Futuhat-I Mekki̇ye 1

BASKI
Litera - 23
Ftht- Mekkiyyc - 01
Ftht- Mekkiyye I, Muhyiddin bn Arab

zgn Ad: el-Fthtii'l-Mekkiyye fi Mrifeti'l-Esraril-Mlikivyc
vcl-Mcmlkiyyc
eviri: Ekrem Demirli
Dzelti: Fcrruh zpilavc
Dzen: Harun Tak
Kapak T asanm : Litera

Bask: Yaylack Matbaaclk
Yaylack Matbaaclk San. Tic. Ltd. ti. Litros Yolu Fatih San. Sitesi
No: 12/197-203 Topkap-STANBUL
Tel. 0212 567 80 03
Copyright Litera Yaynclk Ltd. ti. 2006

Bu eserin tm yayn haklan Litera Yaynallk*a aittir. Yayncnn izni olmakszn tmyle veya
ksmen yaknlanamaz, ksmen de olsa fotokopi, film vb. tekniklerle ogaltlamaz ve elektronik
ortamlarda yaynlanamaz.
stanbul-2007 2. Basm
stanbui-2006 1. Basm
cadiyc-Baglarba Yolu 59/3 cadiyc 34674
skdar-stanbul
Tel: 0(216) 492 43 92-Fax: o (216) 341 59 92

YVcb: ww\v. Iireravavin.com
e-mail: litcrafolirerayayin.com
KTPHANE BLG KARTI
Library of Congrcss A CP Catalug record
Muhyiddin bn Arab
Ftht- Mekkiyyc I
I. Tasavvuf 2. bn Arab 3. slam Dncesi 4. Suf
ISBN 978-975-6329-21-4
Ftht -i M ekk yye
I
MUHYDDN BN A rab
eviri: E k r e m D e m i r l i
Ftht- Mekkiyyc Projesi M A C T L E R G R U P un

destei ile gerekletirilmektedir.
AlTERA
YAYINCILIK
LTER A Y A YIN C ILIK

ST A N B U L-2 0 0 7
NDEKLER
YAYINCININ NSZ 7
EVRMENN NSZ 9
BRNC SFR l5
FTUHAT I MEKKYYE*NN BRNC KISMI 15
KTABA BALANGI 15
FTUHT-I MEKKATENIN KNC KISMI 37

KTABIN FHRST BLM 37
FTUHT-I MEKKYYENN n c KISMI 73
KTABIN GR 73
FTUHT-I MEKKYYE'NN DRDNC KISMI 125
BRNC Blm 12 5
Bu Kitapta Yazdm eyleri Yaratlnn Ayrntsndan Aldm
Ruhun ve Onunla Aramzdaki Srlarn Bilinmesi 12 5
KNC Blm 137
Harflerin ve Harekelerin Alemdeki Yeri 137
FTUHT-I MEKKYYENN BENC K ismi 157
HARFLERN M ERTEBELER 157
FTUHT-I MEKKYYENN ALTINCI KISMI I79

Harfler Hakkinda 179
FTUHT-I MEKKYYENN YEDNC KISMI 211
KNC SFR 229

FTUHT-I MEKKYYENN SEKZNC KISMI 231
nc Blm 255
Tebih Anlaml fadelerden Hakkn Tenzih Edilmesi 255
F tuht -i M ekk yye 'nn Do k u zu n cu K ismi 259
Drdnc Blm 274
Alemin Yaratl Sebebi 274
BEiNd Blm 282
Besmelenin ve Fatiha Suresinin Srlarnn Bilinmesi 282
F tu h t -i M ek k yye n n O n un cu Kismi 289
6 F tu h t- Mekkiyye I
FTUHT-I MEKKYYE'NN ON BRNC KISMI 339

Altinci Bolum 339
Ruhan Yaratln Balangc 339
Y edinci Blm 350
SEKZNC Blm
Hakikat Arz ve Srlar
FTUHT-I MEKKYYENN ON KNC KISMI 379
Dokuzuncu Blm 379
Ateten Yaratlm Ruhlarn Varl 379
O nuncu B olm 389
Mlk Devri ve Onda lk Ayrlalm Bilinmesi 389
O n BiRiNci Blm 400
Etkin Babalarmz ve Edilgen Analarmz 400
F t u h t - i M e k k y y e N n O n n c K ism i 415
O n kinc Blm 415
Hz. Muhammenin Feleinin Devri 415
O n nc B lm 427
Ar$ Tayanlarn Bilinmesi 427
O n Drdnc Blm 433
Peygamberlerin Srlarnn Bilinmesi 433
F t u h t - i M e k k y y e n n O n D r d n c K ismi 441
O n B enc Blm 441
Nefeslerin, Kutuplarn ve Kutuplarn Srlarnn Bilinmesi 441
O n Altinci B olm 436
Sfl Menzillerin ve Kevni limlerin Bilinmesi 456
d iz in 469
SON NOTLAR 475
2. BASKIYA YAYINCININ NSZ
Byk sufi dnr bn Arabinin ilk defa tam olarak baka bir dile
evrilerek yaynlanan aheseri Ftuht- Mekhiyye'ye gsterilen youn il
ginin phesiz en nemli gstergesi, bir yl gibi ksa bir sirede birinci
cildin basksnn tkenmesi ve cilder yaynlandka bu hcyacan payla
anlarn saysndaki arttr. bn Arabi gibi bir dehann insan znden
yakalayan bu olaan st almlarna ve evirisinden yayna hazrlk
sayhasna nihayet okurlara ulancaya kadarki srete Litera Yaync
ln dn vermedii titizliine gsterilen bu sevindirici takdirin okur
dan okura artarak yaygnlamas, bizler iin bu byk projenin tamam
lanmas yolunda en gl teviktir. Dou ve bat medeniyetinde derin
izler brakm, dnce ve kltr dnyamza zenginlikler katm bu b
yk dnr eyhl-ekber yani en byk stad yapan bu topraklarn
insanlar, nihayet bin yla yalan bir zaman sonra mellifinin el yazsyla
titizlikle koruduklar bu dev eseri ana dillerinde okuma imknn bulu
yor. Kutsal topraklardan tm insanla alan bilgi ve hikmet fetihleri,
on sekiz kitaplk bir seri halinde yaynlanacak olan bu eserle Litera Ya
ynclk literalligi ve kalitesiyle yaynlanmaya devam ediyor!
Ftuht- Mehkiyye, bilim, sanat, dnce, ksaca insann salt gere
e ulamadaki zihinsel ve pratik eylem ve rnlerinin kendini gsterdii
alanlarn, varln birlii (vahdeti vcud) ilkesi perspektifiyle yeniden
yorumlanmas ve kurulmas, bir anlamda bilimlerin canlandrlmas te
ebbsdr. bn Arabiyi btn tarihimizin en zgn mellifi, eserini
ise derleme ve aktarm deil, zgn bir kitap yapan ey, onun sz ko
nusu birikimi bir ana fikir etrafnda yorumlama yetenei ve baarsdr.
Bu abann merkezine insann yerletirilmesi ise, kitab insann ontolo-
jik-cpistemolojik servenini anlatan bir esere dntrr. Bu anlamda
8 Ftuht- Mekkiyye I
Ftht- Mekkiyye, iili ve kl srelerinde insan hikayesini ve ser

