda
geen, boa greileri, kaaklar, askerlerle dolu, bir sevgi ve kskanlk yksn
ani atan "(5) Bizet'nin Carmen'idir (1875).
Genelden zgle, mekselden bireye, soyuttan somuta geen, "zaman ve orta
ma gre koullanm bir akm olan doalclk", aslnda Verdi'nin son lci operas
Otello ve Falstaff ile opera sanatna girmi bulunuyordu. Ne var ki Verdi, kendi
opera anlayn bir akm adyla snrlamak istememi, talya'da boy veren gereki
akmn yannda olmamtr. Buna gre, talyan operasnda gerekilik, Carmen'den
bir yl sonra sahnelenen Amilcare Ponchiellinin La Giaconda'syla balamtr de
nebilir (1876).
19. Yzyln sonlarna doru, talyan operasnda bir akm olarak beliren Ve-
rismo, (vero talyanca "gerek" anlamna gelir), operann konusu ve szlerine ede
biyatn gerekiliini, mzikte ise resmin doalcln mek almtr. Bylece,
"romantik olmayan" bir dnyada, olaylar ve kiileri idealize etmekten uzak, gerek
tiinde toplumsal olaylarn eletirisine ynelik "gereki" opera anlay domutur.
Verismonun (Italyan opera gerekiliinin) balca iki temsilcisi Pietro Mascagni
ile Ruggiero Leoncavallodur. Baz ynleriyle ayrlmasna karn, en yetenekli ger
eki besteci ise Giacomo Puccinidir.
Napolide doan Ruggiero Leoncavallo (1858-1919), Napoli Konservatuva-
r'nda piyano ve kompozisyon renimi yaptktan sonra, geimini salayabilmek
iin elence yerlerinde piyano alm Ortadou lkelerinde (ve bu arada stanbulda)
turnelere kmtr. Kuzey Avrupa ^lkelerinde de konserler veren Leoncavallo,
Paris'te bir sre yaadktan sonra 1887de talyaya dnerek I Pagliacci (Palyaolar)
adl operasnn sahnelenmesi olanaklarm aratrm, sonunda bu tek perdelik opera

(4) A. Say, Mzik Ansiklopedisi: Efza Topu tarafndan hazrlanan "Bale" maddesi, cilt 1, sayfa 144.
(5) Curt Sachs, Ksa Dnya Musiki Tarihi, eviren lhan Usmanba, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1965, sayfa
229.

416
1892'de Milano'da ef Arturo Toscanini'nin ynetiminde sahnelenmitir. Konusu bir
talyan kynde geen ve yaanm bir olaya dayanan Palyaolar, grlmemi bir
baar kazanarak ksa srede dnyann birok operasnda temsil edilmitir. 'den 2 0

fazla opera besteleyen Leoncavallonun teki yaptlar ilgi grmemitir.

Milano Konservatu varn da Ponchielli'nin rencisi olarak yetien Pietro Mas-
cagni (1863-1945, Maskanyi okunur), 1888'de bir mzik yaynevinin at opera
yarmasnda Cavalleria rusticana (Kyl Namusu) adl yaptyla birincilik dln
kazanm, 1890 ylnda Romada sahnelenen bu yapt ilgi grmtr.Cavalleria
Rusticana gnmzde d& ska sahnelenen bir yapttr.
Leoncavallonun Palyaolar' ile Mascagni'nin Kyl Namusu, tek perdelik
ksa ve gereki iki opera olarak, genellikle birlikte sahnelenir. Bu iki benzer yapt,
talyan Verismo akmnn bayaptlar kabul edilir.
Mascagni'nin Kyl Namusu operasnda melodi yalndr. "Uvertrn seslendi-
rilmesi srasnda, Turiddu'nun Sicilya arks, algsal olarak deil, orkestrann ara
snda bulunan bir opera sanats tarafndan seslendirilir. Halk mzii renklerini
yanstan ve koronun syledii ilkbahar arks, aada Nr. l de grld gibi yaln
bir ritmik yapdadr. Regina coeli'nin duas ise, Nr. 4de grld gibi, bir koral'm
romantik armonilemesi biiminde karmza kar. Yaptn mzii, halk danslaryla
da desteklenerek program mzii atmosferiyle arpc biimde geliir. Mascagni,
Triddunun lmn ar bir gerekilikle canlandrr: Sahnede grnmeyen er
keklerin dramatik haykrnn (fff) bakla kesilii ve birden (ppp) lm sessizlii:
Turiddu, Alfio tarafndan baklanmtr. Kontrbaslar ve timpani, bilyalarn takrts
gibi, halkn rpertisini canlandrr; ayn anda bir kadnn alay duyulur (Nr. 12'de
grld gibi, kadnn alay notalarla deil ritmik iaretlerle verilmitir). Sonra
da sahnede fff ile tyler rpertici lk patlar."(6)

ppp

P. M a s c a g r i, C a v a lle r ia r u s t i c a n a , 1 3 9 0 . A u lb a u , L ied m elo d ik u n d M o r d s e n e

PUCCN
Mziki bir aileden gelen Giacomo Puccini (1858-1924), ocukluunda m
zie lgi gstermemitir. Annesinin isteiyle, doduu kent olan Lucca'daki mzik
okuluna gitmi, birka yl sonra mzii sevmeye balamtr. Okulda piyano ve org
(6) dtv-Atlas zur Musik, Miinchen 1991, cilt 2, sayfa 443.

417
renimi yapan Puccini, 20 yandayken Verdi'nin Aida operasn seyretmi ve et
kilenerek opera bestecisi olmaya karar vermitir. 1880-1883 Arasnda Milano Kon-
servatuvar'nda Ponchiellinin rencisi olarc yetimi ye okulu bitirirken yazd
bir orkestra yapt ile ilgi ekmitir.
lk operalaryla baar kazanamayan besteci, 1893'de Torino'da sahnelenen 4
perdelik Manon Lescaut operasyla sanatn kabul ettirmitir. Bu baary 1896da ef
Arturo Toscanininin ynettii La Boheme izlemitir. 1900 Ylnda Roma'da temsil
edilen Tosa ise, Puccininin nn Avrupa lkelerine yaymtr. Drt yl sonra
yazd ackl bir ak yksn canlandran Madame Butterfly, beklenen ilgiyi
grmedii gibi, slklanmtr. Puccini yaptn hemen geri ekerek zerinde dei
iklikler yapm ve son sahneye bir tenor aryas eklemitir. Bu biimiyle ayn yl
yeniden sahnelenen Butterfly, bu kez alklarla karlanmtr. Yaptn New
York'taki nl Metropolitan Operasnda temsili dolaysyla Amerika'ya davet edilen
besteciye, Amerika ile ilgili bir opera yazmas nerisi getirilmi, bunun zerine
Puccini, Altn Batnn Kz adl perdelik bir yapt bestelemitir.
Puccini'nn daha sonra yazd Krlang (1917), Palto (1918), Angelica Abla
(1918) adl yaptlar (birincisi operettir), pek tutunmamtr. Gianni Schicchi (1918),
Palto ve Angelica ile birlikte dnlen bir opera ls olarak daha fazla ilgi
uyandrmtr.
Son operas Turandot' bitiremeden len Puccininin bu deerli yapt, besteci
arkada Franco Alfano (1876-1954) tarafndan tamamlanmtm
Puccini'nn genlik dneminde yazd ilk iki operas Le Villi (1884) ve
Edgar'in (1889) dndaki hemen tm yaptlar gnmzde de sahnelenmektedir.
12 Operann yan sra, birka dinsel mzik yapt ve yayllar iin 2 Menuet ile
Inno a Roma (1919) adl okul arklar demeti yazan bestecinin operalar, Verdinin
yaptlar gibi geni ilgi grmtr.
Puccini, operalarnn szlerini Prvost, Musset, Henri Murger gibi deerli ya
zarlarn yaptlarndan alarak ilemitir. Bu ynyle konularnn dzeyli olmasna
nem verdii kadar, melodik bulular ve zengin orkestralama yeteneiyle verismo
akmnn teki bestecilerinden ayrlr: talyan an kltr geleneini parlak bir al-
glamayla besleyen Puccini, genelde burjuva duyarlln yanstan bir gerekilie
ynelmitir. Mziksel temalarnn lirik zelliini, oktav balantlaryla eitli al
glara verdii ilevlerle salamaya almtr. Aadaki rnekte grld gibi,
ark'y vurgulayabilmek iin klarinet, arp ve solo kemann timsal etkilerini m
kemmel biimde kullanmtr.^)

O . P u c c in i, M a d a m e Du ( ta r d y, 1 9 0 4 . A n e n b o g in n

(7) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 442.

418
 Ton ynlendiriinde ve tmsal zelliklerin kullanmnda gsterdii ustalk,
Japon mziinin egzotik havasna gtren Madame Butterfly'n mziindeki inan
drc ve ekici atmosferle snrl deildir: "Puccini, operalarndaki konularn dra
matik akn sadece arkclar yoluyla deil, daha ok, orkestra'nn destekledii
arksal lirizmle gerekletirmitir.C8)
Italyan gereki operasnn temsilcilerinden olan F. Cilea, A. Catalani, R.
Zandonai, Umberto Giordano ve Franco Alfano gibi bestecilerin arasnda, son iki ad
zerinde durmak gerekir:
Umberto Giordano (1867-1948), Napoli Konservatuvar'nda renim yapm,
bestecilie algsal yaptlarla balamtr. Mascagni'nin birincilik kazand opera
yarmasnda mansiyon alarak bu alandaki iddiasn srdrm, Mala Vita ve Regina
Diaz adl operalaryla ilgi uyandrmtr. 1896da yazd ve Milano'daki La Scala
operaevinde sahnelenen Andra Chnier'm byk baarsyla talya'nn nde gelen
bestecileri arasna girmitir. Daha sonra yazd operalar kalc olamam, ancak
Andra Chnier gnmzde de sevilen opera yaptlar arasnda yer almtr.
Puccini'nin bitiremedii Turandot operasn tamamlayan Franco Alfano
(1876-1954), talya ve Almanya'da renim grm bir bestecidir. Operalar ara
snda Kyamet (19.4), Don Juan'n Glgesi (1914), Sakuntala (1922), Madonna
mperia (1926) ve Son Lord (1930), o dnemin ilgi gren yaptlaryd; gnmzde
Alfano, Puccini'nin gvendii bir besteci olmakla ve Turandot'u tamamlad iin
anlmaktadr.

A VU STU RYA VE A LM A N Y A 'D A OPERA

Wagner, sradalarn iinde yle bir doruktu ki, hangi lkede olursa olsun, gizli
ya da ak biimde ona zenmeyen, onun mziinden etkilenmeyen besteci yok gi
biydi. Bu bestecilerin bir blm onun antsal mziki kiilii nnde saygyla
eilip geri ekilmiler, bir blm ise baka yol denemilerdir.
Viyana'l operet bestecisi Franz Lehar (1870-1948), "Wagner olgusunu belki
bilmek bile istemeyen ve bylece rahat bir biimde kendi yolunda giden besteciler
den biriydi. Ayrca Leharm dneminde Wagner frtnas oktan esip gitmi, Viya-
na'nn elenceye yatkn geleneksel yumuak mziinin tatl rzgrlar yine esmeye
balamt. Lehar ayr bir izginin mzikisiydi. Adnn Wagner'le yan yana getiril
mesi, ancak bir kartln rneklendiril meine yardmc olabilir."(9)
Macar kkenli olan Lehar, mzik renimini ekoslovakya'da yapm, tipik
bir Viyanal besteci olarak tannmtr. Genlik dneminde besteledii iki piyano
sonat Dvorak'n vgsyle karlannca bestecilie sarlm, yazd operetlerin
baars ona iyi bir gelir salayana kadar bando eflii yapmtr. Altnc opereti olan
en Dul (1905) Viyanada olaanst baar kazanm, bu yapt ksa sre iinde
Avrupa ve Amerikada sahnelenmitir. Sadece Amerika'da 5000 kez temsil edilen
en Dul, 1907 ylnda Brezilya'nn Buenos Aires kentinde be ayr dilde sergilen
mitir.
Leharm teki baarl operetleri Lksemburg Kontu ve ingene Akdr. "1.
Dnya Savayla deien dnyaya ve zevklere uymasn bilen besteci, sava sonras
yeni bir baar dizisi sunmu'tur."0) Tango Kraliesi (1912), Frasquita (1922), Pa-
ganini (1925), arn Olu (1927), Friederike (1928), Tebessmler Diyar (1929).

(S) Heinz Kretschmar, Geschichte der Oper, Berlin 1958.

(9) Gerhardt Knepler, Zur Entstehungsgeschichte der "Leichten Musik", 4. basm, Farnkfurt a. Main, 1979.
(10) Giiltekin Oransay, Badarlar Geidi, K Yaynlan, zmir 1977, sayfa 300.

419
 Gerek bir "Wagner'ci" olmakla kalmayp, Wagnerin en yakn dostlar ara
snda bulunan ve Wagnerin olu Siegfriede mzik dersleri veren Alman opera
bestecisi Engelbert Humperdinck (1854-1921), 1876'de Mozart adna verilen bir
bursu kazanm, 1881de Mendelssohn dln alarak Fransa ve talyaya gitme
olanan elde etmitir. Barselona, Kln ve Frankfurt Konservatuvarlarnda ret
menlik yapan Humperdinck, 1893'de tam bir "masal operas olan Hansel ile Gre-
tel'm Weimar'da sahnelenmesiyle byk baar kazanm, bu yapt Almanya'nn ve
Avrupa'nn balca operaevlerinde sahnelenmitir. "Wagner benzetley idlerin in kof
gsterili operalarndan bkm olan, bu yzden gereki talyan operasna ilgi gs
termeye balam bulunan Alman operaseverler, Alman yerel mziklerinden esinli
bu operada tam aradklarn bulunca, bu trn benzetleyicileri tremi, fakat hi biri
Humperdinck'in baarsna eriememitir."00
Almanya'nn kkl gazetelerinden Frankfurter Zeitung'da mzik yazarl
yapm olan Humperdinck'in operas, Shakespearein oyunlar zerine sahne m
6

zikleri, orkestra ve koro yaptlar, Liedleri vardr,

20. Yzyla girerken, btn bu bestecilerin yan sra, mzikte a dnmn
en parlak biimde yanstan yaratclardan biri Mahlerdir.

M A H LER
ann nde gelen bir aydn olan, senfonileri ve Liedleriyle mzik tarihinde
ayrcalkl bir yeri bulunan, ayn zamanda titiz bir kavrayla orkestra efi olarak
yaam boyunca baarlar kazanan Gustav Mahler (1860-1911), Bohemyann bir
kasabasnda domu, lise ve niversite renimiyle birlikte mzik renimini sr
drmtr. 15 Yandayken Viyana Konservatu varna giren Mahler, Julius Epste-
indan piyano, Robert Fuchstan armoni, Franz Krennden kompozisyon dersleri
alm, Viyana niversitesinde tarih ve felsefe derslerini izlemitir. niversitede
mzik teorisi dersleri veren Anton Brucknerle tanan gen besteci, bu yllarda
Bruckner'in mziinden etkilenmi ve onun 3. Senfonisini piyanoya uyarlamtr.
1878'de Viyana Konservatuvar'm bitiren Mahler, besteciliin balangta
geim kayna olamayacan dnerk 1880 ylnda orkestra efliine balamtr.
Once birka kasaba orkestrasn ynetmi, daha sonra Olmtz (1883), Kassel
(1883-1885) gibi kentlerde opera orkestras eflii yapmtr. 1885'de Prag Operas
orkestra ynetmenliine atannca, Wagner'in operalarn sahnelemitir. 1886-1888
Yllan arasnda Leipzig Operas'nm ef yardmcs grevini yrten besteci, orkestra
efi olarak sekiz yldan beri srdrd baarl almalarnn sonucunda Budapete
Operasnm mzik ynetmenliine atanmtr (1888). Budapete'de yl baarl bir
alma sergileyen Mahler, 1891'de Hamburg Operasnm orkestra efi olmu,
Hamburg'da kald alt yl boyunca bu alann nl mzikilerinden biri olduunu
kantlam ve 1897'de Viyana Saray Operas'nm bana getirilmitir. Bu greve
atanmasnda Brahms'n da rol vardr.
1902'de Alma Schindler (1879-1964) ile evlenen Mahler, Viyana Opera sini 1

ynettii yllk sre iinde, bu kkl mzik kurumuna yeni bir dzey getirerek
1 0

mzik evrelerinin beenisini kazanmtr. Amerika'da New York Metropolitan

Operas'nm 1907'de yapt neri zerine New Yorka giden besteci, burada Wag
nerin Tristan ve Isolde'sini, Beethovenin Fidelio'sunu ve Mozart'n Don Giovan-
nVsini sergileyerek byk baar kazanmtr. 1909'da New York Filarmoni'nin y
(11) Gltekin Oransay, a.g.y.

420
netmenliine getirilmitir. Burada iki yl sren yorucu almalar sonucunda sal
bozulan besteci, 191 l de Viyana'ya dnm, ancak hastal arlaarak birka ay
sonra Viyana'da lmtr.
Mahler'in yaratc almalar genel olarak evrede incelenir:
lk evre (1883-1900); Orta evre (1901-1907); Son evre (1908-1911).
Birinci evreye besteci Lied'leriyle balamtr; Gezgin Delikanlnn arklar
ve 4 ark. Bu arklar piyanoyada orkestra eliklidir (1883-1885). ocuun Byl
Boynuzu 12 paray kapsar ve piyano ya da orkestra eliklidir (1892-1895).
"Titan" adyla bilinen Re majr 1. Senfoni 1883-1888 arasnda yazlm, ilk
seslendirilii 1889'da gereklemitir. ki blmden oluan bir senfonik iir zelli-
indedir. Birinci Blm "Genlik Gnlerinden, e ayrlmtr: lkbahar, iekler,
Dolu Yelken, ikinci Blm ise Commedia umana ad altnda Gestrandet, lm
Mar ve Dall 'infemo al paradiso ksmlarndan oluur. Titan, fantazilerin ard arda
eklendii bir senfonik btnl sergiler. Ksmlar olan iki Blmden olumu
gzkmesine karn, lkbahar "ana tema"dr; Dolu Yelken, Scherzo; Gestrande ile
lm Mar, nc ar temay; Dall 'infemo al paradiso ise drdnc "finale"
blmn temsil eder.
Birbirine ekli bu fantaziler btnnde mzik Mahler'e gre "kendiliinden"dir,
"nk mziki, bir yazarn, dnrn ya da ressamn dile getiremedii eyleri
syler.(12)
1894'de tamamlanan ve 1895'de ilk seslendirilii gerekletirilen Do minr 2.
Senfoni, 5 Blmden oluan bir "senfonik kantat" zelliini tar. Bu zellik, 5.
Blmn soprano, alto ve koro'nun katlmyla gerekleen, Klopstockun iiri ze
rine yazlm "Yeniden Ykseli"in anlatmnda kendini daha ok gsterir.
Karajan ve Sachs'a gre, ya da tarihten szlerek gelen bir genel yargya gre,
Mahler'in en gzel senfonisi, 2. Senfonidir: "Bu yaptn son blmnde kyamet
gnnden nceki gecenin geliini anlatan, tek bana kalm ve korku iinde rpnan
son kuun tn ve koronun Uyan, uyan bakalm! sesiyle maher gnnn geliini
betimleyen izgiler kolayca unutulamaz."(13)
Mahler, Re minr 3. senfoni'yi 1893-1896 yllarnda yazmtr. Bu yapt da
senfoni yaplanmasnn snrlarn zorlayan ksmlardan oluur: . ksm, Pan'n 1

uyan, 2. ksm iekler bana imenler hakknda neler anlatt? Scherzo olan 3.
ksmda "Mahler, bu flt ezgisiyle anavatannn bir halk dansn antrd gibi, yine
bu flt ezgisinin ilk iki lsnde Btn Kular Geldi Artk adl ocuk arksnn ilk
blmn, ezginin dier blmnde de Mozartn Ah vous direi-je Maman(Ttki~
ye'da daha dn annemizin...) temasn anmsatmaktadr. Burada mziksel bir halk
dilinin simgeleriyle, sanat mziinin bir temas birletirilmitir. 04) , Ksm, alto 4

solonun katlmyla Nietschenin Ey insan! Dikkatli ol! szleri zerine yazlm

duygulu bir ezgidir. 5. ksm, ocuk korosu ve kadn korosunun katlmyla U melek
ark sylyordu konulu bir Lied ieriklidir. ok ar tempolu . Ksm, Ak zeri
6

nedir.
Sol Majr 4. Senfoni, (1899-1901), Drt Blm'den olumutur. Son blm
"finale "de, soprano solonun katlmyla Cennetsel sevince vg'nn mzii dile
getirilir.

(12) Emst NVellesz, Die neue Instrumentation, Hamburg 1958, (Mahlerden alnt),
(13) Curt Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi, eviren lhan Usmanba, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1965,
sayfa 237.
(14) Leyla Pamir, Mzikte Geni Soluklar, Ada Yaynlan, stanbul 1989, sayfa 233.

421
 Mahler'in 1901-1907 arasndaki "Orta evre"sinin balca yapt, piyano ya da
orkestra elikli Kinderotenlieder (ocuk lm arklar) baln tayan 5
Lied'dir. RNEK 92 05)
Do diyez minr 5, Senfoni (1901-1902, ilk seslendirilii 1904) be blmden
oluur. La minr . Senfoni "Trajik", (1903-1907) ve Mi minr 7. Senfoni (ilk ses
6

lendirilii 1908) bestecinin ikilemlerini, hatta kararszlklarn yanstr. Mi bemol

majr 8. Senfoni, zetle yle deerlendirilmitir: "Varlkl bir konser dzenleyici
sinin koro ve orkestra kalabaln gz nne alarak Binler Senfonisi dedii bu ya
ptta Mahler, senfoni kalbn btnyle bir yana atmtr. Gregorius ilahisi Veni
sancte spiritus'di Goethe'nin Faust'unun bitiri blm szleri zerine kurduu iki
koca senfonik blmle, alglarn ve insan seslerinin birbirine girmi ak arasnda
dteki dnyay gerekletirmeye almtr." 06)
1908-1911 Yllan arasndaki "Son evre", Das Lied von der Erde (Yeryznn
arks) adl nl Senfonik ark ile balar (1907-1910). Bu orkestra yaptnda alto
6

ve tenor solocular, in iirleri zerine bestelenmi arklar syler. Tenor partisi u

yalnlktadr: (17>

G .M n h fs r. D a e d v o n d e r E r d e . S y m p h o n ie f rT e n o r, A lt u n d O r c h e s te r , 53053r 51

Re Majr 6. Senfoni 1908-1910 arasnda yazlm, ancak "bestecinin lmn

den sonra Bruno Walter ynetiminde Viyana'da 1912'de ilk kez seslendirilmitir."
(I8) Bu senfoni de drt blmden oluur.
Fa diyez majr J0. Senfoni tamamlanamamtr. Bu yapt 1924de ei Alma
Mahler tarafndan bastrlmtr. (Mahler'in ei Alma Schindler, Mahler'in lmn
den sonra ressam Kokoka ile derin bir ak ilikisi yaam, mimar Gropius ile
yapt ikinci evlilikten sonra marksist yazar Franz Werfel ile evlenmitir. "Alban
Berg, Alma'mn Gropius'tan olan ve ok gen yata len kz Manon'a Keman Kon
ertosunu, daha sonra Alma Werfel'e Wozzek operasn ithaf etmitir. Mahler,
Alma Mahler, ressam Klimt, ressam Kokoka, Schnberg, Alban Berg, oyun yazar
Schnitzler ve daha sonra Werfel arasndaki dostluk ilikileri bir yaam boyunca
srmtr." O9) Alma Mahler, dnemin deerli bir aydn ve Lied bestecisiydi.)
Viyana romantik okulunun son byk bestecisi kabul edilen Mahler, Beetho
ven ve Brucknerden geen bir izgiyi izlemitir. Brahms'dan pek etkilenmemi,
Wagner'den ise yararlanmtr. Orkestralama ve alglama tekniklerini st dzeyde
gelitirmi, yaptlarnn balca zellii olan ve her yeni yaptnda artan "yap gev
eklii" ile duygusallk, ayrcalkl bir yeri olan Mahler mzii'ni yaratmtr.

(15) Calaude Palisca, Norton Anthology of Western Music, New York 1988, cilt 2, sayfa 352.
(16) Sachs, a.g.y. sayfa237.
( 17) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 510.
(18) Gltekin Oransay, a.g.y. sayfa 276.
(19) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 219.

422
 RNEK 92

G u s t a v M a h le r (1860-1911)

Kindertotenlieder (1902): N u n w ill die S o n n so

hell aufgehen

11 7 1 L angsam und sch worm t ig; nicht schleppend

2 F lau ti

2 Uhoi

2 C l a rin e tti in H
Clarine bauet
in
2 F a g o tti

(
2 Corni in F

C am pa nelle

Voce
N im w ill

L angsam und schwermtig; nicht schleppend

423
 Mahler'in karmak ve youn anlatmn zmlemek pek kolay deildir. Baz
aratrmaclara gre "romantik-yazgc"dr. !2) Bazlarnca onun mziinin kay
naklarn "sadece iinde yaad toplumun koullarnda aramak" yeterli deildir:
"Kiisel mizac, aile ilikileri, ocukluu, fiziksel bnyesi, karlat saysz en
geller ve Yahudilii de aratrlmas gereken noktalardr. Dnyay olumsuz olarak
alglam olmas, kukusuz bir gerekti. Alma Mahler'in Antlar'nda belirttii gibi,
Mahler'in sk sk kulland Nasl mutlu olabilirim, her hangi bir yerde tek bir ya
ratk ac ekerken? nl Dostoyevski cmlesi, Mahler'in bir genlik mektubuna
denk dmektedir." (21)
20. Yzyln deerli Alman dnr, mzik sosyolojisinin kurucusu ve
Frankfurt Felsefe Okulu'nun ncs Theodor Wiesengrund Adorno, Leyla Pamir'in
alntlad gibi, "Mahler'in mziinde alk tabaka mziinin, st mzie frtnalarla
saldrdn, dolaysyla Mahler'in Viyana'nm Gen slup ve fin de siecle{*) ko
ullarna kar gelen bir devrimci olduunu, ama bir yandan da insan yazgsna
boyun ediini" belirtmiti. "Mahler, olumsuz bir toplumu yanstma bakmndan,
gerei yanstan bir mzik yaratmtr. Mahler, toplumun krlmlm, sslemeden,
olduu gibi dile getirirken, mziin kendisi de krlmtr. Yabanclamann iinde
dir." '
Mahler'in mziini "knlmlk"la simgeleyen Adomo, bestecinin drst ve
ak tavrn yle deerlendirmektedir:
Mahlerin senfonik mzii, hi bir yerde zne ve nesne kn'n gizlemez. Ba
rkl, aldatc biimde vermektense, krlml yeler. Mahler, mziinde kii
nin yazgsnn kendisiyle balantl olmadn kabul eder. Ve mzikte birey hi bir
konuma egemen deildir. te bundan tr, Mahler'in krklar gerein ta kendisi
dir. Ve bu anlatmlarda toplumsal devinim, kurbanlar kadar olumsuzdur." t22)

H UGO W O LF
Yaamnn son be yln zihinsel karanlk iinde geiren Avusturyal besteci
Hugo Wolf (1860-1903), denebilir ki sadece Lied bestelemek iin, duygularm
Liedlerle dile getirmek iin yaamtr.
ocukluundan beri i huzursuzluklar ile dolup taan Wolf, yeniliki bir sy
lem kullanmtr. Ancak bu eilimi yle de deerlendirilebilir:
"Wolfun Lied'leri sadece mziksel adan deil, belki daha ok ruhsal adan
zengindir." <23)
Doaldr ki nemli olan, W olf un sakl duygulan arklannda derin bir anlatm
yeteneiyle sergilemi olmasdr. Bu ynyle mzik tarihinin en deerli Lied bes-
tecilerindendir.
Babasnn desteiyle kk yata keman ve piyano almaya balayan Wolf,
renim yapt okullarda "geimsiz ocuk" tablosu izmitir: "Ya kendi bildiince
renmek, ya da hi renmemek gibi huylaryla retmenlerini zdkten sonra,
1875'de Viyana Konservatuvan'na girmitir."!24) Ancak burada da uyumlu bir
renci olmad, olaylarn geliiminden anlalabilir: " 1877'de Konservatuvar'dan
kartlmtr."!25)
(20) dtv-Atlas zur Musk,'cilt 2, sayfa 511.
(21) Leyla Pamir, a.g.y, sayfa 232.
(*) H n de siecle = yzyl sonu.
(22) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 232.
(23) Herbert Kretzmeyer, Geschichte des neuen Liedes, Gottingen 1959.
(24) Gltekin Oransay, a.g.y. sayfa 276.
(25) H. Kretzmeyer, a.g.y,

424
 Wolf, genlik yllarnda Wagner hayranyd. Wagner'le Viyana'da tanm,
yaptlarn ona gstererek cesaretlenmiti. 1883'de Viyana'daki bir mzik dergisinde
yazlar yazmaya balayan Wolf, Brahms'n mziini ar bir dille eletirmitir. Bu
tutumu, Wagner'le Brahms'n kart anlaylar nndeki tavr olarak aklamak ye
terli deildir. Wolf, kendi bestecilik kavraynn bir sonucu olarak, yaam boyunca
hep ayr bir izgide yrmtr: "Brahms'n tersine, sz ne alm, Richard Wagner
dram nasl el stnde tuttuysa, o da iiri el stnde tutmutur. Wagner gibi o da
szlerin anlamlarm belirtmek, onlar derinletirmek, aslnda onlar gemek zere
piyano eliine nem vermitir."(26)
Brahms'n diline kart bir izgi tutturan Wolf, ayn zamanda armoni kavray
yla da ondan ayrlmtr; o, Wagner'in kromatizmini daha ileri gtrmeye ynelik
bir eilimin hestecisidir.
Btn bu zellikleriyle kendini tantmak iin balangta zorluklar ekmi ol
masna karn, Wagner'ci evrenin desteiyle yaptlarn yaynlayabilmi ve seslen
dirilmesin! salamtr: an sanats Jager, gen bestecinin Liedlerini Viyana'daki
"Wagner Demeinin (Wagner-Verein) toplantlarnda sk sk seslendirmeye bala-
mtr."C27)
Wolfun Almanya'da adn duyurmas bu kanalla gereklemi, yeniliki kim
lii giderek onaylanmtr. yle ki, daha sonraki yllarda Berlin'de bir "Wolf Der
nei" kurulmu (1896), bunu Viyana'daki izlemitir.
Hugo W olfun iire verdii nemin bir gstergesi de yazd Lied albmlerine
airlerin adn vermesidir: "Mreki'nin iirleri" (53 Lied), "Eichendorfun iirleri"
Lied), "Goethe'nin iirleri" (51 Lied).
( 2 0

Goethenin iirleri zerine yazd Liedlerden biri de, Schubertin 1815'de,

Schumann'n 1849'da besteledii Kennst du das Land (Yurdu Tanyor musun?) adl
iirdir (1888).(28) RNEK 93. Bylece karmza romantik an ayr evresinden,
ayn iir zerine yazlm Lied kmaktadr. (Bu Lied rnei kitabmzda su
nulmutur.)
Ruhsal sal 1897'de bozulmaya balayan ve tedavi gren besteci, birka
yurtd gezisi yaptktan sonra Viyana'ya dndnde dengesini yitirmi ve 1898'de
hastaneye yatrlmtr. Uzun sren bilin karanl dneminden sonra 1903'de has
tanede lmtr.
343 Lied bestelemi olan Wolfun yaynlanm balca Lied Albmleri unlar
dr: lmnden sonra derlenen ve 1936'da yaynlanan "Brakt Yaptlar" (40
Lied); Genlik Yllarnn Liedleri (12 Lied, 1888); eitli airlerden Liedler (31
Lied, 1877-1897); Mrike'den iirler (53 Lied, 1888, bu Lied'lerin 10 tanesini
1889-1891 yllarnda orkestralamtr);( 9) Eichendorftan iirler (20 Lied, 1886-
2

1888); Goethe'den iirler (51 Lied, 1888-1889); spanyol Lied'leri Kitab (44 Lied,
1889-1890); talyan Lied'leri Kitab (46 Lied, 1890-1891).

(26) Sachs, a.g.y. sayfa 238.

(27) Gltekin Oransay, a.g.y. sayfa 277.
(28) C. Palisca, a.g.y. cilt 2, sayfa 343,
(29) Gltekin Oransay, a.g.y. sayfa 278.

425
 RNEK 93

H u g o W olf (1860-1903)
K ennst du das L and (1888)

426
 RCH ARD STRAUSS
Ge-romantizmin son byk temsilcisi Richard Strauss (1864-1949), uzun ya
am boyunca, kendi kuandan sonraki akmlan da bir lde izlemek durumunda
kalm ve ge-romantizmin snrlarm kimi yaptlarnda aarak, doalcla, izle
nimcilie ve ou kaynaklarda belirtildii gibi Elektra adl operasnda anlatmcla
eilim gstermitir. Ancak bestecinin bu eilimleri, onun bir ge-romantik olduu
gereini deitirmemitir. 85 Yllk yaamnda, izledii izgiyi zenginletirmeye
ynelmi olan Strauss'un 20. yzylda 49 yl yaamas, onun 20. yzyl bestecisi
kapsamnda deerlendirilmesini getirmez. Strauss, "19. yzyln son evresi"nin bes
tecisidir.
Eksiksiz bir mziki olarak yetimesi iin btn olanaklar hazr bulan Strauss,
drt yandayken Mnih'te mzik renimine balam, 12 yandayken besteledii
Tren Mar, 1880'de yaynlanmtr. 1881!de ilk orkestra yapt olan senfoni dene
mesi, 1883'de keman konertosu seslendirilmitir. Besteci henz 20 yandayken,
yine ilk denemelerinden olan senfonisi New York Filarmoni orkestras tarafndan
seslendirilerek ona n kazandrmtr. 1885'de Hans von Blow'dan boalan Mei-
ningen Saray Orkestras ynetmenliine getirilen Strauss, bir yl sonra Mnih Saray
Operas'nn orkestra efi olmutur. Bu yllarda Listz ve Wagner'in mziine yaknlk
duyan besteci, Listz izgisini izleyerek, belirli konular olan senfonik iirler yaz
mtr (1886-1899). Genelde kendisini anlatmaya ynelik bu orkestra yaptlar, bes
tecinin genlik dnemindeki deerli rnleridir.
1900'lu yllarn banda Strauss cokulu ve dolgun "program senfonileri" ile
dikkat ekmitir: zyaamyksn anlatan Sinfonia domestica (1903) zellikle
Till Evlenspiegel, Zerdt, Don Kiot ve Bir Alp Senfonisi (1915) gibi parlak ve
grkemli yaptlarnda orkestray elden geldiince bytm, bu arada, eilimi do
rultusundaki Berlioz'un alglama kitabn yeniden yaynlamtr (Leipzig, 1904).
Straussun bestecilik yaamndaki ikinci dnemin bayaptlar genelde opera
lardr. Bu sahne yaptlarnda besteci, yaad an akmlarna yaknlk gsterir.
Salome (1905) ve Elektra (1909), anlatmc (ekspresyonist) eilimler tar. Ancak,
191T de yazd Der Rosenkavaer, Mozart'a yaplan saygn bir "gnderme" ile
Viyanann elence mziine de "gnderme"ler ierir.
Strauss, operalarna Wagnerin leitmotiv tekniiyle balam, giderek kendi
kimliini bulmutur. Konusunu Oscar Wildedan ald Op. 54 Salome operas, tut
kulu bir mziin parlak renkleriyle dnemin ileri akmlarndan anlatmcln bire
imi olarak deerlendirilebilir. Hugo von Hofmannstahl'in trajedisi zerine bestele
dii Elektra ise, ar bir i fadec ilikle atonali tenin snrlarna yaklamtr. Strauss
daha sonra yeniden klasik anlaym tonalite, melodi, form ve benzeri estetik l
lerine dnmtr: Rosenkavaer ile balayan bu eilim, Moliere'in bir oyunu ze
rine Hofmannstahl'in yazd ve bir "oda operas" zellii tayan Op. 60 Ariadne
Naksos'ta., Op. 65 Glgesiz Kadn gibi operalarnda srmtr.
1898-1918 Yllar arasnda Berlin Operas'n yneten Strauss, 1919-1924 ylla
rnda Viyana Devlet Operas'nn orkestra efliini yapmtr. Hitler'in nasyonal sos
yalist rejimi srasnda ynetimle iyi ilikiler iinde bulunan besteci, 1933'de Alman
Mzikiler Odas bakanlna getirilmitir. Savatan sonra svire'ye geen Strauss,
Almanyaya dnnce "Nazi'lerle ibirlii yapt" gerekesiyle yarglanm (1947-
1948), beraat ettikten bir yl sonra Mnih yaknlarndaki villasnda lmtr.
Senfonik iir ve operann yan sra ok sayda Lied besteleyen Strauss, bu
alanda Schubert-Schumann-Brahms izgisini gelitirmemi, yazd yzden fazla
Lied'den ancak 15'i gnmz Lied repertuvarnda yer alabilmitir.
427
 Yaptlar yle sralanabilir:
SENFONK R: Op. 16 senfonik fantazi talya'dan (1887); Op. Don Jan 2 0

(1888); Op. 23 Makbet (1890); Op. 24 Tod und Verklrung (1890); Op. 28 Till Eu-
lenspiegeTin Komik Servenleri^) (1895); Op. 30 Zerdt Dedi ki (1896); Op. 35
Don Kiot (1898); Op. 40 Bir Kahramann Yaam (1899); Op. 53 Sinfonia domes-
tica (1904); Op. 64 Bir Alp Senfonisi (1915).
OPERA: Gontram (1884); Ate Yoksunluu (1901); Salome (1905); Elektra
(1909); Der Rosenkavalier (1911); Ariadne Naksos'ta (1912); Glgesiz Kadn
(1919); Intermezzo (1924); Msr'h Elena (1928); Arabella (1933); Suskun Kadi
(1935); Bar Gn (1938); Daphne (1938); Danae'nin Ak (1938-1940); Capricco
(1942).
BALE MZ: Yusuf un Destan (1914); Schlagobers (1924). (Ayrca, sen
fonik iirlerinden birka bale mzii olarak deerlendirilmitir.)
LED; Strauss'un Liederinden "11'i orkestra elikli, 150 kadar piyano elik-
lidir. Piyano elikliler 26 defterde toplanmtr."(30)
KONERTOLAR: Klarinet, fagot, yayllar ve arp iin kili Konerto (1948);
Op. Re majr Keman Konertosu (1883); Obua Konertosu (1946); Op, 11 Mi
8

Majr 1, Korno Konertosu (1885); Mi bemol majr 2. Korno Konertosu (1943).

Ayrca, piyano ve orkestra iin Re minr Burlesque (1885).
ODA MZ: Op. 7 M bemol majr Serenade, (13 flemeli alg in, 1881);
Op. 4 S bemol majr Sit (13 flemeli alg iin); Fa Majr Sonatine (16 flemeli
alg iin, 1943); Op. 18 Mi bemol majr keman ve piyano iin Sonat; Op. Fa 6

majr viyolonsel ve piyano iin Sonat (1883).

REG ER V E PFTZN ER
Ge-Romantizmin dikkate deer bestecilerinden biri de Max Reger dir (1873- 1

1916). Almanya'nn Bavyera blgesinde doan Reger, 1890da Sondershausen

Konservatuvanna girerek Riemannn rencisi olmu, okulu bitirdikten sonra
Mnih'e yerlemi ve Kraliyet Mzik Akademisi'ne kontrpuan profesr olarak
atanmtr (1905). ki yl sonra Leipzig Konservatuvar'nda org ve kompozisyon
profesrlne getirilen besteci, 1911-1914 arasnda Meiningen Saray Orkestras
ynetmenliini yapmtr. Daha sonra Leipzig Konservativarndaki grevini sr
dren Reger, 43 yandayken geirdii bir kalp krizi sonucunda lmtr.
Reger, Barok ncesi kontrpuam abartl bir biimde kullanmakla yetinmeyerek
bir yandan da armonide "Yeni Wagnercilik" denebilecek sert bir kromatizme y
nelmi ve hem Barok, hem Klasik dnemin formlarna ar bir ballk gstermitir.
Bu karmda balangta ton d mziin snrlarna yaklam, ancak 1914de
besteledii Op. 121 Mozart eitlemeleri ile bu kez klasisizme yaknlaan bir eili
mi benimsemitir.
Program mziinden ve opera besteciliinden zellikle kanan Reger'in gele
neksel form ve ritmler erevesindeki gl kromatizmi ve anarmonik yaklam,
"Gnlmden" baln tayan yaptnda aka grlmektedir:^O

(*) Till Eulenspiegel, bizim Nasreddin Hocamn benzeri bir Alman halk mizah ustasdr.
(30) Gltekin Oransay, a.g.y. sayfa 287.
(31) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 510.

428
 M. Reger. Aus meinem Tagebuch 1,3,1904/12

Reger'in sentezci mekanik mziini "Yeni-Klasikilik"in ilk belirtileri arasnda

grenlerin bulunduunu ve 1910'da yazd Op. 115 Fa minr Piyano Konerto-
su'nun nemli bir yeri olduunu belirtmekte yarar vardr.
Yine bir Alman besteci olan ve Ge-Romantik kuak iinde deerlendirilen
Hans Pfitzner (1869-1949), ileri mzik akmlar karsnda tutucu bir tavr sergile
mitir. Yazd operalar arasnda Palestrina (1917), baz ynleriyle anmsanacak
niteliktedir. Liedler ve oda mzii yaptlar da besteleyen Pfitznerin Si minr
Keman Konertosu (1925), Almanya dnda n kazanan yaptlar arasndadr.

BU SON
Yeni-Klasikiliin isim babas Ferrucio Busoni (1866-1924), piyanist ve bes
teci olarak geni n kazanm uluslararas bir sanat kimlii simgeler. talyann
Floransa kenti yaknlarnda doan Busoni, Alman asll olan annesinden piyano
dersleri alarak mzie balam, ailesinin Avusturya'ya yerlemesi zerine Grazda
W.A. Remynin rencisi olmutur. Kk yata besteler yapmaya balayan Busoni,
1894'de Berlin Konservatuvar'na retmen olarak atanm, 1907'de Viyana Kon-
servatuvannda dersler vermi, 1913de Bolonya, 1915de Zrih ve 1920'de Berlin
Konservatuvarlarnda profesrlk yapmtr.
Ge-Romantik eilimi yanstan ve Liszt'e yakn gzken yaptlarla yola koyu
lan, ann en deerli piyanistlerinden olan Busoni, 1900 yl dolaynda ton d
mziin snrlarnda dolamaya balam ve "tarih" ile "modem" arasnda yepyeni
bir anlayla balar kurmaya almtr. Bu ileri eilimiyle kendi dneminin yara
tclktaki ncleri arasnda girmitir. Sach onu yle tanmlamaktadr: "Hem m
zii, hem soyu bakmndan yar talyan, yar Alman olduu iin, klasik grn ay
rlmaz bir nitelii olan uluslarst davrana doutan sahipti. Baka hi bir
kimsede, Bach'n izinden giden bir polifonluk anlayyla talyan akl, hafiflii
ve yalnl, Busoni'de olduu gibi birleemezdi. Busoni'nin klasik davran tam on
dokuzuncu yzyldayken balam, ancak, . yzyln ilk yirmi ylndan sonra
2 0

nemli ve yapc olmutur. Bu da 1922 ylnda Berlin'de yaynlanan Melos dergi

sinde kan bir manifestoyla herkesin dikkatini ekmiti."t32)
Gemile amz arasnda kurulacak balarla mzikte btnsellie ulama a
basnn yaratc rnekleri, Busoninin Bach stili ok armonili (polyharmonic) ve
kontpunktal denemeleriyle, "gelenek" kendini Yeni-Klasisizm ad altnda yenile
mitir:^3)
(32) Sachs, a.g.y. sayfa 246.
(33) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 520.

429
 F. Pusortl, S kurco StU cl Jttf P n*g* d poljrpftorwn SpteU, 1923, Nr. 1

Bestecimiz ve mzik tarihimiz Erturul Ouz Frat, Busoni'nin ileri mzik

anlayn sergileyen yaptlar zerine yle yazar:
"Onun, son blmnde erkekler korosunun yer ald Piyano Konertosu
(1904); Flt ve orkestra iin Divertimento Op 52; orkestra iin Nocturne Sympho
nique Op. 43 (1912); Piyano ve orkestra iin Kzlderili Fantazisi Op. 44; Klarinet
Konertosu Op. 48 (1919); irsal ve algsal dzenlenileri ynnden senfonisel b
tnlkleri ve anlatm ilerilikleri bakmndan ileriye ak opera Arlecchio, Tu-
randot, bitiremeden ld iin tamamlanmas rencisi Philipp Jamach'ca yaplan
en byk yapt Doktor Faust ve birok piyano paras, bir yandan klasik, duru biim
anlayn yitirmekten, eski statlar mek alnmazsa mziin kargaaya dnece
inden korktuu iin tutucu grnen, te yandan yenilenme olmadka tm sanatlar
gibi mziin de yaam olanan yitireceinin bilincinde olarak aratrc yann yi
tirmemi, ztlklar byk, kocaman olanda birletirip eritebileceini sanan ustann,
ileriye ak yaptlar olarak nemle saylmaya deer."(34)

A M ERK A D A RO M A N TZM
18. Yzyln sonunda verdii bamszlk ve demokrasi savamyla 19. yz
yla yeni bir siyasal yaplanmayla giren Amerika Birleik Devletleri, toplumsal ge
liimini hzla srdrmesine karn, kltrel ve sanatsal planda varln zgn bi
imde gsterme olanan balangta bulamamtr.
Amerika bir "gmenler lkesi" olduu iin, Avrupa kltrn snrl saydaki
gmen sanatlarla temsil etmek durumunda kalmtr. 19. Yzyln ilk yars kap
samnda Amerika'daki mziksel geliimin zayf bir Avrupa kopyas olduu syle
nebilir. Bu gerein balca birka nedeni vardr: Washington'un bakanlk dne
minden sonralar bile, krsal nfus, genel nfusun yzde doksanm oluturmaktayd.
Ayrca, bamszl koruma psikolojisi, Avrupa ile kltrel ilikileri olduka snr
lamtr. Bu ie kapann getirdii mzik anlaynn sonucu olarak bestelenen ya
ptlar, basit trlerdeki kk yaratlard.
Tarihte kendisine "Amerikal" dedirten ilk besteci, arklaryla n yapan Step
han Collins Foster'dir (1826-1869). Fostern gnmze kalan arklar arasnda O
Ssanna, Old uncle Ned, My old Kentucky Home vb. vardr. Dikkat eken baka bir
ark bestecisi ise Lowell Mason'dur (1792-1872).

(34) A. Say, Mzik Ansiklopedisi, cilt 2, sayfa 374, Erturul Ouz Frat'n yazd "ada Mzik" maddesi.
 Sesini Amerika ktas dnda duyuran ilk nemli besteci Louis Moreau Gotts-
chalk'dur (1829-1869). Deerli bir piyanist olan Gottschalk, doduu kent olan New
Orleans'da piyano dersleri alm, hzl bir geliim gsterince 13 yandayken Paris'e
gnderilerek Halle ve Stamaty ile almtr. Berliozdan kompozisyon dersleri alan
besteci, 1844de Paris'te verdii piyano dinletisinde Chopin'in vglerini kazanm
tr. Avrupa'da baarl konserler veren ve kendi yaptlarn da seslendiren Gottschalk
1853'de Amerika'ya dndkten sonra youn konser turnelerine karak lkesinde
yzlerce dinleti sunmutur. 1865'de Gney Amerika lkelerinde turneye kan bes
teci, Rio de Janeiroda hastalanarak lmtr.
Avrupa'daki kuann anlayyla romantik yaptlar besteleyen Gottschalk'un
90 dolaynda piyano yapt vardr.
Amerikada ge-romantizmin temsilcisi olan Horado Parke (1863-1919) ve
Edward MacDowell (1860-1908), yaptlaryla ilgi uyandrmtr. MacD owell Al
manya'da on yllk bir renimden sonra lkesine dnnce 1896'da Columbia ni
versitesine profesr olarak atanmtr. Grieg etkileri tayan yaptlar arasnda, Re
minr Piyano Konertosu ve yazd son piyano sonat dikkate deerdir. Besteci,
Amerikan halk mziine de eilmi ve Kzlderili ezgilerinden yararlanarak orkestra
iin "Indian Suite" adl bir yapt yazmtr.
Belirli mzik akmlarnn dnda kalan ve "Mar Kral" olarak n yapan John
Philip Sousa (1854-1932), besteledii marlarla bu alanda deerli yaptlar brakm,
kurduu bandoyla Avrupa lkelerinde turnelere kmtr. "Ezgisel bulularnn g
zellii, bando yazsnn akcl, dzmlerinin sancl ve alglamasnn parlakl
yla sekinleen marlar ona hakl olarak Mar Kral (The March King) sann ka
zandrmtr " ( 3 5 )
. 1

(35) Gltekin Oransay, a.g.y, sayfa 267.

431
 XXIV. BLM

U LU SA L A K IM LA R
(1836-1922)

TARH
1836 lk Rus operas: Glinkanm ar in Yaam*.
1856 Dargomijiski'nin Rusalka operas.
1858 Monyuko'nun Halka operas.
1866 Bedrich Smetana'nn Satlm Nianl operas.
1869 Balakirevin piyano iin slamey paralan.
1871 Musorgski'nin Boris Godunov operas.
1874 Musorgski'nin Bir Sergiden Tablolar'.
1876 aykovski'nin Kuular Gl bale mzii.
1880 Borodin'in Ortaasya Steplerinde senfonik iiri.
1886 Rimski-Korsakov'un plak Dada Bir Gece orkestralamas.
1891 aykovski'nin Fndkkran bale mzii,
1893 Dvorak'm Tem Dnyadan senfonisi.
1898 Granadosun Marin del Carmen operas.
1899 Edward Elgar'n Enigma eitlemeleri.
1900 Sibelius'un Finlandiya senfonik iiri.
1900 Freudun Dlerin Yorumu kitab.
1901 Enescu'nun 1. Rumen Rapsodisi.
1903 Wright kardelerin ua cad.
1905 Rusya'da demokratik devrim.
1909 Albeniz'in piyano iin Iberia siti.
1909 Manuel de Fallanm spanyol Bahelerinde Geceleri.
1916- Albert Einsteinin (1879-1955) Genel Grecelik, Kuram.
1917 Sovyet Devrimi.
1922 Cari Nielsen'n 5. Senfoni'si.

U LU SA L B LN V E M ZK
19. Yzyl, tm Avrupa lkelerinde ulusal bilincin uyand bir adr. 19.
Yzyla kadar mzii gerek anlamyla talyan, Fransz ve Alman okullan temsil
ediyordu. Oysa bu yzylda gelien dnsel ve siyasal akmlar, hemen tm lke
lerde ulusal bilincin ykselmesine yol am ve ulusalclk kltr/sanat alannda
yanksn bulmutur.

432
 Ulusalcln kkeninde Aydnlanma'nn ve Fransz Devriminin "zgrlk,
eitlik" ilkeleri vardr. Napoly on savalarna tepkinin de da ulusal bilinci krkledii
sylenebilir.
Sonuta, ulusalc sanat akmlar, dtan gelen kltrel basklar krmaya ve
kendi kltrel varlklarm n plana kartmaya eilim gstermilerdir. 19. Yzyl bir
ynyle, Rus, ek, spanyol, ngiliz, Polonya'l, Norve'li, Danimarka'l, Finlandi
yalI vb. bestecilerin ulusal kimlikleriyle mzik dnyasna katldklar bir adr.
te yandan, yzyln ikinci yarsnda talya ve Almanyadaki kent devletleri,
kk krallklar ortadan kalkm, talya ve Almanyada ulusal birlik oluturulmutur.
Bylece Avrupa'nn siyasal haritas, uluslar yanstan devletlerin snrlaryla genelde
belirlenen bir grnm kazanmtr.
Mzikte yeni bir g olarak ortaya kan ulusal akmlan talya ve Almanya
asndan abartmamak gerekir: Alman birliinin ve talyan birliinin gerekleme
sine yol aan ulusal bilincin olumasnda byk rol olan kltrel kkler, zellikle
ulusal dil ve edebiyat, bu halklann teden beri vn kaynayd. Wagner ve Verdi,
setikleri opera konulannda bir noktaya kadar ulusal duygulan yanstyordu; ama
Wagner ve Verdi, zellikli olarak ulusalcln temsilcisi deillerdi.
Giuseppe Verdi, lkesinde ulusal birliin simgesiydi, oysa bu olgu, bestecinin
operalanndaki karakterin dnda baka bir nedene dayanmyordu. Wagner ve Verdi,
"etnik olarak Alman ya da talyan eklinde tanmlanmas gereken bir stil gelitirmi
deillerdir. Brahms, Alman halk arklanndan dzenlemeler yapm, halk arklann
andran ezgiler yazmtr; Haydn, Schubert, Strauss, Mahler de bilinli olarak halk
deyilerinden yararlanmlardr; ama bu eilim her zaman kendi lkelerinin halk
deyilerinden olumayabiliyordu. Chopin'deki Polonya eleri, ya da Liszt ve
Brahmstaki Macar ingene mziinin eleri, temelde belirli stliller iindeki ya-
bancl ssler durumundayd. Ulusalclk, bu bestecilerin mziinde temel ama de-
ildir.HO
Avusturya-Alman mzik okulunun, Avrupa'nn teki lkelerinde mzik yara
tcl zerinde hissedilir bir arl olduu aktr. ngiltere, Fransa, Rusya ve teki
dou Avrupa lkelerinde bamsz ve "yerli bir ses" aray, mzikte ulusalcln
k noktalarndan biri saylabilir. Baka bir neden ise, bu lkelerdeki bestecilerin
Avusturya-Alman kkenli olanlarla edeerlilik zlemiydi. Birikimleri bu istei
hakl gsterecek nitelikteydi. Kendilerini kantlamak olana, "zgrlk ve eitlik"
ilkelerinin doal sonularndan biri olarak grlyordu.
Bir bestecinin yaratc gcn tantlamas iin kestirme yol, geerli akmlar
iinde yer alabilmek gibi gzkse de ve "takliti rnlerin dsatm" fazla olsa da,
bu yoldan "bamsz ve yerli bir ses"e ulamak olana yoktu. Ulusal halk arklann
ve danslarm gere yaparak, ya da zgn yaratclk iinde yerli elerin karakterini
yanstarak ulusal kimlii bulunan bir stili gelitirmek, taklitilie gre salkl, d
rst ve ak, yenilie ynelik, tazelii olan, her eyden nemlisi, "halklarn evrensel
sesini" ykselten bir eilimdi.
Bir anlamda tepki olarak doan ulusalc akmlar, yeniliki ynyle baar ka
zanm, toplumsal ruhun aynas olan ve ulusal heyecanlan temsil eden halk mzik
leri bilinle deerlendirilerek sanat mziinde kullanlmtr. Mziin bu yolla "ye
rellemesi" de sz konusudur, ancak genel dnceleri ve insancl duygulan her
ulusa zg ayr bir dille anlatma yolunu denemek de evrensellie alan kanallar
dr.
Ulusalc akmlar, temelde "aydnlar hareketi"dir. Aydnlar kesimi, orta snftan

(1) Grout ve Palisca, A History o f Western Music, Norton Yaynevi, New York 1988, sayfa 772.

433
kma bir topluluktur ve "atalar, Fransz Devrmi'nin yolunu hazrlayan ilerici orta
snftr. Kltr alannda aydnlanm ve liberal bir lkye sahiptir; lksel insan
anlay ise gelenekten bamsz, zgr ve ilerici bir kiilie sahip olmaktr.11^)
Deiik lkelerde aydnlarn nclk ettii ulusal akmlarn balca sorunu,
mzie ilikin olgular deil, genelde edebiyatt. Gereki roman, Avrupa'nn tm
lkelerinde toplumsal sorunlara eiliyor, bunlar irdeliyor, toplumsal eletiriyi tem
sil ediyordu. rnein Rusya'da roman, 19. yzylda salt "toplumsal" nitelikliydi ve
baka trl olamazd: Toplumsal elikiler o denli alevlenmi, okur kitlesinin siyasal
ve toplumsal bilinci ylesine gl biimde gelimiti ki, "sanat iin sanat" gibi bir
ilkenin bu lkede yerleecek bir ortam bulmas olanakl deildi. 19. Yzyl
Rusyasnda aydn kavram, "etkincilik" kavram ile bir tutuluyordu ve demokratik
"kar kma eylemi", Bat lkelerinde grlmeyecek lde bir ama durumuna
gelmiti. "Rus romannn en byk ustalarndan olan Dostoyevski ve Tolstoy, top
luma kar takndklar eletirel tavrla, aydnlarn dncelerinden fazlasyla etki
lenmiler ve kendileri inkr etseler bile, onlarn ykc etkilerine sanatlar ile katl
mlardr. "(3)
1

Toplumsal eletiri asndan Rus roman, Bat romanna gre daha keskin ve
amaca yneliktir. "Gnn siyasal ve toplumsal sorunlar ile olan iliki, ayn dnemin
Fransz ve Ingiliz yazarlarnn yaptlarnda olduundan ok daha skdr. Rusya'da
zorba ynetim, aydnlara kendilerini topluma hissettirebilmeleri iin edebiyat ala
nndan baka yol pek tanmamtr; denetim uygulamas ise, toplumsal eletiriyi
ancak edebiyat biimleri iinde ifade bulmaya zo rla m tr. "(4)
Rusyada gl bir eletirel gereki edebiyat hareketine ortam hazrlayan
toplumsal koullar, Bat Avrupa lkelerindeki toplumsal koullarla karlatrld
nda, ulusalc akmn gelime nedenleri daha ak grlebilir:
"Bat Avrupa edebiyatlar salt bir edilgenlie ve yalnzla gmlmlerdi.
Ruslar iin 19. yzyl, aydnlanma pagdr; devrim ncesi yllarn coku ve iyim
serliini Bat dnyasndan bir yz yl kadar daha uzun bir sreyle srdrmlerdi.
Rusya, Avrupa Devrimlerinin yaratt d krklm yaamam bir lkeydi. Bu
rada, 1848 ylnda Fransa ve ngiltere'yi kapsayan yorgunluun ve bkknln izi
bile yoktur. Fransa ve ngiltere'de natfalizm (doalclk), edilgin bir izlenimcilie
(empressiyonizme) dnt srada, Rusya'nn deneyimsizlii ve yenilgiye ura
mam olan toplumsal lkcl sayesinde natralist roman, taze ve umut veren
durumunu korumutur."(5)
Ulusal akmlarn iinde en canl ve atak gzken Rus okulunu bu ynleriyle
deerlendirmek gerekir.

RUS OKULU
Rusya 18. yzylda Avrupa'daki mziksel geliimden btnyle habersiz de
ildi. Rus saray ve maliknelerinde talyan operalar sahneleniyodu. Edebiyat ve
mzik diliyle, hatta arkclaryla talyan operas, Avrupa'nn teki lkelerini olduu
gibi, Rus sahnelerini de kaplamt. talyan mzikiler, Rusya'nn "zengin isizleri"
zerinde etkiliydiler. lk Rus bestecilerinden Bortianski (1751-1825), yetime bii
mi ve duygusal yaklamyla bir talyan gibiydi.
Rusya'da ulusal hareketin gelimesini mzik alannda temsil eden ilk besteci
Mihayil vanovi Glinka'dr (1804-1857)
(2) Amold Hauser, Sanatn Toplumsal Tarihi, Remzi Kitabevi, stanbul 1984, sayfa 322.
(3) D.S. Mirski, A. History of Russian Litteraturc, 1927, sayfa 321. (Hauscr'in alnts).
(4) D.S. Mirski, a.g.y. sayfa 219 (Hauser'in alnts).
(5) Amold Hauser, a.g,y. sayfa 329.

434
 Soylu bir aileden gelen Glinka, iyi bir renim grm, kk yata keman ve
piyano almaya balamtr. lk genlik yllarnda John Field ve Bhm'den piyano
ve kompozisyon dersleri alm, Haydn, Mozart, Beethoven ve Cherubini gibi bes
tecilerin yaptlarn inceleme olanan bulmutur. 1834'de ksa bir sre iin Berlin'e
giden besteci, orada ders ald Dehn'in "Rus mzii yazmas" yolundaki szlerin
den etkilenerek ar in Yaam adl Rus konularm ileyen ilk operasn yazmtr
(Petersburg, 1836). talyan etkisinin grld bu operada, ilgin armonileriyle halk
mzii de yer alyordu. Konusu ve dile getirilen duygular asndan ar iin Yaam,
btnyle ulusal zellikteydi. Dnemin soylular evresi, yaptta yer alan trkler
dolaysyla bu operay "arabac mzii" olarak nitelemilerdi.
Pukin ve Gogol gibi edebiyatlarla dostluklar kuran Glinka, 1842'de Ruslar
ve Ludmilla adl operasyla daha olgun bir mzik sergilemitir-Pukin'in bir iiri
zerine yazd be perdelik bu operann konusu peri masalm andrr. _
1844de Paris'e giden Glinkanm operalar zerine bir yaz yazan Berlioz, bes
tecinin opera konularyla mziin stn bir uyum iinde olduunu belirtmitir.
1845-1847 Aras Ispanyada yaayan Glinka'nn bu lkenin atmosferinden esinle
nerek yazd La Lota Aragonese ve Madrit'te Bir Gece adl iki parlak yapt var
dr.
Glinkanm ardl olan Aleksandr Dargomijiski (1813-1868), 1856'da sahnele
nen Rusalka adl operasyla daha zgn ve doyurucu renkler kullanmtr. Orkestra
iin yazd Fin Fantazisi ve Kazak Dans, Glinkann balatt ujusalc mzik iz
gisinin geliimini rnekleyen yaptlardr. lmnden bir yl nce Rus Mzik Kuru-
mu'nun bakanlna getirilen Dargomijiski, sonralar "Rus Beler"! ad altnda
oluturulan besteciler kuana temel olmutur.
Ayn zamanda deerli bir yazar ve mzik eletirmeni olan Aleksandr Serov
(1820-1871), Rus Beleri'nin yeniliki mzik anlayn savunmutur.
Rus mzik okulunun olumasna nclk eden bu bestecilerin dayanaklar, as
lnda iki temel zerine yaplanmt: Rus halk mzii ve Rus Ortodoks kilise mzii.
Rusya, halk trkleri asndan zengin bir lkedir. Ses genilii beli ya da altl
araln aamayan halk arklarnda kullanlan makamlar eski Yunan modlarm an
drr. Toplu olarak da seslendirilen halk mziklerinin bir k sm , dansl ve konulu
bir gsteri zellii de tamaktadr.
Rusya'da Ortodoks kilise mzii . yzyldan balayarak geliim gstermitir.
8

Ortodoks mezhebinde alglar yasak olduu iin, kilise mziinde org bile kulla
nlmamtr. Ancak Rus'lar dinsel vokal mziin seslendirilmesinde baar gster
milerdir. En kaln seslere inebilen bas seslerine bu lkede ska rastlanr.
Btn bu olgularn yan sra, Rusya'da sanatsal mzii Avrupa lkeleri dze
yine kartan Rus Beleri ve bu hareket iinde yer almamakla birlikte ayn kuaktan
olan aykovski'dir.

RUS BELER
Ynelinmesi gereken amalar saptayarak bir grup oluturan, ancak yetenek
lerini ayr ynlerde gelitiren Rus Beleri iindeki besteciler unlardr: Aleksandr
Borodin (1833-1887), Cesar Cui (1835-1918), Mili Balakirev (1837-1910), Modest
Musorgski (1839-1881), Nikola Rimski-Korsakov (1844-1908).
Matematik ve doa bilimleri renimi yapan Balakirev, Glinka'nn etkisiyle
kendini mzie adam ve Beler grubunun teki bestecilerini ayn ama evresinde
435
toplama baarsn gstermitir. Baka deyile, Beledin ulusal mzik hareketine
nclk eden Balakirev'dir. "Dzenledii konserlerde gerek kendi yaptlarnn, ge
rekse, evresindeki bestecilerin yaptlarnn seslendirilmesini salam, bylece yeni
Rus mziinin topluma yaylmasna nayak olmutur ( ) . 11 6

1862'de Petersburg'da parasz bir mzik okulu aan besteci, 1867de Rus Mzik
Kurumu'nun konserlerini dzenlemi ve ynetmitir. Sahne yapt yazmayan Balaki-
rev'in Tamara adl senfonik iiri ve piyano iin slamey (1869) adl Dou mziinden
esinlenmi fantazisi tannm yaptlar arasndadr. Bestecinin Do majr Senfoni'si,
uvertrleri, Kral Lear sahne mzii ve piyano paralar baar kazanmtr.
Yaptlaryla pek yank uyandramayan, ancak yenileme konusundaki gl
tutkusu ve dostlarna gsterdii destekle nemli bir ilev gren Cui, zellikle ses
mzii ve opera alannda almalar yapmtr: Kafkas Mahpusu, Mandaren'in Olu
ve Korsan adl operalar balca yaptlar arasndadr.
Soylu bir aileden gelen Aleksandr Borodin, Rusyann tannm kimyaclarn-
dand. Beler grubuna Balakirev tarafndan alnm ve yine Balakirev tarafndan
yetitirilmitir. Beethovenin senfonilerini, Schumann ve Glinka'nn yaptlarn in
celeyen ve bunlar ksa srede piyanoda seslendirebilen Borodin, 1862 ylnda bes
tecilie balam ve Mi bemol majr Senfoni'sini be ylda tamamlamtr. "Bu ya
ptn ulusal karakteri, zellikle trio ve scherzo'suyla Adagio'da belirir. Liszt bu yapt
dinledikten sonra kendisine vg dolu bir kutlama mektubu yazmtr."(7)
1863'de iyi bir piyanist olan Katarina Protopova ile evlenen besteci, mzik
almalarn kimya profesrlyle birlikte gtrm ve az sayda yapt yazmasna
karn, Prens gor adl operas, Ortaasya Steplerinde adl senfonik iiri (1880), iki
yayl Drtls ve iki Senfoniyle Rus mziinin gelimesi ve tantmnda nemli rol
oynamtr.
Prens gor operasn bitiremeden len Borodin'in bu yapt, Rimski-Kosakov
ve Glazunov tarafndan tamamlanm, 1890da Petesburgda sahnelenmitir.
1880rde ilk seslendirilii gerekletirilen Ortaasya Steplerinde adl senfonik
iiri ve Mi bemol L Senfoni ile Si minr 2. Senfoni, Asya temalarna ynelen ilgin
mzii ve parlak orkestralamasyla gnmzde de seslendirilmektedir. Prens Igor
operasnn en arpc blmlerinden olan Polovtsi Danslar (Pilavc Danslar), ba
msz bir orkestra paras olarak yaygnlamtr.
Rus Belerinin iinde en yeteneklisi gzken ve mzik diliyle yenilikilii
temsil eden Modest Petrovi Musorgski, kk yata annesinden mzik dersleri
alm, 10 yandayken gtrld Petersburg kentinde Anton Herke ile piyano a
lmtr. 13 Yandayken Subay Okuluna giren Musorgski, 1857de Rus mziki-
lerinin urak yeri olan Dargomijiski'nin evine gitmi ve onun tlerine uyarak
Balakirev'den kompozisyon dersleri almaya balamtr. Subay Okulunu bitirmesine
karn atand grevden ayrlan gen mziki, kendini btnyle bestecilie ver
mitir. Dargomijiskinin yntem ve deyiine yaknlk duyan Musorgski, Balakirevin
form bilgisi derslerine souk bakm, ancak ondan Rus Halk arklar zerine bilgiler
edinmitir. 1864de yazmaya balad Salombo adl operasna iki yl altktan
sonra bu yapttan vazgemi, 1863-1867 arasnda sanatsal arklar bestelemitir.
1868de Gogolun bir gldr konusundan yeni bir opera bestelemek istedii halde,
bu yapttan da cayarak bayapt Boris Godmov'u yazmaya girimitir. Mziki
olarak geim sknts ektii iin 1869da yeniden memurlua girmi ve ayn yl
(6) lhan Mmarolu, Mzik Tarihi, Varlk Yaynlan, 4. basm, stanbul 1991, sayfa 105.
(7) Ahmet Muhtar Ataman, Musiki Tarihi, Milli Eitim Basmevi, Ankara 1947, sayfa 333.

