You are on page 1of 3

direitoscomparao

CompareosdireitosfundamentaisnaEuropa

casa
QuemSomos
Documentosdetrabalho
Segundafeira,7fevereiro,2011
AteoriadecontralimitesreinterpretadasluzdoTratadodeLisboa:anenhumfuturo
diferentedopresente?
SabesequeodestinosinistrodocdConstituioEuropeialevouelaboraodoTratadodeLisboa,emtornodoqual
coagulouconsensoepropsitocomumquetinhaacompanhadoosacontecimentosdoprimeiro.
JnaConstituioEuropeiatinhaoquefoiefetivamentechamadode"europeizaodecontralimites"(Art.I5),embora
acompanhadoporreiterouoprincpiodoprimadododireitodaUEsobreasnacionais(art.I6).Comotodossabem,o
TratadoassinadoemLisboatemdesempenhadonasuaessncia,nointerior,emboracompoucosenenhumnotveis
diferenas,ospreceitoscontidosnaConstituioemquestoNaverdade,estetambmocasocomrefernciaaoartigo.
I5,agoratransfundidonoart.4doTratadoemquesto,queestabeleceoprincpiodorespeitodevidopelaUEcontraos
princpiosdaestruturadosestados.Notese,tambm,que,entreoutrasdisposiesquepossaminvocar,tambmart.67,
incisoI,doTratadosobreoFuncionamentodaUnioEuropeia(exArt.61TCE)reitera"orespeitopelosdireitos
fundamentaisedosdiferentessistemasjurdicosetradiesjurdicasdosEstadosMembros",querealizouaUE,afimde
"perceber[d]umespaodeliberdade,seguranaejustia".

