Professional Documents
Culture Documents
OSMANLI
OZEL SAYISI
iV
kltr ve sanat
OSMANLI'DA KLTR
Kltrel Yap
Kltr Hayat
Osmanl Trkesi
erif Akta Osmanl Dneminde Trk iir Zevkinin Menei Hakknda I 239
Gnay Kut Divan Edebiyatnda Bezm, Alat- Bezm ve Adab- Sohbet I 254
Osmanl' da Estetik
Dndrdkleri / 498
-----------"---
Geleneksel Osmanl Trk Sanatlar
HAT
TEZHiB VE CiLT
MiNYATR
EBRU
iNi
DiGER SANATLAR
izgisi/ 720
Seyfi Bakan XVIII. ve XIX. Yzyl Avrupa Sanatnda "Osmanl" "Turquerie" ve
"Oryantalizm"/ 736
Kymet Giray Osmanl mparatorluu'nda Heykel Sanatnn Geliim
izgisi/ 748
Engin zendes Osmanl mparatorluu'nda Fotoraf/ 753
-.....
... .....____________________.
gstermektedir. Anadolu'da bir sanat merkezine
Osmanl Minyatr Sanat maledilebilir.
elebi Sultan Mehmed zamannda o za renkli bir Fatih portresi (26x22 cm.)'de Topkap Sa
manki Anadolu'nun nemli bir kltr merkezi ray mzesindedir. Bundan sonra Fatih Venedik
647
olan Amasya'da 1416'da tamamlanan Trke man doc'una da mektup yazm, oradan Gentile Bellini
zum yazma, XV. yy. banda Osmanl minyatr sa 1479 yl Eyll aynda stanbul'a gelerek 1480 yl
natnn yksek kalitesini gsterir. Bu, Hac Baba, sonuna kadar kalmtr. Onun eseri olan Fatih port
ad ile tannan Sivasl hattatn yazd Ahmedl'nin resi Londra Milli Galerisi'ndedir.
lskendername'si olup Paris Bibliotheque Nationa Ayn devirde Trk ressamlarndan Sinan
le'de bulunmaktadr. indeki 20 minyatrden Bey, Venedik'e giderek orada alm, dnnde
orjinaldir. Burada krmz zemin zerine be figr Bursal Ahmet adnda bir talebe yetitirmitir. Nak
le kabul ve konuma sahnesini canlandran minya ka Sinan Bey'in Fatih'! oturmu halde, gl koklar
tr sanatnn yksek kalitesini gsteren minyatr, ken canlandran Topkap Saray'ndaki tannm
Uygur Seluklu slubunu devam ettiriyor. Altn portresi, byk bir ikna gc ile ve ll renkler
yaldzl kaftan giymi, banda tac ile bada kur le, onun kuvvetli ahsiyetini ifade eder. leri bir re
mu esas figr bir portre zellii gsteriyor. Maale sim sanatnn gelitii Fatih devrinden minyatrl
sef minyatrleri yapan sanatnn kin1 olduu bi yazmalarn kalmam olmas bir talihsizliktir. Fatih
linmemektedir. Sultan Mehmed zamanndan kalan en eski minya
trl yazma Bediddin-i Tebrizi'nin 860 (1455-56)
Kalite bakmndan biraz dk olmakla be
taril1li Dilsuzame kopyas, Edirne'de hazrlanm
raber ayn sluba giren dier bir eser, eskiden Pa
olup, Oxford Bodlein Ktphanesi'ndedir. Burada
ris antika piyasasnda iken kaybolan bir hikaye ki
ki 5 minyatr Trkn1en slubunun etkisini gsterir.
tabdr. Fahreddin Abdurrahman adnda bir vezir
Fakat sra halinde figrler, iri gl tasvirleri ve kadn
iin hazrlanan 1439 taril1li bu yazmadan tek bir
balklar ile yz hatlar Trk resmine uygun olup
minyatr, Bedin slam Eserleri Mzesi iin satn
izgilerde biraz sertlik vardr. Buna karlk Sultan
alnmtr. Kyafetler, ehre hatlar tamamen Trk
Bayezid II. zamannda Uzun Firdevs! diye tannan
olup, slup da ran'a yabanc bir kompozisyonla,
(') Prof Dr., /sabul n.iversilesl Edebiyat Fakiilest retm
Osmanl minyatrlerinde devam olan zellikler yesi.
