You are on page 1of 315
Agronegicio — Apostila - - ‘ aA Prof, Nildo F, Caggundé Ir (elaborador) nildo@cassunde.com.br wu, cassdade, com, br SUMARIO Capihuto Pagina 1. 0 agronegécto brastletro srr 1 dene, 97.65 PADILNA au, i, Agvonegbeta” uma abordagem ecsubence. ‘Paulo; Pontoon Prentice Wale 2997 Visio © Conceitonsssnrsvnsevwnen 2 Agronegéeio ho Hunde @ wos CUA 6 0 Agronegscio Brasileire « Resumo do Capftula, 2 Quester para reviséo., 22 ‘Questies para dlscussio. 2 2, Elementos de gestio na produg&o rural, vn AS {Goss Plvtn Dna Male Hoste ert SX7aLWn tea (org) Sesto So scien aqvtndustl:« formagio a recurs humans yore o sorinunnes breve. Vol Shbtodugio, ssenneesistscrerern 1s Painet 2a produgis rural mo Broa i <1 Aspectos técnicos.. . 17 12 Aspectos ereditfcios ou financetros. ay, {3 Aapectos gerenctais.. ae Caraclerizagio dos empreandime » “1 Compreencimento rural tradicional, 1» 2 Empreendimento rural em transtgior » 2 Empreendimento rural moderno. pisces *Exigéncias para escoamento da produgaio rural. a “D Exigenclas da agroindistriate nee z 2 Gnigenciag dor canais de disiribuigio. mo 13 Ade: Ko do produtor rural as exigéncia: 23) Estrategtas para etapreendiwventor rare cas 23 1 Eatrakégias para empreendimentos rurais de pequeno porte. 23 “Ll Ages cotetivas.. esesbeereeen on 2 TE Abregagio de valor 2 13.3 alividatles diferenciadas. sl a .2 Estratégias para empreendimentos rurats de gvande porte. 2» Consideragies Final R Exercicioss. Pn Bibliografia. 33 2. Agrohegéctos: Conceitos ¢ Dimens8e sun ws SH ‘ih0%0, toclon 9, Psameron Se agronagerion wae Sto Pau las oie Agricultura € agronegéclos. sti 36 Conceito de agronegeeto, 7 Sistemas agroindustrats,. Bs <2 Especificidades da produg = “2 Vito wstemien do Agronegéeto 240 13 Vantagens da visio atstémica do agronedacion “ Cadetas produtivasisnnnumnreneennernn 42 Clusters © arranjos produbivos locaiare 43 Importancia do agronegécio.. as Gerenciamento de sistemas agroindustriats: definigées, especificidades e correntes metodolagicas. 4g dio elivia mtaita c avtrun Lage de tiv) Stntna, 6.) Cease don lcs aqroiudutiat: a formegio de ecursos Manas prea apne baste: Vol Tabrodugiiovn i a 60 Nogio de Commodity System Approach (CSA) e conceited agronegécio..~ #2 Andlise de filires (ou cadeias agroindustriats de produgio' 53 Niveis de andlise do sistema agroindustrial.. 55 Sistema agroindustrial, visko sistemica « mesoanalicen ee ~Principats aplicagies do conceito de cadeta de produgio a9 60 Prof. Nilde Catqundé on ® 1 Cadeins de produgio como ferramentas de anétise e jormulagio de potiticas pablicas e privades i 2 Cadeias de produgiio como ferramentas de descrigio bécnicon econdmica.. : : 2 Cadetos de produgio como metodslogia de anstise da estrakégia das firmasr. : ot Cadeias de produgio como e3 tecnalbgitasuntern stan ised j& Competitividade ¢ agronegacio: analizande a compelitividade dos cadeias agroindustriats 4 ~Gerenciamento de Sistemas Agroindustriais GAD)nnu. +1 Gerenctamento de processos e expecificidades dos sistemas agroindustrins de produgho. 2 Cadeins agroindustrials x aliangas “3 Redes de empresas, a 14 "Resposta Eficlente ao Consumidor” (efficient Consumer Response 1 ECE) , Gist da cadeia de suprimentos (Say costello rare eSte rn eeeeeeran Exercicios.. Bibliografia, Fi chan wanagamnay Sistemas agrotndustriats (ntenco Andeé Custa Callndo « Ate Leonardo Cunha Collads) CALLADO, A.A, C. (Orgs) Agronsséen, FES. Sho Pauley Atle Feee, © agronegcto Como um sistema. Estrutura dos sistemas agrotndustriats Cadeias produtivas, Integragbes produtivas Referancias bibliogréficas.. Segmentos dos Sistemas Agroindustrtats... ‘84020, Nasslon 9, Fundamentos de ogronegécios, 4. e8. 3k0 Paul Altay, Zots, Segmentos antes da portetr wt Insumos agropecusrios.. 2 Inter-relagdes de produtores de insumos com a “2 Servigos agropecusrtos Seqmentos dentro da porteira. I Produgio agricola, 2 Produgio pecudria : 12 Coeficientes técnicos ha agropecuariannes 14 Organinagéo do. segment agropecuaria, <8 Adogtio de tecnologia no agronegéet 16 Gestio de custos Ka agropecuaria. Seqmnentos depois da porteira -P Canats de comerctalizagi 2 Agentes comerciais e a f 13 Agroindastrias a +4 Logistica em agronegacio.... : “# Insktbuigées entidades de apoio & comercializagic. 4% AtuagBes do governo na comerctalizagio gropecuaristas, Comerciatizagio de produtos agrotndustriats (Paulo Furled Avec) cra, for) Gee do te agri «Formas de recutos human ara 0 agrinaine bretltve: Vat Pen abrodugio re 1 Comérctalizagéo © a bie 3 cadeias agrot 2 Eficiéncia e meconismos de comercializagio, Particularidades dos produtos agroindustriat oh Aspectos da demanda.. 11 Caracterizagéo dos produto: 2 Aspectos da oferta, Prof, Melee Cattundé 2, o a e 63 100 a 4 ae ne 19 as 326 ae 130 130 133 137 142 246 147 1st 153 asa 164 154 354 134 156 7 % 2. Natureza biolégica da produgiio agricola. 2.2 Sazonalidade, «3 Desafios da comercializagao de produtos agroudustiiars... Mecanismos de comercializagio: uma descrigéo das alternatives. t Mercado spot. 3B Mercado a termo. 13 Mercado de futuros... 14 Contratos de Longe prazo. 44 Regularidacte cle suprimment Mrz Qualidade dos ineumos.n 48 Franguies on “4-4 Doint ventures “$ Integragao verkica : Modelo para a excotha do mecanismo de comer 11 Fungées dos mecanismos de comercializagao... 2 Um modelo geral de comercializaga Eotratégias em mercados de fuluros € opgies... 1 Modo de funcionamento. s 2 Complementaridace entre mercados spot © de futuro: 13 Exemplos de hedging de compra e de! vena “@ ised sla base: efettoe sobre do estratégias de hcg § Mercado de futuros mo Brasil, : & Mercado de opgies. 17 Estratégias no mercado deo Exereicio: sibliografia. A comercializagio e o desenvolvimento econémico. MENDES, 37.c.; PADILHATDONTOR, 38. Agronegécio: urna abordagem eeonbmica, Sho Paulos Pearson Prentice Nell, 2009 Consideragdes sobre Desenvolvimento EconBMLCOm-«. A contribuigiio da comercializagio no Desenvolvimento ECOMBMECOnmnnmnn A comercializagio wos paises em desenvolvimento... ‘ualismo estutaral na Comerctltaagso. Resume do capitulo, QuestBes para Revisio,. ‘Quester para Discussion Métodos de andlises de sistemas de comerctaltea MENDES, 27.6 PADILNA 2ONI0R, 2.2, Agronegécio: wine obordagem econtmien ‘Paulos Pearton Prentice Malt, 2007 Andlise Funcional de Sistemas de Comercializagi Andlise Instibucional de Sistemas de Comercializagi Andlise Estrutural de Sistemas de Comercializagéor Resume cho Capital : 4 Questdes para Revist GuestBes para Biseussdo, Auditoria na empresa rural Goraat de Oliveien tarscok ER IN0 nA (gE) Agronegsiio, Introdugio, ‘As empresas rural Aspectos relevantes da auditoria. Autditoria no contexto do agronegocio, A contabilidade € os demais coutroles interno: sane Procedimentos especificos de auditoria em empresas Turais, Procedimentos internos © externcs de audiforia em empresas tures Testes de auditoria ema urma empresa rural. Referéneias bibliogréficas, EA. So Paulos Atlas, 2008, Desenvolvimento agricola sustent&vel. nnn (Wilde teirties de Sousa Fuh) Prof. Mite Castuncé or 186 186 156 166 166 167 ase 159 160 161 161 prey 163 163 163 16s 168 ex 369 170 am 174 374 175 177 ae 179 av ass axe 189 291 291 a9 92 194 207 Ror zz 223 a3 aie 216 217 aay a9 29 220 221 221 Bi pas % BATALIA, sO, (0rg.) Gestdo do sisterma agretnductrat: « formaso de recursos humo fom orinsseel banteerval ms aromaura: «formas de Introdugae ue ets : Impactos ambientais da agriculture brasileira. © que é desenvolvimento sustentivel? 1210 conceito € a medida de desenvolvimento ecomamico.. 2 Limites do eresctrnentorrnenne ala +3 Conceito de desenvolvimento suatentavel da comissiio mundial rao meio ambiente e desenvolvimento... # Qualidace ambiental ¢ crescimento econmice, relagao complementar ou trade off. Desenvolvimento agricola sustentavel.. 4 Teoria da conevolugi 2 Sustentabilidade agricola e resiliéncla.... <3 Tecnologias agricola sustentavets, ie 5 determinantes da adogio de becnologias agricolas sustentAvets, 1 Razdes econbmicas € hilo econdmicas para a adogio ce tecnotogias agricola sustentivets, 2 Barreiras & adogdo.rnnrnn ‘3 Lucratividade das tecnologias sustentavets, Ht Fontes de informagéc. $ Caracterfsticas das propricdades © dos pr $.1 Tamonko da propriedade., (£22 Disponthitidade de mio-derobra 16:8 Edlcagio © experiencia wa agriculbura wn 18.4 Carackeristicas fisico-ambientais da propricdadenrn 18.8 Condigie fundtaria do produtotsnuntrnseen 5.6 0 papel das politicas agricotas © ambientais nun Eeforgor governamentais e nko governamentais em diregao & agriculture sustentavel no Brasil : 1 Pesquisa ¢ difustio de kechologias, 2 Legislagiio ambiental... “3 Seaiiestro de carbono. Consideragiies finaidnnun Agronegécio cooperative wrn. Agronenécio cooper eee ee Asta st, oem [elastin ecru pasate 3 Andlise de eficigncia.,, rrp p er errors heen! 12 Dificuldades de negécion,,. ae Prof. Nildo Cagundé Ir 2s 226 229 229, Bo 230 za Bat 232 232 232 23s 238 237 237 239 240 240 240 242 pan 24a 24R 243 243 244 Rae 247 247 249, 10, Paulos Saratva, Zoot Cooperativas @ 0 Crescimento Sustentével no Agronegécio Brasileiro. Cooperativas Brasileiras: 0 Vigor das Exportagées femur na dindmica da pargion aaropeeuia Agricultura Famtllar.n.- Sraslias Cobrapy shformagto Pecnot oh re atrodughonneres Agrieultera Familiar Regio Nordeste. : “1 Eine Teenolégico da Eeorregike Nordeste, “2 Tecnologias para a agriculture Familtar do Eine Teenolégicg da Ecorrentio Nordeste. A pesquisa agropecuivia e 0 fuburo da agreuitiara fam ANEXOS PARTE 2 - Cadeias e Redes 7 eh ree Fens SSE eH, as gag Firmas, Cadelas e Redes de Agromegécion Caracterizando ¢ Quantificando Cadeias Produtiva: Cadeias e Redes de Ewpresas Como inshruente paras Desnvotirant, Governando as hgrocorporagees. A torga Que Brota da Terra PARTE § - Gasos do Agronegécio: Gadeias Especificas. NEVES, arcos Fava, ZYLBERSZTAGH, Déeio, NEVES, Evartste M, Agronegicka do Brasil Soo Pauley Saraiva, 2006 A Laranja Concentrada., Esfratégias para o Sistema Agrotndustrial da Lara ja 0 Nove Positionamento da Velka Cana.. Produgéo de Leite no Brasil: Agenda de Ages, Bot da Cara Preto. Estratégias para o Trigo ho Brasil Agroenergia, © Negécio do Brasil uns Comentirio FimaL nc Prof. Mido Cagpuseé ar 264 266 267 270 2m 279 pas 29 30 30 14 14 36 29 2 2a 27 29 BR ppp euouoas sevoetsu0.0y sonst ebay end sem) CAPITULO | Oagronegécie B} brasileiro to capitulo, procura-se mostrar ao letor-estudante que aagriculura fa nfo lissociada dos demais setoves da economia responstveis por todasas ativida sgetantem & producto, atransformagao,« dstibulgio e o consumo de alimentos. Essa, ‘mica ou de inter-celagso dos vats agentes do sistema de so chama-se agribusiness, agronegécio ou complexo agraind snividades, consumidores, timento do conceito de agronegécio e discutir as principals ten- ») Expor os principals elementos formadores do agronegécto, bem como 0 pzocesso de lagto das vatios agcat cia econémica do agronegéclo no Brasil (plo de cada segmento para a economia. © de agrleltura que pardurow até 0 inicio da década de Cortada chads indtralicto dx ngrictis a ga ten grado eee sh dependéncla de agropecuitia com reagéo ao stor ind odes gam AQ formaresteenoldgeas experentadas peo ‘ora redial midanga de concepeio sobre 8 agricltura lou eurayss in ap sepeorey ed ops so1oyas 213 sass "eMYLIMUETT 9 OUTEE |essoa0ud ap 20195 09 esp 2 1d epxenaadosie orSnpond 2p 10335 0 ‘So17MD34 oe somrawazides ap 20125 0 :ewaiss op sound san se sepeyduoywo> ovis “es |MONBe fosuad ap eurepou emo} € auaUPAlUyEp noatets anb ‘o!>gBauoHHe OU uoweyy se 8or tourw09 sod “soyusuite ap seaamyEsNHeN shag sod "sovuattte 2p oeSezemsUoD ap PIES, Tre SopTTAP Sowa sanN aT set 2 $0170N09 SOTSDUE so ered seIqy 950.4 che op eitasts ones 6 weresn ‘2g6r to 'Stlan » HospuONIPE YasNIHDS 9a) ‘oWdaaaxa dead ‘ngpl wuss @ Tessas wed sowvarsyp sousay werectTpn seem sono Setoone sabeuodo sree aed wipquien 2 so>nspuop separate soe want owns» spedya ong ‘sojustate aub sed epjionbat eaqug:io apepiane e ox “3009 # oc) sso aortap Hraqnyop @ sine Zt to opter0 SOMweURTE 2p fopsinqnsip augos ossaxBuco mn m3 BragpI0g "y Ae 2 stweC ‘HL Uo SoUNDBSEERAUON oun sop 19 operurD fy sSousnguld ‘aur aD CUR O ej ooUorHE om OP St opPaqulo st 29a Ep oposuca 3576 seIqy 9 SoNDULE AP UIST a5 , -soosay) soquaute sp apepmtaquodsyp e neaiqssod » oviesBaar sp euisypur ep oesued ae nouns siozsay} 9 pen Aja 2p CyeNnafoaLDsep o ‘opewt OusSEH OC “uaso;ayap onb uns siaaparad somvatre save opow 3p ‘uasx9 arserqure oe 9 annua foot atopod an ep epee) 9p Sova, cDar OpHAToNaasep wi 52 stro amps ons wlzenpox an sesaudina se anbrod[aassod vy opszeds> 53 “sowuaue rem ipuose esed sequnedipar cx0o sopes cs (soxoustod sonno 3 (onus ep ogsuedie © ‘queso 2p sex ‘syuaUafenay "Sea18F09 ap ISTP eaaissod ‘Sovwatme ‘xed oxmrenea © 10) oxpys 2p 9080 > p ojuamn’ims 0 ‘(diane 204 “sousune ap opSearosd ap arRojo" rd optayoatiasap 2¢ waa soquTUe ap osvauess2r0xd ap 20195 © seaqy 9 sonuaume ap ess ‘ouropueypsar‘expod ep onuap, sapepiane sep ue wxed oprpuedxo ass03 exmyoosse gp opouos o anb woo areraey ‘soropruansaoo sop setuasayaid 9 soxs08 ap seSuepma Grd sopaynuagss auied apuer® 19 Sowamne sop ogSenrasead eur 9 sexay 9 Sova Zp ap exaemnuea 9 oyuauressepord ap sogSeiado seu Son/@g[oura: SOSUEAE sO ‘warp rod ozSnpoad x01) pepratnnpord ep owuowpsax arvenbasuo> 2 (exay 10g} OP oust TER SodoxBe zajauons ep orsenduse epider eun wernurad amb “oqsaraxe rod ‘se ‘osm op ofa rod otegen 2p TePr2d opSinjusqns e eanelqo nb) romain mHoIOUIR E> “Goren sod reaujue esto es cuetaNY oUTEqNN O FMASARS BETA aN) woqUETEUR eXBOIeH boi 9 munotutediougrd ‘eti¢ncadarie x sepeBy;seotou2es ap oFS0Pe ep OprATASS CUO? ‘seooufe sojueunidns 2p osuawides ou weroti090 sogsemroysuEN semeUAT SY 7 sepeaepadse st a satoreut a epe> opureusos 2s mmarsa soo3Es sapepiate sep oie oe oitlenb eueroadoae p sepeti seisnpur seaou ap oxcaunsuns oF OF J “ues epiaap ‘oeSetazossuen epider eum opequonst2dxa ia) etuaiss ass ‘seas OU ‘OZ °P ‘epeogp vp tared 89 eausfed@omad‘Soprun sopeisy sou ‘996T aP EpeD|P w APSA py ayant ae bandi 0 ~€ ‘e@ajous;0ueu) soniZoqouTe steyeyeT. ent ep swusuteyuptuaptny spuadap oued eum yen | ro es sey eta = eoees aaa oa t (trees seaou by 4 ache a wat jagfalibe ap swans op sououa “Leg emig 2 ensow amsosuoo operussadar 18s apod (tend -uyoaie oxardincs no ssousnqude ‘sang 9 SOMDULT ap wUarsis) oNgBavOHR ep PUmA'S fo ‘opSeatensra enno urg “opSinqqnsrp-opSnpord ap sapepiane ap opSeuApI00> 2p OP fod elas sopesBaiursorS—ss9 sop opt sod else ‘emmaynouse ep wanaAAss OFS B ppePOE yop optrenb ‘earayis wun ap SaruexZayur ows oumsuo> 9 oekinguasip-oesnpoxd ap s2PeP ane se urepuans os anb ered aun 0 Ope tos ¥f ‘ommyde> cxyauzd ON “sopia9s ap 2 sopesze 9p seloysexopeay ued ‘soauoypuc] ‘sayzemeys91 ‘opesreuttedns ‘ojdwexs 10d) sezeprumnst0> #08 somnpoxd adore soanpoad £0 tusssog0ud “{soqusiios 9 oxpet> SaQSer ‘SOAS 197 ‘ofdlwoxa 10d) souunsut so wasausoy anb sesaudans 2 seossad so ‘woo ajustuciauip tseypeqen anb so seuade og eqoyRua onosauOIBE f— fo ‘seaaefed semno rg ‘Seropstansuoo sor seiqg se 2 sosuatuyfe 0 zeaa] ap ossev0xd atuaweisnpuy ne eiop uredppsed anb so sopay zaxjoatia exed (ermpn7a no epooue) djems apepatrdond, vp srasuoy} se essedennn opyBauorie o anb eDgruBss Os51 susan se Be e409 sompord sop oeSmnqqsisip 9 oqouressanoud ap ‘oxtomeusgvane ap (Sot oy Souessy Se EEE Pee eee eeee ee oe ee teen egy | ee eee Agronegtco 3.12 Oeoneetto | Por agronegécio deve-se entender a soma total das opeiages de produsdo & dls- tribuicgo de suprimentos agrfcolas, das operacbes dle produggo nas unidades agricolas, do armazenamento, do processamento e da distulbuieto dos produtos agricolase tens produzidos com base neles. Estdo nesse conjunto, conseqUentemente, todas o¢ servigos financiros, de ans porte, dassificacio, marketing, seguros, blsas de mercadorias, entre outros. Todas essas ‘operacoes sto elos de cadelas que se tornaram cada vez mals complexos & medida que 4 agricultura se moderizou e o produto agricola passou a agtegas mals e mais servigas gle sumo Tom Ga Tatend Dessa forma, o conceito de agronegécio englaba cs fornecedores de bens e servis Itura, os produtoves rurats, os processadores, as transformadores ¢ dis « todos os envolvidos na geragao eno fluxo das produtos de origem agricola ai€ chegatem ao consumidor final Farticipam também desse complexo os agentes que afetam coordenam 6 fluxo do: procutos, come 0 governo, os mercadlos, as entidades ‘comercias, nancelres e de servicos. Essa forma de pensar a agricultura é a visto sistémica, segundo a qual 0 todo do que a some de suas partes, Essa visso se contrapde a tadicional, que se a nos elementos do sistema como segmentos Independentes de umn todo, dese ‘opSePuataltp & s0[2a ap opSeBauFE sur redionsed mareyuat ap ty & -op so ab renwaurepuny 3 ‘nb se ganb 127yp35-2p04 seu ‘ejoopife exrauod =p ‘op #13009 Bp OB} oF Opens eqord sojea op jeouesqns ejsored e anb 9 opeozisap 32s & auuewodns o730ds2 © [[eusnodep eioy, 919 opatiou opie Q apie vee SSIS AMOI i STE TRTAUT OMe vaON woD SPRpIaTe 3p ope GAGS TT TRIONTS onofaoste o "seg op aaisNPU op oseu oo 9 oBINaRs 2 ePtas igo ey ns wae oe» S onpmea ‘sprngh oupsded 2 fadedjexapeen‘SouuDun “oa ‘soumnst e soared e107 30 sopeandazos opuenb ‘ee omperty ou opearasgo amuosuc> ‘soqustnas sweuzap so wed opuerpent 9s Tea Fep 2 sopruINsuD) ou eSormoa zeivautye Bape> Pu OpSeraqur ep OFT o anb 9 opereysap ras v a1veUodw oadse 0 ‘ef2pe> wan weuno} anb (ourstio9 2 opbinginsp 2 oxSeunO}suEN 9 Ora -esesgo1d ‘eifp ayueureydoid opSnpoxd ‘sasoyey 2 soumnst 2p sazopanauios) somUe=S* ‘onenb 2od oxsoduso> 9 reuasnpuyoise axidiso o 'eaN “(e66T) BzPRUIg 30d YpFIUAS aide 9 ofs9ouorie op osfapisis anboyts op wanemesye ean ‘avauTeU, sojnajde sowazord sou opeprOg? Bias staaqu sassep tn eped ap wate O ‘ommsu0> 6 cosingusia 6 ‘oquaureunzeuny (@ s a a 0 qa I W a os ON 0 euppodaite 3 stauoutessieg | “opipog | und unas yeaiepuibe oniduos op soveakes EERE ‘osmpold ‘oginpord 9 soumsuy ap orusumving (@ sages © opofouoife op sogSury se woodutos anb staan y2¢ 6p sfeUF NO LA WHO9 apUOUE -BpuIpur no Bram septstoaua ose segSemueiD 9 seQSimaNsUT $589 ‘ODEpHTEAL BN, (semi 2 sagdepposse sep ‘Soveaypuls ‘somary sop sear ‘sfefo109 foyERUOD sop ‘ouMAGH Op Ose0 0 9 oMLGD ‘Fuse OP soataULDS sar uremeureinfiar anb) sesopeuaproaa se 2 (senn0 » eyuausoy ap sopepn sep ‘opbeyuausadso 9 wsinbead ap sonua> ‘sorpoueuy saiuae sop ‘oginpord ap saror a soumsat ap sowwamdns ap sesaidwa ou eifious worrusuen 9 wers8 arb) sexo “saroimpoxd s0p ose» 0 9 oui09 “wumnss OP o8uo] ov ompoud o aides anumumt>ssy urents anb) sepednae 195 rapod op 98 s3Be oympoid o wss2oud 2 ‘omraureto(ajpuone OF 9 oxSraO}suEN ® ‘oSNpaAd vO} -1 ap jaa sou sopen200]somustfas sop azzeMBonr somnpoud apeptun 29 eRRsqpUE + ‘opoSauoile oN “opunSes op axed ze onmurud o ‘apepzan en -opOFoUOIBe WOD OPP vung St sap anv sump ons oops oep arp eva sep soyuomnsaaur exed sozopez soqeyioduat ogs oumstios ap sepugPUn 9 soQSewOFU“feunGA seEsSt soMEEN ap stout e puezrn as OyuEN NO epptave.ty | ————————- aabsanasnerairs ene Agree vas © projegdes ds valores do egronegécio mundial oe |__we0 | s990 | aos 2025(%) Tavis [4 ti [3 Plt | 9 [ar | Tras tapeta | wo fel se pu f om fal ads _ oo fe] as fe) as | w + a ram | 66 | 20 | 68 | oars | x0 | toss | 51 2 -Oagenepico basins —_1.CNOS BE DT FR etn conosco co sroegnn aos esis, 2006, em cane I Yale | eee eee adicimads | Prtncptssetoree | ussihges [mf uss ones EEE one Zino_|o| p00 woo ares ise |e atte egensi (88) : ca Stes enna : Pardo Snir WD (8) a Dk = | (*)Bsinativa dos autores. “Tl do PIB dos EUA (A+ B) 1.536 | Sstimativa do valor global do agronegécio mundial em todas as suas respectivas ca Iuindo produtos alimen- indica um negécio que fares ¢ nfo alimentar jontante em tomo de USS 9,8 trlihdes de doleres/ane, com ‘um crescmento adiclonal projetado de cerca de USS 170 bilhoes/ano no decorser das prdxlmas cuas décadas. Isso significa que, para o final da seguuida década deste sécu, do agronegécio de todos os paises devers estar perto de US$ 12,2 trilades } © aspecto selevante a ser novamente destacado € que apenas umn quiinto de valor slobal do agronegécio mundial & gerado’dentro da port’ ou seja, denteo cla propredade weal, © que comesponde a aproximadamente USS 1,9 tllalo, velot que deverd exscer emt {ermos absolutos, Porém proporcionalmente menos que o segmento ‘depots da porter As fases de processamento e distribuigéo, que atualmente girem em tomo ce USS 6,8 triluSes por ano (ou sefa, 70% do valor ttal do agronegétio), deverdo ter sua pavtlcipasio relativa aumentada pare mals de 8096 na segunda década deste século, de- vendo chegar a gerar ao redor de US$ 10,7 trilhbes por ano. Una fatia eresc ‘montante estard associada a processos de valor agregado por novas tecriologias e marcas voltadas as iecessidades © a0s novos nabitos e desejos dos consumidores, que estZo em constante alterago, lavras, a5 mudangas de gosto ¢ preferéncias dos consumidores ¢ as icts Hos processos produivos, especialmente no setor ‘depois da ecionardo as mudaneas no sistema agtoalimestat, pporteira, éque 8.2.2 0 agronegieio nos Estados Uni E Por iso que se dz que @ importincia da agropecuitia de um pais nfo pode set ‘media apenas pelo valor de suz producio ‘dentro da porteia’ de peopriedsde ra ie SDA, Oia Ste Univesity Buen of orale Anis (EA) - US. Degaenent af Conn (2 tile doe ers 1 processunerts «a dtl participa com see, aginst conti ce alserios esate. tae rekon) com 2 como é o ctso dos Estados Unidos, onde representa pouco menos de 3% do seu PIB ¢ exrca de 8% de sua populacko. Evidentemente Isso nao conta toda a histéra, além de dstorcer a realldade. Nos Estados Unidos, a0 longo da cadela de alimentos e fibcas (incluindo dasula de Tnsamos © maquinas agricolas, a produsio agccola em si, a egrcinal comerciaitzapto agricola, oatacado ¢ 0 varejc, sistema emprega mais de 24 millies de pessoas, o que representa 18,6% dos 129,2 milhbes de empzegos em toda aecoromia orte-americana, Isso quer dizer que, naquele pais, o egronegécio representa cerca de utn sexto do PIBeéo maior e lor de maa-de-dbre. Desse contingente empregad0 To 3gO7 ‘S6clo, mals da metade Fe concenice apenas no segmento de alunentes (depois de por ‘eiua), como restaurantes e lanchonetes, supermercados, a agroindsstia eo siacado, A demanda por allmentos fibras (produtcs do ageanegécic), nos Estados Unidos, sire em tomo de USS 2 trilhoes (cerca de-um sexto do total mundial), o que representa cerca de um sexto do PIB daquele pals, que & de USS 13,2 thoes por ano. 1892.4 ti ye representa duns vezes emia oPIB total brasil aor (Os dois mallhdes de propriedades rurals nos Estados Unidos, cujos atvos ‘estimados em US$ 1 tilhdo, tveram, em 2005, segundo o Departamento de Agricul. ‘tua dos Estados Unidos,Servigo de Pesquisa Econdinica (USDAYERS), wna recelta bru oor a “evaisi0 oz cunuesssay sa "roadby so | ss | 6 ours 002 | oooe | yest | s00z.