Hz.
Muhammed
Allahn Elisi
Sunu
Son ilah mesaj insanla ileten Sevgili Peygamberimiz
Hz. Muhammed [ ], dnya tarihinin ynn deitiren, ya-
ad dnemden bugne kadar hakknda en fazla konuu-
lan ve yazlan insandr.
Onu gerek kimliiyle anlatmaya gayret edenler kadar,
zellikle son asrlarda slam medeniyetine ve Mslmanlara
sava ilan eden odak ya da kiilerin aleyhinde olumsuz bir
alg operasyonu yaptklar da bir gerektir. Ancak undan
eminiz: Bugne kadar insanln yolunu aydnlatan mesaj-
n karartmaya kimsenin gc yetmedii gibi bundan sonra
da yetmeyecektir.
Hz. Peygamberin hayat, son ilah mesajn ilk muhatab-
nn pratii olmas hasebiyle kendi dneminden bugne ka-
dar ilgi grmektedir. Yaad dnemde de bugn de insan-
lar iin sve-i hasene olmaya ve getirdii mesajla insanl
aydnlatmaya devam etmektedir.
DERN TARH
2
ZEL SAYI 5

Andolsun, Allahn Reslnde sizin iin, Allaha ve ahiret
gnne kavumay uman, Allah ok zikreden kimseler iin
gzel bir rnek vardr (Ahzb, 21).
Derin Tarih bu yln ilk zel saysnda alanlarnda yetkin
kalemlerin deerli yazlaryla Hz. Peygamberin hayat, d-
nemi, kiilii ve ahlkndan sayfalar, ne karlarak in-
sanln ona minnettar olduunu bir kez daha hatrlatmak
suretiyle nemli bir ie imza atyor. Zevkle okuyacanza
inandmz doyurucu yazlaryla dergimize katkda bulu-
nan deerli hocalarma ve meslektalarma teekkr ediyo-
rum. Yce Rabbimden bizlere Sevgili Peygamberimizin izin-
de, getirdii mesaj zere yaamay, dini sadece Allaha has
klmay, salih ve muslih olarak can vermeyi nasip etmesi te-
mennilerimle
Prof. Dr. Adnan Demircan / Dosya Editr
 
HZ. PEYGAMBERIN ZEL SAYI 5 - 2016

TARIHE YANSIMASI Tm Bildikleriniz Tarih Olacak!

Derin Tarih dergisi 2012 Nisannda okuyucusunun huzuruna karken bizi zel Say 5, Mart 2016
nereye srkleyeceini Allahtan baka kimse bilmiyordu elbette. Biraz da ISSN 2148-919X

serdengeti edasyla ktmz ve byk bir alaka ile karladnz bu yolcu- Diyalog Dergi Yayncl A.. Adna mtiyaz Sahibi
MUSTAFA ALBAYRAK
luk 48 ay, yani 4 seneyi doldururken yelkenlerimizi biraz daha iirmemiz
Genel Yayn Ynetmeni
gerekti, zira teknemize bir yolda eklenmiti. MUSTAFA ARMAAN
lk saysn 2014n Kasmnda arz ettiimiz zel saylarmzda srasyla 1. Yayn Koordinatr
Cihan Sava, anakkale, Sultan II. Abdlhamid ve Endls ele ald. Eksik ZLEM KOCUKEL ZBAY

Yaz leri efi

olmayn onlar da sevdiniz, okudunuz, barnza bastnz. HALL SOLAK
yle saylarmz oldu ki, asl dergimizden daha ziyade ilginize mazhar ol- Editr
du. Siz olmasaydnz bunlar nereden renebilirdik mealindeki tevecchle- MUNSE MEK

rinize nail olduk. Hamdolsun Rabbimize. Editr Yardmclar

RABA ALBAYRAK, OLCAY CAN KAPLAN
imdi hayatmz deitiren o saynn eiindesiniz. Belki de btn bir BRA SEZGN, SAMET TINAS
dergi maceramzn zirve noktas buras. Belki de dergicilie bu sayy kar- Sorumlu Yaz leri Mdr
mak iin balatldk Kim bilir! Necip Fazl gibi O ki o yzden varz, diyen- BURHAN STENC

Yayn Kurulu
lerdeniz ne olsa. MAHMUT AKYREKL, SALM AYDZ
Efendimiz [ ] hakknda en mtevaz ekliyle bile olsa bir zel say kar- MUSTAFA BUDAK, M. FATH CAN
ADNAN DEMRCAN
mak hakikaten cesaret isteyen bir iti. Bunun iin bize mzahir olacak hem MUSTAFA KAAR, MUHARREM KESK
bir tarih sevdals, hem de bir Peygamber sevdals gerekliydi. ABDLKADR ZCAN
LTF EYBAN, MFD YKSEL
Dergimizin yazarlarndan Prof. Dr. Adnan Demircan bu grev iin biil-
Danma Kurulu

DERN TARH
mi kaftan saylrd. Teklifimizi byk bir akla kabul eden Adnan hoca ge- AHMET AIRAKA, AL BRNC, AHMET DEMREL
UUR DERMAN, D. MEHMET DOAN
ni evresini seferber etti, srarl takipleriyle yazlarn zamannda elimize EKREM BURA EKNC, SEMAV EYCE
ulamasn salad ve kan sorunlara mahirne zmler buldu. ncelikle MEHMET GEN, NAS GNDZ, HSREV HATEM
SMAL KARA, KEMAL KARPAT, AYKUT KAZANCIGL
kendisine minnettarz. MAHMUD EROL KILI, HEATH W. LOWRY
kinci teekkrmz Diyanet leri Bakan Prof. Dr. Mehmet Grmez Bey MT MER, EMNE GRSOY NASKAL
1
ORHAN OKAY, M. NYAZ ZDEMR, NORMAN STONE
bata olmak zere dergimize katklarn esirgemeyen kymetli hocalarmza. Grafik-Tasarm
Bitirdiinizde soyaacndan ehl-i beyte, hangi yemekleri sevdiinden hic-

ZEL SAYI 5
SEDA ERTRKOLU, METN TAHA YILMAZ

retlere, Hz. Haticeden mucizelerine, Mekke ve Medineden hakkndaki iirle- eviri

Z-ALP EVR (NGLZCE)
re, Osmanlnn ona gsterdii byk hrmetten Efendimizin devlet bakan-
larna gnderdii davet mektuplarna, gazvelerinden etrafndaki genlere, Sosyal Medya
SUAT ZDEMR
tebli ynteminden tarifsiz tevazuuna ok ey rendiinizi fark edeceksi-
Fotoraf
niz. MUSTAFA CAMBAZ, SEDAT ZKME
midimiz, btn bunlar okuduktan sonra o Rahmet Pnarndan hasret, Reklam
rikkat, nezaket, suhulet, muvazene, sdk, istikamet, kendini davasna adama Genel Mdr: ABDULLAH HANN
Genel Mdr Yrd.: ZYA KADAM, GLAY BAYRAK
gibi byk haslet demetlerinin iinden frlam birka para altn tozunu s- Reklam Mdr: AYEGL DAG
tnzde banzda yakalayabilmenizdir. Reklam Mdr: KADER EKEN
Rezervasyon Md: ABDULLAH BLG 0212 467 65 65 (1727)
Tabii Allaha imann nce bir insan, sonra yakn evre- Mail: abdullah.bilgic@reklampiri.com
sini, sonra Arabistan, ardndan da 5 ktada 100 milyon- Bask
larca insann dnyasn nasl deitirdiinin srrn da ZCAN URAL (Satn Alma ve Bask Mdr)

Abone - Sat - Datm

yakalayacaz inallah. BRLKTE DAITIM A..
Hayatnn btn ynleri en ak bir ekilde bilinen 0212 467 52 52
www.birlikte.com.tr
ilk, yeryzn semaya balayacak Son Peygamberin abone@derintarih.com
Allahn boyasyla boyanm dnyasndan altn kesit- okurhatti@derintarih.com

lerdir okuyacaklarnz. Basm

Turkuvaz Haberleme ve Yaynclk A..
Salat ve selam ona ve line ve ashabna Sancaktepe, stanbul 0212 354 30 00

olsun. Kurumsal Datm

Turkuvaz Datm Pazarlama A..
Yeni saylarda bulumak niyetiyle, fi Samandra, stanbul 0216 585 91 00
emanillah! www.turkuvazmatbaacilik.com

Mustafa Armaan letiim - Ynetim Yeri

Maltepe Mah. Fetih Cad. No: 6

bizden size
Genel Yayn Ynetmeni 34010 Zeytinburnu, stanbul 0212 467 65 05
www.derintarih.com - iletisim@derintarih.com
Her hakk mahfuzdur. Dergideki yaz, fotoraf ve dier
grsellerin izin alnmadan veya kaynak gsterilmeden
her trl ortamda oaltlmas yasaktr.
 NDEKLER
01 Hz. Peygamberin
Tarihe Yansmas
Mustafa Armaan

10 Allahn Elisinin
Sireti ve Sureti
Adnan Demircan

24 Resulullahn 04
Ticaret Ahlk
Muhammed Emin Yldrm Hz. Peygamberin
28 lk Mslmanlarn
ounu Genler
Mesajlarn Bu aa
Oluturuyordu
Hseyin Gne
Tamak
Prof. Dr. Mehmet Grmez (Diyanet leri Bakan)
36 lk Mslman: Hz. Hatice
Mustafa Arman

50 Ryalar, Uzlet ve lk Vahiy 76

Hakk stn
Cafer Karada

56 Mminler ve Mrikler Tutan

Mehmet Ali Kapar
Hz.
62 Hz. Peygamberin Muhammed
10 Tebli Metodu Ali Bardakolu
Ahmet Gzel

68 sra ve Mirac
Halil brahim Bulut 148 42
Kub Sylei: Mustafa Fayda
82 ki Cihan Serveri Olmann Konuan: Samet Tnas
Dayanlmaz Arl Mescidi
Mustafa Armaan Kitbesi
Uur Derman
86 Habeistan:
Bilinmeyen ilk Hicret
Levent ztrk

92 Teblii Omuzlayan lk
Mslman Kadnlar
Rza Sava

104 Bir Peygamber A

Muhammed Hamidullah
hsan Sreyya Srma

108 Beklenen Ama Dlanan

Mesih
Nuh Arslanta

114 Kul Peygamber 98

Adem Apak Yalnzca Mekke Deil
120 Resulullah Dneminde Gnller de Fethedildi
Evlilik ve Dn nal Kl
Mehmet Akba
 126 Resulullahn Aziz Armaan
Mahmut Kaya

132 Osmanlda
Seyyidler ve erifler
Abdlkadir zcan

144 Hz. Muhammedin Medinesi

Tahsin Koyiit

152 Medine Vesikas

Halit al

162 156 slam Sanatnda

Hz. Peygamberin Hz. Peygamber
Hilal Kazan
Ahlak
Mustafa arc 168 Efendimizin Huzuruna
Gtren Kelimeler
Nazife iman

170 Ensar ve Muhacir Arasnda

Emsalsiz Kardelik
Mehmet Salih Ar

176 Komutan Peygamber

224
Cafer Acar

Ar bir emanet: 182 Hudeybiye Anlamas

Mehmet Mahfuz Sylemez
Ehli Beyt
Glgn Uyar 188 Hz. Peygamber Engellilere
Nasl Davranrd
Mithat Eser

194 Hristiyanlarn
138 Hz. Muhammede Bak
Hicret: Dnya Tarihini smail Tapnar
Deitiren Kutlu Yolculuk
200 Sylei: Mustafa Kara
Adnan Demircan
Konuan: Olcay Can Kaplan

204 Saadet Asrnda

214 Peygamber Mutfa
slama Davet Mektuplar Adnan Demircan
maduddin Halil 210 Ynetici Peygamberin Amac
Devlet Deil Davet di
M. Hanefi Palabyk

230 Yryen Kuran Resulullah

Hikmet Akdemir

234 Hayvanlara da Merhameti

tlerdi
Yusuf Ziya Keskin

240 ada Siyerlerde

Peygamber Tasavvuru
14 aban z
Allahn Himayesinde 246 Muhammed ve Muhabbet
Yetim ve ksz Nihal ahin Utku
Bir ocuk 252 Ey Mekkenin rts
Kasm ulul
Medinenin Peesi!
Mahmut Kaya
DERN TARH
4
ZEL SAYI 5
Hz. Peygamberin 
Mesajlarn Bu aa Tamak
Rahman ve Rahim olan Allahn adyla,
nsanlk tarihinde, slam Peygamberi Hz. Muhammed [
] kadar btn sz ve davranlar, hayatnn en ince te-
ferruatna kadar kitaplara kaydedilen baka bir ahsiyetin
var olduu herhalde sylenemez. Yine insanlk tarihinde
slam mmeti kadar Peygamberinin azndan dklen
hikmetli szleri ve onun tarafndan sergilenen rnek tu-
tum ve davranlar sonraki nesillere aktaran ve bunun
iin de binlerce cilt literatr oluturan baka bir mmet
olmasa gerektir.
Elbette bunda Cenab- Hak tarafndan mminler iin
en gzel rnek olarak takdim edilen Resul-i Ekremin y-
ce bir ahlka sahip olmas gibi Kuran- Kerimde bildiri-
len hususiyetleri ile onu grp tanyarak ona iman etmi,
canlarndan ve sahip olduklar her eyden daha ok onu
sevmi sahabe neslinden gnmze kadar btn Msl-
manlarn Resulullaha kar gnllerinde duyduklar tarifi
imknsz sevgi ve muhabbet etkili olmutur. Ayrca bunda
Hz. Peygamberi btn ynleriyle anlatma ve asr- saade-
ti imdiki zamana tama gayretleri yannda Kuran ha-
yatla buluturma, snnetin ilke ve deerlerini yaanr kl-
ma, metin ile hayat arasnda kpr kurma gayretlerinin
de nemli bir pay vardr.
Resul-i Ekremin rnek hayatn ve insanla hidayet yo-
lunu gsteren almalarn anlatan siyer, mez ve tarih
kaynaklar; onun sz ve davranlarn nesilden nesle riva-
yet eden msnedler, snenler, cmler, mucemler, musan-
nefler ve bu eserlerde yer alan rivayetleri denetlemek iin
oluan ricl, tabakt, cerh-tadil almalar; onun fizik va-
sflarn ve ahlk zelliklerini tasvir eden delil, emil ve
hilye tr eserler, nihayet ona olan akmz ve sevgimizi
ifade eden naatlar, kasideler, miraciyeler ve mevlidler ve

slam Peygamberi, eski dnya ile yeni
dnyann ortasnda durmu grnyor.
O, bildirmi olduu vahyin kayna
bakmndan eski dnyaya, fakat bildirmi
olduu vahyin ruhu bakmndan yeni
dnyaya aittir.
Muhammed KBAL
Prof. Dr. Mehmet GRMEZ
Diyanet leri Bakan
daha burada zikretmediimiz saysz telif ve tasnifler, hep
onu bize anlatan ve tantan; onun hadislerini bize aktaran;
snnetini ve mesajn bize ulatran esiz kaynaklardr.
Ne var ki szl ve yazl kltrle oluan bu mirasn b-
ykl ve bu miras oluturan rivayetlerin okluu, ba-
zen asl retinin yanl anlalmasna, znden uzak-
latrlmasna, hatta kaybolmasna sebep olabilmektedir.
Gerek onun hayatn bize anlatan eserlere, gerekse snne-
tinin szl ve yazl kaynaklar olan hadislere karan ba-
z yanl bilgiler, ona ait bilgileri bize aktaran rvilerin ek-
siklik ve kusurlar, elbette onun retisinin tahrif edildii
yahut ortadan kaldrld anlamna gelmez.
Ancak gerek szl rivayet iinde, gerekse bu rivayetlerin
metinleme aamasnda insan faktrnn beraberinde ge-
tirdii eksikliklere ilaveten bu muazzam bilgi hazinesinin
deerlendirilmesindeki kusurlar ve bavurulan baz yanl
yntemler, kimi zaman retinin aslna ve zne uygun
biimde anlalmasna ksmen engel tekil edebilmitir.
Bu kaynaklar bugn hl onun rehberliini ve rnekli-
ini bize anlatan eserler olarak durmakta ve insanlar sz
konusu rehberlii anlamak ve Resul-i Ekremin kendi a-
larna dnk yzn tespit etmek iin bu muazzam kl-
liyata bavurmaya devam etmektedir. Gerek hadis kay-
naklar, gerekse bu kaynaklarn anlalmas iin kaleme
alnm geni hacimli erhler, her seviyeden okuyucuya
nemli imknlar sunmakla birlikte, bu rehberlii anla-
mak iin sz konusu eserlere mracaat edenler, zaman za-
man bilgi ve rivayet zenginlii iinde kaybolmakta ve asl
amalarna ulamakta glk ekmektedirler.
Bu hl karsnda bazlar hadis eserlerini okumann
doru olmadn, bunun yerine hadis kitaplarndan ha-
reketle kaleme alnm fkh ve ilmihal kitaplarna ynel-
mekten baka are kalmadn ifade ederek zengin hadis
mirasndan kendilerini mahrum brakrken; bazlar da
tek tek her bir rivayetten hareketle Resul-i Ekremin reh-
berliini bizzat tespit etmenin doru olacan ileri sr-
mekte ve bu durumda neredeyse rivayet says kadar farkl
uygulamann ortaya kabileceini gz ard etmektedirler.
te yandan oryantalist sylemin iki asrdr iddia ettii
gibi tarih boyunca Mslmanlarn, snnet ve hadisin de-
lil oluu ve deeriyle ilgili herhangi bir sorunu olmam-
tr. Snnet ve hadisin, sadece slamn ikinci bilgi kayna
deil, ayn zamanda Mslman kltr ve medeniyetini
ina eden kk deerler manzumesi; sadece Kuran hayata
dntren bir yaama tarz deil, ayn zamanda iman bi-
reysel ve sosyal hayata yanstma rehberi; ahlkn kayna;
ibadetlerin, davranlarn simgeler ve anlamlar dnyasn
ina eden bir deerler manzumesi olduunda hibir tered-
DERN TARH
dt olmamtr. Hatta bazlarnn sk sk seslendirdii gi-
bi asla Kuran glgeleyecek derecede bir mevzu/uydurma
hadis sorunu da olmamtr. Ancak hadisleri anlama ve yo-
rumlama konusunda birtakm sorunlarn var olduu da 5
bir gerektir.
Kuran getiren eliyi, Kurann hakikat olduunu -
ZEL SAYI 5
reten Hz. Peygamberi idrakte zaman zaman zorluklar ya-
and da muhakkaktr. Sorunun kayna Hz. Peygamber
sonras zaman diliminin uzamas, nesillerin arasndan
alarn gemesi de deildir sadece. Rahmet Peygamberi
ile insanlarn aralarna koyduklar zihn ve manev mesa-
felerin sorundaki payn unutmamak gerekir.
Hadisleri salkl biimde anlama sorunu, ne sadece
hadislerin eitlilik arz eden dilinden, ne de sadece te-
bih, mecaz ve istiareleri eksik anlamaktan ya da mecaz-
larn hakikate dntrlmesinden kaynaklanmaktadr.
Yine hadisleri anlama sorunu ne sadece rivayet klliyat-
nn cesametinden, ne rivayet resimlerinin karelerini bir-
letirememekten, ne de sadece anlama usulnn kendi-
sini yenileyerek an idrakine sunulamamasndan neet
etmektedir. Btn bunlarla beraber idrak gzlerinin ak
olup olmamasnn, gerek tarihte, gerekse gnmzde id-
raklere arz olan yanl anlamalarn ve nyarglarn pay-
n da unutmamak gerekir.
Sorun sadece hadisleri zihnen anlama sorunu da deil-
dir. Ayn sorun, hem de daha derin vehesiyle hadislerde
kristalleen snneti ve Hz. Peygamberin davranlarn
kavrama, rnek alma ve onlara dayanan bir ahsiyet, ha-
yat ve ilikiler a oluturma konusunda yaanmaktadr.
Onun davranlarn ve bedensel hareketlerini temsil eden
baz snnetleri, tatbik mevkiine konulmu olabilir.
Ancak vahye muhatap olmu bu nebev kalbin snnetle-
rinin, insanlarn kalplerine hakkyla tand sylenebilir
mi? Peygamberin balayclk zellii olmayan baz ha-
DERN TARH

6
ZEL SAYI 5

reketleri, snnet kabul edilerek gndelik hayata tanm hidayetine neden gerektii gibi sarlnamyor?
olabilir. Ancak Hz. Peygamberin tasavvur ve dnce dn- Bata hadis klliyat olmak zere slam ilim ve fikir sa-
yasn oluturan snnetlerinin Mslmanlarn fikir dn- hasnda yazlm eserlerin pek ou bu trden sorunlarn
yasna yeterince tand ve bunda baarl olunduu sy- farknda olunarak kaleme alnmtr. Hz. Peygamberin
lenebilir mi? Snnetin tarih st ruhunun gelecek alara rahmet mesajlarn, bozulmadan, kaybolmadan doru bir
tand rahatlkla sylenebilir mi? mam Gazzlnin ifa- biimde anlamak, yorumlamak ve kendi zamanlarna ta-
desiyle, Hz. Peygambere benzemek ile rnek almay, taklit mak bu eserlerin balca amacn oluturmutur. Asln-
ile ittiby, teebbh ile teessyi kartrmamak iin yeni- da Kuran- Kerim ve Hz. Peygamberin mesajlarn Msl-
den dnmeye ihtiya yok mudur? manlarn kendi yaadklar zamana tamalar bir ihtiya
ve zorunluluktur. Zira Kuran- Kerim, btn insanlara ve
Hz. Peygambere mmet olmak zamanlara hitap eden bir kitap, Hz. Peygamber de evrensel
rnek alnsn diye yapmad halde onun baz davran- ve tarih st bir rehberlie sahiptir.
larn snnet kabul etmede baarl olmu olabiliriz. Ancak Hz. Peygamberin bu konumunu ada dnr Mu-
onun yolunun snnetlerini yolumuza, sokaklarnn sn- hammed kbal yle ifade eder:
netlerini sokaklarmza, mahallesinin snnetlerini ma- slam Peygamberi, eski dnya ile yeni dnyann orta-
hallelerimize tamakta baarl olduumuz sylenebilir snda durmu grnyor. O, bildirmi olduu vahyin kay-
mi? Dahas Yesribi Medine yapan snnetleri, ehirlerimi- na bakmndan eski dnyaya, fakat bildirmi olduu
ze, metropollerimize, megapollerimize tamakta baarl vahyin ruhu bakmndan yeni dnyaya aittir.
olduumuz iddia edilebilir mi? Bu noktada ilim evrelerinin, Hz. Peygamberin bu aa
slam medeniyetini ina eden, insan ilikilerini ilmek dnk yzn yeniden dnerek ve gncelletirerek bu-
ilmek dokuyan snnetler bugn neden insan ilikileri- gnn insanna ulatrma sorumluluu vardr. Mehmed
ne yansmyor? Mekkedi ve gayri mekkediyle nafileler, Akifin ifadesiyle bu aba ayn zamanda slam asrn idra-
gnlk hayata tanmada baarl olunduu kadar ibadet- kine sunma abasdr.
lerin ruhunu tekil eden hu, ihls ve samimiyeti akset- Netice olarak Kuran- Kerim, Yce Rabbimizin tm in-
tirmede neden o kadar baarl olunamyor? Snen-i zevi- sanla indirdii son ilahi kitap, Kurann ina ettii Sev-
din ziyadesi ile megul olunduu kadar, snen-i hdnn gili Peygamberimiz de lemlere rahmet olarak gnderdi-
 DERN TARH
7

Sen elbette yce bir ahlk zeresin (Kalem,4).

ZEL SAYI 5
i son peygamberdir. Onun nbvveti, btn bir insanlk ma erefine nail olmann da yegne yoludur.
iin karanlklardan aydnla, zulmetten nura geiin ifti- Peygamberin yolunu takip etmek, bir medeniyet tesis
har vesilesi olmutur. ederken Hz. Peygambere rehberlik eden ilke ve esaslar ta-
Ahlk Kuran ahlk olan Peygamber Efendimizin ri- nmaktr. Bir baka deyile bir eseri anlamak, sadece bu
saleti, iinde yaadmz dnyann akn deitirmi ve eseri meydana getiren yazar ve yazarn bu eseri meydana
onun tebliine kulak veren herkes hayatn yeniden tan- getirirken yaad halet-i ruhiyeyi anlamak deildir; b-
zim etme, kendini yeniden ina etme ve bundan sonraki tn ayrntlar ve balantlar iinde eserin btnln
gidiatnda istikamet sahibi olma konusunda salam bir ve bu btne hkim olan temel dnceyi kavramaktr.
dayanaa kavumann ayrcaln yaamtr. Ezel ve ebed Bu balamda gnmzde Kuran- Kerim bata olmak ze-
kitab Kuran- Kerim ile Hz. Peygamberin rahmet ykl re Resul-i Ekremin insanlk lemine kazandrd deerle-
mesajlar ve hikmet ykl ahlk rneklii, dn olduu ri ne karmaya iddetle ihtiya vardr. nk slam Pey-
gibi bugn de btn insanlk iin umut vaad etmeye de- gamberini iyi tanyanlar, onun bykln kzgn ln
vam etmektedir. Bu kyamete kadar da kesilmeksizin de- bereketsiz topraklarnda meydana getirdii toplumun di-
vam edecektir. namiklerinde, o toplumu her trl ktlkten nasl arn-
Yce Allahn son peygamberine mmet olmak, pek ta- drdnda ve hastalkl kalpleri nasl tedavi ettiinde
biidir ki sadece onun varlndan ve doumundan haber- arayacaklardr. Yine onu iyi bilenler, onun bykln
dar olmakla snrl deildir. Ona tbi olmak, hemen her aalarn aasna yuvarlanm insanl yksek deerle-
vesileyle kendimizi onun snnetine ittiba ederek gzden re nasl kavuturduunda ya da onun getirdii deerlerin,
geirmeyi, hayatmzdaki eksiklikleri telfi etmeyi ve yi- insanl sfl bir hayattan ulv bir hayata ykseltmek iin
ne onun izdii yol haritasna bal kalarak kendimizi ina nasl Mirac vazifesi grdnde arayacaklardr.
etmeyi zorunlu klar. Ksaca Hz. Peygamberin yolunu ta- Bu dncelerle 5. zel saysn Hz. Peygambere ayran
kip etmek ve onu rnek almak, onun salnda ilahi vah- Derin Tarih dergisinin yayna hazrlk srelerinde emei
yin gzetim ve denetiminde ashabna takdim ettii deer geen herkesi kutluyor, bu say vesilesiyle Resul-i Ekremin
ve lleri zaman ve mekn snrlarnn tesine tayarak rahmet mesajlarnn amz insannn zihin ve gnl
kendi dnyamza katmak ve onun amaz rehberliine dnyasna doru bir ekilde tanmas iin Yce Rabbime
smsk sarlmaktr. Bu, insanlk iin en hayrl mmet ol- dua ve niyaz ediyorum.
 20 Nisan 571 Pazartesi Hz. Peygamberin
Hayat
Hz. Peygamber [ ] Mekkede dnyaya geldi.
Mekke Dnemi

571
Daha salkl bymesi iin
Sa'doullarndan
Hz. Halimeye verildi. 574
Stannesi Hz. Halime
tarafndan annesine
575 teslim edildi.
Annesi Hz. mine
vefat etti.

577
Dedesi
Abdlmuttalib
vefat etti. 579
Amcas Ebu Talib ile
Suriye seyahatine
kt.
594
Hz. Hatice (ra)
605
ile evlendi.
Mekkeliler arasnda Kbenin
tamiri esnasnda Hacerlesvedin lk Vahiy 610
yerletirilmesiyle ilgili kan Nur Dandaki Hira
tartmaya hakemlik yapt.
DERN TARH

maarasnda ilk vahyi,

613 yani Kuran- Kerimin
615 nce
ilk ayetlerini ald.
Mslmanlarn akrabalarndan
Habeistan balayarak ak
8
hicreti. davete balad.
ZEL SAYI 5

616
Hz. Hamza (ra)
616 ve Hz. mer
Haimoullarna ynelik sosyal (ra) Mslman
ve ekonomik boykot balad. oldu.

619
Mekke 620
mriklerinden baz Ei Hz. Hatice
kiilerin giriimiyle ve amcas
boykota son verildi. Ebu Talib
vefat etti.

620
Zeyd b. Harise
ile yapt Tif
yolculuu. 620
Hz. Peygamberin Akabe mevkiinde 621
grt Hazrec kabilesinden 6 kiilik Zilhicce aynda
bir heyet Mslman oldu. gerekletirilen
grmede 1. Akabe
Biat yapld. Ayrca
622 Mus'ab b. Umeyr
2. Akabe Biat
Medineye slam
gerekleti. Bylece
622 Hicret retmek iin
Hicret iin nemli bir
Mekkeli Mrikler, Hz. Peygambere suikast gnderildi.
adm atld.
dzenleme karar ald. Hz. Peygamber suikast
teebbsnden kurtulup Medineye hicret etti.
 622 (H. 1)
Mescid-i Nebevi

Medine Dnemi
ina edildi.
623 (H. 1) Kardelik
Ensar ve Muhacirler arasnda
kardelik ilan edildi. Yahudilerle 624 (H. 2)
Medine antlamas akdedildi. Abdullah b. Cah
Seriyyesi gerekleti.
624 (H. 2)
Mekke mrikleriyle
624 (H. 2)
yaplan Bedir Savan
Yahudi kabilelerden Beni
Mslmanlar kazand.
Kaynuka Medineden srld.

625 (H. 3)
Mslmanlarla 625 (H. 4)
Mekkeli mrikler 70 kadar Mslman Bir-i Maune
arasnda Uhud yaknlarnda ihanete urayarak ehit edildi.
Sava gerekleti.
625 (H. 4)
Adal ve Kre kabilelerinin slam anlatmak zere
625 (H. 4) gnderilen heyeti ldrdkleri Rac Olay gerekleti.
Yahudi kabilesi Benu en-
Nadir, Hz. Peygambere 626 (H. 5)
suikast teebbsleri yznden

DERN TARH
Medineye saldrmay
Medineden srld. planlayan Mustalkoullarna
kar Mustalkoullar
627 (H. 5) (Mreys) Gazvesi
Medineyi kuatan mrik ve Yahudi dzenlendi. 9
gleriyle yaplan Hendek Savan
Mslmanlar kazand.

ZEL SAYI 5
627 (H. 5)
628 (H. 6) Beni Kurayza kabilesi Hendek
Hz. Peygamber Mekkeli mriklerle Hudeybiye Sava srasndaki ihaneti
Antlamasn imzalad. sebebiyle cezalandrd.

628 (H. 7)
Hayber ve
628 (H. 7)
civarndaki baz
Kaza Umresi yapld.
yerleim yerleri
fethedildi.
629 (H. 8)
Mslmanlarn ilk defa Suriyeli Hristiyan
630 (H. 8) Mekkenin Fethi Araplar ve Bizans ordusuyla kar karya
10 bin kiilik
geldii Mute Gazvesi gerekleti.
byk bir orduyla
Mekke fethedildi. 630 (H. 8)
Huneyn Gazvesi Mslmanlarn
zaferiyle sonuland ve
sonrasnda Taif kuatld.
630 (H. 9)
Tebuk seferi
yapld.
Veda Hacc 632 (H. 10)
Hz. Peygamberin yapt
son hac, tarihe Veda
632 (H. 11) Hacc olarak geti.
Suriyeye gnderilecek ordunun
bana 18 yandaki Hz. same
komutan olarak atand.
8 Haziran 632 (H. 11)
Hz. Peygamber dar- bekaya irtihal etti.
 Allahn Elisinin
Sireti ve Sureti

K
ADNAN DEMRCAN adnandemircan@gmail.com

aynaklarmzda Hz. uzad zaman u ksmlarndan biraz

Peygamberin [ ] ayrlrd. Salar oktu, ancak kulak yu-
ahlakn, davranla- muan gemezdi.
DERN TARH

rn ve fizik zellik- Ten rengi al beyazd. Aln geniti. Kir-

lerini anlatan birok
rivayet mevcut. En
ok bilinenlerinden
10 biri, Hz. Muham-
medin sevgili to-
runu Hz. Hasann
ZEL SAYI 5
pikleri uzun, kalar kavisliydi. Kalar
ka kemiinden itibaren kavislenmeye
balard ve kalarnn ba kaln ucu
inceydi. ki ka arasnda kendisini ha-
metli gsteren bir damar vard.
Burnu uzuna yaknd. Bakld za-

vey days Hind b. Ebu Hleden (.
656) naklettii rivayettir. Hind, Hz. Ha-
ticenin Hz. Peygamberle evliliinden
nce evlendii ilk ei Ebu Hle Hind b.
Zrre et-Temmnin oludur. Hindin
Cemel Savana Hz. Alinin yannda ka-
tld ve burada vefat ettii anlalmak-
tadr.
Hz. Hasan, Hinde Hz. Peygamberi
kendisine tavsif etmesini istiyor. Hind
Allahn Elisini yle anlatyor:
Resulullah heybetli ve muhteem bir
kiiydi. Yz dolunay gibi parlard. Orta
boyluya gre biraz uzun, uzun boyluya
gre biraz ksayd. Heybetli bir duruu
vard.
Sa ne kvrck ne de tam dzd.
Ucunda biraz kvrcklk vard. Salar
man kendisinde onu ycelten bir nur
olduu grlrd. Grtla biraz kkt.
Sakal grd. Elmack kemikleri kk,
fakat yukar doru dik deildi, yanaklar
aa doru biraz kavisli, dz ve prz-
szd. Az orta byklkten daha b-
yke idi. Dileri beyaz ve aralar biraz
ayrkt. ki dudann ince ksmlar bu-
day rengindeydi.
Gs kafesinden gbeine kadar
uzayan ksmda ince yol halinde kl
vard. Boynu normal uzunluktayd; g-
m beyazna benzer ho ve gzel bir
beyazl vard. Vcut yaps mutedildi;
normal irilikteydi ve organlar arasnda
uyumlu bir orant vard. Karn dz ve
gsyle ayn hizadayd.
ki omzunun aras ve gs geniti.
Ten rengi al beyazd. Aln geniti. Kirpikleri uzun,
kalar kavisliydi. Kalar ka kemiinden itibaren
kavislenmeye balard ve kalarnn ba kaln
ucu inceydi. ki ka arasnda kendisini hametli
gsteren bir damar vard.

Omuz, kala, diz ve dirsek kemikleri ou kez hznlyd. Rahat bir an

gibi iki kemiin birletii yerlerdeki ke- yoktu. htiya olmadan konumazd.
mikleri bykt. Vcudunun kl olma- Uzun mddet susard. Sze balayp me-
yan yerleri parlakt. Gs kafesinin st ramn anlattktan sonra sz uzatmaz,
ksmndan gbeine kadar uzayan k- sz abuk bitirirdi. Anlatmak istedii

DERN TARH
smda ince yol halinde kl vard. Karnn- eyi ksa ve zl cmlelerle ifade ederdi.
da ve memelerinde kl yoktu. Kollar, Konuyu izah iin yeterli derecede konu-
omuzlar ve gsnn st ksmlar kl- ur; ne fazla ne de eksik sylerdi.
lyd. Kollarnn bilek ksmlar uzundu. Kibar ve yumuak bir konumas
El ayas geniti. Ayak parmaklar vard. Kaba ve aalayc deildi. Nimet 11
uzun ve dzd. Elleri ve ayaklar b- ne kadar kk ve deersiz gibi olursa
ykeydi. Ayaklarnn orta ksmnda, olsun, onu ve onunla ilgili herhangi

ZEL SAYI 5
bast zaman yere demeyen ukurluk bir eyi ktlemez ve kt grmezdi.
vard. Yrd zaman ayan hzlca Dnya ve dnya ile ilgili eyler onu kz-
kaldrr, gevek ve ar ekilde yryen dramazd. Ortada bir hak bulunur, onu
adamlar gibi yapmazd. Saa sola yalpa- kimse tanmaz ve yerine getirmezse ye-
lamadan dik ve doru yrrd. rinde duramaz; o hakk yerine getirirdi.
Bir tarafa bakt zaman ban evi- Fakat kendisi hakszla uradnda
rerek bakar, sadece gzn evirerek bakasndan yardm istemez ve ken-
bakmazd. Bakarken gzleri ne tam ak disine yardm edilmemesi halinde de
ne de ksk olurdu; gzlerini normal kzmazd. Bir eye iaret ederken kolu-
ekilde aarak bakard. Yrrken ge nu uzatr, btn eliyle iaret ederdi. Bir
bakmaktan ok yere bakard. Onun eye hayret ederse elini evirirdi.
ulu baklar dnceliydi. Karlat Birisiyle konutuu zaman sa elinin
kiiye ilk nce o selm verirdi (Belzr, baparman sol elinin avu iine ko-
Ensbl-Erf, II, 7-9). yard. Kzd zaman kendisini toplaya-
Hz. Hasan days Hinde, Konuma- rak sessizce oradan ayrlrd. Bir eyden
syla ilgili zelliklerini anlat dedi. Hind honut olduu zaman gzlerini kapar
anlatmaya balad: ve bir mddet susard. Glmesinin ou
Resulullah daima dnceliydi. tebessm eklindeydi. Geici sevgiler-
 M. Serin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, Kubbealt, 2003.
DERN TARH

En gzde sanat kendi halkna emir tayin ederdi. nsan-

Hz. Peygamberin binlerce hadis-i erifi, medeniyetimizin en byk simgelerinden olan hat lar fitneye dmekten sakndrrd. Hi
sanatna konu olmutur. stteki tabloda, Kiiye gerek dnya cihetinden, gerek ahiret cihetinden kimseyi bir ktl ilemekle veya
parmakla iaret edilmesi er olarak kfdir; meer ki Allah koruya hadis-i erifi yazldr.
12 yaratlndaki bir kusurla itham etme-
mekle birlikte insanlara kar tedbirli
ve uyank davranrd. Ashabnn duru-
ZEL SAYI 5

munu her zaman kontrol ederdi. Onla-

den uzak dururdu (Belzr, Ensbl-Erf, eyleri kendilerinden sonra gelenlere rn durum ve gidiatn sorar, iyi grd-
II, 9-10). haber vermelerini ister ve yle derdi: hususlarda onlar tevik eder ve bu
Hz. Hseyin, babasna Hz. Peygam- Burada hazr olan, hazr olmayana bil- konuda onlara destek vererek durum-
berin zel hayatn sorunca Hz. Ali y- dirsin. Kendilerine ulaamadm iin larn glendirirdi. Kt olan eyi k-
le anlatt: ihtiyacn gidermeye gcmn yetmedi- tler ve aalard. leri yapar, dzeltir,
Ancak kendisine izin verilmi olan i kiileri de bana bildirin. Kim ynetici- aralarn bulurdu; bozup datmazd.
bir yere girerdi. Ailesiyle birlikte kald ye, ihtiyacn gidermek iin ulaamad Onun her hali mutedil ve orta halliydi.
zaman bunu ksma ayrrd: Bir ks- bir kiiyi haber verirse Allah da kyamet Hakk sylemekten geri durmaz, ancak
mn Allah iin, bir ksmn kendisi iin, gnnde onun ayan kaymaktan ko- dinin snrlarn da zorlamazd.
bir ksmn da ailesi iin Kendisi iin rur. Onun yannda sadece bu sylenir- Onun yannda insanlarn
ayrd vaktin yarsn da halka tahsis di ve hi kimseden bundan baka en faziletlisi, en samimi
ederdi. Kendisine has olandan umuma bir eyi kabul etmezdi (Belzr, ve en sadakatli oland.
ayrrd. Ensbl-Erf, II, 10-11). Onun yannda makam
Onun ahlak zelliklerinden biri de, Hz. Hseyin, Hz. Pey- en yce olan sireti ve
din adan faziletli olan insanlarla me- gamberin sosyal iliki- dayanmas en g-
gul olsa bile herkesin gelip kendisiyle lerini sorunca Hz. Ali zel oland (Belzr,
grmesine izin vermesiydi. Ancak yle dedi: Ensbl-Erf, II, 11).
onun yannda insanlarn deeri, dine Kendisini ilgilen- Hz. Hseyin
olan sadakatlerine greydi. Bunlardan dirmeyen eyi ko- Resulullahn bir
kimilerinin bir ihtiyac, kimilerinin iki numaktan uzak mecliste nasl
ihtiyac, kimilerinin daha fazla ihtiyac dururdu. nsanlarla davrandn
olurdu. Resulullah onlarn btn bu ih- kaynar ve ken- sorunca Hz.
tiyalaryla ilgilenir ve onlarn ihtiyala- disinden nefret Ali yle dedi:
rn karlamaya alrd. mmetin b- ettirmezdi. Her Bir yerde
tn problemlerini zmeye ve onlarn kabilenin by- otururken ve
durumlarn dzeltmeye alrd. ne ikramda bulu- kalkarken mutla-
Ayrca onlardan, kendilerine anlatt- nur ve onlar ka Allah zikrederdi.
 Nebev bereketten istifade
Mslmanlar zel din gnlerde, Hz. Peygambere
sevgilerini gstermek iin bir cam ierisinde muhafaza
edilen sakal- eriflerini ziyaret ederler. Bu, onun Nebev
bereketinden istifade etme gayretini gsterir.
HLM AYDIN
Hz. Hseyin, Resulullahn sktu
nasld? diye sorunca Hz. Ali u cevab
verdi:
Drt hal zere idi: Hilm (yumuak
huyluluk), sakndrma, ll davran-
ma ve insanlar tefekkre sevk etme.
ll davranmas yle olurdu: Her-
kese ayn nazarla bakar ve herkesin s-
zn ayn lde dinlerdi. Bu konuda

insanlara eit davranrd.

Kendisinin oturmas iin belirli yerler
ayarlamaz ve bakalarna da yer tayin
etmeyi yasaklard. Bir topluluun yanna
gittii zaman bulduu yere oturur ve her-
kesin byle yapmasn emrederdi. Herke-
se mecliste bir pay verirdi. Onunla birlik-
te oturanlarn hibirisinde, aralarndan
Tefekkre sevk etmesi fani ve baki
olan eyler hakkndayd.
Hilmi ve sabr kendisinde toplamt.
Kolay kolay hibir ey onu kzdra-
maz ve endielendiremezdi.
huyu ahsnda toplamt: Bir eyi
yapma konusunda onun iyi olmas-
n, terk etme ve uzak dur-
ma konusunda da onun
kt olmasn esas
almt. mmetinin
maslahatna uygun
olan bulma yolunda
Arzu etmedii eyleri nemsemez- en gzel gr bul-
mak iin olanca gay-

DERN TARH
herhangi birinin Resulullah nezdinde di. Bu eylere insanlar ne tevik
daha deerli olduu dncesi olmazd. eder, ne de sakndrrd. u eyden retini sarf ederdi.
Kim bir ihtiyac sebebiyle yanna gi- kendini uzak tutard: Riyakrlk, kanaat mmeti iin dn-
der, oturur veya kendisine yaklarsa etmemek ve faydasz, bo eylerle me- ya ve ahirette
ayrlncaya kadar onunla beraber yrr; gul olmak. kendilerine fay-
13
ona ayak uydururdu. Kim ondan bir ihti- nsanlarla ilgili olarak da u dal olacak ey-
yacnn giderilmesini isterse ya ihtiyac- eyi terk etmitir: Herhangi bir leri bir araya ge-

n karlar ya da ona gzel sz sylerdi.
Ahlaknn enginlii btn insanlar
kuatmt. Sanki o hepsinin babasyd.
Hak konusunda onun yannda hepsi
eitti. Onun meclisi hilm, hay, do-
ruluk ve gven meclisiydi. Meclisinde
sesler ykselmez, kt eyler enine bo-
yuna konuulmaz ve kt eylerin ko-
nuulma zarureti hsl olduu zaman da
bir hata olacandan korkulmazd.
Onun meclisinde oturanlarn birbir-
lerini ancak takva ve tevazu ile stn
tuttuklarn, bye hrmet, ke onun szn sonuna kadar dinlerlerdi.
merhamet ettiklerini, ihtiya sahipleri-
ni kendilerine tercih ettiklerini ve gari-
bi koruyup efkat ettiklerini grrsn
(Belzr, Ensbl-Erf, II, 11-12).
Hz. Hseyin babasna, Resulullahn
kendisiyle birlikte oturup kalkan arka-
dalarna kar tutumu nasld? diye
sordu. Hz. Ali yle dedi:
Daima mjdeleyiciydi. Yumuak
huyluydu. Herkes yanna gidip ondan
bir ey isteyebilir veya bir eyi teklif
edebilirdi. Kaba ve sert tabiatl deildi.
Grltc, ona buna barp aran, bundan yasaklayarak szn keser, ya
ayplayan, kt ve irkin sz syleyen,
oka vgde bulunan biri de deildi.
kiiyi ktlemez ve ayplamazd.
Herhangi bir kimsenin bilmeden
hata etmesini bekleyip bu durumu
baa kakma frsat olarak kollamazd.
Ancak sevap kazanacan umduu bir
konuda konuurdu. Konutuu zaman
da, kendisiyle birlikte oturan arkada-
lar, sanki balarnn zerinde ku var-
m gibi, byk bir sknetle onu din-
lerlerdi. Arkadalar, o sustuu zaman
konuurdu. Hi kimse onun yannda
birbiriyle tartmazd. Kim konuursa
elini brakmadka o onun elini brak-
Onun yannda konuulan szler nem
srasna gre olurdu. nsanlarn gld
eye o da gler, onlarn hayretle kar-
ladklar eyi o da hayretle karlard.
Konumasnda ve isteinde kaba olan
yabancya kar sabrlyd. Eer arka-
dalar oralarda ise bazen onlar arp
Bakn! Bu kiinin talebi hakl ise ona
yardmc olun derdi. Ancak uygun ve
mnasip kiinin vgsn kabul eder-
di. Haddini amadka hi kimsenin
szn kesmezdi. Haddini aan da ya
da oradan uzaklap giderdi (Belzr,
Ensbl-Erf, II, 12).
ZEL SAYI 5
tirmeye alrd
(Belzr, Ensbl-E-
rf, II, 12).
bn Abbas Hz. Pey-
gamber hakknda u tespitte
bulunur:
Resulullah insanlarn en ok
iyilik yapanyd. Yznde daima mjde-
li bir tebessm vard. Ahlak bakmndan
insanlarn en stn olanyd. Karlat-
kimseye ilk nce o selam verir, bir
adamla tokalat zaman da kar taraf
mazd.
Yce Allah bize onun ahlakyla ahlak-
lanmay nasip etsin.
(Belzrnin Ensbl-Erf adl eserin-
den iktibas edilmitir.)
Adnan Demircan
Prof. Dr., stanbul niversitesi lahiyat
Fakltesi retim yesi.
 ALLAHIN HMAYESNDE
YETM VE KSZ
BR OCUK
DERN TARH

14
ZEL SAYI 5
B
K ASIM ULUL kasimsulul@gmail.com

yk bilgin ve tarihi bn Halduna gre Ben u an Yesribden geliyorum, orada ok yar yapan bir
ilah ikram olarak, soyu bu derece belir- grup delikanl grdm diyerek Abdlmuttalib hakknda
lenen ve demden (as) kendilerine ka- grdklerini anlatt ve u ana kadar grdm en yak-
dar soy erefi kesintisiz devam eden Hz. kl delikanlyd. Byle bir ocuk baka yerde (darda) b-
Peygamberden [ ] baka kimse yoktur. raklmaz! dedi.
Ben devirden devire ve aileden aileye, Bunun zerine Muttalib, Gerekten onu ihmal ettim!
demoullar soylarnn en hayrlsn- diye hayfland ve Allaha yemin olsun ki onu getirene ka-
dan var edildim. Nihayet u iinde bu- dar aileme ve malma dnmeyeceim dedi. Muttalib bir
lunduum topluluktan gnderildim akam vakti Medineye, yeeni eybenin daylar Neccro-
(Buhr, Menkib, 61/24) ve Hep nikh- ullarna geldi. Topluluun iinde birka gen grd. Ye-
llardan geldim, iffetsizlerden deil (bn Sad, I,61) mealin- enine bakarak, Bu Haimin olu deil mi? diye sordu.
deki szleriyle Hz. Muhammed mensubu olduu soy silsi- Oradakiler de, Evet, o senin yeenin dediler ve ayet u
lesinin iffet ve nezahetini ifade etmitir. an onu beraberinde gtrmek istiyorsan bundan annesini
Mensubu olduu Kurey kabilesinin soyu Hz. brahimin haberdar etme! ayet haberi olursa onu sana vermeyiz, bu-
(as) olu Hz. smailden (as) dolay smiller diye anlan ve nu bilesin diye ilave ettiler.
iki byk Arap topluluundan biri olan Adnnlerden ge- Muttalib, Selmadan habersiz gizlice eybeyi alp Mek-
lir. Hz. Peygamberin soy silsilesi yledir: Muhammed b. keye gtrd. Kureyliler onu grp u terkindeki de
Abdillah b. Abdilmuttalib b. Him b. Abdmenf b. Kusay kim? diye sorunca Klemdir dedi. eybe o gnden iti-

b. Kilb b. Mrre b. Kab b. Ley b. Glib b. Fihr b. Mlik b.
Nadr b. Kinne b. Huzeyme b. Mdrike b. lys b. Mudar b.
Nizr b. Mad b. Adnn.
Hz. Peygamberin dedesi Abdlmuttalibin asl ismi ey-
be olup babas Haim, annesi Selmadr. Haim, ekmek
dorayp tirit yapan ve muhtalara yedi-
DERN TARH
baren Muttalibin klesi anlamnda Abdlmuttalib diye
anld. Abdlmuttalibi, amcas Muttalib yetitirdi ve yeri-
ne gemesi iin onu vasiyet etti.
Abdlmuttalib stn karakterli, iyi kalpli bir insan, 15
adil bir reis idi. Amcasndan sonra haclara yemek (rif-
de) ve su (sikye) temini grevlerini st-

ren demektir. Ticaret iin Suriyeye gi-
derken Mekke-Suriye gzerghnda bulu-
nan, eitli vesilelerle Mekkelilerin gidip
geldii ve slamdan nce Yesrib adyla
bilinen Medineye urad. Haim, kav-
minin reisi olan Amr b. Zeyde misafir
olunca kz Selmy beendi ve ona ta-
lip oldu. Amr, Medinede doum yapmas
artyla kzn onunla evlendirdi. Haim
Suriyeden dnnce eini alp Mekkeye
gtrd. Tekrar Suriyeye seyahate kt-
nda hamile eini Medineye brakt. Bu
yolculuk srasnda Gazzede vefat etti. Sel-
mann eybe adn verdii olu daylar-
nn yannda yedi yl kald.
ZEL SAYI 5
lendi. Onun reislii dneminde -anayurt-
lar Yemen olan Crhmller tarafndan
Soyaacndan kapatldndan beri yeri bilinmeyen,
Kbenin gneydou kesindeki Hace-
doumuna, rlesvedin tam karsnda ve Kbeye 19
metre uzaklkta Mescid-i Harmda yer
stannesi alan Zemzem Kuyusunu ortaya kar-
Halimeden d ve mlkiyetine geirdi. (Crhmller,
Hz. brahimin ei Hcerin, zemzemden
amcas faydalanmalar dnda su zerinde hak
iddia etmemeleri artyla Mekkeye yer-
Ebu Talibin lemelerine izin verdii kadim bir Arap
himayesine ve topluluu ve Hz. smailin evladnn day-
lardr.)
peygamberlik Abdlmuttalibe ryasnda Mescid-i

Medineden geen bir kii, ok yar ya-
pan bir grup ocuk grd. Onlardan bir
gen hedefe isabet ettirince, Ben Him
oluyum, ben Mekkenin efendisinin o-
luyum! diyordu. O ahs ocua, Sen
mhrne ahit
Harmda bulunan Zemzem Kuyusunu
kazmas emredildi. sf ve Nile putlar
olan mnzevi arasndaki kurban kesim yerini kazma-
ya balaynca putlara zarar gelir endie-
rahibe Hz. siyle tepki grd. Fakat kararl tutumu

kimlerdensin kk? diye sorunca, Ben
eybe b. Him b. Abdimenafm cevab-
n verdi. O ahs Mekkeye geldi. Muttalib
b. Abdimenaf, Hicrde oturuyordu. Ona,
Kalk ey Hrisin babas! diye seslendi,
Peygamberin
zerine Mekkeliler direnmekten vaz-
getiler. Abdlmuttalib tek olu Hrisin
[ ] benzersiz yardmyla Zemzem Kuyusunu meyda-
na kard. Kuyunun evresini onarmas
ocukluk yllar. srasnda Mekkeliler kendisini rencide
 ettiler. Adiy b. Nevfel ona, oluk-o-
cuksuz tek cannla bizimle boy mu
lyorsun? deyince Abdlmut-
talib, Meymenetsiz adam, beni mi
ayplyorsun? Allaha yemin ederim
ki, ayet Allah bana 10 evlat verirse
onlardan birini Kbede kurban ede-
ceim! dedi.
ki kurbanln olu
Kuyunun ortaya karlmasndan
sonra uhdesindeki yemek ve su ver-
me grevlerine Zemzem Kuyusunun
bakm ii eklenince Abdlmutta-
DERN TARH
16
ZEL SAYI 5
libin toplumdaki itibar daha da art-
t. Kuyu alrken iinden iki adet
heykelin yannda silh, kl, zrh ve
eitli ss eyasyla zerinde Arapa
ibareler bulunan baz talar da kt.
Kureylilerin hak iddia etmeleri ze-
rine fal oku ekmek suretiyle bunlar
bltren Abdlmuttalib payna d-
en kymetli eyalar Kbeye ayrd
ve bata kaps olmak zere Kbede
ilk sslemeyi o gerekletirdi. Zem-
zem Kuyusuna biri su dknmek,
dieri imek iin iki havuz yaptrd.
Baz Kureyli genler tarafndan ge-
celeri havuzlar bozuluyor, ertesi gn
Abdlmuttalib, oullaryla birlikte
bunlar onaryordu.
Zemzem Kuyusunun al-
masndan 30 sene sonra,
evlatlarnn says 10 ol-
duunda ve kendisini koru-
yabilecekleri aa geldik-
lerinde Abdlmuttalib
onlar toplayp adan
haber verdi. Allaha ya-
plan bu adan yerine
getirilmesi iin kendile-
rini itaate davet etti. Hepsi
de itaatle karlayarak adan
yerine getirilmesine raz oldu-
lar. Adan yerine getir ve
nasl yapmak istiyorsan
yle yap! dediler. Ab-
dlmuttalib, oullar
arasnda kura ekti-
inde Abdullahn is-
mi kt. Onu kurban
etmeye kalknca Mekkeliler
iddetle kar ktlar. Kendisiyle da yaplrsa insanlk bitmi demek-
byle bir eyi yapt takdirde k- tir dediler.
t bir gelenek haline gelebilecei Abdullahn daylarndan saylan
hatrlatld. el-Mure b. Abdillah da ona, Allaha
Kureyliler Abdlmuttalibe, yemin ederim ki Abdullah ile onun
Ey Abdlmuttalib! Ne yapmak diyeti olan develer arasnda ok ek-
istiyorsun? dediklerinde, Onu meden onu kesemezsin, onun diyeti
kurban edeceim deyince, Ku- malmzdan olacaksa veririz dedi.
reyliler ile Abdlmuttalibin oul- Kureyliler ve Abdlmuttalibin oul-
lar hep bir azdan, Allaha ye- lar, Abdlmuttalibe, Yapma, onu
min ederiz ki Abdullah ile diyeti kurban etme; onu Hicazl bilge (arr-
olan develer arasnda ok ekme- fe) kadna gtr. Kadnn emrinde bir
den onu kesemezsin. nk sen cin var. Dilediini yap ama kadna da-
kesersen herkes artk ocuunu n; Abdullah kurban etmeni syler-
adar ve bu sretle onu keser. Bu se kurban edersin, eer sen ve Abdul-
 En hayrl menzil
eitli dnemlerde birok defa tamir edilen Kbe, yapld andan itibaren mbarek bir mekn
olarak grlmt. Kbeye giden haclar tasvir eden bir minyatr. Hz. Muhammedin dedesi
Abdlmuttalib, olu Haris ile zemzemi ararken tasvir edilmi (kar sayfa).
Hz. Peygamber, babas Abdullah
ve atas Hz. smaili kastederek, Ben
iki kurbanln oluyum [brahim
b. Muhammed, el-Beyn vet-Tarf, Beyrut
1401, I,293) demitir. Bir bedevi Hz.
Peygambere, Ey iki kurbanln o-
lu! diye hitap etmi, o da bunu te-
bessmle karlamtr. Ez-Zebh
(kurbanlk) diye lakab verilen Ab-
dullahn knyeleri Ebu Kusem, Ebu
Muhammed veya Ebu Ahmeddir. Ku-
sem, vermek veya toplamak anla-
mna gelir.
Benim be ismim vardr
Abdullah, akranlar arasnda ok
beenilen, yakkl bir genti. Mek-
Hajj: Journey to the Heart of Islam, British Museum Press, 2012.
kenin dolunay diyorlard ona. Si-
mas dier genlerde bulunmayan bir
gzellik ve parlakla sahipti. Bu, ev-
lilik sonrasnda mine Hatuna inti-
kal eden nbvvet nurudur.
mine Hatunun babas Vehb, an-
nesi ise Berredir. Vehb Kureyli Zh-
reoullarnn reisiydi; kz mine
Hatun da yksek bir mevkiye sahip-
ti. Abdlmuttalib kurban edilmekten
kurtulan olu Abdullah evlendirme-
ye karar verdiinde biraz aratrdk-
tan sonra Kusayn kardei Zhrenin
lahn hayrna iyi olacak baka bir ey torunu Vehbin kz mineyi uygun
sylerse onu yaparsn dediler. bir e olarak seti. Birka yl nce ve-
O sralarda Hayberde bulunan bil- fat eden Vehbden sonra kz mine
ge kadn, adak borcundan kurtulmak kabilenin reisi olan erkek kardei V-
iin Abdullahn yerine deve kurban heybin velayeti altndayd. Vheybin
edilmesini tavsiye etti. Abdlmuttalib de evlenecek yata Hale adnda bir k-
o gnk rfe gre insan diyeti olarak z vard. Abdlmuttalib, ayn meclis-
kabul edilen 10 deve getirtti. Abdul- te mineyi olu Abdullaha, Hleyi
lah ile develer arasnda kura ektirdi. de kendisine istedi ve oluyla birlik-
Kura Abdullaha ktka deve says- te evlendi.
n 10ar 10ar arttrarak kuraya devam Abdullah, o gnk detlere g-
edildi, say 100e ulanca kura devele- re evliliinin ilk 3 gnn ei mi-
re kt. Bunun zerine Abdlmutta- ne Hatunun evinde geirmitir. Bir-
lib, 100 deveyi kurban ederek ok sev- ka ay sonra hamile eini Mekkede
dii olu Abdullah kurtard. brakt. Ticari maksatla gittii Filis-
tinin Gazze ehrinden dnerken Me-
dineye urad. (Veya Medineli day-
larn ziyaret etmek ve erzak olarak
hurma temin etmek zere Medineye
gitti.) Burada bir ay sren misafirli-
i srasnda hastaland ve vefat et-
ti. (Hz. Peygamberin yetim kald
Kuran- Kerimin (Duh, 6) bildirme-
siyle de sbittir.) Abdullah ile mine
Hatunun Hz. Peygamberden baka
ocuklar olmamt.
Abdullahn hastalandn haber
alan Abdlmuttalib, olu Hrisi der-
DERN TARH
hl Medineye gnderdi. Fakat Hris
Medineye geldiinde Abdullah ve-
fat etmiti. Medinede en-Nbiann
konann avlusuna gmlen Abdul-
lahn irtihalinden sonra mine Ha- 17
tun kendi ailesinin yannda kald ve
bir daha evlenmedi.
ZEL SAYI 5
Abdullah, yetim kalan olu Hz.
Muhammede dadlk yapan mm
Eymeni, akrn (veya ukrn) adn-
da bir kle ile onun olu Slihi, be
deve, birka koyun, bir kl, bir mik-
tar gm para ve biraz da hurma
mahsul miras olarak brakmt.
Cafer es-Sdka gre, Resulul-
lah zerinde hibir yaratlann hak-
k olmasn diye yetim kalmtr. b-
nl-md ise yle der: Allah onu
yetim olarak yetitirdi. Zira her by-
n temeli kk, her basit ve kk
gibi grnenin sonu ise muhteem-
dir. Ayrca hayatnn doruk noktasn-
da elde ettii izzet ve erefin Allah
vergisi olduunu bilsin; sahip olduu
gcn anne, baba ve maldan deil,
Allahn yardm ve inyetiyle oldu-
unu anlasn diye yetim olarak ye-
titirdi. Baka bir sebebi, fakir/yoksul
ve yetimlerin hlini anlayp acmas
iindir.
Hz. Peygamber, Adnn Araplarn
ana yurdu Mekkede, Hz. sann
DERN TARH

IRCICA Arivi.

18
ZEL SAYI 5

Mukaddes mezarlk n verdi. Kuran- Kerimde (l-i mrn,

Hz. Muhammedin kzlar Hz. Ftma, Hz. Rukyye, Hz. mm Glsm, Hz. Zeynep ile elerinden 144; Ahzb, 40; Muhammed, 2; Fetih, 29)
Hz. Hatice ve Hz. Meymune validelerimiz dndakilerin hepsi Medinedeki Cennetl-Baki
Hz. Peygamberin ad olarak zikredi-
mezarlnda medfundur.
len Muhammed, iyi vasflar kendin-
de toplayan, vlen mnsna gelir.
Hz. Peygamber Benim be ismim
vardr: Ben Muhammedim, ben Ah-
medim. Ben Allahn benimle kf-
miladnn 569. ylnda (baz ada ne sylenenleri anlatt. Abdlmutta- r mahvettii Mhyim. Ben yle bir
melliflere gre 571de) 12 Rebilev- lib torununu alarak Kbeye gitti, ora- Hirim (toplayc) ki btn insan-
vel Pazartesi gn dnyay terif et- da Allaha dua etti ve onu kendisine lar benim ardmdan diriltilip maher
ti (slm rivyet iin bkz. bn Sad (160- bahettii iin kretti (Eb Nuaym meydanna toplanr. Ben kendisinden
230/777-845), et-Tabakt, Beyrut ts., I,53). el-sfahn, Deliln-Nbuvve, thk. Mu- sonra peygamber olmayan Akibim
mine Hatun doum esnasnda dier hammed Revvas KalaciAbdlber Abbas, (sonuncu) (m, I,402) buyurmutur.
annelerin ektii sanclar ekmedi. Beyrut 1406/1986, I, 136). Ebu Tlib yle derdi: Yce Allah
Hz. Peygamber doduu vakit anne- Torunun doumunun yedinci g- onu yceltmek iin kendi isminden
sine, Btn kskanlarn errinden nnde bir ko kurban edip ziyafet ona isim tretti. Arn sahibi Allah
korunmas iin tek ve bir Allahn hi- tertip etti ve ona Muhammed ad- Mahmud, habbi de Muhammeddir.
mayesine brakyorum de ve ona Mu- n koydu. Yemekten sonra Kureyli-
hammed ismini ver diye hitap edil- ler, Ey Abdlmuttalib! Neden atala- am sarayn aydnlatan nur
dii bildirilmitir. mine Hatun, rnn birinin ismini takmadn da onu Hz. Peygamberin ana rahmine-
Bir erkek evladn dnyaya geldi, ge- Muhammed diye isimlendirdin? di- dmesinden doumuna kadar ge-
lip onu gr diye kaynpederi Abdl- ye sorduklarnda, Gkyznde Al- en srede baz fevkalde olaylar ya-
muttalibe haber gnderdi. Hamile lahn, yeryznde de yarattklarnn anmtr. Hz. Peygamber kendisinin
kaldnda grd ryada kendisi- onu vmelerini arzu ettim karl- peygamberlerin sonuncusu olduu-
 DERN TARH
19

ZEL SAYI 5
nu, annesinin bir rya grdn, sulullah dourduunda onu ilk eli-
bundan nemli bir kiiye hamile ol- ne alan bendim. Alamaya balayn- BZ SENN GSN
duu sonucunu kardn, doacak ca, Rabbin sana rahmet etsin! diye AMADIK MI?
ocua Muhammed/Ahmed adn bir ses duydum. Peinden (onun do- Hz. Peygamberin gsnn
vermesinin telkin edildiini ve dou- umuyla ortaya kan nur) dou ile yarlmas (akk- sadr) hdisesi, o-
mu esnasnda annesinden am saray- bat arasndaki eyleri bana aydn- cukluunda, peygamberlikten nce
larn aydnlatan bir nurun ktn latt, o kadar ki, Bizansn baz saray- zuhur etmiti. Cebrail veya insan
bildirmitir (Ahmed b. Hanbel, Msned larn grdm. Sonra onu giydirdim sretine girmi iki melek yanna gelip
[thk. uayb el-Arnat vd.], XXVIII, 379- ve uyuttum. ok gemeden sa tara- gsn am, kalbini kardktan
382, 395-396). fmda beni bir zulmet ve korku br- sonra ondan bir kan phts alm,
Bunlar tarih ve siyer kitaplarnda d, bir rperti ve titreme hissetmeye kalbi hikmet ve iman ile doldurmu,
nakledilmitir: baladm ve ardndan, Onu nereye ardndan ykayp yerine koymu,
1- Osman b. Ebil-sn (. 671) anne- gtrdn? diyen bir ses duydum. Bu gsn de kapatmtr. Biz senin
si Ftma ve Abdurrahman b. Avfn sese, batya diye cevap verildi. Son- gsn amadk m? (nirh, 1)
(. 652) annesi e-if, mine Hatuna ra bu korku ve endie dolu sahne yok melindeki yetin bu mucizeye iaret
ebelik yaptlar. Onlar Hz. Peygam- oldu. Sonra ayn hal bana bu defa sol ettii kaydedilir. Mfessirler arasnda
berin veldeti srasnda douyu ve tarafmdan musallat oldu. Yine nere- kabul gren bir gre gre ise ayet
baty aydnlatan bir nur grdkleri- ye gtrdn onu? diyen bir ses duy- cisman bir mdahaleyi deil, Hz. Pey-
ni kendilerine bildirmilerdir. dum. Bu defa, douya! dedi. Allah, gamberin kalbinin ilim ve hikmetle
Abdurrahman b. Avf, Ben ve Re- onu peygamber olarak gnderinceye zenginletirildiini, znt ve sknts
sulullah yaa akran idik. Annem kadar bu szler hatrmdan kmad. giderilerek kalbine ferahlk verildiini
e-if, onun babasnn amcasnn Bu nedenle slam ilk kabul edenler- (erh-i sadr) ifade etmektedir.
kz idi. Resulullahn annesi mi- den oldum.
ne bt. Vehbi bize anlatrd. Annem Hz. Peygamber, Ben, atam b-
e-if bint Amr dedi ki: mine, Re- rahimin duas, kardeim sann
DERN TARH
Resulullaha yemek daveti
20 Hz. Peygamber, 12 yanda iken amcas Ebu Talib ile birlikte Suriyeye giden bir kervana katlm
ve Bahira denilen mnzevi rahip Segiusun manastrna yakn bir yerde konaklamt. Suriyede
Segiusun adn tayan manastrn kalntlar.
ZEL SAYI 5
mjdesiyim. Annem bana hamile
kaldnda, sanki am topraklarn-
daki Busr saraylarn aydnlatan bir
nurun kendisinden ktn grd
(m, I,329,341) melindeki szleriyle
buna iaret etmitir.
Hz. brahim, olu Hz. smail ile
beraber Kbenin temellerini yksel-
tirken yle dua etmilerdi: Ey Rab-
bimiz! Onlara, ilerinden senin yet-
lerini kendilerine okuyacak, onlara
kitap ve hikmeti retecek, onlar
temizleyecek bir peygamber gnder.
nk stn gelen, her eyi yerli ye-
rince yapan yalnz sensin. Hz. sa ise,
Ey srailoullar! Ben size Allahn el-
isiyim, benden nce gelen Tevrat
dorulayc ve benden sonra gelecek
Ahmed adnda bir peygamberi de
mjdeleyici olarak geldim demitir
(Saf, 6).
limlere gre Resulullahn dou-
mu srasnda grlen nur, basiretle-
ri aydnlatmasna ve l kalpleri di-
riltmesine, insanlarn onun getirdii
nurla hidayet bulmalarna ve irk ka-
ranlklarnn yok olmasna iarettir.
Zira Yce Allah, Gerekten size Al-
lahtan bir nur, apak bir kitap geldi.
Rzasn arayan Allah onunla kurtu-
lu yollarna gtrr ve onlar irade-
siyle karanlklardan aydnla ka-
rr, dosdoru bir yola iletir (el-Mide
5/15-16) buyurur. Ebu meye gre,
onun doumu esnasnda ortaya kan
nur Kureyliler arasnda mehur bir
hadise olup hakknda ok konuul-
mutur.
2- Kbedeki putlarn ou devril-
mitir.
3- Badatn 30 km kadar gneydo-
usunda, Diclenin iki yakasnda yer
alan Medinde (Ctesiphon) bulunan
Fars hkmdarlarnn saray salla-
np atlam ve 14 erefesi dmtr.
bn Abdilmnim (. 1327 [?]), hadis-
lerde beyaz ev olarak zikredilen ve
Mslmanlar tarafndan fethedilece-
i mjdelenen bu saray hakknda bil-
gi verir.
4- Tahrann 125 km gneybatsn-
daki Sava kasabasnn snrlar iinde
yer alan ve batl bir inan olarak kut-
sal kabul edilen Sava Glnn suyu
ekilip kurumutur.
5- rann stahr ehrindeki - b-
yk ate tapnandan biri olan- Me-
cs Ateghnda bin senedir daima
yanan ve snmeyen ate snmtr.
Kazvn, sz konusu ateghn aslnda
Hz. Sleyman (as) tarafndan Allaha
ibadet etmek iin yaplm bir mescit
olduunu nakleder. Mesdnin g-
rp inceledii bu mabet, verdii bilgi-
ye gre ehir dnda olduka rzgrl
bir yere ina edilmitir.
Bu hdiseler dnyaya gelen ztn
atee tapmay kaldraca, Pers salta-
natnn sarayn paralayaca ve y-
ce Allahn izniyle olmayan eylerin

takdisini yasaklayaca eklinde yo-
rumlanmtr. Nitekim Hz. mer (ra)
zamannda slam ordular Irak cephe-
si bakomutan, Hz. Peygamberin h-
dimi, komutan ve aere-i mbeere-
den Sad b. Eb Vakks Fars saltanatn
ykt.
Stanneye bereket getirdi
mine Hatun olunu yedi gn em-
zirdi. Daha sonra Halime es-Sadiy-
yeye verilinceye kadar Sveybe Ha-
nmdan olu Masrh ile birlikte st
emdi. Mekkeli ailelerin yeni doan
ocuklarn ln salkl havasnda
bymeleri ve fasih Arapay ren-
melerini salamak zere lde yaa-
yan bir stanneye vermeleri gelene-
ine binaen Hz. Peygambere -dedesi
Abdlmuttalib ve annesi tarafndan-
stanne arand ve nihayet Halime
es-Sadiyyeye emanet edildi.
Halime-i Sadiyye ile ailesi Hz. Pey-
gamberin bakmn stlendikten
sonra bollua kavutuklar gibi ba-
z hrikulde hadiselere de ahit ol-
dular. Halime-i Sadiyye, iki yl iki
veya ay getikten sonra Hz. Pey-
gamberin etrafnda meydana gelen
gsnn yarlmas (akk- sadr) gi- etti. Bunun zerine Ebu Tlib Suri-
bi birtakm hadiseler sebebiyle kor-
kuya kapld ve ocuu annesine ge-
ri verdi. Fakat mine Hatun Mekke
vebasna yakalanmasndan endie et-
mesi veya muhtemelen l havasnn
oluna yaradn grmesi nedeniy-
le onu son olarak bir daha stanneye
gnderdi. Bylece Resulullah bir veya
bir yla yakn bir sre stannenin ya-
nnda kald. Hz. Peygamber stanne-
sinden Mekkeye son dndnde alt
yandayd. Stannesi onu her yl de-
desine ziyarete getirirdi.
Hz. Peygamber stannenin ya-
nndayken konumaya baladn-
da ilk szleri Allah her eyden b-
yktr. Ona sonsuz hamd ve senalar
olsun. Sabah-akam onu her trl
noksan sfatlardan tenzih ederim ol-
mu; Ben peygamberim, yalan deil,
ben Abdulmuttalibin oluyum, ben
Araplarn en fasihiyim, zira Kurey
soyundanm ve Ben Sad b. Bekr kabi-
PEYGAMBERLK
MHRN GREN d ve yle buyurdu: Ben bu hisarn
MNZEV RAHP iinde Ensar kzlarndan Enise adn-
da bir kz ocuu ile oyun oynam-
Ebu Tlib -9 veya 12-13 yalarnda- tm. Daymn ocuklar ile birlikte
ki- yeeni Hz. Peygamberi bir ticaret hisarn stne konan kular uuru-
kervan ile Suriyeye gtrd. Kafile yorduk. Annesiyle misafir kaldkla-
-bugn Suriye snrlar iinde kalan- r evi grnce de yle buyurdu:
Busrda, Aram dilinde seilmi te burada annemle konakladk,
anlamna gelen Bahira unvann
babam Abdullahn kabri de bu evde-
tayan mnzevi rahip Segiusun
dir. Yzmeyi de Adiy b. Neccroul-
manastrna yakn bir yerde konaklad.
larnn kuyusunda rendim (m,
Bahira manastrdan dar bakarken
II,120,121).
bir bulutun Hz. Peygamberi glge-
mine Hatun, dn yolculuu es-
lediini, altnda oturduu aacn
nasnda Ebvda hastalanp vefat et-
dallarn onun zerine ediini fark
ti ve orada topraa verildi. mm
etti. Hemen bir sofra hazrlayp kafile
Sema, annesinden iittiklerini yle
mensuplarn yemee davet etti. Ku-
nakleder: mineyi lm deinde
reyliler o gne kadar kendileriyle hi
grdm. Baucunda bulunan ve be
ilgilenmeyen Bahirann bu davetini
yan akn bir ocuk olan Muham-
hayretle kabul ettiler ve kk yataki
medin yzne bakt: Her diri lr.
Hz. Peygamberi kervann yannda
brakp manastra gittiler. Bahira
Her yeni eskir. Her yal ger. Ben de
leceim. Fakat adm asla lmeyecek;
DERN TARH
yemee onun da gelmesini istedi ve
kendisiyle bizzat ilgilendi. Ona sorular nk hayr braktm ve tertemiz bir
sordu, srtna bakarak peygamberlik ocuk dourdum dedi ve vefat etti.
mhrn (hatm-i nbvvet) grd. mm Eymen, ksz kalan Hz.
Ebu Tlibe Hz. Peygamberin kimin Peygamberi Mekkeye gtrp dede-
21
olu olduunu sorup yetim ve ksz si Abdlmuttalibe teslim etti. Resu-
kaldn renince ona iyi bakmasn lullah 8 yanda iken vefat eden Ab-
ZEL SAYI 5
ve Yahudilerden korumasn tavsiye dlmuttalib her vesileyle, Bu benim
olum, ok nemli biri olacak der ve
yedeki ilerini Busrda grp onu ona byk ihtimam gsterirdi. lm
hemen Mekkeye geri gtrd. Hz. deinde, Hz. Peygamberin bakm
Muhammedin ahir zaman pey- ve himayesini olu Ebu Tlibe va-
gamberi olduunu tehis eden Ehl-i siyet etti. Zira Ebu Tlib, Zbeyr ve
Kitaptan kii ona ktlk yapmak Hz. Peygamberin babas Abdullah z
istedilerse de Bahirann buna engel kardetir.
olduunu biliyoruz. Hz. Peygamber annesinin vefatn-
dan sonra iki yl kadar yannda kal-
d dedesi Abdlmuttalibin vefat
lesinin yannda bydm, benim ha- zerine yeni bir sarsnt geirdi. Da-
tal konumam nasl olabilir ki? bu- ds mm Eymen, onun dedesinin
yurmutur. lmnden duyduu kederi yle an-
mine Hatun olu, hizmetisi ve latr: O gn Resulullah Abdlmut-
olunun dads mm Eymen ile bir- talibin divan yannda alarken gr-
likte kocasnn kabrini ve kaynpe- dm.
deri Abdlmuttalibin annesi Selm Hz. Peygambere, Deden Abdl-
hanmdan dolay ailenin daylarn muttalibin lmn hatrlyor mu-
ziyaret etmek zere Medineye gitti. sun? diye sorulunca, Evet, hatrl-
Burada bir ay kaldlar. yorum. O zaman, sekiz yandaydm
Hz. Peygamber bu dnemden baz (bn Sad, I,119) buyurmutur. Kureyin
eyler hatrladn bildirmitir. Me- ulusu Abdlmuttalibin irtihali b-
dineye hicretten sonra Adiy b. Nec- tn Mekkeliler iin gnlerce sren
croullarnn hisarn grnce tan- bir yasa sebep olmutur. Mekkenin
DERN TARH
Kutlu bir terif
Hz. Peygamber 571de Ben Hiam mahallesindeki evde dnyay terif etmiti. Daha sonra yklan
evin yerinde bugn Mekke Ktphanesi bulunmaktadr.
22
ZEL SAYI 5
Hacn Mezarlnda topraa verilen
Abdlmuttalibden sonra yerine o-
lu Zbeyr Himoullarnn reisi ol-
mutur.
Ebu Talibin himayesi
Abdlmuttalibin vefatndan sonra
Hz. Peygamberi amcas Ebu Talib hi-
mayesine ald. Kbe hizmetlerinden
olan haclara su ve yiyecek temini va-
zifeleri babasndan miras kalmt.
Mali durumu bozulduu ve fakir d-
t iin bu grevleri kardei Abbsa
devretti. Beni Himin reislii Z-
beyr b. Abdilmuttalibten sonra vefat
edene kadar Ebu Tlibin elinde kald.
Mekkede oturduu mahalleye ib-i
Eb Tlib denildi.
Kurey iinde ileri gelen, sz din-
lenen, sayg duyulan bir kimseydi.
Himayesini stlendii yeenine ok
dknd. Onun uurlu olduuna
inanr, iyi yetimesi iin elinden gele-
ni yapard. zerine titrer, ocuklar-
na gstermedii sevgiyi ona gsterir,
onu yanna almadan uyumazd. Ken-
di ocuklar sabahleyin salar da-
nk, gzleri apakl kalkard; oysa Hz. umu ve ocukluk yllarn ksaca
Peygamber parlak yzl, gzleri sr-
meli uyanrd.
Sabahlar kurulan sofraya ocuk-
lar r, ne var ne yok silip sp-
rrlerdi. Ebu Tlib, ayn ekilde dav-
ranmayan Hz. Peygambere yemek
ayrrd. Onunla birlikte yediklerinde
doyduklar iin bir ey yenecei va-
kit ailesine, Durun, olum gelsin!
derdi. Tek kiiye yetecek bir kse s-
t nce Hz. Peygamber ierse aile s-
te kanard. Buna ahit olan Ebu Tlib,
yeenine Sen mbareksin! diye ilti-
fat ederdi.
Dads mm Eymen ondaki ola-
anst hali yle zetler: Peygam-
berin yetikinliinde ve ocukluun-
da, alktan ve susuzluktan ikyet
ettiini grmedim. Sabahleyin gidip
bir defa zemzem ier; kendisine yi-
yecek vermek istediimizde tokum!
derdi.
Baz kaynaklara gre melek sra-
fil, ilh emirle Hz. Peygambere 7 ya-
ndan 11 yana kadar refakat etmi,
birok defa ona grnm ve onunla
sadece bir-iki kelime konumutur.
Cebrail ise 12 yandan itibaren refa-
kat etmeye balam fakat peygam-
berlie kadar ona grnmemitir.
Hz. Peygamberin aile kkleri, do-
zetledik. O ocukluunu Mekkede
ok gl aile balar ve sosyal iliki-
leri iinde geirdi. bnl-mdn de-
dii gibi, Allah, onu yetim olarak
yetitirdi. Zira her byn temeli
kk, her basit ve kk gibi gr-
nenin sonu ise ok muhteemdir. Ha-
yatnn doruk noktasnda elde ettii
izzet ve erefin Allah vergisi olduu-
nu bilsin; sahip olduu gcn anne,
baba ve maldan deil, Allahn yar-
dm ve inyetiyle olduunu anlasn
diye onu yetim olarak yetitirdi.
Kasm ulul
Prof. Dr., Harran niversitesi lahiyat Fakltesi
retim yesi.
 Kinatn
Efendisine
mr boyunca sorgucunda Peygamber Efendimizin
ayak izini tayan Sultan I. Ahmedin Hz.
Muhammede [ ] duyduu derin muhabbeti sadrdan
Mekke ve Medinenin satrlara dktne ahitlik ediyoruz.

hizmetkr unvann te Baht ve Ahmed mahlaslaryla iirler

yazdn bildiimiz Sultann, Efendimiz iin kaleme
tayan Osmanl ald o mthi kta:

padiahlar Nola tcm gibi bamda gtrsem dim

Hz. Muhammede [ ] Kadem-i pkini ol Hazret-i h- Rusln

Gl-i glzr- nbvvet o kadem sahibidir

DERN TARH
duyduklar derin hrmet Bahtiy durma yzn sr kademine o gln

ve muhabbeti daima dile

getirmilerdir. te Sultan 23

I. Ahmedin Peygamber

ZEL SAYI 5
Efendimiz iin yazd o
enfes kta!
 
Resulullahn Ticaret Ahlk
BR DRHEMN
HESABINI
NASIL VERD?

R
M U H A M M E D E M N Y I L D I R I M m.eminsiyervakfi@hotmail.com

esul-i Ekrem [ ] nce yetim, sonra ksz
kald. Annemden sonra annem dedii
mm Eymen onu dedesi Abdlmutta-
libe emanet etti. Kavminin efendisi olan
DERN TARH
mek isteyip istemediini sordu. Sevinle
gelmek istediini syleyince halalar o
yata bir ocuun zorlu bir yolculua k-
masn uygun grmediklerini sylediler.

Abdlmuttalib, ok sevdii torununu Bunun zerine Ebu Talib onu gtrmek-

barna bast; ona hem anne, hem baba
oldu. Efendimiz 8 yana gelince bu de-
fa dedesi Abdlmuttalib vefat etti. Dede-
24 sinin vasiyeti gerei amcas Ebu Talibin
evine gidecek ve uzunca bir sre yal
amcann yannda kalacakt.
ZEL SAYI 5
ten vazgeti. Resul-i Ekrem amcasnn
kararna ok zlp alaynca Ebu Talib
yeenini de yanna almaya karar verdi.
Bu ilk ticar seyahat bata Rahib Bahira
hadisesi olmak zere birka mhim ola-
yn yaanmasna vesile olacakt.

Efendimiz bir gn amcasna almak Bu seyahatin zerinden 4 yl getikten

Geimini temin istediini sylemi, bylece obanlk sonra, Efendimiz bu defa 16 yalarnday-

etmek iin ilk

sreci de balamt. Yllar sren obanlk
zamanna dair baz hatrlarn sahabe ile

genlik yllarndan paylat bir gn yle buyurdu:

Allah hibir peygamber gnderme-
itibaren ticaretle mitir ki, obanlk yapm olmasn. Sa-
habe Ya Resulallah! Sen de mi? diye
uramt. te sorduklarnda, Evet. Ben de Mekkenin

Efendimizin Karrit mevkiinde koyun gderdim de-

miti (Buhar, cre, 2; Mslim, man, 302).
alverite ve hesap 4 yl kadar obanlk yapan Efendimiz,
12 yana gelince ticar hayatnn ilk ad-
ilerindeki rnek m saylan Busra seyahatine kacakt.
Ebu Talib, Kureyin hazrlad kervana
uygulamalar. katlma karar alnca Efendimize de gel-
ken dier amcas Zbeyr b. Abdl-
muttalib ile birlikte Yemene gitti. Bu
yolculuk esnasnda kervanda kim-
senin sakinletiremedii kzgn bir
deveyi yattrmas ve sel sularyla
dolup taan vadide, kervandakilere
rehberlik yaparak onlar sa salim
kar tarafa geirmesi kendisine
hayranl artrd. kinci seyahat
Efendimizin ticarette iyice tecrbe
kazanmasn da salad.
20li yalara gelince Hlfl-Fu-
dl denilen faziletliler birlii iin-
de yer ald. Yemenli Zbeyd kabile-
sinden bir adam maln satmak zere
Mekkeye getirmi, byk miktarn
nl tccarlardan s b. Vile satm-
t. parann demesine geldiinde
s b. Vil paray dememi, stelik
yabanc olan bu tccar tehdit etmi-
ti. Yemenli tccar aresizlik iinde
Mekkede sz geen birka kiiden
yardm istedi. Bunlar da s b. Vilin
nfuzundan korkarak onun yannda
yer aldlar. Yemenli tccar iine d-
t hale dayanamayarak Ebu Ku-
beys dana kt ve Ey Fihr/Kurey
ahalisi! diye bararak urad
zulm iirlerle insanlara anlatp yar- mun ortaya kard aksaklklar
dm istedi. Bu ar zerine insanlar giderme konusunda ne kadar has-
yal ve cmert bir zat olan Abdullah sas olduunu gstermesi asn-
b. Cdann evinde toplanarak kim dan nemlidir. nsanlara hayranlk
olursa olsun zalime kar, mazlum- veren o muhteem ahlk ile her
dan yana olma ilkesiyle Hlfl-Fu- trl skntl iin ok rahat yapld
dlu oluturdular. Bu birliin ilk bir zeminde, nbvvet ncesinde
icraat Yemenli tccarn alacan s bile hali, edas, szleri ve ahlkyla
b. Vilden tahsil etmek oldu. rnek oluyordu.
Birlik iinde 20li yalarda Efen- Hz. Muhammed, Abdullah b. Eb
dimiz olduu gibi 18 yandaki Ebu- Hams isimli bir tccardan vadesi
bekir (ra) de vardr. Efendimiz onun belirlenen bor bir mal almt. Va-
nemine dair yllar sonra unlar desi gelince Efendimiz borcunu de-
syleyecekti: mek iin szletikleri yere gitmi
Ben slamiyet ncesinde Abdul- ama Abdullah bulamam, 3 gn
lah b. Cdann evinde yaplan sz- boyunca ara ara oraya giderek ada-
lemeye ahit olmutum. Benim iin m beklemiti. Nihayet Abdullah ge-
o, vadi dolusu krmz develerden da- lince Efendimiz, Ey delikanl! Bana
ha hayrldr. Vallahi! Eer slamiyet zahmet verdin, gndr burada se-
dneminde de bir daha arlsaydm, ni bekliyorum demitir (Ebu Davud,
o evdeki ittifaka yine katlrdm Edeb, 82; bn Sad, Tabakt, 9/57).
(Ahmed b. Hanbel, el-Msned, 1/90).
Efendimizin 20 yalarndayken Kervann bana nasl geti?
byle bir birlikte yer almas, o ya- Hz. Muhammed 23 yana geldi-
DERN TARH
larda aktif bir ticar hayatn iinde inde birka yl sonra hanm olacak
bulunmakla birlikte mevcut duru- Mekkenin en zengin ve asil kadn
25
ZEL SAYI 5
 Uluslararas kervan ticareti
Mekkelilerin amla ticareti Abdlmuttalibin babas Haim dneminde balamt. Bedev
saldrlarn engellemek amacyla Kurey, dier Arap kabileleriyle hlf denilen anlamalar
yapmt. Ticaret kervanlarnn gzerghn gsteren bir harita.
DERN TARH
26
ZEL SAYI 5
Hatice bt. Hveylid ile mudarebe, ya-
ni sermaye-i ortakl zerinden bir
ticaret balatt. Sermayeyi veren Hz.
Hatice (ra), sermayeyi emniyet ve do-
rulukla iletip belirlenen kr zerin-
den pay alacak olan da Efendimiz idi.
Hz. Hatice o yllarda kendi kerva-
nnda uluslararas ticaret yapacak bi-
rilerini aryordu. Aslnda birka kez
Yemene yollad kervanlarn Hz.
Muhammed ile gndermi ve onun
yeeni Muhammedi arp ona
almasndan memnun kalm-
t. imdi yeniden ama yollayaca
byk kervan idare edecek birini
aryordu. Bu, o zamana kadar yola -
kacak en byk kervand. Hatta bn
Sad Tabaktnda kervann bykl-
n, Btn Mekkelilerin mallar-
na denkti eklinde belirtir (bn Sad,
Tabakt, 10/18, 19).
Ebu Talib byle bir kervan iin
adam arandn duyunca hemen
yle dedi:
Ey Muhammed! Duydum ki, H-
veylidin kz byk bir kervan yola
karacakm. Bu kervan seninle
gitmeli. nk bizim maddi
imknlarmz yok ve oradan elde
edilecek kazanca ihtiyacmz var.
Eer kabul edersen ben gidip Hati-
ce ile pazarlk edeyim, kime ne ve-
riyorsa sana iki katn versin, nk
o senin eminliini ok iyi biliyor, bu
teklifimi kabul edeceini zannediyo-
rum.
Efendimiz amcasn dinledik-
ten sonra, Nasl istersen yle olsun
amca, bilirsin ki ben asla senin
sznden kmam ve seni dinlerim
dedi. Bu cevaptan sonra Ebu Talib
doruca Hz. Haticenin yanna gidip
ortak olarak yeeni Muhammedi
nerdi ve iki kat cret talebinde bu-
lundu. Hatice bu talebe yle cevap
verdi:
Ey Ebu Talib! Dorusu sen Mu-
hammede layk bir cret istemi
bulunuyorsun. Eer benden kat kat
daha fazlasn istemi olsaydn bile
itiraz etmeden verirdim (sfehni,
Deliln-Nbvve, 1/178).
am pazarnda yanklanan ses
Hatice validemiz, kervan Efen-
dimiz ile gndermeyi kabul etti ve
farkl bir hal hissettii Muhammedi
biraz daha yakndan tanmak iin yol
boyunca ona elik edip gzlemlesin
diye Meysere isimli hizmetlisini gn-
dermeye karar verdi. 3 ay sren yol-
culuk boyunca birka nemli hadise
cereyan etmitir.
Efendimiz amda bir pazarda ba-
z mallarn satarken Yahudi bir tc-
car onu uzaktan seyrediyordu. Al-
veri esnasnda asla bakalarn zora
sokmuyor, yemin etmiyor ve yemin
edilmesini ho grmyor, muhatap-
larnn yemin etmesine de frsat ver-
miyordu.
Uzaktan onu hayranlkla izleyen
Yahudi tccar, daha yakndan tan-
mak iin satt mallara talip oldu.
Fiyatn sorup pazarlk yapmaya ba-
lad. Pazarlk uzaynca Yahudi tccar
Efendimizin Mekkeli olduunu -
rendi. Mekkenin en mehur putla-
rndan Lat ve Uzza adna ondan ye-
min istedi. Bir anda ortam gerildi ve
biraz nce ticaret yaparken herkese
tebessm datan Muhammed eh-
re birden gazapland. Akideye, inan-
ca ait bir talep sz konusu olunca
kalar atld, ses grleti ve amn rklk olmu. Kervann paras m
pazar, gelecein Peygamberinin
u szleriyle nlad:
nanmadm ve bugne
kadar deer vermediim
cansz nesneler adna be-
ni yemine mi aryor-
sun? Bana sevimsiz gelen
o putlar adna asla yemin
etmeyeceim (bn Sad, Ta-
bakt, 1/130).
Bu sz bir anda am pazarnn ha-
vasn deitirdi. nk Mekkelile-
ri ticaret vesilesiyle ok iyi tanyan
amllar ilk kez byle bir tepkiyle
karlamlard. Yahudi tccar daha
fazla sz uzatmadan alacan alp zin bu drstl-
Meyserenin yanna gitti ve ona gen
tccar hakknda baz sorular sordu.
Bu seyahat esnasnda cereyan
eden ikinci hadise yledir:
Meysere, Efendimizin hesap kitap
ileriyle megul olduunu grp, Ey eitli hediye-
Muhammed! Saatlerdir ne yapyor-
sun burada? diye sordu. Efendimiz
am pazarnn
temsil bir resmi.
de, Ey Meysere! Kervann hesapla-
r ile zel hesaplarm ayrmtm.
Ama nasl yapmsam kk bir ka-
benim parama karm, benim
param m kervann paras-
na karm bilemiyorum.
Bu phe iinde daha fazla
bocalayacama, sen ahit
ol ki, btn param kerva-
nn parasna katyorum.
Kervann bir tek dirhemi
bana geeceine benim on-
larca dirhemim kervann he-
sabna gesin (bn Sad, Tabakt, 1/130).
Yllardr onlarca tccarla seyahate
kan Meyserenin bu szler karsn-
da dili tutulmutu.
Hz. Hatice, Efendimi-
n takdir etmi
ve ona bata be-
lirlenen cre-
tin fazlasn
vermi, ayrca
lerle memnu-
niyetini ifade
RESULULLAHIN
ORTAI ANLATIYOR
Sib b. Ebus-Sib slamn ilk
zamanlarnda Resulullah ile ortaklk
yapard. Mekkenin fethi gn Ms-
lman olmaya geldiinde Efendimiz
ona yle dedi:
Merhaba kimseyi aldatmayan
ve ekimeyen kardeim ve ortam
Sib! Cahiliye devrinde Allah katnda
kabul edilmeyen iler yapardn. O
ileri soy ve akrabalk iin yapardn. O
davranlarn bugn, Mslman oldu-
un iin artk senden kabul ediliyor
(bn Sad, Tabakt, 6/93).
bn Hacer ise o gn, es-Sibin
lisanndan yle anlatr:
Mekke fethedildii gn
baz sahabeler beni alp
Resulullaha gtrd-
ler. Onlar beni Re-
sulullaha takdim
ederken, Osman
ve kimileri beni
DERN TARH
vmeye balad-
lar. O zaman Allah
Resul buyurdu-
lar ki: Onu bana
27
retmeyin/vme-
yin. O benim cahiliye
ZEL SAYI 5
dneminde arkadamd.
Onu ben ta o gnlerden tan-
rm (bn Hacer, el-sbe, 1/685).
Sib ise her zaman onun ok iyi
bir ortak olduunu syleyecekti:
Cahiliye devrinde Resulullah benim
ortamd. O ok gzel bir ortakt.
Hi mnakaa etmez ve bo yere m-
cadele yapmazd (bn Hacer, el-sbe,
3/1633).
etmiti. Bu ticaret daha sonra kutlu
bir evliliin vesilesi olacakt.
Evlilikten sonra da Resul-i Ek-
rem ile hanm Hz. Hatice arasnda-
ki ortakln, Efendimizin mlkiyet
hakk hanmnda olmak zere
yllarca devam ettiini biliyoruz.
Muhammed Emin Yldrm
Siyer Vakf.
 ZEL SAYI 5
DERN TARH

28
 nlarn ounu
lk Mslma

GENLER
OLUTURU YORDU

DERN TARH
29

ZEL SAYI 5
 H
H S E Y N G N E huseyingunes072@gmail.com
z. Muhammed [ ] slam teblie en
yaknlarndan balamt. ncelik-
le aile erafn iine alan davet hal-
kas zamanla dost ve arkadalarn,
akrabalarn, yaad ehri ve blge-
yi kapsayacak ekilde genilemitir.
Onun iindir ki, ei Hz. Hatice (ra) ilk
Mslman kabul edilir. Yine byk
kzlar Zeynep, Rukyye ve mm
Glsm, ayn evi paylaan evlatl
Zeyd b. Harise ile yannda byyen
Hz. Ali (ra) de ilk inananlar arasnda-
Kadn-erkek, dr. (Hz. Ali o tarihte henz 10 yala-
rndayd. Peygamberimiz ekonomik
gen-ihtiyar, sknt yaayan amcas Ebu Talibe ve-
zengin-fakir, fa borcu olarak olu Alinin bakmn
stlenmiti.)
hr-kle ayrm Bu kimselerin yeni inanc benimse-
yapmadan btn
mekte zorlanmadklar anlalyor. Zi-
ra ayn at altnda yaadklar insan
insanlar slama en iyi tanyan kiiler onlard. Nitekim
slamn kitlelere ulatrlmas aama-
davet eden Hz. snda en byk destein de onlardan
Muhammed
geldii grlr.
zellikle Hz. Hatice (ra) vahyin na-
DERN TARH
[ ] nasl zil olduu gnden itibaren Resulul-
lahn arkasnda durmu, muhtemel
karland? lk tehlike ve skntlar karsnda ona
30 Mslmanlarn cesaret vermiti. lk vahyi kendisiyle
paylatktan sonra, imdi bana kim
ounun 31 inanr? endiesine karlk, Kimse
ZEL SAYI 5
inanmazsa ben inanrm! Korkma, Al-
yan altndaki laha yemin ederim ki o hibir zaman
genlerden seni utandrmaz. nk sen akraba
hakkna riayet edersin, doru konu-
olumas neyin ursun, aciz insanlarn iini yklenir-
sin. Fakiri doyurur, misafiri arlar,
gstergesi? halka yardm edersin diyerek onu te-
slamla merref selli etmiti.
Ayn ekilde kzlarnn, saldr ve
olan ilklerin hakaretlere kar onu korumaya al-
tklar grlr. Hatta srf babalarnn
rnek mcadelesi! peygamberliinden dolay eleri tara-
fndan terk edildiler ve bu uurda e-
itli skntlara maruz kaldlar.
Aile bireylerinden sonra tebli sra-
s dost ve arkadalarna gelmiti. Bura-
da Hz. Ebubekirin (ra) ayr bir yeri ol-
duunu sylememiz lazm. Gerekten
Hz. Muhammedle ocukluk yllarna
dayanan dostluk ve arkadalklar da-
va srecinde katlanarak devam etmi-
ti. Belki de aralarndaki dostluk ba
ve gvenin bir eseri olarak iman da-
vetine hi tereddt etmeden icabet et-
miti. Nitekim bn shak onun slamla
tanma ann yle anlatyor:
Ebubekir, Resulullaha rastlad ve
Kureyin syledii doru mu? Tanr-
larmz terk etmisin, bizi aklszlk-
la itham ediyormusun, babalarmz
tekfir ediyormusun dedi. Resulul-
lah, Ey Ebubekir, ben Allahn resu-
l ve nebisiyim. Beni, risaletini tebli
etmem iin gnderdi. Seni Hak olan
Allaha davet ediyorum. Vallahi bu
bir gerektir; seni bir olan, eriki ol-
mayan, kendisinden bakasna ibadet
edilmeyecek olan Allaha, ona itaat
zere olmaya davet ediyorum cevab-
n verdi. Ebubekire Kuran okudu. O
da hi tepki gstermedi, inkr etme-
di ve hemen Mslman oldu. Putlar
inkr ederek skp att. slam gerei-
ni ikrar (kabul) etti. Bylece inanm
ve tasdik etmi bir kimse olarak geri
dnd.
Hz. Ebubekir Resulullaha iman et-
mekle kalmad, insanlar slama gir-
meye de tevik etti. Sevilen, saylan,
cana yakn ve yumuak huylu bir zat-
t. Tccard, gzel ahlk sahibiydi, iyi-
likseverdi. Birok ite ilminden, tec-
rbesinden ve tutarllndan dolay
kendisine danrlard. O da bundan
istifade ederek yanna gelen, kendisiy-
le oturup kalkan, gvendii kimseleri
slama davet etmeye balad.
Nitekim Zbeyr b. Avvam, Osman
b. Affan, Talha b. Ubeydullah, Sad b.
Ebu Vakkas ve Abdurrrahman b. Avf
gibi Mekkenin ileri gelen ailelerine
 Makam- Ebuzer
30 gn boyunca Peygamberimizi grmek
iin Kbede bekleyen Ebuzer Gifar
Hazretlerinin stanbul Fatihteki makam.

mensup genler onun vastasyla Ms- feryatlarna dayanamayp serbest b- Ebuzer uzun zamandr arad ki-
lman oldular. Hz. Ebubekirle birlik- rakmt. Ancak bu davranndan do- inin o olduunu anlamt. Hibir

te Efendimize gittiler. Peygamberimiz
onlara slam arz etti, Kuran okudu ve
Allahn kendilerine ltfunu vadetti.
Ebuzer nasl Mslman oldu?
Mekkede inananlarn says artar-
lay kabilesi tarafndan dlanm, bir
mddet kendi bana hareket etmek
durumunda kalmt.
Sonunda Mekke yaknlarndaki bir
kye yerleti. Oradan geen bir yolcu-
dan Mekkede putlar inkr eden biri-
DERN TARH
Mekkeliye Hz. Muhammedin yerini
sormad zira Mslmanlara gsteri-
len tepkiden ekiniyordu.
Bir ay kadar orada kald. Grmek 31
istedii insan gece gndz Kbenin
avlusunda arad durdu. Bir gn peri-

ken civar kabilelerden haberdar olan-
lar gelip Mslman oluyorlard. Mese-
la Gifar kabilesine mensup Ebuzerin
slama girii ve bandan geen-
ler olduka ilgintir.
Gifariler yol kesme ve hr-
szlklaryla hret bulmu-
lard. Kbeye gitmekte olan
haclarn bile mallarn ya-
malyorlard. Ebuzer de ayn
ii yapmakla birlikte son de-
rece hassas bir yapya sahip-
ti. yle ki, baskn dzenledii
bir kervanda bulunan kadn
ve ocuklarn
ZEL SAYI 5
nin varln rendi. Bilgi toplamak an haldeki bir adam dikkatini ekti.
iin kardeini gnderdi. O da yapt Ebuzer Mslman olabileceini d-
aratrmann neticesini yle anlatt: nd adama Hz. Muhammedin
O tam senin gibi tek bir Allaha iba- yerini sordu. Ancak yanlmt, adam
det ediyor, iyilikle muameleyi emre- avaz kt kadar bard: Ey Ku-
diyor ve ayrca kendisinin Allahn reyliler, ite bir Mslman! Herkes
Resul olduunu sylyor. Mekkeli- zerine ulland, acmadan dvd-
ler onu air ya da gizli eyleri bilip ler onu. Sonralar bu halini yle an-
aklayan khin olarak itham ediyor- latacakt: Kendime geldiimde akan
lar. Bana sorarsan, ben isim yapm kanlarla kzla boyanm bir puta dn-
bir airim, o asla air olamaz. Khin- dm grdm.
lerle de ok karlatm fakat hibir Bekleyiini srdren
noktada onlara benzemiyor. Khinler Ebuzer, bir gece Kbede
yalancdr. Hlbuki o, sz doru bir ibadet eden iki kadn
insan olarak biliniyor, iyilii emredi- grd. saf ve Na-
yor ve ktl yasaklyor.
HLM AYDIN

Hz. Osmann 98 cmlik klc.

 ile adl biri erkek, dieri dii olan put-
lara yalvarp yakaryorlard. Bu putlar
kavuamadan len iki a temsil edi-
yordu. Kadnlarn haline daha fazla
tahamml edemeyen Ebuzer, Onlar
evlendirin diye kt. Kadnlar kor-
kup uzaklatlar.
Akabinde Resulullah Hz. Ebube-
kirle birlikte Kbeye geldi. Uzun sre
ibadet ettiler. Arad kiiyi bulduu-
nu anlayan Ebuzer yanna gidip se-
lam verdi. Peygamberimiz ona, ne za-
mandan beri burada olduunu sordu.
30 gndr Mekkede olduunu syle-
di. Ardndan Ne yiyip ne itin? de-
di. Ebuzer de, Zemzem kuyusundan
gece gndz itiim sudan baka bir
ey yiyip imedim ve hatta imanla-
dm dedi.
Hz. Ebubekir onu evinde misafir et-
ti, karnn doyurdu. Ertesi gn Hz. Ali
(ra) gelip onu Resulullahn bulunduu
yere gtrd. Bylece Ebuzer, zorlu
bir imtihan neticesinde slamla eref-
lenenlerden oldu.
DERN TARH
ettiini duymutu. Srsn gtt
srada uzaktan aceleyle yryen iki
kiinin kendisine yaklatn grd.
Gelenler mriklerden kaan Hz. Mu-
hammed ve Hz. Ebubekirdi. Yorgun
ve susuz olduklar anlalyordu.
Selam verdikten sonra ondan su-
suzluklarn gidermek iin biraz st
vermesini istediler. bn Mesud, Bunu
yapamam, nk bu koyunlarn sahi-
bi ben deilim dedi. Hz. Peygamber
bu davrantan son derece memnun
kald. Biraz Kuran okuduktan son-
ra onu slama davet etti. Dinledii
Kurann etkisinde kalan bn
Mesud, ok gemeden Ms-
lman oldu ve kendini Re-
sulullahn hizmetine
adad.
Kurana youn il-
gisi vard ve artk
onu en iyi oku-
yanlardan bi-
riydi. Nitekim
E fe nd i m i z de n

sonra Mekkede
Kuran en iyi okuyanlardand Kuran aktan
Abdullah b. Mesud, Ukbe b. Ebu okuyan ilk kii o
Muaytn obanyd. Vaktini ehir d- olmutu.
32
nda, Mekkenin etrafndaki dalar- Bir gn ashab
da geiriyordu. Mekkede peygam- toplanp Kurey,
ZEL SAYI 5

berlik iddiasnda bulunan birinin Kuran hi duy-

ktn ve tek tanr inancndan sz mad. Onlara biri
duyursun, kim bunu
KURANDA yapacak? dediler. Ab-
HLM AYDIN

dullah b. Mesud, Ben!

VLENLER diye ne atld. Arkadala-
Yce Allah Kuran- Kerimde ilk r, Sana ktlk etmelerin-
Mslmanlarn oluturduu den korkuyoruz. Aireti olan bir
ekirdek kadroya es-sbiku- adam bunu yapsn. Kurey ona ezi-
nel-evveln ifadesiyle atfta yet etmek isterse aireti engel olur
bulunmutur (Tevbe, 100). dediklerinde o, Brakn, Allah beni
Ayette en zor artlar altnda Hz. koruyacaktr karln verdi. zaman bana o andakinden daha zayf
Peygambere ilk destei veren, Sabahn erken saatlerinde Kbeye ve kk gelmedi. Eer isterseniz ya-
slam mesajnn insanla ulatrl- gitti. Kureyli mriklerin orada otur- rn onlara aynsn yapmak zere yi-
mas uruna kendilerini feda et- duunu grnce onlara doru dnd ne gideyim dedi. Ancak arkadalar
meyi gze alan rnek nesle hususi ve yksek sesle Rahman suresinin ilk yaptnn yeterli olduunu belirterek
bir gnderme yaplm, onlarn ayetlerini okumaya balad. gitmesine izin vermediler.
Allahn honutluunu kazand- Mrikler bata onun ne yaptn lk yllarda slama davet edilenle-
ndan phe bulunmad anlayamadlar. Sonra bazlar, Mu- rin gvenilir, sr saklayan, sadk, put-
ifade edilmi ve iyilik yo- hammedin getirdii ayetleri oku- perestlikten, cahiliye uygulamalarn-
lunda onlar kendileri yor deyince ayaa kalkp onu dvme- dan holanmayan ve yeni dine ilgi
iin model kiilikler ye baladlar. O okumaya devam etti. duyan kiiler olmasna dikkat edilir-
olarak grp onlar Okuyabildii kadar okudu, sonra ya- di. Bu dnemde Mslmanlar evlerin-
gibi davranmaya ra bere iinde arkadalarnn yanna de veya tenha yerlerde toplanr, na-
alanlarn da bu dnd. maz klar, sohbet ederlerdi.
gruba dhil olaca Arkadalar, te bunun iin git- Hz. Peygamber mriklerin dinlen-
bildirilmitir. meni istemiyorduk dediler. bn Me- meye ekildii le vaktiyle geceleri
sud ise, Allahn dmanlar hibir Kbeye gidip ibadet edebiliyordu. An-

Mbarek brg-i erif
Baz paralar yrtk ve noksan olarak elimize ulaan Hz. Aie validemizin brg-i erifleri. Beyaz
bezden yaplan rtnn zerine daha sonradan nesih hatla Kuran ayetleri ve vefkler yazlmtr.
cak Mslmanlarn toplu halde bura-
da ibadet etmeleri mmkn deildi.
Hz. merin (ra) slama girmesiyle
birlikte Mslmanlarn says 40 ge-
mi ve artk slam dini tam anlamy-
la Mekkenin gndemine oturmutu.
Yakn akrabalarn uyar (uara,
214) ayetinin nazil olmasndan sonra
Resulullah, mensubu olduu Haimi-
lerin hepsini toplayp onlar slama
girmeye ve kendisine destek olmaya
ard. Toplantda Mslmanlarn
says ok olmamakla birlikte bata
amcas Ebu Talib olmak zere Pey-
HLM AYDIN
gamberimizi dmanlarna kar ko-
ruyacaklarn bildirdiler. Akabinde
Safa tepesine karak btn Mekkeli-
lere arda bulundu. Yine dardan
gelen kervanlarla grmeler yapma-
ya balad. Bu youn faaliyetler bera-
berinde mriklerin onu ve Msl-
manlar tehlike olarak grmesine ve
basky artrmalarna yol at.
Mekkede Mslmanlara dnk k-
mseyici tavrlarla balayan tepki-
ler zamanla hakaret, dayak, boykot,
ikence ve katle dnt. Resulullah
Kbede oturduu zaman etrafndaki
Ammar, Habbab, Sheyb, Bilal, Ebu
Fukeyhe, Amir b. Fheyre gibi airet
sahibi olmayan bir ksm dardan gel-
mi, bir ksm kle olan Mslmanlar
kmseyen mrikler, Allah bizim
aramzda sadece bunlara m ltufta
bulundu? diye alay ederlerdi.
Mslmanlar ise Rablerinin rzas-
n isteyerek sabah akam Ona yalva-
ranlar kovma! Onlarn hesaplarndan
sana sorumluluk yoktur, senin hesa-
bndan da onlara sorumluluk yoktur
ki, onlar yanndan uzaklatrp da za-
limlerden olasn. Aramzda Allahn
kendilerine ltufta bulunduu kimse-
ler de bunlar m? demeleri iin onla-
rn bir ksmn dierleriyle ite byle
imtihan ettik. Allah kredenleri bil-
mez mi? (Enam, 52-53), Zulme ura-
malar yznden Allah urunda g
edenleri muhakkak ki biz bu dnya-
da gzel bir yere yerletireceiz; ahi-
ret ecri ise elbette daha byk olacak-
tr. Keke bilseler! (Nahl, 41) ve te
yandan, bilesin ki Rabbin, eziyetlerle
DERN TARH
snandktan sonra yurtlarndan g-
enlerin, ardndan abalarn srd-
rp sabr gsterenlerin yardmcsdr;
artk bu yaplanlardan sonra Rabbin
33
elbette ok balayc, ok merhamet-
lidir (Nahl, 110) ayetleri etrafnda ke-
ZEL SAYI 5
netleniyorlard.
Eziyetlere emsalsiz direni
En fazla baskya maruz kalan ki-
iler kleler ve kendilerini koruya-
cak kimsesi olmayan Mslmanlard.
Mrikler ou zaman hr ve soylu
kiilere dokunmaktan ekindikleri
iin hnlarn onlardan alyorlard.
Kzgn talar zerine yatrlarak ezi-
yet edilirdi. yle ki Bilal-i Habei bu
ikencelerin izini mrnn sonuna
kadar vcudunda tayacakt. mey-
ye b. Halef onu gnein altnda kzgn
kumlara yatrr, byk kaya parala-
rn gsne koyar, dininden vazgeip
Lat ve Uzzaya tapmaya zorlard.
Ammar, efendileri tarafndan ar
ikencelere maruz kalrken, babas
Yasir ve annesi Smeyye bu ikenceler
altnda can vermilerdi.
Eziyete maruz kalan Mslman-
larn kurtarlmas noktasnda Resu-
lullahn sadk dostu Hz. Ebubekirin
azim ve fedakrln gryoruz.
Uzun uralardan sonra sahiplerine
byk miktarda para deyerek onla-
r satn alp hrriyetlerine kavutu-
DERN TARH
rurdu. Bilal-i Habei ve annesi Hama-
me, Ubeys ve annesi, Amir b. Fheyre,
34
Ebu Fukeyhe, Zinnire, Nahdiye ve L-
beyne kurtard sahabeden birka-
dr.
ZEL SAYI 5
phesiz mriklerin eziyetleri sa-
dece kle ve zayf kiilerle snrl kal-
mad. Hz. Muhammed ve Ebubekir
bata olmak zere Osman b. Affan,
Talha b. Ubeydullah, Zbeyr b. Avvam
gibi gl kabilelere mensup Msl-
manlar da ar ikence ve yaptrm-
lara maruz kaldlar. Sonunda nce
Habeistana, ardndan da Medineye
hicret etmek zorunda kaldlar.
lk Mslmanlarn sosyo-ekonomik
durumuna bakld zaman ilerinde
hemen her kesimden insann bulun-
duu grlr. Resulullah kadn-erkek,
gen-ihtiyar, zengin-fakir, hr-kle ve
mevla ayrm yapmakszn btn in-
sanlar slama davet etmiti.
Yaplan aratrmaya gre ilgin
olan husus, ilk Mslmanlarn oun-
luunu 31 yan altndaki genlerin
oluturmu olmasdr. 35 yan zerin-
deyken slama girenler sadece 3 kiiy-
di. nceleme konusu yaplan 46 Msl-
mann 16s (%28) kadn, 30uysa (%72)
erkekti.
Bu sosyal yapda fakir ve kleler
aznlktayken, Mekke sermayesinden
byk pay alan zenginler hemen he-
11. asrda erf er-Rad tarafndan
derlenen ve Hz. Aliye nisbet edilen
eitli metinlerden mteekkil Nehcl-
Belagann balang sayfas.
men hi yoktu. Orta tabaka ya da orta
tabakann aa kesimlerinden kimse- hiyden aldklar coku ve heyecan-
ler ounlukla slam kabul ettii hl-
de, gl ve aristokrat kesimler slama
kar dmanca bir tavr sergilediler.
Hz. Muhammedin etrafndaki en
yakn arkadalar st snf zenginler
deil, Kureyin orta halli insanlary-
d. Varlkl olsalar bile gen olmalar
hasebiyle iktisad ynden ailelerine
bamllklar devam etmekteydi ve
birou hem Mekke sekinleri olan
ebeveynleri, hem de dier sosyal ev-
reyle sorunlar yayordu.
Fakirler ve klelerin says ise san-
lann aksine yksek deildi. Nitekim
ilk Mslmanlar (46 kii) arasnda 7si
cariye olmak zere sadece 13 (%29) k-
lenin bulunduu grlyor.
Kle ve cariyelerin dnda kalan
Kureyli Mslmanlarn nemli bir
ksm orta halli kimselerdi. Ebubekir,
Abdurrahman b. Avf, Osman b. Af-
fan, Ebu Ubeyde b. Cerrah gibi varlkl
olan sahabe bulunmakla beraber bun-
lar henz gen olup maddi g ve n-
fuzlar Mekkenin ileri gelenlerinin l-
snde deildi.
Ksacas ounluunu gen ve orta
hlli kiilerin oluturduu ilk Msl-
man kitle, az da olsa desteklerini al-
dklar kle ve cariyelerle birlikte ge-
lecek nesillere emsalsiz ve destan bir
mcadele rnei braktlar. lah va-
la nlerindeki btn engelleri ama-
y bildiler. nanlar uruna canlar,
mallar, topraklar ve ailelerinden da-
hi vazgetiler.
Sonunda hem Rablerinin rzasn
kazandlar, hem de tarih boyunca r-
nek nesil olarak insanln takdirine
mazhar oldular.
Kaynaka:
Belazr, Ahmed b. Yahya (279/892), Ensb l-Erf, Tahkik:
Muhammed Hamidullah vd., Beyrut, 1996.
Hamidullah, Muhammed, slm Peygamberi, ev. Salih Tu,
Ankara, 2003.
bn Him, Abdlmelik (218/833), es-Sretn-Nebeviyye,
Tahkik: mer Abdsselam Tedmr, Beyrut, 1990.
bn shk, Muhammed (151/768), es-Sretn-Nebeviyye (Hz.
Muhammed in Hayat), ev. M. afi Bilik, stanbul, 2012.
bn Sad, Muhammed (230/845), Kitbt-Tabakti l-Kebr,
Tahkik: Ali Muhammed mer, Kahire, 2001.
Kurt Abdurrahman, Demografik Deikenler Asndan lk
Mslmanlar, Uluda ..F.D., Cilt: 18, Say: 2, 2009, s.
27-41.
Saram, brahim, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaj, Ankara,
2001.
Hseyin Gne
Do. Dr., rnak niversitesi
lahiyat Fakltesi retim yesi.
 




bn ihab dedi ki: Enes b. Malik, Hz. Peygamberin yle buyurduunu bana haber verdi:
dem olunun altndan bir vadisi olsa o, kendisinin iki vadisi olmasn ister. Onun azn topraktan
baka bir ey asla doldurmaz. Allah, (hrstan) tvbe edenin tvbesini kabul eder.
Buhari, rikak 10 (VII, 175); Mslim, zekat 117 (I, 725); Sofuolu, Buhari Trc. XIV, 6375.