venini anlatan bir eser diye yorumlanabilir.
an ve sonrasn tm dnsel-inansal farkllklaryla kuatabi
lecek byk ve engin bir teoriyi coku dolu slubuyla sunan b Ara
binin Trk okurlarna da en geni vc evrensel dzeyde hitap edip zen
ginlikler kataca inancyla bu byk proje hayata geirilmektedir. Ay
rca yaynevimiz tarafndan paralel metinler eklinde yaynlanmakta
olan, slam Felsefecinin en byk filozoflarndan bn Sinay tek bana
temsil edebilecek hacim ve nitelikteki e-iJa isimli eseriyle birlikte, on
nc yzyldaki dnsel birikimin kristalizc olduu bu eser, yarata
caklar farkl sinerjiyle gnmze kadar ulaan kltrel mirasn belirle
yici unsurlarn aa karmada ve gelecee ynelik yeni ufuklar ama
da benzersiz bir deer tamaktadr.
Bylesine byk bir almay nemine edeer bir kalitede ta
mamlayp Trk okuruna sunma heyecan ve kvancn bizlere yaatmada
kukusuz en byk paya sahip olan Macidcr Grupun sayn bakan
Vahdettin Macit Beye Litera Yaynclk olarak kranlarmz sunmak
isteriz. Tarihe iz brakm bylesine kymedi almalar, aslnda her za
man bunlarn deerini ve kymetini takdir edebilen, en az bu alanlarn
uzmanlar kadar ilgi ve gayret sarf eden hamilerin her trl vgnn
stndeki fedakrlklar ve inanlaryla ancak gereklik kazanabilmekte
dir. te bylesine bir ahesere herkesten daha ok inanp madd manevi
hibir fedakrlktan kanmayan, ncesinde ve sonrasnda daima bize
destek olup k tutan, eine az rasdanr bu iradeyi takdir ve taltif nokta
snda ne kadar ok ey sylense yerinde olaca eminiz ki tm okurla
rmzn takdiridir.
Litera Yaynclk
02.05.2007
Nakkatepe
E V R M E N N N S Z
bn Arabiyi tarihin cn nemli ve etkin dnrlerinden birisi

yapan Ftuhat-1 Mekkiyyeyi bir cmleyle nitelemek isteseydik, onu
insann balangtan sona serveni olarak niteleyebilirdik. Gerekten de
eser, bir sefer yani bir bakma bn Arabi'nin kiisel bir serveni olarak
grlebilir. Bu serven, ayn zamanda onun bir entelektel olarak bal
olduu dnce ve bilim geleneklerinin yeni bir gzle yorumunu ierir.
Bu ynyle bn Arabi, bata geleneksel tasavvuf olmak zere, felsefi
bilimler, kelam, hadis, fkh, tefsir, kraat, yaz, dil bilimleri vb. gibi
slam bilim ve sanadarnn verilerini byk bir ama etrafnda
harmanlar. Bu ama, btn bilimlerin dorudan ve veya dolayl hedefi
olan Tanry bilmenin belirgin ve vurgulu bir ekilde ortaya kartlp
bilimlerin verilerinin Tanr-insan irtibatn yorumlamada
kullanlmasdr. Bu ynyle Ftuhat, bir adan, bilimlerin yeniden inas
projesinin gelimi ve kapsaml bir tarz saylabilir. Bu projenin
dierlerinden farklln salayan en nemli unsur ise, ana fikirdeki
belirginliktir. bn Arab, belki hibir dnrde grlmeyecek kadar
ak ve anlalr bir ana fikre sahiptir. Bu ana fikir ki, onu cn genel
hadaryla vahdet-i vcd redsi (varln birlii) diye yorumlamak
mmkndr, ona grnte balantsz ve ilikisiz yzlerce konuyu bir
kitap btnl ve nizam altnda ustalkla toplama frsat salamtr.
Byle bir tasavvurla bn Arab, bilimleri, hatta btn beeri
rnleri deerlendirebilecei genel bir ereve elde eder. O da, vahdet-i
vcdun bir ana fikir olarak bilim ve dnce rnlerinin odana
yerleririlmesidir. Bylelikle bn Arab, en yaln ve temel aama olan
harflerin yapsal zelliklerinden balayarak, slam bilim ve sanatlarn
Tanry ve insan dorudan ve dolayl anlatan rnler olarak eserinde
toplar.
IO Ftuhat Mekkiyye I
Ftuht- Mekkiyye slam dncesi tarihinde benzersiz bir eserdir.