| 000 opeampype mek epe00pV ‘ego | ss ont) eee uP Em wo =H | sooz # 966 0 wagduso> anb sopeucpuout 3 sto ® aigos 'so2:tu9uo3a SOUL 1B sop win wpe ap ovSsdd logs oySas Bsa (G-$ wager soaua 6'SZt $429 uous sae ‘SATEAMETSH) ‘op jeqors 1ojea op 949"ze ap opSeditued ein eyu ‘9p9 ofuauress2noad 9p wag vied opeuoTatpe 2oyea 0 "9s jaded a jaded “enopeut‘sopes meu syape@d ‘SEE “uu opsnpord ead ‘sagrg 46s Su 2 (eaBaa ovSnposd eed ssoadoxle ep oeinpord ep 4ojea O 1 “soot $192 $4 ap #38 (000 we ‘oN opus 'S20UTTS Ce gu eueaye eirajnoufe e wed oBSnpord ap suoq sop 2 Sournsur sop 10je4 O rexjoueur aquIn9s ep om -ofouotie op efepe9 ep Sopp sopures sop sax0qea so aquaur “Oa (ooa2) (ND) USE Op eXIgnaag 9 DIMIMOUBY ep oFSerapamTOg ep a (astr#2deD) ap o18an) op Sopep Sox aseq WO) joa;Be somnpoud ap out -ssa001d (sonst -usjap ‘Sovezi 4195 2 504122309 susauneaypaul 9 Sees 1 pperoupouy sayuawes ‘opSeuousadee 8 epuprey ep jena 2 20 i sjeagpes seOuED. nun se) opze! ua wo8e jpBanoife 0 amb pied sreuseepuny wseio} ‘o.unfue> wo “epuas a opbezquegan ‘sOI0yey SOP SOL eee >> expiant yruoiaee emdo> 0d epudt ep (oR61 “eptpiad ‘epegp, esourey wp sesode) oxusupsa1> 09 opsezmzEqin ap ossazaud opKlED © oesa B19] | -jse1q apepePD0s ep 2 WOUND ep soofeULIO} sdpouted 20 anwy "Tuopeu ezanbys sapeprane sep ogssoudxa ap epiod ¢ tpaledestuon wro ‘soy syelar sowins wn ‘naosem opgfeuorfe op epuyszod v “Oss 0) saunsuico op esa odiutes op opSnpord e seouy 1azej epuiad on soSyasas ap apat v eioayroday ws $Sssposei anb uro3 ‘onto 9p 2 (ork 2p ea we so aaTEMIE OseT rE ‘sed op aL ~F ‘op 96€2 asenb ap sjod) soagweax Somat mo ‘apeRow e eprenpar opbedionred ens ass34q1 ‘ingmopBe 8 ‘ope, win ap ‘3nb wo9 urerary exyaiseig apepay ssed anb sod seoSeuuojsaen sopueat se ‘sepeay oxenb sem lerrgvand 9p [to# wa ‘exqo-ap-oftL ap osn ou oaystoRat aqUaUEWIANYD wD (0 anb ap opseiysuowsp eum ‘Seossad ap sogtiiun GT ap seu: eau 190 Jeossad ap sauaBueige stear oyeou09 ou ‘anb ‘opnytoo ‘x 1p vane aitaureaquiota2s opternded ep gece ‘efas no ‘seossod 2p saat ap ouiey wo ednso anb 224 etn ‘soZaudus ap opSeie8 eu exouenioduat ens ead aooiaua tapQUIE aT "seHETTSeq seme, sep soouumused 2p [eaoPRU FON ep 940S Ap STEW ap oeSeeTAN ruse sep ovanstto> op no soase SOD HeSF 8P €219D (P| i $620 ayuourepeut -rioude ap 9 (ean syusuiearuioucne opbeindod) vad ¥ anb os-optieats “(eossad a | ap maul se) sed ou sofaidua ap [roa op NO wGe-ap-oFU EP GLE AP EBD © saounig os $80. ‘ap sett ‘elas no ‘qseig op opdexodxo # woo eper¥ erranal ep yOF AP STEIN (@ (ogutta 009 $4 2f98 no “soQUTA Z $4 9p ED} FUOPEN Td OP HOE BPSTENN ( nod oaysuodsa: 9 ‘syed oss0u op O80) oN ‘eapaoua! esau a seIgy ‘SoMBMTE ap owuouifas 0 apuzaiduro> opspdauoiBe o sexy Ou 'sasjed souno ap ojdmaxa Y cpp Bovass EEE eee a cola Mégsinas 23.0% a analise se resteingicd a magnitude dos valores eco- ‘némicos, uma vez que outros aspectes, como concentmagdo de mercado, producto ‘sica setfo abordados em partes ex Quanto aos insumos agricolas, pode-se afiamar que eles con tante setor do agronegécto. Fsse setor fornece aos agro ec de que necessitam p produgdo adqui Sabe-se que te de ganhos lade desses insumos adq de produtividade para todo ¢ sformagbes tecnolegica 2 adguitly, cada vez mals, Tanto a tecnologia mecénica tores de producto gerados "fora dap esse dependéncla, nos Estados Unid sho adquirides do set _ conforme telerido, que os no de RS 33 bilh6es por ano com 3-Dagrenestche Valor mio da produc dos princpas rodutns agropecutis do Bras dos Estados Unidos, 2005/2006 | Valor da produgdo no | Valor da producto nos Principats produtos L [un | USS aitees Tareas [ma 7590 Ta 2s vagteee 16 ected [ wos io em camo uma proites 7 Peaulos 2a sites. SDA (006), 1560 ona (006). uu 10d steapsuodsox ops 9p "eun epeD ‘oS wn 320 SEUIPA) aISBBNS O 3 useag op @ sop9dns sozea zap op stew 9 anteng ‘ey rod epuss eft “optun sapersa sop ose) 0 9 owlo> ‘opeaape STE rpUat ap faxst 3p seropfuisuea so anua opeiuatane oxides .9d ouinsuio> © ur; ‘sd ap apeptn tod 2ojea ‘oqew op a sorqot syeur uzazas sod ‘Teroyue wafo ap somnposd so sjod ‘ssropxanstias ser ‘sey ded 3 spew sous 00g “ou oor | eter | coor] ves vm | saga ssn | % | some ssn a song yoo I ast —— eunysnig 9500 one # 0 (% u2) sonz/s00e “oe1n Sores) 2009 stig ou “aupmad ped a errqnouSe mpd cpm oer 9p vededpeued af eSua.at0 sop Ypuat ap Teas 0 to9 798 Ov Was Oss ‘SPUOMEAT ON (FE UBL > g-E IAAT ON YO -yluuno 0 11020 ‘soptun sopeysy sou ‘anb ossed o& xd sop outta 8°22 $$) sousnoad soxnp Ba 08 touDGns 9 (S204 T'FS $S01) SeIONHBe sOyNpoIT sop TopeA O “TNE is openfidar ms v jepupsanp snreuedum ond) ssa) tuys 3p o25np sop euemed opSnpoud var ‘anbrisop twacuses 2272p (8 enanar ea 90uTa €"p8 Sf) BUXDYOUIE-auOU 23109 9p [pp eyruq BIDET e ‘o|duiaxs tog “yseIH © wo> ogbereduio> we epeMuade stew LOUIE 9 sopian sopeotg sop ronulguoss wouguodusy [F8xq op oupsyos ot emmggnoyv vanb op soreu eyed ssoprn sope, ‘ruryame-auon ent nope eu sen sopera® ops “e229 ou seycopfe soinpoad 9p exane199 ope 2UI9p epeD ‘ered e138 opomt wn aq “sorasexd seloopiRe sompox so sopor ap aiweuou oF jens] oTea "S2QUNIg S$ $S0 9p "IBS ap NEG wyPIer eM ABTA “sown ‘an $1 SOU Blas BP 9 OUT OP EoxUUQUOD® eTouEVOduETe sOEISeP aqLD fedfounid Sop (oe’npois ep zope) eynzg eapDar eawAoUd ep eIaEI Taapozes euin ogp e-e emn8qa ep > woe oginpoid vu 's30una 2 $S71 9 e[OOpARE ogSMpaAd wu sopETa sopar ob piss eupnoado:e opSapord ep oxaiduzo> op ovunb um ap souaut “les no “20 atiou Buynoadeneostnpesd ep of 0 ‘ugrmasdoxde oyimpord ap 10198 0 “ee prigy eur wpensour 9 e4 apucad a seronpie Soasuafap ‘29414 972 SH ‘soya £2 $y ‘soumoured \ FREER EE BEE ELBE HEP eB Hest ee aoe gone Maiores empresas do segmento zgrotinentr sie, 2005, Faturementn e um cropo de empresas de alguns segmentos do agronegécle rorte-arericone, 2005 orisem do | Faturamento brute hiaaas Stor) ECD | NGpitat | as mlnen) amet de | pcramento 7 rinse whe ‘Aner : |» press | 5S bihces) 2 carer es Steno Pienaar | | Gp = woo 2 | & B 520 et tae 7 lanes tee a [x ‘eee : ee a | k 3 ‘ fea eee eae Nadel papel 7 8 ss peat tonintstiat |g | Tea a wo ton s [oe 52 Binge fl ‘|e roman 00 Rang Anger Capen, 205 22. ADH Bas a | cope ple lgadot a0 campo. 0 faturamento bro (valor das vendas das meredotlaseservigos 2 Me 2 | prestados no peiodo conti) das 20 malores empress igadss a0 segmneno apo 36 us esti Com s fe ipentar ger um montante superior a RS 165 bithOes em 2008, 0 que eotespeaue a Gp arte se | 45% do total obtdo peias 400 miaores empresas do ageonegscto bate « Sess e 12. Anmua eile eis totale ey 13 Fit «fle regs. 25. Kaba «fs Para fins apenss de comparagto, aot Estadas Unidas as dex maions empesee gnats indo evista fore 00G fe poet et sti | = = 365,765,0 | 248.307 TeLapiaalmadade S$ 7255 pulsasom 2003, o1 sea, mais de cinco wos supaier Toit ds 00 empresas || : praeiaat oH fase so valor das vendas das 400 empresas basins axalsai Eves der empress ene 0 setor de processamenio e manufatura faxuramento ds 400 frmas nacionasreferidas, AnalisaP tos agropecuitias (por exemplo, converter o leite em queijo ou a trigo em farintaro uo gm farinha ou amiga; a carne de porco em presunto) ¢ manfaturarn os alimen. ‘Alaris, eta Ss qans, Wal Mart Stores, segurtda maior comporagao norte-americana, Altia Group. Atbertson's, Conagra, Cargill « CVS - empregam aproximeds: Dessoas, contra cerca de 250 mil das 20 femas de aliments do Brasil Existem empresas na drea de segmento alimentar nos Estados Unicias eafo fate Famsnco ultrapassa US$ 300 bilhdes por ano, isto é, representa mais de dois tergoe do 0 faturamento das maio- cs empresas em cada um principais segmentos do agronegécio norte-anrleano, thes) nuit Eee 2006-2007 - Agora Abia (2006 Bt 4, eigostca «pets anni 5, Dt ‘Devol 8 Mae, papel © setor de processamento e manufatura inclu! as empresas que procetsara 0s pro Intereependéncis dos tis stores co agronagbeio 8s (converter farinha, ovos ¢ outros insumos em pac), ou seja, diz respeite A atividack: agroindustial, em USS 161,9 bilhoe fatuament 2004, conta US$ 24 bithaes em 1980, Estima dustrial tenha a seguinte compos ‘60. Um tergo (144 empresas) das $00 maiores empresas do Brasil atue tm neybeios Convém destacar qué, do valor global do processamento agroindustial festimado rupo alimentos tem a maior importancia, uma vez que o indiistsia agroalinnentar fot avaliado em US§ 70,4 bilhdes pata o aso de ‘gue 0 valot do processamento agcoine Figura 3-5): rs, esto aquel Dsctor de PROCESSAMERID « ANUFATURA aresas 0 (Tabel Ente algumas das malores empresas ligadas ao agrone- “ogyujdo ens vu sognyo sew seco. s90 50 opuejuoucd ‘cxayseiq opoSavesBe 0 ges seg snd op oped © FEED sun sje ops sxSuasayip sng "euenyau-a0u e an woo ongereduon un ej sig © ied QSESSUaIBE op ereuguose emveodure RMmHG (© sou Souegud $0 eed myuBwuasen 8 SaRgGOU ep apeP gure saya se (op)uewasate opafavoie op (ovo (s)erb ‘eet es | (@ ;pfauosée op sires ewan ota, © reyasnpuoiée oxrduny (6 op giauaSy (e sseysauoo sownbas so zeae 8 eyed “T sasyed sop Se awaroue moo sapeptane 9p operaurorsiuos wn PUT sop eqroreta ep 9 punta op o7spBou sure ‘sepiqaa ‘Sopedte> 2 ougeas0s -owo2e seu sopeordrma opofiauorse 0 TEE oP 09.9 ‘ORSRqIESIP 9 (SFERDURSS 9 ean apatinn -# oe ‘onpaded s faded, fe ap) cauawesse20ud "eureno3 1001 a anb ol solojea so sopeyndutos opuenb ‘ojsofoUosFe OF ‘opuaze) ep wos oetse anb seSarfle © nossed poopie epnpord o a noziusepout as exmaynaqsfe e jdun09 syeut 294 eped oteveus0y 26 anb setape> ap soja os se9ser0d0 soSas08 stew 2 aonb eprpau © Sesto Sepoy,"Sosmo auIHD ‘Se(uopedIoU ap sesfoq ‘sounfas anya reut ‘opSeoyEseI ‘aud “sun 9p ‘Sosjeauety so84ox>s 60 sopor ‘ojun|uzo> assau ‘ayuatdvuanbastoa ‘OeIsy separ ase9 eno> sopznpord sua 2 sejoaj2e sompoud sop oeSmanisip ep 2 cqwsuresseoord op ‘oywatmeuszeUITE Cp ‘sgqoope sepepian sexx ogSnpoud ap sagSe1ado sep ‘sejooyie sonmaeundns ap opbingus -sip ® ogSnpoad ap sapSesado sep je} ettos © zapuayus af-asgp o1IgBauoTBe 10] ‘opoSotoi8e 9 oss! wo opueyD ‘oeSdanuoo ap eSuepnts yeoypes un asaszos eanpnouise & anb tao 29} eI 336 0 2190s seruEprout seavofouse» sagSemsoysueT: ‘sepucs8 sep opeynses owto> [eisnpur Jeqas ov OpSefa we ejxeMBadoyBe ep eruapusd “sp ayuposons operat ‘0961 =P epeD9P &P ur ‘oes “smeUNTU Te sie v adie no se2ka AeUUOpIO iS e anb estsd epue seossad sep euoreut e ‘afou Y ssoyuinos so ogs opmaydes aquasaud ou sopereysep uroras e seyueyodtsy swear sozsadse 50, sjeurp so ayvowseanefan tresare ‘u2q opuEuORURY Ans9 OR I -ojoe saqsop umn as ‘an opom fe ap ‘9-£ BmMBLy PU OpensoM auBoJUOd “earmeANUeMT/OY “uporessoo01d op 0 2 [sla ejoouSe opSmpoud ep o ‘soumsur ap azias 0) op98au0rBe OD temas op sox0%08 sopuesé sn sop wouapuadepranuy eyanse eayuat! wa Jay Test un 3 ‘Soqnajde> sooaumud 9m s21S8u opeZHesU OPTS CUD SBzAA SPA PONE ouopeueuy e 9-e0etsep ‘aded 9 exjepeut 9p owatados ou ‘2ywaumeUI’® OPEDVOUE OP als PANY 0 ‘OeAER 9 OWI) 3p OIUDURES ON YE'LT AP oBdedIonEeE + ‘sepiqad 9 10195 ON “was‘0z ap oBbedfarued won ‘so8ONy ws ‘ume 9p eyusttF3e oN “ppearaMl oUt 12 ap ozsedon ‘sopeajtetsnpay sounposd soquaurife @P 4OHs ON, “eee 2p opSedionaed emn moo ‘esoude jedroumad v9 s;preuocy 0 “SoStaiss sontsouTe 3p 0U2UB95 ON, 0198 8 ‘sarang soysiy w 35-e9e}sop Somuouae ap oxsnpoAd {ap Teunsmpuy 30105 ox seeaIdus> sopues8 ap euai9 eur seiade sod sope{ont09 OES, “2a assap sont sjop aautepensixosde ‘saoyTin Z $f 3P e100 9p 9 oUTOU-ATION ‘o1p9Sauoi8e op jeqoiS ZoTea @ anb as-opuerapysu0D ‘Sopep sons Uo9 Ops0>8 2c "(gog eyaqey) psaiduse 1od saguna tT $S9P sient 2p opp auenuow win e searnba onb o ‘soouTa of8 $SA.9P 19 sePUDA SEP [eGOIE aojes 6 ‘sjedround gz se ered ‘anb za4 ewn ‘eos soured ep exen 9s onb Texes409 ———— 3 i “ i c ¢ ¢ Gestao Agroindustria 1 aberdam 0 fonconamento das Mereados Agro- Tarslrmapioe 2 Gerencamento da Producto ptuls segue 6 exquera dsen de ane de ee Arak, goin ence, dos apes ser aplendse a tedor ot lor do cache de produgio agrobdueta, apuicache s9s(a oa de ciéncs arias afin (gronom, eng ngestars foresal engenhara de lisenas, engenaria abies vos concttas emetodelogs etradiaem em uma gesto de empresa mas prodiva publicagiie otiar IwdaD [wlapsnpulossy OYisasy atl Gestao Agroindustrial Mario Otavio Batalha Coordenador Paulo Furquim de Azevedo Reina Renato Luniz Sproesser Roberto An Sigisraundo Bialoskorsk Neto Sreeeaa> wes ‘up nme we 1 somgo9 5a, soley -sqenae ceeenpar sje snapper ‘rpoaBe veMABY ORASTSTIEY "| ‘oor mr “ome ees ~ sdaas 2 ~ 9 E— EERO cum sopeeapiosemgzanpnos mad sop 9p a9 THAD “SIU UD seg “4 71 op wast ARE) — ‘ouprponbeanpa oer. ourephesdey &, ‘eusnp orparay rt Wei ood oped co9e p> 's 1008 TO Z"466T 9 T Seat vss DONDE AA 9851 628 Cente grind Battie ’ GRUENWALD, 6. Como desenvolver ¢ langar um produto novo no mercai, Sic Paul, Malzon Bool, 1993. -HESKETT, J, Desenho industrial. Brasilia: UnB, 1997, LUCENTE, A, R.; NANTES, J. BD. Metogologia para desenvolvimento de embclogens ui. Jeando-se estagdes modulares seqfienciadas, In: CONGRESO DE DESENVOLVIMENTO, DE PRODUTOS, 2., Sé0 Carlos, 2000, Sao Carlos: UESCar, 2000. MATTAR, BN, Pesquisa ce marketing. Sio Paulo: Alas, 2008 SANTOS, D. G. Geréncia de produtos. So Paulo: Atlas, 2003. MIZUTA, ©. ¥.Andlse da organizagdo da gest do processo de desenvolvimento de pred tos rains limentar: estado de casos nos segmentos de biseoits latins. 2009, Dissertagio (Mestrade) ~ URSCar, Ao Carles PUGH, $. Prat design integrated methods for succesful product engineering. Reeding ‘Addison-Wesley, 1990. PUGH, S. Creating innovative products using total design. Reading: Addison-Wesley, 1996, ROBERT, M.A estratégia pura e simples da tnovagto do produto, Rio de Saneiro: Néxdic, 1995. ROSENFELD, Het al. Gest de desenvoliimento de preducos: uma referéncia para ame. Jota do processo. So Paul: Saraiva, 2006, ‘TOLEDO, J.C; ALLIPRANDINI D. H. 5 ZUIN, L. FS. Gestio do procesto de desenvolvimento de pre industria brasileira de alimentos. In: BATALKA, M. 0 Gestéo do agronegéci: scionados. $40 Carlos: BAUESCAR, 2008. Elementos de gestéo na produgao rural José Fiévio Diniz Nantes Moacir Scarpelli lo, € apresontado um painel que caracterize as dvesassituapbes pos: empreendimentos ruais, S40 analisados empreendimentos tides como tradicionals, em transigio e modemas, sob a is deficits iui e dos canais de cistibulgho e a adecuagao « as, Tamibém séo discutldas questbes relacionadas as difculdedas encontradas ees produtores inserso na cadela produtiva mas adequads, tendo em vista 0 porte de cada \imento eas aternativas de escoha do produto, de gestio @ esccamento de sua produgio. Par tratdgias, assocaias 20s diferentes portes cos processo de procusio, fio, so apresentadas ceenpreendimentos sures, ‘final deste capitulo leitordeverd ter capaz de: § + Saracterzatumn tcp sensimente cual i “nse che ay cada entice sua copacdade decisria (suas co ecisio),diante do cone junto ce pressbes (alternatvat)teenol6gieas, econbmicas e getencaispré @ indo, suas potanlidades, © _sonpunpusaidwa suns ‘assou aGTT 3p W2pu0 wp ouaspnep tn 9-0019590 966 /S6ST 9P 05029 ON id gus¢ ep soi 2 sopepauduad ap s9Qyl g'C WED '9Q5t/S6i 9 OSUED ON : ‘soppoyednssoand 9 sormp soxnofqo-ap opdamp ett mj} oljeqan 09 opiugap eurextouedi0 wn aisreg sepepitgesuodser a seyaiea eB, “ap ap ossa00ud O2vp tataustee BF'sgsmap Tew! v‘ootUN 0 9 oeToMMeLdeTO ‘Sourepout sjem soqwounpialuis $6R sensu sesasdura se ops ‘opsezite8:0 2p sqeuis tensou 2 wojuapi epossasse exed wmnaraqe ap odn umaje uranssod pf 9 ¥ ous ogsnpord v OfLEa { ojspow aisou as-urexpenbuy , eojousaa ap opSezAN waned woo peuoRpEN emymouBe B aouaued “apg ep mated “eyoyeU opueLE & sqemns soaewpejaqmsa 2p sau 6"p aauauepetuosde ng ou 50 nojanax 9661/S661 ap onpnoadoxBe osuan op spaene ‘HOST O “SESMOAD op SOE ‘se Yosioiqp set sour seuhy seftoumpuoordma uraxtamo9 ofoq ap sere, yseag ou pens ogSnpoud ep poured Z ‘ama ogbnposd ep wpouppuar v 2 eoruouoe apepremuarod v a1qos assis ‘wumn pperussaide 9 ‘ui og ‘seansyreypered 9 souod s+ ‘anb ‘syerns soquaupusaidurs so red seaySpnense s -sopugdxa ste suduuno exe openbope 2s wig somnpezd so ouzoo opuesersap “nas e seperen ops ems o¥ST ord ¢ opSe[ar we opSmqmNsIp ap sTELED Sop 9 eLnsApuIosBle Bp seoUaBEE sy ‘opeacalw op sousinbat so sepuaye ered sepesedand sagsezyued |= 0 nind opbysunn v zezjear Jeuoppen yemz opSeznueio © ered sopepyouP sepunostp 00g “oiiSpou 9 ovSisuT WD eHODIPEN ousen sopeoynuopt 2171 OF “FBO Wp OENTOES sp Wikyase SaTWOTATp So SopravaesS OF ypinBas wig sypina somtounypusaiduze so sopoi & suiiaio srepuaies 9 so2quTQHODe 'S03t ‘Tousodse snoe OpuUpioge “[Seig Ou OPGESTOIE Op [eres foured umn too as-eo1N/ ‘oynadea ois0 ‘seaxBpanse seagivtaye sesse renuesasde ap oanafqo o wop ‘seroupfogjop 2 sopepyfernusiod sens opuesyritops ‘sor auton oprpssaaan 3 “sompZauosBe Sop seougd)xa seaou se so-opuesBarut ‘syex solaupuseidure Sov wpenbape sfeur eiSpyerise eaneureye w soufo0se ere > sornpoid so2 rayjssod 3018 tofu o se20x2e 9 wopio Y-opunur op salad SSuEA we SOMOReT cendsip ond sortord opase 9 SopeyuoW opuss ops sTeLSNpUjoIze soxeydulo. sopueI opus | ep eneostnpouteaonsip op romana, ‘ee-g0r 6661 oi an sonpouoiBe ong snquy 9p supe opSepoery omeuRp apt“ OF uo ou fearon "YT VZZYNI WU ‘OWONVATIV -rauume wan sepez7quooa sopoparsdoxd ap oxsuint 0 ‘epuers ox wfas sonpnad too oomd s(eins siaxgusy ap opSrodoxd » wioqutg yjetoDeU OBbNpoxd EP 9608 ‘ap syeur anpoad a e201 op o421 & OF vilasaxdax‘sopspandoxd gog'0sB =MUaUIED “euruorde 28upe eupnoedor8e ep exBoqousa ep oBSope soysut WoD 10308 : “sop “juoureoruotioe“sonsspont Soitutpaaiduis see Sopeuyisep stout sonfsulppuotidtie ope] & opef Weauatod epale ‘oueoney syemz sapepogdo:d sep onpyaposd ofepout oxou a5sep aured woze) cqusureimej 10d wosnq © 2 oBynpord ap sotnd sop ovSnpas V apepitenb ap saqsped sop Jopretsp -noBe yedouusd owen 2oprumst09 0 opuerepisto3 ‘[etorDeradO 9 [ep U 0 vied sojppou: soxou opusimooid ozase sje sapepaydard se ‘spep! [SIP op Slop no SUTSNpUTONET se padi awa ‘easnq as anb usa ‘SENT sepepard SaBii wn opwins paso sooseuuosueN SesFOC ‘oma ai¥ opiata ajanbep 9p opt wn nimnsuad “06 ap wped9p EP Ld PEN SOUISTIASIL Sop as{in y “SOpeNUaDe STEW EP tte ureioy sagheunnojsuen sessop soneye so ‘Syearu soloumpuaarduro so ered “opuaayaaxqos rer snuo> @ opearau ou opSedioned ens sesadnoar exed stendeo <2 eENSMU eu ‘SOeUTE 2p 2) io anb “oupuoe qendeo op sv auo:8e op somal so siuowerio] merdune seo!Barens set ‘sogsnj ap somrausour sO WYEEIEG ap 1opod NOs SSW Ear Upey OPATAUTE ‘Ger opi ap HIE Fop TuNAATWUT Op Tepod o ‘olay OPA ON SEPT TMT EPOT aero OBAPSP MSRM ‘sey o somoune ap sopeazeur sop oxSezmeqors ep wIoug2 m2p outod no wate ‘anb ae-wogzan ‘somo8atoxSe soe oxodsar zp anb oN, -aquarp ou PeD0} oBdemarO Uns w Uloo ovSApord ap wpE>so ep ovSisodos91 9 OpraIaUt 2p osdertianqnd a ogdeiuawBess : IT Ouro seprayn ~topr ovisa sogieuzojsuen sediourid se ‘sais em ‘solagMoU shas IeIWIWADUL bed sebeprurseRss TISpTSTE ulesta SeDIaUI0a iBaiTilla SO “=pepeD -08 eu Sogezarye sepiaps e FayllaasaI as-uenrsqo ‘OZ 2p eperpp PSPSST osnponut 1 caspueiBv OED O69 @) Tabela 10.1. Nimero de estebielecimantos rurais na Brasil Area ha) | Wimero de estabelecimentos | % Mes 780.054 366 | De 6a70 1323.737 272 | De 21» 200 1.461.384 301 | e201 a 1.000 223.650 46 ‘cima de 1.000 71.080) | Teial “4850.865 100 Fonte: IBGE - Censo Agropecuiio, 1996, todos os empreendimentos rurais sejam constituidos por elementos écnico, econémico ¢ gerenc por eles afetados com diferente dependendo de seus respectivos estdgios de evolugio. 2.1 Aspectos técnicos A resisténcia do produtor & adogdo de inovagies tecnoldgicas é comum & grande parte dos empreendimentos rurais, mesmo quando estas alteragies so técnica ou economicamente necessérias. { __ Tambim éselevante o.pouce dinamisme namcleenantasdo,de innyactes ih 4 dalmepteconsidpradas como aceitas. eta sp Gove, poguivelmente, quma, asa fasto.ao histérico de pratecionigmo.cstatal yigenie até meados da dee situacho estd gra ia das mi So snopes sara 92 2 gios Je associa. onic, nem sempee, 90.5 “pleiaentadas face 8s condicGes disponiv resolvem a difeuldade dos procures. 