436
Boris Godunov operasn tamamlamtr. Yeniliki zellikleriyle yadrganan bu
yapt arlk Operas tarafndan sahnelenmesi reddedilince, besteci 1871'de yapt
zerinde dzeltmeler yapm, mziin piyano uyarlamas yaynlandktan sonra bu
opera ayn yl sahnelenmitir.
Boris Godunov'n mzii seyirciler tarafndan beenildii halde, mzik ele
tirmenleri, hatta Beler iindeki Balakirev ve Rimski-Korsakof, bu cesur mzik an
layna kar kmlardr.
1873'de Hovanina ve Soroinsk Panayr adlarnda iki yeni operaya balayan
Musorgski, bu iki yapttan ancak birincisini bitirebilmitir: Bu yllarda memurluktan
ald snrl parayla geim sknts ekiyordu ve sal bozulmaya balamt.
Hatta piyano elikisi olarak almak zorunda kalmt.
1879'da eliki olarak katld bir turne dnnde sal iyice bozulan Mu
sorgski, 42 yanda yanda lmtr.
Musorgski, kendi dneminin armoni ve kompozisyon kurallarna srt evirmi,
sezgisel bir yaklamla yaratclkla zgn bir mzik diline ulamtr. "nce ve
uyank duyarlnn yardmyla yaam ve olaylar olduu gibi kavrayp saptamtr.
Mziinin daima yeni bir konusu vardr; daima yeni bir eyler sylemek ister ve her
syleyecei ey iin de yalnz bir trl anlatm kullanr. Tekrarlar, gelitirmeler,
eitlemeler onda pek azdr. Hallerini pek iyi bildii halk ynlarnn kh sakin, kh
kzgn veya isyanc ruhsal durumlarn ifadede alacak bir baar gstermitir.
ocuklar iyi tanr. ocuklar anlatt yaptlarnn mzii gibi szleri de ocukadr.
ocuklar betimlerken adeta ocuklar: Onlarla oynar, gevezelik eder, darlr, so
murtur; rnein Schumann gibi, olgun bir insan diliyle zorla ocukluk yapmaz."W
Musorgski iin "izlenimciliin ilk bestecisi" olduu sylenir. Kulland yeni
armonik stille izlenimcilie yaknlat dorudur, ama bu yenilikleri izlenimci akm
bilinciyle gerekletirmi deildir. Bu ileri ynyle Belerin teki yelerinden ay
rlr ve gelitirdii bireysel deyile genelde Dargomijiski'nin anlayna dayanr.
Doal anlatmn vurgularna elden geldiince yakn olmay amalamtr.
Boris Godunov operasnda olduu gibi, besteledii arklarda da genellikle
"Lirik melodik dizeler ve simetrik paralardan kanmtr. arklar 19. yzyln en
deerlileri arasndadr. Halk ezgilerini kimi zaman olduu gibi aktarmasna karn,
Rus halk arklar onun mziinde rnein Borodin'de olduundan ok daha derin
lere kk salmtr. Rus halk temalar, dar bir alanda yer alr; ya bir, ya da iki ritmik
motifin ya da bir kadansa den dzensiz ritm iindeki paralardan oluur. Rus halk
arklarnn ve Musorgskinin besteledii arklarn baka bir belirgin zellii ise
modal karakterdir. Modal mzik Musorgski'nin armonik stilini etkilemitir. Modal
mziin akorlann Brahms da kullanmt, oysa Avrupa'nn genel mzik diline mo-
daliteyi sokan Ruslardr ve onlarn . yzyl ilk yarsndaki mzie bu alandaki
2 0

etkileri nemlidir. Musorgski'nin Tatil Bitti adl arksndaki armonik yap De-
bussy'nin de dikkatini ekmi ve Debussy Nuages (Bulutlar) adl yaptnda bir elik
modelini Musorgski'nin bu parasndan almtr.
Armonilerinde Musorgski, dnemin tm bestecileri iinde en zgn ve yeni
liki olandr. Geleneksel dncenin alkanlklarna kaplmadan ve standart for
mllerin ksteklemesinden kurtularak, piyanoda cesur, yeni, ham, ama alacak
derecede doru armoniler baarmtr. Armonik daar pek gelikin deildir, ancak
basit dizilerle istedii etkiyi tam olarak aktarmasn bilmitir."(9) RNEK 94 W)

(8) Ahmet Muhtar Ataman, a.g.y. sayfa 335.

(9) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 776.
(10) Grout ve Palisca, a.g.y. sayfa 777.

437
 RNEK 94

a. F olk son g from the collection o f 3 0 Chants populaires russes, harm onized by
M ily Balakirev

Oi, u - tu-shka mo-ia lu-go-va - ia oi, u - tu - shka mo-ia lu-go-va - ia

tu * go - va - ia oi lu - go - va - ia.

O k , duckling m y m eadow, oh duckling m y meadow, oh, m eadow , oh meadow!

b. F olksong, idem

Kak pod le -s o m ,p o d , le-soch - kom, shel-ko - va tra -y a , Oi - li,*

Oi - li, o M i, oTliu-shen - ki shcl - ko - va tra-va!

* O i! i is a stock folksong syllable, like fa la la or tra la la. Liitshen'ki is a diminutive

o f another stock syllable, liuli.

N o w near the wood, near the wood, silk y gross.

c. M od est M u sorgsk y, m elod y from the P rologue o f Boris Godunov

Na ko - go ty nas * po - ki - da - esh, o - tets nash!

~l--------- *PV
a is ~v~ ~p.--gX----------- 1---- r--- pn------------ ----
r r LT
^ Na ko go, da ty _ o - - -
sta vlia esh, ro - di - my i!
tmif
I P i> 1 1 i 1 iT P re 1 1
1 U 1 1 1^
My te - bta, si - ro - ty, pro - sim, mo - lim, so st - za - mi,

S ih f : : , f D s :
so go - rin - chi - mi!

438
 Bestecinin yeniliki zelliklerini yanstan en deerli yaptlarndan biri, piyano
iin yazd Bir Sergiden Tablolar'du (1874). Ravel bu yaptn orkestralamasn
1922'de yapmtr ve bu esiz yapt gnmzde bir "senfonik iir" kapsamnda ska
seslendirilmektedir. "Daha saf, daha yaln, daha gerek bir Musorgski, Sergiden
Tablolar'n piyano iin yazlm durumunda, Boris Godunofun pek seyrek sunulan
ve dorudan domya bestecinin kaleminden km, el dememi durumunda,
zellikle de arklarnda belirir." (H)
Bir Sergiden Tablolar, Musorgski'nin ressam arkada Hartmann'm ansna
yazd blmden oluan ve her blm sergideki bir tabloyu anlatan bir baya
1 0

pttr. Olaanst anlatm gc ve canl renkleriyle piyano edebiyatnn en parlak

yaptlar arasnda yer alr.
Rimski-Korsakov tarafndan orkestralamas yaplarak 1886da Petersburg'da
ilk seslendirmesi gerekletirilen plak Dada Bir Gece, Musorgski'nin bitireme
dii operalarndan Soroinsk Panayn'nda kullanmay tasarlad bir koro yaptdr.
Rus Beleri'nin en genci Nikolay Andreyevi Rimski-Korsakov, senfoni yazan
ilk Rus bestecidir. Kk yata piyano dersleri alan Korsakov, Petersburg'daki
Deniz Koleji'ni bitirmi ve deniz subay olarak Rus donanmasnda grev almtr.
1862de Balakirev'le tanan ve onunla kompozisyon alan bestecinin 1. Senfonisi
1865'de Balakirev ynetiminde seslendirilmitir. Byece Beler'in teki yeleriyle
yakn balar gelitirmitir. 1871'de Petersburg Konservatuvar'na kompozisyon
retmeni olarak atannca, bu alandaki yetersizliini gidermek amacyla ciddi bir teo
rik almaya ynelmi, fg ve kontrpuan sanatlarn renmitir. 1873de piyanist
Nadejda Nikolayevna ile evlenen Korsakov, besteciliinin bu yllarnda Glinka ve
Liszt'in etkisi altnda kalm, daha sonra kendi zgn stilini bulmutur.
Rimski-Korsakovun senfonik yaptlar, ulusal duygu ve dncelerin iirsel
anlatm olarak baarldr. Gl orkestralama bilgisini ieren yaptlar, Rus beste
cilerinin geleneksel karakteristik izgilerini gelitirmitir. Betimlemeci anlayn
rneklerini oluturan yaptlar, Musorgski'nin yeniliki eiliminin dnda kalmtr.
Ele ald temalar genellikle aydnlk ve neeli, bazen rzgrl ve grltl, bazen
de pastoral incelikler tar. Armonileri zgndr ve Rus kilise makamlarndan yer
yer yararlanmaya yneliktir. iirsel alegoriyi glmeceyle birletiren Slav efsaneleri
ilgisini ekmitir. 1896'da tamamlad ve 1898'de ilk sahnelenii gerekletirilen
Sadko adl operas, mziksel kavraynn olgun bir ifadesi kabul edilir. Tipik zel
likler tayan Kar Kz ve Altn Horoz operalar d lkelerde de ilgiyle karlanm
tr.
alglamada yeni ve parlak efektler yaratan ve bu alanda yeteneini tantlayan
Korsakov'un mzii, Rus mziinin zelliklerinden olan melankolik eilimlerden
uzaktr. Onun iyimser, canl ve parlak renklerine Rus halk arklar daha uygun
dmtr.
Korsakov Rusya'da 1905'de patlak veren demokratik devrime katlan konser-
vatuvar rencilerini desteklemek amacyla yazd bir yazdan tr bu grevinden
alnm, ancak bu olay protesto etmek iin Glazunov, Liadov ve Blumenfeldin is
tifalar zerine, yeniden grevine getirilmitir.
15 opera, 3 senfoni ve ok sayda orkestra yapt bestelemi olan Korsakovun
beenilen yaptlar arasnda bulunan Ispanyol Kapriio'su (1887), ehrazat (1888)
ve Rus Paskalyas Uvertr, gnmzde seslendirilmektedir.
Beler'in kuandan olan AnatolLiadov (1855-1914) ve Aleksandr Glazunof
(1865-1936), yeniliki bir izgi izlememilerdir. Glazunov'un Op. 82 La minr

(11) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 106.

439
Keman Konertosu konser podyumlarnn sevilen yaptlanndandr. 9 Senfoni bes
teleyen Glazunov, orkestra iin serenat ve sitler de yazmtr.

A YK O VSK
Rus Beleri'nin tm Petersburg'da yaamtr. Piyort lyi aykovski ise
(1840-1893), Petersburg'da renim grd halde yaamn Moskova'da srdr
m, bakent konservatuvarnda armoni retmenlii yapmtr. aykovskinin
Beler grubuna katlmak istemeyii, ulusalclk akmna kar olmasndan deildir.
Ayrdedici l eer Rus halk mziinden yararlanmaksa, aykovski de Beler gibi
bu eilimin bestecisidir. Ancak aykovski'nin retmeni Anton Rubinstein, Avru
pa'nn klasik armonisinden yola klmas gerektii inancndayd. aykovski'yi
Moskova Konservatuvar'na retmen olarak getirten Nikola Rubinstein da
(Anton'un kardei) Avrupann eitsel yntemini savunuyordu. Fark buradadr:
"aykovski ile Beler arasndaki ayrlk ite bu retimin kayna ayrlnda ken
dini gstermektedir. Yoksa aykovskinin mzii, kaskat bir gelenein rn de
ildir. Tepkici, gerici olmaktan ok uzaktr. te yandan, aykovski'nin ar duy
gulu bir kii olmas da geleneklerin ksr snrlar iine kapanmasna engeldi." O2)
Varlkl bir ailenin ocuu olan aykovski, 10 yandayken ailesi Petersburg'a
yerleince Hukuk Okulu'na girerek bu renimi tamamlayana kadar bir yandan da
mzik almtr. Hukuku olarak atand grevinden ayrlan aykovski, Peters
burg Konservatuvarnda Zarembadan armoni ve kontrpuan, Anton Rubinstein'dan
kompozisyon dersleri alm, 1865'de Konservatuvar bitirmitir. Ertesi yl Konser
vatu varda armoni retmeni olmu, yaptlar vermeye balamtr. 1868'de Peters
burg^ yapt bir gezi srasnda Rus Beleri'nden Balakirev ve Rimski-Korsakov ile
tanan besteci, Rus halk arklarndan esinlenerek yazd 2. Senfonisini Balaki-
reve adamtr.
Moskova Konservatuvan'nda retmenlik yapt ve youn bestecilik al
mas iinde bulunduu bu yllarda, giderek bozulan ruhsal sal onu bunalmlara
itmitir: "aykovski, cinsel tercihinin hemcinslerinden yana olduunu gen yala
rnda farketmi, korkun panie kaplm, bunalmlara girmi, hastaln iyiletirir
umuduyla evlenmi, ok byk bir hata yaptn evliliinin ilk gnnde anlayarak
yeise kaplm, son are olarak kendini Moskova Nehri'nin buzlu sularna atarak
ldrmeye kalkmt. Bunun zerine kars Antonia'dan ayrlmaya karar veren
aykovski, belki de ilk kez kendisiyle ilgili gerekleri kabul etmek zorunda kalm
t.
Yaamndaki en nemli ve tek kadn olan Madam Madezda von Meck ile hi
karlamam; btnyle mektuplarda srdrlen bu platonik ak, besteciyi hem
madden, hem manen hayata balamtr." 3> 0

aykovski bunalmlar iinde geen yaamnn youn duygularn yaptlarna

arpc biimde aktarmtr. Onun ateli, tutkulu ve abartl mzii, genelde sradan
mzikseveri etkiler. Bu yzden yaptlarnn derinlii olmad, bolca kullanlan
renklerin sradanl rtemeyecei, adal anlatmnn aslmda basitlikten kaynak
land, ileri srlmtr. Bu ateli mziin, entellektel kavraytan yola klarak
deil, iten gelen drtlerle yazld bellidir. Zaten kendisi de "meslek olarak bes
tecilii semi bir kiinin duygularm btn younluuyla yaptlarna yanstmas
(12) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 107.
(13) Filiz Ali, Dnyadan ve Trkiye'den Mzisyen Portreleri, Cem Yaynlan, stanbul 1994, sayfa 28.

440
gerektiine inanmtr." 04) Sonuta aykovski'nin mzii, duygularn krklendii
oyunsu ve alevli anlatmyla Rus romantizminin arpc rneklerini oluturmu,
konser salonlarndaki vazgeilmez yerini almtr. Yaptlarndaki ustalkl tekniin,
bu yaygnlkta nemli pay bulunduu da unutulmamaldr.
Besteledii 11 opera iinde Yevgeni Onegin ve Maa Kz, bestecinin opera
sanatndaki gl verimlerini sergilemeye yetmektedir. "Orkestra mziklerinde
(senfonilerinde, konertolarnda, bale mziklerinde, senfonik iirlerinde) aykovs
ki'nin hem iilik, hem de anlatm bakmndan gelmi gemi btn mzik yaratc
larnn en sekinlerinden biri olarak ykseldii yadsnamaz." t15)
Op. 20 Kuular Gl (1876); Op. Uyuyan Gzel (1889); Op. 71 Fndkkran
6 6

(1891) bale mziklerinin yan sra, senfonileri, konertolar ve teki orkestra yapt
larndan bir blm de bale mzii olarak deerlendirilmitir.
Senfonileri unlardr: Op. 13 Sol minr 1. Senfoni; Op. 17 Do minr 2. Senfoni;
Op. 29 Re majr 3. Senfoni; Op. 36 Fa minr. Senfoni; Op. 64 Mi minr 5. Senfoni;
Op. 74 Si minr 6. Senfoni.
Konertolar: Op. 34 Si bemol minr 1, Piyano Konertosu; Op. 44 Sol majr
2. Piyano Konertosu; Op. 75 Mi bemol majr 3. Piyano Konertosu (lmnden
sonra blm olarak dzenlenmitir); Op. 35 Re majr Keman Konertosu.
aykovski'nin aynca solo alg ve orkestra iin yaptlar, sadece orkestra iin
eitli formlarda paralan (serenat, fantazi, eitleme, capriccio vb.) vardr.
Oda mzii yaptlan arasnda bulunan 3 yayl Drtl'snden Op. 11 Re Majr
Drtl'nn Andante Cantabile blm nldr.
Bestecinin Fndkkran bale mziinde orkestra alglan arasna katlan yeni
bir alg vardr: Celesta. August Mustel'in icat ettii "bu alg, elik ubuklanna
birer titreim kutusunun baland bir eit gelitirilmi glockenspieVdir." (16)
19. Yzyl Rus romantizminin kuruculanndan olan ve Avrupa'nn klasik-
romantik geliim izgisini izleyen besteci, piyanist ve eitimci Anton Rubinstein
(1829-1894), aykovski'nin retmeni olarak tannm, dnemin birok mzikisini
de yetitirmitir.

RA HM A N N O F
aykovski'nin ardllar arasnda Anton Arenski (1861-1906) ve Sergey Tane-
yev (1856-1915) Rus romantizmini srdren ikincil besteciler arasndadr. Oysa
aykovski'nin mzik anlayn daha ileri gtren, piyanist ve besteci olarak dnya
genelinde hakl bir n kazanan Rus mzikisi Sergey Rahmaninof dur:
Mziki bir aileden gelen Rahmaninof (1873-1943), 20. yzyl bestecisi oldu
u halde, yeni akmlara pek scak bakmam, ancak gelitirdii kendi zgn izgiyle
"Rus romantizminin simgesi" olmutur. "aykovskiden bu yana hibir Rus besteci,
Rahmaninof kadar duygulu, etkileyici, dokunakl bir mzik yazmamtr."(17)
Genlik yllarndaki ilk yaptlarndan Op. 3 piyano paralan iinde olan Do diyez
minr Preld (1892), yazld gnden beri piyano edebiyatnn bayaptlar arasna

(14) A. Say, Mzik Ansiklopedisi, Ankara1987, cilt 2, sayfa 408, "aykovski"maddesi.

(15) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 107.
(16) C. Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi, ev. lhan Usmanbn, stanbul 1965, sayfa 235.
(17) lhan Mimarolu, a.g.y, sayfa 108.

441
girmitir. 1901de besteledii Op. 23 10 Preld arasnda bulunan Sol minr Preld
de ayn biimde deerlendirilmitir.
1917 Sovyet Devriminden sonra svire'ye yerleen Rahmaninof, piyanist,
besteci ve orkestra efi olarak byk n kazandktan sonra Avrupa ve Amerika'da
srekli konserler vermi, 1935de New York'ta bir ev satm alm ve Amerikan va
tandaln semitir.
Yaptlar yle sralanabilir:
Opera: Aleko (1892), Cimri valye (1905), Rimini'li Francesco (1905).
Senfoni: Op. 13 Re minr L Senfoni (Rahmaninof bu yaptnn partisyonunu
yrtm, lmnden sonra, partilere dayanlarak partisyonu yeniden hazrlanmtr.)
(*) Mi minr 2. Senfoni. (Bestecinin opus says vermedii, modem eler tayan
3. Senfoni ise 1936 ylnda yazlmtr).
Konerto: Op. 1 Fa diyez minr L Piyano Konertosu; Op. 18 Do minr 2.
Piyano Konertosu (nl yaptlarndandr); Op. 30 Re minr 3. Piyano Konertosu
(nl yaptlarndandr); Op. 40 Sol minr 4. Piyano Konertosu.
Solo piyano ve orkestra iin Paganini'nin Bir Temas zerine Rapsodi
(1934).
Rahmaninofun ayrca orkestra iin 7 yapt vardr.
Rahmaninof kuandan olan ve yaptlaryla ileri bir mzik deyii getiren
Aleksandr Skriyabin (1872-1915), romantizmden yola kmasna karn, ok ksa bir
srede ton d mziin snrlar iinde dolamaya balamtr. Rus ulusal okuluyla,
halk mzii temalaryla hi ilgisi olmayan ve "stn incelikteki evrensel birestetizmi
benimseyen'^ Skriyabin, kitabmzn 20. yzyl blmnde verilmektedir.
1

EK OKULU
ek ulusal mzik okulunun kumcusu ve ncs Bedrich Smetana'dr (1824-
1884). Smetana da, mzik tarihinde iz brakm olan Bende Frantiek (1709-1786),
Johann Stamitz (1717-1757), Ladislau Dussek (1760-1837) gibi Bohemya'ldr.
Bir "harika ocuk" olarak yetimeyen Smetana, klasik eitimin yan sra zel
mzik dersleri ald. 1839da Pragda renciyken balayan ek bamszlk hareke
tinden etkilenerek ulusalc bir anlaya yneldi. niversiteyi bitirdikten sonra ken
dini btnyle mzie verdi. Besteciliinin ilk yllarnda yaptlar baar kazana
mad. Piyano paralarn Liszt'e gnderdi. Liszt, Smetana'nn yaptlarn bastrd ve
parasn iletti. Bylece besteci, Prag'da bir mzik okulu at, iyi bir piyanist ve
Chopin yorumcusu olarak n yapan Smetana, bestelerinin souk karlanmas y
znden 1856'da sve'deki Gteborg Filarmoni Orkestras'nn ynetmenliini kabul
etti. Bu yllarda lkesindeki ulusal direni, kltr alannda da boyutlar kazanmaya
balamt. 1860'da Bohemya, Avusturya'nn egemenliinden byk lde kurtul
mu, siyasal zerklik kazanmt. Smetana 1861'de sveteki grevinden ayrlarak
yurduna dnd. Kitleleri etkileyebilmek amacyla operalar bestelemenin doru ola
can dnd. 1863de yazd Brandenburglular Bohemya'da, adl operas, ulusal
akm engellemek isteyen d gler tarafndan ksteklendi ve yapt 1866'da sahne
lenebildi. Ayn yl sergilenen nl Satlm Nianl operas cokuyla karland.
nc operas olan Dalibor, Wagner'in Leitmotiv anlayn benimsedii gerek
esiyle eletirilere urad.
(*) Gllekn Oransay, Badarlar Geidi, K Yaynlan, zmir 1977, sayfa 307.
(18) Leyla Pamr, Mzikte Geni Soluklar, Ada Yaynlan, stanbul 1989, sayfa 280.

442
 Smetana, bir yandan ulusal akma nclk ederken, te yandan dnemin ileri
bir mzik anlay olan Wagner'in mziine yaknlk gsterdii iin knanmtr.
Bestecinin Wagner ve zellikle Liszt etkileri tad gerektir, ancak talyan ve
Alman operasnn paralelinde ulusal bir opera hareketi yaratm olduu gzard
edilemez. Alt senfonik iirden oluan Ma Vlast (Yurdum) adl yaptlar btn
iinde yer alan Moldav (1876), gnmzde ska seslendirilen orkestra yaptlar
arasndadr. "Ulat sekinliin parltlarn yer yer oda mzii yaptlarnda, zel-
likle piyano-keman-viyolonsel iin yazd l'de, g r y o r u z ." ^ )
ek okulunun yank uyandran byk bestecilerinden biri de yine Bohemyada
domu olan Anton Dvorakdr (1841-1904, Dvorjak okunur). Smetana ardl olarak
deerlendirilen Dvorak, stil asndan ondan ayrlr: Smetana Liszt ve Wagner iz
gisine ne denli yaknlk duymusa, Dvorak da Brahms'n mziine o denli yakndr.
Smetananm ek operasna nclk etmesi gibi, Dvorak da ek senfonisinin ve oda
mziinin kurucusu saylabilir. Bu ynyle "salt mzik"ten yanadr; oysa lkesinin
halk mzii motiflerinden de "renk" olarak yararlanmtr. En nl yapt olan Op.
95 Mi minr Yeni Dnyadan senfonisinde (1893), Amerika'nn doal grnmn,
fabrikalarn, kzlderikleri ve zencilerini kafasnda canlandrd biimde dile ge
tirmitir. Bu yapt, kzlderili ya da Amerikan mziinin elerini deil, Dvorak'm
bunlar zerine dncelerini kapsar. Melodi 1er,Amerikan halk mzii hakknda yer
yer birer "gnderme"den ileri gemez. New York'ta otururken bu etkileri dile getir
mek isteyen besteci, "Amerikan halk mziini zihninde yazm", aadaki mekte
koyu renkle iaretlenen ngiliz komosu solosunda olduu gibi, kimi motiflerde
pentatonizme ynelmitir^20)

A. Dwof*k, 9, Symphon!* *-01011, op. 95,

-A u * Par N tu * n W alt-, 1893

Bohemya'nn Mhlhausen kasabasnda doan Dvorak, 1859'da Pragdaki org

okulunu bitirmi, 1861 de ilk yapt Op. 1 Yay l Beli 'yi yazmtr. 1861-1871 yllar
arasnda Prag Operas orkestrasnda viyola yelii yapan besteci, 1873'de Avusturya
Kompozisyon Odl'n kazanm, 1878'de besteledii Stabat Mat er, Brahms'n ve
Hans von Blow'un vglerini almtr. 1893'de New Yorktaki Ulusal Konservatu-
varm yneticiliine getirilen Dvorak, Amerikada yl kalm, bu arada Yeni
(19) lhan Mimarolu, a.g.y, sayfa 108.
(20) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 494.

443
Dnyadan adl 9. Senfoniyi, Op. 104 Si minr Viyolonsel Konertosu'nu ve Fa
Majr Yayl Drtly yazmtr. Operalar arasnda en baarls olarak tannan
Rusalka'y ise lkesine dndkten sonra 1901'de bestelemitir. Son operas Armi-
damn 1904de sahnelenmesinden birka hafta sonra len Dvorak iin "ulusal yas",
iln edilmitir.
10 Opera, 9 senfoni, 5 Senfonik iir, ve eitli formlarda orkestra paralar
yazan bestecinin Op. 45 Slav Rapsodileri, Op. 6 6 Scherzo Capriccio ve Slav
Danslar gnmzde seslendirilmektedir.
Op. 33 Sol minr Piyano Konertosu, Op, 53 La minr Keman Konertosu ve
Op. 104 Si minr Viyolonsel konertosu, Dvorakm sevilen yaptlar arasndadr.
lkesinin halk mziinden geni lde yararland 80 arknn iinde in
gene arklar, ncilden arklar ve Moravya kilileri ska seslendirilir.

ek Okulu'nun yeniliki temsilcisi, Moravya'da doan Leo Janaek'tir

(1854-1928). Prag, Leipzig ve Viyana Konservatuvarlarnda renim gren Jana-
ek, 1904 ylnda sahnelenen Elinde Bytt Kz operasyla Avrupa lkelerinde,
Rusya'da ve Amerika'da baar kazanmtr. Rus edebiyatndan etkilenen Janaek'in
mzii, izlenimci akma yaknlk gsterir. Moravya halk arklarndan yararlanma
sndan tr "ulusal akm" iinde saylmakla birlikte,yeni ek mziinin klasik an
layla yaratlmamas gerektiini savunan besteci, Debussy'nin armonik bulularn
uygulayarak zgn bir anlatma ulamtr. Son drt operas Katya-Kabanova
(1921), Kurnaz Tilkicik (1924), Makropulos Olay (1925) ve ller Evinden yeni
liki anlay sergiler. Ayrca, Op. 60 Sinfonietta (1926), Piyano iin Konertino
(1926), Capriccio adl piyanoda sol el ve orkestra iin yapt, Janaek'in yeniliki
izgisini temsil eden baarl rneklerdir. Tolstoyun Kreutzer Sonat adl yaptndan
esinlendii (Tolstoy'un bu balk altndaki edebiyat yapt Beethovenin nl sona
tyla kartrlmamaldr) 2. Yayl Drtl (1923) ile zel Mektuplar adn tayan 3.
Yayl Drtl, Janaek'in bu kapsamdaki teki yapdan arasndadr,
Trk Beleri'nden Necil Kzm Akses'in retmeni olan Joseph Suk ise
(1874-1935), romantizmden yola karak sert bir kromatizme ynelmi ve atonal
(ton d) mzie yaklamtr.

SPANYOL OKULU
spanyol halk mziinin, teki Avrupa lkeleri mziinden farkl zellikleri
vardr. Bunun balca nedeni, 8.-15. yzyllar arasndaki Arap igalinin spanyol
mzii zerinde brakt "Dou Mzii" etkileridir. Arap etkisinin srd 700 yl
boyunca, Ortadounun makamsal ve ritmsel yntemleri, telli ve vurmal alglar,
spanya'da kalc biimde yerlemitir.
spanyol halk mziinde blgesel farkllklar belirgindir. spanyol halk dans
larndan olan Sarabande, 18. Yzyl Avrupa mziinde (suit formunda) yer alm
tr.
19. Yzyln ilk nemli spanyol bestecisi Arriaga'dr (1806-1825). On dokuz
yanda lmesine karn, bu yetenekli besteci Haydn'n stilinden yararland yapt
lar brakmtr.
1869'da Eslava adl bir papazn abalaryla bu lkede ilk kez bir "spanyol
Mzii Antolojisi" yaynlanmtr. Bunun nemli sonulan olmu, spanyol beste
cileri zgn bir spanyol Mzik Okulu'nun varln kefetmilerdir. Ulusal mzik
Okulunun ilk bestecisi Felipe Pedrell'dir (1841-1922). Pedrellin spanya ile Fran
say ayran Priene Sradalannn adn tayan Priene'ler operas, spanyol
444
Okulu'nun ilk deerli yaptlarmdandr ve teki spanyol bestecilerini de derinden
etkilemitir. Balangta bu etkiler Francisco Barbieri (1823-1894) ve Frederico
Olmeda (1865-1909) gibi bestecilerde grlm, bunlar Albeniz, Granados, Turina
ve Manuel de Falla izlemitir.
Isaac Albeniz, servenci kiiliini kk yatan balayarak sergilemitir: Drt
yanda piyanoya balayan Albeniz, 7 yandayken Paris Konservatuvan'na ba
vurmu, yann kk olmas nedeniyle bu okula alnmaynca Madrit Konservatu-
var'nda renime balamtr. Dokuz yandayken evinden kaarak Ispanyann
kentlerinde konserler vermeye balayan kk yetenek, Kba'dan San Francisco'ya
uzanan gezisi srasnda yeni konserlerle yaamn kazanm, on yanda Avru
pa'ya dnmtr. Bu kez ngiltere'de konserler veren Albeniz, Brksel ve Leipzig'de
renim grmek zere bir spanyol bursu kazanm, Leipzig'deki bir yllk re
nimden sonra Kba, Meksika ve Arjantin turnelerine kmtr.
Bestecilie arlk vermek zere konser turnelerini brakan gen yetenek
Paris'e yerleerek d'Indy ve Dukas ile kompozisyon alm, bu arada Debussy'den
etkilenmitir. Piyano iin besteledii 12 Blm'den oluan Iberia adl suit (1909),
spanyol dans ritmlerini ve halk mzii renklerini ateli biimde sergileyen deerli
bir yapttr.
Enrique Granados (1867-1916), Pedrell'in rencisidir. Daha sonra Paris'te De
Beriot ile piyano alan Granados, Paris'te piyanist olarak n kazanm, lkesine
dnd yl Maria del Carmen adl operas sahnelenmitir (1898). Goya'nn tablo
larndan ald balklarla yazd piyano paralan, bestecinin bayaptlardr. s
panyol mzii zelliklerini yanstan ezgi ve ritmlerle rl bu yaptlar, ileri bir pi
yano tekniini sergiler. Yine Goya'nn resimlerinden esinlenerek yazd Goyescas
adl operas New Yorkda 1916'da baaryla sahnelenmitir. Granados, operasnn ilk
sahneleniinde bulunmak zere geldii New York'dan dnerken bindii gemi bir
Alman denizalts tarafndan batrlm ve besteci Atlas Okyanusu'nda boularak can
vermitir.
Madrit Konservatuvar'nda renim gren, daha sonra Paris'te Moskovsk ve
d'Indy ile kompozisyon alan Joaquin Turina (1882-1949), spanyol temalarndan
yararlanarak yazd Fantastik Danslar, Sevilla Senfonisi ve Ritmler adl yaptlaryla
baar kazanm, Madrit Konservatuvar kompozisyon retmenliine getirildii
1931 ylndan sonra teorik almalara ynelmitir. Bu kapsamdaki almalarndan
olan Mzik Ansiklopedisi ve Kompozisyona Giri adl kitaplaryla spanyol Okulu'na
katkda bulunmutur.
spanyol Okulu'nun yeniliki zellikleriyle n kazanan bestecisi Manuel de
Falla (1876-1946), Madrit Konservatuvar'nda Pedrell'in rencisi olmu, 1907de
Paris'e giderek bu kentte yedi yl kalm ve Debussy, Ravel gibi izlenimci besteci
lerle dostluk kurmutur. zlenimci mzii spanyol mziinin ezgi ve ritm zellik
leriyle birletirmeye ynelik bir anlay temsil eden Falla, 1909'da an ve piyano
iin Gautier'in iirleri zerine ark, piyano ve orkestra iin spanyol Bahele
rinde Geceler gibi zenli bir iilikle yazd yaptlaryla dikkati ekmitir.
"Falla, Franco faizminin balatt isava yllarnda gizlenerek yaam
(1936-1939), Franco'nun ynetime gelmesiyle 1939'da Arjantin'e g etmitir. Koyu
bir Katolik olan badar, burada tam bir ileke yaam srdrmtr. 1928'de ba
lam olduu, kantat, opera ve oratoryo trlerinden hangisine girebileceini kendi
sinin de tam belirleyemedii Atalantida'sim bitiremeden 1946'da Alta Gracia'da
(Arjantin) lmtr."(2D

(21) A. Say, a.g.y. Ertunl Ouz Fratn hazrlad "ada Mzik" maddesi, cilt 2, sayfa 368.

445
 Fallanm Byc Ak (1915) ve Keli apka (1919) adl bale mzikleri,
geni yank uyandrm yaptlar arasndadr.
spanyol okulunun teki bestecileri arasnda Pablo de Sarasate (1844-1908),
Ruberto Chap i (1851-1909), Francisco Tarrega (1852-1909), Antoine Nicolau
(1858-1933) ve sonraki kuaktan Salvadore Bacarisse (1898-1963) bulunmaktadr,
sava nedeniyle Paris'e yerleen Bacarisse, ulusal temalar kullanmakla birlikte
Yeni-Klasiki bir izgiyi benimsemiir. Yine ayn kuaktan Joaquin Rodrigo, gitar
ve orkestra iin Aranjuez adl nl konertosuyla (1936) geni kitlelere ynelik eski
bir duygusal dil kullanarak yaptnn yaygnlamasn salamtr.

SKANDNAV OKULU (Norve, sve, Danimarka, Finlandiya)

skandinav halklarnn mziinde baz ortak zellikler vardr. Norve ve Fin
landiya'da ortaa kilise makamlarna sk bir ballk grld halde, sve ve
Danimarka halk arklar Avrupa tonlarna yaknlk gsterir. Bu lkelerde opera pek
ilgi grmemitir.
19. Yzylda Norve'te gl bir akm olarak kendini gsteren ulusalclk,
Avrupa'da romantizmin paralelinde, kendine zg lirik bir mzik anlayn temsil
eder. Halk mziinden esinlenerek besteler yapmaya balayan ilk Norveli besteci
ler Thrane (1790-1828), Lindemann (1812-1887) ve Kjerulftur (1815-1868). Ancak
"Norve" mziinin en byk temsilcisi olarak n kazanan besteci Edward Hagerup
Grieg'dir (1843-1907).
Bilinli bir ulusalclktan yola kan Grieg, annesinden piyano dersleri alarak
mzie balam, 12 yandayken "Bir Alman arks in eitlemeler" adl piyano
iin ilk yaptn yazmtr. 1858de Leipzig Konservatuvarna gnderilen gen ye
tenek, Mendelssohn ve Schumann'm yaratt romantik havada yorulmu, 1862de
Leipzig Konservatuar'm bitirerek yurduna dnmtr. Besteci arkada Rikard
Nordraak ile ulusal bir mzik hareketi yaratmak amacyla Euterpe Demei'ni kuran
besteci, 1865'de ilk piyano sonatn ve keman sonatn yazm, arklarn mek
tuttuu Kjerulfun ve arkada Nordraakn lmesiyle yasa gmld bir srada,
Keman Sonatnn baars dolaysyla Lisztden vg dolu bir mektup almtr. Nor
ve Krall'nm verdii bir bursla Roma'ya giden besteci, 1869'da nl Op. 16 La
minr Piyano Konertosu'm tamamlam ve bu yaptn ayn yl Kopenhag'da ses
lendirmitir. 1870'de Liszt'le tanan Grieg, 1874'de bsen'in nerisi zerine Peer
Gynt sahne mziini bestelemitir. Bayaptlarndan biri olan bu sahne mziinin
yanklan ve teki yaptlarnn baansyla Avrupa'da tannmaya balayan besteci,
Almanya ve ngiltere'de yaygn n kazanmtr. Romantizmin imgelem gcyle
Norve halk mziinin lirik elerinden yararlanan Grieg'in piyano paralan ara
snda p. 40 Holberg Sii, Sol minr Balad, Op. 3 Humoresque, Op. 17 25 Kuzey
6

Dans ve Halk Ezgisi, piyanistlerin ilgi gsterdii yaptlardandr. Grieg'in bir zellii
de "iki piyano iin" ve "drt el iin" ok sayda yapt yazm olmasdr.
Klasik slubuyla tannan Johann Svendson (1840-1911) ile romantik Christian
Sinding (1856-1941), Norve'in yetitirdii teki bestecilerdendir.
18. Yzyldan balayarak kltr alannda, zellikle edebiyatta uyan gsteren
sve, mzikte Fransz etkisindeydi. 19. Yzylda A. Afzelius ve G. Geijer, halk
trklerini derlemilerdir.
sve ulusal okulunun kurucusu Johann Andreas Hallen'dir (1846-1925).
"Onun yolundan yryen sveliler arasnda ancak Hugo Alfven (1872-1960), sen

446
fonilerine, senfonik iirlerine ve zellikle sve Rapsodilerine dayanarak uluslara
ras bir ne kavumutur. "(22)
20. Yzylda, ada mzik eilimlerini dikkatle izleyen sveli besteciler,
zgn ve ileri bir sve mzii yaratmlardr. Kukusuz ki, bu atlmn temelinde,
1820de kurulan Stockholm Armoni Demei, 1872'de Gteborg Mzik Demei,
Malm Mzik Demei, Gothenburg orkestra Demei (1905) gibi kurulularn pay
vardr. Stockholm Filarmoni Orkestrasnn kumlu u 19. yzyln sonlarnda ger
ekletirilmitir. 20. Yzyln hemen balarnda, Helsinborg, Gle, Norkping gibi
kk kentlerde bile senfoni orkestralar konser etkinliklerini sergilemeye bala
mtr. "Hilding Rosenberg ve Gosta Nystroem, sve mziinin zgnlemesi,
adalamas, ilericilie ynelmesinin ncleri saylrlar. Daha ncekiler, klasik ve
romantik anlatm ve biimcilii yelemiler, Alman ya da Fransz mziinin etki
sinden tam kurtulamamlardr."^3)
Danimarka'da ulusal mzik hareketi, 19. yzyln romantizmini temsil eden
Niels Gade'nin (1817-1890) kiiliinde balamtr denebilir. Oysa Danimarka m
zii adna akla ilk gelen besteci Cari Nielsen'dir (1865-1931). Nielsen, gerek bir 20.
yzyl bestecisi olarak mziini btn dnyada onaylatmtr. Orkestra mziinin
ustalarndandr.
Kopenhag Konservatuvar'nda renim gren Nielsen, ayrca Gade'den zel
dersler almtr. Danimarka devlet bursunu kazanan besteci, Almanya, ngiltere ve
Fransaya gitmi, 1908'de Kopenhag Opera Orkestrasnn ynetmenliine getiril
mitir. 1915-1927 arasnda Kopenhag Mzik Demeinin bakanln yapan beste
ci, Avrupa'nn birok lkesinde konserler ynetmi, byk bir verimlilikle besteler
retmitir. Flt iin ve klarinet iin birer konerto yazan Nielsenin senfonisi iinde 6

en tannm yapt, Op. 50 5. Senfoni'dir (1922).

Nielsen'in Danimarka mziini temsil etmesi gibi, Finlandiyada Jan Sibelius
(1865-1957) bu lkenin mziksel varlm dnyaya duyurmutur. Genelde ge-
romantik anlayn bestecisi olan Sibelius, izlenimci eilimlerine karn, 20. yzyln
yeni akmlarna yaknlk gstermemitir. Bu ynyle Richard Straussa benzer.
Helsinki Konservatuvar'nda renim yapan Sibelius, 1889'da yazd yayllar
orkestras iin Sitin baar kazanmas zerine Fin hkmet bursuyla Berlin'e gn
derilmi, daha sonra Viyana Konservatuvan'na geerek renimini tamamlamtr.
lkesine dnnce, Fin ulusal mziini yaratma amacyla otantik ulusal destanlara
dayanarak mzik yazmaya koyulan besteci, Klavela destanm mek ald senfonik
iirler bestelemeye balamtr. 1900 Ylnda Helsinki'de seslendirilen Op. 26 Fin
landiya senfonik iiri cokuyla karlanm, 1907'de Op. 52 Do Majr 3. Senfoni ve
Op. 63 La minr 4. Senfoni'yi yazan Sibelius, Amerikal bir mzikseverin sipariini
kabul ederek Okyanuslular adl senfonik iirinin ilk seslendirilii dolaysyla bu l
keye gitmitir. Birinci Dnya Sava'nn kmas zerine Finlandiya'daki bir ky
evine ekilen besteci, almalarn burada srdrerek Op. 82 Mi bemol majr 5.
Senfoniyi yazmtr.
Sibeliusun 2. ve 5. Senfonileri gnmzde en sk seslendirilen yaptlardr.
Oysa 4. Senfoni, onun mziinin ana elerini daha fazla temsil eder.
Besteledii 7 senfoninin yan sra, Fin halk temalarndan esinlenerek yazd
1 senfonik iiri bulunan Sibelius'un Re minr Keman Konertosu, keman ve or
1

kestra iin 6 Humoresguei anlmaya deer yaptlarmdandr.

(22) lhan Mimarou, a.g.y. sayfa 109.
(23) A. Say, a.g.y. Erturul Ouz Frat'n yazd "ada Mzik" maddesi, cilt 2, sayfa 370.

447
 Sibelius'tan sonraki besteciler arasnda Erki Melartin (1875-1937) ve Selim
Palmgren (1878-1951), ada Fin mziinin balca temsilcileridir.

POLONYA OKULU
Polonyann mzik tarihi, 10. yzylda Hristiyanln benimsenmesinden son
rasna uzanr, Polonya kilise mziinin ilk rnei olan en eski lhi, 13. yzyldan
kalmadr. Rnesansn etkileri bu lkeye biraz gecikmeli ve krlm dalgalar halinde
girmitir: Krakovdaki Jagellon niversitesinde mzik blmnn almas 16.
yzyln sonlarna rastlar.
talyan opera bestecilerinin Avrupa'daki tm lkelerde kendilere yeni i alan
lar yaratmas sonucu, Lehistan'a da opera sanat girmitir. Lehistan'n ilk opera
bestecisi Mathev Kamienski'dir (1734-1821). Daha sonra talyan stili etkisinde ye
tien besteci yle saylabilir: Jozef Dozlovski (1757-1831), Kurpinski (1785-
1857) ve Dobrizinski (1807-1867).
Polonya katolik bir lkedir. Yzyllar boyunca ortodoks Rusya'nn basks al
tnda yaamtr. Ulusal bilincin uyanmasnda bu elikinin nemli etkisi vardr.
Ulusal Polonya mziinin kurucusu Stanislav Monyuko'dur (Moniuszko ya
zlr, 1819-1872), Varova ve Berlin'de mzik renimi yapan besteci, daha sonra
Rus Okulunun etkisinde kalmtr. Dargomijiski ile dostluk kuran Monyuko, Po
lonya ve Litvanya halk arklarna eilmi, 1844'de Ev arklar Abm'n yayn
lamtr. Avrupa lkelerindeki ulusal akm bestecilerinin ngrd gibi, o da
operalar yazmtr: 20 Operas arasnda, ilk sahnelenii 1858'de Varova'da gerek
letirilen Halka, bestecinin bayaptdr. Bu yaptn byk baar kazanmas zerine
Varova Operas ynetmenliine atanan Monyukonun 1865'de yazd Tekinsiz
ato'nun yaratt coku "yurtseverlik gsterilerine dnmtr.(24) Varova
Mzik Kurumu'nda almalann srdren ve 270 halk arks yazan bestecinin drt
perdelik Halka operas, ilk ulusal Polonya yapt olarak Avrupa'nn birok kentinde
sahnelenmi ve geni lgi grmtr.
Paris Konservatuvar'nda keman renimi yapan Henri Vieniavski (1835-
1880), konservatuvar bitirdikten sonra virtz kemanc olarak n kazanm,
Rusya'ya giderek St. Petersburgda Anton Rubinstein ile keman-piyano kilisi kur
mutur. Bu ikili, Avrupa lkelerinde ve Amerika'da konser turnelerine kmtr.
Brksel Konservatuvar'nda keman retmeni olarak grev yapan Vieniavski,
ulusalc ynyle deil, keman edebiyatna brakt konertolar ve FantazVsiyle ta
6

nnr.
gnaz Paderevski (1860-1941), nl bir piyanist olarak kazand baary
yurdunun zgrl iin kullanmtr. Polonya'nn bamszl iin kumlan vakf
lara parasal destekte bulunmu, bu yolda konserler vererek tm dnyada hakl bir n
kazanmtr. Birinci Dnya Sava sonrasnda, Polonya'daki Ulusal Parti'nin nder
liini yapan Paderevski, 1919'da bamszla kavuan lkesinin ilk cumhurbakan
olmutur. Ertesi yl bu grevini brakan ve kendini yeniden mzik almalarna
adayan bestecinin Op. 17 La minr Piyano Konertosu (1888) ve "Polonya" adn
tayan Op. 24 Si minr Senfonisi, ulusalc akmn rneklerindendir.

(24) Giiltekn Oran s ay, a.g.y. sayfa 219.

448
 NGLZ ULUSALCILII
Rnesans anda ve zellikle 17. yzylda uluslararas dzeyde byk beste
ciler kartm olan ngiltere, Henri Purcell'den (1656-1690) sonra mzik alannda
sessizlie gmlmtr. 19. Yzyln ikinci yansnda operet bestecisi Arthur Sulli-
van'n yaptlan, mzikte bu lkenin ilk kprts saylabilir. ngiliz mziinin 19.
yzyldaki nemli bestecisi ise Edward Elgar'dr (1857-1934).
Mzik retmeni ve iyi bir orgcu olan babasndan keman ve piyano dersleri
alarak mzik renimine balayan Elgar, 15 yandayken liseyi yarda brakm,
kendini btnyle mzik almalarna vermitir. 1883de yazd ilk orkestra par
as Intermezzo ile bestecilie balayan Elgar, 1890'da konser uvertr Froissart'n
baars zerine lkesinde tannmtr.
Bestecinin bayapt, 1899'da ilk seslendirmesi gerekletirilen Op. 36 Enigma
eitlemeleri'dit. Parlak bir orkestralama sergileyen bu yapttan sonra Gerontiusun
D adl oratoryosu ile (1900) nn pekitiren Elgar, "Kokain Uvertr adyla
tannan Op. 40 orkestra parasyla ngiltere'nin uluslararas nemde ilk bestecisi
konumuna gelmitir. ki yz yllk bir durgunluk dneminden sonra, Elgar'n kiili
inde ngiltere'nin mzik alanndaki atlmnn gereklemi olmas, ngiliz mzi
ine yeni bir soluk kazandrmtr.
Elgarn mzik dili romantiktir. Oratoryolarnda Wagnerin "leitmotiv" tekni
ini kullanmtr. Oysa kendine zg deyiiyle tipik bir "ngiliz" bestecisidir. Bu
"tipik" zellik, melodilerindeki sraylar ya da dlerde belirginleir. rnein
Enigma eitlemelerindeki melodik izgi yledir:(25>

Edward Elgar, The Melodie Line in Enigm a Varatons

Andante
- p N
-M * .... i .... p ' - V ------- ^ p--------
y i ' - L r - f J
pp ete.

"Bu eilimin, geleneksel ngiliz deyiinin entonasyon modelinden kaynaklan

d sylenebilir. "<26)
ki senfoni, 4 oratoryo, 4 kantat, 2 konerto, eitli formlarda ok sayda or
kestra ve oda mzii paras yazan bestecinin gnmzde seslendirilen balca ya
ptlar unlardr:
Op. 36 Enigma eitlemeleri, Op. 40 Kokain Uvertr, Op. 47 Yayllar iin
Introduction ve Allegro, Op. 61 Si minr Keman Konertosu, Op. 85 Mi minr Vi
yolonsel Konertosu.
Elgar'la ayn kuaktan olan Granville Bantock (1868-1946), romantik anlay
srdrmtr. Ingiliz halk arklarnn modem bir anlayla yeniden dzenlenmesi
konusunda Cecil Sharp (1859-1924) ve Ralph Vaughan Williams (1872-1958), et-
nomzikolojik aratrmalar yapmlardr.
Vaughan Williams (Von Vilms okunur), 20. yzyl ngiliz mziinin can
landrlmasnda nemli yeri olan bir bestecidir. 1897'de Berlin'e giden besteci, Max
Bruch ile kompozisyon alm, 1909'da Paris'te Ravelin rencisi olmutur.
(25) Grout-Palisca, a.g.y. sayfa 787.
(26) Grout-Palisca, a.g.y. sayfa 787.

449
1910'da Thomas Tallis'm Bir Temas zerine eitlemeler ile baar kazanan bes
teci, Pastoral Senfoni ile (1922) ge-romantizmi aarak daha nesnel bir anlatma
ynelmitir. "Hem yaps, hem ileni biimiyle asl 1935de yazd 4. Senfoni (ki
bu senfoni fleme alglar iin yazlm en ilgi ekici senfoni olmak niteliini tar),
Williamsr zgnlyle karmza karr. Tahta flemelilerle elde ettii duygun
ezgisellik yannda, bakr flemelileri trajik bir grkem, bir iddet arac gibi grle
yerek kullanma tutkusu, bu senfonisinde tam olarak ortaya kar. Bu tutku onu Obua
ve yayllar iin Konerto'dan (1944), Bastuba ve orkestra iin Konerto'ya (1954)
dek gtrr."(27)
Elgarla ayn kuaktan olan Frederick Delius (1862-1934), halk mzii tema
larndan yararlanmakla birlikte, izlenimci anlatma ynelmitir. Amerika'ya yerle
en ve yaad Florida'nm doasndan etkilendiini belirten Delius'ta armoni, "De-
bussy'de olduu gibi, kural d ve anlatma uyruktur. Armoniye olduu gibi alg
tnlarna da eilimli bir besteci olan Delius'un durgun, duygulu, kesin ritmik izgi
leri olmayan mzii, zellikle armoniye ve alg tnlarna dayanr. Yaptlarnn ad
lar,, Nehir stnde Yaz Gecesi, Gn Domadan nce Bir ark, Tepelerin stnde
ve telerde vb. bu bestecinin mziinin zelliini belirtebilir."< ) 2 8

Vaughan Williams gibi eski ngiliz mziini inceleyen Gustav Theodor Holst
(1874-1934), astrolojiye ve Hint felsefesine merak salm, Planetler adl orkestra
sitinde bu eilimlerini yanstmtr. John Ireland (1879-1962) ve Amold Bax
(1883-1933), bu dnemdeki ngiliz mziine pek yeniliki bir soluk getirmi deil
lerdir.
20. Yzylda ngilterenin dnya lsnde n kazanm en nemli bestecisi
Benjamn Britten'dir (1913-1976). Dnemin tm ileri mzik akmlarna ilgi gsteren
ve kendine zg bir sentez yaratan Britten' "20. yzyl mzii" blmnde ele ala
caz.

MACAR OKULU
Macaristan'n Avusturya mparatorluu'nun boyunduruundan kurtulmas,
1848-1867 yllan arasnda srdrd bamszlk savam sonunda bir lde
gerekleebilmi, 1867'de bu lke Avusturya'ya bal "zerk bir eyalet" konumuna
girmitir.
ilk Macar operas Ruzitszka (1788-1869) tarafmdan yazlmtr. Bunu Feren
Erkelin (1810-1893), tarihsel konular ileyen operalar izlemitir.
Macar okulunun ilk nemli bestecisi Em Dohnanyi'dir (1877-1960). Ayn
zamanda stn bir piyanist olan Dohnanyi, Budapete Mzik Akademisini bitirmi,
1897'de Avrupa'nn birok kentini kapsayan bir konser turnesine karak sanatn
onaylatmtr. Berlin Yksek Mzik Okulu'nda piyano retmenlii yaptktan sonra
Budapete Konservatuvan'na mdr olarak atanmtr (1915). Romantik akmn
temsilcisi olan Dohnanyi'nin, deerli bir piyanist ve orkestra efi kimliiyle baarlar
kazanmas, kendisinden sonra gelen Macar bestecilerin dikkat ekmesine yol a
mtr.
Kukusuz ki, mzii "Macar" szcyle bir araya getiren en byk besteci
Liszt'dir. Ferenc Liszt, uluslararas kimliinin zgveniyle yazd Macar Rapsodi
leri'nin yan sra, Macar tarihinin nl kiilerini simgeleyen Tarihten Macar Port
releri adl 7 paradan oluan piyano yaptyla Macarln aka ilan etmekten geri

(27) A. Say, a.g.y. Erturul Ouz Fratn yazd "ada Mzik" maddesi, cilt 2, sayfa 366.
(28) Ilhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 123.

450
kalmamtr. Bartokun Liszt yaptlarn analiz ettikten sonra vard yargy aktar
makta yarar vardr: "Liszt'i incelemem, beni basitlikten uzaklatrarak ze gtr
mtr. Bylece Liszt'in, Wagner ve Strauss'tan daha st dzeyde bir yetenek oldu
unu kavrad m. "(29)
Liszt'ten sonra ikinci bir doruk olarak ykselen Macar besteci Bella Bartok'dur
(1881-1945). Besteciliini 20. yzyl ele alan blmde inceleyeceimiz Bartok,
kendisiyle ayn dnceleri paylaan Zoltan Kodaly'nn (1882-1967) de katkda
bulunduu halk mzii aratrmasna bilimsel boyutlar kazandrm, ncelikle
Macar halk mziine ve Balkan lkelerine eilmi, bu aratrmalar kapsamnda
Trkiye'ye de gelerek almalar yapm ada bir etnomzikologdur. Aratrma
larnn ortaya koyduu gereki bilgiler, amz mzikilerini halk mziinin esiz
olanaklarndan yararlanmaya da yneltmitir. Bylece 20. yzyl bestecileri, halk
mzii gerelerini kendi sluplar iinde eritmek yerine, zellikle ton/makam anla
ynn alann genileterek kiisel stillerinde kullanmlardr.
Bartok'un halk mzii aratrmacl ile bestelerindeki yaratcl birbirine
kartrmak yanl olur. O, halk mzii motiflerini bestelerine aktarma ynteminden
kanm, zmledii bu birikimi, ada kavraytan dn vermeksizin dile getir
mitir.

BALKAN LKELERNDE ULUSAL AKIMLAR

Romantizm ncesinde, hatta romantizm dneminde mziksel varln pek
duyuramam lkelerde ulusal akmlar, sonralar halk mziini balca kaynak ola
rak deerlendirmitir. Doaldr ki bir lkede mziin geliimi, halk mzii kay
naklarnn aktarlmasna bal deildir. "Yerellikten yararlanmann da eninde so
nunda bir kiilik, zgn bir dil yaratmaya gtren zmleme demek olduunu
kavram ok az badar (besteci), yeni'y de birlikte getirebilmitir (30> . 11

19. yzyln ikinci yarsna dein mzik alannda ulusalst kimliini pek du-
yuramam olan Balkan lkelerindeki besteciler, ulusaldan evrensele giden yolu
kendi zgn potalarnda eriterek hem halk mzii kaynaklarn aratrmlar hem de
lkelerindeki mzikal ortamn gelimesini salayp mzikte kurumsallamann ge
reklerini yerine getirmeye almlardr.

Yunanistan
Bu lkenin yerel mziinde Trk mzii makamlarnn etkisi bulunduu sy
lenebilir. Ancak Yunanistan, 1829'dan balayarak Bat mzii ile etkileim iine
girmi, bando topluluklarnn kurulmas da bu yllara rastlamtr. 1840 ylndan
sonra talyan opera truplarnn etkinlikleri dolaysyla oksesli mzik tannm ve bir
lde yaygnlamtr. Atina Konservatuvan 1871'de kurulmutur. 19. yzyln
balca bestecileri arasnda Yunan Milli Marn yazan Nikolas Mantzaros (1795-
1872) ve ilk Yunan operasnn bestecisi Paulos Kareras (1826-1896) vardr.
. yzyln balarnda iki konservatuvar daha kurulmu ve bunlara bal ola
2 0

rak ubeler araclyla profesyonel mzik eitimi yaygmlatnlmtr.Yunanllarn

uluslararas dzeyde tannm ilk mzikisi, nl orkestra efi Dimitri Mitropu-
lostur (1896-1960). Atina Konservatuvarn bitirdikten sonra Berlin'de Busoni'nin
rencisi olan Mitropulos, antik Yunan tiyatro yaptlar zerine sahne mzikleri de
yazmtr. Ayn kuaktan teki Yunan bestecileri arasnda Kontis, Kundurof, Evan-
gelatos, Zors ve Ksenos vardr. 20. Yzyln ortalarnda ada mzik tekniklerini
(29) A. Say, a.g,y.; Ertnl Ouz Fratn yazd "ada Mzik" maddesi, cilt 2, sayfa 381.
(30) A. Say, a.g.y.; Erturul Ouz Fratn yazd "ada Mzik" maddesi, cilt 2, sayfa 381.

451
kullanan besteciler ise Hacdakis, Kunadis veXenakis'tir. (Xenakis iin ayrca "Yeni
Mzik" blmne baknz).
Amerika'daki film mzikleriyle k yapan ve tannan Mikis Teodorakis,
Yunan motiflerinden yola karak "popler mzik" trnn nl bir temsilcisi ol
mutur. Mziini salam temele dayandrdn belirtmektedir: Eski Bizans din
sel ve din d mzii ile gnmz popler mzik yaklam. "Teodorakis'in yapt
ise grnte son derecede basit: Geleneksel Yunan mziini, melodisi ve yaln
okseslilii iinde tek tek srprizlerle ada popler platformda bir tepsiyle sunu
yor dinleyiciye. "(31)

Bulgaristan
Ortaada Slav kltrnn ileri temsilcisi Bulgaristan'd. Ruslar Hristiyanl
benimseyince (988-989), dinsel trenler iin gerekli elyazmas notalar Bulgarlardan
almlardr. 1018 ylnda Bizans egemenliine giren Bulgaristan, Bizans kltrnn
btn evrimlerini yaamtr.
Bulgar halk mziinin karakteristik ritmik zellii, 5/8, 7/8, / , 9/8 ve 11/8
8 8

gibi llerden ve zgn makamlardan oluur. Ulusal mzik devinimi 19. yzyln
sonlarnda filizlenmitir. 20. Yzyl Bulgar bestecileri, halk mziine eilerek geni
apta derleme almalar yapmlar, krk binden fazla halk arksn notaya alm
lardr. Ulusal opera 1907 ylnda almtr, ancak Avrupa lkeleriyle etkileim
iinde olan besteciler, ilk rnlerini daha nce vermilerdir. Bunlarn banda Em
manuel Manalov gelir (1860-1902). Sofya Operasndan yetierek Avrupa'da n ka
zanan an sanatlar arasnda soprano Angelova ve Kovaevska, tenor Hinev ve
Lilintelev, bariton Krayev ve Likanov vardr. Ulusal akm erevesinde baar ka
zanan balca besteciler yle saylabilir: Panayot Pipkov (1871-1942), Dobri Hris-
tov (1875-1941), Georg Atanasov (1881-1931).
20. Yzyl Bulgar bestecilerinden uluslararas n kazananlar arasnda Avrupa
lkelerine yerleerek sanatlarn srdrenler de bulunmaktadr: 1925 doumlu
Andre Bkreliyev Parise yerlemi, 1921 doumlu ressam ve besteci Anestis Lo-
gotetis Viyana Devlet Akademisi'nde renim yaptktan sonra Avusturya'da kalm,
1935 doumlu Bojidar Dimov ise Sofya Konservatuvar'n bitirdikten sonra Al
manya'ya giderek bu lkenin uyruuna girmitir.

Yugoslavya
Tarihsel balardan tr, bu lke de Trk mziinin makamsal ve ritmik sis
temlerinin etkisini yaamtr. Hrvatlar ve Slovenler, Batyla etkileimi dolaysyla
oksesli mzikle ncelikli olarak tanmlardr.
kinci Dnya Savandan sonra, Srp, Hrvat, Sloven, Makedon, Bonak, Ar
navut ve Trk kkenli halklarn birlikteliinden oluan Yugoslavya devletinin daha
sonra zlmesi ve paralanmay sergileyen siyasal tablo ile bu halklarn mzik
alanndaki yaratclklar arasndaki iliki, "dolayl" kabul edilmelidir. Srplarn
Belgrat'ta Hrvatlarn Zagrepde Slovenlerin Lyubliyanada, Makedonlarm skp'te
gelitirmeye alt mzikal uyan srmektedir. Bu halklar arasnda lkenin bat
snda bulunan Hrvatlar ve Slovenler, tarih iinde Alman ve talyan mziklerinin
etkisine ak kalmtr.
Hrvatistan'da ilk mzik kurumu 1827de alm, Zagrep'te opera, orkestra ve
koro kurumlan, Konservatuvar ile Mzik ve Sahne Sanatlar Akademisi, 19. yzy
ln ilk yarsnda etkinliklerine balamtr. Slovenya'da "Glazbena Matika" adl
(3!) Filiz Ali, a.g.y, sayfa 91.

452
mzik kurumu 1872'de kurulmutur. Belgrat ise opera ve senfoni orkestrasnn yan
sra, konservatuvar ve koro kurulularyla canl mzik yaamn srdrmektedir.
20. Yzyl mziinde yaptlaryla dikkat eken Yugoslav besteci Josip Sla-
venski'dir (1896-1955). Bayapt Dou Senfonisi1\x. Daha sonra gelen kuaktan
1917 doumlu Rudolf Bruci, 1924 doumlu Kelemen, 1934 doumlu Vinko Glo-
bokar, anlmaya deer bestecilerdir.

Romanya
Balkan lkeleri iinde Romanya, mziksel geliimde ncelii olan bir lkedir.
1860'da Ya, 1865'de Bkre konservatuvar almtr. Bkre Konservatuvar'nn
ilk mdr Anton Wachmann (1836-1909) Pariste renim yapm, Romanyaya
dndkten sonra senfonik bir orkestra kurarak konserler dzenlemitir. George
Dimas (1847-1925) iyi bir orkestra efi olarak klasik Alman yaptlarnn Roman
yada seslendirilmesini salamtr.
Romanya'nn ilk mzik dergisi 1888de yaynlanmaya balamtr. Timotei
Popoviinin yazd ilk mzik szl 1908de baslmtr.
Moldavyal J. Burada (1831-1895), Ulusal Uvertr'n bestecisidir. (Moldav
ya, Sovyetler Birliine uzun yllar bal kalm, daha sonra bamsz bir devlet ol
mutur. Moldavya halk Romen'lere yaknlyla tannr).
Romen'lerin uluslararas dzeyde n yapan en byk bestecisi Georges Enes-
cu'dur (1881-1955). ekler.iin Janacek, Macar'lar iin Bartok nasl bir deer ta
yorsa, Romen'ler iin Enescu ayn deer ve konumdadr. On yanda Paris'e giden
Enescu, Fransa'da yerlemi olmasna karn, Romanya'nn mziksel geliiminde
etkili olmutur. Ayn zamanda virtz kemanc olan bestecinin tm yaptlar 20.
yzyln ikinci yarsnda "yaynlanmas, seslendirilmesi yoluyla ad Romanyann
klasii durumuna getirilmi, bylece ksel taban oluturulmutur. Bu tabandan
yola knca, ada kn en ilerici akmlarna kadar ulaabilmek olum domu
bulunmaktadr.
Evrensel boyut iinde nemli bir badar olan Enescunun deerinin tam anla
labilmesi, belirtilen ilgi ve alma sonucu olabilmitir. Dengeser anlaytan yola
kan Enescu, yerellikten de getikten sonra dengesersiz kn (ton d mziin)
snrlarna yaklaabilmi, zgn bir anlatma ulaabilmi nemli bir badar olarak
ortaya kmtr diyebiliriz. Onun yaptlarnda ortaya kan gelimenin daha ileriye
gtrlmesi, sonraki kuak iin bir reti olmu, baarl sonu vermitir. Srekli
yeniletii anlalan Enescunun zengin orkestra renkleri iinde alt 2. Senfo-
ni'sinden sonra, daha derin dnmeyi amalayan korolu 5. Senfoni'si (ki Dante'nin
lahi Komedisinin ksel bir anlatm saylabilir, ilk blm A raf ikinci blm Ce
hennem, nc blm Cennet'i simgeler) ve tek operas Oedipe (1914-1934), bu
etkileyici gelimenin en belirgin snrtalar gibi grnrler.(32)
Enescu'nun yaptlar unlardr: Oedipe (opera); 1. Romen Rapsodisi; 2. Romen
Rapsodisi; Romen iiri (orkestra iin); ve senfoni.
nl kemanc Yehudi Menuhin'n retmeni olan Enescu, 20. yzyl mziini
her ynyle temsil etmi uluslararas bir deerdir.