Bu vesileyle bn Arabinin slam dncesindeki yerini iki adan ele
almak mmkndr: Birincisi, onun genel olarak slam dncesindeki
yeridir. Bu noktada dikkate deer ilk husus, bn Arabinin meselelere
yaklamndaki iyimserlik ve pozitif tavrdr. bn Arabinin felsefeye
veya kelama veya baka herhangi bir bilim dalna baknda baka
yazarlarda grlebilecek kat-elctirel ve dlayc tavrlar grlmez. Bu
tavr, slam dncesinin pek ok alanda olgunluk dneminde
bulunmasyla ilgili saylabilir. Ancak daha nemlisi, bn Arabinin genel
varlk ve insan tasavvurundan kaynaklanan iyimserliktir. Bu tasavvurda
bn Arabi, insann btn olarak yanlm olabileceini veya btn var
oluun ana sebebi olan Temrinin bilinme arzusunun gereklememi
olmasn kabul etmez. Hakikat, mudaka kendisini gsterir ve insanlk
hibir dnemde ondan bihaber kalm saylamaz. Byle bir bak as,
bn Arabiye geni bir hareket serbesdii salar ve pek ok kaynakla
rahat ve nyargsz bir iliki kurmasn temin eder.
bn Arabinin bu yaklam ve kaynaklarn -ki ou zaman buna
teknik anlamyla kaynak demek gtr- zikretmedeki rahadg, baz
ada aratrmalarn onun dncelerini devirme dnceler diye
grmesine yol amtr. Konunun ayrnts bir yana, bn Arabinin ve
zellikle Ftuhtn kaynaklar sorununda iki noktaya dikkat ekmek
istiyoruz: Birincisi, kaynaklarnn ncelikle yerli kaynaklar olmasdr.
Bu kaynaklarn banda slam felsefesi, kelam, fkh, hadisi vs. dier
slam ilimleri gelir. Daha nemlisi ise, bn Arabinin yabanc
kaynaklarn byk lde yerli kaynaklardan renmi olmasdr. Bu
durum, zellikle yaad dnemde slam dncesinin genel
karakterini dikkate aldmzda zorunlu grnmektedir. Dolaysyla bn
Arabinin kaynaklar zerinde dururken, nceki asrlarda
Mslmanlarn bu konular nasl ele aldn daima gz nnde
bulundurmak gerekir. bn Arabinin kaynaklarn deerlendirirken gz
nnde bulundurulmas gereken ikinci nokta ise, onu bir yazar ve
dnr yapan esas ana fikir ve belirgin zellikle ilgilidir. bn Arabi, bu
ana fikrin slm ve ancak slam vahyiyle renebilecek bir hakikat
olduunda srar eder.
bn Arabinin slam dncesindeki yeri, sadece onun pozitif tavn
ve iyimserliiyle deerlendirilemez. O, teorik bilimlerin konularm
lf'
rL
t evirmenin nsz
zenginletirdii gibi bata metafizik bahisler olmak zere, nbvvet,

akl-vahiy ilikileri, bilgi, ahlak, eskatoloji bahislerinde pek ok yeni
II
konu zerinde durmu veya grler ileri srmtr. amzda kimi

aratrmalar bn Arabinin dnce dnyamza katklar zerinde
durmutur ve bu noktada almalar arttka katklar daha iyi
anlalacaktr. Ancak iki noktaya temas edebiliriz: Birincisi, Ibn Arabi,
farkl ve balantsz ekollerin fikirlerini bir tek metinde bir araya
getirmeyi baarabilmitir. kincisi ise, nispeten soyut ve teorik konular
pratik bir slupla aklamadaki maharetidir. bn Sina lemde birbirivle
greli iliki iinde olmayan bir ey yoktur der, ama bunun
uygulamasn ve salamasn bn Arabide buluruz. Sebebi bilmek
sonucu bilmektir veya Bilgi bilinene tabidir veya Tanr iin bilmek
yaratmaktr denilir, ama bu fikirlerin en iyi ve yaln aklama tarzlar
bn'l-Arabide grlr.
Ibn Arabinin tasavvuftaki yeri ise, daha aktr. Bu dnem

tasavvufu, bir metafiziktir, sufler kendilerini gerek m etafizikikr diye
tanmlamtr. Bu ynyle dnemin slam dncesi iinde metafizik
tasavvur ve ynelimlerin tarihi iinde deerlendirilmesi bir
zorunluluktur. bn Arabinin dneme katksn iki ekilde
deerlendirebiliriz: Birincisi tasavvufu tad noktadr. Bu nokta,
Kueyri veya Serracn temsil ettii anlaya gre fkh-kelam gelenei
karsnda bilim olma meruiyeti arayan bir dzeyden btn slam
bilimleri iin dzenleyici ilkeler koyan ve onlar dntren bir
metafizie doru gelime ve olgunlamadr. Geleneksel tasavvufun bn
Arabinin kaynaklarndan birisi olduu kesindir. Ancak bn Arabinin
bu kaynakla ilikisi bir etkilqim eklinde gerekleir. Ondan pek ok
unsur ald gibi pek ok kavram yeniden tanmlam eksiklikleri
tamamlam, yeni konular eklemi, pek ok fikre teorik derinlik ve arka
plan kazandrmtr. Cncyd-i Bagdadinin elest fik ri, Hallacn lahut-
asut teorisi, hana Hakim Tirmizinin velayet teorisi bn Arabi
yorumuyla derinlikli bir teoriye dnmtr. bn Arabi kendisinden
sonraki tasavvufun gidiatn ise tamamen belirlemitir. Bata Anadolu-
ran corafyas olmak zere, slam dnyasnn nemli bir ksmnda bn
Arabi en nemli ve etkin dnr olarak bilinmitir. Bu corafya iinde
zellikle Anadoluda bn Arabinin yeri baka herhangi bir kiiyle
mukayese bile edilemez. Bu ynyle bata Fussu'I-Hifeem zerine
12 Ftuht'i Mekkiyye I
yazlm erliler, Mesnevi erhleri, bnl-Farzn iirleri zerine

yazlm erliler ve baka pek ok kitap, risale vs: Btn bunlar, bir
Ibl-Arab vgs olarak nitelenebilir.
Bu vesileyle, tercme hakknda da birka hususa deinmek istiyo