- -
Abdullah b. mer'den rivayet edildiine gre Hz. Peygamber yle buyurdu:
Sizden biriniz, kardeinin al-verii aleyhine alveri etmesin.

DERN TARH
Buhari, byu 58 (III, 24); Mslim, byu 7 (II, 1154); Sofuolu, Buhari Trc. IV, 1974.

35

ZEL SAYI 5
 - -

Enes b. Malik'ten rivayet edildiine gre Hz. Peygamber yle buyurdu:
Bir Mslman, bir aa diker yahut ekin eker de bunlarn her birinden bir ku yahut bir insan veya
hayvan yerse, muhakkak buna mukabil o Mslman iin bir sadaka sevab vardr.
Buhari, hars ve mzaraa 1 (III, 66); Mslim, msakat 12 (II, 1189); Sofuolu, Buhari Trc. V, 2151. Benzer rivayet iin bkz. Buhari, edeb 27 (VII, 78); Tirmizi, ahkam 40 (r.1382).



Enes b. Malik'ten rivayet edildiine gre Hz. Peygamber yle buyurdu:
Kolaylatrnz, zorlatrmaynz; mjdeleyiniz, nefret ettirmeyiniz.
Buhari, ilim 11 (I, 25); Mslim, cihad 8 (II, 1359); Sofuolu, Buhari Trc. I, 230.
DERN TARH

36
ZEL SAYI 5

Hz. Haticenin
stn iffeti
sebebiyle
slamiyetten nce
Thire (temiz
kadn) lakabyla
anld biliniyor.
Kbr (byk)
sfat ise Resul-i
Ekremin en byk
hanm olmas
sebebiyle sonraki
dnemlerde
kullanlmtr.
Hayrl Bir E, Anne ve Mmine

HATCE
lk Mslman

Hz.

DERN TARH
M U S TA FA A I R M A N magirman@atauni.edu.tr
37

ekkede yaayan Kurey kabilesinin Esedoul-

ZEL SAYI 5
lar koluna mensup olan Hz. Haticenin (ra) so-
yu, Hz. Peygamberin [ ] soyu Kusayda birle-
ir. Kureyin erafndan olan babas Huveylid,
kaynaklarn nemli bir ksmna gre Ficar Sa-
vandan nce vefat etti. Annesi Ftma bt.
Zide olup onun soyu da Ley b. libde Re-
sullahn soyu ile birleir.
Hz. Haticenin stn iffeti sebebiyle slami-
yetten nce Thire (temiz kadn) lakabyla
anld biliniyor. Kbr (byk) sfat ise
Resul-i Ekremin en byk hanm olmas se-
Hz. Muhammede [ ] bebiyle sonraki dnemlerde kullanlmtr.

peygamberlik Babas Huveylid, uluslararas ithalat ve ihra-

cat yapan zengin bir tccard. Yemen ve am
geldiinde herkesten blgelerine srekli kervanlar gtrr, oradan
mallar getirerek Mekkenin pazar ve panayr-
nce iman eden larnda satard. Btn Mekkeliler gibi o da iki

ve onu davasnda bal ticaret yapar ve ok para kazanrd.

Huveylid ve ocuklar Mekkenin en g-
destekleyen ei, zel evinde otururlard. Gzellii ve Kbeye
yaknl sebebiyle ev Mekkeliler tarafndan
ilk Mslman Hz. Radatl-Kbe, yani Kbenin stkardei

Haticenin rnek diye isimlendirilmiti. Huveylid, kz Hati-

cenin doumundan bir mddet sonra kan
hayatndan izler Ficar Savalarna katlm ve bunlarn birin-
 de vefat etmiti. Hatice de Efendimiz
gibi yetim bym, amcas Amr b.
Esedin himayesinde yetimiti.
Evlilik ana gelince amcasnn
olu Varaka b. Nevfel ile evlenmesi
uygun grlmse de bu evlilik ger-
eklememiti. Hz. Peygamber ile
evlenmeden nce iki evlilik yapan
Hz. Hatice, ilkini Teymoullarn-
dan zengin bir tccar olan Ebu Hle
knyesi ile mehur Mlik b. Nebb
b. Zrre ile yapt. Bu evlilikten H-
ris ve Hind adnda iki erkek ocuu
dnyaya geldi. kisi de byk ikra-
ma nil olarak Hz. Peygambere ye-
titiler, sahabe olma erefini kaza-
np ehitlik mertebesine ulatlar.
Hris, annesi ile birlikte ilk Ms-
lmanlardandr. Hz. Peygamber ile
Kbede namaz klarken mriklerin
saldrsna urad ve ehit oldu (bn
Hacer, el-sbe, I, 334; M. Hamidullah,
slm Peygamberi, I, 96). Hind, Hz. Pey-
gamberimizi daha yakndan tand
ve onunla uzun mddet beraber ol-
DERN TARH
du. Bedir ve Uhud savalarna katl-
d. Efendimizin vefatndan sonra da
Hz. Alinin (ra) yannda bulunup on-
da hi ayrlmad. Kendisine neden
38
Hz. Aliden ayrlmad sorulduun- vanda Ammr b. Ysirin yannda
da yle derdi: Siz yoksa hissetmi-
ZEL SAYI 5
yor musunuz? Bakn, Aliden Efen-
dimizin kokusu geliyor. O kokuyu
koklaya koklaya bir mr boyu Hz.
Ali ile beraber olmu ve Cemel Sa-
de tannr. Bir gn Hz. Hasann (ra)
HANIMLAR LEMININ Daycm! Bana dedemi anlatr m-
EN HAYIRLILARI sn? demesi zerine Efendimizin
Hz. Peygamber, Hz. Haticenin
emilini anlatmaya balam ve bu,
vefatndan sonra eitli hanmlarla emil bahsinin en nemli rivayetle-
evlendii halde onu hibir zaman rinden biri olmutur (Ahmed b. Han-
unutmam, ilk einin fedakrln ve bel, Msned, I, 116; Tirmiz, emil, 22).
dostluunu her frsatta anm, evde Hz. Haticenin Ebu Hle ile evlili-
bir koyun kesildii zaman Haticenin i ok uzun srmemi, bilinmeyen
eski dostlarna ondan birer para bir sebepten dolay ei vefat etmitir.
gndermeyi ihmal etmemitir. Bir Hz. Hatice ok ksa bir mddet dul
defasnda Medinede Hz. Haticenin kald. Bu arada kendisiyle evlenmek
kz kardei Hlenin ieri girmek zere isteyen pek ok kii oldu. Bunlarn
izin istediini duyan Hz. Peygamber, arasndan Mahzmoullarna men-
onun sesini ve izin isteme tarzn sup Atk b. izi tercih etti ve onunla
Haticenin sesine ve tavrna benzete- evlendi. Bu evlilikten de Hind adnda
rek heyecanlanm ve Allahm, bu bir kz oldu. (Araplar, Hind ismini
Huveylidin kz Hledir! demiti. hem kzlarna, hem de oullarna ve-
Hz. Hatice dnya kadnlarnn en rirler.) Hind byyp yetiti ve Sayf
hayrllarndandr. Hz. Peygamber b. meyye ile evlendi. Medineye hic-
onun hakknda yle buyurmutur: ret ettikten sonra da Muhammed
Hanmlar leminin en hayrllar u adn verdikleri bir oullar oldu. Hz.
drt hanmdr: mrnn kz Meryem, Haticenin soyu bu kanaldan da de-
Huveylidin kz Hatice, Muhammedin vam etti (bn Habb, el-Muhabber, s. 79;
kz Ftma ve Firavunun hanm si- bn Hazm, Cemhere, s. 142).
ye (Buhr, Enbiy, 27). Hz. Haticenin ikinci evlilii de
uzun srmedi. Kendisi 37 yalarn-
dayken ikinci ei de vefat etti. Artk
iki einden kalan mal varlyla tica-
ret yapmaya karar verdi, Mekkenin
ehit olmutur (bn Hacer, el-sbe, III, sayl tccarlarndan biri oldu.
2059; bnl-Esr, sdl-be, V, 391). slam tarihi kaynaklarnn bir
Hind ayrca Hz. Peygamberin e- ksmnda Hz. Haticenin nce Atk,
mailine, yani fizik yapsna, d g- onun lm zerine Ebu Hle ile ev-
rnne dair mehur rivayetiyle
lendii de kaydedilir. kinci kocas-
nn lmnden sonra Kureyin ile- ve Hz. Muhammedin katlmas ile
ri gelenlerinden bazlar soylu, gzel
ve zengin oluu sebebiyle kendisiy-
le evlenmek istedi ancak Hz. Hatice
tekliflerin hibirini kabul etmedi.
Dnleri nasl oldu?
Hz. Hatice ikinci einin lmn-
den sonra gvendii kimselerle or-
tak olarak ticaret yapmaktayd.
Tandklarnn tavsiyesi zerine ev- kisi de aile ve yeenlerinin stn-
resinde stn ahlk sahibi ve gve-
nilir bir gen olarak bilinen Hz. Mu-
hammed ile ortaklk anlamas yapt
ve klesi Meysereyi hizmetine vere-
rek ama (Suriyeye) gitmesini iste-
di. Dnte baarl bir tacir, drst cu etti.
ve doru szl bir insan olduunu
grd, Meysereden ahlk ve dav- sonra birka gn Ebu Talibin evinde
ranlar hakknda bilgi ald ve bu kaldlar. Bu ev hem kalabalk, hem
zellikleri sebebiyle kendisine hay-
ran kald Hz. Muhammede bizzat
evlenme teklif etti.
Onlarn evlenmesine Hz. Haticenin
arkada olup daha sonra sahabe ara-
snda yer alan Nefise bt. Mnyenin
araclk ettii ve Hz. Muhammede
Hatice ile evlenmeyi dnd tak-
dirde bunu salamaya alacan
belirttii, kaynaklarn ounda ikin-
ci bir ihtimal olarak kaydedilir.
Hz. Muhammed ald-
teklifi amcalar-
na gtrd. Ebu Talib, kardeleri lenek olarak knyelerini ilk ocukla-
rnn isimlerinden alrlard. Bundan
Haticenin evinde yaplan toplant- dolay Hz. Peygambere Ebul-Ksm
da amcas, Amr b. Esedden yeeni (Ksmn babas) knyesi verildi. K-
Muhammed iin Haticeye talip ol- sm iki yanda vefat etti.
duunu syledi ve yeeninin 500 Hicretten 23 yl nce dnyaya ge-
(veya 400) dirhem, baz kaynaklara len Zeyneb, annesi ve kardeleriyle
gre ise 20 dii deve mehir verecei- birlikte Mslman oldu. Teyzesi H-
ni belirtti. Amr da evlilie izin ver- lenin olu Ebul-s ile evlendi. Bu
di. Nikh merasiminde Ebu Talib ve evlilikten Ali ve mme adnda bi-
Amr b. Esed birer konuma yaptlar. ri erkek, biri kz iki ocuk dnyaya
geldi. Zeyneb, Bedir zaferinden son-
lklerini dile getirip nikh kydlar. ra ocuklaryla Medineye hicret et-
Hz. Peygamber, dnne stan- ti. Sonra da ei Mslmanl kabul
nesi Halimeyi davet etti. Dn d- edip hicret etti, eine ve ocuklarna
nnde Hz. Hatice onu, 40 koyun ve kavutu. 629da vefat eden Zeynebin
bir binek hayvan hediye ederek yol- cenaze namazn Efendimiz kldrd.
Olu Ali kk yata, henz ergen-
Hz. Peygamber ve ei, dnden lik ana ulamadan vefat etti. K-
z mme ise teyzesi Ftmann iste-
iyle onun vefatndan sonra Hz. Ali
de olduka dard. Bu arada Hz. Hati- ile evlendi ve Hasan ile Hseyine an-
ce, yeeni Hakm b. Hizmdan bir nelik yapt.
ev satn ald ve oraya tandlar. Hz. Hicretten 20 yl nce Mekkede
Hatice o gnlerde yeeninin kendi- dnyaya gelen Rukyye, Hz. Osman
DERN TARH
sine dn hediyesi olarak sundu- (ra) ile evlendi. kisi 615 ylnda ilk
u 10 yalarndaki Zeyd b. Hriseyi kafileyle Habeistana hicret ettik-
Hz. Peygambere hediye etti. Evli- ten bir mddet sonra Mekkeye dn-
likleri srasnda Hz. Haticenin dler. Ardndan btn Mslmanlar
39
muhtemelen 40, Hz. Muham- gibi Medineye hicret ettiler. Bu evli-
medin ise 25 yanda olduu ri- likten Abdullah dnyaya geldi.
ZEL SAYI 5
vayeti ar basmaktadr. Rukyye, Mslmanlar Bedir Sa-
Hz. Peygamber ile Hz. Hati- vana giderken kzama yakalan-
ce iftinin ilk ocuklar mt. Zafer haberi Medineye geldii
Ksmdr. Araplar ge- gn, 22 yanda vefat etti. Cenazesini
mm Eymen ykad; namazn Hz.
Osman kldrd. Babas cenaze-
sinde bulunamad. Hz. Os-
man, einin hastalndan
dolay Hz. Peygamber tara-
fndan izinli sayld iin
Bedire katlamamt. Oul-
lar Abdullah da hicretin 4. y-
lnda (625) 6 yanda vefat etti.
mm Glsm hicretten yak-
lak 15 veya 17 yl nce dnyaya
gelmiti.
Ticaretten evlilie
ok zengin olup ticaretle uraan
Hz. Hatice daha ok ama kervanlar
gnderirdi. Efendimiz onunla
bu vesileyle tanmt. Arabistan
llerinde temsil bir kervan (yanda).
 Trbe dmanl
Hz. Haticenin de kabrinin bulunduu Cennetl-Muallada grlen kubbeli trbeler 1925
ylnda blgeye hkim olan Suud ynetimi tarafndan yktrlmtr.
DERN TARH
40
ZEL SAYI 5
IRCICA Arivi.
Hz. Peygamber, Rukyyenin vefa-
tndan sonra bekr olan kz mm
Glsm Hz. Osmanla evlendirdi.
mm Glsmn ocuu olma-
d. Ablas Rukyenin olu Abdul-
lah lnceye kadar ona annelik etti.
630ta vefat eden mm Glsmn
cenaze namazn bizzat Hz. Peygam-
ber kldrmt.
Efendimiz peygamberliinden
birka yl nce dnyaya gelen kk
kz Ftmay Hz. Ali (ra) ile evlen-
dirdi. Bu evlilikten Hasan, Hseyin,
Muhassin, Zeyneb ve mm Glsm
dnyaya geldiler. Dikkat edilirse Hz.
Ftmann, kzlarna ablalarnn
isimlerini verdii grlr. En byk desteki
Muhassin doar domaz vefat et-
ti. Dierleri yaad, byd ve ev-
lendiler. Yukarda ismi geenlerden
sadece Hasan ve Hseyin Efendileri-
mizin soyu devam etti. Hz. Ftma
babasnn lmnden 5,5 ay sonra,
22 Kasm 632de vefat etti ve cenaze
namazn Hz. Ali kldrd. Hz. Hati-
ce Mekke dneminde vefat ettii iin
kzlarndan mm Glsm ve Ft-
mann evliliklerini gremedi.
Peygamberlik gelmeden nce Hz.
Muhammedin ehirden uzakta,
zellikle Hirada tefekkr yoluyla
ibadet ettii gnlerde Hz. Hatice hep
onunla megul olmu, eve dnmesi
geciktii zaman hizmetileri vasta-
syla ona ulamtr.
Hz. Haticenin Resulullahn ha-
yatndaki en nemli rollerinden bi-

ri, peygamberlik geldii zaman ken-
disine herkesten nce iman etmesi
ve onu btn varlyla destekleme- gambere Ben senin Allahn resu-
sidir.
Hz. Muhammed, Hirada daha n-
ce hi karlamad Cebrail ona lman olma erefine nail oldu.
peygamber olduunu tebli ettii ve
vcudunu defa kucaklayp kuv-
vetlice sktktan sonra Alak suresi-
nin ilk be ayetini rettii zaman
byk bir heyecana kaplp korku-
dan yrei titreyerek evine dnd.
Bana gelenleri anlattktan sonra
Hatice, bana neler oluyor? diye-
rek kendinden korktuunu syledi.
Bunun zerine Hz. Hatice, Resulul-
lahn korku ve endielerini gideren
u szleri syledi:
yle deme! Yemin ederim ki, Al-
lah hibir zaman seni utandrp z-
mez. nk sen akraban gzetirsin,
doru konuursun, iini grmek-
ten ciz kimselerin elinden tutar-
sn, yoksullar kayrrsn, misafir-
leri arlarsn, hakszla urayan
kimselere yardm edersin (Buhar,
Bedl-vahy, 3; Mslim, man, 252).
Hz. Hatice daha sonra Resul-i Ek-
remi alp amcasnn olu Varaka b.
Nevfele gtrd. branice bilen, bu
sebeple Tevrat ve ncili okuyan, da-
ha nceleri Hristiyanl kabul et-
mi olan bu bilgin, Efendimizi din-
ledikten sonra ona grnen melein
btn peygamberlere vahiy geti-
ren melek olduunu syledi (Buhr,
Bedl-vahy, 3). Hatice de Hz. Pey-
l olduuna ehadet ederim diyerek
Mslmanl kabul etti ve ilk Ms-
Hz. Hatice, yeryznde sadece
Mslmann bulunduu slamiyetin
ilk gnlerinde Resulullah ve Hz. Ali
ile beraber bazen Kbe civarnda, ba-
zen evinde ibadet ederdi. Aff el-Kin-
d, Mekkeye ticaret iin gittiinde
onlarn n bir arada namaz k-
larken ve Kbeyi tavaf ederken gr-
dn, bu esnada Hz. Haticenin te-
settre riayet ettiini sylemektedir
(bn Sad, et-Tabakt, VIII, 18).
Bilindii gibi ilk Mslman Hz.
Hatice, ikincisi Hz. Alidir. Hz. Ali
5 yandan beri Hz. Peygamberin
evinde kalyordu ve Hz. Haticenin
efkat kanatlar altnda bymt.
Mekke mrikleri Hz. Peygam-
berin davetine kar kt ve kendi-
sini ok rahatsz ettiler. Bu skntl
gnlerde Efendimize en byk des-
tei amcas Ebu Talib ve ei Hz. Ha-
tice verdi.
Hz. Hatice, mriklerin zulm
ve hakszl karsnda Resulullah
hibir zaman yalnz brakmad. Hat-
ta Mekkeli mrikler Mslmanlar
kuattnda Ebu Talib de Hz. Pey-
gamber ile birlikte iki- yl boyun-
ca muhasaraya gs gerdi.
Servetini onun davas urunda
harcamaktan geri durmad. Boykota
urayanlarn ihtiyalarn gidermek
DERN TARH
iin bata Hz. Peygamber olmak ze-
re Ebu Talib ve Hz. Hatice her eyleri-
ni harcadlar, yine de onlar alk ve
yokluktan kurtaramadlar.
41
te bu zor gnlerde yeeni Hakm
b. Hizm, henz Mslman olmad
ZEL SAYI 5
halde halasna sevgi ve saygsndan
dolay gizlice onlara yiyecek tam-
t.
Mslmanlar aa yukar yl
sren boykottan kurtulularna se-
vinecekleri esnada bu defa Ebu Talib
ve Hz. Haticenin vefatyla derin bir
hzne gmlmlerdir.
Hz. Hatice, 25 yl kadar sren
mutlu bir evlilik hayatndan son-
ra ve hicretten yl kadar nce, 19
Nisan 620de 65 yanda vefat etti ve
Hacn Kabristanna defnedildi. Re-
sul-i Ekrem, Haticenin vefatndan 3
gn nce de amcas Ebu Talibi kay-
bettii iin dmanlarna kar ken-
disini savunan iki byk destei yi-
tirmi oldu.
Bu sebepten dolay bu seneye Se-
netl-Hzn (Hzn Yl) ad veril-
miti.
Mustafa Arman
Prof. Dr., Erzurum Atatrk niversitesi lahiyat
Fakltesi retim yesi.
 42
DERN TARH
ZEL SAYI 5
SEDAT ZKME
 Prof. Dr. Mustafa Fayda

O NCE
KUL, SONRA
PEYGAMBERD

DERN TARH
Ahlk, var edenin haricindekilere meydan okumay ve
insan olmann lsn Mekkeli bir yetimden rendi
insanlk. Hz. Peygamberin Mslmanlar iin ne anlama 43

geldiini hocalarn hocas bir slam tarihisine sorduk.

ZEL SAYI 5
Savalarndan devlet reisliine ve mucizelerine, ashab-
kiramn muhabbetinden muhteem ahsiyetine insanln
son peygamberi Hz. Muhammed... [ ]

KONUAN: SAMET TINAS

samet.tinas@derintarih.com

Bir mmin olarak Peygamber Efendi-
mizi [ ] nasl tanmalyz? Onun haya-
tmzdaki yeri ne olmal?
Evvela Resulullah Efendimiz hak-
knda benimle sylei yaptnz iin
ok teekkr ederim. Onun hayat
hakknda konumak dikkat ve itina
ister. nk Allah Resulnn tarih
bir ahsiyetmiesine konuulmasn-
dan hazer etmek (kanmak) gerekir.
Avrupallar onu tarih bir ahsiyet
olarak grebilirler. Fakat bizim iin
onun sadece fiilleri byledir.
O byk ahsiyetin, mminin ha-
yatndaki yerini belirtirken bunu
Kuran mnya gre yapmak lazm.
Bizim Hz. Peygamber ile bamz,
onun Allahn kulu ve elisi olduuna Allahn kulu ve elisi olduunu sy-
ahadet getirerek, ona iman etmekle leyerek ona biat ediyorlard.
balar. Peygambere iman, daima Tev-
hid akidesinin yannda yer almtr. Buradaki kul ne mnya gelir?
slam dininin btn anlay ve yo- Kul vurgusu ok mhim. Bir Be-
rumlarnda, hatta birbirine ok uzak dev ziyareti srasnda ona, nce Al-
gibi gzken mezheplerin grlerin- lahn elisi, sonra da Allahn kulu
de bile bu deimez bir akidedir. tabirini kullanarak hitap etmi. Efen-
Binaenaleyh biz kendisini peygam- dimiz ise szn keserek, Ben n-
ber olarak kabul ettiimiz, Ehed ce kuldum, sonra Peygamber oldum
en la ilahe illallah ve ehed enne demitir.
Muhammeden abduh ve reslh
dediimiz bir ahsiyet hakknda ko- yleyse abd kelimesi lalettayin Re-
nutuumuzu hibir zaman unutma- sulden evvel kullanlmam?
malyz. Gayet tabii. Bu lafz, Hz. Peygam-
Ashab- kiram Mslman olacakla- ber tarafndan ilave edilmitir. Nite-
r vakit, Peygamberin huzuruna gelip kim kelime-i tevhidde bu sz yok
 fakat kelime-i ahadette mevcut. Bu,
bir iman meselesi. Bu noktada ashab-
kiramn imanna dikkat etmemiz la-
zm. nk Allah onlar vmtr.
Ayrca Muhacir, Ensar ve Akabe Bia-
tndaki Mslmanlar da vmtr. latryor. Ancak Efendimiz hakknda
Onlar zel ahsiyetlerdir. Onlarn
vlm olmas imanlarnn da Al-
lah tarafndan temyiz edildiini gs-
teriyor.
Ben temyize ok nem veriyorum.
nk Peygamberimizin fiillerinin
hepsi Cenab- Hakkn cerh ve tadili-
ne (dzeltmesine) akt. Yanl yapt-
nda insanlar ikaz ediliyordu. Pey-
gamberimiz yadrganacak ufak bir
ey (zelle) yaptnda Allah onu d-
zeltiyordu. Buna ikaz demeye dilim
varmyor. Mesela inallah kelime-
sini unuttuu iin bundan sonra
inallah diyeceksin denildii gibi.
kaz demeyelim de iaret etti diye-
lim. Baz arkadalarmz, akademis-
yenlerimiz ikaz demeyi seviyor. Fa-
kat ben temyiz mekanizmasnn, her
DERN TARH
zaman Kuran ayetleriyle olmasa da,
Allah ve Habibi arasnda bulunan da-
imi bir ba sayesinde ilediini d-
44
nyorum. Unutmayalm ki, onun
rya-y sadka gibi bizim hi muttali
olamadmz baka bir dnyas daha
ZEL SAYI 5
mevcut. lk ayetlerin gelii ve vahiy
ekillerinin anlatlmas srasnda en
fazla bahsedilen tr rya-y sadka-
dr. Efendimiz ryada grdklerinin
bir sabah aydnl gibi gerekletii-
ni sylyor.
Mutasavvflar Peygamber Efen-
dimizin Rabbi katnda makam ok
yksek olduu iin inallah deme-
mesinden dolay bu hadise vuku bul-
mutur diyorlar. Mutasavvflara gre
inallah ifadesini Allah mminle-
re retmek iin hatrlatt ona. Ben
onun iin ikaz demek istemiyorum.
Efendimiz okuduunda, anlattnda
bylece ashab da inallah demeyi
renmi oluyordu.
Bunun hikmetini tam olarak bil-
miyoruz. Ancak peygamberlerden
zuhur ettiinde Allah katnda de-
itirilen hususlarn olmas onlarn
yceliine halel getirmez. Hz. Pey-
gamber insan olduunun vurgulan-
masn hep istemitir. Karsnda tit-
reyen bir Arab, Ben kuru et yiyen
bir kadnn ocuuyum, titreyip dur-
ma diye uyarmt. Beeriyetin onun
hakknda Hz. sann bnullah (Al-
lahn olu) denilerek tanrlatrl-
masna benzer bir hataya dmemesi
iin ok aba sarf etmitir.
Baz sapk frkalar Hz. Aliyi (ra) tanr-
byle bir ey mevzu bahis deil...
Peygamberimize, gerekleip ger-
eklemedii tartlan baz muci-
zeler isnad edildii iin aksini iddia
edenler var. Hatta bu mucizeler onu
rnek olmaktan kard diye yaz-
lar var. Bunlar doru deil. u unu-
tulmasn ki, Kuranda mucizesi olan
pek ok peygamber anlatlyor. Onlar
da kendi mmetlerine rnekti. Muci-
ze sahibi olmak rnek olmaya mni
deildir. Peygamberimizin yce ah-
siyeti hibir zaman rnek olmasna
mni olmamtr. Kuranda ayet var,
sraya gitti, biz Peygamberi rnek
alamayz m diyeceiz?
Peygamberimizin ikinci zellii
ise onun itaat mercii olmasdr. Al-
lah birok ayette kendisine ve Resule
itaati emretmi; Peygambere itaa-
tin Allaha itaat olduunu sylemi-
tir. Peygambere yalnzca iman etmek
yetmiyor, itaat etmemiz de gerekiyor.
Oysa biz meleklere iman ediyoruz
ama onlara itaat gibi bir mkellefiye-
timiz yok.
Mminler iin itaat mercii
ok mhim bir fark. O zaman La ilahe
illallah yeter, Muhammedn Resulul-
lah demesek de olur, eklinde dne-
meyiz?
Elbette. La ilahe illallahn ya-
nnda daima Muhammedn Resu-
lullah vardr. ncelikle biz Hz. Pey-
gamberi kabul etmezsek Kuran da
reddetmi oluruz. kincisi Kuran bi-
ze reten ve tebli eden odur. Unut-
mayalm o, mminler iin bir itaat
merciidir. ncs ise mminler
iin rnek alnmas gereken zattr.
Ashab- kiram onun gibi yaamaya
alm, onu taklit etmitir. Bura-
da taklit kelimesini kullanmakta
bir beis yok. nk kendisi, Benden
grdnz gibi namaz kln buyur- sinleri sever ayetini bile grmezden
mutur. Kuran- Kerimde rk ve
secde gibi kelimeler var ama nama-
zn nasl klnaca tarif edilmiyor. bu tr yaklamlardan. ncinmek-
Nasl klndn Hz. Peygamberden
reniyoruz. Peki ona kim retti
dersiniz? Elbette Cebrail (as). Demek
ki, Kuran ayetlerinde bulunmayan
MUSTAFA FAYDA
KMDR?
1943 ylnda Konyada dnyaya
geldi, ayn ehirde mam-Hatip Li-
sesini bitirdi. niversiteyi Ankara
niversitesi lahiyat Fakltesinde
tamamlad, Diyanet leri Bakan-
l emrinde Konya ve Anka-
rada imam-hatiplik vazifesinde
bulundu.
1972 ylnda slmiyetin
Gney Arabistana Yayl isimli
teziyle doktor unvann ald. Uzun
yllar Marmara niversitesi lahi-
yat Fakltesinde dersler verdik-
ten sonra 2010 ylnda emekliye
ayrld.
Hz. mer Zamannda Gayr-i
Mslimler, Hz. merin Divan Te-
kilat, Allahn Klc Halid b. Velid
ve Hulefa-y Raidin gibi kitaplara
imza att.
hususlar Hz. Peygamberin hayatnda
da yoktur iddias ok abestir.
Namaz gibi oru, zekt, hac iin de
ayn ey geerli. Zekt, namazla bir-
likte Kuranda ok yerde zikredilir.
Peki neyin zektn vereceiz? Krk-
ta bir nereden kt? Bunlarn ceva-
b Kuranda yok. yleyse bunlar Hz.
Peygamberden reniyoruz.
Kald ki rnek alma konusu sade-
ce ibadetlerle de snrl deil. Yine
iman, slam ve ihsan nedir konusu
Cibril hadisinde anlatld gibi onun
rnekliini ifade eder. Fakat bugn
slam ulemas bu meseleyi tasavvuf
erbabna havale ederek Allah muh-
gelmemizi istiyorlar. Ne kadar tu-
haf! ok inciniyorum aziz kardeim
ten teye yadrgyorum, alyorum
bazen. Aferin mutasavvflara dersi-
niz ama onlar urayor diye siz nasl
kendinizi bu iten mstani addeder-

siniz! Bu beni dilhn ediyor (gnl-
den yaralyor).
Efendimizin rnek alnmas gn-
lk hayat da kuatr. Yemesi, ime-
si, elenmedeki slubu, dualar, gei-
mi, hanmlarla mnasebeti gibi her
eyi rnek alnmtr. Yine rnek al-
nan asl zellii, Sen byk bir hulk
zeresin ayet-i kerimesinde ifadesini
bulmaktadr. Onun gzel ve ahlakl
yaradln Cenab- Hakk byle vur-
guluyor.
O zaman ahlak, ftrata uygun olarak
yaamak diye tarif edebilir miyiz?
Elbette. ster ahlak deyin, ister ya-
radl. Allahn yaradl ile birlik-
te Hz. Peygamberin ahlakn vd-
n rahatlkla syleyebiliriz. Bizim
madd ve manev hayatmz tanzim
iin gndermi zaten peygamberleri.
Tabii ki ahlak, hayatmzn her an-
n kuatsn. Yataa yatarken bile dua
ediyoruz. Ne gzel diyor Yunus Emre:
Yattm Allah kaldr beni
Rahmetine daldr beni
Eer vdem yetti ise
man ile ldr beni
Yattm sama dndm soluma
Sndm Pirime, Subhanma, Allahma Mslmanlarn Hz. Peygambere kar
Kalkarsam Allah, kalkmazsam Ament
Destur Allah Eyvallah
Bu ok yce bir dua. Hz. Peygam-
berin yat bile bize rnektir. ocuk-
larma hep rettim ben bunu. ok kilde kemale ereceini o bizzat Hz.
gzel gerekten. nsan kul olduuna,
mmet-i Muhammedden olduuna
srur (sevin) duyaca bir slup bu.
Efendimizin rneklii meselesi
mmetin medeniyet inasyla neti-
celeniyor. Bu, Kuran medeniyetidir.
Bu medeniyet, bazlarnn dedii gi-
bi, tercme edilen Yunan eserleriyle
olumamtr. O tercmelerle mede-
niyet sadece genilemitir.
Dediim gibi o tarih bir ahsiyet
deildir. Kuran da tarih deildir.
Hkmn hl icra etmektedir ve
DERN TARH
45
ZEL SAYI 5
ediyor. Bugn Kuran, slam ve Pey-
gamber dediimizde ayn eyden
bahsettiimizi unutmamamz lazm.
baka vazifeleri var m?
billah
Evet, onu canndan, malndan, ev-
ladndan daha ok sevmek mme-
tin kendisini canndan ok sevmesi
gerektiini ve imann ancak bu e-
mere (ra) sylemitir. Hz. mer,
Seni canmdan sonra en ok sevi-
yorum dediinde ona, Olmad ya
mer der ve ekler: Ancak canndan
ok seversen imann kemale erer.
Her an tevazu sahibi olan Hz. Pey-
gamber kendi konumunu bu ekilde
vurguluyor. yleyse biz onu canmz-
dan da ok sevmekle mkellefiz.
Allah, bu kinat insan iin bir
imtihan dnyas olarak yaratmtr.
Kuranda ak ayet var. Halife olarak,
yani Allahn yeryzndeki halife-
si olarak yaratldk. Biz eyann ha-
kikatini kavrayarak bunlara hk-
metme becerisini gsterebiliyoruz.
nsann bu fonksiyonu yerine getire-
bilmesi iin mmin olmas gerekiyor.
Mminlii ise Efendimizden ren-
miyor muyuz?
Kurduu devletin ad yok
Hz. Peygambere iman etmek yetmiyor
yleyse?
Efendimiz ayn zamanda sevgi-
mize de konu. Efendimiz, baka pek
ok ayette beir ve nezir olarak va-
sflandrlan peygamberlik vazifesini
yerine getirirken teblile yetinmiyor.
Okuyor, retiyor, ahlakyla ura- deri var ki? Hatice anamzn serveti
yor. Peygamberin Kurandan sonra
en byk mucizesi, yetitirdii As-
hab- kiramdr. Dnyada ne kadar Hz.
mer merepli insan gelip geti. Ama
niye Hz. mer tarihte yerini ald. n-
k Hz. Peygamber terbiyesinden ge-
ti. Niye Hz. Ebubekir (ra), Hz. Fatma
(ra), Hz. Ali (ra) dilimizde? Peygamber
Efendimize muhabbetlerinden dola-
y. Hatta ok skntl gnlerinde Hz. Fedek arazisi gibi eyler var.
Hatice (ra) anamzn tavr kocasnda
grd farklln idrakinin netice-
sidir. Onun iin Haticetl-Kbra oldu.
Hz. Ali Efendimiz ayn ekilde.
Biliyorsunuz Peygamberimiz, Hz.
brahim (as) ve Hz. smailin (as) so-
yundan geliyor. u ayette: Ey Rab-
bimiz! Onlarn arasndan bir eli
gnder. Senin ayetlerini okuyacak.
Onlara kitab ve hikmeti retecek.
Ve tezkiye-i nfus, yani gnderecein
peygamber onlar temizlesin diyor.
te Peygamberin vazifeleridir bun-
lar. Siyerin ilk adm. nsanlara ayet-
leri anlatacak, kitab ve hikmeti -
retecek, onlar tasfiyeye tabi tutacak.
yani nefs-i emmrelerinden (ktl-
emreden nefis) onlar kurtaracak.
Hocam terbiye de (-rabb) kknden geli-
yor, deil mi?
Evet, bu ok dikkat ekici. lk va-
hiy sonrasnda Cebrailin Efendimize
abdest aldrp iki rekat namaz klma-
y rettiini biliyoruz. Biliyorsunuz
abdestle ilgili ayet ok sonra nazil
oluyor. Zaten Peygamber Efendimiz
bir hadis-i erifinde Beni Rabbim ter-
biye etti diyor. Bundan dolay Efen-
dimizin ahlak yannda terbiyesinin
Allah tarafndan yaplmas demek,
temyizden geiyor demektir.
Pek kullanlan bir kelime deil bu
fakat bu konumann anahtar keli-
mesi. Niye bunu diyoruz? smet sfa-
tndan dolay peygamberler gnah-
szdr. Zelle zuhur etse de, etmese
de temyizden geiyor. Efendimizin
vahiy ald 40 yandan evvel, 35 ya-
na kadarki hayatn ok iyi bilmiyo-
ruz maalesef. Mesela Hatice anam-
zn servetiyle ne kadar daha ticaret
yapt? Mesela bizim kaynaklarmz-
da Yemene, Ummana, hatta Habeis-
tana gittii kenarda kede var. Ha-
midullah Hoca bunlar yazd.
Maietini nasl temin etti mesela?
Maieti kolay efendim. Zaten ne gi-
yeterince kfi.
Hicret ettikten sonra?
Hz. Haticenin mal Efendimize ve
ocuklarna kald. Zaten Medineye
hicretten sonra ganimetler var. Efen-
dimiz elinde avucunda olan gnlk
datyor zaten. Onun iin servet b-
rakmyor kimseye. ok az eyas ve
htilafa neden olan arazi miydi Fedek?
Evet, Fatma anamzn miras ola-
rak istedii arazi. nk Hayber gibi
deil Fedek arazisi. Sulh yoluyla Ms-
lmanlarn eline geiyor ve bylece
yars Efendimize kalyor. Bu sebeple
Fatma anamz benim babamn di-
yor. Hz. Ebubekir de Biz Peygamber-
ler miras brakmayz hadisine uya-
rak veremeyiz diyor. Ancak mesele
Beytlmalden hisse verilerek z-
lyor.
Peygamberlik vazifesini Efendimiz
Mekkede 13 yl yapyor. 13 yl esnasn-
da az ama ok deerli ahsiyetler ka-
zanyor slamiyet. Bunlar slamiyetin
yaylmasnda ok etkili oluyorlar. Me-
sela Habeistan hicreti dolaysyla Ne-
cai Mslman oluyor. Necai Arap-
a bilen bir adam. Onun iin Cafer-i
Tayyar Hazretleri Meryem suresini
okuyunca sakallar slanncaya kadar
alyor. Mslman oluyor ve Peygam-
berimiz daha sonra gyab cenaze na-
mazn klyor. Bu ekilde Mslman-
lar Kuran- Kerimi canlandrmaya
balyorlar. Onun iin Peygamberi-
miz iin Hz. Aye (ra) Onun ahlak,
Kuran ahlakdr diyor.
Burada Kuran ahlak olduundan
gayr, ahkmnn (Kurann hkm-
lerinin) da uygulaycs olduunu
vurgulamamz lazm. Onun iin biz,
Mslmanlarn eserlerine, Kuran
medeniyeti diyoruz.
Peygamberimizin Medinede kur-
duu devlet hayatnn ok nemli
admlarndan birine Ensar zmresi-
nin biatyla balyor. Sonra Mescid-i
Nebevnin temelini atyor. Sonra Mu-
hacir zor durumda olduu iin Ensar-
la onlar kardeletiriyor. 7 ay Ebu Ey-
yub el-Ensarinin evinde kaldktan
sonra Mescid-i Nebevdeki mtevaz
hcrelerine yerleiyor. Bu arada Me-
dine-i Mnevverede yeni bir idar ve
siyas oluum iine giriyor.
Merhum Hamidullah hoca buna
ilk yazl anayasa diyerek insanlarn
dikkatini ekti. Daha sonra Medine
Site Devletini kuruyor. ok entere-
sandr, kurduu devletin ad eski kay-
naklarda zikredilmemitir. Kuranda,
Peygamber Efendimizin siyerinde ve
hadisinde de zikredilmemitir. Biz
Diyanet slam Ansiklopedisinde madde
balklarn tespit ederken, Hulefa-y
Raidinden balayarak, Mslmanla-
rn kurduklar devletlerinin adlar-
n yazyoruz. Ama Peygamberimizin
kurduu devletin ad yok. Hamidul-
lah hoca buna Medine Site Devleti
diyor. Bidat bir kelimedir bu. Bidat-
hasene diyebilirsiniz. Ama Peygam-
berimizin kurduu devletin ad yok-
tur.
Ama devlet var.
Var tabii. Peygamberimizin dev-
let bakanlnn da ad yoktur. Ms- ni, Hz. Peygamberden de renmi
lmanlarn devlet kurmas Kurana
gre gerekir mi, gerekmez mi tart-
masn yapanlar var. Devletin bana
kimin geeceini Allah ve Resulullah
bildirmedii gibi, biz ehl-i snnet de
bildirilmediine inanrz. iiler ise
bata Gdir-i Hum meselesi olmak
zere onun yerine Hz. Aliyi brakt
grndedirler.
Cahiliye, zulm a
Hz. Ebubekire dair bir iaret var my-
d?
Eer olsayd tartma olmazd. En-
sar niye halife semeye kalkt? Bu
yorumlar oturduu yerden yapyor
millet. Ashab- kiramn, Peygam-
berin vefatndan sonra aknlk ya-
ad bir gerektir. Hz. merin tavr hem de Ensar alatt o mehur ko-
malumdur. Hz. Ebubekirin dirayeti
de Ensar Medinenin sahibiydi ve
SLAMYET VE
DER DNLER
slamiyet dier dinleri sfrlamak
iin gelmedi. nsanlarn Yahudi ve
Hristiyan kalmasna Allah msaade
etmi, bunun iin onlar cizye ile
mkellef klmtr. Bu ayet (Tevbe 29)
Efendimizin risaletinin 9. ylnda, yani
hkmlerin tamamlanmaya balad
zamanlarda nazil olmutur. Bir tek
istisnas var: Beytullahn mrikler-
den temizlemesini istemi. nk
mrikler necistir (pis). Ama mrik-
leri grdnz yerde ldrn diye
bir kaide yok.
onlar hakl olarak Peygamber geldi-
i iin lider seilmesi askya alnm
olan Sad b. Ubadenin seilmesini ye-
niden gndeme getirmilerdir. Bu ta-
biidir, sadece ihtirasla aklanamaz.
htiras iin olsayd Hz. Ebubekir sei-
lince ihtilaf kard. Sad b. Ubade sa-
dece biraz inciniyor, o kadar. nk
mevkiini kaybediyor. Hz. Ali de bunu
k bulmamtr. O srada cenazeyle
urayordu. Bize de bir haber veril-
seydi diye sitem etmitir. Ben bunu
da ok tabii buluyorum.
Halife seiminde Hz. Ebbekir,
Kurana istinad ederek muhacirler-
den birinin bu makama getirilmesi-
ni teklif etti. O, Kurann bu tercihi-
bulunmayan Tevbe suresindeki bu l-
olarak bu teklifini yapmtr. Bazla-
rnn iddia ettikleri gibi burada sz
konusu olan kabile meselesi, yani Ku-
rey meselesi deildi. Kuran muha-
cirleri ensara ncelemi ve bu ilh
anlay Resulullah, Huneyn Sava
ganimetlerinin Cirnede taksimi s-
rasnda aka gstermitir. Niin o zamana Cahiliye a diyoruz?
yle ki, Kureyin dililerinden ve
mellefe-i kulbdan (kalpleri slama
sndrlacaklar) olanlara yzer de-
ve vermesine ierleyen ensarn, ken-
di aralarnda zntlerini ifade eder-
ken Hz. Peygambere uygun olmayan
ifadelerde bulundular. Daha sonra da
uygun olmayan bu ifadelerini, temsil-
cileri vastasyla Hz. Peygambere arz
ettiler. Ensar ile kapal bir toplant ya-
pan Hz. Peygamber, hem kendisini
ki en byk gnahtr. Allah zalimle-
numalarnda, Allahn muhacirleri
tercihi sz konusu olmasayd, kendi-
sini Ensarn bir unsuru grebilecei-
ni sylemi ancak kendileriyle birlik-
te Medineye dneceini ilan ederek
onlara muhabbet ve balln gs-
termek suretiyle gnllerini alm-
tr. Vefa duygusuna sahip olduunu
gstermitir. Hz. Ebubekirin halife
aday bundan dolay Muhacirlerden
olmas eklinde zuhur etmitir.
Medine Vesikasnn metni var m eli-
mizde?
Elimizde ama nakledildii ekliy-
le, yani metnin kendisi vesika olarak
yok. bn shak tarafndan muhafaza
edilmitir. Peygamber Efendimizin
Medinede bulunan Yahudilerle yap-
t anlamaya, yani Medine Vesika-
sna ilk anayasa diyorlar. Metin mu-
hataplarn tanmlarken btn bu
zmreler ayr birer mmet meydana
getirir diyor. mmetin iinde gayri-
mslimler de var. Bu, bugn bizim
mentalitemize pek uymuyor. Hl-
buki slamiyetin en orijinal tarafn
DERN TARH
temsil ediyor. Mslmanlar o tarih-
ten itibaren baka din mensuplaryla,
daha sonra alnmas emredilen cizye
vergisini demeyi kabul ettikleri tak- 47
dirde beraber yaamay bir temel esas
olarak gnmze kadar uygulam-
ZEL SAYI 5
lardr. Yce Allah, yalnzca Kbeyi
mabed kabul eden ve fakat mrik
olan kimselerin, Mslman olma-
dklar takdirde ldrlmelerini em-
retmitir. Kurann banda Besmele
timatom ve emirlerle Yce Allah, Bey-
tini (Kbe) pisliklerden temizlemeyi
irade buyurmutur ki, bu emir gerei
mrikler Mslman olmaya mecbur
kalmlar ve kimse de bu emirler ge-
rei ldrlmemitir.
Cahiliye, zulm a. Niye zulm?
nk gl, kalabalk ve asil olann
daima hakl olduu anlay hkim.
Kim glyse o haklyd. Onun iin
Efendimiz, Zalim de olsa, mazlum
da olsa kardeine yardm et diyor.
Ashab aryor, zalime nasl yardm
edeceiz? diye. Efendimiz Onun zul-
mn engelleyerek buyuruyor. Bu-
rada slamn farkn ortaya koyuyor.
slamda kul hakk, irkten sonra-
ri sevmez. Bu yzden zulmn zdd
adalettir. kincisi Cahiliyede suun
 ferdliini kabul etmeyen bir zihni- nimetlerin taksimi rnek davran- Son olarak neler sylemek istersiniz?
yet sosyal hayata hkimdi. Bunun lardr. Sava ancak il-y kelimetullah Peygamber olarak gnderilen Hz.
neticesinde Eyyaml-Arab denilen iin yaplr, yani Allah kelmnn y- Muhammed ile Yce Allahn inzal
kabile savalar insanlar yok ediyor- celtilmesi iin. Ezanla, Kurann ahk- buyurduu Kuran- Kerim, slam
du. Senin suundan dolay annen, ba- mn meriyete (yrrle) koyarak, mmetinin birok sahada ok oriji-
ban, halan vs. mesul tutulabiliyordu. ancak Allah kelmn yceltebilirsin. nal bir medeniyet oluturmasn te-
te Cahiliye zihniyeti. Maalesef bu- Medine dneminde, Hz. Peygam- min etmitir.
gn de Arap kardelerimizde bu zih- bere Allah tarafndan kendileriyle Kuran etrafnda kraat, esbab-
niyetin yeniden hortladn grmek savaanlarla savama izni verilmiti nuzl, tefsir gibi eserler telif edilir-
bizi zyor. (Hac, 39-40). nk Mekke dnemin- ken, Kuran ve Snnete istinad eden
de ok skntlar ekilmi fakat si- kelam (inan esaslar) ve fkh (hu-
Efendimiz Ben harp Peygamberiyim lahl mcadeleye izin verilmemiti. kuk) ilimleri, Hz. Peygamberin ahla-
derken bir taraftan da Rahmet Pey- Bylece Medine dneminde Mekkeli k ve dinin manev ve dern hayat-
gamberiyim diyor. Bunu nasl telif mriklerle sava haline girildiini n ele alan tasavvuf eserler yannda;
edebiliriz? gryoruz. Hz. Peygamberin snnetini iine
Sava da rahmettir bazen. ster Peygamberimiz, Mekkelilere zarar alan hadislerle ilgili erhler, esbb-
isen sulh u salah, cenge hazr ol di- vermek iin kervanlarna baskn d- vrd, hadis ravileriyle ilgili cerh
yor ecdat. Yeri gelir sava ile zulm zenlemiti. Bedir Sava kervan bas- ve tadil (dzeltme) kitaplar bata ol-
nlersin. Bugn iki Mslman zm- kn sebebiyle ortaya kt. Bu sava- mak zere Mslmanlara mahsus
re savarsa ncs gelip aray bu- ta Mslmanlar 313 kiiydi. Uhudda ilim dallar teekkl etmiti.
lacak. Aray bulamazsa ncs ise 1,000 kiiden azd, dmanlar Yine devlet hayat ve idaresi etra-
ikinci ile ittifak edecek. Allahn l- ise 3,000 kiiydi. Ayrca Hz. Peygam- fnda geni bir klliyat olumutur.
s bu. T ki sava brakana kadar. berin savalarn Cahiliye dnemin- nsanln gnlk hayatla ilgili m-
Peygamberimizin sava anndaki dekilerden ayrlan ynn de vurgu- terek sahas olan han, hamam, k-
dil tutumu, esirlere muamelesi, ga- lamak lazm. tphane, ribat, kale, ev vs. gibi sivil
DERN TARH

mimar yannda, bata cami mer-

kezli olmak zere de zaviye, tekke,
medrese, drlkurra, drlhadis gi-
bi din mimar sahalarnda, bnye-
48
sinde slam anlay ve estetiini or-
taya koyan eserler vcud bulmutur.
ZEL SAYI 5

Dnya tarihine slam ehri rnekle-

rini sunmutur. Tevhd anlay ve
peygamber sevgisini ileyen natlar
bata olmak zere ok zengin edeb
rnler, Arapa, Farsa ve Trke te-
rennm edilegelmitir.
slam sanatnn dier sahalarnda
da Mslmanlara ve blgelere gre
ok kymetli eserler verilmitir. Fen
bilimleri, felsefe ve mantk sahala-
rnda da Mslmanlarn beer tarihi-
ne ok deerli katklar olmutur ki,
biz btn bunlarn hepsine, Kuran
ve Allahn gnderdii son Peygam-
ber Hz. Muhammed sayesinde ula-
m ve insanlk tarihinde orijinal
bir medeniyetin sahibi olmu bulun-
maktayz.
Ayn kaynaklarmzdan, tarihi-
mizden ve beeriyetin ulat bu-
gnk iyi rnlerden de faydalana-
rak yeniden bir doua inandmz
belirterek szlerimizi tamamlarken
Allah Resuln salat ve selam ile
anarm.
 BR MEVLD KANDLNDE
STKLAL ARMZN YAKICI ILII
SLAMI BIRAKMA
BYLE MAZLUM!
Mehmed Akifin
Efendimizin
doum gn olan
12 Rebilevvelde
kaleme ald iir
Balkan faciasnn
ardndan slam

DERN TARH
dnyasnn iine
dt hazin hali 49

ortaya koyuyor.

ZEL SAYI 5
PEK HAZN BR MEVLD GECES
12 Reblevvel 1331
(18 ubat 1913)
Yllar geiyor ki, y Muhammed,
Aylar bize hep Muharrem oldu!
Akam ne gneli bir geceydi
Eyvah, o da leyl-i mtem oldu!
lem bugn yz elli milyon
Mazlma yaman bir lem oldu:
inendi harm-i pki erin;
Nmsa yabanc mahrem oldu!
Beyninde ten ann sesinden
Binlerce minre ebkem oldu.
Allah iin, ey Nebiyy-i masum,
slam brakma byle bkes,
slam brakma byle mazlum.
 AYETLER VE HADSLERN IIINDA

RUYALAR
UZLET ve
ILK VAHIY
DERN TARH

50
ZEL SAYI 5
 H
CAFER K AR ADA caferkaradas@hotmail.com

em yaps gerei, hem de bulunduu konum itiba-

lah mesajn gelii riyle insann ilah mesaj direkt alma noktasnda
zorlanmas kanlmaz. Bu yzden mesaj, masum
en ok merak edilen olan melek aracl ile ilah lemden insann kav-

konulardan. Vahiy rayabilecei dzeye indirilerek peygamber vasta-

syla gnderilir.
sadece peygamberlere Melein ilk grevi ilah mesaj, yani vahyi gvenli
bir ekilde peygambere ulatrmaktr. kinci gre-
has bir tecrbe vi ise vahyin peygamber tarafndan insanlara ula-
olduuna gre trlmasnda, insan olmasndan kaynaklanabilecek
hatalardan onu korumaktr.
sorularmz nasl Hz. Peygamberin [ ], hem vahyi alrken, hem de aktarrken (tebli) koru-

cevaplayabiliriz? Ayet
ma altnda tutulmas, ilah mesajn gvenli ekilde mkellef olan insanlara
ve cinlere ulamas iindir. Peygamberin bu ekilde korunmasna ismet
ve hadislerin nda veya masumiyet denilir. Peygambere byle bir koruma zrhnn giydiril-
mesi, onu fizik ya da biyolojik olarak deil, kendisinde bulunan emaneti,
vahiy ve eitleri yani vahyi korumak ve salkl olarak yerine ulamasn temin iindir.

DERN TARH
51

ZEL SAYI 5
 Vahiy almas peygamberi beer
st bir konuma karmaz ve beer
zelliklerini yok etmez. Bu konuda
Allah Tel bizi batan uyaryor ve
Hz. Muhammede yle sylemesini
emrediyor:
De ki: Ben sizin gibi bir beerim.
u var ki bana ilahnzn bir ilah ol-
duu vahyolunuyor (Kehf, 110). De
ki: Ben size Allahn hazineleri ya-
nmdadr demiyorum. Ben gayb da
bilmem. Size ben bir meleim de de-
miyorum. Ben sadece bana vahyedi-
lene uyuyorum (Enm, 50).
Bu ayetlerden Hz. Peygamberin
vahiy almas dnda dier insan-
lardan bir farknn olmad anla-
lmaktadr. Zaten birok ayette Hz.
Peygamberin teblile grevli olduu,
kimseyi Mslman yapmak gibi bir
ykmllnn bulunmad vur- man 1).
gulanr. Birinci ve ncelikli grevi
sadece insanlara dorular sylemek
ve yaptklarnn ne gibi sonular do-
uracan haber vermektir. Nitekim
DERN TARH
O, nebilerin sonuncusuydu!
1. Sadk rya: Geree uygun r-
ya demektir. Peygamberlerin ryala-
r gerektir. Allah onlara rya yoluy-
la birtakm bilgiler verir. Bu bilgiler
veya olaylar ryada grd gibi ger-
ekleir. Nitekim Hz. Peygamberin
peygamberliinin balangcnda gr-
d btn ryalarn sabah aydnl-
gibi gerekletii belirtilir (Buhar,
Bedl-vahy, 1).
2. Cebrailin getirmesi: Hz. Ceb-
railin vahiy getirmesi eitli ekil-
lerde olur. Bazen kendi asl suretin-
de, bazen grnmeden, bazen de bir
insan suretine girerek. Hz. Peygam-
bere insan suretinde vahiy getirir-
ken Cebrail daha ok Dhye isimli
sahabenin eklinde geldii bilinmek-
tedir (Buhar, Bedl-vahy, 2; Mslim,
resul derken, verilmeyen peygam-
3. Vastasz vahiy: Allah, melek
ya da rya gibi hibir arac komaks-
zn da vahiy gnderir. Peygamberin
kalbinde bir bilgi yaratarak onu bil-
mnda peygamber kelimesi tercih
edilmitir. Son zamanlarda resul
kelimesinin Trkesi olan eli laf-
z da yazl ve szl anlatmda kulla-
nlmaktadr.
Aslnda Kuranda geen nebi ile
resul kelimeleri arasnda ciddi bir
farkllktan bahsedilemez. nk
peygamber, Allah ile insanlar arasn-
da eli (resul) olduu gibi, elilik sfa-
t gerei ayn zamanda haber getiren
(nebi) zelliine de sahiptir.
Ancak limlerimiz, kendilerine ki-
tap ve eriat verilen peygamberlerle
bir kitap verilmeyip nceki peygam-
berlere gelen eriat ihya etmek, ya-
ni hayata geirmekle ykml olan
peygamberleri birbirinden ayrt et-
mek ihtiyacn hissetmilerdir. Ken-
dilerine kitap verilen peygamberlere
berlere nebi demilerdir.
Bununla birlikte her resul,
nebidir. Nebilerin son bulmas
resullerin de son bulmas anla-

ayette, Gerek u ki, biz seni sadece
mjdeleyici ve uyarc olarak gnder-
dik. Cehennemliklerden sorumlu tu-
tulacak deilsin (Bakara, 109) buyru-
52
larak bu durum ok ak bir ekilde
ifade edilmitir. Her ne kadar vahiy
ZEL SAYI 5
gilendirir. rnein Hz. Musa (as) Tur mna gelir. Nitekim Kuranda
danda, Hz. Peygamber de Miracda Peygamberimiz iin hem nebi,
bu tr vahiyler almlardr (Nis, 164; hem de resul sfat kullanl-
Necm, 13-18). mtr: Muhammed
Peygamber Allahtan insanlara sizin erkekleri-
ilah mesaj getiren kiidir. Kuranda nizden herhangi

Allah ile Peygamber arasnda insana peygamber iin haber getiren anla- birisinin baba-
kapal meydana gelen bir olay ise de, mnda nebi, eli anlamnda resul s deildir. O
nasl geldii hususunda Kuran ve ha- ifadeleri geer. Trkede ise Farsa- Allahn re-
dislerden ulaan dan alnma ve haber getiren anla- sul ve ne-
bilgiler bulun-
maktadr.
Bu bilgiler -
nda vahyin ge- Mriklerin zulm
li ekillerini Hz. Peygamber, risaletini ilan
grup altnda top- edince mriklerin muhalefetiyle
lamak mmkn: karlat. Onu talamaya alan
mrikleri ve ashabnn dirayetini
tasvir eden bir minyatr.

bilerin sonuncusudur. Allah her eyi
bilendir (Ahzb, 40).
Peygamberlerin says konusunda
kesin bir bilgiye sahip deiliz. n-
k Allah Tel, And olsun ki, senden
nce de biz peygamberler gnderdik.
Onlardan bir ksmnn hikyesini sa-
na anlattk, bir ksmnnkini ise an-
latmadk (Mmin 40/78) mealindeki
ayette btn peygamberleri bize bil-
dirmediini syler. Baz hadislerde
124 bin veya 224 bin peygamber gn-
derildiinden bahsedilir. Kuranda
ise sadece 25 peygamberin ad geer.
Kurann ilk ayetleri
Peygamber olarak grevlendirilen
kiinin gerekten peygamber olup
olmadnn bilinmesi nemlidir. Bir
peygambere ilk ilah bilgi ve grev
nasl verilir? Dier bir deyile pey-
gamber olarak grevlendirilen kii-
nin kendisinin peygamber olduunu
bilmesi ve farkna varmas nasl ger-
ekleir? nk grevlendirilen kii dier peygambere haber vermesiyle
peygamber olduunun farkna var-
maz ve bu hususta mutmain olmaz-
sa tebli ve davet grevini yerine ge-
tiremez.
Kelam limlerinden Abdulkdir
el-Badad (. 429/1037) peygamber-
lere bu bilgilendirmenin drt ekilde
HLM AYDIN
DERN TARH
53
ZEL SAYI 5
lk Kuran nshalar
Vahiy ktipleri tarafndan deri
gerekleece i- zerine yazld tahmin edilen incelend i inde
nin syler: 1) Hz. Tekasr ve Hmeze sureleri. ilah grev iin
deme (as) isimle- belli bir ikna ve
rin retilmesinde mutmain olma s-
olduu gibi dorudan recinden getii ak-
hitap eklinde, 2) Hz. Mu- a grlr.
sada (as) olduu gibi, birtakm Hz. Peygamber 40 yana
mucizelerin destei ve vastasz hi- yaklatnda her yl bir ay kadar
tap edilmek suretiyle, 3) Hz. Muham- Hira maarasnda uzlete ekilmeye
medde olduu gibi bir melek gnde- balamt. Aslnda uzlete ekilme
rilmek suretiyle, 4) Hz. brahimin Kurey arasnda yaygnd. zellik-
(as) Hz. Luta (as) peygamber olduu- le Hanf inancna yakn olan kiiler
nu bildirmesi gibi bir peygamberin senenin belli dnemlerinde uzlete
ekilirdi. Hz. Peygamber de her Ra-
(Usld-dn, s. 156-7). mazan aynda uzlete ekilir; oraya
Demek ki, bir peygamberin kendi- gelen garibanlara yedirir iirir, ayn
sinin ilah grev iin ikna edilmesi bitimiyle birlikte nce Kbeyi ziya-
ve mutmain olmasnn belli bir ek- ret ve tavaf eder, ardndan evine d-
linin olduu ve bunun da belli bir nerdi.
sreci ald aikrdr. Hz. Peygam- Bu durum 40 yana, yani vahyin
bere ilk vahyin geli ekli dikkatle ilk geldii yla kadar srmt. O

DERN TARH
54
ZEL SAYI 5
CEBRAL, PEYGAMBER
EFENDMZLE HANG
SURETTE GRRD?
Baz Sahih-i Mslim erhlerin-
de Hira maarasnda Cebrailin
Resulullaha (sas) melek suretinde
deil, insan suretinde geldii bilgisi
bulunmaktadr (Sabun, Fethul-l-
hil-Munim fi erhi sahihi mslim I, 162-
163). Zaten aralarnda geen konuma
ve muamelenin insan bir tarzda
gelitii grlmektedir. Aksi takdirde
Hz. Peygamberin korkusu ok daha
derin olurdu. Nitekim Hz. Meryeme
de Cebrail insan suretinde gelmi ve
ona sann kendisinden doacan
bildirmiti.
Kuranda getii ekliyle Hz.
brahime (as), Hz. Davuda (as) ve
Hz. Luta (as) gelen melekler insan
suretindeydi.
lk ayetler
Efendimize ilk vahyin
geldii Nur Dandaki Hira
Maaras. lk ayetler, o an
hatrlatmak iin maarann
kapsna yazlm.
senenin Ramazan aynda Allahn
Resul yine Hira maarasna ekil-
miti ki, Hz. Cebrail Allahn emriyle
geldi ve ilahi mesaj bildirdi (Sret bn
Hiam, s. 35).
Hz. Aieden (ra) gelen rivayete g-
re Hz. Peygambere ilk peygamberlik
iaretleri uykuda doru rya (ryay-
sadka/saliha) eklinde gelmeye ba-
lamt. Hz. Peygamber ne zaman bir
rya grse sabah aydnl gibi orta-
ya kard.
Kendisine uzlet sevdirildi. yle
ki, uzlet ona her eyden daha sevim-
li gelmeye balad. Bu dnemlerinde
Hz. Peygamber Hira maarasna e-
kilir, tefekkr ve tezekkre dalar-
d. Onun bu hali, hadis metinlerinde
belli gnlerde gece ibadeti anlam-
na gelen tehanns kelimesiyle ifa-
de edilmiti. Burada geirdii gnler
zarfnda ara sra Hz. Haticenin (ra)
yanna dner, yiyecek ve ieceini al-
dktan sonra tekrar Hi-
raya kard.
Bir gn sra d bir
olay vuku buldu. Daha
sonra melek olduu an-
lalan bir kii aniden
geldi ve ona Oku de-
di. Peygamberimiz, Ben
okuma bilmem deyince
melek onu tuttu ve neredeyse
nefesini kesecekmi gibi skt, tek-
rar Oku dedi. Bu hal iki kere daha
tekrarland. Sonunda Alak suresinin
ilk 5 ayeti olan, Seni yaratan Rab-
binin adyla oku. O, insan yapkan
bir kan phts olan alaktan yaratt.
Oku! Rabbin en byk kerem sahibi-
dir. O kalemle retendir. nsana bil-
mediini retendir ayetleri kendi-
sine ulatrld.
Bu olayn ardndan Hz. Peygam-
ber titrer vaziyette ve dehet iinde
Hz. Haticenin yanna dnd. Beni
rtn, beni rtn diye seslendi. He-
men rttler ve korku hali geene
kadar kimse ona dokunmad. Kalk-
tnda Ey Hatice, bana ne oluyor?
diye serzeniini ifade etti ve maa-
rada olan biteni anlattktan sonra
kendimden korkuyorum dedi. Hz.
Hatice ise Hayr, asla korkmaman
lazm, hatta belki sevinmen gerekir!
Allaha yemin olsun ki, yce Allah
seni asla kk drmez. nk
sen akrabalarn korur gzetirsin,
yalan sylemezsin, zayf olanlara
destek karsn, yoksulu giydirirsin,
misafire ikram edersin ve darda kal-
m, belaya uram kimselere yar-
dm edersin diyerek einin gnln
rahatlatmaya alt.
yle anlalyor ki, Hz. Hatice
de tedirgindi. Nitekim yukardaki
konumann hemen akabinde ei-
ni alarak amcasnn olu Varaka b.
Nevfele gtrd. Bu zat Cahiliye d-
neminde Hristiyan olmu biriydi.
branice okuma yazma bilirdi. An-
cak artk yalanmt, gzleri de gr-
myordu.
Hz. Hatice, Ey amcam, hele bir
kardeinin olunu dinle dedi. O
da, Ey kardeimin olu, syle baka-
lm ne grdn? diye sordu. Hz. Pey-
gamber bandan geenleri anlatt.
Bunun zerine Varaka, Bu grd-
n Allahn Hz. Musaya gnderdii
Nms, yani Cebraildir. Keke kav-
min seni bu ehirden karrken gen
yata ve hayatta olsaydm dedi. Hz.
Peygamber bunun zerine Kavmim
beni karacak m? diye aknln
bildirdi. Varaka Evet. Senin getirdi-
ini getiren her kiiye kavmi byle
dmanlk etmitir. ayet sana gelen
mesaj akladn (tebli) gne ka-
dar hayatta kalrsam btn gcmle
senin yannda yer alr ve sana destek
veririm dedi (Buhar, Bedl-Vahiy,
3; Mslim mn hadis 160).

Vahiy 23 yl srd
Hz. Peygamberin henz kendisi-
ne Cebrail gelmeden nce sadk rya
grmesi, peygamberlikten nce ger-
ekleen mucize anlamnda irhs
idi. Nitekim Hz. Peygamber ana rah-
mindeyken gerekleen Fil Olay da
ayn ekilde ishs kabilinden bir
mucizeydi.
Bylece belli bir sre ilah mesa-
j almaya hazrlandn anlyoruz.
Grd ryalarn aynyla kmas
da hazrlanma srecinin bir para-

DERN TARH
syd. Nitekim nl siyer limi bn
Hiamdan gelen bir bilgiden Hz.
Peygambere ryada Cebra-
ilin geldii ve Hira ma-
55
arasndakine ben-
zer bir tecrbeyi Her ey Hak ile kim

ZEL SAYI 5
daha nce yaad- Hattat Mahmud Celaleddin
anlalmakta- Efendinin Hz. Peygamberi
dr (Sret bn Hi- ven nefis beyti:
yinedir bu lem her ey
ber verir (Sre- ayetleri inzal buyurmutur:
am, s. 36-37). t bn Hiam, s. 37). Kuran abucak ezberlemek iin
Hak ile kim
Hira maara- Mirt- Muhammedden Bylece Hz. Pey- dilini oynatp durma. Onu senin zih-
sndaki bu ilk g- Allah grnr dim gamberin elilii nine yerletirmek ve insanlara oku-
rmeden sonra kesinlemi ve ken- man/aktarman gven iinde sa-
Hz. Peygambere bir disinin grev konu- lamak bize aittir. Onu okuduumuz
sre ne Cebrail gelmi, sunda mutmain olaca vakit, sen okunan takip et. En niha-
ne de vahiy indirilmitir. bir dzeye ulamtr. Bun- yetinde onu aklamak da bize aittir
Bir gn Hz. Peygamber yolda y- dan sonra artk vahiy srekli hale (Kymet, 16-19).
rrken Hirada grd melek yer ve gelmi, 23 yllk vahiy sreci bylece Bu ayetlerden sonra Hz. Peygam-
gk arasnda bir krs stne otur- tamamlanmtr. bere Hz. Cebrail gelir, yeni ayetleri
mu halde ona tekrar gelmiti. Bu- Hz. Peygamber, her vahiy geldi- getirir ve okurdu. Ayrldktan son-
nun zerine tekrar korktu, derhal inde onu zihninde tutma, yani ez- ra Hz. Peygamber onun okuduu gi-
eve gitti ve Beni rtn, beni rtn! berleme hususunda zorlanyordu. bi Kuran kolaylkla ezberler, vahiy
dedi. O srda Mddessir suresinin u Bunun iin de gelen vahyi srek- ktiplerine yazdrr ve ashabna -
ilk ayetleri indirildi: Ey rtlere b- li tekrar ediyordu. Bu, dudaklarnn retirdi (Buhar, Bedl-vahiy, 4).
rnm olan, kalk ve insanlar uyar. hareketinden fark ediliyordu. Nite- Kaynaka:
Rabbini ycelterek an. Elbiselerini kim sahabeden bn Abbas ve ondan Cafer Karada, slamn nan Yaps, Bursa, 2013.
Cafer Karada, Hidayet Rehberleri Peygamberler
temizle. Ktlkleri terk et. hadisi rivayet eden tabinden Said b. Kuran da smi Geen 25 Peygamber, Bursa, 2013.

Bundan sonra vahiy artk kesil- Cbeyr, dudaklarn nasl hareket

meksizin devam edecekti (Buhar,
Bedl-Vahiy, 3). bn Hiam bu ikin-
ci grme esnasnda Hz. Cebrailin
birka kez Hz. Peygambere Ey Mu-
hammed, sen Allahn elisisin, ben
de Cebrailim diye seslendiini ha-
ettirdiini bizzat rivayet esnasnda
gstermilerdi.
Yce Allah, Hz. Peygamberi ra-
hatlatmak, ezberlemesini kolayla-
trmak iin Kurann muhafazasnn Cafer Karada
garanti altnda olduunu bildiren u
Prof. Dr., Uluda niversitesi lahiyat
Fakltesi retim yesi.
 Sava ve Bar Arasnda

MMNLER
ve
MRKLER

F
M . A L K A PA R mkapar@konya.edu.tr

arkl dinlere mensup insanlar olmakla birlikte Arabistandaki

yaygn inan putperestlikti. Dier putperestlerden farkl ola-
rak Cahiliye Araplar mrikti, yani Allahn varln inkr
etmeyip ona ortak kouyorlard.
Hz. smailin (as) ardndan Araplar zamanla tevhidden
DERN TARH

uzaklatlar. Arabistanda putperestlik Huza kabilesi reisle-

rinden Amr b. Luhayn Suriyeden getirdii bir putu Kbeye
yerletirmesiyle balamtr. Bu putun Hbel olduu rivayet
56 edilir. Bundan dolay Hz. Peygamber [ ], Amr b. Luhay ate-
te barsaklar srnr vaziyette grp onun kim olduunu

Resulullah [ ]
sorduu zaman kendisine, Hz. brahimin (as) dinini deiti-
ZEL SAYI 5

ren ve Arap putuluunu ihdas eden adam cevab verildii ri-

Mekke ve Medine vayet edilmektedir (Buhar, Menkb 9). Zamanla her kabile bir
put edinmi, hatta bunlarn bir rneini getirip Kbenin ev-
dneminde resine yerletirmilerdi. Hac zaman Mekkeye geldiklerinde

mriklerle
hem Kbeyi, hem de kendi putlarn tavaf ediyorlard.
Cahiliye dnemindeki mehur putlar arasnda Hbelin ya-
ilikileri nasl n sra Lt, Ment ve Uzz bulunuyordu. Bunlarn her biri ay-
r bir kabilenin ilahyd. Ayrca sf ve Nile, Zlhalasa, Fels,
yrtt? Rim gibi putlara da tapan pek ok kabile vard. Mrikle-

Diplomatik rin ibadet ekilleri arasnda hac, umre ve tavaf, kurban, oru,
putlara danma, putlara hediye takdimi, dua ve yemin, put-
mnasebetler larn isimlerini ocuklarna ad olarak koyma dikkat eker.
Alk suresinin ilk be ayetinin inmesiyle Hz. Peygamberin
ve bar risalet dnemi balam ve bunun ilk yl gizli davetle ge-

antlamalaryla ne miti. Aktan daveti emreden ayetlerle birlikte (Hicr, 94; u-

ar, 214) nce kendi akrabalarn ve kabilesini, sonra da Sa-
hedefleniyordu? fa tepesine kmak suretiyle btn Mekkelileri aleni olarak
slama davet etti. Hz. Peygamberin tebli grevi mrikle-
rin muhalefetiyle karlat. Ona sataarak, alay ederek, teh-
dit edip eza ve cefa ektirerek onu engellemeye altlar. Da-
vasndan vazgeirmek iin para, kadn ve makam teklifinde
bulundular. Ayrca ona inanan kle ve cariyeler bata olmak
zere Mslmanlar dinlerinden dndrmek iin sosyal bas-
k, dayak, ikence ve ldrme gibi yntemlere bavurdular.
 DERN TARH
57

ZEL SAYI 5

slamiyetin douunu anlatan ar

(1976) filminde Hz. Hamzay canlandran nl
oyuncu Anthony Quinn bir sava sahnesinde.
 Kureyin bitmeyen kini
Mekke mrikleri daha bilgili ka-
bul ettikleri Medineli Yahudilere Hz.
Peygamber ve getirdikleriy-
le ilgili sorular sormu ve
aldklar cevaplar dorul-
tusunda slama kar men-
fi tavrlar sergilemilerdi.
Bu olumsuz tavr 13 yl s-
ren Mekke dnemi boyunca
artarak devam etti. Her tr-
l ikence ve baskya ramen
Mslmanlarn says gn getik-
e artt. Hatta Mriklerin yl de-
vam ettirdikleri boykot dahi ie ya-
ramad.
Mekke mriklerinin Hz. Peygam-
ber ve slama diren gstermelerinin
ve dmanca davranmalarnn se-
beplerini yle sralayabiliriz:
Kabile asabiyeti yznden atala-
rn dinlerine dknlkleri, Kbeye kibir ve israf yasaklanmtr. Ana-ba-
verdikleri nem, Haimoullarna
kar rekabet duygular, liderlik d-
nceleri ve liderlerde aradklar
DERN TARH
zellikler, ekonomik ve ticari kay-
glar, putperestliin ortadan kalk-
mas halinde Arap kabileleri arasn-
da itibarlarnn kaybolaca korkusu,
58
Kuran- Kerimin putperestlii yer-
mesi ve Kurey byklerinin ahlk
ZEL SAYI 5
seviyelerini ve yaptklar zulm or-
taya koymas, onlar arasnda stn
davranlar kabul edilen rf ve det-
lerinin deersizliinin bildirilmesi
(Alk, 9-19; Kalem, 10-16).
Mrikler Hz. Peygamberin gn-
begn byyen prestijinin Mekke
liderlerinin konumunu yprataca-
ndan endie ediyorlard. Ayrca s-
lamn iki, kumar, zina, yalan, asabi-
yet, kibir, haksz kazan gibi zihniyet
ve davranlar eletirip yasaklamas,
hatta bunlarn yerine Cahiliye top-
lumundaki sosyal snflar yerle bir
edecek olan adalet, eitlik ve hrri-
yet kavramlarn dillendirmesi m-
rikleri rahatsz ediyordu. Glnn
zayf ezdii, zorbalarn her istedii-
ni yapt bir toplum yapsnda endi-
elenmekte ok da haklydlar.
Mekke dneminde inzal olan ayet-
lere bakldnda nbvvetin ne-
mine vurgu yaplp tevhid ve inanc
pekitirici hkmler bildirildii, in-
sanlarn Allaha irk komaktan sa-
kndrld grlr. Ahiret, nbv-
vet, cennet ve cehennem inanc ile
insanlarn Allaha kar hesap vere-
cekleri gndeme getirilir. Ahlk de-
erlere dikkat ekilip kz ocuklar-
n ldrmek, insan canna kymak,
bask, zulm, itham, cimrilik, yalan,
baya ve akrabaya iyilik, yetimin ma-
ln gzetmek, ahde vefa, lye tar-
tya dikkat etmek, emanete riayet,
iffet, infak ve ra, necasetten sakn-
mak ile beden ve nefislerin terbiyesi
tlenir.
Bu ayetler nda Mekke dne-
minde Mslman toplumun alt ya-
ps oluturuldu. Hz. Peygambere
itaat ve din emirlere sadakatin g-
zel rnekleri verildi. Mekke dnemi
Hz. Peygamberin vahiyle insanln
KURANA GRE
MRKLER
Kuran- Kerimde mrikler Allaha
ortak komann yan sra putlara
tapan, cinleri ona oul ve kzlar isnad
eden, putlarn isimlerini ocuklarna
ad olarak veren, zan ve isnadlarda
bulunan, elde ettiklerinden putlarna
hisse ayran, putlar kendileri ile Allah
arasnda efaati klan, putlardan
yardm bekleyen, Allahn ayetlerini
yalanlayan, peygamber ve meleklere
dman olan, kyameti inkr eden,
mal gasp eden, hakka kulak vermeyip
ahde vefaszlk gsteren, yalanc, hain
kiiler olarak anlatlmakta; onlarn
dost edinilmemesi, kendilerinden
yardm talep edilmemesi ve putlarna
svlmemesi istenmektedir.
kamna halef olmak gibi niyetlerle
Kuran ve Peygamberle bulu-
tuu bir dnem oldu.
Diplomatik
mnasebetler
Hz. Peygamberin Medi-
neye hicretinden sonra m-
rik kabilelerle ilikileri, Eer
dmanlar bara meylederler-
se sen de ona yana ve Allaha
gvenip dayan (Enfl, 61) ayeti
hkmne gre bar siyasetini he-
deflemiti. Kurey dndaki mrik
kabilelerle diplomatik mnasebet-
ler ksmen Mekkede balamt. Ni-
tekim Temim kabilesi reislerinden
Eksem b. Sayfnin yazd mektuba
Hz. Peygamber, Allahn Resul ola-
rak bir tek ilahn olduunu, kinatn
sahibinin de, insanlar yaratann da,
lm verenin de o olduunu, dn-
n yine ona olacan bildiren ceva-
b bir mektup gndermiti.
Hz. Peygamber hicretten sonra-
ki ilk yllarda Medinede sulh ve ba-
r ortam salandktan sonra Dam-
re, fr, Mdlic ve Cheyneoullar
ve mttefikleriyle antlamalar yap-
mt. Mrik kabilelerle yaplan
sulh antlamalar genellikle davetin
nndeki engelleri kaldrmak, Me-
dinede kurduu devletin varln
kabul ettirmek, harbe engel olmak,
komuluk ilikileri kurmak ve ili-
kileri devam ettirmek amalarn ta-
yordu. Ayrca dier kabilelerin Ku-
reylilere kar tarafsz kalmalar
hedeflenmiti.
Hz. Peygamber bu antlamalar-
la btn Arabistanda iyi komu-
luk ilikileri kurmu, sulh ve sk-
nun temini ile gven ve bar ortam
salanmt. Hicri 6. ylda Mekke
mrikleriyle yapt Hudeybiye Ant-
lamasndan sonra komu devletlere
ve Arap yarmadasndaki mrik ka-
bilelere davet mektuplar gnderdi.
Bylece mrik kabileler Medineye
gelmeye baladlar.
Kabileler ok farkl taleplerde bu-
lunuyorlard. Bazlar Mslman ol-
duunu bildiriyor ve dini kendi-
lerine retmeleri iin retmen
istiyorlard. Ayrca dnyev menfaat-
ler elde etmek, tarafszlk antlamas
yapmak, hatta Hz. Peygamberin ma-
gelenler de vard.
Maksatlar ne olursa olsun Hz.

Peygamber hepsine gler yzle mu-
amele etti. Her biriyle grp gi-
decekleri zaman onlar hediyelerle
uurlad. Heyetlere daha nce bu ka-
bileden Mslman olup da Medinede
ikamet edenler refakat ediyordu.
Mekkeli mriklerin dmanl-
Mslmanlarn Medineye hicre-
tinden sonra da devam etti. Kurey-
liler Medinedeki kabile reislerine
mektuplar gndererek tehdit ettiler.
Muhacirlerin arkalarnda braktkla-
r mallar yamalayp ganimet ola-
rak aldlar. Ayrca Medine civarnda-
ki bedevi kabileleri Mslmanlara
kar kkrttlar. Bu tavrlar neti-
cesinde Mekke dneminde balayan
Bedrin arslanlar
Bedir Savanda Mslmanlar Kureyli
mrikleri byk bir yenilgiye urattlar.
Hemde kendilerinden kat fazla olmalarna
ramen. Savan heyecanl bir sahnesini tasvir
eden minyatr.
gerilim trmanarak sava boyutuna
ulat.
Hz. Peygamber hicretin ilk ylla-
rnda Medinede sulh ve huzuru te-
DERN TARH
59
ZEL SAYI 5
min ettikten sonra muhtemel sal-
drlarna kar snrlar korumak
amacyla kk mfrezeler gnder-
miti. Hicri 2. ylda cihad ayetleri-
nin nazil olmasndan sonra Mekke
Mrikleriyle yaplan ilk sava Bedir
Gazvesidir. Srasyla Uhud, Hendek,
Mekkenin Fethi, Huneyn ve Tif
gazveleri de mriklere kar gerek-
letirilmitir.
Hz. Peygamberin mrik kabile-
lerle yapt muharebeler gazve ve se-
riyye olarak ikiye ayrlr. Gazve, Hz.
Peygamberin bizzat ordusunun ba-
nda kt seferlerin ismidir. Se-
riyye ise onun katlmad asker
harektlardr. Gazve ve seriyyeler
 M. Serin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, Kubbealt, 2003.
DERN TARH

60

Medinedeki devleti ve Mslmanlar Allah sana yeter! dhilinde hibir mrikle antlama
ZEL SAYI 5

korumak, antlamalar yapmak, geli- Hz. Peygamber ve Kuran- Kerime yaplmayaca bildirilmitir.
muhabbetiyle bilinen Osmanl
ri Mslmanlar aleyhine kullanlan Belli bir mddet iin yaplan ant-
padiahlarndan Sultan Abdlmecidin kaleme
kervanlarn gidi gelilerini engel- ald ayet-i kerime: levhas. O hlde onlara
lamalara mriklerin riayet etme-
lemek, haber toplamak, saldrlara (mriklere) kar Allah sana yeter, O iiten ve si halinde bunlarn srelerinin ta-
kar koymak, ihanet edenleri ceza- iyi bilendir. mamlanmas istenmi, kendileriyle
landrmak ve davet amalaryla ya- anlama yaplmayan mriklere de
plmt. Mslman olmak veya Arabistandan
lk asker seferlerde Muhacirler g- ayrlmalar iin drt aylk mhlet ve-
revlendiriliyordu. Bedir Harbinden rilmitir. Tevbe suresinin hkmle-
itibaren Ensar da orduda yer alma- rine gre mriklerin Arabistanda
ya balad. Seriyyelere katlan komu- Mekkenin fethi Kureyin etkisiz kalabilmesi Mslman olma artna
tanlar, daha nce gazvelere katlm, hale getirilmesi anlamna geliyordu. balanm olup Mekke putperestler-
harp taktikleri konusunda yetenek- Kureyin Araplar arasndaki konu- den tamamen temizlenecekti. Bun-
li ve tecrbeli kiilerden seiliyordu. mundan dolay pek ok mrik kabi- dan sonra heyetlerin Medineye geli-
Hz. Peygamber komutanlarn kendi- le Mslmanlar iin tehdit olmaktan inin hzlandn gryoruz.
lerine tavsiyelerde bulunarak dualar- kt. Huneyn Sava ve Taif Kuatma- Artk dengeler Mslmanlarn
la muharebeye uurlard. sndan sonra slam Arap yarmadas- lehine deimi, Hz. Peygamber
Savalarda ele geirilen ganimet- nn byk bir ksmnda hzlca yayl- Araplar slam sanca altnda bir-
lerin bete biri beytlmale ayrldk- d. letirmiti. Bu baarnn yolu hep sa-
tan sonra mcahidler arasnda da- 9. ylnda inen Tevbe suresinin h- valardan deil, bazen de anlama-
tlrd. Esir alnan mrikler ise kmleri, mriklere verilen bir l- lardan gemiti.
karlkl mbadele edilir, fidye de- timatom niteliindeydi. Buna gre
yerek veya karlksz serbest brak- artk hibir bir mrik hac yapmaya-
lrd. Kle yaplan esirler olduu gibi cak, Kbe asla plak tavaf edilmeye-
nadir de olsa ldrlerek cezaland- cekti.
rlanlar da vard. Ayrca sava sonra- Bu hkmler erevesinde m-
snda ehitler defnedilirken, mrik- riklerle yaplan sresiz antlamalar M. Ali Kapar
Prof. Dr., Necmettin Erbakan niversitesi lahiyat
lerin lleri de gmlyordu. feshedilmi, daha sonra da Arabistan Fakltesi slm Tarihi retim yesi.
ecere-i Nesl-i 
Pak-i Muhammediye
ki byk Arap topluluundan biri olan Adnanlere
mensup Hz. Muhammedin kendisi tarafndan kabul
edilip btn slam kaynaklarnda yaygnlk kazanan
eceresi...
Arap kabileleri genellikle iki ana kola ayr- drlarda yayordu. Kusay, bir sre sonra Mek-
lr: Biri Hz. Nuhun olu Samn soyundan ge- kede oturan Huza kabilesini Mekkeden -
len Kahtna nispet edilen Arab- Aribe, dieri kararak kendi kabilesini yerletirdi. Bundan
ise Hz. smaile nispet edilen Arab- Mustari- dolay Kureylilerin nazarnda nemli bir yere
bedir. Hz. smail, Kahtni Araplarnn sahiptir.
bir kolu olan Crhm kabilesin- Hz. Muhammedin soy aacn-
den hanmlarla evlenmi, so- da dedelerinden Adnana kadar
yu bu ocuklarndan de- olan kiiler hususunda muta-

DERN TARH
vam etmitir. Bunlara, bakat varsa da Adnandan
Hz. Peygamberin dede- Hz. smaile kadar olan
si Adnan b. dede dedelerinin isimle-
nispetle Adnan- ri hususunda baz
61
ler denir. Adnan- ihtilaflar vardr.
ler, Mudar ve Hz. Peygam-

ZEL SAYI 5
Reba olmak berin soy aa-
zere iki ana cn u ekilde
kola ayrlr. verebiliriz:
Allahn Muham-
Elisinin med b. Ab-
kabile- dullah b.
si olan Abdlmut-
Kurey, talib [ey-
Mudarn be] b. Him
nemli kol- [Amr] b. Abd-
larndan bi- menf [Mure]
ridir. Hz. Pey- b. Kusay [Zeyd] b.
gamberin mensup Kilb b. Mrre b. Kab
olduu Himoullar ise b. Ley b. Glib b. Fihr
Kurey kabilesinin boylarn- [Kurey] b. Mlik b. Nadr
dan biridir. [Kays] b. Kinne b. Huzeyme b. Md-
Resulullahn beinci babas Kusay, rike [mir] b. lys b. Mudar b. Nizr
Mekke tarihinde nemli bir yere sahip- b. Maad b. Adnn b. ded b. Mukavvim
tir. Kusayin babas Kilbn lmnden b. Nhr b. Teyrah b. Yarub b. Yecb b.
sonra annesi Uzre kabilesinden biriyle ev- Nbit b. smail b. brahim b. Trih [zer]
lendii iin bugnk rdn taraflarnda b. Nhr b. Sr b. R b. Flih b. Ayber
byd. Gen yatayken babasnn kim b. lih b. rfahaz b. Sm b. Nh b. Lemk
olduunu ve kabilesini renince Mek- b. Mettelah b. Ahnh [dris (?)] b. Yerd
keye gitti. O srada Kurey kabilesi b. Mehll b. Kaynen b. Yne b. s b.
Mekkenin etrafndaki dalarda a- dem (bn Him, I, 1-3).
 ZEL SAYI 5
DERN TARH

62
 Resulullah [ ] tebli halkasn kendi
hanesinden balatm, byk bir sabr
ve azim rnei gstererek ulaabildii
beldelere yaym, bunun iin de bize ilham
veren evrensel bir metod uygulamtr.
te bu metodun ne kan 10 adm.

A H M E T G Z E L ahmetguzel@kmu.edu.tr

z. Peygamberin [ ] 23 yllk tebli srecinin
ilk 3 yl gizli davet eklinde gerekleti. Teb-
liine nce ailesinden balad. Hayat boyun-
ca kendisine sadk kalan vefal ei Hz. Hatice
(ra) ve kzlar Mslman oldular. Akabinde aile
halkndan ocuk yataki Ali ve evltl Zeyd b.
Harise de slamla ereflendiler.
temayz etmi ocukluk arkada Hz. Ebubekir
(ra) ona tereddtsz iman etti. Onun gayretle-
riyle Mekkenin nemli simalarndan Osman b.
Affn, Abdurrahman b. Avf, Sad b. Ebi Vakks,
Zbeyr b. Avvam, Talha b. Ubeydullah gibi ah-
siyetler de Mslman olmulard.
Resulullahn tebli asndan bavurduu

DERN TARH
Bu dnemde ncelikle gvendii arkadala- pek ok yntem olmakla beraber bunlar ara-
rna tebli yapp onlarn desteini almay d- sndan en ok ne kanlar 10 maddede deer-
nd. slama davet ettii, ahlk zellikleriyle lendirebiliriz.

63

ZEL SAYI 5
IRCICA Arivi.
 1 Uzak-yakn herkese tebli
Gizli davet aamasnda Resulul-
lah davete icabet edebilecek herkese
ulamaya alt. Hr-kle, kadn-er-
kek, gen-yal ve ocuk demeden
her gruptan insanla grt. Bu
srete Kurey ve dier kabileler-
den en azndan birka kii davete
olumlu karlk vererek slam top-
lumunun alt yapsn oluturdular.
O dnemde davetin merkez binas
olarak Erkm b. Ebil-Erkmn D-
msnz? diye sordu. Onlar, Elbet-
te inanrz, u ana kadar senin yalan
sylediini duymadk dediler. Hz.
Peygamber, yleyse ben sizi iddet-
li bir azap nnde inzar etmekle,
korkutup uyarmakla emrolundum.
Sizler Allahtan baka ilh yoktur
demedike, ben size ne dnyada, ne
ahirette bir fayda salayabilirim
buyurdu. Ebu Leheb, Yuh olsun sa-
na! Bizi buraya bunun iin mi ar-

rl-Erkm adyla mehur evi kulla-
nlmtr.
Hz. Peygamber En yakn akra-
balarn inzar et! (uara, 214) ve
Emrolunduun eyi izhar
et ve iln et! (Hicr, 94)
talimatlaryla alen da-
vete balad. Abdl-
mttalib ve ailesini,
Ebu Leheb dhil b-
tn amcalarn evin-
de verdii bir ziyafete
DERN TARH
3
dn? diyerek yerden bir ta alp Hz.
Peygambere frlatt. Bu olayla m-
cerret akrabaln slam bir deeri
Bar
olmad tespit edilmi oldu.
Bu ekilde balayan alen
usl
Gizli davet srecinde Ms-
davet gnden gne geli-
lmanlar kadrolatrmay,
ti. Hz. Peygamber dost-
hicrete kadarki srete de
larna, arkadalarna,
kitleletirmeyi baaran Hz.
komularna slam
Peygamber, hicret sonrasn-
anlatt. Ancak bu
da devletleme merhalesini
tebli srecinde m-
gerekletirdi. Bylece ev-
riklerin ciddi anlam-
rensel bir din olan slamn

davet etti. Yemekten da tepki ve engelleme-

sonra onlara slam teb-
li etti, kendisine yardm-
c olmaya ard. Hz. Alinin (ra)
64
dnda hibir akrabas Mslman
olmad. Hatta bizzat Ebu Lehebin
ZEL SAYI 5
tebliinde yeni bir hareket
leriyle karlat.
zemini olutu. Allah Resu-
Mrikler nazarnda s-
lnn teblide bulunaca
lamn hkmleri Araplarn o
muhataplar arasna mrik-
zamana kadar ok kymet verdikleri
lerin yan sra Medineli Ya-
eylere kar bir protesto mahiyetin-
hudiler de dhil oldu.

hakaretine maruz kald. deydi. Mekke aristokrasisini asl kor-

Allah Resul akrabalarnn iman
etmesini ve onlarn desteklerini al-
may ok istiyordu. Yakn akrabala-
rndan umduu ilgiyi gremeyince
uzak akrabalarna yneldi.
Safa tepesine karak Mekkelilere
seslendi. Akrabalar karsnda top-
lannca onlara, u dan arkasnda
veya u vadide size saldracak olan
baz atllar var, desem bana inanr
Medine dneminde Allah
kutan, Hz. Peygamberin toplumun
Resul barl yollarla teb-
geleneksel yapsn evrensel slam
liini srdrmek istemise
vahyi ile tehdit etmesiydi. slam di-
de Mriklerin ve Yahudile-
ninin dinamik vehesi Mekkeli zen-
rin kendilerini yok etmeye
ginleri endielendiriyordu.
ynelik faaliyetleri neticesin-
Bu sebeple iddete bavurdular.
de seriyye ve gazveler ger-
Hz. Peygamberi yalanladlar ve ona
ekleti. Ancak bu gazveler
dmanlk hususunda aralarnda
slamn yaylmasnda ama
birletiler.
olmad gibi emperyal mak-
satlar tamyordu. Kan d-
klmeyen Hudeybiye Msa-
lahasnn Mekkenin gerek
fethi olarak adlandrlmas

2 Davaya adanmak
Tepkilere kar Allah Resulnn gsterdii tavr muazzamd. O,
manidardr.

inancnn btn sonularn kabullendi ve hayatn davasna ada-

d. Ylmayan bir azmi, krlmayan bir evki vard. Kavmi ve kabilesi
arasnda yapt almalar, tecrbeler ona Mekkelilerin slam da-
vasnn cemaati olmayacaklarn gsterdii zaman dier kabilelere
yneldi. nce Taiflilerden himaye istedi. Fakat himaye edilmek bir
yana taland ve Taiften kovuldu. Nihayet Hazrec kabilesine men-
sup Yesribli (Medineli) 6 kiinin Hz. Peygamberin davetini kabul,
tebli faaliyetlerinin ynn deitirdi. Musab b. Umeyri Yesribe
teblici olarak gnderdi. Musab bir yllk hummal bir alma so-
nunda Yesribi hicrete hazrlayacakt.
4 Haneden insanla uzanmak
Hz. Peygamber evrensel bir dinin teblicisiydi ve hedef kitlesi sadece
Arabistan yarmadasndaki insanlar deil, btn insanlkt. Bu dn-
celere dayal olarak slama davet mektuplar yazdrarak elilerle dier
lkelere gnderdi. Resulullahn kurduu devletin snrlar balan-
gta sadece Medineyle snrlyd ve Hicri 1. ylda Mslmanlarn
nfusu yaklak 1,500 kiiydi. 10 yllk tebliden sonra bu alan 3
milyon kilometrekareye, nfus da yzbinlere ulat. Dolaysyla
Hz. Peygamberin ily kelimetullah yolunda ailesinden ba-
lad tebli faaliyeti suya atlan bir ta gibi halka halka by-
mt.

5 Kalplere yerleene
dek irada devam
6 Gzel ahlka
davet et,
kalpleri fethet

Hz. Peygamberimiz muhataplarna slam tebli
ederken Kurann belirledii konular zerinde du-
ruyordu. Mekkede nazil olan ayetler ncelikle iman
esaslar zerinde younlayordu. Emir ve yasak-
larn aksiyon hline gelmesi imann kazandrd
HLM AYDIN
Ben ancak gzel ahlk tamamlamak ze-
re gnderildim buyuran Allah Resul, insanla-
r gzel ahlkl olmaya davet etmi, davet ettii
esaslara bizzat riayet ederek onlara r-

DERN TARH
ivmeyle gereklemiti. Allah Resul insanlar n- nekler sunmutur. Tuvalet adabndan
celikle tevhide, ahiretin varlna, peygamberlere, cenazenin defnine kadar insan ha-
dolaysyla kendisinin Allahn elisi olduuna inan- yatn ilgilendiren her konuda ah-
maya ard. lk prensipler koymutur.
Peygamberliinin ilk yllarnda mriklerin bas- Hz. Peygamberin tebli me-
65

klarna ramen Kbeye gidip namazla- todunu incelediimiz zaman

rn klyordu. Daha sonra Hz. Hatice

annemize abdest almay ve namaz
klmay reterek birlikte na-
maz klmlard. Allah Resul
Arap kabilelerine daveti ola-
rak gnderdii ashabna da git-
tikleri halk, imann yan sra
namaz klmaya ve zekt verme-
ye armalarn emretmitir.
Medine dneminde slam ye-
ni kabul edenleri bir mddet
misafir ederek, ailelerinin ya-
nna daha sonra dnmelerine
msaade ediyordu. slam yeni
kabul edenleri de kendi hlle-
rine brakmad; kalplerine iyice
yerlemesi iin dinin esaslarn retti.
Mescidde uzun mddet oturur, etrafna
toplanan Mslmanlara yeni dinin esas-
larn retir, onlar irad ederdi. Msl-
manlar da akllarna taklan eyleri ona
sorar, eksiklerini tamamlarlard. By-
lece ek ve pheye yer olamayan
hassas konularda tereddde mahal
kalmyordu. Lakin salam bir inan-
cn temin edilmesiyle her ey bitmi
deildi; elbette imann tezahrleri ola-
cakt.
ZEL SAYI 5
slam dininin ksa bir zaman
diliminde bu denli nevne-
ma bulmasnn sebeplerini b-
tn ynleriyle tespit edebiliriz.
O her zaman muhatabn tanma-
ya nem vermi, herkese seviyesine
gre muamele etmitir. Etrafndaki-
lere, Mjdeleyiniz, nefret ettirmeyi-
niz; kolaylatrnz, zorlatrmaynz
hadisinde dile getirdii tarzda yak-
lamtr.
Muhataplarna, Sen ktl en
gzel ekilde nle (Fussilet, 34) ayeti-
nin gerei olarak hsn-i muameley-
le davranm ve bylelikle onlarn
kalplerini fethetmitir. Yine Sen kat
ve sert olsaydn etrafndan dalp
giderlerdi (l-i mrn, 159) ayetin-
de belirtildii gibi tebliinde sert
yntemlere bavurmaktan sakn-
mtr. Ancak onun bu konuda-
ki lsnn taviz vermek deil,
msamaha etmek olduunu be-
lirtmemiz gerekir. Savata veya
barta; ocuk, gen, yal ayrm
yapmadan muhatabna deer
vermi, onlar ereflendirmitir.
 7 Kaidesiz
kuralsz 8 nsiyet kurmak
olmaz
slam dini dnya-ahiret
dengesini kurmay, yani
iki cihan saadetini hedefle-
miti. Hz. Peygamber olu-
turduu toplumun fertleri
arasnda ilikileri belirle-
yen kurallar koymay da
ihmal etmedi. Mslman
fertlerin birbirleriyle, hatta
gayrimslimlerle ilikileri-
ni bu kurallarla dizayn et-
ti. Nitekim hicret sonra-
s tanzim ettii Medine
Anlamas bu gayeye
HLM AYDIN
ynelik bir admdr.
DERN TARH
66
9 Tekrar et,
rnek ol
Resulullah teblide bulunurken tekrar yn-
ZEL SAYI 5
temine de sk sk bavurmutur. Davasn mu-
hataplarna bir kez anlatmakla yetinmemi,
ihtiya duyduka tekrarlamtr. nsanlarn
arasndaki kin ve husumeti hediyeleerek gi-
dermeyi reten Allah Resul, bunun semere-
lerini de toplamtr. Kaside yazd iin Kab
b. Zheyre hrkasn hediye etmitir. Tebli
faaliyetlerini Allahn emri dorultusunda
ve sadece onun rzasn umarak srdrm-
tr. Kendisini davasndan dndrmek iin
yaplan cazip tekliflere, Sa elime g-
nei, sol elime ay verseniz bu davamdan
vazgemem ifadeleriyle karlk vermiti.
Tebli edecei esaslara vkf ve son derece do-
nanml idi. Yaay ve ahlk bunlarn teza-
hryd. nsanlara hemen her konuda rnek
davranlar sergilemi, onlara model olmutu.
Davetinin ruh hali kadar d grn, fi-
zik zellikleri de son derece nemlidir. Allah
Resul giyim kuamyla, temizlik anlayy-
la ve son derece gzel yaratlyla gpta edilen
biriydi.
Hz. Peygamberin muhataplarnn talebi ve-
ya ihtiya zerine mucizelere de bavurduu-
nu grrz. Hudeybiyede ashbn sular tke-
nince Allah Resulnn parmaklarndan su
aktmas bu mucizelerden biridir.
Allah Resul muhataplaryla ya- nsanlarn temel zelliklerini ve
knlamaya ve arada ba kurmaya hislerini gz nnde bulundurmu
gayret etmitir. Onun Hazrecli 6 ki- ve buna gre davranmtr. Allah
iyi slama davet ederken kulland Resul zellikle ehl-i kitab (Hristi-
metod buna rnektir. Hazreclilerin yanlar ve Yahudileri) slama davet
Yesribli (Medineli) olduklarn re- ederken iki din arasndaki mterek
nince, Sizinle akraba saylrz. Ben noktalar vurgulamtr.
de Neccaroullarnn yeeniyim Adam kazanma konusunda
cevabn vererek nsiyet kurmutu. son derece hassast. Abdullah b.
beyyin mnafklndan haber-
dar olmasna ve btn mnafk-
larn isimlerini bilmesine ramen
onlara yumuak davranmt. Her
daim Mslmanlarla birlikteydi.
Toplantlar tertip eder, ar ve pa-
zar yerlerine gider, ev ziyaretlerinde
bulunurdu.
Mescid tebliin ana merkeziydi.
Suffa da ilim erbabnn yetimesi
asndan nemli bir meknd.
10 Merhamet et,
mit et, affet
Teblicinin sabrl ve azimli olmas, davasnn istik-
rarl bir ekilde yaylmas iin elzemdir. Doumundan
vefatna kadar Allah Resulnn hayat ileli gemitir.
Kk yata baba ve anne efkatinden mahrum kalm,
tam 6 evladnn lmne ahit olmu, Taifte talan-
mt. Fakat btn bu zorluklar karsnda sabr ve az-
mi asla terk etmemitir.
midin olmad yerde hedefe ulamak mmkn
deildir. Hz. Peygamber de vahyin geldii ilk gnden
hayatnn sonuna kadar hep mitvar olmutur. Be-
dirde, Uhudda, Hendekte, Mtede kendi ordusun-
dan kat kat fazla saydaki ordularla mcadelesi bu-
nun neticesinde mmkn olmutu.
Kklerine efkat, byklerine sayg gster-
meyen bizden deildir (Buhar, Edeb, 18) buyuran Hz.
Peygamber efkat ve merhamet timsaliydi. Onun af
ve msamaha derecesine hi kimse ulaamamtr.
Kbede namaz klarken kendisini ldrmeye alan-
lardan veya amcas Hz. Hamzann (ra) cierlerini lime
lime edenlerden bile -almak elinde olduu halde- inti-
kam almamt.
Sonu olarak Efendimiz tavr ve davranlar, m-
rik ve mminlere yaklam, hem i dnyas hem de
d grnmyle teblii hakkyla icra etmitir.
Ahmet Gzel
Do. Dr., Karamanolu Mehmetbey niversitesi slami limler
Fakltesi retim yesi.
CHAN PADAHINDAN
K CHAN SULTANINA MEKTUP
Kanuni Sultan Sleyman (1520-66)
fetihleri kadar iirleriyle de zel bir
yere sahip. Muhibb mahlasyla
kaleme ald naat, bir dnya
imparatorunun iki cihan serveriyle
dertletii mektup gibi de okunabilir.

Nr- lemsin bugn hem dah mahbb- Hud

Eyleme klarn bir lahza kapndan cd
(Ey Muhammed!) Sen cihann nuru ve Allahn sevgilisi-
sin. Sana ak olanlar kapndan bir an bile ayr brakma.)

DERN TARH
Gitmesin nm- erfin bu dilimden dem-be-dem
Dertli gnlme devdr cn bulur andan saf
(Senin erefli ismin zaman zaman bile olsa dilimden git-
mesin. nk o dertli gnlmn ilacdr ve canm ondan hu- 67
zur bulur.)

ZEL SAYI 5
Umaram her bir adun baka efaat eyleye
Ahmed Mahmud Ebl-Kasm Muhammed Mustaf
(Ey Ahmed, Mahmud, Ebul-Kasm, Muhammed ve Musta-
fa olan! Ben senin adlarnn her birinin bir baka efaat ede-
ceini umuyorum.)

nki denildi ana ve-ems dah ved-duh

Ryuna alnna mihr mh benzetsem nola
(O Peygamberin ann yceltmek iin ona ve-ems ve
ved-duha denildi. Ben de onun yzn, alnn gnele aya
benzetsem bunda alacak ne var?)

Bu libs u hy u hy tantana nedir dil

Egnine hilat yeterken bir pals bir ab
(Ey gnl! Senin omzuna hilat olarak bir ul ve bir aba ye-
tecekken, bu elbiseler, bu hay huy ve gsteri nedir?)

Crm isyanm brndur geri hadden server

Sen efat knsn geldim sana efat uma
(Ey Padiah! Gerekte suum ve isyanm haddinden fazla-
dr. Ancak sen efaat kaynasn, senin efaatini umarak sa-
na geldim.)

Bu Muhibb tevbe eyler tevbesin eyle kabul

Fitne-i eytandan sakla an y Rabben
(Ey Rabbimiz! Bu Muhibb, tevbe eder, sen onun tevbesini
kabul et ve onu eytann fitnesinden koru.)
 sr ve Mirac
mucizeleri nedir, ne deildir?
DERN TARH

68
ZEL SAYI 5
 DERN TARH
69

ZEL SAYI 5

Kendisine yetlerimizden bir ksmn

gsterelim diye kulunu (Muhammedi)
bir gece Mescid-i Haramdan evresini
bereketlendirdiimiz Mescid-i Aksaya
gtren Allahn an ycedir. Hi phesiz O,
hakkyla iitendir, hakkyla grendir. (sra, 1)
 K
H A L L B R A H M B U L U T hibulut@gmail.com

urana gre mucizev olaylar Allahn iz-

niyle ve onun bir fiili olarak vuku bulur.
Kinat yoktan var eden ve ileyiine dair
kanunlar koyan yce Allahn, elilerini
desteklemek zere byle olaylar halk et-
mesi hikmetine uygun olduu gibi aklen
ve naklen de mmkndr.
Bununla birlikte Hz. Peygamberin [ ]
Kurandaki ayet ve delillerinin dier pey-
gamberlere gnderilenlere nazaran fark-
l olduu konusunda phe yoktur. Zi-
ra onun delillerinin daha ziyade akl ve
manev olduu kabul edilir. Nitekim Hz.
Peygamberin hidayet mucizesinin Kuran
olduu ak ifadelerle ortaya konulur ve
dnen kimseler iin bunun yeterli ola-
cana iaret edilir (Ankebt 50-51; Baka-
ra, 209). Ayrca Hz. Peygamberin mm
olmas, gzel ahlk sahibi olup insanla-
ra en stn rnekler sunmas, gayba dair
haberler vermesi, zayf ve gsz olmas-
na ramen dmanlarnn ona zarar vere-
memesi gibi hususlar muhataplarn d-
nmeye sevk eden akl delillerdendir.
Kuranda Hz. Peygamberin hiss muci-
DERN TARH

zelerinin zikredildiini ileri srenler, id-

dialarn desteklemek iin baz rnekler
verirler. Bunlar arasnda isr, mirac, in-
70 Kuran- Kerimde ikk- kamer (ayn yarlmas), gsnn
yarlp kalbinin ykanmas, meleklerin
bir sureye de Bedir Savanda tecessm edip mrikle-
ZEL SAYI 5

ismi verilen sr
hadisesi hakknda
ne biliyoruz? Ya
ri ldrmeleri, eline alp serptii bir avu
kumun dmanlarn gzne isabet etme-
si gibi hadiseler varsa da biz burada yal-
nz sr ve Mirac mucizeleri zerinde du-
racaz.

Mirac? Birbirinin sr geceleyin yrmek, gece yolcu-

luu yapmak anlamlarna gelir. By-
devam ve mek, ycelmek, ykselmek ve bir eyi
zirveye tamak gibi anlamlar da ierir.
tamamlaycs iki Kuranda isr kelimesi mzi sgasyla yer

hadise arasndaki alm ve 17. sureye isim olmutur.

