Goethe

SEME
MEKTUPLAR
y

S e e n v e e v ire n

M E L H A T T O G A R
 D N Y A KLASKLER

Bu kitap, stanbul'da Can Yaynlarnda dizildi,

Eko Basmevinde basld. (1992)
 Goethe
SEME
MEKTUPLAR
M EKTUP

Trkesi
M ELHAT TOGAR

CAN YAYINLARI LTD. T.

Bbli Caddesi No. 19 Kat 2, 34410 Caalolu, stanbul
Telefon: 528 61 13 Fax: 513 5188
 1. basm: 1972, M .E.B ( ayn kitap)
2. basm: 1983, Dn
3. basm: 1992, Can

ISBN 975.510.386-4
C Bu evirinin yayn haklan Can Yaynlanndadr. (1991)
B u evirinin yaplm asnda bana yadnc
olan deerli eim Pm f. M esut T O G A R n
aziz hatrasna.
MELHAT TOGAR
 NSZ

G oethenin kalem inden km ve giiniimiize ulam mektupla-

n n says 14.000i bulur. D nya edebiyat iinde rekor saylacak say
s He bu mektuplar, airin geride kalanlara brakt paha biilmez
deerde bir miras, zengin bir aratum a kayna olutuvr.
B yk O lym pierin, 83 yl bulan uzun m r sresince, ruhu
nun nasl gelitiini izlem ek iin bu m ektuplar okum ak, kendi a
zndan, kendini dinlem ek -k u k u su z - tutulacak en iyi yollardan bi
ridir.
Sunduum uz semeleri okulken griilecei gibi, m ektuplar son
derece taze ve yer yer, insan alacak ka d a r m o d em bir slp'ta
yazlmtr. Bunun nedenini G oeth enin yaradlndaki olduu gibi
grnm e' de arayabiliriz. -H i b ir m ektubunda - adalanma ou
n un yapt gibi edebi bir m ektup yazm aya kalkm am , gzel m e k
tup ya zm a k' istei ile kalem i eline almamtr.
1765 ylnda, daha on alt yanda iken, h zka rd ei C o m elia y a
yle nerir "...kandaki ile ko nuuyonnu gibi yaz, o zam an, g
zel bir m ektup y a za n n ."
B u m ektuplannda biz, yalnz yetkin, olgun Olympier'i deil,
tm yanlan ile insan G oelhey i karm zda gryoruz. Vatlndaki
elikilerle, tek tuh iinde M ephisto ve F a u st , Iphigenie ve R om al
Sevgili'yi bir arada barndran byk ozan dinleker kendi kendisi
ile yapm ve baarm olduu ruh savalarn dnerek ona hayran
lk duym aktan kendim izi alamyoruz.
G oethenin Sem e M ektuplann hazrlarken, evirimize asil ola
rak H anser Veiagn 1958 ylnda yaynlad Johann Wolfgang G o
ethe / Briefe adl kitabn, aldk. B u kitap, tek cild iinde 1262 m ek
tubu kapsar. B unun yansra, Wilhelm Langewiesche = Brandt Yay
nevinin 2 ciltlik G oethes Briefe adl kitab ile, O xfordda yaynlan
m olan, yine 2 ciltlik G oethe / Selected Letters' kitaplarndan se
m eler yaptk.
eviriyi yaparken, G oethey i ve yaad d nem i daha az tan-
yanlann da konulan anlayabilmeleri iin, m ektup yazlan kiilerin

7
kim liklerini dipnotlarla belirtmeyi ve yer yer aklam alar yapm ay da
gerekli bulduk.
H er Sem e biraz da seenin zevkini ve eilimlerini ele verir.
B iz kendim izce bir seme yaptk. evirinin bu anlayla o kunm as
n diler, ik i yllk bir alm ann rn olan b yapt, Goethe'nin
Genlik, O lgunluk ve Yallk a'n, sayn okuyucularn hogriir
gzleri nne sereriz.

Melhat TOGAR

8
 SUN U

Bundan 160 yl nce, 22 M art 1832de, gelip gemi

ozanlarn en byklerinden biri Johann Wolfgang von Goet
he, dnyaya gzlerini yumdu:
Sanat kiiliinin yansra Goethe, tm doal yetenekle
rini gelitererek mkemmePe ulamak istiyordu. Uzun yaa
mnda, kendini, iir ve yaznn yansra sanata, doaya, bili
me ve kadnlara adad.
Goelhe kadar kadnlar sevmi, onlar yceltmi, sevgi,
mutluluk ve ac iirlerini onun gibi gzel sylemi ozan yok
tur.
Sevgililerinden her birine, yaptlarnda, sonsuza dek
ayakta kalacak antlar dikti.
Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832), iki yzyln
iinde yaad ve her ikisine de dehasnn ve kiiliinin damga
sn vurdu.
Dnr, arayc, yaratc ve devlet yneticisi nitelikleri
ile O, lmnden ok nce ne kavumu, bir Olympier ol
mutu: Weimarin bilge kiisi, evrensel deha, bir ozanlar
prensi.
Bu, biraz da tanrsallatrlm Goethe imgesi, uzun yl
lar srp gitti. G oetheden sz amak, yalnzca, onu vmek,
destanlatrmak iindi.
Sonra hakl haksz, hcumlarla bu ulu ant ykmak iste
yenler kt (!) - Ancak yakn zamanlardadr ki byk oza
na, gereki bir bakla yaklama olanana kavuuldu.
Burada Goethe, Yaam ve Dnemi1 adl biyografisi

1. Richard Friedenthal Goethe. Sein Leben und seine Zeit. Reinhard Mohn OHg,
Gtersloh.

9
ile, G oetheyi bize olduu gibi gsterme ynnde k tut
mu olan deerli yazn tarihisi ve yazar Richard Friedent-
hali anmak yerinde olur sanyorum.
Uzun yllar sren derin aratrmalarn rn olan bu de
erli yaptnda Friedenlhal, Goethenin ruhundaki ikilii, ka
rakterinin anlatlmaz (kendisinin de anlayamad) ynlerini,
abucak deiiveren mizacn, en inandrc belgeleri ile sergi
ler.
Bu biyografide, ozann kimi zayf ynn, kimi bencil
davrann -dorularn yannda, yanllarn d a - grp
reniyoruz. Ama bu yzden Onu. daha az deil -belki kendi
mize yakn bulduumuz iin - daha da ok seviyoruz.
1775de Dk Kari Augustun arls olarak Sakson-
ya-Weimar-Dkalnn merkezi (600 nfuslu) kk Wei-
m ara gittiinde 26 yandadr. Bu tarihten balayarak mr
nn sonuna dek orada yaayacak; evresine ozanlar, bilginle
ri, sanatlar toplayarak, Weimar -yalnz Almanyann de
il- diyebiliriz ki - o gnk Avrupann en nemli Dn
Merkezi haline getirecektir.
Goethe W eimara yerleir yerlemez, devlet hizmetine
girer ve gen Dk ile arkada olur. Dk Kari August
(1757-1828) ozann deerini anlayacak kadar sagrldr.
Ona hemen balangta (Geheimer R at1) nvann vererek
Devlet Konseyine ye yapar. Kendisine ylda 12.000 Taler
maa ve geni yetkiler verir. Goethe, zamanla, Dileri Ba
kanl, Konsey yelii, Maden letmeleri Genel M drl
, Ulatrma ve Milli Savunma Bakanl, Saray Tiyatrolar
Yneticilii, Mali ler Mavirlii ve Devlet Bakanl g
revlerini stlenecektir.
Tm bu grevler ve almalar arasnda, ozann bunca
yapt vermeye, o esiz iirlerini yazmaya zaman ayrabilmi
olduunu dnnce, amamak, elden gelmiyor!

1. Geheimer Rat: Eskiden devlel batanlarnn, yksek tatlarda alan memurlarn

onurlandrmak iin verdikleri bir Unvan, rtbe, titre, 1919dan sonra verilmemi
tir.

10
 Dk Karl Augustla aralarnda, karlkl sayg, sevgi ve
beeniye dayanan bir aabey - karde yaknl vardr. Dost
luklar Kari Augustun lmne (1828)e dek srer.
W eimara yerletikten sonra Goethenin doduu kent
Frankfurtdan, i dnyas bakmndan da, koptuunu gryo
ruz. Babasndan bir hayli yl sonra, annesi de lnce (1808),
bu kentle iliiini tm ile keser.
"Ben W eimarl bir dnya yurttaym der, kendisi iin.
Goethe tm enerjisini, yklendii grevlerin stesinden
gelmeye harcar ve sonunda yorulur. Daha dorusu bu iler
den bkar, sklr ve Dkden izin alarak talya ya kaar
(1786). Bu kan duygusal nedenleri de vardr.
1775 yl gznde, Frankfurtu ve bir sre nianl oldu
u gzel Liliyi arkasnda brakarak W eimara g ettii za
man, gen Goethe, nl bir kiidir:
Bir yl nce yaynlanan Gen W ertherin Aclar adn
daki, mektup biimindeki roman, adn bir anda grlme
mi bir etkenlikle yurduna ve tm dnyaya duyurmutur.
Friedenlhal, W erther iin: "Bu yapt, ne ondan nce, ne
de sonra, hibir Alman yaptnn yakamad bir atei yakt."
diyor.
Romann yaynlanmas ile bir W erther modas Alman
yay sarar: W erther gibi giyinmek, onun gibi sevmek ve da
has -o n u n gibi lmek! -
Tm Alman genlerinin, o dnem giydikleri son moda
Werther-Kostm de, bugn Pop-sanatlarnn beenecei
trden, garip bir klktr: Sar metal dmeli mavi (lacivert
deil!) frak, diz altnda biten sar pantolon ve sar yelek, to
puklu, burnu havaya kalkk, kahverengi iskarpinler ve beyaz
dantellerle ssl gmlek...
"W ertherin bunca tutulmasnn nedeni, kanmca, gen
G O E T H E nin Aclar" n tm itenlii ile ve olaanst iirli
bir dille sergilemi olmasdr. Tezelden yaptn evirileri ya
pld ve Goethe, W erther yazar olarak dnyaca tannd:

11
 Avukatlk, staj yapmak iin gittii W etzlarda Goethe,
arkadann nianls Charlotte (Lotte) B uffa lesiye k
olur. Sevdii kzn ve yine sevgi, sayg duyduu arkada Jo
hann Christian Kestnerin yannda, sonsuz aclar ve sonsuz
-a m a k rk - sevinler iinde geirdii aylardan sonra, tek
kar yolu, sessizce kamakta bulur.
W ertherin mektuplar, Lotteye syleyemedikleri, yaza
madklardr. Mutsuz k Albertin kendini ldrmesi ile bi
ter roman.
Yaptn tamamlanmas ve yaynlanmas ile, G oethenin
aclar da diner. Beynine skt kurun, Albertle birlikte ak
acs ile kvranan G oetheyi de ldrm, yok etmi gibidir.
W eimara geldiinde kendini gemie balayan tm ba
lardan kopmutur. Nitekim, daha ilk gnlerde Charlotte von
Stein ile karlar ve ona tutulur.
Kendinden yedi ya byk, evli ve drt ocuk annesi
olan bu kltrl ve soylu kadna Goethe hayranlkla kark
bir sevgi duymaktadr: Onunla her konuyu konuabilir vc
ona alabildiince (Goethe hi kimseye, hatta kendisine bile
tam almad) alr. Yine de, iindeki karmak duygularla
tedirgindir.
Mutluluk, mutsuzluk, onur ve alalma, kuku, gven, se
vin, ac gibi kart duygular ve tm bu duygular O na son
kertesine -dayanlm az kertede - yaatan ozan mizac ile Go
ethe, i dnyasnda huzursuzdur. Durmadan alr ve - ile
sini en sekin dizelerle iirlerine aktarr. Bu yllarda: Eg-
mont, Wilhelm Meister, Iphigenie auf Tauris, Turquato Tas-
so, kimi kk tiyatro yaptlar yazlr ve yaynlanr. -
Ba uram dedii Faust, kafasnda olumaktadr. Bu
yaptn yazlp bitirilmesi tam altm yl srd. 59 yanda
iken trajedinin birinci blm yaynland. kinci blm an
cak, lmnden bir yl nce yaynlanabildi.
Seme M ektuplarn sonunda Wilhelm von H um
boldta yazd mektupta - b ir soru zerine- Faustu nasl
yazdm aklar. Ve G oethenin bugn dnya apndaki n

12
de, en ok ba uram dedii Fausta bu bayapta dayan
maktadr.
1786da, sessizce gittii dlerinin kenti Rom ada iki
mutlu yl geirir... talya iinde geziler yapar, gezer, grr,
esinlenir -resim ler yapar... Ve bunlarn yansra, lgnca e
lenir. -
inde, ne bu geziden nce, ne de sonra duymad bir
mutluluk duymaktadr. H er zaman olduu gibi, yine verimli
almalar yapmaktan da geri kalmaz: Iphigenie auf Taurisi
yeniden yazar (l ve uyakla), Faust ve Torquato Tasso ze
rinde alr, gnln tutar.

1788 yaznda, iki yl sresince kendini mutlu duyumsad

, sevdii talyay arkasnda brakarak W eim ara dner.
talyadan dndnde, Frau von Stein ile aralarndaki
byk ak ya da uzun sreli akda bitmitir Goethe iin...
Dostluklarn srdrmek ister Frau von Stein ile, bunun iin
O na yalvarr. Ama Frau von Stein hibir zaman eski sevgi
li olmay kabul etmeyecektir. Ve hele Christiane Valpius gi
bi basit, bilgisiz bir kzla yaamn birletirmesi, onu ileden
karmaya yetmitir.
Yazd mektuplar geri alr ve G oetheye balamama--
casna kser. "ldm zaman tabutumu O nun kaps nn
den geirmesinler!" diye de vasiyet eder.
talyadan dndkten sonra Dk Karl August, devlet i
lerini zerinden alarak onu rahatlatr, ancak Dkaln Bi
lim ve Sanat K urum lan Genel Mdrl grevini srdr
mesini kendisinden ister. (Dk, dostunun eski grevlerinden
ald denekleri kesmemitir.)
Rom a Atlar bu yllarda yazlr, Schiller ile tanmas
ve giderek yaknlamas da yine bu yllara rastlar.
Ve yine o yaz (1788) Christiane Vulpius ile iliki kurar.
Christiane, sade bir halk ocuudur. Yapma iekler treten
bir fabrikada alarak yaamm salar. Glmeyi, akay se
ver, gzel bir kzdr.

13
 Goethe, Christianeyi evine -v e 18 yl sonra da nikh
na alr. - Tek oullar August, ancak 41 yana kadar yaar
- Byk ozan, her ikisinin de lmn grecektir.
Goethe, kendisine Dk Kari Augustun armaan ettii
Frauenplandaki grkemli konanda, tablolar, ta ve bakr
basmalar, bitki ve hayvan dnyasndan derledii ilgin r
nekler, ta ve kaya paralar, eski paralar, yazlar, heykeller
ve kitaplar arasnda yaamn srdrr:
47 yl boyunca, - Olgunluk a, yallk yllar burada,
youn ve verimli almalarla geer. Esiz iirlerini yaratarak
Dnya Yaznna zenginlikler katarak... nsan ruhunu titreten
hibir duyu yoktur ki Goethe onu duymam, iirinde dile ge
tirmemi olsun! Durm adan yazar, kimi zaman ok sade, ko
lay anlalr szcklerle halk azyla, kimi zaman klasik uyak
ve llerle, ar, derinine inmesi, anlamas zor deyimler ve
dizelerle -a m a kukusuz- tmnde baarl, tmnde s
tn, tmnde tek yaptlar retir.
Sonra bir gn, 22 M art 1832 gn, yine bu evde, yata
nn yanndaki koltukta -iinde son ana dek yaama istei
ve umudu olduu h a ld e - lr.
Yurdunun iinden ve dndan, G oetheyi grmeye ge
len pek ok ziyaretinin kapsn andrd bu gzel konak,
bugn de -b ir mze o lara k - ziyaretilere aktr ve her yl
ortalama 300.000den fazla kii tarafndan gezilmektedir.
Goethe uzun yaamnda, ok kez banyo-kentlerine (l-
ca-kaplcalara) gitmitir (Karlsbad-Marienbad) gibi. Sal
n korumak ve dinlenmek iin gittii bu kentlerde, dnemi
nin birok by ile tanr, dostluklar kurar. Avrupann
eitli yrelerinden dinlenmek ve ifal sulardan faydalan
mak iin gelen ilgin kiilerin arasnda Goethe, her zaman,
sosyetenin gzbebeidir. iirler okur, syleiler yapar, dram
larndan rnekler sunar ve bu arada gzel bayanlara ilgi gs
termekten, kur yapmaktan da geri kalmaz.
Yine byle bir banyo kentinde, M arienbadda, son ve
karlksz akn yaar:

14
 Ulrike von Levetzow1, soylu bir ailenin iyi yetimi g
zel ve zarif kzdr ve henz 19 yandadr. Aralarndaki b
yk ya farkna karn Goethe ona delicesine k olmutur.
Gz dnyay grmez.
Dk Karl Augustu araya koyarak yapt evlenme neri
si, gen kzn ailesi tarafndan -uydurulm u mazeretler ve
byk incelikle- geri evrilir.
Goethe, M arienbad terk ederken periandr. Arabasn
da, yal gzlerle, sarsla sarsla W eimara doru yol alrken,
dnya yaznna geecek en gzel iirlerinden birini yazar
Marienbad at. H er zaman olduu gibi: Bir ak - ve bir
yapt.
Byk Dehann insanla armaan. -

Goctheden Seme M ektuplarn nc basm iin bu

nsz hazrlarken, ozann uzun yaamndaki byk deiik
liklere, esin kayna oluturan nemli olaylara ve sevgilerine
yer verdim ve her eyden nce onun ozan kiilii ve yaratcl
n vurgulamaya altm.
Mektuplarn evirisini yaparken tek amacm, anlalma
s zor bilim adam, Faust-yazar, filozof G oetheden ziyade,
yanlglar ve dorular ile insan G oetheyi Trk okuruna ta
ntmak, O nu bizim insanmza sevdirmekti.
Bunda biraz baar salayabilmisem, kendimi mutlu sa
yacam.
Szlerimi ozann nl bir iiri ile bitirmek istiyorum.
Bu iir, bu yl (1982) yaplan bir ankette, G oethenin en se
vilen iiri seilmitir.

W anderers Nachtlied Yolcunun Gece arks

ber ailen Gipfeln Dalara sinmi
st Ruh. Huzur

1. Levetzowt Ulrike Theodore Sophie von (1804-1899). Hem anne (von Brsigke),
hem baba tarafnda soylu bir ailenin kz.

15
 In allen Wipfeln En kk kprdan
Spiirert Du, Yok.
Kaum einen Hauch. Aa dallannda.
Die Vgelein scweigen im Walde Kular ormanda suskun.
Wane nur, balde Sabret, yakn bir gn
Ruhest du auch Sen de huzur bulursun.

Deerli okurlarmz Goethenin Seme Mektuplar ile

ba baa brakrken, byk ozann ans nnde sayg ve sev
gi ile eilirim.

Melhat Togar
Yeniky 1991

16
G e n lik Y llar
 GOETHEden, arkada BEHRISCHe

Leipzig, 10 Kasm 1767

(Sal, akam , saat 7)

Ah, Behrisch, bilsen ne haldeyim: Sen yoksun ve u k

t paras kollarna gre ne souk bir snak. Neler oldu,
neler. Dur hele, biraz kendime geleyim. Behrisch, ben sevgi
den nefret ediyorum. Beni u anda grmeni isterdim; nasl
deli gibiyim, nasl karmda atacak insan aryorum! Halimi
grsen, acrsn. Dost, benim dostum! Neden sanki, bir tane
cik dostum var?

(Saat 9)

Kanm biraz yatt. Seninle biraz daha rahat konuabile

ceim. Daha akllca m? Onu bilmem. Yok, herhalde pek
akllca konuamayacam. Bir deli, hi akllca laf edebilir
mi? Evet, ben bir deliyim. Bu ellere zincir vurmal, hi ol
mazsa o zaman dilerimi nereye geireceimi bilirdim. Bana
kar her zaman ok sabrl davrandn, bu sefer de yine sabr
l ol, bu samalar dinle. ayet iini korku kaplarsa, o zaman
dua et, ben "amin" diyeyim. Kendim, dua edecek halde dei
lim. Sevdiim - ya, anladn deil mi? Evet yine onun derdin-
deyim. Ah, biraz aklm bama gelse, ya da bam biraz akl-
lansa! Ah, dostum, ah...
H orn gelmi. Kendisini kimi yazlar okutup dinlemek
iin artmtm. Yanma almadm. Yatyorum, diye haber
yolladm. Seninle konuurken, rahatsz etmesini istemedim.
O da iyi ocuk, ama can skmakta birinci. -B inlerce laf, bir
birinden sama. -A h , Behrisch, Behrich! Bam!
Kalktm, bir kalem atm; biraz kendime geleyim diye.

19
Dur bakalm, anlatabilecek miyim? Sevgilim ...ah, evet, o be
nim sonsuza dek sevgilim; bak, Behrisch beni deliye dndr
d u anda, ben bunu duyuyorum. Tanrm, Tanrm, ne
den onu bu kadar seviyorum? Dur, yine batan balaym. An
nette yok m u - Dur, dur, oradan balamayacam, sana hep
sini srasyla anlatacam.
Bu pazar, yemekten sonra Doktor H erm anna gitmi
tim. Saat sularnda SchnkopPlara dndm. Onun (K itc
hen) Oberm annlara gittiini sylediler. mrmde ilk ola
rak, ben de onlara gitmek hevesine kapldm. Ama bir baha
ne bulamaynca, BreitkopPlara gitmeye karar verdim ve git
tim. im iime smyordu. Bir eyrek kadar oturduktan son
ra Mamselle, Minnaya bir syleyecei varsa, gideyim O ber
mannlara bildireyim, dedim. Yok dedi. Ben asldm, gidece
im, dedim; o "otur, gitme" dedi. Sonunda yalvarmalarma
dayanamayarak kalemi ald, Mamsell Oberm anna, fke ile,
bir iki satr yazd. Pusulay aldm gibi uar admlarla beriki
lerin evine kotum. ok sevineceimi umuyordum. Ama ne
yazk ki sevincim iimde kald. Kd Mamsell O berm anna
verdim; at, iinde yle yazyordu: "u erkekler dorusu ga
rip yaratklar. Hi gvenilmiyor. imdi byle, imdi baka
trl... Az nce, Bay Goethe ziyaretimize geldi. O turur otur
maz sizden sz at ve sizinle birlikte olmay benimle birlikte
olmaya ye tuttuunu her haliyle belli etti. Nasl bir bahane
olursa olsun, bir ey bulup kendisini size yollamam iin dire
niyor. Kendisine gcenmekle beraber, sizlere seslenip sayg
larm sunduum iin ona yine de teekkr borluyum."
Mamsell Oberm ann mektubu okudu, bir anlam verem e
di, sonra benim sevgilime uzatt; ve o, geldiim iin sevine
cek, ilgimden tr teekkr edecek yerde, bana yle souk
davrand ki, Mamsell Oberm ann ile erkek kardeinin yann
da fena halde bozuldum. Btn akam ve ertesi gn hep ay
n souk davran srdrnce o kadar canm skld ki, zn
tmden hastalandm. Bir me, bir terleme... nbetler iin
de, ok kt bir gece geirdim ve ertesi gn de hi dar k

20
 mamaya karar verdim, - a m a - Ah, Behrisch, olup bitenleri
sana soukkanllkla nasl anlataym bilmem ki? -O h , Tan
rm! O akam, bir ara, bir ey istemek iin benim hizmeti
kadn aa yolladm. Kadn geldii zaman, onun, annesiyle
birlikte Komediye gittiini haber verdi. O srada bir me
nbeti ile tm bedenim tir tir titriyordu. Bu haberi duyar
duymaz, btn kanmn ate kesildiini duydum. Vay, de
mek kalkm tiyatroya gitmi! Sevgilisinin hasta olduunu da
bildii halde... Bu, bana pek ac geldi; ama yine de, ona dar
lamadm. Komedide, acaba, hangi para sahneleniyordu?
Yoksa? Sakn Komediye O N L A R L A gitmi olmasnd?
Berikilerle... Al, sana... yenibatan altst oldum. Ve bunu
anlamaya karar verdim. -H aydi, kalkp giyinirsin ve bir deli
gibi, koa koa Komediye gidersin. Acele, galeriye bir bilet
alp yukar karsn. Bu sefer, yeni bir terslik. Gzlerim o ka
dar zayf dm ki, locadakileri semenin olana yok. te
o zaman, deli oluyorum sandm. Koaym, evden drbn
alaym diye dnrken, gzm yanmda duran adama iliti.
Baya bir ey, ama elinde iki drbn var. Btn nezaketimi
taknarak, birini biraz alabilir miyim? diye sordum. Olur de
di. Gzlerimi aada gezdirmemle locasn bulmam bir ol
du. -A h , Behrisch -
Evet, locasn buldum. Kendisi keye oturmu. Yann
da, tanmadm kk bir kz, onun yannda Peter, onun ya
nnda da annesi, - Ama dur, bitmedi! skemlesinin arkasn
da Bay Ryden, gayet ilgili bir pozda. Evet... imdi, beni bir
dn! Bir, gznn nne getir! Galeride dikilmi, elde
drbn -v e karmda bu g r n - Hay Tanr bels! Ah,
Behrisch, o anda, fkemden kafam atlayacak sandm. Sah
nede Miss Sara oynuyorjdu. Schulzen, Sara rolnde idi.
Ama ben ne bir ey grecek, ne de bir ey iitecek halde
idim. Gzlerim locada hareketsiz, kalbim ise yerinden frla
yacakm gibi hareketli. Ryden arada bir ban ne doru
uzatyor, bylece kk kzn grmesine engel oluyordu. A ra
da bir de iskemlesinin zerinden eilerek ona bireyler syl

21
yordu. Bense, dilerimi gcrdatarak, bu bali seyrediyordum,
gzmde yalar vard. Am a bu, daha ok, dikkatli bakmak
tan ileri geliyordu. Btn akam boyunca -v e hl d a h a -
bir trl alayamadm. - O srada, seni dndm; yemin
ederim ki, seni dndm. Koup eve gideyim ve derhal sa
na yazaym istedim. Ama onlar yle brakp kamyordum
ki... Tanr biliyor ya, daha o anda onu balamaya hazr
dm. Evet, onu balyordum. Berikine gayet souk davran
yordu. Ban br yana eviriyor, sylediklerine yant vermi
yor, adeta ondan sklma benziyordu. Belki de, grdkleri
me ben bu anlam veriyordum. Belki de, elimdeki drbn
den ziyade, gnlmd beni byle aldatan! Ah, Tanrm, ama
ya doru gryorduysam? Bunun nedeni en sonunda, bana
kar duyduu sevgi olamaz myd?
Saat dokuzu vuruyor. u Tanrnn bels Komedinin da
lma saati. Lnet olas! Dur hele, ykye dnelim. Bir ey
rek saat kadar, ylece, hep ilk bakta grdm grntye
bakarak oturmuum. Birdenbire btn vcudum yle iddet
li bir nbetle sarslmaya balad ki, lyorum sandm. D r
bn sahibine uzattm ve koa, koa -yrye, yrye deil -
evet, koa, koa eve dndm. - Ve ite, iki saattir de senin
le ba baaym. imdi, sorarm sana, paras pulu, gelecei
hakkndaki um utlan ve yetenekleri ile benim durumumda
olup da bu kerte mutsuz olan bir tek kii tanyorsan, syle, o
zaman susacam. Akamdan beri, bo yere, alayaym diye
uratm, dilerim birbirine vuruyor ve dileri atrdarken in
san alayamyor...
Yeniden, kalem atm. Yeniden, birka dakika dinlen
dim. Ah, dostum, bak nc kda baladm. Sana hi
usanmadan binlercesini doldursam, yine de syleyeceklerim
bitmeyecek. Hangi dertli iini dkmeye doymu, usanmtr
ki?
Onu sevmemek elden gelmiyor. Sunduu zehir olsa yi
ne de elinden alr, ierdim, sanyorum. Beni bala dostum,
sana bu satrlar ateler iinde yanarken yazyorum. Am a b

22
rak, yazaym. Yazaym da, hrsm kalemimden ksn; yoksa,
kim bilir, ne olmaz ilere kalkacam.
Bir eyrek kadar, oturduum yerde uyumuum. Gerek
ten, ok bitkinim. Ama bu akam, bu kd doldurmadan b
rakmam. Syleyecek daha ok eyim var.
Bu geceyi, kim bilir, nasl geireceim? Yatmaya korku
yorum. Yarn ne yapacam? Bak, ite bunu biliyorum. Eve
girinceye kadar, iyice telsz olacam. eri girer girmez
kalbim kt kt atmaya balayacak. Hele onun sesini duyup
dolatn iitince kalbim bsbtn hzl atacak. Ve yemek
biter bitmez, alp bam gideceim. Eer kendisini grecek
olursam, gzlerim yalarla dolacak, iimden: Seni ben ba
lyorum Tanr da balasn ve benim mrmden aldn yl
lar senin mrne katsn! diyeceim. Evet, yzne bakarken,
iimden bunlar geireceim ve beni sevdiine biraz olsun
inanmak elimden gelirse, sevineceim ve bylece uzaklaaca
m. Yarn ite byle olacak, br gn de yle, daha br
gnler de...
Bak, Behrisch, Saray, bir zamanlar, onunla birlikte
seyretmitim. Ah, o zaman, ne kadar baka idi! Ayn aktr
ler... Ama onlara bugn dayanamyorum... Ah, evet, mutlu
luk bize gre deien bir ey... eytanmz da, yine, biz ken-
dimiziz. Yaadmz cennetten bizi attran eytan iimizde
aramamz gerek.
Yine biraz uyumuum, ok halsizim. Bakalm, yarn ne
olacak. Zavall bam hep dnyor. Yarn, kalkp onu grece
im. Belki, haksz yere bana byle souk davranmaktan vaz
gemitir. Vazgemediyse, biliyorum, yarn akam daha id
detli bir nbetle yataa deceim. Ne yapalm, yle olsun!
Artk, isteklerime egemen deilim. Geenlerde, atm gemi
azya alm, beni olanca fzyla koturmaya balamt. Onu
durdurmay bir trl baaramyordum. Eh, dedim, artk l
yoruz... lmesem bile korkun bir ekilde yere yuvarlan
mam iten deildi. O zaman, bir toparlandm ve bir gayretle
kendimi yere attm. Bu gzpeklii yapabildim. yle, pek

23
fazla gziipek olduumu syleyecek deilim, u var ki, tehli
ke karsnda byle davranabiliyorum, yaradlm byle.
Ama imdi? te, tehlikenin ta iindeyim; Hani, nerede o g-
zpek adam? Ah, Tanrm! Dostum, benim dostum! Neyi
sylemek istediimi anlyorsun deil mi? Haydi, Allah rahat
lk versin! Zihnim darmadan. Ah, gne bir asayd! Bu
honutsuzluk yok mu? Ne karaladm, gerekten, artk bil
miyorum.

( aramba sabah)

ok kt bir gece geirdim. Ryamda, hep, Saray gr

dm. Ah, Behrisch, imdi biraz daha rahatm, ama pek fazla
da deil... Bugn, onu greceim. Oberm annlarda Minna-
nn provas var, o da gelecek. Ah, ya bana kar yine yle so
uk davranrsa? O zaman, ben de karlk yaparm. Kskan
lk acsndan onu kvrm kvrm kvrandrnm. Yok, hayr.
Hi ona bunu yapabilir miyim?

(A kam saat 8)

Dn akamla bu akam arasnda ne byk fark var.

Mektubumu, batan sonuna kadar, okudum. Sana olduum
gibi gzkmekten kanacak olsam onu mutlak yrtar, atar
dm... Bu-delice sevgi ve yine delilik derecesindeki nefret, bu
taknlk ve lgnca zleyi, sana karndaki delikanly oldu
u gibi tantacak ve... ona acyacaksn...
Dn gece, nasl dnya benim iin bir cehennem idiyse,
bugn de bir cennet... onun ne biri, ne de tekisi olmadn
anlayncaya kadar, bu herhalde bylecc srp gidecek.
Oberm annlara geldi, bir eyrek saat kadar ba baa kal
dk ve ite, barverdik. Hani, Shakespeare: "Zaaf, senin
adn: K A D I N ! " demi ya, bence bu daha ok delikanlnn
yaradlna uyuyor. Bana kar hakszlk ettiini anlamt,
hasta olmam ona bsbtn dokunuyordu. Boynuma sarld
ve benden af diledi. Ben de olanlarn tmn baladm. O

24
 anda, benden ne istese balamazdm ki!
Ama, yine de, kendimi tuttum; yaptm lgnlktan,
kalkp Komediye gittiimden sz amadm. Bu konuyu o
ele ald: dn gece Komediye gittik, dedi. Bana danlmazsn
deil mi? Locann bir kenarna ekildim. Gelip de oturmasn
diye, yanbamdaki iskemleye Lotteyi oturttum. Benim is
kemlemin arkasndan ayrlmyordu. Ama ben, kendisiyle
elimden geldii kadar az konumaya gayret ettim. Durm a
dan bitiik locadaki arkadamla konutum. Elimden gelse
onun locasna geecektim. - Ah, Behrisch, bir gn nce,
grdklerime bu anlam vereyim, kendimi buna inandraym
diye rpnyordum. imdi ise o, btn o inanmaya altkla
rm ite bir bir yzme sylyordu. Hem de nasl? Kollarn
boynuma dolayarak... Bir dakikalk zevk, insana binlerce ger
ein ikencesini unutturabiliyor. Byle olmasa, zaten, ya
am srdrlebilir miydi? Btn zntm dalverdi. Bir
dert, atlatldktan sonra, insana bir kazan oluyor. Arkamz
da kalan aclarn anlmas da, bir zevk... Hele, acnn bo ka
lan yeri bu ekilde dolarsa! Btn mutluluumu, ite, kollar
mn arasnda tutuyordum. Sevgisinin gcne dayanamayp
akl, mant ineyerek kollarma atld u anda, -b tn
yaknlmza ramen, nasl ho bir utan duygusu iindeydi;
dudaklarn dudaklarma her uzatnda gzlerini yumuyor
du; sevimemize ara verdiimiz ksa anlarda, yznde, hep o
tatl glmseyi vard; utan, sevgi, istek ve korku yanaklar
n kzartmt; titreyen vcudunu kollarmdan syrmak iin
urayordu; ama ben biliyordum ki, korkmasa, bu zayf di
renci gstermeyecek, kollarmdan kurtulmaya abalamaya-
caktr... Behrisch bu, bu yle bir mutluluk ki, insan onun ha
tr iin her trl cehennem azabna katlanr - Allah rahat
lk versin! Yine bam dnyor, dn akam gibi... Ama, bu
kez, bsbtn baka nedenle... Bugn nbet gelmedi; hava
lar byle gzel giderse, belki de hi gelmez... Allah rahatlk
versin!

25
 KTCHEN SCHNKOPFa

Leipzig, 1 Kasm 1768

t

Benim ok sevgili arkadam,

Hep o alayc eda, o ineli szler... yiyi kl bir ynden
gstermede usta, bir hastann haline glecek, bir dertliyi ala
ya alacak kadar kat yrekli... Mektubunuz, batan sona, bu
sevimli zulmlerinizle dolu... Minnann hemehrisinden, za
ten baka trl yazmas beklenebilir miydi?
Umduumdan abuk aldm yantnza teekkrler. le
ride de, byle keyifli ve alayc saatlerinizde, beni anp yazma
nz sizden rica edeceim; taknlnz, neenizi ve zek p
rltlarnz grmek bana byk zevk veriyor; bunlar, fazla
dnmeden ve insafsz bir ekilde, ortaya dkseniz bile...
Kendime ne kadar deer verildiini gayet iyi bildiim
iin, mektuplarma verilecek deeri de kolayca hesaplayabili
yorum. nsan bakalarnn sonucunu gz nne getirince,
kendi bana gelecekleri de tasarlayabiliyor. Bunun iin falc
olmaya gerek yok; ben, yine de yaknmyorum; zira, yazg
byle istemi: Biz lmeye grelim, geride kalanlar ve yerimi
zi alanlar, mezarlarmzn zerinde, nasl olsa, hora tepecek
lerdir. (...)

KTCHEN SCHNKOPFa

(Bu m ektup K atchenin D r. K anne adnda yksek mevki sahi

bi biriyle nianlanm as zerine yazlmtr.)

Leipzig, 1 Haziran 1769

Azizem, mutluluk ve sevinciniz H orna yazdnz mek

tuptan anlalyor. Benim duyularma, benim bu haberden
tr duyduum sevince gelince - bunun derecesini siz d
nebilirsiniz, eer sizi ne kadar sevdiim tamamyla hatrnz

26
dan kmadysa... Sevgili doktorunuza sayglarm iletin. Dost
luklarna erimekle onur duyacam. Uzun zamandr yazmad
mn nedenini sormusunuz: nsan karsndakinin sabrszlk
la bekledii mektuplar yazmakta gecikirse sz iitebilir, do
rudur; ama ben durumun byle olmadn biliyordum. Onun
iindir ki yazmadm. Son zamanlarda benden mektup alms
nz ya da Erlangen gazetesi elinize gemi, ilginiz bakmndan
arada bir fark yoktu ki... Szn ksas, bugn, sizin iin ben,
durmu ve kokmu bir balktan baka bir ey deilim... Siz ne
derseniz deyin, bu byle... Yemin edebilirim ki byle...
Horn yava yava kendine geliyor. Buraya dnd za
man, hali pek berbatt. Uzak kald A rianesini bu derece
bir sevgi ve duyguyla anmas insann tuhafna gidiyor. Mektu
bunuzda yazdklarnza baya inanm: hani, Constantienin
zlemden sararp solduuna filan... Sorun rengin umasnda
ise, kendisinin hi zlmediine inanmak gerek: zira bu gn
lerde yanaklar her zamandan renkli... Kimi zaman ona,
eeh, diyorum, yaknda grrsn, Fieckgen (Constantieye
aralarnda verdikleri ad) o da ok gemez arkadan kendi
ne rnek alr, onun tuttuu yolda yrr.
O zaman bana az dolusu kfrler yadryor. rnei
nin de senin de Tanr belnz versin diye baryor. Byk
sevgisinin Constantienin kalbine oyduu ili sevgi kelimeleri
nin hibir zaman silinemeyeceine inanm! Zavall dn
myor ki, gen kz kalbi mermerden deildir, m erm er olma
s da beklenemez ya! En sevimli kalp, en abuk sevebilen
kalptir, ama abuk sevenin unutmas da abuk oluyor. Horn
bunlar aklnn kenarndan geirmiyor. Hakk da var: yery
znde en ac ey, bir sevginin ldne tank olmak. Yz
bulmam bir sevgili, hijbir zaman terk edilmi bir sevgili ka
dar mutsuz olamaz. Birincinin daha umudu vardr. Hi ol
mazsa nefret edilmekten korkmaz, ama teki, teki yle mi
ya? - "Benimdir!" dedii bir yrekten atlmann ne demek
olduunu bilen, bunu kolay kolay ne dnmek ister, ne de
oturup szn etmeyi...

27
 ()
Yazmak bana zor geliyor. zellikle size seslenmek...
Ayr bir buyruunuz olmazsa, ekimden nce benden mektup
beklemeyin. nk "sevgilim", "iyi arkadam, hatta yer yer
"en iyi arkadam" eklindeki iltifatlarnza, karn, dorusu,
bu "en iyi arkadalk" bana biraz can skc geliyor. Tazesi du
rurken konserve fasulyeyi kimse aklna getirmez, deil mi?
Nitekim, balklarn da ancak tazeleri istenir; ne olur ne ol
maz, belki bozulurlar diye onlar tuzlamaya kalkarlar; eh,
belki biraz da gz boyamak iin... Dostluk tuzuna bulayp sa
lamurasn kurduunuz irili ufakl, dzgn ve biimsiz bunca
sevgiliyi hatrlaynca kim bilir ne kadar tuhafnza gider. Ben
bile gzmn nne getiriyorum da glmekten kendimi ala
myorum. Yok, yazk olur, benimle mektuplamay yle bir
denbire kesivermeyin: sonunda, salamuranza yaramayacak
kadar da kt deilim herhalde...
Ha, az kald unutuyordum: Size bir iki kk armaan
yolluyorum. Bunlardan isterseniz kendi banz, ya da bir ar
kadanzn elleri iin herhangi bir ey yapabilirsiniz. Boyun
atks ve yelpaze olduu gibi duruyor. Elimi sremedim.
Aalar bahar gnlerinde budarlar. elenkler de iekler
aarken rlr... Darlmayn, ama ne umutlarla baladm
ilere bugn, sizin iin ne isem hep ayn olarak devam et
mek bana ac veriyor. Size her zaman, alnyazm sizinkine
bal, der dururdum. Ne kadar doru sylediimi yaknda an
larsnz, hi beklemediiniz bir haberi duyduunuz zaman...

28 Austos 1769

Azizem, salma kar gsterdiiniz ilgiye teekkr

ederim. Son duyduunuz haberin asl olmadn syleyeyim
de iiniz rahatlasn; istediim kadar dzgn olmamakla bera
ber salk durumum zntye neden olacak gibi deil. Uzun
zamandr yazmadmn nedenine gelince; tahmin edersiniz,
ekindim. Kim bilir, ola ki yaknda siz de kimi nedenlerle ba

28
na yazmamay daha uygun bulacaksnz...
Ne tuhaf, tam bir sene nce bugn sizi son olarak gr
mtm. Bir yl iinde her ey ne denli deiiyor, akl alr gi
bi deil. Bahse girerim ki, bugn karma ksanz belki de
sizi tanyamam. yl nce her eyin bugnknden bsb
tn baka bir yn alacana yemin edecek kadar inanl
idim. nsan hibir ey iin yemin etmemeli... Bir zamanlar si
ze durmadan anlatmak, sylemek gereini duyuyordum. Bu
gn ise bir sayfay doldurmak bana zor geliyor: Hounuza gi
decek konularn hangileri olduunu bilemiyorum artk... G
nn birinde mutlu olduunuzu, her ynden mutlu olduunu
zu bana yazarsanz sevineceim. Buna inanyor musunuz?
Ne kadar ktym, deil mi? imdi Leipzigde olsaydm, yi
ne yannzda olur ve somurtup otururdum... Bu sahneleri bi
lirsiniz. Yok, hayr yannzda olsaydm imdi ne kadar, ne ka
dar sevinli olurdum! Ah, buuk yl nceye dnebilsek!
Ktchen, yemin ederim ki sevgili Katchen, o zaman ok da
ha akllca davranrdm.

KATHARINA FABRICIUSa1

Saarbrck, 2 7 Haziran 1770

...Dn btn gn atla dolatk (Goethe ve arkada Te-

ologie rencisi Weyland). Eteklerini o sevimli Saar Nehri
nin sulad Lothringen Dalarna trmandmz zaman ha
va kararmaya balamt. Sada, alabildiine uzanan yeil va
dinin ortasnda, griye alan bir renkle sessizce akp giden ne
hir, solda, yamalar kaplayan kayn ormanlarnn zerimize
devrilecekmi duyusunu veren lo karanlnda ilerliyorduk.
Siyah kayalar evreleyen allklarn arasnda kk kular
prltl kanatlarn rparak, uuuyorlard. Bu grn

1. Katharina Fabricius: Goethenin luzkardei Comelianin, Worms kentinde oturan

bir arkada.

29
 karsnda kalbime bu yerlerin erini doldu. Gnn btn
zorluklar belleimden silinip gitti.
Rahat ve hafif bir yrekle soluk almak, bu ne byk
mutluluk! Gzpek yaratlmz bizi durmadan zorluklara,
tehlikelere srkler. Byk sevinlere de zaten ancak byk
zahmetlere katlanarak ulamak olas. Beni sevginin karsn
da yer almaya zorlayan da herhalde bu dnce olsa gerek;
sevgi insan gl klar, diyorlar ya, hayr, yanl... Kalbimiz
yumuak m, u halde zayfz, demektir. Gsnzn iinde
lk lk arpan bir yrekle, boaznz tkanyor gibi bir halle
gzlerinize dolan yalar datmaya m alyorsunuz; ya da
aklnzn almad bir zevk iinde o yalar akmaya m brak
msnz? te o zaman o kadar zayfsnz ki, ieklerden rl
m bir zincir bile sizi kskvrak balamaya yeter. Bu elenk
gizli bir by ile kopmaz hale mi gelmitir? Hayr, ama kop
masn diye sizin kendi iiniz titrer de ondan...
Seven, olsa olsa sevdii kz kaybetme tehlikesi ile kar
karya geldii zaman yrekli olur. Ama bu da artk sevgi de
il, ancak kskanlktr. Sevgi denince ben, u ya da bu trde
bir etkiyle ilgisizlikten syrlm bir kalbin, iinde yzd o
dalgal duyguyu anlyorum. Hep ayn nokta evresindeki r
pnlar. Tahta ata binmi ocuklar gibi devinme, bir abala
ma... Ama hep ayn yerinde say. Sevginin gerek betimle
mesi bence bu. (...)

BRGERe 1
tarihsiz

Size Goetzn ikinci basksn sunuyorum. H er zaman is

tediim halde, bu gne dek bir trl yazamadm. Dostunuz
Testdorpf ile ba baa geirdiimiz saatler, beni bu ii bir

1. Gottfned August Brer (1747-1794) Balladlanyla n salm Alman ozan. Bu mek

tubun kendisine yazld sralarda Gttingen niversitesine profesr olmu, mr
nn son be ylnda bu niversitede estetik okutmutur.

30
an nce yapmaya zorlad.
Aramzdaki kt duvar yrtmaya, nce ben davrand
m iin deta seviniyorum. Seslerimiz birbirinin yabancs
deildir. Kalplerimiz de yle... m r abucak ve bombo ge
iveriyor, ayn yolun yolcular, el ele tutuarak yrseler ok
daha iyi olmaz m?
Bir yaz yazp bitirince, onu bana yollaynz. Ben de y
le yaparm. Bu, insan heveslendirir. Yazlarm yalnz can
dan dostlarnza gsterirsiniz. Ben de tpk sizin gibi yapa
rm. Kopyaya kalkmayacama da sz veriyorum.

J. DANEL SALZMANNa1

Frankfurt 28 Kasn 1771

Beni sizin kadar tanyan olmasn! Yine de bahse gire

rim ki mektup yazmadmn nedenini bilememisinizdir. Ye
ni bir meraka kendimi kapp koyverdim, yepyeni bir me
rak... Byle zamanlarda ne hale geldiimi, aya, gne ve sev
gili yldzlara nasl bo verdiimi bilirsiniz... Ne yapaym,
iimde byle bir merak olmasa yaayamyorum ve byle bir
ey tutturdum mu, sonu ne olursa olsun, kendimi ona tam a
myla kaptryorum. Siz bunu teden beri bilirsiniz. Ne ise
bu kez korkulacak bir ey yok. H er eyi, H om eri ve Shakes-
pearei bile kafamdan sildim. Orada imdi tek bir tasar ge
limekte: Bir dram hazrlyorum: Bunda, temiz ruhlu bir Al
man byn canlandracak, bylelikle olaanst deer ta
yan bir insann ansn unutulmaktan kurtaracam. Bu i be
ni o kadar uratryor kj vaktin nasl getiini anlamyorum.
Buna da -zellikle b u ra d a - ok gereksinme duyuyorum; zi
ra, enerjimizin hibir fayda salamadan kendi kendine telef ol
duunu grdmz bir evrede yaamak dorusu zor.

1. Salzmann, J. Daniel: Goelhenin Strassburgda tant ve ok sevdii arkada.

31
 Yokluunuzu her an iimde duyarak tckbama krda ya
da kt stnde geziler yapyorum. Kendi iine kapanan ru
hum Strasburgun grltl yaamnda bouna harcanan
emeklerin birleip direldiini seziyor. imde duyduum bu
byk gc tek bir konu olarak ele almasn ve btn aba
ve gcmle yrtmesini - ya da zorla srklemesini - baara
mazsam bu bana pek ac gelecektir. Eseri sunduum zaman,
(adlarn, ne yazk ki yalnz mezar talarndan rendiimiz)
soylu cetlerimizden birini karnzda canl grmekle zevk du
yacanz umuyorum. Onu benim sunduumu dnerek ay
rca seveceinizden de kukum yok.
te asl uratm ey bu. Avukatlk ileri bunun yans-
ra olup gidiyor. Sizi ok aryorum. Hazrladm bir pasaj
okuyup fikrinizi almay, beendiinizi duymay ne kadar ister
dim! Bunun dnda, evrem tamamyla ld. Son aylarda ne
kadar deitiimi anlamak iin, vaktiyle kafamdan geenleri
yazdm ktlarn -yalnz bir hafta iinde doldurduklar
m n - okluunu gz nne gelirin, yeter!
Frankfurt hep o bildiiniz yuva Nidus. Ku yuvas...
Kulukaya yatp yavru karmak iin belki iyi, ite o kadar.
Yoksa tam anlamyla bir izbe, tklp kaldmz bir delik.
Hemen Allah cmlemizi kurtarsn, amin.
Be ekim tarihli mektubunuzu ararken yanl bekleyen bir
sr mektup elime geti. Arkadalarm gcendirmek iste
mem, sevgili dostum, ama ileriye doru yle bir atlma halinde
yim ki soluk almaya bile zor vakit buluyorum. Geriye bakmak
benim iin deil. stelik de bir kez kopmu balar d gc ile
birbirine eklemeye almak, bana oldum olas ar gelmitir.

32
 HERDERe
(Gtz von Berlichingenin msveddeleri ile birlikte)

Frankfurt, 1772 balan

te, kendimle ba baa geen u yalnz gnlerin verimi:

Fra ile tuval zerine geliigzel izilmi, kimi yerleri az ok
belirmi olsa bile henz taslak olmaktan kmam bir ya
pt...1 Bu almam hakknda size birtakm aklamalarda bu
lunacak deilim, dostum; yle ayaa kalkp ona biraz uzak
tan baktm u anda, duyularm sylemekten de kanyo
rum; nk, kim bilir belki iinizde, yargnzn yneldii alan
dan korkuyormuum da ona, gitmesini istediim yolu ben
gsteriyormuum gibi bir duygu belirir... Yalnz u kadarn
syleyeyim ki, bu ie pek byk bir abayla sarldm, dn
cenizi, almay aklma koyduum iin elimden geleni ona har
camaktan, ruhumu en zl gcyle ona katmaktan kanma
dm... Yargnz yalnz bu yapt bana, doru kla gsterme
ye deil, belki daha ziyade beni bana tantmaya yardm ede
cek. Yargnz, bir iaret ta2 gibi diktiim bu noktadan ba
layarak kacam uzun yolculukta, zaman zaman durup so
luk alrken arkama dnp ona bakarak hesabm yapacam.
Sesinizi duyana dek, zerinde hibir deiiklik yapmadan
bekliyorum. nk biliyorum ki, onun canlanp ortaya ka
bilmesi iin, yenibatan yaratlmas gerekiyor.
Geenlerde Merck3 ile birlikte ok zengin bir gece ge

1. Goetz von Berlichingenin msveddeleri.

2. Yol kenarlarnda kilometreyi gsteren ta.
3. Merck, Johann Heinrich Strassburgdan hukuk renimini tamamlayarak dnen
Goelhc, Darmstadtla tant John. Heinr. Merck ile arkadal Frankfurtta da
srdrr, Strassburgun eindirdikleri ve zellikle Sesenheim olaylarnn etkisiyle sar
slan benlii, bu temkinli, iyi kalpli ve gvenilir dostun yaknlnda, arad gnl ra
hatl ve avuna kavuur. Merck Prankfurtla askeri sayman olarak grev yapmakta
dr. Bir yandan da zamann yaznsal akmlarn izler ve edebi bir dergi yaynlar. evre
sindeki insanlar zerine hislerine kaplmadan, objektif bir grle verdii yarglarda
amayan, ac eletirilerini dostlarndan esirgemeyen, ama keskin gznn souk g
rne kalbinin scakln katmasn da bilen bu deerli arkadan, kendisinden sekiz
ya kk olan gen ozann ruhsal gelimesinde byk ve ok olumlu etkisi olmutur.

Seme M ektuplar 33
irdik. Konuurken iinizin aldn, fikirlerinizin geliip bi
im aldn duyduunuz bir insanla yeniden bulumann zev
ki iinde idim. Ne kadar sevinli olduumu bilemezsiniz.

HERDERe

Wetzlar, 1772 T em m uz on a ta n

Kk teknemle dalgann henz zerindeyim, yldzlar

arada bir grnmez oluyorlar, o zaman yazgnn kendi eliyle
ittii yne doru ylece akp gidiyorum... Atlganlk, umut,
korku ve dinginlik ruhumda durmadan yer deitirmekte...
Sizi anmadm gn yok. imden, her zaman: "Ne olur
du, hep birlikte yaasaydk!" diyorum. Ama, bu da olacak, bi
liyorum: Kk ocuk pek erken eere atlad, siz ise atnz
pek hzl sryorsunuz. Ziyan yok, ben de yolumu izmekte
ve elimden gelen abay gstermekte kusur etmeyeceim.
Belki, bir gn, yeniden karlarz. tesi kolay.
On drt gndr, ilk kez, sizin Fragm entlar okudum;
onlarn benim iin ne demek olduunu sylemeye bilmem
gerek var m? Yunanllar anlatan sizlere ou zaman eri
mi olmak beni sonsuz sevinlere bodu, ama asl houma gi
den tanrlarn ruhlar ile birlemiim de bu kutsal birleme
nin scakl ile kalbim ve duygum yepyeni bir yaama uyan
m gibi bana zevk veren: dnce ve duyguyu anlatmda bir
lemi grmek oldu. Bu zevki bylesine iten yaadm.
Sizden, daha sk buluabilmemiz iin olanak yaratman
z rica edeceim. Siz benim iin ne iseniz, benim de sizin
iin ayn ey olabileceimi siz de biliyorsunuz. Ama, bu ara
da, zaman zaman birbirimize girecekmiiz, ne nemi var?
Biz, yle atmalardan kaacak korkaklardan myz? Hrsla
rmz birbiriyle arpyorsa, bu arpmalara gs germ e
miz gerek; bunu, sizden ok, kendime sylyorum. Sonra r
nein, cannz m sktm, bunu yzme syleyiniz, dpedz,

34
apak... sterseniz fke ile isterseniz alayla... iinizden nasl
gelirse...
Berlichingen zerine bir kelimecik: Mektubunuz, be
nim iin, batan sona bir avun mektubu oldu; ben ona, bu
sizin verdiinizden daha aalk bir yer veriyorum; "Shakes-
peare sizi iyiden iyiye ezmi, vb..." eklindeki kannz tm
arlyla kavradm; baknz yapacam ey ne olacak: Geni
lde, bir eritme ileminden sonra sprnty ayrp atmak
ve yerine deerli maddeler koyarak yeni bir kalba dkmek.
Bu yepyeni biimi ile onu sonra bir kez daha karnzda gre
ceksiniz. Tabii, bunlar henz ancak tasar halinde kafam
da... Buna da ayr zlyorum ya, ne ise... Emilia Galot-
tide ylesine, ancak tasar halinde kalm bir yapt. ine
rastlant ya da kaprisin karmasna bile yer braklmam. Bi
raz zeks olan insan her sahnenin, hatta hemen her szn
nedenini anlayabiliyor. Bunun iindir ki kimi bakmdan bir
aheser olmasna karn ben onu beenmiyorum, kendiminki-
ni de ayn biimde, beenmediim gibi... Ruhumun derinle
rinden ykselen bu sezileri, kimi zaman da gzmde biim
alan dlerle, kalbimde bu umudu, yoksa ben bouna mu
beslemiim: "Gzellik ve Byklk, duygularna daha ok
girdii gn, szn ve yazn ve eylemin de kendiliinden iyi ve
gzel olacaktr."

A IK L A M A

Goethe ile Kestner, kk Garbenheim kynde birbir-

leriyle tanrlar. Goetheden sekiz ya byk olan Kestner,
W etzlardaki mahkemede Bremen kentinin hukuk mavirli
ini yapmaktadr. Kestner, G oethenin zeksnn, akszl
ve akyrekli halinin hayran olur. Goethede soylu bir ruh
tayan Kestnerin drst ve temkinli hareketlerine, karakte
rinin doruluuna sempati duymaktadr. Arkada olurlar.
Ama bu arkadaln pek etin bir snavdan gemesi gereke-

35
 ceklir. Goelhe henz Kestner ile tanmadan nce Charlotte
Buff ile tanm, rastlant sonucu bir arada geirdikleri bir
elence akamndan sonra, pek ok stn yetenei olan on
dokuz yandaki bu gen kzn gzellii ve zarafeti karsnda
abucak ona k olmaktan kendini alamamtr. Oysa Lotte
(Charlotte) Kestner ile nianldr. Buna karn, Goethenin
byk ilgisine kaytsz kalamaz. Bu tehlikeli durumda da,
gen, yine arkadal srdrrler. Kasabann dedikodusu e
kilmez ve G octhenin sevgisi dayanlmaz hale gelir. de
ayn acy eker ve sonutan korkarlar.
Goethe, kendi kendisi ile etin bir savaa giriir.
M ercke de iini dkmtr. Onun ince uyarmalar ve vicda
nnn sesi, ona tek kar yolu gstermektedir. Sonunda, - n e
kadar zor olursa o lsu n -, zerine den grevi yapmaya ka
rar verir ve bir sabah sessizce, kimseye Allahasmarladk de
meden kaar gider.
Goethe, 11 Eyll sabah W etzlardan ayrlacaktr. Lotte
ve Kestner, onun byle bir karar verdiini bilmezler. 10 Ey
ll akam, birlikte oturup konuurlarken lmden ve
br dnyadan sz alr. ldkten sonra, acaba, ne olacak
tr? Ruhlar birbirini bulacak ve karlatklar zaman birbirle
rini tanyacaklar mdr?
Lotte, annesinin lmn anmsar. de zgndr.
Ayrlacaklar zaman Goethe, gen kzn elini per, byk bir
heyecanla: "Birbirimizi greceiz ve ne biimde olursak ola
lm, birbirimizi tanyacaz!" der, "kendi isteimle ayrlyo
rum, evet, ama sizi bir gn grmek umudunu iimde tama-
sam gidemezdim. Allahasmarladk! Biz, birbirimizi grece
iz."
Lotte: "Umarm, yarn..." der. Ve bylece ayrlrlar.

36
 K E S T N E R e

10 E yll 1772

te yok artk, Kestner, bu pusulay aldnz zaman O,

artk yok. teki pusulay da Lottchene veriniz. ok dingin
dim; ama konumalarnz beni altst etti. Allahasmarladk,
u anda, yazacak ey bulamyorum. Yannzda bir dakika da
ha kalsaydm, kendimi tutamayacaktm. imdi yalnzm. Ya
rn da gidiyorum. Ah, bam, zavall bam.

CHARLOTTE BU FFa

10 Eyll 1772

Bir gn geri dneceimi umuyorum. Ama, kim bilir, ne

zaman? - Sen konuurken kalbimden neler geiyordu. Lot-
te. Onlar son olarak gryorsun, diyordum. Belki son deil,
ama ite yarn gidiyordum ya! Artk o yok. Hangi eytan bu
konuyu aklnza getirdi? Duyduklarm istediim gibi syleye
bildim. Ama ne fayda ki, elinizi, her zaman tutmak istedi
im bu eli, ite son kez pyordum. Bu odaya bir daha geri
dnmeyecektim. Sevgili babanz beni son kez kapya kadar
geiriyordu. u anda yalnzm, gzyalarm tutmamn bir ne
deni yok arlk, sizleri mutlu brakyorum. Kalplerinizdeki ye
rim olduu gibi kalacak ve sizi bir gn greceim. Yakn de
ilse bile uzak bir gn. Sevgili kklere: "O yok artk, git
ti!" dersiniz. - Artk yazamayacam.

11 E yll 1772

H er ey hazr, Lotte, gn douyor. Bir eyrek saat son

ra gitmi olacam. Resimleri unutmuum, ocuklara verirsi
niz diye yolluyorum. Onlar bu satrlar yazmama neden ol-

37
 du. Yoksa ne yazacaktm, Lotte? Siz her eyi biliyorsunuz.
Son gnlerde ne kadar mutlu olduumu da... Ama ite gidi
yorum. En sevgili, en iyi insanlarn yanma gidiyorum, evet,
ama sizden uzak olduktan sonra...
Ne yapalm? Bu benim yazgmm; bugnm, yarnm
ve sonras hep byle geecek, aka diye sk sk yinelediimi
hibir zaman yaamma kalamayacam.
Neenizi hi kaybetmeyin, sevgili Lotte, siz yzlercenin
mutlususunuz. Yalnz ilgisiz deil. Ben ise, sevgili Lotte, de
imeyeceime inancnz gzlerinizde okuyarak mutluluk du
yuyorum. Adiy, binlerce kez adiy!

A IK L A M A

Goethenin Lottcye kar duyduu sevgi ondan uzakla

makla eksilmez. Yatann baucunda Lottenin Schatten-
bildi1 asldr.
Lotte ve Kcstner ile mektuplarlar. Ve zaman zaman
W etzlara kadar uzanp ziyaretlerine gitmekten kendini ala
maz.
Legationssekrclr2 Jcrusalem in intihar, ite, bu dne
me rastlar. Braunschwcigli bir katolik papazn olu olan Je
rusalem, bir arkadann karsn: umutsuz bir akla sevmekte
dir. Duygularyla vicdannn kavgas onu, sonunda, bu lme
srklemitir.
Goethe, bu haberi alnca son kerte zlr.

1. Schattenbild-Silhouette, profilden yaplm siyah resim.

2. Legationssekrter. Elilik bakatibi.

38
 K E S T N E R e

Kasan balan 1772

Zavall Jerusalem! Beklemediim bu haber bana ok

ac geldi. Hele bu haberi sevginizin bir gsterisi saydm
mektubunuzla birlikte almak... Zavall gen! Ama o aalk
insanlar yok mu, hani kendini beenmiliklerinin anlamszl
iinde, yreklerinde yalan bir Tanr sevgisi, dillerinde sah
te bir Allah korkusu, bire bin kalarak her eyi ktleyen, g
zel bir yaradl ezen, yok eden ite bunlar. Ktlk hep
bunlarn bann altndan kyor. Mutsuzluumuzun yaratc
s onlar... Topunun Allah belsn versin! Su, babas olacak
o uursuz papazda. Boynu altnda kalsn. (Tanrm sen beni
affet!) Zavall ocuk! Bir gn gezmeden dnerken ona rastla
mtk. Ay l l maktayd. Glmsemi ve "birine tutkun
olmal..." deyip gemitim. Lotte hatrlayacaktr. Tanr bilir,
kimsesizlik, ocuun kalbini kertti.
ok bir yaknlmz yoklu. Ama yedi senedir onu tanr
dm. Ayrlrken bir kitabn almtm. Onu saklayacam ve
ansn lnceye kadar unutmayacam.

10 Kasm 1722

(Wetzlara yapt bir ziyaretten dndkten sonra yazd

bir mektubun sonu:)
(...)
Wetzlardan dnerken yle bir dndm de umdu
umdan ok daha gzel karlandm gz nne getirerek
iimde ferahlk duydum. Bundan biraz da korkuyordum, zi
ra, tersinin ne kadar kt olduunu yakndan bilirim. Ak,
scak ve sevgi taan bir yrekle bir yere kounuz, sevgili Kest-
ner, ayet ayn duygularla karlanmazsanz cehennem azab
nn ne olduunu ite o zaman anlarsnz. Ama byle bir kar
lan - dilerim tm mrnz, bana yaattnz u birka

39
gn gibi gzel gesin.

SOPHIE VON LA ROCHEa1

Dannstadt, 20 Kasm 1772

Yannzda geirdiim o itenlik dolu, olaanst tatl da

kikalardan beri dnz hep ruhumda yayor. evrenizdeki
o gzel meleklerinizle, aile ve hele analk mutluluunun gz
kamatran gzellii iinde sizi grmek ve sonra, daha gze
li, aranzda yaama mutluluuna ermek... Bunun ne demek
olduunu ancak iimde duyuyor, ama anlatmay baaramyor-
sam, bunu szck bulmaktaki beceriksizliime ve sevincimi
dar vurmak ynndeki yeteneksizliime balayn! Nite
kim, siz de, kalbinizin benim iin sylediklerini, kukusuz,
herkesten iyi bilirsiniz...
Jcrusalem in lm ile ilgili olarak bilgi edinmek istedi
inizi Merckden rendim. Son drt ay W etzlarda, birbiri
mizin yansra yaamz. Bu kez, lmnden sekiz gn son
ra, oraya gittiim zaman Baron Kielmannsegg ile grtm.
Bu zat, Jerusalemin yaknlk gsterdii az insanlardan biri
dir. yle dedi: "Szlerime bakalar inanmasa bile sizin ina
nacanz bildiim iin sylyorum: Gerei ve ahlka do
ruyu bulmak iin gsterdii titiz aba ile kalbini ylesine i
nemi ve ezmiti ki yaama ve sevgi alannda baarsz kalan
bjr iki deneme onun bu ackl karar almasna yetiverdi." Soy
lu bir ruh, ilek bir zek, olaanst bir ruh taknl annda
byle bir karar alm, olmayacak ey mi? Aslnda yaam
neler yazyorum - siz onu benden iyi bilirsiniz ya...

1. Sophie von La Roche: (1731-1807) Ehrenbreitslein'l bir kadn yazar. Kzlarndan

Maximilian von La Rochea Goelhenin hayranl ve ilgisi vardr. 1771 ylnda Sop
hie von La Rocheun Sternheimdaki gen kzn hikyesi adl bir roman yaynlan
mt. Mektup eklinde yazlm olan bu roman, zamannda ok tutulmu ve edebiyat
lar tarafndan -G o eth e dahil!- beeni ile karlanmtr. Bu kitabn k, Goet-
henin 1774 ylnda yaynlad Gen W eitherin Aclan adl romann yaynlanr ya
ynlanmaz kazand esiz baannn salanmasna bir hazrlk saylabilir.

40
 15 A ralk 1772

()
Lolte sizden sonra yalnz beni seviyormu, diye yazyor
sunuz. Buna sevinmedim. kinci olmuum ya da yirminci, ne
fark eder. Birinciye btnn doksan dokuz hissesi dtkten
sonra, geri kalan bire tek bir kii sahip olmu ya da onu yir
mi bakas ile paylam, ne kar?
Ben onu, ta bandan beri, karlk beklemeden sevdim.

