MURATURAZ

ll
J.
d

l
TORK
Mirolotisi
g
F

/
tisnrauo,q/,|t////'f
www.eskikitaplarim.com
 J
d
^
MUMT URAJZ i
g

. TURK. F

Mrrolotrsl a

YARATI,I$ EFSANESi

erlceieri 1', nrz biiyiik tarln kara han

vardl.Ka.ahan' rn knrysrndasudan baqkabAgcy
,"o!.iu,Kara hrn ilk insarulanam. ama bu insan
hitatrvg1fii;di
Sulariizerindcuqlrlra batladr,SonraKarahan
rrnun.yalam.sr iiin ldlarjn rjibinden bir yrldrz
grkardr,insanayrldrzJanhir l.ug ropraka_lmasrru
Dunu.su),'ul aizcmlescrpmesinibildirdi, Insan
y dr-zdanbr ar1.lgrcprak aldr, bir aruqragizlice
Ken(ulgn aldt bunu aaztnasakladr.
.. K3ra haru3 -emri-ile insan toprab sulu-n
ijzerinc serpd. Bu toprak btiyrtyer& iia oidu.
:19rI rTaftan insarun aEzrndaki toprak ta
biiyiiyerek. aS_za srfmamaya bagladr. Alzr
parsalanacakb.Kara han bunu sezdi . Ona ttiktir
dedi- O da tiikiirdii, bundan da daflar meydana
gelor.
. Karahan.bu adayabir gamdikti.Bu gararndo-
kuz dahvardr.... t
o/$/(tEt/ADw41(t/,tp
TiiRK MiTolo.risi
MURAT URAZ

D8Strwlt ADArt
YAYIITILABI
dinx MiTOLOJISI
MURAT URAZ

D0gOrwNADAu
YAYTNL/IRI
Birinci Baskr :Haziran1992
IkinciBaskr :Subat1994
:Diigiinen Adam
Baskr :
Kapak Diizeni ;DiigiinenAdam
GenelDqgrtrm :QafdaqPazarlama
Cafaloflu Yokugu,BakrqOfsetlqhanl No:6-8
Zemin Kat
CaAaloElu/ IST.
Tel: 51233 69-51196 15
Fax: 512 33 69
 iQiNDEKiLER

1. Bttltim

YARADTLT$.......................,..................15
K a i n a h nY a r a d r h E r . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. .5. . . . . . . . . . . .

2. Biiliim

Gi.ineg Ay veYrldrzlar............................2 7
Giineg.....................................................
A y . . . . . . ........ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 0
YrIdr21ar.................................................
Yedilklimi ldareEdenYr1dr21ar...........34
G,itkgiiriil tii sti $imEekYrldrnm............36

3. Biilim

Tannlar TanngalarTann Aileleri........37

Tanr VarhlrnaIlk InamqIar................39
llk Tiirk TannlanmnTiireyi$i.............40
TannlannKarakterve Gdrevleri.........41
lllik Tann1an.......................................42
KiitdliikTannlarl..................................43
TannlannOturduklanYerler....,....,.....44
Cisimli CisirnsizTannlar......................45
TotomikTannlar.......................,.....
.....46
Animist ve Natiirist Tannlar................47
4?
ZoomortfTannlar....................,,...........
Antropomort'fannIar.....,....,..,.,....,.......47
Tann Aileleri Tannlann
Insanlarla11gi1eri..................................48
Tann1a9trn1an1ar..........................,.......49
Tannlar.....................................,,...........50
Tanngalar.................,,............................74
'lhnn AileIeri..........................................83

4. Biiliim

Cbk ve Yeraltr Alemi Gdklerin Katlarr

vc GriklerdeBulunanlar .............,,,..-....87
G o k l c r d c nl n e n 1 e r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 8
YcraltrAleminin Aynldrlr Katlar..........93
YeraltrAleminde11ulunanIar...............,94
Yeraltr Alcmine Gidenler
ve Dtinebilenler...............-......................95
liyamet Cennet Stt Giilii
Cehennem..............................................96
I ( r y a m e vt e D e c c a l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 6
C e n n e tv e C e h e n n e m . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 9
Cennetlerve Siit G61n.........................100
Cehennem1er........................................103
Ilir CehennemTasviri.............,...........105
 6. Bit'liim

"""""" "108
Ruh1ar....................'.."""""
perilerMelekler........................""""'110
kOtii R,r6""........................................115
bider $eytanlarZebaniler..........."'116
Cadr1ar.................................................11
6. Biiliim

I n s a n . . . . . . . . . . . . . .' . . '..,. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . " " ' 1 2 4

InsamnYaradrhqr...............'......""""" 124
lnsandanTtiremiglnsanlar........'-"" 128
Ttrfan Tirfandan Sonra Yeryi.iziinde
Ikinci Tiireyi9.....................................'132
7. Bitliim

HayvanKiiltti.................... ..........."" 142

K a n a t s r 2 1 a r . . . . . . .............,.... . . . . . " " "1 4 3
Kanat11ar............................................155
8. Bitliim

BegKutsalUnsur........ ................ " 165

A t e 9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ' . . . . .".". ". .1.6. .5.
Demir...................................................16
T o p r a k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ' . .r.7. .0. . . . . . . . . " "
s;..................................................'...
 83
Ab-lHayat............................,...............f
Yagmurve l(ar Yapdrrmak..................184
SudanQrkanInsanve Yaratrklar.......193
0. BdIOn
197
Din...............................................,........
TiirklerdeDin......................................198
Tbtemi2im............................................203
Fetiei2m...............................................205
$aman'Iar.............................................206
5
Anmi2m,...,.................................,.........2f
6
Natiiri2m........................................,.....2f
Manihai2m...........................................21?
Ma2dai2m.............................................218
8udi2m......................--.........................220
Taoizm...-.....................,.,,.,...................221
Lamai2m....,.....,............-....,..............,.,223
lO, Biiliim

rL Bdliim
Tabular......-..........................................263
12. Bitliim
Hanlar Hakanlar Kahramanlar....,,,..263
13. BiUiim
DestanlarMasallarHikayeler............273
I
l

It
ta

.-
ONsOz
I 'l':rrihi
cski biiyiik milletlcrde mitolojik materyaller
qok boldur'.
; ZenFin ve geniF bir tarihi olan Tiirklerin mitolojileri
dr:bu bakrmdanbuyuk degertaErr.
(lccen ynzyrllann iqindc; qok hareketli btiyuk
savasiar', yabancr l(r.iltiirler ve yabancr dinler-lc te_
maslar sonucu olarak tiirk mjtolojisinebir takrm so
kulnalar olmuqtur.llu sokulmalannizle , biiyiik Tnrk
kollannr gdz on[nde tutarak denilebilir ki; Qinliler,
Ilintliler ve lranlr'larla temaslarda bulunan C<ik
tul klerde !e Uygur larda, bir dc giineyedoglu inmekle
Araplalla kar'5rlaganSumer'lerdegdriilmektcdir. Al-
tryhlaf, Yakutlar, halta K)r$zlar yukardrkilerle
kryaslanrlsadaha katrksrzkalabilmiglerdit.llcr nc de
olsa bu temaslar; kadrosu zengin, materyalleri qoh,
tanlrlalr kaliteli 01erl'Inrk mitolojisinin milli gehresiili
de{iEtiremcmigtir.
Buna kar';rLh ise civar milletlerin Tiirhlerden aldrF
larrrrlarD, nritolojik konularrn epeyce bir yekiin tui
tugu cla gelqck halindedir.
Srlmcr"k:r'in kr.iltuf bakrmlndan var'isleri saylan
baika X{czopotamyah'lannmitolojiled; Siimer mi-
t i ' l ' i r . l l r D ,k r - m e n d e f , i 5 t i r i l ek| r g e l i ) m i l m a r z c r r " r r '
ijdstel.iyor.
 YARADILI$
KAINATIN YARADILI$I (cosmogonie)

Tiirk Kozmogonisinde, diinya denilen alemin

ti.ileyigiiizerindedahaetraflr durulmaktadr. Gdklerve
gokler alemi iginde gilDeg,ay, lrldrzlar grb itannsal
kurdretlerin de yaradrl4lanna qeAitli olaylar
gdsterilmekte,ayn aerlardaobakrlmaltadrr.
Bu biiyiik dlemlerin yaradrhglan tizerindeki bir
Siimer efsanesinebakrhnca;(Ap-su) denilentath su
ile (Tiamet)adrndatuzlu suyu temsil edendiSibir dev-
den gdkler ile yeller meydana geldi$, bundan sonm
gdk tannsr Anu, hava tannsr Enlil, deniz tannsr Ea.
(Enki) nin yarattrldrF, bu iig tannmn da giinesi, ayr,
yrldrzlanyartattrF gdrtiliir'.
Bir efsaneyegdre de; Xara Han (Kayr.aHan) sulan,
diinyay!,insam yarattrktan sonraon yedi kat gatgiiya-
ralmrslrr.
AsL Siimerlerdengelen (Entma Elis) destamnda
gtjrtildiigiineve Keldanhlann bir agrklamasrnagiire,
briyiik tann Marduk, Tiamati tutturdu. Vticudunu
ikiye biilerek bil pargasrmyukan attt, bundan giikler,
bir. par'gasruida agagya attr, bundan da yerler mey-
dana geldi.
Genel olarak, Ttirklerin yaradrhg efsanele4, ya-
- 15-
 bancrlann kozmogonileri ile de kan$trnlm4
gdriilmektedir.

BIRKAQ YARADTLI$ EFSANES|

A$a&daki efsdneye gdrc sudan bagka dtinya

iizeriDde bil Sey gdze CarpmazkeDbriyiik-tann I{ara
Han (inceinsanr yaratmt$tll.

Efsane I
Onceleri yalnrz biiyiik tann Kar.a IIan vardrr. Kara
Han\n kaqrsrnda sudan bagka bir gey yoktur. Kara
Han ilk insant yaaattl, ama bu insarr trilcci ve hAindi.
Sular rizerinde ugmaya baqladr.Sonra I{ar.a Han onun
yagamastiein sulann dibinden bir lrldrz grkardr, insana
yldrzdarrbil avuq toprak almasrnr,hunu su),Dnrizerine
serpmesini bildirdi. insan yrldrzdan bir. avug toprak
aldr. Bir avug da gizlice kendisi igin ayrrdr, agzrnaiak-
ladr
Kara Hanin emr.i ile insan topra$ suyun rizerine
serpti. Bu toprak biiyiiyerek ada oldu. Obiir tar.aftan
insanrn agzrndaki toprak da biiyumeye, agzrna
srgmamayalrasladr.Agzr pargalanacakrr.Kal'a Han
bunu sezdi.onc rTrikur'lidedi. O dc riiklrrdLi Rundan
da daglarmcydanageldi.
Kara Han bu adaya bir gam dikti. Bu qamrn dokuz
daL vardr.
Bundan sonra Kal.a Han bunlan kcndi haline
b r r a k t r .Y u k a r d ao n y e d ik a r A t i g xy a r r l l r . O n y e d i n c i
katla kcndisi. onal{lncl ka a oglu Ulgen ol,urdu.yer
a l t r n d ay c r t l r h e l e m d ed e c j b u r o g l uE r l i k i o r u r u .

-16-
 $u Allay efsAnesindedei yine briyirk tcnrr ile suler
'"thi.. nrira.n da biqka her Seyden cincebir
"udan
bevaz kuAu kusu glirrilur' Kugunun gagasl rle sulann
clirndrr irkardrFr toprak sulann iizt rjne serplldl kar-
alal meydanagcldi:

Efsene I ll

dnceleri yalrrrzbiiyuk tann ile bir de su vardr' Tant'r

suya bir beiaz hugu kugu giinderdi,bir agrzdolusuto-
prlk getilmesini ir;ytedi. fugu kuQu suva daldr, dibe
'i7rrlnc (rklnca
indi olada'1 I',prak aldl Kugu suyun
t o o r a g ru f l c d i .L i u n l c rt o zh a l i n d ps u l s r a( i u i l u B u [ o z -
lar buyi-ryelekyayrldr.Topraklcr me]dana ccldr Ru to-
o l a k l a r i u z b i l i l a n h a l i n d ei d i T a n r r I ' u d e f a i k i n c i
Lir kuAu k,rsu gnndprdi O da tlpra$ gagaladr'Ilundan
d a d a A l a r ,y u i s e k l i k v . d e r i n l i k l e ru l d u B u d r a z i
iizerin;e bir"bitki voktu. Bu hal qeytanrn hoFuDa git-
' n e d i .$ c y l a nd a b a t a h l r k l a r l ao r m a r rvr s r a t t r '
A.etiaJd ef"anedede, latlr vc tuzlu sr'rhcr tarafi
tuoti-ltsttt, Tath su (Ap:su)adrnt almrE,Tuzlu su da
Ti'"-rt. .on"" , r'kck bli dev olcn 'Kin[o' lL e\lendi
Bur,dansotrr'altrfemelervc mucadeltler devcmctti'

Efsano: lll

Tiamat, acLrrdaki devin Kingo adlnda ikinci kocasr

vardr. Onlaldan haiasrz hesapsrzif|itler, cinler tiiredi'
lvrhk sr.veI Ap-ru ranrrlarr da (ofaldik(' il.'ml{ ri
c c r i s l e ( l iT. i r m a L , I nd ' e m id c d a r a l d r K p r ' d im t r l k u r r t r t t
L u g i d i l l et u k c r r m e m e s i C n ca r cn l m a l iL z ' l i T i a m a A p _
Lu.l" k a l k t r ' K o c a s r n rk u m a n t lr n r ' ' r p ; r r " t k
"rr "uuap"
 Efsane : V

DrigdD sofrasuda toplanrldrb zaman (Yu dadlob

DeIo) adr verilen bi| duada gciyledenilmektcdir:
(Dlinya nasrl yaratrldr? - D6rt tarafta ddd gdk
siitunu yaratlldr-
B i n n c i o l a r c k R e n d u l k , s u l u n ul a r e l r l d r .T k i n c o
i l
alak (Nrjdulk) suturlu yaratlldr. Ugiincii olarak (Cun
Cdlk) siitunu yaratrLnca, ddrdiincri olarak (Ddndulk)
stitunu yaratlldr.
Bu elsAnelcrin birincisindc ilk valhk olarah sulalda
soDrainsan, ikiDcisinde kufu kusu, iiQtinciisundede su
iilemini temsil edcDAp-su ile Tiamat'dan sonr.adevler',
i{iitler cinler. gdluliir- Ddrdiincride sula|dan bah'
sedilmez, beqinci elsAne ise yalnrz drinyar,rn yaradrhqr
96sterilmektedir.
Yakrn do{udan gelen bir efsdnedede yine su temel
yed almaktadrr. Bu efs6nenin tablosunda qunlar
gcjdiliir:

DIJNYA, OKiJZ, TAS, BALIK, SU \.E IIAVA

Dnnya briydk ve k1r'mrzrbir 6krizlin tek boynuzu
iizefinde dur'ur- O boynuz yorulunca dkriz diinyayl obiir'
boyNrzunaatarken drinya salsrhr ve buna (Zelzele:
Yer safsrntrsr)denir.
Ilu okiiz bir tagrn uzerinde, taq bir bahgrn suhnda,
bahk suda,srrda havadadrr.
Bu dkr.ize:GAv-r Zemin, Sevr,i Airmer ve Behmut.
gibi adlar vel.ilmcktedir.
tsu lesitli ya|adrhq efsdneleri krsaca yukanya
ahndrktan sonla da; Abdulkadir inanin ($amanizrn)
adrndaki kitabrnrr, yaradrLg bahsinde W. Radlc,ftan
,19-
 Ar''ha-rile
biirirn frirleri ona vardi Ap-suiannlanndan
yenilerck kaqtrlar' Dal'e sok Keldan llar
;;;;;l;;^
/ E m l n a b l i s ) d e s l a n o
r c n rlen
t a r a f i n d a nl e I 1 i p L e n e r c k
.i"i"""?"".", bijltin tnn''lcr E3 nrn oglu Maduk'u. bc5
:;;i;;. d;" frrrrnalan. RtzgirJorr'vrldzlar gibi kuv'
as\er cdindi Sonra bir de cg
"fl"r,.l"ilt.
" i i " r i " i - l " tt"*",.'
ai.i"" o a$n iCine dulirrdi'i' yalaladr'
Birt.rnlannlar huzuru.ldavdludunu rklyc aylr3raKolr
gdkler' bblrtnd de
vtt ." firlaltr ki bundan
" " n u " n i t " t t ' . b u n d a nd a y . . " l e r) 3 r ' a d r l dvre b u c l p m
i"'-al:rr'
--'Su meydana geldi (1)
bovlece
dJkozmik alemdenbnceAp 'u ile Tja'
rrlor,.., M u..u denilenhuviyetsizvc acaip bir Ludret
"l.un"o"
ttt"ai e""ann biri diEi, biri de erhek iki briviik vrlan
dogdu. B.r lelanlann evienmesiyte gdkler, yerler mey-
dana geldi.

Efsane : lV

Kozmik alemden once Mummu meydana geldi On-

ao"-Au-i.[ft*" adrnda bir erkek ve iakhamlr adrnda
u'; i,ti-vii"" p e v d d .o l d u . B u 5 r l a r r l c r d a nA n g h a r
gt
. J r r , d r i i ; r k i l ' i s h a ra d r n d a Lvi t r m c v d l n a l d ; , .
K
B u d i s !U y g u ll.a r dg d r t d i r n y a r r ryn3 r a d l l ) l lro y l p d l r :

p"rne "d 1'l'

B . . , ' , , , " r ' 1. " . ' 1 <A a . n " | U n r 6 : ( r .rY" rr r io' ) n - ' ue I
, n v r , , r n' . r o . . >'no. b I d r r ' u "r1 "
"n
rii- a'', ,;"ili., :']"r1n:L-ro"
,.i,.,nr r" n.,.lr-,".1'rr''1"
rrrniD('7
H r l i l " r i n . e r i " ) , r r d l r ' F , _ ' " ' 4 J 4 _ L : ' 1d i )
'1.,-rrr.'r'\.rLrn' rgi ik'nJr r"\" n ^ L'r _d3' goklFr
"'nP
ayakl^nndan da )erl.r nevdana gelnntLlr'
-1 8 -
aldrts, yerin yaradilsr .ha klondali bir Altay efsanesi
aqaFya aYnenkonulEtaktad-lr:
(Evvelce ancak su vardr. Yer. gdk ay ve giineg voklu.
Tann (Kuday ;le bir rKiii) vardr' Bunlar kara kaz
5ekJincgirip su irzerindcuguyorlardr'Tann hig bi1 5ey
duqr.in m i-iyoid". Kisi nizger qrkarrpsuyu dalgalndrrdr
ve'tannmn yiizi.ine su serpti. Bu kiqi kendisinin
tanndln biiyuk oldugunu sandr ve suyun iqine
dahverdi- Su iginde bo$ulacak oidu; (Tann, bana
va.drmet! ) diye ba$rmrya bcqladr.Tann;(Yukan grkl)
dedi. O da sudan crkrverdi. Tann Sdyle buyurdu:
S a A l a mb i r t a : o l s u n l ' S u y u n d i b i n d o nb i r t a l q t k t t .
Tann ile kisi lasrn iizcrinc oturdular'.Tann. ki$iyp:
{Suyadal. oradantoprak qrkarl,dedi.Kisi suyadaldr ve
: (Ben kel]dim icin de loprak elayrm' diyc dbqiindu.Iki
eline toprak al&. Bir elindeki topra$, kendi bagrna iq
gr,rmekdtrquncesiyle agzrn3soktu.Tanndan gizJiceyer
taratmak istiloldu. Dcminki kiEinin agzrndagizledi$
roprak da I'uyumcye baqlndr. Nefes trkanrphuguJacak.
olecekoldu. Tanrrdan kalmaya baqladr. fakat nereye
baksa tannja yamnda buldu. BoAulmak iizere iken:
(Tann, gerqek tann bana yardrm et!) diye yalvardr'
tann ona: (Ne yaptrn, agzlna toprak saklayal'rm diye
mi drisrindrin?Bu toprag ne igin gizledin?) diye sordu.
Kigi cevap verdi: (Yer yalatayrm diye bu topragr
aAzrmda gizlemiqtim). Tanu ona: (At agzrndan o to-
pra$) dedi. I{iEi toprafi atrvcrdi. Ilu topraktan kiigiik
kriguk tepeler meydana geldi. bundan sonra tanrl gdyle
dedi: (Sen gunahh oldun, bana katir lenahk dtiqtindiin.
Sana itaat eden haikrr drisiiDdiikleri dahi fena 01-
acaktrr. Bana ittat eden halkrn dtiEiinceleli an, temiz
olacaktrr'.Oniar gines gdrccekler, aydrnhk gorecekler'.
Ilen gerEekKulbustan adrnr almrslmdlr. Seain adrn ise
erlik osul. giinahkannr benden gizliyenler senin halkrn
-20-
olsun. Grinahkarrnl seaden gtzleyenler senin hallun ol-
sunl) dedi.
Dalsrz, bu&ksrz bir agag bitmisti. Bu agacr tann
gdrdii ve: (Dallan olmryan agaca bakmak hoq bir $ey
de$l. Buna da dokuz tane dal bitsin!) dedi. Afagta do-
kuz dal bitti. Tann yine Eoylededi:
Bu suada Erlik bir kalabahgn gn.riltiisrinii iqitti ve:
(Bu giiriiltri nedir) diye sordu. tann: (Sen de bir ha-
kansrn, ben de bir hakanrm. Bu gur'r.iltuyi yapan kal-
abahk benim ulusumdur) dedi. Erlik bu kavmin ken'
dine verilmesini istedi. Tann ona: (IIaylr, sana
vermiyecegim.Sen kendine bak!) derdi.Erlik : (Dur,
bakahm, Tannnrn Su ulusunu bir gajrelrr.r)dedi ve kal-
abahga doFu yiididii. Bir yere geldi. tsurada insanlar,
yabani ha].vanlar, kugJar ve baqka bilqok canh ya-
ratlklar giirdii ve: (Tann bunlarr nasrl yaratmls? Bun-
lar ne ile besleniyorlar?) diye dnqiindti. Burada bu-
lunan insanlar bir a[acrn meyvesi ile besleniyorlardr.
ASacrn bir tarafindaki meyveyi yiyorlar, diger ta"
rafindaki mejrvelerden a$zlanna almryorlardr. Ellik
bunun sebebini sordu. Insaniar ona cevap verdiler:
(Tann bize bu ditlt daln me,.vcsiDiyemeAi yasak etti.
gnneqin dogdug-u yanda bulunan beE dahn mey-
velednden yemegi buyuldu. Yr)an ile kdpegc bu agacrn
ddrt dalandan yemek isteyenleri briakma diye emretti.
Bundan sonra tann gijEegrirtl. Bei dalln melweleri bi-
zim agrmrzoldu).
Erlik, Kormds bunlan duyduktan sonra Tairungey
denilenbir kigiyi buldu ve onai (Tann yalan sdylemiE,
siz bu ddrt daLn mel.velerini de yilinizl) dedi. Bekgi
yrlan uyuyordu. Erlik onun adzrna girdi ve : {Bu agaca
grkl) dedi. Yrlan agaca crktr, vasak meyveden yedi.
tdningey ile kansr Eje beraber geziyoriardr. Erlik on'
lara: (Bu meyvelerdenyiyiniz) dcdi. 'ftiriingey istemedi.
 y a 1 l e l a .s c n b e n i m
E r ' l ; k .M u y t e r e ' y yr 'a l v a r d r : - ' E m
i c i n I t n n v a L a s \ . r r M i i s a a d e( t s i n d e b e n l a n r ' l n r i l
y a n ' n c q , k . y ' - i . f l , , r t o r e .E r l i k i n k a b u l e d i l m e siil i n
Tanlrva altmlSJDIyrLlvardr.
'l'anrl qeytanaqirr')c
dedir (Bal1adr.ismanolmazsan,
insanlar-alcnahk cin)czsr'r)rnrma gcll) $e]'tangiiklere
Taur'rnrnyatrrlraqrlitr.i:rnn)'a,secdee<ierel< : (Beni tak_
dis et, miisrtadecl d! l)clr kcndin igin gctkiu yapaJ,m)
dedi. TanD n)risea{lcctti. l!11ik gdkler yaptr. Eriik'in
arcnr:si giilile|c 1r'rlc.rip,q6li kalabaLk oldu. Tannnrn
oz ki.\isi I'larA(lriil.c ii;vlc diifiindri; lBizim oz
ki5i)erimiz lcr. \'i,zLindL,l3ir-l!k, l')r'likirt kiElleti
griklclde.Bu gok {onabir'5e.r'l)
I'langdaSiIe,talrlrl'a dalrlrp, IIIIili e kaISrsavai agtr.
Erlik kar,srgeldi. ale;le vulup ltrrngdaEilcI kaqrdr.
Mangda6ilctanr-rhuzurunr gc)di.'l'lrnn :(Ncreden ge-
liyolsun?) diye soldu- 11:rngdaiirc:(Drlikin avensi
yr.iksek gdl(lerde, bizim hiqileinriz dc ycrde bu-
lu:ruyollar'.Bu gok fcna bir'ye1'.))orrltr-likin avencsini
yere indilnrek igin savastrD.l'akat litcrim tctmcdi, in-
dircmedim.)dcdi. Tanlr (lJcnticnba.skaliimsc ona day-
anamaz. lilflikin gLici ser)(l(xrfazlirdrr'.Irakat biI za'
man gelecckki sana: (Var'l dileccfinr. l$tc o zamun
senin gucurr Erlikir g'ucundcniisliin .)lllc3khr) dedi.
Bunun ijzedneI{angdaqi)c frrhatrirhat yettl.
llir gnn Maugdagirefi't lc (lr.isnrrdir{Trtnnmrl var
diyecegigiin yakla$tr).
Tann, tr{angdaqirc l'e dodi: iE! Nlangda,sile, bu gr.in
var lfllik i gdhlcrden stir'(xrolisiD. Maksadrna
eri$eccksin, ondaDgok grigliiholacrlisrrt,I:l(ir)imgiciim,
takdisim (Alkrgrm)sarra yr'1sin.))lalrgdaSilesevindi,
bil kahkaha ath. (Tufcfinr Iok. vayrn, okum yok,
kalgrm (cidam) )()k, yataflnrllr -ro1i...irncak talrtr
bilefim, kolum var'. Nasti bcn lJr'lil<i,kdrsrlarayrmT)
 fakal kansi yedi. Me)'vc Aok tatl)yd. Meyveyi ahp ko-
casrnrn 3gzrna siirdu. O anda her ikisinin tiiyleri
dcikiiliiverdi. Utandrlar, agaglann altrna saklandrlar.
derksen tarn geldi. Britiin ulus tanndan gizlendi.
Tann haylordr: (Td.iingey, Tcirtingey!Eje, Eje? Ner-
edesiniz?)Onlar: (Atiag altlndayrz, sana varamalrz.) de-
diler. Yrlan, kdpek, T6riingey, Eje kabahati hep bir-
birine attrlar. Tanrr yrlana dedi: ($imdi sen Kdrmds
($eytan) oldun KiEiler sana drigman olsun, vursun,
6ldiirsiin.) Bundan soDra Eje'ye: (Yasak meyveyi yedin.
Kdrmds'i.insdziine uydun. Bundan bciyle sen gebe ol-
acaksrD, qocuk doguracaksln, dogum sancrlan
gekeceksil) Tortngey'e Satylededi: (KdrD'iis'iin aqmr
yodin, beni dinlcmedin, qeytanrn sdziine kandtn, onun
s0ziine kananlal onun tilkesinde yaQryacaklar.Benim
nulumdan mahrum olacaklar, karanhk diinyada bu-
Iunacaklardrr. $eytan bana dugman oldu. Sen de ona
dii$mar olacaksur. Beni dinlemig olsaydrn, benim gibi
oluldun. $imdi senin dokuz o!'ul, dokuz lozrn olsun,
llundan sonra ben kigi yaratmryacagm. Kiqileri sen
dogulacaksrn).Tann, qeytana (Adamlanmr ne icin al,
dattrn?) dedi. Scytan: (Ben istedim, sen vermedin. Ben
de husrzca alnraya karar verdim. Ben alacatsrn: Atla
kaqalsa diiEiirerek alacagrm Rakr igip sarhoq olursa
dbgriEtrirecegim,suya girse, agacaetksa yine alacaErm)
cledi. Tann goyle dedi. (Uq kat yedn altrnda, ay ve
glinegi olmryan karanLk bir diinya vardrr. Ben seni
or'ayaatlyorum. ) Insanlara da Q6ylededi : (Bundan son-
r'a size ]:emek vermiyecefim. Kendinizi kendi
giicliniizle kazanarak besleyin. Sizinle
konrgmayacaFm. Size Mayterc'yi giindercce$m) dedi.
Maytcre geldi. Insanjara bir 9ok qeyler aigTetti.Ar.a-
Lla yaptr. At olarak ot ktiklerini, rsrrgarl ve sair.eot]arr
tavin etti.
-22-
 dcdi. Tann ona kargr verdi. Margdagire kargrye ahp
trlik'in gt;Uerine flktr. Erlik i yendj, kagrd. Gt klerini
krnp parga patga etli. Erlik'in giiklerinin pargalan yere
ditkuldn. O zamana kadar yer yiizii diiDdiiz idi: Bu
pargalardan, da{lar, kayalar hasrl oldu. giizel tanrrnrn
grizel yarattrgr diimdiiz yer b6yleceegri biiyrii oldu. Er-
likin biitrin avenesi yere d.tkiildii. Kimi suya diittii,
bogr.rJdu. kimi agaca,kimi taqa farptr dldii. Kioi hay-
vanlara carotr iildri
$imdi Dilik tanndan yer istedi: (Benim gdklerimi
krrdrn. $imdi benim bannacak yerim yok) dedi. Tanrr
onu yerin altrna, karanhk diinyasrna siirdii. Uzeine
kat kat kilitler koydu: ( Uzerinde sdnmez ates olsun.
Aunel ve ay r$tglgdrmiyesinitekrar ediyorum:iyi olur-
I san yamma ahnm, fena olursan daha derinlere
siilelim,l) dedi-Erlik: (Ben,6lmii$ adamlann canlanm
alacagrm.) dedi. tann: (Ben o lan sana vermiyece$m.
Kcndin yarat!) dedi. Erlik eline qekig, kdriik, ijrs aldr.
Uir vurdu, kurbaSa grktr: bir vurdu, lrlan qrktr; hir vur"
du, ala qktr, bir lrrrdu, domuz qrktr, bir .v'urdu,albrs
tl (fena ruh grktr, bir vurdu, gulmus (fena ruh)
Crktr; bir

tl
tl
vu.du. deveclktr.
l'ann Celdi.trirlir'in korrik, qekigve ijrsiinii ahp ateQe
attr. Kdriik bir kadu, qekig te bir erkek oldu. Tann bu
kadrnr yakalayrp, yiizrine trikiirdii. Kadro bir ku9 olup
,I ugtu Bu kug cti yenmez,tiiyri yelek olmaz (Kurday) de-
njlen kustur. Tann erke!i yakalalep yiiziine triklirdii. o

iI
il[
da bir kuq oldu. Bu da (Yalban) denilen xusrur.
Rdtun hunlardansonratann halka hita_ben
_(Ben size mal verdim, ag verdim, yerin iizerinde,
:
iyi giizel vc an sular verdim. Size yardrm ettim. Siz de
iyilik yaprnrz. Bel gdklerimc ddneceg,im.Qabuk gel-
II miyecegim.)dedi.

if, -24-

ii;
i
 Sonra yardroo ruhlanna hitaben:
($al - yime, sen rakr igip aLirru kaybedenleri, k<irpe
gocuklan, Iosrak yavrulannr inek buzaflrlanm koru, iyi
sakla. iyilik yapmrt olan dliilcrin canlannr yanrna al
kendi kendini itldiirenlcri almal zenginlerin mahna gdz
dikenleri, hrrsrzlan baskalanna diigmanhk edenleri de
alma benim ipio ve hakam iein savaian dliileri al, be-
nim yamma getir! insanlar, sizc yardrm etsin, sizden
fena ruhlan uzaklaStudrm. fena ruhlar (Kormiis'ler in-
sanlara yaklaqrrsa onla|a yemek versinler.
Kijrmos'lerin aElannr yemeyiniz, yerseniz onlaldan
olursunuz. Benim adrmr sdylerseniz, himayemde bu-
lunacaksrmz. $imdi bcn uzakioStyorum. Fakat tekrar
gelece$m. Beni unutmayrnrz, beui gelmez sanmayrmz-
$imdi uzak)ara gidiyol.um. Tekrar gcldifim zaman si-
zin iyilik ve fenahklannrzllr hesablnl g6rece$m-
$imdilik benim yelimde Yapkara, Mangdagire ve $al-
yime kahyorlar. Onlar size yardrm edeceklerdir-.
Yapkala, sen iyi bak! Erlik scnin elinden dlmuglerin
canrm palmak isterse MangdaSire'ye soyle, o kuv-
vetlidir. $al-yime, sen iyi bak: albrs, $ulmus yerin
altrndan grkmasrnlar.grkarlarsa derhd Maytere'yi ver!
O kuwetlidir, onlarr kovsun. Podo - sijnklr ayt ve
girnegi beklesin. MangdaEire'ye soyle, yeri ve gokleri
muhafaza etsin! Maytere iyilcrden kittiileri uzak-
lagtrrsrn. MangdaEire, sen fena ruhlarla savag! sana
grig gelirse benim adrmr qaFr! lnsanlara iyi qeyleri, iyi
iqleri 6Fet. oltayla baLk avlamak, sincap (tiyin) vur-
mak, halwan beslemeksanatlannl dgret.
Bunlarr sityledikten sonra tann uzaklattr. Mang-
daEire olta yapt! bahk avladr. Tnfek, icat etti, sincap

-25-
 II
GiiNE$, AY VE YILDIZT.AR
I
ciiNE$

secen bir Siimer efsatresinegdre;

YaradrLs bgbsrnde-gdlder
Su ile 'itamat'tan ve yerler meydana gel-
sonra, giik tannsr Anu, hava tannsr Enlil ve de-
tanns) Ea (Enki) yaradrlmrgbunlar da giineqi,a1r
Snldulan yaratroqtrr.
Gi.ines;kozmik Alemin yaradrhgrndandnce var ol-
Faydr Altayh'lann Kara Hani dahi bu gtikleri -va-
Iien onun lir6, onun srcakhtsndan fay'
asaydreli koynunda kaludr.
Bunun igindir ki gtineq efsanelerin dahi var-
[yacaAr kadar derinliklerden her geye rflFm tut-
rlita, tairdrgrhayr ve 9er vasrflan el,rafindakikdklii
ya-r'ttrlr geleneklerle tanr ar tistii bir tann
er almrgbulunmaktadr.
-27-
rrrrdu. Tanrrmn buyurdu$u gibi inealrlara bir gok
geyler dgretti,

Mangdaqire bir giin qityle dedi; (Bugiia beni riizgdr

uguracak ve giitiirecektir) RiizgAr geldi, Mangdagire'yi
ahp gdtiirdii.
Yapkara insanlara 6iiyle dedi :
(Mangdagire'yi tann yamla aldr. , Onu bu-
lamryacaksrnrz.Beu tannnrn elgisiyim.Taun nerede
durdursa orada kalacagm. Siz ijArendiklerinizi uu-
utrnalnmz. Tannmn yargrsrbudur) dedi. lnsanlan ken-
di hallerine brralop o da gitti.

-26-
 Onda biitiin tanrrsd kudretler topland$ sibi, bir
takrm ruhlar da toplanmrq buluntraktadrr. Tiirkler
biiytik vasrflarla tarnlagtrrdrfi giineqi geqitli' adlarla
anarlardl:
Siimer'ler; Dingir, Utu, Ra, Babbar, Nin - Urag,
Mcsarru adrnr vermig, Arap)ar da Siimer'lerden alarak
-
samas demillcrdir. IIitit'lerin Ardrs Eldmh'lantr Nan
ilunte dcdiklcri biiyr.ik tann da giine$'tir. Ilom
adrndaki tann ise grineEin vasrflanndan birini
ta$ryordu.
Yukanda adr gegen Nin - Uraq, tanrr Enlil'in oflu
iken, briyirtulmug ve g0ne9 tann olmugtur ki, ilk ba'
harrn rhk havasrn da bu tann lemsil ederdi.
GiineE; Altuyh'larca Giinine adryla hayat veren bir
tannga dahi tanlnmrgtrr-
Tirrk hakanlan bile giineqin ogullan idi. Kendilerine
kuvvet kaynagl olan giineq babalan idi. Mete'nin oglu
iqin de : (Yer ve giiklen dogmuq, G{inegleay taraflndan
memur edilmig llun]ann biiyiik hakanr ) de-
nilmektedir.
Ceauli siililisilin kurucusu olalr Qicumin,
diismanlarrndan kagarken bir rrmatsn kenarlna gel_
miq, gegemeyince rrmaga: (Ben giine! in oglul'um)
demiq,britrin bahklar, kurba{alar ona kdprii olmuQtu
IIak ve adadlet yollalm da giineq tann gdstrirdi.
Ur k|ah Urengur'a hak ve ad6leti o tamtmrt, Hsm'
urabi ye dc iinlii kanuDJanm O bildirmiqti.
Yakut'lrra da kahramallarrn adlannr o gtinderirdi
Ivogollar ona tapar, Sumer'ler onun ilk dogdugu za-
manlarda ibiAdetlerini yaparlardr. $aman'lar ise qok

.28-
br.ivuLli,LrldrEtbu kudreri t,jrcrlcrinde heytccan)a:rn-
;;i"', ;;;t-.l rd,ndaki elLiseleritre dnvullartna
gun"si tuJ.Jtt".i,, scnbolirolar;k resmed'rlerdi'
Hun lar da gecclcli aya, sabahlan giineqe dirner' sec-
de edelcli.
Tnrl(lerdengoklan evlerinin, qa<hlannrn kaprlanm
gijneEjndogdugu larafa yaparlardr'
t i u r " s e d o l n r : r kd a k u l l a n r l r r ' ' lOr g u z u no g l u( G d n
I l r n , g u i r c r t e nl , ' ; k a b i r '; r ' 1 d e g i l d i A v T u v u n u , nk t z t
GLin,r" Ulu T,'vunun l:L uldLl'rla dirir do orJ
efs'anevdtdrr.
GuDcs Hititlerde de br.iyrjkkudretleri tai)yan bir
tann vc'biitnn tannlann hakimi idi O hcr sabah de-
nizderr yiikselir, ijq Qift gozii vrrdrr, canh cansrz her
gbrc
s c t i s ' l : u . ,i s l o r i d i r z e n l t i .L L I L I v r r r $ r c a h r r l t
iJii"-",tnt Sabrhlnen d',galak goklor Srlcmindever
yrizundc hikim olduh gibi, ak:;arnvakti de ufuktan in-
iitt"" ..n".n, ycr a'itr-al:mindc hiikiim ve iradesini
uri.iit".at. iine Ilititle|ce Ainna ile anrlan Giinei
ianrreasrda dcvlctinkulucusu idi

-29-
 hf:'X,To'u':u'*
1i::;ll"il,[:';:l
ixiiliilatY:tl
,''"Ilx"r1\'lill',"":H"':'x-.1':x5''i (l)
Il
yorunrlaryaprhr'
.'grr:jr,'i.r"tt i" uAursuz

Giineqin ve AYrn tutulmasr

g6r(':
$amdn isl lcre

I ( o r u I u h l : r r '! u r r c t t e '\ r l e- n ' u c i r d " L c i l e r l e r "

Lllt liittt li;ll\l llll:'l:;'"i.llili;

m u ' ' r ' l
ill;xlliJ;l
cJl 'ou - t l n
l i l ' 1 , ,i i , a , I ( " r rr u n l a b
ru
" "''a'
ir.l**i;mrl'i
1145r;:i*11pi
t u t u l d u ,g t n e . st u t u l d L (t 1 3h r r n L r n , r e r

'*:il
ilin
i.l,,i:l'Jn1o"
:l,\*jrle-'f",,\5,X!;yi;;i"',:$;:i:1
;tr ku'ta.mak
;';tl; surultnvaparlar'
bagu'u-lar'
llundan kaima olarati sirndi de kdYlcrde,hatta bazr
-zaman
tenckclotr:vu|urlar',
scbillclde aY tutulduAu
6aArnIlar,lufek atall.rr'

!e rilnn'r ^) d'ril'n bif i\1'lri r'rhroP) els'nesr

,1,'\)i. il{li
- . r . ,J \ ' r : ' r , , ne ' " 8n d p
,r..,. t . ' - . u . . . h, , - ! . , I n
) , , i ] , ' 1, 1 "
i;;;;,,i),t1,;:r,
i;*,j,, iii;:lr
i l."i],.t.t;:,:,ir,ri
g... 1,,'rud.n daFrr' ctr:'lrnrlJKr oorr

3l -
 II

AY

_ Yaladrhgr giineg gibi, uzak ve yakrn dogu

Tiirklerince efsaneleFtirilenay; gahrslandrnlmrg,guneg
vc yrldrzlar gibi o da tanrrhstrnlrrah gOkteki sara5ana
oturtulmustu. 'liirk'lerin ay tannsl ve tanncalan heD
merhametli ser.r m lid i ll er.
Stimer'ier; En - Zu yahut Nan - Nar admr verdikleri
ay tanrryr Cok sevcrlerdi.n llayll larrn da tAyatar slna
k)r$rlrktrr.Araplar. Tur.klerinay tannslna Sin, Kel.
danlrlal Zrn, Hrtir lcr KirSku,Selardisderler.
.OksuzLz hikdyosrnrlcrle: ay galrlrr<ta yuruy{,n za-
valll bjr krza acrycrak,gahya:ro kra al, gellr drvr,emir
vermig, gah da hemen bu <jksrizkrzr alarak go{e, ayn
-30-
 YILDIZI,AR

Yrldrzlann yaradrhplan da gok kerc giine$le apn ya-

radrh$l efsaneled arasrnda gegnektedrr.
Mitolojide ve Folklorda geniq yr alan yrldrzlar da
kozmik tannlar arasrnda sa!1lar. Ozellikle Siimer mit-
olojisinde (Yedi gezegenyrldrz) dan gogu birer tanndrr.
Ziihre yrldrzrnr Astarte, Zuhdl yldrzrnr Nebu, Mirrih
yr)drzrm Mergdl, Miigteri yrldrzrm Adar adryla tann
tanrmlglardlr. Yine Si.imer'lereg6re bir krsrm tannlar
da yrldrzlarda oturur.
Yakut'larca da Zuhdl yrldrzr Arzutilek adrnda bir
tanndu.

Yabancr mitolojilerde (Katip - ii1 - efldk adryle gegen

Utarit yrldrzr Tiirklerce de goklerin kdtibidir.
Samanist TUtkler arasrnda epeyce 1'ridrzefsdneleri
vardu. $aman davullalrnda bu efsaneleri ifAde eden
pldrz resimleri bulunmaktadrr.
Oguz Hane\n o!lu yldrz I{an, yrldrzlar Sleminin bir
senbohidr.ir.
Gikte ugan t$ihap) adrndaki yldrzlar da, gel.tanr
k',vmak icin tanntar tarafrndanatrlanoklardrr'

yorum-
Yr)drzlarrrriyada gijrirlmeside mutlulukia
f"",.. r'-",f"t"el; trk habasr
b-il5 salrlan Kaquli bir
g, cr. gnlddgir rliryada: kardeEi KuLil bdgrunden- uq
i'ld'ti,hrnvor, bir sLrrcsonrabu )rldlzlar batlyor' Son'
"rri. rygrdrinyayrkaphvor'Daba
i" ij.ai'""ti* C)kryor.
son13kendi dc yedi lrldrz Clkarlyor'bunlar da Datryor'
i"liri""i ul. 9ika.tpo d" durryavkaplvor, Uv-
yorumlan]yor' t\uD l
andlltlan sonra"ia,rbu r'uya .lle
Kaculr'mden yetiSenleriDde dunyay ellet.lnealacaklan
gore;
."'n t rt-tl'vot F,rlklora kalan kanaatlere
""ri,,
;;;-;;';;,'" !o[t" ui' v'td'" !adrr' cbkr'e vi]diz
ll..[.n li11; ivinc biri6i ;jdir ve ]rldrzl duq{utder'
insanlann talihi, devleilerin, milletlerin mu'
kadderatr. her hangi bil istekte hayrh ve haFrsrz
.o"rq. viia'rr""^ ha."rpkctterindcn anlalrlacaF.k-anartr
,,rtrrrlatilm-i Niicum: yrldrzlar bilgisirni getirdi- Bir
c'esii felden barka bir iey olmryan
/ -lr-u
Y r l .d Drlglyre
lzn3mei
u A . e s a n l a t ar M i i n c c c c m ra d l v e r j l d i
u i i " i ^ t i r . i t " pt " b a k r m d a no n e mt a s t m a k t a d r r '
DoAuda,ozellikleiran Arap. l'rail ve Hinl kulttjrii
'YPdi gezegen
; i r l '(i a r a s r n d a y c r a l a n
i i e ; i r , ' , ,'i"f.h.a.ki
a')fl' i bir takrm inanrqlar Trirkler
",j
arasrnda da yer almaktadrr'
lleft Perker, lleft Ecram. Heft Rpnk Jlcft Bd'tu
g, ii ait".] S"l
-'v""i-e"r"cenSevvare. Sovvarat'r Soha gibi ndlar
l"t't"" "'i yid'zlair Tirrk edebiyarrnda:
a,.iir. f""." li"tit-nt"tann tamlama halindeki br'rad-
;Marifetnamer ebi bir rakrmdin fel'
il':':i;;;:kr;,
f"t;"" a"vut, bulunan kitaplarda bunlann
""ii
a c r k l a n m a s rsnaah i f e l eary n l m a k t a d l r '
 Giineg,San. DcjrdLincrigdkte.
^ BeEinci iklim : Mavera iin nehir diyan. idare eden:
Ziihre, Ye,sil.Ugiincri g6kte.
)
- . , . n l { r n c ri k l i m : R u m d i y a n . i d a r ee d e n :U r a r i t .M a v i .
rkrnclgok{e
YedinciikJim : Bulgar diyan: jdare eden: Ay. Beyaz.
-.
Drnncl gokrc
i
l
, Bu^yedi iklime farsiar. (Heft iklim), Araplar (Ekaa-
lim-i Seba) derler.
- Bu.ikhmlerin drgrnda kdan yerlere de (Karaahklar
,.
oryan) oenlr.
Yedi iklimj idare cden yrldrzlar gijklerde bulunur.
-
Dunrann oeqronemtldrr.gune$ve ay ile yedi olur Br.r
yegil Ze-
Pei ,ytldlJdal Ay.rn bulundugu gdk.
oercettcndrr..Utant in bulundugugok san yakuilandrr.
zunrenln trutundug.ugdk. Klzrl yakutt3ndrr. Zuhalln
bulundugugok.Ak gumij$tendf.

:
 Bu acrklasalara g6re diinya bu yedi gezegen]rldrl'lr
ortasrnda bulunmaktadrr.
Diinvanm etrafinda ise (Semevat-i seb'a),tleft Cem
denilen yedi klt gbk, gciklerinhor birinde yedi gez
esendenbin bulunmaktadlr'
Bunlardan birinci gdkte ay, ikinci gitkte Utarit,
ircdncir sokLe Zi.ihrc, dordiincd gbkLe Cirnet be$inc
sdkteMiirih, altrncreokt.'Miriter;,yedincigdkteZuhf
6ulunmaktadrr.
Bu yldrzlann diinyada olatrlar, bitenler iizerinde et
kileri vardrr. insanlarrn talihi onlara bafhdu. Haftamn
her bir griniinde diinyamn illerini bu yrldrzlardan biri
idiAreeder.

YEDi iKLiMi iDARE EDEN YILDIZI,AR

Dog-ubilgilerine gdre; idaresi gatklerdengelen diinya

yedi iklime aynlmtgtlr. Tork ge!'resinede gegenve mi
tolojik hava iginde verilen bu bilgilerde ycdiye aprlart
iklimlerin her birini bir yrldrz idare eder. Bu iklimlclle
bunlan idare eden yrldrzlann tablosunu $dyle ter-
tiplemek mtimkrindtir:
Birinci iklim : Hint diyan, idare eden : Zuhal. Reng
siyah. Yedinci grikte.
ikinci iklim : Qin diyan. Idare eden: Mngteri. Kah
verengi. Altrncr g6kte.
Uqiincii iklim : Tiirk diyan. ida|e eden: Mirdh.
Icrrnrzr. Beginci giikte.
Ddrdiincti iklim : Horasan diyan. idare eden
-34-
 cOK GiJRtT-fiisu, $irr$eK yfi-orn rn
Goklerde gegenbu tabii olaylar da kutsal sayrlrrdr.
AJtayh'laragdre lnldtnm ve gimgekUlgenin emrinde
otclugugltl, Jntdtnmaynca tann da sa5ahrdr.yr)drnm
hem korkutur, hem de sevilir ve kutlamrdr. Grik
gr+f.ty"y; tann - arabasrnr koqturdugu zaman te_
Rerreklenn Crkardrgrsesler oldu!u gibi. Simiek te
tannnln geytanlara attrg oklardl.
_ Urenha, Kazan- Krrgrz kadrnlan ilk baharda ilk
Srm$ekgaktrgr ve gok gUrledigi zaman gadrr gevresinde
sut.ayran,lomrz dolu kaplan dola$trnpsacr tiireni ya_
parlar. Mrisliiman Trirklerden Bagkuit kadrnlan ise
9im$ek Cakarken.sirt, ayran gibi beyaz igkileri onerek
sa&anar, lnanqlanna gore sdt ve ayrana yrldrnm
quqerml$.. Uryank)ilar yrldlnmdan korkmazlar.
Srm$ekeahp gok.gorlerken babnp gaFnrlardr. Uy-
gurlar yrtornmrndttmesini begerirler.Gtk sdrledikce
bagrnp qaE[nrlar. gbge dogru ok atarlar... Bii yrt sonia
giiz mevsiminde,atlann iyi beslendigisrrada yridrnm
ouSen. yere_ loplanrrtar. bir koyun kesip oraya
gdmerler... Kadrn $aman il6hiler okur. AtL erl.ekler bu
ynn._gevresindebir kag defa d<inerler....)
$amanizm:
Abdillkadir inan.

-36-
 III

- TANR]I.AR, TANRIQIALAR,
TANRI
(Theogonie)

[?*ff
]"b:.,x",,
ffi+i:,ffrn$#1':':; ;.,:is" olan
geleit

*d{ :#*ii!fi:}"1}ro:::*::
.fll1?}}r"'fil*i..?i?f
,iLl
;Ji'i,l;,T.,:ldilrn:ii,l
yet u" tuttugu6ir:g;,ic
Bunlar.dan
r se epeyce
bir.kie:
j:j 1' 1!t1rrvra.
d,";;;;liliix ff il:ili;r"qi, bir kas,
;r"
ir+:*, :Sii:i iTllr"llf, i.irii:ili l*,.d
Pa tankii bu ar.adaiii

u'"' '',','r"nlil.ipc n,e

ii;11,."'""" " c.revie'
,^yrc
i,l;l*.1:;:'il;;1,T,;',1;,1;r:::,";:'.
J::."r"^ uFu
",,, rnsi,,,r,
l"*,ml:;ll;*:";ll*"iil';il,ii;' ;l:,-1:'l
;-l';i';ilil"l:'jl
it;[il,f
;:J"11 U*,,1;;;lli:;;;;;,..ii,ti,i,r;
v.**_r<,i"",i
ii,,r.;;i:" ii:""i":: H;:
, 'yiiilsew,bn. rLcnrdr
ofnutj "r -rdr n
lena]rktar
, . t , r i halde,
otdusu
 TANRI VARLIGINA iLK iNANISI,AR

ilk insanlar; giiclerine, biiyiiklerine akrllanmn

ulapamadrg varhkiarla olaylar riniinde hayret, ko.ku
duyarak bunlan tann tamdrF - Baqta Max Miiller ol-
arak - ileri siiriilmiis ise de. Durkhei bunu kabul et-
memiE, tabiat varh$ ve kuwetleri iie insanlar her vak.
it karqr karsrya bulunduklarrndan, bunlara ahgrlacagt;
bu sebeple de tann konusunun, kutsal inanglann git-
gide gevqiyece{i, bu bakrmdan Max Mriller'in ve onun
kanaatlanna katrlanlann ileri siirdiikleri yorumun
dogru olamryacagrnrsdyleyerck, ilk Talln anlayrgr ile
inaglanm totemle bagladlglnroltaya koymugtur.
Bu kabul edilecek olursa; giineqin, ayrn ve ben-
zerlerinin, tabii olaylann tannlar mevkiine grkmalan,
grksalar dahi 9ok gegmedeninmeleri lazrm gelirdi. Hal-
buki bu tabiat varhklanrun tannh$na inananlar,
6ar$rlnayaD, gevFemeyen inanglara baglanmlq
kalmrqtrr diye cevap verenler vatdrr'.
Tanrr varh6na ilk inamgrn sebepleri etrafindaki bu
gibi mntalaalar konu drpr brralolarak, Tiirk
.39-
 Yine Keldanh'lar, Siimer efsanelednde[ de gogunun
iizerindei5leyerekbenimscftiEleraLr. Keldan mirolojisi,
Stimer mitoiojisinin biraz daha degigik gehreterle
gli$mis ieklinden lra5ka bir manzara gostermryor.
Bdbil Kahinleri bile Tdrk Samanlannrn karakler ve
gdrevlerine vAris olmuqlardrr. Zaten Keldanh'larla
baqka Mezopotamyahlar da, Siimer mitolojisinin at-
mosferinderidr5an pek grkamamrglardtr.
Yunan tannlan iginde de Tiirk tannlanmn izleri bu-
lundugLr ileri siiriilmekle beraber, Pushan, Varuna,
grva adrnr almrq olan Rudra, daia bir kag tann da Hint
mitolojisinde yer.almrq birer Tiirk annsrdr. (1)
Yine llirt'lilerin Uma'sr, Tiirklerin Umay adrndaki
Tanngasrnrn r.oliindedir. Siimer'lerin Ap-Su koD-
usundaki kutsal inanplan Hint'lilerin Veda'lannda (l)
Appas ile ve ayni inanglar gergevesi iginde
sdriilmektedir.

( l ) H i n l l i l e r i n d i n k i t n b r o l a n V e d a l a n n , M . O . 1 0 0 01 2 0 0 y r l l a n
lrssrnda yayrnlandrFnr diycnler oldugu gibi, daha itnceden t!r-
tiplendidini sijyleyenlerde v{rd)r.
Veda lar dift krshdrr: l-.Rig veda: Din riirleri. 2 Soma Veda: Bit-
kilerden rrknnlin luyun. tnnn.'m sunula.&tr zatrrn ^kun.n
rlehiler 3 Arhara Yedd: Eski Lannl.rla BrRhmdya arL pirr^].r. 4-
Yajiir Veda: Kahramanhk $iirlen ile kurban sunma usulleri.

.38-
tannlanmn tiireyiE ve gogahqlanna bak aca]<olursa,
kesin bir hiikme baglamamak qartr ile, biiyiik vasrflar
l,asryanilkel tannlann yoktan beJirdi$ giirtiliir. Sonra
da bir takrm hayvanlar, bitkilerle, gc;k, giines, ay,
lrldrzlar, dizgarlar, futtnalar, gitkgnriiltiileri,
lrldnmlar, agaglar, daglar, denizler, biiyiik nehirlerd-
eD bi. takrmr dogrudan dogruya tann, bir takrmr da to-
tem tanrnmrg, bunlarda bir ruh, tannsal bir kudret bu-
lundufuna inantimrgtrr.
Bilaz daha gtiyle aqrklanabilir.

iLK TiiRK TANBTLARTNTN

TiiREYisi

Tiirk tarihinin derinliklerinde yaprlan inceiemeler,

aragtrrmalarla tannlann durumu grin gegtikge daha
aydrnlanmakta, gdrvleri ile gehreleri daha iyi be-
lilmekte, Eimdiye kadar bilinenlere yenileri
katrlmaktadrr-
Ttilk kollanl da tannlann tiireyi;i geiitli olaylar ve
tablolar iginde gosterilmiglir'.
Altay Tiir.k'lel.inegtjre Kozmik Slem tiiremeden iince
tek tann Kara Han ile bir de ucsuzbucaksl bir su alemi
vrrdrr. hara tlan tek kudret hal'nde idi. Bunun
Ulgen'le Ellik ve Mergen adrnda iig oglu oldu. Bunlar
da bircf biiyiik tann idi.
Siimer''leregdre de tannlann tiireyiqi Qdyledir:
Onceleri ancak Ap-su (Tath su) ile (Tuzlu su)yu tem-
sil eden le dev olarak cisimlendirilen Tiamat vardr. Ap-
su erke Tiamat diiii idi. Bunlar birbirine karrgtr. Mum-
mu denilen acaip bir yaratrk ortaya Qlktl. bundan sonra
-40-
da Ldklmu ile L6khamu meydana geldi. Bunlar biiyiik
birer yrlandr.
Yine Ap-su ile'liamat'tan gdk (Anqhar) ile yer (Kish-
ar) triredi. Sonra da gdk tannsr Anu, Hava tannsr Enlil
ve Deniz tanrrsr Ea (Enki) oldu. Bu Ug tann da giinegi,
ayt, gezegerl)^ldrzlan yarattr. Bundan sonra kozmik
varhklar da birer tann ola.ak tamnmaya baqladr.

TANRILARIN KARAKTER \rE GOREVLERi

Tiir* tanrrlan genel olarak iyilik yapmaktan

hoglamllar- Mert ve dogrudurlar. iyilik yapmalr, be-
reket, bolluk da$lmayr ve adeletli olma5n ana
gdlevlerinden bilirler. Tanrrgalann da fogu $efkatli,
mcrhanetli, comcrttirler. Kdti.iliik tanrllannm sayrsr
gok degildir. Arrcak bunlalrn eli alturda kdtii luhlar,
zebdnilcr, cinler, Eeytanlar bulunuyordu ki fenahklar'
burrlar vasrtasrile yaprhldr.
Tiilk tannlau grilevleri bakrmrndan goyle top-
Ianabilir:
ilkel yalatrcr gok tannlan, iyilik yapan koruyucu
tannlar, kiitriliik ve yel.altl tannlan, frrtrna, gijk
giiniltusn, qimgek,r'rldrnm, yafmur', savag,addlet, has-
tahk ve cjliim tannlan, giizellik tanngalan, cehennem
tann ve taDngalarr, kahr'aman tannlar-, kozmik
varhl<larla tcmsil edilen tannlar, JTayvanlann,bit-
kilctin, gobanlann,tannlan, beleket, bolluk, mevsim
taulrlan, denzi, su, dof, orman, nehir', demir', madden,
ateg tannlal.l, bdlgeler-inkol'uyucu tanrilal-l.
Zeus gibi gapkrn, Diyonizos ve Bakr.is gibi sarhos
gefkatin bir senbolii idi. Yine Altayh'lann iline'si de
bdyledir. Ayzrt ise gi.izellifin senboliidiir. Ancak
Siimer'lerin Istar\ bir bakrmdan Yunan'Llann Afrod-
it'ine benzer.
Ilitit'lerde, Siimer'lerde her brilgenin, her gehrin,
hatta her insanrn koruyucu tannlan vardrr. Bunlar
b<ilgelerindekiinsanlan kdtiilik tannlanmn, fena ruh-
larrn musallat ettikleri hastahklardan, felaketlerden
korurlar,
Iyilik tannlan ile kdtiiiiliik tannlan arasrnda in-
sanlan korumak igin miicadele eksik olmazdr. Qok defa
iyiler iistiin gelerek insanlan bunlardan kurtanr. Ama
k6tiiluk tannlan durmazlar, irsat buldukca hemen in-
sanlara musallat olmaktan gccikmez ise de iyilik
tannlan yetiqerek, gelecekfelAketleri rinLerlerdi.

KOTiiLiJ]( TANRTLARI

Altayh lann kdtriliik tannlannrn baqrnda Erlik Han

gclir. Yerin altlDda oturan bu tann, kardeqi Ulgen'e
benzemez.Emrinde bulunan ikirrci derocedekikotiilkri
tanrrlan ve ruhlarr ilc iqi giicu insanlara fenahk et.
mektir. Ogullan oDun gibi de$ldir. Onlar ye!
yiizundeki insanlala iyilik yapar', babalannrn idar-
esindekifena ruhlardan ilsaulan kolullar'.
Flltrna tannsr Ner'galile kansr cahcnnemtanrigasr
Ercskigal,Siimer'le.inbelli bagh kotriltik tanrllandrr.
Tar'gaunemeadu,dal<i Slimer tanrrsr da ylan gibi ze-
hirli ve kbtiidiir. Qok da yalan soyier.
-43-
sarap tannlanrrr. Tiirk tannlan kadirosundc bu_
i"-iHr"tJ. Tii"[ tutakteri miisaadeedemezdi
Sunu da belirLmekgcrekirki;. Keltlerin Ogmiosl'
Yu-
l"ililinut"urtL^.n Bravasrgibi 9;ir tannlarr' kadar
i-it:iu-" ipott." " gibi miizik tannsr qimdive
bilinenTtirk iannlan arasrndagoriilemedr'
Fenikeli'leriniqmun, lskandioaraah'lannEgra' Yu-
l.ttopivos'u gibi trp tannlanmn gdrevledni;
i;iitl"J.: K;-':Gaba ad'ndakitannqaile cskirdrk
"""if-uttn
tannlannda)lRudla grjrUrlerdiRudranrn bin qe9ltka'
aa iia", uutd'. Bunlirla sevdiklerinebin !'rl iimiir ve-
rirdi.

iYiLiK TANBII,ARI

Altavh lalrn ilk br.ivijktannsr Kara Han, bir iyilik

eseriolarak her SeyiyaralmrEtr.Ogiu Ulgen, iyilikJap-
ma],r severdi.Dunyaynziindcki insanlan kolmbs-lerin
konimal< iqin ogullannr bile
"rftna"tt
giirevlenditmigti.
S,iimer'leriDAnu su, Enlil'i, Ea (Enki) sr de bu tiP
tannlardandrr.Ancak Enlik bir ara insanlara krzmlq,
T\-rfanryapmrqsada, sonra pigman olmu;, insanlarla

Yunan mitoloiisindeki en biiyiik tann Zeiis; kurnaz,

kevif ehli bi| tann idi. Kadrnlan kandrmak igin getitli
kr[klala gircr. lrilelcr yapardr' Kansr Hera gibi lilret
bir tanrrcidau cekinmuscdaha gok ileri gideldi
Ttirk'ierin tanulan ise bciyle degildir'. Tanngalarrn
da coAu mclhametli olmakla beraber girzeJdirler"
Gr,pin"altrnc, kal'nda oturan Altaylr'lann gdnanasr
-42-
 Tiirklerden Hintli'lere gegmig olan Rudra bir det-
eceyekadan hain ise de iyi taraflan da goktur.
Siimer'lerin Nin-Giqzida'sryerin altrnad bulunmakla
berabef k6tii sa}'rlmaz.Yine Siirner'ledn Adat'r yrldrnm
ve frrtrna tannsl idi. Altay Tiirk lerinin gitklerde
ya$ayan Yalpagan'r yedi baiL bir k6tiilik tannsrdlr.
Yagmur tanr-rsl olan Agada siyah deniz canavan
lohg11ldadu.
Eti'lerin de Manyos adrnda bir cehennem tannsr
vardrr.

TANRII,ARIN OTURDIJ'KI,ARI YERLER

Tannlann bir lrrsmr giikte, yldrzlarda, bir krsmr da

yer altrnda, denizlerde, yahut yiiksek daglann baQrnda
otururlar.
. Siimer'lerin, AltayL'lann Yakut'lann ve
Gijkti.irk'lerin briyiik tannlan da gdkledn en yiiksek
yer'lerindeoturul.
Siimer'lelin biiyiik taprnahlan da Tannlann sa-
raFdrr. Tanrllar bu taprnaklarda istcdikled zaman ai-
leleri ile de otur.urlar'. Ancak tannla n buralara gel-
mesi igin (Sedr) agacr yakrhr. Qtnkri Tannlar bunun
korkusundan hoElarlu.
Srimer'lelde herkesin bir koruyllcu tannsr vardlr ki,
bu tann iDsanrn bedenindebulunurdu. Ama o insa bir'
giinah igle|se tann onu blralor, gider, yelini cinlere ve,
Iir. EAeI o insan grinahlaDndan tovbe ederse tann geri
d6ner, yine insanrn bedeninegelir.
 Bir in3nrEa gijre d9 Yer vilzirnde (Yer-su)adr verilen
onyeall tcnn vardlr ld bunlann her biri
bir bdlgeYi
idare ederdi.

CiSiMLi \B CiSiMSiZ TANRII,AR

ilkel biiviik tannlann bazllan c.isimsizdir.Yalmz ad-

larr vardrr; goriinmezler' Biiyiik kudretlere sahiptirler'
Tabiatraki bLivuk varliklardan lann lanrnanlarrn
coAukendi adlari ve cisimleriylebilrnir' Baqkaadlarla
iu"nlan temsil eden bir takrm tannlar ise vasrflanna
yok-
!6re ad ahr. Bunlann yalmz ruhlan var, cisimleri
tur.
Tanrrlardan cisimlendirilmig olanlann bir kagr
qunlardrr:
ULGEN, Erlik Har ve iilgen ile Erlik Han\n krzlar,
oEullan itrsan Sekhndedir' Yakut'lann guzellik
i?rl.r"as' Avr,t. Eldmlrlann tannfcsr En$utinak g{zel
(I$la-r)
blrer' kadrirdrr. Sumer'lerin r.'in'li. Nane
adrndaki tanngalan da gir sa(L, kabank goSiislii birer
kadrn olarak cisimlendirilmiElerdir.
Siimer ve Hitit tannlanmn gogu sakalh birer in'
sandrr. Bunlardan bazrlanntn basrnda bir ktilah,
bazrlanmn da tannhklannr gdsteren iki yahut dijrt
boynuzlu taq bulunur.
Yaton dofu Tiirk tannlan da savaqe birer insan ha-
Iinde gdsterilmiltir.
Bazr bitkiler de tann tamnmakla beraber, tuzlu
suyu temsil eden ve bir adr da (Ummi Khudur) olan

-45-
 ANiMiST \'E NATIJRiST TANRILAR

Gclk,Gnneg,Ay, Yrldrzlar, fiItrnalar, giik giiriilttileri,

5nldrnmlar, agaglar, daglar, taqlar', denizler, sular,
biiyiik nehirler ve tabiattaki bagka bir takrm
varhklarda hatta ha,'vanlarda birer ruhun bu-
lundufuna, bun]arrn kudret sdhibi olduklara inamlrr
ve tanll tanrllrdr.

ZOOMORF TANRILAR

Arslan, at, kuri,yrlan, bofa ve gilon gibi bir takrm

hayvanlarrn geklindc olan, yahut bunlann or-
ganllllndan kompozisyon yaprlarak cisimlendirilen
tannlardrr.

ANTROPOMORF TANRII,AR

Bu tanl.llar, bir istihale neticesi ve zamanla insan

geklini almrr degildirlcr. Yukarrda da denildi$ gibi
d a l a i l k e l l 3 n n l a r e r a s r n d ab i l e : A l t a y ) r ' l a n nU
. Jgeni
trlik'i insan krhgnda gosterilmiitir. Hitit'lerde,
Eti'lerde, krsmen Stimer'lerde bu tip tannlar daha
goktur.

-47-
Tiamat disi. ikinci kocasrKingo erksk birer dev olara.k,
Lakhmu ve Lakhanou admdalci tamr ayannda salnlan
iki kudretli varhk da birer biiyiik yrlan olarak ci-
simlendirilmigtir.
Siimer'lerin Enli'i; Bof,a, Nergal'i; Arslao, A gada'sr;
deniz caravan halindedir.
Insan yuhut hayvan olarak cisimlendirilen
tannlardan ddrt gijzlli, ddrt kulakh olanlar vardrr.
Bunlann g6zleri drirt kat daha gok gitdir, kulaklan d6lt
kat daha fazla igitir.
Yan insan yan hayvan olan tannlardan da;
Sijrder'lerin Ningirsu'su; kartal kanath insan, Da.rak'r
ise Kegi ayakh insan geklindedir.
Altayh'larrn Suyla admdaki ruhlanmn da gdzleri at
gdziine kartal gagah, eqek kulal]). yJan sag)rdrr.
$u hale gore tUrk tannlan qekil cisim
bakrmmdanaqagrdagdsterildigigibi genelbir tasnife
de tAbi tutulabili..