(32) A, Say, a.g.y.; Ertunl Ouz Frat'n yazd "ada Mzik" maddesi, cilt 2, sayfa 353.

453
 XXV. BLM

ZLENMCLK
(1894-1937)

TARH
1874 Ressam Monet'nin Impression adl tablosu.
1884 Debussy'nin Roma Byk dln kazanmas.
1889 Paris'teki Dnya Fuar'nda Cava'mn Gamelan mzii.
1894 Debussy'nin Bir Pan'n leden Sonrasna Preld'.
1897 Paul Dukas'nm Byc ra operas.
1899 Debussy'nin orkestra iin Noktrnleri.
1902 Debussy'nin Pellas ile Melissande operas.
1903 Eric Satienin Armut Biimli apka's.
1908 Ravel'in spanyol Rapsodisi.
1909 Loefflerin Pagan Poem'i.
1911 Ravel'in Dafiis ile Kloe bale mzii.
1912 Roussel'in rmcein leni bale mzii.
1913 Marcel Proust'un Kayp Zamann zinde.
1914 Birinci Dnya Sava'nm patlamas.
1917 Eric Satie'nin Geit bale mzii.
1920 Sinclar Lewis'in Ana Cadde'si.
1922 T.S. Eliot'n Yitik Topraklad.
1923 Honeggerin Pasifte 231 senfonik iiri.
1927 Uluslararas Mzikoloji Kurumu'nun Basel'de kuruluu.
1928 Ravel'in Bolero 'su.
1929 Ekonomik kriz: New York'da maazalarn yamalan.
1933 Hitler'in iktidara gelii.
1937 Ravel'in lm.

ZLENMCLK NEDR?
19. Yzyln sonlarnda resim, nclk grevini yklenen bir sanat dalyd.
Yeni akmlarn douunda resim sanatnn nemli pay vardr. zlenimcilik de bu
kapsamdadr.
Claude Monet'nin 1874'de Paris'te teki ressam arkadalar Czanne, Degas,
Renoir gibi ressamlarla ortak olarak at sergideki tablolarndan biri Impression
(izlenim) adn tayordu. "zlenimcilikterimi, bu tr resimleri eletirmek iin kul
lanlm, giderek bir akmn ad olmutur.
454
 Bu yeni resim akm, atelye almasn reddediyor, "akhava" almasn
benimsiyordu. Renk deerleri k ve glge oyunlaryla veriliyor (renkleri ayran
izgilerle deil), yaratlan atmosferle izlenim aktarlm oluyordu. Ama, gerein
bir anlk ve yinelenmeyecek olan vurgulayan izlenimini yakalamakt. nk ger
ek, yerinde saymyordu, deikendi. Sreklilik ve deimezlik, yaamn zndeki
dinamizme, akp gidie, geliime kart olan geri bir anlayt.
"Her olgunun, yinelenmesi olanaksz, kayp giden bir yldz kmesine, akp
gitmekte olan ve iine ikinci kez girilebilmesi olanaksz bir akarsu gibi, zaman iinde
srklenen bir dalgaya benzetilmesi, izlenimcilii anlatan en iyi formldr. zle
nimciliin tm yntemleri, tm sanat olanaklar ve sanat hileleri, bu Herakliti
dnya grn ve gerein bir varlk deil, bir oluum, bir koul deil, bir sre
olduunu anlatabilme amacna yneliktir. Her izlenimci resim, srekli devinim du
rumunda olan varln bir tek ann yakalamtr ve atma halindeki glerin ara
snda, er ge bozulacak olan nazik bir dengenin temsilcisidir."d)
Bu yzden, 1874'de ressam Monet ve arkadalarnn at sergiye gelenler, bu
tablolarda ressamn diledii gibi fra vurularnn nedenini anlayamamlar ve res
samlar deli sanmlard.
"zlenimci bir tabloyu deerlendirebilmek amacyla birka adm gerilemek
gerektiini ve bu bilmeceli lekelerin biim kazanp canlandklarn grme mucize
sindeki hazz seyirciye anlatabilmek iin epey zaman gerekti. Hem bu mucizenin,
hem de grsel deneyimin, ressamdan seyirciye aktarlmas, izlenimciliin gerek
amacyd.
Tm dnya, birdenbire ressamn frasna konular sunuyordu. Sanat nerede
gzel bir ton birleimi, renk ve biimlerin ilgin bir oluumunu, renk renk glge ve
gne lekelerinin cvl cvl oyununu bulursa, oraya sehpasn kurabilir ve izleni
mini tuvale geirebilirdi. Saygn konu, iyi dengelenmi kompozisyonlar; doru izim
gibi tm nyarglar bir yana atlmt. Neyi, nasl boyad konusunda, sanat yal
nzca kendi kiisel duyarlna kar sorumluydu."!2)
zlenimcilik mzikte de hemen ayn zellikleri tar: "zlenimci mzik, ezgiyi,
biimi, polifon dokuyu ve uygularn ilev balarn atmtr. Getirmek istedii ey,
aralarnda ba olmayan uygularn dsel, prltl oyunu, k-glgeli yarm renkle
riydi. Bu eit bir oyun belki gl deildi, ama hotu, inceydi; kemiklerin salam
lndan yoksundu ama kelebeklerin elle dokunulmayan gzellii vard bunda."!3)
Mzikte izlenimcilik, resim sanatndaki ktan glgeye, ya da glgeden a kay
malar, birbirinden kopuk gibi duran lekelerin oluturduu btnsellii, kesin iz
gilerden ka ve renk dknln, renk sevgisini bilinle yanstmtr. zlenimci
mzikte ritm ve lm, belirsizlie eilim gsterir. Tn renkleri bir tutkudur. nce
likli, uucu yumuak renkler, doa varlklarnn suda yansmas gibidir; hatta biraz
da belli belirsizdir. Kimi yerde sessizlik'tir. "Debussy, 1915'de Bemardo Molinari'ye
yazd bir mektupta, henz armoninin srecini yaamaktayz. Bu arada sadece tek
bana tn gzelliiyle yetinen mziki ok az demektedir.11!4)
"Suyun yzeyinde titreen renkler" nitelemesi, izlenimci renklerin tadn vere
bilir. Oysa "Suyun dibindeki, gln dibindeki renklerin gizemini duyumsatma",
baka bir betimleme olabilir.
(1) Amold Hauser, Sanatn Toplumsal Tarihi, Remzi Kitabevi, stanbul 1984, sayfa 352.
(2) E.H. Gombrich, Sanatn yks, eviren Bedrettin Cmert, Remzi Ktabevi, st. 1976, sayfa 415.
(3) Curt Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarih, eviren lhan Usmanba, Milli Eitim Basmevi stanbul 1965,
sayfa 241.
(4) Leyla Pamir, Mzikte Geni Soluklar, Ada Yaynlan, stanbul 1989, sayfa 191.

455
 zlenimci akmn ayrdedici bir zellii de "kstlama" ve ,,sadeletirme,'dir.
"zlenimci bir resmin en meksel zellii, ona uzaktan baklmas gerektii ve
uzaktan bakld zaman da grlen ey, resimde baz blmlerin atlanarak yapld
dr. Bu tr resimde uygulanan ksaltm, tasvir edilecek elerin sadece grmeyle
ilgili olanla snrlandrlmalan, grme ile ilgili olana evrilemeyen bir doaya sahip
her eyin resimden kartlmasyla balar. Konunun yk veya fkra gibi yaznsal
elerinden vazgemek, kendi olanaklar ve aralaryla resmi toparlamak isteme
nin ifadesidir.<5) "zlenimcileri dier ressamlardan ayran ey, bir konuyu yalnzca
yaratlacak tonlar asndan ilemeleridir."!6)
Yukardaki cmlelerde "grsel" szcnn yerine "iitsel"!, "tonlar" szc
yerine "tnlar" yerletirdiimizde, izlenimci mziin zelliklerine baka bir yoldan
ulalabilir. "Resimde baz blmlerin atlanarak" yapld, hikyeye yer verilme
dii" gibi nitelikler ise izlenimci mzikte orkestrann kltlmesini, madensel f
lemeli alglardan kanlarak tahta flemelilerle yetinilmesini, ok ksa cmleli
yatay izgiler kullanlmasn, "tn dolgunluu"na' deil, "tn saflna" ynelinme-
sini simgeliyebilir. Resimde baz ayrntlar "atlama", izlenimci mzikteki "sessiz
lik" ya da "srama" ile karlanabilir. Sessizlik, sesin kart gibi dnlmemelidir;
sessizlik daha ok, sesin vurgulanmasna kucak aan bir ses deeridir. zlenimci
likle balayan . yzyl mzii, "hikayeci" deildir, tekrarlardan iddete kanr,
2 0

zetidir, yalndr, saflktan yanadr.

"Boris de Schloezer'e gre, Berlioz ses renklerini armonize eder; Wagner ise
armonileri alglamtr. Schlozer bu dncesini belirtirken, nl orkestra pedal-
lerini kastetmitir. Debussy ise, Wagner in bu orkestra pedallerini, orkestray rten
1

renkli bir rtye benzetmitir. Debussy'ye gre, kemanlarla trombonlar birbirinden

ayrdedilemez hale geliyordu bu rtyle."!7)
Burada sz Debussy'ye brakalm: "Mzikiler tn ayrmn bilmiyorlar.
Tnnn safiyetini unutuyorlar. Bense her rengi en saf halinde vermeyi amalyorum.
Wagner bu konuda ok ileri gitti. alglar iftledi, ledi. Bunlarn en ktsn de
Richard Strauss yapt. Trombonla flt birletirdi. Orkestray bir kokteyl orkestra
sna evirdi. Bense tnnn z rengini ve safln korumaya alyorum." Yine bu
gr balamnda Debussy, 'Yayllarn hi bir tny engellememesi iin, teki al
glarn evresinde bir daire oluturmal, flemeliler dalmaldr: Madeni flemeliler
viyolonsellerle, obualar ve klarinetlerle ve kemanlarla karmaldr. Bylelikle alg
girileri, birer paket izlenimi brakmayacaktr' demitir. (1908, Debussy ve Sege-
lan)."( )
8

Resimde, mzikte ve edebiyatta izlenimciliin genel bir zellii, "halka zg"

bir akm olmaydr. Hangi sanat dalnda olursa olsun, izlenimcilik, stten bakan bir
incelii, titizlii, hatta gergin bir titizlii temsil eder. Sekicidir, incelikli olmakla
yumuaklk arasnda hissedilir bir elektriklenme vardr. Getirdii duyarllk, "sra-
danla" alm kiiler tarafndan "alm zor" bir duygusal birikimdir ve kiisel de
neylerden yararland iin, "aristokratik"tir, halk ynlarna burun kvrr.

(5) Hauser, a.g.y. sayfa 354.

(6) Georges Rivire, L'Exposition des Impressionnistes, 1939, sayfa 309. (Hauser'in alnts).
(7) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 191.
(8) Leyla Pamir, a.g.y. sayfa 191.

456
 Ancak bu stil, aristokratlar (soylular) tarafndan deil, burjuvazinin orta ve alt
kesimlerinden gelen sanatlarca yaratlmtr. stelik, bu sanatlar, 19. yzyln
bilgi sanatlar gibi dnsel, toplumsal ve estetik sorunlarla ilgili de deildiler.
Dahas, kltr-sanat sorunlarna souk bakyorlard. Bundan da te, "uygarlktan
ka" duygusunu tayorlard: bilinli olarak bohem, yaamn gidiine aldrmaz,
dk bir yaam biimini seenler ounluktayd. Aznlkta olanlar ise, lkelerini
terkedip her eit serveni gze alanlard. Bohemler i g, servenci kaknlar d
g yelemilerdi.
Baudelaire'in bir iiri yledir:
Ey lm, yal kaptan, vakit demir alma vaktidir
Bu iilke bizi skyor ey lm/ Yelken amann tam srasdr
Gkyz ve deniz mrekkep gibi siyahsa,
yi tandn yreklerimiz klarla doludur!

D EBU SSY
Kendi dnemine kadar srp gelen armoni ve form (biim) kurallarn aarak
20. yzyl mziinin kapsn aan Claude Debussy (1862-1918), 11 yanda Paris
Konservatuvan'na girmi, Marmontel'in piyano, Lavignac'mn solfej, Durandm ar
moni rencisi olmutur. 1880'de konservatuvar bitiren gen besteci, aykovski'ye
de uzun yllar parasal destek veren Kontes von Meck'in hizmetinde alm, "henz
18 yan doldurmadan girdii bu grevde Meck ailesiyle svire, talya ve Rusya'da
dolam, ailenin Moskova'daki eviyle 1881 ve 1882 yaz aylarnda yurtluunda
oturmutur. Bu srada Borodin ve Musorgski'nin yaratlarn tanmak olanan bul
mutur".^) Paris Konservatuvar'nn yetenekli gen bestecilere verdii Roma
dl'n kazanmak zere Giraud'nun kompozisyon snfna giren Debussy, gele
neksel armoninin kurallaryla badamayan zel akorlar kullanmaya balam,
retmeninin "ilgin ama kuramlar ynnden sama" demesi zerine, "kuramlar
nemli deildir. itme temeldir. Asl kuram sanatnn duyulardr" karln
vermi, bylece ancak kendisince nemli sayd yler zerinde duracan, iinden
gelene gre yazmaktan baka bir yol tutmak istemediini gen yata belirtmitir/10)
1884'de Roma Byk dl'n L'Enfant prodigue kantatyla kazanm ve
talya'da drt yl kalarak 16. yzyl talyan bestecilerini incelemitir. Paris'e dn
dkten sonra Fransz simgeci (sembolist) airlerle arkadalk kuran besteci, zellikle
Mallarme'den etkilenmitir.
Debussy, genlik dneminde Musorgski'nin mziine ilgi duymutur. Bu etki,
daha sonra orkestra iin yazd noctm'n Nueages (Bulutlar) baln tayan
yaptnda grlr. Bulutlar, Musorgski'nin Tatil Bitti adl arksndan ald akorlarla
balar, ancak Musorgski altl ve lleri deiimli olarak kullanrken, Debussy beli
ve lleri uygulamtr/11)

(9) Gltekin Oransay, Badarlar Geidi, K Yaynlan, zmir 1977, sayfa 280.
(10) A. Say, Mzik Ansiklopedisi, Erurul Ouz Frat'n yazd "ada Mzik" maddesi, cilt 2, sayfa 326.
(11) Grout-Palisca, A History o f Western Music, Norton Yaynlan, New York 1989, sayfa 794.

457
 1888'de Bayreuth Festivaline giden Debussy, Wagnerin Parsifal'ini izlemi,
dnemin ileri bir anlay kabul edilen Wagner mziinin (kromatik ezgisel yapnn)
yeni Fransz mziine mek olamayaca kansna varmtr.
Fransz izlenimci ressamlarndan olduu kadar simgeci (sembolik) airlerden
de etkilenen Debussynin, btn bu aratrma ve etkilerden kartt sonulan kendi
zgn anlay iinde deerlendirdii aktr. Oysa onu en ok etkileyen, 1889 y
lnda Pariste alan Dnya Fuan'nda dinledii Cavann gamelan mziidir. Bu
Uzakdou lkesinin halk mziinde, yanm seslerin bulunmad tam sesli bir dizi
kullanlyordu: "Burada dizi sadece byk kililerden kurulur; Do, Re, Mi, Fa diyez,
Sol diyez, La diyez, gibi. Bylece, her ses zgrce kullanlabilir, yeden sesi de
yoktur. Besteci, piyano iin Preld'lerinin birinci kitabndaki Tller adl ikinci Pre
ldn byk bir blmn bu dizi ile yazm, br yaptlarnda da diziyi zaman
zaman kulanmtr."C12)
Debussy, genlik dnemi yaptlarndan balayarak geleneksel tonal armoninin
dnda kalan akorlara ynelmi (tonal armoninin temeli olan l arala btnyle
srt evirmi), nemli lk yapt olan Bir Pann leden Sonrasna Preld adl sen
fonik iirinde (Mallarm'nin iiri zerine 1892-1894), geleneksel tonalite ve ritm
anlaynn dna kmtr.Fltle simgeledii eski alarn oban ezgilerini, Antik
dnemin diyatonik dizileriyle deil, sk bir kromatizm ile vermi tir : 3) 0

P d o u x 01 XJTQSif 1

P r l u d e Ha p r s * m id i d 'u n f a u n e , 1 0 9 2 - 9 4

(12) nder Ktahyal, ada Mzik Tarihi, yaynlayan Nejat lhan Leblebiciolu, Ankara 1981, sayfa 26.
(13) dtv-Atlas zur Musik, Mnih 1991, cilt 2, sayfa 514.

458
 Mzik diline yeni yollar aan besteci, daha sonraki yaptlarnda da, paralel
yedili, drtl ve beli akorlan uygulam, tam aralkl (diyatonik) dizileri kullanmak
amacyla hem Uzakdou mziinden, hem Ortaan kilise makamlarndan yarar
lanmtr. Drtl ve beli aralklarn stste getirilmesinden doan dizonanslan
(uyumsuz sesleri) bilinle uygulayan Debussy'nin "ortaya koyduu anlatm yolunda,
her uygu, sadece kendine zg tns nedeniyle kullanlmtr. Bir nceki, ya da daha
sonraki uygu ile bantl deildir. Bylece, eksen, alt eken ve eken gibi atklar
ortadan kalkmtr. eken yedili uygusunun zlmesi de zorunlu deildir. Bu uy
gudan baka, bir ok yedili, dokuzlu ve onbirli uygu eitleri, zmsz olarak pe
pee kullanlmtr. Debussy iki temal ve geliimli klasik biimlere de bavurma
mtr. Tema en basite indirgenir, bir takm ezgi paracklar, ya da bazen yalnzca
ses tnlar durumuna sokulur.'/14) Bestecinin piyano iin ki Defter'de sunduu
Preldlerde bu uygulamann younluu ak bir ekilde grlmektedir. Aada,
Preld'lerin 1. Defterde 10 numaray tayan Batk Katedral'den iki rnek veril
mektedir/15)

"Debussy mr boyunca esin kaynaklarn, genel tutum olarak, hep mziin

dnda, edebiyatta, resimde, doa grnlerinde aramtr. Btn opera tarihinin
en bata gelen alt yedi yapt arasnda yer alabilecek deerde ve nemde bir opera
olan Pellas ve Melisande'de Debussy her eyden nce usta bir dramatist olduunu
ortaya koymutur. Olaylann,kiilerin, ruh durumlarnn mzikle anlatlmas, szle
mziin kaynamas bakmndan Debussy'ye gelene kadar hi bir besteci (balca
amac bu olduu halde Wagner bile), onun baarsn gsterememitir. Operasndan
sonraki byk apta yapt La Mer (Deniz), bir doa grnnn, denizin besteciye
verdii duygularn, izlenimlerin anlatlmasdr.'/16)
Tn renklerini ngren kendine zge armonik anlayyla,jitm ve lm al
kanlklarn sarsan tutumuyla, kromatizmi tonal kurallarla zmlenemeyecek e
kilde kullanmasyla Debussy, geleneksel mzik anlayn geri dnlemeyecek bir
teknik ve duyarllkla am, . yzyl mziinin "tn olay", "dizonans" gibi kav
2 0

ramlarnn yolunu aarak, gemi alara ilikin besteciliin sayfalarn kapamtr.

Balca yaptlar unlardr:
Opera: Pellas ile Melisande (1902).

(14) nder Ktahyal, a.g.y. sayfa 26.

(15) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 514.
(16) lhan M imarolvM zik Tarihi, Varlk Yaynlan, stanbul 1990, sayfa 122.

459
 Bale mzii: Oyunlar (Jeux) 1912; Oyuncak Kutusu (La boite a joujoux) 1913.
ayrca, Bir Pan'n leden Sonras, Sirenler, Dinsel ve Dnyasal Danslar, Bergamo
Siti gibi yaptlar bale mzii olarak deerlendirilmitir.
Sahne mzii: Aziz Sebastian'n ilesi, (solocular, koro ve orkestra iin, 1911).
Orkestra yaptlar: ilkyaz (Printemps), (orkestra siti 1887); Bir Pan'n leden
Somcasna Preld (1892-1894); Noktrnler: Bulutlar, Bayramlar, Sirenler (1893-
1899); Deniz (La Mer),* blml'senfonik yapt: Sabahleyin Denizde, Rzgrn
Denizle Syleisi, Dalgalarn Oyunu (1903-1905); imgeler (Images), blm:
Jig'ler, beria, ilkbahar Rondlar (1906-1912);
Solo alg ve orkestra iin yaptlar (konerto deildir): Fantazi, piyano ve or
kestra iin (1889); Rapsodi, saksofon ve orkestra iin (1903-1905); Dinsel Danslar
ve Dnyasal Danslar, arp ve yayllar orkestras iin (1904).
Oda mzii yaptlar: Yayl Drtl (1893); Piyanolu l (1880, yaynlanma
m bir genlik yapt); Flt, viyola ve arp iin Sonat (1915); Rapsodi, klarinet ve
piyano iin (1909-1910); Keman ve piyano iin Sonat (1917); Viyolonsel ve piyano
iin Sonat (1915); Syrinx, solo flt iin (1912).
Piyano yaptlar: Danse bohmienne (Bohem Dans) 1880; Deux Arabesque
(ki Arabesk) 1888; Rverie (Hlya) 1890; Bergamo Siti (1890-1905); Mazurka
(1891); Piyano iin (1896-1901); Estampes (Basma Resimler) 1903; Bir Taslak
Defterinden, 1903; Masques (Mask) 1904; en Ada, 1904; Imagesl (imgeler) 1905;
Images 2 (imgeler) 1907; Childrens Corner (ocuklarn Kesi) 1906-1908;
Haydn'a Sayg, 1909; La plus que lente, 1910; 12 Preld (iki defter, her defterde 12
preld): Delfli dans kzlar, Tller, Ovadaki rzgr, Akamn sesleri ve kokular,
Anakapri Tepeleri, Keten sal kz, Kesilmi serenad, Batk Katedral, Puck'un Dans,
Minstrel, (1910 ve 1913).
Ayrca, genlik dneminde yazd drt piyano yapt vardr.

R A VEL
Babas svire'li, annesi Ispanya'nn Bask blgesinden olan Maurice Ravel
(1875-1937), mziini "devrimci deil, evrimci olarak tanmlamtr. Ravel
1901'de besteledii Jeux d eaux (Su Oyunlar) adl piyano yaptnda tmyle izle
nimcidir, Hatta izlenimci akm Ravel'in balatt sylenmitir. Oysa Ravel'in tm
yaptlar ele alndnda, bu akmn salt temsilcisi olduu sylenemez. Onun mzii
biraz anlatmc, hatta geleneksel mzie yatkndr.
1889da Paris Konservatuvar'na giren Ravel, Briot ile piyano, Pessard ile ar
moni almtr. 20 Yandayken besteledii ilk yaptlar piyano iin Eski Menuet
ve iki piyano iin Habanera'dr. 1897de Faurnin kmpozisyon, Gedalgem kont-
rpuan ve fg rencisi olan besteci, 1899da l Bir Ispanyol Prensesi iin Pavan'
yazmtr. Konservatuvarm Byk Roma dln kazanmak iin girdii yarma
larda baarl olamayan Ravel'in ald sonular, seici kurulun tarafl davrand
kukusunu uyandrm, tartmalar yznden konservatuvar mdr Dubois istifa
ederek yerine Faur atanmtr.
Yaamn tmyle bestelerine adayan, belirli bir mzik kurumunda grev al
mayan ve retmenlik de yapmayan Ravel'in akac, hatta alayc stili byk ilgi
uyandrm, yaptlar Avrupa'da ksa srede tannmtr. Bu yolda cokuyla karla
nan Dafnis ile Kloe bale mzii (1911) nl Rus koreograf Diyagilev tarafndan
sahnelenmitir.
460
 Birinci Dnya Savann patlamasyla sava servenini yaamak isteyen Ravel,
re karld halde srar yznden askere alnm, oysa sal elvermedii iin
ksa bir sre sonra sivil yaama dnmtr. Bestecinin bu konudaki srar, genelde
Fransz aydnlarnn bir tutkusu olan "ilgin ve grlmemi bir yaanty tatmak",
"yeni servenlerin peine dmek", "egzotik havay solumak" isteinin rneklerin
dendir. Ravel, yaam boyunca "deiik ve bilinmeyen ilgin eyler"i daima ara
trmtr. rnein Dafnis ile Kloe'yi kendisi "18. yzyl Yunanistannn fresk re
simleri mzii olarak tanmlamtr. Ayn ekilde, an mziinin, spanyol
mziinin, caz mziinin etkilerini yanstan besteler yazmtr.
ki Sit'den Oluan Senfonik Paralar olarak adlandrlm Dafnis ve Kloe'nin
kartlklar ieren mzii yle meklendirilebilir: O7)

M. Ravel, Daphnls et C h lo t, Symphonische Fragmente in 2 Suiten, 1911,13

Sol el iin Re majr Piyano Konertosu, bestecinin savata sa elini kaybetmi

olan piyanist P. Wittgen stein'a adanmtr. Bu yaptta caz etkileri g r lm ek ted ir^ 1^

Klavierkonzert (iir die linke Hand. D-dur. 1929-31. Jazzeinflo

Ravel'in mzii sz konusu olduunda akla ilk gelen yapt kukusuz ki Bole-
rodur. Aslnda bale mzii olarak yazlm olan, ancak sevilen bir orkestra yapt
kimliiyle ska seslendirilen Bolero'yu Ravel esprili bir dille yle anlatmtr:
"1928 Ylnda Madam Rubinstein orkestra iin bir Bolero yazmam rica etti.
Bu yle bir danst ki, ayn formda usul usul kprdayan bir melodiyi, armoniyi ve
ritmi iermeliydi. Ve dans, trampetin bitmez tkenmez desteiyle srdrlmeliydi.
Deiken tek e, orkestrann getirdii crescendo olmalyd.11!19)
Bestecinin en popler yapt ite bu espirili dnceyle yazlmtr. Boleronun
sergiledii tatl oyun, ya da elenceli deney, sonralar "duraan mzik" olarak nite
lenmitir. nk dansn temas 18 kez yinelenirken mzikte deien bir ey yok
tur.
lk elde trampet, piannissimo ile ritmi verir; sonra flt, sokak arksna benze
yen melodiyi takdim eder. (Ravel bu melodi hakknda yle demitir: "spanyol-
Arap halk arklarndaki yave gibi...") Melodinin her yineleniinde yeni bir solo
alg devreye girer. alglarn says artp orkestrayla btnleince, 17 dakika sren
bu tekrarla yapt boyunca gelien crescendo'nun son aamaya vard grlr.
Beloronun baars, 18 kez yinelenen bir melodinin hi de "skc" olmayaca
n tamtlamasmdadr. Byle zor bir deneyi ancak Ravel gibi olaanst bir besteci
gze alabilir.

(17) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 514.

(18) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 516.
(19) Walter Panofsk, Eu Gzel 100 Konser (Karajann sekisi), Mnih, sayfa 179.
 1928'de Bestelenen Boleronun yinelenen melodisi ve ritmi yledir:(2)

3 3 3 3 3 3

Bolero, 192B

Ravel'in iki operas vardr: Ispanyol Saati (1911), ak sak konusuyla olduka
yadrganm, "hafif" bulunmutur. Szlerini Colette'in yazd ocuk ile Oyuncak
lar (1925) ise, besteci tarafndan "lirik fantazi" olarak nitelenmitir.
Canl, akac, neeli anlatmyla Ravel, koreograflarn gzdesi bir bestecidir.
Hepsi de geni ilgi gren bale mziinin adlan yledir:
6

Dafnis ile Kloe (1921); Adelaide ya da ieklerin Dili (1922, bu yapt piyano
iin Valses nobles et sentimentales adl paralardan uyarlanmtr); Kaz Anam
(1915, piyano sitinden uyarlanmtr); Couperin'in Mezar (1920); Vals (1929);
Bolero (1928).
Baar kazanan bu bale mziklerinin at yoldan, bestecinin baka yaptlar
da doal olarak ayn amala deerlendirilmitir. Bunlar arasnda l Bir Ispanyol
Prensesi in Favan, Ispanyol Rapsodisi vardr.
Ravel'in iki piyano konertosu gnmzde de byk ilgi grmektedir: Re
majr "Sol el iin" Piyano Konertosu (1931); Sol majr Piyano Konertosu (1932).
Aynca, keman ve piyano iin yazd, piyano eliini sonradan orkestralad igan
(1924), bestecinin izlenimcilii ingene kemanyla btnletirdii ilgin bir yapt
tr.
Orkestra yaptlar ise 7 tanedir:
ehrazat (1898); l Bir spanyol Prensesi in Pavan (1899); Soytarnn
Sabah Serenad (1905); spanyol Rapsodisi (1908); Dafnis ile Kloe bale mziinden
ki Sit (1909-1911); Kaz Anam (drt el piyano sitinden orkestralama, 1912); Co-
uperin 'in Mezar (1917).
Ravel'in oda mzii yaptlar arasnda Fa majr Yayl Drtl (1902-1903) ve
Introduction et Allegro (arp, yayl drtl, flt ve klarinet iin, 1906) nldr. teki
oda mzii yaptlar unlardr: La minr Piyanolu l (1915); Keman ve piyano
iin Sonat (1927); Keman ve viyolonsel iin Sonat (1920-1922).
arklar arasnda bulunan an ve piyano iin ehrazat'm. piyano eliini son
radan orkestralamtr. teki iki "an ve piyano iin" arks unlardr: Be Yunan
Halk Melodisi (1905); Habanera Formunda Vokaliz (1907).
(20) dtv-Aas zur Musik, ct 2, sayfa 516.

462
 Mallarme'nin iiri zerine yazd ark ise (1903) an, piyano, yayl drtl,
iki flt ve iki klarinet iindir.
Piyano yaptlar yle sralanr: Antik Menuet (1895); Su Oyunlar (1901); So-
natin (1903-1905); Kaz Anam (drt el piyano iin); Valses nobles et sentimentales
(1911); Miroirs (1905).

ERC SATE'NN ETK S

Romantizme, ge-romantizme ve gerekilik, doalclk gibi akmlara tepki
olarak serpilen izlenimciliin at "kural dna kmak" eiliminin ilgin kiilik
lerinden biri de Eric Satie'dir (1866-1925) Verdii eserlerle arln pek duyura-
mayan Satie, Fransz mziklerini genelde "bulu"laryla etkilemitir.
Satienin annesi ngiliz asll bir piyanist, babas Paris'in tannm bir nota ya-
ymcsyd. 1883'de Paris Konservatuvar'na giren Satie, bir yl sonra okulu brakm
ve gen yata kabarelerde piyano almaya balamtr. Bu yllarn Paris kabareleri,
toplumla yabanclama iinde olan yeni tip kskn aydnlarn buluma yeriydi ve
byle bir ortam iin yaplan mzik, uyumsuzluu, alay, bohem yaamn temsil
ediyordu. Satie de bu ortamda yorulan "alayc, zgr, rastgele yaayan, uyumsuz
bir kiiydi."!21) "Kendine zg bir slupta ve Debussy ile Ravel'in daha sonra ger
ekletirecekleri uyum anlayna benzer yolda ilerici piyano paralar yazyordu.
Sylendiinde gre, 1890 ylnda Montmartre'da bir kabarede alarken Debussy ile
tanm ve grleriyle onu etkilemitir."!22)
Krk yana kadar bu yaam biimini srdren ve yazd piyano paralarna
Op. 62 gibi yksek bir say koyarak artc grnmek isteyen Satie, 1905de Scola
Cantomm'a girmi ve Roussel ile kompozisyon almaya balamtr. 1908 Ylna
kadar sren bu renimin yan sra, Paris'in ressam, yazar ve mzikileriyle dost
luklar kuran besteci, Debussyy, Picasso ve Jean Cocteaunun hayranln kazan
mtr.
Besteledii baz yaptlarnn adlan yledir: Kurumu Cckler (piyano iin,
1913); Armut Biimli U apka (iki piyano iin, 1903); Prsm Prel (piyano
iin, 1912); Otomatik Betimlemeler (piyano iin, 1913). Genlik dneminde yazd
Gymnopedies adl piyano paralanndan 1, ve 3. yaptlar Debussy orkestralamtr.
Satienin asl nemli yaptlan bale mzikleridir: Geit (1917, yksn Jean
Cocteau yazm, dekorlar Pablo Picasso hazrlamtr, koreograf! Leonid Mas-
sin'indir); Urak (1924, dekor Francis Picabiann, koreografi Jean Borlinin.)
Satie'nin uyandrd etki, Fransa'da Altdar Grubu'nun olumasnda pay sahi
bidir: Szcln yazar Jean Cocteau'nun yapt Fransz Altlar arasnda yer alan
besteciler unlardr: Darius Milhaud (1892-1974), Arthur Honegger (1892-1955),
Francis Poulenc (1899-1963), Germanie Tailleferre, Georges Auric (1899-1983) ve
Louis Durey (1888-1979).
"Rus Beleri"ne benzetilerek bu ad alan grup, "Fransa iin Fransz mzii"
sloganyla yola km, ancak . yzyl mziinde beklenen ilgiyi uyandrmamtr.
2 0

zlenimci ve anlatmc bir izgiye ynelen Louis Durey, gruptan ayrlan ilk besteci
dir. Durey, daha sonra, 2. Dnya Sava yllarnda Alman'lara kar kurulan direni
rgtnde alm, marksist gazete l'Humanite'de eletiri yazlan yazmtr.
Kadn besteci Germaine Tailleferre kendini pek tantamam, Moulin Rouge
(Molen Ruj) filminin mziiyle adn duyuran Georges Auric ise ksa zamanda unu
tulmutur.
(21) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 129.
(22) Giltekin Oransay, a.g.y. sayfa 294.

463
 Francis Poulenc, Satie'nin esprili deyiine yknerek, kolay anlalr, dinleyi
cinin holanaca bir mzik yazm, dneminde n kazanmasna karn, derin izler
brakamamtr.
svire kkenli Arthur Honneger, 1912'de Paris Konservatuvar'na girerek
bestecilik renimini bu okulda tamamlam, Pasifte 231 adl senfonik iiriyle
(1923) baar kazandktan sonra besteledii senfoniler ve koro yaptlaryla nn
pekitirmitir. Pasific 231, izlenimci anlay sergileyen ve saatte 150 kilometre hzla
giden bir treni betimleyen ilgin bir yapttr. Trk besteci Nevit Kodallnn da
kompozisyon retmeni olan Honneger'in Jeanne d'Arc au bcher (Jan Dark Yak
lrken) adl oratoryosu ve 3 Yayl Drtl's, nemli yaptlanndandr.
Honnegerle birlikte Fransz Altlar'nm en nemli yelerinden olan Darius
Milhaud (Darys Miyo okunur), Vincent d'lndy'nin kompozisyon rencisidir. e
itli stilleri deneyen Milhaudun " 1930'a dein ortaya koyduu aratrmac yan nde
gelen yaptlarndan, caz etkisini yanstan Dnyann Yaradl balesi, iftdengeser-
lii (bitonalite) gz nnde tutan Piyano ve Orkestra in Be alma, 6 Kk
Senfoni, Kristof Kolomb operas, ilgin, baarl rnekler olarak gsterilebilir. Daha
sonraki yaptlar, hem uyumsal ynden, hem kurulu ynnden pek bir aratrma ve
zgnlk gstermez. 23) 1 11

Altlar Grubunun yan sra yine Fransa'da kurulan Arcueil Grubu, ncekiler
gibi Satie'nin etkilerinden yola kmtr. Henry Cliquet-Pleyel, R. Desormiere,
Henri Sauguet ve Maxime Jakob'dan oluan "Arcueil Okulu"ndan Fransa dnda
sesini duyurabilen sadece Henri Sauguet (1901-1989) olmutur.
Sonraki kuaktan Henri Dutilleux (do. 1916), Trk besteci lhan Baran'm
kompozisyon retmenidir.
Tekrar Debussy kuana dnecek olursak, zenli iiliiyle ok az yapt bra
kan Paul Dukas (1865-1935) zerinde durmak gerekir: Debussy gibi yeniliki m
zie yaknlk duymayan bu bestecinin sylem gc, Byc ra (1897) ile Arlan
ve Mavisakal (1897-1907) operasnda yksek bir dzeye ulamtr. Dukasda "De
bussy'de grlen trden an' yakalama tutkusu bulunmaz. O, anlatm btnln
simgesi, antsal olu iinde vermeye alr. En byk, nemli yapt olan Arian ve
Mavisakal operasnda da buna ulam olduu grlr."*24)

RO U SSEL
Albert Roussel (1869-1937), Debussy ile ayn kuaktan olduu halde, izle
nimcilikte srar etmedii iin bu akm erevesinde deerlendirilmez. te yandan,
"yeni-klasikilik" iinde saylmas gerekirken, kendine zg ileri deyii dolaysyla,
hatta biraz erken davrand iin bu akm iinde de gereince ele alnmaz. Sonuta
Roussel, belirli bir akmn kalplarna sdrlamadndan, mzik tarihindeki nemli
yeri, geitirilmi olur.
Ravel de btnyle izlenimci deildir; kendi zgn deyiini getirmitir. Rous
sel, bu adan Ravelle boy lebilecek apta bir bestecidir. Bu balamda Fransz
besteci Roussel'in nemsenmesi gerekir.
Paris'te Stanislas Deniz Koleji'nde renim grd srada mzie ilgi duyan
ve Stoltz'dan dersler alan Roussel, okulu bitirdikten sonra deniz subay olarak g
revli bulunduu sava gemisiyle iki kez Hindiine gitmi, 1894de bahriyeden ay-
(23) A. Say, a.g.y.; Erturul Ouz Fratn yazd "ada Mzik" maddesi, cilt 2, sayfa 361.
(24) A. Say, a.g.y.; Erturul Ouz Fratn yazd "ada Mzik maddesi, cilt 2, sayfa 357.

464
rlm ve kompozisyon almalarn Eugen Gigout ile srdrmtr. 1898'de Scola
Cantorum'a girerek d'lndy'nin rencisi olan besteci, 38 yana kadar bu kurumda
hem rencilik, hem retmenlik yapmtr.
Roussel'in ilk yaptlarnda "d'lndy'nin klasik mziin biim ve yap anlayn
iyi bilmeden her hangi bir yenilik yaplamayaca grnn (basksnn) egemen
lii kendini hemen belli eder. Buna karlk uyumda, daha kiisel bir sei ve anlatm
istei ile Debussynin zgr havas etkindir."*25)
1912 Ylna kadar yazd yaptlarnda besteci 17. ve 18. yzyl Fransz mzi
inin ustalarndan Couperin ve Rameau'nun kontrpunktal anlayna eilmi, ancak
bas partisini kullanmayarak yeni birkontrpuan deyii gelitirmitir. 1912de yazd
Op. 17 rmcein leni bale mzii ile izlenimci akmn olanaklarndan geni bi
imde yararlanmtr. 1914-1918 yllarnda alt Padmava opera-balesinde ise,
18. yzyl opera-bale anlan ileri bir yorumla gndeme getirmitir. Padmavatinin
konusu bir Hint destanndan alnmtr. "Padmavati, Roussel'in izlenimci sayld
dnemin son yaptdr. Burada kendini gsteren izlenimcilik, aslnda hem teknik
ynden,hem estirdii hava bakmndan Debussy kaynandan ok uzaklalm bir
ak sergiler. Bu mzik, grnty sergilemek yerine, younluu kontrapunta da
yal kat kat ezgisellii ile Dousal dnceyi vermeye ynelik bir durumun sezgi
lerini anlatmaya alr.*26)
Roussel, kontrpuan yazsna dayanan klasik biim anlayn genilettii zgn
yaptlarn 50 yandan sonra bestelemitir denilebilir. Balangta drtl ve beli
aralklarla kurduu tonal yaklam, sonralar klasik armoninin l aralklarn s-
tste bindirerek ton d bir mzie yaknlamakla deien yeni boyutlar kazanm
tr. zetle Roussel oktonluluk'un bestecisidir ve dnemin ileri mzik dilini aratran
zgn ve tutarl kiiliiyle yeni oluumlar hzlandrm, kendine zg stilini yarat
mtr. 3. Senfoni, (1930), 4. Senfoni (1934), Sinfonietta (1934) ve Viyolonsel Kon
ertosu (1936), onun bu zelliklerini sergileyen gelikin yaptlardr.
Hem izlenimcilikten, hem de yeni-klasiki akmdan etkilenen ayn kuak
Fransz bestecileri arasnda Florent Schmidt (1870-1958) ve Charles Koechlin
(1867-1950) anlmaya deer mzikilerdir,
Yeni-klasiki bir anlayla kolay, anlalr bir deyiin temsilcisi olan Jacques
Ibert (1890-1960), bu zellikleriyle ska seslendirilen yaptlar yazmtr.

TEK ZLEN M CLER

zlenimcilik genelde bir Fransz akm olarak grnrse de, ngiltere ve tal
ya'da yanssn bulmutur. Ottorino Respighi (1879-1936), Roma emeleri (1917),
Roma amlar (1924) ve Roma enlikleri (1927) adl orkestra yaptlaryla izlenimci
akm talyada srdrmtr.
"Amerika'l besteci Charles Tomlinson Griffes (1884-1920), Roma Taslaklar
adl orkestra yaptnda Debussy'ye ylesine balyd ki, yaptn bir blm, De
bussy'nin Noktmlerinden Bulutlar'n adn tayordu."*27)
nceki Blmde deindiimiz ngiliz besteci Vaughan Williams, Ravel'in
rencisi olarak izlenimci akmdan etkilenmitir. Williams halk mziine eilen
aratrmalaryla bir yandan ulusalcln korurken, bir yandan da yeni-klasikilie
yaknlk gstermitir.
(25) A. Say, a.g,y,; Erturul Ouz Frat'n yazd ada Mzik" maddesi, cilt 2, sayfa 358.
(26) A. Say, a.g.y.; Erturul Ouz Frat'n yazd "ada Mzik" maddesi, cilt 2, sayfa 359.
(27) nder Ktahyal, a.g.y. sayfa 28.

465
 Hollanda'l Willem Pijper (1894-1947), ilk yaptlarnda Mahler ve Debussy'den
etkilendiini gstermi, 1920'den sonra oktonlulua ynelmitir.
Alphons Dieperbrock (1862-1921), yeni-klasiki bir besteci olarak baarl
yaptlar vermitir.
Belika'l Joseph Jongen (1873-1953), Franck ve Faure izgisinden balayarak
izlenimcilie yakn bir yaz kullanmtr. Yine Belikal Jean Absil (1893-1975),
Ravel'in etkisindedir.
svire'li Martin Frank (1890-1974), ilk yaptlarnda Ravel'e yknmesine
karn, 1931'den sonraki yaptlarnda Schnberg etkisiyle dizisel almaya ynel
mitir.
Fransa'da doan, ancak yaratclk dneminde Amerika'da yaam olan Char
les Marrtin Loeffler'in (1861-1935), "izlenimcilii, Debussynin brakt yerden
alp srdrd ve bu yolda en son nereye kadar gidilebilirse oraya kadar gittii
gr, bir yandan bu bestecinin kmsenemez nemini ar derecede bytmek,
te yandan da mzikte izlenimci davrann soluunu pek ksa saymak gibi snrl bir
grn rndr.(28) "Loeffler, piyano ve orkestra iin Pagan Poem'i (1909) ile
orkestra ve erkek korosu iin yazd Hora Mystica adl yaptlaryla tannm tr. "(29>

Yine bir Amerika'l olan John Alden Carpenter (1876-1951), izlenimcilii caz
diliyle birletirmeye ynelik yaptlar arasnda Skyscrapers (Gkdelenler) bale m
ziiyle baan kazanmtr.

(28) lhan Mimarol, a.g.y, sayfa 124.

(29) Curt Sachs, a.g.y. sayfa 242.

466
 XXVI. BLM

20. YZYIL: YEN MZK

(1 9 0 7 - 1984)

TARH
1907 Skriyabin'in Kendinden Gemenin iiri
1908 Bela Bartokun ilk Yayllar Drtls
1912 Arnold Schnbergin Pierrot Ltnaire'i.
1913 Stravinskinin Bahar Ayini bale mzii.
1915 Charles Ivesin Concord Sonata's.
1918 Sergey Prokovyefin Klasik Senfonisi.
1923 Schnbergin 12 Ton Yntemi.
1924 George Gershwin'in Rhapsodie in Blue'su.
1925 Alban Berg'in Wozzeck operas.
1925 Louis Armstrong ve Hot Five topluluu.
1927 Lindbergin Atlantii uakla amas.
1928 Anton Webem'in Op. 21 Senfonisi.
1933 Paul Hindemithin Ressam Mathis operas.
1935 Alban Bergin Keman Konertosu.
1936 Bela Bartok'un Trkiye'ye gelii.
1937 Pablo Picasso'nun Guernica tablosu.
1939 kinci Dnya Savann patlamas.
1941 Luigi Dallapiccolanin Hapisane arklar.
1944 Aaron Coplandm Apala Bahan.
1945 Hiroima kentine atom bombasnn atlmas.
1953 Stockhausenin Kln'de elektronik stdyosu.
1954 Edgar Varese'in ller'i.
1957 Olivier Messiaen'in Tarlakuunun arks
1958 Ligeti'nin Atmosferler'i.
1961 Benjamin Brittenin Sava At.
1964 Luigi Nononun Aydnlanm Fabrika's.
1969 nsanolunun Aya ayak basmas.
1969 Vitold Lutoslavski'nin Viyolonsel Konertosu.
1970 Kazimierz Seroki'nin Swinging Music'i
1973 ABD'nin Vietnamdan ekilmesi, savan sonu.
1975 Pierre Boulezin IRCAM' kurmas.
1976 Philipp Glass'n Einstein Plajda operas.
1984 Kristof Pendereki'nin Polonya Requiem'i.
467
 YEN M ZK NED R?
Genel tanmyla "yeni mzik", 300 yldan beri kullanlan (yaklak 1600-
1900) onal mzik ile tm balan kopartmak ve mzik tarihinde ton-d dnemin
sayfalarn evirmek demektir.
20. Yzyl, bilimde, teknolojide ve toplumsal yaam biiminde sramalar
adr. Bu balamda sanat da yaratc deneysel abalarla bilim ve teknolojiye
kout sramalar gerekletirmitir: Mziksel geliim, tonal mziin kalp ve
kurallarnn almasn dayatmtr. Bu olaandr. nk nsann tanmnda eskiyle
yetinmek deil, yeniyi yaratmak vardr.
"Yeni mzik" terimi, tarih iinde gerekleen baka yeniliki dnemler iin
de kullanlmtr:
Ars nova (1320 yl dolaylarnda, Ortaa'da)
Ars nova (1430 dolaylarnda, Rnesans'ta)
Musica nuova (1600 dolaylarnda, melodiye nem verilmesinde).
Yeni mzik (1750de Klasisizmde).
Yeni dorultu (1820 dolaylarnda, Romantik'te).
Ancak geleneksel duyu ve dncelerle balarn kopartlmas, z asndan,
2 0. yzylda gerekletirilen "yeni" akmlarda olduu kadar, hi bir dnemde
grlmeyen bir kktencilii sergiler.
20. Yzyl, ok sayda akmn yer ald bir dnemdir. Bu zellik, nceki
dnemlerde yaanmamtr. Yeni mzik, stil oulculuu iinde, dnemin dnsel
ve sanatsal geliimini yanstan ve hzla deien arpc bir sretir.
nceki alarn akmlar, ana rengini belirleyen kavramlarla aklana-
bilmitir. rnein Rnesans "hmanizm", Klassizm "Aydnlanma", Romantizm
"bireysel duygu" gibi kavramlarla tanm kazanabilir. 20. Yzyl ise, bu eit bir
kavram snflandrlmasyla tanmlanamaz. "oulculuk" balca zelliktir.
20. Yzyln 19. yzyla benzeyen tek taraf, yzyln ilk eyreinden sonra
balam olmasdr. Yeni mzik, 1. Dnya Sava'ndan sonra, yani 1920'Ii yllarda
yrngesine oturur. Bylece, dnemin "oulcu" zelliinin yan sra, ayrdedici
teki zellii de belirmi olur: Yeni ses ve ritm yaplanmalar, yeni tnlar vb.
Uyumsuz sesler, 20. yzyl mziinin balca zelliidir, ancak daha nce de
belirttiimiz gibi, aslnda mzik tarihi, uyumsuz sesleri arayn tarihidir. 2 0.
Yzyl bu olguyu tmyle stlenmitir.
Teknik bir sorun gibi gzken "uyumsuz sesler"in kullanm, yeni bir estetik
kavraytan kaynaklanr: Artk mzik gzel ve uyumlu olan yanstmakla deil,
gerei yanstmakla, yani gerein irkin tarafn yanstmakla da grevlidir.
"Modem sanat temelden irkin bir sanattr. zlenimciliin henginden, byleyici
biimlerinden, tonlarndan ve renklerinden vazgemitir. Resimdeki resimsel
deerleri ykm, mzikte melodi ve tonaliteyi, iirdeyse mgeleri dikkatle ve
vazgeilmez bir biimde yrrlkten kaldrmtr. Ssleyici ve sevindirici, ho ve
gzel olan hereyden sinirli bir ka iersindedir. Debussy Alman romantizminin
duygusallna kar saf bir armonik yap ve ton soukluu kullanm ve bu
romantizm kartl, Stravinski, Schnberg ve Hindemith'de bir espressivo-kart
halinde younlaarak 19. yzyln duygulu mziiyle tm balantlar yadsmtr.
Modem sanatn amac duyularla deil, aklla yazmak, resmetmek ve bestelemektir.
Gerilimli titreimler bazen yapnn katkszlma, dier zamanlarda da metafizik

468
grn ar sevincine terk edilmitir. Ancak ne pahasna olursa olsun, izlenimci
dnemin kendini beenmi duyusal estetizminden ka istei ortadadr. Kukusuz
ki izlenimcilik, modern estetik kltrn iinde bulunduu kritik durumun
farkndadr; ancak bu kltrn acaipliini ve yalancln ilk kez vurgulayan,
izlenimcilik sonras sanattr.'M)
Doann sergiledii gereklik karsnda yeni sanat, ilke olarak gereklie
ilikin tm dleri terketmitir. Bunun sonucunda, doal nesneler "biimlerin
bozulmas" (deformasyon) ile ifade edilmitir. Yeni sanat, doann yinelenmesi
anlaynn tam kartdr. "Onun doayla olan ilgisi yalnzca doaya tecavz
etmekten ibarettir."(2)
Eski sanatn duygusallna srt evirmek ve hayalciliin tam kart bir tavr
almak istei ylesine ileri gitmitir ki, sanatlar . yzyln anlatm yollarn
kullanmaktan btnyle kanmlardr: iirde Rimbaud kendine zg yapay bir
dile ynelmi, Schnberg kendi oniki ton mziini icat etmi ve Picassonun her
resmi, yeni bir keiften domu gibi yaplmtr.
irkinlik, yaamn, doann gerek bir parasdr. Sanatn amac irkin olan
yaratmak olamaz. Ancak sanat, irkin olan anlatmaktan da geri kalamaz. Bu
kavrayn en arpc rneklerini resim sanat araclyla somutlatrabiliriz.
Norveli ressam Edward Munchun (1863 - 1944) lk adl tabasla resmi, yeni
resim anlayn tantan bir rnek olarak da deerlendirilebilir. RNEK 950)
"Btn izgiler, basknn tek merkezi, lk atan baa doru akyor gibi. Sanki
tm sahne o ln i bunaltsna ve heyecanna katlyor. lk atan kimsenin
yz gerekten karikatr gibi bozulmu, Dimdik gzler ve oyulmu yanaklar,
kafatasn anmsatyor. Korkun bir eyler olmu mutlaka ve bask o denli
badndrc ki, o ln nedenini hi bir zaman bilemeyeceiz.
Anlatmc sanatta seyirciyi artan ey, belki yalnzca doann bozulmas ve
gzellie yaplan saldn deildi. Karikatrcnn, insann irkinliini gste
rebilmesi doal bir ey saylyordu. Bu onun greviydi. Oysa kendini ciddi sayan
bir sanatnn, lkselletirme yerine irkinletirmeye gitmesine bir trl katlanla-
myordu. Fakat Munch, bir bunalt lnn gzel olmayacana, yaama yalnz
ho yanndan bakmann ikiyzllk olacan sylemekle yant verebilirdi. nk
anlatmclar, insann acsn, sefaletini, zorbaln, tutkusunu yle derinden
duyuyorlard ki, sanatta uyum ve gzellik zerine diretmenin pek drst bir ey
olmadna inanyorlard."(4)
Bu balamda mzikte "lkselletirilmi" bir uyum ve gzellik yerine, yeni
mziin ne gibi deiimlere yneldiini ele alabiliriz. Teknik adan, ezgi, armoni,
ritm, form ve doku eleri, u kkten deiimleri sergiler:
Tonal armoninin majr ve minr gamlar kullanlmam, ya da zgrce de
erlendirilmitir. Tonal gamlar yerine, pentatonik diziler, kilise makamlar, dou
lkelerinin makamlar, Antik makamlar (modlar) yelenmitir. Kromatik dizide
btn seslerin edeer olmasndan yola klarak tond / tonsuz (atonal) ezgi
kavramna ulalmtr. Bundan da te, ezginin tmyle ortadan kalkmas see
nei denenmitir.
Tonal armoninin tonik ve dominant gibi atklar eski dnem mziine
braklmtr. Uygu eitleri arttrlm, giderek "tonal ynteme gre zmleme
(1) Arnold Hauser, Sanatn Toplumsal Tarihi, Remzi Kitabcvi, stanbul 1984, sayfa 405
(2) Arnold Hauser, a.g.y. sayfa 405.
(3) E.H, Gombrich, Sanatn yks, eviren Bedrettin Cmert, Remzi Kitabev, st. 1976, sayfa 449.
(4) E.H. Gombrich, a,g.y, sayfa 448,

469
yaplmasn olanaksz klacak bir armoni anlayna girilmitir."(5) Tonalite kavram
kalktktan sonra "tonal armoni"den sz almas zaten olanakl deildir.
Ritm, eski mzikte olduu gibi, ezgi ve armoniye yardmc bir e duru
mundan kurtarlm, nemli bir anlatm arac olmutur. Bu sayede 20. yzyln
dinamizmi ve yaam hz mzie aktarlmtr. l izgilerine gerek grl
memitir. ok-ritmlilik, bestecinin diledii gibi kullanmna ak tutulmutur.
Aksak tartmalara yer verilebilmi, "ostinato" (duraan ve yinelenen ritmik birimler)
ve "senkop" (gecikme ya da ncellemeye ilikin vurgu) bestecinin dileine bra
klmtr.
Form, Munch'un resminde grld gibi deerlendirilmitir. Klasik formlar,
ruhu korunarak deiime uratlabilmitir. Benzerliklerden ve yinelemelerden
kanlm, "bozulan biim'den yeni ve zgr bir biim yaratlmas" yoluna gidil
mitir. Yaptn ne trl bestelendii sezdirilmemeye allmtr. Fazla konu
maktan kanlmtr.
Kontrpuan yeni bir gzle ele alnm, ses partileri bamsz bir ak kazanabil-
mitir.
"Tn" kavram yeni boyutlara ulaarak "ses nesnesi"nin doal ya da yapay
tm eleri kapsamas ngrlmtr: "Mzik yaratclnda yalnzca alglarn
salad snrl bir tn dnyas ile yetinilmeyip, evremizdeki btn seslerden
yararlanlmas yolunda elektronik gereler''^6) kullanlmtr.
20. Yzyl mziinin burada ok ksa olarak belirtilen teknik zelliklerini
ierik asndan deerlendiren ve kendi iinde tutarllk gsteren akmlar do
mutur. Oysa bu akmlarn btn bir yz yl boyunca geerli olabileceini
varsaymak, deerlendirme yanllarna gtrebilir. Her eyden nce, 20. yzyl
1950 ncesi ve sonras olarak iki ayr zaman diliminde ele almak zorunluluu
vardr.
Ayrca, bestecileri ve yaptlarn belirli bir akmn ya da eilimin ablonu
iinde deerlendirmek de yanl olur. nk 20. yzyl bestecileri, akm ve ei
limlerin ok ynl olanaklarndan yararlanmlar, hatta ayn yapt iinde eitli
eilimlerin tekniklerini kullanmaya ynelmilerdir. slup oulculuu
(Stilpluralizmus) kendini asl burada gsterir. Yine de 20. yzyln ilk yarsndaki
akm ve stilleri, Ekspressionizm (Anlatmclk), Neo Klasisizm ( Yeni - Klasik
ilik), Bartokun nclk ettii halk mzii gerelerinin sanat mziinde modem
bir anlayla deerlendirilmesi ynelimi, tekniin ve endstrinin grltsn
yanstmay temsil eden Fturzm (Gelecekilik) gibi balklar altnda toplamak
olanakldr. 1950 Sonras eilim ve tekniklerin ise, Dizisel Mzik, Elektronik
Mzik, Aleotorik (Rastlantsal), Ge-Dizisel Mzik, Post-Modem Mzik gibi adlar
tadn bilmekte yarar vardr.
Burada, 20. yzyl mziinin ne gibi bir hazrlk iinde olduunu gsteren ve
kullandklar yeni tekniklerle birer "u" konumunu sergileyen iki besteciye
deinmek istiyoruz. Burlardan biri Rus, teki Amerika'ldr: Skriyabin ve Ives.
Gerek Skriyabin, gerek Ives, getirdikleri yeni teknikleri bir ynteme
balamamlar, stelik, yeni mzii atelerken usul bir biimde davranmlardr.
Ge anlalm olmalar, onlarn nemini glgeleyememitir.
Tarihsel ncelliin srasn koruyarak, "20. Yzyl Mzii "ne bu iki besteci
den balayabiliriz.
(5) nder Ktahyal, ada Mzik Tarihi, Yaynlayan Nejat Lebiebiciolu, Ankara 1981, sayfa 20.
(6) lhan Mimarou, Mzik Tarihi, Varlk Yaynlan, stanbul 1990, sayfa 154.

471
 SKRYABN
Aleksandr Skriyabin (1871 - 1915), yzyln dnmnde tonsuz mziin
snrlarn bilinle aan ve derin mistik dncelerinin kaynandan kendine zg
gizemli uygularn buluu zenginliine ulaan byk bir tn ustasdr.
Skriyabin, ilk yaptlarnda romantizmden ve Chopin hayranlndan yola
km, daha sonra drdnc aralklara dayanan bir armoniye ynelerek tonalite
duygusunun sezilmesini nlemeye almtr. Yaratclnn son dneminde
"Prometheus Akoru" adn tayan alt ses bireimiyle sergiledii gizemci mzik
yaklam, lmnden sonra uzun yllar tartmalara neden olmutur. Somut bir
anlatmla Skriyabinin akorlarm yle zetleyebiliriz:(7)

A le x a n d e r S k ry a b i, C h o r d F o rm s

P rom etheus Sonata N o. 7 Sonata N o, 8 Sonata No, 8 Vers la fla m m e

iS F

Skryabin'in mzii zerine aratrmalar yapan Trk piyanist ve aratrmac

Leyla Pamir, bestecinin zellikleri hakknda unlar yazmaktadr:
"Dnyay sanatsal amalarla deitirme istemi, tm snrlar aan Prometheus
edimi ve nesnenin uu, ykseli gibi imgelerle yenilmesi, Skriyabinin sanatsal
varlnn kod'u olur. Zaman kavramnn tesindeki bu topik eler, mzikte
zgn armonik bileimlere ve esiz derinlikteki boyutlara varr. Kendinden geen
ve kendini aan gerilimlerle bu mzik, gizemli karanlklarn uurumlarna uzanr.
Srekli bir ak, serbest ve tutanaksz ezgileri sergiler. Ve bu gl i drtlerle
Skryabin'in mzii, Klasik ve Neo-Klasik mziin tam kartdr. Aratrlmam
kaynaklara yrekli atlmyla, zengin bileimli gerelerle deneylere giriimiyle,
teslim ald gereleri tutumlu kullanmyla ve yepyeni bulularyla Skryabinin
mzii bugn de gnceldir."(8>
Annesi iyi bir piyanist olan Skriyabin , ocukluk dneminde Tanayevden
dersler alm, nce Sveryev Okulu'nda Rahmaninofla birlikte Tanayev'in rencisi
olmay srdrm, 1888de Moskova Konservatuvarna girerek burada da Tane-
yev'le almtr. Konserv a tuvardaki piyano retmeni Safanov, gen mzikinin
yetenei dolaysyla onu "Rusya'nn Chopin'i" olarak nitelemitir. Safanov'un
snfn altn madalya kazanarak bitiren Skriyabin, nl Rus mzik yayncs ve
konser organizatr Belaiefin nerisi zerine 1895-1896 yllarnda bir Avrupa
turnesine kmtr. 1896da Paris'te kendi yaptlarndan oluan bir dinleti veren
besteci, Rusyaya dnnde Op. 20 Fa diyez minr Piyano Konertosunu
tamamlam ve bu yaptn ilk seslendirmesi 1897de Odesada gerekletirilmitir.
1906da New York'daki Rus Senfoni Demeinin davetiyle Amerikaya giden
besteci, ertesi yl lkesine dnm, 1908'de en nemli yaratlarndan biri olana Le
(7) Groul-Palsca, A History o f Western Music, Norton Yaynlan, New York 1988, sayfa 780.
(8) Leyla Pamir, Mzikte Geni Soluklar, Ada Yaynlar, stanbul 1989, sayfa 280. (Pamir bu kitaptaki uzun
incelemesinin yant sra, "Skriyabin / Piyano Yaptlarndaki Evrim ve Dnce Dnyas" adl 352 sayfalk
kitabyla bu konudaki literatre katkda bulunmutur.)

472
poeme cle l'extase adl senfonik yaptn ve 191 l'de Prometheus senfonik iirini
bestelemitir. Bu son yapt iin "eletirmenlerden biri, amz mziinin en zgn
yapt, bugn ile yarn arasndaki bir kpr deerlendirmesini yapmtr,"(9)
1973 ylnda mzikbilimci Bowers ise yle demitir: "Schnberg ancak
Skryabin'in ld ylda bu yoldaki almalarna balamtr. "0)
Senfonileri ve yukarda belirttiimiz senfonik iirlerinin yan sra, Skriyabin
asl piyano yaptlaryla nemlidir. 200' bulan bu yaptlar arasnda 10 Piyano
Sonat, 58 Albmde toplanan preld, impromtu, noktm, mazurka, eitleme, iir
ve etdler vardr.

IVES
Amerikal Charles Ives (1874-1954), 20. yzyln nc bestecilerindendir.
Babas, deneysel mzik almalar yapmaktan holanan bir bando ynet
meniydi. 1894'de Yale niversitesi'nde renime baladktan sonra bir yandan da
kompozisyon ve org dersleri (1894-1898) alan Ives, niversiteyi bitirdikten sonra
yaamn sigortaclkla kazanm, bestecilie i saatlarnm dnda zaman
ayrmtr. Yaratc alma dnemi 1896-1916 yllan arasdr.
1919'da kendi parasyla nl Concord Sonat', 1922'de 114 ark'sim bastran
besteci, 1939'da Concord Sonatnn ilk seslendirilmesiyle yllardan sonra ilgi
uyandrm, 1947'de 3. Senfoni'sinin New Yorkda seslendirilmesi zerine 36 yl
nce yazlm olan bu yapt dolaysyla kendisine Pulitzer dl verilmitir.
Bu dl, neden sonra Ives'm nemsenmesini salamtr.
Ivesm mzii, "ilikisiz gibi grnen eylerin ilikisini yakalayp bulmas,
tm bu aykrlklar geni bir geliim zinciri iinde (iirsel bir ortamda) eritebil-
mesiyle gelecee ynelik olabilmitir.''^1) Aksi takdirde, n kazanmaya ynelme
yen, yaptlarnn mzik piyasasnda tannmas iin aba gstermeyen bir bestecinin
gecikmeli de olsa, deerinin anlalmas gerekleemezdi. 19. yzyln sonlarnda
ve 2 0. yzyln balarnda yazd bu yaptlar, onun ileriye dnk yaratcln
kantlamtr:
"Birden fazla tonalite kullanlmasn Stravinski ve Milhaud'dan nce, Atona-
liteyi (tonsuzluu) Schnbergden nce, halk mziinin sanat mzii gereklerine
gre yorumlanmasn Bartok'tan nce, eyrek tonlar Haba'dan nce uygulayan
Ives'dr. (...) Bamsz dnlerin birlikte sunuluunu Ives, bir bando efi olan
babasnn trl bando topluluklarn ayr yerlere yerletirip her birine ayr mzikler
aldrmasnn etkisiyle ynelmitir. zellikle akustik alannda durup dinlenmez bir
aratrc olan baba Ives, olunun mzik evrimini geni lde etkilemitir. Bundan
baka halk mziinin drts de Ives'i birbirlerinden ayr yzeylerde, ayr melodik
dnler, ayr tempo ve ritm zellikleri iinde ilerleyen mziklerin iistste
konmasna gtrmtr. Genliinde dinledii ky mziinin, bestecinin bu yolda
yneliinde etkisi byktr: Amerikan kasabalarndaki halk mzii algclarnn
ou usta algclar olmad iin, yaptklar mzik ou kere yanl notalarla ve
bir algcnn tekinden daha yava ya da daha hzl almas gibi beraberlik
yoksunluklaryla doludur. Ives bu sesleri kendine zg bir yaznn ana elerinden
(9) Leyla Pamir, Skriyabin / Piyano Yaptlarndaki Evrim vc Dnce Dnyas, Mzik Ansiklopedisi Yaynlan,
Ankara 1993, sayfa 31.
(10) Leyla Pamir, (9) numaral dipnottaki kaynak, sayfa 27.
( U ) A, Say, Mzik Ansiklopedisi, Ankara 1987, Erturul Ouz Frat'n yazd "ada Mzik" maddesi, cilt 2,
sayfa 344.