2.2 Aspectos crediticios ou financeiros © capital necessiro ao custefoe aos investimentos das ati privadas nemsempre pelo Sistema Nacional de Crédito Rurel, em virtude sem vineulagko direta com seus depésitos a vista e significa o tinico subsitio real do governo& agropecuiria?® ‘estarais também sto insuficientes, excetuando se Um outro aspecto relevante ‘Snaficiamentas. que pode se dar pela insuficidncia do capital ou Inadequa Prazo, em relagio & sua necessidade, Algumas possivels razdes para esta irregularidade tém origer nas presses dos destinados ao abastecimento interno. “Apesar desse cenério, observe-se uma tendéncis de reversio dessas condi- ses, HA expectativas de que 0s mini e paquenos produtores sejam atendtdes por Ver Capitulo 6 doe 2 (oo'o00'2e sy 9 PEP) (0s $e Tf IPR 9p TBHDBEN = je 9p [ene wang epu2d) sovanb “apse of sozompord 50 -uoidiout ovg “apepmiqzavoo a sebueuy ‘soxsto oon ‘omraurtpusaidwse op o7sa8 ep soaquigtione somadse sow soxmnsaz Opiso Dadp WssoU SaMLIBISA SOUTEAEE SO ‘eaaesey] BU apHyeT SUaMTANUS!OHTSM 7 ‘Sant232009p sogbe 9 opspap ap epeuior ‘sagSeulzojur ap oFSeza8 ‘sopep ap visfoo & apuioaid “aap anh ‘Teams owuaTbnpuaasdtt op Ops ®‘SapepIndqp Sessa LIED OUISAIN ‘soagnfaid stoayssod sop oySezjumnuta ® a ogstaap ap BpeUICa ¥ opuEZITqstAst ‘souraj opis wr233) sequatseat so spd sopzisetep 198 Wwapod gs wu9J0 ap saruap aox9 0 ‘oupnaadoste BN -ozjnfaid o id v ameureserpauy aeu09 as-opod ‘ompssanetonb ardurog “obqusos ap 2 steqnisnpin saz0%2s SON ‘S01U3U wp sured wazey opt amuaumonead 2 serseaiod sro vu sagSe es SHEA ~oysi uarpypoto “Jer98 us “seTospSe voMpord sop sobaid' soap BEE we Se ERIETTe POM sop wetsuits | apes else Bf Savaiafl SOaNBE sepesnpistoo 408 wosap w9qND) “ooS npoid vp ose @ SepeuoHefa: aitaur=aitp ‘sepepireynopzed sessap WPTY “oquawtpraaade ou opeduvoye yeas | oxuaduasap oe @ sjexe8aa 2 sweurue sop ooiBoj01q op ot ‘somnpord sop apEpy| fared y ‘oesnposd ep apeplyeuozes p ‘seonpUn saodeuea se aruawediound Sepeuopejan O83sa SapEpIMoJIP sTHL “oBSNDeK UNS e awNEIMp sepeIOp{sUOD 735 aoudura 5 BPO, Teuns 10195 0 wsed 5 Sesraaip se ureoyide as anb sqopouaad sopadsy £°% _f9u]3OUBUYY OpeasaUl OW sosmdeH 78IG0 OTAGO $1 compord sreurop so ‘stervadsa seureioud ap orout 20d sytowspediouid ‘sazeanpord sousnbad a jumur soe ‘Sjenaise sondaurersweuy ap apepuioud e as-opuaxh covawias asa ¥ ompxne ap jaded nas 0 sudumno 2 sey SE _8u300 ap onnafqo o too sagsuagipour optajos tiga ayNOUd © opt 208 ‘uanbad ap sazompord soe sopeunsep oupaD ap stevadsa seuresBod 80 sjanpya sorefoad ap oweunayoa atasap 0 2ejode ap zedeout no e1atoynsay ‘BuasNe Bo|UDHA BOURSES “L ‘soanpoxd 0 woo zepy vied soxteaueuy saitiaSe sop oxedaidsap a baissed apmane “9 ‘ommaumesed ap 9p -eppadeo v a oraford op apepmgets zetreae opuesia 30Inpoad op sao} “punyu zaigo ured soxtsoueuy sayuate sojad sepenuo2c sapoplnoytP ‘509, ry oon (ov'o00 ze su on | a0 095 “FOLD OFS ‘SRD ) oer“ 19¢ ou DW DIAN CONAN» 0029p 'Se-9¢ 4 "yaw pop maa ep an sngzy eon y oxmPIET O “TISWH Od OOKVE OA SONODANTHOY 31 VREOLTEIG s Seog 0p [ene cover op OTe'Z woRinjose! rp opRIBWETN 5 1a 3p eymquabes m2 0 ony aap ssoytaa yssod sv auqos sogSeuusoyur ap Pye} foqugumned o sapied op ojooay op oFze: WHa Oost! oF OPSI9AR ‘omawreged vied opyznpas ozeid e sounf ap sex -u sexe wioo ‘sepepiante sens se sepenbapect owaumeied ap sagSypu0 ‘seasteav no/a BL ep 0} senumere8 wravsfeqeisa onb seuaroueg seIougSixo sup 0) rpuare-oplt .Salumas se sepa sas mapod sjenadsa seurexBaid sop oupaR ap ssyUT se ‘walussaoe opu steunx sexonpoid souanbad so ezed sagzea sted)outad sv antkg ‘one INN /ES/HOVEG OBSHOGETS TOAD ISNVA ? EOOONVE VSVE ‘ANE ‘EH ‘SHINE OP SODEUNIOGU NEOVE/UCTEN SOHO coaUOS fee ier era | zs | siveatt [eovser> (| _zooeitooz | sos | evearz ‘00 846" ‘ooziaone Le] Sloan | us $4 49) JyNO¥d Jad Sopenyde 2 sopezyiqiuodsip sosimDo¥ ZO} ERQEL ‘ “TOT Ppaqey, ett opearasqo 10s apod am1z0jt09 ‘epeqqan asuaumanayo opuas yase Soperypqiuodsip sosmoar sop atsed setrsdz ‘ssiomposd souanbad so exed [emu oxfp9x9 =p eajo up owaume op zesady 4 ®Puar ap saruoy Se onttenb ‘oannpord ossaoozd eerste ap anb ou ose estas apapregpay 2pues ose oust cd op oquawpaiseqe op axed apues® sod jaxpstodsos ‘suiod ouenbad @p :de v rejode 9 euraxBoxd op oanatqo O ,"(aVNOWd) seHTMUYL eUMIEBY seraea = Hevepestv 9D HE9 636. cautadasindsi + Bote tes 0s esfocgos dedicados a outras ferramentas de gestio,tais como definigéo dy produto e do processo de produsi sistema de qualidade, planejament aro da pro a, entre outras,Além diss, 08 mecanisms de dial para capacitar 0 produtor na implementecdo wtilizegey sho no so su das téenicas disponiveis. A implantago de umn sistema de ges primeiro obstéculo na cultura do produti 2 produgéo. Essa situagao foi constatade, por exemplo, e: dade concentrada principalmente na pecuéria de leite e de corte. Verifceram-se esse caso pequena ocornéncia de assisténcia contébil ¢ comercial, auséneia de planilhas de resultados # baixo nivel de informatizacio Ges proptiedacis, Por outro lado, foi observado um grande niimero de funciondrios com algum tipade formacéo técnica, um nivel razodv ada & mecanizagéo e uma cia de contratagao de a Embora se trate de uma amostra pequena e especttica, os dados sugezem que a baixa prioridade dada aos aspectos gerenciais € c na agropecutia , também, que o porte do empreendimento nko se relaciona direramente com seu modelo tecnol6gico de gestdo e produgéo. nas propriedades rurais encontra 9 gue privilegia os investimentos pay, empreendisnentas com ativi lena ges- to do negécio rural. Em alguines propriedaces modemas,& possvel obserar wma ampliagio da capacidade de gestdo dos empresdrios, especialmente no que se refere go planejamento e controle das atividades. Nestes empreendismentes, os empresdrios conseguem, com clareza, definir novos cenérios, posstiem uma viséo d es para cada uma das atividades de dade encontrada na maiora das propriedades ruras bras s, Principalmente nas de pequeno porte. Nestas, planejamento das atiy deseo controle des contas, qzando realizado, ocorrem de forma partial © desor aiiad Safa melhorar o sistema de gescao da empress. izase de equipamentos ag ga axganizacional é familia. ¢ $3 decisbes. 580. as a wm alto grau de incereza, Como consequéncia, s, mar como conjunto de priveas e eecuaes ° REZENDE, CL; 2VLBERSZTAMY, D. Uma a SENIEAD, 4, 1999. Ancis, da complexidade da gerenciarante ral. In érea das propriedades. sptidos slo, em sua grande meioria, inceros. Esses resultadgs sfo dependentes Mainwligas., sobretudo”subimetidos aok A adagio de novas tecnologias para este tipo de empreendimento esti sujel acentuada, 2os trés seguintes aspectos: satural do produtor para e adogie de inovacbes fora de seu i conheci 2, redutida reielagem do suporce técnieos 3. capacidade econémica © mecanismos de financiamento, nem sempre suficientes, regulares ¢ prontamente acessiveis 3.2 Empreendimento rural em transigao do erescente provesso de industralizagdo e outra provocada pelas alteragSes dos canais de di fo. Bm ambes, gp exigtuslas iornaran.se mals acentuadas, aeowestando de quer diversidade menor ett, regularidade na entega ¢ ao ide dos prociuts. Ald dessas exigéncias, em alguns casos tomase fugdamental a escela de produgéo.. A transigdo d: radicional para tim empreendiment stenda a esses requisitos ndo é fécil de ser realizada, Concorre pera esta dificul dade, sobremdo, o entendimento de que o empreendimento rural nao deve mais ser encarado como uma unidade indeperdente, mas como um elo de uma cadeia de produgio. Os objetives do empreendimento rural devem entio estar coorde- nados com os dos demais segmentas da cadeia produtiva, Essa coordenago depende do porte do empreendimento rural. Uma forma adequada de se avaliar esse pore ¢ através de indicadores de desempenho, tal como 0 valor das receitas liquidas. A Tabela 10.2 apresenta resultados que cont tram ser o desempenho econémico um pardinetro mais adequado que a simpl yosns opSnpord e aiqos eaunposd eapes ep sayua6e sop seugsapaiuy |'O1 em r : senpord 9p oxy ¢<—— eA sapSewojui sp ony, €- anpasd ‘quent 3 opuend> senposd ‘owie> 3 an8 0 soxb9ioua sar03e -suo8rew sons ‘owouroruonboston ‘@ sosard snas syznpau B 20psDauO} Nos THUOIE “soud apod ‘opeasaur ou opdedppred waneoyrutis “p cas; Sepod soap soperdwo> 0 2g ‘soumsut sojad oBed oSaud 0 9 oisn2 assap sartau cop win “apeprtend jp EULIO} BU Zo[ea ap oBSeBai3e v'9 sosnD ap oFSNPas v :oBS soyUEE so sexduIE ‘sy ‘op Mnpoud ap soxsno so » oanpoud ofed seed 2 agdstp os ope 9 eSUaIanp B[ad seu ‘oonposd ovdord ojad snus ope sepBUHIs rap ops suai 5e‘esdure 9s ex19jo e anb eprpaw@ ‘enyaus[Enay “OpzDroTH OF syos300409 Bu94o 9p Bape ¥ OP!AOp OBdIpitoD else e as-enatURNS ‘OUPPOUEM [PUY aja ass0s oprtunstoo o “eaefosop as anb suadret se seuade as-opujuLe? sopago meio soiusumpusaidis sop soyues so anb wa opoyzad wn aanoH (rot Bigg) souade snos ap soy sop opSeridure no opSuarnuew Bed “ruro anb 0 ai andsyp wu @ oonuotioze z2pod ou ‘opeareul op ozwaureizodwo9 ap seSuepnun sey De-BNUODUD Wa8HO wind sossaranUy a sagssaad op oof tn wanaLsUoD TeIny OF “npord eu opSingunstp 2 ogSearTenisnput ap soiuausos s ‘opsnpord ens refpoau aaap zompord o opuenb a otros wemuuaiap anb SoiRP O10 S5p BESTIUD ap SOTELGOS Sp OTST TOT PPSP OWT ovSnpord up pus: wa ules __‘aysonut urpqumes [era8 wy -sompoud sop sepefesap seapsyrorsesea se a scSeud ap SSQSDUIO|UT se WaryusuNAD OBSINqUASTp 9 ORSEATENSAPU 9p SOIUSUIBSE SO “oquaunpuraand ur on openbape stous 0 axdwas wou ‘o>:S9fousas atoved op eyToose @ OPUEAP “pr as piso seoquog saqisonb axgos opsbap © ‘SoxfodouoTs sossop OBE: TH soqunew ap eonpuad ep opdearerarotwoo ep spannie pp a6 offodouour o “ett -yue opbnpoxd ny “ovewor[de ens ‘sazen sents ‘9 SepOaHBe SoasuayED 24 2661 om rargd 9 scjp ston 2 ours ay Tyres oF © oud exbeasuiape ap HoUpUESUT OPORTO "SANE <4 sega HRDIUDNEDP OUIPED ‘000 {nfs crng “5 #7 opsg 0 pepautdoud wp oxueura 9 weoue MuyHa YP ET YOTEA sod sopeuioy seroved ap oebmnsuos eu as-nsayqueur oxfpdouowr asso ‘syeraBan Sennpoid sop 0589 ONY T0%0s ou opuadayaqeis® os wiga anb soyjpdouous sop ovbuny tmp sompold ap soda sopeurwsiap bred aquowesuaau stew traoarUoDe SOLnSUE pp owwauidas ofad seprosaxa sagssaid sy ,yoRSnposd w JaLi000 2Aap owOD UI She sew Seanad anb 0 9s ogu opse>rpur ‘soaHZoqouza sercaed snas ears “asp ‘ogSnpord op Brapeo ep OLE ou opwzjeoo| ‘Sousa ap CwuDULsIS O “errauod-sod 2 soe sopenais ‘opSnpaxd ap sejopeo sep soyp sartiseyrp sojad soppruisuen sTeuts sop 2puadap seuy soloprunsuds so a syeans sazompoxd so aru> oRSEOTEMIIOD Y ‘oeSnpoid ap elapeo ep somtour82s sreurap sojpd sopproxe sopssoud se ‘ophisuesy ap ossan0ud assall ‘2pBplNOLEp 0109 1eIaPESTOD ‘aelaaap “oj-gzey ened woqurquos 2 voriog1 oebeuDEde> ep 2 oBdnpord ep Pap “lp sum ura opSiosur ap apepissancx EP OpsuvaiduIod ap sorzadse Sop WTY “epenbope sre efos ribea mipqures sour ‘uapnpord vropeo wun we seuade opu opS1asuy eu. anteuodaiy > vonsyavese9 vss] “oluausaaut ap opeproedeo sore woD ‘omer “tod ‘sjanpiuas sets steams somuaunpuaoidata $0 reoygpuapy ayuutad sopquxquane sopeynsas sop ogSuny we so1aumpuaaadure sop auiod 10d opsearissep> Poe, ‘audord sarod se anb sowroray stews atuaUre -oad soioid se a sieuoned sepepaudoid saxouout sopepauidosd saroyjou sv anb arans “ean ‘pipaut ‘vortuguose zlaugiDye ap 01120009 0 anb seantiaduroa speu weaensout as anb 2 By og e souapur exe Bary ein sore 3g sopepanido:d 990'69/ BIAEY “9561/S66T WY “oaHuguODa oTaduIasep Nas © seoyjdxo ap zedeaur 9 apupasidoud ep ving e anb e-OT BIsqRL BU as-RA129q0, “aoe — 9661/5661 2p oepmadorBe osuz9 op sesadre agSersen, S100 ooeere eee ee (ei 0979} senanedus ‘ovat eis SL “Bu O0E & souedns wae) ‘youoinea (eoot =) (ooo *) seopeuiegen | sepepondaid | pins ojuatutpuporcuio ‘9p O2uIDN ‘ap OWN 9p ods ‘eyug ej02116e epuas ens 2 soynpoud op eusod 0 anus oesejay EO} MCL carens + sepectveni8® gE Se 640. esto grind + arthe © segmento de distribuigdo tem ampliado cacia vez. mais seu poder econdm. co, permitindo-Ihe pressi jecedores a reduzir suas margens Os ganhos dos ca a rimas nas condigées de ticas de volume e constiacia da produgao incu fazer face as novas exigéncias de qualidade, diversidade, prazp pelo mercado. sm que 0 ganho de um significa necessariamente a perda do >, 0 resultado final significa perda para todos os componentes da cadeia ay longo do tempo. © processo de transi¢do dos empreendimentos rurais, além dos aspectos “dentro de porter", completa-se cam a compreensio de que fazer parte de uma cadeia produtiva implica 0 estabelectmento de parcerias e distribuigao justa de ganhos e prejuizos, Para atingir este estdgio, o produtor rural depende cada vex mais da capacidade gerencial Decerteria f eset Syed a oe 3.3: Empreendimento rural moderno Encende-se como wm empreendimento rural modemno aquele que superou a etapa de transigdo, estando coordenado com 0 mercado cientemente fexivel para ajustar-se As novas demandas. A flex entendida como 2 capaci encial para,encontrar“alie aT 8s de capacttacao,gerencial, adequacao teenoldgica ¢ desempe- ais que, no Brasil dram como modernos. Entre estes existe propriedades dos mais diferentes por tes, soja esta classificagio dada pela érea do empreencimento ou por seu retorno econbmico, seja dada pelo retarno econémico. 12e investemn significativamente em eapacitacfo ge- lo em vista nfo haver informagées e estatisticas nomicos representam, onto mais vulnerdvel desses empreendimentos. Nas produgbes de ciclo curto, ¢ exigida menor capacidade econdmica part superar periodos de crise, pois o produto pode ser mais facilmente substituido. dono ou a reducdo dos tatos leo custos futuros de recuperacgo ou substituigdo da cultura. ses (deseaste, redugdo ou abandono de tratos eulturais, ou Venca antecipada), 4 Exigéncias para escoamento da producdo rural 0 fe 0 depino usu ca produgto rural io SRE Formate de ul estretat ERGUCgO. - aca fos tees res de aprenden rn ass eres : Pare ge pistores ce edtens pore ico animal, a venda antecipada, muitas vezes e precos pouco com- \¢f0 € também a de amortizagio sa ou se reduz com uma destes deci. F diisiamente & agroindistria, 4 presenta como uma estratégia i Pecuenos ronda produtores aa Dequenos produtores| Figura 10.2 Relagéo entre escala de produgSo e consumidores do produto rural. -opinpord ap ossazoud 0 aiqos somamoazeys9 woqp0at soz0prEnsu09 ‘upty “Blopinqunstp vsoidura ep apeprouopr y epenosse wRueIs BENE “Bis opSwaqgai3o wssy “yepadsa Bjopug8 euIn ua soxsodxa ogs @ opseatueD ton ‘weyued — aitsene epugrede a apepluts “TeuSt:0 zoqvs ~ saawyp soperapisuoy spiorej seni $0 wetNa1 AND ‘seONs|raIDeIeD sess9 tOD soprenposd SOUAUITY ov svaissare souat ofotam ap seomuD91 36 soarxpi01B8 ap osn o ounTxp o8 mrznpar ap onniafgo o woD ovdnposd ap oss90014 ine vied ociurea o” sonrusp: snas aBunp esoxduxa y “wlopuo8 8 sop apepijenb vp oruaureroruoK o gaasd vuresBoud ase op 136 BSatuD anb ‘sopeaiaturadns ap apas Bun 10d opyM word 0 9 soinpoid Sov xo[Ba ap oBSusoiBe ap Braugpual essop ojduraxa wn soxnpord soe 10[e8 ap opSefarie ap soouaiixe sy ogSnpord ap ossaooxd op opSenbape we aysOKu ‘ou0s 2159 oxfay ura anb o ‘oun a] 2 sermpraa ‘saan.y » sepeunsap Seale se operid “uae uigy sopeasauiadns sO “aiuansaro 9 Dunupu ur soinposd Jod BpuemOP y ‘sompord sop sooquipeh a soxisty so;ngene siewap 3 roqes ‘emnxar ‘omens 409 Ep opepraczosiun YoprumsuCD oe soiuaenie 2 seoupid ‘semBas steus suaferequzo 2p VtULIo} BU 931090 s0peA ap opiefaufe vseq “somposd sow x0[en ap opSezodzoout ap seiaueBixo ‘sapepnuend a sozead ‘seBaiita ap vaste e oluenb ‘emsnput BP sop sarymur> soustab ax ap w9[p ‘Tem 1omposd oF Wag iP SO “onbhadwos erUeray Ip suinbpe eied epugiiostos apuesS eum Fy sterouax2jaud stowed 50 asi ‘euoasts 2559p opSnpax ap epugpuan RanEaIsTUsIs as-earasqo ' yeunsuo9 0 ton rompord op strap szodeyan ureasteqns vpure jeouZe soanposd sop opSmnqrnsip ap sTepirarajaid sTeUED 30 =f suoo seisipeaeue sopueid @ oqwtuparsege ap sienzue ‘sopeasatuzodns opsSinquasyp ap syouno sop smoueSixg Z ‘euigs;pep vuiouomne ep wpyad ens y [es 1oanposd op EIDtRY -s1sa1 ou ‘ope onino aod 2 ‘opungas op oye8 ap epred B eng apod ospau | 1 opSurea vp apepmouyp et | op oye 6 anb ura “Jeans oqueupuaarduna, ‘oper um 10d ‘openeqse way ‘oqUeyanua ‘EaeuyTe wll20701 Y "ZOTEIQUO® *P juodstp efey anb eprpaut ¥ ‘OES snpur -sou "9 sops sou eyzaaied no [eouran oxdatuiosexD wreay|dun! SeANBUIEYTE 3OO5F pip sez— -z20U sup opbnpoud v eBaroid 8 a ByBs ap opD o seydure P UO} ap i resod100u) “g z00e ‘ony orn on “opin aed 9p opSousnesupy "Y NOLSNHOF *Y NOSRIVH £9 GNVRIVH "S YSEHVHD 0 DVIS_a ‘epenorse ewmyd-epieur vp soastD soa -pedau 90 Ui09 zeo1e p essed BLISHpUL B wWaSeuazeLUZe ap eiNINNSD- ‘ur bu 9 oluauressao01d-pid ou steuLoU sonaMpseaut sop wey “eum -gagieUt Up [BN Epis ap odurar o watjdure anb seiSojouns) sexods0Du7 ‘soroupstp 608 -uoy# ayodsusn o amps ogu a ayuewreprdes sopepatidoid sens eioqT2 no spuod eu we! @ 'p crs, ‘29|89jousar tapi0 ap OBS Sagres se ‘sosno sonno tg “auodsuen ap steuoroipe soxsno vorjdu stod “aap ‘UeuPaqmoUoda 9 BaNeMsaITe wise axduras way “saua.9}1p sopottad a seo|for te epngo 29s axap eurud-eupmeur @ ond eaugts ors} “odedso ou 2 aduisa ou sepeagsianip Binpsd-erspIeM ap sauo] OD seYJeqeN “T od sp anges “exnnpord epugysuoo e as-rnuew ered ‘Soo “speprreuozes@ apepmiqiaiad stanptrea sep ourao o aiuensexeypoutursijos fem beud-wiiee p sped onvoupsanp sompord sas wweie8 amb semen Sy sexes sep soasutaut apep:jevozes ejpd onrend ‘sopere8 opp 0d somnpoid sop 2 wunid-ensaear ep apeprtiqioared vp Bros sod 1c ious BpU ‘Ppuesgyar aumnsse anb oradse wn 9 BITURIsUOD B ‘TETNSNDUTOIZE ossenoid ON nu BaMrQUOI®-o3ItI9 apepioedso e a yeusnputosBe apepisseoou & anu> omguaD wn ‘oeaL ‘35-81 ‘sogbipuoo sesso reuoprodond ap ede> erojouna) wa OnaUITISaAUE ap aun [OA fuioo taq ‘sepenbape sepepnarenb > sozerd oo arteasuoD waiajo etn w7qmIe 38-280 ogSengjoodse ap nes 01189 woo ‘ousruyus ou ‘no SepruBap seaqtujnd NO 2 245] sapopatidosd woo a sopupoties ap wxmasiUt tos “Bauedouoy OBSEA Bur o> “seSu0p a seBeid ap wauas} eumud-eusneut ap wuayo v exasnpLTeIse ep sepepissenou se ivjane ap Petaurepuny ewa|qord 0 eiod:oouy eimisod wis ueuquiop stetr anb yeunsnpiy opSemojsuen wp seoUypads> Sopopiane sep olreduiasap ow soSioss9 snas zezye>o} opemoo.d wed wequre) roife sy sompoid sov so7ea weSai8v opu anb sopeprane op oxseurtars ® 2 sopiBixe apeptienb ap siaaju sop ogSuaigo e ered siaagyuoD a sostard stew Sossaooid ‘gaiouatt saioj ap anuanbay sjom opsnpoad v rexoduioa exed apepiyqex ‘anb woo waz sagbepuod sess 05 and sarowat‘soanpord sop apeptt uaoudura op sepia os ‘otlusdurorap nas 9 opazado uns “eorSo}ouDa1 ape “mu ens werape anb saoserayye [eunsnpuyaue ossaooud oF axraMEOEeUIEASTS aod apepaios ep opSnyona B a BrugIODuOD & oenb opdeTStsa] B Orta, DLAsnpujossy Dp spINeIRA Tb mre eneD ZS roa 644 conte Agctadensel + Svat Esse programa visa atingir trés objetivos principeis: 1. fonecer, pare consumidores que podem pagar um pouco mals, pro. datos vegetais diferenciados sem residuos de pesticides e, no caso de produtos animals, carnes lives de horménios é anabolizantes; 2. oferecer a0 producor garantia contratual de vende, caso cumpra as ex}. ugéncias da empresa distibuidora; . sumentar a participagdo nas vendas juno ao consuraidor mais exigen- sramente no momento em que & Competicdo no segmento de dis tribuigfo se toma mais acirrada. 