Bursal erefeddin'in yazd iki tam sayfa balk lan ile byk bir ustalkla resmedilmitir. Ksa sre
minyatrl Sleymanname (Dublin, Chester Beatty de geilen baz menziller ve nemli merkezler, ba
Library, 406/ortalama 1500 tarihlerinde) gelimekte sit bir ema olarak gsterilmitir. Mimari eserler,
olan klasik Osmanl minyatrne bir balang ola surlar, kaleler ve nemli merkezler, basit bir ema
bilir. Yedi sra figrlerle birinci minyatrde Sley olarak gsterilmitir.
man, 6 sra figrl ikincide Seba Melikesi Belkis
Mimari eserler, surlar, kaleler ve ehirlerin
canlandrlnutr.
karakteristik zellikleri ok carl bir sluptadr. De
stte, kemerlerin sanda oturan Hazreti rin bir tabiat sevgisi ile dalar, aalar, tavan, ka
Muhammed'in yz, pee ile kapanmtr. Horizon raca, geyik, rdek gibi hayvanlar, canl renkleri ile
tol dzen, Uygurlara kadar giden eski bir Trk minyatrlere neeli, ferah bir ifade vermektedir. Di
kompozisyon eklidir. Hafif mat ve canl renkler, o er iki yazma, Tarih-i Sultan Bayezfd ile Sley
zamanki ran resminden tamamen farkldr. Fatil1 maame (Tarih-i Fetl-i Siklo, Estergon, stalni
sarayndaki minyatr sanatn bir dereceye kadar Belgrad)'dr. Bunlar, yar harita zelliinde minya
aksettiren bu iki minyatrn slubu, sonraki Os trler olmakla beraber, en lzumlu ve nemli de
manl minyatrlerinden daha kaliteli ve ince nans taylar zerinde durulmutur. Tarih-i Sultan Baye
ldr. Fakat onlarn realizminden uzaktr. Sley zfd 1540-1545, 82 yaprakl Sultan Bayezid II, ile
man'n kknde kubbenin hafif perspektif gr ehzade Cem Sultan'n savalarn Glek, nebaht,
n Avrupa etkisine iaret edilebilir.O) Modon kale ve limanlarn gsteren 10 minyatrl
bir yazmadr. XVI. yy. ortasnda hazrlanmtr.
Kanuni Sultan Sleyman'n ilk yllarndan
Bunlarda hareketli desenlerle ematik olarak kale
balayan parlak gelime sonunda, Klasik Osmanl
ve limanlarn en nemli taraflar belirtilmitir. (Ta
Minyatrcl en parlak devrini yaam, bol sa
rih-i Fetl1-i Siklo, Estergon, stalni Belgrad) (1545-
yda eserler meydana getirilmitir. Bunlardan ilki
1550).
olan Selinmame, krl tarafndan hazrlanmtr.