Surenin ilk ayetinde geen esr bi-ab-
farklar, dih ifadesinden ve ayetin ieriinden
hareketle genel olarak Mslmanlar, y-
mak, ykselmek anlamndaki urc k-

bedenen mi
knden tremi bir ism-i let olup yu-
ce Allahn Hz. Muhammedi kudretinin kar kma vastas, merdiven demektir.
yoksa ruhen mi iaretlerini gstermek iin gecenin bir
vaktinde Mescid-i Haramdan Mescid-i Ak-
Dorudan Mirac kelimesi Kuranda ge-
memekle birlikte oul ekli olan meric
gerekletiklerini saya yrtmesi hadisesini isr diye isim- ykselme dereceleri mnsnda Allaha
lendirmilerdir. Mahiyetiyle alakal fark-
biliyor muyuz? l kanaatler olsa da, sr hadisesi Kuran
nisbet edilmitir (Meric, 3). Ayrca mer-
diven anlamnda meric bir ayette, urc
te slam ile sabit bir haber olup her mminin
inanmas lazm gelen bir olaydr. Ancak
kknden tremi fiiller ise eitli ayet-
lerde yer almaktadr. Terim olarak Mirc,
tarihinin Kuranda, bu gece yolculuunun zaman, Hz. Peygamberin ge ykseliini ve Al-

tartmal
mekn ve mahiyetine dair ayrntl bilgi-
ler sunulmamtr. Bundan dolay sr da-
meselelerinden ha ziyade hadis rivyetleriyle detayland-
rlmaya allmtr.
birine cevaplar! Mirac kelimesi szlkte yukar k-
lah katna kn ifade eder.
slam kaynaklarda ifade edildii zere
sr ve Mirac hadisesi aslnda iki safhada
meydana gelmitir. Allah Resulnn bir
gece Mescid-i Harmdan Mescid-i Aksya
 DERN TARH
71

Hajj: Journey to the Heart of Islam, British Museum Press, 2012.

ZEL SAYI 5
Zarif bir izim
Peygamber Efendimizin
sandaletinin (Kadem-i erif)
izimi. Bu iziminin insanlar
ktlklerden ve nazardan
koruyacana inanlrd.

yapt yolculua sr, oradan gklere rac maddesinde ele alnm, ayrca sr olay ayn surenin ilk ayetinde
ykselmesine Mirac denilmitir. bir sr maddesine gerek duyulma- yle ifade edilmitir:
Zaman itibaryla tamamen farkl mtr. Hlbuki Mill Eitim Bakanl- Bir gece kendisine baz ayetleri-
olan bu iki hadise, slam gelenekte nn slam Ansiklopedisinde ayr mad- mizi gsterelim diye kulunu Mescid-i
birlikte ele alnm ve deta birbirinin deler olarak yer almtr. Harmdan evresini mbarek kld-
devam ve tamamlaycs iki olaym mz Mescid-i Aksya gtren Allah
gibi sunulmutur. Hatta zamanla Mi- sr ryada m gerekleti? eksikliklerden mnezzehtir. O, ger-
rac hadisesi ne karlarak bir bak- Hadis kaynaklarna bakldnda ekten her eyi iitmekte ve grmek-
ma sr hadisesi glgede braklmtr. her iki hadisenin zaman ve mekn tedir (sr, 1).
Nitekim kltrmzde Mirac sylemi asndan farkl olduklar grlr. Da- Bu ayette yce Allah kudretinin
daha yaygn olup sr pek bilinmez. has erken dneme ait hadis kaynak- iaretlerini gstermek iin Hz. Pey-
Bir bakma mirac terimiyle her ikisi larnda sadece isr kelimesi ve ola- gambere Mescid-i Harmdan evre-
kastedilir. yndan bahsedilirken, -aada ifade si mbarek klnan Mescid-i Aksya
Kltrmzdeki bu kabul o denli edilecei zere- mirac kavramnn hic- geceleyin bir seyahat yaptrdn (es-
etkili olmutur ki, Trkiye Diyanet Vak- ri 2. asrn sonlarnda literatre girdi- r bi-abdih) bildirmitir. Dolaysyla s-
f slam Ansiklopedisinde bile konu Mi- i grlr. rnn dorudan Kuranda zikredil-
 mi olduu hususunda phe yoktur.
Ancak bu yolculuun nasl gerekle-
tii, Allah Elisinin ne ile gtrld-
, bu yolculuun maddi mi, yoksa
ruhani mi olduu hususunda herhan-
gi bir aklama bulunmamaktadr.
Bunlara ilaveten yolculuun ba-
lang noktasnn Mescid-i Harm
olduu hususunda bir ihtilaf yoktur.
Ancak sr olaynn son bulduu nok-
ta olan Mescid-i Aksdan maksadn
ne olduu hususunda grler farkl-
lar. Kuranda Mescid-i Aks ile hangi
mescidin kastedildii aklanmam,
sadece evresinin mbarek klnd
belirtilmitir.
Mescid-i Aksnn kelime mn-
s itibaryla uzak mescid anlamna
geldii, hlbuki Kuranda Filistin iin
ednel-arz (en yakn yer) ifadesinin
kullanld (Rm, 3) bilinmektedir.
Bu itibarla Mescid-i Aksnn semav
bir mescid olmas ihtimali zerinde
durulmakla birlikte, hem tarih veri-
ler, hem de ayetteki ifadeler dikkate
DERN TARH
le donatlm biri (Cebril) retti. O,
HZ. PEYGAMBER ufkun en yce noktasndayken asl
HUZUR- LHDE ekliyle grnd. Sonra yaklatka
yaklat. yle ki, iki yay kadar, hatta
Buhar ve Mslimdeki rivayetlerin
daha yakn oldu. Bylece Allah, kulu-
ortak noktalarndan hareketle mirac
na vahyini iletti... (Necm, 1-10)
olay yle tasvir edilebilir:
Burada dikkate sunulan olaans-
Bir gece Resulullah, Kbede
t durumun sr suresinde belirtilen
Hicr veya Hatm denilen yerdeyken
kendisine baz ayetlerimizi gstere-
-baz rivayetlerde uykuda bulunduu
lim eklindeki ifadelerin alm ol-
srada veya uyku ile uyanklk aras bir
haldeyken- Cebril geldi; gsn
duu dnlerek bu ayetlerin mirac
at, zemzemle ykadktan sonra iine
anlatt ileri srlm, bylece s-
iman ve hikmet doldurup kapatt. r suresiyle Necm suresi arasnda ta-
Burak adl binee bindirip Beytlmak- mamlayc bir ilikinin bulunduu id-
dise gtrd. Resul-i Ekrem Mescid-i dia edilmitir. Ancak Necm suresinin
Aksda iki rekat namaz klp dar ilk ayetleri nyargsz ekilde dikkat-
ktnda Cebrail biri st, dieri a- lice dnldnde ncelikle vahyin
rap dolu iki kap getirdi. Resulullah st ilah kaynakl olduuna, Allah Resu-
dolu kab seince Cebrail kendisine lnn Cebraili grdne ve vahiy al-
ftrat setin dedi, ardndan onu alp dna dikkat ekildii anlalacaktr.
dnya semasna ykseltti. Semalarn Dahas Necm suresi ile sr suresinin
her birinde srasyla dem, sa, Yusuf, nzul zamanlar dikkate alndnda
dris, Harun ve Musa peygamberlerle Necm suresinin bisetin (peygamberli-
grt; nihayet Beytlmamrun in) ilk yllarnda indirildii, sr sure-
bulunduu yedinci semada Hz. bra- sinin ise hicretten 1,5 ya da 2 yl nce

alndnda sz konusu mabedin ta-
rih bir gerekliinin bulunduu ka-
bul edilmektedir.
Hz. Peygamberin yaad dnem-
72
de mescidin mevcut olmamas, nce-
leri Kudste Mescid-i Aksnn bulun-
ZEL SAYI 5
himle (as) bulutu. Sidretl-mnteh
denilen yere vardklarnda yazc
meleklerin kalem czrtlarn duydu
ve Allahn huzuruna kt. Burada
Cenb- Hak 50 vakit namaz farz
kld. Dnte Hz. Musa (as), 50 vakit
nazil olduu grlecektir.
Bedenen mi, ruhen mi?
Hadis ve siyer kitaplarnda ise sr
ve Miracla ilgili birok rivayet mevcut-
tur. Bunlar iki kategoride ele almak

madn gstermedii gibi, Mescid-i
Aksnn Mslmanlarn ilk kblesi
olduu da bilinen bir husustur. y-
le anlalyor ki, semav dinlerde tev-
hid inanc asndan ibadetlerin ifa-
s srasnda mminlerin yneldii
mekn (kble) bir ama deil, aratr.
Bu meknn zerindeki binann yz-
yllar iinde yklp yeniden yaplmas
veya zaman zaman ortadan kalkm
olmas meknn manev konumunu
etkilemez.
slam limleri sr hadisesinin
Kuran temellerini ararken baz ayet-
lerin bu hadiseyle ilikili olduunu
aklamlardr. Bunlardan biri, sr
suresinin 60. ayetidir. Ayette ...Gerek
sana gsterdiimiz ryay, gerekse
Kuranda lanetlenmi aac, o mrik
halk iin bir snama vesilesi kldk...
eklinde buyrulmutur.
Sz edilen ryann, surenin ban-
da yer alan sr hadisesine iaret ettii
hususunda mfessirlerin genel bir ka-
bul bulunmaktadr. Bununla birlik-
te burada sz edilen ryadan mak-
sadn Bedir Sava ncesinde mrik
liderlerin ldrleceine dair Allah
namazn mmetine ar geleceini mmkn. bn Eb eybeye (235/849)
syleyip Allahtan onu hafifletmesini gelinceye kadar erken dnem hadis
istemesini tavsiye etti. Namaz be kaynaklarnda Miraca dair herhangi
vakte indirilinceye kadar Hz. Peygam- bir rivayet yer almaz. Ktb-i Sittenin
berin huzur-i ilhye mracaat ve de yer ald dier kategorideki eser-
Musa ile diyalou devam etti. lerde ise Miraca dair rivayetler ba-
z farkllklar ihtiva etmekle birlikte
mevcuttur.
Sahih-i Buhr ve Sahih-i Mslimdeki
Resulne gsterilen rya olabilecei
Miracla ilgili rivayetlerde baz farkl-
de ifade edilmitir. Her ne kadar m-
lklar grlr. Mesela sahih rivayet-
fessirlerin ekseriyeti zikredilen rya-
lerin bir ksmnda Hz. Peygamberin
y madd anlamda anlamlarsa da,
dorudan Mescid-i Haramdan semaya
bazlar bunu d grmek eklinde
ykseldii bildirilir. Bu durumda sr
yorumlamtr. Neticede Mslman-
ve Miracn ayn gecede gerekletii-
larn genel kabul srnn maddi bir
ni, dolaysyla Allah Resulnn Mes-
hadise olduu eklinde ise de, ikinci
cid-i Aksya uradn ve burada i-
gr kabul eden limlere gre d-
lerinde brahim, Musa ve sann da
te gerekletii iin ruhandir.
bulunduu peygamberler topluluu-
Bunlara ilaveten Necm suresinin
na namaz kldrdn haber veren
ilk ayetleri bir bakma Mirac hadise-
(bkz. Mslim, mn, 259) rivayetleri na-
sinin alm olarak kabul edilmitir.
sl anlamak gerekir?
Batt srada yldza and olsun ki bu
Aslnda sahih kaynaklardan hare-
arkadanz ne saptm, ne de eri yo-
ketle Hz. Peygamberin hayatnda bir-
la gitmitir. Kiisel arzularna gre de
den fazla Miracn vuku bulduu sy-
konumamaktadr. O, kendisine indi-
lenebilir. Bu durum slam limleri
rilmi vahiyden baka bir ey deil-
arasnda Miracn ka sefer vuku bul-
dir. Onu ok gl, stn nitelikler-
duuna dair bir tartmaya sebebiyet
 ki mcevher!
Mslmanlarca mukaddes kabul edilen
Kudsteki iki mescidin tasviri. stte Mescid-i
Aksa, altta ise Her iki lemin Efendisinin taht
olarak adlandrlan Kubbets Sahra. inde Hz.
Muhammedin ayak izi grlyor.

vermitir. nk rivayetlerde ortaya

kan tarih, tasvir ve bilgi farkllkla-
r byle bir izaha zorunlu olarak kap
aralamaktadr.
Bazlarna gre sr biri uyankken,
dieri de uyku halinde olmak zere
iki defa meydana gelmitir. Dier bir
gr, her ikisi de uyank olduu hal-
de bedenle gerekletii ynndedir.
Bunlardan ilki Mescid-i Aksya, die-
ri nce Mescid-i Aksya, oradan da se-
maya kadar olandr. Bir ksmna gre

DERN TARH
ise defa veya daha fazla meydana
gelmi, biri ruh ve bedenle uyank-
ken, dierleri uyku halindeyken ol-
mutur. srnn bir defa uyankken 73
bedenle, Miracn ise bir defa ruhen
gerekletii telakkisi de mevcuttur.
Hajj: Journey to the Heart of Islam, British Museum Press, 2012.

ZEL SAYI 5
Ancak Ehl-i Snnet anlaynn ku-
rumsallamas srecinde sr ve Mi-
racn meydana geliiyle alakal farkl
grler telenerek her iki hadisenin
ayn gecede vuku bulduunun kabul
edildii ve hadisenin bu ekilde for-
mle edildii anlalmaktadr.
te yandan sr ve Miracn mahiye-
tine ynelik en nemli tartma, bede-
nen mi yoksa ruhen mi gerekletii
noktasndadr. Kelam ve hadis limle-
rinin ou bedenen ve uyank halde
gerekletii grn benimsemi- Allahn g ve kudreti asndan ele srnn ruhen gereklemesinin
tir. Bunlara gre ayette geen abd/kul alm, elbette yce Allahn bunu yap- olaanst bir hadise saylamayaca-
kelimesi ruh-beden birlikteliini ifa- maya muktedir olduunu sylemiler- iddiasna da temas eden bu gr
de eder. dir. sahipleri Miracn fevkalde bir hadise
Kald ki ayette ifade edilen durumu srnn ruhen gerekletii g- olup her ruha nasip olmadn belir-
tevil edip sadece ruh ile vuku bulmu- rn benimseyen limler ise Hz. tirler. Ayrca sr suresinin 60. ayetin-
tur demeyi zorunlu klacak bir durum ienin (ra), Resulullahn bedeni de geen rya kelimesi, dte yani
da yoktur. Ayrca sr ve Mirac ryada yerinden ayrlmam, o ruhuyla yol- rya grmeyi ifade eder.
gereklemi olsayd bu, sradan bir culuk yapmtr ve Muviyenin, s- Burada baz limler srnn uyku-
hadise olurdu. nk normal insan- r Allahtan gelen sadk bir ryadan da gereklemesinin ruhan olmasna
lar bile ryalarnda fevkalade tecr- ibarettir eklindeki beyanlar delil mani olmadn dile getirmilerdir.
beler yaayabilirler. ayet ryada ger- kabul ederler. Bunlara gre Buhr ve Nitekim Muhammed Hamidullah ri-
eklemi olsayd mriklerin bunu Mslimde yer alan, uyku ile uyank- vayetlerde geen, Uyku ile uyanklk
inkr etmeleri de sz konusu olmaz- lk aras bir halde iken, yatamda aras bir durumda idim ifadesinden
d. Miracn ruh ve bedenle gerekle- uzanm yatyorken, uyurken eklin- hareketle bu seyahatin Hz. Peygam-
tiini savunan kelamclar, meseleyi deki ifadeler de bunu gsterir. berin tam uur halinde, fakat ru-
 hunun hkimiyeti altnda ger-
ekletiini sylemitir.
Mucize mi, deil mi?
sr ve Mirac meselesini
bu denli gndemde tutan
bir dier husus da slam d-
ncesindeki ryetullah tart-
malardr. Allahn grlp g-
rlemeyecei tartmalarnda belli
bir kesim Necm suresinin ilgili ayet-
lerini (Necm, 7-14) Miracda vu-
ku bulan hadiseleri tasvirde
delil olarak kullanm ve Hz.
Peygamberin yce Allah gr-
d eklinde yorumlamtr.
Ayette geen iki yay ucu aral
kadar (kb- kavseyn) ifadesi, ba-
ta Hz. Aie olmak zere nde ge-
len sahabiler tarafndan Resul-i
Ekrem ile Cebrailin bulumas
olarak anlalm ve yce Allahn g-
rlmesi eklindeki iddialar reddedil-
mitir (Buhar, Tevhid, 4).
Dorusu Necm suresinin ilgili ayet-
DERN TARH
leri, yaklamann Resul-i Ekrem ile
Cebrail arasnda olduunu bariz bir
ekilde gstermesine ramen bunun
Hz. Peygamber ile Allah arasnda ol-
74
duunu sylemek, baz itikadi prob-
lemleri gndeme getirir. Zira slam
ZEL SAYI 5
limleri Allah ile Resul arasnda by-
le bir yaknlamann aka tecess- ispata ynelik olarak zuhur etmemi-
me dellet edeceini belirtmilerdir.
Allahn Peygambere veya Peygam-
berin Allaha yaklamas mekn ve
mesafe kavramlaryla deil, Resul-i
Ekremin derece ve makamnn yk-
selmesi, duasnn kabul ve eitli ni-
metlere mazhar klnmas eklinde
aklanmaldr.
sr ve Mirac hadiselerinin kelam il-
mini ilgilendiren bir baka boyutu da
mucize olup olmadklar hususudur.
Dorusu sr ve Miracn yce Allahn mesiyle bilinmektedir. Bundan dola-
Elisine ltfettii harikulade bir hadi-
se olduuna phe yoktur. Ancak bun-
lar, -harikulade olma zelliine sahip
olmakla birlikte- Hz. Peygamberin
nbvvetini ispat eden bir mucize ola-
rak deerlendirilebilir mi?
Kelamclara gre mucize, inkrcla-
ra meydan okuduu bir srada nbv-
vet iddia eden zatn elinde, tabiat ka-
nunlarna aykr bir hadisenin vuku
bulmasdr. Bu genel tanm dikkate
alndnda mucizenin asl hedefinin
nbvveti ispat olduu anlalr. Hl- nusu olamaz. Bu adan isrya inan-
buki sr hadisesi, Kuranda zikredi-
Hrmetin nianesi
Gmten, etraf oymal stnden kapakl
ve iki kulplu olarak yaplan Nal-i Saadet
muhafazas. Kilidinin yannda Ya Muhammed
efaat kl Pertevniyal kuluna -1289- yazldr.
len olaanst bir olay olmasna ra-
men Hz. Peygamberin nbvvetini
tir. nkrclarn huzurunda, onlara
meydan okuyarak ortaya konulmad-
gibi, mmin-kfir btn insanlarn
bundan haberdar olmalar da ancak
Hz. Peygamberin bildirmesiyle mm-
kn olmutur.
Ayrca Hz. Peygamber bu olay de-
lil gstererek nbvvetini ispata da
almamtr. Dolaysyla sr ve Mi-
rac sadece Resulullahn mahedesi
olup Kuran ve hadislerin haber ver-
y bu tr hadiseler -her ne kadar ola-
anst bir tarzda meydana gelseler
de- mucize diye isimlendirilmezler.
Nitekim kelam limlerinin ekseriye-
ti bu iki hadiseyi olaanst kabul et-
melerine ramen Hz. Peygamberin
hiss mucizeleri arasnda zikretme-
milerdir.
Sonu olarak sr hadisesi Kuranda
zikredilmi olup ayetle sabittir. Bun-
dan dolay bir mminin isrnn vuku
bulup bulmadn tartmas sz ko-
mak iman meseledir.
Ancak bu hadisenin ne ekilde ger-
ekletiine dair Kuranda bir bilgi
verilmediinden ve konuyla alakal
hadis rivayetlerinde farklar bulundu-
undan muhtelif grler ileri srl-
mtr. Her ne kadar Mslmanlarn
geneli sr hadisesinin ruh ve ceset
birlikte vuku bulduunu kabul etse-
ler de farkl gr sahiple-
rini dlamak doru de-
ildir.
Mirac ise rivayetlere
dayanmakta olup doru-
dan Kurandan bir ayet-
le ispat gtr. Vuku za-
man, ekli ve mahiyetiyle
alakal farkl rivayetlerin
bulunmas Mirac konusunda
deiik grlerin dile getiril-
mesine zemin hazrlamtr. Bata
Buhar ve Mslim olmak zere mute-
ber kaynaklarda yer alan hadiseler
iinde Hz. Peygamberin gsnn ya-
rlmas, Buraka bindirilerek yedi kat
semaya ve tesine gtrlmesi, st ve
arap kadehlerinden birini tercih et-
mesinin istenmesi, 50 vakit namazn
5e indirilmesi gibi hususlarn ortaya
konulu biimi Miracn ruhen gerek-
letii grn desteklemektedir.
Her ne kadar Snni slam gelene-
inde sr ve Mirac hadiselerinin ayn
zamanda vuku bulduuna, birbirini
takip ettiklerine ve ruh-ceset btn-
l iinde gerekletiklerine inanl-
sa da, konuyla yakndan ilgilenen eski
ve yeni pek ok aratrmac zellikle
Miracn yce Allahn Hz. Peygam-
bere ltfettii ruh bir tecrbe oldu-
unu kabul etmektedir.
Kaynaka:
Abdlbk, Muhammed Fud, el-Mucemul-mfehres li-elfzil-
Kurn, stanbul, 1990.
Balc, srfil, (2012), sr ve Mirac Gerei, Ankara Okulu Yay.,
Ankara.
Bulut, Halil brahim, (2002), Kuran Inda Mucize ve Peygamber,
stanbul.
Elmall, Muhammed Hamdi Yazr (1979), Hak Dini Kurn Dili,
stanbul.
Hamdullah, Muhammed, (1993), slm Peygamberi, (trc. Salih
Tu), I-II, stanbul.
bn Manzr, Muhammed b. Mkerrem, Lisnl-Arab, I-XV,
Beyrut, ts.
Rab el-sfahn, Hseyin b. Muhammed, (1986), el-Mfredt f
arbil-Kurn, stanbul.
Yavuz, Salih Sabri (2005), Mirac, DA, 30/132- 135.
Schrieke, B., (1987), sr, MEB slam Ansiklopedisi, V/2, 1125-
1127.
Horovitz, J., (1979), Mirac, MEB slam Ansiklopedisi, 8/ 344-347.
bn Mazur, Lisnl-Arab, sry md.;
Rgb el-sfahn, el-Mfredt, sry md.
Halil brahim Bulut
Prof. Dr., stanbul niversitesi lahiyat Fakltesi
retim yesi.


Abdullah b. mer'den rivayet edildiine gre Hz. Peygamber yle buyurdu:
kii bir arada bulunduklar zaman, bunlardan ikisi, ncy brakp da gizli konumasnlar.
Buhari, istizan 45 (VII, 142); Mslim, selam 36 (II, 1717); Sofuolu, Buhari Trc. XIII, 6232.

 - -

.

DERN TARH

Ebu Hreyre'den rivayet edildiine gre Resulullah yle buyurdu: Bir adam yolda yrrken
birden susuzluu artt. Hemen bir kuyuya indi, suyundan iti. Sonra kuyudan kt. Adam orada 75
bir kpekle karlat ki, hayvan susuzluktan dilini karp soluyor, nemli topra yalyordu.
Yolcu (kendi kendine): Bana erien hararet ve susuzluun benzeri bu hayvana da ulam, dedi ve

ZEL SAYI 5
kuyuya inip ayakkabsn su doldurdu. Sonra (kuyudan karmak iin) ayakkaby az ile tuttu.
Sonra trmanp kt ve kpei sulad. Bu yaptndan dolay Allah o kulunu vd ve onu balad.
Sahabiler: "Ya Resulallah, hayvanlar sulamakta bize de sevap var mdr?" dediler.
Hz. Peygamber: Her ya cierde (yani canllk eseri olan varl sulamakta) sevap vardr, buyurdu.
Buhari, msakat 9 (III, 77); Mslim, selam 153 (II, 1761); Sofuolu, Buhari Trc. V, 2190-91. Benzer rivayet iin bkz. Buhari, edeb 27 (VII, 77).


. - -

Hz. Aie (ra) yle dedi: Hz. Peygamber'e bir bedevi geldi de: "(Ya Resulallah!) Sizler ocuklar per (sever)
misiniz? Bizler ocuklarmz pp (sevmeyiz)" dedi. Bunun zerine Resulullah: "Allah senin kalbinden
merhamet ve efkati ekip karmsa, ben ne yapabilirim?" buyurdu.
Buhari, edeb 18 (VII, 75); Mslim, fadail 64 (II, 1808); Sofuolu, Buhari Trc. XIII, 5995-96.
 ZEL SAYI 5
DERN TARH

76
 BR YARGI OLARAK
HZ. MUHAMMED

A L B A R D A K O L U abardak@hotmail.com

Y
DERN TARH
edinci yzylda Hicaz blgesinde merkez bir
idare ya da siyas birlik bulunmad gibi su-
lular cezalandracak, fertler ve kabileler aras
ihtilaflar zecek st bir otorite veya adl mer- 77
ci de yoktu. Sadece inan ve ibadetlerde sapma-
lar deil, gnlk hayat, ticaret, su ve ceza, ka-

ZEL SAYI 5
mu dzeni alanlarnda toplumsal saduyuya
(marf) ve maer vicdana uygun dmeyen,
mutlaka dzeltilmesi gereken telakki ve davra-
nlar da vard.
Her ne kadar hukuk ihtilaflarn giderilme-

Peygamberimiz
sinde hakem usul nemli bir rol stlenmi ise
de, taraflar aras g dengesi ve gelenee gre
nne gelen ekillenen kamuoyu basks, ihtiyar bir zm
reten hakem usuln adalet salamada yeter-
hukuk ihtilaflar siz klmaktayd.

nasl zyordu? Peygamberimizin [ ] 23 yllk vahiy ve risa-

let dneminde Hz. Ademden bu tarafa insanl-
Sahabeye ne a gnderilen semv din bildirimi tamamlana-
rak slam evrensel bir davete dnt. Bunun
tr telkinlerde yannda gnlk hayattan kamu dzeniyle ilgili

bulunuyordu? konulara kadar geni bir alanda hak ve adalet

temeline dayanan yeni bir toplum (mmet) in-
Diyanet leri eski as hedeflenmiti.
Balangtan itibaren Mslmanlar Hz. Pey-
Bakanndan Hz. gamberin etrafnda kenetlendiler. O, inananla-

Muhammedin rn her ynyle lideri olmakla birlikte, 10 yl-

lk Mekke dneminde kamu alannda idar ve
hukuk ve adl siyas bir yetki kullanmas mmkn olmad.
Bu sebeple Efendimizin bu dnemde mnferit
uygulamalar.
HLM AYDIN

olaylarla ilgili hakemlii sz konusu olsa bile,

yarg faaliyetinden sz edilmez. Bu srete
 inen ayetlerde hak ve adalete vurgu,
adaletle hkmetmeyi konu alan ks-
salar vardr.
htiya duyulan merkez idar ve
siyas birlik 13 yllk Medine dnemin-
de salanmtr. Merkez ynetime ge-
ilmesi -dinin hep zerinde durdu-
u- geni kapsaml bir hak ve adaletin
gereklemesi iin artt. Hicret sonra-
snda Peygamberimizin nclnde
gerekleen Mslmanlar arasnda-
ki kardelik anlamas ile Medinede
bulunan Yahudi ve mrik Araplarn
da taraf olduu Medine Szlemesi,
merkez idarenin tesis edilmesi ve Hz.
Peygamberin ihtilafl durumlarda
son sz syleyecek merci olmas y-
nnde nemli bir adm oldu.
Sahabenin teslimiyeti
Medine dneminin ilk yllarnda-
ki sosyal ve siyas gelimelere para-
lel olarak inen ayetlerde adalete ska
vurgu yaplyor, fertlerin birbirleri-
nin haklarna sayg gstermeleri iste-
DERN TARH
hiplerine iadesi ve sulularn cezalan-
drlmasnn gerektii zerinde duru-
luyordu.
Sahabe, aralarnda kan hukuk
bir ihtilaflara kendi balarna bir -
zm bulamadklarnda son sz sy-
lemesi iin Peygamberimize bavu-
ruyordu. Bu gayet tabii bir durumdu.
Kurann ak uyars zaten byleydi:
Allah ve Resul bir eye hkm
verdii zaman, bir mmin erkek ve
kadn iin kendi ilerinde baka bir
eyi seme haklar olamaz. Kim Al-
lah ve Resulne kar gelirse ak bir
sapkla dm olur (Ahzb, 36)
ve Hayr, Rabbine andolsun ki, ara-
larnda kan anlamazlklarda seni
hakem tayin edip sonra da senin ver-
diin hkm ilerinde bir sknt duy-
makszn tamamen kabullenmedike
iman etmi olmazlar (Nis, 65) mea-
lindeki ayetler ve Hz. Peygambere ita-
ati, onun sznden dar kmamay
emreden dier ayetler yarglamada
da niha mercinin Resul-i Ekrem ol-
ni salamaya, adaleti tesis etmeye y-
nelik bir dizi hkm vererek insan-
lar arasnda meydana gelen birok
ekimeyi karara balamtr (Mslim,
Adye, 4; Eb Dvd, Adye, 7; Tir-
miz, Ahkm, 2). Peygamberimizin bu
alandaki uygulama rnekleri ayr bir
literatr oluturacak zenginliktedir
(rnek bir literatr olarak bkz. bnt-Tal-
l (v. 497/1104), Akdiyet Raslillh).
Sahabe tam bir teslimiyetle Hz.
Peygambere balanmt. nk o
sadece yce Allahtan ald hak dini
kendilerine duyuran ve aklayan bir
eli deil, ayn zamanda yaad ha-
yatla Mslmanlara rnek bir insan,
dinin ahkmn en iyi bilen ve uygu-
layan bir mrid, adaletinden kim-
senin phe duymad gvenilir bir
hakemdi. Medinede yeni olumaya
balayan ilk slam devletinin de ba-
kanyd.
Sahabe her iinde, hatta gnlk
hayatnda karlat sorunlar iin
kolaylkla Hz. Peygambere mraca-

niyor, insanlar arasndaki davalarn duunu gstermekteydi.
zme kavuturulmas, haklarn sa- Hz. Muhammed de hem bu ayetle-
rin gerei, hem de tabii bir seyir iin-
de Medinede toplumun madd ve ma-
78
nev lideri olarak adl alanda yetkiyi
de eline alm, ehirde sulh ve dze-
ZEL SAYI 5
at ederken zihninde o sorunun din
mi, idar-adl mi, yoksa sradan beer
bir durum mu olduuna dair bir ay-
rm yapyor muydu? Bu konuda ak
bir bilgiye sahip deiliz. Her iki yn-
de de rivayetler var. Ancak onlarn

Babasnn Annesi
ocukluundan itibaren babasnn her trl
iine kotuundan Babasnn Annesi lakabn
alan Resulullahn sevgili kz Hz. Ftmann
Topkap Saraynda muhafaza edilen gmlei.
HLM AYDIN

KIZIM DAHI HIRSIZLIK YAPSA

Mahzm kabilesinden hrszlk yapan bir kadnn affedilmesi iin ok sevdii sme
arac olarak gnderilince Peygamberimizin can sklmt. kp halka bir hutbe irad
ederek nceki kavimlerin gl kimseler su ilediinde ceza uygulamayp zayflar
ilediinde cezalandrdklar iin helak olduunu belirtmi; devamnda da Kzm Ft-
ma da hrszlk yapsa Muhammed mutlaka onun elini keserdi buyurmutur. (Buhr,
Hudd, 12; Mslim, Hudd, 9). Bu cezalandrmada adalet ve eitlik ilkesi ne karlmtr.

Hz. Peygambere tbi olmay sadece
peygamberlikle, yani dinin tebli ve
aklanmasyla snrl tutmadklarn ne gre hkm verir. Buna gre ve-
biliyoruz.
Efendimizin sahabe tarafndan
kendisine getirilen hukuk ekime-
leri bir sonuca balarken izledii usu-
l anlatan szlerini Buhrnin rivaye-
tinden izleyelim:
Ben ancak bir insanm, davalar-
nz bana getiriyorsunuz. Bazlarnz
delilini ifade etmede bir ksmnzdan
daha baarl olabilir ve ben de ondan
dinlediklerime gre karar veririm.
ayet ben herhangi birine kardeinin
hakk olan bir eyin verilmesine hk-
medersem o kimse bunu almasn.
nk ben (bu hkmle) ona ate-
ten bir para vermiimdir (Buhr, Ah-
km, 20).
slamda yarg esaslar
Resul-i Ekrem bu szleriyle objektif
delillere bal olarak hkm verdii-
ni belirtmi ama daha nemlisi insan-
larn vicdanna/din duyarlklarna
seslenerek u temel mesaj vermitir:
Bir ehir ki...
Nurlanm ehir mnsna gelen Medine-i Mnevvere adaletin tesisine dair uygulamalara ve
hukuk ilere de ev sahiplii yapyordu. Renkli bir Medine gravr.
Dnyada mahkemeler zhire ve
kendilerine sunulan delillerin gc-
peinde komayp sadece zhir ada-
rilen hkm mahz (mutlak) adalet
deil, greceli bir adalettir. Kmil ma-
nada adalet Allahn huzurunda ger-
ekleecektir. Bu dnyada haksz de-
lille hkimi yanltarak mahkemeden
lehine hkm karan ve bu ekilde
haksz kazan salayan kimse sakn
sevinmesin; nk ahirette hak ve
hakikat ortaya kacak ve o kimse bu
dnyadakine gre ok daha ar bir
ceza ile karlaacaktr.
Peygamberimizin bu uyars yar-
gnn kural olarak objektif delille-
re dayal ekilde ileyeceini, bunun
makul olduunu, ancak bu ekilde ve-
rilen hkmn zhire gre yerinde ol-
sa da her zaman hak ve adaleti temsil
etmeyeceini haber verir. Dier taraf-
tan din, ahlak ve vicdan ise zhire g-
re deil, olayn iyzne, geree g-
re hkmn verir. Byle olunca yarg
kararlar zhiren doru olan ile dinen
ve vicdanen doru olan mmkn ol-
duu lde buluturmaldr. Bu hem
DERN TARH
79
ZEL SAYI 5
hkimin, hem de daval ve davac ta-
rafn ortak sorumluluudur. Hakikat
letle yetinmek ve bununla adaletin
gerekletiini var saymak doru ol-
maz. Bunun bile bile yaplmas ise di-
nen ar bir vebali stlenmektir.
Nitekim Resul-i Ekrem iyilik ve k-
tl de benzeri bir ifadeyle akla-
m, yilik, gzel ahlaktr; ktlk
ise vicdann rahatsz eden ve insan-
larn bilmesini istemediin eydir
(Mslim, Birr, 15), yilik, gnlnn hu-
zur bulduu ve iine sinen eydir. K-
tlk ise insanlar ona onay verseler
bile gnln huzursuz eden ve iinde
bir kuku brakan eydir (bn Hanbel,
IV, 227) buyurmutur.
Bu mesajlardan anlyoruz ki, Ms-
lmanlar hukuk ekimelerde dn-
yev hrslarna malup olmayp ahi-
rette de hesabn verebilecekleri
ekilde davranmak zorundadr. Mah-
kemelerin objektif delillere dayal za-
hir adaleti karsnda ilah adalet her
zaman mazlumlarn sna ve mit
kaps olmaya devam edecektir.
 Efendimiz, yarglamada adale-
tin gereklemesini sadece hkimle-
rin omuzlar zerinde brakmam,
bu konuda taraflar bata olmak ze-
re topluma da din vecibeler ykle-
mitir. Nitekim o, Her kim Allahn
koyduu cezalardan birinin uygulan-
masn engellemek iin arac olur-
sa Allaha kar gelmi olur. Her kim
haksz bir davay bile bile savunmaya
kalkarsa bu davasndan vazgeinceye
kadar Allahn gazab onun zerinde
olur (Ebu Dvud, Akdiye, 14) uyarsn
yapmtr.
Hz. Peygamberin toplumda ada-
letin tesisi, hkimlerin adaletli dav-
ranmas ve yarglama esasnda ria-
yet edecekleri esaslara ilikin yapt
aklamalar ile bizzat verdii hkm
rnekleri, slam yarg hukukunun
esaslar olarak ayr bir literatr olu-
turur. Bu hadisler arasnda hukuk ih-
tilaflarn zmnde adalet ve hak-
kniyet kurallarna ballk vurgusu,
bilgisizce hkm veren hkimin ce-
DERN TARH
ATETEN GMLEK
Hkimlik liyakat ve bilgelik isteyen
ar bir sorumluluk, erefli bir meslek,
ama tad riskler sebebiyle de de-
ta ateten bir gmlektir. Onu hakkyla
yapan, bilgisine ve ayn zamanda
vicdanna dayanarak hkm veren ve
adaleti gzeten hkimler Efendimiz
tarafndan byk bir vgye mazhar
olmutur. Nitekim Hkim hkm
verirken adaletin gereklemesi iin
elinden gelen gayreti gsterir de isa-
betli hkm verirse iki sevap, yanlrsa
bir sevap alr mjdesi (Buhr, tism,
21), hkimi din hkm anlama abas
iinde olan mtehide denk tutar.
Burada hkimin yarglama esnasnda
delilleri titizlikle incelendikten sonra
hibir d tesir altnda kalmadan vic-
danna gre hkm vermesi halinde
-hata etse bile- sevap kazanaca ha-
ber verilerek yapt iin din deerine
iaret edilmitir.
sa vadeli karna aykr da olsa, gs-
termesi gereken din/vicdan duyarl-
bir arada grmekteyiz.
Resul-i Ekrem hukuk ihtilafla-
rn sulh, yani karlkl anlama yo-
luyla zlmesini tercih ederdi.
Aralarndaki alacak-verecek mesele-
sini byterek mescidde yksek ses-
le tartmaya balayan iki sahabe Hz.
Peygamberin sulh arsna hemen
uyarak orada ihtilaf sonlandrmlar-
d (Buhr, Salt, 71; Mslim, Mskt, 20).
Tek merci Hz. Peygamberdi
Hz. Muhammede gerek Medi-
ne iinden, gerekse dardan birok
kimse davalarn getiriyordu. O, hu-
kuk ihtilaflar zerken gnmz
yargsna k tutacak, bir ksmna
yukarda deindiimiz temel ilkeler
koydu. Peygamberimize gelen dava-
lar arasnda miras, nesep, toprak ve
su kuyusu mlkiyeti, alacak ve bor,
haksz fiil ve tazminat dahil o gn-
k hayatn ak iinde ortaya kabi-

hennemde olaca uyars (Ebu Dvud,
Akdiye, 2; Tirmiz, Ahkm, 1), fke ha-
lindeyken hkm verilmesini yasak-
lamas (Mslim, Akdiye, 16), Allahn
80
hakszlk etmeyen hkimle birlikte
olduu, hakszlk yapan hkimin de
ZEL SAYI 5
lecek her trl ihtilaf vard. Peygam-
berimiz toplumda kamu dzeninin
madn sormu, olmad cevabn
korunmas adna sulularn cezalan-
alnca da zilyed durumundaki Kin-
drlmasnda da yine tek merci idi.
deli sahabeden yemin etmesini iste-
O bu alandaki yarglamalarda, hu-
miti. Kindeli yemin edince Peygam-
kuk ekimelerde olduu gibi, delil-
berimiz, iddia sahibi dier sahabe

eytanla birlikte olaca (Tirmiz, Ah- leri titizlikle incelemi, taraflar etraf-
serzenite bulunsa da baka
km, 21) ikazlar nemlidir. lca dinlemi, af ve sulh imknlarn
bir delil bulunmad-
Peygamber Efendimiz kendisine aratrm, hat-
ndan yapacak
gelen bir ihtilafn zmnde tarafla- ta tevik etmi,
bir eyin olma-
r dinledikten sonra hemen karar ver- dier yollar t-
dn belirte-
mez; varsa ahitleri dinler, taraflarn kendiinde
rek yle buyur-
baka delilleri olup olmadn sorar,
mutur: Kim
gerekirse ayrca aratrma da yapar-
bir mal haksz
d. Taraflara eit zaman ayrlmasn,
yere sahiplen-
eit davranlmasn ve ayr ayr din-
mek iin yemin et-
lenmelerini isterdi (Ebu Dvud, Akdiye,
mise Allahn huzu-
6, 8). Delil getirmek davacya, yemin
runa vardnda Allah
etmek ise davalya der (Tirmiz, Ah-
bu kimseden yz evire-
km, 12), Eer insanlara srf bir e-
cektir. Bu ar ikaz zerine
yi iddia etti diye istedikleri verilecek
Kindeli topran dierine ait ol-
olsayd, baz kimseler bir bakasnn
duunu itiraf etti (Tirmiz, Ahkm, 12;
kanlarnda ve mallarnda hak iddia
Ebu Dvud, Akdiye, 26; Nzr, 1).
ederdi. Hlbuki yemin etmek (dava-
Bu olayda hem yarglama-
cya deil) davalya der buyurarak
nn objektif delillere dayan-
(Mslim, Akdiye, 1) delilsiz hkm veril-
mas gerektiini, hem de
mesini yasaklamtr.
bir Mslmann k-
Hz. Peygambere gelen Hadramevt-
li Rebia b. Ibdn, Ey Allahn Resu-
l, bu adam topram zorla elimden Adaletin temeli
Kuran- Kerim Mslmanlar iin adaleti salarken
ald deyip Kindeli mrul-Kaysdan
bavurulacak en temel kaynaktr. Kuran okumak
ikyeti olmutu. Peygamberimiz amacyla kullanlan rahleler medrese ve camileri
Rebiaya topran kendisine ait oldu- ssleyen slam estetiini yanstan en zarif eyalardr.
unu gsteren bir delilinin olup ol-

Hakkn kelam
Balangta elle yazlarak oaltlan Kuran- Kerim nshalar dnyann drt bir yanna ulatrlyordu. Abbasi Dnemine ait kfi hatla yazlm bir
Kuran sayfas (8. veya 9. yzyllar).
gerekli cezalar vermitir.
Hz. Peygamber cezalandrmada af,
merhamet ve adalet arasndaki den-
geyi en iyi gzetendi. nk alenen
ilenen ve kamu vicdannda telafisi
zor yaralar aan sularn cezalandrl-
mas Efendimizin ifadesiyle yery-
z halk iin krk sabah
yamur yadrlmasn-
dan daha hayrldr (bn
Mce, Hudd, 3).
Hadis kaynaklarnda yer
alan rnekler Peygamberimi-
zin yarglama srasnda objektiflik,
kanunilik, eitlik, ahslik ve aleni-
yet, cezalarn gemie mil olmama-
s gibi prensiplere bal bir uygulama
sergilediini ortaya koymaktadr. Bu-
nun yannda onun suu nleyici ted-
birleri ve sulunun slahn nemsedi-
i, sulunun tvbesine ayr bir alan
at, pheden sann yarar-
lanmas ilkesine titizlik-
le riayet ettiini gsteren
bir hayli rivayet vardr
(bkz. Buhr, Hudd, 3-4;
Mslim, Hudd, 19-21;
Ebu Dvud, Hudd, 15; bn
Mce, Hudd, 24,28).
Cezalandrmada gzetti-
i ilkelere rnek olarak Efendimizin
kiilerin Mslman olmadan nce i-
ledii sulardan sorumlu olmayaca-
n beyan etmesi, gerek sularn tes-
pitinde gerekse onlara uygulanacak
naslarn tayininde ve toplumun ceza-
landrma kltrnn izdii ere-
vede hareket etmesi, suun olumas
iin belli ekil artlar getirmesi, ya
kkln, kanunu bilmemeyi,
irade sakatlklarn cezay drc
veya hafifletici sebep saymas gibi bir-
ok uygulamas saylabilir.
Efendimiz suluya hakaret ve i-
kence edilmesini yasaklad. Klelere
kar ilenen sularn misliyle ceza-
landrlacan (Ebu Dvud, Diyt, 7), yar-
g nnde zengin-fakir, soylu-sradan
kii herkesin eit olduunu (Buhr, En-
biy, 54; Mslim, Hudd, 8) belirten ha-
disleri, Bilesiniz ki kii ancak kendi
iledii sutan sorumludur. Baba ev-
ladnn suundan, evlat da babasnn
suundan dolay cezalandrlmaz bu-
yurmas (bn Mce, Mensik, 76) o gnn
anlaynda kkl deiiklikler yapa-
rak cezalandrmada eitlik, su ve ce-
zann ahsilii ilkesini getirmitir.
Peygamberimizin adaletinden
emin olan sadece Mslmanlar de-
M. Serin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, Kubbealt, 2003.
DERN TARH
81
ildi. Medinede Yahudilerin ve dier
din cemaatlerin bir nevi kaza muh-
ZEL SAYI 5
tariyete (yargsal zerklie) sahip ol-
duu bilinmekle birlikte bir defasn-
da Yahudiler dindalar olan bir kadn
ve erkein iledii zina suunun ce-
zalandrlmas iin Hz. Peygambere
bavurmulard. O da Tevrat ahkm-
na gre hkmn vermiti (bn Mce,
Hudd, 10).
Bir hadisinde, Elinizden geldii
kadar Mslmanlardan cezalar d-
rn. ayet bir k yolu bulursanz
(davaly) serbest brakn. nk y-
neticinin yanlp affetmesi, yanlp ce-
za vermesinden daha hayrldr (Tir-
miz, Hudd, 2) buyuran Efendimizin
uygulamalarndan cezalandrmann
ama olmadn, sulh ve affn daima
birinci alternatif (tercih) olduunu an-
lyoruz.
Ali Bardakolu
Prof. Dr., stanbul 29 Mays niversitesi Kuran
Aratrmalar Merkezi.
DERN TARH

82
ZEL SAYI 5
Seyyid Hseyin Nasr, slam ve lim, nsan: 1989.

Byk slam corafyaclarna gre

dnyann merkezi, slam dnyasnn merkezi
olan ve Mslmanlara gre semav eksenin
yeryznden getii noktay oluturan
Mekkeye karlk geliyordu.
K CHAN
SERVER
OLMANIN
DAYANILMAZ
AIRLII

DERN TARH
P
M U S TA FA A R M A A N mustafa.armagan@derintarih.com
83

eygamberler Tarihin en byk devrimcileri Dn-

ZEL SAYI 5
yann kesif karanln delen kartallar nsanla
ezelden ve ebedden haberler, mjdeler ve ikazlar ge-
tiren kutlu eliler Bizden ama bizim gibi olmayan-
lar Kanl canl, fani varlklar ama kanlar da canla-
r da baka bir dnyaya balanm sonsuzun kular...
Dnyamza bir sreliine konuyor ve konaklyor, ar-
dndan da gklerden heybelerinde getirdikleri neide-
lerle sekler karanln semasn imeklerle aydnla-
tp ve galaksilerini biz fanilere brakp gidiyorlar...
nsanlk, karanln karanlk olduunu ancak onlarla fark ediyor, ay-
dnln nasl bir ey olduunu sadece onlarn bearetiyle idrak ediyor ve
saatlerimizin manaszca dnp durduu ve gstermeye cret ettii dn-
yev zamann hakikatin aynas karsnda bir aldatmaca, bir hayal, bir se-
rap, bir vehim olduunu lahi Nizamn bu ileke szcleri vastasyla fark
ediyor. Eliler bize diyorlar ki:
Dnya hayat bir sinema salonu. Ve orada tek film oynuyor. Milyarlarca
olsak da hepimiz tek bir filme girebiliyoruz ve filmi hem seyrediyor, hem
de oynuyoruz. Lakin film bir gn bitecek, klar yanacak ve hepimiz evle-
rimize dneceiz. Evlerimize, yani geldiimiz yere, yani bizi yaratan Zat-
Zlcelalin huzuruna.
Dnya bir vehim diyar olabilir, bir gaflet perdesiyle hakikatten tecrid
edilmi olabiliriz. Eflatunun mehur maara istiaresinde getii zere
dnyaya zincirlenmi olan insanlk n kaynandan kopmu, ancak ar-
kasndan vuran n maara duvarlarndaki glgelerini grebiliyor olabi-
lir. Onlar gerek sanyoruz.
te insanlk iine sokulup zincirlendii ve knn olmad zannyla
kendini oraya mahkm addettii maaradan ancak peygamberler vasta-
syla kabilir, dardan onlar kanalyla haber alabilir, Haber veya nefes.
 IRCICA Arivi.
DERN TARH
84
Medinenin havadan alnm fotoraf
Osmanl dneminde Medine-i Mnevvere suru ve semtlerini gsteren bu fotorafta Harem-i
ZEL SAYI 5
Nebev, Agavat Mahallesi Zervan Mahallesi, Hz. Peygamberin halalarnn mezar, Baki Kabristan,
Ehl-i Beyt Kabristan...
Peygamberler dnya hapishanesi-
nin mazgallar. Havalandrma boru-
lar tabir caizse. Sekler hayatta bo-
ulmamak iin gklere ihtiyacmz
olduunu hatrlatmak iin gnderil-
diler. Darda, ebed lemde imdilik
azmza tututurduumuz oksijen
tpnn hakiki devasa havuzu yat-
yor dediler...
Oraya gelin, Hakkn divanna, ay-
dnlklar lkesine. Film bittiinde ko-
mak istediiniz hakiki evinize. Dn-
yann ruhunuzu kirletmesine izin
vermeyin. Ona oyuncak bebekler gi-
bi teslim olmayn. eytann sizi dn-
yann iine gmmek iin oyunlar kur-
masna frsat vermeyin.
Hem dnyaya gmlmek, ahiret-
ten nasibini kesmek demektir. Nurun
kaynandan uzaklap karanlk vadi-
lerde yolunu kaybetmek demektir. Ru-
hunuzu zehirlemek demektir.
Beden de, nefs de, ruh da size bi-
rer emanettir. Ona dndnzde bu
dnyann servet u samanndan tek bir
art deerinizin yannzda kalmad-
n fark edeceksiniz. Dnyadan arta-
cak ve ahirete taacak olan tek servet,
salih amelleriniz ve sadaka-i cariye-
lerinizdir. Dnya bir kumbaradr.
Gelin, dnyay ahiretin kumbaras
yapn, ahiret servetini biriktirin ieri-
sinde. Bo kumbarann kendisine fay-
das yoktur ki size olsun. Unutmayn
ki, kumbarann anahtar bu dnyada
deildir. Ahirettedir.
yleyse vaktiniz varken yatrm ya-
pn ahiret yurduna. Ebedi yurda. O
ebedi yurtta ebedi hasret iinde kal-
mak, Asr suresinde bildirilen hs-
rana mahkm olmak istemiyorsa-
nz asl dnyanz imar etmeye bakn.
br dnyay imar etmenin srr bu
dnyay imar etmekten geer zira.
Bu dnyada olun ama bu dnyadan
olmayn. Dnyay gzelletirin, gzel-
likleri yayn! Dnte, ahlakta, este-
tikte size asl alemin gzelliklerinden
rnekler getiren peygamberlerin ayak
izinden toplayn serptikleri altn toz-
larn. Onlarla bu dnyay gzelleti-
rin, ta ki ahiretiniz de gzellesin.
Nitekim Efendimiz (sas) yle buyur-
mam myd:Elinizde bir aa fidan
varsa, kyamet kopmaya balasa bile
eer onu dikecek kadar vaktiniz var-
sa, mutlaka dikin (Buhari).
Byle hikmetle ve gzel tle
uyandrlar bizi. Unutmayalm ki pey-
gamberler bize, biz onlara benzeyelim
diye insanlar arasndan seilip gnde-
rildi.
Vahiy fetreti
Peygamberlerin vahiy alma ve onun-
la terbiye edilme sreleri de ok ilgin-
tir.
nsanolu gibi fani bir varlk lahi
varlkla nasl muhatap olabilir? Vahiy
almak gibi bir insann kemiklerini a-
trdatacak kadar ar bir vazifeyi st-
lenen peygamberler bu srete onun
dayanlmaz arlna kar insan ta-
raflarn nasl dengede tutabiliyor, nasl
takviye edebiliyorlard?
ah- Rusul Efendimize ilk vahiy gel-
mesi srasnda yaadklar zetle yle:
 nce Hira maarasnda inzivalar, bir alet bulunmu deil. Ancak bunu ma doru gittiklerini grerek bundan
sonra Oku emrinin gelii, okumasn ksmen empati yaparak anlayabiliriz, ayrca muazzep oluyorlard.
bilmem demesi zerine defa Melek onun da gnein bir baln gznde- Eziyet eken nefislerine deil, ken-
tarafndan kollaryla sklp brakl, ki tecellisinden te bir anlam olamaz. dilerine hakaret ve ikence eden zaval-
ilk ayetlerin inii, kendisini bir titre- lya, hatta katiline dahi acmak te
medir almas, ardndan Hz. Haticenin Yaadklarn hissedebilmek peygamberliin beynin kemiklerini
yanna gidip Beni rtn demesi iyi Bir gn uakla bir ehrimizden d- atlatan, akln hcrelerini yakan, ce-
bilinir. Ancak bir de vahyin kesilmesi nyorum. Arkamda barp aran bi- hennemi sinesinde sndrmeye koulu
hadisesi vardr ki, o da en az birincisi ri. Srekli rahatsz ediyor evresini. Bir oluunun byklnn srr.
kadar psikolojisini derinden etkilemi ara arkama dnp sessiz olmasn rica nsanln ykn omuzlamak ko-
olmaldr. ettim ve bu en tabii hakkm olan ha- lay m? Hem de yalnz bu fani dnyada-
Baz rivayetlerde yla kadar ka- reketim bkn ahs iyice kkrtt. Bir ki deil, asl br dnyadaki kurtuluu-
rlan vahyin kesilmesi (Fetretul-Vahy) kez daha arkama dnp bir eyler sy- nu temin etmekle ykml olacaksnz
hadisesi ilk vahiy geldikten sonra la- leyecekken arkadalarnn sarho ol- ama karlnda eza, cefa ve ikence
hi mesajlarn kesilmesidir. Genel kabu- duunu iaretl diliyle anlatmaya al- grecek, hakaretleri sinenize ekme-
le gre 6 ay sren bu kesintiye Efendi- tklarn fark ettim. yi, hatta banz
mizin k zldn biliyoruz: Yoksa dare etmeliydim. kaybetmeyi bile-
terk mi edildim? Yalnz bama m b- Evet ama hi sus- Eziyet eken ceksiniz.
rakldm? Edeben de olsa acaba hata
m yaptm da vahye layk grlmez ol-
muyordu ki. Srekli
rahatsz, hatta taciz
nefislerine deil, Ebedi hayatn
kurtarmak iin
dum? ediyordu. Bir ara ii kendilerine uurumdan d-
Bu endie bulutlar yine Sahih-i Bu- hakarete kadar var- mekte olan biri-
harde geen bir hadise gre yle da- drd. Sonra da teh- hakaret ve ikence ne elinizi uzatp
lmt. Efendimiz anlatyor:
Yrrken gkten sesler iitmeye
dide. Yegane suum,
sessiz olmasn iste-
eden zavallya, tutuyorsunuz, fa-
kat elini tuttuu-

DERN TARH
baladm. Semaya bam kaldrp bak- mekti. Bu en tabii hatta katiline nuz ahs bu sra-

dahi acmak te
tmda Hira maarasndayken gelen hakkm olan ikaza da size hakaretler
melein yer ile gn arasn kaplayan lm tehdidiyle kar- bir yana klla
bir krsde oturduunu grerek kork-
tum. Eve dndm ve beni rtnz de-
lk alyordum! Ni-
tekim uaktan inite
peygamberliin hcum ediyor, si-
zi ldrmeye kal-
85

dim, Ve o an, vahyin inii yeniden ba- darba yakn bir m- cehennemi kyor. Ve siz ona

ZEL SAYI 5
sinesinde
lad. dahaleye bile maruz -kendisine ra-
Ey rtlere brnm Nebi! Kalk kaldm. men- ona yardm
da uyan. Rabbini ycelt, giydiklerini
temiz tut, kt eyleri terke devam et
Fakat yzde yz
hakl olmama ra-
sndrmeye etmeye devam
ediyorsunuz. Zi-
mealindeki Mddessir suresinin ilk 5 men karmdaki in- koulu oluunun ra biliyorsunuz ki
ayeti bu sebeple inmiti. Vahiy bundan
sonra Kuran- Kerim tamamlanncaya
sana hakllm an-
latamamann azabn byklnn kendisinin nan-
krlne ra-
kadar kesintisiz olarak devam edecekti.
O terk edilmemiti. Sadece ruhunun
o yolculuun her sa-
niyesinde yaadm ve
srr. men ebedi hayat
kurtarlmaya la-
vahyi kabul edebilecek seviyeye ka- hl da olayn etkisi- yktr.
rlmas, onu hazmedebilecek bir kiya- ni zerimden atabilmi deilim. Sonra- Bakrdan altn elde etmeye youn-
sete ulaabilmesi iin gemesi gereken snda sekinet bastrd ve hadiseleri din- laan bir simyager gibi insanlar alp
snavlardan biriydi bu. Nitekim Duha lendirip zerinde yeniden dndm. o en st noktaya, keml noktasna ta-
suresindeki ayetler bunu yle akla- Suum ne olabilirdi? makla ykml olmak: Peygamberli-
yacakt: Birden aklma imek gibi bir ey in byk dm burada. Bunu nasl
Kuluk vaktine andolsun. Karan- akt. Ya Peygamberlerin, ya senin Son olup da baardklarn ashab- kiramn
ln iyice kt gece. Rabbin seni Peygamberin neler yaad bir dnse- hayatlar yeterince ispatlyor. Ahzab su-
terk etmedi ve sana darlmad. phe- ne! Bu i sesi hi unutmayacam. resi 21. yette yle buyurulmuyor mu:
siz senin iin son olan ilk olandan da- Onlar dnyalarn ve ahiretlerini Andolsun, Allahn Resulnde sizin
ha hayrldr. Elbette Rabbin sana vere- kurtarmaya gittikleri insanlardan ha- iin; Allaha ve ahiret gnne kavuma-
cek, bylece sen honut kalacaksn. Bir karet, tehdit, hatta feci bir ekilde ld- y uman, Allah ok zikreden kimseler
yetimken seni bulup barndrmad m? rlmek suretiyle vahice mukabeleler iin gzel bir rnek vardr.
Seni yol bilmezken doru yola yneltip grmediler mi? Hz. Nuh, Hz. Salih, Hz.
iletmedi mi? Yusuf ve Hz. Zekeriyadan her biri bu i-
Lakin bu fetret srasnda acaba Efen- kenceleri ekerken benim gibi kendile-
dimiz neler hissetti? Neden terk edildi- rini yzde yz hakl grmek bir yana
i duygusuna kapld? Bir peygambe- lahi teyidle hareket ediyorlar ve kar-
Mustafa Armaan
rin bu sradaki psikolojisini lebilecek larndaki insanlarn manen bir uuru- Aratrmac - Yazar
 HABESTAN
BLNMEYEN LK HCRET

H
LEVENT ZTRK leventozturk@outlook.com

icret denilince hepimi-

zin aklna Mslman-
larn Medine yolculuu
gelir. Bizzat Hz. Peygam-
berin [ ] hicret etmesi,
Kuran- Kerimin bu ola-
DERN TARH

ya ve muhacirlere zel bir

vurgu yapmas ve hadise-
nin takvim balangc ya-
plmas bu algda nemli
86 bir tesire sahiptir. Oysa Mekke dnemini biraz
daha derinlemesine irdelediimizde slam tari-
hindeki ilk hicretin Habeistana yapld ak-
ZEL SAYI 5

a grlr. Ne var ki bu olay, Medineye hicretin

glgesinde kalmtr.
Aslna baklacak olursa Mekke dneminin en
nemli ve sonular itibariyle en tesirli hadisesi
Habeistan hicretidir. Hz. Peygamberin srdr-
d tevhid mcadelesinin Mekkeliler arasnda
hz kazanmas, Mslmanlar psikolojik bask
altna almaya alan Kureylileri daha cesur bir
adm atmaya sevk edecekti.
Mriklerin kendi kabilelerinden Mslman
olanlarn eman hakkn kaldrmas, onlarn
can ve mal gvenliklerinin kalmamas anlam-
na geliyordu. Ancak Mriklerin slama girileri
engellemek iin onlar zor durumda brakmak
istemesi zerine gerekleen bu hicret, slamn
Arap yarmadas dnda Hristiyan bir corafya-
da tannmas sonucunu da douracaktr. 15 yl
iinde yaanan gelimeler sonucunda Habe Ne-
caisi Ashame bata olmak zere birok Habeli
slamiyeti kabul edecektir.
Arap toplum yaps kan ba esasna dayanan
aile-klan sosyolojisi zerine kurulmutu. Her bi-
rey kabilenin tabii yesiydi ve kabilenin emn
altnda karlkl koruma ve yardmlama esas
erevesinde hayatn srdryordu. Bunun kal-
drlmas demek, her trl saldrya maruz kal-
mak anlamna geliyordu. Bu durumdaki kiiler
kabilelerini terk ederek bakalarndan emn
 Mekkede can gvenlii kalmayan
Mslmanlardan bir grup Habeistana hicret
etti. Hristiyan bir lkeye yaplan bu iltica
ileride slamn bu topraklarda kendiliinden
yeermesine yol aacak bir fethe dnecekti. te
Mslmanlarn bilinmeyen hicreti ve sonular

DERN TARH
87

ZEL SAYI 5

DERN TARH
88
ZEL SAYI 5
Zorunlu hicret
Mekkeli mriklerin zulmnden rahatsz olan Mslmanlar, Hz. Peygamberin emriyle Hristiyan
Habe hkmdarnn topraklarna g ettiler. Msr, Sudan ve Habeistan gsteren harita.
veya himaye isterlerdi. Mslmanla-
rn kabileleri tarafndan emn hakla-
rnn kaldrlmas yznden can g-
venlikleri kalmad iin Habeistana
gittikleri grlr. Burada zerinde
durulmas gereken husus, niin Ha-
beistan? sorusunun yeniden sorul-
masdr.
Bu noktada n plana kan ak-
lama, Habeistana ulamann dier
blgelerden daha kolay olmasdr.
Mslmanlarn Arap yarmadasn-
da herhangi bir kabileden emn is-
temeleri, onlara snmalar zaman
alacak, hatta kabul edilip edilmeyece-
i pheli bir durum olarak kalacak-
t. Hatrlanaca zere Hz. Peygam-
berin, amcas Ebu Talibin vefatndan
sonra kendisi iin emn aray ve bu
arayn sonulanmas 3 yl akn bir
zamana yaylmt.
Tandk bir corafya
nceden gerekletirilen ticaret
yolculuklar sebebiyle Habeistan ta-
ndk bir corafyayd. Cidde sahilleri-
ne urayan ticaret gemilerinin geli
zamanlar biliniyordu. Ayrca bu hic-
retin, Cahiliye toplumunun rfne
gre savan yasak olduu haram ay-
lardan Recebde gerekletirilmesi de
eitli tehlikeleri bertaraf ediyordu.
Dolaysyla bu hicret rastgele bir yol-
culuk, ka deil, inceden inceye d-
nlm ve planlanm bir hayatta
kalma giriimiydi. Cidde sahilinden
binilen bir gemiyle Habeistan sahi-
lindeki Massavaya yaplan bir deniz
yolculuunu, oradan da Aksum mer-
kezine gitmek iin olduka meakkat-
li bir da yolculuunu ieriyordu.
Muhacirler gittiklerinde umduk-
lar muameleyi grdler ve Habe
HABEL MSLMANLAR
Habeistana giden Muhacirler
sayesinde bu topraklarda slam
hakknda bir merak uyanmt. Bata
Neci ve saray evresindeki din
grevlileri slamn hakikatlerini re-
ten kiiyi tanmak istediler. 20 kiiye
yakn bir Hristiyan grup bu amala
Mekkeye, Hz. Peygamberin yanna
gelip Resulullah ile din meselele-
ri grtler. Kurandan paralar
dinlediler. Etkilendiler ve Mslman
oldular. Onlar hakknda, Kurandan
nce kendilerine kitap verdiklerimiz,
buna da iman ederler. Onlara Kuran
okunduu zaman, Ona inanyoruz,
nk o kesinlikle Rabbimizden gelen
gerektir. Biz gerekte ondan nce
de teslim olanlardandk derler (Ka-
sas, 52-55) ayetleri nazil olmutu.
kralnn licenap tavryla karlat-
lar. Her eyden nce can gvenlikle-
ri saland. Din ve vicdan hrriyetle-
ri korundu. Birok slam kaynanda
ilk muhacirlerin Hz. Peygamberin
Mekkelilerle arasnn yumuad ha-
beri zerine 3 ay zarfnda geri dn-
d, ancak durumun hi de yle ol-
madn grdkleri anlatlr. Ancak
Kureylilerin ilk giden muhacirlerin
peinden Habeistana bir heyet gn-
dermeleri Garnk hdisesi olarak
isimlendirilen bu kurguyu tamamen
geersiz klmaktadr.
Tespitlerimize gre Habeistana gi-
den ilk muhacirlerin geriye dnle-
ri miladi 620 ylndan sonraya denk
gelmektedir. Sosyal boykotun kald-
rlmas ve sonrasnda zellikle Aka-
be biatlerinde Medinelilerin Msl-
manlara emn vermesi, bu dnn
temel nedeni olarak grnmektedir.
Hz. Peygamberin Medinelilerle emn
anlamas yapmas sonucunda Habe-
istandan dnen muhacirler buraya
hicret edeceklerdi.
Kaynaklarda getii zere onlar
iki hicret ecri (sevab) elde etmiler-
di. Bu kiilerin iinde birinci ve ikin-
ci Habeistan hicretine katlm kii-
ler de bulunmaktayd. Habeistana
gerekletirilen hicretleri birinci ve
ikinci hicret olarak isimlendirmenin
sadece bir anlatm kolayl olduu-
nu da yeri gelmiken sylemek gere-
kir. Tespitlerimize gre bu ifade ekli
bir yanl anlama veya yanl kurgu-
dan kaynaklanmaktadr. Habeistana
hicretin birbirini takip eden kafileler
halinde cereyan ettiini sylemek da-
ha dorudur. Baz muhacir gruplarn
dierlerine gre daha kalabalk oluu
bu algy dourmu olabilir.
Kaynaklar mriklerin Bedir ma-
lubiyeti sonrasnda intikam almak
zere Habeistana bir heyet daha
gnderdiinden bahsetmektedir. An-
cak Necai Ashame onlarn bu teeb-
bsn de sonusuz brakmt.
Mriklerin niyetlerini re-
nen Hz. Peygamber, Amr b. meyye
ed-Damryi Aksuma gnderdi. Be-
dirde parlak bir galibiyet elde edildi-
ini renen muhacirlerin bir ksm
Medineye dnme karar ald. Onlar-
la birlikte 40 kiiden oluan bir Habe
heyeti de Medineye geldi. Sonraki de-
vir kaynaklarnda yer alan bilgilere
gre bu Habe heyeti Uhud Sava sra-
snda hl Medinedeydi ve savaa ka-
tlarak Hz. Peygamberin yannda yer
ald. Aslna baklacak olursa l-i m-
rn suresinin 62 ve sonrasndaki baz
ayetlerinde Hristiyanlar ve Yahudiler
hakknda bilgi veren ve baz tartma-
lara iaret eden ksmlarn bulunu-
u sebebiyle birok mfessir Necrn
heyetinin bu olaylar esnasnda Me-
dineye geldii sonucuna varmtr.
Ancak bu doru deildir. Ayetler, Ha-
belilerin o tarihlerde Medinede bu-
lunularna delil saylmaldr.
Necai Mslman oluyor
Uhud Sava sonrasndaki gelime-
lerle slamn gc her geen gn art-
t. Hendek Savann akabinde umre
iin Mekkeye giden Hz. Peygamber,
Mekkelilerin buna kar kmas ze-
rine Hudeybiye Anlamasn imzala-
d. Medineye dndkten ksa bir sre
sonra baz devletlere ve emirlere sla-
ma davet mektuplar gnderdi. Bun-
lardan biri de Habe Kral Ashameye
gnderildi.
Hudeybiyeden dndkten sonra,
Nisan veya Mays aynda Habeistana
gnderildii anlalan mektup, yllar-
dan beri slama yakn alaka duyan
Necai ve saraya yakn baz kiilerde
olumlu bir tesir uyandrd. Uzun za-
mandan beri muhacirlerle yakndan
ilgilenen, onlarla birok meseleyi ko-
nuan Ashame olumlu cevap verdi ve
slamiyeti kabul ettiini aklad.
Hz. Peygamber, slama davet mek-
tubu dnda Ashameden iki ey da-
ha istemiti. Bunlardan birisi yakn
bir zamanda kocasn kaybeden Ebu
Sfynn kz mm Habibe (ra) ile
nikhnn kymas; dieri ise muha-
cirlerin Medineye gnderilmesiydi.
mm Habibe ile gerekleen nikh,
Hz. Peygamberin onu onurlandrma-
snn yannda ileride Ebu Sfynn
Habeli Hristiyanlar
Hicret edildii dnemde Habeistanda Hristiyanlk hkim dindi. Etiyopyada Debre Birhan Selassie
Kilisesinin duvarlarnda bulunan Hristiyanlkla ilgili tasvirler.
Hz. Peygambere kar koyuunu da
yumuatacakt. Evlilik haberi Ebu
Sfyna geldiinde, O, yumuak
bal bir insandr. Byle bir damat
reddedilmez mealinde szler ifade
ettii bilinmektedir.
Muhacirlere zel bir ilgi gsteren
Neci Ashame onlar iin gerekli ha-
zrlklar tamamlam ve lkesinden
bizzat kendisi uurlamtr. Kafileye
saray ailesinden baz kiiler de katld.
Medineye geldiklerinde Hz. Peygam-
berin Hayberde olduunu renmi
ve kendisine orada kavumulard.
Hayber Sava dnnde ordunun
uyuya kalmas zerine sabah namaz-
nn gne doduktan sonra klnma-
syla ilgili durumu nakleden sahabi-
lerden birisi de Necainin yeeni Z
Mihmerdir.
Ashamenin slama duyduu ilgi
gn getike lkesinde yeni ihtida-
lara zemin oluturdu. O, Hz. Peygam-
beri ziyaret etmeleri ve ona saygla-
rn arz etmeleri iin olu Erhnn
DERN TARH
balarnda bulunduu 60 kiilik bir
grubu da Medineye gnderecekti.
Ancak bu heyet gemileri batt iin
Medineye ulaamamt. Necainin
89
br olu olan Ebu Neyzerin Medi-
neye geldii, Hz. Peygamberin ken-
ZEL SAYI 5
disine iltifatta bulunduu, onun ve-

DERN TARH
90 fatndan sonra tahtn varisi olduu
halde Habeistana dnmedii ve Hz.
Ali dneminde hayatta olduu bilin-
ZEL SAYI 5
mektedir.
Umut veren mezarlar
Medinede inen Mide sresinin 82-
86. ayetlerinin Mslman olan Necai
Ashame ve Habeliler hakknda nazil
olduu hususunda kaynaklar hemfi-
kirdir:
Mminlere dmanlk bakmn-
dan en sert davrananlar Yahudler,
dostluk bakmndan en yakn davra-
nanlar ise biz Hristiyanz, diyenle-
ri bulursun. Bunun nedeni, aralarn-
da kibirlenmeyen kei ve rahiplerin
bulunmasndandr. Muhammede in-
dirileni dinlediklerinde onun hak ol-
duunu anladklar iin gzlerinden
yalar akar. Onlar, ey Rabbimiz, biz
iman ettik, bizi ahitlerle birlikte yaz,
derler. Hem biz Allaha ve bize bildi-
rilen hakikate niye inanmayalm ki!
Rabbimizin bizi bu salih toplumun
arasna katmasn mit ediyoruz. Bu
sylediklerinden dolay Allah onlar
ebed kalacaklar cennetine koyacak-
tr. te iyilerin dl budur. Nankr-
lk edip ayetlerimizi yalanlayanlar
ise cehennemliktir.
Adil hkmdar
Etiyopyann Mekele kenti yaknlarndaki Necai kynde bulunan Etiyopya Kral Necai
Eshamenin trbesi ve camii. Yap, TKA tarafndan restore edilmektedir.
Ayetle vurgulanan husus, slami-
yeti benimseme noktasnda ayn ze
ve imana sahip olduklarn grdkle-
ri ve kibirlenmeksizin geree teslim
olduklar iin Hristiyanlarn sevgi
bakmndan Mslmanlara daha ya-
kn, slamiyeti kabul noktasnda daha
lml olduklar gereidir.
Btn bu ilgi ve youn bilgi nede-
niyle bizzat Necainin dahi tahtn
terk edip Medineye hicret etmek is-
tediini, ancak yolda vefat ettiini
ileri sren efsanev anlatmlar bile
mevcuttur. Ancak bunlar sadece Ha-
beistanda slamiyete duyulan ilginin
younluunu gstermektedir.
Hz. Peygamber 630 ylnda vefat
haberinin kendisine bildirilmesi ze-
rine Necainin gyb cenaze nama-
zn kldrmtr. Medinede klnan duu ileri srlen mezarlar, o gn-
ilk gyab cenaze namaz olmas ha-
sebiyle btn ayrntlar hakknda ol-
duka bol rivayet bulunan hadise Hz.
Peygamberin Necai Ashameye duy-
duu hrmet ve kran duygularnn
da bir tezahr olarak kaytlara ge-
mitir.
slamiyetin Afrika ktasyla ilk te-
mas saylabilecek Habeistan hicret-
leri, ayn zamanda olduka erken bir
dnemde Arap yarmadas dnda H-
ristiyan bir corafyada slamiyetin
teblii anlamna geliyordu.
Sonu olduka etkileyiciydi. Muha-
cirlerin slam temsil ve imanlarnda
sebat gayretleri, Habeistanda yaa-
yan Hristiyanlar derinden etkiledi.
Habeistana hicret hareketi sonucun-
da slamiyetin Afrikaya ilk tohumla-
r atlm ve slamiyet orada birok
taraftar bulmutu.
Bunun akisleri yzyllar sonra da-
ha gl bir ekilde ortaya kacakt.
Tarih boyunca Habeistan toprakla-
rnda birok slam emirlii kuruldu.
Bugn ilk muhacirlerin tohumlarn
att Habe corafyasnda milyon-
larca Mslman varlklarn srdr-
me mcadelesi vermektedir. Necai
Ashameye ve baz sahabilere ait ol-
lerin aziz hatrasn daima canl tut-
makta ve gnmz Mslmanlarna
umut vermektedir.
Levent ztrk
Prof. Dr., Sakarya niversitesi
lahiyat Fakltesi retim yesi.
SAKIN
BR OSMANLI DNYASINI NASIL NA EDERD? Osmanl edebiyatnn zirve airle-
rinden Urfal Nbnin (1642-1712) bir
Hac ziyareti esnasnda kaleme ald
aadaki naat airin, Harameynde
ikmet eden ya da oray ziyarete ge-

TERK-
len insanlarn laubali davranlarn-
dan duyduu znty dile getiriyor.
Nbnin eitli eserlerinin yannda
Hac ibadeti boyunca yaadklarn an-
latt Tuhfetl-Harameyn ve Veysnin

EDEBDEN!
Hz. Muhammedin [ ] doumundan
Bedir Savana kadarki hayatn yaz-
d siyere ek olarak kaleme almtr.

Sakn terk-i edebden ky-i mahbb-i Huddur bu

Nazargh-i lhidr makm-i Mustafdur bu

(Saygy terk etmekten sakn! Buras Allahn

sevgilisinin mahallesidir. Buras Allahn nazar

DERN TARH
ettii yer, Muhammed Mustafnn makamdr.)

Felekde mh-i nev bbs-selamun sne-kidr

Bunun kandlidr hr matla-i nr ziydur bu 91

(Gkyzndeki yeni ay Selm Kapsnn g-

ZEL SAYI 5
s yrtlmdr. Bu kapnn kandili gnetir; bu-
ras nur ve n dou yeridir.)

Habb-i kibriynun hbghdur fazletde

Tefevvuk-kerde-i Ar-i Cenb-i Kibriydur bu

(Buras Allahn yce sevgilisinin uyuduu

yerdir. Bu kapnn kandili gnetir; buras nur
ve n dou yeridir.)

Bu hkin pertevinden old deycr-i adem zil

Amdan ad mevcdt emin ttiydur bu

(Bu topran ndan yokluun karanl za-

il oldu. Varlklar (bu toprak sayesinde) gzlerini
krlkten atlar, bu (gze ifa veren) srme-
dir.)

Mrt-i edeb artiyle gir Nb bu dergha

Metf-i kudsiyndur bsegh-i enbiydur bu

(Nbi bu dergha edebe riayet etme artyla

gir; meleklerin tavaf yeri, nebilerin pt yer-
dir bu.)
(Kaynak: Ahmet Atill entrk, Osmanl iiri Antolojisi, YKY, st., 2006)
 TEBL OMUZLAYAN
LK MSLMAN
KADINLAR
DERN TARH

92
ZEL SAYI 5
 H
R I Z A S AVA riza.savas@deu.edu.tr
slam davetini kabul z. Hatice (ra)
va l idem izi n
edip cann bu uur- slam kabul
da veren ilk kii bir
eden ilk kii
olduu kesin-
kadn olmasna ra- dir (bn shak,
Sre, s. 120; bn
men ilk Mslman- Sad, et-Tabakt,
lar arasndaki kadn
VIII, 16-17). sla-
ma girdikten
sahabeler dikkatten sonra, Hz. Peygamberden [ ] olan kz-
lar Zeyneb, Rukyye, mm Glsm
kamakta. ve Ftma da Mslman olmutur.
Dier taraftan Hz. Haticenin nce-
ki kocas Atk b. iz b. Abdillahtan
olan kz Hind de slam seenler ara-
sna girmitir. Yine Hz. Haticenin ye-
eni Umeymenin ve kznn Msl-
man olduklar rivayet edilmektedir
(bn Sad, et-Tabakt, VIII, 256). Baz
siyer yazarlar Hz. Hatice hakknda,
Hatice slamn gerek yardmcs
idi. Hz. Peygamber onun yannda hu-
zura kavuurdu der (bn shk, Sre,
227; bn Him, es-Sre, I, 257, II, 57).
Hz. Hatice, Peygamberliin en skn-
tl devri kabul edebileceimiz ilk 10
yl einin yannda yer almt. Maly-
la, canyla destek olmu, onunla be-
raber almt. Hz. Peygamber, ken-
disini zen bir durumla karlap
evine geldii zaman Hz. Haticenin,
konumalar ile onu teselli ettii ri-
vayet edilir (bn shak, a.g.e., s. 112). Si-
yer ve tarih yazarlar, Hz. Haticenin
lm zerine Mekkeli mriklerin
Hz. Peygambere basklarn artr-
dklar konusunda hemfikirdirler.
Kureyli inanmayanlar, Hz. Pey-
gamberin mensup olduu aile ve
Mslmanlarla her trl ilikiyi ke-
sip sosyal boykot uygulad zaman
onlarn Ebu Tlib mahallesine yer-
letikleri ve yiyecek sknts ektik-
leri anlalmaktadr. te bu devrede
Hz. Haticenin yeeni (erkek karde-
DERN TARH
inin olu) Hakm b. Hizm ve am-
casnn torunu Ebul-Bahternin bu
mazlum insanlara gizlice yiyecek
gnderdikleri rivayet edilir. Hat-
93
ZEL SAYI 5
 ta bu boykotun kaldrlmasnda da
Ebul-Bahternin byk etkisi oldu-
u anlalmaktadr (bn shak, a.g.e., s.
142; ez-Zubeyr, Nesebu Kurey, s. 213, 231).
Mslman kadnlarn nfuzu
lk Mslman olanlar listesinin
banda yer alan Zeyd. b. Hrisenin
Ukaz Panayrndan Hz. Hatice iin
alnm bir kle olduu rivayet edi-
lir. Hz. Hatice, evlendikleri zaman
Zeydi ona verir; Hz. Peygamber de
onu hrriyetine kavuturur (bn Sad,
et-Tabakt, III, 40-44).
lk Mslmanlar arasnda Hz. Ha-
ticenin akrabalarnn yer almala-
r dikkat ekicidir. Bunlar arasn-
da Habeistana hicret edenlerden
Esved b. Nevfel, Amr b. Umeyye b.
el-Haris, Halid b. Hizm, Zubeyr b.
el-Avvm ile esir statsnde olduu
iin ikence edilen en-Nehdiyye bt.
Umeyme bt. Rukaykay sayabiliriz.
Burada Addasn slama girmesinde
Hz. Haticenin szlerinin etkili oldu-
DERN TARH
u rivayetini de zikredebiliriz. Hz.
94
ZEL SAYI 5
Kuran- Kerim, Diri diri topraa gmlen kza hangi gnah sebebiyle
ldrld sorulduunda (Tekvr 8-9) ayeti ile insanlar bu byk crm
ilemekten men etmitir.
Peygambere destek konusunda Hz.
Haticenin herkesten ileride olduu,
Hz. ie ve dier sahabelerin bu ko-
nuda ona ulaamadklar kabul edi-
lir.
bn shak, Hz. Ebubekirin (ra) da-
vetiyle Zubeyr b. el-Avvm, Osmn b.
Affan, Talha b. Ubeydillah, Sad b. Eb
Vakkas ve Abdurrahman b. Avfn s-
lama girdiklerini kaydeder (bn shk,
Sre, 121; bn Him, es-Sre, I, 267-268).
bn Ebil-Hadd ise bu rivayetin tenkit
edildiini zikreder. Buna gre ken-
di olu Abdurrahman ve ei Kuteyle
bt. Abdiluzzann slama girmelerini
salayamayan Hz. Ebubekirin, ba-
kalarnn Mslman olmalarnda et-
kili olduu dnlemez (bn Ebil-Ha-
dd, erhu Nehcil-Bela, XIII, 269-272).
Kendi yaknlarna bir fikri kabul
ettiremeyen kimselerin, bakalarna
fikirlerini benimsetmeleri mmkn
olabilecei iin yukardaki tenki-
din doru olduu sylenemez. Fakat
isimleri geen ilk Mslmanlarn s-
lam kabul etmelerinde baka sebep-
lerin de olabileceini kabul ederek
kadnlarn bu konudaki rollerine yer
vermek istiyoruz.
Yakn akraban uyar (uar, 214)
ayeti geldii zaman Hz. Peygamberin,
halas Safiyye bt. Abdulmuttalibe zel
olarak hitap ettii rivayet edilmekte-
dir (bn shk, Sre, 128; Muslim, Sahh, I,
193 (iman, 89/25)). Safiyyenin ne zaman
Mslman olduu kesin belli olma-
makla birlikte, ilk Mslmanlar ara-
snda yer ald sylenebilir. nk
el-Belzur, yukardaki ayetin tefsiri-
ni zetle yle yapmaktadr: Bu ayet
(uar, 214) geldiinde Hz. Peygamber
bir ay kadar dar kmaynca, hala-
lar hasta zannedip onu ziyarete geldi.
Hz. Peygamber onlara, gelen bu ayet
sebebiyle dar kmadn ve Abdul-
muttalib oullarn davet ederek du-
rumu onlara aacan syledi. Bunu
duyan Hz. Peygamberin halalar ona,
Ebu Lehebi bu toplantya armama-
sn sylediler.
Fakat Ebu Leheb bu davete kat-
lr ve bir konuma yapar. Bu toplan-
tda dncesini akrabalarna akla-
yamayan Hz. Peygamber, daha sonra
gerekletirdii bir davette akrabala-
rn slama davet eder. Davetliler yu-
muak ve olumlu konuurken Ebu
Leheb sert konuur ve yeenine kar
kar. Safiyye bt. Abdulmuttalib kar-
deinin konumasndan sonra Hz.
Peygamberi destekler ve onun pey-
gamber olduunu syler. Buna kzan
Ebu Leheb, Vallahi bu doru deil-
dir ve kuruntulardan ibarettir. Zaten
kadnlarn sz de gerdek odasnda
geerlidir der (el-Belzur, Ensb, I, 118-
119).
nsanlarn slama girmelerinin se-
bepleri arasnda Hz. Peygamberle
akrabaln nemli bir yeri olduu
aktr. Mesela hem anne, hem de ba-
ba tarafndan Hz. Peygamberle akra-
ba olmalar Zbeyr b. Avvmn sla-
ma girmesinde etkisi olmutur.
Akrabaln nimetleri
Yine ilk Mslmanlardan Sad b.
Ebi Vakkasn da Hz. Peygamberin
annesinin mensup olduu Zhre
oullarndan olduu kaydedilmek-
tedir. Biat eden kadnlardan mm
Mistahn hem Hz. Peygamberin,
hem de Hz. Ebubekirin akrabas ol-
duu rivayet edilir (bn Sad, a.g.e., VIII,
228; Zubeyr, a.g.e., s. 95). mm Mis-
tahn daysnn olu el-Haris b. Hlid
ile ei Rayta bt. el-Haris Habeistana
hicret edenler arasndadr. Mekke
devrinin ilk yllarnda slam kabul
eden Sevde bt. Zemann anne tara-
fndan Hz. Peygamberle akraba ol-
duu anlalmaktadr. Yine ilk Ms-
lmanlardan Talha b. Ubeydillahn
da Hz. Peygamberin akrabalarndan
olduu bilinir.
Haimoullarna mensup kadn-
lar vastasyla kurulmu akrabalk-
larn, slamn yaylmasnda olum-
lu sonular dourduu anlalyor.
Safiyye bt. Abdulmuttalibin el-Av-
vmla yapt evlilikten olan Zbeyr
ocukken babasn kaybetmiti. Sa-
fiyye bt. Abdulmuttalib, olu Zubeyr
b. el-Avvm daha iyi yetitirmek
iin dvd zaman, amcas Nevfel
b. Huveylidin Safiyyeye kzd riva-
yet edilmektedir (ez-Zubeyr, Nesebu Ku-
rey, s. 230). nk babas ld iin Beyz) bt. Abdulmuttalibin kz
amcas ez-Zubeyrin terbiyesi ile ilgi-
leniyordu. Buna gre babas hayatta
olmayan ez-Zubeyr zerinde annesi
SLAMI KADINLARA
TEBL EDEN GUZEYYE
slamn yaylmasna katkda
bulunan kadnlardan Guzeyyenin
nesebi hakknda deiik bilgiler veren
kaynaklarn, onun Mekke dneminde
tebli faaliyetinde bulunduu ko-
nusunda hem fikir olduklar grlr.
Mekke devrinde Guzeyye Mslman
olduktan sonra, slamn yaylmas
iin nemli hizmetler vermitir. Hz.
Peygamberin, erkeklere Allah Tel
tarafndan gelen ayetleri tebli etme
imkn bulduu ve kadnlara teblii-
nin erkeklere gre daha snrl olduu
anlalmaktadr. Hlbuki Guzeyyenin
kadn olduu iin gizlice Kurey
kadnlarnn yanna girerek onlar
slama davet edebildii rivayet edilir.
Bu faaliyetini Mekkeliler reninceye
kadar srdrr.
Durumu fark eden Kureyliler onu
yakalayarak Mekkeden ayrlmak ze-
re olan kabile mensuplarna vererek
srgn ederler. Devs kabilesine men-
sup bu insanlar, Guzeyyeyi eersiz
bir deveye bindirip susuz brakarak
ikenceye balarlar. Dnme, iitme
ve grme zelliklerini kaybedin-
ceye kadar ikenceye maruz kalan
Guzeyyenin sabr ve samimiyetini
gren Devslilerin Mslman olduklar
rivayet edilir (bn Sad, et-Tabakt, VIII,
155-157; bn Habb, el-Muhabbar, 81-82,
92). Bu mmin kadnn srgn edildii
yerde neler yapt hakknda imdilik
bir ey bilmiyoruz. Fakat dininde bu
kadar samimi bir kadnn gittii yerde
de slam teblie altn tahmin
etmek g deil.
Hz. Peygamber hicret ettikten
sonra Guzeyyenin de Medineye g
ettii rivayet edilir. Hatta Ebu Htim,
onun Abd Kays oullarnn elisi
olarak Hz. Peygambere geldiini
kaydeder. Fakat bu rivayeti destekler
mahiyette baka ifadelere imdilik
sahip deiliz.
Safiyyenin herkesten daha ok etkili
olduu sylenebilir.
Affn b. Ebil-Asla evli olan Er-
vnn, Hz. Peygamberin slama ye- ret ettiini biliyoruz. Burada Hz. Pey-
timeyen halas mm Hakm (el-
muttalibin gelin olduu bu ailenin
olduu ve Hz. Osmann (ra) bu ev-
lilikten dnyaya geldii ifade edil-
mektedir (bn Sad, et-Tabakt, VIII, 44-
45). Muhtemelen teyzeleri ile erken
bir tarihte slam kabul eden Hz. Os-
mann annesi Ervnn Mekkede-
ki faaliyetleri konusunda susan kay-
naklar, onun kz mm Glsm bt.
Ukbenin Medineye hicret ederek
Hz. Peygambere beyat ettiini nak-
lederler (bn Sad, a.g.e., VIII, 229). Er-
vnn kz kardei Sada bt. Kreyzin,
yeeni Osmn b. Affna, Hz. Pey-
gamberin, Allahn Resul olduu ve
getirdii dinin kurtulua vesile ola-
ca eklinde konumalar yapt ri-
vayet edilmektedir. Teyzemin sz
kalbime tesir etti ve bu konuda d-
nmeye devam ettim diyen Hz. Os-
man, ksa bir sre sonra slama girer.
Bunun zerine Sada, bir iirde yle
demektedir:
Allah, Osmn szyle hidayet yoluna
iletti.
Onu ben irad ettim; Allah da geree y-
neltti.
Hz. Osmann slama girmesinde
DERN TARH
anne tarafndan Hz. Peygamberle
akraba olmasnn etkisi olduu an-
lalmaktadr. Hz. Osmann teyzesi
Sadann bu konudaki rolne dikkat 95
eken ada aratrmaclar hakl
gzkyor. Hz. Peygamberin halas
ZEL SAYI 5
Berre bt. Abdulmuttalibin olu Ebu
Seleme, ei mm Seleme ve bu aile-
den Ebu Selemenin kardeinin oul-
lar mer, Habbr ile Abdullahn ilk
Mslmanlara katldklar ve Habe-
istana hicret ettikleri kaydedilmek-
tedir (bn Sad, a.g.e., VIII, 87; Zubeyr,
Nesebu Kurey, s. 337-338).
Hz. Peygamberin dier bir ha-
las Umeyme bt. Abdulmuttalibin
oullar Abdullah b. Cah, Ubeydul-
lah b. Cah ve Ebu Ahmed b. Cahn
Hz. Peygamberin faaliyetlerini D-
rul-Erkamda yrtmesinden nce
slama girdikleri rivayet edilmekte-
dir (bn Sad, a.g.e., III, 89, VIII, 45-46).
Buna gre Umeyme bt. Abdulmutta-
libin de bu sralarda veya daha n-
ce Mslman olduu sylenebilir. Di-
er taraftan Ubeydullah b. Cahn
ei mm Habbe bt. Eb Sufynn
slama girdiini ve Habeistana hic-
gamberin halas Umeyme bt. Abdul-
(Ben Esed b. Huzeyme) Medineye
hicret esnasnda tamamnn Msl-
man olarak Mekkeyi terk ettikle-
 Mekkedeki Cennetl-Mualla mezarlna Efendimizin yaknlar defnedilmitir. Sadaki
byk trbede Hz. Hatice validemiz, ortadaki kk trbelerdeyse Hz. Peygamberin mbarek
oullar medfundur.
DERN TARH

rini de kaydedebiliriz (bn Sad, a.g.e.,
III, 89, 90).
96
Tuleyb b. Umeyr, slama girdii-
ni annesi Erv bt. Abdulmuttalibe
haber verince, Ervnn bu habere
ZEL SAYI 5
Hz. Peygambere yaplan saldr
ve eziyetleri durdurmak iin elinden
geleni yapan Tuleyb b. Umeyr, bir de-
fasnda Ebu Cehil ve arkadalarnn
onu rahatsz etmeleri zerine Ebu
korumas gibi altn, annesinin
de onu destekleyip tevik ettiini d-
nebiliriz.
Hz. Peygamberin babasnn halas
Rukayka bt. Eb Sayfnin, olu Mah-

sevindii verdii cevaptan anlal-
maktadr. Hlbuki bu srada henz
Mslman olmamt. ok geme-
den slam kabul eden Erv olunu
Hz. Peygambere yardm etmeye ve
dinin tebliinde onunla almaya
tevik eder; kendisi de Hz. Peygam-
beri diliyle savunmaya balar (bn
Sad, et-Tabakt, VIII, 42-43).
Hz. Peygambere adanan oul
Bir gn Hz. Peygamberin en b-
yk dmanlarndan Ukbe b. Eb
Muayt iine pislik koyduu bir tor-
bay Hz. Peygamberin kapsna atar.
Bunu gren Tuleyb b. Umeyr torbay
alarak Ukbenin kafasna vurur. Tu-
leyble tartmaya giren Ukbe, onu
annesinin yanna gtrr ve Mu-
hammedi koruma uruna bize sal-
dran olunu gryor musun? der.
Erv ona, Ondan baka bunu yapma-
ya kim daha yetkilidir? Muhammed
onun daysnn oludur. Mallarmz,
canlarmz Muhammede feda olsun
diyerek cevap verir ve bunu destek-
ler mahiyette bir de iir okur (el-Bel-
zur, Ensb, I, 147).
Cehile iyi bir dayak atar ve kafasn reme b. Nevfelin Mslman olmas
yarar. Bunun zerine yakalanan Tu- iin urat fakat baarl olama-
leyb hapse atlr. Kz kardeinin sla- d anlalmaktadr. nk Mahre-
ma girdiini henz bilmeyen Ebu Le- menin Mekke fethinde Mslman
heb, yeenini hapisten kurtarr. Olay olduu rivayet edilir (ez-Zubeyr, Nese-
Ervya anlatlnca o, olunun hakl bu Kurey, s. 252).
olduunu savunarak kendisinin de Mahremenin ei tike bt. Avf ko-
Mslmanlara katldn aklar. casndan nce Mslman olduu iin
Bunu duyan Ebu Leheb kz karde- acaba onun slama girmesinde kayn-
inin yanna gelir ve Hayret! Mu- validesinin etkisi olduu dnle-
hammede uydun, Abdulmuttalibin bilir mi? Olunun Mslman olma-
dinini braktn der. Erv, kardei sna alan Rukaykann, gelininin
Ebu Lehebe, Hz. Peygamberin ya- slama girmesi iin de aba harcad-
nnda yer almas ve ona yardm et- sylenebilir. tike ve annesi e-if
mesi gerektiini ifadeye alarak bt. Avfn Mekke devrinde Mslman
Mslman olmasn ister. Fakat Ebu olduklar, Medineye hicret ettikleri
Leheb ekip gider (bn Sad, et-Tabakt, ve Hz. Peygambere beyat edenler lis-
VIII, 43). tesinde yer aldklar bilinir (bn Sad,
Bir defasnda da Tuleyb, Hz. Pey- a.g.e., VIII, 247-248). Dier taraftan ti-
gambere vurmaya alan ve bu- kenin ve kardei Abdurrahmn b.
nun iin hazrlk yapan Avf b. Sabre Avfn, Hz. Peygamberin annesinin
es-Sehmyi dver. Durum annesi- mensup olduu kabile olan Zhre
ne haber verildii zaman Erv, olu- oullarndan olduklarn da hatrla-
nu destekler mahiyette bir iir okur talm.
(el-Kelb, Ebul-Munzir Him b. Muham- Habeistana hicret eden Msl-
med es-Sib, Cemheretun-Neseb, Beyrut man kadnlarn, bu lkede imknlar
1986, s. 103). Bu rivayetlere bakarak elverdii lde slam tebli ettikle-
Tuleybin, Hz. Peygamberin adeta rini sylemek yanl olmaz. Kocas

slam terk ederek Hristiyan olduu
halde, mm Habbe bt. Eb Sufyn
dininde sebat eder. mm Habibenin
etkisiyle, beraberinde Medineye ge-
tirdii Berekenin ve Habeistan kra-
lnn hizmetisi Ebrehenin de slama
girdiklerini ekleyelim.
Buharnin kaydettii zere bir se-
fer esnasnda ailesine su gtren bir
kadn Hz. Peygamberle tanr. Hz.
Peygamber onunla konuur, ikram-
da bulunur. Kavmine dnd za-
man onlara bandan geenleri anla-
tarak slama girmelerine vesile olur
(el-Buhr, Sahh, I, 89-90 (Teyemmum, 6)).
slama giren cariyeler de hr kadnlar-
dan geri kalmayarak tebli faaliyetle-
rine katlrlar. Nitekim Selmn el-Fa-
risden nce Mslman olan ranl bir casndan ayrlr. Sonraki bir tarihte
cariye, onu Hz. Peygambere getirerek
slama girmesini salar.
Kocas len Medineli mm Su-
leym bt. Milhna henz Mslman ol-
mam olan Ebu Talha evlenme teklif
eder. mm Suleym, ona yolunun yan-
l olduunu, tapt ilahlarn insanla-
ra fayda ve zarar veremeyeceklerini ve
eer slama girerse ondan mihir dahi
almayacan syler. Bu szlerden et-
kilenen Ebu Talha bir mddet sonra
slama girer ve mm Suleymle evle-
nir (bn Sad, et-Tabakt, VIII, 426-427).
Medineli Kureyza Yahudilerinden
HZ. PEYGAMBERN
DAVET
Mekkeden Medineye hicret esna-
snda Hz. Peygamber ve Hz. Ebubekir,
mm Mabed isimli bir kadnn ya-
nnda dinlenirler. Hz. Peygamberle bu
kadn arasnda baz konumalar geer
ve kadn, bu yolcularn sradan insanlar
olmadn anlayarak muhtemelen Hz.
Peygamberin daveti ile Mslman
olmaya karar verir. Kocas eve dner
dnmez durumu haber verir, kafilenin
arkasndan gidip slama girer; daha
sonra bu aile Medineye hicret eder.
Evs b. Zbbnin ei slama girer ve ko- verme konusunda erkeklerden geri
kalmamlar, kimi zaman da erkekle-
eski kocasyla karlanca onu slama
davet eder. Evs bunu bir iirinde yle
ifade etmektedir:
Karlatm gn o beni slama davet lecek neslin hanmlarna rnek tekil
etti.
Ben ise ona: Hayr, gel sen Yahudi ol
dedim.
Hz. Peygamberin slama davet iin
Arap yarmadasnda yaayan baz ka-
bilelere mektuplar gnderdii bilin-
mektedir. Bunlardan biri de Hrise b.
Amr oullar iin yazlr. Fakat onlar
Hz. Peygamberin davetini kabul et-
mezler. Harise b. Amr oullarndan
DERN TARH
olup Hill oullarndan bir erkekle ev-
li Mslman bir kadn, babas Siman
b. Amra slam kabul etmesi gerekti- 97
ini ve eer Mslman olmazsa b-
yk bir musibete urayacan syler.
ZEL SAYI 5
Muhtemelen bu szlerden etkilenen
Siman, blgeye slam ordusu geldii
zaman Mslman olur ve Hz. Peygam-
bere gelir.
Medine dneminin aktif kadn Hz.
Aie hakknda Msrl edip Akkd, bu
konuda onun, Hidayet ve slah ile-
rinde kocasna yardmc olduunu
syleyerek isabetli bir tespitte bulun-
mutur.
zetle kadnlar, Hz. Peygamber
devrinde slam dinine girme ve destek
ri geecek kadar faaliyet gstermiler-
dir. Onlarn hem itikatlaryla, hem de
imanlarna sonsuz ballklaryla ge-
edecekleri midindeyiz.
Rza Sava
Prof. Dr., Dokuz Eyll niversitesi lahiyat
Fakltesi retim yesi.
 KE DEL
LNIZCA MEK
YA LER DE FETHEDLD
GNL
fethiyle,
Mekkenin man
sadece d hir
d e k i bi r e
elin
,
alnmam n
s ci d - i H a r am
Me n
ve Kbeni
e
kontrol d
tamamen
sl m a n la rn
M t i.
e m i
DERN TARH

elin e g
a m t a r ih i nde
sl tas
n m n o k
98
bir d bu
te k il e d e n
t hin
ZEL SAYI 5

s r a d f e
y r n t la r ...
btn a
A
NAL KILI ukilic@cumhuriyet.edu.tr

slnda Mslmanlar iin Mekkenin fethini gerektiren pek ok sebep vard: Buras on-
larn vatanlar ve kbleghlaryd. Dier taraftan Mekke fethedilmeden Hicazn tama-
men fethi ve btn Arap kabilelerinin Mslmanl kabul etmeleri mmkn deildi.
Ayrca Hicazda siyas birlik salanmadka Mslmanlar kuzeye ynelemez, yeni ufuk-
lara slamiyeti tayamazlard. Mekke fethedilmeden Mslmanlarn kendilerini g-
vende hissetmeleri de zor grnyordu. Bu sebeplerden dolay Mekkenin mutlaka Ms-
lmanlarn kontrolne gemesi gerekiyordu.
Hicretin 6. senesinde imzalanan ve 10 yl srmesi kararlatrlan Hudeybiye Antla-
masnn zerinden 22 ay getikten sonra (bn Sad, Tabaktl-kbr, II, 134; Makriz,

DERN TARH
99

ZEL SAYI 5

DERN TARH
100
ZEL SAYI 5
Mjdelenen fetih
Kuran- Kerimde Hz. Peygambere mjdelenen Mekkenin fethiyle birlikte Kbe aslna rc ederek
putlardan temizlenmiti. stte Osmanl dnemine ait Kbe-i Muazzama ve evresinin bir plan.
mtul-esm, I, 348) Kureyliler, Hz.
Peygamberin [ ] mttefiki Huza
kabilesine kar kendi mttefikle-
ri olan Ben Bekr kabilesine silah ve
asker yardm yapmak suretiyle Hu-
deybiye Barn ihlal ettiler. Bu da
Mekkenin fethine giden sreci ba-
latt.
Hz. Peygamber, bahsi geen se-
bepleri gereke gstererek hemen
bir saldrya girimedi. Bu olayda
dorudan rol olmayan Kureylilere
sava dnda baz alternatifler sun-
duysa da olumlu bir cevap alamad.
l iinde olduunu bildirmek is-
Bir sre sonra olanlardan pimanlk
duyan baz Mekkeliler, Ebu Sfyan
anlamay yenileyip sreyi uzatma-
s iin Medineye gnderdiler. Ne var
ki Ebu Sfyan giriimlerinden olum-
lu sonu alamad, Mekkeye eli bo
dnd.
Resul-i Ekrem kutsal Mekkenin
de mmkn olan en az zayiatla fet-
hedilmesi iin bir dizi tedbir ald. As-
lnda bu tedbirler nceki savalarda
da tatbik edilmiti. Ama can ve mal
kaybn asgar seviyede indirmekti.
Hudeybiye Barn ihlal ederek
savaa davetiye kartan Mekkelile-
ri cezalandrmaya karar veren Hz.
Peygamber, bu fikrini ilk anda giz-
ledi. Eer mrikler Mslmanlarn
fetih maksadyla sefere ktklarn
renirlerse Mekkeyi korumak iin
nlemler alacak ve bu da ok sayda
can kaybna yol aacakt.
Bundan dolay Mekke seferiy-
le ilgili her trl hazrlk gizlilikle
yapld. stiareye nem veren Hz.
Peygamber, bir sre sonra fikrini sa-
habelerine at, ashabn bilgilendi-
rerek grlerini aldktan sonra se-
fere kt.
Yine de Resulullah ii ansa brak-
mad: Medinenin k noktalarna
gzcler yerletirdi; gzclerin ve-
rilen emri yerine getirmede titizlik
gstermelerini temin iin Hz. meri
(ra) balarna grevlendirdi. laveten
yce Allaha Kureylilerin seferden
haberdar olmamas iin dua etti. Bir
baka ifadeyle, gizlilii salamak
zere her trl tedbiri alan Resulul-
lah, takdiri Allaha brakt.
Medinede yaayan mnafklarla
saylar az da olsa Yahudiler, Mek-
kelileri durumdan haberdar edebi-
lirlerdi. Bununla birlikte hi umul-
madk bir yerden gizli bilgilerin
Mekkelilere ulatrlmasna dair bir
teebbs gerekleecekti.
Bedir mcahitlerinden Htb b.
Eb Belta isimli bir sahabe, Mekkede
kalan aile efradna iyi davranacakla-
rn umarak mriklere bir mektup
yazp Hz. Peygamberin sefer hazr-
tedi. Htbn sz konusu mektubu
gizlice yal bir kadn vastasyla Me-
dineden gnderme teebbs kendi-
sine vahy-i lah ile bildirildi. Huzu-
runa getirilen Htb sorgulaynca
onun kt bir niyetle deil de, sade-
ce Mekkede sahipsiz kalan aile bi-
reylerini dnerek byle bir ie gi-
ritiini, yaptndan samimne bir
pimanlk duyduunu anlayp onu
balad.
Hz. Peygamberin dman hazr-
lksz yakalamak iin ald tedbir-
lerden biri de hedef artma ynte-
midir. Nitekim bu maksatla bar
uzatmak zere Medineye gelen ve
grmelerde bulunan Ebu Sf-
yann ehirden ayrlmasndan he-
men sonra 80 kiilik bir birlik olu-
turarak Mekke-Yemme arasndaki
Batn- dm mevkiine sefere gnder-
di. Bylece Mekkeliler Mslmanla-
rn baka bir blgeye sefer dzenle-
yeceklerini sanarak sava hazrl
yapmayacaklard.
10 bin ate yanyor
Hz. Peygamber nclnde-
ki slam ordusu Mekke yaknlar-
na kadar geldikleri halde Mekkeli-
ler durumdan haberdar olmamt.
Mslmanlar yats vaktinden sonra
ehrin yan bandaki Merrzzah-
randa konakladlar. Hz. Peygamber
herkesin bir ate yakmasn emretti.
Bylece 10 bin kiilik slam ordusun-
da 10 bin atein yand bir kamp ku-
rulmu oldu.
Arap sava geleneine gre nor-
mal artlar altnda 10 kiinin bir ate
etrafnda kamp kurduunu d-
nrsek, bu yntemle dmana oldu-
undan daha kalabalk -neredeyse 10
kat byk- bir ordu izlenimi verildi.
Bylesine kalabalk bir orduyla m-
cadeleyi gze alamayacak olan m-
riklerin savamadan teslim olmalar
bile sz konusu olabilirdi.
Hz. Peygamber benzer maksatla,
slam ordusunun Merruzzahranda-
ki kararghna kadar gizlice gelen
ve gelimeleri yakndan takip et-
meye alan Ebu Sfyan ve bera-
berindekileri de bir sre karargh-
ta alkoydu, ordunun geit trenini
izlemelerini salad. Resulullahn
bilhassa Ebu Sfyan Mslmanlara
kar direnmenin beyhude olduu-
na ikna iin gayret gsterdii, ancak
Mekkeye girmek zereyken onun
kararghtan ayrlmasna izin verdi-
i anlalyor.
Ebu Sfyan Mekkeye girerken
Mslmanlar da hemen peinden
harekete getiler. Bylece onun ve
arkadalarnn slam ordusunun
Mekkenin fethiyle Merruzzahranaa kadar geldikleri ve
zerlerine yryeceklerine dair tes-
slam tarihi pitlerini Mekkelilerle paylamalar-
iin yeni bir na, dolaysyla savaa hazrlanmala-
rna frsat verilmedi.
dnem balad. Hz. Abbasn (ra) ynlendirmesiyle
Ebu Sfyan, kavminin Mslmanla-
Muhacir ve ra diren gstermeden teslim olma-
Ensara meziyet lar harekete geti. O Mslman-
lardan nce Mekkeye girerek Hz.
kazandran hicret Peygamberin verdii emir ve yet-
son buldu; bundan
kiyle evlerine kapananlarn, Kbeye
snanlarn, kendisinin evine gi-
byle cihad ve renlerin ve silahlarn brakp di-
renmeyenlerin asla zarar grmeye-
amellerde hayra ceklerini syleyerek teslim olmalar
niyet etmek
iin gayret gsterdi.
Hz. Peygamber sefer esnasnda ve
hicretin faziletiyle galibiyetin akabinde ll davra-
DERN TARH
nlar ve merhamet ykl uygula-
edeer hale geldi. malar ile zafer kazanmann yann-
Mekke slam da merhamet peygamberi olduunu
da gstermi oluyordu. Bylece hic-
yurduydu artk.
101
retin 8. ylnda (M. 630) gerekleen
Mekkenin fethi sadece bir ehrin
ZEL SAYI 5
veya blgenin alnmasndan ibaret
kalmayp insanlarn gnllerinin de
fethiyle taland.
Fetih ve merhamet gn
Fetih sonras muzaffer Mslman
askerler, hibir ekilde Mekke so-
kaklarnda kaan, saklanan, yarala-
nan veya silahn teslim eden Ku-
Haccn mukaddes adresi
Mslmanlar asrlardr ayn cokuyla hac olmaya Kbeye gidiyorlar. Minann umum grn ve
Mekke-i Mkerremede bir Kurban Bayram (1880).
 reylilerin peine dmediler; onlar
dnemin sava anlay erevesin-
de cezalandrma yoluna gitmediler.
ehre dmanlarn yenmi olma-
nn gurur ve marklyla keyf ta-
vrlar sergileyerek deil, arbal,
mtebbessim ve mtevaz tavrlarla,
tekbir ve tehlillerle girdiler.
Allah Resul Muhacir ve Ensarn
meydana getirdii orduyla muzaffer
ve azametli bir kumandan gibi deil,
Allahn kendisine nasip eyledii bu
feth-i mbne hamd ve krle, gz-
leri yal halde devesinin boynuna
eilip kr secdesi yaparcasna m-
DERN TARH

tevaz ekilde Mescid-i Harama gir-

di. Hacerl-Esvedi selamlayp pt,
Kbeyi tavaf etti.
Evlerine ve Kbeye snarak can-
102 larn kurtaran Mekkeliler, Hz. Pey-
gamberin att her adm dikkatle
ZEL SAYI 5

izliyor, kendileri iin nasl bir karar

vereceini endie ve merakla bekli-
yorlard.
Mrikler bu duygular iindeyken
tavafn tamamlayan Hz. Peygam-
ber, Kbenin eiinde kendisini me-
rakl ve korkulu gzlerle bekleyen
Mekkelilere, Size Yusufun kar-
nn bir anda deimesini salad. geirmek iin gayret iine girebilir,
delerine dedii gibi sylyorum ki,
Pek ok mrik Hz. Peygamberin bu da fetih sonras salanmak iste-
Bu gn size knama yok Haydi, gi-
huzurunda Mslman olmaya ba- nen huzur ve gven ortamn zede-
diniz, serbestsiniz! (Yusuf, 92) bu-
lad. leyebilirdi.
yurarak umum af ilan etti. Bylece
Resul-i Ekrem kutsal ehre sava-
bu fetih gn, ayn zamanda gerek
bir merhamet gn haline geldi.
la fethedilmi muamelesi yapmad. Fetihler fethi
nsanlar kleletirmedii gibi men- Dier taraftan Hz. Peygamber, fe-
Kalpleri katlaan, Mslmanlara
kul ve gayrimenkullerini de gani- tih sonrasnda Mekkenin idar i-
ktlkten baka muameleyi reva
met olarak alp paylatrmad. Hatta leyiiyle ilgili kkl deiikliklere,
grmeyen mrik Mekkeliler, bu sa-
daha nce bu ehirden hicrete zorla- dengeleri sarsacak uygulamalara da
ate kadar slama kar nyargl tu-
nan ve Medineye gerek Muhacir gitmemitir. Mesela srarla talep et-
tumlarn korumulard.
unvan alan sahabelerin Mekkede melerine ramen Kbenin alp ka-
Hz. Peygamberin sava ncesi
brakmak zorunda kaldklar mal ve patlmasyla ilgili Hicbe grevini
verdii emana sonuna kadar sadk
eyalarn geri almalarna, terk et- amcas Abbas ve Hz. Aliye (ra) ver-
kald gibi, Mekke ahalisinin hep-
tikleri evlerine tekrar yerlemeleri- medi, fetihten nceki gibi Osman b.
sini affedip can gvenlii temina-
ne de msaade edilmedi. Talhann bu grevi yerine getirme-
tnda bulunmas, din bakmdan da
u ferasete bakn ki, Hz. Peygam- sini isteyerek dengeleri korumaya
herhangi bir zorlama yapmamas,
ber hakk olmasna ramen el ko- alt.
Yusufun kardelerine dedii gibi
nulan evinde kalmad. Byle bir yol Fethi mteakiben Hz. Peygam-
szleriyle onlar kardeleri gibi gr-
izlemesi durumunda Mslmanlar berin gnlleri kazanmak maksa-
dn im etmesi Mekkede hava-
Mekkede terk ettikleri mallarn ele dyla gerekletirdii icraatlarndan

biri de Mekkeli zenginlerden bor
alarak ehirde yaayan fakirlere yar-
dm amal para vermesi oldu.
Mekkenin fethiyle Mslman
olan veya en azndan slam hkimi-
yetini tanyan Kureylilerden fayda-
lanlarak daha kapsaml fetihlerin
balamas ve hz kazanmas mm-
kn oldu.
Fetih sonras Kureylilerin slama
girdiklerini gren ve onlarla siyas,
sosyal, din ve ticar ilikiler iinde
bulunan Arap kabileleri de kendile-
rini serbest hissederek Mslman-
larla diyalog kurdular ve ksa srede
slam benimsediler.
Bulunduklar blgede hkimi-
yet kuran ve komularyla iyi iliki-
ler gelitiren Mslmanlar, gven
ve emniyet hissiyle baka cihetlere
ynelebildiler. slam davasn fark-
IRCICA Arivi.
EFENDMZ,
HZ. HAMZAYI EHT
EDEN BLE AFFETT
Hz. Peygamber, Kbe avlusunda
rad ettii hutbeyle genel af ilan
etti. Ancak ehre giri annda, baz
kimselerin isimlerini sayarak bunlarn
yakalandklar yerde mutlak surette
ldrlmelerini emretmiti. Bunlar,
Kbenin rts altna gizlenmi
olsalar bile ldrlmekten kurtu-
lamayacaklard. Bununla birlikte
affetmeyi seven; msamaha, hogr
ve merhamet duygularyla dolu olan
Resulullah ilemi olduklar sularn
bykl sebebiyle ldrlmeleri
dorultusunda emir verdii bu insan-
larn bile ounu affetti.
Affedilenler arasnda Uhud Gaz-
vesinde Hz. Hamzay ehit ettiren
ve onun l bedenine ikence yapan
Hind bt. Utbenin de olduunu sy-
lersek durum daha iyi anlalacaktr.
Neticede 10u erkek, 4 kadn olmak
zere 14 kiinin can gvenlii kald-
rld, buna mukabil fetih gn kap
saklanan ve daha sonra pimanlk
duyarak gelip af talebinde bulunan 9
kii bu cezadan kurtularak Mslman
oldu.
Veda hutbesinin adresi
Veda Hutbesi srasnda Hz. Peygamberi ve 100
binin zerinde Mslman arlayan Arafat
danda haclar vakfeye durarak ibadetlerini
hitama erdirirler.
l diyarlara tayabilecek fetih ha-
reketlerini balattlar. Bu sebeple
Mekkenin fethine Fethul-fth
(fetihler fethi) da denilmitir. nk
buradaki fetih, sadece dman elin-
deki bir ehrin alnmasndan ibaret
olmayp Mescid-i Haramn kontrol
ve Kbenin fethi anlamna da geli-
yor, ayn zamanda kalplerin Allahn
dinine, slam kapsnn btn insan-
la aln ifade ediyordu. Bu yz-
den Mekkenin fethi slam fetihleri-
nin balangc kabul edildi.
Mekkenin fethiyle slam tarihi
iin yeni bir dnem balad. Muhacir
DERN TARH
ve Ensara meziyet kazandran hic-
ret son buldu; bundan byle cihad ve
amellerde hayra niyet etmek hicre-
tin faziletiyle edeer hale geldi. G
kazanan Mslmanlar slam yurdu 103
haline gelen bu mukaddes ehirden
ZEL SAYI 5
baka bir yere gitmek zorunda kal-
madlar, burada din inanlarnn
gereklerini rahatlkla yaama imk-
n elde ettiler.
Mslmanlarn Mekkeye muzaf-
fer ekilde dnmeleriyle Allahn
Peygambere vaadi de (Fetih, 27) ger-
eklemi oluyordu. Allah bir ayet-i
kerime ile Peygamberine ve mmin-
lere ok yakn zamanda korkusuz e-
kilde Mescid-i Harama girebilecekle-
rini vaad etmiti.
Fetihle birlikte Mekke ve Kbe
kutsiyetlerine yakr ekilde her
trl irk unsurundan arndrld,
yllarca mrikler tarafndan kutsi-
yeti inenen mbarek belde asl h-
viyetine kavuarak tevhidin sembo-
l haline geldi.
nal Kl
Prof. Dr., Cumhuriyet niversitesi lahiyat
Fakltesi retim yesi.
 104
ZEL SAYI 5
DERN TARH
 Bir Peygamber A
MUHAMMED
HAMDULLAH

19
H S A N S R E Y YA S I R M A ihsansureyyasirma@gmail.com

63 ylyd. Ankara niversitesi lahiyat Fakltesinde

renciydim. Hanefi fukahasnn ileri gelenlerinden
mam Serahs anlyordu. Bu vesileyle Ankarada da
bir toplant dzenlenmiti. Dil-Tarih Corafya Fakl-
tesi salonlarnda bu byk slam hukukusunun ha-
yatn ve eserlerini dnyann o konudaki en yetkili
azndan dinleyecektik.
Hocalarmz n sralarda, biz renciler de orta ve
arkalarda oturmu, heyecanla bizi aydnlatacak limi
bekliyorduk. Derken banda siyah kalpa ile ince,

DERN TARH
uzun boylu ve hacim itibariyle kendi bnyesiyle hi

20. asrn slam

de mtenasip dmeyen byk kitaplar yklenmi
hlde ieriye bir zat girdi. Hocalarmz ve biz elindeki
limlerinden kitaplar tayarak kendisine yardm etmek iin srar
ettiysek de o kabul etmedi. Neredeyse kendi arl-
105

Prof. Muhammed ndaki koca koca ciltleri konuma yapaca masa-

ZEL SAYI 5
Hamidullah nn zerine koydu.
Bu zat Prof. Dr. Muhammed Hamidullaht ve elin-
daha ok slam de tad ciltler, mam Serahsnin el-Mebst adl ese-
riydi. te rahmetli Hamidullah hocay byle tandm.
Peygamberi Hamidullah hocam bir Heimatlostu, yani vatan-

adl siyeriyle szd. Vatan yoktu amma o, Hindistan ve ngiltere

hari, btn dnyay kendisine vatan edinmi, varl-
tanyoruz. n slam teblie adamt. Bir Avrupada, bir Ameri-
kadayd; bir Trkiyede, bir Msrdayd; bir Afrikada,
Mtevaz, bir indeydi Btn seyahatleri davasnn nerine

nazik, dnya matuftu. O ilim iin ilim deil, inanc iin ilim ya-
pard. Dnyada gitmedii ktphane ok azd. Hangi
nimetlerine ktphanede grmedii bir kitap olduunu duysa he-
men oraya gider, o eseri tetebbu ederdi. Zaten btn
deer vermeyen kazancn ilminin emrine vermiti. Batl ilim evre-
ve eserlerinden leri ona bouna ktphane kstebei dememiler-
di. Bildii onlarca dille hem klasik, hem de modern
telif creti bir limdi. Prensiplerinde tavizsiz olan Hamidullah
Bu dosyada kullanlan grseller smail Kara Arivine aittir.

almayan bu
hocam, nezaketinde de numune-i imtisldi.
Paristeki yllarmda biz Mslman rencilerin
byk limin bir dernei (AEMF) vard. Bu mtevaz derneimizde
her pazar gn saat 14.30da seminerlerimiz olurdu.
dnyasn bir Seminerlerde genellikle Hamidullah hoca konuur-

rencisinin du. Dnyann her tarafndan doktora yapmak zere

Parise gelmi olan biz renciler de byk bir heye-
SLM PEYGAMBER, kaleminden can iinde onu dinlerdik. Talebe paralaryla alnm
bu kk lokalimizde ancak 50-100 kadar dinleyici
Muhammed Hamidullah
Beyan, 2011, 975 sayfa okuyacaksnz. oturacak yer bulabiliyordu.
 Tek kiilik seminer buray, dinleyici yok diye kapatp
O dernekte hocayla yaadm bir gidersek bir daha ebediyen almaz!
hatram var ki, katldm ve dinle- Ge karma otur, semineri senin-
yicinin az olduu btn konferans- le yapacam! dedi. Beni karsna
larmda anlatrm. Bu unutulmaz ha- oturtarak sanki salonda 100 kii var-
tram Derin Tarih okuyucularyla da m gibi bir saat ders anlatt.
paylamak istiyorum: Rahmetli hoca fevkalade kibar ve
Souk bir k gnyd. Parisin ru- rnek bir Mslman limdi. Biz -
tubetli havasnda hafif hafif kar at- renciler gibi, mam Gazali ve Ah-
tryordu. O gn dernei sprp so- med b. Hanbel zerindeki alma-
bay yakarak salonu hazrlama sras laryla nl olan oryantalist Henri
bendeydi. Saat tam 14.00te dernektey- Laoustun, College de Francedaki
dim. Yerleri temizleyip sobay tutu- konferanslarna devam ederdi. Prof.
turduumda Hamidullah hoca kapy Laoust o seneki konferanslarnda Ga-
aarak ieri girdi. Kibar reveransyla zalinin hysn analiz ediyordu.
benimle tokalat ve dinleyicileri bek- Hamidullah hocann Laoustun an-
lemeye baladk. Aradan yarm saat lattklarna ihtiyac olmadn bildi-
getii halde hi kimse gelmemiti. im iin bir gn kendisine neden vak-
Ben, Naslsa hi kimse gelmedi, so- tini harcayp bu seminerlere devam
bay sndrp gidelim diye sobaya ettiini sordum. Sessizce bana yle
eilmitim ki, hoca Ne yapyorsun? dedi: Seminerlere devam eden -
diye seslendi. Ben de, Kimse gelme- rencilerin tamam Mslman ve hi-
di. Sobay sndrp gidelim! dedim. biri hyy okumam. Ben hazr bu-
O kibar insan hafife bana doru lunursam Msy Laoust onlara yanl
erildi ve kulamdan tutarak beni eyler anlatmaz. Size fikir bekilii
DERN TARH

yukar kaldrdktan sonra, Bugn yapyorum! Konferanstan konferansa

Hamidullah hoca 16 Mart 1974te Kayseri
Yksek slam Enstitsnde bir konferans
veriyor. Yanndaki mtercim Yusuf Ziya
106 Kavak. Altta ise hocann genlik yllar.
ZEL SAYI 5

Gerekten de Msy Laoust zaman

zaman anlattklarnn doruluunu
Hamidullah hocaya tasdik ettirirdi.
Hamidullah hoca Erzurumda bu-
lunduu sralarda sadece fakltede
ders vermedi; civar illerde konferans-
lara da katld. Ayrca orada yapm ol-
duu ok nemli bir alma daha var-
dr ki, ilim evrelerinin ou bundan
habersizdir: 80 yl kadar nce Fran-
sz msterikler, Buharnin Sahihini
kendi dillerine, maalesef pek ok ha-
tayla tercme etmilerdi. Hamidullah
hoca o yllarda bu tercmeyi gzden
geirdi ve tamam 4 cilt olan terc-
menin bir cilt hacmindeki hatalarn
gstererek bunu Pariste neretti.