4.3 Adequacdo do produtor rural as exigéncias [A propriedade rural pode fener parte do novo modelo estabelecido no am- biente dos agronegéctos, reconhecendo a importéncia da integracio dos diversas clos da cadela produtiva, A propriedade rural deve ser encarada como uma verdedeira emprese, bus- cando obter conhecimentos acerce dos mercados ex que opera e aumentando 0 relacionamento com 0 segmento industrial ¢ canais de distibuicko, ‘A adequacto do produtor rural As exigéncias imposias, pele agroinddstria pelos canais de distribuicto, reforca a idéia de que a mudanga de postura dos produtores rureis deverd ser ampla, O mercado exige eficiéncia em todos os seg- menios da cadeia de produgdo. Com raras excecies, a incorporagéo de priticas gereaciais e a plena inte sgragio de produgio rural as necessidades do processo de transformecéo indus Ural ou de distribuigio estéo longe de ser usuais, Nogées como planejamento e controle da producio, gestéo da qualidade, reduglo de desperdicio!, logistic, desenvolvimento de embalagens adequadas e outras técnicas sao em geral ainds vistas de forma limitada. E crescente a subordinacio do setor produtivo ao poder econdmico localiza do fora das porteiras. Essa perda de autonomia tem se agravado recentemente devido 20 crescimento do movimento de fusdes e aquisigées, que confere a0 segmentos pés-porteira maior poder econémico. Por outro lado, a pexda de au tonomia deciséria nao € necessariamente prejudicial, porque ela pode permit 20 empreendimento rural cert estabilidade econdmica, planejamento de inves ‘mentos, redugdo de custos e perdas, bem como atualizagéo teenolégica. Fla pode yuando © produtor rural no atenta para as questbes de nas principats cadeiz+ de produe gris. Verifca-se nesses casos ‘estéo aptando por wm vincul= (0 impacto dessa realidade vem ocorrt joculturs, avicultura, ia e os canais de distribuig «lo com os produtores capazes de se ajustar &s condigdes exigidas que possuam Economias de escala que seperem os limites tradicionais ou agreguem valor aos sels productos. A solugéo para esses produtores passa pela elaboracio de estratégias de vie- pilizecio do agronegécio. F imperativo que as produtores adotem o processo de sprendizagem de todo um conjunto de atividades pouco usuais nos modos tradi- ciotais de produco. Além da urlizacio de tecnologia e novas formas de organi- zaco, também é imprescindivel trabalhar com a gestéo do empreencimento, 5 Estratégias para empreendimentos rurais ‘8 para 2 insercdo em uma cadera produtiva ¢ a escall dE viody Eis dos Watores deters istes Pare 6 eécoamento da prod cializacio dos produtos ¢ fungéo do volume de producio disponivel. No estabelecimento de uma estratégia pare o pequeno produtor rural, deve-se Bilcslec blames Isterntinachodo.gue progurir, Esta definigdo & CfeDEle fg com base em tres fatores: recussos dispontvels ho Smpreendimento, vocagao natural do produtor e condigdes do mercado, conforme ilustrado na Figura 10.3. cONDICoES Recursos IMENSAO DISPONIVEIS ’ 1 oan San ops sme 30 emg ep ouy ou anzpemag ospSouasBo 0 p09) “CIN YK 'VAOLAOH 231 serepe> sep matica ou ozs 3p fe}Fojunm opUuRISEpSM “ep “TV VANS "NVI a, * soxoinposd ap Joo x S0po3 exed i109 19s no ‘Sonny pup ¥ exsodstp reise 2 diofoad ou Sue -anq pred jauesaxduro ogsta 9 oxtradus “eSuerapr] id o1ppau o “efss rut 9809 wade Y soumd sep apeppoxd rep agdnssard sod ‘epezruvi0 195 @p 193} “oquerans ‘sqeins ssiomposd sousnbad so aaUIRorluowos9 2 EOI esnannse waq opuend eusos¥dY ‘ovseDofau wo somnpoxd op ‘opeosse vption 2p 1apod ojad sepmia8 oxSeateroramioa wu suaBeuen waasaid p ‘nb opep ‘soumsut cop soSaxd sp opsnpat -p anupariedy ‘op epanb jaassod wu wensjsuo Eyes ep Sequzouose Fy “e[eas9 ap soxes awuoPodoxd apod w “sopeasaad sobtiras sop reuopprodoxd renmuarad o> ops nsas op wqiared a oxSnpord ep sedeya seauarajp ula yp as ogSedronzed ‘ong JoU[sur 9p ss9=:9Jo apod oxtsored epyo anh o uI09 eplafoatsap 2 woaxed ‘opss00 @ aluoureaimppxe aBunsor as opt opl09e © onb 9 owwourepUELIE 1s ode ov opSelar wre SSUBrOIEP Y “omouRpUaDIdEa OP Teuy ap sto0 wico sofed ops soSuaas $0 ‘sopersoxd SOSA euaored gu sozuerenuca saused sep eUMUUaN,“sox19D38 sqeuomeiede sosinsax so 9 oupegan 0 urBsitD “ey2oTed un op OPINION UNL or SUBUEMLIORE SopPATEGMSD OBS Od assap suUaoTed sey ‘afou ‘opdopes vss3 wraaijeusi03 anb soxenu0> sopeioqe[> 198 wosop ‘souues sop opbutedas p sosrsared soe remiosse umq svprafoauia soured se soqte8 wuoried “ard opuenb sosiuope ayuouios 9 Teusie[q ouSepor wun 9 rumored Y “sozsn9 S02 oupeqen op opsezreuoryes wp oreut 10d epezyeas 9 dns ap serape seu vtigueutind 9 opSiasur 2p souesop Soaou so eTaxyua esta vq “saiompoxd souanbod so wxed auuramye;podso ‘epenbape oginjos euim eitissaidai ogSeztun8s0 ap wigs vssq “seuaoxed ap eularsis © 9 Banloqo9 oBSe ap seuLIC} sep EuIN A most ‘ouisianeredoon 2'owstt neposse Good ‘euDoxed :seunt0y so1UDI9}Ip Gos 1eP 2s apod BANajOD ode Y Lk 16t ‘S90 prmasey 30 smo POE ‘NostO a, opioid “Sdnor® yo A1eays 249 poe spo08 ajgnd :uouan aapeyo> a fo oy 94 sp epequrdug ue openisapy) ove sodoxdssmuma suanpoud spopun 21gos ODS ep Oper Vp -soxquiaur stewep ra sep ovin2ax9 sopo1 xed ayuaur p 198 mea panoqoo ony soreouryduioo ops ‘oupnu 14 seigrense seise ab zenneyua onpssz03t. pod sepepiatre,gnorvaunajoattasap 0 9 soinpord soe 0/24 ‘eaa[OS OpSe ap SeULio} $e uredeasap 9s syenb sep ‘seiSpiEnse eA fe ania rexdo apod jeans 1oimpoxd ouanbad o‘ompord o opayed -oatayo a gure o anb soosu so @ sapepzumrodo se omoy mag ‘orteunpuaardusd nos 9p 2 ‘segSempuod a sazorey op onunt pene ered 472 -soucios swap sop apernauasap assaanso 2]9 a5 outoa “apepuare ens e setiade epuayjo ‘oumstos ap sorigpy sou sagSeiaype sv 2 op z2z2tr op oBSion9 ¥ ExOUs {2m Sasoinpoud souanbad sop vaneaytufs aed usp ‘vonad 2 epidg euapy SP opessave 3 dea Spit Obsisep ap epemior v ered sapSe ‘sieima saioif pold souanbad sop apyngulagritetir® Spi BE 9p siyoughtiad Ths se 4 opeovau ov Opes grs9 20303 o1Lo0I O “Srpuaie8 soprane suns seu awwoureranp wero}aitt anb ‘saromnpoxd sop ser 2 Rossad ogstiaup y sopeuo pear somrauiaf@ opuesn{uo> ‘orony op osou safduaTs E jeden axep jena owaumpunardu wm ap osszons op aayeu y “uNSepsHES 80 anb sopepuan uaueqen fess cquatnypusaxdura owanbad op sowesBa1ut $9 onb anueytedun 9 passed op onuaq =pepoudod eu somnpard sopeutusiey ~P loo reyjegen ered opbisodsip e as-exajad sarompord sop opSeI0 WaT O ae seoquguode sagsrpuod @ serrowastag ‘sovtouredinba ‘ene "HD ‘ojos zowdnpoad ap sauorwy Sov oxtadso1 urazxp Staaquodstp sosmnoa2 50 sft ap eUisigis 0 rammed - MasmpUVERRD 949 648 cents Agrinonat mente, sem relagio com 0s demals membros da organizagii, do compartilhando & infia-estrunura produtiva ¢ administrative existence em cada proprisdade, © pool é uma associago informal, que aparencemente ¢ caracterizada por relagées frageis entre seus participantes. O sucesso dessa forma de organizagiy reside na relagio de confianga estabelecida entre os produtores e ent estes ¢ © lider do grupo, Os produtores se sentem mais seguras sendo reptesentados or um produtor mais esclarecido e com maior poder de articulagdo junty S¢ industrias, Esse fator é muito importante e representa o principal mot ara os produtores aderitem e permanecerem no peel, ainda que possam obter melhines condiges, comercializando sua produgéo individualmente. ‘Quando 0s produtores estio organizados em grupos, o volume de producko é maior Isso facilita a negeclago com a indiswia, que geralmene prefere reali. Ja com grupos organizados. A ocorténcia dessa forma de organteagio é bastante comam ne citricultura, Nesse segmento, as dificuldades verificadas na comercializacéo da producio mo. tivaram a eriagdo de grupos informais de produtores para defender seus interes. ses comuns Mesmo contando com uma expressiva participacao de produtores, a forma- ‘lo desses grupos de agdo coletiva tem ocorrido apenas com a finalidade de venda conjunta da produgdo, no atuando nas demais etapas do processo produ. tivo que também afetam a zemuneragao final do produtor rural. Assim, cuando possivel, recomenda-se ao pool que assuma outras atividades, como a aquisigio Ge insumas e equipamentos, 0 arbitramento de seu uso, a busca e a difusdo de novas tecnologias. Sob tais condi¢6es, o caréter transitério do pool pode ensejat « constituigéo de uma forma de agdo coletiva mais desenvolvida e permanente, tal como a associago ou a cooperativa. Associativismo y As assoclaches de pequenos produtores representam em alguns segmentos do agronegécio outra forma de acdo coletiva, uma estratégia fundamental para ¢ permanéncia destes produtores na etividade. Esses organizagées buscam superar Giffeuldades e gerar beneffcios comuns, como no caso dos ganhos de escala obt dos pela comercializagéo conjunta da producéo, redugiia do preco dos insumos, utilizagio de méquinas e equipamentos de forma compartilhada, possibilidade de assisténcia téenica mais presente etc ‘Uma associagio de produtores tende a atuar de forma mais locelizada e pos sui uma estrutura organizacional geralmente diferenciaca das grandes coopera: tvas, Nas associagbes, a incidéncia de tributacio é menor, concozrendo para & redugdo dos custos para a manutengao administrativa, ‘Um exemplo relevente dessa forma de organizagao fol verificado no segmen- rode produgéo de leite. Nesse caso, 0 associativismo também contribuiu para a formasao do capi 3, estabelecenco vinculos de confianga que permitiram 2 organizagio estabelecer redes de contatos, troca de informacées, cooperagdo entre associados e, como conseqtléncia, aumentar 0 poder do grupo.!® A associagio de produtores mostra-se uma relagéo mais adequada aos parti cipantes por envotver um niimero menor de agentes e possbilitay, assim, maior aproveitamento das potencialidades individuais e maior dominio das decisges. associativismo também permite maior confianga dos produtores por ocasiéo da divisdo dos resultados econdmicos. Cooperativisme Armais significativa forma de agdo coletiva, tanto por sua organizacio, quan to por sua relevincia social, é 0 cooperativismo, Dada sua importancia no contex- to das organizagdes procutivas rutais, este tema é abordado mais profundamente no Capitulo 12 deste livro. 05 principais itens que diferenciam a cooperativa de uma associaséo podem ser observados no Quadro 10.1. Quadro 10.1 Comparative geral: associacso versus cooperativ, Organizacio Assoclagio Cooperative Objetivos Representacéo, defesa e Prestagao de senvigos aos organizagio de seus membros ‘ooperedos. Néimero minimo de | Duas pessoas fsicas ou juriicas| Vinte pessoas fics memoros ~ Capital social Tae he Cotas-penes Forma de gestéo | Cada memora tem um voto | Cada membro tem umvoto Comerdalisagio ‘vila no provesso Execute 0 processa Retore dos Tilo hi cai csio de assent resultados 0 @ estas Da direoria Proporcional 20 capital sibscrito No hi Conforme defiigéo de aserbiia Fonte: Adaptado de Gedlch E GERLACH, FR. impectns do asciativsmo na pecudra leet paulieta: esto de eos, 2004, 15 p,Dissectagho (Westrado em Engenharia de Produgio) ~ Universidade Feders! de Sio Carlos, Sd Caulos, iS | cuofenmqze ap epepriaissod 9 vougredswea ‘apeprniqnywoa woo “vorsyy wouaseud ‘ens ures oampoid op owuzumonir 2 ayuuad stod ‘auurarya 9 opidys sew ous -eztperpiomio? sp ossanoxd 0 eure opdeziuosped ap seuuiou ap ovdezqEn Vy ‘scanpoxd sop ovdeztTefarou09 ap ossaooud 0 opuennoip ‘S208 HD SOBA smOpe ¥ easipEDeTe 9 BistoxeA ‘ogu y ‘939 seSuaOp 9p BDuPsNe “auerTY ap pBs0}00 “7 osad ‘oqueuna © as-wazeyat ‘opipuios 0 Baz Sagzped =p 085% sooStpuoo ‘opseumeut ap nex rnads9 s[ay, ‘opezt|uparewio9 canpoad © a1qos stesaj sagSeayroodso wey ‘0 TU sopjajoaua soiuoSe so anb vied sopioapaqeiss os sey soanpoad sop syeuuon seansraise: -e9 sep saodeuioyur we 35eq wo9 vppayaqerse wpugrEya2 eum 9 opiped o ‘ou “tog ‘trenesoide anb eSuarayp wp no eSueyaures ep ogieqeas exed ovsped o sopereduio opus ops sommpord 50 “soanpord 801 mab 9 wpugIUde 1 ‘ureuoioiodosd anb surwioo sour seopstsaioere2 se inn opezteal “soos nssg “segiped ap oxsounssfaqeise OTe epeZtuarU 9 apEPIMaYIP ES “ogSenrepsrauios & a ‘nb minutos wefenduyy wun ap eugene eu opuennsar ‘Soingoxd sop apse “aide 9p eurioj eu apepysionrp pum wia8 ozbenats wasq soprunsuo> oongnd op mppupinxs ap nes 0 Woo opsooe ap a 90] ¥1s8I0 ep oBbuny we ‘aavaTATEUEI -ax sopruolzajas aiuauspero8 ops OWraIUT Opeatatd OB sopeUTIsep somnpoxd 50 -somnposd sassop oxSuoysupp & xed sopeznan ‘saqaped ap epugisixe ep oweunpaquoasep op oBze: tuo muswTedutd 311000 osst easipeoure 2 winfo1¥a opeorou op Saumsoo 2 sosn sou astq oD FOpEDyES “sep opu9s RA ‘opeprow ou miruPu wy ouInsuo> exed somporxd 50 > owserquoxpel ap seunow ap oySezt *Y somno ania opepatidord vp woisy ‘pmannso-eyuy ‘opidupe 20s v opeoram fomnpord ap oda :owo2 savory Suna ap glopuadap sejap opSepposse up no seARBUTAITE SeSSIP BLUR ap BYLCDSS Y oybnpoid ep aused no epoi ep oxbezteaisnpul (2 2 fovbezmprazsuos » owodsuan 9p sepenbape susepequuo ap caadusa (« ‘soinpord so aaoqgssep ered ovbezruosped ap seuuzou ap oxSextnn Ce uoqea ap opSedasle 2 652 ‘oydurexo tod ‘an 2s-wwapod ‘ejoosife oginpoad ex ‘eumsep 25 anb v opvarout ov soporosse wipqiuta ‘Teurue op oyeWE op 2 osed op ogseunniaiap vjad asureraur meqe-spd sopepmo so ‘bynoed Up os89 ON sapepyqessod sa “yeuy zoprumstioa ov omposd op opdngrnsip & 3 oyaureuazeme 0 ‘aodsuEN anue oduiaa 0 zei9pysuo> aaep opepuaLianar ogSeannew ap ovuod op opdEUTt sp soon _anp V “ope9x2Ut Op sapEpIssavat se no sofesep soe 2 oampoxd op SEH fy os'epas wa opendorde stew onrauiou 0 wiuasaudax gouged vu anb “eh spotuod op o¥buujwanop P woo opyur ura wig ‘sereBaa sanpoxd sop apeprenb op opSearasoud » wued oogyio o1mouou win enuaserdax 19d 9p 3585 Vy eure ofeureur op ose og seppapaqo 195 wianap wipqua Seorubea SeadepuBUIODd: Sy "HOHIOD # 9 SoHE ‘uajop ap opSeande & anua BDUpIED dp opofrad o eA19599 ‘OjTuraxe 10d “oWOD ‘eumno eped ap seayjoadse seojungn Sagbepuouoser se sepeasasqo 435 WeA2p ‘sganpsuadstpuy wor2s seisa 9p ose> ON “seat sUDURISAAS ap OvsEZT AN v UEC -npor no wasusdsp onb seameurayye Seti) jaasodsyp wBojouse eu sepedsnq {ps uraaaq ‘@pepyjenb ap sopiqaosed a sooasuynur somngine so urmowordurc> OF ‘anb wuioy fe 9p sopuniaya x05 waadp jeune of>uetH 6 3 sreIND SOIR SO -areqe sod Tew 1d ep osvo ou ‘a eauqoo-sod sopepyn so woo os-urex noua a oginpoid ap 805 sms apepacidod vp exnuap ‘onb somuaunpaoord ap euanbas wun v asapaqo somnqine sassap ovsua1go ¥ “sompoud sop oyseqsox spepouadouroy ‘otfmeusm ‘opSealasuon ‘eusore ‘oqes ‘eInIX=) 709 OW. ‘SOOES ‘uingune so as-treoeasap ‘epiqaozed apepytenb x OBSePPx te “FO}UQUIIOY > SamIeZ toy ‘soopojaxBe sop osv> ou owo> ‘sdjap pUpSne fo ‘SeurusnaA 9 seuysi0xd ou apepimenb y ‘ompord op epiqanrad > ssasuynut apeprenb » ogdejar ue sex0p sumsno3 sop searnensada se Japuare yeyusurepuny 9 ‘Teun sompord o Bug -opape ouioyay um ap opSuaigo & 2 [er1UaD anf 0 “sagsern sessap opSeunqaios euun no sazopmumstiog Sogou xer0ds09un ‘sonyja9dso 5 -nsuea ap sepsared ¥ 1epuare ‘eyexstxe opeosew ou ogdodippred v opueyure no opusatosoad ‘soantiadwo> syet sompoud so 2euz0) zesia eprgo WSSE OBEPUAT app y “loprunsio> opeasaw ojad sepeuyBeun no sear ‘sapeprssa9au no sofosop 8 Tapuore axap ogdeouarsp eSsq “oRdUAIGO Tl OST ap S9p! -ausoz9p sonsuigt02901205 50 ‘oBSepofou ap 19pod ‘seannpoud sereped seu ogSrasut ap apepfoeden soTeUH SeUL “sajon unos stem sazomposd annua warlajon ove ap SeuLI05 SamUBrEHP SV samy = upHDAyaR=D 9S9 652 Geto Ariadne + Butihe Mercados mais exigentes sé admitem a comercializagdo de produtos ¢'sssifcedos de acordo com padiées reconhecidos 4s nortaas de padronizagde criam uma linguagem tnica e transparente pata todos os participantes da cadeia do produto, As possiveis discordancias entre comprador e vendedor podem ser facilmente arbitradas, uma vez que as informa, Ges podem ser verificadas e medidas. Para as industri, atacadistas € de varejo em geral, ter um produto, prove: niente da propriedade rural classficado de acordo com padrdes reconhecidos significa ndo ter um custo edicional para realizar estas operagGes , s seguranga de estar adquitindo um produto com as earacteristicas deseja Por esses motivos, a padronizagio dos prodiutos vegetais é cada vez mais uth lizada pera desenvolver e diferenciar mereados, com os padrées Sendo utilizados como ferramenta de gestdo, cootdenacio do sistema e seguranca do produto, B. Embalayens de transporte e comercializagio of” Os produtos vegeteis in natura utilizam dois tipos principais de embalagens, © primetro, denotninado embalagem de transporte, é wtlizado para acondicionay, transportar e, muitas vezes, armazenar 0 produto, desde a colheita até as casas de embalagens (packing houses). Em alguns casos, os produtos também podem ser transportadas nestas embalagens diretamente do campo para a dis'ribuigao As caixas wiilizadas como embalagens de transporte slo responsiveis por sig. nificative redugéo na qualidade percebida ou na qualidade intrinseca do produ. ‘Além dos danas externos e visiveis, tais embalagens também contribuem pare a redugdo da vida titil dos produtos nelas acondicionados. Estas inadequagées referem-se a:!? jens6es inadequadas: devido & altura excessive das caixas, os pro- dutos das camadas superiores pressionam os localizados nes cammadas feiores, causando danos mecinicos irreversiveis;, + dificuldade de higienizagio: essa situagio ocorre principalmente com 2s caivas de madeira, provoeando aumento da contarninagao dos prods; + aeragio insuficlente: a redugdo das trocas gasosas permite o actimulo de etileno, hormdnio vegetal responsivel pelo amadurecimento dos pro- dutos. Nesse caso, as altas taxes desse horménio aceleramt o ritrao sou siuouesIawoo stasjuodstp Os 58 ope anb ‘soogjoadsa somnpoxd urepuewiap anb stepos somratBas uraspKg “sopryssaoau soqupumsaait $0 9 soxsn ‘0 oytomomr epeo b opueyeae ‘aquoureatssarSoxd of-92e) 24ap 2 sormpard snas sor ‘Jo[ea ap opbeBarge ered seaneusayye selapa se o1uare 401s9 axap goIpoad Q “oye esaxduro ep seonspiarsezeo ‘ompoud 0 axqos saoSeuzoyus ‘odyo8o] w10> o] -magr tm ap ozdetio & opunnauy‘suoSepequte sep orafoxd ov opesodzcow 298 apod ‘ore ep axzowajoau9s9p o ‘saroanpoid ap sogseDosse sep ose9 ON stoAzyeqtua s& ojas sajduns umn opueuojaype ossaooid a1se reDr.y urapod sezo%npord sO) ‘wsosdwo ep ossaons 0 ered aruezzodun ossed un wiuasaidez roieu ep opSnunstoo v 1eyeqeyy, “TetowepUTy wqrENsS EWN as-eu4E, eanpox foe J0ea ap ogbeBaite @ ‘sonuaBixe steur sopsorout Bune 105 oanalqo 0 2g ‘sepuoa sep ox(8 s0¥eur op oBze4 uo sumo op 23:009P | ‘apsptaneznye oseo 2ssaqi ‘canperd op ovt'> ‘ovSnpoid 2p oss200:4 op opbejau “ap Pu sjeoos propod epenbape seus wiSarenso & ‘obaid oped soxnpoud so 940059 dnb ‘epuad exteg 9p oonjgnd tn e Zepuaye elas oxsalgo 0 ose “erBple nse Bss9p fossaons © wed YeIUSWUEPUNS 9 OpRDTeUE nas OP S¥ORSaIDRIED $0 z0>.TLOD yunsar sfeur ‘run od ‘2 ‘oanisinbe sopod zoyeur ap opeorou um e sopbuyisop O85 soanpord saiso anb 7=4 tum ‘on soto ojad epeoypnfard 29s prapod apeprniqestax ens ‘OpSezije>1aII09 ap woSseu soreu 23 opeBaife so] 10,eur wo> oinposd 0 eroquTy sopyoto soisno enue opSeyar ep esopepmo syeu asT ELE um epiiixe 9 ‘oednpoxd ep opdearyeuiampin ap 2 sueBojaqua ap saqiesayy ap ‘seo of ‘soapwoyr\s sonantrety sox apssooou ops ou ‘Soauped 2p osm op oso oN “SOURSsooau souTaUnsant soe as-IFajar sooSNSaY sep BUD se ied susedaid as a eySprense essa v sepetoreyax sag5ursax stoajssod se xe5U ‘2nap soonposd 0 SopBA 9p avSEBAIBE ep samuaLioD9p so}yauag sop zesady ompord ov sagsepuswosey sompoid so seuodswen ap ex7obul ZoyToU & 2 soxta102 80? ‘sotaus sop euyjoose w ‘opSingmnsip ap stentizo sv 2 omsauppusaidura nas o antu® pupasip B rexapisuoa atreriodsit g “sopenbape scons/Boy somaunpa: xd opt -ope ‘seanpoud sna soe zofea ap opSeBaue e zeiwoutojdanoo axap zoinpoxd O 69) remy one resets 2 | ‘oxy “1008 ‘rstg OBnqTH “e LNATORNYE SRIOMMLAN/NIVHD JOOS TEDV NO SOITEBINOD TWNOIDVNYAINY = 20x Sy sarqeaton 29 ony yp Uanwteg SUORDESUEA TeIIDANIED °C gt 'STIAWN SED ‘SUVS ypinsnpuyos8e 2010s ow sepeonaid seaenisturmpe 2 stenuara8 statu Inpozd s010s © Bred estes a eaxosge romnpord oanb ap 9 eanDad snparosBe axarqure ou sepezsan aumarromsenboyy syour ops 298 ou aIUELLOdUNT osINUT fas sTHPUALOR sexUsUTEII03 ap OF er0quig (29s Sopepyssanau sens a saittoz0y snaS “ean -upoid eyp29 wp sama soxou ttoD Zoxatt0D # essed ogSnpoxd wns vayT somupa anb em Jomnpozd o :steouaia8 seiuauTedray WoD 0181000 JOFEUE « ‘samia8pxo s(our sopeorour ura eugueutiad ® a ossaDe O ata sad opefaiBe 107ea soTewr wo ompoud o :sopwareur sorow Wd opbEnt fopSnposd e sompssaoou Soumstt 9p 9 wumid-vupiew 9p opepniuenb P ‘eSeinBas sie Wwo> T30a,eqNs aomnpord ov asjusted opSxpuco essg “apeptane ens iejoniT09 2 sefousyd ‘sana sopeurariayap op ontiap ‘apod sonpaxd 0 a oprutjap stet 9 Op -vssmoxd ompoid op oDeoI9U 0 -oRpaid e xefeue\d ap apepynaissod « foduay op o80] or saruessuo9 syeur sobard bo wpruew sopezreinsnpin seanpaxd so :soexd ap apepriqeisus 1oUDU! « fopSmmqunsyp ap [eae o woo arratteroNp epeztteas z2s 2pod oeayeprawcs e ‘ompord nas o xezyfewasnpur e opuessed ‘apeplane 1s exponen zommpord o anb epipaus & :sOLIpeUTEAt 2p oBSEUTETS « p ead a ompaud op auodsuen op apepnpe P apepnuenb renbpenb ap sodsp as 9p apeprrqissod ja opeatats ou sompoxd p sontoudinba ap on ‘s2589p opSapojoo y "sens -adepe ap apepyoe} vlad 7 ‘nua eprpingp argeiseq as-enuooue opSeztreLasnpun ap eunzo} VS sedjod 9p opduasgo 8 optasta ‘sen ap ortauressavaid ot 213000 ‘uno ‘ornpoud ou seopsy sagdes03[e seanzoyusis sod asezyreiveseo 2 oWOUESSED “oud as-eupouap storaaa soinposd sop oBSeztTemsnput 2p wUEIOy eNO y re apeprfenb wap a spew ureSed anb ‘eptar exe Op sax -Spnutnstiog ap oproram 6 waparsage sopessasaid oitomeumtnty sompoud S0) ‘epuoa-op-cruod ou ‘ovSearasorde sowjouu 9 wottvanos xorwar‘sagSrayau sep cumnst.> 9 osedaid ou ap =P—Reid sureiosse ‘OssIp Wipty Te228aa op steuo}opanu sopepyTONb se uBArasa7d 9 eDugiede zowour uevuasaide ‘iorets opopiad tan x0d sopearostion 25-19 7NeU Upped ‘sopessaoond arrauneMUM sopeurmouap urpare: ‘Somnpoxd 5955 (656 custo Atel seh produtos, 0s custos envolvides com a tecnologia necessérla para produzios ¢ a dificuldade de acesso aos canais de distribvi¢do, Também contibui para esse desequilibrio a falta de escale de producéo para o atendimento das exigéncias de industrializacéo. Dependendo das rezdes deste desegutlbrio e da possibilidade de supers las, ais produtos tornam-se, sem dtivida, excelente alternativa para 0 pequeno produtor Assim, uma alternativa estratégica é direcionar os esforgos do pequeno aro. dutor rural pata produtos diferenciados com maior valor agregado, cisjos mer. cados ainda néo se encontrem t&o bem organizados, isto é, produitos fore do segmento de commodities. S40 exemplos de produtos diferenciados #8 piancas Inedicinais, condimentares, corantes e carnes especiais, como de avestru, jceré, capivara, peles de peixe ete Podem se também associar produtos diferenciados @ marcas, Nesses casos, enquadram-se produtos com aiributos especificos para determinadas finalidades, is como vegetais tecnologicamente adequados para conservas ou Sut e hort igas com maior vida il, destinadas a restaurantes e supermercados Um dos riseos associados aos nichos dle mercado que muitas vezes eles so atraentes apenas no inicio da atividade, quando a oferta € baixa e 0 produto é ‘uma novidade.” Em outras situagées, as 1628 vio além de um modismo passageito e os produtos se estabelecem definitivamente no mercado ‘produtes ‘orgénicos, cenoura baby, tomate cereja, rs, alface emericana, acerola etc.) Os produtos orgénicos exemplificam esta situagio.” 