TOTOMiKTANRILAR

Hayvanlann, bitkilerin insanda yarttrgt gegitli et'

kilerden dolan inamslarla taan tamnmalandlr.
insanlar cetle-rininde bunlardan geldi$ne inanrrlardr-

-46-
 TANRIAiLELERI, t4l'grr.anIN
INSANI"ARLA ILGILERI:

Antropomorf tasavvur edilen tannlaln insanlarla

miinasebetleri dala gok gddiliiyor.
Sumer tanrrlanmn bir lasmr kjlgelerinin idaresi ilc
gtirevlendirilmig, insanlann yalondan koruyucu
olmu9rur.
Bu tip tannlar, insanlara, bitkilere bereket, bolluk
verir, insanlarr, daha gok sanatr olanlan korur, adalct
iElerine bakar. insanlar da onun emrinde bulunur, on-
Iara ho$ gijninmek igin dualar eder, kurban keser, ama
insanlar giinah iqlerse tannlar da hrgrmlanm esir-
gemezler.
Yakln doguda, 6zellikle Siimer'lerde; tannlann
yala1.r$ tarzr ve ihtiyaglan da insanlannki gibi ay-
arlanmrqtrr. Onlar da insaniar gibi yer, iger, gahqrr,on_
Iann da evleri, 6ilelen, qocuklan bulunur; Atlan, arab-
alarr, hayvanlan, siiriileri, hizmetgileri olurdu.
Ama bu tannlar insanlara gijninmezler. Bazr olagan
iistri hallerde birden gtjniniir, nasihat eder, tenbihte
bulunur, gekilirdi-
Bu tannlarla insanlar arasrnda esash aynhk qurada
idi:
lnsanlar 6liir, acizder. Tanrrlar ise dlmez, ku-
dretlidir.
-48-
 TAN'RII,ASTIITANLAR

Tannlar kategorisine girmesi ger.ekenve temsili ol-

a r a l 5 a h r . l a n d r n l m roSl a n b u . i p t l n n l a r g e n c lo l a r a k
EoyJe losrmlandrnlabiJir:
a) Kozmik varhktan birinin adrnr tasryarak nattir-ist
tannlar arasrna girebilen Ofuz un ofuilan.
b) Taoist'lcrin kutsal tamdrklan botlugu dort y6ic
a5nrarak, her ydniin idare vermekle tanrt tanrdrklan
d6rt hayvan.
c) Goktrirk'lerce renklel.le, IIan etikcti ile
tannlaEtrnlalak Trirk btilgelerini iddre edenler.
Bir de; Hanlar, krallar, kahramanlardan da
tannlaQtrnlanlar vardu ki, lairdr& dzellikler ve ku-
dretler, zaman gcQtikgeinsan hayalinden materyel vc
ku\.'vel alarak biiyritijlmii$, nihayet bunlar da tannhfa
grkanlmrltlr-

-49-

I{
 Adar--.(Slim) Biiyiik rannlardan biridir. tsu tannya
^
Asurlar Ninip demismerdil
Agag Han (Al) Han adr ile vasrflandrnlarak
tannlaghnlan agaq Han, topragt ve agaqlarr temsil
eoer.Korur. toprak. Su. aga(. ilret, demir kulsal mad_
qererdendIr_
agada_ - (Siim) Yagnur tannsl. Bu tann deniz can_
avan geklindedir. Elinde yrlarl tutmaktadir.
Agilim - (Siim) Kumanbi efshnesinde adr gegen
tannlardarl biri-
Aiyanar - (Al) On planda gelen taDnlardandrr. Bu
tannyr sonralan Hint liler de kabul etmi$lerdir.
-
-- e lI- ( K arGbktu, BLiyuk lannnrn: Ak Han, ltzrl
r a rt l a n . y e p i l I I a n a d r n d a d o n
Han. San oglu
vardrr. llunlar renklerle, Hanlrklarla vasrflandrrlmrS.
lann.sajnlml$trr. TuIk yurdunun dort yc;ndebulunan
ootgetennrbuntar.idarp edcf Bu bdlgclcryefps ln dria
o!lu olan: Qi$l tXeqr. Koyun,, berscir rkaplan. par.sr.
TUniik.{Domuzt.Amlak r Horozmaarrnari
;
ko1,un i l i . i t i J i ,k u 9 i l i v e d o m u zi l i a d l a n n rr"tina."t
a 5 r r .B u .
lalardr oturan Tijrk lerin Ongunu da bu adlenn ifade
etl rgi ha)'vanlardr r Yrlda bjr defa bu bolgeleri rddrc
.
e o e i )r l a n l a ra d r n r b u h a y v a n l a r d a knu r b a n l a rk e s e r l
9 l ' : O l + n l . l ( a p - l a nB ars ol3n (it ili). Ak IIanrn
r o a r e s r . n dt d p l . H e r \ . J, s o n b a h a n nb c q r n d aA k I l r r n
adrna bir kopek yavt.usu keserler. Samanist Tiirklerin
r e n k a t l r n rl a $ r y a nv, u r r ] a n n l r e m s i lv e i d 5 r e e d e nb u
ddrl. hat)rnakarqrlrk.Taoizim gevresinpgiren T!rk l, I
de,dortjonu doft h vanrn Lemsilve idd;e ettigini ka_
bul etmislerdir
, Y a k . A l r a ) T u r k l e r i n i nb u y u k l r n I r - r
,r,M.Joyqrl -- 'Biiri.,n
Ulgenine Yakur'lar. Iru adr vermi5lerdi. k--
 $imdi de; Binlere varan tannlann belli baqhlarr -le,
tannqalann, Tann ailelerinin, tann ayannda olanlar,n
da bir takrmrnrn kimlikleri aqaFda losaca
agrklanmaktadlr i

TANRII,AR

Adad - (Siim) Yrldrno, qimEek,kasrrga, frrtrnalar

tannsr. Biiyrik tufan srrasrndaortalgr inletmil, her ta_
lafi kar-anhk etmiqtir. Ilu tann beleket, bollukta get-
ilirdi. Asur ve Babil'liler bu tannya Adad Eti ler Iskur,
Sumcr'ler bir de Ramman deller, iki ath arabasr ve
boynuzlu tacl ile tasvir oiunur.
Adakutay - (Al) Altayh'Larrn biiyiik tannsr Ulgene
bu ad velilmiqtir.
Adar - (Srim) Biiyuk tanfllardan biridir. Bu tannya
Asurlar Ninip demiqlerdir.

-50-
 drctleri ken<jisindetoplayan pek sAkin bir tanndrr. Hig
bir geyekangmaz.
Alasbatrr - (Yak) ASrllann ve kiimeslerin tannsrdrr.
Alda - (Krr) Tannlara verilen adlardan biridir'
Altav Han - (Yak) Yer-su'lar arasrnda ileri gelen ve
tann iyannda bulunal ruhlardan biri. Daflann
bagrndaoturur.
Amal - (El) Tannlarrndan biri.
Aman - (El) Tannlardan biri.
Ammezzaddu - (Siim, Hrt) Kumarbi elsanesind( adr
gegeDtanrllardan biri.
Ammun - (Snm) Gnneg tanndf. Bu kelimer,in
Siirner'ce aniafir da giinestir. Ammun, Tiirklerde,'
Hint'iilere geetigi giineF tanrr sa]'llm$hr. Buna Atum
denildigigibi. sonralan Ra adr da verilmigtir.
Ammurrki - (Sr.im.tlit.) Kumarbi efs6nesindegegen
tannlar.dan bid.
. Ancazin - (Al)Yrldrnmlann tannsrdrr,
Andarkan - (Yak) AteS tannsrdrr. Bu ad ile bir de
bitkileri koruyan tannga vardrr-
Ank '(Sum) Sulann, bereketin tannsrdrr. Eti'lerde
bu kelime (Atl anlamlndadrf.
Anghar' - lsum) Ilk biiyiik yaratrcr tannlardalldrr-
Oblir tanrrlal bu biiyiik tanndan yetismiglerdir. Anu,
gdk tann demcli olan bu tannmn biiyiik ogludur.
Lakhmu Ye Lakhamu adrndaki iki biiyiik yriandan
trircmrQLIr.
KeldanL lalrn tertipledigi bir yaradrhg efs6nesine
gore; llarduk, Tiamat,i tutturmuq, vucudunu ikiye

-52-
 bijlerek bir pargasrnryukan atmrs, bundan An$har adr
ile gdkler, bir pargasrm da aQagryaatarak bundan da
!<isharadryle yerler meydana gelmigtrr.
Anu - (Siim) Gdklerin hakimi olan tanndrr- Onun
emrindeki tannlar kadrosu gok geniEtir. gdgiin cn
yiiksek ycri olan (Anosmas) ta bir sara)'r vardrr'. Bu sa-
rayrn kaprsrnda sonradan tannlasan Dumuzi ile gizida
adrndaki tann bekgi olarak bulunur'. Bunun Enlil
adrnda bir oglu vardrr. (Tannlan biiyiik tulanda kork-
.tuklan zamai Anu\run bulundufu goge l(iiqmrllar,
Anosmas'taki sarayrnln etrafrnda bulunan duvarlarrn
iizr'indekitpekler gibi biizrilerek yatmrilar.dll.
Bir efs6neyegiire de Anu'yu, Aruru adrndaki btyuk
tannqa yaratmr$trr. Anu boynuzlu lacla
qekillendifilmiqtir.
Aaunnaki'ler - (Siim) Biiynk tann Anu'nun oglu Dn
lil'in ydnetiminde bulunan ikinci derccedetannlar.drr.
B u n l a r y e r ' 1 u z u n d es .u l . a r d al a 5 a r ' .E r , l id , n e l d r " l a r r
emri yeli e gctir'irlcr'.Tnsanla|rnmukaddel.etrrlL il.
gilenirler. Bir bakrmdan Anunnaki'ler yer alt tanlrjan
sayrl1rlar.
-
- Arah (Yak) Yeralh alemindesuglu insanlann cez-
ala|rm teltip eden taDn ayar.rndaki hdkirnler hey,
etinden biIi.
- (Ur) GijDclstanr-rsrd . Bu tann l)ir taralian
_ Aidiii
da tartrrqaolalak kabul edilir'.
Ardjs - (Hit) Gnnet le tcmsil edilenbir tanD
Arkiu ' (El) On plendagelentannlardan biri-
Arsimela - (Ur) ikinci der.cce tannlar.dan'drr..
Arunas (Sum. Ilit) I{umalbi efsinesindcki
tannlaqandenizinadr.
 Bof,a baglt olarak temsil edenler de vardrr.) Sanat an-
sillopedisi.
i Bungak tlutuh. - (Yak) Ak To1'undeniJengoklerdeki
9n btiyiik tannya giden yolu bekliyen iki tanlrdan bi|i.
Obiirii de Buzul Toyun dur.
Buzul Toyun - (Bk: Ilumgak Hutun)
CrEt (Civi) - (Gciktii.) $amanist Goktr.irkler hcr boy
igin ayn bir tann kabul etmiqlcrdir. Bu tanrrlala genel
olarak bu ad verilmistir.
Gdlpdn Ata - (Krr) Koyunlann koruyucusudur'.
Tatu'l ayanDda tanrllmaktadrr.
Dag Han -(Og) Oguz IIanrn oflu, I{ozmik
varhklaldan birinin adrnr taslyaD Dag Han: nattrist
tantllar kategodsinde yer almrqtlr'. Bu hanrD
idA|esindebuluDaD Tiirh'leriD ongunu (1.19kuS) tur.
Taoistleljn ddrt yoDii taDn sayl]an di;rt hayvana ver''
oeleri ile bunlar alasrnd:ryaklDhk golirlnrr:ktodir'
Dar.ak '(Snml Ked ayakh bir tan|rdr. Beleketid,
ormanlann tanr.rsl s:tyrLr. Teke anlamrndadrr Hur'-
ri'lerin filtrna, hava ve bitki, tannsrdrr'.Ilil adr da
$anda$trr. (Bk: TeEup)I Iitit ler-cieTalkrrr dt:r'lr'r'
Dattas I{ulr-i lerin nltrna, hava ve lritki, lannsrdrr.
Bir adr da $andaq'trr.(l3k: Tequp) Hititlcr dc Trr'lirn
derler'.
Demil Han - (Yak). Yer-sular arasrndailcn gelen
ve tann ayarnda bulunan luhlar-dan biri. Dag
baqlannda otururdu.
Deniz Han (Og) Oguz Hanrn oglu l{ozmik
valhklardanbiriniD adrnrtaFryanDcniz. llan. N:rturist
t a n : r l a I k a r e g o r i s i r r d cy e r : , n r ; r ' ' BJ l,3rr1
l d a r e s i n d eb u l u n a nT r " i r k l e n nO , l g u - u t 1 ' a kr L , r - . '
 Aqkesapa - (Hit) Adrna epeycerastlanan tanlnd[g
tannlardaidrr..
Astabi - (Siim, Hit.) Kumarbi efsiAnesindek
tarrnlardan biri.
Avata - (Al)Cdgun altrncrkatrndaoturan bu biiyuk
re.,n, Altaylr'larcaay ile tcmsrledilir' Sdtrer'lerinrEn -
Zu) suna karErhktrr'
Ay l{an (OE) OAuz Han\n oglu Kozmik
valhklaldan bi|inin adrnr tagryan Ay han natiirist
tannlal kategorisindc yer almrqtrr. Bu hanrn idire
el|ih bolgeleldeki Tirrklerin ongunu kartal idi
Teoi-t lcrio dofl ydnu tann sa)'rlanddl, hayvana ver-
mele|i ile bunlar arasrnda bir yalonll< gciriilmektedir-
Babbar' - (SrjLm)Ciineq ve adalet tannsrdrr. Bir adr
da (Utu)dur. Arap'lar bu tannya $amag derler. Baal de-
nilen tann da budur. Ur krrah Urengiir'e adalet ka-
nunlannl o ogetti. Hammurabi'ye i.inlii kanunlanm o
yazdrldr. Bunun Kittu ve Me$arru a&nda iki oglu
vardrr'.
Balala - (El) tannlanndan biri.
Baranbatri ' (Yak) Evlcri koruyan bir tamrdrr.
8el (Baal) - (Siim) En briyiik gijrnestanrrdrr' Crvar
millctler farklt stil'meniElelle bunu biiyiik tann kabul
etmislerdir. Siimer'lerce bir adr da Babbar'drr. Tann'
Enlil;in de bi| adr (Bel) dir. Bel, Anshar ile Kishardan
tnremiglerdir.
Baal, (igtar'rn kocasr,tabiatrn kudretlerini ve giinsi
temsil cden bir giin tann sayrlrrdr. Onun adrna dikilen
putlar iizednde bir giines tekerle$ yaprlmrqtrr.
Fenikelileice yaprlmri heykelinin baqrnda kudlet
timsali ola|ak iki kog boynuzlu tac bulunmaktadrr'
-54-
dur. Taoistlerin datrt ydnti tann sat'rlan d6rt hayvana
vcrmeleri ile bunlann arasrnda bir yakrnhk
gijrtilmcktedir.
Devi (Kali) - (Siim) Eski Tiirk talnlardandrr. Son-
r.alan bu tam'ryr Hint'liler de kabul etmiglerdir.
Dingir - (Et) Tamrya verilen ad.
Ila (Enki, Ank). - (Snm) Bu tannya Srimer'ler; Enki,
Ar:nnlar da Ea demislerdir. Sonratan BAbilli'lerin dc
biiyiik tanrrlanndan olmugtur. Denizlerin, Sulann,
Frrtrnalann, altrnln, giimiiEiin, biitiin madenlerin,
laqlalrn, bitkilerin, hattA Akhn, Mantr{rn da tarnsrdlr'
'Iannca Nina bunun krzrdrr. BAbil Mitolojisirlde
biiyirk yeri olaD Marduk tal Ea l1rnogludur.
Aqipu'lar denilen papaslar bunun komyuculugu
rltrnda iE g.r|ul.lcr.Bu tanrl sonralan yerall,r5leminrn
vo dr.hasonradcnizlerintannsr oldu.
Ila, dogrudan dogtuya kendisine baq vuranla da,
,jelLcck,Cjnbilgilcr verir, ruyalarr yorumlar.Tnsanlara
a.iitli san arlaii ogrcten,krEllara al{ll ve zeka veren
odur.
Siimer'lere grire Ea, yarr balk, yan kegi geklindedir.
Hem suda hem karada yatad{l igin bu qekilde
diiSunulmustiir.
ilk insam da Ea yaratmr$tlr. Qamurdan yaptrF bir
cisme can vererek, insam meydana getirmiE ve bu seb-
eple de tufan srrasrnda insanlan yok olmaktan kult-
afmrEtrr.
Itllil (Enlil) - (Siim).(Bk: Ilnlil)
I.lnki(Ea) - (Srim).(Bk: Ea)
ttnlii (Ellil) - (Siim) - Btiytik tannlardandrr. Hava,
sava$ tanrrsr olan Enlil; Yagmur, frrtrna, bora ve su-
lann-da tanrrsrdrr. Daglarda oturur, kasugalar iginde
-56-
yiirtr. Onceleri yer' yiizii tannsl iken yavaE yavaq
lnu'nun yerini aldr, en brlyiik tanrr oldu.
Emlif in kutsal bil kazmasrvardr. O, bu kazma ile
yeri ve gd!ir bi|birinden ayrrmritf.
i n s a n l a r ak r z m r r s. ' , n r ' 1
b i r r r r n r Er lr .
Enlil insanlalrr mukaddt-'r'ahmtayin eder. is"
tediklerine ku'alh k verir'.
Stimer'lelirTtaptrlilan heykcllcrdeEnlil, gril sakalh
ve boynuzlutaClalasvil olunuldu. Yanrnda da tenastl
tanrrgasrolan Nin-l il bulunrnahtadrr.
Sr.imer']eiin Ijnlil i. gclklLjr'h lerin Ofan:na Al-
tayl'lann Ulgenirrr,. Yakut lrrrn da, U)u Toyun'una
kargrhktrr. Enlili: Zu. Asakhu, EnmeEarru adrndaki
tann ayannda ug bul Lik dev dldiil'miistur. Sonra
oSlununyaldrmr i lc canlanmrqlrr'.
EnmeEar|u - lStim). Biiyiik bir devdir'.Ama aynl za-
manda ciliim tanlrsrdu Bunun Zu, Asakhu adandaiki
arkada$rva.drr. Ilnunra Elis destanrndauqunundeadr
gegen.Enlil i a|kaclaSlar-r ilc bir olarak cildiirmuitn.
'
En-Urta(In- l,'r'trr rSum). SavaEtaDnlar'rndandrr.
Bu tannmn l-rfrf la adr Nin- Gilsu'dur'.Ilnlilin tu-
Sanlala krzarak laplrgr blrl Lrk tufa bu tanl-] idere
etmiqtir.
En-Zu (Nan-nl|t rSiuDrIluynk tannlardandrr.Ay
ile temsil edilrr'.Sumer'lelin bLLtanrrsr, AllayLlann
(Ayata)srna kar';,rlrJilrr. Alap lar bu tannya (Sin), Ilit-
it'lel de (Kaqkut adrnr lcrmi;lcldir. Ur bijlgesindcot-
urur.du.
En-zu (Zamrrnr takdir_eden, cilqen,krrallaun se-
nelerini, aylal.rnrvr. gunle|ini hrgkrnkiar, gozyaElau
rqindegcqilten ) l)if tanndu.
 vardrr, (bk Erlik han'D ogutlan, Erlik Hanin
_
k]zlan).
Erlik Hanin bulundufu ycr altr alemi dokuz tab-
akaya aynlmrghr. Bu tabakalann her birinde fena ruh-
lan temsil eden birel tann vardu ki, onlar daErlik'jn
idAresindediller.
lnsanlar, Erlik'in gazabrndan korkallar. Korunmak
igin kurban kcserler. Bu kurbanlann iginde en makbul
Al qlanr da koyu renkli attrr.
l Kurbanlarrn derileri <iyle yrizi.ilecektir ki, hayr.anrn
baEr ve ayaklan kesilmeden derisi tulum halinde
r grkanlabilsin. Erlik'in kur.bandanolan payr bir.qatrl ile
baglanarak burban yedne dikilir, geri kalan clleri de
orada bulunanlar yer.
Kurban kesilirken bir damlc kan etrafa
srgramryacak.hig bir kemifi dc krnlmayacaktrr.
Kulban kesroe tdreni Qemanizm inancr ve gel,
enekleri iginde yaprlrr.
Erlik bir de qdyleanlatrlrr:
Kara Han, yer. yiiziinde insanlar gogalmaga
baglaFnca, ilk yarattrF insan kendisinden sorirakileri
bagtan gkarmaya ve onlara fenahk etmeye gahgryordu.
Kara Han buna krzdr, onu yer altrna gondererek achnr
(Erlik Han) koydu.
Gibili (Girsu) - (Sijm) Ateg vc adalet tannsrdr.. Son-
ra diger tanrrlar: dogru ile yanL$1a].rrt etmek kudretini
r bu tannya vermiglcrdir. Bunun iizcr.ine Gibili in,
sahlannyaphklanlr. verdiklerikararlan inc.ler..gcre-
r kirsebozardr.Bir adr da CiIsu idi-
GIRSU (Gibili) - (siim) (Bt(: Gibili)
Gizida - (Siim) Biiyrik tann Anu'nun kap:srnda Du-
Duzi ile Gizida admdaki bu tann bekqilikle gor.evlidir..
Cola - (Srim) Kok tann biiyiik Aiqhari-n habercisi
ve elqisi olan bir tanndtr. Anqhar'rn ona griveni goktur..

59-

\
 'lannqa Nane bir bakrmdan bunun krztdrr' Ce_
-
hennem tanlrcasr (IJrcgkifal) da lozkardeqidir. En-
zu nun bir adr da Nan-Nar'drr'
Eldenay - (AI'I'annlann insanlara yaptrklan iy
ilikleri haber ve|cn tann.

Erlik Han -(Al) I(ara l{a}1'rn ofludur. Yerin altrnda

yagar' Orada liara bir giinci yaratmrl, onun kara r$1A
ile yer altlnr aydrnlatmrEtrr.Erlik Hanrn yer altrndl
damr demirden, oca& balgrktan yaprlmrq bir saray
val.drr'. Bunun kaprsnda giimiioten bir tahtr bu
lunmaktadrr'. Erlikin krhcr yeqil demirden, kalkanr
yassr demilden yaprlmrqtlr. EBerlenmiQ dokuz bogd
onun emrindc bulunmahtadlr.

Bir tasvirdc Erlik korkunq bir ihtiyardrr: (Gozleri vt

kaqlan k<imu| gibi kara, gatal sakah dizlerine kadar
uzamr!, yabrn domuzunun aa diglerine benziyenbryrts
kulaklan ijzcrine yerleqmig, genesi tokmaga, boy
nuzlan agag koklerine benzer. Saglan kapkara vc
ktv 'crktrr.)

Rir $aman duasrnda:(Bindiri kara ktiheylan, d6Feg

kala kunduz derisinden, beline kuqak yetigmez. Gor
kapalr bir kanq, kal.a bryrk, kara sakalr. Kovasr kiis
g6gsunden, kadehi kurumug kafa taslndan krhcr yeqi
dernilden l<ijlek kemikleri yassr demirden, dizgini karr
ipekten, karnqrsrkara yrlan..) denilmektedir.Biitun
ferTa ruhlar, K6rmds'ler, karaozot'lar,Ot ker'l c r
o D u t , ri d e r e s i n d e d i r . B e 9 o f l u , i k i k r z r

-46-
 Oijk Ejderha - Taozime g6re boEluk ddrt vitne
avrrlmrstrr'.
-
Bu dcjrt yciniin idaresi tannla$trulan bircr halwana
ve|ilmiqrir'.Doguydndndniderc.i 'io bu hayvandrydr'o
bolsj Lu havvarrnrldrnr taErrdr'Ru r:jdelhi-rfrrtrnalar
yapar,yjl('rnulllr ysgdrr'u,insrnl,'r'' h.rste.rkgdndelir'
l J u n u nb r i d i i S m a n vr a r d r rk j n u e L , l l v j n u D u i d d d c
edenkrzrl kaplan'drr.
Natiirist *llnlar.dan olan Ofuz un ogullan ile, bun-
lann idiresindcki Tiilk'lelin Ongunununda birer hay-
var oluEu l:aktnDndan taoist'lcrin laksimi ve
id'ar.eciler;ialasrnda bil.er yaktuLk gorii)mcktedir'.
Gok IIan - (oE) oEuz Hanru oglu. Kozmik
varhklardaD bidnin adrm taqryan Cok Han Natiidst
tantrlar kategorisindeyer alml$trl. Bu ]Ianrn iddle
ettifi yerle|deki Tii|k'lerir, ongunu Sunguldur'
Taoist'lerin dort vdrrii d6rt tan|r sayrlai lralwana ver-
meleriile bunlann araslndabir yakrnhk vardrr-
Coktanrr , (goktti) Eo biiviik tanndrf Yakut'lann
(Ulu Toyun) una, Altay Tiirk'lerinin de Ulgen'ine
k l l r 5 r l r k r r r[ '1. u l a n n g o k t ea l t r n b i r t a h t u z e r ; n d eo t -
urur lri gucu mikefatlar d3$tinaktrr
Gr'anlclelata - Bu tann eski tiirk tannlanndandrr.
SonralarrIIint mitoltrjisinde yer almrgtrr.
Gud - (Et) Gud, Eti dilinci boga demeklir. Ilti'lerin
bu ad ilc 1,anntanrdrklankutsalbogalanvardu'.
(iudalu {Sum) Onde gelen Tiirk tanr-rlanndandrr'
Gudea - (Siim)En biiyiik tann anlamrndadrL
GnD llan {Og) OSuz Hanrn c,(lu. I(ozmik
varLklaltlan birinin ad 11taqryanGun IIaD Natiirist
lanr.r]ar- I(ategodsinde yct almrgtrr'. bu hanrn idAre
ettiAi yerlerdcki Tiirk'ierin ongrrl1u $ahindir.
'I'aoistlerin ddr'l yonii ddr't tanlr sayrlan hayvana
velnreleri ile bunlann arasrndabir yakrnhk vardrr.
-60-
 Haldi - (Ur) Kahredici qer tannlanndan biridir.
Halkr - (Siim) Bitkilerin tannlanndandrr.
Hamanni - (Hur ) iin planda gelen tannlardandrr.
Haniq - (Siim) Frrbna tanrlsrnrl idar.esiadegahian
bir kiiguk tanndrr.
Hapantalliyas - (Hit) Koruyucu tannlardan biri.
Harzig - (I{it) Koruyucu tanrllardandrr.
Ha5ameh - (Hit) Vcba tannsrdrr. Aynr zamanda
srlrrlan korumakJa da gdrevlidir.
Hagenil - {Hit) Tanrrlardan biri.
Huban - (El7 lln biiyiik tanrrlardan.
Hurbi {El) Tannlardan bid.
Hutran - (Ei) Bir tanrr
HDtuini - (Ur) ikinci derccedeta!1nlardardrr.
Igigi'ler - (Silm) BLryiik tann Anu'nun idiresinde
bulunan bir krsrm tanrrlardrr'.Bunlar Anu tarafindan
'verilecek emilleli yeline getirmekle golevlidirler.
Siimer'lere bu tannlara da cinem verirler. Yrldrzlar
bunlan temsil eder.KeldanL'larda bunlan almrqlardlr.
ilu - Siim) Bu soztann adrna bir igarettir.Bununla
tann dcmek istenilir'.
In- Urta - (Snm){Bk: Itn-Urta)
ir ,(gilktii? Gdktr.irklcr bu ad ile bir yer tannsr ka-
bul etmi$lerdir.
Ira - (Siim) Savaslalr, hastaLklan insanlara mu-
sallat edenbir $er tan|rsrdrr.
iragal - (Siim)(Bk: Ncrgal).
irgin'alar (Snm, Hit.) Kumarbi olsdncsindcadr
gegenikinci dercedetanl.rlardr:-
Iskur - (Et) Frrtrna tanIsl. Bu tannya Clamhlar,
Asur ve Babilli'lel Adat, Hulri'ler TF)$UP, Hurri ler
Dattag der'ler.
Ismekarah {Ak) Tannlardan biri.
itoga - (Mog) Daha ziyade mogollann tanrdrF, bazr
kriSna'mn kocasldrr.
I{:ndal<arbu - (El7 Tannlarrlan bin.
Ku'samas - (El) Bir tanrt.
Krzrl Kaplan - Taoizm'e gcire bogluk ddrt y6ne
aynlmrEtrr. Bu ddrt yoniin idiresi tannhqtrnLaD birer
hayvana verilmiqtir. Batr ydnilniin idAresi de bu hay
vandadrr. O bolge bunun adrnr ta$rr.
Natiifist tannlardan olan O[uz'un ofullarr ile bun'
larrn id6risjndekiTiirk'1clin Onfununun da birer hay'
van oluqu bakrmrndan Taoist lcr'il taksimi vc
id:ilecilerj alasrnda bil yalnnLk vardrr'.
Krzrl kur; ' Taoiznr'e gri|e bo'sluk d6rt yiine
ayr'rlmrEt . Bu ddrt y6nr.inideresi tanrrlaQtlnlan birer
hayvana verilmi$lir. Ilatl y.jniiniin idAresi dc bu hav
vandaydr. O brjlge bunun adrnl ta$n'dr.
Natirr-ist tannlardan olan Oguz'un ogullan ile ve
bunlan idalesindekiTLilklerin Ongunun ', da birer hay-
v u r , l u 5 u h a k r m r n o a r rT a o r . r r i ra m: r'
i r , r . r n d ab " y . -<' r n l .k g u ru - n e \ t " di l
i , l :r p r . l e ra
Kuday 'Bnytk tann anlamrnagelir'.llofollarca da
baEtannya verilmiS bir ad. Uquncti kat gdkte otulur'
Kumarbi - (Sum) En bul'Lik gok tannlanndandu
T e r ' , ob u u r . g l u d J l R L .l ( L r " n r l l 'ei f - i r ' ,s i
K r r " r r k: L u v .l c n ' 1 1 r r . 3 a n r r . . d r r
L6gamal - (El, Et) qok tanrnmls tanrllerdan biri
olan Ea'mn o{ludur'.
Lema - (Snm,Hit) Kumalbi eflAnesindc gcqen gok
tanr'llanndandlr. Kumarbi bu lannS'r gok kn'ah
vaDmrstrr,
-
l,ilgal Nalada ' (Snm) Bnyuk tannlardandrr' Bu
tanriJnsonnlan Babilliler dc tammrqttr'
Lugal - (El) Bazr Tiitk boylannca da bu ad ycr
almlqtrr. Krral, Ilukumdar ve tanr-l aniamlanm
tasrmaktadrr'.
 Ttirk boyian arasrnda da yer alan briyiik bir tann.
Kabrides - (El) Biiyiik tannlardandu. Bu tann
yeti$ti.me, briyiitme tannsrdrr.
Kali (Devi) - (Bk: Devi).
Kambarata - (Krr) Atlann koruyucusudur. Tann
ayannda lamnmrEtrf.
- (Snn), Iyilik sever tannlardaldrr.
. Kamrugapa
Insanlara yardrmcrdrr.
Kara kaplurnbafa - Taoizme gore boqluk dtjrl ydne
aynlmrqtr. Bu ddrt ydnrinr.iiddresi Tannhqtrnlan birer
ha1'vanaverilmigtir'. Kuzey yon\iniin idaresi de bu hay-
vandadrr'.O bc;lgcbu halwamn adrna taqrr-
Karsa (El) Tannlardan biri.
Kdqku - (Hil,) Siimer'lerin En-zu, Arap'iann Sin
adrm vcrdiklcri ay tanndlr.
Kayadan ' (Yak) Buynk tannlardan biri.
Kayra (Kara) Han - (Al) Tanrrlann ceddi. Kozmik
alem yaratrlmadan once her talaf su idi. Tam olarak
da yamz bu han vardr, nihayet yalnrzhktan usandr. Ne
yapaca&nr! rle yaratacahm dri$iindii. Gitriinaezlerden
bir. ses ona onunde ne varsa tutmasrm sdyledi. O vakit
sularrn arasrndan (al{ ine) gdriindii. iste Kara Han on,
dan aldr{r ilham ile biitiin varhklan yarattr. Kara Han
yarattrgr yeDi tam ortaslnda dokuz elli bir gam agacr.
her dah altrnda bir adam yaratmrqtr. Igte bu adamlar
sonra tiireyen. insanlann atalandrr. Samanlara grire
Kara Ilan'rn, Ulgen, Krzagan. Mergen adrnda iig oglu
vardrr. Qok karrqrk olan $aman dualannda; bu krzagan
ile Mergen; Ulgenin emrinde bulunan iyi ruhlar diye
ge9ef-
Ka-ZaI (Sum, Hit) Kumarbi efsriaesinde adr
geggenkahraman tannlardan biri.
Kergiday - AltayL'lar Ulgen'e bu adr da vermiglerdi.
Kuhumban - (El) En biiyrik tannlardandrr. Tannga
-62-
 Lueal Banda - (Sdm) Sonradan Babilli'lerce de
tamnirrs bir tanndrr. Grlgamrg'rnda koruyucusu idi.
Lugai Kurkura - (Siio) Asrl makamr dallar oldufu
iqin Enlil'e (Ulke Hant anlamna olarak bu iinvan da
verilmistir.
Mafin Silkilak - (Yak)Atlan koruyanbir tann
Malahay (Yak). Yeraltr alemindesuglu insanlann
cezalanm tertip eden tann ayainda hdkimler hey-
etindenbiri.
Manyos - (El) Cehennemtannsl
Mergen (Al) Biiyiik . tannla.dan biri. Bir bakrma
gai.eKara Han\n oglu,Ulgenin kardeqidir.
Minki (Si.im) Kumarbi efsdnesindeadr gegen
tannlaldandrr.
Mucera - (Al)Yoksullan koruyantann.
l\{ummu - (Siim) ilk varhk olan ve Tiamat adrnr
tagryan tuzlu sularla, Ap-su deniled tatL sulardan
Mummu meydanageldi.Tannlann da goguyine bun-
dan turemi$tir. Siimer'lerinbu inanqlan sonradanBa-
billi'lere de geqmigtir.
Mut - (Siia) Saadet bereket, u6'ur tannsrrun
vasrllanndanbiridir.
Nabu - (El) Kahramantannlardan biri. Siimer'lerin
de ya4 ve bilgi tannsrdr.
Nahhunt - (El) GiineQ,rqrkve adelettannsr.
Nalaini'(Ur) Ikinci derecede Tanrrlardandrr.
NaI-nar (En-zu) -(El, Stim)(Bk: En-zu)
Napirtu (-Napir) lEl) Tannlardanbiri.
Napsa 1EL) Tannlardanbiri.
Naruti - (El) Biiyiik tannlardan bin.
Nergal (Irregal). - (Siim) Cehenneminve ka-
ra4hklar aleminin tannsrdrr. Cehennem taDncasr
Eregkigal\n kocasrdrr.BUyUk tufanda gok hid-
detlenmjqve (Utanapigtim)ingemisininserenleriniko-
-64-
anp atmlshr. Nergal'rnbulunduFuyer yedi kat du-
arla cevriimistir. Her duvann kaprstnda zebiniler
ekcilik ctmektedir.Yine buradabulunan(Edimnu)lar
Iianath clbiselergiyer,9amur,toz ve toprakyerler.
Nerik - (Et) Frrtrna tannlanndandrr.
Nin-sirsu- (Siim)Lagag\nbir semtiolanGirsunun
rnsrd-rr.BiI efsaneyegdre Enliljn ilk evlddrolan
Nin-Uras) tan bagka de$ldir' Savaggrbir tanndrr.
(attal karathdrr. SaE elinde (Ur-sar) dedlen aslan
asll bir topuz tasrr',uiun sakallrdrr'Bagrndaboynuz)u
r9 valdrr'.i layr'anlartalafirtdanqekilenarabaslile yer'
zi.inde dolagrr. Dtsmanlanm topuzu ile dldiiliir.
Lrrsrnrnadr (Bo) drr. (Bk:Bo).
Buna Lisas-ta Nin-sirsudenildigigibi, ElSmlr'lar
In-guginaki ki91" tZibbal. Dilpat gehrinde(Urair
Ierdi.
Nin-eiszida - (Sdm) Yeraltr tanrrsrdrr.Karanhhlar
mind]e'otuldugu halde, her geyegrinei gibi hayat ve
thk verir- Suyun ve saghgrn, yrlanlann da
.srdrr.insanlarla tannlar arasrndakimiinasebeti
zcirn vbnell,mek i.izcre, zaman zaman yer yiiziine
.ar'.O vakit kendisinebir tidet ha arkadaEhkeder'
Ninip - (Siim) Gezegenpldrzlar tannsr, Asur'lar da
tanny olalak bdyi.iktanlmlglardrr.
Nin kalak - (EI) Tannlardar biri
NiD-ma)'ki -tAk) Tamnmr$ tal nlaldaodtr.
Nin'U[aQ '(Siim) Ellil'in oflu. Sonra giineg taDnsr
ruglur. iik baharn giineli ile bu tann temsil edilir.
in-Ulas. babasr Enlilrin cesedini ellerinde tutan dev-
rin iizeline yiiriiyerek, onlara perigan etmil, b6ylece
asrnrn iniikamlnl almrS, devleri arabaslna zin-
rlemis,Enlilin cesedinikultarrnrEve yenidenhayata
avuQmustur. Buna Nin'gilsu denildi$ gibi bir adt da
in- Ulta'drr.
-65-
 gbrevi
flu tannntn; Trirklcrdc !e sonradanHint lilerde jdir'
ivilik eder, -gtizeldir' kuvvetl
i,ii.t"t- i"t."t-"
]goa
'- vahqi, hiin taraflan d-avardrr'
Beraberindebulunanlarlayere iner, kendisinekaril
gelenleri oklanyle dldirrirr. Ona uyanlara ne5e' ra-
i-ritrt '"ri'. Hekimligi de bildifi iqin bin fesit kadar
iil;;";';. Rudra frrirnalann.dagla'n ve ormanlann
da tanrlsrdrL'
*i;bi;
- tYa ki Yeraltr aleminde suclu insanlann
hey-
cezalarln; erlip uden tann cyannda hekimle)
etinden biri.
---Srti
rXrtur Hun (Cdktir'' Biiydk tannnln Al( Han'
drirt of,lu
frr]liiun. S-, ix".ar Han, Yelil Han adrnda
uliJti. gu.t"t renklerle ve hanhkJr vasrflandrnlmtq'
i"rr.r .^u,l-tsr't. Turk yurdunun dbrt ydndebulunan
$fg"f"ii'; ir'l"lar ia6r'e-ederlerYafes in ddrt oglu Qigil
(Keii. Kovun,, Barscar'Kaplan ve Birs) Tirnirk lDo-
it
."Ji, erniuL , H"t"t) adlanndan aLrralaklKoyun ili'
iU- X,rs il;. Domuz ili adlannr laErrdr' Buralalda oturan
ili;ki;;; bnsunu da bu adlann iftrde etl;gi hav-
vtl,i bir dcfa kendilerini iddre eden han
t" tt.yt".tu.dan kurban keser)er'Ongunu do-
"."i".arr.
ii" otaniotrnutitir;Sarr Hanro idilcsi idi Her Irl
"irr"
krsrn ortasrnda San l{an adrna bir domuz yavrusu kur-
bah ederlerdr
S a m a n l s tT i r r k l c r j n r e n k a d r n r t r ' c r y i t n. J u r t l 3 r l n l
temsil ve iddre ederr[-rudort hanrn3 kur\rlrk llorTm
cevresinegrren Turkler de ddrt ydnu dorl hawanrn
idare ettiai;i kabul etmiqlerdir'
" -
S;t;; tsumi Sumer kadrosunda ver 4?l qu
tannnrn adr, Keldanlrlann biiyLiktanrlsr Marduk a da
ikinci bir ad oiarak verilmiqtir.
Saspunc. - rEt r Frrt)natann lan nda')drr'
i.Uir,l - tUtt iLinci derecede tanrrlardandrr'
 Nudimmu - (Ste) Biiynk Tann Anu'nun o{ludur.
(Entma Elis) destamndabunun i9in: (Tann Anu, Nu-
dimmu'yukendi tasviri ile dogurdu)denilmektedir.
Oba - (Al) $aman'lar,tannlara genelolarak bu adt
verrniglerdi.Bir koyun koruyucu ruhunun veya bir
tannmn bulunduguyerede obadenir.
Odine - (AI) $amanistlere gdre insanlann saadetini,
rahathg r koruyan ates tannsl. Bu tann aileleri de ko-
rur_
Olan - (G<iktii) En briyiik tannya verilen ad. Bu
tannyr yerin tam ortasrna dikilmiq briyrik bi! qam
agao da temsil eder. Qiinkii Ogan orada bulunurdu.
Yrkut'lar bu biyfk tannya UIu Toyun, Altayh lar
Ulgen . adrnr verniglerdir. Siimer'lerin Eniifi
ayannoaorr,
Okto Han - (Yak.) Yer-su'lar arasrnda ileri selen ve
tann ayanndabulunanr-uhlardcnbjri. Dag baqindaot-
urur,
Ongol - (Bk: TengereKaan:
Orangay - (Yak.) Biiydk ve yaratrcr tannlardan biri.
Oze Gtik - (C{tktn.) En biiyiik tann. Biitiin
varLklann yaratrcrsr ve hekimi.
Ozen Han - En bliyiik tann olan Han Tengere'nin
baska bir adr.
Panintmri - (El) Tanrrlardan biri.
Papsukkal - (Siim-) Yllarllann tannsrdrr. Evleri ve
insanlan kritii ruhlardan korur.
Piva - (Hit) Tannlardan biri.
Pushan (Siim) Rahathk, bereket tannsrdrr.
Qobanlan ve hay'vanlan korur. Bu Tiirk tanrrsr son-
radan Hint'lilere gegmiqtir.
Ramlnan - (Siim) Adat rn baska bir adrdrr.
Rudra Eski bir Trirk tannsrdrr. Sonradarr
Hint'liler bu tann5nalarak (Qiva) arLm vermiglerdir.
-66-
 Selardis - (Hit) Tanr ardan biri.
Sin - Stimer'lerin ay tannsrna Arap'lar bu adr ver-
diler. Bu tann insanlann tartr ve iilgii iglerini de kon-
trol ederdi.
Sotlol - (Bak:tengereKaan)
Suivesi -(Al) Su tannsr<hr.
Sulikatte . (Et) Tamarmara nehrinin tannsr.
AAactanbir aslan iizerinde durmaktadrr' Sa[ elinde
giimiisbil krhg,sol elindebir insan kalasrvardrr'
Suma -{Srim)Tann anlamrna gelir.
. (Yak) Biiyiik tann Ulu Toyun'unbir
_S-ustuganah
a(llcllr.
Samas - (Siim) Siimer'leringrinegtannsr Babbar'a
Alaplar'bu adr vermislerdi..{Bk: Barbar).Xanatlr
gijnegbunu[ senboltidiir.
$andag- (Bk:Dattas)
Sapak- (El)Tannlanndanbiri.
Saia - (Siim)Ummabdlgesininye$illik tanns'drr.
$a|r'umma - (Hur) Btiyiik tannlardandr.
$imege - (Hur) Giinegtann.
$ullat - (Siim) Frrtrnalann tannsrahr.Bu taon Ba-
billi'lercede tamlmr$hr.
$umukan - (Siim) Babilli'lerin de kabul ettikleri bu
tann Siimer siiriilerinin ve gocuklanntannsrdf.
Takiti - (Snm, Hit.) Kumarbi efsdnesindegegen
tanl'rlarda!dlf.
Talay han - (Yak.)Yer-su':ararasrndaileri gelenve
tann Ayanndabulunan rirhlardanbiri. dag bailannda
otululou.
Taqgagit- (Al) Talih ve kadertannsr.
Tarhan - (Snm) Ekin ve ziraat tannsrdlr. Biiyiik
tanrrlardandf.
Tarhunza - Li.ivi'lerin tannlanndandrr. Tequp'un
yerini almrS,firtrna tannsr olmugtur
-68-
 Tarila - (Yak.) Yeraltr aleninde suglu insanlann
tertip eden tann ayannda hikimler hey-
ndenbiri.
Telepinu - (Hit.) Giiroeq tanngasr Annna'mn
udur. Bolluk ve bitki tannsrdu- I{l$rn yer alttna gi-
ce; bitkilel kurur. bereketkalmaz. Ilkbahar olunca
grkar, bitkiler hayat bulur, bereket altar, her
le yenroen hayat baqlar.
:niden nayal oagrar.Telepinu
ren bir bakrmdanda
iik frlhna tannsrmn ogludur.
Temti - (El) Tannlardanbiri.
Tengere Kaan - (Uy) Altayh'lann Ulgen'idir.

bulunur. Britiin talnlar onun emrindedir. ten-

Kaan'rniki yardrmosrvardu. SagrndaOngol,so-
da Soholadrndakitannlar bulunurdu.
(Yerebatan kahller gdge; Tengeri derler. Yine bu
biiyiik bir dag, bnynk bir agaggibi gdzle ne
u giiliinen her geyeTengeri derler. Bu yiizden bu gibi
rc yitBiintifler (Secde de[ler): Yine bunlar bilgin
selele Tengerigen deller) : (Divan-r Lrlgat iit TUfk
iimesi.)Cilt: lll).
TE$UP - (Hit) Bnyiik bil. tanndrr. firtrnatannsr da
Alu. Hepat\n kocasrdrr. Urartu'lar bu tannya
upa, Etiler: iskur. El6mhlar; Adar, Sumer'ler;
rllan derler. Tegup'un babasr Kumarbi dir. TeEup;
urricedir. Tegup, bir elirrde rgrk, dbiiriinde balta, be-
krhg olarak tasvir edilir.
Tinia - (Etr) En biiyiik tannlardandrr
Tiliyas - (Ur) Kahrediciqer tannlanndan biri.
Tirs - (Ei) Tanrrlaldanbiri.
Tor - I{uzeyTiirkierinin yrlahnmtannsrdrr.
. Toyer - (Yak) Ycraltr aleminde suglu insaDlar'ln cez'
Elannr teltip eden tann ayannda hekioler heyetinden
-69-
 a kaprsr da alhndandrr. Oaun bulundugu kata
i.lmek igin dokuz engel vatdt. Aocak erkek
'lar
beginci engele kadar varabfir, ondatr
gegemezler.Bundan sonral<i katta ofullalL ct-
Daha sonraki kat'larda Suylapln ollu San Han,
Siit gdlii ile tannlann insanlara gdnderecefi
bulunmaktadrr.

), YAkut'lar(Ulu Toyun), AltayJr'larbazaa da

Gergiday)demitlerdir.
$amal dualannda Ulgen'eAkayaz,Ayazkanadlan
verilmektedir. Ulgen gdklerin de tannsrthr. (Ebe
yaratmrq, insanlann, hayvanlann kaglannr,
ini ve gdbeginiyoktan var etmit, insanlar igin
ar, qioenler, srcak yuvalar yaratmrgtu.)
dulan iddre eder. Ctjk giiriiltiisiinii ve yrldrnmlan
Pgr.
Ulgen igin (Ustiigii) adr verilen kurban ttirenleri
p rrdr. (Panlfr) denilen kurbamn en makbulii de
at veya iig yagrndaki lssraktrr.
Kur:bant{tre[leri; iig, altr, dokuz veya oniki y da bir,
bahar,yaz ve sonbaiar mevsimlerindeyaprlu.
Kurban kirenlerini $amaD'lai id6re eder. pok in-
rlana toplandg bu tiiienlerde $aman'lar Ulgan'in
:na n6il olmak igin dualar eder. Avlann
gegmesive koyunlann siitlerinin bol ve otlann
i olmasr, cocuklann iyi yetiqtirilmesi ve rn-
lann rahatretmesiistenilirdi.
At kurban edilirken iin tarfi eski ateqte,arka tarafr
ise yeni ategte kaynatrhr. Eski ategte kay'natrlm4 et,
giinegedogrugevrilerekyine bu ateqtizerindekurban
-77-
 bir.
- (At) Daglarru sahibi, dap halinde tamnmrg
, . Tuiyesi
Drrtann.
Turani - (Ur) Ikinci derecetannlardaa biri.
Turko - (Siim) F\rtEa tanr ardandrr.
Turmug - (Etr) Ku&etli tannlardan biridir.
Turun - (Al) Kahraoar bir tgindtr. Diinya]'r
)'rkmakta olan Andalamug adh korkung canavan bu
tann dldiirmiigtiir.
Uduran (Huduraa) - (EI) Tannlardanbiri
Ugus(T\rgus)- (Al) Samandualanndaadr gegenbir
tanndrr. Bir iaamga g6re de ilk tann sayrlan Kara Han
bundan tiiremigtir.
Ulu Toyun . (Yak) Eu biiyiik talrrtdr.r. Her qye
hakimdir. Biitiin yaratrklann kaderi onul1elindedii.bu
biiyrik tannya Siimer'ler Enlil, Gitktiirk'ler Ogan, A.l-
tayh'lar da lllgen adrm vermiqlerdir.Miicadelecidir.
Insanl:rra kederi de, neqiyi de o verir. Iferkes ondan
korkar ve gerrinden emin olabilmek igin kurbanlar ke-
serler En makbul kurban da bagr kara .,'ealrunda bey-
az;rlct.zbulunandanalarve taylari.rr.
Upurkupak " (EI) Taonlardanbiri.
Ura$ - (SiiE) Bir adr da Ea - Urta olan Nin - gir,
su'ya;Siioer'ler Bilpat qehrindobu adrvernigterdir.
Utu - (Siim) Giineg tannsr. Addlet ta.nfrsrda sayrlrr.
Yine Siimerlerce bir adr Babbar'drr. Arap'lar ise $amag
derler.
Ulgen - (Al) Kara Han'rn ogludur. Her geyi yara-
tan, bi.itrinigi iilik olar biiyiik tarndrr. Bunun ddrt
oglu(Bk: Ulgenin Ogullan),Dokuzveyaiki krzrvardrr.
(Bk: Ulgenin Iizlalt).
Uleen gdklerin Kara Han'dan sonm en yiiLscfinde
ay, GiineE,ve yrldrzlar'dandaha iist katta kansr ile ot-
urur. Ulgen'itr burada altrn bir tahtr bulurLrr..Sa-
-70-
yakrnak titrcni yaprh. $eyet duman gdklere dogru
gkarsa kurbalr Ulgen'in kabul ettigi! biiknedilirek
6teki etlerte ziyafet verilirdi. Etin en iyi tarafi $ama't'a
aynhr. Yeni ategt pi$irilEig et yendikten aonra kur-
bamn artrklan ile bu kurban igin kullantlDl$ biitiin
6letleryakrhrdr.
Yalpagan - (Al) Gilklerdeyagayanyedi baghbir ger
tannsrdt.
f. o,o, gok defa ayl yemig ise de b0yiik Tann
Ulgen geri
gen almrghr. Bazan yrldrzlan da yer ve
pargalarrm yere tiikiiriir.
Yarri - (Hit) Savagve vebatannsr.iyi insanlanveb-
adan korur, savaglanna yardlm eder. Veba hastalg,r
oldugu zaman ona yalvanhr. Kurbanlar kesilir. Eger
bu yaprlmazsamusallat edecefi veba hastahF in-
Banlan siidip grjttiriir,
Yeqil Han - (Giikti.i) BUyiik tanmn Ak Han, Krzrl
Han, San (Kara) Han ve Yegil Han adnda ddrt oglu
varahr. Bunlar renklerle ve hanl*larla
vasrflandrnlm4,tann sa)'rlmrqtr.Tiirk yurdunun di;rt
yiinde bulunan batlgelerinibu hanlar idat eder. Bu
bdlgeler Yafesin ditrt oglu olan; Qisil (Keqi, koyun)
Barscar(Kablan, Bars), Tiiniik (Domuz),Amlak (Ho-
roz) Adlanndan ahnarak; Koyun ili it ili, Ku! ili, Do-
muz ili adlanm tasrr. Buralardaoturan Tiirklerin On-
gunu da bu adlann if6de etti$ hayvanlardrr.Yrlda bir
defa kendiielini idare eden han adrna bu hayvandaa
kurban keserler.Ongunu kegi olan (Koyun ili), Yegil
Han rn idaresindeidi. Her yl ilk bahannbaqrndaYegil
Han adrndabir koyunyavrusukurban ederlerdi.
$amanistlereGdktiirk'lerin renk adrnr tagryan ve
yultlanm temsil ve id6re edenbu diirt hamnakargrhk,
Taoizmpevresinegi|en Ttrk'ler de diirt ydnii d6ft hay-
vamrrtemsil ve idddeettigini kabuletmiglerdir.

-72-
Yrldrz Han - (OS) O$uz Han'rn oglu -Kozmik
-li"i"i"
.ittf..a"^ - yl&z Han; NaliiLrist
afrm tagryan
il'-l;;;ffi;d" Yei almretrr'-B' Hamn
-ao.t Ttirk'lirinoDgu i (Tavsanol)
idi'
"jia"'iJ,i""nvdnii dit'l tann sayrlanhayvanaver-
iii-ati""r
-iiiiiu" ru"t"" i.u"tnda-bir valonhk vard]L ^^--^.
"I"'li-vtu (siim) Kil gehrininfrtrna tannsr'
;;f; M"r.p.i;v^ dan'gelmigtir'^Zapp9n1 ^*Il"
;;'i;;;; olamkia tan'n'-'5[rr' Bir adr da En -
ffi ;l;;"i{i;- ;;Jva bu ad verilir' Hurri'ceath
;tabi)dir.
Z;;'ij;;;"^ '(Hit) Biiviik filtrna l'annr'Hititlerde
; i;;i.;
--d.i qoktur. dir tane biivirk firtrna tanrsr
i. titunt"" onun ogullarrdrr zaluinisa
opalan,.risa)adrnda kansr vardrr'- .
Zit-iit""" - lHit) KoruyucuLannlardandrr'
Z.i':i5rrll; Kuslattnu! firtrnalanntannsrsavlm$
devdir.

-73-
saDeye g6re bu tannga biiYti& tann Anu yu ya-
tmrlhr. Soaradan Keldanh'lar da bu tanngayr
glard.tr.
Astarte - (Bk: lltar)
Avzrt - (Yak) Yakut Tiirklerinin Ayzrt adrndabir
rnca., uatdt" ki bu tannsa Yunanh'lann Afrodit'i
i giizellik tanngasdrr. Ancak onun gibi fuhgu de$I,
usu temsil eder.
Btu kadrn dogulaca$ vakit Ayzrt; tarla, qigek ve
is perilerini alarak lohusaarn yanrtra kogar. Bu
6r ite tig giln ii9 gecelohusarunbagrndakalarak
hizmet eder. Siit gdlii'nden getirdigi damlaF
gun aBzrna damlatrr ki bu damla gocugun_ruhu
ur. cocuk dogduktan ve siit daElasr ile kutland&tan
Ayzrt'ta perilerini alu, gider.
Ayzrt ancak namusunumuhafazaetmiq kadrnlann
ahgna gider.
Na-mussuzkadrnlara, ne kadar yalvalsalar, ne ka-
hurban kesseleryine gitmez.
Ayzrt igin yatru ve krgrn ttirenler yaprlardr.
Ayzrt bir de gtiyleanlatrhyor :
(Apsrt : yaratlq, berket ve refah saflaytcr digi ruh-
zilmresine denir. Bunlardan kimi insan ya\rrulanm
kadrnlan, kimi de hayvan yavrulanm ve digi hay-
korurlar. Ayrslt'lar, daFnrk halde bulunan
at unsurlanm toplaFp birleqtirir ve (Kut) yaparla!-
Lut denilen nesneyi ana karmndski gocugu iifler.
I cocuga can veritler. gebe kadrnlar daima bu
n himayesi altrnda bulunurlar. KuFu kuglan
t'lann timsali saFldrgr igin bu kuglara dok-
ulDaz. Yekut'lann inamglanna gtjre Aysrt'lar

-75-
 u
TANRIqAI,AR

Allar - (siia.) (Bk: Er$kigal).

- (Yak)Tanngalardanbaalanna bu ad ver-
... Auugrt
lrct.
Ana Maygl - (Al. yak) Koruyucu tanngalar<Iaudrr.
A.ltayh'lar bulu ana) diye tamrlar.
Anatu ' (Siim) Btiyiik tann Anuhun kansr olan bir
talnga.
Andarka! - (Yak) Bitkileri koruyar tanngadr. Bu
adr taqlyanbir de ategtannsr vardrr.
AntuE - (Siim)Ietar'rnObUradr.
Anunni - (Ak Iiu tannga sonralan lgtar'rn adrm
alm$tr. Agada{ehrinia korulmcusudur.
Arinna - (Hit) Giireg tanng4 Bu tanngar:rn asrl
adrmn ne olduf,u bilinmiyor. Aacak tapmag.mn bu-
lundufu Arinna qehrinin adr bu tanrrgaya sonmdan ad
olmuqtur. Biiyiik frrhoa tann6rmD kansrdrr. Adnna
biitiin i$eri diizenler, hrallan tain onun bag rahibi
sayrlrr. Her iginde ona heeap verirdi. U9 gift gttzii
varolr.
Aruna - (Hit) Deniztenngasrihr.
Aruru - (Snrd) nk btyiik tanngaladandrr. Bir
-7+
 gokl,en, gumiig.triyh.i
-rete ve kuyrukl.annr -beyaz krsrak suletinde inerler
kanat gibi kullaorrlar. lnsanlan
l(oruyan AJnsrHar yaz gtinlerinde giileQin dogduAu
yerde, hayvaDtan koruyan Aylsrtlar da kr$ giinl;rin;e
gunesrDdogougu yerde, bulunurlar. yakut lozlan
Aylsrl aOlna { l ang_ara : put) yaplp karyolalannrn
allrnoa Saklarlar. ltslr kadrllar goCuk vermesi
icin
Aytsrta clua ederler. Gebe kadrnlar dogu-a gtinlerj
yakJrgtrgrzaman odalannl ve evlerinin qevresini
cok te_
mrz tut maya KorDgu qocuklanna ue h'ay.uan
.galrqrriar.
Javtutanna karSr,,fefkat gdsterirler ve onlarr doy_
u]urlar.. Ayzrt geldikge j_
-h-erkes gijler yiizli.i, qen
matrchr'.,\jamar1izm: Abdiilkadir inatr
Baalat Araplann Baalat adtm verdikleri bu
. _.-
tanngay.'aF,laml:'lar Belit derler, Siimer,lerin de
Nin_
rll tdtr. l\rn-trt aynca tenagril tanncasldlr.
BO, - tSiimj AJlu'nun btyiik lozr ve Nin-girsu,nun
,
kal.rstcur. Uerekel,,bolluk dagrtlr. Bo, ayni zaman da
sagrK tannga-stdu. Hastalan iyi eder, tannlann
in_
sanlaroa agtlklzrnyaralan saiar. yedi ikiz lozr vardrr.
Bo ya;.Haburabi zamanrndatNin_karak),Kasit,ler
zamanlDoada {Gula)denjrdi.
Damkina (SiiE) TaDr.rgalardandrr.
Ea'nrn
Dat Himay - (Hit) Tanncalardanbrri.
Ere$kigaltA-llat) - (Siim)yeraltr alemiile cehennem
Karanhklar
:illl!.r:1.
ranrrsr Nergal-in kansrdrr. -ve yeraltr aleminin biiyuk
Dumuzj,nin yUziinien
olmuS, Dumuziyi cehennemdehaFF
lll*.,1. T*rp
sermr9tt. ljunun bir adrda (Allah)ttr.
Gatiimtug (Siim) On pilenda gelen

-76-
 ngalardan&r,
hizBetetmis
3:i: -8ii"tlft, ."-arbi'nin osluna
rncalardandrr.
t'l'"", - iorrGbgirnalbncr k"1'd",llk-1"-d^"-:t:,1
:j%l,",,'#l;ttT:"J*Jff x,::
;l:1,$";1fl
t verenbir tannqasaYrlrr'
(Siim, Hur) Biiyiik
tlepat (Hebe) - r kansrdrr'
nf;laldandlr' Flrtlnatannsr leiupur ,..
Biiviik tann
ifin"s; ' t,tll Eski tanrlgalardandrr"
-
gl"it'ua*irta" r"r almiqbulunmaktadrr'
imina (Siim) Bu Tiirk tannqasr Bibilli'lerce
da
tannqasl
i'1il"i;""lttir**i tenasiilvebereket
,rlani$tar'rncib0radr,
l"] ilrri^"f. - {El) Tanr.rlannilrsan seklinde
bir
i""ol"'ae goktarrrnmre- ^t"11::"'d,
iii^uiau-c"- ile l-
saFhr'
ta"nqasr
lliitli"iJr" iliiil, vi. eosiin
pe,1**,t,1',*11..11:ff'
iG;-;- t"s"-1 b"
s6billi lercedetanrnmrqttt
'tirlilti, ""r"trniq,i.
teiur-,su-, Nu"", i llll Araplar.ve'miqti
^T::i:'*I.*llit:
i"""iuvu"lll:'
iii"''ua'"
"};s,I,,;+r"
"r'ilil*i""
il:;l';;; kizr' Ereqi'igal'inkrz kardeqiidi Bazan

im;":;"p1
*lilli"-llii,:x'.il$"
iilHll",t*lltin::'u:ti,*"{:'ii',.
r,'i':{
dali lanrnmrqtlr'Srimer kah'amanr
"glii:r
ilaJ ,;;6;
3:Jt;
iff!:l",iil':fi
i,.,
:';,,ruiT'\"x:
-'17-
 Fakat vedi katrnrn her birinden geqerken uru-
la.tnin tli pu.gu.'n'vermekzorundadrr' Bdylecedec-
;;;;;;- i;;"i..'"D karfrsrna grnl eplah gelir'
iirralicekendisinhapsedipalrkoyar Igtar mahpusken
toDrak kurur, krsrrlagrr.Yer yiizdnde arzu'yok lsteK
kalmaz lnsanlarla hayvanlar ol-
o-"iit. Uit soy ce-
Ku'rbansrz
-iu.tfu" kalmaktan korkan tannlar
"'i"llrta".
i"inu- nezdindeteqebbiise geqerler'.iqtah
i"-tfi lt*f.tft. ve dirilenTemmuz da vanrnda oldugu
halde yer ylzirne dbner' Daia sonrakr hazrmetlnlere
e;r" gJ.i r""t" r".rnuz'un yansraqk.tanniS"ln"t dqif
iansr tannCas,lla ait olacaklrr) dlnler Lannl
"ehennem
Tiryakioglu
; -riali
Samih
rsr*ilt'kuk iglcrincbakanbir lanrrgadrr'
*turf*t1';i;i^*9,?ilf
i3TliikrorarieesidirHastarara
sifa verir.
--K;;i;
- (Hit) Anadolu bolgesinin gok iin almrg
biivdk hnnc.srdrr. Crvar milletlerdende bu tannqa],1
tanrvan.
.- -li;;;" kabul edenler vardrr
- (El) BLiviik tanrr Khumban\n kalrsrdrr'
sfa-liia.," qok savgr gitsterdigi bil tanrreadrr' Hint-
li'lerde de bu ad ile bi! tanu valdl
Kiri sa - (El) Ana tanrrgadu Btiyuk tann Hubanrn
kalrsrdrr.
t;;r - {I{it) Hitit'lilelin baEkcr,diolan Hattuqag\n
koruyucu ianngasrdl! -
iliit ' tsiit"l Fakirle! tantrqasrdu. Babilli'lere giire
b,., tu"rte^ sonralarr korkunq bir yabani hayvan
olmustur.
'-iall
- Gri ikinci derecedesaytlan bir tanriqa'hr'
Kumarbi nin ofluna hizmet etmiqtir'
Maliya - (Hit), Tanngalardan biridir'
Mezulla - Biiviik frrtrna tannst il, gtine$ tann9a
-79-
 de $augka derler.
Keldanir'lara ait bir tabletiD 1yanskripsiyonu gdylc
aqrKlanEaktadrr :
(Bu Eemlekette dof,aa her bir kadrn,
, iimriirde bir
Kereotsun, l.gta.rlntaplDahnagiderek orada bir zaman
oluracak, yaDancrblr erkekle bir kere olsun gdrirsecek./
Narmuslu.kaonlar taplnagrn igine kadar girerek b-
tarz oa rbadet etmekre haya ederlerdi.
Qiinkd orado
toplanan kadrnlar sedinn irzerine dizilip otururlar,
bunlardan.herhangisinierkek begenirseonu gcitdnidu
begenld'gni anlatmak icin de kadrnrndizi uitune Al.
ry{r,
-uumuSveyabatrr para konulurdu.Bu para kutsi,l
olclugu r9rn kadrn teklifi red edemezdi. Ama bundan
sonra o kadns hazineler verilse kirnseyle gOriilmezdi"
(1)
iginde sekiz kc;geli],rldrz bu tanngarun senm_
, ,Ddire
boir.idur.
-
_ {lqtar kendisine gocuk, goban, efendi de denen
lbmmuz un aD-asl,jahut kansr. yaiut sevgilisidir.
I emmu-zbaa efsrineleregrire bir yabaa doauzi. baska
bzr elsanelere gdre de lltqrin kendisi tara6nda.
9lllTryt iner-.Igta-r
aEtayrp
srztark.Gidip
",",h.""r"Te
onu (karanlrKlar evlnde.
bir kere igine giriliDce kim-
senrn gen geloedrgi evde) araoak ister. onu c.
nennemebrrakrrlar.
(lrSilmer'lenn htsir iteyaku annAyzrr, Errzeik rlnnrstar.drl
hawrsrk, veihrirasrAyzr!ises&eli& ,"
:Tea;j:r{r "";;;;;;
fl"li,:k:Tllllf "1.*k iehen hermirerinmihroji$ndF suzall.Lv.
a${ rannCalan bulunmaktadrr.
B u n l . ' n nr a n d e . i r n l uo l a r a t y u n a n h t a n n A f r ^ d i I , R o m . t )l i f l n
v e n u s u ,^ r ' s f l r t a n n l i e m i r a n i s i , I s k a n d i n A v y r tl s, n n g p l j n n a . s i
Almlnlnn n.Fcmya e ih Liljrhi. Hinrh lerin madrnae gorutursc
d,
Dun/ann roq! remrz atk 'te bayagrkedrDhk ihrisstsnnr bir
arada

-78-
 Ar'innalnrnkrzrdrr.
Mitita a- (Siio) Iqtar\n bagkabir adr.
Nalboyay (Yak) Biiyiik yaratlct
tanngalardandrr.
Nane - (Bk: Iqtar)
Nina - (Srim) Nrin-gir.su'nunyanrnda bulunur. Nina
kuyalar, suyollan tanngasrdrr, Ea'nrn krzrdrr. naya
yaprlan miir?caatlan cevaplatldrn, onun sdzciiliigtiDii
yapal'dr. Ri.iyalan yorumlar, gelece!.eait haberleri ve-
lirdi. bu sebeplekendisine (Talih arasr) denildigi gibi
{Kutsal Dag anasr) adr da verilirdi. Nisabamn krz
kardegidir'. Bir havuz ortasrnda bahk gekiinde ci-
simlendirilmiqtir.
- (Sriml psg tanngasrdrr. Bunun igin
. N.r.n'Hgfag
kendisine (Daf Hatunu) da denirdi. Tahtr yiiksek kay-
alar iizerinde bulunur. Tannlanl anasr sa1,rlar.dt. En-
lil'in kansr ile akraba idi. Tannga kutsal siit ile
gtrcuklan, plensleri emzirirdi. Ifiq bcilgesinin de
tannQasrdrr'.Bir adr da Nin- Mah'tu.
Nin-I(arakter - (Siim) (Bk: Bo)
Nin-lil (Belit) - (Srim) Tenasril tanngasrdu. Buna
Araplar Baalat der.lerdi.
Nnr- Mah - (Siim) (llk: Nin- Harsag)
Nin- sun - (Siim) Sr.imer.kahramam G grmrg\n
anasr olan tanrrga.YabAri inek geklindedir.
- (Siim) Ber.eket, bolluk tanngasrdrr.
-,.Nisaba
Nina'nur krz kar.deqidir. Umma bcilgesinin de
tanlrgasrdrr. Sazlan o yetiqtirirdi. Nisaba, agag dal-
laundan bir ]'rhn r.izednde oturur, saglan saz
k a m r l l a r r r r d aonm u z l a nL t z e r i n dLef u l g a l ar r . .E l i r J , d ,
su kryr)aya bir vazoLulunur. Si,ner.ler.cgoie bugoi.r
tarlalalana bereket ve bolluk veren NisabaUrr. Ugirrl"
yrldrzlanda o bilir ve bi1dir.ir.di.
Sidud - (Siim) Bu tanrrga Babilli'lerc de ge9mi$tir.
,80-
 'e[er eden
Bunun gorevi; her giin dogudcn bet ya
Ii.inus, bair nokiasrna geidigi zaman yorgun b-ir
-halde "Ion
bulunut. Siduri. $ineac bir i(ki sunar.gUneqin
yorg!nlugu
- gider,eftesi gdn .eferine(lkar.
Sin - (Bk: En Zu)
Suvaliyatta - (Hit) Fn'trna tannsrlm yakrnlannda
- tannga.
bir
-ve Nene - (Snm) Bu tanr'rqa yrlan gibi zehirli,
Talgri
soguk kdtiidiir. Qok da yalan s6yler, ona hig
'Eiivenilmez.
fi.rnat t A l , j l k b L i v L k\ 3 r l ' k n l 1 r ,u i f l a i , r r q a d r i
Kinqo a d r n" d- a k id e v b u n u n i k i r r c rL o r : - d r - / l l k : I ( o z -
r .u n c I m n u k h u d u ' d a d c l h -
m i k " a l e r r r iync r a d r l r E r B
lerdi. Bitkilerin yetilmesini de bu lanrlga saglar.
I\ran - (Eter) Giizellik tanrrqast
Tlscut - (Stim) Ormanlanl], agaglanDtanngasrdrr.
Umay - (Al, Yak) Qocuklan, havlan yavlular-rm ko-
ruyan bir bnyiik tanngadrr.
Ummu khudur - (Al) (nk: Tiamat)
Vurusemu - Eski Hititlerin BiivLik tannqasrdr'
Zintuhis - (Hit) Tanngalaldan biridir' Briytk filtrna
t a n n s ri l e .l ] L i n etsa n r r C aA I i r ' r r a ' "r ' I o I u i i u d u r .
P a k l i ' A l r a u r d k i a r r U g e ni r o g r - a ' l r r r r d a rLri r r '
Pav Matltr'rl krzlan (Al) Ellih Hanln o9lu olan
Pav Mattrt\n dokuz krzr vardl]'.$amarrdualannda bu
krzjann saclat't kara inlana benzetilmektcdir' Ama
kijtii luhlu-deAildirler. Bunlar da babalan gibi ivilik
sever',il1salrlan kotii luhlaldan korumaya eahEu ve ev-
lerin kaorcrlrtrrm-vapar'[aldr..
Piltaosut'ihi Kumar'b. .,..'.ir'o! lal rr olafak
$ahrslan'dinlar denizir krzrdtr' Deniz bu krzrm ku-
ma|bive vcfmek istivordu.
Pu;t'a -(AI) Bnyrik tann Ulgen'in ogullanr,dan liri
- S a | r ' u - r E l r T a r l r ' r qH a c 0 3 lr n u g l u n r i u r rf o c u k a r _
da Salmanisve Allanzannistir.