78 yanda bir pr-i fni

1970te Pariste doktora renci-
siydim. Tpk bugnk gibi, Ameri-
kann teviki ile Hindistan-Pakistan
Sava yaanm ve bunun neticesin-
de Pakistan ikiye blnerek Bengla-
de diye yeni bir devlet kurulmutu.
Paristeki Mslmanlar byk bir sa-
lon kiralayarak protesto konferans
dzenlemilerdi.
 Hamidullah hoca ile birlikte oraya
gittik. Ateli konumalar, sloganlar,
hamasi nutuklar alabildiine ykse-
liyordu. Fakat at alan skdar
oktan gemi, o zamanki en
byk slam lkesi ikiye b-
lnmt. Mslmanlara da
bu iin dedikodusunu yap-
mak kalmt. Yaplan ko-
numalar hzn dolu bir
glmsemeyle izleyen ho-
ca, bir ara kulama eildi ve
unlar fsldad:

Nstend ve goftend ve ber-

hastend
Her mukilir meclis rastend

(Oturdular, konutular, sonra

ekip gittiler. Her mesele iin bir
toplant dzenlediler.)
Bendeniz Erzurumda, Hami-
dullah hoca da Paristeydi ve ben-
den birka kitap istemiti. Kitaplar
.
Srma arivi

alp gnderdikten sonra hoca birka

defa bunlarn ka para tuttuunu sor-

DERN TARH
du; ben de yazmadm. Zaten fazla bir
yya
hsan Sre

ey deildi. Nihayet bana u satrlar

yazd: Ben artk 78 yanda bir pr-i
fni oldum. Bu lke de garip Ne bir 107
eim, ne ocuklarm, ne de bir akra- Prof. Muhammed Hamidullahn Paristen talebesi hsan Sreyya Srmaya gnderdii
bam var. Onun iin ltfen o kitapla- onlarca mektuptan biri.

rn bedelini bana bildir de, srtmdaki
bu ykle Allahn huzuruna gitmeye-
yim!
Hamidullah hocam srekli ikamet
ettii Pariste hastalannca Ameri-
kada yaayan yeeni Sadida Hanmn
yardmyla oraya g etti. Bu lkede
bulunduu srada da Allahn ltfuy-
la her sene hocam ziyaret etmek
nasip oldu. Fakat artk hoca yazam-
yor, telifatta bulunamyordu. ncele-
ri Philadelphiadayken daha sonralar
Floridaya g etmek zorunda kalp Ja-
cksonvillee yerletiler.
Hocam en son 2002 ylnn 3 Ka-
smnda Jacksonvillede grdm. Ko-
nuamadan o prl prl gzleriyle
bana bakarken her iki elini hafife
kaldryor, dua ediyordu. Beni tand-
n zannetmiyorum. Kendi ellerim-
le azna yourt koyarken, bu byk
dhinin fani dnyadan gne ahit
oluyor, dnyann ne kadar deersiz
olduunu gryordum. Birka gn
kaldktan sonra mecburen onu akra-
balaryla ba baa brakp o zaman-
ki ikametghm olan Viyanaya dn-
dm.
17 Aralk 2002 gnnn son daki-
kalaryd. Masamda biraz altktan
sonra gelen e-maillerime bakarken u
mesajla irkildim:
Hocan dnyasn deitirdi. Sadi-
da.
nn lillh ve inn ileyhi racin.
Btn uralarma ramen imkn-
szlktan hocamn cenazesine gide-
medim. ehriyarn dedii gibi: Aman
ayrlk, yaman ayrlk!
zntmden ne yapacam bile-
medim. Hem Amerika yolculuu ya-
pacak kadar param yoktu, hem de
gece yars olduundan hibir arkada-
ma ulaamadm ve kahrmdan ken-
di kendime sylenip durdum:
Bana derman olayazd gurbetin hn
gnleri
Akarsa hn aksn amma bitsin gurbet
gnleri
Hoca gitmi, bizi ksz brakmt.
Rahmetli Abdurrahman eref Gzel-
yazc hocann tabiriyle, irfn ks-
z olmutuk artk. Deerli hocama
ZEL SAYI 5
Allahtan rahmet dileyerek yazm
son bir hatram anlatarak bitirmek
istiyorum:
1969 yl Eyll aynn bir Cuma g-
nyd. Rue Mongedaki Paris Camiin-
de Cuma namaz saatini bekliyorduk.
Hoca rahmetli, Mslmanlarn bir-
birlerinin aleyhinde bulunmalarn-
dan yaknyordu. Bir ara bana dnd
ve kulama hi unutmadm u sz-
leri syledi: Sana bir sz syleyece-
im ki, bu sz kadnlar gibi kpe ya-
pp kulana tak ve hi karma: En
gnahkr Mslman kardeimiz, bi-
ze kfirden daha yakndr!
Ben o kpeyi kulamdan hi -
karmadm. Size de ayn kpeyi tak-
manz ve hi karmamanz tavsiye
ederim.
hsan Sreyya Srma
Prof. Dr., Emekli slam Tarihi retim yesi.
 BEKLENEN AMA
DILANAN MESH
DERN TARH

108
ZEL SAYI 5

N U H A R S L A N TA narslantas@marmara.edu.tr
slamn geldii gnlerde, Arap yarmadasnda
yaayan Yahudiler arasnda hararetli bir Me-
sih beklentisi vard. Sahabeden Seleme b. Sel-
me, kklnde bir Yahudinin kendisinin de
iinde bulunduu bir toplulua Mesihin kmak
zere olduunu anlattn, bunu kendisinin g-
remeyeceini ancak Selemeyi gstererek, by-
dnde onun grebileceini sylediini nak-
leder. Hatta Mesih dnemin yakn olduunu
dnerek Filistin ve amdan gelip o zamanki
ad Yesrib olan Medineye yerleen Yahudilerin varln-
dan bahsedilir.
te yandan Arabistan Yahudileri, komular Araplarla
girdikleri her mcadelede yaknda gelecek olan Mesihi
hatrlatarak onlar tehdit ediyorlard. Asl hesaplamann
onun gelmesinden sonra balayacan belirten Yahudi-
ler, gelecei vakit iyice yaklaan Mesih sayesinde kendile-
rine boyun emeyenlerden hesap soracaklar tehditlerini
savuruyorlard. Yahudilerde Mesih beklentisi o kadar g-
lyd ki, ortaya k, zellikleri ve ona iman etmenin
DERN TARH
109
ZEL SAYI 5

DERN TARH
110
ZEL SAYI 5
gereklilii, Medine Yahudilerinin o-
cuklarna rettii en nemli esas- neye gelen Yahudiler dahi olmutu.
lardand.
Bu tehdidin Medinede yaayan
Evs ve Hazreclilerin Hz. Muham-
mede [ ] balanmalarnda etkili ol-
duu belirtilmelidir. Kendilerinden
kmad iin ona inanmayan Ya-
hudilerin tersine Medineli Araplar,
Yahudi komularndan duyduklar
bilgiler sayesinde yeni peygambere
inanmakta dierlerinden nce dav-
ranmlard.
Hz. Muhammedin nbvvetle g-
revlendirilmesi sadece Medine Ya-
hudileri arasnda deil, dnya Yahu-
dileri arasnda da byk bir ilgi ve
merak uyandrmt. Medine Yahudi-
leri ehirlerindeki yeni peygamberin
Yahudilerin bekledii Mesih olup ol-
mad konusundaki meraklarn gi- masna ramen, kroniklerde Mu-
dermek iin dnyann deiik yerle-
rinde yaayan cemaatlere mektuplar
yazdlar. Hatta onun beklenen Mesih
olup olmadn bizzat yerinde soru-
turmak zere Iraktan (Babil) Medi-
Bu sebeple hicretten sonraki ilk
yllarda Mslman-Yahudi iliki-
leri ok gerilimli bir seyir takip et-
miti. Son peygamberin Araplardan
(Yimaelim) kmas, Yahudilerin
SMN BLE
ARPITTILAR!
Medine Yahudileri gibi sonraki
dnem Yahudi tarihilerin ou
da Muhammed ismini dorudan
kullanmamaya gayret gstermilerdi.
Bunun yerine Tevrattan setikleri ve
olumsuz anlam ykledikleri terimleri
tercih etmilerdi. Hatta brani alfabe-
sinde Arapadaki harflerin neredeyse
tamamn karlayacak harfler bulun-
ise Hz. Muhammedi Rum bykle-
hammed kelimesi dahi arptlarak rinden biri ya da Papaln kardi-
Mahmit (), Mahomat () nali olarak takdim etmitir.
ya da Mahomati ( )eklinde
kaydedilmitir.
Yalan syleyen kaynaklar
Yahudi kaynaklarnda Hz. Peygamberin nesebi
hakknda yanl bilgiler aktarlmtr. Babasnn
Hristiyan bir Arap, annesinin ise Yahudi bir
hanm olduunu ileri srlmtr.
Hz. Muhammedi kabul etmelerinin
nndeki en byk psikolojik engel-
di. te yandan cemaatleri zerin-
de tartmasz otoritesi bulunan din
adamlar, cehaletlerinden istifade ile
mntesiplerini Hz. Muhammedin
gerek bir peygamber olmad nok-
tasnda yanl ynlendirmiti. Buna
srgn asrlarnda kemiklemi din
ve kltrel gelenek ile ekonomik
kayglar da eklenince Yahudiler, Hz.
Muhammede iddetle muhalefet et-
milerdi.
Uydurma ve kurgu mahsul
En eskisi 10. yzyl olmak zere
modern dnemlere gelinceye kadar
ou Batda yaam Yahudi tarih-
iler eserlerinde Hz. Muhammedin
soyu, doumu, kiisel zellikleri, or-
taya k, peygamberlikle grevlen-
dirilmesi ve Yahudilerle ilikileri gi-
bi konulara yer vermilerdi. Ancak
daha batan belirtilmelidir ki, din
banazl ile polemik amal kale-
me alnan bu kroniklerde verilen bil-
gilerin neredeyse tamam ya uydur-
ma ya arptma ya da kurgusal olup
tarih gereklerle hibir ilgisi bulun-
mamaktadr.
Yahudi tarih kitaplarnda Hz. Pey-
gamberin soyu hakkndaki bilgiler,
nesep zincirinden farkl atalar seil-
se de genelde doru verilmitir. An-
cak Avraham Zakuto, Hz. Muham-
medin babasn Hristiyan bir Arap
(gentile/), annesini ise Yahudi bir
hanm olarak kaydetmitir. Zaku-
tonun, Bizansa paral askerlik yapan
kuzey Araplarndan tr byle bir
kanaate ulat anlalyor. Kapsali
Rivayete gre Hz. Muhammedde
liderlik kabiliyeti gren Romallar,
onu dou lkelerine gndererek ba-
arl olmas halinde kendisini kar-
dinal yapacaklarna sz vermilerdi.
Hz. Muhammed douya dzenledii
seferlerde geni bir corafyay hki-
miyetine alnca bu baars Romaya
dndnde kskanlm, bunun
zerine burada barnamayan Mu-
hammed, fethettii dou topraklar-
na dnerek devlet kurmutur.
Veladetle ilgili bilgi veren yegne
tarihi Sambari, Hz. Muhammedin
doumunu, Buhayran olarak kay-
dettii Rahip Bahira ile irtibatlan-
drm; onun, babas Abdullaha Hz.
Muhammedin doumunu nceden
mjdeledii eklinde kurgusal bir
bilgi vermitir. Abdullah, ondan duy-
duu bu szde bilgiyi Hz. Muham-
med byyp baarl bir delikanl
olduunu grnce anlamtr. Oysa
Hz. Muhammedin babasnn, olu-
nun doumundan nce vefat ettii
slam kaynaklarnn zerinde ittifak
ettii bir bilgidir.
Hz. Muhammedin hayatyla il-
gili Yahudi kronikler daha ok pey-
gamberlii zerinde younlamtr.
siplerine(!) bunu nceki peygamber-
Hz. Davudun kalkan ile
zdeletirilen yldz birok Yahudi
eserinde grmek mmkn.
Peygamber olarak kabul edilmedi-
inden nbvvet ifadesi yerine ge- kksz ifadeler kullanmaya da sevk
nelde peygamberlik iddiasndan(!)
bahsedilmitir.
Hz. Muhammedin ortaya k ok kurnaz, entrikac, halkn akln
veya tebliine balamas, Yahudi ta-
rih kitaplarnda farkl balamlarda
verilmiti. Kronik yazarlarndan Ya-
hudi tarihini merkeze alanlar onun
ortaya kn Yahudi tarihi bala-
mnda anlatrken, Hristiyan
dnyasnda yaayanlar da-
ha ok dnya tarihi ya da
yazdklar devletin tarihi
balamnda kaydetmiler-
di.
Yahudi tarihi ba-
lamnda Hz. Muham-
medin 610lu yllarda
ortaya kt kayde-
dilmitir. Tarihile-
rin bu zamanlamayla
Hz. Muhammedin
aktan davet d-
nemini esas al-
dklar sylene-
bilir.
Hz. Muham-
mede inen vahiyle
ilgili de hayli ilgin,
bir o kadar da sa-
ma yorumlar yapl-
mt. Kapsali ya da
Sambari gibi tarihi-
Hicret onlar komu kld
Medineye hicretin ardndan Mslmanlarla Yahudiler birlikte yaamaya baladlar.
Peygamber Efendimizin huzuruna kan Yahudileri tasvir eden bir minyatr.
lere gre kurnaz ve sahtekr bir in-
san olan Hz. Muhammedin(!) bir g-
vercin edindii, halka hitap ettii
srada gelen bu gvercinin onun ku-
lana bir eyler fsldayarak gittii,
Hz. Muhammedin de cahil mnte-
lere gnderilenlere benzer vahiy-
ler olduunu syleyerek lahi bir
mucize olduu eklinde kandrm-
tr. Hz. Muhammedin kumru edine-
rek vahiy ald safsatas, ilk olarak
13. yzylda yaam baz Hristiyan
din adamlarnca ncilde (Luka 3/22;
Yuhanna 1/32) Hz. sann vahiy alma
ekline benzetilmek amacyla uydu-
rulmutur.
Hz. Muhammedin peygamber ola-
rak kabul edilmemesi, Yahudi tarih-
ileri onun yce ahsiyetiyle ilgili ya-
etmitir. Tarih kitaplarnda Hz. Mu-
hammed gl, muktedir, ok ama
elmeyi iyi bilen bir sahtekr, alda-
DERN TARH
tc ve elinin ulat her yere kt-
l bulaan biri(!) olarak tarif edil-
mektedir.
Hz. Muhammedin bu balamda
111
mmlik vasf da cahillik(!) ile
edeermi gibi sunulmu; mm
ZEL SAYI 5
olmas nedeniyle Kurann ter-
tip edilmesinde gya Hz. Ali (ra) ve
Hz. Osmandan (ra) profesyonel yar-
dm almtr. Bu arada ensab (ece-
re) kitaplarnn ittifakla Arap ka-
bul ettii Hz. Ali ve Hz. Osman gibi
ahsiyetler Yahudi tarihilere g-
re Yahudidir. ou ynyle ilkle-
ri temsil eden, slamiyet uruna Hz.
Muhammedin her an yannda bulu-
nan ilk Mslmanlardan bu ekilde
bahsedilmesi, hi phesiz bu ahsi-
yetlerin Mslmanlarn gnllerin-
deki sekin yerlerini sarsma amac-
na matuftur.
te yandan Hz. Muhammedin
gsterdii mucizeler Yahudi kronik-
lerinde kurnazca tezghlanan illz-
yonlar(!) eklinde takdim edilmitir.
Bu mucizeler hile ve kurnazlkla ya-
plan el abukluu ve gz boyama-
dan baka bir ey deildir. Yahudi
 tarihilere gre Hz. Muhammed, g- Yahudi tarih kitaplarnda Hz. Mu- med iin kullanlan bir dier kelime
ya bu tr hile ve sahtekrlklarla(!) hammed hakknda kullanlan ifa- de koyun oban veya gnahkrla-
halklar peinden srkleyerek on- delerin en yaygn, sahtekr veya rn sefih oban(!) anlamna gelen
lar zerinde hkimiyet kurmutu. szde peygamber(!) anlamna gelen roe evili ( ) ifadesidir. Bu-
pasul ( )ifadesidir. Medine Ya- nunla Hz. Muhammedin bo, cahil
Selamn bile almadlar hudilerinin selm sma (lnet, ve vre insanlarn bakan olduu
Yahudi tarihiler Medinedeki din- lm) evirmeleri gibi, sonraki d- ifade edilmek istenmiti.
dalar gibi Hz. Muhammedin ismini nem kronik yazarlar da bir kelime Hz. Muhammed iin Yahudi tarih
dorudan kullanmamaya zen gs- oyunuyla resul pasule(!) evir- kitaplarnda kullanlan dier iki yay-
termilerdi. ada Yahudiler Hz. miler, gya resul kelimesiyle alay gn sfat, anlamlar itibariyle birbi-
Muhammede, Muhammed ya da etmilerdir. riyle balantl olan mecnun, deli ve
Nebi veya Resul gibi peygamberli- Tarih kitaplarnda Hz. Muham- dengesiz anlamna gelen meoga
ini ifade edecek ya da artracak ( )!()ile psikolojisi bozuk an-
ekilde hitap etmezlerdi. Hatta onun- lamna gelen i ha-ruah ()
la konuurken kk telaffuz oyunla- BRANCE KTAPLARDA (!) kelimeleridir. Meoga tabiri Ya-
rna bavurarak Arapa ile branice- HZ. MUHAMMEDN hudilere Mekkeli putperestlerin bir
nin ayn kkene sahip olmas ve bir TARH SERVEN armaan(!) olmaldr. Hz. Muham-
kelimenin iki dilde farkl anlamlara medin prestijini sarsmak amacyla
gelmesinin avantajn kullanarak laf Dnyann Ksa Tarihi (Seder putperestlerin kulland mecnun
cambazlklaryla Hz. Muhammedi Olam Zuta): 10. yzylda renimini yaftas, Ortaa Yahudileri arasnda
kk drmeye alrlard. Hz. Badatta tamamlam bir Yahudi ok yaygn olarak kullanlmaktayd.
Muhammedin iyi niyetli selmn olan Natan ha-Bavl tarafndan kale-
dahi bir kelime oyunu ile es-sm me alnan ilk branice kroniktir. Nuh Karanlk an rn
eklinde lnete evirdikleri bi- Arslanta tarafndan Trkeye terc- Aratrmac, irdeleyici ve tenkit
linmektedir. Kuranda m- me edilmitir (TTK Yaynlar: 2014). edici Yahudi tipi modern dnemle-
DERN TARH

minlere, Hz. Muhammede erirann Mektubu (geret Rav rin olgusudur. Ortaada Yahudi-
hitap ederken Rin () erira): Badattan Kayravn Yahu- ler gerekten ilmin aydnlndan
deil de Unzurn () dilerine, cemaat lideri erira Gaon ok uzakt. Onlarda bata tarih ol-
eklinde hitap etmelerinin (906-1006) tarafndan yazlan fetva mak zere baka milletlerin ilimle-
112
emredilmesinin arka plan (responsa) risalesidir. rine ilgi, son birka asrn rndr.
da bu kelime oyunla- Sefer ha-Kabala (Rivayetler ncesinde Tevrat ve Talmud dnda
ZEL SAYI 5

rna dayanr. Bizi Kitab): Avraham ibn Daud (1110-80) her trl ura gnah kabul eden
dinle, bize kulak tarafndan yazlan tarih kitabnda En- Yahudilerin kabuklarn krmalar
ver! anlamna dlsteki hogr ortamnn izlerini Haskala ad verilen Yahudi Aydn-
gelen Rin grmek mmkn. Hz. Muhammedle lanmas ile balad. Haskala ncesin-
ifadesini Ya- ilgili bilgiler genelde tutarldr. de da kapallk ve tekine kar me-
hudilerin, b- Sefer Yuhasin ha-alem (Tam safenin korunmasna itina gsteren
ranice kt, Tekmil Yahudi Alimler eceresi): Yahudilerde bu eilimde olan kesim-
habis, hayr- Salamanca niversitesinde (span- ler hl mevcut.
sz mns- ya) astronomi ve astroloji renimi Hz. Muhammed ve slamiyetle il-
na gelen ra gren Avraham Zakuto (1452-1515)
gili yukarda anlatlan yalan, yanl
tarafndan kaleme alnan bu tarih
( )kelimesi- ve arptlm bilgiler ite bu dnem-
kitabnda Hz. Muhammede kitabn 6.
ni, Arapadaki lerin rndr. Geri bu tavr baz
makalesinde yer verilmitir.
biz zamirine oryantalistler tarafndan szde bi-
Seder Eliyahu Zuta (Rav Eliya-
izafe edip biraz limsellik iddiasyla beslendikleri bu
hunun Kk Tarih Kitab): 1523te
da ayetteki ifa- ve benzeri kaynaklardan hareketle
Rav Eliyahu Kapsali (1483-1555)
deye benzeterek hl devam ettirilmektedir.
tarafndan Kandiyada (Girit) kaleme
ran eklinde Yahudi tarih kitaplarnda Hz. Mu-
alnan eser Hz. Muhammedin hayat
telaffuz ettikle- hammedle ilgili uydurma bilgiler,
hakknda en detayl bilgi veren ilk
ri anlalmakta- tarih rivayetlerin, din banazl ile
Yahudi tarih kitabdr.
dr. Ancak dik- kart bir gr savunma adna ya-
Sefer Divrey Yosef (Rav Yosefin
katli bir kulan plan tahrifat rneklerinin en dikkat
Kaleme Ald Tarih Kitab): 17. asr-
anlayaca bu ekenlerindendir.
da Osmanl Msrnda yaam Yosef
ifade ile de u ben Yitshak Sambari (1640-1703) ta-
bizim kt, u rafndan kaleme alnan kronik, slam
bizim hayr- dnyasnda yaam bir Yahudi tarihi
sz(!) mns- tarafndan Peygamberimizin hayat
n kastettikleri hakknda bilgi veren ilk tarih kitab Nuh Arslanta
aktr. zelliini tar.
Prof. Dr., Marmara niversitesi lahiyat
Fakltesi retim yesi.
Osmanl Beytullahn
Gvercinlerini iten Almt 15
Mays 1857
159 yl nce Kbe-i erfin oluklarna gvercin
konmasn nlemek iin ilerin yerletirilmesi istenir,
fakat hicret mucizesi Osmanl himayesiyle birleince
kimse gvercinlerin tyne dahi dokunmaz.

P
eygamber kssasn bilirsi-
niz. Hz. Muhammed [ ] Hz.
Ebubekirle (ra) Medineye
hicretleri srasnda onlar k-
e bucak arayan Mekkeli mrikler-
den korunmak iin Sevr maarasnda
saklanrlar. Allahn emriyle maara-
nn giriine rmcek a rer, iki vah-
ve tevecchne mazhar olan gver-
cinler deil midir? Bu mahlkata
mescitler mesken olarak bahedilir-
ken nasl olur da byle bir engelleme
akllarndan geebilir? Halbuki o ta-
rihe kadar Beytullahn oluklarndan
gvercinleri hibir uygulama mah-
rum etmemitir.
dim vehile tamir ve tecddiyle ik-
tif buyurularak mezkr ilerin
ihds ve vazndan sarf- nazar olun-
mak emr-i savb olaca buyurulur.
Yani eskiden olduu gibi oluklarn
tamiri ve yenilenmesi kfidir, bah-
sedilen ilerin konulma dncesin-
den de vazgeilmesi daha doru ola-

i gvercin de yuva yapar. Bylece
mrikler uzun sredir kimsenin gir-
medii bu maarada kimsenin olma-
dna hkmederler.
Bu hadise neticesinde Allahn Re-
suln korumak iin vesile kld,
Sonu olarak Cidde kararna s-
tanbuldan verilen cevapta Peygam-
ber Efendimizin Mekkeye geliin-
den itibaren gvercinlerin Harem-i
erften kovulmalarnn haram ol-
duu belirtilir, iler gvercinleri
DERN TARH
caktr.
Bu rnek zerine yllardr Suudi
ynetimi altndaki kutsal toprakla-
rn altnn stne getirildiine ahit 113
olduumuzu hatrlyor ve sormadan
edemiyoruz:

ZEL SAYI 5
Resuln de hayr dua ettii rm- korkutacandan bu uygulamann Resullullaha hizmeti dokunduu
cekler ve gvercinlere dier mahl- eran caiz olmadna karar verilir. iin gvercinleri bile himaye eden
kattan ayr bir itina gsterir Msl- Bu sretde mzb- erf-i mezkrun bir zihniyet slamn doduu bu top-
manlar. Kaytlara geen bir hadise taraf- eref-i hazret-i pdihden ka- raklarn bir tek tana zarar verebilir
dnda... miydi dersiniz?
Sene 1857 (h. 1273). Yerel yetkililer
Kbe-i Muazzamann altn oluklar-
nn tamirinde iine gvercin kon-
masn engellemek amacyla ssl
gmten yaplm ilerin yerleti-
rilmesi dnr. Osmanlnn Cidde
valisi ve beldenin ulemasyla alnan
ortak karar neticesinde payitahta bir
mazbata gnderilir.
O srada tahtta Sultan Abdlme-
cid vardr. Payitahttan gelen cevap,
Osmanlnn Resulullahn mirasnn
en titiz hamisi olduunu gstermeye
kfidir.
Burada paylatmz cevab yaz-
da oluklara ilerin yerletirilmesi
teklifi katiyetle reddedilir. Buna g-
re Kbenin oluklarnn yenilenme-
si eriata uygun ise de gvercinlerin
BOA. . DH, 378/24943-6-1

oluklardan meni hicret mucizesine

aykrdr.
Hz. Muhammedi (sav) Mekkeli
mriklerden kurtaran, onun dua
DERN TARH

114
ZEL SAYI 5

KUL
PEYGAMBER
Bizden bir eli

A D E M A PA K ademapak@uludag.edu.tr

Mirac ve sra lahi mesajn insanlara ulatrlmas

iin Allah tarafndan seilmi ms-
mucizesinin tesna ahsiyetlerdir peygamberler.
Bu sebeple kendilerine dier insan-
muhatab Hz. larda bulunmayan mucizeler, ismet
zdeletirebilir, onu rnek alabilir
ve onun gibi yaamay hedefleyebi-
lirler.
Kendilerine verilen olaanst
hller, phesiz seilen peygamber-

Peygamber (gnahtan korunma) sfat gibi beer

st hususiyetler bahedilmitir. Bu-
[ ], ayn nunla birlikte onlarn birer beer ve
insan olduklar hususuna da dikkat
zamanda Arap ekilmitir. Nitekim kelime-i eh-
yarmadasndaki detin muhtevas bu hakikate iaret
eder. Kuranda da ifadesini bulduu
insanlar gibi zere insanlara gnderilecek bir el-
lerin Allah indinde ne kadar deerli
olduunu gsterir. Ancak ortalama
insanlar iin asl dikkate alnmas
gereken, onlarn birer insan olarak
Allahn emirlerini gerekletiren
sz ve uygulamalar, hl ve tavrlar,
davran ve ahlklardr. Buradan,
gnmz insanna Hz. Peygamberin

giyinmi; geimi
inin yine beer nitelikleri haiz bir
insan olmasnn lzumu vardr (s-
iin pazarda r, 95; Enm, 6/9).
nsanlara ancak kendileri gi-
almt. Vefal bi doan, byyen, yiyip-ien,
[ ] insan ynn belirginletirerek
takdim edilmesinin, baka bir ifa-
deyle onun peygamberlik sfaty-
la birlikte bir beer olarak tantl-
masnn gerei ortaya kar.

bir e, efkatli
uyuyan, hasta olan, aile kurup Hlbuki slam tarihi kaynak-
ocuk sahibi olan, hayatn her larnn nemli bir ksmnda Hz.
bir baba ve trl skntlaryla karlap Peygamberin hayatnn olaa-

DERN TARH
bunlara gs geren, tabiaty- nst boyutlaryla aktarld-
dnyann en tatl la aclar eken, yoksulluu da , btnyle mucize merkez-

dedesiydi. nsanlk bolluu da yaayan, hastalanan

ve nihayet len beer bir pey-
li bir peygamber takdiminin
yapld; gerek siyer kitapla-
tarihindeki en gamber rnek olabilir. Zira
insanlar ancak byle bir
rnda, gerekse edebiyat
eserlerinde onun ar
115

byk dnme beerle hayatlarn abartma ve y-

ZEL SAYI 5
nclk
edebilmesinin
srr insan
zelliklerinde
yatmaktayd.

HLM AYDIN

Mutevaz bir hane
DERN TARH
Peygamber Efendimizin hane-i saadetleri grnrde ok kk olmakla birlikte iinde olduka
nemli meseleler grlyordu. Ayn zamanda onun torunlaryla oyunlar oynad bir yerdi buras.
116
celtmelerle kuatld grlr. r-
nek vermek gerekirse doumundan
ZEL SAYI 5
itibaren hayatyla ilgili olaanst
hadiseler pek ok kitapta yer bul-
mutur. Bilhassa doumu esnasnda
meydana geldii rivayet edilen olay-
lar, ocukluu srasnda yaad bil-
dirilen olaanst hadiseler zaman
zaman kaynaklarda efsane boyutun-
da teferruatl bir ekilde yer alm-
tr. Bu bilgilerin pek ou sonraki
dnemlerde baka inan mensupla-
ryla etkileim ve din rekabet sebe-
biyle ihdas edilmi malumat kabi-
linden olup neredeyse Kurann bize
takdim ettii peygamberi glgede b-
rakr mahiyettedir.
O kadar ki, zamanla Mslman-
lardan bir ksm, onun beer olma
zelliklerini gz ard ederek Hris-
tiyanlarn Hz. say, Yahudilerin de
Hz. zeyri yceltmedeki arlkla-
rn andran anlaylara ynelmi-
lerdir. Hlbuki Yahudiler, zeyir Al-
lahn oludur, dediler; Hristiyanlar
Mesih Allahn oludur, dediler. Bu
daha nce inkr edenlerin szlerine
benzeterek azlarnda geveledikle-
ri szdr. Allah onlar yok etsin! Na-
sl da uyduruyorlar (Tevbe, 9/30) aye-
laha hibir zarar vermez. Allah k-
tinde bu anlayn yanll aka lemlerin Rabbi olan Allah iindir
vurgulanm, Mslmanlar da ayn
hataya dmemeleri noktasnda uya-
rlmtr.
Ashaba yaplan ikaz
Hayatn her ynnde olduu gi-
bi inan konusunda da insanlarn
birbirlerinden etkilendikleri gere-
inin bilincinde olan Allah Resul,
benzer bir uyary tekrarlamak ihti-
yac duymu ve Sizden ncekilerin
yollarn kar kar, adm adm iz-
leyeceksiniz buyurmu, kendisine
Yahudi ve Hristiyanlar da m ey
Allahn Resul? diye sorulduun-
da, Baka kimler cevabn vermi-
tir (Buhar, Ehdisl-Enbiy, 50, tism,
14, 16; Mslim, lim, 6). Hz. Peygam-
ber yine bu bahiste, Hristiyanlarn
Meryem olu say abartarak vdk-
leri gibi beni vmeyin, ben ancak
Allahn bir kuluyum, bana Allahn
kulu ve Resul deyiniz ifadeleriy-
le ashabn kendisinin beer hususi-
yetini ihmal etmemeleri hususunda
defalarca ikaz etmitir (Buhar, Ehdi-
sl-Enbiy, 48). lm deinde iken
de Peygamberlerinin kabirlerini
mescid edinen Yahudi ve Nasrya
Allah lanet etsin! szleriyle asha-
bn kendisinden sonra ayn yanl
davrana dmeme konusunda son
kez uyarmtr (Buhar, Ehdisl-En-
biy, 50).
Ancak gerek Kuran- Kerim, ge-
rekse Allah Resulnn ak ikaz-
larna ramen Mslmanlar, muh-
temelen farkl din mensuplaryla
girdikleri tartmalarda dinlerini
kendilerince savunma ve muhatap-
larn -onlardan ska duyduklar-
olaanst hadiselerle ikna gayreti
neticesinde Hz. Peygamberin beer
olma hususiyetini ihmal eder mahi-
yette ar vg ve yceltme yoluna
ynelmilerdir. Hlbuki benzeri ha-
tal tutumlara kar Kuranda onun
beeri ynne defaatle dikkat ekil-
mitir:
Muhammed ancak bir peygam-
berdir. Ondan nce de peygamberler
gemitir. lr veya ldrlrse ge-
riye mi dneceksiniz? Geriye dnen,
kendisi iin dnm olur, bu tavr Al-
redenlerin mkfatn verecektir
(l-i mrn, 144). De ki, namazm,
ibadetlerim, hayatm ve lmm,
(Enm, 162). phesiz sen de lecek-
sin, onlar da lecekler. Ey insanlar,
sonra siz, kyamet gn Rabbinizin
huzurunda durumaya karlacaks-
nz (Zmer, 30-31).
slam tebliin balang dnemle-
rinde Mekke mrikleri de kendileri-
ne gnderilen elinin bir beer olma-
sn anlayamamlar; onun aslnda
beer st, adeta bir melek eklinde
olmas yahut melekler eliinde gel-
mesi gerektiini sylemilerdir. M-
riklerin bu grleri Furkn suresi
7. ve 8. ayetlerinde yle zikredilir:
yle dediler: Bu nasl peygamber
ki yemek yer, sokaklarda gezer. Ona,
beraberinde bulunup uyarak bir me-
lek indirilseydi ya. Yahut kendisine
bir hazine verilseydi veya faydalana-
bilecei bir bahesi olsayd. Onlarn
bu grne yine ilahi kitapta, Za-
ten kendilerine hidayet rehberi gel-
diinde, insanlarn (buna) inanma-
larn srf, Allah, peygamber olarak
bir beeri mi gnderdi? demeleri en-
gellemitir. unu syle: Eer yery-
znde yerlemi gezip dolaan me-
lekler olsayd, elbette onlara gkten,
peygamber olarak bir melek gnde-
rirdik (sr, 94-95); Eer peygambe-
ri bir melek klsaydk muhakkak ki
onu insan suretine sokar, onlar yi-
ne dmekte olduklar kukuya d-
rrdk (Enm, 6/9) ayetleriyle ce-
vap verilmitir.
Unutulmamaldr ki, beer s-
t konuma kararak Hz. Muham-
medin rol-model alnmasn zorlat-
ran, hatta imknszlatran anlatm
ve abartmalar yceltmek veya sayg
gstermek bir tarafa, ilevi ve rnek
alnmas bakmndan onu devre d-
brakmaktan baka bir sonu ge-
tirmez. Aksine yol gstericilii ve
evrensellii anlamnda onun misyo-
nunu btnyle ortadan kaldrmak
anlamna gelir. nk insanlar iin
rnek alnamayan bir peygamberin
varl ile yokluu arasnda bir fark
yoktur. Hlbuki Hz. Peygamber k-
yamete kadar sadece mminler iin
deil, btn insanlar iin rahmet
Siz ocuklar per misiniz?
ocuklara her daim sevgi ve efkatle yaklaan Allah Resul onlar kucana alp sever, bu haliyle
Mslmanlara rnek olurdu.
kayna, hidayet rehberi ve rnek
alnacak ahlk sahibi olarak gnde-
rilmitir (Ahzb, 33/21).
Mfik bir babayd
Allahn arsn insanla aktar-
makla grevli olan Allah Resul be-
er zelliklerini haiz bir insan ol-
mas hasebiyle bir e, baba, komu,
komutan ve liderdir. zetle ortalama
bir insann hayatnn pek ok safha-
snda kendisiyle paralellik kurabi-
lecei zellikleri tayan bir beer-
dir. Dolaysyla insanln, bilhassa
da Mslmanlarn insan zellikleri
ahsnda barndran bir peygamberi
beer olarak rnek almalar ve onun
gibi davranmalar pekl mmkn,
hatta gereklidir.
Onun insan olarak ortalama in-
sanlara rnek olmasnn en ak r-
neklerini aile hayatnda grmek
mmkndr. Zira Allah Resul her
eyden nce bir aile reisidir. Ken-
disinden evlilik ve aile kurumu-
na tevik edici pek ok rivayet ak-
tarlmtr: Drt ey Peygamberin
snnetindendir: Hay, gzel koku
srnmek, misvak kullanmak ve
evlenmek. Kimin evlenme klfeti-
ne gc yeterse evlensin. Zira (evlen-
me), gz haramdan son derece me-
neder. ffeti de o nispette muhafaza
eyler (Buhar, Nikh, 15; Nesa, Nikh,
13).
Aile reisi olan Hz. Peygamber ay-
n zamanda bir babadr da. Evliliin
asl hedefi ve meyvesi olan ocukla-
ra kar derin bir sevgi ve efkat bes-
leyerek seviyelerine inmek suretiyle
onlarn problemleriyle yakinen ilgi-
lenmitir.
Onun ocuklar kucana alp
sevdiiyle ilgili pek ok rivayet bu-
lunmaktadr. Nitekim bir defasn-
da torunu Hasan severken yann-
da bulunan kabile reislerinden Akra
b. Hbis onu grr ve, Siz ocukla-
DERN TARH
r per misiniz? Benim on ocuum
var, hibirini pmedim der. Bunun
zerine o muhatabna, Merhamet
117
ZEL SAYI 5
 Onun emriyle...
Bugn 400 bin kilometrelik bir alana yaylm
olan Mescid-i Nebev hicretten sonra
Peygamber Efendimizin emriyle ina edilmitir.
Birok Mslmann ziyaret ettii Mescid-i
Nebevde Peygamber Efendimizin kabr-i
erifleri de yer alyor.

etmeyene merhamet olunmaz bu-

yurur. Yine Siz ocuklar per mi-
siniz? Biz pmeyiz diyen bir kiiye,
Allah senin kalbinden merhameti
alp kardysa ben ne yapabilirim
buyurmutur (Buhar, Edeb 18).
Hz. Peygamberin ocuklarna s-
nrsz efkat ve sevgisinin bir baka
tezahr, onlarn vefatlar srasnda
kendisinde grlen znt hlidir.
Nitekim son ocuu brahimin vefa-
t zerine gzya dkerken dilinden
u szler dklmtr: Gz alar,
DERN TARH

kalp zlr, fakat biz Allahn rzas-

na uymayan sz sarf etmeyiz. Valla-
hi ey brahim, lmn sebebiyle he-
118
pimiz zgnz (Buhar, Ceniz 32).
Allah Resul terbiyesinde olan o-
cuklara kar davranlarn sevgi ve
ZEL SAYI 5

msamaha zerine bina etmitir.

Kendisi ocuklarn hatalarn tashih-
te de azar, tenkit, tahkir, surat ek-
itme gibi yollara bavurmamtr.
Enes b. Mlikten bu konuda yaplan
muhtelif rivayetleri yle birletir-
mek mmkn:

Dedelerin en sevimlisiydi!
Hazarda ve seferde 10 yl Resu-
lullaha hizmet ettim. Yaptm iler,
her seferinde onun istedii ekilde
gereklemedi. Buna ramen bana
bir kerecik olsun ne vurdu, ne kt
syledi, ne azarlad, ne surat ast, ne
de ayplad. Bir kere olsun of dahi
demedi. Yaptklarmdan houna git-
meyen bir ey iin Ne fena yaptn
demedi. Yaptm bir ey iin Bunu
niye byle yaptn?, yapmadm bir
emri iin de Onu niye yapmadn! di-
ye hesaba ekmedi. Hanmlarndan
biri Keke yle yapsaydn! diye m-
dahale edecek olsa Brakn ocuu,
o Allahn murad ettii eyi yapm-
tr derdi (Mslim, Fedil 51).
rnek bir baba olan Hz. Peygam-
ber ayn zamanda bir dede rneklii-
ni de gstermitir. Onun torunlarn
evde bazen srtna, bazen karnnn
zerine alp elendirdii rivayet edi-
lir. Hatta zaman zaman camide na-
maz kldryorken bile ocuklar
omzunda veya srtnda olurlard. Ni-
tekim Hz. Zeynebden (ra) kz torunu
mme bu ocuklardan biridir. Onu
namazda omzuna alr, rka gitti-
inde yere brakr, kalktnda tek-
rar omzuna alrd (Buhar, Salt 106;
Mslim, Mescid 41). Bir defasnda Hz.
Peygamber secdedeyken srtna Hz.
Hasan (ra) veya Hz. Hseyin (ra) bi-
nince, ininceye kadar secdeyi uzat-
mt (Ahmed b. Hanbel, Msned, III,
494; Nes, Tatbik 82).
Rivayete gre Resulullah mescit-
te insanlara hitap ederken torunlar
Hasan ve Hseyin gmlekleri iinde
de kalka yryerek yanlarna gel-
diler. Resul-i Ekrem minberden in-
di, onlar kaldrd, ardndan da y-
le buyurdu:
Allahu Tel malnz ve evltla-
EN HAYIRLI E
Hz. Peygambere gre erkein hanm zerindeki en nemli grevi onun nafakas-
n temindir: Erkein, hanmna harcad her ey sadakadr. Erkek hanmna su bile
iirse onun ecri vardr. Kyamet gn kiinin mizanna konulacak ilk ey, ailesinin
nafakas iin harcadklardr. (Buhar, Nefekt, 14; Mslim, Zekt, 47). Allah Resulne
gre erkeklerin en hayrllar elerini memnun etmeye alan, onlar raz edenlerdir:
En hayrlnz, ehline kar hayrl olandr. Ehline kar en hayrlnz benim. Yine Allah
Resul kadnlar Allahn kocalarna emanet ettiini bildirmitir (Tirmiz, Rad, 11; bn
Mce, Nikh, 50; Eb Dvud, Snnet 16).
Bu sebeple Allah Resul ashabna kadnlaryla ilgili ok hassasiyet gstermelerini
istemi; onlara, Kadnlarnz nasl kle dver gibi dvyor, sonra da akam olunca
utanmadan onlarla beraber oluyorsunuz? buyurmutur. Ashabdan bazlar kadnlarn
marp fesad artrdklarn syledikten sonra dvme izni istemelerine ise u cevab
vermitir: Bilin ki, kadnn ancak erlileriniz dver (Buhar, Tefsru Sre 91; Mslim,
Cennet, 49; Ebu Dvud, Nikh, 43, bn Mce, Nikh 51).
nda vahye, vahyin rolne iaret bi olan, yneten, skntlarla kar-
edilmelidir. laan, aclar eken, yoksulluu da
Bizim burada aklamaya alt- bolluu da yaayan, hastalanan ve
mz husus, gnmz Mslman- nihayet len bir peygamber rnek
larna ve btn insanla onun tak- olabilir. nsan olarak biz ancak by-
diminde peygamberlik ile insan le bir beerle kendimizi zdeletire-
ynden hangisinin nemli ve nce- bilir, ancak bize benzeyen nitelikle-

rnz birer fitnedir, diyerek hakika-
ti buyurmutur. u iki ocuun de
kalka yrylerine baktm ve vaa-
zm kesip onlar yukar almaktan
kendimi alkoyamadm (bn Mce,
Libs 20; Tirmiz, Menkb 30; Eb D-
likli olduu meselesi deil, mesele-
nin pratik ve gncel boyutudur.
Sonu olarak gnmz insannn
Hz. Peygamberi anlamas noktasn-
da takip edilmesi gereken en nemli
admlardan biri, onun insan-beer
DERN TARH
re sahip bir insan rnek alabilir ve
onun gibi yaamay hedefleyebiliriz.
Buna mukabil sradan insan olarak
peygamberlerin olaanst halleri- 119
ni ve gsterdikleri mucizeleri rnek
alp yaamamz ve uygulamamz

vud, Salt 17; Nes, Cuma 30).
Yukarda verilen rnekler Allah
Resulnn dorudan beer zellik-
lerine iaret eder. Burada yine de
hatrlatmak gerekir ki, onun gn-
mz insanna tantlmas ve anlal-
mas iin insan/beer ynnn n
plana karlmas ilah misyonunun,
risletinin arka plana itilmesi anla-
mna gelmez. Mslmanlar iin Hz.
Muhammed kendisine vahiy gelen,
gerekletirdii dnmn strate-
jisini ve ieriini ilah vahyin belir-
ledii, baarsnn temelinde de vah-
yin bulunduu bir ahsiyet
ve son peygamberdir.
Bunun en ak ia-
reti Kuran- Ke-
rimdir ve onun
en byk muci-
zesidir. Hz. Mu-
hammedin ge-
nel hayatndan
bahsedilirken ve-
ya yaad bir h-
dise yazlp anlat-
lrken mutlaka onun
nitelikleri ve davran-
ynnn ne karlarak takdim
edilmesidir. Zira tebli vazifesiyle g-
revli olmalaryla birlikte peygamber-
ler birer insandrlar. Ayrca insanla-
rn eitilmesinde Hz. Muhammedin
Allahn yanndaki makamnn y-
celii veya dier peygamber arasn-
daki derecesinin byklnden
ok, insan peygamber kimlii etki-
li olmaktadr. nk bata da sy-
lediimiz gibi onlar iin kendileri
gibi doan, byyen, yiyip-ien, uyu-
yan, hasta olan, evlenip ocuk sahi-
ZEL SAYI 5
imknszdr.
Asl dikkate alnmas gereken,
onlarn birer insan olarak Allahn
emirlerini gerekletiren sz ve uy-
gulamalar, hl ve tavrlar, davran
ve ahlkdr.
Kaynaka:
Ahatl, Erdin, Peygamberlik ve Hz. Peygamber in Peygam
berlii, stanbul, 2002.
Apak, Adem, Anahatlaryla slam Tarihi I, Ensar Neri
yat, stanbul, 2006; Bir Siyer limi Olarak Muhammed
Hamidullah, Hayat Kiilii ve Dnceleri le Muhammed
Hamidullah, stanbul, 2005.
Arpagu, Hatice Kelpetin, Osmanl Halknn Geleneksel
slam Anlay ve Kaynaklar, stanbul, 2001.
Beyhak, Deliln-Nbvve ve Marifeti Ahvli Sahi
bi-era, I-VII, Beyrut, 1985.
Bulut, Halil brahim, Nbvvetin sbat Asndan Hiss Muci
zeler, (Baslmam Doktora Tezi), stanbul 2001.
Erul, Bnyamin, Hz. Peygamber in Risleti ncesi Hayatna
Farkl Bir Yaklam, Diyanet lmi Dergi -Peygamberimiz
Hz. Muhammed zel Says-, Ankara, 2003.
Hamidullah, Muhammed, slam Peygamberi, (ev. Salih
Tu), I-II, stanbul, 1991.
Karada, Cafer, sbat- Nbvvet ve Peygamberlik
ve Hz. Peygamberin Peygamberlii Adl Eser
zerine, Hadis Tetkikleri Dergisi, sy. 1, stanbul,
2003.
Saram, brahim, Hz. Muhammedin Hayatnn
Gncel Sunumu zerine Baz Dnceler,
STEM, yl. 4, sy. 7, Konya 2006.
Sarm, brahim, Hz. Muhammed i Doru Anlamak
I-II, Konya, 2005.
Sddk, Mazharuddin, Kurn da Tarih Kavram,
(ev. Sleyman Kalkan), stanbul, 1990.
Adem Apak
Prof. Dr., Uluda niversitesi lahiyat Fakltesi
retim yesi.

HLM AYDIN
 
RESULULLAH DNEMNDE
EVLLK VE DN

P
M E H M E T A K B A makbas72@hotmail.com

eygamber Efendimiz
[ ] zamannda evlilik
messesesi Kuran- Ke-
rimin ayetleri ve uy-
gulamalaryla ekil-
lenmiti. Hem Kuran-
Sahabeler
DERN TARH

Kerimde, hem de Hz.

Peygamberin szlerin-
de Mslmanlar evli- neden evlilie
120
lie tevik edilmi ve
bekrlk ho karlanmamtr. tevik edildi?
Resul-i Ekrem evlenme ana gelen Evlenirken
ZEL SAYI 5

genlere evlenmeyi tavsiye etmi, bunun

nemini vurgulamtr. Ashabdan Osman nelere dikkat
b. Mazun, arkadalaryla bulunduu bir
ortamda kadnlardan uzak durmay arzu- etmeleri
ladn dile getirmi, fakat Hz. Peygam-
berin itirazyla karlanca bundan vaz-
tlendi? te
gemitir (bnl-Esir, sdl-abe, III, 386, e seiminden
Beyrut 1965). Yine sahabeden bir grubun
dnya nimetlerine fazla meyletmemeye
nikha,
dair kendi aralarnda yaptklar bir ko- dnden
ziyafetlere Hz.
numada birinin, Ben kadnlardan ayr
yaayacam, hi evlenmeyeceim deme-
si zerine Hz. Peygambere haber veril-
mi, o da bekrl arzu edenlere tavrn
Muhammed [ ]
aka ortaya koymu, bunun snnete uy- tarafndan ina
edilen evlilik
gun olmadn belirterek (Buhari, Sahih,
et-Tergib fin-Nikh, 1), yle buyurmutur:
Evlenmek benim snnetimdir. Kim
benim snnetimi yerine getirmezse ben-
kltrnn
den deildir. Evlenin! nk ben (kyamet safhalar
gnnde dier) mmetlere kar okluu-
nuzla iftihar edeceim. Kimin evlenmek
iin imkn varsa evlensin! Kim bunu bu-
lamazsa oru tutsun, nk oru onu
 HLM AYDIN

ZEL SAYI 5
DERN TARH
121
 korur (bn Mace, Snen, Hadis
no: 1846).
Bundan dolay sahabe-
ler birbirlerini evlenmeye
tevik etmilerdir. Hz. Mu-
hammed yeni evlenenleri
hayr dualaryla karlard.
Abdurrahman b. Avfn En-
sardan bir kadnla evlendiini g-
ren Hz. Peygamber, Allah evliliini
sana mbarek eylesin diyerek onu
tebrik etmiti. Hatta mm Eymeni
Zeyd b. Harise ile evlendirmiti.
Mikdat ve Zeyd b. Hariseyi evlen-
dirirken de yle buyurmutur: On-
lar Allah katnda en ereflileriniz ve
Mslman olarak en iyileriniz ol-
sunlar diye evlendirdim.
Neden bakirelerle evlenmeli?
Mikdat, Zbeyr b. Abdlmutta-
libin kz Zbaa ile, Zeyd de Zey-
neb bt. Cah ile evlendirilmiti (Ce-
vad Ali, el-Mufassal, VI, 153). Grld
zere Resulullah eref bakmndan
DERN TARH
ycelmeleri ve Allah katnda deer-
lerinin artmas iin evlenmelerine
yardmc olmutu.
Hz. Peygamber kadnlarn dindar
122
ZEL SAYI 5
Mescid-i Haramdan sonra...
Hicretten sonraki inasnn ardndan safha safha geniletilen Mescid-i Nebev, Mescid-i Haramdan
sonra en mbarek mescit olarak tavsif edilir. Osmanl zamanndaki halini tasvir eden bu izimde tam
karda, revaklarn zerindeki kitabe dikkat ekiyor.
Imperial Surre, Kltr A.., 2008.
olanlaryla evlenilmesi gerektiini
bildirmitir. Ebu Hureyreden riva-
yet edildiine gre yle buyurmu-
tur: Kadn drt ey iin nikhlanr.
Bunlar mal, nesebi, gzellii ve dini
iindir. Sen dindar olan se ki, elle-
rin bereketlensin (Buhari, Nikh, 15).
Hatta burnunun bir ksm kesik, ku-
la delik ve teni siyah dindar bir ca-
riyenin, dindar olmayan hr bir kad-
na tercih edilmesini tavsiye etmitir.
Bunun dnda saliha/iyi kadnlarla
evlenmeyi tevik ettiini biliyoruz
(Snen-i bn Mace Terc. ve erhi, V, 221).
Efendimiz evlenmeyi arzu eden
kimselerin bakire kzlarla evlenme-
lerini tavsiye buyurmutur: Baki-
re kzlarla evlenin! Onlarn azlar
daha tatl (tatl dilli), rahimleri da-
ha ok ocuklu ve az mala daha ra-
z kimselerdir (bn Mace, Snen, 1861).
Hz. Peygamber bir gazve esnasnda
Cbir b. Abdullaha evlenip evlenme-
diini, evlendiyse kz m, yoksa dul
mu aldn sorar. Hz. Cabir bir du-
lu aldn syleyince Hz. Peygamber,
Neden bakireyle evlenmedin? Baki-
re olanla evlenseydin birbirinizle a-
ka eder, glrdnz der. Bunun
zerine Cabir, babasnn vefat edip
geride 9 kz braktn ve onlara
bakmas iin bir dul getirdiini sy-
ler (Buhari, Nikh, 10; Mslim, Rada, 54).
Hz. Aie (ra) bakireyle evlenme ko-
nusunda yle bir rivayette bulunur:
Ben, Ya Resulallah! Bir vadiye insen
ve orada mahsul yenmi ve yenme-
mi halde iki otlak bulsan, deveni
bunlardan hangisinde otlatrsn? di-
ye sordum. Resulullah, Bakas tara-
fndan otlatlmayan otlakta otlat-
rm buyurdu (Buhari, Nikh, 4). Hz.
Aie bu sorusuyla Hz. Peygamberin
kendisinden baka bakire biriyle ev-
lenmediini de kastetmiti.
Bu dnemde insanlarn dul kal-
masna ok sk rastlanmazd. Hem
erkek hem de kadnlarn, elerinin
vefat etmesi ya da boanmas duru-
munda ok gemeden evlendikleri
tespit edilmitir.
Onun evlilikte gz nnde bu-
lundurduu dier husus da elerin
birbirlerine denk olmasyd. slama
gre evlenecek iftler arasnda din-
darlk, ahlak gzellik ve kltrel
seviye gibi zellikler gz nnde bu-
lundurulmalyd.
Hz. Peygamber evlenecek olanla-
rn birbirlerini tanmas ve ileride
bir anlamazln kmamas iin ta-
raflarn birbirlerini bizzat grmele-
rini istemitir. mr boyu srecek
olan birlikteliin shhati iin bu za-
ruri bir durumdur.
 Sahabeden Muire b. ube, bir
kzla evlenmek istediini syleyince
Hz. Peygamber, Git ona bak! nk
bakman, aranzda lfet ve sevginin
devam etmesi iin daha uygundur
buyurmutu. Bunun zerine Mui-
re syleneni aynen yapmt (bn Ma-
ce, Nikh 9).
Kaynaklarmzda kzn erkei
grmesi eklinde herhangi bir bilgi-
ye rastlanmazken ilh snnetin bu-
na cevaz vereceini, slamn ruhuna
uygun olann da bu olduunu syle-
yebiliriz. Buna gre evlenmeye karar
vermi genlerin birbirlerini grme-
leri bir zarurettir. Kaynaklarmzda
evlenecei kadn gren ve beenen
sahabelere rastlamaktayz. Sahabe-
den Muhammed b. Meslemenin ba-
ndan geen u hadisede olduu gi-
bi: Bir kadnla evlenmek istedim.
Artk ona gizlice bakmak iin a-
ba sarf ettim. Nihayet kendisine ait
bir hurma bahesinde ona baktm.
Ashab ona, Sen Resulullahn asha-
ber en gzel rnek olmu ve btn
evliliklerinde mihr vermitir.
Hz. Peygamberin evlendirdii bir
hanm sahabeye, einin mihr ola-
rak verecei mal mlk yoktu. Bu-
nun zerine Efendimiz, o sahabeden
Kurandan baz ksmlar ezberleme-
sini ve hanmnn da bunu mihr ola-
rak kabul etmesini emir buyurmu-
tu (Buhari, Fedailul-Kurn 21).
Hanm sahabe mm Sleym,
henz Mslman olmayan Ebu Tal-
ha ile evlenirken ona mihr olarak
Mslman olmasn art komu-
tu. Ebu Talha da bunu kabul ederek
onunla evlendi. Bunun zerine o s-
rada sahabeler aralarnda, mm
Sleymin mihrinden daha kymet-
li bir mihr asla iitmedik eklinde
szler sylemilerdi (bn Kayym, Ah-
barun-Nisa, 129; bn Hacer, el-sbe, VIII,
243).
Bu dnemde mihrin mikta-
r konusunda herhangi
bir snrlama getiril-
de fetihler neticesinde
Mslmanlarn ellerinde-
ki mal oalm ve zengin-
lemilerdi. Bu, verilen
mihr miktarna da yan-
smt. Hatta baz kadn-
lar mihrin miktarn ok
yksek tuttuklarndan
kocalarnn kalbinde ken-
dilerine kar bir honutsuzluk be-
lirmiti.
Evlilik dnle ilan edilir. Dn
sayesinde e, dost bu hayrl iten
haberdar olur. Dn ayn zamanda
akla gelebilecek fitne ve dedikodula-
ra da mahal brakmaz. Hz. Peygam-
ber ashabna bu sevinli gnlerde
def alnmasn, arklar sylenme-
sini tavsiye etmitir. Resulullah,

DERN TARH
bndan olduun hlde bunu yapar memitir. slamn
msn diye sorunca o da Hz. Peygam- ilk dnemlerin-
berden iittii u hadisi aktarr: Al-
lah Tel bir kadnla evlenme istei-
123
ni bir adamn kalbine att zaman
artk adamn o kadna bakmasnda

ZEL SAYI 5
hibir beis yoktur (Snen-i bn Mace
Terc. ve erhi, V, 229).

Dn elenceleri
Hz. Peygamber evlenme konusun-
da kzlara bask yaplmamasn em-
retmitir (Buhari, Nikh, 41; bn Mace,
Nikh 12). Sahabeden bir kz amca
oluyla evlenmek istiyordu, fakat
babas onu bakasyla evlendirmi-
ti. Kz, Hz. Peygambere gelip olanla-
r anlatt. Efendimiz, kzn babasn
getirtti ve ona, stemedii hlde mi
onu evlendirdin? diye sordu. Adam,
Evet deyince Hz. Peygamber kza,
Git, nikhn yoktur, dilediinle ev- PEYGAMBERIMIZ
len! dedi (Abdurrezzak, el-Musannef, VI, KIZINI NASIL KUTLADI?
146-147).
Hz. Peygamberin Hz. Ali ve Hz.
Allah mihri Mslman erkekler
Ftmann evliliini kutlamas daha
zerine kadnn bir hakk olarak
farkl olmutu. Hz. Ftma, Hz. Alinin
farz klmtr. Mihr, kadna verilen
evine getirilince orada bulunan Resu-
deerin bir alameti ve Allahn kad-
lullah her ikisine de Kurandan iki sure
na bir mkfatdr. Allah bunun c-
okuyarak dualar etti. Sonra bir kaptan
merte verilmesini emretmektedir abdest alp abdest suyunun birazn-
(Nisa, 4). Hatta boanma durumun- dan onlarn bana serpti. Oray terk
da erkein mihrden vazgemesi, bir etmek zereyken Hz. Ftma gzya-
takva ls olarak kabul edilmitir larn tutamamt.
(Bakara, 37). Bu hususta Hz. Peygam-
 Aba altnda be kii
Peygamber Efendimiz abas altna
alarak Hz. Ali, Hz. Ftma, Hz. Hasan
ve Hz. Hseyine dua ettii iin bu
be kiiye Hamse-i l-i Ab denilir.
Bunu temsil eden pene-i l-i aba.

Nikh ilan edin, onu mescitlerde

yapn, zerine de def aln! (Tirmi-
zi, Nikh, 6) diyerek insanlarn by-
le mutlu gnlerde elenmesini iste-
mi, nikhta helal ile haram ayran
farkn def ve ses olduunu belirtmi-
tir (Tirmizi, Nikh, 8).
Rivayete gre Hz. Aie bakmn
zerine ald Ensardan bir kz ev-
lendirir. Bu dnde Hz. Peygamber
bir oyun ve elence gremeyince Ey
DERN TARH

M. And, Minyatrlerle Osmanl-ran Mitologyas, YKY, 2015.

Aie! Elenceniz yok mu? Zira Ensar

elenceyi sever deyip dne ar-
kclar gnderilmesini ister (Buhari,
124 Nikh, 63). Hz. Muhammed katld
bir dnde ark syleyen kz ar-
ksnn szlerine, Aramzda yarn
ZEL SAYI 5

ne olacan bilen Peygamber bulun-

maktadr eklinde bir ilave yapn-
ca Efendimiz onu ikaz eder ve daha
nce syledii arklar sylemesini
emreder (Buhari, Nikh, 68).

Velime olmazsa olmaz

Hz. Peygamber dn yemei (ve- Nebev uygulamaya gre dn Kurann direktiflerinin yan sra
lime) vermek gerektiini de vurgu- yemei iki gnden fazla srmemeli- ynlendirme ve tevikleriyle ashab
lamtr. Abdurrahman b. Avfn ev- dir. nc gne sarkan dn ye- evlilik hususunda bazen bilgilendir-
lendiini gren Hz. Peygamber, bir meinin gsteri ve riya amac ta- mi, bazen ikaz, bazen de tebrik ve
koyunla da olsa ziyafet vermesini d rivayet edilir. tebcil etmitir.
emretmiti (Buhari, Nikh, 98). Dn ziyafetleri genellikle ko Aile kurmann btn safhalar
Resul-i Ekrem, Zeyneb bt. Cah kesilerek yaplrd. Hz. Ali (ra) ile Hz. iin mkemmel bir evlilik kltr
validemizle evlenirken bir koyun- Ftmann (ra) dn yemeklerin- ortaya koyan Hz Muhammed, tavsi-
la dn yemei vermilerdi (Buha- deyse hurmadan baka bir eyin ol- ye ve ynlendirmelerde bulunarak
ri, Nikh, 99). Safiyye bt. Huyey ile ev- mad rivayet edilmitir. mutlu bir ailenin inas yolunda r-
liliinde ise hays yemeiyle ziyafet Cahiliye devrinde iftleri kutla- nekler oluturmak maksadyla asha-
vermiti (Buhari, Nikh, 100). Sahabe- ma, Kaynama ve oullar dileriz byla yakndan ilgilenmitir.
den Enes ve Zeyd, Hz. Peygamberin szyle yaplrken Hz. Muhammed
dn yemeklerine ashab davet et- bunu yasaklam ve yerine, Allah
tiklerini haber vermilerdir (Buhari, evliliinizi mbarek klsn, zerini-
Nikh, 101). ze bereket indirsin, ikinizin arasn
Resulullah davete icabet edilmesi- hayrla birletirsin eklinde hayr
ni emretmi, davetlerin en kts- ve iyilik temennisi tayan szleri
nn zenginlerin arlp fakirlerin geerli klmtr.
arlmad davetler olduunu be- zetle Hz. Peygamber bir evli- Mehmet Akba
Do. Dr., Mardin Artuklu niversitesi Edebiyat
lirtmitir (Mslim, Nikh, 106-108). lik ahlak meydana getirmitir. Fakltesi retim yesi.
LEMLERE
DOAN GNE
Dilden dile, gnlden gnle
yzyllardr huu iinde okunan
Sleyman elebinin Mevlid-i
erifindeki veladet bahri iki cihan
serveri Hz. Muhammedin [ ]
doumunu u latif lisanla anlatr!
mine hatundur onun annesi,
O sedeften dodu O drdanesi.
Rebiulevvel aynn nicesi,
On ikinci pazartesi gecesi.
O gece ki dodu, O hayr-ul beer,
Annesi onda neler grd neler.
Dedi grdm, O Habibin annesi,
Bir acep nur ki, gne pervanesi.
Frlayp evimden kt nagehan,
Gklere dek nur ile doldu cihan.
Gkler ald, yok oldu karanlk,
melek grdm, elinde k.
Biri dou biri batda onun,
Biri damnda, dikildi Kbenin.
ndiler gklerden melekler saf saf,
Kbe gibi klnd evim tavaf.
Yarlp kt duvardan nagehan,
Geldi huri bana oldu ayan.
Bu hususta derler o dilberin,
Asiyeydi biri o mehpeykerin.
Biri Meryem hatun idi aikr,
Birisi hem hurilerden bir nigr.
evre yanma gelip oturdular,
Mustafay birbirine mutular.
Dediler olun gibi hibir oul,
Yaratlal cihan, gelmi deil.
Bu senin olun gibi kadri cemil,
Bir anaya vermemitir O Celil.
Ulu devlet buldun, ey mine sen,
Doacaktr senden O hulk-i hasen
Bu gelen ilm-i ledn sultandr,
Bu gelen tevhid-i irfan kndr.
Bir ad Mahmud, bir ad Ahmeddir,
Varl cmle leme rahmettir.
mine eder vakit oldu tamam,
Ki vcuda gele O hayr-l enam.
Susadm gayet hararetten kat,
Sundular bir cam dolusu erbeti.
erbeti karmda tuttu huriler,
Bunu Rabbimiz gnderdi dediler.
Kardan ak idi ve hem souk idi,
Lezzeti dahi ekerde yok idi.
tim onu oldu, cismim nura gark,
Edemedim kendimi ben nurdan fark.
Geldi bir ak ku kanadyla revan,
Arkam svad kuvvetle heman.
Dodu o saatte O sultan- din,
Nura gark oldu, semavat zemin.
Kim olmak isterse ateten necat,
Ak ile, evk ile etsin salevat!
Essalat vesselam aleyke ya Resulallah!
Essalat vesselam aleyke ya Habiballah!
Essalat vesselam aleyke ya
Seyyidel-evveline vel-hirin.
Mahlkatn hepsi sevindi o an,
Dirilip lem yeniden buldu can.
Kinattaki her ey edip seda,
ararak dediler ki, merhaba!
Merhaba, ey l-i sultan merhaba!
Merhaba, ey kn-i irfan merhaba!
Merhaba, ey srr- furkan merhaba!
Merhaba, ey derde derman merhaba!
DERN TARH
Merhaba, ey rahmeten lil-lemin!
Merhaba, sensin efial mznibin!
Btn dertlilerin derman sensin,
125
Cmle lemlerin sultan sensin.
nk nurun ruen etti lemi,
ZEL SAYI 5
Gl cemalin glen etti lemi.
mine hatun artm idi hayreti,
Bir zaman akl gidip geldi geri.
Grd gitmi huriler hi kimse yok,
Grmedi olunu yalvarrd ok.
Bir an yle dnceye dalmt,
Huriler onu gtrd sanmt.
Drt tarafa bakp edince nazar,
Grd ki bir kede hayrl-beer.
O ulu, Kbeye kar duruyor,
Yzn yere koymu secde ediyor.
Secdede diliyle tahmid ediyor,
Kaldrm parman tevhid ediyor.
Dudaklar kprdard, sylerdi kelm
Anlayamazdm, ne derdi o hmam
Kulam azna verdim, dinledim,
Syledii sz o an anladm.
Derdi ki, ya Rab yzm tuttum sana,
Ya lahi mmetimi ver bana!
mmetim dedi sana, O Mustafa,
Ver salevat sen de ona, bul safa.
Essalat vesselam aleyke ya Resulallah!
Essalat vesselam aleyke ya Habiballah!
Essalat vesselam aleyke ya
Seyyidel-evveline vel-hirin.
 Peygamber, Hint yapm kl gibi parltsyla aydnlatan Allahn
yaln bir klcdr beytini okuyunca Resulullah hrkasn karp
omuzlarna koymak suretiyle airi onurlandrr.
DERN TARH

126
ZEL SAYI 5
HLM AYDIN
RESULULLAHIN

DERN TARH
AZZ ARMAANI 127

ZEL SAYI 5
Hz. Muhammedin [ ] hrkasn hediye
ettii Kab b. Zheyr nasl Mslman
oldu? Yazd 58 beyitlik kasidenin
hangi msralar Peygamberimize tesir
etti? Cevab bu muhteem iiri Trkede
yeniden syleyen Prof. Dr. Mahmud
Kayann satrlarnda.
 MAHMUT KAYA editor@derintarih.com

T
arih boyunca bana buyruk Hz. Peygamber Medineye hicret iir Bceyre ulanca Efendimiz-
yaayan bedev mrik Arap edince insanlar akn akn slam se- den gizlemek istemedi ve onun hu-
toplumunu Allahn son me- tii halde Ka'b gibi baz airler onu zurunda okumaya balad. Kadeh
saj olan Kuran sayesinde ve Mslmanlar ar bir dille hicve- kadeh sununca sana ikiyi Memun
ok ksa srede dntrp meden diyorlard. Nihayet Efendimiz bun- dizesini duyunca Efendimiz, O
bir toplum haline getirmiti yetim larn yakalanp cezalandrlmasn Memun benim, kendisi yalanc ama
ve ksz Muhammed [ ]. emretti. sz doru dedi. Byle bir davra-
Hz. Peygamberin inanta, duy- Bir gn Ebrakul-azzaf denilen n babamdan grmedim ben ms-
gu ve dncede, topyekn ahlak mevkide srlerini otlatrken kar- ran dinleyince de Evet, babas ve
ve insan deerler alannda gerek- dei Ka'be, Sen koyunlara mukay- annesi byle bir eyi bilmezlerdi
letirdii deiim-dnm, evren- yet ol, ben u zata gidip dinleyeyim, buyurdu.
sel boyutta bir devrim ve tarihin a- neler anlatyor reneyim der ve Bunun zerine Bceyr, kardeine
hit olduu muazzam bir krlmadr. Medinenin yolunu tutar. Bceyr, gelip teslim olmasn, balanaca-
Onun rnek ahsiyetini, gzel ahl- Efendimizi tanynca hemen Msl- n bildiren bir mektup gnderdi ve
kn ve baarlarn dillendiren sz man olur ve geri dnmez. Kardei- Ka'bn iddialarna u iirle karlk
ustas airler, yazdklar mevlid, hil- nin Mslman olduunu haber aln- verdi:
ye, na't ve kasidelerle hem din duy- ca Kab be beyitlik u iiri yazp ona
gusunu, hem de peygamber sevgisi- gnderir: Kim ulatrr Ka'ba syleyeceklerimi?
Memunu eletirmek sen gibiye der mi?
ni gnllere naketmilerdi. Btl dediin o zt, bir Allaha inanr
Cahiliye ve slam dnemde ya- Bceyre bu mektubu iletin ve deyin ki Getirdii hak dinde Lt ve Uzza knanr
Yazk sana vah sana, sznde durmadn ki Vazge artk inattan, geen gemite dursun
am muhadramn airlerinden Akla bize eer sen yapmadnsa bunu Teslim olursan eer, ebed kurtulursun
olan Ka'b b. Zheyr, Mzey- Seni ynlendiren kim, bilmek isteriz onu Bir gn vardr ki, ancak temiz kalpli insanlar
ne kabilesinden air bir Byle bir davran babamdan grmedim ben Kurtulacaktr elbet o gnde Mslmanlar
Benimsemezdi baban byle bir ey, dn
aileye mensuptu. Baba- sen
Zheyrin dini ise din adna bir ardr
Babam Slmnn dini artk bana haramdr.
s Zheyr, Muallaka a- zlecek deilim ayet sen yapmadnsa
DERN TARH

irlerindendi. Kardei Belki ayan srt diyemem her naslsa

Kadeh kadeh sununca sana ikiyi Memun Hicretin 9. ylnda (630) Medi-
Bceyr ile birlikte i-
Sen ondan helak oldun, helak olmutu neye gelen Ka'b, kendi kabilesinden
ir kltrn babasn- Memun tand birine misafir olur. Birlikte
dan alan Ka'b, gen
128 sabah namazna giderler. Namazdan
yata iir sylemeye
sonra Resulullaha yaklaarak mba-
balamt.
rek elini tutar ve yle der: Y Re-
ZEL SAYI 5

sulallah! Ka'b b. Zheyr geldi, sizden

emn ve zr dileyip Ms-
lman olmak istiyor. Ge-
tirsem kabul eder mi-
siniz? Efendimizin
HLM AYDIN

Evet cevab zeri-

ne, Y Resulallah!
Ka'b b. Zheyr be-
nim der. Sonra mes-
cidde halkn huzu-
runda Efendimiz iin
yazd kasideyi ayakta
okumaya balar.
Peygamber, Hint ya-
pm kl gibi parltsy-

Sultanlarn hrmeti
IV. Mehmed tarafndan yaptrlan
Hrka-i Saadetin d mahfazas.
Bugn Topkap Saraynda
Mukaddes Emanetler Dairesi
envanterine kaytl olarak
sergileniyor.

la aydnlatan Allahn yaln bir kl-
cdr beytini okuyunca Resulullah
hrkasn karp omuzlarna koy-
mak suretiyle airi onurlandrr.
Bu hadiseden dolay edebiyat tari-
hinde bu kaside Kasdetl-brde (Hr-
ka kasidesi) adyla mehur olmu, an-
cak kasidenin ilk beytindeki Bnet
Sudu ifadesinden dolay bu isimle
de anlmtr.
Burada u hususu da belirtelim
ki, sonralar Msrl Muhammed
Bsrnin (. 1296) Efendimiz iin
yazm olduu el-Kevkibd-drriyye
f mehdi hayril-beriyye adl kasidesi de
yine Kasdetl-brde adyla anlacak-
tr.
Hrkas bize emanet
Emeviler dneminde Muaviye,
Ka'ba hediye edilen hrkay 10 bin
dirhem karlnda satn almak is-
temi fakat air, Resulullahn bu
aziz armaann dnyalara dei-
mem diyerek teklifi reddetmitir.
Kabn vefatndan sonra Muaviye bu
kymetli hrkann peine dm,
vrislerinden, zikredilen para kar-
DERN TARH
MUSTAFA CAMBAZ
129
ZEL SAYI 5
Asrlarn muhafz le sahbenin slam yayma konusun-
Abbasi halifelerinden intikal eden mukaddes da gsterdii yiitlik ve mertlik gibi
emanetler Topkap Saraynda yzyllardr ayn stn vasflarn dile getirmektedir.
ihtimam ve titizlikle korunuyor. Topkap Saray
Kaside slam milletlerinin konu-
Mukaddes Emanetler Dairesinin girii (stte).
tuu dillere manzum ve mensur ola-
rak tercme edildii gibi, dnyann
balca kltr dillerine de evril-
mitir. Birok slam airi iin ilham
kayna olan bu kasideye nazreler
yazlm, tahmis ve dier nazm e-
killeriyle yeniden terennm edil-
mitir. zerine yazlan erhlerin
lnda hrkay satn almtr. Da- says 100 civarndadr. Osmanllar
ha sonra Abbasi halifelerine intikal dneminde Muhammed Busirnin
eden hrka, bugn Topkap Sarayn- ayn adla anlan kasidesi eitli air-
daki Mukaddes Emanetler Dairesin- ler tarafndan manzum olarak ev-
de korunuyor. rildii halde Ka'b b. Zheyrinki, her
647 senesinde vefat eden airin 58 nedense, evrilmemitir.
beyitten oluan kasidesi muhteva iti- Sezai Karakoun kendine zg
bariyle ksma ayrlabilir: nazm-nesir aras modern iir tar-
lk 14 beyit nesb, yani airin sev- znda bir denemesi dnda, aa-
gilisi Suda olan akn, duygu ve da bir blmn vereceimiz, tara-
sitemlerini dile getiren gazel (tegaz- fmzdan yaplan eviri, sz konusu
zl) tarzndadr. 21 beyit, onu sevgi- kasideyi yeniden ina edip gncel-
lisi Suda gtrecek devenin ince ve letirme adna bir ilktir. Burada
ilgin tasvirleriyle alakaldr. Son 29 sunduumuz blm, Kasdetl-br-
beyitse Efendimizin efkat, merha- denin Efendimizle ilgili son ksm-
met ve balama gibi meziyetleriy- dr:
 Kaside-i Brdeden
Bekle ran ve Bizans
Sra Size Gelecek
39
Haber geldi, Peygamber ceza verecek sana
Ba stne karar, kanm helaldir ona
Bilirim Resulullah daima aftan yana
DERN TARH

O kerem sahibidir snan balar

Balanan bahtiyar, hayata yeni balar
40
Hidayeti lutfeden sana Kuran verdi
130 Hikmetle, tlerle hakikati gsterdi
Sayende bunca insan zulmetten nura erdi
Nolur y Resulallah, biraz mhlet ver bana
ZEL SAYI 5

Hakkmda yalan haber uuranlar ok sana

41
Her ne kadar oksa da hakkmda dedikodu
Bunlarn tamamn hasmlarm uydurdu
Mert olana szm yok, fakat arkadan vurdu
Kskanlk, kouculuk hi sar m Kitaba
Hasmmn sz ile ekme beni hesaba
42
Yemin olsun, yerimde bir bakas olsayd
Bulunduum konumda ayet fil bulunsayd
Grp duyduklarmn yarsn duysayd
Eminim ki heybeti karsnda titrerdi
Ne muhteem ahsiyet O bir er olu erdi!
43
Resulullah affeder Allah izin verince
Korkuya gerek yoktur, o araya girince
Tevbende samimiysen bu en byk gvence
nsan her an kendiyle syleip yzlemeli
Ruh ikliminde yeni boyutlar gelimeli
51
phe yok Resulullah aydnlatan bir nurdur
Onunla aydnlanmak bulunmaz bir huzurdur
mmetinden saylmak balca bir gururdur
Geri Hint ii kl deerlidir, pek oktur
O Allahn klc, onun gibisi yoktur
52
Kureyten bir topluluk kutsal Mekke ehrinde
Semilerdi slam putperestlik devrinde
Mrikler hayat hakk vermedi evlerinde
Peygamber buyurdu ki, artk burdan gidiniz
Peyderpey Medineye kalkp hicret ediniz
53
Nurdan bir kervan gibi ekilip gitti onlar
nlerine kacak dmanla arpanlar
Yalnz gsz, silahsz, mecalsizdi kalanlar
En sonunda mrikler her taraftan sarld
Sabreyle kutlu Kbe, irkin beli krld

DERN TARH
54
Kahraman muhacirin ba dik, gayet vakur
Sanarsn ki zrhn Davud peygamber dokur
Kuanm silahn dilinde tevhid okur
Bekle ran ve Bizans sra size gelecek 131
Allahn vaadi haktr, fetih gerekleecek

ZEL SAYI 5
55
Gayet ska rl o zrh dm dmdr
ie halkalar sanki boum boumdur
Ok ilemez denen zrh ite bu krdmdr
O mbarek sahbe ikmalde kusur etmez
Tam tekmil donanmadan asla savaa gitmez
56
Attklar her okun hedefini bulmas
Mutlu etmez onlar dmann vurulmas
Savatan beklenen ey, barn kurulmas
Hedef Hakkn rzas, baka gaye gtmezler
Malup olsalar bile pek fazla zlmezler
57
Beyaz develer gibi yrrken gayet emin
rpermekte grenler, titremektedir zemin
Gerektiinde serttir, yerine gre nermin
Ashbn tekbirlerle meydana kn
Gren siyah dmann seyreyle kan
58
Ne rknt ne korku lm denizlerinden
Galibiyet sevinci okunur yzlerinden
Yryecek nesiller onlarn izlerinden
Arkadan vurulmann hesab ar olur
Yiitler ya gsnden ya alnndan vurulur

Mahmut Kaya
Prof. Dr., stanbul niversitesi Edebiyat Fakl-
tesi Felsefe Blm Emekli retim yesi.
 OSMANLIDA
SEYYDLER VE
ERFLER
DERN TARH

132
ZEL SAYI 5
 T
A B D L K A D R Z C A N akozcan@gmail.com
pk Hz. Peygamber [ ] gibi, soyundan
gelenler de sadaka ve zekt tr sosyal
yardmlardan faydalanamazlard. An-
cak sava ganimetlerinden hisseleri var-
d. Peygamberimiz zamannda bu ile
Hz. Ali (ra) grevlendirilmi, bu vazife-
si Hz. Ebubekir (ra) ve Hz. mer (ra) za-
manlarnda da devam etmiti. Dolaysy-
la zaman getike Peygamber soyundan
gelenlerin tespiti nem kazand. Zira bu
ayrcalklardan yararlanmak iin mte-
seyyid denilen sahte seyyidler tremiti.
Osmanlda el Gerek asr- saadette, gerekse Drt Ha-
stnde tutulan life Devrinde ehl-i beyt mensuplar
fey ve ganimetlerden hatr saylr
seyyidler hisseler almlar, Emevi-
lerden sonra da almaya
ve erifler, devam etmilerdir. Sey-
II. Bayezid yid ve eriflerin soy
ktkleri, yani ece-
dneminde releri kartlm,
bylece toplumda-
nakibleraflk ki stn yerlerinin
ad altnda korunmas iin ge-
reken her ey yapl-
bir kurumun mtr.
himayesine
Nakibleraf l-
n tekilatl bir e-
alnm, gnlk kilde ortaya k
Abbasiler zamannda
hayattan saray oldu, tarada da uzant-
trenlerine
lar teekkl etti. Seyyid-
ler ve erifler sadece halk
kadar mbarek deil, mam- Azam ve Ah-
med b. Hanbel ile nl toplum bi-
soydan limci bn Haldun dahil ulema, hatta dev-
gelenlere ciddi let ricali tarafndan da sayg grdler.
Bizzat Halife tarafndan atanan nak-
ayrcalklar bn-nukaba veya nakibleraf resm
protokollerde n sralarda yer alrd. Bu
tannmtr. makama yaplan atamalarda iyi bir fkh
ve nesep bilgisi bulunmas gerekiyordu.
Nakibleraflar Abbasiler, Fatmler ve
Memlukler zamanlarnda da sayg gr-
meye devam ettiler. Bu sayg ve ilginin
en arpc rnekleri Osmanl dneminde
grlr.
Daha kurulu yllarnda, I. Murad H-
davendigrn verdii muafiyet berat
gnmze ulamtr. Yldrm Bayezid
ile II. Murad ayn zamanda seyyid olan
Emir Sultan eliyle kl kuanmlard.
Yldrm Bayezid 1400 ylnda seyyidle-
rin bana nakibleraf olarak Seyyid Ali
Nattay getirmi ve Bursada kendisine
shakiye Zaviyesini tahsis etmiti.
Fetret Dneminde kesintiye urayan
bu hizmet, Seyyid Ali Nattann daha son-
ra Bursaya gelmesiyle tekrar balam,
vefatndan sonra olu Zeynelabidin baba-
DERN TARH
snn yerine getirilmitir. O dnemde
Hz. Peygamber soyundan ge-
lenlere padiah tarafn-
dan sdt berat ve-
rilmeye balanm,
133
rf vergilerden mu-
ZEL SAYI 5
afiyet ve maa tah-
sisi gibi ayrcalk-
lar tannmt.
Fatih dnemi-
nin hzl fetih
hareketleri s-
rasnda bir s-
re kesintiye u-
ram olsa da,
ayrcalklar
Bayezid dnemin-
II.
II. Bayezid
den itibaren kalc
olmu ve ilk maa-
l nakibleraf olarak
1494te bu makama getiri-
len Seyyid Mahmuda gnlk 25
ake tahsis edilmitir. O srada eyhlis-
lamn 30 ake yevmiye ald dikkate al-
nrsa nakiblerafa verilen deer daha
iyi anlalr. Bu miktar sonradan daha da
artrlacaktr.
Nakibleraflarn genellikle Peygam-
ber Efendimizin soyundan gelen lim-
lerden olmasna zen gsterilirdi. 17.
yzyl sonlarna kadar nakibleraflar
genelde mr boyu grevlerinde brak-
lrlard. Azil sebepleri, ya kt bir fiilde
bulunmalar veya hastalanmalar olur-
 Seyyidler ve eriflere esiz hrmet
II. Bayezid devrinde kurumsallaan nakibleraflk makamna atalarmz her daim muhabbet
ve hrmet duymulard. III. Muradn dzenledii snnet leninde seyyidler yeil sarklar ve
kendilerine has kyafetleriyle yerlerini almlar bile (yanda).
du. Aralarnda kad, kazasker ve ey-
hlislamlar da bulunur, hatta eyh-
lislamlk ile nakiblerafl birlikte
yrtenlere de rastlanrd.
Anadolu Kazaskeri Malulzade Sey-
yid Mehmed Efendi hem nakib, hem
de Rumeli kazaskeri, hatta eyhlis-
lam olmutur. eyhlislamlktan az-
ledilince nakibleraflk grevi de-
vam etmitir. Dier eyhlislamlk
yapan nakibleraflar arasnda Erzu-
rumlu Seyyid Feyzullah, Pamak-
zade Seyyid Ali, Drrizade Mehmed
Arif Efendileri sayabiliriz.
Padiahlar ayaa kalkard
Nakiblerafn normal zamanlar-
daki balca grevleri Hz. Peygamber
soyundan gelenlerin ilerini yrt-
DERN TARH
mek, sahte seyyid ve eriflere kar-
salkl ecereler tespit etmek ve
taraya kaymakam unvanyla vekil-
134 lerini tayin etmekti. Baz durumlar-
da nakibleraf kaymakamlar ilgili
ZEL SAYI 5
DAIMA EL STNDE
Kendinden nceki slam devletle-
rinden etkilenen Trk-slam devlet-
lerinde nakibleraflk messesesi
devam etti. Yusuf Has Hcib, Trk
kltrnn en nemli kaynaklarndan
Kutadgu Biligde seyyidler ve eriflere
yer vermi, onlara zel muamele
gsterilmesinden sz etmitir.
Gerekten Karahanllardan itiba-
ren Gazneli ve Seluklu devletlerinde,
Peygamberimizin soyundan gelenler
hep el stnde tutulmulardr. Niza-
mlmlk, Siyasetname adl eserinde
elilik grevlerinin sdattan olanlara
verilmesinin faydasnu vurgular. Ana-
dolu Seluklular zamannda nesep
karklnn giderilmesi, gerek
seyyidler ve eriflerin gelirlerinin kar-
lanmas iin grevliler tayin edilmi,
dzenli kaytlar tutulmutur. Mool
hkmdar geday Han zamann-
da vergi muafiyetleri devam etmi,
lhanl dneminde de ayrcalklarn
korumu, Altnorda Devletinde ise
saraylarda yaatlmlardr.
yerin kads tarafndan da atanabilir-
di. Gerek kendisinin, gerekse vekil-
lerinin dier nemli grevi, Peygam-
ber Efendimizin soyundan geldiini
ispat edenlere seyyidlik hcceti ver-
mekti.
Tuttuu defterlerde sadece isimler
deil, seyyid ve eriflerin silsileleri,
evld ve ahfad ile ikametgh bilgi-
leri de yer alrd. Nakibleraf stan-
bulda oturur ve resm yazmalarn
dorudan sadrazamla yapard.
Kendisinden sonra gelen iki nem-
li yetkili, alemdar ve avu un-
vanlarn tard. Alemdarn balca
grevi Peygamber sanca olan San-
ca- erifi tamakt.
Taradaki eyalet ve sancaklarda da
nakibleraf kaymakam (veya veki-
li) unvanyla grevliler atanmtr.
Seyyidlerin ellerinde ecereler bulu-
nurdu. eceresi bulunmayanlar ise
seyyidliklerini nakibleraf veya ve-
kiline mracaatla ispatlayabilirlerdi.
Seyyidler ve eriflerin askerlik
yapmaktan ve baz vergilerden mu-
afiyet gibi hususlar iin nakibleraf
defterlerine mracaat edilirdi. Elin-
de kayt defteri bulunan nakible-
raf, doum ve lm gibi deiiklikle-
ri bu deftere geirir, onlarn erefle
yaamalar hususunda gayret gs-
terir, elde edilen ganimetten ken-
dilerine hisse verirdi. Hatta evlilik
zaman gelen kzlarnn dengi olma-
yan biriyle evlenmesine dahi engel
olabilirdi.
Hukuk meseleleri umum mah-
kemelerde deil, nakibleraflkta
zmlenen seyyidler ve eriflerden
su ileyenlerin cezalarn da mer-
kezde nakibleraf, tarada nakib-
leraf kaymakamlar verirdi. Hatta
tutuklama iin nakibleraf konak- ker zmreden sayldklar ve rf
larnda zel birer tutukevi bile bulu- vergilerden muaf tutulduklar iin
nurdu. sahtecilik yapan ok kard.
Seyyidler ve eriflerin cezalar ge- 16. yzylda Sadrazam Ltfi Pa-
nellikle bandan yeil sar alndk- a (. 1563) kendi zamannda bunla-
tan sonra dayak atmak eklinde olur- rn saysnn epeyce arttna dikkat
du. zellikle mteseyyid denilen ekmitir. ayet Padiah sefere -
sahte seyyidlerin deftere girmeme- karsa nakibleraf da sanca- erifle
sine zen gsterilirdi. Zira Osmanl birlikte sefer-i hmayuna katlr ve
Devletinde seyyidler ve erifler as- sanca- erifin yannda dururdu. Pa-

diah bizzat sefere kmazsa kendisi-
ni sanca- erifle birlikte alemdar
denilen grevli temsil ederdi. Ancak
orduyu uurlama trenlerinde mut-
laka nakibleraf yer alrd.
Resm kyafetiyle iki bayramda
terifattaki yerini alan nakiblerafa
padiah hrmeten ayaa kalkar, ke-
za Bbliye gelilerinde sadrazam
kendisini ayakta karlard. Kahve,
glsuyu, buhur ikramlarndan sonra
eline verilen menurla tayin ilemi
tamamlanrd. Bu srada srtna fer-
ve-i beyza denilen, eyhlislamlara
mahsus beyaz cbbe ile erkn krk
giydirilirdi.
Nakibleraflk temsil ettii soy
ve yapt grevlerden dolay son
derece erefli bir makam olup eski
Arap-slam devletlerinde Halifeden
DERN TARH
135
ZEL SAYI 5
sonra gelirdi. Protokoldeki yeri ey-
hlislama denk gibiydi ve resm ya-
zlarda kendisi iin saygl szler kul-
lanlrd.
Nakibleraf, padiaha ilk biat
edenlerden biriydi. Bir baka nemli
protokol grevi bazen yeni padiaha
kl kuatmakt. Osmanl padiah-
larndan III. Ahmed, I. Mahmud, III.
Mustafa, I. Abdlhamid ve II. Mah-
 MUSTAFA CAMBAZ
DERN TARH
Osmanlnn Evlad- Resul sevgisi
Peygamber Efendimizin nesebinden gelen seyyidler ve erifler nakiblerafln kurulmasndan sonra devlet trenlerinde baz padiahlara kl
136 kuatmlard. Sultan II. Abdlhamid devrinde nakibleraflar Yldz Sarayndaki Mabeyn Kknde arlanyorlard.
ZEL SAYI 5
mud nakibleraf eliyle kl kuan-
mlard. III. Selim ile IV. Mustafaya
eyhlislam kl kuatmsa da me-
rasim duasn nakibleraf yapmt.
Nakibleraf olanlar Ramazann
15. gn yaplan Hrka-i erif ziyare-
tine mutlaka katlrlard. Bed-i bes-
mele denilen, ehzadelerin okuma-
ya balama trenine de bizzat itirak
ederler fakat burada ilk okumay ey-
hlislam yaptrrd.
Nakiblerafn mutlaka katlmas
gereken bir baka tren 12 Rebilev-
vel akam yaplan mevlid treniydi.
Mahfil-i hmyun altnda yeil per-
delerle kapatlan zel bir yerde tek
bana okunan Mevlidi dinlerdi.
lmiye brokrasisinde etkin grev-
liler arasnda yer alan seyyidler ve e-
riflerin sradan ilerle uramalarna
msaade edilmez, vakf mtevellilii
gibi erefli ilerde istihdamna zen
gsterilirdi. Tarada ayn- vilyet,
ayn erf denilen kalburst
kiiler arasnda seyyidler ve erifler
de bulunurdu.
Dier makam sahipleri gibi naki-
bleraflar da ilerini kendi konakla-
rnda grrlerdi. Hatta Sultan II. Ab-
dlhamid dneminde Yldz Saray
civarnda nakibleraf iin zel bir
mekn tahsis edilmiti. Nakible-
rafn II. Merutiyete kadar bir kalem
heyeti vard ve ayl bin kuru civa-
rndayd. Ayn dnemde maa 5 bin
kurua karlm ve emrine bir de
zel ktip verilmitir.
Hz. Peygamber soyundan gelen
seyyidler ve eriflerin her devre zel
kyafetleri olurdu. Osmanldan nce-
ki devletlerde genellikle yeil, siyah
ve krmz renkli giysiler tercih edi-
lirken, Osmanl dneminde hep ye-
il sark kullanmalar benimsenmi-
tir. Bu renk o kadar tutulmutur ki,
Mekke emirlii yapan eriflere gn-
derilen mektuplarn keselerinin, hi-
latlerin ve pelerin eklindeki st giy-
sileri olan harmanilerin bile yeil
olmasna zen gsterilmitir.
18. yzyldan itibaren kazasker-
lerle birlikte ayn resm elbiseyi gi-
yen nakibleraflarn tek ayrc vas-
f, kavuklarna sardklar yeil sark
olmutur. Seyyid ve erifler dn-
da yeil sark saranlar iddetle men
edilirlerdi. Emir Sultan rneinde
grld gibi, Osmanl dneminde
seyyidler ve eriflere emir de deni-
lirdi.
II. Mahmuddan itibaren nakib-
leraflarn tuttuu nakibleraf
defterlerinden 33 adedi stanbulda
Meihat Arivinde bulunmaktadr.
Osmanl dneminde bu maka-
ma getirilenlerle ilgili iki mstakil
eser kaleme alnmtr. lki Sahhaf-
lar eyhizade Ahmed Nazif Efendi
(. 1859) tarafndan Riyzun-Nuka-
b, ikincisi ise Topal Rifat Efendi (.
1876) tarafndan Devhatn-Nukaba
(st., 1283) adyla yazlmtr.
Nakibleraflk kurumu Hilfetin
kaldrlmasyla birlikte tarihe kar-
mtr.
Abdlkadir zcan
Prof. Dr., Fatih Sultan Mehmet Vakf
niversitesi Tarih Blm retim yesi.
 Her zaman lmeye
yz tutan insan
ruhunu ayakta
tutmak te
peygamberlerin brakt
miras. Ruhun dirilii, an
zledii, bir trl adn
koyamad, ancak
peygamber izinde
gerekleebilecek
lkdr.