Yavuz Sultan Selin1'in fetihlerini anlatan 24 minya Sleymaname, Kanuni Sultan Sley
648
trl ve Mesnevi tarznda Trke bir yazmadr, bel man'n 1543 Macaristan Seferi ile Barbaros'un ayn
ki 1520-25 tari11ini gsterir. ehre hatlar ematik, taril1te Akdeniz seferindeki ehir, kale ve limanlar
kyafetler geree yakndr. Kuma ve elbiselerin bir arada, 32 minyatrle canlandrlmaktadr. Eser
motifleri ile mimari sslemeler, detaylar ile gste de 4 tane de harita vardr. Akdeniz seferini anlatan
rilmi olup, kompozisyon bakmndan henz bir ilk blmde, gemilerin hakim olduu Nis, Tulon,
aratrma devrinin ekingen admlar belli olmakta Cenova ehirleri, surlar ve binalar ile resmedilmi
dr. ran'dan farkl mat ve soluk renklerle slup bir ikinci blmde Budin-Pete, Esergon, Ustoni-Belg
lii iinde allm bu minyatrleri yapan usta bi rad ile ehirler arasndaki menzil, konak yerleri,
linmiyor. aalar, iekler ve tepelerle Sefer-i Irakeyn min
yatrlerine ok yakn inceliklerle zenginletirilmi
Bundan sonra, yzyln ikinci yarsna ka
tir. Her yazmada minyatrler, figrsz olarak,
dar, figrsz olarak ehir, kale ve liman manzarala
bazan ekillerle tezat halinde, mavi, yeil, sar, tu
rn ok defa alacak bir dorulukla canlandrlan
runcu, krmz renkler ve yer yer altn yaldzla can
bol saydaki minyatrler, Nasuh el-Silah! el-ehiri
landrlmtr. Bu eit, yar harita minyatrlerin
bi-Matrak! adl sanatkara balanmaktadr. Bunlar
ncs olan Topkap Saray Mzesi (Hz. 642)'de
dan birincisi ve en nemlisi, stanbul niversitesi
kaytl 1525-26 tarihinde Piri Reis Atlas (Kitab el
Ktphanesi'nde bulunan, Beya- Meazil-i Se
Bahriye) de, Nis, Kron, Mudon, Cenova limanlar,
fer-i Irakey, Nasuh el-Silah! tarafndan yazlm ve
kompozisyon ve toporafya bakmndan bunlara
minyatrleri yaplmtr. Kanuni Sultan Sley
rnek olmutur. Piri Reis Akdeniz'i btn zellik
man'n, 1534-35 ran ve Irak seferine katlan Na
leriyle anlatan Kitab- Bahriye'yi ngilizce "Sea Pi
suh, 128 minyatrle stanbul'dan Tebriz'e gidi ve
(1) xv . yy.'cla saray iin alan sanatkarlar topluluu olan Ehl-i
Irak zerinden dn yolu zerindeki konak yerle Hiref ierisinde en byk ounluu nakkalar bl olu
turuyordu. Saray nakkahanesinde birlikte alan bu sanat
rini tasvir eder. stanbul, Tebriz, Badad, Halep,
karlar Klasik Osmanl Sanat'nn douunu ve gelimesini ha
Diyarbakr gibi byk ehirler, o zamanki durum- zrlamlardr.
lot" veya "Sailing Direction" denilen byk eserini tr sanatnn douunu haber vermektedir. Dou
1525-26 da meydana getirmi olup Kanuni Sultan dan ve batdan gelen eitli etkiler, realizmin hakim
Sleyman'a takdim etmitir. Kitap imdi Topkap olduu kuvvetli bir slup ierisinde ustalkla haz
Saray (Hz. 642) Kitapl'ndadr. Piri Reis'in ceylan medilmitir. Kompozisyonlarda canl ve yaratc bir
derisine haritas 1929 ylnda Topkap Saray mze aratrma ile en uygun ekillerin gelitirilmesi gay
haline getirilirken envanter hazrlama almalarn reti gze arpar. eitli sahnelerde bir arada gr
da Mzeler Md. Halil Ethem (Eldem) tarafndan len Macarlar, ranllar ve Trkler, kyafetlerinin ve
bulunmutur. M. Kemal Atatrk durum kendisine silahlarnn btn zellikleri ile ok doru bir m