,81-
 III

e TANRI AiLELERi

e AlbanBaray - (Yak)Karasurem'inogludur.
Antu - (Siim)Gnzellik tanngasrIgtafln anasr.
Attis - (Hit) ADadolunun biiyuk tanngasr Kibele nin
veya sevgilisi.
Bau - (Stim)Savagtannsr Nin- girsu'ounkansr.
Buura Kaan - (Al) Biiytik tann Ulgen'in
ndanbiri,
Erkaan - (Al) Biiyiik tann Ulgen'in otr.illanndan

Erke Soldon (Al) Biyiik tann Ulgen'in

ndan biri.
Erlik Hanln lozlan - (Al) Erlik Hanin krz evlat ka-
pek belli detildir. Bu krzlar yeraltr alemindebu-
uklan gibi, yeryiiziinde de $aman'larca tertip edi-
tiirenlefde bulunu|lar. Belli bagh gdrevleri yotur.
^r tabiathdrllar. igleri giigleri eglencedir.
rlerden sonra 9aurau
$aman'la| yer altl aleminde bu-
tar ycr
Erlih Han'rn yanroa grderken, yollar: bazan bu
hnn bulunduklan yerlere dii$er. O zaman bunlar'
an'lafl kandrrma{agahqrrlar'. Eger Saman'larbun-
kanacak olursa, o zaman Erlik hiddetlenir.
an'lan ttldiiriir. $aman'lannanlattrklannagdrebu
-83-
 Satrlay - (Yak) Alban Boray'rn hadrr. Kittiiliikler
yapmakla vaktiai gegirir,
omakla vaktiai eecirir. insanlan intihar ettirir. Bi'
efs-eneye gtire de iki hzr olmuqtur. Dokuzunun ayrr
yoktur. .\ncaK
adr yoK[ur.
ayn adr Ancak lKlslnul
ikisinin varort
vardt Kl
ki birinin
r adr
(Ifiqtey
.Qrcyana,
ana) oourunul adr ([rKe
iibiiriiniin a(u Soldon) qur,
(Erke Doldon, dur.
Ulgen'in dokuz kra yeraltr diinyasrnda bulunurdu.
Bunlann belli bagh gtirevleri yoktur. Ancak Uirenlef
srrasmda bunlar $amanlara bazr *yler iigretirler.
Bagka vakitlerini giiliip sitylebek ve eglenmekl
gegirirler. $amanlann dualannda bu lozlann da adr
G6klerin en yiikse6inde oturan LIlgen'in, krzlan
b<iylecekendi dlemlerindeve hallerindenmemnun ol-
arak yer altrnda yaqarlarken,yediollu da gtiklerde
yagardr.Xrzlar fettan ve hiylekAr, ama ogullan iy-
ilikseverler. Bu lozlar $amanlan avlayabilmektoo pek
hoglalrrlar.
Ulgenin olullan - Biiyiik Tann Ulgen'in; Puura
Kaan. Burga Kaan, Er Kaaa,Yag Kaan. Pakti Kaan,
Karakug, Kar'git adrntLa yedi ollu vardrr. Bunlar
gi;klerde yagarlar. Ulgen'in ogullan o kadar sevilt ki,
her boy bunlardan birini kendilerinia koruyucusu bir
luh olarak kabul ederler. Altay fiirklerince bu yedi
evudrn deged goktur. Onlar igin de kirenler yaprlar,
kulballar kesilir. Bunlardan birinin sevgisini kay-
b-etmem-ek igin babalan Ulgen'e tiirealer yaprlrr, dualir
okunurou,
Ullikummi {Hit) Biiyiik tann Kumarbi'ninoglu.
Uygul " (Yat) Ulu Tolun'ui btiyiik oglu.
Yebis - (Al) Tann tamnankutsal Abu Kaan daglmn
iki k-rzrvardr.Onlarabu ad verilmistir
Zippalama - (Hit) Biiyiik flrtrna tannsr Tequp'un
oglu.
Zippalanuisa - (Hit) Frrtroa tannsr Zaz Hazuna'mn
kansl (Zalunisa)

.82-
lozlar pek de yiizlerine balolacak kadar ahmlr
de$ldirler.
Erlik Hanin ogullar.r - (Al) Erlik Han; Pay Mattrr,
Karag, Kercy, Kaan, Temir Kaan, Kdltik adrndaki
ogullannl ye. yiiztinde buluoan kittii ruhlardan in-
sanlau korumak igin g6ndrni$tir.Bunlar babalanmn
verdi$ eair tutar, insanlara saldrran kdtii ruhlan yak-
ahyarak cehennemdeki kazana ata ar. Erlik'in
ogullarrkittii ruhlann insanlarafenahk etmemesiigin
gok dikkat ederlerdi. Olii evlerinin kaprlan ainiinde
dolagrllar.Insanlar da onlan giisteldikleri bu yardrm
ve ilgiye kalqrhk saygr gijsterillerdi. Ellik Hanin
o&llan babalan igin yaprlan kurban tiirenlerinde
hazrr buluoullar, tdrcni idare eden $aman'larrn yer
altl diinyasrna inerek Erlik Han ile grjrtiqmelerine
itnciiliik ederlerdi.
Yeryiiznndeki g<irevlerindenayn olarak Erlik'in
ogullan yeraltl Alemindeki gtilleri, rrmaklan ve de-
nizleri idal.eeder.
Hatepinu - (Hit) Hatepinu,bollukve berekettannsr
Telepinu'nunkansrdrr.
tmat (Hit) GiineFtanngaArinna'm'toglu.
Karalruq - (Al) Biiynk tanD Ulgen'ir olullanndan
biri.
Kara Sulem - (Yak)Ulu Toyun'unkiicnk kardeg.
I{ara T<jsler lAl) Erlik I{an\n iyilik yapan
olullarrna $amanlar bu adr vermiglerdir.Bunlar in-
sadan kiitri luhlardan korur, buna kargrhk insanlar
da onlarakulban keser,tiir.enleryapaa.
KarEit - (Al) Ulgen'in ol'ullanndanbiridir. Bunun
adrna kara bezlerden put yaprhr. Bu put dokuz
qe tlidir. Evi[ igindekaprnh sol tarafina kooulan bir'
srnk iizerineasrhr.
Kiltey ana (Al) Yeraltr tannsr Erlik Hanin
-84-
 biri.
Kitti - (Siim) G[neg tannsrmn iki oglundan biridir.
ii de Meqarm'dur.
Kdldk - (Al) Yeralh tannsr Erlik Han'rn
biri.
Levaniss(Hit) tsiiyiik filtrna tannemu krz kardegi

Megarru - (Siim)giinegtannsr'mnogullanndanbiri.
ii de Kitti'dir'.
Naih - (Hit) Biiyiik frrtrna tannsr Tegup'unollu.
Nin- Gal - (Siim) Ay tanugasrEn-Zu'nunkansr.
Nin-ki - (Snm)Biiyiik tann Ea (Enki nin kalrsr.
Pakti - (AI) Biiyiik tann Ulgen'inogullaDndanbiri.
Pay Mattrr'rn kulan - (Al) Erlik Han'ro oglu oian
Mattlr''rn dokuz krzr vardrr'. Saoan dualannda bu
n saclan kara ylana benzetilmektedir.Ama
ruhlu degildirler. Bunlar da babalan gibi iyilik
, insanlan kiitii ruhlardan korumayafal\rr ve ev-
kaprerLgm yapallaldr.
Pirtapsuluhi - Kumarbi efs6nesinde tann olalak
slandrnlan denizin krzrdu'. Deniz bu krzrm ku-
rrbiyevemek istiyofdu.
Puum - (Al) Biiyiik taDn Ulgen'inoguilanndanbiri.
Sanu - (Et) Tannqa Hepatin oglu, onun qocuklafi
Sarmanis ve Allanzanois'tir.
Satrlay - (Yak) Alban Boray\n lqzrdrr. Kcjtiiltikler'
imakla vaktini gegirir', insanlan inlihar ettit'ir'. Bir
ye g6rede Surun Toyun'unkrzldrr.
Sifa - {Hit) DeniztanncasrAruna'nrnanasr.
Sulun Toyun - (Yak) Biiyiik tann Ulu Toyun un

ulgeD l krzlan - (Al) Biiyiik tau.r Ulgen'in dokuz

vardu', Baska efsdneyegcirede iki klzr olmugtur.
ayn ayn adr yoktur. Ancakikisinin valdrr'
-85-
 rv
G6K ve YERALTI AIEMi
GOKLERiN KATI,ARI vE GOKLERDE
B U L LINANI.AR

Tannsal ikemelgahl.rI.r: kallarc cyrllmiS

qdklerdedi..Baqkabir dcyimle gc'kler: buvuk tanrrlarla
iyi ruhlann. perilerin vc mpl'klerin kdinaLqaprndabir
aDartrmanl
_ halindedir.
Cennetler, m\i$hur (Sr.it g.jlii) ve Kara Han'rn ya-
rattlgr (Sune da$) da, algen in katrndaki cenDetlerin
birinde bulunmaktadrr.
C u n t ' y ,a ] , n l d r z l a I e r l ' i n i r u I i s t ( a n n l a r i s e y e r '
lerini almr$,'gdiler e)emire, dr.inyayargrk da6tlr'lar' .
Taoistlerin dort yonii idale eden tann ayanndakr
ddrt iemsilcisi ile, GijktLir.k'ledn boqlugun dcirt
y d n i i n d eb u l u n a n ,T u r k l h l g e l e r i n ik o r r t y a r rt e n k v e
Lanlkla vasr0andrnlanrarrrrlarr da boEluk aleminc
dtinyayarqrkdagrtrrlar.
Go-ist lerin dlon yonri rdile eden tann aJai.rnd3ki
dijrt temsilcisi ile, Gokttifk ledn boglugun d6rt
ydniinde bulunan, Trirk bolgelerini koruyar, renk ve
hanhkia vasrflandrnlan tannlarl da boqiuk dleminin
birer kutsal kahramalrdrr'lar'.
Biiyrlk tannlardan katlsn ile yefleri belli olanlara
-87-
 L.i birinin adr (Kiitey ana) ijbtiriiniin adr (Erke Soldon)
dur.
Ulgen'in dokuz krzr yeraltr dtinyasrnda bulunurdr..
Bunlan belli baglr grirevleri yoktur. Ancak t{ireDler
suasmda bunlar $amanlara bazr qeyler iigietirler.
Bagka vakitlerini giiliip sdylemek ve eflenmekle
gegirirler. $amanlann dualannda krzlann da adr geger.
Gjklerin en yiikseginde oturan Ulgen'in, Iozlan
bciylecekendi alemlelinde ve hallerinden memnun ol,
arak yer altrnda yaqarlarken, yedi oglu da gdklerde
yaSardr. I{rzlar fettan ve hiylekdr, ama ogullan iy-
ilikseverler. Bu krzlar $amanlan avlayabilnekten pek
nogramr'rar.
Ulgenin ogullan - Biiyiik Tann Ulgenin; Puura
Kaan, Burga Kaan, Er Kaan, Yag Kaan. Pahti Kaan,
KaraluE, Kargit adrnda yedi oflu vardrr. Bunlar
griklerde yagarlar. Ulgen'in oguilan o_kadar sevilir ki,
her boy bunlardan birini kendileriniu koruvucusu bir
ruh olarak kabul ederler. Altay Tiirklerince bu yedi
evJridrndegeri qoktur. Onlar igin de t"tirenleryapilar.
kuibanlar kpsilir. Bunlardan birinin sevgisini kay-
betmemekigin.babalan Ulgen'e nasrl tiirenler yaprlar,
kurbanlar kesilirse, onlar igin de aym Ujrenler yaprlrr,
kulbanlar kesilirse, onlar igin de aynl kirealer yaprlrr,
dualar okunu)-du.
Ullikummi - (Hit) BLiyijI tann Kumarbi'nin o[lu.
UygLrl - (Yal) Uiu Toyun'un btyiik oglu.
Yelbis 1A1l Tann tanrnan kutsal Abu Kaan
da{rmn iki krzr vardr. Onlara bu ad verilmigtir.
,
_Zippalama (IIit) Biiynk firtrna tannsr Te$up'un
oglu.
Zippalanuisa(Zalurisa) (Hit) FutrDa Lannln Zaz
Ilazuna'mn kansr.

-86-
 gelince; Gdk tannsl A-ou, Sdoer'terin Anosaae de_
dikleri gijkleritr yiiksek yerindeki sarayrndadrr.
, Altayh'lann biiyiik tannsr Kara ban ile Ulgen de
$amar'larca onyedi kat kabul edilen gOklerin ti-stkat_
laDnda oturur. Gitktiirk'lerin, Y6kut'lann, Akkat,lann
ve Elamh'lann bnyiik tannlan da bu kadarda
yerlegmiglerdir.
_YAkut'larrn Kayadan'r dokuzuncu, Altayh'lann
ydinci tatta, Ayatasr altrncr katta,
9tjnanasl
]aKyr_lartn UrangayI d6rdiinci.i,Kuday ile tannqa
Ayzrt ticiiDcii katta otururlar.
Siimer'lerinbir krsrm tannlan da yrldrzlardaotur-
ma5n bulmu-glard:r. Tonguz'larag<irede,yedinci
_uygurr
KaLgonte Liuneg,altmo katta ay buluumaktadrr.

cdIrr.nRDEN blEhfLER

G9\l:.1 langi semtinden geldikleri, nasrl

...
rureolklen agrklanamryrn, yere inmiF insanlar ve ya_
Iatrklar vardrr. Eski Tiirk Han,lanndan da bazrlan
gdkten yere inmiq, dldiikten sonrayine geldikleriyere
ddnmiislerdir.Buolann iginde, grinegtengelenlei de
vardrr. Sienpi'lerde ilk hiikiioet Lur.n ftan-ge_
Huvang) da babasroldufu halde, annesi bir giin gittk
glr'rerken goge bakmq, bu suada gdkten agzha bir
dolu tenesi diigmirl, kadln bundangebekalmigrrki bu
hiikiimdar.rnda ilk hayat maddesibiiylecegrikteninmiq
DUlUnmaktaclrr.
Insamn yarad rgr haklondaki bir Budist efsanesiDe
-88-
 de: tann giizel bir lixt olad (Rin ta Riod garh
n ye! indirnig ve insanla! buudan tilremiftil.
Gtikten nur ve rgrk iginde inenler de vardrr :
Oguz'unkansr gitktn nur iqindeindigi gibi, bir sa-
n Oguzun gadrnnayrne nurlu bur tqrk igindegi}en
Ja sitktn inmistir. Hulin da$nrn iistiindeki
nui inerek aiac gebe kalmtg, beq gocuk
uqtur.
Bugu Tekin'in odasrnagiiktennur igindebir tannca
inmig ve tannsal dgiitler vermiqtir.
Kutsal (Yetim Taqr) da SPkten inen bir nurdan
gelmiStir.
Tiilk kahrarnanr (Alp Er Tonga) nrn, lranh]ann
am olan (Zini Gav) dldiirmesi iizerine, gdkten (Al-
Yanrk) denilen rgrk Ttirk kahramamnn iizerine
tlr.
Citkteninmiq yaratrklan ieindedn safta at gelir- At,
manist Tarkler ve Mogollalca gdkten inmig,
ekut larcagiinel alemindengelmiqtir.
Mazdaist Tiirklerin taprnaklanndaki bakrndanAt
gtikten inmi$tir,
Kahraman Grlgamrg, Tannqa lgtar'rn sevgisine il-
t etmeyince, tannga d{kelenmig ve Grlgamlq'r
iirmek igin bir bogs giindermesini babasr Aau'dan
is. O da lozrnr krrroryarak gatktlr\ bir boga
is ise de Grlgamrgile arkadagrEnkidu, bu
iildiirmiigtiir.
' Kalen agacrdahi. UlgentarafindanTanngaUmay'a
:$ikten gitrderilmigtir.

-89-
 rk gdklete Fkar, dolagrr,diinerdi.
Yunan talrdan; iasanlan giiklere grkardak, yahut
brrakarat oneuzhayat verbekte citEdertve
davranarglardrr. Burlara olmiyerek geng kal-
ihsan ettikleri gibi, yalnrz iiliimsiiz hayat ver-
eri de olurdu.Ama ineanlarkendilerinegengkalma
edigi iqin git gide ihtiyarhyor, kudret ve kuv-
kaloayrnca iiyle bir hdle geliyorlardr ki artrk
onlar igin tahammiiledilmezbir yiik oluyordu.
Tiirk tannlan ise bu ig iizerinde titiz davranarak,
sonsuz hayatr kolay kolay vemedikleri gibi,
iklerc qrkaiak oturmalannt da uygun bulmuyollardr.
'$imdi, gdklerc gkan veya gkmak isteyenlerden bir
agi agagdaaqklanacaktrr:
, bUMUzi.- si" Sii-er bahkgsr iken igtar onu sevdi.
yiizden gttgeaLnarak tannlagtrnldr. Dumuzi, Yu-
mitolojisiddekiAdonis gibi kendi giizelliginehay-
bir genqti
DumuzutannlastrktansonraHintli'lerin Vasanta'st,
t lerin Dagde'si gibi ftevsinlerin, bugdaylann, arpa
bi <ilerin ve gobanlann tannsr oldu. Hen senenin
ba.hanada kendini gdsterir, buldaylar bigildikten
ra sonbahardayerin altrna da inerdi.
Bu iniglerin birinde cehennemtanneasl Ereqkigal
$ Duouzi'ye 6qrk oldu, yeraltrnda ahkoydu. Bu-
alan lgtar Qileden gktr. Tannhk iqlerini
Dunuzi yi bulmal icin yeraltrna, ce-
indi.
Cehememin srcriklanndangok bunaldrktan sonra,
4kigal'in yamna vardr. lki rakip krz kardeg olan
birbirine catbla!. Nihayet Eregkigal,kardegi
aCrda cehennemehaDsetti.
\tar cehennemde srcaktan bunaldrkga ve Dumuzi
yeralttndabulunduEuEiiddetfe, diinyadakibitkilet
-91-
 GOI(I,ERE QIKMAK iSIEYENLE&
soNslz
IIArA*f ARZUI"ARI

lnsanlar aragrnda gtiklere gkmak; tannlara yakrn

olmak, sonsuz hayata erigmek arzueuodaa ileri gel-
.oektedir.
Siiroe. tannlan sonsuz hayatr kendilerine
ayrrdrklanndan Dumuzi adrndaki bal*Cldan baqka bu
maksatla gdklre grkanlar olmaD4trr. Siimer'lerden
etana da Giineq tann $ama9in karta.hna binerek
giiklere grknak istemiqs de, yiikseklere baql ddnerek
yere diilmiig, dlBiiltiir.
Akkatlann Ziyutsudu, Siimer'lerin Uta-aapistiE
adrm, verdikleri insan, T[fandan kurtulduklan sonra,
Talnlann emti ile yalnrz onsuz hayat verilerek diinya
yi.iziiLndekibir adaya gihderilmi$tir.
Siimer kahramanr Grlgamrg da, arkadagr En-
Lidu'nun ailiilaiinden sonra, qok korkmug, sonsuz hay-
ata eri$ebiloek igin btiyiik zahmetlere katlanarak,
Uta- napiqtim'in kaldg daya kadar gitrnig ise de ni-
hayat, EahruEiyetle d6nEiittiir. (Bk: Crlgsmrg)
Ay\n sevdigi iikstiz hz ise ay'rn eEri ve ya.rdr-rorile
gttklere qlkm$hr.
Altayhlann, Yikut'lana tiirenleri arr.rsrnda
$amanlar; Suyla, Karluk, Yula adrndaki ruhlarla
giiklere g*arlar, 9ok durmadan geri ddnerler.
Teptengeri denilen Mogol Kehini de bir boz ata bi-
-90-
 sararnaya, kurumaya baqladr.Tannlar bunun seb.
ebini anladrklan zardan tel4a diigtiiler. Hemen
galtn; Istar'a
Ereqkigal'e baq vurdular. Ereqkigal'in, IStar'ahrncr
goklu. Nihayet tannlann rsran karotgmdaDumuzi'vi.
lstar'a tslimden bagka q6re olmadrgm anladr.
Islemiyerekbazrqartlarlaserbestbrraktr.
. Eregkiga-I, Dumuzi'yi 9ok severdi.Eger Dumuzi is-
te$e, Eregkigel cehennemegitxoiq bii insam tekar
diinyayr gitnderirdi.
Dumuzi biiyiik tann Anu'nun (Anosmas)taki sa-
rayrmn kaprsmdabekgilikte etrriqti.
Dumuzi'ninsenbolukoyunidi.
ADAPAT.- Kig tiilgesinin efstnelegtirilmiq kahra-
mamdrl.. Adapat, birgiin de4izde balik avla;keo bir
fid rna qrktr,kayrgrnrdevirdi.Adapat,bunaCokl(lzarak
kaygrnl cleviren,kuzey riizgannln ka-oatlarrnrlqrdr.
Briyijk tann Anu, Adaprt\n bu haleketi a)rnca da
miikafatlandrrara maksadryla onu rjliimsiizler arasrna
almal<istedi. Bunun igin de ona ekmek ile su verdi.
Ama Adapat'n koruyucu Ea(Erki); daha tince, yebem-
esini l,embihetmiiti. Adapat, Eamn bu tenbihini
hattrladr. Anunun verdiklerini yemedi,igmedi. Eger
bunlln yeseve igseydi.hem kendisi,hem de biittin in-
sanlal dhimsuzlerarasrnagirmis olacaktr.
.ETANA.- Insanlarlahalvarlann bir aradayagsdrts
eski zamanlardagobanlaraloralhk etmigtir.
.Etana gu sebeplegbke Fkmak istemi5tir. Bir giin,
gebe olan kansrnr dofurabilmesi igin, dogumu ko.
laylaqtrran(hayatotu)nuaramaktaidi. O erradagiineg
tann $amagin kartahna rastladr.Ona ma-ksadam anl
lath. Kartahn; aradlgl ancak gdkte bulacaFnr
stiylemesiiizerine, Etena buna inandr. Kartal onu
srrhna aldr. Orada bulunanlana hayret ve telAglan
arasrnda havalandrlar. Once Etena'yr tann Anu nun
-92-
lundugugdgeFkardr. Aroa oradadurmadrlar'Kartal
u Aauhun Ilzr Istar'rn bulundufu kata gdtiirDxekis-
li. Etan. da uygr.rnbuldu. O kadar viikseldiler ki
'mn
baqr dtinerek kattahn srdrndan yere diiqtii,

UTA- NAPI$TIM.- (Bk: Tufan).

TEPTENGERi.{BkrKahinler).

YEBALTI,iI.EMiNJN AYRILDIGI KIITI,AR

iYakrn dogu milletlerinden gelen ve Tiirk'ler
la ye!.legen mitolojik bilgilele gilre, yer gile
arasr besyuz yrlhk yoldur Buara hava ile dol-

Bu mil,olojik bilgilere gbre yeI'altr yedi tabak3drr:

Birinci tabakanrn adi Demkd'drr'Qok fena kokulu
vedir'.OIada bulunanlar Ber'scmdenir.Onlara hem
ip, hem azap var'. lkinci tabakanrn adr Celde'dir.
cehennemlikler icin her tiirlii azap hazrrdrr' Or-
bilbilini yerler. Uqiincii
)r Tams denir. Bunlar bifbilini
ilere
nrn adr Ar.ka'drr- Orada katrr bijytikliigiinde ak-
)r vardrr ki kuyruklan krsrak kuyluBu kadardrr.
bi|inin kuyru$u tigyrizbogumludurki bunlann iqi
rehirler'E doiudur. Orada bulunanlar Kubs
r. Tooiak ver. sebnemicerler' Dbrddnciil'$akanln
Halba d'r'. Orida dagial gibi ejderhalar Jardir.
an zehillidir. Efel her birinin zehri ok-
uslarabile kalrssa,deniz hayvanlannrnhepsibliir'
ara Celham dcri;r. Gbzleri,svaklan yoktur' lkj ka-
r var.du', ugarlar. Beiinci tabakanrn adr
'drr'.
Oradakilere Mahttat denir. Hesapsrzder-
cokturlar, birbirini yerler. Orada itvle biiviik
var.drl'ki bu taqlar giiDah sahiplerininayagma
-93-
 AIEMJNE GiDENLER VE
. YERALTI
DONEBiLENLER

lrrsanlardan yeraltl alemine gittikten sonra

iebilenler Tilrh mitolojisinde pek gozegarpmaz- An-
_Strorer''lerden
Drlmrtzivardrr ki o da talnlagfiktan
'a gitmigtir. Bir de $aman'lar Tdrenlerdensonra
ve dcinellerdi.
Yeral[ alemin; en gok kdtil ruhlar, giinahJ<ar.in-
oiar.., L"denl.tden' aynlan ruhlar. zebAniler'
iggal eder.
Altay'lann
" (Sin) adrm verdikleri ruh da insln,bed-
^y-tfatttu" sonra yeraltrna gider, Erlik'in
bulunur-
Eq adrndaki ruh da insandan almhnca yine o eleme

-95-
baflanarak cehennemebrralorhrlar. Alhuo tabakamn
adr Secin'dir. Cehennemliklerin ginah defteri bu-
radadrr.Onlara da Kutata denir. Kug geklindedirler. El-
leri adam eli, kuyruklan inek kulafr, ayallan da ko3,
un ayalr gibidir. Melekler gibi yemez, igoezler,
uyumazlar, aralannda kadrnhk ve erkeklik yoktur.
Igleri giigleri Tannya ibadettir. Yedinci tabakamo adr
Acbadr.Orada bulunanlara da Ciisum derler. Krsa bov-
lu, hebegi siyahhr. Elleri, ayaklan vahqi hayvan
pengelerigibidir. Ye'ciigve Me'ciig'ubunlann hel6k et-
mesi ihtimali vardrr. Seytan' da orada bir taht iizeri4de
oturur. Maiyeti etrafina dizilir, her biri yer yiiziinde in-
sanla.a yaptrklan fenalklan ve hiyleleri anlatlrlar.

YERJ,LTI ALEMiNDE BULT'NANI,AR

Altayh'lara gtire dokuz kat olan yeralh yahut ka-

ranl*lar aleminde oturanlarE bagtndakdtiiltik tannsr
Erlik gelir. (Bk: Erlik)
Erlik'in emrinde bulunan ikinci derecedeki
tannlarla kittii ruhlar, zebdniler de orada bulunur. Ce-
hennemlerde oradadrr.(Bk: Cehennem)
Kijrmds'ler, Aza'lar da Erlik'in emrini yerine getiren
kiitii ruhlardr.
Siimer'lerin biiyiik Tannlanndan da yeraltrnda ot-
urar belli bagh firhna ve cehemem tannsr Nergal ile
kansr Eregkigal vardrr.
Erlik ile Nergalin yeralhnda xouhteqembirer saraF
bulullmaktadrr.
-94-
 KrYAMEr,cc;gwfr
f,rnc{rrg
KIYAMET }'E DECCAI
I

,.,5jI-1T:,,var olanher_qeyin
altiistolduFu,diinya
IlLizeltn'n bozuldugu,Kozmik 6temin sarsrldr!,
y!1^_ii.n1q;gi kor.kuns.olaylann
her larafrintetiifi,
kr-arin
perisaD haregerdi
giie
ii;iliil:"irllYt JAT

Kryamet alanetleri :
$amanlcra gor.;Icyame!kopacaF
yer baktr olacal(,insanlar birbirini zamang<ikdemir,
_.-
b
babas,nr r.a,'m,yacar ;d;;;'il,jili?r""Ej#,y'
pargasr bir kiifrik kap igindeki yemekten "rflj
daha
-96-
 t6iz olacak.
Yakrn dogu oitolojisine gtire hyemet
erinden biride Deccal'rn irkmasrdrr. Bunua tek
ii vdrdrr. Meydana grlonca tannb! iddiasrn& bu'
aktu. Bir eseRinUzeridedolaSacak,bu egefin her
tiiytt bir ses gkaracak, bu sesi igitenlerin gofu uy-
da batrl yola gitmig olacaklardrr. Ama nihayet Meh-
grkacak ve Deccal'rn $am'da yakahyarak

Deccalbir de tiiyle anlatrr : Qok iri bir adamdrr. Ba5r

ttan yukar:r grkar, derin deniz onun topugtunaka-
gelir, Bir eqefi vardrr. O da kendi gibi iridir.
n giilgesinde bir ki$i yiirii!. Kim Deccal'm
bakarsa bagtan a.gagaFlanlar, akrepler ile ej-
halara bakar gibi gitriit.
giiyle de tasvir edilir: I(]al renkli, hvrrok
iri viicutlu kahn boyunlu, tek gozliidiir. Tek gozii
almmn ortasrnda bir iiziin tAnesi gibidir Almnda
r ) yazrhdt. Yahut bagka bir yerden anhq ihp
gitziiniin biri yeqil cama benzer.Oteki gdziinii! ye-
de yrrtro kuglann trrna$ gibi bir trrnak vadrr.
Deccal'riildiirecek olan Mehti de gtiyle anlatrr: Srcak
6erinlik igin (Serdap)denilen yere gir-
ondan sonra daha gttriinmemigtir. I{ryamet yak-
tekrar ortaya gkacahtrr. O zaman$am'daDec-
yakahyarak itldiirecegi efsirleler arasra& yer

-97-
 CENNET VE CEIIENNEM

II

StFo .-ttt dewirlerindeki inamglara giLe,

rayalr rle, yeraltr hayatr arasrnda fark yoktur..
viicutt.n u9ar, yeralh Alemine gider, yeryiian
or?ca devam eder-
Jlere gdre; ineanlar dtiueyada
. ettikteri iy-
kargrbgnr ve hatalanun da cezalaru yine
da giiriirler. Her geyin dtnyada oldugu, sonsuz
da rnsanlara verilmedi$ igitr, Siimer,leranca.k
)rlDh uzrrn- olhasr, mhat gegebilmesiigia
dua ederler. Bununla berablr, inean oliince
ruhunun, yeraltr AleEinde cezagiirecegitreveya
edecegine dair inanglar da -aa.*a" vit

her iki Alem aragmda aynhldar

btiytimeye baqladr. yeryiizii aleminde
edenlerin, yeraltuda cezalanm gekecekleri
-99-
 dtayhlar hyarnett r6yle anlatrrlar:

igindeyanacat<, bu hale ta'lnlar ilgisi2

Kancat$ ."*u
"^,I::1"" insardnD fe4rad-rna kulatlanm uk"y;"""J,,
oenrzkorkun9dalgalarla gallalanaca&, sularkantra-k
ugutrutu seater getecek, dagli
:ff:--r,* "]lT&
ffra$, . sokle, parlalanacak, denjzlerin briirti
dipleri cnriinecek,denizrndibimdeki
:ij::]flT (do_
yT tql aot_ yerdeukopara-kayntacak,
::_"fTur
t* ,:i dokuzeandrlgkacak.
::: Her sandrktaokoyu
deoirden atlara binnig dokuz
:T T*F,
(llrcak, atlantr ayaklsn&rhC,tuym_klan adan
kamagibiJi
ke8er,biger.Canllara rasttasa
i\.::ey:-ra:-tt-asa. dldiirti,
:-T "",+:"th rggr yok olaca! yerler
cattryara-k
oi"c"r., eular kuruyaca-k,at nyrda
i"_"t:. T"t:kl* fi
u^:l1, oiT. hayacs&, yircek, reecek,
:: her qey
bityleceiDsaDlaryaratrklann
Jff*l"**, hayau sona

-98-
inanglan kuwetleumiq bunun sonu olarak ktitiiler iqin
(cehennen) ile, iyiler, yahut giinahlanmn ezalanu
gekmil olanlar igin de (Cennet) diye iki ayn Alem daha
ttiremigtir.
Bazr mitolojilerde; ahirei eleDinde cennete ve ce-
henneme giden bir kiiprii, yahut her ikisi arasrndabir
gegit bulunur. Giinahr oloayanlar kdprtiden gegerek
cennete, olanlar da kiipriiden diigerek cehennemegi-
derler. Maz<Iaiet'leregitre (cinvat) kitprileii byledir.
Dante'nin (Divin komedi) sindeki (Il Purgatorie) de
cennetlecehennhek arasrodabir gegittir.

CENNETLERYE SUT G6LU

Cennetler

Altayh'larla Ydkut'lara grire Cennetler Gtiklerin

iigiincU katrndadrr. Temiz eglenceler, zevk ve safa
namrna ne varsa hepsi orada&r. Giitrahslz, bahtiyar
insanlar orada rahathk igindedir. Melekler, periler ise
Cennelleri siigleyenzarif varhklardrr.
Budist Uygur'lara gitre (Tusita) adrndaki Ceo'
netlerde, diinyada dDrtinii feragatla gegitmig insanlar
yer alacakirr.
Bununla beraber cennetler Ti.irkleri chenneoler
kadar megguletmemiqtir.Cehennemlerdeki geiitli az-
aplar tizerindeki daha gok durmuglardrr.

-100-
 si-rr GOLU

Bu giile {Ak gdl) de derler' lnanlala ilk ruh ve ilk

vat Ia (Stit gbiiihden altnan damla ile verjlir'
YAkut'lann Tanngalanndan (Avzrt) bir Cocuk
tacaf,rzamantarla, 9i9ekve yemiSperilerini alarak
iusai,n var,,nagidet (Siit gitlii)ndenaldrg bir dam'
siiti.ieocugunagzrnadamlatrt. Bu damla grcufa ve'
ruh olur.
Altavh larda bu giirevi biiviik tann Ulgen'in
,Lrrrl"rrndanolan tYaykl yapar. (Yayrkt da gocuk
rcats zaman Ulger'in emriyle bu giile gider, bir
la ilrr. O da (Ayzrt)grbi gocu6'unalizrnadarulairr'

Yine Altayh'lara gtire; giinahl olan bir kimse, ce'

de yanarak azap gdrdiikten, cezaarnr.-ta_
amladrktan solrra(Yayuci) taraflndan allnrr, iigiincti
gitge gdtiiri.iliif. Diinyadaki giizel gdller, lAni in'
nasrl zevk ve eglence yel'leri oluyor'sa,cezasrnl
sonraakrabalan ile birlikte
hyan suqlu,l--,undan
g.i,ita" sandallarlagezerler,bu.gdliir ken'
"itt"
ki sedefkumsallaldaoynarve eglenirler'
Bazr halvaDlat'da diinya iizefirc (Siit gdlii)nden gel-

Altayh'lara giile (Pura) adr verilen iig boynuzlu

kegiler de (Siit gdlii) nden grkar'

- 101-
 CEHENNEMLER
'IIr

CEHENNEM TANRII,ARI, CEHENNEM

LERi, TAPANA, MANGISTOCIRIUS,
KARA TAMU, TEPIEN KARATE$, AVIQI
KAZIRGAN, NAT, UPANAT KA.
, RAKSAS'LAR,EGE'LER...

Giinahsrz insanlar cennetlere gidece$ gibi, giinahr

da veralhndaki cehennemlerin azap kuyu'
kalai'ak kayntyan katran kazanlannda yana-
r, cezalannr gekecekleldir'.
Siinerli'lere gtire de yeraltrnda cehennem tarlnlan
i;;i;;it. virdrr. NergAlile kansr Eregkigalbun-
rn baqtagelenlerindendir.
Diinyada suq igleyenlerin ceza strelerinj ve
rillerjo, hangi cehennemde ne kadar yanacaklannt
b]r de hdkimler heveti vardir ki bu hev'
"*iu"tirun
; Sadtruy, etah. Toyer. Malahay ve Tarlle tegkil
TLirklelinin i)ranqlanna gdre
Samanist Altav'(Mangistocirius
v-iik cehennem I adrndadrr' Bu

- 103-
 sdre de bu (siit sdlii) Kaf da$mu
tt"ltJ.f;*ut

Il?l,.gl1i:,l3T ararken,yoluburayadiistu.Bu
1X
91+Ill r,rgrull.d"r,-"au'ue_
ul-i[n-il,"",ii.";;;
atlann bulindugunugdrdii.uean
*::*-tT.I::$.
r"l1+ isredi,
lll19"" amatrr".ia,.-o"
,#.i'il
s"llo d<iktri,igenatlai sariq-
,r-:\ ora,.,.Hrar bun_
l.1jan jtr ,ciruni^trittu.ug-*,ni"i diyekanatlannr
Iqrdr.. Bunlan gif
egtirdi've crns atlar bunlardan
tiiredi.

-702-
 ,

hennemi (Matman Xar.a)adrnda bir ruh id6re eder. Bir

baqka cehennemdaha vardrr ki bunun da adr (Tiinken
Kara Tamu) dur. Bunu da (Matman Karaca) id6re
eder.
BiI de: tTcptenKarateq)adrndabir cehennemvai.d.r.
ki bunu da (Kercy Hanriddre ederdi.
Yine $amanistlerc gdreddnyadakbtUhikyapmrs:n
sar)rannazcp fekmek iizerc atrlacaklancehennemero
o l a d ak a y n r y c nk a t l a n k a z a n l a n n c , K a z r r g adner n i r .
B u d i s t . U y g u r ' l a r r r r ' A v ai gdirrn rv c r d i k l e rci e h e n r , p r
,
oe Doviedrr
aliayh'lann J<citiiliiktannsr Erlik Han ise, dofan bir
Qocugun gunahlannr yazdjrmak iqin bc;r kormn"
gcinderirIlul uk tann Ulgen dc buna karsrlk yavucr'vr
gdr)delir.O. fo(ugun sagrnda,Kdrmbs te solundadi.
Dur).larfocuk buy1jyupdc riJirnceyekadar yanLnda,,
ayirlmtz. (Jlunce Kci).mcis onun ruhunu kapar, yerin
alt) a gdtijl'erek{Kazir.gan/a itar. tKazrrganrdaki ka-
zrnlal.d katr.anlarlaLirliktn kaynar. Kbrmbs, ErliL
,1anrn nuzulunda,gijturddgrjruhun giinahlannri"p ,r
cd(r'seo luh kazanlar'dakahr. Yayuqide beralrr oriy:r
gcrmrsul.u da Du r.uhunsfvaplafinrsayar,Eger scvap
giir)ahtancoksa ruh uladan kunulur. Gunahifazla i-e
delecesrnegoi.eyanar..Sonr.ayukan dolru qrkmayn
D a $ l a [U. r u h u n i ] C d n . uk a t g o k t e b u l u n a na k r a b r : .
qcfaal cderek Yeyugry. srkrgrrnrlar. yay,ugi ruhu r
gunahr kadal yanmlsrrrrbekL.r.gdnkr.iruhun bagrLa-
ttan kazanrndadrr. Gunahr kadar yamnca bagt drEan
()kar'.O vrk r Yayugi |uhun lepesjndekisa(ltn tuiup
o n u k a z s n d a nC r k c n rv e r . u h ui r ( u n c ikt a l g d g eg o t u , L f
Oradaki ahlabalarr ile buluetur-ur.Sirt lOlunae t..
vaKrt geQrr.lf.

-104-
 BIR CEIIENNEM TASViRI

3l;";
iilii'"T:l''.,li'
t"11"1".1r
""l?"ii',1*iii-illl,l'T
i[i,t*l;,,,''..'..'
ur;11ffi
ffiilftffi*i#$n
tlxlmrul''
trqd:',',n,,h:",,'#"
Fiilii'1]r,,::'t*;':i{'#J
",iiru
#iit'l#; :r*i:rr'ilI
Iffltiii
::'$i
ill--'itr*mi'tru:l
ilxtr
mit$-n*ll'iq;;''1lus:l
il,llir;il
fi;u:'t:ul:',l
#:ililflll'.:,;, -1 0 5 -
 DASA
BiR CEIIENNEM TASViRi

l;fl
#ll*f '.l",k}:
il,.$rilfirtfr,lf
N#*****t***;'
parcalar: R'
(fiirlii cehennemler iizerine Uygur'ca
Rahrnetli)

-107-
gok alevler parlam{ gibi yahnlanp durur. Cehenirem
Ege'leri l<rzarhlrory demirli kamgrlar vur:up, o agaqn
iizerine gkmala4Dr emrederler.
O cehennem Ege'lerinden korkup zorla orays
grkarlar. Bi.itiin viicutlan kaErih Vigin gibi hemen
yanar. Ne zamanher hangi biri aga!rya...inecekolsa,
deoirli ve zehirli giglerile viicutlanna vururlar...)

BiR BA$KA CEHENNEM TASVIRI

(Herhangi bir kimse canh itldiirmektei, geri kal-

mazsa,dogmca(Tapana)cehennemindehagr olur. O
cehennemdeiilciisiiz derecedeqok kiillil su ile dolu
biiytik kazanlar'var. Bir diiziye kaynar. Cehennem,
Ege'leri sayrsrz,gok zavall an o kazanlara atrp kay-
nahrlar. Eti hatta sinirleri, damarlan ne varsreksiksiz
kavrulup piger. Sivri kancalan ile drgan grkmak tizere
olan baglan aqagryadogru sarlotrhp indirirler. O ka-
zandandrqan gr-kmrg olan bag kapkam olup (Tapana)
aalh ceheonemedolarak s ohp dururlar. Orada to-
planmrqolanlannbu kadar acrazaplanvardrr. Bundan
baqkaailgiisiiz,sayrsrziqkenceleride var... Burada to-
planmrqzavalhlan ate$li gukura atlp iki deEirli Si$le
yere gakrnakiizere vururlar. Bir qiq ayatrna vurulur,
bir gig bagrna vurulur. Ondan baqka.,. doksan
lozartrlmrg ategli, demirli qiqlerlebiitiin viicutlanna
vumrlar. O azabadayanamryarakalollanm yitirirler...

-106-
 v
Ruhlan Perilen Melekler, Cinler,
$eytarlar, Zeb6niler, Cadrlar

RUHIAR

$amanislere gtire ruhlar belli baShikiye aynhyor.

Biri 1Es) ruhlar; bunlar insanlar, yaratrftlar ve bit-
kilerle beraber buluaan, onlara eq olan ruhlardrr.
obiirti de; bunlardan ayn ve baqkabir canh veya bitki
il beraberbulunmayan(Tek) ruhlardrr. Bu gibi.ruh'
lafin coEu tannlann emrinde bulunur' Iyilik
tannlannin emrinde olanlan insanlan iyilik, kijtiiliik
tanhlannm emrinde olanlar ise kitnliik yaparlar, bu
ruhlar bagh balna daglara, sulara, topraklara'
agaglara.... sahipbulunurlar.
Bir de insamn kendi ruhu vardr. Buna gtjre
Saman'larinsanlan biri beden,biri de ruh olarak iki
varhk halinde kabul ederler.Ana bu ruhlar (86) ruh-
lardan baqkadrr. Burlar ce$netteki (Siit gatlii) niin
birer damlasrdrr.O damlalar doBacakinsantn ruh-
-108-
 ;*csgrglf?i!?v'""rT\$ffi
'* lffiL*Ji
"
ve.
cocu'a
lf,tlu[A:*1"*']:T$:ii
';;"i,f
u:-:ffi
i'i"'T,il;'u*',r f I'i"*;S'*t:
u"*r''
i;:"t*x'*l11;;ulii-r'i.
*i"g::p*ffT!,lh{Tj#*:
tfi$;:qrffit,:"t"
l*;[#li
ti",,,#"iHht"l*{*"1**;
:'li|;,.r-r*'r0"5"1*iT',g;Hi'$
LT,.
,*,""rqi"$+*,t;*t'l*::*
H:
ii"::'.i":'#;;'.x,t'ili:'11jffi
ffiF**Fil.'l ''ff##*w*
Bio ku'
8fifii,;1;;"'u"*''. se'u
geiirirler'
bereket
?ll"l'ili"i"""t"a

l}ill,,*'m=**:11""3$":?'*i
 de rakamlara
Perilerin, Meleklerin, iiotirleri *""'odu
a"ut kad"t u"uod*' friiii- ti,l-""Ie"
'#i"'ri""a"nti"l""'.(senne-zam-^arva.ratrl*l"tititt:
urlar.
ui-""t ti"" diirt Yi.iz.bin
if;il';d;"+^re-i!
H'."''ii'"t""Jl',,i,'":t}ff
bir-vrl&z Yaratrhr'Ben. isti;. Bu hale gtjre
.ldrz varatrldr. ) cevabrnl
'ii::r.'::fl:':'*;1ff f;
I1ST'":".:1':ffi
fn'tq-riilyir se"eaenberiYaq
ffi i;;;-Gb. fi., klttliStt5
:-yjPm$:-$hf,:ru#
i"*l;r"t*jj:}"'""'l*laJl'J'#,1?i"''11:
fri"ki'ur,elu.,''t.c9p"I"111l*:'-,h,,1{Sff
*"::
ilrl#*:h*'"1.!U*-;1'ti*t;*
iliil?iiitl' i"?'ii a"*ti"'t'" Bukorkuvla
rler temiz tutulur'
"iJ;;;;;;;; eorinde da!' tarla' qicekve Yemiq

n'*,,#i
:
iler i vardrr'
'ii'""
f.,_:il! r"-. ". a"a"e"tpeTl"I^9t:
*i"-Yif:":i?i.:
';liirills#""iiiJhtk:$d;tirhnda"idareedilen
:i tT"'i#'it-t."u
iler de vardrr'
seqen(Peri
BiTr*:*]l:; peri.hikdvelerinde
$r t]'*:ili:'"i'i*r:;*:i:,ii'li:dif
disahr) da biiyiik rol sahrDrorr'-

f{i gTd{t';ij*s t""*];-t:fii.lx :

iri:lf
,il{iiit*"mllu"u:fi,::'!:ti"?1 eri
l3':l"illT:llili'ffi;iisan'r
iilll,:l r'ilfi:i.?lH
k"H#TJl'I"flx"u':T;r: qq...r, ta
MArut
$:*t'e
a"ffIiitiJiiJi""l'""e"l-leiki Mel"kti'
-111-
 lanmn da komyuculand:r. Her birinin Ailesi
de crdr"
bulundullan yerleria de Balibid;.
,-,,Y.9-:-.-tg l
lrnarlaair, eulan;t, daglar," .a li""i V
!a-r.,]t'larca
5u nunadrdrr.
^ Yakut'larla_-
gaman _Altayh'lara g6re Ruhlarla
lar,.K6.hin'lertemasedirler. ln";61.
araksmda bunlar vaalta olur.
Iyrlik.,yap-anlar,
ruhlar dualarla, ziyAfetlerler
_.
:.::-,:E T"g9 f,alFrlar. Kdtiiliik y"pu.rtt*au"
ryr'l+ilT9k igiu yine
de kurbanJ",
L"i _"n"
sltrrrrer, biiyi.iler de yap rr.

PERN,E& MELEXI,TR
Mitolojilereg6re, perilerle melekle bulunduklan
yener;goruerale'i ile atiayau"eriair
ff
Perilerlepelekler natkat gof,lerde,
g<iklerde,manevi
L _.. :iuErr: yerel(rer manevrA.lemdera.
nar Drr nalde, yahut Atilra-h8Einsanlarla
yagarlar. c"o""tt""i.
cennetlerde

il1 ;li#:TH:"l melri.ihtivar

t'"Y,batl&ndan birMemr
ili:t'.ia#-'i,ffi
$:ji"sT
T.pkap' url fits$tiHjil;i:'#;";';r'd#in
ifiilil!-sr*lm-,$ritn{ jifl,T,.igbr"d#rf
:ll'[if,,jE-qii:{: i:,':T"Tj:
ii'd:i"s"i.Hf
s"iay;;;"&
f T::lhl;a***'n*1";h*
xardrrmak i8temitler;
i{fr HJ:r"r",}*'J**fl ', jt.$
}i$:r,#ii'flj;:*f
i
!. Bu siln$rllAi

'qsd:*[i.*ffiF::t&Ert:trB
ringrligi Her
.sefmittor. co; fi;.';,ffi
l\rrlireri col<

:F"ff i fd,l!:i---ii&ffi'ii.1ri':'#f[ o:i:li'''$

mrnqfu .a:F-.1*ri#ftF"tr{t*f lri:ifnt..
fi ; iJ;*Iiilti'.i'""rlii",;il:lXJff
1"j,"#.",t,"0*lg"
madan sdylermiq "i..#i
-110-
 iYi BUHI,ARVE PERh.ERDEN BiR
TAI{IMININ KISA K TLIKLERI

. Akanteg-(Al) Et bir ruhtur. lasan dldiiktenson_

ra, bu ruh ta diinyadakiesininyanlna,yeraltrnagider.
Akgura.lQar) - Kuzey Tilrkleri iyi ruhJara bu adr
vermrsterdrr_
(Ku) $amaolarla beraberbulunan egbir ruh-
, Arvak-
tur.
Qaptr Han - Aygr yeleli iyi bir ruhtur.
Do.okti - (Al,Yak) Topraklann ruhudur.
^..Plri-. tett Biiytrk ve eq ruhlardan bagka, Altay
r urKlenDceDuadt tatryan bir takr-okiiCrikruhlardrr.
(Al) Tiirenlerde $a.Eaat heyecana getiren
,Elegem,
ruh
(A,YakJHer $amantn bu ad ile ayn birer
,Emeget-
ruhu dahavardrr.Bu ruh $amani korur.
,q$- lAl,_Yak)
runrar(ur,
inanlarda. hayvanlardabulunan e5
(lJk: Kuhlai).
Garan- (Al, Yak) Sulaun da bu ad9 ile ruhlan
vaiadf.
Hazzi (Hit) DaSperileri.
iyekil, (Yak) iye, Eye;Ana. Kil, KilA: Halwandrr.
(Ijekil) Ikisi birietince {Ana hayvan)olur ki bu; to-
rem saJnt.rahayvana denilmiStir.$amanlarla da be-
ratr.bulunur. Koruyucu bir rutrtui. KrrgrztannrAr.
vak) dedikleriruh da bunayakrndrr.
-t72-
 -ttit"tti emrindedir. ^Sulya'mo, ar-
I(arhk- (Al) Ulgen\n
iiuil"n ygprlrrke $amanla ber-
io""r r*"t"a" gidrhn tepesindekiduman
.liL+a6 LavhL
delikten, i.in su serperler.
kartrk igin semerler.
Kui - (Al) Yalmz insanla at'da bulunan eq bir ruh-

l,anassu-(Ak) lyilik cinlerebu ad verilir'

Maytere-(Yak) lnsanlan idAreedenivi bir ruhtur'
Nammi- (Hit) Dag Periteri
Orman ruhlan, (Al) Bunlara gok onem verilir' iyi
r. Avc an korurlar'.
Pihampar- Quvaqlarca bdyle adlandrrdrlal bit luh
kudretlere iahiptir.
;'i"tirJi t"'a""tt"re
'-a'ii*tkl'cesitii insanlara ivi
O, insanlara
aahiptir. o' ilr
. $ri"it t^"u da olaEianirstij kuwetlerj verir'
f,.ur"ili"" vahsi hayvinlardan ko.ur' Aylann'
i ha''vanlann aL ha[lmiair. Ama kbtii ruhlar da
J-i,"","t"-"
irii'iaar""i alt,nda bulunur. Kurtlann da
r. Biitiin kurtlar onunideresindedir.
Sabitu- (Siim) Destan kahramam Grlgamrg'la
[u*ln Drr pen Krzr.
Suyta-((Al) l a n r l Ulgen.
i u y u k Tan'r
A l ) tBiiyirk a r a l r r u d l r ijnr
u i g e n , rtarafindan r ' ssanlan
art'dtt
iEi ile gitevleri idj. Gjzle'i at goziine benzer'

gbklere qrkar, yeraltr dlemine^iner

gia""ud vutl"* kadii g<;ttirtrr.Suyla. igin
ancakrakr serailir'
kesilimez,
Suyla ay ve giineg krrprntrlanndan yar'adllmlEtlr'
vlaln bir edrcvi de insanlan -gijz alllnda Du'
rrarak, giiidirgii
iaii."""t decisiklikleri Ulgen
ni;'.ai-lsiide$Siklikleri haber veF
Ulsen e hal,er veF
ii. to""fit"ta"'t sonia Samangcikleleve yera)trna
t Suv't", $aman'a fiicum ;decek kdtii ruhlan
"n
Sur - Yikutlara giire, genel-olarak insanlarla be-
)ef bulunan ruhlara verilen ad
-113-
 Bu tiiren yaprlarken oraya gagrnlmrl olan $aman
dualar eder, YaFkt ga$nr ve onunla birlikte tdrende
kesilen kurbam Ulgen'e giitiiriir. T<jrenler srrasrnda
Saman\n gdldere Skanlmasr iqinde de yine Yalrk
giirevlidir.Efer Yayk yardrm etmezse$aman da
fu;kleregrkamaz.Bu t{ireneAltayl'lar {Ustiigir) derler.
(Yayrk igin beyaz kumaqtan put yaprhr' Bu puta
beyazqerittenbag,kulaL, el, ayak ve ku1'ruktakrlrr.
Ayaidannakrrmrzrserit dikilir. Bu putlar yirmi otuz
kidar olur. Hepsi beyaz kr)dan drijlen bir ipe
sralanarak, e}1n arka tarafindaki iki Kayn agacrmn
arasma gerilir. $aman dualannda Ya,'rk 96yletasvir
edilir: (Krz bulut srrmahdu. Dizgini Ebekuqa$drr'
Kamgrs bozalev,g<iktenhaber ahr. .)

K6TORI,'HI,AR

(Bu diinyada fenahk yapan insanlalrn ruhu

vilcuitan aynhnca yeraltl alemine gider. Orada Erlik
Han'm uqa$ olur. Biiliin inanlara fenahk etmege ve
akrabalanndan birin ErlikAlemine gekmege9ahElr..)
Altayh'lar bu r-uhlann (muayyen bir miiddet yer
yiiziind; dolaqtrgrnainandrklanndan dolalr bu mtiddet
' zarfrndakorku iqindeyaEarlar.Eger bu mtiddefiginde
baglanna bir feldket geli$e bir yere gctqetmegemecbur
olurlar ve ruhlardan kurtulmaga gal4lrlar.. )

- rlo-
 Tdz, T<ts {Al) Ulgen'in en yalon elqisidir. Kurban
kireni yaprhnca $aoan; Suyla, Karhk. Yuta ve yavrk'l;
goklere Ulgenln bu_zuruaa giderken, gelenleri
]{ar$tramakrqln Utgen; UrukgJn gdnderir. UnrkCi buq-
lan goklerin beqinci katmdaki dairede karsrtar.
iiamanin getirdigi l<urbam abr, Ulgen'in iltrn
kaprsmdan )Qengrrerek kurban sunar. gelenlerede b;r
kaz venr. Unleu bu kaza binerek geri ddnerler.
Urukgr gdklerde bulunur, yere inmez.
'Al) Ulgenin olullan gibi Yayrk_tainsanlara
. .Yyrk-
ryilrk etmek,.onlankorumaklag6-revlidir. Ulgenin oglu
oeglse de, yajnk onun viicuduodan aynlml$ bir parya
ve Ulgen'rnemirlerinevasrtaolan bir'ruhtu;. Ule"o i;
emirlerini yerine- getirmek itj ile gdrevlj daha 6a9ka
runrar varsaoa Ia}1k hepslndeniistiindiir.
IJqiinrli kat gtikte bir {Siit gdli.iJva-rdrr ki, bu edl
sirtledolu olduguiqin tAk Gtl) de denilmigtir.
yayrki bu gdle
_Bir .Cocukdogacagl zaman Ulgen.
gonoenr'., YaJakt bu gocuga getirir. bdylece qocugun
runu ventmls oluf_
Altaylr'larca !9-\ g.y'lat ve sevilen yayk igin
enler yaprhn
titrenler yaprllr: Ilkbaharda koJ.unlarrnve losral<lann
sa&lan ilk siitii bulerjrla karstrnlrr ve bir leoa
yaprlarak tYajnk a. a sact
sacr sa-.arlar)
sararlar) {i)
ti) . Bu tdrene {yaJ,rk
ryar-ik
KarorrmaiOen mektedtr-

(l) Anadolu koylerinde (yavrk) denilen rahtadan

yaprlmr: kucuk varil bigimindebi; kaD vardrr ki. kac iki
bagrndakiiple bir yerdeasrlrr:lcine stil konuturve on"; ile
ri geri devamlrolarak sallar ve galkarlar.BdylecesijtLin
) adr.biryere toplanrr,sonrabunun iqindenfrkaflhr. yal rk
denilen ruhun sirtle ve sut gitlii ile ilgi',,iolduguna gdre, h;lk
crasrnda bu kaba vedten adrn ondan gelmesi ihtimali
hat'ra gelebilir.

-174-
 (AltayL'lafln tasawurlanna gttr, kattii nrhlar
biittin
yer )rUz|jnedagrlmrgtF...Kitti ruhlar inzibata
Dekteri-
ayet elmezler.-Aralannda kavga, ihtilAf ve savaelar
orur. ttuntar Coka9 gijzlti-veoburdurlar.Dipdiri insanr
r:qma crDtyu!3flal. brn hastalarursaAltyh'lar {Kdtri
rtuD yemektectrr). Bin dliirse (Kittii ruh yemil) derler.
vucutraxrner yzfa kotii ruhlann lslrmaglylaolur.)
. l{,oj.u ryhlar_g- aJnlan dlii ca[lanmn arasrnda
reil( at vardtr. Kabilelen ve alaylan olur. Diinyadaki
rorunlar.rDrn obalan etrafinda dalagrrlar.Qok aq gdziri
olduklan igin obalarada akrn ederler.Su,;lu" oifilui
rekarve sokulgandrrlar.Kaprdangiremezlerse Lir delik
Dulurevegrrerlerve yemekigin insanlarasaldrnrla

CINLE& SEYTAM,AR, ZEBANILER.

CADII,AN,

. fiirk mitolojisinde cinlerle, Seyt&lara cokca rast-

lan)r..Ancak sonralan muhit ve din de$qtirme etkiler
aiunca oziIrkte Seytan igin feqitli efsaneler, hikAyeler

. AltayL lar.a gdre.$eytanlar, ntne ve fesat grkarmak,

Insanlan qaErrtmak, kandrrmak igin Erlik-Han ta_
ralrndan gdrvli idjler-. Cinler de jok defa yine bu
Lannnrn yar.drmolan olmakla beraber, diinyadi da in-
sa,nla{r 9arparlar, hasta ederler,a}riret 6lemiode ise
zeDanrrotunde bulunurlar
-feylanlar grize gdrdnmezler. Ama insan ve hal.van
-boy-
Sekline de.girdikleri olur. O zaman baSlannda
nuzlan bulunui. Bunlar gok defa birtirinden avn

-1 1 6 ,
 . Yanlanna yaklagrlmaz, atelten Ya'
lardrr.
e.altr al"-ittdu kcitiilirklerin tannsr olan Erlik
.;-h;t;;-;it de tannsrd:r' ciinahr olan insanlara
geytarlarr zebdnileri'kdti
"""ii."i--iqi"
vardrr. "i"t""i,
ay Tiirklerince Ayna'lar yahut Aza larrn emrinde
bir kadro ile Cinler, se]'tanlar bulunur'
<'lerin Tajest, TokulEa adrndaki.buyiik cin'
;;k;. ( Eii*;'" ' ad,ndaki hortlaklalr ve {Qor)
cinleri de var.drr.
'nlii g9
kahraman {Cestni Beyi io hikayesrnde
ili""", in"- eti yiyerek kan emen cinler de hatsrz

Cinle.ile qeyranlatnvastflarr.tirreyiglerihakkrnda
rKrsr
rralan Ttirk mitolojisindeyer alao etsanelerden
ri) de gdyleanlatllmaktadrrl
iann ilk'ttncedevleriyarattr. Orlara (Cau)derler\i
;;;';;;; o;;n meskeni havada idi Yedi
yrl bu cihana
-;;1"; hikim oldular' Ondan sonla tann
r) i; yanttr ki, Eevtan oDlardandrr"
n ve.lbrani dilinde (Azazil),arap
(Heris)
"a,-Sti"yu"i
tir.
evlendi. Kannca, ii imcek, gekilge, kus
'fi;;i;;U, savrsizevlatlarroldu..Bullar . yazrlarda'
-
ormanlarda' volIalda., vi r6rnelerde'
"kri
J"uiut", tuv rda,su vol'
lhanla
bulunurlar. "r"ta^.
Cinleri, melekleri tann giikte uiunduruldrl. On-
buiunduruld
'1'3nr1 gbkte olan me-
Gai edilmesini emlelti
i"ai ti, ilfi"t tt"tt Biri lahmetimden'
a" ?"""L-t.a-. "vledim bnce
lkisine"debakrD:'Melekl-er
,i#-;;kit[t, ttttlii tu' tu azaplar go.duler'
 rr;
l"ffii#s.yt
?""l:1
izerinden bir kedi atlarsa iilemin ruhu cadr

f veya iilen hortlar.

iiffi n lozlan da vardrr. Ama bunlar arralann din_

ler. istedikleri zamangrkar,gezerler.Analan on'
uymayamecburkalu.
:r cadr krzr sevdi$ ile kagmek isterse anasmrn

gn**giffiHl'i*
sinde iki kuyu vardrr. Bu kuyulann birinde bal,

n
de kan buiunur. Cadr krzr baldan, sevdi6i de
zaman her loyafete girer, her yere $'

adlyr yok edebilmek igin onun balqesinden bir gril

umak lAzrmdr.Ama o bahceninbekqisiaslan, ya'

*#,iffiTl-ffi
kaplana benzer bir kedidir. igte bu bekgi kediden
frrsit bulunmasrgerekirki bu da pek giigtiir.

KOTU RuHr,AR,ciNLER,
SEYTANI,ARDAN
BiR TiAKftrbm{ KiMLi Ia-ERi

Abasi'ler-(Yak)Kittii bir talom ruhlardrr.

Acuman- Kdtii ruhlardan biri. Yahut k6tnl0k

m;u-x*
Ada 0ke- (A1)Olmnqbabalannruhudur. Bunlar Er-
Hanln idAresindebulunurlar.
Aldao, (Al) olen bir adamrn,daha dncedlmiis ak-
ralarrndanbirinin ruhu bu adr taqrr. Aldao, Srine
Iuh ile cjlii evinin etrafrnda dolagrr. $aman
ut Kam temiz ve kutsal tamndrgrndanAldaq ta'
dan kir.lelrnemek igin 6lii evine grmez,
kalanna bile bir hafta dlii evinden eQyaverilmez ve
i ahnmaz. oliimden lork giiE sonra, dlii evinde bir
-119-
ffi ?1t":$*y*ifi
F.hr,H?!,tr
ffpff iq,"*1,-,:",""1tri
j$*1rtr-#_ffi?
iHil.iilii{;
""I"f
H:f ;
i"4"$lii{{i,,1i$}rHni
mt"r*ffrtrg
i,-r"lu,
g*:l3,1T;:llilil
J*;lx"lffi
'I:rfi

,#ffijtr:il$*
CADII"AR

mr*ffi*ffim-118-
 tdren yaplhr, yemekleryenir. Tdrenettnce$amangelir
Ardrg .agao ile tlitsii yapara-k Alda.l; a"d;;;
gajl rdr. Aldacr'la.ra
dliim ruhlan da denir-
. Almrg-{Al) Erlik Hanin emrindebuluDankdtii ruh-
lardan biri-
Altan Sabaray- tyakr Qrbar denilen yarayr in-
sanlarda yapan ruh,
_- Arsan Dolay- (yak) Kdtn ruhlann koruyucudur.
Kara neme'ler bunun emr.ialtrndadrr.
Aynalar tAzalar) -.rAl)Yerin altrnda yasayanve Er-
,,
nK nan In emnnale bulunao kcitii ruhlardrr. Bunlar:
qeytanlarr insanlan rizerine yollryarak ;d";;:i;i
ezryetler verdinr. Insanlar bu eziyetlerden ancak kur_
Dan sunm a kta.kudulalilirler. En Eakbul olan da kara
renKlr halvaDdan verilen kurbandrr. Bunlar cok vemek
---''
yer ve doymazlardLBunlann bir adr da yekti;'
Bourmaf-ahay" (yak) Oliim hastahklanm insanlara
musallat eden ruh-
-
,. Clgr Crh'lar bir takrm cinlerdir. (lki bt liik bir-
Drnyle Carpi$trglzamanr bu iki ktlttgiin vitriyetlerinde
o(uran clnter. kendr vileyetlerinin halkrnr kollamak
tqrn qarprErrlar.Cinlerden herlangi taraf yenerse,
on-
lai qau.yana clktlgr vilayet hall<_rmt
da yener. Gecelevin
Du^onterden he. iangisi kagarsa onlann bulundugu
vrl'ayetrn hakaurrda kaqar. Trirk askeri geceleyin cin-
renn! arUkrarl*oktan korunmak igin gadrnna sak_
ranrflar. lru. llirk ler araslnda vaygrndlr.) Divan_r
Lisat-iit TiI.k. Cilrtll.
rCr) rAl) Saman inanrglanna gdre insan
, Cor be-
oenrDrn.orgtnda,. nma yine insanla beraber bulunan
Koru runlar vardrr ki onlara bu ad verilmigtir. yine
\jamanlam,gore Qor: (Cint demektir. $imdi bile An_
adolu nun bazr yerlerinde teor vurdu: Cin camtl ve
rtalandr)derler.
^'.dyll:l-i.1.
-,n'tiS".
il"'"*',"u c::i:":tliJl;i:.
scr
derisinden EurKu'
ndoksan koyun

;ffl"ll:*;;l'lak) sittisiverde
grnahkarrann
,unanbtiYrikbir ruh
;;;;'i".
uorrrrrurd, (siimr.Hortlakd"qit,^:*u .::,
va.rhklann fen,
trklardrr. AqiPu'lar bu kolu -
efsun
,ii"l"'ar" mi"'"rn^*istevenlere
'
vaplllll. .,-
gc'revli kbtii bir
EdeleI_ (Uy) CehenDemdezebanr
cliktrl Bk: Cehennem) kdt
ruhuna
Ail.liu;) i,iili;;eninad venlll-' denildigr
erbi'
rlara ve cadrlara da bu
ii"tto-i"i - *.'*t tiirk'leri kdtii ruhlarabu adrve-
emrindekikbtu
i.uru n"ro"l"r' {Yak)A)sanDolayin
o'l
rlar. bulurrankbtu ruhlardan F"p ,,.. -...* ,.,,,-
"i:;#;:',;i,i; ; "" 9_'il:,ilkur'Ku' i:-
*",y":""?$:;'r'"it
un altmlE koyun derisindn
*'il;;;;.i;;'',
isindenkul6hr vatdrr.' i,1.,1':J
*
*;';;'-tr;:r
a;J**,;$X'ru r*l;.
Ai.%k,Kbttrliik'"",1'",!'-1ll
I i]il

'ffinHf
J"tIi]:tI,^
.'gil ;'I0",J,{l'';
":.
tii..iri,"i,
-.' '' xo*-"'i" ' iite-'i.id"t" "t,"et'.ti'
"r<n"-u"
"
f<oiJ ''i:'?';: cehenTTd"^.gflT:
f"t afiret aleminde'
0"1;,1X:
;i !;";11y1
""'l:i;'lil';"J r'rar,
;;fH
insanran
ilill l'l?""'?l?;'
iildiirmeye gahErrlardr'
""ilil ";
ri"i"o%H"Yi'
-121-
""i'
(Al) Yeraltr dleminde Erlik Han'rn em-
bir tahm azap verici ktttii ruhlar.
fl 'lar, (Al)
Bir talom zeb6nilerdir. Giinah
insanlan cehennendeki kazanlara atar ve
azaplar gekiirirler.
- (Al) Insanlarlahaywanlardabulunan ruhtur.
*i'.?"i"7
Siine istedigi zaman insandan aynlarak gezer,
, g6riinmez. Ancal< $aman'larla, bazr kutsal
insanlar,bazanda kopeklergdrtiltirler.Siine,yi
illrfr
l;
o insanlara,Kbspek9ii derler.Eger bu adam-
bagka herhangi bir adam Siineyi gddjrse
ine alamettir. Siin, insan tildiikten sonra yera[r
, orada kendisini Erlik Han\n be-
erdenYula karqrlar.
Etriisk cinlerindendir.
t,t'*su*";,
.'kugla
-.{U_tr, Kartal gagah, Eqek kulakh. yrlan
Dlr Clndrr. lnsanlara azap verir.
(Et) Fenalk yapan bir tahm cinlerdir.
- Cesteni bey hik6yesinde gegen briyiik bir

oa, Budist Uygur'lara gijr kittiiliik ve 6liim ver-

ruhtur. Yeralb elemi4de bulunur-
(Bk: Aynalar).
- (Al) insamn ve haj,vamn beratrerindebulunan
:. Yula istedif zaman insandan ve hawandan
,,. gezer. Yula. rnsanlara r0yalarda gbrunirr.
'lann
kurban ttirenlerindebuluour. S-aman'la
! 86klere,
yer altrnaseyabateder,Yurlada Erlik
emrindebulunan ruhlardandrr.