0 impulso pera a pro. dugio orginica brasileira fei dado pelo interesse das grandes redes de super rmetcedos, uma vez. que esses produtos so diferenciados, saudaveis e atingem tum pitblico de maior poder aquisitive disposto a pagar por eles. O consumo de prodtos orgénicos nao € necessariamente decorrente de consciéncia ambiental. A freqiiéncia de consumo desses prodiutos é semanal e regular e a motivagio prin: cipal para sua compra relaciona-se & satide pessoal e da familia (© mercado interno & eresvente e est aos poveos adquitindo a maturidade necesséria para superar as limitag6es inicias relacionadas 8 irregularidade de abastecimento e & pouca variedade de produtcs. O mereado externo zemunera ainda melhor o produto orginico, resultado de maior experiéncia dos consuri- 5 e de consciéncia ambiental mais amadwrecida, Nesses mezcados, jé ex sélida estrutura de certificagao, que garante a qualidade dos produtos e a dade dos produtores. 2 Como, por xemplo, ne producto de over com balxo tear de colestezol, Do ponto de vista econdmico, a producto orgénica apresenta vantagens in- discutiveis em virrude da possibilidade de diferenciagéo dos produtos. Entetan- to, S80 necessdrios investimentos iniciais que precisara ser avalindos dentro do cenério de cada propriedade, Além disso, a agricultura ongénica representa uma mudanga de filosofia de trabalho e nem todos os produtores se aéaptem a ela, Pata muitos mercados exterios, a certificacdo inclul exigéncias teabalhistas e so- ciais, tals como réo-emprego de mio-de-obra infantil e remuneragio justa. Entre 06 fatores responsdveis pelos novos nichos de mercado destacan-se as mudangas nos habitos alimentares da populacéo, conseqiiéncia principalmente da falta de tempo para 0 prepato e 0 consumo das refeigées e da preocupagao com asaide e a nutrigio.2* Um exemplo dessa situacéo aparece no mezcado institu. ciomal (food service), tamto nas grandes redes de fast food, como nos restasrentes tradicionais, que oferecem producos cada ver mais diversficados e saudaves. ‘As redes de fist food representam um mercado atreente para os produtores rurais que podem planejar melhor suas atividades téenicas e econdmicas. Para se tornarem forecedores dessas redes, os produtores precisam atender a uma série de exigéncias, cujos pontos fundamentais so a qualidade e 0 cumprimento nos prazos de entrega dos produtos. A cestratégia de aproveitar nichos de mercado néo pode ser ignorada pelo pequeno produtos, mas deve ser analisada com cuidado, consideranco as altemna- vas, as restrigdes e as recomendacGes apresentadas 5.2 Estratégias para empreendimentos rurais de grande porteg? Para os empreendimentos rurais de grande porte, destacam-se duas estraté- sias de produgio principais: a estratégia de redugdo de custos e a de diversfica fio de atividades. A, Estratégia de reductio de custos A redugio de custos pode dar-se, sobzetudo, em funcio de dues variéveis bésicas: a escala de produgdo € a adogao de alta tecnologia. 1. Escala de produgdo: a tradicional utilizagéo do pardimetro dimenséo fisica da propriedade para a definigio do porte do produtor tem mas- carado a questdo da excala de prodiugio rural, ‘Dara mais detathes sobre tendéncias no consumo de alimentos, ver os trabalhos de NANTES, LED, KANESIRO, M. A.B OLIVEIRA, 5D. de. Tendénees no eotsuno ce alimentos, Marco fm Pouta, p. 3658, 1999; NEVES A. F etal Alinenta: novos tempos e conceitos na gesto de ‘egécios. Sdo Paulo, Pionsia, 2000. p. 21-36. Le WR COPIADORA =" 00g weOSanpa ‘oEED OFS sopencieyes soe iorpSou0.80 op 97999 (798009) 0 °NWETNOVE "BEET Of Buriog 9 ep ose> o cepepmpqeazises 3 somourys sop whuesn¥9S 49 DT OUVEOYN "Of ‘SONYA se Temsnpunsi eum «sn 08 sopssnde wpnouoce ap esoidpg,sqe varopZ op gofngdeg 0 304 SAUpEap SEC EE warajsuen 2 owweteito7eUe anbrod 211020 ossy “sourpnood ‘ua0s919 ® 9 opSnfono wis 10d renpsuods=x 2p vurmnoad Bu Opnyoiqos ‘stems soteunpLsardur Sou BAN x9 wer ogbeusrosuy ap eiBojoudar Ep OES: fp spuron 9 paduoo v en ox! $0 “onaumpuaaid ouig} souproedoriv stented 50 “ap lop exopenyey eauaumeasay ommoo ‘eugnoadeafe wu TeusnuT vp o¥SE2HTAN Y ‘afay 9p 2 =4109 ap Bupnoad e ‘oydurox rod ‘ou09 ‘soogpadse sezmaajos ap urepagauing as pf ememadorBe ep sontoudes sun ‘at 1¥ “scoped saxoxés 8 SepIBinp seoSnios a sewrexBard ap wey eu fina sopepoudord wo eanpuioyu Rp oRSopr eM exToxzeq ZoMeu Y ‘esibsod ap sontteo wa no exnsnpty et sepi2ans ayuaureuugoar ‘efoqounero 2 oBseuLIO; ap BYBOIOLDA EP auiaumed uid ‘soo5enour sep a uaq Papuan yes somposd apuress © -apoparidoid wns 2p apepiarnpard smmisume a oduray seyue8 1ompord oe wrenmiayssod anb segSeaou ap apues8 cama apepruend eum faauodstp wat jem 2 30) opinyona ap sopuyt exreseq sorduraxa ‘sodurea 30 stor wy sien sousupuso.dura suse eYEopoUIan exe ap oBSOpY “Z yeanz ro;npord apuez® ojad epeiope 9s B wisps ‘wuusout vp souex8oquy soured ows B[2ns9 ap Sejurouade @ oxSnpoid ap YES wus oysn9 0 stod ‘par Bppos9 ap eTurouoDe vu BpRAO ‘ap anbors owsow © aAnUeUl as os} exed 9 SeION, ‘osn ouspd o zerodzonun aly ap jozrfgn as seuade siod ‘ompyiit end ‘quaanme 0 as “orueranug “RsoDo apepredes ‘oon o niaume sos 9p ORR] Ww SHLPIp seI0y OxO 0d sOIEN UM eeREAN peed vaxp syeut sesodioout‘ordurere 10 “soympoxd sop oxpati oisn> oP ‘oponpar ewoprodaid ogu sare apeppedco epep wun ep oxseatiun sofduuts ¥ "8S 0 apepioedeo ap osn o WIO) EpYBLNILOD 495 apod OBL B[BOsD ap BIWOUCD® compexd op orpalu eisna op op’npar 8 opuesepsuco ‘sopearoUH sonnadsax 2 Sot npoid snas go ered Bapgacuiea opSnpoxd ap Peas B AeulUIaIep ap opSednsoatd axduas eyuan soinpaxd spuead 0 urepuny 9 “Wwissy “oprozeur ep sobaud 659 jen oenpeiateronen 9 meus ‘oe 3 ogSnpoad ap sazovey soe sopinqune saxojea sop asttaptradap 9 SMaIBIp 3 ‘02 ‘x wpe WH ‘opdnpord ap RUE EDs v at TeIeISAp OUESSAIAL 7 WIPAINRY, ‘opdnpord 3p eTe9s9 9p fey aqwanbasuo> v 9 rompord 10d sexaitay se22A 9p oxeUuNU op ovSETaX OUI p bfios omlauemaey ap edUiaxayIp w Bred anreurUarep J0Vey 0 ‘oatlewo4 “20:19] Jpeg saroinpord ap OroUIn 1O}WUE ofed pesyiéxe 195 cea BUBpOd 9S ‘OANp fous oquawreanyeg ap eSuarapIP [aajssod & ‘epepEsanpord UP WAV “sounua8re S103 1b op souaur sazaa stos spure ‘sesuew OY‘OTO't $sn wed [Puo|2eU 2ommpord op onitaureIMIe; 0 ‘Sa95;pt09 SeSSON| “Ow jesuausr omroureanaey zoreur o reagmisnf vzed ayto_yASUI sour nip os “e195 opmpord eu owaume assq ‘s—u/z0mposd son anpoxd/sony| OTY'T ap messed yeuoDEt eIpg CBSnpOsd 283y Bp g ataqRaINba 95503 (S9UI/eDeA ‘apepiamnpard e anb as-optramnpy ‘9 emagserq apepiannpord sousu vod epeoyjdye 128 apod eivor ‘6 soymeg 08S ig a1 WW 3p opedepy santos ee ore iaanpond fod eas ON SUEITIE io zo Sf) aINpOIG 62 Op BBG [_ eeeze ont D eugacar op pau OFSTpOAG fd ‘GamRawn oni] OyURED! Op BpRU OpEPIAANPOA Vent Ts Teanpoxdepy a] se5eA Bp pau OSU z za {poor i) seiamnpend p o1paw OmUIDN cove ‘coos Tse 900" 1) se HI SP OIAUIDNT Bagueay BEE Baa4o1 OBDNpOAG Wp FEPRATIEISEIED ‘unsabiy ep 2 se op B12) eupmed & aus enurouor oeSeIedwOD EOL 8124CL souptadie sazomnpord 204 0} 2our9jut aatoureameaytUBis 9 aifoy ap soatatisesq soxomnpoxd sojad 0} 1ppun omuoumeaniey 0 onb EO PIEqRy, Flt Zeatosqo 96-opod “ojduiaxe OWED ‘operadse owouresny *8] 0 ‘ormourerressaaou “wrozeyiosaade opt sapeparidard sepues8 se ered soanout Sop um as apod opinposd ap wluose ap vijay y "woRUIQUODe opbeZtTqeA wns eupssooou ewan opinposd ap Byes Bum “(opporsUl ap $905} seaypadsa seoqspiaivere> sens 0d ‘29d puoisy eee) BSo | | | 660. Genta Aro A identificagio eletrinie de animeis se apresenta como uma solucéo vg para atender a essa necessidade, Esta ferrame armazenere reeupare significative quantidade de infocmagées sobre ohistorco eo manclo dor ann A identficagao eletrénics de animais tem sido a opcdo que agrega mar ame’ cia administrativa & propriedade.27 feats _ Outro segmenta que se beneficion da informetizagio foi a inigagao, 44 exisem egtipementos contolads por computador que poemiten ieee callada eo tempo deveedo, garantndo melhor dstbuigdo da dpc coy fertlizantes, Go da agriculture de preciso pelos empreendimentos rurais de porte também merece destaque. 0 uso de satélites e mapas digitalzacos permite celcular com precisao os fatores de produgao. Essa tecnologia permite 2 redugéo de custos ¢ « racionalizagao do uso da terra com melhor protecio aa meio ambiente. também sistemas informatizados pare levantamentos topogréficos, que wm 0 mapeamento da propriedade, anélise econdmica do coninamen- , Fecomendagdes de corresfo do solo e adubacio para vitiasculturas, otimizageo na formulagic de rages e andlise de investimento e lucratividade ‘em pomares de citrus. Apesar de todos esses avangos pontials, observa-se que 0s produtores ruraisnéo tém sido suficientemente agels pare acompanhr a cres cente répida evolugio na érea de informatica, incorpotando a signfieetivamen. te aos seus empreencimentos Ne biotecnologia, as sementes geneticamente modificadas podem constituir a base para um novo modelo de producao, Embora existam dividas sobre seus «efeitos, nio se pode ignorer sua importéncia na andlise estratégica tecnolégica. __Um bom exemplo da inovagao biotecnoligica pode ser encontrado no setor avicole, com excelentes resultados. As linhagens desenvolvidas bioteenologica- mente possibilitam a obtengdo de um produto mais adequado ao desejo do mer- ado consumidor, com proporgéo maior de cares nas partes nabres das aves, tais como peito € caxas. Essas linhagens também epresentam um ciclo de produéo ‘ais curto, o que eleve 2 reatabilidade do produtor Outro éxemplo de inovagio telacionada & biotecnclogia pode ser verificado na produgo de melio, Foi por meio do desenvolvimento genético que esst fru- ta conquistou o mercedo externa, com sua polpa mais espessa, aperé.cia mais uniforme e sabor mais agradével. Bssas transformacBes s6 foram possiveis com uso da bioteenologia. Foram desenvolvidas plantzs com folhas mais eretes que permitiram a wtilizagéo de maior densidade de plantas por éres, maior uniformt- dade de maturagio ¢ uma colheita mais homogénca, MACHADO, J.6. 6. A adopto da idenecapto derénica de entre imento at um. estado multicaso oa peeuisia de corte 2002. 129 p. "Engenharia de ProdugGo) ~ Universidade Federal de Sto Caos, SEo Car na gestiosdoempreer fre (Mestrado em For fim, deve-se também destacar a crescente importéncia da difusto do pro- .ess0 de inseminacfo artificial no melhoramento genético animal. Essa pritica oferece ao produtor rural a petspectiva de ganhos de produtividade e maior ren- tabilidade econdmica Empreendimentos rurais, independentemente do porte, tém a sua disposigao diversas akternativas teenolégicas. Para a escolha ea adogio da alternativa mais, aptopriada, concorzem o conhecimento, a ponderacso e tums detslhatia andlise da relaglo custo beneficio de cada opgio. B, Estratégia de diversificagdo de atividades 0 grande produtor rural, em geral, dedica quase toda a érea de sua proprie- dade ao cultivo ou eriagdo exclusiva de um tinico produto principal. As demais atividades produtivas, quando oeotrem, sfo exercidas sem 2 escala mfnima de produgio comercial. A dedicagao exclusive a um produto principal submete o empreendimento a um riseo maior, seja pelas variagbes econbanicas intrinsecas colas, eja pelo risco climdtico, ou ainda em razéo dos proble- Além desses motivos, a dedicecio exclusiva promove desequilforis ambien- tals que revertem em aumento dos problemas fitossanitarios. ‘A dedicagZo intensive a um produto princtpal nfo apresenta somente aspec- tos negativos, oferecendo tamibém 2s vantagens da especializacio, produtividade e,sobretudo, da escala, O que se recomenda é que ele néo seja exclusiva e que 0 empreendimento sea flexivel o suficiente para comportar tima segunda atividade com produgio acima da escala minima. Essa prética pode reduzir riscos. ‘A.anélise das potencialidades de produgio nto deve arer-se exclusivamente & produgdo agropecudria. Em certos casos, também € possivel gerar rendss na propriedade com atividades nio agetcalas, como lazer e turismo rural. Esses ath vidades vém ampliando sua participagio na renda dos empreendimentos rita, conforme demonstrado na Tabela 10.4. esse contexto, destaca-se o tutismo rural, uma das atividades que maior crescimento tém apresentado dentro do setor nacional de viegens. Atualmente, existem no pais cerca de 4.852 propriedades que exploram o turismo rurel.2® Comvém destacar que, embora essa estratégia seja utilizada mais freqiientemen- te por empreendimentos de pequeno porte, & wina alternativa interessante para grandes propriedades, 3 ABRATURR, Dados preliinares das proptiededes ros 2004, Disponivel em: anaueatayque opinpaxt ‘a1aBu0 ap ogbeaytruapt outon ‘0 We soaou opuessng mpqures seu ‘oeSnpard “so. 09s “sole ns 2p rexBpag apepesaHREN - (oRNPOAE 2p «dyp1 00g ‘omed or$ 9p openeg ou emu our op OFSEL cosuunpuvads rp POpEAMNGI! WDE SAARLSE ae rarqualeg wo opens) orden eqns ep sued e oprasa wa wuenbad x sepenbape sepepuane optedorsatas sauauios owt ‘sompord sop oBber> aupragtp & ered sopeuofpanfp 19s ufaxap soSzojsa 50 ‘gu0d ouanbad 9p scmuSup srpardulo eid “SeamaeWranye Sevuarapp we sauod saiuarasip ap sez01mporg sepeuopiodasd apepraqessa 2 apepyrqeruas soreur ep e20n wa ‘upstvap zopod ap epzed atuanbasuoo es oxinpoxd ap Bape ep saad 30 u109 cangnpotd ossapord op opssa8 ap seonprd a opSe}poBau ap seuuzoj sexu alsviod -s0d 3 pid sowuouidiss £0 wo> opSojronze agdu anb 'Tefoseuoo 9poptyuar eaow ‘sap opsuaasduroo eu ‘opmiaiqos ‘apisar af ‘sepsnjoaa aataweIua/yns OBIs9 TS big ou anb seppndadorSe seoquspa seu Buuoaua as ops eUa|goad jedipusd O ‘epfanpar aneiseq 9 ossaons ap aoueyp 8 ‘SopeDrau sop ogSnaduos esuarur e rewayua ered seupssanau a1usuTTear welas seSuepmU sessa anb sexpaive was ‘sazompoud sop apmme ap ebuepmut vlad anaurenes ~ss09u wrpssed jemi onvowutpuaaidure op oBSezrgetA ap sapupmnayssod sy “esmu soanpord op esnano euidoad ep @ elas Yoytp sreur ebuepnun w ‘aWaumaARAdLE “sronsorduia svonsyosoerts suinsse urestpord stearu somvatrpusadur> so ‘orranuos assay ‘sagSeui seanvayyodis sjeuasnpuroafe seagnpoud se@pe Se opuoduy wiga jeuoToTIMsET 9 cormguOoao;Os aItaIqure ou sooseIaE sy steuy sagdvrapisuoy 9 ee son9Bou sas ure seuoypeur sezy[ear v essed anb sompord op resresaiduua opsta ep © 3 opsymsa: g “epepauidoid ep sopepiane steurap se exed ope wonpud wssop oxtrauttaatuos o anb opow ap ‘opeurerap sorpfau ap oueld um 2p opbectar 2 ‘oietmatoauasep nas o exed ‘aie apepiane eacu W “srepuaLa8 sepeproedea ap atips wun Jaxfoanasap e yams oppsaidus o mznpwy 10d ‘oyzoUNTp teardrop apeptaninaduroo ep ogberdue v exed ynqenuoo wipqumea ‘sexjavex Sep ‘cuaune op wpe ‘Tein oust op oBdeue|dumt v anb seDeisap anerodta 3 Tot 61 ‘oF a‘ “eanwurane vpuey “opuNER “ATI “IOS sey s'95 S661 sens Seivowrpuaaiduie sop epuas eu Sapepyne sep jenyuariad opSediued b'0L 8PAEL emi + mseeiaty ona Z09 ® (664. cents Ageocural » Buchs Beco. Zrempitique ¢ expliqug a egrapégia uslizada Por.um.grands empreendi. «mento curgl.de sua regizo. he 11 Ziabore uma proposta de diversificagio de atividades para um empreend- mento rural de grande porte. : Bibliografia AIDAR, A. C. K, Admintstraro sural. So Paulo: FGY, 1995, (Série Educago Continsa day CELA, D.; PERES, & C. Caraccetizacfo dos fatores relacionados a0 sucesso de empreen- dedor rural Revista de Administragao, Sao Paulo, ¥ 37, 1° 4, . 49-57, 2002. FARINA, E. M. M. Q.; LAZZARINT, 8. G. A pequena produsdo e o agribusiness. So Pato: TEA-USE 1998, Semindtios. NANTES, J. BD. Gerenciamento da empresa rural. In: BATALHA, M. O. Gestdo agroinduse trial. $80 Peulo: Atlas, 1997. p. 490-514, SIDA, J. G. da, Potiticas para 0 novo rural bi ECONOMIA B SOCIOLOGIA RURAL, 26., 1998. 1998, In: CONGRESO BRASILEIRO DE, fe Caldas. Anais... Pogas de Caldas, ‘TUNG, N. H. Plangjamento e controle financeiro das empresas agropecuérias. So Paulo: Universidade Empresa, 1990. ‘VILCKAS, My NANTES, J. F D. Planejamento das dades produtivas na agri rd.), Gestio inzegrada da ‘Sao Carlos: EDUFSCar, 2005, WILKINSON, J, Cadetas procutives para agriculeura fa Lavras: UFLA, x 1,2" 1, p, 70-89, 1999. ‘WEDEION, I A pal 2008. Revista de Administraséo, brasileira em perspectiva. Revista de Pottica Agricola, out. FUNDAMENTOS be AGRONEGOCIOS H | SOE LNA e} PCCM ERO ICAU eeeoeesee Petia isla org eee o* ZhbL2r seu ‘som Od1dVUDONIE!e GAYTOW 2 ASVAINA | anug ug panu/qseig ou ost, {1061 ap o3us23p 2p oe = sea" Ht apusod suNOyUE eUOREN etree BUF onSAdAG TREE epuoweog twapooasky Z SEE, ezouoy : eonsnqey“L seomyunyes oBoyeyua wed sooypuy 3388 or or sseusngpty 9c09-y20-Se826 Nast ayEzOTI ‘tO ‘SAY NRL aBs~"pa e —olpEay NOREEN / soRpSHOHTE ap rounENpIN $$$ rin fy, Cosera ‘as ‘oasr1 op unopsesg eureD) (Carp) opbeonqna tu oxbefloqeaeo ap syeuoroeussnuy cope a ~prt ogi 3p song eae pay LE Scena cpne wT wer ee et “Y's sony waaupg &e 2002 x see de arneesls + Aco AGRADECIMENTOS © ato de escrever, por si, jé é engrandecedor e nos traz muita satisfagio ¢, poz que nde dizer, vem junto com a felicidade e 0 regoaijo de ver uma etapa vencida, Pois bem, tdo isso veio acompanhado de uma dose de earinho ¢ de compreen- sido por parte de pessoas especiais que me estimularam a transformer as enotagbes de aulas em am texto que possa ser compartthado por outras pessoas além das classes de alunos. ‘Agradego muito a essas pessoas, assim como aos colegas professores, que lerem a primeira versio condensada, comentaram-na e apresentaram sugesties, como: Eduardo Souza Seixas ~ Administrador de Empresas Guilherme A. Vieira ~ Médico Veterindrio Ttane Nogueita Nunes ~ Doutora em Letras Lenaldo Cindido de Almeida ~ Engenheiro Eléitico José Ponde Jinior ~ Eeonomista Sérgio Nobre de Andrade ~ Engenheiro Agrdnomo Sou grato também aqueles letores que, de diversas partes do Brasii, me locali- zarem e me estimaularam & continuidade deste trabalho, ampliando-o e informagbes nele contidas. =a Du NE VAS CAMPUS 15 JUBAZEIRG | SAPP 13 Epeoe Agronegécios: Conceitos e Dimensoes 1.1 Agricultura e agronegécios No inicio das civilizagBes, os homens viviara em bandos, némades de acordo com a disponibilidade de alimentos que a natureza espontaneamente Ihes oferecia Dependiam da coleta de alimentos silvestres, da caga e da pesca, Nao havia culti- vos, eriagdes domésticas, armazenagem e tampouco trocas de mercadorias entre bandos. Assim, passavar por periodos de fartura ou de cazestia. Em cada local ‘em que um bando se instalava, acoleta, a caca ¢ a pesca, féceis no inicio, ficavarn caila vex mais dffceis e distantes, até um momento em que as difculdades para a obtencdo de alimentos se tomnavam to grandes que os obrigavara a “audar sempre de lugar, sem fixagdo de longo prazo. ‘Apopulagéo humana era minima, por exemplo, em torno de 4 miihées de pes- soas hé 12,000 anos, comparada a populacio atual (2010) de aproximadamente 6.826 milhdes (ROCHA, s.d.). Aquelas pessoas tinham espago a vontade © aspi- ragbes rudimentares. A natureza thes disponibilizava gratuita e espontaneamente tudo 0 necessétio. Como passar dos tempos, as pessoas descabriram que as sementes das plantas, devidamente lancadas a0 solo, podiam germinar, crescere frutificar e que animals, podiam ser domesticados e criados em cativeizo. Eo comego da agropecudria ¢ também 0 inicio da fixacio do homer a lugates predefinidos. ‘uauz04 0 anb oxnpoxdl syew our Jos anb uaa yen Tem wo0Y 0 Bf9s nO ‘seas -sod g9'9:1 ap 9 opbeyex essa “oLog wa (eupgin opSejndod stew jem: ogSepndod) svoscod gpT saoo3seqe exed ("Ip Sopesye> ‘ovenasea Ried syeLiaTeU) steAgisawtoo ‘opt soinpord sozino a sowatulye opurznposd jeans orour ou vossad un enspxe “eqpaum wa “Oye wa i as-eneysuoo ‘sozoumu s9ss0 opUEAasGO “CP's ‘VHOOL) OLOZ HP soguIE 9zB'9 Bred pS6T LHD SOOKE OOO'E aP OPLESsEd ‘sou og s0wppp $001 noogdnp aqwauresned ogdeindod k ‘Terpun yaaqu wy CUT IpqRI) sour somsoun sossau sou F'g9T BAKd soOKEUL o'er 9p essed ‘eaneruasoides souomn some ‘eureqan opbeindod y “010g wa ssoym #91 Died OF6T tio seossed ap sanyta ¢T sepeUmsa ap mpes eueqn opdendod e ‘orenbua ‘Q>6T ap soanmauen souls soe opuewiorer ‘saguIt 6° Gz ap [E02 0 10g ered as-opuewsnsa ‘saoupin g‘T¢ ap 212 Q00Z ap UE ou» seossad ap soa Z'8c ap exe exapseig [ean opdemdod v‘opst wy ‘OURAN Fou OU soUDPI Sex SEOs -sed op wxe1v 900g We 4¢'Tg ered OST ap our ou g4e"TE BP opuRssRd ‘sapepl> se ‘eed a6-8up 9 [eins pul op aes @ noSatIo> ogdemdod e “EsEIG OP O9e> OH ‘sour 97, sown] sou opntsigos ‘sremn: sopepoudosd sep ennoworsl B aMUOTITEIOL ‘opm ‘So0(SofouD91 sobuean so wico opnyoiqos “ertoucoa0m0s Ep ORINIOXD Y opp8auor8e ap oNaau0D Z'T sanugtognssoane asenb wies> ‘UHssy “wHeAeTss09 -auanb ap opm ueaezrfennsnpur a trermpord squouane:d sopeparidaid sy ‘soanod ered sezanbus 10128 exed 2 somnpoxd sorzno @ oeSeujumn 1 exed auasozanb ‘ps ouo> [B00] ou soprzmpord opt suaq sundie ap exdusoD eaed eneo91 sexa8 ap onfiafqo woo ‘sepenuarazp ogSnposd ap sejeasa wo “(sezno no seINSe “o8n ‘oumny ows) yeprawto> apepinne Eun eyUTIUOD aIIRLUTEIEF OfppOU I5y ‘sepengp ou: sopessed & warayar as ou s 5p Sousa yy pie WEIL -2000 s9fg ‘sonbuj3uo| yaupartiane Sessa “soquaumye ap opSnposd axed soannse sow sepipasuco ‘sear seuonbod wa opngo ‘exo sasopetfeqant sop oiusisns o ‘eanqeanmose ap opoprad o semp ‘zeonde ap 025 casey onnssesty ce A -npoud ap sepusze sen “scanposd soonod weseduoo 2 ‘seobeuiojsuen sense 2ayenjout“(sonno 2 ovltay ‘our ‘of ‘zoare) zexuoune eDuprStsqns =p somnpord so urermpord Soxrevaoyew 2 seurenras seydord sens weyun “exrapeu v ureye=39 tussy “sompord sozino ap epennua vonod a sanuapanxs ap oydera8 eonod wo> ‘ownsuco ap 2 