HZ. PEYGAMBERN  ZNDE

stad Sezai Karakoun Peygamber balkl yazsndan ik- Dnya, bir kabuk gibi ruhu skar ve ruh, bu sert izgi-

tibas ettiimiz aadaki satrlar, gnmz insannn modern
dnyann hercmercinde, neredeyse kaybetmek zere olduu,
Efendimizin [ ] mbarek admlarnn anlamn yakalamamz
kolaylatryor.
Peygamber, insann ruh katlarn am ve onun her ka-
DERN TARH
lerin iinden syrlp kamak ister. Veya daha kts, ruh,
kabuk stne kabuk balayarak dnyalar. Peygamberler,
dnya izgilerini ruha bir disiplin gibi, bir gelime ve olgun-
lama sabr gibi, aha kalkan ata sk bir gem gibi yaklat- 137
rrlar. Bylece, ate, kln altnda taze, diri ve canl kalr.
Peygamberin izinde ruh snmeyen bir atetir, dnya da

ZEL SAYI 5
tn iinde bulunduu artlara ayarlamtr. Bir katn dn- onun kl. Daha dorusu, k ve zeytinya.
yaya, bir katn lme, bir katn lmden tesine. Git Arabistana ve oradan azn az kaynak sularnn ze-
Maaradan, lden, en karmak byk kent yaamala- rine eilerek susuzluklarn gidermeye alan hurma
rna kadar insan dncesi, duyarl, skneti, cokunlu- aalarndan sor neye zlem ektiklerini ve neyin d-
u, Peygamber lksnn ve hikmetinin nnde fnilie n grdklerini. Onlar, peygamberlerin zamannn ateini
dnk olmaktan kurtularak Allah sevgisi ve korkusuyla, gzleyen destan nbetileri gibidir.
tevhit ahengiyle, hakikat uuruyla dolu ebedilik artlarna Vahyin ruha ve hayata karmas Peygamber izi budur.
ayarlanr. Hikmet ve mucize, sertlemi ve geleneklemi meta-
nsan bir nemrut atei gibi yakc hle getiren cehalet fizik ve sosyal klelii yumuatp ortadan kaldrmasnda
ve zulm karanlndan kararak vahiy nda bir mira Peygamberin destan klcdr. nsan, o klcn nnde ba
yolcusu gibi yrten, bir inancn aynda ilh gzellik- eerek hr olur.
leri ruhun gdas gibi sindire sindire ilerleten Peygamber rnei peygamber olan ocuklar, despotlarn, tiranlarn
izidir. ve diktatrlerin seraps hayllerinin peinde komazlar.
nsan putlarn kleliinden kurtararak ftratn medeni- elik, cam ve imento iinde ancak, Peygamberin izini
yetini kuran Peygamberdir. gzleyerek, vahiy sevincinden doan mutular, umutlar
nsan, etinden kemiinden frlayan hayllerden, puta ve zikirleri ruhun durmadan yenilenii ve dirilii iin tek-
tapclk hezeyanlarndan artan peygamberlerdir. rarlayarak ayakta durabilir insan.
Topra teyemmm, suyu gusl ve abdest gcyle dona- Her zaman lmeye yz tutan insan ruhunu ayakta tut-
tan peygamberlerdir. mak te peygamberlerin brakt miras.
Ak kanad sevap, kara kanad gnah, kaderinin hzyla Ruhun dirilii, an zledii, bir trl adn koyamad-
zaman iinde uup gitmektedir insan. Kara kanadn yeni- , ancak peygamber izinde gerekleebilecek lkdr.
leyen eytandr, ak kanadn da peygamberlerdir insann. Genliin isyan, anarisi, bakaldrmas, nihilizme ve
Dklen kara kanat yerine ak kanat takmaya alanlardr romantizme batk olan da, bilmeden bu izi aramaktan,
insana onlar. ararken izi daha ok kaybetmekten baka bir ey deil.
Beyaz, siyah, sar, Asyal, Afrikal, Avrupal fark olmak- Peygamber ve ocuk Bu tabloyu ortadan krm olan
szn insann insan olmasn n plana karan bir medeni- insanlk, daha nice zaman azap ekecektir.
yeti haber veren ve gerekletirenlerdir onlar. Sezai Karako, Stun: Gnlk Yazlar II, Dirili Yay., st., 2015.
Zaman, atlarnn ayaklar altnda kum gibi nlad.
 Hicret
DNYA TARHN
DETREN
KUTLU YOLCULUK
DERN TARH

138
Hicret bir
grup insann
ZEL SAYI 5

bir ehirden
dierine g
deildi sadece.
irkin keskin
karanln kran
bir dolunayd.
nce Yesribi
Medine yapan,
sonra da btn
Arap yarmadasn
slamn beii
haline getirerek
yeryzne slamn
yeil bayran
yayan kutlu bir
yolculuktu.
 139

DERN TARH
ZEL SAYI 5
 B
A D N A N D E M R C A N adnandemircan@gmail.com

az olaylar sonraki dnemler zerinde amalarn anlatt. Bunun zerine el-Ber b. Marr Resu-
byk etkiler brakarak adeta tarihin lullaha iman ve tasdik ile cevap vererek yle dedi: Ey Al-
mecrasn deitirir. Hicret bunlarn lahn Elisi! Biat ettik. Biz de istiare ehliyiz; bunu bykle-
banda gelir. Hz. Peygamberin [ ] rimizden miras aldk.
Hz. Ebubekir (ra), onun azatls mir Yesrib ve evresinden gelenler ciddi bir sz vermiler,
b. Fheyre ve klavuzlar -bir m- Mallarn telef olmas ve erafn ldrlmesi pahasna bi-
rik olan- Abdullah b. Uraykt ile Mek- le olsa Resulullah kabul ediyoruz demilerdi. Onlarn bi-
keden Yesribe yapt mtevaz yolcu- atndan sonra Allahn Elisi birka ay iinde Mekkeden
luk slam medeniyetinin gelimesinde ayrlabilen Mslmanlara hicret etmeleri talimatn ver-
kritik bir aama olduu gibi insanlk di. Ailelerinin basksndan dolay gidemeyenler dnda
tarihinde de bir dnm noktasdr. hemen herkes hicret etti. Hz. Ebubekir ve Hz. Ali (ra), Hz.
Hz. mer (ra) devrinde bir takvim balangc belirleme Peygamber tarafndan bekletilmiti. Hz. Ebubekir, Hz. Pey-
ihtiyac ortaya kmt. Yazmalarda takvim balangc gamberden hicret iin izin istemi; ancak o kendisini ima
iin farkl tarihler kullanldndan karklklar kyordu. ederek Allah Telnn ona bir yol arkada vereceini um-
Hz. mer ashabn ileri gelenlerini toplayarak bir balang duunu ifade etmiti.
belirlemek gerektiini syledi ve nerileri dinledi. Farkl Mrikler Mslmanlarn Yesrib ve civarndaki kylere
olaylar zerinde durulsa da mzakereler neticesinde hicre- yerletiklerini duyunca tedirgin oldular. nk hicret yur-
tin takvim balangc olmasna karar verildi. nk hicret
hak ile btl birbirinden ayran bir dnm noktasyd. Na-
sl m?
Tebliin 6. ylndan itibaren hem Mslmanlara, hem
DERN TARH

de Hz. Peygamberi yalnz brakmalar iin Haimoullar-

na ynelik basklar artmt. Onlar nbvvetin 7. ile 10. yl
arasnda devam eden sosyal ve ekonomik boykota ramen
140 Hz. Peygamberi desteklemeye devam ettiler. Ancak Mekke-
li mrikler Allahn mesajnn iletilmesine tahamml ede-
miyorlard. Artk Kureylilerle iletiim kurma imkn kal-
ZEL SAYI 5

madndan tebli iin hac dnemlerinde gelen kabileleri

beklemekten baka are kalmamt. Fakat bu defa da m-
rikler Hz. Peygamber aleyhinde propaganda yaparak hacca
gelenlerin Mslman olmasn engelliyorlard.
Nbvvetin 11. ylnda Yesribde ikamet eden Hazrec ka-
bilesinden 6 kiinin Mslman olmasyla yeni bir srece gi-
rildi. Ertesi yl 12 kii gelmiti Yesribden Mekkeye. Hz. Pey-
gamberle Akabe mevkiinde tekrar buluarak Allahn emir
ve yasaklarna uyacaklarna sz verdiler. Bir sonraki yl ge-
len 75 kii yine Akabede Hz. Peygambere ikinci biatlerini
yaptlar. Bu, Hz. Peygamberin Yesribe gidiinin konuulup
kararlatrld bir toplant olmutu. kinci Akabe Biatine
katlan ve o sralarda henz Mslman olmayan Hz. Ab-
basn Yesriblilere yle seslendii rivayet edilir:
Ey Hazrecliler! Muhammedi memleketinize davet edi-
yorsunuz. O, kabilesinin en ereflisidir. Vallahi bizden ona
inananlar onu korurlar; inanmayanlar da soy ve eref iin
onu savunurlar. Bilirsiniz ki Muhammed sizin dnzdaki
herkesi reddetmitir. Eer Araplarn hep beraber size bir tek
yaydan ok atmas gibi yapaca dmanla kar sava iin
g ve gr sahibiyseniz birbirinizle danp grlerini-
zi aka belirtin ve durumu birbirinizle danmadan dal-
mayn. Muhakkak ki szlerin en gzeli en doru olandr.
Bunun zerine el-Ber b. Marr, Senin dediklerini iit-
tik. Eer iimizde senin dediinin dnda bir ey olsayd
sylerdik; fakat bizler szmzde durmay, doruluu ve
Resulullahn urunda canmz feda etmeyi istiyoruz de-
di. Allahn Elisi onlara Kuran okudu ve toplanmalarnn
du onlarn ticaret gzergh zerindeydi. Hz. Peygamberin
de hicret etmesi kendileri asndan byk skntlar dou-
rabilirdi. Problem stesinden gelinemeyecek hale dnme-
den tedbir alnmas gerekiyordu.
Bu amala baz kabilelerin ileri gelenleri Drn-Nedvede
bir toplant gerekletirdiler. Mzakereler uzun srd. Mek-
ke tarihindeki en nemli kararlardan biri alnyordu. Teh-
likeli gidiatn engellenmesi iin gr ortaya km- me kararnn verildii toplant hakknda yle buyurul-
t: Bazlar Allah Elisinin hapsedilmesini, bazlar srgn
edilmesini, bir ksm da ldrlmesi gerektiini savunuyor-
lard.
Ebu Cehilin forml
Sorunu kkten halledecek tek zm ldrmekti. Ancak
Hz. Peygamberi ldrmelerinin iinden klmaz baka so-
runlara yol amasndan korkuyorlard. Hz. Peygamberi l-
dren kii ve ailesi onun kabilesi Him oullarnn hedefi
olacak ve belki de sorun, Mekkede uzun yllar devam eden
bir kan davasna dnecekti. Ebu Cehil formln yle
aklad:
Her kabileden gl bir genci seelim ve ellerine birer
kl verelim. Bunlar Muhammede birlikte saldrsnlar.
Bylece Muhammedin kannn sorumluluunu kabileler
paylam olur. Bylece (her alanda rakibimiz olan) Abd-
menaf oullar (intikam almak iin) ne yapacaklarn bile-
mez hale gelirler.
Lakin onlar bu planlar yaparken Allahn kudretini he-
sap etmemilerdi. Kuran- Kerimde Hz. Peygamberi ldr-
maktadr: Kfirler tutup balamak, ldrmek veya srmek
iin sana tuzak kuruyorlard. (Ama) Onlar tuzak kurarken
Allah da tuzak kuruyordu. Allah tuzak kuranlarn en iyisi-
dir (Enfal, 30).
Hz. Peygamber de ok nceden hicret planlarn yapm,
hatta mrik bir rehberi mihmandar olarak ayarlam, iki
binek devesini satn olarak Mekke evresinde gebe olarak
yaayan Dil oullar airetinden Abdullah b. Uraykta tes-
lim etmiti. Tam mriklerin onu ldrme kararn verip
Ebu Cehilin teklifiyle harekete getikleri sradayd ki, Hz.
Peygamber, Hz. Ebubekirin evine geti. Buluan iki dost,
mrikleri artmak maksadyla bilinen gzerghn tam
tersi istikamete hareket ettiler. yle ki, sonralar ad Medi-
neye dnecek olan Yesrib ehri Mekkenin kuzeyindey-
ken onlarn maarasnda saklandklar Sevr Da tam tersi-
ne Mekkenin gneydousunda ve ehre 4 km uzaklktayd.
Mriklerin savalardan oluturduu grup Hz. Pey-
DERN TARH
gamberi ldrmek zere evine yneldi. Hz. Peygamber ise
onlar yanltmak amacyla yatana Hz. Aliyi yatrmt.
Mrikler nce Resulullah evinde ldrmeyi dndler;
ancak eve girip hane halkndan birini ldrmenin Araplar
141
arasnda byk bir ayp olduunu hatrlayp vazgetiler ve
sabah bekleyip evden ktnda ldrmeye karar verdi-
ZEL SAYI 5
ler. Gn aydnlandnda Hz. Peygamberin yatandan Hz.
Alinin kalktn grdklerinde oktan i iten gemiti.
Akllarna hemen Hz. Ebubekirin evinde olabilecei gel-
di. Fakat gidip orada da olmadklarn rendiler. Yesribe
gideceklerini dnerek yola dtler; ancak bu abalar
sonu vermedi. Aramay hzlandrmak zere Hz. Peygam-
berin bana dl koydular: onu l ya da diri getirene 100
deve verilecekti.
Mekkelilerin dl hevesiyle seferber olup ehrin her tara-
fn aradklar srada Hz. Peygamber ve Hz. Ebubekir ge-
ce Sevr Dandaki maarada kaldlar. Hz. Ebubekirin sr-
lerine obanlk yapan azatls mir b. Fheyre onlarn ayak
izlerini kaybetmek iin sry maarann civarnda otla-
tyordu. Ayrca st ihtiyalarn da karlam olacaklard.
Hz. Ebubekirin olu Abdullah da Mekkede olup bitenler
hakknda istihbarat topluyor, gndz bir yolunu bulup bilgi
veriyordu. Mrikler iz srclerin de yardmyla Hz. Pey-
gamberi her yerde aradlar ancak bulamadlar. Hatta Sevr
Danda sakland maaraya kadar gelip burada olmad-
n dnnce geri dnmlerdi.
Nihayet ortalk sakinleti ve Abdullah b. Urayktn k-
lavuzluunda yola ktlar. Hz. Ebubekir, Resulullahn
Ulvi bir yolculuk
Mslmanlar Mekkede yaadklar basklardan kurtulmak ve gnl
verdikleri slam deerleri gvenilir bir beldede yaatmak adna Yesribe
hicret ettiler. Bu yolculuu tasvir eden bir izim.
 Kutlu durak
Hz. Peygamber ve Hz. Ebubekir hicret srasnda onlar takip eden mriklerden
gizlenmek iin Sevr Dandaki maarada gn kalmlard.
arkasnda yryordu. Ebubekir ama
gidip geldii iin herkes onu tanyor-
du fakat Araplar arasnda Allahn Eli-
DERN TARH
sini tanyan azd. Bu yzden onlar g-
renler, Ey Ebubekir! Bu nndeki gen
kim? diye soruyorlard. O da Bana yo-
lu gsteriyor diye cevap veriyordu.
142
Medinenin kutlu yolcular, ok teh-
likeli olduundan herkesin bildii g-
ZEL SAYI 5
zerghlar kullanmadlar. 12 Reb-
levvelde Yesribin gneyindeki Kub
kyne ulatlar. Buras Mslmanlar-
dan birok kiinin ikamet ettii bir yer-
di. Allahn Elisi, burada ksa sre kal-
dktan sonra Cuma gn Yesrib kyne
gitmek zere yola kt. Yolda Rnn
Vadisinde ilk Cuma namazn eda etti.
Evs ve Hazrec kabilelerinin boyla-
r Allah Elisini mahallelerinde misa-
fir etmek istiyorlard. Kubdan hareket
edince Beni Slim kabilesi mensuplar
yolunu kesip devesinin yularndan tu-
tarak, Sayya, hazrla, silaha ve gce
buyurun ey Allahn Elisi dediler. Re-
sulullah da, Devenin yolunu kesmeyin!
O, grevlidir buyurdular. Beni Hris b.
Hazrec ailesi de davet edince Resulul-
lah onlara da ayn cevab verdi. Nihayet
deve Mescid-i Nebevinin ina edilecei
yere kt. nsanlar Resulullahn ken-
dilerine misafir olmas iin onunla ko-
nuuyorlard. Ebu Eyyub Hlid b. Zeyd
(Eyp Sultan) gelerek Resulullahn y-
kn indirdi ve onu evine ald. Bunun
zerine Resulullah, Kii, yk ile bera-
berdir dedi. Esad b. Zrre gelip onun
devesinin yularndan tutarak gtrd.
NCLER
ALLAH D
Mrikler Hz. Peygamberi
bulmak iin seferber olduklarnda
Sevr maarasnn kapsna kadar
gelmilerdi. Aralarnda Hz. Peygam-
berin yaknlarnda olup olma-
dn konuuyorlard. Bu srada
Hz. Ebubekiri bir tela ald. Hz.
Peygamber ise onu sakinletirmeye
alyordu. Hz. Ebubekir maa-
radan darya bakp mriklerin
ayaklarn grdnde heyecanla,
Ey Allahn Resul! Ayaklarnn
aasna baksalar bizi grecekler
dedi. Bunun zerine Hz. Peygam-
ber, Ey Ebubekir! ncleri Allah
olan iki kii hakknda niye endie
duyuyorsun? diye cevap verdi
(Buhar, Fedill-Ashb, 2). Bu olay
Kuran- Kerimde yle anlatlr:
Eer siz ona (Resulullaha) yardm
etmezseniz (bu nemli deil); ona
Allah yardm etmitir. Hani kfirler
onu, iki kiiden biri olarak (Ebubekir
ile birlikte Mekkeden) karm-
lard. Hani onlar maaradayd; o,
arkadana zlme, nk Allah ber iin odalar ina edildi.
bizimle beraberdir diyordu. Bunun
zerine Allah ona (sknet sala-
yan) emniyetini indirdi; onu sizin
grmediiniz bir ordu ile destekledi
ve kfir olanlarn szn alaltt.
Allahn sz ise zaten ycedir. Allah
stndr, hikmet sahibidir (Tevbe
40).
Hz. Peygamberin Medineye ula-
mas Mslmanlar sevince bomutu.
Enes b. Mlik yle anlatr: Medineyi
terif ettii gn Resulullah grdm.
Asla onun Medineye terif ettii gn-
den daha nurlu ve daha aydnlk bir gn
grmedim. Vefat ettii gn de Resulul-
lah grdm. Vefat ettii gnden daha
karanlk ve daha naho bir gn grme-
dim.
Hz. Peygamberin Yesribe ulama-
s ehir iin olduu kadar btn dn-
ya iin de byk bir gnd. Yesrib artk
Mednetn-Neb [Peygamberin ehri]
olmutu. Bundan sonra bu isimle, daha
sonra da ksaca Medine diye anlacakt.
Hz. Peygamberin devesinin kt
arazi Esad b. Zrrenin velayeti altn-
daki iki yetim ocua aitti. Buras hur-
ma kurutmak maksadyla kullanl-
yordu. Bir kesinde kk bir mrik
mezarl vard; bir tarafna da Esad k-
k bir mescit yapmt. Esad, arazinin
bedelini kendi malndan demek iste-
diyse de Allah Resul bunu kabul etme-
di. Hz. Ebubekirden ald bor parayla
kendisi satn ald. Hemen sonra Mes-
cid-i Nebev ve bitiiinde Hz. Peygam-
Hz. Ali verilen grevleri yerine geti-
rerek Kub kyndeyken Hz. Peygam-
bere yetimiti. Hz. Peygamber mesci-
din inasndan sonra ailesini Medineye
getirmeleri iin azatllar Zeyd b. Hri-
se ile Ebu Rfii Mekkeye gnderdi. Bu-
nun iin Hz. Ebubekirden 500 dirhem
bor alm, ayrca kendilerine iki deve
vermiti. Hz. Ebubekir de o-
lu Abdullaha haber gndere-
rek ailesini getirmesini istedi.
Zeyd b. Hrise, Hz. Peygam-
berin hanm Hz. Sevde, kzla-
r Ftma ve mm Glsmu,
kendi hanm mm Eymen
ve olu smeyi Medineye
getirdi. Mekkeliler onlarn e-
hirden ayrlmalarna engel ol-
mamlard. Hz. Peygamberin
kz Hz. Zeyneb, teyzesinin o-
lu olan ei Ebl-s b. er-Reb
kendisine izin vermedii iin
hicret edemedi. Onun hicreti
ancak Bedirden sonra mm-
kn olacakt.
Yeni bir sayfa
Hz. Peygamberin hicreti
Kureylileri ok rahatsz etmi- Geit vermeyen tabi
Yaygn inana gre mriklerin ke bucak
ti. Mslmanlarn Medinede
arad Hz. Peygamber ile Hz. Ebubekiri
barnmasn engellemek ze- Sevr maarasnda grmelerini engelleyen
re hemen giriimlere balad- gvercinlerin ve rmcek ann temsili bir resmi.
lar. Bu amala o srada Medi-
nede sz dinlenir biri olan
Abdullah b. beye tehditkr bir mektup yazdlar. Ya Hz.
Peygamberle savaarak onu ldrmelerini veya ehirden -
karmalarn, aksi takdirde Mekkelilerin kendilerine sald-
rp erkeklerini ldreceklerini, kadnlarn da cariye olarak
alacaklarn yazdlar. Bu mektup bn beyin de iine geli-
yordu. nk Hz. Peygamberin Medineye geliiyle onun
Medinenin lideri olma projesi suya dmt. Ancak mek-
tup Medinelilerle mzakere edilirken Hz. Peygamber bu ge-
limeden haberdar oldu; bn beye giderek herhangi bir
olumsuz davrana kalkrsa zararl kacan syledi. Bu
srada Medinede hatr saylr bir g haline geldikleri iin
Abdullah b. bey Mslmanlara kar harekete gemeyi d-
nemezdi.
Hz. Peygamber hicret ederken btn imknlarn kulla-
narak ve gizlenerek bu yolculua kmt. Yolculuktan n-
ce yerine Hz. Aliyi yatrmas, Medineye hicret edecei hal-
de nce gneye giderek dman artmas ve maarada
bir sre saklanmas, devaml kullanlan ve bilinen yollarn
dndaki tali yollar tercih etmesi insanlara zorlu ilerinde
gerekli tedbirleri aldktan sonra tevekkl etmeyi reten
rneklerdir.
Hicretin ok nemli neticeleri olmutur. Her eyden n-
ce Mslmanlarn mmet olma sreci bu hadiseyle hzlan-
d. Resulullah, Mekkede mmetini oluturmak iin faali-
yetler yrtm ancak bu Medinede mmkn olabilmitir.
Hicret Mekkede mustazaf olan Mslmanlarn izzet bul-
masn salamtr. Mslmanlarn bu durumu Kurn- Ke-
rimde u ayette vurgulanr: Bir zamanlar azdnz; yery-
znde hrpalanan (gszlerdiniz). nsanlarn sizi kapp
gtrmesinden korkuyordunuz. Allah sizi barndrd, sizi
yardmyla destekledi, sizi gzel eylerle besledi de, kre-
desiniz (Enfl 8/26).
slamn kitlelere ulamasnn nndeki engellerin nem-
li bir ksm hicretle ortadan
kalkacakt. Mekkede mrik-
ler Resulullahn tebliini en-
gellemek iin birok yntem
denemilerdi. Oysa hicretten
sonra Medine ve civarnda teb-
li faaliyetleri kolaylat. Medi-
neye g eden Mslmanlar
hem ekonomik bamszlkla-
rn elde ettiler, hem de Mek-
kedeki mriklerle mcade-
le ederken onlarn ekonomik
kaynaklarn vurma imkn-
na sahip oldular.
Hicret sonucunda Medi-
nede meydana gelen sosyal de-
iim, inan esasna dayal bir
toplumun zuhuruna hizmet
etti. Bir baka ifadeyle, Ms-
lmanlarn Medinede oal-
bekiler mas ve aralarnda kardelik
akdinin yaplmas kabilecilik
anlaynn zayflamasyla so-
nuland.
Hicret srasnda Medinede
DERN TARH
hatrsaylr bir potansiyele sa-
hip olan Yahudiler, Evs ve Hazrec arasndaki mcadelede
taraf olarak fitneye sebep oluyorlard. Hz. Peygamber Medi-
neye geldikten sonra Yahudilerin ok az slam seti. ou
143
tevhidin yannda yer alarak irkle mcadele edeceklerine,
mriklerden yana tavr takndlar.
ZEL SAYI 5
Bununla birlikte hicretten ksa sre sonra Resulullah
Yahudilerle Medine szlemesini imzalad. Bylece onla-
r slam mmetinin yannda kendi deerlerini koruma ve
yaama hakkna sahip, ayr bir cemaat olarak kabul etti. Ya-
hudilerle yaplan anlama Medine devletinin temelini att
gibi Yahudileri de bu devletin en nemli unsurlarndan biri
haline getirmiti. Bu uygulama sonraki devletler iin de bir
rnek tekil edecekti.
Hicrete kadar Hz. Peygamberle yrttkleri faaliyet-
lerde nemli bir baar elde edemeyen mrikler sonunda
Mslmanlarla etin bir mcadeleye giritiler. Mekke dne-
minde sorun sadece Kureyin i sorunuydu. Hlbuki hicret-
ten sonra daha geni bir blgeyi ve daha ok kabileyi ilgilen-
dirir oldu. Bu da mriklerin iini zorlatrd.
Kukusuz hicretin etkileri bunlardan ibaret deil. Hem
gerekletii dnemde, hem de sonrasnda toplumu dn-
tren ve slam medeniyetinin inasndaki temel duraklar-
dan biri olan hicret, byk olduu kadar mtevaz bir hadi-
se olarak tarihteki anl yerini almtr.
Kaynaka:
Demircan, Adnan, Nebevi Direni Hicret, st., 2015.
bn Sad, Ebu Abdullah Muhammed b. Sad b. Men (. 230/845), Kitbt-Tabakti l-Kebr, thk.
Ali Muhammed mer, Kahire 1421/2001 [Trke evirisi: Siyer Yay., 2014].
Adnan Demircan
Prof. Dr., stanbul niversitesi lahiyat Fakltesi retim yesi.
 HZ. MUHAMMEDN 
MEDNES
PEYGAMBER VE EHR

R
TA H S N K O Y T kocyigitt@gmail.com

esulullah [ ] 622 Rebilevvelinde hicret edin-

ce, ehrin Yesrib ismini beenmedi. mar ve
inaya ynelik ilk adm ehrin adn deitir-
mekte bulmu, ona Tayyibe ve Medine ad-
n vermiti. Zaman iinde tutan ismin ehir
DERN TARH

anlamna gelen Medine olmas ilgintir. Zira

Arapa kkenli bir kelime olan medine, meden-
letirme ve ehirletirmeile akrabadr. Dne/d-
y-n fiilinin trevi (mtk) kabul edilirse itaat
144 edilecek, boyun eilecek, din ve iman edilecek
mekn artrabilir. Ayn kkten borlu ol-
Hz. Peygamber ma anlam ne karlrsa Medine, insanolu-
ZEL SAYI 5

nun Rabbine kulluk borcunu ifa edecei yer

[ ]Medineye anlamna gelir.

ilk armaan Hicret sonras Hz. Peygamber, Medineye

intikal etmeden nce Kub mevkiinde bir s-
olan Mescid-i re kalm, ilk Muhacirlerin durumlar ve Kub
Mescidinin inasyla ilgilenmiti. Bu srete
Nebevnin zihnini megul eden bir husus da ehir merke- mografik durumu (mekn ve nfus

inasyla ehir zinin tespitiydi. Zira Efendimizin ikmet ede- zellikleri) hakknda bilgi sahibi ol-
cei yer Medinenin merkezinde olmalyd. duu, nereye yerleecei konusunda
planlamasnn Bu konuda Efendimizin devesine rol bien ri- kesinlemi bir fikrinin bulunduu,
en azndan Ensar ile baz alternatifler
vayetler fazlaca hret bulmutur. Tarihilerin
ilk somut ou, Resulullahn Kubdan kn, Ben M- zerinde durduu akla gelmektedir.

admn da lik b. Neccr mahallesine geliini ve mescidin

yerini -dier anlamda ehir merkezinin sei-
atm oluyordu. mini- nceden planlanmam, kararsz, tedbir-
te Yesribin
siz, kendiliinden gelien nedenlere bal an-
latmaktadr (bn Him, Sre, II, 82-83; es-Semhd,
Nitekim mehur hadis kaynakla-
rmzdaki rivayetler bu hususa k
tutacak niteliktedir: Resulullah Me-
dineye geldikten sonra Kub mevki-
inde 14 gn misafir oldu. Daha sonra

Medineye Vef, II, 256).

Bu rivayetlerde Hz. Peygamberi evlerinde
dnmesinin misafir etmek isteyen Ensarn beklentileri
pek ok ynden
karsnda, bir hal aresi olarak devenin me-
mur edildii ya da devenin, Allah tarafndan
(daylar olan) Ben Neccr kabilesi-
nin ileri gelenlerine haber gnderdi.
Yol arkada Hz. Ebubekir (ra) ile eh-
rin merkezine gitme niyetini onlara
iletti. Bunun zerine Ben Neccardan

gnmze k sevk edildii dile getiriliyor. Hz. Peygamber,

Ensarn zverisine kar gerekten de bu tabir-
tutan serveni. leri kullanm olabilir. Ancak ar tedbir ve
ince strateji timsali olarak her admn ihtiyat-
la atan Resulullahn, kaynaklara aka yans-
masa da- mutlaka Medinenin topografik ve de-
yaklak 100 kii kllarn kuana-
rak Hz. Peygamberin yanna geldi-
ler ve Ben Neccar yurduna ulanca-
ya kadar ona refakat ettiler. Sonunda
Resulullah ykn Ebu Eyybun av-
lusuna indirdi. Ardndan mescidin ya-
 Ayn form, ayn ruh
Mescid etrafnda biimlenen Medine, ileride kurulan yeni ehirlerin
ilham kayna oldu. Mslmanlar Endlsten Uzak Douya ina
ettikleri her ehre bu ruhu ve formu tadlar.
plmasn emretti (Buhr, Salt, 48,
Menkibul-Ensr, 45-46; Mslim, Mescid,
9; Eb Dvd, Salt, Bab: 12 vd).
zetleyerek aktardmz bu riva-
yetlere gre Hz. Peygamber mescit
yerinin seimi ve bir bakma ehir
merkezinin tespiti hususunda azam
tedbir ve dikkat gstermitir. Bu yz-
den ehrin merkezinde meskn ve ak-
rabalk ba bulunan Neccaroullar-
na haber gndererek onlardan oluan
byk bir koruma ordusuyla ehrin
merkezine intikl etmitir. Muhteme-
len Medinedeki hayatnn ilk gnle-
rinde mrik ve Yahudi ounluktan
gelebilecek herhangi bir suikast teeb-
bs ve tehlikesine karlk Neccaro-
ullarnn glerini ve desteklerini
izhar etmi oluyordu.
Resulullahtan nce Medineye hic-
ret eden Muhacirler genellikle Asabe,
liye ve Kub blgelerine gelmilerdi.
DERN TARH
145
ZEL SAYI 5
IRCICA Arivi.
Bu mevkinin nfusu kalabalk olduu na olacakt. Nitekim Resul-i Ekrem,
iin gnbegn artacak hicret dalgala- geici ikmet iin setii Ebu Eyyb
rna kar, blgesel ve demografik b- el-Ensrnin evindeki artlar hazr-
ymeye elverili deildi. Oysa Medine landktan ksa bir sre sonra mesci-
ovasnn gneyinden kuzeye doru din yapmna giriecekti.
gidildike nfus younluu azalyor- Hz. Peygamberin mescidi, be va-
du. zellikle Hazrecin mahalleri ara- kit ve cuma namazlarnn klnd
snda daha ok bo ve geni alan bu- bir mbed olarak ksa zamanda top-
lunuyordu. Ayrca merkez caminin lumun ruh, sosyal ve siyas ihtiya-
ina alan ve Muhacirlerin iskn edi- larn karlamak iin ona bitiik baz
lecei blgenin, genelde ehrin ta- yaplarn ats altnda farkl aktivi-
mamnn arsa ve nfus bakmndan telerin yapld bir toplum merkezi,
gelime ve bymeye uygun artlar adeta ehrin kalbinin att mekn
haiz olmas gerekiyordu. oldu. Cami, ayn zamanda Hz. Pey-
Hz. Peygamberin Medineye sun- gamberin hkmet mahalli, eitim
duu ilk armaan Mescid-i Nebevdir. merkezi, zaman zaman bir tbb m-
ehrin olmazsa olmaz, merkez cami- dahale, tedavi, rehabilitasyon, refah
yi ina etmekle, ehir planlamasnn merkezi ve Habe heyetinin folklor
ilk somut admn da atm oluyordu. gsterisi gibi baz meru elence fa-
Bylelikle caminin fizik varl bir aliyetlerinin sergilendii yer olarak
sembol haline gelecek, gelecekteki s- da grev yapyordu. Medinenin geli-
lam ehirlerinin inanda ilham kay- iminde cami kompleksinin etkisi,
 onun evresinde tam bir halka eklin-
de byyen ehrin ekirdei oldu.
Caminin dou duvarnn dna ev
halk iin odacklar ina edildi. By-
lece idarecinin resm ikmetgh eh-
rin merkez camiine eklemlenmi
oldu. Bu gelenek sonraki Mslman
idareciler tarafndan takip edildi. Ka-
natimizce dzenlemenin arkasnda
eriilebilirlik, sorumluluk kaygs ve
effaflk dncesi yatmaktadr. Hz.
Peygambere ulamak isteyen bir kii,
Medinenin en merkez, stratejik ve
fonksiyonel konumuna sahip olduu
iin genellikle onu ya mescitte, orada
deilse bitiikteki evinde bulabilirdi.
Hz. Peygamber, insanla tabiat
kaynaklarnn Allahn bir ltfu ol-
duunu retmitir. Buna dair szle-
rinin dnda, Medineyi planlarken
tabii evrenin korunmasna ynelik
uygulamalaryla insanla klavuzluk
yapacak ilke ve retileri miras brak-
mtr. Nitekim dedesi Hz. brahimin toplama blgesi olarak belirlemiti.
(as) Mekkede uygulad harem an- Medine skinlerini bulac hastalk-
DERN TARH
MEDNEDE
EVRE SALII
Medinede evre salna dair
gelimeler de bu dnemde grl-
meye balad. Balangta evlerin
iinde mstakil hellar yoktu. ehir
halk hanedeki hely yabanc mil-
letlerin deti sayar, dardaki belirli
meknlar tuvalet olarak kullanrlard.
Kaynaklar Mslman hr kadnlar iin risin evi, Drul-Kbr olarak tan-
rtnme ile ilgili ayetlerin nuzln-
den sonra Medinelilerin evlerinin
yaknlarna tuvalet ina ettiklerini dile
getirir. Nitekim Hz. Peygamber ve
ailesinin kulland tuvalet Hz. Aienin
(ra) hcresinin arkasndayd.
mizliinin yannda yollarn ve ehrin
ortak meknlarnn da temiz tutul-
masn tavsiye etmitir. rnein Me-
dinede Biru Bida denilen yeri p
di. Yani Muhacirler merkezden tecrit
edilerek gettolar oluturulmad. Re-
sullahn evsiz ve bekr Muhacirleri
unutmayp onlar iin caminin kuzey
duvarnn kesine glgelik bir yap
kurduunu syleyelim.
Hz. Peygamber Medineye gelen
misafir ve elileri genellikle Mescid-i
Nebevde arlyordu. Bunun dnda
Neccaroullarndan Ramle bnt. el-H-
nan ancak zamanla Drul-Edyf
adn alan Abdurrahman b. Avfn,
mlkiyeti Mahreme b. Nevfele ait
olup Drul-Kurr olarak bilinen Ab-
dullah b. mm Mektm ve Musab
b. Umeyrin, Zeyd b. Ubadenin, Mik-
dat b. mrn ve Ferve b. Amrn evi
misafirhane olarak kullanlmtr.
ehrin iki nemli geim kayna
ziraat ve ticaretti. Hz. Peygamber Me-
dineye varr varmaz srarla insanla-

layn Medineye tatbik etmiti. Me- lardan korumak iin av ve korunma

dine haremi, gney-kuzey ekseninde
Ayr Da ile kuzeydeki Sevr Da, do-
u-bat ekseninde ise Vkm ile Vebe-
146
re adl volkanik blgeler arasnda ka-
lan daireyi iine alyordu.
ZEL SAYI 5
maksad dndaki kpeklere izin ver-
memi, zekt develerinin ve dier b-
yk ba hayvanlarn ehir merkezi
dnda beslenmesini salk vermiti.
Muhacir ile Ensar arasnda karde-

Allah Resul Medineyi harem letirme ilemi, Muhacirlerin barn-

blgesi tayin etmekle hem ehrin s-
nrlarn belirlemi, hem de dern
bir hviyet kazandrmt. Sunduu
ehir vizyonu ile Medinenin beer,
tabii ve tarih dokusunu emniyet al-
tna almt. rnein ehrin skinle- cidin inasn tamamladktan sonra
riyle gvenlik ve savunma muhteva-
l szleme yapyor, hatta Yahudilerin
ehre hediye ettii kalelerin yklma-
sna ve tahribine msaade etmiyordu.
ma ihtiyacnn karlanmas ve ayn
zamanda ehre intibak hususunda
etkili olmutur. Bu zaman zarfnda
Ensar ve Muhacir arasnda gl ili-
kiler kuruldu. Hz. Peygamber mes-
Muhacirlere arsa ve konut tahsisi, ma-
hallelerin snrlarnn tespiti ve plan-
lamasna giriti. Onun gzetiminde
caminin etraf ev kmeleriyle evril-

Evsiz ve bekrlara zel yap

Allah Resul zamannda evlerde
mstakil banyo yoktu. Ancak Buh-
ri ve dier kaynaklarn verdii bilgi-
lerden evlerin bir blmnde mahdab
veya tet denilen leenlerin kullanl-
dn reniyoruz. Ayrca kuyularn
yanna yaplan havuzlarda da banyo
yaplabiliyordu. Hz. Peygamber bu ku-
yularn bazlarnn satn alnmasn
tevik ederek sularnn temiz tutul-
masn istemitir.
Medinede Resulullahn kurban
kesmek iin yeri ve imkn olmayan-
lara zel meknlar tahsis ettii bilin-
mektedir. Evlerin ve mescitlerin te-
r almaya tevik etti. Balangta
Mslmanlar, Yahudilerin kontroln-
deki pazar kullandlar. Bu pazarlarda
ilenen sular, Mslmanlarn ticaret
yapma imkanlarn giderek kstlad-
iin Hz. Peygamber Mslmanlarn
kontrolnde yeni bir pazar kurdu.
Pazar yeri, Peygamber Mescidinin
kuzeybat tarafnda, ehrin giriine
kuruldu. Pazar ile mescit arasnda
ok sayda ev mevcuttu. Yaklak 500
metre uzunlua, 100 metreden fazla
genilie sahip ve stratejik konumu
sebebiyle cazibe merkezi olan Medine
Pazarna gelen bir gayrimslim, Ms-
lmanlarn gnlk uygulamalarn
gzlemleyerek slam diniyle daha ok
temas kurma imkn bulabiliyordu.
Medinenin ehir planndan bah-
seden kaynaklar incelendiinde, baz
yol adlarnn Hz. Peygamber devrine
kadar gittii anlalr. Hicretten son-
ra mescit ehrin mihveri olduu iin
baz yol ve caddelerin mescidin kap-
lar esas alnarak ald anlalmak-
tadr.
Mescidin kaplarndan balayan bu
yollar, mabedin evresinde meskn
Muhacir ve Ensarn evlerine uzan-
yordu. rnein mescidin dousun-
da yer alan 5 zira (~2,5 m) geniliin-
deki Zukak- Baki Hz. Ebubekir (ra)
ve Hz. Osmann (ra) evinin arasnda
olup buradan Baki mezarlna, ora-
dan da Snh mahallesine ilerliyordu.
Burada ayrca Zukak- Mensi vard.
nsanlar gece kaz-y hcet iin bura-
Kub Mescidinin Osmanl
devrine ait bir plan.
HER KABLENN AYRI
MEZARLII VARDI
Resulullah, Mescid-i Nebevnin
gneydousundaki, argad ad veri-
len yzeyi al ve kayayla kapl mekn
kabristan olarak belirledi. Zeminini
tesviye ettirdikten sonra buraya
Mslmanlar defnedilmeye balan-
d. Hz. Peygamberin evlerine yakn
olan bu kabristana Baku argad
denildi. Trklerin Cennetl-Baki
(Bk deil) diye tesmiye ettikleri bu
mezarla Muhacirden ilk olarak Os-
man b. Mazn, Ensardan ise Esad b.
Zrre defnedildi. Her kabile iin zel
mekanlar tahsis edildi. Olu brahim
vefat edince Resulullah onu Osman
b. Maznun yanna defnettirdi. Me-
zarln merkezi saylan bu mevkiye
Ravh denildi. Himoullar, Hz.
Peygamber zamannda brahimin
mezarnn evresine defnedildiler
(Semhd, Vef, III, 894-897, 901-915).
Hz. Peygamber devrinden sonra,
sahabeden vefat edenler oalnca
Baki mezarl geniletildi. Medinede
Uhud ehidlerinin defnedildii me-
zarlk dnda Medinede Muhacir ve
Ensar mahallelerinde de kabristanlar
vard: Ben Hatme, Ben Seleme, Ben
Selm, Ben Beyza, ve Kuba mezarlk-
lar gibi (Semhd, Vef, III, 872-888, 941).
Ayrca ehrin Yahudi skinlerinin de
kendilerine has mezarlklar mevcuttu
(Taber, Tarih, II, 593) Ancak Yahudiler
Medineden karldktan sonra bura-
lara defin yaplmad biliniyor.
ya kard. Mescidin dou duvarnda
yer alan Cibril Kaps Hz. Osmann
(ra) evinin karsnda olup Ben anm
sokana alrd. Mescidin bat tara-
fnda Rahme (ya da tike) kapsndan
Medine pazarna giden bir yol vard.
Bu kapya Babus-Sk denirdi. Mes-
cidin bat yakasndaki sokaklarn ge-
nilii 6 zira (~3m) idi. Kuzey duva-
rndaki kapdan balayan yoldan Ben
Zhre mahallesine gidilirdi. Resulul-
lah Mescid-i Nebevden batya doru,
hatta Cebel Silaya kadar varan ye-
ni bir yol am, ayn ekilde Mescid-i
Nebevden douya Bakiu ardaka,
doudan batya uzanan geni bir yol
elde etmiti. Yine Adiyy b. Ben Nec-
crdaki Mescid-i Nebevden gneye
doru bir yol amt. Bunlar dnda
Kubdan kuzeye, yani Bakia doru
ilerleyen bir yol daha mevcuttu.
Dank ky ya da mahallelerden
meden bir ehre dnen Medinenin
imar ve ina faaliyetlerinin temel pla-
n, bu ana yollar ekseninde geliiyor-
DERN TARH
du. Bylece Resulullahn ehirdeki
evleri birbirine kk sokaklarla ba-
layarak Medinenin evresindeki da-
nkl ehir merkezine topladn
147
ve bunlar ana yollara birletirdiini
gryoruz.
ZEL SAYI 5
Elbette Efendimizin Medinedeki
uygulamalar saydklarmzla snr-
l deil. Ancak bu kadaryla bile g-
nmz ehircilii asndan rnek
alabileceimiz pek ok husus olduu
ak.
Kaynaka:
Buhr, Eb Abdillah Muhammed b. smil (. 256/870), el-
Cmius-Sahh, II. Bask, I-VI, st., 1992.
bn Him, Eb Muhammed Abdulmelik b. Him (.218/833),
es-Siretn-Nebeviyye, thk: Muhammed Fehm es-Sr-
cn, I-IV, y.y., t.y.
Kka, Mustafa Sabri, Chiliyye den Emevler in Sonuna
Kadar Harameyn, st., 2003.
Matar, Cemluddin (. 741/1340-1) et-Tarf bi m Enise
ti l-Hicre min Melmi Dri l-Hicre, nr: S. Abdulfetth,
Mekke, 1997.
Mercn, Eb Muhammed Affddn b. Abdillah b. Abdilmelik,
(.770/1368), Behcetn-Nfs ve l-Esrr f Trhi Dri l-
Hicretin-Nebiyyi l-Muhtr, thk: Muhammed Abdlvah-
hb Fazl, I-II, Beyrut 2002.
Samarr, Halil brahim-Sir Hmid Muhammed, Mezhi-
ru l-Hadariyye f Asrinn-Nbvve (h. 1-11/m.622-632), I.
Bask, Musul 1984.
Semhd, Ali Nuruddin b. Abdillahbeyr, (. 911/1506), Vefu l-
Vef bi Ahbri Dri l-Mustaf, thk: Muhammed Muhyid-
din Abdulhamd, I-IV, Beyrut 1984.
Taber, Eb Cafer Muhammed b. Cerr (. 310/922), Trihu
-mem ve l-Mlk (Trhut-Taber), thk: Muhammed
Ebl-Fadl, I-XI, Beyrut t.y.
Tirmz, Eb sa Muhammed b. s (. 279/892), Snen, II. Bask,
I-V, st., 1992.
Tahsin Koyiit
Yard. Do., Dokuz Eyll niversitesi lahiyat
Fakltesi retim yesi.
 Ezel ve ebed Sultannn turas
DERN TARH

148
ZEL SAYI 5

Sultan II. Mahmudun turas

 te Osmanlnn Efendimize hrmeti

Kub Mescidi Kitbesi

O
U U R D E R M A N ugurderman@hotmail.com

smanl kltr ve sanat bakmndan benzeri grlemeyen; artk yerinde

de durmayan bir kitbe burada nazarlarnza sunulmaktadr. Mekkede s-
lm yaamak hakkndan mahrum edilen ve Medneye hicretten baka -
resi kalmayan Hz. Muhammed [ ] ve gnldalar bu ehrin ok yaknnda
bulunan Kub kyne vardklarnda, bir mddet istiraht ihtiycn duy-
dular. On gnden ziyde kaldklar bu kyde slmn ilk ibdetgh n-
k mslman cemaate Mekke mrikleri byle bir imkn tanmamlard-
olan mescidi Hz. Peygamber bizzat alp ta tayarak ashbyla birlikte
kurdular ve sonra Medneye getiler.1
lk gnden takv zerine kurulan mescid iinde namaz klman daha
dorudur (Kurn- Kerm, IX Tevbe, 108) melindeki yetin, hakknda nzil
Hz. Muhammed [ ] olduu rivyeti bulunan Kub Mescidi, sonralar kimbilir ka defa tmir ge-

DERN TARH
irerek XIX. asra kadar gelmi, nihyet Sultan II. Mahmud tarafndan iin-
tarafndan kurulan deki ilk yap korunarak- yenilenmitir. Binlarn dna konulmas mtad

Kub Mescidi
olan kitbe2 de stanbulda cel talkn byk ismi Yesrizde Mustafa zzet
efendiye (stanbul, 1770? -ayn yer, 1849) bu srada yazdrlp mermere ile- 149

1984te tamamen nerek yerine yerletirilmitir.3

te bu tmirle zamanmza eriebilen Kub Mescidi, Sud hkmeti ta-
yktrlarak

ZEL SAYI 5
rafndan 1984 ylnda yktrlp geniletilerek yeniden bin edilmi; kap-
snda mevcut kitbe de bu arada ortadan kaldrlmtr. 1980de Medneyi
yeniden yaplm, ilk ziyretim esnsna fotorafla -iyi ki- tespit ettiim bu kitbe, resmiyle

kapsndaki
birlikte aada tantlacaktr. Mescidi ve kitabesini grmeme vesile olan
Medine mcvirlerinden Konyal Abdullah Rza Beyi de burada rahmetle

Osmanl devrine anarm.

Kitbenin stnde ve altnda bulunan iki turann zhn daha sonraya
ait kitabe de yok brakarak bunlarn arasnda kalan ksmn incelenmesine geelim: Yce Al-

edilmitir. 1980
lah ulu kitabnda buyurdu: giri cmlesiyle birlikte, yukarda bahsolunan
yetin (IX, 108) cel slsle muhtemelen Him Efendi (. stanbul, 1845)4

ylnda Medine tarafndan yazlm olan- asl burada yeralmtr. imdi, kitabedeki Trke
metnin okunuuna gelelim: Son msrnda ebced hesb ile 1245/1829 yln
ziyaretinde kitabeyi gsteren bu manzme, Sultan II. Mahmud devri devlet riclinden ir Per-
tev Paa (Darca, 1786-Edirne, 1837)5 tarafndan kaleme alnmtr:
fotoraflayan mml-Mslimn, h- Cihan, Sultn Mahmd Hn,

Uur Dermann Hilfet ztna muhtas, kermet tabn mutd.

kaleminden ift
tip b mubrek mescidin vranln, derhl
Buyurd, hsn-i mr ile ehl-i Taybeyi, dild.

turann srr... Bu mescid hakknda nzil denildi yet-i tess

Bun tecdd eden hn olunsun kadri istihd.
Bu mabed secdegh olduka y Rabb, ehl-i hcte,
Uur Dermann mrmn Vcdiyle, kym- dn devlet, bulsun istibdd.
Bereketi 1 (Kubbealt: 2013)
Yazp trh-i tmn secde-i kr eyledim Pertev:
kitabnda yer alan bu yazy Bu mescid oldu viran, eyled Mahmd Hn bd
nemine binaen kendisinin
1245
redaksiyonuyla aynen
yaynlyoruz. DT. El-mznib er-rci Yesrizde Mustafa zzet gafarallahu zunbehm
 Peygamber yadigr
Kub Mescidi Suudi idaresi tarafndan hoyrata yktrlm, bylece Kutsal
Beldelerdeki bir Osmanl yadigr daha tarihe karmtr. 20. yzyl balarna
ait bu kartpostalda bana geleceklerden habersiz gibidir Kub Mescidinin
Osmanlnn elinden km hali. Sada ise 1960l yllarda ekilmi bir
fotoraf.
DERN TARH
150
ZEL SAYI 5
4 mefln vezniyle yazlan bu kitbeyi zamnmzn di-
liyle yle mnlandrabiliriz:
(Mslmanlarn imm ve cihnn h Sultan Mahmud
Hn ki hilfet kendisinindir ve huyu balamaya alktr-
bu mubrek mescidin vranln iitip, derhal gerekle-
tirdii bu gzel mr ile Mednelilerin gnln sevindirdi.
Tesis yetinin (Kuran- Kerm, IX, 108) hakknda indirildi-
i sylenilen bu mescid, onu yenileyen Pdiahn da dee-
rini gsterir. Rabbim! Bu mabed, ihtiya duyanlara secde
yeri olduka, o Pdiahn varlyla din ve devletin ayakta
kal istikllini srdrsn. Pertev! Tam trihini yazp -
kr secdesine kapandm: Bu mescid harb olmuken, Sultan
Mahmud Hn onu mmur eyledi. Allah, gnahkrlnn
aff iin yalvaran Yesrolu Mustafa zzetin ve babasnn
gnahlarn balasn.)
Kitbenin stndeki beyz ksmda Lilhe illAllah-
la balayan cel sls satr ise, Muhammedr-Reslullah
sallallah aleyhi ve sellem turasyla kelime-i tevhde ta-
mamlanmaktadr. Turann altna kavisli olarak cel talk-
le yazlm iki satrdaki drt msrda yeralan ifdeden bu
turann kif adndaki bir turake tarafndan ekildiini
reniyoruz:
Sezdr zb-i tk-i ar- l olsa b tur
Ki nm- Hazret-i hineh-i Taht- Risletdir,
ekilsin dest-i pr-crmmle kif, haredek byle,
Elimde zver-i menur- mmd-i efaattir.6
Sultan II. Mahmudun turas ise kitabenin altna yerle-
tirilmitir ki, bunun hemen dibindeki turake imzs ak-
a okunamamakla berber trih tibriyle- Him efendi
tarafndan ekildii anlalyor.
Hat sanat cihetinden bakldnda, stanbulda birok
emsli bulunabilecek olan Kub Mescidi kitbesi, ancak
u noktadan dikkatimizi zerine ekmektedir: Osmanl
kitbelerinde 18. yzyldan bu yana allagelmi olan ter-
tip, kitabenin st ortasna beyz bir sha iinde devrin pa-
diahnn turasnn yerletirilmesidir. Lkin, Kub Mes-
cidinin bizzat slm Peygamberi tarafndan kurulmu

olduu dnlerek, bunun kitbesin-
de Osmanlya has slm bir nezket
gsterilmitir: Zaman sanki asr- sa-
det, yni Hz. Peygamberin devri imi
ve mescid de aynen o mescidmi gibi,
stne slm Peygamberi adna tu-
ra konulmu ve Osmanl pdihnn stanbul, 1969, s. 77,229.
turasna, Peygambere hrmeten an-
cak kitabenin altnda yer verilmitir.
Osmanl sultanlarnn en zayfn-
dan en kudretlisine kadar- deime-
yen ortak fazletleri, Reslullaha kar-
duyduklar hrmet ve muhabbettir.
te bunun ta zerindeki delli sayla-
bilecek olan ve bu cihetten bir benze-
ri de bulunmayan Kub Mescidi kita-
besindeki o ihtiram ninesinin, bunu
fark edemeyenler eliyle yok ediliin-
den ayrca esef duyuyorum.
NOTLAR
1 Hicretin gerekletirildii 622 senesindeki yerleime
gre Mednenin haylca dnda kalan Kub ky ve bu
mescid hakknda bkz. Eyb Sabri, Mirtl-Haremeyn,
II, 1260-1261, stanbul, 1304; Ali Himmet Berki & Osman
Keskiolu, Hazret-i Muhammed ve Hayt, Ankara, 1960,
s.189-190; Muhammed Hamdullah, slm Peygam-
beri-Hayt ve Eserleri, I (trc. M.Said Mutlu), stanbul,
1967, s.113-114, II (trc. M.Said Mutlu & Salih Tu),
2 Kitbeleri ikiye ayrmak mmkndr. Bir ksm sanat
endiesinden uzak, alelde harflerle yazlarak zenil-
meden taa geirilenler; bir ksm da Osmanl sanatnn
sekin rnekleri
olarak hat stdlarna yazdrlan ve ayn tin ile taa Anlald kadaryla, slm Peygamberi adna tura eken
nakledilip kabartma grnyle
hkkedilenler. Bu kitbe ikinci ksma dhil olanlardandr.
3 Yesrizde iin bkz. M. Uur Derman, T.D.V. slm
Ansiklopedisi, XXXI, 307-309 (hakkndaki sir kaynaklar da
burada mevcuttur).
4 Mehmed Him Efendi iin bkz. bnlemin Mahmud
Keml nal, Son Hattatlar, stanbul, 1955, s. 125-126; T.D.V.
slm Ansiklopedisi, XVI, 408-409 (M.Uur Derman).
5 Seyyid Mehmed Pertev Paa iin bkz. bnlemin
Mahmud Kemal nal, Son Asr Trk irleri, stanbul,
1930-1941, s. 1312-1324. Kub Mescidi kitbesi de Pertev
Paa Dvnnda Trh-i Ber-y Mescid-i Kub balyla
mevcuttur: stanbul, 1256, s. 23.
6 Aslnda resmin tesbit zaviyesinin diklii ve turann
DERN TARH
151
ZEL SAYI 5
da en stte bulunuu yznden, yukardaki ktay
fotoraftan okumaya muvaffak olamadm, byte
yardmyla da ancak tura, Hazret-i ehinh, ekilsin
kelimelerini skebildim. Daha sonra, bu ktann da trih
mazmesinin iri Pertev Paa tarafndan yazlm olmas
cap ettiini dndm ve okuyabildiim o kelimeyi
anahtar edinerek divann taradmda, aradm ktayla
karlatm (s.59-60). Fotorafta aka okunamayan
kelimeleri karineyle dvandan tkip ettiimde, kitabedeki
ekilsin kelimesinin aslnda ekildi olduunu grdm;
lkin mnya uygun geleni ekilsindi. Pertev Paa,
bu ktay Kub Mescidi turasyla hi mnsebeti
bulunmayan- Farsa: n kta betur-y kif Efendi
ez s-yi , gfte est (Bu kta, kif Efendinin turasna
onun tarafndan sylenilmitir) ifdesi ile tantmaktayd.
kimlii mehul- Turake kif Efendi, bu hususta bir
kta yazmasn Pertev Paadan istemi, o da bu arzyu
bylece yerine getirmi olmaldr.
Uur Derman
Prof. h.c.
 Medine Vesikas
ve Bir Arada
Yaama Sanat
Mslman, Yahudi ve mriklerin bir arada bar iinde yaamas
iin dzenlenen Medine Vesikas, Peygamber Efendimizin [ ]
sava ve atmann dinmedii gnmz dnyasna en deerli
hediyelerinden biri. te bu szlemenin maddeleri nda asr-
DERN TARH

saadette bir arada yaama sanat!

152
ZEL SAYI 5

lah yasa, tek bir zden yaratlp fark-
l soy ve boylar halinde varlk dnya-
snda yerini alan insanolunun rea-
litesini, karlkl iletiim kurmaya
imkn tanma eklinde ifade eder (Hu-
curt 13). nsann mala dknlk ve
egemenlik kurma, zaman zaman et-
nik ve din kimliklerle desteklenerek
kendisi gibi olmayanlara hayat hakk
tanmama gibi faaliyetleri olabilir.
Dnce ve ynelim farkllklar in-
san olmann tabii sonucu olmasna
ve kinatn sunduu imknlar birey-
lerin ihtiyalarn karlamasna ra-
men insan gruplar arasnda atma,
smr ve katliamlar devam etmitir.
Kainatn imknlarndan nasl ve
nereye kadar yararlanlaca, ege-
menlik kurma arzusunun nasl ve
hangi aralarla salanaca, farkl
kimlik mensuplarnn hak ve ada-
let ilkeleri erevesinde varlklarn
srdrmelerinin nasl salanaca,
problemlerin almasnda hakem ro-
ln kimin stlenecei gibi sorular
hayat nemini hep korumutur.
Bu temel sorunun, keyfilikten
uzak ve yazl hukuk bir belgeyle
dzenlenip uygulamaya konulmu
ilk rneini Hz. Peygamber [ ] ha-
yata geirmitir. Mekkede dinlerini
zgrce yaama imkn kalmayan
Mslmanlar Medineye hicret et-
tiklerinde burada kabileler halinde
mrik Araplar ve Yahudiler yayor-
du. Hz. Peygamber, Mslmanlarla
birlikte farkl kimliin Medinede
bar iinde yaamasnn ilke ve h-
kmlerini, daha sonra Medine Vesi-
kas olarak anlacak olan bir szle-
meyle tespit etti.
slamn farkl etnik-din gruplarla
birlikte yaama hususunda olumsuz
bir tutum benimsemediinin ilk r-
neini de oluturan szlemeye gre
birlikte yaamann temel ilkeleri u
ekilde ifade edilebilir:
1- Szleme hkmleri, grup kltr
ve geleneksel kabullere deil, hak ve ada-
let deerlerine dayanmaldr:
Bu ilke, birlikte yaama kltr-
nn bozulmam insan ftratn esas
alan temel ve ortak deerler ereve-
sinde ekillenmesini ve gelimesini
gerektirir. Bunun gerei olmak ze-
re Medine Vesikasnda u dzenle-
melere yer verilmitir:
Sava tutsaklarnn kurtarmalk
bedeli, makul-maruf esaslara gre
olacaktr (md. 3-12).
Kim olduuna baklmakszn
(z evlad bile olsa) haksz saldrgana
H A L T A L I halitcalis@hotmail.com
kar durulacak; toplumda fitne ve
kargaa karanlar ile hukuk ve ada-
let tanmayanlarla ortak mcadele
edilecektir (md.13).
Szlemeye imza atan hibir
kimlie zulmedilemez; onlara d-
man olanlarla yardmlalamaz (md.
16).
Yaplacak bar anlamas eitlik
ve adalet ilkelerine uygun olmaldr
(md. 17).
Zalimler ve hukuk ispat vasta-
laryla su iledii tespit edilenler hi-
maye edilemez (md. 20/b, 21, 22, 43)
fakat zulme urayanlara yardm edi-
lir (md. 37/b).
Ortak giderlere herkes eit ola-
rak katlr (md. 24, 37, 38, 45/b).
Su ve cezada ahsilik ilkesi uy-
gulanr (md. 25/b, 31, 36/b, 46).
2- Toplumsal olgu olarak btn kimlik-
ler eit saygnla sahiptir:
Bunlar (Mslmanlar), dier in-
sanlardan ayr ve tek bir mmet (top-
DERN TARH
luluk) olutururlar (md. 2).
Beni Avf Yahudileri mminlerle
birlikte bir mmet (topluluk) olutu-
rurlar. Yahudilerin dinleri kendileri-
ne, mminlerin dinleri kendilerine- 153
dir. Buna gerek mevllar ve gerekse
kendileri dahildir (md.25).
ZEL SAYI 5
IRCICA Arivi.
 Her din ve kimlik olduu gibi ka-
bul edilecek ve varlna sayg duyu-
lacaktr. Kimse kendi dinini dayat-
mayacak, btn kimlikler birlikte
yaayacaktr. Btn bu farkllklarla
birlikte szlemeyi imzalayanlar bir
mmet (siyas-sosyal birlik) oluturu-
yorlard.
ster etnik olsun ister din, btn
kimlikler insanln bir realitesidir.
Realiteyi yok sayan bir yaklam-
la toplumsal barn tesisi mmkn
deildir. Kimlikler arasnda stn-
lk deerlendirmesi de grecedir.
Bu noktada toplumsal gerekliin
olgusal kabulnn, onun deer dz-
leminde onaylanmas anlamna gel-
medii de vurgulanmaldr.
Bu ilke, birlikte bar iinde ya-
amak iin asimilasyon politikala-
rndan hassasiyetle ve iddetle uzak
durulmas gereini de ifade eder. Sin-
dirilmeye ve yok edilmeye alld
hissine kaplan kimlikler, varlklar-
n srdrebilmek iin mcadele yolu-
DERN TARH
ile arasnda dmanlk bulunan ke-
simlerle yardmlama ve dayanma
iine girilemez; ayn ekilde dostlar
aleyhine davranlarda da bulunula-
maz (md. 12/b, 20/b, 37/b).
Hibir kimliin imtiyaz yoktur.
Zira imtiyazlar bundan mahrum
olanlar asndan atmaya zemin
hazrlar. Mslmanlarn sahip ol-
duklar haklar ve stlendikleri so-
rumluluklar dier toplumsal gruplar
iin de geerlidir. lke savunmasna
herkes katlacak, saldr ve tecavz-
lere kar ortak aba gsterilecektir.
Bu ilke, szlemenin taraflarndan
birine ynelen d tehdidin, btn
topluma ynelmi kabul edilmesini
de gerektirir.
Vesika, bu ilkeyle ilgili olmak ze-
re Medineli mriklere nemli bir
ykmllk getirir. Buna gre sz-
lemeye taraf olan mrikler, ken-
dileriyle ayn inanc paylatklar lanamaz. Temel iddialar bakmn-
Kureylilerin mal ve canlarn koru-
yamayacak, Mslmanlarn onlara
kar giritikleri mcadelelere engel
olmayacaklar, onlarla ibirliine gir-
meyeceklerdir (md. 20/b). Bu sorum-
luluk, birlikte yaama kltrnn
temel referans olan hak ve adalet
deerlerine ballk ilkesinin uzant-
s olarak grlmelidir. Zira zalimler
ve sulularn himayesi, onlarla ibir-
liine girilmesi bu ilkeyle badat-
rlamaz.
Kimsenin stnl yok!
4- Her kimlik, kendi kimlik deerleri-
ni yaama ve gelitirme hakkna sahiptir.
Bu ilke, din hrriyetini benimse-
menin hem tabii bir gerei, hem de
zorunlu sonucudur. Zira benimse-
nen inancn gereklerini uygulama
imkn tanmadan, din hrriyetinin
pratik bir karlndan sz etmek
mmkn deildir.
Hibir grup zerinde bask uygu-
dan tutarl ve isabetli/hak grlme-
se bile her kimlik, kendi deerleri

na bavururlar ki, bu da kanlmaz dorultusunda yaama, bunlarn ge-

biimde atmay dourur.
Kimliklerin olduu gibi kabul
edilmesi atma zeminini ortadan
154
kaldrr. Bunun ardndan bar iin-
de yaamay salayacak ey, temel
ZEL SAYI 5
HERKESN KABUL
ETT SYAS OTORTE
Medine Vesikas kaleme alnd-
nda Medinede farkl kimlie
lecek nesillere aktarm iin gerek-
li tedbirleri alma hakkna sahiptir.
Bunlarn banda ibadet ve eitim
hakk gelir. Nesiller bu deer k-
melerinden hangisini daha tutarl

haklarla ilgili ilkelere dayanan top-
lumsal mukavele ve buna bal kala-
cak siyas iradedir.
Herkesin dini kendine
3- Ayn toplumda birlikte yaamann
gerekleri itibariyle hak ve sorumluluklar-
da eitlik ilkesi geerlidir:
Herkes din hrriyetine sahiptir
(md. 1,2,25).
Her etnik-din grup/birlik, i da-
yanma mekanizmalarn iletir; di-
yet ve fidye giderlerini bizzat kendisi
karlar (md. 3-12).
Szleme hkmlerine bal kal-
d srece her grup, yardm ve gze-
tim hakkna sahiptir (md. 16).
Mslmanlarla birlikte savaa
katlan asker birlikler nbetlee g-
rev yapacaklardr (md. 18).
Savunma ve dier harcamalar
konusunda her zmre, kendilerine
ait blgeden sorumludur. Savaa ka-
tlan kesimler, sava giderlerini kar-
lamak zorundadrlar; fiilen savaa
katlmayanlarn byle bir sorumlu-
luu yoktur (md. 24, 38, 45/b).
Szlemenin taraflarndan biri
sahip insan topluluu yayordu. ve geree uygun gryorsa onu be-
Nfus younluu bakmndan bunlar nimseyecek ve bu kimlik, doal s-
srasyla mrik Araplar, Yahudiler ve rete dierlerine kar toplumsal s-
Mslmanlar idi. Yahudilerin nfusu tnlk salayacaktr.
Mslmanlarn iki kat, mrik Araplar 5- Verilen szlere ve yaplan szleme-
da Yahudilerin iki kat kadard. lere tam ballk gsterilir:
Tablo bu ekilde olmasna ramen Kurallara tam olarak uyulacak ve
szleme, siyas otorite olarak Hz. bunlara aykr davranta bulunul-
Peygamberi belirlemi ve buna sz- mayacaktr (md. 33).
lemenin taraflarndan herhangi bir Allah ve Muhammed, bu sahife-
itiraz gelmemitir. Birlikte yaamann
de gsterilen maddelere tam bir sa-
ilke ve hkmlerini ieren toplumsal
dakat ve titizlikle uyan kimselerin
szlemenin uygulanmas noktasnda
yardmcsdr (md. 47).
yetki kullanacak kiinin hak ve ada-
Ey iman edenler! Verdiiniz sz-
lete bal olmas ve btn taraflarn
lere/yaptnz szlemelere tam
gvenini kazanm olmas son derece
ballk gsteriniz (Maide 5/1).
nemlidir. Hatta bu husus, bar
Mslmanlar, uymay ta-
iinde yaama asndan szlemenin
ahht ettikleri artlara ria-
ieriinden daha etkilidir.
yet ederler (Buhr, cre
Szlemenin yapld dnemde
14).
Hz. Peygamber byle bir ahsiyetti.
Bu ilkeye Mslman-
Hayatlarn Medinede srdren etnik
lar tam olarak uy-
ya da din gruplarn, onun hak ve ada-
letten amayacana gvenleri tam-
mular; gerek m-
d. nk hayat boyunca hakszlk ve
rik Araplarla,
zulm olarak nitelenecek herhangi gerek Yahudi-
bir uygulamasna ahit olunmamt.
Hayatna kasteden dmanlar
dahi onun ahlakna hayrand.

lerle bar iinde yaamlardr. Ne
var ki ksa sre iinde anlama h-
kmlerine aykr hareket ettikleri
iin Kaynuka ve Nadir Yahudileri-
nin hepsi ile Kureyza Yahudilerinin
bir ksm Medineden srldler. Fa-
kat Hz. Peygamberin ortaya koydu-
u farkl kimliklerle bir arada yaa-
ma iradesi Mslmanlar tarafndan
srdrlm, gayrimslimler, etnik
ve din kimliklerini koruyarak gn-
mze kadar gelmitir.
Deiik etnik ve din gruplarn
kendi kimlik deerlerini koruyarak
Mslmanlarla birlikte yaama tec-
rbesinin en ak rneklerinden biri
hi phesiz, Hz. Peygamberin Nec-
rn Hristiyanlaryla yapt anla- da bulunan hayrl mmettir (Bakara,
madr.
Mslmanlar asndan ahde ve-
fa ve szlemelere riayet, mmet ol-
mann gereidir. mmet hakk ve
Sultann hattyla
Kurtulu doruluktadr anlamna gelen bu
hadis-i erif Sultan III. Ahmedin kaleminden
kmtr.
adaleti titizlikle ayakta tutan, ahlak
ve erdem mcadelesi veren, ahs ya
da grup menfaatini deil hakkaniye-
ti gzeten, ilkeye ballktan asla ay-
rlmayan, bu zellikleriyle btn in-
sanlk ailesi iin varlk dnyasnda
yerini alm rnek (ahit) konumun-
143; l-i mrn, 110; Nis, 135; Mide, 8).
6- Yrtmeyi stlenecek siyas otorite-
nin hak ve adalet deerlerine ballk hu-
susunda sicilinin temiz olmas gerekir:
Toplumsal anlamazlklar hak
ve adalet ltlerine gre zme ka-
vuturulacaktr ki bu merci Allah ve
Resuldr (md. 23, 42).
Ey iman edenler! Allaha itaat
edin, Peygambere itaat edin ve siz-
den olan yetkililere/yneticilere de.
Ve bir konuda anlamazla dt-
nzde eer Allaha ve ahiret gn-
ne inanyorsanz onu Allaha ve Pey-
gambere gtrn (zmn Kuran
ve snnetin ilkelerinde arayn)! p-
hesiz ki bu, en hayrls ve sonu ola-
rak en gzelidir (Nisa, 59).
Bugn ulusal, blgesel ve evren-
sel bar konusunda en byk ihti-
ya, btn dnya milletlerine gven
veren, sicili temiz bir kurumdur. Bu
amala oluturulduu dnlen ku-
M. Serin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, Kubbealt, 2003.
rumlarn, bu gayeye hizmet etmek
yle dursun; atma, smr, istila,
kan ve gzyann artarak devamna
zemin hazrlamas, gelecee dair ka-
ramsar duygularn artmasna sebep
olmaktadr.
Gnmz insan, ahlak ve erdem
DERN TARH
yoksunluu yaamaktadr. Ema-
net anlaynn yerini mlk anlay-
almtr. nsan dahil her eyi ege-
menlik konusu olarak gren, ilkel 155
toplumlarda benimsenmi insan-
lk deerlerinden bile gn getike
ZEL SAYI 5
uzaklaarak adeta kurda dnm
insanolu, evreni ve iindekileri tah-
rip etmi, her yeri kan glne dn-
trmtr. Medine szlemesindeki
zihniyeti ve ruhu dirilterek dnyay
bir saadet toplumu haline dntre-
cek, hak ve adaletin temsilcisi yeni
bir nesle ihtiya duyulmaktadr. Bu
neslin ncelikli grevi, kendi i ba-
rn salamaktr. Birlikte yaamay
baaramam ayn din mensuplar-
nn, farkl etnik ve din kimliklerin
bir arada bar ierisinde yaamas
konusunda rehberlik etmesi bir ya-
na, syleyecek sz bile olmayacak-
tr. Rahmet Elisinin (s.a.) misyonu-
nu stlenen mmet iin bu, din ve
tarih bir sorumluluktur.
Halit al
Prof. Dr., Karamanolu Mehmetbey niversitesi
slami limler Fakltesi retim yesi.
 SLAM SANATINDA
HZ. PEYGAMBER
G
H L A L K A Z A N hllkzn@yahoo.com
zeli arama
gayesine da-
yanan slam
sanatlarnda
Hz. Peygam-
ber [ ], ede-
biyat bata
olmak zere
btn sanat
dallarna ko-
nu olup ilenmitir. Bunlarn ban-
DERN TARH
da Kurann inzaliyle nem kazanan
ve bu nedenle slamn z sanat ka-
bul gren hsnhat gelmektedir.
156 Hsnhat Resul-i Ekremin, ktip-
lerinden inzal olan her eyi kaydet-
melerini istemesiyle balam, ya-
ZEL SAYI 5
znn gzel yazlmasyla ilgili baz
tavsiyeleriyle gelitirilmitir. Zaman
iinde Mslmanlar, yaadklar
meknlar Peygamberimizin ahsn
ve tavsiyelerini hatrlatacak metin-
lerden mteekkil hat eserleriyle do-
natmay grev bilmilerdir.
Hz. Muhammed hat sanatnda n-
celikle daha yaznn gelime safhala-
rnda, snnetinin anlatld el yaz-
mas hadis kitaplarnda yer alm,
bunu kendisinin fiziksel grn
ve karakter zelliklerinin yer ald-
email ad verilen kitaplar takip
etmitir. 40 hadisini ezberleyenle-
rin kyamet gnnde mkfat gre-
ceini bildiren rivayetlerin tevikiy-
le 40 hadis mecmualar ile beraber
Hz. Peygamber iin okunan salavat
ve dualar ieren delail, evrad ve
dua risaleleri de hattatlarn zenle
yazdklar eserler arasndadr. Mba-
rek hayatn anlatan yazma siyer ki-
taplar da mze ve ktphanelerde
hat, tezhip ve ciltleriyle dikkat eken
sekin eserlerdir.
Kitaplarn yan sra hadislerine
kta ad verilen, bir sayfaya tek tek
veya murakka olarak gruplar ha-
linde birden fazla yaz eidiyle ya-
zlmas sonucu oluan albmlerde
de rastlanr.
Resul-i Ekremin tavsiye niteliin-
deki gzel szleri levhalar halinde
yazlp tezyin edilerek duvarlara asl-
d gibi, hilye ad verilen fizik ve
karakter zellikleri de 18. asrdan iti-
baren tezyinatl bir ekilde hat sana-
tnda yerini almtr. Mbarek isim-
leri, hadis-i erifleriyle beraber cami
ve mescidlerde, tekke ve zaviyelerde
Hat levhalarndan
byk levha veya duvar yazlar ola- 40 Hadis kitaplarna,
ktalardan
rak bulunmaktadr.
Hz. Peygamberi ve snnetini ko-
nu alan eserlerin banda hadis ve e-
murakkalara,
mail kitaplar gelir. Ekseriyeti sanat
yn dikkate alnmakszn yazlm hilye-i eriflerden
minyatrlere
olmasna ramen, ilerinde usta hat-
tatlar tarafndan yazlan, sanat dee-
ri tayan kitap ve mecmualar azm-
sanmayacak saydadr.
sanatn btn
Szgelimi Sultan Readn Hrka-i imknlarn
Saadet Dairesinde okunmak zere
Hattat Hasan Rza Efendiye yazdra- kullanarak
rak vakfettii 8 ciltlik Sahh-i Buhri
(Topkap Saray Mzesi Ktphanesi, Hrka-i
Efendimizin [ ]
Saadet 39), saray mek hocas Abdullah fizik ve manev
Vef tarafndan gzel bir nesihle ya-
zlm, Gyett-tavzih lil-Cmiis-sahh zelliklerini anlatan
adl tezyinatl eser (TSMK, III. Ahmed 384)
ve nl hattatlarmzdan Muhsin-
eserlerin ortaya k
zde Abdullah Efendinin II. Abdl- ve yayl hikyesi.
hamidin emriyle yazd if-i erif
bunlardan birkadr. eyh Hamdul-
lahn 1595-96da istinsah ettii Me-
sabihus-snne (TSMK, III. Ahmed 278) ve
Merikul-envril-nebeviyye (Sley-
maniye Ktp., Ayasofya 898) adl hadis
kitaplar da bu grupta yer alr.
Sarayn mek hocalarndan
ve devrin tannm hattatlarn-
dan Hasan skdar tarafndan
istinsah edilen tezyinatl Kitbu
 DERN TARH
157

ZEL SAYI 5
M. Serin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, Kubbealt, 2003.

Ekrem Hakk Ayverdi koleksiyonuna ait olan Kazasker Mustafa zzet Efendinin hilye-i erif levhas.
 Osmanl fark
brahim Bzebnn sls-nesih hatla kaleme
ald hilye-i erif ve Esm-i Hsn. Peygamber
Efendimizin fizik zelliklerinin tasvir edildii
hilyelerin en mstesna rnekleri Osmanl
dneminde yazlmtr.

Nefhatil-abiris-sr adl eseriyle (TS-

MK, III. Ahmed 567), Mevhibul-aziziyye
(TSMK, Medine 321) adl tezyinatl hadis
mecmuas dikkati eker.
Resul-i Ekremin mminlere en
gzel rnek olan hayat tarz ve dav-
ranlarn konu alan email kitapla-
rnn tezyinatl ve sanatl rnekle-
ri arasnda Kanuni devrinde yazlan
erh-i emil-i Trmiz (TSMK, III. Ahmed
458) ile Hilye-i Hakanden seme be-
yitler, Mehmed Esad Yesr, Yesrza-
de Mustafa zzet, mer Vasfi ve Aziz
Efendi gibi hat sanatnn nde gelen
DERN TARH

ahsiyetleri tarafndan talik hatla

mecmua olarak tertip edilmitir.

158 Hilye-i erifler

Hilye-i eriflerin Peygamber sev-
gisini anlatmas bakmndan zel
ZEL SAYI 5

bir nemi bulunuyor. nceleri Ms-

lmanlarn zerlerinde tadklar,
sonraki asrlarda da evlerde bulun-
durmak maksadyla yazlp duva-
ra aslan hilyelerle ilgili hattatlarn
imdiye kadar yapt farkl deneme-
ler bulunmakla birlikte Hafz Osman
tertibi halen yaygn olarak kullanl-
maktadr. Bu tertipte ba tarafta s-
ls veya muhakkak besmele, ortada
daire eklinde nesih hattyla yazl-
m hilye metni ve bu daireyi kua-
tan hilal sslemesi yer alr.
Hz. Muhammed bu lemi nuruyla
aydnlatt iin gnee ve aya benze-
tildiinden hilyenin gbek ksmnda
bu tebihe uygun olarak gne ve hi-
lal ekli oluturulmutur. Bu dairev
ksmn dnda kalan drt keye o-
unlukla drt halifenin, bazen de Re-
sulullahn Ahmed, Mahmud, Hmid,
Hamd isimlerinin yazld grl-
mektedir. Boluklar tezhiple ssle-
nen bu blmn altnda Hz. Peygam-
berle ilgili bir ayet yer almaktadr
ki, en fazla, Biz ancak seni lemle-
re rahmet olarak gnderdik (Enbiya,
107) mealindeki ayet yazlmaktadr.

Camiyi mukaddes klan...
stanbul Aksaraydaki Pertevniyal Valide Sultan Camiinin kuak yazlarnda Efendimizle ilgili pek ok
ayet ve hadise yer verilmitir. Fotorafta Allah ve Muhammed yazl iki levha grlyor.
Bazen, Sen bir yce ahlak zere
ahlak abidesisin (Kalem, 4) ve Mu-
hammedin Allah Resul olduuna
Allahn ehadeti yeter (Fetih, 28-29)
meallerindeki ayetlerden birinin ve-
ya kelime-i tevhidin yazld da g-
rlr. En alttaki ksmndaysa ortada
hilye metninin devam ve hattat im-
zas, yanlarnda da koltuk ad veri-
len ssleme alanlar yer alr. Efendi-
mizin teninin kokusu gl kokusuna
benzetildii iin gl motifine ssle-
melerde ska rastlanr.
Cami yazlar
Hemen btn camilerimizde
Allah, Muhammed, Ebubekir,
mer, Osman, Ali ile Hz. Peygam-
berin torunlar Hasan ile Hsey-
nin isimlerinin cemaatin rahat g-
rebilecei ykseklik ve byklkte
yazlmas veya levha olarak aslmas
ilk devirlerden itibaren gelenek ha-
lini almtr. Baz tarih camilerde,
zellikle Orta Asyada bu ibarelerin
kfi hattyla eitli kompozisyonlar
eklinde yazld grlse de, oun-
lukla cel slsle, bazen de cel ta-
likle yazlmlardr. Bunun yan sra
kelime-i tevhid, kelime-i ehadet ve
meknn zelliine gre seilen ha-
dis-i erifler de camilerde levha veya
kitabe olarak grlr.
Resul-i Ekremin ism-i erifleri, ca-
milerde mihrap stnde veya cami-
nin kare plandan kubbeye geerken
oluan genlerde, 5 keli yldz
eklinde ve adeta alm bir gl gibi
resmedilmitir. Onun mbarek ismi
Osmanl hat stadlarnn asrlar iin-
de btn sanat yetenek ve zevkleri-
ni ortaya koyarak biimlendirdikle-
ri bir sanat aheseri haline gelmitir.
Muhammed kelimesinin hat sana-
tnda estetik llerine Mustafa Ra-
km slubunda ulalm ve Kazasker
Mustafa zzet, Mehmed efik, Sami
Efendi gibi stadlarn elinde en g-
zel rnekleri verilmitir.
Ayrca camilerde mihrap duvarn-
daki tezyinatl/vitrayl camlarda da
Lafza-i Celal ile beraber Muham-
med ismi rengrenk yerini alarak
bu ulvi meknlar ssler. zellikle
DERN TARH
Sleymaniye Camiindekiler dikka-
te ayandr.
slam sanatlarnn bir baka da- 159
l olan tezhip sanatnda stilize edil-
mi motif ve desenler kullanld
ZEL SAYI 5
gibi iekler de sslemelerde beze-
meler iinde yerlerini almlardr.
Nar iei, akayk, karanfil, kpe
iei, lle ve gle sk rastlanr. Lle
Devrine ismini veren lle, o devirde
hem harflerin yerleri deitirilerek,
hem de ebced hesabyla saysal dee-
ri hesaplandnda Allah lafz ile ay-
n olduundan zatnn sembol ol-
mutur.
Farsada iek mnsna gelen
gl kelimesi, yine Farsada Peygam-
ber iei manasna gl-i Muham-
med olarak kullanldndan Trk-
eye bugnk anlamyla girmitir.
Hz. Peygamberin terinden dodu-
una inanld iin btn sanatlar-
da onun sembol olarak gl kulla-
nlmtr. Fatih Sultan Mehmedin
elinde gl tutan portresiyle bala-
yan bu gelenek dier Osmanl sul-
tanlarnn tasvirlerinde devam et-
mitir. Ayrca hilye-i eriflerin evre
tezyinatlarnda, mabedlerde, trbe
ve mezarlklarda yer alan ini ssle-
melerde, ta iiliklerinde gl ve la-
le motiflerinin bir arada oka kulla-
nld grlr.
 Ya minyatrler?
14. asrdan itibaren yazlan ba-
z eserlerde Hz. Peygamberin
tasvirleriyle karlalmak-
tadr. Resulullahn yz iz-
gilerini belirten eski de-
virlere ait birka resmin
dnda umumiyetle yz
hatlarnn belirtilmeme-
si zerinde hassas dav-
ranlmaktadr. lk devir-
lere ait resimlerin bir
ksmnda Hz. Peygamber,
banda nurdan bir hale
veya peygamberlik sim-
gesi olan bir bulut kme-
siyle resmedilmi, sonraki
tasvirlerde yz tamamen
perdelenmitir. Resul-i Ek-
rem hemen btn minyatr-
lerde mbarek yz beyaz r-
tyle rtl, banda beyaz sar,
zerinde yeil uzun cbbesi ve Dou
tarz halesiyle yer alr. Son devirler-
de izilen bir ksm resimlerdeyse ya
DERN TARH
beden veya ba ele alnmadan tama-
men nlar saan toplu bir ekille ye-
tinilmitir.
Komuta ettii savalarda Hz. Pey-
160
gamber de, tpk Osmanl sultanlar-
nn resme konu ediliine benzer bi-
ZEL SAYI 5
imde kenardan arbal tavrlarla
olay seyreder. Kalabalk askerler ara-
snda halesi ve yz rtsyle ayrt
edilir. Toplant yerlerinde en gz al-
c yere yerletirilir. Az figrl ya da
tek figrl kompozisyonlarda ise ger-
ekten derin bir etki uyandrr. Bura-
da ycelik, kutsallk ve doast bir
ortam okuyucuya anlatlmak istenir.
Tasvirlerde melekler daima Hz.
Peygamberin etrafnda koruyucu e-
kilde daire oluturmu ve onu ans-
zn gelecek tehlikelerden korumak,
moral vermek veya yce Allahn
emrini iletmek iin tek veya bir grup
halinde uarak gkyznden onun
evresine doru iner bir halde gste-
ren sahnelerde grlr.
Mesela 13. yzyln ilk yarsnda
Abdl-Mmin b. Muhammedul-Hy ikonografyasna sk skya bal olu-
tarafndan Varka ve Glah (TSMK. H.841)
isimli iki sevgilinin aklarn anlatan
eserin son iki minyatrnden biri
Hz. Peygamberi halifeleri Hz. Ebube-
kir (ra), Hz. mer (ra), Hz. Osman (ra)
ve Hz. Ali (ra) ile beraber am ah-
n dinlerken, dieri ise onu Varka ve
Glah ldkten sonra diriltirken Metniyle birlikte gnmze ulaan
Kazaskerin rencisi
nl hattat Kazasker Mustafa zzet Efendiden
dersler alan Mehmet lm Efendiye ait
sls-nesih hilye-i erif levhas. Mehmet lm
Efendi ayn zamanda hat sanatnn nemli
simalarndan smail Hakk Altunbezerin
babasdr.
tasvir ediyor. Bu figrlerde Hz. Pey-
gamber resimdeki dier kiilerden
farkl tasvir edilmemitir. Figrn
zerindeki yazdan onun Hz. Mu-
hammed olduu anlalr.
14. asrda 1306-7 ve 1314 yllarn-
da Reidddin Fadlullah tarafndan
hazrlanan 3 ciltlik genel dnya ta-
rihi Cmiut-Tevrihde de Hz. Peygam-
ber ile ilgili tasvirlere yer verilmitir.
Bunlar da gze arpan nemli unsur,
resim geleneinin henz Hristiyan
udur. Onun zel durumunu belirten
herhangi bir ayrm sz konusu de-
ildir. Taber Tarihinin Washington
Freer Galleryde bulunan nshasnda
da ayn zellikler sz konusu.
Hz. Peygamber ile ilgili en nem-
li tasvirler Miracnmelerde yer alr.
tasvirli Miracname, Paris Bibliot-
hque Nationaldedir (Turc. 190).
Baysungurun nakkahanesin-
de 1436da hazrlanan eserin
dili Uygurca olup iinde 57
adet minyatr vardr. Ese-
rin ilk minyatr Cebrail
(as)in Hz. Peygamberin
evine gelerek onu Mi-
rac yolculuuna davetini
tasvir eder. Nizamnin
Hamsesinde de Mirac tas-
virleri bulunur. Nizam
Hamsenin ilk blm
olan Mahzenl-Esrara ba-
larken Hz. Peygamberden
ve miratan bahseder. Bu
nedenle btn resimli Ni-
zam Hamselerinin ilk min-
yatr simgelemi Mira tas-
viridir.
15. yzylda Hz. Peygamberin
hayatyla ilgili tasvirlere Topkap Sa-
ray Mzesi Ktphanesindeki bir
siyer kitabnda rastlanr. Bu eser
tahminen 1417de Timurlu Sultan
ahruh adna hazrlanmtr.
Hz. Peygamberin tasvirleri gide-
rek daha farkl tarih kitaplarnda yer
almaya balar. Bu kitaplar Hz. Ali,
Hz. Hamza gibi Efendimizin yakn-
larnn kahramanlklarn anlatr.
Tasvirli siyer kitaplar iinde en
nemli ve sahip olduu minyatr-
ler asndan en zengini, Erzurumlu
Darirnin Siyer-i Neb adl eseridir. 14.
asrda yazlan bu eserin 16. yzyln
sonunda Sultan III. Murad tarafndan
yeniden zenle minyatrl olarak
hazrlanm olan nshas paha biil-
mez deerdedir.
Hz. Peygamber slam sanatlarnn
hsnhat, tezhip, ini, minyatr gibi
dallarnda gerek szleri, hal, hareket
ve davranlarnn anlatmlar ile ge-
rekse sembol ve izgilerle yer alm,
ayn zamanda slam sanatlarnn ge-
limesine vesile olmutur.
Hilal Kazan
Yrd. Do. Dr., stanbul niversitesi lahiyat
Fakltesi retim yesi.
 lkemizde Hz. Peygamber [ ] hakknda hatr saylr sayda kitap yazl-
m durumda. Ne var ki onun hayatn ve yaad dnemi btn olarak
EFENDMZE DAR aktarabilen eserlerin says bir elin parmaklarn gemiyor! Muhamme-
TAVSYE d hayat Kuran bir bak as nda ve dnemin dinamiklerini gz
KTAPLAR nnde tutarak okumak isteyenlere 5 kitap tavsiyemiz olacak. Bu arada
Resulullah hakknda yazlan nitelikli eserler bunlarla snrl deil elbet-
te. Setiklerimiz ilk akla gelenler olup ileri okumalar iin klavuz olarak
deerlendirilmeli.

slam Peygamberi Kurna Gre

Muhammed Hamidullah Hz. Muhammedin
Beyan Yaynlar Hayat
Yarm asrdr akademik zzet Derveze
camiada olduu gibi genel Yarn Yaynlar
okuyucuda da geni yank Rislet ncesi dnemi,
bulan kitabn hretini Peygamberin soyu, ailesi,
slam tarihine merakl kabilesi, doumu, himaye
hemen herkes duymu edilii ve evlilikleri bala-
olmal. Batllara Hz. mnda ele alan klasik si-
Peygamberi anlatmak yerlerin uzanda bir eser!
arzusuyla kaleme alnan Teferruattan kanarak
eser kronolojik bir siyer kronolojik bir seyir izler-
kayna olmann tesinde, ken Kuran temel kaynak
Efendimizin hayatnn

DERN TARH
Hz. Muhammedin farkl ynlerini tematik
olarak almasyla dikkat

Hayat olarak ele alr. Dier siyer Hz. Muhammed ve eker. Peygamberlikten

Martin Lings kaynaklarnn deinmedi- Evrensel Mesaj nce olanlar, Arap dnce
hayatnn bir tezahr
nsan Yaynlar i pek ok hususta tefer- brahim Saram ve somut rnei olmas 161
ruatl bilgiler verirken DB Yaynlar asndan aratrlmaya
ngiliz mhtedi Martin
hacimli dipnot bilgileriyle Sade ve zl anlatmyla deer vurgusu, farkn
Lingsin Efendimizin haya-

ZEL SAYI 5
de dikkat eker. Mellif baucu bir siyer kayna! ortaya koymaya yeter.
tn kronolojik bir seyirle
hakknda kaleme alnan Resulullahn peygamber
anlatt kitap, ilk kaynak-
reddiyelerle karlkl olarak gnderildii ortam,
lara dayanarak bir tasvir
okunmasn tavsiye ederiz. Medinede slam toplu-
ortaya koyan en hususi
munun oluumu, tantm
rneklerden. Klasik slam
faaliyetleri ve slamn
kaynaklarndaki rivayet-
yayl, Efendimizin rnek
lerin tercih edildii ve
kiiliinden kesitler ve aile
rivayet kritii yaplmad
hayat, ekonomik, sosyal
dikkat eker. Pakistan Si-
ve kltrel faaliyetler, top-
ret dl alan eserin rahat
lumsal sorunlar karsn-
tercmesi, youn muhte-
daki tutumu gibi pek ok
vann dilimizde anlalr
balk slamn vaz ettii
bir biimde okunmasn
evrensel deerler sistemi
mmkn klyor.
erevesinde anlatlyor.

Fkhus Sre Resulullahn Hayat

Muhammed Gazali Beyan Yaynlar

Fkhus-sire tarznn, yani onun hayatnn en hususi rneklerini paylaan

eserlerin banda gelen bu kitapta, Resulullahn hayatndan alnabilecek
mesajlar ve sahih hadislerden szlen dsturlar metodik bir bak asyla
aktarlr. Nasl onun gibi yaayabiliriz? sorusuna cevap veren mellifin
yntemi, siret konusundaki aratrmalarnda r amtr.
 

HZ. PEYGAMBERN

AHLKI
DERN TARH

162
ZEL SAYI 5
 M U S TA FA A R I C I mcagrici@hotmail.com

z. Peygamberin [ ] ahlk hakknda Kurann en kuatc ifade-

sinin, Hi kukusuz sen ok yce bir ahlka sahipsin (Kalem, 4)
mealindeki ayet olduunu sylemek mmkndr. Baz kaynak-
larda buradaki ifadesi ( Kuran edebi, ahlk)
eklinde aklanr.1 lk dnemlerden itibaren hemen btn tefsir-
lerde bu ayetin ardndan Hz. Aienin (ra), Resul-i Ekremin ahl-
k hakkndaki bir soruya, Onun ahlk Kurand eklinde cevap
verdii zikredilir2 ve nemi dolaysyla bu hadis hem konuyla il-
gili eski kaynaklarda, hem de yeni almalarda her zaman ha-
trlatlr.3

nsanlk
Kaynaklarda Resulullaha yneltilen emir ve yasaklarn ahlk-
la ilgili olanlar aklanrken bunlarn yukarda zikredilen yce
merhameti, ahlkn kapsamnda deerlendirildii grlmektedir. Mesel bn
Kuteybe yle der: Allahn (Hz. Peygambere ynelttii) Af yolu-
nezaketi nu se, iyi olan emret, cahillere aldrma (Arf, 199) szn iyi

ve tevazuu
dn ve Allahn burada yce ahlkn kapsamna giren btn
erdemleri nasl topladn gr. Zira ayetteki af yolunu tutmada
ondan rendi. akrabalarndan kopanlarla iliki kurma, zalimlere kar bile ho-
grl olma, kimseye hayr dokunmayanlara dahi iyilik etme (gi-
Peygamberliini bi faziletler) vardr. yi olan emretme Allaha sayg, akrabalk

inkr eden balarn yaatma, dili yalandan koruma ve haramlardan sakn-

may ierir. Bu ve benzeri davranlar iin (arafe: bilme, tanma
Mekkeli fiilinden) rf ve marf kavramlar kullanlr; nk her insan bu

DERN TARH
davranlar (iyi olarak) bilir, her vicdan onlarn yaplmasndan
mriklerin honut olur. Ayetteki chillere aldrmamak ise sabrl ve yumu-

nazarnda lakab ak huylu olma (hilim), kstah ve hoyrat kimselere uyarak onlar-
la itiip kakmaktan kendini koruma gibi hasletleri ierir.4
Muhammedl- Sehl et-Tster ise Hi kukusuz sen ok yce bir ahlka sahip-
sin anlamndaki ayeti, Kuran edebiyle donandn eklinde ak-
163

Emindi.

ZEL SAYI 5
ladktan sonra, Allah adalet ve iyilik yapmay emreder, yi ki
Ahlkyla Allahn sana bahettii efkat ve merhamet sayesinde onlara yu-
muak davrandn mealindeki ayetleri, Resul-i Ekremin donan-
dmanlarn d bu edebe rnek olarak zikreder.5 Ayn ekilde mam Mt-
rid de Resulullahn yce ahlknn Kuran olduunu, bu ifade
bile bylemiti. ile Kurann ona kazandrd edep ve ahlkn kastedildiini be-
lirttikten sonra bu edebe rnek olarak, Af yolunu se, iyi olan
emret, cahillere aldrma (Arf, 199); Sen (sana gelecek) ktl-
en gzel karlkla sav (Mminn, 96; Fusslet, 34); Mminle-
re kar alakgnll davran (Hicr, 88) mealindeki ayetleri zikre-
der. Ardndan Resul-i Ekreme emredilen af yolunu tutma, yi
olan emretme, chillere aldrmama, ktl en gzel kar-
lkla savma ve mminlere kar alakgnll davranma yce
ahlk kapsamndaki erdemlerden olduunu; Hz. Peygamberin,
Kurann kendisini eitmesi sayesinde bu erdemlerin tamamna
sahip olduunu belirtir.6
Beer olarak Hz. Muhammed de bir insandr ve her insan gibi
onun da birey ve toplum vicdannda iyi, doru, faydal gibi deer
yarglaryla nitelenen yksek bir ahlka, temiz bir karaktere sa-
hip olmas ve buna uygun davranlar sergilemesi; kt, yanl ve
zararl olduu kabul edilen huylardan arnp kt karakterli ol-
maktan kaynaklanan tutum ve davranlardan kanmas bekle-
nir. Bata Kuran- Kerim, hadis mecmualar ile genellikle bu iki
kaynaktan beslenen siyer, hilye ve emil kitaplar olmak zere
slam kaynaklarnda Resul-i Ekremin bir insan olarak sahip oldu-
u yksek ahlk ve faziletli davranlar hakknda geni bilgi bu-
lunmaktadr. Onun stn ahlkyla evresinde nasl takdir, sayg,
sevgi, hatta hayranlk hisleri uyandrdn gstermesi bak-
 mndan Gazzlnin hyu Ulmid-Dn kendisi de bir hediye verirdi. Bir ca- kesimine iyilikle davranarak onlarla
adl eserinden7 ksa bir zet vermenin riyenin veya yoksulun sorusunu b- da kaynamak ister; nemli-nemsiz
yararl olaca kanaatindeyiz. yklk taslayp cevapsz brakmazd. ayrm yapmadan akrabalaryla ili-
Gazzl, tamam hadislerden al- Nefsi iin kimseye kzmaz, kendisine kilerini yaatrd. Giyim kuamda ve
nan bilgilere dayanarak Resul-i Ek- veya arkadalarna zarar vereceini yeme imede kendisini hizmetilerin-
remin hilim, cesaret, adalet, affedi- bilse dahi doruluk ve drstlkten den stn saymazd. Fakiri fakirliin-
cilik, iffet, cmertlik, tok gzllk, sapmazd. Uzak yakn demeden has- den dolay aa grmez, kral krall-
alakgnlllk, hay gibi erdem- talar ziyaret eder, cenazelere katlr, ndan dolay yceltmezdi.
lerde esiz bir ahlka sahip olduu- dmanlarnn arasnda bile yannda Resulullah, hoyratln hkim ol-
nu ifade ettikten sonra zetle unla- koruyucusu olmadan tek bana dola- duu yerlerde, llerde anasz babasz
r syler: rd. Tevazuda ei benzeri yoktu; k- byd; fakat Allah ona btn ahlk
Klenin de efendinin de daveti- lesinin veya baka herhangi birinin erdemleri, gzellik yollarn, gelmi
ni geri evirmezdi. Sadaka kabul et- terkisine biner, fakirlerin arasna ka- gemi milletlerin yaadklarn, ahi-
mez, fakat deerli olup olmadna tlr, kimsesizlerin sofrasna oturur; ret kurtuluunu kazandracak iyilik-
bakmakszn kendisine sunulan her buna karlk itibarl insanlara da leri retti; dnyevi baarlarn, ge-
hediyeyi kabul eder ve karlnda huylarna gre muamele eder, eraf rekli olan ileri yapmann, gereksiz
ilerden uzak durmann yollarn ta-
ntt. Bir sava srasnda kendisine,
Y Resulallah! u dmana bir bed-
dua etsen olmaz m? dediklerinde,
Ben rahmet olarak gnderildim, bed-
duac olarak gnderilmedim buyur-
mutu. Kimseye bir fiske vurmad; bir
seim yapmak gerektiinde hep kolay
olan seti. Efendi, kle ya da criye
DERN TARH

olmasna bakmadan kendisine gelen

herkesin ihtiyacn giderdi. Namazda
birinin yanna geldiini fark edince
namazn ksa tutar, bitirince de he-
164
men gelene dnp, Bir ihtiyacn var
m? diye sorard. ocuklara hola-
ZEL SAYI 5

nacaklar takma isimlerle seslenir ve

bylece onlar sevindirirdi; onlara se-
lam verir, yanlarna katlp onlarla
birlikte yrrd.
Gazzlden zetleyerek aktard-
mz bu bilgilerin, -Hristiyanln
sas gibi- akn ve ulalamaz bir var-
l deil de herkesle iletiim kuran
ve herkesin kendisiyle iletiim kura-
bildii sade bir insan resmettiine
zellikle dikkat ekmek isteriz. n-
sanlarn ona, Anam babam sana fe-
da olsun! diyecek kadar derin sayg
duymalarnn arkasnda aslnda bu
sadelik ve insanlara telkin ettii onu
kendilerinden bilme hissi vard. Re-
sul-i Ekremin bu dnyadan gmesi-

Ahlk timsali
Ahlkyla dnyaya rnek olan Hz.
Peygamberin fizik ve manev zelliklerini
tasvir eden hilyeler Osmanlya zgdr. Hulsi
Efendiye ait nestalik hilye levhasnn tezhipleri
Muhsin Demironata ait.
nin ardndan Hz. merin
(ra) dilinden dkld ri-
vayet edilen, her cmle-
sinin banda Anam ba-
bam sana feda olsun y
Resulallah! diyerek onun
faziletlerini bir bir sayan
szlerinden setiimiz u
cmleler, bu kanaatimizin
etkileyici bir ifadesi sayla-
bilir:
Anam babam sana
feda olsun y Resulallah!
Bugn mmetin sana ne
kadar ac ve zlem duy-
sa yeridir Senin deerin
Allah katnda o kadar y-
celerdedir ki, O sana kar-
saygy kendisine sayg-
l olmann yanna koydu
(Nis, 80) Anam babam
sana feda olsun y Resulal-
lah! Yann az, mrnn
ksa olmasna ramen sa-
na uyanlar, uzun bir mr
geirmesine ramen Nuha
uyanlardan daha ok oldu;
Nuha bir avu insan inan-
mken sana ynla insan
inand. Anam babam sana
feda olsun y Resulallah!
Eer sen sadece emsalinle
oturup kalksaydn sohbeti-
ne nil olamazdk; denginden baka-
sn istemeseydin aramzdan biriyle
evlenmezdin; yalnz emsalinle yiyip
iseydin soframza oturmazdn. Ama
-yemin ederim Allaha- sen bize arka-
da oldun, bizden e aldn, bizimle yi-
yip itin. Sradan elbise giydin, bine-
ine binip terkine bizden birilerini
aldn, yer sofrasnda yemek yedin ve
bunlar hep alak gnlllkle yap-
tn.8
Rislet ve tebli sorumluluu
Hz. Aienin (ra) Onun ahlk
Kurandr eklindeki ifadesi, Hz.
Peygamberin ahs ahlk bakmn- mitir. nk erdemli, zellikle de
dan olduu gibi, bakalarna duyur-
duu, onlar davet ettii hakikatleri
nce kendisinin itenlikle benimse-
yip yaamas gerektii eklinde zet-
leyeceimiz temel ahlk devine
iaret etmesi, sonu itibariyle onun
peygamberlik davasndaki gvenilir-
liini gstermesi bakmndan da son
derece nemlidir. Bu sebeple Kuran-
Kerimin iki ayetinde (Hd-112; r-15)
Bilinen en eski nsha
Mekke veya Medinede istinsah edildii
tahmin edilen Kuran- Kerim sayfalarndan
biri. Mili olarak isimlendirilen bu hat
tarz slamn ilk alarnda Kuran- Kerimi
oaltmak iin gelitirilmitir.
Resulullaha, Sana emredildii ekil-
de dosdoru ol buyurulmu; birok
emir ve yasaklar -aslnda btn Ms-
lmanlar kapsamakla birlikte- bizzat
Hz. Peygamberin ahsna tevcih edil-
doru ve drst olmak gvenilir ol-
mann, gvenilir olmak da peygam-
berliin temel artlarndandr.
man (inanma) ve emn (gve-
nilir kimse) ayn kkn trevleridir.
Emn olmayana iman edilmez; g-
venilir olmayana inanlmaz. Onun
iin Kuran- Kerimde doru, drst
anlamndaki sadk ile emin kelime-
leri peygamberlerin sfat olarak e-
itli ayetlerde tekrar edi-
lir;9 akaid kitaplarnda ve
zellikle Almun-nubuv-
ve balkl eserlerde -her
ikisi de ahlk faziletler
olan- sdk ve emnet pey-
gamberlerde bulunmas
gereken temel nitelikler
olarak zikredilir.
Mesela Ebul-Hasan
el-Mverd, Almun-nu-
buvve adl eserinin Onun
stn ahlk ve mkem-
mel faziletleri balk-
l ksmnda Resul-i Ek-
remin, en stn ahlk
erdemlerle donatlm, en
faziletli iler yapmaya eh-
liyetli klnm olduunu
belirttikten sonra onun
bu meziyetleriyle Allah
ile kullar arasnda elilik
(sefre) gibi yksek bir g-
reve lyk grld, Hi
kukusuz sen ok yce bir
DERN TARH
ahlka sahipsin mealin-
deki ayetle bu liyakatin
esas olan ahlk donan-
ma iaret edildii, nk 165
her ynden mkemmel
bir ahlka sahip olmann
ZEL SAYI 5
ancak peygamberlerde g-
rlebilecek bir meziyet ol-
duu belirtilir. Zira bu meziyete sa-
hip olanlarn sylediklerinde yalan
bulunmaz ve sonuta ahlk mkem-
mellik peygamberlik delillerinden bi-
ri olarak grlr.10
Ragb el-Isfahn de peygamber-
liin iki temel delili bulunduunu,
bunlardan ilkinin akl, ikincinin du-
yusal olduunu belirtir. Ardndan Re-
sul-i Ekremin yce bir ahlka sahip
olmasn, onun peygamberliinin
akl delili olarak zikreder.11
Buradan bakldnda Hz. Peygam-
berin, -Kurann bilhassa ilk inen su-
relerinin ieriine uygun olarak- teb-
lilerinde insan sorunlar ncelemesi
ve bu balamda yoksullar, arkaszlar,
kleler ve criyeler, kadnlar, yetim-
ler, hastalar, ocuklar, genler gibi
toplumun efkat, ilgi ve itibar bekle-
yen kesimlerine zel yaknlk gster-
mesi; yukarda verdiimiz rneklerde
grld zere, ayrm gzetmeden
herkese deer verip kaynatrc ve
birletirici bir iliki kurmaya alma-
s, konumalarnda daima yumu-
 ak ve mspet bir slp kullanmaya
zen gstermesi gibi yapc davran-
lar da sadece insan olmasnn gerek-
tirdii ahs faziletleri deil, ayn za-
manda rislet ve tebli sorumluluu
ynnden de riayet etmeyi gerekli
grd ahlk devlerdir. Onun ksa
srede ok byk baarlar elde etme-
sinin arkasnda davetinin hak olmas-
nn yannda, sahip olduu ahlk me-
ziyetler bulunmaktadr.
nsanlara rnek olma
Kuran- Kerimin bildirdiine g-
re btn peygamberler kendilerine
uyulmas, dolaysyla model alnma-
lar iin gnderilmi (Nis-64); Allah,
peygamberleri doru yolun rehber-
leri klm, insanlara onlar rnek
alp izgilerini izlemeyi emretmitir
(Enm-90). Birok ayette buyruk ve ya-
saklarn dorudan Hz. Muhammede
yneltilmesi onun, tutum ve davra-
nlarnda mmetine rnek olacak e-
kilde davranmakla ykml klnd-
DERN TARH
na, bu bakmdan muhataplar iin
model oluturacak ekilde yaama-
s gerektiine delalet eder. (Doru-
luk ve iyilik rehberi olan ilh) kita-
166
b okuduunuz halde insanlara iyilii
emredip de kendinizi unutuyor mu-
ZEL SAYI 5
sunuz; (bunun nasl bir eliki oldu-
unu) dnmyor musunuz? (Baka-
ra, 44); Ey inananlar! Niin kendiniz
yapmadnz eyleri bakalarna sy-
lyorsunuz? Oysa yapmadklarnz
sylemeniz Allah katnda ok irkin
bir tutumdur (Saf, 2-3) mealindeki
ayetler, -lafzda muhataplar baka ol-
sa da- ncelikle bu ayetlerin teblicisi
olan Hz. Peygamberi balyordu.
Bu sebeple o, peygamberlik hayat
boyunca inanta olduu gibi ahlk ve
davranta da olanca gcyle en do-
ru ve en iyi olan yaam ve temsil
etmitir. Kuranda ona itaat etmenin,
dolaysyla onun ahlk ve davranla-
rn rnek almann Allaha itaat et-
mekle birlikte zikredilmesi, hatta ona
itaat edenlerin Allaha da itaat etmi
olacaklarnn belirtilmesi,12 Resulul-
lahn bu temsil ve rneklik grevini
Allahn raz olaca mkemmellikte
yaptn gsterir.
Nitekim pek ok ayette Hz. Pey-
gamber stn ahlkn ve kiiliini
oluturan pek ok meziyet ve erdem-
leriyle anlmaktadr. Btn bu bilgi-
lerin temel amac ise insanlara onu
Kuran- Kerime hrmet
Kuran- Kerimi tilvetine uygun olarak
okumak iin kullanlan rahleler slam sanatnn
yksek estetik ruhunu yanstr. Osmanl
dnemine ait bir rahle.
rnek ve model olarak gstermek-
tir. Beni rabbim terbiye etti ve en
gzel ekilde terbiye etti (M. Abdur-
raf el-Mnv, Feyzul-kadr, Mekke-Riyad
1418/1998, I, 429); Ben ahlk gzellik-
lerini tamamlamak iin gnderildim
(Muvatta, Husnl-hulk, 8) mealindeki
hadislerde de bu rnekliin gereke-
si ve amac gsterilmitir. Bu husus,
en sarih bir ekilde Ahzb suresinin
21. ayetinde, Hi phe yok ki, sizin
iin Resulullahta gzel bir rneklik
vardr mealindeki zl ifadeyle di-
le getirilir.
slam kltrnde Resulullahn in-
sanlara rnek olma ve temsil sorum-
luluuyla ilgili geni malumat bu-
lunmakta olup buna dair bir rnekle
yazmz tamamlayalm:
Ebu Bekir el-Hevrizm, Resulul-
lahn, balca ahlk erdemleri do-
ru szl olmak, insanlara kar d-
rst olmak, ihtiyac olanlara yardm
etmek, iyiliklere karlk vermek,
emaneti korumak, akrabalk ilikile-
rini yaatmak, dostlarna kar alak-
gnll davranmak, misafir arla-
mak eklinde sraladn, bunlarn
hepsinden nemlisinin utanma duy-
gusu tamak olduunu belirten bir
hadisini aktardktan sonra baz pey-
gamberlerin temayz ettii faziletle-
ri zikreder ve bunlarn hepsinin Hz.
Peygamberde mevcut olduunu, b-
tn ahlk faziletlerin onda toplan-
dn, bu sebeple Allahn -yukar-
da zikredilen yette- onun ahlkn
azm (ok yce) diye nitelediini ve
sonuta Allahn Resulnde sizin iin
gzel bir rneklik vardr mealinde-
ki ayetle kullarn onu kendilerine r-
nek alp onun ahlkyla donanmaya
ardn belirtir.13
1
Mesel bk. bnul-Mubrek, ez-Zuhd ver-Rekik, s. 237; Taber,
Cmiul-Beyn (nr. A. Muhammed kir), 1420/2000, XXIII, 528,
529; Eb Muhammed el-Beav, Melimut-Tenzl (nr. Abdurrez-
zk el-Mehd), 1420, V, 130; bn Abdisselm, Tefsrul-Kurn (nr.
Abdullh b. brahm el-Vehb), Beyrt 1416/1996, III, 346; Kurtub,
el-Cmi li-hkmil-Kurn (nr. Ahmed el-Berdn-brahim
Etfeyyi), Kahire 1384/1964, XVIII, 227.
2
el-Muberred, el-Fdl, Khire 1421/2000, s. 16; Mslim, Mus-
firn, 139; Taber, Cmiul-Beyn, XXIII, 529; bn Huzeyme, Sahhu
bni Huzeyme (nr. M. Mustafa el-Azam), Beyrt ts., II, 171.
3
Mesel bk. bn Vehb, Tefsr el-Kurn (nr. Miklos Muranyi), 2003,
II, 156; Abdurrezzk, et-Tefsr, Beyrt 1419, III, 330; Eb Ubeyd,
Fedilul-Kurn, Dimak - Beyrut 1416/1995, s. 112.
bn Kuteybe, Tevlu Mukilil-Kurn, Beyrut ts. s. 11-12; keza bk.
4
el-Muberred, el-Fdl, s. 14.
5
6
et-Tuster, et-Tefsr, Beyrt 1423, s. 174.
Mturd, Tevltu Ehlis-Sunne (nr. Mecd Bsellm), Beyrt
1426/2005. X, 136. Yce ahlk eitli yetlerle aklayan baka
rnekler iin bk. Rz, Meftihul-ayb, Beyrut 1421/2000, XXVIII,
241-242; XXX, 72; ez-Zemaher, el-Kef, Beyrt 1407, IV, 585.
7
Kahire 1332, I, 310.
8
Gazzl, I, 310; Muhammed b. Abdillh el-Kays, Cmiul-sr
fs-Siyer ve Mevlidil-Muhtr (nr. Eb Yakb Neet Keml),
1431/2010, VI, 481-482; bnul-Ezrk, Bedus-Silk f Tabil-Mulk
(nr. Al Sm en-Ner), I, Irak ts., s. 475-476.
9
Bu kelimelerin getii yetler iin bk. M.F. Abdulbaki, el-Muce-
mul-mufehres li-elfzl-Kurnil-Kerm, emn, sdk maddeleri.
10
el-Mverd, Almun-Nubuvve, Beyrt 1409, s. 215.
11
er-Rb el-Isfehn, ez-Zera il mekrimi-era (nr. E. Eb
Zeyd el-Acem), Kahire 1428/2007, s. 156-157.
12
lgili yetler iin bk. M. F. Abdulbaki, el-Mu cem, tva md.; baz
hadisler iin bk. Msned, II, 93; Buhr, Cihd, 109; Ahkm, 1;
Mslim, mre, 32.
Ebu Bekir el-Hevrizm, Mufdul-Ulm ve Mubdul-Humm,
13
, Beyrt 1418/1997, s. 360-361. Sz konusu hadisin kaydedildii
en eski kaynaklar olarak bk. bn Vehb (.197/813), el-Cmi
fl-Hads, s. 595; bn Ebid-Duny (.281/894), Mekrimul-Ahlk
(nr. M. es-Seyyid brahim), el-Kahire ts., s. 27; el-Hakm et-Tirmiz
(.285/898), Nevdirul-Usl f Ehdsir-Rasl (nr. Abdurrahmn
Amre), Beyrt ts., II, 311.
Mustafa arc
Prof. Dr., stanbul Eski Mfts.
 



Ebu Hreyre'den rivayet edildiine gre Hz. Peygamber yle buyurdu:
Kim Allah'a ve ahiret gnne iman ediyorsa, komusuna eziyet etmesin. Bir de kadnlar hakknda
birbirinize hayr tavsiye ediniz. nk onlar kaburga kemiinden yaratlmlardr. Bu kemiin en
eri ksm en st tarafdr. Eer sen o eri kemii dorultmaya kalkarsan, onu krarsn. Onu kendi
haline brakrsan, daima eri kalr. Onun iin sizler birbirinize kadnlar hakknda daima hayr
tavsiye ediniz."
Buhari, nikah 80 81 ? (VI, 145); Mslim, rada 62 (II, 1091); Sofuolu, Buhari Trc. XI, 5265. Benzer rivayet iin bkz. Mslim, rada 60

DERN TARH
 - -



167

ZEL SAYI 5
Abdullah b. Amr yle dedi: Hz. Peygamber (sz ve fiillerinde) taknlk yapc seciyede deildi ve
hibir zaman (sz ve fiillerinde) taknlk yapc da olmamtr. O yle derdi:
yi biliniz ki, sizin en gzel huylunuz, en hayrl olannzdr.
Buhari, menakb 23 (IV, 166); Mslim, fadail 68 (II, 1810); Sofuolu, Buhari Trc. VII, 3344. Benzer rivayet iin bkz. Buhari, edeb 38, 39 (VII, 80-82).