Antesdever,porm,quepoderiaserasconsequnciasprocessuaisdeste"novo"quadrojurdico,permitidopara
expressaralgumasdvidassobreaspremissasdateoriaconhecidadecontralimitesestabelecidospelajurisprudncia
constitucional,emquecomovocsabeoEstadodeDireitoUniopraantesdeosprincpiosfundamentaisda
Constituioaspreocupaesso,porassimdizer,emreipsacomonico,nodesprezvel,queaelaboraoterica
citadanuncaencontrouaplicaoprtica.Seelenoparecerealistaimaginarqueodireitoorigemsupranacionalno
afetou(diretamenteouatmesmomediada)controlimitiocd,vocdeveassumirqueotribunaltalveztenhapreferido
noentraremclaraviolaodaUnioEuropeiaecomdireitoaesteltimo.Noentanto,ascoisasaconteceramdessa
maneira,claro,nopodemossabercomcerteza,vocspodefazerhipteses.Oquefoidito,porm,apenasobservarque
quemedidaspoderiamserasperspectivasde"algo"doqual,aevidnciamostra,duvidosoquel(notacertamenteno
terico,masprtico)algomuitoefmero.Emqualquercaso,noentanto,querercontinuaraacreditarnavalidadee
relevnciadateoriaemquesto,noparecesemsentidoparatentarreconstruiraindaquemuitobrevementeomodelo
queestaemergircomoumresultadodoTratadodeLisboa.
Atdata,aviolaodeumprincpiofundamentaldodireitosupranacionalfaria(comodisse,acondicionaluma
obrigao)permitiulevantarumaquestodeconstitucionalidadedaleideexecuoTratadofundadordaUE",naonde
...".
AcapacidadedeinovaodoTratadodeLisboaestsobosolhosdetodos,tornandoseumdosprincpiosfundamentais
doprincpiofundamentaldosEstadosMembrosdoprprioTratadodeLisboa,queemboranoequipada(porvontade
expressadaspartes)denaturezaconstitucionaldopontodeformalmente,elesemdvidadopontodevista
substantivo.Portanto,nodeixardeverqueumactodaUnioquepodeviolarumprincpiofundamentaldeumEstado
Membroiriaacabarviolandoamesmaarte.4donovoTratado.Nestecaso,ento,vocpoderialevantartalinfracono
TribunaldeJustia,aViadellaConsulta,noentanto,nosejamcomprometidosepermanecendoopoadicionalparair.
Nestesentido,ento,queosprincpiosdaestruturadecadaEstadoiriadesfrutardeumaproteomaisintensaeeficaz
doquehalgunsanosatrs.
OTribunaldoLuxemburgo,convocou,nestescasospodeatingircomumacrdoqueanulaoatodaUnio,oprincpio
nacionalpermanecendoassimequilbrioesegura.
Antesdedeterminaroqueaconteceunaprtica,querapresentarumabreveelevantarduasquestesqueparecemestar
intimamenterelacionadascomoquefoidito.
PareceabsurdoacreditarqueoacrdodoTribunaldeJustia,oqueresultanaanulaoacimamencionado,teriacomo
foiobservadonaliteraturaeficcia"relativa",porqueumaveznofinalapreservaodeumprincpiofundamental
paraumoumais(masnotodos)ospases.Nosepodeexcluirumfatoprioriquevocnodumaidentidadecompleta
entreosprincpiosfundamentaisdosEstados,apesardesuaadesoUE.Eleestconscientedequeaadesoemsi
estritamentecondicionadaemvalorescomuns,princpiosetradiesconstitucionaiscomuns,maspareceexcessivo
afirmarqueoscatlogosdosprincpiosestruturaisdeestadosindividuaissoperfeitamentesobrepostas.Nestesentido,
ento,umactoprejudicialparaaUniodeumcertoprincpiopoderiaproduzirumdanointolervelsparaoEstado,
comoresultadopelomenosemteoriaqueocancelamentodeveocorrersomentelimitadoaestaproibio,e,portanto,
comeficazescontraditrio.
Almdisso,enquantoquerendoindependentementedaquestodoltimoconsiderado,dizerqueaaplicaoconcreta
doartigo.4doTratadodeLisboapoderiasofrerumpontofracodedifcilreparao.Pretendeseparareferirsea
incapacidadedepreverumpedidodedecisoprejudicial(quepodemoschamar)"reverso",ouseja,ondeambosos
tribunaisLuxemburgode"interrogar"onicotribunalconstitucionalnacionalterluzesnainterpretaodosprincpios
fundamentaisdodireitonacional.Nestecaso,aanulaodeumafonteUnioporviolaodeumprincpiofundamental
nacionalpoderia(emboranemsempre)exigemumainterpretaoadequadadoprincpio,paradeterminaraverdadeira
lesodesteltimo.Poroutrolado,porexemplo,apossibilidadequalquercoisa,masbizarroondeaseratingidoum
dosdireitosquepertencemaosdefinidoscomo"novo"outerceiraouquartagerao,queaConstituionogoza
refernciaexplcita,masmuitasvezessaelaboraodedireitoconstitucionaltornoupossvelparatrazersoboguarda
chuvaprotetordaCarta.Nestesentido,ento,elepodeperceberqueasquestesproblemticasrelativassrelaesentre
ostribunais,especialmenteluzdoquadrotraadopeloTratadodeLisboa,nosopoucosedepoucaimportncia.
Nesteponto,noentanto,oqueprecisamosfazeralgumasreflexesrpidassobreocenrioquevocdelineou(oudeveria
emergir)nosltimosanos.
Emprimeirolugar,podeseobservarqueanovaproteooferecidapeloTratadodeLisboa,art.4,poderiajustificar