473
biri olarak kullanmtr. Bu bakma Ives'm mziindeki oksesin bir gerek okses
olduu sylenebilir."(12)
20. Yzyl mziinin kktenci geliimini temsil eden Ives, uyumsuz sesleri
(dizonans), ok-tonluluu, ok-ritmlilii ve deneysel formlar ekingesizce kullan-
m, 1890 ile 1922 arasnda 200 ark, 5 keman sonat ve oda mzikleri, 2 piyano
sonat, 5 senfoni ve ayrca orkestra mzikleri bestelemitir. Gelecee dnk mzii
lkselletirmekten baka hi bir kaygusu olmad aktr; ancak bu artc olgu,
kendisinden sonra gelen Amerikan besteci kuan etkilemitir.
Burada yeniden Avrupa'ya, 20. yzyln ilk yarsnda nem kazanan mzik
akmlarna dnebiliriz:

ANLATIM CILIK VE SCHNBERG

Anlatmclk (Ekspresyonizm), resim, heykel ve iir dallarnda ortaya kan
bir akm olarak mzie de yansmtr.
zlenimciliin d dnyadaki nesneleri belirli bir anda algland gibi ver
mesinin tam tersi bir yolda gelien Anlatmclk, i dnyay, znel olan anlatmay
amalamtr. Balang noktasnda anlatmclk, romantizmin sonucudur. Ancak
anlatmcln tanmlamaya alt i deneyimlerin tr ve setii yntemin
aralar, romantizmden ok farkldr. Bu yeni akmn konusu, yeni bir yzyln
balarnda, psikoloji biliminin tanmlad biimiyle "insan"dr: Anlayamad
glerin arl altnda kalan, huzursuzluun, gerginliin, kaygunun, korkunun ve
bilinaltndaki tm akl d drtlerin kurban durumuna drlm aresiz
insan... Bu ynyle anlatmclk, kurulu dzenin dayatt kurallara tepki
gstermeyi grev saymtr: Yaamn kaskat gerekliini grmezlikten gelerek
sahte bir incelikli davrana, yumuakla, duygusalla ynelmek, insan onurunu
temsil eden sanat tavrla badamayaca iin, "Kentsoylular aknla urat
mak ve onlarn gerek ya da hayali, kendini beenmi doygunluklarn sarsmak,
neredeyse bir namus belirtisi olmutur." 03)
Anlatmclk doay fotoraf makinasnm objektifine brakmtr. nemli olan
i grntdr. grnt anlatlrken, nesnelerin grnts arptmaya uratlr.
Nesnel grnt, soyutlama szgecinden geer.
"nsann i grnts aslnda mziin alandr. Mzikte anlatmclk doaya
ve doaya uygunlua kar bir direnme ile balam, bunlarn kartlarn, doa-
d, doaya aykr olan yakalamaya abalamtr." O4)
Ancak "doal" gibi gsterilen, kurulu dzenin yozlam grntleriydi.
1900T yllarda Avusturya imparatorluu, ekonomik krizler, sava yorgunluu ve
rveti brokrasinin bktrc irkinlikleri yznden, Viyana'llar yaamdan ve
gerekten kap dlere snmaya yneltmiti. Aydnlar ise sanatn yapc bir
grevi olduuna inanyor, insanlar vurdumduymazlktan kopartmak iin yeni
yntemler aratryordu. Bu aydnlar arasnda ruhbilimci Sigmund Freud, yazar
Stefan Zweig, ressam Kokoschka, fiziki ve felsefeci Emst Mach, besteci
Zemlinsky, Mahler, Schnberg, Alban Berg ve Anton Webern vard. "Besteci ve
mzikolog Guido Adler, bu youn kltr patlamasn gerekletiren yaratclarn
nde gelenlerinden biriydi. Glerini Avusturya-Macaristan Imparatorluu'nun
(12) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 162.
(13) E.H. Gombrich, a.g.y. sayfa 448.
(14) Curt Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi, eviren lhan Usmanba, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1965,
sayfa 243.

474
derin kltr birikiminden alan bu sanat ve dnrler, etkinliklerini yaadklar
dnemin ok tesine gtrebilmilerdir."05)
Bu yeniliki ortamn nde gelen sanatlarndan Arnold Schnberg, (1874-
1951) tonal armoninin yerine yeni bir dzen getirmi, ton d mzik yazmay
yntemletiren 12 Nota Sistemi'ni gelitirmitir.
Viyana'da doan 'Schnberg, mzik renimi yapmam, ancak ocukluun
dan beri keman ve viyolonsel dersleri alarak zellikle viyolonselde iyi bir
orkestrac dzeyine gelmitir. Genlik dneminde geimini viyolonselci olarak
salamtr. 1894de kendisinden birka ya byk olan besteci Alexandre
Zemlnski'den (1872-1942) alt ay gibi ksa bir sre kontrpuan dersi alan Schn-
berg, besteci olmaya karar vermi ve bu alanda alarak kendisini yetitirmitir.
Ge-romantik bir besteci olan, ama yenilikilie ak bulunun Zemlinski ile ayn
zamanda yakn bir dostluk kuran Schnberg, Viyanadaki nc sanatlar ve
aydnlarn oluturduu grup iinde yer almtr. Yaratc Mzikiler Demeini
kurmu, sonradan kzkardeiyle evlendii Zemlinskinin baz yaptlarnn ve Alban
Berg, Anton Webern gibi gen bestecilerin ilk yaptlarnn Demek araclyla
seslendirilmesini salamtr.
lk yaptlarnda ge-romantik bir besteci olarak tonalitenin snrlarm
zorlamaya balayan Schnberg'in ilk yazd Yayl Drtl (1897) ve yayl altl iin
Aydnlanan Gece (1898), ilgiyle karlanmtr.
1901 Ylnda yazmaya balad ve ancak 191 l de tamamlayabildii Gurre
Lieder (solocu sesler, koro ve orkestra iin), bestecinin ilk byk yaptdr. Gurre
Lieder'in bestelenii, Freud'un Dlerin Yorumu ve Picasso'nun "Mavi Dnemi,rne
rastlar.
Ge-romantik bestecilerle Schnberg'in ilk yaptlarndaki melodik stil
arasnda benzerlikler vardr. Schnberg, Gurre Liederde tonalitenin snrlar iinde
kalmakla beraber, kromatizmin tm olaslklarn aratrmtr: 06)
n. W a g n e r , T rista n nul Isolde

d. M aliler, T e tth S y m p h o n y

e. Sc boct bcrg , G tr r c -L ia le r

(15) Leyla Pamir, Mzikte Geni Soluklar, Ada Yaynlan, stanbul 1989, sayfa 219.
(16) Grout-Palisca, a.g.y. sayfa 851.

475
 Schnberg, ilk dnem yaptlarndaki deneyimlerinden sonra, tonal armoninin
olanaklaryla yeni bir ey sylenemeyeceini dnm ve 1908 ile 1914 yllar
arasnda ton-d mzie ynelmitir. Bu yllarda besteledii 14 yaptn tm ton-
d'dr. Bylece geleneklere ve alkanlklara srt evrilerek "ezgi arptlm,
yorulmu, biim-d olmann son noktasna getirilmitir. Uyumlu, uyumsuz
armonilerin soluk alp verii, dahas, izlenimcilerin bile gzetmedikleri bu iki
kavram tmyle bir yana braklm, armoni, seslerin salt rastlamasndan doar
olmutur. Dikey ses ynlarn dinlemeye almlar iin bu tam bir kakma
durum udur. "t*2) Schnbergin bu ikinci dnem yaptlar mzikte Anlatmcl
rnekler.
Tond mziin, geleneklere kar kmann yan sra, tam bir karmaa ve
boluk getirdiini gren Schnberg, 1914'den 1923 ylna dek beste yapmay
brakarak kargaay nleyecek yntem aratrmalar yapmtr. Yeniden yapt ver
meye balad 1923'de, ton - d mziin kurallara balanabileceini gstermi ve
12 Ses Yntemi olarak adlandrlan kurallar dizgesini getirmitir.
12 Ses Yntemi yle zetlenebilir: "Her sesi bamsz ve eit deerde sayan
dengesersiz (ton-d) mzikte kullanlma olana bulunan ses, badarn isteine
1 2

uygun biimde sralanr; bylece 12 seslik bir dizi saptanm olur. Bu diziyi badar
ister yatay biimde (ezgi ve tartm), ister dikey olarak (uyum) kullanabilir. Ancak
dizideki bir ses iittirildikten sonra, kalan ses de iittirilmeden yinelenmesi
1 1

yaplamaz.O8)
Schnberg'in bu yntemi kulland nl yapt Op. 31 Orkestra in eit
leme ler'den tema'nn ilk yarsnda yer alan sesler, RNEK 96'da aklamal olarak
verilmektedir.09) rnekte sesler numaralandrlm olarak belirtilmekte ve aa
ksmda bestecinin kulland dizi sunulmaktadr.
1933'de Hitler'in iktidara gelmesi zerine Almanya'dan ayrlan Schnberg,
Amerikaya yerlemi, bir yandan mzik profesr olarak Amerikan niversi
telerinde grev alrken, bir yandan da bestecilik almalarn srdrmtr.
Balca yaptlar unlardr:
Opera: Beklenti (Erwartung), bestelenii 1909, sahnelenii 1924; Ksmetli El
(Die glckliche Hand), bestelenii 1910-1913, sahnelenii 1924; Bugnden Yarna
(Von Heute auf Morgen), bestelenii 1928, sahnelenii 1930; Musa ile Hann
(Moses und Aron), ilk iki perdesi 1932de bitirilmi, ancak tamamlanamamtr.
Konerto: Op. 36 Keman Konertosu (Bestelenii 1936, seslendirilii 1940);
Op. 42 Piyano Konertosu, (bestelenii 1942, seslendirilii 1944).
Orkestra yaptlar: Op. 5 Pelleas und Melisande, senfonik iir (bestelenii
1902, seslendirilii 1905); Op 9 1. Oda Senfonisi, 1906!da 15 alg iin yazlan bu
yapt, 1935'de byk orkestra iin gelitirilmitir; Op. 16 Be Orkestra Paras
(bestelenii 1909, seslendirilii 1912, 1949da yeniden dzenlenmitir); Op. 31
Orkestra in eitlemeler, (1928de yazlm ve seslendirilmitir); Op. 34 Bir
Sinema Sahnesi in Elik Mzii (1934); Sol majr Yayllar Siti (bestecinin
1934de yazd tonal yapt, 1935'de seslendirilmitir); Op. 38 2. Oda Senfonisi
(1940da yazlm ve seslendirilmitir).
Oda mzii: Re majr Yayl Drtl (1897); Aydnlanan Gece (1899); 7. Yayl
Drtl (1904); 2. Yayl Drtl (1907); 3. Yayl Drtl (1927); 4. Yayl Drtl
(17) Sachs, a.g.y. sayfa 243.
(18) A, Say, a.g.y. Erturul Ouz Frat'n "ada Mzik" maddesi, cilt 2, sayfa 327.
(19) Grot-Palisca, a.g.y. sayfa 856.

476
 RNEK 96

A rn o ld Schnberg: "O rk e s tra iin eitlem eler",O p .31

Tema^nn ilk yars

35 5
3 4 7 8 9 10 II ------
PF T - 'l............

\cT
1-9
p
3 P - 4 -4lf 2.'
e-
11

$8^
" j! *

j_ L j \}a
L 4 t|
_______
P *
/ ,
--------
8 -1

p-0-
O i 2 3 4 S 6 7 8 9 10 11

J1 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0
-R-0

1-9-
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

RI-9

477
(1936); Op. 24 Serenat (1923); flemeli Beli (1924); Op. 29 Sit (1927); Napol-
yon'a vg (1942); Yayl l (1946); Fantasia (keman ve piyano iin 1949).
Piyano yaptlar: Op. 11 Piyano Paras (1909); Op. 19 Alt Kk Piyano
Paras (1911); Op. 23 Be Piyano Paras (1911); Op. 25 Sit (1924); Op. 33 / b
Piyano Paras (1932).

ALBAN BERG
Schnberg'in rencisi ve yakn dostu Alban Berg (1885-1935), duyarlkl ve
ince kiiliiyle ton-d mzie daha scak, daha itenlikli bir hava vermitir ama
aslnda anlatmcln ie kapank bir bestecisidir. Edebiyata olan derin ilgisiyle ilk
genlik yllarnda kltrel dzeyini ykselten Berg, bestecilii kendi kendine
renmitir. lk yaptlar, 1900 ile 1905 yllan arasnda yazd ve lmnden
sonra bulunan 69 arkdr.
Bu ilk denemeleri gz nnde bulundurulmazsa, Berg'in yaam boyunca
besteledii yaptlar sadece 14 tanedir. Ancak bunlarn her biri, yllar iinde
oluturulmu, sindirilerek zenle yazlm mziklerdir.
Bestecinin 1905-1909 arasnda yazd Yedi Erken ark ile Op. 1 Piyano
Sonat ve Op. 2 Drt ark, ge-romantizmin zelliklerini tar. 1910'da besteledii
Op. 3 Yayl Drtl ile ton-d mzie ynelmitir. 1913'de Schnberg ynetiminde
seslendirilen Op. 4 Altenberg arklar ise slklar ve yuhalamalarla karlanmtr.
Dinleyicilerin ton-d mzie gsterdikleri bu tepki, duygusal bir yaratlta olan
Alban Berg i olduka sarsm, ancak yolundan sap Aramamtr: Ayn yl Op. 5
1

Klarnet ve piyano iin S onat'\ yazm, 1914'de Op. Orkestra Paras'm

6

tamamlamtr.
1914'de Alman tiyatro yazar George Bchner'in Wozzeck adl oyununu
izleyen ve ok etkilenen Berg, ayn konu zerine bir opera yazmaya karar vermi,
araya 1. Dnya Savann girmesi yznden bu yaptn 1921 'de bitirebilmitir.
1925 Ylnda Berlinde lk sahnelenii gerekletirilen Wozzeck operas,
beklenenin tersine, olaanst bir baar kazanm ve 199 kez sahnelenmitir.
Wozzeck, ton-d bir mzik olmakla beraber, 12 Ses Yntemine gre yazlm
deildir, byle olmas da olanakl deildi; nk Schnberg bu yntemi
Wozzeckten iki yl sonra, 1923'de kullanmtr. Berg'in 1923-1925 arasnda beste
ledii keman, piyano ve 13 fleme alg iin" Oda Konertosu da 12 Ses Ynte
mine tmyle bal deildir. 1926'da yazd ve Zemlinskiye adad "yayllar
iin" Lirik Sit'in sadece 1. ve . blmleri bu yntemle yazlmtr. "Berg'in tm
6

dizisel ilk yapt, 1929'da orkestra ve soprano iin yazd arap adl konser
aryasdr. Baudler'in arapla ilgili drt iirini kapsamaktadr. Bu ilk dizisel
yaptnda Berg, nceki yaptlarnn cokunluu, anlatm zenginlii yannda, olduk
a dingin, snrlanm gibidir. Ancak bu yaptnn, bitiremedii operas Lulu iin bir
n alma nitelii vardr."(2)
Alban Bergin nl yaptlarndan biri de 1935de besteledii Keman Kon-
ertosu'dm. Mahlerin ilk ei Alma Schindler'in nl mimar Walter Gropius'dan
olan kz Manonun 18 yanda beklenmedik biimde lm dolaysyla yazlan bu
Konerto, ierdii duygular gerei "at" niteliindedir. Bu konertoda kullanlan
dizi ylesine deerlendirilmitir ki, tonal dzenlemeler kanlmaz duruma
gelmitir^21)
(20) A, Say, a.g.y.; Erturul Ouz Fratn yazd "ada Mzik maddesi, cilt 2, sayfa 340.
(21) Grout-Palisca, a.g.y. sayfa 860.

478
 Tone Row in Alban Bergs Violin Concerto

i k- 10 11 12

2 . -r
s N 2 3 4 5

Chorale m elody

9 10 11 12

"Bylece Berg'in atonal mzikle tonal mzik arasnda bir ba kurma aba
snda olduu, dizisel yapy tonal mzik gereklerine gre uydurmak istedii
grlmektedir." <22>
Berg'in son yapt olan Keman Konertosu'nun 1936da seslendirilii,
bestecinin kendisi iin de bir "at" anlamna gelmitir. nk Berg, bir yl nce
geirdii bir kan zehirlenmesinde paraszlk yznden geciktii iin yaamm
yitirmiti: 24 Aralk 1935.

ANTON W EBERN
Olaanst yaln bir dil kullanan ve ksa yaptlar yazm olan Anton Webern
(1883 - 1945), genelde bu zelliklerinden tr yaptlar sk seslendirilen bir
bestecidir.
Berg gibi, Schnberg'in rencisi olan Webern, Viyana niversitesinde
mzikbilim renimi yaptktan sonra, Rnesans bestecisi Isaac zerine doktora
vermi, 1908-1914 yllar arasnda Viyana, Prag ve Almanya'nn baz kentlerinde
tiyatro orkestralar ynetmitir. Bir yandan da yaptlar yazan besteci, Op. 1
Passacaglia, Op. 1 Yayl Drdl in Be Blm, Op. ve Op. 10 Orkestra Par 6

alarm bu dnemde tamamlamtr.

1918'de Schnberg'in kurmu olduu zel Mzik Seslendirme Demeinin
efliini stlenen Webern, ayrca 1922-1934 arasnda Viyana'daki i Orkestras'm
ve 1923-1930 arasnda i Korosu'nu ynetmi, 1930'da Avusturya Radyosu'nun
"yeni mzik" programlarm dzenlemitir. 1934'de siyasal haklardan yoksun
braklarak etkinlik gstermesi yasaklanmtr. 2. Dnya Sava boyunca Nazi'ler
den saklanan besteci, savan bittii 1945 ylnn sonlarnda bir gece vakti zgr
l solumak iin balkona karak sigarasn yakt srada, ABDli bir askerin
uyarsn duymadndan kurunlanarak ldrlmtr.
Genliinde besteledii ve opus says tamayan birka yapt bir yana
braklacak olursa, Webem'in yazd 31 yaptn ard arda seslendirilmesi halinde
yaklak drt saata sabilecei hesaplanmtr. Schnbergin nitelemesiyle "bir
sayfada bir roman yazan" Webem'in ne denli tutumlu bir deyii olduu anlal
maktadr. Ancak bu tutumluluk, mziin yeniliki niteliklerini sergilemektedir.
(22) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 151.

479
Biimin zet olarak sunuluu ve yinelemelerden kanlmas, bestecinin balca
zelliklerindendir.
Webern'in baka bir zellii ise orkestralamasndaki tutumluluk ve zendir:
Melodik izgi, deiik alglara datlmtr. Bylece birbirini izleyen tonlar ayn
tn iinde duyulabilir. Sonuta esiz bir renk dengesi iinde yorulmu ses
kvlcmlarndan oluan bir doku salanr. RNEK 97t23) Bestecinin Op. 21
Senfoni1de olduu gibi renk ve yalnlk konusundaki duyarll, "keman, klarinet,
tenor - saksofon ve piyano iin" Op. 22 Drtl'de ya da "soprano, Mi bemol 'klari
net ve gitar iin" Op. 18 ark'da grlebilir.
Mimarolu, Webern'in bu zelliini bir karlatrmayla belirtmektedir:
"alg tnlar asndan Webern, izgilerin trl alglar arasnda paralanmas,
datlmas bakmndan, Schnberg ve Bergden ok daha ileri gitmitir."!24)

H ALK M Z V E B ARTOK
20. Yzyln byk bestecilerinden biri Bela Bartok'tur (1881-1945). Bartok,
temsil ettii sanat devinimiyle sadece Macaristan'n deil, gelimemi tm
lkelerin gelecee dnk sanatsal geliimine k tutmutur. Gerek sanatsal
anlamda bestecilerin halk mziinden yararlanmas konusunda syledii u szler,
onun kavrayn zetler.
"Halk mziinin salad gerelerden yararlanlmas, bunlarn ya olduklar
gibi, ya da benzetme yoluyla, evrensel ya da yabanc eilimleri olan eserlere
rastgele serpitirlmesi demek deildir. Ama, bu gerelerdeki z, anlatm,
bestecinin kiisel slubuna sindirebilmesidir. Onun iin bestecinin halk mziiyle
hair neir olmas, bu mziin dilini, anlatmn kendi ana diliymi, kendi
anlatmym gibi rahatlkla kullanabilecek hneri elde etmesi gerekir."!25)
ok aktr ki bu gr, kaynan halk mziinde bulan ulusal renklere
duygusal bir yaklam deil, bilimsel verilerin zmlenmesinden doan sanatsal
bir yaklam ngrmektedir.
Bartok bu kavrayn yaptlaryla dorulamtr: Yaratt evrensel boyutlu
mzikte "ulusal kimlik" kendiliinden, doal olarak yer alm, bu mziin mayas
n oluturmutur.
Eitimci bir ailenin ocuu olan Bartok, kk yata piyano almaya bala
m, on bir yandayken ilk dinletisini vermitir. Budapete Konservatuvarnda
Liszt'in rencilerinden stvan Thoman'n piyano, Koesslerin kompozisyon ren
cisi olarak renim yapan gen yetenek (1899-1903), ilk beste denemelerinden
sonra 1904'de yazd Op. 1 Piyano ve Orkestra in Rapsodi ile Paris'te alan
Rubinstein Yarmas'na katlm, dl bir oy farkla yitirmitir. 1905de Macar
halk mzii zerine aratrmalara balayan Bartok, ayn alanda alan Zoltan
Kodaly ile Yirmi Macar Halk arks'm okseslendirerek yaynlamtr (1906).
1907de retmeni Thomann lm zerine Budapete Konservatuvar'na piyano
profesr olarak atanm, bu grevini 1934 ylma dek srdrmtr. 1908'de
besteci arkada Kodaly ile halk mzii aratrmalarn genileten Bartok, 1908'de
Romanya'da, 1912'de Bulgaristan, Ukrayna ve Norve'de, 1913'de Cezayirde,
1936'da Trkiyede almalar yapmtr.
(23) Grout - Palisca, a.g.y. sayfa 862.
(24) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 152,
(25) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 138.

480
 RNEK 97

A nton Webern, Symphony Op. 21

481
 1. Dnya Sava'nn engelledii bu aratrmalarn yan sra verimli bir beste
cilik dnemine giren Bartok, yaptlarnn birok Avrupa lkesinde baar kazan
mas zerine, Londra, Paris, Berlin, Amsterdam, Viyana, Cenevre gibi kentlerde
kendi yaptlarn seslendirdii konserler vermi, kuann en nemli bestecilerin
den biri olduunu kantlamtr. 1927-1928 Yllarnda ABD turnesine km,
lkesine dndkten sonra Budapete Konservatuvar'ndaki grevini srdrmtr.
Orta Avrupa ve Dou Avrupa lkelerinin siyasal bunalmlar iinde bulunduu
bu dnemin zorluklar iinde yaayan Bartok, 2. Dnya Sava srasnda Avrupa'da
barnamayacam grerek ABD'ye mlteci olarak snm, ancak bu lkede de
souk karlanmtr. Amerika'da mziki olarak deerinin (bilinli biimde)
tannmamas yznden parasal skntlar ekmesine ve hastalklarla boumasna
karn, yaptlar yazmay srdrm, 1945'de New York'da lmtr.
Bartok'un halk mzii aratrmalar, mziini ncelikle ritm, melodi ve tn
renkleri asndan etkilemitir. Bu almalarn aamada gerekletirmitir:
Kayt (daha ok "akustik silindir" ses alma aygtyla)
Toplanan mzik gereleri zerinde motif incelemesi.
Yaratc deerlendirme.
Kendi zgn stilini yaratan ve bu tutumundan dn vermeyen Bartok, rnein
6. Yayllar Drtls' nde (1939) halk mzii gerelerini yle deerlendirmi tir: (26>

S l r e lc h q u a r te U N r .6 , IB 30

"Bartok'un armonisi genelde kontrpuan kullanmnn bir sonucudur: Dzenli

diyatonik ve kromatik karakter tayan melodiler kulland kadar, pentatonik, tam
ton, makamsal ve dizi-d melodilere de ynelmitir. Armonik yaplanma, bu
melodik zelliklerden domutur. Bu balamda eitli akorlarla karlamamz
olasdr: llerden drdnc zerine kurulu bireimlere ve ok daha karmak
yaplanmalara dein. Bartok sk sk uyumsuz majr yada minr kinciler ekleyerek
elde ettii akora keskinlik kazandrr. (RNEK 98a'da, 4. Yayllar Drtls'nn
"Allegretto Pizzicato" blmnn finalindeki La bemol triad'nda bu zellik
verilmektedir.) Bazen de kinciler ton kmeleri iine ylr: 1. Piyano Sonat'nda
ve 1. Piyano Konertosunda (RNEK 98b), ya da 2. Piyano Konertosu'nun "ar"
blmnde olduu gibi.
Bartok'un mzii ounlukla tonal'dir. Temel bir ton merkezi aralkl olarak
srekli vardr; ancak modal (makamsal) ya da kromatizm ynelimi, ayn anda
kullanlarak tonalite duygusu gizlenmektedir. zellikle 1920'li yllarn yaptlarnda
Bartok, iki ya da daha ok armonik yzeye ynelerek ok-tonluluu kullanmtr.
(26) dtv-Atlas zur Musik, Mnih 1994, cilt 2, sayfa 528.

482
Oysa tonaliteyi ilke olarak reddetmez. Keman Konertosu'nun ilk blmnde
olduu gibi, bazen de 12 ayr tonu ieren bir tema yazmasna, ya da 3. ve 4.
Yayllar Drtlsndeki gibi, kromatik dizinin tm seslerini kullanmasna karn,
bu teknikleri sistematik biimde deerlendirdii sylenemez. Baz son yaptlarnda
tonal armoniye yaknlk gsteren yntemleri benimsemitir. zellikle 3. Piyano
Konertosu, Orkestra in Konerto ve 2. Keman Konertosu bu eilimdedir. Yine
de tonal zellik belirgin deildir. Yayllar, Vurmallar ve Celesta in Mzik adl
yaptnda, temalarn bazlar, final kadanslarnn ise tm bu triton ilikisini barn
drr: RNEK 98 B. Ancak bu zellik sadece B art oka zg deildir; Schnberg ve
teki . yzyl bestecilerinde de grlen ortak bir zelliktir. "( T>
2 0 2

Balca yaptlar unlardr:

Opera: Mavisakalu atosu (1911)
Bale mzii: Tahta Prens (1914-1916). Akl Almaz Mandarin (1919).
Konerto: ki Piyano ve Orkestra iin Konerto (1943); /. Piyano Konertosu
(1926); 2. Piyano Konertosu (1931); 3. Piyano Konertosu (1945, tamam
lanmad); 1. Keman Konertosu (1908); 2. Keman Konertosu (1939); Viyola Kon
ertosu (1945, tamamlanmad).
Solo alg ve Orkestra iin: Piyano ve Orkestra iin Rapsodi (1904); Piyano
ve Orkestra iin Burlesque (1904); Keman ya da viyolonsel ve orkestra iin /.
Rapsodi (1928); keman ve orkestra iin 2. Rapsodi (1928)
Orkestra yaptlar: Scherzo (1902); Kossuth (senfonik iir, 1903); I. Sit
(1905); 2. Sit (1907); 2 Portre (1908) 2 Tablo (1910); Drt Para (1912); Dans
Siti (1923); 5 Macar arks (1927); 2 Macar Halk arks (1928); Orkestra
Konertosu (1943); Yayllar, vurmallar ve Celesta in mzik (1935); Yayllar
orkestras iin Divertimento (1939).
Oda mzii yaptlar arasnda bulunan alt tane Yayl Drtl, bestecinin en
baarl rnleri kabul edilir. Ayrca, "iki piyano ve vurmallar iin Sonat (1938) ve
Contrasts (Kartlklar) adl "klarinet, keman ve piyano iin" yapt bu kapsam
dadr.
Piyano yaptlar: Sonat (1897); Sonat (1926); Sonatin (1915); Sit (1916);
Allegro Barbaro (1910); 4 Para (1903).
Bartokn Mikromosmos adl piyano iin eitsel amal paralan (1926-1937),
piyano eitiminde tm dnyada yaygnlk kazanm bir albmdr.
Bartok gibi halk mzii aratrmalarna eilen ve bu almalan onunla
birlikte srdren Macar besteci Zoltan Kodaly (1882-1967), izlenimci akmdan
etkilenmi, ancak ulusalclkla yetinmi deerli bir mzkbilimci ve mzik
eitimcisidir. Kodaly ounlukla ses mzii yaptlar yazmtr. "Genlik korola-
nmn olumasnda, yetimesinde, kendi adyla anlan yntemin balca yaratcs
olmu, bu ynden ayr bir nem kazanmtr." (2S)

Y EN - K LA SK LK VE HNDEM TH
. Yzyl, "gelecee dnk" ynleriyle canllk gsterdii kadar, gemi
2 0

alarn stillerini de yeni bir gzle deerlendirmeyi gndeme getirmitir.

Yzyln balarndaki atlmlann etkileri 1. Dnya Sava yllarnda da sr
m, besteciler eitli ynlerde deiik snrlar zorlayarak yeni bululara ynel-
(27) Grout r Palisca, a.g.y. sayfa 812-813.
(28) A. Say, a.g.y.; Erturul Ouz Fratn yazd ada Mzik" maddesi, cilt 2. sayfa 381.

483
 R NEK 98
pzz.

P
pizz

~PW
pizz.

p
pizz.

J =130

(b a u : A M ajr Ij
W
C adence
J=

484
milerdir. Bu balamda, geleneklerle balan kopartmak stemeyen, gemiin "tonal
merkez", "melodik geliim" ve "amaca ynelik mziksel dnler" gibi deerlerini
yeniden anlamlandran bir akm domutur: Yeni-klasikilik.
"Anlatmclk"m tam tersi bir ynde gelien Yeni-klasikilik, znel (sb-
jektiv) deyiin dizginlenmesinden yana bir grten yola km, Barok a mzi
inin ve klasisizmin deerlerine sarlarak yeni bir akma dnmtr. Bu anlay
savunan besteciler "belki de hzl geliimin verdii rknt ile gemiten g
alarak almak, yaplacak her eyi akim szgecinden geirmek ve esinlenmeyi,
yaratclktaki son etken olarak grmek gereini duy mul ardr. "(29)
1930'lu yllarda glenen Yeni-klasikilik, ilke olarak "tonal"dir. Eski biim
ve trleri, zellikle kontrpuam yeniden deerlendirmenin yan sra, iki tonluluk
(bitonalite) ve ok-tonluluk (politonalite) gibi teknikleri baaryla kullanan Yeni-
klasiki akm, 1911 de Max Regerin Eski slupta Konser Paras ile u vermi,
Ferrucio Buson'nin grleri ve tanmyla adn bulmutur. Fransz Altlar ve bu
grup iinde bulunan zellikle Honneger ile Milhaud, ayrca Stravinski ve
Prokovyef, Yeni-klasiki besteciler olarak tannmlardr. Yzyln ortalarna doru
etkinliini yitiren bu akmn asl temsilcisi, hatta simgesi Hindemith'dir:
Frankfurt Konservatuvar'nda keman renimi yapan Paul Hindemith (1895-
1963), 1915-1923 yllan arasnda Frankfurt Opera Orkestrasnda bakemanc
olarak alm, 1921'de Liko Amar'm (*) kurduu ve yeni yaptlar seslendirmeyi
amalayan Amar Drtls'nde viyola almtr. (Bu nl Drtl 1929 ylnda
dalmtr.)
1927 Ylnda Berlin Yksek Mzik Okulu'nda kompozisyon profesrlne
getirilen Hindemith'in yazdu Ressam Mathias (1935-1936) adl opera, reform
dneminde kyl ayaklanmasna nclk eden ressam Mathias Grnenwald'i konu
olarak ald iin, Hitler ynetimi tarafndan yasaklanmtr. Nazi ynetimiyle ba
lar bylece kopan besteci svire'ye yerlemi, bu arada Ankara Devlet Konserva-
tuvar'mn kurulu almalarna katlmak zere (1936) Trkiye'ye de gelmitir.
1940da ABDye yerleen besteci, sava sonras svirede Zrih Universi-
tesinde dersler vermi, 1963'de Frankfurt'ta lmtr.
Hindemith'in yeni mzie katk getiren yaptlar, 1936'ya dein sren ilk
yaratclk dnemine rastlar. Polifon yazya (kontrpuan) ynelen, yap ve biimi
nemseyen, tn renklerini aratrmaya pek gerek duymayan bestecinin Rainer
Maria Rilkenin iirleri zerine an ve piyano iin yazd Marienleben (Meryemin
Yaam) arklar, bu dnemde kulland ak ve aydnlk yazy mekler:(30)

(29) nder Ktahyal, a.g.y. sayfa 35.

{*) Macar asll kemanc Liko Amar (1891-1959), Berlin Filarmoni Orkestras bakcmancln yapm 1938de
Ankara Devlet Konscrvatuvan'na keman retmeni olarak gelmi, 1957'ye kadar bu grevde almtr.
Amar, Ulvi Cemal Erkn'in Keman Konertosu'nun ilk seslendirmiini solist olarak gerekletirmitir
(1948).
(30) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 534.

485
 "Bu polifoni anlay, ezgisel elerin karlatrlmasnda onu alacak
lde canl, buluu ve yeni yapmtr. Ancak Hindemith'in her eyden nce
Kontrpuam gzetme amac, yaptlarnda giderek ona bir kuruluk, geleneklere iyice
bal, kendini yineleyen, tutucu bir badar grnm vermitir. 1921den 1936
ylna dek sren ilk dnem yaptlarnn yukarda belirtilen ilerici yan, 1936dan
sonra verdii yaptlarda artk pek bulunmamaktadr. Yeni-klasikilik akm iinde
ilk dnem yaptlaryla etkin bir ilericilik, uygulamada nclk gsteren, bir
yaptndan tekine hep yenilik ve aray iinde olan badarn bu dnemine mek
olarak, 7 tane olan ve her biri bir solo alg iin yazlan, elii her birinde deiik
bir topluluka salanan Oda Konertolar gsterilebilir."(3 D
Geleneksel Armoni ve Bir Bestecinin Dnyas adl iki kitap yazan Hin
demith'in balca yaptlar unlardr:
Cardillac (E.T.A. Hoffmann'm konusu zerine opera, 1926); Gidi ve Dn
(opera, 1927); Evrenin Uyumu (astronom Kepler'in ayn adl kitab zerine opera,
1957).
Genelde 1936 yl sonrasnda yazd senfonilerin yan sra, Yayllar iin 6

Drtl ve ok sayda konerto, koro mzii, ark besteleyen Hindemith, ortaya

att Gebrauchmusik (Yararlanma mzii) kapsamnda ocuklarn sahneleyip
oynayaca Bir Kent Kuralm ve Plon'da Mzik Gn adl iki ilgin opera hazr
lamtr.
*
20. Yzyln yeni ve ileri akmlar, bu ynde pek hazrl olmayan mzik
dinleyicisini olduka sarsm (ama buydu zaten), dinleyici yeni bulular
yadrgamtr. Bu gidiin besteci ile dinleyici arasnda bir kopma yarataca
grlm, Hindemith'in szleriyle "mzikte bugn arz ile talep arasnda esef
edilecek bir uyumazlk" olmas karsnda, yeni mziin sradan dinleyiciye, hatta
ocuklara gtrlmesi iin, ocuklarn bile seslendirebilecei yaptlar yazlmtr.
Hindemithin "ocuklar iin" yukarda belirttiimiz iki operas koutunda,
Prokofyev'in Piyotr ve Kurt'u, Copland'n kinci Frtnas ilgin rneklerdendir.
"Amold Schnberg bile, 1934'de okul orkestralar iin bir Sit, hem otuz yldr
donanm kullanmazken Sol Majr bir sit yazd. Ayn yolda, bando ya da orkestra
iin sol minr bir tema zerine eitlemeler yazmtr (1944)."(32)
Tm lkelerde sahne kantat Carmina Burana ile tannan Cari Orff (1895-
1982), eitsel almalaryla bu alann nde gelen mzikderindendir.
1924'de Mnihte bir jimnastik okulu aan Orff, 1930-1935 arasnda vurmal
alglara dayanan Okul almalarm yazm, okul mzik eitimine yeni bir
yntem getirmeye almtr. Cavamn gamelan mzii rneinde olduu gibi,
ezgisel ritmik alglar (celesta ve ksilofon'un oyuncak grnml biimlerini)
davul, def, ngrak gibi teki ritmik alglarla birletiren ve bylece kurduu
ocuk orkestralarna ritmik oyunlar ve beden hareketleriyle katlmmasm ngren
besteci, "bykler iin" yazd yaptlarnda da dil'den yola kmtr. Carmina Bu
rana, Ortaa ky arklar temelinden hareketle yazlm renkli ve canl bir yapttr.

STRAVNSK
20, Yzyln en yetenekli bestecilerinden olan gor Stravinski (1882-1971),
St. Petersburg Operas'nda bas olarak grev yapm bir an sanatsnn oludur.
(31) A. Say, a.g,y,; Erturul Ouz Frat'n yazd "ada mzik" maddesi, cilt 2, sayfa 336.
(32) Sachs, a.g.y. sayfa 250

486
1900-1905 Yllarnda hukuk renimi yapan Stravinski, 1902'den 1908e kadar
Rimski-Korsakov'dan zel ders alm, 1910-1920 yllarnda genellikle svire'de
yaamtr. 1920'de Fransa'ya yerleen besteci, 1939'a dein Paris'te oturmu,
1939'da ABDye giderek Hollywood'da almalarn srdrmtr. 1939-1940
Yllarnda Harvard niversitesi iin hazrlad ders notlarn toplayan Potique
musicale (1942) adl kitabnda Yeni-klasiki estetii deerlendiren Stravinski'nin
ayrca iki ciltlik Anlar (1936) kitab vardr.
Stravinski'nin yaratcl dneme ayrlabilir: 1) 1920'ye kadar sren ve
Rus mziinden yararland ilk dnem. 2) 1920-1950 yllar arasndaki Y e n i-
klasiki dnem. 3) 1950-1971 arasnda ton-d alt ge dnem.
Stravinski, Rus folkloru ve Ortodoks Rus kilise mzii gelenekleri iinde
yetimitir. te yandan nl Rus bale ynetmeni S. Diyagilev ile Paris'te sk sk
bulumu ve onun Rus bale topluluu iin ilk bale mziklerini yazmtr:
lk bale mzii yapt Ate Kuu'dur. (Paris 1910, daha sonra 3 orkestra siti
olarak da deerlendirmitir.)
191 l'de Besteledii ve Paris'te 1911 ylnda sahnelenen Petruka (daha sonra
piyano iin blm), ateli Rus duygularm yanstr: Ak, kskanlk, lm,
lmsz ruh vb. Eski Rus motiflerinden yararlanlarak hazrlanan bu mzikte yer
alan Rus danslar, yan yana modal melodik ksa izgilerle rlmtr ve sert bir
ritmik yaplanmay sergiler. Drt sahnelik bu yaptn besteci tarafndan piyanoya
uyarlanm "Rus Dans" yedir: (33)

nc bale mzii olan Bahar Ayini (Le sacre du printemps) ise, Stra-
vinskinin ilk ton-d yaptdr.
Bahar Ayini'nin Paris'te 1913 ylnda ilk sahnelenii bir skandal yaratm,
salonda kyametler kopmutur: Tokatlamalar, baylmalar, delloya davetler vb.
Eletirmen Guido Pannain, bu yapt hakknda yle yazmtr: "Yapt, Stra-
vinskinin yaratlndaki barbarln da vuruluunun sonucudur. Stravinski'nin
mzik duygusu, btn ilkellerde olduu gibi, harekete, demektir ki ritme baldr."C34)
Bestecinin Bahar Ayininde kulland ok-ritmli (poliritmik) teknik, o
dnemin koullanmasna gre gerekten yadrgatc bir arpclktayd. Deien
l deerlerinde deiik ritmler yer alyor ve ritmik canllk, melodik izgileri bir
arada duyuruyordu. Stravinski'nin bu mziini Debussy olumlu karlam ve onu
"vahi gen" olarak nitelemiti.(35) (Bahar Ayini'nde kullanlan ritmik yaplanma
RNEK 99'da verilmektedir)(36) Yaptn "Giri"indeki 4/4, 3/4 ve 4/4 vurulu
melodi ise yledir:t 7) 3

(33) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 530.

(34) lhan Mimarolu'nun alnts, a.g.y sayfa 142
(35) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 531.
(36) Grout-Palisca, a.g.y. sayfa 844-845.
(37) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 520.

487
 RNEK 99

L e Sacre du p rin te m p s, D a n se sacrale

J =126

2 ? J* 3 ?J> 2 ? /t3 12 A
1 6 P ? 16 j ?
: / A 24,

2 O T*J* ? J
3 1
nJt
16 ff 16 -

o 5 / 1 / 3
A
B 32
c *a
pmuw J
?JT j ?J> 2 * J S
3 5 J7775 J T
16 r r r r r f r r H+ roJ^
P? ? ? * P|N ESSSLJ9 ^ ^ ^ ^ 3

=&
JJ O 2 I J f
3
11fi
H-1 p f c - 'fV

O 2 O 3 O 2 *
3
16 16 r 12 Jt
16 f -T p
A '41

6 ^
8 L J

2
16 p
jila rO/ g f?/n
6 ?
12 ^

Coda
2 o 3 J* ? / ? /5 2 ?JTj
16 16 j S (> 1 (same measure pattern as A ) 12 1 2 ^
??

488
 h S tra v in s k y , Lc S a c r a du P rfntdm ps, 1913, in tro d u cin g

Bu olayl temsilden sonra Stravinskinin tam anlamyla sarsld aktr:

Ertesi gn svireye gitmi, daha sonra yazd yaptlarda ekingen davranmtr.
1914de besteledii Blbl, Andersen Masallarndan alnma lirik bir masals
operadr. 1914'de balayp 1923'de bitirdii "solocular, koro, drt piyano ve
vurmal alglar iin" sahne mzii Dn/ kaak bir askerle eytann atmasn
ykleyen "soloculardan oluan oda orkestras, anlatc ve danslar iin" iki
blml bir bale olan Askerin yks (1918) ve oda mzii yaptlar, bestecinin
nc anlayndan geri admlar attn gsteren mziklerdir.
Bu yaptlarn yan sra, caz mziinin ilk rneklerine yknen "piyano iin"
Ragtime (1918) ve Pergolesi'nin mziinden esin ald Pulcinella balesi (1920),
Bahar Ayini okundan sonra bestecinin lml bir deyie yneldiini gsterir.
Stravinski 1920den sonra Yeni-klasikilii benimsemitir: Klasik dnemin balca
ilkelerinden olan "denge", soukkanllk", "nesnel tutum", "program mziine
kart olarak salt mzikten yana olma", "egemen kontrpuan dokusu", bestecinin
ikinci dnemindeki balca zelliklerindendir. Kulland armoni "modal" ya da
"ok -tonlu" tekniklere dayanr, ama sonuta, "tonal"dr. Oysa kendine zg dina
mik ritmsel yapy srdrmtr.
Yeni-klasiki dnemde yazd balca yaptlar yle sralanabilir: Kral
Oedipus (opera gibi sahnede temsil edildii gibi, oratoryo olarak da konser mzii
kapsamndadr, 1926-1927); Psahnen Serfonisi (1930); Persephon (mitolojik bale,
1934); Kt Oyunu (Jeu de cartes, bale, 1937); Oda orkestras iin Mi bemol
Majr konerto (1938); "16 alg iin" Dumbarton Oaks Konertosu (1938); Do
majr Senfoni (1938 - 1940); "klarinet ve caz orkestras iin" Abanoz Konertosu
(Ebony Concerto, 1945); Orpheus (bale, 1948); Missa (koro ve 10 flemeli alg
iin, 1944-1948); The Rake's Progress (opera, Venedik 1951).
Stravinski 1951'den 1971'e dek Schnberg'in 12 Ses Yntemi'ne dnmtr.
Yaratclnn bu son dneminde, Rnesans bestecilerinden Machaut'un izoritrmik
yaplanmasna ilgi gstermitir. Schnberg'in dizisel yntemiyle yazd ilk yapt
Cantata'dr (1952), Bunu 1955!de besteledii koro yapt Canticum sacrum, Agon
adl bale mzii (1957), "Piyano ve orkestra iin" Devinimler (Movements, 1958-
1959), Tufan (bale mzii, 1962) ve Requiem Canticles (koro iin 1966) izlemitir.
Requiem Canticles'in 2. Blmnde kulland ses dizisi, aadaki rnekte
grlmektedir: (38)

(38) dtv-Atlas zur Msik, Cilt 2, sayfa 530

489
 Grld gibi, Stravinski ayr dneminde deiik akmlara balanm, bu
zellii onu "tutarszlk"la sulayanlar hakl gibi gsterse de, gl kiiliiyle . 2 0

yzyl mziinin en byk bestecilerinden biri olarak mzik tarihindeki yerini

almtr.

CAZ M ZN N ETKLER
2 0. yzyln ilk yarsnda caz, dinamik bir mzik tr olarak geni kitlelerin
sevgisini kazand kadar, sanat mzii zerinde de etkisini gstermitir. Bu etkiyi
yanstan ok sayda besteci arasnda, Debussy, Ravel, Satie, Stravinski, Milhaud,
Hndemith, Copland vb. vardr.
Avrupa'daki sanat mziinin Amerika'da ortaya kan caz mziiyle kesime
noktalarm deerlendirebilmek iin, nce cazn nitelii zerinde durmak gerekir.
Nedir caz mzii? zellikleri nelerdir?
Amerka'l caz eletirmeni Marshall W. Stearns u tanm yapmtr:
"Caz, Afrika - Avrupa kaynakl melodi ve ritmin, Avrupa armonisi ve algla
ryla birletirilmesi sonucunda doatan alnan Amerikan mziidir."(39)
Bu yaln tanmn iinde yer alan "Amerikan" szc tepkiyle karlanmtr.
Uzmanlar, bu mziin "Amerikadan dolay" deil, "Amerika'ya ramen" gerek
letiini sylerken hakldrlar. Buna gre tanmdaki "Amerikan mzii" yerine
"uluslararas mzik" szcklerini koymak doru olacaktr.
Cazn doum yeri ve beii Amerika'dr; caz yaratan insanlar ise zencilerdir.
Eer Afrika'l zenciler 16. yzyln sonlarndan 19. yzyln son eyreine kadar
kle tccarlar eliyle Amerkal toprak sahiplerine getirilip satlmasayd, caz
mzii domayacakt.
te yandan caz, eitli mziklerin karmdr: Afrika'nn halk mzii, zenci
klelerin tarlada alrken syledikleri i arklar, ngilizlerin dinsel mzii,
Fransz'larn sokak arklar ve halk danslar mzii ile Fransz bando mzii,
spanyol smrge mzii ve bir lde kzlderili mzii... "Btn bunlar zencinin
potasnda eridi ve en bol, en etkileyici gere, blues, ortaya kan mzie ayrca
enisini verdi." (40>
Hristiyanlatrlm zenci klelerin beyazlarla kltrel ilikisi ancak kilisede
gerekleebiliyordu. Bu kltrel iliki, nce zencilerin dinsel mzii olan
spiriual'lzri dourmutur. ki sesli bir zenci spiritualinin melodisi ve armonik
yaps yle rneklenebilin^)

When is rael was in E - gypts Isrcd, Let my peo -p!e gol

Ngro-Spirtual

Caz, dinsel deil, din - d mziktir. Din d zenci mzii ile Amerika'ya
yerlemi Avrupa kkenlilerin halk mzikleriyle karmndan filizlenmitir. Zaten
tarladaki Blues'un sanatsal kimlik kazanabilmesinin tek koulu, bu arklarn kent
(39) A, Say, a.g,y. Prof. Sargut linn hazrlad Caz" maddesi, cilt 1, saya 241.
(40) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 135.
(41) dtv-AUas zur Musik, cilt 2, sayfa 540.

490
blues'una. dnmesiydi. Bu da Amerikan'n Missisipi deltasndaki New Orleans
kentine dmtr.
Kleliin kaldrlmasnn yan sra, isavatan arda kalan krk dkk alg
larn zenciler tarafndan kullanlmas olana, cazn ilk basama saylabilir.
Beyazlarn brass band'ni (flemeliler orkestrasn) rnek tutan zenciler,
19. yzyln sonlarnda Marching Band denen trensel alg topluluklarm
oluturmutur: Cenazelerde, dnlerde, bayramlarda ilevi olan bu bandolar, mar
ve dans havalan, arklar, koral paralar, spiritual ve blues'lar almaktayd. 1890
Yl dolaynda Marching Band'ler, Jazz-Band ad verilen daha kk alg
topluluklanna dnmtr. Jazz-Band'in New Orleans'daki tipik solo alglar
unlard: Kornet ya da trompet, Klarinet, Trombon, Bas-Tuba ve Banjo (gitar ya da
piyano). Bu topluluklar mar'n 2/4lk ritmini ve beyazlarn yrrlkteki
armonisini devralmlard.
Caz mziinde zaman ls ilke olarak 4 zamanldr. Baka l kullanla
cak olursa, arlama ya da hzlanma yoluyla 4 zamana uyarlanr. 4 Zamanl lde
vurgular, Avrupada allmn tersine ikinci ve drdnc zamanlardadr: <42)

Becken

KI.Tr, -3J J J. I AJ n to J H J , n
- i-
Gr.Tr.
ftr r r r
New Orleans Dixie Swing Bebop

Grundrhythmer (nach Berendl)

1870 Yl dolaynda ortaya kan ilk caz paralarna Ragtime deniyordu.

Ragtime aslnda bir piyano stilinin addr. 1900-1910 Yllar arasnda, piyanoda
kendi paralarn seslendiren usta piyanistlerin balcalar Scott Joplin, James Scott
ve "beyazderili" Joseph Lamb'dir.
Zenci klelerin hznn anlatan Blues, 1900'n balarnda krdan kente
gmtr. Oysa ieriindeki yaknma bu yllarda pek deimemitir. nl blues
arkcs Bessie Smithin Empty-Bed-Blues'u (bo yatak blues'u) baars ve
yalnzlktan yaknan szler ierir: "Bu sabah baarsyla k a lk tm ...11(43)

Melodideki "ar" ve "yant" ilkesi, btn blues'larda olduu gibi, bu para

da da geerlidir.
Cazn geliimi, belirli dnemlerde, belirli caz stilleriyle gereklemitir. Bu
dnemler ve stilleri ksaca gzden geirmekte yarar vardr:
Dixieland (1900-1920): Bu dnemde caz, Amerika'nn gney kentlerindeki
mzikileri de kapsamaktadr. Dixielandin nl caz topluluklar unlardr: Re-
(42) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 540.
(43) dtv-Atlas zur Musk, cilt 2, sayfa 538

491
liance Brass (1892-1893), Jack "Papa La ine'in nclk ettii Ragtime Band
(1898) ve Original Dixieland Jazz Band (1914).
Chicago (1920-1930): Bu dnemin stilinde, eskiden beri sregelen amatr
elence amac btnyle almtr. 1920'li yllarda balayan plak retimi, olaya
yepyeni boyutlar kazandrm, caz mzii bir "sanayi" haline gelmitir. Chicago'da
beyazlar da zencilerle mzik yapmaya balamlardr. alglarda da deiiklikler
olmutur: Banjo'nun yerine gitar ya da piyano, tubanm yerine kontrbas kulla
nlmtr. Saksafon'un caz mziine girii de bu dneme rastlar. Chicago'nun nl
topluluklar unlardr: King Oliver's Creole Jazz Band (Louis Armstrong'la birlikte
1923), L. Armstrong and his Hot Five (1925). Jelly Rol Mortons Red Hot Peppers
(1926).
Chicago-Caz' Avrupa'nn byk ilgisiyle karlanm ve bu ktada 1920'li
yllarn mziini etkilemitir.
Swing (1930-1940): nceki yllarn plak retimi, bu dnemde olaanst
tecimsel boyutlara ulamtr. Caz mziinde "senfonik orkestra"y karlayan
byk caz orkestralarnn olumas bu dnemdedir. Bu caz orkestlar'na Big Band
deniyordu.
Balca big band topluluklar, nderlerinin adyla anlmtr: Fletcher Hen
derson (zenci 19277, Duke Ellington (zenci, 1926-1974), Count Basie (zenci, 1935-
1984), Benny Goodman (beyaz, 1934), Woody Herman (beyaz, 1936), Stan
Kenton (beyaz, 1941-1979).
New York'daki nl Camigie Hall'de ilk caz konserinin verili tarihi 16 Ocak
1938dir: (Benny Goodman'in Sing Sing Singi.)
Bebop (1940-1950): Cazn balca zelliklerinden biri olan doatan alma
(Improvisation), bu dnemde nemini arttrmtr. Caz orkestralar klm, buna
karlk doatan alan solo alglar, btn dnyann onaylad biimde by
mlerdir. Bebop'un balca temsilcileri unlardr: Charlie Parker (alto-saksofon),
Dizzy Gillespie (trompet), Thelonius Monk (piyano).
Coll Jazz (1950-1960): Trkeye "souk caz" olarak evrilen bu stil, Av
rupa'nn oda mzii geleneine yaknlama eilimindedir: "Legato al", "sert
aksanlardan kan" ve "ton - d mzie yneli". Balca mzikileri unlardr:
Lester Young, Gerry Mulligan ve Drtls, Lennie Tristano, Miles Davis. John
Lew is'in (piyano) nclk ettii Modern Jazz Quartet (ayrca vibrafon, kontrbas ve
davul), Bach oksesliliine (kontrpuan) yaknlk gstermitir.
Free Jazz (1960-1970): O. Colemans'n nerdii programla caz mzii
Avrupa'nn yeni mziine son bir adm atmtr: Yeni - dizisel akmn paralelindeki
bu stil, geleneksel cazn tonal armonisine ballk gstermemitir. Free Jazz 1960'h
yllarn ortalarnda bluesa yeniden dn yapmtr. Bu dnemin nlleri arasnda
John Coltrane ve Cecil Taylor saylabilir.
Electric Jazz (1970-1980): Stil oulculuu korunmasna karn, Rock mzi
inin etkisiyle elektronsal mzie yaklalmtr. 1975 Ylnda Mainstream hare
keti domutur (bir eit Yeni-Yalnclk akm).
Caz mziinin iki nemli zellii "doatan alma" ile kulland Ge-
romantik ve izlenimci akmlarn armonileridir. Armonide cazn nc bir tutum
ald sylenemez, ancak doalama olgusu, Avrupa mziinde ender grlen bir
geliimi sergiler:

492
 Rnesans'tan balayarak Avrupa mzik gelenei ilke olarak notaya gre
seslendirmeyi benimsemitir. Mozart dneminde doalamaya sadece kadans'larda
yer verilmitir. Bach, Handel, Mozart, Clementi, Beethoven, Mendelssohn, Chopin
ve Lisztin birer "doatan alma ustas" olduu bilinir. Oysa caz mziinde
doalama mzie yeniden kazandrlmakla kalmam, bir ana-ilke konumuna
gelmitir. "Cazda algclarn doatan al, yakn yllardaki deneysel abalar
dnda, seilen temann l says ve akor dizileriyle snrlanmtr. Cazda doa
ya tek olarak, br alglarn kimi kere yazl, kimi kere doatan eliiyle ya da
toplu olarak, kontrapunta durumunda yaplr (ezgiye kar ezgi). Fakat caz yalnz
doatan ala dayanmaz, yazl mzie de yer verir. Caz bestecisi ounlukla
kendi temasnn ya da bakasnn' temas zerine eitlemeler yazan Avrupal
besteciyle ayn ii grmektedir. Cazda kullanlan tema kalplar ya on iki ll ve
armonik yaps belirli blues biimine, ya da halk arks (popular song) biimine
uyar. Bu sonuncular genellikle sekizer llk drt blme ayrlm otuz iki
lden kurulmutur. Bununla birlikte, deiik blnlerde halk arklar da
vardr."*
Avrupal besteciler, caz mziinden etkilenmilerdir; oysa bu etkilenme, da
ha ok bir "yaknlk duyma" ve yzyln ilk yarsna renk katan bu harekete "ilgi
2 0

gsterme" dzeyindedir. Avrupa mzii ile caz mziinin kesime noktalar,

Avmpa'llarm genelde "kulaktan dolma" ilgilerine dayanr. Caz bestecilerinin Av
rupa mziine gsterdii ilgi ise daha itenlikli, daha doaldr. znde caz olan ilk
senfonik yapt Rapsodie in Blue'dur. Orkestralamasn Ferde Grofe'nin yapt
"piyano ve orkestra iin" bu yaptn tmyle Gershwine ait olmad grnn
yaygnlamas zerine (1924), besteci bu kez Fa majr Piyano Konertosu ile "caz
mziinin iinden gelen" birisi olarak Avrupa mziine el atm ve bestecilik
yeteneini kantlamtr (1925). Gershwin bu nitelikleriyle zerinde durmaya deer
bir bestecidir:
Yoksul bir ailenin ocuu olan George Gershwin (1898-1937), dzenli bir
mzik renimi grmedii halde, 19 yandayken yazd Swanee adl parasyla
olaanst baar kazanmtr: Bu caz parasnn "notas bir milyondan ok, pla
ise iki milyon ikiyz elli bin satmtr." (45>
Bu baarnn ardndan ok sayda mzikal komedi yazan Gershwin, Rapsodie
in Blue ve New York Senfoni Orkestrasnn eliinde piyanoda kendisinin
seslendirdii Piyano Konertosu'ndan sonra, Walter Damrosh ynetimindeki ayn
orkestrann seslendirdii Pariste Bir Amerikal adl senfonik iiri (1928) ve
zencilerin yoksul yaamn anlatan Porgy ve Bess adl operasyla, Amerika'nn
nemli bestecileri arasna girmitir. 1926da yazd piyano iin Prelidler' de
anlmaya deer yaptlarndandr.

VARESE
20. Yzyl mziinde nc bestecilerden biri de Fransz asll Amerikal
Edgar Varese'dir (1883-1965). Paris'te doan besteci, 1904de Schola Cantorum'a
girerek d'Indy ve Rousselln rencisi olmu, 1907'de Berline gitmi ve 1914'e
kadar rgtsel mzik almalar kapsamnda "Senfonik Koro"yu ynetmitir.
1915'de Amerikaya yerleen Varese, New York'ta "Yeni Senfoni Orkestras"n,
1921'de Carlos Salzedo ile "Uluslararas Besteciler Birlii"ni kurmutur. Yeni
(44) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 134.
(45) Gltckin Oransay, Badarlar Geidi, Kii Yaynlar, zmir 1977, sayfa 358.

493
Amerikan mziinin yaygnlamas amacyla 1926'da Pan Amerikan Demei'nin
kuruluunu gerekletirmitir.
Edgar Varse, btn geleneksel partiturlar reddetmekten yola km bir
bestecidir. New York'a yerletikten sonra yazd yaptlarnda Gelecekilik (F
turi zm) akmna yaknlk gstermitir. Yeni tn olanaklarn kktenci bir kavrayla
aratrm, daha sonra elektronik mziin timsal yaplarndan yararlanmtr.
1922'de besteledii Hyperprism (flemeli ve vurmal alglar iin), 1923deki
Sekizli (flemeliler iin), 1925'de yazd intgrales (kk orkestra ve vurmal
alglar iin), mzikseverler ye mzik eletirmenleri tarafndan yergiyle karlan
mtr. 1931'de besteledii iyonlama (Ionisation) "13 algcnn kulland 37
vurmal alg iin"dir. Varse, Amerika'daki bu ilk dnem yaptlarnda melodi
yerine tmsal yzeylerden hareket etmi, 2. Dnya savandan sonra ise genelde
elektronik mzik alannda yaptlar vermitir. 1950'de balayp 1954'de tamamlad
ller (Deserts), doadaki "l" olgusunun paralelinde "yalnzlk" ve "boluk"
kavramlarn irdeler. Sadece elektronik aralardan yararland yapt ise, 1958
Brksel Uluslararas Fuar iin hazrlad Elektronik iir adn tar. Bu yapt, ayn
anda 15 kanaldan sterofonik biimde yaynlanmtr.
Mzii btnyle bir "tn sorunu" olarak gren Varse, tn zelliklerini
geleneksel bestecilerin tonaliteyi kullanmas gibi, kendince kolaylklar yaratarak
ele almtr. Bestecinin gznde nemli olan, tmsal kartlklar arasnda denge
kurabilmektir. Bu denge anlay tabii ki "armonik" deildir ve sadece ses
titreimlerinin zengin dnyasn tantmay amalar. Ancak bu ses malzemesi
araclyla asl sorunu olan "anlatm"a ulaabilmi usta bir besteci kabul edilmesi,
balangta onu zorluklarla karlatrmtr: "Amriques 1926 ylnda L. Stokovski
ynetiminde Filadelfiya Orkestrasnca alndnda slklanyordu. Eletirmen
lerden Samuel otzinov, yapt herhalde hayvanat bahesinde kan bir yangn
anlatyor olmal diye yazyordu. Oysa Fransz badar Paul Le Flem ayn yapt iin
balta girmemi ormanlara korkusuzca dalmasn bilen bir bilim adamnn yet
kinliine sahip uyank nc'den sz ayordu."(46)
Sradan mzik dinleyicisinin ve tutucu mzik evrelerinin yergilerine karn,
Varse getirdii yeni mzik anlayndan dn vermemi ve gnmzde "20.
yzyln klasikleri" arasndaki yerini almtr.

20. YZYILIN LK YARISINDA LK ELER V E B ESTEC LER

Yeni mzik hareketi, nc bestecilerin atklar yoldan tm lkelere yayl
mtr. Denebilir ki baz lkelerin bestecileri bu yolda daha da ileri gitmiler, hatta
bir "okul" yaratarak geliimi srdrmlerdir.
Bu lkeleri ve bestecilerini zet olarak belirtmekte yarar gryoruz.

ABD
zlenimciliin Amerika'daki temsilcisi olan Charles Martin Loeffler ve evren
sel apta nc bir besteci olan Charles Ives'tan sonra, 1926'da Amerikan uyruuna
geen Varse'in getirdii yenilikler, bu lkede ok sayda bestecinin aratrmac ve
ilerici ynelimine ortam hazrlamtr:
Aaron Copland (1900-1990), L Senfoni ve Piyano Konertosu gibi ilk
yaptlarnda caz etkilerini tayan yaptlar vermi, sonralar folklora ve deneyselci
(46) A. Say, a.g.y, Ertrl Ouz Frat'n yazd "ada Mzik" maddesi, cilt 2, sayfa 332.

494
almalara eilmitir: El Salon Mexico (1936), Billy the Kid (1938), Rodeo (1942)
ve Apala Bahar (Appalachian Spring, 1944) gibi yaptlarnda yerel grntleri
anlatan Copland, daha sonraki almalarnda dizisel yntemi diyatonik anlayla
badatrmaya ynelmitir.
Bu dnemin Yeni - klasiki bestecilerinden bazlar yle sralanabilir:
Samuel Barber (1910-1981), Walter Piston (1894 - 1976), Roy Harris (1898-1980).
Ton-d mziin temsilcilerinden bazlar ise, Cari Ruggles (1876-1971) ve
Wallingford Riegger (1885-1961) dir.
West Side Story (Bat Yakasnn yks, 1957) adl mzikaliyle tannan
orkestra efi ve besteci Leonard Bemstein'in (1918-1990) yan sra, Konsolos adl
operasyla n kazanan opera bestecisi Giancarlos Menotti (do. 1911), bu dnemin
anlmaya deer mzikileridir.

GNEY AMERKA KITASI

lkesinin halk arklarn yllar sren almalarla derleyen Brezilya'l Heitor
Villa-Lobos (1887-1959), Brezilyann yerel motiflerini Bach kontrpuan ile
birletiren Bachianas Brasileiras adl eitli alg topluluklar iin yazd 9
yaptyla n kazanmtr. Villa-Lobosun Piyano Konertosu (1945), Gitar Kon
ertosu (1951) ve "solo alglar ve yayllar orkestras iin" Fantasia's, gnmzde
ska seslendirilen yaptlar arasndadr.
Arjantinli Albertor Ginastera (1916-1983), bu lkede yeni mziin yaratcs
ve nde gelen temsilcisidir.
Brezilya'da Villa - Lobos gibi, Meksikal besteci Carlos Chavez de (1899-
1978) yerel mziin gerelerini yeni tekniklerle zgn bir anlatma ulatrm, onu
izleyen Silvestre Revualtes (1899-1940) ve Jose Pablo Moncayo (1912-1958), yeni
- klasiki akm benimsemilerdir.

ALMANYA
Hitler ynetimi ve onun neden olduu 2. Dnya Sava, Almanyann mzik-
sel geliimini kesintiye uratmtr. Nazi rejimi dneminde Richard Strauss ve Cari
Orff gibi bestecilerin mzikleri "rejim yanls" gzkt iin desteklenmi, te
yandan siyasal sorunlara pek yakn durmayan Hindemith gibi besteciler bile
Almanyadan ayrlmak durumunda kalmlardr.
Bu dnemde lkesini terketmek zorunluluunu duyan bestecilerden Kurt
Weill (1900-1950), Berlin'de Busoni'nin rencisi olarak renim yapm,
1927den balayarak politik amal mzikli oyunlara besteler hazrlamtr. 1935de
ABD'ye yerleen Weill'in 1921-1933 arasnda yazd iki senfonisinin yan sra,
Bertoldt Brecht'in oyunlar iin besteledii mzikler geni ilgi uyandrmtr. Bu
yaptlar arasnda Brecht'in Mahagon Kentinin Ykselii ve D adl oyunu ve
konusu John Gay'in 1728'de yazd "Dilenci Operas"ndan alnma Kuruluk
Opera adl opera vardr.
nc bir mzik kavrayndan yola kan Hans Eisler (1898-1962), Schn-
berg'in rencisidir. Besteledii mziklerle Sovyetler Birlii rejimine yeni mziin
sosyalist lkelerde nasl olmas gerektiini anlatamayan Eisler, 1933de ABD'ye
snm, Charlie Chaplin'in (arlo) mzik danmanln yapmtr. Siyasal
grlerinden dolay ABD'de barmamayan besteci, sava sonras Dou Almanyaya

495
yerlemitir. Eislerin adn tayan Mzik Akademisi, 20. yzyl boyunca re
timini srdrmtr.
Almanyadan kaan bestecilerden Paul Dessau (1894-1979), sava yllarnda
ABDde yaadktan sonra Dou Almanyaya dnerek Brechtin oyunlarna mzikler
yazmtr.
Ayn kuan bestecilerinden Karl Amadeus Hartmann (1905-1963), Anton
Webern ile alm anlatmc bir bestecidir.Kendine zge ilerici stiliyle senfoni,
8

dans sitleri ve konertolar yazan Hartmann'n yan sra, teki Alman bestecilerin
arasnda n kazananlar arasnda Willy Burkhard (1900-1955), Boris Blacher (1903
- 1975) ve Werner Egk (1901-1983) vardr.
Avusturyal besteci Ernst Krenek, Berlin'de Busoninin rencisi olarak
yetimi, kulaktan dolma caz etkileriyle yazd Jony Spielt auf (Jony alg al
yor) adl operasyla (1927) geici bir n kazanm ve 1937'de AB Dye yerleerek
film mzikleri hazrlamtr.