oednpord ap sopepize op oxopduio> wn wa sejep Pun eprD exe -roysuren setug[oo ap ojspout 0 ‘sted op Tg ov!Bay EN “AUER 204 unIsse 9 ‘soszam ‘pany wo opSeuuoysuen exed oyuous soanposd ap ogSeorqey ered opesn exe amb ‘par spSe-ap-PUED Bp fefareMLa 0 ‘sapSoayuon te opeUios jeu “souNMbe 9 sane ‘sours ‘senno 9 sedyeyroy ‘seanyy "EOOIPA 11 “opfjay Zour :oduray ows OB -od jeans person epea ‘syer09 seumpy ap Opes Ox ofdtiaxa sod ‘see ON (syeunsnpuosBe) stexnisnpuy sopepune moo seupumd sopepiane sens ureaesSaiuy anb sapeparidord se sunuzoo trerg “uretATa te anb sop0a ap emupA\oaqos y seUpSsODaH ‘soNTTaTD sogheps 9 seman setspa too ‘sepeogrsrenqp onus wera syeans sapeparrdoud sy soma ‘ongnur urexa opbeotunttion ap ofeut $0 “oeSEALastO9 ap sent ap efauppoESUE Tod 2 ep opSnjora eonod e ‘exmunsserut ap epupreo te ‘odemdod ep epedse opSmamayp vamaureoiseq wetey SOIDIEy S98, -sayuapynssomne 19s ¥ no sepe[ost aiwoumanerd soxraazqos e ‘sepepamuroa seuanbad owasaurno ‘sreanu sepepaudoxd sv oduway oymen 10d euexeuoranption scotsossty soorurquos20m0s sozeney SUNS ‘apepissanou B 8 woody @ too oprooe opueansaxs @ awuowesindwe opuopuoade ‘staypsiaa wexe mnoad 2 emamMoUge y outenb sepeaiisiantp sapepardozd op “opsnpoud ap opou oP arajor as nib ou sepeDttarafp steUt se peprummnao optreunios “exzan eUIawoy op OeSexy ® WO) soyos ap oxedard (08 (Gersodutos sonno 9 0912959) soazuy8i0 sqeyayeUr tod sagheqnpe se Ow:C9 ‘sajdusis oxnw seoquspr ap owsoun are “Somiay oamnus wiex9 soo!Boqotzan sobuEAe 50 “epaxnjo souj antoweoumuodss wzamaex e anb o opuesmar ‘eaneAnxo oo ‘U0, ap tiezaarxaiqos seupMoadaaSe sopeplane se ‘sour ap sareypn: ERIN pear « sevcety ap saan Aa 4 Rundemenas ce Aarcegss + rao rural de 1940, Essa relago se torna muito mais dispar, considerando que o pais é tipicamente agroexportador, Entéo, atvalimente, quantidade igual de pessoas no ‘meio rural tem que produzir muito mais para abastecer o mercado interno e para atender a uma pauta cada vez maior de produtos para exportacao, “Tabela 1.1 Populapdo brasileira rural e urbana, 1940 4.2010. Milhées de pessoas Anos | Pop.total | Pop.urbane | Pop. rural | RuravTetel | UrbenarTotal e) 6) 1940 130 282 68.45 31.55 1950) 188 331 6378 2000 138 3241 18.87 2010 wean) | 2890) | 15,03 (67) Botimatva de pojepto ituagéo é encontrada na tecnologia. O avango mos 70 anos, provacando saltos nos indices de cade dia, € obrigade a produair para mais pestoas, principalmente no que se re fere & produgao de alimentos ¢ de outros produtos provenientes da agropecuéria. Assim, as propriedades rurais, independentemente de seus tamanhos, cada dia mais: perdem sua autossuficiéncia; passam a depender sempre mais de insumos, méquinas e servigos que niio s&o seus, provenientes de fora cas propriedades; especializam-se somente em determinadas atividades; ram, Keedentes de produto e abastecem mercados, As vezes, muito pee necessitam de estradas, armazéns, portos, aeroportos, softwares, bolses de mercadorias, pesquisas, fertlizantes, novas técnicas, tudo de fora da propriedade run conquistam mercado; + enfrentam a globalizagio e a inteacionalizagdo da economia Entio, 0 conceito de setor primério ou de “agriculture” perdeu seu sentido, porque deixou de ser somente rural, ou somente agricola, ou somente primécto. ‘A agriculeura” de antes, ou setor primatio, passa a depender de muitos servi- 05, maquinas e insumos que vémm de fore. Depende também do que ocorte depois da producfo, como armazéns, infraestruturas diversas (estradas, portos ¢ outras), agroindilstias, mercados atacadista e varejiste, exportagéo. Cada um desses segmentos assume fungGes préprias, cada dia mats especializa- des, mas compondo tm elo importante em todo o proceso produtive e comercial Ge cada produto agropecuario, Por isso, surgiu a necessidade de uma concepeao iferente de “agricuitira’, J4 ndo se trata de propriedades autossulicientes, mas de todo um complezo de bens, servigos ¢ infraestrutura que envolvem agentes diversos e interdependentes. Foi analisando esse processo complexo que dois autores (John Davis e Ray Goldberg), professores da Universidade Harvard, nos Estados Unidos da América, em 1957, langaram um conceito para entender @ nova realidade di agriculture, riando 0 termo agribusiness, © definindo-o como: «., oconjunto de iodas as operagbes e ransacées envolvidas desde afabricagaio dos insumos agropecudrios, das operagées de produgdo nas unidades egropecud- ris, aid 0 processamento e distribuiptio e consumo dos produtos agropecudrios ‘in natura’ ow industrializados” (apud RUFINO, 1999). Otermo agribusiness espalhou-se e foi adotado pelos diversos palses..No Brasil, esse nova visio de “agricultura” levou algum tempo pata chegar. Sé a partir da década de 1980 comeca 2 haver difusio do termo, ainda em inglés. Os pri ‘movimentos organizados e sistematizados surgiram de focos, principalme Sio Paulo e no Rio Grande do Sul. Nessa época surgiram a Associagdo Brasileira de Agribusiness (Ahag) e 0 Programa de Estudos dos Negécios do Sistema Agroin- dustrial, Universidade de Sao Paulo (Pensa/USP). A Abag teve a intendo de congregar segmentos do agronegécio, como: in- sumos, proclutos agropecudtios, processadores, incvstrias de alimentos e Mibras, distribuidores e areas de apoio financeiro, académico e de comunicacio, Para me Thor desempenhar sua missio, criow © Instituto de Estudos de Agribusiness. Bsta associagio passou e representat mais os interesces das grandes empresas, obretudo ‘multinacionais, produtoras de insurnos ou compradoras de produtos agropecudrios. (© Pensa foi formado inicialmente por técnicos (professores) da Escola de Ad- inistragéo da USP, sob a coordenagtio do Prof. ofgeny ig oxpure ‘esi “v tz sarossajon so ursoy OU tsp SaVsDUDA WD S04 coum onpune ‘epi V aI 38089) ee rad ‘siqugpane =9pSuy weg 3p ofa ule aentanstea 9p 20]eus FES md OPED oy sexes 9p sopoyt -ad sou soxteg stew 9 exjessonuo ou sopeaste sfew ‘sobaid ap sagSerrea + sogbeaydam seundye wioSins osst we) senuersuoo soueus no sjeut wepeueUuniad anb ‘sepemoexd sepeparenb seu owe op ofto] 08 ovbetrea apuesB gx oBt ‘opou ossoi8‘ownsuO9 Op OPEL OP HF “opie urs ones ‘cebapod a we =p sopra oo sopewseeSempost sp rypunge ap Sopoyid ‘eas no “eyjessaniuo ap a eujes 9p sopoued opuesuosaide ‘opi8s1 epe> ap seanginyp sapdxpuc> sep avapuedep 9 cupnoodaiseozSnpord y ogonpoad ep apepmeuozes T'T'E"T sopornaesnuour suaq sorino 3p 1d ep welouoxesp & anb ‘eupnoadorSe odnpoxd ep sepeppgpadsa seumndye vin sepeniesaude ogres ‘oppSauox8e op oxrou|puans some eed, pupnoado.8p opsnpoad vp sepoproyivadsy 1°€"T sjepsnpuroz3e seureIsig £°T -urBins ‘anspro ap werex{ap somoZodos8e ap sosit soe, “eanad openstUNUIPY Sensiattapy a:tewos opuaoaueuLied ‘SopgBouoisy ap e se1s9 ant . 19 sopeduwayy sopmasd ap O9|PPA 0 NOL DLA e ‘DONT ep ¢-quIEZ pee epee OBSeaTTIqeH Woo ceSensiuTUpy ap oudenpers ap sos opuELD ‘sores sexOLeU NAP sopoa “(OasN) oBSeanpA ep OF 1, meseergs sapson ors “YANN ep SD9s-0 04 su put # amb x94 ‘suveyutonuoo wel, soneRes $99 208 ys 015) ovSesoUpY 9 oapWoD ELBERT NP MURVNAS Ui epewAREL “ace -os64 ‘masiy mag ofs meg sa Yer 0 opamp exmatueo 201 “yzav RA DEEN moDUsINg aN VAY sausuestseg ope ‘seg we anb ogSimnsuy BIse fog ,666T WH {Oa) SePURED 9 eojouD9y, ap apepmnarg eu 9 ‘2661 UP 'YNHVANN bu miBsns cofMapere ojaUH O ered o:soSauarSy 0 1eAg] 9p ‘wsodoid exyeumtid e ouadns ousua ap sapbmansu ap [aaqu wip “eye we BpUTY "uOUTy ap ssouns asor ojned oulougrae oyaquaaue o aitowyedpuud ‘soowps soxno ap ssedmngzuos ® oung| asap xomne ojad seperapy ‘segssnastp seuinSip a ste20} steUr0) p sagdeoyignd woo ‘68/eR6T ap soUE sou “(uBeas) eapLY EMIOJOY 9 OFSeFUIT “emynopay ep eyeiemag ep Joalu we wreMBins pinynouo owIoD syet OBL 20), 88 0 repuatia 2s ep apepissanou B a1qos sagssnasip sexrounad se ‘emqeG EN. “wupysiaazun opSenper8 ap yaar wa ‘SorDoSouoa8e ap saroqiadns sosmasop opSeLD> 8 too optiemurns ‘syeus0f sou 2 sonar sozay Sou opeiope » o1fE2e 18s ¥ eSaUCD SolopFouosS0 oxara 0 "O66 ap epLogp ep apeisut upunses ep med B auOLIOS “opesttuals omisous tm ap ovbuay Pwo Sopo., [Dusmpujodso ouosHs 8 svojMguaDz0UBD soyepDD ‘JOLIN y ‘ouITDI So pure no ‘so!soouzae tred sonBmuod o wed aueMuperasy| oxSnpeN ENO ‘sur uxa owsay op ogdezrtnn v axqos soosstiostp se serex Wez0 oBN ‘ssunng.BD xed sonpnoadorie sousepe> ap auiou o wereson apre ste anb ‘sqeuzof sunsye od antsnour ‘epezsfeiewe8 euzi03 ap opmope Jos 9 sqnimniod o ered ovinpen Rs O96T AP ePEDgP & Lpor asuoMNEsnerd nossaAenE ssoujnqsD owLs= ‘0661 W2 OpEoMgnd ‘oaozsoug ssauysngusp o pLusnpuno4so oxazduuoy oinap 0 qos ‘sono @ if FON omtougiae orayuo8ua op oxayj 035-237 ‘euso) 6 axqos ennenuasaidar srew ogSeoygnd exauusd owLoD ‘E661 ap o}euL ap gz mi “(zeqV) Tey opSeNsTUMUPY ap PxaTIsB1q OBSEDOSSY ED ‘ogSer eu opuenjnsax ‘(byesa) zomang ap zim eanajmaLBy 9p soLDdng Peosy 9 (aan) P0519 ap peropey apepiszonmuin *(eym) seLAe ap jerOpAg pep ‘sSuexopif @ gos ‘seupiBy serouaID ap sopepisrasmin seped opezepy onratuy lo “feia8 we oon gd op ovSedionred g eituzaqe ioveur mop @ ruEnoadafe oeSnpoud ered oppajoa sieus oxom8as wn reuD 9s 9p papenuad eum aaroy ‘Olt assON 8 Pundanentede Agosepte + Artie necessidade de infraestrutura de estocagem e conservagio; petlodos de malor wilizaglo de insumos ¢fatores de produgho; primes; * logistica mais exigente e mais bem definida, 1.3.1.2 Influéneia de fatores biolégicos: doengas e pragas Tanto no campo como apds a colheta, os produtns agropecuétios esto sujeitos 20 ataque de pragas ¢ doencas que diminuem a quantidede produzida ea qualidade dos produtos, ou podem até mesmo levar & perda total de producto, A ocorréncia de pragas ou de doengas assume importincia com relacio ndo sSomente as perdas diretas dos produtos nos locais onde s&o produzidos ou comer. a vUnLnUlSSyuN 30 svuninalsa | woovssapoua pee rawopauusnt | wsiewn || wsnow L_, ssuoawnsnoa | 1 seem samen soppzsisty 1 3 pp a ogjeded ‘jaded ‘sopedyes @ o1noa ‘ourauiop ‘wut ‘oonpBioU9 seuraass soe seu OpSeLUaLNpe ¥ sepeUINsep ODU “sosad 9 wnsadoi8e up sopuntio soinpoad ap ogbuarqo @ woL1oou09 Pp onun[Ko> 0 9, TEIMOUIFY OBN TeLNsMpUFOABY eUAISIG .opSemroume ap opSimy vp oyuaumuduins 0 ‘epugnbosuco ia ‘9 sameuaune soimpord sop oxSmainsip p29 oBdeuL0s WaLieotIOs anb sopepiane sup onmfuod o 9, TeUDLITEOUAY EWaISTS sumf9s BaloueUI EP So-opUIgga2UOD ‘,TROWITY ON ‘wus, 2 (V¥S) ,IeIUEUTTeOIsY Buss, anua seSUararp aqaatcn p! opdeaueumy ep ernsnpul up wirapseag opSepporsy e “E661 lt “AI otunsse 0 aezifensta Jo¥Jour opupanatgo “({'T runfia) emresBoxnyy win sodozd eUayS “I66T WA “opuRnjOna roy sfeNsmpunosBe seworsis ap opSdaduI09 y ‘.souranf sopoaaus 9 sagSppossn ‘owion08 songssooms so18p3s9 80 wouspio0> 2 ueaafo and :nS102 0330 Sownsul zp opSmpoud v apsap oxy un ua sopiyoaus ofesea 9 opo20.0 ‘onumuossaaoud ‘euadro0I"9 2p s20Sni9d0 waEDf sD ‘sopuosnf sop osuawnudns o mnpouy -oayjoadsa ompod wn ap Buysaxivus a opaumssa.oud ‘ovsnpod ou sopujoaua samundorzied so sopen, rood “(¥g9) yoooidaly waasKs Aeypouio op oyeouod 0 oprenponit ‘sjemsapurosdy seurstg ap ovsta umn ie 0 rapuaruo ap opepissaooe e noztosaxde ‘soaxpads (sejonp182 soinpord) soseo ap sopmasa uw ‘Sieqp|op ey ‘g96t wo ‘2 sopepensoxde we10y Soyreqes seseH “2561 ta sopeaqqnd a “prearey apepisroatun ep ‘Broqpon Avy > s14Bq UYor 40d soprsyoattasap weI0§ oBbdsouOD wss0U soMTEGe.N sOxTaUIE SQ “Cove seoniqnd ‘seorjod ‘setopeorour ap sesjoq ‘spepfariqnd) soxentauraydiuoo soStaros + ‘oumnsuoo forsmamnsip + fomsuruazeute 2 osurevoraypuese fouseuojsuen » cxwomessavord ‘omaueayauaq, swauepdord epnoadoise ovSnpord ‘eupnoados8e opSnpoxd g somowyrdns ‘saunas saoSuny se axfoata oppfauo8e 0 ‘wnsse OIstA sseu01q, Pp saitoquanord soon98zau9 sompord o seiqy ‘sere uaunfe so;mposd ap oumsuoo 32 unfaments de Aareneséle + Aexie Entendicio assim, vale repetir a afirmaco: “Esta visto sistémica do negécio agricola — ¢ seu consequente tratamento como Conjunto ~ potencializa grandes beneficios para um desenvolvimento mats lntenso # harménica da sociedade brasileira. Para tanto, existem problemas « desafios a vencer. Dentre estes, destaca-se o conhecimenta das inter-relacses das cadeias produtivas para que sejam indicados os requistios para melhorar sua competitividade, sustentabilidade e equidade” (RUFINO, 1999). 14 Cadeias produtivas e cadeias de valor Na década de 1960, surge na Franca, mais precisamente na Escola drancesa de Organizagéo Industrial, 0 conceito de "flizre” (Fleira = cadeia) aplicade an agronegécio. Como uma caracter‘stica de escola voltada para processos industriais, a com- cepgio francesa embute muitos principios de processos, de interdependéncia e de meétodos. Em 1985, Morvan define filiire como: “uma sequéncia de operagses que conduzem a produgéio de bens, cuja articus ido ¢ amplamente tyluenciada peas possbilidadestecnoldgias ¢ definite las estratégias dos agentes, Estes possuem relagses incerdependentes ¢ com, plementares, determinados pelas forgas hierdrquicas” (MORVAN, 19% MACHADO FILHO, 1996). : ere Ou ainds, segundo Montigaud: jillires sto sucessSes de atividades ligadas verticalmente, necessdrias & pro- dusio de um ou mais produtas correlactenadas” (MONTIGAUD, 19% 991, apd MACHADO FILHO, 1996). tie ‘A andlise defile (ow cadeia produtiva) de cada produto agropeccério permite ‘visualizar a8 agOes ¢ inter-relacdes entre todos os agentes que a compdem © dela participazn, Assim, é mais fécl * efetuar descrigio de toda a cadefa da produgéo; * Teconhecer 0 papel da tecnologia na estruturagdo da cadeia produtiva; + organizar estudos de integracéo; analisar as politicas voltadas para todo o agronegécio; compreender a matriz de tnsumo-produto para cada produto agrope- cudrio; ‘i os ae wu as das firms e das associagées. As principais caracrerfsticas de cadeia proclutiva sao as seguintes: + "Refere-se a conjunto de etapas conseeutivas pelas quais passam evo senda sransformados e transferidos os diversos insumos, em ciclos de produgao, distribuigiio ¢ comercializagao de bens e servigos; implica em divisdo de trabalho, na qual cada agente ou conjunto de agentes, realiza etapas distintas do processo produtivo; do se restringe, necessariamente, a uma mesma regio ou localidade; indo contempla necessariamente outras atores, aléra das empresas, tais como instieuigdes de ensino, pesquisa e desenvolvimento, apoio téenico, financia- ‘mento, promopao, entre outros” (ALBAGLI et al., 5.4.) mais importante no estudo de ume eadeia produtiva é a compreenséo das fuagies € inter-relagdes entre os diversos segmentos e agentes que a compéem, Entendida assim e compreendido o furncionamento da mesma, hé melhor possibi- lidacle de éxito aas agies, atuagdes e itervencdes dos agentes que a compoem ¢/ ‘ou dela perticipam. Mais comumente, as estucdlos e andlises de cadeias produtivas efetuados no Brasil mostram um amontoado de situayées, nas quais eparecem os diversos seg- rmentes (e até agentes) de formas estanques e isoladas, apresentados em sequéncias operacionais. A rigor, isso no completa a andlise de caceia produtiva. O enten- dimento das inter-relagSes entre segmentos € agentes de uma cadeia produtiva é to, ou até mais, importante quanto conhecer a existéncia dos mesmos, Oentendimento das integraces entre cadeias produtivas e como elas interagem também € de importancia fundamental. Cade cadeia produtiva no encerra seu ciclo em si mesma, Normalmente, ela se inter-relaciona com cadeias produtivas ‘que se integram antes, durante e apds todo o processo de produgio, 4s andlises efetuadas para cade produto dentro de uma visio de cadeia po- dutiva, como concebida, leven & possibilidade de nfo incluir, nas inrer-relagies, todos os segmentos econémicas, apés a produgéie. Como o préprio nome di: cadeia rodutiva. Entéo, hé necessidace de um conceito meis amplo, que englobe todos 0s segmentos até o produto chegar ao consumidor e que inclua as agregacées de valores, as fases de comercializacio, a distribuigdo ete. Daf surgit, muito recense- mente, 2 ideia de cadeia de valor, como sendo um conceito mais abrangente, que inciua esses segmentos. -ap ap soiafoxd exed sopnisa sou opmraagos “Dox oTn2—s opaziun opis ura (euo(Bau ase exed uraBepioge ap odn assa “(STUS¥) 2207 soannporg seuraysig 2 sofuessy ap seul “Tay ap stews OFM wraSeprOge BUN 9p 724 ven aap 28 anb opout ap ‘sopeuorneyaxsos seuraIsIS So tupqurea sope39 ‘sroapyea se sepo2.unppthe opow 99 “aNeBureIge SYBUI O1991I09 0 TEI01 9p ¢ ‘wp ‘orpuiti9 9 abedso opeututiaiap wo ‘senrinpoud serop ‘ureuoppersseiaim as 9 urequeds0 as seaunpoud seropes sepeuuLiaiap ap :>1Nabe so sopos oUioa enaueur e ureaUMUBIs (Tay) ste207 soaApoxg sofuENTy 30 ‘oxunfoa op 2 a1Hotr9p\ cna soisno ap ogS:nnp ‘SolLAnKa soitouiBas 8 ePugpuadsp 2959 ap seruiouoda opunnuuIad ‘ceurrs)s 50 ‘ered senjsy searanunso 9p ovdvaytan ap apepmnayssod owoo uraq ‘enna axed Burdists ‘um ap sonpysax seanpoidgns ‘soinpord 9p cwuaurmnoaoude ‘sopepiane sesiDarp se aqua soust8s0195 9p apepstaissod yy anb opout ap ‘seursts sonno wos ovSexBaia1 tu atioureaexo ovis9 “opefost eulasis w oBdeyat wie sop suoTeaueA sy inftg) sobedsa sopeu ‘souroxs}s ana seroupptradoozay uiastKo anbiod ‘aiwatuepeto: ‘uisis opeumunatep v as 1Bunnsor wopod opt solueyautes sagSuna no sosturguose soruaumpuisexdu sanbstenb ‘Opty “roprumstio> opraraUt oP ure -sapso anb ‘opSinqinsip ap somrour8as so ered wanBas sopessanaid 9 SUED sy sjejusnpwjorde seuss sop oaunpoid op> ov opuewsores ‘o25es 2p seotaqgy se exed ovat anb “(onBises 9 sosso ‘su1e9) swsraniD sey a sopessa0oid 3 sauzeo opuexo8 ‘o1eqe ered sookuo8cx soe Sopeusap ogs sopN YO st “ouuro 9 bfos & exed (soqnpe) souinsuy ouro> no saxred 2 sousog exed (soxat ile) soumsuy ouro> sopeziyan 28s ogrop0d uspquier ap a sone op sefues8 stu sopera8 sonpjsay SO “Z9A ens 104 “SONG a souaog ‘Saxred “Sousns ‘sane OUIOD ‘puue ognpord e esed sonispq sounsur so opsanposd sexsg ‘oper ap seouqEy ‘und anos apzigo o[aiej O ropruinsueo opearout o# wULIsap so anb ‘oBbinquAsip E 1078) uraenposd za4 ens sod seinsnpUO: (somno 2 souviog ‘Soumns ‘saxe) reunrue oxSnpord x WO? seunspputos8e se uroo azuwsnfe a soStaras ap opsersaid a souunsix op oeSnpozdl Wo aquemoute peuepeyartoit 9 epson usureianp piso soanpoxd sassop w[o2pshe ogSnpord e anb as-eatasqo‘e[os ep a ougrurop oppRaouge o zesTeue OF USS ‘eannposd ejapeo e epoa opuantoatia 2 sagrfar supeulul -saiap Ue sopemunep ‘Sopezawioyfe sasse e ,steunenpur sors, 25-WweUBOUSP 'sopeauiap sono 3 0 St Optoma» wypeg sop suesty ‘opofauoise wo azueteoyroadso ogy ‘apy Bu outoD sosted sunje wy “assnp> wn outo> so}-purwiouap jaassod = ‘opifas epeusuioiap uiD 48 ante sopesRaIut as-utenucoua sjemisnpurorge seustssosse opuendb ‘orig (cr einBia) sremnsnp oafe seulays[s sosino ap antesnt e a auewow e sea sogSelnsuns wa oULt op 9 bles wp stemmpmoate seuraiss so ‘ojdutaxa soy opemumap odeds9 un ws ‘oppfauoi$e op (serope9 no) seutaists aniua seobalatsaiut 2 sagbeafaiun se meso emooud siensnpujose ssaisnpp sop opmase 0 9 opezauiofse eayruBis s2IsM1 a snpujos8e vulasis o opuEpmass 2° uo ‘ojduax2 10d ouiog ‘soreuewiajdwoo sew ‘soiuasayp seapmnpoid serape9 anus sogSepprsauy se sexe uneoy opu sogidoouoo se sequie wy ‘soplifoaua sual sojad sepeiope seifpranso se 9 seewSofouson sapep sod se opuinppu; ‘ooppoadsa ommpoad ttn ap eiZojopeoroul a ontiautessaD0xd ‘oeinpord e ered segieiado ap 2 saiuediorsed ap oyun(ue> o weziensia“esapu2y) ‘0089 ep “(ereped no) axeyaf ap no ‘preateyY ap vjodsa ep ‘,steinsnpmIosBe seus2y 835, 9p wondo & qos sopensaje olze8au018e op sopnisa so ‘soperuasaide ou1og “PUasnput 4012s wn 9p 4O}D4 ap v}epDD P wsOUeied 2 sounxpad anuDiUDdyfo1$093 oDdse sossudwia $0 > aruiguogs opso.2tuo}S0 sojduns Dum ap op Jo-edns omuuco ourodiico OW p800.uBunD ap jopuar0d woo ‘so}8.0us opupumadon 2 opunae8 ‘waBnion anb sepppnua 2 sosaudua ap onmfuod wm own opnnfap 428 apod sarsnp tun (3p °4 8002 ‘ranLNaA Pde ‘000% ‘Owata) Suery - syes99 seu ap opaisg op emsnpu ep orserepo.t e exe "861 ‘O.LAN SHd07 pnds ‘ounaiute, OTOIS :OOPN YAHVAHIHD 0 souru ons wm oyjou 3 stow sxznpoud wepuLed amb segsopas‘opou 2289p ‘opueraooise “wnnssooou amb op soSuuas a soampaud so sano sp souun dodoud on ‘wattiens ssgsomuo8uo soae sopay ‘oy tunaruase0sf 2 s0;0980u wind oxdaud anrquin ‘sosamuuy sosinzes “oiuod ap soxBojoK023 Sop -voufond srouorsyfd w2a0uafo onb sogSoz 08:10 J0d syponuarsns sq. Soba +1882 sompoid wazeusof anb sono 10d opojodo ‘souibs snes wa Soph cMyFe1 yunuiaiap 19 sypojpasus sosoudue 40d opmmmasued ootwewoge ods rauynBes e 2 zapuayua sonb as mbe ‘anb opnitas op eurprorde os sreur anb e ‘raasn9 ap saobrayay sestangp se any s}e20] soapmposd sofuene 9 s1938m1). ‘TL omen « spetiusty psenaames py 16 Fondamenor de Jgrnepics + rae RESiDUOS AGRONDUSTRIA (essic Toco |. comes DERIVADOS Fapaicas De RAGAO nem outa 7 \GROINDUSTR Faicoriaicos as DISTRIBLIGAO rid MERCADO CONSUMIDOR Bogure 1.2 Integracdo entre siszereas agroindustrias, De acordo com o Termo de Referéncia elaborado pelo Grupo de Trabalho Per- ‘maniente para Arranjos Produtivos Locais (GTP APL),? um APL deve ter a seguinte caracterizagio: “1, ter um miimero significativo de empreendimentos no territérioe de indivi duos que atuam em torno de uma atividade produtiva predominance, 2. que compartithem formas percebidas de cooperapto e algum meeanismo de governanga. Pode incluir pequenas, méidias e grandes empresas” (hitp:// ‘wor desenvolvimetno, gov. br/sitio/sdp/proacao/arrProLocals). resulta da necessidade de melhor entender e de- je e é um aprofundamento da viséo de clusters. isa uma cadeia produtiva, sto enfatizadas