KESTNERe

10 Nisan 1773

Gzel bir gn geirdim. almay sevin, abay erin

kovalad durdu. Akam olunca da kalbim, ak ve yldzl
gn karsnda, dizlerinizin dibine oturup Loltenin atksy
la oynarken, elimden karmak zere olduum bu kk
mutluluklarn tadna varamadan, bulutlardan ok dalara ba
karak - b r dnyadan konutuumuz o gzel dakikalarn
ansyla yand. Lotteyi brakp gitmek... Bunu nasl yapabil
dim, hl ayorum. nk, bakn, -siz de bir yrek tayor
sunuz,- size biri gelse, ya da gelmi olsa, ya da gelecek olsa,
her ne ise ve dese ki, Lotteyi brak da git! - N e yapard
n z ? - Bu da nasl soru, deil mi? - Ya, ama ben de bir y
rek tayorum ve ben alp bam gittim. Siz buna ister byk
lk deyin, ister baka ey... gittim. yi mi eltim, kt m?
Bilmiyorum. Bu ii bylece, hatta fazla zorluk ekmeden ya
pvermitim. imdi ise bunu nasl yapabildim diye,-kendi
kendime ayorum. -in ac yan da bu deil mi asln
d a ? ..-
br dnyadan sz amtk. Bulutlarn ardnda acaba
ne var? diyorduk. Bunu bilemiyorum, ama pek iyi bildiim
bir ey var: O da Ulu Tanrnn duygudan yana souk oluu.
Byle olmasa Lotteyi size veremezdi... lrsem, hele br

41
tarafta biraz borum terse, ilk iim onu sizin elinizden al
mak olacaktr. Onun iin, dua edin de lmeyeyim, elim ko
lum tutsun, vcudum sa ve din kalsn. Eer lmsem,
gzyalar ve dualarla ruhumu ad ve honut etmeye aln.
Yoksa Kestner, karmam, haliniz yaman olur.

KESTNERe

Frankfurt, Haziran, 1773

Bu gece, Lotteyla ilgili tuhaf bir rya grdm: Kol kola

girmi, caddede yryorduk. Onu benim kolumda grenler
duruyor, gzlerini dikip Lotteye dik dik bakyorlard. Byle
durup bize bakanlarn kimilerini hl grr gibi oluyorum.
Derken, Lolle yzne bir rt rtt. Herkes ard. "Yz
n a!" diye ona yalvardm. Bunun zerini peeyi arkaya do
ru itti. Ve gzlerini bana evirdi. Bu gzler, ah... Onlar g
znzde duydunuz mu, insan ne hale gelir, bilirsiniz... Son
ra, hzl hzl yrmeye balad. Halk, hep yle durmu, bize
bakyordu. "Ah, Lotte" dedim, "ya, senin bir bakasnn kar
s olduunu bilseler..." Derken, dans edilen byk meydan
da kendimizi bulduk... tesini anmsamyorum.
le ben, byle ryalarla har neir, emekleye emekle-
ye yaam yolunda ilerlemeye abalyorum. Tatsz davalarla
uramak, dram, rom an ve benzerlerini kaleme almak, re
sim yapmak ve biraz da flrt, gnlerimi dolduruyor. Siz Tan
rnn mutlu kulusunuz. Benim iin, arkamdan, Kaabilin1 l-
netini tayor, diyorlarm. Ben, bir karde ldrmedim ki...
Bunu syleyenlerin aklndan zoru olmal!..
Sevgili Kestner, sana Gtz von Berlichingeni yolluyo
rum. Ba baa kalp kapnz arkanzdan kapadnz zaman
bunu karcna okursun...

1. Kaabit: Aht-Alikden: z kardei Haabil'i ldren Kaabil kastediliyor.

42
 A IK L A M A

1774 yl balangcnda gen Maximiliane von La Roc

he, Frankfurtta alan talyan asll zengin bir tccarla evle
nerek Frankfurta yerleti. Goethe, annesiyle olan arkadal
dolaysyla gen kadn ocuk denecek yatan beri tanyor,
onun, yalnz yetime biimini deil, esmer ve gz alc gzel
liini de eskiden beri pek beeniyordu. Ehrenbreitsteindaki
dostluklarn srdrmek isteiyle, yeni evlilerin evine sk sk
gidip gelmeye balad. Annesinin yakn dostu olai bu yakk
l ve nl ozann ziyaretlerinden Maximiliane de gocunmu
yordu. Kocas, i peinde komaktan, onunla fazla ilgilenemi-
yordu. Gzel sanatlara da, zel bir merak yoktu. Goethe ve
Maximiliane ba baa ho saatler geiriyor, sanat ve mzik
zerine konumalar yapyorlard. Ama yal koca bu dahi
aile dostunun sk ziyaretlerinden holanmamaya balamt.
Kar-koca arasnda birtakm kt sahneler geti. Goethe,
bu ziyaretlerinden, bir zaman iin vazgemek zorunda kald.
Onuruna dokunan bu olayn benliinde yaratt buna
lm, Lotteye kar duyduu ve kalbinden skp atmay bir
trl baaramad byk sevgi ve Jerusalem in ac sonucu,
gen ozann dnde birbirine kararak, onu yalnz Alman
yada deil, tm Avrupada nl klan yaptnn meydana gel
mesine neden oldu: 1774 ilkbaharnda Gen W ertherin Ac
lar adl romann kaleme ald. Ayn yln sonbaharnda ya
ynlanan eser birok dillere evrildi ve byk yanklar uyan
drd... Goethe, uzun zaman W ertheri yazan ozan olarak
tannd.

SOPHE VON LA ROCHEa

Frankfurt, 21 O cak 1774

Evlerine adm atmamak kararn verinceye dek neler

43
ektiimi bilseydiniz, dnmem iin byle direnmezdiniz, sev
gili valide... O korkun anlarda katlandm aclar bana m-
rmce yeter... imdi, artk, rahatm. zin verin de, byle ka
laym.
Sizi de artk gremeyecekmiim, herkes ne diyecekmi,
filan... artk dnmyorum.
Ancak bir durumda bu evin kapsndan ieri adm atabi
lirim ki... bunu da onun iin dilemesem, herhalde, daha iyi
olacak...

(Lolte ve Kestner, Goethe ile mektuplamay srdrd

ler. Bu arada, Lottein ilk ocuu dnyaya gelmitir. Ona
Wolfgang adn verirler. Goethe bundan son kerte duygula
nr...
Kestnerlerin imdi yaadklar Hannover kentinde, pek
iyi grtkleri Hofrat Meyer ve ei, seyahatleri srasnda,
Frankfurttan geerken, G oetheyi ziyaret ederler. Frau Me
yer G oetheye Lottedcn iyi haberler getirmitir.)

CHARLOTTE KESTNERe

Frankfurt, 16 Haziran 1774

Benim adm tayan kk yavru da iyi imi, annesi de

yaknda bsbtn iyi olacakm; sana yemin ederim Lotte se
ni anne olarak gzmn nne getirmek, bir erkek ocuun
olduunu, hatta benim bu ocuun isim babas olduumu d
nmek, garip kafam iin ikence... nanmyorum, ne yapa
ym... Kafam almak istemiyor. Lotte, sevgili Lotte, her ey yi
ne eskisi gibi olsun... Aslnda yle, deil mi? Frau Meyer-
den iittim, sen de hi, hi deimemisin...
Haydi, Kestner babaya selmlarm syle ve tarafmdan
p. Otursun, bana gzel mektuplar yazsn. Sen de yle, ba
na gzel gzel yaz! -T a b ii bu i gen anneyi eer yormaya

44
caksa. -
Elveda, sevgili Lotte, size yaknda bana ok benzeyen
bir arkadam yollayacam. Onu iyi karlamanz isterim.
Ad W erther ve sizi, eskiden olduu kadar hl -brakaym
da bunlar size anlatsn. -

(W ertheri yaratmakla Goethe kendini zen, ruhuna i-

kenceli bir bask yapan tm aclardan syrlm gibi idi...
1774 yaznn devingen akna byk istek ve yaama sevgisi
ile katlyordu.)

KESTNERlere

23 Eyll 1774

Kitab1 alm olmalsnz. Mektubuma eklediim pusula

nn onunla ilgili olduunu anlamsnzdr. Gnderirken, tez
davranaym diye, arasna koymay unutmuum. Fuar, bugn,
devingenlii ve grlts ile ortal birbirine katyor. Ge
mi ve gelecek, olaanst bir biimde, birbiri ile kayna
makta... Ben, acaba, ne olacam? Ah, siz yolunu semi in
sanlar, sizin durumunuz benimkinden bilseniz ne kadar daha
iyi... Meyerler dndler mi? Kitab, imdilik, bakalarna
vermemenizi, gidenden sayglarnz, kalandan da sevgilerini
zi esirgememenizi dilerim.

Bundan nceki mektuplarda kapal getiim yerlerin an

lamn imdi anlarsnz.

Ek pusula:
"Bu kitab ne kadat sevdiimi, onu okurken duyacaksn,
Lotte. Bu nsha ise, benim iin ayr bir deer tayor. Sanki,

1. Gen Wertberin aclan.

45
bir ei yokmu gibi, zerine titriyorum. Bu, sana ayrdjm
say, Lotte. Onu yzlerce kez ptm ve sonra, kimsenin eli
demesin diye, kapatp kilitledim. Ah, Lotte!

Onu, olsa olsa, Meyerlere gsterebilirsin. Onun dn

da, kimselere, imdilik gstermemeni rica ederim. Hele u
Leipzig Fuar bir gesin. Bir de, onu ikinizin ayr ayr oku
manz isterdim. Sen ayr, Kestner ayr... ve bana ikiniz de
ayr ayr bir iki satr yazarsnz.
Lotte, adiy, Lotte."

A IK L A M A

Gen W ertherin Aclar adl yaptn kaleme almakla

Goethe, ruhunu uzun zamandr ektii ak acsndan kurtar
m, taze ve yeni bir yaama kavumu gibi idi. Ama yaptn
yaynlanmas, yepyeni bir hastaln -deyim ho grlrse -
bir W erther hastalnn salgn halinde ortal sarmasna
neden oldu. Duygu ve d dolu bu kk yapt, yalnz, tad
sanat deeri iin deil, belki ondan ok, sevgiyi ve sevgi
nin hakkn savunmas iin bu derece esiz bir biimde dev
rin insanlarna etki yapt. W erther gibi giyinmek, onun gibi
konumak, hatta onun gibi lmek... bir moda oldu. eviri
ler, alntlar, taklitler, aksi tezi savunan yaptlar, ayn konuyu
ileyen arklar ve dramlar birbirini kovalad. Sonunda Goet-
heyi adalar, mrnn sonuna kadar, her eyden nce,
W erther yazar olarak andlar.
Goetheye abuk, ama biraz da garip n salayan bu
yapt okuduklar zaman, Lotte ile Kestner, dostlarna kar
kalplerinde besledikleri sevgi ve gvenin sarsldn duydu
lar. Birok kk olayn -deitirilm i olsa b ile - aklanma
s ve hele Kestnerin romandaki karl Alberte yklenen
rol, gerekten de ho deildi. Arkadalklarnn gizliliine
kar saygszlk saydklar bu davran, balangta onlar g

46
cendirdi ise de, yaptn gzellii karsnda, sonra sonra, ken
dilerini yenmek olgunluunu gsterdiler. 1775den sonra -ki
alma alanlar artk tmyle ayrlm bulunuyordu-, birbir-
leriyle ok seyrek mektuplamakla birlikte, ozana kar duy
duklar dostluk duygularn kalplerinde sakladlar.

KONTES AUGUSTE STOLBERGe 1

Offetbach, 7 Mart 1775

Neden size yazmyorum? kide bir sarldm kaleme

uzanp size yazmak varken, ne bekliyorum sanki?.. H er za
manki gibi hep, hep sizi dndm. Ve imdi kentten
uzak, pek sevdiim insanlarn yannda ve bekleme heyecan
iinde rpnyorum sevgili Auguste - Tanr biliyor ya, halim
berbat -2 8 ubatta, bol bol dans ettik.2 Karnaval da, byle-
ce, kapanm o ld u - O akam, salona iyice erken gitmiim.
Ayakta, bir aa bir yukar dolaarak bekledim ve sizi hatr
ladm - s o n r a - evremde bulduum sevgi ile ilgi ile oyalan
dm. Nee iinde vakit geti -sabahleyin, eve gelir gelmez,
size yazmak istedim; sonra, vazgetim ve uzun uzun, sizinle
konumaya koyuldum. -inde bulunduum durumu size ay
rntlaryla anlatamayacak olduktan sonra, size ne syleye
yim bilmem ki... Beni tanmyorsunuz. Ah, sevgili! Sevgilim!
Sakn, benden yaknlnz esirgemeyin. -A h , bir olanan
bulsam da, bam elinize dayasam, gzlerinizde dinlenebil-

1. Stolberg kontunun Friedrich ve Christian adndaki oullan da, Goethe gibi, Gt-
tingendeki Ozanlar Demeinin yeleridir. Dolaysyla birbirleriyle zaman zaman
mektuplarlar. Bu arada kk kzkardeleri, AugL.. Stolberg, bir gn Goelhe'ye
imzasz bir mektup yazar ve ozandan yant alr. Ksa bir sre iin aralarnda bir mek
tuplama balar. Bu mektuplannda Qoethe, gen kzla ilgilenmekten ok, kendi iini
dkmekle yetinmitir. Yukardaki mektubun yazl, Goethenin Lili Schnemann
ile ksa sren nianllk dnemine rastlar. Oflenbachda ikisinin de iyi grt bir
dostlarnn evindeki toplantya, OfTenbach'daki amcasnn yannda konuk olarak ka
lan Lili de gelecektir. Goethe bu bekleyiin heyecan iindedir.
2. Goethe dans etmesini ok seviyordu.

47
sem. Ah, Tanrm, u insan yrei, ne anlalmaz ey .- Al
lah rahatlk versin! Yazarsam alrm sanmtm, bo umut.
-B am hep yle, gergin, - Allahasmarladk!
Gece olduu halde, baheye bir boy kaym dedim;
ama bahe kapsndan bakp dnmek zorunda kaldm. Sk
bir yamur yayor. Hep, aklmda szsiniz! Sizi dnrken,
gnderdiiniz Silhouelte iin hl teekkr etmediim akl
ma geldi. Oysa ki Lavater1 kardeimin ve benim physiono-
mieye olan inancmz bir kat daha kuvvetlendiren bu Silhou-
ette iin ne kadar teekkr etsem yeridir. Bu temiz ve dn
celi aln, bu tatl ve enerjik burun, bu sevimli dudaklar, ene
deki bu zellik ve sonra topunun bir aradaki uyumu ve soylu
luu! Sa olun, sevgilim, sa olun! -B ugn, hava son kerte
gzeldi. -R esim y aptm - Bir sahneyi yazp bitirdim. Bu
ara, elimde yazacak dramlarm da olmasa yaayamaz, lr
dm. Yazdm yaknda size yollarm. -N e gzel olurdu
karnzda olursam da onu size kendim okuyarak kalbinize
duyurabilseydim, - yalnz, rica ederim sevgilim, dikkat edi
niz kaybolmasn. Onu bastrmak fikrinde deilim. Zira, Al
lahn izniyle, bir gn, oluu ocuu2 toplayp hepsini bir
den bir keye gmmek ya da bir kenara itivermek istiyo
rum. Halkn karsna kp maskara olmalarna ruhum ba-
kaldryor. Benim zavall W erlherimi mezarndan karp di
dik didik ettikleri yeter. Nereye gitsem, u Berlinlinin3 bir
kpeklii karma kyor; kimi onunla ilgili garip bir imleme
de bulunuyor, kimi onu vyor, bakas tutuyor "pek orta bir
ey canm..." diyor. Ve ben, byle diyenlere olduu kadar,

1. Joh. Caspar Lavater - Zrich'ti din ve ilim adam. Goethe ile karlkl sayg ve
sevgiye dayanan gl bir arkadalk kurmu ve birbirlerine mistik, felsefi birok
mektuplar yazmlardr. Bu mektuplarda Goethe, kendisine birader diye hitap
eder. Bu devrede, Physionomie zerine bir yapt hazrlamaktadr. Goethe de kendisi
ne yardm eder.
2. 'oluk ocuk dedii yazd yaptlardr.
3. Berlin' li yazar ve kitap Nicolai, Goethenin Gen W eitherln Aclan adl yapt
na Gen Wertherin Salalar adl alayl bir benzer (parodie) yazmt. Bu yaptla Ni
colai yapl kahramannn tabancasn tavuk kanyla (!) doldurur.

48
teki trl syleyenlere de ok kzyorum. -N e ise... Bil
mem bu fkeme hak verecek misiniz? dnyamn btnl
ne el uzatmasnlar, yaammn sevinlerini ve aclarn ie
ren yazlarm tartaklamasnlar. te, btn istediim b u .-
Yoksa, kendi kann dkmektense tavuk kann aktmak, ku
kusuz daha kolay, ben de biliyorum, ama -a h , bakn, ocuk
lar beni yine alt eltiler. Bu konuya fazla dalmaktana yukar
ksam, daha iyi olacak.-
Eski dostumu cennet bahesine1 ekmi birbuuk say
fa boyunca hecelesin, iin iinden ksn diye onu mektubum
la ba baa brakmm. Benim iim, imdi, daha rahat. Size
de afiyetler olsun. Allahasmarladk! -N eden, sanki sana
her eyi sylyorum ?- sabr, sevgilim -b a n a ok, ok sabr
gstereceksin! -

KONTES AUGUSTE STOLBERGe

20 Eyll 1775

aramba, ayn yirmisi -b a k , yine yazmaya koyuldum.

Sonradan yrtar mym, yrtmaz mym bilmiyorum. Hele, bir
anlataym da... Sabahn altsna kadar, baloda idim. Yalnz
iki Menuets oynadm. ksre yakalanm pek tatl bir k
za kavalyelik e ltim .- Mmkn olsa da, bugnk ruh halim
le, gzel ve kibar hanmlarn karsnda dndklerimi sana
anlatabilscm, duyduklarm gznn nnde canlandrabil-
sem. -A m a hayr, bunu baardm varsaysak bile, yine de
seni dnerek susardm. Zira, dayanamazsn... Ben de zor
dayanyorum. Bereket versin ki, frtnalar birden kopmuyor.
Ve doa, gnlk yaammzn akna, yer yer, unutma de
nen ifann damlalarn serpmi. Saat, imdi, gecenin sekizi

1. Johann Am dtin 1612de, Leipzigde yaynlanan 'Das Paradiesgrtlein voll christ

licher Tugenden 'Hristiyanlk erdemlerinin gelitii cennet bahesi adl yaptna im
leme.

Seme M ektuplar 49/4

ne geliyor. Bire kadar uyudum. Yemek yedim. Kimi iler gr
dm. Sonra, giyindim ve Meiningen prensine gidip kendimi
takdim ettim. Ondan sonra da, kale dibinden, doru Kome-
diye... Liliye yedi kelimecik syledim ve ile imdi burada
ym. Adiy.

8 E kim - Pazar

ok ara verdim. lk ya da souk, olaanst gnler ya

yorum. Yaknda, daha byk bir ara vereceim. Weimar
Dk ile gen ei, Darmstadt prensesi gzel Louisenin
Karlsruheden dnmelerini bekliyorum. Dk ile birlikte We-
imara gideceim. Aabeylerin de arkadan gelecekler. Sana
oradan da yazarm sevgili kardeim. Sz veriyorum. Kalbimi
hi sorma. Orada da sonbahar havas var: ne souk, ne s
cak. Sen Hamburga ne zaman gidiyorsun?..

A IK L A M A

Goethe, kalbi ile kafasnn kavgasndan doan huzursuz

luk iinde, aylar geirir. Sevgi, kararszlk, sevin ve ac duy
gular arasnda bocalamaktadr. Kalbini kontrol etmek iin,
Lilinin evresinden uzaklar. Acaba, onsuz yapabilecek mi
dir? Yine dner. Sonunda, bu kararszln ikence haline
geldii heyecanl gnlerden sonra, iinde duyduu zgr ya
ama istei ar basar. Kendisine ne kadar zor gelirse gelsin,
Liliden ayrlmaya karar verir. Kzkardeinin mutlu geme
yen evlilik yaamnn da bu karar zerinde etkisi olmutur.
Tam bu srada Frankfurttan geen Saksonya-Wei-
mar-Eisenach Dk Kari Augustun, uzunca bir zaman kal
mak zere, kendisini Weimara armasn Goethe, minnet
le karlar ve 1775 Kasmnda W eim ara gitmek zere Frank
furttan ayrlr.

50
 WEIMAR

( 1775- 1780)

On sekizinci yzyl balarnda Thringen ili iinde iba

nda olan devlet ve prensliklerin says yirmi yediyi buluyor
du. Bunlarn dnda, dini bir merkez olan M ANZa bal
niversite kenti Erfurt ve iki serbest kent olarak da, Nordha-
usen ve Mhlhausen vard. niversitesi ile birlikte Jena ve
sonra Eisenach kentlerinin kalt yoluyla eklenmesi sonucu
byyen WEMAR Dkaln, 1748 ylna kadar, eliakl
ile tannan Prens Ernst August ynetmi, onun lmnden
sonra yurt, Gotha ve Meiningen prensliklerinin ortak vesaye
ti altna girmiti. 1755de Weimar Dkalnn ynetimini eli
ne alan gen prens August Konstantin 1758 ylnda 20 yan
da lnce, Karl August adndaki olu henz bir yanda oldu
u iin dkaln ynetimi, bu ocuk yetiene kadar, gen ka
rs Anna Amaliaya kald.
Anna Amalia, Braunschweig = Wolfenbttel Dkasnn
kz ve Byk Friedrichin yeeni idi.
600 nfuslu Weimar kenti, o sralarda, merkez olmas
na karn, daha ok, bir ky grnmnde idi. amurlu so
kaklarnda babo dolaan hayvanlar, onlarn yansra pislik
ler iinde oyun oynayan ocuklar ve yk arabalarnn arasn
dan eteklerini toplam, tatan taa atlayarak kendine yol bul
maya alan temiz klkl saray halkna rastlamak garip bir
kartlk oluturuyordu.
Bu bakmsz sokaklarna karn, kk kentte, Fransiz-
ken papazlarna ait bir manastrn bulunmas, niversite ken
ti Jenann pek yakn olmas, W eimara ayr bir deer kat
yor, kltr merkezi olmaya elverili havas ile onu teki Al

51
man kentlerinden ayryordu.
Otuz Yl Savalarnda savam byk bir protestan ko
mutan olan Prens Bernhard von Weimar, Wilhelmsburg ad
n tayan ve 1774te yanan Weimar saraynda yetimiti.
Erfurtlu Augustin papaz Martin Luther, bir sre bura
daki Franzisken Manastrnda konuk olarak kalm ve Jo
hann Sebastian Bach, 1708den 1717ye kadar saray kilisesin
de org almt.
1768den 1774e, yani saray yanncaya kadar, Wilhclms-
burgun byk bir salonunda, halka -p a ra alm adan- gste
rilen baarl tiyatro temsilleri de o zaman iin byk bir ye
nilik saylabilirdi.

Goethe, Weimara geldii srada on sekiz yanda olan

Karl August, yeni evlenmi ve dkaln ynetimini henz
ele almt. O zamana kadar devleti 36-yandaki annesi pren
ses Anna Amalia -byk bir dzenle- ynetmiti.
Olunun iyi yetimesi iin elinden geleni yapm, terbi
yesini deerli kiilerin eline vermiti. Bunlarn banda, Wie-
landn adn syleyebiliriz. Ancak, btn bu kiilerin gen
prensin zerinde gereken otoriteye sahip olamamalar, evlen
dikten sonra ise, yumuak huylu kars prenses Luisenin de
onu baz taknlklardan alkoymamas prensesi zyor ve d
ndryordu.
Ksa bir sre sonra memleketle kltr ve eitim ile ilgili
btn ileri zerine alarak prense de en gzel nderlii yapa
cak olan Goethe, balangta, gen hkmdar frenlemek
yle dursun, onun snr tanmayan btn taknlklarna kat
larak ie girimiti.
Goethe, Weimarda Gerek prenses ve olgun insan ni
teliklerini tayan Anna Amalia ve olu gen prens Karl Au
gustun evresinde, yaamaya ve grmeye susam, uyank,
sekin ve yetkili kiilerin sosyetesi ile karlamt. Ksa za
manda, yaa ve mevkice kendisinden byk ya da kk

52
olan btn bu kiilerin ve hepsinden nce, gen prensin g
venini ve kalbini kazanarak onunla mrlerinin sonuna dek
srecek bir arkadalk kurdu. Yllar boyunca, onun en yakn
dostu ve yardmcs oldu. Devlet ilerinden ounun sorumlu
luunu o yklenmiti.
Hassa ahrlar bamdr von Steinin kars Charlotte
von Stein ile tanmas da, W eimara geliinin balangcna
rastlar. Charlotte, siyah sal, iri siyah gzl, ufak tefek, e
limsiz vcudu ile salna her zaman iin iyi bakmak zorun
da olan, zarif bir kadnd. Goethe, W eimara geldii srada
otuz yanda idi ve ocuu vard. Anna Amaliaya uzun
yllar nedimelik yapt iin saray terbiyesini benimsemi, in
celii, zeks ve kltr ile herkes tarafndan sevilen ve say
lan bir kii olmutu.
Frau von Stein ile G oethenin hemen ilk tanmalarnda
birbirlerine kar duyduklar ilgi, az zamanda derin bir sevgi
halini alm ve bu sevgi ozana esin kayna olarak tam on bir
yl srmtr.

JOHANNA FAHLMERe

Weimar, 22 Kasm 1775

Sevgili teyzeciim! Yaamam tpk bir kzan inii gibi,

hz ve grlt ile, hoplaya sarsla, akp gitmekte.1 Felek ba
na neler hazrlyor, kim bilir? Getiim bu okullar, belli ki,
bir lk iin. Bu dnce, yaamma yeni bir hz katyor.
H er ey iyi olacak, seziyorum. almalarm zerine bir ey
sylemeyeceim. lerim kark, ama istediim biime giri
yor. Btn gzler stmzde, bu da doal. Birka satr ya
zn, kuzum. Wieland bana kar ok iyi... H er zaman bera

1. Schlittenfahrt. Oturarak kaylan kzak. Bu benzetie Goethenin bir baka mektu

bunda da rastlyoruz. Yaam bir araba yolculuuna benzeten. An Schwager Kro
nos iirine de baknz!

53
beriz. ocuklarnn arasnda bulunmaktan byk bir mutlu
luk duyuyorum. ok iyi kalpli bir kars var. La Rocha ben
ziyor. Adiy.
Mektubu anneme de verin, o da okusun.

HERDERe

W eimar 12 A ralk 1775

Aziz kardeim, Dkn bir bavaiz ve diyanet ileri ba-

kanna gereksinmesi var. Bu arada Gttingene1 gitmen ke
sinlemedi ise, buraya gelmeyi de dnebilirsin. Bana iki sa
tr yazver, geleceinle ilgili karar verirken, burasn da her
hal gz nnde tutmalsn. Allahasmarladk. Wibeleye se
lm. Ben burada rahatm, her bakmdan. Wieland, mert bir
insan. Prens ailesi ise kibar, nazik ve iyiliksever kiiler...

LAVATERe

Weimar, 21 A ralk 1775

...bunlarn dnda Dk, bir de bavaiz ve diyanet ileri

bakan aryor. Bana dant, ben de H erderi syledim. Sen
de biliyorsun ki, Gttingene gidip gitmeyecei henz kesin
deil... Dk, imdi, senin bu ie kimi uygun grdn
renmek istiyor. Sana danmak zere, beni grevlendirdi.
Acele, dnceni bildir ve Herder olmazsa, bu yer iin kimi
salk verirsin, onu da yaz.
Ben, burada, tmyle, kendi ailemin yannda gibiyim.
Gn getike, Dk daha ok beeniyorum, birbirimize her
gn biraz daha yaklayoruz.

1. Be yldan beri Bckeburgda saray kilisesinin vaizliini yapmakla olan Herder.

Gottingen niversitesinden ar alm bulunuyordu.

54
 H E R D E R e

Stetten 2 Ocak 1776

(Ertfurt dolaylarnda Stetten'de)

nceki gne kadar deil, ama bugn artk sana umutlu

bir mektup yazabilirim, bunu da hemen yapyorum. Senden
ok, karnn hatr iin. -W ieland da, ben de ok iyi insanla
rn yanndayz. Sen de, ondan1 yardmn esirgememelisin
M erkrn glendirmek yolunda... Geliri ve ocuklarnn
rahat buna bal. -E rtfu rt Bapapaz, senin hakknda ok
iyi konulu. Gen prense senin zekn, kafa yapn ve teki
stnlklerini vd, ben de hele dinsel sorunlar nasl ince
bir anlayla ele aldn ne srdm. nk, dkn en iste
medii ey: Ortodoksluk ve eytan konularn ele alp halk
kr gibi banazla srkleyen, gzda verici vaazlarda bu
lunmak... Bu Bahrdt2 gibileri de, hakl olarak, gzn kor
kutmu. Sizin vaizlik mesleine leke srenler de, bylclcri
deil mi ya? Seni dkn emrinde ve dkm de senin by
n olarak grmek isliyorum. Bu ikiniz iin de ok, ok g
zel olacak... Bu ii baarmadan buradan gitmeyeceim...
Allaha emanet ol, aziz kardeim. -Y en i bir haber olun
ca, sana bildiririm. Mektuplarm yrt yle at, ben de seninki
leri iyice yrtp yle alyorum.

FRAU VON STEINa

Weimar, O cak 1776 balangc

te asl bunun iin! -

Size sevgimi sylemeye nasl gcm yetmiyorsa, sevincimi

1. Yni: Wieland'dan
2. Bahrdt, Giessen kentinde Theologie profesr idi. 1773de yaynlad ciltlik
yapt dinle ilgili evrelerde iyi yanklar uyandrmad. Sonunda Bahrdt profesrlk
ten ekilmek zorunda kald.

55
sylemeye de ylesine gcm yetmiyor. - u parmaklarmn
arasndakini, gnlmden koparp kzkardeime1 yollasam da
o yine benim, hem de her anlamda benim! - A m a - ite asl
bunun iin deil mi ki - onu asla kullanmayacam. - Byle
dnmesem, zaten, ona lyk olur muydum?

JOHANNA FAHLMERe

Weimar, 5 Ocak 1776

Sevgili teyzeciim, anneme yazacaktm. Ama, size sesle

nerek ikinizi birden sevindirmek istedim. Durumum, bildii
niz gibi, yeryzndeki durumlarn en gzeli: aprak ve e
tin iler zerindeyim, szm geiyor, iyi yayor, reniyor
ve yetiiyorum.
Beri yandan, paraya da gereksinmem -havadan yaa
mak mmkn olmuyor ki! - Teyzem annemle ba baa ve
rir, babam olunun parlak mevkiindeki skntl durumunu
gidermesi iin, 200 f -y a da buna yakn bir p aray- vermesi
iin kandrr, dedim. Babam evet demezse, o zaman, annem
Mercke yazsn da bu paray bana o yollasn. En iyisi, altnla
r dier eylerin arasnda posta arabas ile yollamak. -T eyze
ciim, bu ii de siz zerinize alr ve nerdiim biimde d
zenlersiniz. nk, babamzdan ne grdkse biz de burada
yle davranmak zorundayz. Ufak tefek eylerden sz etm e
yeceim. Zaman her eyi gsterecektir.
Bana arasra yazn, rica ederim. Rahatm ne kadar iyi
olursa olsun, zaman zaman, yine de sizden haber almak iste
ini duyuyorum. Adiy. Fritze selmlar...

1. Frau von Stein, Goelheye bir mhr hediye etmiti. Goethe bunu kzkardeine
vermek isliyordu.

56
 H E R D E R e

Weimar, 15 Ocak 1776

Jerusalem 1 ile aran nasldr, bana tezelden bildir! Onun

tarafndan yazlm bir kayrma mektubu ok iimize yaraya
cak. Bizim aramz, oldum olas, bu pis heriflerle ak. Drt
bir yanda yksek katlarda oturanlar da hep bu mendeburlar.
Dkn sana akl yatt, seni istiyor, ama burada, oklar da se
nin karnda.
Oysa burada, bu grevin ayln 2000 altna ykseltip
gelecek vaize srekli ve rahat bir yaam salamak dnl
yor. Ben uramaktan ylmayacam. Meer ki, pek byk
bir aksilik ola... Allahasmarladk. Yant bekliyorum. Mek
tuplarn iyice kapa, yle mhrle... Benden aldn mektup
larn mhrlerine de dikkat et.

FRAU VON STEINa

16 O cak 1776

Gidiyoruz2 azizem, dona, kara ve geceye karn. -B u n

lar, serven merakmz arttryor sanki. Yataktan biraz istek
siz kalktm. Gece on ikide yatmtm. Size yazarsam alrm,
gibi geldi... Ah, Kochberge3 gitmek iin hazrlansam. O za
man byle mi olurdum? -arap l orbam itim .- Erken
kalktm baka zamanlar aklma geldi; gzm amamla ya
taktan frlamam bir olurdu. -A m a insann ii bu koca dnya
da tavanlar kovalamaya kaldysa. - Giyinmem gerek. - G e
lecek servenler, herhald bylesi olmayacaklar. -n sa n ol
mak iin de, trl skntlardan gemek gerek. - Saat be, be
ni hatrdan karmayn. Adiy.

1. ok sz geen prolestan bir din adam. Braunschweigda 'bapapaz.

2. Prens ve maiyeti ile birlikte bir av partisine. -
3. Kochberg, Frau von Steinin malikanesi.

57
 27 Ocak 1776

Azizem, bu gece balangta delice bir neem vard. Yal

nz, yokluunuz beni ve Louseyi zyordu. Ne Keller ne de
sevimli Bechtolsheim beni tamamyla neelendirip cotura-
madlar. Caridan,1gnderdiin pusulay alnca, bsbtn k
t oldum. Size koup gelmek istei ile yanyordum. Baktm
olacak gibi deil, o zaman, flrte baladm. Byle durumlar
da, flrt ruha bir iksir gibidir. H er gzele bir tatl sz uydu
rarak dolatm. O an iin sylediime inanarak kendimi oya
lyordum... Valde prenses kvanl ve keyifli idi. Louise ise
bir melek. kide bir, ayaklarna kapanmak geliyordu iim
den, kendimi tuttum. ydurduum samalar srdrdm.
Louise, bir ara, olmayacak bir ey iin prense sert bir k
yapt. Ama sonra ben onu gldrmeyi baardm. kimiz de
seni dnyorduk. Sevgili, ok sevgili kadnm.
Bu akam geleceksin, deil mi?

28 Ocak 1776

Sevgili meleim, bu akam konsere2 gelemeyeceim.

Kendimi o kadar iyi hissediyorum ki, kimseleri gzm gr
mek istemiyor. Birini yollayp mektuplarm aldrdm, iinde
senden bir tek kelimenin bulunmamas neemi kard. Mele
im, ne kurunkalemle karalanm bir szck, ne de bir Allah
rahatlk versin... A ekiyorum, sevgilim, nk seni pek ok
seviyorum. Bir bakasn bir gn, daha fazla seversem, bunu
da yine sana sylerim. Seni rahat brakmay ben de istiyorum.
Adieu, altnm, seni ne kadar sevdiimi bilseydin!

30 Ocak 1776

Sevgilim, yine, her eyi yzst brakp gitmek zorunda

ym. Oysa, seninle konumaya ne kadar gereksinme duyu

1. Dk Carl August
2. Sarayn pazar konserleri.

58
yorum. Bugn Wielanda uzun uzun son yln yksn an
lattm. Bir gn oturup tm olup bitenleri kaleme alabilirim;
yalnz sizin ikiniz iin. Siz ancak beni ho tutmaya bakn! n
sann ilenmemi bir gnah aklamas, Absolution1 iin ya
plan gnah karmalardan daha stn saylmaz m?.. Adiy,
meleim, ben akllanmayacam; bu kesinlikle -v e ok
kr k i- byle... Adiy. -B e ri yandan, yine de, kendi kendi
me kzyorum. Neden sanki seni bu denli sevdim ve yalnz se
ni?
Ettersberg Yamalarnda
Sen, ey gklerden inen!
Her acy, her szy dindiren.
Derdiyle kat kat ezilmie
Kat kat sevin balayan!
Usandm, ah, ben bu didimeden!
Tm bu aclar, bu zevkler neye?
Ey tatl skun
Gel, gel artk, yerle iime!
12 ubat 1776

LAVATERe

Weimar, 22 ubat 1776

Senin btn ideallerin bana vz gelir. Ben hep byle ka

lacam! Ne isem o, iyi ya da kt - tpk doa gibi...

1. Absourion: Katolik dininde, papaz aracl ile Tanndan af dileme; gnahlarn ba

lanmas.

59
 FRAU VON STEINa

Weimar, 23 ubat 1776

Ne rahat ve tatl uyumuum! Yataktan kalkp gzel g

nei selmlamak iimi ltt. ki haftadan beri ilk olarak kal
bim bylesine rahat ve ona bu erinci verdiin iin sana k
ran dolu, meleim. Brak, sana bunu syleyeyim: Ey kadn
lar iinde ei olmayan varlk, kalbimde mutlu bir sevgi yara
tan tek kadn! Seni ancak dnte grebileceim. Kalbimi
dinlemek gerekse -a m a hayr, uslu olacam - ayaklarna
kapanr, ellerini perim.

JOHANNA FAHLMERe

Weimar, 6 M a n 1776

Sevgili teyze, bana yazn ve beni sevin. Sakn, benim

iin zlmeyin. Akn dedii gibi: Ben nerede olsam, ba
mn aresine bakarm. Yineliyorum: merak edecek bir ey
yok, ite o kadar. Babam fkeleniyormu, ne yapaym, her
zaman uygun bir yant vermek, her zaman bu fkeleri yat
trmak elimden gelmiyor. Burada kalyorum, bitti. Gzel bir
ev kiraladm. Dayayp demesini ve bununla ilgili tm gider
leri karlamasn da babamdan bekliyorum. Artk, annem
nasl isterse bu ii yle idare etsin. Kendisine syleyin: o
cuk olmasn, koskoca bir prens, olunu bir arkadatan yakn
tutuyor. Bana yeniden 100 altn bada bulundu. Siz deyin
ki verdi, ne nemi var? Ben ondan elimden geleni esirgeme
diim gibi, o da benden elinden geleni esirgemiyor -v e bu,
srebildii kadar, bylece srp gidecek. Daha birok kiile
re borcum var, ama aldrmyorum. -A m a annem de kendisi
ne deni yapsn ve babamdan ne koparabilirse koparmaya
alsn; yalnz, bu arada, kendisini zmesin! - Gnn birin
de paraya gereksinme duyar da babamdan alamazsa, ben

60
kendisine istediini yollarm.

FRAU VON STEINa

N aum burg 25 M a n 1776

Sabahn beinde, gn aarrken Naumburga vardm.

H er yer olaanst yumuak, tatl bir alacakaranlk iinde.
ok dm, ama iin hou, ok da uyumuum. imdi, sen
de uykuda olmalsn! Belki bir an uyanr ve beni dnr
sn. Ben rahatm, seni dnyorum ve -senden balaya
r a k - tm sevdiim eyleri. H er ey nasl, nasl deiti Tan
rm, on yl nceye baknca.1 On yl nce yine bu posta binas
na2 giren rkek ve garip gen ben miydim? O gn, bugn za
manla birlikle bu batan ve yrekten neler neler gemedi.
Bugn, o gne gre daha rahat, daha zgr ve daha iyi mi
yim acaba? -

AIKLAM A

Goetheyi W eimarda yerlemeye zorlayan nedenler,

Herzog Karl Augusta kar duyduu yaknlk ve arkadaln
yansra, Frau von Steina kar kalbinde besledii derin sev
gi ile, yeteneklerini bu kk prensliin hizmetinde, paralel
bir izgide gelitirebileceini vaktinde sezmi olmasdr. By-
lece, 11 Haziran 1776 ylnda gen prens Kari Augustun
kendisini birden ykselttii der Geheime Legetionsrat3 ve
Konsey yelii payeleri ile kk Weimar hkmetindeki
ilk grevine balar. Goethe, uzun yllar boyunca, Weimar h
kmetinin eitli ve nemli grevlerini zerine alarak, l

1. 1765 ylnda Leipzig niversitesine girmek zere Naumburgdan gemiti.

2. Posta arabalarnn at deitirmek ve dinlenmek zere uradklar han, konuk.
3. der Geheime Legetionsrat: Yksek elilik mstear.
i
61
kesinin, kltrel, siyasal ve ekonomik alanlarda ilerlemesin
de yararl olur.

AUGUSTE STOLBERGe

Weimar, 17 M ays 1776

(...) Cumartesi, gece, saat on, bahemde. Philippi1 eve

yolladm, burada geireceim ilk gecede yalnz olmak iste
dim. Ve bu ilk geceyi sana yazmakla kutluyorum. Dlgerler,
karanlk basncaya kadar altlar. Bir ayak nce kp gitsin
ler, diye sabrszlanyordum. Niyetim -a h , sana btn ufak
olaylar anlatamam k i- bugn leden sonra, valde prenses
ile prens burada idiler. kisinin de ho ve akac bir halleri
vard. Ben de, aralarnda kouturdum ve evsahiplii yapma
ya abaladm. Onlar gidince, biraz souk et yedim ve bizim
Philipp ile (kardelerine syle de sana benim Philippimdcn
biraz sz etsinler) biraz onun, biraz da benim dnyamdan
konular atk. Rahat bir hal vard stmde, yine de yleyim
ya... Umarm, bu gece iyi uyur, yarn sabah yataktan taze ve
din kalkarm. Allah rahatlk versin, azizem. - Saat on bire
geliyor. Daha yatmadm. ngiliz tarz bir bahe plan izdim.
Krlarn ortasnda yalnzca oturmak... Bu, ok ho bir ey...
Yarn sabah, kim bilir, ne gzel olacak. evremde t yok...
Yalnz saatimin tiklaklarn ve rzgr duyuyorum. Bir de, ta
uzaktan gelen boru sesleri... Allah rahatlk versin.

Pazar sabah, ayn on doku zu

Gnaydn! Biraz kapal, ama grlmemi gzellikte bir

gn. ok uyumuum. Drde doru uyandm, uyku arl
ile yar atm gzlerime yeillik ne kadar gzel geldi... Ye-

1. Philipp Sedei. Goelhenin Frankfurttan getirdii ua. Uzun yllar Goelheye i

ten bal olarak hizmet etmi, bir zaman sekreterliini yapmtr. Sonradan Kall
leri Dairesine memur olmu ve 1820de lmtr.

62
niden dalmm.

21 Sah

Sabah altda kalktm. Gneli bir sabahn enfes serinli

inde... Bahede iiler alyor, avcnn biri de bana bir til
ki yavrusu getirmi...
24 Cuma, sabah 11, kentteyim. Bu arada, ok yorul
dum.
aramba, leden sonra. saat temizdeki H atz
feldde yangn kt. Dkle birlikte, biz oraya varncaya ka
dar, ky yanp kl olmutu. Kimi dkntlerle, ancak, okul
ve kilise binalarn kurtarabildik. Ama o ne grnmd
Gustchen1 bilsen! Ben, bir evin km dam zerinden, aa
blmleri kurtarmak iin su skyordum. Arkam, nm,
iki yanm kpkrmz bir ate yn ile kaplyd. Alev deil,
gz alan bir kzllkla kyn kor haline gelmi kalnts... u
rada burada rzgrla kalkan ve sivrilen bir alev... evremiz
de, bo gvdeleri iinden yanan, ate kesilmi yksek aalar
ve bunlarn arasndan karanlk gklere ykselen krmz du
manlar. Kzl yldzlar ve bulutlara gizlenen yarm ay... G e
ce, ancak ikide eve dnebildik. Dn -2 3 p erem b e-, aklm
yine garip dncelere dald. leride neler olacak? dedim.
Daha pek ok eylere gs germem gerek. Genliimin tr
l basks arasnda bunu iimde kuvvetle duyuyorum. Ne var
ki, beri yanda, gcm de giderek artmakta... Sonuna kadar,
her eye dayanacam. Adiy. Uzun zaman benden mektup
bekleme, ama sen eer islersen bana yazabilirsin.

1. Gustchen: Augustenin kltlm biimi.

63
 FRAU VON STEINa

Eyll 1776

Neden sana ac ektiriyorum, sevgilim? -N eden hep,

ya sana ac ektirmek, ya da kendi kendimi aldatmakla gei
yor gnler. - Biz, birbirimizin hibir eyi olmayacaktk; ama
her eyi olduk. -Seninle byle dpedz konuuyorum, n
k sen beni her bakmdan anlarsn. - u var ki ben, her eyi
olduu gibi gryor ve bunun iin de rmdan kyorum.
yi uyu, meleim ve iyi uyan! Seni artk grmeyeceim -y a l
n z- biliyorsun ya -b e n kalbim i- ah, hepsi sama, ne syle
sem hepsi bo. -Y ldzlar nasl seyrediyorsam, bundan by
le sana da yle bakacam demek! - Hele, bir dn bunu!

Weimar, 6 Kasm 1776

Bu mektup Aja Hanma (annesi), Fahlmer

teyzeye ve dostumuz Bllinge yazlmtr.
aramba, akam saat 6.

Hava, grlmemi gzellikte... Bahemde oturdum, i

eklerimle ve teki ufak tefek ilerle uratm. Gelecek yl,
her ke bezensin ve gzel dakikalarmzda ruhlarmza se
vin katsn istiyorum. Baheye bir de kk yol atrdm. Bu
gn, ilerimle de bir hayli uratm. Gelen, giden o kadar
ok deildi; bam din kalnca, terhis olan eratn sevk evra
kn imzalayp bitirdim. imdi sizlere, keyfimin ve mutluluu
mun eksiksiz olduunu bildirmek iin, bu satrlar karalyo
rum. lerimin okluundan yaknmyorum. u var ki, bu i
ler dolaysyla karlatm insanlarn trl garip kaprisi, hr
s, taknl, gszl -kim i zaman d a - gc, beni ok
uratryor. Bylece kendi kendimi dnmeye zaman kal
myor ki, bu da, herhalde zararl deil, yararl.
Uraacak eyim olmad zaman nasl skldm Aja

64
Hanm pek iyi bilirler. imdi, didiniyorum ve rahatm. Bir in
sann isteyebilecei her eyi elde ettim, yine de, didinmekten
geri kalmyorum. Uramak, insanlarn alnyazs... Son nefe
sini verene dek uramak... Tanrya emanet olun, uzun mek
tubunuzu bekliyorum. Benim elim demezse, siz yine yazar
snz. (...)

LAVATERe

Weimar, S Ocak 1777

Bugnk yaaym tm uzak arkadalar sislerin iine

gmmekte... Bu ne kadar srer bilmiyorum, bildiim bir ey
varsa o da, yaam aknn - rn ek sunarcasna- nme ser
dii eitli olaylar tam olarak yaadm! Terslik, umut, sev
gi, alma, yokluk, serven, can sknts, nefret, taknlk ve
lgnlklar; sevin, beklenen ya da beklenmeyen, sradan ya
da derin eyler, -z a rla r nasl dm se- btn bunlar e
lence, bayram ve danslarla, ipekler ve gmler iinde kutlu
yor ve bundan tad alyorum. Bu arada, aziz kardeim, -T a n
rya k r- kendi kendimden ve ulamak istediim lkler
den honut ve mutluyum. Dilediim her ey, gzel ve salam
admlarla bana doru geliyor.
Senin bu mutlulua erdiini grmek bana nasip olmad,
bu da senin alnyazn! Allahasmarladk, herkese selm...
Mesihe susayn1 beni sana andrd. Sen, biz dinsiz
lerden de kt durumdasn: Bizim tanrlarmz, hi olmazsa,
bamz skld zaman bize grnyorlar.

1. 'Durst nach Christuserfahrung* - Lavaterin yazd bir iir.

Seme M ektuplar 65/5

 FRAU VON STEINa

Weimar, 12 Haziran 1177

Bu akam, yemee szdeyiz. Dk de getiriyorum. Dn

akam sizi ne kadar seviyordum, bunu sylemeye hakkm
yoktu, hele kendimi ne garip hissediyordum, bunu sylemek
istesem de anlatamazdm... bana her zaman: "Sevgin bir o
alyor, bir azalyor" diye sitem edersiniz; yok, yle deil; be
reket versin ki, arada, sizi ne kadar sevdiimi biraz daha az
duyduum gnler var.

Weimar, 16 Haziran 1777

Sekizde baheye ktm. H er eyi yerinde ve yolunda

buldum. Kendi kendime, arada okuyarak, bir aa bir yuka
r dolatm. Dokuzda, kzkardeimin lmn bildiren mek
tubu getirdiler. -B aka bir ey syleyemeyeceim.

Weimar, 28 Haziran 1777

(Kzkardeinin lm zerine annesine)

u kadarn syleyeyim ki, talihin bana fazla gler yz
gsterdii bir anda kzkardeimin lm haberini almak beni
o oranda derin aclara gmd. Elden gelen ancak, herkes gi
bi doaya boyun emek ve bu dayanlmaz acya gs gerip
yaadmz kadar iimizde duyacamz szya kendimizi al
trmak...
Siz sa olun ve babamn salna bakn. te, mz
kalverdik. - Krausenin yapt resim (kendi portresi) bitti.
Yaknda gndereceim. Adiy, sevgili annem. Zavall Schlos-
sere (enitesi) de selmlarm iletin.

66
 AUGUSTE STOLBERGe

Weimar, 17 T em m uz 1777

Teekkrler, Gustchen, yaamn grlts iinde o yu

muak sesini bana duyurttuun iin.
Tam veriyor her eyi tanrlar, sonsuz,
Sevdiklerine.
Tm sevinleri sonsuz,
Tm aclar sonsuz, tam!
Geen gece, ge vakit, olaanst bir ay altnda,
bahemin nndeki ayrlar yararak akan nehirden karken
ite bu dizeleri mrldanyordum. Sevgilimin mutluluuna bo
yun emem gerek. Nasl ki o da, beni, sevilen bir kadn gibi
kayryor. Kzkardeimin lmn duymusundur. Ben her
bakmdan gayet iyiyim, yalnz bakalarnn dertleri beni z
mekte...

FRAU VON STEINa

Wartburg, 13 Eyll, A k a m 9

Buraya yerletim imdilik, sevgilim, beni sknt ve dar

lktan kurtarp bu yksek ve gzel yere ulatran Tanrya
krler ediyorum. Buraya kp kalmam Fikrini bana dk ver
di. Aadakiler1 belki de ok iyi insanlar, ama ben onlarla
anlaamyorum; nitekim, onlar da benimle anlaamyorlar.
Aralarnda beni sevdiini sananlar da var, var ama, i byle
deil.
Sevgilim, bu akam sizi vadideki evinizde, ayna kar
ocak banda oturm u gryorum; nk, hava olduka se
rin. Wilhelmsthal,2 bana ok ukur ve skntl geliyor; serin

1. Goette, dk ve maiyeti ile baz devlet ileri iin Eisenacha gelmiti.

2. Vadide bir saray.

67
lik ve rutubet yznden, ilk gnler, ormanlara doru da uza-
namyordum. Ama buras! skemlemden yle kalkar kalk
maz grdm manzaray, elimden gelse de gznzn
nnde canlandrabilsem: Ayn tatl ve dank nda uza
nan derin yamalar, yeillik ve fundalklar, ormanlar ve ara
larndaki boluklar; nde sarp kayalar, arkada duvarlar ve
sonra ato ile atonun bulunduu tepenin btn bunlara vu
ran ve kardaki bo duvarlara trmanyor hissini veren yaz
glgesi... Kayalarn ay ile kzllaan yaln ve sivri ular,
sonra uzaklardaki irin vadiler ve nehir yataklar... ve hepsi
nin tesinde, alacakaranlkta gkle birleen geni Thringen
topraklar... Sevgilim, btn bunlar, daha lam olarak tadlar-
na varamadysam da, yine de bana sevin vermekten geri kal
myor. Uzun zaman bal kalm bir insan gibi, nce, yle
organlarm bir geriyorum. Yrei, gerek bir gnl borcuy
la dolu, bir bardak suya uzanan susam bir insan gibiyim;
ne emenin kutsalln, ne de dnyann gzelliini grecek
halim yok...
Resim yapmak frsatn bulursam, kk bir ke see
ceim. nk burada doa, hangi yne baksanz alabildiine
gzel! Ve ne kecikler var burada bilseniz! -A h , ne resmi
ni yapmakla, ne de yazmakla anlatlr gibi deil. Bu arada
benden bir haber alasnz istedim: Bilesiniz ki -kendim i ye
niden iyi hissettiim kadar, sizi de ylesine sevmekteyim.-
Benden alacanz bir mektubun ya da krokinin sizi sevindi
receini dnerek, kendimi bu yalnzlk iinde avutuyorum.
14 Eyll, pazar, yemekten sonra.
Birden, bakn aklma ne geldi: Hani, ocuklarn azna
emzik verirler de o da besin alyorum diye kendini oyalar ve
susar ya... Resim yapmak da, benim iin, galiba byle bir
ey -
Buras, imdiye kadar iinde oturduum yerlerin en g
zeli; alabildiine yksek, alabildiine aydnlk... Burada in
san ancak konuk olarak kalmal; yoksa bu ykseklik ve aydn
lk insan ezer, yok eder.

68
 Sabahtan beri ktlarn zerinde hep sizin iin ura
tm, izdim, durdum. Ah, yoksulluk! Bu eski ykntlarn kar
sna geip fralar ya da kalemleri ile onlarn resimlerini
yapm byk ustalardan birini gzmn nne getiriyorum
da, onlar bu hale koyan zaman deilmi de gya dorudan
doruya kendileri imi ve sonra da, hoyrat ve kaba bir insan
anlay ile yeniden doann gzellikleri iine yerletirip bir
letirmiler sanki, diyorum:
Ah, Tanrm! Zamann, gereksinmenin dar yollar ne ka
dar da gizli imi insan iin, sanat iin! -Y aam bizim ii
mizde v e - ah, ne istediimi ben ok iyi biliyorum. Ama ile
syleyemiyorum!
imdi, sizin ayn l l inde yazdnz mektubunuzu, al
dm.
Gece, saat 11.30. imdi kentten dndm. Allah rahatlk
versin, bir kez daha!.. Aynda atoya k bir harika!..
Dn, Dk ziyaretime geldii zaman ona "Tuhaf deil mi?"
dedim, "serven saydmz her bir ey yaammza karnca
doal oluveriyor. Drt hafta nce biri bana W artburgda
oturmaktan sz asa ne kadar garip bulurdum, oysa imdi,
bu bana ok doal geliyor, kendimi yuvamda imi kadar ra
hat hissediyorum."
15, pazartesi, gece. imdi geldim. Mmkn olsayd da
benimle birlikte, bir kez olsun, pencereden darya bakabil-
seydiniz! Bugnk ku avlamann sonu kt bitli. Aa-yu-
kar her elli atta, seyircilerden biri vurulup yere yuvarland.
Biri de kolundan yaraland. Yani iimizden birinin adam l
drmesi ya da kendisinin vurulup lmesi iten bile deildi.
Yarn iin kzlar buraya ardm. H er biri, ayr ayr,
beni sevgisine inandrmay alyor; ben de, onlara "ne tatl,
ne ekersiniz" diye karlk veriyorum. H er birinin asl istedi
i, iimizden birini elde etmek... Hangimiz olursak olalm.
Ama asl bunun iin, kolay kolay hibirimizi kandramaya
caklar.
16, sal -B u sabah, yepyeni bir grnm ile karla-

69
tim. Philipp "pencereden bir bakn!" diye beni uyard. Aa
daki vadiler, olduu gibi sisler altnda kaybolmutu. Sanki,
altmzda byk bir gl vard ve dalarn ular da bu gln
kysn evreliyordu... Bu grnmn bir resmini yaptm. T a
mamlarken eer bozmazsam, hounuza gidecek. -
Dn dikkat ettim, gnlmn birok yerinde resim
yaptm diye yazmm. Oysa ki, size verdiim birka taneyi
saymazsam, elimde tek bir resim yok.
Adiy, biliyorum ki, beni unutmadnz. Byle olmasa,
bu kadar ok sizi dnr mydm? Biliyorum ki, beni sevi
yorsunuz. Baka trl olsa, sizi bu kadar ok sever miydim?

KESTNERe

W a lb w z 28 E yll 1777

Sevgili Keslner, sizi unuttum sanmayn, ancak tm dn

yaya kar tam bir sessizlie brnm bulunuyorum. Hani,
u eski byklerin vdkleri susma sreci iinde... Bir za
manlar masallarmla gnlerini ho edenler benim iin uydur
duklar masallarla avunadursunlar, ben bu hal zre kendimi
son kerte rahat hissediyorum. Ne olur, bana daha sk yazn.
Kimi zaman yant almasanz bile... nann, mektuplarnz be
nim iin sonsuz deer tayor; bylelikle, yaadnz ve mut
lu olduunuzu reniyorum. -B a n a akl danyorsunuz!
Uzaklan t vermek zor! Size en gvenilir, en amaz, en
denenmi eyi salk vereceim: Hi yerinizden kmldamayn.
Tatszlklara, aksiliklere, arkanzdan sylenenlere vb. bo ve
rin. nk, nereye gitseniz, hep ayn eylerle karlaacaks
nz. Siz yerinize bal ve bildiinizden amadan, olduunuz
yerde kaln. lknze bal ve bildiinden amaz tutumu
nuzla: Siz bunu baaracak kiilersiniz. Bylece, bu dayanma
nzla, ilerleyecek ve ne geeceksiniz. Yerini deitiren yal
nz g ve yerleme giderlerini elden karmakla kalmaz, mo-

70
rai bakmndan da kaybeder. Bunu sana dnya grm, yaa
mn gidiini yava yava kavramaya balam bir insan olarak
yazyorum. Bana daha ok bilgi ver, o zaman ok daha iyi
eyler syleyebilirim.

FRAU VON STEINa

Weimar, Kasm 1777

Dn, sizden dnerken, garip dnceler kafam sard.

Bu arada, sizi gereklen seviyor muyum diye kendime sor
dum. Yoksa, tertemiz bir aynaya bakar gibi, sizde kendi yan
sm grdm iin mi yaknlnz bana zevk veriyor?
Sonra, beni topramdan ayrp tpk hlamur aalar gi
bi kesip budadktan sonra buralara diken yazgya krettim:
Tepelerini ve gzel dallarn kesip atmalar ancak yeniden fi
lizlensin ve yukarlardan kurumaya balamasn diye deil mi
dir?.. Ama budandklar yllarda gze sopalar gibi grne
ceklermi, ne kar? Adiy...

CATHARINA ELISABETH GOETHE

Weimar, 16 Kasm 1777

Mektubunuzdan rendiim garip habere1 ne diyeyim

bilmiyorum. Kalbim ve duygum yazgnn elinde oyuncak ol
maya o denli alm ki, ne iyi, ne de kt haberler ona arlk
fazla etki yapmyor. Gz mevsiminde dikilmi bir aac d
ndryor bu bana... Tanr isterse, byr ve geliir... Belki
bir gn biz de altnda oturur, glgesinden ve meyvesinden
faydalanrz. Kzkardeimin lmnden sonra, beni topraa
balayan gl bir kk baltalamlar ve koparmlar gibi

1. Enitesi Schlosser'in Johanna Fahlmer (Fahlmer Teyze) ile nianlanmas haberi.

71
duyuyorum kendimi. Besinini bu kkten alan dallar, elbette,
kuruyup lecekler... dilerim Tanrdan ki, sevgili Fahlm erin
sayesinde yeni bir kk derinlere dal budak salsn, yeni bir il
gi ve canllkla yerimde dikleeyim. Buna, sizin kadar, ben
de duacym.

JOHANNA FAHLMERe

W eimar 16 Kasm 1177

Kutlarm. Tanr sana uzun ve rahat mrler versin.

Mektubunu, galiba, biraz garipsedim. Hem sevindim, hem
de ne bileyim bir tuhaf oldum. Ben, ok deitim. Alk ol
duum bir sesi duyduum ya da alk olduum bir eli grd
m zaman, bunu daha ok anlyorum.
Kzkardeimin yerini alman, unutamadm bir acy y
reimde tazeledi. Mutluluunu yal gzlerle kutlamam ba
na bala! Yazg, sevecen elini zerinden eksik etmesin ve
beni koruduu kadar seni de korusun. Dilerim Tanrdan,
teki kardeimin ulaamad mutluluklara sen ula da, ben
de seninle beraber sevineyim. Sa ve esen kal, Schlossere se
lmlar... Fritze de uygun bireyler sylersin, ben susuyo
rum.

FRAU VON STEINa

( Torfhaus ve C lausthal)

10 ve 11 A ralk 1777

10 Aralk, afaktan nce. Yola kmadan bir gnaydn.

Akam, yediye doru. Kalemi nasl oynataym. Tanrya

nasl kredeyim u anda ki, evremde her gerek, iir; her
iir, gerek olmakta. Duyduumu anlatmaya dilimin gc

72
yetmezken, elimdeki u yontulmu tyle bu ii nasl baarabi
lirim? Sevgili kadnm. Eski peygamberlerin ergisine vard
m oluyor. Buna lyk mym? Bilemert.
Bir el, sonsuz bir sevecenlikle beni sanki elimden tutup
dileklerime doru gtryor. steklerimin lksne ulatm.
Bu lkde birok balar birlemi, nitekim birok balar da
yine bu lkden dalmakta... Yaammn ne kadar simgesel
bir anlam tadn bilirsiniz: Tanrlarn ltfedip insan gk
lere ykseltmekten duyduklar zevk, bir andan teki ana ken
dimi adamaktan duyduum tat ve umutlarmn tam olarak
gereklemesi...
Size artk aabilirim; (siz yine kimseye sylemeyin) bu
H arz1gezisini aklma koymutum. Brockene2 kmay istiyor
dum. te sevgilim, bugn bu ii baarm bulunuyorum. Se
kiz gnden beri bunun olanakszln herkesin azndan duy
mama karn... Ama iin nasln ve nedenini karlat
mz zamana saklyorum... imdi hi yazmamay ne kadar is
terdim.
"Ah, ay olsa..." diyordum. Kapy atm ve dar bir
adm attm ki, sevgilim, Brocken karmda, amlarn zerin
den ykselmi ayn harika altnda prl prl ycelmi, du
ruyor. Ve ite ben, bugn onun ta tepesinde idim, eytan
mihrab denen yerde Tanrma en ili kranlarm sundum.
Bu yerlerin adlarn ayr ayr yazarm. imdi, Torfha-
usta, Brockena iki saat uzakta bir orman bekisinin evinde
yim.
11 Aralk- Clausthal. Bu sabah erkenden Torfhaustan
Altenaua uzandm, oradan da yeniden buraya dndm. Ve
size yollarda ok, ok ey anlattm. Evet, yalnz olduum za
manlar konukanlm artar.
An olarak yalnz unu kaydedeceim: Dn Torfhausa
geldiim zaman, orman bekisini, arkasnda sabahlk, kah-

1. Harz dalan. Kuzey Almanya ile Goldene Aue arasnda.

2. Hazn en yksek noktas. plak ve kayalk Brocken Tepesi (1142 m).

73
valt ederken buldum. Hemen, Brockenden sz atm. Bek
i, oraya kmamn yolu olmadn ne srd. Yazn ok
kez tepeye kmt, ama bu ii bu mevsimde yapmaya kalk
mak delilikten baka bir ey deildi. Dalar sis basyor ve in
san hibir yamgremiyordu. "imdi de, ite, yukarlar byle-
dir," dedi, "insan adm tesini gremez, atacanz her
adm bilerek atmalsnz; yoksa..." zgn zgn oturuyor,
nasl dnerim diye iimden geiriyordum. Bu halimle kendi
mi Kral Joaba benzettim, peygamberden, yay ile topraa
vurmas buyruunu ald halde, yeterince vuramayan kra
la... Hi ses karmyor ve iimden tanrlara yalvaryordum:
Hava dnsn ve u adamn gnl olsun diye... Bir ara: "Ba
kn, Brocken imdi gzkyor" dedi. Pencereye yaklatm,
aynada yzmn yansmasn grr gibi karmda Brockeni
ak ve aydnlk grnce cotum: "kamaz mym?.." dedim,
"grrsnz! Yok mu yanma vereceiniz bir uak, herhangi
bir kimse?.." O zaman: "Ben geliyorum sizinle..." dedi.
-Sevin yalarm anmsatsn diye pencereye bir iaret
oydum. Bu iareti sizi dnerek oymasaydm, burada on
dan sz etmeyi gnah sayardm.
Son aamaya varncaya dek, bu ie inanamyordum. Sis
ler hep altmzda kalmt. Tepede esiz bir saydamlk vard.
Dn gece sabaha kadar ay altnda; gn aarp da yola
kacam srada ise, afan alacakaranlna brnm ola
rak, hep onu seyrettim. Adiy, yarn buradan ayrlyorum.
Gideceim yerlerden yine size yazarm. Eer kesinlikle bana
yazmak isterseniz, mektubunuzu Philippe verin. Ona adresi
bildirmitim. Adiy sevgilim. Steina, W aldnere selmlar.
Nerede olduumu hi kimseye sylemeyin. Adiy.