ruz. Ftuhdtn hacimli bir kitap olduu malumdur. Ancak bn Arabiye
aina insanlarn bilebilecei gibi, Ftuhat sade ve akc bir sluba sahip
tir. Kukusuz konu gerei slubun arlat yerler vardr. Ancak, ge
nel olarak byle bir metinden beklenmeyecek lde basit ve akc bir
slup tercih edilmitir. Bir anlamda bn Arabi, kitabn okuruyla sohbet
edercesine yazmtr. Biz de imkn lsnde bu slubu aktarmaya a
ltk. Kitap, birbirinden bamsz ciltler olarak da ele alnabilir. Bu y
nyle Ftuhat, otuz yedi kk kitaptan (sifr) olumaktadr ancak yayn
asndan ikier defterin birletirilip bir cilt haline getirilmesi ngrl
mtr.
Ftuhtn tercmesinin nemi hakknda bir ey sylemek, gerek

sizdir. eviride Msrda yaynlanm iki metni de dikkate alarak, Os
man Yahya'nn yaynlad metni esas aldk. Ancak metinler arasnda
nemli farklar olmadn sylemek gerekir. eviride olabildiince anla
lr bir dil kullanmaya altk. zellikle elinizdeki ciltte baz son not
larda aklamalar ekledik. Metin iinde zaman zaman parantezler koy
duk. Bunlar metnin daha kolay anlalmas iin konulmu olan paran
tezlerdir ve esas metinde olmayan tamamlayc ifadeler ierir. Birinci
blmde genel bir giri, sonra fihrist, eitli snflara gre inanlar, son
ra harfler hakknda genel deerlendirmeler, harfler blm, ikinci b
lmde ise, kelimeler, harfler hakknda yine ayrntl aklamalar, baz
inan konular vb. bahislere yer verilmitir. lk blmde ele alnan baz
konular, youn teorik konularn zetlenmesinden ibarettir. Bu nedenle
baz blmleri takip etmek gleebilir. Baz konular ise bn Arabi, ki
isel bir anlatm yntemiyle zetlemitir. Btn bu bahisleri doru bir
ekilde aktarmaya altk.
Bu evirinin kiisel akademik servenimde de farkl bir aama ol

duunu belirtmeliyim. Bu itibarla, Sadreddin Konev hari, nceki a
lmalarm byk lde bn'l-Arabiye hazrlk maksad tamt. n
ce, Ebul-Ala Afifi, ardndan Abdrrczzak Kaan ve Abdlgan en-
evirmenin nsz 13
NablusPnin eserleri, son olarak bn'l-Arab Szl bn Arabi'nin

eserlerini evirmek ve onun zerinde almak iin kiisel bir hazrlk
sreciydi. Bu srecin dier bir ynnde ise, pek ok hocann emek ve
katklar vardr. Bu vesileyle bata Mustafa Tahral Bey ve Emin Ik
Bey olmak zere, merhum Seluk Eraydn Bey, Haan Kamil Ylmaz
Bey teekkr etmem gereken pek ok hocamdan bir kadr. Ayrca,
tercme niyetinin fiiliyata gemesine ilk vesile olan M. Erol Kl Bey'e,
bu konudaki tevik ve destekleri iin Ethem Cebeciolu Bey'e, evirinin
eidi blmlerini okuyan Ercan Alkan, mer Trker ve Ferruh
zpilavc dosdarma, btn tercmeyi okuyan eim Ebru H anm a
teekkr ederim.
Trkiye'de bu kapsamda eserleri tercme etmek ve yaynlamak,
maalesef, pek ok kii tarafndan lks saylmtr. Bu vesileyle,
tercmeyi esere yarar bir biimde yaynlama iini deruhte eden Litera
Yaynclk'a ve bilhassa zel ilgileri nedeniyle Vahdettin Macit Bey ve
Muhittin Macit Bey'e teekkr etmeyi bor bilirim.
Bu tercme kendisine eyh'l-ckber unvann veren corafyann
varislerine bn Arabiyi anlama frsat sunduu lde amacna ulam,
bu uurda ekilen zahmeder karln bulmu olacaktr.
Ekrem Demirli
21.01.2006
Maltepe
birinci sifr
FTUHAT-I MEKKYYE'NN
BRNC KISMI
Rahman vc Rahm Olan Allahn Adyla
(Kitaba Balang)
Hamd, eyleri bir yokluktan ve yokluun yokluundan var eden ve
eylerin varln kelimelerinin' yneliine dayandran Allaha mahsus
tur.2 Bu sayede onlarn yaratlmlgn ve Hakkn kadimliinden kay
naklanan czcliliklcrinin srrn rendiimiz gibi Allahn bize bildirdii
kadimliini de reniriz.
Mnezzeh Allah, zuhur edip izhar ederek zahir3 olmutur, btn
kalmamtr; fakat (ayn zamanda) btn4 olmu ve btn klmtr. Ku
lun varl, ncesinde de sabit iken, O nun iin el-Evvel (lk) ismini sa
bit klmtr; yok oluun ve yoksunluun takdir edilmesi ise daha nce
de sabit iken, Hak iin el-hir (Son) ismini sabit klmtr.
l6 Ftuht'i Mekkiyye I
Asr vc muasr, cahil ve haberdar olmasayd, Onun el-Evvel ve el-

Ahir veya el-Btn ve ez-Zahir isimlerinin anlamn kimse bilemeyecek
ti. Bu gibi isimler, bu en yce anlamda Tanrnn gzel isimleri olsa bi
le, isimler arasnda bir farkllama vardr. Sz konusu farkllama, men
zillere yerlemek iin vesileler edindiklerinde belirginleir. Bu meyanda,
sz gelimi, Abdlhalm Abdlkerm olmad gibi Abdulgafur da
Abdekr5 deildir; Her kulun bir ismi vardr ki o isim o kulun rab-
bidir. Kul beden, bu isim ise onun kalbidir.6
Mnezzeh Allah, bilen vc reten el-Alm, hkm veren ve verdi
ren el-Hkim, kahreden ve kahr gc veren el-Khr, takdir eden ve
cimrilik etmeksizin kazandran el-Kadr'dir. O Allah, bekas kendisiyle
var olan bir zellie dayanmayan el-Bkdir. O, mahede esnasnda
yz yze olmak ve karda bulunmak halinden mnezzeh olandr. Kul,
bu en nezih7 mertebede* tenzihe ular. Allah Tela'ya ise bu en nezih
makamda tebih asla ilimez. Bu mertebede ynler ortadan kalkar. Kul,
Hakka bakmaya kalktnda ise bir yne dnmek de sz konusu ol
maz.
Tanrnn sfadarnda ve zatnda yce ve ycelten olduunu bilenin
vgsyle Ona hamd ederim. Bu hamdin sahibi, tecellilerinin dnda
(Hakkn zat zerine) izzet perdesinin ekili ve Onun zatn bilme ka
psnn kilidi olduunu bilir. (Bilir ki) Allah kuluna hitap ederse O, iit-
tircn-iitilen, emrettii bir eyi yaptrrsa itaat edilen-itaat ettiricidir.
Bu hakikat beni hayrete drdnde, yaratlmtk zelliiyle
yle bir iir terennm ettim:
Rab Hak, kul Haktr