bildirilince yakndan ilgilenerek hemen asl gibi ahade kuvveti ile tasvir edilmitir. Kanuni Sultan
renkli basksnn yaplmas yaynlanmas ve ince Sleynan'n ve bir ehzadesinin hazr bulunduu
lenmesini istemitir. Bunun zerine harita Tarih Moha savanda, zrhlar, bayraklar, silahlar ve k
Kurumu'nca renkli tpk basm yaplarak dnyaca yafetler, tam geree uygun olarak gsterilmi ve
tannmtr. Uzaydan ekilmi mavi kre Dnya fo sava kompozisyonu emas, daha sonraki minya
toraflar Piri Reis Haritas ile karlatrlnca tam trlerde devam etmitir. Ar zrhl Macar svarileri
bir benzerlik gstermektedir. Piri Reis'in izip kul ile, hi zrh tamyan ty gibi hafif sipahilerin kar
land harita 1513'de Gelibolu'da hazrland. lamas ok canldr. Av sahnelerinde, avc svari
1517'de Msr Seferi'nde Kahire'de Yavuz Sultan lerin ve hayvanlarn birbirine girdii hareketli kar
Selim'e takdim edilmiti. Harita (6lx67 cm) eba k kompozisyon, heyecanl atmosferi ok canl
dnda ceylan derisi zerine titizlikle izilmitir. olarak aksettiriyor. Kabul ve elence sahnelerinde
saraydaki detaylarda eski Trk geometrik ssleme
Gemi, balk, insan, ku ve hayvan resimleri
lerine btn zenginlii ile ve itinal olarak yer ve
de izerek btn cihetleri ve rzgar ynlerini hari
rilmesi, burada balad ekilde daha sonraki min
ta kenarlarnda eski yaz ile Trke olarak akla
yatrlerde de devam et11itir. Elence sahnelerinde
mtr. Piri Reis bu haritay hazrlamak iin yirmi
henz realizmden uzak sun'i bir atmosfer hkm
kadar haritadan faydalandn bildirir. Aslnda ha
srmekte olup, daha sonra, Surametleki gsteri
rita btn dnyann tamamn gsteriyordu, dier 649
li kompozisyonlar yannda bunlar ok fakir ve can
paralar kayptr. Trk denizcileri ve Piri Reis Ame
sz kalr. Macar ve ranl nakkalarn, Trk sanat
rika ktasna Antilya derlerdi. Bu ekilde, Nasuh el
karlarn idaresi altnda ve onlarn kompozisyonlar
Silahl, her halde elindeki kaynaklara gre katlma
na gre atlye almalarna katld, minyatrler
d seferlerin konak, menzil ve kalelerini de iz
de hakim olan sluptan ve birok detaylardan
mitir. Yannda alan dier nakkalarn da baz
aka belli olmaktadr.
minyatrlerde ona yardm etmi olmalar dnle
bilir. nk, onun slubunda olmakla beraber, ta Kanuni Sultan Sleyman'n son yllarnda,
rihi, yazar ve nakka belirtilmemi olan son iki bu slubun artk durulmu olduu grlyor.
yazmann minyatrlerinde epeyi kalite fark gr Onun lmnden sonra, Alm1ed Feridun Paa'nn
lr. Sonralar, tarihi konular ele alan Osmanl min Sokullu Mehmed Paa adna 976 Cl568-69)'da kete
yatrlerinin salam kompozisyonu, mimari eserle be kaydna gre tamamlad Trke, Nzbet 'l
rin, kale ve burlarn geree uygun tasviri, Na Abbar der Sefer-i Sigetvartlaki 20 minyatr ile
suh'la balyan bu minyatr slubunun realizmine Trkce bir ebame-i Firdevsf minyatrleri, Kanu
dayanmaktadr. ni zamannda yetien usta nakkalarn, bu slubu
yzyln sonuna kadar yrtecek kuvvette oldukla
965 (1558) tarihli SiUeymaame, Azerbay
rn gstermektedir. Bylece Osmanl minyatr s
can'dan gelen bir hattatn, irvanl Ali bin Emir
lubunun birlii salanmtr.