qualquerfaltadeinteresseporpartedostribunaisconstitucionaisnacionaisnamatriadecontralimitesoquequeremos
dizerquenoserianecessrio,ogarantedaselevaesConstituio,detalhesdeusoenovosesforosparaprdeladoos
princpiosfundamentaisde,oquepoderia(oumelhor,tera)forneceromesmoTribunaldeJustia.Aesterespeito,deve
notarsequeaentradaemvigordoTratadodeLisboahojeaconsultachamouoscontralimites,emparticular,nosentt.
nn.227e288/2010.Esteltimovalorofereceaoportunidadedefazeralgunscomentrios.Ofatodequeoscontralimites
tenhamsidochamadoalgumasvezesnosignificaemabsolutoquepodeserligado,defato,aentradaemvigordo
TratadodeLisboaissopoderiateracontecido,simplesmenteporqueelessoafaltadeoportunidadesparareafirmara
teoriaemquesto.Emcontraste,noentanto,poderiascorgersiqualquersignificadonaausnciadeumareferncia,
nessasdecises,oquadroqueemergiucomoTratadodeLisboanestesentido,defato,emvezdeumaatitudede
indiferena(e,amentedela,issonodeveserconsideradoumacrtica,apenasumfatoobjetivo),oTribunalpoderiater
fortalecidoseuargumento,invocandooartigo4citado.(Oprimeirodosdoiscasoscitados,defato,oTratadodeLisboa
temsidopostaemcausadeoutramaneira).
Querendoentoparatransformarnossosolhosocontorno,vocnopodedeixarderecordarasduasdecisesdotribunal
alemo,quefoiaprimeiraasoberanianacionaltenazmentedefendidoe,emseguida,elefezalgumaconcessoparaa
causadaintegraoeuropeia.Areferncia,claro,conhecidoparaLisboaUrteileMangoldUrteil.Comaprimeira
deciso,emparticular,oBundesverfassungsgerichtretomouateoriadacontrolimiti,pelosimplesfatodasoberaniado
Estadoreassert,demodoareduziroseventosdeintegraosupranacionais.Mesmonestecontexto,surgeaperguntapor
quefoiconsideradonecessrioqueumcompromissodeargumento,noentanto,quesetraduziuemumalio
maravilhosaemdireitoconstitucional,tpicodejuzesconstitucionaisalemes.
Paraalmdestasconsideraes,aindamaisquestionvelseestasdeclaraesdeprincpiotercomoresultadoa
aplicaoprticaefetivadateoriaemquesto,queatagoranofoi.Parecequeahistriaserepita(eumavpouco'...)
maisumavez,defato,oscontrolimitiforamdeclaradas,masnopraticado.
Tambmnodeixardevercomooscontralimitesso"filhos"dadistinoentreconstituinteepoderesconstitudos,
podertericoqueagoraaparece,pelomenosparaumapartedadoutrina,aprovadaemdemocraciasliberais,incapazde
sequerimaginarumaemendaconstitucionalquevaibaterosprincpiosfundamentaiseosvaloressubjacentes(enabase
dasmesmasdemocraciasliberais).Almdisso,anaturezadecontrolimitiquecaptaapenasemumcontextoenuma
perspectivacaracterizadoporumaestritaseparaoentreossistemas,hojesuplantadoporumavisointegrado,oqual
conotao"espaoEuropeia"eoprocesso,agoraemfaseavanada,unificaoovelhocontinente.
Finalmente,oquadrocompletodasituaoparaaconstataodequeoTribunaldeJustianuncatenhaaindasido
solicitadaparacontestaraviolao,emtermosquesoexpressos,art.4doTratadoqueissopoderiaacontecernofuturo
prximo,obviamente,nopodesaber.
Emconcluso,ento,comasobservaesdesnteseanteriores,quesfoidesejadoparadefinirocenrioqueestdescrito
atagoraequepoderiaapresentarsemaistarde.Noentanto,hmaisdeumitemparaacreditarqueoartigo.4continua
aserumaclusulade"estilo",oresultadodeumcompromissorazovelquetinhaquevir(tambm)parafortalecero
consensodosEstadosMembrosemtornodesseTratadopoderia(edeveria)superaro"impasseeranaUEapsofracasso
(pelomenosaparentemente...)desua"constituio",luzdosacontecimentoscomplexosquetinhamimpedido,defato,
aquestodesteltimo.
Comovocpodever,portanto,asperspectivasdateoriaemquestoaparecerparadigitarvriasrazesmuitofumoe,
emltimainstncia,paraoquetemsidobrevementedisse,nohrazoparaacreditarqueofuturodacontralimitesno
podemsertodiferentedopresente.

AlbertoRandazzo
7 3
PostadoemTribunaisedireitos,lei|permalink

comentrios

Verifiqueseucomentrio
Comovisualizarseucomentrio
Escritopor:|
Estaapenasumapreviso.Oseucomentrioaindanofoipublicado.
ps Editar
Oseucomentrionopodeserpublicado.Tipodeerro:
Oseucomentriofoisalvo.Oscomentriossomoderadosenoapareceatquetenhamsidoaprovadospeloautor.
Postaroutrocomentrio
Osnmeroseletrasquevocinseriunocoincidecomaimagem.Tentenovamente.
Comopassofinalantesdepostarseucomentrio,digiteasletrasenmerosquevocvnaimagemabaixo.Issoevitaque
programasautomatizadosdepublicarcomentrios.
Tendoproblemasparalerestaimagem?Verumsuplente.

Digiteotexto

contnuo
PrivacidadeePolticadeCookies

You might also like