Nasl byle olabilir, sorumlu tutulan kimdir?
Kuldur * dersen, ite o lmldr!
* Rabdir * dersen, O nasl sorumlu olabilir ki!
Allah, dileseydi yaratklarn kendisine itaat ettirirdi. O, zerinde

belirlenmi zorunlu hakk vermede insaf sahibidir. Ortada, sadece ta
mamen siliklemi bo glgeler, alt-st olmu ardaklar vardr. Sesin
yanklanmasnda, doru yolu bulan kimse iin iaret ettiimiz konuyla
ilgili bir sr vardr.
Birinci Ksm Kitaba Balang 17
Ykml utma sayesinde cl-Mabd (ibadet edilen, tapnlan) is

minin ortaya ktn tam olarak renenin yapt krle Allah'a k
rederim. Allah'tan baka g ve kudret sahibi yoktur' ifadesinin hakika
tiyle de cmertlik hakikati ortaya kt. Cennet yaplan amelin karl
savlmayd, o zaman renmi olduun lh cmertlik nerede kalrd?
Sen, zn gerei ikrama mazhar olduunu ve nefsinin asln bilmekten
perdelisin. Sayesinde karlk beklediin ey sana ait deilse nasl olur
da amelini grebilirsin?
Artk eyleri Yaratclaryla, rzklananlar rzk verenle ba baa b
rak! Allah, bkmadan veren, saltanat aziz ve yce olan Sultandr; kulla
rna kar lnfkr, 'Benzeri yoktur, 0 her eyi iiten ve grendir0' diye bil
dirilen, (her eyden) haberdar olandr.
(Hakikat-i Muhammediye zerine Dnceler)
Allah'n rahmeti, lemin srr ve z, lemin gayesi ve varlk sebebi,

doru szl efendimiz, Rabbine ynelmi, kayan yldzn (Hz. Mu*
hammed'in) zerine olsun. O, kendisini geceleyin yrten Hakkn r-
neksiz yaratt eylere brakt ayetleri ve gerekleri gstermek iin,
yedi yldz aan kimsedir.
Bu girii yazarken, cell mertebesinde gereklerin misal leminde,
gayb bir mahedede kalb bir keifle onu grdm.10
Ben onu (s.a.v) sz edilen lemde maksatlar korunmu, mahe
deleri saknlm, yardm edilmi, desteklenmi efendimiz olarak gr
dm. Btn peygamberler nnde dizilmi, mmeti de -ki onlar en
hayrl mmettir- etrafnda toplanmt. Hizmet melekleri" makamnn
tahtnn etrafndan dnyordu. Amellerden doan melekler ise nnde
saf tutmutu.
Sddk (Eb Bekir) mbarek sa yannda, Faruk (mer) en mu
kaddes sol yannda idi, Hatem12 nnde diz km, ona unsa (dii)
olayn anlatmaktayd. Ali de (s.a.v) kendi diliyle Hatem'in syledikle
rini aktaryordu. ki nur sahibi (Osman) haya rtsn brnm,
kendi iine dnmt.
En yce Efendi, en tatl ve ho kaynak, en ak ve parlak Nur, y
neldi ve hkmde benimle arasndaki ortaklk nedeniyle Hatem'in ar
dnda beni grd. Yce Efendi Hateme buyurdu:
18 Ftuht- Mekkiyye I
-u senin dengin, olun ve dostundur. nme, onun iin tarfa,

aacndan bir minber koy.
Sonra bana iaret etti:
-M uham m edi Minbere k! Beni peygamber olarak gndereni ve
beni medh et! Sende bana kar sabrszlanan benden bir nian var. O
nian, senin zatnda hkmrandr. Bana ancak btnn ile ynelebilir.
O niann (bana) dnmesi kanlmazdr. nk o, bedbahdk lemin
den deildir. Gnderildiim gnden beri, herhangi bir varlkta benden
bir ey bulunmusa o kii ancak mudu, Yce Topluluk iinde kredi
len ve vlen birisi olmutur.
Bunun zerine Hatem, bu ok nemli mahede yerine o minberi
koydu. Minberin zerine en parlak lda yle yazlyd: Bu en temiz
Muhammedi makamdr, ona ykselen, ona varis olur. Allah onu eria
tn saygnln korumak iin gnderir ve grevlendirir.
Bana o vakitte hikmet vergileri baheddi. Sanki btn hakikaderi
X toplama zellii (cevmiul-kelim) verilmiu bana. Allaha krettim ve
\ A &>
J minberin zerine ktm. Hz. Peygamberin oturduu ve yerletii yerde
bulundum. Bulunduum basamakta beyaz bir rtnn yeni benim iin
&
yayld, zerine oturdum. Artk, kendisini tenzih etmenin ve erefine
V
saygnn gerei, Peygamberin ayaklaryla bast yere temas etmiyor
dum. Ayrca dikkaumiz una da ekilmi ve bize retilmi oldu ki Hz.
Peygamberin Rabbinden mahede ettii makam, varisleri tarafndan
ancak onun elbisesinin ardndan grlebilir.14 Byle olmasayd, biz de
Peygamberin kef ettiini kefeder, onun bildiini bilirdik.
Haberi renmek iin izini srdn kimseyi grmez misin?
Sen, Peygamberin gittii yoldan mahede ettii eyi mahede ede
mez ve niteliklerin Tanrdan olumsuzlanmas yoluyla nasl bildirilece
ini bilemezsin. nk Hz. Peygamber, sz gelii, dz niteliksiz bir
toprak grm ve onun zerinde yrmtr. Sen ise onun izinde y
ryor ve sadece onun ayak izlerini gryorsun.
Burada, aratrrsan kendisine ulaabilecein gizli bir sr vardr. Bu
sr undan kaynaklanr: Hz. Peygamber, nder olduu iin -zira onun
iin nyn gereklemitir- herhangi bir iz grmez ve onu bilmez. Sen
ise onun ardndan gittiinde o izi grr ve gremedii eyi grrsn.15
Bu makam, Musann -ona ve efendimize selm olsun- H zra tepkisin