EKOSLOVAKYA
Leos Janaek'ten sonra bu lkenin yetitirdii en nemli besteci Bohuslav
Martinu'dur (1890-1959). 1923de Paris'e giderek Roussel'in kompozisyon ren
cisi olan Martinu'nun ilerici anlayla yazd orkestra, bale ve oda mzii yaptlar
sava ncesi Avrupa'da seslendirilmitir. 2. Dnya Sava'nm balamasndan sonra
Nazilerden kamak zorunda kalan besteci 1940'da Amerikaya yerlemi, yapt
laryla bu lkede baarlar kazanmtr. Balca yaptlar arasnda Orkestra iin
Konerto (1931), Concerto Grosso (1938), "k piyano ve Orkestra iin" Konerto
(1943), 6. Senfoni (Fantasies Symphoniques, 1953), bestecinin en etkileyici
yararlarndandr.
Bu kuaktan Jan Kubelikin yan sra, Prag Konservatuvar'nda kompozisyon
profesr olan Joseph Suk (1874-1935), p. 27 Asrael adl senfonisiyle ton-d
mzie yaklamtr. Suk, Trk Beleri'nden Necil Kzm Aksesin kompozisyon
retmenidir.
eyrek ve daha kk aralkl sesler (mikrotonlar) zerinde alan Alois
Haba da (1893-1973), Akses'in Prag Konservatuvar'ndan retmenidir.

BELKA VE HOLLANDA
Belika asll besteci Cesar Francktan sonra, bu lke dnda kendini tantan
ilk besteci Joseph Jongendir (1873-1953). zlenimci akmdan etkilenen bu bes
teciden sonra Jean Absil (1893-1975), daha ileri bir dil kullanmtr.
Rnesans dnemindeki Felemenkli bestecilerden balayarak kkl bir mzik
geleneine sahip olan Hollanda, Yeni-klasiki anlay benimseyen ve Elektra
sahne mziiyle baar kazanan Diepenbrock'tan sonra ayn izgiyi gelitiren Sam
Dresden (1881-1957) ve Johann Wagenaar (1863-1941) gibi bestecilerle adm
duyurmutur. Yeni mzik anlayna Hollandann en yakn bestecisi Willem Pij-
per'dir (1894-1947). Onu izleyen Guillauma Landre (1905-1968), 3. Senfoni'si
(1950) ile kontrpunktal bir yazy benimsemi, daha sonra dizisel ynteme gemitir.

NGLTERE
Uzun sren bir suskunluktan sonra ngiltere'de Edward Elgarm balatt yeni
soluk, izlenimci ngiliz bestecilerinden Vaughan Williams ve Gustav Holst
tarafndan srdrlm, bu iki bestecinin rencisi olan Amerikan kkenli Arthur
496
Bliss (1891-1975) Yeni-klasiki anlaya ynelmitir. Yzyln ilk yarsnda ngiliz
mziinin yenileyicilerinden olan William Turner Walton (1902-1983) ve kadn
besteci Elizabeth Lutyens (do. 1906) gibi ileri mzik anlayn benimseyen
mzikilerden sonra, tm ngiliz bestecileri iinde dnya genelinde n yapan
Benjamin Britten'dr (1913-1976).
Anlatmc akmn (ekspressionizm) temsilcilerinden olan Britten, yazd 16
opera ile, konu ve mzik arasnda uyum gzeten etkileyici yeni mzik anayiyla
sivrilmitir. ann teki mzik yntem ve tekniklerinden yararlanan Britten, bu
zelliklerini sergileyen Sava At (War Requiem, 1961) adl oratoryosuyla
dnemin en baarl yaptlarndan birini yazmtr.

SVE
20. Yzyln ilk yansnda sve'in en nemli bestecilerinden olan Karl Birger
Blohmdal (1916-1968), yeni mzii desteklemek ve gelitirmek amacyla kurulan
"Pazartesi Topluluu"nun nderidir. Uzun sre lkesinde tutunamayan ve
anlalamayan Blohmdal, Bartok ve Hindemith etkileri tayan ilk yaptlarndan
sonra ok-tonlulua ynelik bir diziselcilik anlayn benimsemitir. Aynal Sofa
adl oratoyosu, bu trde sve mziinin en baarl rnei kabul edilmektedir.

TALYA
yz yl boyunca genelde operay nemseyen, btn mzik eitlerinin
iinde opera sanatn lt olarak alan talyan mzii, senfonik mzik alannda .
2 0

yzyln balanna kadar pek varlk gsterememitir. talyan mziinin .

2 0

yzyldaki ilk temsilcisi, izlenimci akm benimseyen Ottorino Respighidir. Ayrca

bdeb-rando Pizzeti (1880-1963), Gian Francesco Malipiero (1882-1974) ve
Alfredo Casella (1883-1947), talyan mziinin yenileyicilerindendir. Bu
nclerden sonra gelen ilk kuak iinde dizisel yntemle yazan Luigi Dallapiccola
(1904-1975), ada mzii tantmak ve yerletirmek yolunda byk aba
gstermitir. 193l de Floransadaki Cherubini Konservatuvan'nda retim yesi
olan Dallapiccola, Mussoli'nin faizm dneminde rejimin basklan altnda yaam,
Hapisane ar-klar (1938-1941) ile nn arttrmtr. "nsancl ve zgr bir
dnya" temel grii-nden yola kan bestecinin bayapt Tutsak (l prigionero)
adl operadr. teki yaptlar arasnda A. Saint Exupeiy'den konusunu ald Gece
Uuu (opera, 1939), zgrlk arklar (Cant di Liberazione, koro ve orkestra
iin 1951-1955), konusunu Homerostan ald Ulisse (opera, 1959-1968) Eyb-
Hiob (bale mzii, 1950), geni dnsel birikimini yanstan nemli yaratlardr.

GNEY KORE VE JAPONYA

Yzyllar boyunca geleneksel mziklerinin srdrcs olan bu iki lke, 20.
yzylda Bat mzii alannda sergiledii atlmalarla sesini duyurabilmitir. Gney
Kore'li sang Yun (do. 1917), 1954'de Seul niversitesne profesr olarak
atanm, 1956da Paris Konservatuvan'nda ve daha sonra Berlin Konserva-
tuvarnda renim grmtr. lkesine dndkten sonra Kuzey Kore adna
casusluk yapt savyla lme mahkum edilen Yun, tm dnya bestecilerinin bu
olay knamas sonucu idamdan kurtulmu ve yaamn Berlin'de srdrmeye
balamtr. nce Webern sonras dizisel yntemi benimseyen besteci, daha sonra
Uzakdou mziinin zelliklerini tayan "yn-ses" anlayna ynelmitir.

497
 Japonya, 1868-1912 yllar arasndaki "Meiji dnemi" olarak adlandrlan
dnemde, bat mziini tanma ve benimseme aamasn tamamlamtr. Bat
tekniiyle yazan ilk besteciler Kosaku Yamada (1886-1965), Kiyoi Nabutoki'dir
(1887-1965).

POLONYA
Polonya mziinin Chopin'den sonra doruktaki ikinci bestecisi Karol
manovski'dir (Szymanowski yazlr, 1882-1937). Balangta ge-romantizmden
etkilenen manovski, dou gizemciliine ynelerek Skriyabin ve Debussy armoni
anlayyla ton-d mzie yaklam, Op. 61 Keman Konertosu ise (1933),
"Alban Berg ile birlikte dneminin en duygulu bestecilerden" biri olduunu
kantlamtr.
20. Yzyln ilk yansnda yeni mzii benimseyen Polonyal besteciler
arasnda Ludomir Roziki (1884-1953), Bodeslav Szabelsk (1896-1979), Artur
Malavski (1904-1957) Grazina Bacewicz (1913-1969) saylabilir.

RUSYA VE SOVYETLER BRL DNEM

Rusyada 1917 ylnda gerekleen devrim ncesinde ve Sovyetler Birlii
dneminde stn yeteneini kantlayan en nemli besteci Sergey Prokovyefdir
(1891-1953). Prokovyef on bir yanda St. Petersburg Konservatuarna girmi,
Rimski - Korsakov ile kompozisyon, Anette Essipova ile piyano, Nikolai erepnin
ile orkestra ynetmenlii almtr. 1912'de I. Piyano Konertosunu besteleyen
Prokovyef, 1914'de yazd orkestra iin skit Siti ile Stravinski'nin Bahar Ayi-
ni'ne yknm, bu yaptndaki ileri ve zgn yazyla n kazanmtr. 1918'de
Fransa ve Amerika'da yaptlarn tantmak amacyla geziye kan besteci, 1920de
Paris'e gelerek Diyaglev'in bale topluluu iin en baarl yaptlarndan biri olan
Soytar (Chout) adl bale mziini yazmtr. Rusya dnda yaad 1933 ylma
kadar olan dnemde ok sayda orkestra yapt besteleyen Prokovyef, 1933'de
Sovyetler Birlii'ne yerlemi ve yaamnn sonuna dein yaptlarm burada ver
mitir.
Prokovyef, Yeni-klasiki akm iinde yer alarak yaptlarnda Rus mzii
renklerini iirsel bir dille vermeye almtr. Balca yaptlar yle sralanabilir:
Kumarbaz (opera, Dostoyevski'nin romanndan, 1916-1927), U Portakala Ak
(opera, Carlo Gozzi'nin gldrsnden, 1921), Alevli Melek (opera 1928), Yitik
Oul (L'enfant prodigue, bale mzii, 1929) Romeo ve Jiiliet (Shakespeare den 1

alnm konu zerine bale mzii, 1936), Peter ve Kurt (masals opera, "dnyann
btn ocuklar iin" 1936), Re Majr Klasik Senfoni (1917) ve ayrca alt senfoni,
konertolar, oda mzikleri ve tekilerdir.
Daha gen kuaktan piyanist ve besteci Dimitri ostakovi (1906-1975), bir
"harika ocuk" olarak yetimi, mziindeki yapsal btnlk ve orkestralama
ustal ile 20. yzyln balca senfoni bestecileri arasna girmitir. 15 senfonisi
iinde Op. 10 Fa minr /. Senfoni (1926); "Devrim Kutlamas iin" Do majr 2.
Senfoni (1927); "Sosyalizm iin" Do minr 5. Senfoni (1937); Do majr "Leningrad"
adl 7. Senfoni (1942) nldr. Bestecinin Op. 35 "piyano, trompet ve yayllar iin"
Konertosu ska seslendirilen yaptlar arasndadr.
Sovyetler dneminin nl bestecileri arasnda Aleksandr erepnin (1899-
1977, ABD'ye yerleti) Aram Haaduryan (1903-1978) ve Dimitri Kabalevski
(do. 1904) vardr.

498
 1953 Ylma dein Sovyetler Birlii'nde yeni mzik akmlarna izin veril
memi, yzyln ilk yarsnda bestecilerin u ilkelere uymas istenmitir: Her eit
deneysel mzikten kanmak; Ton-d, ya da dizonanslara ynelik mzik
yazmamak; melodik izgiye nem vermek ve melodilerin bellekte tutulabilir
olmasn gzetmek; sahne yaptlarnda Sovyet yaamn vurgulamak; ses mzii
yaptlarna (koro ya da ark) arlk tanmak.

1950'DEN SON RA YEN M ZK

20. Yzyln ikinci yarsnda yeni mziin gelien boyutlar deiik bir gr
nm sergiler. 1980*11 yllardan sonra "ulusal renkler" yeniden gndeme getiril
mesine karn, stil oulculuu ayn hzda gelierek eitli akmlarda, "okurlarda
ve kiisel nc yaklamlarda kendini gstermitir.
1950 Yl dolaynda genel eilimlerin belirledii grnm yleydi:
- Nazi rejiminin ve 2. Dnya Savann politik ve moral ykmn geride
brakarak mzie yeni ve ilerici bir noktadan balamak.
- Dinleyicinin kafasnda canlandrd "mzik yapt" kavramn estetik adan
gelitirmek ve bylece yeni atlmlara yaam vermek.
- Yeni-klasiki akma stil olarak son vermek ve "dizisel" yazy gelitirmek.
- Teknik olanaklardan yararlanarak elektronik mzii gelitirmek ve bylece
yeni bir "tn dnyas" yaratmak.
Bu dnemin ilgin bir zellii de, sava srasnda yurdunu terketmi olan
bestecilerin yeniden lkelerine dnerek, braktklar yerden mzii gelitirmek
istemeleridir.
Yeni kuaklar ise, mzik dinleyicisi kitleler kendilerini anlayla karlamasa
da, setikleri dorultuda geliimi srarla srdrmlerdir. Bu olgu, yeni mzik
evrelerinin kitlelerden uzaklamasn getirmitir. Bundan da nemlisi, ayr bir
"yeni mzik evresi" olumu, bu evre, kendine zg "yeni mzik etkinlikleri"
dzenlemeye balamtr: Festivaller, seminerler, yaz kurslar vb.
Bu etkinlikler arasnda nemli yeri olan bazlar yle sralanabilir: Yeni M
zik in Uluslararas Demek (IGNM: Internationale Gesellschaft fr Neue Musik,
ve bu kurumun dzenledii festivaller); Darmstadt Tatil Kurslar (1946'dan beri);
Donaueschingen Yeni Mzik Devinimi (1950'den sonra yeniden); Domaine musi-
cal (Paris'te 1954-1973 aras); Varova Sonbahar Gnleri (1956dan sonra); Royan
Festivali (1967); Rencontres Internationale (Fransa'nn Metz kentinde 1972).
Yeni mzik deviniminin snrl evreye seslenmesi sonucunda, olaan konser
yaamnda yeni yaptlarn seslendirilmesi olgusunun da snrl kald sylenebilir.
Bu dnemde, yeni araylar ve yeni mzik teknikleri ok ynl biimde z
gn adlarla anlmlardr. Bunlarn bir ksm akm ya da eilim, bir ksm da
kullanlan tekniklerden kaynaklanan adlardr:
Somut mzik (Mosique concrete); "Alnt, yaptrma teknii"; dizisel mzik
(12 ses tekniinin 1950 sonras geliimi); Aleotorik (raslantsal mzik); "Angaje
mzik"; elektronik mzik; "Computer mzik"; Ge-dizisel mzik; minimal mzik;
Yeni - yalnclk vb...
eitli lkelerden besteciler, bu eilim (akm) ya da teknikleri, yarattklar
zgn dille sergilemilerdir. Dolaysyla 1950 sonras yeni mziin zelliklerini,
bu lkelerdeki bestecilerin yaratc dili asndan izlemekte yarar vardr:
499
 ABD
Bu lkenin Avrupa mziiyle btnlemesi ve gerek anlamda kendi mzik-
sel yaamn kurabilmesi, 20. yzylla birlikte balar. Mesleki ve amatr mzik
kurumlarmm artmas ve yaygnlamas sonucunda, ABD'nin mzik yaam Avrupa
lkelerinden aa kalmayacak bir dzeye gelmitir. Julliard Mzik Okulu (New
York), Boston Senfoni, Chicago Senfoni, New York Filarmoni ve Metropolitan
Operas gibi kurumlar, Avrupal mzikleri zendiren mzik odaklardr.
Charles Ives sonras ABD'nin yeni mzik ortamnda yetien balca beste
cilerin ilki John Cage'dir (1912-1992). Henry Cowells gibi bir ncnn rencisi
olan ve Schnberg -ile de alan Cagein tn aratrmalar kapsamnda, piyanonun
telleri arasna kat, lastik mandal, vida gibi paralar yerletirip "srpriz sesler"
salamas vardr. Bylece besteci "rastlantsal mzik" akmnn kapsn amtr.
Cagein bir zellii de yetersiz bulduu geleneksel mzik yazsnn (notasyonun)
yerine "grafik yaz"y (grafik notay) getirmesidir.
An utaki deneysel almalar gibi gzken grafik notasyon, aslnda yeni
mzikteki deiimin iaretlenebilmesi zorunluluundan domutur:
"Geleneksel mzik yazas, yapt iindeki ses ve sus srelerini ancak belirli
tartm kalplar iinde ifade edebilmekte, bu nedenle de belirli ller iine
alnamayan kolay bir ezgiyi bile (rnein mziimizdeki uzunhavalar) tam olarak
saptayamamaktadr."(47) Bu yetersizlie yeni mziin rg, biim, tn, seslen
dirme ve ynetme tekniklerindeki aklamalar da eklenince, geleneksel iaretlerle
yazsal anlatm olana kalmamaktadr. "Grafik yaz" bu gereksinimden domu
resimsel iaretler btndr. Ayrca, algcnn yorumlama zgrl snrlarn
geniletmitir.
Cage kuandan sonra, Morton Feldman (do. 1926), Lukas Foss (do.
1922), George Crumb (do.. 1929) ve Philip Glass (do. 1937) gibi besteciler, nc
kavray temsil ederler.
George Crumb, tekseslilie yaknlaan bir yalnl denemi, tn ve ritmlerin
deiimlerinden yararlanarak mziksel derinlie ulamaya ynelmitir. 1974rde
yazd Bir Yaz Gecesi Akam in Mzik, yaln bir anlatmcl sergiler.
Juilliard Okulunu bitiren ve Ravi ankar ile almalar yapan Philip Glass,
Einstein Plajda (1976), Gandi'yi anlatan Satyagraha (1979) adl operalaryla New
Yorkdaki nl Metropolitan operaevi seyircilerini srprizler tayan minimalist
mziiyle etkilemitir.

ALMANYA
Gerileme yllarn gidermek amacyla savatan sonra almalara balayan
birok Alman besteci, Paris Konservatuvar'ndaki yeni mzik derslerini izlemitir.
"Alnt ve yaptrma" tekniini kendine zge bir stille kullanan Bemd Alois
Zimmermann (1918-1970), Paris Konservatuvan'nda Leibowitz ile bestecilik
alm bir felsefecidir. Bayapt Askerler (Die Soldaten 1958-1964) adl
operadr. Bu yaptta mzik, multimedyal teknikler desteinde (projeksiyon vb. gibi
grntlerle) sunulmaktadr.
1926 Doumlu Hans Wemer Henze, renimini savatan sonra Paris'te Leibo-
witz'in yannda gerekletirmitir. 1968 renci hareketini destekleyen Henze,
.siyasal grlerini yaptlarna yanstmtr, Che Guevara'ya at olarak besteledii
Medusa'nn Sal adl oratoryosunun (1968) uyandrd tepkiler zerine, bu kez
Domuzlar zerine Deneme ( Versuch ber Schweine, 1969) adl yaptn yazmtr.
(47) A. Say, a.g.y. Adnan Atalay'n yazd "Mzik Yazlan" maddesi, cilt 3, sayfa 943.

500
 1927 Doumlu Wilhelm Killmayer, Carl Orfun rencisidir. "Neredeyse p
lak bir tekseslilik ve tartsal ezgisellii amalayan knn oluumunda retmeni
Orff un byk etkisi yadsnamaz"-(4B) Senfonik iir bal altnda toplad yaptla
r, ABD'de Crumb'un yaln stiline benzeyen "etkileyici ve dndrc" rneklerdir.
1928 Doumlu Karlheinz Stockhausen, "elektronik mzik"in nde gelen tem
silcisidir. Pariste Messiaen ve Schaeeffer ile kompozisyon alm, 1953'de Al
manya'nn Kln kentinde elektronik stdyo>u kurmutur. Stockhausenn yeni kon
ser biimleri kapsamndaki bulular, evlerde, mzelerde vb. eitli meknlarda
mzik yaplmasn ngrr. ki ciltlik algsal ve Elektronik Mzik adl kitabyla
bu alandaki aratrmalarn aklamtr.
1965-1966 Yllarnda elekronik mziin bir mziksel ynteme balanmas
iin alm olan Stockhausen, 1970den sonra "evrende maddenin z"n ifade
lendirmeye ynelmitir. 1977'de bestelemeye balad yaptlar toplam Ik henz
tamamlanmamtr (1997). Fransa'daki Le Monde gazetesinde yaynlanan bir yaz
snda yle demektedir: "Ik, lmden sonra da ulalmas zorunlu olan bir
amatr; maddenin z (cevher), evrenin tanrsal varoluudur."(49)
Almanya'nn nde gelen bestecilerinden Aribert Reimann (do. 1936), Sha-
kespeare'in Kral Lear oyunundan uyarlad operasyla ve besteledii liedlerle
1990h yllarda adndan en ok sz alan Alman bestecilerden biri olmutur.
ARJANTN
1931 Doumlu Arjantinli besteci Mauricio Kagel, "mziksel tiyatro" ad ve
rilen teknikle almaktadr: Gk Mekanii adl yaptnda "dnd tm kompo
zisyonu l'den 'ye kadar numaralad
2 2 ayr resim grubuyla gstermi ve gne, 2 2

ay, yldzlar, rzgr, bulutlar, yamur, ate, gkgrlts gibi betimlemeleri ieren
her bir resmin seslendirme sresini de ilgili resimlerin zerine dakika ve saniye
olarak yazmtr."(5)
Kagelin "mziksel tiyatrosu", notalar karlayan bu resimlerle ifade edil
mektedir^51)

H o r o n lb e tc u c h tu n g : 5 0 % (2 0 % ) 3 5 'e
D ie H im m e lsm e c h a n ik . K o m p o slm n mit B h n e n b ild e rn . 1965

D a p h o n e liir C h o r u n d O r c h e s te r, 1 9 5 4

W. Hagel. Musikalisches Theater

(48) A. Say, a.g.y.; Erturul Ouz Frat'n yazd "ada mzik" maddesi, cilt 2, sayfa 349.
(49) Le Monde 1984, dtv-Atlas'm alnts: Cilt 2, sayfa 555.
(50) A. Say, a.g.y.; Adnan Atalay'n yazd "Mzik Yazlan" maddesi, cilt 3, sayfa 944.
(51) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 556.

501
 'erdeki iaretler ve yntemler (nota, grafik, resim vb.) ne kadar farkl olursa
olsun, btn bu yazlarn ortak zellii (ki geleneksel bir zelliktir), bir saptama ve
seslendirme arac olmalardr: Bestecinin tasarmndaki mzii kat zerine
aktarmak ve kat zerindeki saptamann bakalar tarafndan seslendirilebilmesini
salamak amacyla kullanlrlar. Buna gre, bestecinin tasarmndaki mziin
dinleyiciye ulaabilmesi iin, nce kat zerinde saptanmas, fakat daha sonra da
mutlaka seslendirilmesi gerekmektedir. Oysa elektronik mzik yazsnda bu ge
leneksel ama deimitir: Daha ok planlama ve saptama amacyla kullanlan bu
yaznn seslendirilmesi sz konusu deildir. nk elektronik mzikler, elektronik
ara ve gerelerden yararlanlarak ses eritleri zerinde gerekletirilmekte ve
dinleyiciye ulatrlmas da (ses eridi zerinde dinlenmeye hazr duruma getirilmi
olan yaptn) yeni eritlere ya da compact disclere aktarlp oaltlmas yoluyla
salanmaktadr. Bununla birlikte, elektronik ses gerecini doadan alnma sesler
den yararlanarak oluturulan Somut Mzik (musique concrte), ya da doal sesler
le (buna insan ve alg sesleri de dahil) elektronik sesleri bir arada kullanan beste
cilerin yaptlarnda seslendirmeye ynelik yaz trlerinin kullanld da olmakta-
dir."(52)

AVUSTURYA
Macar asll besteci Gyrgy Ligeti (do. 1923, Macaristan), Budapete Kon-
servatuvarn bitirdikten sonra bu kurumda retim yelii yapm, 1956da
Viyana'ya yerleerek Avusturya uyruuna gemitir. Bartok'tan sonra Macarlarn
yetitirdii en nemli besteci kabul edilir. Kln elektronik stdyosunda Stockha-
usen ile alan Ligeti, 1961'de besteledii Atmosferler (Atmosphres) adl orkestra
yaptyla (ve bu dnemde yazd teki yaptlaryla) timsal sre bilincine ynelik
"iirsel, yapsal ve renkli" bir kompozisyon anlayna nclk etmitir. Tn
renkleri dzlemlerini ak biimde sergileyen Atmosferler'den bir kesit yledir:(53)

"Atmosferler de olsun, Volm inada olsun, uzayan seslerin ynlarnn azalp

oalmas, ya da her bir sessel izginin ok kk aralklar iinde ar
oynamalaryla devinim ve polifoni salanmaktayken, 1965'de yazd Viyolonsel
Konertosu!nun son blmnde devingen oylum anlay ar basmtr."(54)
Avusturya'l yeni mzik bestecileri arasnda nde gelen adlar unlardr:
Friedrich Cerha (do. 1926), Hans Stadlmair (do. 1929), Erich Urbanner (do,
1936), Klaus Ager (do. 1946), Georg Mittermayr (do. 1950).

FRANSA
20. Yzylda Fransann nde gelen bestecilerinden biri Olivier Messiaen'dir
(1908-1992). 1942de Paris Konservatuvar'na kompozisyon profesr olarak
atanm ve Boulez, Stockhausen, Xenakis gibi bestecileri yetitirmitir. Debussy-
(52) A. Say a.g.y.; Adnan Atalayn yazd "Mzik Yazlan" maddesi, cilt 3, sayfa 945.
(53) dtv-Atlas zur Musik cilt 2, sayfa 550.
(54) A. Say, a.g.y.; Erturul Ouz Frat'n yazd "ada Mzik" maddesi, cilt 2, sayfa 353.

502
Ravel geleneini gelitirmeyi amalayan Messiaen, gl renkler yanstan yapt
laryla derin mistisizmini ve katolik inancn sergilemi, "sonradan doa seslerini,
hele zellikle ilgilendii ku seslerini kesinlikle notalama abasnn rn olan
ritm ve tn badamlaryla yazl mziin snrlarn geniletmitir."(55) 1957'de
yazd Tarlakuunm arks bunun rneklerindendir:(56)

3wng der FeSdletche

Gesang der Feldlerche, gehrt und notiert am 15.4.1957

Fransa'da elektronik mziin ncs 1910 doumlu Pierre Schaeffer'dir.

Savatan hemen sonra 1948 ylnda Fransz Radyosu Deneme Stdyosunda Pierre
Henriy ile bu alanda almalara balayan Schaeffer, btn seslerin elektronik
aygtlardan salanan, yine bu aygtlar araclyla deiime uratlmas yoluyla elde
ettii sesleri kullanarak besteler yapyordu. Teknoloji gelitike, sadece elektronik
aygt sesleriyle yetinilmemi, geleneksel alglarn sesleri de deitirilebilmitir.
Messiaen kuandan sonra 20. yzylda Fransann nde gelen bestecisi
Pierre Boulezdir (do. 1925), Fransa'daki bestecilik almalar, gereken yanky
uyandrmaynca, ayn zamanda ok iyi bir orkestra efi olan Boulez, uzun yllar
lkesinin dnda orkestra ynetmenlii yapm, New York Filarmoni'nin de efi
olduktan sonra (1971-1977) lkesinde byk n kazanmtr.
Webern sonras dizisellii gelitirmeye ynelik bir mzik anlayn srdren
Boulez, 1975de Fransa'da akustik bilimi ile mziin geliimini aratran IRCAM
adl kuruluu (institut de Recherche et de Coordination Acoustique-Musique) y
netmitir.
Boulez, "Burjuva operas ve konser yaamna reform getirmek amacyla Do
maine musical adl dzenli konser dizisinin 1954-1973 yllar arasnda Paris'te
gereklemesini salamtr." (57)
1957-1962 Yllar arasnda air Mallarm zerine yazd "soprano ve or
kestra iin" Pli selon pli, Mallerme'nin Portresi adl yaptnda ller yer almaz:(58)
L e n t fle x ib le J 4 6 40

(55) lhan Mimarolu, a.g.y. sayla 159.

(56) dtv-Atlas zur musik, cilt 2, sayfa 546.
(57) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 553.
(58) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 552.

503
 Fransz uyruuna geen Yunan asll besteci Yannis Xenakis (do. 1922),
Pariste Honneger, Milhaud ve Messiaet'den dersler alm, mziin "htimaller he
sabna gre kurulabilecei" iddiasndan yola karak tn deiimi ve ses ym-
lamasna (ses galaksilerine) ynelmitir.
Daha sonraki kuaktan Fransz bestecileri unlardr: Jean Barraque (do.
1932), Gilbert Amy (do. 1936), Jean - Claude Eloy (1938), Rene Koering (1940),
Hugues Dufourt (1943).

SVE
20. Yzylda svein en byk bestecisi olarak n kazanan Karl Birger
Blohmdaln (1916-1968) ardllar olan besteciler, ileri bir "sve Okulu" kurmay
baarmlardr. Blohmdal'm kurduu "Pazartesi Grubu"nun yelerinden olan Sven
Erik Back (do.1919) ve ngvar Lidholm (do. 1921), Bolmdahl gibi zgn bir dil
yaratamamlar, ancak daha sonra gelen ve nderliini Lars Erik Larssonun yapt
kuak, 1950'li yllardan sonra yeniliki hareketi srdrmlerdir. Bu besteci
grubundan bamsz olarak alan Ake Hermanson (do. 1923), tanmlanmas zor
bir zgn mzik dili kullanmtr. Kendi anlayna gre ezgisellii elden kar
mayan Hermanson, mziini giderek ynsallatrmt^
1928 Doumlu Bengt Hambreus, ynsal mzik tekniini kullanan ara
trmac bir bestecidir. "Ame Mellnas (do. 1933) raslant mziinin sve'teki tem
silcisidir. Lars - Johan Werle (do. 1926) ilerici bir opera badar olarak tann
maktadr. Bo Nil son (do. 1937), Laponya'nm sszlnda kendi kendini
yetitirmi bir badardr. Webern sonras, noktac, dizisel alma gsteren
yaptlaryla 'dahi ocuk olarak ok gen yata dikkatleri zerine ekmitir. Daniel
Brtz (do. 1943), biimsellii nemseyen bir senfonicidir. Andres Eliasson ise
(do. 1947), ie dnk, gizemli bir duygunlukla yazmaktadr.! 59)

TALYA
Luigi Dallapiccola'nn 20. yzyl talyan mzik evrimine katklar, yeni mzik
hareketinde bir "talyan Okulu"nun domasn getirmitir. "Grlyor ki, talya
artk egemenliini opera alannda srdren bir lke olmaktan kmtr. Rossi-
ni'lerin, Verdilerin, Puccini'lerin a sona ermitir.'!60)
kinci Dnya Sava'ndan sonra yaptlar veren yeni kuan balca tem
silcileri Bruno Madema (1920-1973), Luigi' Nono (1924-1990), Luciano Berio
(do. 1925), Sylvano Busotti (do. 1931) ve Niccolo Castiglionidir (do. 1932).
Bruno Madema, kuann teki bestecileri gibi dizisel yntemi kullanm ve
ayn zamanda stn bir orkestra efi olarak n yapmtr.
Luigi Nono, 1950'de Darmstaddaki "Yeni-mzik" odann ilkelerini benim
semi, dizisel ve elektronik almalara ynelmitir. Mzii karamsardr ve genel
de aclan dile getirir. Toplumsal ve siyasal olgulara eilen Nono, Hogrszlk
(Intolleranza, 1961) ve Aydnlanm Fabrika (La fabbrica illuminata, 1964) adl
deiik yntemler kulland iki operas ve Hlderlin'in iirleri zerine yazd
yayllar drtls iin An Diotima (1980) gibi yaptlarla 20. yzyln ikinci yansnda
mzik dnyasnn nemli bestecileri arasnda girmitir.
(59) A. Say, a.g.y.; Erturul Ouz Frat'n yazd "ada Mzik" maddesi, cilt 2, sayfa 372.
(60) lhan Mimarolu, a.g.y. sayfa 176.

504
 Luciano Berio, talyan radyo-tele vizyonu RAI'nin "Studo di Fonologia
Musicale" adl Milano'daki stdyosunu ynetmi, fantazi dolu deneysel yaptlaryla
kendini tantmtr. ok sevdii ei, opera sanats Cathy Berberian'a (lm
1982) adad Sequenza III (Cathy'nin seslendirmesi amacyla bestelenmi tir),
eitli lkelerin halk arklarndan olumutur. Bu arklarn arasnda bir Azeri
ezgisinin de bulunduu yaptn elik partileri (flt, klarinet, viyola, viyolonsel, arp
ve vurma alglar), ileri bir uyum anlayn sergilerdi)

!M---- {) ttto([bjto [*][?]---- [u]to/toDiq

C L. B e rio , S e q u e n z a f r F r a u e n s tim m e . 1965. A u s s c h n itt B latt 2

Sylvano Bussotti, Floransa Konservatuvarnda keman, Paris'te resim re

nimi yapmtr. air Alfred de Muset'nin oyunu zerine yazlm Lorenzaccio-
Senfoni (1968-1972) ve bale mzii Kristal Da (Bergkristall, 1974), Bussotti'nin
"konulu mzik" anlayn rnekler.
Niccolo Castiglioni, Milano Konservativann bitirdikten sonra, Darmstadt
kurslarna katlm, Webern sonras dizi anlayyla ilk yaptlarn vermitir.
Yzylm ikinci yars bestecileri iinde "en yeniyi ozans bir dille uyuturmasn
olaanst bir sekinlikle gerekletirebilmi olan Castiglioni, Berio gibi, yarnn
kapsn daha imdiden aralayabilmi olanlardan birisi durum undadr. "(62)
JAPONYA
Geleneksel mziin yan sra, Avrupa mziinin benimsenmeye balamas,
19. yzyl Japonyasnda byk lde gereklemitir. kinci Dnya Savandan
sonra, bu lkede yeni mzik tekniklerini kullanan besteciler kua yetimitir.
Toru Takemitsu (do. 1930) ile Toiro Mayuzumi (do.1929), bu yeniliki
sanatlarn nde gelenleridir ve ikisi de uluslararas ne kavumutur. Bunlan
izleyen teki Japon bestecileri Toi iyanagi (do. 1933), Teruyuki Noda (do.
1940), Haruna Miyake (do 1942), inisiro kebe (do. 1943) olarak saylabilir.

POLONYA
Savatan sonra mzik alannda olaanst bir evrim gerekletiren Polony a l 1

besteciler, talya'da olduu gibi ileri bir "Polonya Okulu"nu temsil ederler.
Balangta ulusalc ve yeni -klasiki bir eilimi benimseyen Witold Lutos-
lavski (do. 1913), "iki piyano iin" PaganinVnin Temas zerine eitlemeler
(1941) gibi yaptlaryla yeteneini gstermi, daha sonra zellikle 1960l yllarda
yeni mzik tekniklerinin olanaklarn buluuluuyla zenginletirmitir. "Olaa
nst bir orkestralama ile birbiri iinden gelien canl paralarn srkleyici ser
venini tayan Orkestra iin Kitap (1968), bir g ekirdeinin patlamas gibi; en
aza indirilmi konusal tohumlarn ahane serpiliini ykleyen arpc Viyolonsel
Konertosu (1969), sradan bir Polonya'l badar grnmndeyken, amzn en
byk, en nemli badarlanndan birisi katna ykselebilmi Polonyal ustann,
kesinkes anlmas gereken teki yaptlar bulunmaktadr."(63)
(61) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 550.
(62) A. Say, a.g.y.; Erturul Ouz Frat'n yazd "ada Mzik" maddesi, cilt 2, sayfa 378.
(63) A. Say, a.g.y.; Erturul Ouz Frat'n yazd "ada Mzik" maddesi, cilt 2, sayfa 372.

505
 Kazimierz Serocki (1922-1981), nceleri geniletilmi dizi anlayna yakn
lk duymu, "Varova nc Mzik Topluluu" iin yazd Svvinging Music (1970)
ile uluslararas dzeyde bir besteci olduunu kantlamtr.
Polonya okulunun en nemli bestecilerinden saylan Kriztof Pendereki (do.
1933), Varova Sonbahar yeni mzik festivalinde seslendirilen, timsal renkleri n
plana ald yaptlaryla sivrilmitir. 1961'de besteledii "52 yayl alg iin"
Hiroima Kurbanlarna At bir bayapttr. Bu mziinde besteci, 1945 ylnda
Hiroima kentine atlan atm bombasnn yrekler acs sonularn insanlk
vicdannda sorgulamtr. 1967'de yazd Aussckwitz oratoryosu, (toplama kam
pndaki insanlar konu olarak alr) ve 1966'da Mnster Katedralinde ilk seslen
dirmesi gerekletirilen "solocular, koro ve orkestra iin" Lukas passion gibi btn
dnyada yanklar uyandran yaptlardan sonra, 1968de besteledii "Viyolonsel ve
Orkestra iin" Caprccio, gelenekle deneyselciliin uyumunu aratrr. Bu yapttan
viyolonsel solo partisinden bir kesit yledir: (64)

Capriccio par Siegfried Palm, 1S68.Vc. solo, Ausschmt

K. Penderecki, Experiment und Tradition

Penderekinin daha sonraki balca yaptlar arasnda Loudon'un eytan

(opera, 1969), Paradise Lost (opera 1978) ve 1984'de tamamlad Polonya At
(Polnisches Requiem, 1984) vardr.

RUSYA
Rejim kstlamalarnn kalkmasndan sonra, 1960 ylndan balayarak
Rusyada besteciler yeni mzik akmlarna ayak uydurmulardr. Bu bestecilerin
ounluu 1930 yl sonrasnda domutur.
Matematik renimi yapm olan Edison Denisov (do. 1929), geni kltrel
kavrayyla ksa srede Avrupann yeni mzik tekniklerini renmi, Luigi Nono
ve Pierre Boulez eiliminde yaptlar vermitir. evresine toplad gen mzik-
ilerle Rusyada nemli bir odan nderi durumuna gelen Denisovun 1960h
yllarda yazd balca yaptlar arasnda "yayl alglar ve klavsen iin" Crescen
do ve Diminuendo, "13 solo ses iin" Sonbahar (1968), "flt, iki piyano ve vurma
alglar iin" Siluetler vardr.
1934 doumlu Alfred nitke 1963de besteledii keman-piyano sonatnda, ge
leneksel form anlaym tmyle bozmadan dizisel ynteme yaknlk gstermitir.
1932 doumlu Rodion edrin, nceleri geleneksel mzikler yazm, 1960-
dan sonra yeni-klasiki, caz elerine zenen, romantik anlaytan kurtulamayan,
ancak "yeniliki" grnmeye alan karma bir anlaya saplanmtr. 1967de
Kba bale topluluu iin besteledii Carmen Siti, yaygnlk kazanmasna karn,
bestecinin "ezgi tutkunluunu" sergiler.
Azerbaycanll Arif Melikov (do. 1933), "25 yandayken yazd Nazm
Hikmet'in Ferhat ile irin oyununun konusuna dayanan Sevi yks balesinin

(64) dtv-Atlas zur Musik, cilt 2, sayfa 558.

506
1961'de Leningrad'da sahnelenmesiyle nlenmitir. Bu balede ok ileri anlayta
bir mziin sergilendiinden sz edilemezse de, temelde bal kald yerelci-
dengeser (tonal) anlayn ilgi ekici parlak bir orkestralama ile birlikte, mziin
yer yer iftdengeserlie (bitonaliteye) kaymasna, stelik ezgisel yneliin belirli
hi bir halk ezgisine dayanmamasna karn, makamsal yerellie bal kaln
makszn da yerellik havas verebileceinin rnei olmas bakmndan ilgiye deer
olduu sylenebilir." (65)
1931 doumlu Trkmen besteci Veli Muhadov, gl orkestralamasndan
kaynaklanan orkestra yaptlar, opera ve koro paralaryla lkesinde hakl bir n
kazanm, 1993de Trkiye'ye gelerek Gazi Eitim Fakltesi Mzik Eitimi
Blmnde "Eitim Mzii Bestecilii" dersleri vermitir.

TEK N O LO JK G ELM E V E M ZK
19. Yzyln sonlarndan balayarak zellikle 20. yzylda sramal bir geli
im gsteren teknoloji, her eyden nce mziin yaygn biimde dinlenebilmesini
salam, besteci ile mzik dinleyicisi arasndaki kopukluu ortadan kaldrmtr.
Yeni teknolojinin sunduu aygtlar sayesinde mzik, tarihte daha nce yaanmam
bir yaylma gc kazanmtr.
Modem teknolojinin iletiim aralarna kazandrd boyutlarn nemini daha
ak grebilmek iin, mziin yaylmas asndan insanln ne gibi basamaklar
trmandn hatrlamakta yarar vardr:
1. Mzik yazsnn (notann) icat edilmedii alar: Bu dnemlerde besteciyle
seslen-dirici'ler ayn kii ya da kiilerdi. Seslendirilen mzik, tpatp yinelenemezdi
ve mziksel gelenekler salkl deildi.
2. Mzik yazsnn (notasyonun) kullanm: Bu dnemde besteci, seslen
diriciden ayrlmtr. Mzik yaptlar snrl sayda yaylabilmi ve saklanabilmitir.
3. Nota basm: Yaptlarn tannmas ve yaygnlamas olana artm, birden
fazla sayda notann saklanabilmesi salanmtr.
4. Ses kaydnn yaplabildii dnem: Gramofonun icad ve daha sonraki
teknolojik gelimeler, mziin yaylma gcn olaanst oranda arttrmtr.
Elektronik ve bilgisayar teknolojisinin her geen gn inanlmaz biimde,
dlerin bile eriemiyecei bir hzla geliedurmasnm mzie getirdii yararlar
gnmzde yaamaktayz. 21. Yzyl ve onu kovalayacak yeni yzyllar, mziin
ateini daha da canlandracak, insanolunun mzik sevgisini ve mziksel etkin
liini evrensel yceliiyle younlatracaktr.

(65) A. Say, a.g.y.; Erturul Ouz Fratn yazd "ada Mzik" maddesi, cilt 2, sayfa 391.

507
 XXVII. BLM

T R K Y E DE U LU SLA R A R A SI SA N A T MZ
( 1826- 1994)

TARH
1826 Mehterhane'nin kaldrlmas.
1828 Muzka-i Humayunun bana Donizetti'nin getirilmesi.
1829 Muzka-i Humayun'un verdii ilk konser
1840 Sarayda yayl alg topluluklar.
1847 Liszt'in stanbul'a gelii,
1848 Vieuxtemps'in Muzka-i Humayun'daki incelemeleri.
1856 Donizetti'nin lm.
1868 lk Trk operas Arsas'm sahnelenii.
1882 Sanayi-i Nefise Mektebinin al.
1912 zmir'de ttihat ve Terakki Numune Mektebi.
1917 Darlelhan'm kuruluu.
1924 Musiki Muallim Mektebi'nin al.
1931 Cemal Reit Rey'in Enstantaneler* i.
1934 Atatrk'n TBMM'de mzik zerine konumas.
1936 Ankara Devlet Konservatuvar'mn kuruluu.
1937 Gazi Eitimde "Mzik Blm"
1942 Akses'in Ankara Kalesi Senfonik iiri.
1943 Alnarn Viyolonsel Konertosu.
1946 Saygun'un Yunus Emre Oratoryosu.
1953 Kodallnn Atatrk Oratoryosu*nun ilk seslendirilii.
1955 Usmanba'n ilk kompozisyon dl: Fromm.
1958 Saygun'un 2. Yayl Drtl*si.
1960 Blent Arel'in No 1. Stereo-elektronik mzii.
1964 Tznn emeba bale siti.
1965 Sun'un orkestra iin Yurt Renkleri.
1966 Erkin' in Konertant Senfoni 'si.
1971 Blent Tarcann Keman Konertosu.
1972 Mimarolu'nun Guggenheim dln almas.
1973 Ali Doan Sinangil'in M evlana Oratoryosu:
1982 * C.M. Altarn 4 ciltlik Opera Tarihi.
1984 Kemal Snder'in Timpani Konertosu.
1991 Sdka zdil'in Global Mass'.
1994 Cengiz Tan'n Viyolonsel Konertosu.

508
 M U ZIK A - HUM AYUN
Trkiye tarih boyunca geleneksel mzik eitlerini barndrm olan bir lke
dir. oksesli mzik Trk toplumuna 1826'da girmi ve geleneksel mziklerin yan
sra geliimini srdrmtr.
Btn lkelerde olduu gibi, geleneksel mzikler dinsel ve din-d olarak iki
ye ayrlr. Dinsel mziklerimiz, Cami Mzii ve Tasavvuf Mzii' dir.
Geleneksel mziklerimiz Halk Mzii, Sanat Mzii ve Askeri Mzik alanla
rnda yaygnlk kazanmtr.
Sultan n i. Selim (1761-1808) ve Sultan II. Mahmutun (1784-1839) balatt
reformlar dnemine kadar, Osmanl Devleti tarihinde oksesli mzik yer alma
mtr; ancak, oksesli mzie ilikin iki ilgin olay, hemen btn kaynaklarda vur
gulanmaktadr:
Mzikolog Mahmut Ragp Gazimihal'in (1900-1961) en deerli kitaplarndan
biri olan Trk Askeri Muzkalan Tarihi'nde, Fransa Kral I. Franois'nn 1543
ylnda bir alg topluluunu Kanuni Sultan Sleyman'a konserler vermek zere
gnderdii, 1599'da ise ngiltere Kraliesi I. Elizabethin Osmanl Hkmdar Sul
tan III. Murat'a bir org armaan ettii belirtilir. (D
19. Yzyla kadar Trk mzik tarihinde yer alan mzik yazlan (notasyon),
zgn bululardr: Ebced yazlan bata olmak zere Ali Ufki yazs, Kantemirolu
yazs gibi mzik yazlan genellikle belirli kiilerin el yazmas yaptlannda kulla
nlm ve dnemlerinin bestecileri, seslendiricileri vb. arasnda ilgi grmemitir.
"Dolaysyla ulusal olmaktan ok, kiisel nitelik tayan bu yazlan, Trk mzii
yazlar yerine, Trk mziinde kullanlm yazlar olarak adlandrmak belki daha
doru olur."( ) 2

"Lale Devri" (1715-1730) olarak adlandrlan ve sanatsal yaamn nem ka

zand ban dnemde, Osmanl Devleti ile Avrupa lkeleri arasnda kltr li
kilerinin temeli atld sylenebilir.
Osmanl Devleti tarihinde kkl batllama hareketi, Sultan III. Selim'in as
keri reform planlan ile balar. Kendisi de Trk sanat mzii bestecisi olan ve bat
mziine ilgi duyan Sultan III. Selim'in, 1797 ylnda batl bir opera topluluunun
Topkap Saraynda verdii temsili izledii bilinmektedir. (3)
Yenieri ayaklanmasyla kesintiye urayan reform plan, Sultan II. Mah
mut'un batc uygulamalanyla yaama gemitir: Devletin ve ordunun temeli olan
Yenieri ordusu 1826'da kaldnlm, bylece 1329'dan 1826'ya kadar fetihler ve
savalar srasnda nemli bir ilevi olan Trk askeri mziinin geleneksel kurumu
Mehterhane'nin etkinliklerine son verilmitir. (*)
Trk Halk Mziinin, Trk sanat mziinin ve slamlk ncesi Ortaasya
aman geleneklerinin mziksel elerini tayan mehter mziinin yerine bat m
ziini ngren Muzka-i Humayun kurulmutur. "Asakiri Mansure-i Muham-
mediye" denilen, yeniden dzenlenmi ordunun tren yrylerine elik edecek bir
"boru takm" olarak kurulan Muzka- Humayun, Yenieri ocandaki Mehterhane
ile saraydaki geleneksel sanat mzii topluluu Mekhane'nin yerini almtr.
(1) Mahmut Ragp Gazimihal, a.g.y. Ankara 1955, sayfa 54.
(2) A. Say Mzik Ansiklopedisi, Ankara 1987, Adnan Atalay'n yazd "Mzik Yazlan" maddesi, cilt 3, sayfa
909.
(3) Refik Ahmet Sevengi, Opera Sanat ile lk Temaslarmz, stanbul 1969, sayfa 15.
(*) Yaklak 200 yllk bir zaman dilimini kapsayan "Trkiye'de oksesli Mzik" konusu, geni bir aratrmay
gerektirir. Bat mzii tarihini ele alan bu kitaptaki "Trkiye" blm, snrl bir ksa zet olarak verilmi,
ancak geni bilgi edinmek isteyen okurlar in blmn sonuna bir bibliyografya eklenmitir.

509
 Bu boru takmnn balangtaki ynetmenlerinin Ahmet Efendi ve Fransz
Manguel olduu bilinmektedir. Oysa batl anlamda bir mzik kurumu olarak
Muzka-i Humayun'un etkinlie balamas, nl talyan opera bestecisi Gaetano
Donizetti'nin aabeyi olan Giuseppe Donizetti'nin (1788-1856) stanbul'a getirtil
mesi ile balar (1828). Bu topluluu ksa zamanda bir "saray bandosu"na d
ntren Donizetti, ilk konserini 19 Nisan 1829 pazar gn Rami Klas'nda yap
lan bayram treninde Sultan II. Mahmut'un huzurunda gerekletirmitir.
Giuseppe Donizetti, "Os manii Saltanat Mzikal ar Ba Us takar" olarak, bat
mzii yntemlerine gre bandoyu eitmi ve gelitirmitir. Muzka-i Humayun,
ayn zamanda bir "mzik okulu" zelliini kazanmtr. Flt, piyano, armoni ve
alglama (instrumentation) derslerini kendisi vermi, Avrupa'dan hem alg ret
menleri, hem de alglar getirtmitir.
Sultan III. Selimin istei zerine Hamparsum Limoncuyan (1768-1839) tara
fndan gelitiren ve Hamparsum Yazs adyla bilinen Trk mzii yazs Muzka-i
Humayun'da kullanlmam, bat mzii yazs benimsenmitir.
Donizetti, profesyonel mzik eitimi ve bando almalarnn yan sra, teki
mzik etkinliklerine de ynelmitir. 1840 yl dolaynda sarayda yayl alg toplu
luklar oluturulmu (Gazimihalin bu saptamas yannda Oransay kesin tarih belir-
tilemeyeceini aklar), Avrupadan opera notalar getirtilmitir. 1848de eiyle bir
likte stanbul'a gelen Belikal besteci ve kemanc Henri Vieuxtemps (1820-1881),
"Sultann istei dorultusunda Muzka-i Humayun'u denetlemi, retmenleri cahil
ve yetersiz bulmu, genlerin La Somnambula'dan syledikleri kk bir blm
hi beenmemi, fakat bando bu sanatnn dikkatini ekmiti. yle ki, Sultan Ab-
dlmecid iin besteledii bir mar, genlerin ilk bakta kusursuz alabilmesi kar
snda, duyduu hayranl gizleyememiti." H)
Baarlarndan tr kendisine "general" rtbesi verilen Donizetti Paa'nn
1856'da stanbulda lmesinden sonra, Sultan Abdlaziz'in bat mziine yaknlk
duymamas yznden Muzka-i Humayun'daki almalar duraklam, te yandan
1860'l yllarn sonlarnda Naum Tiyatrosu'ndaki konuk opera orkestralarn ynet
mekte olan Guatelli saraya alnmtr. 1899'daki lmne kadar bu grevde kalan
ve o da "general" olan Guatelli Paa dneminde bando, gerek bir armoni toplu
luu nitelii kazanmtr. Ayrca, 1880 ylnda, artk yalanm olan Guatelli
Paa'ya yardmc olmas amacyla Paris Konservatuvar'nda renim yapm bulu
nan d'Arenda adl spanyol asll bir piyanist de saraya getirilmitir. "Aranda Paa"
olarak bilinen bu mzikinin katklaryla nota kitapl yeniden dzenlenmi, ban
doya yeni bir alg olan saksofon ailesi eklenmi ve topluluun kurulu biimi
Fransz bandolarna gre yeniletirilmitir.
19. Yzyln ikinci yarsndaki gelimelerin baka bir yn, opera sanatnn da
toplumda tannm olmasdr. zellikle 1846-1885 yllar arasnda stanbul'da
yabanc opera topluluklar ska temsiller vermitir. Mzik tarihimiz Cevat Mem-
duh Altar, Opera Tarihi adl 4 ciltlik yaptnda(*), Avrupa lkelerinde ilk temsili
gerekletirilen yeni opera yaptlarnn birka yl sonra, stanbul'da sahnelendiini
belirtir ve lkemizde de ilgi gren Verdi operalarnn Avrupa'daki ilk temsiliyle
stanbuldaki ilk temsiline ilikin karlatrmal bir dizin verir.
eitli alg topluluklarnn verdii konserler, opera ve operet temsilleri, zel
likle stanbul, zmir ve Selanik gibi bat mziine yaknlk gsteren kentlerde yeni
bir "bat mzii beenisi"nin snrl da olsa yerlemeye baladn gsterir.
(4) A. Say, a.g.y.; nder Kiitahyal'nn hazrlad "Muzka-i Humayun" maddesi, cilt 3, sayfa 864,
(*) C.M, Altar, Opera Tarihi, Ankara 1982, Kltr Bakanl Yaynlan 465, Kltr Eserleri Dizisi: 7.

510
 Bu yeni mzik beenisinin etkisiyle, Hamparsum Notas'yla yazlm gelenek
sel mziklerimizin de Bat mzik yazsna hzla dntrld grlmektedir.
Daha ilgin bir olgu, geleneksel sanat mziimizin temsilcisi olan bestecilerin
mar' lar yazmaya balamasdr. Rfat Beyin (1820-1888) Sivastopol M ar t, Zeki
Dede Efendi'nin (1824-1899) Muharebe Mar ve smail Hakk Beyin (1865-1927)
Uyan Vatan Mar; RNEK 100'de verilmektedir. (5)
Mar daarnn genilemesi, Cumhuriyet dnemindeki senfonik bandolarn
olgun repertuvarna temel oluturmakla kalmam, yaygnlatrd oksesli mzik
beenisiyle teki mzik katmanlarn, tr, eit ve biimleri de etkilemitir. Genel
mzik eitiminin balca gereci olan "okul arklar" daarnn gelimesinde, mar
larn nemli bir pay vardr.
1908de ilan edilen Merutiyetle birlikte Muzka-i Humayun'da grevli olan
yabanc mzikiler lkelerine gnderilmi, onlarn yerine yetikin Trk mzikiier
atanmtr. Usta bir flt olan ve alglamay iyi bilen Saffet Bey (Atabinen) ile
Aranda Paamn yardmcln srdren Zati Bey (Arca), yaplan dzenlemelerle
kurumda greevlen diril mi lerdir. Bu dnemde hem bandonun, hem de senfonik
orkestrann ynetmeni Saffet Beydir. Beethoven'in senfonilerinin seslendirilmesi
almalan da yine bu dneme rastlar.
Bat mzii teknikleriyle yazan ilk Trk bestecileri Avrupa'da renim yap-
m-lardr. nl operet bestecisi Dikran uhacyan 1860-1864 arasnda Milano'da
piyano ve armoni alm, "hafif opera"nn rneklerini incelemitir. lk operas
Arsas, 1868'de stanbul'daki Naum Tiyatrosu'nda sahnelenmitir. uhacyan'm
teki hafif operalar unlardr: Olympia (1869), erif Aa (1872). A rif in Hilesi
(1875), Leblebici Horhor (1875), Kse Khya (1875), Zemire (1881), ndiana
(1896).
Venedik'te doan ve renimini yine orada yapan Macar Tevfik Bey (1850-
1941), stanbul'a yerletikten sonra piyanist olarak n yapm ve 1876'da sarayn
piyano retmenliine getirilmitir. Muzka-i Humayunun ilk Trk efi Saffet Bey
(1858-1939), Paris'te Theodor Dubois ile piyano ve kompozisyon, Edgar Manas
(1875-1964) ise talya'da Trevellini ile piyano, Butazzo ile teori ve kontrpuan al
mtr.
20. Yzyln balarnda byk kentlerimizde ilkretim ve ortaretimde
uygulanan mzik program, hem dinsel mzie (ilahilere), hem de bat mziine
akt. Trde (homojen) bir program gelitirilmemiti. Bir yandan melodik dzeyi
deerli olan lhiler, bir yandan da "ocuk arklar" daarcnn rnekleri retili
yordu. Halk mziinden yararlanlarak yazlm olan okul arklarnn eitsel
amal kullanm iin 1917 yln beklemek gerekmiti:
"Bizde halk mzii slubunda okulda ilk ezgi, ilk halk oyunu uygulamasyla
birlikte, Birinci Dnya Sava yllarnda stanbul Muallim Mektebinde stad Selim
Srr Tarcan tarafndan bir grup renciye retilmi ve bu genler 1917 ylnda
stanbul'da Kadky ttihad Spor Kulb alannda yaplan idman bayramnda bu
oyunu oynam ve ezgisini sylemilerdir." ( ) 6

20. Yzyln Cumhuriyet ncesi dneminde, insann ruhsal ve dnsel

biimlenmesinde mziin nemli bir yeri olduu biliniyor, ancak tutarsz eitim
programlan yznden bu ynde salkl bir eitim yaplamyordu. Tek olumlu
mek, 1912 ylnda zmirde alan "ttihat ve Terakki Mektebi"ydi. Bu okulun
(5) Etem Ruhi ngr, Trk Marlar, Trk Kltrn Aratrma Enstits Yaynlan, Ankara 1966, sayfa 169,173, 186.
(6) Halil Bedii Ynetken, "Okul ve Halk Mzii" adl yaz: Mzik Eitimi, hazrlayan A. Say, Mzik
Ansiklopedisi Yaynlar, Ankara 1993, sayfa 36.

511
512
amalan arasnda "ulusal ruhu genlere alayacak bir ulusal mzik ilkesinin belir
lenmesi" vard. retmenler arasnda, smail Zht de (1877-1924) bulunuyordu.
(Piyano paralan, sonat ve senfoni yazan ilk Trk besteci olarak bilinen smail
Zht, Ahmet Adnan Saygun'un mzik retmenidir.)
ttihat ve Terakki Mektebinin eitim lkeleri, lkemizde ulusalc mzik ak
mnn ilk iaretlerindendir. "Ziya Gkalp, 1913'de yazd Trkln Esaslar
adl kitabnda, dm-tek usl ile yaplan geleneksel Trk mziinin ada yaan
tya uygun dmediini, yaplacak tek eyin, geleneksel Trk ezgilerini bat tek
niine gre armonilemek olduunu sylyordu." ( 7 )
Bu eit grler, Cumhuriyet dneminde deerlendirilecek hazrlklar olarak
dnlebilir.
1917 Ylnda stanbul'da kurulan Darllelhan' (Ezgilerevi) burada anmak ge
rekir: 1921'de kapanan ve sonra yeniden alacak olan Dariilelhan, sadece Trk
sanat mzii alannda eitim veriyordu. Yine de stanbul Belediye Konserva-
tuvarnn hazrl saylmal, lkemizin halka ak ilk mzik okulu olduu gzden
karlmamaldr.
Birinci Dnya Sava yllarnda Muzka-i Humayun orkestrasnn olduka
gelikin bir dzeye geldii bilinmektedir: Zeki Bey (ngr, 1880-1959) ynetimin
deki orkestra, 1917 Aralk ve 1918 Ocak aylarnda, Avusturya, Macaristan ve
Bulgaristan'da konserler vermitir.

ATATRKN KLTR POLTKASI

1923'de kurulan Trkiye Cumhuriyeti, Aydnlanma Felsefesinin ve Fransz
Devriminin ilkelerinden yola kmtr ve gelitirdii kltr ve eitim politikalar
doal olarak "ulusalc"dr. Bu dorultuda gerekletirilen eitsel reformlar, 1924de
yrrle giren Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile balar. Bu yasayla laik eitim ve
retimin ilkeleri btnsellie kavuturulmu, ders planlan buna gre hazrlan
mtr. "Mzik dersi" mfredat programlannda yer almtr.
Yeni kltr politikalar kapsamnda hzla kurumlamaya gidilmitir: 1923de
Dariilelhan stanbulda bat mzii blmyle yeniden alm, 1924'de Ankarada
ortaretim iin mzik retmeni yetitirilmek zere Musik Muallim Mektebi hiz
mete girmitir. Muzka-i Humayun ise, 27 Nisan 1924'de stanbul'dan Ankaraya
getirilerek "Riyaset-i Cumhur Musiki Heyeti"adm almtr.
1926'da konservatuvara dntrlen Dariilelhan, bu kez sadece bat mzii
eitimi vermeye balam, ayrca stanbul Belediyesi'ne balanarak Milli Eitim
Bakanlnca onaylanan programlar uygulamtr.
Btn bu ynleriyle mzik "ssl bir elence arac" olmaktan kmaya bala
m, zgr dnce temelindeki yaratclk ortamna doru ilerlemitir. Bu eilim,
Atatrk'n 1 Kasm 1934'de Trkiye Byk Millet Meclisinin al dolaysyla
verdii sylevin mzie ayrlan blmnde aka dile getirilmitir:
"Arkadalar, gzel sanatlarn hepsinde, ulus genliinin ne trl ilerletilme
sini istediinizi bilirim. Bu yaplmaktadr: Ancak, bunda en abuk, en nde gt
rlmesi gerekli olan, Trk musikisidir. Bir ulusun yeni deiikliine l, musikide
deiiklii alabilmesi, kavrayabilmesidir. Bugn dinletilmeye yeltenilen musiki,
yz aartc deerde olmaktan uzaktr. Bunu aka bilmeliyiz. Ulusal ince duygu
lar, dnceleri anlatan, yksek deyileri, syleyileri toplamak, onlar bir gn
(7) nder Ktahyal, ada Mzik Tarihi, yaynlayan Nejat Leblebici olu, Ankara 1981, sayfa 102,

513
nce, genel, son musiki kurallarna gre ilemek gerekir; ancak bu dzeyde Trk
ulusal musikisi ykselebilir, evrensel musikide yerini alabilir."
Bu sylevden 25 gn sonra, 26 Kasm 1934'de, Milli Eitim Bakannn ba
kanlnda alan kurullarn ald temel kararlar yledir:
Btn okullarda etkili bir oksesli mzik uygulamasna ynelinmesi; halk kat
larnda, opera, operet, konser, radyo ve plaklar araclyla yeni beeninin yaygn
latrlmas; bestecilerin ve usta algclarn yetitirilmesi ve devlete korunmas.
Yukarda belirtilen son ilkenin uygulanmas, aslnda 1925 ylnda balatl
mt: "lki 1925'te alan yarma snavlaryla devlete sanat ve retmen olarak
yetimek zere Paris, Berlin, Budapete ve Praga saylar 10'u bulan gen yetenek
ler gnderildi." (8)
Bu uygulama 1940'l yllarda da srecek ve dil Biret,Suna Kan gibi stn
yetenekli ocuklarmz renim iin Avrupa'ya gnderilecektir.
Alnan kararlarn yaama geirilmesinin balca koulu ise, kurumlamaya ye
ni bir yn vermekti.
Atlan ilk kkl adm, Ankara Devlet Konservatuvar'nm kurulmasdr.
Alman besteci Paul Hindemith'in de birka kez Trkiye'ye gelerek verdii
raporlarla gelitirilen program almalar sonucunda, Musiki Muallim Mektebi
1936da konservatuvara dntrlmtr. Musiki Muallim Mektebi nce konser-
vatuvar bnyesi iinde kalm, 1937de Gazi Eitim Enstits'ne balanmtr.
1933'de Riyaset-i Cumhur Musiki Heyeti de kkl bir deiiklikten gemitir:
Orkestra bandodan ayrlarak Milli Eitim Bakanl'na balanm, "Cumhurba
kanl Filarmonik Orkestras" adn almtr. Bu ileyi yeterli gibi gzkmesine
karn, kurumun ileyiine zerklik kazandran yasayla (1958), orkestra "Cumhur
bakanl Senfoni Orkestras" ad altnda baarl almalarn srdrmtr.
Orkestradan ayrlan bando ise, 1933'de "Cumhurbakanl Armoni Mzkas"
adyla nce yarbay Veli Kank'n ve 1935'de Fransa'daki renimini tamamlayp
yurda dnen hsan Knerin ynetiminde kadrosunu ve repertuvarm gelitirmitir.
Opera alanndaki ilk almalar, 1934'de Adnan Saygun'un Tabebek ve Necil
Kazm Akses'in Bay nder adl yaptlarnn sahnelenmesiyle balamtr.
Ankara Devlet Konservatuvarnm kurulmasndan sonra, opera blmnn
bana nl Alman rejisr Kari Ebert'in getirilmesi, yeni bir atlm yaratmtr:
Ebert'in, yurt dndan getirttii sekin retmenlerle (Hans Hay, Max Klein, Friedl
Bhm, Elvira de Hidalgo, Arangi Lombardi, Afro Poli, Hanna Ludwig), Ankara
Devlet Operas'nn sanatlarn oluturan kadrolar yetitirilmitir. Konservatuvar
bnyesinde kurulan "Tatbikat Sahnesi" (1940), opera temsilleri vermeye bala
m tr(B as tien ve Bastienne, Tosa, Madam Butterfly, Fidelio vb.)
zenli bir operaev olarak yeniden yaplan Ankara Operas 1948'de tamam
lanmtr.
Trkiye'de bale sanatnn kurulu ve geliiminde "ngiliz bale okulu" kadrola
rndan yararlanlmtr. 1948'de stanbul'da alan bale okulu, Ankara Devlet
Konservatuvar'na tanm, konservatuvar ilk mezunlarn 1957de vermitir.
Devlet balesi'nin ilk temsili, Ingiliz Robert Harrold'un sahne dzenlemesini yapt,
Manuel de Falla'nn Byleyen Ak yaptyla gerekletirilmitir.
stanbuldaki gelimeler de ayn paraleldedir: stanbul Belediye Konserva-
tuvan bnyesinde, orkestra efi ve bestecimiz Cemal Reit Rey bir yayl alglar
orkestras kurarak 1934de halka ak konserler vermeye balamtr. Bu giriimin

(8) Prof. Koral algan, Duyular/ Ulvi Cemal Erkin, Mzik Ansiklopedisi Yaynlan, Ankara 1991, sayfa 27.

514
baarlarndan sonra Trkiye'nin ikinci senfonik orkestras kurulmutur: stanbul
ehir Orkestras. Bu kurum, stanbul Filarmoni Demei ile ibirlii yaparak dn
yaca nl yabanc solistlerin Trkiyeye gelmesini salamtr. stanbul ehir
Orkestras bylece J. Thibaud, A. Cortot, V. Prihoda, W. Kempff, G. Cassado, Y.
Menuhin gibi solistlere elik etmitir. Ayrca, C.Reit Rey, stanbul Radyosu'nda
da grev alm, 1949 ylndan balayarak "Radyo Senfoni Orkestras" ad altnda
dzenli konserler (haftada iki konser) vermitir.
stanbul ehir Operas'mn kuruluu gecikmitir. Bu gecikmenin balca nede
ni, 19. yzyln ortalarndan balayarak stanbul'da zel kurulularn srdrd
opera ve operet hareketinin halkla geni oranda btnlemi olmasdr. zellikle
mzikli tiyatrolar ve operetler, bu yndeki gereksinimi karlamtr. Cemal Reit
Rey, bu alanda da verimli olmu, kardei Ekrem Reit Rey'in (1900-1959) szlerini
yazd bir dizi operet bestelemitir: 3 Saat (operet-rev, 1932), Lks Hayat
(1933), Deli Dolu (1934), Saz Caz (1935), Maskara (1936), Hava Cva (1937).
stanbul ehir Operas 1960'da kurulmutur. Bu kurum 1969'da stanbul
Devlet Opera ve Balesi'ne dnmtr. Ancak, ehir Orkestrasnn ok sayda
yesinin opera orkestrasna gemesiyle senfonik orkestrann kadrosu zayflam,
bunun da nlemi alnarak 1972de stanbul Devlet Senfoni Orkestras kurulmutur.
lk kadn bestecilerimiz, saraydaki mzik gelenei iinde yetimilerdir. Bu
dikkate deer olguyu saray dna tayan kadn bestecimiz Leyla Saz'dr (1853-
1936). Leyla Hanm ayn zamanda iyi bir piyanistdi. "lk kadn piyanistlerin bizde
hem alaturka, hem de alafranga paralar aldklarn tekrarlamaya gerek yok. Dou
makamlarnn tempere sisteme dntrlmesine onlarn bilmeden ve srarla neden
olduklar kendiliinden anlalyor." (9)
Leyla Saz'm besteledii ve en deerli marlarmz arasnda yer alan Neide-i
Zafer Mar'nm giri ksm yledir: (10)

tfe;ide-i Zafer Marj

Bcdtc : L e y li 5 u
O Ufle: Ftbim t NUhtv

a_ HJk U_ C_

B12 >_ HL,

(9) Milhat Fenmen, Piyanistin Kitab, Ankara 1947, sayfa 147.