-123-
 Erlik Hanrn ogullarr babalan gibi deg.ildir.
yapma5n severler, insanlan lyitik
fena kOrnds,ieril
.
iilH""ii"ilt'*iii'if jl
:"J#r"*"t#'-'"t""*"r
Bunlar,
Kdrrdijslerdenbirini yaka.layacak
m,en. cehennemde kaynamakia oluras he-
;;;..k-i";#J*"fril',iH*ttX?,Tf
"d,"d"rd i
Kdrmos'lerin birbiri ile de geginenrezler,
, - aralannda
;:;1i,:i1'1,u.1fr
T""E"*,,t.ni"i"r*a'i"i..*
r^-AJtay leri,,biitiin hastahklan, dliiEoleribun-
,.Tnrkinsanlann
r.aroaDbrt)rdi. viicudund"oti" y"rJ*ili
i"'"lfi
:il':,!j":1i*:"jxlxilgi**iffx1 ,.r,:.{
ogullaninsanlanbualardarr korumaya
.dijr,j ".,'*ro
-^.].t11\/,iry1 Kdrmbs.ler
igirt.kanh,kansrzkurballar
iiil,'i;,!Xx'"'"ulHl*okutlj*,'l*^.t
fsnatrtan. eav
unu, "'pua.',lrpiti]s #i# ":41"''
sitteDviprroa'5ii-6rfi.-*.Ti*liffi::.ffi
o'U."u iizeriaekonulaaarpavebuEday
6H"rr[XlJ:"
Kanh kurbanlar.ise,Iusra-k,kegi ve koyundur.
,. kesilmez,bogulur. Ha11a_n ag"rDl,Ama
::-IYPT
nunu rrkaJ4pddrt ayagnr ddrt taraG get".ti, bu..
Su [r._
Billiltii jiJ:iJ::ff $Iff llaupiqi"i ii.,
"'#il,
^_^rluncdloriime- {.yak}. Bir takltu kdtr.i ruilann
anasr(|rr. tDsanlar bundan korunoak
igin kurban ke_

-r22-
 \rI
iNsAN

h.ISANtr\r RADILISI

lnsamn yaradrhgr iizerinde Tiirk boylan arasrada

qe$itliefsanelervar&r,
Bu efsAnelerdeu bir kagr:
1- Altayh'lara g6re;atnceyalanzKara Han ile sular
vardr. Bu briyiik tann tek baqrnacam srkrldgr igin bir
i[san yarattr. Bu insamn kanatlan vardr, eulann
r.izerinde uguyordu. lnsan buna kanaat etmedi,
yiikseklerdeucmak istdi. Kara Han onun roaksadrnt
anladrg iqin ugmakkadretini aldr. Kanatlan ige yara'
madr, suya batroaga bagladr.Bunun i.izerine Kara
Han'ayalvardr,o da acrdr,her hassayryenidenonaver-
di. ama ucmak kudretini vermedi. O halde bu insan
igin kara ldzrmdr. Kara Han gene diiq ndn
Yrldrzlardanbir avug toprak sulann iizerine serptirdi.
Biivlecekaralar oldu-
-124-
 *'
r"-":+H*Fi#i**T*"f
Irt*,*'*il
ft't*!t**:lf"*
"-"***-
'fellg$l1f
:iT"jtd':"Blt#&il:*ll'
s+llnf:tr.tf ,'-1:"i"
',H'J:,'.'^?i+rT:i'"Tl'":1"
lul*'m$"l.Itih*ft
;F.*r'r"1.?r
r$ilfr[,l;-'J
#iihl,"$:t&ll-qr'*^";l^'"tl;:"'lil"
""m'm:lqffi "lg;i[i:'X
li":*l*t"'"*
iflintlil;jliii'-*'r:+i
F;l
'i;'"1
t [3]o1
,,:#['::il""6l"'"""'1';H'3i?f
-t25-
 6- Bir Siimer efsanesindede; tannlar kendilerine
zaet edecekvarhklann olmasru diiiiindiilet Bu ille
'yr gairevleadirdiler.
Bunun Ea gamurdanbir insan Yaptr,ona

19te insan, haydlini ulaqtrrabildifi kadar qegitli

rle kendini yafttrktan sonra dahi, cismini
rroAl ve rahat qekilde brrakmamrg, gitgide ba$ka ya-
trklann uzuvlanndan da katarak insanla kangrk
ip yaratrklarortay a getirmiQtir.
Kara Han'rn yarattr$ ilk insana kanat tak dgr,
Korkut hikiyelerinde geqenrTepegiiz)e tepesine
bir goz.Cengiz'inceddi olan Batagihandansrra
vetiserieviatlanarasrndaDuma_ Sohor'unalm or-
ra ht gaz konulmug,sudan grkao ilk.insan an-
n'in viiiudu insan,-baEr ve srrtr bal* olarak
te.ildigi gib, it baqh, srgrr avakh, vansr akrep in-
tiiretilmiqtir.
Biivdk isler vapan bir l,akrm insanlar hakJcrnda;me-
,.r" ko.ku uyindrrmak. yahut kudrctli gosiermek
le viic;tlan gok biiyiitiilen de olurdu:
Sakar fiirk'leri kahramanlannda Alp-Er- Tonga,
merkant kalesinde otururken ayaklannr Zerefqan

f
'#*Htrj
inde I'rkardr.
Siimer kahramam Grlgamrg'rnda boyu on Betre idi'
Yalon do!-u milletlerinin mitolojilerinden gelen bir
dnede de-Deccal 9ok iri ve uzun bir adamdf Baqr
b,rtutiardan drgan gikar, derin denizler topug"unaka'
dar gelirdi.

:**i
-t27 -

*;'$il{irl:f,r#d
 g:rfili"#n dedi.cesetler
canrandr.
"?Hl:cakhr)
Igle yer yljztinde insanJar byle tiiredi.
ilkiDsan
,Jif;'#Hfi'lfl"$flles'lec.oreie; vanar,
*^u: 1T 4l9y gf"aresinde
de;ruzlusutantemsileden

f#?,f t#"#i:rft #tr,,.Tit""iiffiii:Tk#

Bdylece insallar Eeydana geldi.

,.9",*:":""":ii*
ili:lFlfi Br#
l;,lnr"r,:*:r-u:";!"1"-;it"rT.fi
i,,"f,iliaii
j,l1x3*
*:*j:
i""*iff
u"o_:':l:::tt,f iffi ,""r"lilifl
XIb",:I:I,:_*"'S:-"ll_,',_CqtS'""
i'ffiff"l.:[:;J}"dfi
f{'ff-""a""" g"fA.tit
Ui"Luar" ,::
?:ldTa"
#ifl
4ma rrle Al
:#?
Eje'dir.
#"'f,{
" :ff
uar einl"yi:*
rd"it"c"x
'
;s:q.1" "-
{udr;;"'";:
u
it 1n-
da

***Tg*lflir'#ktt
xt+T*}:'
IH ltIf iffi
er efsdneleri ,l:'a;::::'*t,*"':.,"":: aben z. bu,'
;;;i;;';;i,;i'x'Jl#'.T"f
vardrrk
,;#i..uiiili,ili1li,l parea i;;.f,',iii,'"Jg:,""-"^:
radrnorau.
aunr;;r;i;].
etsirnde de insanlann tiireyi$i bunlara
Oulir_Qln cok

i*i,*fltilfl,$fh,$;""']i*
-726-
 Yine ya-krndoFumitoldisi ile gelen(Uc Bin UDL)
da
g .tsdg b."y"ki$ k! !q, rE*r- uqi Obi ti,l
-g.Ge*
tuuardan drgan gk3r,_baLF denizdera[r,
larak Lrzartlr, yerdi. Nuh tufad ,aea&nda Eu onun iu--
ancakdizlerinekadargkabilmiqti.
..Bll]al l'a]nl1T.'rrkMitolojisindedegl, her miletin
mrroloJrslnde bol botgdrmekmiiEkiindiir.
. $u var ki, sosyalbrinyeninana geleneklerine, derj6
rlall$.talna. baglanrnak zorunda bulunan insanlar
Clzortten bu -g:bi gesitli tablolann hududunu
aqamaztar. Gatrdriklerinin drgrna hayall-.ini
kaydrrmagayaradrhgJ<anualanizin vernoezdiAncai
materyealnaklayeii.
siirdiiklerinden
Xli$il,i?!, ""

iNseNoeN fiinuuEMi$ h.[sANr"AR

," TIk,TiP.l"ji"p9e de,iDsandrntiirenemigiDsantar

gonltuektet[r ki, bunlar da tann ve tann'calardan.
Da$ka canh- yarattklardan, yahut tabiatta'mevcui
Da9kavarhklardan meydanagelmiqlerdir.Ama bun.
ramangoFununyine bir taraafi insaldrr.
Bu inan4lara iirnek olarak alnan o dogum
{iiyledir:
1- Kurt geklinegirmig tanndan,
2- Tanngadan,
3- Tann tamnanbir dapdan,
4- Kurttan ve geyiktn,
5-Kdpekten
6- Aga9tan,
7- Testiden,

-r28-
 Dolu tanesinden,
$dpnklerden,
Detrizden,

lann birincisinde: Baba kurt' ana lnsan'

iilJ, S;U" insan, ana tannga' Ugitnciisiinde:
-il"t.lit a"g. Oo.diinciisiinii birinde Babain-
""1, "t" it i-""i"ina" baba kurt', q:a ge''r|'
i;;
'i"l-"a"i-g"ba insan, ana kitpk Altrncrsrnda
r'* no,,u"i ug"e1;$tltil9":I-*-"
i-o'r.i"-' 6a6adolutanesi,anain-
!i"'L"tl.'S"ti"i"a"inde:
Dokuzuncusunda: Baba kiipiikler' ana lnsan
iie-aog*aun aog-va denizden grkmasrdrr' -
gayri olarat burada gerek 3"," :9 gi1"I
i""utiuia" ot""turrn hemen-hepsi de Tiirk mi-
ndekutsal tanrnmrgunsurlardu'

bunlar aqa$da agrklanacaktrr:

tiiremi9trr.
1 Tallngadan dogan gocuk:
Babasr irrsan olan Siimer kahramam G gamrgln
kansr
lrtT-s"n-aa.a" ut tanngadrr.GrlgamrEin
tannca ishan'dtr.
S.Tann iaunan dagdandofan gocuklar:
'Altayh'lann
kutsal tamdr$ (Abu kaan) dagmri da
isj adrndaiki krzrvardrr.
4. Kurttan do$angocuklar:

-129-
 *i$ha:f;
fri*"{rtfu f,l,iJf*{f*.
l{"i:l'ru:u$lh$l"i.t""n:*
rlerdenbirisidir'
Dolu tanesinden olan-gocuKl
*lii}?}:ffi
l"'#llti:'lT{t'"f, ffi
i,}iili;N:*L'*"t"4##
friffi
f,u"iuo-Si-u"""gaogt"q
goluklar:
Kiipiiklerden olan
:ffi ;"iL'; ;il'+ tl".::l"b'i,lii,"l*
#S;Hllffiqex4:*,*,ytlLfi I
!"j*t'i?"T$i:iitr"*il4,l:-'*lr"lri#'H
:H"';}ff BfT:;'Jt#
na seldi Bu
ii#'';;iit
kop.u19':-'-"1.: t^*:*:$'"r,X;
-'ii'
lerden gebe
Pi."Sagan fff;li'si'flTit'"
^X"e'a""m'a;t,'
,i. B.rnlar da bir
":lT:1' Han
iffi f"*T*"""u:;l
"it"'ii b''lardan
ninbi*' q"Ftln:]::::"::*l;
*e buefsanesi
';::1f ffi i;*
il;:;r* **;'t"lxt3:t
ql1il.'HH1HHl'i
ffidi|F;i
fJfi l"#l\,"",i$ :H:
ffif"t"il?'-l#]i#.':Tb-;uil"
"-.'.:li: :i*ill
[' t'4"' tr' auc'
ir"iJt o"augauaog""a"t"t'
"",tBasrakiirrezi
0- Denizdengrkanrnsan:
lt";T::::i : lU, ri'oiun'ouo"".'
 Tukyu destamnda;bir savaq eonundatukyu'lard,
kalabilen,elleri ve ayaklan kesilmigoldu!'u halde1.i
batak$a brral:rlan on yagrndaki bir erkek gocufu, bi;
disi kurt gdrmiig,besliyerekbLiytitmiig,nihayer kuri
delikanholanbu sakal,locuktan gebekalarakon jocuI
dogurmug, bunlardan biri 6ile olan (Assena) y,
almrstlr.
Cengiz'inceddide erkek bir bozkurt ile disi bir bev.
az geyik idi. Onlar denizigegtiler.Onan nehri kaynqpt
ile burkan dag,rcivanna yerleqtiler.Batacihanadrnd;
bir ol-ullan oldu.
Cengiz-.bu Batacihan'dan yetiqen ofullanr on.
yeorncrsl(ur.
5- Kiipekten tiireyenler:
Bir efsAneyegdre;Tatarlar bir prensin bir krmrzr
kdpekile olan miinasebetinden tiiiemislerdir:
6- AgagtandoEangocuklar:
Karakurom daglanndangrkan(T\rfla) ve (Selenka)
rrmaldanmn birlegtigi kumlangoadrndabir yer vardr.
Burdada iki agagbulunuyordu.Bunlardan biri fist*,
obiirii de ka]'rn agaq idi. Bu agaglaf dag kadar
biiyiidtile.. BuDlardatr musikiye benzeyen sesler
grkmaya bagladr. O agaglann iizerine her gecenur in'
iyordu. Ciiniin birinde bir kapr agrldr.Kapmrn iginde
Qaduabenzeyenbeg ev vardr. Bunlann iginde birer
gocuk bulunuyordu. Agrzlanndaki bgru ile srit
iqiyorlardr. Insanlar bu hali gdriince qagrrdr. Bn
biiyngtnden baglamakiizere beggocugau adlan ver-
diler: SungurTekin, kutur Tekin, Tukak Tekin, or Te-
kin ve Bufu Tekin. Uygurlar bu gocuklanntann ta'
rafindan grinderildi$ne inandrlar, en kiigiigirnu
kendilerinebaqsegtiler.
7- Testiden do$angocuklar
-130-
sulanndanCrkaniDsandr. Bunun ba$ ve slrtr bahkur
Giindiizleri karaya grkar. Al(gatoa kadar yemedep
igmedenkaradaki cahil insanlara bilgi vermeye gahq1.
alr5amoluncayioe denizegirer, geceyisulann a.ltrna6
gegiri!.

TUT'AN
TUFANDAN SONBA,YERWZi}NDE iKiNCi
TUREYI9

Tufan eGenesi Tiirklerde, iizellikle Stimer'lerde

geniQyer alarQtrr.
Tufan hakloudaki bir SiiBer efseDesisdyledir:
Iasadar, tarr ara isyan ediyor, enirlerini dinlemiy.
or, kurbam kesmiyorlardr. Insanlan yok etmege, bu.
nun igin de tufan yapeaya karar verdiler. Tannlann
iqinde Ea insanlan severdi. Bu sebeple,u5rumaktaolan
Uta-Napistimln (l) kulagna bu karan ulagtrrmak igin,
onq! iginde kal&gr kamlstan yaprlmq bir kuliibeye
dolruryavaggasdyleniyor,tufan olacahDr anlatryor.
'dta-
Napitti; sonsuzhayat srrnm aramayagrkmrg
bulunan Grlgamrg'a (Bk: Grtgam$) Tanrr Ea'mn
sitylediklerini, gegeotufan ola''rnt liiyle anlatryor:

0) Efsaneye stre (9uruppak) b{lgsinin hekimi otan (Ubar'

Tuudun) un ogl,rdur.Asrl adr (Zi)'ud.udu)dur.Ut{- Nspii!i'n
A}ahsdr. Papes(Bero*' bunu (Ksi.utrus) a fevirmi$r. ur'
$anapi de, Ub- Nspiltim in kayrk9fldrr.

-t32-
 (Ey kamrgtaugit,eykamrstanev' eyduvar'
Ev l<arrrgtanev, dinle:Ey duvar,anla:
Ev $trruppak'tnadaor, Ubar Tudun'unollu
Evi rk, bir gemi YaP
Serveti terket, haYatrkazan.
Miilkten nefret et, hayat! kurtar'
Biitiin hayat tohu-6lannrgemiyegetir'
Yapacagrngeminin
Btiiiiir hayat iohuolanm gpmiye getir'
Yapacatsngeminin
biitiin biiydldiikleri dlgiilii olacaktrr'
Uzunlufu ve geniqligiaym olacaktrr'
Sonraonu sularaindir,
Anladrrnve efendim,Ea'Yadedim:
Evet efendim, emrettiklerini
Hiirmetle karqrladrmOnlan yapacaglm
Fakat, qehre,halka ve ihtiyarlara oe diyecefim?
Ea agzrru agb ve konuqtu
Ve kullanna, banadedi:
Seney insan,onlara96ylediyeceksrn:
Tann Enlil barrakarqr fena fikir besliyor"
Bu viizdenartrk Qehrinizde oturmam
Ve iundan sonra yiiziimii artlk Enlil'in topm$na
cevirmiyecefim.
Tannm Ea ile ya$amakrizeresulann igineinecegim'
Fakat,o sizin iizerinizeselvetyagdrracaktrr'
Bir siirii kul, bir Yrtsnbahk,
.....Bol bir iiriin'

-133-
 Urdtiler.
). lki siihsam idi (ii9te iki)
Benim olan biittin Eeyleriona (gemiye)yilklettim'
Benim olan bntiin hayat tohumlanm ona y0kletiim'
Biitiin ailemi ve akrabamrgemi iginealdrm
Ovasiirirlerjni.krr hayvanlanm,biitiin sanatadam-
igeriyealdrm.
(diy-
Tann $amag,bana bir zamankararlaqhrmrqtr

I)iona"."r,, ut uurnustti bir dolu yagdrracak'

O zaman gemiYegir ve kaPrm kaPa'
Gisterilen zaman Yaklagtr'
...Gitnderin,akEamiistii dolu yapdrrdr
Yaklasan boramn manzafasrnl seyrettim
Buna Lakaral<dehqetlibir kolkuya kaplldrm
Gemive qirdim ve kaPrmr kaPadrm'
(
Geminindanencisi,geminicPuzur, Enlil'e )
Buyiik evi (gemiyi) buiiin iiindekilerle ona emanet

Sabahtilk rqrgrnda.
Giiklerdenkara bir bulut grktr'
Ounuicerisilde Tann Adai gitriiliiyordu'
N^brl rr. Sar.rlh (Marduk)dndengidiyorlardl'
Nida edici olarak tepe ve ovalar iizerinde
vtriivorlardr.
'
lrragal (Nergal)gemininkazrm krdr'
En-Urta (inurta), ilerdeki kastgalr indirdi'
Annuartaki'ler rgrklarullparlal'tllat'
Panrtrlanyleyeri aydrnlaitrlar'
Adattn kasrrgasrgdklerisiipiirdii'
-135-
 Lttuflarl
.-(B-atruaza inecek)dolu yagacaktu.
(Dara.k sokiiDce).-.
*rrr.krntErF
veokunamarbrstu)
fflf,t ll",lf getirdi
Vocu&..karasalqz
Kuwetti (Ada.o)...lazrE olam getirdi
,r^qrno
glindeonua $ekliniyapth.
duvarlann
viiJlfi"i 10 Gar, (120
u,rlfj"u "0""
Ve ddqeEesi(?) yine l0 Gar genistl.
ynun,ysromu SekJi_ni
verdimveg;zdim.(?)
(,nu altr kat iirttiim
...Yediyebttldnm-
Ig krorm dokuza b<ildtim-
Orta-smabir direk yerlegtirdiD.
tedarik
etti@veiejrdebritiiniezrm
t"lT.$if"",ii,Hs
Tekne (?) tizerine altr sar kara
sahz ddktiim.
Krs@rtzerine irgsar zifi ddktiim.
_rg
Yiik tagryanlar rig sar,"g
s""a-l"Guil i"Ei,l"ii#?, c"ii;t*".
halk igin";;
Q_ahgkan srg,i* t*ti;. "*r,.0,.
Her giin koyunlar keitiq.
Arpa-auyunun, susarngarabtnr,
yag ve garabr
frarl(a nehir suyu gibi iqirdie.
kutusu agtrm.ellerimi merhem
d"lffH-l"g
t'seoinin vapEas'Ibitmisti
:]ili:ftff":d""
Geaiyi yapanlar yukan ve aFaAr
- 134-
 Her rgrk panlher karanhla d6.ndii.
.......Yersaaki....-bitmiqti.
Biitnn giin (Sagan*lar i!tdi)...
Siiratle yiik8eldi... S, daglara yeiitti.
(Sum) Halka bir savaggrgibi biicum etti.
Kardeg kardeli giirmiiyordu,
lnsan gdklerde tanmmryordu.
Tannlar kasrrgadaniirkmiiglerdi.
Onlar Anu'nu gtig'iinegekildiler.
Tannlar kdpeL gibi duvann dibine biiziilmiillerdi.
Tannta lltar doguran bir kadn gibi baprnyordu.
Tannlann solucusu tath bir sesle g6yle feryat ve
ligan ediyordu:
Ogiin gamura ditneydi.
Zira ben, tannlar heyetine fenahk teklif ettim
Tannlar heyetinebetr nasrl feualk teklif ettin?
- Halkrmrnyok edilmesiigin ben nas savaf tklif et-
tim?
Halkrmrbenmi yarttrm?
Ki onlan ufak balLlar gibi denize atabileydim.
Tannlar Annunaki'ler onlarla beraber fiSan ediy-
orou.
Tannlar yere kapandrlar ve oturup aflad ar.
Agularl srmsrkrkapanDr$t!.
Sekizgiin ve gece.
Fqrlrnq.ltltyl $iddetiyle deva.mdtri ve kasrrga
memleketl bltrr.!r
Yedincigrin kasrrga,bora ve yagigdurdu.
Ki bir ordu gibi niicadeletemigti.
Deniz sakinlegti, yrkrcr riizgdr dindi, kasrrga kesildi.
-136-
 baktrm' seslerkesilmisti'
Giindiiz oluncq drqanya
ve insanl& camura diinmultu'
Etittin Yer diifldiiz olrlugtu'
iJ"lJt '" tqrkviiziimecarptr'
"ot

H*,*'*$l*lTl****l;"f'"
'"3""iili'll:T;ilji?,i't,,t
vo.a" .
iizerine.oturdu'
l-l a"c'mn
il.i liJ'i
il"i" a"n g"tt"r "ttu ve.lold.rldatmadr'
Nisirdagsemivituttu'
iiii'iJ.iii"' ir'*i gunde'
IGmrldatmadr' Nisirdaarge'ivitut'
t'llllT"#'' otu"'cti giinde
tu. i{rm datmadr' Nisirdansemivitut'
ilLllf#''.*i"uu'cir siinde
tu ve krmrldatmadr'
giindeNisir dats gemiyi tuttu
BeEincigiind-e,altrncr
ve krmrldatEadr'

;"'*LHTXffi imvesarwardim'
fi;l:tHll:ff f :iTl*,""if;i'i""""*"u'
Bir krrlangrqgrkardrmve sahveror,m
''"ff
;:?ffi
f*l?i""::'*T *',u'
i'uii'l*",""
';"0,"
ffi-:"''lJ,3!:{J":":F-fl*l}".;,.u"
!;4"'
*,"r#TllX5xaHT"p3"Ha?ir"1i?'t
-137-
 rnsrn,
-'nuf.ui
aslna
*".rtu."t ve (ber Fey) yok olmasrn Ta-
"din lekelenmesin)'
iiitti ot"o (ue itteu"
Kasrrga grkarmaktansa
Aslan sibi insanhg'reksilteydi'
ek-
Xu.tt*-" gtf.u*."f.tansa kurt gibigelipinsanhfi
teydi.
Kasrrge frkmaktansa
(bitirevdi)
BiI krihk qkrp memleketi
Kaslrga crkmaktans
iIIa r l.. ve billdhit qrlsp memleketitbitireydi)'
]reyanet
Ba[a geiinci,ben biiyiik tannlann srrnm

iiru- Hu"i"'" (... ) bir riiva giistefdim o tannmn

m bu sureile duYdu.
Simdi onun hakkrnda arbk bir karar venn'
iunun iizerine tann Enlil bir gemiye girdi'
elimden tutiu ve beni dniine getirdi'
gdktiirdii'
Kar't-t da Orrii,ttegetirdi ve yantmda diz '
bizi kutla<h
eirr'tl..nr-u dokrindu, aramrzda durdu'
(vededi):
llta- naorstimbundanevvelsrrfbrl insangibi'
n"l.i ii"jai' Uta, napi$timve kansrbizle'tannlar

aPzlndaoturttular.
Ylkrn tark Tarihi: $ GdnaltaY

anlatrrlar:
Tulan hakkrnda Altayh'Iar da lu efsaneyi

-139-
 Kablan yedigeryedigerkoydum.
altrna kamrglar, selvi ve mersin agao (?)
-.--91]u."
ylgchm.
Tanr.rlarkokuyu aldrlar.
Tannlar tath kokuyu duydular.
sineklergibi Lurbanrsunanrnbagrnarop-
,--T-.hr,
/an(olar.
Tanrrlann hanrmr.yaklagmca
..Ke1digryu9uiizerine Allu'nun verdifi gok krymetli
rEi.icevherleriDi
yukan kaldrrdr(ve deorr:
..^,lI !:19.t ."1*:ut,olaotanntar,boynumdaki
gok
yaKut mucevherleri asla unutmadlgrm gibi,
Bu gilnleri daima dtigt_inecekve otrlan asle
un_
utmlyacaarm,
Tannlar. Adat'a gelsin.
Fakat Adat'a, Enlil geleisin.
Cunkd driqiinmedi ve kasrrga5ngrkardr.
Ve hallomr yok etrnek igin, onun iizerine sabverdi.
Enlil yaklaqruca
Gemiyi gatrdii, o zaman Enlil suratrDr astr.
Tanrrlara, igigi ye kargr otuelendi (ve dedi).
Hayatrnr kudarabilen birisi mi var?
O, s-a! kalmyacakt:r. Umumi harabiyette hig
bi!. in_
san sag kaloryacaktrr,
O zaman En-Urta agzrru agtr ve konu$tu.
Ve savaqq Enlil'e dedi:
Ey tannlar.prensi,ey sava$g:
nen nasrl h19dii$r.in[oeden bir kasrrgagrkarabildin,
Giinahker olanrn giinahr kendi ba5rnainsin.
?enbihe aylon hareket edenin kabahatr
kendi
-138-
jitr+jr$iflr"*
jir,*u**..?#ft
Yedi giin zelzeleoldu,
Yedi giin daglar atet piiskiirdii.
Yedi giin yagmuryagdr,
Yedi giin firtrna oldu ve dolu yag&.
Yedi giin kar yagdr.

ffimff
ffifl{1iltut*,TJ'"
-140-
 ffi
trJhy"r

fiffi
f###F{#$#tr
^"i#Tffi"'
gS-
;'""':"""11,i::"'*r
i";Yil.J:ii:"",uX|'
**lr"i:,
r'Lig1' "-
Jt'J.[l$:';:5
"i',*,i$id#,"'*.{l'tlil
*q'gf$,p$ng -141-
:"Si""li,ur:ilxt"f
;i#e[:'ffi;ffi'f
'.:i,fJ"ff!1'!$'x'fr$i
ar, kanath
r'a"atl'bogalar'
ar gibi.
ffi oisir** : Kurt Srgrlt
Ar..Bosa, t:l't,Ii!:
k,. oi-*'1^i
r.i,, u" xuntun
A;; i :d";"' ;(.;; xurnk'larYrlan'lar'
ettu'iu..
11't
niGt,
: KanaL.Alp KarakuE' Akbab,a'
i'eli^ir-rl^i -
horo'
li..'gun' s"ngu''
:dl#ffi;il;, iia'ga,
, Buudayrk,
Kaz'
Kau. Xe.ei". tug, ul Gbklubulgan'
: t{uma'K aknus
vlr<n oocuoni'l CELENLER
EjderhalarSemender'Behmut'
KANATSIZLAR :
':;ld'p;]":'"; ve
i<ulit,"x"Ll ";,1'"'; iir t'^rye"!1ll
ugurllr -l"j:: lli
vol
sj-ui'.kurtancr' i
*u "ra'c'
vardrmcr'Eelkath cesaretli v-
,"'i"i]rl?i'tti-l"r
,'ieu"i va.attkola.aktanmmrsbr' ,^
i ;;;;';;"., dansrkan,riirk'rereJ:li*'e;'- t"",1:"#
i;el.b"i i n et'nde'disi
'""r".r"ande
"fill'h:;;;i ijc adama'
":i;
il, iiJ"u voLsdste'ici.Y" kYIIT:
:". iii;;";-;;i;;," birinin r'annva
Haxanlannda.n
;:i'i;*dA ['.h"'a: r'dd
'an' kurr,Qeklin^de,
go'" Cengizebaba (Assena)
l,it
"!.-ui.
esinde "f.an"5"
de ana olmullur'
adrnda kurilann Dlr o"
Quvaglaragdre Bihambar
kumdarlan varolr
maM
( E r k a mA i d a r , m a s a l ) n d at a n r r n r nk u y r u k s u z
k u r d u n d a nb a h s e d i l m e k t e d r r '
r(i)k Ltorur' ^tr
Kurt, renJderine gbre: Bozkurt'
Kuri, diYe anrllrdr'
.rt. Xrz -il;t
il";d"; tovlunDda ve efsanelerde;Biirii'
-143-
 !'ll

IIAT'VANKtJLTU
Hayvan,kriltii. ilkcl dinlerle bagLyor. Bu kdlrirn
za-
Elanra genr$llyelrkadrosuna kanatsrz ve kanatL
cesidi
na]'vantar $rdrgr gibi, kitabi olan geligmiq
dinlerde
dahi bir tal m kutsal baJrvanlann kuwitti izleri
bu_
ru4uyor.
ha5ruanlardan-kimini tannlar gdkFn
_^_uj -\uPul.
gonderdr, krrni cetrnetten,yahut sudan
roprak yerf Uzuneverdi. 9rkh, ki;ini de
de haj'van kriltii geregince:insan soylarrnrn hay-
.._-B.ir
vanoan.gettEr,- aaa ve baba sa5altqr,rann tarafrndir
gondenlrtl,onlarda b;rer kutsal ruhun
bulunusu Tot-
emrzmln.sonradaanjmizmin temelinikurmugoldu.
Bunlardan baqka bir tahm halruanlannda kahra-
man; kurtancr ve.besleici oluqlan ha].van
kiiltlinLln
ana zladdelerindebulunmaktadu.
. T!rk mirolojisindekibu bavvanlarkanatsrzlar ve
kanatlllar bcjliimlerine ayrrlaral burada ele
ahnacakhr. Bununla berabei mitik inamglann ya'

-742-
Bdrte, Bitrcii, Assens, Sina, Cina, Cine, Cino, Yagkal
gibi adlan geger.
Kurt, (Dede liorkut) hikAyelerinde de gok geger.Bir
yerinde (Kurt Yiirii Etibarektir) denilDektdir.
Kugz dualannda (Alt! a$zh kurt) i6biri vardu.
Kurt, uAturlu,hayrrh bir hayvan oldugu gibi, gifa
verici hassalanmn da buluduf,u iizerindeki qr-
nanmalaraaadoludada hdlAdevameder:
Tiirk folklonrnda; Al basmamak igin lohusalanl
yastrEr altrna bii parca kurt derisi konur, Bir insan
kurdun biibre$ni ve yilegini yer6e, o insa! aemesi
qigen koyunun oemesine dokunsa hemen iyilegir.
Qocugu yaqaaayan kadrnlar bir kurt derisini or-
tasrndan deler, gocu6'uoradan geqirirse o gocuk yaqar,
uzun iidrti olur. 9ok uyuyanlar cebeindekurt gitzii bu-
lundurdugu miiddehe az uyur. Kurdun aqrg delinir de
kiigiik bir Qocu6'unbegiginea8ilusa o Qocuktrazar ol-
Itraz.
Cesaretli olEak igin de Kurt'tan g6ylefaydalamhr:
Bir adan Kurdun yiiregini kebap eder de yerse o
adam cesur olur. Kurduu her haagi bir iqaretini insan
tizerinde taErsa heybetli gitriiDi.ir.
Bir taralian da Kurt'ta! korkulur ve: (Kurt tiiyii Az-
rail tiiyiidiir) derler.
Kurdu dldtireek de iyi sayrlmaz.lslAmhk tesiriyle
yerlegen bir itrarusa giir: (Kurt Hazreti A.li'nin
kitpegidir. Onu dldiiren zarar giiriir.)
Kurdun ttldiirdiigii hayvan pis sayrlmaz, eti yenir'.
Qiinl<ii Kurt bir hayvam iiDce bogazlar, ondan sonra
yer.
Bu gibi inanglara sayg gtisterildig igindir ki Kurt
oilll sembol olara-k ta kabul edilmig; Armalara, par-

-144-
alara, bayraklara konuldugtur'
--lC,
ei. t"*"rli kiiltii olan, desianlard-a-gok yer
"o
tdtan bir hayvandlr. $aman'ltg kabul PdenlurR lerre
iloloff."tn iti-tqtnu gdreat gitkteninmiqtir'
iak,rt'luo giire kahramanlann Atlan giine$
6lemin&n gelmiqtir.
Sazr TiiiL lovlattna giire de (Apsatt a&nda atlann
bir tannsr vardrr.
Bir de kanath ve ktirekli atlar vardrr ki' heo ucan
h;;;;il;.;xura"9n' altrndakirSutciilii)nde
t"iu'i."it"a'.. Hrzrrolirmecary arqllsn 1!l1l bu
giirEii5, tutaEaml9! iSiit C<ilti) ne
ihayet
nrnayel.rrruL. iaraP
iliJ*i t"nru. saihoqedip,bit.qiftinitutmug'lKa'
-uu"-tai'
ilf;; iip;,;, c:irtteqtli*ls,at neslibitvle
tiiremrs.
gider'
ffrzrirn Xr" u"vu SozAl,rkanathdrr,Uqargibi
gu efsine
lda- irr"rrrqlu., arasrnda yerleqen bir de
--fint.
vardrr:
Aa"^ puvgambericennettenOkarara'kdtinya
*',i-'ili ii"-J.,il"li'"1kanatl bL Atabindirdi:Adembu
ffi;fi i;;il;ugarak -r.'rdr. cenneted<;nmesindenkork'
ii*i.1l"li1i""'ii Bunhdansonra Atrn ka'
tr;-iii"anndaki kuwet bacaklanna indr'
l" grkarken ditrt gdzuvardr' Ka'
igin dirnyada kalmak zorunda oulunan
"ttn ""nnetten
natlan lonldrts
il;;;;: di;"d"" o k;dar agladrki' sozlerininikisi
ou-
kiii oldu. Bunlal Eimdiki gozlenntn uzennoe bos
i;t;;;Jt. d6'-."' ti^t" gclincekurudular'verleri
il;;'i"A;i*il;;;'ina"t'i c"tu', bu kuruvangiizlerin
yeridir.
ora'
En krvmetlicinsatlarigin sudanqrkanbir aygrr
d. Hii'"ffi"bt" cinsatlar bun-
G'akti qiftlegmig'
-745-
Bii Mogolinamqna gitrede At, ugarakizerindeki kah-
rarnanrcehenneme gdtiiriir. geri getirir.
Eskiden beri Tiirk'ler arasrnda siihletli ci!ts atlar'
iCin,itldiikten sonramezaryaprlrrdr.
Kurban igiu kutsal saylan ve (Yak) denilen Tibet
okiizti kolay bulunamadrlrndan,yerine At kurban ed-
itirdi. At kurbadan biiyiik tannlara gegitli tiirenlerle
yaprlrrdr. Btyiik tann Ulgen adrna, Ugurlu saFlan
BeyazAt kurban edilildi.
At kurbanlan tannlar iQinoldugu gibi, Hakanlarve
Kahramanlar adrna da olurdu- Bunlardan bid dldugn
zaman,en cok sevdigiat1da berabergatmiiliirdii.
Bazr boylar at1 kurban ettikten sonra, kanmr ku-
rutur, saklar, yahut kurban kime aitse atr yakarak
Liiliinii onunlagiimerlerdi.
bir tahm boylardaok atrlarak at kurban edilirdi
Bir loslm Tiirkler ise kurban icin atr iildrirmezler,
mz buyruguDu keserler, bu buyrugu dlenin mezan
iizerine asarlar.
6lmez Atlar da val.drr. Bunlar (Ab-r Hayat) igtikleri
dlmezler alasrna katrimrslardrr' Hlzlrln atl ile
u'nun krr atr bunlardaDdrr. Krr At Kdroglu
dldtiktensonragoklereu9multur.
; Destanlara gir'miq olan cins aLlardan; Manaln, Ak
rKula'srveya Ak Bozu, Bay Beylek'in Deniz Kulu ve
Boz Avgrn, Orhon Kilabplerinde gegen Tadrgingor'
iqbarayamator,Kedimlik. Bayrrkan. BaEko Alp Salci
ve Azman;sayrh,az yetismisatlardalldu
Savasanrecekkahramanlar, irn kazanmllatlarabi-
Derlerdi.S;vaslafdansonrakahramanlargibi onlara
da (Unvantverilr"di.
Ttirk folklorunda; atlar letklerine gore, ugurlu,

-747-
lardan triremigtir ki bu atlar denizleri de yiizerek
ge9erlerdr_
Sudangrkan aygrrlar igir gdylede bir efsanedaha
vardrt:
Bunlar sudangrkar,lne suyagirerler.IGrk tanedir,
bijyiiludiirler. Bulunduklan sudan yahut denizden
grkarakprnar suyu igmek istedikleri srrada,bir adam
birini yakalar, iistiine binerse;aygrr buna qok sevinir,
adaml riizgar siir'ati ile istedi!-i yere gtitiiriir. Artrk
aygrronunlaberaberkalrr, emri altrndabulunur.
Ilir efsaneye gdre de cins atlar tannlarla ei-
delhalaldantdrerdi.
Yuen-Chih'leregdre ise bir magaradatannlann arr
bulunmaktadtr. Bazr l.osraklar oraya gider. gebe
kahrlar. Cins atlar bunlardandogar.
Turkistan bdlgesindeMazdaist'leretaprnaklannda
gokten inmiq, bahrdan bir at bulunuyordu. Bu at
yalrya kadar topraga gdmiilii idi. Haziran aFnda ne-
hirden bir altro at grkar, bu g6kten inmig atla
qiftleqirdi.
Mogol k6hinlerinden (Teptngeri,; tannlarla
konugmakigin gairiinmezlerden gelenbir boz ata bi"
nr'ekg6klcreg rtrErm,dolagtrktansonrageri geldigiAi
soylerdr.
Btyiik $amanlar da gdklere 9*rEak ata bi-
nerlerdi.
Altay Tiirkleri, gaman'lann bindikleri bu ata (Pura)
yabut {Argamak) derlerdi.
At, gdrtinmezler aleminden haber getiren, gelecek
fenahklan sezen. dostu, dugmanr tanryan bir ya-
r'atrktrr. O. kahramanlann yardrmosr, sildh ar-
kadagrdrr. C,erekirse konuqur, sahibiae nasihat eder.

-146-
 ugu$uz saFludr. En ugurlu ve rnakbul olan da byaz
attrl. Cins atla.r trliyecekleri za.oaDviicutlanndaD ter
yerine kan qkar.
Tiirkler, kahramada ah bir tutadar: (At OliiBii ve
Er dldmii olmasrn) derlerdi. Atm ve Itiu sadakati gok
oldulu igin (Insan arkadagrnaihanet edebilir, aoa it
ile at ihanet elmez derler).(Kuq kanadrile, er atr ile)
yani kuga kanat oe kadar ldzrmsaEre de at o kadar
lAnmdrr.
Kuyrugu uzun ve diizg0o atlar da gok makbiildiir.
Derler ki, (atr kuJrmklu olaarn sttzii bu)rruklu olur) ve
(Ata kuyruk, Yigit hyrk yalogrr.)
Dede Korkut hiMyelerinde Befen (Oruz Koca)
adrndaki kahraman da dviiliirken (At a$zh) diye
amrmlstu,
At bir evin dniinde bagl eve dogru ba$amrsa nefesi
ile o eve bereket ve ugur verir. At nefesi bazr has-
talrklan da geqirir.
Bir ada-Drsabahleyin giineg do6oada$, kf ata bi-
nerek bir deredenyedi defe gegerseo adaEa arhk biiyt
tesir edemiz.Kuru at kafasr biiyiiciiler tarafrndan sihir
yapmakigin kullamludr.
Bir evde at olursa o eve cin ve geyta! girmez. Na-
zardan korunmak igin de bir tarafa at ka.faerasarlardr.
At kafasrsuyaatrlrsa yagmuryagar.
Ama bir de tu valdrr ki; Ahn gitzii J'aganrsa;ya sa-
hibinin, yahut yakrnlanndanbirinin iileceginedelalet
eder.
Atrn kudretini ve iyi taraflanm belirtmekiqin biraz
da hikeyeieregdzatmak gerekir:
Efsanele$tirilmit atlar araslnda sonralan bir de (Ka-
mertay) tiiremiltir. Bu atrn giil suyu iger ve bAdemyer.

-148-
 .a riizgar gibi gabukgider,sevdigiada.argdzka'
agrncfa [adar istedi$ yereuta5ttnr..Gtik ve Ye-
aiinini" biittin katlanm gok krsa bir zamanda
trnr.
Kamertay biiynlii bir elmadano hale gelmigtir:Bir
d lozr bii elminrn igini evladrohoayanhiiktimdann
rsrna, kabuklan da hiikiimdann atlna verlligtir'
kabuklan yiyen at de$gmigve Kamertayolmugtur'
lrat etkisi ile yerleqmighikayelerde,iizellildeiki at
ha sitriiliir
-de ki'bunlidan biri $irin'in atr Giilgiio'
Hiisrev-iPerviz'inatl $ebdiz'dir.
Sirin in au Girlgiin, krrmra renkte oldugu igin bu
r'almrgtrr.Gtilgtn ile $ebdiz\nbir krsraktan.oldugu
adv)Jnir. Bir-anlatrqa gdre dei bir tairn iizerinde bir
r iesmi varmrg. O krsrak bazan gider, o Ayglnn re-
ine siirtiiniirmlit. Bu sebepleiki defagebekalmrg'
Burhan-r Kaati'de bu at icin gityleyazrhdrr:(Bu at
inen atlardan ditrt kanl 'dksek idi Hiisrev'e onu
r divanndan eetirtuisl;rdi Husrev yemek yedigi
att, yemeaigin-a"noniLyedirirdi Bu at dldiigiinde'
iii,"L"r"" hazrrlananbir veregdmdiiler'Re-
"lu;o,
i bir tala naksettiler.Ne vakit ki Husrevo atrn re-
baks; ihtiytri elindeolmayarakallardr'

BOGA.SIGI& KOYUN,rSQi:

Bopa. kurban olarak kesildi$ gibi, Srimer'ler ve

lmii'larca da tann tanrnmrE,Gdklilrk lerin ongunu
ustur. OIuz Destanlnda' Oguz'un ayaklan, kuv-
niimsa[;laD Okiizebenzetiloistir.

-149-
 'esil
Hanin idl'resindekibovun ongunu keqi idi . Keqi
rvausu Hitit efsdnelerinde de Celsreklecur'
iiia*-etrr adrnd.akeqilerekoruyanbir
i" i"'a'. ili"vt't"'a giire.T\.rrair
"l''f-"ra" 9l^"."qr1
ilk :l
a"*i" U"y",iA", g6i yeleli bir kegi haber ver-
n tir (l) '
I,/eri vald)r' Ya-
AYI: Aynrn da Tiirk m,toloJrsrnoe
i.r lf" "att'oytitu.a,.yr ongun
- lcnrrlar' Ayr,orman
;;;;; ;; i"-.itiiai' rabu sal'riarak. adr
iit..l. Og", a"i,*rnda oguz'unsdgsi'r Avrvabcn-
iiiih-?il,'ft ; ogu'ormandak i,r
r{'
{^"1I iqllg:Il
in ?"-riti
avlamak ipin agacayemllk
Li. agaca
icifibir olarak gcvikten
vcmlrkolal'aK,geFKwrr
"":" "I 6evaz ayrda (oktiz krz)
lyrvt L"Et"*rstt c.k-teki
sinde geqmektedir'
CbYII<, guFr, Maral. Guva Maral adlannt taqtyan
;-ik nit"ttigl] ;n""t;Ci,fedakdrhg morhAmetiile sc-
oli bir yaratrk olarak gortiltir'
(Bineper)masahndalri-sevik te. nq.avakl9f -9^g-t^::
Itii",r'ri|i..".. olarak
v"ral-amakiqin'.ilk vemlik
orarak
tr;if;"1"ff"iff';ltull;"''"' vera-
Mosor
rlarda gitriiliir.
da
(Ergenekon)a giriqte btu digi gevik yol giisterio
uqtur.
Cengizin armasrda bir geyik idi'
g'r-
Geyik. Totem kabul edilen hayvanlar arasrna

bnvE , (s"Lu* Aidar) masahndatanlrmn beyaz

sindenbahsedilir.
'.'"'J,'nt',Tl'1$:":tq;
f i::i.;li}::lt'ili:,Ti"ili"iil'fl:
Parak btiyutmiittur.
 (AL Bofa) fiirk efsAnelerindegegmektedir.yq.
M-rsrrtr,tann
:iryl"l-.r.-S.g1gpi".i, eptsi giti, erife;
ae,ruuoi, nrtttlenn (Hurri) ($erri) adrnda kutsai
-ve
son iki firtrna rannsr Tequp,u
Or".firT,OI*. ".
kahraman. GtlgamrginarkadagrEnkidu dq
,--Sumer
ooynuzlu. kuyruklu bir boga geklinde tasvir edilmisrir
uugan1lg.tn; kendjsln meyil gdsterin iitari
i..
::,i::-".1.y':,"r: Kinlenenbu tan.,ca,babrii enu,va
Eikayer ederek.Crlgamrq r otdLirmek',i!*" e;Li;"d.i
Doga gdrdermesini istmiq. Anu nihayet nihaver bof,a'yr
bo!a:,,
gdndermi$se la arkadaqr
_de _ _Grlgamig bo{a1r
b,
dldtiriiyor
0rquruyorlar, yiiregini giineg tannsrna sunuyorlar.
^ FoCa;yqsaIF g-dsterenKugrzlann bir de (Xaan
rrogai elsanesrvardrr.
koyun da gok
^ llgtT y"
arasrndadrr.. _kurban edilen haSrvanlar
tJununla berabr ko5runu totem kabul
eoenter oe ctmustur
T\irkistandan gelerek ilk defa kuzey Chi,leri
yerlesen bir efsaneyegiire: {Koyuniar yerden
:I.lsmda
orrermr$...
^yerc koyun kemi$ ekilecekolursa kuzular
!r{arml} |-'u kuzulann gdbeginiyerden koovasricin.
urkulurmesrtdzrmdrr.tbagka kabilelerdeki
edruo iok
$a$rran .kadlnlar . elierini qrrpmrqlar, koyunla"
bundan doJalr anrk sudan koy.
il:iiilj*:J
, ,$amanlargogcarkmakiqin bindikleriata rpura)dr.-
:il(lln qbr ijq boynuzlukefilerede bu ad veriliror
Dunrar gol
i ijut U) ndenclkarlar
, Cttkrurk'lerin briytrk tuDnsrnrn don renk ije dofl
ooy,u, temsrl eden dbrt oglundan; Ye$il Han a
llkbaiann bagrndabir .
koyun yavrusu kurban edilirdi.

-150-
 Kara lGrgz'lara gtir develeri koruyan (Ay8utr ata)
adrnda bir evliya vardr.
KOPEK : Barak adr verilen tiiyleri gok ve uzuq
kdpe$ de Stiaerler kutsal tamr. Bu Kiipek 9ok kogar,
avr iyi saklar.
$aman'lar da Barak'a binerek gtiklere gkardr.
Itrgz'lar bir soy Kiipek'e de bu adr verrnigler. Ak Baba
ihtiyarlayrnca yapt$ iki yutnurtamn bu
kiipek grkardr.
Oguz destamnda (It Barak) diye eski bir kabile adr
geger ki Oguz bunlan yenmigti. Bunlan Totemleri de
yine kugtan tiircyen bir kitpekti.
Kugz efsdnelerirde (Srrttan) a&udaki kitpek kndi
cinsinin htkiiddan olan azgrn hayvandt. Bagka bir
Krrgrz efsdnesinde de gitrtileD (Kumayrk) adrndaki
kitpek t Cok]'rrbo idi. Elinden big bir yabanl hayvan
kurtulamazdr. Yine bir e&Aaeye gttre l(rrgzlar bir
hrorzr kiipek ile bir Tatar prensindentile6igti.
lnsanlarda ve hayvanlarda bulunat (Siine) adrndaki
Rub da kimselere giiriinmezdi. Ancak $aman'larla baa
oanevi kudreti olan yiiksek insanlara, bazan da
kdpekleregttriinitdti.
Biiyiik tann Ulgen canorz olarak yarathts ilk in-
sanlan kdtiiliik tannsr, kardegiErlikin qerrindenkor-
umak igin bir kiipegi bekgi koydugtu. Erlik bu k6pegi
kanaLrmrg, cansrzinsanlann yanlra girebilmigti(l)

(l) Danienin Dvin komedisin&ld cehennminkaDr3rn& bu'

lunan Krbrus,Alman miiolojigindekichennendbulunanCafln
gibi, ysralhnda kitpklere Tilrk mitolojiinderastlanmamaktadrr.l

.t52-
 iki kiifuk krdeq
TILKI : (Av Mdkd) hikAvesindeki
.' H;i';d;'"cil;; .dlmikdzerev.ken
.lf *ll""Lll
ll""urltiT'ieii'ri'i-".ne''ia5lnlm'str'Bu'ada
ki kurtancr olarak gefer'
dll -'n1..'ll-d1,1
A;k;;;;i;;" hivJktannsrn'n
ao"t
1"i"'ij"'r'ia'"r San Hanbov-Ynu:r?l-
i''i#;"'i;i "Elundan
nu,'lui san Hana brr
l'9'n baqLnda
t
o-uJvuu"u"u ederlerdi
ii#i" ""l- *::l^f:tlT'
lovru'au" Kallan;,batr'
Ak ede''
iaare
;:l-""'i#iie;i;;;aga;5og" uovta"n'
ilil";" ; tannea tasvr'"qlt5ll:
aslanla ..^-*
;ii;i ti r.tirt'te ts(an cinsinden'vanm
;;;;;-;',rrJniugunaa
bir -. havvan' -lY*i::
i,i'-
h",ISlii'J".",.iliii ,*f ""
"rg,T:t:*Hf#ff
Jnun eti saranr' uyuyan rns,antl
ulel-r:-
H'iiiiu...'til;i;i';; iTra't denirmektedir'
iiirr"l*'-r'et'""r"rdanbiri ^d:'^-H"il""
::lii
lHi?'J tii,if;il;i" aJ' iie avak\
'kler.ort.
"e'len
xoJut ru".",ErlikHanrnt:'1'1,11:Tll1"^[lP';':
;:'.H'fiTldT'iiisl,-{;
irr. $amanlaragbre
*' -tll].'jr,-
(Abtu'lll ::i:
-birllff ::X'A[il
n^-,-,.,
aun takrm koruvucu
:t'if fi'# "l.J,ft'-uu"ii"
ruhlardandrr.

xl * iltlttl"ff ?r *il'lx':Ti;
:;f$:il'","J:'
*:
iitili""n""'"*i"'a"f "'-.I:"?i:kd""i,Tio;,","0"
ru
YILANI,AR : Yrlanlar eskr
l"i"";
-'"#"'tH:-'f'l
r*mxlT"*itV:;Jl
yetigtirmez.
 asrh durmakiadrr' Bu yrlamn dtirt baql her
her
a^:l"al vti" lit yizii, her vdzdndebin ag-a'
6i" a;ii, uy.t"u .eksen bir de boynuzuvarmrq'
"a"
Fil, .u"-,rn ve kedi -cibi hayvanlar slcak liilgeler
itolojilerindegegmektedir'

KANATLI IIAWANLAR

KARTAL -a. : Eski Tiirk'lerce totem olan kartal'

.iu.r tf"f.u"t idi Atillanrn soyunun ula$trgl
alin bagrndataq verdr
Ama
Etana'!'r goklere $artra$in kartah clkarmrqtr.
ksekleDde Etananln baqr dbnmirg. yere diige-rek
gdklere
roiigtiir. Qiinku Sirmerlere gore olirmliilet

Nin-girsu da Aslan baqh ve Kartal kanat'h idi , . .

rqrn
Teleoinunun da kaybolr-rqundaonu aramax
bi. kartai g<;ndermigti iki iig tash kar.-
il;;;;"i
'J#i.i ndesijn'lmektedir'
iiiiif hevke)leri
kartal
E"-fr;"*-t i"-i asla; baEh kartaldr'
aga9 sellllntu "'i"""t bir
akut lara giire giineSrnde semooluour'
de deBiqtirir' - Kanatlanm bir
X.rtut il"u"i-t";
ilkbahargelir'
pisa tr"t.r e;.. tt i grrparsa
gel-
Glut tu.aun bir taklmr analannrnkartaldanano
ine inanrrlar, ona saygr gdslererek adlna
:i;; E;;; bir kimse'valan ola.rak and iserse
^lti"it f"tat gelir. Kadrnlar gocuk yapa-
k igin kartala"tt"t
Yalvanrlardr'
AKBABA denilen
- kuq ta;htiyarladrgrzaman yaptrS
."i"*^ Ui;"a"" IItbar;kl grkardr' .OSuzun
uii'lgil-"ut""u" akbabagelmigti'
da yemege
-155-
 Sonralan giiney ve batlya gelen Tiirk'lerce,muhit
defiqtirmenin etkisi altrnda plana geoigyer verildi.
Yrlan haklundave Tiir.klerdengegerekKeldan'hlar
arasrndayerlegenilk efsaneqdyledir:
Kozmik dlemle beraber, Lakhmu ve LAkhamu
adrndabiri difi biri erkek iki biiyiik yrlan yaratrlmrstrr.
Siimcr'ler ve Elam'hlar igin yap an kazrlarda bu-
lunmughcykellerdcboynuzluy anlar, Kutsai agacrko.
ruyan yllan. kapr bekgilili yapan iri ve boynuzlu
yrlanlar g6mimektedir ki, bunlardan Snlanlann ko-
ruyuculukla da gdrevli oldupu anlaqrlmaktadrr
Siimer'leceyrlanlann tannsr olan (Nin-Giszida)ile
{Papsukal} da koruyuculuklag<irevli dirler.
Eti'lerilr (Edimmu)hikayesindede biiyiik ve obur bir
v,lan da.haLiodir

illuankag adrndaki plan da Eti ve Hitit efsdneleri

arasrndaycr almrgtrr.tBk: llluankal).
Volga Tiirk'lerince de yrlan u!'urlu bir hayvandrr.
Siimer' kahraman Gtlgamrg sonsuz hayata
eriqcbilmek igin, denizin dibinden Fkardrg hayat otu-
nu bir-yrlana kaptrrmrgtrt.
Hitit elsenelerindebir kag baqh planlar vardrr. (En-
uma-Elis) destanrndakorkung Salanlargegmektedir.
Yrlanlar igin Ttirkler arasna gelerek yerleqen
cfsdnelerden biri igin Taberi'nin birinci cildinde giiyle
denilmektedir :
Bir' yrlai yaratrlmrq, bu yrlamn bagrinciden, viicudu
krzrl altrndar,, gdzleri yakuttandrr, ona gdklerin en
yriksek tabakasr olan biiyiik ve kutsal yere yedi defa
sanlmasr emredildi, o da sanldr.
Bu FIan o kadar uzunmuq ki orayr yedi dela do,
landrg halde yansr h6la gdgiin en iist katrndan yere

- 1D4-
 Tann Ulgen,insanviicudunuyarattlktan sonra.on.
can vermek igin Kg"g Hq'" bir kuzgun CrtnderDig
Kozmogonibahsindebtiyiik tann Kara Hin da. beJr,
bir Kuguya tek varhk olan sulara gijDderdi,a6z dolufr
su getirosini sttyledi Kugu suya daldr, gkrnca ga
gaslnabula$anqahuru sulann iizerinenfledi. Bundar
karalar -meydaaageldi. Bu efsdneyegrire ilk kanaL
hayvanl1ugukuquotuyor.
.!.ufa1!an sonra Uta-Napiqtim sulann gekili
CektlmedlFnlanlamakigin dncebir giivercin,sonrabir
krrianglf, daha sonra da ka-rgasalvermigtir (Bk: Tu-
ran)
Tuma ve giivercindenbagka karga da haberci
postaq olarak taornrrdr.BuE-uTekin'in habertiteri de
uq Kargaydl (l)
Yaradrhg destamnda da qdyle denilEektedir: Kuz_
gun agzrnda can oldu!,u halde bir gam ormamndan
gegerkenyerde bir leg_gdrdii.Dayanamadr.Agzrnr agtr,
nerDen can Cam agagtannrn iiEtiiae dii$tii, o giinden
Den 9amlar yazrn ve loqm yapr"aklanar ditkmez oldu.
. . Ongunu horoz olaD boy da, yaan batrnda krzrl Han a
brr hohorozyavrusu kurban ederdi.
...Db{ Fyq. aynlan bogluktan giineydeki boyrn
iddresine krzrlkus bak_oaktaidi_
Sungur, o{uz boylan arastnda totem kabul edil-
miqtir. Oguzun oglu Deniz Han boyunun ongunu d6
gaKrrku$udut.
-Oprl,.ud' verilen kutsal kuq ise devlet kugu gibi
usunu rdl
(ll.Tdrklerd" habrci olarak gijrn)en karsa glbr. Aman Mi.
,
Loloiisinin en buJiik lanns Odin in omuzlannda llusin ve Munin
adrnda iki karsa vardr ki. Bunlar likri ve hafrzar iemsil edcr.
lerdi.

-156-
 Buridayik denilen kug, I{rrgrz efs6nelerinde
ti- gegmekiedir.
Altay'hlann
Abdiilkadir Itran rn bahsetti$ irzere
(kttgiitey), SagaY'lan-n (Atrn Pirkan) destanlannoa
- Eul
(Kaan Gerede)adrnda biiyi.ik ve kahraman brr
r t"tf;tn*, Anka
on rirrkler ve Mogollarr arasrndaki o
t"*"?ifiliil e-" u" kuEvrticr bir.kuqtuPenqeleri
p
.,"-,.:# l*lx'" r:mi'*:x":l^HJ;"": ltl"*
lardan ancak biri Yaqarot'

"",n;ixrl'gil#'&"1*t"'*'txl;"lH
''tTll'-:t' r ) nasahnda
nen rKardeqle
;:-J"-^aa sbvle

" l*'il4ff",""Tfr:t'rl"f iilln'r kadrn kue

gitetek ko"asrnr kunarmaya 9angmrgr'tr'
sekline
#91'8i1"';ni
,^""i*"li'nlu"*llulr,:'J,llf
hawanlarih.

f;T*'i:";*
n|;:m,
-,.dii:t H":fJ
l'"'5:'""h
nus,Anka dndebulunmaKtaorr'

-,*YT,tt'l::.:it"fti:ff
inerken
iJl"r:"""'-".'il:ru""
vavruqkar' lt.'a''
iqinden
i.i;;;;il'v"."
iilnl:i:11,":tt,:T'*i'f
'#;it" !"li:.i""J"'id'"i*
buvuksedir'veredekonar'
;;;;';;;("'den
r",i"':";
."ltffti,,l,1'1.:'j,"x?'::",,:'ii'xi
Tfif*,:, Efsdneli bir tarih rivayetine gdre de; Fatimi ha-
lifelerinin hayvanlar bahgesinde bir Anka kugu varmrg.
Iran kahramam Riisten'in babasr, Zal!, brraloldrgr
dalda bir Anka kugu biiyiitmtiqtii.
Bir efseneye gore de; bu kuq bir zaman gogalmrq,

,t""'*;"''.*;H;
ovarrndaki hayvanlar kapar, kagar:nrq. Necit, Hicaz
taraflanndaki halk Ankalann bu halinden bizar ol-
arak, Muhammet peygamberin Mekke'den Medine ye
hicretinden biraz iince, Res'lilerin peygaoberi olan
Hanzala Ibn-i Saffan yahut Halit lbn-i Sinan'a Eikdyet

g-+:+fl#{*i:r*
etmiqler. O da, tannya dua etmis, bu dua tizerine
Ankanrn nesli bu drinyanrn yiizinden kaikmrqtrr.
Anka iki ba$h kuq olarakta gdsterilir. Bir bagr kug, bir
bagr da insan bagr gibidir, insan gibi konuqur.
Anka'mn rjli.imii yaklagtrCi vakit, giineq onun yu-

#
ruffi
vasrnr yakar. O da tekrar bir yuva yapar. igine girer,
bir daha grkmaz,ora da atliir, kalr. Kemikleri iqinde bir
solucan bulunur, ondan yeniden bir Anka kugu tiirer.
DEVLER: fiirk mitolojisinde olduBu gibi, hemen
.tiilr,:::rii::
britun milletlerin mitolojilerindegdrdlen devler, Sekil
ve vricut baklm dan qok defa insan uzuvlanndarl
alrnarak biiyritrilmug, qt-'killendirilmig,korkung ya-
lt":1:
ratrklardrr. VUvutlarr qok biiynktrir. OlaAan iistii kuv-
vet talrrlar. Tannlarla savagrr. Kahramanlara mu-
sallat olur. ama sonunda 6ldr.iriili-irler.
T# Bunlar icabrnda bir da& yerinden kaldrnp tibtir
dagrn iistiine kor, tannlarla savagmak iizere gtiklere
doglu trrmanrrlar. Yahut biiyiik bii agaer bir gJkmede
kdkleriyle yerinden kopararak insanlar.n i.izerineatar-
''*,f.*"lir:
laa,
Devlerin birden yiize kadar gtizleri, ikiden fazla el-
leri, ayaklan, baglan vardrr.

-159-
 ##'-tttil*l+$T
trt#lTfirl
l;
bulup ta bilerekdldiirenkimee
krrk giin

-ffill*1**l'ni+,,
fr*il*+****f
*;*"{,#
ii;,H';;i,;*-,t:{l*l'r
;yIln*[h,[#"ir,h,l?:..J9.
;'rfr ::j"*1,1,''""#ffi "r"T"I:tr,*rJ'i5
,r#"lIilf,':*,'ffi":ili:[hT;T#",,TH!T
,T#;1"il;:lHx,lardaetlllnsi'ev'"a
-158_
 . Devler, en gok do$uda Hint Eitolojisiude, Batr<lada
kuzy Avrupa mitilojisinde gdriilit. Bulunla braber
bagla milletlerde hit perilerle, a5k hikAyeleri ile
suslii buluna! Yuna! Mitolojisinde de epeyce yer
ahrlar'.
^.. Ttirklerde dev olaylannrn en kuwetlilerindel biri
DuEer MrroloJlsrnde Sitylegiirtiliir:
. Stimer'ieri! Asakhu, Enmegamj ve Zu adrnda iic
bujru* devr vardrr. Bunlardan Agakhu hastahklar vel
rir, karanhklan temsil eder, bir tann ayanndadrr.
enmegarruise bir taraftan devdir,bir taraft; da dlii;
lannsrcrr. l'u devter iinlii tann Enlil,i dldiirmiiqlerse
de aonrabu tann canlanmlstr_
(EnumaElis) destamndada bu iig devinadr geger.
KAinatrn,Jaratrlqrsrraslnda(Kingo)adrndako.kurrg
_--
ve kuqneUlblr devtiireEistir.
. Ky:gti efsAnesinde gege! (Upelluri) adrndakidev
rsgok lte yen srrhDdatutardt.
dev, Kumarbi'niaDiyorit tarrndanyaprlmrgolan
- -,Bu
ogrunu_sag oouzu iizerinde biiyiittii, az su-
tann-tcrndenuzayarakbo).ugdklerekadar"aman& ula$h.
-,]tli!klk) adrndaki dev de krrgz efsAnelerinde yer
aunaktaclrl.
Iran efslaelerine gore; Hiikiixddar ve kah-
ramanlarla savasan korkung devlerin maceralan.
yakrn doguTiirkieri arasrnda da yayrlmrg bu-
lunmaktadrr.
Sefit:,AkDev)ile (Erjenk)bunlann dn plenda
,-,(Div-i
gelentenndendrf.
,Ak Dev'in-bulunduguyerdebilyii ve sihir yaDmakta
CoKusta devlervardrr. Bu dev lran kahramaruhtistem
rle gavagdrl,aihayetRiistmbu devidldiirmiistiir.