de tezahr etmitir.
Kul der ki: Bu en yce durakta sr gecesi Rabbine iki yay ucu ka
dar yakn olan zatn nnde durduumda, honut ve mahcup bir halde
ayaa kalktm. Sonra, Ruhul-Kuds ile desteklendim ve irticalen sze
baladm:
Ey ayetleri ve haberleri indiren!

Bana da isimlerin gsterdii eyleri indir
Bylece seni btn vg trleriyle vebileyim
Hem sevin hem de kederdeki vgler ile
Sonra Hz. Peygamber'e (s.a.v) iaret ettim:
Bu Efendi, lem'dir
Onu halifeler devrinden soyutladn
Onu soylu asl yaptn, Adem ise
Henz yaratl toprayla su arasndayd
Onu naklettin, ta ki kendi devri geldi 16
Onun sonunu balangca baladn
Onu hor ve korkan bir kul olarak yerletirdin
Bir dnem size Hira danda yakarrd
Ta ki ona katnzdan bir mjdeci geldi
Grevi bildirmek olan Cebrail
Dedi ki: Selm sana! Sen M uhammed'sin
Kullarn srr, habercilerin Mhr (ve sonuncusu)
Efendim! Doru mu sylyorum? (dedim) Bana dedi k:
Doru syledin ve sen benim rtmn glgesisit
Artk hamd et ve Rabbine vgy artr
Kukusuz sana eyann hakikatleri retildi
Rabbinin iinden sana alan bize nesir olarak bildir
Senin korunmu kalbine, karanlkta alan
Bir hakikatle var olan her trl gerekten
A lveri olmakszn maln olarak sana gelen gerei.
20 Ftuht* Mekkiyye I
Sonra el-Allmn17 diliyle sze baladm, Hz. Peygamberc -s.a.v-

iaret edip dedim ki sana korunmu kitab indirene hamd ettim. O,
ancak temiz olanlarn dokunabilecei kitaptr ve gzel huylarn nede
niyle eksikliklerden nezih ve arnm iken sana indirildi. Allah Nun Su-
resinde buyurur ki: Rahman ve Rahim Olan Allahn Adyla: N u n a , Ka-
lene ve yazdklarna yem in olsun. Sen Rabbinin nimetinden saknlm deil
sin. Senin iin kesintisiz nimet vardr. Sen yce bir ahlka sahipsin. Bunu sen
de greceksin , onlar da grecekleri 8
Sonra irade kalemi ilim okkasna daldrld, kudret eliyle korunmu
ve saklanm Levhada olmu, olan, olacak ve olmayacak her ey yazl
d.19 Olmayan, Allah olmasn dileseydi ki dilemez, nasl olacak ise yle
olurdu. Bunlar Allahn bilinen ve ll kaderinden, cmcrt-gizli il-
mindendir. (Rabbin onlarn nitelemelerinden m nezzehtir .20
O Allah bir ve tektir, mriklerin kotuu ortaklardan mnezzeh
tir.
O yce Kalemin dier isimler iinden yazd ilk isim udur: Ey
Muhammedi Ben, senin mlkn olacak lemi senden dolay yaratmak
istiyorum. Bunun iin (nce) su cevherini yaratacam. Ben onu en ko
runmu izzet perdesinin aasnda yarattm ve ben yine Am'da21 bu
lunduum hal zereyim, benimle beraber hibir ey yoktur.
Allah, yuvarlaklk ve beyazlkta bir cevhere benzeyen suyu soguk-
donuk bir dolu tanesi gibi yaratt,22 cisimlerin ve arazlarn bilkuvve ha
lindeki zatlarn ona yerletirdi.
Ardndan Ar yaratt ve er-Rahman onun zerine istiva etti.21
Krsy koydu ve iki ayak24 ona sarkm iken Allah cell gzyle bu
cevhere bakt. Cevher utancndan eridi, dald ve su gibi akt. Gk ve
yer yaratlmazdan nce Tanrnn Ar ite bu su zerinde idi.
Bu esnada varlkta sadece istiva edilen yer, istiva ve istiva edenin
hakikaderi vard. Bunun ardndan nefesi gnderdi ve onun rzgryla
su dalgaland ve kprd. Arn sahiline vurduunda ise vlen Tan-
rnn hamdini seslendirdi. (Krsye sarkm) Topuk titredi. Sonra su
ya hitap etti: En vlen zat benim! Su utand, ortasna kavumak is
tercesine gerisin geriye ekildi, meydana getirdii kpn sahile b
rakt. te eyann okluunu ieren, o suyun kpyd.
Allah o kpkten yeryzn yaratl bakmndan dairesel, uzun