Bey'in yazd Mesnevi tarznda Farsa bir eser
olup, Kanuni Sultan Sleyman devrindeki hadisele Kanuni zamannda gelien orijinal portre
ri, onun huzura kabul, av ve elence sahneleri, sa resmi ise tek bir nakkaa balanr. Nigar! ad ile ta
va ve zaferlerini 69 minyatrle canlandran ok nnan ve stanbul'da doup, 1572'de seksen yala
nemli bir eserdir. Yerli ve yabanc nakkalarn, e rnda len Haydar Reis, aslen denizci idi. Onun,
itli sluplarda meydana getirdii zengin minyatr Topkap Saray'nda bulunan, 30 x 45 cm. lsne
ler, orijinal cilt ve tezhiple birlikte, Osmanl minya- varan byk boy minyatrleri, ok koyu bir fon
------
zerine yaplm olup, ba ve yzlerdeki ifade kuv yazlm olan eserde slubun gelimesi devam edi
veti ve portre benzerlii ile hayret uyandrmaktadr. yor. Tam sayfa minyatrler figrler klm, kal
Vcut hatlar, eller ve ayaklar ihmal edilmitir. B yonlar, deniz ve mimari hakim olmutur. Ayasofya
yk sultan muhteem Sleyman' yal halinde can ve Selimiye camilerini tasvir eden tam sayfa minya
landran minyatr, en karakteristik eserlerinden trlerde de yaplmtr. Minyatrlerdeki iki ayn s
biridir. Sultan, arkasndan yryen iki silahdar ile lup, bu yazmada iki ayr nakkan altna iaret
bahede dolarken gsterilmitir. Nigar!, btn ediyor. Bu eserde Nakka Osman ve dier nakka
Akdeniz'i titreten Kapudan Derya Hayreddin Pa larn alt arivdeki bir belgede belirtilmitir.
a'y da aarm sakallar ile, bir elinde sultann he Lokman'n nc eseri olan 1581 tarihli abinab
diye ettii kymetli asa, dier eliyle karanfil koklar name (stanbul niversitesi Kitapl) de Sultan III.
ken enerjik bir ifade ile tasvir etmitir. Sultan II. Se Murad zamanndaki olaylan tasvir eden minyatr
lim'i ok atarken, arkasnda bir silahdar, nnde he ler, klasik tarihi minyatr slubunun devamn gs
def tutan doanc ba ile birlikte canlandran so teriyor. Btn bu tarihi minyatrlerde hibir nakka
nuncu portre minyatr daha zengin ve gsterili adnn belirtilmemi olmas, slup gelimesinin ta
bir slupla yaplmsa da ifade kuvveti daha zayf kibini zorlatrmaktadr.
tr. Nigari'nin slubu, ayn devirdeki minyatrl
ehnameci Seyyid Lokman'n yazd dier
yazmalardan farkl, orijinal ve sadece ona mahsus
bir eser olan Hnername'de durum deiiyor.
zellikler gsterir.
Bunda ve daha birka eserdeki en iyi kaliteli min
Klasik tarihi minyatr slubu Nzhet'l-Ah yatrler, ahsiyeti hakknda fazla bilgimiz olmayan
bar der Sefer-i Sigetvar'da Kanunl'nin son seferini Nakka ba Osman'a ve onun atlyesine balan
ve Sigetvar'n fethini canlandran minyatrlerle yer maktadr. Tarih srasa gre III. Murat Surname'si
lemektedir. ou tam sayfa, bazan ift sayfa halin- 1582, Hnername I. 992 (1584), Matali-i Saadet
deki minyatrlerde, figrlerle evre arasnda l- 1582 (Astroloji, fal ve ilmi ncum, Trke tercme,
l bir mnasebet, ahenkli bir nispet vardr. Figrle- Paris bibliotheque Nationale), Hnername II.
650 re az fakat belirli bir yer verilen minyatrlerde, ba- 1587, ehinahname 1592, sayfalarn ssleyen
zan figr bulunmyan ve Matrakl'yi hatrlatan sah- 700'den fazla minyatrde genel bir slup birlii
nelere bile rastlanr. Kompozisyon emas bakmn varsa da bunlarn kaliteleri ok farkldr.
dan, Kanunl'nin Erde! kraln kabln canlandran
sahne, daha sonra clus sahnelerinin kompozisyo Fakat Nakkaba Osman ve atlyesi tarafn
nuna esas olmutur. Burada elbiseler, byk adr dan meydana getirilen tarihi minyatrlerle bu sanat
ve glgelikler, detayl olarak ilenmitir. Zeminde birden carlanarak en kaliteli eserlerini vermitir.