(10) Etem Ruhi ngr, Trk Marlar, Trk Kltrn Aratrma Enstits Yaynlan, Ankara 1966, sayfa 189.

515
 Daha sonraki kuaktan olan kadm piyanistlerimizin iinde konservatuvar
retmenliine atananlar yle saylabilir: Ferhunde Erkin, Bedia Dlener, Saime
Eren, Rana Erksan.
stanbul Belediye Konservatuvan'nda ada piyano retimini baaryla ger
ekletiren Ferdi Statzer (1906-1982), Mozarteum Mzik Akademisi'ni bitirmi ve
193 l'de stanbul'a yerleerek yeni piyanist kuaklarn yetimesine byk katklar
getirmitir.
stanbul'da 1971de alan kinci Devlet Konservatuvar, daha sonra Mimar
Sinan niversitesi'ne balanmtr. lk Trk Mzii Devlet Konservatuvar,
stanbul Teknik niversitesi bnyesinde 1975'de alm, bunu Ege niversitesi
Devlet Trk Mzii Konservatuvar (1984) ve Gaziantep niversitesi Devlet Trk
Mzii Konservatuvar (1989) izlemitir.
stanbul Belediye Konservatuvar ise 1987'de stanbul niversitesi'ne balan
mtr.
"zmir Belediyesi ile kentteki mzikseverlerin 1952 sralarnda yaptklar giri
imlerin sonucu olarak 1954'de zmir'de bir mzik okulu almtr. Bu kurum,
1958de zmir Devlet Konservatuvan'na dnmtr. Ayn yllarda zmirde bir de
senfoni orkestras vard. Amatr mzikilerden, Belediye Bandosu'nun baz yele
rinden, ayrca konservatuvarn retmen ve rencilerinden oluan bu orkestra,
Filarmoni Demei'nin araclyla Belediye'den snrl bir para yardm alyor, sav
samalar yznden almalar aksyordu; sonunda, 1968 dolaylarnda dald.
1975'de zmir Devlet Senfoni Orkestrasnm kurulmas ise, kentin sanat gelii
minde nemli bir adm oldu. Ayn yln baka bir mzik olay, Gzel Sanatlar
Faldiltesi'ne Mzik Bilimleri Blm'nn eklenerek eitime balamasdr." OD
"Gazi Eitim Enstits Mzik Blm" adyla uzun yllar (1938-1983) eitsel
etkinliini srdren kurum, YK'n kurulmasndan sonra Gazi niversitesi Gazi
Eitim Fakltesine balanmtr. G.E.E. Mzik Blm, 1938-1939 ders ylnda
eitime balam ve Hindemith'in nerisiyle blm bakanlna Almanya'da
mzik eitimcisi olarak tannan Eduard Zuckmayer getirilmitir.
Zuckmayer, halk ezgilerinden yararlanlarak bir eitim mzii gelitirilmesini
ngrmtr. 1950T yllarda kendisinin de bu yolda almalar olmu, okul
arklar bestelemitir. "Gerek Trk mzikiler, gerek Zuckmayer tarafndan d
zenlenen okul arklarnn kaba bir yknme olduunu savunanlar olduu gibi,
bunlarn olumlu bir balang olduunu savunanlar da vardr."02)
G.E.E. Mzik Blm, 1941 ylnda hazrlanan ilk programa byk lde
bal kalarak retimi srdrm, 1972'de Zuckmayer'in lmne dein program
gelitirme konusunda yenilemelere pek ynelmemitir. "Bunda Zuckmayer bask
snn etkisi olabilir ama, Trk mzik eitiminden sorumlularn pay kukusuz daha
byktr. Bu konuda yine en olumlu katklar, Mzik Blm'nn iinden olmu
tur." (13)
Mzik eitiminde program gelitirme konusunda, zellikle 1980'li yllardan
sonra on yl Blm Bakanl'n yrtm olan Prof. Dr. Ali Uann gelecee
dnk program gelitirme almalar, Avrupa lkelerinde yank bulmutur.
Gazi Eitim Mzik Eitimi Blm, Trkiye'de daha sonra Eitim Fakl
telerine bal olarak alan Mzik Eitimi Blmleri'nin ok ynl hazrlaycs
(11) nder Ktahyal, a.g.y sayfa 105.
(12) A. Say, a,g.y; Dr. Niyazi Altunya'mn yazd "Gazi Eitim Enstits" maddesi, cilt 2, sayfa 532.
(13) A. Say, a.g.y,; Atunyann yazd madde..

516
olmutur: stanbul, Marmara niversitesi Atatrk Eitim Fakltesi Mzik Eitimi
Blm; zmir, 9 Eyll niversitesi Buca Eitim Fakltesi Mzik Eitimi Blm,
Bursa, Uluda niversitesi Eitim Fakltesi Mzik Eitimi Blm; Konya,
Seluk niversitesi Eitim Fakltesi Mzik Eitimi Blm; Trabzon, KT Fatih
Eitim Fakltesi Mzik Eitimi Blm, Malatya, nn niversitesi Eitim
Fakltesi Mzik Eitimi Blm; Erzurum, Atatrk niversitesi Eitim Fakltesi
Mzik Eitimi Blm; Burdur, Sleyman Demirel niversitesi Eitim Fakltesi
Mzik Eitimi Blm; Bolu, Abant zzet Baysal niversitesi Eitim Fakltesi
Mzik Eitimi Blm; Van, 100. Yl niversitesi Eitim Fakltesi Mzik Eitimi
Blm; Denizli, Pamukkale ni. Mzik Eitimi Blm, Nide niversitesi
Eitim Fakltesi Mzik Eitimi Blm.
jc

Trkiye'de oksesli mziin tantm ve yaygnlatrlmasnda en etkili ara

"radyo11 olmutur. 19261da stanbul'da kurulan radyo yayn postas PTTye balyd.
"Bu radyo postas, bir ses frekans tayc kablosuyla, Beyolunda Gala-tasaray
Lisesi'nin karsnda Beyolu Postanesi'nin st katlarndaki radyo std-yolanna
balanmt. Sadece geceleri radyo yayn yapan stanbul Radyosu, daha ok kon
ferans, haber yayn, alaturka ve alafranga mzik ile radyofonik skeler yaynl
yordu. Programlar tmyle canl yayn olarak yaplr, bazen plaktan da mzik
yaynlanrd."04)
Ayn yllarda Ankara'da da 5 kilovatlk bir radyo istasyonu kurulmutur.
Ancak bu iki vericinin yetersizlii gz nnde bulundurularak 28 Ekim 1 9 3 8 ^
al yaplan yeni Ankara Radyosu, yurdun her kesinden rahata dinlenebildii
gibi, mzik programlarnn zenginlii ile geni ilgi uyandrmtr. Bu istasyonun
alnda ilk program, Dr. Praetorius ynetiminde Riyaset-i Cumhur Filarmoni
Orkestrasnn konseri olmutur.
Yeni Ankara Radyosu, zellikle Trk sanat mzii ve Trk halk mzii alan
larnda bir "okul" grevini stlenmitir. oksesli mzik alannda da yntemli ve
dzenli programlar yaynlanmtr: "Bu olanaklarn yaratlmasyla yurdumuzdaki
hemen tm mzikiler Ankara'daki Radyoevi evresinde toplanm, alacaklar
crete, ya da atanacaklar pozisyona bakmakszn almalarna balamlardr. lk
Trk bestecilerimizden Ferit Alnar, N. Kazm Akses, Cemal Reit Rey, Ulvi Cemal
Erkin ve Adnan Saygun, Ankara Devlet Konservatuvar retmenlerinden Cevat
Memduh Altar, Necdet Atak, Ferhunde Erkin, Mithat Fenmen, Mesut Cemil, Halil
Bedii Ynetken gibi daha pek oklar, radyonun ilk programlarnda grev
lendirilerek, ya da program dzenleyerek uygarlk yolunda toplumumuza bir eyler
aktarmak iin yar etmilerdir."(15)
Radyonun srekli ve kalc oksesli mzik topluluklar unlard: Radyo
Senfoni Orkestras; Radyo Salon Orkestras; Armoni Mzkas (Senfonik bando).
Daha sonra yer alan oksesli mzik topluluklar ise yledir: Ankara Radyosu
Drt-sesli Korosu; Ankara Radyosu Mandolin Orkestras, Ankara Radyosu
Madrigal Korosu; Ankara Radyosu Sihirli Kemanlar Orkestras; Ankara Radyosu
oksesli Korosu; Ankara Radyosu Oda Orkestras.

TRK BELER
Bestecilii temel ura edinen ilk Trk bestecileri, "Trk Beleri" olarak an
lan mziklerdir. Oysa "Belerden nce, genelde okul arklar, marlar ve hafif
(14) A. Say, a.g.y., Daniyal Eri'in yazd "TRT" maddesi, cilt 4, sayfa 1190.
(15) A. Say, a.g.y., Daniyal Eri'in maddesi, cilt 4, sayfa 1194.

517
mzik alanlarnda baarl olmu ok sayda bestecimiz vardr. Adlarn saygyla
andmz bu besteciler doum tarihi srasna gre yle belirtilebilir:
Yesarizade Necip Paa (1815-1883); Dikran uhacyan (1837 dolay1-1898);
Mehmet Ali Bey (1840-1895); Notac Hac Emin Efendi (1845 - 1907); Macar
Tevfik Bey (1850-1941); Saffet Atabinen (1858-1939); Zati Arca (1863-1951); Ali
Rfat aatay (1869-1935); Faik Daim Bey (1870-1910); Mustafa Rahmi Otman
(1875-1941); Edgar Manas (1875-1964); Mehmet Baha Pars (1877-1953); smail
Zht (1877- 1924); Zeki ngr (1880-1958); Hseyin Sadettin Arel (1880-1955);
Kaptanzade Ali Rza Bey (1883-1934); Musa Sreyya (1884-1932); Ahmet Yekta
Madran (1885-1950); Muhlis Sabahattin Ezgi (1876-1946); Hulusi ktem (1892-
1959); Ali Sezin (1897-1950); Halil Bedii Ynetken (1899-1968); Seyfeddin Asal
(1901-1955); Halit Recep Arman (1902-1982); Fuat Koray (1903-1981); Ziya
Aydntan (1904-1979).
Mzik yazarmz ve eitimcimiz Halil Bedii Ynetkenin yaktrd bir ad
olan "Trk Beleri", Avrupa lkelerinde eitim grm ve gnmz mzik yaa
mna k tutmu bestecilerdir:
Cemal Reit Rey (1904-1985), Haan Ferid Alnar (1906-1978), Ulvi Cemal
Erkin (1906- 1972), Ahmet Adnan Saygun (1907-1991), Necil Kzm Akses (do.
1908).
Beledin her yesi, balangta "ulusalc" bir kavraytan yola km, yerel
mziimizin renklerinden yararlanmlardr. Bu bir'ortak yndr. Ancak sonralar,
geleneksel mziklerimizden yararlanma zellii giderek azalm, bestecilerimizin
her biri ulusalst kendi zgn duyu ve dnlerini gelitirmilerdir. Bu da
ayrlan taraflardr.
"lk kuak iin halk ezgilerinin derlenmesi ve notaya aktarlmas, incelenip
deerlendirilmesi nemli bir kaynak oluturmutur. Avrupa'nn birok lkesinde
19. yzyl sonu ortaya kan ulusal kaynaklara ynelme akmnn bir uzantsdr bu
balang. Trk halk ezgileri ve geleneksel sanat mziimizin modal (makamsal)
karakteri, aksak ritmler indeki yaps, yalnz bizim bestecilerimizi deil, giderek
dnyann uzak kelerindeki mzisyenleri de ilgilendirmektedir.'^16)

CEMAL R E T R E Y (1904-1985)
Rey, ayn zamanda piyanist, orkestra efi ve eitimci olarak mzik tarihimize
gemi bir bestecidir. Babas Edebiyat- Cedide akmnn yazarlarndan Ahmed
Reid Bey'dir. Babasnn Kuds'te grev yapt srada bu kentte doan Cemal
Reit Rey, mzie kk yata annesinden ald piyano dersleriyle balamtr.
1913'de Paris'e yerleen Rey ailesi, ocuun mzik yeteneinin deerlendirilmesi
amacyla piyanist Marguerite Long'dan dersler almasn salamtr. 1. Dnya Sa-
va'mn balamas yznden annesiyle svire'ye giden Cemal Reit, Cenevre
Konservatuvan'nda eitimini srdrmtr. 1920'de Paris'e dnerek Marguerite
Long'un piyano kurslarna katlm, Paul Laparra ile bestecilik, Gabriel Faure ile
mzik estetii, Henri Defosse ile orkestra eflii almtr.
1923'de Trkiye'ye dnerek Darlelhan'da grev alan Rey, stanbul'da ld
gne dein oksesli mziin gelitirilmesi ve yaygnlamas yolunda srarl ve
baarl almalar yapmtr: stanbul Belediye Konservatuvar "Yayl alglar
Orkestras"nm kuruluu; bu ekirdekten yola karak stanbul ehir Orkestras'nn
kuruluu ve senfonik konserleri; stanbul Filarmoni Demei'nin kuruluu; Ankara
(16) Evin lyasolu, Yirmbe Trk Bestecisi, Pan Yaynlan, stanbul 1989, sayfa 12.

518
Radyosu'nda "Bat Mzii Yaynlar efi" olarak almas (1938-1940); 1940'dan
balayarak stanbulda piyanist ve orkestra efi olarak srekli grevleri; stanbul
Belediye Konservatuvarmda yeni kuaklarn yetitirilmesi; stanbul Radyosu'nda
"Piyano Dnyasnda Gezintiler" adl dzenli programlar srdrmesi vb.
Rey, 1949-1960 yllar arasnda orkestra efi olarak dnyann nemli sanat
merkezlerinde konserler ynetmitir.
Cemal Reidin bestecilik serveni, 1926da Trk halk mzii gerecinden
yararlanarak yazd 12 Anadolu Trks ile balar. 1930'lu yllarda yazd ope
retlerle halk oksesli mzie yaknlatrmay ngrmtr. Yine bu dnemde bes
teledii "orkestra iin "Enstantaneler" (1931), "ezgisel ve okyzeyli kuruluun
daki zgnlk yannda, izlenimciliin parlak, ltl aydnln tar."U7)
1950'den sonra ise Yeni-klasikilie ynelen, daha kapal, gizemci, tasavvuf
felsefesine eilen yaptlar yazmtr. arl ve Fatih adl senfonik iirleri, bu
anlayn rneklerindendir. "Piyano ve orkestra iin" Katibim eitlemeleri (1961),
Reyin tannm yaptlarndandr.
Birok eit ve formda yaptlar vermi olan Cemal Reit Reyin iki senfonisi;
ok sayda senfonik iiri ve orkestra yapt; "keman iin" ve "piyano iin" iki kon
ertosu, Katibim eitlemelerinin gitar iin uyarlanm biimi olan "Gitar Kon
ertosu"; "viyolonsel ve orkestra iin" Introduction ve Dans ile Konertant Par
alar adl iki konertant yapt, Suna Kan1a adad "keman ve yayllar orkestras
iin" Andante ve Allegro baln tayan konertant paras; ok sayda oda m
zii, "an ve piyano iin" yaptlar; koro yaptlar, piyano yapdan, marlar,
"sahne", "film" ve "radyo oyunu iin" mzikleri vardr.

ULV CEMAL ERK N (1906-1972)

Dyun-u Umumiye mdrlerinden Mehmed Cemil Beyin olu olan Ulvi Ce
mal Erkin, yedi yandayken stanbul'da piyanist Adinolfi'den dersler almaya ba
lam, Galatasaray Lisesi'nde renim yapt srada mzik almalarn srdr
mtr. 1925de Milli Eitim Bakanl tarafndan Paris'e gnderilen Erkin, Jean
Gallon ve Isidor Philipp ile alm , Nadia Boulanger'in rencisi olarak
Paris'teki Ecole Normale de Musique'den 193 O1d a mezun olmutur. Ayn yl yurda
dnen bestecimiz, Musiki Muallim Mektebi'nde piyano ve armoni retmenliine
atanm, 1932'de nl piyanistimiz ve piyano retmeni Ferhunde Erkin ile evlen
mitir. Ankara Devlet Konservatuvar'nn kurulmasndan sonra bu kuruma piyano
blm efi olarak atanan Erkin, 1949-1951 yllar arasnda Konservatuvarn m
drln yapm, Ankara Devlet Opera Orkestrasn ynetmitir.
Yaptlarnda geleneksel ezgilerin ekiciliini buluu bir kavrayla ne
kartan bestecimiz, Yeni - klasiki eilimine karn, yeni ve dolgun bir armoniyle
etkileyici ezgisel ve ritmik yaplanmay baarl biimde kullanm, parlak bir
orkestralamann yetkin rneklerini vermitir.
kinci Senfoni (1948-1958) ve 1966da yazd "piyano ve orkestra iin " Sen
foni Konertant, tonal ya da makamsal armoni anlayndan byk lde ayrlan
ileri bir mzik eilimini sergiler.
Ulvi Cemal'in yaptlar dizininde ilk sray alan "byk orkestra iin" ki Dans,
193O1da Pariste yazlmtr. Yurda dndkten sonra besteledii ilk yaptlar,
(17) A. Say, a.g.y.; Erturul Ouz Frat'n yazd "ada Mzik maddesi, cilt 2, sayfa 393.

519
"keman ve piyano iin" Ninni, Emprovizasyon ve Zeybek Trks ile "piyano
iin" Be Dahla'dr. "Piyano ve orkestra iin " Konertino, "byk orkestra iin"
Bayram, "piyano iin 11 para" Duyular, 1930'lu yllarn verimi olan ve Erkin'in
sanat kimliini sergileyen yaptlardr. Ei Ferhunde Erkine adad Piyano
Konertosu (1942) ve "orkestra iin dans rapsodisi" Keke (1943) yurt dnda
da seslendirilir. I. Senfoni'yi 1946'da tamamlayan bestecinin Keman Konertosu
1948de kendi ynetimindeki Riyaseticumhur Filarmoni Orkestrasnn eliinde
Liko Amar tarafndan seslendirilmitir. "Keke" ayn zamanda bale mzii ola
rak deerlendirildii gibi, Erkin 1950de Kelolan adl bir bale mzii yazmtr.
1958!de Kari Oehring ynetimindeki Mnih Filarmoni Orkestras tarafndan ilk
seslendirilii gerekletirilen 2. Senfon'den sonra Erkin, Kon ser vatu varn "yayl
alglar orkestras iin" yazd Sinfoniettay izleyen "piyano ve orkestra iin"
Konertant Senfoni (1966) ve "byk orkestra iin" Senfonik Blm (1969) ile
deerli bir orkestra mzii daar brakmtr. "Byk orkestra iin" ki Dans'tan
sonra besteledii "soprano ve kk orkestra iin" Blbl ve Ayn Ondrd
(1932) adl yaptndaki "Blbl" adl trky Erkin halk ozan Ak Veysel'den
almtr.
Erkinin oda mzii yapdan arasnda olan Yayl alglar Drtls (1936) ve
Piyanolu Beli (1943), oksesli Trk mziinde bu alandaki yetkin rneklerdendir.
yi bir piyanist olan Erkin, piyano edebiyatmza deerli yaptlar kazan
drmtr: Be Damla (1931), ocuklar in Yedi Kolay Para (1937), Duyular
(1937, 11 para), Sonat (1946), Alt Preld (1967).
Koro yapdan unlardr: ki Sesli Trkler (1936), Yedi Trk (1945), On
Trk (1963).

H AAN FERD A L N A R (1906-1978)

Kk yata kanun almaya balayan Alnar, ksa srede bu algnn ustas
olmu, 16 yandayken Darltalim-i Musiki topluluuna kanuncu olarak girmitir.
Bu arada Saadettin Arel'den armoni, Edgar Manastan kontrpuan ve fg dersleri
alarak yetimi, 1927'de alan devlet snavn kazanm ve Viyana Devlet Mzik
Akademisi'ne girmitir. Burada Joseph Marx'm kompozisyon, Oswald Kabasta'nn
orkestra eflii rencisi olmu, Akademi'nin yksek blmn 1932de bitirerek
yurda dnmtr.
stanbul'da ehir Tiyatrosu'nda orkestra yneticilii yapan bestecimiz, 1936'-
da Ankara'da Cumhurbakanl Senfoni Orkestras'na ef yardmcs olarak atan
mtr. Ayrca, 1937'den 1946'ya dein Ankara Devlet Konservatuvar'nda kompo
zisyon retmenlii yapmtr. Bu dnemde Cari Ebert'le Trkiye'nin ilk opera
temsillerini gerekletirmitir.
1946da Cumhurbakanl Senfoni Orkestras'nn efliini stlenen Alnar,
1952'de bu grevinden ayrlm, Konservatuvar'da armoni, form bilgisi ve orkestra
lama dersleri vermitir.
Besteledii Kanun Konertosu ile (1944-1951), ilk kez geleneksel bir alg
mza orkestra eliinde "solo" grevi veren Ferd Alnar'n en parlak yaptlar
"orkestra iin" Preld ve ki Dans (1935) ve Viyolonsel Konertosu'dur (1943).
Viyana'ya gitmeden nce geleneksel sanat mzii kapsamnda besteledii 10
saz semaisi (1926), Bayati araban perev (1927), Bayati araban saz semaisi (1927)
ve Segh Perev (1927) vardr. lk yapt, 1922'de yazd teksesli bir operettir.

520
 Geleneksel Trk mzii kkenli bir mziki olarak Alnar, yaptlarn genelde
Trk mziine dayandrm, yaln bir armoni kullanmtr. Viyolonsel Konertosu,
viyolonsel iin yazlm ilk Trk konertosu olma zellii tar.
Orkestra yaptlar: Romantik Uvertr (1932), Preld ve ki Dans (1935), Trk
Siti (1936) stanbul Siti (1938).
Konertolar: Viyolonsel Konertosu (1943), Kanun Konertosu (1944-1951,
kanun ve yayl alglar iin).
Oda mzii yaptlar: Trio Fantazi (1929), "keman ve piyano iin" Sit
(1930), Yayl Drtl (1933).
Soprano ve orkestra iin Trk (1948).
Alnar'n ayrca sahne ve film mzikleri vardr.

AHM ED A D N AN SAYGUN (1907-1991)

Matematik retmeni Celal Bey'in olu olan Saygun, ilk mzik derslerini
zmir'deki ttihat ve Terakki Numune Mektebi'nde smail Zht'den alm, 1922'de
Macar Tevfik Bey'le piyano alm, bu arada kendi kendine armoni ve kontrpuan
renmeye balamtr.
1928'de devlet snavn kazanan bestecimiz, Paris'e giderek Eugne Bonel'le
armoni, dIndy ile kompozisyon almtr. 1931 rde yurda dnen Saygun, Mu-siki
Muallim Mektebi'nde retmenlik yaptktan sonra 1934'de Riyaseticumhur Filar
moni Orkestras'm ynetmi,* 1936'da stanbul Belediye Konservatuvarna armoni
ve kompozisyon retmeni olmutur. Ayn yl lkemize gelen Bela Bartok ile
Anadolu'da gezilere kan bestecimiz, deiik yrelerden halk mziklerini derle
mitir.
1939'da Halkevleri mfettiliine ve Cumhuriyet Halk Partisi'nin mzik
danmanlna getirilmi, 1940da Ankarada "Ses ve Tel Birlii" adl demei kur
mutur. 1946'da Ankara Devlet Konservatuvar'nda kompozisyon retmenliine
atanan Saygun, 1972'ye dein bu grevini srdrm, daha sonra stanbul'a yerle
erek MSU stanbul Devlet Konservatuvarnda yeni kuaklan yetitirmitir.
1960-1965 Yllan arasnda Talim ve Terbiye Kumlu yelii, 1972-1978 ylla-
nnda TRT Ynetim Kumlu yelii yapan Saygun'un baz yaptlan 1947den bala
yarak yurt dnda da seslendirilmitir.
Adnan Saygun, 1931 ylndan sonra etnomzikoloji alannda incelemeler yap
m, yerel mziklerimiz zerindeki aratrmalaryla Trkiye'yi yurt dnda temsil
etmitir.
Etnomzikoloji alanndaki kitaplan unlardr: Trk Halk Mziinde Penta-
tonizm (1935); Rize, Artvin ve Kars Havalisi, Trk Saz ve Oyun Havalan (1937);
Yedi Karadeniz Trks ve bir Horon (1938); Karacaolan (1952).
Yurt dnda yaynlanan almalan ise unlardr: La Musique Turque (Paris
1960); La genie de la melodie (Budapete 1962); Trk ve Macar Mzii stne*
almalar (Budapete 1964); Folk Music Research in Turkey (Bela Bartok ile bir
likte, Budapete 1976).
retim alanndaki 4 ciltlik "Musiki Nazariyat", "Tresel Solfej" ve "Toplu
Solfej" gibi kitaplarnn yan sra, Sevda - Cenap And Mzik Vakf'nn yaynlad
"Atatrk ve Musiki" adl bir inceleme / deneme kitab vardr.
Saygun balangta geleneksel mziklerimizden geni lde yararlanmtr.
"1946'da yazd Yunus Emre Oratoryosu'na dek sren bu ilk dnem yaptlar ezgi-
521
sel ynelimlidir, ancak uyumsal yapy atklamada olduka buluudur. Yunus
Emre Oratoryosu, ilk Trk oratoryosu olmas bakmndan nem tad gibi, izgi
sel yaz ile makamsal bir uyum anlaynn birbiri iinden kaynaklanan daha btn
cl bir yap anlayna dnmesinin rnei olmas ynnden de dikkat ekicidir.
Bu ikinci dnemin nemli yaptlar olarak Kerem operas (1947-1952), Piyano
Konertosu (1952-1958) saylabilir. 1958'de yazd 2. Yayl Drtl ile Saygun
nc dnemine geer. Bu son dnemde, belirgin ezgisel eden artk sz edile-
mez."(i8)
Yerel motiflerden yola kan ve yaratc sre iinde 20. yzyln yeni mzik
tekniklerini kullanan Saygun, Romanya iin Enescu, Macaristan iin B art ok,
Polonya iin manovski'nin bestecilii nasl ileri bir lt tayorsa, ayn evrensel
anlamda Trkiye iin yeri doldurulamaz bir deeri simgelemektedir. Ancak onu
sadece bir "besteci" olarak grmek yeterli deildir. nk Saygun ayn zamanda
bir "bilim adam"dr.
Operalar: Op. 9 zsoy (1934); Op. 11 Tabebek (1934); Op. 28 Kerem
(1947-1952); Op. 52 Krolu (1973); Op. 65 Glgam (1962-1983).
Oratoryo: Op. 26 Yunus Emre (Solistler, koro ve orkestra iin, 1946).
Bale: Bir Orman Masal (1934-1943).
Orkestra yaptlar: Op. 1 Divertimento (1930); Op. 10 nci'nin Kitab'{1934);
Op 13 Sihir Raks (1934); Op. 14. Sit (1936); Op. 24 Halay (1943); Op. 29 L
Senfoni (1953); Op. 30 2. Senfoni (1958); Op. 39 3. Senfoni( 1960); Op. 57 Ayin
Raks (1975);Op. 53 4, Senfoni (1976); Op. 70 5. Senfoni (1984); Op. 71 eit
lemeler (1985).
Konertolar: Op. 34 1. Piyano Konertosu (1952-1958); Op. 44 Keman Kon
ertosu (1967); Op. 59 Viyola Konertosu (1977); Op. 72 2.Piyano Konertosu
(1985); Op. 74 Viyolonsel Konertosu (1987).
Oda mzii yaptlar: Op. 4 Seziler (2 klarinet iin, 1933); Op. 8 Vurma Sazl
Drtl (klarinet, saksofon, vurma alg ve piyano iin, 1938); Op. 12 Sonat
(piyano ve viyolonsel iin 1935); Op. 20 Sonat (keman ve piyano iin, 1941); Op.
27 1. Yayl alglar Drtls (1947): Op. 33 Demet (keman ve piyano iin sit,
1956); Op. 35 2. Yayl alglar Drtls (1957); Op. 37 Trio (obua, klarinet ve arp
iin 1960); Op. 43 3 Yayl alglar Drtls (1966); Op. 46 flemeli alglar in
Beli (1968); Op. 49 Deyi (yayl alglar iin 1970); Op. 50 Preld (iki arp
iin, 1971); p. 55 Trio (obua, klarinet ve piyano iin 1975); Op, 62 Concerto da
Camera (yayl alglar iin 1978); Op. 68 Drt Arp in Trk (1983).
an ve orkestra iin: Op. 19 Eski slupta Kantat (1942); Atatrk'e Anadolu'
ya Destan (1982).
Piyano yaptlar: Op. 2. Sit (1933); Op. 10/a ncinin Kitab (1934); Op. 15
Sonatine (1938); Op. 25 Anadolu'dan (1945); Op. 38 Aksak Tartlar zerine 10
Etd (1964); Op. 45 Aksak Tartlar zerine 12 Preld (1967); Op 47 Aksak Tar
tlar zerine 12 Para (1971); Op. 58 Aksak Tartlar zerine 10 Taslak (1976);
Op. 42 Kk eyler (1950-1952); Op. 56 "iki piyano iin" Ballade (1975); Op.,73
piyano iin Poem.
Solo alg yaptlar: Op. 31 "viyolonsel iin" Partita; Op. 36 "keman iin"
Partita.
an ve piyano iin: Op. 32 Ballade (1955); Op. 48 Drt Ezgi (1977).
(18) A, Say, a-g.y.; Erturul Ouz Frat'n yazd "ada Mzik" maddesi, cilt 2, sayfa 393.
522
 NECL K AZIM AKSES (do. 1908) - J f <2 ,7 / / /
Trk Belerinin en gen yesi olan Akses, sanatsever bir ailenin ocuu ola
rak kk yata keman ve viyolonsel dersleri alm, Cemal Reit ile armoni al
mtr. 1926da stanbul Erkek Lisesi'ni bitirdikten sonra bestecilik renimi iin
Viyana'ya gitmitir. Viyana Devlet Mzik ve Temsil Akademisi'ni Joseph M arxin
kompozisyon rencisi olarak 1931'de bitirmi, renimini Prag Devlet
Konservatuvarnda srdrmtr: Burada Joseph Suk'un kompozisyon, Alois Ha-
ba'nm "eyrek ve altda bir ton dizisi" rencisi olmu, 1934'de konservatuvar
bitirmitir.
Ayn yl yurda dnen Akses, Musiki Muallim Mektebinde retmenlie ba
lam, 1936da Ankara Devlet Konservatuvannn kurulu almalarna Hin-
demith'le birlikte katlmtr.
Akses'in rencileri arasnda Blent Arel, Nevit Kodall ve Ferit Tzn var
dr. Besteciliinin ve retmenliinin yan sra sanat kurumlarnda yneticilik de
yapan Necil Kzm Akses, Ankara Devlet Konservatuvar Mdrl, Gzel
Sanatlar Genel Mdrl, Bern ve Bonn Kltr Ateelii, Ankara Devlet Opera
Mdrl gibi grevleri stlenmitir.
Aksesin bestecilik kavray, dnemine gre yenilikilii temsil eder. Gele
neksel renkler onun yaptlarnda dolayl biimdedir ve "uzak bir andm"tan teye
gitmez. Bu zellik, bestecinin kiisel deyii nemsediini gsterir. En tannm
yaptlarndan Ankard Kalesi adl senfonik iiri (1938-1942), ton -d mzie yak
laan armoni anlayyla "yazld tarih asndan Trkiye iin olduka ileri, cesa
ret isteyen" (t9) bir mziktir.
"Usmanba, Aksesin bestecilik tekniindeki ustalktan sz ederken, onun
orkestra yazsndaki younlua, ritm ve ezgi izgilerinin, ritmik ve ezgisel,
makamsal motiflerin eitliliine, bu motiflerin birbirleriyle girift ilikiler iinde
ilenmesine eilmitir." ( ) 2 0

Mete (1933) ve Baynder (1934) adl iki operas bulunan bestecinin orkestra
yaptlar unlardr: -
iftetelli (Senfonik dans 1934); Ankara Kalesi (senfonik iir, 1942); Es
kilerden' ki Dans (1960); i. Senfoni (1966); 2. Senfoni (yayllar iin 1978); 3.
Senfoni (1980); Itri'nn Nevakr zerine Scherzo (1970); Ballade (1947); Senfonik
Destan (soprano, koro ve orkestra iin, 1973); Bir Divandan Gazel (tenor ve
orkestra iin 1976); Bar ve Sava (Atatrk'n ansna senfonik iir 1981); 4.
Senfoni (1983).
Solo alg ve orkestra iin yaptlar: Poem (viyolonsel ve orkestra iin 1930);
Poem (keman ve piyano iin, 1930); Sonat (flt ve piyano iin, 1933); l (yayl
alglar iin, 1945); /. Drtl (yayllar iin 1946); 2. Drtl (yayllar iin, 1972); 3.
Drtl (yayllar iin, 1979).
Akses'in ayrca "an ve orkestra iin", "an ve piyano iin", "solo alg iin"
ok sayda yapt, koro paralan ve piyano yapt vardr.

1910 K UA I
"Beler" olarak bilinen,bestecilerimiz, 20. yzyln ilk yansnda Trk mzi
inin en tannm mzikileridir. Kendilerinden nce gelen Trk bestecilerinden
(19) A._Say, a.g,y,; Erturul Ouz Frat'n yazd "ada Mzik" maddesi, cilt 2, sayfa 393.
(20) Filiz Ali, Dnyadan ve Trkiye'den Mziki Portreleri, Cem Yaynlan, stanbul 1994, sayfa 102.

523
yararlanm deillerdir. Dolaysyla Trkiye'de bestecilii gerilerden alp ileriye
gtrmlerdir. Bu adan, mzik tarihimizde onlann nemli bir yeri vardr.
Burada, "Beler'le ayn kuaktan olan teki bestecilerimizi de anmak gerekir:
smail Zht'nn rencisi olan Ferit Hilmi Atrek (do. 1908), Nuri Sami Koral
(1908-1996), stanbul Belediye Konservatuvar armoni retmeni Rait Abet
(1910-1968), Samim Bilgen (191Q), Faik Canselen (1911).
Ekrem Zeki n (1910-1987), stiklal Marnn bestecisi Zeki ngrn olu
dur. lk mzik derslerini babasndan alm, 1925de Milli Eitim Bakanl tarafn
dan Paris'e gnderilmitir. Ecole Normale de Musiquede J. Thibaud'nun keman, G.
Dantelot'nun kompozisyon rencisi olarak renimini tamamlayan n, 1930'da
yurda dnnce Musiki Muallim Mektebi'ne retmen olarak atanm, 1934'de
stanbula yerleerek Eitim Enstits ve Belediye Konservatuvarnda grev alm
tr. 1938de piyanist Verda n ile evlenen bestecimiz, ilk yaptlarnda izlenimcili
in etkisindedir. 1934-1954 arasndaki ikinci evrede Trk mziine ynelmi ve
zgn bir slup oluturmutur. 1955den sonraki olgunluk dneminde ise, biim ve
teknik ynden batl, ierik ynnden dou mistisizmi ile duygusall benimsemi
tir. Eitimde evrensellemeyi savunan n, teksesli mziimizle geri kalmlmz
arasnda ba kurarak, ncelikle oksesli ve uluslararas sanat mziini hazrlamak
amacndadr. Bu grn gerekletirmek iin eitsel amal ok sayda kitap yaz
mtr. "C2O
Bu kuak bestecileri iinde Kemal lerici (1910-1986), bat mzii armonisi
nin temeli olan "l sistem" yerine Trk mzii makamsal sisteminden yola k
t "drtl armoni" dizgesini bulup uygulamas, rencilerine benimsetmesi ile
tannarak bu armoni kavraynn "Trk mziini okseslendirme konusunda yeni
ufuklar aaca grn savunmutur, lerici, tm yaptlarn "drtl sistem"e
gre yazmtr. Kendisinden sonra gelen besteciler kuan da etkileyen lericinin
Bestecilik Bakmndan Trk Mzii ve Armonisi adl kitab geni yanklar uyandr
mtr.
Asl meslei hekimlik olan Blent Tarcan (1914-1991), kk yata Kari
Berger ile keman alm, 1932de stanbul Belediye Konservatuvar'na girerek
Cemal Reit Rey'in kompozisyon rencisi olmutur. stanbul niversitesi Tp
Fakltesi'nde profesr olarak grev yapan bestecimiz, bir yandan da mzik al
malarna zaman ayrabilmitir. Yeni klasikilikten yola kan ve yerel renklere ei
len Tarcan, "1971'de yazd Keman Konertosu!nda yerelli salt ezgisel etkinlik
yolunda deil, tmclk anlayyla makamsal btnlk ve dizileme ynnde kul
lanmakla nceki yaptlarnn bir ynllnden teye getii kansn vermekte
dir." (22)
Blent Tarcan'n ve piyanist Necla Tiner'in kz olan Hlya Tarcan, (1949),
devlet bursuyla 1972'de Paris'e gnderilerek piyano renimi grm, yurtii ve
yurtdmda konserler vermi deerli bir piyanistimizdir.
almalaryla Trkiye'de mzik yaamna ok ynl katklar getirmi olan
piyanist, piyano pedagogu, mzik yazar ve mzik yayncs, besteci Mithat
Fenmen (1916-1982), kk yatan beri srdrd mzik renimini Paris ve
Mnih'te tamamlamtr (1939). Yurda dnnce Ankara Devlet Konservatuvan'nda
piyano retmenliine atanan ve bir virtz piyanist olarak Trkiye'de ve Avrupa
lkelerinde konserler veren Fenmen, az saydaki yaptlarnda "halk motiflerine pek
(21) Prof. Dr, Necati Gedikli, Ekrem Zeki n, (master tezi).
(22) A, Say, a.g.y.; E. Ouz Fratn yazd "ada Mzik" maddesi, cilt 2, sayfa 394.

524
ynelmemesi, yeni tekniklere eilim gstererek yumuak bir stilde derinlikler ara-
trmas"(23) ile (piyano ve orkestra iin 'Konertino 'su nemlidir) kendi zel deyi
ini tantlam bir bestecimizdir.

1920 'L ve 1930 'LU KUAKLAR

Yaptlarn 20. yzyln ikinci yarsnda vermi olan yeni kuaklar, Trkiye'de
besteciliin geliimini iki temel ynde srdrmlerdir:
1. Yaptlarnda genellikle Trkiye'nin zgn soluunu yanstmak* isteyenler.
2. Yaptlarnda genellikle batnn yeni mzik akmlarn ve tekniklerini kul
lanmay yeleyenler.
Aslnda, bestecilerin yaratc kiiliklerini belirli ereveler iinde deerlendir
meye almak, yanlgya gtrebilir. Bir bestecinin yaratc abasna genel rengini
veren akm ve teknikler, deiik "dozlarda bulunduu gibi, sre iinde deiim
gsterebilir. Kat genellemelere ynelerek bestecilerin zgn dili'ni gzden kar
mak tehlikesinden saknmak gerekir. Ayrca, geleneksel mziklerimizden yararla
nan bestecilerimiz, batnn yeni mzik tekniklerine btnyle srt evirmi deiller
dir. Ayn ekilde, batnn yeniliki akmlarna eilim gsteren bestecilerimiz de
ulusal kimliklerini korumu iardr. Demek oluyor ki, bu ynelim izgilerinin birbi-
riyle balan vardr. Ama yine de bir "izgi" sz konusudur ve "izgi"lerin zellik
leri zerinde durulabilir. Byle olmas doaldr. Bu izgiler, en azndan bestecilii
mizin geliimindeki dinamizmi sergiler.
Yukardaki aklamalar kapsamnda bestecilerimizi iki grupta ele alabiliriz:
Sabahattin Kalender (do. 1919), Nedim Otyam (do. 1919), Nevit Kodall
(do. 1924) Necdet Levent (do. 1924), Ferit Tzn (1929-1977), Muammer Sun
(do. 1932), Cenan Akn (do. 1932), Kemal Snder (do. 1933), Yaln Tura
(do, 1934), Kemal alar (do. 1938-1996), etin Ikzl (do. 1939), Sayram
Akdil (do. 1940), Okan Demiri (do. 1942), Sarper zsan (do. 1944),
stemihan Tavilolu(do. 1945)
Blent Arel (1919-1991), lhan Usmanba (do. 1921), Erturul Ouz Frat
(do. 1923), lhan Mimarolu (do. 1926), Cengiz Tan (do. 1933), Ali Doan
Sinangil (do. 1934), lhan Baran (1934), Ahmet Yrr (do. 1943), Turgut
Aldemir (do. 1943), Necati Gedikli (do. 1944), Ali Darmar (do. 1946)
Yine belirtelim: Bu iki gruptaki bestecilerimizin ortak zellikleri vardr.
Bunun en belirgin rneklerinden biri, geleneksel mziklerimizden ada bir kav
rayla yararlanan ve yeni teknikleri bilinle kullanan lhan Baran'dr(do. 1934).
SABAHATTN KALENDER, Ankara Devlet Konservatuvarnm ileri devre
kompozisyon ve orkestra eflii blmlerini bitirmi, devlet snavn kazanarak
Fransaya gnderilmitir. Paris'te Arthur Honneger ve Darius Milhaud ile kompo
zisyon, Charles Munch ve Jean Foumet ile orkestra eflii alan Kalender, yurda
dndkten sonra Ankara Devlet Operasnn efliine atanmtr. Yeni klasiki ei
limde olan bestecimiz, eitli formlarda mzikler yazmtr. TRT'nin 1970 Orkestra
Eserleri yarmasnda birincilii kazanan Kalender'in balca yaptlar arasnda
Nasrettin Hoca ve Karagz operalar, Ate ve nan adl oratoryo (1982),
Boncuklar ve Cncklar adl orkestra sitleri, koro iin, piyano iin paralar, film
ve tiyatro mzikleri, marlar, arklar vardr.
(23) A. Say, Mithat Fenmen monografisi: Fenmen'in yazlarndan oluan "Mziknin Elkitab", hazrlayan A. Say,
Mzik Ansiklopedisi Yaynlan, Ankara 1991, sayfa 12

525
 NEDM OT YAM, Ankara Devlet Konservatuvan'nm trompet blmn bitir
mi, 1950'de stanbul'a yerleerek film mzikleri bestelemitir. 1962'de stanbul
Belediye Konservatuvan mdrlne atanan Otyam, 1985'e kadar bu grevi sr
drmtr. 27 Mays Senfonisi, Fatih Destan gibi orkestra yaptlarnn yan san,
yazd film mzikleriyle tannmtr.
NEVT KODALLI, Ankara Devlet Konservatuvan'nm kompozisyon bl
mn Necil Kzm Akses'in rencisi olarak 1947de bitirmi, ayn yl Milli Eitim
Bakanl'nn burs snavn kazanarak Parise gitmitir. Ecole Normale de
Musique'de Arthur Honneger'in kompozisyon rencisi olan Kodall, 1953de
yurda dnmtr. Fransa'dayken besteledii Atatrk Oratoryosu (sz Cahit
Klebi), Antkabir'in alnn yapld 10 Kasm 1953de seslendirilmitir. An
kara Devlet Konservatuvarinda kompozisyon profesr grevinden emekli olan
bestecimiz, Ankara Devlet Opera orkestrasnn eflii, Kltr Bakanl
Danmanl gibi grevler yapmtr.
Kodall'nn "an ve piyano iin" Yedi Poem'i svire'de (1948), 1. Yayl al
glar Drtls Darmstadt'ta. (1949), "yayl alglar orkestras iin" Sinfonietta's
yine Darmstadt'ta (1950) seslendirilmitir.
Balca yaptlar unlardr: Siiit (byk orkestra iin, 1946); Sinfonia (byk
orkestra in, 1947-1948); Atatrk Oratoryosu (solocular, koro ve orkestra iin,
1950-1952); Van Gogh (opera 1956); Antigone (bale mzii 1958), Glgame
(opera, 1962-1964, sz Orhan Asena); Telli Turna (kk orkestra iin sit, 1969);
Ebru (piyano ve yayl alglar orkestras iin, 1981); Cumhuriyet Kantat (solo ses,
koro ve orkestra iin 1973); Hrrem Sultan (bale mzii, 1976); Viyolonsel
Konertosu (1983)
Kodall'nn Viyolonsel Konertosu 1988'de talya'da plak olarak, No.2
Yayllar Drtls 1992de compact disc olarak retilmitir.
NECDET LEVENT, zel- mzik renimi yapm, Seyfettin Asal, Blent
Arel ve Muammer Sunla almtr. Arelden 12 ton tekniini, Sun'dan drtl
armoni sistemini renen Levent'in 2. Yayllar Drtls 1991'de Washington
National Museum'da; Keman Konertosu 1987'de Almanya'nn Warendorf VHS
Orkestras eliinde; "flt ve yayllar iin" Siti 1988'de Kln Senfoni Orkestras
tarafndan; "flt ve piyano iin" Hasret 1993de Belika'da Mzik Akademisi'nde
seslendirilmitir.
Yayl alglar Orkestras in Saz Eseri 1977'de zmir Devlet Senfoni
Orkestras; "orkestra iin" Fasl 1978'de zmir Devlet Senfoni Orkestras; oban
Yldz bale siti 1985'de zmir Devlet Senfoni Orkestras, zmir Uvertr 1987de
zmir Devlet Senfoni Orkestras tarafndan seslendirilmitir.
FERT TZN, gen yata yitirdiimiz bir orkestralama ustasdr. Ankara
Devlet Konservatuvan piyano blmn Ulvi Cemal Erkin'in, kompozisyon bl
mn Necil Kzm Akses'in rencisi olarak 1951'de bitiren Tzn, Milli Eitim
Bakanl bursuyla Almanya'da Mnih Mzik Akademisi'nde orkestra eflii re
nimi yapm, bu arada beste almalan Carl Orff ve Amadeus Hartmann tarafn
dan desteklenmitir. Trk Kapriiyosu adl orkestra yapt 1957'de Mnih
Filarmoni Orkestras tarafndan seslendirilmitir. Yine ayn orkestradan sipari alan
bestecimizin Humoresque (daha sonra "Nasreddin Hoca" olarak adn deitirmi
tir), orkestra yapt da Almanya'da baar kazanmtr.

526
 Geleneksel' mziklerimizin ezgisel zelliklerini iyi tanyan ve bu mzik
lerdeki ritmik zelliklere nem veren Ferit Tzn,- orkestralamann gerek bir usta
sdr. Bu ynyle onun emeba bale siti en sk seslendirilen yaptlanndandr.
Balca yaptlarn yle sralayabiliriz: Ninni (orkestra iin, 1950); Senfoni
(byk orkestra iin, 1951-1952); Atatrk (orkestra ve konuma korosu iin, 1952);
Trk Kapriyosu (orkestra iin, 1956); Nasreddin Hoca (orkestra iin 1967); e-
meba bale siti (orkestra iin, 1964); Midas'n Kulaklar (opera, 1969); ayda
ra (bale mzii 1972).
MUAMMER SUN, hem bestecilik ynyle, hem de mzik eitimi alanndaki
ulusalc ve yeniliki abalaryla hakl bir n kazanmtr. Eitsel kavrayn rnek
lendiren ok sayda bestesi vardr: ocuklar ve genler iin arklar ve trkleri,
marlar (ses ve piyano iin, ocuk korosu iin ve orkestra iin olmak zere
100'den fazla yapt) yaygnlk kazanmtr. ok sayda mzikli ocuk oyunu yaz
mtr. Armoni mzkas iin de marlar bestelemitir. Okul mzik kitaplar, ark
demetleri ve retici kuramsal almalarnn yan sra, Trkiye'nin Kltr, Mzik,
Tiyatro Sorunlar; Okul ncesi Eitimde Mzik; ve Trk Kalarak adalamak
adl kitaplaryla mzik eitimci gen kuaklar etkilemitir.
Askeri Mzka Okulu'nu bitirerek Ankara Devlet Konservatuvan'na 1953rte
giren Sun, kompozisyon blmnde Adnan Saygun'un rencisi olmu, Muzaffer
Sarszen ile halk mzii, Ruen Kam ile Trk sanat mzii, Kemal lerici ile Trk
mzii makamlar sistemi ve armonisi almtr. 1960da Konservatu varn kompo
zisyon blm ileri yksek dnemini bitiren Sun, ayn yl bu kuruma retmen ola
rak atanmtr. TRT, Milli Eitim Bakanl ve Konservatuvarlar iin ynergeler
hazrlayan bestecimizin balca yaptlar unlardr:
Orkestra iin: Yurt Renkleri (1953-1965); Elektra (fleme ve vurma alglar
orkestras iin sahne mzii, 1958); Demet (yayl alglar orkestras iin mzik,
1961); Atl Karnca (kk orkestra iin 10 paradan oluan sit, 1967); Keman ve
orkestra iin 4 Para (1955-1972); Ses ve orkestra iin Trkler (1977); Sevginin
Bedeli (bale mzii, 1973-1985); Hdrellez (Yurt Renkleri, Demet ve yeni yaptla
rndan oluan bale siti, 1986); Kurtulu (ayn adl film dizisi iin mzik, 1994).
Sun'un ayrca ok sayda koro paras, oda mzii ve piyano yaptlar vardr.
CENAN AKIN, stanbul Belediye Konservatu var'nda Rait Abet ve Ferdi
Statzerden kompozisyon dersler alarak bu okulu bitirmi, 1968de Almanya'da
koro eflii ve Avusturyada orkestra eflii renimi yapmtr. Op. 10 solo ses,
koro ve orkestra iin" Tunus'tan Deyiler, Op. 13 "orkestra iin" Trk ve
"orkestra iin" Destan gibi yaptlarnn yan sra, daha ok koro mzikleri, "an ve
piyano iin" paralar ile tannm, bu alanda dller almtr. Drtl armoni ynte
mine yaknlk duyan Akn, stanbul Devlet Konservatuav'nda retim yelii yap
maktadr.
KEMAL SNDER, deniz subaylnn yan sra, srekli beste almalar
yapan bir senfonicimizdir. 1950-1960 yllar arasnda Hulusi ktemle teori. Cemal
Reit Rey ile kompozisyon alan Snderin ilk orkestra yaptn Rey, stanbul
ehir Orkestras konserleri kapsamnda seslendirmitir. 1961de piyanist Ova
Snder'le evlenen bestecimiz, yaptlarnda "Anadolu kltrnn gnmze yans
yan sesini yeni-klasiki bir deyi ve zgn temalardan oluan bir ses mimarisi ola
rak duyurmay amalamtr. Senfonik yaptlarnn yapsn karmak bir polifonik

527
rg biimlendirir. Orkestra yaz dili ve tematk bulular ile kendinden nceki
Trk bestecilerinden ayrlr." (24)
Snderin balca yaptlar unlardr: Op. l/b Prelude-March (orkestra iin,
1959); Op. 10 Sinfonia Breve (orkestra iin, 1968); Op. 20 1. Senfoni (1980); Op.
23 2. Senfoni (1980); Op. 27 3. Senfoni (1984); Op. 34 4. Senfoni (1990); Op. 24/b
Yorgun Sava film mziinden kesitler (1982); Op. 26 Timpani konertosu
(1984); Op. 32 Vurma alglar Konertosu (1986),
Kemal Snder'in ayrca, oda mzii, koro mzii yaptlar, piyano iin para
lan ve senfonik bandolar iin marlar vardr.
YALIN TURA, Galatasaray Lisesinde renim yapm, Cemal Reit Rey,
Seyfettin Asal ve Demirhan Altu ile teori ve kompozisyon alm, 1960'da
stanbul niversitesi Felsefe Blm'n bitirdikten sonra kendini btnyle beste
cilie vermitir. Uzun yllar Trk mzii ses sistemi zerine aratrmalar yapan
Tura "gemiten gnmze uzanan mzik birikimini yeni bir sentez iinde deer
lendirmek, ulusal karakter izgisine sahip, yeni, kiisel bir mzik meydana getir
mek ve kendi deyiiyle yreinin stndekini akln szgecinden geirerek syleye
bilmek amacndadr. Bylece kiisel bir ezgi izgisi ve onun yapsnn gerektirdii
rafine bir armoni; ele alnan metaryalin eitli ynlerinin ilendii karmak bir
kontrpuan, canl ritmik yap ve renkli orkestrasyonun, almalarnn balca zel
likleri olduunu sylemitir." (25)
Orkestra yaptlar: Yaratl (1988); Dans Siti (1956); Orkestra Siti (1958);
Toccata (1962); 1. Senfoni (1957-1966); nc Sit (1976); ah Murat Siti
(1981); Viyolonsel Konertosu ( 1956); Keman Konertosu (1965-1972); "an ve
orkestra iin" arklar; eyh Galip'e Sayg (solocular koro ve orkestra iin 1972-
1975); Niyazi Msrnin lahileri (solocular, koro ve orkestra iin, 1978).
ok sayda sahne mzii ve film mzii besteleyen Tura'nn Kitab-u lmi'l
Musiki ala vechi'l Hurufat adl kitabn eviri yazs ve Trk Musikisinin Meseleleri
adl kitaplar vardr. Tura, stanbul'da Trk Mzii Devlet Konservatuvarnda
retim yesidir.
KEMAL ALAR, stanbul Belediye Konservatuvarinda renim yapm
(1954-1961), Ankara Devlet Konservatuvar'nda fagot renimini tamamladktan
sonra, Konservatuvarn kompozisyon blmn Saygun, Usmanba ve Tzn'n
rencisi olarak bitirmi, 1973'de ayn blme retim yesi olmutur. 1983'de
ngiltereye giderek George Hurstun orkestra eflii kurslarna katlan alar,
Ankara Devlet Opera ve Balesi Orkestras efliini 1987den balayarak srdr
mtr. 1974de yazd "piyano ve orkestra iin" eitlemeler TRT tarafndan
satn alnm ve 1975de seslendirilmitir. teki yapt "flemeli alglar iin"
Beli'dir (1976). Ankaradaki Bakent Oda Orkestrasn da yneten bestecimiz,
konservatuvarda retim yelii yapmtr.
ETN IIKZL, Ankara Devlet Konservatuvan kompozisyon blmn
Saygun'un rencisi olarak bitirmi, Roma Santa Cecilia Konservatuvan ve Siena
Chigiana Akademisi'nde renim yapmtr. ngiltere'de Conford Mzik Okulu ve
Salzburg Mozarteum Akademisi'nde orkestra eflii kurslarna katlan Ikzl
yurda dnnce Ankara Devlet Konservatuvan'na retim yesi olarak atanmtr,
Yaptlan unlardr: Judith (bale mzii, 1968); Senfonik Fantazi (1973); Arda
(24) A. Say, a_g.y. "Kemal Snder" maddesi cilt 4, sayfa 1149.
(25) Evin llyasolu, a,g,y. sayfa 112.

528
Efsanesi ya da Glbahar (opera 1972); Keman Konertosu (1975); Preld ve ark
(oda orkestras iin, 1968); Ak ve Bar (opera 1991); "iki piyano iin" Konerto
(1989), Dudaktan Kalbe (opera, 1996).
SAYRAM AKDL, Ankara Devlet Konservatuvan'nda Saygun'un rencisi
olarak kompozisyon blmn 1971'de bitirmi, ayn yl zmir Devlet Konser-
vatuvar'na teori, armoni ve alg bilgisi retmeni olarak atanmtr. Flt ve
Piyano in Mzik, Alt Piyano Paras gibi oda mzii yaptlarnn yan sra, "ses
iin" yaptlar yazmtr.
OKAN DEMR, Ankara Devlet Konservatuvar keman blmn Necdet
Remzi Atakm rencisi olarak bitirmi (1964), stanbula yerleerek Devlet Opera
orkestras'nn bakemancln ve bu kurumun sanat ynetmenliini (1987) yap
mtr. Opera sanats Leyla Demirile evli olan besteci, operalaryla tannmtr:
Drdnc Murat (1977-1979); Karyad Hatun (1982-1983); Yusuf ile Zleyha
(1988). Demiri'in 1971'de yazd Piyano Konertosu'mm yan sra "oda orkestras
iin" 7 Sit'i, "halk trklerinden orkestra dzenlemeler"i (1974), Hrrem Sultan
oyununun mzikleri (1982) gibi yaptlar vardr.
SARPER ZSAN, Ankara Devlet Konservatuvar'n Necil Kzm Akses'in
rencisi olarak 1971'de bitirmi, ayrca Kemal lerici ile Trk Mzii armonisi
almtr. Uzun yllar "bamsz besteci" olarak ok sayda tiyatro mzikleri (12
oyun iin), film mzikleri (11 filmin mzii), "bamszlk ve devrimci paralar"
adn verdii piyano elikli ya da eliksiz koro yapt (8 yapt), program mzii
kapsamnda piyano paralar (9 yapt), eliksiz koro paradan (16 yapt), "an ve
piyano iin" Liedler (8 Lied), ocuk Mzikleri" bal altnda toplanan "elikli
ocuk korolar iin" ocuk arklar (9 yapt), deiik alg gruplar iin Mzikli
Masallar (her masalda yaklak 5 para olan 5 yapt), orkestra mzikleri (bu drt
yaptn ikisinde KORG M ve KORG 01AV FD renkleri kullanmtr), oda mzii
yaptlar ve marlar bestelemitir. Ulusal Gitar Mzii Beste Yarmasnda birinci
lik dln, 2. Ankara Film enlii En iyi Mzik dl'n kazanan zsan, MS
stanbul Devlet Konservatuvar'na retim yesi olarak atanm, yaptlarnda drt
l armoni sistemini, l armoniye dayanan paralarnda kendince organize ettii
dissonansan, yer yer okritmli ve okmakaml bir yazy kullanmtr.
STEMHAN TAVLOLU; Ankara Devlet Konservatuvan'nda Hayrullah
Duygunun rencisi olarak klarinet blmn bitirmi (1968), Adnan Saygun'la
alarak 1974'de kompozisyon blmnden mezun olmutur. Ayn zamanda nde
gelen bir tonmayster olan Tavlolu, "Klarinet Konertosu ile dikkat ekmi,
1985'de "ses ve piyano iin" Biz Genciz adl parasyla Enka Mzik dl birinci
liini kazanmtr. Yaptlar: Sunu (orkestra iin uvertr, 1973); Tema ve
Variasyonlar (piyano iin, 1974); Bei Bir Yerde (kk orkestra iin Sit, (1981);
"flt, klarinet ve yayllar orkestras iin" Sit (1982); Genler iin (piyano para
lan 1983).
BLENT AREL, elektronik mzik yapm olan ilk Trk bestecisidir. 1947'de
Ankara Devlet Konservatuvar kompozisyon blmn bitiren Arel, genlik yapt
larnda izlenimci ve yeni - klasiki anlaya ynelmi, dizisel alma ve Varesein
mzik eilimini benimsedikten sonra elektronik mzik alannda almalarn sr
drmtr. 1969'da ABD'ye yerleen bestecimiz, Yale niversitesi'nde elektronik
mzik stdyosu kurmu, 1971'den sonra New York niversitesinde kompozisyon
dersleri vererek buradaki elektronik mzik stdyosunu ynetmitir. Elektronik

529
mzik alanndaki yaptlar unlardr: Yayl Drdl ve Ses eridi in Mzik (1957);
Stereo-elektronik Mzik No. 1 (1960); Stereo - elektronik Mzik No. 2 (1964);
Kutsal Tren (preld ve postld, 1961); Wall Street izlenimleri (1964), Video teyp
iin Modern Dans ve Mzik (1964); Recorder (1964), Fragment (I960); Mimiana I
(modem dans topluluklar iin, 1968); Mimiana II (modem dans topluluklan iin,
1969); Capriccio (1969); Rounding (Mimmi Garrard Dans Topluluu iin, 1985).
LHAN USMANBA, yeni mzik bestecilerimizin en tannmdr. 1942'de
Ankara Devlet Konservatuvar'na giren ve Alnar ile Saygun'la kompozisyon al
an Usmanba, 1948'de Konservatuvarn ileri devresini bitirmi, ayn yl opera
sanats Atfet Usmanbala evlenmitir. 1954'de ABDnin Fromm Music Award
kompozisyon dln (1947de yazd Yayl Drtl ile); 1958'de ABD'de Kouze-
vitzki dln (iirli Mzik) ile; 1966da Polonya'daki Wieniavski kompozisyon
dln (Bolua Atlay ile), 1969'da svire'de Cenevre Bale Mzii Odl'n
(Bale in Mzik ile) alan bestecimizin yaratclk serveni u aamalardan gemi
tir: 1948'e dek Hindemith, Bartok, Stravinski, Rey etkileri; 1950-1960 dizisel tek
nikler ve zgn uygulamalar; 1960-1994 dizisel sonras zgn aratrmalar (ras-
lamsal, zgr polifoni, kollaj, minimal uygulamalar, monoritmik, optik-grafik-
zgr deerler, mikromodalite).
Bu mzik eilim ve teknikleriyle 100'den fazla yapt bestelemi olan Usman
ba, yaptlarnn seslendiriliini ynetmek, kongre ve festivallere katlmak, jri
lerde bulunmak zere, Avrupa, Amerika ve Asya'nn birok lkesine gitmitir.
Yaptlar arasnda 3 senfoni, keman konertosu, yayl ve fleme drtlleri, eitli
gruplar iin mzikler, piyano paralar, an-piyano yaptlar, Genlie Hitabe,
nn'nn ansna "arp ve yayllar iin "Konser Aryas, senfonik blmler, bale ve
sahne mzikleri ile mzik teorisiyle ilgili telif ve eviri almalar bulunmaktadr.
Usmanba'n baz yaptlarn ieren compact disc, plak ve kaset yapmlar
unlardr: Yayllar Drtls (20. yzyl bestecileri dizisinden Fromm Mzik Vakf
yapm plak); Atatrk'n Genlie Hitabesi (Sevda Cenap And Mzik Vakf
yapm kaset); Kk Gece Mzii (Hungaraton yapm, CD ve plak); "Yeni Bir
Deyi" bal altnda ki 12-Ton Paras (Production Museum yapm CD); Yayl
alglar drtls (Hungaraton yapm CD).
Uluslararas dzeyde baarlar kazanm olan Usmanba, "birikimini evre
siyle paylam, gn geldiinde Ankara ve stanbul Devlet Konservatu varlar
mdrlklerini stlenerek ynetsel ilerin arln da kaldrm, hazrlad radyo
programlaryla geni kitlelere seslenmitir."(26)
ERTURUL OUZ FIRAT, iir, deneme, resim ve mzik dallarnda yeni
sanat anlaylarn izleyerek ileri yaptlar vermi bir sanatmzdr. Hukuku olarak
uzun yllar yarglk yapm, bir yandan da yukarda saylan sanat dallarnda rnler
vermitir. Bestelerinin bir blm Trkiye'de ve yurt dnda seslendirilmitir.
Opus says 100'e yaklaan yaptlarnda 20. yzyl mziinin tm verilerinden
yararlanmay gzetmitir. Bestecilii kendi kendine renmi, ksa bir sre
Usmanba'tan yararlanmtr. Usmanban tanmyla "ortodoks olmayan", kendi
tanmyla "ok eksenli, bu nedenle de ar youn, ykl bir mzik yapsn" ama
lamtr. Trk entellektallizminin ileri bir temsilcisi olan Frat'n engin bilgisinden
yararlanma dncesi, ge de olsa bir lde gereklemi ve bestecimiz 1993
ylndan sonra Ankara Devlet Konservatuvarnda mzik tarihi dersleri vermitir.

(26) A. Say, "Usmanba", Hrriyet gazetesi, 16 Aralk 1993.

530
 LHAN MMAROLU, kendini yetitirmi ve sonunda Arel gibi ABDye
yerlemi bir besfecimizdir. 1955'de Rockefeller bursu ile ABD'ye giden Mimar-
olu, Columbia niversitesinde mzikoloji ve kompozisyon derslerini izlemi,
1963'den sonra bu niversitede Usaevski ynetiminde renim grm ve elektro-
nik mzik dalnda sanat master yapmtr. Ayrca zel olarak Varse ve Stefan
Wolpe ile kompozisyon almtr,
"Bir sre Columbia niversitesinde elektronik mzik retmenlii yapm,
1968'de Fransz Radyosu'nun zel arls olarak Mzik Aratrmalar Topluluu
Stdyolarinda almtr. 1971-1972 yllarnda Guggenhem dln kazanan
Mimarolu, Paris'te almalarn srdrmtr.
lhan Mimarolunun radyo programcl iinde Amerika'nn Sesi Radyo-
su'ndaki ve New York'un WBAI Radyosu'ndaki aklamal kltr ve mzik prog
ramlar saylabilir."(27)
Trkiye'de sanat ve mzik evreleri onu kitaplarndan tanr: Mzik Tarihi
(196l/drdnc basm 1991); On Bir ada Besteci (1961); Caz Sanat (1958)
Amerika Sesleri (1958); Gnsz Gnce (1989).
CENGZ TAN, 1952'de Ankara Devlet Konservatuvannda Adnan Say-
gunun rencisi olmu, 1953'de Londra'daki Guildhall Mzik Okulu'nda re
nimini srdrdkten sonra 1956'da yurda dnerek Konservatuvar'n ileri devre
kompozisyon blmn bitirmitir (1960). 1976'dan balayarak MS stanbul
Devlet Konservatuvar'nda kompozisyon retmenlii yapmtr. "Halk mzii
kadar Bartok ve Stravinski etkileri de tayan ilk almalar, giderek geleneksel
kavramlardan soyutlanm, izlenimcilikten yola kan znel renkilik, modal tetra-
kordlara dayal yeni bir dizisel anlay gelitirmitir."(28) Yaratclk srecini ken
disi yle zetlemitir: "lk evrede geleneksel-modal-atonal geliimi; ikinci evrede
modal-dizisel; nc evrede post-dizisellik ii yeni romantizm eilimleri".
Tan'n balca yaptlar yle sralanabilir: Deli Dumrul (opera 1974-1975);
oul (bale mzii, 1971); Yoz Dng (bale mzii, 1974); insann Ykselii
(Uluslararas Olimpiyat Komitesi'nin istei zerine "Olimpik Bale", 1987); Ya
ratl (bale mziinden Preld, 1981); Lirik Konerto (oda orkestras iin, 1983);
Viyola Konertosu (1986); Viyolonsel Konertosu (1994).
LHAN BARAN, Ankara Devlet Konservatuvar kompozisyon blmnde
Adnan Saygun'un rencisi olmu (1951), Seluk Gndemir'le piyano, Muzaffer
Sarszen le halk mzii, Ruen Kam'la divan mzii ve dardan Kemal lericiyle
Trk mzii armonisi almtr. 1960'da Konservatuvar bitiren Baran, 1962'de
Paris'e gitmi, Henri Dutilleux'un kompozisyon rencisi olmutur. Ayrca
Maurice Ohana ile "somut mzik" almalar yapmtr. Ecole Normale de
Musique'! bitirerek 1965'de yurda dnen Baran, Ankara Devlet Konservatuvarna
kompozisyon retmeni olarak atanm ve yeni kuaklan yetitirerek grevini bu
kurumda srdrmtr.
"Barann says az olan yaptlannm her birinde, bir ncekine oranla ezgisel
soyutlamay gelitiren, olaanst bir titizlikle hazrland hemen belli olan, tart-
sal zlenmeye doru arpc bir yneli grlr. Ayrnty dlayarak tmsel etkin
lii gzeten duru bir gr egemendir yazsnda. oksesli olan bu tekseslilik, yle
grnmektedir ki, bugn yns mzik anlay iinde kendini gstermeye bala

(27) Evin lyasolu, a.g.y. sayfa 86.