somente as relagies e inter-relagSes econdmicas e téenices como os tinicos elementos necessirios pare a competitividade dos agentes envolvidos. No entanto, outros aspectos tém de ser considerados, como as relagdes polticas ¢ sociais e o espago onde clas se realizam, por isso a necessidade de constituicio de APL, ou, mais pre- cisamente, de ASPL. Essa constituiglo permite a efetiva implementagtio de politicas de propostas de desenvolviment interessados, como empreséirio: de servigos e entidades represent Avvisto de APL e de AS! sear as solugées mais vidveis, A evolugao de um APL segue aproximadamente um padrio, que pode ser di- vidido em quatro fases (MACHADO, 5.4.) + embrlonéria: nao hé ainda uma atragio de firmas cortelatas # @ coope- ragio é haseada, principalmente, em relagdes fami creseimento do mercado: inictam-se inovagBes para consolidar economalas de eseala e ha uma preocupacao maior com qualidade, com a comperigao ‘se concentranda nos precos; maturidade: a competigio acirra-se em como de qualidade, Hexiilidade, design ou marca e a cooperecao aparece entre os diversos segmentos de cadela de valor, tanto a jusante como entreas firmas em um mesmo nivel, ‘eas economias de escala no tém mais papel de destaque; pés-maturidade: a proximidade geogréfica ndo é a condicionante princi- pal, eo arranjo pode ter outro direcionamento para algumn setor ccrelato, ministerial a 200, de 36-04, envolvendo 22 etidades ‘ootdenanda da Buster do Desenvalvimest, Indi © GTP APL fo criado por Porta governamencss azo government tela e Comérco Exterior iO) anpul 9 so1onp soBaxders gf enh sopese# zs uapod fap ovexp) ofa un ssa ved “09'000'08 $SN fedaudn> gQg'07 s9pRIe8 ope ‘oie (90'000"000'000"t surensowr ‘g90¢ 9p owe 0 Bied ‘vadag op ‘sarrayar Bax SopeC, “oppRauaiBe 0 opo% ap 96299 2 exopserq opsnpord e epov ap 99°9T OPUEDGRUBKS ‘soy 66612 SH ap 10} eupnoadoze opSnpard 2 code sopeplane sep ovsnpord ep s0}eAO + onppseiq fy 9 yseag op yew) oginpord ep s0qea orgBouor8e op 101 1O[BA OP %L"t 2 sw OP [eIOI OB! : op 421°T taeatgusis anb ‘saquR OoS'st $4 m9 opetAse opbnpord up ‘Joqea o wrexoan eupnaodosBe ogSnpoad @ wrapaoaxd anb soSyias 8suaq sO ‘epefouaBs o op 2p s0'gz 9 ses op fos oBSnPEAd wD sowsor P ‘ Smpoud ep 20[ea 0 2A32 996'9 opusayrusis ‘Seoum OFT'96 ‘u920] Sep onuap oeSnpord out0o eprpusardaioo ‘epnaadorse e aqUaWOS + ‘(Saquyws TLy'€ze"t reasandar ‘SaQuyit syed op 10303 ovdnpord wp 10784 op aye optEIUaNA! sovtee $a une (qyD) TemsNpYIOxBy oxaydiuog op oRSmpord Bp zoyeHo + ssagsnp nsy 9 eyes809 guu0p @ SounN wed g onzenb ong yserq eyu0Uc.e ops epury -tioo sanumngas se wrexofayp 9 “966T 9p oue o wed ‘(aDeT) EH: ap omatiseug osmansu] ofed sopiseu203 sopep so ureesyEUE soqwauodutco soszanrp snas ap ovSed -auoxSe op ogbisodwco # urestyeue anb 59 ops sossease sIeCE epon wo opoBouosfe op oeSedianied v argos sopnasa s0 soar cxpofouore op sompord ap ogs sajap agp auaurepearsorde 1e sov oquEnd ,'SoomwIOUODS sazores sosyno we arb 1m omreiiod ‘oppSauafe ou opesae o8aidata eped ered oyHaumAsaAUt ‘3p 00'000'S $€ ap PIPL apeprssovad & ered WeyuOde anb saapemtasa WO ‘o298 “quoaSe op sojuots83s ops 9795 foqend JoWDu! @ SoRaidura ueza8 anb soorwiguo: sowuios 9p s0 nu9(§aNe) [PPOs 2 oorgHOD onaTonEaseC AP TeUOPEN nung op rpusaj opus sof\oxiu ap opbei8 tnd ware aru>UEA? ‘eauaumpsonut ap apepauenb g oxen ;(seorted ap seoute 9¢ oP rs) (Vd) eagy szuauieonouoog opteindeg ep wizs wioudimo opofouoise 0 -syeII0 soiseS sop opSuosqe v 2 ope08 ofasduio wpeo ered orsna oF ‘soBardie 2p OF “a g asworeyos 501g OU o1ogBsuoABe 0 ena seUeAa[s1 SaLOpEOIpUE SOHDO Gt soeueuyas esau pgraesy 1G OP ste] zaUioD sDYyp 0 1eNAD exe omuoWIlanlsuas zInqlALOD 2 opoU ap avrodns exvoureye opus 2 soaSeniodxo op wanted up a9¢ 2P stew C209 opued “pared ‘eprowioo ebuypeq eu epsuerodust apues8 uso axsyse3q o1pEoUOIRe Q “£0 8p souaus 9p ‘eaneoytuss oonod epure opSedioared wat st1q 0 “ognpord ap TwBUDIOd ounNOUD oF 2 peIpUNEE O;OBauOIRE op soTeA ce awatueanereduion “gra op 9692 ap outos wo ofje opueayrutts ‘Saou 007 $4 9p stow oonod wa ‘6092 ap oue 0 exed “opeurns> toy opoBauaiBe o seq ON, “2619661 “ueuoIg meg ons “nadomo siousna ‘wy Ted -¥ 9 ‘OHTHI OGYHOVH pe ‘ep. ou sogssvosip wo opeosey BroqpOD fey “Og we | coos | x | | reece tee tt te sonauesso;g eversodoibe a | vm | st ze set oginpoid a sours | ee Tinea [| em ST cs ecoz | ou 0561 souy (04) 40128 opm ap opSodiouuod @ (seoynq $$) rerpunw o1spBauod80 op sesuaung Zt epaIeL "T BIeqRL) OPpBau0:8e op ovsuounp & epor ap s4og ZessedeN ® erougptiog wnjsod aywaureaye omommso19 ueywasalde opSinqunsip a oudauressan0cd ap sowautas so ‘onuoueape[ar urzoseimep eugnsados8e oxSnpoid ep @ soumsuy ap Sonatas so ozuenbua :jeuotaiodordsop euizey ap w20saso safe ‘canjosqe owueus {S80 WeyDy sopor Bog “o!v9BauOIBe 0 wagdwto> and scyUOUB9s sosreAID So anid sez0[e sop opSinqtasp & ze7ipensta squewodum cxmnun 9 wpqUIE, “a10z wre opessedemm 103 yf ¢e"1 ejaqez) 8Z0Z AP ue 0 axed Sraqpi05 10d opsiolord ‘oroBauox8e op o3uautzsox9 0 anb rear0sq0 suueyrodw 4 s99uTin £'01 $$ 2p opewinso z07Ra 0 wrsd wentode 9TOZ 2p ou 0 red sagboford se 0 segura €°Z $s ap woIAD nonaumAoW omsoOUOTE Op JoUOD PUTBIU OF ¥7IOD o "EOOT WH “Cara) oanrg OULAIU] Omperd Op %zz OPULDYTURS ‘SaQuIEN 9°9 $sn wo ‘6661 9 ‘nodionted ors9Bau0s8e o e:punU OQ LT ‘seed epwo exed eirea wanejar ppupyodun ens 3 ‘sfeypunui sowio] ua so7ea zo1eu ap onxuuguoss oIuAWBE 0 9 o;D9BIUOISe ope8auoxfe op euguoduT 9° oipeny » smemovedy ap seiapene gy 20 Pndenans de Atonegsos + Asie * valor do PIB do agronegécio: RS 764.494 mailh6es, representar-40 25,44% do PIB do pais (RS 3.004.881 milhées); + aprodugo agropecuétia, dentro da porceiza, fl de R$ 202.009 milhies, significanci 6,699 do PIB brasileiro e 26,29% do PIB do agronegéeio; * os insumos para o agronegécio (no valor de R$ 90,025 milhbes) repre- Sentaram 3% do PUB brasileiro ¢ 11, 78% do PIB do agronegécio; * aindkistria e a distribuigao agropecudria juntas (com valor de 473.460 milhOes) significaram 15,76% do PIB 10 € 61,93% do PIB do agronegécia. Comparande os dados de Nunes e Contini para o ana de 1996 com os do Ce- ea pata o ano de 2008, odserva-se que, no todo, o PIB da agronegécio erescext proporcionalmente igual 0 PIB do Brasil como um todo, inclusive com 9 agrane. g6cio. Porém, a andlise do crescimenta dos serores componentes do agronegécio mostra que, embora todos tenham crescido quantitativamente, em termos relatives © seginento que mais cresceu foi o de insumos, passando de 1,17% para 3% em zelagio ao PIB do pais e de 4,796 para 11,78% em relago ao PIB do agronegécio. Os demais segmentos mostraram-se relativamente constantes, com ligeiro decrés. imo na participagio em relacio co PIB do Brasil e decrescentes dentro do PIB do agronegécio. Aticulo de comparagio, no Brasil, em 1959, o agronegécio era o segmiento eco- némico mais importante na composicio do PIB do pais, correspondendo a 55,74%. Os segmentos a montante, produto rural e a jusante significavam 5,1435, 42,09% © 52,77%, respectivamente, dentro do agronegécio como um todo (MONTOYA; FINAMORE, 2001). Nas relagdes intemnacionais, o agronegécio brasileiro deu, desde o ano de 1500, forte contribuicéo para a economia do pais, marcando épocas de ciclos econdmnicos, como: pau-brasil, apicar, café, bortacha, cacau, algodéo, fume, soja, sisal, frutes derivades, cares, coures, calgadas e outros. Essa contribuigio foi mais velevante ainds nos wimos anos, quand» o Brasil abriu as portas is importagdes e nfo teve a mesma respasta as exportagées de modo seral, Porém, o agronegécio, sobretudo a producdo agropecuiria, tem respondido ‘muito bem as expectativas ¢ vem servinco como ancora para todos os programas econtmicos do pais e salvando a balanca comercial brasileira Embora com pequeno crescimento das éreas cultivadas, que hé 20 (vinte) anos variam em torno de 37 a 48 milh6es de hectares e ha 7 (sete) anos permanecem praticamente as mesmas, a producéo brasileira de gras cresce anualmente, ini- ciando década de 1990 com 57,8 miles de toneladas ¢ aproximando-se aos 144 milhGes de toneladas para a safra 2009/ 2010 (Tabela 1.3 e Grafico 1.1), 0 Pequens crescimenta da area cultivada, em contraste com o répido crescimento (LENG? BE PROD! Se aie at a oncapeanane ne povinocultura e fruticultura. feruadas no Congresso sobre o Agribusiness ‘mais atrevido” ~ denominado Meta Brz crescimento médio de 4,1% a0 ano (RODRIGUES, 2002). De acordo camo desem- penho da agriculture aos trés anos seguintes & realizagto desse congzesso, com crescimento bastante superior a 4,1% a.a,, foi possivel prever, em 2004, que exsa sets seria alcancada mais brevemente, possivelmente em 2007. Como, de fato, ocorreu. A crise econdmica mundial, porém, refletn direta- mente no agronegécio brasileiro, recuanda a producdo na safra 2008/2008, mas jd recuperando-a no ano seguinte (Tabela 1.3). ‘Tabela 1.3 Bvolugdo da drea cultivada e da produgdo de gros (*) - Brasil. 1990 sotas | mito sates |Meat | aborae Fontes: Ministrio dz Agricultura, da Pecuévia © do Absstecimento, Ctedo por Bols de Futures tra (a1é 2000/01) © CONAB (a partir de 2001/2002), Anes: lgodo, amendoim, ator, avis, cevads, centelo filo, argo, wigoe Ciicale, ll somenre 0 rasol, mamons, 7) Previsbes Realizado em Sto Paulo, nos dias 12 © 13 de junto de 2002, [SRSA] dame COPLADORA “600t ® S661 9NSMAg “(SOYDA $M) [D!IBWOD DSuv}Dq vp OPIS ZT OOYEID ao Temssuom _—_woprtnuotyal e002 esp ob 6 ek ae soano esyo9Sevei6y gps SURE FP OPES ‘tog ow > ‘essay “ny RpItsoseoumaR-eUNTNG-NONONe NaN sExEHOM MMI uD [eat ‘6008 “gptrt 2 o512¥107 “(700% © 0002) YNOD/VEVIN“{666T ® S661) INTINOD # SBNNN 58340 1 ea6e- ees, 6002 oa 2 aro7 oie os oa oz eon rpmuesopes | eessfoore |r sow “600% S66r “IsOA *(Sag4NA $M) JoHEAPUHOD BBuDIDA BP SOpIOS HT PIAAML or orang 9 srsoeng somyBUOHty “wagduios 0 ‘nb somauilas so sopos sopmnyou oF'se opu sazau anbuod ‘onaysexq oppBou0:8e © eied sopeurnsaqns ovise $'T plage, #u Sopeivasoade sopep 30 ‘opepiaa wy (FL eIRqeL) 9002 # s00g ap soue re opoyied 0 opon we jexsautoo eSurejeq 1882g eIWOUODD Up SarOIOS STEW 5 €'p5 g5n band opursa ‘anumngas oue ot jepunut eoRugUODa ast EP )pUBIjCS Seur‘SSOYEGZ'BS $501 ap aptpas 0 gODz We OpUTBuNE ‘aMUDDs—:> nnontmUo9 saxumas soue son “sagsiaaad sesso oufnur wo opuesadns ‘Saou 1 ‘$87 9p 10 opyes 0 yo0z ap ous ou Pf ‘ares ON “(Z00T ‘SENDMIAO! sou opueniaax9 “(6008 ® $661) o ep soane8au sopjes wresmuasorde ssausnqui8y 0 aiqos ossaxiuon, op sagsward s2 “Zooz WH “s0qNG £°3 SSP ‘afoyisexq yeroreuoo ebuejeq eu oples win nomasaide “g661 so ‘ORGZaUOIBE O dns toy amuaurepemdes Opefauoste op jeyoseuro> eSuereg 2 ‘opoprad op somuawwou so sopon wa ‘onb sea -Tes301 opuayea “(ZT ongyI6 @ FL ERAGE) stjApIadns seayig'ssod ered “souuMBas sour sou ‘9 BupTiseaq jeDraWwoo ebueleq ep SIDTEP ip exed ninguna o1ppfauorke o “6661 ® S661 BP SOUR sou ‘seodeLIOdxe se BIDUQIAIaE WOD ‘ep.8 ap opinpoud/wporuoyd vexp~ ps0 1-L O99 (01 50018 op oaSepong = (04s) eyes shay — 08 soafarty a oBENEUN. A _Gestio Agroindustri iWdaD 7] b ___Gestao @ Agroindustrial s /igroimdustria 3 Mario Otévio Batalha . mae oq 3 S$ 2. ay & 5 Onio Martins Sigismundo Bialoskorsid Neto e888 “9 om nema ot Sey -smoptopnpary pope esrnype-¢ mente Sang one URIPY T “wore py :ommgons—aBera-2~ poets oO st meeps men ey po ND NEED. ANNE OND sail Geno Agladeaial © Bae sertagies, preocupagilo com o ambiente empresarial, busca de aperfeigoamento do grupo, artigos e outras contribuigdes, como a organizagao de congress0s ¢ jor- nadas de discussio, comecaram a surgir em profuséo. Aguflo que de methot a 80- iedade pode esperar do trabalho académico est sendo ptoducido pelo GEPAI. ‘Ao Coordenador do GEPAI coube o desafio de agregar eapacitagées. Os auto- res deste livro representam o resultado desta capacidade tntca e necessétia para todo o grupo de trabalho que deseja alcangar urna tj él Mario Orivio Batalha coube esta tarefa, t80 bem desempenhada e refletida no produto do trabalho, no ambito do qual se encontra es Os ingredientes para uma contribuigdo de sucesso estZo presentes n0 grupo. Em primeizo lugar, 0 tema agroinddstria representa um distintivo fator O tema é rico, importante para o Brasil, importante regionalmente, mas nem por isto tem mata mento regional no texto. Os estadas agroindustriaiscinda esto em ses inicio tanto intemacionaimente como no Brasil. Seja as experiéncias européiss, seja as norte- americanas, estamos falando de uma temética que emergit a partir dos anos $0 e ‘ganhou énfase mais recentemente, Estamos falando de um enfoque, ou grupo de ‘enfoques, como fica patente no capitulo introdutério do texto, que nao trata isola- damente a agricultura, a ransformagio industrial ea ditribuigio, mas busca traba- Thar as relagSes dindmicas existontes que interligem estas fases. Nao é de estranhar ‘que fortes reagées dentro e fora da Academia emergem, uma vez que tal proposta ameaga a andlise ortodoxa centrada no reducionismo analitico dos setores. Um segundo ingrediente para o sucesso do grupo é a sélida formacao de seus componentes, heterogénea, como se espera em enfogues interdisciplinares, em que 0 gtupo vai construinds um séiido patamar coneeitval comum, a partic do ual o trabalho vem sendo realizado, A capacidade de agregar competéncias deve ser somada a capacidade de produait, caracteristica natural do GEPAL Finalmente, cabe tratar do produto em si, 0 livro Gestéo agroindustrial cobce ampla temética que seré de utilidade tanto pare programas educacionais como ppara as corporagées agrotnduistrias. A tematica conceitual dos sistemas agroindus- trials dé o pano de fando, em que os temas especifcns sfo inseridos, como: comer- cializagao, marketing estratégico, logistica, distribuiggo, planejamento e controle da producio, custos, qualidade, gestio da empresa rural, cooperativas e desenvol- vvimento. No volume 2, as aplicagées de pesquisas operacional, estatistic, informa- fio investimentos e teoria econdmica complementam a abordagem do volume 1. ‘Ao piblico leitor a certeza de uma obta sétia e profunda, cuja utlidade ser comprovada com o passar do tempo. Néo se trata de obra para consumo répida, mas de material para a continta utilizagao, Um livto-texto do qual nds académi- cos devemos orgulhar-nos. Professor Decio Zylbersztajn Universidade de So Paulo Faculdade de Economia, Administragio e Contabilidade Programa dos Estudos dos Negécios do Sistema Agroindustrial ~ Pensa, Gerenciamento de sistemas agroindustriais: definicdes, especificidades e correntes metodologicas Mério Otévio Batatha Andrea Lago da Silva Neste capitulo, s20 discutidos os des arincnas conjuntas de ids queimulsio- harem os estudas dos problemas agroindustias as nogbes de commodity. system approach (CSA) @ de cadsia de producso agroincstial (CPA) cu anayse de compettivo que est se etabtecendo no egrenegécio naciane e internacional, A part fra} do caplvio serve airda para inclcar uma possivel agenda da pesquisa pra o tema nos prévimes anos. oer deverdzercapaz de: cfes do conceto de cadeia de produgio agri: jonados ao agronegécio, + ritcar 0 conceto de cadeia de produgao om face das mudangas no ambiente compettve dos sistemas agroindustss ORIGINAL) wacoriroor “Tanto sourciu0> sojad opeumrfap opnyfeue odzdsa ou sop ‘um ounar soppp oxfaunid O g'stedisuud sodns8 stop we ‘opow ossou8 “sepipy -98 wapod feasmpureaBe erapeo ap opdou up sautanex sogdeonde se “/S63G ON ‘soured se an sap sossywoiduon ap orceunpajeqese ou BETTE anb oogas oSnioquore © reuofsredord ap sede owo> wista 103 Barmnpord wape> ‘ap opSou B 294 wUIN s[eU ‘orxaUOD assoNy ;SeaiBpueNse swdumrTe a seared ap s2oyuDp) seaou woo ‘Seas|fazen syeuoIeUIeIEE sodniB soupA @ oyuewTEDUEISGNS 109 OBINgINsIP ap LININNSD v “opoyrad assap eto] oe EPLIY ‘joprumnsuao ap soulamtp sas parstour syeur Bx SUE 9p £0930K9 ramstion op ws9}9¢] 3p O81 ap ofode o wd ‘noSowo> anb “epSeIq, ° rag OUL9408 of ap otuoumnst nas oxzdo eatmpoad wrope> ap 1909 oe 2 [eudIoEU oposoUOxBT ov vpustiodsyp opdusie v xmanuog exed urexgEMo wequrer soz0%e} Sonn “opeareqoy® ferpunur ooruquoza opzaquoo um ua as-ar9st omaqiseaq [ys 0 [en efed euxzoj B owoD Urag ‘sTe1IO3—5 ;Sor sapepungnoad sesiaarp sens opuepzoge “(IVS) onPT15614 Tern} xe 9 opeynsaQ sos7qeig sazopseMbsod eof vp ‘euioj Bum 105 B essed wauinpord vlapeD ap oxfeDueD o ‘woods essap mud ¥ 1 soopyiod a spepresarduro ‘soonmapeae sojaut sou “pues 2908 2 eid apepuare oto nn oF ot (0a (be Bees] Cur eRUoUETENIAY BUDS OPE + soprumsuy on arapya vasodsoy, no (sruodsay Jounswop WwaRffs) YOR eP soutiai a seanepju se 9 sesazdwo ap sapad ap og ews! @ sepe8t Sepp ap onl ‘uoo 0 ‘senuawaisdns 2p 2jape9 ep Ofs8 No “GXDS) mauiadounyy uIOYD Adding 2p ‘orraamoo @.morsap as-apod ‘jernsnpuyor$e wrept> 9p opSou & sooR|aUD a saDL9s souode sosou sosso ong ‘Se]epeD sessap eDUPDYS ep wang y 9 olNLICUOPUNY ap RORyUIp ep o1usunpuarus oe sepeorde srenareouoD @ syepuaTa® seIUTUTELay se40U op opdezyN B aIgOS saoSstOsIp reMTUTEpUNY ranted ‘exjeBueLNsa 9 [RL oe exues>y YU sopanostp ataueydure ‘seIapr 9p soxmm{teD stop Foss ¥ (94D) ASNpWBaLTD npopDd aneUsa|dauts NO UIP snout epsnpaud ap npapod ‘uasnpuiost 1019s op ose> ous opinpoud 2p v}2pE2 ‘opseaucixa vad sgnniiod o eied epynpen pias avgf eaneped v ‘seonapas se -ugemit seumSip ap ofaEDeS 0 tio "sauosueyep stedipuEd snes norMooKa ae anb «qeinsnpuporSe 2 femni seio19s sov sopely saxopesinbsad a syjompBe seistusoU0De §0 anus 10} "jensnpusorse Eoapwr|gord wv repmaso wed SyustEEYDdS® OpIsjor suasap opis equa oBu aramAf ap oyaduod o wiogura ‘arent ap astjou Saou [BIZISHPUT Bjoose Bp OxrquTE OU 95-mpUNYTP ‘09 2p BPeDBP e “(¥s9) yoauddo isis Kypounues 9p ovSou ep opSemqtn exjsumd & ,‘Braqploy 2p 1oHexs0d ou agent tum ap spaeane ‘a ssousmnquito ap oxte0%09 op oBSeu2 8 sezopestnbsad s19p soesa v agnog , B19qp[o9 2 siaBq ap SOueqe Sop spABNE ‘PIEATeH ap @pepIsION “yup bu ayratmespaad stew ‘Soplun soprasg sou uraGiz0 atay sapep BNW Y vamaoo w9 soyuod soxnus's aro ureproné ‘amas v sepeitososde ogres anb ‘se2139f0poratE soquauaa senp SEWsa ‘ura8110 ap Te201 oF o1uenb a odwer ob orsenb sepEstyap “1s aaht9 seyunstp aarpue 2p SetBojoparsur werer28 anb seipp! 2p sown! sjop ered ‘Teuopeurain onyLeD on ‘antawTeLIst0 entode pexsnp -wjoxBe wuaasis 08 Sopruoraefax sewjgoud sop sorebe faajuedstp wansezay Y ogsmponuy T EEN DZ 4 Genta Agindeil + sxe (Comercizis, econémicas, teenolégicas, logisticas, legais etc.) que comprometam. 0 funcionarmento eficiente da cadeia, Grande atengio tem sido dada aos meca- nismos de coordenacdo da cadeia ¢ a sua estrutura de governanca. Fode-se dizer ‘gue grande parte dos esforgos dos pesquisadores brasleiras, impulsionados por financlamentes dos setores piblico e privado, tem sido despendida nesse sentido. s principats resultatos desses estucos tém sido a proposigao de politics publi- cas ¢ privadas cue teriam como objetivo aumentar 0 nivel de competisividade do conjunto da cadeia produtiva Uma faceta menos explorada na utilizagao da nogdo de cadeia produtiva é seu emprego como ferramenta de gestéo erpresariel das frmas agroindustrials. Parece claro para grande parte dos agentes econémicos e sociais que compéem 0 agronegdcio brasileiro que eles dever trabalhar de forma sistémica, ou seja, todo sistema no qual eles esto inserids deve ser eficiente. Com base ne pressuposto de que “a competitividade sustentada de uma em- presa somente pode ser constrafda no 2mbito de um sistema igualmente compe- titivo no seu conjunto”, resta as empresas a dificuldade de adaptar sua estrutura organizacional e funcional a esta nova realidade, Assim, enquanto 0 confunto de idéias vinculado as nogdes de cateia produ- ‘iva vem se mostrando muito itil na elaboracgo de politicas setoriais piblicas e privadas, essas mesmas rm-se mostrando menos eficientes em apontar As empresas ferramentas gerenciais que permitam operacionalizar agées conjuntas que aumentem o nivel de coordenagio e de eficigncia da cadela. Nesse mesmo ido, Best? argumenta que 0 novo padréo de concorréncia exige raaio:flex:- bilidade organizacional no nivel das organizagdes e relacbes mais cooperativas ao longo da cadeia produtiva, Isso facilitaria o fluxo de informagées, sugestées € consultas, criando um ambiente diecionado a resclucéo de problemas e a inte- _gragdo de pensamento @ acto. Néo obstante as dificuldades que podem ser visualizadas nessas agi, al- ‘gumas ferramentas cléssicas de gestao podem e devem ser modificadas para se moidarem a esta dptica de cadeia produtiva. Os exemplos de areas de atuacao so muitos, assim como suas vantagens poterciais.