ve taht zerinde eski Trk mimarisinden gelen ge Hnernamehin birinci cildi, 45 minyatrle, Osman
ometrik sslemeler dikkati ekiyor. Sultan II. Se Gazi'den balayarak Yavuz Sultan Selim'in lmne
lim'in, sarayda, ran elisini kabul ettii sahnede, kadar Osmanl hkmdarlarnn hayatn ve sava
bu geometrik mimari sslemeler daha zengin eit larn hikaye eder. kinci cilt, 95 minyatrle yalnz
lofonu 1581 tarihlidir. Mesnevi tarznda ve Farsa knda bunlardan alnacak birka rnek bize iyi bir
fikir verebilir. Bunlardan biri, II. Sultan Murad'n el tarafta at zerinde dierlerinden daha byk l
iler nnde ok atma sahnesini canlandrmaktadr. de resmedilerek belirtilmitir.
Seyirciler ve saray erkan atlar zerinde, tepenin
Kanunt'nin hayatn canlandran bu minya
arkasnda yer alm olup orta ksm drt nala at
trlerden biri de Zigetvar seferine giderken hasta
kotururken yksek bir direkteki kk hedefe
lanan hnkarn Veziriazam Sokullu Mehmed Pa
okunu frlatan hnkar iin serbest brakLimtr. Y
a'nn yardmyla atndan inip arabaya geiini gs
zeyleri birbirinden ayran ve seyircinin dikkatini
termektedir. Arkasnda zaferden zafere komu
derhal istenen noktay eken bu kompozisyon ek
olan ordu, Sultan hastalannca derin bir matem ie
li, ran'da ok yaylmt.
risine brnmtr. Son nefesine kadar ordusunun
Clus sahnelerinde belli bir emann tekrar bandan ayrlmayan hnkarlarn huu iinde ses
land ve sadece figrlerin deitirildii grlyor. sizce selamlyorlar. Sade bir kompozisyon ve hafif
Hkmdarn clusu daima hususi bir itina ile res ba hareketleriyle, sevgi ve hrmet taan derin ma
mediliyordu. Yavuz Sultan Selim'in tahta geisi de tem havas, byk bir ustalkla aksettirilmitir.
bylece etrafnda vezirler ve saray erkan ile ihti
Surname minyatrlerinde Osman'n daha
aml bir atmosfer iinde canlandrlmtr.
serbest hareket ederek her grup iin ayr kompo
Yavuz Sultan Selim'in Zlkadir lkesinde zisyonlar dnd ve bunlar byk bir ustalk
(Mara, Elbistan, Malatya, Harput blgeleri) pars la hallettii grlmektedir. Bunlar, o devir sanat er
avladn gsteren dier bir minyatr, her eit e babnn hayatn ve almalarn byk bir doru
may bir tarafa brakarak ok hareketli, dinamik bir lukla aksettiriyor.
sahne yaratmaktadr. Hnkar, at ile drt nala,
ift sahife olarak tertip edilen bu minyatr
nnden kaan bir pars kovalyor. Bir beyaz, bir
lerde 40 gn sren snnet dn boyunca Sultan
siyah iki taz dier av hayvanlarnn peinden ko
Ahmed (At meydan) Meydan'nda, eitli sanat
uyorlar. Ellerinde avc kular ile doancLiar, tepe
kollarna ait loncalarn sanatlarn gsteren geitle-
lerin arkasnda beklemektedir. Sadan bir dere ak
ri, ziyafetler ve elenceler tasvir edilir. Arka planda 651
yor. Av sahnesi, ran minyatrlerinde grlmeyen
padiah ve saray erkannn localarnn bulunduu
bir sadelik iinde realist bir grle ele alnmtr.
brahim Paa Saray her sahnede grlr. O zaman-
Figrler kenara ekilerek tabiata geni bir yer ayrl
ki stanbul hayatn, esnaflarn ilerini nasl yaptk-
mtr. Manzara ve hayvan hareketlerinin ok iyi
larn, kyafetlerini canlandrmas bakmndan Os-
etd edildii gze arpyor.