(28) Evin lyasolu, a.g.y. sayfa 108.

531
m olan yeni-cokuculukun ok nceden duyulmu bir nsezisi saylabilecek
lde keskin ve deerverilir bulunmaktadr," (29)
Baran'm yaptlarnn byk ounluu yaynlanmtr. ocuk Paralarnn bir
blm Fransada plak olarak kartlm, 1994'de Baran'n Almanya'da yaayan
rencisi Fazl Say'n seslendirdii compact discte Bagatel yer almtr.
Balca yaptlar: ocuk Paralan (piyano ya da embalo iin); Soyut
Dans (piyano iin); Bagatel (piyano iin); I. ve II. Defterler (bas ve piyano
iin); Yayl Drtl; Demet (flemeliler belisi iin); Drt Zeybek (bas ve piyano
iin); Dnmler (keman, viyolonsel ve piyano iin); Mavi Anadolu (piyano
iin);Trese/ eitlemeler (byk orkestra iin).
AL DOAN SNANGL, Galatasaray Lisesi'nde renim yaparken mzik
dersleri almaya balam, Seyfettin Asal'la keman, Demirhan Altu ve Tahir Seve-
nay ile teori ve armoni almtr. 1954de mhendislik renimi iin Almanya'ya
giden Sinangil, Darmstadt'taki nl "Yeni Mzik Kurslan"na katlm (1955-
1960), Maderna, Boulez, Ligeti ve Stockhausen gibi tannm bestecilerin yaptla
rn incelemitir. ada mzie ilikin kuramsal, teknik ve estetik kurslar da izle
yen bestecimizin "yeni alglarla oda orkestras iin" Improvisition I, 1961de ef
Bruno Maderna ynetiminde Darmstadt"ta seslendirilmitir. "Sinangil, 1969dan
sonraki almalar iin, tasavvuf felsefesinin gizemsel boyutlarndan yola karak
ada mzik teknikleri ile bu dnceyi birletirdiini belirtmitir." (3)
Yaptlar: Sit (yayl alglar orkestras iin, 1953); Improvization I, (ef ve 9
kiilik oda topluluu iin, 1959); Komposition (orkestra iin, 1959); Polyphonie
(yayllar orkestras iin, 1961); Improvisation //, (oda grubu 23 deiik alg iin,
1961); 1. Yayllar Drtls (1969); Piyano Paras (1970); 1. Senfoni (1970);
Mevlana Oratoryosu (1973); 2. Senfoni (1978); 2. Yayllar Drtls (1979); Vi
yolonsel Konertosu (1982); 3. Senfoni (1983); ar (solocular, koro ve orkestra
iin / kantat, 1984); Badat Hatun (opera, 1990-1991); Sonat (piyano iin, 1993-
1994).
Sinangil'in Mevlana Oratoryosu'ndan semeler, Improvisation I, Yayllar iin
Sit ve 1. Senfoni'si, CD yapmnda toplanmtr.
TURGUT ALDEMR 1961 rde Gazi Eitim Mzik Blmne girmi, bu
okulu bitirdikten sonra eitimini Almanya'da srdrmtr. Mnih Devlet Yksek
Mzik Okulu'nda, piyano, kompozisyon, koro ve orkestra eflii renimini
tamamlayan Aldemir, 1972'de yurda dnmtr. Gazi Eitim'de piyano ve armoni
retmeni olarak alan bestecimiz, daha sonra zmir'de zel Sanatlar
Fakltesi'ne bal bulunan "Mzik Bilimleri Blm" bakanlna atanmtr.
Beste almalarna Almanya'da balayan Aldemir'in balca yaptlar
unlardr: kil (keman ve viyola iin); Bir Halk Trks zerine eitlemeler
(yayllar ls iin); 9 Piyano Paras; Daldalan (keman ve piyano iin); Adalia
(iki keman ve viyola iin) Kipranos (piyano iin); Sakine (byk orkestra iin,
1971); Karamsara (karma koro iin); Gerek tesi (yayllar orkestras iin, 1972);
Anlarm (karma koro iin, 1973-1974); Yansmalar (tenor ve piyano iin); Halk
Mzii Dzenlemeleri (balama iin).
NECAT GEDKL, 1959'dan balayarak apa retmen Okulunda Ekrem
Zeki n, H.B. Ynetken ve T. Sevenay ile alm, 1965'de Gazi Eitim Mzik
(29) A. Say, a.g.y.; E. Ouz Frat'n yazd "ada Mzik" maddesi, cilt 2. sayfa 395
(30) Evin lyasolu, a.g.y. sayfa 122.

532
Blmn bitirmitir. Ankara'da Kemal lerici ile Trk mzii armonisi alan
Gedikli, Alman devlet bursunu kazanarak Kln Devlet Yksek Mzik Okulu'nda
Stockhausen'n kompozisyon, Kuckertz'in piyano pedagojisi rencisi olmutur.
1969 ve 1970'de Darmstadt'taki "yeni mzik kurslarna katlan bestecimiz,
1972'de yurda dnm, Turgut Aldemir'le birlikte Ankarada "yeni mzik konser
leri'1 dzenlemitir. 1977de zmir'deki Mzik Bilimleri Blmne retim yesi
olarak atanan Gedikli, burada doktora, doentlik ve profesrlk tezlerini vermitir.
1986'da zmir Devlet Konservatuvar mdrlne getirilerek bu grevini on yl
srdrmtr.
Balca yaptlar unlardr: Para, (piyano iin); Sonat (keman ve piyano
iin); Yayl alglar Drtls; Sit (keman ve viyolonsel iin); Beli (fleme alg
lar iin); Alt Trk (ses ve piyano iin); l (keman, viyolonsel ve piyano iin);
Viyola Konertosu (1972); Tamzara (yayllar orkestras iin, 1973); Aslya tler
(piyano iin, 1980); Bakalamlar (piyano iin, 1985); Kazova Halay (iki ba
lama, cura ve divan saz iin, 1983); Araylar (kark koro iin, ,1986).
AL DARMAR, stanbul Belediye Konservatuvar'nda Ferdi Statzer'in piyano
rencisi olarak renim yapm, nesco ve Fransa Devlet Burslaryla Rueil
Mamaison Ulusal Konservatuvar ve Paris Ecole Normale de Musique'de kompo
zisyon renimini tamamlamtr. Ecole Normale'in kompozisyon blmn birin
cilikle bitiren Darmar, 1972'de yurda dnerek bestecilik almalarn srdrm,
Bilkent niversitesi Sahne Sanatlar ve Mzik Fakltesi'nde kompozisyon dalnda
retim yelii yapmtr.
Mistik, lirik, modal esintiler iinde yer yer serpitirilmi atonal pasajlarla bir
sentez oluturmaya ynelen Ali Darmar'm balca yaptlar yle saylabilir:
Prelde (piyano iin, 1971); irin Dne (koro iin, 1972); Prelde (piyano iin,
1978); Prelde (piyano iin, 1985); Sonat (piyano iin, 1988); Smela (byk
orkestra iin senfonik iir 1987); Metro (orkestra iin bale mzii, 1990); ki Dans
(drt el piyano iin, 1993); Constantinople'den stanbul'a (iki piyano iin, 1993).
Darmar'm yaptlar arasnda ayrca "an ve piyano iin" L iedler vardr.

SON K UA K BESTECLERM Z
1950'den sonra domu olan bestecilerimizin saysnda, 1960 ve 1970T yl
larda doan sanatlarn da katlmyla byk bir art gzlenmekte, bu son kuak
bestecilerimiz, yurt dnda da seslendirilen yaptlaryla baar kazanmaktadrlar.
Bunlardan bir ksm, almalarn bat lkelerinde srdrmektedir: Perihan nder-
Ridder (Almanya), Sdka zdil (ngiltere), Betin Gne (Almanya), Kmran nce
(ABD), Muhittin Demiriz Drrolu (Belika), Deniz nce (ABD), Fazl Say
(Almanya- ABD).
Gen kuak bestecilerimizin nemli bir blm ise Trkiye'deki Devlet Kon
ser vatu varlarnda retim yelii yapmaktadr: Babiir Tongur (stanbul, MS),
Volkan Barut (stanbul MS), Erturul Bayraktar (Ankara, H), Burhan nder
(Ankara, H), Turgay Erdener (Ankara, H), Ertu Korkmaz (Ankara , H), Cem
diz (stanbul, MS) Meliha zbal (stanbul MS), Haan Uarsu (stanbul,
MS), A . zkan Manav (stanbul MS), Nihan Atl-Atay (stanbul MS).
TURGAY ERDENER (do. 1957), Ankara Devlet Konservatuvar kompozis
yon blmn 1974'de bitirmitir. Ayn kurumda teori ve armoni retmenliini
533
srdren Erdener, ilk yaptlar olan tiyatro mzikleriyle dikkati ekmi, daha sonra
orkestra yaptlar ve bir operet bestelemitir. Son yaptlar unlardr: Istanbulname
(operet, 1991); Mi'den 4 Blm (yayllar orkestras iin, 1981); Korertino (obua
ve yayl orkestra iin, 1993); Teo (yayllar orkestras iin, 1994); 93 (orkestra iin,
1993); Yeil Dler (flt ve orkestra iin, 1994); Gitar Konertosu (1994).
BETN GNE (do. 1957), stanbul Belediye Konservatuvan ve stanbul
Devlet Konservatuvar'nda Ferdi Statzer, Cenan Akn, lhan Usmanba ve
Joachime Blume'nin rencisi olmu, daha sonra Alman devlet bursuyla Kln
Devlet Yksek Mzik Okulunu bitirmitir. 15. Uluslararas Elektro-Akustik kom
pozisyon Yarmas'nda Bilimde Her ey Vardr adl yaptyla dl kazanan beste
cimizin 1. Senfonisi 1993 Avrupa Festivali'nde (TRT adna) seslendirilmitir.
Ayn zamanda orkestra efi, piyano ve trombon solisti olan Gnein tm
yaptlar yurt dnda seslendirilmitir: 4 Piyano Paras (1980); Trombon Drtls
(1981); Orkestra Paras (1981); Kurunkalem ve Piyano in Para (1982); Sit
(trombon iin, 1983); Senfoni No. 2 (1984); Veda (orkestra iin, 1985); iki Buuk
(orkestra iin 1987); Bilimde Her ey Vardr (elektronik mzik stdyosu iin yeni
den dzenleme, konumal mzik, 1989); Karadeniz Kylar Boyunca (oda orkest
ras iin 1989); Mitobemi (trombon drtls iin, 1990); Adatontrum (elektronik
mzik, 1991); In Memorian (klarinet ve piyano iin 1992) Promenade (trombon
ve orkestra iin, 1993); Akdeniz (piyano iin, 1993); Mondquitte Ayayya (flt,
viyola ve arp iin, 1993); 4. Senfoni (1993); Oda Senfonisi (1993); Made In Turkey
(byk orkestra iin, 1994); zmir (trombon konertosu, 1994); Yaz (trombon ve
yayl alglar orkestras iin, 1994); Trk Dans (trombon drtls iin, 1994);
Zubis (yayb alglar orkestras iin, 1994); Delphin (flt ve piyano iin, 994).
Betin Gne'in yaptlarndan oluan 11 plak, kaset ve CD yapm vardr.
PERHAN NDER (do. 1960), zmir, Ankara ve stanbul Devlet
Konservatu varlarnda piyano ve kompozisyon renimi yapm, Saygun ile modal
mzik ve etnomzikoloji, Usmanba ve Sun ile kompozisyon almtr.
stanbul Devlet Konservatuvarnda 12 yl retim yesi olarak alan nder-
Ridder, Macaristan bursuyla Budapete Frans Liszt Mzik Akademisi'nde reni
mini srdrm, Trkiye'de kompozisyon dlleri almtr: Trk ( mezzossoprano
ve piyano iin, zmir Devlet Konservatuvan, 1978); Anadolu (soprano ve piyano
iin, Atatrk'n 100. doum yldnm iin, TRT, 1981); Yayl alglar
Orkestras iin Mzik (TRT, 1989).
1992'de Almanya'ya yerleen bestecimizin balca yaptlar unlardr: Yayl
Drtl (1982); Oda Konertosu (yayllar ve flemeliler iin, 1983); Senfoni
(1985); Viyolonsel ve piyano iin Sonat (1982); Yayl alglar Orkestras iin
Mzik (1989); Mutlu Yuvalar (bale mzii, 1992); eitlemeler (keman ve viyolon
sel iin, 1994).
NHAN ATLI AT AY (do. 1960); stanbul Belediye Konservatuvarnda
piyano, stanbul Devlet Konservatuvan'nda kompozisyon renimi yapmtr. Say
gun, Tan ve Usmanba'n rencisi olan bestecimizin "Portreler" (Necil Kzm
Akses'in yapt zerine) incelemesi ve "Soruturma" (Usmanba'n yapt zerine)
incelemesi vardr. Yaptlar unlardr: Sonatin (piyano iin, 1983); Altl (fleme
liler ve yayllar iin, 1984, bu yapt 1991de "Lontano" ada mzik topluluu
tarafndan seslendirilmitir); Senfonik Blm (orkestra iin, 1986); ierikler (ses ve
piyano iin, 1990); Tanr Selam (ses ve piyano iin, 1991); lmsz Glgeler
(byk orkestra, soio ve koro iin, 1990).
534
 SIDIKA ZDL (do. 1960), Ankara Devlet Konservatuvar'da piyano, kom
pozisyon ve orkestra eflii renimini tamamladktan sonra, Ingiltere'de Guildhall
Mzik Okulu'nda orkestra eflii, 1985-1989 yllan arasnda ise Kraliyet Mzik
Akademisinde kompozisyon ve orkestra eflii renimi yapmtr. ngiltere
Devlet Bursu'nu kazanan zdil, bu lkede 8 kompozisyon dl almtr. Beste
cilik almalarm ngilterede srdren zdil, Antalya Oda Orkestras'nn efidir.
Yaptlarnda raslamsal yazy ska kullanmaktadr.
Yaptlarnn hepsi yurt dnda seslendirilmitir: Danslar (yayllar drtls
iin, 1986); Sevgi ve Duygu (bale mzii, 4 el piyano iin, 1986); Variations on a
Turkish Folktune (viyola iin, 1986); 3 Landcapes frorn Anatolia (flemeli belisi
iin, 1987); Her ey Senin in (rhan Velinin iirleri zerine, mezzosoprano,
viyola ve piyano iin, 1987-1988); Soul Bird (soprano ve oda grubu iin, 1987-
1988); Avoiding the Rain (bale mzii, keman ve viyolonsel iin, 1987-1988);
Bulutlarn Boyutlar (keman ve orkestra iin, 1988); Kibele (byk orkestra iin,
1989); Rya in Direni (flemeliler topluluu iin, 1990); Aganta Burina
Burinata (solo arp iin, 1990-1991); K seramikleri (keman ve piyano iin, 1991);
Global Mass (yayllar orkestras iin, 1991); kilerin, lerin inden (solo keman
iin, 1992); Hititler (piyano ve orkestra iin konerto, 1993-1994.)
SERVER ACM (do. 1961), 1980'de MS stanbul Devlet Konservatuvar
kompozisyon blmne girmi, smanba, Saygun, Tan ve Sun'la alarak
1990da bitirmi, 1993'de yksek lisans tamamlamtr. 1993'de Machbeth oyu
nuna yazd mzikle "yln en iyi tiyatro mzii1dln almtr. MS stanbul
Devlet Konservatuvar'nda retim yesi olan Acimin yaptlar unlardr:
Minyatrler (kontrbas ve piyano iin, 1987); Sonatin (keman ve piyano iin,
1988); Altl (flt, obua, klarinet, fagot, korno ve kontrbas iin, 1988); Yayl Drtl
(1989); Bakrlar ve Vurmalar in Mzik (1989); Senfoni (orkestra iin, 1990);
Drt ark (mezzosoprano, arp ve yayllar orkestras iin, 1990); Eskizler (flt,
obua klarinet, trompet, trombon, 4 vurma alg, keman, viyolonsel ve kontrbas
iin, 1992); Kayp Bir Zamann Derinliklerinde (senfonik blm, orkestra iin,
1993).
HAAN UARSU (do. 1965), 1983'de MS stanbul Devlet Konservatu-
var kompozisyon blmne girmi, Saygun ve Tanla alarak 1990'da bitirmi,
1992'de yksek lisans tamamlamtr. 1991'de Konservatuvann Kompozisyon-
teori dalnda retim yesi olmutur. Uarsu, kulland mzik dilini yle tanm
lamaktadr: "Belli ilkeler ve belli biimlerle, duyuuma, zgr yarat potansiye
lime, yani kendime set ekmiyorum. Bu, yarat zgrlnde kiinin kendi esteti
ini kurma abas olarak anlalmaldr."
Yaptlan: ark (soprano ve piyano iin, 1987); eitlemeler (orkestra iin,
1988); Sonat (piyano iin, 1989); Yayllar Drtls (1990); smail'in yks (bale
mzii, orkestra, ve koro iin 1990); Divertimento (13 deiik yorumcu iin,
1991); Monolog (6 deiik yorumcu iin, 1994) lm Trks (koro ve orkestra
iin, 1994).
AL ZKAN MANAV (do, 1967), MS stanbul Devlet Konservatuvar1na
1984de girmi, Saygun ve Usmanba'la alarak Konservatuvar 1991'de bitirmi
tir. 1994'de yksek lisans tamamlayan Manav, ayn okula retim yesi olarak
atanmtr. "20. Yzyl mziinde orkestra" balkl aratrmasnn yan sra, mzik
estetii zerine incelemeleri ve "Mzik cat Olundu, Mertlik Bozuldu" adl bir
eletirisi vardr.
535
 lk yapt "Sinfonietta'da Stravinski'nin ilk dnemindeki algsal kullanmyla
Sayguna zg bir modal anlayn etkileri" olduunu belirten bestecimiz, daha
sonra "Berg'in ve Henze'nin dramatik davurumculuunun, Ligeti'nin 60lardan
balayarak gelitirdii tartsal rgtleme anlay yannda yakn ses ilikileriyle
yaratt ses ortamnn, te yandan snrl bir raslamsalln ve modal soyutlamay
olanakl klan Usmanba'a zg minimal kullanmlarn izlerini" tayan bir yaratc
la yneldiini sylemitir.
Yaptlan: Sinfonietta (flemeliler, timpani ve ksilofon iin, 1989-1990); Trk
Ezgileri (eitli ses ve alg topluluklar iin, 1990); Sempozyum (orkestra iin sen
fonik talama, 1991); Partita (viyola iin, 1991-1993); Blm (piyano iin, 1994)
FAZIL SAY (do 1970), drt yanda Mithat Fenmen'le piyanoya balam,
1982de Ankara Devlet Konservatuvar'na girerek "stn yetenekli ocuklar iin
zel stat"de renim yapmtr. lhan Bararila kompozisyon, Kamuran Gnde-
mir'le piyano, ayrca Erturul Ouz Frat'la ada mzik alan Say, 1987'de
Konservatu varn piyano ve kompozisyon blmlerini bitirmi, ayn yl Alman
Devlet Bursuyla Dsseldorf Devlet Yksek Mzik Okulu'nda "ustalk" renimine
balamtr. 1989'da bu okulu birincilikle bitiren bestecimiz, sipari zerine
orkestra yaptlar yazm, ayrca 1991 'de Avrupa Topluluu'nun dzenledii
"Avrupa Piyano Yarmasnda "en iyi ada mzik yorumcusu dl "n almtr.
1994de Young Concert Artist'in yarmasnda Avrupa birinciliini kazanm, kta
lararas yarmada dnya birincisi olmutur. Say, piyanist ve besteci olarak al
malarn srdrmek zere ABD'ye yerlemitir (1995).
Yaptlarnn tm yurt dnda seslendirilmitir: Preldler (flt ve piyano iin,
1985); Sit (piyano iin 1986); Siyah lahiler (keman ve piyano iin, Berlin kenti
nin 750. kumlu kutlamalar iin 1987); Yanstmalar (piyano, keman ve orkestra
iin, Berlin Senfoni Orkestrasnn siparii zerine, 1990); Nasreddin Hoca'nn
Danslar (piyano iin); Masal (piyano iin); Antik Anadolu Modlar
Defterinden (piyano iin, 1991); Liszt'in si minr sonat orkestralamas (Tristan
mek alnarak Wagner orkestralamas, 1992); Debussy'nin 6 Preld'nn orkestra
lamas (Ensemble neue musik siparii zerine, 1991); Modern Caz Stilinde
Paganini eitlemeleri (piyano iin, 1988-1993); Fantazi Paras: Belirti, Eski
stanbullunun Acs, Manhattan'da bir Dervi, ingene Kz (piyano iin, 1993); 2.
Piyano Konertosu (Kurt Masur'un siparii zerine, piyano ve orkestra fin, 1994),
Senfoni Konertont, 1994; Caz Fantaziler (piyano iin, 1990-1994); Mozart
Piyano Konertolarna Kadanslar (1988-1994), pekyolu (piyano ve yayllar iin
konerto, 1996).

T RK Y E'D E M ZK E TM
Mzik eitimini yneldii amalar ve gerekletirdii ilevler asndan, tm
dnyada olduu gibi, Trkiye'de de ana alanda ele almak gerekir:
1. Genel Mzik Eitimi: nsan formasyonunda vazgeilmez bir yeri bulunan
mziin, okul ncesinden (anaokulu) balayarak eitimin her aamasnda (ilkre
tim, lise ve yksek renim) toplumda bir "mzik kltr" olumasna ve bireyle
rin bundan payn almasna ynelik biimde uygulanan okul mzik eitimidir.
2. Amatr (zengen) mzik eitimi: "Mzii, ya da mziin belli bir kolunu /
daln / trn, (parasal, maddi) kazan gzetmeksizin, yalnz zevk iin renen /
yapan kimselere ynelik olup, ilgili-istekli ve (az-ok) yatkn olanlara, etkin bir

536
mziksel katlm, zevk ve doyum salamaya ve bunu yaam iinde olabildiince
srdrp gelitirmeye ilikin mziksel davranlar kazandrmay ve davran dei
iklikleri oluturmay amalar." (31)
3. Mesleksel (profesyonel) mzik eitimi: Yetenekli bireylerin mzii meslek
olarak edinmeleri ve alanlarnda uzmanlamas iin gerekletirilen mzik ei
timidir.
Genel mzik eitimi, tm anaokullarmda, temel eitim aamalarnda "zorunlu
ders"tir. Lise programlarnda mzik dersi 1978 ylndan balayarak "zorunlu se
meli ders" durumuna getirilmitir. retmen Liseleri'nde 1975'den sonra "zorunlu"
olan mzik dersi, Kz Meslek Liseleri'nde 1929-1974 arasnda "zorunlu ders"
olduu halde, 1974'den balayarak "ocuk Geliimi ve Bakm Meslek Dal" dn
daki programlardan kaldrlmtr.
Genel mzik eitiminin yksekretimde de "semeli" olarak uygulanmasna
geilmitir.
Amatrler iin (okul d) mzik eitimi, demekler, kurslar, "belediye konser-
vatuvarlan", zel okullar, resmi ve zel koro kurulular vb. araclyla yay
gnlamaya balamtr. Bu alandaki yaygn almalar kapsamnda her kuruluun
iindeki "seslendirme topluluklar", genellikle geleneksel mziklerimize yne
liktir.
Gerek anlamyla yaygn bir kltr-sanat eitim kurumu olan Halkevleri
1932'de kurulmu, 1950li yllardan sonra kaldrlm ya da etkinliini yitirmitir.
Halkn mzie olan amatr ilgisini karlamak amacyla dernek, dersane ve
kurslarn says giderek artmaktadr. Bata byk kentlerimizde olmak zere,
hemen her kentte kurulan "folklor demekleri", bu yndeki geliimin rnekleridir.
Mesleki mzik eitimi veren kurumlar ise saysal adan art gstermitir,
mzik retmeni yetitirme amacyla alan ve niversitelerin Eitim Faklteleri
bnyesinde etkinlik gsteren "Mzik Eitimi Blmleri"nin says, daha nce adla
rn belirttiimiz gibi, 12ye ulamtr (1997).
Konservatuvarlarmz ise unlardr: H. . Ankara Devlet Konservatuvar; st.
ni. Devlet Konservatuvar; MS stanbul Devlet Konservatuvar; 9 Eyll ni.
zmir Devlet Konservatuvar; Eskiehir Anadolu ni. Devlet Konservatuvar;
Adana ukurova ni. Devlet Konservatuvar; Ankara Bilkent Mzik ve Sahne
Sanatlar Fakltesi.
Trk Mzii Devlet Konservatu varlar u niversiteler kapsamndadr:
stanbul T, zmir Ege niversitesi, Gaziantep, Gaziantep niversitesi.
zmir'de, 9 Eyll niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesine bal olarak retim
veren "Mzik Bilimleri Blm", mzik aratrmacl eitimi alannda al
malarn 1976'dan bu yana srdrmektedir. Aratrma alannda ayrca Ankara
Devlet Konservatuvar ve MS stanbul Devlet Konservatuvar'nda "Mzikoloji"
blmleri vardr.
Trkiye'de mzik aratrmacl, yaklak 100 yl nce balamtr.
Cumhuriyet dneminin ilk yllarnda stanbul Belediye Konservatuvar'nda
"Tasnif ve Tesbit Heyeti" kurulmu (1926), 1937'de Ankara Devlet Konserva
tu var'nda "Trk Halk Mzii Arivi"ni, Ankara ve stanbul radyolarndaki arivler
ve 1964de kurulan TRT'deki "Repertuvar Kurullar" izlemitir. 1966'da Trk
(31) Prof Dr. Ali Uan, Miizik Eitimi, Temel Kavrarrfar-llkckr-Yaklamlar, Mzik Ansiklopedisi Yaynlan, Ankara 1994, sayla 47.

537
Folklor Kurumu ve Milli Eitim Bakanlna bal olarak Milli Folklor Enstits
kurulmutur. (*)
Mzik aratrmacl alannda, Konservatu varlarmz ve Eitim Faklteleri
Mzik Eitimi Blmlerinde "yksek lisans" ve "doktora" dzeylerinde alan
programlarla almalar yeni boyutlar kazanmtr. Bu kapsamda zellikle konser-
vatuvarlarda yaptlar zerine "analiz" almalar yaplmaktadr. Mzik eitimi ala
nndaki "program gelitirme" ve benzeri temel konulardaki aratrmalarn getire
cei katklarn mzik yaammz derinden etkileyecei beklenmektedir.
Mzik aratrmacs olarak cumhuriyet dneminde deerli almalar yapm
olan Mahmut Ragp Gazimihal (1900-1961) ile Opera Tarihi adl drt ciltlik geni
almasnn yan sra yzlerce makale, bildirisiyle Trkiye'nin temel direklerinden
biri bulunan Cevat Memduh Altar' (1902-1995) zellikle anmak gerekir.
Aratrmac ve mzik yazan olarak etkinlik gsteren ve mziksel yaammza
zenginlik getiren teki adlarn balcalan unlardr: Cevat Memduh Altar, Faruk
Yener, Panayot Abac, ner Birkan, Daniyal Eri, Fikri iekolu, Ali Uan, Filiz
Ali, Leyla Pamir, Koral algan, Faruk Gven, Asm Cem Konuralp, nder
Ktahyal, Evin lyasolu, Cem Behar, Etem Ruhi ngr, Erdoan Okyay,
Muammer Sun, Onur Akdou, Edip Gnay? Ahmet Yrr, Jak Deleon, Necati
Gedikli, Turgut Aldemir, smail Bilen, mer Umar, Ahmet Say, Erturul
Bayraktar, Yetkin zer, Frat Kutluk, Serhat Durmaz.
Askeri mzik/bandoculuk alannda Trkiye imparatorluk dnemindeki "tabl-
bane"lere kadar uzanan gemiiyle kkl bir askeri mzik eitimini sergilemekte
dir. 1939'da Ankara'da Askeri Muzka Okulu, 1949'da Askeri Muzka Meslek Oku
lu almtr. Gnmzde Askeri Muzka Hazrlama Okulu'ndan mezun olan
mzikilerimiz, saylar 75'i bulan senfonik bandolarda grev almaktadr. Bando
efi yetitirme ilevini ise 1963 ylndan balayarak Ankara Devlet Konser
vatu var'ndaki "Bando eflii Blm" srdrmektedir.
"Askeri mzik" alanndaki eitimin verimleri, gnmzde 70'i akn senfonik
bandonun etkinliklerinde sergilenmektedir.
alg yapm ve alg onarm eitimi 1943 ylnda Ankara'da Erkek Teknik
Yksek retmen Okulu'na bal olan kinci Erkek Sanat Enstits'nde bala
mtr. Bu alandaki eitim, 1970'li yllarda Gazi Eitim Mzik Blm'nde "asis
tanlk eitim alan" nitelii kazanmtr. Gazi Eitim'de gnmzde alg yapm ve
onarm atlyesi, etkinliini srdrmektedir. eitli mzik eitimi kurumlanndaki
"alg yapm ve onarm ilikleri" eitim amal ilev kazanamamtr. "Yksek ei
tim dzeyinde bir blm program erevesinde mzik teknolojisi eitimine ise,
uzun hazrlklardan sonra Ankara Devlet Konservatuvar'nda 1979 ylnda alan
'alg Yapm ve Onarm Blm'nde balanmtr." <32>
Geleneksel mziklerimize ilikin alglar lkemizde kk zel iliklerde re
tilmesine karn,bat mzii kapsamndaki alglarn retiminde pek yol alnma
mtr. Bu alglar yurt dndan getirtilmektedir. Yurt dna ynelik tek retimi
miz ise, orkestra ve eitli alg topluluklarnda kullanlan nl Zilciyan zil'leridir.
Bu algnn retim haklan gnmzde ABD'dedir,

{*) Prof. Dr. Gltekin Oransay, Cumhuriyetin lk Elli Ylnda Geleneksel Sanat Musikimiz, 50. Yl Ankara 1973.
(32) Prof. Dr, Ali Uan, a.g.y., sayfa 49.

538
 T RK Y ED E SESLEN D RM E K URUM LAR!
Gnmz Trkiyesi'ndeki senfoni orkestralar unlardr: Cumhurbakanl
Senfoni Orkestras (Ankara, yeni yasayla 1958); stanbul Devlet Senfoni Orkestras
(1972); zmir Devlet Senfoni Orkestras (1974); ukurova Devlet Senfoni
Orkestras (Adana, 1991). Ayrca Antalya'da senfonik orkestraya doru gelien bir
"oda orkestras" vardr.
Cumhurbakanl Senfoni Orkestras, zellikle Dr. Emst Praetorius'un ef
olarak grev ald dnemde (1939-1946) ve Prof. Gotthold Ephraim Lessing
dneminde (1963-1971), hem dnya leinde bir dzey kazanm, hem de reper-
tuvann zenginletirmitir. zellikle Trk bestecilerinin yaptlar seslendirilmi,
orkestra yurt dnda baarl tmeler gerekletirmitir. 19601 ve 70li yllarda her
ilimizde 1000'den fazla konser veren CSO'yu ok sayda yabanc konuk ef ynet
mi ve orkestra nl solistlere elik etmitir.
stanbul, zmir ve ukurova Devlet Senfoni Orkestralar da yerli ve yabanc
solistler ve orkestra efleriyle ibirliini gelitirerek konserlerini dzenli biimde
srdrmektedir.
Grkemli retimleriyle opera ve bale alannda Trkiyenin mzik yaamn
gelitiren Devlet Opera ve Balesi Genel Mdrl'ne bal bulunan kuramlarmz
unlardr: Ankara Devlet Opera ve Balesi , stanbul Devlet Opera ve Balesi ,zmir
Devlet Opera ve B alesi, Mersin Devlet Opera ve Balesi.
Trkiye, uluslararas dzeyde baar kazanm opera solistleri yetitirmitir.
Leyla Gencer (soprano), Suna Korat (soprano) ve Ayhan Baran (bas), bu sanat
larmzn nde gelenleridir.
Meri Smen, bale geleneinin ok gelikin olduu lkelerde baar kazanm
bir bale sanatmzdr.
ok sayda alg solistimiz, uluslararas podyumlarda sanatn onaylatmtr:
dil Biret (piyano), Ayla Erduran (keman), Suna Kan (keman), Verda Erman
(piyano), Arn Karamrsel (piyano), Ruen Gne (viyola), smail Aan (keman),
Glsin Onay (piyano), Ayegl Sarca (piyano), Hseyin Sermet (piyano), Tun
nver (keman), Banu Szar (piyano), Glay Uurata (piyano), Glen Tatu (flt),
Cihat Akn (keman), Tuncay Ylmaz (keman), Saim Akl (keman), Ergican
Saydam (piyano), Muhittin Demiriz (piyano), Mehve Eme (piyano), Erden
Bilgen (trompet), Ece Demirci (piyano), In akmakolu (keman) Takn O ray
(obua) Gnl Gkdoan (keman), Koral algan (viyola), Doan Cangal (viyolon
sel), Judith Ulu (piyano), Sevin Berk (arp), Uurtan Aksel (arp), Yeim Alkaya
(piyano), Vedat Kosal (piyano), Zeynep Yamantrk (piyano), Meral Gneyman
(piyano), Fazl Say (piyano), Elif-Bedii Aran (iki piyano), Gher - Sher Pekinel
(iki piyano), Ufuk-Bahar Drdnc (iki piyano).
Orkestra eflerimiz ise yle saylabilir: Hikmet imek, Grer Aykal, Erol
Erdin, Rengim Gkmen, Cem Mansur, Emin Gven Yalam, Ender Sakpnar,
nci zd, Serdar Yaln, Naci zg, Nezih Sekin.
Oda mzii alannda yurtd ve yurtiindeki konserleriyle baarlar kazanan
balca topluluklarmz unlardr: Ankara Oda Orkestras, stanbul Kuarteti,
stanbul flemeli alglar Belisi, Bomsan Oda Orkestras, Ancyra Oda
Orkestras, Karadeniz Oda Orkestras, Ankara Yayl alglar Drtls, Ycelen
Drtls, Ankara Nefesli Sazlar Belisi, Anadolu Drtls, Ege Oda Orkestras,
zmir Mzik Dostlan Orkestras, Bakent Oda Orkestras.
539
 Ankara ve stanbul Radyolar, daha sonra TRT, alg mzii ve koro mzii
alannda deerli topluluklar kurmutur. stanbul'da Cemal Reit Rey'in ynettii
Radyo Senfoni Orkestras'nm yan sra, Ankara'da ef Grer Aykal'm ynettii ve
Suna Kan'm bakemanc olarak grev ald TRT Oda Orkestras, konserleri ve ses
kaytlaryla mzik yaammzda derin izler brakmlardr.
TRT ayrca Sheyl Denizci ynetiminde bir "Hafif Mzik ve Caz Orkestras"
kurmutur. Opera korolarn zleyerek Trkiyenin ilk gelikin oksesli korosu, yine
bu kurumun ats altnda hizmet vermektedir: TRT oksesli Korosu.
TRT, Ankara, stanbul ve zmir Stdyolarnda etkinlik gsteren ayr gen
lik korosu ile ocuk korosu kurmutur.
Kltr Bakanl Gzel Sanatlar Genel Mdrlne bal olarak almala
rn srdren oksesli Devlet Korosu, Ankara'da kurulmutur. Bu koroyu uluslara
ras bir yaklamla koro efimiz Ahter Destan Sever ynetmektedir.
Koro mzii alannda yurt dnda dller alan oksesli Mzik Demei'nin
bakan ve koro efi Prof. Muzaffer Arkann ynettii oksesli koro le Mustafa
Apaydm'n ynettii Polifonik Korolar Demei'nin kurduu korolar, vle kar
lanan almalarn srdrmektedir.
nde gelen koro eflerimiz ve ynettikleri korolar yle saylabilir: Muzaffer
Arkan (ADK Korosu ve oksesli Mzik Demei Korosu), Gken Koray (stanbul
Devlet Operas Korosu), Mustafa Apaydn (Ankara Polifonik Korolar Demei
Korosu), Saadettin nal, (Gazi Eitim Mzik Blm Korosu), Sevim nal
(Ankara Devlet oksesli ocuk Korosu), Suna evik (Ankara, Gazi Eitim Mzik
Blm Korosu), Ayhan etin (Ankara Gazi Eitim Korosu), Feruzan Esmergil
(Ankara Opera Korosu), Ycel Elmas (TRT stanbul ocuk Korosu), Seval Irmak
(Ankara Opera Korosu), Yldz Klutku (stanbul Opera Korosu), Frengiz Alizade
(Mersin Opera Korosu), Caner Ruhselman (zmir Genlik Korosu), Sreyya alar
(Ankara Radyosu ocuk Korosu), Metin Gereker (Ankara Opera Korosu), Salih
Aydoan (Ankara Gazi Eitim Mzik Blm Korosu), Taner Soluku (Polifonik
Korolar Demei ocuk Korosu) Fatma z (Ankara Radyosu ocuk korosu), Nural
Altar (zmir Radyosu Genlik korosu) Fehamettin zg (zmir Devlet ocuk
Korosu), Nihat elik (zmir Radyosu ocuk Korosu.)
Trkiye'nin ok sesli mzik yaamnda kurumsallam birer odak konu
munda olan "uluslararas mzik festivalleri"nin ilevini unutmamak gerekir. Bu
festivaller, mzik vakflar tarafndan dzenlenmektedir: stanbul Kltr ve Sanat
Vakf, Uluslararas stanbul Mzik Festivali'ni; Sevda -Cenap And Mzik Vakf,
Uluslararas Ankara Mzik Festivali'ni; zmir Kltr Sanat ve Eitim Vakf,
Uluslararas zmir Mzik Festivali'ni her yl gelien boyutlarda dzenleyerek,
mziksel kltrn yaygnlamasnda nemli bir rol oynamaktadr.

540
 OKUM A

(T RK YE B L M 'N E EK: K ISA BBLYOGRAFYA)

Ali Filiz, Mzik ve Mziimizin Sorunlar stanbul 1987.

Ali Filiz, Dnyadan ve Trkiyeden Mzisyen Portreleri, stanbul 1994.
Altar Cevat Memduh, Opera Tarihi'nn "Trkiye'de Opera" blm, Ankara, 1982.
And Metin, Tanzimat ve stibdat Dneminde Trk Tiyatrosu, Ankara, 1971.
And Metin, Merutiyet Dneminde Trk Tiyatrosu, Ankara, 1971.
And Metin, Trkiye'de talyan Sahnesi, Italyan Sahnesinde Trkiye, 1989.
Arel H. Saadettin, Trk Musikisi Kimindir? stanbul 1957.
Bagz lhan ve Wilson Howard, Trkiye Cumhuriyetinde Eitim ve Atatrk, Ankara, 1968.
Bilen smail, Mzik retmeni Yetitiren Kurumlarda Mzik retim Yntemleri Dersinin Program
Gelitirme Asndan Deerlendirmesi, Ankara, 1983.
algan Koral, Duyular / Ulvi Cemal Erkin, Ankara 1991.
algan Koral, Franz Liszt'in stanbul Konserleri, Ankara 1991.
Ergun Sadeddin Nzhet, Trk Musikisi Antolojisi, "stanbul niversitesi Yaynlarndan Edebiyat
Fakltesi", birinci cilt 1942, ikinci cilt 1943.
Fenmen Mithat, Piyanistin Kitab, Ankara 1947
Fonton Charles, 18. Yzylda Trk Mzii, eviren Cem Behar, Pan Yaynlar, stanbul 1987.
Gazimihal Mahmut Ragp, Trkiye Avrupa Musiki Mnasebetleri, stanbul 1939.
Gazimihal Mahmut Ragp, Trk Askeri Muzkalar Tarihi, stanbul 1940.
Gnay Edip, Fon Mziinin nsann almasna Etkisi, Ankara 1978.
Hindemith Paul, Trk Musiki Yaamn Kalkndrmak in neriler (ev. G. Oransay) Ankara 1983.
lerici Kemal, Bestecilik Bakmndan Trk Mzii ve Armonisi, stanbul 1970.
lyasolu Evin, Yirmibe Trk Bestecisi, stanbul 1989.
Ktahyal nder, ada Mzik Tarih, Ankara 1981.
Okyay Erdoan, Cevat Memduh Altara Armaan, Ankara 1989.
Oransay Gltekin, Bat Tekniiyle Yazan 60 Trk Badar, Ankara 1965.
Oransay Gltekin, Atatrk ve K, Ankara 1965.
Oransay Gltekin, oksesli Musiki, "Cumhuriyet Dneminde Trkiye Ansiklopedisi", stanbul 1983.
Pamir Leyla, Aye'nin Mzik Kitab, stanbul 1990.
Sanal Haydar, Mehter Musikisi, stanbul 1964.
Say Ahmet, Mzik Ansiklopedisi, Ankara 1987.
Say Ahmet, (hazrlayan), Mzik retimi, Ankara 1996.
Saygun Ahmet Adnan, Atatrk ve Musiki, Ankara 1982.
Sevengil Refik Ahmet, Opera Sanat ile lk Temaslarmz, stanbul 1969.
Sun Muammer, Trkiye'nin Kltr-Mzik-Tiyatro Sorunlar, Ankara 1969.
Sun Muammer, Trk Kalarak adalamak, Ankara 1993.
Ser Rdvan, Mzik retmeni Yetitiren Kurumlarda retim, Ankara 1980.
Tan Nail, Atatrk ve Trk Folkloru, Ankara 1981,
Uan Ali, Mzik Eitimi (Temel Kavramlar, lkeler ve Yaklamlar), Ankara 1997.
Uan Ali, nsan ve Mzik, nsan ve Sanat Eitimi, Ankara 1996.
ngr Etem Ruhi, Trk Marlar, Ankara 1966.
Yaar Okur / H. Erdoan Cengiz, Atatrk ve Mzik, Ankara 1993.

541
 KAYNAKA ZERNE

Birka dilden derlenmi zengin bir kaynakann her zaman gerei yanstan
bilimsel bir "referans listesi" olduu sylenemez. Ayrca, bir mzik tarihi kitab hazrla
nrken yararlanld ileri srlebilecek kitaplar genelde bir "yineleme listesi" olacaktr.
nk hangi dilden olursa olsun, mzik tarihi kitaplar ayn standart bilgileri ierir.
Bu nedenle kaynaka yahnlatnlmtr.Hedefe ynelik "ana kaynak" kabul edilen
kitaplar seilmi ve zellikle onlardan yararlanlmtr.
"Ana kaynak" olarak yaplan seim, bekte ele alnabilir:
1. nsanln sosyo-kltrel evriminin bir paras olan Mzik Tarihi'ni, evrim iin
deki yerinde belirleyen kaynaklar.
2. Mzik Tarihinin geliimini sergileyen kaynaklar.
3. Mziksel yaratcl irdeleyen kaynaklar.
Bu amaca ynelik kaynaklarn daha ok Trkeleri yelenmitir. Bylce,
okurlarn kolayca eriemeyecei kaynaklardan yarar beklentisi yerine, okurlar iin bir
"okuma listesi"nin de ortaya kaca dnlmtr.
Kltrel evrimin toplumsal, dnsel, sanatsal-mziksel balantlar kapsamnda
kullandmz balca kaynaklar unlardr:
Bozkurt Gven, nsan ve Kltr, Trk Sosyal Bilimler Demei Yaynlar,
Ankara 972, (ilk bask).
Bozkurt Gven, Sosyal ve Kltrel Deime H. . Yaynlar, Ankara 1976.
etin Ayta Sanat ve Uygarlk, Ankara 1979.
Macit Gkberk, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, stanbul 1984.
Suut Kemal Yetkin, Estetik Doktrinler, Bilgi Yaynlar, Ankara 1972.
Arnold Hauser, Sanatn Toplumsal Tarihi, eviren Yldz Gln, Remzi
Kitabevi, stanbul 1984.
D.H. Gombrich, Sanatn yks, eviren Bedrettin Cmert, Remzi Kitabevi,
stanbul 1976 (birinci bask).
Heinrich V/ljflin, Sanat Tarihinin Temel Kavramlar, eviren Hayrullah rs,
Remzi Kitabevi, stanbul 1985 (ikinci basm).
George Thomson, nsann z, eviren Celal stel, Payel Yaynlar, stanbul
1979.
Ali Uan, nsan ve Miizik, nsan ve Sanat Eitimi, Mzik Ansiklopedisi
Yaynlar, Ankara 1994.
Ali Uan, M zik Eitimi, Temel kavramlar-lkeler-Yaklamlar, Mzik
Ansiklopedisi Yaynlar, Ankara 1994.
Norbert Lynton, Modem' Sanatn yks, evirenler Cevat apan/Sadi zi,
Remzi Kitabevi, stanbul 1982.
Emst Fischer, Sanatn Gereklilii, de Yaynlar, stanbul 1968.
Fitiz Ali, Mzik ve Mziin Somnlan, Cem Yaynlar, stanbul 1987.
Feridun alr, Mziin Dncedeki Yeri, Matbaacalk, Ankara 1971.
T.G. Georgiades, M usik und Sprache, Berlin 1974.
542
 Yukardaki liste, "bavuru" yada "okuma-inceleme" kapsamnda yararlandmz
teki kaynaklarla geniletilebilir. Ne var ki onlar "ana kaynak" deildir ve onlardan
yaplan baz alntlar dipnotlarda gsterildii iin burada yinelemeye gerek yoktur.
*
Mzik Tarihi'nin geliimini izleyen ana kaynaklar, yararlanma srasna gre yle
belirtilmelidir:
Curt Sachs, Ksa Dnya Musikisi Tarihi, eviren lhan Usmanba, Milli Eitim
Basmevi, stanbul 1965.
Donald J. Grout ve Claude V. Palisca, A History o f Western Music, Norton
Yaynevi, New York 1988.
dtv-Atlas zur Musik, hazrlama ynetmeni Ulrich Michels, (2 cilt) Mnih 1991 ve
1994.
Percy A. Scholes, The Oxford Companion to Music, Oxford University Press,
Londra 1958.
Brockhaus-Riemann Musiklexikon, Yaynlayan Carl Dahlhaus ve H.H.
Eggelbrecht, (2 eilt), Wiesbaden ve Mainz, 1978-1979.
Handschin J., Musikgechichte im berblick, Lozan 1964.
A. Robertson ve D. Stevens, Geschichte der Musik, (3cilt), Mnih 1968.
Ahmet Say, Mzik Ansiklopedisi (4 cilt), Mzik Ansiklopedisi Yaynlar, Ankara
1987.
Gltekin Oransay, Badarlar Geidi, K Yaynlar, zmir 1977.
Carl Dahlhaus, Neues Handbuch der Musikwissenschaft, Wiesbaden 1980.
Adnan Atalay, Mzik Yazlan, (A. Sayn Mzik Ansiklopedisi'nde yer alan ayn
adl geni inceleme) Mzik Ansiklopedisi Yaynlar, Ankara, 1987.
Martin Vogel, Beitrge zur Musiktheorie des 19, Jahrhunderts, Regensburg
1966.
The Book o f Music, hazrlayanlar A. Campbell-Edward Kinsey-John Stevenson,
Arrow Yaynevi, Londra 1980.
The Encyclopedia o f Classical Music, hazrlayan Peter Gammond, Salamander
Book, Londra 1988.
Cevat Memduh Altar, Opera Tarihi (4 cilt), Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara
1982.
nder Ktahyal, ada Mzik Tarihi, Yaynlayan N. Leblebiciolu, Ankara
1981.
Victor Stevenson, The Music Makers, W.H Allen Company Ltd., Londra 1980.
Rudolph Stephan, Musik, Das Fischer Lexikon, Frankfurt 1958.
Faruk Yener, Mzik Klavuzu, Bilgi Yaynevi (4. basm), Ankara 1983.
Claude V. Palisca, Norton Anthology o f Western Music (2 cilt), Norton
Yaynlar, New York 1988. (Bu kaynak nota rneklerinin alntlanmasnda
kullanlmtr.)
Necati Gedikli, Dizisel Mzik ve oksesli Trk Mzii, 9 Eyll niversitesi
Yaynlar, zmir 1986.
Ahmet Muhtar Ataman, Musiki Tarihi, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1947.
Bu ikinci listeyi de "bakmak", "bavurmak" ya da "el altnda bulundurmak" ama
cyla bir lde yararlandmz kaynaklarla geniletebiliriz. Bu kaynaklardan ant
yaplanlar dipnotlarnda belirtilmitir.

543
 Aslnda bu kitabn temel kayna, Curt Sachs'n Ksa Dnya Musikisi Tarihi,
Grout ve Palisca'nm A History o f Western Music' i ve dtvnin Mzik Atlas'dr.
Kitabmzda mzik tarihine ilikin bilgiler genelde bu kaynan karlatrmal
allmasyla aktarlmtr.
Sachs'n kitab, bilimsel yntemlerle hazrlanm mzik tarihi kitaplarnn "atas"
kabul edilebilir (ilk bask 1946, Trkiye'de Usmanba evirisiyle 1965). Daha sonra
yaynlanan mzik tarihi almalarnda, Sachsn "ksa ama net" saptamalar, tanmlar
yer almtr. Ksa Dnya Musikisi Tarihinin temel zellii, tarih ncesi alardan bala
yarak mziksel geliimi btn ynleriyle, btn mzik katmanlar, trleri ve eitle
riyle, mzik kuramlar, stiller, mzik yazs, alglar, alg ve dans mzii vb. gibi e
lerden oluan bir yelpazede sergilemesi, a sluplar ve bestecilerin yaratc
zelliklerini, tarih bilinci ve aratrma sonularna dayanan zl bir anlatmla vurgula
masdr. Mzik tarihinin yaptalanndan oluan bu yelpaze, almamzda rnek aln
m ve gelitirilmitir. zetle bu kitapta rnek alman "model", Sachsa dayandrlmtr.
ABD'de niversitelere bal mzik okullarnn bir blmnde ders kitab olan A
History o f Western Music ile, telgraf slubuyla yazlm bilgileri kk puntolarla iki
ciltte toplayan ve evirileri Avrupa'nn 10 lkesinde yaynlanm bulunan dtv-Atlas zur
Musik, zengin mekli, yaygn iki modem kaynaktr.
Mzik Tarihi kitaplarnn Trkiye'deki "coda"s, Leyla Pamirin hazrlad Ay
e 'nin Mzik Kitab'dr. Bu sevimli kitabn konservatuvarlarmzn orta ksmlarnda ve
Gzel Sanatlar Liselerinde deerlendirilmesi, hatta genel mzik eitiminde btn
ocuklarn okumas in nerilmesi yarar getirecektir.
Trkiye'de tek besteci zerine yazlm kitaplar, almamzn ou blmne k
tutmutur: Cevat Memduh Altar'n Ludwig van Beethoven'i (Milli Eitim basmevi,
stanbul 1953); Hlya Tarcanm J.S. Bach zerine Bir alma's (Pan Yaynlan,
stanbul 1987); Koral algan'm Liszf (Mzik Ansiklopedisi Yaynlar, Ankara 1991)
ve Duyular / Ulvi Cemal Erkin'i (Mzik Ansiklopedisi Yaynlan, Ankara 1991);
Gltekin Oransay'n Bach Klavuzu (K Yayn, zmir 1986); Faruk Yener 'in Mozai
(Cem Yaynlar, stanbul 1991); Leyla Pamir'in Skryabin' (Mzik Ansiklopedisi
Yaynlan, Ankara 1993); Necati Gedikli'nin Ekrem Zeki n (zmir 1980); Turul
G'n Necil Kzm Akses'i (zmir 1993); zmir'de Gzel Sanatlar Fakltesi Mzik
Bilimleri Blmnn dzenledii Saygun Semineri (1986) ve Mozan Semineri (1991)
dolaysyla retilen iki ilgin kitap (9 Eyll niversitesi Yaynlar) bu kapsamdadr.
Yukardaki ksa liste bestecilerin yaratc zelliklerine eilmesi bakmndan da
nem tamaktadr. Oysa yaratc kiilik ve "yaz" konusunda bestecilere toplu bak
niteliindeki zgn almay "Ana kaynak" olarak deerlendiimizi aklamalyz.
Bu alma, mziin zne inme asndan dnyann her uygar noktasndaki Mzik
Tarihi kitaplarnda kullanlabilecek katklar ieren "kaynak"lar olabilecei gibi, ayrca
Trkiye iin "vn kayna"dr:
1. lhan Mimarolu, Mzik Tarihi, Varlk Yaynlan, stanbul 1991,4. basm).
2. Ertuml Ouz Frat, ada Mzik, (A. Say'm Mzik Ansiklopedisinde yer
alan ayn adl geni inceleme), Mzik Ansiklopedisi Yaynlan, Ankara 1987.
3. Leyla Pamir, Mzikte Geni Soluklar, Ada Yaynlar, stanbul 1989.
lk basks 1961 ylnda gerekletirilen Mimarolu'nun Mzik Tarihi, standart bil
gilerin dkmn veren klasik anlayla hazrlanm bir kitap deildir. Genelde mzik
tarihine "bir bak"tr. Deerlendirmelerin tm "znel"dir, ancak bu orijinal kavrayn
nesnel sonulara hi de aykn dmedii grlr. Baans da bu noktadan kaynaklanan,
yeniliki, ilerici, buluu yaklamdadr. Denebilir ki, btn mzik tarihi kitaplar

544
"hazrlanm"tr, Mimarolu'nunki ise "yazlml,tr. Bachtan gnmze kadar besteci
lerin yaratcln ele alan ve yakn tarihe dom deerlendirme younluu zgn
biimde artan, daha da nemlisi 1960 ylnn belirli koullara erevesinde yazlm bu
elkitab'nda, sonralar uluslararas bir besteci olarak tannan Mimarolu'nun tad
potansiyelin temellerine rastlanmaktadr.
Besteci, bestecilik ve mzik tarihi retmeni, yazar, ozan ve ressam Erturul
Ouz Fratn, Liszt ve Wagner'den balatarak izlenimcilii ve 20. yzyl yeni mzik
eilimlerini hem bir "genel bak'la, hem de lkelere ve bestecilere gre inceledii
ada Miizik almas, sanyoruz bu alann dnyada az grlen rneklerdendir: 400
sayfalk bir kitap kapsamnda olan Fratn Mzik Ansiklopedisinde yeralan incelemesi,
bu ie adanm birikim ve kavrayla, binlerce yaptn tek tek dinlenmesi, karlatrla
rak irdelenmesi, zelliklerinin belirlenmesi, zmlenmesi ve varglarn kda aktarl
mas aamalarndan oluan fenomenal bir retimdir.
Trkiye iin baka bir olaanst yaklam Leyla Pamirin Mzikte Geni So
luklar kitabdr: Haydndan Stravinski'ye uzanan bir zaman diliminde, balca 21 beste
ciyi, tarihsel tanmlan ve kltrel ortamlan iinde deerlendirerek yaratclklarn ok
ynl zmlemelerle sergileyen Pamir'in bu kitaptaki geni soluu, armoni bilimini ve
yeni mzik tekniklerini zmlemi iyi bir piyanistin duyarlkl ve zenli yaklamndan
kaynaklanmaktadr. Mzikte Geni Soluklar, uluslararas zengin bir literatrn tannma
sna yol at kadar, kaynakann kullanmn da baaryla sergiledii iin reticidir.
Trkiye'de besteciler zerine yaynlanm kaynaklar arasnda belirtilmesi gereken
kitaplar unlardr: Gltekin Oransay, Bat Tekniiyle Yazan 60 Trk Badar (K
Yayn, Ankara 1965); Filiz Ali, Dnyadan ve Trkiye'den Mzisyen Portreleri (Cem
Yaynlar, stanbul 1994); Evin lyasolu Yumibe Trk Bestecisi (Pan Yaynlan
stanbul 1989); Evin lyasolu, Mziin Kanatlarnda (Pan Yaynlan, stanbul 1992);
Faruk Yener, Mzikte Kim Kimdir, Ne Nedir (Akbank Yaynlan, stanbul 1988)
Aynca, biri Trkeye evrilmi iki ilgin kitaptan yararlandmz da belirtelim:
Birincisi Anton Weber'in 1932-1933 yllarnda Viyanada verdii derslere ilikin
ders notlandr: A. Webern Yeni Mzie Doru, Pan Yaynlan. kincisi ise, Herbert von
Karajan'n setii En Gzel Yz Konser Yapt adl, Walter Panofsky'nin hazrlad
kitaptr: W. Panofsky Die hundert schnsten Konzerte, Humboldt Taschenbcher
Grossband, Berlin-Mnchen.

Yukardaki kaynakann byk blmnn Trkiyede retilmi kitaplardan olu

mas, Mzik Tarihi alannda yeterli kaynaklara sahip bulunduumuz anlamna gele
mez. zellikle Bacha kadar olan dnemlere ilikin bilimsel yaklamlar, dzenli ve
yntemli almalar sergilemekten uzaktr. Bach ve sonras "yakn tarih"tir ve asl
Mzik Taihi "Bach ncesi" dnemlerin birikimini incelemek durumundadr. B
tnleyici tarih kavrayndan yoksun bir Mzik Tarihi yaklam, tabansz, temelsiz,
kkleri belirsiz, sosyo-kltrel dayanaklarndan kopuk, evrimin balantlarm ve gelii
min sradalarn haritada bile saptayamayan "bilin zrl" bir konuma der.
Trkiyede bu konudaki eksiklii bir lde giderebilen almalar, mzik dergile
rinde yer alan yazlardr. Her biri zel bir nem tayan mzik dergilerinde yaynlanan
binlerce yazda, btnleyici katklar eer bir "bileke" kabul edilebilirse, Bat Mzii
Tarihi'ne bir lde eilmi olduumuz dnlebilir.
Eksikliimizi gidermek iin bir yandan da eviri almalarna hz verilmesi
gerektii aktr. Mzik Tarihi alannda Batda yaynlanm modem kitaplarn
Trkeye kazandrlmas, bata gelen grev olmaktadr.