74
 FRAU VON STEINa

Berlin, 17 Mays 1778

Berlin - 17 Mays pazar akam. Kn Brockendakine

tmyle ters den bir dekor iinde, ama yine ayn duygular
la, birka szck... Bugn, Prens Heinrichin leninde, size
yazmakta geciktiimi dndm. Buraya gelmemiz, yazgnn
ilgin ve garip bir gsterisi1 Kenti gezdim. Halkn ii gc
ve yaam koullar ile ilgilendim. Bunlar, szl olarak, daha
uzun anlatrm. Soukkanllm ve i temizliimi tanrlarn
yardmyla koruyabiliyorum, kr; ancak akyrekliliin,
gvenin ve sevginin iekleri ruhumda gnden gne solmak
ta.
Bugne dek ruhum, tepesindeki kaleye srtn vermi
derme-alma surlarn evreledii bir kente benziyordu. ster
sava, ister bar zaman olsun, kentin savunmasna pek aldr
maz, ancak kaleyi elden kaptrmamaya alrdm. imdi ar
tk kenti de salamlatrmaya baladm. Ama saldr hafif or
dularla oluyormu, ne kar?
Sava kaynann fkrmak zere olduu bir anda, bu
kaynan banda olmak pek ho oluyor. Bakentin gz ka
matran grnm, iindeki yaam, dzen ve bolluk... Ve
sonra, bunlarn korunmas iin canlarn vermeye hazr bin
ler ve binlerce insann varl. Sokaklar insan, at, araba, top
ve cephane kalabaln almyor. Dkn sal iyidir, We-
delin de yle. nmde, saat gibi ileyen u arkn nasl dn
dn size iyi bir biimde anlatabilmeyi isterdim: Bebekle
rin hareketine baknca insan, gizli tekerleklerin ve hele tm
nn arkasnda FR2 markal eski ve byk arkn zerindeki
binlerce ivi ile birlikte dnerek birbiri arkasna bu tatl ses

1. Bu srada Byk Friedrich, Bavyera tahtn Wittelsbachlar lehine kurtarmak iin

Habsburg hanedanna kar aaca savan hazrlklarn yapyordu.
2. FR - Fridericus Rex. Goethe bu almalar, zerinde bebeklerin belirli bir melo
diye gre hareket ettii mzikli bir saatio almasna benzetiyor.

75
leri nasl sralayp kardn anlyor.
Berlin - 19 Mays. Ah, size dndm zaman her eyi
anlatabilsem, bu kolayl bulabilsem. Ama ah, kalbimi sa
ran demir emberler, her gn biraz daha daralmakla. Korka
rm bir gn ondan hibir ey dar szmayacak. - Benzetii
geniletirseniz, onun daha birok anlamlar tadn grecek
siniz.
u kadarn syleyebilirim ki, sosyete ykseldike, davra
nlar da bsbtn bayalayor. Hibir maskaralk, bir eek
lik dnlemez ki bu byklerin, dalkavuklarn ve aralarn
daki kklerin i yz kadar insan irendirsin! Tanrlara
hep yalvaryorum: Yrekliliimi, doruluumu yaammn so
nuna kadar koruyabileyim. Dizlerimin stnde srnp etek
perek uzun mr sreceksem, bir an nce lmek daha iyi.
Ama bu servenin, benim iin olduu kadar, hepimiz iin de
tad deeri anlatacak szck bulamyorum.
Tanrlara tapyorum, ama onlar da eer bize kar ben
zerleri olan insanlar gibi davranrlarsa, sonsuz bir kinle ba
kaldracak yreklilii de iimde duyuyorum.
Postdam 21 Mays. yi bir uyku ile ruhumu temizle
dim. Dn akam buraya geldik. Biraz yle evremize bakp
sanrm yarn yeniden yola koyulacaz. Btn isteim, bir
an nce evime dnmek.
Weimar. 2 Haziran. Size hemen bir gnaydnla seslen
mek istedim. Benim vadim,1 benim iin byk dnyann her
yerinden gzel ve rahat. Dn akam dndm, kendime
"Tanrlar beni mutlak iyi bir tablo yerine koyuyorlar ki evre
mi bu denli deerli bir ereve ile sarmlar!" dedim. Beni
seviyorsunuz, buna inanyorum, bunu ta iimde duyuyorum.
Siz ve dk, tablonun erevesi ile birlikte asl olduu ivi ve
kurdela gibi, bamn tam zerindesiniz.

76
 FRAU VON STEINa

Weimar, 10 A ralk 778

Geen yl, tam bu saatte Brockenin zerinde idim. Ve

gklerin ycelerinden, bugn tm yerine gelmi birok di
lekte bulunuyordum. Bu yldnmn siz de benimle sessiz
ce kullarsnz, diye bu pusulay yolluyorum. evremin buzla
rna karn, siz beni sevmeyi srdrn. (...)

FRAU VON STEINa

Domburg, 2 M a n 1779

Ayaklarm beni, her zaman, sizinle birlikte olduum ya

da sizin orada bulunduunuzu bildiim yerlere ekiyor. Bu
gn Cennet Bahesini2 gezerken hep sizi, beni tanmazdan
nce bu yerlerde dolatnz dndm. Beni tanmadnz
ve sevmediiniz bir zamann var olmas nedense, gcme gi
diyor. Bu dnyaya ikinci bir kez gelirsem, tanrlara: "Yalnz
bir kez seveyim!" diye yalvaracam. Ve siz bu dnyaya by
le dman olmayacaksnz da, bu sevgiyi benimle paylaarak,
yanbamda yer almay kabul edeceksiniz. Bana bir ey da
ha verecektiniz. Bir tlsm daha. Elimde trls var, ama yi
ne de yetmiyor. Bir misel3 olsanz, "u yelei bir gece srtn
za geiriniz yatn da ona sizden bireyler gesin" diye yalva
rrdm.4 Akll uslu bir bayan olduunuz iin, Calvinin5 mez
hebi ile yetinmem gerek.

1. Thringen'de Ilm Nehri vadisi.

2.Paradies, Jenada bir park. t
3.Misel: Elsa&s'ta gzel biraz da hafif kzlar iin kullanlan bir szck. Malmazelin
deitirilmi bir sylenii. Goethe bu szc Weimarda da kullanr ve evresini bu
yeni szce altrr.
4. Goethe burada transsubstantialiondan yani ekmek ve arabn sann vcudu ve
kan oluundan sz ediyor.
5. Catvinisehes Sakrament: transsubslantiationu Calvin ancak sembol olarak kabul
ediyordu.

77
 Knebele1 piyesin biimlendiini ve gelitiini syleyebi
lirsiniz. Yarn, erat topluyoruz.2 Sonra, birka gn Yeni Sa
raya3 kapanp kiilerin zerinde ileyeceim. Ayn beinde
Apoldadaym ve oraya sizden gelecek haberciyi bekliyorum.
Bol bol yazlarnzn yamsra, ne isterseniz yollayn.
imdilik, burada karma kan bu insanlarla bir arada
yayor, onlarla yiyor, iiyor, hatta akalayorum. Ama iim
den, varlklarn bile duymuyorum desem yalan deil. yaa
mm, hi amadan, gidecei yola gitmekte.
Kd katlarken, bu mektubu size hemen yollarsam, ya
rn akam bu saatlerde yant alabileceimi dndm. Olana
varsa, bana uzun yazn. Dke selmlar... Allahasmarla
dk , sevgilim. yilik haberlerinizi bekliyorum. Adiy.
Akam - sekizbuuk.
Ayrca, Apoldaya yazacanz mektubu da bekleyece
im.

DK CARL AUG USTa

Buttsledt, 8 M a n 1779

Erlerin lleri alnr, elemeleri yaplrken ben de size

bu satrlar yazyorum. Bugne dek her eyi kendime gre
tartp deerlendirmeye almm da Ren blgesinin yntem
ve llerine uyarak gen erleri snflara ayrmak tuhafma
gidiyor. Ama unu da syleyeyim ki, bu gibi ilerle ieriden
uramak ok faydal oluyor. Yukardan baknca, her ey
ters gzkyor. Oysa, btn iler normal ve doal bir akla
akmakta. Ne yana dnerseniz dnn, insan gcnn faydal
olaca yerler yok deil.

1. Kari Ludwig von Knebel: Car) Augustun kk kardei prens Constantini yetitir
mek ze re saraya arlm PrusyalI bir subay, m r n n sonuna kadar Goethe ile ar
kada kalmtr.
2. Goethe, asker toplamak ve yol inaatna nezaret etmek grevi ile, dkalgn eitli
kentlerini dolayordu.
3. das Neue Schloss dkn babas Emst August tarafndan yaptrlmtr.

78
 Bu ilerin dnda, bana anlatlanlar bol bol dinliyor ve
sonra Kaleme, iirimin o eski kalesine ekilip kahramanm1
piirmeye alyorum. Bu arada ozanlm, tanrlarn bu g
zel ban pek hovardaca harcadm grdm.2 Ortaya bir
yapt karacaksam, gcm daha idareli kullanmamn zama
n geldi, kukusuz.
Geen gn, az kalsn W eim ara geliyordum; ama ile
rim yzst kalr, diye bundan kandm.
Kk yavru,3 hele durun, biraz gelisin. Tm insanlar,
evrelerindeki duruma gre yetiirler. Siz ne isterseniz ya
pn, bu byle kalacaktr. imdilik, baba sevecenliinizi esir
gemeden, onu bytmeye bakn. Sz anlayaca zamana ge
linceye kadar, bu konuyu daha ok dnr ve ok konuu
ruz.
Tanr, d ve i huzurumuzu korusun. Size ve yurdunu
za yapmak istediimiz daha ok hizmetler var.
Neeli ve ciddi, eitli gzlemlerim var. Bulutuumuz
da anlatrm.
Knebelin gelip beni bulmasna pek sevindim.
Tanrya emanet olun. Ondan (Knebelden) havadis alr
snz. Yarn erkenden Allstedte gidiyorum.

SVRE GEZS (1779)

FRAU VON STEINa

Frankfurt, 20 E yll 1779

Ana sevgisi ile yzm okayan gnein nlan altnda

yalnz bir "Gnaydn." Fazja yazamayacam.

1. Aslnda: 'Kzmn zerinde urayorum.' Goethe, bu ara, Iphigeniein Tauris'i

yazmaktadr.
2. Weimar saraynda Goethe, eitli vesilelerle, iirler kaleme almak zorunda kalyor
du.
3. Dkn ilk ocuu. Bu kz ocuk ok yaamam, lmtr.

79
 ok gzel bir akam vakti buraya1 vardk ve pek iyi kar
landk. Eski arkada ve dostlar sevin iinde idiler. Yine o
akam, buraya vardmz srada, yldz kaymasna tank ol
duk ve bunu iyiye yorarak sevindik. Babam deimi bul
dum. Sessizlemi, bellei de zayflam. Annem, hep eskisi
gibi canl ve sevimli.
Adiy meleim! Bu akam, sizden mektup bekliyorum.
Yolum beni sizden uzaklara gtryor, ama kalbimi deil.
Adiy. Herkese selmlar.

FRAU VON STEINa

24 Eyll 1779

Spcycr yreleri ve kars - R en kys

Karya gemek iin vasla bekliyoruz. Ben de glgede

oturdum, size u satrlar yazyorum.
Sessizce akan bir dere gibi, biz de ar ar, uzaklara
doru yol almaktayz. Hava ok gzel. imdiye kadar her ii
miz yolunda gitti. Bu yollardan geerken, bugne kadar sr
drdm yaamn bir bilanosunu karyorum; btn eski
dostlar karmda, hesaplarn sonunda elimde ne kalacak,
Tanr bilir. Dkn sal, W cdelin keyfi yerinde. svire
nmzde uzanyor. Bu yce dalara trmanp ruhlarmz
doann ycelerinde ykayacaz. Bana mektuplarnz Frank
furta gnderin. Ya arkamdan yollayacaklar ya da dnnce-
ye dek bekletecekler. Allahasmarladk. Kdn arkasnda
bu dolaylarn bir resmini bulacaksnz.

1. Goelhe, Duc Carl August ve onun ocukluk arkada von Wedel ile birlikle svi
re gezisine kar (ikinci svire gezisi). Frankfurt'tan geerken dkii, be gn iin,
kendi baba evinde konuk eder.

80
 Rheinzabern, 25 E yll 1779
Balangta, gezi izlenimlerimi bir deftere yazp topla
may tasarlamtm. Sonra, olmasa da olur, diye dnp vaz
getim. Bundan byle, olup bitenleri gn gnne size yaz
makla yetineceim.1 Kurunkalemle yaptm resimden de
anlayacanz gibi, dn le zeri Speyere vardk ve hemen
D om herr Beroldingenin ziyaretine gittik. Bu, ok canl, ak-
szl, evresi ile yakndan ilgilenen bir kii. Onunla birlikte,
biz de perhize girdik. Sonra, yine birlikte, Dom u gezdik.
Yangndan kurtulan blme sonradan eklenmi blmlerle
bu, btn eski kiliseler gibi, tam bir tapnak olmak zere ya
plm bir bina. Sade ve geni lleri insana kendini unuttu
ruyor; bu yksek kubbeler ruhlarn, ak havadaki gibi son
suzluklar iinde eriyip dalmadan, genileyip gklere ycel
mesine elverili... Eski yin giysilerinin sakland mze bl
mn dolatk ve bu giysilerde rahibin srtna gelen yerlere
sanat ellerin ne emekler harcadn grdk. Btn bu eski
yaptlarda ve kiilerde olsun, figrlerde olsun, -eskilikleri
ile orantl o larak - byk bir ililik ve zenginlik gze arp
yor. rnein siyah-beyaz olarak hazrlanm bir el ii var ki,
bunda, byk motifler a getirildikten sonra gitgide k-
lp en kklerin glgede kaybolmas, grlecek ey. Btn
bunlar yeni olarak, yrtlmam ve eksilmemi ilemeleri, ka
rarmam ve solmam renkleri ile dnnce, herhalde ola
anst gzel ve kendi trleri iinde kusursuz olduklarn ka
bul etmek gerek: Session hcresinde Paul Veronesenin: Ca-
nada bir Evlenme Treni adl tablosunun taslan grdk.
Olaanst bir yapt. Byk bir sevgi, ustalk, g ve baar
rn. Portrelerin hemen hepsi son kerte canl. Dechantn
koleksiyonundaki tablolar arasnda da ok gzelleri var.
Ben, biraz da bireyler kapmak ve renmek istei ile, en
ok doa grntlerinin seyrine daldm. Karmda tahkim

1. Goethe, Frau von Steina ve dierlerine yazd mektuplar sonradan svire Mek
tuplar ad ile bir araya toplamtr.

Seme M ektuplar 81/6

edilmi kaleler var bu alanda, biliyorum, ama bu yolculuk s
resince bunlardan birine akn edip feth etmeyi aklma koy
dum. Beroldingenin evinde de kimi gzel tablo ve bakrlara
rastladk. u var ki, hep karmakark bir halde, tam bir be
kr evinin dankl iinde...

Selz., le

Grlmemi gzellikte bir gn, mutlu bir blge... H er

yer hl yeil... Sararm bir mee ya da grgen yaprana
rastlamyorsunuz bile. Otlaklar o gm renkli gzellihterini
koruyorlar. Tm yurdun tatl ve okayan bir havas var.
zmler her gn ve her admda gzelleiyor. Ky evlerini
atlarn altna kadar asmalar sarm. Kap nlerini zerlerin
den zmler sarkan ardaklar glgeliyor. Esen rzgr yumu
ak, lk ve nemli. Ruhlar da zmler gibi olgunlap tatlan
yor bu iklimde. Tanr dileseydi de bizler, olduumuz gibi,
hep birlikle buralarda yaasaydk! Kimimiz klar donmaz
ve yazlar da byle kavrulmazd. Ren ve dolaylarndaki kl
dalar, alabildiine uzanan orman, ayr ve baheler gibi i
lenmi tarlalar insann iini ayor. Ve ruhuma, oktan duy
madm, bir rahatlk veriyor.

Em m endingen, 28 EyHil 1779

Her eyden nce, bugne kadar, bir dost, bir nder gibi
bu yolculukta bizi destekleyen gksel bulutlar vmek istiyo
rum. Tren gnlerinde kullanlan siperlikler gibi, bamzn
zerinden hi eksik olmadlar. marmak istemiyorum, ama
havalarn hep byle gzel gideceine iimde bir inan var.
Barometre de zaten yle gsteriyor. Geceleri duru bir gk,
sabahlar gn doarken hafife alalp ykselen sisler ve son
ra grlmemi gzellikle renk ve k oyunlar. Yamurlar
sanki yamak iin bizim eve dnmemizi bekliyor. Durun, da
ha anlatacam.
Ayn 25inci gn akam arkadalar doruca yollarna

82
giderlerken, ben onlardan ayrldm ve Sesenheimn1 yolunu
tuttum. Oraya vardm zaman, sekiz yl nce braktm bir
aileyi nasl braktmsa yine yle, hep bir arada buldum. Beni
ok dosta ve gleryzle karladlar. Kendimi imdi esen ha
valar kadar temiz ve duru hissettiim iin olacak, bu iyi y
rekli ve sessiz insanlarn atmosferi ruhuma ok uygun geli
yordu. Evin ikinci kz, bir zamanlar, beni sevmiti. Ondan,
lyk olduumdan ok, kr krne sevip balandklarmda
grmediim bir sevgi grmtm. Onu brakp gitmek zorun
da kaldm zaman ise, lecek gibi olmutu. Bu kez, bana
bir zamanlar yakalanm olduu hastaln tamamyla gelii
ni kapal biimde anlatacak olgunluu gsterdi; hi bekleme
dii bir zamanda, kapnn eiinde karlap burun buruna
geldiimiz ve benim yreimi hoplatan bu andan balayarak,
sonuna dek bana kar son kerte sevimli ve candan bir arka
dalk gsterdi. unu da onun adna belirtmeliyim ki, ruhum
daki eski duygular uyandrmak iin en kk bir davran
olmad. Btn kameriyeleri birlikte dolatk. yle biraz
oturmam istiyordu, o kadar. Her yer, prl prl ay iin
deydi. Ona durmadan soruyor, her eyleri renmek istiyor
dum. Bir zamanlar evremizdekileri kandrmak iin bize hay
li faydas dokunan bir kylye haber salp getirttik "Bir hafta
nce size sormutum." deyip duruyordu. Berbere bile haber
vermiler. rettiim arklar unutmamlard. Elimle boya
dm bir arabay getirip gsterdiler. O gzel gnlerde ba
mzdan gemi neeli olaylar andk. Sanki ancak bir yarm
yl onlardan uzak kalmm gibi, anlarm aralarnda yayor
du. Yallar, yrekten bir yaknlk gsteriyorlard. Beni hepsi
genlemi buldular. Geceyi orada geirdim. Ertesi sabah,
gn doarken, gleryzle beni uurlayan bu insanlara veda
1. Sesenheim, Strassburg civarnda bir kdy. Slrassburg niversitesinde hukuk reni
mi yapt srada arkada Weyland, Goelheyi burada oturan protestan papaz Brion
ailesi ile tantrd (Ekim 1770). Evli olan byk ablalarndan baka evde kz var
dr. Burada sz edilen Friedrike Brion. Hukuk doktorasn yapp 1771 Austosun
da Frankfurt'a dnnceye kadar Goethe, sk sk, bu aileyi ziyaret eder ve Friedri-
keye byk sempati ve kalp yaknl duyar.

83
ettim. Yeryznn bu keciini ve orada yaayan, kusurlar
m balam dostlarn ansn zlmeden anabileceim iin
sevinli, Sesenheimdan ayrldm.
26 Eyll Pazar gn, yeniden arkadalarla bulutum.
leye doru da Strassburga vardk. Doru Liliye1 gittim
ve gzel kuklay yedi haftalk bir bebekle oynar buldum: A n
nesi yanndayd. Orada da beni apansz karlarnda grn
ce, ardlar ve sevindiler. Sordum, soruturdum, evin drt
bir yann dolatm ve sevinle grdm ki kzcazn rahat ye-
rindedir. Anlattklarna gre kocas drst, aklbanda ve a
lkan bir adam. Paras, gzel bir evi, iyi bir ailesi ve halk
arasnda onurlu bir yeri var. Lilinin istedii de aslnda bun
lar deil mi idi? Kocasn gremedim, evde yoktu. Beni ye
mee alkoydular. Yemekten sonra, dk ile birlikte, katedra
li gezdik. Akam zeri de, Pasiellonun2 nefis mziinin eli
inde, LInfante de Zam orann bir blmn seyrettik. Son
ra, yeniden Liliye yemee gittim ve harika bir ay altn
da, ona veda ettim. imi kaplayan gzel duygular size anlat
mamn olana yok. Buraya gelene dek, durmadan -tespih
eker gibi aralksz- vefal, srekli bir dostluk iin dua etmi
tim. imdi ise, aralarnda duyduum bu gnl rahatl, ii
me, benzeri olmayan bir zevk veriyordu. Geici bir tutku ile
gzlerim kararmadan, bu insanlarla aramzdaki srekli ve
dosta ilikiye bakyor, onlarn yazglarn, yksek bir tepeden
ya da kubak bakar gibi, nmde serilmi gryordum.

Burada, kzkardeimin mezarnn yaknndaym. Evini

grnce, ok sevdiim bir resmi tayan bir ereveyi kar

1. Lili Schnemann (von Trckheim): Frankfurtlu zengin bir ailenin sarn ve gzel
kz. Goelhe, Nisan 1775'ten ayn yln eyllne kadar, kendisi ile nianl kalmtr.
Bu nianllk devrinde, kendini dinlemek ve denemek iin, birinci svire seyahatini
yapar. Nian bozduktan sonra da, bu seyahatte tant dk Cari Augustun daveti
ni kabul ederek Weimara gider. Goethe, bir kez daha kalbinin sesine kulan tka
m ve sevdii varlktan byk aclarla uzaklap etin ve ekimeli yoluna devam et
mitir.
2. PaesieUo, Giovanni Paksiello (1741-1816) Kalyan bestecisi.

84
mda grm gibi oldum. ereve yerinde, yalnz resim si
linmi. Onun yerine geen Fahlmer, enitem ve kimi kz ar
kadalarm, bana hep eskisi kadar yakn davranyorlar. Her
birinin gzel, gleryzl, salkl ocuklar var. Buradan do
ru Basele gidiyoruz. Bir daha ne zaman size yazabilirim, bil
miyorum. Sizden de henz hibir haber alm deilim. Oysa
ki, Frankfurt zerinden buraya bir hayli mektup geldi.
Adiy. Herkese selmlar.

Em m edingen, 28 E yll 1779

27 sabahnda Strassburgdan yola ktk ve akam bura

ya vardk. Lavateri grmek ve onu dke yaklatrmak en b
yk isteim. Size, durmadan, kendimden sz ediyorum. H ep
si de eski gnahm. Adiy.

LAVATERe

Cenevre, 28 E kim 1779

Umarm bulumamz yalnz sevinli deil, faydal da

olur. Bizler gibi Tanrya bunca deiik biimde hizmet veren
iki insan daha yoktur sanrm, yeryznde. kimiz ba baa ve
rip dar kafal papazlarn, kt kadnlarn ve katrlarn koca
Conciliumlarnda1 dnemediklerini dnyor, iinden
kamadklar ileri baaryoruz. Yalnz, ikimizde, karlkl, bir
birimizin inanlarna ilimemek kouluyla... Sen buna, zaten,
her zaman dikkat edersin. Am a eer, ben yine ters ve anlay
sz davranrsam, bana kar sabrl olacaksn, yle deil mi?
Tobler2 bana senin Offenbarung Johannisini3 verdi. Bu

1. Concilium: Kurultay. (Burada) Dinsel kurultay. ,
2. Tobler. Zrichli gen bir din adam, 1781 ylnda Goetheyi VVeimarda ziyaret et
mitir.
3. Offenbarung Johannis: Lavaterin Apokalypseye (vezinli ve uyakl olarak) kaleme
ald paraphrase (yorumlama kitab). 1780'de yaynland. (Offenbarung Johannis *
Abd Cedidten bir kilap)

85
yaptta, elyazndan baka her ey bana yabanc. Onu yeniden
okuyorum ama ne yapsam, tanrsalln hibir yerde bulam a
dm gibi, iiri de ancak pek az yerde bulabiliyorum. Yaz,
batan aa, bir garip. H er sayfada, asl havaya girmemi bi
rinin kokusunu alyorum gibi geliyor bana. Yaa, hem de bun
dan nceki, 24 Eyll 1779 tarihli yaznda bunun tmyle ter
sini ileri srdn halde!.. Bu, byle ite aziz kardeim! Kar
lkl oturup doru drst bir konusak iyi olacak herhalde.
Ben, tam bir dnya adamym. Hakszlk eden aile reisi, yolu
nu arm evlt, ifti, elmas ve para konular, benim iin
yedi piskopos, avize, boynuz, mhr, yldzlar ve aclar1 ko
nularndan ok daha tanrsal (eer mutlak tanrsallk araya
caksak). Bunu yazarken, gerei dile getirdiimi sanyorum;
ancak, be duyunun gereini! Tanr gnahlarm balasn,
bugne dek olduu gibi.

Cenevre, 2 Kasm 1779

(...) Biraz da seni ne kadar zlediimden sz edeyim ve

bu zleyiin her gn daha ok arttndan... Birbirimize hep
dost ve yakn kalalm, olmaz m? Bu yaknlk, gitgide artsn,
eksilmesin. Yeni dost ve sevgili istemiyorum ben.
Tobler hakknda ne diyeyim, bilmem ki... Bana yaknlk
ve gven duymu, gzel. Yazk ki, aramzda benim otuz ya
m ve dnya grgm var! Gelimek ve yetimek andan
hayli uzaklamm ve bunu grmekten zevk duyuyorum. Ka
fam ona yakn, ama kalbim yabanc. Delikanlnn aklndan
gemeyen byk dnceler imdi benim ruhumu doldur
makta ve onu yepyeni bir dnyada uratrmakta... Sevimli
kumrularn oynat kuytu vadilere inemem artk. Benim,
onun zerinde braktm etkiyi de, herhalde o, kendi sana
anlatacaktr. ok holandk birbirimizden, diyemeyeceim
sana, ite bu kadar.

1. Apokatypsrden alnm balklar.

86
 KNEBELe

Zrich, 30 Kasm 1779

Aziz kardeim, yalnzln iinde davranrsn da burala

ra kadar seslenirsin diye bekledim, ama gryorum ki, bin
trl iim arasnda, kapn alp sesimi duyurtmak yine bana
dyor.
Yolculuumuz buraya kadar ok gzel ve hibir aksama
olmadan geti. Talih, umarm bundan byle de yardm eder
de bizi sa salim szlere kavuturur. Ne kadar iyi olsam, ne
kadar deiik bir yaam iinde bulunsam da yine yuvamn z
lemini duyuyorum. Sizleri, her gn daha ok aryorum. Bun
dan byle bir araya geldiimiz zaman, birbirimizin deerini
daha ok bilerek, duyarak yaarz, diye umuyorum iimden.
Bizi zaman zaman birbirimizden ayran perdeler -dem ir,
tahta ya da mukavva - yklsn, yerin dibine balsn! Anlamsz
alnganlklar bir yana atp iimizi gvenle birbirimize ama
y renemedik gitti. Sana rica ediyorum, bu mektubu sakla
ve bir saygszlk yaptm zaman onu bana gster de kendi
me geleyim.

Zrich, 3 A m h k 1779

Burada, Lavatcrin yannda, tadna doyulmaz gnler ge

iriyorum. Dnyann bu skntl dneminde burada, onun ve
dostlarnn evresinde bir cennet sessizlii ve rahatl var.
Herkes, her zaman, birbirinin sevincini ve acsn paylayor.
Evi, oluu, ocuu, ii, gc bir arada ve yanbanda ol
mak herhalde ok iyi bir ey. Bu, insanlar birbirine balyor
ve fesatla zaman brakmyor. Lavater, onu yakndan tan
yanlar iin ei benzeri bulunmaz bir insan. Bu doruluk,
inan, sevgi, sabr, g, olgunluk,- iyilik, aba, btnlk, ok
ynllk ve serinkanllk ne srailde var, ne kfirlerin arasn
da...

87
 WEIMAR

13 Ocak 1780de dk, Goethe ve arkadalar, drt ay s

ren gezilerinden dnerler. G oethenin istek ve direnii ile
tertip edilen bu geziyi balangta gereksiz bulanlar, sonra
dan, dkn bu yolculuktan gerekten ve her bakmdan fayda
lanm olarak dndn onaylamak zorunda kalrlar.
Goethe de, Weimardan uzak geirdii aylarda, kk
dkala ve onun bakentine ne denli altn ve baland
n anlamtr.
Bu srada, Weimarda Prenslik Komedi ve Oyun Bina-
smn1 yapm bitmi ve iinde konuk truplarn temsil ve kon
serleri verilmeye balamtr. Goethe, bu gsterilerle yakn
dan ilgilenir ve be, on yl sonra bu bina iinde kendi kurdu
u Saray Tiyalrosunun temsillerini dorudan doruya kendi
yrtr. Bu tiyatronun gelimesi ve rnek bir sahne haline
gelmesini Goethe, kendisi iin byk bir dev saym ve
uzun yllar bu uurda almaktan ylmamtr.

F R A U V O N S T E IN a

E fun, 2 Mays 1780

Weimara giden bir eli ile, size bir selm yolluyorum.

Hava ok gzel. Her yer iek iinde... Bu ak havadan, ru
hum ve bedenim iin deva umuyorum. Benim vadime2 bal
kaln ve iimden, sk sk sizinle konutuumu bilin! Dolat
m kadar, her eyi bir bir zihnimden geiriyorum: yaplm
ileri, yaplmas gerekenleri, yaam kavgam, iirimi ve sev-

1. Redouen-Haus: Temsil, msamere ve gerektii zaman balo vermeye elverili b

yk salonlar olan bina.
2. Um vadisi'. Goethe'nin buradaki nl 'Gartenhaus.

88
gimi...
Adiy, Steina selmlar.

KESTNERlere

Weimar, 14 M ays 1780

Size yeniden seslenebilmek ne gzel... Birka gn nce,

sizleri andm; ne var, ne yok, bir soraym diyordum. Ziyareti
nize gelmeyi oktandr tasarlyorum. Bir gn, umarm bu ta
sary gerekletiririm de, gelir, be olunuzu da, sizi de sa
lk ve sevin iinde grrm.
yle bir otursanz da, bir gn, bana topluca bir mek
tup yazsanz. Lottede, ocuklardan yaz yazmasn renmi
olanlar da ayr ayr birka satr yazsalar da yeniden birbirimi
ze biraz daha yaklasak... Ben de size, yaknda, yeni birey-
ler yollayacam. ler durmadan .artyor, ama dostlarm iin
zaman ayrrm ben, nolursa olsun...
zerimde olan Geheimrat devinden baka Savunma
ve Ulatrma Bakanlklarnn ynetimi ve btelerinin dzen
lenmesi tmyle bana braklm bulunuyor. H er gn daha
dzenli, daha dikkatli, daha abuk i baarmaya aba harc
yorum. evremdeki insanlarla aram iyi; gven ve sevgileri
nin gnden gne arttn gryorum. Elimdeki mutluluu
deerlendiremezsem, bunun suu yalnz bana aittir. Kentin
varolarnda, ilkbaharn, bu ara, harikalar yaratt gzel bir
vadide oturuyorum. svireye yaptmz son geziden ok
memnun ve gayet iyi izlenimlerle dndk.
Henningsin1 Deductionu iin teekkr ederim. iiri ta
nmyorum. Ama kark, ne demek istedii belli olmayan
bir yaz. Adiy. Karna ve ocuklarna selmlar. Beni gnl
den karmayn.
(...)

1. Hennings'. Kestnerin bir arkada.

89
 Oberonu1 beeneceini biliyordum. Gerek deer ta
yan bir iir. Wieland, Almanlar arasnda air denecek tek
adam. Yaz ilerim, gncel almalarmdan sonraki yeri al
yor. Ama, zaman zaman, her gn birka saatini flt almaya
ayran byk kral2 kendime rnek alarak, z yeteneimi ile
tip gelitirmekten de geri kalmyorum. Yazp bitirdiim bir
hayli yaz var elimde, baslm olanlarn belki de iki misli...
Kafamda da bir sr plan... bunlar kaleme almak iin, za
man ayrp kendimi toplamam gerek...

LAVATERe3

O slheim (R hn yaknlanula)
20- (21) Eyll 1780

-B a n a verilmi olan grev, gn gnne stesinden gel

mek zorunda olduum iler, gnler getike bir yandan ko
laylarken, te yandan da zorlayor ve benim gece gndz
i banda olmam gerektiriyor; bu grev, gn getike g
zmde daha byk nem kazanmakta ve ben daha byk i
lerde deil, ama bu gnlk iimde, en yce insanlarn baar
sna ulamay diliyorum.
Ruhumda duyduum bu nne geilmez hrs; zn ya
radlmda bulduum temelin zerine kuracam yaam pira
midini4 gklere dek yceltmek hrs, iimdeki her trl istei
bastryor ve bir an bana baka ey dndrmyor. Elimi

1. O b a m . Wielandin bu ad tayan yapl Teutsche Merkrde yaynlanmtr. Tem

muz 1779da yazar, yaptn Goetbeye okutmutu.
2. Byk Friedrik.
3. Johann Caspar U naer (1741-1801): Zihli bir din adam (Pastor). Fizyonomi bi
limi le urat. nsanlar tanmak ve sevmek yolunda Physionomie ile ilgili frag-
menl'lar adl eserinin hazrlanmasnda Goelhe kendisine yardma oldu. Goethe ile
Frankfurtta 1774te tanmtr. Daha nceleri Fizyonomi konulan zerinde yaz
makta idiler. Lavater Goelhenin dehasn ilk kefedenlerden biridir. Ama sonralar
dinsel tutuculuu nedeni ile Goethe, Lavaterden uzaklam ve 1797de Zrihe gitti
inde onu aramak zahmetine bile katlanmamtr.
4. Pyromide meines Daseins.

90
abuk tutmam gerek; yam ilerledi; kim bilir, kader belki
tam orta yerde belimi bker ve Babil Kulem sivrilmeden,
ksktk, yarm olarak ortada kalr. Hi olmazsa, arkamdan
ok cretli bir yaptn plann kurmu desinler; yaayacaksam
eer, tm gcm onu yceltmeye harcamay Tanr bana na
sip etsin.
Frau von Steinn gzel sevgisinin yaamma katt ta
dn da baarmda uurlu bir etkisi var... Onda sras ile anne
mi, kzkardeimi ve sevgilimi bir arada buluyorum; aramzda
ki ba, artk doann kurduu bir badan farksz.
Bbene1 ve karna selmlar.

. /

1. Bben: Barbara Schultheiss (1745-1818) Zrihli bir tccarn kars, Lavaterin ar

kada. Goethe ile 1775te, ozann ilk svire gezisinde tanmtr.

91
O lg u n lu k a
 FRAU VON STEINa

13 Kasm 1780

zin verin de, sevgilim, size bir "gnaydn!'' diyeyim. D

arda hava kapal ve frtnal. Bulutlar yeryzne ve bizim i
dnyamza abanm. Bu bask altnda yine de birinci perde
yi1 bitirebildim. Onu size okuyacam. Uratm her eyle
siz de ilgilenesiniz istiyorum.
Beni sevdiinizi syleyin bana, syleyin de karanlk gk
ler aydnlansn.
G ottharda2 ktmzdan beri bu gn tam bir yl olu
yor.

FRAU VON STEINa

(Weimar, 1780)3

krler olsun Tanrlara ki: ruhumda olup bitenleri

zetleyip arklarn kalbna dkerek benden sonrakilere du
yurtmak yeteneini bana vermiler.
Konsere giderken sizi, urayp alacam.

1. Torquato Tasso: Tassonun dzyaz olarak yazlm ilk perdesi. Bu ilk deneme
(dzyaz ile) sonradan kaybolmutur.
2. Saint-Gotthard: 2. svire gezisi. 4
3. Bu mektubun gn yok. Tassodaki nl pasaj anmsatt iin Tasso almala
rn yapt 1780de yazlm olabilir:
Torquato Tassodan:
Und wenn der Mensch in seiner Qual verstummt
Gab mir ein Gott zu sagen wie ich leide."
"Acnn insan susturduu yerde
T ann syletir bana, ektiklerimi."

95
 FRAU VON STEINa

Ilmenau, 8 Temmuz 1781

Knebel1, sana bu mektubu ve onunla birlikte salm

zn haberlerini iletecek. Geceyarsmdan sonra ormann ze
rinden korkun bir gle kopup imekleri, serpintileriyle
zerimize gelen frtnay anlatacak. Frtna kuzeydouya ka
yarken, sevgilimi imdi uyandracak, diye iimden geirdim
ve... o beni dnecek, dedim.
Dilim varp kendi kendime bile sylemesem, iimde
hep senin zlemini duyuyorum. Ruhum zaman zaman daral
yor ve hibir eyden tat almaz oluyor. Bir bakyorum kurun
tularm tm dnceleri alt etmi, bir bakyorum ksknl
m... Sonra aksi bir eytan szlerden uzak oluumu koz gibi
kullanyor ve durumumu en kt ynnden bana gstererek
tek kar yol kamak. diyor.2 Ama, yine iimde duyuyorum
ki, senin bir bakn, bir szcn bu sislerin tmn dat
maya yetecek...
Senden uzak kalmak zorunda olduum u gnleri gzel
geir sevgilim. Mektubunu nasl beklediimi bir bilsen!
H er akam, kzlms ile pencerenin karsnda,
Fichtenberg zerinden doan Mars yldzn selmlyorum;
sen onu, herhal, benim bahemin zerinden gryorsun; dur
hele, yaknda onu ayn pencereden, birlikte seyredeceiz. yi
geceler meleim, sevgilisinden ayr olunca insann yaam,
yaam deilmi meer...

1. Knebel, Cari Ludwig von (1744-1834): Dk Carl Auguslun kk kardei prens

Constantin'in zel retmeni. PrusyalI bir subay. Goethe ile mrleri boyunca hi
bozulmayan derin bir arkadalk kurdu. Goethenin mektuplarnda sen dedii az kii
lerden biri.
2. Goethe, evli ve iki ocuk annesi olan Frau von Stein'a kalbinde besledii byk
sevgiye karn, bu ilikinin yakksz ve onur kinci ynn dnerek ac ekmekte
dir. Nitekim 1786'da, gizlice, -ou kez sevgiden syrlmak iin yapt gibi- tal
ya'ya kaar ve 1788'de Frau von Stein'la olan duygusal ilikisini keser. 1775'ten
1786ya kadar sren bu derin sevginin ve kendinden yedi ya byk olan Frau von
Steinn, airin kiilii zerinde byk etkisi olmutur.

96
 KNEBELe

Weimar, 3 Aralk 1781

-D urm adan alma hrsmn beni ne ilere srkledii

ni1 rendiin zaman glmseyeceini biliyordum; ama bu
nu benim hesabma ayr bir baar sayma sakn; bu benim ya
radlm: iimden bir ey beni eitli ilere yneltiyor, itiyor;
en nemsiz bir kyde, en bakmsz bir adada bile olsam yine
bylesine uraacak, didinecek ey bulurdum kendime. Ba
ka trl yaayamyorum.
Karma kan iler bana gre olmasa da, ben yine onu
baarmaya alrm. nk, iimde bir inan var: inde bu
lunduumuz durumda amadan ve inatla urarsak ancak,
daha stn bir dzeye ulamaya lyk oluruz, diyorum; an
cak o zaman bir yksek basamaa adm atmaya hak kazan
rz. Bu ykseli ister burada geici bir zaman iin olsun, is
ter br tarafla sonsuzlua dek...

FRAU VON STEINa

Meiningen, 12 Mays 1782

lerim iyi ve dzgn gidiyor. Geri ne fazla nemli ne de

zor iler bunlar. Ama sen pek iyi bilirsin ya, tm uralarm
yetimem yolunda faydal saydm iin, yine de istekle koval
yorum bu nemsiz ileri. -E l i sfatyla her iki dk tarafndan
resmi ekilde kabul edildim:2Salonda Livrecli uaklar, ara sa
londa toplanm tm saray ileri gelenleri, kapnn iki yannda
pajlar3 ve kabul salonunun ortasnda dk hazretleri. -

1. Goethe bu dnemde. Zeichenakademie (Ressamlk Okulu)nda 'nsan vcudunun

kemik yaps' zerine dersler vermekledir.
2. Goethe, niversite ilerini grmek zere Thrngendeki dkalklan ziyaret eder.
(8 Mays-18 Mays tarihleri arasnda.)
3. Paj (derPage): Soylu ailelerin valyeler yannda yetien (ocuklar.

Seme M ektuplar
97/7
 Yarn ayn komedyay oynamaya Koburga, Hildburgha
usen Sarayna gidiyorum, hafta sonuna doru Rudolstadta
uzanp yola kmken, tm Thringen saraylarn dolap bu
grevi bilirmi olacam. Rudolstadltan Kochberge1 adam
gnderip senin orada olup olmadn renmek istiyorum.
Yerimi bir kez, krl2 ynde almm, bu nedenle ola
cak, kazan kazanc kovalyor. Faydalanmasn bildiim iin
mi nedir, bu ans gnden gne sanki artmakta. Bana yalnz,
elime geenleri tutmak dyor... Kazandklarm para olsay
d, milyonlar oktan toplamtm. - eitli kiiler, eitli ey
ler iin yaar bu dnyada. Ben, kendi hesabma hibir za
man paraca zengin olamayacam; ama bana gsterilen g
ven bakmndan, iyi bir n yapmak, baka insanlarn gnl
n kazanmak bakmndan...
Ve elde ettiklerimin tmn senin ayaklarna serece
im, buna inan sevgilim! H er trl duygum ylesine sana z
ge olmu ki, sana gerekli pay, kran borcumu demeden
hibir eyi kendime mal edemiyorum.
Sanki gzlerimde, kulaklarmda senin yerletirdiin k
k periler var; grdm, iittiim her eyden, sana besledi
im hayranln payna ayrmam gerektiini bana fsldyor
lar...
Burada, tam kilisenin karsna gelen bir evde oturuyo
rum. Belli bir yerde, pein kararlam saatlerde, Tanrya
ibadet etmek zorunluunu tanmayan biri iin bu, bir fel
ket! -Sabahn drdnden beri anlar alyor. Org sesleri ve
an seslerinden dncelerimi toplayamyorum.
Adiy sevgili, sevgili Lotte.

1. Kochberg-. Frau von Steinin Rudolstadt yaknlarndaki villas.

2. Kr. Kumardaki kazan kastediliyor.

98
 LAVATERe

Weimar, 9 Austos 1782

Kafam bakalarnn gnlk dertleriyle dolu, bu nedenle

yalnz bir iki satr... umarm bu birka satr aramzdaki anla
mazl daha ok arttrmaz. -K ar karya olsaydk, birbiri
mizi anlamak iin bir eyrek saat yeter de artard bile. Biz
ikimiz, iki insann yaklaabilecei en yakn noktaya varmz;
sonra birbirimize arkamz dnyor, kart iki yolu tutturup
birimiz bir yana, birimiz br yana ilerliyoruz; ben ne denli
gvenle adm atp ilerliyorsam, sen de ayn gvenle adm al
yorsun... ikimiz de tekbamza, birbirimizi hi aklmza ge
tirmeden, varlmzn en son snrlarna kadar ilerliyoruz;
sonra ben, Tanrnn ve doann ruhuma sunduklarn iime
sindirmi, sessizce geri dnerken, birden seni karmda, edin
diin etkileri var gcnle evrene retme abas iinde bulu
yorum.
O anda, aramzda, gerek byk bir aralk var! -V e
ben, fikirlerinin badamasyla beni kavram, yaknna ek
mi olan, sevdiim ve inandm Lavateri artk gremiyo
rum; ancak, ateten klcnn izdii sert izgileri gryorum
karmda ve o anda iime bir tiksinti geliyor... ok insanca
bir duygu; karanlk ama insanca...
Sen, Evangeliumu1 olduu gibi, en kutsal bir gerek
olarak kabul ediyorsun; bense, hani gklerden bir ses bangr
bangr barsa da suyun yaktn, atein sndrdn, bir
kadnn bir erkekle birlemeden ocuk dourduunu ve bir
lnn yeniden dirildiini sylese, ben bunlara, yine de inan
mam; dahas var; ben btn bunlar doa iinde kendini orta
ya koyan ulu Tanrya kar kfr sayarm.

1. das Evangelium: sann yaamn anlatan dn dinsel yk.

Matthus
Markus \ Evangelium
Lukas
Johannes

99
 Sen, Evangeliumu yazlm yaptlarn en gzeli diye al
yorsun bense Allahn, vp te yaratt deerli insanlarn ka
leminden km binlerce sayfann da en az onun kadar gzel
ve insanla faydal ve gerekli olduunu inanmm.
Benim de inanlarmda, en az senin kadar, direndiimi
kabul et, aziz kardeim; o halde ben de ortaya kp kendi
inancma gre, Tanrnn kurduu aristokrasi yararna, senin
sann Tek lkesi iin yazdklarn kadar aba ve inatla ko
nuabilirim, yle deil mi? O zaman senin Pilatusda1 konu
yaptn ve hi eletirmeden inanacaksnz, diye ortaya koy
duun eylerin ounun tam tersini syleyemez miyim? -
Hogrden bylesine yoksunluk!
Sert szlerimi bala -b u n lar yeniden aramz ama
sn, ama unu eklemeden edemeyeceim: bu koyu sofuluk,2
senin karakterinde yoktu; hayr, ama kitabn batan sona
onunla dolu. -H alk tan kendini ayrt etmeyen, yazarlara ya
kn olan Lavater, sonsuz bir hogr ile evresine bakan, hi
kimseyi incitmeyen bir insan! Sonra ayn kii, tm insanlar
deil, ancak bir grubu iine alan bir dinin retmeni, o dinin
canla, bala alan hizmetisi oluyor! -
Aslnda bunu, sen de saklamyor, aznla sylyorsun...
Burada sz konusu, sanki sizden bakas yeryznde yokmu,
ya da yok saylacak bir himi gibi, her eyi tekelinize almanz
deil; hayr, sizden olmayanlar kap d brakmanz. Tanr
nn sofrasndan yere dklen ekmek krntlaryla beslenen k
pek yavrularnn3 arasna itivermeniz... O kpek yavrular ki,
yaam aacnn4 yere dklen yapraklar, sonsuzlua akan ne
hirlerin bulank sular onlarn ifas ve besinidir.5

1. Pilatus: Ponlius Pilatus L.avaterin bir eseri. Goethe tek ynl ve hogrden
uzak bulduu bu yapt beenmemiti. Goethe ile kendinden sekiz ya byk olan
din adam Lavater'in aras bu Intoleranz Taassup' yznden ald ve 1783 sonunda
aralarndaki mektuplama btn btne kesildi.
2. Intoleranz.
3. Hinaus wo die Hndlein... Kpek yavrucuklarnn yanna.. Ahd i Cedid, bek:
Markus 7, 27, 28.
4. Abgefallene Bltter des Lebensbaumes... Apokalypse 22,2-3, 82. Psalm, 14.
5. Getrbter Wellen der ewigen Strme... bak: Apokalypse 22, 1.

100
 Bana darlma sakn; bunlar sana gocunmadan sylyo
rum. te senin Pilatusun batan sona bylesine tekelci; za
ten sen de onu, bu niyetle kaleme almsn.
Ne ahret sorular yok ki onun iinde: "Buna kimin gc
yeter ki...", "Kim bu ie kalkabilir ki..." gibisine... kitab
okurken ka kez "Benim gcm..." ya da "Ben..." diye onlar
yantlamak geldi iimden...
Sana, kitabn zerine uzun, ayrntl ve iyi eyler yazmak
isterdim, inan bana; hatta kimi eyler de yazdm, ama sana
yollamak elimden gelmedi.
Birbirimizi anlamamaz o kadar g ki -Sras gelmi
ken Intoleranzdan1 anladm aklayarak szcn sertlii
ni bir yumuatmak istiyorum. Fikirler birbirinden bu derece
farkl olunca, onlarn birbiriyle arpmamasnn olana yok
tur... Kim bilir, ayet ben kendi dinimin retmeni olsay
dm, o zaman da sen, bugn benim sana sylediklerimi sy
ler, hogrden uzak olduumu ileri srerek beni sulardn.
Sesini bana, gzel szcklerle duyur, bu yabanc havay
aramzdan uzaklatr. Yabanclk havas evrenin drt buca
ndan esmekte, dostluun ve sevginin havas ise tek yn
den...2

FRAU VON STEINa

Weimar, 17 Eyliil 1782

(K ochberge Steinlara yapt
bir ziyaretten sonra)

...Usulca katm ve eve dndm; okumak, kitaplarm

kartrmak ve seni dnm'ek istiyordum. Ben, zel yaa
mm iin yaratlmm, yazg nasl oldu da beni bir devlet y
netiminin ve bir prens ailesinin iine itti, anlamyorum.

1. Hogrden uzak olu, Msamahaszlk, dar grllk.

2. Weht von allen Enden der Welt: Evrenin drt bucandan... bak: Johannes 3, 8

101
 Kendimi sana adamm, Lottem, tm saatlerim senin
iin akp gidiyor ve sen bana kalyorsun, bunu seziyorum...

FRAU VON STEINa

Weimar, 9 Nisan 1783

Gn bir garip balad; yrekten dua et de gzellesin...

Bu akam seni greceim, sevgine kavuacam diye nasl se
viniyorum bilsen... Allahasmarladk, mrmn tatl sevinci,
tm varlmn tek.zlemi...

FRAU VON STEINa

Ilm enau, 24 Nisan 1783

Sana ne kadar borluyum ve daha ne kadar borlanmak

taym, benim iyilik seven, iyilik saan sevgilim; sana nasl te
ekkr edebilirim, bilmem ki...
Ben iyiyim; ama unu bil ki, yeryzndeki bozuk dze
ni,1 iler-bir-dzen haline getirmek greviyle ekmeini haket-
mek zor, ok zor bir i...
Tm bir yl sresince yle i aan bir tek i gelmedi eli
me... Bavurulan dertleri ve skntlaryla uraa uraa in
san bunalyor...
Tanrya emanet ol! Beni sev! Seni grmek umudumu
elimden alma...

1. Aslnda: 'Disharmonie der Welt in Harmonie bringen denmektedir. (ev.)

102
 FRAU VON STEINa

Weimar, 24 Haziran 1783

le, sevgili Lotte, sana sonunda W ertheri1 ve senden

nce, varlnn habercisi imi gibi karma km olan teki
Lolleyi yolluyorum. ngilizcesi houma gitti. Kitab, itenlik,
anlay ve zevkle yabanc dile evrilmi buldum. Eer Alman-
casndan evrilmi olsayd, ondan daha da ok ey renebi
lirdim. Kendi dncelerimi hocalarmn2 dilinde okumak ba
na zevk verdi. Adiy. Binlerce selm sana...
Almanca msvedde de3 yanllar bulursan iaret ediver,
Allahasmarladk.
Bu akam, birka dostu bize, baheye araym m,
yoksa ba baa m kalalm?

KESTNERe

Eisenach, 24 Ila zim n 1784

Size oktan yazmam gerekiyordu; Iphigeniemi o gzel

karlamanza daha teekkr edemedim. -
En ok, Detaillara-1 girip beendiiniz yerleri belirtme
niz houma gitti. Zira, genel, kesinlikten yoksun vmeler in
sana bir ey sylemiyor ve eitici olmuyor.
ocuklarnz iin yazdklarnz zevkle okuyorum: Ne
mutlu o insana ki dnyasn aile yuvas iinde bulmutur.5 Ne
denli mutlu olduunuzu, dtan parlak gzken durumlarn

1. Wertherin ilk ngilizce evirisi (Londra 1779). Bu eviri Franszcadan ngilizceye

yaplmtr.
2. ngiliz yazarlar: Goldsmith, Sterne. Shakespeare.
3. Goethe bu srada Werther'i yeniden gzden geirmekte, zerinde deiiklikler ve
dzeltmeler yapmaktadr.
4. Aslnda Goelhe bu szc Franszca, Detail olarak yazm. Biz de yle brak
may uygun grdk. (Detail: ayrnl):
5. Glckselig der dessen Welt innerhalb des Hauses ist.

103
 hi ile imrenilecek eyler olmadn iyi bilin, dostlarm..
Sizlcri, kim bilir, ne zaman grebileceim? -

FRAU VON STEINa

Eisenach, 28 Haziran 1784

Sana kavumalym artk, sevgili Lotte, dayanamyorum;
sensiz yaayamayacam iyiden iyiye anladm... Buradaki ka
lmz pek uzamaz sanyorum, anlamalar tamamlanp imza
land,1belki bir haftaya kalmaz, yola kabilirim. Hava befba-
dn berbad; kapdan dar kmann olana yok; kapal yer
lerdeki gzellikler ve ssler ise beni olsa olsa bir an oyalyor;
bunlar, iimde sabahtan akama kadar duyduum boluu
doldurmak yle dursun, durmadan yaan yamuru bile ba
na unulturamyor.
Evet, sevgili Lotte,2 imdi iyice anladm ki, varlmn
yars sensin ve sen kalacaksn. Ben, tekbama, bir btn,
bana buyruk bir varlk deilim artk. Zayf yanlarm sen
glendirmisin; tez yara alan ynlerimin sen koruyucusu ol
musun, eksiklerimi sen tamamlyorsun. Senden uzak oldu
um zamanlar, garip bir duruma dyorum. Bir yanm si
lhl ve sanki elik zrhlarla kapl, teki yanm, i yumurta
kadar duyarl.3 Senin bana, kl kalkan olduuna gvenerek
bu yanm hi glendirmemiim. Tm varlmla senin oldu
um iin ne kadar mutluyum, hele yaknda sana kavuaca
m diye...
Seni her halinle seviyorum; her davrann seni bana da
ha ok sevdiriyor. Kochbergde, ev ynetiminde gsterdiin
abalar Stein, bana glerek anlatrken, ben bu davranla-
1. Goethe snf temsilcilerinin toplantsna katlmak zere Gotha zerinden Eise-
nacn a gitmiti.
2-, B 1n' k'uP' Goelhe'nn Frau von Stein'a duyduu byk sevgiyi en ak belirttii
itenlik dolu mektuplardan biridir.
3. Almancada bir deyim: Wie ein rohes Ei * i yumurta kadar duyarl, it yumur-
la kadar dokunsan krlr cinsten, ince ve nazik bir ey.

104
 rnda o canl i dnyan ve benzeri olmayan gzel ruhunu se
zinliyor ve iimde sana olan sevginin artt duyuyordum.-
Sakn beni brakma Lotte, neyle ilgilenirsen ilgilen, ama her
eyin stnde, bana olan sevgin kalsn.

FRAU VON STEINa

Kaisbad, 1 E yll 1780

Karlsbaddan bir selm daha... Bu mektubu Waldner*

ile gnderiyorum, sana neler anlatacak bilemem, ancak, yine
lemek istediim bir ey varsa, o da seni yrekten sevdiim-
dir. Schnccbcrge2 kadar birlikte yaptmz son gezi beni
mutlu kld; hele, bana kar duyduun sevginin yeniden sana
zevk verdiini sylemen... bunu bilirsem ancak, yaamdan
tat alyorum.
Kendi kendime ok zldm zamanlar oldu, btn
bu zamanlarda can ve gnlden istediim tek ey, aramzda
ki ilikinin yeniden, her trl zora kar koyacak kadar gl
hale gelmesi idi. Bunun byle olduunu bilmesem, senin ya
knnda yaamaya dayanamam; o zaman, alp bam gitmek
zere olduum o uzak yerlerin yalnzl iine gmlp kal
may, bylesine bir yaama ye tutarm.
Beni yrekten sev ve zevkle an; btn ruhumla eninim.
Yaknda yine yazacam. Adiy.

1. IValdner. Saraydaki nedimelerden biri. (Hofdame)

2. Goethe, 3 Eyllde talya gezisine kmadan nce Karlsbadda kalr ve dinlenir.
Frau von Slein, 14 Austos gnne kadar onunla birliktedir; Weimar'a dnmek ze
re yola ktnda. Goethe kendisini Schneeberge kadar uurlar. Schneeberg, Erzge-
birgenin batsnda, kk bir kent.

105
 DK KARL AUG USTa

Karisbad, 2 Eyll 1786

Sizden ayrlrken, gezimden ve darda kalma isteim

den kesinlikle sz etmediim iin zr dilerim. imdi bile ne
yapacam lam olarak bilemiyorum.
Siz mutlusunuz, zira sekin ve gzel bir lkye doru
yol alyorsunuz; ailenizle ilgili problemler zmlenmi, d
zenlenmi; imdi, izninizle -sizin de her zaman bana nerdi
iniz g ib i- ben de biraz kendimi dneyim. u sralarda,
-genel o la ra k -, ben i banda olmasam da o denli nemli
deil, dorudan doruya bana verilmi olan zel ileri yle
ayarladm ki, ben yokken de bunlar, bir zaman iin, hi aksa
madan yrtlebilirler; hatta, lsem bile yine pek fark etm e
yecek... Bu ayarlamann eitli ynleri zerinde fazla durm a
dan ricama geiyor: sizden uzun sreli bir izin isliyorum.

ki yldr dzenli olarak gittiim kaplcalar salma

ok yararl oldu; imdi isterim ki, bir zaman kendimle ba
baa kalarak, geni ufuklarn tadna varaym ve bylece ruhu
mun esnekliini korumasna yardmc olaym.
lk drt cilt1 - o k k r- tamamland; bunlarn hazr
lanmasnda H erderin byk yardmlar oldu; son drt cilt
iin dinlenmem ve kendime gelmem gerek... n c e bu al
may kolay sanmtm; ama, ciddi tutunca iin ne denli zor ol
duunu anladm.
Btn bu almalar ve bunlara ek olan dier birok u
ralar beni buralardan uzaklamaya, bam alp hi kimse
nin beni tanmad yerlere gitmeye zorluyor, oralarda tekba-
ma, yabanc bir ad altnda yaarsam -belki size garip g-

1. lk drt citd: Goethe yaptlarnn 'klliyatm', yani (o gne dek km yaptlarnn

tmn) 8 ciltte toplayarak, yaynlamak zere hazrlamakladr. Bu ilk bask, sonra
dan 8 cilt olarak Gschen yaynevinde baslm ve yazar bu baskdan 2000 altn T a
ler yayn creti almtr.

106
zkecek bu davran a m a - o zaman, rahat bir nefes alaca
m gibi geliyor bana.
Yalnz sizden ricam, dar gideceimden kimseye sz
etmeyin. Gerek birlikte altm arkadalar, gerek emrim
de alanlar, ya da benimle herhangi ilikisi olanlar beni her
hafta gelecek diye bilsin ve beklesinler; bylece tm yoklu
um sresince, her an beklenen kii olarak etkim aralarnda
eksilmesin.

FRAU VON STEINa

Katlsbad, 2 Eyll 1786

Yarn 3 Eyll pazar, yola kyorum, kimsenin bundan

bilgisi yok, bilenler de, hemen yola kacamdan habersiz.
Bir an nce gitmem gerek, yoksa mevsim ilerleyecek.
(...)
Benden bir paket, ya da bir rulo alacak olursan, bunu
bakalarnn yannda deil de, kendi odana ekilip yalnz kal
dn zaman a. Bu szm Vogelin getirecei paket iin ge
erli deil.

Gece saat 11

ok kr sonunda ileri tamamladm. Daha dorusu

onlar kesiverdim. Yoksa daha bir hafta burada kalmam ge
rekecekti, ama tamam, artk gidiyorum. Ve sana bir kez da
ha Adiy! diye sesleniyorum... Elveda tatl meleim! Ben -
eninim.

107
 TALYA

(1 Eyll 1786 - Haziran 1788)

1782 ylndan beri Weimar dukalnn 4evlet ilerinin
ounun ynetimi G oelhcnin eline braklmt. Yalnz i i
lerini deil, Thringendeki dier saraylarla kurulan iyi iliki
ler yznden gitgide gelimekte olan d politikay ynelt
mek de yine ona dyordu.
Goethe, youn bir alma isteyen bu devlet ileri yzn
den, Ilm Nehri zerindeki, sevdii, kk, baheli1 evi brak
m kentin merkezine tanmt.
Kk dkaln kalknmas ve gelimesi iin harcad
aba, ozann Faust, Egmont, Tasso, Wilhelm Meister gibi
nemli yaptlarn tamamlamasna zaman brakmyordu.
Bu aralksz ve youn almalar yznden kafaca ve be
dence yorulduunun yalnz dostlar deil, kendi de farknda
idi.
ilerinin daha olumlu bir ekilde gelitiini, beri yan
dan, dier prensliklerle yaplan anlamalar sonucu, d politi
kann da dzenli yrdn grnce, kendini W eimara
balayan tm balar birden zerek, uzaklamaya karar ver
di.
Frau von Stein ile olan ilikisini de -b ir s re - kesme
nin, belki daha iyi sonular vereceini dnyordu. Birbirle
rini ne kadar severlerse sevsinler, hibir zaman tam anlamy
la birleemeyeceklerinin bilinci, aralarndaki byk sevgiyi
bir hayli sarsm ve ypratmt.
Bylece, Karlsbadda geirdii be haftalk bir dinlen
meden sonra Goethe, bir geceyars kimseye grnmeden

1. Gartenhaus an der Ilm: Goettenin Weimarda, nehir kysnda, bahe iindeki k

k evi. Buras bugn, ziyaretilere ak mze halindedir.

108
yola kt; yol urandaki kimi kentlerde az az mola vererek
29 Ekimde, ocukluundan beri dnde yaatt RO-
MAya vard.

109
 TALYA

W eimardaki arkadalarna

R om a, 1 Kasm 1786

Sonunda u eski dnyann bakentine ulatm! Burala

ra, bundan on be yl nce gelseydim, evremi, bilgili bir kii
nin eliinde dolamann yollarn arardm. Ama madem tek-
bama, kendi grebildiim kadar ile yetinmem gerekiyor
mu, u halde, bu mutlulua imdiki yamda erimem ok
daha iyi oldu.
Tirol Dalarn uar gibi atm; Verona, Vicenza, Pa-
dua ve Venediki iyicene; Fcrrara, Cento, Bolognay stn
kr; Floransay hi denecek kadar az grerek getim. Ro-
maya ulamak istei iimde o kadar bykt ve geen her
dakika ile ylesine artyordu ki hibir yerde durup dinlenemi-
yordum. Floransada topu topu saat kaldm.
Sonunda buraya geldim de rahata kavutum ve sanrm
mrmn sonuna dek srecek gnl rahatna...
nk insann, ili dl olduu, ezbere bildii eyleri t
myle karsnda grmesi -diyebilirim k i- bir mre be
del! - Genliimin dlerini imdi, dipdiri karmda gryo
rum; Rom ay gsteren, hatrladm ilk bakr-bask-resim-
ler, - k i bunlar n salonlardan birine toplanm t- imdi ol
duu gibi karmda; kk yatan beri ressamlarn frasn
dan, ya da kaleminden km ne kadar tablo grmsem, ba
kr ya da tahta zerine oyulmu, al ya da mantar zerine i
lenmi ne kadar sanat yapt tanyp renmisem, imdi ol
duu gibi gzlerimin nnde; Bu yepyeni dnyada nereye git
sem, bir tandkla karlayorum, grdklerim kafamdakile-
rin tpks ve... yine de yepyeni.

110
 Ayn eyi gzlemlerim ve dncelerim iin de syle
yebilirim. Burada hibir dncenin yabancs deilim; hi
bir ey bana yabanc gelmiyor; ama eskiler gzmde ylesi
ne canlanyor, kesinleiyor ve birbiriyle badayorlar ki,
bunlardan oluana insan, yepyeni gzyle bakabiliyor. Bu
kadar ok sz edilmi, zerine bunca yaz yazlm, her
yabancnn kendi lsne gre yarglad bylesine duygu
lu bir ulusun arasna katlmak insann moralini de ykselti
yor.
Onlar beenmeyenleri, yerenleri balyorum; zira bu
insanlarla aramzdaki aralk ok geni. -S onra, yabanc ola
rak onlarla ilikiler kurmak hem zor, hem de masrafl. -
Tischbcinri,1 baka bir iki ressamla paylat gzel bir
evinin olmas, benim iin byk bir ans. Onun evinde ko
nuk olarak kalyorum. Bylece, onun kurulu dzenli evinde
de oturmakla, yabanc bir lkede, kendi evimde imiim gibi
rahat etme olanan bulmu oldum.
Evsahipleri ok ho, yal bir kar koca. Her ii kendile
ri gryorlar ve kendi ocuklar imiiz gibi bize bakyorlar.
Soanl orbadan yemedim diye, dnk gn zldler durdu
lar, baka bir orba yapalm diye kalktlar. talyan konuk ev
lerinde edindiim deneylerden sonra, bunun ne demek oldu
unu, ancak, ayn eyleri yaam olan anlar.
Oturduumuz ev Corsoda, Porta del Popoloya 300
adm var yok...
Eski Romann en nemli ykntlarn, St. Peteri, mey
danlar, Borjiyalarn villalarn; papa ile kardinalleri, kk
Paul kilisesinde bugn, bayram nedeniyle yaplan trende
grdm. Yarn ve daha sonralar da, her gn yeni bir ey
grmeye hazrlanyorum. Bu lezelden ayakst yazlm mek
tupla sizlerc iyi olduumu bildirir ve devletlu efendimiz

1. Wilhelm TISCHBEIN (1751-1829): Romada yaayan bir Alman ressam: 1782 y

lnda. Goelle. GOTHA dkne Tischbeindan bahsetmi, dkn ressama yardmn
salamt. nl tablosu: GOETHE in der CAMPAGNA.

111
 DK hazretlerine,1 devletlu eleri DES hazretlerine, dev-
letlu VALDE PRENSESe, devletlu PRENS A U G U STa,
sayn bay ve bayan VON STENlara, sayn ba ynetmen
H ER D ER ve eine, sayn bay VON KNEBELe sayglarm
sunarak, beni Iutufkr,2 dost dncelerle anmalarn diler,
bulunduum yeri imdilik kimseye bildirmemelerini istirham
ederim.3

DK CARL AUG USTa

R om a, 3 Kasm 1786

Sonunda sevincimi iletmek zere size seslenebiliyorum.

Bu geziyi gizli tuttuumu, yolculumu kimseye sezdirme
den hazrladm balayn. Gezimin amacn kendi kendi
me sylemekten bile korkuyor, buraya doru yol alrken bi
le, varacam yerin adn azma almaktan kanyordum. A n
cak Porta del Popoloyu getikten sonra artk R om ada oldu
uma inandm.
imdi izin verin de, yanmda siz olmadan greceimi ak
lmdan bile geirmediim yerlerde dolarken, sizi binlerce
kez, yok, hayr, aralksz dndm syleyeyim.
Ancak, sizin bedence ve ruha kuzeye ne denli bal ol
duunuzu grdkten sonra, nne geilmez bir istekle ula
maya can altm bu yerlerin yoluna yalnzca kmaya karar
verdim.
imdeki bu istek, son yllarda, bir hastalk gibi benlii
mi sarmt, buralar gzmle grmezsem, bu havalar iime

1. Devletlu efendimiz Dk hazretleri: Devletlu: Eskiden padiahlara devlet bykleri

ne hitap ederken kullanlan bir sfat 'mevki ve itibar sahibi, gl kii.
Hazretleri: Eskiden pek yksek mevkii olan kiiden sz ederken, ya da kendisine ses
lenirken kullanlan bir deyim. Ekselans gibi.
2. Lutujkr. Kayrc, hogren, iyiniyetli.
3. istirham etmek, (Arapadan): Dilemek, eski saray dilinde byklerden bir ey is-
tendigi zaman kullanlan bir szck.