man, bu minyatrlerle ilk defa yeni bir slup yarat
Hnername'nin ikinci cildindeki muhasara maktadr. Renkli pencere cam yapan esnaf, nahil
ve harp sahnelerinde, tamamiyle tabii duruma uy ustalar, ie fleyen cam frn ustalar gibi sahne-
gun bir kompozisyonla o devir yap ve adrlarn lerden her biri ayr kompozisyonla karakteristik
dan, muhasara tekniinden gerek manzaralarla, zelliklerini belirterek, merasimi ve gsteriyi en iyi
tarihi bir tablo grlmektedir. Bu minyatrlerden ekilde aksettirmektedir. Bunlara baknca adeta
biri, Kanuni Sultan Sleyman'n Viyana muhasara gsterilerin ferah ve neeli havasn, devrin heyeca-
sn canlandryor. zerine "ehrin varounu zaptet nn yeniden yayor gibi oluyoruz.
tikten sonra k mani olduundan geri dnd"
Yzyln sonuna doru, tarihi minyatr s
yazLidr. Ota- hmayun, toplar, mstahkem kule
lubunu devam ettiren ehinahname, iki cilt halin
ler, binalar, devrindeki grne ve harp tekniine
de 95 minyatrl bir yazma olup, stanbul niver
uygundur.
sitesi Kitapl'nda bulunan birinci cilt (ikinci cilt
Kanuni Sultan Sleyman'n Moha ovasn Topkas Saray Mzesi Kitapl'nda) Sultan III. Mu-
da Macar kraln yendii byk muharebe, dier rad zamann ve ehzade Mehmed'in snnet d
minyatrlerden ok farkl bir kompozisyonla tasvir nn, Surname minyatrleri slubunda 42 minya
edilmitir. Burada muharebenin karmakark, g trle tasvir eder. Bunlar, Nakka Osman'n atlye
rltl ve dehetli havas olduu gibi aksettirilmek sinden km olmaldr. Dier minyatrlerde tam
isteniyor. Dalar, tepeler batan baa yenieriler, si sayfa olarak Osmanl ordusunun sefere k, sava
pahiler ve toplarla doludur. Hnkar ortada ve st , arazi zerinde ve kale nnde kalabalk fakat
kk figrlerle ustalkla canlandrlmtr. Paris, XVII. yy.'n tam banda dier bir nakka
Bibliotheque Nationale, Supp, Turc.'de bulunan Hasan Paa ortaya kmaktadr. Sultan III. Meh
1582 tarihli fal ve antoloji kitab Matali el-Saadat med'in Eri (Eger) Fetihnamesi (ortalama
III. Murad'n kz Fatma Sultan iin hazrlanm 68 1600)'nden ift sayfa olarak tertip edilmi drt
minyatrl bir yazmadr. minyatr geree uygun olan saray atlyeleri slu
buna balanrsa da kompozisyon ve renk bakmn
III. Murad'n portresi, 12 burc figrleri Os
dan gerileme vardr. III. Mehmed'in portre olarak
man'n kendi elinden km, ok itinal ve kaliteli
resmedilen figrleri ok canldr.
minyatrler olarak grnmektedir. Drder kolon
halinde, yedier figrn sraland kk, fakat in Buna karlk Sultan II. Osman'n, 1621-22
ce bir teknik gsteren minyatrlerde, seyyareler, Hotin seferini, ou ift sayfa zerine tam sayfal
padiah ve beyden balayarak her eit sanat erba 20 minyatrle canlandrlan Mesnevi tarznda Trk
bn, esprili ekilde yanlarnda adlar yazl meslek e Hotin Fetihnamesihde klasik tarihi minyatr s
lerini yaparken canlandran orijinal bulular halin lubu, ordunun hareketi, kale ve ehir tasvirlerinde
de, elenceli sayfalar tertip edilmitir ki, bunlarn devam etnekle beraber, renk ve kompozisyon e
da Osman'n idaresi altnda, onun atlyesinde ya mas bakunndan deimeler vardr. Hoti Fetihn.