Ebu Hreyre'den rivayet edildiine gre Hz. Peygamber yle buyurdu:
Sizden biriniz sakn silahla din kardeine iaret etmesin. nk iaret eden kimse bilmez, belki
eytan eline hz verip eker de (din kardeini vurur), bu suretle cehennemden bir ukura yuvarlanr.
Buhari, fiten 7 (VIII, 90); Mslim, birr 126 (III, 2020); Sofuolu, Buhari Trc. XV, 6936.
 Mslman Olan Bir ngiliz Aratrmacnn Kaleminden


Batl Mslman yazarlardan Martin Lingsin

uzun ve meakkatli bir almann ardndan
kaleme ald ve dnyann en ok okunan siyeri
olan Hz. Muhammedin Hayat kitabnn hikyesini,
mterciminden dinleyelim.
DERN TARH

N A Z F E M A N nazife.sisman@nihayet.com

168
Bir kitap okudum hayatm
deiti kliesini kullan-
mak istemem ama bir kitap
ZEL SAYI 5
man olan Roger Garaudy Trkiyeye te byle bir halet-i ruhiye iinde
geldiinde kendisine fkh konularda baladm tercmeye. Henz daktilo
sorular sorulup fetva istendii bir d- kullanmadmdan el yazsyla kur-

tercme ettim, hayatm de-
iti diyebilirim rahatlkla.
nk okumayla, yazmayla kurdu-
um irtibatn devamn salayan iv-
meyi borlu olduum bir kitap var. T
bandan feyzini hissettiim, bugn
de bereketi devam eden 21 yan
acemi ellerine emanet edilmi bir ki-
tap: Martin Lingsin Hz. Muhammedin
Hayat isimli siyeri.
Yeni mezundum (1984), akademi-
nin yollar bana kapal, alma ha-
yat ise tamamen elverisizdi. Ama
bunlar durup dnmeme bile frsat
kalmadan final snavlar esnasnda
bir tercme teklifi aldm. Bir mter-
cim deildim, sadece iyi bir okuyu-
cu olmaya alyordum her iki dilde
de. Belki de mezuniyet sonras bo-
lua dme korkusuyla kabul ettim
tercmeyi. O zaman ne kadar farkn-
daydm bilmiyorum; bugnden bak-
tmda nasibi kstrmemenin ne
kadar nemli olduunu grebiliyo-
rum.
Kaptan Custonun, Neil
Armstrongun Mslman olduu sy-
lentilerinin nemsendii; yeni Msl-
nemdi. Mslman olan kiiye, dinin un kalemle yazdm btn kitab. Ar-
salamasn yapt, deta slam e- dndan tkenmez kalemle temize e-
reflendirdii iin minnet besleniyor- kip teslim ettim yaynevine. 1984 yl
du. Bu hli, Mslmanlarn kompleks- bitmeden yaynlandna ve ben Ha-
li tavrna hamleden ben, Mslman zirandaki finallerden sonra balad-
olan Batllara mesafeli durmak, bel- ma gre, tercme birka ayda bitmi
ki de biraz arya gidip ilgisiz kal- olmal. Ders almay seven disiplin-
mak gibi bir savunma mekanizmas li bir renciydim, ama ksa srede
gelitirmitim. te bu yzden bir n- youn bir ekilde almamn nedeni
giliz mhtedi olan Martin Lingsin ki- disiplinim deil, kendimi kitaba b-
tabn tercme etmemin de meru bir rakmamd. Bu, rutin bir tercme s-
aklamasn yapmalydm kendime. reci deil, bizatihi derinlemesine bir
Martin Lings Mslman ana ba- tedris faaliyetiydi. Lingsin rahlesinde
badan domamt, Protestand. n- eitim gryor gibiydim.
ce ateist olmu, ardndan 30lu yala- Dedemin kkken anlatt ks-
rnda eyh Ahmed el-Alavyle tanp salar dinlerken yaadm heyecana
slamiyetle ereflenmi ve Ebubekir benzer bir evkle, Efendimizin [ ]
Sirceddin adn almt (1938). Fakat zamanna dahil oluvermitim san-
Hz. Muhammedin Hayatn yazdnda ki. Cebrail Aleyhisselam ihsan an-
bir mbted, tabir caizse iei bur- latrken onun bizi hep grd ha-
nunda bir mhted deildi. 40 yl a- kikatiyle titremek, Ebu Dcanenin
kndr Mslmand ve eseri de uzun sava alannda savrulan sarnn
sren bir almann rnyd. Son rzgrn yznde hissetmek, Efen-
yzylda slam dnyasnn ilim ve fi- dimizin Hz. Aienin (ra) kucan-
kir hayatnda ciddi bir arla sahip da sevgilisine kavumasna ahit ol-
olan Batl slam mtefekkirlerinden mak, onun vefatna nce Hz. mer
biriydi. Muhammed Esed gibi, Ren (ra) gibi isyan etmek, ardndan Al-
Guenon gibi lahn diri olduunu ifade ettii aye-
ti, sanki ilk defa okunmu gibi Hz.
Ebubekirden (ra) duymak... Yryen
Kurann ayak izlerini takip etmek,
onunla birlikte nefes alp vermek ve
Allahn Habibiyle Kevser havuzunda
buluma mjdesiyle avunmak...
Bu muhabbet okuyucuya da ge-
mi olmalyd ki, sonralar kitab eli-
ne alnca hi brakmadan okuyanla-
r duydum, gzyalar eliinde... Ve
muhabbet tazelemek iin belirli ara-
lklarla tekrar tekrar okuyanlar. Dili-
nin akcl ama en ok da Peygam-
ber sevgisi lezzetini tattran bir siyer
olduu vgleri, her dildeki okuyu-
cunun ortak kanaatiydi. Tercmede,
Trke okuyanlarn da Peygamber
sevgisini hissetmelerini salayacak
bir dil tutturabilmisem bu tamamen
Martin Lingsin eserinden feyezan
eden muhabbetin bir sonucu olmal.
Ne yazk ki eserle kurduum mu-
habbet ba, yazaryla yz yze bir
tankla dnemedi. Kendisini sa-
dece bir kez 1996da stanbul Belediye-
nsann adalar arasnda iyi ki
byle biri var hissine tekabl eden
ahsiyetler vardr. Byk tehditlerin,
kaoslarn yaand dnemlerde te-
fekkrn kalelerini bekleyen, sadece
kitaplar zerinden de olsa mkle-
me ve mukabele etme imkn buldu-
umuz ahsiyetler... Martin Lingsin
ada olmak, kitaplar zerinden de
olsa rahle-i tedrisinden gemek ite
byle bir his uyandryor bende.
50 yl nce Ezherde yapt bir ko-
numada modern uygarln her yana
yayldna ve iyi ile ktnn yer de-
En ok okunan siyer itirdiine yle iaret ediyordu:
Klasik slam kaynaklarn derin bir Aydnlanmay savunanlar, kt
vukufiyetle kullanan Martin Lings, grlenle (mekruh), tavsiye edilenin
slubundaki edeb lezzet sayesinde (mendup) yerini tam tersine evirmi
dnyann en ok okunan siyerlerinden
durumda. Bugn slam medeniyetin-
birine imza atmtr. Eser pek ok dile
tercme edilmitir. de snnet olan eyleri yapmak, mek-
ruh addediliyor, Batdan gelen her
ey de mendup... Sonu: yeni nesil, Al-
lahn Resulnn uygulamalarndan
tamamen bihaber. slam tarihinin
Martin Lingsin nasibi herhangi bir dneminde yaam her-

sinin dzenledii Doudan-Batdan
konferanslar dizisine katldnda
grdm; o da uzaktan. Onbirinci
Saatte, yani ahir zamanda yaplma-
s gerekenin, te dnyaya hazrlan-
mak olduunu vurgulad bir konu-
Martin Lingsin Hakkn rahmetine
kavutuu haberini aldmda (11 Ma-
ys 2005) Dou-Bat, slam dnyasnn
Batl temsilleri, 19. yzylda arkn
bir sergi nesnesi haline gelii, Msl-
man kadnlarla ilgili kalp yarglar
DERN TARH
hangi bir neslin hi olmad kadar
snnetlerden uzaklar.
O gn yapt Ahir zamanda bizi
kurtaracak olan Peygambere ittiba-
169
dr hatrlatmas bugn ok daha el-
zem. Kresel karanlk artarken, slam

ma yapt. Cennetten, cehennemden
ve cennetliklerle cehennemliklerin
mertebelerinden bahsetti. Vurgusu
akla deil, kalbeydi. Yanna gidip ki-
tabnn mtercimi olduumu syle-
yerek tanmak geti iimden. Ama
o anlattklar ile olduka hemhld,
ben de o gnk nasibimi almtm.
Kitab kanalyla kurduum gnl ba-
neyime yetmezdi!
ZEL SAYI 5
ve bunlarn modernliin kuruluun- dnyas geleneinden kopuk, iddet
da nasl merkez bir konuma sahip ol- sarmalna dolanm din ifade biim-
duu ile ilgili bir konu zerinde al- lerine duar olurken, Martin Lings
yordum. Aldm haber sanki yeni yazd siyer ile bizi Peygamber sev-
bir k drd fikir dnyama. Mar- gisi zemininde buluturmaya devam
tin Lingsin nasibi, Ebubekir Sirced- ediyor.
din olmak iin Douya gitmekmi.
Benim nasibimse, Peygamber sevgi-
sini Batdan alp Doudakilere ula-
trmak... Nazife iman
Yazar.
 Ensar ve Muhacir Arasnda
EMSALSZ KARDELK
Muhacirlere vermedike bize de verme Ya Resulallah! [ ] diyordu
Ensar. Birikimlerini, evlerini ve topraklarn hi tanmadklar
insanlarla paylamakta adeta yaryorlard. Bencilliin,
acmaszln ve yoksunluun penesinde kvranan insanln
bugn de ayn paylam ruhuna ihtiyac yok mu?
DERN TARH

170
ZEL SAYI 5
MEHMET SALH ARI mehmetsalihari@yyu.edu.tr
R
esulullah [ ] slam tebli ettii
Mekke dneminden itibaren Ms-
lmanlar arasnda sevgi, muhab-
bet, yardmlama ve kardelie da-
yal bir iliki a gelitirmeye nem
vermiti. slam tarihi kaynaklarn-
da Hz. Peygamberin, biri Mekkede,
dieri hicretten sonra Medinede ol-
mak zere Mslmanlar arasnda
iki kez kardelik tesis ettiine dair
rivayetler yer alr.
Hz. Ebubekir (ra) ile Hz. merin (ra), Hz. Osman (ra)
ile Hz. Abdurrahman b. Avfn (ra); Hz. Zbeyr b. Avvam
ile Hz. Abdullah b. Mesudun, Hz. Sad b. Ebu Vakkas ile
Musab b. Umeyrin, Hz. Talha b. Ubeydullah ile Hz. Sa-
id b. Zeydin, Hz. Hamza ile Hz. Zeyd b. Harisenin, Hz.
Ebu Ubeyde b. Cerrah ile Hz. Ebu Huzeyfenin azatls Sa-
limin, Hz. Bilal-i Habe ile Hz. Ubeyde b. Harisin karde
klndklarn biliyoruz.
Mekke dneminde gerekletii tahmin edilen bu kar-
deliin tesisinde bilhassa baz zayf, kimsesiz ve azatl
klelerin, zengin ve gl Kureyli Mslmanlarla kar-
delik kurmalar benimsenmitir. Medinede bulunan Evs
ve Hazrec kabileleri de slam sayesinde kenetlenerek kar-
de oldular. ki kabile mensuplar slamdan nce kan da-
valar yznden neredeyse tarih sahnesinden silinecek
noktaya gelmilerdi. Hz. Peygamber ile tanp slama gir-
meleriyle aralarnda kardelik hukuku tesis edildi. Evs ve
Hazrecin bu deiimi Kuranda yle belirtilir:
Hep birlikte Allahn ipine smsk tutunun ve bir-
DERN TARH
171
ZEL SAYI 5
 birinizden kopmayn. Ve Allahn si-
ze verdii nimetleri hatrlayn: Siz
birbirinize dman iken kalplerinizi
nasl uzlatrd da onun ltfu ile kar-
de oldunuz ve ateli bir uurumun
kenarnda iken sizi ondan nasl koru-
du. Bu ekilde Allah mesajlarn size
aklar ki hidayet bulasnz.
Allah hidayetiyle bu iki kavmi
ateli bir uurumun kenarndan
kurtard ve karde topluluklar hali-
ne getirdi. Evs ve Hazrec kenetlenip
slama girmekte adeta birbirleriyle
yartlar. Bu dinin birletirici emsi-
yesi altnda Ensar adyla slam top-
lumunun erefli bir kesimini olu-
turdular.
slama samimiyetle inanan Mek-
keli Mslmanlar, hicret emriyle
birlikte inanlarn yaamak ve Al-
lahn honutluunu kazanmak ga-
yesiyle Mekkede elde ettikleri i-g
ve mal-mlklerini, aile ve airetle-
rini geride brakarak Medineye g
edip oraya yerletiler. Gizlice hicret
DERN TARH
etmek zorunda kaldklarndan zen-
ginler bile mallarn getiremediler.
Kendilerine Ensar (yardmclar)
ad verilen Medineli Mslman-
172
lar kucak am, ilk gnden iti-
baren onlar evlerinde misafir
ZEL SAYI 5
edip arlamak iin yara gir-
milerdi. Misafirleri paylamak
iin bir yntem de gelitirmi-
lerdi: kendi aralarnda iki ok-
la kura ekilmedike Muhacir-
lerin (Mekkeli Mslmanlar)
hibiri Ensardan birinin evine
misafir olamyordu. Muhacirler, Re-
sulullah tarafndan Medineli Msl-
manlarn evlerine 10ar 10ar yerle-
tirilecekti. Bazen 10 kii bir koyunun
stn blmek zorunda kalacak-
lard.
Tarihte benzeri yok
Resul-i Ekrem btn maddi varlk-
larn geride brakarak hicret eden
Mekkeli Mslmanlar ile onlara ku-
cak aan Medineli Mslmanlar ara-
snda muht denilen bir kardelik
ba kurdu. Bylece onlarn arasnda
hak, eitlik, geici mal ortakl ve
akraba olmadklar halde lmden
sonra birbirlerine miras olmay da
iine alan bir uygulamay balatt.
Tarihte eine pek rastlanmayan bu
kardelik akdi Kuran, hadis ve dier
slam tarihi kaynaklarnda geni bir
ekilde yer alr.
Anne-babann ve yaknlarn ge-
ride braktklarndan her birine mi-
raslar kldk. Kendileriyle ahitle-
tiiniz kimselere de kendi paylarn
verin. phesiz Allah her eye a-
hid olandr (Nisa, 33) mealindeki
ayette kendileriyle ahitletiiniz
Hz. Peygamber vaaz ve hutbelerinde zellikle kardelii ve dayanmay vurgulamtr.
Ebu Zaidin Badattaki bir vaazn tasvir eden minyatr (Makmt- Harr, 1230).
kimseler ifadesi Muhacir ve Ensar
olduklar, aralarnda antlama ger-
ekletikten sonra birbirlerine mi-
ras olduklar ve daha sonra inen
bir ayetle de bu hkmn kaldrld,
bylece din kardeliinin sadece yar-
dmlama, dayanma, iyilik etme ve
karlkl nasihatlerde bulunma ile
snrl kald belirtilmektedir (Ta-
ber, Tefsir, VIII, 272-289; Tecrid Tercemesi
ve erhi, VII, 77).
Ensar ile Muhacirin birbirleri-
ne miras olmalar hkmnn, Be-
dir Gazvesinden sonra nazil olan
u ayet-i kerime ile kaldrld ifa-
de edilir: Rahim sahipleri (akraba
olanlar) Allahn kitabna gre birbir-
lerine (varis olmaa) daha uygundur-
lar. Allah her eyi bilir (Enfl, 75). Bu
ayetle birlikte sadece akrabalar bir-
birlerine miras oldular (bn Sad, I,
238). nk artk Muhacirler geim
skntsndan kurtulmular, birer
meslek edinmilerdi.
Mslmanlar ara-
snda sevgi, muhab-
bet ve yardmlama
ise devam etmi-
tir. Miras olma-
y kaldran ayet-
ler Araplarda var
olan ok eski bir
gelenei de y-
rklkten kaldr-
m oldu. Araplar
birbirleriyle hilf
 KARDELERN
SMLER
Hz. Peygamberin ikier ikier
kardeleiniz emri zerine Muha-
cirler, Ensar kardeleri tarafndan
kucaklandlar. Kardelik kurulan Ms-
lmanlarn listeleri kaynaklarda farkl
ve geni ekilde zikredilir. bn Hiamn
es-Siretn Nebeviyye adl eserinde
(II, 151-152) getiine gre Ensar ile
Muhacir arasnda kardelik ba kuru-
lanlarn bazlar yledir: Hz. Ebubekir
ile Harice b. Zheyr, mer b. Hattab
ile tban b. Malik, Ebu Ubeyde b.
el-Cerrah ile Sad b. Muaz, Abdurrah-
man b. Avf ile Sad b. Rebi, Zbeyr b.
Avvam ile Selme b. Selme b. Vak,
Osman b. Affan ile Avf b. Sabit, Talha
b. Ubeydullah ile Kab b. Malik, Musab
b. Umeyr ile Halid b. Zeyd, Ammar b.
Yasir ile Hzeyfetl-Yeman, Bilal-
Habe ile Ebu Ruveyha

Ebed kardelik
denilen dostluk ve kardelik anla- Resulullah Ensar ve Muhacir arasnda herkesi imrendiren bir kardelik ba tesis ederek yaknl
malar yapar, bylece birbirlerine va-

ris olurlard. Bu ekilde bir manev
oul, bir manev babaya varis olabi-
liyordu. Yukarda mealleri zikredi-
len ayetler sayesinde bu Cahiliye de-
ti ortadan kaldrlyor, mirasn Allah
tarafndan belirlenen varisler arasn-
DERN TARH
kan bana dayandran Cahiliye adetlerini de yerle bir etti.
cirin mutlaka bir Ensar ile karde k- lim, Fedils-Sahabe, 204, 205). 173
lnd ve Muhacirlerin tamam iin Ensar bu kadarla da kalmad. On-
kardeliin gerekletii ifade edilir lardan bir grup Hz. Peygambere ge-

da datlmas gerektii bildiriliyor-
du. Bununla birlikte hayatta iken bu
tip kiilere istenildii kadar pay ve-
rilebilirdi (Mevdud, Tef himul-Kuran, I,
355). slam dini Cahiliye dneminde-
ki hilf antlamalar yerine kardelik
ban tesis etmiti.
Hz. Peygamber Muhacirle Ensar
arasnda kardelik kurarken, onlar-
dan adam ldrenlerin diyetlerini,
esir denlerin fidyelerini deme ve
Mslmanlarn arasn dzeltme ta-
ahhdn bir yaz ile tespit etmiti
(Ahmed b. Hanbel, IV, 258). Daha sonra
Mslmanlar ile Yahudiler ve Medi-
nedeki dier sosyal gruplar arasnda
imzalanan Medine Vesikasnda da
bu ilkenin alt izildi.
Bu kardelik hadisesi hicretten
yaklak be ay sonra Mescid-i Ne-
bevnin yapld srete gerek- tarafndan kendileri iin tayin edil-
lemiti (bn Abdlber, I, 42). Birok
kaynakta bu kardeliin, Enes b. Ma-
likin evinde Bedir Harbinden n-
ce 90 veya 100 kii arasnda yapld-
rivayet edilir. Ayrca 150 Muhacir
ile 50 Ensar arasnda gerekletii de
sylenir (bn Sad, III, 238). Her Muha-
(Makriz, mtul-Esm, I, 69).
Baz kaynaklarda Resulullah saha-
beleri birbirine karde yapt srada
Hz. Alinin (ra) gzleri yaarm ola-
rak yanna gelip, Ya Resulallah, sen
sahabeleri birbirleriyle karde yaptn.
Benimle hi kimse arasnda kardelik
kurmadn? dedii, Hz. Peygamberin
de ona, Sen dnyada ve ahirette be-
nim kardeimsin buyurduu rivayet
edilir (Tirmiz, Menkb, 46).
Muhacir ve Ensar arasndaki kar-
deletirme rastgele yaplmamtr.
Bilakis hicretten beri Resulullahn
Mslmanlar iyice tanyarak, her
ift arasnda ortak miza, zevk ve
duygular kefederek bu akdi gerek-
letirdiini belirtmek gerekecektir
(Tecrid Tercemesi ve erhi, VII, 76).
Medineli Mslmanlar Resulullah
mi Muhacir kardelerini ve onlarn
aile fertlerini evlerine gtrdler. Ev-
lerinin bir blmn kendilerine tah-
sis edip onlar mallarna ortak yapt-
lar. Bu kardelik hak, eitlik ve miras
konusunda karlkl yardmlama ve
sevgiye dayalyd (bn Sad, I, 238; Ms-
ZEL SAYI 5
lerek, hurmalklarn Muhacir kar-
deleriyle paylamak istediklerini
bildirdiler. Ancak Resulullah mlki-
yetinin kendilerinde kalmasn, ba-
kmn birlikte yaparak mahsul
onlarla paylamalarn emretti (Tec-
rid Tercemesi ve erhi, X, 122). ki taraf da
ittik ve itaat ettik! diyerek Resul-i
Ekremin emrine boyun ediler. Hur-
malklarla ilgili bu uygulama da, mi-
rasla ilgili hkm gibi Bedirden son-
ra kaldrlmtr.
Resulullah Bahreyn arazisini par-
a para ayrm ve datmak zere
nce Ensar armt. Ensar Mu-
hacir kardelerimize bunun bir mis-
lini ayrmadka bize bir ey verme
dediler. Bylece Muhacir kardele-
rini kendilerine tercih ettiler (Tecrid
Tercemesi ve erhi, X, 15). Ayn ekilde
Nadiroullar ganimetleri paylatr-
lrken yine Ensarn buna benzer bir
davran sergilediini biliyoruz. Zi-
ra Resulullah onlarn grlerini de
alarak Nadiroullarnn topraklarn
Muhacirler arasnda taksim etmi;
ancak Ensardan fakir olan iki kiiye
de pay ayrmt (bn Him, III, 201-

DERN TARH
Hz. Peygamber Arabn Arap olmayana, Arap olmayann da Araba stnl olmad gibi
krmz tenlinin siyah zerinde, siyahn da krmz tenli zerinde bir stnl yoktur szleriyle
insan haklarnn temel prensiplerini ortaya koymutur. Minyatr ten rengi yznden ayrmcla
174 urayan Hz. Muhammedin ilk mezzini Bilal-i Habeyi Kbenin zerinde ezan okurken
gsteriyor.
ZEL SAYI 5
202; Makriz, I, 191-192).
Bu kardeliin tesisinden sonra
Ensarn Muhacirlere gsterdii fev-
kalde ilgi, misafirperverlik ve fe-
dakrlk Resulullah tarafndan de-
falarca vgye deer bulunmutur
(Mslim, Fedails-Sahabe, 171, 188-198).
Yce Allah tarafndan Ensarn bu tu-
tumu yle vlmtr:
Muhacirlerden nce Medineyi
yurt edinmi ve gnllerine iman
yerletirmi olanlar, kendilerine hic-
ret edip gelenleri severler ve onla-
ra verilenler karsnda ilerinde bir
kayg duymazlar. Kendilerinin ihti-
yalar da olsa, onlar nefislerine ter-
cih ederler. Kim nefsinin hrsndan
korunursa ite onlar kurtulua eren-
lerdir (Har, 9).
Muhacir ve Ensar arasnda kuru-
lan kardeliin bireysel uygulamala-
rnda baz ilgin durumlarla da kar-
lalmtr. bn Sad, Buhar ve baka
melliflerin aktardklar rivayetlere
gre Ensardan Sad b. Rebi ile Muha-
cirden Abdurrahman b. Avf karde
yaplmlard. Sad b. Rebi, Abdurrah-
dlar.
man b. Avfa, Ben mal bakmndan
Ensarn en zenginiyim. Malmn ya-
rsn sana ayrdm. Benim iki eim
var. Onlara bak. Hangisini beenir-
sen adn bana syle, onu boarm.
ddet mddeti tamamlannca onun-
la evlenirsin dedi. Abdurrahman
b. Avf ona, Allah senin aileni, ma-
ln sana mbarek klsn. Sizin, iin-
de al veri yaplan arnz nerede?
Onu bana gsterebilir misin? dedi.
Sad b. Rebi onu Ben Kaynuka ar-
sna gtrd. Abdurrahman b. Avf
orada alveri yaparak ksa srede
byk kazanlar salad (bn Sad, III,
93; Buhar, Menkbul-Ensr, 3).
Bylelikle Sad b. Rebi din karde-
i iin kimsenin yapamayaca bir
fedakrlk rnei gsteriyordu. Ab-
durrahman b. Avf ise kardeine yk
olmak istemeyerek geimini sala-
mak iin ncelikle aba gstermesi
gerektiini ortaya koydu. Karlkl
bir anlay sergilediler.
Yenilik olarak ortaya konulan bu
kardelik ba mnasebeti (muht)
ksa mddet sonra hi beklenmedik
bir fayda temin etti. Resulullah as-
ker seferler iin kard birliklere
bu iki kardeten birini alyor, dieri-
ni her iki ailenin ev ve ky ilerinin
grlmesinden sorumlu tutuyordu
(Hamidullah, slam Peygamberi, I, 197).
Sahabeler hayatlar boyunca bu
kardelik bana byk nem ver-
milerdir. Hz. mer Suriyede am di-
vann dzenlerken Bilal-i Habenin
istei zerine onu ve dier Habeli-
leri, Ensardan kardei olan Ebu R-
veyhann kabilesi olan Hasamllarla
birlikte ayn divan defterine yazdr-
d (bn Hiam, II, 151). Bylelikle Bilal
bu tarih antlamaya mrnn sonu-
na kadar bal kalmak istediini or-
taya koydu.
Resul-i Ekremin gerekletirdii
bu kardelik ba sayesinde Muhacir-
lerin geim ve iskn problemi tama-
myla zld. Hepsi de ev ve meslek
sahibi oldular. Dnya tarihinde ben-
zerine rastlanmayan bir kardelik
rnei gsterdikleri gibi inanlar
urunda karlaabilecekleri btn
maddi skntlar da severek gze al-
Kaynaka:
Ahmed b. Hanbel (241/855), el-Msned (thk. uayb el-Arnat
Adil Mrid), I-XLII, Beyrut, 1995.
Algl, Hseyin, Muht, DA, stanbul 2005, XXX, 308-309.
el-Buhar, Muhammed b. smail (256/869), Sahhu l-Buhr,
I-VIII, stanbul ts.
Hamidullah, Muhammed, slm Peygamberi (ev. Salih Tu),
I-II, stanbul, 1980.
bn Abdlber, Eb mer Yusuf b. Abdillah (463/1071), el-s-
tiab f Marifeti l-Ashb (thk. Ali Muhammed el-Becv), I-IV,
Beyrut, 1992.
bn Habib, Eb Cafer Muhammed (245/860), el-Muhabber,
Beyrut ts.
bn Him, Eb Muhammed Abdulmelik (218/833), es-Sre
tun-Nebeviyye (thk. Mustafa es-Sekk v.dr.), I-IV, Ka
hire, 1336.
bn Sad, Muhammed (230/844), Et-Tabaktu l-Kbra, I-VIII,
Beyrut Ts.
bn Seyyidnns, Ebl-Feth Fethddin Muhammed (
734/1334), Uynu l-Eser f Fnni l-Mez ves-Siyer,
I-II, Beyrut, 1993.
Kksal, M. Asm, slm Tarihi: Hz. Muhammed (a.s.) ve slmi
yet, I-XI, stanbul, 198l.
Makriz, Ebl-Abbas Ahmed b. Ali, mtau l-Esm (thk. Mu
hammed Abdlhamid en-Nemsi), I-XV, Beyrut, 1999.
el-Mevdud, Ebl-Ala, Tefhimu l-Kuran (trc. Muhammed
Han Kayan ve dr.), I-VII, stanbul, 1986.
Mslim, Ebl-Hseyn Mslim b. el-Haccac (261/874), el-Ca
mius-Sahh, I-III, stanbul 1981.
Sahh-i Buhar Muhtasar Tecrid-i Sarih Tercemesi (trc.
Ahmed Naim-Kamil Miras), I-XII, Ankara, 1979.
Saram, brahim, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaj, Ankara
2002.
et-Taber, Eb Cafer Muhammed b. Cerir (310/922), Ca
miu l-Beyn f Tevili l-Kurn (thk. Ahmed Muhammed
akir), I-XXIV, Kahire, 2000.
Tirmiz, Eb sa Muhammed b. sa b. Sevre (279/892), es-
Snen, I-V, stanbul, 1981.
Yiit, smail-Kk, Rait, Siyer-i Nebi, stanbul, 2007.
Mehmet Salih Ar
Prof. Dr., Yznc Yl niversitesi lahiyat
Fakltesi retim yesi.
 D K BA L
H A M M E
MU MB ER N 
PE YG A RD?
HZ. N A N E G E T
HUZ UR U
m t e fe kkir
l M sl man
Pakistan hammed kbalin n
u ka
ve air M sz denizinden . Dr.
1 87 7-1 93 8) m e t li P rof
( e ri n i, rah
mn in c il
an n b errak
lk a d i r K arah
Abd u n uyoru z.
le s
Trkesiy

DERN TARH
ar
b en i m zerime
ngmesi -
m a n h e y a r a k b u dnya
Bu za topla
i. P l m prtm
geld i n-
g t m .
e h e r k a y tlar i
da n ve s i ta- 175
, akam dzenin
Hayatm cihan n e s k i
e g e i r d im. Ama
d zuru-

ZEL SAYI 5
nmadm
.
e y g a m berin hu
le k le r beni Hz.
P
e t i n i n h uzuruna
M e met y
g t r d ler. Rah
na h-
r d la r . d u : E y Hicaz ba
k a uy u r -
amber b terennm
Hz. Peyg er g l s e n i n
b lbl, h .
e s i n i n
n d a n y umuad yet bard
a-
s c a k l it , v e l
nn r va k y-
e n i n g nln, he n iy a z s ecdesi ga
S enin
d a n s a r hotur. S
n dir. re
i n m t ecavizce k l n d an gkle
re t k a y k-
ya n n a kler sana
Sen dn ma n , m e le
tu un za
doru u ti. i-
e n u m ay ret k u g ib i ktn. B
sekt n ko
hesinde iye sordu
).
Cihan ba r d i n (d ),
e a r m aan get
i
c e v a b a baladm
ze n iye ara-
Resl (d r. benim
Ya Hz. bulu n m u y o
rahatlk
dnyada k. l
e y h ayatta yo le r c e l le ve g
d m e bin e-
a r l k b ahesind s r e k l i olarak v
V unu n r i-
; a m a b en kokus i n i g r d m bi
va r etti
l e k i ld e devam
f a -
i l m iy o r u m. r e b i r ie getir
ek b ze
a t si z e sunmak t t cenne
tte bile
Fa k i e y h a
n iindek
dim; onu a n-
lu n m a z . n i n y z suy u y
bu et i u i-
n in m m in kan, b
Orada se s e h it le r i n
r. Trablu
smaktad r.
nmaktad
ede bulu bal, st.,
2001.)
Ses: k
n Gelen
rahan, Douda
dir Ka
(Abdlka
 OMUTAN
KOMUTAN
K
EYGAMBER
PEYGAMBER
P
DERN TARH

176
ZEL SAYI 5
Hz. Peygamber [ ] Mekke dnemi
boyunca maruz kald iddete
karlk vermemi, ashabna da
sabr tavsiye etmiti. lk defa
Medinede asker tedbirler almak
zorunda kaldn biliyoruz.

DERN TARH
177

ZEL SAYI 5
DIN
HLM AY
 P
C A F E R A C A R caferacar@gop.edu.tr

eygamber Efendimizin [ ] Medineye

hicret edip mriklerle sava artlarn-
da kar karya gelinceye kadar herhan-
gi bir askerlik ve komutanlk tecrbesi
yoktur. Risalet ncesi sadece Ficar har-
bine katlmt. Buradaki rol de arka
planda lojistik destekle snrlyd; oklar
toplamt. Dolaysyla Hz. Peygamberin
Medine dnemindeki asker faaliyetleri-
ni gz nne alarak onu komutan pey-
gamber olarak vasflandrmak bir li-
derin sava zamanndaki komutanl
Hicret sonras balamnda doru bir ifadedir.
O hem peygamberdir, hem devlet ba-
DERN TARH

fiil sava kan, hem de sava zamanlarnda komu-

artlar
tanlk yapmtr. Savalarda zrhn gi-
yip klcn kuanmsa da fiilen savat
178 oluuncaya hakknda birka rnekten baka bilgiye
sahip deiliz. Zaten komutanlarn gre-
kadar hibir vi sava ynetmektir. Kendileri savamak
ZEL SAYI 5

sava tecrbesi zorunda kaldysa bu, ordunun ok zor du-

ruma dt anlamna gelir.
olmamasna Hz. Peygamber Mekke dnemi boyun-
ca maruz kald iddete karlk verme-
ramen mi, ashabna da sabr tavsiye etmiti. lk

baarl bir defa Medinede asker tedbirler almak zo-

runda kaldn biliyoruz. Sava tecrbe-
komutanlk si olmamasna ramen dnemin asker
alandaki birikimleri erevesinde yete-
rnei neklerini en iyi ekilde kullanmtr. Or-

sergileyen tak akl dahilinde en gereki seenei

ne karm ve bize de rnek olmutur. bu iki muhatap kitlesinin tesirinde kalp
Resulullah [ ] Peygamberimiz Medinede geirdii 10
yl iinde kendisinin katld veya katl-
Mslmanlara dnk olumsuz uygula-

bu baary
malar yaplmas zerine gereklemitir.
mad, kkl bykl birok asker Asker hareketlerin ok az bir ksmnda
drt basamakl operasyona karar verdi. Bunlarn says,
ayn asker hareket iindeki ilikili faali-
aktif sava yaanmt. Gerekten kar-
lkl sava diyebileceimiz 6 vaka sz ko-
bir stratejiyle yetlerle birlikte 120ye kadar kabilmek- nusudur. Bunlar srasyla Bedir, Uhud,

salamt. te
tedir. Operasyonlarn 28inde o bizzat
ordunun bandayd. Saylar ok gibi g-
bugnn lider rnse de seferlerin birbirinden bamsz
olmadklarn sylemek gerekir.
ve idarecilerine Muhataplar arasnda Mrikler, Yahu-
Hendek, Huneyn, Hayber ve Mte sava-
lardr.
Hz. Peygamber phesiz byk bir li-
derdi. Bunu baarlarndan, toplumu d-
ntrmesinden ve yeni bir medeniye-

ilham
diler ve Bizans etkisindeki blgeler n
plandadr. Bunlardan Yahudiler ve M-
verecek kutlu riklerle mcadele birbirini tetikleyen bir
srete gelimitir. Bizans ve ona ba-
prensipler. l blgelere ynelik asker hareketler ise
tin insanla hediye edilmesine zemin
hazrlamasndan anlyoruz. Dahas sla-
m kendi hayatnda dnya dini haline ge-
tirmesinden ve vefat ettiinde bugnk
Trkiyenin drt kat byklnde bir

corafyada gnl birliktelii olutur-
masndan anlyoruz.
Bu baarda komutan peygamber
rolnn atlanmamas gerekir. Fakat
u soruyu sormak gerekmez mi: Na-
sl oluyor da hibir asker tecrbesi
olmayan biri, tecrbeli bir komutan-
dan beklenenin de stnde baarla-
ra imza atabiliyor?
Risalet dnemi savalarn aktaran
siyer kaynaklar, sava tecrbesi ol-
mayan Allah Resulnn nasl baa-
rl bir ekilde harpler idare ettiini
anlatan veriler sunmaktadr. Tespit
edebildiimiz kadaryla Hz. Peygam-
bere bu baary getiren drt basa-
makl bir sre ve strateji sz konusu.
Peygamberimiz bu sralamaya dikkat
etmitir.
Doru bilgi ak
Doru haber temini Mslmanla-
rn btn ilikilerinde temel bir il-
ke olmakla birlikte siyer kaynaklar-
na daha ok asker ve siyas alandaki
rnekler yansmtr. Resulullah d-
man hakknda doru bilgi elde et-
mek iin iki yntem kullanyordu:
Birincisi dman toplum iindeki
Mslman veya gayrimslim haber
kaynaklarndan yararlanma, dieri
ise zel grevli seriyyelerle alan tara-
mas eklinde.
zellikle Medine dneminin her
DERN TARH
179
ZEL SAYI 5
Haydar- kerrar
Hz. Muhammed hem efkatli, hem
de eli kl tutan bir Peygamberdi.
Savalarda en nemli yardmcs
Haydar- Kerrar Hz. Ali, Zlfikar adl
klcyla savarken tasvir edilmi.
aamasnda bu anlamdaki haberlerin
toplanmasna nem veriyor ve elde
edilen bilgiler erevesinde ashaby-
la istiare edip karar alyordu. Gelen
haberlerin doruluu ayr bir kate-
goride deerlendiriliyordu. Hatta ba-
z zensizlikler Allah tarafndan uya-
rlmaya neden olmutu (Hucurt, 6).
Doru haber alma Mekke dne-
minden itibaren Allah Resulnn
her daim gndemindeydi. Hicret s-
recinde kendisine ynelik suikast
plann renmi olmas ve akabinde
hicrete karar vermesi byle bir haber
alma faaliyetinin sonucuydu.
Haberi veren Rukayka bt. Ebi Sayf
b. Haimdi (bn Hiam, II, 123-127). Bu
 sreteki haber ak hicret tamam-
lanncaya kadar devam etmiti. Bu
vazifeyi Hz. Ebubekirin (ra) olu
Abdullah yerine getirmiti (Mesud,
Murcuz-zeheb, II, 185).
Ancak ifade etmeliyiz ki asker
anlamda doru haber almann esas
karlk bulduu zaman dilimi Me-
dine dnemidir. Doru haber temi-
ni, mminlerin siyaseten ve hu-
kuken haklarnn muhafazas
srecinde ciddi kolaylklar
salamtr.
Mslmanlar Mek-
kede maruz kaldk-
lar bask ve iddeti,
hicret denemeleri ve
nihayet Medine hic-
retiyle amaya a-
lmlard. Ancak
Mekkeli mrikler
hicret sonrasnda da
Mslmanlar rahat
brakmam, ileri ge-
DERN TARH
len Medinelilere mek-
tuplar yazarak onlar
ehirlerinden karmala-
r ynnde telkinlerde bu-
180 lunmulard. Hz. Peygamber
bunlardan haberdar oluyordu.
Bu onu tedbir almaya sevk etmi-
ZEL SAYI 5
ti.
Allah Resul nce Mslmanlar
arasnda kardeletirme (muht) ya-
parak her bir Mslman birbirin-
den sorumlu hale getirmi, akabin-
de ise Medinede yaayan toplumun
her kesimiyle anlamalar yapmt.
Bylece burada yaayanlar farkl-
lklaryla tek bir mmet ilan etmi-
tir (bn Hiam, II, 110). Karlkl hak ve
sorumluluklar belirlenmiti.
Siyaseten ve hukuken i barn
salanmas srecinde Mslmanlar
iin tehdit ve tehlike olmaya devam
eden Mekkeli mriklerin Medine
civarndaki btn hareketleri taki-
be alnd. Bedir Savana dek yap-
lan 10 kadar gazve ve seriyyenin te-
mel zellii, alan tanma ve bilgi
temin etmekti. Bu seferlerde ciddi sa-
ylabilecek karlamalar yaanmad.
Bunlara ilaveten siyer kaynaklarn-
da amac haber temini olarak yo-
rumlanan 8 kadar asker operasyon
zikredilmektedir. Bunlar Bedir, Beni
Kureyza, Hayber, Beni Mustalik, Hu-
deybiye gibi vakalar ncesi, esnas ve
ber bilgi szdrmama ve bilgi top-
lama balamnda baz prensipleri
sahabelerine zenle tavsiye etti.
Yalnz yolculuk yapmama (Buhar,
Cihad, 134), develerin boynundan
an vb. ses yapan zillerin karlma-
s (Buhar, Cihad, 138), seferlerin gizli
tutulmas (Buhar, Cihad, 242) ve keif
amal gruplarn dmana yaka-
lanmamak iin dikkatli olma-
larnn sk sk dile getirilmesi
bu cmledendir.
Bedirde Besbes isimli
sahabe, Adiy b. Ebiz-Za-
ba el-Chen ile birlikte
mriklerin durumu-
nu renmeleri iin
g r e v l e nd i r i l m i -
ti (bn Hacer, sabe, I,
147). Uhud, Hendek
ve dier btn ope-
rasyonlarda benzer
uygulamalara rast-
lanmaktadr. Allah
Resul haber kayna
olabilecek btn im-
knlardan yararlanm-
t. nc ahslar, d-
man gruba mensup yeler,
devriye gezen asker ekipler,
ticaret kervanlar ve yolcular
bu balamda zikre deerdir.
stiare ve srekli iletiim
Hz. Peygamberin komutanlk
yaparken titizlikle riayet ettii
hususlardan biri, hi phesiz
istiaredir. Allahn da bir emri
olan meveret (ura, 38; Al-i m-
ran, 139), Peygamberimizin ko-
HLM AYDIN
Hilye-i saadet mutan olarak baarsnn bir ba-
Peygamberimizin fizik zelliklerini ve ka srr olarak grlmelidir.
gzel sfatlarn tasvir eden hilyeler usta O, siyas ve asker btn tasarruf-
hattatlar elinde eitli formlarda hayat larnda istiareyi hayat prensibi ola-
buluyor. Allm hilye tarzndan farkl altn
rak benimsemi ve tavsiye etmitir.
varakl bir hilye-i saadet.
Aile ve sosyal hayat da bunun dn-
da deildi (Bakara, 233; Buhar, eh-
dt, 15). stiare neticesinde ortaya -
kan gre sahip km, kendisi o
kanaatte olmasa bile istiarenin so-
nularna bal kalmt. Ebu Hurey-
sonrasnda haber almaya dnk se- re, Hz. Peygamber hakknda Ondan
riyyelerdi. daha fazla istiareye nem veren bir
Mslmanlarla Kurey arasnda kimseyi grmedim demitir (Tirmiz,
Mekke dneminde balayan dman- Cihd, 35).
lk Medinede daha sert bir hl alm Onun istiare stratejisini dnemin
ve fiil karlk verme zemini teek- byk mcadelesinden rneklerle
kl etmiti. Bu noktada Hz. Peygam- sunmak en dorusudur. Bedirde yap-
t istiare ile Hubab b. Mnzirin tec-
rbesine binaen onun kanaatine g-
re orduyu konumlandrmt (Vakid, I,
53). Uhud Savanda ehirde kalp sa-
vunma sava yapmay istemesine ra-
men istiare neticesinde ehir dnda
dmann karlanmas fikrine tabi
olmu ve sonuna kadar istiareye ba-
l kalmt (bn Hiam, III, 49). Hendek
Savandan nce istiare ile ortaya
kan ehrin gei noktasna hendek
kazlmas fikrini desteklemi ve bu is-
tiare sayesinde baarl bir savunma
gerekletirilmitir (bn Hiam, III, 169).
stiarelerinde kimi zaman ken-
di grnde de srar etmi ve bunu
birlikte yola kt insanlara izah et-
mekten geri durmamt. Hudeybiye
musalahasnda barta srar etmesi
byle deerlendirilebilir (bn Hiam, II,
308-322).
Peygamberimizin komutanlk ve
liderlikte zen gsterdii hususlar-
dan biri de istiare sonras tedbirlerin
alnmasdr. Bir ynyle tedbir, isti-
are sonucu kan kararlarn uygu-
lanmasdr. Hz. Peygamber istiare-
yi usulen yapmamtr. Hem istiare
edip hem de bildiini okuyan bir ta-
vr asla sergilememitir.
Allahn elisi siyas ve asker ka-
rarlarnda gizlilie zel nem atfet-
miti. Tebk Seferi hari btn asker
sreler byk bir gizlilikle yrtl-
mt. Tebkte ise yolun uzunluu
ve ak bir hedefin olmay nedeniy-
le olsa gerek hazrlklarn tam ola-
rak tamamlanabilmesi iin sefer du-
yurusu yaplmtr. Nuaym b. Mesud,
Hz. Peygamberin seferlerde hedefini
mutlaka gizlediini aktarr (Vakid, II,
128). Resulullah bunu, bir harp strate-
jisi olarak uygulamt.
Peygamberimizin uygulad ted-
birlerden biri de srekli nbet ve ta-
kiptir. Mekke dneminde nadir g-
rlmekle birlikte hicret sonras her
zaman nbet tutacak kiiler grev-
lendirmi ve evrede olup bitenleri
takip ettirmiti. Etraf gzleme ama-
cyla devriye ekipleri gnderdiini
ekleyelim. Bu ekipler civar kontrol
eder, haberleri toplar ve Hz. Peygam-
bere ulatrrlard. Risalet dnemi se-
riyyelerinde bunun daima uyguland-
n grmekteyiz.
Resulullah zamannda tek tip ni-
forma imkn olmadndan tarafla-
rn birbirini tan-
yabilmeleri iin
parola kullanl-
yordu. Hz. Peygam-
ber her sava ncesi
bir parola belirlerdi. Bedirde,
Ey Abdurrahman oullar!, Ey Ab-
dullah oullar!, Ey Ubeyd oulla-
r! gibi parolalar kullanlmt. Bir hususi olarak zafer vaadini yerine
baka rivayete gre Bedirde Ya Man-
sur emit!, Ahad Ahad! gibi sem-
bol ifadelerin kullanld ifade edil-
mitir (bn Hiam, II, 288). Yine Emit,
Hamm, La Yunsarun gibi kullanm-
lara rastlanmaktadr (Arman, Bt.
Yn. Asr Saad. sl., IV, 93). Bu uygulama-
lar Peygamberimizin tedbir ve ihti-
yata verdii nemin czi bir ksmn
tekil eder.
Tevekkl ve dua
Hz. Peygamberin komutanlk ba-
arsnda zikre deer bir dier etken
de, tedbir aldktan sonra ortaya koy-
duu tevekkl ve ilticadr. Liderlik ve
komutanlk serveninde tevekkl ve
dua, adeta prizmann zirve noktas-
n temsil eder. Bu hem onun, hem de
mminlerin sebatna vesile olmu-
tur. Tevekkl bir hedefe ulamak iin
her trl aba ve gayreti gsterip son-
ra da Allaha dayanp gvenmek, on-
dan yardm isteyip iin sonunu ona
havale etmektir. Tevekkl ayn za-
manda Hz. Peygambere bir tavsiye-
dir (Rad, 30).
Allah Resul risaletinin her ann-
da olduu gibi sava zamanlarnda
da tevekkl ve duay asla terk etme-
mitir. Doru bilgi, doru bilgi ze-
rinden istiare, istiarenin gerektir-
dii tedbir, nihayet tevekkl ve dua
ile mcadelesini tamamlamtr.
Hicret iin gizlice km, Medine
yolundan deil, ters istikamette yol
alm ve bir maarada saklanm-
tr. Dmann ok yaklat zaman-
da byk bir tevekkl gstermi, Hz.
Ebubekiri teselli ederek, Korkma,
Allah bizimle beraberdir! demitir
(bn Hiam, II, 94). Huneynde dalm
olan Mslmanlar teselli etmi ve
etrafnda toparlamt (bn Hiam, IV,
62). Huzuruna gelen bir bedeviye, de-
vesini balayp yle tevekkl etmesi-
ni syledi (Tirmiz, Kyame 60). Sava-
larda zrh giymi, hendek kazm,
taktikler uygulamt. Son merhale
olarak Allaha tevekkl ve dua et-
mitir. Bedirde dmanla kar kar-
ya geldiinde yapt dua en gzel
misaldir:
Ya Rab! te Kurey! Kibir ve gu-
rurla geldi. Sana meydan okuyor, Pey-
gamberini de yalanlyor. Ya Rab! Pey-
gamberlere nusret ahdini bana da
getirmeni senden isterim. Allahm,
eer sen u bir avu Mslmann he-
lak olmasn diliyorsan, sonra sana
ibadet eden bulunmayacaktr (Bu-
har, Megaz, 4).
Sonu olarak Hz. Muhammed her
alanda olduu gibi siyas-asker alan-
da da bize rnek alacamz bir mi-
ras brakmtr. Hicret sonras fiil sa-
va artlar oluuncaya kadar hibir
sava tecrbesi olmamasna ramen
baarl bir komutanlk rnei ser-
gilemitir. Bu baary elde etmesin-
de bize sve/misal olabilecek drt ba-
samakl stratejisi hibir zaman terk
DERN TARH
edilmemitir.
kii bir araya geldiinde arala-
rndan birinin lider seilmesini tavsi-
ye eden Hz. Peygamberin (Ebu Dvud,
Cihd, 80), kendisinin tabii misyo- 181
nu olan liderliinin ve komutanl-
nn merkezine bu ilkeleri yerletir-
ZEL SAYI 5
dii anlalyor. Bu ilkeler, aileden i
hayatna ve siyasete varncaya kadar
hayatn her alannda salkl iletiim
ve huzurlu ortamlarn olumas iin
zarurettir.
Ne mutlu onu tanyan ve onun r-
nekliine sarlanlara!
Kaynaka:
Arman, Mustafa, Asr Saatte Ordu ve Stratejisi, Btn
Ynleri ile Asr Saadette slam, 1994.
Buhar, Eb Abdillah Muhammed b. smail, el-Cmius-Sahh,
stanbul, 1992.
Eb Dvd, Sleymn b. el-E`as b. shk es-Sicistn el-Ezd,
Snen, 1992.
Tirmiz, Eb s Muhammed b. s b. Sevre (Yezd) et-Tirmiz,
Snen, 1992.
bn Hacer, Ebul-Fadl Ahmed b. Alibn Hacerel-Aska
lan,el-sbe F Temyzis-Sahbe, I-VIII, Tahkik: Ali
Muhammed el-Becv, Beyrut, 1992.
bn Hiam, Siretn-Nebeviyye, Tahkik: Mustafa es-Sakka,
brahim el-Ebyar, Abdl-Hafz eleb, am, 1992.
bn Sad, Muhammed b. Sad b. Mni ez-Zhr, et-Ta
bakt l-Kebr, Beyrut.
Mesd, Ebul-Hasen Ali b. el-Huseyin b. Ali, Mrcz-zeheb
ve Medin l-cevher, Tahkik: Abdl-Emin el-Mhenna,
Beyrut, 1991.
Vakid, Muhammed b. mer, Kitab l-Mez, Tahkik: M.
Jones, Beyrut, 1966.
Cafer Acar
Yrd. Do. Dr., Gaziosmanpaa niversitesi Trk
slam Edebiyat ve slam Sanatlar Anabilim Dal
retim yesi.
 MEKKENIN FETHINE GIDEN NEBEV YOL
Hudeybiye Bar Antlamas
DERN TARH

182
ZEL SAYI 5
 Mekkeli mriklerin Medine slam Devletini resmen
tandklarn gsteren Hudeybiye Bar Antlamasyla slam
tarihinde yepyeni bir sayfa alm oldu. te Hz. Alinin (ra)
yazp Resul-i Ekremin [ ] bizzat imzalad antlamann
byk tartmalara yol aan maddeleri

DERN TARH
183

ZEL SAYI 5
 H
M E H M E T M A H F U Z S Y L E M E Z mahfuzs@yahoo.com
z. Peygamber [ ] bir gece ryasn-
da Kbeyi tavaf ettiini grr. Pey-
gamberlerin ryalar vahyin bir
paras olduundan bunu bir emir
telakki eder. Durumu ashabna ak-
tarr ve hazrlanmalarn emre-
der. Yanlarna hafif silahlar alarak
Mekkeye doru yola karlar. Me-
dineli mnafklar onlarn ehirden
silahsz klarn seyrederken, se-
vin iinde, kesinlikle geri dnemeyeceklerini dnrler.
Hicretin 6. ylnn Zilkade aynda (Mart 628), Hz. Pey-
gamber, yerine vekil olarak bn Ummu Mektumu bra-
karak, Lebbeyk Allahumme lebbeyk, lebbeyke la erike
lekke lebbeyk, innel-hamde ve nimete leke vel-mlk ni-
dalar iinde ashabyla birlikte, ihramlarn giymi bir vazi-
yette, Medinenin mikat (ihrama girilen yer) mahalli Zlhu-
leyfeden hareket ederler. Beraberlerinde 70 tane kurbanlk
deve vardr.
Hz. Peygamberin yola kmasndan ksa sre sonra Mek-
keliler geliinden haberdar olur. Hemen Darun-Nedvede
DERN TARH
yemekli bir toplant tertip ederek durumu istiare eder ve
Mslmanlar Mekkeye sokmama karar alrlar.
Mslmanlar uzun ve meakkatli bir yolculuktan sonra
184
Hudeybiye dolaylarna varmay baarrlar. Burada Halid b.
Velid komutasndaki Mekkeli silahl gler tarafndan dur-
durulurlar. Bu esnada le namazn toplu klarlar. Bunu
ZEL SAYI 5
gzetleyen Halid b. Velid, Bunlarn namazlarnn mutla-
ka bir ikincisi de vardr. Kendi anne ve babalarndan, hatta
evlatlarndan daha ok sevdikleri bu namazlar balarna
bela olacaktr der. nl komutan Mslmanlar namaz-
da yakalayp toplu olarak yok etmeyi hedeflerken, yce Al-
lahn Hudeybiyeden bir fethin domasn murat ettiin-
den habersizdir.
Nitekim le ile ikindi arasnda Nisa suresinin 102. ayeti
nazil olur. Bu ayet-i kerime ile Allah, Hz. Peygambere Halid
b. Velidin kendilerine saldrmay amaladn haber verir. mediiniz baka ganimetler de vardr ki, Allahn birlii ve
Bylece mrik komutann hayali Allahn hadiseye mda-
hil olmasyla suya der. Hz. Peygamber bu ekilde bekler-
ken Mekke mrikleri onun neyi amaladn renmek dan ald, gerektiinde lm gze alabileceklerine da-
zere Urve b. Mesudu kendisine gnderirler. Efendimiz u
cevab verir:
Ey Urve, Allah iin hakikati dile getir. Grmekte oldu-
un bu develerimizin kurban edilmesine ve Allahn evini
ziyarete engel olunur mu hi? Grdn gibi bizler sava-
mak iin buralara kadar gelmedik. Bizler sadece kurban-
lk develerimizi kesmek ve (Allah iin) tavafmz yapmak
istiyoruz. Ltfen benim kavmim olan Mekkelilere haber
ver. Sava onlar korkutmutur. Zaten sava durumu onla-
rn lehine deil. Bu durum onlar olduka zayf drm- te bu durum o gn orada bulunan insanlarn cennetle
tr. Aramzda bir antlama yapalm ve sava belli bir s-
re brakalm. Bylelikle onlarn da hem soylar artar, hem
de zedelenen karlar onarlm olur. Bizimle Allahn evi-
nin arasndan ekilsinler, geli amacmz olan umremizi
yapalm ve kurbanlarmz keselim. Hatta benimle dier
insanlarn arasndan da ekilsinler. O insanlar beni yenmi
olurlarsa istedikleri gerekleir; ayet ben galip gelirsem,
dilerlerse gelip benimle savarlar, dilerlerse birlikte esenli-
e kavumu oluruz. Yoksa Allah bu dini yeryzne hkim
klncaya kadar veya benim canm alncaya kadar onlarla
savamaya devam ederim.
Urve, bu talebi Mekkeli mriklere ulatrr ve Peygam-
berle antlama yapmalarn tavsiye eder; ancak onlar bu-
nu dikkate almaz. Hz. Muhammed de dncelerini ren-
mek zere eli gndermeye karar verir ve Hz. meri (ra)
seer. Hz. mer, Efendimizin kendisini gndermek istedi-
ini renince, Ey Allahn Elisi, beni gndermek ister-
sen kukusuz giderim. Ancak ayet kanaatlerimi sorarsan,
Osman (ra) gndermen daha iyi olur. Zira onun Mekkede
daha ok akrabas var der. Bu teklif Peygamber tarafndan
makul bulunur ve Hz. Osman gnderilir.
Mekkeye giden Hz. Osman mriklere amalarnn sa-
dece umre olduunu aklar. Fakat Mekkeliler, Hz. Pey-
gamberin baka bir amacnn olmadn bilseler de ka-
rarlarndan dnmezler. Hz. Osman ayartmak iin umre
yapmasn teklif ederler, o da bunu reddeder. Bu net tavr
Mekke mriklerini olduka rahatsz eder ve onu hapseder-
ler. Hadise Hz. Peygambere Osmann ldrld eklin-
de ulatrlr. Resul-i Ekrem haberi alr almaz bunu sava
ilan olarak sayar ve ashabn kendisiyle birlikte hareket
edeceklerine dair biate arr. Tarihe Rdvan biat olarak
geen bu olay, Kuranda u ekilde ifade edilir:
And olsun ki aacn altnda sana biat ederlerken Allah
o mminlerden raz olmutur. Kalplerinde olan bilmi,
onlara gven duygusu vermi ve onlar pek yakn bir fe-
tihle dllendirmitir. Yine onlar elde edecekleri birok
ganimetle de mkfatlandrd. Allah stndr, hikmet sa-
hibidir. Allah size elde edeceiniz birok ganimet vaad et-
mitir. (Bu ganimetlerden) ite unlar hemen vermitir ve
insanlarn ellerini sizden ekmitir ki bu, mminlere bir
iaret olsun ve sizi dosdoru yola iletsin. Henz elde ede-
kudreti dahilindedir (Fetih, 18-21).
Hz. Peygamberin o gn Rdvan aacnn altnda ashab-
ir bir biattr. Nitekim Kuran bu hadiseyi anlatrken hem
Mslmanlarn kararlln, hem de Allahn yardmnn
yanlarnda olduunu anlamamz salayacak ekilde yle
demektedir: Eer kfirler sizinle savasalard, arkalarna
dnp kaarlard. Sonra bir dost ve yardmc da bulamaz-
lard (Fetih, 22).
Tek bana bu hadise bile Mslmanlarn slama ve Hz.
Peygambere balln ifade etmek iin kfidir. Bu biat
canlarn Rabblerinin rzas iin hie saydklarn gsterir.
mjdelenmelerini salamtr. Nitekim Kuranda yce Al-
lah onlarla ilgili yle buyuruyor:
Muhakkak ki sana biat edenler ancak Allaha biat et-
mektedirler. Allahn eli onlarn ellerinin zerindedir. Kim
ahdini bozarsa, ancak kendi aleyhine bozmu olur. Kim de

Sultan II. Abdlhamid zamannda ekilen bu fotorafta Mescid-i Nebev, Byk am Kapsnn (Kale Kaps) bulunduu Medine-i
Mnevverenin birinci suru, sur dnda kalan Medine-i Mnevvere haneleri, Sebak ve Veda kubbeleri ve Byk am Kaps nnden Uhud
ehitliine giden yol grnyor.
Allah ile olan ahdine vefa gsterirse
Allah ona byk bir mkfat verecek-
tir (Fetih, 10).
Rdvan biat tamamlandktan son-
ra Hz. Osman kagelir, bylece or-
tam rahatlar. Tam bu esnada Mekke-
liler Hz. Peygamberle mzakerede
bulunmak zere, tam yetkili olarak,
Sheyl b. Amrn bakanlnda ki-
ilik bir heyet gnderirler.
Heyette Mikrez b. Hafs ile Huveytip
b. Abduluzza da vardr. Sheyl b. Amr,
Efendimize, Mekkelilerin hibir ekil-
de bu sene umreye izin vermeyecek-
lerini, bunu zorlamas durumundaysa
kan dkleceini syler. Bunu isteme-
yen Hz. Peygamber anlama teklifin-
de bulunur. artlarn kabul zerine
aadaki antlama imzalanr:
Antlamann artlar
Mslmanlar bu yl Mekkeye
umre iin giremeyecekler.
Bir yl sonra gelecek, gn kala-
caklar. Yanlarnda sadece sefer silah-
lar bulunacak. Geldiklerinde Mekke-
liler ehri kendilerine brakacaklar.
Mekke ile Medine arasndaki bu
antlama 10 yl sreyle yrrlkte ka-
lacak.
Bu sre iinde civar kabilelerden
dileyen dilediiyle anlama yapabile-
cek.
Mekkeli olup slam dinini kabul
eden bir ahs Medineye snmas
MM GLSM NEDEN
TESLM EDLMED?
Hudeybiye Antlamasndan sonra
slamn azl dmanlarndan Ukbe
b. Ebi Muaytn kz mm Glsm
de Mslman olur ve Mekkeden
kaarak Medineye snr. Antlama-
ya gre Hz. Peygamberin onu teslim
etmesi gerekmektedir. Ancak bir
hanmn teslimi durumunda bana en
kt hallerin gelmesi kanlmazdr.
Hz. Peygamber bunlar dnrken
Mumtehine suresinin 10. ayeti nazil
olur:
Ey iman edenler! Mmin kadnlar
hicret ederek size geldikleri zaman,
onlar imtihan edin. Allah onlarn
imanlarn daha iyi bilir. Eer siz de
onlarn inanm kadnlar olduklarn
renirseniz onlar kfirlere geri gn-
dermeyin. Bunlar onlara helal deil-
dir. Onlar da bunlara helal olmazlar.
Bylece Hz. Peygamber, antla-
ma metninde iadesine hkmedilen
ahslarn sadece erkekler olduuna
kanaat getirdi. Kullanlan hitap zamiri
sadece erkekleri kapsad iin Mekke
mrikleri de buna itiraz edeme-
milerdi. Medinede kalan mm
Glsm, Hz. Muhammedin azatl
Zeyd b. Harise ile evlenmitir.
IRCICA Arivi.
durumunda velisi talep ederse teslim
DERN TARH
edilecek.
Medineli olup slamdan kan ve
Mekkeye snan ise velisi istese bile
iade edilmeyecek. 185
Mekkelilerden i icab Medineye
urayanlarn emniyeti Hz. Peygam-
ZEL SAYI 5
ber ve ashab tarafndan salanacak,
Medinelilerden i icab ya da hac ve
umre amacyla Mekkeye gelenlerin
de can gvenlii Mekkeliler tarafn-
dan salanacak.
Hz. Ebubekir (ra), Hz. mer (ra),
Hz. Osman (ra), Hz. Ali (ra), Abdullah
b. Sheyl, Sad b. Ebi Vakkas, Abdur-
rahman b. Avf, Ebu Ubeyde b. Cerrah
gibi Mekkeli Muhacirler de antlama-
nn ahidi olarak yazlmt.
Sheyl b. Amr ile Hz. Peygamber
arasnda imzalanan bu antlamann
Efendimizin emriyle Hz. Ali tarafn-
dan yazld rivayet edilir. Hatta riva-
yetlere gre Hz. Peygamber, Hz. Aliye
metni yazdrrken, Yaz ey Ali, Rah-
man ve Rahim Olan Allahn adyla
dediinde Sheyl b. Amr bu ifadeye
itiraz ederek Biz Rahman bilmiyo-
ruz. Bizim bildiimiz ekilde, senin
adnla balyoruz ey Allahmz, ya-
ni bismikellahumme eklinde ba-
lansn der. Hz. Peygamber bu ikisi-
nin arasnda bir fark grmedii iin
itiraz kabul eder. Sonra Hz. Aliye
dnerek, Ey Ali, Bu Allahn elisi
Muhammed ile Sheyl b. Amrn
 IRCICA Arivi.
Arafat Danda haclar gsteren bu fotorafta ayrca Cebel-i Sad, Cebel-i Rahme, Mames yaylas, Vadi-i Arene, Cebel-i Tarik, Cebel-i
Ahdeb de grlyor. Mekkenin kuzeydousunda bulunan Arafat Da takriben 245 m. yksekliindedir. Zilhiccenin 9. gnnde burada haclar
DERN TARH
Arafat vakfesine dururlar.
zerinde ittifak ettikleri anlama
186 metnidir diye yaz der. Sheyl buna
da itiraz eder: Eer biz senin Allahn
elisi olduunu kabul etseydik bun-
ZEL SAYI 5
ca mcadeleyi neden verelim? Bunun
kesinlikle metne girmesini kabul ede-
mem der. Hz. Peygamber, Sheylin
itirazn mantkl bularak, Vallahi,
siz kabul etseniz de etmeseniz de ben
Allahn elisiyim demi, sonra Hz.
Aliye dnerek, Ey Ali! Resulullah ifa-
desini sil buyurmutur.
Genliinin ve kahramanlnn
zirvesinde olan Hz. Ali aslnda antla-
ma maddelerine ierlemiti. Yazarken
her biri ona ar gelmi, ancak emre-
den Hz. Peygamber olduu iin itiraz
etmemiti. Fakat bu son talebe taham-
ml edemeyerek silmeyi reddetti. Bu-
nun zerine Hz. Peygamberin o ifa-
denin hangisi olduunu sorduu, Hz.
Alinin parmayla gstermesi ze-
rine bizzat kendisinin sildii rivayet
edilir.
Maddeler grnte Mslmanlar
iin ok ar artlar ieriyordu. Bu es-
nada Mekkede babas Sheyl tarafn-
dan hapsedilen Ebu Cendel bir yolu-
nu bulup Mslmanlara snmt.
Olunu Hz. Peygamberin kararghn-
da gren Sheyl, Ey Muhammed! -
te iyi niyetini test edecek bir durum.
Bu antlamaya gre velisi olarak o-
lumu istiyorum der. Hz Muhammed
onu antlama metninin dnda tut-
mak iin ok aba sarf eder, ancak
Sheyl kesinlikle kabul etmez. Resu-
lullah baka arenin olmadn g-
rnce onu teslim etmeye karar verir.
Ebu Cendelin teslimi bu ar artla-
rn zerine tuz biber eker ve Msl-
manlar son derece rahatsz olurlar.
Kurundan ar yk
Hz. Peygamber daha sonra Ey
insanlar kalknz, salarnz tra
ediniz ve kurbanlarnz keserek ih-
ramdan knz, geri dnyoruz der.
Geri dnyoruz ifadesi her birinin
yreine bir ok gibi saplanr. Yaklak
500 km tede bulunan Medineden
bin bir meakkatle kp sadece 20-
30 km mesafedeki Mekkeye gireme-
mek ar gelmitir. Kimsenin azn
bak amaz. Bu esnada Hz. mer ge-
lip Efendimizin yakasna yaparak
yle der:
Ey Muhammed, sen Allahn elisi
deil misin? Biz mminler deil mi-
yiz? Dmanlarmz batl, biz ise hak
ve hakikat zere deil miyiz? Bizim
llerimiz cennette, onlarn lleri
cehennemde deil mi? yleyse dini-
mizi kk drmeye neden mey-
dan veriyoruz? Allah onlarla aramz-
da hkmn vermemiken neden
geri dnyoruz?
Hz. Peygamber, Ey Hattabn olu,
ben Allahn kulu ve elisiyim. Bu ant-
lamann maddelerini kabul etmek-
le Allaha isyan etmi, ona kar gel-
mi deilim. Benim yardmcm odur,
o beni yalnz brakmayacaktr buyu-
rur. Bunun zerine Hz. mer, Peki
sen bize Allahn evine varp onu ta-
vaf edeceimizi sylememi miydin?
Neden dnyoruz? dediinde yle
cevap verir:
Evet, syledim. Ancak bu yl ziya-
ret edeceinizi sylemedim. Bir kez
daha sylyorum. Ey Hattabn olu,
sen mutlaka Kbeye gidecek ve Al-
lahn evi olan o kutlu mekn tavaf
edeceksin.
Mslmanlarn tavrndan rahatsz
olan Hz. Peygamber otana giderek
orada bulunan mm Seleme valide-
mize durumu olduu gibi anlatr. Ei
onu dikkatle dinledikten sonra Pey-
gamberimizi u szlerle teselli eder:
Ey Allahn elisi! Yaplmas gere-
ken ey senin kalkp kurbann kes-
men, salarn tra ederek ihramdan
kmandr. Bunu yapman durumun-
da herkesin seni takip edeceini g-
receksin. Zira onlar sana iman eden
insanlardr ve emrinden kmayacak-
lardr.
Bunun zerine Hz. Peygamber a-
drndan kar, hi kimseye bir ey
demeden kurbann keser, salarn
tra ederek adrna dnerken bir
taraftan da sahabelerin ne yapmak-
ta olduklarna gz ucuyla bakar. Her
birinin sessizce kalkarak kurbann
kesmek ve salarn tra etmek iin
sraya girdiklerini grnce Allaha
hamd eder.
Ksa sre sonra nazil olan Fetih
suresinde Hudeybiye Antlamas bir
fetih olarak anlatlr. Yce Allahn
bunu bir fetih olarak zikretmesi Me-
dineli mnafklar ile slam dman-
larna ayr bir malzeme konusu olur:
Muhammede aryoruz. Buna bile
fetih diyebiliyor derler. Allah bu ha-
diseyi yle izah eder:
phesiz biz sana apak bir fetih
verdik. T ki Allah, senin gemi ve
gelecek gnahlarn balasn, sana
olan nimetini tamamlasn, seni do-
ru yola iletsin ve Allah sana, anl bir
zaferle yardm etsin. O, inananlarn
imanlarn kat kat artrmalar iin
kalplerine huzur ve gven indirendir.
Gklerin ve yerin ordular Allahn-
dr. Allah hakkyla bilendir, hkm
ve hikmet sahibidir. Btn bunlar Al-
lahn inanan erkek ve kadnlar, ile-
rinden rmaklar akan, iinde temelli
kalacaklar cennetlere koymas, onla-
rn ktlklerini rtmesi iindir. -
te bu, Allah katnda byk bir baa-
rdr. Bir de Allahn, hakknda kt
zanda bulunan mnafk erkeklere ve
mnafk kadnlara, Allaha ortak ko-
an erkeklere ve Allaha ortak koan
kadnlara azap etmesi iindir. Kt-
lk girdab onlarn bana olsun! Al-
lah onlara gazap etmi, onlar la-
netlemi ve kendilerine cehennemi
hazrlamtr. Oras ne kt bir var
yeridir! Gklerin ve yerin ordular Al-
lahndr. Allah mutlak g sahibidir,
hkm ve hikmet sahibidir. (Ey Mu-
hammed!) phesiz biz seni bir ahit,
bir mjdeci ve bir uyarc olarak gn-
derdik. Ey insanlar! Allaha ve Pey-
Kadem-i erif
Hz. Peygamberin mbarek ayann iz
brakt baz ta ve mermerler mukaddes
bir miras olarak asrlarca saklanmtr. Mirac
hatras Kadem-i erif resminin gm levha
zerine izilmi hali.
gamberine inanasnz, ona yardm tii iin davalarn ak ekilde dier
edesiniz, ona sayg gsteresiniz ve sa- kabilelere yaymaya balamlard.
bah akam Allah tespih edesiniz di- zellikle ticaret gzerghlar zerin-
ye (Peygamberi gnderdik). Sana biat de bulunan kabileler gelip Hz. Pey-
edenler ancak Allaha biat etmi olur- gambere ballklarn ilan etmi ya
lar. Allahn eli onlarn ellerinin ze- da onunla ittifak kurmulard.
rindedir. Verdii szden dnen kendi Antlamann zerinden fazla ge-
aleyhine dnm olur. Allaha verdii meden Mekkeli Mslmanlardan
sz yerine getirene, Allah byk bir Ebul-Basir adnda bir delikanl Medi-
mkfat verecektir (Fetih, 1-10). neye snd. Ksa sre sonra da veli-
si antlamaya dayanarak kendisini ta-
lm deinde gelen mektup lep etti. Hz. Peygamber hi tereddt
Mrikler Hudeybiyeden dnp etmeden onu iade etti. Her ne kadar
Medineye giren Mslmanlar g- bu hadise Mslmanlar derinden et-
rnce zlyor ve onlarn Mekkeliler kilemise de Allah elisinin kararna
nezdinde kk dmelerine sevine- kar gelmediler.
rek teselli oluyorlard. Mslmanlar te taraftan Hz. Peygamberin tes-
ise Fetih suresi inmeden evvel adeta lim ettii Ebul-Basir yolda kendisini
lm sessizliine brnmlerdi. An- Mekkeye gtren ahslardan ikisi-
cak bu ayet-i kerimelerin inmesiyle ni ldrp kat. Medineye gelmesi
karanlk yerini byk bir cokuya b- durumunda tekrar teslim edileceini
rakacakt. Bu gven ortamnn kendi- bildiinden Mekke ile Suriye arasn-
lerine salad nimetlerden istifade da, kervanlarn getii gzergh ze-
ettike antlamann -aslnda- gerek rinde bulunan s ormanlarn mesken
bir zafer olduunu anladlar. tutmaya karar verdi.
DERN TARH
Nitekim bar ortam tezahr et- Ksa sre iinde Ebul-Basir etra-
fnda Mekkeden Suriye dolaylarna
giden kervanlar vuran kalabalk bir
kitle toplad. Bu durum Mekke m-
187
riklerini byk zarara soktu. Nite-
kim baka arelerinin olmadn an-
ZEL SAYI 5
laynca mrikler Hz. Peygambere
bir mektup yazarak bu maddenin
yrrlkten kaldrlmasn rica et-
tiler. Hz. Peygamber bunu kabul et-
mi, Ebul-Basire mektup yazarak
Medineye gelmesini istemitir. Hz.
Muhammedin mektubu ona lm
deinde ulat. Arkadalarna Pey-
gambere selam sylemelerini tem-
bihledikten sonra dar- bekya irtihal
etti.
Mekkeliler bir sre sonra Bekr ka-
bilesine destek vererek Hz. Peygam-
berin mttefiki olan Huzaa kabilesi-
ne saldrp antlamay bozarlar. Daha
sonra bunu yenilemek iin Mekkeye
gelirler. Ancak Peygamber antlamay
yenilediini sylemez. Bylece bu ha-
dise Mekkenin fethine vesile olacak-
tr.
Mehmet Mahfuz Sylemez
Prof. Dr., stanbul niversitesi lahiyat
Fakltesi retim yesi.
 EFKAT ve
MERHAMET
PEYGAMBER
Engellilere nasl davranrd?
DERN TARH

188
ZEL SAYI 5
 E
M T H AT E S E R mithateser@hotmail.com
ngellilik konusunda Bat dnyasnn son
100, lkemizde ise 10, bilemediniz 20
yldr bir farkndalk olutuunu d-
nrsek 1400 yl nce Hz. Muhammedin
[ ] uygulamalar daha da nem kazanr.
Yaad bir hadise vesilesiyle uyarlma-
s onun engellilere bakn kendi top-
lumundan ok farkl bir izgiye oturt-
mutur. Hatta gnmzde ifade edilen
ancak bir trl hayata geirilemeyen bir
hassasiyet dzeyine eritii grlr.
Sz konusu hadise, Abese suresinin
ilk ayetlerinin inmesine vesile olmutur.
Buna gre Hz. Peygamber Mekkenin ile-
Engellilerin ri gelen mriklerini slama davet eder-
ken mm Mektumun grme engelli
rehabilitasyonuna olu Abdullah yanna gelmi, kendisin-
ve hayata den slamla ilgili malumat talep etmi-
tir. Mekkeli ileri gelenlerinin Mslman
kazandrlmasna olmas iin abalayan Resulullah ise Ab-
dullahn zamansz ve srarl sorularn-
byk nem dan pek holanmam ve muhataplary-
veren Resulullah la konumaya devam etmek istemiti.
Bu tavr sebebiyle Cenab- Hak tarafn-
[ ], toplum dan ayetlerle ikaz edilir.
bu kimseleri
Kanaatimize gre bu hadise ile Hz.
Peygamber engellilik konusunda yaad-
dlarken onlara toplumun algsndan kurtularak Yara-
dann istedii uura sahip olmutur. Bu
yakn alaka ilahi uyar neticesinde engellilerle iliki-
gstermi, halk
si bize bugn dahi rnek olabilecek bi-
imde tezahr eder.
da buna tevik Resulullah byk deer verdii engel-
lilere, iman ve sabrla hareket ettikleri
etmitir. takdirde cennette kaybettikleri organla-
ryla buluup ebedi hayat engelsiz ola-
rak yaayacaklar mjdesini vermitir.
Taif kuatmasnda bir gzn kaybe-
den Eb Sfyana cennette bir gz mj-
desi vermi, Huneyn Savanda bir aya-
ndan mahrum kalan Umeyr b. Amra
Ayan senden nce cennete gitti de-
mitir. Medine dnda yaayan ve fizik-
sel grnts sebebiyle temel ihtiya-
larn karlamann dnda insanlarn
arasna karamayan Zahir b. Harama
yaklam ise engellilere verilen deerin
boyutlarn gstermesi asndan zirve
noktas saylacak bir rnektir:
Bir gn pazarda Zahiri gren Allah
Resul, usulca arkasndan yaklar ve
elleriyle onun gzlerini kapatarak aka
yollu, Bu kiiyi kim satn almak ister?
der. Zahir, onun Hz. Peygamber olduu-
nu anlar ve Beni kim satn almak ister
ki? diyerek kimsenin kendisini nem-
semediini ve ie yaramaz biri olarak
grldn ifade eder. nsanlarn bak-
DERN TARH
maktan bile saknd anlalan ve riva-
yetlere gre Medineye geldiinde Hz.
Peygamberin dnda kimseyle gr-
meyen bu sahabiye hem fiziksel temas-
ta bulunarak, hem de sorusuna Sen Al-
lah katnda deerlisin cevabn vererek
189
rnek bir tavr sergilemitir.
ZEL SAYI 5
Hz. Muhammed engellilere yapt zi-
yaretlerde yanna sahabeleri de alarak
onlarda bir bilin oluturmaya gayret
etmitir. Grme engelli Umeyr b. Adiyi
devaml ziyaret ettiini, Kalkn, Va-
BabAziz (2005) filminden bir sahne
DERN TARH
190
ZEL SAYI 5
IRCICA Arivi.
kf oullarndan u basir olan, yani
hakiki anlamda gren adam ziya-
ret edelim dediini biliyoruz. Allah
Resulnn bir isteini ondan haber-
siz yerine getiren Umeyr ile ilgili Hz.
mer (ra) Tavizsiz bir ekilde Allaha
itaat eden u kre bakn deyince Hz.
Peygamber o mthi sz sylemi-
tir: Ona m deme! Asl gren odur.
Bylece engelliliin organlarn i-
levsizlii veya mahrumiyeti deil,
kalbin ve beynin hak ile hakikate
kr ve sar kesilmesi olduunu -
retmitir.
Hz. Muhammed engellilere yard- kaplarn mlara yardm etmek, sa-
m da tevik etmitir. Ancak bu, el- r ve dilsizleri anlayana kadar din-
lerine tututurulan sadaka eklinde lenmek, bir insana ihtiya duyduu
deil, engellerini hafifletmeye hiz- nesnenin yerini gstermek, yardm
met edecek trden bir yardmdr. r- isteyen birine gcmz yettii kadar
nein grme engelli Ebu Abs Abdur- yardm etmek ve gszlere kol ka-
rahman b. Cebere beyaz bir baston nat germekle aabiliriz.
hediye etmitir.
Gzleri grmeyen birine yol gs- Onlar hayata kazandrrd
termek sadakadr szn hatrlaya- Kafasna ald bir darbe sonucu
lm. Hz. Peygambere ashabdan biri, zihinsel engelli haline gelen, dilin-
Herhangi bir mal varlmz yoksa de ve gznde engel oluan Habbn
sadakay nasl verelim? diye sorun- b. Mnkz ticaretle uramaktadr.
ca yle cevap vermitir: Sadakann Engelinin istismar edildii Hz. Pey-
 Nurlu kabristan
Mekkede Hz. Peygamberin bata dedesi,
amcas ve Hz. Hatice olmak zere birok
sahabenin bulunduu Cennetl-Muallann
1880 senesindeki grnts.
yolundan saptrana (onu yanl yola
sevk edene) Allah lanet etmitir.
Bir ayandaki aksaklk sebebiyle
ortopedik engelli Muz b. Cebelin,
Allah Resul tarafndan Yemene
gnderiliinin bir sebebi de maddi
olarak byk bir sknt yaayan bu
sahabenin orada geimini salama-
s ve borlarn deyebilmesidir. Bu-
rada dikkat edilmesi gereken husus,
engellilere dorudan yardm yap-
mak yerine onlarn yapsna uygun
i imkn salamaktr.
Engellilere yaplacak her trl yar-
gamberin aracln nemsemesi ve
evet demesi zerine evlilik gerek-
lemitir.
Hz. Muhammed engelli aileleri-
ne de evlatlarna yardmc olmalar
konusunda tavsiyelerde bulunmu-
tur. Bir ruh rahatszlktan mustarip
olan ve bu sebeple eine kt szler
syleyen sahabe Evs b. Smitin, Ca-
hiliye dneminde kiinin hanmn
annesine veya dinen nikh dme-
yecek bir yaknna benzetmesi su-
retiyle gerekletirilen bir boama
eidi olan zhar yntemiyle bo-
amas zerine ei Hz. Peygambere
gelmi ve kocasn ikayet etmitir.
Bu olay zerine bir yandan zhar-
la ilgili hkmler ayet-i kerimelerle
aklanrken, te yandan Resulullah,
O senin hem ein, hem de amcao-
lun. Bu yzden ona dn ve onunla il-
gili Allahtan sakn tavsiyesinde bu-
lunmutur.
Efendimiz engellilerin istihdam-
na da nem vermitir. Grme en-

dmn sadaka olduunu Hz. Peygam-
ber ile Ebuzerr arasnda geen bir ko-
numadan reniyoruz.
Peygamberimiz insanolunun her
gn iin sadaka vermesi gerektii-
ni ifade edince Ebuzerr her gn iin
DERN TARH
gelli Abdullah b. mm Mektumu
Medineye 13 defa vali vekili olarak
brakmas, ayn sahabenin hem m-
ezzinlik, hem de Kuran reticilii 191
yapmas engellilerin istihdamna g-
zel bir rnektir.

ZEL SAYI 5
sadaka verecek imkannn olmad- Bir gzn Taif kuatmasnda kay-
n syler. Bunun zerine Resulullah, beden Ebu Sfyan Necran valilii,
Sadakann birok eidi var: Allahu yukarda zikrettiimiz ortopedik en-
ekber (Allah en byktr), Sbhanal- gelli Muaz b. Cebel Yemen valilii g-
lah (Allah noksan sfatlardan tenzih revlerini icra etmilerdir. Grme en-
ederim), Lilhe illallah (Allahtan gelli sahabeler Itban b. Malik, Umeyr
baka ilah yoktur), Estafirullah (Al- b. Adiy ve olu Abdullah b. Umeyr
lahtan balanma dilerim) demek; imamlk yapmlardr. Uhud Sava-
iyilii emretmen, ktl men et- nda ortopedik engelli haline gelen
men, insanlarn yolundan diken, Ebu Zeydin bazen mezzinlik yapt-
ta ve kemik (gibi zarar veren eyle- grlr.
ri) kaldrman, grme zrllere reh-
berlik etmen, sar ve dilsize anlaya- Komutan atad
caklar bir ekilde anlatman, ihtiyac Hz. Peygamber dneminde slam
gambere arz edilmi, Allah Resu- olann hacetini tedarik etmesi iin tebli amacyla engelli sahabelerin
l de ona, Alveri yaptn zaman bildiin yeri iaret etmen, derman istihdam edildiini biliyoruz. Orto-
Aldatma yok! de diye tembihte bu- arayan dertliye yardm iin kotur- pedik engelli Abdurrahman b. Avf,
lunmutur. Ayrca ondan gnlk man, koluna girip gsze yardm Dmetl-Cendele yaplan seferde
muhayyerlik (iade etme) hakknn etmen kendin iin (yaptn) sadaka komutanlk; grme engelli Abdul-
bulunduunu satcya hatrlatmasn eitlerindendir buyurmutur. lah b. mm Mektm Kadisiye Sava-
istediini biliyoruz. Bylece Hz. Pey- Allah Resulnn engellilere yar- nda, Yermk Savanda bir gzn
gamber imkn olan engellilerin ti- dm ettii konulardan biri de evlen- kaybeden Him b. Utbe ise Sffin Sa-
caretine devam etmesini ngrm- melerine araclk etmektir. Cley- vanda sancaktarlk yapmtr. e-
tr. bib ve Sad es-Slem ez-Zekvnnin nesinde kayma olan Amr b. Sad, Hz.
Onlardan istifade etmeye alan e aday bulmalar iin yardmc ol- Peygamber tarafndan Hayber, Tey-
veya onlar yanla sevk edenlerle il- mutur. stelik ailesi, Cleybib ile m ve Vdil-kurya zekat grevlisi
gili de yle bir uyarda bulunmu- kzlarnn evliliine scak bakmama- olarak atanmtr.
tur: Gzleri grmeyen bir kimseyi sna ramen gelin adaynn Hz. Pey- Yemene vali olarak gnderilen
 Allah en iyi koruyandr ve O, merhametlilerin en merhametlisidir
(Yusuf, 64)

Muz b. Cebelin bir grevi de mil- tice (ra) annemizin kuafrln gerekletirildii ifade edilebilir.
DERN TARH

lik, yani zekat toplamaktr. Sara
hastal olan ve nbet geldiinde
zerinin almamas iin Hz. Pey-
gamberden dua isteyen hanm sa-
192
habe Habeli mm Zfer, Hz. Ha-
ZEL SAYI 5
yapmaktadr. Hz. Hatice annemizin
vefatndan sonra Resulullaha gelir,
Allah Resul ona ikramda bulunur
ve O Hatice hayattayken bize gelir-
di derdi. Bu kadna o kadar samimi
ve candan davranmaktadr ki bu du-
Grlyor ki engellilerin bak-
ma muhta, ie yaramaz, bakala-
rna yk, dahas ilah cezaya ura-
m grld, bu sebeple lme
terk etmeye varncaya kadar trl
olumsuz fiillerle kar karya kald-

ALTIN PROTEZ
TAVSYES
Hz. Peygamber engelli bireyle-
rin tedavisi ve rehabilite edilmesi
hususunda da kendileriyle birebir
ilgilenmitir. Arfece b. Esada altndan
burun takmasna ilikin verdii ruhsat
mhim bir rnektir.
Arfece Cahiliye dneminde katl-
d bir savata burnunu kaybetmi,
o gnn tedavi yntemlerine gre
gmten bir burun yaptrmt. An-
cak gm koku yapyordu. Durumu
Resul-i Ekreme arz eden Arfeceye
altndan bir burun takabileceini
syledi.
Yine mnafklarn reisi Abdullah b.
beyin olu sahabi Abdullaha tbb
bir ihtiya sonucunda altn di takma-
sn nermitir.
Her iki olayda da ak bir biimde
o gnn artlarna gre protez bir
cihaz tavsiye etmektedir. Normal
artlarda erkek iin altn kullanmay
caiz grmeyen Resulullahn salk sz
konusu olunca onu caiz kabul ettiini
rum Hz. Aienin (ra) dikkatini ek- bir dnyada slam Peygamberi a-
mitir. nn tesinde uygulamalara imza
Hz. Peygamber engellilerin din atmtr. Gnmzde engellilik ve
eitimine ve din konularda onlara engellilerle ilgili sylenen pek ok
rehberlik yapmaya byk nem ver- hususu tavsiye etmekle kalmam,
mitir. Adet kanamas ile ilgili so- rneklii ile yol gstermitir. Yine
run yaayan Ftma bt. Eb Hubey etrafndaki insanlarda engellilik
ile Sehle bt. Sheyle boy abdesti ve konusunda farkndalk oluturmak
namazla ilgili bilgiler vermitir. Bir- iin zel aba gsterdii de rivayet-
ka hastalktan mustarip ve ayn lere yansr.
zamanda basur hastas olan Imrn Onun alar tesi uygulamalara
b. Husayn, Allah Resulne namaz imza atmasnn altnda yatan temel
nasl klacan sormu, o yle ce- sebep, bata szn ettiimiz Allah
vap vermitir: Namazn ayakta Tel tarafndan engellilik hususun-
kl. Ayakta klamyorsan oturarak da uyarlmas olsa gerektir.
kl. Buna da gcn yetmiyorsa yan
yatarak kl. Bu rneklerde de gr-
lecei zere sreen hastal olan
sahabeleri din konularda rahatlat-
mtr.
Cemaatle namaz klma konusun-
da grme engelli Itban b. Malike
izin verirken Abdullah b. mm
Mektuma vermemesi din eitimi
asndan yorumlanmtr. Buna g-
re Hz. Peygamberin Abdullaha din
eitimi almas iin izin vermedii, Mithat Eser

gryoruz. bylece kaynatrmal bir eitim Do. Dr., Pamukkale niversitesi lahiyat
Fakltesi retim yesi.
  - -




Ebu Hreyre'den rivayet edildiine gre Hz. Peygamber yle buyurdu:
Yedi snf insan vardr ki, Allah kendi glgesinden baka hibir glge bulunmayan kyamet
gnnde, bunlar kendi (arnn) glgesinde glgelendirir: Adil imam (devlet bakan), Allah'a ibadet
ederek (temiz bir hayat iinde) byyen gen, gnl mescitlere sevgiyle balanm olan (namazl)
kimse, Allah iin birbirini seven ve bu sevgi ile bir araya gelip, bu sevgi ile ayrlan iki kii, itimai
mevki sahibi ve gzellii olan bir kadn tarafndan arlp da (zinaya davet edildiinde) "Ben
Allah'tan korkarm" diyen kii, sa elinin verdii sadakay sol eli duymayacak derecede gizli sadaka
veren kii, tenha yerlerde Allah' anp gzleri ya dken kii.

DERN TARH
Buhari, zekat 16 (II, 116); Mslim, zekat 91 (I, 715); Sofuolu, Buhari Trc. III, 1350-51.

193

ZEL SAYI 5

Ebu Hreyre'den rivayet edildiine gre Hz. Peygamber yle buyurdu:

Her kim Allah'a ve ahiret gnne iman ediyorsa, komusuna eziyet etmesin. Yine her kim Allah'a
ve ahiret gnne iman ediyorsa misafirlerine ikramda bulunsun. Yine her kim Allah'a ve ahiret
gnne iman ediyorsa ya hayr sylesin ya da sussun."
Buhari, edeb 31 (VII, 78-79); Mslim, iman 75 (I, 68); Sofuolu, Buhari Trc. XIII, 6009. Benzer rivayetler iin bkz. Buhari, rikak 23 (VII, 184); Ebu Davud, edeb 122-23 (r.5154)

 - -

Cabir b. Abdillahtan: Hz. Peygamber buyurdu ki: Her iyilik sadakadr.
Buhari, edeb 33 (VII, 79).
 ORTAADAN YENAA
HIRSTYANLARIN
HZ. MUHAMMEDE 

BAKII
Hristiyan dnyasnda literatre geen iftiralarn muhatab
Resulullah, anlalan sadece byk bir nefret deil, snr
DERN TARH

tanmayan bir korku da salmt Bat leminin kalbine.

S M A L TA P I N A R itaspinar@marmara.edu.tr

H
194

ristiyan dnyasnn slamla kar- dit oluturduu sylemi, sava dindar

ZEL SAYI 5

lamas Resulullah [ ] dnemi- Hal ordusu gznde hakl kar-

ne tarihlenir. Ancak bir kltr ola- maktayd. Ayn ekilde 19. yzylda
rak Hristiyan leminin gndemine Batl smrgeciler de slam dnya-
Mslman ordularnn Dou Roma sndaki smrgeletirme hareket-
ile karlamas zerine girmitir. lerini, Hz. Muhammedin yalanc
Bu karlamann bar iinde gereklememi olmas ve sapkn biri olduu ve halkn kandrd propa-
sebebiyle hem slama, hem de onun peygamberi Hz. gandasyla merulatrmlardr. Nitekim iddialarn
Muhammede kar gelitirilecek tavrlar da hibir za- glendirmek adna kendi lkelerinde sk takibata
man dostane olmayacaktr. aldklar kiliselerin smrge lkelerindeki misyoner-
Bu tavr zellikle Bat Roma ve Avrupa Hristiyan- lik faaliyetlerine destek verdikleri grlr. Batl g-
larnda, nce Endlsn Mslmanlarca fethi, ardn- ler smrge savalarna giderken askerlerine yalanc
dan Hal Seferleriyle birlikte tasvirlerdeki menfur Muhammedin getirdii dine inanan sapknlara H-
vurgularn ve nefret dilindeki dozun artarak devam ristiyanl gtrdkleri eklinde vaazlar eden din
etmesi eklinde kendisini gsterecektir. Her ne kadar adamlarn ve misyonerleri de yanlarnda gtrmeyi
18. yzyldan itibaren Kiliseye kar bir tavr olarak ihmal etmiyorlard.
bu yaklamda iyimser ynde bir dzelme olsa da, ge- Hristiyan dnyas daha batan itibaren Hz. Mu-
nel olarak Hristiyan leminin Hz. Muhammede dair hammedi zihninde sahte peygamber (pseudoprophe-
dnceleri hibir zaman olumlu olmamtr. ta) diye kodlamtr. Bu kodlama sahtekrln btn
Aslna baklrsa Hristiyanlarn ve genel olarak Ba- din, sosyal ve siyas yansmalaryla birlikte asrlar
tllarn Hz. Muhammede kar gelitirdikleri olum- boyu pekierek ve irkinleerek devam edecektir.
suz sylemin arkasnda stratejik bir gerekenin yatt- Geri Hristiyanlarn Avrupa ilerine doru ilerleyen
n grmek hi zor deil. Hem Ortaa Hristiyanlar, dman ordularn oluturan Mslmanlarn dinine
hem de modern smrgeci Batllar halklarn slam girmelerini engellemek byle bir anti-propaganday
dnyasna kar dmanla sevk etmi; askerlerini gerekli klyordu. Hz. Muhammed etrafnda oluturu-
hakl bir savaa gideceklerine iknada slam peygam- lan byle bir nefret hem Kilise mensuplar, hem de
berini kt gsterme yntemini tercih etmilerdir. dnr ve yazarlar tarafndan bir kuyumcu titizli-
Hz. Muhammedin Hristiyan inanlarna kar teh- iyle ileniyordu.
 DERN TARH
195

ZEL SAYI 5

Domenico di Michelinonun Dante Illuminating

Florence with his Poem adl tablosu.
 Modern dneme kadar bu karala-
ma propagandas birok eserde kat-
lanarak devam edecekti. Ne de ol-
sa hibir Hristiyan Avrupalnn bir
Mslman grme ve onunla tan-
ma frsat olmayacakt; bu yzden
de aka yalan ve iftirada bulun-
makta beis grmediler. Bu yazarlara
gre Hz. Muhammed putperestlii
terk etmi deildi. Kavmini kendisi-
ne tapmaya ikna etmi bir sapkn,
yegne hedefi halknn bana h-
kmdar olmakt. Ayrca peygamber-
lik alametlerinin hibiri onda yoktu.
Avrupal Hristiyanlarn uydurdu-
u en ilgin yalanlardan biri, Msl-
DERN TARH
196
ZEL SAYI 5
manlarn Hz. Muhammede taptkla-
rdr. Mesela 11. yzylda yaayan bir
Benedikten rahibesi olan Hrotsvitha
von Gandersheim (935-1000), Latince
manzum eserlerinde Endls Eme-
vi Devletinin Kurtubadaki Halifesi
III. Abdurrahman altndan yapl-
m putlara tapan biri olarak tasvir
eder. Bir dier rnek Ortaan me- mak iin kendisinden yaa byk
hur Franszca kahramanlk yks
Chanson de Rolandda Sarazenlerin
(arkiyyn) yani Mslmanlarn Apol-
lin, Tervagant ve Muhammedden
oluan l bir tanrya ibadet ettik-
lerinden bahsedilmesidir.
lk Hal Seferini (1095-1099) an-
latan dnemin kronikleri ise belli
ki Avrupal Hristiyanlar bu savaa
katlmaya ikna etmeyi hedefleyerek,
dman Mslmanlarn putperest
olduklarn, hatta Kudsteki Rab-
bin Mabedinin iine tanr Muham-
medin heykelini diktiklerini nak-
letmektedir.
slam Peygamberi Hz. Muham-
mede dair Ortaadaki en klasik
yanl bilgilerin kaynaklarndan biri
de Dou Hristiyanlarndan Thop-
hane le Confesseurn (759-818) Yu-
nanca kaleme ald Chronographia
adl eserdir. Buna gre balangta
Yahudiler Hz. Muhammedin bekle-
nen Mesih olduunu zannetmi, an-
cak onun yenilmesi haram olan deve
etini yediini grnce hata ettikleri-
nin farkna varmlardr.
Yine bu esere gre Hz. Muham-
medin Hz. Hatice (ra) ile yapt evli-
lik de sahtekrln en zgn biim-
lerinden biridir. Sradan bir hizmeti
olan Muhammed zenginliine kon-
larn kullanmna sunulmutur. 12.
Hatice ile evlenmitir. Ancak Mu-
hammedin sara (epilepsi) hastas ol-
duunu sonradan renen Hatice bu
durumdan rahatsz olmutur. Bu-
nun zerine Muhammed, yaam
olduu durumun bir vizyon, hasta-
lk halinin de yayd nur nedeniy-
le yzne baklmas mmkn olma-
yan Cebrail adnda bir melein vahiy
getirdii esnada yaad bir durum
olduu yalann (h) uydurur. Hati-
ce, Muhammedin kendisine anlatt-
bu durumun doruluunu ren-
mek iin orada yaayan sapkn bir
Hristiyan rahibe bavurur. Ancak
Muhammed, gya Hatice gitmeden
nce rahibi bulur ve onu kendi sy-
lediklerini dorulamazsa ldrmek-
le tehdit eder.
Thophanen Hz. Muhammede
dair Hristiyan muhayyilesine yer-
letirdii ve gnmze kadar devam
eden bir dier irkin imge ise Mu-
hammedin dmanla savaan herke-
Mekkenin misafirleri
Farkl lkelere mensup Hristiyan ve Yahudiler
zaman zaman alveri maksadyla Mekkeye
gelirlerdi. Bu ziyaretlerden birini tasvir eden
minyatrde gayrimslimler Mekkeli Araplarla
konuuyorlar.
se ikinin, yemek yemenin ve cinsel
ilikiden oluan bedensel zevklerin
en ar ekilde yaand bir Cen-
neti vaad etmi olduu bilgisidir.
Bu eser ktphaneci Anastasius (810-
878) tarafndan 870 ylnda Latince-
ye evrilmi ve Avrupal Hristiyan-
yzyla kadar da Batl Hristiyanla-
rn Hz. Muhammede dair en nemli
kaynaklardan biri olmutur.
Eserin zikrettii yanl bilgilerin
12. yzylda yaayan Gautier de Com-
pignein Latince kaleme ald Otia
Machometi adl 1090 msral eserle kat-
lanarak devam ettiini syleyelim.
Trkler para karl kn sre nce Kiliseyi yksek sesle
anlat iddias eletirmi olan ngiliz William Lang-
Hz. Muhammed hakknda reti- landn (1332-1400) ifti Piers (Piers the
len efsanelerin en arpc olanlar- Plowman) adl eseri rnek olarak zik-
nn bir ksm, Hal Seferine katlp redilebilir.
Avrupaya dnen Hristiyanlar tara- Burada Langland, Hz. Muham-
fndan retilmitir. Bu savalarn medin eskiden bir Hristiyan, hatta
yaadklar zor gnlerin sebep oldu- papa olmak isteyen bir saray kardi-
u hnla slama, bilhassa da Hz. Mu- nali olduundan bahseder. Ancak
hammede dair rettikleri masallar kardinal olmasna ramen serseri
ve garip efsaneler asrlar boyu by- bir kiilie sahip olduunu ve Ro-
yerek artacak olan kin ve nefret to- mann sosyal ekonomisinde yeri
humlarn atacaktr. Bu hayal bilgi- olmadn belirtir. Langlanda g-
lerin vaizler tarafndan Avrupann re Hz. Muhammed bu maksatla Su-
drt bir kesinde anlatlmasnda be- riyeye gider ve kendisine tbi bir
is grlmedi, hatta bu tevik edildi. cemaat oluturur. Buna gre o Ak-
Vaizlerin anlatt korkun denizin dousunda sahte bir din ku-
efsanelerde bir aslan kadar vah- ran eski bir Hristiyandr.
i, isteklerini sahtekrlkla elde Avrupal Hristiyanlarn Hz. Mu-
eden kurnaz ve zalim bir pey- hammed ve genel olarak slam tarihi
gamber olarak tasvir edilen Hz. hakkndaki cehaletlerinin boyutu-
Muhammedden Hristiyan hal- nu, en gzel Hmanistlerin ncs
kn korkmas ve tedirginlik duy- kabul edilen Rotterdaml Desiderius
mas saland. Vaazlarda, O Erasmusun (1436-1536) verdii bilgi-
eytani canavar ve kahrolas Mu- lerde grmek mmkn. Erasmusa

hammedin sadece onlarn ger-
ek dinlerini deil, kendilerinin
ve tm Hristiyan lemin yegane
kurtarcs olan sann adn ve dir:
hatrasn da skp atmak iin
zorbalk edip zulm yapan k-
DERN TARH
gre sava olan Trkler para kar-
l anlatklar Muhammedle an-
laamadklar iin onu ldrmler-
197
Bu ie iyice alan bu insanlar
(Trkler), Sarazenlerin (Araplarn)

ZEL SAYI 5
firler ve zalimler olan Trklerin ba Muhammedi liderleri olarak ta-
ruhlarn da etkiledii vurgula- ndlar ki buna tencere yuvarland
nyordu. kapan buldu denir. Onun nder-
Hz. Muhammedin ehvet d- liinde eitli baarlar kazanan ve
kn olarak resmedilmesi, yine para karl alan bu insanlar li-
Hristiyan polemik tr eserle- derlie gz dikince Sarazenlere sald-
rin temel konularndan birini rarak Muhammedi savata yenilgiye
tekil eder. 16. yzylda yaayan urattlar ve katlettiler. Trk devleti-
Cipriano Valera Tratado, Berberi- nin balangc byle olmutur.
ler lkesindeki Esirlere Konfirmas- slam ve Avrupa Kltr (Lislamismo
yon Ayini Yaptrmaya Dair (Para e la cultura europea, 1956) adl eserin
Confirmar los Pobres Cautivos de Berbe- yazar Aldobrandino Malvezzi, Eras-
ria) adl eserinde papazlarn agz- musun kendisine aktarlan yalan
lln, hrslarn, ehvete d- yanl bilgileri sslemekten baka
knlklerini ve pis olularn Hz. bir ey yapmadn, kald ki Hz. Mu-
Muhammede benzeterek eletirir. hammedin vefat ettii 7. yzylda
Hem Ortaa, hem de Yeniada henz Trklerin grnrde olmad-
yazlan bu tr polemik metinlerinde n belirterek bunun hmanist bir
Hz. Muhammed aslnda Romada Pa- yazarn yapmamas gereken bir hata
pa olmay hayal eden bir kardinal olduunu ima eder.
olarak da tantlmtr. Katolik Kili-
sesinde snrl sayda kardinalin ol- Luther slam kartyd!
duu dnlrse bu kadar ak bir Katolik Kilisesine kar reform hareketlerine girien
yalan kolayca yazabilmi olmalar Martin Luther, sonralar Luthercilie dnecek
olduka artc, bir o kadar dn- akm balatmasyla ne kavumutur. Batdaki
drcdr. slam kart kampanyaya etkileri de inkr edilemez.
ABDdeki St. Matthews Lutheran Katedralinde
Dindar bir insan ve gl bir air
Lutheri tasvir eden bir vitray.
olarak Reformasyondan 100 yl a-
 Canavarca bir mezhep
irkin propagandalarn nemli bir
ksm yazar ve dnrler tarafn-
dan gerekletiriliyordu. Mesela 17.
yzylda yaayan ve ngilterenin ilk
Arap dili uzman olarak kabul edilen
William Bedwellin (1563-1632) eseri-
nin olduka uzun ad yeterince fikir
vermektedir:
Mohammedis Imposturae: That is
a Discovery of the Manifold Forgeries,
Falshoods, and Horrible Impieties of the
Blasphemous Seducer Mohammed: With a
Demonstration of the Insufficiencie
of His Law, Contained in the
Cursed AlKoran.
Bedwell eserinde Hz.
Muhammedden Hris-
tiyanlktan dnme
sahtekr biri olarak
bahseder. Getirdii,
sapknlklar ieren
dinin yalan ve iddet-
le yaylmasn kendine
esas kabul ettiini belirtir.
DERN TARH
13. yzylda yaayan
Fransz air ve yazar Alain de
Lillein kaleme ald Contra
Sarracenos (Contra Paganos
198
olarak da bilinir) adl eser-
de Hz. Muhammedin
ZEL SAYI 5
kt bir sonla gerek-
leen lmnden
bahsedilir:
lhamn kt
bir ruhtan alan Mu-
hammed, pek ok eh-
vete dkn insan ba-
tan kard, bu insanlar
Desiderius Erasmus
eitli hatalardan ibaret bir
uurumdan aa atld, sefil
bir ekilde mahvoldular ve mahvol-
maya da devam ediyorlar.
Yaad dnemde Hristiyanlarn
dman olarak grd btn sap-
knlar (Vaudoislar ve Yahudiler da-
hil) hedef alarak yazd kitapta Hz.
Muhammedin canavarca bir hayat
(monstruosa vita) ve canavarca bir sap-
kn mezhep (monstruosa secta) kur-
duundan bahsedilir. Ayn minvalde
Ortaada uydurulan baz hikyele-
re gre Hz. Muhammed sarhoken
bir yaban domuzu srs tarafndan
paralanmtr.
Bu tr uydurma efsanelerle hem
arab, hem de domuz etini yasak-
layan bir peygamberle dalga gemi
oluyorlard. Ancak anlatlar yakn-
MARTIN LUTHERN RKN FTRASINA BAKIN!
Hz. Muhammedin Hristiyan lemine bir tehdit olarak tantlmas kortejine Re-
form hareketinin ncleri de katlmtr. Ba ekenler, 16. yzyl talyan kronik yazar
Giovanni Carione, Philippe Melanchthon (1497-1560) ve Martin Lutherdir (1483-
1546). Carione, Eski Ahiddeki Danyal Kitabnda zikredilen ahir zaman alametlerin-
den birinde Hz. Muhammedin geleceini haber veren bir kehanetin olduundan
bahseder: Danyal, Roma mparatorluunu temsil eden bu korkun canavarn iin-
den bir boynuz ktn haber verir. Boynuz Muhammeddir, gzler ve Tanrya edilen
kfrse Kuran ve onun retisidir.
Carionenin yapt bu iar yorum ksa zamanda Reform ilahiyatlar arasnda
yank bulur. Kronie yorum yazan Philippe Melanchthon, Muhammedin getirmi
olduu doktrinin sahte olduunu ilk haber veren Danyaldr der. Carionenin Danyal
Kitabnda iaret ettii boynuz metaforuysa Lutherin dikkatini
ekecektir. Luther, boynuzlardan birinin Hz. Muhammedi iaret
ettiinden bahisle yle der:
Roma mparatorluu 10 adet boynuz figryle 10 krall
temsil eder. Boynuzlardan n skp karan kk boy-
nuz ise Muhammed ve u anda Msr, Asya ve Yunanistan
elinde bulunduran Trklerdir. Ayrca bu kk boynuzun
kutsal eyalara saldraca-
n ve kfredeceini
haber veriyor. Bu durumu
zaten imdi gzlerimiz-
le grp yayoruz.
Thophane le
Trkler, Hristiyanlara
Confesseur
kar byk zafer
kazandrd ve
saya kfrettii iin
Muhammedlerini her
eyin zerinde tutuyor.
Ancak Lutherin yapt
Hrotsvitha von
Gandersheim benzetme dner dolar,
kendisini vurur. 16. yzylda
yaayan Jacopo Maronessa,
Martin Lutherin Modeli (Il Modello di Martino Lutero, 1555)
adl eserinde Yeni Ahidde Yuhannann Vahyinde yer alan ahir
zaman kehanetlerinde zikredilen 10 boynuzlu yaratn kafalarn-
Rotterdaml dan birinin Luthere, dierinin de Hz. Muhammede ait olduundan
bahseder: Beinci ba inananlaryla birlikte Luther olmal Altnc ve
sonuncu ba ise tm cemaati ile birlikte Muhammeddir.
Reformcularn kehanetlerinden hz alan sonraki Hristiyan ilahiyatlar
ayn tempoya ayak uydurmu, daha da ileri giderek ahir zamanda ortaya kaca ha-
ber verilen Deccalin Hz. Muhammed olduunu kaydetmilerdir. 17. yzylda yaayan
Portekizli ilahiyat Peder Ettore Pinto, ilahiyatlarn tasvir ettii Deccalin zellikleri-
nin Mafamet denilen Machumete uyarlanabileceinden bahseder.
dan incelendiinde asl itibariyle Hz. likas San Petronio Bazilikasnn a-
Muhammed ve onu takip edenlerin pellerinden birinin kubbesinde yer
haram olan bu gdalar tketenler, alan Ortaa Cehenneminde Mu-
yani Hristiyanlarca feci ekilde yok hammed (Mahomato nellInferno Me-
edileceinin mecazi olarak ifade edil- dievale) adl fresk bu nefretin ne ka-
dii anlalr. dar derinlere ilediini gstermesi
Hristiyan lemi Hz. Muhammede bakmndan ilgintir. 15. yzyla ait
nefretini Ortaa mimarisine de ile- fresk, ressam Giovanni da Modena ta-
mitir. Mesela talyann Bologna eh- rafndan yaplm ve Dante Alighieri
rinde Piazza Maggiorede 14. yzyla (1307-21)nin lahi Komedyasnda anla-
ait dnyann en byk beinci bazi- tlan cehennemi tasvir etmektedir.

Dante Cehennem adl blmdeki
38. kantoda Hz. Muhammedi blc-
lkle sular ve bu nedenle cehennem-
de bedeninin ikiye blndnden
bahseder.
ftirann bylesi
Bazilikadaki freskin ortasnda yer
alan maymun klkl, siyah tyl ve
devasa bir yapya sahip olan eytann
Hz. Muhammedi tasvir ettii kabul
edilir. Kimileri ise Hz. Muhammedin
ayn resimde eytan olarak tasvir edi-
len maymunun sa st tarafnda yer
alan ve bir zebaninin ikence ettii
kii olduunu belirtir. Nitekim Hz.
Muhammedin ad olarak kullanlan
Machomet, eytan ile zebaninin i-
kence ettii kii arasnda yer almak-
tadr. Ancak her iki tasvirin yan yana
olmas bu hakl algnn olumasna dneminde stanbulu ziyaret etmi
sebep olmutur.
Ayn resimde eytan olarak tasvir
edilen Hz. Muhammedin evresin-
de etrafa koturmakta olan plak
kadnlar da yer alr ki, bu da Hristi-
yanlarn onun zevkperestliine dair
anlatlarna atfta bulunur. Maymun
olarak tasvir edilen varln ayn za-
manda insan eti yiyen bir yamyam
olduu da gsterilir. Byle bir tasvi-
rin Kilise gibi Tanrnn evi kabul edi-
len bir mabedde yer almas nasl izah
edilebilir? Bu bize, din otoritelerin
byle bir nefreti merulatrmaktan
ekinmediklerini gsterir.
Hristiyan lemindeki Hz. Muham-
mede dair kt tasvirlerin yannda
ara sra da olsa olumlu yazlar kale-
me alanlar yok deildi. Her ne kadar
bunlar bazen Katolik Kilisesine kar
yaplm olsa da, bazlar bizzat slam
lkelerinde yaam seyyahlarn ya-
zlarnda yer alabiliyordu.
Trkleri ve dolaysyla Mslman-
lar ezel dmanlar olarak gren
Hristiyan dnyasnda Hz. Muham-
medi yceltecek szler sylemek, en
hafifinden ar bir ceza ile cezaland-
rlmay veya lm gze almay ge-
rektiren cesaret isteyen bir davran
idi. Bu nadir rneklerden biri, Kanuni
olan talyan seyyah Luigi Bassano da
Zaradr. Luigi, Papa III. Paula ithafen
kaleme ald Trklerin detleri ve Ya-
antlarnn zel Noktalar (I Costumi et i
Modi Partculari de la Vita de Turchi) adl
eserinde ou Avrupal Hristiyann
bildiinin aksine Mslmanlarn Hz.
Muhammede tapmadklarn haber
verir:
Her eyden nce Trklerin Mu-
hammede deil, Allaha inandkla-
lahi olmayan
komedya
Dante lahi Komedya adl
eserinde Hz. Peygamberi
cehennemde
gstermitir. Sandro
Boticellinin bu eserden
yola karak resmettii
tablo: Cehennemin
Haritas.
DERN TARH
rn, Muhammedi Allah tarafndan
dnyay dzeltmek iin gnderilmi, 199
kutsal ruha sahip bir peygamber ola-
rak kabul ettiklerini sylemek yerin-
ZEL SAYI 5
de olur. O da Allahn elilerinden biri
olduundan Ruhullah, yani Allahn
nefesi, gerek ruhu, kimi zaman da
Rushullah (Resulullah), yani Allahn
elisi derler. Allahn nce Musa ara-
clyla eraitini ilettiini, daha son-
ra sa peygamber, yani sa aracly-
la deitirdiini, son olarak da byk
Peygamber Mehmed, yani Muham-
med ile tamamen mkemmel hale
getirdiini sylyorlar.
Sonu olarak Hz. Muhammed
hem Ortaa, hem de modern d-
nem Hristiyanlarnca eletirinin te-
sinde hakaret boyutunda sulama ve
iftiralara maruz kalmtr. Asrlara
yaylan bu kara propaganday hem
literatrden, hem de uurlardan kal-
drmak iin Mslmanlarn sorumlu-
luu byk ve etin.
smail Tapnar
Prof. Dr., Marmara niversitesi Dinler
Tarihi Anabilim Dal retim yesi.
 Tasavvuf Tarihisi Prof. Dr. Mustafa Kara

Allaha ak
olmak iin
Resulullaha
ak olmak
DERN TARH

gerekir
200
ZEL SAYI 5

Kainatn yaradl hamurundaki

ak bahsini ele almak isteyince
yolumuz tasavvuf vadisine dt.
Bu vadide bulutuumuz Uluda
niversitesi lahiyat Fakltesi
retim yesi Mustafa Kara ile
tasavvufun Efendimize [ ] hangi
zge nazarla baktn konutuk.
Sizi irfan ykl satrlarla ba baa
brakyoruz.