112
ekmezsem sanki lecektim... imdi artk syleyebilirim:
Son zamanlarda, talyanca yazlm bir kitab ele alamaz,
talyay gsteren bir resme bakamaz olmutum. Bu memle
keti grmek iin duyduum hrs bu derece gelimi ve g
lenmiti. imdeki bu hrs doyurup dindirdikten sonra dostla
rm ve anayurdumu daha ok anlayarak sevecek ve onlarn
yanna dnmeyi daha itenlikle isleyeceim.
Eer, ileride bir gn, bu yerleri sizinle birlikte bir kez
daha grmek ve edindiim bilgilerle size burada, ya da yur
dumuzda yararl olmak frsatn bulursam, o zaman, Tanr
dan isteyecek hibir dileim kalmayacak.
Burada ne kadar kalacam sizin iaretinize ve evden
alacam haberlere bal; eer bir zaman iin, ben olmasam
da iler yryorsa, brakn da, bu kadar gzel balam olan
bu geziyi, Tanrnn isteiyle, yine ylesine gzel bitireyim.
Bana en ksa sre iinde yanl vermenizi, kendinizden,
yaknlarnzdan, orada, kuzeyde olup bitenlerden sz etmeni
zi rica ederim. Ekimin ortalarndan beri buradaym ve o gn
bu gn bir gazete bile elime alm deilim; nk gezi sra
snda bkknlk getirinceye kadar ok altm, ylesine ok
ie el atlm.
Vicenzada1 Palladionun2 ina ettii yaptlar gezerken
gzm, gnlm ald. Mimarlk sanat zerine yazd o de
er biilmez yaptn, drt ciltlik kitabn ve Galianinin1 Vil-
ruvunu4 satn aldm ve dikkatle okudum. Burada kaldm

1. Viccnza: Kuzey talya'da, Venedik yaknlarnda bir eyalet ve bu eyaletin bakenti.

2. Palladio. Andra Palladio (1508-1580) Renaissance devrinin byk talyan mima
r. Yksek renimini Romada yapt ve zellikle antik devrin mimarisini etd etli.
Renaissancey en ileri slubunda, eiz gzellikte rnekler yaratt. Yazd ders ki
taplar 16. yzyln sonuna kadar antik devir mimarlk sanal zerine aratrmalar ya
panlar iin gvenilir ve ayrntl bilgi veren yaptlard.
3.Galiani'. Ferdinando Galiani (1728-1787). MNli-Ekonomisl. Fizyokratlarla savat.
Subjcklif-Deer Teorisinin ncs.
4. Vitruv: Vitruvius Pollio Romal mimar ve mhendis, sadan 25 yl nce, eski Yu
nan eserlerinden de faydalanarak yazd 'de arehiteetura adl kitab eski Yunan Mi
marl zerine bilgi veren tek eserdir. Bu eser Renaissance yap ustalar zerine ok
etkili olmutur.

Seme M ektuplar 113/8

 kadar iyi bir mimarn eliinde eski yaptlarn kalntlarn ve
yeni yaplm binalar inceleyeceim, bylelikle bir yandan
zevkimi gelitirirken, bir yandan da iin teknii bakmndan
bilgiler edineceim. Zira bu ynde de bilgi edinmezsem, te
ki bilgilerimin deeri kalmaz.
Bana ltuf eder de yazarmsnz: Palladionun Viccn-
zada yaynlanm yaptlarndan ka cildi var sizde? Benim
bildiime gre: yalnz ikisi; oysa bunlar imdi be cilt ve ke
sinlikle beini de almak gerek. Hangilerinin eksik olduunu
bilirsem, bunlar bulmaya alrm, saylar tkeniyor, yarn
br gn, bulmak olana kalmayacak.
Mzeleri ve plastik yaptlar, saray nazr Reifenstein ile
geziyoruz. Pratiklen bilgisi ok bir kii. Zam an zaman da
Tischbein sanat gzyle grdklerini bana aktaryor. Bana
yalnz dikkatlice bakmak ve dinlemek kalyor.
Tek istediim ey, yreinizde benim iin beslediiniz
sevgiyi koruyabilmenizdir ki bylelikle ancak, gurbet elde de
erini anladm yepyeni bir yaamn tadn sizinle birlikte
karabileyim.
Tanrya emanet olun! Vakit ktl yznden, bir de pos-
,ta gnn karmamak kaygsyla arkadalara topluca yazd
m sirkleri bu mektuba ekliyorum. Aada adlan yazl
olanlara, ltfen, verirsiniz.

CATHARINA ELISABETH GOETHEye

R om a, 4 Kasm 1786

H er eyden nce, sevgili anneciim, size salm ve key

fim yerinde olarak Rom aya ulatm bildirmeliyim. Gizlice
km olduum gezim, ok, ok houma gidiyor.
Tckbama ve kimliimi bildirmeden Bavyeray, Tirollle-
ri aarak Verona, Vicenza, Padua, Venedik, Ferrara, Bolog-
na ve Floransa zerinden Rom aya geldim. Burada da yine

114
I n k o g n ito 1 d o la m a m s r d r y o ru m .
ocukluumdan beri bakr basklarn seyrettiim, ba
bamdan bol bol yklerini dinlediim yerleri karmda gr
mek, yreimin en ili dileklerinin, dlerimin gerekletii
ni yaamak beni nasl sevince bouyor anlatamam.
B t n b u n la r g r m e k te g e c ik tim b e lk i, a m a im d i, az
z a m a n d a o k d a h a y a ra rla n d m d a o rta d a .
B u r a d a d a h a n e k a d a r k a la c a m b e lli d e il; b u , e v d e n
a la c a m h a b e r le r e b a l. A m a n e o lu r s a o ls u n , sv i re z e
rin d e n d n m e y e ve z iy a re tin iz e g e lm e y e k a ra rly m . O z a
m a n , k a rlk l, b u b u lu m a n n ta d n k a rrz . - A m a n , k im
se y e b ir ey s y lem ey in . - B u g n l k d a h a o k y a z m a y a z a m a
n m yok, sev in cim i b ir a n n c e sizin le p a y la m a k is te d im .
B a k a b ir in s a n o la r a k d n e c e k , h e m k e n d im h e m d e
d o s tla rm iin sev in k ay n a o la c a m .

FRAU VON STEINa

Roma, 7 Kasm 1786

S ev g ilim u z a k la ra g itti d iy e sa k n z lm e y e sin , o o k d a

h a iyi ve m u tlu o la ra k s a n a d n e c e k .
V e n e d ik e g e lin c e y e d e k , g n g n n e , g e z i iz le n im le r i
m i y az d m d e fte r, u m a r m , b u g n le r d e e lin e g e e r; V e n e
d ik te n b u ra y a k a d a r o la n b l m d a h a u z u n o ld u , o n u d a
Ip h ig e n ie ile b irlik te y o lla rm . B u r a d a d a b u d e f le r e y a z m a
y a d e v a m e d e rim d iye d n y o r d u m , a m a o lm u y o r. - Y o l
c u lu k ta , in s a n e lin d e n g e ld i in c e g rm e k v e a lg la m a k is ti
y o r, h e r y en i g n siz e b ir e y |e r v e riy o r ve in s a n , b u n la r z e ri
n e d n m e k , o n la r d e e r le n d ir m e k te n d e k e n d in i a la m
y o r. B u ra s sa n k i b y k b ir o k u l v e b u o k u ld a g e e n h e r g n
in s a n a , b ir g n n s n rla rn a s m a y a c a k k a d a r o k b ilg i su -

1. Inkognito: Asl a dn, kimliini bildirmeden; baka bir ad altnda.

115
 sunuyor. Eklediim kda, dostlarmza da duyurasn diye
birtakm eyler karaladm; sana, yalnz sana duyurmak istedi
im bir ey varsa o da: btn kalbimle seni sevdiim ve dur
madan seni dndmdr.
Tischbeinn yannda oturmak, onunla birlikte yaamak
benim iin byk bir ans. Gvenli bir atnn altnda, srek
li olarak, dost bir sanal adamna arkadalk etmek... Son za
manlarda, o han odalarnda kalmaktan, dorusu bkm,
usanmtm.
Sanata olan meraknla, sen buralar kendi gznle gr
sen, hayran kalr, zevklerin en byn duyardn. nk in
san, hayalini (imagination) ne kadar geniletirse geniletsin,
hayalindekini ne kadar gzelletirmeye abalarsa abalasn,
geree yine de yaklaamyor.
Salm iyi. Havalar, Romallarn deyimiyle brutto;
leleri, her gn, az ya da ok, yamur getiren bir rzgr (Sci-
rocco) kyor. Ben bu iklimden yaknmyorum. Bu yamur,
bizim yaz aylarnda yaan yamurlar kadar bile havay sout
muyor.
Roma, ksa zamanda gezilip grlemeyecek kadar ap
rak, deiik bir kent: buralar ok iyi ve geni lde tan
mak isteyenin yllar harcamas gerekir. -E e r Tischbein gi
bi, bunca yldr burada yaayan ve buralar bana gstermek
iin can atan, yakn bir dostum olmasayd, bu kadar ksa za
manda ben de bu grdklerimi gremez ve onlarn tadna va
ramazdm; yine de, imdiden iimde seziyorum ki: bu yerleri
terk ederken yeniden buralara geri dnmeyi isteyecfeim.
ok nemli bir noktay renmem iin buralara gel
mem gerekmi meer: beni etkileyen eylerin en banda ge
len ve benim ilk olarak burada bilincine vardm bu nemli
ey u: Burada insan dikkatle ve ciddi bir biimde evresini
inceledii ve gren gzlerle drt bir yana bakt oranda ol
gunlatn1 anlyor. Olgunluk kavram hibir yerde bylesi-

1. Aslnda Goethe burada, solid - Soliditt szcn kullanyor.

116
ne insann btn duygularn etkilemiyor. Bana yle geldi ki,
bu olgunlua ulancaya kadar, yeryznde hibir eyin dee
rini hakettii llerde verememiim.
Sana bunlar, bir gn, uzun uzun anlatmak bana ne ka
dar zevk verecek!
Merakla senden alacam mektubu bekliyorum. Ben de
sana sk sk yazacam, mektuplarm ksa olursa kusura bak
ma: Akamlar, btn gn dolamaktan ve grmekten yor
gun ve bitkin oluyorum. nemli eylerin kimisinin resimleri
ni yapyorum. Sras gelince onlar da sana yollayacam.
nsan hangi yne dnse, eitli trde bir tablo ile karla
yor: Saraylar ve ykntlar, baheler ve bakmsz fundalklar
ve topraklar, darack ya da ok geni yerler, evler, ahrlar, za
fer taklar ve stunlar... ve ou yerde de bunlarn tm yan
yana, tek kda1geilecek biimde bir araya gelmi. - u var
ki bu ara ben resme, pek kendimi veremiyorum. nk, eer
bireyler reneyim ve dnerken benimle birlikte getireyim di
yorsam, zamanm ok iyi deerlendirmem gerek. -
(M e k tu b u n yola karld gn:
11 K asm 1786

Annesinden GOETHEye

Frankfurt, 17 Kasm 1786

Sevgili olum! Rom adan yolladn mektubu aldm
zaman, br dnyadan geri dnm birinin hayali karma
km kadar ardm. ocukluundan beri kalbinde besledi
in dileinin yerine geldiini grnce sevin lklar atmak
geldi iimden. Senin yaradnda bir insan iin: btn bilgi
lerinin yansra, iyi, byk ve gzeli bir bakta seecek kar
tal gz olan bir kii iin, bylesi bir gezi, geri kalan tm m
rn enlik ve esenlik iinde geirmesine yeter, hatta yalnz

1. Resim kd.

117
 senin deil, evrende yaamak mutluluuna ermi btn ya
knlarnn da...
Tanrnn rahmetine kavumu olan Bayan Klelten-
bergin1szleri hi aklmdan kmyor: "Senin Wolfgang, de
miti, "Mayansa kadar bir gitsin, gelsin; bakalarnn Parise
ya da Londraya gidip getirdikleri bilgilerden kat kat fazlas
n toplar da getirir."
Dorusu ya, seni, St. Peter Kilisesini ilk kez karnda
bulduun zaman grmek isterdim! Neyse dnerken beni ara
yacan yazmsn, o zaman senin azndan hepsini btn ay
rntlar ile dinlerim. (...)

H ERDERe

R om a, 13 A ralk 1786

Ortadan kayboluveriimi, tam benim istediim gibi kar

lamanza candan sevindim. Frau von Steinn ve Dkn
gnln al benim iin; kendimi hakl karmak istemiyorum,
ama unu syleyeyim ki, hi kimsenin bu yzden krlabilece-
i, aklma gelmemiti. Bu istek ve bu kararn yznden her
hangi bir arkada zm olmaktan Tanr beni korusun.
Son m arifetlerimden2 sonra, imdi burada dinleniyor ve
yava yava kendime geliyorum. Vaktim gezip elenmekten
ok, evremi incelemekle geiyor. Roma, balbana bir
dnya. nsann onu tanyabilmesi iin yllarn gemesi gerek.
Buralara kadar gelip evresine yle bir gz atp giden turist
lere ayorum.
Bu sabah Winckelmannin talyadan yazd mektuplar
elime geli. Onlar nasl bir ilgi ve heyecanla okudum bile
mezsiniz! Bundan lam 31 yl nce, yine bu mevsimde buraya

1. Suzanne Chatarina von KJettenbcrg, Goethenin annesinin akrabas. -G en Goet-

he zerine byk etkisi olmutur. -
2. Aslnda: 'sall morlale' deniyor. lm parendesi'

118
gelmi; durumu benimkinden de kt bir merakl, antik a
dan kalma yaptlara ve sanata Alman titizlii ve dikkati ile
eilmi; sonra da en isabetli, en dzgn bir yolda aratrm a
larn ilerletmi! Bugn onun dolat yerlerde, onu anarak
dolamak, benim iin ne byk zevk!..
Ancak byk ve bilgili bir insann izidir ki bizi, doa ve
doal eyler kadar gerek ve amaz bir yoldan srkleyebil
sin! Bunu anlayabilmek iin, iyinin yansra keyfince ilemler
le bozulmu, para ve zor kullanlarak lmszle eritirilmi
trl anlamsz eyin de yer ald Rom ay grmek gerek.
Wincklemannin Francka yazd mektupta bir yer ok
houma gitti: "nsan Rom ada, aratrmalarn, yle pek st
ne dmyormu gibi bir tavrla yapmal yoksa insan Fran
sz sanyorlar. Roma, bana yle gelir ki, btn insanlar iin
bir yksek okul, ben de orada arndm ve snavdan getim."
Bu szler, benim burada yaptm aratrmalardaki tutu
muma da uyuyor. -R o m a dan baka hibir yerde insan bv-
lesine eitilem ez- Diyebilirim ki, insan burada yeniden dn
yaya gelmi gibi oluyor ve. o gne kadar edinmi olduu bilgi
lere, ilkokul bilgisi imi gibi bakyor. En sradan insan bile
burada bilgiler ediniyor, bunlar btn ile benimseyemese
bile yine de bir deer kazanyor.
Bu sylediklerimin uymad bir tek kii varsa o da
Mnlcr. Bana yle geliyor ki, buraya geldiinden daha ser
sem bir kafayla geri dnyor. Onunla burada tantm. Y a
knda yola kyor, sizi de Weimarda arayacakm... Geldii
zaman anlattklarn bir dinle, ne demek istediimi o zaman
anlarsn.
Tischbein ok olgun, eine az rastlanan bir insan. Ro-
may bana canlandryor. Moritz der Fussreiser burada; ko
lunu krm, ok ac ekiyor. Bizler de onunla beraber zl
yoruz. Gayet olgun, aklbanda, kendini iyi yetitirmi ve bil
gilerini sindirmi bir insan.
Sanat konusunda sz etmeyeceim; ulus zerine de
zet olarak bireyler sylemek zor, en iyisi, karlatmzda

119
 b u n la r u /u n u z u n a z d a n a n la tr m ...
Mektubunuzdan sevinle rendiime gre, benim bas
k ileri yava yava ilerliyor, demek Iphigcnie pek gecikme
yecek. Ondan ayrlmak bana zor geliyor, ama herhalde We-
hnachlenda1 onu yollayacam. Kitapla birlikte bir de sunu
gelecek elinize. Deiik bir fikir gelmiti aklma... Umarm
bu yazm hounuza gidecek.
Bu gezinin tm varlm zerinde hayrl etkileri olaca
a benziyor.
Iphigcnie yi yollar yollamaz. Egmonta geeceim!
B u m e k tu p y en i yla g ir e r k e n e lin iz e g e e c e k , siz e m u t
lu b a la n g la r d ile rim .
Tamamladmz yl, mrmn en nemli yl idi. Artk
lsem de, daha bir zaman yaasam da gam yemem.

FRAU VON STEINa

R om a, 21 ubat 1787

Bavullarm toplarken, ksack bir aralktan yararlanarak

sana birka szck yazyorum. Bu mektup buradan ancak
martta yola kacak; ama posta geldiinde elin bo kalmasn is
tedim; bunun arkasndan da, Napoli-Cinln alacaksn
Hareketli bir geziye, beni senden biraz daha uzaklatracak
bir yolculua kmak iin eyalarm topladm! Kim bilir ne za
man yeniden burada olacam? Beni sana kavuturacak yola
kmak iin kim bilir ne zaman bavul yerletireceim?
Umarm her ey yolunda gider ve didimelerle geen
mrm sonuna doru rahatlar ve aydnlanr.
u anda Rom ay dnmek istemiyorum. Burada b
tn grdklerimi, benimsediklerimi gzmn nnde canlan
drmaktan kamyorum; bu hzinenin ruhumda geliip olgun-
tamasn beklemem gerek.

1. Noel: Hrisljyanlann en byk bayram. sa peygamberin douu. (24 Aralk)

120
 Ama bana zor gelen u bavul toplama iinin bile kolay
ca stesinden geldiime bakyorum da, ileride kuzeyde gei
receim mr iin yetecek gc ve istei yeterince toplam
m burada, diyorum.
Varlm oluturan hcrelerin tm ile sana balym,
Lotte. Anlarm zaman zaman yreimi dalyor, buna da
yanmak ok zor! Kendimi tutmak iin nasl zorlanyorum bi
lemezsin. Benim olmadn dndke -b u n u hangi yn
den alrsam alaym - eriyorum, bitiyorum. Sana olan sevgi
me nasl bir biim verirsem vereyim yine de... sana byle
almam, oktan iime atp syleyemediklerimi nne ser
memi bala, iimden geenleri, yalnz, en yalnz saatlerim
deki dncelerimi sana syleyebilseydim, ah... Tanrya em a
net ol. Bugn pek ktym ve moral bakmndan ok d
kn... Tanrya emanet ol ve beni sev! Ben daha uzaklara gi
diyorum, yaknda sana yine yazar ve anlatrm. Benimle bir
likte u dnyann bir kesini daha tanyasn istiyorum.

FRAU VON STEINA

Palermo, 18 N isan 1787

Palermodan bir ayrlk selm daha, sevgilim. Salm

ve keyfim yerinde olarak yolculuumu srdryorum. Bu ge
ziyi Napolide bitirseydim pek kt kalacak, pek birdenbire
kesilmi olacakt.
Sizler iin istediklerim, gnlmce olumakta... Bir gn
sizi sevindireceimi dnerek sevin yalar dktm oldu.
Tanrya emanet ol, sevdiim; kalbim seninle birlikte.
Son zamanlarda aramzda aksayan her eyi, her prz,
gurbet eller ve ayrlk sanki silip gtrd; imdi gnlmde
sevginin ve balln atei, sanki yenibatan alev alm, prl
prl yor ve evremi aydnlatyor.
Beni aklndan karmayasn!

121
 WEIMAR

( 1788- 1789)

18 Haziran 1788de Goethe, iki yla yakn bir ayrlktan

sonra W cimara dnd zaman ok deimiti: Antik dev
rin sanaln yakndan ve gereince tanmak, sanat yaptlar
ile bezenmi, byk bir bakentle sanatlarla ba baa yaa
mak, ona, evresine baka gzlerle bakmay retmiti: G er
ei ve gzeli ararken, imdi bunlarn yansra lye ve bii
me de nem veriyordu. Yaamay bir sanal yapt olarak al
yor -a n tik an yaam anlayyla- insann doutan birlik
le getirdii yetenekleri uyumlu bir biimde gelitirip onlar
dan yararlanmas gerektiine inanyordu.
Byk ressamlarn yaptlarn inceledikten sonra G oet
he, ressam olamayacan anlamtr; jeoloji ve bitki dnya
syla ilgili bilimsel almalarnn yansra ve her eyden n
ce, btn gcyle yaznla ilgili almalarn ilerletmeye ka
rar verir. -1787 Eyllnde Egmonlu bitirir. Torquato Tas-
soyu da talyada yeniden yazmaya balar. Ancak bu yaptn
W eimara dndkten sonra tamamlayacaktr. Bir yandan Ip-
higcnicyi de yeniden ve manzum biimde (vezinli ve uyakl)
yazmaktadr. -
Goethe, talyada sanat benliini bulmu, yalnz sanat
iin yaamas gerektiini iyice anlamtr.
W eimara dnmeden nce Weimar Dk Cari Au-
gusta yazd mektuplarda, yaznsal almalarn aksatt
iin, devlet ilerinden affn ve rahat alabilecei bir greve
atanmasn diler.
Dk bu isteini yerine getirir. W eim ara dnd za
man Goethe, yine bakanlar kurulundadr, ancak bundan by

122
le yalnz kendi eilimine uyan ilerle ilgilenecektir... Dolgun
bir ayln yansra, iire ve bilime verecek bol zaman vardr
arlk.
Yine de Goethe, W eimara, Ilm kysndaki sessiz kasa-
baca, dnd zaman huzursuzdur:
ki yllk ayrlktan sonra kendisiyle evresi arasndaki
aralk genilemi ve derinlemitir. talyada zenginleen i
dnyasnda kendini ok yalnz hisseder. Duyduu bu yalnzl
, aradan ok yllar getikten sonra, yle dile getirmitir:
"O zengin mimarisiyle biimli talyadan, biimsiz Alman
yaya dnmtm; sonsuz maviliklerin yerine, kapal, karan
lk gkler uzanyordu zerimde. Dostlarm beni yanlarna e
kecek, avutacaklar yerde, beni zyor, ne yapacam bile
mez hale getiriyorlard. Uzaktaki en nemsiz bir eyden hay
ranlkla konusam, ya da elimden ve gzmden kardkla
rmdan dert yansam, bunu kendilerine hakaret diye alyor,
gocunuyorlard. -H ibiri duygularm paylamaya yanam
yor, hibiri benim konutuum dili anlam yordu.-"
Frau von Stein ile olan ve on bir yl sren duygusal ili
kisinin kesilmesi de yine bu dneme rastlar.
-G oethe, talya dn, parkta yapt yalnz bir gezin
ti srasnda gen ve gzel bir kzla tanr. Gen kz, nl ve
sz geen devlet adamndan, erkek kardei iin yardm is
ter. -
Gen kzn gzellii ve canll, yapmacksz hali G oet
henin houna gider; onunla ilgilenir ve bu ilgilenme ksa za
manda ateli bir sevgiye dnr ve Goethe Christiane Vul-
piusu evine alarak onunla nikhsz bir evlilik yaam srm e
ye balar. -G o e th enin bu davran, kk Weimar kentini
birbirine katmtr; herkes aknlk ve merak iindedir; dedi
kodu alm, yrmtr. -
Goethe, evresindeki kaynama ve dedikoduya aldrm a
dan o esiz gzellikteki Roma Elejilerini1 yaratmaktadr.

1. Rmische Elegien.

123
 Christiane Vulpius, lm yh olan 1816ya kadar G oetheye
(1806 dan sonra, nikhl olarak) elik etmi ve ona be o
cuk hediye etmise de bunlardan yalnz biri August G oethe
(1783-1830) yaam, tekileri doar domaz lmtr.
Goethe nin bu beklenmedik davranndan, en byk
dkrklna urayan, kukusuz Frau von Stein oldu. Olu
Ernst uzun sren bir hastalktan sonra o gnlerde lmt...
Bu lm, ince ruhlu, duygulu annenin saln sarsmt. G o
ethe nin hibir toplum kuralna aldrmadan -ieki k z-
Christianc yi yanna alp onunla yaadn renmek ise onu
bsbtn yere serer. -H ib ir ey, hatta G oethenin yazd
tatl szler dolu mektuplar bile onu avutamaz. Dkrkl
ok derindir. Kalbinin yaras 1827 ylndaki lmne dek ka
panmaz. Sarayda, tiyatroda, urda burda kanlmaz bir zo-
runlukla kar karya geldikleri zaman, ikisi de sayg ve ince
likle durumu idare ederler. Aralarnda hatr sormalar ve ne
zaketin gerektirdii szler dnda konumalar olmaz.
Goethenin Frau von Stcina yazd son mektuplardan
birka rnei sunuyoruz.

FRAU VON STEINa

ubat 1788

Ltfedip dinlersen eer, sana unu sylemek isterim ki:

Sitemlerin u anda beni incitse de sana kar bir fke duyma
mn, hele kin tutmamn, olana yoktur. Sen nasl, benim ki
mi davranma gz yumduysan, ben de bunlara boyun e
mek zorundaym.
Hem, ben de senin yznden ac ekersem, bir bakma
demi oluruz.
Karmzdakini kendimize benzeteceiz diye bo yere
uratktan sonra, darlp birimiz bir yana, birimiz te yana
gideceimiz yerde, dosta birbirimizden ayrlsak ok daha iyi

124
olmaz m?
Senin karna geip de hak iddia edecek deilim; nasl
hesaplarsak hesaplaalm, sonunda her zaman ben sana
borlu kacam. evremizdeki insanlarn nelerine katland
mz bir dnecek olursak, birbirimize herhal hogr gs
terebiliriz. - Tanrya emanet ol ve beni sev.
Vakit bulursam sana yine o gzel anlarmdan1 sz ede
ceim.

FRIEDRICH JACOBIye3

Weimar, 21 Tem m uz 1788

Evet aziz dostum, W eimara dndm; imdi, bahem

de, gllerin rd duvarn ardnda, hlamurlarn glgesinde
oturuyor ve yava yava kendime gelmeye alyorum.
talyada ok mutlu idim. imde uzun yllar sresince
uyuup kalm ok yeteneim canlanp geliti. Yreim se
vin ve umutla doldu. Oralarda kalmam, benim iin ok ya
rarl oldu. Kendi kendimi yeniden buldum, iki yla yakn bir
zaman sresince en byk sanat ve doa yaptlarndan esin
lendim; ruhum, bundan byle iten da taarak evremi etki
leyecek, kendi kendimi daha da iyi tanyp yetitirmeye ala
cam.
Ham annn3 lm ac! Onunla bir gn yz yze gelece
imi hi dnmemitim, ama onun manevi varl hep ya

1. Aslnda o gzel srlarmdan, von den schnen Geheimnissen" diyor. talya da ta

nt kadnlarla olan servenlerini kastediyor.
2. Friedrich Jacobi (1743-1819): Dsseldorf yaknlarnda, Pempelfort'da yaayan bir
filozof ve yazar. 1807den 1813e kadar Mnih Bilimler Akademisi bakanln yap
t. Goethe kendisi ile 1774le tanr; aralarnda karlkl beeni ve sevgiye dayanan
sk bir arkadalk kurarlar. Ama dnya grleri ok farkldr. Birbirlerine darlp,
sonra yeniden yaknlatktan olmutur. Goethe bu dostluk iin sonradan yle der:
"Birbirimizi seviyor, ama, ne var ki anlaamyorduk."
3. Hamam, Johann Georg (1730-1788): eitli felsefe yaptlan yazm Knigsbcrg'li
bir yazar. Herder'in arkada. Knigsberge dnerken Weimardan gemeyi ve Her
der ile Goetheyi ziyaret etmeyi dnyordu. Mnslerde ld.

125
 nmdayd. Byle bir insanla birlikte yaamay bir gz nne
getiriyorum da... Senin iin o, kim bilir nasl bir destekti!
Onu kaybetmek sana kim bilir ne kadar zor gelmitir! Birbi
rimizi, yaadmz srece, sevelim ve tutalm! Bunu hi akl
dan karmamak gerek.
Egmonlu1 beendiine sevindim; son gnlerde, yaptla
rmn zerinde alrken, uzak dostlarm evreme toplam
gibiyim, onlarla ylesine gzel vakit geiriyorum.
u ara Tasso ile urayorum. Faust k bekliyor. Sekiz
cilt tezghtan knca, sra, o ok sevdiim Wilhclmc2 gele
cek.
Prensese3 sayglarm sunarm. Yazdklar canma can
katt. Bana onlar ilettiin iin, sana da teekkrler. Ben ken
disine itenlik gstermitim, bana yazmamasna hibir anlam
veremiyordum. Yaknda kendilerine, yaptm resimlerden
yollayacam.
Kzkardelerine ve ocuklarna selmlar, beni hatrdan
karmayn; sen de beni sev ve habersiz brakma.
Herder on drt gne kadar buradan ayrlyor. Onu ok
arayacam.

DES ANNA AMALLAya4

31 E kim 1788

Deerli prensesimin Rom adan yollad iyilik haberle-

1. Egmont 1787'de, Roma'do tamamland.

2. Wilhelm Meistres Lehrjahre Wilhelm Meister in raklk yllar.
3. Arru/ia von Galliin (1748*1806): Jncobi'nin dostlarndan Mnsterde yaayan bir
prenses.
4. Anna Amalin (1739-1807): Sachsen-Weimar desi. Byk Fredrikin yeeni. Ko
casnn lmnden sonra, olu Carl August baa geene kadar Dkaln ynetimini
ele ald ve baar ile yrtt; evresine deerli devlet ve sanat adamlarn toplad. G o
ethe ile lnceye kadar sren dostluk kurdu. Ozan kendisi iin ok iir ve ark yaz
mtr. Weimar saray onun devrinde nemli bir kltr merkezi haline geldi. Weimar
sarayn Anna Amaliamn sanat saray, Der-Musenhof nna Amalias diye adland
ryorlard.

126
rini almann beni ne kadar sevindirdiini anlatamam; byle-
ce, dilekleriniz kadar kendi iten dileklerimin de yerine geldi
ini gryorum.
Uzun sredir salnza tam kavumay istemitiniz,
imdi, ona kavutuktan sonra, evrenizdeki esiz gzelliklere
dalar ve mrnz boyunca size yetecek bir hzineyi bir ara
ya getirebilirsiniz.
Demek Collinann1 hizmetinden memnunsunuz; uma
rm, bundan byle de size yararl olmakta kusur etmez.
Herdcr, sizi ne byk sevinle karladn, sizi karsn
da belirmi bir melek gibi grdn, yazd. Onu gveniniz
ve iltifatnzla sevindirin. Bylesine bir Birlikte-Yaay,
mr boyu srecek en gzel dostluklar kurabilir.
Yazk ki ben yannzda deilim. Bunu zat- devletleriniz
den2 ok, kendimi dnerek sylyorum; nk yazdklar
nzdan anlyorum ki, oralarn tam benim gnlmce tadn
karyorsunuz. Umarm, bylesine de srer gider. Bu gnleri
nizin mutluluunu iinize sindirin ve bize de beraberinizde
gzel gnler getirin. Ben burada souk ve karla cenkleiyor
ve bir kuzeyliye yakr biimde, durmadan alyorum.
Ltfedin, beni hatrdan karmayn.

GOETHE VE SCHILLER

(17 Eyll 1788)

Goethe, Frau von Stein ve H erderin ei ile birlikte Ru-

dollstadta, Frau von Steinn dostlar von Lengefeld ailesini

1. Filippo Collina: Goelhe'nin Roma'daki ev sahiplerinin olu. Dese, talya gezisi

srasnda, pratik bakrtdan yardm a olsun diye, Goelhe'nin Weimar'a yollad Ital-
yan genci.
2. Zat-devletleri: Eski dilde bir devlel bakanna, ya da mevkii ok yksek bir kiiye
sz yneltirken sylenen nazik bir sesleni. Bunun biraz daha hafifi, ama yine de
ok saygl bir sesleni, 'zt aleri' ya da zt aliniz idi. Bugn, gerektii zaman ek-
selans szcn kullanyoruz.

127
 ziyarete gider (17 Eyll 1788). Evin kz, Frau von Steinn
ocukluk arkada Charlotte von Lengefeld, Friedrich Schil-
lerin kars olmutur.
O gn, Goethe, bu evde ilk olarak Schiller ile karlar.
Bu karlamadan, G oetheyi yazlaryla tanyan ve ona hay
ranlk besleyen Schiller son kerte sevinlidir.
G oethe balangta ekimser kalr.
Lengefcld lcrin evinde balayan tanklk giderek derin
bir dostlua dnecektir.
Schiller, G octheyi, iinde yaad kalabalk evrede ru
hunun derinliinde duyduu yalnzlk acsndan kurtarr, onu
birok ynden tamamlar.
Konuma ve yazmalaryla birbirlerini en olumlu biim
de etkileyerek, karlkl fikir gelimelerine yardmc olurlar.
Bu derin ve ok gl dostluk, Schillerin 1805 ylndaki er
ken lmne kadar hi sarslmadan srer gider.
Bu iki byk Alman ozannn birbirlerine yazdklar ok
sayda, ilgin mektuplar ayr bir kitabn konusudur. Biz bura
da ancak Goethenin, Schilleri Jena niversitesine profesr
olarak atanmasn neren mektubunun ve ilgin bulduu
muz, baka birka mektubunun, evirisini vermekle yetinece
iz.

Yksek Bakanlar Kuruluna

en derin sayglarmla1

Weimar, 9 A ralk 1788

Birka yl nce zat- devletleri tarafndan mavir nva-
n verilmi bulunan ve halen Weimara, daha dorusu, W e
imar dolaylarna g ederek buralarda yaayan Bay Fried-

1. Schllern Akademiye profesr alanmasn neren bu resmi yazda Goelhe, ar

ve adal bir dil kullanmakta ve birok lerimi Lalince olarak yazmakladr. - zel
mektuplarndan bsbtn ayr bir nitelik tayan bu yazy dilimize evirirken, biz de
yer yer -aslna uygun olarak- Arapa ve Fasa deyimleri kullanmakta bir saknca

128
 rich Schillerin yazlaryla, zellikle son zamanlarda yaynlad
Felemenkin spanya ynetiminden kurtuluu adl tarihi
eseri ile n salm olmas, kendisinin tarih kolu zerinde ba
ar ile alaca umudunu uyandrmaktadr.
Hibir yere bal olmayp uhdesine bir gna grev alma
m olmas nedeniyle aklmza yle bir fikir gelmekledir:
Acaba akademide faydalanlmak zere, ad geenin Jenaya
tayini uygun der mi?
Karakteri ve yaay tarz kendisini yakndan tanyanlar
tarafndan vlmektedir; davranlarnda arballk ve dur
mu oturmu bir hal gze arpyor; btn bunlar, hi phe
yok ki genler zerinde iyi etkiler yapacaktr. Kendisinin bu
bapta fikri sorulduunda, uhdesine Jena Akademisinde kad
ro d profesrlk verildii takdirde, -balangta maa ve
rilmese d a h i- bu grevi kabule hazr olduu anlald. Ken
disi tarih zerine aratrmalar yapmak ve akademiye bu yn
de faydal olmak emelindedir.
mza sahibi, G othaya1 gittiinde, sayn prensimiz ve
Gotha prensi hazretleri2 ve sayn bakan von Frankenberg1
hazretleriyle birlikte akademi meseleleri mzakere edilir
ken, kendilerine bu konuyu ama frsatn bulduunda, fikir
olumlu karland ve zellikle, bu atamann ayrca masraf ge
rektirmeyecei memnunluk uyandrd. Bunun zerine, efen
dimiz hazretleri, imza sahibine meseleyi yksek kurulunuza
getirmesini emrettiler. Biz de bu emre uyarak bu teklifi tasvi
binize arz eder ve mmknse, ad geen, mavir Schillerin,
Paskalya yortusundan nce gerekenleri yapp tanarak hoca
lk mesleine hazrlanabilmesi iin acele edilmesini istirham
ederim.
J.W.v. GOETHE

1. Gotha: Thringende bir kent.

2. Serenisstmo nostro et Gothano: Unser Fnt und der Fnt von Gotha.
3. Frankenberg: Gotha dukalndan bir bakan.

Seme M ektuplar
129/9
 FRAU YON STEINa

Belvedev, 1 Haziran 1789

Yola karken1 braktn mektuba teekkr ederim. Be

ni yalnz bir yerimden deil, ok yerimden yaraladysa da...
Ona hemen yant yazmaya elim varmad; nk byle du
rumlarda, yrekten konumak ve karsndakini krmamak,
zor itir.
Seni ne kadar sevdiimi, sana ve Fritze2 kar olan g
revlerimi ne kadar iyi bildiimi, talyadan dnmekle ortaya
koydum. Dkn isteine uysaydm, daha hl oradaydm.
H erder gelince ve ben de veliaht prense ayrca yararl olama
yacam grnce ilk aklma gelen sen ve Fritz oldunuz. tal
yada neleri arkamda brakp geldiimden yeniden sz etm e
yeceim; anlayna gvenerek sana iimi dktm zaman
ne denli ters karlandm unutmadm.
Ne yazk ki, dndm zaman seni garip bir ruh hali
iinde buldum: Dorusunu sylemek gerekirse, beni karla
y tarzna -b t n tekilerin de bana kar davranlarna ol
duu g ib i- ok krldm. Herder, valide desle yola kyor
du; arabada, bana srarla nerilen yeri bo braktm; arkada
larmn hatr iin burada kaldm; nasl ki, yine onlarn hatr
iin geri dnmtm. Tam o anda, hep bir azdan, bana
yklendiniz: Yok, geri dnmesem de olurmu, yok kimseler
le ilgilenmiyormuum vb... Ve btn bunlar da, seni ok z
me benzeyen bir ilikinin daha sz bile yokken ortada...
Gelelim bu ilikiye: Kime ne zarar var bunun, sorarm? Bu
zavall kzcaza kar duyduum hisler, yoksa bir bakasnn
tekelinde midir? Onunla geirdiim saatleri, bir bakasndan
m alyorum? Fritze, H erdere, ya da bana yakn olan her

1. Frau von Stein, Mays 1789'da, dinlenmek zere F.ms (Had Ems) kentine gider
ken, Frankfurtla Goethc'nin annesini ziyaret elmilir.
2. Fritr. Frau von Sleinn kk olu. Goelhc kendisini ok sever. Onun yetimesi
ile yakndan ilgilenir. Birok gezisine onu da yanna alarak kar.

130
hangi bir kimseye sor: evremle ilgim azalm mdr, daha
m iime kapal olmuum ya da dostlarm adna, imdiye ka
dar olduundan daha m az alyorum? Yoksa, dostlarma
ve topluma asl imdi mi daha ok balym?
Seninle olan o gzel ve ili ilikim - nedense yalnz bu ili
kim! - sanki bir mucize oldu ve birden kesiliverdi, yle mi?
Geenlerde, seninle ilgin konular zerinde konumak
frsatn bana verdiin gn, bu ilikinin gcn iimde nasl
da duymutum!
Ancak, unu da sylemek zorundaym ki, bana kar ta
kndn tavra daha fazla dayanamayacam. Ne zaman bi
raz fazla konuacak olsam, szlerimi azma tkadn; iimi
dkecek olsam, beni kaytszlkla, arkadalarm adna ura
sam soukluk ve ihmalcilikle suladn. Yzmde bir izginin
deimesi, gznden kamad; hareketlerimi, davranlarm
beenmedin ve beni her zaman skntl ve kt bir durum a1
soktun. Beni bylesine, o andaki kaprislerine uyarak kendin
den uzaklatrrken, aramzda gvenin, akyrekliliin geli
mesi beklenebilir mi?
Bunlara eklenecek baka eyler de var, ama bugn iin
de bulunduun ruh haliyle bunlar yapc olmaktan ok, kr
c bulacandan korkarak sylemiyor, susuyorum.
Esefle kaydedeyim ki kahve iin sylediklerime de uzun
sredir kulak asmadn ve^kendine, salna ok zararl bir
diyet uyguladn.
Kimi etkiyi, moral gle yenmek, yle kolay baarlacak
ilerden deilken, bir de -sen in yaptn g ib i- gznn
nnde canlandrdn zc hayalleri, ayrca fizik yoldan da
glendirerek kendini hipokondirinin ikence emberine sok
mak... .
Oysa onun2 zararl olduunu bir zaman sen de grm
ve benim hatrm iin brakarak saln bir hayli dzelt

1. Aslnda: Franszca: mal a mon a ise deniyor.

2. Kahvenin *

131
mitin. Yaptn gezinin ve dinlenmenin sana iyi gelmesini di
lerim. Beni, yenibatan anlamak iin aba harcayacan
umuyorum.
Tanrya emanet ol! Fritzin keyfi yerindedir, beni sk sk
aryor. Prensin de sal ve neesi yerinde.

FRAU VON STEINa

IVeimcr, 8 Haziran 1789

Son mektubumdan daha ac bir mektup yazmak bana

zor geliyor; hele son yazdm mektubu okurken, en azndan
onu yazan kadar zldn bile bile... Ne ise, hi olmazsa
azmz ap birbirimize seslenebiliyoruz. Gnl ister ki, bir
birimize kar dudaklarmz hibir zaman smsk kapal kal
masn!
Yaammda en byk mutluluum, sana kar ta ban
dan beri duyduum sonsuz gvenimdi; bu gven sarsld za
man ben artk bir baka insanm ve bundan byle ok daha
deimem beklenebilir.
Buradaki durumumdan yaknmyorum, ona altm; ger
i iklim bana dokunuyor; eninde sonunda onun etkisi ile, ki
mi yararl ii yapamayacak hale geleceim; ama yine de bura
da kalmaya kararlym.
Serin ve rutubetli yaz aylarn ve souk klar dnn
ce; dkn d lkelere kar tutum unu;1 bunlarn dnda, ol
mayacak kombinasyon yznden dkaln iindeki huzursuz
ve sonusuz dzeni gz nne getirince; halinden honut tek
kiiye rastlamann ne kadar g olduunun bilincine varnca;
yava yava buradaki ilikilerin tmn kesip uzaklamann

1. Dk Cari Augusl, Goethenin ve teki Weimar byklerinin istekleri dnda,

Prusya ordusunda grev alm ve 1787de, HollandalIlarla yaplan savaa katlarak,
gsterdii yararlklardan tr Prusya Kral II. Friedrich Wilhelmin takdirlerini ka
zanmt. *

132
kolayn aramak varken, dimdik ayakta kalmann ve umutsuz
lua dmeden iini srdrmenin kolay olmadn takdir
edersin; hele, buna ek olarak en yakn bildiin insanla aran
almsa, -i te o zaman insan ne yapacan aryor.
Btn bunlar, yalnz kendimi deil, seni de dnerek
sylyorum ve inan bana: Bu durumlar aklarken seni de
rinlemesine yaraladm dnmek bana sonsuz ac veriyor.
Kusurumu ho gsterecek hibir ey sylemiyorum, yal
nz, senden rica ederim: Bana yardm et de: Aramzdaki, bu
gn seni irendiren balant, bsbtn dejenere olmasn ve
olduu gibi kalsn.
Bana yeniden gvenini bala, bu problem e1 doal bir
adan bak: Brak da sana gerei olduu gibi, apak syle
yebileyim. O zaman, umarm, aramzdaki anlamazlklar kal
kar ve her ey dzelir.
Tanrya emanet ol! Beni sevgiyle an!
Tasso bilmek zeredir. Onu baslm grmeden, bitlii
ne inanamyorum...2

HERDERe

Ruh. a, 10 Austos 1789

Son gnlerde belki yzlerce kez sizleri andm. Dkn

bunlardan holanmasna, sizleri dndke, adeta ierliyo
rum. Rica ederim, biraz sabrl ol; her ey dzelecek, ileri
nin tm yolunu girecek; dkn keyfi bu ara pek yerinde...
Cumartesiye buradan G othaya gidiyoruz, orada birka gn
kalp W eimara dneceiz. D ner dnmez, dkn her ey
den nce, senin iini dzelteceine hi phe yok. -D n en e

1. Christiane Vulpius (1765-1816) ile kurduu iliki.

2. Bu mektup. Frau von Steinla danlmadan nce, Goelhenin yazd son mektup
tur. Frau von Stein yazd mektuplar Goetheden geri alm ve - n e yazk k i- , onla
r yok etmitir.

133
kadar sabredin ve oktan zlediiniz, bir a ra d a - olmann ta
dn karmaya bakn...
Bu gezi sresinde Dk, Augusttan1 ok holand, san
rm ocua, gelecei iin, yararl yardmlarda bulunacak. Ko
nutuumuzda ayrntl anlatrm.
Tassoyu beendiine ok sevindim. Son iki perde, um a
rm ilk ikiye balantl oldu. Senin beenin, bu para zerin
de alrken harcadm ar emei bolcasna dllendirdi.
krler olsun, artk, bylesine bir bekinme ile yaratmaya
altm bu yaptn tm duygusal basksndan syrlm bulu
nuyorum...
Burada nl da perilerinin yurdundayz geri. -A m a
ben, inan bana, evimin zlemi iindeyim. Arkadalarma, be
nim kk Eroticonuma2 kavumak istiyorum. - Karn, her
halde, onu eve aldmdan sana sz etmitir.

D Krkl
Goethe, talya dn (1788), sanat olarak kendisini
bulmu ve her eyden nce kalemini elinden brakmamas ge
rektiini anlamtr. Bir yandan bilimsel aratrmalarn sr
drrken (Anatomi, Botanik, Optik zerine aratrmalar,
M etamorphose der Pflanzen), beri yandan da, balayp da
yarda brakt yaptlar tamamlamaya, kimisini deitirme
ye, kimisini de, dzyaz ise nazma evirerek yeniden yazma
ya koyulur.
On yllk bir aradan sonra yazar olarak yeniden halkn
karsna kmaya hazrlanr. Bu srada, Leipzig kentinde,
Goerg Joahim Gschen tarafndan yeni kurulmu olan
Gschen Yaynevinden3 teklif alr. Gschen, Goethenin ya
ptlarnn tmn seri halinde yaymlamak islemektedir. Go
ethe "evet der; aralarnda anlarlar. Gschen byk um ut
1. August: Herderin olu.
2. Eroticon: Christiane Vulpius.
3. Gschen Vertag Alman klasiklerini (Goethe, Schiller, Wieland, Lessing, KJop-
stock vb.) dzenli ve gzel biimde yaynlayan ilk byk Alman yaynevidir.

134
larla ve zenle bask hazrlklarna balar. Ama bu i, yayne
vi sahibi Gscheni ok koturacak, ok uratracaktr: Go
ethe, kimi yaptn vermekte gecikir; kimi yapl yarm olarak
vermek, kimini taslak halinde brakmak ister ve bunda dire
nir. -Sonunda, Gschenin ve yakn dostlarnn stelemeleri
ile paralan tamamlar. O gne dek hibir yerde yaymlanma
m olan: Egmont, Iphigenie, Tasso, Faust (Fragment) ve
tm iirleri, kk piyesleri ile Goethc-Klliyal1 1787 ile
1790 yllar arasnda, ksa aralklarla, birbiri ardna, 8 kk
cilt olarak yaymlanr ve bir fiyasko ile sonulanr! Kitaplar
beklenen ilgiyi uyandrmaz. Goethe ile Gschenin aralar
alr. -
Bu fiyaskonun nedeni zerinde durmadan, unu yinele
yelim ki: Almanlarn bir numaral ozannn yazd yaptlarn
-iir ya da nesir, roman ya da tiyatro- tmnn bir arada
Gschcn-Verlag tarafndan yaplan ilk basks, insan ar
tan bir kaytszlk, soukluk ve ilgisizlikle karlanmtr.2
adalarnn ou W erther ve Goetz yaratcsnn,
her eyi brakp bir saraya yanamasn; Geheimrat, Bakan
titrleri alarak devlet ileri ile uramasn; saray ileri gelenle
ri iin dnlm skeler, gndelik kk oyunlar kaleme
almasn ho grmediler.
Bir baka neden olarak G oelhenin, yaptlar zerinde
bir daha, bir daha urama, kahramanlarnn karakterini de
itirme, romanlarna yeniden eklemeler, uzatmalar katma
merak gsterilebilir.
Bunun dnda, yalnz yaptlarndaki tipleri deitirmesi
deil, ama stilini de sk sk deitirmesi okuyucuyu yadrga
tr: Okur, Tasso, bir iphigenie yazarnn klasik ve ar diline,
davranna kendini zorla allrmken, birden apak bir
seks havas iinde, hafif bir dille yazlm Roma-Elejileri ile

1. Y azd yaptlarn t m .
2. Bak. Richard Friedenthal-. Goethe-Sein Leben und seine Zeit. Reinhard Mohn
OH, Gleisloh. -Bliim: "Goethes Schriften' sayfa 291-292.

135
 karlar ve hemen bunun ardndan dnyann en duygulu,
en iyi rnek ifti Herm ann D orotheay bulur karsnda...
Beri yanda, Klopstockun Gelehrten republik1 yapt,
ya da Heinenin yazlar baslr baslmaz, Almanyann tm
entelektelleri tarafndan kaplr.
Goelhe dkrkl iindedir. Byk yalnzl balar. -
lk yaptlarnn yanks yurt snrlarn am ve halk, a
iri gklere karm, Tanrlar dzeyine ykseltmiti. -Y llar
nce kendisini gklere ykselten eller, bugn bakalarm al
klyordu. -
Goethe zgn ve yurttalarna kskndr. Byk air
Olymplere zg olgunluk ve hogr ana daha erimemi
tir.
I. F. Reichardta yazlm mektup Gocthenin bu d
nemdeki ruh durumunu belirtmesi bakmndan ilgin:
(an en nemli sahne sanats Friedrich Ludvvig Sch-
rder, Hamburgda tiyatro direktr olarak hem oyuncular,
hem halk byk sanat yaptlarna, zellikle Shakespearee,
altrmak istemektedir. Bir tr okul gibi, tiyatro, halk eite
cek, deerli piyesler sunarak zevkinin incelmesine yararl ola
caktr.
Bir yandan da Schrdcr, oyuncu snfm moral bakm
dan kalkndrmak, toplumdaki yerini ykseltmek kaygsnda-
dr.
Oysa, alma yeri olan Hamburgda trl zorluklarla
karlam, dknklna uramtr. Reichradta bunlardan
dert yanar, karlat anlayszlklar sanaty umutsuzlua
gtrmektedir.)
Sunduumuz mektup, Schrderin Reichardta yazd o
ikyelli mektubu zerine kaleme alnmtr:

1. KJopstock. Friedrich Gottlieb (1724-1803): 'Gelehrten republik', Bilginler Cumhu-

riyeli'

136
 JOHANN FRIEDRICH REICHARDTa1

Weimar, 28 ubat 1790

Almanlar genellikle drst, akll uslu adamlar. Ama

orijinalite, bulu, karakter, birlik, bir sanat yapl ortaya koy
ma gibi eylerden hi mi hi haberleri yok. Tek kelime ile
zevksiz kiiler...
-Kukusuz, burada genelden sz ediyorum .- Az yon
tulmu olanlarn biraz deiiklik, biraz abartma; renim
yapm olanlarn ise biraz pohpohla parmanza dolayabilir
siniz. valyeleri, haydutlar, iyilik severleri, yaantsndan
gocunmayanlar ile bir hayvanlar topluluu ve tmnn ba
nda o aalk soylular... Ortak zellikleri de bir orlahalli-
lik. -B ir orlahallilik ki bunun dna azck kmak yreklili
ini gsteren, bir adm geri bassa amura, bir adm ileri bas
sa glnle dyor.- le tm romanlarmz ve sahne ya
ptlarmz oktandr bylesine kiiler, bylesine davranlarla
bocalyor.
Btn bunlar gz nnde bulundurunca, yneticisi kim
olursa olsun, tiyatronuzdan ne bekleyebileceimi tahmin
edersiniz.

CHRISTIANE VULPIUSa

iner, 25 A ustos 1792

T ricrin, yeryznn hangi bucanda olduunu nere

den, nasl bileceksin? - u kadarn syleyeyim yetsin: Wei-
m ara ok uzak bir yer buras ve... beni senden ok uzakla
trm bir yer!.. Salm yolundadr. -
Annemi ziyaret etlim, eski dostlarm grdm. Yolum

1. Rcichardt (1752 1814): Kompozitr ve Berlin Saray Orkestras efi. Goethenin i

irlerinden birounu bestelemitir. ann birok nl kiisiyle yakn dostluu ol
mutur.

137
beni gzel yerlerden geirdi, ama yalnz gzel yerlerden de
il ok eri br, kt yollardan da getik ve byk zorluk
larla karlatk.
imdi burada, orduya aa yukar bir gnam uzaklk
ta, kk ama sevimli, papazlar bol bir kasabadaym. Yarn
buradan yola kacam ve herhalde br gn Lagerdc1 ola
cam. Bir ara sana yeniden yazarm. Beni merak etme. Ya
knda dneceimi umuyorum. Tek dileim sana ve ke
kavumaktr. Ayrlmadan nce insan elindekinin deerini bi
lemiyor. Seni ok aryorum ve btn kalbimle seviyorum.
Armaan paketini herhalde almsndr, bilmem been
din mi? Dnerken sana yine bireyler getireceim, umarm
yaknda. -Tanrya emanet ol. Meyere selmlarm syle
ve... Yuvamn diisi ve ss ol! -
Adiy, meleim, her eyimle eninim.

CHRISTIANE VULPIUSa

Ventn yaknleum daki kamiT>h

10 Eyll 1792

Sana birok mektup yolladm; bunlar, herhalde arka ar

kaya alrsn. Ktlara numara koymay unutmuum. Bun
dan byle yazdklarm numaralayacam. Bu mektupla sal
mn yerinde olduunu ve seni yrekten sevdiimi bir kez
daha sylemek istedim.
Ah, imdi yanmda olsaydn! Burada her yerde, byk
geni yataklar var, bunlarda rahat yatar, -evde, arada bir
yaptn g ib i- darlktan gocunmazdn. Ah, benim sevgilim!
Beraber olmaktan daha iyi hibir ey yokmu meer dnya
da! Hele bir kez birbirimize kavualm, bunu hi, ama hi

1. Lager Devrimcilere kar savaan Prusya ordusunun Longwy dolaylarndaki karar

gh. Goethe Dk Cari Augustla bulumak iin 30 Austos 1792'de yola kmtr.

138
aklmzdan karmayalm, olmaz m?
Dn bir kez: Champagne bu kadar yaknmzda da
biz iecek bir bardak iyi arap bile bulamyoruz! Hele Frau-
enplana 1 bir dneyim, sevgilimin ynettii mutfaa ve kilere
bir kavuaym, o zaman bu yokluun acsn karrz, yle de
il mi?
yi bir ev hanm ol da, bana cici bir ev hazrla, greyim
seni, bebee de iyi bak ve... beni hi hatrdan karma.
Beni hatrdan karma, evet! Seni kimi zaman uzaktan
kskanyorum: bir bakasn benden ok beenebileceini d
nyorum; evremiz benden yakkl, benden ho erkekler
le dolu... Ama sen bu gzle bakma onlara; sen beni been
herkesten ok! -S en i delice seviyorum, bunu bil, senden
bakas gzel deil benim iin. Hep seni ryamda gryo
rum, karmakark eyler, ama hepsinde de biz ikimiz, sevii
yoruz. Ve isterim bu hep byle srsn.
...Kalbine sahip olmadm srece, hibir ey gzmde
yoklu; ama imdi, sahip olduktan sonra da onu tutmak, m u
hafaza etmek isterim. Zaten bu nedenle senin olmuum.
K p, Meycre2 selmlarm syle ve beni sev.

1. Frauenplan: Dk Cari Augusl, Goelheye Frauenplan* alannda bir ev armaan et

miti o yaz. - Ev. bir yandan onanlrken, bir yandan da iinde oturuyorlard. -
2. Meyer, Johan flcinrich ( 1760-132): Ressam ve yazar (sanal zerine yazlar). Go-
elhe kendisini Romn'da tanm ve 1792de Weimara ararak Resim Okuluna n
ce profesr, sonra da mdr olarak atanmasn salamtr. Meyer, ancak 1802 yln
da evlendi. Evliliine kadar on yl sre ile Goethenin evinde konuk olarak kald.
Dk Cari Augustun Goetheye armaan ettii Frauenplandaki evin onarlmasna
bakt ve Goethe geziye kt zamanlarda Chrisiianeyi korudu ve evin ilerinin yr
mesine yardmc oldu. Goethe ve Meyer sanat grleri ve anlaylar zerine birbir
lerine pek ok mektuplar yazmlardr. Dostluklar sarslmadan, yallk yllarna ve
lmlerine kadar sre gitmitir.

139
 KNEBELe

H ans dolaylannda, kararghta

27 Eyll 1792

-G a rip bir durumdayz. Verdun ele geirdikten son

ra Franszlarn Foret dArgonneu istila etmi olduklarm,
Clerm ontu St. Menehoulda balayan geil ynnde ilerle
diklerini grdk. Onlar epeevre sardk, general Clairfail-
nin yardmyla G randprcde tuttuklar mcvzilerdcn uzaklatr
may baardk, buralar ardmzda brakarak St. Menehould
ile Chlons arasna yerletik. Dman ile karlar karla
maz korkun bir top at balad, bu, ayn 20sinde idi. Bir
sre karlkl attktan sonra top sesleri kesildi. O gn, bu
gn, yani 7 gndr, bu sessizlik srp gidiyor. leri mevziler-
den bile tek silh sesi duyulmuyor. Franszlar eski yerlerini
muhafaza eder durumda. Biz Verdune ulamak olanan
ancak Grandpre zerinden gemekle bulabileceiz. Hava
artlar son derece kt; ekmek sknts, zaman zaman vak
tinde gelmemesi buradaki bekleyii bsbtn zorlatryor ve
insan canndan bezdiriyor.
Bir de bakyorsun, o gne dek beenmediin dman,
gznde bir deer kazanmaya balam (byle zamanlarda
ounlukla olduu gibi), onu bu kez lyk olduundan daha
yksek bir yere oturtmusun. Yaknda, umarm ne yapaca
mz belli olur. Bu durumdan syrlmann da ancak bir iki yo
lu var, ite o kadar.
Dkn sal iyidir, benimki de yle; yalnz biraz kilo
vermiim, yeleklerimden, ceketlerimden anlyorum.
Bir yandan, kendimce, sessiz sessiz almaktan da geri
kalmyor, kafamda bireyler hazrlyorum. Optik ile ilgili a
lmalarmda gzel ilerlemeler yaptm. Frsat dmken bol
bol Fransz yazarlarndan okuyor, elimden geldiince vaktim
den yararlanmaya alyorum. Havalar iyi olsa, insan eitli
eyler dener, bakalarnn arasna karr vakit geirirdi.

140
Ama bu ortamda, uzun gnler geiyor, adrdan dar k
may canm istemiyor. H er yer amur ve batak.
Bu arada evin tamiri de tamamlanmtr, sanrm. Arka
dalarla ba baa oturup rahata konuacamz bir keyi
hazrlamay da, umarm Meyer unutmamtr.
Allahasmarladk. Beni sev.

CHRISTIAN COTTLOB VOIGTa

Verdun, 10 E kim 1792

Bildiiniz gibi, sava ansmz bize arlk glmyor. Cha-

lonun nne koyduunuz soru iareti gayet yerinde idi; na
zik mektubunuz ekilme yrymz srasnda, Dun dolay
larna vardmz zaman, elime geli.
Btn bu olanlar iin ok ey sylenebilir, ok ey de
sylenecek... u var ki bu garip yknn byk bir yn an
lalmadan kalacak. Hava artlar ve yollar yznden ektik
lerimizi ancak ekenler bilir. Bu son all hafta iinde karla
tmz ve katlandmz zahmet, ac, korku, sefalet ve tehli
keyi mrmz sresince grmemitik.
Dkn sal yerindedir, ben de kendimi idare ediyo
rum.
Mektuplarnz iin size candan teekkr ederim. Onlar
beni zgn saatlerimde avuttular, arkada braktm dostlar
mn beni unutmadklarn onlardan rendim, beni ilgilendi
ren ilerimin haberlerini de yine onlardan aldm.
Bayan dostlarmzn sezi - ve dgc de beni ayrca se
vindirdi; doruyu syleyeyim ki bylesine nem tayan za
manlarda, aramzdan ot, iin felsefesinden inancna ge
meye hazrdlar... Genellikle hemen herkes havalarn bunca-
leyin kt gitmesini, Franszlar tutan bir habis-ruhun ii
olarak niteledi.

141
 A IKLA M A

Sava, Goethenin yaradlna ters den eylerin -k u

kusuz- en banda gelenlerden biri idi.
Ama Dk Cari Augustun yansra, Prusya ordular ve
bunlara katlan teki prenslik ordularnn banda, Fransa
iinde, Fransz devrimci ordularna (Sansculottelara) kar
dmek zorunda kalnca, byk insan Goethe, yine de du
ruma hakim olmasn bildi ve kiiliini bu alanda da gster
di.
Savan getirdii dayanlmaz skntlara, yokluklara hi
ses karmadan katlanyor, en byk tehlikelerden gzn
esirgemiyordu.
Byk baarlarla dman topraklarnda ilerlemi, bir
ok nemli mevkii ve kenti ele geirmi Alman ordularnn,
balarndaki byk komutanlarn kararszl yznden Val-
mide, sonun balangc olan yenilgiye uramasndan sonra,
Fikrini soran subaylara Goethe, dnceli ve dalgn gzlerle
bakarak u yant veriyordu:
"Bugn, burada dnya tarihine yeni bir r alyor; siz-
ler bir gn, biz o n yaamtk, diyeceksiniz."1

CHRISTIANE VULPIUSa

M arienbom , 3 Tem m uz 1793

Varol, benim sevgili yavrum, bana byle sk sk yazdn

iin: Bak ben de sana, hemen, hi bekletmeden karlk veri
yorum.
On drt gndr havalar, sizi tarafta ne kadar kt ise
buralarda da o denli kt idi. -Souklar asmalar dondura

1. Von hier und beule gehl eine neue Epoche der Weltgeschichte aus, und Ihr
knnt sagen, Ihr seid dabeigewesen. Bah Vom ttigen Leben Wilhelm Langewi-
esche = Brand, Goethes Briefe aus der zweiten Hlfte seines Lebens, s. 30.

142
rak ie balad, arkasndan yamur ve frtnalar geldi ve biz-
ler adrlarn altnda ok sknt ektik. - imdi ise ortalk o
denli gzel... Dayanlmayacak scaklar yok... hele geceler
ok tatl ve lk bir hava iinde geiyor. Ancak, geceleri ken
tin zerine bombalarn yadn grmek insan zyor: ken
tin bir batan bir baa yava yava yanp kl olduunu yrei
miz burkularak seyrediyoruz. Alevler, art arda kiliseleri, ku
leleri, boydan boya sokaklar ve semtleri saryor. Bir gn sa
na bunlar olduu gibi anlatsam inanmazsn, byle ey olmaz
dersin!
Sen turularnla, ev ilerinle ura, oyalan... Seni bu u
ralar iinde grmek bana sevin veriyor. Biz birbirimizi
smsk tutmaya bakalm, kimseden fayda yok. Ben seni nasl
seviyorsam, sen de beni yle sev!
Annemin mektubuna sevinmi olmalsn. Seni o da sevi
yor. -P ak etten makara kmadysa bu, benim unutkanlm
dan olacak... Belki de evde, tnn ya da teki eylerin ya
nnda kalmtr.
Ev ii1 ile ilgili olarak sayn Bakan Voigta bir yaz yaz
dm ... araplar yollayabilmek iin havalarn biraz serinleme
sini bekliyorum. naat yneten kalfaya selm syle, kendisi
ne kk bir f (arap) sunacam haber ver... Bahvana
gz kulak olsun da, bahe ileri - b u a r a - aksamasn.
Kendine iyi bak, ne sana, ne de beklediimiz kk yol
cuya bir zarar gelmesini istemem. K benim tarafmdan
p ve... beni bir an hatrdan karma.

1. Goelhe bu sralarda. Frauenplandaki evin bitiiindeki kk evi saln almay d-

nyordu.

143
 FICHTEye 1

Weimar, 24 Haziran 1794

W is s e n s c h a f ts le h re n in ,2 g n d e rm i o ld u u n u z ilk m a
k alesi iin, te e k k rle rim i s u n a r m ; b u yazy o k u rk e n , n s
zn b en d e u y a n d rd u m u tla r n g e r e k le ti in i g rd m .
O k u d u k la rm n t m n a n la d m ya d a a n la d m sa n y o
ru m ; b u n la r n i in d e , b e n im d n c e ta r z m la k o la y c a b a
d a m a y a c a k te k n o k ta y o k d iy e b ilirim .
una kesinlikle inanyorum ki, doann, sessizce ve tek-
bana, oktan zmleyip ortadan kaldrd bu softnlara,
bilimsel bir yorum bulmakla, insan nesline deer biilmez
bir iyilikte bulunmu ve dncesi, duygusu olan her kiiye
ok byk bir hizmet etmi olacaksnz... Bana gelince: ne
onlarla , ne de onlarsz yapamadm filozoflarla aramz
bulup beni onlara yaklatrabilirseniz, size kar iimde b
yk minnettarlk duyacam.
Bundan sonraki yazlarnz merakla bekliyorum. Onlar
okurken kimi dncemi deitirip atacak, kimini de iyiden
iyiye benimseyeceim. slerim ki, tezelden yapmak zorunda
olduunuz ilerin stesinden bir an nce gelesiniz; o zaman
karlkl oturur, eitli konular zerinde konuup tartrz.
Kendi kendime baaracam sandm almalarm, sizinki-
lere uyup uymadklarn grp kesin bir kanya varncaya ka
dar durdurup bekleteceim.
Deerli kimi arkadalarla birlikte karmay dnd
nz dergi almalarna ben de katlmak isterim. O zaman,
daha sk birbirimize yaz yazp konumak zorunda kalacaz

1. Johann Gottlieb Fichte (1762-1814): 1794 te Jena da felsefe profesr, 1799'da bu

niversiteden karld (Suu: Tanrszlk. Atheismus!) 1805te Erlangenda profesr
lk ve 1810'da Berlin niversitesine gei. Berlin niversitesinin ilk rektr.
2. Wissenschaftslehre = Bilimler bilimi, yani: felsefe. 'Grundlagen der gesamten
WissenschafUlehre Tm felsefenin ana prensipleri. 1794 ylnda, Jena niversitesi
ne felsefe profesr olarak atanan Fichte derslerinde ana tema olarak ele ald bu
konuyu, bir yandan 'Phlasophisches Journal' adl dergi de yaynlyordu. Bu dersler
sonradan, 1795 ylnda kitap halinde yaynlanmtr.