luu ve genilii itibaryla ise silindir eklinde ina etti. Ardndan, par-
alanma esnasnda yerin srtnme ateinden duman yaratt. O duman
da yce gkleri at25, onu nurlarn mahalli ve Yce Topluluun konak
lama yeri yapt. Bu mahal, aydnlk cisimlerinin ssledii yldzlaryla
yeri ssleyen bitkilerin ieklerinin karsnda bulundu.
Allah dem ve oullar iin tebihten mnezzeh zatn ve iki elini
ayrd. Bylelikle demin bedeninin yaratln gerekletirdi, onu iki
ekilde dzenledi: mrnn bitimi ve ebedilii kabul (zellii). Bu
varln bulunduu yeri ise varlk kresinin noktas yapt. Qnun varl
n gizleyerek, ardndan Grdnz bir direk ile'26 ifadesiyle kullarnn
dikkatini ona ekti. Binaenaleyh insan berzaha27 gtnde -ki oras
hayat diyardr- gk kubbe ker, paralanr ve ya gibi' akan bir ate
alevine dner.
Grelileri bilen kimse zikrettiimiz iaretleri anlar ve kesin olarak
unu renir: ocuu olmakszn bir insan baba olamayaca gibi kub
be de direksiz ayakta duramaz. O halde direk, tutan sebeptir. O sebe
bin insan olduunu kabul etmek istemezsen, onu el-Mliki kudreti de
sayabilirsin.
Bylelikle, g ayakta tutan bir tutann bulunmasnn art oldu
u ortaya kmtr. Gk bir mlktr ve ona sahip olacak bir malik (sa
hip) bulunmaldr. Bir eyin tutulma sebebi onu tutan demektir. Bir
kimse iin bir ey var olmusa o sebep, var olan o eyin sahibidir.
Kudret varlk ve yokluk arasnda kendilerini tuttuunda -ki bu hal
ina (var etme, yaratma) halidir- mutlularn hakikatleri, anlama ve hi
dayet gzyle neticenin gzelliini, bedbahtlarn hakikatleri ise itaatsiz
lik ve taknlk gzyle neticenin ktln grdnde, mutlular
varla komu, bedbahdardan ise diren ve olduu yere aklma hali
ortaya kmtr. Bu nedenle Tanr, bu komaya dikkat ekip mutlularn
halini bildirerek yle buyurmu: Onlar hayrlara koanlardr, onlar iyi
lie koanlardr.'28 Bedbahtlardan sz ederken de, onlarn geri dnle
rine iaret ederek, yle demitir: Vnlara, oturanlarla beraber oturun de
nildi.'29
Bu esintilerin bedenler zerindeki rzgrlar olmasayd, bu lemde
taknlk veya doru yolda yryen herhangi bir kimse ortaya kmazd.
Bu koma vc geri dnme nedeniyle -sen ey Peygamber!- bize unu bil

dirdin: Allahn rahmeti gazabn gemitir. Rivayet eden, byle sy
lemi olduunu bildirdi.
Allah, hakikaderi kendi hakknn30 isimleri saysnca meydana ge
tirmi, amade klnm meleklerini yaratklarnn saysnca ortaya
kartmtr. Her hakikat iin, o hakikatin kendisini bildii ve ibadet etti
i bir isim belirlemitir. Her hakikatin srr iin de, srekli kendisine
hizmet ve elik eden bir melek yaratt.
Hakikaderin bir ksm, kendisini grmenin ona ait ismi grmekten
perdeledii ksmdr. Byle bir varlk, isminin ykmllnn ve
hkmnn dnda kalr ve onun karsnda inkarc olarak bulunur. Bir
ksm ise Allahn ayaklarn sabit klp ismini nderi olarak benimseyen
ve kendisiyle nderi olan imam arasndaki belirtiyi ngren ksmdr.
Bu ksm, ismini nderi yapm, ona secde edenlerden olmutur.31
Allah ilk babadan kutuplarn klarn, makamlarn feleklerinde
tespih eden gneler olarak kartt. Necblerin32 klarn ise keramet
feleklerinde tespih eden yldzlar olarak kartt. Drt direi drt unsur
iin sabit klm, onlar sayesinde cinler ve insanlar korunmutur. Drt
direk, yeryznn hareketlenmesini ve sallanmasn gidermi, yeryz
sakinlemi, ieklerinin gzellikleri ve bitkilerinin renkleriyle sslen
mitir. Onlarn berekederini kartm, yaratklarn gzleri onun nefis
grntsyle* burunlar nefis kokularyla, dilleri tad yiyecekleriyle
nimedenmitir.
Ardndan yedi bedeli33 yedi blgeye hkmdarlar olarak gnder
mitir ki, bu gnderi hikmet sahibi bir zatn gnderiiydi. Bedellerden
her birinin bir blgesi vardr. Kutup iin iki imam vezir yapm, onlar
iki grevle grevlendirdi.
Allah lemi son derece kusursuz yaratm, Eb Hamdin (mam
Gazali) imkn hakknda dedii gibi, ondan daha gzeli olmamtr. Bu
esnada senin bedenini -s.a.v- de gzlere izhar etmitir. Ravi, bir gn
meclisinde yle sylediini aktard: Allah var idi ve O nunla birlikte
baka bir ey yoktu* -ki halen yledir.
Var olanlarn hakikaderi de -ey Peygamber Allah sana merhamet
etsin- byledir. Bu hakikat, btn hakikaderden sadece kendisinin n
ce, onlarn ise sonra gelmesi ynyle fazladr. nk bir eyle beraber
olmayan ile hibir ey beraber deildir. Hakikatler (da) ilimde bulun

duklarndan farkl ksayd, bu hkmle mnezzeh hakikatten ayrlr
lard.
imdi de hakikader, hkmde lh ilimde bulunduklar hal zere
dir. O halde unu deriz: Hakikader vard ve onlarla birlikte varlklarn
da baka bir ey yoktu. Hakikader, imdi de taptklar Mabud'un il
minde nasl idiyseler yledir.
Bu rivayet -ki Hak iin sylenmitir- btn yaratklar da ierir ve
sebeplerin ve sebeplilerin oalmasyla deimez. nk onlar isim ve
sfadarn varlyla sana gelir ve onlar gsteren manalar farkl farkldr.
Balang ile son arasnda balayc bir sebep ve geeri i-tutucu bir ba
olmasayd, birisi dieri vastasyla bilinemez ve Son, balangcn hk
mne gre sabit olur denilemezdi.
Sadece Rab ve kul vardr ki, bu yeterlidir. Bunda varlkta nefsini
bilmek isteyene yeterli ve yararl bilgi vardr. Grmez misin: Son, ba
langcn ayndr! Bu, zorunlu ve doru bir yargdr. O halde insan ne
diye bilmezlikten gelir ve krle ne glge ve ne de suon bulunduu
yerde karanlklarn dalgalarnda dolar?
Dlm haberlerin en gerei ve anlay Hdhdnn *4
Sebedcn getirdii bilgi, Kuatc Felekin varldr. O , bileik lemde
ve heb denilen yaln lemde var olmutur. Hebda alm iki suret
olsalar bile ona en ok benzeyen ey, su ve havadr.
Bu Felek, varln asl olup cn-Nur ismi cmertlik mertebesinden
kendisine tecelli ettiinde, zuhur gerekleti. Allah sana merhamet et
sin, ey Peygamber! Senin suretin bu felekten sz konusu Nurun ilk fey
zini kabul etmi, onun benzeri bir suret olarak ortaya kmtr. Bu ne
denle sz konusu suretin mahedesi gz mahedesi, merebi gayb,
cenneti Adn, marifederi Kalem (ilk akl) kaynakl, bilgileri sa elden,
srlar okkadan, ruhlar Levhadan, topra demdendir.
Sen Ey Muhammed! Ruhlarmz ynnden babamzsn. - O toplu