K O N U A N : O L C AY C A N K A P L A N
Ben gizli bir hazineydim, bilinmeyi
murad ettim ve Sen olmasaydn kai-
nat yaratmazdm hadisleri nda ta- Allah tanmay. Levlke cmlesi
savvuf ekolleri Efendimiz (sas) ve yarat-
l hadisesini nasl izah ediyorlar?
Soruda yer alan gizli hazine ifa-
desinde iki temel kelime var: Sev-
mek ve bilmek. Yani mahabbet ve
marifet. Dolaysyla bu metni sahih
kabul eden sufiler yaratln teme-
olcaycan.kaplan@derintarih.com
line sevgiyi koyarlar, yaratlmlarn
hedefine ise marifeti, yani onu, yani
Muhammediye de konu ile ilgilidir:
ise Hz. Peygambere Allahn sevgi-
sini ifade eder. Bu noktadan yr-
yen baz sufiler yaratln hedefini
insan- kmil -ki bu mutlak anlam-
da Hz. Peygamberdir- olmak olarak
belirlemitir. lemler iin rahmet
(Enbiya, 107) olan odur. Bazlarna g-
DERN TARH
201
ZEL SAYI 5
SMAL USLU
re yaratma fiilinin balangc olan
Nur-i Muhammed veya Hakikat-i
Mahabbetten Muhammed oldu hsl
Muhammedsiz mahabbetten ne hsl
Hz. Peygamberin yaad dnemde ta-
savvuftan bahsedebiliyor muyuz?
Hz. Peygamber lem-i cemle inti-
kal ettiinde kemal noktasnda olan
tek ey dinin, Kurann kendisidir.
 Dier btn konular oluum hlin-
dedir. Bugn din ilimler veya s-
lam ilimler adyla anlan ilim dal-
larnn hibiri o yllarda bamsz
olarak yoktu. Ama hepsinin tohumu
o zaman atlm, yani cenin safha-
sn yaamtr.
Topran altnda belli bir dnem
yaayan tohum hava artlar uygun-
sa yeryzne kar, yeryzndeki
iklim artlar msaitse bymeye
balar. zelliine gre birka ay veya
birka yl sonra meyve verir. Tohum
anlamna gelen habbe ile mahabbet
ayn kktendir. Onun iin Mahab-
bet mahlukat aacnn tohumudur
denilebilir.
limler de byle bir geliim izgi-
si takip ederler. Bu sebeple suffeye
ilk medrese demek ne kadar doru
ise ilk tekke denilmesi, ilk sosyal g-
venlik kurumu denilmesi de o kadar
dorudur. Bir buday tanesi yzler-
ce budayn doumuna vesile olur.
Mekke mml-kura (ehirlerin anas)
DERN TARH
olduu gibi Mescid-i Nebev de m-
ml-messesat (kurumlarn anas)dr.
Hz. Muhammed sevgisi tasavvuf eser-
202 lerde nasl ele alnyor?
Bu sevginin kaynan ren-
ZEL SAYI 5
mek iin l-i mran suresinin
31. ayetine bakmak gerekir:
De ki eer Allah sevi-
yorsanz beni izleyin, Al-
lah da sizi sevsin. Din-
de esas olan sevgi Allah
sevgisidir, yani mahab-
betullah.
Fakat ak ve mahab-
bet bir eitimi gerekti-
rir. Ak iin k ge-
rekir ki, mukun yolunu gstersin. Btn kinat ona k
Bu ayet bendenize unlar hatrlat- Mevlid-i Nebi trenlerine Anadolu ve
yor: Rumelide bu denli geni apta tevecch
Allaha k olmak iin Resulul- gsteriliyor oluunda tarikatlarn nasl
laha k olmak gerekir. Sevmedi- bir etkisi olmutur?
iniz insan nasl izleyeceksiniz? Pe- Derviler arasnda bir tekerleme
ki bize Peygamber sevgisinin yolunu vardr: Arif konuursa, k susarsa
kim gsterecek? Formlm udur: helak olur. k konumak zorunda-
Hz. Allah sevebilmek iin Hz. Resu- dr, derdini anlatmak, dnyaya hay-
lullah sevmek gerekir. Hz. Resulul- krmak mecburiyetindedir. Arif ise
laha k olabilmek, ona k olan- o makam gemitir. Nehir deryaya
lara k olmak, onlarn yoluna ba kavumu, temkin makamna ula-
koymak gerekir. Fenafil-mrid, fe- mtr.
nafir-resul ve fenafillah konusunu Cylar ki deryaya vardlar hm ol-
da byle anlamalyz. dular
Manzum olsun, mensr olsun ta- k akn terennm edince m-
savvuf eserlerin temel rgs bu uku ile ilgili duygularn f eder. O
aktr. Anam babam sana feda ol- duygular da bize k tutar, fikir ve-
sun akn anlamann baka yolu rir, yol gsterir. Bunun iin byk
yoktur. Ak yoluna denler daireyi klar en deerli ifadelerini onun
tamamlarlar: O onlar sever, onlar iin kullanm, en muhteem msra-
da Onu severler (Maide, 54). Bu yo- larn ona ithaf etmilerdir. Hilyeler
lun izleyicileri sonunda yle feryad yetmemi, kasideler yazm; kaside-
ederler: ler doyurmam, naatlarla teselli ara-
Cemlinle ferahnk et ki yandm y m; naatlar yetersiz kalm, mevlid-
Reslellh lerle iine su serpmi; dz metinler
susuzluunu artrm, bestelerle se-
sine ahenk katarak sevgiliye seslen-
mitir.
Hemen ilave edelim, Resulullah
akn insanla tayan bu tip eser-
ler her dilde, her corafyada mevcut-
tur. Kinat onun iin yaratldna
gre btn kinat ona ktr. Os-
manl toplumunda ok yaygn olan
eserlerden biri de Muhammediyedir.
Onun akn anlatr Sleyman e-
lebinin Mevlidi gibi. Bu yolun yol-
cularna uygun zemin ve atmosfer
hazrlayan klarn mekn da tek-
kelerdir, derghlardr:
Akn ile klar
Yansn ya Resulallah
ip akn arabn
Kansn ya Resulallah
Tasavvuf slam tarihinde tart-
mal olan mira hadisesine ve Hz.
Peygamberin mucizelerine nasl
bakar?
Tartmal konulara girme-
den ksaca u sylenebilir:
Merdiven anlamna gelen
mira, dervilere gnl

MUSTAFA KARA KMDR?
1951 Rize doumlu. Gneyce lkokulu
(1960), stanbul mam Hatip Okulu,
Kayseri Yksek slam Enstitsn
bitirdi (1974). ebinkarahisar ve
spir Lisesinde retmenlik yapt.
1977de Bursa Yksek slam Enstits
Tasavvuf Tarihi asistan oldu. bn
Teymiyeye Gre bn Arab konulu
teziyle doktorasn tamamlad (1983).
1989da doent, 1994te profesr
oldu. Halen Uluda niversitesi
lhiyat Fakltesi Tasavvuf Tarihi
Ana Bilim Dal retim yesi olarak
almalarn srdrmektedir.
Eserlerinden Bazlar
-Din, Hayat, Sanat Asndan Tekkeler
ve Zaviyeler (1977)
-Tasavvuf Hayat-Necmddin Kb-
rann Rislesinin Tercmesi (1980)
-Tasavvuf ve Tarikatlar
Tarihi (1985)
-Bursada Tarikatlar ve
Tekkeler (1993)
- Metinlerle Gnmz Ta-
savvuf Hareketleri (2002)
- Trk Tasavvuf Tarihi Ara-
trmalar (2005)
- Derviin Hayat Sfnin
Kelm (2005)
dnyasnn yolculuunu
hatrlatr. Bu merdivenin
basamaklar sz ko-
nusu manevi seyr
seferin konakla-
ma yerleridir. Bu basamakla-
r Hz. Peygamberin rehberli-
inde kat edenler Sevgiliye
doru kanatlanabilirler. Bu
basamaklar insan eitimi a-
sndan bize bir baka ders de
vermektedir:
Ademolu yava yava, ted-
ric olarak, adm adm eitilebi-
len bir varlktr. Bunun iin mer-
divenin basamaklarna tek tek
basmak gerekir, aksi halde dibe
vurma tehlikesi vardr. Hayatn i-
lelerine kar sahih bir tavr takna-
bilenler miraca kmaya aday olabi-
lirler. Mira doyumsuz an demektir,
vuslat demektir. Aln yerde iken mi-
raca ykselenler gzyalaryla btn
dnyaya unu sylerler:
Ballar baln buldum
Kovanm yama olsun
Tac- erif, hrka ve arakiyyenin Resulul-
lahn mr-i saadetlerindeki hadiselerle
bir balants var mdr?
nsanda olduu gibi her eyin bir
bedeni, bir ruhu, bir maddesi, bir
manas vardr. Din maddeyi mi esas
alr manay m, d grn m i man dilimi iinde din hayatla ilgi-
hli mi? Bunun cevab bellidir. Fakat
zahir de btnyle yok saylm de-
ildir. Mesela namazda secde etmek
farzdr. Secdede iken dua okumak ise
farz deildir. D elbisemizin nemi
vardr. Vcudumuzun belli yerlerini
rtmemiz gerekir. Fakat kyafetimi-
zin kalitesi bize bir ey katmaz n-
k takva elbisesi (Araf, 26) esastr.
Bu elbiseye gre deer kazanrz. Biz
ise palto ve mantonun peinde-
yiz. Markann kulu ve klesiyiz.
D kyafetinin Hz. Peygamberin
kyafeti olduunu iddia etmekle ye-
tinenler onun u uyarsn da unut- tartmalar alevlendirmitir. Baz
GNMZ TASAVVUF HAREKETLER
Mustafa Kara
Dergh Yaynlar, 2014.
TASAVVUF VE TARKATLAR
TARH
Mustafa Kara
Dergh Yaynlar, 2010.
mamallar: Allah suretlerinize de-
il, kalplerinize ve davranlarnza
bakar.
Bununla beraber tekke kltrn-
de tac, hrka ve dier eyalarn bir
sembolizmi vardr. Fakat ly ka-
rp eya fetiizmine yol aabile-
cek davranlardan kanmak gere-
kir. Bu konuda Melmler daha emin
bir yol izlerler. Bu tip kyafetlerin t-
mn reddederler. Bu tarz grn-
leri riya ve gsteri olarak deerlen-
dirirler. Dervilere has tekkeleri de
ayn gerekeyle benimsemezler, soh-
bet yapabilecekleri her yer onlarn
derghlardr. Hibir zaman kapan-
mazlar.
Dervilik olayd tac ile hrka
Biz de alr idik otuza krka
Tarikatlardaki zhd ve takva anlay
Efendimizin gndelik hayatnda takip
ettii birtakm ritellerin yorumlanma-
syla m ortaya kmtr?
slam din ve kltr tarihinin 15
asrlk bir gemii var. Bu uzun za-
li olan her ey Hz. Allah ve Hz. Re-
sulullaha irtibatl olarak gelimitir.
Yalnz bu irtibat her zaman olmas
gerektii gibi sahih bir izgide tu-
tulamamtr. Bu yolun ilk mridi
odur, bu konuda phe yok. Onun
szleri, tavr ve davranlar esastr
nk Kuran- Kerime gre en g-
zel rnek odur. Yalnz insann yo-
rum gc bazen konular ok farkl
noktalara tamtr. Bu u yorumlar
hak-btl tartmalarn gndeme ta-
mtr. Zamanla farkl corafyalar-
da ortaya kan adab-usl-ritel bu
sufiler bu davranlar ma-
habbet ve marifetle zdele-
tirirken baz limler de red-
DERN TARH
detmitir.
Son olarak unu syleye-
lim: Dinin merkez kelimesi
imandr, imann yeri ise g-
203
nldr. Dolaysyla din ha-
yat gnl/kalb merkezli bir
ZEL SAYI 5
hayattr.
Bu hayat btn detayla-
ryla aydnlatan kitap var-
dr: Hazret-i Allahn kitab,
Hazret-i Resulullahn kitab,
Hazret-i Halifetullahn kita-
b. nc kitap grup in-
sann kitabn iine alr: limler, m-
tefekkirler ve sanatkrlar. Bir baka
ifadeyle kendilerine nimet verilen-
ler. Onlara ok ey borluyuz. Onlar
olmasayd ilk iki kitab anlamada da
zorlanacaktk.
Sohbetimize yaratln mahab-
betle ilgili olduunu syleyerek ba-
ladk. Rfk Mell Meriin konuyla
ilgili muhteem drtlyle nokta-
layalm:
Her zerrede zevk- sermediyyet grnr
Mahz- ezeliyet ebediyet grnr
Dikkatle baknca lem-i hilkatte
Mahbbiyet Muhammediyet grnr.
 SAADET ASRINDA
PEYGAMBER MUTFAI
Resulullahn [ ]
yaad
dnemde hangi
gdalar tketilir,
ne tr yemekler
piirilirdi? Arap
sofrasnn
mtevaz
DERN TARH

olmasna
204
neden zen
gsterilmiti?
te ilah ilkelerin
ZEL SAYI 5

rehberliinde
sadelik,
tutumluluk
ve paylamla
ekillenen
peygamber
sofras!
 205

DERN TARH
ZEL SAYI 5
DERN TARH

206
ZEL SAYI 5

H
A D N A N D E M R C A N adnandemircan@gmail.com

z. Peygamber [ ] dneminde Arabis- Gdann bir ksm, bata Suriye blgesi olmak zere da-
tanda yaayan nfus fazla olmad rdan temin ediliyordu. rnein zeytinya hem gda, hem
gibi, ktlklar sebebiyle genellikle ku- de aydnlatmada tketilen temel bir besindi. Ancak Arabis-
zeye byk gler gereklemiti. Bu- tanda retimi yaplmad iin Suriye blgesinden getirili-
nunla birlikte slamdan nce Yemen yordu. Hz. Peygamberin yaad Mekke ve Medinede hur-
blgesinde tarm alannda nemli ba- ma temel gdalardan biriydi. Mekkede hurma yetitiricilii
arlar elde edildii gibi baz yerlerde olmad iin bata Medine olmak zere dier blgelerden
tarm da yaplmaktayd. temin ediliyordu.
Arap yarmadasnda gda kaynakla- Resulullah dneminde nemli geim kaynaklarndan bi-
r asndan blgesel farkllklar vard. ri olan hayvanclkta ilk sray deve alyordu. Araplar zor l
Hayvanclk temel gda kaynaklarndan olmakla birlikte el- artlarnda hayat bir fonksiyona sahip olan deveye binerek
verili yerlerde tarm, baz ky blgelerinde ise az da olsa uzun yollar kat eder; etinden, stnden, ynnden, deri-
deniz rnleri beslenme kayna olarak kullanlyordu. sinden, kemiinden, ksacas her eyinden faydalanrd. Ko-
Sulama imknlarnn olduka kstl olduu, hatta birok yunlar da develer gibi Araplarn birok ihtiyalarn karl-
yerde ime suyunun dahi bulunmad bir blgede zengin yordu. Sr besicilii ise daha azd.
bir tarmsal retimden sz etmek mmkn deildi. Bu se- lde yaayan birok hayvan gda kayna olarak kulla-
beple hayvanclk, zellikle de l artlarna dayankl olan nlmaktayd. Bir cins kertenkele olan keler Hz. Peygambere
deve yetitiricilii temel gda kaynaklarndan biri olmutu. ikram edilmi; kendisi yememi, ancak yenmesini yasak-
Araplarn kaynaklar arasnda daha ok hayvan gdann lamamt. Yaban eei, ekirge ve tavan dnda avlanan
ne ktn sylemek mmkn. Bunun yannda sulama ku etleri de tketilirdi. Yrtc hayvanlar ve etle beslenen
imknnn bulunduu Medine gibi yerlerde tarmsal gda- peneli kular yenmezdi. Avclk da bazlar iin nemli bir
lar mevcuttu. besin kaynayd.
 hayvanlar ve tavan, yaban eei, keler gibi av hayvanlar
ile yrtc olmayan kular da yenirdi. Ancak deve etinin ayr
bir yeri vard. Koyun daha az saydaki insann tketimi iin
yetitirilirdi. Yukarda belirttiimiz gibi ekirge yendiine
dair rivayetler mevcuttur.
Hz. Peygamber zamannda yaplan belli bal etli yemek-
ler unlardr:
Tirit: Dier adyla serd en nemli et yemeklerindendir.
Ufalanm ekmein zerine et suyu ve et katlmak suretiy-
le hazrlanr. Et bulunmad zamanlarda yala da yaplr-
d. Et yemekleri arasnda Resulullahn en sevdiklerindendi.
ienin dier kadnlara stnl, tiridin dier yemekle-
re stnl gibidir (Buhr, Etme, 25, 30) eklinde bir s-
z nakledilir.
Kzartlm et [iva]: Etin atete kzartlmas suretiyle
hazrlanr.
Veika: Kaynatlarak piirilen ettir.
Tafeyel: Et ve bulgurla yaplan bir yemek.
Herise: Etli un orbas.
Kadd ve Saff: Et abuk bozulan bir gda olduu iin
fazlasnn daha sonra tketilmesi maksadyla kurutularak
saklanmas. Uzunlamasna kesilerek kurutulan ete kadd,
enlemesine kesilerek kurutulana ise saff denilirdi. Yemek-
lere ve orbalara katld gibi yolculuklarda da tketilirdi.
Hz. Peygamber yanna gelen bir bedevinin heyecanlanma-

DERN TARH
s zerine onu teskin etmek amacyla, Sakin ol! Ben kral
deilim. Et yiyen kadnn oluyum! (bn Mce, Etme, 30)
demitir.
St ve st rnleri: St yaygn olarak iilerek tke-
207
tildii gibi baz ilemlerden geirilerek de sofrada kendine
yer bulurdu.

ZEL SAYI 5
Ya: Tek bana yendii gibi dier yemeklere katlarak
da tketilirdi.
Ke [ekt]: Koyun yourduunun ya alnarak kurutul-
mas suretiyle retilirdi.
taraf denizle evrili olan Arap yarmadasnda sahil- Hays: Hurma, ke ve tereyann kartrlmasyla ha-
lerde balklk blgesel olarak gelimitir. Yemen ve Bah- zrlanan bir yemektir.
reyn blgesinde deniz rnleri tketimi daha yaygn ol- Ferika: Hurma ezmesi, st ve yan kartrlmasyla
makla birlikte Hz. Peygamberin yaad blgede olduka hazrlanan bir yemek. zellikle lohusa kadnlara, g ver-
snrlyd. mesi iin yedirilir.
Flzec: Ya ve bal kartrlarak hazrlanan bir yemek.
Arap sofras Bal: Hem yemek, hem de erbet yaplmak suretiyle ie-
Araplarn yemek kltrne gre hayvan gdalar genel- cek olarak tketiliyordu. Hz. Peygamberin baln ifa verici
likle taze olarak tketiliyordu. Hayvan gdalar et ve et zellikleriyle ilgili szleri nakledilmektedir.
rnleri, st ve st rnleri, bal ve yumurta olmak zere Yumurta: Hz. Peygamber dneminde tavuk beslen-
drt ana balkta inceleyebiliriz. mekle birlikte yumurta tketiminin nasl yapld husu-
Et ve et rnleri: Resulullah dneminde gnmzde sunda yeterli malumat yoktur. Rivayetlerden deve kuu yu-
olduu gibi youn bir et tketimi yoktu. Bunun sebeplerin- murtasnn da tketildii anlalr.
den biri kasaplarn bulunmamasyd. Genellikle bir vesiley- Sebzeler: Hz. Peygamberin yaad corafyada sebze
le ya da zel zamanlarda et yiyebiliyorlard. Bir hayvan ar eitleri fazla olmamakla birlikte gerek Kuran- Kerimde,
bir hastalk geirmi ve lmek zereyse kesilmesi yoluna gi- gerekse rivayetlerde zikredilenlerden sebzelerin blgede
dilirdi. Hac dneminde kesilen kurbanlar yannda dn ve besin kayna olarak kullanldn karyoruz.
doumlardaki etli yemek ikramlar insanlara doya doya et Kabak: Yemei yaplarak tketilirdi.
yeme imkn sunuyordu. Paz [slk]: Arpayla suda piirilerek tketilirdi.
Et, tuz katlmak suretiyle suda piirilerek ya da kebap ya- algam yapra: Arpa ile piirilirdi.
plarak tketildii gibi, eitli yemeklere katlarak da deer- Soan: Yemeklere katlarak ya da yemeklerle birlikte
lendirilirdi. Kemikli ya da kemiksiz olarak piirilir; ayrca yenirdi.
cier, dalak, kelle gibi sakatatlar da yenirdi. Deve, koyun, Sarmsak: Yemeklere katlan ya da i olarak tketilen
sr, kei gibi evcil hayvanlarn yan sra tavuk gibi kmes sebzelerdendir.
 Prasa: Yemei yaplarak tketilirdi.
Acur [kiss]: Yemeklere katlarak ya da yemeklerle bir-
likte yenirdi.
Keme [keme, dobalan]: Yemei yaplan mantar trlerin-
den biridir. Allah Elisinin kemenin kudret helvas gibi Al-
lahn bir nimeti, suyunun ise gze ifa olduunu syledii
rivayet edilir (Buhr, Tb, 20).
Meyveler: Hz. Peygamber dneminde bilinen ve isimle-
ri Kuran- Kerimde de geen baz meyveler vardr.
Hurma: Onlarca eidi olan hurma ya olarak tketildi-
i gibi genellikle kurusu tercih edilirdi. Yala kartrlarak
ya da kzartlarak tketilir. Ayrca tatlandrc olarak deer-
lendirilip erbet retiminde kullanlrd. Haram klnma-
dan nce iki imalatnda da kullanld anlalyor.
zm: Taze ve kuru olarak tketilir ya da ras yap-
lrd. Yasaklanmadan nce arap imalatnda da kullanlrd
zellikle Tifte zm balar olduu ifade edilir.
Nar: Tifte yetitirilip taze olarak tketilirdi.
Kavun-karpuz: Taze olarak yenirdi.
Tahl: Hem ekmek olarak, hem de yemeklerde buday
ve arpa gibi tahl rnleri tketilirdi. Rivayetlerden hare-
ketle arpann daha ok kullanld anlalmaktadr.
Ekmek: Buday ya da arpadan yaplrd. Kaynaklarda
Hz. Peygamber dneminde buday ve arpa ekmeinin t-
ketildii grlmektedir. Evlerde el deirmenlerinde t-
DERN TARH
lr, elenmeden kepeiyle piirilerek tketilirdi. Peygamber
Efendimizin vefatndan sonraki yllarda unun elendiine
dair rivayetlerle karlayoruz. Hz. Alinin yedii ekmein
iindeki kepei grp ununu elettirmekten bahseden misa-
208
firine alayarak, Vallahi Resulullahn evinde elek bulun-
duunu hi bilmiyorum dedii nakledilir (Belzr, Ensb,
ZEL SAYI 5
II, 409). Hz. Peygamberin, unu eleyen mm Eymeni uyara-
rak elediini una katmasn syledii rivayet edilir (bn M-
ce, Etme, 44).
Kurban yardmlamas
Kk yalardayken obanlk yapan Peygamber Efendimiz zaman zaman
koyun eti de tketmiti. Mslmanlar bilhassa kurban etini birbirleriyle
paylar, fakir aileler de bundan istifade ederdi.
Dee: Buday ve arpann iri tlp et ve hurma ka-
tlarak piirilmesi suretiyle yaplan yemektir.
Hazire: Kepeksiz unun suya kartrlmas suretiyle pi-
irilen bir eit orbadr. Ya ya da et gibi baka malzemeler
katlarak da zenginletirilirdi.
Sevk [kavut]: Sevk denen kavrulmu un daha uzun s-
re saklanmaya msait olurdu. zellikle yolculuklarda pra-
tik bir gda olarak tercih edilirdi. Suyla kartrlarak bu-
lama haline getirilip tketilirdi. Ya, bal ya da hurmayla
kartrlarak tketilmesi de mmknd.
Has [un bulamac]: Un, su ve yan kartrlmasyla
hazrlanan bir yemektir.
Harre, telbine ve sahne: Farkl bulama eitleridir.
Aside: Un ve ya kartrlarak hazrlanan bu bulamaca
et katlrsa hazire olarak isimlendirilirdi.
Besse: Un ya da sevkin yala kartrlarak piirilirdi.
Bakliyat: Nohut, mercimek gibi bakliyat rnleri bilin-
mekle birlikte daha az tketilmektedir.
Beslenme kltr
Hz. Peygamber dneminde slam ilkelerinin belirledii,
ancak imknlarn ve tarih tecrbenin ekillendirdii Arap
geleneinden beslenen bir yemek kltrnn bulunduu-
nu sylemek yanl olmaz.
Haramdan kanmak: Beslenme kltrn ekillen-
diren ilkelerden biri, yenecek gdalarn helal olup olmama-
sdr. Eyada esas olan ibahadr [mbahlktr] ilkesi ere-
vesinde aka haram olduu belirtilmemi ya da ftraten
insanlarn yiyebilecekleri gdalar tketilmitir. Gdalarn
tketilmesindeki snrlar Kuran- Kerim tarafndan belir-
lenmitir: Allah, size ancak le, kan, domuz eti ve Allahtan
bakas adna kesileni haram kld. Ama kim mecbur olur
da, istismar etmeksizin ve zaruret lsn amakszn
yemek zorunda kalrsa ona gnah yoktur. phesiz Allah
ok balayandr, ok merhamet edendir (Bakara 2/173). Ey
iman edenler! ki, kumar, dikili talar ve fal oklar ancak,
eytan ii birer pisliktir. Onlardan kann ki kurtulua ere-
siniz (Mide 5/90).
Yce Allahn yasaklad ya da Hz. Peygamberin yenme-
mesi hususunda uyarda bulunduu, kltrel olarak yen-
mesi ftrata aykr grlenler dndaki gdalar israf edilme-
mek zere tketilmitir.
 sraftan kanmak: Hz.
Peygamber, kendileri-
ne ait dahi olsa, Ms-
lmanlarn el-
lerindeki mal
israf etmeme-
lerini istemitir.
Tka basa yemek
yememeleri hususun-
daki uyarlaryla Ms-
lmanlarn zayf kimseler
olmalarn salamtr. Ack-
madan yemek yememek ve
tka basa doymadan sofradan

HLM AYDIN
kalkmak beslenme kltrnn dik-
kat eken ilkeleriydi. o gnde iki n
yemek yenirdi: gn doumu ile len ara-
snda ve gn batmnda.
Yemek sememek: Hz. Peygamber yemek
sememi; Allahn kendisine nasip ettii gday -
krle tketmi, nne konulan yemei israf etmeden
yemitir.
Doallk ve sadelik: Dnemin yemeklerinde dikkat
eken en nemli zellik gdalarn doal ve sade olarak t-
ketilmesidir. Bu dnemde mkellef sofralar, uzun zaman ve

DERN TARH
emek harcanarak hazrlanan yemekler yoktu. nsanlar bes-
lenmek iin yaamyor, yaamak iin besleniyorlard. Ms-
lmanlarn sofralarnda genellikle tek eit yemek olurdu
Hz. Peygamberin Sk sk deil, ara ara ya kullann bu- Hurma aacndan yelpaze 209
yurduu rivayet edilir (Belzr, Ensb, II, 392). Mescid-i Nebevnin ortasnda Hz. Ftmann bahesi olarak bilinen
Paylamak: Bu dnemde Mslmanlarn ektikleri s- kk bir blm vard. Buradaki hurma aalarndan yaplm yelpazeler.

kntlar yardmlamayla almt. Kiinin imknlarn pay-
lamas (zekt ve infak) bir grevdi. Bununla birlikte yeme-
inden din kardeine ya da komusuna ikram etmesi de
tevik edilmitir. Hz. Peygamber et piirildiinde yemee
fazla su katlmasn tavsiye ederek et suyunun da et bula-
mayan iin makbul olduunu ifade etmitir (Tirmiz, Et-
me, 30). eitli vesilelerle insanlara yemek ikram ettii ve
bunu tavsiye ettii bilinir. zellikle evliliin, imknlar l-
snde bir yemek ikram ile duyurulmas [velime] Allah
Elisinin tavsiyeleri arasndadr. Dnyaya gelen torunla-
r iin akika kurban kestirdii ve etlerini datt rivayet olabilecei dnlebilir ama ou dorudur. Gerekten de
edilir. Baz su ya da gnahlarn kefareti olarak fakirlerin
doyurulmas da paylama anlayn kurumsallatran uy- Peygamberin hayatnn tamamn kaplayan bir sre ola-
gulamalardandr.
Temizlik: Asr- Saadette insanlar elleriyle yemek ye-
diklerinden Hz. Peygamber, mutlaka nce ellerin ykanma-
sna ve sa elle yemek yenmesine zen gsterilmesini ister-
di. Yemekten sonra da temizlie nem vermitir. Ayrca di
temizliine ok dikkat ettii, hatta vefat etmeden nce son
yapt eyin dilerini misvakla temizlemek olduu rivayet
edilir.
Yemekte bakasn rahatsz etmemek: Resulul-
lah yemein iinde elin dolatrlmamasn, kiinin nn-
ZEL SAYI 5
Ktlk ve mahrumiyetle ilgili rivayetler: Asr- sa-
adette Mslmanlarn ou zaman yiyecek bulmakta zor-
landklar, Hz. Peygamberin evinde aylarca yemek pime-
dii ynnde rivayetler mevcut. Bunlarda ksm abartlar
baz dnemlerde gda ktl yaanmtr; ancak bunu Hz.
rak deerlendirmemeliyiz. Hayatnn son yllarnda Msl-
manlarn durumunda gzle grlr bir iyileme olduu gi-
bi kendisinin gelirinde de art olmutur.
Sonu olarak Hz. Peygamber dneminin yemek kltr-
nn ilah emirlerin rehberliinde doallk, sadelik, tutum-
luluk ve paylama ilkeleri erevesinde ekillendiini sy-
leyebiliriz.
Kaynaka:
el-Belzr, Ebl-Abbas Ahmed b. Yahy (279/892), Ensb l-Erf, thk. Sheyl Zekkr, Riyd
Zirikl, Beyrut 1417/1996.
Demir Akgn, Sevim, Hz. Peygamber Dneminde Yemek Kltr, Yaymlanmam Yksek
Lisans Tezi, Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2007.

den yiyerek dier insanlar rahatsz etmemesini tavsiye

etmitir (bn Mce, Etme, 11). Yedii gdalardan kan ko-
kunun bakasn rahatsz etmemesine; sarmsak ve soan
gibi besinleri tketmemeye zen gsterirdi.
Adnan Demircan
Prof. Dr., stanbul niversitesi lahiyat Fakltesi retim yesi.
 YNETC PEYGAMBERN AMACI
DEVLET DEL
DAVET D
M . H A N E F PA L A B I Y I K hanefim@atauni.edu.tr

M
ekke dneminde Hz. Pey-
gamberin [ ] ynetici-
lik yaptndan sz ede-
meyiz. Hatta bu dnemde
onun ve Mslmanla-
rn din hususlar dnda
iinde yaadklar toplu-
mun her trl idar ve
DERN TARH

sosyo-kltrel yaps-
na uygun davrandk-
larn syleyebiliriz. Resulullahn peygamber olarak
Mekkede geirdii 13 yln 10 yl zaten amcas Ebu
210
Talibin, kalan 3 de Ebu Sfyann liderlik yllar-
na tekabl etmekteydi. Bu dnemde risaletine kar-
ZEL SAYI 5

kanlarla siyas olsun asker olsun herhangi bir

mcadeleye girimedii gibi, tebliini yaparken
karsna kan engelleri de iddialar ve davasn-
dan vazgemeden, sabr ve direnle gslemiti.
Mekkeli mriklere, sivil itaatsizlik denilebilecek
bir ekilde kar koyduunu grrz.
Mekkeliler balangta onu pek ciddiye alma-
m; delirdiini, kendisine cinlerin musallat ol-
duunu veya air olduunu dnmlerdi. Fakat
zamanla ona inananlarn says artnca, kendisi-
Din ve siyas otoriteyi ahsnda toplayan Resulullah
nazarnda devlet bir gaye olmayp, esas hedefe varmak
iin sadece bir vastayd. O, hayatnn her safhasnda
olduu gibi devlet bakanlnda ve harplerde slam
ilkelerine uygun davranmtr. te bir devlet lideri olarak
Hz. Muhammed. [ ]

ni yalnz brakmaya ve arkadalarna fizik, sos- bu sorumluluk hissinin bir gstergesi olarak g-
yal ve psikolojik basklar uygulamaya baladlar. rlmelidir.
Bunlarn da ie yaramadn grnce, Hz. Pey- Ksacas Mekke dneminde Resulullahn s-
gambere liderlikle ilgili baz tekliflerde bulundu- lamiyetten nceki ve sonraki konumu olduka
lar. Ancak o, davet ve uyarmakla grevlendirildi- aikrdr. O bir air veya hatip deildir, kavmine
ini syleyerek bunlar reddetti. liderlik de yapmamtr. smi kahramanlar ve sa-
unu vurgulamak gerekir ki, Resulullah Mek- valar arasnda gemez. evresi tarafndan se-
kede bir ynetici deilse de, Mslmanlarn lide- vilen, kabul gren ve her trl i ve ilikisinde

ri konumundayd. Bunun iin mrikler daha ok
onu hedef alm, amcas ve kabilesini, onu koru-
mamalar hususunda ikna et-
meye almlard. Yine bu
dnemde bir lider olarak
Mslmanlarn gelecei
DERN TARH
gvenilen biridir, yani el-Emindir. Deve ve ko-
yun gtm, i iin pazar ve panayrlara gitmi-
tir. Belli llerde toplumsal faaliyetlere de katl-
mtr. Panayrlarda airleri ve hatipleri dinlemi,
211
kavminin savalarna itirak etmitir. Bu sebeple
Resulullahn yneticiliini Medine dnemiyle s-

ZEL SAYI 5
hakknda ok titiz davran- nrlandrmak durumundayz.
dn, onlara zarar gel- Hicret sonrasnda bir lider olarak yapt icra-
memesi iin admlarn atlarnn banda Mescid-i Nebevnin inas gelir.
dikkatli ve temkinli att- Hicri 1. ylda 186 Mekkeli aile-
n, Erkamn Evinde yi, bir o kadar Medineli aile-
toplanarak onlar yn- nin yanna yerletirmi ve
lendirdiini biliyoruz. onlar karde ilan etmiti.
Kendisi gitmezken arka- Bununla Muhacir ve Ensar
dalarn Habeistana arasnda nsiyet kurmay,
hicrete tevik etmesi de, bylece iktisad ve sosyal

DERN TARH
212
ZEL SAYI 5
bir dayanmaya gitmeyi amalamt.
nk o gnlerde bir ynetici olarak
zmesi gereken en byk problem,
Mekkede mallarn brakan Muhacir-
lerin ihtiyalarn gidermekti. Toplu-
mun, bu zor gnlerde din kardelii
evresinde glenmesini istemiti.
Mslmanlar hicret ettii srada
Medinede bir devlet yoktu, Arap ve
Yahudi kabileleri birlikte yayordu.
Her trl konuda birbirinden bam-
sz olan ve surlarla evrili ayr mahal-
lelerde yaayan kabileleri, mr boyu
bu grev iin seilmi emirler (reis)
ynetiyordu. Kabile yelerinin barta
hkimi, savata komutanyd emirler.
Hz. Peygamber bu ortamda bir taraf-
tan Yahudilere ve mrik Araplara g-
ven vermeye alyor, dier taraftan
da niyetinin Medine zerinde mutlak
bir egemenlik kurmak deil, cemaa-
tinin dinini gven iinde yaamasn
salamak olduunu ortaya koymaya
alyordu.
Haremeyne hizmet
Haremeyne yapt hizmetlerden
dolay yerel idarecilerin Kanuni
Sultan Sleymana teekkr
mektubunun girii.
Btn bu grup ve bireylerin hak
ve vazifelerinin tayini gerekiyordu.
Nfus saym yaptrmas ve ehrin
snrlarn tespit ettirmesi, bu amaca
ynelikti. Resulullah Mslmanlarla
birlikte Yahudilerin kabile bakanla-
rn Enesin evinde toplayarak onla-
ra, karlkl saldrmazlk ve ortak
savunma antlamas teklif etti. Hep-
sinin kabul ediiyle Medine Vesika-
s ortaya km oldu.
Elbette Resulullahn batan be-
ri hedefledii eyin devlet kurmak
ve bunu ynetmek olduunu syle-
yemeyiz. Ancak onun bir devlet te-
sis etmesi, artlar gerei oluan bir
zaruret deil; eitim, yasama ve h-
kmet otoritesinin de bizzat onun
elinde toplanmasndan doan bir
mecburiyetti. Devlet onun nazarn-
da bir gaye olmayp esas hedefe var-
mak iin sadece bir vastayd. Haya-
tnn her safhasnda, bilhassa devlet
bakanl uygulamalar ve harple-
rinde her daim slamn ilke ve gaye-
lerine uygun hareket etmitir.
Hz. Peygamberin bakanln
yapt Medine Devletinin teokra-
tik olduu kabul edilebilir. nk
o, devlet bakanl esnasnda vahiy
almaya devam etti. Byle bir durum
slam tarihinde hibir dnemde ba-
ka hibir kimseye temil edilemez.
Mslmanlarn ileride kuracakla-
r herhangi bir devlet, slam esasla-
ra uygun ters dmemek kaydyla,
kendi geleneklerine gre kurduk-
lar bir devlet olarak meru kabul
edilmelidir. Bu balamda nas olarak
kabul edilen metinlerde, devlet ve
hkmet biiminin deilse de, y-
netim ilke ve prensiplerinin sralan-
m olduunu sylemek mmkn.
Mesela fitne ktlenip dzen (Baka-
ra, 217) ve emre itaat (Nis, 59) vl-
m, isyan yerilmi (Nis, 14), adalet
ve hukuk ne karlp (Nis, 58) zu-
lm ve keyfilik yasaklanm (Maide,
72); imtiyazl snflar reddedilip eit-
 YAHUDLER VE
MRKLER NEDEN RIZA
GSTERDLER?
Dardan gelen biri olarak ve Ms-
lmanlarn saysnn azlna ramen
Medineli mrikler ve Yahudiler Hz.
Peygamberin liderliini nasl kabul
ettiler? Buna verilebilecek en makul
cevap, kanaatimizce kendi aralarnda
asrlardr devam edegelen ekime-
nin, dardan gelen biri tarafndan
daha kolay ve tarafszca halledilebi-
leceine inanmalardr. Hem Evs ve
Hazrec, hem de Yahudi kabileleri ken-
di aralarnda srekli sava ve ekime
iindeydiler. Bir trl bar salayam-
yorlard. Ayrca sayca kendilerinden
az olan Mslmanlarn kendileri iin
bir tehlike oluturacana ihtimal
vermiyorlard.

lik getirilmitir. Yine ura ve istia-

re emredilmi (l-i mrn, 159); ema-
net, liyakat, ehliyet (Nis, 58), insan

IRCICA Arivi.
haklarna sayg (Nis, 135) ve hrriyet

DERN TARH
(Necm, 38) vb. hususlara riayet emre-
dilmitir.
Hz. Peygamberin ynettii dev- Osmanlnn Mescid-i Nebevsi
let, bir hukuk devletiydi. nk O, 19. yzyla ait Mescid-i Nebev fotorafnda kitabe zerinde afitab (gne ) eklindeki
213
ssleme dikkat ekiyor.
Kurandan kard hkmlerle ha-
reket ediyor, bazen de itihatta bulu-

nuyordu. Mslman devlet adamla-
r da gelecekte bu gelenee uyarak,
ynetim ilkelerini Kuran ve snne-
ti temel alarak yaptklar itihatlarla
srdreceklerdi. Ayrca Hz. Peygam-
ber dneminde din ve siyas ilerin
birbirinden ayrlmaz grnmesinin,
onun ahsyla alakal olduu da gz
ard edilmemelidir. nk din ve
siyas otorite onun ahsnda toplan-
mt. O, Mslmanlara namaz kld-
ryor, savata ordunun bana geip
kumandan, bar halinde ise yne-
tici oluyordu. O, peygamberlik, di-
ni uygulamak, muallimlik, hkim-
lik, komutanlk ve devlet bakanl
fonksiyonlarn ahsnda toplam
ve bunlar ifa etmitir.
Hz. Peygamber dnemi iin kuv-
vetler ayrlndan sz edilemez.
Onun bilgisi vahye dayandndan,
kimsenin onun sznn stne bir
sz sylemesi mmkn deildi. Ayr-
ca henz kurumsallama da gerek-
lememiti. Yasama, yrtme ve yar-
g gc onun elindeydi.
Onun dneminde kamu ilerinde
grevlendirilenlerin, devaml devlet
memuru niteliinde olmadklar bi-
linmektedir. Zira o dnemde, rgt-
l bir kamu brokrasisi mevcut de-
ildi. Hz. Peygamber davasn her
durumda temsil etmek durumun-
dayd. Bu temsilcilii ahsen yapa-
madnda yerine vekiller atyordu.
Bylece Resulullahn din rgt-
lenmeyi, devletin rgtlenmesiyle
birlikte gerekletirdii gzlenmek-
tedir. nk Mslman olanlar Me-
dineye gelerek onun din otoritesi
etrafnda farkl bir topluluk (mmet)
oluturuyorlard. Bu toplumun iin-
de slama inanmayanlara da yer var-
d. Peygamberin sahabeleri Sezar
ile Tanr arasnda bir seim yapmak
durumunda deillerdi. nk s-
lamda Sezar yoktu, sadece her eye
hkmeden bir Allah ve onun Resul
olan Hz. Muhammed vard, her ey
tekti; Allah da, kanun da, egemen-
lik de.
Allah Resulnn devlet ba-
kanlndaki tasarruflarndan ba-
zlar unlardr: Diplomasi, ko-
ZEL SAYI 5
mutanlk, davet mektuplarnn
gnderilmesi, elilerin kabul, sava-
a veya bara karar verilmesi, atama
veya grevlendirmeler yaplmas,
vergi toplanmas, devlet adna harca-
mada bulunulmas, sulularn takibi
ve cezalandrlmas... Ancak btn
bunlarn onun peygamberlik vazife-
sini dorudan ilgilendirdii gz ard
edilmemelidir.
Resulullahn devlet bakanl-
sresi hayatyla paraleldir. Bu da
peygamberlik vazifesi ve vahyin ta-
mamlanmasyla ilikilidir.
Ksacas o, her alanda olduu gibi
devlet bakanlnda da Mslman-
lara rnek olmutur.
M. Hanefi Palabyk
Prof. Dr., Atatrk niversitesi lahiyat Fakltesi
slam Tarihi ve Sanatlar Blm retim yesi.
 DERN TARH
ZEL SAYI 5

214
HLM AYDIN
 Hz. Muhammedin [ ]
Diplomatik Vizyonunu Ortaya Koyan

SLAMA
DAVET
MEKTUPLARI

B
MADDDN HALL imadaltalib@yahoo.com

iza ns-H r ist iya n Hz. Muhammed bir sabah ashab-

blounun byk
bir kesimi, tarih-
te krallar ve me-
rayla mektupla-
ma adyla bilinen
nn arasna karak yle dedi:
Ben herkesi kuatacak ekilde
rahmet olarak gnderildim. Bana
uyunuz ki, Allah size rahmet etsin.
Havarilerin sa b. Meryeme muha-

DERN TARH
Resulullahn [ ] lefet ettikleri gibi bana kar kma-
evrensel hareke- yn.
tinden payn ald. Ashab, Ya Resulallah, onlarn mu-
slama davet Muhtemelen Hz.
Muhammed, slamn bu cepheyle ir-
halefeti nasld? diye sordu. Sizi da-
vet ettiim gibi davette bulundu. Ona
215

iin kullanlan tibatn salayacak balarn farkn- yaklaanlar, sevdi ve teslim oldu. On-

yntemlerden dayd. Zira onlar, kaynaklar Resulul-
lahn peygamberliine iaret eden
biri de semav bir dinin mntesibiydiler. Bu
durum sz konusu bloun, kral ve
dnemin devlet idarecilerine elilerin ulatrd da-
ZEL SAYI 5
dan uzak duranlar ise nefret etti ve
yz evirdi buyurdu Efendimiz.
Hudeybiye Antlamas akabinde
Resulullah adamlarndan drdn
Hristiyan lemine gnderdi: Dhye

adamlarna veti anlamalarn kolaylatracakt.

stelik coraf adan Arap yarma-
b. Halife el-Kelbyi Bizans mparato-
ru Herakliusa, Hatb b. Ebu Beltaay
mektuplar dasna da yaknlard.
Fakat btn Hristiyanlarn fi-
Msr hkmdar Mukavksa, Amr b.
meyye ed-Damryi Habe hkm-
gndermekti. Hz. il tepkisi ayn olmad. Yeni davetle dar Necaye, ca b. Vehb el-Ese-

Peygamberin balant kurmaktan veya ona kar

dostne bir duru sergilemekten tu-
[ ] gnderdii tun da, kstaha ve fkeyle reddet-
meye kadar deiiyordu tepkiler.
eli ve Hz. Peygamberin ilk eliyi ne za-
mektuplarn man grevlendirdiini bilemiyo-
ruz. Bu ilem kitaplarda, bazen hic-
zellii neydi? retin 6. senesinin sonlar, bazen de
dyi Dmak (Suriye) hkmdar Ha-
ris b. Eb imr el-Gassanye yollad.
Dhye, u ifadelerin yer ald
mektubu alarak Herakliusun yan-
na gitti:
Esirgeyen ve balayan Al-
lahn adyla! Allahn elisi Muham-
medden Rumlarn by Herakli-

Nasl bir dil

7. senesi veya sonralarna tarihlene-
biliyor. Ancak bu karklk, emi-
kullanyordu? rl-mminn diye anlan muhad-
dislerden bn shakn verdii bilgiyle
Komu kral ve ortadan kalkmaktadr. Ona gre Re-
usa: Allahn selam, hakikat yolunu
izleyen kimsenin zerine olsun! sla-
ma tbi olursan esenlik iinde olur-
sun ve Allah sana iki kat ecir verir.
Ama bundan kanacak olursan, ky-

imparatorlar
sulullah ashabndan baz kimseleri, llerinin (hkmn altndaki tebaa-
Allahn dinine armak zere Hu- nn) gnahlar da senin zerine ola-
nasl karlklar deybiye ile vefat arasndaki dnem-
de Arap ve Acem krallarna gnder-
caktr.
Prof. Muhammed Hamidullah
verdiler? mitir. mektubun baka bir nshasn y-

HLM AYDIN
Yalanc peygamber
Peygamber olduunu iddia ettii iin Mseylimetl-Kezzab (yalanc Mseylime) olarak
DERN TARH
isimlendirilen Mseylimeye Hz. Peygamber tarafndan gnderilen mektup.
le nakletmektedir:
216
Seni slama girmeye davet edi-
yorum. Eer slama girersen, Msl-
ZEL SAYI 5
manlarn sahip olduu haklara sahip
olur, onlarn grev ve sorumlulukla-
ryla bal olursun. Ama slama gir-
meyi kabul etmezsen cizye dersin.
Gerekten de ok Yce (Aziz) olan Al-
lah yle buyuruyor: Kendilerine ki-
tap verilenlerden Allaha ve ahiret
gnne inanmayan, Allah ve Resu-
lnn haram kldn haram say-
mayan ve hak dini kendisine din
edinmeyen kimselerle, klerek
elleriyle cizye verinceye kadar sava-
nz (Tevbe, 29) Aksi halde, slama
girmeleri ya da cizye demeleri ko-
nusunda kendi tebaan ile slam ara-
sna girme!
Beklenen peygamber!
Bu metin, ilkine kyasla slam da-
vetinin tabiatna daha uygun grn-
mektedir. nk nceki metin sla-
ma girmek ile cizye vermek suretiyle
slam devletinin hkimiyetine bo-
yun emek arasndaki fark, cizye
vermekle vatandalara salanan im-
kn belirtmeksizin sadece slama
davetle yetinmitir.
Resulullahn elisi am blgesi-
ne ulatnda Heraklius dman-
lar Farslara kar kendisine kesin
bir zafer baheden Allaha kret-
mek amacyla muhteem bir enlik-
le Beytlmakdisi ziyaret ediyordu.
mparator orada Hz. Muhammedin
mektubunu teslim ald ve okudu.
bn shak ve Tabernin her biri ravi-
sinden, onlarn vastasyla baz am
Hristiyanlarndan ve o srada Ku-
reyin ticaret kervanyla ama gi-
den Ebu Sfyandan nakledilen ri- ne hrmeti etrafndakileri heyecana
vayetlerin ouna gre Heraklius ve
Saatir adl bapiskoposu mektuba
baktklarnda yle demilerdir: O,
beklemekte olduumuz peygambere
ait. Bunda phe yok, biz onu sfatla-
ryla tanyoruz ve onu kitaplarmz-
da ismiyle buluyoruz.
Saatir, kilisede bekleyen Rumla-
rn yanna kt ve onlara yle dedi:
Ey Rum halk, Muhammedden bize
bir mektup geldi. Orada bizi Allaha
davet ediyor. Ben ahitlik ederim ki,
Allahtan baka ilah yoktur ve Mu-
hammed onun kulu ve elisidir.
Bunun zerine hepsi bir anda ze-
rine ullandlar ve onu ldrnceye
kadar dvdler. Heraklius olanlar
duyunca geri adm atarak, Biz can-
mza kast etmelerinden korkuyoruz!
Vallahi Saatir onlarn nezdinde
benden daha bykt ve sz be-
nimkinden daha geerliydi dedi.
Yakub, Herakliusun cevap ola-
rak Peygambere gnderdii mek-
tubun metinini yle aktaryor:
sann mjdeledii Allahn el-
isi Muhammede, Rum Kral
Kayserden, mektubun elinle
birlikte bana ulat. Ben, senin
Allahn elisi olduuna ahit-
lik ediyorum. Sen, ncilde ma-
lumumuzsun. Seni bize sa b.
Meryem mjdeledi. Rumlar
sana iman etmeye ardm,
ancak yz evirdiler. Eer ba-
na uysalard onlar iin daha iyi
olurdu
Yalnz bu rivayetlerin shhati
hakknda baz phelerimiz var:
nk bunlara bir abart slubu ve
zellikle tahkiye eden bir slup h-
kim. stelik bunlar Rum mpara-
torunun mzmin dmanlar olan
Farsllara kar kazandklar zaferin
akabinde, yani dnya lideri olduu
bir dnemden sz ediyor. Zafer sar-
holuunun, onu dikkatli olmaya ve
zamann bana aaca skntlarn
hesabn yapmaya sevk etmesi mm-
kn deil. Hele bunun Arap kavimle-
rinden birinin eliyle gereklemesini
beklemesi imknsz. Zira o zamana
kadar devletleraras arenada Dou
Roma mparatorluu ile boy le-
bilen kimse olmamtr.
Buna ramen Herakliusun pey-
gamberlik heyetine kar gsterdi-
i zen ve Hz. Peygamberin elisi-
sevk etti. Onun yeni dine girmeleri
konusunu tartmaya amas ciddi
miydi, yoksa alay m ediyordu bile-
miyoruz. Fakat bu, Mslmanlarn
heyecanlarn daha da artrmt.
Kanaatimizce Heraklius bir siya-
set adamyd ve din konular onu,
sadece saltanatn destekledii ka-
daryla ilgilendiriyordu. Devlet ile-
rini stlendii dnemde kilise, Hz.
sann tabiat etrafnda gerekleen
tartmalar nedeniyle kaynayan bir
kazan gibiydi ve toplumun birliini
ciddi mnda tehdit ediyordu. Bu se-
beple devletin maslahat iin farkl
grleri birbirlerine yaklatrmaya
ve birbirlerine dman kiliseleri tek
mezhep etrafnda toplamaya alt.
Belki de kalbinin derinliklerinde b-
tn bu ihtilaflarn samaln hisse- Selam, Mmin ve Mheymin olan Al-
diyordu. Ancak baaramad. Yakubi- laha hamdimi sana bildiririm. eha-
ye ve dierleri Msr ve amda ona det ederim ki, sa b. Meryem Allahn
isyan ettiler. ruhu ve kelimesidir. Bu kelimeyi te-
Kayser siyas nezaketi sebebiyle miz, namuslu ve bakire Meryeme il-
Dhyeyi huzuruna kabul edip ona ka etti. Bylece o saya hamile kald.
Mslman olduunu hissettirmek Allah, tpk Ademi eli ve nefesiy-
istemi olabilir. Heraklius eliye bir le yaratt gibi onu da ruhu ve ne-
miktar dinar verip onu yolcu etti. fesiyle yaratt. Ben, seni Allahn tek
Dhye de bu haberle Resulullaha dn- olduuna ve ortann bulunmad-
d. Ancak Hz. Peygamber, Allahn na, ona itaat zerine yardmlama-
dman yalan syledi, Mslman ol- ya, bana tbi olmaya ve bana indiri-
mad diyerek dinarlarn ihtiya sa- lene inanmaya davet ediyorum. Zira
hiplerine datlmasn emretti. ben, Allahn elisiyim. Amcamn o-
lu Caferi yanndaki bir ksm Msl-
Necanin zarif mektubu manla sana gnderdim. Yanna var-
ca b. Vehb, Dmak emiri Mn- dklar zaman onlara ikramda bulun
zir b. Haris b. Ebi imr el-Gassanye ve zorbal brak. Ben, seni ve asker-
gitti. Gtrd mektupta unlar ya- lerini Allaha aryorum. Ben teb-
zyordu: li ve nasihatte bulundum, nasihati-
Allahn selam, hakikat yolunu mi dinleyin. Selam doru yola uyan
izleyen ve ona iman eden kimsenin kimsenin zerine olsun.
zerine olsun. Ben, seni Allahn tek Necanin bu daveti memnuniyet-
olduuna ve ortann bulunmad- le karladn, Resulullaha zarif bir
na iman etmeye davet ediyorum. mektupla cevap vererek Mslman-
una inandn, Hz. Muhammedin
amcaolu ve ashabn huzur ve bol-
luk iinde misafir ettiini devrin
kaynaklar naklediyor.
Neca mektubuna yle son veri-
yordu:
Sana ve amcaoluna biat ettim.
Onun eliyle lemlerin Rabbi olan Al-
lah iin Mslman oldum. Sana o-
lum Erha b. el-Esham gnderdim.
Yannza gelmemi isterseniz gele-
yim ya Resulallah. Ben, syledikleri-
nin hak olduuna ahitlik ediyorum.
Selam zerine olsun ya Resulallah.
bn shak, Bana anlatldna g-
re Neca olunu Habelilerden 60
kiiyle bir gemiye bindirip gnderdi.
Denizin ortasna vardklarnda ge-
mileri onlarla birlikte batt ve byle-
ce yok oldular diyor.
Sonralar Resulullah, mm Ha-
bibe bt. Ebu Sfyan ile nikhland
zaman Neca, nikhta Resulullahn
vekiliydi, onun yerine mihir olarak
400 dinar verdi. O srada Habe top-

Mlkn sende kalacak.
Bizansl efendisine ballk bildi-
rip ona vergi deyen emirin ceva-
b ne oldu derseniz: Kim mlkm
benden alabilir? Yemende bile olsa
onun zerine yrrm dedi ve at-
DERN TARH
ln ilan ettiini, Hz. sa hakknda raklarnda bulunun mm Habibe
sylediklerinin doru ve hak oldu- putperestlerin lideri olan babas-
217
Onu bulutlar glgeledi
Hz. Peygamberin kabrine ait, Kerametle talanan, bulutla glgelenen, Allah ona, onun

ZEL SAYI 5
larn hazrlanmasn emretti. Sonra btn l ve ashabna salat ve selam eylesin ibareli rt.
eliye, Grdklerini sahibine anlat
dedi. Ayn ekilde Kaysere mektup
yazarak olup bitenleri ve yapmak is-

HLM AYDIN
tediini bildirdi. Kayser de cevaben
onun zerine yrmemesini, uzak
durmasn ve kendisiyle grmesi-
ni emretti. Haris, doal olarak Ms-
lmanlara kar harekete geemedi.
nk karar vermek kendi elin-
de deildi ve Bizansl efendisi on-
dan daha zekiydi. Ancak iki sene
sonra, gneydeki yeni devletin
yapsndan emin olduktan ve
gerek hedefini anladktan
sonra harekete geecekti.
Resulullah, Habe hkm-
dar Necaye Amr b. mey-
ye e-Damryi muhacirlerin
durumunu konumak ve
onu slama armak iin
gnderdi. Eli bu konularla
ilgili iki mektup gtrd. s-
lama davet mektubu yleydi:
Allahn elisi Muham-
medden, Habe kral Neca
el-Eshama,
Sen selamette ol. Melik, Kuddus,
 HLM AYDIN

KIPTLERN LDER
MUKAVKISA...
nn kkrtmalarna kar yrtle-
cek mcadelede benzersiz bir konu- Hz. Muhammedin Msrllara
ma sahipti. gnderdii mektubun u ibarelerle
balamas dikkat ekicidir: Rahman
DERN TARH

Mektuplarn arka plan ve Rahim olan Allahn adyla. Allahn

Msr hkmdar Mukavksa Ha- elisi Muhammedden Kptlerin lideri
tb b. Ebi Beltaa gitti. Gayet gzel Mukavksa
Burada slam kaynaklarnn kendi-
218 karlanan Hatb yle dedi:
sinden srekli Kptlerin lideri olarak
Bu Peygamber insanlara arda
bahsettii Mukavksn ahsiyeti da nemli bir mevkii olan iki cariye
bulundu. Ona en ok iddetle kar
ZEL SAYI 5

zerinde biraz durmamz gerekir.

kan Kureyliler oldu. Ona en ok
dmanlk edenler Yahudiler oldu.
Ona en ok yaknlk gsterenler H-
ristiyanlar oldu. Musann say mj-
delemesi sann Muhammedi mj-
delemesinden farkl bir ey deildir.
Seni Kurana davet etmemiz senin
Tevrat ehlini ncile davet etmenden
farkl bir ey deildir. Her peygam-
ber kendisine mmet olacak bir kav-
me ulamtr. Ona itaat etmeleri,
zerlerinde bir haktr. Sen de bu Pey-
gamberin zamanna ulam birisin.
Seni Mesihin dininden alkoymuyo-
ruz, aksine ona sarlman istiyoruz.
Mukavks, Resulullaha kar iyi
niyet beslediini gsteren u mektu-
bu gnderdi:
Muhammed b. Abdullaha Kptle-
rin lideri Mukavkstan,
Selam zerine olsun. imdi, mek-
tubunu okudum. Orada anlattkla-
rn ve arda bulunduun eyi an- anlalmaktadr. Peygamberin eli-
ladm. Bir peygamberin kacan
biliyordum, ancak onun amda ka-
can dnyordum. Senin eline tedir. skenderiye o gn Bizansn
ikramda bulundum. Kptler arasn-
Msr o gnlerde bir Bizans vilayetiydi
ve Konstantiniyye Kayserine boyun
emiti. Orann halk olan Kptiler
iin herhangi bir ekilde bamsz-
lk sz konusu deildi. Bu hakikat
Medinede bilinmiyor deildi. Nitekim
Hz. Muhammedin yazmalar, Arap
yarmadas ve civar lkelerde hkim
olan siyas durumun Resul-i Ekrem
ve sahabesi tarafndan bilindiini
gsteriyor.
Msrn Rum hkmdar sz konu-
su dnemde Piskopos Kirostu. O ayn
dnemde hem Msrn hkmdar,
hem de orann en byk patriiy-
di. Modern almalar, Mukavksn
ahsiyetine fazlasyla k tutmakta
ve Kirosun kimlii hakknda bilgi
sahibi olma imknn vermekte-
dir. Dolaysyla Arap kaynaklarnn
isminde tereddt ettii Mukavksn,
Msrn Rum hkmdar Kiros olduu
ne gnderdii mektuplarda srek-
sinin grevini ifa iin skenderiyeye
gitmesi de bu gerei teyit etmek-
ryoruz. Arap putperestliine kar
genel valisinin (hkmdar) karargh
konumundayd.
ile elbiseleri senin iin gnderdim ve
binmen iin bir katr hediye ettim.
Hatb, dn yolunda bu iki cari-
yeyi -Mariye ve kz kardei Sirini- s-
lama davet etti. Onlar da Mslman
oldular. Resulullah hediyeleri kabul
etti ve daha sonra olu brahimi do-
uracak olan Mariye ile evlendi. Di-
er cariyeyi de airi Hassan b. Sabite
gnderdi. Bu deerli hanmlar ve g-
zel davran sayesinde Kptler, Re-
sulullahla akrabalklarnn gerei
olarak Mslmanlara byk bir ho-
gryle yaklatlar. Msr toprakla-
rnda Bizans ynetimini drmek
ve Msrllar onlarn zulm, ayrm-
clk ve basklarndan kurtarmak
iin harekete geen Mslman fatih-
lere samimi olarak destek verdiler.
Sahte ilahlarn artt ve insan-
larn birbirlerini ilah edindii bir
ada Resulullahn dnya liderleri-
li Allahtan baka ilah olmadna
ahitlik etmeye vurgu yaptn g-
mcadelesinde batan beri hi taviz
vermedii gibi dnya hkmdarlar

karsnda da bu prensibinden geri
adm atmad. Bu, yeni davetin hare-
ket noktas ve slam binasnn zeri- Halklarn bu davetilerle grme-
ne ina edildii temeldi; din onsuz
erir, dalr ve kaybolurdu.
Diplomatik bir dil kulland
Ayn zamanda -bu iarn arkasn-
da- diplomatik bir kvraklk ve me-
ziyet olduunu fark ediyoruz. Resu-
lullah, hkmdarlara mektuplarn
usulne uygun olarak gnderiyor, s-
lam ile Hristiyanlk arasndaki baz
din ortak noktalar nlerine koyu-
yordu. Yeni dine yneldikleri takdir-
de dnya ve ahirette elde edecekleri
geni imknlar vaat ediyordu. Sade-
ce kendisinden nce gelen Hz. Mu-
sa ve Hz. sann hedeflerini gerek-
letirdiini ifade etmekle kalmad
-aksine satr aralarnda, eer olum-
lu cevap vermezlerse- merkezlerinin
tehlikeye gireceini ve liderlikleri-
nin son bulacan da ima eden keli-
me ve ibarelere yer veriyordu.
Hz. Muhammed hkmdarlarn
sergiledii tutuma karlk verebil-
me yeteneine sahipti, onlarnkine
benzer ve denk cevaplar veriyordu.
Mektupla davet
Arap yarmadasnda problemler zldkten sonra Allah Resul devlet bakanlarna
da davet mektuplar gndermiti. El-Ahsa valisi el-Mnzir b. Sava (sada) ve Gassani
hkmdar Haris b. Ebi emire (solda) gnderilen mektuplar.
Yanlta srar eden, a-
rnn kaynandan yz
eviren, tepkilerini d-
manca kelime ve ifade-
lerle aa vuran hkm-
darlar tehdit ediyor; iyi
niyet, samimiyet ve sa-
dakate dayal siyasetle
hareket edenleri kabul
edip diyalog kaplarn
ak tutuyordu.
Resulullahn mek-
tuplamalardan elde
ettii en byk ka-
zan, slamn sadece
Araplarn veya Arap
yarmadasnn deil,
btn insanln dini ol-
duu gereinin uluslararas
arenada ilan edilmesidir. ktidarda-
ki sultanlardan davete icabet etmele-
ri veya en azndan elilere msama-
ha gstererek almalarn zgrce
yapmalarn salamas istenmitir.
leri ve onlara kulak vermeleri sa-
lanarak bask, snrlama ve zorlama
olmakszn inanlarn aka seme
imknnn temin edilmesi de bu a-
rnn esaslarndandr.
Eer ary kabul etmez ve olum-
lu cevap vermezlerse yeni davet or-
dularnn en ksa zamanda yeryz-
nn dousuna ve batsna yaylarak
talar drp tahtlar devirecei,
iktidardakileri makamlarndan indi-
recei, bylece insanlarn dnyann
dar kalplarndan genilie kar-
laca, dinlerin zulmnden slamn
adaletine snacaklar, kullara kul-
luktan kurtulup bir olan Allaha iba-
det etmelerinin salanaca uyars
yaplmtr.
Davet alannn Allahn arzndan
yerleime alm her tarafa doru
genilemesi o gn iin dikkat ekici
bir gelimedir. Araplar peygamberli-
in ilerinden birine gelmi olmas-
n nemsiyor ve onu yaymak iin a-
balyorlard.
Peki corafya, medeniyet, kltr
ve siyaset asndan Araplar kendi-
lerinden kk gren Rumlarn ve
Acemlerin durumu ne olacakt? Bir
kere mektuplarn sahipleri olayla-
ra mevcut dar adan bakmyordu.
nanlarna yn veren liderlie de-
rin gvenleri ve inanlarn yayma
azimleri, nlerine kan engelleri
yerle bir etmelerini salyordu.
Hz. Peygamber de dnyadaki, b-
yk kk fark etmez, btn hasta-
lar tedavi etmek ve ifa bulacakla-
r ilac hepsine iirmek istiyordu. O
krallar, belki salam kalelerin arka-
sna gemilerdi; adamlar, askerleri,
ihtiaml ve gz kamatran elbisele-
ri vard. Ancak hangi gz bu grnt
DERN TARH
karsnda kamar? Peygamberler,
toplumu ancak eitilmesi gereken
cahiller ya da yol gsterilmesi gere-
ken sefihler olarak grr ve etrafla- 219
rndaki dnyalklarn ise insanlarn
tabiatlarn daha tehlikeli hle getir-
ZEL SAYI 5
diini dnrler.
Resulullahn eli grevlendirmesi
ve mektuplamas diplomatik iliki-
ler asndan harika bir uygulamay-
d. Hatta bu alanda, ilk defa slamn
hayata geirdii bir iti. Grd-
mz gibi bunlar boa gitmedi. p-
hesiz Peygamber, sadece kavmi ve
aireti iinde mcadele etmeye de-
vam etmek suretiyle sz konusu g-
l krallarn ona boyun eecei bek-
lentisi iinde deildi.
Arap Peygamberin davetini ilet-
meye alt eski dnya, o gn her
an yklmakla kar kaya olan zayf
bir zemine dayanyordu. Kadim din-
ler miadn doldurmu, batyorlard.
slam davetin yenilii, sadelii ve
gc aka grlyordu. Bu, zerin-
de durulmas ve ders karlmas ge-
reken bir noktadr.
Tercme: Do. Dr. Hseyin Gne
madddin Halil
Prof. Dr., rdn-Yermk niversitesi
Misafir retim yesi.


. -
{ :

( )
}
. ) )

(

DERN TARH

)
.
( 
220
)


!!
.
. (
ZEL SAYI 5

) .





( )
( ) :
. (
. ) ( :
: 
) :
( :
. : ... (.
!
.
(
) :

( ) 
.
.
.

... !. :


.
...
 

DERN TARH
221

ZEL SAYI 5


.

. .

.
.
(
)
( )
.
.
( )

...
DERN TARH

:

:
.

.
222



.

ZEL SAYI 5

.
...
.


(

) (

)
.
.
(
!!
)
( )

... ... ( )

:
.

(

)
.

.
. ...
(

) (
.
)


.
...

.




.
...



 DERN TARH

(
)

( ) . :
223
...
.
: .

ZEL SAYI 5

.

...
) )


. :
.
... (

)

) )



!

(

)
.




. ...
...
.


.

:
( )
.
: .



. (
.
) ( )
.


.

.
 224
ZEL SAYI 5
DERN TARH
 AIR BR EMANET
EHL- BEYT

R
G L G N U YA R gulgunuyar@hotmail.com

Resul-i Ekrem esuller silsilesinin tir. inde doup yetitii kabilenin

Efendimizin [ ] son halkas Ne- Beni Haim olduu hakknda yle

DERN TARH
biyy-i Zn Efen- buyurmutur:
Hz. Ftma ve Hz. dimiz [ ] nesebi Allah brahimin ocuklarndan

Aliyi abasnn hakknda bizzat

bilgi vermitir.
smaili, smailin ocuklarndan Be-
ni Kinneyi, Beni Kinneden Ku-
altna alarak Onun mmeti ola-
rak bizler de, bu
reyi, Kureyten Beni Haimi, Beni
Haimden de beni seti.
225

te benim ekilde Peygam- Mekkeye yerleen Hz. smail, g-

ehl-i beytim! berimizin atalar
ocana dair sahih verilere sahibiz.
buyurduu hane Nesep kitaplarnda Hz. Peygam-
berin soy aac tafsilatl ekilde
halk ka kiiden aklanr. Hz. dem ile Hz. brahim
ZEL SAYI 5
ney Araplar olarak nitelenen Kah-
tnlere mensup Crhml bir
hanmla evlendikten sonra soyu
Araplam ve Arab- mstaribe
eklinde isimlendirilmitir. Hz. Pey-

oluuyordu? arasnda yaklak olarak 19 isim zik-

redilir. Hz. brahim ile Adnan b.
Kuran- Kerimde ded arasnda ise 38 kadar ismin
kaydedildii grlr. Doruluklar
ehl-i beyt hakknda kesin olmayan Hz. dem ile Adnan
hangi ayetler var? arasndaki isimlerin zikredilmeme-
sine dair Hz. Peygamberin tavsiye-
Hz. Muhammed sine uyarak sz konusu isimleri ak-
gamberin soyu da kuzey Araplarn
oluturan bu koldan gelmekte ve 21.
gbekten atas olan Adnana nispet-
le Adnanler olarak anlmaktadr.
Resul-i Ekremin, dedesi Adnana ka-
dar bizzat kendisinin isim isim say-
d soy zinciri yledir:
Adnan, Mead, Nizr, Mudar, l-

vasiyetinde ehl-i
tarmay uygun grmyoruz fakat bu
silsile iinde dem, it, dris, Nuh ve
beyt iin neler brahim peygamberlerin var olduk-
lar bilinen bir husus.
syledi? te Efendimiz, babas olarak niteledi-
ys, Mdrike, Huzeyme, Kinne,
Nadr, Mlik, Kurey/Fihr, lib, L-
ey, Kb, Mrre, Kilb, Kusay, Abd-
menf, Haim, eybe/Abdlmutta-
lib, Abdullah, Hz. Muhammed.

Resulullahn ailesi,
i Hz. brahimin olu smail aleyhis-
selmn soyuna mensup olduunu
eleri, ocuklar ve belirtmitir. Bu soy iinde Kinneyi
ve Kinneoullarndan da Kureyi
torunlar atalar arasnda zellikle zikretmi-
Hz. Peygamberin doumunu ve
evliliine kadar geen zaman dik-
kate aldmzda farkl aile ortam-
larnda hayat srdn gryoruz.
Resulullah, annesi mine bt. Vehb
 PEYGAMBER EFENDMZN EZVAC-I TAHRES

Hz. Hatice Hz. Zeyneb Hz. Zeyneb

Hz. ie
ev. Bi'setten bint Huzeyme bint Cah
ev. Hicr 2
15 yl nce ev. 3 (625) ev. 5 (627)
v. 58 (678)
v. Bi'setin 9. yl v. 4 (625) Hz. mm v. 20 (641)
Hz. Sevde Medne Hz. Hafsa
Mekke Medine Seleme Medine
ev. Bi'setin 10. yl ev. 3 (625)
ev. 4 (626)
v. 23 (644) v. 45 (665)
v. 62 (681)
Medine Medine
Medine

Hz. Meymne Hz. Safiyye Hz. Reyhne

ev. 7 (629) ev. 7 (628) ev. 5 (627)
v. 51 (671) v. 50 (670) v. 10 (632)
Hz. mm Medine Hz. Mriye Medine Hz. Cveyriye
Medine
Habbe ev. 7 (628) ev. 5 (627)
DERN TARH

ev. 7 (629) v. 16 (637) v. 56 (676) veya

v. 44 (664) Medne v. 50 (670)
Medine Medine

226
ve babas Abdullah b. Abdlmutta- ardndan dedesi Abdlmuttalib b.
libin hanesinde dnyaya gelmiti. Haim himayesine ald. Yetim doan
ZEL SAYI 5

Annesi mine Htun da Kurey ka- torununa bebekliinden itibaren

bilesine mensuptu. Ancak daha do-
madan babas Abdullah kaybettii
iin onunla ayn hanede hayat sr-
me imkn olamamt.
Hz. Peygamber doumunun ar-
dndan Ebu Lehebin cariyesi Svey-
be Hatun tarafndan emzirilmi ve
daha sonra o gnk rfe gre st
anneye verilmiti. Bylece sahrada
Sadoullar kabilesinin yurdunda
Resul-i Ekremin yeni bir yuvas ol-
mutu. Buradaki hane halkn stan-
nesi Halime bt. Abdullah, st babas
Hris b. Abdluzz ve st kardeleri
Abdullah, neyse ve eyma meyda-
na getirmiti. O aileyle drt sene bir
arada yaamtr.
Annemden sonra annem
Efendimiz, stannesi Halimenin
yanndan dndkten sonra iki sene
kadar annesi Hz. mine ve annem-
den sonra annem dedii dads m-
m Eymen Bereke bt. Salebe b. Amr
el-Habeiyye (. 24/645 [?]) ile birlikte
ayn evi paylamtr.
Efendimizi, annesinin vefatnn
kol kanat geren dedesi, minenin
vefatndan sonra da mfikane ala-
kas ile onu sarmalamtr. ki sene-
lik birlikteliklerinin ardndan ken-
disinden sonra torununun bakmn
oullarndan Ebu Talibe vasiyet et-
mitir.
Ebu Talib, Hz. Peygamberin ba-
bas Abdullah ve amcalarndan Z-
beyirle ana-baba bir kardeti. Baba-
snn vasiyeti zerine 8 yandaki
yeeni Muhammedi kendi ailesine
dahil etmiti.
Hz. Peygamber, Hz. Hatice (ra) ile
evlenene kadar amcasnn hnesini
ereflendirdi. Ebu Talib, ayn zaman-
da amcasnn kz olan ei Ftma bt.
Esed b. Haimle birlikte Resul-i Ek-
remin zerine hassasiyetle titremi
ve son nefeslerine kadar sadakatle
onu himaye etmilerdi. Peygambe-
rimiz de Kureyin ktlk ektii bir
sene amcas Ebu Talibin kk o-
lu Aliyi kendi evine alm, amca-
snn kendisine yapt gibi onu en
gzel ekilde yetitirmi ve esiz
ltuflaryla terbiye etmiti. Hz. Ali
(ra) bir da-
ha ayrlma-
mak zere Hz.
Peygamberin hane
halknn bir paras
olmutu.
Resul-i Ekrem, Hatice bt.
Huveylid ile hayatn birletir-
diinde kendi evini kurmutu.
Saadethanesinde Hz. Peygamberin
pak zevceleri mstesna bir mevki
tekil etmektedir. Onlar dier ha-
nmlardan farkl klan husus ko-
numlar Kuran- Kerimde (Ahzb, 32)
yle belirlenmitir: Ey Peygamber
hanmlar! Siz, kadnlardan herhan-
gi biri gibi deilsiniz!
 Bu zel konumlar mminlerin
anneleri saylmalarndan ileri gelir:
Peygamber, mminlere kendi can-
larndan stndr. Eleri, onlarn
analardr (Ahzb, 6).
Mminlerin anneleri saylmala-
r, ayn zamanda hukuk bir sonu
da dourmu ve Hz. Peygamberden
sonra bir bakasnn onlarla evlen-
mesi yasaklanmtr: Sizin Allahn
Resuln zmeniz ve kendisinden
sonra onun hanmlarn nikhlama-
nz asla ciz olamaz. nk bu, Al-
lah katnda byk gnahtr (Ahzb,
53). Bylece inananlar, mmeht-
mminn ve ezvc- thirt olarak
andklar Peygamber elerini muhab-
bet ve hrmetle ba tac etmilerdi.
Efendimizin ilk ei Hz. Haticedir.
Peygamberlikten nce 15, sonra da
10 yl olmak zere Hz. Haticenin ve-
H
LM
A
YD
IN
fatna kadar yaklak 25 yl devam
eden bu evlilikten 6 ocuklar dn-
yaya gelmitir. Haticetl-Kbr evli-
likleri boyunca Resul-i Ekremin tek
ei olmutur. lk Mslman olan Hz.
Hatice, Mekkede vefat etmi ve Ha-
cn mezarlna defnedilmi, vefa-
tndan sonra da Hz. Peygamber onu
sevgiyle yd etmeye devam etmitir.
Resul-i Ekrem, Hz. Haticenin ve-
fatndan sonra Mekkede Sevde bt.
Zema (ra) validemizle evlenmi-
tir. Hz. Sevde 644te Medinede ve-
fat etti. Hz. Peygamber, nikhla-
r Mekkede kylan Hz. ie (ra) ile
Hicretin 2. yl evval aynda ev-
lenmiti. Dier elerinden Hafsa bt.
mer (ra) 625te, Zeyneb bt. Huzey-
me (ra) 625te, mm Seleme Hind
bt. Ebu meyye (ra) 626da, Zeyneb
bt. Cah (ra) 627de, Cveyriye bt.
(ra) 627de, Reyhne bt. emn (ra)
627de, Mriye bt. emn el-Kbty-
ye (ra) 628de, Safiyye bt. Huyey (ra)
628te, mm Habbe Remle bt. Ebu
Sfyn (ra) 629da ve Meymne bt.
Hris (ra) 629da ezvc- thirtn
arasna katlmlard.
Hz. Peygamberin, Hz. Hatice d-
nda sadece Hz. Mriyeden brahim
adl bir olu dnyaya geldi. Hanm-
larndan Hz. Zeyneb ve Hz. Reyh-
ne kendisinden nce vefat ettiler.
Hz. Hatice dnda dier ezvc-
thirtn hepsi Medinede
yaam ve orada vefat
etmilerdi.
Hz. Peygamberin
Mekkede Hz. Ha-
ticeden 4 kz,
2si erkek olmak
zere 6 evlad
dnyaya geldi.
Oullar Ksm
ve Abdullah
kk yata
vefat etmiler,
Mekkede top-
raa verilmi-
lerdi. Kzlar
Zeyneb, Ruky-
Kanl hrka
zerinde kana benzeyen lekeler bulunan Hz. Hseyine ait hrka paras.
ye, mm Glsm ve Ftma Medi-
neye hicret etmiler ve orada vefat
etmilerdi.
Hz. Muhammedin Medinede
hicretin 7. ylnda evlendii Mriye
el-Kbtyyeden dnyaya gelen yedin-
ci evlad brahim kk yata vefat
etmi, Cennetl-Bakde topraa ve-
rilmiti.
Resul-i Ekremin byk kz Hz.
Zeynebin Hicretten 23 yl nce dn-
yaya geldii kabul edilir. Teyzesinin
olu Ebl-s b. Reb ile nbvvet-
ten nce evlenmiti. Ebl-s, Mek-
ke dneminde Mslman olmam-
t; ancak einin slama girmesini de
engellemedi. Hz. Zeyneb, Resulul-
lahn Ebl-sa art komas ze-
rinde Bedir Savandan sonra hicret
etmi, ei de Mslman olup 629da
hicret edince evlilikleri srmtr.
Bu evlilikten mme ve kk ya-
ta vefat eden Ali isimli iki ocuklar
dnyaya gelmi, mmenin ise yap-
t evliliklerden ocuu olmam-
DERN TARH
tr. Hicr 8. yln banda Medinede
vefat eden Zeyneb validemiz, Cenne-
tl-Bakde medfundur.
227
Kuranda ehl-i beytin tarifi
Hz. Rukyye (ra) ve Hz. mm Gl-
ZEL SAYI 5
sm (ra) bisetten nce Peygamberi-
mizin amcas Ebu Lehebin oullar
Utbe ve Uteybe ile nikhlanmlar-
d. Fakat Resulullahn peygamber-
likle grevlendirilmesinin ardndan
Ebu Leheb bu evliliklere son verdi.
Hz. Rukyye, Mekke dneminde Hz.
Osman (ra) ile evlenmi, bu evlilik-
ten kk yata vefat eden Abdullah
isimli bir oullar olmutur. Ruky-
ye validemiz, Hz. Peygamber Bedir
Gazvesinden dnmekteyken hicre-
tin 2. senesinde Medinede vefat et-
mitir. Kabri Cennetl-Bakdedir.
Hz. Rukyyenin vefatndan son-
ra Hz. Osman, Hz. mm Glsm
ile evlendi; fakat ocuklar olmad.
mm Glsm hicr 9. senede Me-
dinede vefat edip Cennetl-Bakye
defnedilmitir.
 Hz. Peygamber ve Hz. Haticenin
kk kzlar Hz. Ftmadr (ra). N-
bvvetten yaklak 5 yl nce dn-
yaya geldii rivayet edilen Ftma
validemiz, hicretin 2. ylnda Ali b.
Ebu Talib ile nikhlanmtr. Efen-
dimizin arzusuna binaen Mescid-i
Nebevye ok yakn olan sahabe
Hrise b. Numann evinin gen evli-
lere tahsis edilmesi zerine Ftma-
tz-Zehr ve Hz. Ali (ra) baba ocan-
dan ayrlmamlard. Bylece Resul-i
Ekremin raf ve rahm kanatlar al-
tnda sadet hnesinin mmtaz bi-
rer ferdi olarak hayat srmlerdi.
Hz. Ftma ve Hz. Alinin bu ev-
lilikten Hasan, Hseyin, Muhsin,
Zeyneb ve mm Glsm isimli o-
DERN TARH

cuklar dnyaya gelmitir. Muhsin

bebekken vefat etmi, Zeyneb ve
mm Glsmun ise nesebleri de-
228
vam etmemitir.
Grld gibi Hz. Peygamberin
Hz. Ftma dndaki btn evl-
ZEL SAYI 5

d kendisinden nce vefat etmiler-

di. Ftma validemiz de babasndan
4 veya 6 ay sonra ona kavumutur.
Hz. Peygamberin nesli ise ittifakla
kabul edildii zere torunlarndan
Hz. Hasan (ra) ve Hz. Hseyin (ra) va-
stasyla devam etmitir. Allah Resu-
lnn hane halkn temsil eden bu
gmrah soy, hlen dnyann drt
bir yannda onun mmetine kuvvet
vermektedir.
Ehl-i beyt-i Mustaf (Hz. Muham-
med Mustafnn ev halk), Itre-
tn-Neb (Nebiyy-i Znn ailesi) mak istiyor. ittibda her zaman n saflarda yer-
Hz. Peygamberin ailesi; l-i Resul Tathr ayeti olarak bilinen bu lerini almlard. Bu konudaki ok
(Resulullahn soyu), l-i Muham- ayet-i kerime ile ehl-i beytin nemi- saydaki rneklerden biri hicretin
med de soyu iin kullanlan yaygn ne iaret edilerek, onlarn Kuran ve 9. senesinde Necranl Hristiyanlarla
tabirlerdir. snnet-i seniyyenin tatbikindeki n- yaplan grmedir. Medineye gelen
Kuran- Kerimde Hz. Peygam- clklerine vurgu yaplmtr. Hz. bu heyetle ya Mslman olmalar ya
berin hane halkna Ahzb suresinin Peygamber abas altna ald Hz. da cizye demeleri konusunda bir
33. ayetinde ehl-i beyt hitabyla Ftma, Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hz. H- anlama yaplmak isteniyordu. An-
dorudan seslenilmitir: Evleriniz- seyini ise te benim ehl-i beytim! cak grmeler tkanm ve bunun
de oturun. nceki cahiliye dnemi buyurarak onurlandrmtr. zerine l-i mrn suresinin 61. aye-
kadnlarnn ald gibi siz de al- ti nzil olmutu:
mayn. Namaz kln, zekt verin. Sekin ve faziletli bir aile Artk sana ilim geldikten son-
Allaha ve Resulne itaat edin. Ey Hz. Peygamberin ehl-i beyti ilk ra kim seninle onun hakknda e-
ehl-i beyt! Allah sizden ancak gnah mminler olduklar gibi, slamn kiirse de ki: Gelin oullarmz ve
kirini gidermek ve sizi tertemiz yap- savunulmasnda ve Nebiyy-i Zna oullarnz, kadnlarmz ve kadn-

larnz, kendimizi ve kendinizi a-
ralm, sonra dua ve niyaz edelim
de Allahn lnetini yalanclarn s-
tne okuyalm.
Bu ayet mbhele ayeti olarak
bilinir. Hz. Peygamber bu ayetin ge-
reini yerine getirmek zere heyet
yelerine yalanc ve haksz olan ta-
rafa beddua etmeyi teklif etmi ve
yaknlarn, yani Hz. Ftma, Ali, Ha-
san ve Hseyini yanna alarak onla-
rn karsna kmtr. Bu ayet de ameller ileyen kullarna mjdeledi-
ehl-i beytin Peygamber ailesi olma
hususundaki sekinliinin, liyakati-
nin ve erefinin bir gstergesidir.
Hz. Peygamber ehl-i beytinin ze-
rine titremi, ehl-i beyti de ona ka-
ytsz artsz teslim olarak tebliin
hayat bulmas iin cansiperne gay-
ret gsterip hizmet etmilerdir. Re-
sul-i Ekremin, ehl-i beyti sz konu-
su olduunda evresindekilerden
tek talebi olmutur: Meveddet (sev-
gi). ur suresinin 23. ayeti bu husu-
su dile getirmektedir:
te bu Allahn, inanp salih
i eydir. De ki: Ben buna (yaptm
tebli grevine) karlk sizden, ak-
rabalk dolaysyla sevgiden (meved-
ki byk emanet
Hilye-i erifin yer ald Kbe-i Muazzama ve Hz.
Ftmann kabrini gsteren minyatr. Peygamber
Efendimiz Veda Haccnn dnnde Gadr-i
Humda Mslmanlara iki emanet braktn
buyurmutur. Bu emanetlerin birincisi Kuran-
Kerim, dieriyse ehl-i beyttir.
det) baka bir cret istemiyorum.
Kim gzel bir i yaparsa onun iyili-
ini artrrz. phesiz Allah, ok ba-
layandr, krn karln ve-
rendir.
Buhar rihi Ayn, l-i Resul mu-
habbetini, ashab sevgisiyle birlik-
te imann ubeleri arasnda sayarak
ehl-i beyt sevgisinin derecesini ve
ehemmiyetini tartmasz bir ekil-
DERN TARH
de ortaya koymu ve bu sevginin ay-
n zamanda imann kemalini gste-
ren bir unsur olduunu bildirmitir.
Hz. Peygamber, Veda Hacc d- 229
nnde konakladklar Gadr-i
Humda kendisinden sonraya iki ar
ZEL SAYI 5
emanet braktn, bunlardan biri-
nin Kuran- Kerim, dierinin tre-
si, yani ehl-i beyti olduunu bildir-
mitir. Bu ikisinin havuz banda
kendisine ulancaya kadar birbirin-
den ayrlmayacan, mmetinin
bu ikisine yapp skca sarlmala-
r halinde ebed olarak dallete d-
meyeceklerini ifade buyurarak ehl-i
beytini Kurandan ayrlmayan bir
izgi olarak tavsif etmitir. Sekaleyn
hadisi denilen bu sznde Ehl-i bey-
tim hakknda size Allah hatrlatyo-
rum ifadesiyle de emanetine sad-
kat gsterilmesini vasiyet etmitir.
Glgn Uyar
Do. Dr., Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi
retim yesi.
Okuma nerisi: Glgn Uyar, Ehl-i Beyt: slm
Tarihinde Ali-Ftma Evld, Gelenek: 2004.
 YRYEN KURAN
RESULULLAH
H
HKMET AKDEMR hakdemir@harran.edu.tr
z. Muhammedin [ ] bir peygamber
olarak bata gelen grevi Kuran- Ke-
rimi insanlara tebli etmektir (Mide,
67). Elbette bu tebli sadece Allahtan
ald vahyi szl olarak insanlara
ulatrmasndan ibaret deildi. Baka
bir ifadeyle o bir taraftan vahyin lafz-
larn hafzalara ve yaz malzemelerine
nakederken, dier taraftan mnsn
ve zn de hayatnda yaayarak gs-
termek suretiyle insanlara rol model oluyordu (Ahzb, 21). ayet
bu ikinci grevi olmasayd insanlarn irad konusunda birincisi
tek bana ok yetersiz kalacakt. nk hem avam olan m-
metin pratii olmayan teoriden istifadesi mmkn olmayacak,
hem de fiillerle tayin ve tahdit edilmeyen kelamn yorumunda
ok fazla ihtilaflar olaca iin hakikatin bulunmas neredeyse
imknsz hale gelecekti.
Hz. Muhammedin mbarek lisan Kuran lafzlarn, fiil ve
hareketleri de mnsn yayyordu. Dolaysyla o bir cihetle
adeta mcessem, yryen bir Kuran idi.
Bylesine nemli bir konuyu iki ynden ele alabiliriz:
1) Kurann beyannda Hz. Peygamber
Dier peygamberlerden farkl olarak o son peygamberdir
ve nbvveti evrenseldir (Enam 19; Ahzb 40; Sebe, 28).
Hz. sa, Ey srailoullar! Ben size Allahn gnderdii Re-
sulym. Benden nceki Tevrat tasdik etmek, benden sonra
gelip ismi Ahmed olacak bir resul mjdelemek zere gn-
derildim (Saf 61/6) szyle onun geleceini mjdelemitir. Bu
mjdenin yan sra kendilerine gnderilen ilah kitaplarda de-
tayl bir ekilde tavsif edildii iin ehl-i kitap onu oullarn
tandklar gibi kesin bir bilgiyle tanrlar (Bakara, 146; Enm, 20).
Mminler iin en gzel rnektir (Ahzb, 21).
mmdir, yani okumas yazmas yoktur (Araf,157-158; An-
kebt, 48).
Mminlere kar ok efkatli ve merhametlidir (Tevbe, 128).
nsanlarn iman etmesi urunda kendisini helak edecek
kadar hrsldr (Kehf, 6; uara, 3).
Yce bir ahlaka sahiptir (Kalem, 4).
2) Hz. Peygamberin hayatnda Kuran
Hz. Aienin (ra) Onun ahlak Kuran idi (Mslim, Msafirin
169) szyle ifade ettii Efendimizin yksek ahlak iki temel

unsurdan meydana geliyordu. Birincisi, btn kt huylardan
uzak olmas, ikincisi ise btn gzel huylar en st mertebe-
leriyle ahsnda toplamasyd. Btn bu gzel huylar hibir
kt huyla bulandrmadan zatnda toplamak ancak bir pey-
gamberde bulunabilecek yce ahlakn eseridir. nk dier
insanlar ok gzel huya sahip olsalar bile muhakkak
eksik ve zayf olduklar baz ynleri mevcuttur.
Allah Resul iman, itminan ve tevekklde zir-
vedeydi. Bu vasfyla Mekke dneminde ahsna
kar topyekn yrtlen amansz mcadeleyi
gslemi, hibir zaman davasndan en ufak
DERN TARH
taviz vermemi ve asla mitsizlie dmemi-
tir. Onu davasndan vazgeirmek iin trl
entrikalara, eza ve cefalara bavurmalarna
ramen sonu alamayan Kureyin ileri ge-
231
lenleri, Ebu Talib vastasyla btn dnyev
makam ve nimetleri nne sererler. Ancak
ZEL SAYI 5
aldklar cevap kendilerini bir kez daha ha-
yal krklna uratr:
Vallahi bu davay terk etmem karln-
da sa elime gnei, sol elime ay verseler
dahi ben yine bundan vazgemem. Ya Allah
bu davay hkim klar ya da ben bu uurda
lrm (bn Him, es-Sretn-Nebeviyye, Msr
1375/1955, I, 266).
Hz. Aienin beyanna gre o, gn

DERN TARH
232 eyh Hamdullahn kaleminden
eyh Hamdullahn nesih hatla kaleme ald Fatiha suresi ve Bakara suresinin ilk sayfas.
Shreverdiyye tarikat eyhlerinden Mustafa Dede Efendinin olu olan eyh Hamdullah
ZEL SAYI 5
hattatlnn yannda iyi bir oku olarak da tannrd.
pe pee karnn doyurmamtr. ste-
seydi karnn en leziz yiyeceklerle do-
yurabilirdi. Ama Onlar ihtiyalar olsa
da bakalarn kendi nefislerine tercih
ederler (Har, 9) ayetindeki tavsife uy-
gun olarak yoksullar doyurup kendisi
a kalmay yeliyordu (Tirmiz, emil 43).
Ancak burada u hususu zellikle
vurgulamamz gerekir: Onun zhd
hibir zaman dnyay tamamen terk
etme boyutuna ulaan bir ruhbanlk de-
ildi. Baka bir deyile, Hz. Peygamber
ruhbanl asla onaylamam, ona yel-
tenen baz sahabeleri men etmitir. O,
dnyay fiilen deil, kalben terk etmi-
tir. Resulullahn bu davran Allahn
sana verdii mal ile hiret yurdunu ara.
Dnyadan da nasibini unutma! (Kasas
77) ayetinin bir gerei idi.
badeti emreden ayetlerin onun ha-
yatndaki tezahr ise Hz. Aienin bil-
dirdiine gre ayaklar iinceye kadar
namaz klmak (Buhar, Teheccd 6), brak-
mayaca zannedilinceye kadar uzun
sre oru tutmakt (bn Sad, Tabakat, I, 370).
Allah Resul toplumsal problemleri
zen bir eitimci olarak daima Sen
ktl en gzel ekilde uzaklatr!
(Fussilet, 34) ayetini rehber edinmi,
grd hatalar insanlar incitmeden
iyilikle zmtr. u olay empati me-
todunu da kullanarak insan onuruna ya-
kr ekilde nemli bir problemi nasl
zdn gsterir:
Bir delikanl Hz. Peygambere geldi
ve Ey Allahn Resul! Zina yapmam
iin bana izin ver! dedi. Oradakiler
hemen gencin zerine varp iddetle
uzaklatrmaya alrlarken Allah Re-
sul Durun, durun! Onu benim yanma
getirin! diye seslendi. Bunun zerine
gen geldi ve yanna oturdu. Akabinde
aralarnda u diyalog gerekleti:
Allah Resul:
- Byle bir eyin annene yaplmasn
ister misin?
Gen: - Canm sana feda olsun ki val-
lahi hayr.
- nsanlar da byle bir e-
yin annelerine yaplmasn
asla istemezler. Peki bunun
kzna yaplmasn ister mi-
sin?
- Ey Allahn Resul! Ca-
nm sana feda olsun ki valla-
hi hayr.
- nsanlar da byle bir e-
yin kzlarna yaplmasn asla
istemezler. Peki bunun kz
kardeine yaplmasn ister
misin?
- Ey Allahn Resul! Canm
sana feda olsun ki vallahi ha-
yr.
- nsanlar da byle bir eyin
kz kardelerine yaplmasn
asla istemezler. Peki bunun ha-
lana yaplmasn ister misin?
- Ey Allahn Resul! Canm
sana feda olsun ki vallahi hayr.
- nsanlar da byle bir eyin
halalarna yaplmasn asla iste-
mezler. Peki bunun teyzene ya-
plmasn ister misin?
- Ey Allahn Resul! Canm
sana feda olsun ki vallahi hayr.
- nsanlar da byle bir eyin teyzeleri-
ne yaplmasn asla istemezler.
Sonra Allah Resul elini onun gs-
ne koydu ve yle dua etti:
Ey Allahm! Onun gnahn bala,
kalbini temizle ve rzn koru! Bundan
sonra o gen gnah kabilinden hibir
eye temayl gstermedi (Ahmed b. Han-
bel, Msned, V, 256).
Hz. Peygamber Cahiliye dneminin
toplumsal dokusunu oluturan ve kabi-
lecilik olarak ortaya kan rkl kal-
drm; onun yerine Mminler ancak
kardetir! (Hucurat, 10) ayetinde ifadesini
bulan slam kardeliini tesis etmitir.
Sahabelerin eski alkanlklarndan
kalma bir davran biimi olarak nadir
de olsa rkl ve ayrmcl art-
ran hatalarn gren Allah Resul onlar
derhal uyarmtr. Nitekim bir defasnda
Ebuzer Gifar, Bilal-i Habeye kara ka-
dnn olu! diye hakaret etmiti.
Haber Allah Resulne ulanca ok
fkelendi ve onu yle azarlad: Ey Ebu-
zer! Onu sen anasndan dolay ayplyor-
sun, yle mi? yleyse sen, iinde hl
cahiliyet ahlak kalm bir kimsesin.
Bunun zerine ok piman olan Ebuzer,
Bill-i Habeden zr dilemitir (Buhar,
man, 22).
Zaruriyt- diniye
Hz. Muhammed bir devlet bakan
olarak Kuran prensiplerini fiilen uygula-
mak suretiyle kendinden sonra gelecek
yneticilere rnek olmutur. Kuran-
Kerimin leri onlarla istiare et! (l-i
mrn, 159) emrine her zaman, hatta isti-
are sonucu kendi arzusu istikametinde
tecelli etmese dahi riayet etmitir.
Mesela Uhud Sava ncesinde Medi-
neden kmayp ehri savunmann daha
uygun olacan dnyordu. zellikle
Bedire katlamayan sahabelerin de ara-
larnda bulunduu byk ounluk ise
dman ehrin dnda karlayp sava- o anda Hristiyan olan, Tay kabilesinden
mann daha doru bir taktik olaca hu-
susunda srar ettiler. Bunun zerine Hz.
Peygamber onlarn fikrini kabul etti ve o
istikamette kararn verdi (bn Sad, II, 37).
slam dininin olmazsa olmazlar
anlamnda zaruriyt- diniye adyla bi-
linen 5 esas vardr. Bunlar nefsin/cann,
akln, dinin, neslin ve maln korunmas-
dr. lki Kuran- Kerimde birok ayette
vurgulanmaktadr. Allah bir kiinin l-
duunu beyan eder (Mide, 32) ve haksz tullah tavaf edeceini greceksin. Yine
yere adam ldrmeyi en byk gnah- greceksin ki yaknda Kisrnn hazine-
lardan biri olarak nitelendirir (Nis, 93). leri bize alacak. yle ki kii, zektm
Bu ilahi mesajlar dorultusunda Msl- kime vereyim? diye skntda kalacak.
man yneticilerin ncelikli ve nemli Bunlar nakleden Ad der ki: Allah Re-
grevi Mslman ya da gayrimslim sulnn haber verdiklerinden ikisini
btn vatandalarn can gvenliini sa- grdm: Kadn korkusuzca seyahat edip
lamaktr. Beytullah ziyaret edebilmektedir. Kis-
Bir devlet bakan olarak Hz. Peygam- rnn hazinelerini fethetmek zere ya-
ber bu grevi en gzel ekilde ifa etmi, plan ilk savaa bizzat kendim katldm.
toplumda can gvenliini ve asayii sa- Yemin ederim ki Allah Resulnn sy-
layarak srekli bir huzur ortam sala- ledii nc ey de gerekleecektir
mtr. Efendimiz, hicretin 9. veya 10. se- (Ahmed b. Hanbel, Msned, IV, 257).
nesinde kendi yanna gelmi bulunan ve Hz. Peygamber Kuran- Kerimin ba-
ta zektn farz klnmas ve faizin yasak-
cmertlii ile mehur Htem-i Tanin lanmas olmak zere getirdii tedbirleri
olu Adye Mslman olmasn teklif uygulayarak zenginlerden fakirlere de-
ederken, fetihlerle slam devletinin s- vaml bir servet akn salam ve bu
nrlar genilese bile o anda tesis edilmi iki snf arasndaki gelir adaletsizliini
olan asayi ve can gvenliinin devam en aza indirmitir. Hem bu uygulama-
edeceini, dier baz mjdelerle beraber lar, hem de fetihlerle gelen zenginlik
yle haber vermektedir: sonucunda Hz. Peygamberin zikredilen
Ey Ad! slama gir, selmeti bul! sla- ve Adnin gerekleeceini kesin olarak
m kabul etmene mani olan etrafmda- inand o mjdeyi teyit eden u sz
kilerin zayfl ise unu bil ki, ksa bir ok gemeden gerekleecektir: Ara-

drlmesinin btn insanlarn ldrl-
mesi gibi byk bir cinayet, bir kiinin
yaamasna vesile olmann btn insan-
lar ihya etmek gibi byk bir iyilik ol-
mddet sonra btn insanlarn tek bir
cemaat olduunu, Hirden devesine bi-
nen bir kadnn hibir himayeye ihtiya
duymadan tek bana, korkusuzca Bey-
DERN TARH
nzda mal oalp tamadka kyamet
kopmaz. yle olur ki mal sahibi, sada-
kasn alacak birini arayp durur ve ona
arz eder. Ama kendisine sadaka arz edi-
233
len kimse, benim ona ihtiyacm yoktur
der (Buhar, Zekt, 9).

ZEL SAYI 5
Hz. Muhammedin haber verdii bu
Emsalsiz bir emanet
Resulullah mmetine ehl-i beytiyle birlikte Kuran- Kerimi de emanet etmitir. Babrl durum Emevi halifelerinden mer b.
minyatrnde Kuran- Kerim okuyup dua eden bir Mslman. Abdlaziz zamannda gereklemiti.
Halkn bu halifenin zamannda zengin-
letiini, sadaka alacak fakir insann
kalmadn ifade eden pek ok rivayet
mevcuttur. Bu rivayetlerden birinde
mer b. seyd yle demektedir:
mer b. Abdlaziz 30 ay halifelik
yapt. Allaha yemin ederim ki ldn-
de durum tam yleydi: Adam bize mal
getirir, unu istediiniz fakirlere verin!
derdi. Bekler bekler, maln geri gt-
rrd. Kime vereceini dnr, alacak
birini bulamazd (Yusuf el-Kardavi, Fakirlik
Problemi Karsnda slm, ev: A. ztrk, Ank.,
1975).
Sonu olarak Hz. Peygamber ocuk-
luundan balayarak hayat boyunca
erevesini Kuran- Kerimin izdii bir
hayat srmtr. Kuran onun diline,
kalbine, fiillerine, ksacas her eyine
hkimdi.

Hikmet Akdemir
Prof. Dr., Harran niversitesi lahiyat Fakltesi
retim yesi.
 HAYVANLARA DA
MERHAMETi
TLERD
DERN TARH

234
ZEL SAYI 5
O rahmet peygamberiydi. Bu
rahmetten hayvanlar da nasibini
ald. Hz. Peygamberin [ ] hem
kendi hayvanlarna efkatle
muamelesi, hem de Cahiliye
dneminin irkin uygulamalarn
yasaklamas en bata yaratlana
hrmetin gereidir.
Y U S U F Z YA K E S K N yzkeskin@gmail.com
nsanlar iin birok faydalar olan ve hayat kolayla-
tran hayvanlar ayn zamanda estetik bir deer ola-
rak tabiatn kymetli birer paras. Biraz da onlarla
gzelleir ve deer kazanr dnya. Btn trleriyle
hayvanlarn korunmas ve yaatlmas esastr. Bu
yzden slam hayvanlar iin birtakm haklar belir-
lemi, bunlara titizlikle uyulmasn emretmitir.
Allahn kinat dzeninde adeta her bir canl di-
erinin denge unsurudur. Bu dzen bozulduunda
bundan btn canllar etkilenir ve hayat zincirinde
kopukluklar meydana gelir.
DERN TARH
235
ZEL SAYI 5
DERN TARH
236 dn skdardaki aksi
Hz. Peygamber Efendimizi her alanda rnek alan Osmanllar hayvan sevgisi konusunda ileri bir
medeniyet ina etmilerdi. skdarda bir kebab dkkannda kitabn okuyan pr-i fniye, ayak
ZEL SAYI 5
ucuna kvrlan kedisi arkadalk ediyor (Ressam: John Frederick Lewis).
Cenab- Hak Kuran- Kerimde
hayvanlarn birer ibret vesilesi ola-
rak yaratldndan bahseder: p-
hesiz sizin iin hayvanlarda da b-
yk bir ibret vardr (Nahl, 66).
Ayrca Deveye bakmyorlar m,
nasl yaratlmtr! (Giye, 17) aye-
tiyle stn kudret ve keremine ia-
ret etmitir.
lemdeki btn varlklar gibi hay-
vanlar da kendilerini yaratan Rabble-
rini tabiatlarna uygun ekilde tespih
etmekte ve ona secde etmektedirler:
Yedi gk, yer ve bunlarn iin-
de bulunanlar Allah tespih ederler.
Her ey onu hamd ile tespih eder. An-
cak siz onlarn tespihlerini anlamaz-
snz (sr, 44).
Grmedin mi ki, phesiz gkler-
de ve yerde olanlar, gne, ay, yldz-
lar, aalar, hayvanlar ve insanlarn
birou Allaha secde etmektedir
(Hac, 22/18).
katrlar; Kasv ve Ced isimlerinde
Yce Allah hayvanlara deer ver-
mi ve onlar Kuran- Kerimin ba-
z surelerine isim yapmtr. Baka-
ra (inek), Nahl (ar), Neml (karnca),
Ankebt (rmcek) ve Fil (fil) gibi.
Bunlar dnda da birok hayvana
atf yaplmtr: Deve, at, katr, mer- lard. Bunlardan biri Ebu Hreyre
kep, inek, koyun, domuz, bldrcn,
kurbaa, ekirge, sivrisinek ve ke-
lebek bunlardan bazlardr. Yine
Kuranda, ierisinde hayvanlarn yer
ald eitli peygamber kssalaryla
ibretlik mesajlar verilmitir: Hz. Sa-
lih ve devesi, Hz. Sleyman ile karn-
calar, htht kuu ve Hz. Yunusun
bal
Hz. Peygamberin [ ] dnyasnda
da hayvanlarn nemli bir yeri var-
d. Bindii hayvanlar sever, okar, il-
gilenir ve onlara zel isimler verirdi.
Rivayetlerden anlaldna gre at,
eek, katr ve deve edinmiti. Sekb,
Mrteciz, Luhayf isimlerinde atla-
r; Ufeyr veya Yafr isminde eei;
Dldl, ehb ve Beyd isimlerinde
develeri vard. Ayrca koyun ve kei
sahibiydi.
Hayvanlarla i ie yaam, koyun
gtm, st sam, bazen bakmla-
rn yapmt. Atlar ok seven Resu-
lullah yetitirilmesini tevik etmi
ve onlarn yeleleriyle kyamete ka-
dar hayra vesile olacak hayvanlar ol-
duunu bildirmiti.
Ashabndan bazlar da hayvanla-
ra sevgi ve ilgileriyle hret bulmu-
idi. Kk kedileri kucana alr, el-
bisesinin eteine koyarak onlarla oy-
nard. Bundan dolay Allah Resul
ona, kedicik babas anlamna ge-
len Ebu Hreyre knyesini vermitir
(Tirmiz, Menkb, 46/3840).
Serenin dahi hesab sorulur
Sevgili Peygamberimiz hayvanla-
ra yaplacak her trl zulm, iken-
ce ve eziyeti yasaklam; onlara sevgi
ve efkat gsterilmesini, merhamet-
le muamele edilmesini emretmitir.
Merhamet edene Rahman da mer-
hamet eder. Siz yerdekilere merha-
met edin ki, gkteki de size merha-

met etsin (Ebu Dvud, Edeb, 58/4941)
buyuran Resul-i Ekrem, Allahn rah-
metine mazhar olmann art olarak
yaratlanlara merhametli davranma-
y tlemitir.
Yce Allah, rahmetini 100 para-
ya ayrm, bunun 99unu kendi ka-
tnda tutmu, bir parasn ise yery- dan memelerine yapp emen bir k-
zndeki varlklara datmtr. te pek grm, bunun zerine sahabe
bu rahmet sebebiyle canllar birbir-
lerine efkat gstermekte, vahi bir
hayvan bu sebeple yavrusuna merha-
met etmekte, hatta yavrusunu em-
zirirken onu rahatsz etmemesi iin
ayan kaldrmaktadr (Buhar, Edeb,
19/6000). Merhamet edilmesi gereken-
lerin banda da hayvanlar gelmekte-
dir.
Hayvanlar rahmet vesilesi ola-
rak gren Allah Resul, Hayvanlar
olmasayd semadan yamur inmez-
di (bn Mce, Fiten, 22/4019) buyura-
rak yamurun, gnahsz canllara
rahmet sebebiyle gnderildiini bil-
dirmitir. Bu nedenle bata yaama
hakk olmak zere beslenme, barn-
ma ve korunma gibi haklarna riayet
edilmesini emretmi ve hayvanlarn
yaratl amalarna uygun olarak
kullanlmalarn istemitir.
Hayvanlarn sahip olduu hak-
larn banda yaama hakk gelir.
Hakl bir gereke olmadan hay-
vanlar ldrlemez. Allah Resul
onlarn bu en temel hakkyla ilgi-
li olarak, Hibir kii yoktur ki, bir
sereyi yahut ondan daha byk bir
canly haksz yere ldrsn de
Yce Allah ona bunun hesa-
bn sormasn! buyurmu
(Nes, Sayd ve Zebih, 34/4354)
ve sebepsiz yere ldrlen
sere gibi hayvanlarn ahiret-
te, Ya Rabbi! Falan beni her-
hangi bir fayda elde etmek iin
deil, bo yere ldrd! diyerek l-
dren kii aleyhine davac olacan
bildirmitir (Nes, Dahy, 42/4451).
slam dini, avlanma, zarar ber-
taraf etme, korunma veya kurban
etme gibi gerekeler dnda bir ih-
tiya olmakszn veya srf zevk iin
hayvanlarn ldrlerek telef edil-
mesini yasaklamtr. Sadece ylan,
karga, zehirli kertenkele, aylak,
akrep, fare, kurt, kuduz kpek gibi
insann canna ve malna zarar ve-
rebilen hayvanlarn gerektiinde l-
drlmesine izin vermitir. Bu izin,
nesillerinin yok edilmesi iin deil,
ihtiya halinde ve zarar bertaraf et-
mek maksadyla verilmitir.
Allah Resul, hicretin sekizinci
ylnda Mekkenin Fethine giderken hayvanlarn gz nnde yaplmaz.
Arc ile Talb mevkileri arasndaki
yolun kenarnda yavrular iki yann- yaplr ve hayvana eziyet edilmez.
Yavrularn da hakk
Allah Resul,
Hayvanlar
olmasayd
semadan
yamur inmezdi
buyurarak
yamurun,
gnahsz
canllara
rahmet sebebiyle
gnderildiini
bildirmitir.
Cuayl b. Srkaya,
gidip kpein hi-
zasnda durmasn
ve askerlerin yoldan
geerken kpee ve
yavrularna dokun-
mamalarn emret-
mitir (Vkd, Me-
z, II, 804).
Hz. Peygamber zarar-
sz hayvanlarn ldrle-
rek tabiattaki dengenin
bozulmasna kar k-
m, onlara eziyet edilip
ikence yaplmasn da id-
detle yasaklamt. Kurban-
lk hayvanlar keserken
onlara ac ektirilme-
mesi iin Mslman-
lara u ikazlar yap-
mtr:
phesiz Allah her eye
kar iyi ve gzel davranmay em-
retmitir. O halde hayvan kesecei-
niz zaman en gzel ekilde kesiniz.
DERN TARH
Bu ii yapacak kimse ban bilesin
ve kesecei hayvan rahat ettirsin
(Mslim, Sayd, 57/5055).
Buna gre bak nceden bilenir
237
ve hayvana gsterilmez. Hayvan ke-
sim yerine gtrlrken can actl-
ZEL SAYI 5
maz, imkn dhilinde bu i dier
Kesim ii mmkn olduunca hzl
Hz. Peygamber insanlar gibi bir
mmet olan hayvan neslinin korun-
masna ynelik tedbirler alm, at gi-
bi hayvanlarn erkeklerinin gerek-
siz yere idi edilmesini, yumurta
ve yavrularnn alnmasn yasakla-
mtr. Samal hayvanlarn stleri
salrken yavrularnn ihmal edil-
memesini istemitir. Bu dilsiz hay-
vanlar hakknda Allahtan korkun.
Onlara (binmeye) elverili hallerin-
de binin ve (yenmeye) elverili halle-
rinde onlar yiyin (Ebu Dvud, Cihd,
44/2548) buyuran Rahmet Elisi,
DERN TARH

238
ZEL SAYI 5

Sadk dostlara gzel muamele Nitekim hayvanlara eziyet etme-

Hz. Muhammed hayvanlara kt sz sylemeyi bile ho karlamam, slam medeniyeti de nin ahiretteki cezasna iaret eden
bu anlay zerine ina edilmitir. Osmanl skdarnda keyifle kahvesini yudumlayp ubuk Hz. Peygamber, kediyi hapsederek
tttrenleri dostlar kular ve kpekler yalnz brakmam (Ressam: John Frederick Lewis).
alktan lmesine sebep olan kad-
nn cehennemlik olduunu bildir-
mi ve bu tr davranlardan uzak
durmalar iin insanlar uyarmtr
(Buhar, Bedl-halk, 16/3318).
masum ve savunmasz hayvanlarn lerin karnca yuvasn yaktklarn Peygamber Efendimiz hayvanla-
korunmasna her zaman hassasiyet grnce, Atein Rabbinden baka r dvmek, damgalamak veya hedef
gstermitir. kimsenin atele azap etmeye hakk tahtas yapmak gibi zalimce davra-
Bir yolculuk esnasnda baz kim- yoktur! buyurarak (Ebu Dvud, Edeb, nlardan ashabn men etmi ve
selerin bir serenin iki yavrusunu 163-64/5268) bunu yapanlar uyarm- Hibir canly hedef edinmeyin!
yakaladklarn, serenin de kanat tr. (Mslim, Sayd, 58/5059) buyurarak in-
rparak onlarn zerlerinde do- Hayvanlar birok adan insanlara sanlarn hayvanlar hedef tahtas
latn grm ve Yavrusu muhtatr. Beslenme, barnma ve te- olarak kullanma-
sebebiyle bu kuun cann davi gibi ihtiyalarn karlamak Al- larn yasaklam-
yakan kim? diye sorarak lahn affna mazhar olmaya vesile tr. Yine yz ate-
yavrularn salverilmesi- olduu gibi, zavall hayvanlar a le damgalanan bir
ni emretmitir. Yine ay- ve susuz brakmak da azabna merkep grnce
n yolculukta baz kimse- sebep olmaktadr. onu bu hle geti-
renleri knamtr
(Ebu Dvud, Cihd, 52/2564).
Cahiliye dneminde baz hayvan-
larn uzuvlar canl iken kesilip ye-
nirdi. Allah Resul hayvanlara ac
veren bu gibi davranlar menetmi,
bu balamda develerin hrgcn
veya koyunlarn kuyruunu canl
iken kesmeyi yasaklayarak bu ekil-
de kesilen uzuvlarn le hkmnde
olduunu bildirmitir (Tirmiz, Sayd,
12/1480).
Resul-i Ekrem hayvanlarn a bra-
klmasna dayanamazd. Nitekim a
braklm bir deveyi grnce sahibi-
ni sormu, O benimdir, ey Allahn
Resul! diyen sahibine, Sana verdi-
i u deve hakknda Allahtan kork-
muyor musun? Bu hayvan bana, se-
nin onu hem a braktn, hem de
yorduunu ikyet etti! buyurmu-
tur (Ebu Dvud, Cihd 44/2549).
altrlan hayvanlar g ve ye-
teneklerine uygun ekilde istihdam
Hayvanlarn yolculuk esnasnda daki hayvanlarn beslenmesi, bak-
uygun yerlerde otlatlmasn ve din- m, korunmas ve tedavisi iin zel
lendirilmesini tavsiye etmitir. Hat- vakflar kurulmutur.
ta samal hayvanlarn, onlara zarar Hadis literatrnde onlara zel
verir endiesiyle trnakl ellerle sa- blmler ayrlm, haklarndan
lmamasn emretmitir. Hz. Pey- bahseden mstakil eserler yazl-
gambere 10 yl hizmet eden sahabi mtr. Mesela Chzn (. 255/868)
Enes b. Mlik, yolculukta bir yere ko- Kitbul-hayevn, 350den fazla hay-
nakladklar zaman hayvann yk- van trn iirsel anlatm, anek-
n indirmedike namaz klmadk- dotlar ve ataszleri ile aklayan ve
larn sylemitir (Ebu Dvud, Cihd, tanmlayan ansiklopedik bir eser-
44/2551). dir. Yine Demirnin (. 808/1405)
Resulullah hayvanlara kar her Haytul-hayevn tamamen hayvan-
zaman yumuak davranmay emret- lara tahsis edilmitir. Alfabetik ola-
mi; onlarn dvlmesini, zellikle rak 1069 maddenin bulunduu kitap-
yzlerine vurulmasn yasaklam- ta tantlan hayvann etinin yenilip
tr. Deil ikence ve iddet uygula- yenilmeyecei, tedavi salayc zel-
mak, kaba davranlmasn dahi ho likleri, ryada grlmesi halinde
karlamadn biliyoruz. Nitekim ne ekilde yorumlanmas gerektii,
bir gn sahip olduu hayvan kula- ele alnan hayvanla ilgili ataszleri,
ndan ekerek srkleyen adama, Kuranda ve hadislerde geen bilgi-
Hayvancazn kulan brak da ler yer almtr. Bu kitaplarn dn-
boynunun kenarndan tut demitir da hayvan haklaryla ilgili eitli h-

edilmeli ve yorulduklarnda dinlen-
dirilmelidir. Hz. Peygamber hayvan-
lara fazla yk yklenmesini, ayrca
zerlerinde uzun sre oturularak
konuulmasn, Sakn ola ki, binek-
lerinizin srtlarn kendinize minber
(bn Mce, Zebih, 3/3171).
Hz. Peygamberin bu tutumundan
dolay slam medeniyetinin ulat
pek ok yerde sahipsiz ve g durum-
DERN TARH
kmler, fkh kitaplarnn deiik
blmlerinde bulunabilir.
Sevgi ve merhamete muhta olan
hayvanlarn bir ksm gnmzde
239
tabii ortamlar dnda bir ss eya-
s gibi kullanlmakta, dier ksm-

edinmeyin! nk Allah size onlar,
(kendi banza ancak) zorlukla va-
rabileceiniz yerlere sizi gtrmele-
ri iin bahetti. Yeryzn de sizin
iin yaratt. Bu yzden ihtiyalarn-
z yerde karlayn (Ebu Dvud, Cihd,
55/2567) buyurarak yasaklamt. Ken-
disi de yolculuk esnasnda sk sk de-
vesini dinlendirmi, yanndakilerin
de byle yapmasn istemitir.
At ve deve yar gibi elence trle-
rini tasvip etmekle birlikte, hayvan-
lara eziyet veren ve srf elence olsun
diye yaplan horoz, deve ve boa gibi
hayvan dvlerini yasaklamtr.
Kt sz bile yasak!
Hz. Peygamber hayvanlarn aa-
lanarak lanetlenmesini, onlara kt
szler sylenmesini ho karlama-
mtr. Nitekim bir yolculuk esnasn-
da orada bulunan bir kadnn bindii
deveyi lanetlediini duyunca, Lanet
edilmi bir deve bizimle birlikte bu-
lunmasn diyerek buna tepki gster-
mi ve devenin zerindeki eyalarn
alnarak salverilmesini emretmitir
(Mslim, Birr, 80-83/6604-6607).
ZEL SAYI 5
nn ise nesilleri yok olma tehlike-
siyle kar karya kalmaktadr. Pek
ok hayvan a, susuz ve sahipsiz bir
ekilde yayor, ar yk tamaya
zorlanyor, elence arac haline ge-
tiriliyor veya farkl sektrlerde ham-
madde olarak kullanlmak zere
merhametsizce katlediliyor.
Allahn rahmetini kazanmak iste-
YLN MKFATI yen kimse, her canlya sevgi ve ef-
katle yaklamal, her davrannn
Bir defasnda Hz. Peygamber a ve
dnyevi ve uhrev bir karl bulun-
susuz hayvanlar doyurmann mk-
duunu aklndan karmamaldr.
fatna dair bir kssa anlatm; susuz-
Hz. Peygamberin hayvan sevgi-
luktan dilini sarktm bir kpee su
si, merhameti ve haklaryla ilgili be-
vermek iin kuyuya inerek ayakkabs
lirledii hkmler btn insanla
ile su karan adamn bu yaptndan
dolay Allahn o kulundan honut
rnek olacak niteliktedir. ncelikle
Mslmanlar, onun ortaya koyduu
olduunu ve onu baladn mj-
ilkeler dorultusunda hayvan hak-
delemitir.
larna riayet etmeli ve Allahn ema-
Olay dinleyen bir sahabe, Ey
Allahn Resul! Hayvanlara yaptmz
neti olan bu canllarn korunmasna
iyilikler iin bize bir sevap var m?
ynelik tedbirler almaldr.
diye sorunca, Her canlya yaplan
iyilikte bir sevap vardr buyurmutur
(Buhar, Mskt, 9/2363). Buna gre
hayvanlara yaplacak iyilikler karlk-
sz kalmayacak ve Allah katnda deer Yusuf Ziya Keskin
Prof. Dr., Harran niversitesi lahiyat
kazanacaktr. Fakltesi retim yesi.
DERN TARH

240
ZEL SAYI 5

Ab- Hayat emesi, Osman Hamdi Bey, 1904.

 ada Siyerlerde
Peygamber Tasavvuru
Nasl Tahrif Ediliyor?