§ Pode-se citaz por exemplo, o-caso da gestdo da qualidade. Conceitos e metodologias, como APPCC (andlise de pontos de perigo € critions de controle), BPH (boas pratices de higiene) e QED (quality fonction deployment), devem ultrapassar as fronteiras da firma ¢ situarem-se no nivel da cadeia, Ferramentas de otimizaglo de custos, de planeja- ‘mento estratégico e de gestdo logistica também devem, necessatiamente, ir além do limiar da firma para expandit-se até as fronteiras do sistema representado 7 BEST James Hi, The new competion: nation of indus rexiruturing. Caeidge: Has ard Unies rss, 1990. © ‘BALALIA M. 0; SIVA, A Lage da. Radesenhandotecologias de elas agroindustiass. tn: MONTOWA,M. Az PARRE, JL O egrnage 2, esto Pundo: Universes UP 2000. SUSAO/UNIVASE| Gereasener pela cadeia produtive, Tentando avancar nessa direqlo, este capitulo apresenta breveriente os conceitos de Supply Chain Management (gestio da cadeia de su- primentos), ECR (Bffcient Consumer Response) ¢ de redes de empresas.? Todos esses conjuntos de idéias podem ausiliar as empresas a adequarem suas ativide- des internas ao funcionamento em rede; neste caso, a0 funcionamento dentro de uma ética de cadeia produtiva, 2 Nog&o de Commodity System Approach (CSA) & conceito de agronegécio Os pesquisadores da Universidade de Harvard, John Davis ¢ Ray Goldberg, j4 em 1957 emunciaram o conceito de agribusiness como sendo “a soma das opera bes de producéo e distribuigga de suprimentos agricolas, das operacdes de pro- ducio nas unidades agricoles, do ermazenamento, processamento e distribuiclo dos produtos agricolas e itens produzidas a partic eles? 2° Segundo esses autores, a agricultuca }é nfo poderia ser abordada de manei- ra indissociada dos outros agentes responsaveis por todas as atividades que ga- rantiriam a producao, transformaggo, distribuigéo e consumo de alimentos. les consideravam as atividades agricolas como fazendo parte de uma extensa rede de agentes ccondmicos que iam desde a producio de insumos, transformacgo indus- trial até ermazenagem e distribuigSo de produtos agricolas e derivados. Goldberg, em 1968, utlizou a nogdo de commodity system approach para estudar o comportamento dos sistemas de produgfo da laranja, trigo e soja nos Estados Unidos.1! 0 sucesso desta aplicacio deveu-se principalmente & aparente simplicidade e coeréncia do aparato teérico, bem como a seu grande grau de acerto nas previsbes."” Cabe notar que ele éfetuox um corte vertical na economia ue teve comio ponto de partida ¢ principal delimitador do espago anelitico uma matériacprima agricola especifica (laranja, café e trigo). Apesar de seguir uma Jégica de encadeamento de atividades semmethante & utilizada por Goldberg, a analyse de filtres pode diferir, segundo o objetivo do estudo pretencido, no que tange, sobretudo, ao ponto de partide da andlise Os trabalhos de Goldberg, que tiveram como porto de partida a mattiz de producdo de Leontiff, tentam incorporar certo aspecto dinamico a scus estudos através da consideracdo das mudangas que ocorrem no sistema a0 longo do tem- po, Este enfoque dindmico é ressaltado pela importdncia assumida pela tecnclo- © "Majotesaprofindamencos sobre estes ferramentes podem ser encontrados nos capituloe relat vos Logities Agroindustil e Markeing Ftratégico Agroindestril DAVIS, 1-H; GOLDBERG, R.A Op. ct. GOLDBERG, R.A. Op. ct 3 TVLBERSZTAMN,D. Compettividade« abordagem de sisters cgroindustiats. Teo peliminat para diseusbo. PENSA/FEA/USR 1995, evAD 9 TWD Se -erodo um etz9s 2 opserado & “T-T wing ep ose9 ON "SetENY sep OBE: ‘sed soapy eptued ap scauod oui we-leaopuny ap wipTe “EULe serous ap ogduaigo e ered soperBapaud soze8n] uvaasardos sto asta op axued op day oyna ogs saqSeiado seisy “,pu-segdeiad eure ps anb 0 ‘apod ‘Osea aasay “uaoduto oanb yao setspa e stmieD ‘opSnpaud ap £01 =n Sopers9 no sogberado renuasaide apod jetnsnpulosse oxaduroo opeutuuanaci “Is ana sonbueise o8s ovt Yao se AND 2eI725592 [RA ope of Semis w opbejas wo op eppuazoRp euingye ap sesopeuod outo> 20PF nsuoo ojad UBUD ON “sYEHSAPUIOARe seIapeD sep 01 ‘opberodo wwsop suueqour » eppnits ogderedo eno “Vad BuIsSUL eISOU ‘n pa Vad ep eHMIpALLIaU} dere euIN ap opuNLO cInpoxd wn anb wr ‘oudeImaUNTE “oni op soussmreseut V9 SeP s0UIaNU! On TerTUDDUD O18. pOBNZ oySErEdO B RASS opseradlo @ ufos mraiixo oprep 9 2 ¢ “p sagherado se “opeiuasaude oydusaxe op ose yuour v s3Q5e1 ado sotrpa anb tip ,sovrDBraatt09 sags anusizeagp seoSe8tT, aP s2TRy 9¢-2pod ‘0se> WOK “sIUEsn| v sepems seINO “WUNe spod atrewwouk opSexado eum anb ws Ya sep atied 2oTeUr e ied ose 0 muausleie8 p asa Z no T cmnpoxd ov wo8u0 oBiep ‘oseD © opunsas ‘onb ‘or ogveiedo ep no Zt 2 6 sagbusado sep wpinfas 10s apod ¢ opberedo © ‘nb o3sta ‘Saueany] ofu ya) Senp eniosaide emmy essq vonbsqenD (ap) THNSNP “ao:Se opdnpoad 2p setapeo senp ayusuesnewonbso amasarda! 1°] BINS V {Core emupnojasi “tosed ‘wraproad ‘emamouBe) rey ompord op 08 snpoxd ap ossado1d ou mooteae sessackuro sexno arb xed stepruy seu -seupiett se misvatioy anb seuny se auny "seu senpEUT sp oPSNPCAE “E snputea8e exo no aemnurey apeprum eum 19s spor zoprunstcs (© xoprumnsuoo oe sopeusep steuy} sompord uro sewird-se} coxbouzojsuren fad sjoxpsuodsox seuny se eitasouday ‘opbe2 ‘opsinqmisp ap eons\Bor vfed simowios stoapsuodsos sesoxdwa se cquomfosso.90ll atsett Sepa 296 wrspog “(919 SEUHLED ‘sayuemersor ‘seumaorat ‘Sopesiousiadns) stetty sompoxd sop 0119 09 0 8 cwmnsuod 0 wreayigets anb o opSnpord ap wIOpeD ep [HUY ACAI ‘0 wiod oymuo> wo 07389 anb sesardura se entasaiday ‘opDezHED UND “T ‘pont oto yensnpaste unas op axesuiorsuny ap vanepup wu seSuepnw 9p Lom Joy om wEUPLOduN Boe AINE “fup eoyRBNS oRU ot fOnEKD ON "EEpED ep smdiound samuauBossomet Sop Ur OLD OPEIEP 43009 J Ogu soL¢noadox¥s sous 9p oBdnpaid 9p 30% ou esodoid oBsIP EN gy “ere 6961 “eonowong sng Lamp IoUoR,p SCURRY 2 NVAEON 4: vo do a NRIRSEITAZ sx cogs sonsodoud sonvaurBassoxseu 5931 1pu® ep oane{ao 0 opunBos a canpoxd ap od o opunBos eis “OssIp UIY “Sioayoyuapy anuoumTDe] OBS opt 0 Soonpad soseo Sonynut wa gy SonuouiSassox0eu! spn wa ‘ameyuoU amtesn! ap ‘epewtauiies s0s apod TernsnpuroiBe opinpoxd op efopeD eum ‘opoU oss04p segberedo sep opSejronam w unaangosse 9 opdnposd ap soraur sop ogdezofea ¥ wap 1d anb seorupucoa sagde ap oaunfuco win 3 oginpoxd ap BjepeD Vv “f 2 sazopeceto} anu ‘siuesnt ¢ amzeiuour ap opens “eon op oxy umn ‘opdeuoysuen 9p sopersa so sopon annuo ‘wlanajaqerse enb se2xeoTeTT a stetorouieo sagSepps ap ommn{uoo urn wpquiea 9 opSnposd ap eIepeD eZ ‘oon caumap -voua win sod js onto sepe8m 9 seperedas 19s ap sozedea ‘Sioarposstp opSeuuoysuen ap sagSerado ap opssaons vutn 9 oginpoud ap eopeo eT ‘opdnpaid ap broped ap soutien to ogsia eum v sopeRt atuouraor dur wrett uaa ap soLyS Sgn noFEWNUD ‘SeIpPL Seis LeZBEUIRAS!S 2 teZhaNUTs qu “opepunua nas OF ‘sesoputeyy STEENSNPU seistusoUD9 SOjed Sop [eos ep sepooqyd stouress9} sep eum 9 ordnpoxd ap sempre apasqpuey (oesnpord ap syemnsnpujoxe sefapes no) saxgmf op asqyuy ¢ opsnpoad ap sor ous sas apod wipqui paid 9p 2 aeypbe 9p soupuD stedioanad so oorssep euRipered 0 “utssy ‘zed ompoud-ournsar zineut ep 03 op ovseayide v arvemp ‘Breqpjop onl sNpa wfuUrOUDD ep SOP jefouazayor o wuopuege 4 DUIS SUEssaLAMUL 9 ‘IUSMUTEUIL argnyf ap asAfoun eppd opezpesua axzeiseq upqurea 9 cxrZojower cxmadse aisq ‘seSuEpnM seisep JornpLH ayuaBe oWOD eI meV ORED 9 2 DE PRODUCAO/UNIVASE | ern de Sawa ada 9 8 Gents Agcncunl » Boule ‘As operagies representadas na Figura 1.1 podem sex, do poato de vista con- ceitual, de origem téeni stica ou comercial. No entanto, a representagéo grifica de uma CPA neste nivel de detalhe seria de dificil execu prética, com neues INSUMOS INsuMos ganhos de qualidade de informagio, em termos de visualizagic, duvidosos. As- Tit lat sim, o trabalho propde que a representacio seja feita seguindo o encadeamento oe das operagies téenicas necessérias a elaboragao do produto final. Os aspectos PERAGAO 1 orenacao 2] | opERacio 3 CPA AD tecnolégicos assumem, neste caso, um papel fundamental. 0 “esqueleto” da CPA seria composto pela sticessao de operagies teenolégicas de produsio, distintas e dissoctévels, estando elas associadas & obtengio de determinado produto ae. Ree cessirio A satisfagdo de um mesmo segmento de demanda. Estabelecido o fiow eee 7 oH chart de produgdo, deve-se arbitrar o grau de detalhe da representacio, Todas as E operacies de producto devem necessariemente ser representadas? Oreracio a orenachos| .[ortracio 6] im geral, nfo ¢ dificil decompor um processo industrial de fabricago segun- do algumas etapas principals de producdo. Assim, seria razodvel considerar que, apés passar por virias operagées de fabricacio, um produto possa aleangar um “estado intermedirio de produ; 19 Vale lembrar que o termo intermedi ro diz respeito ao produto final da CPA. A produgéo de dleo refinado de soja, por ‘exemplo, poderia ser considerada estado intermedidrio de produce na fabricacio dos produtos finals margarina e maionese. O produto deste “estado intermedié- rio de producio” deveria ter estabilidade fisica suficiente pare ser comercializado além, evidentemente, de possuir um valor real ou potencial de mercado, Acexisténcia destes mercados permite a “articulagio” dos virios macrosseg. ‘mentos da CPA, bem como das etapas intermedidrias de produgdo que os com: poem, Dentro de uma cadeia de produedo agroindustrialtipica, podem ser visua- lizados no mfnimo quatro mercados com diferentes caracteristicas® mercado ‘nite 05 produtores de insumas e os produtores rurais, mercado entre produtores rurais e agroindiistria, mercado entre agroindistria e distribuidores e, finalmen- te, mercado entre distribuidores e consumidores fais. 0 estudo das caracteris- PRODUGEO DE MP __INDUSTRIALZAGAD. ticas destes mercados representa uma ferramenta poderosa para compreender 2 dintinica de funcionemento da CPA. Assim, pode-se dizer que o sistema produtivo associado a uma CPA, que neste caso escapa das fronteiras da prépria firme, teria como unidade bésica de andlise ede construgio do sistema as varias operagées que definem o conjunto das ativi- + loPenacAo 12| | | 6 BRIATHA, MLO. La notion defile comme oul dianayse stratéique Je cas des matltesgras- ses artiner au Bri. 1998. Tese (Douterado) ~ INFL/Ige, Nancy. COMERCIALIZAGKO de produit, sades de production e: branches aetiet Reme dReonomie 7, p89, 1978, DAU F Le champ satéglque de Tenens. Pas: Econom, 1988 2% BATALIIA, M. Ou SILVA, AL Mavlesing & Agribusiness: um enfoque estat, Revita de Figura 1.1 4 cadeia de produgso agraindustrial ‘AdinistagSa de Empress, So Paul, v.35, m5, . 30°38, 1985. ORIGINAL) = wreopiasora ~) ap 25-9pod [emnsnpurouBy vuseisig 0 “auaUOLEIUE OpETO!UD! s(@°T ems yeussnpucuBe ewarsrs op savopewioy sowusby "| einbiy spd “T'SISSVTVHK 9p epexdepy :anu0y ‘vole ap seunsnpat ray sopauinsuo9 opbinquasia wane pean pty oasis a noe WOE ee (6261 ‘Feng “suey sOmoUA 019 MUELORY T'SISSVTV S661 ‘6608 ap oauay “ooidqvense anbopue wn sous “orode ap sosyaros 9 sensypur “9 stoprurmsuoo °5 ‘qeuopeusany oR IpWwOD “y reuoune » wpoopde opSngiasp “¢ Sqvvp soxerwoumeosfe semsnpar -z ‘epsed @ eupnsad ‘emote “1 «e'801018 9p sommnftoo 998 10d oxsodtno opues owio9 ars 288 9pod 1¥S 0 -ogsaep ap epear -01 gorode ap o ogi98 ap ewsaureny outoo vanad apepy ‘ewsey exsep opeitaseade opuenb “TS 0 ‘SDEDIEA EN ax _exunpOrBy Busts ap OFSIASP BP no BroqPI05 20 109 9 oUrOD [2 IWS qe PUMIAL v OpeDOsSE nb) uy oanpord op epes yuau9s) Sounsty Sop opSnpord & 1d op og’npoxd v vied wassoou09 anb sopertane 3p Pod YS. 0 “{IVS) TVRUSMANIOWOY VINEISIS snpuioity eure 9 $0559 “o}29BaUaRBE ap 0 en “onppBouou8Y 2 jouasnpia ipunsnpunoutly munrsrs seossardko se anua OBsMIUCD ap -wes8 owpy wos pseig ou [eisnpuyouBe vonguraygoud ep even ar exmesemy y Temisnpuros8e euraysis op asyeue ap SI2AIN ound op oviioge auuysvenye sapere wp ouluco oe ava papoypuopy anor pp ommaurevonisod ‘op @pepmaodo ® 32 Geese agin + sen moosrias Figura 1.3 Sistema agraindustriat COMPLEXO AGROINDUSTRIAL?* Um com: ele & entendido neste trabe complexo Assim, a formagdo de um complexo agroindustrial exige a patticipacio de um conjunto de cadeias de produgio, cada uma delas associade a um produto ou familia de produtos. CADEIA DE PRODUGAO AGROINDUSTRIAL. 0 canceito de cadeia de pro. ugdo agroindustrial ja foi apresentado anteriormente. Cabe somente destacer ‘que, ao contrério do eomplexo agroindustrial, uma cadeia de producto é definida 4 partir da identificago Fonte: BATALHA, M0 0. Fgura 1.4 Cadelas de produgéo agroindusria! da manteige, margarina e requeiso. UNIDADES SOCIOECONOMICAS DE PRODUGAO (USEF), Existe ainda outro nivel de anélise representaco pelas ditas Unidades Socioeconémicas de Producéo (USEP) gue participam em cada cadeia, Sio estas unidades que asseguram o fim “v3 0 magdtoa anb gagn stedound sep opeisoepinur omsadse 0 enasoude 11 expend o “mnsnpuross0 w19pe> 2p opSou v on out eoyde os sesauduo ap apar ap opSou v ‘Soseo seasau ‘eytati:99 gowns ‘aoa exed wauozd eperexpisop edos eum ap no epeyeSuo0 verid wum ap oBdeaIqe} ‘pjed jaapsuodsax eannposd erapeo ® 9 720 st oad saasa repmso exed eatinpoad wropeo ap syutod (ogbeowoysuen epungas op sesascura) opsianqo aateues:3ojoue Sonioue ap ogSnpoad wp ostaume oo smb ap ‘ovinpord vu staapuiowooit 9 soraxp sonpadu wey a9] op owns @ opSyng -unsip ‘opSnpoad P ureaeuootpuca anb soxzedse ajo ap sagdqpuon se ‘SnSUTELOWeRHGO “ euisnpurosie elope ep spepIane “oxi eumad-eupyew vpyp Pub OD ( znuamoro] navisa (ogdemio3suen exzourud ap sesardure se soperposs ‘opmiaigos) soxeiuoure sompord sop sured apuaif sub ap o1e) o® a-aaap oDpan aie op saiopesinbsad soe owunf earmpoxd wlape> ap OBSOU EP o5seons © UIETED yoeTED SUP BUN] OEXar Budd aoarat sTemnsNPLTOABE 9p sou safanb> opm snpujoige soumists Sune m9 sepesmuodua seSuepR se Sep ‘sojuauypalns ap soxny 2 sewaysisqns snas jeursnpujosBe eussasis ¢°\ e1n64 ‘seispene pare vane ounaipassouovin ‘TWHLSNONI OLNAWWO3SSCHOWN ‘ST. swings mamas sp esa ap sjrmenpur sous 3 sump pamgroy 2p sooxaties une asuodgr um eqep94 uOREIET zerce cage unl ea NT = Haw ‘ump ‘sarewramne somnsnpuy so suep pmTqnay ap souaSa Me ASTOR UN W LAGI fe “rys) pan -snpuroaie euists opep um ap oztap omuounyzdns ap 502/93 soxny sjanjssod so ‘uIeaIPUT SeIBS Se apUO ‘ST INE eu openuesaade 9 opor tn OUED PIIDISTS O je8uoo soquard soverd 4) eupzuaauon ap no oumnsucd o ered Be se seufisap wred opsmuiofsune oa souoane sun8py “49 sa00p ‘Savtesaiy ‘ur soinpoxd ap ogSe1a8 v ursaoword ani seu 1 9 opbeuIZ0;sun epun¥os op sepoumwouap aMsoweNsM seEAsNpU se ered semniad-seis9IeU1 OwoD mBAI9s “epuTE “no OBve soprrowoy 19s thapod oeSeuogsuen waroutrd 6359p 50 ou oniowieuojpeyy no [eioBan ose ou woBeotl 2 Oy -onfe eanizd-enipret ep opSeuuoysuen ap sossazoxd 5 8 optas olion sepezuaisereo ops opSemAO;suR war z's OP MPULIOJSIEN emote 9 epUnBas “exowEAd ap sesaiduta oprpiarp 19s apod reumsnpumoife erapeo wim ap Temsnpur oxeauB9ss0.98t O Ceftrerey ap oons op no fos ep ssouisnquife) conpadse stent oe (oxoysexq ssoujsnqusBD) Teqors syetn op snmed apod anbozus Q “atioutrousiue sopeatasoide asypUe ap STBAMU Sop UMYuEU v epEposse artlouLreinonred piso oBU oLpBUaAED no sseunNg sup exabyed e ‘missy Topeymmpp owataydiios un op opeauEdiuooe A aMuoT ‘opuenb ‘ssaussnquio owes “yp v anb ap sepranp “tu: : um unquasaide Jan SP ‘IS OP 0se9 oN “sepHasuy oprso [enb ou EMSTS ofad sepelouonyut as 9 xepuanpur ap spepredeo e war sely “eUIAIsTS op oIUELOTIOTS 16. Gvits Agsincnaiial + Beee Quadro 1.1. Unidades socioecondmicas de produgéo que farmam o SA\ Teanstormacso tee Agroindustiial | P*HOuisae 2550 ‘Artesanat Fadarias, Padaras, Restaurantes acougues, fruteiras,ferantes | bares ‘radicional Copalte Empresas Supermercacos | Redes de lane Indu ches fast-food Cooperatva £003 Cooperatives de | Cantinas Paice ORAL Eitet0,Escolas Fonte; Adaptado de MALASSIS,L Op. ee 5 Sistema agroindustrial, visa ica € mesoan: Embora surgidas em épocas e lugares diferent orlundas do enfoque proposto por Goldberg e poi sconomistas indus franceses guardam mutes semelhsngas. Ambos 05 cor realizam cort ticais no sistema econémico a partir de determinado produto final (caso mais co 1etodologias de andi ‘mum na escola francesa}, ou a partir de uma matéria-prima de base, para entéo estudar sua logica de funcionamento. Assim, ambos abendanam a velha diviséo pelas agroindtistrias e pela distzibuicdo/comercializacao. A aplicagéo porenctal das duas metodologias de andlise aponta na mesma ditecdo: estratagia e marke- tea indus ferramenta de descrigio téenico-econémica ‘a nogio de sucesséo de etapas produtivas, produto acabado, como forma de orientar a construgao de suas anslises. ‘05 conceitos destecam o aspecto dindmico do sistema e tentam assumir um earéter prospectivo. Uma das principals diferencas entre as duas metodologias reside na impor ‘nels dada zo consumfdor final como agente dinamizador da cadeia. Uma and- lise em termos de cadeias de produgdo, dentro dos moldes propostos pela escola francesa, parte sempre do mercado final (produto acabado) em direcéo & ma- > em sua grande maioria, elegido uma matéria-prima de base (laranje, caf, etc.) como ponto de partida pera andlise. Como sera visto, esta diferenga no é negligencidvel quanto a suas implicagtes na determinacao do espace analitico delimitado. Este livro consi Complexo Agroindust como sfo 2qui apresent ue a nocio de cadeia de Sistema Agroindust (CAD ¢ Cadeia de Produgio Agroindu , pode ser utilizada segundo os do: foques ar: teriormente apresentados. Assim, abandona-se a discusso comparativa entre os do's modelos em dezrimento de alguns aspectos comunse titels 20s deis approachs JH apresentados, Dois dos pri aspectos assumidas pelos dois modelos apresentados so at ialitico e sistémico dos estudas em termos dle cadeia de produgio A mesoandlise excontrou nos economistas industrais franceses seus princi- pais defensores e utilizadores. Fla foi propasta para preencher a lacuna existente liza as © a macroeconomia, que "parte do todo (0 Estado, 6 funcionamento das partes” sponder és questbes sobre o processo firmas, bem como sobre o processo dis tributivo entre os agentes econdmicos.” Este enfoque aia-se 20 enfoque cliss da economia industrial que “nao é a firma nem a economia global, mas ai i represents o lugar de encontro das prescupagbes dotes. Os primeitos com a preocupaci e va as e 0s segundos com a preocspagio te encontrar para suas recomendagdes.£° pode ser definida como sendo “a andlise estrutural¢ funcional emas e de sua interdependéncia dentro de um sistema integrado”, Esta éefinigdo remete diretemente a um enfogue sistémico, segunda caractericca im- ortante de uma cadeia de produgio agroindustrial. ‘D661 wonsstuei0,p suonepg 21 same SuepNAMD sip smIUARK SONY "CASI eg ea vp oamany 0 a1gos saghzpaid e109 ‘opSnpord ap stapes vuin ep seUrorss Sop etsy ‘ost renye urapod saroiey sasg “ed ya ofurenea! wn 9p UpUR no ‘eruarqure ofows ou seSuepnia ap “HANES op ‘bs wlapod sagSewanysaen seis, ‘odaran op ‘o8uo] ov sebuopnur 2 eras preaso wpquies fernsnpurosse oBSnpOMd 3p Blaped s olusnbug “Bwansis oF seuaira 9 seusetul seSuepnul ep oFSuNy 1a duroy ox a oSadso ou mnjoxa Purasts opoa anb erapisuoo ootuasts anbopta O sojutnas sages sent -yn0}D0s Sov} ‘Sado ousaI SoroIey ‘somAOUTBUY 9 sonquspuade sazoIey “0: e101} :seco1ey ap sowun(uos oou}D ap aqUoUTRDISeq saIUDLIODEp OBS sBsU jursy op 080] o8 wepnur sexi=1u0y se2se an jeu ofed opeuruuarap weSnpord ap eepRo-eur: anb 0 01 i wh Bp soUio1ueD sop OBIUBSP ¥ sepestar ut ogis9 bumisis op soued se enb vad exeunu v owes epiqzatad 9 vimanins> Y ‘pulaisys Op Exanuiss ap ovyeU09 OB atauLar anboyua as ‘AIURIqWE OLD o UO sepon ursyfured a staapoutied ops wuroisis Op sexTaquouy se ‘ove aisay ‘antialquae 0 @ (ogSezqueBu0 w no) ouistueszo o anua sequeysnta saoSeyax seu open tbo piso ‘eopo1q ep odwea ov alustuyeI>IuT OpLAjontiasap “anboyus a1sg “onraqs UAIsis un OWIGD eIstA Z9s apod [eLRsNputase ovdnpord ap sree eUuIN ‘ooyfgjoulvar jod anuayquie orpur nas we opSrasuy ens wou esaxdu © repuaardwos ayurzed oft omvaurruorey 2193 TPP 9 (ma oginpoid ‘sepuoa ‘Bunaysou) soonpiss seuaysisqns we BUY PD Sip eu ap surety Bannanse up “onmeaze ou fooons ig tongue OFS ‘op seSumpnit se repmse a4op conyTeuepsouw ody op eutan astipue Ul svusueuuad opdeiaruy We pase Bp jen o woo ooFAyUNP aIUaIquue ojaU WN LD ‘Upuasur yase opdenstumupe epar no vsaxdura epoa, aonb ap esstuiard ep axed SIL ‘ogSnpoud ap Biappa ep ean[euBOsaw ogSoU B WUD wad eUNPEOD as anb aItrexUIE ‘oyau-opbeziuniio wureysts Op asi[eue ap urefepioge wun aodord ,,959[2I\) "79h. 9s wuin ap saqued:onred ap ow apuei8 wn ap ‘rougioys e sexouypeus taped sogse anb wo oumsuo2-ogdnpozd suanb 38 BU DARYfp-so1uod xeoyUapy sng oTUIBISTS asTpUE B -uIaBEDUEAB|E “S Josue saus8e sop oojuuguose oytadurasap o sesoyjout exed sopeayipoul no sopeua RS wrspod so[op sunfje ouioo seUTUTEX® a sYeUED So aryUD a9e[2qzIs9 61 ene “e664 ‘asin SumpaesT ses eve aonsagqns jo 22m ap SHON We ZEALS ‘snp Supp Jo} Yo Sns0U aonb opSnaduioo 2 rapuatua rea eat ~asputop opearour 2 opbextodxe ‘o(duiex9 Zod) op “a9 tn 9p SEW Toqjoau apod punaIss wn :seUr pe) Sup cIueureuoIDuny ap BoTUIpUEp v ered proud pene spun) 3p OLS “(919 rods opEDH9 foa) opSeuapso09 2p Sean -raype seuiog sep opnise 0 opumour ‘ogSezteIoraW09 2 omsouuttdns 2p serapao sep os1uap syeati9A Sagsefas se :BapED ep onuep oFSeUapIO09 fexnnpord aopro e p01 ap spaene sodas 9 sompord ap soxny so ureuruze%2 “sou axa epueurap & anb ap 9 mbe erppl e :epuRUeD opueasax “(09 ‘oj somno so axuBUTeY20F WD -uanyjur ejape> ep ofe win ap seansyoierea anb vsysTusls :=pupyeORIOA 1c aNbyp-sonfaoun oot 10d open 9 ypunsnpuroi8e ogdnpoad ep ootwaisis enbotte o anb sezIp 28-9ped sop opSmgunsip 2 ogbezsunsnp uy ojad syangsuodsar sooSeaueli0 ap upp ‘ ‘ ie scanpord ap epeuap10de opSedionzed © aodnssoxd suafeproge senp sewoxr expypdta: eoquinsis EEO Y pypusesduue 108 & asypue ep oluoureyjetep ap [alu o& 2 opepnisa 198 v asiguR ap oSeds9 op ,SOUro} yurasocluyy set sep sen, 1u09, $08 3s-UOT3}81 SoQMUJap SeAsep 5 opine 208 © onna{go op vsugnbasuoo ogs arb saab aap ogsnpaxd ap UISpED ap SOLID wie as4pue Bi -ueoqe 125 @ oaalqo op oeStuyop e[ed aquouretessaoeu assed aauarquze oots Mos 9p 9 eur pepmiss 19s 2 eura|gard o wezaaroe 9 anb bar gad owoo way eonugIsIs ase eu ‘epmap sean -amemo sv opSexapisuo9 wre E19] syuaureyTesseoet a%ap oednpoxd 3 souoa wo ast]puP Pun ‘OL NUD oy “oRSNPaid ap wIEpED 2p oF

You might also like