545
 DZN
A

a capella, 127 Albert H., 193

a espazio, 132 Albinoni T., 215 Amy G., 504
a priesa, 132 Aldemir Turgut, 525, 532, Anadolu Drtls, 539
A-B-A biimi, 52, 201 533, 538 Anadolu niversitesi, 537
Abaci Panayot, 538 Aleotorik, 471, 499 Anadolu, 71
Abasyank Sait Faik, 333 Alfano F., 418, 419 anarmonk soy, 55
ABD 443, 490, 500 Alfven H 446 anarmonik, 428
ABD'de yeni mzik, 494 Ali Filiz, 452, 523 Anavatan Dernei, 385
Ali Ufki yazs, 509 Andr J., 273
AbdEmecld (Sultan), 380
Alizade Frengiz, 540 AnerioF,, 151 -
Abed Rait, 524, 527
Absl J., 46 496 Alkaya Yeim, 539 Anfoss P., 269
Acim Server, 535 Ali' ongarese, 355 angaje mzik, 499
adagio, 213, 215 allegro, 213, 245 Anglebert J.H., 211
Allemande, 195, 208 Anglikan Kilisesi, 153
Adam Adolphe, 347, 415
Adams de la Halle , 87 Alman Devlet Bursu, 534 anharmonik, 340
Adinolfi, 519 Alman ezgileri, 141 Animucca G., 151
Ad 1er G., 474 Alman flt, 219 Ank. Dev. Konservatuvar,
Adorno T. W., 424 Alman halk arklar, 406 485, 514, 519, 523, 527,
Afrika halk mzii, 490 Alman kornosu, 219 529, 530, 531, 535, 537
Afrika, 31 Alman Mzkler Odas, Ank. Rad.oksesli
Afro-Avrupa, 490 427 Korosu, 517
Afzelius A., 446 Alman Ulusalcl, 370 Ank.Rad.Madrigal
Ager K., 502 Almanya'da yeni mzik, Korosu, 517
Agnus Dei, 111 495 Ank.Rad. Mandolin
Agnus, 84 Anar H. Ferd, 517, 518, Orkestras, 517
Ahmed Cemil Bey, 518 520, 530 Ank.Rad.Oda Orkestras,
Ahmet Efendi, 510 Altar C. Memduh, 510, 517
air a boire, 193 517, 538 Ank.Radyosu 4 Sesli
air serieux, 193 Altar Nural, 540 Korosu, 517
air tendre, 193 Altdorfer A., 146 Ankara Devlet Operas,
Air, 193 alterasyon, 340 519, 525, 526, 528, 539
Akbank Oda Orkestras, Altu Demirhan, 528, 532 Ankara Film enlii, 529
539 Altunya Niyazi, 516 Ankara Nefesli Sazlar
Akl Saim, 539 Amar Drtls, 485 Belisi, 539
Akdi! Sayram, 525 Amar Liko, 485, 520 Ankara Yayl alglar
Akdou Onur, 538 Amati A., 162, 184, 197, Drtls, 539
akordeon, 112 219 Anlatmclk, 427, 471,
Aksel Uurtan, 539 Amati G., 186 472, 474, 485
Akses N.Kazm, 444, 496, Amati N., 162,186, 197, Ansiklopedstler, 199, 271
514, 517, 518, 523, 526, 219 anthem, 136
529, 534 amatr mzik eitimi, 536 antfon, 134, 135
akustik bilgisi, 48 Amerika uygarlklar, 34 Antik Yunan mzii, 47
akustik silindir, 482 Amerika'da romantizm, antropoloji, 25
Akn Cenan, 525, 527, 534 430 Antkabir, 526
Alaner Blent, 538 Amerika'nn Sesi Apaydn Mustafa, 540
Alard D., 353 Radyosu,531 appogiatura, 176, 220, 227
Albeniz Isaac, 445 Amerikan Devrimi, 260 Aquino'lu Thomas, 86
Albert E. d', 384 Amerikan Meclsi, 375

547
aralklarn daraltlmas, Atatrk niversitesi, 517
340
Aran Bedit, 539
Aran Elif, 539
Arca Zati, 511,518
Arcuel Grubu, 464
Ar el Blent, 523, 525, 526,
529, 531
Arel H. Saadettin, 518,
520
Arenda d', 510
Arensk AM 441
Arezzo'lu Guido, 79
Aricola A., 128
aretta, 273
Aristo, 47, 48
Aristoksenus, 47
Aristophanes, 54
Aristoteles, 51
aritmetik blnme, 145
Arjantin, 251, 501
Arkan Muzaffer, 540
Arman H.Recep, 518
Armoni Mzkas, 517, 527
armoni, 118, 190, 228
armonise! blnme, 145
Armstrong LM 392
A rnautH ., 113
Arnim Bettina v., 405
Arnstad, 232
Aron P., 127
arp, 34
Arriaga, 444
Ars nova, 97, 468
ars no ve mu sice, 97
Artan Yrekli Riar, 88 Bach Kurumu, 336, 361
Asal Seyfettin, 518, 526, 532
askeri mzik, 538
Askeri Mzka Okulu, 527,
538
Askeri Mzka Snf ve Bacon F., 165, 175
Hazrlama Okulu, 538
Asya, 35
Asyl, 386
Aan smail, 539
Akn Cihat, 539
Atabinen Saffet, 511, 518
Atak N.Remzi, 310, 354,
517
Atafay Adnan, 73, 79
Atanasov, 452
Atatrk Eitim Fakltesi, ballade, 88
517
bando mzii, 490
Atatrk, 513-517 Bando eflii Blm,
Atina Konservatuvar, 452 538
Ati-Atay Nhan, 533, 534 Banister J., 197, 217
atonal, 531 Bantock G., 449
atonalite, 340, 473 Baran Ayhan, 539
Atrek F.Hilm, 524 Baran lhan, 464, 531, 536
Attaingnant P., 136 Barbaja, 343
Atwood Thomas, 309 Barber S., 495
Auber F.E., 327 Barbier F., 445
Augistunus, 69 Barcarolle, 363
Auric G., 463 Bardak Murat, 538
autentique, 73 Bardi G., 166
av borusu, 341 Barezzi, 391
Avrupa Piyano Yarmas, Barok kltr, 174
536 Barok mzikte doruk, 223
Aydoan Salih, 540 Barok slubu, 173
Aydnlanma, 261, 338, 468 Barraque J., 504
Aydntan Ziya, 518 Bartok Bela, 354, 451,
Aykal Grer, 539, 540 471, 480, 482, 483, 521
Azz Paulus, 69 Barut Volkan, 533
Aziz Petrus, 69 barzaletta, 132
bas-trompet, 390
B Basie C., 492
basklarinet, 375
Babl'liler, 49 bassetkorno, 375
Bacarisse S., 446 Bakent Oda Orkestras,
Bacewicz G., 498 528, 539
Bach A.Magdaiena, 233 balang allegrosu, 281
Bach C.F., 285 Bat Roma, 115
Bach C.P. Emmanuel, 280 Bayati araban, 520
Bach fgleri, 370 Bayraktar Erturul, 533,
Bach J. C., 232, 276, 283 538
Bach J.S., 231-239 Bayreuth Operaevi, 388
Bach kontrpuan, 495 Bayreuth enlii, 458
Bayreuth, 380
Bach trompeti, 238 Bebop, 492
Bach uyarlamalar, 343 Beck F., 277
Bach W.F., 285 Beethoven Ludwig v.,
Back S. E., 504 315-325
Beethoven Senfonileri,
Baief A., 137 380
Baini A., 360 Behar Cem, 538
Balakirev Mili, 435, 436 Bektai Gibengi, 31
balalayka, 435 bei canto, 201
bale mzii, 195, 207, 462 Belaief, 472
balet, 171 Belika Mzik Akademisi,
Balkan mzii, 354 526
Balkan'larda ulusal Belika'da yeni mzik,
496
akmlar, 451
Ballad opera, 272 Belika, 411
Bellini V., 345
Benda B.G., 271, 273
bambu kaval, 34
548
Benda F., 277 bohem, 457 bl, 375
Berceuse, 363 Bhm F., 514 Bkreliyev A., 452
Berg Alban, 478, 479, 536 Bhm flt, 373 Bull J., 153
Berger Aliye, 354 Bhm G., 183, 232 BUlow Cosima, 380, 386
Berger Karl, 354 Bhm J., 354 Blow H. v., 380, 384, 386,
Berger LM 355 Boieldieu F.A., 327 398,401
Bergonzi C., 252 Boito A., 392, 395 Burada J., 453
Berio L., 504, 505 Bononcini G., 244 Burgonya, 106, 123
Beriot C.A, de, 354 Bontempi G.A., 244 burjuva romantizmi, 380
Beriot, 460 Booth J., 373 Burkhard W., 496
Berk Sevin, 539 Bordes C., 414 Burma, 46
Berlin Lied Okulu, 332 Borodin Aleksandr, Burney C., 268, 272
Berlin Sanat Akademisi, 435,436 Busnois A., 122
356, 400 Borovski F., 416 Busoni Ferrucio, 384, 429
Berlin Saray, 281 Borrel E., 521 Busotti S., 504
Berlin niversitesi, 356 Borromini, 174 Buxtehude D., 216
Berliner Liederschuie, 273, Bortianski, 434 by, 26
275 Brtz D., 504 Byk Opera, 345
Berfioz H., 347-351, 381 Bouffonlar Sava, 268 byk orkestralar, 341
Bermudo J., 143 Boulanger N., 519 Byrd W., 142, 153
Bern Anlamas, 375 Boulez P., 503, 532 Byron, 347, 369
Bernini, 174 bourree, 209
Bernstein LM 495 Brahma, 41
Besteciler Birlii, 493 Brahms Johannes, 372,
beyaz ll, 111 398, 425 C.H. Graun, 277
Beyolu Postanesi, 517 Brahmsn yaptlar, 406 caccia, 97
Bharata, 41 brass band, 491 Caccin G., 167, 208
Biber H., 216 Bratsche, 162 Cadiz Katedrali, 290
Biedermeyer Dnemi, 333 bravura, 340 Cage J., 500
big band, 492 Brecht Bertold, 495, 496 Caldara A., 244
Bilen smail, 538 Bremen Katedrali, 400 Calderon, 174
Bilgen Erden, 539 Brescia atlyeleri, 184 Callas Maria, 345
Bilgen Samim, 524 Breslau niversitesi, 400 Calvin, 157
Bilkent niversitesi, 533, brevis, 89 Calzabigi R., 266
537 Brezilya, 419 Cambridge niversitesi,
Binchois G., 107 Britten Benjamin, 450, 157, 400
Biret dil, 380, 514, 539 497 camerata, 166
Birkan ner, 538 Britton T., 197, 217 cami mzii, 509
bitiri kalb, 215 Broadwood piyanosu, 258 canaries, 143
bitonalite, 485 Bromel A., 118 Cannabch C., 277
biyografi bilgisi, 18 Bronzino A., 165 CanseEen Faik, 524
Bizans kilisesi, 75 Bruci R,, 453 cantata, 189
Bizans makamlar, 75 Bruck A. von, 130 cantus firmus, 82, 107,
B ize tG .,34 7, 397, 416 Bruckner Anton, 407, 411, 113,306
Blacher B., 496 420 canzona concertata, 193
Bliss A., 497 Brksel Kilisesi, 133 canzona, 132, 184, 193
Blohmdal K. B., 497, 504 Brunettes, 193 capitolo, 132
Blow J., 203 Bruno G., 133,146 capriccio, 184
blues, 490, 493 Buca Eitim Fakltesi, Cara M., 131
Blume J., 534 517 Carissmi G., 189, 211
Boccaccio, 95 Bchner G., 478 Carlton N, 157
Boccherini L., 309 Budapete Mzik Carnigie Hail, 492
Boetius yazs, 73 Akademisi, 384 Caron P., 128
549
Carpenter J. A., 416, 466 Cocteau J., 463
Casella A., 497 Coelicus A.P., 141 aatay A.Rfat, 518
Cassado G., 515 Coffey C., 272 alar Kemal, 525, 528
Castiglion N., 504 Colemans O., 492 alar Sreyya, 540
castrati, 201 Coll jazz, 492 akmakolu In, 539
castrato, 191 Collegia musica, 243, 263 algan Koral, 354, 380,
Catalan! A., 419 Colombus C., 105 538
Cavalieri E., 167 Coltrane J., 492 alg bardaklar, 284
Cavall P.F., 190 Columbia fjrmasi, 536 alg bilgisi, 18
caz mzii, 490-493 Columbia n., 531 alg bulgular, 25
caz stilleri, 491 Compere LM 128 alg fizyolojisi, 18
celesta, 257, 486 computer music, 499 alg metotlar, 143, 288
Celtes C., 131 concerti grossi, 242 alg mzii, 61,196, 217
Cenevre Bale Mzii concert!, 213 alg yapm bilgisi, 18
dl, 530 concerto grosso, 213, 231 alg yapm onarm, 538
Cerha F., 502 concerto, 193, 213 algbilim, 219, 252
Cervantes, 174 Conductus, 97 alglama kavray, 348
Cesti A., 191 Conford Mzik Okulu, 528 algsal doku, 243
Czanne, 454 consort, 195 algsal elik, 61
Chabrier E., 415 Constactus H., 83 an, 41
chace, 97 Cont F.B., 244 apa retmen Okulu,
chaconne, 184, 208 contra aitus, 120 532
Chambonniers J., 195 contra, 109 aykovski P. li, 440
Champ Elyses, 396 contratenor, 120 ek Okulu, 442
chanson, 120,136,151 Copland Aaron, 494,495 ekili klavsen, 257
Chapi R., 446 Coquard A., 414 ekoslovakya'da yeni
Chaplin C., 495 Corelli A., 213, 215 mzik, 496
Chardin J.S., 225 Corneille, 174 elik Nihat, 540
Charlemagne, 73 Cornelius P., 347-390 embalo, 186, 207, 216,
Charles II., 203 . corno, 162 219, 252, 257
Charles V., 133 Cornysh WM 135 erepnin A., 498
Charpentier M.A., 211 Cortot A., 515 etin Ayhan, 540
Chausson E., 414 Costa G., 352 evik Suna, 540
Chavez C., 495 Couperin F., 210 evirme uygular, 228
Cherubini L., 310, 314, courant, 143 eyrek sesler, 496
379 Courante, 195, 208 eyrek tonlar, 473
Chicago, 492 Cowells H., 500 Czanne, 454
Childe G., 21 Cmert Bedrettin, 23 eitleme formu, 142
Chopin Frederic, 361-368 Cthen Prenslii, 233 eitleme modeli, 208
chorale partita, 184 Cramer F., 361 iekolu Fikri, 538
chorale prelude, 184 Cramer J.B., 311 ift basmak, 353
CHP, 521 Cranach L., 146 ift oktav, 57
cilal ta devri, 23 Credo, 83,108 ifttril, 353
Cilea F., 419 Cremer J. B., 367 ifte aulos, 34
Cimarosa D., 269 Cremona Okulu, 184,186 gan orkestras, 255
cimbalom, 255, 354 crescendo, 195 imbal, 255, 354
Cizvit tarikat, 211, 251 Cristofori B., 252 in alglar, 44
clavecin, 257 Crumb G,, 500 in mzii, 42
Clement F., 354 CSO, 514, 520, 539 ingene algs, 354
Clementi M., 257, 289, Cui Cesar, 435 ingene makamlar, 381,
311,367 Czerny C., 365, 368, 381 383
Cliquet-PIeye! H., 464 ingene mzii, 354, 433
Coclicus A.P., 149 ok klavyeli org, 108

550
ok koroiu deyi, 134 Demiri Leyla, 529 Domaine musical, 499
ok korolu, 191 Demiri Okan, 525, 529 Domarto P.de, 122
ok ritmlilik, 471, 487 denge fenomeni, 302 dominant, 469
ok toniuluk, 473, 482 Denisov E., 506 Dominiken tarikat, 86
oksesli Devlet Korosu, Denizci Sheyl, 540 Donizetti Gaetano, 345,
540 Descartes RM 175, 185 510
oksesli Mzik Dernei, Desormiere R., 464 Donizetti Giuseppe, 345,
540 Dessau P., 496 510
okseslilik, 118 diabolus n musica, 101 Donne J., 174
otznov S., 494 diatonik soy, 55 Drdnc Bahar, 539
uhacyan D., 511, 518 diatonik, 101 Drdnc Ufuk, 539
ukurova Dev. Senfoni Dcis B., 130 Doren, 55, 72
Orkestras, 539 Diderot, 268 drt blml sonat, 205
ukurova niversitesi, Diepenbrock, 466, 496 drtl aral, 55
537 Dietrich S., 130 drtl armoni, 524, 526, 527
D dikey ses ynlar, 476 Dostoyevski F., 424, 434
Dmas G., 453 Dozlovski J., 448
d'Este ailesi, 99 Dimov B., 452 dram mzii, 389
da capo arya, 201 din d mzik, 84, 490 Dresden Operas, 329,
Dallapiccola L., 497, 504 dinamik kartlklar, 321 385
Damrosh W., 408, 493 discant, 109 Dresden S. 496
Danileau A., 42 Discantus, 91 dtv-Atlas zur Musik, 171
Danimarka mzii, 447 dissonans, 474 Dubois T., 460, 511
danseuse arienne, 415 diva, 242 Dufay, 105
Dante, 95, 167 divertimento, 293 Dufourt H., 504
Dantelot G., 524 divertissement, 283 Dukas Paul, 414, 464
Dargomijiski A., 435,436 Divitis A., 128 Dumas-Fils A., 392
Darmar AI, 525, 533 Dixieland, 491-492 Dunstable ., 106
Darmstadt Kurslar, 499 Diyaglev S., 460, 498 Duparc Henri, 414
Darlelhan, 384, 513, 518 diyapozon, 375 Durand, 457
Darltalim-i Musiki, 520 Dizisel mzik, 471, 499 Drer A., 146,163
Darwin, 24 dizisel yaz, 499 Durey L., 463
Dautter D., 186 dizisel yntem, 495 durum, 81
David F., 354 Dobrizinski, 448 Dussek J. L., 368, 442
David J.L., 260, 263 doa bilimleri, 166, 261, Dsseldorf Dev. Yk.
Davis M., 492 378 Mzik Okulu, 536
Davit H.T., 158 doa felsefesi, 48 Dutleux H., 464, 531
de Greco J., 96 doatan alma, 492 Duygu Hayrullah, 529
de la Croix, 89 doatan deyi, 281 dz kanon, 97
de. trois, 415 doal denge, 303 Dvorak Anton, 443, 444
Debussy Claude, 456-460 doal sesler, 341
Defosse H., 518 Doalclk, 337 E
Degas, 454 dou algs, 89
Delacroix, 363 Dou kltrleri, 48 Ebert Karl, 514
Deleon Jak, 538 dou mistisizmi, 524 ecercizo, 248
Difia, 52 Dou mzii, 444 Echoi, 75
Delibes L., 347, 415 Dou Roma, 115 Ecole Normale de
Delius F., 450 Dohnany EM 450 Musique, 519, 524, 526,
Della Scala, 99 Doksanbe Tez, 129 531,533
Delphi duas, 54 Dokuz Eyll niversitesi, Edebiyat- Cedide, 518
demir a, 23 517, 537 Edison T., 25
Demirci Ece, 539 dokuzlu uygu, 459 Edition Peters, 336
Demiriz Muhittin, 533, 539 Diener B., 516 Ege Oda Orkestras, 539
551
Ege niversitesi, 516, 537 Ermi Cecilia, 127 fiddle, 89, 162
Egk W., 496 Ernst W., 233 Fieid J., 365, 368
egocentric, 338 Erward VI, 136 fifre, 162
Eichendorf, 425 Eschenbach W., 88 Filistin, 37
Einstein Albert, 298, 432 Eski Yz Ezgi,-89 Filtz A., 277
Eisenstadt, 290 Esmergl Feruzan, 540 Fin mzii, 447
Eisler H., 495 espressivo, 468 Finck H., 118, 193
ekspresyonizm, 427 Estampie, 102 Firigien, 55
El Greco, 146 Esterhazy A., 290 Fischer Ernst, 31
Electric jazz, 492 Esterhazy N., 290 Fischer F., 220
Elektronik mzik, 471 Esterhazy Prenslii, 379 flamenco, 112, 355
492, 494, 502, 529, 531 eit dzenli klavye, 220, Flem L. P., 494
Elgar Edward, 449, 496 237, 356 Flesch C., 354
EHasson A., 504 ethos, 51 Floransa, 167
Eliot T. S., 454 etnomzikoloji, 18, 25, fonograf, 25
Eiizabeth 136, 509 521 form bilgisi, 18
Ellington C., 492 Etrsk, 65 form gelitirme, 321
Elmas Ycel, 540 Eukiides, 47 form sorunsal, 400
Eloy J. C., 504 Eulenspiegel T., 428 Forrjan Milos, 309
Eme Mehve, 539 Euterpe Dernei, 446 forme cyclique, 411
Empedoktes, 48 Euterpe, 54 Foss L., 500
EndenckAkl Hastanesi, Exupery S. A., 497 Foster S. C., 430
370 Ezgi M.Sabahattin, 518 Fournet J., 525
endstri a, 21 ezginin douu, 29 Francis I., 136
endstri devrimi, 21 ezgisel hzlandrma, 148 Franck Csar, 411, 414,
Enescu Georges, 453 496
Enka Mzik dl, 529 F Franco-Flaman, 133
Eolien, 72 Franois L, 509
Eolya arp', 285 fagot, 375 Frankfurt Okulu, 424
Epikros'uiar, 49 fagotto, 162 Fransa Enstits, 412
epinet, 255 Faik Daim Bey, 518 Fransa'da melodram, 269
Epstein J., 420 Falla M. de, 445, 446, 514 Fransz Akademisi, 415
Erard P., 258 fantasia, 184, 203 Fransz Altlar, 463, 485
Erard piyanosu, 258 fantastik, 337 Fransz Ansiklopedisi,
Erasmus, 120 Farnaby G., 155 260, 271
Erato, 54 Farnaby R., 155 Fransz Aydnlanmas,
Erdener Turgay, 533 Fatih Eitim Fakltesi, 271
Erdin Erol, 539 517 Fransz balesi, 414
Erduran Ayla, 539 Faughes G., 122 Fransz bandosu, 510
Eren S., 516 Faure Gabriel, 413, 460, Fransz Devrimi, 260, 313,
Ergven Mehmet, 538 518 338, 360, 433, 513
Eri Daniyai, 517, 538 fauxbordoun, 109 Fransz mzii, 463
Erkel F., 450 Fayrfax R., 135 Fransz stili, 203, 207, 268
erken klasisizm, 284 Feldman M., 500 Franszca opera, 266
erken ortaa, 67 Felemenk mzii, 113 Frantiek B., 442
erken romantizm, 337 Felemenk, 106 Freejazz, 492
Erkin Ferhunde, 516, 517, Felipe Pedrell, 444, 445 Frescobaldi GM 177
519 Fenikeliler, 34 Freud S., 432, 474
Erkin U. Cemal, 485, 517, Fenmen Mithat, 311, 517, Friedrich II, 280
5 18 ,519,526 524, 536 Frigien, 72
Erksan R., 516 Fevin A, de, 128 Froberger J., 195
Erlknig Dernei, 331 Frat E. Ouz, 430, 464, Fromm Kompozisyon
Erman Verda, 539 476, 486, 525, 530,536 dl, 530

552
Fromm Mzik Vakf, 530 Gedikli Necati, 524, 525, Gkberk Macit, 48, 261
frottola, 131,139 532, 538 Gkdoan Gnl, 539
Fuchs R., 420 GEE Mzik Blm, 516, Gkmen Rengim, 539
fg, 125, 231 532, 538 gsteri sanatlar, 397
fuga, 184, 231 Gejer G., 446 Grabner H., 25
Fugato, 135, 306 Gelecekilik, 471, 494 grafik notasyon, 500
fusa, 89 Gencer Leyla, 539 grafik yaz, 500
Fturizm, 471, 494 genel mzik eitimi, 536 Granados Enrique, 445
Fux J., 227, 244 Georg IV,, 343 Grand opra, 345, 348,
George I., 241 388, 397
gereki opera, 398 Graun C.H., 243, 273
gereki roman, 434 Graupner, 233
Gereker Metin, 540 Gregorius ezgisi, 82
geri plan, 347 Gregoryen Koralleri, 383
Gerle H 143 Gretry A.E.M., 269
Germansmo, 392 Grieg Edward H., 446, 447
G Gershwin G., 493 Griffes C. T., 465
Gesamtkunstwerk, 389 Grimm, 399
Gabrieli A., 135 Gesualdo Carlo Don, 176 Grofe F., 493
Gabrieli G., 179 Gewandhaus, 354, 356 Gropius W., 422, 478
Gabrielli D., 219 gezgin ozanlar, 85 ground, 142,189
Gaffuri F., 111, 128 Ghezz, 196 Grout D.J., 170
Gagliano M.da, 169 Glgam Destan, 24 Grnewald M., 146
gaillard, 143, 208 Gibbons O. d, 153, 203 grupetto, 221
Galatasaray Lisesi, 517, Ggue, 195, 209 Guarneri G.A., 219, 252
519, 528, 532 Gillespie D., 492 Guarner keman, 352
Galilei V., 167 Ginastera A., 495 Guatelli, 510
Galileo G., 175 Giordano Umberto, 419 Guerrero F., 151
galliards, 84 Gout E., 464 Guevara C., 500
Gallon J., 519 Giraud, 457 Guggenheim dl, 531
Gaiuppi B., 269 Giareanus H., 143 Guildhall Mzik Okulu,
gamelan mzii, 458, 486 Glass P. 500 531,535
Ganassi S., 143 Glazunof A., 439 Gut S., 383
gavotte, 209 Glinka M, vanovi, 434 Gnay Edip, 538
Gay J., 225 Giobokar V., 453 Gndemir Kamuran, 536
Gazi Eitim Enstits, Gloria, 83 Gndemir Seluk, 531
514, 516, 532 Gluck C.W., 266 Gney Amerika mzii,
Gaziantep Trk Mzii Goethe, 260, 299, 313, 495
Devlet Konservatuvan, 334, 347, 355, 370, 395, Gneyman Meral, 539
537 422 Gne Betin, 533, 534
Gaziantep niversitesi, Gogol N.. 435 Gne Ruen, 354, 539
516, 537 Gombert N., 133 gne tutulmas, 49
Gazimihal M. Ragp, 32, Gombrich E.H., 23 Gven Bozkurt, 21
380, 509, 510, 538 Gomperz T., 50 Gzel San.Gen.Mdrl,
Gebrauchmusik, 486 Gonzages'ler, 99 523
ge romantizm, 337 Goodman BM 492
Ge-Asurlular, 37 Gossaert J., 146 H
Ge-dzisel, 471, 499 Gossec F.J., 276, 314, 325
ge-madrigalizm, 177 Gotik anlay, 93 Haba A., 496, 523
Ge-romantik, 377, 428, Gotik a, 85, 86 habanera, 209
475 Gottshaik L. M., 431 Habeneck F.A., 353, 414
Ge-smer, 37 Gounod C. F., 397 Haaduryan A., 498
Gedalge, 460 Gkalp Ziya, 513

553
Hacettepe niversitesi, Herder, 24 Ikzl etin, 525, 528
537 Herman W., 492 Ives Charles, 473, 474,
Hafif mzik ve Caz Hermanson A., 504 494
Orkestras (TRT), 540 Hermion'lu Lasos, 48
hafif opera, 343, 395 Herodot Tarihi, 24, 39 i
HahnU., 121 Herold L., 347
Halevy Froment, 347 Heyse Paul, 355 bni Rd, 85
halk mzii aratrmas, hrlama sesi, 29 jbrani alglar, 37
451 Hrvat mzii, 452 braniler, 34
halka ak opera, 197 Hidalgo E.de, 514 grnt, 474
Hallen J. A., 446 Hiller A., 272, 273 iki arks, 49,193
Hals F., 157 Hilton J., 193 ide fixe, 349
Hambreus B., 504 Hindemith Paul, 483-486, diz Cem, 533
Hammerschmidt A., 193 514 ifadecilik, 261
Hamparsum Notas, 511 Hint mzii, 41 iki temal ak, 281
Hamurab Yasalar, 24 Hiroima, 467 kinci Erk. San. Ens., 538
Handel G.F., 239-243 Historismus, 337 ikonografi, 18
Handschn, 173 Hitit uygarl, 34 Heri Organum, 91
Hannover Operas, 243 Hitler A., 454, 495 lerici Kemal, 524, 527, 529,
harf yazlar, 25 Hoffmann E.T.A., 327, 337 531,533
harmonium, 257, 373 Hofheimer P., 131 lik Demet, 540
harpsikord, 257 Hofmannstahl H. v., 427 ilk arp, 39
Harris R., 495 Hogart W., 225 ilk blm formu, 287
Harrold R., 514 Holbach, 268 ilka uygarlklar, 34
Hartel Yaynevi, 362 Hollandada yeni mzik, ilkel ksilofon, 26
Hartmann A., 496, 526 496 ilkel ritm alglar, 27
Hasse J.A., 243 Hollywood, 487 jlkeller, 27
Hassler H.L., 179 Holst G., 496 fyada, 24
Hauser A., 265, 455 Holzbauer I., 277 lyasolu Evin, 518, 527,
Hawkins J., 268 Homeros, 47, 52, 497 532,538
Hay H., 514 Honegger Arthur, 463, mparator Constantin, 75
Haydn F.J., 289-298 464, 525, 526 mparator Joseph F., 408
Haydn M., 329 Hristiyan Devleti, 95 nce Deniz, 533
Hegef'cilik, 378 Hristiyan ezgileri, 71 nce Kamran, 533
Hegel, 356 Hrstov D., 452 ncil, 347, 37
Hegyei Geza, 384 Hucbaldus, 74 ngiliz Bale Okulu, 514
Hegyei H., 377, 384 Hugo Victor, 381, 391 ngiliz Devlet Bursu, 535
Helenistik, 34, 69 hmanizm, 468 ngiliz dinsel mzii, 490
Helikon, 54 Humfrey P., 203 ngiliz kornosu, 219, 375,
Helfinck L., 130 Hummel, 309, 365 411
Hellmesberger kardeler, Humperdinck E., 390, 420 ngiliz mzii, 449
354 Hurst G., 528 ngiliz ulusalcl, 449
Helsinki Konservatuvar, hydrafius, 41 ngiltere'de yeni mzik,
447 496
Hendersen F., 492 ngiltere, 239
Henning, 355 nrl niversitesi, 517
Henry P., 503 ibert J., 465 i passagi, 267
Henry VII, 130 IGNM, 499 ritornelli, 267
Henry VIII., 135 Ikebe . 505 rlanda papazlar, 75
Henze H. W., 500, 536 Indy V. d \ 414, 464, 521 jsa, 47
heptat, 55 intermezzo, 251 skandinav Okulu, 446
Heraklit, 455 Irmak Seval, 540 skenderiyeli Klemens, 72
Herbert V., 397
Isaac H., 128 slam felsefesi, 85
554
 smail Hakk Bey, 511 iitme fizyolojisi, 18 kabile mzii, 26
smail Zht, 513, 518, talyada yeni mzik, 497 kadans, 211
521,524 talyan deyii, 388 Kagel M., 501
jspanya Kral, 310 talyan operas, 268 kalabalk korolar, 341
spanya, 310 talyan orgu, 108 Kalcher J.N., 329
spanyol ingene MUzii, Kalyan Rnesans, 106 Kalender Sabahattin, 525
355 talyan stili, 203 Kaliope, 54
spanyol halk danslar, talyan siti, 211 Kalkbrenner, 367
444 ttihat Terakki Mektebi, 511, Kam Ruen F., 527, 531
spanyol Okulu, 444 513,521 Kamienski M., 448
jspanyoi renkleri, 398 |T, 516, 537 Kan Suna, 514, 519, 539,
srael, 34 yonya makam, 145 540
srail kavmi, 68 izlenimcilik, 390, 427, 437, kanon, 97, 231
st. Belediye 454-466 Kant E., 260
Konservatuvar, 514, zmir Dev.Konservatuvar, kantat, 189, 216, 231,397
516, 518, 521, 524, 527, 516,537 kant atalar zinciri, 237
528, 529, 534, 537 zmir Dev.Senfoni Kantemirolu yazs, 509
st. Dev. Konservatuvar, Orkestras, 516, 539 kantor, 231
5 2 1 ,5 2 7 ,5 3 4 ,5 3 5 ,5 3 7 zmir Devlet Operas, 539 kanun, 89
st. flemeliler Belisi, zmir Devlet Trk Mzii Kanuni Sleyman, 509
539 Konservatuvar, 537 Kank Veli, 514
st.Dev.Opera ve Balesi, zmir Kltr, Sanat'Ve kanzone, 88
515,529 Eitini Vakf, 540 Kaptanzade A.Rza, 518
st.Dev.Senfoni zmir Mzik Dostlan Karadeniz Oda
Orkestras, 515, 539 Orkestras, 539 Orkestras, 539
st.Erkek Lisesi, 523 zmir Oda Mzii Karajan H.von, 297, 307
st.Filarmoni Dernei, 515 Sanatlar, 539 karakter paras, 370
st.ehr Operas, 515 izoritm, 97, 489 Karamrsel Arn, 539
stanbul Eitim EnsttUsU, zzet Baysal niversitesi, karlatrmal
524 517 mzikbilim, 26
stanbul Filarmoni J Katolik Kilisesi, 115
Dernei, 518 Katolik, 71
stanbul Kuarteti, 539 Jakob M., 464 kaynaka bilgisi, 18
stanbul kltr ve Sanat Janaek Leo, 444 keman edebiyat, 353
Vakf, 540 Janequin C., 136 Kempf W., 515
stanbul Muallim Mektebi, Japonya'da yeni mzik, Kenton Stan, 492
511 Kepler J., 175
497
jstanbul Radyosu, 517 Jazz Band, 491 Kerl J.K., 217
stanbul Trk MUzii Joachim J., 354, 399, 400 Kerscher A., 185
Devlet Konservatuvar, Joachim Kuarteti, 405 krk kal, 176
537 Jommell N., 269 Kzlderili dili, 31
stanbul niversitesi, 516, Jongen J., 466, 496 Kzlderili mzii, 490
537 Joplin S., 491 Kienzi W., 390
stanbul ehir Orkestras, Joseph l., 273 kilise makamlar, 381,
515, 518, 527 413, 459, 469
Journal des Debats, 348
stanbul ehir Tiyatrosu, Juillard Mzik Okulu, 499 Klmayer W., 500
520 Kind F., 329
jstanbul, 105, 377, 380 KitzJer O., 407
sve mzii, 447 K Kjerulf, 446
sve Okulu, 504 klarinet ailesi, 375
sve'de yeni mzik, 497 Kabalevski D., 498 klarinet, 219, 375
i arklar, 490 kabare, 463 klasik sentez, 292
iaretle ses anlatma, 25 Kabasta O., 510

555
klasik sonat formu, 281, koral preld, 231 Ktahyal nder, 465,
287, 292, 320 Korat Suna, 539 471, 516, 538
Klasisizm, 260, 302, 357 Koray Fuad, 518 kuzey orgu, 102
klavikord, 102, 163, 216, Koray Gken, 540 Kyrie, 84
219, 255 Kore mzii, 46
klavsen, 162, 219, 248, koreograf, 460 L
257 KORG 01/W FD, 529
klavye mekanizmas, 161 KORG M1, 529 La Scala Operaev, 343,
klavyeli alg, 142 Korkmaz Ertu, 533 352, 391, 395
klavyeli alglarda dzen, kornet, 375 Lale Devri, 509
219 kornetta, 162 Lalo Eduoard, 414
Klein M., 514 korno ailesi, 219, 336, 375 Lamb J 491
Klimt, 422 Koro arkclar Dernei, Lamoreax Konserleri, 414
Klio, 54 372 Landno F., 99
Klopstock, 421 Kosal Vedat, 539 Landre G., 496
Klotz M., 219 Kouzevtzk dl, 530 Lange A., 50
Knorr J., 369 Kral Tiyatrosu, 241 Lantns Hugo de, 106
koda, 306 Kralie Antoinette, 310 Laparra P., 518
Kodalt N., 523, 525, 526 Kralie Marie Theresa, Larsson L. A., 504
Kodaly Zoltan, 354, 451, 290 Lassus F. de, 153
480, 483 Kralie Victoria, 363 Lassus O. Di, 151, 152
Koechlin C., 465 Kraliyet Akademisi, 241 Lassus R. de, 153
Koering R., 504 Kreisler F., 354 lauda, 131
Kokoka, 422, 474 Krenek E., 496 Lavigna, 391
kleci toplum, 24 Kreutzer R., 254, 314 Lavignac, 457
kollaj, 530 Krieger A., 193 lavta mzii, 142, 211,
Kln Dev. Yk. Mzik Krieger J.P., 217 259
Okulu, 533, 534 kromatik balan, 176 lavta tabulaturu, 186
Kln Senfoni Orkestras, kromatik dizi, 469 Le Figaro, 413
526 kromatik sesler, 176 legato, 492
Kln'l Franco, 89 kromatik soy, 47 Lehar Franz, 419
komik opera, 267, 268, kromatizm, 134, 340, 383, Leibniz, 175, 196
395 398, 428, 482 Leibowitz R., 381
konerto formu, 197 Krger J., 193 Leipzig Konservatuvar,
Konfys, 44 KT, 517 356
konser missas, 84 Kubelik J., 496 Leit-motiv, 389, 427, 442
konser stil, 173 Kuckertz, 533 Lemlin L., 137
Kont Morzin, 289 kk l, 145 Leo L., 269
Kont Waldstein, 315 Kuhnau J., 216, 233 Leoncavallo Ruggiero,
Kontes d'Agoult, 380 Klebi Cahit, 526 416
kontrbas-trombon, 390 kullanm iin mzikbtiim, Leonin, 86, 91
kontrbasklarnet, 375 18 Leonord H., 353
kontrfagot, 375 kltr tarihi, 17 Leopold L, 301
kontrpuan oyunlar, 113 kltrel evrim, 21 Lessing G. E., 539
kontrpuan teknii, 136, Klutku Yldz, 540 Lesueur J.F., 314, 347
141 Kner Ihsan, 514 Levent Necdet, 525, 526
kontrpuan, 82, 118, 149, Kurpinski, 448 Lewis J., 492
166, 227, 232, 245, 428, kuru reitatif, 205 Liadov A., 439
471, 482, 485, 492 Kurz Felix, 289 Lidholm L, 504
KonuraJp A. Cem, 538 Kusser J.S., 243, 244 Led, 141, 151, 193, 272,
konzertmeister, 285 kusursuz takm, 57 273, 275, 276, 331, 359,
kopist, 385 ku sesleri, 503 370, 405
Koral N.Sami, 524
Ledertafel, 372
556
 Ligeti G., 502, 532, 536 Maderna B., 504 masals opera, 390
Likanos notas, 57 Madran A.Yekta, 518 Mascagni Pietro, 416
Lmoncuyan Mamparsum, madrigal iiri, 99 mask, 195
510 madrigal, 131,137, 171, Mason L., 430
Lndberg, 467 177 masque, 172
Lindemann, 446 madrigalizm, 189 mass, 83, 135
Linos, 71 Madrt, 248 Massart L.J., 354
Linz Operas, 407 Maestro della Massenet Jules, 415
lir, 34 revoluzione, 392 Massn L., 463
lirik dram, 397 magdalen a, 23, 29 matematik ve mzik, 50,
Lszt Akademisi, 534 magnificat, 135, 153, 216 184
Liszt Cosima, 380 Magnini P., 184 Mattei P., 343, 345
Liszt F., 351,354, 378, 450 Magnus Albertus, 86 Matteson J., 244
Liszt Okulu, 384 Mahler Gustav, 420 Maugars A., 187
Locke M., 195, 203 Mainstream, 492 Maximilien L, 128, 161
Loeffler M, C., 466, 494 majr dizi, 77 Mayseder JM 354
Logotets A., 452 majr l, 145 Mayuzumi T., 505
Lombardi A., 514 majr yap, 84 Mazas J.F., 353
Londra Filarmoni, 356 Majorca Adas, 362 mazurka, 209
Long M., 518 makamsa! kaynaklar, 413 Meek M. v., 440, 457
Lontano topluluu, 534 makamsal mzik, 55 Medici de, 165, 167
Lortzing A., 347 Malavski A., 498 Mehmet Ali Bey, 518
Lotti A., 244 Malipiero G. F., 497 Mehterhane, 509
Louis XIV., 205, 223 Mallarm, 462, 503 Mehul E.N., 314
Lowe E., 204 Manas E., 511, 518, 520 Melikov Arif, 506
Lwe J., 243 Manav A. zkan, 533, 535 Mellnas A., 504
Ludwig H., 514 Manfredn, 309 melodi ve iir, 59
Ludwig II., 386 Manguel, 510 Melpomene, 54
Lully J.B., 205 Mannheim Okulu, 277 Memlnck H., 143
LUneburg, 232 Mannheim Orkestras, Mendel A., 158
lut, 34 279 Mendelssohn Bursu, 360
Luther M., 129 Mannheim Saray, 277 Mendelssohn Felix, 355-
Luthercilik, 232 Mannheim, 259 359
Lutoslavski W., 505 Manolov E., 452 Mendelssohn Moses, 355
Lutyens E., 497 Mansur Cem, 539 Mendelssohn dl, 420
Lyrik, 54 maraton, 47 Menotti G., 495
Marcabru, 88 mensural nota, 186
M Marcello B., 225 Menuet, 208, 209, 288
Marcellus, 76 Menuhin Y., 453, 515
M.S.. Dev. Marching Band, 491 Merkezi Afrika Cum., 26
Konservatuvari, 516, Marini BM 184, 186 Mersenne M., 185
531,537 Marmara niversitesi, Mersin Devlet Operas,
Macar mzii, 354 517 539
Macar Mzik Akademisi, Marmontei, 398, 457 Merula C., 135
380 , 384 Marsick M.P., 353 Meryem Ana, 37
Macar Okulu, 450 mar, 143 Mesomedes, 49
Macar Tevfik Bey, 511, Marteau H., 353 Messager Andr, 415
518, 521 Martini L., 189 Messe, 83
Macaristan bursu, 534 Martini P, 283, 300 Messiaen O., 502
Macaristan, 379 Martini S., 96 Mesut Cemil, 517
MacDowell E., 431 Martnu B., 496 Mekhane, 509
Mach E., 474 Marx J., 520, 523 Metropolitan Operaev,
Machault G.de, 102, 489 Marxen E., 399 377, 418, 420

557
M ette r m ay r G., 502 monodik, 283
Meyerbeer J.L., 346, 375 monoritmik, 530
Mezopotamya mzii, 34 Monsgny P.A., 269
Msr Hdivi, 366 Monteverdi C., 169
Msr mzii, 39 Monyuko S., 449
MidHli Prlnis, 54 mordent, 221
mikromodalite, 530 Mrike, 425
mikroton sesler, 141 Morley T., 141,142
mikrofonlar, 496 Moskova Prensi, 361
Miksolidien, 72 motet, 89, 93,151,216
Milan LM 132 motetus, 93
Milano konservatuvar, Mouton J., 128
391 Mozart LeopoEd, 288, 299
Milano, 283 Mozart W.Amadeus, 298-
Milanollo M., 353 309
Milanollo T., 353 Mozart'n mzik dili, 305
Mildner M., 354 Mozarteum Akademisi,
Mlet'li Timoteos, 54 528
Milhaud D., 463, 464, 525 Muffat G., 217
Milli Folklor Enstits, Muhadov Veli, 507
538 Mulligan G., 492
Millcker K., 397 Munch C., 525
Milton, 174 Munch E., 469
mim sanat, 42 Munday J., 155
Mmarolu lhan, 190, Murger Henri, 418
197, 231,292, 325, 525, Murllo, 174
531 Muris J.de, 102
Mimmi Garrard Dans Musa Sreyya, 518
Topluluu, 530 Musa, 37
minima, 89 Muset A. de, 505
minimal mzik, 499 Muset C., 88
minimal uygulamalar, 530 Musica Divina, 361
minimalizm, 536 musica falsa, 101
minr dizi, 77 musica ficta, 101
miserere, 208 musica reserveta, 142
missa, 83, 231 Musiki Muallim Mektebi,
Missisipi Deltas, 491 513, 514, 519, 521,523,
mitologya, 225 524
Mtropulos D., 452 Musique concrte, 499
Miyake H., 505 Musorgski Modest, 435,
Mocheles, 356 436, 438, 457
moda! mzik, 437 Musset A. de, 396, 418
modal renkler, 401 Mussolini, 497
modal, 531 Muzka- Humayun, 384,
modal-dizisel, 531 509, 513
Modern Jazz Quartet, 492 Mhlhausen, 232
Moliere, 174, 205, 224, Mller B., 161
427 Mnih Dev. Mzik Okulu,
molle, 81 532
Moncayo J. P., 495 Mnih Filarmoni Orkestras,
Monet C., 377, 454, 455 520,526
Monk T., 492 Mnih Mzik Akademisi,
monochord, 76 526
558
Mnih Saray Operas, 244
Mnih Saray, 300
mziin douu, 24
Mziin Yeni Dergisi, 369,
399
Mzik Bilimleri Blm,
516, 533, 537
Mzik Dostlar Dernei,
400
mzik eitimi, 18
mzik eletirisi, 18
mzik estetii, 18
mzik felsefesi, 18
mzik pedagojisi, 18
mzik psikolojisi, 18
mzik sosyolojisi, 18
mzik tarihi, 19
mzik teorisi, 51, 143
mzik yazlar bilgisi, 18
mzik yazs, 78
mzikal akustik, 18
mzikal komedi, 493
mzikbilim, 18
mzikdrama, 340
mzikli dram, 171
mzikoloji blmleri, 537
Mzikoloji Kurumu, 454
mziksel tiyatro, 501
mystere, 187
N
Nabutok K., 498
Nadir Nadi, 354
Nanno G.M., 149
Napoleon, 333
Napoli Konservatuvar,
416
Napoli operas, 196, 201
Napoli, 248, 251
Napotitan akoru, 403
Nardini, 309
Naturasmus, 337
Natyaveda, 41
Naum Tiyatrosu, 510, 511
Neefe C.G., 273, 315
Neo-klasik, 4 01 ,47 1 ,47 2
neo-modal, 383
neolitik a, 21
Neri F. dei, 187
New York Devlet
niversitesi, 529
New York Filarmoni, 427
Newton I., 196 operet, 378, 395 znellik, 337, 341
Nicolai O., 347 opti k-g raf k-zg r zsan arper, 525, 529
NicoEau A., 446 deerler, 530 zsoy lhan, 354
Niedermeyer L., 413 Opus numaras, 383
Nedermeyer Okulu, 413 Opus, 184
Nielsen Cari, 447 Oransay G. 121, 211, 300, P
Nilson B., 504 309, 510
Noda T., 505 oratoryo, 187, 216 Pachelbel J., 183
Nohant atosu, 362 Oray Takn, 539 Paderevski Ignaz, 448
nma yazs, 75, 78 ordre, 210 Paer, 379
Nono L., 504 OrffC., 486, 495, 526 Paganini N., 351-353, 379
Norve halk mzii, 446 Orff alglar, 486 Paisiello G., 269, 343
Norve, 446 org mzii, 216, 357 paleolitik a, 21
nota basm, 21 org notas, 186 Palestrina G.Uda, 146
Notac H.Emin Efendi, 518 org tabulaturu, 186 Palissa C., 170
Notre Dame Okulu, 91 org tns, 343 Palladio, 165
Notre Dame, 86 Organon, 83 Pallavicino C., 201, 244
Novals, 337 Organum, 82, 108, 255 Pamir Leyla, 33, 232, 302,
Noverre J.G., 267 orgun geliimi, 258 320, 357, 405, 455, 472,
nans zellikleri, 279 orkestra pedalleri, 456 538
nans, 190 orkestralama, 171 Pan Amerikan Dernei,
Nystroem G., 447 Ortaasya, 509 494
ortaa alglar, 103 Pannain G., 487
O ortaa felsefesi, 68 Pantheon, 127
Ortaa missas, 84 Papa Gregorius, 73
oboe d'amore, 238 Ortadou, 35 Papa Marcel Missa's, 147
oboe da caccia, 238 Ortiz D., 143 Papalk Kilisesi, 107, 125
Obrecht J., 118 Ortodoks Kilisesi, 75, 435 parafraz, 142, 381
obua, 219, 375 ostinato, 471 Pareja R.de, 122
Ockeghem J.de, 118 Otman M.Rahmi, 518 Paris Dnya Fuar, 410,
oda mzii, 196 oturtum, 354 454, 458
ode, 131 Otuz yl Savalar, 129, Paris Konservatuar, 310,
Odesa, 24 176 348, 414
Oehring K., 520 Otyam Nedim, 525, 526 Paris Mzik Akademisi,
Offenbach J., 347, 396 ouvertre, 210 165
offrtorium, 147 Oxford, 157, 242 Paris Radyosu, 531
Ohana Maurice, 531 Paris, 262, 266
oktet, 359 Parke Horatio, 431
Okyanusya, 29 Parker C., 492
Okyay Erdoan, 538 parlando, 190
Olmeda F., 445 ktem Hulusi, 518, 527 Parmigiano L, 133
Olympia, 52 nder Burhan, 533 Parnas, 54
on iki ses yntemi, 475, nder-Ridder Perihan, Pars M.Baha, 518
478, 489 533, 534 partilerin eit deeri, 292
on iki seslik dizi, 476 z Fatma, 540 partita, 210
Onay Glsn, 539 zbal Meliha, 533 Pas de deux, 415
onbirli uygu, 459 zdl Sdka, 533, 535, 539 Paskalya Korali, 121
opera buffa, 191, 343, 395 zdil nci, 539 passacaglia, 184, 208
opera denemeleri, 167 zel stat, 536 Passaccaglia ou
opera gerekilii, 397 zg Fehamettin, 540 chaconne, 211
opera komik, 397 zg Naci, 539 passion, 121, 231, 237,
opera orkestras, 239 zgr polifoni, 530 241
operann douu, 165 znel renkilik, 531 pastoral oyun, 395
559
pastorale, 88 Polifonik Korolar Dernei,
Patagonya, 32 540
pathogenk, 32 polka, 209
Patristik felsefe, 68 Pollarolo, 201
Paumann C., 161 Polo E., 353
pavan, 132, 143, 208 polonez, 209, 362
pedal teknikleri, 369 Polonya mzii, 448
pedal, 258 Polonya Okulu, 448, 505
Pekinel Gher, 539 Polonya'da yeni mzik,
Pekine) Sher, 539 498
Pelissier Olympe, 345 Polonya, 363
Pendereki K., 506 polyharmonic, 429
pentatonik diziler, 469 Polyhymnia, 54
pentatonik, 44 Ponchielli A., 416
pentatonizm, 31, 443 popular song, 493
Pepush J.C., 225 Porpora, 289
Pergolesi G.B., 251 portatif org, 161
Peri J., 167 post-dizisellik, 531
Perotin, 91 Post-modern, 471
Pessard, 460 postromantizm, 378
Petipa M. Poulenc F., 463
Petrarca, 96 Praetorius E., 517, 539
Petrucci O.de, 121, 131 Praetorius M., 159,163,
perev, 520 213
Pfalz Prensi, 277 praxis, 51
Pfitzner Hans, 429 prelude, 184
Philipp I., 519 preludio, 213
Philips P., 155 Prens Esterhazy, 290, 331
Philon, 47, 49 Prens Lchnonowski, 301,
piano e forte, 257 315
Picabia F., 463 Prens Lobkowitz, 315
Picardie ls, 145 Prens Max Franz, 315 Rahmaminof S., 441, 442
Picasso P., 463, 467 presto, 213
Piccini N., 269 Prvost, 418
Piero M., 99 Prez J.des, 123
Pijper W., 465, 496 Prihoda V., 515
Pindaros, 48, 49 principalis, 83
Pipkov P., 452 profesyonel mzik
Piston W., 495 eitimi, 537
Pixis F.W., 354 program mzii, 347
Piyano edebiyat, 311, program senfonisi, 348,
367, 441 427
piyano siti, 195 Prokovyef Sergey, 498
piyano, 252, 257,289 Prometheus Akoru, 472
Pzzeti L, 497 proslambanomenos, 57
pizzicato, 353 Proste C., 361
plagal, 73 Protagoras, 48
plaint-chant, 74 Protestan Kilisesi, 128
Platon, 39, 47 Protestan korali, 89, 183
Pleyel L, 368 Protestan mzii, 231
Pleyei Salonu, 363, 412 Proust Marcel, 338, 454
PoJi A., 514 Prpvenzale F., 201
Prusya Kral Wilhelm, 316
560
Prusya Kral, 301
psalmodie, 72
psalmus, 134, 187
psalterion, 161, 255
psikolojik durum, 341
PTT, 517
Puccini Giacomo, 417
Pugnani, 310
Pulitzer dl, 473
Purcell H., 203, 449
Pukin, 435
Pyllos J., 122
Pythagoras, 41, 47, 50
Q
Quantz J.J., 288
Quinault P., 207
R
Racine, 174, 224
Radyo Salon Orkestras,
517
Radyo Senfoni
Orkestras, 515, 517,
540
Rafael, 123
Rag a, 42
Ragtime, 491
RAI, 505
Rameau J,P., 227
raslamsal, 471, 530
raslantisai mzik, 500
Ravel Maurice, 439, 460-
462
Recio Maria, 348
reitatif ezgisi, 169
reitatif, 158, 166, 190
Reform, 128
Reger Max, 428, 485
Regis J., 122
Reicha, 347, 379
Reichardt J.F., 273, 275,
276
Reimann A., 501
Reiser R., 243
Rembrandt, 174
Remenyi, 399
Rencountres
Internationale, 499
 Renoir, 454 Ronsard P., 136 Salomon Adalar, 26
Repertuvar Kurulu, 537 Ropartz G., 414 Salomon Tapna, 34
Requiem, 301, 361 Rore Cypriano de, 139 Salomon, 290
resim yazlan, 25 Rosenberg H., 447 salt mzik, 275, 349, 411
Respighi O,, 465, 497 Rosenmller J., 213 saltarelli, 109
Restorasyon Dnemi, 204 Rosenthal M., 384 saltaretlo, 209
Red Paa, 380 Rospigliost G., 191 Salzburg
Revualtes SM 495 Rossi E., 184 Bapiskoposluu, 263
Rey C. Reit, 514, 515, Rossini G.A., 343 Salzburg, 298
517, 518, 524, 527, 528, Rousseau J.J., 228, 268 Salzedo C., 493
540 Roussel Albert, 464, 465 Samaveda, 41
Rey E.Reit, 515 Rovelli P., 353 Sammartini G.B., 280
rezitativ, 158 Roy Adrien le, 137 San Marco Kilisesi, 134,
Rhaw G., 130 Royal Chapel, 153 145, 170
Rfat Bey, 511 Royan Festivali, 499 San Moise Operas, 343
ricercar, 179 Rozki L., 498 Sanat Yaptlar Yasas,
ricercare, 184 Rnesans alglar, 159 375
ricercari, 142 Rnesans dnemleri, 114 Sancta Maria T., 143
Richter F.X., 277 Rnesans dncesi, 114 Sanctus, 84
Richter J.Paul, 369, 370 Rnesans'ta doruk, 146 Sand George, 362, 364
Richter L.., 19 Rnesans, 105 Santa Cecilia
Riegger W., 495 Rnesansn yayl, 133 Konservatuvari, 528
Riemann, 173 Rubens, 174 santur, 255
Riike R. M., 485 Rubinstein A., 440, 448 Saplantl Dnce, 349
Rimski-Korsakov Nikola, Rubinstein N., 440 Sarabande, 195, 209
435, 439, 487 Rubinstein Yarmas, Sarasate P. de, 353, 446
Rinuccini O., 167, 170 480 saray slubu, 224
ripieno, 213 Rudei J., 88 Sarca Ayegl, 539
ritm kalplar, 27 Rueil Malmaison Sarszen Muzaffer, 527,
ritornello, 97, 245 Konservatuvari, 533 531
Ritter C., 356 Ruggiero F., 219 Satie Eric, 463
Roccoco, 223 Ruggles C., 495 Sauguet H., 464
Rock mzii, 492 ruhsal alm, 340 Sax A., 375
Rodrigo Joaquin, 446 Ruhselman Caner, 540 Say Ahmet, 530, 538
rokoko stili, 261 Rus Beleri, Say Fazl, 532, 533, 536,
Rolla ., 352 435,436,437,438, 463 539
Roma mzii, 64 Rus halk mzii, 437 Saydam Ergtcan, 539
Roma dl, 347, 415, Rus Okulu, 434, 448 Saygun A. Adnan, 29, 513,
457, 460 Rus Senfoni Dernei, 472 514, 517, 518, 521, 527,
Roma Stoas, 49 528, 529, 530, 531, 534,
Roma uygarl, 34 S 535, 536,
Romallarda mzik, 47 sayl bas, 169, 219
Roma, 47, 239 Sachs C., 19, 121, 122, Saz Leyla, 515
romance, 337 141, 159, 165, 169, 176, Scarlatti A., 201, 248
Romanesk dnem, 78 187, 199, 213, 219, 221, Scarlatti D., 248, 249
Romantizm, 336, 357 237, 275, 287, 295 Scarlatti Uvertrleri, 201
romantizmin zellikleri, Sant Ambroise, 72 Sedrin R., 506
340 Saint-Sans Camili, 412 Schaeffer P., 503
Romanya mzii, 453 Sakpinar Ender, 539 Scheidt S., 183
Romanya, 355 saksofon, 373 Schein J.H., 183
rondeau, 88 SchelIng Felsefesi, 378
Saksonya Saray, 385
rondel, 88 Salieri A., 300, 309, 379 Schelling, 337
Ronsard L., 136 Salo G.da, 184 Scherzo, 293

561
Schler, 334, 347, 391 Sesilyan Dernei, 361 sonata di chiesa, 213
Schindler Alma, 420 seslendirme bilgisi, 18 sonata pian e forte, 179
Schlegel kardeler, 337 Sevcik O., 354 Sonata, 193, 203
Schlesinger Yaynevi, 362 Sevda-Cenap And Mzik sonorite, 368
Schmidt F., 465 Vakf, 521,530,540 sonsuz ezgi, 389
Schneitzhoefer J., 415 Sevenay T., 532 Sophokles, 54
Schnitzler, 422 Sevengil R.Ahmet, 510 soprano saksofon, 375
Schober F.v., 331 Sever Ahter Destan, 540 sosyete sanat, 224
Schobert J., 279 Sevin ezgisi, 319 Sousa J. P., 431
Schola Cantorum, 73, Seylan, 32 Sovyetler Birlii'nde
410, 414,493 Sezin Ali, 518 mzik, 498
Scholz, 399 Sforza M., 123 Sln Sargut, 490
Schnberg Arnold, 378, Shakespeare W., 146, 155, smrge mzii, 490
381,474-478 169, 204, 347, 391 Szar Banu, 539
Schopenhauer, 386 Sharp C., 449 Spackman C., 373
Schubert Akamlan, 334 Sibelius Jan, 447, 448 Spataro G., 128
Schubert Franz, 330-334 sicliano, 209 Spencer E., 146
Schubertiade, 331 Sicilya arks, 417 Spnett, 161
Schulz J.P., 273 Sicilya, 89 Spiritual, 490
Schumann Clara, 368, Sena Chigiana Spohr L., 330, 354
372, 377, 399 Akademisi, 528 Spontini G., 327, 346
Schumann R., 334, 369, Sihirli Kemanlar St. Florian Manastr, 407,
380 Orkestras, 517 409
Schunke L., 369 Silbermann, 257 St. Smon, 379
Schuppanzigh I. 354 Siloti A., 384 Stabat mater, 252
Schrmann G.C., 243 Sinangil A.Doan, 525, 532 Stadlmair, 502
Schtz H., 183 Sndng C., 446 Stainer J., 186, 219
Sechter S., 407, 408 sinfonia, 276, 277 Stamaty, 412
Sekin Nezih, 539 sinfonie e galliarde, 184 Stamitz A. 277
Segah Perev, 520 Singakademie, 356, 360 Stamtz C., 277
sekizli dizi, 57 Singspel, 272, 329, 395 Stamitz J., 277, 442
sekvens,76 Siret N.. 211 Standfuss J., 272
Seluk niversitesi, 517 sirk tiyatrosu, 397 Statzer Ferdi, 516, 527,
semibrevis, 89 sistematik mzikbilim, 18 533, 534
semifusa, 89 Sivori E.C., 353 Stearns M. W., 490
semiminima, 89 siyah ll, 111 Steffani A., 201
semitona, 220 Skolastik felsefe, 85, 96 Steinway piyanosu, 258
Senfl L., 130, 132 skolion, 49 stil bilgisi, 18
senfonik atmosfer, 415 Skriyabin A., 341, 442, stil oulculuu, 471, 492
Senfonik Koro, 493 467, 472, 473 stile reppresentativo, 170
senfonik mzik, 275 Slavenski J., 452 Stlpluralsmus, 471
senfonik iir, 339, 378, Smetana Bedrich, 442 Stoaclar, 49
381, 493 Smth B., 491 Stockhausen ., 501, 532,
senfoninin kaynaklan, 275 Smithson Henriette, 347 533
senkop, 471 Smyrna Brass, 539 Stockholm Filarmoni, 447
Septikler, 49 Sofya Operas, 452 Stokovsk L., 494
Sermet Hseyin, 539 sokak arklar, 490 Stradella A., 213
Sermsy C. de, 137 solmileme, 57, 79 Stradvarius A., 197, 219,
Sei oki K. 506 Soluku Taner, 540 252
ses gc, 325 son romantikler, 410 strambotto, 132
Ses ve Tel Birlii, 521 sonat formu, 197, 262, Strauss Eduard, 396
ses ert, 502, 529 287, 339 Strauss J. (oul), 396
sesde kanon, 97 sonata da camera, 213 Strauss R., 340, 427, 495

562
Stravinsk ., 486-490, 536 Tala, 42 TeseiA., 343
Strepponi G., 392 Talim Terbiye Kurulu, 521 tetrakord, 55
Stumpf, 24 Talls T., 135 Tevhid- Tedrisat Yasas,
style bourgeois, 227 tamburin, 34 513
style galant, 223 Tan Cengiz, 525, 531, 535 Tevrat, 24, 37
su orgu, 41, 47 Taneyev S., 441, 472 Thalberg S., 351
Suk J .,444, 496, 523 Tanrkulu Orhan, 39 Thaes, 47, 49, 50
Sulvan A., 360, 396, 397 Tarcan Blent, 524 Thalia, 54
Sultan L Mahmut, 509, Tarcan Hlya, 524 Theatre Lyrique, 415
510 Tarcan Selim Srr, 511 theoria, 51
Sultan III. Murat, 509 Tarentum'Iu Arhtas, 48 Thibaud J., 354, 515, 524
Sultan 111. Selim, 509, 510 tarih bilinci, 17, 355, Thibaut A. F. J., 361
Sun Muammer, 525, 526, 356,361 Thoman L, 480
527, 534, 535, 538 tarih ncesi alar, 21 Thomas A., 347
Suppe F. v., 347, 396 tarihilik, 337 Thomas Kilisesi, 233, 301
Sutherland Joan, 345 tarihsel mzikbilim, 18 Thomson G., 31
sit ekirdei, 195 tarla arklar, 490 Thrane, 446
sit formu, 208 Tarreg F., 446 tn olanaklar, 494
sit, 184, 210, 231, 243 Tartin G., 249 tn renkleri, 455
Sleyman Demirel tarm devrimi, 24 tn sorunu, 494
niversitesi, 517 tasavvuf felsefesi, 519, timsal yaplar, 494
Smen Meri, 539 532 timsal yzeyler, 494
Snder Kemal, 525, 527 tasavvuf mzii, 509 Tibet, 45
Snder Ova, 527 Tasnif ve Tesbit Heyeti, Tieck,337
srekli bas, 169, 173, 195, 537 timpam, 417
243 Tasso T., 165 tmpanon, 255
sslemeler, 211, 220, 267 tasvirci mzik, 137 Tinctoris J., 122
Svey Kanal, 377, 392 Tatbikat Sahnesi, 514 Tiner Necla, 524
Svendson J., 446 Tatu Glen, 539 titreim says, 288, 375
Sweelinck J.P., 179 Tavern G., 217 tiyatro ve mzik, 52
Swift J., 223 Taverner J., 135 toccata, 184
Swing, 492 Tavilolu stemhan, 525, toccato, 135, 233
Szabelski B., 498 529 Toeschi C.G., 277
Taylor C., 492 Tolstoy L., 377, 434, 444
TBMM, 375, 513 ton birlii, 283
Teatro Grim an , 199 ton d mzik, 476, 478,
Teatro San Cassiano, 191 492, 523
aman, 509 Teknoloji ve mzik, 507 ton merkezi, 482
ankar Ravi, 500 Telemann G.P., 243, 244 tonal armoni, 381, 469
eytan aral, 101 tema birlii, 283 tonal, 485
eytan tri, 249 tema oluumu, 340 tonalite duygusu, 482
imek Hikmet, 539 temel bas, 228 tonaliteyi ykma, 383
manovsk Karol, 498 tempo deiimi, 132 Tongur Babr, 533
ntke A., 506 tempo aretleri, 132 tonik, 469
ostakovi D,, 498 tempolar, 288 tonmayster, 529
tenor mssalar, 107 Topkap Saray, 509
tenor partisi, 93 Trelli G., 213, 215
T tenor saksofon, 375 Torkewitz D., 383
tenor sesi, 93 Toscanini Arturo, 416,
tabulatur, 112 tenor, 120 418
Taglon M., 415 Teodoraks M., 452 Tragdie Lyrique, 345
Tailleferre G., 463 terminoloji, 18 Trait, 228
Ta kem its u T., 505 Terpscore, 54 transpozisyon, 283

563
Trent mecis, 142 Uluslararas Ankara Veda kltr, 41
tril, 221 Festivali, 540 Vega L.de, 174
trio sonat, 249 Uluslararas stanbul Vega Lope de, 392
triplum, 93 Festiali, 540 Velasquez, 174
Tristano L., 492 Uluslararas zmir Venedik operas, 196
trita, 221 Festivali, 540 Venedik stili, 244
Tritonius, 131 Umar mer, 380, 538 Verdi Giuseppe, 391, 416,
trombon, 162 Unesco, 533 433
Tromboncino B,, 131 Unte syntetique, 388 Verdolet P., 139
trompet, 34 Urania, 54 Versmo, 398, 416,
troubadour, 87 Urbanner E., 502 verset, 184
trouveres, 87 Urquahart T., 186 Vespucci A., 117
TRT oksesli Korosu, 540 Usmanba Atfet, 530 Vcentino N., 139
TRT Oda Orkestras, 540 Usmanba lhan, 19, 523, Victoria T.L. de, 151
TRT Ynetim Kurulu, 521 525, 528, 530, 534, 535, viel, 162
TRT, 528, 534, 540 536 vieilatores, 89
Tua T., 353 uyumlu ses, 76 vielle, 89
tun devri, 23 uyumsuz ses, 76 Veniavski H., 448
Tunder F., 216 uyumsuz sesler, 468 Vieuxtemps H., 354, 510
Tura Yalm, 525, 528 Uzakdou mzii, 459, vihuela de mano, 161
Turina Joaquin, 445 497 Villa-Lobos H., 495
tutanaksz tonaite, 383 uzunhava, 500 villanelia, 131
Trk Beleri, 517-523 Uasevski, 531 Vinci Leonardo da, 117
Trk Halk Mzii Arivi, Vinci Leonardo, 269
537
Trk mzii armonisi,
viola d'Amore, 162, 238,
249
529, 533 B., 398 viola da braccio, 162
Trk mzii makamlar blml sinfonia, 277 viola da gamba, 163, 238,
sistemi, 527 blml sonat, 205 249
Trk mziini l halkalar, 77 viola di bordone, 162
okseslendirme, 524 l sistem, 524 violapomposa, 238
Trkoca, 384 l-bel uygular, 176 violocello, 238
Tzn Ferit, 523, 525, 526, l sonat, 211 Viotti G.B., 310
528 n Ekrem Zek, 524, 532 Virdung S., 159
Twain Mark, 410 n Verda, 524 virelai, 88
Tye C., 135 nal Saadettin, 540 virginal edebiyat, 161
Tziano, 133 nal Sevim, 540 virginal mzii, 155
ngr E. Ruhi, 538 virginal, 153, 255
u ngr Zeki, 513, 518, 524 Virtz, 174, 340, 368, 379
nver Tun, 439 Visconti Senyrleri, 99
Uan AH, 516, 537,538 stel Celal, 31 Vise R.de, 211
Uarsu Haan, 533, 535 Vtali T., 215
Uccello P., 117 Vitruvius, 165
V Vitry P.de, 96
Uurata Glay, 539
Uu Judith, 539 Vivaldi A., 244, 245, 246
vals orkestras, 396 Viyana Klasikleri, 291
Uluda niversitesi, 517 vals, 209, 362
ulusal akmlar, 432 Viyana Kongresi, 313
Varese Edgar, 493, 494, Viyana Konservatuvar,
ulusal bilin, 432 531
Ulusal Gitar Mzii Beste 408
variatlon, 142 Viyana Mzik Akademisi,
Yarmas, 529 Varova Sonbahar, 506
Ulusal Mzik Kurumu, 520, 523
Varova, 361 Viyana Mzik Dernei,
410, 411, 412,413 Vatikan, 248, 361
ulusalclk, 337, 527 290

564
Viyana ruhu, 396 Wesendonck Mathilde, Yesarizade Necip Paa,
Viyana Saray, 267 386 518
Viyana Singakademie, Wesendonck O., 386 yma kompozisyon, 339
399 Wessel Yaynevi, 362 yn ses, 497
Viyana niversitesi, 479 Westminster Abbey, 242, Ylmaz Tuncay, 539
Viyana, 266, 289 326 Yirminci yzyl mzii,
viyola, 162 Wieck F., 369 468
Vogelweide W., 88 Wieniavski dl, 530 yontma ta devri, 23
Vogl M., 331 Wieniavski, 354 Young L., 492
Vogler A., 329 Wilde O., 427 Ynetken H. Bedii, 532,
Voltaire, 228 Wilhelm l., 388 517, 518
vox organalis, 82 Wiliaert A., 134 Ysaye E., 354
vox principalis, 83 Williams Vaughan, 449, Yun sang, 497
450, 465, 496 Yunan alglar, 61
Wittgenstein C. v. Sayn, Yunan felsefesi, 47
380 Yunan modlar, 413, 51,
w Wittgenstein P., 461
Wolf Hugo, 334, 424, 425
55, 59
Ycelen Drtls, 539
Wolpe S., 531 yksek romantizm, 337
Wachmann A., 453 Yrr Ahmet, 525, 538
Wackenroder, 337 X
Yznc Yl niversitesi,
Wagenaar J,, 496 517
Wagenseil, 289 Xenakis Yannis, 504
Yzyl Savalar, 96
Wagner armonileri, 389
Wagner Dernekleri, 386 Y
Wagner Festivali, 380, 388 Z
Wagner Minna, 386 Yahudi mzii, 37
Wagner operas, 388 Yahudilik, 24 Zachov W., 217
Wagner Richard, 329, 380, Yamada K., 498 Zandonai R., 419
385, 407, 425 Yamantrk Zeynep, 539 Zarlino G., 143
Wagner Siegfried, 388, yaptrma teknii, 499 zarzuelia, 171
420 Yalam, E. Gven, 539 Zeki Dede, 511
Wagner-tuba, 390 yay teknii, 249 Zelter C. F., 275, 355, 360,
Walton W. T., 497 yedili uygu, 176, 459 332
Warendorf VHS Orkestras, Yener Faruk, 538 Zemlinski A., 475
526 yeni cokuculuk, 532 Zeus, 54
Washington N. Museum, 526 Yeni klasiki, 495 Zilciyan zilleri, 538
Watteau, 225 Yeni mzik konserleri, Zimmermann B. A., 398,
WBAI Radyosu, 531 533 500
Weber Aloysia, 300 Yeni Mzik Kurslar, 532 Zipoli D., 251
Weber C.Maria v., 300, Yeni mzik, 467-507 zither, 112
329, 347 yeni romantizm, 531 Zuckmayer Eduard, 516
Weber Constanze, 300 yeni tn dnyas, 499 Zweig S., 474
Webern Anton, 479, 480, yeni tnlar, 468 Zwingli, 158
496 Yeni yalnclk, 492, 499 Zwyny A., 361
Wegner M., 44 Yeni-diziset, 492
Weill K. 495 Yen-klasikilik, 527, 429,
Weingartner F., 330 483-490, 498, 519, 519,
Weinling T., 385 524
Weiss F., 272 Yeni-Piatonculuk, 67
Werckmeister A., 220 Yeni-Pythagoraslk, 49
Werfel Franz, 422 Yenieri, 509
Werle L. J., 504 yeniden dou, 118

565
 MZK ANSKLOPEDS YAYINLARI

MZK ANSKLOPEDS
( H a z: A h m et Say
Byk boy 4 cilt, 1280 sayfa, A'dan Z'ye 12.000 mzik maddesi
2.500 fotoraf, izim, nota / 176 uzmann katksyla

MZK TARH
A hm et Say
Ezginin douundan gnmze sistematik mzik tarihi, 565 sayfa

MZKNN ELKI'TABI
M ith a t F e n m e n
Temel mzik bilgileri / kk szlk, 112 sayfa

MZK FIKRALARI
P r o f. K o r a l a l g a n
Mizah yoluyla retici bir derleme, 150 mzik fkras, 50 karikatr, 128 sayfa

NSAN ve MZK
P r o f D r. A li U a n
Mzikte temel kavramlar, ilkeler, tanmlar, 236 sayfa

MZK RETM
H az: A h m e t S a y
Trk ve yabanc nl uzmanlarn eitim yazlar, 176 sayfa

TRK KALARAK ADALAMA

P ro f M uam m er Sun
Trkiye'nin kltr ve sanat sorunlar, 96 sayfa

MZK ETM
P r o f D r. A H U a n
Mzik eitiminde temel ilkeler, 224 sayfa
KM KAPATTI U MZ
H a z: U u r A lp a g u t
Genlerin mzik zerine yazlan, 96 sayfa

The MUSIC MAKERS in TURKEY

A hm et Say
Trkiye'nin mzikal birikiminde kurumlar, sanatlar
ngilizce d tantm kitab
Kue kt, renkli bask, lks cilt, 336 sayfa, 476 resim

(Btn yaynlannz byk boy i . hamur kada baslmtr)

M Z K A N S K L O P E D S YA Y IN L A R I
l k a d m s o k . 2 1 /5 , G .O . P a a 0 6 7 0 0 A n k a r a
T e l: 0 3 1 2 . 4 3 7 9 9 0 5