144
ki, bunun, benim iin ok yararl olacandan hi kukum
yok. Tanrya emanet olun.

CHARLOTTE VON KALBa1

Weimar, 28 Haziran 1794

te size, iyi karlayacanz umarak Reinccke Fuchs

adl maskaray yolluyorum, sevgili dostum. Yaadmz d
nemde de bylesine kiilerin yalnz saraylarda deil, tm de
mokrasilerde de ne kadar tutunduklarn bildiim iin bunla
rn dedelerinin dedelerini bulup ortaya karmak ve onu ya
kndan tantmak hi de kt olmayacak gibime geldi.
Fichtenin felsefe ile ilgili yazlarn yollamyorum, bu
yazlarda hangi konulara deindiini renmek islerseniz
bunlar, szl olarak aklanrken dinlemeniz gerekir. - Fich
tenin yaknmda olmas beni sevindiriyor; bu yaknlktan fay
dalandm da oluyor. - Onunla karlkl konumann ise ay
r bir zevki var. nsan zeksn felsefe ile badatrmay vaad
elliine gre ona ne kadar ilgi gstersek yeridir.
Tanrya emanet olun ve beni hatrdan karmayn. Gus-
IcH iyidir, keyfi ve sal yerinde. Bana iyi dileklerde bulu
nurken, onu da unutmayn!
unu da syleyeyim ki, Schiller, son zamanlarda, biz Wc-
imarllara kar daha iyi, daha yakn davranyor. Buna sevini
yor, onunla birlikte olmaktan ok iyi eyler umuyor, bekliyo
rum. Tanrya emanet olun. Aramza katln da, elde elmi ol
duklarmzn ve edeceklerimizin tadn birlikle karalm.

1 Chrloe von Kalb (1761-1843): Fratsz ordusunda hizmet gren bir Alman suba
yn ei Ilata Schiller olmak zere an birok nl ozan ile yakn ilikiler kurdu
(Hlderlin. Jean Paul...). Goelhe, Herder gibi byklerle de dostluu olmas nede
niyle Alman yaznnda Weimar dneminden sz ederken ilk akla gelen adlardan biri
de Charlotte von Kalb'dir. Son yllarn Berlin'de gzleri kr olarak ac iinde geir
mitir.
2 (iusiet. Goethe'nin be ocuundan en byk August Goelhe tekiler doduktan
ksa bir sre sonra ldler.

Seme M e k tu p la r 1 4 5 /1 0
 SMMERINGe 1

Weimar, 16 Temmuz 1794

Size Reinecke Fuchsdan bir tane sunuyorum, aziz dos
tum. Umarm bu kitap sizi, iinde bulunduunuzu sandm
tell gnlerinizde, hi deilse birka saat iin, oyalayp e
lendirir.
Bana yaamnz ne ekilde srdrdnzle ilgili bilgi
verin, bu sava patrtlar iinde bilimlere nasl vakit ayrabili
yorsunuz?
Bana gelince, sizin de bildiiniz bilim ve sanat konular
ile hem pratik hem de teorik ynden, almalarm srdr
yorum. Elde edeceim sonu baarl m olacak? Bunu artk
zaman gsterecek.
Karlatrmal Anatomi koleksiyonunuzu elden kar
may hi dndnz m? Byle bir eyi dnrseniz acaba
koullarnz ne olabilir? -B u koleksiyonu grdm zaman,
bana yle geldi ki, aratrmalarnz sizi yeniden bu dala dn
drmeyecek bir ynde srp gitm ektedir.- Hal gereklen
byle ise, banzdan attnz bu hayvanlarla uramaya va
kit ve istei olan bir arkadaa onlar uygun bir fiyat karl
satar mydnz?
Renkler dnyasnn iine, giderek yle bir dalmm ki,
hani dnmek istesem, girdiim yolu bir daha bulamayaca
m. Deneylerimi yapmaktan ve yaptm deneyleri dzene
sokmaktan bkmyor, usanmyorum. Ayrntlar bir bir ele
alp gerektiince deerlendirmek iin daha bir hayli emek
harcayacam bilmekle birlikte, iin sonuna yaklatm da
sezinliyorum.
Sevgili einiz ve deerli olunuz nasllar? - Bakaca ne
gibi haberler, yenilikler var?

1. Samuel Thomas von Smmering (1755-1830): nce Kassel ve sonra Mainz niver
sitelerinde Anatomie okutan bir profesr. -G oelhe ile Kemiklerin Yaps konusun-
da yazma ve konumalar vardr.

146
 Birka gn nce E rfurtda dOyr1 ile karlatm. Ma-
inzdan M arienborndan sz ettik. -nsan, hi ummad yer
de, aklna getirmedii kiilerle nasl da karlayor! -
Beni iyilikle anmanz ve sizi beenerek sevdiimi kesin
likle bilmenizi isterim.

KNEBELe

Jena, 28 Mail 1797

Seni buraya davet etmeyi istiyordum, bu isteim bir ya

na, sana bir mektup bile yazamadm, deerli dostum, ylesi
ne skk bir durumda idim ki, yaamn eitli grntleri
arasnda gnn gereklerine uyma abas beni serseme evir
di, desem yeridir. Bitirmek zere olduum ve batan sona el
den ve gzden geirdiim kitabm2 grdn zaman, bu drt
haftay gerekten bo geirmediimi sen de anlayacaksn.
-S onra, dostlarn ve sanat arkadalarnn3 almalar da insa
n ayrca ilgilendirmekten geri kalmyor: Schiller, bu ara Wal
lenstein almalarna kendini vermi, Humboldllarn by
4 Aeschylusun Agamemnonunu, Schlegellerin by5
Shakespearenin Julius Sezarn Almancaya eviriyor; bana
gelince, epik iirin nitelii zerine kafa yormam gerekirken,
dikkatimi dramlar zerine toplayarak, bunlarla ilgili zel

1. d'Oyre: Fransz generali: - Mainz kuatmasnda komutan.

2. Aslnda mein Gedicht "iirim" diyor. Ad geen kitap 'Hermann und Dorothea
adl epik iirdir.
3. Goethe burada yeni ve gzel bir szck yaratyor kunstverwandlen sanat akra
balarsanat kardeleri -diyor. t
4. Wilhelm von Humboldt (1767-1835): Bilgin (Dil uzman) ve devlet adam. Alexan
der von Humboldt (1769-1859)un aabeyi. -B erlin niversitesinin kurucusu. Goet
he ise 1789da tant, yakn dostluklar yaamlarnn sonuna kadar srd. adalan
arasnda Goethe ve Schillerin dehasna onun kadar yaklaan olmamtr. -
5. August, Wilhelm von Schlegen (1767-1845): Friedrich Carl Wilhelm von Schle-
gelin kardei. Ozan, evirmen, orientalist. Jena ve Bonn niversitelerinde profesr.
Jenada bulunduu yllarda Goethe ile arkadalk etti ise de, sonra birbirlerine yaban
clamlardr.

147
sorunlar zerinde konuup tartmak zorunda kalyorum.
H er ey bir yana, yalnz Humboldtlardan knn1
burada olmas bile, bu evreye, bir yaam sresini ilgin kl
maya yetecek zellikler katmaya yeter: Kimya, fizik ve fizyo
loji ile ilgili bilgilerimizin tm, sarslmakla. Bu ortamn ha
vasna kendimi ylesine kaptrmm ki, kendi ilerimin ba
na dnme olanan ou zaman bulamyorum.
Bu arada Fichte Felsefe Dergisinde kendi felsefesini
yeni bir adan sergileyen yazlarn yaynlamaya balad; iin
de bulunduum evrenin bu speklatif eilimine benim ilgi
siz kalamayacam bir dnecek olursan bam kayacak
vaktim olmadna hak verirsin sanrm. Btn bunlara bir
de ge saatlere kadar sren ziyafetleri ve bunlarn, ertesi g
n, insan youn almadan alkoyan etkilerini ekle!
Btn bu nedenlerle.yaknda Weimara dneceime vc
bir baka evrede dinlenip kendime geleceime imdiden se
viniyorum.
Bilimsel aratrmalarn en byk hzla gelitiini ve
gen kuaklarn, elde edilmi sonular ne kadar abuk be
nimsediklerini grmek insan artyor.
-S en , o sessiz bahenin iinde rahatna baka dur; hafta
sonunda, umarm, ben de yannda olur, seni orada grrm.

KRNERe2

Weimar, 20 T em m uz 1797

Yola kmadan nce size bir sesleneyim ve isteklerimi

1. Alexander von Humboldt (1769-1859): Blm adam ve gezgin. Doa aratrcs

(Naturforscher), Jeolog. Prusya Devleti Maden Ocaklar letmeleri Umum Md
r .- Bilimsel aratrmalar yapmak zere Gney Amerika ve Sibiya gezileri yapm
tr. 1795 ylnda Goethe ile Jenada tant. Hem Goethe, hem Schiller ile arkadalk
etti.
2. Christian Gottfried Kmer (1756-1831): Schillerin arkada. Almanlarn Vatan a
iri Karl Theodor Kmerin (1791-1813) babas.

148
yerine getirmek nezaketini gsterdiiniz iin teekkr ede
yim istedim. Bunlardan tr size borcum varsa bunu, lt
fen Schillerden alnz.
Humboldt kardelerle tanm olduunuza sevindim:
bunlarn yaradltan sahip olduklar stnlk ve yetenekleri
grmek insann kalbini sevin ve umutla dolduruyor.
Dostumuz Meyer svirede; kendisini orada ziyaret ede
ceim. Sonra ne yapacaz, daha bilmiyorum. Ben yokken si
ze neeli gnler dilerim; epik-lirik iirimi umarm beenirsi
niz. Yaptlarmn ou gibi, bu iir de bir rpda, gnlden
dodu ve yazld; gnlerim abuk, ok abuk akp gidiyor;
fazla bbrlenmek olmazsa, kendimi O rfenin1 Lirine ben
zeteceim: Sonsuz denize doru bata ka, byk bir hzla
yuvarlanp giderken, sazmdan ancak zaman zaman, rastlant
olarak bir ses duyuluyor.
Baladlarn biimleri, ya da biimsizlikleri zerinde al
tmz Schillerden duymu olmalsnz; onunkiler, bildii
niz gibi, gerekten ok baarl, umarm benimkiler de onla
rn yannda -k en d ilerin ce- boy gsterebilsinler. Schillcr bu
tr iirde kukusuz, benden ok daha stn.
Yapacam bu geziden kazancm, ya da kaybm ne ola
cak daha bilmiyorum; bildiim bir ey varsa o da, dlan ald
m her eit izlenimin, iimde bir hayli bekledikten sonra
meyvesini vermeye baladdr.
Gzel ve mutlu yaamnzn sre gitmesini dilerim. lgi
nizi benden esirgemeyin. Bayanlara selmlarm iletin ve ara
da bir toplantlarnzda beni anmaktan geri kalmayn.

1. Orfe\ Orpheus: Tnva savalarndan nce yaam eski bir Yunan ozan. I.ir'ini
(Lier, Lyra) ald zaman, hayvanlar, bitkiler, hatta talar, topraklar onun ezgileriy
le alar, ya da glerdi. Doa, sanki onun arksyla bylenir, sarho olurdu. - O es
ki adan bu yana Lir, iirin (lirik iir) sembol olmutur.

149
 KESTNERe

Weimar, 16 Temmuz 1798

Bir ara iki szck karalam olsaydnz, siz de benden,
ok daha nce haber alrdnz, benim sevgili, eski dostlarm;
nk aldm bir mektuba yant vermemek, ya da yant ge
ciktirmek benim alkanlklarma girmez.
Gnler ve yllar ylesine srkleyici bir canllkla akp
gidiyor ki, akl alr gibi deil; yoku aa, bana yle gelir ki,
hz bsbtn artyor.
Yeniden yz yze gelsek, sanrm beni ruha hi dei
memi bulacaksnz; bedence, herkes biraz kilo aldm sy
lyor. Belimin stnden bir sicimle aldm ly mektubu
mun iine koyuyorum, bakalm hangimiz, bu ynden, kendi
ni daha iyi koruyabilmi? Eskiden, llerimiz, sanrm, bir
birinin tam tamna eiydi.
Salm yerinde, devingen bir yaamm var, mutlulu
um, herhalde, yeryznde ulalabilecek mutluluklarn en
stn... Szlerden de ayn eyleri duymak dilei ile, hepini
ze candan selmlarm sunarm.

CHRISTIANEye

Jenc, 20 Kasm 1798

Seni ne kadar sevdiimi, senin ve ocuun salna ne

denli sevindiimi, iimden geldii gibi syleyeyim diye bu
mektubu kendi elimle yazyorum. Augustun zaman zaman
yaknd baarlar iin bir doktora danmadan olmayacak,
sanrm.
almalarm ilerlemeye balad, ama eskisine gre ok
daha yava olarak ilerliyor. Bu nedenle, senin aklna esip de
haber vermeden buraya gelmemeni istiyorum; altm tem
poyu yeniden bulmam gerek; iimden geldii srece ve elim-

150
den geldiince, bir para zerinde alabilmeliyim. lerim
bitince sevinle birbirimize kavuur, gnlmzce eleniriz.
O rtada yosmalar filan yok; eskiler gp gitmi, yerleri
ne de yenileri yetimemi.
Sana iyilikler dilerim, ke selmlar. Maskeli balo
iin sana imdiden anslar dilerim. Tanrya emanet ol ve be
ni sev.

REICHARDTa1

Weimar, 5 ubat 1801

Ksa sren gezimin bana salad yararlar salamak,

herkese nasip deil.
lmn uzak-yakn eiinden geri dndme sevinen
bunca kiiyi grnce, yalnz kendim iin deil, bakalar iin
de yaammn bir anlam tadnn bilincine vararak kvan
duydum. Dostlarm ve yaknlarmn yansra, uzaktakiler, ya
da sonradan uzaklam olanlar bile iyilememe duyduklar
sevinci ortaya koydular; yeni domu ocuun nasl nefretler
den haberi yoksa; ilk ocukluk yllarnn tm gzellii de, na
sl sevgi dolu ve yergiden uzak oluunda ise, ben de bu yeni
den douumda nefretleri bir yana itip bylesi bir mutlulu
un yolunu tutmak istiyorum. Bu anlamda, mektubunuzun
beni ne kadar sevindirdiini, bana yazdnz itenlikle, ken
di kendinize syleyebilirsiniz. Bunca yllar nce, bu denli sa
lam kurulmu, kankardeliine yaklam bir dostluk, ancak
doal olmayan olaylar yznden bozulabilirdi. Doann ve
inancn bu dostluu yeniden kurmas da insan o kadar sevin
diriyor.
Neler ektiimi pek yazamayacam. nceleri ufak te

1. Johann Friedrich Reichardt (1752-1814): Mzisyen, Berlin saray orkestras efi.

Goelhe ve Schller'in arkada. Sonralar politik gr ayrlndan Goethe'den uzak
lat. Reichardt, Goelhe'nin pek ok iirini bestelemitir.

151
 fek yaknmalarm oluyordu; ama asl, yeni yl girince hastalk
beni penesine ald ve yere sermeye savat; hastalm o ka
dar garip bir gelime gsteriyordu ki iyi olmamdan en dene
yimli doktorlar bile -b ir zaman iin - sanrm umut kestiler.
Dokuz gn, dokuz gece ben ylece, kendimi bilmeden yatm
m. -A klm bama gelir gelmez, kendimi toparlamam da
bir oldu.
Anlattklarna gre. H aller1 merdivenlerden yuvarlamp-
la, bann stne dt zaman, ayaa kalkm ve belleini
yoklamak iin, in imparatorlarnn adlarn, sras ile, say
maya balam.
Ben de benzer denemeler yaptm, desem kimse beni
ayplamaz sanrm. Bu geen on drt gn iinde, yattm
yerde, yaama, ilerime, bilime ve sanata olan balantlarm
gzmn nne getirdim. Hibiri kopmaml. Bu i ie ba
lantlar olduu gibi duruyor ve verimlerini yakn bir gelecek
te sunmak zere sanki bir keye ekilmi bekliyorlard.
Hastalktan sonra iimde duyduum ilk tinsel istek, m
zik oldu; evremdekiler de bu isteimi yerine getirmek iin
e*.anndcn geleni yaptlar. Ltfen bana en yeni kompozisyon
larnz yollayn, kendime ve dostlarma onlarla bir len ek
mek istiyorum
Salmla ilgilenmi olan tandk, tanmadk tm Berlin-
lilere kran dolu sayglarm iletin
Tek dileim, bir az daha yaamak ve varlfnma deer ve
ren bu ok sayda dosta almalarmn rnn sunarak on
lar sevindirmektir.
Dkn zamanmda gsterdiiniz yaknlk iin bir kez
daha teekkr eder, size srekli salklar dilerim.

1. Haller. Albreeh von Haller (1708-1777): svireli botaniki, hekim ve ozan

152
 A IK LA M A

Goethe, bu dnemde kendini dnsel almalarna

kaptrmtr. Tm dncesini, yeteneini, hatta ruhunu,
gnln bilime atam gibidir.
Byk Fransa Devrimi, Napolyon Savalar, onu fazla il
gilendirmez. Tm Alman Krallklarn, prensliklerini uzun
yllar gevek bir bala bir arada tutan Das Heilige Rmisc
he Reich yklmak zeredir. Nitekim 1797de Rastadtda ya
plan kongre ile bu imparatorluk ker.
Goethe, bu yllarda, her eyi bir yana itmi, kendisini t
myle bilimsel aratrmalarna vermitir: Tabii bilimler, ma
dencilik, anatomi, aeronautik deneyler, botanik, fizik, optik
-gnlerini, aylarn, yllarn- kafasn ve ruhunu doldurur.
1784te ene Aracl Kemiinin1 hayvan ve insanda, st e
nede ayn ekilde var olduunu bulur.
Bu arada, ounlukla iine ittii, savsaklad iir esinle
rinin meyvelerini de zaman zaman ortaya koymaktan geri
kalmaz: Egmont, Tasso, tamamlanr ve birok iir yazlr. Fa
kat Faust, taslak halinde bir kenarda beklemektedir. Nite
kim, Faust 1, Schillerin srekli bekinmeleri ile 1808de, Fa
ust II ise ancak 1831de, yani lmnden 2 yl nce yaynlan
mtr.
Richard FriedenthaF Goethe biyografisinde yle diyor:
"Hibir byk sanat gsterilemez ki Goethe kadar z yara
dlndaki stn ve:eneini, airliini bu derece hor grsn;
iir yazma isteini, gerektii zaman vazgeilebilir bir heves
bir m erak saysn.
-Schiller ile arkadalnn bu yllara rastlamas, Gocl
he iin son derece yararl olmutur. Schiller, G oethenin ken
dine denk tuttuu, stn deer verdii tek ozandr. A rala

1. Zwtschertkielcrknochen. das Os iniermaxillare

2. Richard Friedenthal Goethe Sem Leben und Seine Zeit Reinhard Mohn Ol IC
Gtersloh. 1963. Seile 303.

153
 rnda verimli tartmalar, ilgin yazmalar yaparlar. iir ko
nusu zerinde dururlar: Antik devri kendine rnek alan yeni
bir klasik a yaratmak; epik iiri, dramatik iirden kesinlik
le ayrmak gereklidir. Yeni kurallar kurulmal, yntemler
aratrlmaldr. -
Bu fikir alverii iki dev yapmc iin de son kerte yarar
l olmutur: Schiller byk dramlarn, Goethe ise Balladela-
nn, halk tarafndan ok tutulan Hermann ve D orotheasn
yazar. Schillerin direnmesi ile Faustu yenibalan ele alr...
ve yava yava iire dner.

SCHILLERe

Obenossla, 3 (4) Nisa 1801

Yaknda grmek dileiyle, Weimara dnnz kut

larm; artk ya siz beni ararsnz, ya da ben kente gelir, sizi
ararm.
Burada kalmdan ok kvanlym; gnlerimi ak hava
da geirirken gnlk yaamn eitli sorunlar ile uraarak
oyalanyor ve bylece iimde, oktan unuttuum, bir geve
me ve rahatlama duyuyorum.
Son mektubunuzdaki sorunlara gelince, ben fikirlerinizi
tm ile paylamakla kalmyor, daha da ileri gidiyor, deha
nn, deha olarak yaratt her eyi, bilinsiz (bilin d) yapt
n ileri sryorum. Deha sahibi insann akln kullanarak
yapt iler olabilir, allagelmi dncelerle ya da edinmi
olduu kanlarla... Ama bunlar nemsiz eylerdir. Dehann
yaratt hibir yapt yoktur ki zerinde dnlerek ya da
benzer yntemlerle sonradan dzeltilcbilsin, ya da yanlla
rndan arnabilsin... Ancak Genienin kendisi, yapl zerin
de dnmek ve uramakla, giderek kusursuz yaptlar orta
ya koyacak aamaya ulaabilir. Kiinin dehas, yzyln deha
s orannda geliir.

154
 Gelelim u son gnlerde ozanlara yaplan satamalara:
Ozandan beklediklerini bir bir sayp dkmekle istedikle
ri gibi bir ozan karacaklarn sanyorlarsa ok aldanyorlar.
iir sanat, iiri yaratanda kendine z, iyimserlik dolu, gere
e gnl vermi, dar snrl bir tutum ister ki, asl yetkinlik
de bunun ardnda gizlidir. Dardan gelen her trl bask
bu temiz gc yok edecektir ve bundan sonra iir, iir olmak
tan kar ve - n e yazk k i- son zamanlarda karlatmz
ve iirden baka her eye benzeyen birtakm rnler iir ad
ile ortaya dklyor. iire yakn olan dier dallarda da, ge
nellikle tm sanat alannda da, bu byledir.
te benim -kendim e g re - en iten inancm bu.

SCHLEGELe 1

Weimar, 5 Eyll J803

Nc aldm iyi ve gzel haberlerimize, ne de Jon ve Cal-

derona2 bir teekkr yazamadm. Bu niyetle balam oldu
um bir mektup ka zamandr ylece gzmde duruyor. n
san mektup yazmak iin rahat bir zaman beklerse onu hi
bulamyor.
Bugn, yeni bir nedenle size yazmak zorunluunu duyu
yorum; bylece hem eski borcumu demi, hem de ilikileri
mizi yeniden perinletirmi olacam.
Jenada yaynlanan Edebiyat Gazetesinin3 evresinde
toplananlar dalmaya balad. Halkn yararn dnerek ye
ni bir kuruluun temellerini atarak, yazlarmla benim de ka

1. August Wilhelm Schlegel (1767-1&45): Profesr, ozan ve Shakcspeare evirmeni.

Friedhch Schlegel'in kardei. 1796'dan 1800 ylna kadar Jena'da yaamtr.
2. Jon ve Calderon: Schlegelin spanya ile ilgili bir dram.
3. 1785den beri Jena'da yaynlanmakta olan Edebiyat Gazetesi Hallede kmaya
balamt. Bunun zerine Jenada Goelhe'nin koruyuculuu ile Filoloji Profesr
Eichstdt'in editrln ettii Allgemeine Jenaschc Literaturzeitung adl yeni bir
gazete karlmaya balad. Bu gazele Jenada, 1804 ylndan 1849 ylna kadar, ara
lksz yaynland.

155
 tlacam bu yeni kuruluun evresine aklbanda ve deerli
kiileri toplamay dnyorum.
Sizin de uzaktan bu almaya katlmanz rica edersek,
bunu yerinde bir neri olarak karlarsnz, sanrm. Yazlar
nz ve eletirilerinizle ortaya koyduunuz ilek zeknz, da
nk dnceleri toplamak, zel yaps gerei birbiri ile ilikisi
olan konular bir araya getirmek amacn gden byle bir ku
ruluun hizmetine vermekten kanmayacanza inanyo
rum.
Bu neriyi nasl karladnz; almalarmza katlma
y dnyorsanz bunu ne ekilde gerekletirmek istediini
zi; elitirmeyi dndnz kitaplarn olup olmadn, ve
Noelden nce yazlarnz beklememizi uygun bulup bulmad
nz, ltfedip bir iki satrla bana bildiriniz.
Dncelerinizi renir renmez size daha uzun ya
zar, ayrntl bilgi veririm. zel ve ortak bir ilgiye dayanma
yan yazmalarn giderek tavsadn bildiim iin, bu nede
nin aramzdaki yazmay canlandracan dnerek imdi
den seviniyorum.
Dostlarnzn arasnda yksek yetenekli, bilgili, ileri g
rl olduklar kadar lml dnceler sahibi genlerin oldu
una eminim. Bunlarn adlarn ve zel durumlarn acaba
sizden renebilir miyim?
Mektubuma burada son verirken, size iyilikler diler, say
glarm sunarm.
Sayn erkek kardeinize, Parise, mektup yazarsanz be
nim en ili selmlarm kendisine bildirin.
Ona da mektup borcum var, kimlere sanki borcum yok
ki?

150
 ANNE GERMAINE DE STAL / HOLSTEINa1

Jena, 16 Aralk 1803

Bu, ne kt bir aksiliktir ki madam, siz W eimarda bu

lunasnz, bense uarak yannza gelip en ili ballklarm si
ze sunamaym!..
Yine de, ne ilerimin bu ara kark olmasndan, ne de
beni buraya balayan fizik rahatszlmdan yaknmayaca
m; nk, aklma getirmeye cret edemeyeceim bir mut
lulua beni onlar eritiriyorlar: Bu Yalnzn yanna gelen
Siz oluyorsunuz; ve o, bu bulumaya tm ile kendini adaya
bilmesi iin, her eyi bir yana ilme abas iinde...
Yasl gnlerim sizinle aydnlanacak, bitip tkenmez ge
celerim sizinle bir an gibi geip gidecekler. -B u iyiliinizin
deerini, ok iyi bildiime inann madam; size ne kadar ba
l olduumu bildireceim an sabrszlkla beklemekteyim.
Yaknmda size, kalmanza elverili kk bir ev hazrla
tyorum... Bana iletilmesini islediiniz btn isteklerinizi ma
dam de Schillere sylemenizi rica ederim. Buraya var g
nnz de ltfen ayrca belirtiniz.

A IKLA M A

Politik grleri, zgrl savunan yazlar yznden

Napolyon tarafndan yurtdna srlen ve Fransaya dnme
si yasaklanan Madam de Stael, Goethe ile tanmak zere
W eimara gelir.
Bu ilgin Fransz kadn yazar ile Goethenin ilk karla
malarn saray nedimelerinden Amalie von mhoff yle anla
tr:
"Aralk 1803 - Goethede Madam de Stael kadar bu

1. Bu mektubu Goethe, Madam de Staele Franszca olarak yazmtr. Sunduumuz

eviri Franszca ojinalindan yaplmtr.

157
 tanmaya can atyordu. lk karlamalarndan sonra Goet-
he arkadalarna: "ok ilgin bir saat geirdik, u var ki ben
azm amaya vakit bulamadm. Madam de Stael gzel ko
nuuyor, ama ok, pek ok konuuyor! der.
-B eri yanda evresini sarp bizim ApolPumuzun kendi
sinde brakt izlenimleri soran bayanlara Madam de Stael de
u yant verir: "Ben konuma frsatn bulamadm; ama bu ka
dar gzel bir konumay dinlemek de ayr bir zevk oluyor."
Acaba kim konutu, kim dinledi?

THARLOTTE SCHLLERe 1

Jena, 20 A n ilik 1803

Nezaketine ve iyi kalpliliinize gvenerek size u birka

satr yazyorum, yoksa bu ruh bunalm iinde, buna cret
edemezdim. Sizden ricam: bana, yarn buraya gnderecei
niz adamlarla, W eim arda olup bitenleri bildirmeniz!
ncelikle ele aldmz2 iler, baarl biimde, dzgn
ve gzel ilerlemekte! Yl bana kadar burada kalma olana
n bulabilsem, biraz aba harcayarak elimdeki ilerin tm
nn stesinden geleceim. Ne var ki cumartesileri W eim ara
gitme zorunluu - b ir yandan buna can alyorum ya, o da
bak a- ilerimi ok aksatyor. Bunun olumsuz sonularn
tekbama dzelteceim, gidereceim diye neler ektiimin
kimse farknda deil... Tanrnn iine baknz ki: uygun bir
dnemde olsa, uruna ne 30 milleri - ve daha ne kadar fazla
sn - seve seve gze alacam dostumuz,3 yle bir zamanda

1. Charlotte Schiller (1766-1826): Schillerin ei, Frau von Slein'in arkada. Evlen
meden nceki ad: Charlotte von Lengefeld. 1730 ylnda Schiller ile evlendi.
2. Jenada yaynlanacak olan yeni Edebiyat Gazetesi.
3. Madame de Stal'. Anna Louise Germaine (1766-1877) nl Fransz kadn yazar.
Siyasal grleri ve eilimleri yznden Napolyon tarafndan Fransadan kovulmu,
pek ok geziler yaparak btn Avrupay dolam ve bu gezileri zerine yaptlar ver
mitir. De I Allemagne adl ciltlik yapl ile, o dnemin Almanyasn, yazarlar,
ozanlan ve filozoflar ile, gereki ve usta bir kalemle dnyaya tantmtr.

158
geliyor ki, yeryznde en ok deer verdiim bu varla bile
ilgi gstermek olanan bulamyorum. stelik sinirlerimin
en bozuk olduu aya1 rastlyor bu geli. O haldeyim ki 3.
Henrinin2 Guise dkn, yalnz kt havalar yznden kur
una dizdirdiine hak vereceim, mezara braklan Hcr-
dere3 imreneceim geliyor.
Yazdklarma bakp beni cumartesi gn karnzda ask
suratl bulacanz sanmayn: iimin skntsn szcklere,
dnce krpntlarna dkp ferahlamay amalyorum, ite
o kadar...
Bana cumartesiden nce elime geecek bir mektup ya
zar, buna Schillerin ve Mme. de Staelin bir iki satrn da
eklerseniz ok sevineceim. Ayakta kalmak ve direnebilmek
iin dostlua ve anlaya her zamankinden ok gereksemem
var. Durum bu denli aprak ve garip bir biimde birbirine
kenetlenmi olmasayd, beni kolay kolay karnzda greme
yecektiniz. Hem de, kimseye Allahasmarladk demeden, bir
zaman iin ortadan yok olacaktm.
Bugn ayn yirmisi! Yl bandan sonra, umarm bu ha
lim geer.

1. Goethe kt havalarn ok etkisi altnda kalrd. Karanlk, souk, ksa k gnlerin

den her zaman yaknmlr. 'G zel hava her eyi kolaylatrr.' der, Frau von Slein'a
yazd bir mektupta.
2. 3. Henri (1574-1589): Fransa kril. Katharina de Medicinin olu. Hugenoltelara
kar savat. Katolik ligasnn ar basmas zerine ordular yneten dk Fleinrinch
vo Guiseyi ve kardeini ldrtt (1588) 3. Henri, Valois soyunun son kraldr.
3. Johann Gottfried Herder (1744-1803): Filozof, din adam, yazar ve ozan. Herder,
18 Aralk 1803'te, yani iki gn nce lmtr. Herder, Goethe ile iyi arkadalk ili
kilerini 1793 ylna dek srdrd. 1793'len sonra bu arkadalk bozulmu, uzakla
ma ve yabanclama balamt. Bunda Herder'in ei Caroline Herderin de etkisi ol
mutur.

159
 RIEMERe 1

29 Ocak 1804
(...)
...renim grm olsun, ya da olmasn, kadnlarn t
mnn zevkinden ok itihas vardr. Her eyin bir kez tad
na bakmak isterler. H er yeni ey onlar eker. Sevimli imi,
ho imi, uyarl imi, ya da deilmi, ayrt etmezler. Zam an
la edinmi olduklar zevklerine zt dmesin de ne olursa ol
sun. En pften, en anlamsz, en bo, halta en kt bir ey,
holarna gitti mi gider.
Ama, alageldikleri bu zevkle att myd, o an burun
bkerler, bu isterse dnyann en kusursuz, en yetkin eyi ol
sun.
(...)

AIKLAM A

1805 ylnn ilk aylarnda nce Goethe, sonra Schiller

hastalanp yatarlar. Birbirlerini ziyaret edemedikleri iin k
sa pusulalarla mektuplarlar.
Bbrek sanclar ara verdike Goethe, Schillerden ha
ber sormaktadr. Mays sonuna doru Goethe iyileir, Schil
ler lr (3 Mays 1805). lm haberini hastalktan yeni kalk
m olan Goctheye vermekten herkes kanr. Sonunda Ch
ristiane bu ac haberi yava yava kendisine duyurur.
Schillerin bu erken lm G oetheyi ok sarsar.

1. Friedrich Wilhelm Riemer (1774*1848): Goethenin olu August von Goethe'nin

zel retmeni. Sonradan Goethenin sekreteri ve yardmcs olmutur.

160
 SCHILLERe

Weimar, 22 ubat 1805

Pek zorunuza gelmezse eer, bana birka szckle sal

nz bildiriverin; ok merak ettiim halde doru drst bir
haber alamyorum.
Ben, biraz daha rahata, iyilie kavutum, kafam az ok
iler hale geldi, ama henz bireyler baarp ortaya koyacak
durumum yok... Bu halimle, WinckelmannV bitiremedii
me zlyorum.
Sizi yaknda grmek istei ve en iyi dileklerimle...

SCHILLERe

Weimar, 20 Nisan 1805

Yazmalar2 gzden geirdiiniz iin, size ok teekkr

ederim. Bu ile ilgili ayrntlar zerinde e dncelere sahip
olduumuza ayrca sevindim.
Yakn, ama birok bakmdan benzeri olmayan gemie
yle bir gz atmak, kukusuz ok ho oluyor. Bu ileri ilk
frsatta, karlkl oturup konuur, dzenler ve bundan sonra
yaplacak basklar hazrlarz..
Winckelmannin kiilii zerine yazdm makaleyi
dn tamamlayp yolladm. -B ir tablonun altna ad bilinme
yen bir ressam, ya da bir ressam heveslisi: in doloribus pin-
xit3 diye yazmt. Yazmn altna imza yerine ben de byle
yazsam pek yerinde olacakt.- Scarronun4 alayl yazlarn

1. Goethc'nin yapt. "Winckelmnnn vc yaad yzyl. Winckclmann (1717-1768):

talya'da modem Arkeolojinin kurucusu Klasi/m vc Ncohumanizmin ncs.
2. Gschen basmevi ile yapt yazlmalar Yaynevi sahibi Colta ile konumadan n
ce, bu mektuplar gzden geirmesini Goethe, Sebiller den rica etmiti. Gocthede
Schiller gioi yaptlarnn bir yaynevinde baslmasn istiyordu.
3. in doloribus pinxit = in .Schmerzen gemalt ackr iinde bu resim yapld.
4. Scarron, Paul <i 610-1660). Felli b ir Fransz o. a.

Sem e M ek tu p lar 161/11

dan, zavallnn eklem arlarn sezinlemediimiz gibi, uma
rm okuyucular da bu yazlarda, onlarn ne aclara katlana
rak yazldn sezmezler.
imdi biraz da Ram eaunun yeeni1 iin yazlan notala
ra eiliyor ve kendimi birden, usuz bucaksz mzik dnya
snda buluyorum. Ana-lemay bir iki izgi ile iaret etmeye
alacam, sonra (ne de olsa) yabancs olduum bu dnya
dan bir an nce uzaklamaya bakacam.
Size almalarnzda baar dilerim, yakn zamanda on
lar grmekten sevin duyacam.

SCHILLERe

Sizi, kk kutlama toplantsnda gremediime pek

zldm. Herhalde, bugnlerde ya siz bana, ya da ben size
gelir, birbirimizi grrz.
Yaknda salnz tam kazanmanz dileiyle...

CATHARINA ELISABETH GOETHEye

Weimar, 6 M ays 1805

Augusla2 gsterdiiniz zen iin size binlerce teekkr,

sevgili anneciim! Yannzda bulunduu srece size biraz se
vin verdi ise, biz onun kat kat fazlasn, anlattklarn dinler
ken duyuyoruz. Onu dinlerken kendimizi,sizin ve tm eski
dostlarn yannda imi sanyoruz. Ona yaknlk gstermi
olanlarn tmne teekkrlerimizi bildirin. Dnyay yle bir

1. ' Rameau'nunyeeni: Diderol'non bu ad tayan kk bir piyesi. Lc Nevcu de Ra-

meau' adl bu ikili syleyii Goethe Almancaya evirmi ve 4 Mays 1973'te Islan*
bul'da Ik Lisesi (Niantn)nda, Bat Berlin'den gelen Renaissance Tiyatrosunun n
l oyuncular: O. E. Hasse ve Peter Mosbacher tarafndan baan ile sergilenmitir.
2. Julius August Walther Goethe (1789-1830): Goethenin hayatta kalan tek olu,
br ocuklarnn hepsi doar domaz ldler.

162
grsn diye yaptmz bu ilk denemenin sonucu, gelecei
iin bana umut veriyor. ocukluu mutlu geti. sterim ki, bi
raz daha akln bana toplayaca aa girerken de yine mutlu
ve umutlu olsun... Salnzn yerinde olduunu anlattka se
viniyor ve bunu ikidebir onun azndan duymak istiyoruz.
Gnlerim devingen gemekle birlikte, benim salm
da - hele bu gzel gnlerde - iyidir.
Hepimiz en gzel, en iyi dileklerimizi ve kranlarmz
sunarz.

COTTAya1

Weimar, 1 Haziran 1805

Schillerimizin ansn Alman Tiyatro Sahnelerinde kut

lama gereinin dnlp dnlmedii sorusu, sayn Bay
Cotta, bugnlerde bana yalnz sizin tarafnzdan deil, eitli
kiiler tarafndan da yneltildi.
Sanat, ac ile birleirse, bu ancak, acy hafifletmek, onu
avun bulacamz stn duyulara yceltmek iindir, kansn
daym; bu nedenle ben, elimizden gideni olduu kadar, on
dan kalan konu yapan bir yapt yaratmaya savaacam.
Tasarm hazrladm;2onu yakn zamanda gerekletirebi
leceimi umuyorum; ama imdiden u gn bitiririm diyemem.
zerime aldm greve yakr bir yapt ortaya koyabi
lirsem, onu, baka tiyatrolara da vermeyi dnebilirim, o
zaman, msvetteleri ve notalar3 yollayacam kii, kukusuz,

1. Cotta. Johann Friedrich (1764-1832): Zamannda Almanyann en byk yaynevi

COTTASCHE BUCHHANDLUNGup kurucusu. Schler in tm yaptlar; 1798-
den sonra da, Goethe'nin tm yaptlar bu yaynevinde baslmtr.
2. Goethe eitli nedenlerle bu tasary gerekletirmek olanan bulamad. Schil-
leri - A n m a - Treni, 10 Austos 1805le, Bad lauchsldtda yapld. Tren, Goet-
henin Epilogu ile ald. Bunun ardndan, Goethe tarafndan dramlatnlan ve m
ziini Zellerin hazrlad Die Glocke = an adl nl iiri sahneye kondu.
3. Partitur. ok sesli bir mzik eserinin, eitli enstrmanlarn nerelerde, nasl ala
caklarn gsteren notas, -zellikle Dirigent (Orkestra yneticisi) iin hazrlanan
msvedde. -

163
siz olacaksnz.
Yaknda size daha fazla bilgi vermek ve sizin de sa ve
esen evinize dndnz haberini almak umudu ile...

ZELTERe 1

Weimar, 1 lla zim n 1805

Size yazdmdan beri kt gnler geirdim. Ben, "artk

gidiyorum..." derken, giden, arkadam oldu ve onunla birlik
te varlmn da yars... Kendime, belki yeni bir yol semem
gerek, ama... yeni bir yol tutmak iin artk yam gemi.
imdi yalnz, gnm gn etmeye bakyor, sonras ne olacak
diye dnmyorum.
Her trl felketten, hatta lmden, kendilerine bir e
lence pay karmaya hevesli kiiler, ister tiyatrodan, ister
baka ynlerden, bana geliyor, kaybettiimizin ansn tiyatro
da kutlamamz neriyorlar. Bana gelince, ben de bu fikrin
karsnda deilim, ancak her eyden nce sizin bana yardm
c olup olamayacanz renmek isterim: 27 numaral m
zik dergisinde ad geen M otettenin2 insan yaar ve reri,
ya da yine byle ar ve etkileyici slupta yazlm bir baka
yaplnz varsa onu, bana yollamak olananz var m? Ya da
trende okunacak uygun szlerin yansra alnmak zere,
benim size bildireceim karakterde yeni bir kompozisyon ha
zrlamak isler misiniz?
Bu yndeki fikrinizi renir renmez size yeniden ya

1. T'tter. fcrl Friecich (1758*1832): Aslnda duvarc ustas ve inaat mteahhidi...

Sonradan Derlin Gzel Sanatlar Akademisinde mzik profesr ve Singakndemia'-
nn mdr oldu. Goethe ile 1799 ylnda balayan arkadal giderek derinleti, m
rnn son yirmi be ylnda Goethe'nin en yakn dostu oldu. Zelter ile arkadal
Goethe'nin mzik anlayn etkilemitir. Berlin'deki sanat ve zellikle tiyatro hare
ketlerini. mzik dnyasndaki yenilikleri Goethe, Zelterin mektuplarndan reni
yordu. Schiller den sonra Zelter, Goethe'nin en ok mektuplat kiidir. Zelter, a
irin birok iirini beslelcmilir.
2. Motelle: Konusu Incil'den alnm, ok sesli ark, bir tr *ilahi* - Kilise mzii.

164
zar ve gereken bilgileri veririm.

CAROLINE von WOLZOGENa1

Weimar, 12 Haziran 1805

Ziyaretinize gelmek cesaretini henz kendimde bulam

yorum. Byk bir hastalktan kalkar kalkmaz aynaya bak
mak nasl iimizden gelmezse, byk bir acy paylatmz
kiilerle yz yze gelmekten de ylesine kanyor insan...
u kt paras ile size ve kzkardeinize en ili selmla
rm sunar, tek szck ile de olsa, bir yant vermenizi rica
ederim.

ZELTERe

19 Haziran 1805

(...) F ran k fu rtern 2 o kepaze yazsn mektubuma ekliyo

rum. Gazetelerine: yoksulluk iinde ld, ardndan drt o
cuk brakt, diye yazyorlar ve sonra ans iin yaplacak tre
ne giri serbest olsun, buyuruyorlar! Papazlarla, koyu dinci
ler bile Azizlerinin anma trenlerini, yaayanlarn faydalar
iin deerlendirmekten kanmazkcn... lmn ardndan du
yulan derin ac, bu ancak dostlara zg. Paradan baka bir
eye deer vermeyen bu Frankfurtlu baylar gereki davra
np da dostumuza ilgilerini sa iken gsterseler daha iyi eder
lerdi; sz aramzda bir kez olsun elinden msveddeleri alp
cretini hemen demediler (de kitap basldktan sonra nasl
olsa tanesini on iki kurutan3 alrz hesab ile onu sknt iin
de bekletip durdular.

1. Caroline von Woizogert: Sebillerd karsnn kzkardei, yazar.

2. 'Frankfurter Journal': Frankfurtda kan gazetenin bir says.
3. Groschen: 10 Pfennig:

165
 Kusura bakmayn, aldm, uzunca yazdm. im ylesi
ne dolu ki kendimi tutmasam, bu konu zerine sayfalar dol
durabilirim.
Halleden1gelen Geheimerat WolP on drt gn konuu
muz oldu. Bu yetkin insann yaknl, beni her bakmdan
glendirdi. Jacobiyi de bugnlerde bekliyorum. Bu yl bit
meden sizi de grme ansm olmayacak m?
Tanrya emanet olun ve arasn uzatmadan bir yant ya
zverin; bu ara, bir kez uzarsa - b ir de bakyorsunuz- mr
boyu srm gitmi.

FRIEDRICH AUG UST WOLFa

Liiiwhstcidt29 Aslos 1805

Doumgnm deerli arkadalarn arasnda deil de,
burada lekbama kutlama fikri nereden aklma geldi, diye
dnrken Plolinir1yaam kitabnda karma kan u sa
trlarda bu sorunun yantn buldum: quippe cum neququ
am decere putaret nalalem ejus sacrifciis conviviisque celeb
ran .5
Bu yetkin insann dn, deri kapl kitabn cildinden
geip beni bu denli etkilerse, ylesine bir gz attm bu ya

1. Halle: Saale Nehri kysnda niversitesi olan bir kent. Bu niversite 1694 ylnda
kurulmutur.
2. Gelcimcrat Wolf. Friedrich August Wolf (1759-1824) Halle niversitesinde profe
sr. 1807'den sonra Berlin niversitesinde, ilka edebiyat aratrcs. Modern ede
bi eletiri biliminin kurucusu.
3. Bad Lauchstdt: Halle yaknlarnda, elik kaplcalar ile nl bir kent. 1775-1810
yllar arasnda Weimar Dkal byklerinin -b ata Goethe olmak zere- dinlen
dii ve ifa arad yer. 1802 ylnda ina edilen tiyatrosuna, byk ozana atfen Goet
he Tiyatrosu ad verilmitir.
4. Plotin, (Yunanca: Plolinos) (205-270): Yunan filozofu. Neuplatonismus * Neop-
latonismein kurucusu. 245ten sonra Roma'da kendi kurduu okulun yneticisi ve
profesr. Verdii dersler rencisi Porphyrios tarafndan yaynland. Plotin felsefesi
nin klasikler zerine (G.Bruno, Berkeley, Shaftesbury, Goethe, Novalis, Schelling)
byk etkisi olmutur.
5. "Doumgnn gsteri iinde kutlamay ok yersiz bulmas nedeniyle...

166
pt adamakll incelediim zaman ne olacak, bakalm?
Yalnz, bu inceleme ii iin, kesinlikle, Yunanca Texti
istiyorum.1 evirmen, yazar, genel olarak, hatta ayrntlar
ile gayet iyi anlam olabilir; ama birok yer var ki, ya Latin-
cenin Yunancay tam karlayamam olmas, ya da bu kar
layn beni tam tatmin etmemesi nedeni ile karanlk kalyor.
Elimde kitabn asl olsa, kolay...
Sonra sk sk karmza kan soyut terminoloji szckle
ri iin de kitabn asl yazld dilde kullanlm szckleri bil
mek gerekli.
Elinizdeki orjinali bir sre iin bana vermek ltfunda
bulunursanz, size, bu noktalar zerine edindiim bilgilerin
hesabn vermek isterim... Dncelerin dnyasna geme
den nce, ruhun, iirsel bir hava iinde oyalanarak kendini
hazrlamas, kim bilir, belki de daha iyi olacaktr.
Birlikte oseler, bentler, da yollarm aarak, eitli yer
leri gezmek, bana bunlar gstermek istediiniz iin size ne
kadar teekkr etsem az. yle gemie bakp da neler atlat
m olduumu dnnce bunu daha iyi anlyorum. Ne sz,
ne de yaz ile size anlatma yeteneini kendimde bulamadkla
rm, umarm siz, duyularnzla sezinlersiniz.
Sevgili Minchene3 selmlarm yollar, mektubu size geti
ren adamla bir haber iletmenizi rica ederim.
August derin sayglarn sunar; onun da bu sabah erken
den yola kmas ile, bir kez daha tam bir yalnzlk iinde
yim.
Bu mektubu yollamak iin frsat kollamtm; sizden de
ilk frsatla kitab3 yollamanz rica ederim.
En derin sayglarmla...

1. Goette'nin elinde kitabn Latince evirisi vardr.

2. Minchen: VVolfun kz Wilhelmine.
3. stedii kitap hemen ertesi gn eline geer.

167
 AIKLAM A

(...) elin, korkulu, karanlk yllardr bu yaanan yllar:

Avrupa topraklar Napolyon ordularnn izmeleri allnda
sarslr. -m paratorluk tacn bana koyan Napolyon, yeni
bir Avrupa haritas izmek abasndadr. -
Napolyon bu yllarda, -1806-1808 yllar- Rusya ile an
lamak, Avrupay byk ortakla blmek isteini tar kafa
snda ve kalbinde.
Krallklarn, prensliklerin ortadan kalkmas, yenilerinin
kurulmas iin bir buyruu, hayr, bir iareti yeter.1 Byk
Fransa mparatorluunun yansra Rheinbund (Rcn-Dcvlelle-
ri Birlii), Wcstfalya Krall, Napoli, spanya, Hollanda
Krallklar kurulur. mparator, ounun bana, ya kardele
rinden birini, ya da gvendii mareallerinden birini koyar.
Napolyonun fkesini zerine ekmi olan kk Wei
mar Dkal (Dk Karl August, bu srada, Prusya ordusun
da komutan olarak Franszlara kar savamaktadr.) l m -
kalm korkusuyla titrer.
Yakn niversite kenti Jena dolaylarndaki sava, Alman
larn yenilgisi ile bitmitir (Ekim 1806). Jcnay hi acma
dan yakp ykan, yama eden Franszlar, W cimara yrrler.
Goethe, bu kark ve huzursuz yllarda, byk bir aba
harcayarak bilimsel aratrmalarn yrtmekte, bir yandan
da, Faust zerinde almaktadr. Bana bir ey gelecein
den, kendisi iin baarmay bir bor bildii Farbcnlchresini
bitirmeden gideceinden korkar. Ve yllar sren almalar
n ana hatlar ile tamamlamay baarr. Beri yanda Faustun
birinci blm, Reim erin de yardm ile gzden geer ve
baskya verilmek zere hazrlanr.
Bu dnemde, W cim arda, karakterlerinin salaml,
pratik zeklar ve cesaretleri ile Dkal ve onun dahi oza-

1. 6 Austos 1806'da 'Heiliges Rmisches Reich Deutscher Nation' (Alman Halkn-

dan oluun Kutsal Roma mpara* Ju) sona erer.

168
ntn kurtarmay baaran iki byk kadn karmzda gryo
ruz: Bunlardan biri, Kari Augustun kars gen Des Lou-
ise-Auguste (1757-1830), kincisi ise Christiane Vulpiusdr
(1765-1816).
Birincinin gzpek davran ile kk Weimar kenti
yerle bir olmaktan ve yamadan kurtulur, ayakta kalr; kinci
sinin yararl ise Goethenin yalnz cann deil, maln da
kurtarr.
Goethe, uzun yllardan beri, eitli nedenlerle erteledii
bir karara apansz vararak, Christiane Vulpiusu nikhna
alr.
Saray vaizi ve bapapaz Weilhelm Christoph Gnt-
herin, saray kilisesinde, sessizce kyd nikhta tank ola
rak: Biricik oullar, 17 yandaki August Goethe
(1789-1830) ile onun hocas ve G octhcnin yardmcs Rei
mer (1774-1848) vardr.

SCHELLINGe 1

Weimar, 31 Ekim 1806

Pek nazik ve itenlikle yazlm mektubunuzu aldm

zaman, sizin iin yazdm halde, ayn on altsndan beri m a
samn zerinde durup bekleyen mektuplar yollayamadm di
ye zldm. Bunlardan biri de Mnihe gnderilecekti.
Bu ilerin byle geliecei,2 ne yazk ki, ta bandan beri
belli idi; u var ki dnya tarihine admz bylesine fedakr
lk karlnda geirteceimiz, bizi gururlu bir korkuya kap
trmamt.

1. Schclling, Friedrich Wilhelm von (1775-1854): Romantik akmn filozoflarndan.

Byk Alman ozan Friedrich HLDERLINin okul arkada (Tbinger Stift).
1798-1803e kadar Jena'da felsefe okuttu. 1827'den sonra Mnihteki 'Bilimler Aka
dem isinin bakan.
2. Jena nnde yenilgi ile biten sava ve Napolyon ordularnn Weimara yryleri
ni kastediyor.

169
 Gsterdiiniz yrekten ilgiye teekkr ederken, kendim
den, evremden ve benimle ilikisi olan her eyden size iyi
haberler vermek iin sabrszlanyorum.
Korkun biimde gelimekte olan olaylar heyecanl sez
giler dolu gnler yaayarak bekliyorduk; hi abartmadan sy
leyebilirim ki tam yetmi iki saati tehlike ve korku iinde ge
irdik. Ama pek ok eyi, bu arada deer verdiimiz eylerin
en nemlisini kurtarabildiimizi gz nne getirince insan, fi
kirce ve bedence harcad enerjiye, hele para ve erzak kayb
na acmyor dorusu. -Salmda bir bozulma olmad;
Karlsbaddan dndmden beri kendimi srekli olarak, ga
yet iyi hissediyorum.
Jena, Weimardan daha ok zarar grd. Zavall Schel-
verin kayb ok byk; Frommannlar ve teki arkadalar
da vartay ucuz allattlar. Jena ve W eimarda, dorudan do
ruya bana bal olan bilim ve sanat binalar pek zarar grm e
di. imdi herkes kendini yeniden dzene koyma abas iin
de. Derslere kasmda balanacak. Bu korkun sava seli
ikinci bir kez buralar bastrmazsa yaamn ve uramn, bu
rada duraklamadn ve gelitiini, yaknda haber alrsnz.
Jakobilere, sizinkilere ve beni hatrdan karmam
olanlarn tmne yrekten selmlar.

COTTAya

Weimar, 7 E kim 1807

(...) Estetikle ilgili olarak elimize geen yazlar, ya da

kendi yazdklarmz size seve seve sunmaktayz, bunlarn ya-
nsra, kamuoyunu ilgilendiren eitli konular zerine yazlan
lar da gnderilecektir; yalnz, politik varlmz ilgilendiren
yazlar, ayet benim tarafmdan gnderilmemise, bunlar
derginize koymamanz, sizden kesinlikle rica edeceim.
Biz Almanlar, hibir zaman politikada nemli olama-

170
dik. Bizim ar basan ynmz, gcmzle ters orantl ola
rak sanat ve bilimi gelitirmi olmamzdr. Baka alanlarda
admz, sanmz anlmaz, hele bugn iin, bsbtn. u hal
de, Almanyann durumu, tm olarak, iyice belli olmadan,
Alman devletlerinin, hele kk devletlerin hi sesi kmasa
daha iyi olur; -kim i panie kaplm roman yazarnn, ya da
isiz gszn, ya da kt niyetlinin uydurduu ve yayd
samasapan haberleri, hi deilse bizim tuttuumuz ve kal
kndrmak istediimiz kurumlar geri evirsin. -B u noktaya
bir kez daha parmak basmam balayn... Ama bu, yaad
mz gnler iin, her zamandan ok nem tayan bir so
run...

FRAU VON TRCKHEIMa1

Weimar, 14 A m lk 1807

Beni sevindiren mektubunuz, aziz dostum, ge elime

geti; olunuz beyefendi, onu Dresdenden yollamlar. Ziya
retime geldii zaman, ben kendisinin olunuz olduunu bil
miyordum. Benzer ad tayan iki aileden, tekisinin ocuu
sanmtm. Ama yine de, onu tamam ile yabanc bildiim
halde, pek beenmitim. kinci kez yanma geldii zaman,
hzl bir sanan gemesi iin bir hayli beklemesi gerekli, ye
mek vakti, kp gittiini renince, yemee alkoymadm di
ye kendi kendime zlmtm, o kadar canayakn bulmu
tum kendisini. - te k i olunuzun gelmesini uzun bir sre
den beri sabrszlkla bekliyorum; birinciye gsteremediim
yaknl buna gstermekte, kukusuz, kusur etmeyeceim. -
Mektubumu bitirirken, izin verin de size, ok uzun bir

1. Anna Elisabeth von Trckhetm, (baba ad ile Schnemann) U l i (1758-1817): Da

ha on alt yanda iken Goelhe ile nianland (1775). Birbirlerine duyduklar hayran
lk ve sevgiye karn, Goethe, kendini evliliin balantlarna sokmak istemedii iin
nian bozdu ve Weimar saraynn arn kabul ederek Frankfurttan uzaklat.
1778de Lili, Staresburglu Banker Bernhard Friedrich von Trckheim ile evlendi.

171
 sreden sonra, kaleminizden km birka satr okumann
beni ne kadar ok sevindirdiini, gzel ellerinizi, yaammn
en mutlu gnleri saydm o eski gnlerin ans iinde, binler
ce kez perek belirteyim.
Salk ve huzur iinde yaayarak ektiiniz bunca sknt
ya geirdiiniz snavlar unutmanz dilerim.1 Bir sre sonra
bizler de ayn sknt, ayn snavlarla karlatmz zaman,
ben hep szn gstermi olduunuz dayanklk ve bykl
anmsyordum.
Sizi Tanrya emanet eder, beni hatrdan karmamanz
rica ederim.
Sizi hibir zaman unutmayan
G O ETH E

BETTINA BRENTANOya2

Weimar, 9 Ocak 808

Bilen ve yapabilen, tek tek herkesin iinden geirdiini
sezip bu isteini yerine getiren gerek bir Noel-Baba gibi
davrandnz, sevgili Bettina.
Paketiniz geldiinde yemee oturmak zere idik. Onu,
st yar kapal olarak ieri getirdim ve sizin bir kez otur
mu olduunuz yere koydum ve o gzelim kadehi doldura

1. Lolhrngen'dek bir kyde, siyasili nedenlerle srgn olarak yaayan kocasnn

Fransa yi terkedp Almanya'ya kamasndan sonra Frau von Trckhelm. ocuklar
ile birlikle, buyuk zorluklara gs gererek Almanya'ya dnmeyi baarmt.
Be" ma Brentano (1785-1859): Sophie von La Roch'un lorunu, Maximiliane Bren
tano nun kz. - 1811'de Achim von Arnim ile evlendi. Goethe'nin annesi ile an a-
kz yaknl iinde arkadalk kurdu. Ondan. Goethe'nin genlik yklerini bol bol
dinledi, nollar ald. Bu arada Goethe'nin. annesine, yani Maximiliane von La Roc
he a duyduu derin hayranl rendi (Bak. 1. kitap. Genlik Yllar Sayfa: 38-39)
Du kurmay seven, ince ruhlu, duygulu, romantik yaradll bir gen kz olan Bclli-
" a .S ..Slk Frankfu,1lan Weimar'a gitti ve Goethe ile arkadalk kurmay baard.
-Buyuk ozana duyduu hayranl, daha dorusu, tutkuyu gizlemiyor, onu yzne
de apak sylyordu. - Ancak Bettina nn btn anlattklarnda d ve iir bir arada
yer almtr Yazlan hibir zaman tam geree dayanmaz. Goethe ile yazmalann
sonradan Bir ocukla Mektuplamalar' ad altnda 1835 ylnda yaynlad.

172
 rak Augustun onuruna kaldrdm. Kadehi armaannz ola
rak kendisine uzattm zaman at kald. Bunun zerine Re-
imere ha ve keseyi verdim. Hibiri bunlarn nereden geldi
ini kestiremiyordu.
Ve sonra o zarif ve gzel atal-kak takmn ortaya
kardm. Karm, biraz arm ve mahzun olmutu; kendisine
hibir ey yok sanyordu. -S abrn denemek iin, bir zaman
bekledikten sonra yolladnz giysilik kuma karp ona ver
dim. Arlk bilmece zlmt ve herkes sevin iinde Bclti-
nay vyor, onun iyiliklerini sayp dkyordu.
Ben de bir kez daha konuya dnersem, teekkr ve v
glerimi aralksz tekrarlamam gerekir. Setiiniz armaanla
rn iinden benim iin dndnz o zarif rnek beni se
vinli bir aknla drd. Sanat merakls arkadalar a
rttm. Hepsi o irin oyunbazlara1 hayran kald.
Ksacas, sanki siz, kendiniz yanmza gelmisiniz gibi se
vinli bir bayram gn oldu bugn.
Yaknda, sevgili annemin nasl olduunu, ona nasl bak
tnz, neler konuup oyaladnz bildiren mektuplarnz
bekliyorum. Sevgili Melinenin2 yollad balk daha da er
ken gelmiti. Kimseler duymasn, ama: ona yakt kadar
hi kimseye yakmad bu balk.
Bay Slollenin mavi ktlar zerine yazd satrlar, de
mek hounuza gitti! Adiy benim cici ocuum! -Y aknda
yazn ki, bana yaplacak yeni bir eviri ksn. -

Mme. De STAELe

Karisbad, 26 May.s IH08

Bu kez, evden ayrlmak, eitli rastlantlar nedeni ile,

bana her zamandan zor geldi; sizi, geziniz srasnda grme

1. Die anigen Blgenden. Kk ak tanralar (Amorettcn) kastediliyor.

2. Bcttina nn kk kzkardei.

173
 ansndan yoksun kalacam bilmek de bu nedenlerin arasn
da nemli bir yer alyordu, sayn dostum.
Ne var ki, baka kar yol olmaynca yazgya boyun e
mek zorunda kaldm; imdi on gnden beri buradaym ve
kartlarn bir arada olutuu bu evrede, gz kamatran bir
gzellikle gelien ilkbahar yaamaktaym: Kl rengi ahap
evlerin, karanlk yzl kayalarn ve koyu am ormanlarnn
yansra, ieklenmi ve taptaze bir yeile brnm aala
rn ve da yamalarnn seyrine doyum olmuyor. Btn bun
lar ya da benzerlerini, hi kukum yok, siz de yolunuz ze
rinde grm olmalsnz! Belki bu yzden, yani kendimi ye
niden mutlu duyduum iin, pek nazik biimde beni Dres-
dene armanz, iimde kendi kendimle yaptm bir sava
ma yol at.
Doruyu sylemek gerekirse: Sizi, evrenizdeki birka
yaknnz, din banz ve rahat gnlnzle ba baa bulaca
m, kalabaln olmad bir da evine beni arm olsayd
nz da, bylece bana burada sizinle birka gn yaamak an
sn verseydiniz; vaktiyle birlikte geirdiimiz o mutlu saatle
ri yenibatan yaamak iin, ne yapar yapar, yannza koar
gelirdim.
Ama o gzel doa iinde yer alm, deerli sanat yaptla
r ile bezenmi, nl kentimizde, size bir an nefes aldrm a
yan- bir kalabalk ortasnda sizi bulacam dnnce heve
sim kayor, rahatlkla konuamayacam, cannz sktm
iin de zleceimi biliyor ve gelmeyi istemiyorum.
Brakn da, ok saatlerini sizi dnerek geirdiim yal
nzlm iinde kendimle ba baa kalaym ve sizin, Dres-
dende neeli, bundan byle yapacanz uzun yolculukta
mutlu, W cimarda ise, size beni anmsatacak gnler geirme
nize duac olaym.
Yazn ve yaynlayn,1 bakalm, biz dopdoru Almanlar

1. Madame de Slal in De lAllemagne adl kitab o dnemin Almanyasn canlan

dryordu. 1810da yaynland.

174
iin yazdklarnz! Yar yurtta saydmz, iyiniyetli, dost bir
komunun bize tutaca aynada kendimizi grmeyi, onun
zendirici, gs kabartc bir iki szn iitmeyi hak etmi
izdir, sanrm.
Sonra da, ben kaleme sarlp Corinnay1 okuduktan
sonra, istediim halde yazamadm yazy kaleme alp sizi,
almalarnz olduu kadar, size kar kalbimde beslediim
sayg ve hayranl da iyiden iyiye belirtip ortaya koyaym.

CHRISTIANE VON GOETHEye

Karisbad, 2 T em m uz 1808

Weimarda Frau von Staele seni ekitirdiler diye ken

dini zme sakn. Dnya byle kurulmu bir kez. Kimse kim
senin stnln ekemiyor, stnlk hangi ynden olursa
olsun.
Bu stnl, berikinin elinden alp da, kendine mal
edemeyince, ya onu kltyor, ya tmyle yadsyor, ya da
daha ileri giderek tam tersini sylyorlar.
Sen, yazgnn sana lyk grd ile mutlu ol; onu hak
etmitin, imdi de elden karmamaya bak.
Bize den, sevgimizi yaatmak ve srdrmek... Gide
rek evremizi daraltr, birbirimize daha ok yaklarz ve by-
lcce kimselere aldrmadan gnlmzce yaar gideriz.

1. 'C orinna Madame de Stalin bir roman.

175
 REINHARDa1

Weimar, 2 Aralk 1808

(...) Demek m paratorun beni kabul ederken syledii
o gzel sz2 sizin kulanza dek geldi? -E c c e homonun,
alabora edilip tam ters yerde, benim iin sylendiine bakn
ca, beni de stn bir dinsiz, dinsizin daniskas olarak almak
gerek. -
Ama unu da syleyeyim ki dnyalara boyun edirmi
bir insann, yzme bakp itenlikle syledii bu sz, beni
gereklen ok sevindirdi.

WILLEMERe3

Weimar, 5 Aalk 1808

En ili teekkrlerimi size sunmaya zaman bulmadan,
aziz ve eski dostum, karma yazdnz mektubu aldk; oku
duklarma ve karmdan duyduklarma son derece sevindim.
Yaknlarma yaptnz iyilikler ve bizlere gsterdiiniz
ilgi iin size candan teekkr ederim.
Sizinle bir sre birlikle yaayp eski yllar anmay ve ya
amn eitli cilveleri zerinde karlkl konumay ne kadar
islerdim, bilseniz!..
Yazgnn sizden esirgemedii ok ynl olanaklara kar
n, zaman zaman skldnz ve bunun ulalamam istek

1. Reinhard. Car! Fricdrich (1761-1837): NVrtlcmberg'in soylu bir ailesinin olu.

1791dcn sonra Fransa Dilerinde alt. Ksa bir sre iin dileri bakan da oklu.
1808de Kassel'de. Nnpolyon'un eliliini yapyordu. Goelhe kendisini 1807 de
Karlsbad'da tand ve lnceye dek onunla mektuplat
2. Voila un honme': Napolyonun Goelhe iin syledii sz. Eece llomo! = Scht,
clch cin Menseh (Trkesi: 'Buyrun. ile insan!'). Bu sz. ilk nce, banda diken
li elengi tayan sa peygamber (Jcsus Chrislus) iin sylenmiti. (Bak. Ahd- Ce-
did. Johannes 19. 5.)
3. IViI/cm'r, Johtnn Jakob (1760-1838): Frankfurllu banker, Geheimer Rai. Frank
furt kentindeki sanal ve kllr hareketlerinin koruyucusu.