-160-
 Eni ve bovu
Ak Dev;Boncukgiizlii, arslan tiiyliidiir'
' yiizi.iniikaplayacakkadar buyuKlur'.
d"TJi* i"'iJ" Riistembununla
luroanda;rdrr'
r5,sonra dldiirmirgtur'
sa-vagm
ki' b'rnuniki
;,l'ru;iilil;;;rDev'anasr) vardrr
r' B-:^lil:
'#;i";;,-;;il ."-""i bulunmaktadr t'zerinde
lriJe'ritvu-t :::
li- sol omuzun'rn
rastlard" :*.llllflt ::
a]llb'i".v.ra-ui"kimse.
ez. memeleriniemmezse dev anasr onu Yok eder'
tjilt'"i"t"". alrr.ivi muameleedef'kltut. , .
"", auii vardrrki ouada(Riizsa'devi)
ot.i"'l'i'ii"'
r.
ie de ona silah
Bu dev gbzlerepek giirijnmez'Cdlilj-..-^-
uqar'
-lgait^" a"n^ cabukhavalarda
"), trlslmlan bozularak
Cadrlarla Ejderhalar bozmakla
atrtt.itec"gi gibi; devteri de trlsrmlanm
iirmek miimkundiir'
nur**-i"t denilen bu d"-.919:Tl:tT:J,,lt;l:
'
lsrmrir bozmak Bunun trlslmr da qok uzak-
16zlmdrr'
bulmak pk'gtr(tiir'
,.au l"fun.n bir adadrr'Bu adayr br.rrunan
gi'*'rcin
ff;"l"i':;iii;; ;;;i"J,, i4na,,.uq
sonrabkirl)" !"f::'L'lt1:1
'".Jt"il Onceada'"oiJu'ur*uit
i'"-f."rr'..
I'i lil:J,li i'se't)rstm bo'
:;*iii"n' oloJll'-'^1"",.
Fuldugu icin,Ruzs,r - d":,d"
";fr;iii;ilf : QokmirhaldgalArla ersanelerde
"r.^n.lprde
;:uflI"dilr
::lii'i;:'t1""** #iilt":i$.tir::;
lii:T iTr*tiilff*f
ffdtll,F$f;l{{'1,
i'"ii,a:r:. p""c"u. kanatlrolanlan.davardrr'
Ddrt ay-
akir hayvangibileri de gorijlmekteorr'

-16r-
 Bu da qdyleolur:

bir uyku zamam

Bu eibi Eiderhatannkrrk gdnliik
ii. "iifi;;'"t's' "lkil g*ril;,Y'";llfl
i,ll*:. r
atthr'varoh
il ii u;;'G"
'l l;"'Jiii i "Tiiiii.' grder'
e o zaoan o ejderha ijliir'
it"iil u,;;i"t*, ad'n' tuq'vu"bir efsdnede
'ledir:
arasrnda,,bani5,b:"fh;1
bulutlar
r'ili vu,"ii',a"
.
:t#l'*jli54p*=*"9,1;
ilI'"TJf,
* [ti'"il-x'fAilt:i:'l1r*r':'r*gl?
**]ll['li*ki':,m*'+"'-"*i!
n:,$il nJ;t":tft
i#i i"\""J".:ff
ii:t+:i::{";+}:'*lE -
vasar
ftil'e;r ut Ej?"'t'-';'anas-r giige
neve dcgerse'ona dolanrp
' "Ti'i.tr.tg",'v"ta"
9eker...
E5derhar,',, ag"na*t*3"j:1^'Il-"Tltllftft:;;
rurizm
'""?H;llii: "uHffi iiJ--n"aoc""Akkac
Yolu. SaYr?.
# sEMENDER:Yar<rnd:q'l-r,Dill:tleilt""ft
(semenderj
vanlardan biri de j"t"'*ftan' 1t ,?,,,r^-
r'itkiden"-:]ilr:it;
kiiciikbir
Lii.iiL bir
Hlliffl' !i'ii
'f"r'"i g1*,
i:iliill'a""i,1'. lii4:: bulunan
*.",::*"*,*t;
veateEte
l,lJJ''l),""aii. fttinatu"'au

-163-
 (GitkEi<lerha)
e<len tannsall:,'
o"**Jff;1J."*il
. Eti'lerin de lEnkiduydu) adroda, boynuztu, yarr
Doga, yarr insan gekJindeeJoerhalan
ggzida yer yiizr.ine grkttgr zamsn
vardrr. Mn-
ona bir ejderha ar-
kadaqhketmiqtir.

'^lPlf:C ,Aida-r)!'asalnda
oagl Drr eJderhanln geqer.
{Cat6au6)adhda yedi
adr
,,^F{i bSt' Ejderhadeoek ola
Yakutta-rbtiyiiklerin"
iinuu.ol"r.k l,r[B";i:iljl'*t.
F:lH*" da gok yer alaa Ejderhalann
--_ saraylan
y:^g P, saraylarrngogu kturulann dibindecitr..
rnsan elr.yerler.. Genp lozlan t.agrn"tar. Su- tay_

51u!l*,,:?lTfi '"$:il*rff*
"l'[Ys::ff
bulhtcedetesahnelerinden
bir
biri g<iyte
vurusra
teftifhrdiit",.
,^^9:"g.O.ul,"grT ejderhanrnaltr balrru
x?ser,,nrn kahr. Bunu! iizeriae EjderhagAyle
{Egei kahraman.isen bi! da}a baArnr:
i. daha vurursa; "r".1 SuvJi'fJ-ruilrrr
::r]rj -o1.f eski
CeLr. halihi abr."iderbanririaglan te[ii
Iflnedaha !.ur).diye Onun i9U ni'aerfrayine
rnrr bagrnr. Buru biten kalramao da:
tuen anamdanbirdefadogdun) der ve vurmaz.

,""11",:ff#"tiitxiiliffi
*'"-ff
ifJ"iiT
.,-P.],9ilhil*9* hig yenit-oeyeai
vardrr ki, bunlann
biri de (CoDpalak)adDrdaolanrdrr.
:l|i1ur.tld"n, Bu_
da
;,"rl,fu"iT"llTliin.r"rXlan r srelannr bozarak
-162-
yanmayan bir kugtur. Atelten 9*hgt suada tutularaL
ttiyiinden yaptrklan kumatlar ategte yanmaz. Bir .i-
vayeLegiire de ategteD gkrDca itliir.)

Nizami El oiinci'den g<iylenaklediliyor:

(Karada ve suda yagayan, bir siiylentiye giire ondai
ates sitndiiriicii bir madde gktrg iqin atSteyanmayan
bir haj'vandrr.) Rumiada (Salamandra)derler.
Yine yabancrlardan bir efsdne hayvam daha gcl-
migtir ki, O da drinyal boynuzlan iizerinde tutan
ijkiiz'diir. Buna Farsgada Tamlama bir tabirle (GAv-i
Zemin) derler. Bu itkiiz diinyayl bir boynuzu iizerinde
tutar. O bo]'nuz yorulunca dbirri.ine atar, iste bu
sarsrntrdan Zelzele olur. Okr.izbir tag iizerinde, taq ta
bahgm srtmdadr. BaLk denizde, deniz de havadadrr.
Bu dkiize Sevr-i Ahmer, Behmut gibi adlar da ve-
rilmistir.

-164-
 VIII

BE$ KUTSAL UNSUR

ATE$, DEMi& TOPRAK SU' AGAQ

AfE9

I
vardlr ki onlar
Samanistlere grtrcbeskutsal unsur
d",:ru:d;;;;rak, ;u' agactr' Bu bequneurbeq
"'tilljil"l'"i1i?r deatesin
biiyiikrsnn rJlgen va'
""'iii?iTl^
**t t""Tl-'o{:!u:i:t:d'ilu
*"u"$,. ne
*'il%i"fflfi'o,if"\ffie"::?"suirtairriu"eri
il#l;
ig"'";r*ki*l\"ll"l.5i:l."'T*f
-ttro-
 g<irede atee kulssldlr'
Saman'lar gibi Manihaiet'lere deardrcile
g"i?'ffi-*"tiii t'r ileiirttler'sabahlevin
i,'.-riil dolagtrnrlardr'
t" daltodalarda
'"'6r."1-'f?"
""p"iiti", ve biiviik an-
Ul*" ,ann saylan dedelerin

,".-r*nil,i{,tl*l:lli#,t't:,:':':'
:""
,,^'trt'*l'l;*y,^l,P"l*:'il*"FHi.
yllt"""*ili;
mlt"-i
o'"."r"ui;ii
* l'al"l"'n::al";""illl1;
*"rE""il *''"vlg' entir, yuzunesirrer'
bbylecetannnln
*T;:il'ifi ane
l"'*" birers daha
lil:11'"i'"11fi
n u^Tlrlrun
insanlara
qalarak
*l,itoii.indezedsten.ateEi
*,'#tl""-l'f$""'JfJt,"ll;::i":,:lii.y""-"
gi*""'ffi
:tX#6jr4;ii
T"f'g'i::ff ':[t'i".'ii:F$H
vasrvamazlar.Onun iCln ateq ou

t I I'mil'"l' :, fl
li'1,'l*ff
sakalrna
'1'"'l''oT;
basarakyuvar-
v-it, gelirkenkendi
"ri"i-t"
Iiltt"l-r' lllil x":,fi'T':'
"'1"::llr ilii :il'.lLi.
"1''_:t"Tjt,:?"x #illl'[';'ffi$'i'i,1:gtriili
t:'g;llrm",u
jiirf'"rn"f. .ut ile koitular, Nudayin yoluIru..DeB-
g;**x{h",'#:i "S ""ii
gi';Tii'1,'"".'i{ir'"'i"""
".at
i:li'
i]'J,# I :f l,r: iml"":.?",',1*ll';i
Nihavet
Hi:;
l,lllrtaqrntre-
i6ri" a"O-Ct;t"go* taqtaateqvardrr)

-167-
 iilrendiler.
Altay Samanlannm:

o":|ifi*ntiuiffi* veren
Ata,oulgen)siizleri
de
g6re insanlara ategi Ulu Toyuo
-.YAkutlara ver_

r..ll*k J\i* hakanlannrn belirh girnleri vard:r

ki:

:ti"*$Jlgiitp#'xt#"i:i"Ty
:i"'^"lfl
Jilf [1HH'1"""t":J""":i,3:_go
Jlli"nliiiii
:ffi .ll:li**:l;1"ii"''i'"'1i1"'i'
savgr
veinanrsra
"";l:t'#Hli*Tl;"t*lulii."o'
#"ift":li
if:,"" j:lL,,*::1'**
_Tt,o;,JJ},
,'[,t"i,"u,,T
:il:l'"::"x-{iqJ,i:1J"tJiT*f,tif,
orenrn eunde kr$rn dokuz, i
'"Lij'i,fl"1,.ffi1
iazrn c
yatrrtrnaz.kirretmem"l
rii,,ii"y,
, lere gdregrineli
rine Mazdaist 4""" .a,na. li. rrrllit

fl:,,I:;xiqu,ti'i"!:1;:#5:"i",;
:I""jiL q*9, bartrktan6onra,aagla.,,i tep.terinJi
;n'"l"J,iiffi
i."J"":1;;.;.'1ff
Ililf,
:of''il;;;
lrrHerinae,Itrgrzlardabuna uzunzamanri-
^..-fofl.f
ayet eortmrqtir. Ateg efer bilinme.
;::ruii
i:lllr",lr:l "ffi
-"-*;$"{*r,?el
-166-
 lplt*&l faydalanarak, buulann birbirine kuwe
garpnaslndan e
Flan l<rv clalarla atei bdn;i;;J;:
rnganlann araErnayayd ai.
Bazr$amanis'lerise Ulgen,ede Kuday
derler.

DEMIR

u
olaylar,btiytiksavaqlarve briyrikinsanlar
^.^BiiyUkkonu
Eranlara
'?v'fl'"ll;
oldugu, efsenelerdc de-

"'*1",f;"1'i",*ii;itffi
rurq,,bos
kutsal
unsu"oun
0,"o,u,*,,1?
"*1fl
iiifiiif,!if;,'" o"

fl#t s :r,iftx''?:ix*
r"n",,"
3*,
fltu1"
fffilfil?:
ruigrz tar dcmirdenyapuklan en rotikeromel
silahlanj
Eeydanagerirdikleri
eserleriile Jri
llff.fl:
jr,:!efq.tng sdr.e
TopatKaanadmdaki
mitik
nuxumoardemiri kegfetmigtir.
",,"B,.t:Ii
AItqv Ttrk'lerinin y".rit, t-rr",
erraJnnrn,damr, oran Erlik
! Hanrn
dem;"J"n.iaug"'giil,, lohcr yegil dem-
irden,kalkanrda yassi;;;"-;"1di:
S1gqr'lar,de-minikursalsayar,sanar
eahiderini,
-E:Hj:l *:-
buarldad;;j;"tr;;;;T,ff ; iXlil,ffij
inanirlardr.
ut"]illlt"liiuTfff;la siire;dedirilegaman
tanns
dademircilerin
(rreps)adrnda
b,"1ff'#i:"Hi]""nca
-r68-
 adrnd4i deo'
Ersenekondestannda da Bortacine
',R,Hxil"'-",r';,*{"6::"'i$n
&iiJ"lJlfr
il
:ti:n#t'"H'i$itr$:fl"'ili;"'f
'"oa-u.
Ergenekon
a"t"^naa'I\irk-hakanlan igin' her
dan-grloldrtr
tdren yapar;rarx
"{*i: ;,"';3"-l*'iii"xr'Hll*li"'ii'l?
*rj"*ti t"-""a"
:ilil"";
"''il'il,:Tff:;"":
tliJ.i'i:T'#T$abov,ann
Iri[ffi'l:ltlll t"*i*.t;:6i*::"'llt&i,Tr{
ve (Bu gtik girsin. k)zrl qrK6rnJ
qrrer' (Siiziinde dur'

lT'T]if"j
mi:t"[tu,,,:ur-xH"#."'rii"ff
t"lf;'if$'i;
siineqinve vavlannravrn\Eendigi]
ii:f,ni:l i"ili':"lo'll
T$ii"llf dllill'J",:'}jli
aestanlardayer almqtlr'
'l.u.r i,i.r "l'tu"
i."tu"
Tnrk-.hakantntn oturduEu
J"l' i:a"rhalarla dolu olandemirdaglar)
"fra.t"t"rlnde,
arliiii , ,i"
diye anlatrlmaktadrr
'S"hn.rrt"d",
iran kahramam Zal' oglu RUstetD'e
:;ltfl*Ylii"iili:
L',:"k*tr::l;;'i""t'.i:'f
tanrtbgl, Yazrlmaktadr'

-169-
 KaradaAda bir loagarava setlerin FEdrts toprak bi'
rikintisiDt siine{ tann srca}]ft' sonra da can verrul'
ii"[i";" iti tuti""t olan (Ulu Avata) bilvle tii'rcmiqhr'
Bundanlork yrl sonrada tekrar o Eagaradabrnlrenar
flE|nrna guneQ tann yine srcakllk ve can veneceR
t,i[i"ti"-itt anast olan (Ulu Avana) tiiremiqtir' Bun'
lar vtiz virmiser yrl yaqamrElar,iildiikten soDra on-
iiia'""lJ,idi* liiviik babave analannru tiiredigi bu
;;;;"y" Lir altrn'taht' iizerine de {Ulu Avata) nrn
kovmullar, her .5nltir defa toplanarak
"itr?ilt""vt"ti"i
tbren yapmlllar, kurbankesmiElerdlr'
Olente; vat .nla., suya atlanlar, kurtlara' kullara
t""ii^---"a.ii". oldugu' gibi' ilk insan topraktan
i,l,]iiats'.d;, son gid-ilecekverin de vine toprak ola'
iahnr kabul edenlerqokolmuEtur'
-TooraA'n
iistii, besleyicibir ana' altr da baEkabir
nuv"'ilii*ni t"p"uvan, trzellikleeehennemleriilkesini
de iqindebuluduranbir alemdrr'
Toorak altr dlemi hakl<rndakiqegitli inanrElarladtr
ki <jlenlerleberaber,ya kurban olarak, yahut 6lenear-
i;i;;Li hizmet eimek iizere insanlar ve havvanlar
""
da canholarak gomtilmiiltiir.
Ates, deniz, su ve agag gibi kutsal unsurlann
tr".fuli of*uiau berabei, bu unsurlan toprak ya
ii"d" i"."att*"tta, vahut yetistirnekteve iizerinde
n i}.,-1[t^o. o-tt"" ki tTopr'akhem bitirir, hem yiti-
JJ,'i"p."t 1"" q"yi hem vetittirir' var eder' hem de
yok eder).
Butun varatrklsr topraFn iizerindeve igindebeslen'
diEl eibi, 3ular uc iqindeki hayvanlarda ine topraFn
;;?;il;;dt.l;; s'i t"h'uo''u'' kuslar ne kadar
qrn'
virkseklerde ucsalardahi nihayet topragalner'
ienir, beslenirler.
 TOPRAK

m
(DAG,MAdARA,TAs KiiLTU)

Be9kutsal unsurunun en verimlisi topraktrr.

toprakve kara tabakasrnrn
,u*tilfloriillllo"ot
tann,\a1a Han (Kayra Han); sulan
_-.Bijyiik
rattrktaD sonla, bir kug.u kuqu gir"A".A. va-
D.nLJ ;.i;"
uu trutt,,uenrztn oorncen gagasiylegaD0uralarak grklr.
^-ar-a flan In. eoriyle
uzenne serpti, karalar .gagasrndaki'gamurlan suiann
biiyle oeydana geldi.
Haninopluulgende;ilk i.sanlanto-
r"il:frffft
Tannayannda sajnlan (Agac I
agagantemsiteden,u.-""" o,; ui*l"r?t'i.topraehve
Grrgaarsin
eamurdan
""*Hff3i.lllifi;,lji;,ff:
..^J:p."4q altrndakidlemintannsrotan Ertik Han,
Itr'triTffJ:""#ili:.?i *" orao
ocagrnr
veba-
Krrgrz lann bir efsdnesinegtire, Trirkjerin
..- anasl da
v6 ilk babasr
topraktan goyle turemistir.

-170-
 TtrkistandSa gulerck tuzey Chi,leria araernda
; royuir"iaaniitr,Gllt#
$*::.$F.l:P?i:s"a"i" LEEGd;ffi'"il;;
f :tTgtP.T^:f'_!"9tg_gr"e
I."y',".
:::*",*3p^!fl"i. r" t"i.,r,i''6i#'il
p-lg1 Oradankoparak tutitiri"t"l.i
\1CJl+" lezrEdrr. """L"t
::t$*:I*p-lT:ri O ,amanlagta,, kopa,,
$rbest kalrrlar.
tannlannrn. ddktridtigii berekedi yagmurlar,
_,_Gdk,
glheq tannmD wrdi_gi ercakhli, rgrk ile her g"i top.uti

i::li:[T,"fffil"di:i:*"' v;atr.kJan
vaqatma
rtirkler;G<ise
(Ata),ropraga
da
rer""fill,ltl$l.b

DAGI.A& II{AGARALA& TA$LIR

yrikl k. ifede eden daglar; tann tanrners.
*..P
ruyucugii(eviniyapetq, tannlara. ta ko_
ig:T ; iklmir;ur,lik*li*; t'"i1,ru1;ffif,.f,S
rnEantardt ddlflardabannmrstrr
ar;zlerdende bir loemrnrnmezan, ibadet
.,,_p1$yrler
u_kren et-
daglann tepelerindeair.CtitL butunan
ran-ntara ulagabilmek igin, onlara aog"u'uqtJ
,
tayemerle,oturdu . il-
ki, bunlar deri" bl"1nan,j iej_
ecanu daBlann yuksek tepelerindeki ugurumladir "e --*'
gokrerdogfulrgEak itzerek;dihrini
brralarlardr.
t"k q kurbanlar da! baglanndakesildigi gibi,
.,,-:lI
ouyuttavaglar da 1okzamandallarda yaprrmrgtrr.
rurKler de dagrara kukal dDeDtveroiqlerdir.
._
taytl tara.gdrtdiinyantnyaradrhgrndan Al-
son.a itk insan,
aSzlndakttopragr tuktiriince br"da! dagd
;;;;;;
-772-
 ijlt'r$ff
'tT',]f;
ff*"*lrg;:t".*LJffi

a
r**#g#[+u,$
[$tf*li:;rH'Hlruiit';ilrurt
**$*iq+i*dtritrH
ixgjx*3.r!.;tri'"1"""#li1l"uti"u
;ffi;'hi:l+,'ii+Hl#Jit
; ilioiu oun,
u, u,'n,^i*. ::T"all'ig;i"1x'xl*l
birtakrm
fff*t:f \ffXl5i*li; ',,- bovrarrn,n

,s$*t*p$n*
 Tiirk tar-
yapdrq kahramatrlar
n savaqlarda iin
i qercflendiroektedu , -r-j-:- !."RrtactrE

iftrit[*lii*r,"x;"T[*;;':;;
:
j*d#,t#
**;rlrq*q*-;s,rr
o,'*,.1,i}i
i*[rlt'i"$-t"
f;f;#**:.iilfff

nl+iri*u*++u
?i"'r.ffi
uilnir#ffi
l,Hil:|5'-*T:i::
H':$ffiH$ii'{f#:fr1'fi*i'-rl"':
fi#:t*t:*q:ilni: -."'
bhrt*,lxtft
fi'H;f ,*hgl?iiil'ilhx1'B'"'i#i+;''f
*1{'i.-ffi-fr
*"#i
u"fil"-n.*.n
da!r)da siimerlerintann
-r75-
;aardrsbir
 gdapaman
da
HH*l!"::*:*ll*:zdaa) derrer.
Buo}'mak,
bu
ayi*llil',n.-,,
ffi fu""i;l
$"I*?jJXmftJ;,iHlGarrn
uauamz
derler).

*".iff;I"ftl ffg# Hua'lano

herJnlrannvakurban

:r,Hitri;,Ti"To
U*i"l{d:{"?'ffi
F"i!ir..r!,itn,*'j,r"$1f
C"ngl,bu a"gduqokh"yi;;ji
,;tl:Tl 31,*,I:
da qok kutsaldr.
"
iuiuf illi,-i'lJ*,.
' l:oF-y*"i,"1. "i
-k;;;"ilil"ili;;l. ;ilil";fl il;""
:i:l
inan'r, ;t"":i*a"',:lt
ohtar isin -::l1bi.q;i:
ofg,y^d,.1 m.soylanikoruyuc,,su
*,*T*Ir" .lt;yi,.r
rab,
f,:r,i
tan4s1i1".
li:, i,"
l* ioi"ii,i'ifJi'#i:H
ftt r
u
*$1#[t#N'e*rd,;?
i*irlh::"'[*j'ff jil{i
"T,:{f':i-if
*f
l-,'if
:-i$1i-:,*rdi*
n#,l;:nfl
illsi{rfi
"H#i*fr#T* -774-
 da!'drr.

.,ruxtmt#*r,*i*1
,,fiiloaatann; ellerini ve alaklanm keserek
ba.

fxill{,: :!
magarayagtitiirmiiqtii.
.- -Bufu-Tekioin odasrna-bir gece gcjkten bir krz

,'^'-1;;;T*'il{Ffl ff;$:ff
"*:-l"l'l
T:*'ti" Hil"":-*H::rurum
Hanrir,
,#
"",l3i;L
r.".r" ;H';'ffi;i"Tl'.:?;:r",
"ra,c;ln"";
..Sdmer [annlanndan Enlilln
iitii# bil'd;#"il;,iJ'
ilJl,"
fiSH'oi;,*",i
H,ilir'lerin rHazzr) dedikleri Artakya.daki (Kel
j. daAr
fli,,lt:i1"bi efsdnesinde e"cr"t ba". N";.oi- d-;dl.;
Dn lerceInsangeklindebir tgnn idi-

1[hn"h"il'.ih ff5 j]lrtrisnda g)

".':Xfo'
-^.9ttqr.tl,sonsuz hayatsrrnnrbulmakigin qokmin_
,T'iJ:I**T"91'"t#i;f "t in"unr"''r" i,i,
r"ill,"iti"'l,i$H""rt;'*i".'il'-t*"uta-Napie
insantara
illik eder.Kdtr.iruhlardan
,.^_?:C
xoru,r' Tlhl
yol,gcisterir.
Amasaygrsrzlrk
edenler"a"
,U,iilf
iLi:1,1".Td;-#
l'iHftr?:nHffi
:
".r" "l_

-176-
 Bagka biilge)erleilgisi yoktur.-Altavh'lar her da& bir
r,rhun te.-silcisi eaiar, onlara kurbanlar keser, dualar

1 ederdi.

Mafaralarrn da efsiAnelerde yeri bnvtktiir. Ozellikle

b6detyeri olarak kabul edilir, oralardadualaredilerek
kurban kesilirdi
Budis Ttirklerin, Hitit'terin, Stimer'lerin
rnagaralarda yaptlklan taprnaklar sdslii ve biiyiiktiir'
Ma-Earalarr n iqilidemezarlarda bulunmaktadrr'
Savaslardayenilenlerin hazin' korkulu maceralan
srrasrndi srArnirklarrmaAaralarda,eziyetli, iiziintiilu
giinler geeer,boyleceefsanelerede konu olurdu.

il: Kafdao- Tnrk. islAm, Yakrn Dogu Mitolojisinde

senis ve-r tutan ve hiilya aleminde bnyiituldiikce
Si.iyiilirienbu dagrn adr var, kendi voktur'
Diinyaya bir destek gdsterilen. gdklere mavi rengr
veren bu heyulalar anasr daf hakkrndaki efsinelerden
bazrlan sunlardlr:
(Yer viiziini.in mAmur olan diirtte biri ve harap olan
krsrmlan Bahr-i Muhit ortasrnda karpuz gibi durumuq
Yaratrklanmn kalabilmesine elveriqli de$lrniq' Tann
vetmis alu bin alu viiz vetmig uC dag yatatrp bunlarla
arzr verinde durdurmak istemiq. Yine arz sirkonete
erigmemig.Nihayet bir melek, l,annnrnemri ile cennet
tim'in a".elerinden bir ldcivert cevher grkanp yerin elrafrna
bastrrmq. Bundan Kaf da$ peyda olmug.
Kaf dats Zebercet rengilde imiQ. Giiziim al<r karasrm
nasrl sarmrqsaKaf Dag.rda aazrdyle sar'mt$"'
Kaf DaF'mn y0ksekli$ beq yiiz fersah imig
-777-
 sarsrntr
Baska bir halk inanona gdre de' biiyle.bir
yorulan okuzun sll-
hddisesi arzr taqrmaktan
kinmesinden ileri gelmektedir'
I Meqhur Arlka Kugu bu da$n iizerinde oturur' or-
adan her tarafa hiikmeder'

:$",l"#"i,ffi
TASLAR : Genel olarak denilebilir ki' insanlar
,.riu.I a.'mntt.ul ve kuisal inanrllarla
bagJanm4
Kuv-
taslardan sifa beklenmig,bir takrmlannln slnrrlr
*ed"t ,tm,.timu9,Natijristlerce de t'ann
i':l ""ii"aJ"i I r '
tanrnmrtl
aK
Dokuzotsuzdeslanrnda:Bugu l'ekine riiyaslnda
tarafrndan frstrk sekJindeki tYeEim
..i.iit T'.'ilrir"t
taq,) verilmiitir'
bir tartr'
Coc destanrndakiiKullu kayar da ugurlu
-.u"',-u.'"r'"
Cinlil;rin bu tarr Turk hakanrnt kandrraraK
feldketleresebepolmuqtu
Jji"trr"i"'i ,C.c, g,bi biivuk
do-
Altavlr'lann kryame(lasvirinde:denizin dibinde
Denizlenn bLivuk
f.rr' r"i"ifi hir karatap vard'r'.
zaman
.rttu,it,tr.tu surlan aynlrp dipleri gorundugij
yennoen
i,-r k.,rkunq lal dd gorunerek dokuz
aynlacaktlr.
yagmurlar' ya-
Yagmur taqr (Yada taEr); yafdrrdrlr
ve
.rtrk6.u u" bitkilere hayat verrnigtir"(Bk:YaEimur
-; kar yagdrrmak)
Folklorda aldlgr yere gdre bazr taqlar qocuk
gocuK
kadrn
a"^.i".. U.t'L"-aa krsrr|k yapar' Bir
#i i."^.["i.
I;? ;;il;.
ii,"."'.". tair krrdrnr' iginden
cenzle Lanqtrnr' ver' Anrk bir daha coeul
aJrr' un ha-

l;;;.ur''Zumrut t a l r ) d e n i l e n - t a q l ad ' , t : : Y 1 l
zan-
k o i a v d , , e m a s rs a g l a n m r l o l u r ' D " g u r m a k t a
m e t c e k e - nk a d r n . b u t a l l s a g o y l u g u n a
-r19-
 , , Pu 9uF-oa-lhndacinler bulunur, Ejderhalarda oe-
reKrer ruafinctan
orayagdtiiriiliirdii...)
Taberi'deKafDag giiyle arlat mattadtr:
kh1,.bL,,cihanrgepeqevre kuqarmLgrrr.
^,If lo^?{9:d,

:::il:_tr.,i:"Lxi1fi.:?l.i#ti
1'"
:{#:il.:rtiq:i,.*!t;,::il4
"i
T"f,
s.?iiltr
;tH
*3.;;l3"'fU,:::',,:f
!ili::T;ix "J"U,tl*i
mdmkun degildir.Orada hi9 ay ve gtn yokrur.
Bu l..i
Gf das'-a'i"avdl
; ai
r"'lflJ""-T"
illit';tce'
0,,!Tii-01*;'Ji?,]l1l,f.TX]l?l,tJ-
__ Baqka bir kanaate gdre; (Dtnvanr
l]^lt-';:1. :h'' yahurokyanuiJl,i,:f: ;:ffi:f;
q:!:I:orC,., lama-c0en
veyakrsmenzifiri t.rinf,Ua.ia
I
i#;::,1;" Tf"i:j,':..krrnsrnsormedjsi
strurstzbir su

**"'Tl'i:"$;.tX*;;*asrlKarDa&'drndavan&s1
}anaatine gcire de arz kendi kendine

ftlitx';j:,lLl'li*
,..Bazrlarrrrn
JjHlil?1{;,,?-
"uff:**,"
gegnr. hlf bir yarattk oradayaqamazdr...

:i,l
11!i;;,
eii:i;:4l, f xen-,"#if,lrB#
:
yeraltr.dalJan ve damartanite
baglrdrr.r""ii
iji
illt?,',li*"
fr,ll,l,l'
:::ff,,T,1
;:ff:;l ui',n
*'u."-
-178-
 koma.hemen dogurur. Buhara taraflannda (Harezm
raqrj demten bu la$ vardr. Bu, sihirli bir tash. Kum
naslarglna, mide zaJnflrgua ve idrar l,utukluAuna
uafrrr. tru tag suya atrhr ve suyu igilirse,hastaivilesir.
'
Vrqekhastatrgr da yrnetaqlatedaviedilir.
Ancak ta$lar icinde korkungve tehlikeli olanlar da
varorr-

STJI,AR

IV

SU, DENiZ, NEHiR, COL Ki'LTii

,., J\i*kl suJrukuwet-ve bereket kaynalr kabut et-

nKren grbt, kahredtcjve koruyucutann da sayarlardt.
Sx, eski ve ku|^salbir varlktr. Altay mirolojisine
__--
gore:.her Seyyaratrlmazdanonceyalnrz tTalayr denilen
buyiik su vardr. Bir de Kara Han bulunuyordu.
Bazr Tdrk boylan suyu Tann tantrlar. yunan,lllann
^
rosetoonuna benzer.Ajtaylt lann da sulann tannsr
ol_
arakrbu,tyesrlbulunuyordu.Stimer'lerinbLiytk tannst
Lil,rl ,o9,1u,.1n ve Iiflrnatann tannsr olduliu gibi,
Nln-gtgztda ctasulann tannsr idi_
Enlil'in iddresindekiAnunnakiler yerin sttnde
, ve
aRlnqaktsutardayagayanikinci derecedetanrllardrr.
Sonra,Ea {_Enki de, Enlil gibi sulann ve hrtrnalann
[annst.otctu..tjanrn idaresinde(Hanig) adrnda ikjnci
derecedeblr kiiglk su tannsr daha vardtr.

-180-
 (Bk: T0fan)'
Bu tanr antr emirler! ile t0fanlar olur
dtli menkibler tiirerdl
Nina da kuyulann' su yollannrntalnsrdrr'
;;;"-iJ; k"p-g-p''nunonalhkard"t'^::f' H
;il#;'';fi;i;';ii"i. L.u'tt"" Bu eocukta
Emurlara, sulara bdkmederdl'
"iir."[."". a" bir ruhu varthr ki bu da Ga-
r'drr. ""r.t"
yii. ult .'au bir triivnk tath su denizi 'q"ql:. q:-
;:i;i fi;:il;; bir
v"..inaltrndasenie
e-p'-"u ver
plar. Yer yiizti isebultun ii.z:nlde:urtlll. ,_*
i"i.l"i"lt, eri*r' lann bir.detYer-6u) lan ..^-.r."
vardrr
ineanlarlabe-
, ili"i".Ui. i.f"* -hlardrr' Yer'sular
ve^g'ilierin sahipieri
;ffi#' d;i;;;;"kta.n baqkadil-
da sahibidir'
f,i ii6i, a-.clLl;gti'"ten .Bualar
il" iiit"ri:i3ita" su gibidir'
perileri
{Deni; Han) da tannsal bir
;;;;;-;i'iilni""
ta; ifadeetmektdir
ffi;;-;.;; ayer (Bk At) senieefsanelere
vol
tnrstlr.
l'Srluf.' geldi$ gibi' tath ve ivi
i"ii" ",rtu.o g"ldigineinanrlrrdr'
""tt""nemden
i"f"." ""tt"tGt
.f.'+"a- '" akarken qrkardr{rse:119^S1-q"
un:
Yunus
#Tffi;i";;;iii"dt iJra-i't'"tt'Li altrrida
akar AJlah deyu deyu'
Sol cennetin rrmaklan
DediAisib.
r"fti.l
'f go* mubareksalrlan-kuyular ve prnarlar
t, t.. f" ir.tu bakrmrndan,9ifa -vere:-*"1,t-""Y::;
ina"'l'r
ifiiJ ffiil;;; uarl'lrbaL'm'ndan
badlamltrdr.
da su
i"?r auf". ve kurbanlarsuyaatrhr' buolar
ile tannlara ulagmrqolurdu'
-181-
 *doffi;loffiBKffi*B'ffi*
e ABJ HAYAT - Yalon dogumilletlerinden
selen
a"ii.i"'ii'ii, eg"Hlyit*11i'^*:TlJ:j"fr:l
k;"itr***113*";ii1"
ii'#tt.{ffi
[t#d"ns+:r*#:ff
;:ruili,i"-
1St*$4:1;, *:i?tr":,:i;
:r".u"*:
ar
$l+fltgr"t
frnd;*{fl
;i;,. ile llvas . epevceol{:1"';^',"1:Yl::
'"illi*ill"-i'"i':'*',fi'',i:1'3.':l:*i:'"0:'A':.,
iH:1"#1"'#F i1''r;q'r'rl:*:l:' il11:
llHrzrr "?
illerini suda
l;gi**ll*in-nlel':'
i:iii i,Hl,T:: ;iiJ:' J'iv^.a1
I
* ,;;;*"",.*,ml
aa'B*r.'i:":'rflf,l:l
3?"T #ffi i"'iiiffi":";;d'fii" 1"{T. bj'"*}*i:1i
1*:[l*l
;"."'lIiJ'l'J:;d;i"idi;;'9;1".n:1"1:":'j::l::
lllS$f i;,lir,ii:",i.';lii,;"a";"'v11*,"}i"'";1'1
il#:i,J#$;t";'iein
-183-
bir sesgeldi.
goninmezlerden
 Nebirlere
.f,uD nennnlngelince;Altay Tiirkleri, hanlannrn Kha-
kaynaFnda oturdullanna inamrlar
keserek,
kendilerine
iyilik et.
r",il"fs:i,*,.iri.
Krpqaklar iritiq rrEaFnr tann taruDrglardrr.yeni-
sej liler de Tom ve Kem rrmaklannt kutsat'salariar.
de Eti,lere
si,resulikau
"u,liTiilfilJ?llJ,,.i
Kumarbi efsiinesinde de Dicle
., nehri {Aranzah) adr
e ntr tanrr olarak gecer,
efsanelerde
yer almrsbir dede.
",,ll;i?;ls:lli,'"1"e
Karanlrklara gcimuhi Kaf DaEirnrnetrafi da kim_
senm.kryrsrnr gdrmedigi bir denizli gerrilmigrir,
GolJer,iginde
,, .efs6nelerde en gok yer almrg olan
rls'g) gdldLir/l) -d-e
Milli desranlanmrzagc;ie,Ttirklir her
:Til_q:lTllfr" *nra bu_scildn kenannagekoi5,ora_
oa, yerleimrller, o t'rvar Trirk kah ramanlinna 'uzun
sahlreotmuqtur.
Bu gotdnerrafr...unl.i,.tfuii
Ilt]ir yuksek tepelerleqevrilmj$dr.
yerrer. Sulan da stcaktrr.
x'n"t* aabukrrrs
"T:;?J[l,fi]'ii.'#illi{*
anavurduolanIsrgsrjltiher
,', ?.il""ilTrf,X,ff*lerin
,^ Y.rl$f.Clll" baqrnda.butunan tVolkanikr gtilterede
(-uok-gotii)derlerdi.Bgiqr kutsal
!a saytrr,"et, Gve
o,l.ul. gajte,
atrtrrd. Sonratan bu haJrvantann
i:illT
Kag ran yapttmrS olanlanatrlmayabaqlandt.

'*F*,lf
l'lrft'f xriiitl*i:f,*,
-ra2-
 Bu,ses.iizerine Ziilkameyn e bu suyu bulaoadrklanm
soyle(|lter.
Olmezler-arasrna katrlan Hrzrr ile llyas ise, bundan
sorra senede bir defa, sabaha yalun'bir giil fida;i
arunOa. yahut hrr dcnizin kenarrnda buluqurlar.
e
gine (Hrdrrellez) denilmiEtir.
,. Ab-r.Halara: Ab-r Ha1,van,Ab_rHrzrr. Ab.r Cavid6ni
Ab-r Zindegani, Ab-r Cevani. Ab-i lskeoder ve Ab_i
ljeKa glor rsl4ler verilmistif.
. Tasavvuft.aise Ab-r Hayat. aEk qegmesidir.Bundan
rcerek. haklkr atkl tadabilenler, maddi dlemirr
ustundekrebedivarLga kavusurlar.
. Ab-) Hayat. AJmanlann Mirmir'i ve H;ntlilerin Am-
nrasl grDt sonsuz hayat veren iqkilerdendir. Ancak
her birinin uzerindekiefsaneterbaEka
#Jix;T^
Yunan. mitolojisinde de Noktai, rgenlere sonsuz
,
nayat,venr.Zeiis sevdigiJuventusadrndakiperi lczrnt
krzarak bir geEme haline gerirmigri. O
:-u- lllr{itklmler yrkamrsa
qeqmeoe gengleEir.

YAGMUB vE KAR YAdDIRMAK

( DATA$I)
Mitolojide yer alan bir yada Tagr vardrr.
Ama.yagmuryagdrmak igin yaprla;rtdrenler:nana
maoctesrnr dualar te$kil eder.
B u m a k s a t l a . h a l ky a k r r l a r a . t e p e l e r ey. a s u k e _
narlarrnagtdcr.bazande ibddetyerlerindetoplanrr.BLt
srrada kurbanlar kesilir. Suya kuru at kaftsl ve tag
-184-
bhr, dualar ed.ilirkenLollar yukafi ve ileri uzat a-rak
ft* ii"t"-n*.v", qlar da vere dogruqevrilmiqolur'
"t
Duan vapanrn bu halde durarr elleri iizerine dua
*.i"""" iti aottit,i., Uu sula-r onun parmaklan ucun-
dan yereakar, damlardr.
Yag-rlr ue kar yafdrrmakta. (Yada Tagr) denilen
rtt Ltiuiik -lii u" bahsedilir
"tkisinden
Bu taq iizerindegeqitliefsa[eler,Tnrklerded bagka
yJ* Oigo -itt"tt"rinin bazrlannda da goriiliir:
(Sen}-i
Araplar bu tasa (Hacer Ul Matar), Fan"lar
be'
Y"d;iJ;;";. Qagatavlar ise ke)ime farsqa ohnakJa
raber (Yesim taEr) Yiilutlar Sata' Altaylr lar uaoa'
Krocaklar CaY demiilerdir.
i,enel olarak halk bu taqa: Yada tair, Cida taqr'
Qunus,
' Yagmur taEr ve Kaq adlannr ver6ekl'edlrlet"'
Nutr oewamber tufandan 6onra gemisinden gl<rnca
rf^r"l'Si.i.'* Vat"s adndaki opllanndan her birini
lir-'ril"v" gdndemciEtir. Yefes'i Tirrk \ilkesine
il^a"'."i,a""-0"* bu iada ta.qrn'vermig,o da ollu
irirke brrakmrstrr'Ama sonra Oguz Han bu talr eloe (Ak
X"ig"" tarallannda bu tagrn beyazrna
"Giqiir.
tas), Karaslna da lKar.a taQ)derler'
Altavh'lar ve Y6l<utlann, yagmur ve kar yaBdrr:mak
na."ti""au of"n $t-anlan da dualar okuyarak bu taqt
kullan lardr.
G,ijc destatlrnda Dokuzofuz'lardan (BuEu Tekin)e
rtivasinda Ak sakalh bir ihtiyar tarafindan bu taq ve-
nlmrstrr.
Yada tasr okunarak suya konursa yagftu! yagdrnr'
.ttt" u"t".in" asrltrsasenn ruzgAr estirir' Yangrna
i""a,i.iit. Bu taq kar ve doht da yagdnr' Kdtd
"rrir*'"
-185-
ebrdiim), demi$tir. Madeninde &tht ihtilAf olup bazr
btvuhtzr ol t.tsl madenldir. Hota ue TomEidg
ui[ay erinde oiur dzrkr' Andn dahi baasr'ntn
haitndn bulunut demi6. Amma ehseriJet Qin ih'
limlerinde ue lramn dngu taraflannd'd bir cins brdeh
olur. Kanatlo,rl hLztl, ctissesibiiliiktiir. And Fars di'
lind.e Suhrap darler ki Angt dedi{imiz hugun ismidir.
Bu kus bohor eiinlerind? sulo stg olan gbllPrde lut)a
vapar.'Yaz piiilerinde o mohollin sulan qekilmehlebu
'hisun
lurol,nt ihi Zira haap ol tofl bulurlar. Ne ha'
rlar toolarlarsa hilhii ulnrlarL hazinesine teslim eder'
Iermis".O ku$ Mtstr diyarr.nda da olup Semmur derlar.
Ti,vii'ile E?milzre ziynet ioparlar. Ammo, o lofln ah'
bitnezl.ermis. Cumhur'u Tiirhon mi)lteliklcrdir
""itniher nerede bi ya{mur taL kullamlLrca kar oe
hi,
yopmur. her ne isterle;seo yerd? ue o lere lohtn olan
yellerde mutlaka esPrlerizuhur edip istedikleri har ue
vaPmur vaqor. Cumhur'u Tiirhdndan bir cemaat o
ioirn hoisaTorna uoht olmahln o mertPbemohdrPlleri
vordta hi isterlzrse yaztn qiine| Eset burcunda iken
yagnur op han lagmak, |oh giddetli yel esmek gibi
a<liip rso,lpri o taslrrtn 6mAli ilP zuhura gelirirler. Bir
d.ericedeki koso,balarue hdylerdenbirinin bir taraflna
har w ya'tuur fagdrnr, diger tarafinda gi)ne$ mey'
d,anda ie iauada Litif olur. BazLla lagmur iQin bsgha
har ue dolu hauanln degi$nesi ue riizgdr ue toz icin
bapka bagkataglar vard'tr dcmiglerclir
"Ama rivayet edenlerin eogunagijre bu bir nevidir hi
Scng i yedo ic sengi yo! derler. Ancdh o gdrip ?s?rlerin
zuh"uri bu sanatd. uahtl olanladn eogalmosiJle olur-
Yani bir yerde onlardan bir kaq gahr'stoplanttsa b-iri
har, biri yagrnur, biri dolu yogmaenT gayrot edip ku'
J*l xrhtbi -,lan cnnob't Hok lutuf Dc htrentindenher
birirLin Sar-u gayretine 86re de tesirlerini halh eder'
-187-
 havayr_iyi eder. Bir kabrn iqine kar yahut su konaral
bu tag brraktllnca ne niyet edilirse o olur.
Divan-r Ltgut Ut Tiirk'iin ll. cildinde de gu kayr ar
vardrr:
- . ( B j l r i j r l U K a m l r k t r ' . . )r K e h i n t i k r i r rb e l l i
, YAT :
o3rrl taEtartarYada ta$r ile) yaprllr. BoylelikJeyagmur
ve kar yagclntrr, nizgdr estiriJir.Bu, TtirkJerarasrnda
tamnmrq bir geydir. Beo bunu ya!-ma iilkesinde
gozu.mle
_gdrdu m. Orada bir yangtn olmugtu. Mevsim
y a z r d r . t l u s u r e l l ek a r y a g d r n l d L v e U l u T a n n n r ni z _
nryle yangrn sitndriniidii. )
Y A g I N . : , g i m 1 e k r r. K i m i n y a n r n d aK a 5 b u l u n u r s a
o n a l r m S e kd o k u n m a zd e m e k l j r . .K a i l e k e s i z s, a f b i r
beyaz-ta-!tlr. Ytiziiklere konur ve yriziig.iin saiibine
gimFek dokunmaz, grinkri yaradrLqr biiyledir. Bu bir
oezesanlrp ta ate$eaulacak olursa, ne trz yanar, ne
cle taE... tsu srnanmtstrr.Bir adam susadrS zaman
bunu agzrna alsa susuzluA'ugiderir).
Dokror.SriheylUnverin, Bazr kaynaklardanaJarak,
su.raq hakkrndaki hikayeler irzerindeyazdrgrbir ma_
katedenSu parqalaraiaArvaalrodr:
(Ebiilberekdt Ni,aburi ue nasLrTisi ue h,nkim
Tifagi
ue Mansuri De sair itimat olunur dlimlerin o tagin
a,coip htkdylerini te.Borip riuoyerlerini nohtedip h'en
d,tlpri i.timat enikl?ri br qoh himselerden iFittik!.erindpn
dc)gru I uguna i nonnt $ lard Ir.
-O tosd Ti.irkl?r Ypdd td$r demi$lerdir. Mijtcoddir
sl/illan ue garip- hossdlon gbri.ilmi) bir lafttr. Bo2tsl
rop-foRrengtnd? bpyaz upagtr olup. iq htsmtnda htrmtzr
nokla bulu.nur ue bdzr lehcslz beJaz up kimi koJu
hrrmrzr kon.rengit up hir|isi dc nuht;li[
,/prh.ttlafmr$
renRtprdeo{urntuF.Lhnlb?tukal : (Bvn hazinr i sultan
zamanlndn mezhir uauflarla meusuf bir qok neuilerini

-186-
 Ammt biri bulunursahar uelagtnur ve sairgorip ese
lerdzn hangisini d,iliyorsa ancak ot.u yapar dzmighr
Bazt tllema o atdip eserbr bazt, o,zdim vu efsu
vasdasiylz ki onlart Tiirhlerden birtaife bilirler. Onlar
Yat Hizbi dcnir Deta$lann aztmetiohunmadanbir te
siri olno.z,dprbr. Bir cemadtdahi mezhir tasn tes
Ttirhistan diyarnd, mahsustur. Diger uild,yetlerdetesi
gAriilmez. Amma muhahhak ki Tdst onlan K-
lctnlryorohtBu Hassalt taS ele gegsehangi uildl,itt
olursa olsun kar Deydgmurd.d.n istetuenne iseo ldgar
Ancah lagd.tmastu bilir bir pahsa nuhtachr.
dentiStir. Ldkin usul ue erhAnnl beyan etmemifti
Bazrldn n miicprretbir habtn ftine har ueXasu ile
taglardanbirini kolarlar ueyijhsehbir yerebrahtrlar
Ne niret ue LstehediLir ise o meldanagelii Efsuna te
azAimemuhtaQbtr tag degildir, Deyu ri,ayet ettihle
mukaddetue, d,oludan korunmak icin naklolula
BUzurhMirk bahsind.ehi hihayeyeuyguidur, TilaSine
rhum riudyeti zerine ddhi o ta1larln, kullarulmasn
bilen gahtslaranuhtat oldugusabittir. Zira o Alim hd
hitn nahlettigi Fq-leri itimat etigi insanlard,anddinn
sahih oldugunuteusikile riu|yet eder.Oncegeqnigsul
tanld n meshurlanndan Sultan Mehmet Han-L Ha
rezni ordugdhmd.abh nr-i Tirhi o tafl ne heyflyet ile
huLlandtgt ue acaip olan ese einin ne suretlemeJ
dana CthltgntFilndl sohibi Ti[d$ir? Fbyleanlotmtytr
O nomh huhiimddr ydz giinlerinde sayLezasherlese
ferc ehm6tlr. Bir sahrada, heruantn harareti
gid.detind.enDetozun goklugunda,nzengin, fahir, piyd.d
Desiiuari ne kadar insdn ua6a hepsirztlrapCehmbtl O
Sultdn-t zi$anyagnur taAW muhafdzdedenadamln
fermdn elledi ki, bu ihtiyar us|l ue erhAmna rtjetLeo
ttt$ hullanstnAllah'm emri\Leyagmuryagarukhaaala
i'tidal gelsin. Tagtn muhaftzt,hLh m.dannln femanr
-188-
er-
uzerineo nr'i T tht'fi d t)el ettLBenim dahi onlarln
'bende
. "'iaiEriii bersber,bulunup lapttg'Lu
n itiiiiii
"-iJiiitlii. o'uin" birQad'rAindzbafl let''-Bi.bss
a
e-
ri rlllttrrr:i-':wx,*f#,
o
.
ri

)
,f#:!t";iii;i!'##:f!r
r. ti ; ; t,; ; nstn ietne!'^ l !!,,"rf#, #,itr:'r:,"
"o;i;L'
o
. ni\il ",,!:;i::,':;tr"0 liii'\ifi"[",i-,;'*a,Lpsiirttii'
s
ri i
!i;j;;ii: i:
::ii :t ri;!:!;,,*:-'t'i':x:
t*t$in|#[;i;,:;,4;=P"r:: &4
n
.
L ";;r;to,ga"aht
:^"s#:J2iLXi'iiff
- ny,ili."'tifr

e
-
,

J.
iirt*r*i:tmix::,W
jt;r:i,#'";:^::xoi::::i':;:;
Y:*i;l'::
: *"!:;#:"';::#f ,if 'J,i,X^,;""st)nlerihau(tsa
e

O
n
e W n X;""^';:"-iqi
::'#ei"iH:'tl;
ii!k';{4!;tn';;t;!{frfi{,;h",
d
^ ""#i,:i;
i,! :i
:::fiii
i':'!,#'i
o
a n""
:::::tr,,:;:::" i':"
u;::l:fj:t;:,");;I:f:;*Jt:'":,::';
-189-
 lzhetten stlr ltir DeYagmur d,iner.Fahtt gittiqi yerdp dz

i lagmur lagmrf ue hend,isi hbtii bir insan muamebsi

gdrereh Maueraiinnchir'den ue Homsan'dnn tard' edil'
mi\, Eig bir yerde halmamtg,M*tra iltba etm4. GittEi
miinememlpketinuquru ilp bu hal hendindenzAil olmuf. Bi'
raz sonftt giinlii, vatan muhabbeti imandandl.r,

{i,p,,tt:ry:{#ttr#{i
d. $iincesiyleSemerkand,b gitmek istemf. L6,hino gar-
ip halinin yeniden zuhurundan korharah vazgeqm$.
Adam o gariphalinin leniden zuhurundan harharak

i.i13:;:til:,#::"';!,t!:
uozgegmiS. Ad.am uzun bir zaran sonra vatanlna
ddnmus akrabastylabulusmui ue hendisindeo garip
hAl artth zuhur etrLemi+, amna adt taia nisbetle(Hoftz
Yeda)halmtg.
Bb cemaatdahi, evuelcezihrolondulu lilere, o ta1
":i":::';"::x"*r
udsttasrylazuharageLeneserlermutldh sula hoxmakla
olmaz, taLnkullnntlmastnt bilen sihirbazlar buLmah
ktir, demi.flerdir.
tan EereBuna inananlardan bazrlan halwanl ta5lardan

ffiiii
bahkta ve iasan mesanesindepeydd olan taqlar
vasrtasrylede bu iqi bilenler, kar, yagmur ve dolu
yafdrrmak ve iiddetli riizga. hasrl etmek gibi garip
hddiseler zuhura getirilir, demiglerdir. Ama Nasir
Trlsi'nin tercihi iizere o taqlann galrisiyle zuhura gel-
dresi, Muhammed bin Zekeriya Ebubekir Rdzinin
akabehikAyesinemuvafiktu.
O biiyiik ve sdziine inan rr elim Kitab-nl Havas
nam eserinde der ki]. T rhistan'da ihi memleket
arasLnda bir ahabe (geQit) vardr. bu derbend.fun

w-W geemehistcycnlerbindikleri ue lrh y kLettiklerihay'

ianlann nal Dc lrrnahlart.o tehliheliloLun ta1lurtna
carpmasn.Eger halvanlann tlrnagr o tdta dokunursa

:i,#'#iii{:!i
ueyahatwnt slk|'siirmetend.oLaytbir taf zedzlenirse
hemen haua karar,r etrafta bulutlar peyda olur tte

-191-
Wf i n
{A:rr'"t ;"Fnfx t:*i#*xi
ii,i,1t,,';xffi;frT"tf
,::;i#:;:*^,*"qinsem
w.Earatututduhi dskerin
soeu,rL'f:;f:u:t"!rt:rgr;i;.

.rt',#J#i!#"tr#'{
rW::r:Fii-r#t;"';:i:l:':
,,.;;:f
:1,fr::!:;":,,:,.i#Y:Y"
,",!##L;::"1:i!:"et,:,;:f"!::.,eudt,ha,"to

r*r,lmyt;Xr
i1:';
:::#i::,'"
:"i!"f
,'::i,l'i:';,':'
:I:,
{W
,ii:,wt"Viii
:,;{f",*. "*:;:
::t:,i:
:
;i{"fi*nirrii'r*lw
r*xl'r*iirrtiitf:#!:-190-
lagmur lr,o!ld,r.Meosim htg ise logmur tufdn gibi
$iddztli lagar, lollar kdpanlr. MezhLr dfuardan
gegenlerbu taglardan aldrdk Tiirhistan pehirlerine ve
sd,ir yerlere gdtiirtirler. Bir yerde h&r u.t lagmur
yatdrrmah istenirsesu ile dolu bir haba bu tasltrd.an
birini holup liihsek bir Jere furahtlar. lstedikLeriyc-
rine gelir. Masir TAsi Tensuhndnme'de d.iter miiellifler
hendi eserlerind,e Ahabe hihdyesindeMuhammedBin
Zekeriya'yamahsus degil, Tlrkisldn dilonnda bijyle
gegilmesigiig bogazlarCokturue orad.angeqenlerinbu
hqli gord kleri meShurdur. Hdfta o muhdtdr.th,
gegitlerdengegerhen ba&rmah,liiksek seslehonulmak,
bir yy ythomah,abdestbozmakue biraz siyah renkli
peyleribih suta hoymahcd.izdegiLdir.Eter bunlardan
biri lap tsa yaz iseyagmur, h6 ise kar )tagar, firhn.r
Qrkar,demi$lerdir.
EbiilberehAtNigdbartmezkArhalleri yazLldtgtiizere
bildirdihten sonra, bu garip fEtler sijzlerine inatullr
kintselercemeghurve 1ohmi)teuatirdir ue himsebunu
inhdr edip aksini iddid,ehtrc ti$tir. Ancak iistad Ebu-
Relhan BirAni'nin, bu hikdyclerlealaya ahp, benint
nazan.mdabu cins ii, Jdni tabiala hiihnetn.h in-
sanlarln ue ta$larln lapabiLec?giiFLcrdend,eEildir.Bu
riodletler hikAye kabilind.endit',dentig olmast galiba
hend.isine sb.lpfine inanrlan biLginLerinbize kadar ge.
Lenriuayetlerininuarnadtgtndand.olayLdr.D $iine.ek
olursak Ebu-Reyhanhahh ise de hadLselerigbzleriyle
EiirenLerinuerdikleriho,berlerqoklahtn uekat'iyenues-
ueseye hacetloktur, demi$lerdi.
Hikmet (ftzik) bilenlerdenEbijl Abbds Tifa$t ire uu-
huuna inandlgl Ezhar.iil elhdr adh.ese nde maltnr
oldugu zere, inawlr insanlardan riaayetleriri nak-
lettihten sonrd Yitsuf surpsindcnseqligi bir dfetle d.e'
meh istiycrdu ki: (Semalard.aue lerde nice hahihatLer
_1q9_
 uard]r hi lanlArlndon CeCgr?l-dz o hahihatlcrden
nf,tii)i"i'",iiart r. Bu ilin hahihnttni Allah bilir ve o
lzr geyehodird.ir).

SUDAN 9IKAN h'ISAN VE RITTII{I'AR

geqitli ve
Bes kutsal unsurdanbiri olan-8u; iginde iizerine
ttuv"tt banndrrdr$r- gbi, diinya
olmuqtur:
!o"na"rdigii"sa" ueyaratrklarda
"ui"tl
"" lfti"t l"1 ."u"tnau-dayayglnefsaneyegd!;Yansr in'
iul"i',' tl" Jff 'Lli'" to*"i" r' nT*- kPIl^:4
"^"
:li;;;; i.i;l;;drr: basr'eurtr
Bunun ..B-alktrn
bl;iiiil;' i.ii".vl'-et'"","te".'" .t.udar-vem-eden
i"i-"a"n v"wilrtiia"ki insanlarabilgi veroege 9alrsr'
9ah$rl,
altrnda
h1"- iri"J. vi." denizegirer' geceyisulann
t"illl,un bir
Kumarbi'ninflllikummi adrnda
r.". -O"t' gttkve
.erili.'us;. babasrmn i'izerine'
tavsivesi
tutao Uplluri
---r."'a"fut
iir t,r"-at-J" deviosagomuzu
'B'.r adrtrdaki-
i)"i." eocuk Dvorit tsqrodan
iliiiiir"i"i.tEiiii; J"- o''"'" ti'";i'ae'denizin di-
'fi;;;';" biiviimege
suiann igindenvlkafl .dogru
#;iil ;; viiL""t"tit gdklerekadaruzandr'
tBli:
'";;G;i[ "^."na^
Kumarbiefsdnesi).
u" uttut iqin de' sudan gkan bir
avclr efs66esivardrr:
-'iu-.i"ao"v" "i"t
gtit a" bir rroatsnsulaniqindenkoyun
*uil;-il;," sular
varadrhgrnda. valmz Kara Han ileTiadat
f;iit i.,lar; vi.-s,.'ldrta' tuzlu sular da
"ari;
if i"it"ti 'ifu"a" Bunlarberaberoldular'Lekhuntr
i" i'iil'i." "iii""t'a; iki biivuk v an tiiredi'
-193-
 tiiretr soDaererqr'
agaclar etrafrnda yine diiDerler'
,*'"il#;
I#li:s#-iq'i':trr"?:'HJf
htii; altuD ki'kii
,n""ru" gijre de ka''ltr agacrmn
uldui Ttrrklerdekutsaldr'
tn,.r"rt'uu ""drqagaglanda

nn$si+-a#**E
n-*:lltl*ti-*Tifl?+i
sff{r*:*l$,s[{*1#*r:*;'r'
-s**,n ll'if;:-#;;:si:JI"
ex"Lf;
g6rdii, bunu aldr'
*'""i" 'rll,t",f;^i;
aac
0"n.,,,nsri,nde
_de
-iki"
lTl,i,i"'lt^l*,ll ;;fr,'st"kie"
fl "l;"",.'
:.Lil'ff
-t ^JHr
lfi q :ili;'";;,..r0"*#
iclerinden birini babalannrn
',.#,'iil
yennt
],
:iif'ffi ffti,};*J'tf,:#
i:l;li*I.ff -195-
 AGAQLA& ORMAN'I"AR

l,ll!"*o,i"ijfu
"'#;51::,ffn:'*i,",1i:j" ,:::"
i:
i,-il,iru/"I'J
",:"u*1:.
Uln:.:i_;il:
Altay turkleri ka5an agaqlanna taparlardr.
agaci baEkaagaqlardan daia kuLsal tannmrqttr. Ka1.rn
KurDanlar da keserlerdi Adrna
(rursut)
admda
biraaas
veor-
-i?'#;\:l"ttrlca
..^_il..tll"r,k hasralaniyi etmek ifin gayrerederken
yanrannda aga('lda bulundururlardr.
.aJ4n $aman
o a v u r u n O ad a k a y t n a q a c t n t nr e s i m l e r i
vardt.
$-amanlara gd.e ka,.rn agaq; bi.iyriK rann utgen ta_
rahndan.
Tann[a u."y i8r.i"l gc;nderiJdisi
;#'"i# iiiiff"Hi:lfr" 5:l'"" ilindini
-Abakan,Turlleri. de dorr kursal kayrn
. -Bu agacrnrn
)anrnda, djni rcjrenlerini yaparlardr. rirenler-
I:l]lTi{,,1,-"", b i r ' r e p e l e - -q r k r t r r .k o k l e r i
l^,:l1"iT.a93
yeri-ne
I,r,.""lJ,ii"y,o
asaqran
,I"r+"nkesildikien 'sonra Loren
dikilir, Kurban
o.ada bu.
ll::ll:; fr l'g*'n'n ",;ni"' *'iJr,"iX""X.[]
ale$yakarak kurban.erlerini k,r;,i;i,;
lT"5:1,",.::il"ll r"u"rr"""a"""'
koyarlar, batj na r,oplanarak i,'q,l;;"i.:#;;
" "";;U;l
r;;I";di "fj;;;"JT;;;:
.794-
 milletlerin agaf kiiltiinde gtjriilen huroa.
_^_Bgka
,9,yi
l:.d*oe. y" dd agaglan,sonralan dini gelenekiJ
el,kisiile fiirkler arasrndada az gokyer alnrg"trr.
tii-"'
, Agaglann toplu bulundugu ormanlar tizerinde de
efsanelervardr ki, rOttkenive rKadrganrormailJn
o_unoanorr. Utiigen ormanr ile dagnrn
Ttirh
f tFl:d1$" de.adrgegmektedir.
O.t unitia"l",ina"
qe ua lurk tenn burada yerlestikleri yazrhdrr.
Tiirkler
ouraoan aynLmanrn feleket olacalhna inanrlardt.
, -
vrnD rer oe b]lnu bildrkleri igin Tiirkleri bu ormandan
_if3 9"*
1T:m.
maceralar,
sava9lar
Ottrgenormanrndagegen
Carrgmrqrrr.
etra6ndakahramanhk
hikaleleri
ff;:1"#T$:f:lilrormarra',orhunrrma!-riiese'
ersaaelerinde
ormanlan
*#"lit"ll ifli.iil'drhs
dgli .q6zterinde
.bu g.:.lt_crz (anamrz6tugen) diyorsada
otiigen sdzii ile (yer) kast edildi!-i ileri siirrliir.
dariirklerid irk kutsarva-
,.i:';::rl,*;1,:-anran
Hitit lerin {Ezen-in-pi)denilenmeyvebayramlan
_-
manclayapihr,.Tannnrn heykeli taptnaktan or_
alnaral
Hililef:H:ui"x;,
::'J;jif i!,if^'"fl?"ili#
A-,rlannbuydkoluFununkudrer ifadeetmektkirotu Turk
_ ,rll
mnor^r'srnd6 de,sdruturs de, tskandinavmitolojis,"a"Uioi
- g:ll nokrasrnila,dalm da i.i:i,i
1,"
uraian sd e;n en-yuk*k rabaka"i*
H'rdrasit adndaki agar OUt c.l ,,t"ta.grti,,i"'fiil-.ill
oroJrsrnde rasdanmsdra,sibr, hrnitrtdn A.hvirhe dedrkteri
nennemde bLrtunsnatt sga.r$biler de sorulmedi ce

-196-
 x
TiiRKLERDE DIN

Tiirklerin tek tannh bir dini kabul edincevekadar

tasrdrklan dinlerden: TotemizE, Animizm ve Natiirizn
n eibi ku"rrcnrat olnayan ilkel dinler; ha,'van ve bit-
filere verilen kutsal iinem, bir de insan ruhunun
biildk va rhkl ara, biiyiik olaylara, -gttsterdikleri saygr
ve'hayranl'k sebebi ile ortak bir inanq halinde
Ttirklerin de ic 6lemleriode dogmu$tur.
Yiiz I'rllarca Tiirk boylan arasrnda tutunan
Samanizm ise, Animizm ve Natirrizmin esaslanna
dayanarak geligmig. bir din olmaktan ziyade bir me'
zhep manzarasr gdstermiqtir.

#J:' Budizm Manahaizm, Taoizm ve Lan-6izm gibi kitabl

ve kuruculan olan dinler ve mezheplere gelince bunlar
da; tiirlu sebep ve olaylarla yabancr milletlerden kay'
arak zaman zaman Tdrkler araslnda yaFlmrEhr'
Alcak gunu belirtm.k gerekir ki, bir talam yabancr
ditrl"r vinlttken bunl-ar iizerinde eski Tiirk
inanclannrn ve Qamanizmin etkilerini firmek te
mi.imkiindr.ir!

-797-
 net olarak budut-
araarndaki yaylma sahalannr baAlamak
lanrhrroak, yerlegoe qagtanm- uuihlere kal-
:::l?iiritii'"r'i
naktadrr.
-
iD'kanrl-rqr
ii;;* belirhekeirodilik
kadan denilebilir
genelbir bakrgla.Su
e*"t U,.r"uau ar ve
ki ,'"'fr.f.r"" o"-"uikle AltaiLlar' Yeku
gllar Animist'Natil'r-istve
di'*1il"" lrr tt.' uzun
*v"it"a kalmlSlarou'
SamanisI
yirz yrldan sonraise bazryerlerde$amanlrk
T,, zavlflamls,yerini Budizn-everurqtrr'
*;;;;i;
iinceleri $amanist iken eonra Budist
enerjisini felce
ot-,l-si-u1,^ta bu din de askerlik
i,rtJJG'rci"
- g"t g"gmedenitibardan dtrgmiigttr'
baAlanmtq'
C.ttiu"Uu" de M. vdzvlda Budizm'e
girJ"'ii"r" da bu dini kabul etmig' iloparatorlugun
m Jdf.il".in"l"aut u" uaghlkdevam
Ancak bu
etnigtir'
dini daha qok qehirliler ile halan
"dpi"tJ""
ve onun
*,Inii] iabi etmiqti Bunlanndreroda
kalanlarSamanistidiler'
'--
Budizm'i ka-
l4onotiu. ise $amanistiken sonralan da Lovu
Kubilav

*iliiili:,-*#
r"i'^"1'"iirr""iribengizetildtesinden
bir Budist idi.
---S,.rdi".,
Buharaya da yal'rlmrq iken' Isl6mhk
adan bu dinin izitri silmigiir'
--iesitl
or-

,*tn,"}i::lr dinleri ta{rvan en gok Uygur'lar

oncleiJJ-ba-a"istiken sonralangegitli
dinler
olmug'
bunlann
"#i;fi;"ji"i;;n;.lar
H;;;";"v'l;$t,' Uvsur'lar ve.bunlardanvetigmiq
dbet voluile Lamaizm'i deka'
il',ir'i*ri,-l"LaL fiirkistan kanah ile geleoMan-
Uvgurbiikiimdan
iri'^i".T'[f"i-"".1s ve ?62de-deolarak
din almtqbr'rx'
ii,i61;;;' M;idtzm'i resmi
-199-
 ^,^|:11k {ozoo,eonisindekaralardan i,Dceyalmz su
arepr vardr ve diinyayr kaplaergtl.