plan kaliteli eserler olduu grlmektedir. Daha mesihi yazan Nadiri (asl ad Mehmed bin Abdl
dk kaliteli kuru bir slupla dier baz minyatr gani b. Emirah, lm 1626)'nin iirlerini toplayan
ler de ayn yazmada yer almtr. Divan'da da III. Mehmed ve II. Osman zamanna
XVI. yy. sonundan tarihi Trk minyatrne ait olaylar carlandran 9 minyatr vardr. Bunlarda
ait dier yazmalardan 1584 tarihli Nusretname Kb klasik tarihi minyatr slubu yannda kompozis
rs fatihi Lala Mustafa Paa'nn Grcistan ve Azer yon, renk ve mimari ekiller bakmndan realist de
beycan seferini ou tam sayfa 41 minyatrle can taylar ve deiik perspektiflerle baarl yenilikler
zdemirolu Osman Paa'nn ran seferini na gelmitir. iirler, Kenan Paa'nn Rumeli eyalet
ve Trk Rus savan anlatan 1586 tarihli 77 minya lerinde asayii salamas erefine yazlmt. Kenan
trl Asafi Paa caatame'si (stanbul niversi Paa oradan Krm'a git11itir. iirlerin sonunda
tesi Kitapl), tarihi Trk minyatrlerinin eitli ka onun Karadeniz'de Kazak korsanlarna kar kazan
lite ve slupta alan nakkalar tarafndan hazrla d deniz zaferi hikaye edilmektedir. 1630'da Pa
mamlanan yazma (st. niversitesi Kitapl) ayn m olan bir minyatrl yazmada durum deiiyor.
ekilde bol altn yaldzl ince kaliteli 104 minyatr Nakl adyla tannan Ahmet Mustafa'nn 49 hayali
le, saray atlyesinde tarihi minyatr slubunun minyatrle Trk mehurlarn, eyh ve alimlerin ha
kuvvetini kaybetmediini gsterir. zdemirolu yatn ve Osmanl hkmdarlar ile mnasebetleri
Osman Paa'nn Revan seferini anlatan Trke Ga ni canlandrd Takprlzadenin akayk- Nu
zavat- Osman Paa yazmasndaki tek minyatr de maiye Tercmesi, II. Osman zamannda hazrlan
ayn sluba girer. mtr. Deiik renkler ve ok sade bir kompozis-
......................
. ---- -- ----
yonla ele alnan minyatrlerde figrler, kuru bir s plmtr. Sanatkarlar, snrl imkanlar ile gerek
lupla fakat ok itinal ilenmitir. lgi ekici bir olaylar mmkn olduu nispette resimlerle can
perspektifle izilen mimari ekiller Diva- Nadirf landrmlardr. alacak derecede baarl tabiat
ile yakn benzerlik gstermekte olup, oradaki min tasvirleri, bilhassa ok sevilen at koular ve mca
yatrlerin de Nakl'ye maledilmesi dnlebilir. dele sahnelerinde sk sk gze arpmaktadr. Tiple
rin yaratlmas ve gelitirilmesi, tarihi olaylarn an
XVIII yy.'da Sultan III. Ahmet'in nakkaba
cak birer defa tasvir edilmesi yznden kabil olma
s Levnl ok hret kazanmtr. 1732'de lm
m; Osmanl minyatr sanatnda ok belirli bir s
olan Levnl, Edirneli olup ad Abdlcelll elebi'dir.
lup da yaratlmamtr. Bunlarda krmznn hakin1
Kendisi dier nakkalardan farkl olarak tek sahife
olduu parlak ve canl renklerle neeli bir hava, za
ler halinde de minyatrler yapmtr. En byk ese
man zaman karikatr sanatna kaan mstehzi bir
ri, III. Ahmed'in olu ehzade Sleyman'n snnet
dn iin air Vehbi'nin yazd Surame'yi ss ifade vardr.
dana getirilmitir. Bu minyatrler, kompozisyon e- PR RES: Kitab- Babriye, stanbul 1936 (Trk
malarnda ve arka plandaki manzaralarda ran'da Tarihi Ararma Kurumu, Seri I, No. 2).
yerlemi olan baz geleneklere henz ksmen ba YURDAYDIN, Hseyin, Matrak Nasub, Ankara
l kalyorsa da esas itibariyle realist bir grle ya- 1963.