176
lerden doduunu da ok iyi biliyorum.
Doann ve evrenin kendilerine verdii ile yetinen, faz
lasn beklemeyen insanlar, bir bakma rahat yayor; stelik,
ilerinde stn zevklerin zlemini duyan, hem kendilerinin,
hem de evrelerindeki kiilerin ykselmesini isteyenlerden
ou zaman, daha bile ileri gidiyorlar.
Doutan sahip olduklar yetenekleri sonuna dek geli
tirmek isteyen ve kendini buna zorunlu sayan, evresinden
bireyler bekleyen insann mr ise, oun, bu bocalamalar
la geiyor; hibir zaman, asl isledii lkye ulaamyor; ken
di gibi dnenler arasnda yaayp almak mutluluuna
erimi olduunu kabul etsek bile, yine de onu ulalmazn
peinde koar gryoruz.
Bylesine kkl konular zerinde yazmakla olmuyor;
bunlarn zerine, karlkl oturup yaplan konumalar, ok
daha tatl ve faydal olurdu, kukusuz...
Tanrya emanet olun ve sevgili yaknlarnz ile birlikte
bizleri hatrdan karmayn.

ROCHLITZe 1

Weimar, 29 ocak 1809

Efendim,
9 adet Saksonya Talerini2 sunuyorum. Giderlerin tutar
bu miktar at ise, bildirmenizi rica ederim.
Antigoneun okuma ve oynama provalarnda bulundum.
Konumalar iyi, oynamay da baarl buldum. Sophoklcsin
bu gzel yaptn zetlenmi olarak grmeye ve dinlemeye
doyum olmuyor. Bu akam son prova, yarn akam da temsil

1. Rochliz, Johann Friedrich (1769-1842): Leipzigli liyatro ve roman yazar, mzis

yen, editr. Goethenin 1800 ylndan beri tand, eletiri ve yarglarna nem verdi
i arkadalarndan biri.
2. Taler. Gm lira.

Seme M ektuplar 177/12

 var. Piyesin, bugnk anlamda ok etkili olacan sanmyo
rum; ama herhalde onu da sekin ve oturakl piyeslerimizin
arasna alr ve zaman zaman sahneye koyarak lmszletin-
riz.
Yaknda daha uzun yazacam. -

ROCHLITZe

Weimar, 1 ubat 1809

Ksaca syleyeyim: 30 Ocak. -P azartesi akam Antigo
ne baar ile oynand. Seyircinin tepkisi, dndm gibi ol
du: Halk, piyesin olumlu ve dndrc etkisi ile tiyatro
dan honut ayrld.
Sahnede bylesinc bir aklk ve sadelie alk olmayan
seyirci, hem sevinmi, hem de biraz bunu yadrgam gibi
d. Dilin kolay anlalr oluunun ok olumlu etkisi oldu.
Oyuncularn tm ak seik ve doru konumaya aba
harcad, kimisi bunda stn baarya ulat: Antigone roln
de Madam Wolff ve koroyu yneten ei gibi...
tekiler de zaman zaman olaanst baar saladlar;
dediim gibi, sonu baarl ve sevindirici oldu.
Temsil bugn tekrarlanacak. Umarm ki halk, yapt,
bir daha, bir daha gre gre daha ok anlayacak ve sevecek.
Sizin, ii ele alnza gelince, bu ynde de ancak vc
szler syleyebilirim; ne kerte uygun ve hesapl alm oldu
unuzu temsilin baars ortaya koydu.
Sunduunuz mziin kimi yerlerini, szler ve iirler da
ha y anlalsn diye, kardm. Bunun dnda, urada, bura
da yaptm deiiklikler ok nemsiz. Balangta sava,
sonlarda da, haberci rolne kardm Bay Unzelmannn
baarsn da belirtmek gerek! Yorumlar ok gzeldi.
Bu mektubumu da teekkrlerimle burada kesiyorum.
Yazarn kim olduunu, bugne dek tam olarak bilen yok.

178
 RIEMERe

Jena, 19 Mays 1809

Dn aramzda geen olaya1 bir bakma da sevindim;

son zamanlarda takndnz hrn hal ile er ge, aramzda
byle bir sahne olaca belli idi; u kadarn syleyeyim ki,
sabrm zor bir snavdan geirdiniz. Btn bu olup bitenler
den sonra, fkenin bizi nerelere gtrebileceini ac ac anla
dnz dnerek, sakin olmaya alyor ve birlikte srdr
dmz yaam, her eye karn, srdrmeyi deneyelim, di
yorum.
Ancak, kendinize hakim olmay kesinlikle gze alacaks
nz; yok, eer banza buyruk olmay dnyorsanz, kendi
nize, hemen imdiden yeni bir i aramaya bakn. Kukusuz
baar ile alacanz pek ok i bulabilirsiniz.
Ama hangi i olursa olsun, bilmeniz gerekli olan ey:
Yaammzn hangi durumunda olursak olalm, bizlcrdcn
beklenen, yapmamz gereken iler vardr ve bizler bakalar
nn bizden beklediklerini dzenli ve gvenilir biimde baar
dmz oranda nemliyizdir.
Msveddeleri dikkatlice gzden geirdikten sonra bask
ya vermenizi nermekten baka bir diyeceim yok.
Siz o genel dncelerinizi, ann gerektirdii yaamla il
gili sorunlar zerinde, etkili biimde toplamaya bakn; o za
man bu iler ve daha biroklar, kolaylkla yrr, gider.
te byle. Karlatmz zaman hibir ey olmam gi
bi davranrsnz!

1. Bu olayn ne olduu bilinmiyor.

179
 REINHARDa1

Weimar, 31 Aralk 809

Ruh yaknlklar2 adl kitabm, beni anmsatsn diye,

uzak yakn btn arkadalara, sirkler eklinde yolladm.
Bunun dnda halk da onu alr ve okursa, sevinirim, bu
kukusuz byle! -A m a ben onu, belli kiiler iin yazdm, on
larn beni yanl anlamayacan biliyordum. - Bu kk kita
b size postalarken de iimde bu inan vard; aldanmadm,
gnl alc, gzel szleriniz belgeliyor.
Halk, hele Alman halk, demosun3 garip bir karikatr
dr; kendinde bir tr stnlk, sekinlik var sanr, gnlk ya
amda olsun, okumada olsun holanmad eyi veto edip
uzaklatrmakta kendini yetkili grr. Buna kar yaplacak
tek ey, hi ses karmadan beklemektir. Ben, imdiden, bir
ka yl sonra bu rom an yenibatan okuyanlarn ne kadar et
kileneceklerini dnerek seviniyorum.
Hakknda koparlan grlt ve eletirileri bir yana bra
kp olmu bilmi bir gerek olarak onu, d gcmzn kar
snda canlanm bulursak ve istesek de istemesek de, hibir
eyi deitiremeyeceimizi kabullenirsek, belki o zaman y
kde tantmz duygulu harika ocuku barmza basarz;
nasl ki tarihte de, birka yl geer gemez, eski kraln idam
n, yeni imparatorun onun yerini almasn olaan saydmz
gibi...
Gerekle olup bitenleri nasl olaan karlyorsak, oza

1. Reinhard, K. Friedrich (1761-1837): Wrttembergin soylu bir ailesinin olu.

1791den sonre Fransa Dilerinde alt. Ksa bir sre iin dileri bakan da oldu.
-1808de Kasselde, Napolyonun eliliini yapyordu. Goelhe kendisini 1807de
Karlsbadda tand ve lnceye dek onunla mektuplat.
2. Wahlverwandtschaften: Ruh yaknlklar* diye evirdiimiz bu szck. Goetheden
sonra Alman dilinde ok kullanlr olmutur. nsan, ok zaman, yakn akrabas olan
rnein: kardeine duymad yaknl, hi akrabas olmayan baka soydan, baka
rktan, baka dinden... olan bir kiiye kar duyabilir. Bu, ona, rastlantnn verdii
akraba=yakn deil, ama kendisini bilerek, sezerek setii bir akrabadr. Bu szck
ile sylenmek isteneni burada aklamay uygun bulduk.
3. (Yunanca): (demos) halk.

180
nn yarattklarn da yine yle karlamalyz.
Bir olanak bulursam, Paskalya Yortusuna, Renkler Ku
ram1 ile ilgili almam tamamlayacam. Onu maysla, ta
belalarla birlikte size sunarm.
Elimde, ayn zamanda alarak tamamladm iki cilt
var, sayfa toplam daha imdiden 65i buldu. almalarm
biraz hzlandrabilirsem, iin sonunu ok gemeden getirebi
leceimi umuyorum. Bu yaptlara den de yine, tekilerde
olduu gibi, nce varlklarn, sonra nemlerini tantlamak
olacak.
Gnn, nn getirdiince iyidir, hotur denmesini bek
lemiyorum. Buna karn, kukularm u biimde ya da bu bi
imde, rtlecek, yok edilecek olursa sevineceim...
inde, uralarmla ba baa yaadm izbemden size
yalnz, kafam ve ruhumu dolduran eylerden, iinde yaad
mz gnlk politika ortamnda, korkun hayaletler gibi in
sann gzne batacak olan bu konulardan, yazyorsam, ba
layn...
Bir zamanlar, gstermi olduunuz ilgi ile beni mart-
mtnz. Size yabanc ve uzak olan bu konulara gsterdiiniz
ilginin, aramzdaki dostlukla beslenerek sregideceinc inan
yorum, bu inancmda aldanmak istemem.

AIKLAM A

(Ruh Yaknlklar)

niversite kenti Jenada, yalnzlna brnerek ksa s

rede yazd bu roman, 180,9 sonlarnda yaynlad zaman,
byk tepkilerle karland.
En yakn dostlar bile, bylesine bir konuyu G oelhenin
bu kadar iirli bir hava iinde ve bu kadar ak bir dille i-

1. Farbenlehre.

181
 lemesine amlard.
Goethe evlilik zerine ne dnyordu. Onu savun
mak m, yoksa knamak m istiyordu?
Konuyu, ylece, zetleyelim:
Baron Edvard, ile Barones Charlottenin atolarna, yz
ba ile kars (Otlilie) konuk olarak gelirler.
Mknatsla ekilmi gibi, ilk bakta, Yzba, Charlot-
le ye, Edvard ise Ottilicyc tutulur. Bu aprazlama tutku
ile birlikte yazg, nne geilmez bir gle bu drt kiinin
evresine grnmez alarn rmeye balamtr. -
Drd de, bir d iinde gibi, uyurgezer bir halde trajik
sonuca srklenirler:
Bir gece, -B u sahne sonradan ok eletirilmi ve okla
r tarafndan ahlakd' olarak nitelendirilmitir! - Edvard,
kars Charloltc ile (gzlerinin nnde Ottilienin hayali oldu
u halde) birleir. C harlollcde o anda sevgilisi yzba ile
yatmakladr!..
Bu geceden doan ocuk yzbann modelidir. Gzleri
ise Otlilienin gzleri...
-K itap, ok ackl bir ekilde son bulur: Ottilie, Char-
lotte nin ocuunu kaza sonucu- gle drr, ocuk
lr. - Bu lmden kendini sulu bulan Ottilie, kendi kendi
ni cezalandrr. Yemez, imez, kendini lme terk eder ve
lr...
Onun ardndan Edvardda dayanamaz ve lr. Ama
ozan, karmzda bir hayal evreninin kapsn aralk brakm
tr: Sevgililer lmn tesinde birleecekler.
Romann en ilgin kiisi: Ottiliedir. Edvarda duyduu
derin sevgi, duygusal ve ruhsal bir nitelik tar... Bedence
yaklamak, bu ince, duygusal ve iirli duyuya, yani sevgiye,
kabaca bir son vermek demektir. Bylesine bir birleme hoy
rat, irkin, hatta irentir!

1. Kutsal kitaba gre bu, byk bir gnahtr. Incilde yle d e r "Bir kadna cinsel
istekle bakan, onunla zina ilemi saylr.

182
 Goethe, Ottilie tipini ok zenle yaratm ve olaanst
bir baar ile ortaya koymutur.
G oethenin, u kadndan esinlenerek, d grn
daha ok Minchene (Minna Herzlieb) benzeyen Ottilie tipi
ni yarattn syleyebiliriz:
1 - ok genken, Strassburg yllarnda, Odilicnberg Ma
nastrn gezerken kendisini etkilemi olan Azize Odilia.
(Yaplnn kahramanna bu ad Ottilie olarak verir.)
2 - m rnn sonuna kadar, iinde byk bir hayranlk
duyarak sevdii kzkardei Cornelia,
ve...
3 - J c n a da oturup alt aylarda, her gn grerek, de
lice bir sevgi ile baland Minna Herzlieb.
Dzyaz ile kaleme ald bu eserinde Goethe, biem ba
kmndan, Alman dilinde bir 'bayapt yaratmtr. En ok
Ottilienin zerinde, bir mozayik iler gibi ilemi ve bir iir
harikas ortaya koymutur.
1809da, kitap yaynland srada Goethe altm yan
da, sevdii Minchcn ise daha -1 8 yanda idi.

183
Y a l l k Y ll a r
 BETTINA BRENTANOya

Weimar, 25 Ekim 1810

Yeniden W eimara dnm bulunuyorum,1 sevgili Betti

na; arka arkaya elime geen sevimli mektuplarn, -zellikle
27 Austosu unutmadn iin sana ancak bugn teekkr
edebiliyorum.
Kendimden uzun uzun sz etmeyeceim, ben hep bildi
in gibiyim, ancak, bu kez, senden zel bir ricada bulunmak
istiyorum:
Senden gelen mektuplar ne kadar sevinerek okuduu
mu biliyorsun, nitekim ben de senin bana seve seve yazdn
ve ileride de seve seve yazmaktan vazgeemeyeceini biliyo
rum. Bu arada, bana kk bir yardmda bulunmak istemez
misin? Bugnlerde, kendi kendime, yaamykm kaleme
almay dnyorum.2 Yazacaklarm belki bir roman, belki
de bir yk olabilir, imdilik bunu kesin olarak sylememin
olana yok. - u var ki, ne olursa olsun, bu ynde senin yar
dmn bekliyorum: Anneciimi - n e yazk k i- kaybettik; yal
nz annemi deil, gemileri belleimde canlandrmaya yar
dmc olacak birok yaknm da, ard ardna yitirdim. U nut
tuklarm bana anmsatacak hi kimsem yok.
Oysa sen, uzun bir sre annemle bir arada yaadn, ma
sallarn, bandan gemi olaylarn yklerini ok kez kendi
azndan dinledin ve bunlarn ansn taze belleinde canl
olarak saklamaktasn. Hemen otur, benimle ve benimkilerle
ilgili ne biliyorsan tmn bir yere yaz ve yazdklarn bana
azar azar yolla. -B ylece beni ok sevindirecek ve kendine

1. Yaz aylarn nl kaplca kenti Karlsbad (bugnk ad ile Karlovy Vary) de geir-
dikden sonra.
2. Wahrheit und Dichtung: Gerek ve d.'

187
 bir kat daha bal klacaksn. - Kukusuz, kendinden ve ev
renden bilgi vermeyi de unutma!
Birbirimizi grnceye dek, beni hep sev.

ANNA AMALIE WOLFFa1

Weimar, 23 Kasm 1810

Iphigenie rolnde, sevgili Wolff, olaanst, benzeri g

rlmemi bir baar saladnz. Dn, sarayda da konuuldu
u gibi, bu grde herkes birleiyor ve ayn eyi sylyor.
Ama o akam, beni -zam an zam an - yeterince incitmi
olan dinleyicilerle birlikte, sizi hayranlkla seyrederken, iim
den geenleri bir bilseydiniz! - O anda Mephisto, herhalde,
pek uzamda deildi! -
Kalp rahatnz iin imdilik bu kadar, sizi huzur iinde
grmeyi ne kadar istediimi bilirsiniz.
Tuttuunuz gzel yolda, hi amadan bylece ilerleyin
ve evrenize sevinler sunun. Bu arada iinizin szlad ol
mazsa, ite asl buna aarm.
Yaknda, bir kadeh ampanya ierek bunlar konuur ve
birlikte gleriz olmaz m?

FRANZ GERHARD von KGELGENe2

Weimar, 2 6 A m lk 1810

Asaletli efendimiz hazretleri,

Ltfedip yolladnz portre ile Noel bayrammz

1. Anna Amalie Wolff (1783-1851): Tiyatro oyuncusu ve tiyatro yazan Pius Alexan
der (1782-1828) in kans. Her ikisi de uzun yllar, Weimar tiyatrosunda altktan
sonra Berlin'e g eltiler.
2. Frans Gerhard von Kgelgen (1772-1820): Dresdenli bir portre ressam. 1808de
Weimar da 1810'da Dresdende olmak zere Gocthenin iki kez resmini yapmtr.

188
bir kat daha gzelletirdiniz. Paket tam vaktinde geldi ve he
pimizi sevinlere bodu. Sanatnz bunca emek ve anlayla
ona uyguladnz iin, size hepimiz gnl borcu duyuyoruz.
Resmin krokisini yaparken bir arada geirdiimiz o g
zel saatleri bana her zaman hatrlatsn diye, onu yanmda
saklamak beni ok sevindirecekti; ancak bylesine deer ver
diim ve beendiim bir yapt doup bydm kentteki
dost ve akrabalarma brakmak da benim iin daha az sevin
dirici deil. Hi kuku yok ki, onlar da size kran duyacak
lar ve adnz Rhein ve Main kylarnda, her zaman, sayg ve
sevgi ile anlacak.
ereveye gelince, bu da tahminimizden ok daha gzel
olmu. Yaznn tumturakl ifadesini ince seziniz ve stn zev
kinizle olaanst gzel bir biimde ilemisiniz. Resmin
karsna geip bakan erevedeki ssler arasnda bir yaz ol
duunu neden sonra fark ediyor ve bu kefinden memnun,
bilmece zer gibi szckleri bulup karmaya savayor.
Bylesine mkemmel bir yapln paha biilmez bedeli
nin deyebileceim kadarn size sunmasn H err von Verlo-
renden rica edeceim, geri kalan, dostluumuzun temelin
de yatacak ve onun giderek glenmesine yardmc olacaktr.
Gelecek yl sizi atlyenizde bir kez daha ziyaret etmeyi,
gerek sizi ve gerek ailenizi salk ve rahatlk iinde bulmay
son kerte islemekteyim.
Candan selmlarn sunan ailem ile birlikte sizleri, ya
zn, aramzda grmek umudunu da biz, yreimizde'saklyo
ruz.
Hrmetlerimle.

BETTINA BRENTANOya

Jena, 11 Ocak 1811

Zam an zaman, ya kendin gelerek, ya da gnderdiin g

189
 zel armaanlarla, bir iyilik melei gibi karmza kyorsun,
sevgili Bcttina. Bu defa da yine hepimizi ayr ayr sevindirdi
in iin sana ne kadar teekkr etsek az... Sa ol, esen kal;
tm dileklerinin gereklemesi, mutluluunun sregitmesi
iin duacyz.
Z cltcre yaknlaman beni ok sevindiriyor. Sen ok yn
l bir insansn, bu, kesinlikle byle; u da var ki, kimi zaman
-zellikle mzik alannda- bir eyi tutturuyor, onu -kim
ne derse d esin - deitirmek istemiyorsun. Bu kaprisleri ben
yadrgamyorum, hatta -o n la r sana ait olduu iin - hou
ma bile gidiyor. Bu tulumundan tr seni eletirmeyi, hele
zmeyi aklmdan bile geirmiyorum.
Gnderdiin gzel paralardan kimileri zerinde dikkat
le alyor ve bunlar yeterince tekrarlyoruz. Genellikle k
k mzik topluluumuzun almalar bu k dzenli ve ra
hat biimde srp gidiyor.
Beni sorarsan, salm yerindedir, ki en nemlisi de bu
bence. Yzeyden olaylar beni sarm yor- onlarn zerinde
durmak hi iimden gelmiyor. Hele bahar gelsin, biraz da
bam dinleyeyim, o zaman, umarm, daha iyi alabilece
im. Evangelium juvenlutisin1birka Pcricopunu2 yollam
sn, bunlar iin sana teekkr ederim. inden gelirse, arada
bir yine yollarsn.
Tanrya emanet ol, gnderdiin o ynl, prltl kuma
tan yaplm yelek iin bir kez daha teekkr ederim. Kar
mn selm var, o da teekkr ediyor. Riemer, sanrm ayr
ca yazmtr.

1. Evange/ium juvenrius: Genlik ykiisii.

2. Pericop: Yksek sesle okunmak, ya da kilisede vaaz edilmek zere Incilden seil
mi blmler.

190
 LUDWIG van BEETHO VEN dan
GOETHEye

Viyana, 12 Nisan 1811

Ekselans!
-T pk benim g ib i- size byk hayranlk besleyen bir
arkadan, hemen yola kmak zere olmas, size uzun ylla
rn birikimi olan kranlarm (sizi ocukluumdan beri tan
rm!) sunmam iin bana ancak birka dakikalk zaman brak
yor, bunca oa kar, bu ne kt bir karlk! -B ettina Bren
tano, ziyaretimi iyi, halta memnunlukla karlayacanzdan
sz e tti- yoksa, size en derin sayglarndan, yaratm olduu
nuz olaanst yaptlara, iinde duyduu sonsuz hayranlk
tan baka sunacak eyi olmayan ben* huzurunuza kmay na
sl dnebilirdim?
Leipzigden Breitkopf ve Hertel, size pek yaknda Eg-
m ontun1 mziini iletecekler. O olaanst Egmontu,
okur okumaz iimi saran atele ele aldm ve sizinle dnp
sizinle duyarak mzie aktardm. -O n u nasl bulacanz
ok merak ediyorum. - Eletirilerinizi de -g e rek kendim ge
rek sanatm iin yararl olacaklar dncesiyle- en byk il
tifat sayacam.
Ekselanslarnn byk hayran
Ludwig van Beethoven

REINHARDa

Weimar, 8 Mays 1811

Bu sralarda, tankln yine size borlu olduum en

1. Egmoru: Goelhe'in nl dram. Emont, Felemenkli, soylu bir ailenin olu. Yur
dunu boyunduruklar altnda tutan Ispanyollara kar bakaldnr ve sonunda idam
edilir. Yrei zgrlk ak ile arpan bir yurtsever. Beethoven bu yapla nl Eg-
mont vertrn yazd.

191
 teresan bir gen adam var, W eimarda: Sulpiz Boisserere.1
Onu beeniyorum, birbirimizle de pek gzel anlayoruz.
Gerek deeri olan bir kii ile karlanca insan kolay
ca onun etkisine girivcriyor; stnlklerinin yannda prob
lemli ynleri snk kalyor; dnceleri, ileri srd gr
leri bizimkilerle badamasa bile, onlar yine ho karlyo
ruz: Aslnda her kiiyi kendi zellikleri ile, olduu gibi alma
mz gerekli. Onun, doutan getirdiklerinin yansra, iinde
bym olduu evreyi, eitim dzeylerini ve bugn ulat
basama da hesaba kalmak zorundayz. -B u gen adam
iin de byle dnyorum ve anlam olarak birbirimizden
ayrlacamz umuyorum.
Dnyaya eer yabanclamak islemiyorsak, genleri ol
duklar gibi almalyz, onlarla -h i deilse kimileri ile - ili
kiyi kesmezsek, tekilerin ne gibi abalar iinde olduklarn
renebiliriz.
Boisscree bana, DsseldorPda yaarken, imdi Frank
furta yerlemi olan, kendisi ile daha nce sergiler dolays
ile tantm Cornclius2 adndaki gen bir adamn yapt ya
rm dzine kadar karakalem resim getirdi. Bunlar gerekten
ilgi ekecek nitelikte... Resimler benim Faustun kimi sahne
lerini sergiliyor. Gen adamn kendini eski Alman trnde
almaya adad belli... Bu tr de, Faustun yorumlanmas
na pek uygun dm. Yer yer ok ince bulular, gzel d
nceler, gerekten son kerte isabetli anlatmlar gze arp
yor.
Kendini aarak ulaabilecei basamaklarn da var oldu
u bilincine varrsa, bu gencin ok ilerleyeceinden kukum
yok.

1. Boissere, Johann Sulpiz (1783-1854) ve kardei Melchior Boisseree (1786-

1851)'in eski Alman ve Felemenk ressamlarnn yaptlarndan oluan ok deerli ko
leksiyonlar vard. Bunlar sonradan Bavyera Kral I. Ludwige sattlar. Mnih'teki
Die Alte Pinakolhek in ekirdeini bu koleksiyon oluturur.
2. Comelius Peter von (1783-1867): Tarihten ald konulan ileyen, Dsseldorflu
bir ressam. Sonradan Mnihteki Gzel Sanatlar Akademisinin direktr olmutur.

192
 LUDWIG van BEETHOVENa

Karisbad, 25 Haziran 1811

Bay Oliva aracl ile yolladnz nazik mektubunuz, sa

yn baym, beni son kerte sevindirdi. Bana kar beslediiniz
gzel duygular iin size teekkr ederken, mektubunuzda de
indiiniz istee btn kalbimle katldm belirtmek iste
rim. Yaptlarnzn usta sanatlar ya da hevesli kiiler tara
fndan icra ediliini dinlerken iimde hep, sizin kendinizi pi
yanonun banda grmek ve olaanst yeteneinizin hayran
l ile comak isteini duymutum. -B ettin a Brentano, ken
disine gsterdiiniz ilgiye lyk bir insandr. Sizden her za
man byk bir coku ve hayranlkla sz eder. Ve yannzda
geirdii saatlerin, yaamnn en mutlu saatleri olduunu sy
ler.
Benim iin hazrladnz Egmont mziini, eve dnd
m zaman bulacam sanyorum. imdiden teekkr ede
rim. Dinlemi olanlarn azndan onun ok vldn iit
tim. nmzdeki k, tiyatromuzda, ad geen para oynanr
ken, mzii de birlikte vermeyi dnyorum. Bylelikle yal
nz kendime deil, yremizdeki saysz hayranlarnza da b
yk bir len sunmu olacam. Bay Olivay eer doru anla-
dmsa, yapacanz gezilerden birinde Wcimara uramanz
olasl da varm. Byle bir ziyaretin, saray halknn ve tm
mzikseverlerin dank olmad bir zamana rastlamasn is
terdim. Onurunuza yakr ekilde karlanacanzdan hi
kukusuz olmasn. Bunu salamak isteyenlerin en banda
geldiimi bildirir, iyiliklerinize btn kalbimle teekkr eder
ken, salcakla kalmanz diler, sayglarm sunarm.

Sem e M e k tu p la r 193/13
 CHRISTIAN GOTTFRIED KRNERe

Weimar, 4 Austos 1811

Yaknda geleceinizi bile bile Karlsbaddan ayrlmak ba

na zor geldi. Zamanmn dolmu olmas yznden, isteme
sem de, odalarm boaltmam gerekiyordu.
Buna karlk, Bayan Schillerin ltfedip yollad biyog
rafik yaznzdan1 duyduum sevin de son kerte byk oldu.
Bu zor dev, kanmca, en iyi biimde zlm bulunuyor.
Yazlarnz okurken, sonsuzlua gm olan dostumuzun
yaam, rahat ve tatl bir biimde gzlerimizin nnden akp
gidiyor. Hele, sk sk, onun kendisini, kendi hakknda konu
turmanz ok yerinde olmu. O uyank bilinci iinde, yaad
olaylar rahata izip anlatmas insan saryor, hatla cotu
ruyor. En yakn arkada, en gl gzlemcisi bile onu, ken
disinin baard ll slubu ile bylesi gzel anlatamazd.
Ne fazla, ne de eksik diyebileceim tek satr yok. Anlatlan
lar, tek elin kalbndan dklm, ar ar akp gidiyor ve
okuyucuyu beraberinde srklyor. Size teekkr etmek iste
rim.
Benim kendisi ile olan ilikimi konu alan blmler de
pek uygun izgilerle ksaca belirtilmi. Bu blmler bende,
kimi yerleri yenibatan yazmak, eklentilerle geniletmek iste
ini uyandrd ki buna da seviniyorum.
Deerli dostumuzun yaptlarnn yaym iin ngrd
nz sralamaya gelince, buna da hibir diyeceim yok. Asln
da, kendisi, hemen her zaman, iinden gelen drtlere uya
rak yazd iin, baz yaptlar, birbirine yaklam, i ie gir
mi gibidir; bu bakmdan tasarladnz kronolojik dzen ok
uygun dyor. abalarnz sonucu, konularn bu ili dl du
rumu, kukusuz, iyice belirecektir.

1. Nacchrichten zu Schillers Lebcn <Schillerin yaam ile ilgili bilgiler.) -Kmer,

ehitler in yaptlarn 12 cilt olarak \a\ inliyordu. Bu makaleyi bu yaplnn bana n*
sz olarak yazmt.

194
 Yazk ki karlkl konuup kimi ayrntlar aznzdan
dinleyemiyorum.

FRIEDERIKE BETHMANNa1

Weimar, 17 A ralk 1811

Tassonun sahnede baar ile oynand haberini sizden

renmek beni ayrca sevindirdi. Sizin gibi bir sanat ve
onun birlikte oynad arkadalar, elde ettikleri sonucu by
le vyorlarsa orada bulunmayanlar da baarnn olaanst
olduuna gvenebilirler, kukusuz.
Verdiiniz ayrntl bilgiler bana yapt nasl yorumlad
nz ve ne yksek bir dorua ulatnz, belki seyrettiim za
man greceimden de iyi anlatt.
Sahnelenmesi zor olan bu yapt setiiniz ve uygun bir
kta sunduunuz iin hepinize teekkr ederim. Bundan n
ce de yaptlarmda salam olduunuz baarlara bir yenisini
kattnz ve beni bir kat daha kendinize baladnz.
(...) Sayn direktr Ifanda teekkrlerimi iletmenizi
zellikle rica ederim. Bayan von Heigendorf? aracl ile yol
lad, konu ile ilgili iyi haberlere ok sevindim. Genlik ylla
rmn eitli dnemlerinde ok emek harcadm bir yaptn
dikkatleri zerine ekmesi, beni kaytsz brakabilir miydi ki!
Salcakla kaln ve bana -e e r olana varsa- elyazlar
koleksiyonum iin yaz toplayn. rnein Eckhoff, Gross-
mann ya da Brandesden... ya da bakalarndan- birer sayfa-
ck yaz bulunamaz m acaba?

1. Friederike Bethmann (1760-1815): Tiyatro sanats. Goelhenin 'Tasso' adl dra

mnn Berlin'de sahneye konluunda, ei Tasso roln oynarken, kendisi de San-
vitaleyi oynamt.
2. Frau von Heigendorf (1777-1848): Tiyatro oyuncusu ve arkc. Dk Kari Au-
gust'un metresi. 1797den 1829a kadar Weimar Tiyatrosunda oynad. Birtakm entri
kalar evirerek Goethe'nin tiyatronun ynetiminden ayrlmasna sebep oldu.

195
 KNEBELe

Weimar, 8 Nisan 1812

Beni sevindiren mektubuna vakit geirmeden yant veri

yorum; bir kolaym bulsaydk da, karlkl oturup konuabil-
seydik: Son zamanlarda olup biten nemli eyleri sana uzun
uzun anlatmay isterdim.
Jacobi ile arkadaln sonu gelmeyeceini, ok nce
den beri biliyor ve bu sonu, biraz da, bekliyordum. Darg-
rlerini direnli ve bekinmeli biimde yinelemeleri az m ca
nm skt ki? ki zt kutup olan anlam ve madde, ruh ve be
den, fikir ve yaylma (ya da yenilerden bir Franszn dahice
deyimi ile) irade ve hareketin tam bir eitlikle birleerek ev
reni oluturduunu, dolaysyla her ikisinin de eit haklarla
karmzda olduunu ve bu ikisinin birlikte Tanry simgeledi
ini kafasna sdramayan, bu olgun gre eremeyen kii
bylesi dnceleri bir yana braksn ve gnlerini yaygnla
m samasapan laflar yinelemekte geirsin!
Sonra: biz insanlar, tek ynl davranmaktayz, daha
dorusu tek ynl davranmak zorundayz; ancak bu tek yn
l davranmzn amac, bizi kendi ynmzden alp teki
yne gtrmek, teki ynn iinde eritmek, bununla da kal
mayarak o yn tamam ile iermek, stelik kartmzn n
ne fikirlerimizle dikilmek olmaldr. Btn bunlar anlayacak
kadar olgunlamam kiinin byle yksekten atmaya hakk
yoktur. Ne are ki bu da, yukarda deindiim dargrll-
n bir sonucu.
yi yrek, drst karakter deyimlerine gelince, bu yn
de unlar sylemek islerim. Davranlarmza iyi demek
iin, kendi kendimizi tanm olmamz gerekir. Karanlkta y
ryorsak, iyi eyi doru drst yapmamzn olana yoktur; o
zaman da sonunda iyi olan, sanki iyi deilmi gibi gzkr.
Kendimize duyduumuz yersiz gven ise, kukusuz bizi k-
tye itecektir -kim bilir belki de ok ktye... Demek olu-

196
yor ki, ok kt bir hareket yapan her kiinin, kesinlikle k
t bir insan olmas gerekmez.
Mysteria iniquitatisi' burada eletirmek, bu arkadan
kt niyetinin derinlerine inmek istemiyorum. Sevgimi, ilgi
mi, aralksz olarak kendinden itip uzaklatrmas, benim en
iyi niyetli abalarm grmezlikten gelip savsaklamas ve by-
lece etkinliklerini azaltmas, -h a tta btn ile yok etm esi-
bunlar yetmez mi? Yllar yl, ben onun bu hallerine bo ver
dim. ran elisi, bir kez: "hak yerini bulur!" demiti. imdi,
aarm salar ile, m rnn son gnlerini ah ve vahla geiri
yormu diye, benim eskiden beri tadm kanlarmdan dn
meye niyetim yok. Tanr zerine yazd2 o Tanrsallktan
uzak kitabnda yle yerler var ki, bunlar, benim uzun yllar
dan beri, doa ve sanat zerine yazdm, en ili konularm
belirten makale ve dier yaptlarmdaki fikirlerime tmyle
ters dyor. Benim yaamm sresince kendime ilke belledi
im ve urunda savatm fikirler bunlar.
Derken gnn birinde, bunlarn tmnn tersini savu
nan bu kitap, stelik yazarnn imzas ile, bana armaan ola
rak geliyor!
Bir bakma Jacobiye teekkr gerek ki Schellingi ne ya
pp yapp iine kapand yksek kalenin duvarlar dna e
kip karmay baard. Schellingin fikirlerini -im diye dek
hibir yaptnda rastlamadmz bir aklkla ortaya koyduu
bu kitab, benim iin ok nemli, nk onda doa insanlar
ile zgr insanlar arasndaki statm contraversiacyi3 en ak
biimi ile belirtiyor ve benim eitli kollardaki aratrm alar
m bu grn altnda srdrmeme yardmc oluyor.
Baka syleyeceklerimi ek pusulalarda bulacaksn.

1. Von den gttlichen Dingen und ihrer Offenbarung Jacobi (Leipzig 1811). Tanr
sal nesneler ve bunlann aklanmalar'.
2. 'Denkmal von gttlichen Dingen' Schelling (Mnchen 1811). Tanrsal nesnelerin
ant.
3. Statm contraversiae * birbirine ters den durumlar.

197
 JACOBye

Karlsbad, 10 Mays 1812

(...) Kitabna1 sevindim, onu okurken, balangtan beri

hi deitirmediin kanlarn renmenin yansra, konunun
nelerden olutuu ve hl srp giden -benim de yakndan,
uzaktan izlediim -, birbirine ters den felsefi atmay, ye-
nibatan yaar gibi oldum. Bana bu olana verdiin iin sa
na gerekli teekkrleri sunmak isterim.
u da var ki kitab fazla tutmadm, yzne kar syle
yemezsem, dostluumuzun drstlne glge drm ola
cam. imdi bak dinle: Bu ynde ben kendimi, Efesli Ku
yumcuya2 benzetiyorum: Adam mrn Tanra Dianann
mucizeler yaratan tapnanda tketmi; yllar yl gnlerini o
kutsal belledii gzel heykeline hayranlk ve sevgi ile baka
rak ve el emeinde onun gzel biimini taklit etmeye zene
rek geirmi -d erk en bunun ve kendisi gibi dnenlerin
karsna bir haberci ksa da, bir baka T an rd an - stelik
biimi, izgisi olmayan -b ir tanrdan sz etse, houna gider
mi sanyorsun? - imdi, ben kalksam da byk Artemisin
adna, senin kitabn trnden bir kitap yazsam, - k i byle
bir eye hi niyetim yok, nk ben, hem kendim huzur iin
de yaamay, hem de halk tela vermemeyi, yeleyenlerde
nim - evet, byle bir kitap yazsam, kapan arkasna, kesin
kes yle bir yaz koyardm: "Kii yalnz sevdii eyi ren
mek ister, sevgisi, yok daha ileri gidelim, tutkusu ne kadar
gl, ili ve canl ise edinecei bilgi de o denli derinlemesi
ne ve eksiksiz olur."
Kitab yenibatan ele alp zerinde aklamalar yapma
m istemiyorsun, bunu ok iyi anlyorum, kendi tuttuun y
n iyi bildiin iin, kar tarafn neler syleyebileceini de

1. Jacobinin, bundan nceki mektupta ad geen kitab: Tanrsal nesneler ve bunla-

nn aklanmas.
2. Gross ist die Diana der Epheser adl iire bak!

198
iyice dnebiliyorsun.
Yaamykmn1 nc blmnde -izin verirsen-
en iyi anlarmzla, senden de sz etmek istiyorum. Yaradl
larmzn birbirine ne denli ters dtn, ikimiz de daha
ok gen yata iken anlamtk. Yalarmz ilerledike bu ka
rakter ayrl bsbtn artt. Buna karn, bugn eer, kar
lkl sevgi vc sempatimiz, dostluk balarmzn kopmasn en
gellemise, bunun iin sevinip birbirimizi karlkl kutlama
mz gerekir.

CHRISTIANE von GOETHEye

Karlsbad, 24 Mays 1812

(...) Paradan sonra, ilk dneceimiz ey, kukusuz a

rap. Bodrumdakiler bizi haziran sonuna kadar idare eder;
iyice dn, burada gerek duyacam her eyi yannda getir
meyi unutma...
(...) Havalar birka gndr frtnal ve yamurlu gei
yor. Ama st kattaki gzel odamzda bizi ne frtna, ne de
yamur rahatsz etmez. Arada bir, oturduum yerden, d g
rnmn krokisini iziyorum. Bunlar, eve dndm za
man deerlendireceim.
Kaynak, her zamandan daha bol sularla fkryor. Neu-
brunnda oturmak, bir felket olmu; kazlar, ortaln altm
stne getirmi. Hele hava yamurlu oldu mu, insan basaca
, kaaca yeri bilemiyor.
...Arada bir, bana, yazp salk haberlerinizi verirseniz
sevineceim; ben de sizi habersiz brakmam, gelecek m ektu
bumu Augusla yazacam.

1. Goethe, bu sralarda Wahrheit und Dichtung (Gerek ve D) adl yaptn kale

me almaktadr.

199
 CHRISTIANE von GOETHEye

(Teplitz) Pazar, 19 Tem m uz 1812

(...) Efendilerime ve dostlarma sayglarm sun. Prens

Fredrch hazretlerine bildir ki: Beethoven resitalinin Gold-
ner Straussda1 yaplmasn kesinlikle diliyorum. Bugne dek
bylesine gl, bylesine duygulu ve kendisini bylesine m
zie vererek alan bir sanat grmedim. Biroklarnn, onu
dinlerken akna dnmelerini ok iyi anlyorum.

CHRISTIANE von GOETHEye

Teplitz 1 A ustos 1812

Beni sevindiren mektubunu dn aldm; hemen yant ve
riyorum. Banyolar salma iyi geliyor. stediim rahatlkla
uzun uzadya banyo alamadm halde, yine de memnunum.
Sabahlar be ile alt aras kendime ayrttm, banyoya ilk gi
ren ben oluyorum. Ondan sonrakilere pek gvenemiyorum.
mparatorieyi2 grmediim gn yok; kimi zaman beni
yanna artyor; yrylerinde, gezilerinde, ziyafetlerde
hep yanbandaym. H er gn kendisini bir baka yn ile
gsterip evresini artrken, aslnda karakterce hi deimi
yor: H er zaman, her yerde gleryzl, zeki, ekici ve na
zik... Bugnlerde kk bir piyes yazd, ben de urasn, bu
rasn biraz dzelttim. Gelecek hafta oynayacaz. Sakn bun
dan kimseye sz etmeyesin!

1. Goldner Slrauss - Altn Buket: Bir lokalin ad.

2. Avusturya mparatoriesi Marie 1 'dovica. Goethe kendisine sk sk yaptlarndan
blmler okuyordu.

200
 JACOBye 1

Weimar, 6 Ocak 1813

Ylbanda, hayrl bir mjdeci gibi karladm nazik

mektubunu teekkrlerimle yantlarken, kimi grlerimi de
sana, genel olarak, bildirmek istiyorum.
Eilimler insanlar birletirir, fikirler ise ayrr. lki, bizi
iinde toplayan bir Tekil, kincisi ise iinde ayrlp dald
mz bir oul. ocukluk arkadalklar birinciler zerine ku
rulur. Yallktaki uzaklamalarn nedeni ise kincilerdir. n
san bunu, kendi fikirlerini oluturma abas iinde iken bil
se, bir yandan da teki kiilerin, hatta, kendine ters denle
rin de dncelerini az ok renmeye savar; bylece, son
ralar, fikirlerden doan ayrlklar yeniden eilim iinde bir
letirebilir vc olgun yandan daha da anlayl olabilir.
Ben, kii olarak, ok ynl yaradlmn gerei, tek bir
dnce trne bal kalamam, air ve sanat ynmle
Polytheislim, doa aratrcs olarak ise Pantheist ve bunla
rn birinde ne kadar inanl isem, tekinde de yle...
Ahlkl bir insan olarak, kiiliimi bir Tanr inancna m
dayamak isliyorum? Tamam, buna engel yok. Dnya ve ahi-
retle ilgili eyler ylesi geni bir lke oluturmular ki olsa ol
sa tm insanlar birden onu belki kavrayabilir.
te ben, byle dnyor ve kendimi durmadan, sessiz
ce, iten ve dlan gelitirmeye alrken herkesin de ayn e
yi yapmasn bekliyorum. Ama varlm ve gelimem iin ke
sinkes gerekli saydm eyleri, biri tutar da, bana gereksiz,
yetersiz hatta zararl gibi gstermeye kalkarsa, o zaman ite,
fkeye kaplmaktan ve buju yaknlarmn ve dostlarmn ya
nnda belli etmekten kendimi alamyorum.
fkem abuk geiyor ve ben kendi inanlarm iinde,
hi amadan tuttuum ynde yol alrken, bana kar kan-

1. Bu mektup, Goethenin Jacobi'ye yazd son mektuplar.

201
 lardan uzaklamaya bakyorum: te imdi de yaptm gibi...
Sen yaptlarm tarihsel belgeler olarak gryorsun.
Hem de birka bakmdan, gzel! Ama bil ki yaptlarn ze
rinde dzeltmeler yapp onlar yeniden ortaya koymakla in
san, kimseyi honut etmez; yazar, kendi kendisini de kandra
maz: nk, dzeltmeler yapmak deil, batan aa yeni
den yazmak, bsbtn baka kalba dkmek gereklidir. Taze
bir kapsam eski kalba dklemez.
Senin ve yaknlarnn esenliiniz yrekten dileimdir.
Hepsine selm ederim. Kaldm yerlerin1 geleneine uyarak
oynamak zorunda kaldn, Rouge et noirda2 kazandna
sevindim. Benim ilerim de, sana benzer, ansl gitti.
Elyazlar koleksiyonumun geen ylki durumunu gste
ren listeyi ekte sunuyorum. Bu yl ne kadar arttn syleye
meyeceim, ama bir hayli, -geen yzyl nemli kiiler bak
mndan o kadar zengin ki gerilere gitmeye gerek kalmadan
yalnz bunlarn adlarn toplamak yeter! Bende eksik olan ad
larn arasnda unlar da var: Voltaire, Rousseau, Buffon,
Helvelius, Montesquieu ve daha bakalar. Sizin Bilimler
Akademisinde de, yaamakta olan ne ok adlar vardr, kim
bilir! Acaba Bavyera byklerinden ve eski alarn Kuzey
Almanyasndan da birka belge bulunamaz m? rnein:
Aventinusdan?3 Keppler de, bende y o k - Reformasyon ve
Otuz yl savalar, byklerinkiler daha yeni elime geli. B
tn bu belgeleri ok gzel bir biimde dzenledim; tmn,
on beinci yzyldan kalma bir madalyon kutusunda saklyo
rum. Eski dnemleri anmak iin gzel bir neden... Zaman
zaman, gemileri gz nnde canlandrmak insana hoa va
kit geirtiyor.
ikinci blm beenmi olman, ncy yazmak iin
bana heves veriyor. Bu yaz onunla uraacam.

1. Kald yerler: n ce Dsseldorf sonra Eulin ve en sonunda Mnih.

2. Rogue et noir. Rulet trnden bir ans oyunu, kumar.
3. AVENTINUS TURMAIR, Johannes: En eski Bavyeral tarih yazan; KEPPLER, Jo
hannes: Astronom.

202
 Birka gn nce Iffland,1 stn bir baar ile oynad
oyunu ile bizleri sanki byledi.
Biz, evcek, iyiyiz, sen de yazgnn balad gnlerini
iyi geirmeye bak! Yunanl, u szlerinde hakl deil mi?
"Ya, yalanana, ok ey verir."2
Sevgiler ve esenlikler

ZELTERe

Tepliz, 23 Haziran 1813

Dosta, dostlua gereksinme duyduumuz u karmakar

k ortam da3 bir yolunu bulmuken, deerli dostum, sana bir
iki satr yazaym dedim.
Sekiz haftadan beri buradaym, yapayalnz, sessiz bir
mr srdryor, nc cillJ zerinde alarak onu Micha-
ele5 kadar tamamlamaya aba harcyorum. Tanr yurda hu
zur nasip etse de, binlerce ve binlerce dert bilse ve bizler de
okuyucu bulma ansna kavusak! maysla, sayn bay von
Ltzovv ile sana hem haber, hem de kimi yazlar gndermi
tim. Seni ne kadar dndm bilemezsin; insan hangi ar
kadann hatrn sormaya kalksa, bann dertte olduunu
reniyor. Bizimkiler iyidir, hep birlikte aksiliklere gs
germeye alyoruz. Benim salm yerinde, alabiliyo
rum, buna da kr; senin de salnn iyi olmasn diler, ha
berlerini beklerim...

1. Iffland, August Wilhelm (1759-1815) dneminin en nl sahne sanats ve tiyatro

yazan.
2. "Das Alter bringt dem Alternden gar viel herbei." Bu sz hangi Yunanlnn syle
dii renilemedi.
3. Franszlara kar sava hareketleri balamtr. Prusya bala olmak zere, tm kral
lklar, dkalklar zgrlklerini geri alma abas iindedir.
4. Dichtung und Wahrheit: D ve Gerek.
5. Michael: Michaelistag: 29 Eyll.

203
 RIIMERe

Teplitz, 27 Temmuz 1813

Bu mektubu almadan nce, ya da az sonra, msveddele

ri1 ieren bir dosya elinize geecek, sevgili profesrm. Bun
larn, tarafnzdan, dikkatli bir biimde gzden geirilmesini
rica edeceim. Onlar, kafamda, tm ayrntlar ile hazrla
mtm. Johnun hastal araya girmeseydi, bu sessiz ortam
da yapt oktan tamamlanm ve bitmi olurdu. Bu aksiliin
yaratt can sknts yznden, yazdklarma objektif bir a
dan bakamadm, amaladm neeli slubu, sanrm bulama
dm; bir de, zellikle istediim ey, yaamlarn srdrmekte
olan kiiler zerine yazdklarma dikkat etmeniz. Jacobi ze
rine sylemek istediklerimi, msveddelere eklediim ktta,
not halinde bulacaksnz. Klinger iin sylediklerimiz, adama
kll bir kontrolden gesin. Bu i iin insan en keyifli, en ra
hat saatlerini semeli. Sinirli hali ile kii, bakalarn sinirlen
direcek yerleri ayrt edemiyor.
Lavater ve Basedow iyi anlatld sanyorum. Verdiimiz
ipular ile kiilerin portrelerini izmeyi okuyucularn d g
cne brakyorum. Lavater bu blmde bir kez daha ve ok
daha nemsenerek konu ediliyor.
Bu mektubun elyazsndan da anlayacanz gibi, yeni
yardmcmn gayreti ile on drdnc kitabn sonlarna gel
dik. H atta on beinci cildin sonu da yazlm bulunuyor, geri
ye yalnz te ikinin yazlmas gerekiyor ki, bu da zor olmaya
cak, nk konu ok zengin.
Biraz oyalanr, biraz da yeni bilgiler edinirim diye Dres-
dene uzanp Fransz oyunlarn grmek; hatta gezimi Praga
dek uzatp, bu kentin grmeye deer yerlerini gezip tanmak
dncesinden vazgetim. Kitab tamamlayp da elimle vere
bilirsem ne mutlu bana!..

t. Dichtung und Wahrheit. D ve Gerek.

204
 nszde, bir kk aradan sonra, yeni bir blme gee
ceime iaret eden satrlar beeneceinizi sanyorum.
Size esenlikler dileyerek mektubumu bitirir, haberlerini
zi beklerim.

FRIEDRICH WILHELM von TREBRAya1

Weimar, 5 Ocak 1814

Senin, olacaktan, gelecekten haber verircesine syledik

lerin hep doru kyor ve kimyaclarmz akla, hayale sma
yan eyleri art arda kefedip duruyorlar.
Olacaktan, gelecekten haber verme dedim de aklma
geldi: Bugn olup bitenleri, nceden haber vermek yle dur
sun, hibir peygamber hayalinden bile geiremezdi: Burada
ki protestan gimnaziumunun toplant salonunda namaz kl
np, Kurandan ili ili sureler okunaca kimin aklna gelir
di ki? Bakrlarn,2 M ullalarnn ncl ile, bu salonda
yaptklar ibadeti izledik, akamleyin de prenslerini tiyatroda
arladk.
Bana yaknlk duyarak, yay ve ok armaan ettiler. Hele
hayrls ile yurtlarna bir dnseler, bu armaanlar, yaamm
sresince yerinden oynatmamak zere, minenin zerine,
duvara asacam.
Son gnleri huzursuz ve tell geirdiimizi syleye
mem. Efendimiz hazretleri,3 Kassel yaknlarna kadar ilerle
mi olan ordusunun bana gitti.
inde bulunduumuz sava durumunu, normal ve iyi

1. Trebra, Friedrich Wilhelm vah (1740-1819): Maden iletmeleri uzman. Goethe,

kendisini, Ilmenauda tand ve onunla yakn arkadalk kurdu (1776). Mineraloji bi
limi ile ilgili aratrmalarnda Goetheye yardmc olmutur.
2. Balarlar. Urallarn gneyinde yaayan, Dou Finlandiya ve Macarlarla karm
bir Trk soyu. (Aa yukan 3 milyon). Grnleri Tatarlara benzer. Dinleri slm-
dr. Folklor yazn zengin, zeki ve alkan bir toplum. 1919'dan beri Rusyann bir
eyaleti. Bakentleri Uadr.
3. Dk Karl August, Kus generali olarak bir Alman tmeni ynetmekledir.

205
 durum saymak zorunda olduumuza gre, hi tasa ekmeye
lim ve bu mutlu sonucun tadn karmaya bakalm. Olum
da, herhalde, elde silh savaa deil, olsa olsa ormana ava gi
decek.
Koruyucu meleimiz Diana1, barta da, savata da biz
VVeimarllarn yanbandadr.
Yaknda senden haber alacam umuyorum. Ylann ba
ile kuyruunu birletirerek oluturulan halkay, insanlar
sonsuzluun simgesi saymlar. Bense, bunu, mutlu bir son-
luluun2 simgesi olarak alyorum. Sempati, gven, sevgi ve
dostluun bandan sonuna dek, -h i kopm adan- birbirine
eklenerek gemi bir mrden daha gzel bir ey dnlebi
lir mi?
Yazlarn dzeltmelerini krmz mrekkeple yapm
sam, bunu da, iinde yaadmz dnemin bir simgesi sayabi
lirsin. Gen baylarmzn akl fikri, asker olup gitmekte. Git
sinler de, birtakm namuslu insanlarn balarna bel olsun
lar bakalm, -tp k bize yapld gibi. -
Dndkleri zaman da, -iin ekici yan da bu ya! - sa
na bana tepeden bakacaklar: Yurtsever kiiler olarak...
Biz altmn stndekilcre de, kadnlara irin gzkp
onlar oyalamak dyor. Bunu nasl baaracaz? Ben, ken
di hesabma, yallarla oyun oynuyorum, genlere ise birey-
ler retmeye savayorum. Vivat sequens3 sen keyfini boz
mamaya bak!
Bana gelince, hakkmda yle desinler bana yeter, ba
ka ey istemiyorum:
You are the merriest undonc man in Europe!'1

1. Diana: Av tanras.
2. Fanilik.
3. Vivat sequens (Es lebe der Folgende!): Yaasn bizden sonra gelenler.
4. Sen Avrupann en keyifli bozguncususun.

206
 FRANZ BERNARD von BUCHOLTZa1

Weimar, 14 ubat 1814

(...) Alman m paratorluunun politik alanda birlemesi

ni ve huzura kavumasn, gelin, uzmanlara brakalm: Dev
let byklerine, gllerine ve devlet ilerinde bilgelemi ki
ilere. Moral bakmdan birleme ve yazn alannda birlik ol
ma konularna gelince, -k i bu iki konu e deer tamakla,
ya da hi deilse, bir arada yol almak zorundadr- bu yn
de, bizim de dnmek ve sz sylemek hakkmzdr, san
rm.
Byle bir birleme, -isterseniz bunlara dini birlemeyi
de katalm - ancak bir mucize aracl ile gerekleebilir,
yle ki: Tanr dileyecek, bugnden yarna Alman ulusunun
her bireyine bir yetenek balayacak: Birlikte yaad kiile
re elde etmi olduklar baarlar orannda deerlendirme ye
tenei... Byle bir ey de olamayacana gre, ben tm
umutlarm yitirmi bulunuyorum; korkarm, bundan byle
de yine eskisi gibi, kimse kimsenin dediine kulak asmaya
cak; biri tekini beenmeyecek; ona engel olmaya, iini ge
ciktirmeye, aksilik karmaya bakacak; sonunda onu cann
dan bezdirmeye dek gidecek.
Almanlarn bu kusuru, yani bir Almann her zaman iin
tekini engelleme abas iinde bulunmas, bir yerde, onla
rn ulusa, hi ekinmeden vnebilecekleri bir stnlkle
rinden ileri gelmekledir: Yeryznde hibir ulus gsterile
mez ki, bu denli stn yetenekli bireyleri bylesi ok sayda
yetitirmi olsun. Bu ulus, nedense, stn yetenekli insanlar
retiyor. Bunlarn her biri, trl zorluu yenerek kendisini
yetitirirken, yaad dnemin bilgilerini, yani ortayallarn
ve yallarn yabancs olduu bilgileri ediniyor. Ama Alman,
olumluyu olduu gibi almad ve kendisi de -kelebek kadar

1. Buchohz, Franz Bemard von (1790-1838): WesKalya doumlu tarih yazan. 1818 -
den sonra Viyanada yaad, orada ld.

207
 olmasa d a - durmadan deitii iin, kendini yle eitli bil
gi dzeyleri iinde buluyor ki, en uzman etimolog, bu Babi-
lon karmakl gsteren Idiomlarn, en bilgili tarih yazar,
kendi iinde elikiye den renim prensipleri arasnda
iin iinden kamaz hale geliyor . Alman, daha yalanmaya
kalmadan rencileri onu terk edip gider; evresinde dn
celerini paylat kiiler yoktur. Kendine gvenen her kii ye-
nibatan ie giriir. Kendine gvenmekten ise insan kim ala-
koyabilir? -Bylece, ya, faklte, blge ayrlklar, ilgilinin
bir o yana, bir bu yana kaymas ile bsbtn artan kargaa
lkta kimse, ne kendinden nce gelenleri, ne sonrakileri, da
has ne de yanndakileri tanma ve anlama olanan bulabi
lir.
imdi, bu aprak durum, bir yandan, baskdan kurtul
mu, yeniden canlanmaya hevesli kiilerin, te yandan sava
taki baarlar ile dzeni salkl bir gelime yoluna sokmu
olan byk ynlarn etkisi ile giderek daha da karacak,
anariye dek gtrmese bile, toplumu kk gruplara ble
cek bir zlmeye neden olacaktr. Her eyi klrengi, bula
nk bir kta grmemi balayn. Kendimi tutmasam dnya
y tm ile karanlk, kapkara greceim; kimi zaman da bu
karmakl parlak alaca renkler iinde grr gibi oluyo
rum. ans yardm eder de politik durum oturmu bir dzene
kavuursa, o zaman biz de, yukardan beri srdrdmz
atlar yakmaktan vazgeer, onlar alayc ve gldrc iirle
re dntrrz.
Kanmca, benim -kii o larak - yurduma yapabileceim
en byk hizmet, yazmakta olduum biyografik deneme de,
kltrn geleneksel, estetik ve filozofik deimelerini -tank
olduum kadar ile - deitirmeden alayc bir dille yanstabil
mek olacaktr. Balayan her dnemin, eskisini -o n d a n esin
lenmek, fikir alp faydalanmak varken - geriye itmek, yok
etmek abas olduuna parmak basmak isterim.
Gnlk yaynlar, ister yeni yazlm, isterse eletiri t
rnden olsun daha yakndan ve daha dikkatli izlemem ve ev

208
remi daha ok ilgi ile gzlemem gerekiyor.
Gnlm ister ki, gnmzn esprisini yanstan bu baro
m etre benim umduumdan ok daha iyi bir gelecein haber
cisi olsun.
Salcakla kaln ve -gnm z koullarnda her Alman
gencine alm o la n - stn bir renim dzeyinde mutlu
gnlere doru yol aln.
Sizin iin bundan daha gzel bir dilek dnemiyorum.

JOHANN JAKOB RlESEye1

Weimar, 14 ubat 1814

Daha nce olumdan2 aldm iyi haberleriniz ve deerli

elyaznz tayan mektup beni tatl ve ocuksu dler iinde ta
dn kardmz o gzel genlik yllarmza kadar, geri gtr
d. Gemii, birlikte anarak keyiflendiimiz sevgili arkadalar
dan, bana hemen yalnz siz kaldnz; kitabmn nc cildin
de deerli adnz ve yakn arkadalmzla ilgili trl any n
latlm bulacaksnz; takn dncelerimi lye sokmak
iin, zaman zaman, nasl karma ktnz, benimle uzun tar
tmalara giritiinizi vb. hep orada okuyacaksnz:
Olum heyecanla sizden sz ederken, sa elimin bapar
mandaki yara izini ona gsterdim ve bunun yksn anlat
tm: Hani, fidanlktaki ardan altnda olurmu, tabaklar
mzdaki Schinkenleri3 yemee hazrlanyorduk da, kardan
gelen -ikim izin de holand- gen kz gstererek, alayc
bireyler syledim diye, elinizdeki bakla parmama vur
mutunuz da, bak -s iz istem eden- biraz hzlca inmi ve
1. Riese, Johann Jakob (1746*1827): Goethenin genlik arkada. Marburg (a. d.
Lahn)da yksek renimini tamamlad. Sonralar, uzun yllar, Frankfurt'ta Armen
kasse' (bir tr Dar-l-Aceze ki Almanya'da ilk kez Frankfurt'ta kurulmutur)nin
yneticiliini yapt. Bu yllarda, bir yandan da, Weimar Dkalnn elilii grevini
yrtyordu.
2. A. von Goethe Frankfurt'a geziye gitmiti.
3. Schinken: (Jambon) domuz etinden yaplm salam.

Seme M ektuplar 209/14

 parmam kesmiti!
Yamz ilerledike ciddiliini kavradmz insafsz yaa
mn yreimizde at yaralar, bylesi hafif ve bo nedenle
rin at yaralara hi de benzemiyor.
Olaylarn byk deiiklii karsnda, sizin, tckban-
za, tm zorluklara gs gererek dimdik ayakta kalmanz be
ni sevindiriyor. Frnzchene 1 candan selmlarm syleyin.
Umarm, eski, gleryzl halini kaybetmemitir.
Dostluklar bylesi aralksz srdrebilmek karlkl iki
ruhun da vefal olduunu ve dzenli, salkl bir yaam iin
de bulunduklarn ortaya koyar.
Daha uzun yllar -greviniz g erei- mezarlarla2 ura
manz, ona buna bir aile mezarl yaptrma olana salar
ken, kendinizin, yaknlarnz arasnda gzel, salkl ve se
vin dolu gnler geirmenizi dilerim ve bu arada, beni de
sevgi ile anmanz...

REINHARDa
(Heidelberg) 8 E kim 1814

Uzun bir aralktan sonra, Heidelberge -sizin bunca ya

knnza-3 gelip de, size seslenmeden edemezdim, aziz dos
tum; hem de bu satrlar nereden yazyorum biliyor musu
nuz? Beni tantrmak llfunda bulunduunuz ve bu yzden,
size her zaman iin minnet duyacam Boisserelerin4 evin-

1. Frnzchen: Franziska Jaquet (1752-1814) Goethe'lerin, Frankfurtta yaayan bir

aile dostunun kz.
2. Yoksul ve kimsesizlerin mezar ilerini ynetmek de yine Armenkassenin grevle
ri kapsamna giriyordu.
3. Reinhard bu sra Parisledir.
4. Boissere'ler, Johann Sulpiz (1783-1854) ve erkek kardei Melchior (1786-1851)
Belikal bir baba ile Alman bir annenin Kln ehrinde domu ocuklar, 1804te
Heidelberge yerletiler. Alman ve Flaman ressamlarn tablolarn topladlar. Bu ko
leksiyon sonradan Bavyera Kral I. Ludwig tarafndan satn alnd ve Mnihteki Al
te Pinakothekin ekindiini oluturdu. Bu tablo toplama meraknn yansra, o d
nemde ina edilmekte olan Klner Domut tamamlanmas iin ilgi uyandrmaya ve
para toplamaya da altlar. Goetb* : cidelberge yapt bu ziyaretten sonra Boisse-
relerle uzun yllar sren iyi bir arkadalk kurdu.

210
den.
Gen evsahiplerini tanyorsunuz, onlarla uzun yllar d
nce birlii yapmtnz. stnlklerinin hangi birini vurgu-
laym, bilmiyorum: Gerek deer tayan bir konuyu tekile
rin arasndan seip ayrabilme yeteneklerini mi, yoksa bu ko
nuya kendilerini adayp onu ilemek ynndeki aralksz ve
inat almalarn m? ansn, onlar desteklemesi ve arala
rnda, baarlarn paylamadaki uyarlklar, insan mutlu kl
yor; sevinlerine katlmaktan kendinizi alamyorsunuz. Son
gnlerde baardklar nemli alverilerle, tarihsel geliim
bakmndan eksik olan tablolar da elde etme olanan bul
dular. Bylece insan, bir byk ustann birok yaptn incele
yip baars zerine fikir edinebiliyor.
Buraya geleli on iki gn oldu. lk gnler aknlk, sonra
da hayranlk iinde geti, ancak imdi deerlendirmelere ba
ladk. Ama insan, bu incelemelerle neler kazanm olduu
nu, asl buradan uzaklatktan sonra anlayacak, ya da bir za
manlar gznden neleri karm olduunu.
nceleri kendimizi resim sanatna vermitik, imdi mi
marlk zerinde duruyoruz. Yaknda da ne yazk ki, yola k
mam gerekecek.
O skntl gnlerde hep sizi dndm, iimden iyiliini
zi dilerim, buna inann. Ballkla yaptnz grevinizde, ye-
nibatan baarya ulamanz ve beenilmeniz ise beni o denli
sevindirdi.
Hatrdan karmamanz dilei ile...

ZELTERe

Weimar, 27 A ralk 814

Yl bitmeden, sana candan bir selm yollaym ve sal

mn iyi olduunu bildireyim istedim. Senin de iyi olduunu
renirsem sevineceim.

211
 Son gnlerde, sk sk Hafz1 ziyaretime geldi. Ondan
aldm esinle yazdklarm, belki bir gn senin araclnla
tatl ezgilere (melodilere) dnecektir.
Yaptlarm yeniden baslmak zere hazrlarken garip
dncelere dalyorum. Gemi olaylar anmsyor, dm
de, kimi hayallerin yeniden ve yeniden canlandn gryo
rum. Arkamda braktklarmn bylece dipdiri gzmn
nnde belirmesi yaamykm iin de faydal oluyor.
talya gezimle ilgili gnlklerimin Karlsbaddan Ro-
maya kadar olanlarnn redaksiyonlar tamam. Bu kk ki
tabn ayr bir zellii, onlarn gn gnne yazlm olmas.
Hibir yeri deitirmek istemiyorum. Ancak gnlk olaylar
dan pek nemsiz olanlar karyor, kimi yinelemeleri siliyo
rum; kimi yerler de -itenlii bozm adan- biraz daha dze
ne sokulabiliyor, ya da biraz daha geni anlatabiliyor. Ne za
man yaynlanabileceini, daha ben de bilmiyorum.
Bugnlk bu kadar. Sen de bana yaz ve yaamndan bil
gi ver.

KNEBELe

Weimar, 11 Ocak 1815

Daha fazla beklemeden, sana bir iki satrla sesletmek

istiyorum, sevgili dostum. Aslnda, son yazmalarmzdan
beri yle uzun zaman geti ki, insan, birden, sze nereden
balayacan bilemiyor. Uzaklara erimek -h e le benim im
di iinde bulunduum d urum da- zor oluyor, yaknda sana
bunlarn hesabn vereceim.
Btn bu uzun sre iinde, hep dou da dolatm. Veri

1. Hafiz emsettin Muhammet (irazi) (1327-1390): nl ranl air. arap, sevgi ve

doay ven, yze glcl, gericilii veren, esiz gzellikle gazeller yazd. Hafz
divan J. V.Hammer-PurgstalI tarafndan Almancaya evrildi (1812) Goelhe bu di
vandan ald esinle 'Weststlicher Divann yazd.