*trfl#Hi#'ffi"fftr#'i,i'f;
,''h:'*Eli:
-^-O_rta,Asy_aEski Tiirklerinin atagegdsterdikleri
s^ayg. da, Zerdust tarafindan tir",if_ derin
ro^elrndcyer aletF bulun-oakladrr. fr,fu"a";r-.i"
te s<ire,tiirkterin tagrdrklarldinler;
^ _l-_Y_f Totemizm.

l"-_,:*:-}1dj|!::il:f,$|r*l:,jT jikf tj1f;:

rorlythej?tdinterdegok t_ita",
l-e:3:r. Oual;"t Ji_
l,AT#""H:ti#lf"rprqan, bir6;ri'.zrtiki kuwer

"ffrHHIrH
;r3.**!iti*"r#i:*1ffi
::"t*:ffi*:,r"{:.tm
l:
il:i*fr
lyd,im
l(arqn[$.teesil edengeytanbulunr
*n'frft['.:r*fl
l1*;nt* ,*p#rT
nll';#nl*fti$",fi
r:ii{il[*Jd:r-{inu:,'jL*"1a
f9ll.a!!cgl.ar, bir de ein, Hint i
l*r;a*ru;*: ;;,'il,;uti::ii;,if1",fl.01
ilillil't:ix1ff :lf ,ff:#iT{:l
".ff l""ilfr
-r98-
 yuzylda, $amanist olan l&rgrzlar, uygurlara
hakjm
oururua geqince, Manihaizmi de Tiirkistanin
ar_
&ala-nnadogauuzaklaqtrrdrlar. Bu srralarda Budizm q.
uyg!rtar- arasrnda yayllmrstlr. Hatta Uyg!r,iaI
-
arasrndaNestunlik fe bir zamanyer alml$tr.
Sumer'ler ise, iinceleri Altayh lar ve yrikut'lar gibi
,nayvan
ve bltkjlerden bir takrmlannr ToGm
tanrmrglardrr.kiArslan, Boga ve kartal gil_rit o1,u.niul.
rumerlenn ltk I otem leri ara$nda goriilmcktedirler.
.Sonralan Animizm'e ve Naturizm'e her geyin birer
r u h t a r r d r F n a ,k u z m i k v a r l r k l a r r n k. u w e r l e n n
brrer
tann olduklanna inanmlslardlr
_. Siimer'ler dltimii normal bir son olarak kabul eder.
Brr adam irlunce bedcni yeraltrna, ruhu da kug gjbi
yukan ale4lere ucar_
iqte bcjyleceyeraltr elemi fanilerin, gdkler alemi de
tanntann ve
.ruhlann bulundugu lerlerdi. Tannlar
orumu yaratrklan vermig, rilumsirzlugude kendilerine
aylrml$tardtr.
Onlara g6re her qey diinyadadrr. Giinahlann da ce-
z a s r d r i n y u d a (. e k i l i f . i y i h k l , . r i n d e n r u k d f a r ry i n e
ounyada gdrullr. Bunun igtndir ki Sumerlcr ancak
omurtennln uzun olmasrnl ister,
Eu iki glnluk
ounJadarahat yaEryabLlmeleri iqin rannlara du; eder,
kurban kesrrlerdi
. SUmer'lerbu din anlayr$lanile Hitil ler uzerindede
etkr gastermiilordi.Hirir'ler bir zaman llurri dinini
de
kabul etmislerdir.
. Elamh lar ise dnceleriSirmer'lcrgibi Totemizm,An_
tmrzm, lirturrzm ve $amanizm kanallanndan
geqtrkten sonra, geqitli yabanq dinleri de
kabul
-200-
eimiltir.
i"ia-ltt girin""y" kadar Oguz iilkelerinde de
$";;;i;;";;; t#halde di Bun'nla berabersonrah
'S".i"tl'gt" bile lslAmhgrn
lJrnff*a. kuwetli kultirrd karqrsrnda
irld dini geleneklerarasrnda
"'lineiremig,
tutunmugkalmrqtrr.
Vll. vdzvrldanil,ibarenbiittrn mezopotamya dal<idin-
1".; ;i;ye;;;;1"" tsl6mhkla karqr karqrvakalmrslar
u" iiynurtut.i' -u,cadeleler ba$lamrqtl''
kavgalan
Orta Asyada dahi bu hareketler ve din
kendini gdstermrllrr.
cildinde,
Divan-r Lilgat-iit Tiirk trciimesinin bitinci
Uygur'un nasrl dldiiriildiigii
miisltman olmaYan bir
sovle anlatllmaltadlr'
(Onun iiini bitird.im Arkadaqrnrda kaqrrdrm Oliim
igti )
ag'usunuiqirdim yiizrinir buruqturarak
Son olarak gunu da belirtmek gerekirki; Totemiztrt'
l.i-ir*] ll^,i-at,n ve $amanizm gibi Trirklerin ilk
Ji.f"" her yiinri ile mitik karakter
hatde,b'r aradakabulettiklerikLrruculaJ.r
""'rn.rtt"pt"ri. ve
eb.ia,tdrAi mi'
iiirrl..i"fr" yabancr bir
dinler vbnti ile ilk balusta
tolojik gdriinmezler.
ve
R,, d;nt".d"n Mazdaizm,Manihaizm'Budizm
olarak telkjn etmek istedisribuvirk
T;i;^l;';;;;i
;fi;; ;ldk eon,ittutirt<'. ko!"I:,
cahqmrv".*k i:ki^tl:'
ii]1"{.
kalma.t'.vi ::
o},",."yi u,.ir-"r cahiL "li'
4
;';: i;i'i;pi;;; kurtulmak 4;n varlsa--ilttra^t
;;;;:';;i;; k'.ma.gi-bikiaat * PI:TIthl*i
Ama
oktir v'qaveauvmtvabilir'
il;i:,;-;;;"r;*,
ff";;;ri;;i";-'il' ae otia mitoloji ile ilsili
"e
salnlmaaal.
-201-
 TOTEMiA\{

Tbtm' Ongun

gn*.H$#
**ogu#elltP
i*ffi'}"t"*t**t
:il.,"{]#'ffi
""i#;l'.l.lrx""';.;:*""
-203-
 Yalmz gu var ki, bu doktirinleri ortaya koyanlar; an-
cak yaptrklan yukardal<i tavsiyeler riayetle; kutsal
ha}ikatlere ulagan yoldan yii-tiinUlDriig olacagmr,
g6riinmezler Alemindekileri tammanln, onlara yak-
lagmamn bagka gdresi olmadrTrm belirtoek isterler ki,
i$te o zaman diinya iqlerinden ve yolundan aynlmrq,
oitlojinin hududu igine ayak basrlmrqolur.
Zerdiigt; (Zent Avesta) da, Mani; (Ertni Mani) de
Tao; (Taote-king) de Buda da Nirvana igin yaptrgr
igaretlerde; oasihatle.i ile ilahileri ile hep bu Alemlere
giden yollara yolcu hazrrlamal<isterler.
$indi kiigiik birer ijrnek alarak bu gdriinmezler
6lemindekilere bakrlacak olursa manzaralar daha iyi
aydrnlanabilir:
Mazdaistlerce; Briynk Tann Ahora Mazda'nrn
giinqte oturuqu, Hiirmiiz ile Ahrioan gibi iyilik ve
kiitiiliik tannlannm garprsmalannm Buda'ya musallat
olugu, Manihaist'lere gdre; nurun iyili$, karanl4rn
kdtiilngii temsili ile bunlann mticadelesi, qe''tanrn ka-
ranhklardan dofuqu, Taoist'lerde ise; bogluk rileminin
kutsal tanrnarak, asrl faziletin keinattaki intizamda
oluqu, bu bakrolardan bogluk aleloinin biitiin ya-
ratrklardan iyi bulunuqu gibi din kuruculanna tannsal
kudretleria verdigi ilhamlardan dogan mitolojik ta-
blolar bol bol gcizegarpar.
Bu htliimde kuruculan ve kitaplan olan yabano
dinlerden bahsediligin sebebi de; Tiirkler bu dinleri
taqroakla, bunlano mitolojik havasr igine de gir-
diklerini siistermektedir,

-202-
 iibiirii ile evlenemezdi.
;Till""bt" onsun igin bu qarr

iffi H*fifi111.ff
frYT*jj iffi:'*"f,J.
:,tllift;i";l-T L:x,"j;#l:H
"l"",f,li,ji jiJi
;th*'::"r'd.*rlil# l}l*,"*,l,,i:r
:;:j;
"i!it l#Ti,TJffi;ltlli:,ja,opyek
x?ifflt#hffiim"*{:
g.,;3rhig*t*1u
eti yenirmez,
onaok
"",Y1"?ltrTlllil.lavvanlann

*i,{frfr
f"*},ru{rf Tmi
"fiffi
-204_
 Tx
Hl rETi$izM
ru*,
kin
3*^i?ltl"H".T$,'-i,s
i.
o",li';' [h]jil:,]il*
.lllill'lx*,'' uuro"irur
'";:;;;;; l"*:ilail,
ffii:Lx"
:r*,*r#: ;^ ve'leqe" her birinin
B'r maddelerden
lir'#a"*"it".ar. siivii a^lti bunlarla
jr,
yaprlrdr'Insan

#.1":1"'ffi
;g,r*ri*l1l
:l:
iffi;l
:1,1*t;**ix'J:
";;;;G
lr1.*'a"'i^q,i
birini' . vahut.bir
"fr"l"':t:l:
kacrnr
ria'F.r"l' b'i13,'^{';$}f;nn
il;.
rnsan

*
;;''v'rst
:T i:-I"H:il";:Lli'ill'.3uiil;;';;;;;
;;,'l;"";;;i.;";, baqa kureun.dbkmeler'domuz

$ffi "ilfl*;il"i;Hl'*fl fi:;

"*i'L
mIfr "'",i:'ix'ii
baqkabir geYde$ldir'
-isva;:
[*.^' JJ r"t"."ga
Sonralar'r
p"ii"'i"'iL'i
baqlanrlan
JdPurus5_

i'ilii'..?iii"l'i'iii"'?;f
-_Y_-
li:]l-p-"1ij:"::
It :i,.,igll3l';"*illi
"i;j1ttt*11tt1Lg'll"5J
:ti:li"ff:'i';';i,"i"iiif -'e"ld"r""t"t'rq
oruvordu

-205-
ffi+l'ffi*'r#tr*
ffi ,l$SS:i#ffi
#$iliffi'"r:
't**g*:p:r
$Nnr***
tf-n$f
dffi:l*pm
 SAMAN'I,AR

$amanh{r kabul edenleregenelolarak $amanyahut

$amanistdenilirsede, as $arnanhFrninanglanmyay-
an ve $amanizni tensil eded kioselere ($anan) adr
verilir.
$amansiizii gincedir,istekleri yenebilenkimsedir.
Yakut'lara gdrebu texdsilci$aman'larbir kartal yu-
murtasrndangkar, yahut $amanrn rllhu kutsal bir
agagtandogar,Saman'rnana karmndaki vicuduna ge-
Iir, girer.
Yine YAkut'lara gtire $aman ile demirci bir kay-
naktan gelmiqtir.Buryat'laragdrede, bir kartaln Bur-
yat kansr ile miioasebetinden dogar. Kadrn bu
miinasebettensonra ruhlan gdrtia, konuEur, $aman
sayrlrrdr.
Tonguz'larda $aman! geytanmyaidlor ile diinyaya
geloig kabul ederler.
Bir efsdneyegrire de Erlik Han deriden bir datr:l ya-
parak ilk $amal)llk tdreniniyapdrstrr.
$amanlar toplum arasrndabiiyiik kudretesahiptirl.
er. Insanlann sosyal hayatl, hattd devletin mu-
kadderatr iizerinde hekim bulunur, hakanlar bile et-
kileri altrndakahrlar.

-206-
 !-Tutlna la{tCev.urala-k__geldigini
bildirir.lgtebundan
sonraDaloan rn ruhu iyi Kbrmds'ler araslna geger.
gonra
- $aman,dldiiktn
q8]nran.Dagka
onuo resmi hazrrlanrr, eve
bir $aman bu resme garap seroer.
.*"" sonrada bu resim.evin en iyi yerine
:,".,1,,1il.
OIen $amanin hayali Altayh lan her yerde, evde.
.
oagtaroa omrantarda, niyada takip eder. Bu
hava.
Damanrn-otumtnden riq beg veya yedi senesonra bile
gorurur., Ial(ut tarla
_Altayh'lar Samanrn sesini ve
l(onugtugunu igitir. $aman onlardan kur.ban ioter.
t-lnun Du,arzusu
-yapllamazsakorkutur. Ilastalrklur
isindekurbanrar
kes-
,"t:1",:i;"ii::i::$ilk"orunmak
..-Altaylr'lann erkek ve kadrn $amanlan Manyak,
Ydkut lann da Kumu dedjkleri gerirli. piisk"uliu
Cingrrakh,rizerindebir rakrrobteberiiaiql, Onirkaoali.
oeyazkoJ'un. yahut yabari geyik derisindenyapilmrs
el-
otseJngtyerter. Bunlann bazl yerjerine va$ai derisi
par(alart konur. gaman bu elbiseyikendirriidare
eden
normosun emJl dzennegiyer. Bu elbiseuzerinde
tann
IarallnoaJl . \jamanln korunmasl iqin laktlmrs
qrngrraldar,Ulgenin ba5rnada puhu tuyii k"";;-k;k:
ul!r"d1. iki srradikitmigyirmiy.di raneyrtan
l1-Tl
Da5r.Lrenlzsalyangozu kabuguve dere di:i vardtr.-
Kuklalann yukan srrasrnayine tanrr tarafindan
, ve_
ookuz ok.lte yay konulurdu. Manyakrn arka
Ilrmr$
xrsminoagunet lte alan semboldolarak iki loka
bu-
ruftlrdu. utr kaq-ta ufak toka vardlr ki bu tokalar
ylrorztantemstl ederdi.
Bunlardan ba.gkadaha bir krsrm takanaklar, kese,
p""!""i ve i(anal.trrnag-l
3ll 9bi seyler Vanyak.rn
uzerlne asrtrrdrkr bunlardan her birinin birer iiddesi

-208-
vd#Jeot
tu'',',.osutrT:
*J,tl1<':fi
:Iy;",!fi51',it'3ll:
*$L'n
ffr;""*'' 31ffi ""ff"",iau.' ru'n
ttH[ilt'"t"'11'ff$', bulunanen kutsal
ellerinde
tan']ara ses
ar"i[iil"i-'li"iatt $aman.,bu,nunla

lfi#im*n:!!l'"x"":."!i",il
iB1"l]i"\:'.bilil1;*i1fl,'l,ni"'n"'H;''birrorov
rtade eoer'
6esi her leyi

,,i",;"lli'*;:yln I
Tjff lili:l';"ft,.,T'i,-"f
t"lf;lo]uliJ.'1"",.,eri ilevapar'bun-
parmats
qahadet
lannher biri bir qeyttemsrl eoer'

$AMANiZM

$amanizm,tasrdrs
inanqlanve ortaYakoydufu dok-
dg orn kadar tesirli
trinlere gore; bir din salrlmazsa
olmuiru,
hayatroda-brivLik
viizyllarca TiirkJerin zamanbununcr'
l"-lttr.' 'Olirid"
t.i.'-t-"a''. uzun
Altavlr'lar-
habercileri
i.iii'#tiirii". $"mantannlan'onlann idaresini
;ff!;;"l;; c;'ekirsetoplumuve devlet
bile afttst eder.
korkutucu
Surn"t tro gdre:itk insanlarkendilerini
bulunduguna
*;'' k;;d'r;;" ivilit ruhlann
"di';
-209-
_

n
; $AMANDUAI,ARI
gok qeylere tcoas edrLir'
Saman dualannda
Lbiattatti uarltttlara' rublara
*1!:1"?H::0"
trii-L,it, t""" t".t".tq
ii* Jiri",l"rt""rrr' Kiitti ruhlardankorktuklan
lir'
vAdedi
ileri
siiniltrr, kurbanlar
--
ile
e^a biittio bunlar gapragrkve kanqrk bir ifede
h devameder,gider.
Bazr yerlerindeki tabirler de birer iqarct ve ideogram
halindedir.
Altayh'lann bir $aoan duasr:
tcii""" aof."-- c"lik dag, ay dolaFmaz ahln dag
"ioti"
tlii',i,il"1'rilr r m;kaddes birviik
-gi" "*'o.tGt
i'uiin.-- A,i]-Ll"ti.iz ve atalanmrz {sana) ibadet
(te-
r .-uii"i"t*tl
;::d;;;*;;a;tr
defao]<{olsun) Takdis eder mi
Ellerle tutulan hah ve ardr ke-

t"";flj*
silmivenbisse(Klemetverent
Besikcanrnr(yavrulan) yatatan
(tann-)'.giittiigfillnz
refah versin Ev
'rtrilai"i
tiiiili" U"t"f"i Yurda. ahatiye
lt*t """1
dag,kara kava! Mukaddes btivuk Ai-
it'iitti-r ven"" biriksin' bir
;;;:";i;;;1-i""i.
hiikmiinii (lehlmlze) halledeceK mr: Bereket ve refah
i'"Ti.-ii i""-,1'"tak.. engelt
4" \onYlYqr biiv'+,1]-
hiikirm (ka-
ven
ir":. Ju".*i t-lirU*ek bdvtik Altayin
rarlar verilecekYeri)!
--xoo-"
ut ttesilmemek,devametflek) igin hisse
(krglD;t)veren, ylpranmamakicin karar veren a^
bab-
il".fri-" tJut'"iciryan tsen),atalanmrz' bnviik
-271-
 lnsanlrdliip ta diinyadanayntdrktai
::i]Ifldr
ru,lrlan,geri^kalan son
:4.
.trl[
tri#"'r'.',::
insanlar arasnda iot"qr",
"rl-;l
":'"ii!#. ffi.#zre
:;:l*-r
naruhran
ill#Iu1";jifil,i';:L'""#jil'
il." ",
ll t;Lf n:rl*?j3,:"[i.if:f,1" ff:*'f;
"3:
,.,ftfffix'lxff?iii,l?ilJ,ll,nu,,x*
Yrne $aman lara gore insanrn biri
, kendinde,dbiird
ll,"ilftiflx?Tif,iiT ;;;:
ii,frliilit;fl'^:.dil,
-"'il,iliL'L')i,,iilHif# ;if *'lT*':i#:
j r.'ili
f,li,1;
lli.ll'.1'
ifJ;"?:11[: s*;ni ;:";.;;
Gokler On yedi, yeraltr dokuz tal
^

ii'#t:i',-"1,
:ffiliuffi m!:-rln
{"ll"il
illlliliil'f#"f5:?:T,"".f,5::il"
i:I:"1"
*:+lit'"':;:j.,,i".trH,:,
yeraitIna -llil:
::u:
.gonderilirdi. Girnahsrzl-ann gOktero
r erjnahLiandayeralr "ui]unu
Ina e"ti,""i"i
i,?:Hl ltjiil
frHlJe ve cnnerlere hAkjm olan
.,, iyilik tannsr
r,rlgen.tle yeraltrna ve cehennenlere
koruluk tannsr Erlik arastnda devamtl hakim olan
vardl
btr mricadele

.210-
 alanmrz zaoanlnda ttann olarak)yii_kselmiEsin, yer vq
oenlzyaradllclrglzaman atalanmlz ve analarlmrz{seni
tann diyr)J.ukan kaldrrmrglar.Sonra hisse(losmeu-vi
yargr { hijkdrnI ya-aatrrrsrn, kopanlan baglayosrn.
Y r p r a n a n l a n s a g l a m l a $ t r n o \ l na , k baElllarblr-
merhametrnrbcrekelin)erigrr mi? Mukadeddesbti5.LI
A r r t y d a ns | s r i t h a m ) a l l ps e sv e r e n( A l t a y | nd a C l a n v l l
konusan scn)l Gdbeklileriyaradan, kipr;klile.:esui.t
veren, glittrigrimriz siiriilere bereket veren (sensin).
Girnvg dolaqamaz rkadar eonigr qel;k dagrm,--ay
o o r a s a m a / . a l r rdna A r m y. e r e d a y a n r pt s e c d ee d i p )s r
rayrndgtreblltr mlylm f
. Ela.gozlt.rlog-brcbilirmiyim? Aya benzerkulakJarll
rSrLe^brrrI mrylmj Alirn yargr tiyi h kitm) versen n6
o l u r ?A k / m u h a r e k y, u r e ky r p r a n d ra, z h a l k y o r u l u d r - ,
ezildr.^l\lukaddes Alrsyrm:'Rcfahve bereketverser nc
olur.'Udbrklenmizekir kondurmasarr.
Kirpiklerimize yag.ddrlrrmespn ne olur? Altrn yaril
gdnd.fsen ne.olur? Kr.silmeyecek krsmet bigip verscn
ne,orurab:enlrAe,sagjrAabereketrersen ne olur? lmdi
gelecek ylla horek.t vers{.n ne olur? GumirE
olmu5
y a r g r s r n r , g r k a rn.eau l u r ?B u y u kA j t a y r o |r. s a r a )b a E
ol.
bun /s{cdeediy,rrumj: AIlrn yar$slnr vere dursun: iJer
zamanrDadetedlvoruz
Tannmrzr btrakmayrz Ayll. girnetli Ayaz hakan,
CaputJartasa:tcllfiil mubtrck bozlur! yapral.Jr mu_
Darekkayin aAacl!
Alevlerin llakan Ayaz'a ulagmrg, dunramn karaya
ve denrzeyayrlml!. sabah qrkan gnneqtenrgrk aJmiq.
3 k E a mq r k a na y d a nl E r ka l m r g y. o i g a ) r r a n r k a v u s t u r a n ,
A l c v l ia r c E i m i ns ^ h i b ir r u hj : d u m a n d a ni t l e n m i Sr a )
ocak, srcak yanan gliglri alev! Ayaz hakanrn pargasr,
ayrn ve glinegin payl, altln yargl sen sor. alevli aiese
 krsmet ver!
ulaqtrr! Halka'lardr arkasr kesilnoiyen
ala
Her zamanala durun:yldlnm tannslndanses
dr;;;;l;lk" ;;Jet vetiqtiripdursunlAlevli rtesin
can taratmtS
Jalini rruhur!Al alevinulurul AynlmazAlevli ategsa-
ligtrl yoldun9uq*ut ruha biqim rermiq
hibi Ak Yayrkl gdktelannl
BununigrnYalvannm.
Bav
Uig"rl u"vi"t aynlmrq.olan,irq basamaklr dirrimiz
X . . i t C , t - ; r u l u s l a vr a r a d r l d r k l av rerk c d r m
rnlvir"" i"t,jlg' zam;n {atam, Ulgenir.dile. valv'
(hizlcr)
{Bunlarrn)ana -kalan torunlan
ya-
il"a" bulunuyoruz Kara ve denizlerin
"r#toi"ta'i.
iinu'."
iatrldtgrzamandan,
(bu din)
Ve vedibabadanberi tuttupumuzdindir
Atamrztcakmaktaiiyle)yalmrEalevl;ateS' anam)z
(k;;l;";i;y6 sdnlnrtls'taq ocak', hakana tparlak gbk
t,lz,rn" duEruisu."tle y'ukselen buz duman Qakmak
iJ vf" v"ii,g,. srcak'alevli atei;m' butun dunva}a
ve
d.,ijsru"r! Ak Yavrktan Altay yargl islesin' aydan
giine$tenbereketYetiqsin,
AlevliarSe ulaqsrnl
vut"tihakar,Qaptr
,qvcr" 4"\3', *q,\"|lry^T di:-
gorecek
riv"'i't. Juegrizt ile. i^11:"iil"
:b"\iC,"I ::,
ii'"L;'tri;; ,?ia""itit"'i'bu malmdan {('aptrIlakan)
ii"#t ilurbanedivorum' Bu malrmr{kur'
iI^ i" v"[ti Captttlakin alacdrikabuledecek)
"l"""it.
olursa,"#.
Bu kadchim lalqr) diissiin! bunu almryrcak' ,gcrcfi
Ltlil$Srn
vok divccekolursa,baq aiaF dutsbn: KurDanr
i"*".
il-'i#"j.:r. 'i h"r,'lad9' nesnelcrd-
"ai"i'n!'e,'
iu-ft"-cut ft^"td^yrp versin! Burunlu (ha)'vam)kur-
""
-273-
 (ruh)lanYakla$trrma, iyi olsun!
";;; ;"r mn,',.,n"ibad"t edcrektka.olavarak)dua
,;;;i;*i kendi obama dbneyim diye
"rd;.-
l$.::*:l:;h'"J,liiX,''',""11""1^1"
' *Koliu.,.t,
ulu"tnda tutacaSmrz(Kucaklayacagrrorz)

rt,i:;: lii:l;"*"":l:,;iH ;lli'l :siii:"ili

vcrsen ne olur
iiupi"', aoia"i^" saFmaberekell;.sirt
*1":11'iL'Yi*l ;:t'1,| ":x i:1.:
tln,l:ix Jiiu:l
rabbrt?
t#r"""t-r.tt" l"gr* uzunolsaneoluriya

-.:r,lli n,**:i1 +I,%.Yl;lT'\??iit[ #'r;:

:x-"1,1':,f';rlf'lt''*"*:: #;3il;.'tr;'' 61h?J;
lmit*igtii,xi';;:ff :"3"''".""*'$ll:':i
. iirrl^r ir.o""oit"rilize biskrnlarvaprvorl'
Ceviren: Abd\ilkadir Inan: $aoanrzm'

AN|Miau
olduklanna
Animizm; biitiin varhklann ruh sahibi
--m"*llS*;lH:u:::# *,$::;*llll
":
i,i"J"r.'i"ti.uaa"t"tegdr;belinilmek,.dir'
''l'Xl:;,T"'o$:'::,X".1 fifflX*i"i;fiT'f"-d,"''{;
';,0;''l#Iffi
a lr"ili"lnl';i",*l'ii)ff 1.,:",?"';:
inanlsadaYanmakta(brlar'
.275-
ban ediyorwo, yakah (elbise) den hazrrlayp vefiyorum.
Vergi veraeye mecbur olan kiqinin srkrntr ve acr
gtirmemesi ign (veriyomm). Mahma mal katrlsrn,
niifusuma niifue katllsrD, diyoru6. Baiyle verecek mr
acaba?Ak sakalh atam kapan tuzak yapmr$,ay avlark-
en azlk ve pay (k$met) vermis.
Beslenecekgocuk caDlnt yaratmrg, qofalacak olan
sunilenn canlnr yaratmrg mukaddes Altay yer-su)rum.
Lleve yeleli geniq Altay! Bin kulalh yer-suyumi Mu.
kaddes Altay, Qaptr Hakan, bunlan somyorum (diley-
orum)!,Ay ve giineqirotolanr $ulmuslar. bulut gbziir
DUSTa rtaken!

. iyl."yS!' bey kigi! Bulut tay Bugra: Mukaddesvo

nepsrbr.brnnemiisalr (olan)irqYelbislOlen adam(bu_
lunan)eve girmeyen,ayaz semayaqekil veren,ue boy.
nuzlu kara kaya Altayr.o: Siit-Cdl iin kara bugrasr:
AgaraDgdkte,1ldrz.
Ak atamdan d<ikiilmektedi. Ala sahin tam dniimde
bagrrsrn, boz kartal iki onuzunda bagrsrn, boz kartal
iki omuzumda seslensin! Yezim (d-aeindan)uzanan
Quluk rkadr Enege ve Kadrl btiydklLi ku(uklii iki
hemsire(kamlar-)lAlag (dagr)ile Kemdrk(dagrnarday_
anmr5lar. Ebedi griklerin kenarlannda krslannr
gegirmigler Amcam kam Sanrzak a {mavi ayazr jdr vc.
rilmii, tannL (ildhi kam) denilmig, ata Burkan de-
numl9,
Abu-Kaan tdagrna)dayanmrg,altrn g<ildeykanmrE
amcam banglzakl
(dagrna)basm,S.Sumer dagna yaslanmrg,ak
,.Yrzim
tilbiirek . {qaput) yelpaze edinmiq, ak yalagasr
kr.ildhrndakikuS.tdyleri) drikirlmdq,ay ue girnege"drra
elmrS,benrmmubanekday'rmliergey(SemenekTl
DolaStr$n bu yurt ralat olsun! Hig bir zaman fena
-214-
 . _Ozellikle,Altayh'lann yr4&ut.lann

L',;s,f
il|55t"
:,rTkrtlffr*T:.x#
aa'g'"' askJavan
Animizimt;;L;;

NATiiRiZM

Naturizm, Ciineg, Ay veyrldrz gibi

Kozmik
vafukian, Riizgar Frrtrna... gibi tabii
-ve olaylan
gahlstandrrmak. onlann zek6 ve duygulannrn br.r_
runduguna,ku&el sahibi olduklanna inanmak,
tann
tammakhr.

Bu inan$a gbre daglan, taglan, af,aglan, ve

, sulan
oa lannlaStlrmak Natirrizmin ana rnaddeleri
iginde bu_
lunmaktadrr

IJ'r ve kdtii hergey bunlardan bekierur,

onlann her
geyi-yapabilmek kudretinde olduklanna
inamhrdr ki
bunlann basrndagrine$gelmektedir.

Cerek. Animizm, gerek Natiirizm insanlar geliqne

ve oigunlagma Caglanna dog.ru giderken,
birerkuisal
yonetrclolmuSlardrr.Bunlarrn ana
hatlannda birbirine
yakrnhk gddlmektedir.. Bu dinlerin kuruculan
yoktur.
#l#,li"F# YT\BANCIDiNLER
MANiIIAiA\4

:i,lJS,ITf H:"Tf#ll
i,.s:"?"*"'"'f"f
otau"ut'uqtu"'
ii#ii""X-au"
nardan gebe
*u-ru, utnu* Yiq ftr',ff*F
dotmuqtur'
iiu *oi"iia* tonani)
"? rann ig"ni*l* tr"t*":#;."I,:'iS
Mani,

*mflt-*#,fgt'l;*r'rttlr
Mani'ye gdle Nur Tann']'r- ve iyiligi'
karanhk ta
eder'
q"yl.;;';" k6tiilitc" temsil
o" dekdtilriik
.r*t
** ;l***t'[Jt "il]ln' birer
ecdadrnruhlan da nur ile temsil edilen
Hattd,
tanndll'

."-**ntx.t:,rs:r*iTl*i#iliilff
gahlmrqirr'
-217'
 gidilirken Portatif kaPlarda' iilde yanarak
ii. Giineg bathkt-o soDra ila <Iaplaru te-
ateq yaka ardr.
Mazdaist'lere g6re ategtensonra su da kutsaldrr'
Bu dinde esas; hayrr ve iyiliktir' lnsanlann
* iyilik t"u". oi-""tm telkin etrdektdir'
Zeldi4t dinine gbre insanlann .iyileri cennete'
(llll-
ii-I"'i'a" ceh"""".e gider' Bdviik qfl . ivilik
Birisi
i-a"r Lai""lt" lU tani goodermigtir'
iiiti'-"'-iiti'.""), dbiifu kiitiiiiik ve karanhklar
(Ahrimaa) du.
iki
Aluramazda insan geklindeve sakaltrdrr'Ama yr'
ti" a" kuynigu vardrr' (Ahuramazda)
""at,
iltiliril." (HuLrdtiz)ile (Ahriman)
nrhDalarda.i4 ruhlannlatii
"tit"tLal".
ii"J"f" f,hl"a"ai". (Ahri'
ileri gelmektedir'lnsanlan
il;;;;.-d-
in s"oii.d"n, (Hiirndz) delekleriyle korunaya

(Aburamazda)bir zaoan (Abriroan)I hapsetniqise

kanqtrrmr-5'
io, b;r yolunubularak kaqroQ,her tarai in'
.iva-. c"f-tq, hei taraf ruhlarladolmuq'
rizerine hastahkldl musallat etEr9lrr'
gdrevlii
Ahnman\n edrinde; kdti.iliik yapEakla
Jir", l""""",Elnlas' Yatus adrnda korkung devler
ardu.
olumti kotri rublar yapar, bununiqin de iiliiye kim
losm99Il1tY,ll
dof.-**"u pi" s"r"t'r'Ole;inevinde
ff;i;; .i; .lli--iut 't*u' Ateii kir-
ve topragr.
Ancax
letmemeklcin de, <ilulerya-krlmazve g6miiloez
ytiksek bir yere brrakrlu, hayvanlar yer'
-2t9-
 MAZDAlz,]|tr

M.O. Vll. Yiiz nlda dogdugutahmin edilenbu dinin

kurucusu(Zerdiigt)Ormiye'lidir.
Zerdtigtdofar dogmazTanfi ona diinyayrisldh et-
mesini emretmigtir.Daha gocukiken cinlerle.devlerle
savaqmrgtrr.Otuz yaqrnageldigi zanao (Buhu Banrl)
adrndabir noelekonu biiyiik tann (Ahuramazda)mn
yanna g,ijtiirmiiq,o da Zerdiigt'e:(Dtnyanrn en olgun
yaratrg kimdir?) demiq.Zerdii9t de: (Kalbi temiz olan
insandrr) deyince, tanr.r kendi eli ile ona (Avesta)
adrndakidin kitabrm verani$tir.Bu kitap (Zint) dili ile
yazrlmr$trr.Bunun igin (Zint-Avesta)denilmistir. Bu
kitap yirmi bir bolr.imve 200 sahifedir.Sonraian Ar-
aplar tarafindan yok edilmil, ancak beg (Gata=ilahi)
kal6lEtlr.

Zerdii$tdininin esaslanbu kitaptaduz erdiiqt atesi

ve glineqi ttn planda ele aldr. eiinkti biiyiik tann
giineqteotururdu. AteS ve Nur da giine$tengelmigti.
Bunun igin ateginsiindiiriilmesineCokdikkat edilirdi.
Ategtaprnaklardaevlerdesdndiirtilmedenyanar,se-
'
-218-
 ," oTffj#ii:g,Tf_Xlit#:@ormak
tizere
kue
(Fradh6.khist),
zerdiiet,riD
T::,rj""l:r:l_"r en
:f1,""9:,.P,1-ol"'," :"1p";;ffi' r'r*i"'"it, "ll
i:l;iitl*:_:l\,arr"L-i""it-,,1'ii,'il"
j1l*L.l:,r."",,aiffi i.i""",riliiliT]
il*"1r,:f,
iein (Khimbikan) ya* r""1;;l;;il;;"":;:;,iil":
*""ilf
Zerdrigt,bir anlahsagrireyrldrnar
'',j:;|,;"f
isabeu
llla::.,1.#'il""iL*T,',.'f tarafrndan
6ldiiriilmnqtiir.

BVDIZ0/I

-..,,j]9-1."n1 C"!"-a) adindabirisi tarafrndan

Hintliler bu adamrqoksevaillea, ku_
Ij.,u,$:r. icin (Buda) LtsII
:Ti1:1:l adrnrvenb;gterdir
ti,i^"r'n_
...,..
emrnentuyerine getirennurlu kimse,demekt
ir.---
?:*,,fl*^lllllr3.JgT"g,,, biriniaosrudur.
on
Lf"*",?*:::.:*lys[ il-*l"";
6,;il"d:T";
ff:T:I._r?
Il!,Id.,
",r; i*"i.
u,:""-ui" u1;i:i.ii"X'
."i*Ii" i.^o111iiu'
ilX1:ih",5:5:j:*t ii;,llll,
X,:X*, ;:,:"*t
,"
+
fll*3:,-q":"1::-
F? "1:;6h*;,1"!lf
.c"#;iil; ;ff [':HXl:
::1,::*{ re"unaui
apklamrgtrr.
v-"uJ"t;;il; ilfil"lHl:
zamanlarda.herkestarafrndanhakaret
-^311-r:^llk za@angegtikfe
gororu9lsede,
deger ve dnem karanmr..

-220-
erar
din ehafa yay arak bnyijLkbir Litle meydana

,l elli nt kadar bir zamao dinini yaldaya

lillji,;l U.6.a8O ghndu sek8en yagrndattlmiigttir.
T,if, 'ya (Sakyamoni)de derler.
Buda, (Brahma) dinini yetersiz ve zararh bulmug,
f;
n
Eeyinrztrrap kaynas olmatan-baqkaD.:l-9:v9.
ya,ra-
tizerindi durmug, rztrraplardan,felaketlerden
,r-l-anrn da ancak giqici olan diinya iqlerindenel
ekle, ddnya varhgna iltifat etmemekle, zevklerd-
ea kagrruoakla, arzulannr dldiirmekle, dofru oloakla
UEktin olacagrmileri siirlo0qtiir.
Insanlar biiyle hareket ederse, hi9 bir hayata
krymazsa, kimaeye fenahk etaez, mahn: almaz, yalan
Iemer"e, o zaman-kutsal ve saadeti teEsil eden,
uu Lo"* Aleoi olan (Nirvana) ya ulagabilir'
"iikot
(Nirvana) ancak btitiin arzulan yok edebilenler igiodir'
Budietlere gitre, dlen insamn cesedi pistir. Bunun
icindir ki dleni va vahqi hayvanlara verirler, nelre
alarlar, yahut yakarlardr.Buda iildiikten sonra cesedi
;l::: vak aral kiiileri vedi mealekete dalirlrlmrgur'
i\irkler. Budizm'i Hint ve Qin Budizoinden farkh ol-
,"i1"i3,
alak kabul etoislerdir.
i:
TAOizVI

Din olmaktan ziyade mezhep halinde olan ve

Ttiik'lerden bir hsnrDr da gevresire ala! Taoizo'in ku-
-221-
 1;*-J1i1:acatsDrileri siirer.
Taoizmin dayandr!'resaelardanbiri de gudur:
dil; , Kutsal tamoan boqluk 6lemi ddrt ydne .aynlmDlu'
ile teasil edilmektedir'Doguda
:1.:ilfi ddfi;;;
'":'a*fr""
,*vi;
ciirJya" ual kuq.,b.ahdaak ka!t": :",\:;
ilia?"il' i<*J;O'-baEa
Bu ditrt
bulunnaktadu
y6u bu hayvanlann atLm alrr'
1".;;ytil;il:
Qegitlihalleresitre bu l-lt'vanlSl u.gui,lll":^:*i::
"e#;;;;l;s" ida;,ettikleri g:
"'fii. yer elttbulunan
I:.1:: in-
idAreederler'Kendi ytinlennoeKr lerde
riiruirt"" ytr u"nt."tit adrnakurbankeserler'

I,AMANiZM

yayrlmrs'
LamaizE fibet tarallannda kurulmuq'
gitrii$ ve idamqlanna
f iriff"fr"" ut G-r da bunun
katrlmrElardu.
-L;a) Tibetteki dir ve diinyA igleri
Lamaizm'in baqrnda B"l;
hud"s"il;;'iD;v D1:1,-11-^i'-
bulunur'
iii"'i"'f."""*,"." gudamn ruhunu taElflaktadrr'Bu
.
oitii"", l"t.y t ana olacakyeni doganbir gocugu
ge9er.""rt"
Lamaizo; Budizm'in etkisi altnda *"Jt-:!: *:
ilh:.:d;-r-lh taraflanda".aq'Ti
,ti"-l-T
""#;-,
iftlii'i".i."-*uiir-"',iu
l"tti uat' d?s-iriili!
F"1!de
ve lvitit ieu'"tit ikisinde
iHi'J*.'ii-diin-"*
esastrr,
-223-
 l!,j'"'f#1]i:',.,,*i]t";u.1
i;:';1f
'^ffi
H,i:f, j1"1;;cd
l'[:iT'i,[r,,'"thi::,j;
:1.",1;E*:
*=t;,tryg6Tu1'[{'.flitr
yardrmcrsryoktur. Biitiin kudret yaratrosrl
_ll-unun b.u

i::l'i"fr"',Ttr;,"H,i",;lhlT:
Biitrin faziletler o kud.etin kurduTu
intizamda to-

- takip
lnsalltqnn da bu fazilet.yolunu
etmelerigere-
"uii.iri
I::,.,..C^TIu,
-!lq,ou. .au"y^ *""-,
varl:klann baglidrr."r"r'
,kanunlanna ".uaau,iar otan her ey
caahdrr,ruh. sa}ibia;..nOl, bir de oDunlabe-
raberolan ruh vardrr.
gdre; insan yere, yer grige ve gdk
,ubr"#"lt" te Taoya

kadar^Animizm'e kayan bu Eezhepte

.-^lll_d"".,":""tara-fina
:oslnrn.ruh {Sber),maddetanafi"a da iK-ffj
:"r.l.l-u bUrtn Kozmik eleo ve onun Usrijndeki
;X"dr1'"t"^:::i'ir:"*l.iyiordugugibi,insan,n,u
,,-"J"i*:T::fi? TJj1o,"Jj:o, de,Ru
hveka.
gdrmeterini, il,i#.?,1*i,X1'
l,^*I.::)",nos,
bdrror {rmalannr tavsiye""rt"r.
eder. lyilerle kdtdleri de
alrarak. kdti.ilerin
un-utulmanl? .urutulup odadan Ufl"*i.1"""i
.onlar. iQrnbiiyiik cezaolacagnr,bundar
Daskabrr ahiret dlemi ile orada Uugt. Lrufu"r" of-
 x
TORENLER
1- Oldler,Olu [drenleri,yog.lar,Kurbanlar.
2-Bayramtdrenler.i,Avlar,Sblenler.
3-K6hinler,Taprnal<lar, igkiler.

6r,innn, O*r,iirOruTr_JRi,yodr,A&

Altayh'lara g-<jre(insamn itliimiine iki gey

, sebep
olur'. Biri rlik IIan rn ac gdzltiirigii, Oburir a"l.-6rfii
iri
rlrgenrn ter.aber verdikleri dldm hiikmri.
Bu hrjkmu
re
,urgen Erlrk Han, memleketlerininsrntrda bulunan
deniten. yerde verirler. Ertik,in af
:T,:1 .j"ll,.
Sozrurugu yrjziinden. gelen blrim normal deg-iJdir.Eri
lrk e kurban vermekle bu vakiLsiz ailtmden kurtulmak
mumkundur. Ancak bu rki tanltnln beraber
verdiklen
nuKumle gelen cilirmdenkurtulmak imkaasrzdrr).
Ruh beden<lena1'nldrktansonra batka bir alemeFi'
Jii"i"n. o".a"'o ruhu taqryan insaola.buluqarak
;;il&; -e"i"Uil"""gtne, rahut ruhun
iui v"q"-Ltug'nu'defa
'ri.t]1" ikincidiinvava
in" in--ttllat.
'i";;; Hatte insanlann itldiiktensonra
;'i;iJ;.;-;;;
'et; da
riirk boYrannda in-
r#'r"ta]". ;ltmlannca da ecdadrn ruhu
dolaqrr'
l"ui" 1""1,*ft" a" f."ndilerinigdstermeden
iirlnrn 4i"ai' ki; bir- kimse.itldqk*l- -::l*.,L:
gdre
;i;;^'' h;;"t irinde; dlenin derecesine
i;;" i"piiit; le"' 'm olacak tlvasr'
"'; vanlan"d^
';;
dostlan da beraber
;;' l;t;"
-Oi.oi""
miiliirdii.
g"n"tot".ut topraga.siim-iiliirdii-,,Ait
9lYf-l
liJ-'rL,'i"t"'l-
- ;i virdi Mazdaistlerinetkisi
'- lutunuo bazr boylar: ttliiye ates do-
odi.tllmast"r btiylik giinah sayarlardr
;;;;;;;;; ol elan topekrere.Y"diT*'*:..-91:
Li'oirrJ"i ill; 1i!tu" at'"' kor' biivtik
kovuklanna sokardr.
li"i-"t'f- biivriklerden.!iti. 9ll,t* onu vakar'
iiiiil [i'"cr" kanltrrarak bir.kdetik!i"3.Y1f ar
1t1':
da
kaF
i"il"""i""i*r."'"dri""ar, dua'vazrh
rralorlardr.
ii'""tf""t""u au .""ann iisiiine (Bark) denilen Tiirb-e
gir-
if,i,' rql;ii"-i'r;"-rt-*"tmtonulur' duvarlanna:
i savaglann resimleri Yaplllrdl'
- ar koqusuda yaprludr'Olenesaygr
Ceodzetor.eninde
o--l!"iri, tize;indebinicisi,
,:]t1i.:",:'
r:;;;il "u"rii,
M";; iizerinedirekler dikerler'
 ttn;iii
j"*rt"rj:*
.,l',:ifi
F*i (Edim-
dtir'so.iitaiigii zaman,ver viiziitrdedolagan
esinp
jr,'*,
"iiii""-a-,i-ai-i'"eiaLi-te;a.31L$ry-ry133i51
rli,l#":#uli',':*,*;;5Y"
*;,fi'"n?#
;L1" ffi ttk-;""''ff ;-"p-; !""t"i'[ ciareriniaeri
ilifii f,iir,lii"iil' he. tti.lii cefan
.ceLerlerdi Ama
dit:'i?g.,-P^"k^',1
:',iil;"i-i;;;-[;p"i bu akrbete olenlereait

Hhl1r|'f,,;
ifr
:l;--
ffi;i"#"iil-;""1""t
*rJritiir.tl
-di";i?
;;.-b"b;,'i;dtrn
u".
"auliqalerinde,-vakit
ver altrmn rahatlk gider'
vamna orada di-a'
tur""- "t'"tutut' t.""+1d:1l-*
:i[i^:i#.""d;;";;;-"-d"]tan vehediveleriverler'
ruhunbulundugu in'
Hr,ifi"i. deineanlaberaber avnldrktan
bu.ruhun.insanda
T::"#"i"',ii.i""q;!tlt*
iori.u v""utt, 6lemirndeki hali Siiner'lerinkine ben-
-'-rf-iili:r""a"
zedektedi!.
iilenlerin yalulnaor Adeti de vardr' llk-ig
yakarlar' Bu
ota"^utL.-ail". tittiniini<emikleriniayrnr' on.kup
Ii[I" o.t kr.ipq*up' on kiip bira cinsinden-igki' yag iene
i" l*f." icti ditke;ler.Kalan kemikleri a]lr
bezlere 6ararlar' bir iskeole
i"iiil*"a"" stt
"nr,
 tra9tahna,da
inek, dkiiz. koyunbaglantakarlardr.

f,'"ffi ldiE#HHit
:$ir#ffi
'nk}*x'
i*i'T,*,{"trhffi
-..-tnu.,bfo adam cjldriktensonra cesr
a;4ryk*::*{';::x,li.i
,""F
jllJ":",-IT,rkderece
g.{'":i,i,i',,1*i""""ti:i'"
.qHlilTf,*ft
Hi{Eff*lT*
Hlnu:,
*,'ffiJ,H
,-,'il,*tt'"Tfiffi}
rnr*ulllf
: ii:ri!:ii-"Fii*
H_
ilTifr*i"""ill
#iF jm'
T.:i"liT:lq rt
m*1',*#f *- r#,Ti
;""1,,"
iiil' .*,:,,""1:T
"J,T;
i,ffil;
:mjfi*t#';,:,1?;'i1.",,*iff
,r*:T:l'"fr
;"lt?"m,',n:,
;l'**",H;ni'x
_228-
 rizerinebrrakrrlar_iskemlenintizerinebir masakon.
lllllu_r,ryel'ne.ef3ek parqalan brrakrlrr, orada lq
a"
Lr,tl-?{i".", ,ziyafet.verili rai. nu ;rada <;ltintinii
mrruen rskemleden allntr, masanrn uzerine brrakrL
l11,ol Pr,"gu yemi5.olurdu. Sonra bu kemitd
Kuprenn tglne konur.,yakrirrd:.
Altayh'lar da birisi blece$ zaman yamnda
. Sama
onunruhunugbkJere
ya6utyen"'uii,
hllf*il,

**i'6ffi :iil;,h
i:ii'"""i.,J:nl
::tihf,::
:X,","t,yiii'jl
i"+iililq*"*'"+,itiifr
mezler, bir hafla dhi evinden drqan eqya
verilm"e
rqeriye ahnmazdl. Oliimdcn lar* gr.in
soura evde te

*f Xffi ;llHii,,""
iX?ff :lfJfl::j,:
ol",li;""
YOGI,AR
Birinin.dhilhri iizerine yaprlan matem
^, kirpnidir
wruiernakk)ndage$jUim6tem tbrenler.iyaplllrdt.
Altaylr'larla Yiikur'lann yoglannda
, $amaa.lar da
tor.enini tenipler, dualar eder, sagola"
l^-r.liLr.lor?da'
soylel. 1r,,".] butunanlan -Olu
aglatlr, co$tururdu.
Crkanerren kotii ruhlardan temizlemekigin {ArcuI de-
agaonr yakarak tntsii y;parlardi Ll
i)l,u: ,1.9,s
r\r rgizlar.rruna{Alasta) dcrlerdi
- .,Bir yog tijreninegdrc;blen adam bir gadra konulur,
arle ve akr.abalanat yahut inek kurban ederek
cadrlr

-228-
 ttniine kor, kendileri de aglayamk gadrnn etrafinl atla
rI u"ai'i"fu ,io"""t""ai Bu siraia ytzlerini gizerler,akan
q: Lanlarlag<izya$lan birbirine kanqtrdt'
.
, Bdyiik tttreDlerdeyalun a-krabasrolenler saglanm
de, t.r;;i;;1";.i;aHurivle viiderini vrrtar, kanatulardr'
iine baskabir tiirende;iiliiniin akrabasrngiicii giin
r tnoi."arak oltintin serefrneziyafettertip ederlerdi'Bu
"a ziyafeteoguzlar{Basan)derlerdi'
Zivhteier- sonraki giinlerdemezarltktatoplanlrlar'
f".vat e'lmekle rztrraplamr . ifddeye
:I "prui.[,-
ciLsrrlardr. Y edinci giitr de yine toplamlalaKonceKl
;ivafeti tekrar ederlerdi.
:'j*,1' Tdrene onem verEek igiD para ile aglalc-ar
tulur, o"la. aa aglar,ditviiiirl;rdi ki bunlara
tu-
(Srgno)
u,
- a"riiti. Oi""io vitug; ise vakrlarakvok edilirdi'
,: Bir de ruhlan
f.ot-.orf"tl"
ga[rrmatijreni vardr' {Bu tdrenler.iyi
--G"til"Lrine
ralo ve gar1tp serpmekle
baslar, serpilirken dualar okunur' Bu lore eroe
sllllr* ii Lo".os'lerle gizli konugur,^kendilerinin
ve diAel r uhlann ne istdiklerili itgrcnir' \iaman lar oa
onlann isteklerinin hafif bir sesleorada buluralrara
sdylerdi.)
.
KURBANI,AR

Canh hawanlan keserek,bogarak,yahut suya at'

arak verilen kurbanlardanbaqka' bir de emekle elde
iaiG".'a"g". Gstv"n cans'zlardanverilen kurbanlar
;il;;i C;;i' 1";a; ;lan ; kanl k'rbanlar, cansrzlardan
olan da: kansrzkurbanlar,ada_klardr'
Kansrz kurbanlara Sagr da denilir' Arpa' buBday'
-229-
i mu*iffi'tn***
*f:liq'*r"""llrjru"gtrtx
fi*t.fr
idare eden$amaa aynlrror' -

).i',"i:""'-xrjrug't1"1".":l#?
qeylenn #''*h{Tsr"
;:f*$-t*H:'l'iiiri*fi
Kauu Eq*v
bulunanlara a allrqr'

BiRAT KURBANI TORENi DAITA

sonra'(bir
ls.man once kurban edilecekatr )'rkar'
sonra tahnit
t":*':f, ;L#;"e;"* ilShiler okudulitan
temsileder'
:ii#tlil;'foi""";Ji edt''i"'"aosr""c-uF
Kazahitaben:
(Ak ayazrn.ak bulutun irstiinden
iistiinden
dt l"^"'rn ooutta"n,gdkbulutun
Gitk tann'Ya dogru gitl)
Bu, kurbanlk hay-
Kaz da ona giiYa cevap venr.
avlama tiirenidir. EPeYce
va n gdriinroeyen-canrnr cJilakalaatr' qa*an'a
sonta haYvanm
"gr;qbit""

-23r-
 siit, yag,- qarap ve lanlz gibi qeyler Saq
olacalltu
arasrndadrr
ki, buntarda yiveriiii y"I;t
yaggrbisuluolanlartairenlerle "a.lii,;;6.
ate$eserp lrct.
qsxf"il""J*lL"lT
o"iT"*". i*;' Hf#:
:Jff
::f:*i:.":J":ffi#,,5:ilruJ*?i1f
lii"o*,*;;
gelince; ee!ftli ve krilfedi
,o"f,lli"
"llililt"ra
.,Eski.Tiirk'lereeen makbul kurban haywanr(yak) de.
nilen Tibet ijkiizti idi. Bu 6kdzrinad_,na
1-516r)
da denir.
Iarrh kuJ.ruguat kuyruguDabenzer.Anc-akbu
dkiizu
ryo gldieull,l. bununyenneoaskabir
:l-9.9"9,11':k
gl"aiu"ai.n,,"""iii,ai"fi'itl,
fl.i:lfL_lt-1,_{1fr
Ti.irk'lerinin
en bryrikkurbanrat til;ni;#il#i"i
sonra, derisi; baqr. ayaklan ile qrkanlarak bir
srnk
uzenne hr, gtn dogusuna ger,rilerek mezann
.talo.
uzenne drktlrrd.iki bunu mezan korumak igin yapar_

.Kazak'lar cenaze tiirni srrasrnda atr dldrirmezler,

yahrz
iildii:
kuymgunu keserlerdi.Bundan sonra o at kul-
lanlmazdr. Oliiyti sayg ile anmak iqrn bir
at kuy-
rugunu mezanniizerineasmakkefi idi-

n ) S o n . y u r e t t)i a l d r n d n c e k iz n m o n t A r d aT l i r l l e r . e
,kore
-", sinn
aeny.ter, grnirn. birinde snn alcn tars6ndan a l r n a n
--v-e
orar,Irma, el'ne btr ert kagtdr verilirdi ki buna serbsl
ds (hrkneme, dp.
$ineni, Rriit Prla igin yardrgr kasjdelennrn b,nndeki:
Drr ruKnamedrrInsana seniDkanunuD
Ama
:llT"dlli*i"5iI_1l1anm,rh. rrrkreoran
bukerine
$nra
I8l9 Viyanak;ngyosikarariyteesir ti(oreLikarrtrnrmrstrr.

-230-
 binek vazifesinin gdren
kaz da
urtusu,tems
dir;):';iil;',;"",:Tis"#:i,!Yti
,ill,i'*t"",Ti:"il*""*T:
L":;it'_:.:j,if
saadelruhunu) ekDoeye
kar'st,rm;kh;. B;-9k^;g,.ii";

ff rtH:1;#n-r.ffi
l?:|!::it"i:iri,f ",i*
:1ff
d+ii'ii ?i:l
:rj!:iiilqrft1ii:H5*
narnlnalse batlyakarg)ybneitilir.
_^.:.u,.?"rl,reti,.kemiklerilqnlmadanaynhr ve (ka_
fi#.:r:,:*,,t,ff
iiil"i:L:] ;h.'*
",*Jj;'
j::"?"i:;li'^?;l,lHq"
l'ifT"".?.,,i'if-
,Tlil:iT"1,f"""l'i:l;,'r:ml.|;#
. Kurban kesilirken de kurban:n
Ianm ettafa slgramamaslna ve kanrndan bir dam-
xrnhamasna gokdikkat edilirdi hig bir keoigin
_"9r,"1],* cansrzburunvar.lrkiannbrrerruhu oldugu
,i
j,].":*i::r'i""*eruvrr'ra
fl',",j,"l."ir',iT"l;n?ji
,^-Tl.!t "t'tun" Ongunu dkLiz oldugundanbtyrik
l,il'ftiT,i#"*"*
)',3:i"{:i!::ii}i:i:i,:::iif
tuixfi
lli{:,+1i ir,n'l1ilff ;#i*ffi:"sl:
lii'.i:i":;l,'"ii,*ra
li:il{#i,:ii1:tF1:
lilll"f *:; ffruJ4J!;f
iu"I'.lt" I,fn*
-232_
 olan boy;ilk-
uz) idi. Bunun igin de, Oogunu kegi so.nbahann
.i'i il+ta" f"iit"tln.idare edeobov;
;Allilii."Hi;F iin"l"y-"1*:hltg'
:fl;l*"r: i#'"T;
gunu domuz olan boy da,krqrn,Da+n(

i e"UlllT:Jrt^l ",lil*",'l'.",r',,n
Ur.rttt."
ettikrerinden'
aa t t"lan kesilirdi .
::l ,J*"-'*lli:*1,13ff
"atttu
t'&i1if"Tt*I'li:::'*
t'tfliloif.l',;l'io.k dagda
) a&ndaki
D-ag
srirtiiti.isri
:1,,"'.:-f
",""j",l"i,il iAlUm\:T'f"";,ff l};'i5ffIiH $i
#l',n'XlSil:i;
"'1fi1';,",, okiiz,inek,.Kovun'Keqi'Domuz'.l.opek
.ilii-""t"tli"f U' kuglan kurban ettikleri gibi'
ye-
iiiir'J.aJlG'a"^" aetannlarasunulurdu'

;:*l:?**l:s1fl",1ilix'ix',iliili.lu* !:l:
-':r"i*XlJi;lj;l; kur'
iizero
ka.rqrramak
siinahlannr
rf, lruii*i sonra
Lg"li"**ffi:'*'"1"ii
*lll"fll"'"fff, biitiin organlanha'
domuzun
iii.Ll.ai o^rt"
iilli',i' lt'i karlhk olarakcinlereikram
j edilirdi
-..--*,*,
""g.'ir"nna
da kurban der'
uu.o-u.u fok bnemlerir' insanlan
r",,ii'"iJ,i."r,',i,H"ii!il';i
'*'":ll":i;1';:#il1; i'.lry tgi.TT:i':l1i;"
r,ai"." uaut"r'"'n.
m"r.'i
a{l,l'll
:$l*$Xl
"nr. rin,t*' ""*" ",
lll **Ti,""#il'li'l*"'llo' oircok bn'
canav.r

-233-
.?"tri3lTiaEf*:'irF$'i'r*S
ltu*;1f"ru*#"ruxn*::r

bt'sT:isBiS"#H'*"q
,,Sn':'Y"lt;'f
Itir+l+$tt-ilf*'ld
**,."""*'*tgiti;.ry';,;1q
ffi$lllq,jlll-F-
ffisffiff -235-
 - Klrban igleri bu kadarla kalmaz. Cesitli sebeo vo
olaylarla, tannlar, hanlar ve kahramintar iqin iur.
banlar kesilirdi
Bu arada kurt kurban edilmezdi.
. $unu -eklemek gerekir ki; gok eskiden ve kutsal
rla.{u!ta.rla.
.bagl)yan kurban iglerinde, Hint toir_
oroJlsrnoekrrtk klrban veren Vivasvat gibi fiirklerde
oe ersanedeyer atrmg b6yle bir kimse gtjnilemjyor. {l)
(l\rk Dili ve Edebiyatr., dergisinin
Jl/ ArahUt946
gun!e l.-2 saylslnda P. Mau,hias Hermanns tarafindan
yazrlarak,
tercume ettigi.Almancadan Tiirkgeye Saadettin Bulug un
agaFdaki yazrda: Uygur,lann kur'ban
rorenr tte etralh olarak gatriilmektedir
(Bir dile kurban sunmak isl,erse- ki
,. bu, her hanei
Drr zaEranctaotabilir, Eltqdr'ii qagrff, Eltg<it,kurban o'i_
3r9I htf9urutoug veya burulmamrq bir erkek koyun, ya.
nut yavrulamamrq bir koyun seger.Bunun igin alla
kolll al..-a\ yasaktrr. Segilen ha5ruan hususi bir
qehlde didiiruliir. SatJle ki, Eltqitt, ewelA yiirek
bo$lugunu agar ve kalbin atar damannr stkrnca hiyuan
oernar olur. Kesrlea yere tahtadan bir gubuk ili5tirilir
orqan altqramasr igin dikilir. Koyun oldup
1i.x1?n
glor, Drr kazanda kaynat.rlarak haglanrr. yiinti kazrnir..
DoEra,-gkanhp pargalanlr. Once Boynu ile basr.
Sk9lgerlen.ve bel kaburgasr aynhr. yliregin bu
bulunmasr.gerekir. Bundan sonra gijg-!s. sr|.t,
,Dolumde
but; ve rif kaburga di{er bir brili.imolarak alr.rlir.

{D vislssach Ymaod'nda bir ogtu vard,. Bu da itk blen

snorr. !ru. dt0terin Lanns saylrr. yananrn koruF.ulusu rn
gitrevindedort sozlu,buyukburuntuiki k0pekbutunmaktsdrr.

-234-
frektrfr

nrur$
-236_
r*ffiffi
;lj"t#.H;ff*il;i*"3*i"::::^:";
k Han Tenra SPgeuu
lu sr.rretlegdk Telre
ugurlanlr' 'r'

-Yli;Ji
irmezi caizdegrlorr'

turr1xfrx":rtr$*?T;"f
$di**l;:t,ii?:}:.kil'r$
F{ifi
.. .. .^ ^,^" -"L'lrr. Ve

{rJtf:r*r'l"l#ti:#i:l;*r*
Sfiis:r"'**i;r*::si;ii{td
j,'Ht*g:{,
3}Tiffii:{,"!:
$,,a{iif
?liJ
h,r' #i!Jtx"#{:*"
+ii*T'i[*
i:fli-i{r',-'*'i{'"l{t**ii+
ft*
*lll':*l*ffg;1{ll":*T
$ffi
gi]i:', IJ;:'ti;;;ilitan rd"av'oku''
.ukipeder.{Bu)
- P.: ' ;;"i''
:l sll;"::''*,1,,:\i'lroi"'foii,5'i'0"",1
'"'Jff
Jll;il;ii'."1d'i.133rdrg.f
tiixi
::*t"l;*:-:*lil'x\,il
q

l,

n
-
-
ry-'E.g
ssiffi#$*f
,

lqir+eml'*:*:lrt*1ilil
ffiffiffioaq
 l

BAYRAM TORENLERi
yaprldrgrgibi. ge$il
.Bayram kirenleri tannlar odrna
seDeDlenede EertrDlenudr-
Salgn hastahi<lann, Iothklarll sona ermesinde
biiyiik zelzelelerni gegmesinde ba5,ram yaprhr. bun
lann tekrarlaqmamasr icin dualar edilirdi.
Savaglardan zaferle grkma sonunda, (Srrr) denilen
avlann baganh bitmesinde, yrlbagtlannda, me1rvemcv
simlerinde, halkr ilgilendiren biiyrik bnynlerin bo
zulmasrndan sonra bayramlar yaprhrdt.
Seving ve rahathk iginde gegenbu bayramlann po
gramlan din gelenekleri ve inanrglan iqinde ter-
tiplenirdi.(l)

I AVI-AR

Avlann en biiyiigi.i (SrSr) avr idi. (Sr!rr), yahut

(Yak) adrndaki kutsal yaban dkiiziiniin alr iqin bid
baElamazdan6nce, biride bagariyle sona eriEinde tdren
YaP rrdr.
Ava baglamak iqin briyiik hazrrhklar olur, pro-
granlar tertiplenir, tcirendehalk hazrr bulunurdu. Bir
giin dnce de avrn baganh gegmesi igin $amanlar la-
rafindan dualar edilirdi.

(l) Balramlarda terbiyenin drsrm rrkrlmrzdr. Yunanh lann Di)-

onizos lerefine yaphklan Bakkhalia balramlan gibi hi( birj ar;k
safrk degldir.

-238-
 meklerpigirilir, siislii sofralarkurulurdu.
Br,rtdrenlerdeher kesin neseli

+:l*,i:*:
ft;fadg*l,f
;fi,"g"i';1"fi
:;ilxxi{?
;;LH.T#I
lii:,"Jxl,#:f
*l'::,,ili,"*..l+ff ,::l"-i
"f
;il:nJidilj
;:Tl':'.'6fl:ii,l'^i:,',T,'H,"
Ayzrt,dualardagdyleanlatrhr:

lLXf*t' qrprak
,".lfoT'l*'*,i.X,ff1f"'",*. omu
$jifi1{ii,,i;t#i"fl"H
,;u""I,tH
ll'fr
iifH,iqffTllH'i'Yti}L,f
UZ-UT,BAYRAMI
_( Ruhlarbayramr).

rafrl"#,dfli*
ili"t;g,r",*il"",
3::TT;:ijj:i,?li:"t:i,;jtllT""
-240-
 r.1'le'".,p{"^ji,lll:3r:Elts;:
:rinsijne'si
old qrkanevde s"tit\
. l-1."1l1';i"l"r
o,,f,ndao

:iJl.:iii"'ilf
?Hil
#rk""**;l*l'"1#Ulqffii
:tl'T:":lf"llffi:f ;:il'"ivu uu"u"t"'o'Eu'a'n
;ffiJfi i{ ql: \*-::o;*lii,"iJ
fi''?il:tri
k#ild#rH":il:l6l#:#3 sesre
:":.i"#ilii.i:TJi1ii"iil'il;il daviiksek
lT,:: o]<urlar.
TH MEVSiM BA*iAML,ARI- Mevsim
bayramlanndan
bavramr
avvesiineq
bahar.da,ifii"'ii""iiJ"tt-

igin de son baharda bay-

KOtii ruhlardan korunmat<
uz- nlar yaplllrdr' , .,,.. :l;r6ndiren biiyiik
SURpU- Biryi.iciilenni, ui
H{'I;lir#.;slx,,r ^nl,i..T." i]"i'"'*Lt
o"fJillY-.fftli"tii'il?u''iu:p*'r-"uuv""'u"a"raut'

HBr
, *U';":'e
iu';;s*;;;,sAr+ biivi'Ik
6tg"::nii*[*: llitifi ",'"'nda
o"ffli:#tfl"tH" anlar''r:'
qijvle
Hanbu$ijlen'i
*$hiliii
-*ilifi
n*l:*q$ril*
"'JilaT,i{llii1,
-24r-
ffi#;5;iffi|1TIl:;HHTI#lx'd"'
pj"ft'tjlt;i'i,ff
i:ttrtJp"tf
::'J:H1""
$n'"*,r**i*ttt'*
'-n*ffi*lt$:'itq":
t'"lsi*;ix:
miaffi
$*xr#ufit
hrTlXX'ilt..",' dagdrevliidi'
papa-sltkla
coBu

#ffi
iii:l:iitt+$*fqfr
 90.000bagkoyun kesilmigti.Denilmektedir.
$olen'deki davetlilerin oluracaklan yerler. viv-
eceklerietler iincedenkararlagtrnlrrdr.Bu'tertip dalia
qokOguz'lann$cilenlerinde olurdu.
. Yenileceket pargalanna(So6ik) denirdi. Bunlar
hayvanln__muayyeDyerlerinden abnrr, her boya
aynJrrdr.Hakan ile kansr igin de slrt eti demekolin
(lrca, avnlrrdr-

_ Saman'lar.yahutkam'lar $itlen'lerdeHakandaave
kansrndansonraen iyi yeri alrrlatdr.

KAHiNLER
- Kdhinleri dzellikle Siime!'ler ar.asrnda etkileri,
deferli _goktur. Onlan herkes sever, sayardt. Lirallar
dahi onlara inamr, hatti onlardan korkar-dr.
Kahinler. tannlarla gbrri$iir, gelecekten,
gdrunmezler dleminden baber verirdi. Ufurluyu,
ug'ursuzubilir, kurban tbrenlerindebulunur,vaFmur
yagdrnr, hastalan iyi etmeye Cahsr, duila;nda
tanniar.tarafindan kabul{ine ugraglr cehennemegit-
mig ruhlardan istediklerini de kurtarmak igin - yerin
altrna cehenneoe gider o ruhu kurtanrdr.
Adam oldiiren kimse, sugunr.r inker ederse ona
krnnrzr ve zehirli bir su igirir. O kjmse bu zehirli suyu
igtikten sonra kaatii ise dliir, degilse kusar, r;himdin
Kurtulurdu.
Altaylr'lann Yekut larrn $amanlan ve kamlanna
kargrlrk .Sriimerlerin kdhinleri. papazlan l.ukardaki
Ce$rflrr$rerle gajrevli otdugu gibi bir losm Tiirk'lerin
(Yaterr dedikleri insanlar da aEallr
],ukan bu gdrevleri
yaparlar, gegitli faliar agarlar. sihirler tertip edirlerdi.
Genel olarak denilebilir ki, kdhinler daha gok ge-

-242-
 onuniqin bir takrmDanala-r
qrkanr.