H
A B A N Z sabanoz@ksu.edu.tr

er geen gn siyere ilgi artyor lkemizde. Kitaplar, aratrma merkez-

leri, dergiler, siteler ve sosyal medya zerinden dzenlenen organizas-
yonlar, ilahiyat fakltelerinde yaptrlan lisansst ve doktora tezleri il-
ginin boyutlar hakknda fikir vermeye yeterli.
Hz. Peygamberi [ ] tantmak misyonundaki yayn ve etkinliklerin
eitlilii ve says elbette sevindirici. Ancak yaynlanan Trke siyer
kitaplar zelinde, nicelikten nitelie getiimizde durumun pek de i
ac olmadn sylemeliyiz. zellikle barndrdklar ciddi hatalar ne-
deniyle bu almalar Hz. Peygamberin ahsiyetini veya model olma

DERN TARH
zelliini doru ekilde ortaya koymaktan ve topluma aktarmaktan
uzak grnyorlar.
Salam bir ada siyer yazclnda iin uzmanlar tarafndan ele alnm aka-
demik almalarn saysnn bir elin parmaklarn gemeyecek kadar
metodoloji az olmas dikkat ekici. Konu maalesef ehil olmayanlara terk edilmi 241

ve altyapya durumda; bu da tarih ve Kuran zeminde Hz. Peygamberin topluma

doru anlatlmasnda eitli skntlar beraberinde getirmitir.

ZEL SAYI 5
dayanmayan Siyer yazmak sadece siyercilerin veya tarihilerinin iidir gibi bir
iddiamz olmamakla beraber, bu i iin tarih formasyonunun -ki bu-
popler ve na ilahiyat ilimlerini de ekleyebiliriz- gerekli olduu da muhakkak.

akademik Takdir edilir ki, Hz. Peygamberin hayatn yazmak, klasik tabirle ma-
kas-zamk, ada sylemle kes/kopyala-yaptrdan ok daha ciddi bir
almalar Kuran itir.
Her ne kadar din ve siyas gruplarn eylemelerine meruiyet kazan-
ve tarih peygamber drmak iin Hz. Peygamberin siyeri referans olarak kullanma gelene-
tasavvurunu i devam ediyorsa da bugn artk siyer kitaplar yaklmyor. Yazlan-
lar nebev modellii yeterince imha ettiinden yakmaya zaten ihtiya
tahrif ediyor. te kalmyor belki de. Her yl onlarca yeniden yazlan ve akas maddi

metot ve muhteva
anlamda tatmin edici bir dzeyde olan siyer kitaplarnn ne tr bir far-
kndalk oluturduu ise ayr bir tartmann konusu. Son derece arp-
problemlerinden c balklar arkasna gizlenmi onlarca aparma metnin bir araya getiril-
mi haline ne kadar siyer diyebileceimiz de baka bir problem.
siyas, din, ideolojik Oluan devasa literatrn gerekeleri arasnda sevap beklentisi ve-

ve ekonomik
ya efaate mazhar olma gibi ulv-uhrev gayelerin zikredilmesi olduk-
a enteresan. Bu sylem sahiplerinin kar doal olarak samimiyet veya
kayglara ada bu sevap-efaat beklentisinin kendince peygamberler reterek nasl
gerekleeceini sorgulama gibi bir hakkmzn olmad aktr. Ayn
siyer yazmndaki ekilde beklenen sevabn madd karln deyen okuyucuya da kar-

tahrifat unsurlar ma hakkna sahip deiliz.

Ne var ki, sz konusu slamn Peygamberi olunca ierie, sunulan
ve bunlar peygamber imajna pekl mdahil olma hakkmz var. Byle bir du-
rumda beklenti sahibinin bu benim efaat vesilem mazeretine sn-
nlemenin yollar! ma salahiyeti olamayacan da kaydetmeliyiz. Ayn ekilde bu ki-
 taplarn Hz. Peygamberi sevdirme/
kabullendirme amac tamas ya-
plan hatalar merulatramaz. Zi-
ra bu kitaplarla Hz. Peygambere dair
bilgi zeminini oluturan birey, tarih
gereklie sahip peygamber imajn
kabulde zorlanmakta veya sunulan
peygamber imajn hakl olarak sor-
gulamaktadr.
Kem aletle kemlt olmaz
ada her Mslman siyer yaza-
r/aratrmacs ayr bir benlik olarak la yer vermeyebilir veya sadece mec-
onu yazmakta, aratrmakta, yorum-
lamakta ve kendi tercihine, bak
asna, din-siyas ve hatta ekono-
mik konumuna gre siyere yakla-
DERN TARH
242
ZEL SAYI 5
makta; baz zelliklerini ne ka-
rp, bazlarn arkaya atabilmektedir. lanan hatalar:
Baka bir ifadeyle, insanlar inandk-
lar veya olmasn istedikleri pey- ner bilgi) yetersizlii,
gamberi anlatmaktadrlar.
Burada sylemek istediimiz, ah-
s anlam balaycl ile bireysel du-
ruun birbirinden ayrlmasnn ge-
rekliliidir. Mesela bir siyer mellifi,
Hz. Peygamberin hogr/bar pey-
gamberi olduunu syleyebilir ve
Hz. Peygamberin savalarna da faz-
bur kalp savatn ileri srebilir. vunmac yaklamlardan kaynakla-
Tam karsnda yer alan baka biri de
onun sava peygamberi olduunu id-
dia edebilir ve kendince deliller geti-
rebilir.
Buradaki sorun birinin hakl, di-
erinin haksz olmas deil. Zira Ba-
r Peygamberi ile Sava Peygam-
beri tezleri dorulanma asndan
eit yanllanabilir/dorulanabilir
konumdadrlar. Hele bu i dayatma-
ya vardrlr ve Peygamber sadece
benim dediimdir noktasna getiri-
lirse iin rengi bsbtn de-
iecek, ideolojik kabul ve
beklentilerin ynlendirdi-
i peygamberler tretile-
cektir ki, kar kt-
mz ahs anlam
balaycl da
budur.
Bunun n-
ne gemek, Hz.
Peygamberi ay-
rtrc bir
sebep kl-
m a m a k
iin her iki-
sinin de onun
farkl ynlerini
ele aldklarn bil-
meleri ve alma-
larn bu alg ka-
bul zerine ina
etmeleri gerek-
tii aktr.
ada si-
yer yazcl-
nda zm odakl
yaklamlara ulamak iin
meselenin somut veriler
zerinden ele alnmas gere-
kir. Genel hatlaryla mev-
cut siyer kitaplar zerin-
den sorunlarn u ekilde
tasnif edebiliriz:
A. Meslek yetersizlikten kaynak-
1. Yntem ve terminoloji (disipli-
2. Kaynak gsterim sorunu,
3. Metne ballk/sorgusuz nakil,
4. Kayna bilinmeyen bilgiler,
5. eviri hatalar,
6. Metin ii tutarszlklar,
7. Anakronizm,
8. Kavram karmaas,
9. Mantk ve karm hatalar.
B. Siyas, din, ideolojik veya sa-
nan hatalar:
1. Siyas ve ideolojik kabullerin e-
killendirdii slup,
2. ada alglarn dayatt kabul-
leri aamama/savunmac yaklam,
3. Kabulleri onaylatma adna met-
nin tahrifi, gizlenmesi, arptlmas,
4. slam deerlere kar snrlarn
zorlanmas,
5. Siyer anlatlarna eklemeler,
6. ddial hkm ve yorumlar,
7. Abartl anlatm.
C. Ekonomik kayglardan veya ori-
jinalite salama arzusundan kaynak-
lanan hatalar:
1. Tashih hatalar,
2. fade bozukluklar,
3. Orijinalite kurma arzusu,
4. simierik uyumazlklar.
Problemin derun kkleri
Listenin uzunluu aslnda olayn
vahametini gzler nne sermekte-
dir. Problemin bykl maalesef
bunlarla snrl deil. nk listede-
ki problemler balang deil, sonu-
tur. Dolaysyla sorunun doru tespiti
iin daha derinlere, yani bu hatalar
yaptran Peygamber kabullerine y-
nelik alglara gitmemiz gerektii
kanaatindeyiz.
Her birinin ayr ayr doru pey-
gamber -ki burada kimin dorusu ol-
duu da ayr bir problem- algsna sa-
hip olduunu iddia eden drt farkl
kesimden bahsedebiliriz:
Yenilikiler: Bunlar Hz. Peygam-
berin aa model olduu, dolaysyla
btn yapp etmelerinin bugne uyar-
lanmas gerektii kansndadrlar.
Gelenekselciler: Hz. Peygam-
berin modellii konusunda hemfi-
kirdirler. Modelliinin srmesinin
ancak prensiplerinin ekilden ierie
 EMEVLER SYER KTABINI YAKTIRMILARDI
Din veya siyas gruplarn eylemelerine meruiyet kazandrmak iin kullandklar
aralardan biri de Hz. Peygamberin siyerini referans olarak kullanma geleneidir. Me-
sela Emeviler kendilerinden oka bahsedilmedii iin bir siyer kitabn yaktrmlard:
Hicri 82 ylnda, Sleyman b. Abdilmelik, veliaht iken hac yolculuunda Medineye
urad. Sleymana Medineyi ve tarih yerleri gezdirdiler. Gezdii yerleri soruyor, bilgi
alyordu. Sonra Ebn b. Osmana, Nebnin siyerini ve mezsini yazmasn emret-
ti. Ebn, O, bende var. Onu kendisine gvendiim birinden tashih edilmi olarak
aldm dedi. Sleyman, onun bir nshasn karmasn emrederek ktip grevlen-
dirdi. Yazma tamamlannca Sleymana gtrld. O, kitapta Akabe biatlerinde
ve Bedrde Ensrn zikrini grd. Ben, bu topluluun bu kadar faziletli olduunu
dnmyorum Bunu mminlerin emirine zikretmek iin nshasna ihtiyacm yok.
Muhtemelen o muhalefet edecek dedi ve kitabn yaklmasn emretti. Sleyman,
kitab ve olanlar babas halife Abdulmelike anlatnca o, Bizim faziletine ihtiyac-
mz olmayanlarn ne karlmasna, m halknn bilmediklerini renmelerine
ihtiyacmz yok dedi. Sleyman, Ey mminlerin emiri, ite bu yzden nshasn
kardm kitab, mminlerin emirinin gr alnncaya kadar yaklmasn
emrettim dedi (Zbeyr b. Bekkr, el-Ahbr, 275-276).

kadar sorgusuz sualsiz taklit edilme- i peygamber araylar (tredi pey-

si ile gerekleebileceini savunurlar. gamberler),
Selefiler: Aslnda sylem olarak b) Orijinalite kurma arzusu (uzay-
gelenekselcilerden farkl deillerdir. llarn gnderdii, lmedii vs.),

Hz. Peygamberin modellii konu-
sunda nceki gruplar gibi dnr-
ler. Selefilere gre din; zaman, rf,
corafya, beer gibi farkllklarla kir-
lenmitir ve her ne surette olursa ol-
sun ilk haline dntrlmesi gerek-
c) Akademik kstahlk, farkl ol-
ma abas, Allaha ve Peygambere
kar edep yoksunu bir dilin oluma-
ya balamas (indirgemeci slup),
d) Yceltmeci peygamber algs
(mucizev peygamber),
DERN TARH
tlp modellik vasf kazandrlmas
ipleri kopartan husustur.
Metot ve ierik problemi
ada siyer yazclnda metot 243
ve ierik olmak zere iki ana sorun

mektedir.
Trediler: Yeni bir ey buldum
zannyla ortala atlan, cehaletin
tevik ettii bireysel menfaatlerinin
nerede olduunu bilememekten kay-
naklanan belli bir duru sahibi olma-
yan alg sahipleridir.
Sonuncusunu hari tutacak olur-
sak dier grubun ortak kayg,
ama ve ideallere sahip olduklarn
syleyebiliriz. Buradaki temel ayr-
ma, Peygamberin modellii hususun-
da deil, kendilerinin model edindii
Peygamberin kimliinden kaynakla-
nr. Bu kimlik tanmndan kaynak-
lanan problemin de ciddi bir kaos
oluturduu aktr. Bu kaosun sebep-
lerinin bana mmetin tarih tecr-
belerini yerletirmeliyiz. Din algs,
kltrel ve sosyal deiimler, coraf-
ya, rk ve zaman farkllklar ise bun-
lar takip eden nemli nedenlerdir.
Alg boyutuyla akademik ve po-
pler siyer yazclnn gelecekte de
artarak devam edeceini dnd-
mz problemleri u ekilde srala-
yabiliriz:
a) ada alglarn ynlendirdi-
ZEL SAYI 5
e) almalarn halkn gndemin- olduu anlalr. Bu yzden de nce-
den uzak kalmas, ihtiyalara cevap likle siyer ilminin metodoloji ve ter-
vermemesi, minoloji erevesinde oluumunun
f) nne gelenin siyer yazmas, profesyonel anlamda tamamlanma-
cehaletin getirdii ideolojik yakla- s, eksikliklerinin giderilmesi veya
m ve arptma. en azndan gncelletirilmesi ge-
Zaman iinde toplum, tarih-co- rekir. Bu amaca matuf olarak
rafya-rk gibi nedenlerden dolay pey- ilahiyat faklteleri slam ta-
gamber alglarndaki deiimin son rihi ana bilim dallarnda si-
derece tabii olduunu kabul etmek yer yazcl, siyer problem-
durumundayz. Tahrif veya ori- leri, siyer metodolojisi, siyer
jinallik sylemleri din sz konusu
olunca kanlmazdr. Tahrif kkene
ulamasa dahi bu i yorumla pekl
yerine getirilebi-
lir ve hatta getiril-
mitir. Bireyin
sahip olduu
maddi-manev
deerlerin (fizyo-
nomisinden tutun da bi-
li seviyesine kadar) onun
dine bakn etkilemesin-
den daha doal bir ey olamaz.
Mamafih kanlmaz olan ve
znde samimiyet, iyi niyet
bulunan bu anlam farkllk-
larnn bireysellikten kar-
 tarihi, siyer terminolojisi gibi konu-
larda yaplacak akademik almalar-
la bu alandaki boluun byk oran-
da giderilecei kanaatindeyiz.
Yntemden ierie getiimiz za-
man karmza kan temel problem
ise Hz. Peygamberi Kurann ve ta-
rihin tantt ekliyle kabul etmeye
hazr olup olmadmzdr. Baka bir
ifadeyle Hz. Peygamberi onlarn ta-
ntt ekliyle mi, yoksa ada ka-
bullerin veya gelenein ekillendir-
dii haliyle mi anlatmamz gerektii
meselesidir.
ayet sorun bu dzlemde ele al-
nacak olursa, beklenti veya kabulle-
rin ekillendirdii, rneklik ve mo-
dellik vasfn ortadan kaldran beer
st Peygamber algsndan en gzel
rnek olan bir Peygamber imajna
geebilmek mmkn olabilecektir.
Bylece Hz. Peygamberin hem kii-
lii, hem hayat bir btn olarak ele
alnabilecek; gizleme, tahrif, arpt-
ma gibi eylemlerin nne geilebile-
DERN TARH
cektir.
Btn bunlar erevesinde a-
da siyer yazclnda dikkat edilme-
si gereken prensipler olarak unlar
244
kaydetmemiz mmkndr:
1- Kurann ve tarihin tantt
ZEL SAYI 5
Peygamber algsndan taviz verilme-
melidir.
2- Hz. Peygamberin hayat gn-
mz insannn ihtiyalar, sorunlar,
alglar ekseninde deerlendirilmeli-
dir.
3- Siyerin bilimsellii ve usul yp-
ratlmamaldr.
4- Gemiteki aibeli sorunlar yeni
dneme tanmamal, bitmeyen pole-
miklere son verilmelidir.
5- Bat kaynakl dayatmalardan
uzak durulmal, Batnn kendi so-
runlar iselletirilmemelidir.
6- Benimseme/sahiplenme fana-
tiklie dntrlmemeli, tek bir
dorunun ve tek bir doruya sahip
bireyin olmad unutulmamaldr.
7- Metinle misyon birbirinden ay-
rlmal, siyer kitaplarnn Hz. Pey-
gamberin kendisi olmad topluma
aktarlmaldr.
8- atmac, inkrc, kavgac bir
dilden uzak durulmaldr.
9- Hz. Peygambere, arkadalar-
na ve mesajna kar edepli olunma-
l, tahfif edici, krc bir anlatmdan
kanlmaldr.
MTOLOJK
KURGULAR
Peygamber alglarndaki farkl-
lamalarn ona yaklam dorudan
etkilediine en ilgin rnek, deta
mitolojilerdeki tanrlarndan mlhem
ilahla(trl)an peygamber mode-
lidir. Mitolojik anlatlarn tasnifleri
arasnda yer alan Hacer-i Esvedin
beyazken siyaha dnmesi, terinden nusunda filin etnik ve din kke-
gln yaratlmas gibi kken mitinden
tutun da deiim mitlerine kadar bir-
ok haberi siyer nakillerinde bulmak
mmkn. Bu trden haberlerin klasik
eserlerdeki rivayet literatrnde yer
alan rneklerinin canl bir ekilde
oaltlarak srdrlmesindeki srar
anlamann o kadar da kolay olmad-
n itiraf etmeliyiz. Takdir edilecei
zere btn bunlar -basit bir ekilde-
Douya has romantizmle aklamak
o kadar da kolay deil.
10- Mesajn ahlak boyutuna geni
yer verilmelidir. Niha hedef olarak
aralar deil, istenilen (ahsenut-tak- nim gibi olandr algsna gtrme-
vm) insan tipolojisi belirlenmelidir.
11- Hdiseler, tarih-corafya ve rk
zelliklerine gre ele alnmal, farkl
tarih ve coraf meknlardaki insan
eylemleriyle kyaslanmamaldr.
12- Hz. Peygamberin sadece b-
yk bir tarih ahsiyet olmad, ay-
n zamanda Allahn son elisi oldu-
u unutulmamal ve ona gre yorum
yaplmaldr.
13- nterdisipliner almalar ya-
plmaldr.
14- Menfaati siyer tahrifileriyle
mcadele edilmeli, dorular verildi-
i kadar, yanllarn da neden yanl
olduu anlatlmaldr.
Siyerin imhas
ada siyer yazclnda da tp-
k klasik dnemde olduu gibi farkl
seslerin susturulmas veya eylemlere
meruiyet bulma abasnn lsz-
l siyerin imhasna yol aacaktr.
Bu imhann nne gemek ise ancak
topluma kalc bir Peygamber sev-
gi ve saygs vermek suretiyle mm-
kndr.
Bu sevgi ve saygnn da ismi ge-
tii zaman elin kalp zerine skca
bastrlp salvat getirmekten ok
daha te ve ok daha gl bir ba-
la balanmak olduunu sanrm ha-
trlatmakta fayda var. Geen yllarda
Batl yayn organlarnda kan kari-
katrlerden ok daha iren ve kabul
edilemez ifadelerin gya onun hayat
hikyesini anlatan kitaplarda yer al-
dn hatrlatarak, saygszlk ko-
nine baklmakszn ortak tepkinin
konulmas, Hz. Peygamberi siyas-
din veya ideolojik bir kar kavgas-
nn basit bir nesnesi yapmaktan -
kartacaktr.
Son olarak unu eklemeliyiz:
Doru nebev modele ulamak
adna kaydettiimiz prensiplerin
uygulanabilmesi iin siyerin ve si-
yercinin zgrlnn salanmas
zorunludur. Siyer aratrmacsnn
toplumun, siyasetin, akademinin
ve din gruplarn basklarndan aza-
de olup Kurann ve tarihin tantt
Peygambere dair tespitlerini zgr-
ce ifade etmesi bugn iin maalesef
son derece g.
Mamafih salanmas talep edilen
zgrln de Mslman ancak be-
mesi, kendisinden olmayan tekile-
tirmeye dnmemesi gerekir. Bunu
engellemenin yolu da Peygamber al-
glarnda dnmn kkenine gi-
dip Kurana ve tarihe ait Hz. Peygam-
beri bihakkn ortaya kartmaktan
gemektedir.
Kaynaka:
Ebu Ubeyd, Ksm b. Sellm (224/838), Kitbul-Emvl, Beyrut tz.
z, aban, lk Siyer Kaynaklar ve Mellifleri, stanbul, 2008.
------------, Siyere Giri, Ankara, 2012.
------------, Siyer Tasarm, stanbul, 2015.
------------, Son Dnem (2000-2010) Trke Siyer Kitaplarndaki
Hatalar erevesinde Siyer Yazclnn Sorunlar ve zm
nerileri, Siret Sempozyumu-I, Ankara 2012, 291-363.
Zbeyr b. Bekkr (256/869), el-Ahbrul-Muveffakiyyt, Beyrut,
1416/1996.
aban z
Do. Dr., Stimam niversitesi lahiyat
Fakltesi retim yesi.
 Evliya elebinin Duyduu
GL KOKULARI
17. yzyl Osmanl dnyasnn
renkli kalemlerinden Evliya elebi,
Seyahatnmesinin 9. cildini Hac yolculuuna
ayrmtr. te cnm Evliyadan inciler...

u halde Resulullahn kafesle korunan mezarnn nne

Medine, 622 ylnda Mekkeli, yani ehirli ve ticaret-
ten anlayan Mslmanlarn youn olarak hicret etmele-
riyle birlikte klasik bir tarm kasabas olmaktan km
ve canl bir ticaret hayatnn merkezi haline gelmitir.
ehirdeki bu ticari canll artrmak iin bizzat Hz. Pey-
gamber eliyle eitli arlar kurulmu, var olanlar da
canlandrlmtr.
gelmiler, kz Hz. Fatmadan destur istedikten sonra ka-
py kapatp ieride kalmlar. Bundan sonrasn kendisin-
den dinleyelim:
Paa ve hakir [Evliya elebi] yeri pp, efaatlerin di-
leyip, yeri sprmeye baladk. On be kii ile Ravza-i Mu-
tahharede kaldk. Amma hakirde can kalmad. Akndan
mest oldum. Sonra mbarek ruhlarndan yardm istedim.

Sadece ticaret merkezi olarak deil, ev tipleri bakmn-
dan da Medine, Mslmanlarn ilk ehir ve medeniyet
tecrbelerinin beii olmutur. ehirde balangta hur-
ma dal ve yapraklarndan yaplm basit kulbelerin ya-
nnda genellikle iki katl evlerin de var olduu biliniyor.
**
Ne ansl adamdr u Evliya elebi! Medineye gittiin-
DERN TARH
Aklm bama gelince kandil yaktm.
Hakirde can kalmamtr ama gz kubbenin zeri-
ne oturduu kemerlerdeki lle, smbl, gl ve erguvan
tasvirlerine taklr.
O kadar canl resmedilmilerdir ki, ustalar, bir tek ko- 245
kusunu vermeyi unutmulardr sanki.
Sonra, hatrlar nerede olduunu ve Onun kokusunun

de ne yapm etmi, Ravza-i Mutahharenin senede bir de-
fa yaplan temizliine kalmay baarmtr.
Temizlik heyetinde paalar, eyhlharem ve hizmet-
krlar vardr. Temiz, hell elbiseler giyip devaml salavat-
erife getirerek, ellerinde buhurdanlar, glabdanlar oldu-
11
55
10 10
ZEL SAYI 5
gezdii bir yerde baka koku mu olurmu der. Ve bunca
yer gezmi ve bunca gl koklam olan Evliyamzn dilin-
den Medinenin bir krmz gl vardr ki, hibir yerde
benzeri yoktur szleri dklkr.
Ak, Onun kokusu ve gl Medine ancak byle anla-
tlrsa gzeldir. Ve bir yerde bir gzellik varda, bilin ki o,
Medinedeki ocaktan dm bir kordur
Medine, Hz. Peygambere kucak aan ehir.
Ve onu kollarna aldktan sonra bir daha b-
rakmayan kutlu belde.
Bu yzden Keremli Mekkenin (Mekke-i
Mkerreme) yan banda Nurlu/Aydnlk Me-
dine (Medine-i Mnevvere) olarak bugn de
slam tarihi ve medeniyetinin afanda do-
mu ebed bir model ve k kayna olarak
parlamaya ve ilham samaya devam etmekte-
dir.

15 15 (Kaynak: Mustafa Armaan, nsan Yzl ehirler,

Tima Yay., 2009.)

20 20

25 Evliya elebinin Hac ziyaretini anlatt

25
Seyahatnamenin 9. cildinin elyazma
sayfalarndan rnekler.

IX 275a IX 284b
 MUHAMMED ve


MUHABBET
DERN TARH

246
ZEL SAYI 5
DERN BR SEVGNN
KISA TARH

DERN TARH
247

ZEL SAYI 5
HLM AYDIN
 N H A L A H N U T K U nihalutku@yahoo.com

Ya Habiballah ya hayrel-beer mtaknam

F
Eyle kim leb-teneler yanp diler hemvre su

uzulinin Su Kasidesi olarak bilinen naatndaki bu

msralar, slam dnyasnn Hz. Muhammed [ ] sev-
gisinin en latif ifadelerindendir: Suya kanm du-
daklarn yana kavrula srekli su dilemesi gibi zle-
mini ekiyorum. Ey Allahn sevgilisi, ey insanlarn
en hayrls!
slam mmetinin Peygamber akn yanstan Fu-
zulinin beyti, bu akn mahiyetine ilikin baz un-
surlar iinde barndrr: Peygamber, Allahn sevgi-
lisidir ve gelmi ve gelecek btn insanlardan daha
hayrldr. mmetin ona her daim ihtiyac vardr, ancak o bedenen artk

Hz. Peygamberin [ ]
mmetinin arasnda deildir. nananlarn ona duyduu bu ei grlmemi
ak, araya ayrlk ve zaman girdike hasretin etkisiyle daha da krklen-
Allahn sevgilisi, mektedir.
Gerekten de slam dnyasnda Hz. Peygambere duyulan muhabbetin
gnllerin sultan, temelini, Allah ile Resul arasndaki iliki oluturmutur. Kurann Efen-

dertlerin tabibi,
dimizi yceltmesi ve inananlar bu takdir duygusuna davet etmesi, onun
mminler iin her bakmdan rnek olduunun srekli altnn izilmesi,
kalplerin sevgilisi diye hassaten Allah ve meleklerinin and Peygamber iin Mslmanlardan
salat ve selam istenmesi, mminlerin Resul-i Ekreme muhabbetlerinin
anlmasnn sebepleri
DERN TARH

kaynaklarn tekil etmitir. yle ki Mslmanlarn Peygamber sevgisine

nelerdi? Efendimizin Kuran yle mdahale eder:

De ki: Eer babalarnz, oullarnz, kardeleriniz, eleriniz, aireti-

248
hadisleri ve mminler niz, kazandnz mallar, zarara uramasndan korktuunuz bir ticaret ve
beendiiniz meskenler size Allahtan, peygamberinden ve onun yolunda
iin rnek hayat nasl cihattan daha sevgili ise artk Allahn emri gelinceye kadar bekleyin! Al-

kayt altna alnd? te

ZEL SAYI 5

lah fsk topluluu doru yola erdirmez (Tevbe, 24).

Mslmanlarn Peygamberlerine duyduklar Kuran temelli bu sevgi, Re-
balangtan modern sul-i Ekremin devlet bakanlndan aile reisliine kadar hayatnn tm
alanlarna uzanan zengin bir literatrn ortaya kmasn salamtr. Al-
zamanlara Resul-i lah Resul dnya corafyasnda akn duygularla kaleme alnan pek ok

Ekrem muhabbeti. trn konusu olmutur. nsanlk tarihinde hayat yeniden yeniden ve en
ok yazlan tek ahsiyettir O.
HLM AYDIN
 Dier alanlarda olduka rasyonel eserler veren birok
lim, Hz. Peygamber sz konusu olunca ciddi bir slup dei-
ikliinden kendini alamam; yazma eylemi ile bir anlam-
da onun hayatna katlma ve bir tr yinelenme arzusu duy-
mutur. Yeni bir vahyin mmkn olamayacana, ancak
peygamberle kurulan gl bala manevi bir yenilenme-
nin gerekletirilebileceine olan inan, Hz. Peygamberin
ahs etrafnda oluan youn literatrn sebebini izah et-
meye kfidir.
Hz. Peygamberin hadislerini ve onun mminler iin r-
neklik tekil eden hayatn kayt altna alma ihtiyac ile
ekillenen ilk dnem siyer yazm gelenei, ksa ve z bir
anlatma dayanrken, Peygamber asrndan uzaklatka
hasretin ve onu tanma saikinin artan dozu ile Allahn Re-
sul, tafsilatl ve ssl ifadelerle inananlara takdim edilme-
ye balanmtr.
Bu durum slam geleneinde Hz. Peygamberin Allahn
sevgilisi Habibullah, yani Allahn sevgilisi olarak grl-
mesiyle pekimitir. O, Allah ile yaknlk kurmak isteyen-
lerin uramas gereken yegane adres olmutur. Gnlle-
rin sultan; dertlerin tabibi; kalplerin sevgilisi hitabyla
yanalp arz edilmitir haller Ona. Gzellik lkesinin pa-
diah, solmayan bir gl, emsali bulunmayan ebedi bir
sevgili saylmtr Hint alt ktasndan Endlse kadar uza-
nan slam corafyasnn airlerinin msralarnda. Bazen de
iinden her gnle akn cokusunun fkrd bir irfan ve
hakikat denizi olarak sunulmutur insanla.
Bu dinamie, byle bir sevgiliden ayr kalmann hasre-
tinin eklenmesiyle, kimi zaman slam akidesine aykr ola-
bilecei iddia edilen tasvir ve sevgi ifadeleri ortaya km,
Hz. Peygamber insanst bir konuma tanmtr. Sevgi ile
ayrlk arasndaki ilikinin ate ile rzgar arasndaki iliki-
ye benzedii sylenir:
Ate mum gibi zayfsa bir esinti onu sndrebilir;
eer ak glyse ayrlk yangn krkleyecektir. Belki de
bu yzden Hz. Muhammedin vefatndan sonra zellikle
Mescid-i Nebevnin minberine aslan, siyah atlasa srma ile ilenmi sancan n ve arka yzleri.
nc nesil slam limlerinden itibaren Peygamber mu-
habbetini glendirecek temalar n plana kmtr. zel-
likle 13. asrdan itibaren Peygamber sevgisine ynelik edeb
eserlerde bu zlem temasyla sk sk karlalmaktadr
Nitekim balangta fizik gzelliine ok az atf yaplan
Hz. Muhammed, zaman getike zengin tasvirlerin konu-
su olmutur. Buzdan daha serin ve ipekten daha yumu-
ak elleriyle, hi bir sinein zerine konmad pakly-
la, glgesi dmeyen nurani cismiyle, topraa dnce
misk kokulu gller veren teriyle vasfedilmi; Hintli bir a-
irin ifadesiyle, mcessem sevgi ve batan ayaa gzellik
eklinde tasvir edilmitir.
Yce Allahn vd Peygamber, nasl olur da insanlar,
melekler ve cinler tarafndan vlmez ki? der Hintli air
Shiv Prasad Dohi. Sevgiliyi dilinden drmenin an ta-
biatna aykr olduunu hatrlatarak onun adna yazlm
btn vglerin gerekesini izah eder bir baka kalem.
Hayatn btn alanlarna inmesi istenen bir inancn, so-
mut adresi olmutur Allah Resul. Allaha imann soyut
nitelii, sevgi dilinde sembollere duyulan ihtiyac artrm;
dindarlk deeri adeta Peygamber sevgisi zerinden tanm-
lanmtr. Dahas Peygamber, snneti ile mminlerin gn-
lk hayatlarnn btn alanlarna uzanrken, slam top-
lumlarnn imtihandan getii zor zamanlarn da yegane
kurtulu reetesi olmutur.
DERN TARH
Smrge dnemlerinde Hz. Peygamber, mminler iin
bir k yolu, bir snak olarak grlm; onunla balarn
glendirilmesi, ona duyulan akn canlandrlmas, onun
stn zelliklerinden beslenilerek btla kar gl bir
249
mcadele azmi oluturulmas hedeflenmitir.
slam dnyasnn iine dt siyasi-fikr problemle-
ZEL SAYI 5
rin zlmesinde rehberliine bavurularak ondan medet
umulmutur. Resulullahn temsil ettii deerlere sahip k-
mak suretiyle mmetin kurtulua ereceine dair gl bir
inan teekkl etmitir.
Hz. Peygamber hakknda yazlan eserlerin okluu,
 ya kna imkn salamtr.
Hadis literatrnde ahlaki m-
kemmelliin numunesi olarak gs-
terilen ve Peygamberin fiziki ve ru-
hi tasvirlerini ieren email kitaplar,
Peygamber methiyelerinin en nemli
ve srekli kayna olmutur. Zaman
iinde olduka eitlenen literatr,
dnyada kimseye nasip olmayacak ha-
cimdedir. Hz. Peygamberin doumu
mevlid, yz ve ruh gzelliini anlatan
fizik ve ruh portresi email ve hilye;
emir, sz ve davranlar krk, yz ve-
ya bin hadis derlemeleri, mirac miraciy-
ye veya mirac-nme, gazlar gazavt-n-
me; Kurnda vlen gzel ve yce
ahlk ahlkun-neb, Medineye g
hicretn-neb, isimleri esmn-neb, s-
fatlar evsfun-neb, doumundan iti-
baren ahit olunan olaanst hal ve
mucizeleri muciztn-neb, faziletleri
ve dier peygamberlerden stnlkle-
ri faziletnme, efaat talepleri efaat-n-
M. And, Minyatrlerle Osmanl-ran Mitologyas, YKY, 2015.

me, ana rahmine dmesi regibiyye

gibi adlar altnda yaynlanan eserler,
DERN TARH

onun hayatna dokunan literatrn

yalnzca bir ksmdr.
Yazlma gerekesi ve odak noktas
Peygamber sevgisi olan bu trler, top-
250
lum tarafndan byk bir ilgi grm;
hatta bazs slam takvimde baz zel
ZEL SAYI 5

gnlere vesile olmu veya bu tr gn-

lerden etkilenmitir.
Bu erevede Hz. Peygamberin do-
Yemen illerinde Veysel Karani! umunu byk kutlamalar yaparak
Rivayetlere gre, muhabbetinden dolay Yemenden gelen Veysel Karani, Resulullahla anma gelenei ilk olarak Fatmler za-
grememi, hasta ve yal annesine bakt iin de hemen geri dnmek zorunda kalmt. Bunu
mannda Msrda balam; bidat
renince pek zlen Efendimiz, vefatndan ksa sre evvel hrkasn Veysel Karaniye vermeleri iin
Hz. mer ve Hz. Aliye emanet etmiti. Peygamber sevgisine alem olmu bu mbarek zat devesinin olduu ynndeki itirazlara ramen,
stnde tasvir edilmi (stte). mevlid kutlamalar zellikle Sufi gele-
nein yaygn olduu slam corafyala-
rnda hzla yaylmtr.
ona duyulan sevginin hem sebebi; slam toplumlarnda, gelmi gemi Okunduka kutsallaan ve Peygam-
hem de sonucudur. Yazlan her eser, btn peygamberlerin hem bilgelii- ber muhabbetini daha da derinleti-
onu tantan ve sevmeyi reten bir nin, hem gzelliklerinin onda toplan- ren bu eserlerin etkileri Mslman
mesaj tar iinde. Yazldka yaylan, dna dair genel bir kanaati de peki- toplumlarn dokusuna szmtr. O ka-
yayldka sevilen, sevildike yaanan tirmitir. Balangta Hz. Peygamberi dar ki, Osmanl dneminde kaleme
bir model... Ortak bir ilhamla sevilen, ele almann temel gerekesi, onun di- alnan mehur Mevlid, Muhammediye,
kalplerde mahrem bir iz brakan. nin pratik anlam iin tad deere Ahmediye, Kara Davud, Mzekkin-Nfus
Hayatn btn alanlarna inme- dayandrlrken, zaman iinde onun gibi eserlerin, Muhammed muhabbet
si istenen bir inan, Hz. Peygamber gen nesillere anlatlmas ve sevdiril- konusunda nemli etkileri olmutur.
zerinden hayata tanmtr. Hangi mesi arzusu n plana kmtr. Reslullah dorudan konu edinen
ada olursa olsun, inananlarn birey- Peygamberin hayatn mstakil bu tr eserlerin yan sra, tevhid, mn-
sel, sosyal, iktisadi, siyasi ve kltrel olarak ele alan ilk tr hi phesiz kro- ct, ramazniyye, bayramiyye (ydiyye),
alanlarda karlat birok sorun, nolojik esasa gre manzum veya men- mersiye, maktel, muharremiyye, menkb-
hayatn btn formlarnda mmince sur trde yazlm siyerlerdir. Peygam- nme, velyetnme, mensik-i hac, deve,
yaamann ls kabul edilen Pey- ber asrndan uzaklatka artan onu gvercin, geyik hikyeleri, pendnme,
gamberin rehberliine mracaat ede- anlama, yeni nesillere ve corafyala- nasihatnme, ftvvetnme, tcnme,
rek giderilmitir. ra anlatma ihtiyac, odak noktas Pey- devriyye gibi trlerde de hep ona vg-
Biteviye sregelen bu mracaatlar gamber sevgisi olan yeni trlerin orta- ler yadrlmtr.

Peygamber sevgisi ve vgs, zel-
likle salvt gibi ve (bata Itrininki
olmak zere) besteli ya da serbeste
okunan musiki formunun douuyla
halk nezdinde daha da yaylm, bu
ilgi yine halkn kolayca anlayabilece-
i ve tekrar edebilecei nat, tevih ve
ilahilerle eitlenmi, dn, doum,
snnet ve vefat gibi insan hayatnn
vazgeilmez merasimlerinin nemli
bir paras olmutur.
Grmeden sevilen Hz. Peygamber,
bilhassa kat bir ekilde uygulanm
olan resim yasa sayesinde, bir Hz.
sa gibi tektipletirilmemi; buna kar-
lk vcudu ve ruhu, resim yerine hat
levhalar olan hilyeler yoluyla mmin-
lerin evlerinin duvarlarnda yerini al-
mtr.
Tasvirle snrlandrlmaktan koru-
nan Hz. Peygamber, herkesin gnln-
de baka bir tarzda taht kurmu, her
kalbe yakn olabilmi ve kalpten kal-
be kolayca aktarlan ve nesiller getik-
e hasretle byyen bir sevgi dili olu-
turmutur. yle ki Peygamber sevgisi,
kitap ve mektup tertibine kadar uzan-
m; kitap ve mektuba, besmele ile
balayp, hamdele ve salvele ile devam
Salat ve selam
Hz. Muhammede getirilen salat ve selamlarn bir araya topland Delill-Hayrat isimli kitabn
Mekke ve Medine tasvirlerinin yer ald bir sayfas. Eser her gn iin ayr bir salat ihtiva ediyor.
etmek bir gelenek halini almtr.
Bata hac risaleleri olmak zere
seyahatnameler, Peygamber sevgisi-
ni yanstan ifadelerle dolup tamtr.
Hac yolculuunun zorlu ve meakkat-
li olmas ve buna ramen her eye de-
er olmas ile peygambere duyulan
zlem ve ahirette onun sanca altn-
da buluma umudu arasnda iliki ku-
rulmu, bata Medine olmak zere
kutsal beldelerde varlnn tecessm
ettii yerler ayr bir ilgiye mazhar ol-
mutur. Nispeten ilm bir slupla kale-
me alnm corafya eserlerinde dahi
Mekke ve Medine bahislerinde duygu
ykl tasvirlere yer verilmitir.
Hz. Peygamber Allah ile insan ara-
snda bir berzah, hem bir snr izgisi
hem de bir temas noktasdr. O hem
insan- kmil hem insan- kadimdir.
nsan ftratnn billurlam, peygam-
berlik gereinin heykellemi hali-
dir. rneklii, byk lde Allahn
DERN TARH
251
ZEL SAYI 5
istedii ve raz olduu insan modelini
temsil etmesindendir.
Hi bir duyguda arya kamayan,
bu haliyle istisnai olan ve bu ms-
tesna durumuna Allahn elisi, vah-
yin taycs ve reticisi sfatlarnn
eklendii bir modeldir O. Mminler
iin rneklii, mistik bir nur bulutu
iinden kmasndan deil; ciddi bir
emek, youn bir gayret ve inanlmaz
bir mcadele ile rlm hayatndan
neet eder. Peygamberden istenecek
rehberlik iin terden ve mcadeleden
bir bedel denmeli; Peygamber sadece
mistik bir ahsiyet, kutlu bir aziz gibi
sevilmemeli. Sevgide, sevenlerin eme-
i, Ahlak- Muhammednin ruhu ol-
mal.
Nihal ahin Utku
Yard. Do. Dr., Marmara niversitesi lahiyat
Fakltesi retim yesi.
 EY MEKKENN RTS
MEDNENN PEES!
ran edebiyatnn nl airlerinden Genceli Nizamnin (1141-
1209) Hz. Peygamber iin kaleme ald aadaki iir Prof.
Dr. Mahmut Kaya tarafndan Derin Tarih okuyucular iin
tercme edilmitir. Numaralar iirin birebir tercmesini, he-
men altndaki blm ise Prof. Kayann yeniden syleyiini ihtiva
ediyor. Hz. Mevlanadan Hafz- irazye, Fuzulden Molla Camye
ekol sahibi pek ok airi etkileyen Genceli Nizamnin bu iirini ak
ile okuyalm
DERN TARH
1. Ey Medinenin gmleini, Mekkenin peesini tayan
gzel! Gne daha ne kadar glgede kalacak?
252
Ey Mekkenin rts, Medinenin peesi
Deimiti seninle u hayatn ehresi
ZEL SAYI 5
Ve sen ilah vahyin en anl temsilcisi
Gne ne zamana dek glgede bekleyecek?
Daha ne vakte kadar gne gn ekleyecek?
2. Ay isen ndan bize bir huzme gnder; gl isen ba-
ndan bize bir koku getir.
Ay isen gnder bize ndan bir huzme
Perian klarn, gel daha fazla zme
Bekliyoruz yolunu, nolur yd elde gezme
Gl isen gnder bize gl kokundan a gzel
Senin sevdana yelmek btn dnyaya bedel
3. Yolunu bekleyenlerin canlar dudaklarna gelmi; ey
feryat edenlerin feryadna yetien sevgili!
Seni bekleyenlerin gelmi can azna
Aknla feryat edip tkanm boazna
Yeter ki bir nazar et, razyz her nazna
Ey feryat edenlerin imdadna yetien
Buyruun candan aziz, bastn her yer glen
4. Atn Acemler diyarna sr; Arap ellerinde oturma.
nk gecenin yaz at orada, gndzn ala renkli at ise
buradadr.
Sr atn buyur gel Acemler diyarna
Oturma Araplarda, bekliyoruz yarna
Deli divane olmu gnller ruhsrna
Gecenin yaz at bilirim oradadr
Gndzn ala at bekliyor, buradadr
5. lkeyi ssle, cihan tazelendir; her iki dnyay sesin-
le doldur.
Gel ssle lkeleri, tazelendir cihan
Gzlerimiz yollarda bekliyoruz her n
Periandr mmetin, bugn imdat zaman
Doldur iki cihan doldur o gr sesinle
Neelensin gnlmz gl kokan nefesinle
 6. Sikkeyi sen kes ki emirler haddini bilsinler; hutbeyi
sen oku ki hatipler susmasn rensinler.
Sikkeyi kes sultanm, gel hutbeyi sen oku
Ssle ruh dnyamz, ilmik ilmik sen doku
Sen bize yar olduka ne endie ne korku
Bundan byle emirler haddini bilmelidir
O arlatan hatipler kendine gelmelidir
7. Senin topran velilik mertebesine bir koku sald; fa-
kat nifak rzgrlar esip o kokuyu datt.
Topran misk amber her yana koku sat
Onu duyan veliler bana toprak sat
Uyanan tomurcuklar rengrenk iek at
Fakat alak ruhlular her yana kement att
Esen nifak rzgr o kokuyu datt
8. Babolarn ipini ek, bu minberi bulak insanlar-
dan temizle.
ek ipini derbeder gezen vrelerin
Haddini bildir ahm, gafil divnelerin
Dindir gzyalarn mazlum biarelerin
Temizle minberleri layk olmayanlardan
Yeterince ahlktan nasip almayanlardan
9. O minberler soysuzlar yuvas oldu; onlara dzen ver,
alaklar da lm ukuruna at.
Mekn oldu soysuza o krsler, minberler
Riya ile bu halk ifal etmek isterler
Zenginler sofrasnda tknp can beslerler
Gel dzen ver onlara, minberler neelensin
Cezalandr ala, herkes kendine gelsin
10. Hayr ileyenlere ihsann azaltma; yamaclara ar-
palklar ver.
Hayr ileyenlere ihsann azaltma
Sen kerem sahibisin, baka kap aratma
Gnlden ikrar verdik, bizi yabana atma
Dilersen arpalklar dat yamaclara
Dnya iin yzsuyu dken o yaclara
11. Bizler hep cisimleriz, gel sen bize can ol. Biz hep ey-
tanlarz, sen bize Sleyman ol.
Bizler hep cisimleriz, gel sen bizlere can ol
Bizler azgn eytanz, sen bize Sleyman ol
Hasta dt mmetin, gel onlara Lokman ol
Tazelensin dnyamz, can blbl d olsun
Harap olan gnller ltfunla bd olsun
DERN TARH
12. Sultan sensin, sr neden yalnz olsun? Merkezi sen
tutuyorsun, burada sancaa ne gerek var!
Sultan sensin, kafile gidemez sola saa
Sen merkezi tutarken ne gerek var sancaa 253
Getirdiin adalet ilham verir her aa
Esirgeme ltfunu, dinsin artk bu ac
ZEL SAYI 5
Sensin insanlk iin en byk kurtarc
13. Bir taraftan dinde yarklar ayorlar, te taraftan pu-
sular kuruyorlar.
Neylersin ki bir yanda dinde gedik aan var
Pusu kurup her yere fitne fesat saan var
mmeti idll iin sr sr ajan var
Buna kar snnetin gvenli bir limandr
Kurn ki elimizde ilah bir fermandr
 Pek ok kaynakta Nizamnin kaside, gazel,
terkibibend, terciibend,
rubai ve ktalardan oluan 20 bin
beyitlik dev bir divan olduu kaydedilmise de tam
bir nshas gnmze ulamamtr.

14. Ya eytann zerine bir mer gnder yahut cenk
meydanna bir Ali yolla.
Ya sava meydanna kahraman Ali gnder
eytanlar sindiren ya da bir mer gnder
Son are bekliyoruz Selahaddin gibi er
Alr elbet bir gn bu simsiyah bulutlar
Esen kble yeliyle yeerir hep umutlar
DERN TARH
18. Kalk srafile emret, u birka kandile flesin.
Emreyle srafile flesin kandillere
ekilmez oldu hayat, kaldk soysuz ellere
slamn namusunu drdler dillere
Ne anlam var artk gkteki kandillerin
Hazana dnd bahe, rengi soldu gllerin
19. Esrar perdesinin halvetinde gizlen.

15. Bana ay gibi bir Yemen tl sar; geceyi ayn bana
rt yap.
Geir ayn bana geceyi zindan olsun
254 Ay gibi Yemen tl sar bana an olsun
Bu ihtiam lemde dillere destan olsun
Gren parmak srsn, ak ile Allah desin
ZEL SAYI 5
ek esrr perdesini, gir halvetinde gizlen
Kalmad nmahremle mahrem olan bilen
Hani nerde mazlumun gzyan bir silen
Bizler hep uykudayz, nolur uyandr bizi
Kalmasn meskenetin silinsin btn izi
20. Bizler hep uykudayz, uyar bizleri; bu lm yurdu

Kem gz demesin diye herkes mallah desin olan dnyann fetlerine kar elini uzat da tut elimizden.

16. Keye bzlm birka biareye biraz cilve gster;
kendini arm u birka zavallya are bul.
Aknla iki bklm bzlm bir keye
Razdr biareler senden gelen her eye
Gster bir cilve cnm, gark olsunlar neeye
u birka zavallnn gel are ol derdine
Rahmetsin lemlerin merdine nmerdine
Nolur uzat elini, tut elimizden kurtar
u lml dnyada bitmez acmz artar
Kimisi vicdann, kimi din alp satar
Bu aziz dine layk bir mmet olamadk
Bunca felaketlerden yazk, ders alamadk

17. Be yz yetmi yldr uyuduun yetiir; ulu gnler

seni bekliyor.

Be yz yetmi yl oldu, yetiir uyuduun

Ulu gnler yaklat, o dehettir duyduun
Bir bir gerekleti hep bizlere duyurduun
O gn efaatinle nolur bizi d eyle
Bir bakla bu harap canlar bd eyle
 21. Senin isteklerin doruluktan baka bir ey deildir.
Adalettir, bartr senin hep gsterdiin
Doruluktan baka ey deildir istediin
Rabbimin ilhamdr senin her sylediin
Sana sevdal olan neylesin bakasn
Sen temsil etmektesin gzel ideasn
22. Sana kavumu olanlar iin baka bir ey istemek sev-
das yoktur.
Yenersin her gl inayet eyleyince
Gnller fethedersin birka sz syleyince
Yarar m konumak sen Byledir deyince
Bir baknla canlar yeniden hayat bulur
Sen isteyince Haktan, olmayacaklar olur.
23. Parmann ucuyla feleklere bir iaret et; btn var-
lklar sana balanr.
aret et mbarek parmanla, felekler
Dne dne raks etsin seyreylesin melekler
klarn sadece senden bir cilve bekler
Balanr nna sen dilersen bu varlk
Ne kadar hakl varlk, sana duysa hayranlk
24. Kyamet gnnde bir avu topran gnahn ba-
latmak iin senin yardmna kim kar koyabilir?
u bir avu topran gnah kyamette
Sen efaat edersen balanr elbette
Hatrn byk senin o huzur- izzette
Hi evirir mi Rabbim senin o niyazn
Seven sevgilisinin ekmez mi hi nazn
25. Bir kere yzn ap klara gstermek senden, se-
vinten sarholuktan hrkasn yrtmak iki cihandan.
Ltfedip bir kerecik gstersen cemalini
Sevinten sine dven gr n halini
lmekte bulmutu o, akn son kemalini
Yeridir, iki cihan yrtarsa hrkasn
Dnmez divneler nn arkasn
26. Nizamnin ruhu senden haber beklemektedir; onun
gnl, senin mbarek trnn kokusuyla tazelenmitir.
Bekliyor Nizamnin ruhu senden bir haber
Tazelensin trnla, nolur bir koku gnder
Garibindir, kalmasn u fanide derbeder
Biricik tesellisi sensin y Reslallh
DERN TARH
Bir nazarla d eyle, kalmasn yolda gmrh
27. Nefesinden bir vefa kokusu gnder. Feridun, mlkn
bir dilenciye balad.
255
Gnder gl nefesinden gnder vefa kokusu
Sen bize yar olduka neymi lm korkusu
ZEL SAYI 5
Bir buuk milyar oldu bugn tevhid ordusu
Balad mlkn dilenciye Feridun
Gvencesin bizlere, kaynasn umudun
 ALEMN KALB
KBE
Dirili dncesinin mimar Sezai Karako,

Peygamberin gnmzde kk sahabileri biz ocuklardk
Bediri, Hayberi, Mekkeyi zlerdik, sabaha kadar uyumazdk
Mekkenin derin kuyulardan iniltisi gelirdi
diyor. Bumsralar eliinde seyrine doyamadmz, 1845 ylnda
yaplan bu suluboya Mekke tablosu ne ok ey anlatyor grmesini
bilen gzlere Birka dakika faslasz baksak, resim birden bizi
iine ekecek ve sanki asr- saadete dneceiz. O kutlu, bereketli
zamanlara
imdi hibirinden eser yok
Gitti o geceler o cenk kitaplar
Dald kalelerin nndeki askerler
ocukluk gzn dklen yapraklar gibi
ZEL SAYILARIMIZA
KTPHANENZDE
YER AIN
ASR-I SAADETN ESZ HAZNELER
Mukaddes
Emanetler

HLM AYDIN
 2

Yavuz Sultan Selimin Sanca TSM.Env.No. 1/824

 Hilmi Aydn

1963 ylnda Karsta dodu.1981 ylnda Kars mam Hatip Lisesinden

mezun olduktan sonra, 1986 ylnda stanbul niversitesi Edebiyat Fa-
kltesi Sanat Tarihi blmn bitirdi. Yksek lisansn ayn niversitede
tamamlad. 1990 ylndan itibaren Topkap Saray Mzesinde Silahlar ve
Mukaddes Emanetler Blmleri sorumlusu ve mdr yardmcs olarak
grevine devam etti. 20 Haziran 2005 tarihinden 2 Ocak 2006 tarihine
kadar Edirne l Kltr ve Turizm Mdrlnde mdr yardmcs olarak
alt. 19 Temmuz 2007 tarihine kadar stanbul 1 Numaral Kltr ve Ta-
biat Varlklarn Koruma Blge Kurulu Mdr olarak grev yapt.19 Tem-
muz 2007den 13 Eyll 2008 tarihine kadar Topkap Saray Mzesi Mdr
Vekillii grevini yrtt. Halen stanbul 2 Numaral Kltr Varlklarn
Koruma Blge Kurulu Mdrl grevini yrtmektedir. Aydnn eitli
dergilerde pek ok yazs yaynlanmtr.

Eserleri:
Hrka-i Saadet Dairesi ve Mukaddes Emanetler, stanbul, 2004
Sultanlarn Silahlar, stanbul, 2007
Resimli Belgelerde Topkap Saray, stanbul, 2013.
Derin Tarih Kltr Yaynlar
Derin Tarih dergisinin 5. zel saysnn hediyesidir.
2016

Asr- Saadetin Esiz Hazineleri

Mukaddes Emanetler
Hilmi Aydn

letiim
Maltepe Mah. Fetih Cad. No: 6
34010 Zeytinburnu, stanbul
0212 467 65 05

www.derintarih.com
iletisim@derintarih.com

Bask
Strateji Matbaas

Hilmi Aydn
Bu eserin btn yayn haklar sakldr.
Yaynlanan yaz ve resimlerin kullanm hakk Hilmi Aydna aittir.
 HLM AYDIN

ASR-I SAADETN ESZ HAZNELER

Mukaddes Emanetler
 6

Mukaddes beldeleri Osmanl mparatorluunun snrlarna dahil eden ve kutsal

emanetleri stanbula getiren Yavuz Sultan Selim.
 7

Emanat- Mukaddese
Topkap Saraynda
Ahir zaman Peygamberi Hazreti Muhammedin (s.a.v) etrafn-
da bulunan ve onu canlarndan ok seven sahabeleri, tebli ettii
dinin esaslarn zaptedip hayatlarnda tatbik ettikleri gibi bu sev-
gilerinin tezahr olarak Kendisiyle alkas olan madd unsurlar
da aziz birer hatra olarak saklamlard. Giydii ayakkablardan,
kyafetlerden su itii kaplara, kulland silahlara, dayand asa-
larna, sancana, Uhudda krlan diine, tra srasnda kesilen sa
tellerine kadar birok hatra bu sevgi ile gelecek nesillere ulatrld.
O mbarek simalar, bu hatralarla ayn zamanda teberrk ediyorlar
yani byklne dnya gzyle ahit olduklar Resulullah (s.a.v)
hrmetine, Allahtan bereket diliyorlard. Hadis kitaplar incelendi-
i zaman, Allah Rasulnn (s.a.v), ashabnn Allah ve Peygamber
akndan neet eden bu hareketlerine hogr ile yaklat, abdest
ald sular kapanlara, uyurken mis kokulu terini koku ielerine
dolduranlara ses karmad grlmektedir. Hatta Topkap Sara-
ynda muhafaza edilen bir hrkasn Kab bin Zheyre kendi eliyle
hediye etmi, Hrka-i erif Camiindeki hrkasn Veysel Karaniye
ashab vastasyla kendisi gndermi, Veda Haccnda kesilen sala-
rnn halka datlmasn istemiti.
Allah Rasulnn (s.a.v) bu yadigrlarnn bir ksm gemi pey-
gamberlerden, ashabdan ve daha sonra gelen slm byklerinden
hatralarn da ilavesiyle aileler elinde nesilden nesile intikal eder-
ken, bir ksm da zamanla halifeler nezdinde toplanp bir nevi hi-
lafet sembol olarak kabul edildi. Bir ksm ise cami, trbe, dergah
gibi hayrat binalarna vakfedilerek inananlarn Peygamber (s.a.v)
 8

hasretini bir nebze olsun gidermelerine frsat tannd.

Yavuz Sultan Selimin Msrn fethiyle hilafeti fiilen devralmas
zerine, Mekke erifi ile Msrdaki Abbasi halifeleri nezdinde ve
skenderiye hazinesinde bulunan Emnt- Mbereke de stanbula
getirildi. Hrmet ve muhabbetle bizzat padiahn taht odasnda
muhafaza edildi, drt yz yl boyunca yirmi drt saat yanbanda
edeb, huu ve huzur iinde Kuran- Kerim okundu. Emanat- M-
bareke, Hrka-i Saadet ziyaretleriyle, Sancak- erif ihralaryla res-
mi merasimlerde imtiyazl yerlerini daima muhafaza etti, bu muh-
teem manzara asrlarca srerek gnmze kadar devam edip geldi.
Hrka-i Saadet Dairesi giri kaps. Ortada III. Ahmet (1703-
1730) hattyla yazlm Kelime-i Tevhid grlmektedir. Sada Ci-
han Maliki Hakan- Emced, solda eriat Saliki Sultan Ahmed
yazlar tura biiminde dzenlenmitir. Cephede grlen iniler
sralt tekniinde yaplm olup, 18. yzyla tarihlenir.
Tarihi Hoca Sadeddin Efendinin, babas Hasan Candan nak-
lettiine gre Yavuz Sultan Selim ou geceler uyumaz, nedimi Ha-
san Can ile kitap okuyup ilmi konularda konuurmu. Hasan Can,
uyuyakalp padiahn hizmetine gidemedii bir gecenin sabahnda
Yavuz, Hasan Cana sorar: mdi ne d grdn beyan eyle! Hasan
Can, padiahn srarlarna batan anlam veremese de bir mddet
sonra i anlalr. Szkonusu ryay kendisi deil bir baka Hasan,
Kap Aas Hasan Aa grmtr. Gecenin bir vakti sarayn kaps
alnr, kalabalk halde gelenler Arap elbiseli, Arap simal nran
ahslardr. Silah kuanmlar, ellerine bayrak almlardr. Kapnn
yannda da drt nran kimse durmaktadr. Bunlarn ellerinde de
birer sancak vardr. Kapy vuran ahsn elinde ise padiahn ak san-
ca bulunmaktadr. Hasan Aaya der ki; Bu grdn Resulun
(s.a.v) ashabdr. Bizi Resul (s.a.v) gnderip selam etti ve buyurdu
 9

ki; Kalkub gelsn! Haremeyn hizmeti ona verildi. Bu grdn

drt kimseden bu Ebu Bekr-i Sddk, bu merl Faruk, bu Os-
man- Zinnureyndr. Seninle konuan ben ise Ali bin Ebu Talibim.
Var Selim Hana selam syle.
Ryay dinledike Yavuzun yz kzarr, gzleri yaarr ve
Hasan Cana bakp, Biz sana demez miyiz ki, bir tarafa memur
olmadan hareket etmeyiz. Ceddimiz vilyetten (evliyalktan) beh-
remendler idi. Kerametleri vardr. Ancak ilerinden biz anlara ben-
zemedk. der.
Bu hadiseden sonra hazrlklar tamamlanr, Msr seferine k-
lr. Artk Msr ve Hicaz Osmanl padiahlarnn mesuliyetindedir.
Bunun ilk tescili de 20 ubat 1517 Cuma gn gerekleir. Kahi-
redeki Melik Meyyed Camiinde Yavuz Sultan Selim adna hutbe
okunur. Hatib hutbede yeni halifenin adn sylerken o zamana
kadar det olduu zere Hakiml Haremeyni erifeyn sfatn
kullandnda Yavuz seslenerek Hadiml Haremeyni erifeyn
demesini ister. Yani Mekke ve Medinenin hakimi deil hadimi, hiz-
metisi olarak grmektedir kendini. Baz rivayetlerde bu hadisenin
Kahirede deil Halebde Cami-i Kebirde ya da amda Melik Zahir
Camiinde gerekletii anlatlr.
Esasen Yavuz, Cenab- Hakkn haremi Mekkeye ve Rasullul-
lahn (s.a.v) haremi Medineye asker ile yryp teslim almamtr.
Msrn Osmanlya ilhakndan sonra, Msr sultanlarna tbi olarak
Hicazn idaresinde bulunan Mekke Emiri erif Berekt, olu Ebu
Numey ile Emnt- Mbrekeyi, Mekke ve Medinenin anahtar-
larn Yavuz Sultan Selime gndererek balln bildirmitir.
Ebu Numey 3 Temmuz 1517 Cuma gn Kahireye gelip mera-
simle karlanm, gn sonra da padiahn huzuruna kabul edi-
lerek el pm ve pek ok tevecche mazhar olmutu. Yavuz, Mek-
 10

ke erifini makamnda brakt, kendisine hilat ve terif gnderdi.

Bu tarihten sonra Hicaz, Osmanl Devletinin bir vilayeti olsa da
Kbeye ve Hazreti Peygambere (s.a.v) hrmeten, Mekke ve Medine
kalelerine Osmanl sanca ekilmedi. Ancak asrlar sonra, Abdla-
ziz zamannda Medineye, II. Abdlhamid zamannda da Mekkeye,
o da diplomatik sebeplerle sancak ekildi. Hicaz eskiden olduu
gibi Peygamber (s.a.v) soyundan gelen emirler eliyle ynetildi. Tabii
bu emirlerin tayin ve azilleri stanbuldan yaplyordu. darede ayr-
ca stanbuldan gnderilen bir grevli de bulunmakta idi ki buna da
hrmeten vali deil muhafz ismi verilmekteydi.
Yavuz Sultan Selim, Msr seferi dn Klemen Devletinin,
Abbasi Hilafetinin ve Hicaz Emaretinin hazinelerinden intikal eden
Emnetleri de birlikte getirdi. Ancak Topkap Saraynda byk bir
hrmet ve itina ile muhafaza edilen slam dininin ok deerli hatra-
larnn tamamnn nasl topland hakknda kesin bilgi veren belge-
ler yok denecek kadar azdr. Baz kaynaklar ve zellikle Evliya elebi
Seyahatnamesi, bu konu ile alkal Sultan Gavri skenderiye Kalesi
hazinesine girip yd ve Yavuz Sultan Selime malup olduu tak-
dirde skenderiye limannda hazr vaziyette beklettii elli para gemi-
ye btn hazineyi ykleyip daha evvel anlat Kuzey Afrika lkeleri
hkmdar Sultan Yakuba kamay dnm, fakat muharebe mey-
dannda lmesi zerine esasen savatan evvel yedi yz para gemi ile
skenderiyeyi kuatan Yavuz Sultan Selimin eline gemitir. eklinde
bilgi vermekte ve bu hazineyi kaydederken Hz. Peygambere (s.a.v)
ait olan eyay da liste halinde saymaktadr. Evliya elebiye gre bu
eya; Sancak- erif, Dendan- Saadet, bir tutam Sakal- erif, Hrka-i
Saadet, krmz alem, mildan, bir adet ii ziftli hasrdan abdest ibrii,
sanavber aacndan tesbih, imir aacndan naln, hezaren asa, su-
zeni hilat, bir kara kl, kuak, rt, sark, beyaz suzeni arakiyeden
ibarettir. Fakat verilen bu bilgi tatmin edici olmaktan uzaktr.
 11

Ahmet Rasim Yavuz Sultan Selim Msr fethedip o zaman ora-

ya snm olan Abbasi halifesi Mtevekkili stanbula getirdikten
sonra ve halifelii ondan devraldktan sonra, Mekke Emiri Seyyit
Berektolu erif Ebu Nmey, Mekkede bulunan Emant- Mbare-
keyi de hilafet makam olan stanbula Yavuz Sultan Selime gnder-
mitir. ekliyle konuyu Osmanl Tarihi isimli kitabnda kaydetmi
ve Mukaddes Emnetlerin de uzun bir listesini vermitir. Bunlarn
iinde en nemlileri Hz. Muhammedin (s.a.v) Hrka-i erif i, Den-
dan- Saadet, Hz. Muhammedin (s.a.v) naln, Hz. Muhammedin
(s.a.v) klcnn kabzas, Hz. Muhammedin (s.a.v) oku, Nuh Pey-
gamberin tenceresi, Sancak- erif, Davut Peygamberin klc,
Kbe-i Muazzamann altn oluu, Drt Halife ve Ashabn kllar,
Mekkenin anahtar, Yusuf Peygamberin gmlei, Tevbe Kapsnn
kanad, Veysel Karaninin klh, Hz. Osmann (r.a) okurken ehit
edildii Kuran- Kerim ve daha baka eya bulunmaktadr.
Yavuz Sultan Selimin Ruznamecisi olan Haydar elebi, Hay-
dar elebi Ruznamesi isimli iki ciltlik el yazmas eserinde Msr
Seferini btn teferruatyla anlatmasna ramen, Mukaddes Em-
netlere dair bilgi vermemitir; Haydar elebinin bu sktu ayan-
dikkat ve ayrca incelenmeye deer bir konudur. Esasen o dnem
kaynaklarnda Yavuzun Abbasilerden hilafeti resmen ve merasim-
le devraldna dair bilgi de yoktur. Bu konulardaki rivayetler daha
sonraki dnemlerde anlatlmaya balanmtr. Anlald kadary-
la slm leminin idaresi ile Mekke ve Medinenin hizmetini fiilen
devralan Yavuz, unvanlarn ve merasimlerin zahiriyle nmek is-
tememitir. Ayn ekilde Hazreti Peygamberden kalan hatralara da
husus hayatnda byk nem verip, Topkap Saraynda kendi yaa-
d mekanda muhafazalar iin asrlarca devam edecek bir gelenek
balatmasna ramen, hilfet ve birer zahiri rtbe almeti olarak
telakki edilmelerine yanamamtr. Msr seferi dn halk mu-
 12

zaffer kumandan heyecanla beklerken gece yars kaykla Boaz

geip gizlice Saraya girmesi de bu tutumuna bir rnektir.
16. yzyln tannm tarihisi Gelibolulu Mustafa li, Knhl
Ahbar isimli eserinde sadece Sancak- erif in amdan 1594 ylnda
stanbula getiriliini ve Harem-i Saadete alnp ziyarete vazedildi-
ini anlatmaktadr. Dier eyalar hakknda ise herhangi bir bilgi
vermemektedir.
On yedinci asrn balarnda kaleme alnan Zbdett Tevarih,
Has Odadaki Eyay- Mteberrikenin; Sancak- erif, Hrka-i erif,
Hazreti Peygamberin (s.a.v) kllar ile ok ve yaylar, Hz. Ebube-
kirin klc ile seccadesi, Hz. merin (r.a) klcyla oku ve Hz. Os-
mann (r.a) klc, Muaz bn-i Cebel ile Zbeyr bn-i Avvam, Halid
bn-i Velid, Ammar bn-i Yasir, urahbil bn-i Hasene ve Ebu Tal-
hann kllar olduunu yazyor.
Kavanin-i Osmani ve Rabta-i Asitane isimli esere gre, Has
Oda -drt oday havi olup biri kubbeli ve ocakl idi. Taht- Hma-
yun ve Hrka-i erif, Dendan- erif ve dier baz Eyay- Mbareke
burada bulunuyordu.
Topkap Sarayna Yavuz Sultan Selimle balayan Emnet ak
20. yzyl balarna kadar eitli yollarla devam etmi, padiahlar
Peygamber Efendimizin (s.a.v) ve dier slm byklerinin, dinen
hrmete yn mekanlarn hatralarn yanlarnda toplamaya zen
gstermilerdir. XIX. yzyl ile XX. yzyl balarnda, bu tarz ha-
tralara hrmet gstermeyi bir nevi irk olarak alglayan Vehhabi-
lerin tahribatndan koruma dncesi de onlarn byk titizlik ve
hrmetle korunduklar stanbula gnderilmesine neden olmutur.
I. Dnya Sava sonrasnda Medine-i Mnevverenin teslimi szko-
nusu olunca Medine Muhafz bulunan Fahreddin Paa, asrlar boyu
surre ile gnderilip Ravza-i Mtahharede biriken kymetli eya ile
 13

birtakm Emnetleri stanbula gndermitir ki bunlarn birou

Topkap Saraynn Hazine koleksiyonunda muhafaza edilmektedir.
Gnmzde Emnetlerin, Topkap Saray Mzesi Mukaddes Em-
netler Blm, 21 nolu Envanter Defterine kaytl toplam says
6O5 adettir. Bunlarn yan sra mzenin, Hazine, Silah, Kuma ve
Ktphane gibi blmlerinde de esasen Emnet niteliini haiz bir
ok obje kaytldr.
Mukaddes Emanetler; Hrkai Saadet, Sancak- erif, Naln- Sa-
adet, Kadeh-i erif, Kadem-i erifler, Sakal- erifler, kllar, yay,
Uhudda krlan dii, teyemmm ettii toprak, Mhr-i erif vs. gibi
Hazreti Peygambere (s.a.v); Hz. brahimin (a.s) tenceresi, Hz. Yu-
suf un (a.s) amamesi, Hz. Musann (a.s) asas, Hz. Davutun (a.s)
klc, Hz. Ebubekire (a.s) ait sakal teli, Hz. Osmann (a.s) okudu-
u esnada ehit edildiine inanlan Kuran- Kerim, ashab kllar,
Hazreti Fatmann gmlei, duva, hrkas, Hazreti Hseyinin cb-
besi, hrka paras, sar, mam- Azamn cbbesi, Veysel Karani
Hazretlerinin klh, Abdlkadir-i Geylni Hazretlerinin, mam-
araninin tclar, Hazreti Mevlnnn kseleri, vs. gibi dier pey-
gamberlere, Hz. Muhammedin (s.a.v) yaknlarna ve slm byk-
lerine; Kbe-i Muazzamann altn oluklar, Hacerl Esvedin altn
ve gm mahfazalar, Tevbe Kaps kanad, Kbe kilidi ve anahtar-
lar, Kbe rtleri, Kbede ve Mescid-i Nebevide kullanlm ask
ve kandil, buhurdan, glabdan gibi objeler, buralarn tamirlerinden
getirilmi tahta, ta, cam, ini vb. paralar, Hazreti Peygamberin
kabrine ait rtler, kabir topraklar, Kabri Saadetin temizliinden
getirilmi Cevher-i Saadet denilen tozlar, vs. gibi Kbe-i Muazzama
ve Mescid-i Nebevye ait hatralarla yukarda bahsedilen Emnet-
lerin Kbeden veya Msrdan naklinde ve zaman iinde muhafa-
zasnda kullanlm olan sandk, ekmece, yazl ve yazsz rtler,
bohalar, kl klflar, Kuran- Kerim mahfazalar ile Has Odann
 14

hizmetinde kullanlan sprgeler, faralar, mumlar, d aalar,

nl hattatlara ait ya da padiah ketebeli levhalar, hilye-i saadetler,
seccadeler, tesbihler, bakr ve gm taslar, kandiller, tarikat ba-
lklar, zemzem srahileri, destimaller ve destimal kalplarndan
olumaktadr. Hrka-i Saadetteki zel ibadet ve dini merasimler-
de okunmak zere vakfedilen Kuran- Kerimler, Enamlar, Siyer-i
Nebiler, fkh kitaplar, tefsirler, Delaill Hayratlar vb. eserlerden
oluan el yazmalar da ilgilerinden dolay Topkap Saray Mzesi
Ktphanesine nakledilmitir.
Yukarda saylan kymetli hatralardan Hazreti Peygambere (s.a.v)
ait olanlara Emnet, dier slam ulular ile mukaddes meknlara ait
olanlara ise Teberrkt denilir. Gnmzde hepsine birden verdiimiz
Mukaddes Emnetler isminin gemite kullanlan ekli ise Emnt-
Mbreke yani Mbrek Emnetlerdir. Ecdattan kalan kaytlardaki bu
isimlendirmede, eyaya kudsiyyet atfetmekten uzak, fakat Allah Rasu-
lyle ne surette olursa olsun irtibatl eyann onun bereketinden nasip-
siz kalmayacan mdrik bir anlay kendini gstermektedir.
Mukaddes Emnetler, Topkap Saraynda toplanmaya balann-
ca, ilk nceleri, Sarayn deiik yerlerinde, Hazinede, Silahtar Hazi-
nesinde, Revan Kknde, Haremde ve bilhassa Has Oda olarak
kullanlan dairede muhafaza edilmilerdir. 1808den sonra Sultan II.
Mahmut (1808-1839) Fatih Sultan Mehmedden beri padiah Has
Odas olarak kullanlan oday tmyle Mukaddes Emnetlerin mu-
hafazasna brakm ve bu oda Hz. Muhammedin (s.a.v) Hrka-i e-
riflerinin de ierisinde yer almasndan dolay Hrka-i Saadet Daire-
si veya Mukaddes Emnetler Dairesi olarak anlmaya balanmtr.
Topkap Saray, Cumhuriyet devrini mteakip mze olarak
kullanlmaya balandktan sonra da (3 Nisan 1924) Hrka-i Saadet
Dairesine dokunulmam, Emnetlerin eski anane mucibince mu-
 15

hafazasna devam edilmitir. O tarihlerde Emnetlerin anahtarlar

Hrka-i Saadet Bamemurluu grevinde bulunan, ayn zamanda
sarayn en yal ve muhterem mensuplarndan olan Reit Efendinin
elinde bulunmakta imi. Mzeciliin ciddiyetine kanaat getiren ve
padiahlk kaldrld iin iade edecei baka makam da kalmayan
Reit Efendi, anahtarlar sene sonra kendi eliyle getirip o zaman-
ki Mze Mdr Tahsin ze teslim etmi. Bu srada asrlardr kilitli
mahfazalar, kat kat bohalar iinde korunan, hademelerinin ancak
dardan temizliklerini yapabildikleri Emnetler tek tek alarak
envantere kaydedilmi, zerlerindeki kaytlardan okunduu kada-
ryla da haklarndaki bilgiler not edilmitir. Mnev hususiyetleri
dolaysyla uzun mddet genel ziyaretilere kapal tutulan Mukad-
des Emnetler ancak 31 Austos 1962 tarihinde ilk defa modern
mzecilik anlayyla halkn ziyaretine almtr.
Konuyla alkal olarak Topkap Saraynn rahmetli mdrle-
rinden Tahsin z, 1953 ylnda yaymlanan Emant- Mukaddese
isimli kitabnda unlar sylemektedir:
Emant- Mukaddese asrlar boyu devam eden tarihin eitli
cilveleri ile vcut bulmu bir varlktr. Bunlar imandan doan te-
ebbslerle ve bazen iyi tesadflerle katre katre Trk elinde toplan-
m bir hazinedir. Bu mbarek eserler, yalnz dini bir rabta, sevgi
yznden toplanm ve saklanlm olmakla kalmamakta, sanat ve
tarih ynnden de dnya lsnde birer kymet olduklar belir-
mektedir. Bu mukaddesatn muhafazasnda imdiye kadar gsteri-
len itina ve ananeye hrmet sonsuzdur. Trk milleti var olduka bu
mukaddes vazifeyi sevgi, sayg ve hrmetle yerine getirecektir.
Mukaddes Emnetlere asrlardr gsterilen hrmet ve itina,
Cumhuriyetimizin balangcndan bugne kadar da ayn hassasiyetle
devam ettirilmitir. Mze envanterlerinde her ey tesbit edilmitir.
16
17

Hrka-i Saadet Dairesi Giri Kaps

18
19

Hrka-i Saadet Dairesi

 20

Has Odada, Sultan II. Mahmudun kendi hattyla mihraplara aslmas mutad olan ayet-i
kerimeyi ihtiva eden levha. T.S.M. Env. No.236
 21

Gm buhur amdan ve fitil eklinde hazrlanm buhurlar.

TSM. Env. No:21/197
 22

Has Odann ortasndaki byk top ask. T.S.M.

Env. No:21/240. 52 cm apndadr. Altn yaldzl
ve kre eklindedir. Dilimli olup aralarnda kabark
paftalar vardr. Alt ksmnda srmadan pskl
bulunmaktadr.
 23

Has Odada, tahtn ierisindeki ask. T.S.M Env. No:21/154. 18 cm apndadr. Altn
yaldzl gmten, kre eklindedir. zeri zebercet, firuze, ll talar ile bezenmitir. Alt
ksmndan pskll drt tane gm top sarkmaktadr. Taht ebekesinin kubbesinde asldr.
 24

Hrka-i Saadet Dairesinde

Ramazan Ziyareti
Yavuz Sultan Selimle birlikte Topkap Saray, yeni ve gzel bir
gelenee daha ahit olmaya balad. 1517 yl ve onu takip eden se-
nelerde her Ramazan aynn on beinci gn yaklarken, btn
saray halknda bir tela, bir kouturma, bir hareketlilik gzlenirdi.
Sarayda olduu kadar, kymetli ielerle buhur suyu gnderilerek
davet edilen paalar, vezirler, eyhlislam, vezir-i zam gibi dev-
let ileri gelenlerinin ve ulemann mekanlarnda da bir hareketlilik
olurdu. Ziyarete giderken giymek iin terifat kaidelerinin gerek-
tirdii ekilde ve mutlaka yeni kyafetler hazrlanrd. pmek iin
eilindiinde bohaya iliip Hrka-i Saadetin makamndan kay-
masna meydan vermemek iin ziyaret gn madalya ve nianlar
taklmazd.
Bir nevi davetiye yerine gnderilen buhur suyunu hazrlamak
iin, 200 dirhem sar sandal, 120 dirhem slah yal buhur, 200 dir-
hem buhur- Meryem iei, 180 dirhem ham ud aac, 30 dirhem
slah- kalenbek, 140 dirhem asilbend, 70 dirhem krmz, 30 dir-
hem lotur, 50 dirhem soan tohumu, 20 dirhem susam kk, 11
dirhem slah- misk knlara balanarak 15 okka slah- iek ve
212 okka glsuyu ile az kapal bir kapta 12 saat kaynatlr; bu su
alnarak ayr bir kapta 30 dirhem sar sandal, 20 dirhem yal bu-
hur- Meryem, 18 dirhem ud aac, 20 dirhem kalenbek tozu, 15
dirhem asilbend ayr ayr knlara konulup 12 saat daha kaynatlr;
ateten alnnca el dayanacak dereceye gelince iine 1,5 miskal misk
ve 1,5 okka iek suyu ilave edilip gm sallana sallana kartrlr-
d. Gm ne kadar ok sallanrsa buhur suyu o kadar latif olurdu.
 25

Enderunun Seferli Kouu mensuplarndan Ankaral Mustafa Aa

tarafndan kefedilen buhur suyu, saraya mahsus bir kokuydu. B-
yk zahmetlerle ve masrafl bir ekilde hazrlandnda Enderunda
atyyeler datlrd.
Ramazann 14. gn, Allah Raslne (s.a.v) ait uzun ve geni
kollu hrkann ierisinde yer ald sanduka Revan Odasna nak-
ledilerek, padiah ve Has Odallar tarafndan dairenin her taraf
sprlr, silinir, duvarlar glsuyu ile ykanr, misk ile kokulandr-
lrd. Bu hizmet iin mein nihale zerine yerletirilmi gm tas-
lara glsuyu doldurulur, etrafna braklan yeni sngerler glsuyuna
batrlp temizlik gerekletirilirdi. Dairenin stunlar cilalanp, d
aac ve buhurlar yakldktan sonra Mukaddes Emnetler 15 kadar
hane-i hassa aasnn refakatinde dualar ve salavat- erifeler ile tek-
rar esas yerine konurdu.
Nihayet Ramazan aynn on bei gelince btn devlet erkan,
limler, yenieri ve sipahi aalar le namazna doru Topkap
Saraynn Babs-saade diye anlan Akaalar Kaps nnde topla-
nrlar ve sadr- zamn terifini beklerlerdi. Bu arada eyhlislam da
hanesinden karak le namazn klmak zere doruca Ayasofya
Camiine gelirdi. eyhlislamn Ayasofya Camiine gelmi olduu
haberi saraya ulatktan sonra sadr- zam, Babs-saadede kendisi-
ni bekleyenlerin yanna gelir ve onlarla birlikte Ayasofya Camiine
giderdi. Burada btn cemaat toplu halde le namazn eda ettik-
ten sonra byk bir alay halinde salevat- erifeler okuyarak Arz
Odasna gelirlerdi. Padiah ise le namazn kendi dairesinde eda
eder ve devlet ileri gelenlerinin Ayasofya dnn beklerdi.
Bu arada Hrka-i Saadet, le namazndan iki saat kadar nce
Has Oda vazifelileri tarafndan gm sandukasyla birlikte sehpa-
nn zerinden alnarak birbiri zerine konulmu sim-srma ilemeli
 26

yastklar zerine braklr, daha sonra Kuran- Kerim okumaya bu-

rada devam edilirdi. Padiah ile beraber bata eyhlislam ve sadr-
zam olmak zere vezirler, limler, stanbulda bulunan dier devlet
adamlar, sipahi ve yenieri aalar, silahtar aa, uhadar aa, rikab-
dar aa, pekir aas, anahtar aas, ba uhadar gibi erkn, srasyla
toplu halde Hrka-i Saadet Dairesine girerlerdi.
Padiahn yannda yer alan altn anahtar ile byk sanduka a-
lr, yeil ipek kadifeden sim srmal ve ince ilemeli yedi bohaya
sarl, altndan yaplm bir ekmece aa kartlrd. st tarafn-
dan iki kanad bulunan bu altn ekmece de yine padiah tarafndan
muhafaza edilen bir baka altn anahtarla alr, bunun da iinden
yedi bohaya sarl bulunan Hrka-i Saadet meydana kartlrd.
Btn bu iler yaplrken, birinci ve ikinci padiah imamlar ile has
oda imam ve dier gzel sesli mezzinler diz ktkleri yerden hi
durmakszn Kuran- Kerim okumaya devam ederlerdi.
Nihayet aa kan Hrka-i Saadeti nce padiah per,
yz ve gzlerine srerek Cenab- Peygamber Aleyhis-
selmn efaatini dilerdi. Padiahtan sonra eyh-
lislam, sadr- zam ve padiahn iaret ettii dier
ahslar byk bir edep ve sayg ile huzur- hrkaya
dhil olurlar, pp iki gzlerine srdkten son-
ra gerisin geriye giderek bir kenara ekilirlerdi.
Bundan sonra ziyaret meknna byk bir altn
leen getirilerek iine zemzem suyu doldurulur ve
Hrka-i Saadetin etei hafife iine batrlrd. Etei
suyun ierisine batrlm olan hrka bir sre altn le-
enin iinde muhafaza edilir ve bu zaman sresinde va-
zifeliler ilerinden Kuran- Kerim, ziyaretiler ise salt-
selam okumaya devam ederlerdi.
 27

Daha sonra Hrka-i Saadetin etei altn leen iindeki zem-

zem suyundan kartlr, amber dumanyla kurutulurdu. Bylece
yz srlen ksm da ykanm olurdu. Bu su sonra kk iele-
re konulur ve azlar mhrlenerek devlet ileri gelenlerine hediye
edilirdi. Onlar da bu su ile iftarlarn aarlard. Ayn zamanda has-
talarn ime sularna bir iki damla damlatlarak ifa bulmalar iin
iirilir ve Resulullah Efendimizin (s.a.v) efaati niyaz edilirdi. Ziya-
ret tamamlandktan sonra Hrka-i Saadetin altn muhafazas yine
padiah tarafndan altn anahtaryla kilitlenir, yedi bohaya sarlr,
hepsinin dndaki ipek kadifeden bohasna yerletirilir ve nihayet
sandukas kilitlenerek yerine konurdu.
leriki yllarda Hrka-i Saadetin dorudan plmesi, ardndan
da bu yerin ykanmas usl kaldrlp destimal ad verilen tl-
bentler ile ziyaret ettirilmeye baland. Hrka-i Saadetin yannda
duran padiah, zerinde Hz. Peygambere (s.a.v.) vgler yazl
tlbentleri Hrka-i Saadete srerek ziyarete gelenlere sra
ile tevdi ederdi. Buhur suyu ile kokulandrlm tlbent-
lerin zerinde u beyitler bulunurdu:

Hrka-i Hazret-i Fahr-i Rusle

Atlas- arh olamaz pay-endz
Yz srp zeyline, takbl ederek
Kl ef-i meme arz- niyaz.

Ziyaret Srasnda Hrka-i Saadetin ucunun batrld zemzem suyu

kk ielere koyulur, az krmz mumla mhrlendikten sonra ileri
gelenlere datlrd.
 28

Padiah ziyaret merasiminin ardndan istirahata ekilir, akama

da gnn ansna zel iftar ziyafeti verdirirdi. Bu ziyafetlerde ende-
run aalar tarafndan hususi srette ve yaklak saatte piirilen
soanl endurn- hmyn yumurtasnn ikram ihmal edilmeyen
bir gelenek idi.
Hrka-i Saadet ziyaretleri, Tanzimat ncesi ve sonras, hatta
Merutiyet dnemi dahil olmak zere asrlarca her Ramazan ger-
ekletirilmitir. Drt defa bu ziyarete grevli olarak katlan Halit
Ziya Uaklgil Uzaktan, yakndan gelmi vezir, vzera, avamdan
insanlarn, minarelerden duyulan ezan; huzurda okunan Kuran-
Kerim tilavetleri arasnda Hz. Muhammedin (s.a.v) hrkasn uzak-
tan gren, bir imknn bulup yzn hrkaya srebilen, gz yal
gnl huzur ve huu dolan insanlarn manevi heyecann grdm.
Kendim de fena duygulardan arndm, ruhan bir zevkle doldu-
umu hissettim. diyerek bu mukaddes Emnetin her seviyeden in-
sanmz zerindeki etkisini gayet gzel ifade etmektedir.
Balkhane Nazr Ali Rza Bey de 13. Asr- Hicride stanbul
Hayat isimli hatralarnda ramazan aylarnda devlet ve ilmiyye ri-
caline Enderunda iftarlar verildiini, on beinden sonra gidilecek
iftarlarda Emnetlerin de ziyaret ettirildiini, ezann Hrka-i Saa-
det Dairesinde tefekkr edilerek beklendiini, orularn zemzemle
almasndan sonra akam namazlarnn klndn, iftarn Hazine
Kethdas Dairesinde verildiini, yemeklerin pek lezzetli olduu-
nu, Enderun aalarndan her birinin bir eit yemek, tatl ya da er-
bet hazrlamada mahir olduunu, teravihin yine Hrka-i Saadette
Enderun usulnce ilahilerle klndn anlatr.
Ruen Eref naydn ise Hrka-i Saadet Dairesinde eda ettii
bir teravih namazndaki hislerini, Ayrlklar isimli kitabnda yle
dile getirir:
 29

"Lle Bahesi'nde ezan okundu: Din nidlarn stne bl-

bllerin nameleri glbdanlardan dklen damlalar gibi serpili-
yordu. Kol kola imirler arasndan getik. Din ve tarih ydlaryla
dolu gnlm, bamn stnde yldzlarla dolu geceye benziyordu.
Dehlizlerin sra stunlar arasndaki loluu, krmz fnuslar mini
mini noktalamt. Asrlar, saltanatlar ve vecdleri tanyan bu s-
tunlardan birine yaslandm. Kulaklarmda srelerin nameleri ve
gzlerimde mutasavvfne bir bahar zleten mahmur ini harikalar
var!..
Stun gvdeleri arasnda rya hayaletleri gibi siliklemi kk
cemaat ite teravihe kalkt. Her iki rektte bir gzel sesler bestenigr-
dan, sabdan, hzzamdan ve acemarandan ilhiler okuyorlard.
yle bir cui iindeydim ki, u zamanda yaar bir fn oldu-
umu yava yava unutuyordum. Bilmiyordum ki, hangi asrn Tr-
kym: Dirseim yanmdaki Enderunludan daha vuzuhla Msr
fethinden dnen yenieriye srnyordu. Duyduum nefes, rk-
larda mafsallar trdayan buruuk yzl ak aadan ziyade, Ziget-
var' grm bir pir gazinin soluuydu. mamn gekin sesi, Revan
gnnden geliyor gibiydi. Her selm verite sanyordum ki, dizinde
tespih, belinde haner, bin znb ve gurrunun istifr iin mura-
kabeye varm bir eski hakanla gz gze geleceiz. Zira bu tayfla-
rn hepsi buralarda, bu sehhar dehlizde bergzar- Muhammedin
(s.a.v) yan banda safbeste idi.
O bergzar ki onu Trk milleti en civan demlerinde lgn k-
lar gibi susuz ller aarak, demir kaleler devirerek kucaklam ve
Resul (s.a.v) dudaklarnn izhar buyurduu arzunun ehrine bir
yeni mn halinde getirmiti. Yeryznn tand en byk ruh
mirinin vcuduna sarlm, o tendeki relere srnm Hrka-i
Saadet'e bu kadar yakn durduka ilk sahabeleri andm.
 30

Maddi tebcl ve ahne ruhaniyet pynnn en yksek haddini

bulmu bu direde, bizim bin yz otuz yedinci ramazanda kld-
mz u teravihi acaba onlar Hicaz yldzlar altnda ve soumaya
balam kumlar stnde Resul'n (s.a.v) etrafnda ilk defalar ne
taze bir vecd ile ed etmilerdi!..
badetimiz bir anber kokusu iindeydi. Bilhassa secde demlerin-
de bir su uzaktan, mverdan sesleniyor gibiydi. Bu koku bir gm
buhurdandan geliyor, bu su bir somaki emenin llesinden boa-
nyor ve Arapkr bir nakl mermer olukta srma gibi akyordu.
Bununla beraber Hrka-i Muhammed'in (s.a.v) etei ucunda gy
Kevser'in sesini duyan ve cennetin kokusunu alan mminlerdik.
Mezzin "El-ved y ehr-i ramazn, el-ved y ehr-i bereket
ve'l ihsn" diye nida ediyordu. Alayanlar ve inleyenler "Amin,
amin" diyorlard.
Ne yapsam ve nasl olsa bitmesi mukarrer ve muhakkak haya-
tm iin, kk ahsi arzularm iin hi bir dua etmedim, hi bir
ey dilemedim. Erdiim vecdin havas iinde; elden yitirip kendimi
bhdlua yettim."
 31

Altn Hrka-i Saadet sand. T.S.M. Env. No. 21/9.

32
 33

Hrka-i Saadet
124 cm boyunda, siyah ynl kumatan dikilip ii
daha kaba ekilde dokunmu krem renk ynl kumatan
kaplanmtr. n ksmn sa tarafnda 23x30 cm
ebadnda bir paras noksandr. Sa koldada biraz eksiklik
vardr. Yer yer ypranm durumdadr. Reslullah (sas)
tarafndan Zheyr olu Kaba verilen hrkadr.

Hrka-i Saadetin ierisinde korunduu i mahfaza.

T.S.M. Env. No: 21/2
34
35

Sultan III. Mehmedin

Eri Seferine gidiinde
Hrka-i Saadeti beraberinde
gtrlmesini gsteren
minyatr. Hrka-i Saadet
altn ilemeli bohayla ba
stnde tanmaktadr.
36
37

Hrka-i Saadet
 38

Sancak- erifin muhafaza edildii gm sandk. T.S.M. Env. No.21/29.

 39

Hz. Peygamber Efendimizin ydigr Ukab isimli siyah sancak zamanla ypranp toz
haline geldii iin, yeil atlastan torba iinde muhafaza ediliyor. T.S.M Env. No.21/19.
 40

Osmanllar tarafndan yeniden yaptrlan Sancak- erif. Yeil

atlastan hazrlanan sancan zerine aplike edilen krmz paralar srma
ile ayetler ve Aere-i Mbeerenin isimleri ilenmitir.
T.S.M Env. No.21/18.
 41

Kuran- Kerimin vahiy katipleri tarafndan yazlm nshalarndan olduu tahmin edilen
Tebbet Suresi deri zerine yazlmtr. T.S.M Env. No.21/394.
 42

Hz. Osmann hattyla ayet-i kerime. T.S.M Env. No.21/233.

 43

Hz. Muhammedin (sas) Kpt kavminin reisi Mukavksa gnderdii mektup.

T.S.M Env. No.21/174.
 44

Mhr-i Saadet
Hz. Muhammedin (s.a.v) mhr T.S.M. Env. No. 21/167
1 cm. uzunluunda olup, krmz akik tandan yaplmtr. zerine kf hatla Muhammed
Resulullah yazs hakkedilmitir. Rasulullahn (s.a.v) yzk olarak parmanda tad akik tal,
gm halkal mhr, sra ile Hz. Ebubekire, Hz. mere ve Hz. Osmana gemi, ancak Hz.
Osman tarafndan Eris isimli kuyuya drlm ve gnlerce aranmasna ramen bulunamamtr.
Hz. Osman bunun zerine ayn yazy tayan baka bir mhr yaptrarak kullanm, mhr
sonradan Emevilere ve Abbasilere gemitir. Mukaddes Emnetler arasnda bulunan ve
Badatta ele geirilerek stanbula getirilen mhrn bu mhr olduu tahmin edilmektedir.
45

Kadem-i erif
Mirac hatras olan Kadem-i
erif resminin gm levha
zerine izilmesi ile yaplmtr.
T.S.M. Env. No. 21/467
 46

Sakal- erifler
Cenab- Peygamber Aleyhisselm tra olduu zaman, sa ve sakal telleri ashab tarafndan
toplanr, hatra olarak saklanrd. Enes bin Malik (r.a) hazretlerinin Bir defasnda berberi, Hazreti
Peygamberi (s.a.v) tra ederken grmtm. Ashab etrafn sarm, kesilen salarnn hibir
telini yere drmyorlar, kaprcasna alyorlard eklindeki izahat bu hususu aklamaktadr.
mm Umreden nakledildiine gre hicretin altnc ylnda gerekleen Hudeybiye umresi
srasnda Hazreti Peygamberin (s.a.v) tra edilen salar yan banda bulunan aacn zerine
brakld. Ashab sa tellerini aacn zerinden alp bltler. Hadiseyi nakleden mm Umre
de oradan bir demet sa teli alm vefatna kadar yannda saklamt. Hastalar kendisine mracaat
edip ifa iin o sa tellerinin suyu ile ykanrlard.
T.S.M. Env. No. 21/561.
 47

T.S.M. Env. No. 21/402.

T.S.M. Env. No. 21/402.

Veda Haccnda da Rasulullah (s.a.v) Mmer bin Abdullah tarafndan tra edilen
salarn Eb Talhatl-Ensariye vermi Halka dat buyurmutur. Bu srada Rasullulahn
(s.a.v) sann nne gelen peremlerini nl slm kumandan Halid bin Velid istemi, bunlar
sarnn iine yerletirerek mr boyunca tamt. Bir defasnda harpte yere den sarn
almak iin kendisini tehlikeye atmasn eletirenlere, sarn iinde Peygamberin (s.a.v)
sa telleri bulunduunu belirtmiti. Halid bin Velid, o sa telleri hrmetine hibir savata
malubiyet grmediini ifade ederdi.
 48

Nal-i Saadet
kat meinden yaplm olup, ba da meindendir. Etraf dikilidir.
T.S.M. Env. No: 21/528
 49

Teyemmm ta
Mukaddes Emnetler arasnda muhafaza edilmekte olan 9x4 cm. boyutlarndaki toprak
tabletin zerinde Medine-i Mnevvereden bil vrd Hazreti Fahr-i lem Sallalah Aleyhi
ve Sellem Efendimiz Hazretlerinin yed-i saadetlerinden istimal buyurulan trab- erifleridir.
3 Zilkade 80 ve Hazine Anbar canibinden bil vrd Emnt- Mbreke-i Cemlesine
vaz olunan Cenab- Seyyidl Kevneyn ve Efdalt Tahyyt Efendimiz Hazretlerinin gazaya
teriflerinde teyemmm buyurmu olduklar trab- erifleridir kaytlar bulunmaktadr.
Tablet, Asur devrinden kalma krmz topraktan piirilerek hazrlanm ivi yazs bir
mektuptur. Milattan nce 7. yzyla tarihlenmektedir. 11,5x6,5 cm. ebadnda gmten mamul
caml bir kutuda muhafaza edilmektedir.
Tahsin z, kitabnda, tablet zerinde yazl olan mevzuun da tarih asndan ok nemli
olduunu belirtip slmiyetten asrlarca evvel bir devre aid olan bu tablet belki de Hazreti
Muhammedin (s.a.v) eline ulam ve byle tarihi eser Peygamberin teyemmmne mazhar
olmutur. Fakat mevzuu bu kabil binlerce tablete nazaran ok mhimdir. Cidden Emnt-i
Mukaddese Dairesi bir ummandr demektedir. T.S.M. Env. No. 21/676.
 50

Kadeh-i erif
Hazreti Peygamber (s.a.v) bir gn Medinede bir yerden dnerken
Ben Side Sofas denilen mevkide ashab ile istirahat etmek iin
oturmutu. Bu srada Sehl ibni Sada dnerek Ya
Sehl, bizleri bir sulasan buyurdular.
Resulullahn (s.a.v) vefatnda 15
yalarnda bir delikanl
olan, Hicri 91 ylnda
96 yanda vefat
ettiinde Medinede
en son vefat eden
sahabi unvann
alan Sehl, o gn su
ikram ettii aatan
mamul kadehi hatra
olarak saklamt.
Yllar sonra, bir
topluluun iinde bu
kadehi gstererek su
ikram ettiinde, kadeh,
orada bulunan mer
bin Abdlaziz tarafndan
istendi. Sehl de kadehi ona
hediye etti. Yedinci Emevi
halifesi mer bin Abdlaziz,
Hazreti Peygambere (s.a.v) son
derece hrmetkrd. Medinede vali
iken Resulullahn (s.a.v) ayak bast
yerleri adm adm dolar, onun namaz kld
yerlerde namaz klar, nemli olaylarn getii
yerleri ziyaret ederdi. Resulullahn (s.a.v) dudaklarnn
ve ellerinin dedii kadehle birlikte Peygambere (s.a.v) ait hurma
yapraklar ile rlm bir serir, ii hurma yapraklar ile dolu deriden
bir yastk, byke bir anak, elbise, el deirmeni, ok antas ile bir
kadife yorgan da yanndaki bir odada bulundurur, her gn ona bakard.
 51

Hastalandnda zerinde Resullullahn (s.a.v)

teri misk gibi kokan bu yorgann suyu ile
ykanr, ifa bulurdu.
Bir mddet Kalkaendiler ismiyle mehur bir
ulema ailesi tarafndan da muhafaza edilen
Kadeh-i erif, Hicri 921de am
emirlerinden Emir Sibayn
eline ulat. Aradan geen
dokuz asr boyunca
olduka ypranan
kadehin d, bu
tarihte muhafaza
kastyla gmle
kapland.
ap dtan 20,
iten 16 cm.,
ykseklii dtan
8, iten 6 cm.,
kalnl 2 cm. olan
Kadeh-i erif in
ypranan ksmlar
siyah bir madde
ile doldurulmutur.
D ksmndaki gm
kaplamann zeri kalem ii
desenlerle bezeli olup etrafn
sls hattyla Ayetel-Krs yazl
bordr evirir. Az ksmnda ok ince
bir yaz ile kadehin Emir Sibaya kadar olan
hikyesi kaytldr. Ayn kitabe sls hattyla bir
madalyon eklinde dip ksmnda da yer alr.
T.S.M. Env. No: 21 /37
 52

Dendan- Saadet Mahfazas

Uhud Sava srasnda Utbe bin Eb Vakkas tarafndan atlan bir tala Hazreti
Peygamberin (s.a.v.) miferi paralanarak halkalar yanana batm, sa alt enesinde
n dileriyle azlar arasndaki dii krlmt. Vakidinin bir rivayetine gre diinin tamam
krlmayp mine ksmndan bir para kopmutu. Dendan- Saadet ismiyle anlan bu
di parasnn ilk olarak kim tarafndan, nasl sakland hakknda kaynaklarda bilgi
bulunmamaktadr. Gnmzde VI. Mehmed tarafndan yaptrlan zeri kymetli talarla
bezeli altn bir kutu iinde muhafaza edilen Dendan- Saadet, gayr- muntazam siyahl ve
beyazl bir paradan ibarettir.
T.S.M. Env. No:21/3-4
 53

Sultan IV. Murad manevi iaret zerine Badat seferine gtrlen Kbe anahtar.
T.S.M. Env. No:21/16.
 54

Hz. Fatmann Kabrinin ahap kilit ve anahtar. Sultan Abdlaziz adna yaptrlmtr.
T.S.M. Env. No. 2/2293
 55

Hacerl Esvedin altn mahfazas

70 cm yksekliindedir. El srlmesinden dolay anmtr.
Hacerl Esved, Kbenin dou kesinde yerden 1,5 metre kadar yksekte siyah bir
tatr. Cennetten geldii rivayet olunur. Hazreti brahim, Kbeyi ina ederken Eb Kubeys
Dandan getirip tavafa balama iareti olarak binann kesine yerletirmitir. Tavafa
Hacerl Esved nnden balanp yine burada bitirilir. Tan nne her gelite plr ya da
kardan el ile selmlanr. T.S.M. Env. No:2/3521
 56

Hz. Peygamberin (s.a.v) kabrine ait rt

Siyah kadife zerine beyaz klaptanla Muhammed iinizden herhangi bir adamn babas
deil, Allah'n elisi ve peygamberlerin sonuncusudur. Allah her eyi bilendir. (33/40)
mealindeki ayet-i kerime ilenmitir. Ortas botur. T.S.M. Env. No. 21/123.
 57

Gubar- erif
Hz. Muhammedin (s.a.v) kabrinden tamir srasnda dklen
topraklardr. 17 cm. uzunluundaki beyaz cam srahi iindedir.
T.S.M. Env. No:21/258
 58

Medinenin ifal topra

Ashabdan Sbit ibni Kays ibni emms (r.a) hastaland zaman Resulullah (s.a.v)
dua etmi, Medinedeki Buthan vadisinden toprak getirtip zerine su dkerek nefes etmi,
suyu hastann zerine serpmiti. Hz. Ayeden (r.anh) gelen bir rivayete gre de yara veya
ban gibi rahatszlklardan muzdarip olan kiiler iin Resulullah (s.a.v), tkrn srd
ehadet parman topraa bular ve Allahn ismiyle. Arzmzn topra, bazmzn tkr,
Rabbimizin izniyle ifa olacaktr diyerek yaraya srerdi. Tbb- Nebevi zerinde alan bir
ksm limler, bu hadislerden yola karak, Medine gibi scak iklimlerde gnein hararetiyle
dezenfekte olmu temiz topran yaralar kurutup iyiletirmekteki tesiri zerinde durmular;
bir ksm limler de bazmzn tkr ile Hazreti Peygamberin (s.a.v) tkrnn,
arzmzn topra ile Medine toprann kastedildiini, Resulullahn (s.a.v) bunlar vesile
ederek Allahn ismiyle ifa taleb ettiini belirtmilerdir.
Resulullahn (s.a.v) ifa iin dua ederek kulland vadinin toprandan Mukaddes
Emnetler Dairesinde de bir miktar muhafaza edilmektedir. Kalplarla tablet ekline getirilen
topraklarn zerinde Allahn ismiyle; Arzmzn topra, bazmzn tkr, Rabbimizin
izniyle ifa olacaktr. duas yazldr. T.S.M. Env. No. 21/739
 59

Ravza-i Mutahharadaki hurma aacndan yaplm yelpaze

Medinede Mescid-i Nebevinin ortasndaki avluda gemite Hz. Fatmann bahesi
olarak bilinen hurma aalar dikili kk bir blm vard. Bu aalarn bizzat Hazreti
Peygamber (s.a.v) tarafndan dikildii de sylenmekte idi. Mail oldum bahesinde hurmaya /
Takatim kalmad asla durmaya eklinde ilahilere konu olan bu aalarn elyaflarndan rlm
yelpazenin sap ksm krmz kuma kapldr. zerinde Arapa iirler yazldr. T.S.M. Env. No.
21/475
 60

Hcre-i Saadete takdim edilen buday

Medinenin eski detlerinden biri de borcu olanlarn Hz. Muhammedin (sas) kabrinin
bulunduu Hcre-i Saadete buday takdim ederek Onun (sas) ruhaniyetinden yardm
istemeleri idi. Bu inanlar sebebiyle Medineliler borlanmaktan korkmazlard. Borlular,
her yl zilkade aynn 17. gecesi, borlar miktarnca buday beyaz bir kese ierisine koyarak
Ravza-i Mutahharaya getirir, Hcre-i Saadete takdim edilmesi iin grevlilere verirdi.
Biriken budaylar Harem-i erif aalar alp ekmek yapar ve baz kimselere hediye
ederlerdi. O gn ehirde bayram havas eserdi. T.S.M. Env. No. 21/501
 61

Destimal
Eskiden Ramazann on beinde gerekleen Hrka-i Saadet ziyareti srasnda, padiahn
kendi eliyle Hrka-i Saadete srerek, devlet erkn, din bykleri, limler, sarayn ileri
gelenleri ile Harem-i Hmayuna hediye ettii mendil byklndeki tlbente de destimal
denir. Bu tlbentler hediye edilen kiiler tarafndan kymetli bir hatra olarak saklanrd.
Ayrca her yl Hrka-i Saadet sandna zel olarak baslm bir destimal konularak Hrka-i
Saadet buna sarlrd. Bunlar byk lde ve zenle yaplmlardr. Destimallerin etrafnda
genellikle u msralar yazard:
Hrka-i Hazret-i Fahr-i Rusle
Atlas- arh olamaz py endz
Yz srp zeyline takbl ederek
Kl efi meme arz- niyz.
 62

Kerbela topra
Bata Hazreti Hseyin (r.a) olmak zere peygamber ailesinden birok ahsn ehid
edildii Kerbela hadisesi, slam tarihinin en ackl olaylarndandr. Hazreti Hseyinin
kabrini barndran Kerbela, daha sonraki dnemlerde nemli bir ziyaretgh haline gelmitir.
Namazlarda Kerbela toprandan yaplan sekiz keli tabletler zerine secde edilmesi
zellikle ii gr benimseyenler arasnda yaygn bir uygulamadr. T.S.M. Env. No. 21/743
63

Seyf-i Nebev
(Reslullahn (sas) Klc)
T.S.M. Env. No. 21/129
 Yavuz Sultan Selimin, Msr fethiyle hilafeti devralmas zerine, Mekke erifi ile
Msrdaki Abbasi halifeleri nezdinde ve skenderiye Haziresinde bulunan
Mukaddes Emanetler stanbula getirildi.
Bu kutsal eyalar, hrmet ve muhabbetle padiahn taht odasnda muhafaza edildi.
400 yl boyunca 24 saat yan banda edep, huu ve huzur iinde Kuran- Kerim okundu.

te btn ayrntlar ve muhteem grselleriyle

Asr- Saadetin Esiz Hazineleri:Mukaddes Emanetler

DERGSNN HEDYESDR