212
mi bol douda. Bu byk varlk zerine genel olarak, sonra
yer yer zel olarak, bilgiler edinmeye aba harcadm. nsan
kendini, tam anlam ile bu ie verse, sonsuz bir deryaya dal
m gibi olacak. Bu alabildiine geni denizlerde yzmek ve
gcn denemek ise, gerekten faydal oluyor. Ben, kendi
hesabma benzetiler yaparak bu yerlerin iir trn ve anla
mn benimsemeye alyorum.
yle baknca amamak elden gelmiyor: eitli uluslar:
Franszlar, ngilizler, Almanlar; eitli snflar: din adamlar,
ahlklar, tarih yazarlar ve ozanlar bu geni konuya nasl
kendi alarndan bakmlar ve ylesine ele almlar! Konuyu
ilemek, ondan bireyler kazanmak iin de zaten yaplacak
baka bir ey yok. Ama bu ii yaparken, elindeki istiridye ka
buu ile Okyanusu, kazd kk ukura boaltmaya alan
ocua benziyormuuz, ne kar...

AIKLAM A

Mttefik ordular, sonunda Napolyonu yenilgiye urat

mt. O, Elbede yeni planlar kurmaya, Avrupada geirdii
byk sarsntlardan syrlmaya; uluslar, krallklar, dkalklar
ise kendilerini bulmaya savarken, Goethe, uzaklarda, ok
uzaklardadr. nce in, Japon ve Hint tarihine merak sarar.
Ama sonra, zellikle eski Trk, Arap ve Fars yazn onu b
yler. Bir sre Arap harflerini renmeye alr. "...Hi de
ilse, kimi mhrleri, tlsml gerdanlklar, uurtalarmn ya
zlarn okuyacak kadar..."
irazda karar klar. Firdevsi, S adi-ve en ok Hafza
yaknlk duymaktadr. Haizdan ikiz kardeim diye sz
eder.
Bu bykler zerine ne kadar yaz yazlmsa (ngilizce,
Franszca), hangi yaptlar Almancaya evrilmise, onlar bu
lup okur.
Bu dnemde, eski arkada Frankfurtlu banker ve dev

213
 let adam Johann Jakob Willemerin yeni evlendii gen kar
s Marianne Willemere tutulmutur. Hassas yaradll ve i
ir yazma yetenei olan Marianne da ona ilgisiz deildir.
Goethe, mutlu, umutlu, aydnlk gnler iinde
West-stlicher Divamn1 yazar. Marianne, Divann Suleika
(Zleyha)sdr. Divann bir blm Suleikaname = Buch
Suleyka adn tar.
Bu divann en az 3-4 iirinin Marianne tarafndan yazl
d bilinmektedir.

B O IS S E R E E ye

Wiesb, 21 T em m uz 1815
Uyar yaznz tayan deerli mektubunuzu, da gezime
kmak zere iken, son dakikada aldm. Bu nedenle ksack
bir iki satr: Hicdelberge gelmem zor. Frankfurta dnnce
benden haber alrsnz. Sizi grmeden, aramzdaki gzel ili
kiyi, karlkl konumalarla pekitirmeden ayrlmak istemez
dim.
Size ve yaknlarnza candan selmlarmla veda ederim.

1 'West-stlicher Divan': Dou-Bal Divan, 1819 ylnda, Sluttgartda Colla-Buch-

handlung tarafndan yaynlad. Kapan iinde, dou slubunda Teyzinal (ssleme
lerde erevelenmi sayfada, kitabn ad, Arap harfleri ile (sln ve esreler eklenmi
olarak) yazl idi:
E l divan-U arki / El meltif-iil garbi.
Goethe 150-160 sayfa tutan Divan iirlerinin daha iyi anlalmas iin, kita
bn arkasna -o k boyutlu bir aratrma rn o lan - ve hacim olarak yaptn iki ka
tn aan makaleler eklemi ve aklamalar yapmtr. West-stlicher Divannda Goet
he 'M ariannenin sevgisi, ikiz kardeim diye sz ettii Hafzdan ald esinle iiri,
Dnya Yaznnn en stn katna yceltmi, Alman dilini, kendinden nceki dil usta
larnn - e n nllerinin bile (Klopstock, Schlegel)- ulaamad bir yetkinlikle ile
mi, onu zenginletirmi ve tazelemitir.

214
 JOHANN JACOB WILLEMERe

Wiesb, 7 Austos 1815

Hele kr, sonunda size gelme olanan hazrlayabil

dim. 21 Temmuzda buluamadmza ok zgnm. n
mzdeki cumartesi gn (ayn 12si) kapnz alacam
umuyorum. Yine de gelemezsem, bir engel ktn anlars
nz. Sizlere ne denli bal olduumu bildirme zevkim karlk
l konumalarmza brakyorum.
Size ve yaknlarnza en gzel selmlarmla.

S C H O P E N H A U E R d e n 1 G O E T H E ye

Dresden 3 Eyll 1815

(...) unu da sylemeliyim k, yazy zal- alinize sun-

mu olmam, onun zerine vereceiniz yargy, hibir koul
ve ba olmakszn kabul etmemi gerektirmeyecektir. Gerek
hayat z-i, yaz uralarn ise Yan-i saydnz kendi a
znzdan duyarak renmitim. Benim iin ise bu, tam tersi
ne: Yaamda bamdan geenler benim iin bir anlam tam
yor. Onlar, olsa olsa alaya alyorum. Benim iin deeri ve
nemi olan, yalnz dndklerim ve yazdklarm.
Bunun iindir ki, drt haftadan beri, bir alma rn
mn elimin altnda olmamas, hatla elinize geip gemedii
ni, okuyup okumadnz, eer okundu ise, nasl karland
beni zyor ve huzurumu karyor. nem verdiim tek ey,

1 Schopenhauer, Arthur (1788-1860): Budizm dnya anlaynn da elkisi ile Metafi

zik Karamsarlk felsefesini kuran nl Alman filozofu. Say, ok olan ve pek ustaca
bir dille yazlm yaptlarnn bata gelenlerinden biri, 2 cildi kapsayan Die Well als
Wille und Vorstellungdir.
2. Schopenhauer in yazdife. yaz. Leipzigde 1816'da y a y n l a n a n aratrmasnn ms
veddeleri lber das Sehen und die Farben (Grme ve renkler zerine).
3. Zat-t aliniz: Ekselansnz (Yaa ve her bakmdan yksek bir katta olanlara sesle
nirken -y a da yazarken kullanlan eski bir deyim.

215
 onlarn nerede olduunu renmek; bunu bilememek, kimi
dakikalarmda, beni kuruntulara iteliyor, en olmayacak eyle
ri aklma getiriyor.
Btn bunlar nlemek ve gnlerimi ac ekerek bo ye
re beklemekte geirmeye bir son vermek iin, zat- alinizden
yazy geri gndermenizi rica edeceim. Dndklerinizi be
lirten bir mektup eklemeseniz de... Ancak ok ksa da, iki
cmlecikle de olsa, bana bu makaleyi, sizden baka birinin
okuyup okumadn, bir kopyasnn alnp alnmadn bil
dirmenizi rica ederim. Am a siz, yaznn bir sre daha yan
nzda kalmasn arzu ediyorsanz, o zaman bana, ltfen, bu
nun gerekesini yazmak ve beni bir iki satrla rahatlatmak
ltfunda bulununuz.
Ekselansmzn yazdklarm yanl yorumlamayacana,
derin sayg ve hayranlmn sonsuz olduundan kuku duy
mayacaklarna gveniyorum.
Sadk kulunuz
A rthur Schopenhauer

ARTHUR SCHOPENHAUERa

Frankfurt/M ain dolaylan

7 E yll 1815

(...) Nazik mektubunuz, VViesbadenda, dinlenmem sra

snda elime geti, aziz dostum; bylece onu dikkatle oku
mak, zerinde dnmek ve almanzdan zevk duymak fr
satn buldum.
Yanmda yaz yazdracak kimsem olsayd, size uzun uza
dya yazmak isterdim. Susuumdan tr zr dilemem iin
size, zlerek, birok aksiliklerin, kazalarn, yer deitirmele
rin yansra, birbirini kovalayan bir sr retici ve sevindiri
ci olay da sayp dkmem gerekecek.
Onun iin sizden ksa bir sre daha sabr etmenizi ve ya

216
ptnz W eimara dnnceye kadar bende brakmanz rica
edeceim. -O n u size W eim ardan, gnn getirdiklerine ve
zamanmn yeterliliine uygun olarak, ekleyeceim notlarla
geri gnderirim.
Teekkr ve sayglarm sunarm.

ZELTERe

Weimar, 26 M a n 1816

Payna, bir kez daha, dayanlmas zor bir grev dt.1

Ne yazk ki bu her zaman byle: Uzun yaayan evresindeki
lerin birer birer snp gitmesine tank oluyor ve sonunda,
btn olanlar nasl yorumlamas gerektiini bilmeden yle
ce kalakalyor.
Geenlerde, bir rastlant sonucu benim W ertherin ilk
basksndan biri elime geti; onu gzden geirirken, kulam
da o oktan unuttuum yllanm ezgiyi duyar gibi oldum.
Demek kii, samaln ok gen yanda bylesine anlad
bir dnyaya daha krk yl dayanr, yaamn srdrebilirmi,
diye dndm.
Bu bilmecenin bir zm, kanmca yle: imizde,
her insann kendine zg bir zellii gizli. Ve kii onun varl
n aralksz sezinleyerek, durmadan onu gelitirmek abas
iinde. -im izdeki bu garip, anlatlmaz nesne b izi- gizli
d e n - ynetiyor ve bizler bylece, nasl olduunu, nedenini
kendimiz de anlamadan yalanp kocuyoruz. Baklarm dik
katlice kendi iime evirdiim zaman, ister rastlantlar sonu
cu, ister kendi attm yanl admlar yznden iine dt
m, yaradlma btn ile ters den durumlarda bana
yardmc olann, beni ayakta tutann ancak, iimdeki bu ayr
yetenek olduunu gryorum.
(-)
1. Zelterin 15 yandaki olu ateli bir hastalktan lmt.

217
 CHRISTTANEnin lm gn

6 Haziran 1816

Syrl gne, kara bulutlardan

a kendine bir yol, ayr-
Ne kald are elimde
lmne alamaktan gayr

S. BOSSEREEye

Weimar, 8 Haziran 1816

(...) unu da ekleyelim: Sevgili karcm bugnlerde

kaybetmi bulunuyorum; yakn dostlarmn halden anlayacak
larndan hi kukum yok...

AIKLAM A

Christiane von Goethenin sal, uzun yllardan beri,

iyiden iyiye bozulmutu. Goethe birok doktora bavurmu,
karsn iyiletirmek iin elinden geleni yapmt. Ama ne ya
plsa fayda etmedi, Christianenin durumu, 1816 ilkbaharn
da arlat ve 6 Haziran 1816da 52nci yagnnde, aclar
iinde kvranarak yaama gzlerini yumdu.
Goethe, her zaman yapt gibi, acsn kimseye gster
mek istemiyordu. Yine her zaman yapt gibi aralksz ura
larla kendini avutmaya alyordu.
Johanna Schopenhauer,125 Haziran 1816da bir arkada
na yazd mektupta izlenimlerini yle anlatr:2

1. Schopenhauer, Johanna (1766-1838): nl filozof Arthur Schopenhauerin annesi.

Yazar.
2. Bu mektubu Wilhelm Langewiesche = Brandt Yaynevinin Vom ttigen Leben
Goethes Briefe, adl kitabndan aldk.

218
 "...karsnn lmnden beri onu ilk kez bugn grdm.
H er zaman yapt gibi aclarn iine gmmek, yenik ve itik
halini belli etmemek abas iinde idi. Ama ben, bir bakta
onun ok bozuk bir ruh hali iinde olduunu anladm. Ta
iinden yklmt.
evresindekilerden, hemen hi kimsenin Christianenin
lmne yanmamas dorusu gcme gitti. Yapt bunca iyi
likleri, yardm unutmular, yalnzca, yapt yanllklarn s
zn ediyorlard. En ok ktleyenler de, salnda ondan
en ok iyilik gren ve en ok yzne glenlerdi..."

JOHANN JAKOB VVILLEMERe

Weimar, 6 E kim 1816

Yoksunluk1 kt ey -aslnda hibir ey deil, ama g

nn getirebileceini yitirmeye yetiyor. Nerede ise ay olu
yor, ite bylece yayorum. Ne kendimdeyim, ne de kendim
de deil! -
Onun iin gelip de Deirmen Tepedekileri yerin evre
sindekileri arayamadm; uzaktan deindiim bu yoksunluu
bir de karnzda dile getirmek istemedim.
28 Austos 1815i2 hatrlayarak yolladnz yazya
1816da bile bir karlk veremedim. Vaktiyle bir arada otur
duum ve iyi arkadalk ettiim iki konuumu3 ne yazk ki,
tam o gnlerde uurlamam gerekiyordu.
Gn ve akam4 yaknlarmn arasnda, ylece, bir yl
ncesinin anlar ile ba baa geirdim, ne armaanlar ve ne

1. Enbehrung (mahrumiyet): Goethe, Christianenin lmnden sonra duyduu yal

nzl kastediyor.
2. 28 Austos 1815 Goethenin doumgn. Marianne, bugn iin, kurumu kri-
eklcrinden yapt bir elengi mektup kdna yaptrm, altna Hafz dan setii
msralar yazp gndermiti.
3. J.H.Meyer ve F.A.Wolf.
4. Doumgnn.

219
 de mzik olmakszn...
Weimara dndmde, ne ortal gnlk gnelik, ne
politikay ne de arkamda braktklarm aydn ve i ac bir
hava iinde buldum, bu belki, biraz da benim ruh halimden
ileri geliyordu.
yiliimi isteyen yakn dostlarma unu syleyebilirim ki:
Beni ayakta tutan durmadan almak: -K afaca ve beden
c e - Bu uralarmdan iyi sonular alp bir ey ortaya koy
maktan baka da dileim yoktur.
Kentin kurtuluundan bu yana ortaln dzelmesi ile il
gili iyi haberler, bu arada, benim admn da gemesi beni se
vindiriyor, ama -yoksunluk, dedim ya, kt ey - yine bu
yoksunluktur ki kiinin uzaklara iletmek istedii szn- a
zna tkyor.

BOISSEREye

Weimar, 13 E kim 1816

Bu yl, benim uursuz bir ylm, besbelli... Ben, drt
gzle Zelterin gelmesini beklerken Berlinden kt bir ha
ber alyorum: Babasna bakan, evi ekip eviren, pek sevdii
kk kz da lmemi mi? Bu ac haberi kendisine bildir
mek de yine bana dyor.
Ama o, bir dalnn krlp kopmasna aldrmayan ulu bir
mee gibi, felein bu sillesini de, dimdik karlad. Ben de
elimden geldiince ona g vermeye, ilgisini baka eylere
ekip derdini unutturmaya altm. ki gn kaldktan sonra
Bay Wilke nin1 arkasndan Berline dnd. Bylece neeli
balayan, gzel gemi bir gezinin son perdesi ok ackl bir
ekilde kapand.
Bu yeni ve zc olayn beni ne denli etkilemi olduu-

1. Wilke Fnedrich (1777-1840): Tarih profesr. nce Heidelberg, sonra Berlin ni-
versitelerinde d en verdi.

220
nu tahmin edersiniz.
Durmadan almakla kendimi oyalyorum. talya Gezi-
sinin birinci cildi yaknda kyor. Ren ve Main Dergisinin
kincisi de baskya verilmek zere.
Eski yazdklarm yeniden elden geiriyor, zerlerinde
gerekli dzeltmeleri yapyorum. (Bu uralar beni oyalyor.)
Bu arada yaamm boyunca, ne yollara sapmm, bakyorum
da ayor vc kendi kendime glyorum. Demek sonunda, s
nrlarn nerelerde bittiini, koturduumuz allarn nerelerde
duraladn grmek iin, bylesi bir geriye bakma gerekmi.

BOISSEREEden GOETHEye

Ileilclbe g , . Aralk 1816

talya Gczisini1 okudum; bir daha, bir daha okudum yi

ne de onu okumaya doyamadm.
Bu sayfalardan fkran canl yaam beni heyecanla co
turdu. Bu gzelim lkenin, o harika yaptlarn sanki fethe
kmsnz; gzellikler iinde en gerei, en doruyu bulmak
iin saldrya gemisiniz. Okuyucuyu beraberinizde s r l
yorsunuz, kii kendini yannzda sanyor...
talya Gezisi benim iin, bsbtn ayr bir deer ta
yor: Onu okurken gen yanzdaki kiiliinizi izliyorum; du
rumlarn, artlarn bunca deiikliine karn yine de sizinle
birlikte geirdiimiz gzel gnleri ve saatleri gzmn nn
den geirmekten kendimi alamyorum -v e bu anlarn, ala
bildiine tadna varyorum. -
Aramzdaki yaknlk yznden, yaam benim iin tatlan
d, grgm ve bilgim arft. H er zaman kendi kendime syle
diim u szleri, burada da bir kez daha tekrarlaym: Dost-

1. Itaiensche Reise': talya Gezisi. Bilindii gibi Goethe 1786-1788 yllarn tal
ya'da geirmi, o zamanki notlarndan, eine, dostuna, yazm olduu mektuplardan
faydalanarak kitabn 1815te yaynlamtr.

221
 Iuunuzdan duyduum mutluluk iin Tanrya ne kadar teek
kr etsem azdr...

BOISSEREEye

Weimar, 16 A ralk 1816

talya Gezsini beenmeniz beni sevindirdi, ikinci bl
me, daha bir istekle aba harcayacam. Nasl, eskilerde, ya
zarlar biz genler iin yazmlarsa, bugn de bizler siz gen
ler iin yazmak zorundayz.
Pek ok okuyucunun, okuduu kitaba, ne bilgisi ile bir
yaklam yaptn, ne de ondan bireyler aldn, hatta kimi
lerinizin, ancak uykusunu getirsin diye kitab ele aldn d
nnce insann -y azar o larak - tyleri diken diken oluvor
(...)
Hakszlklara da byk anlay ve tarafszlkla bakyorsu
nuz. Bylesi garip toyluk davranlarn, ilk genliin cokusu
ile yorumlamak gerek. Btn bu taknlklar, yolcu daha Alp-
cri aar amaz yatp tatlanmyor mu?
Gn gnne tuttuum notlar ve talyadan yazdm
mektuplarn hemen hepsi elimde olmasayd, yapt bu denli
canl ve etkili olmazd.
Genlikte bizi etkilemi olaylar siliniyor, ama onlarn ru
humuzda brakt izler kalc oluyor. Asl nemlisi de bu
herhalde, eskiden yaam diye aldmz.
Yapt okurken, ondan beni bulup tanmanz ve aramz
da, sonradan kurduumuz ok daha deerli ve verimli ilikiyi
dnmeniz beni duygulandrd...
Deerli arkadama ok selmlar...

222
 ZELTE Re

Jena, 29 Mays 1817

Beni sevindiren mektuplarn birbiri ardndan aldm; se

nin nerin zerine ziyaretime gelenleri de1 elimden geldiin
ce iyi karladm. Ama uzaklakileri, en yaknlarm bile
bunlar iin etkilemeye kalkmadm.
Tam on haftadr, youn biimde gemile urayor,
onu yeniden canlandrmaya alyorum. Ren ve Main Dergi
sinin nc saysnda Rochus Bayramn2 izleyen gnlerin
anlar - sayfa k a d a r- kt. Jenadaki yeni atamalar - -
zellikle Doa Bilimleri d alnda- faydal ve etkili oldu. O ke
mik tarlasnn birden canlanm olduunu grmek Hesekicl
g ib i- beni de akna evirdi. Umuyorum ki Johannisdcn4
nce on iki sayfalk bir bror hazrlam olacam ve ite
orada benim - doa zerinde egemenliklerini srdrm
olan yiit kodamanlarmn kolgezdiklerimi greceksin. Ren
-v e Main Dergisinin kincisini de size yolladktan sonra g
nl rahatl ile kendimi -b irk a gnm a la n - bu alma
lara vermitim.
Konu edilen sava ve bar arlar srp gidecek, bun
larn zerinde uzun uzadya durmaya, zaman harcamayalm
da onlar ylece deerlendirmeye alalm: Bizim amz
dan baklnca durum berbat. Yzylmz akln almayaca ko
laylklar, avantajlar salam, byk insanlar yetitirmi. Beri
yanda, bakyorsunuz, bir karklktr gidiyor: Bir olumsuz

1. Zellerin Goelhe'ye gnderdii kiiler Gltingen'de okuyan Caspcr adnda bir tp

rencisi; Moses Mendelssohn'un((nl besteci Felix Mendelssohnun bir kuzeni)
olu, kars ve oullan.
2 Rochus-Fesr. Katoliklerin, austosun 16snda kutladklar bir bayram. Rochus,
Monlpellier doumlu bir veli. talya'da yaad. zellikle veba hastalarn iyi ellii
sylenir. . . ,
3. Hesekiel: Ahd- atikle ad geen kk peygamberlerden br. u mucizeye lank
oldu: Byk bir alanda, karmakark yalan kuru kemikler, kollar, bacaklar, kafalar,
Tanrnn buyruu zerine birbirini bulup eski ekillerini aldlar, ilerine flenen bir
nefesle canlanp dirildiler.
4. Johannis: 24 Haziran (gn dnm).

223
 atlm, bir olumluyu yok ediyor. Tek tek konutuum kiileri
akll uslu buluyorum, sonra, -h ep si bir araya gelmi ve san
ki hepsi deliye dnm! -
Bir yerde, kendimden kuku duymaya balyorum ve
kukum, kendi hallerinde, bilimsel alanda olduu kadar uy
gulamada da baar salam ve bu baary uyum iinde y
rtebilmi kiilerle karlancaya dek srp gidiyor.
Tanrya kr -eskiden olduu g ib i- imdi de bylcsi
kiilere akademimizde bol bol rastlamak olas.
Bahe iinde gzel, irin bir eve yerletim. Artk talya
Gezsinin ikinci blmne balayabilirim. Kitabn bana,
bu blme de yine, birinciye koyduum M ottoyu1 koydum:
"O cennet balarnda ben de dolandm."2
Bu talya, ylesine, ikide bir sz geen, herkes iin ge
er ake niteliinde bir yurt olup kt ki, orada ben genlii
mi bir aynada grr gibi olmasam, adn bile azma almaya
cam.
te bunlar, benim uralarm. Bir yandan da, bu sevim
li kkteki kk odamda -M ays aynn sonunda- souk
tan titriyorum. Bereket odamda 1661 ylndan kalma ok b
yk bir soba var! Atalarmz gerekten yaamasn bilirler
mi!..
Umarm gzndeki rahatszlk gemitir. Birbirimize bu
ynde bir yararmz dokunamyor ki... Benim de zaman za
man u, ya da bu yaknmam oluyor. Elimden geldiince sal
m korumaya aba harcyorum. Ama -k u k u su z- insan
teden beri ayakta tutan ey, asl: yaamn tadn karmay
bilmek!
Bugnlk bu kadar. Buradan ayrlmadan sana yine ya-
l^M oto: Bir kitabn bana, yazarn uygun bulup setii, yapt,n niteliine uygun

f "b?rTh |lCh War Ark.adien" ~ et in Arhadia ego'. On altnc yzylda yaam n

l bir Italyan ressam,n bir tablosunda yerde yatan bir l kafasnn zerine yazd
bir sozu sonradan -zellikle on sekizinci yzylda- kimi ressam ve birok Alman
ozan yaptlarnda kulland. Yukandaki mektuptan anlald gibi Goelhe talya Ge-
zbi nn b ^ na -Auch ich war in Arkadien' diye yazd. Schillerin nl Resignation
adl nnde Auch ch war in Arkedien geboren' diye geer

224
zarm. En byk dileim, alk olduum yerde yaamm sr
drmek.
Ne de olsa, umutlarmzn ve bo inanlarmzn tutsa
olmaktan kendimizi alamyoruz. -
Vale.1

KNEBELe

Weimar, 13 E kim 1817

(...) Bugnlerde beni en ok sevindiren ey, gen bir

Amerikalnn armaan oldu: Bana Manfred von Byronun
bir dramn getirmiti. Bu garip, ama stn yetenekli ozan
benim Faustu okumu ve -g a rip tir- onun iinden, yalnz
Hypochondriesine uygun besinleri ekip alarak bu dram
yazm. Eserde ne kadar motif varsa, tmn kendine zg
bir biimde ileyerek tannmaz hale getirmi. Benim asl ho
uma giden, hayranlm uyandran da bu!..
Yapt deitirmeler o denli zgn ki, baard byk
deiiklikler zerine olsun, ya da asla benzerlik, benzemez
lik konularnda olsun, insan gnlerce, ilgi ekici konferans
lar verip konuabilir.
Bu arada unu sylemeliyim ki, karanlk bir coku iin
de yazlm bu yapt batan sona kaplayan sonsuz ve derin
mutsuzluk havas, bir yerde insan skyor. Ama yine de, ezil
mi, sklm da olsanz, kitab hayranlk ve saygnlk iinde
okumaktan kendinizi alamyorsunuz.
Bu adama, tutkunca bir beeni gsteren bayanlarn1
elinden kitab alabilirsem, onu sana da yollamak istiyorum.

1. Vale: (Latince) Leb, wohl! Tanrya emanet ol!

2. zellikle, gelini, August von Goethenin kars Otlilienin (Prusyal Albay Pog-
wischin kz) ve dier bayanlarn Byrona ayr bir hayranlklar vard. Ottilie, Goei-
he'nin olu ile 17 Haziran 1817de evlenmiti.

Seme M e k tu p la r 225/15
 WILLEMERIere

Weimar, 19 Ekim 1817

Tanrnn Habercilerini utancn yansra byk ber se

vinle karladm ve vakit geirmeden sevin ve sevgilerimi
onu bana yollayanlara sunmak istedim. Dmde, onlarla1
ylesine ok syleiler yapmm ki, u satrlar karalarken
hangisini gerekten yazdm, hangisini yalnz iimden geir
dim bilemiyorum.
Bugn de yine, mektubumu ksa keseceim. Bu Wei
mar yaamnn garip bir zellii var:
Gnler, ayr bir iz brakmadan, birbiri ardndan abu
cak geip gidiyor. Hi anlamadan, srekli bir ura iinde
buluyorsunuz kendinizi... Bu uralar da -h em en her za
m a n - hi sevmediimiz, istemediimiz eyler...
Eisenacha gitmek iin sokaklar dolduran genler2 yre
ye, -zellikle kadnlarn yreklerine- canllk katyor. Gz
lerini bu delikanllardan ayramyorlar. -O n la ra hak vermi
yor da deilim: Hepsi de yakkl, boylu boslu, yiit delikan
llar. - Bizlere de serinkanllmz koruyup servenin sonu
nu beklemek dyor.
Btn bu enlikler bir yana, ya o gzel arnza ne
demeli? Bu ar beni ta gerilere gtrd: Bu yldnmn
ilk kez, sizin mutlu evrenizde, birlikte kutladmz gnle
re.3 O gnlerden bu yana geen zaman dnmek istemiyo
rum. O gzel gnlerim ile bugnk durumumu karlatr
mak beni zyor. Gnlk olaylarn, tatsz rastlantlarn iine
dalp dmlenmiim. Beni, byk apta ezmi, bunaltm

1. Yani, arkadalar Willemerlerle.

2. Almanya'nn dtlbir yanndan kopup gelen genler, balarnda niversite renci
leri, Eisenachtaki Wartburg kalesine gidiyorlard. Orada byk gsteri ve trenlerle
iki bayram kutlanacakt: Leipzigdeki byk zaferin nc ve 'R eform ation'un y-
znc yldnm.
3.Goethe 1814 ylnda bu yldnmn Frankfurtta Willemerlerle birlikte kutlam
t.

226
bir dertten1 bam kurtarp "oh... demeye kalmadan, bir
bakasn2 bama saryorlar ki, bunun da can skc ayrntla
r bir araya gelince, tekinin apnda bir dert olacandan
kukum yok. u anda beni, rman kenarndaki kk evi
min sessiz penceresinde oturmu, baka ve daha devingen
bir kyy anmsarken gznzn nne getirin. Ama gzleri
mi dardan alp dncelerimi danklktan kurtararak, da
ha i ac szlerle mektubumu bitirmek istiyorum.
H er eyden nce, belleimden hibir zaman silinmeye
cek olan -v e durmadan yenilerini eklediiniz- o gzelim
anlar iin size candan teekkr etmem gerek. Yazdm k
dn sonuna yaklatka, onun ulap benim ulaamayaca
m yere kar zlemim de arty o r.- Keke ben de Eise-
nacha yryen genlerin arasna katlsaydm diyorum. enli
i ve fener alayn deil de, kalenin bir burcunda durup,
ufukta gklere doru uzanan iyiniyet alevlerini seyre dalmak
iime daha bir ferahlk verecekti de ondan...

ADALBERT SCHPKEye3

Jena, 16 ubat 1818

Gndermek nezaketinde bulunduunuz mektup ve nota

lara karlk size u yant yazmay boynuma bor bilmekte
yim, yle ki: Kompozisyonlarnz bu iin ister usalar olsun,
ister merakls, ilettiim herkes tarafndan beeni ile karlan
d, bu da beni, size tuttuunuz yoldan ayrlmayp doann ba
ndan faydalanmaya inatla almanz nermeye zorluyor.

1. Goette, yirmi alt yl ynettii NVeimar-Saray Tiyatrosu Genel Mdrlnden o

gnlerde ayrlmt.
2. 7 Ekim 1817 de, Dk Kari August. Jenadaki kitaplklar birletirerek, yeni ina
edilmi olan binada toplama ve bu byk kitapln baynetmenliini yapma grevi
ni Goelhe'ye vermiti.
3. Schpke, Adabert (1793-1844): Goethe'nin kimi iirlerini bestelemi ve bunlar,
incelemesi iin, ozana yollamt.

227
 Ynelttiiniz sorular yantlamak zor; ola ki karlkl
bir syleide sezinletebileceimiz ipular, sanatya uygula
malarnda yarar salasn!
rnein, mzikinin neleri izebileceini soruyorsunuz.
Bu soruyu bir paradoksla yantlayacam: H er eyi ve hibir
eyi! D duyularnn ona getirdiklerini hibir zaman olduu
gibi yanstmayacak, hayr... Buna karn, d-duyularn etki
si ile, iinde oluan duyularn tmn!.. Mzik aleti ile gk-
grltsn taklit etmek sanat deildir, ama mziki, bende
gkgrltsn duyuyorum havasn yaratmsa, ite bu alk
a deer. Mzik, insana tam bir rahatlk, dinginlik verebildi
i kadar, onu, bir yerde, karamsarla itmesi bile olasdr.
Buna ok yetkin rnekler gsterebilirim. Bir kez daha yineli
yorum: dnyamza seslenmek, ruhumuzu yce duyularla
coturmak ve bunu yaparken, deersiz, baya d etkilerden
yararlanmaktan kesinlikle kanmak... te mziin yce ve
onurlu grevi...
evrenizdeki deerli kiileri sayg ile selmlar, bu yl,
Teplitz e gelirsem, beni iyi karlayacanz ummak iste
rim.

VOIGTa1

Jena, 19 Haziran 1818

(...) ngiliz yaznndan derlenmi notlar teekkrlerimle

geri yolluyorum. Bunlarda, batan sona en gerek devlet ilke
sinin ilenmi olduu grlyor: Bireylerin byk emekler
karl elde ettiini, devletin de byk apta salamas, son
ra bunlar toplayp deerlendirmesi gerei...

1. Voight, Christian Gottlob von (1743-1819): 1775 ylndan beri Weimar Dukaln
da devlet memuru, 1815 te balayarak devlet bakam grevim yapt. Goethe'nin yakn
arkada. Birbirlerine yolladktan ok sayda mektuplarn konusunu devlet ileri olus-
Ilnr

228
 Eski dostumuz Seebeckin1 bugnlerde yapt ziyaret
bizleri sevindirdi ve bir bakma aydnlatc oldu. Ancak bir
noktadan yaknmak isterim: O akl-sr erdiremediimiz
Guck-Rohrun2 srlarn apak ortaya koyuverdi. -n sa n ne
garip yaratk! Bir eyin nasln renir renmez duyduu
ilgi snveriyor.
Tanr, biz insanlar ok iinden klmaz bir durumda b
rakrd: Eer doann tm srlarn apak ortaya seriverse
idi... O zaman, ilgi yokluu ve can skntsndan ne yapardk
bilemiyorum...

SCHUBARTa3

Weimar, 8 Tem m uz 1818

Yolladnz iki mektubu da alm bulunuyorum, azi

zim; bu arada kitabnz da4 okuduum iin bana ve yaptlar
ma gsterdiiniz ilgiden tr, kendimi, size kar duydu
um gnl burcunu demeye zorunlu sayyorum. Sorunuzu
ksaca yantlayarak, tuttuunuz yoldan hi amadan ilerle
menizi size nermekle, bunu en iyi biimde yaptma inan
yorum.
Kltr dnyasna hangi evrede ilk admlarmz atyo
ruz, kendimizi gelecein ne yolda bir yaamna hazrlyoruz,
bunlarn nemi yok, yeter ki bir evremiz, bir yerimiz olsun.
Yaptlarm incelemeyi srdrn: Bunu kendim iin de
il, sizin -kendinizin de hakl olarak deindiiniz gibi, - bu
ite, duyarlnz, dnceleriniz, deneyler ve bunlardan

1. Seebeck, Thomas Johann (1770-1831): Jena niversitesi Fizik ve Kimya Profes

r. Balangla Goethenin renkler teorisini benimsedi ise de sonradan yanldn an
lamt.
2. Guck-Rohr. Drbn.
3. Schubart, Kari Emri (1791-1861): Breslauda tarih profesr.
4. Schubart'n Goethe zerine yeni yaynlanm olan yapt Yazn ve Sanatla likile
rinde Coethe.

229
 kardnz sonulan deerlendirmedeki baarnz iin neri
yorum.
ngrdnz alan, size dar gelmeye balaynca, kuku
suz, onun dna kacaksnz; yaam, karnza, ruh yaknl
duyduunuz yeni bir kii karrsa ilk hocanzn etkisinden
uzaklarsnz, ama yine de onun yznden kazandnz de
erleri yitirmi olmazsnz. Verimli bir kltr, kii genlik
te, toplu biimde alp sindirir, kald ki ileri yllarmzda olan
bizler bile -ilerlem ek istiyorsak- nce tarih ve teki alanla
ra, geni tabanlara dalp almak pahasna edindiimiz bil
gileri toplamak, zletirmek ve ylece benimsemek zorunda
yz.
Zamann ve gcn panayr alanlarnda harcayan bu
dnya ile eliki iinde olmanz doal, bunu biliyorum. Buna
kar yapabileceiniz tek ey susmak ve... bildiinizi okumak
tr. Ancak, iinizi dkmeden yaamay ve gelimeyi baarabi
lirsiniz...
Benim syleyeceklerim ite bu kadar... yiliinizi iten
likle diler, arada bir sizden haber alrsam sevineceimi bildi
ririm.

BOISSEREEye

Weimar, 31 E kim 1818

Can dostumuz Zelter yola kmak zere, ben de size te-

zelden bir selm yollamak iin u satrlar yazyorum. Bir
arada olduumuz sayl gnler bile, iki eski snanm dosta,
birbirlerini yeniden bulmalarna ve insanlara balanm ni
metlerin sevincini birlikte duymalarna yetti.
nemli olan, dnya eitli klklara girse de, iki yakn
dostun birbirlerine e eilimlerinden sapmam olmalar
dr; iki tarafn e dncelerden caymalar, edeerdeki
eyleri sevmekte, ya da itmekte srekli olarak birlemele

230
ri, tuttuklar yoldan sapmamalar, ona zt dene kayma
malar...
te ben o eski ve gerek dostumla byle bir arkadalk
srdrmekteyim. Keke, nmzdeki yllarda da sevdiim
genlerle bylesi bir arkadalk yrtebilsem...

MARIANNE von WILLEMERe

Weimar, 26 Mart 1819

Bylesi gzel bir aldan yaamamtm hi:1 Sayn dos

tum oda kapsndan ieri giriyor ve ben, onun ardndan sevgi
li arkadamn girmesini bekliyorum...
te o anda, onu hl sevmekle olduumu ta iimde duy
dum.
Bir tek szck iiteyim azndan, yaknda
Size Fragmentlar2 yolluyorum; ok gemeden hepsini
sunarm: Uzaktaki sevgili ile srekli syleilerimin bir kanl
olarak...
te bylece, lene dek...

ROCHLITZe

Weimar, 13 Tem m uz 1819

Siz ki, benim deerli, saygn dostum, amayan bir anla

y iinde, admlarma admlarnz uydurarak yaamm bo
yunca bana arkadalk ettiniz; ok kiiler ktlerken siz, te
miz, gerek ve ili ilginizle beni glendirdiniz; naslsa bir ko
layn bulmuken, size teekkrlerimi sunmazsam, pek deer
bilmez bir kii olmaz mym?

1. Goethe, Willemer'leri Weimara agrmamt. Willemer, Berline gitmek zere

Weimardan geerken, onu aramadan edemedi.
2. Frmgment'Iar. Dogu-Bal Divanna girecek iirlerden bir blm.

231
 Onun iin sunduum bu Klliyatdan1 beendiklerinizi
benimseyin ve beni sevgi ile anlarnzn iine aln; bugn de,
yarn da...
zin verin de, yal bir yazar olarak bir grm belirte
yim.
eit okuyucu tipi vardr: Birinciler, yarglamadan
okuyanlar; ncler, eserin tadna varmadan yarglayanlar
ve arada, tadna vara vara yarglayan ve yarglayarak tad
alan kinciler... te bunlar bir sanat yaptn yeniden yaratan
lardr. Sizin de iinde bulunduunuz bu snfa girenlerin say
s azdr, ama bizler iin yalnz bunlar deerli ve saygn olan
lardr. Size yeni eyler sylemiyorum: Bunlar, herhalde siz
de duydunuz, dndnz.
(...)

MARIANNA v. WILLEMERe

W eimar 26 T em m uz 1819

Gzel azndan kan tatl szlerle aramzdaki zc

sessizlie son veren sevgili M ariannay, Badende yant bek
lerken brakr mym hi?2 Bak, bir daha sylyorum: Seni,
arkadamn yannda greceime yle inanmtm ki, onun
yzne bakarken seni grr gibi heyecanlandm. O soylu in
sann, sezip de anlamazlktan geldii sevgimin, bir anda co
tuunu duydum iimde...
Susmana eitli anlamlar verdim, ama sana bildireme-'
dim: Willemer, Berlin dn, W eimara uramadan geli.
Beni dndn, beni dnmekten tad aldn ne
gzel yazmsn;3 Marianne ve inan ki, tm duygularmz

1. Goethe, Rochlilze, Cotta Yaynevinde yaynlanm olan Btn yaptlar n

(1815-1819) yolluyordu. Klliyat: Bir yazarn tm yaptlarn iine alan kitap serisi.
2. Goethenin Marianneye sen diye yazd tek mektup.
3. Marianne, Goetheye Baden V .inden ok ili bir mektup yazmt (19 Temmuz
1819). Bu mektup onun yantdr.

232
karlkldr, onlar kalbimde aralksz olarak duymaktaym.
Dilerim u satrlar uygun bir saatinde eline geer ve sen
ksa mektubumdan uzun anlamlar karmaya zaman ayrabi
lirsin.
Ben Hudhudun1 yerinde olsaydm, nnden geip yolu
nu kesmez, dosdou senin zerine atlrdm, habercimi de
il, beni -um arm - gleryzle karlardn!
Brak da mektubumu u ili dilekle bitireyim: Eja! W
ren wir da!2

REINHARDa

Weimar, 24 A ralk 1819

Ballm belirten u satrlar yazmak ve gndermek is

tediim dergileri hazrlamak, yln sonuna, hatta gnlerin en
ksa olduu bugnlere kalmsa, inann ki bunun nedeni son
aylarn huzursuz deilse bile ok devingen gemi olmasdr.
Yurdun drt bucandan beni dnp yazanlara yant ver
me zorunluu haftalarca beni uratrd ve yordu.
Bu kez, Karlsbaddan ok daha iyi dndm, ama yine
de kendimde bir durgunluk, isteksizlik hissediyorum. Bu hali
de, kendimi aralksz uralara vererek geitirmeyi dene
dim; bylece hazrladm lka ve Sanat dergisi ile Doa
Bilimleri ve Morphologie dergilerinden birer tane sunuyo
rum.
Gemi zamanlara egemen olmu kimi dnce ve ilgiyi
saptamaya alyor, yabanc kiilerin dnce kaltnn re

1. Hudhud: avukuu, (htht) (Alm. Wiedelhopf) Goelhe, bu ad ranl byk

ozan Hafz (emsettin Muhammed 1320-1389)den alm, 'Dou - Bat Divannda
kullanmtr. Aht atike gre, Hazret-i Sleymann Saba Melikesi Belksa giderken
nc olarak yollad ku. Sevgi habercisi.
2. Katoliklerin de, protestanlann da syledii bir 'ilahinin, bir dini arknn son sz
ckleri, Latince Eja qualia, eja qualia: Ah, orada olsaydk! Ah, orada olsaydk! anla
mnda.

233
daktrln yapyorum. Bu arada zaman zaman, Divan m-
dan okuyup oyalanyorum. Size ondan da bir tane paketin ii
ne koydum.
Onu yazdm gnler, bir daha geri gelmez artk. Yal
yllarma bu iir tr yle uygun dyor ki, arada bir, yeni
bir iir yazp u blme, ya da bu blme katmaktan kendi
mi alamyorum. Bylece kimi boluu doldurduuma ve yap
t daha ekici bir hale getirdiime inanyorum.

ZELTERe

Kalsbacl, 11 M ays 1820

(...)
(...) DVANm mr boyunca sevmem isterim. Ona
kendimden necr katlm bir ben bilirim. Bu iirleri, tek
tek ekip alarak trl biimde ilemek ve deerlendirmek
olas. Eberwein kimilerini seip bestelemi, arklar yapm,
senin bunlar zerine yargn renmek islerdim. arklarm
en ok senin kompozisyonlarnla badayor. Balona doldu
rulan gaz gibi, senin mziin onlar yceltiyor...

Bu arada DVANa yeni iirler eklemekten de geri kal

myorum. slm1 dininin, mitolojisi ile, gelenekleri ile, - b e
nim yama uygun airce bir havas var: Tanrnn, akl erdiril
mez iradesine kar koymadan boyun ei, dnyadaki dze
nin bir halka gibi, ya da sarmal biimde, dnp dolap yine
kt yere gelen devingen yryne glmseyerek baka
bilme; yeryz ve yeralt arasnda, ayrcalk yapmadan duyu
lan tutku ve eilim, tm gereklerin ark bir biimde kendile
rini simgeleyerek dalvermeleri...
Bir byk-baba iin de bu kadar yetmez mi?

1. Aslnda Mohammedanische Religion1, diyor Goelhe.

234
 BOSSEREye

KaHsbad, 26 Mays 1820

Buraya gelir gelmez beni sevindiren mektubunuzu alm

tm, karlk verip teekkr etmeden yola kmak istemedim.
Be hafta iinde, dilediklerimin tmn gereklemi
grmenin tadn kardm. Havalar ok iyi gitti; ban ktan
zor kurtaran bahar birden karmzda buluverdik; -says az
da o lsa - sekin bir topluluk iinde, salk bakmndan yakn
mamz olmadan geen gzel gnler...
Umarm eve de, aksilikle karlamadan dner ve siz
den iyi haberler alrm. En gzel selmlarmla...

HEGELe 1
Jea, 7 E kim 1820

Genleri yetitirmek iin harcadnz abalarn olumlu

meyvelerini derdiinizi eitli kiilerden haber alyorum. in
de yaadmz bu karmak dnemde bir merkezden, yeni
bir doktrinin drtbir yana yaylmas ve bu doktrinin somut
ve soyut olarak yaamas, bir zorunluk haline gelmiti. Pek
doaldr ki, birtakm bo kafalarn ortaya atlp ileri geri sz
lerle iddianz eletirmeye yeltenmelerine engel olamayz; be
ri yanda ilek zeklarn tutumlar da beni dndryor: o
cukluklarndan beri yanl yntemlerle yetimi bu genler,
sakn kendi ilerine kapanp kalmasnlar, ya da olumsuz bir
davranla balarn alp gitmeyi ye tutmasnlar?
Hak ettiiniz baarnn yalnz bugn iin deil, yarn
iin de btn dnyada yanklar uyandrmasn dilerim.

1. Hegel, Georg Wilhelm Friedrich (1770-1831): Filozof, 1806dan 1816ya kadar Je-
nada, 1818e kadar Heidelbergde, 1818den sonra Berlin niversitesinde felsefe
dersleri verdi. Goethenin renkler tezini tutuyor ve destekliyordu. Yajl yllannda
Goethe, Hegelin makale ve kitaplarndaki, zor okunan bilgi dilini beenmiyordu.
1818 ylnda Hegel, Weimara, Goetheyi ziyaret etmek iin gelmiti.

235
 SCHUBARTa

Jena, 3 Kasm 1820

Uzun mektubunuz beni ok sevindirdi; onu okurken bir

likte geen saatlerde olumu meyvelerin tadna vardm.
Dndklerinizi tm akl ile kavram bulunuyo
rum.
Yazdklarnz yle beendim ki, onlarn, zerlerinde
hibir deiiklik yaplmadan, bylece yaynlanmalarn ister
dim. Elinizde eer bir kopyas yoksa, bendekini size gndere
yim, zira, ikinci kez, bylesine derinlere dalarak tartp so
nulara ulaabileceimizden kukum var.
Zueignung1 ve Vorspiel2 zerine sylediklerinize hi
diyecek yok; ama beni asl etkileyen Faustun ikinci blm
ve bitii zerine yazdklarnz oldu.
Dlediklerimize ulamamzn, bundan da te, onlarla
birlikte gelimemizin olasln, ok gzel duymusunuz; an
cak ben, deiik bir yoldan giderek konuyu yle ele aldm:
Yeryz, -dndm zn tesinde- tutarl ya da tu
tarsz, ylesine gzel yanllarla dolu ki, bunlarn karsnda
bocalayp yolunu aran zavall insann, birinci blmdekine
gre, daha soylu, daha saygn, daha yksek duygularla dav
randna inanyoruz.
Dostumuz Faust da bu etin yoldan sava vererek gei
yor. Genliin yalnzl iinde bunlar ancak seziye dayana
rak yazacaktm, u var ki ortaya kan ey bir Pasquill3 ol
maktan teye gemeyecekti.
Bitii de ok doru anlamsnz. -S uun yars Fa
ustun stnde kaldna gre Mephisto da girdii bahsin an
cak yarsn kazanm olacakt. Yal adamn balan ile
yapt biraz da gldrye dnerek bitecek.4

1. Zeuignurxg (Widmung): Sunu, ithaf.

2. Vorspiel: Oyun balamadan nce (Faust), giri niteliinde ksa gsteri.
3. Pasquill (iial): Hiciv yazs.
4. Faust I lnin sonu, henz yazlm deildir.

236
 Yazdklarnzla beni, iyiden iyiye konuya baladnz. Sizi
dnerek, onu hemen yazp bitirmek istiyorum.
Mektubumu burada kesiyorum. Jenadan ayrlp Wei-
m ardaki klk evime ekilmek zere hazrlanmam gerek.
Tanrya em anet olun, beni hatrdan karmayn, erkek
kardeinize selmlar yollar, yantnz geciktirmemenizi dile
rim.
lgi ve sevgilerimle.

KRNERe

Weimar, 22 T em m uz 1821

Son gnlerde, hep gemilerin ans ile yaadm. Sevgili

dostlarm Hum boldtlar, ikisi de ayr ayr -b iri kuzeyden
teki b atd an - beni dnp mektup yollamlar.
Bu mektuplar bana Jenada, birlikte gemi gzel za
manlar anmsatt. Schilleri dndm; sonra o gnden bu
gne olmu bitmi eyler gzmn nne geldi, neler kaza
np neler kaybettiimizi tarttm, siz de, aziz dostum, o eski
gnlerin dizisi iinde vardnz ve bugn yine size seslenirken
oluk ocuk hep birlikte oturup umut dolu, dler kurduu
muz o gzel yerler ve gnler gzmn nne geliyor.
unu eklemek isterim ki, deerli yaknlarmzn1 ans
beni ekip ilk genlik yllarma dek gtrd; o gnlerle ilgili
armlarn sonu gelmek bilmiyor.
Zam an - ne garip! - korkun bir hzla araya girdi, her
kesi bir yana savurdu, ok ilikiyi kesip koparverdi.
Bugn, eer, soylu duygularla kurulmu balarn, iliki
lerin, gemi zamanlar tesinde kopmadan kaldn, ya da
yazgnn zoruyla ayrlmlarn yeniden birbirini bulduunu

1. Goethe, Leipzigdeki renim yllarn, kendisine resim dersleri veren J.M.-

Stocku ve onun iki gzel kzn hatrlyor. Korner sonradan bu kzlardan biri ile ev
lenmiti.

237
 gryorsak, ne kadar sevinsek azdr...
Deerli olunuzun1 keyifle okuduum yazlarndan sz
ettiiniz iin teekkr, ederim. ok gnm tiyatro almala
rna ayrdm u dnemde yetenekli ve ince duygulu genle
rin bu alanda da yetimi ve emek harcam olduklarn gr
mek en istediim eydi. u anda, yazlarn okurken, gz
mn nnden, canlandrd gzel tablolar akp geiyor, ser
gilenirken beenildiklerini duyar gibi oluyor ve seviniyorum.

AUGUSTE STOLBERGe

Weimar, 17 N isan 1823

Yzn hi grmediim, ama yrekten tandm eski

ve deerli arkadamn kaleminden km, itenlik dolu mek
tup beni hem sevindirdi, hem de bir yerde, iime dokundu;
ona nasl bir yant vermem gerektiini kestiremiyorum. Birbi
rimizin zel yaamn bilemediimize gre, genel konular
zerinde durmak belki daha uygun decek.
Uzun yaamak demek, bir yerde, ok eyi yitirmek de
mek oluyor; sevdiiniz, nefret ettiiniz, kaytsz olduunuz
ok kiinin lmn gryorsunuz; krallklar yklyor, ba
kentler dyor; gen yanzda elinizle diktiiniz aalar, or
manlar yok oluyor, bu arada, kendi kendinizi de yitiriyorsu
nuz. Sonunda bedence ve kafaca kimi glerinizi koruyabil
mi iseniz, buna kredip oturuyorsunuz; zamann bu durm a
yan ak iinde tek avuncumuz: Sonsuz ve deimez olann
bilincine varmak.
Yaamm boyunca, her zaman bakalarna kar da, ken
dime kar da drst davrandm, dnyann tkenmeyen di-

1. Theodor Kmer (1791-1813): Mecklenburg'da, savata len nl vatan airi. Sah

ne iin yazd eserlerini Goethe beeniyordu. Bu yl (1821), Theodor Kornerin
Dramatische Beitrge Sahne iin yazlar adl kitab, deiik bir dzenleme ile ba
ka bir yaynevi tarafndan yeniden yaynlanmt.

238
dimesi iinde hep en yksei aradm; siz de, yaknlarnz da,
benim gibi yaptnz. Gelin, gnmz batana dek byle kala
lm. Yarn gne bakalar iin doacak; bakalar gnna
kacaklar... Bizler ise daha aydn bir kta parldayacaz.
Gelecei dnp zlmeyelim! Tanrnn lkesinde ok
iller var. Bu yanda bize, bu gzel yerlerde yaamay nasip et
tiine gre, tede de, herhalde rahat yerlerimiz olacaktr.
Ola ki, burada baaramadmz te yanda baarrz: Bir
birimizi yz yze tanyp yakndan - daha da ok - severiz.
Benim ballma gvenebilirsiniz.

ULRIKE von LEVETZOVVa'

Eger, 21 A ustos 1823

Umarm, sevgili Ulrike, bu paketi yzne pek yakan o

glmseme ile karlarsn. Piyano notalarn bykbaba2 yaz
d, sesleri3 sizin beenmeniz dilei ile, iyi tandnz bir dos
tunuz. ^
Deerli annenizin ve ocuklarnn salklar nasldr aca
ba?
Binlerce selm ve en iyi dileklerim...
H er zamanki gibi, size yrekten bal, bu kez biraz da
ha sabrsz...
Goethe

1. Levetzovv, Ulrike von (1804-1899): Hem babas, hem kocas ynnden soylu bir ai
leden gelen Amalia Caroline Levetzov (1788-1868)'un kzlarndan biri. Goelhe
182 de, Marienbadda, kr yapmaya gelen aile ile tanr ve gnln 19 yandaki
Ulrikeye kaptrr. Yreinde kopan sevgi frtnasnn gcne kar koyamayarak.
Dk Kari Augustun aracl ile er kz, evlenmek zere annesinden isler. Kzn
ailesi bu evlilie kardr. Byk bir incelikle bu istei geri evirirlerse de Goethe. yi
ne umudunu yitirmez. Ulrike ile karlamak iin, onlann gittikleri eitli kaplcalara
gider. - Ama anne Caroline Levetzov, her zaman, karlamay engellemenin bir ko
layn bulur. Bu byk tutkunun ve zor vazgeiin aclarm Goethe, nl iiri 'Mari-
enbader Elegiede dile getirmitir.
2. Bykbaba: Ulrikenin annesinin babas: von Brsigke.
3. Gitar notalar.
4. Kendini kastediyor.

239
 HEGELe

Weimar, 3 Mays 1824

Belleimde, her zaman iin, tm tazelii ve canll ile
sakladm annz, Berlinden sevinli olarak dnen bir han
m n1 getirdii haberlerle ylesine gncelleti ki, ksa da olsa
size bir mektup yazp dorudan seslenmekten kendimi ala
madm.
Gnderdiiniz yazlara da2 teekkr etmemitim. Ne ya
zk ki, ilerimin okluundan onlar ele alamadm.
Zat- alinizin, fikirlerimi onamas beni tuttuum yolda
gl klyor.3 ok eyi kazandm sanyorum; savmn bt
n iin olmasa da, kendim iin, ruhum iin ok ey kazand
ma inanyorum.
nmzdeki yllarda baarmay tasarladklarmn da, si
zin ortaya koyduunuz ve gelitirdiiniz fikirlerle badamas
n itenlikle dilemekteyim.
Bugne dek bana gstermi olduunuz yaknl, bun
dan byle de benden esirgemeyin. Bana gelince, sevginizi,
ruhumda esen bahar havasnn atrd en gzel ieklerden
biri olarak saklayacamdan hi kukunuz olmasn...

1. Otrilie (1796-1872): Goettenin gelini.

2. Hegel'in 'renkler teorisi* zerine yazd makaleler.
3. Hegel, 24 Nisan 1825 gnl mektubunda Goetheye yle yazmt: "Geriye d
np de fikirlerimin gelilip olutuu yllara bakarsam, bunlann iinde, her zaman, si
zin varlnz gryorum; kendimi oullarnzdan biri sayyorum."

240
 THOMAS CARLYLEa1

Weimar, 30 Ekim 1824

Bu mektubu yazmaktaki evecenliimin nedeni, beni se

vindiren paketinizin2 elime getiini bildirmekten ok, bana
onur veren almalarnz deerlendirecek birka sz syle
mek isteimdir.
Yal halimde stesinden gelmek zorunda olduum ile
rin okluu, evirinizi zgn metinle karlatrmama engel
oldu. Bu iin bana, ngiliz ve Alman yaznn tm incelikleri
ile tanyan birinden ok daha zor geleceini de bilmekteyim.
Sayn Dck Bentinckin, bugnlerde yola kacan
renince, bu mektubu size getirerek, ikimize de gzel bir tan
klk salayabileceini dndm ve benim yazn alanndaki
yaptlarma olsun, zel yaammdaki yazgma olsun, gsterdi
iniz yakn ilgiye teekkr etmek istedim.
Gelecekle de, bu yoldaki almalarnz srdrmenizi
dilerim. Mektubumla birlikte, baka trl elinize gemesi
g olan kimi iirlerimi de yolluyorum.
lginizi ekeceklerini umarm.

KNEBELe

Weimar, 24 A ralk 1824

Yeni yl iin en iyi dileklerimle birlikte, sana arasra ba

kp beni anmsaman iin bir madalyon3 yolluyorum. Onun

1. Cariyle, Thomas (1795-1881): Yaad yzyln maleyalisl felsefesine sava am

nl ngiliz bilim adam ve yazan. nanlannn kaynan, anayurdu skoyadan ge
tirdii Puritanizm ile Alman-dealizmi oluturuyordu. Kant, Fichte, Schiller, Goet
he. Eserleri ve evirileri ile Cariyle, yurttalann Alman fikir dnyasna yaklatrmak
istiyordu.
2. Cariyle, Goetheye, ngilizceye evirdii Wilhelm Meister Lehrjahrenin yeni ya
ynlanm olan (1824) basksn yollamt: Wilhelm Meistres Apprenticeship.
3. 3.F A . Bovy (1795-1877): svireli Medailleur (hakkak) 1824de, Christian Daniel
Raucbn 1820'de yapt Goethe bstn rnek alarak bir madalyon hazrlamt.

Sem e M e k tu p la r 2 4 1 /1 6
 bir eini de, Sayn Prof. Gttlinge1 vermen ricas ile m ektu
buma ekliyorum; kendisine selmlarm ve yollad Aristo
iin teekkrlerimi syle. Dorudan yazamadm diye zr di
lerim, kendisine yollamak zere aradm eyi bir trl bula
madm. Schillerin bir mektubunu aryorum: Bu m ektubun
da Schiller, Bay Gttlingin, Aristonun Politikas zerine
sylediklerini, yani yaptn uyarlk, tutarlk ve yetkinliini, t
patp e szcklerle Aristonun iir adl eseri iin syler...
Eer yolu2 Weimara derse beni aramasn isterim. Duru
munu dzeltip Jenada kalmasn saladmza seviniyorum.
nmzdeki yln ikimize de, yaknlarmza da uurlu
olmasn dilerim. Canmn sklacan hi sanmyorum. n
k elimde gelecek yln yz altm be gnn doldurma
ya yetecek i var. Senin de ilgilendiin ylesine ok ey var
ki, geceleri olsun, gndzleri olsun doldurmakta sen de, ku
kusuz, skntya dmezsin.
Schiller ile yazmalarmz bir araya getirip sralamak
benim iin hem zevkli, hem de yararl oldu. Bu yazma
1805de son buluyor. 1806da Franszlarn yurdu istila etlik
lerini dnrsek, bu mektuplarn kesilmesi ile bugn, belle
imizden silinmi olan bir dnemin, kapandn gryoruz.
Uzun bar yllarnda, kuzey lkelerinde gelitiini grd
mz renim yntemi birden nemini kaybediverdi. nsanla
rn, karmakark bir dnyada yozlamalarn istemiyorsak
eer, genlerin, ta ocukluk yllarndan balayarak btn
ile deiik bir yntemle eitilmeleri gerekiyordu.
Gemi ve bir daha geri gelmeyecek bir dnem olmakla
birlikte, gnmz -yalnz Almanya snrlan iinde deil-
dnda da etkilemi bir dnemin en gzel belgelerini buluyo
ruz Schillerin mektuplarnda. Bu dnemi yaam olmam
za, o gn olduu kadar, bugn de karakterlerimize bal,

1. Jenada. klasikleri okutan Prof. K.W. Gttling (1793-1869) Aristo'nun Politika

adl yapt zerine bir kitap yazmt
2. Yani Gttlingin yolu.

242
kaldmza, dostluumuzu, tm engelleri aarak srdrd
mze ayrca sevinmeliyiz.
Dilerim nmzdeki yl da, bu dostluun srmesine yar
dmc olsun!..
Klingerden,1 ayn duygular dile getiren pek tatl bir
mektup aldm. Elli yl ncesine gre hi deimemie benzi
yor: Hep yl drst, sznn eri Klinger!
Mektubunu byk su basknndan2 bir gn nce yazm.
Des Carolinenin3 bana her ynde ayrntl bilgi veren na
zik mektubundan rendiime gre, Klingerin Kanala pek
yakn bir ke banda olan evi de bu korkun nehir tam a
sndan ok zarar grm.
Ne yazk ki, -se n i dc geceler boyunca rahatsz ettiini
bildiim - bu korkun frtnalar insan panie kaptryor. H e
le, garip yanl inanlar da bunlara eklenirse...
Bu korkulu gnlerin de bir an nce geip gitmesini dile
rim.

ZELTE Re

Weimar, 6 Haziran 1825

(...) William Parrynin The Last Days of Lord Byronu-

nun Almancasm bir yerde grrsen, hemen al benim iin.
Byle yksek ve kl ycelerde yer almak kolay deil,
zerine sylenenlerin tm vadideki sisler gibi abucak da
lp yok oluveriyor.
(...) nsanlar artk yalnz hz ve para karsnda hayran
lk duyuyorlar; herkes yalnz bu ikisinin peinde kouyor.
Trenler, tez ulaklar, buharl gemiler, her trl iletiim ve

1. Klinger, Friedrich McucimHian (1752-1831): Genliinde Slurm und Drang adl

sahne eserini yazd. 1772den beri Goelhe ile kurduu dostluu srdrd. Sonradan
subay olarak Rus ordusunun hizmetine girdi. Yksek ve sorumluluk getiren grevler
de alt.
2. St. Petersburgda 1824teki byk sel felketi.
3. Des Caroline von Egloftstein.

243
ulam kolaylklar... Aydn kiiler, yalnz bunlara deer veri
yor, bunlara ulamak iin aba harcarken de, bakyorsunuz,
orta bir yerde kalakalmlar.
(...) Aslnda yzylmz uyank kiilerin dnyas. abuk
kavrayl, becerikli pratik insanlarn. Bunlar pek yce eyler
iin yaratlm olmasalar da, evrelerinde stn olduklarn
abucak sezerler.
Gel biz, yetitiimiz dnemin dnya grnden ayrl
mayalm, belki biz ve bizim gibiler, bir daha geri dnmeye
cek bir an son temsilcileri olacaz.
Ve ite bylece, her zaman, iyiye ve geree ynelik kal
ma dilei ile!

FELIX MENDELSSOHN - BARTHOLDYye1

Weimar, 18 Haziran 1825

Gzel armannla2 beni ok sevindirdin, sevgili Felix.

Notalarn yazl, kapan dzeni, cildin olaanst gzelli
i, yetkinlikte birbirleri ile yararak armaann deerini art
tryor. Ben, bu elimdekine, biimli, ama l bir bedeni sey
reder gibi bakyorum: Ona hayranl asl, senin parmaklarn
dan ona geen canl, zengin ruhu tandm zaman duydum.
Sana en ili teekkrlerimi yolluyorum. Umarm, ok ge
mez, piyanodaki o akllara durgunluk veren aln, yakn
dan dinlemek frsatn buluruz.
Sayn byklerine, senin gibi yetenekli kzkardeine, de
erli retmenine sayglarm syle. Gzel evrende anmn

1. Mendebsohn-Bartholdy, Felix (1809-1847): Kompozitr ve piyano virtz, Zel-

terin rencisi. 1821 ylnda, retmeni tarafndan byk ozana tantld. Goethe,
kk piyanistin stn yeteneklerine, iinden geldii gibi almaktaki ustalna, kom
pozisyonlarndaki canllk ve kvrakla hayran kald ve onu, her zaman, her yerde
byk bir coku ile vd. Mendelssohnun Goetheye ball ise 1830-31 yllarnda
yapt gezilerden yazd uzun mektuplarda grlr.
2.Mendelssohn, o yl tamamlad Yayl Sazlar Kuvarletini Streichquartel in h,
moll, op. 3 Goetheye ithaf ederek yollamt.

244
yaatlmasn candan diliyorum.

WALTER SCOTTa1

Weimar, 16 O cak 1827

Yaynlad sanat kitaplarn beeni ile izlediim kitap

Bay Hendersonun bana, aramzdan erken ayrlan Lord By-
ronnun -dndm e gre kendine benzeyen- bir resmi
ni gndermesi, beni heyecanlandrd. Kaybna tm dnyann
ac duyduu bu yksek kiinin, bana kar ayr ilgi ve beeni
si olduunu da anmsayarak lmnn acsn kat kat artm
olarak iimde duydum.
Geride kalanlara bir avuntu varsa, o da gidenin, arkasn
da sevgi, dostluk ve gvenle ona balanm pek ok kiiyi b
rakm olduunu bilmek, bir yerde, bunlarn tmnn, O -
nun fikirlerini benimseyerek en gzel kaltn paylam ol
duklarm dnmektir.
Bay Hendersonun Edinburga dneceini renince
oktan isleyip de bir trl yerine getiremediim bir dilei ye
rine getireceim iin sevindim. Sayn baym, bu da, ok de
erli yazlarnz uzun yllardan beri, ilgi ve beeni ile izledii
mi size bildirmek isteidir.
evremde, yaygn bir ekilde okunan ok sayda evirile
rinizin yansra, bu yaptlarn asllar da okunmakta ve hak et
likleri ilgiyi toplamaktadr.
Sizin gibi deerli bir insann, bana ve almalarma gs
terdii ilgi ve hakkmda edindii derin bilgiyi dnerek ve

1. Scon. Sir Walter (1771-1832): nl ngiliz yazar ve ozan 1798de Gtz von Bcr-
lichingen'i ngilizceye evirmi ve baka yazlan ve evirileri ile de Goethe'yi ngiliz-
lere tantmaya aba harcamt. Goethe, Scollun eitli romanlann ngilizce atla
rndan okumutu. Yazan, tarihsel konulan ileyen romanclann en byklerinden bi
ri olarak alyordu. 1820lerde mektuplatlar. 1832de her ikisi de, birbirlerini grp
tanmadan ldler. O yl iin Scott, Weimara gidip Goetheyi ziyaret etmeyi tasarl
yordu.

245
hele bu bilgiyi - eer yanlmyorsam - ulusunun yararna sun
duunu da hesaba katarak, size teekkrde ne kadar tez dav-
ransam yeri idi.
Gecikmemi hogr ile karlamanz ve ilginizi bundan
sonraki almalarmdan da esirgememenizi candan dilerim.