#fi,d,i.lm ':{{i#firolitilJiH,.,T,
i::"fix
*'{"l',t""t
"- ilfi:i f:lifr,,-"";l tlx ii"#,'
ij'ilF,i"*xl lt;j"#,: "i;Xfilff:
*f
uu""t,utBko?T#frn{HiN
\.7
(Sum)BaE kahjn.
^,^l!i"il*_ BLiyiikrdrenlerijdere
; vup,r"n
if,il,l';"^'i[ll"",l,l'T:.,;ij';l^ m'u]
flui#,xlit:
l$","' r::l# j;l*il';ii:4il',6l;
a;li;:i\** t_m;;#'i":YJil$"f: I; "::il
rcyc
nrer1;e k;;;;e'iliilr, iji,."#'X', j[i]. J:l
i
",r,,"ut
(Et) Tann anasrdenilenbir
oufiluot"o"- 9e9itkadDl

*,{Jff## *:ili?H"ii".":r flT,"

$t'l*lj.[,:"
* i:i::'x
lt,',t",:th;
"xT":;
,,.-1:ll:,u,;._,,Akr Birinci srnrf papas,ar.dr.
CLinahkrir
;'l:.'Jf,L
.liUi;"
;H'".:,# *Tjl;
TilX;,trft
-244-
 bastalan iyi
r. Yine dualar, biiyiiler yaparal<
,
x,H,;t Bunlara Siimer'ler (MaEEas) derlero'

''lli F;?;1;*'-#-:Tllli,}1
i: iail-r'lar-tSii-
u*ii"o bi. qutgriuttdahavardrr'
t Kehinlik gdrevinde..ld"nul l-1
jqtt-Gi".d"f,ulunur,giiriinmezlerden
,"il,'"iiie,
verir, olaylardanmdnagrkanr'
b^azr
r-ii-u-i"s* KAhin.Bazu,Tanrr.Enkive tCir-
ki.bunlar
almrgtrr
iai["rii".t!, cevaplar
ffii*6',. rindebulunmaktadrr'
L-iGiia"
kanst an-
;t-eir--ra- {Snm) Kadrn papas Tann

,f," f-isilrc ). Biiyiik tann Nin'girsu'vaait taprna5n

oapasr idl.
; t"i-isr"", Ruyalanvoruolavanpapaslardrr'
iBaru]arl srnrfindanidi'
Bun-

: grrrr-rSu.l. Suqpupasaverilenbagkabir ad'

lcitkce-(MoE).(Bk. Tebtengeri)
;;il -is;;,. En birvtik lann deme^ktir'Bu ad
verilmi$ti
iJri-"; u"fii p^prt ttahna
'Hal-(Et). KAhinlerinadt'
;in:a"ll"-isoor"pa*ad11bir.:rll:r-(l::1.",:Il*
": ii" "r'.la""-i"airi'i-ian nlar. tarafrndar verilen
,if"ti'-o*tf"t, yorumlardabulunurlardr'
Bunlar
;,:,:i:
 ql
TAPINAKI"AR
r

"T; tr##;l'"ilJr,$f
i:1",1'ti+?I$!,ltl?
":,,'-:ii*fl
#J",":TillT'";#,{#rq:#:lr;il
, i-r korku'ncve kasvetli idi'
nrar I9'I"TT- *-il;
;i;;;--so*' t"prnaklar,
'*"'"-"m:"1':l*i"*r-f,:f
.*-l:
n
'Tis#''5,11',11
l"**#JisrHfi
i idareederdi. sularda'
- ,ll;r"."Jc"!onr"to", dagbaElannda'
ve yetaltrnda otururlaru' r-- r^a.d+ 6.t-
gi
ryr;gx*119t
$fi:ii?'-,ffi
l*it;-r:*",i,,il;'[
li: l;'ru""*il*n* y:tTs"lt:,:*f i"*.
ity:
r ;iiil3ill"':,i,1,;:?.!;ri,i-sunurm'ktizerekur.
nlar, baika hediyeler ronurou Fr,,ht'n

l*:;?*;;$t"f,i:,11,",{"?l""oj"'
J,::u",81il,'itj *"#Yl
tio'}.*'."trt*n.:""ill"-lT::*11:'I:lY:\3:kon-
ifitli'ii,fiiri#;;p'nas'n enivi verine
ulurdu.
r fiirkistandaki (Da yiin-si) de onlil taprnaLlardan
bili di.
tepeleri de taPrnak
Altay'hlar, Oba adrfl verdikleri
-247-
 tnn'' tannsrntn
enrindeburun
n.#?'#"hi.- "rrhna
(Siim)
,*_M1|.ly : ate$e.Biiyriculer.Burlar btiyi.ileriboz&a
lg:, f"r","duatara atarak yakarladr. Bu srrada ofi
uoukran da tMaklu) denirdr.

:::H$f iilni::il$$qr.""J,:'"
gorevrefl hastalan iyi etmek,
siinal
*,,"
siinahl<arrandualar;;;"u1,:"l",ii#jlrvret*ek
'J#*1"*:,;.*f,:*srardrBun
,..|,1:-.::'ii:i,f,
{SLim) $amanlar arasrndakadrnlarda
^,-.-t-O.lrn
dafrttcrla*u.a' u uu"i"'ui 6i]
:il:#::.,';J:"'""
Enu adrverilenbaspapasla'n em-
"*::fiT;otTl"l - (Mo!).
t-,,I"lf'qSfr Qok iintu bir biiyiicir,seleceg

;i#li+:+!:tr:*:*x":i#".i
j,:::i#
s.Tii;s"ritlTt?i::Ti'*i#t;f,iiil
*,"ffi,}:b!;:
gHH'{
Irntmrs
1X"fi}iffi',:f.?t",
# #t
olarakbir qadrnniginebrr.aitrrm,iise
ael,f!U-

*i,1u,"i!d1.,""i1j,:#J',0**J
gaorrruacasrndan_grkarakkaJ1pjara
kalrimlgttr.
,"^',:T,ff nndan
$la
; llJLi.^u"r11ii,l.ucu bi"t"r,. yo-
Yat- Eski Tiirlerce briyiicliye verilen
ad.

-246-
 olarak kullamrlardr.
.^,Sirmertaptnaklannda
(Kutsalv

$H{4i.;'i,.,,4
,,?lt"t
li,*tl]#
nf;;Xi1i_*Sil",T',:fi
o""lii;
u'"',1:.
l:ii;.,j,';liil:
tl,ftmnl,i:j
"ffii+i:{.iri"
j:;
;"tT#""*'i*lltun,,,"
;Efr ,,#dtr1i1g;f ;f* j,r
r*T r#
,*ffi '";;T;i*i.il1,::ui,",""i"*.
stimer taprnakia'rrdeg<irevri
no,.?,il"tot" insanlarrla

*':'i#
#;il:,;,11*'$n'$
Buniara bir jbidete
tap,DakrartdrDzam;ii;;"j"';"Juff
seteJrter katrhnca
i;,fil jitjl
9:j::::

-248-
 iCKiLER

4;}?t*#$k'*+;*rl
Tiilenlerde, Bayramlarda:
* lamrzr'"q"f"."1 :-'5,11l.{flSl
arasrnila ;t';::,'-i',:"":[
lJi'ffi'T.tii'o,ir "**iil
iili
ali- ru ;cki sblenlerde'
'de
"'t,"]ff]i1^,,"",.a'
ve dili

ia'lii dahoqkaretlan'rdr'
j:, "iit"'i^'"iica
tulumlardu'
'
lsmrz bu-

",i: lerde bi.iyijk

; i*?t3ii'i"iHftjli;;i''de,her
i :,:iHJ""ilil"''fi:
luu"',t11o.1,.. *, ,"-
F;i+'I -*:::l::*'0"";;
umlardan vardr'
ver"de
"ivaret

r.",:";:liJ;,1,X',iii
#, n''," ""., ",0'"" "C"'
]l:, ::1',i::"."tr.:iL,lif;l)
il?31;,'"",,'iil':;xi":i*,:*l"l::5:l"
i;o"ob;k"vd kestirdigisibi
zrrlatm$tr.
(90) hal'lrzda krmlz

;;;;;'" enbiiviiktannsrAkl:f:'i:15:i$l
iesirmesiniisre-
"i;tilJ i"1""
'il:;il iJ.i""i"ii"i
:,:*'T:'Hl
t'J'; rl "q':9::**l",':lt:
JI
fur:i*J"{rui':aj;}"ffi
"Y1'*'r#
#{i
$:;fu lardr.
Altayh larl SuJla adrndaku-'-ruh
yiiJi;;"',i."#",:;;l
iqin Yaptlklan
scraerrerdi
nrzrakr
tazegarap'atTadan
iyi kitrnbs'ler igin de tdrenierale
yaprlm$ igki sunulurou'
olduf,tr gubu, Al-
krmrz tulumlannrn adr
-249-
l!e badeiki turliidiir'
- Er dolusubade'
a
2- Pir dolusubAde'
1.
6 hlt';:- il:'"i:tiffi$
frtflfi::#s;
al
;i.ilr*il1'l"rm";"-;;lHr
sit ill{:""fr1l}#
iixi*fipJh:*l;ffi ooP
ut -,,r".'-.1^ olan, bir sevgili-arayatr: T-
"airlik ilil;*'.
Td;""ii:
-Ti^lX :'."ll*l'iiff :''fii
de
il#?""'irl"l'!ii+?.{
t*:'ft
l#i'fi'Frrin*;:fil':::f+
<la
k-
k
$tfiffift"##*!#'*;gP
ffi:Hlt"Jr;i'T'fi1ilt"T{il.ti1
;"#,td,i*:':llli:ll',tll""
lfflill:'i""':;ifr
L ui,' "d' bir alkrna)'lill-''i',li'"i'-" lAa',
li'**h't?itl6***"'x
a
-
lll,lhf
a
r
k *lfi*tu*t**it* -25 L-
 tayh'lann arpa. kavrulmugun ve su 'i
yaptrklan -tslatrlorq
bir iekiyede bu ad verjlmigti.
Saba'ya konulan maddelerdenbir gegit ralo
grkanirrdrki bunada (Aratd)denirdi. d
Tiirkler.arasrrlda ijziimdenicki yaprldrggibi, 6
lL padanyaprjnrq,bira lrrvamrnda(Sydra)denilenbir i9

titl ce vardr-
_ - Kavrulmugarpa unu ve siit ile srvr halinde yaprla
igkiye(potka)derlerdi.
Tibet'e crvar olan Tiirkler de bugdaydanbir ees
garapyaparlardrki buna (Siicik)denirdi.
Divan- Lugat iit Tiirk'iin birinci cildinde Ugu
(Bugdayigkisi) denilenbir igkidenbahsedilnektedir]

. Yunan mitolojisindeDiyonizos,Roma mitolojisind

de Bakiis gibi igki tannlan varsa da, Tiirk tinnian
arasrndaigki tannsr gtiriilememiqtir.
Ama gu var ki Tiirk tanrrlan, din konusun<
yaprlantcirenlerde; kurbanlarpiSirjlirkengrkankok
ulardan hoqlandrkJan gibi, igilen ickilerdende zev
altrlardr
Bir efsaneyegdre de (CeDgiz'in sarayrnda 64 biiyrik
siitun uzerinde duran ve bir agacrn altrnda br.rlun
ddrl aslan heylellnin agtzrndankrmrz. af,aglanndal
lanndaki planlardan da garap akardr.)
Batr Tiirk'leri arasrnda (Anadolu ve Rumeli'de) bir
agk igkisi daha vardr ki bunun adr (BAde)dir. Folklorda
da bdyijk yen olan bu bdde bilindigi gibi su halindebr
icki.degildir. Kursal bir iqkidir. Bunu ancak pirler, asrk
$airlere, daha qok rirya alemjnde verir
-250-
iffillii:5,r',ii;tHi"
iii:iderk i::#*;Effi
orduguna
r,".i.""ar"i
:fflliJ:';ij"affji
j'il,Xnl
o,i:'""ii:'5,'i,:'i:,i:x:T;"5:il
,fl.:",]fl
*1""t'ft*;f
i"$:'-'iT,,'"""",:if ir,:'jj
i,li:#lii:,l##',:.i,"ii:g:;'#jl1i.

-252-
Tsr
'i,1|
i^"""
ill lx
1'**g'i,r''u
TABT'I"AB,

,.,F:l*1:{?ilH:T}ll'#,;

ffi'traq$
's*ffi$ngqght-i
-253-
 bir altrn
z destarunda,Irlol Ata bir gece.riiyasrnda bi-
i Jiuci*-,ii"t *ormiiqtiir olii.titre-nlerilden
edilirdi'
i.\i[a'Jilliid;;nra zifavettertip
a
i

Jlij
,
DORT

re
rrr Giik Tiirklerin ve Taoist'lerin
(Ditrt) ydnii., tertrsx
i aiil^'t"-"t"i u"'"J' gu'";tu''o
gt15l"i
Y::iil:na"""';"i''"fii.fi **'' :qF,,n'lll-ull1l3
ar SHi"ti,"'""iif,""9:l"lPtl*"**i"*,ifiil'i
ff'iJn il;" .qiri'i""t-1iy1
1tTTli'tr1:ti^f;
atrann
_ :ii#fili:ii iil;"-["*n"ti"' e't-'qt' B\r
idort) gorii vardt.
1",,"#'iJl"'i:
BES

ruglaveSelenga^rrm"$"1-1::*:!'*tf;l:il:
de
adrnd-aLiyerde; bir fistrk bir
k,"!:;l '.f""""q:ff .kayJ Eur,lano kurban
l"'ff*--**:"ffi::%;ift ,ijc,,!1'.r'-
$[l*xit:*x;*L:***';n'.Ti:]Ii;
bulunmaktadrr'
grngrrak
Iundaibeg)

-255-
 SAYII,AR
duygulara, sosyal bi.inyedetiireyen
_-,Kutsal
geteneklere, bir talor
bunlann etkisiyle bi. g., tori.-u-o
acarp gdsterme yahut sevdiime gibl.yar"-t
r$:li;'
"si"#F'#Tff
:#"1":&t,qT:,ii"f
zarurettere day

aqrktayabitmekkolay bir il defildir.

<izerrik
ro
""ri,H'::"iXal""l;H;ffii$;,'t
Li"?JiH:i:":Y
i:i-Tffj,:'n;;";t,-"."$ft
bu kadar azla da kalmaz.
^^fl4,q bu miktarlar
seDejryte Cegitliinanrsla
gok da aqrlabllir:
(Taberir Tarihinde bir. biiyLii<ylandan

;:;HiJlrli,iTlj:l;$'xri]l$;r*r:ii
1"":*:*9".1:::q"t;;+;;i;T'.Jer:1
behsedilirk

seobindeboynuzu-v"iar. a""u'rffiiiut
Kiigiik saldaia gelince:

UQ

I:::i*:::::.*-rr::da Gaokerenaad,nda(iie) ay-

-,iJe''"'f 'k;":::,
i,lli"Tl;i..,1:r,::e""sr,;;;;i#;;"*r;i1i
d,l:
.'^1^-qI^*]' rsti
tgc;r
u " y r''l'i ilil#
?,i.T.,.:,1 tt"-?, a"
T" _-o-?:' -0"i"^'.,i, i*; r""i iff;
:j],?,0"*,
"
r,ie,
^--Rt]9",, "p, 0",."'""o#iX
olullanndan Dag Ha;i;
;ihff I ffi,fffkiifi: i],r:tl'Hiji,,y;" *i,:*:
gubuklardanbirisinde
(nc)oavi gerit vardrrki bu gul,if.
Sor-l Han.aaittir.
-254-
 YEDi
'I\-rfan
. hakkrnda Altaylr'lann bir efsdnesinegiire, tu-
lan.olaca1nr rtk otarak demir boynuzlu,gok yeleli bjr
xeqr ryeorl gun yeryUziinde dolaqu ve Sdylededi: {yedi)
gun zelzeleoldu..(yedj)gtn yer ateq piiskiirdii.
{yedi/
glin,yagmur yagdr. (Y1di)-giin frnrni oldu. dolu yagdr.
{Yedr)glin kar yagdr. Tlfanrn baglangcrndadaiyidiT
azrzKaroe9varcllkl bunlar gemi yapmlglardl.
$aman lann davulunda altr. {yedi), dokuz grngrak
ve ol( vardrr.
Bi. inamga gdre de giikler ve yerler (yedi) ser kattrr.
Altayll-lar-a g6re olii bir evden grktrktan sonra, Al_
,
dacl denilen kbtii ruhlar evde bulunurlar. Bunun icin
JJ,ed.1l c'in drganya eqya veritmez, iqeriye alrnnil;.
( Yeqr, glin sonra_evtemizlenir,
$a-@an'larbundarl son_
ra eve grrerler. ytne birinin iiliimiinden {yedi) giiD son_
ra iilii evinde bir ziyafet verilir.
(Yedi) baSLejde.halar da efs6nelerdegok geger...

DOKIJZ

- Dlig{aF y-aratanKara Han,diinyanrntam merke_

zlnetdokuz)dalhqamagacrdikmisti.
Altayhlara gdreineanmiskeletirde;bag,bel, diz, to_
puk, ayak bileg, omuz,dirsek, avugv; el'Lilegroj;;k
uzeretdokuz)el{ vardrr_
, $aman-lann davulunda tann Ulgenin {dokuz)
KrzlnrniDlr anlatrqtada tic)resei vardlr.

-256-
 'lann eivdikleri (Manyak) adrndki hrrkanln
iiii'i,'J ii":":1qkl,i]
t"t"i'a. let olmak
blifi;$;d'Jii". altr
$.iu,"'tu"ugiirever
tabakadt.
nda gitriildiigii iizere (dokuz) oPuzlardan

acatrr.,.

KIRK

En Cokkullanrlan sayr budut:

;;,1;i;;;-'"'d;r r" oolarvenilme-z-v3:]i*t""I
i5"""lJ;;.;;; bozulursadliirler' By clli et.
tq -"$.:'-,a' l-,,15li9l
{kr'k}tane
"^ti""'it"ii'riilft gidiiir'uzerinden
ffili;";il;;;^";;;'na datildr'
i.i"Jif't. ejderha
"","'"ut*alivahhrsa
yer ahr ve
Tiirk destanlannda (klrk) sal'rsr 9ok
 "J,
"#iiJ:,.:lli,"J, ":';.,'i}tl'-l["]l
"'ir"':Iiofi:
:]l,ll.:
lf,[li;,',, lt;^.;,;:il,
:1,::i.
ioynuzlrr UuLLrr
";",,*'il;:l;
ruyrs'rrun u\ '' ---
iizenneorr'

Ii;),)';)-l'
,""'l\ll; lli:l:ifil il {rfiii
I,'::l'
:i'' i',;''t,;,,.n",
liJllJ 1":;.,J"i^0,.,?l*'"il
' BrLL
uAuz
i';Tli':"" 'i'l';l B..llH'"''"""r"''"r
l1l;,,ff
Han).

. jli::,.11 #'
*l'**.li,T;T']':':i'h
i,n,'.',il
u( )ttc z
',' Iiul il l''Er'ln'len hirl'iti artlrnca
:i i
Krll

;ir
E;j;;lf *rr;,[ii;*jq,i;i1i
I'"r:"'r#:lti*+*,
ilril:".'.',''uo'tll*;:iitii,i*l;li'i,i:
*iil[i,,,i*
lt::';,;'
'll'rr;ili:i l;
:1tlr;
tririrl;iiiftil*riii
,'259-
 kenanna giderck sudan ge1rckalmrglardr.
Oguzun verdigi sulende.diktirdi{i srrrklann
t k r r k t k u l a qu z u n l u 4 u n dird i . ir,,ru

..Jl1,l';
:;ftnlilill,iii,ifi:lflt1;t
lill,fl;:
RUYAI,IR

.. h e r a r r a| r , . r d ; r r rs,,r. , , r , . .k, , r r t a r . r n
r , i , r,
' r i rfli,tl 'r,, 1
u ij "d1u:! -AL , 1 r eIJ. i I r n r r r . ,hpr r i . r r , 1 , , t r r
d F t , I U n . d r " , r . . l , rk ; r l n r ; r m . l ,. r n l c r
-....,yr*'.. .
l,i,'" J"."'l'l,i':,-":'"lii i"ll:
I.l\T91".illli',1'
a n n - r t l r r d J rK j h j r r l , , r r nb r r r a , l ed a L u " u t
..it,n.i ,,.
. ' " 1 1 uU. r, r l a r , i c n nj l r . n i _ r , . U f, . r j . , , , . , , i , t , , , "
. r i . f ,",t. , 1 ,
-orr.r' "r'rrr,:,r
i";:;T]iii,i,r:'i,lt'ji;,':i r,
"""'"
Sumt'r.le
r.cebu igie {rirevli hikinL

ji*[:ilmllxii.' nt,
i,iuzor.i
ncrc
iiaIti,;rli:"hllli:j:
g,,:m.i
e,.tesi
g,r,,
l lll, ilijiiiliii; i i,
':"r,1:i,[,]i:1,.,ii
..,rill;'j.t lt, :\
;;l; l;l:::i,i;jr ;:;'lli:;i''" *l"iI'i,'',rli1:': l';i
1l i ;l i,:1.\1,,i.":: i,",;,,
jr.1; ".;;i-
r:lr't,':
r . / [ r r ki:l,j"
r..'n r h r l t r 1 1 . r . , m . ,_7- r n l , . , ] !rrc t r .

l.l;;,,i':;,;, .-1j;",1'li I'' ll'l':' l iil'l ;l;,:i l,l :i,"

-2t8-
 Ttimene bu riiyalar.r giiyle yorumluyor:

i"i1i,':':1r:31:F::
il
till
rarlh aekrzrncldunyayt aJacak, Bunrrn
'nf;:;
ffijql:llH*tilxl*::-*,"ili:"
euldr,u"

;lixiilffi
li"fi"fi
:x]ni'::#,"F
h
PAONUN RlrynSI: cdktiirkler,i
,k!rtarara_k islikldllerine Qin esaretin
. kavuqluran r Liyao- yue
*', osrunun
dosumu
r'utr""au
qd
,l:irri: *::l;;,i.
niyada Pao bir glin tannmn kendisine bir
,Bu erke
:li3:ffiffiIJXf,iij,,;H",'f
; I",Xl,
ri"*x :
kesilen ver'"vakla"'ik bi' s"
#ff';lr"r:l';i:*"n
-_Iop1"ut"r ,Pao nun njyasrnrpek ugurlu sa5ay
karrsr da aynr U.i,s, uJ"rn
::::"1 ,1u$"- tutmuE S"kii;j"
il]ll"--9,l S:v veriyor.
soriiyor.Bu yar.ar
rk etindekjpc
i.l:::y]. I:ot"u Bir ogtu otacagr
nr orjjdetiyo

:tTt.:i'l'""ii
111't l:fIi,[*:";::
3il'":"t
iiTilT::hi"il";""!lif,t"l*:T,
11ay)yazrtr,trulundugugonildyor. Bunun Lizerineken
oislne Du ad venlivor

-260-
:';.1'ix!:$fiil?i*"?l*iT:l
'lli
^'

Iilt,fl
F*f,#:f
h:l
NUR, ve I$IK

Efsdneleregegmiqnurlu ve rgrkh olaylar epeyc'edir'

den Bunlardanbir kagragagrdaslralanErqtrr'
n.
drl- Oluz destanrnda;rCdkten mavi bir rirk diigtii Bu
"g,inegten,
< aydan daha Tarlaktr" .B" tllFt $.
tt^ ili tt, ot"t"yotau. .. daqrndakutupyrldra gibi
ek ayanbir igareivardrr.)Oguzbunusevdi,sldr'
::
"
Bir sabah Oguz'un wrduna giin rqr$na benzerbir
i d.ai. rql.a" boz tuvlii. hoz veleli.erkekbir l*urt
uiJri. f.'." tarafindan giinderilenbu kurt Oguza
yor. gdsterici oldu, ordusunun oniine diigtii'
I
, Hakanlar ailesinilen olan ve kocasr iilen Alanguva,
r-
bi.gec"- gadtn.tda u)l.lrken, nurlu bir gdlge -\alild:,bi1
r.
.J^'. g,'tai Alanguvartrndili tutuldu Ha'eketten
:;T
: Bu adambir kaqdefageldi'
r."t-* ilrr'urau bu'i,rnd,,.
Alaneuva bundan gebekaldr'
,ulT,il:"i;i:l:
-
iran efsinelerinin gdrUlenAltunyaruk ta
kahramani Efrasyap
(Yaruk:
(Alp-Er-Tonga)ta-
,.,t, ni"t
rrfi.rdan Arap kahramanr Zinigav dldiiLriiltince'lraDr
-261-
 ;q.

:""-T,
T,i,:i

ifrffiffi XII

IIANI,AR' TIAKANT,AR, KAIIRAMAT\.I,AR

t:"i,j:,;;ffi
Hanlann,
lkT;;;,
IIANI,AR,IIAKANI"AR:

sfi;
Hakanlann, . . Xaanl-1y --'-gott^te
;"tdlllerine,gdgiln oslu ol-
lanna inanrltrdr.
giineqle aY ta-
Cdkte, dogan bu Hanlar, Hakanlar,
findan ' tahta glkai rr, 6ldiiktn sonra da
nlaEtln llrdr.
Hanhk yuksek o',i",1ifJoi"i$i.il".""ff"t"ti
nrr146 d6 (Han)

stlriilmektdir.
-263-
ffiffi ;:flLiiti1r!: ieinEfrasyap.rn
iizer

#fJ"#r"I:*:r,u:3iT[
T",T

,istrfiffifi
'{tnh*tt
**frtf
i;fl

-262-
 Birgak Han rl oAlu Iirgrz Han da oldtrkten
.-
tannlalmrl, sonr
- -Tatanlann koruyucusu olougtq.
$aTanjst Tiirkler de hanlann kurial tanrr, tl(ut tjnij

Stime.'lere gpre, kralhk edkter tu$.,.[:"lji;

l^":-i"-lTf rannr
ann. li- ;kt' I
@_renlenndebagkanlrk""ki
eder,"r"tannJaita- insanl6
vaslta olur..insanlannhastalklardan,
IReremenkorunmasrigin tannlarla g<irugtrratr. tei-
rarasmda
q
l.nntar. insa-nlara hiddettendi!-i zaman Qtint

itfi;iixf};fiilil,il ';:HinJ
J:"i":l.iTfi
icldke

HyJgl ve krallar akln ve zekdnrn da

., birer tem_
siimer'lerceonlara bu kudreri tann enirt
*'ffiriil

I(NIRAMANI.AR

Kahramanlar kadrosundu:vasarr
t,iil.l,ilLf tfl fl
efsdnereqti,irmiq
::T:1,.c-.ecrikce havranllk
vestivend"n-dogm
lTillfll Hi:$flsr
.^_P_".:-T14." dafrlm,gTrirk boytannryeniden
""fSk,
iil'"X'"Ti:fJH:liiiJl*^i,,',il,l^"u'."c
Bun,uniCindir.ki.egikolay bulunamayaeak
.-.
Duyukblr degrolankahramanlara, kadar
isterhanlarve ha_
Xili'ii,'"'i;,'lLl,".n1}rri"i:1,1'
-264-
 inamlrrdl'
q e bunlann da tarnlaltrtsna
- i"'""0*o'"i"r-.t- arasrnda anaar Taonqa olan'

Jij
_

us #****r**'l'**
cakbiqrabu.

*fi**ff'm**m
'"};#lil'-",,j;i;
-zoo-
 At kabradanln kc
icabrndantl"iffi ?Loli
T:lTi,,:ili1j"",
Lurtanosr, ?j"oli'j";
::'idii kahramanManas\ at dr$ zin'
bopar adtndaki at
lan tek baqrnakurtormrgtt

fi1'',-i*il,i,,:,,*i#
Xl,";f
fit:"fi
Tntri tf$Jtroffffi
tf H"ilff
#"!l u" *'- di, k'11-**:-,.;'u;f:,,"'h'
i:':i".]:J"fi
llii'u"".f,"ii"r""Jiveralannavua"l"'dand'r'
lil''"'*;;;q"ir 9:,ltlTJ59.1*Y"l:
il?ffi
li'
,l'X'.'ii g g:'::5':"PAHi"T';fr*il:
*n;s'-'
lp Karakug) ,. Altayllarin
tKaanj*q,,--,.
il'i'#il""il'i#'ir; ve s'ngurriirk
ftrk

;'"*:l*l
efsdnelerinde
""ffi;;,;
qok dEiilmeKleorr'
hir milletlnEitolojisindebnviik ver
biiviik.giisterilenbalar ar
1,.''lun.."r..r'.u"''*r"'"kli:]-1",1k."i';rt*"m\.f;
"t' i'.ir"it"ri.iUetlerin
iras,nda gtil,inq olanlanna
da rastlan'r:

t"'lini;i;;*''**'i
:i:i'iilii :,'i'::*$T""'l'ii""""
o"f,ll*"ffJ;ql'iiil'""""1,n,"-,o"il
-:x'iISTl
:il."'1"l'"1:' ta- ot" destan
bloiannda gok net ve guzel
"iiJ'X',"?
gdruleortrr-

:THlJf; #.;rff"*';
".**rnl11*,+-i5i:i:#ffi
l:ilolT';:',l:,T"X"lff"ilff
!,illj;"r'-o"i''oiau'te
savagorg' sonunda dldiirmulleror'
.261-
 olanlar ca vardlr,

i*mp
t*1,il
;$a r#:ff',,
iit*J#*1'i*':'ff
',,{:iT
;f
$jiq-Hi'#ilii;tr-]:i
",l'j"JliJ;,1
*,I#f 'f#;
i:i# uilff a ":,5ff
#{#il"i.t",f
ff;it**;trul;""'
.,
,,*iilfip:?il:"?._:,;.JIffi
j#:,1ii5,1
,i:f,
li:i# ;.T;,nl';i;
ri fill]]f:xff *l ntr l:
r'P;:x
il[#tigidl#*4;l*r:#: de-kahramantar
e';; eoktur.ryi
iL*'il:'ili "".':',, :;ffi ;fiil ;T:';'*f
H*jT;"ll*tnde
iiii;i",,:il1r::":F*a;;ii",i,',lh,Tii
Tiirkkadrnlandesra;j;;;;lrl .ii
r?lllI
havvanlara
a' f't i'"g",.'""irt",bafhhk
,*H,Tfi:^
 'Tgffif^ffitr
BIR TIMIMI

Alalgat-Srimeilerin mitik krallanndan

Atalin. Siipcer,lerinrnitik krallarrndan biri.
biri.

fi+}
i{ii1;;jf.;,i$ffi-f
nu*s*.,*t"r
*^i1i1l",1,,:,1"i,l,,ff*:H""^:il::la
:1yi*#
I ",l#Hlu..lr,';*;ffi
-268-
 l;:*S""J"',iiJt*"iiigi+fl
,[l
qiflitml{i:i-it;$;lf+
Hfr'":.q.;'t":,"*$ltr1 --
eovt"
lll"io".lln,'l"'*ii'ilj" "aitaie'

r*ts'n"-q,g{k+
ffi$E.;g,
}""i:l-
f,.$lt#ffi
rs,ltlru
ncranA,p.
:*r".,*t!?r:'u^,
Dumrul- Dede Korkut hikAyelerindegegenbir
. AzrAil'e meydanokuyan Deli Dusrul, ni-
iilJ:diiyine Azrriil'in <iniindeboyun egdi.
beli Dtindar- Milik bir Tiirk kahramanr.Oguzboy'
'lndun."g kolakumandaediyordu.KryanSelguk'un

Dip Bakuy-Oguzun dedesi, Kara Han In babasr'Dip

;cc,,-i
,i,iffi
kuy un babasrncel{an drr.
Gali Tekin- (Bk: Gijgdestam.)
Grlgamrg-(Bak:Grlgamrqdestam)
, Kapang-PonBk: Dokuzoguz)
Kam Han - Oguz'unbabasr.Bunun Gtir Han, Giiz
, ve Or Han adrnda iig kardeqi vardr.

fi!:"TIi'l'
Kar'taga Mergen- Apak')ann dzerine destan ku'
-rr. t'ir kahriamanr.' Kahramanhk olaylannda qok
verilen at: bu destanda bdyiik rol oynar. Kartaga
n atlannrn yardrmr ile savaglannda baqan
ed"t!.it. Son"nda Ay Mcikti'niin krz kardeqi, Altun
Ilan ur krzr Altun AulEa talip olur, evlenir, mes ut olur-
lar'.
Knyiik-Dip Bakoy'dansonra gelmig mitik bir Tnrk
Hani.
Lupal Banda- TannlaqtrnlmrE Sumer K|.allanndan
biri. LuEal llaDda-tannlartamhndan firtllta tannsr ve
bir dev oian Zu ya kalEl aqrlansavaia katllmlgtr'
Manas- (Bk: l{anas destasr)
Mete- Efsanelere biidinmiig iinlii Tiirk Hakam Bir
tahmine gbre Oguz.
Oliuz Kaan- (Bk: Oguz destam
Semetcy-Destan kahramam Manasin oBlu'
Tarr-$e-Huang.-Sienpilefi ;lk defa toplayarak
hiikumet kurmustur. Babasr Mo[-o-Heo adlnda bllr
.27r-
 n$1*111$:ffi';:
ih ,,:;li
ft
ffi ::j:fj,'.1",
,*,'ll$,-ffi;:'.j;, il:
pa$a
rscc
",llg ll,{li!'l"';1'#,'*i':n*

ffihtf,l*Titff

-270-
 tt.u"' dogumuhaklonda
Slht sdyle bir efse\

*iru*tn{ifu
il,*3r-*
_;;q3;.:*r;n*,f#*
iffi
,-gilipd:-:"":,,,f
.6;Jl"'*",",m
*{rfs,"d',ff

ru**"u*ffm
gg"*:,+;***
."x"raY:q{l;s.lmunl
lTl,-,*
-272-
 oDa
rek yurdu harp ettirEedigi igin Oguz
) dedi.
yutun Tekin-(Bk Git)

**l*iu'*
:it''*r;i-:t*#,,,
xIIr

f't*ti
"+**u*;fi
m*$i,ilrti#,
Destanlar, Masallar, HikdYeler

mr*'.m*-l-
*-i+mi!r$$*sf
*iir"i""a"^
daftnlktlr.
ol-
bir krsmrnrnkonulanklrru birer dzel
i^tiiiJ"" arastndasrkrgmrqkalmrqtrr'
bo'
""it
;;i;;;;" ise halk agzrndakalabjlen roetinleri
""r,lfeleri
olanmtgttr.
''i".-t'on ve mitolojikun'
e"f"n"kl";nin belirli izlerini qrkanlmakta
lT',},fi
*ri,;
"uiu";'U,.ii"pr^nufilen
iit.i l"Ur"'r"i.a" destanlan
giirmek miimkiindiir.
met'inlerle bir de
ilgilendiren lusrmlalda

-273-
,::l1Ti::i"f;.,?"lt Bu Destandau

,:"j:,j
"x",j""""",tf, BiRiNci LEVHA

Yukarda gdkler daha adsrzken,

;ff",j;
Agagdayere heniiz ad verilmemigken,
k varlrk ve hepsininbabagrolan Ab-Su,

*m*'ffi
epsinin alasr olan Mummi, Tiamat,
tiin sulanm tek bir kiimedebirleqtirdiler.
bir gdlgeli set yaprlmamrq, hiq bir bataktrk
unmamrgtr.
Tannlaldan hi9 birisi heniiztiirememigken,

ti;,:,,,,:r,*ffi
Heniiz adlar verilmem\ken, kaderler daha tayin
rgken,
Tannlar, Ab-suile Tiamat'rnsinesinden$khlar.
Tann Lakhmu ve TanngaLakhamutiirediler ve ad-
konuldu.
Onlar viicuka biiyiir ve boylan uzamrken,
An$har ve Kishir tiirediler ve onlan geCtiler.
Gtnler ya5nldrlar,5nllar uzadrlar.
Babalanna egit olan opllan tann Anu (yarahldr).
Tann Anqhar biiyiik ogullan Anu'yu tam kendi tas-
n. yaptr.
Tann Anu ise Nudimmuyu kendi tasvirile dofurdu-
Babasrmyarahn Anghar'dandahagokkuwetli idi.
Anlalrg kabiliyeti, zekave biiynk kuvvetleriqoktu.
BabasrnryaratanAnghar'dandahagokkuwetli idi,
Kendi kardegleri olan tarrnlar arasmda rakibi bu-
 ::f.,:.*xi"*#d:x,i_T'
:il"T
ffi:i"+n:?#,,h,1#,tr"
ll*tjlxrij,H*:*Tt"t:.'i#fl.,,;
X,t:
s{+Nfi*f#*
;#i*hfu;hl."#,t
f
EN('MA ELis

,'u*i',""',T;f
tf i:?,ifj;:ftIrfi Ab-s
ununin
au,i,)lll lfll, jj'^il-1'at brivriklrraaran,
ak*pinsanlar ejderhalan
iledert't,it""^lil'-
""l;;;i,i"'-'-'

-274-
 lunnuyordu.
Tann_lararkadaSL$ kurulmustu
Onlar Tiamatin rahatrm bozdular.
Tannsal evlerinigindegtnjltri grkararak,
rlamal ln rahattnraltUstettiler_
Ab-suonlann gtiriiltiisiinii dindireeiyordu.
Tiamat ise se6glkarrntyordu,
Fakat onlann yaphklan hosunagrtEtyordu.
L, zaman,biiyiik tannlann ceddiolan Ab-su
, - Pugr.at ve evin kdhyasrolar Muenu,yu gagraral
dedr:
gerimi (Kaibioi) gentendire
^ J.-'EI_Mu.-u, kara ci
xanyam,
"
Gel Tiamat,agidelio..)
Cittiler ve Tiamatin kargrsrndaoturdular.
olan raDntarhaktqndaberabe
_#i$:ffll""
Ab.su sijze baghyarak,
Kutsal Tiamat a konuyu actr ve (dedi):
(Unlann hareketibenim
iqin irzUcLi
oldlugtur.
UUndiiz t"ala-tetrniyorum, geceuyuyamryorum.
un lan yok edecek.harekellerine son verecegtm.
tekrar verine seisin, o zarnan raiar
"d.T#;:jto
Tiamatbunuduyunca,
Olkelendive kocasrnrnyriziinebaftrdr,
Biiyrik-hiddetlebagrrdrve kendinJengegti.
Duygulannadokunulmustu:
Xendiyarattrklanmrakendi eJimizleyok
^,rNe?
eoece[Iz. mu

-276-
 tinliyelin, fakat iyi niyetle hareket

u, cevapvererek Ab-eu'yafrkir verdi'

(?) idi ve
urontu'nun verdi$ fikir diiqmanca
aleyhindeidi.
, bu ezici hareketleri yok et.
zaman, gergek olarak, gtindiiz rahai edecek ve
uyuyabileceksin.)
bunu duyunca yiizii giildii.

di gocutdan olan tsnnlara karqr tertip olunan

n tan dolayrMummu'nunboynunasanldr'
iaedizlerineoturdu ve onu iiptri.
te tertip ettikleri tey, biiviik oliullan olan
tekra andr.
er ar burouduyunca hiddetlendiler.
seslerini kestiler, sessizceoturdular'
kabiliyeti ile tamnmrq, alolh ve canh olan

yapanryaca$nt (?)
leyr bilen Ea, onlann trirqey
geyinbir tasvirini yaptr ve ona karqr gtkardr'
un igin kutsal bir efsunicat etti.
udu ve onu (tasYiri) suyun izerine koydu'
aagarada yatmrg olaJrAb-su iizerine uyku serp-

suretle)Ab-gu'yuyatrrdl ve uyku onun iizerine

Mummu'nuninsani ktsml akrntr(?)igindekesildi'

Ea, onun (Muldmu'nun keroik ba$lanm giizdii'
-277-
 biiyiiten dadt,onu dehqetledoldurdu'
a-uUtt"ailtti, gti"tuti aevlerle parhyordu'
za-
yaratan babasr Lakbmu (Ea), ona baktrgr

rois-
if fiT*"X".:*X1?tlr ta'nbtinvesinr"
,
Jlltlo"o *r. m, ",tr vehepsinilirazeecirdi'
(ok ustaca
unt"Ettro.tdr' Cunkir
sbit oi[rt"ri
iiEtu.
kabil ol-
anlayrqrna uymuyor, gdzle kavlamak

edzleri, diirt kulal<lan vardr'

ffisr ir aqtrg zaman alevler gkardr'

oluklutt dti* k"t igititdi
i"i". a"
;;;;il;

f."r]0"1'
a"*""ae her gevi ddrt kat
"yntonun endaor tannlar
gitriirdii'
srasrnda en

o,.u geger'onu herke6teniistiin

na),
"un""o
KirDinoglu{?)kiminoglu{?}idi'
Ciin"itin."'n,"oer"9"."tT".fll":l '3]i
nn givm\ (?) tannlann kutsal
6, p"]f* s"^ ve qerfi

Ona kendi panltrlanm giydirdiler'

....Onu ditrt riizgetlardogurdu'
il #ti""l" t""*tlisi olanv amtutarlardr'

-279-
 Bagrnagiydigini }'lrttr.
Iirgrnr sdndr.irdri,
kaderinisehletc
Ab-auyu yendi ve onu irldiiLrdti. aevirdi.
u, ruummuyu bhgladrve kafasrnr
ezdi.

i:xtlx :
;.'fi
iff iff"ffi
lffff *
;,ti*,"
Ea, ou$manJanm yendikten
ve dldi.irdiikten,
kurduktan
;liffLYfi :1":,l;lrzaferinj sonra
Ab_"o diye isidlendirdi. Kukal
yederi tes
"ttionu
Orada g<ilgelikiigkrinii yaph.

F*ffss#*lf
th,H:XT;,""""o,\ilsrLakhamu
(Ea ve Daminki
Bir ttasvirryeri.olankaderler
taprnaFnda,
bilsin' tannlannApkallusu olan
o"nll,J"l^u ran
Ab-su-igindeAsur {Marduk)
doI.du.
unu doguran,babasrLdkhmur
Eat iai.
unun anastLa}.hamu rDamkinatidr.
(Jnutanrtlannmemesinden
emzirdi.
 ........fiamat,rtegvikede..
Tia.matteivik edildi ve gecegiindtizgider
gelirdi.
.....unun olkesrrualevlendirdiler.
Iqlerinden fenaplinlar terljpederlerdi.
Unlar,kardesjerTiamota dediler.
{Onlar.kocanAb_su yu oldurdiiklerizaman
SenonunyantndanyiiniEiyerek, oturup
ag.ladln.
Birkagsatrreksik.Bu eksiksatrr
k ran
R:,1,:.g-"",s,niann,nh" ;:f fl;f,::iI"T:]
""
i,r.i :i*f',,"'frlJ:io.,ollill,ii
devrrvaratmava
;:."r::.J{n:i""*:ffi: ve tannra
ettilerveriamat'avardrm
e
3j|ti}'*tfikil
"'"?tf
_ ^9:1"1 o:t hiddetti.idiJer. cece
siindLizhi9 du
madan lenallk du$unLirlerdi.
Hiddetlebapr.arakbir sava$aqtrlar.
bir savas
aqtrlar'
DdsmanJrk
se
,"Jtr:;t;1.;1.'il'u
gekliniverenUmmu-Khudur,(Tiamat
O,.til,.tif"
sildhrmevdana
getirdiler.Iri yrlanla
ooilurttii"tun
Ki, digleri sivri ve merhametsizdir.
vicLrtlar"tntkan yerinezchirle doldurdu.
,unlann
norl<un9dev yrlanlannrdehqetle
doldurdu.
olaraksirsledi,
onlantannsalbir
*r",JiXTo,ll''"n
Oyleki onlarabakankorku ve dehgete
kaprlrrdr.
-280-
 sihhr ge-
tsiz ve savagtahi9 yenilmeyen
gelinmezdi'
t'rn emirleri gokqiddetliidi' karqr
:i m'::"":"*'1,:*H:I:iiilll;,"',0'',"
,";"i:I;j
ara
Lu.*iiro"'*"-t".n kumandasrm'toplumun
f
r_

s-
,rn
ar

r
 kuz (?) sayrlt yrl A-trugttkte kral idi Dokuzuncu
(9j),
e-n,r, Xunarbi'ye karqi eavag-agtr. Kunarbi
(gelen) kargr sava5agh Ku'
-sdzlerirte t?) Anu'ya
bun yerine
i'nin artlk mukavemet edemedi Anu,
inin elindenkendini o1'rrdrve kagtr' Anu kug

ler
al
sil
l.
erkeklifimi yuttun,

..Icine bir tohum koydum ve ilkin seni agrr bir

nva gebebrral<trmve ir.fiincriolarak seni aglr tann
(?t
-i-
mizuh iebe btrakttm.Uq korkuoqtannlr tohum
""""1n iqin" koydum. Geleceksin' sonunda
rnn kayalanna. vuracaksrn'
.baqrnl
sdziinii bitirince gtigeuqtu ve saklandr.
de marbi bdyle iic tannya gebe kalacaFnl i$itince
n 'tli.l;;;, y"* tulitirtiyoi. Yer. bundan.gebe kahvor
Gn.t'aoguvo..tBiu tanrrlar her halde firtrna
u nir ile AranzahdenilenEtilercede tann bnrnan
e ie n"ttti ue i"ne bi. tann olan TaqmiEudur')

rnsl iistih geliyor'.

(Yine krnk pargalar devam ediyor, nihayet Ku-

-283-
 Agzlanmzr agmz, ategtann$ siilrsiir!.
Zaferdemuzafferolan, kuwetlisini titresin.)
Yakrn $ark Tarihi: $emsettin Giinaltav

KUMARBi
Bu destan;Eti tabletleri tizerineyaprlaninceleme
sonunOa, rlt-g-ciiterb,xkttaralindanyazrlanve(Scd
1\lPr,laranndantrir.kqeye qevrilen(Kumarbiefsane
ao|l krtaptan,baa yerlertamam,bazryerlerde <izeto
araKalrnmrstrr-

GoKTEKI KRALLIK
Bir zamanAIalu giikte kral idi- Alalu tahtrnaotumr
ve tanrrtal.|n.
birincisi olan kuwetli Anu, onun dnLind
:,u,j:r, qyqklanna egilir ve malrapalan igmek igin
eltne ventdl.
,Dokuz sayrh yl Atalu g<iktekral idi. Dokuzunc
A"r, Alalu ya karqr sava$ actr. AJaJu'5ruyendi ve
{tl93
Araru onur onunden kagh. Anu onu agaEirya karanhk
topraga (Siirdii). (Alalu) ataFya, karanli( bprafa eit-
n. la.hla da.Anu oturdu.Anu tabtrnda oturur vI k"uv
veur,Kumarbl,ona yiyecek {? veya: igecek) verir,
onun
ayaRrarlnaegrirrve matrapalan iqmekigin verirdi.
lBu.ndan .sonra Anu ile Kumatbi arasrndaki
miicadele bal[yor).

-282-
 bir erkek qocu{"uafzrndanAiu.
::.1^b',1'*1,,9:+"
9Oyreoetrrllyof):
. Tannlarln babasr (Kumarbi), erkek olarak h.
dtnyaya getirdi... Bpni biiytttri. yedi defa benj-i
ra'll'k'
yeqr dera*'p.rag9 sonderdi ve topraF tQektimt. Fq
mnr gdge karsr sonderdi ve yedi defa go
(Qektim).Fakat yedi defa
daglara rr6aktara gonde
ve yedi defa da{lan ve rrmaklan,g"tti-f. f--u,p""i
beni doEurdu-
Bana Natan'n akhnr verdiler... Bende var
,,
*un**u,rJrg ve al<.tr,
Anunun erkek
#aXnjl.
.(Yine konularr baglanamryan krnk table erden so
ra ):
, Kumarbjnin oglu olan Ullikummi nin desta
Daslamaktadtr,

ULLiKUMMi

__..lund"l sonra Kumarbi destanriqinde yer alan b

Ullikummi dcstanrgoyledevametmektedir:
Kumarbi,.frrtrna-tannsrna kargr kdtdliik tasarla
t^rna kar9l gelecekbjr evldt yaratmaya karar verir. Bu
lundugu $ehirde yola qlkar. Bundan sonra ise Ku
marbrntn elqisi olan Impaiuri aldrgi eroir uzerine de
Kumarbinin tannlar babasr oldugun
11.:. C,dsl.
soylryerek bazlSeyleranlatrr.
Deniz gu cevabr verir: Git bu sdzlerimi Kumarbi,nin
dniinde tekrarla. Neden evime hiddetle geldi Cu
y.'19.1."yi hir sarsrnlr kaptadr ve uEaklanm korkrr
rratbukr Kumarbi igin yakrlmak uzere Sedia agac

-284-
h
_.
l.
,
gf,
r.ri

ffiu*u**#
.
tigi

n_

nr

d.lr*E*;t-*:*;
u
.,,F*hl#$"rt*'}#f,uj
r,
j
'l{t*jiw:r#ti"'.x;$rilf, ?:
i?ll'"d;'?
_
_

n
u

il]$,lf;-it'Ul:"['#*+
u
_r.
cl
-285-
x
-illil$Jjtml-"ru'aT
 fi'"Ymt;
:l,iil*flJ:ll, r.x'i:-
J;mff
rEa cok iiziiLniigtii )
grkrlan firtroa tannsr
Gliinls t-tt"toro bu hAlinden

,lltl;"ilI*;t kiittibir"-*ll3I",t*
memuru. getirdi9:
de
tr;:ili"ffi;;i;hi"meais! vemekler
::;;" H;;i' lcki aug:tu" kiitii icki verdi de
n?)
(Buradan sonraki tabletler de krnktrr')
nttu." i"i"tttt krzkardeqi-iqtar da oradaydr'
'jrli'riiilti?i. s;it'; crktrlar'
;llerinden.tuttular'
;;^i;; giitil"'. o"uau' !"k^+:l -&X.':*:
varatrgtsdrddler'Frrtrna
i.iA";'kJ";';;;qtan
dr"timinhti*f$:f"'{i,'i.""5r",
(Kumarbi, ogluna firtha tannsr ve onun eoriade
ir"lti"i*ii" il" *vaimasrm emretrniqti)
der-
;;;;;;; ;;; vere oturdu Gitzlerindenvaqlar
r gibi aktr. lltar'a 9u siizlensdyledr:
Kim tek-
,ili- 1"" ul -u"iaelede tekrar gtirecek?

-287-
 qekilsin.
Irgina.lar, kuoarbi'nin bu uzun stizleri
iizeriDe
;:"d{i: u"Tj;'ff
"::'l""li"l:."8i:' *."i1;,1*_
*lj
Enlilin. (Siimer Tannsr)dizlerinekoydular...Enlil
sdrdd
B:iiT,1r1f$I;nrrocsusu c;'s';'iiJ';"
.^ -!ntll,lr+im,a.]ag gbylededi.(Bucocuk
rn' bijydrtuler.
kindir?) Onu
nuyrt tairntaraan i<imini
::f.qil'.
ontrince'cocugu
upelluri'ninsagom'
','l:tt"iili*:t
o,-C5,uk purLime*ebaqladr.Ciinde bir arqrn boy attr.
gan uzadr.Bagrnavurulantuq.g,,rl";ii;
:\:,,?o1bl"
ff":'#
ril$l" fiI lffi j"Ji1i"J"I"l"*
J,T
yanagryordu. "ff kadar uzamrgtr' U,l;:
Boyu gdklene
firtrna tanr'lsrile savasmakiizere
""rrul"#trtiXol|. asasrva
sdkten
o.3?::ir J?';',f.1;i.:&tannsr bakt'I'

f,fh"'ii*"ji-orr viicudunun (...)

"Jff*i'"';ii, denize
srkrrveetinialnrna
tuttu.ona
nrt"T:l li:i"r
(Tabletin bufidan sonraki krsrolarr
. harap
okunabilensr;zlerbirbirin'e
3'"i,'i*"#f,.i#:a
Ciinegtannst, firtrna tannslna qek
emrrndekrtannlardan ,"""""
otanTaroo,uu.rl
"llt'il
lJu konu$ma srraslDdagiineq tadnsl yanlanna
geldi.
.286-
 bir zamanigin brra-kmayamecburoldulrnu baflraral
haber vnr.
- Bu-haberi alan Hepat az kalsrn korkusundanda4
*r-1,^dl!:Tklt .Bu sriada
rra oa yardtm rstemestnt
raE.i5u, nt"trna ta"nii,i,
tavsrye ediyor,..
. . Ea, ilk olarak durumu Enli e haber veriyor. (Nihaye
bir karar verereh.) Taq omuzundatutan Upelluri'y;;:
dryor. Urada giiktereuzayan bu ta$l gbrijyor.{ftd,j;a
tannsrnl kurtarma)ndii$irnuyor).Ve Enlil in gokleyer
oln Orrlndenajnran kazmaslnt allyor ve bu tasl, av
aklannln -altrndan vurarak Upr.llurinin omuzundjn
ayrnyor. fJir de bdyu yapryor..Bolle firtrna tannsrn
deh$etler iqinde brrakan TaErn kudretini krnyor.
rJundansonratja. t atmrgu ile tannlan habergbnderir
I asrn zarar vermeyecekbir hale geri.ildigini v; frrtjna
tannsrnin l a$layenidensavasmcstnr bildirir....
. Nihayet Frrtrna tannsr korkung Tagr yener ve
hAkimiyeti eline alrr.

KAAN KER"EDE. ERTO$TOK VE ALP

KARAKU$

. Altayh'lann KdAiitey destanmln bi.iyiik bir epizodu

olan Kaan Kerede'nin iizeti srivledir:
(Kaan Kerede destamn iahramant Kara a r Kuz,
gun; Kara Batrr'dr. Kaan Kerede biiyrik ve kahraman
bir kuqtur. Bu kahramanrn kalrn Labasr Kara Arlr
Han )n at sirriisunden alacalL taylannr galrp
gdtrirm^ir$tirr.
Xara Batrr bu taylan geri alma_k'igi
Kaan Cerede ile savapmaya gidiyor. At gidiyor, yrl gr-
oryor, Nrhayet Allay dagla_nntnen briyilk noktaslna
Crloyor.Burasr gdk ile yerin birleqtigi noitadrr. iste bu-

-288-
 cok
' Laltn gii6iig bir kavak agaclnln tepesinde
giiriiyor'
Kerede'nli yuvasrru ve iki- yavrusunu
(Beni
;-;-;i; h4{lr" h'gJ<'raaglava'at bugiin
- it-utf, li" yiv""et) divor' lkinci vavru ise-{Ben
a.ttii"ti" gt; valavacasm
"ja"l ) diverek
"-"i."a'^"-
.uvor.
" ra Battr, bun-
-;;;";.ile savagmaYagelen na
Kaan Kerede
fu;;; Y";uyu vemek iizer denizden

-
n
.

geri
- veriyor.
ta-
Kar^-B.t,", yurduna d<inerkenyolda rakipleri
nJ" ofaiiiiiiliyo., f.an Keredeona Ab-r llayat verc-
rek diriltiyor ). (Kartag-a
S^pav la.tr, (altun Birkan) ve Kq'lann
rlglu
Mereinl destanlan ile bu Kaan Kerde destanrnrn
tarahan
---i-*tiu""gdrulmektedir.
{Erbitiik) dstanrnrnbir epizotu olan
(alD Karaku$) un da dzeti gliylecur'
-'x"tt^^.n
-x"r (Erttstiik bir seferinden yurduna
ao"iiiil" o"O ^a gelivor' Tepesigiiklere ulaqmrg
iri*[-fi. ct"* tizetind" tAIp Ktrakuq) un yu-
;;i;;;;;J. "C""ntniki vauru aglrvor'Ciinkii.birej-
B; viuada
n
il;^ ;;";";il-verner'- iqin . igica. qlkmaktadrr'
r:.i;.ti.rt<.'eiderlttldiinivor. Bu ejder, Alp- Karakugun
iiii.i.-'i"iig. N""uni voketmege9h9rr' her vrl vav'
-289-
#6*1i],iffi1'"#;{ri
x,H

m)n
i
;
-,",n Bir Cin tarihgisi de bunu 96yleanlatrr:
r# {So kavminin(Kapang'po) adrndakihanlannrnon

*:,*'nfff
ml1:",:,[r ifl{ry,tf l{#"",1i:}T
ii$il3l}flJ::Tmr['Tf#ilji jill';tis".rui *e
J',;,tff

},'#
gttt+,;,
pi$,*$ttlr#ff
'Xura"uf"ri^
olan {No'
dtirdtincti'hepsindenkiigiigii *":-t:l
touli,i"""i-'u"u""torn vani kapang-polu.o
H "fl##:;l
f ...Y"":'ilH;:ilr;"fi
:'j#;,'ifi
-291'-
 p'4g,tr$3;:tj#
,,,##j,[x"#iilf
nl#:d,.lifff"i*i"x
TUKTU
(ASSENA)

Kurt)
mn
,,#jJ$il$J:iiL:il1?"iTi;:.i',"T,'"
'.^.}kr,i't.lt ata.lan.einti.lerin (Si_hayi) dedikler

"HT..,,"';
l$,:.r"#.,li,T,l"ilJ.t"l ;X:-
Iultn,t ".Ik"|., cocuk ve dnlerine gelenteri trlictln
p_,j
hirilri ",*:"IdiHT::ii
',J
a*x-,r
qff
ii1.:tfiifr
!irli:iritlT;';1!i'
ona orr parga et getirdi. Kurt her
e
l,""li,'i
l";:-J_H[L.:?;:#^J"T",:J
^__l5l..nt_ dldiiren hiikuDdar bir sure sonra bu
:.::fl^"_ ::g,k+glFnr. haber atdr. eocugudldiirEek

#::::[i;ii:f{.i:i'#*"itril?:
Tll
}!tJ,}
9?"r+l yanrndabir kurt gdrdu,iagrrdr.AdaE
l:l..ll'
1",,1 :"*b"l#t"l':jlH,"l,"H
f:
"';Tff -290-
 gl#T-::*"ll donacak
bir hfrde.buldu. Ateeyq
r<Eual(,buntan rsrttr. Erzak tedarik ederektarrrf"rii,
doyurdu,..ijliioden kurtrdr. Buular (No-to*il;;;
kendilerine
reisyaparah
(T*Ktt"l;t,il
llloii"".lu*
on kadrnla.evlendi, Bunlardan doga
-^_|T-_K^,,
aibs
ini!n
;ffltff ll'il:il,flJffiji*,1$*ff"":nar
6ldiikten sonra ofulhn iclerinden
.-N,o-Tou-LuSe
yerine segmekUzercbir agacrnalhndabi-
ll1_o-Tu,:"m:
l"lT^1i-_il lgaca el' cgk.slcraygbiteni
babatannrn
yq
rrne gelrrmeJ4 kararla$trrdrlar. En krigLikleri olan (As-
sen)hepsinden
goksrgradrgndarov liaigiyf;
(A-Hiyen-ge)
adrverildi. ";ciijl,

, DOKUZOdUZ.ONU"TGUR

(Af,agtan dogaa gocuklar)

DokuzoAuzlann ceddi olan bir hakr

-
var..,.,tiunjar tHff;"j nl';
ancak rannjarah"ffi."
:gt1".dul q{" bulundunnak ift Uil haa", ya;i"ai;
Dlrtuienin jqine koydurdu ve yilvararak ta-nny"gagrra.

fi.-,*,xybjfl5_
ridt"t,:iiiT#i[
un ulgur evladroldu.Bunlar zamanlaqog"la-,Li"-- ""

-292-
 verilen
dokuzolu.l'lad-antiilreyenlerKumlango'adr
q.
'X;,ii.l*.':";"ff at'd3.bir+s :1q1'
'trh1$i$,*,F.*,-?!f
Ii'fiir--ls*iliiulin
tde oturdular. Burada tluuD. aquru!
uu

-Bir
dil:ilff-;; c; idi. bu agaelann
gece.
;:;il;;;
':i ;,d cu" s*tik"aga-oi'.
"*;'s-J"ra' 3,qqg^a11 ^b,iY#
tar-nda uir
n ffi ffi tu?'
;;;
"d;;;'d;"da
n "ililil gon;ndti
gtioii'qemziklerbul'naa
i'd;;-
cocuk
ilil dosmadan j,l":lli:
.b!,'sTt-a-l.
Ii!'i"tfr '"t'"T*ii"""'lsttAgaclaid;Dmiiziksesleri
t1L1e
i li,-.IJ".O*aaa Dokuzoguzdan I"lJ!'k kI'I"
r",llrilda.;1,m,"+:i;:;y,".
llJ=i;l;;-;;;"
-u"ut'"''"
sordular'Halkon'
iiiffi ffi y.-;;b,'i"q*'dup- !P C1?:j:'o*
,i-uiilll'"i"",lii'"j-IJl""bo""ktu"buagaclan
ve.Iabamrz)diveon'
.'"t L.,iirJ". r3i"giuanamrz evlatlan
o ;; dileselerek
"fi"fif;
[nnaa lavutt a"aaa "gaglarda
bulundular'
- -
BuguTekin'ihakan
Nihavetblr eunhalktoPla+arak'
riiiitii"r.u"n"s" r"th.{:-":H}:1.9".i:'"P*l
^
ini. obalanrun saFsrnr brhyorcu brrl1un iig kargasl
' .dt'ti ii* y"J" a"p ribni haberverirdi'
i"ilr-t"i.it- utt gece rtivasrnda;. bevadar. grvoiq'
rii'aJr9v."-ri.*at't""*::P'*l1iu1""""5i.f
(Y"si4 rasl) denilen",:,1
taqr
;il'i-;";;;"ld
liiirr.Yi"" u""" eltriide tuttukgadiirt bucaga
olacaklardu') dedi'

_g:'fl:Bugu Tekin ve Gdk Kra:

gu-* f"mn bir gecotaFndau,'umaktaiken' birdn
igerive gokten gelen giizel bir
n* #i.ii*]"
"e,ia,$n,
"293-
 u"a'
r Ja"l""#\};1,fi:i:
Hhsffi.t,{f"$
r";;iiiil
co8
tomnlanndan(Yu-
BuPuTekinden oruz nesil sonlL, de(Tang)siilelesi
r',ii!il,ii lJii c,,ltr'o zatoanQin
btfrfli".,
T\irk'lerdenkorktuklanicinhiikiimdarlan'

;#Siu"-ft
rff*l*tii*tf,ffi tri
li:"H.'+,-l{"i#"ffiq
ffi;?'"il""'i:'#|fi gegecekhediye-de
sifnderoek isterseoiz, blzce maxorue
# ilii*:lri{*ll*s'rrtrs'f;:lYsrrtr#
seniz makbule ge9er)'
-'ilil
roilli duvg'lan
;;;; iinutere trluet verpn
*^tr${+q*W:lll**;#i
n*:ffi
:*:::'flil*fiJ:*hl.:Y
#11
fi,#**'''is
(Kolavdrr) dedi. Qin el(tsr '<ayanm

r.-"#:"nn:i:u-*lHi\"i:*tril"trili
ti;fr":$ili:'ff"rTX1"1U,-' Irer
euirer'
vasxoa
iiilir""plil o':\lu:;'fn|'l:*Hl3:fiXiS';
o.;#;;;;l *,#'l'f
.|'.f""ll'i "t".
ff iH'l'irl# T* io
-295-
""i'io
 rekjn. neyeusradrsu
Hl*"S:**::^y:g*-Tufu .i"klq;F+'i;
i1j,fiT:lg1';g-T
99,r"f ;1ff#iiI
5:1-1.:**1:.*tl':-",a,-"r..s,""q"k4;,r
uyandrramad..
[imidinit e"e."ti"n[i"ae"'ai;;i;;
l::"t ,r:::
kr_z3rne -i<,,
geldi..Bugu
Tekin
"u kendisiniyin,.
"#,,].
-:-.:t_g6 go-.i
lll ;10":
andrramadangitti. ".Ji. "" il;'
olun"u,.Bugu Tekin lozr tekrar gelecegni
,.,^l1b:1,
u,i.'?i "dfi
''li:,il","ijlff
i,i:4ilHtfi br rsvuardrr Herhatao
l Ti:
;ijil' L'"'"
;:il;lJ,lff,i:T l?#rr
*n* : **l if *":lf;';ffi#:,"+"1 JffiffT,F;
^-.Yi:T!, *i"" n, ,"ne geld Amabu deraBu!.uTel.-n
onu..kar$rladt._sayg]
gdsrerdi. Bu krz vezirin taluin
;['#-fl"?"1"ffJ:"]::l *lTru:ffi ffif I ;
,i"{li:il$fl &0"i",ff,,o,#,',tft "T,H#
j;i
,;[]'t
*ilfl
i;j';L:.
r"^' bir dinin gizli rariltarrnr anJatmala

otagaselir' BuguTekin'i(AhDaa)
" *"tljXiilu"o*u "'
Bu ha.l gok gece devam etti. Bu!'u Tekin yem
esasalanntve srrlanrn dgrndi. dinin
bu gdriigmelerinsonu idi. IGz v6da
!,u C919,art't<
ederkenlGjkte.-yerclgy" rL*'fr"p.ii, dgrendiniz.
Ben
:t*:c,I v^""a""ii;ri""#8,'"yl_T
l1-,I^t:rf ddrt
!ij",*,r:'l:ol:l:1.1C..*,"a,n-"1,;Jia;'""
Sizedg'rertigjmt jii"it*i ir". i?"f"rya5anr dedi.
91bah oluttca Bugu Tekin kardeqlenrugafrrdr. Her
,.-
Drnnl blr orduya tdyin ederekUuntan
a6rt licgrn fi_
-294_
 ::,l=PSr pil.hrkan .oldu.Tiirk yurdu daiiiui!
reKeum kaybetti, yegillikler b
sarardr, rrEarlar.rrr .t-
l,_"* :uyu cekildi, grrgiinrcngi degi;ii. S"tt" k."ji:-
:",:"":ff',*l,l
ilif,itri{,,.":,f,-.9,:T|"fi
devam-ediyordu. Aitadrtar lci
,,,,,(_9T11,,"""t"1, lu

[T,',
iii:l* J#t",rr
i"'ffie*"I,'
ii:$lr_,]"'c,i!5ry'-,illif
;Jil; "",,
"+!]."::il"J
l;;*''3fl
$:ili.{'#:ifiFs
ERGENEKON

Tatar'larla.yaptrklan savagta yenrlmi$ler

s^qktUrler,
ft:# ff fiihffillll rrhanin
ogurrannd;
Id;';;
g.tin sonra bir gece atlanna bindiler
^^:.fla$tan,on
V-orun,gocuklannr alarak kaqtriar.Savagtandnceordu
yere
I:l"9"\lTt
unran kalmlgtl.Onlan ^geldiler.Burada deve,ar, dkriz ve koy_
aldllar
Biri, itbiiriine dedi:
kalsak bir giin oiur dii$manlanmrzbizi
,.._,B1i19"
lur. taqka bir. boya.gitsek her yanrmrz bu.
dolu. t;n iyisi dagliu,rn sias1nia, aug_"ni".L
kimselirin volu
-296-
s
-
o erilekattiar'
* Buna ;t#t"*T"fi$1,':ff"*
Earat:- vt
El,araYiiLriidi er'
fff;'ui$il-t',u: ,#ffiff$
^SY;*f
Tn E"$:H+:*nln**\l
u

t?,Ht5;r"'H"nil1i*Hl'.1
ili* *"l["x?*"*x;:;;
[la;#'fl#t :"
sr.drihTr;ltr
fl;rl}ft
"*{#'d1f'l'1"'"IJH1';
i#Hi:h,ffi1'rtuTif",::T
:t.-,l*l#d"slr*thg"g Hi;
itifl.,m.ii$$"*t::;Hi"l
r^t#ff
;Jtr":it'J ir*. """-t-' o'
!ir'f fiS"'
.
r",ii=ii-.'iqr""i"a"'
ryl"i1.^:'#:$;;Illi,""r.lol
e1aii.r 1:11"
bulufuz, uE"''
A"T.I
?uf;i"jolfri"i"a";t*t"
"0"*u

'N,*$s*'smr
_

-297-
 bir oF
giin Oguz tannya ibadet ediyordu Birden

tt**Hl**lrflq*_
rk karardr:
&'ili-"t u* ** diiqtii Bu Erk griL.netF"l
Iiiti-e" ii;F" L.t"""ia't"t. b*H-u1*Y-*
'riH,H:*#,+i
d"lt

t'ni'*t?fl
*b;;*";;';:,.;;;uu' u'q'na" sitti sevdi'8ld'
otdu BuDlara;
Bundaniic qacugu
o$fti'*""ilii"O
d,i", lyllttar, "ai"tru verihler' --
"*d^l'J"" u'" +' avasiuiqti Uzaktsn!i1lozcolijn9I'
ag^oi dibindevalntz bir gtinlo'
t*t-rfr'^ riit'lg"i ?"

i[1i,*'tr{"-#'#.'.HF#
^J.fl

"d*l{g,g*ruffi
''g:{riil.fg$i,ffi+ff
"t#Tt:"* avdaiker babasrKaraHan'aoglunun

l,ff-ffiffi
:t--ar
haber YollaYarak babasmu xarannr
ill;#;i;:

.'?Htrq*"*rru
flilurfr
(Babamsskertoplavarakbeni ttldiiroev'e

ffiffi
'ri"i" tutugt:;ofli""ti
Fctji"',. ir?. askerleri savasa
iarafi "'rat
geldi
tistiin Bu ar6-trk bara
l?iJ*i-l;riit." s" ii'ttinliii( iizerine oguz biitiin Ts-
yaptr' sonra
-ilir"i.'urr"- a"*t ederek-gdlen $iiletrden ded ki: (Ben
tili"i"'""-i" emretti'
bulunanlara.
frlt'iiao tustttto."."a" ) sonradiirt tarafaenirler vererl(
diled'ive:(Banauvanlara' hediveler
fi.iiil"iiil-li^"t di4dan bileceEin )
r.liJ'i""f uif*"Ct., uvoava'olan
-299-
:sn'"$m*+ft
::: Japtrar.
iH:::
Burresine
elinekurt Ufu Ui.i"i;
-"r, Tarar'lartasauasa"a.k'
yendil;- ;e;;"iii.

oGTzKAAN
(OEuz dogdugu zarban yiizii
, m.
rurEra, gozti ve sag, kaglan s.vahau' aga ateg cibi
g?,ld_:ltrt"ti,ri..iia*i.i'"",i"?'t,"Tii",^
iH.
ffi$,#g'*fi$";;*":
rg.ffil*x-s,*:
mffif -298-
 9:*;-T t",q halk Oguz,un
dininika.lrdcrmiyere

hfli#l*ll?lsl1Hr
ii*ili:lx-ln?,,;r*;,"".i.:
8tr,f J1il,:i$,?1,ii."Hl'*l*t
wg!z ordusunu hazirladl. Sancaftnt
at
"a
na
i:tl
bindi
r(rk g.un
sonra
rB,zrt;j;"n*iiiil"J"fjip

g;Fj:$,a,j"J.?'
ft$1r"j,'!1t"!E6iit$iT:{
F1$]:,![r,{?F.:h} "#j"t#
$dlif::;iT.H,:,#ii*
""i"HliT:'i
;'"',,.;?,:i:
hi
Bttrf,:Xyi;"1fu ;i;
O('u2,,ordusuile ldil'i gecti.Orada
ri,":d\'p"#l.i
il :,:*1,';.".,f,1,:lii,i
:i""l*fl
suJrundan
$^e191Iga oraoa r'r',*ii u3];il;;i"}1',,:tffi
ol{ugundan."*a, u,"",
Itf*l- f": ontardan
\""tt
e"r
o}"irLi"
iJTll,Tk"j
^u##i-rfiT
"!?'i,["f;
f;
:ll_*T,'
: g-*,, *r a",r-
ry1" E,!$i'ii"#;1;lllif,:
,;,,13,1,:*:I,!.:: iii,i i;,#Tll#
l,*T.."1:-:lqr-,ri"r-a"-,-*iilii"l",fr
u.:*,1,d Jr*Ji'ioil',1
l:"ju, r.'lii.'i,lil"?
(orduileyiiriiyerck-r.ia;tif
J""til].iT
-300-
 (it Barak)
yol dedi Yiiriidiiler'
g6sterecegim)
k. de {Size
ordusu ile karE altrlu" -. ^ , ,L^-,,,r., .'.,!r.hl

ru{*tr,":n
ilr}ii{ll"l;ta;l.;*.ury;*i
r:f"HilirHx{#iiFlsiii'rtH
.1:1":'"%""illyi
**.ll,l
. ni'P#i:rilixl.,**j
flHr#rJ*f#*iri*'r?llf
*s:*"x'*
'#6ji!il-+}i;m+jlls

'"iffi$ff
,sr$**sx*l;;l
{"}}t,l"i,,,:x*1":Titl
#F,';,H,
}",Hf
iu
*:fri{:*,fi,r:fi
i

iil *t#+*s**"'** -301-

di #dfli,ffi:*Tl.r
?"f":J,#"H-:^*ffi
's,$",'Ei!?*iff
illi{,ffj*,
imhF$ft #l
:b"f#fff
:?i.ilt
l$"s1}itr"{H
l'
m.*;-e** IIAI(AN$U

u,'l-:g**t*s
Wuu-srm
*,}}";:[i -303-
 * {gakr!r) oemlekeflehne
ll:""fl?. siuiler. Bir .^r.