CARLYLEa

Weimar, 20 T em m uz 1827

(...) Brakn da, aziz dostum, yazdnz Schiller-Biyog-

rafisini biraz veyim: Kitabnz, yalnz Schillerin yaamnn
tm olaylarn deil, bunun yansra tm yaptlarn da, derin
bir anlayla incelediinizi ortaya koymas bakmndan ilgin.
ncelemeleriniz sonucu, kahramanlarnzn ruhuna bu denli
uygun biimde girebilmeniz, onun en yksee, en iyiye yne
lik dncelerini, bir yabancdan beklenemeyecek kadar do
ru anlayabilmeniz, dorusu, ne kadar vlse azdr.
Sanrm burada, u eski szn gereklii ile kar kar-
yayz: "yiniyet, tam anlaya gtrr." nk, kendi yurtta
larnn bile yakn zamana dek anlayamadklar bir Alman,
bir skoyalnn, tm deerleri ile grp anlayabilmesinin ne
deni, kukusuz ona kar duyduu sevgi ve beeni olmutur.
Byk adamlar, yaadklar dnemde, evrelerindekileri ya
drgatrlar: Onun ayrcal gze batar; yaamn canl, devin
gen ak iinde, byle bir stn yaradl tanyp anlamaya
zaman ayrmazlar.
Biyografiyi kaleme alann ise, bu byk insann yazgs
n inceler, uralarn izlerken, onun lksn bir an olsun
gz nnden ayrmadn gryoruz.
Alman romantiklerine girmeden nce Musus, Hoff-
mann, Richtersnin vb. yaamlar ile ilgili notlar da, e de
erde bir anlayla yazlm bularak alklyoruz; her biri, ay
r ayr zenle derlenmi, ksa ve zl bir biimde anlatlm;

246
insan, okumaya hazrland yazarn, yaratl ve bu yaratl
n yazlarndaki belirtileri zerine yeterli bilgiyi alarak nce
den aydnlanyor.
Sayn Carlylem, Alman yazn - ve iir dnyas ile bun
ca dengeli ve aydn bir iliki kurmasnn nedeni ortada: Ulus
larn kendilerine zg davranlarn olduu gibi alyor ve bi
reyleri kaynak dilde aldklar yerden kaydrmaya kalkmyor.
imdi, izin verirseniz, oktandr kafamda tadm ve
yazlarnz karsnda yeniden canlanan dncelerimi, sras
gelmiken biraz aklayaym.
Yeryzndeki uluslarn byk ozanlarnn ve gzel sa
natlarda kalem oynatan yazarlarnn tm, ta eski alardan
beri, her zaman, genel olarak nsanlk konusunu ilemiler
dir. Bakacak olursak, ortann stne km her yaptta, - k o
nu ister tarihsel ister sylence trnden, ister dsel olsun-
yazarnn, ulusuluk ve kiilik szgecinden syrlp geerek,
genel insan sorunlarna yneldiklerini, bunlara k tutmaya
altklarn grrz.
Bylece gndelik yaamda her gn karlatmz kaba
lk, barbarlk, eziyet, aldatclk, yalanclklarn yansra, i
ten ie bir yumuama eiliminin belirdiini sezdiimiz gibi,
bu abalarn, sonunda, dnya barn salayamasalar da, bu
nne geilmez kavgalar yattracaklarn, savalar daha az
kyc, yengileri daha az badndrc klacaklarn umabili
riz.
eitli uluslarn byk yaptlarndan oluan dnya yaz
nndaki bu eilimi, bireylerin tek tek benimsemeleri gerekir.
Uluslarn arasnda bir dnce al-verii olacaksa, bu an
cak, bireylerin ulusal zelliklerini bilmemiz ve onlar bu zel
likleri iinde tanmamz ve beenmemizle gerekleebilir.
Bir ulusun, ulusa ortak yanlarn tanmak, onun dilini ve pa
rasn tanyp renmek kadar nemlidir, zira ancak bu yol
la, ona yaklamak ve anlamak olasl elde edilebilir.
Belki biraz dank yazdm bu genel grlerden t
r beni balamanz isterim, aziz dostum, onlar dnen in

247
sann evresinde, yllarn biriktirdii dnce okyanusundan
damlalardr.
Bir baka yerde yazdm bir dncemi -sizin urala
rnzla ilgili olmas itibar ile - burada bir kez daha yinele
mek istiyorum:
Karlkl ve geni kapsaml bir anlay iin, tek tek in
sanlarn, ya da halk topluluklarnn kendilerine zg ayrca
lklarna sayg gstermekle birlikte, ulalmak istenen lkde
tm insanlarn birlemesi gerei, hibir zaman unutulmama
ldr.
Bu ynde Almanlar, uzun yllardan beri aba harcamak
ta, uluslar yaklatrmak iin araclk etmektedir.
Alman dilini bilen, bu dildeki bilgisini derinletiren,
dnya uluslarnn mallarn sergiledikleri bir pazar alannda
durur gibidir; dilmaln yaparken bir yandan da kendi da
arcn doldurur.
te evirmen byle bir kiidir: Herkese ak dnce
alveriinde araclk etmeyi, karlkl dnce deitokuu-
na yardm etmeyi kendine i edinen kii.
eviri ilevinin yetersizliinden ne kadar yaknrsak yak
nalm, dnya ilerinin yrmesinde, en nemli ve en saygn
yeri yine onun ald da kesindir.
Kuran da yle der: "Tanr insanlara, konutuklar dili
konuan peygamberler yollad."1
Her evirmen de kendi halknn bir peygamberidir. Lut-
herin ncil evirisi, -eletirileri gnmze kadar srse de,
kimilerince yerilse d e - ok byk etkiler yaratmtr, bu ger
ek!.. ncil Derneklerinin yklendii yce iin asl anlam da:
Evangcliumu, her halka, kendi dilinde sunmak deil de
nedir?

1. Blumenthala yazd bir baka mektupla da Goelhe, Kurandan ald bu sz

u biimde yineler Biz, insanlara, anlayacaktan dilde konuan peygamberler yolla
dk."

248
 ZELTERe

Weimar, 24 Ekim 1827

ki eski arkadan, birbirlerine ilerini dkmeleri ne ka

dar gzel olursa olsun, yine de, gnn kurallarna uymak zo-
runluu ile ok saatin boa harcanmasnn dnda kalam
yor. Senin arkandan -b ira z da canm sklm o la ra k - byle
dndm: Konumamz gereken nemli eyleri unutup ge
miiz.
Sana, Schillerin al Calvariodan1 karlp alnmas ile
ilgili olarak yaplan trende okuduum Schillers Reliqui-
enini2 gsteremedim; sonra deiik bir biimde kaleme ald
m Novellei, bunlarn dnda, kimi kk iirimi, bu kk
iirlerin arasnda in mevsimleri adn tayan kk bir
bror ve benzerlerini birlikte ele alamadk.
Bunu imdi, zaman getikten sonra, sylememi belki
doru bulmayacaksn, ama insann yalnz baardklarn, elde
ettiklerini deil de, elden kardklarn da bilmesi gerekmez
mi?
Gelip birka gn kalman benim iin iyi oldu, sana ok
teekkr borluyum. Bay Hegele de ziyareti iin teekkr
ederim. Evimden kolay kolay kamadm iin, dnyann
drlbir yanndan, byle gvenilir, gerek bilgiler almann be
ni nasl sevindirdiini bilemezsin. Hegelden, Pariste olup bi
tenleri renmitim; onun arkasndan Kont Reinhard, Nor-
veden; Christiania, Oslodan geldi ve bana bu kuzey lkesi
nin durumu zerine ak bilgiler verdi. Batdan, Helgoland
Adasnn bir gzel betimlemesi ve buna ekli olarak, doadan
derlenmi organik ve anorganik rnekler...
Yaam-Balangcndan kalma consolidirte Reste3 ve

1. A l Calvario' (talyanca) kabir, trbe.

2. Schillers Reliquien-, Goethe bu ackl g nedeni ile yazd iire bu ad verdi: Kut
sal Emanetler' Bylece, dinsel bir hava iinde, sevdii arkadana duyduu saygy
vurgulamak istiyordu.
3. Consolidirte Reste: Talam kalntlar.

249
 dnya geliiminin srp gittiini gsteren eitli belgeler var
imdi elimde.
Ve bunlar, yanmda olmaynla duyduum boluu dol
durmama yardmc oldu.
Bugn de, yine iyi kullanmakta gecikmeyelim. Bana
kendi durumun zerine bilgiler ver. Rauchlarn bana ge
len felketten sz et; ben dnyay ve insanlar tandma g
venerek bu konu zerinde varsaymlar yrttm. Bakalm
bunlar geree ne kadar uyuyor?

ZELTERe

Weimar, 4 A ralk 1827

Sana, Walter Scottun1 Napolyonundan sz etmek isti

yorum: Elli yldan beri bizi de beraberinde srkleyen dnya
tarihinin o ibret alnacak akn rahat kende oturup bir
kez daha yaamak ve zerinde dnmek istersen, zamann
bu ie ayrp ad geen kitab eline alman ve onu bandan
sonuna sindire sindire okunan neririm. Genlii, Fransa
Devrimi yllarna rastlayan bu anlayl, drst halk adam,
mrnn en gzel yllarn bu nemli olay, gzleme incele
me ve eletirmeye ayrm bir skoyal; stelik dneminin
en usta yazarlarndan biri; bize ak ve kolay anlalr bir dil
le, kendi grne gre, tarihsel olaylar dizisini sergiliyor.
Onun, kendi ulusuluuna ve siyasasna uygun gr ile
olaylar karsnda taknd tavr saplamak bizim gibi, ktann
bir kesinden deil de, Kanaln kar yakasndan bakarak
yapt gzlemleri renmek, benim iin byk bir kazan ol
du. Diyebilirim ki, dnya anlaym ve grm deiti.

1. Scon Walter Sir (1771-1832): skoyal ozan ve yazar. Daha hukuk renimi yapt
yllarda yazna merak sard. Almancadan eviriler yapl. Sonralar mesleini bra
karak kendini yazlarna verdi. Konusunu tarihten alan romanlar, iirler (zellikle Ba-
lad'lar) yazd. Tarihsel roman trnn kurucularndandr.

250
 Belirtmek istediim bir nokta da: Onun, batan sona,
byk bir drstlkle gerekleri anlatmaya aba harcad,
makyavelist yarglardan kanddr.
imdiye dek okuduklarmda -drdnc cilde geldim -
yazdklarna btn ile katlyorum; bundan sonra okumam
srdrrken ona, olaylar belgeleri ile ortaya koyup grle
rini aklayan ve yargy evresindeki yarglara brakan bir
savc gpz ile bakyorum.
nmzdeki uzun ve gaml k geceleri onu okumakla
aydnlanacak ve deerlenecek. Dokuz cildi okuyup bitirdik
ten sonra da, byk bir m erakla kitabn yaratt yanklar
bekleyeceim. Bu yanklar -k u k u su z- ok ilgin olacaktr.
Bakalm deinmeden getii olgular var m? Ya da yanl
k tuttuu yerler. Yan tutarak m bakm olaylara, ya da
tek ynl m? Yoksa olduu gibi, ona hak vermek mi ge
rek?..
Ama ben, imdiden unu sylemek isterim: Bu kitap
da, bize yine, konudan ok kiileri tantacak... ve her eyi y
lece olduu gibi alacaz; zira tarihi de, sonunda, sylence gi
bi almazsak, kukularn iinde kaybolmaz myz?

MARIANNE v. WILLEMERe

Weimar, 3 O cak 1828

(...) Sevgili Riesenin lm, beni, dmde, ok geride

kalm yllara gtrd; bugne dek ayakta kalm en eski ar
kadamd Riese, demek o da, sonunda bu Giisespielden1
ekilip gitti... ,
Bana brakmak istedii emanetleri2 sizin ellerinize tes

1. Cnsespiel: Goelhenin yaad dnemde ok oynanan 'Tombalaya benzer bir

oyun. Divanda, yle balayan iire bak.: Das Leben ist ein Gnsespiel (Cilt 2. TEF-
KR NAMEH s. 39 - ve aklama)
2. Goelhenin J.A .H om a yazd mektuplar. Horn ld zaman Riese mektuplar
ak arttrma ile saln almt.

251
 lim etmesi ne gzel, ne ona yakr bir davran... Bu davra
nla size kendisinin de, benim de duyduumuz yaknl ne
ince bir biimde anlatm, benim, hibir zaman deimeye
cek olan yaknlm...
zenle saklad mektuplar, aslnda, ierikleri pek i
ac olmayan, eskimi yazlar, nmde duran, kendi elya-
zlarma baknca, genliimizin en gzel yllarn, moral ba
kmndan, ne acnacak dargrllk iinde geirdiimizi
anlyorum. Hele Leipzigden yazlm mektuplarn iler tu
tar yeri yoktu; bunlarn tmn yakp yok ettim; Strass-
burgdan yazlm iki tanesini saklyorum. Bunlarda, gen
adamn biraz daha zgrce evresine bakt, nefes ald
grlyor, ama iten gelen daha aydn baka, topluma
ak yrekle katlmada gsterilen istee karlk, ne oldu
umuz, ne olacamz, nereye ynelip nereden kaaca
mz zerine en kk bir dnce yok. Bu gen adam, ne
kadar zor snavlarn onu beklediinden haberi olmayan ga
rip bir yaratk... Bu snavlarn kimilerinden siz de getiniz
onunla birlikte, ama umarm, arkadanza, bu yzden d
man olmadan...
Arkadamn1 dileini yerine getiremediime zlyo
rum .2 Ama bu ynde kimi nlemleri aldm; umarm, yakn
bir zamanda bu istein gereklemesi olana bulunur.

KNEBELe

Weimar, 5 T em m uz 1828

znt ve skntdan bunalnca3 insan, eski ve snanm

dostlarnn yanna komak istiyor; pazartesi gn leyin sa

1. Yani, J.J. von VVillemerin.

2. VVillemerin Goetheyi bir kez daha grme istei... Bu istek gerekleemedi. ki
dost, birbirlerini en son 1819da VVeimarda grmlerdi.
3. Dk Kari Augustun lm zerine.

252
na geleyim de,1 byk dostumuzun ansn aramzda ailece
-v e sessizce- tazeleyelim, olmaz m?

MORITZ v. BRHLe2

Weimar, 23 E kim 1828

ok kereler buluup, karlkl sempati havas iinde,

tatl ve umutlu konumalar yaptm aziz dostumun; btn
sevimlilii iinde ansn belleimde sakladm ve gzel bir
biimde onarlarak, dzenlendiini yine kendisinden rendi
im SeifersdorPda,3 lm acsnn4 verdii aresizlik iinde,
stelik kendi sal da bozulmu olarak gnler geirdiini
bilmek beni nasl zyor anlatamam.
Yazgnn hibir vurua benzemeyen acmasz vuruu ile
ykldm5 gnlerde, 25 Austos tarihli mektubunuzu alm,
sevgi, ilgi ve iyiniyetle bana el uzatan eski ve gvenilir dostla
rmn, yreimde alm derin boluu kapamaya, beni yeni
den yaama balamak iin ellerinden geleni yapmaya hazr
olduklarn grerek avunmutum.
O mektubu aldm zaman, sizi de, benimkine benzer,
e arlkta, belki de daha ar bir felketin beklediini, hi
aklma getiremezdim, sevgili dostum.
Alnyazsnn, doada akla hayale smaz eitlilii iin
de, biz lmller, doada grdmze benzer bir geliimi
normal karlamaya yatknz. Yallarn, vakti gelince ld
ne raz oluyoruz, yllarn ak iinde bu, alageldiimiz, do
al bulduumuz bir zorunluk oluyor. Bunun iin de, uzun

1. Goethe Dornburga yapaca geziyi tasarlarken, Jenadan geip Knebeli ziyaret et

meyi dnyordu.
2. Brhl, Moritz von (1772-1837): 1815den 1828e dek Berlinde Krallk Tiyatrola-
n nn genel mdrlsn yapt. (Generalintendant). ocukluunu Weimar'da geir
miti.
3. Seifendorf. Dresden yaknlarnda bir ky.
4. Brhl'n byk olu kzldan lmt.
5. Kari Augustun lm.

253
yllar yaadktan sonra, atalarnn yanma g eden bykle
rin gidiini, dn gn damadn gelinin yannda yer almas
kadar normal karlyoruz. Bunu bylece belleyelim, baka
trl dnmemizin olana yok.
Am a byle olmaz da, gen, yaldan nce giderse, ite o
zaman kanmz bamza kyor; biz, nasl, insan olarak,
olaylar, kendimize gre, sraya dizmeyi, kendimize ilke bel
lemisek, doa da byle yapsn, diye dnyoruz. Yaradl
mz gerei yarn, yarndan sonrasn, nmzdeki yl, on yl
lar dnerek, onlara biim vermeye alarak insanlmz
anlyoruz. Byle olmasa, insan deil, acnacak yaratklar
olup kalrdk.
Mektubunuzu alr almaz bir rpda bunlar yazmtm.
Sonra durdum: nsanlarn hibir zaman zemeyecei byk
sorun da bu deil mi, diye dndm.
Yaamda aldmz yere bakarsak, ilk nefesimizden son
nefesimize dek, ne kadar da bal olduumuzu grrz;
ama beri yanda, i dnyamz gelitirip karmza kan her
engeli aarak, dnyann moral dzeyine ayak uydurmak ve
sonunda kendi kendimizle uyumlu hale gelmek iin de her
trl zgrlmz var.
Bunu sylemek ve yazmak kolay, ama baarmak iin,
onu grev diye alp zmlemeye tm gcmz harcam a
mz gerekiyor.
H er sabah kulamzda unu duymalyz: Gerekeni yap
ve mmkn olan bekle.
Bugnlk bu kadar. Acnza yrekten katldm bilesi
niz. Size ve yaknlarnza selm ve iyi dileklerimi sunarm.
imdi, -izn in izle- bir sorum daha var: Bilmem hatrl
yor musunuz: Bir zamanlar, sevgili olunuzun bir Portre-
sini yaptrmtm. Onu karnzda grmek acnza ac katma
yacaksa bu resmi size sunmay dnyorum. Ben de kopya
s kalr. Ne zaman, ne gn isterseniz size verilmek zere im
dilik yanmda saklyorum.
Yrekten ballm yineleyerek...

254
 SCHUBART T a 1

Weimar, 10 Mays 1829

Arada bir, holandnz yerlerde dura dura, insan zek

sna felsefenin at geni u aklara doru yol almaktasnz,
aziz dostum.
Ben de, btn yaammda, doumla iine frlatldmz
sonsuzluu daha iyi, daha doru yorumlayaym diye, durm a
dan, elimden geldiince kendini yetitirmeye aba harcam
bir kii olarak, ayn yolu tutmu olan size, baar dilediim
den hi kukunuz olmasn.
Kendi hesabma, artk, polemie girmekten kandm
belirtmeliyim; zira ne syleseniz, o anda bir zddn nnze
sryorlar. O kadar ki hani tutsanz da bir insan ortasndan
ikiye ayrsanz, hemen sa yann, sol yanla, kavgaya giritii
ni greceksiniz.
Beri yanda, kendileri gibi dnmeyenlere kar kyor
lar, onlar bir yana itip kendileri gibi dnenlerle bir oluyor
lar diye de genlie kar iimde fke duyduumu da syleye
mem.
Mektubuma, daha nce yollam olduunuz yazlar ekli
yorum. Bu konularla oktandr uramadm iin, zerlerin
de hibir yorumda bulunmayacam...
Hem kendinize, hem evrenize yararl olacak almala
rnzda size baarlar dilerim.

1. Schubarth, bir kitap yaynlam, bunda Hegel felsefesini enine boyuna eletirmiti.
16 Ocak 1829da yazd mektupla birlikte, kitabndan birini Goetheye yollamt.
Bu mektup onun yantdr.

255
 ROCHLITZe1

Weimar, 3 Temmuz 1829

Evet, aziz dostum, bize onu**veren ziyaretiniz, yaam

yolunda birbirimizi arkada semekle aldanmadmzn en
gzel kant oldu; yaadmz yerler ayr da olsa, paralel bi
imde atba birlikte ilerlediimizi grdk, birimiz tekisin
de yadrganacak bir yan bulmad; siz benim yanmda, ben si
zin yannzda olmaktan sevin duyuyorduk. Benim arkadala
rm, abucak sizin arkadalarnz oldular. Btn bunlar en
kk bir yardm gerektirm eden kendiliinden oluverdi. Bir
ka gn daha kalamadnz diye zldk. Arkanzdan gelinim
ve ocuklar dndler. Bay Rauch geldi, kavumann ve ko
nuk karlamann sevinci iinde geen gzel saatleri bizimle
paylamanz isterdik. Sevgili Ottilieyi de mzikten anlayan
biri ile tantrm olacaktm.
Mektubumu burada bitirirken, yaknda almay umdu
um yantnza imdiden teekkr eder, deerli yaknlarnza
selmlarm ve en iyi dileklerimi sunarm. Gnderdiim pa
keti ltfedip kabul etmeniz dilei ile...

ZELTERe

Weimar, 15 ubat 1830

Yaamm anlattm yapta verdiim -b ira z da garip2

ada: Gerek ve de gelince:
Okuyucunun, bir biyografiyi okurken, onun, gerei t
patp yansttna hibir zaman inanmadn deneylerimle

1. Rochlitz, Johann Friedrich (1769-1842): Leipzigli roman ve sahne yaptlar yazan,

ozan, mzisyen, eitli mzik - dergilerinin editr. 1800 ylndan beri Goethe ile ar
kadal var. Weimara ok kez gitti. Yazd komedilerden kimileri Weimarda ser
gilendi: So gehts. Goethe, Rochlilz'i tanr tanmaz sevmi ve onun yarglanna her
zaman deer vermitir.
2. Aslnda Goethe paradox szcn kullanyor. Birbirine kart olan.

256
 biliyorum.
lkm ve abam, bildiim kadar ile yalnz ve yalnz ya
ammdaki gerekleri anlatmak olduu halde, az nce syle
diim anlaya -b ira z da in a tla - kar koymak iin, kitabn
adna kendiliimden -sanki bir uydurma varm g ib i- d
szcn kattm.
Yal yllarmda, insann, yaamn anlatmak iin geriye
baktnda, d gcn, ozanlk yeteneini kullanmasndan
doal bir ey olabilir mi? O zaman da kukusuz daha ok ol
gular, sonular grp ayrntlar atlayacaktr. Tarih kitapla
rnn tmnde, yazarlarn, yazdklar dnemin dnya anlay
nn dna kamadklarn gryoruz. On drdnc yzylda
anlatlan bir Kuyruklu Yldz olay, on dokuzuncu yzylda
anlatlana benzer mi? Dikkat edin: nemli bir olay, o kent
te oturanlarn bile, sabahleyin baka, akam baka trl an
lattna tank olacaksnz.
Anlatan ve Anlatlan ile ilgili btn bu dnceleri
D szcnn geni kapsamna yerletirdikten sonra, ge
ri kalan, yani asl sergilemek istediklerimi, olaylarn dizisini
gerek szc ile belirtmek istedim. Bunda ne kadar baa
r saladm? Bunu artk, iyiniyetli okuyucunun yargsna bra
kyorum. Dolaysyla ortaya kan u sorunlar da yle: Anla
tlanlar yaanmlara tpatp uyuyor mu? Kitab okurken, bu
gn yaptlar ile tannan bir kiinin kendini yetitirme yolun
da adm adm ilerledii izlenebiliyor mu?
Anlatlan her eyde, isterse diplomatik bir yaz olsun,
onu yazann ulusu ve dnya gr sezilir. ngiliz tarihini,
Franszlar baka trl yorumlar, ngilizler baka...
Yukarda aklamaya altklarm, bana ayn soruyu y
neltmi olan pek sayn1 bir okuyucuma da byle anlatmtm.
Aldmz her nefesle Lethe2 sularnn havaya karm

1. Bavyera kral I. Ludwig.

2. Lelhestmm: Yeralt dnyasnda bir nehir. Bu nehrin sulan bellei ykyor, anlan
yok edip, her eyi unutturuyor.

Seme M ektuplar 257/17

zerreciklerinin de iimize girdiini, bize aclarmzn tamam
n, sevinlerimizin de bir blmn unutturduunu aklmz
dan karmamalyz.
Tanrnn bu gzel ban, tm yaamm sresince de
erlendirdim; her zaman ondan daha ok, daha ok yararlan
mann yollarn aradm.

KNEBELe

Weimar, 6 Ocak 1830

Yaamn nemli yllarn, uzun sre birlikle ve yan yana

geirdikten sonra ayr dmek ve birbiri ile haberleemc-
mek, insan zyor, aziz dostum. -A m a ben, senin, tuttu
un yolda amadan ilerlediini, gzel eylerle urap ren
meye nem verdiini, zaman zaman benim yaammdaki
ufak ya da byk deiikliklerle ilgilenmekten de geri kalma
dn biliyorum. nemli ya da nemsiz uralarma -u z a k
lan da o lsa- ilgi duyman benim iin bir avuntu oluyor: Bu
karlkl uzak ilikiyi -bugne dek nasl kesm edikse- yle
ce srdrelim, ta ki bir gn -havalar az dzelince- birbiri
mizi, ksa sre iin de olsa, grme olanan bulalm!
Geen k, -h i deilse- byk olaylara gs germ e
den geirmitik, nm zdeki haftalarda da, umarm, dar
daki beyaz dnyann yanks ile erken aaran ve uzun sren
geceleri scak odalarmzda yine yle giizcl geiririz...
Sana ve yaknlarna en iyi dileklerimi sunarm. stekleri
mizin ve umutlarmzn tmnn gerekleemeyeceini de
hatrdan karmamak gerek.

258
 WILHELM von HUMBOLDTa1

Weimar, 19 E kim 1830

Bu son haftalar iinde hep sizinle birlikteydim, aziz dos

tum, hep size sndm; deerli yazlarnz bir daha okuya
rak avundum.
Lizbondaki byk depremin2 etkisi nasl en uzak gller
de ve kaynaklarda duyuldu ise, bizler de burada, bat yan
mzda krk yl nce bagsteren patlamadan ylesine sarsl
dk.
Byle karmak bir dnemde, pek deerli yaznzn eli
me gemesinin benim iin ne kadar avundurucu olduunu
bilmem dnebiliyor musunuz?
Zt armlarla, birden, kendimi o eski gnlere dn
m buldum: Birlikte kendimizi eri iyi biimde yetitirmek
abas iinde, byk ve soylu dostumuz da3 yanmzda oldu
u halde, yeryznde elde edilebilecek En-Gerek, En-G-
zel, En-Yetkini yakalayp zlemle yanan gsmze bas
mak, ruhumuzu kandrmak iin savatmz yllara...
Aklamalarnzn sonunda, benim o heyecanl dnem
deki uralarm eletirirken gsterdiiniz anlay, yaptta,
konunun dna km bir aklamay kiiliimle ilgili zorun-
luk olarak gstermeniz, o mutlu lkenin4 etkisinden sz et
meniz ne gzel!..
Keke bunlar karlkl oturup konuabilseydik! Kendi
mi yaznzda yanklanm grmek... Aklamalarnzla aydn
lanrken, bir yandan, benliimizde gizli, anlalmaz yanlar
mz olduunu dnmek, tek tek her kiinin ruhunda, birbiri
ne, ters den, ama yine de birbiriyle kaynaan ve btnle
en zellikler zerinde fikir yrtmek, bunlar yazmakla an

1. Wilhelm von Humboldt, Goethenin, kinci Roma Gezisi adl yapt zerine Ber
liner Jahrbuchda uzunca bir makale yaynlam, yapl eletirmiti.
2. 1755 ylndaki deprem.
3. Schiller ile birlikle Weimar'da geen yllar 1794-1805.
4. Mutlu lke: talya ve Roma.

259
latlamyor.
Benim gzel sanatlara olan merakm da, ltfedip zerin
de durduunuz konulardan biri ki, bu da az nce deindiim
akfi almaz eilimlerimizin kapsamna giriyor. Nasl oluyor
da baaramayacamz bir beceriye kar, iimizde nne ge
ilmez bir istek duyuyoruz? Ve -g a rip tir- bu olanaksz is
tek bizi asl yeteneimizin snrlar iinde gerek baarya
ulatryor?
Aslnda gecikmi olan bu mektup, daha ok gecikmesin
diye, onu burada keseceim, ama yazdklarma unu ekle
mek istiyorum: Yazlarnzdaki1 zgn grler beni yeniba-
tan benzer konular zerinde dnmeye itti, bir arada oldu
umuz o gzel dnemi, tatl gnleri anmsadm; ikimizin de,
u yal gnlerimizde yan yana olmasak da, dte bir olarak,
genlik gc ve sevinci ile bu anlardan tat aldmz dn
dm.

ZELTERe

Weimar, 21 Kasm 1830

Nema ante obitum beatus2 dnya tarihine gemi bir

sz, ama - nafile: insana bir ey sylemiyor. Belki biraz daha
derinleerek yle diyebiliriz:
"lene dek her trl snava hazr ol!"
Benim kadar, sen de bu snavlardan getin. nsann diye
si geliyor ki: Yazg, sanki bizim sinirler, dam arlar - n e bile
yim - tm teki organlardan deil de, demirden3 olutuu
muza inanm.

1. Humboldt'un kinci Roma Gezisi zerine, Berlinde yaynlanan Jahrbuch* (Yl

lk) da kan makalesi.
2. Nemo ante obitum beatus: Solonun Kros us'a syledii sz. (Herodot). "Kimseyi
-yaad srece- (ya da lmeden nce) mutlu diye adlandrma." Almancas. "Ne-
imand ist vor seinem Ende glcklich zu preisen."
3. Goethe, 10 Kasmda olu Augustun Romada ld haberini almtr.

260
 M ektubuna teekkr ederim. ok yl nce, bana geldi
inde, byle ac bir haberi sana iletmek grevini de ben st
lenmitim.1 Neyse, gel bu konuyu burada brakalm.
Bu byk felketin, benim iin nemli ve garipsetici bir
yan da u: Yaklaan yeni ylla birlikte omzumdaki yklerin
tmn, nnde uzun bir yaam olan gencin omuzlarna yk
lemeyi dnyordum. imdi onlar, daha da arlaan adm
larla yine benim srklemem gerekiyor.
Bu noktada insan ayakta tutan tek ey -s a n rm - ii
mizdeki derin grev anlay. Bu ara en ok, salam olarak
ayakta kalabilmeye dikkat ediyorum, salk olduktan sonra
tesi kolay... Beden salam, kafa yerinde ve irade (isten)
nereye yneleceini biliyorsa tesinden korkma...
Mektubumu burada keseceim. Bir baka zaman, bu
noktadan k yaparak dndklerimi geniletmek isterim.
Acma katlanlarn tmne candan ve gnlden selmla
rm sun.

ZELTERe

Weimar, 14 A ralk 1830

Yerden ge hakkn var aziz dostum: yaamdaki ura

larm, bir saat gibi, dzenli ve ayarl bir biimde yrtmesey-
dim, bama gelen bu felketten sonra, herhalde ger gider
dim.
Ama yle olmad, yine ayaktaym; birka saatlik bir ge
cikme yapt ise de saatim yine eskisi gibi dzenli iliyor.
Sana, kasm aynda olanlardan bilgi vermek istiyorum:
Olumu kaybetmenin acs ylesine iime kt, beni ylesi
ne sarst ki, dayanamayacam sandm. te o zaman, bir ie
sarlmak istedim, bana her eyi unutturacak, kendine bala

1. 1816 ylnda, Zelter'in kiiUk kznn lm haberi

261
yacak bir ie... Yaammn1 drdnc cildi, kimi notlar ve
taslaklarla birlikte -belki on yl aan bir s re - ylece bir
kenarda duruyordu.
Kendimi biraz da zorlayarak onu ele aldm - ve ite u
anda, o, karmda, baskya hazr durumda bekliyor. Ancak,
onun zerinde biraz daha ilemek, kapsamn zenginletir
mek, anlat gzelletirmek istiyorum.
Bu ii on drt gnde baardm. Ancak, ruhumun derin
lerine ittiim byk ac bir yandan, on drt gn sre ile yo
un kafa almas beri yandan, btn bunlar yorgun bede
nimde, nemli patlamaya neden oldu; uyarc hibir belirli,
hibir alamet (symplom) olmadan, birdenbire -b ir gn - a
zmdan kan boald. Akcierde bir damar atlam... Hemen
o anda gerekli ve bilgili yardm olmasayd, sanrm ultima li-
nea rerum2 dilediini yapm olacakt.
Gelecek mektubumda baka eylerden sz edeceim.
Gnesiz geen yaz gnlerindeki srekli uralarm anlata
cak, bugn iin olduu kadar, umarm, yarn iin de kalbimi
ferahlatm olacam.

J. C. LODERe3

Weimar, 7 Nisan 831

Geen yln sonlarnda bama gelen felketi haber ala

rak candan zldnzden kukum yok. Olum geri biraz
rahatsz olarak talya yolculuuna kmt, ama sal gide

1. Dervierte Band meines Lebens: Bu yapt Goclhe'nin lmnden sonra 1833'le ya

ynland. Ardnda braktklar.
2. Uluma iinea rerum: Das letzte Ziel der Dinge. (Horaz) Her eyin bitlii son nok
ta.
3. J.C. Loder (1753-1832): Jena niversitesinde anatomi okuturken Goethe kendisi
ni tanm ve bir sre derslerini dinlemiti. Bu srada aralarnda dostluk balar kur
mulard. Loder 1610da Rus arnn zel hekimliini yapm, sonra Moskovaya
yerleerek, lene dek orada oturmutur. 1812 ylnda Loder, Knigsberg niversite
sinde Tp Profesr olan olunu yitirmiti.

262
rek iyiye dnyordu. Mesleinde son basamaa erimesi
iin Romaya gitmesi gerekiyordu. Onun bu aamaya erimi
ve bunun gururunu -k sa bir sre iin de o lsa - duymu ol
masn bilmek, bana kk bir vn oluyor.
Siz de, aziz dostum, ayn aclara katlandnz, gidenin ar
dnda kalann neler ektiini bilirsiniz. Elden ne gelir ki?
Kendinden nce gidene den grevleri de yklenmek ve on
larn da stesinden gelmeye abalamaktan baka...

ZELTERe

Weimar, 1 Haziran 1831

Ekinlerini derdiin d dnyadan, zaman zaman bana

da birka demet sunmakla devam et, dostum, ben bu arada
yaam - manastrnn bahesine ekilmi -ksaca sylemem
gerekirse- Faustun ikinci blmn bitirmeye alyorum.
Yirmisinde bir genken ilham aldn eyleri, seksen ikisinde
kaleme almak kolay i deil. Can iine ekilmi bir iskeleti
alacak, onu sinirler ve kaslarla onaracak, tepesine ba kondu
racaksn; Sonra onu bol bir pelerinle rteceksin ki ortaya
koyduun yapt ak bir bilmece olarak kalsn, insanlar on
dan yalnz tat almakla kalmasnlar, bir yandan da durmadan
zerinde kafa yorsunlar...

MARLANNA v. WILLEMERe

Weimar, 7 Haziran 1831

Benim sevgili arkadam en tatl saatlerini neeli gen

lerle ba baa geiriyorsa, ben de ondan pek geri kalmyo
rum; iki erkek, bir kz torunum evremdeki tm bulutlar
datyor; gittikleri yer aydnlanyor. Onlarn sevinci, ne hal
de olursa olsun, en yalya da geiyor; Tanrya kredelim ki

263
nmze bylesine aydnlk klar yakm.

A UG UST KESTNERe 1

Weimar, 9 Haziran 1831

(...) Bir syleyeceim daha var; olumun gmld ye

re, acaba, sade ve gsterisiz bir ant yapmak uygun der
mi dersiniz? Bana, bu ynde dndklerinizi, ltfen bildiri
niz.
Bir atmda szlendirdiim gibi, babann yatmak istedi
i yere oulun yatmas varm yazgda. Bunu abideletirmek
yerinde olacak sanyorum.

AUG UST KESTNERe

29 T em m uz 1831

Olumun arkada brakt az eyann gnderilmesi iini,

tm ile size brakyorum. Milanodaki Bay Myliusa yollar
sanz, elime geecektir. Ant sorununa gelince: Oradaki iyi
lik sever dostlarn, zellikle Bay Thorwaldsenin nerileri be
ni son kerte duygulandrd, iimde duyduum gnl borcunu
szle anlatabilmem olanaksz.
(...) Kk kubbeyi on iki palmiyenin zerine oturtmak
dncesinde sizinle birlikteyim, resimde iaret ettiim bir gi
rinti ile oymalarn daha uyumlu olacan sanyorum. M ektu
buma bir de mezarta yazs ekliyorum: Umarm, siz ora
dakiler de uygun bulursunuz:

1. Kestner,; Georg August Christian (1777-1853): Goelhe'nin Welzlardda tant ve

delice sevdii, ama onun nianl olduunu renince brakp kat Lotlenin olu.
Bilindii gibi, Goethe bu byk sevgiden esinlenerek, onu dnyaca ne kavuturan
Wertheri yaratmt. August Kestner, arkeolog ve sanat tarihisidir. 1817den beri
Romada, Vatikanda, Hannover elisi olarak grev yapmaktadr. Goelhenin olu
onun kollan arasnda can verdi.

264
 Goethe, Fil. Patri. Antevertens. Obit.
Annorum, XL. MDCCCXXX.1

(...) Vurgulamak istediim bir konu da, -yine aramzda

kalsn! - Faustun ikinci blmn bitirmi olduumdur.
Ne anlatacam, bir yerde, nasl anlatacam uzun yl
lardr biliyordum. Onu kafamda tayor, ancak, zaman za
man, yzme glen yerleri oturup yazyordum.

REINHARDa

Weimar, 7 Eyll 1831

Sonunda bu almay yapmaya ve doumgnme' ka

dar bitirmeye kesinkes bir karar verdim.
Gerekten de austosun ilk yarsnda artk yapacak i
kalmamt, msveddeleri paket yapp mhrledim, bylcce
gzden ve ilgiden uzaklatrdm. teki yaptlarmn atasna
ne zaman katlr da, onlarn zgl arln ne kadar attrr
orasn bilemem. Dileim odur ki yapt uyg bir zamannz
da elinize gesin!
Ola ki, sonu yeterince aydn bulmayasnz?
Ama dnya ve insanlk tarihinde de bunu grmiym mu
uyuz: zmlenmi her problem karmza zmlenmesi
gereken yeni bir problem karmyor mu?

1. (Goethe, der Sohn, starb, dem Vater vorangehend, 40 Jahre alt, IHM)) *t i.*ihe,
oul, ld. Babasndan nce, 40 yanda, 1830." August Goethe (17H*J IHM)) imha
snn istedii gibi Romada Porta San Paolonun olduu yerde Cet.IIn Pinnhimin
bitiiindeki, katolik olmayanlara ayrlm mezarlkta Keats, Shelley, 11. v Mm*, s ve
bz. lerinln yannda yatmaktadr.
2. Goethenin doumgn: 28.8.1749

'(.5
 BOISSEREye

Weimar, 8 Eyll 1831

Weimarda pek gsterili bir trenle kutlanan doumg-

nm, bir kez de kendim iin, yalnzca kutlamak zere, Th
ringen ormanlarm setim1 ve mektubunuzda islediiniz gibi,
o sarp ve amansz kayalara bakarken dmde hep sizi can
landrdm. Beni sevindiren mektubunuzu arkamdan yollam
lar. imdi, mektubunuzun sonunda sorduunuz soruya, ay
rntl olarak yant vermek isterim.
nce unu haber vereyim: Faustun ikinci blmn,
onu balbana ele alarak, bitirmeyi baardm. Ne yazaca
m, dahas nasl yazacam oktandr biliyordum.
Anlatlmam bir masal gibi, uzun yllar onu kafamda ta
dm; zaman zaman, kimi yerleri yazmak iimden geliyor ve
oturup buralar yazyordum.
Ancak, bu ikinci blm, birinci gibi fragman olarak b
rakamazdm. nceden yaynlanm olan balangc okuduu
nuzda sizin de sylediiniz gibi, bu blmn akla seslenip
onu kandrmas gerekiyordu.
Sonunda, ikinci blm btn ile ele alp ilemek, par
alar dzgnce birbirine balamak zere kesinkes bir karar
aldm ve onu kltrl bir kafann karsna kabilecek hale
getirmeye altm.
Ben elimden geleni yaptm: Yapt ortada.
Belki tm sorunlar zlm deildir, ya da, her yn
salt aydnla karlmamtr; ama mimikten, simgeden, ia
retten anlam karanlar onu beenecektir.
Byleleri, belki onda, benim verebildiimden de fazlas-

1. Goethe, son doumgnn (28.8.1831) kutlamak iin alt gnlk bir geziye k
m, bir zamanlar, maden iletmelerini ynetmek iin emek harcad llmennu'a ka
dar gitmiti. Burada ocak bekisi ile birlikte gezerken, 1783 ylnda, pencerenin kena
rna kurunkalemle yazd ber ailen Gipfeln st Ruh adl iiri yznden ne ka
vumu olan kk kulbeye de girmi ve kendi yazsna bakarak derin dncelere
dalmt.

266
 n bulacaklardr.

BRHLe

Weimar, 15 Ekim 1831

Yllar, bir zamanlar dosta ve bolca sunduklarn, yal

gnlerimizde bir bir elimizden alrken, kendimize ve dnya
ya kar grevimiz, -k a n m c a -, gzmz bize kalana evir
mek, onu deerlendirmektir. Bu arada, yllar yl anlat,
dnce ortakl iinde uzaklan ve yakndan, ama yine bir
likte, kltrn gelitirdii gvenilir dostlarnn varln bil
mek kadar gzel bir ey olabilir mi?
tenlikle yazdnz satrlar ve mektubunuza ekledii
niz dergiyi1 bu anlamda karlyor ve her ikisi iin de, duydu
um gnl borcunu size sunmak istiyorum, sevgili dostum ve
efendim.
imdi sras gelmiken, size bir ac, biraz sert, bir ift
laf edeceim:2 Yaptnz ve baardnz ilerden tr asla
pimanlk duymayasnz; anlarnza dalp zlmeyesiniz: yi-
niyetli abalarnzdan umduunuz sonular almasanz da on
larn yine bir baka ynde -belki bizim bilmediimiz biim
d e - yararlar olmu, hizmetleri ve yardmlar dokunmutur.
Hele sizin durumunuzda... Siz ki, yetenekli ok sanatnn
kendi kendisini bulmasna yardmc oldunuz, onlara ok da
ha iyi yollar gsterdiniz! Dn ile badamasn szlerle de
il, canl rneinizle rettiniz, onlara bu uyumann tadn
tattrdnz!
Yeryznde her davrann sonucu vardr, ama bu so
nu sramalarla olur. Bir etkiyi kayboldu sanrken, bakars

1. Brhl. Goelheye Berlin Krallk Tiyatrolarnda Yeni Giysiler adl derginin 23 no-
lu saysn doumgn armaan olarak yollamtr.
2. Brhl mektubunda, 1828 ylnda, Krallk Tiyatrosu Genel Mdrl grevine
son verilmesinden yaknmt.

267
nz, neden olduu sonu u yanda, ya da bu yanda karnza
kar. Kimi zaman da bundan haberiniz olmaz, ya da sonu
hounuza gitmez: Bizim dndmz, istediimiz gibi de
ildir.
Genel grlerimde bunca aldm bana balayn!
Bunlar yalln meyveleri, moralimizi ancak onlarla glen-
direbiliyoruz; kald ki bunlar, ikimizin de kendimizi adad
mz dalda en ok iimize yarayacak eler. Zam an zaman
kendime uygulayp faydalandm dnceleri, sevdiim bir
arkadama niin sylemeyeyim?
Gemie baknca ikimiz de sevinebiliriz. Siz imdi gzel
sanatlara ek olarak getirildiiniz1 yeni grevde rahatnza ba
kn! evremizdeki zenginliklerin, bulank bile bu yalnz
gnlerimizi canlandrmaya, onlar yaanr yapmaya yetmez
mi?
Saatlerinizin en gzel ekilde akp gitmesini dilerim!
Size yrekten bal arkadanz.

MARLA.NNA v. WILLEMERe

Weimar, 10 ubat 1832

Yaadm u gnleri gereince deerlendirmek istei

ile evremde birikmi saysz ktlar elden geirip artr
ken, yaammn en gzel gnlerinden kalma bir yn mek
tup elime geerek gzm, gnlm aydnlatt... Bunlar za
ten ayr bir yerde saklyordum; imdi tmn bir araya geti
rip bir tomar yaptm ve sarp mhrledim.
Bu paket imdi, zerinde adresiniz yazl olarak nm
de duruyor. Onu - h e r olasl dnerek- imdiden size
yollamak istiyorum. Ancak, sizden dileim, onu -b e lli bir
gne k ad a r- amadan, ylece saklamanzdr. Bylesi mek
tuplar bize gerekten yaam olduumuzu kantlar.

1. 1830da Briihl, Berlin Mzesinin genel mdrlne getirilmitir.

268
 Yreimizi huzur ve sevinle dolduran en gzel belgelerdir
onlar...1

WILHELM v. HUMBOLDTa

Weimar, 17 Mari 1832

Elimde olmayan nedenlerle verdiim uzun bir aralktan

sonra, mektubunuzu2 - nceden hazrlam adan- ylece ya
ntlamak isterim: Hayvanlar bilgilerini organlar aracl ile
edinirler, demi eskiler; buna ben unu ekleyeceim: nsan
lar da yle... u farkla ki, insanlarn, organlarn yenibatan
bilgilendirme avantajlar vardr.
Her ilev, dolaysyla her baar iin, kiide, doutan,
gerekli yetenek varsa, bu onu, bilinaltndan -kendine zg
kurallarla- sonuca doru iteler, ama bu arada, onu gayesin
den amacndan uzaklatrmas da olasdr.
Kii, kendisinde, herhangi bir eliine, ya da sanata kar
yaradlnda gizli olup da, dzgn bir bakmla artacak bir ye
tenein varln ne kadar erken anlarsa, o kadar mutludur;
dtan ald hibir etki, dnyaya beraberinde getirdii kiilik
ayrcalklarn bozamaz. En yksek deha odur ki, her eyi
kendinde toplamasn, kendine mal etmesini bilir ve bu veri
leri toplarken, z yaradlndan, karakter dediimiz zel kii
liinden fedakrlkta bulunmak yle dursun, tam tersine ki
iliini yceltir ve onu daha etkin klar.
Bu arada, bilin ile bilinalt3 arasnda kendiliinden e
itli ilikiler kurulur; bir byk mzik yeteneklisini dne-

1. Mariannemn (Dou-Bal-Divannn lmsz Suleikas! Bu Divandaki ok iirin

yazan!) kendisine yazm olduu mektuptan. Goethe paketler ve iine gzel bir de i
ir ekleyerek 25 ubatta Frankfurta Willemere yollar.
2. Humboldtun 6 Ocak 1832 gnl mektubunun bu yant, Goethenin yazd son
mektuptur.
3. Goethe das Bewusste - das Unbewusste; Bewusstein - Bewusstlosigkeit, deyimle
rini kullanyor. Biz bu yazda: Bewusstlosigkeit ! Bilinsizlik deil, bilinalt olarak
evirdik. MT

269
lim: nemli bir partitur hazrlamas gerekmektedir: Bilin ve
bilinaltnn ilikisi benim her zaman tekrarladm bir rnek
le -m ek tu p ile zarfn ilikisi gibi birbirini tamamlar.
nsanlarn organlar, yinelemelerle, edindii bilgiler, d
nce ve aratrmalarla, baar, baarszlk ve yeniden dn
ce ve aratrmalarla zgr bir alma iinde, -b iz bilincine
varm adan- sonradan elde edileni, doutan var olanlarla y
lesine birletirir ve ortaya yle bir btn karr ki bunun kar
snda amamak elden gelmez.
Bu genel grlerimi, yolladnz pusulay geri gnde
rirken, sorunuzu yantsz brakmayaym diye yazdm.1
Altm yldan nce, gen yamda Faustun esintisini al
m, ana izgileri ile onu belli biimde dnmtm. Nasl
sralayacam ayrntlar ile bilmiyordum. Bu esinlenmeyi
uzun yllar, -o n a hi ilim eden- kafamda tadm. Ancak, il
gin bulduum kimi yerleri ayr ayr -kalem e alp iledim.
Bylece, ikinci blmde karmzda bulduumuz boluklar
doldurmak, e bir ilgi ile nceden yazlmlara balamak ge
rekiyordu. O zaman, karmza u byk zorluk kt: Doal
bir biimde olumu yerlere bu kez, bilerek, amac grerek
alp eksikleri tamamlamak zorunluu! u da var ki bu ii,
byle uzun, duyarak, dnerek yaanm devingen bir mr
arkanza aldktan sonra yapmak, kukusuz yaptn yararna
olmutur. Ben, eskiyi, yeniden ayracaklarm, sonradan yaz
lanlar ilk yazlanlardan ayrlyormu, gibi bir korkuya kapl
madan yazdm. Bu problemin yantn, ileride onu okuyacak
larn iyiniyetli yarglarna brakyorum.
Uzak yakn dostlarma, gnl borcu ile bal olduum
yaknlarma, geliigzel sylediim bu arbal (ciddi) szle
ri, salmda yzlerine sylemek, onlarn yantlarn almak,

1. Humboldt. G oelhenin 1 Aralk 1831 gnl mektubunda, Faust zerine yazdklar

nn bir kopyasn karm ve bunu ozana gndererek ona -aa y u k an - yle bir
soru yneltmiti: Byle byk bir yapt nerelerden esinlenerek yazyordu? Yazdkla
r uzun bir sre iinde, bilinli biimde kafasnda m oluuyordu, yoksa bunlar, yaa
mnn herhangi bir dneminde birden mi bilincinde beliriyordu?

270
tartmak -k u k u su z- beni ok mutlu ederdi.
Ama -k o rk a rm - iinde yaadmz bu karmakark
ve zvanadan km grnen dnyada, sonsuz emeklerle,
uzun yllar harcayarak hazrladm bu deiik biimdeki ya
py hor grenler olacak. Belki, onu frtnada paralanm
bir geminin enkaz gibi bir kyya atp brakacaklar, saatlerin
kumlar onu rtp kapatacak.
Aklalmaz prensiplerin, aklalmaz eylemlerle egemenli
ini srdrd bir dnyada yayoruz. Bu arada ben, ancak
-sizin d e - ekildiiniz kenizde1 yaptnz gibi, elde etmi
olduklarm ve elimde kalm olanlar korumak ve -olabildi
ince- arttrmakla yetiniyorum.
Siz de bana uralarnzdan, sz ediniz; Riem er2 bildii
niz gibi, kendi alanndaki konular ve benzeri ile urap duru
yor. Akamlar oturup konuurken, bu alanda alp onun s
nrlarna dek uzanyoruz.
Mektubumun gecikmi olmasn balayn! Yalnzl
mn dnda, yaamn srlar zerinde oturup kafa yoracak
bir saati bulmak da g oluyor.
Btn ballmla,

1. Aslnda *Durg = alo diyor Goelhe. Humboldllarn Bat Berlin dolaylarnda Te-
gel Gol kysndaki atolar.
2. Ricmcr. uzun yllar August Goelheye zel retmenlik ve Goelheye sekreterlik
yaptktan sonra, 1612'de Weimar'daki Gimnazium (Gymnasium) da profesr oldu.
Onun dal da Hunboldt'unki gibi Phylologie idi.

271
 SO N S Z

Says 13.000i aan mektup dizisinden bir seme yapmak

kolay olmuyor. Yararlandm kitaplar aslnda Semeler idi.
Biz, Tiirk okuyucusu iin, ozann nemli konular zerindeki
dncelerini, byk olaylar karsndaki tepkilerini belirleyen
mektuplarn semeye aba harcadk. Bylece, u elimizdeki ki
tap bir S emenin Semesi oldu.
Bu arada, nemli kim i mektubu atlam olabiliriz. Bun
lar, daha ok Goethenin bilimsel aratmalan, renkler teorisi,
madenler, bitkiler ve talar zerindeki almalar, devlet hiz
metleri ile ilgili olanlardr.
Kii bir seme yaparken -elinde olmakszn - yaknlk ve
ilgi duyduu konulan aynyor.
A m a yine de, evrilmesi gerekli, kimi mektubu kitabm
zn kapsamna almam isek, deerli okuyclann bu kusur ve
eksiklii ho gmelerini dilerim.
* * *

Goethe yalandka, yurdunun ii ve dndan gelen m ek

tuplarn says arttka, onlan yantlanmas ii bir problem ha
line gelmi, sonunda Goethe areyi, zel bir sekreter tutmakta
bulmutu.
Zamanla, kendini, mektup dikte ettinneye altm, an
cak pek zel olanlan kendi eliyle yazmtr.
Ne yazk ki ilk genlik yllannda Friederike'ye ve nianls
Lili'ye yazd mektuplar elimizde yoktur. Lotte'ye yazdktan
ise onun kk burjuva terbiyesi ile yetimi olmas nedeni ile,
kendisine yazlan her mektubu nianlsna da -sonradan ko
casna - gsterecei dncesi, ozan ona ak mektuptan yaz
maktan alakoymutur.
Lotte'ye duyduu, ama mektuptan ile anlatamad bu

Seme M ektuplar 273/18

takn sevgi, onu Wertheri yazmaya itelemi ve byk tutkusu
nu coku ile dile getirdii bir Mekp biimindeki rom an ile
bir ahaser yaratm ve birden ne kavuarak, zn yllar
Wertherin yazan olarak anlmtr.
* * *

"Benim iin, tm insanl iine alan bir toplumdan ba

ka toplum yoktur," der bir yerde Goethe ve mrn, batan so
na almalannn vansra, uzak yakn lkelerdeki baka in-
sanlann kltr ve yazn yapllann tanma ve deerlendineye
harcar. Weltliteratur' deyimi, onun bulduu ve yazn alanna
srd bir deyimdir. Bu deyimle, klasik yaz Bayaptlann
deil, gnnde yaayan uluslann dnce rnlerini, her biri
nin kendine zge deiik gr ve anlatlarn kasteder. Ulus
lar birbirini yakndan tanmal, dn alveriinde bulunmal
dr.
Kendisi Weimardan pek aynlmaz, ama eitli uluslann
kltr temsilcileri onun ayana gelir. Yeyiiznde az insana
Goethenin uzun yaamnda grd saygnlk gsterilmitir.
Yalnz Fransa, ngiltere, skandinav lkeleri, svirede deil,
Rusyada, Polonyad a da dostlan, hayranlan vardr. O, bu l
kelerin kltrlerinden esinlenmekle kalmaz, daha telere: Do
uya, Uzak Dou ya uzanr, bu uzak lkelerde yaayanlan ya
pdan ile tanmaya, anlamaya alr...
* * *

Yllar getike, dnemler aldka, kendi yurdunda tarih

sel bir kiilik kazanmtr. Etkisini yitinni bir dnemden arta-
kalm bir nl.
Diyebiliriz ki, yeni yetienler iin, az ya da ok bir yk...
Kendisine sayg gsterirler, ama ya gizliden, ya da aktan
onu eletirilerine konu etmekten de geri kalmazlar. Ulusu
(Nationalist) olanlar iin, yeteri kadar A lm a n deildir o. Ba
ka bir blm ise onu sarayn bir Gzdesi bir Yardak gibi
alr.

1. Weltliteratur. Dnya yazn.

274
 Beri yanda, Goethede giil yabana yazarlara, rnein
Fransz yazarlarna, bunlardaki yetenek, espri, incelie vgiler
yadrrken, kendi yurdunun yazarlarn beenmez, gen kuak
larn yazlarn insafszca yerer.
evirinin yetersizligni bilmektedir, ama yine de, onun ge
rekli olduuna kesinlikle inanmtr. Yabanc dillerden yapl
m evirilerle Alm an dilinin zengnletiini syler. Bu ara A l
manyada gerekten de, ok deerli eviriler yaplmaktadr:
August Wilhelm Schlegeli Shakespeare, Griesin Calderon
evirileri ile boy lecek eviriler, bu dnemde, hibir lkede
yoktur.
Weltliteratur, -o n u n anlay ile - diinya edebiyatlamn
birbiri ile ili dl olmas, birbirini etkilemesi, zengnlelimesi
dncesi, pek gen yalannda, onda belirmeye balar: Igliz-
lerden Shakespeare, Sterne, Richardson, Goldsmithi; Fransz-
lardan Voltaire ve Diderotyu; talyadan Tasso ve Celliniy i o
cuk denecek yata tanmtr. spanyolcadan Calderon evirisi
ni okur.
Sonra Arap ve ran yaznna merak sarar, Sakuntala, Ka-
lidasasla Hint lemine dalar; bunlardan ald ilham Fa-
stun Vorspielinde sezmeniz olasdr. Daha yal gllerinde
-henz ulus olma yolunda bulunan - Srplarn ve ada Yu
nann yazn ile ilglenir.
alar Boyu Toplum Gelimesi adl bir makalesinde, in
sanln gelimesini yle tanmlar: "Kiiiik ulusal halkann d
na karak, nce sosyal, ya da halk aa gemek ve gderek
genileyip sonunda evrensel aa ulamak..."
Soret ile yapt ilg ekici bir konumada uzun yaamna
son bir kez geri bakar... Konumalarnn k noktasn Mira-
beanun bir kitab zerine yaplan eletiriler oluturur: Bu b
yk Halk-Adam (Volkstribun) iin, "...o, ancak gnn gelitir-
d ig dnceleri benimsemi, bakalarnn dncelerini kul
lanmtr" deniyordu.
"Mirabeau byle yapmsa, ne olmu yani?" der Goethe,
"yeryzndeki en byk dhi (Genie) bile yalnz kendinden

275
vemekle bir ey yaratamaz! En byk dhiye gidin, kendisi
iin gerekli gereleri toplamasn nleyin, yapaca binay kur
mas iin u mermeri, ya da metali kullanamazsn, deyin;
bakn ortaya bir ey kyor mu?"
Sonra dalgn, kendini uzaktan seyreder gibi, bakarak:
"Be, kendi hesabma, ne yaptm tm yaamn boyunca?"
der, "Grdklerimi, dyduklanm, gzlediklerimi derledim ve
kendime malettim!.. Yaptlann, eitli yaratklan binlercesi-
den besinini alarak olutu: Aklllardan ve delilerden, aydnlar
dan ve aptallardan yararlandm.
ok zaman bakalannn ektiklerini bitim. Benim yap
tn, Goethe imzasn tayan ortak bir almann rn
d r.-" 1 (17.2.1832).

22 Mart 1832de, leye don, yatann yanbadaki

koltukta lr, Goethe. Son saatlerine kadar, leceine inan
maz. -y i olacam dnr.-
Mrldand szlerden gzel dler iinde olduunu anl-
yonz: "u gzel kadn bana bakn - siyah kvrck salarla
- o ne gzel renkler - siyah fon zerinde" -Fazla konumaz.
Yaz dikte ettirdii zaman yapt gibi elini havaya kaldnr ve
havaya bireyler yazar. Sonra kolu arlar, dizine der. Dizle
rini rten rtye parma ile bireyler yazd grlr. Noktalar
ve iaretler koyarak... En sonunda byk bir W harfi yazar. -
Bunu kendi ad Wolfgangui baharf olarak dnebiliriz, ya
da son yllarnda, kafasn ok yorduu byk fikrin Weltlitera
tur szcnn balarf...
Weltliteratur! Karlkl anlay iinde yaayan insanlarn
dnyas.
...Ve bylece byk ozan ve yazar: dnerek, d kura
rak ve yazarak ger, gider.
M. TOGAR

1. "Mein Werk ist das eines Kollektivwesens und es trgt den Namen Goethe." Bak.
Richard Friedenthal G oethe-S ein Leben und seine Zeit.' s: 625

276
 G O E T H E NN YAAMINDAN
NEM L TARHLER
(Zeittafel)

1749 28 Austos 1749da Frankfurtta dodu. Babas Johann

Caspar Goethe (1710-1782) Annesi Katharina Elisabeth
(Textor) (1731-1808)
1759 Frankfurt, Franszlar tarafndan igal edilir. Kont Tho-
ranc Goethelerin evinde konaklar.
1765 Ekinlinden 1768 Austosuna dek Leipzigde yksek
renim (Hukuk).
1767/70 Frankfurt.
1770 Strassburgda yksek renim. Hukuk doktoras.
1771 Goethe Friederike Brion ile tanr. Herder ile arkada
olur.
1772 Wetzlarda avukatlk staj. Chorlotte Buff ile tanma
Byk ak.
1773 Frankfurt: Kk skeler, iirler, Fausta balay, Eg-
mont. Werther, Lili Schnemann (1758, 1817) ile nian
lanma. (Nian yine ayn yl iinde bozulur).
1775 Goethe Dk Kari Augustun (1757-1828) arls ola
rak Weimara gider. Wieland ve Charlotte von Stein ile
tanma. Weimara yerleme karan.
1776 Ilm kysndaki Gartenhausa (yazlk ev) tanr. (Hazi
ran 1782ye kadar orada oturacaktr.)
1777 Kzkardeinin lm -Eisenach (Wartburg) da dinlen
me. Harz Gezisi (Aralk ay)
1779 Goethe Savunma ve Ulatrma Bakanlklann stlenir.
Karayollar Komisyonu Bakanl. Kendisine Geheimer
Rat2 nvan verilir Iphigenie (dzyaz).

1. Zeittafei'. Zaman tablosu.

2. Yksek dzeydeki kiilere devlet bakan tarafndan verilen bir Unvan. Ancak bun
larn konsorsium'da sz hakk vardr. 1919dao sonra bu titr verilmedi.

277
1782 Egmont tamamlanr. mparator 2nci Joseph tarafn
dan Goetheye asalet nvan verilir: von Goethe. Dk
Karl Augustun balad Fraunplandaki evine yerle-
ir.
1784 Goethe, insan kafasndaki Zwieschenkieferknocheni
(os intermaxilare) stenedeki arakemiini kefeder.
1786 talya gezisi. Roma. Tischbein, nl yalboya tablosunu
yapar. Goethe in der Campagna Iphigenieyi yeniden
nazm eklinde yazar. Bitki dnyas ile ilgili aratrmala
ra balar.
1787 Egmont. Torquato Tasso.
1788 Weimara dn. Dk, ilerini hafifletir. Christiane Vul-
pius ile iliki. Schiller ile tanma.
1789 Olu Augustu doumu. Torquato Tasso tamamlanr.
1790 eitli geziler. Ik ve renkler zerine almalar.
1791 Weimar tiyatrosunun ynetimi.
1793 Mainz kuatmasnda gzlemci. Reinecke Fuchs.
1794 Schiller ile yaknlama.
17% Wilhelm Meisterin raklk yllar. Xenien Hermann
und Dorothea
1806 Faust ( l nci blm) tamamlanr. Christiane Vulpius ile
Weimar Saray Kilisesinde evlenir.
1808 Napolyon ile (Erfurtda) konuma.
1809 Die Wahlverwandtschaften (Ruhyaknlklan). Renkler
teorisi zerine almalar.
1810 Renkler teorisi tamamlanr. Goethenin toplu yaptlar
13 ciltte yaynlanr. (1806dan beri aralkl olarak kyor
du.)
1811 D ve Gerek ( l nci blm)
1814 Ren ve Main dolaylarnda geziler. Marianne von Wille-
mer ile tanr. Dou, Bat divan (1819da yaynlanr)
Marianne bu divann Suleikasdr. Boisseree kardeleri
Heidelbergde ziyaret.
1815 Saksonya-Weimar-Eisenach Byk Dkalnn kurulu
u. Marianne von Willemer ile Heidelbergde son bulu
ma. Goethe Devlet Bakanl grevine atanr.
1816 Christianenin lm.

278
1819 West-stlicher Divan. Goethenin tm yaptlar (20
cilt) tamamlanr.
1820 Wilhelm Meister. Zahme Xenien.
1821 Marienbad. Ulrike von Levetzow ile ilk karlama.
1823 Marienbader Elegie Marienbad at.
1827 Charlotte von Steinin lm. Goethenin bir kz torunu
dnyaya gelir.
1828 Byk Dk Karl Augustun lm.
1830 Olu August Romada lr. Goethenin tm yaptlar
(40 cilt) yaynlanr.
1831 Faust (2. Blm) tamamlanr.
1832 Goethe 22 Martta lr.

279
 KAYNAKA
Mektuplar aada adlan yazl kitaplardan seilerek evrilmitir:
Alles Um Liebe (Jubilumsausgabe) 1949
Wilhelm Langewische-Brandt
Band I
Goethes Briefe (Jubilumsausgabe) 1949
VOM TTIGEN LEBEN
Wilheltn Langewische-Brandt
Ebenhausen bei Mnchen
Band II
Johann Wolfgang Goethe
Briefe
Carl Hanser Verlag / Mnchen 1958
Yararladm kitaplar:
1. Richard Friedenthal
Goethe
Sein Leben und seine Zeit

Lizensausgabe mit Genehmigung des Piperverlags, Mnchen fr

Bertelsmann, Reinhard Mohn OHG, Gtersloh 1963

2. GOETHE
Selected Leiters
(1770-1786)
Basil Blackwell-Oxford 1940
(Mektuplar Almanca, orjinal aklamalar ngilizce)

3. Goethe
Selected Letters
(1788-1832)

281
 Goethe
SEME
MEKTUPLAR
V
@ sa
Joethenin kaleminden km ve gnmze ulam
nektuplarn says drt bini bulur. Dnya edebiyatn
da rekor saylacak says ile bu mektuplar, airin geri
de kalanlara brakt paha biilmez bir miras, zengin
?ir aratrma kayna oluturur. Sunduumuz semele
ri okurken grlecei gibi, mektuplar alabildiine ta-
te ve yer yer insan artacak kadar acl bir s-
pla yazlmtr. Bunun nedenini Goethenin yaradl
ndaki olduu gibi grnme ilkesinde arayabiliriz.
Mektuplarn hibiri, adalarnn yapt gibi, edebi
nektup yazmak, gzel mektup yazmak dncesiyle
(aleme alnmamtr. Bu dev yazarn 83 yl bulan
jzun yaam boyunca, ruhunun nasl gelitiini izle-
nek iin bu mektuplar okumak, kendi azndan ken
dini dinlemek, kukusuz, tutulacak en iyi yollardan bi-
-idir. Yaynevimiz, bu byk yazar okurlaryla bulu-
:urabildii iin snrsz bir kvan duymaktadr.

apaktaki resim: WILHELM TISCHBEIN KDV iindedir

SBN 975.510386-4