$H",.1jL;r'*:"? d
,r#r,,;'1,ri}:"ri5l
r: llilifl[ff :1]i"'lji:
ff5'if1y#'"
:?*I::j,#j#'*T
tr#il Tr,?
;:r,,#:il
ii
qr*t+*:stm
j,,,,#
r#fl*,,ff *:;r*
iri*ilr,il *l

l*,{*:pgffifu
ii*d*;{Jf
i';n,q*..:* _302-
 giirtinDeden giteigti.
$u endige etnoiyordu. Onrn
e!-muqren blr hawzu vardr. Sefere gloldg:nda birlikli
taqrr.trr, iqine su doldurulurdu. S."i" t*i-,-oia"tf"i
yiizdi.iruh.i,rdii. Kendisine: (Ne bulrrursunuz,
girelimmi?tdenildi$ zaman ceuap savasa
e16.uL,rSr'Urf.]I
oroeklenebatonrz. nasrl suya dalyorlart dermig.
Bunun
u-zenneoraclabujunan $u nur savagigiD haarlanoadtgr
zannrna dt$mii$ler. ZrilkameJm Hogant suyunu gecind.
oraqakr gozcuter.hemen$u'ya haber ulagtrrdrlar.
H'alan
davultan Caldrra,?k doFuya dogru yiiridd
:,1,,n"T.r
natK gitmek lOn.hazlrlrkgormedenhakanlann]n
boyle
iimitsizlige dr-rgtii.Bir rirkiintri, Lir
,s1]aAi! flrnt:sin!:n
kanqlkltk oldu. Bioek bulabilenlerhaj,,vanlann
strtlna
atlayarak.Hakatun arkasrndrnkogtu. Sabah
olrr;;;;;
yen duz blr ova ha.linialdr.

fa1az, Ispicap,Batasafunve bunungibi

_---! 11\raa
y:fler yaprlmamritr,.Onlann
hepsisonradanyaprldr.br-
1lillr,l'.s"Fb: idi. Hakanordusuyla sitrikrensonra,
c9,yk gocuktariyte
yirmi iki kiqi kalmrgtr.Bunlar
:11:,,
gecele)nn hayvanlannr bulamamrstr-
iki kiqi yayan gkilip gitmek, yahur orada
,Karmar
,Bu,r:"i
uzerekonu$urlarken iki kiqi eka geldi.Bunlar
srr anna y-riklemi$ler,yanlernna qolalr
:-qllllr"-
qocuLr-anru., atturglardr.Ordunun izine diigerek gi-
qryoflaror.y-orutmu$lar, terleEiglerdi.Bu yir(ni iki ki;i.
y_enl,gere r knr k i g i i l e k o n u E t u l a ri,k i l e r d e d i l e ri i :
,,1"lnr.n:yn denilen adam bir yolcudur, bir yerde
yirmi ikiter ontara{Kal a9t deiiler.
lriA. T0"k?a:t ) y r
d e m e k t i r .S o n r a d a nb u n l a r a ( H a l a c )

-304-
 deniloigiir.
;il;*J;; gerpbuoran *ct'',-Yi+l:yi;"*1\
(riirkManend)
.ii'iff ffi 5ft"tffi fr Ldara:
nJe'
iE (Tiirk deT"*"."
e benzer) . -,- ztilkarnevnar'
i", Qine kadar girmistir'
;Jil"'i"!;i"$;.?l*::l*;".l|I^i,",'lLl;H:
\=tlt""

flqtirfr.}i#:#lt+t
lff"tl"rY'fl"l$i'l'
seldi a kadar Ilerteqr'
Batasagun
*'il";d;;;;'
*"* d"Hakan
E';jiiJs"iii'i;"" $u
vererek$u adrndaki.sehriraqtlp,
:*:'*:; n:l-:;:*,iJryi' ffi
l,"J'".l;l""J?iof
zulEadriur'
{Divan-r L0gat it Tirrk terciiroesi:

I
.,?T#A'3fl
lili]u**:::*tll,::"il"TJ.'l','-ff
nI
* rdrkHaka
"'T:iil*i,ll'Fli i lil1.li"'.il'''

h;,fi*ffiff*
m
""t"urt
;"'.x* [.a"t
birine
Liti zt'[tameynln askerlerinden
q;'51i13
m,i"*t1"."-4i:',
"gli, il:
:i"';J-Ii::
;,1
ff#f*ili'Jil;i.*"1'";:'*t
-305-
 tlad ar, iildiirdiile. Bundan hemen aonra Enkidu
'i?r-"i.li. o" lu g"" komahalindevattr' lvilegmeve
ii.l". ciki;-'it bu isteginden vazgeqiroeve
.i,ii,i,i.r.ui"G'i"a. Devle. aralanndak9rt11t9,blr
-l.iiiL"qi;,. N-ih"y"iKhumbaba nrnbasrnr kestiler'
gi, Uus.t iizerine tannfa lgtar' GrlgamtE'a
ta^qtk
;;; bJt"-re iltifai. etmedi Bundan Iqtar
IiilJi"t'dl.s"u,i' Anu'vaqikavetedepk Gtlq1l1t
"ld;:

ffi ru""',"r.itf
;t1;;f hl'HF"T.".r
iJ,t"x'i""1:Ti",l?Jl'[i$#uflLili3;;;vi-"pu
-''So"au"
Enkidu bir niya gbrdii Bu riryada
;; ;i;mrne, Gr'igam4\naffina karar
;];ffi;ki*fi "orrru
veldiler.
'--EiLjdu
urroauo sonra tekrar hastalandr' 9ok
gecmedenijldir.
"-b,in".o, Enkidu'nun oliimiinden 9ok ao duydu'
uzurou'
Kendilininde bir gun oleceginiduqijnerekfoK idn
.,.-i^rl.rta.aan Enirdu nun ruhunun az bir zaman
i!*,i)""" i,r..*i.i istediTannlarbunukabulettil-
;;.'E;;;;;;; ruh'nun veryuziinecrkmasrnaizin ver-
iii"i.'E'rc^;'i ;a; veraliralemini, . in-
cehenne.i
qok sarsrldr'
i^r,iu.tn fiaini"otau. Aidrgr cevaplardan
glrmeye
Oliimden kunulmaya,. blmezler arasrna geqtikfe
grktr' Ciin
c6rI-bulmak uzere memleketinden
i<orkusuve iztirabr arttYordu'
Bu arada, Tufandan kurtulan ve dlmezler arasrna
strnnr
katilan Ut.-nap,gttm'i hatrrladr' Ondan tilmerun yola
i"r",ii. onun kaldrgr yeri bulmak irzere
li."n-"r. gtn
llir."So".tt tt"v.o kavuqmak arzusu, kederlerini
'-'sir'gii" arttrnYordu.
Eectikce
rNl"E"l dugroa geldi Bu dagrn giril taraim
-307-
 tuDlah gdri.incebirbirlerini tBu ne?)demisler.(Alr,,^
kan) ce-vabr,
verilmig_Orada bulunan biiyiik bir da;;
nerrleEDuadr verEuqler.)

GILGAMI9

. -.Biiyiik Siimerdestammn kahnmam Grlgaarg, Uruk

iilkesinin krahydr. Anasr tannqa Nin-srrrl:du.."K"n-d]
_
vucuounun ugte lhsl tann, iigtc biri insan etinde idj.
ldaresindeki insanlan qok gahgtrrmrq,onlara aAlr ver_
grler koJrmu$tu. y^*tr'lq. bundan gok bune,dr.
urrgamr$I onJlyecek, kendrlerini onun elinden iur_
taracak birini yaratma.lanm tannlardan yalvardrlar.
^,Tannlar,.bu.i6tegi kabul ite tannga Aruru yi,.
uuga&rg a Dlr raklp yaratEashl emrttiler.
.Aruru tannlan! dediklerini yapoak iqin, yaratacalr
rafirDrnnasrl otacaglruepeycedtigiindii. Sonra bir oar&
famur atdr, tann En Urta'ya ' benzeyenbir erkek iapir.
lsmini de tEnkidu) kovdu-
Errkidu ormanlarda ya.$ar, hayvanlarla diiser kal-
,
kardr. lttr-gtin onu bir avcl giirdu, korktu, D<inerekba.
basrna anlaltr. Babastnro tavsiyesi iizerine, Enkiduyu
kendine.baglayacakbir kadrn ormana gtinderdiler. E"n_
xldu kadrtu gdrdii, yakjaEtl. Kadrn onu kandrrarah hay-
vanlardan aIrdr, qehre getirdi.
Enkidu iince Uruk kahramam Grlgamrg ile kavge
etti..Nihayet Grlgamrqiisrdn gelai. Bu-ndan'sonradoii
oldular.
. .Giiniin birinde (Sedir) ormarunda bulunan (Khum_
baba) adtndaki dev ile sava_qmakdzere ikisi birlikte
yo gKtr. UrmaDa gelince Khuobaba'nrn bekCisine

-306-
 a\r:p inaular bektiyordu.Grlgamrg
gokkorktu.,Buakrepiusanlardin bunlan gdnin(
brn r(anslna:(Bu ib
sanm vricudutannlar etindeovsorlelgtrr.,
a"A..i*,J,
iigre ikisi tann ve ti-gteorn rnsan.)cevabr
ll;Jr""rr
,llT;',"'s
i.';f jrij,;
:lliiil"ijq&iifi*'fi
curugun qok tehlikeli oldugunu.
#*,'tl"i''ll",,"i
;:*';:t*"";U",o;.l.ii;'"f;
,-r-1I, Grlgamrg.yrlmadr, karallktara daldr
,T,"9_r]:.r"n
sonra aydrnhkUlr yeregetai..Oraaa
;Yl
Dlrmeyva"rulbaigesi grirdii, Bu g;r-;
bahce o.trunangune
tannsrnamakladrnl r;;;"tt-:
sarfet-ernss;'; "tyfui ;:j;
sdyieilil; er'.^
_"_yl,,g,*^r!;
"T';"ffvhude
tannga Siduri nin kalesine gitli,
goruqlu. sidur-i ona, bu tel69h ve p.riS*IJri" onu,rla
i?]ll "o"lu: CrtgEnr$ta,titilrDa"ri to'.[irg.r";l;i "".,-

i,s:'ih"iltiiliT'-iiF:ffl,i,;,'"#:J;**{
kend;sine
bir' vo
I,jl',1,T1",^Iilir,.'u'"**"0
_ .!j$yi,.. Q'tegr-,'1 iinrindebir denizinbulundugunu
";
naptgtrmrn sandalcrsr l:
;:ltil}iiii1{,r'#,:,ltoilX'#*l
Ur_ganapi
yi oradabrf trlu"*,, OJ
,Tffi"t;l$J""f."mesini' egerbu olaa'sagJ'i
,^,9tItf;T", Siduri'denaynldr, sanda]crnbutdu.
oaro, urlgamrl a mal<sadrnr San_
sordu, o da -lrit," Iil_
l1_:. Ytlcanigl balrasrnralarak ormandansrnklar
aesmesrnr saiytedi.
Grlgamrq.dedikleriniyaph. Sandala
ornerekbrr bugukay gittiler. Nitrayet
Uta.-napiqiii_l
i
-308-

.
nr

3i:
ilii
.
i
{ HL-Jil,l' ettiBudera,Ur'l
1"" israr :l::':i :11I
i:lii ;i: i*"*' uv'--"""ut'iqinv;revatma!)
ilfl. J'j ft
ki duramadr vath'
a ima Grlga-tg o kadar yorgun idi
nen uJfuou
ittr-'""n*,irn'i" kansr,Cr,lgamrq
a
{u*b''y:'Tili;ll;';'";;'-r''.:'r;:*'*ilii#':SU
*'
"tt:,\T1"],1)ll

i ;i::E;'
5:r, :,.;'l?:l:TJ;""11i'il'
u.
."$p"Un,T+f- U:
;l Ti:l"J,Tily$'Ji'6'if
l*"',:i,""-."::fl
riyi. memleketine donmeslnr
Qaresi
soyleol
!
zkaranGI|*' l *' *l 1?I'^'1".11i,:llt;
Sfr:
vola crkmazdan bnce, Uta-n-aprqum,or sonsuz
havata
iliiii ttltta"gt""'otu bulupta alrrsa'
ereceEinisdyledi'

,"::ii#*'"tl;,:ff3:rtxx'J?##
iltj5'*lj*fl'iil,ill'ilfrf bir
;rer,erkeo
-309-
'sotiiDden
- Uruk ahalisi gittikge eksildi"')
GrlgamrgDestam: Qeviin Muzaffer Ramazanoglu'

MANAS

Manas. krrgrz kahramanlanndandrr' Uzerini ku-

*r.ii1-i"t""'iLat"ta eiile!24f!.yisradrr'Manas'rn
;;;;iY;k; Yalop Han ev-
Han, anasi da Qurisidir'
i.ndikten on dbrt sene sonra Manas dog'muqtur'
;;';-d"il ;;; Manas'rnavncu kath idi Bu isaret
onin ileride emsalsizkahraman olacagrnadelalet idi'
iiir-""i--"'"ro"a" iken konuqmaya-baqladr'Doguou
iizerinecivardangelenelgiler,onun brr karraman ora-
iici"i"l'l;"" ;E-rqlardr. Az zamao igiode cok ser'
Dildi,
' boyu beqmetreye kadar uzao'
or, tasrna gelinceok atmayr.sil6h kullanEa)n' ata
bi;;;;l;'fri o; besindetam bir kahraoan oldu'
b-ir".i"l"i-t" dzerinesaldrrarakperiqanetti Atlann al'
erisemivor,
-- zrrhroaok iqlemiyordu
i"f.to Hal, oglunun atrlganlrldannr' kah'
go"uti"", ott" korurDaL' onunla ar'
""-i-nt][t"."i
liaasitt Bakay adrnda birisini ona
"t-"t-,i,ere,

'S[#;;i; ,,i:',l::;S:n:r"flb
l"'#i$Xrn*;',"',T't'"f
;;'6;'"a, l'tanasin iil oesini' sonra di'
rilEesinigiistererek sonaerer'
krlv'
MaDas'msavaqtrtsdogoanlan arasrnda.en
vetlisi Gitk9e idi. Bununla olan miceralan destandan
epeyoeyer luiar.
-311-
gdliin g.eldiler.C gamrgyrkanmakiqin o gble
_kenan.-F
grr{r. ts|u$rada btr )nlan bu otun kokusunualarak gel-
di buldu,;edi ve kagtr.-Yan genglegmil,eonsuzhay;ta
erm)qtr.Grlgamlgise duyduguiiziinttiden CokDerisan.
iimitsiz bir halde Uruk'a geldj. oliimden liurtulmamn
qdresi olmryacafinr artrk anlalrca, kendini kadere
Drraktr-

DestanhakkrndakitabletlerinbirincisindeC ga.er$
qiiyleanlatrlmaktadrr:
. ..{Onr.rngtirmedigihi9 bir geyyoktur. Diinyanrabiitiin
bilgeliklerini bilip torunlarrnabrrakan bir idaodrr.
Srrlan gtirrip perdesiniyrrtan bu adamdrr. T\rfandan
rjnceolanrn haberinigetirdi. Uzun yoldangelip yorgun
diigtri snma gijknedi.brlrin gekrikterinibii airitagirna
Eazdr.
_ Ulu tann Grlgamrgi en aiikemrnel gekle soktu.
Biitun l,annlar ona en iyi erdemleri verEei. icln bi, b;-
riyie yang ettiler. CiiDeS tannsr ona, Erdemio en
ytksegini, yer altlndaki tatlr 6u okyanusunun lanfisl
Ea, bilgeligi ba6$ladr. Biiyiik tannlar Grlgamrg,a9u
orcudeyarattrtar:
, .Boyunun uzunlugu onbir endaze,giigsi.iniingenigligi
dokuz kang....adrmtannrngeni9ligi...idi. Sakahyanak_
lannclan agag'r uzam4tl. Ctizel brFklan vardr.
Bagrndaki saglar gliErahtr. Viicudu her balamdan
dlqtilii idi. Onda ugte ikisi rannhk, iiqtp biri iqsanlk
vardrr._C<ivdesipek iri idi. Biitrio iilkeleri dolaqtrktan
-azaa-
sonra Uruk gehrine vardr. Uruk caddelerinde
etiDden kafasrm djk tutuyordu. Caddelerde vaba!.i bi-r
boga gibi bdgurdii. Egsizdi. Sild-bJankalluktr.'lnsanlara
dirlik veroemek iqin eli durmazdr. Dirliksizlig
-310-
 (Koniicey
Hanlnyosu)daaynbir ep
,"r1tl*iH:
J)estanda
_ ,savag hengEmeleri suasrtrda
macerajan, eglenceler, a$
'tH;'";,",H*j"li$ir#i
gllll*iffi dtiAiinler-
:l,"S
*#ffiTtx#:Ifi,j,T_",
jjf :?]f,
i ;T_Sx
_ri**.lan srrasrnda
og.tuSeEereyile ar
xaoagl tsryolay rn 9ok hizmetleri
".,Y:.r1"-ji, olnusl,ur.

TEI,EPINU
(*T:l_".pi"".
bri,ytik_fi
rtrna tannsrnh ogtudur. Bolluk
.,^
;:",1'Xi.HJl"+*r"Ti['JX*Jyq'r
koyunrar bog'rdri.
Ar',d"J";;;*;fi1..i.1ft11"f
zt sunu, Inek danaslntbrraktr -

*,J,1',ld?,"riil"
:1#:'"&:t,11"^,x,f
;x,lur
i,,lj$":'i';l?i.,";ltri$tll:in:
51t##1,J.h*+xl"
Bunun_iizerine firttna tannsl. l
g:;u:r*{im,#i#itf;
,,:g,fi
"I:fITJi
-312-
 BiiyiiL.tannlar, kticiik tannlar Telepinu'yuaramaya
pi_ ttii". Gti"eg tann, ka.rtah aincii gdnderdi ve lGit
,"t au$att, dereleri,yamaqlan^arattrr')dedi Kar-
gitti. ielepinu'y" butamadt. C'eri.ditndii Ciines
k dedi'
bulamadlm')
1fi Frrtrnatannsr,bagtanngaya:(Ne yapahm?Aghkt-arr
Sl1 iin.r-va,tx"a.itti tinnl Telepinu'vu
(Ne
itlecegiz.) ddi. Gtitt"g tutt.tgu"t' frrtrna tannsrna:
yap, Telepinu'yu aramaya kendin git ) dedi'
ir ieiers-en
Frrtrna tannsr, Telepinuyu aramaya gitti Onun
- sehrindekievinin-kaprsrnr9ald1.Fakat o evdedefildi'
kaor acrlmadr.Kendi evineddnerket'ahtrnaotutdu'
Tao.rga,kartalt bir daha gdnderdi.Ona: (Git Tele-
pinuyu La!) dedi. Frrtrnatannsr, tannqaya:{Buyirk
ianniar, Ktictik tannlar onu aradrlar, fakat bu-
irnadrflr. Bu kartd mr onu bulacal? Bunun gitzii ke-
skin ise onlatrngdzleride keskindir.)dedi'
r.;;.t"'i*".ii.il
Tanncayinekartahgbnderdi:
taralt dedi. Kartal ucttl, yirce
lCit. yiicedaglanam'
daglan araqtrrdr' bu'
f; laoiadr.$u haberi getirdi:(Ben onu bulamlyorum .)
Tannga bu defa An'yr gitnderdi:{Git, Telepinu'yu
""H:l,:"*H_
senaral Bulursanonun ellerini' ayaklannrsok! Onu al
getir. Mum al, onu )'rka,temizleve banagetir') dedi'
rit;
:u":T Frrtroa tannsr, Tanngayadedi ki: (Biiyiik tannlar,
kiigiik tannlar onu a.radrlar,bulamadrlar' Bu an mr
I onu bulacak?)

fn"i*l*e*riil'"rr
;
fi. Tannga,firtma tannsrnadedi ki: (Senany buak O
gidip onu bulacak.)
An oradan u9tu- Aiamaya baqladr' Her tarafi
iJ; aotastr.l.matia.t, laynaklan aragtrrdr' Sonunda Tele-
-313-
 otra yardrB edecegini sdyledi. Nihayet iki taraf
kargrhkh teklifleri kabul ettiler.
Hupaqiya.q\ntertibi ile tann lnura4 (lnar) bir ziv-
aGt h'aaiiadr. Illuankdgi bu ziyafetegagtrdrlar'Buna
sevinenilluankag gocuklanntda alarak ziyafetegeldi'
illuankaEile gocullan o kadar yedilerki dcindirkleriza-
na" Cot< *iSti.leti igin yuvalanmn bulundugudelikten
stpnad,tat.'Yan igerde yan drqarda kaldrlar' Bunu
go?tt Hupaqiyag, illuankaq ile gocuklanru kuy-
ruklanndan bir birine bagladr'
Oraya lnuraq ta gelmiqti. llluankag, kurtar masr
icin ona cok yalvardr. lnurag aldrrmadr' Gdk tannsl
Y.tttanuqL da oraya galrrdr. Yantanul ta geldi,.elin-
a"tl l-it ile yrlanlan <ildiirdtt.i o,ltag ta biryiik ba'
basrnrnintjlonrnl almrqoldu.
Bu efsaneninbaqkasekli:
(Yrlan llluankag bir giin firtrna tannsrm yener'
Onun kalbini, gozierini qrkararak alrr, gider' Frrtrna
tannsr bunlan geri alma garelerini diigiiniir' As-
iu-rlr" ftrt ile eilenir. Ondanbir oglu olur. Bu gocuk
biiytiyiince,yrlanrnkrzrnrahr. Frrhna tann6rogluna9u
emri verir:
Kanmn el,rne gittigin za.roan,onlardan benim kal'
bimi ve gozlerimiiste. Frrtrna tannsrmn oglu JAlamn
evine gidlnce babasrmn kalbini ve gdzlerini allr Oglan
bunlan babasrnagotiiri.ir.
Frrtma tannsr yiiregini ve g6zlerini yerlerine kor'
Vtcudii eski aekli;i af i almaz garprgmaktizere denize
dogru gider. Savaita yrlam yener'

.JID-
 33-Y.t:lllfilk:.') bul.d.'].
Telgpinqaceleevinegeldi.e
*1""" ata-q geldi,alrllara ko1!n,a-hrlaia8rB;
l:fLl
koyunkuzusunu
veiuek&_
::ff;Sffi"jfi*'u,

nrUANKA$

.. .Eti_veHitit efeinelerindeuola-nfiluanka{ efstnegi

M.O.1500 de tertiplenmiStir:

,Ciineg_tan ncaer. Arinna ile firtrna tannsrnu, Me_

zulle ve Zjntuhi adrnda torunlan ,u"dr".
hava tanngast Inurag bunlanu gocuklandrr.Gii;llik r-u
llb+*el. adradaki biiyiik y a.D ile hrtrna
-
arasrnda t{-onsr
Kiskil_ussa gehriode korkung miicedebler
olroug,sonruda ffrtrna tarrnsr kaybetmighr.
lnurag seyilen, saJnlanbir tannga idi. C<rkt
.
atrn altr krr
Gekti6iarabasiylegezerdi.
l.nurag;Hatu-saggehrine geldi. Oradan Zig_
^_^Y:: *lgfhrine gegti..
::1:t3 Orada HupagiyaStHupl6"!)
t* sencsiirdii. o""nt"
;3lji. ",ui"n"d. ioei
In urag,
.-, ,llluankaq'i ttldilerek firtua tnnsrnm in_
+"k.lJqdi.
ll**lyardrn Gence
bu arrusu.uuanlath,on-
dan istedi,CengdeInuragkerdisini eevdig'taf-
-314_
 Bu srada kayrnpederi, yrlama yamnda bulunal
oglu,,giiklereba-basrmn yanrnagkar. Ve: (Banada kry,
oetu olraAlna) dtye yslva.rrr. FrrtrDa tanner da
be.aberoglunudldi.inir. Jalanla

ULUTOYTJN
Ulu Toyun, Ay Toyu'nun krzr Gr e
Drrgunuru toyun.anasrseceneou"d;el ao'k ol-us
-.
Tgru,nun gdgiine Bara onun krzr Ciines,i
,-.je1,
rste. Ne kadar gok aFrl*-ek.
istersehig k"bul-
""1"g8.",
gdgegktr. Ay Toyun'unotaFnagifti
..^.ix:lt,hup"n
ve:,(uglum,loaDla sevmiq,onu oEluea verii
misiniz)
$:$;f,iJ?i;,",l,""';if
ll*S.,-6:,'H"l'i,li:
bu haben.oglunagetirdi. Ulu Toyun istenilen
., .yl"n -tistrinde,'ye-
tcddrikini koiay.grirdti.
::1. l]lir'.t]ne^kadar.cin191,
rarrnda .yer
periler. ruhlar varsa hepsini
oave!ettr-( iimtesigeldiler.Ulu toyun dedi ki: fEyiail_
ramanlar.!Jfinizde benia-istedigimiki
geunneyr krm irzerine alacak?Bu iki ar6agani b;;
arma-'ganr bJ_
ffi;fflliff5ilbi"t'fJ;*r Bunun
biriautei-;
Gir"-
,,,S*:|:d:l,!: teklifi kabut edecekkimse srkmadr.
, LeKlrnnr.
tekrar etti. yine cevapviren ol-
",", ",{".1
yqrincu bir kurr ite ti, tlga L iii
T_a1.
uzenenne .tekliinde
.atdrtar.Fakat kurt aalgayr tutabllmekiglii
-serabr
y-zln,ba:aklar isriyordu. lGrga is-e gcirebilmek
gozlerc ihtiyaQ gtisrerdi. Utu -Toyun
l?^1,.1.:lkl'
re(Ukrcntuonlara verdi. ve tHaydi kahranranlanm,gi_ is:
 di.nbanadalgaile serabrgetirin)dedi' Bu iki kahra-
i*"-v"f aiiiiti Aradrlar,laradrlar,gokgahqtrlar'..ne
"
f,i,J i^i*"t ,'"" de karga ele
eerabr geqirdi Y-iizFllar
il.tl. sii i";tr bu iki aimagangelmedi ulu Tovunis'
iJiii"" *""medi,diimeqhanrmr alamadrt'
"iru"iu"
Tiirk Tarihi,RizaNur.

AVCI BINEGER

1- Beyler(in) beyi Gezdok'unoflu Bineger

KardeqinUmar (Senin)it hastah&namiipteladrr'
Ona yarayacakAk Maral'rnsiittidiir,
Onu tutabilecek daYmn itidir'
:*;;, 5- Bineger vardr dayrsrnait dileyerek,
Onlar,onu oradamisafrrgibi gormiiyorlar'
Davrsrndan{Ey, it dileyenit olsun,
Benimdiismammda Binegergibi mahvolsun)'
l0- O, oradanclktr. C.eyiklerinya9adr$daglara'
Birdenbireqrktr'Lq ayaklrMaraldniine'
{T!pkr) bijile rastla$rn tamdrm, benim vedi
dusmantma,
Kovalasarakonlar gktrlar yiiksege
Oravacrkrncadr.rman bastr.karanlrkoldu'
15. it< Maral g<tzoniindenkavboldu'
Zaten(dahada ) bakrpBinegeronu gtirmiiltii'
C.ercek(bir) Geyikolmadlsm farketmiEti'
Onunboynuzlan,cigerisis yapan9i9gibi,
Ayaklan; eEefinminderini diken biz gibi'
w
:.
$imdi sen bizi brraksan bile yaratan Allah seni ra-
hat brrakmasn).
O saattedagrdumanbastr,sis bastr,
Bu Gelk giizriniindenkayboldu.
50- Yukan tarafr ipin, urgamn yetigemiyeceliidag
oldu,
Aqa& tarafi derin oldu, ugurumoldu,
Iki yan taraff derin oldu, ugurumoldu,
On beggiin o kaya kolrrgundayaqadr,
Biitiin etlerini bitinceyekadar kesipyedi.
55- Bu (Korkung)olayakdyler kalkrndr,ahali geldi.
Kardeqi UEar bunun kaya kovuBunda(oldugunu)
fark etti.
Uzatsalarda ip, urgan ona yetmiyo. (du)
tlnrar onun yanrndanaynlmryor(du)
O, Bineger'e:(kardegimin!) deyipyalvanyor(du)
60- Binegerise durduguyerdenklmrldamryor(du)
Umar onalne de b6ylecesc,yleyipbaktr:
rSeninmezsen. sanayapacagmisoyliyejam)
Biiyiik krzrmben do!uda satanm,
Kiigiik krznl da gotiiriip batrdasatanm.
65- Gitziimiin iiniinde kalrn ile yatanm.
Binegerdiyor:(O sdzlerdenhalrr yok,
Kendingdrriyorsun(ki) buradaninmeyemeddryok,
Babugen de, cammdan (da) sevgili dostum olan
kadrn,

-319-
 20- Yiiz ifadesi diiglinde oynayacal Ioz gibi,
jfrneger dryor: (Sen
Eej,tanmrsln, cin lbisin?
Sen Maral isen, brrak beni altunla liifegimi
ataJno,'
D,eveifin gerektir, menenden iki defa
fekeyimi)
Maral cevap olarah iqte bu stjzleri s6vledi:
25- t Ey Bineger,seninaradrg-rn Maral ben deFilim,
rJendurarak,sanaaltunla tufeginia
lrman1,
rrevaturdeJnprnememdenqektirmem,
tren Aspalr'nlnaksaj{Fatma Iuzrym.
filcadenm, ddnupdt. an rk gerisingeriye).
de (daha da, Bineger onu brralmadan
^..L-, I'r,"
sur-rnekte devam etti-
Onun arkasrndanyriksekkayalaragrktr.
I ekrar ldaia dal Ceyik arkasrna pvrilip
(Gelme.Binegerarkamdan, sdyledi:
kendim d<jnerim,r
+tmor cturmazsan sana bedduaederim).
35- Bincgersijyledi:!yabdni ddqmangozune,
r apaDrrdrg)nl yapmaktangeri kalma,
Den otntememseninsdyledigjnsdzii).
Sonra Ak-Maral br;ylecesoylemeyebagladr:
'sen Cocukluktanberi I biz;m etimize doymadta.
40- Biz.garipleri daAdaya$amayabrrak4adrm,
ermdrdrnje.bjraz bedduaedeyim:
benrn a$agttarafn derin olsun,uqurum
olsun,
ipin. urganrnyetisemiyecegi
kadar
dik:lJ,il,.rrrn
Iki tarafin sergegegmiyecekkadar dar
olsun.
Bunun ifinde seniDya$ayacagrngtnter
^.,_45-
sun, gok ol-
Senin etine ka.ga, kuzgun doyma6m.
-318-
 Ona varsal obana gabuk erigirdin,
70- Beri gelse bana bir med6r ederdi.)
Dostuna altr haberci gitmiqti.
(Kadrn) igitince yoluna soguk yolluk hazrrladr,
Sevgilisinia 6lecefi yerde camm vermeye and igti,
Yeti$ip Bineger'e, o, ktyle deyip gagEdr:
75- (Rezil olmuqsun beyler (in) beyi sevgilim,
Seni arzuluyorum, hoplayrp qrkryoryiiregim,
Sana geldim, iki budunu at edrp,
Kollar.lmr onlan siiren kamgr edip,
Ustiime yal'rlmtg srrma sagmr yarnqredip,
80- cdzlerir gdz yaglan ile (damla edip) dolup,
(Altrnh ttifefini ucundan tutup buaksan a!
Ustiindeki benim diktigim ipek gdmlegni,
Qdztp alarak g6zlerine sarsan a!
(Kendin) sevgilim, benim ak pamuk gibi
c6gsnmii.
85- Agrp duruyorum gimdi bana gerr.il de atlasana!)
Bunu iqitince Bineger krmrldandr, canlandr,
(Altrnh) tiife$ni ucundan tutup brraltr,
Citdlegini de iki giizrine sar.dr,
Sonra kendisi kaya (mn) kovufundan auadr,
90- Buradan zorlukla grktr ise de,
. Yukardan diistii, B6rege konmug yumak (peynir)
crbi
Dostu bu i$i g<iriipdurmugtu.

.320-
T
K r r l l i - t r " g i n " k o s k i r h n r l q c rsi a p l r m r q l r '

ifutacay Halk Edcbiyatrnda:

]\vcr Bineger
Yazan : SaadctCagata)'

AI-ANGOVA

(A-lan-hoa)

Bortecine soyundajr l,rlLr)elili\lioo$lu yrldrz IIanrn

ihi iocugu olmu;, bunlal krrn'lisinden once blmtis
Bnliik oglu (llubun) ridrnrla bir erl<ck ihjncisi dt:
(Alan{o\a) adrodr l)ir krz Lrralinr!s
YIlc|z han bLrnlarr e'lrrrrii'mig ibilgulay)'
(Bkcitall adrnda iki clkek grxukla|r olmu:; Qttk
gelmcde.n Alartgovalrri korr:l5rriLnLiii,dul kalnlrg, kert_
disini flan iar istemii ise de f iirmamli
Alengova rru gebe kaLqr:
Alaneova bir Jlecesaravrnda yatarken, seher vakt'i
uyanrD;acaclan i,du:'a ttutl.t bir golgenin indiAini, bLr
g r ; r g n , ni , h n 1 . ' , \ L i l l u . . c h , i f o T l u l , f s n j r r n r n! l ' r r f n l
io'ilu. Yar''nde 'o'ri Lr4' clr ulardrrrrak iq'n
f,ayk mak istedi, fakat dili tutuldugundan bil'tiirlii
sesi crkmadr. Kalkmaya gaLEtr. elinin atal,lntn kuvvell
ki:silnriq oldugunda'i krInrida'ran,ad' AkL verinde
oldugu iqin her qeyi gciriilor', biliyordu

-327-
t
Btl rgin,Yz:r,rade
konuquyorsunuz? g::rti'lt"H:?
i:i;l;'-i#' *'':"if'yll,,::*T,'"^,T*l
ji,,rF
l',,
lT "'li''
lft *:U*:
i.''.-'+"i'ii";tYl I"nill"Jl",.::i:T5
llliiiiil' 1,1:1"
Y"1,o,11", 1..
i:,:T
il','li:i;:,ii#',:;*' ;gf;l1ll*:I l)'^il
i :i:1iHl
onrrrda''andr.Bir
f,.T:;lij,l,j1;,1ilii;i;i*.J"c"
itldii )
liiisontu da 'll."coua

GEI'IK AVI
ifade
J".iHi:T;:#lTi
;::i";i:\tif Geyik
"d,l;l;'#:,
avr hikaYesi$oyledir:
ogrencjsine
monin',
,iii?"".'ii. ie'"t "r'in'r'oiaugunuanlarmasrvla
-':T']l1l:
o,o,]lul""lJ;''l,l'
"""iuiu'
o"t/rll"'"'
bu olddrme gunahr
do daretm..ninden
l"l
J:xlI;:i^
:#';i*l*I",i',Hil%;.":;i';':
.; "'-fl:i'il::li:,:i:li,r"'' u"uuu
e't"'^k
daha
bireok
betvirz
Gev-
gevrg
irf.li^''r"t Ba;kc bir ormanda

;** 5r*mi;
a1;lril il:
,611T"
ll1fi.,",rffi
o"*
i;:.ffi'I"iif l:*,;fl-lilli,t'iJ;'i;;i;; "i.' bu
i',,t#i'rl'.16.l'. n"rkuiuisindefrrp'nanserikler
:ll "illg;;:-*,fillii",i.l3ll'llil L:[l':tnl
-323-
 Adam yava$ yavag yataga girdi. Sonra yine bacad.
,
9lktl, grttl. ,Alangova:_
(Bunu sdylesem
qtye orant bt,tenrglzli tuttu. Adam kimie inanm.r
beg altr gecedeh.
gelroeyeba$ladl.Alangovailk gecedengebe-kalm,.,
,9..
Fl uy gcgnce i5 anlaqrldr.Kardeqlt,rigebelig:iin
sebebinisordular.O da ne olmuqsaanlatir ve: tBaia ."

:"":T,:'iii'#i:# iillf; T[J" ut^rkad

nisori
.ing,.m,: ikioelumu
gunca.,rrmi. hrilhill,li"T"li:
cex halr,asta caiz gormem. Bir kag gece evimin
rolr,
erratincta saklanrrsanlztdnn beni malf,rlp U,.akmrr.

inandr. uekieievin
",,1f;5:""4?1,f,:J,:lit":o'u""
kacgrin sonragdktensehe, vakti
. .Bir nurlu bir scvin
rnolgrnr.
Alangovanrn bacasrndaniCerigirdigini,bir"zr_
ii.l :9rlr- flkrrgror gdrddler. BbyteceAlangova,nrn
sozunun dogrulufunu inandrlar.
kalsr(Mogollann
gizlitarihi)
"aloX1".i3lll'fi}
/A]angwa run,
, -kocasrDubuo Merg5_ndajr bes qocugu
?,1-"l Y".oen
llf^,jll,^'^ dldrikrcnionraAlangova
i.rq
erKeK Cocuk daha dop'urdu_

,,i'fx6Y:16- iU:HJji"[.
lT,,i'"""'[ifu-,
Eupnetencller, dedikoduyabaqladlar.Alangovabu ded_
rKoouranouydu,ogullannl
CagrraralSbylededi:tSiz bu
u{ qocul{ anantzdanSilpheederek dedikodu
_ha](ktnda
yapttnrz.llakLsrnrz,ama her qocu'khakkrnda
bir adari
evrn , \ aolnnr bacaslndanslzan rErkJagirerek
kamtmr
oKquyor,onun nuru vucudumageqiyordu.
gunel rveya)aJ4nnurlan Uzerinden. Crkarken de-
sarr bir kopekeibi
surunercK glkryordu. Siz nasrl dirsunoelen
.322-
geyiklerin krah (Budha), onlara yardrmda bulunmal<,
icap edcrse kendini fedA etmek istedi. Klal Dar-
tipala'mn yamna giderek ondan beg yiiz marahn
hayatrm ba!-rglamasrnrrica ctti. Nasihat ederek, iyilik
etmege tcsvik etli. Caohtar.l oldurmenilr ne kadar
giinah oldugunu anlatmaya gaLQtr. Fakat Dantipala
bunlann hiq birini dinlemedi. C'ozleri kanla dolup hid-
detlenerek keskin krhcrnr gekti. Kutsal geyi$n boy-
runu kesip, bagrnr yere f)rlattrg srrada, sag eli
bilcfinden kopararak krhcrvla berabcr yore diiqtri. Llan-
ripala lelyada ba$]adr,yaptrArkdtriltiAepi$mdrroldu.
Anra i9 iiten geqmiSte. Yer yarrldr, Avigi ce-
hcnnemindcn alevler grkararak Dantipala'nln biitiin
vticudunu sardr, cehenneme giitiirdu, A\.ici'den grkaD
l..rrlkung alevler oDu sardrkti{n sonra yiikseldi, giige
,layandr. Kolkung bir yankr duyuldu. Yatz yer de-
prcndi. Ddrt tarafi ateQ aldr. Bnynk daglar lnkrlala,h
oirbidnin iizerine geldi. Dantipala da bu alevler iqinde
kaldr. Umidi kesiJdi,dayanamadr,kendisindengegti.
Viicudri yanrp kavruldu. Avici cehcnnemenin fcytam
aAzrDragrp Dalltip]a t1 yuttu).

ETI HiKAYELERi
Kumarbi EfsAnesinden:

Appu

Appu, (Fena insanlann iSledilleri kcjtiiliiklori an-

latacagrnaihtimal verilen bir dn sozdensonra,hikdye:
I)oniz kryrsrlda Luliu memleketinde,$udul gehrinde,

.324-
Llti,:l'i:i-:",1"1 iliil'ill
l#'.,111-Til'ii:l;?lL
;iifir''qar.{{ilil$"i.::'.'A o
'u'i -'aukransonra
::i?;';, li,i:;;;;,i'c,"', ti':
il^llfr""r""ilJvrtrrava-sdcr,Alf
""":"t",11'lil;'lill,i
ii*r1?r, ";''il
*if?'"';piiif;lp{;1i,{-:
i;;[riliillui:lt:' ;::
lui:
?"r:f
!'i,ff^".Hr
ffilx;
ll,l'ruii;:;n
i,]ilft,j:i'''t''ilii'fu*ll
$'';lf :rt:
,*lt"t'"":*l;*';l,t"1}"j:Il%*'llf
t'ti1i,l'n goksrsr'
rKdtur
ur".tn"malrlaksimederler'

j'J-t.*"i,i.,J,xil[*ll
*t"iln':i"uJl
"l':i fi"*l:l'
t"'*
,-ff :ii'g;t*ll'H;,i::ili31l"i
'q"v;"J'"Y'll;l;v",t'*.l'''"'"hiff
i!{1.1fl
if "i;i";
;;;;;
i*g1i"l;; "T"{[i
ilil,!-j,j:,;[',.fr -325'
ti
ti

GURPAIIANZAII

::;
jrrK"i5lr:'
#*1ftitr{-*:::l.iir}
*#yJf."::l,
:::sfl l+i,.-w+lo.+r?
iiJ:i'Il3';ln''ill;
Iii-':'ilt*it;Hs:;h::""f
Lll:'1.fud$'-'i;;*.;:r**
Iifrh
:Thi
l,l:"ir*?i'"liil.,.lr"lr-"';1"
$iim-:,ir',--#-
nil'ref
;;;;;;"
.,[,ii*d;*'x.1**li"n:;r"
HEDAMIIU

Ji'i'?'lJ";l"i{':'"*:
."#i:ilTr'.?l:1,'"'J,Jf
ill;5x[ilf i"*'nl'-''-:l vl;;
"*']:i*lr
'327'
 Bahkgrnm biri, Cocugubuluyor, sevinerek, onu Am-
na gehrindeki evine giitiiriiyor. Hemgehrilerinin Adet
olan hediyelerini getirmeleri iqin kansrna bir doSum
uydurmasrnr siiyliiyor. Bu yaFhyor, arzu edilen netice
elde ediliyor.
(Bir tahmine gore); Cocukbahkgr dilesinin yamnda
briyiiyor, bir takul maceralardan sonra babasr (iyi) ye,
kardesi (Kdtri) ile olan mricrAdelesinde
yardrm ediyor.

KESSi

(Keg$i,evlendikten sonra ava gitmiyen, kurban kes-

6eyen bir avcrdrr.. Annesinin te$viki iizerine tekrar
avlanmak igin dafa gidiyor. Ug ay dolaqryor. Fakat
tannlar ona krzdrklan igin avlannmasrna engel oluy-
orlar, hig bir gey avlayamryor.
Bu arada Kegqihig te iyi olmayan riiyalar gdriiyor..
Avdan d<inenKeEgi;Av srrasrnda olanlan, gdrdiigii
riiyalan annesine anlatryor. Bu niyalan yorumlayan
kendisinin, yalonda iileceSini sdyiriyor. Annesi de
riiyalan oglunun yoraral ona tastik ediyor..
Bundan souaki tabletleri okunmasl heniiz bit-
memesl,lr.,

.326-
 IEtar arasrndaki macer.alar rizedne kumlmug bir
hikdye halindedir..A-ralanndabazrkonugmalaro[uyor..
!!ur ydan arhk yiyemez bir hale gelmigtir....
(Hikiyenil sonubilinemiyor).

IT BASLI ULUS

T.T.K.belleteni. 1949 Ocak. SaF 49 da A. lnan; bu

{lt baliL ulus) un nerelerdesdylenildifini,kimlerin nr
zarnan bundan bahsettiAini yazryorsa da efsdnenin
metnini aerklamamaktadlr.
Yazr gdyledir:
(Kuzey ve dogu Tiirklerinin folklorunda (it basl.
srgrr-ayaklr)bir ulus bulunduguhakluada 9ok yaypn
bir eGrne vardrr. Bagkurrlarda ve Sibirya TrirkJirinie
bu efsdneyi bilmeyen yoktur. Xtll cii. Yiizlrlda da bu
efs6rncninqok yaygrn oldugu anlaSrlmakiad'r. l24j]
ylrnda Papir lnnocent 14. tarafindan MoAolistaua
gonderilen PIano Kaprini, Mogol seferierindenbah-
sederken, Mokavme rastladrkiannr igittigini Kay-
detmektedir. C.A.l.Malein terciiftcsi. peteisb. f9ll,
S.253 P..Karpini bu efsSneyikrpqakbozLrlannda ya-
hut {BaEkurririlkesindeigitmiq oisa gerekir. Ebrilgazi
Han savaq iqin toplanan Oz6ek kalabahgrnr talvir
ederken lt Baglr,srgr alaldrdan baika ne varsa hepsl
orada diyor. iDemaisonbasrmr,S.2?9;Riza Nur Terc.
Sah.294). Oguz destanrnda Hikdye edilen it Barai
IIan menkibesi de bu 'lt Bagh Ulus" hakkrndal<i
efsaneninyanklsl olsa gerektir.
Bu efsaaede,destan veya mitoloji motifi olarak eski
Yunan Edebiyatrnda da gcirtlmektedir. M.O. lV.
Yiizyhn sonlannda yagamrg olan gramerci ve destan
-328-
 ( A l ) n l l o n+ r 'f'lc
s r r i r i R u d , , s l uS i n m i y b i r d o s t u n r n d a
grrip bir \rrinr
i.uo.' i,rJ"^t."ntn y rnsr K'ipek ol':n
;,';i;* c;rJ omuzlilrnda ccneierj ku\\'ctr; ula4
;rn-
i " p " f e ' f , i h o ' . l e r l . . r rB' a ; L a f i n i l ' r i n d i l i r d . r r
lamazlar.'
bi
tsu lil bdsh ullrs) efsenesi i Qin kaynlklan 'l'han- Gtmin -da
rl",* ia'i._Jaie .i hiii(rimdarLarrnd3n
b"t'tci llrn'fu vani mrl'dr 5u6 irL'rLla
"i'r'"-'."-,ilr...i"a,
ilii,fti'g'"," bir adrrn d"niz<lestf-r td'r'l 'n
Slllr'l'
. l t " " " t ' . " . , 1 1 , " , " .". r v 1 e b i r a t l a y a d u $ m d t
,,' ', ( i r , h
nl'rii.ine "z"ven a d : r r l l a r o r " nt '
"i *' f"r,* . rJr ' r f ' ' " , , i i n " l a n r l m , q l i l k ' k l ' r r i r r ' a r ts u r c t t t t ' i t
.i.rf.i" rl,.rrr". f.',tn, k k;tulr idr' Sesl ri kopek h:tv-
lamasrnabcnziYordu.
r t t B a s l rU l u - r h r r k k r n d r kLi u e f ' d r t n i n k a J n a FC r ok
olsa gcrektir. [l O lV Yuzvrlda Rorloslo
iimmrv tarafrndanvaz)lancf ine ile M S IV YiiTyrldr
".liirgl;;.a,
v;ii;;'";-' i;;;ii;dan - naklcdilen 5"" 612'rnd:rki
"1- vuzyltla.bu
7'1l
lJ"'f .rri.' 'r<'aikr"il cekmekr"dir'
pq,i l,nzkrrlarrnd:iilit'niq olrrn PlatrnI\'rr
I'kit
o l n l u i , n , i , " " , t ' L k a v r l c l m r r t r rB' u e t s a ' r e n i r r
"i.i""ri
;fsanesi olmasr mumi(Lindr.ir).

6wsuzrrtz
su al-
KrErnsoqtrkbir gliniinde Oksirzhir Tlrk luzr'
sofutrn
.uv-a--eidiy-otVtiiudu yen crplak' ayaklan
iis[,n: ku*t a(, g,)zleriyarl) bir ha]dldir'
'-siina"
hlt b"k."q u". Binl'n bir Lastrsa kupar' Av
l'u z^-
i"""g;kiJ; ."."y,n,iorr kasrrgiry' lutulmus ol'n
Kendr
*,rlli fakir krra takmaktadrr' Krzrn halint acrdr'
il'i;;'ili kr olutlaka iivev anasrbu krza zulfim
-329-
 ;vAvetlerle anlatr.lmaktadrr'
'"'i;,
u t i r e :A l p a m r lr B a t B d j l e k ' O g u z u n
u r r t u ' , 9g
"*j'il:iT
''Bi;-g"; lJ l:il:,*:'fJ;,' icindecnk dzdn,L,,ir
'Balcrk Han ' f,clivor' Av
v-anrnaveziri
idi.
';;li:.:fi#l',\l;1.';11,::u
i:';'';;
#'#f Av
birisini
ill""i"t Lrrt"i"r"" El'nanrn
Han digrrini
( o c u k l a no l u y o r '
a " ' t " " " , i ' 1 v " . "N i l r a t ebl r r e r k e k
Adrna da iRaY BciYrek)ctlYorldr'
Bay San,adrndaLi
Fir anlalria g"re de: Bay Boru il"
t s u n l u rR r r Kg u n A r -
i k i l L i ' k R " y i n i l r C o c u l ' l a no l m u ; l u

*i,:"$:iK3"J:""il
:*ir:xi*:tll: ii-;T.ri":
*,ii.,1,",,",=
ili:ii ib*i,:#iln:i:: :tT
eLmn,idrr
;:'"ueL
Jlllii'i'Ji"'il'
B#ilJii ll'"i'T;l ri N'havct
i i ; i . r ' . - . ' " 1 " .r a i o k i a t i m I v r p r r r r t d r
mecrl.rlar bailadl:

T;,ii"ri3l5'^'*
- lltllu-ll'+r;:;:,1'",'^ifi..,,?
i:1:ii
L"l'-11:t:1, i'li :','l'
i"';''l l,'J;r'
ii.:n::,1 )i;
3*l.i';il; :l'i l;l",i:"J
-Xl;,*,L'
- lii'ill"illii,
::Ltllt -ll*:"l,;;'J.i"'&^'""; i'ii 4:i
;riili
:lilF,,:I,:i"itl ^1;l-t:ll;I*:TJ;"t' ::l:l: sov-
R u n d a n ' n n ' a r n e m . l ( k P r r nden t u ' c o
-"';';il".'
;;;;r;;i'i

Hnl"liq$n l^ii;li:";13^|",1'T[
-331-
 ediyor).
.Okslir kt, o((J srrada bir qalLkran yiiniyordu. Ay,
Calrya emrettr: lozt al. yanrma gel). Ayn bu eorri
rizerine gaL henren bir at oldu. Bir yandaa aya giden
gitk yolu. aerldr, bir yandan da at haline gelen gah
uzerinde krz oldugr halde yiikseliyoidu. Ay'a vardriar.
Krz elindeki bakracryla ayrn yamnda durdu.
Ay, bu otsriz krzr sevrnigti. igi iirpermeye baqladr.
I{alden hale giriyordu. Bundan sonra ay\n g6kte
gekilden Eeklegiriqi de, bu halden hale giriqinin ve sev,
gisinin bir neticesidir.
ilk gecele.ay bir gdmd$ yay gibidir. Oksriz k,z
buyuddkqeay da bilydmekredir.Bazr zamarlarda l,,u
klz gokteki ayrn saraSnndanigeri girer, halt dokur. O
zaman ay sevgilisini gcjrmedigi igin iizilliir, hilale
dcjner.Bazan da Iozrn key.figelir, coqar,ne$elenir.O za-
man a''rn da yiizii giiler, dolun halini ahr.
Ay'rn keyfini kaprran kuvvetli bir rakibi vardrr. O da
gokte bululran beyaz aytdrr- Bu ayt da dkliz krzr sev-
mektedir. Bu sebeple Ay'r tutaraL bogmal<ister. Ama
np de ol.a gucli yermez. Yirmi be5 girn ay bu Ayya
u s l u n h u t u n u ro
. n u e z e r .A J ny a l n l zu f g t n a J a L i c t u n
irulunur. Ay bundan korkar, saklanrr, kim"elere
gdriinmez.
tsu mricadeb her ay bcjyledevam eder gider.

ATPAMi$ (Arp Amig)

AlpamiS: Alp3msi . Alpamla. Bamsi Beyrek ve
tsolrrk gibi TLlk bullan arasrndagegitli sbyleniglerle
gegroekte,iizerine kurulall hikdye de biraz de$gik

-330-
srradave eglencelerdevamederken,alpamrgbir ozan
kryafetine girerek Aypa!9in'i4 bulundugu gadrrayair-
la$tr. Elindeki sazr galarak gadrra dogiu qiirler
sdylemeyeba6ladr.Bu srradagadrrdaBademcaadrnda
bir kadrn valdr. bu biraz kekemeidi. O da Alpamrq'a
qiirle cevapverdi. Alpamrqtekrar sdyledi.Sonundagel-
inin bulundufu gadrra ahndr. Orada ef,lenceler,oy-
unlar devamederken,bir kitqedeyaslar igindebulunan
gelin Alpamrg'rtanrdr. Bundan sonra ikisi birbirine
atrldl. Herkesgaqrrdr.Alpamrgta sevgilisinialarak ba-
bc"rnrnyanrnagitli, onunyerinegeqti.

CESTENi BEY

Cesteni bey lAslanlann yiiriiyiisii ile yiiriiyiip)

(Ugayan)gehrininalkasrndadurarak ileri geri dolaqtr.
Ondan sonra d6ft yol agana gelerek bu yollann
arasrndansa1rsrzdenecekkadar 9ok cinler gdrdii. Bu
cinier insan etini yiyip kamm igiyor, barsaklanm
vticutlanoa dolandrnyorlardr.Yiizlerini korkung hale
getirip pek kuvetli seslehaykrnyorlardr.Ellerinde de
bayraklar vardr. Ateg gibi krzrl ve org:iilii saglannr
o{ruzlanna brrakryorlar, kapkarara biiyiik daglara
benzeyenviicutlannr kaldrnp zehirli yrlan g<ivdeleriyle
yiiriiyorlardr.
Cestenibeybunlan giiriinceyiiregini pek tuttu, bir
kaplan gibi hig korkup gekinmedenbu cinlerin arasr[a
girdi. O zamancinler Cestenibeyi giiriip.. Etrafina to-
planarak: (I{ey, kimsin sen?Nasrl oldu da kendi ken-
dirrebizim iistli.lalth dal gibi diqlerimizelokma olmaya
geldin.)dediler.
Cesteni bey bu sitzti itittigi halde ynregini pektutup
hig korkmadan cinlere gdylededi:
-332-
 (Hey cinler, gabuk sdyleyin bana,'benim gehrimdeki
ionii., n*ti bldiirilyorsunuz Sizlere bu Ee.hrefirme

I*,:',.#"ui*rux"T'"t",'"';:';#
;;i,'1 ;ii i;; ; b,s''''.g"I'':n hun'"nfeldket huleri
"',"ird-
itu.ii"n f,uf"tuttr.mul edilect'k derildir
' *';l ?:ff?Tf','il'[i,
..:r"lf lT*isrl:tIlar'
lt:
flii;i{n*fi -;.ffillu-51",:,.lf 'n
ili"'li'il,ilii *it' *it"v"'"t' vum'ukIcnrrr
"lii
"!r:,
Bevi
cestcni
l;ili""iliii;;; iu io['"uuu.'."tt"'jnde'
mrzraklaJrp, vurnraya gahElyorlaror'
*'"riiJi.irI
t", r" <ivl'lrrler:r.DahnnPbeklivor-unu7?
ke'elim' pcrlal,.,'rP
vtrc'dunu
Cr;"i";;;; ;,t;;klivp r
aitekidbnyaYagondererrm
:--Sotl'r" itr".i"" Cesteni Bey var kuwetiyle, athy,ar+
tuir"'iriiiJii, "r'ilie-pe'ina"li'acta"ndan vukanqelip
iJi-t. ii'l'.'"t vukair k u l d r n p l ' a ' r r r rk e ' m " k i l l " ' p
luvvr I ini
i,Iu,lr]r. ur"." iiut.t CesteniIlevitr sucunu
,"""lfti"i gii"*f. riv"de.iylckulktularkaltrlar'

TEPEGOZ iLE BASAT

ugradr'
Bir gun Oguz otururken. dirqmanhask'srna
"xlH.,r"tr*l"
',x!i*
# kliikl"ilqtt',
madrlar. Yollanna delam ettllcr'.
gocugu
' bir aslanalarak gotiirdii' besledr'
yerlegti
G"tlnlerdensonra Opuz gene gelip I'urduna
 biiyiidii. Uruz Koca da merak etti, altrndan inerek tek-
meledi.
Fakat mahmuzu dokununca bu ytgn yrrtrldr,
iqinden bir oflan grkt1. Bu oglanln giivdesi adam
govdesi gibiydi. Ancak tepesinde bir gdzii vardr. Uruz
bu oglaor alarak eteg_inesardt ve: (Ilanim bunu bana
verin, Oglum Basat ile beraber besleyelim) dedi.
B a yr n d r rH a n d a : t S c n i no l s u n td e d i .
i
Uilz, Tepcgdz'iialdr. Evine gcjliirdii. Bir siit oine ge,
tirdiler. Kadrn memesini Tepegdz'iin agzrna verdi.
O g l a nb i r e m d i ,s L i tn i n e n i no l a n c as i r t i r n i ar l d r .i k i n c e
emi$inde kanrm aldr. Uqiincride de canrm aldr. Birkag
siit nine getildiler. Ilepsini biiyleceoldiirdri.Baktriarki
olmayacaksutie besleyelim)dediler G{inde bir kazan
siit yetmezdi. Beslediler, briyiidri. Gezmeye, oAlan
gocuklariyle olrnamaya, oynarken de bunlardan bi-
risinin burnunu, iibririiniin kulaglnr yemeyebaqladr.
Nihayet hetkes onun yiiziinder Caresizkaldr. Uruz'a
Sikeyet ettiler, agla$trlar- Uruz hcr ne kadar Tepegozii
ddvdii ise de bu harekellerini dnleyemedi. Nihayet
evinden kovdu.

Bunun iizerine Tepegijzin peri olan anasr gclerek

oglunun parmagrna bir yriziik taktr ve: (O{lum sana ok
batmasrn, viicudunu krhg kesmesin.) dedi.
Tepegitz, Oguz ilinden kagtr. Bir yiice dag vardr.
Orada yol kesti. Adam esir etti. Buyiik e$kiya oldu.
Uzerine bir kag adam giindeldile.. Oniar Tepegaize ok
attrlar, batmadr. Krhg vurdular, kesmedi. Ilepsini yedt
 O srada Olrlz Han\n atlanna bakan goban bir haber
getirerek dedi ki: {Ormanda bir Aslan kirkrijyor. Uzal_
ran gordum, salrnarak.yi.iruyiigii insaD gibi. Atlan ya-
Karaylpyaltrarak kantann) emiyor) dedi.
Qobanrnbu
sdzr"i rizednc Umz da, Oguz Han,a: (I{anrm belki
ga'gtriglimrizvakit yolda dtigenbenim oglumdur) dedi.
. Beyler hemen atlanna bindile.. Aslanrn yatak ye_
rine gcldil"r Uruzun dedigi gibi bu. kendi"oglu idi.
Ogianl lutturdular. Uruz. oglanj ahp evine gc;tirrdL
rrcp sc\,1notler. Zryate el" oldu. Ama oSIan yine dur_
madr.Aslanrnyata$na gitti. Bir daha tutup setirdiler.
. Bunun .uzerine{Dr.JeKorkut) geldi ve: (Oglum sen
rnqansrn.hawantaj-taddttp kalkma. gel iyi ata bin_
me)r dgren. jyi yigillerle beraber yaya. Biildk
kardegininadr (Kayan Selguk)tur. Senin adn da (Bal
s-at)olsun dedim. (Adrnr bei verdi. ya$rnl tann versin)
dedim.
gii_nyaylaya gitti. Uruz'un bir gobam vardr.
, ,Oguziir
Adrna ( Konur Koca San Qoban) derlerdi.
(.Uzun plnar) diye un alan bir prnar vardr. O prnara
p c n t e r k , t r , m u q t uA. n s r z t nk o y u n l a ru r k t r i .
eoban da
Lrrnu keqilerdenbilerek onlara krzdr.ilerleyincegcirdu
ki,. peri krzlan kanat. kanata vermi$lei, 'lozlanirjanuguy"orlar.
Qoban gepene!ini iizerlerine attr. peri bi-
nnr tuttu.
Zaman.gefli- Oguz yine yaylaya gitri.
prnara geldr. yrne koyuntar Urktiiler. foban da
Qoban ilerledi,
yerde bi,rylgrn gbrdd.-lJuj4$n gi[ikge biiFjdLi.qoban
korktu. hrrakli, kafh. Urken koyr_rnlann pesinediiQrir.
]Tegero zaman Bayrndrr Han ile Beyleri gezmege
,
C {mrqrard).t u prnann yanrna geldikleri vakit garip
brr ic54nyal(rgnr gdrduler.etra6nr aldrlar. iflerinde;
bir yigit, aya$ ile bunu tekmeledi. Tekmeledilge y6n

-:134-
bitirali. Oguz ilinden bile adam yemeye baqladr.
Oguz'la! topland a.r, iizerine ytiriidiiler. Bunu gdren
Tepegtiz.lozdr. B agacr yerinden kopanp atanak elli
altmrs kiqiyi aildiirdn.
Nihayet Basat bu Tepegdz'iiniizerine gitti. Tep
esindeki tek gttziine qiq saplayarak kdr etti. Bundan
sonra da kafasrm kesti.
Biitiin Beyler sevingiqinde kald ar.

soN

-33&
KISAI..TMAT,AR

Akkat AE
Altayh A1
Elam'l EI
EU
Etriisk Etr.
o6ktii* oitk.
ttitit HiL
Hurri Hur
l0tgrz Klr
Oguz ot
Siimer SiiE
SaDan $am
Tukyu Tuk
Urartu Ur
Uyctrr ru y
Yalut : Yah
-33?-
 Mogollann gizli Tarihil : Qev.Dr. A}rloet Temir
Sam'al (I(rslml) B. Lanrdsbergei.

$amanizm:Abdiilkadir inan
Iran Tarihi: $. Gnnaltay
Tannlar, Mezarlar,Bilginler:W. CeranQev.
Yalon $ark tarihi (Cilt: l.ll.lll.) : $emsettinGiina.ltay
Tiirk Tarihi :
Uldumi Tarih: A. Relik
Milli TetebbularMecmualan
Tiirkiyat mecmualan
EtnoSrafyaDergileri
Ttirk Tarihi, Arkeolojya ve Etnografya Dergisi
$ehnameterciimesi
Tiirk Dil ve EdebiyatDergisi
Tarih Dergisi
T.T.K. Biiltenleri
a Ulkii Dergileri
Halk Bilgisi Haberleri
DAriilfnnunEdebiyatFaltiltesi Mecmualan
Dartlfnnur! ilahiyet Fakiiltesi Mecmualan
Tiirk Ansiklopedisi
Isldm AnsikJopedisi
SanatArsiklopedisi: CelalEsat Arseven
Eti dili Sdzliigii :Qev. Miinir B. Qelebi
-339-
 KAYNAKI.AR

Yer yiiziindeL dialer tarihi : Omer Itiza

DoArrul
Dinler tarihi : eev. Sarih Tiryakiollu
tarih-i Edyan:AhmetMithat
Dinler Tarihi (Cilt: l) : A. hilmi OmerBuda
BudizmintriLi: Cev.Abidin jtil
-,Tiirk Kozmogonisi,Tiirk Mitolojisi: Hilmi Ziya
UIsen
Tu"k Ef",arrul""i , Ht seyin Nam* Orkua
Esatir : $emsettinSami
Oguz Destam: qev, Dr. Ahmet ?emir
QalgamrqDeetam:Qev.M. RarnazanoAlu.
fiirk Tarihi: gemsettin
Qin tarihi : Dr. wolfram Eberhrad
-338-
Krgrz SddURii : gev. Abdullah Taymas
Burhaa-r Kaati
TiirkgiiliiBiin esaslan : Ziya Ciikalp

Divan.r L0gatnt Tiirk : K64garh Mahmut

fiirkler ve Medeniyet : Dr. lbrahim lGfesodu
Kiigiik Ttirk Tetebbular : Awan Galanti
Tiirk San'atr : Oktay Arelan Apa
Tiirk Medeniyeti : $eosettin
fiirk Halk blgisioe <lair tJaghrEalaf: $akir fnkii

lstaabul Arkeoloji Miizeleri Rehberleri

Fuat Kitprtilii Ara.Ea6'au
Sibirya: Rodlaftan Terciime
Folklor ve edebiyat:Pertav Naili Boratav
Histoire des Religions: Deniz Saurat
Histoire de LExtrome : ReneGlousset
Histoirc de L'Antiquite orient
Die Kunst Der Hethitdr : E. Alurgal, M. Hirmer

-340-