luk iindeki dem i iaret ederek- o ise cisimlikte babamzdr. Unsurlar
A
ise Adem iin ana ve baba gibidir. Hebmn hakikati de, esasta bir ile
beraberdi. O halde bir ey ancak iki eyden, bir sonu iki nclden
meydana gelebilir.
Senin varln Allahtan ve O nun g yetiren ve kendisine dayan

lan olmasndan deil mi? Senin O nun hkmne konu olman, O nun
bilen diye nitelenmesi ynnden deil mi? Senin baka bir eye deil
de, belirli bir ie tahsis edilmiliin O'nun irade eden ve bilinen olmas
ynnden deil mi?
Binaenaleyh var olmayann tek bir hakikatten meydana gelmesi ge

erli deildir. nk byle bir durumda nerede (var oldu) nasl biline
cekti? Yoksa bir eyin zatnn herhangi bir i iin mekn olmas gerekir
di. Bu durumu gerekler karsnda kr olan kimse anlayamaz.
Nitelik ve niteleneni bilmede, bilinen mekn anlalr. Aksi halde, -
E y Peygamber (s.a.v)- Sana (Tanrnn nerede bulunduuyla ilgili) me
kndan nasl soru sorulabilirdi ve sen sorulan soruyu nasl kabul eder
din? Ardndan soruyu sorann saf iman sahibi olduuna tanklk ettin.
Bu tankln mecaz deil, gerek bir tanklk, bir olabilirlik deil, bir
zorunluluktu. Binaenaleyh belirli bir eyin gereklii hakknda bilgin
olmasayd, dilsiz olduu halde, (sana Rabbimiz nerededir diye soran
kadnn) gkte bulunduuyla ilgili yargsn kabul etmezdin.
Sonra (Allah) latif ve kesif lemleri yaratp yeryzn dzledikten
ve kymetli mertebeyi hazrladktan sonra, baak devrinin banda Hali-
feyi36 yeryzne indirdi. Bu nedenle Allah bizim dnyadaki sremizi
yedi bin sene yapt. Bu srenin sonunda ise uyku ile uyanklk ve dal
gnlk arasnda bir halde dnyadan ayrlrz. Bylelikle hepimiz, yollar
kendinde toplayan Berzaha geriz. Orada uucu hakikatler btn ha-
kikadere baskn gelir ve ynetim ruhlara geer.
Berzah bu devirdeki halifesi, alt yz kanatl uan bir cisimdir.
Orada bedenlerin ruhlara tabi olduu grlr. Bu durumda insan, kab
rinden diriltilirken kendisi hakknda sahih bir hakikat nedeniyle diledii
her forma girebilir. Bu ise cennet arsnn ltuflar ve ihsan ars ol
masndan kaynaklanr.
Allah size merhamet etsin! Beyaz zmrde baknz! - dem i gs
terdim- Rahman, onu ilk babaya yerktirmi.
Apak nura baknz! Bizi Mslmanlar diye adlandran ikinci ba
bay gsterdim (Hz. brahim).
En saf gme baknz! Ayette bildirildii gibi, Allahn izniyle kr
ve alar iyiletirene iaret ettim (Hz. sa)
Ncfs yakutunun kzllnn gzelliine baknz! ok ucuz bir fiyata

satlana iaret ettim! (Hz. Yusuf).
brzin kzllna baknz! Yce Halifeye iaret ettim.
Karanlklar iindeki sar yakutun na baknz! Kelm ile eref-
lcndirilenc iaret ettim (Hz. Musa).
Bu nurlara doru koup yolunun ortaya kartt srlara eren in
san, hangi mertebe iin yaratlm olduunu renmi demektir. O y
ce makam hak eder ve ona secde edilir. u halde o, terbiye cdcn-cdilcn,
scvcn-scvilcndir.
Varln balangcna bak ve onu iyice ren

Bu durumda kadm-yaratc cmertlii grrsn
Bir ey dier bir ey gibidir, u var ki
Onu lemlerde hadis bir ey diye izhar etmi
Gren yemin etse ki: Varlm ezeldir
Bu ifade de dorudur, yadrganmayacaktr
Veya gren yemin etse ki: Varlm Yoksunluumdandr
Daha yerinde bir ifade. Bylece var oluum, l oldu.
Sonra baz srlar izhar ettim, baz kssalar anlattm, vakit onlar
ifade etmeye imkn vermiyor. Yaratklarn ou da onlarn var ediliini
bilemez. Ben de hikmeti kendi yerlerinin dna koyarm korkusuyla,
yerli yerinde braktm.
Sonra uykuda gerekleen bu yce mahede mertebesinden sfli

leme dndrldm. Bu yce vgy de kitabn girii yaptm, balan
gcn tamamlamaya giritim. Ardndan da blmlerin sralanndan
sz edeceim.
Hamd hibir eye muhta olmayan Allah'adr!
(Mektup)
Bu bir sfye (r.a) yazdm mektuptur. Allah kendisinden raz ol

sun, hamd ve duadan sonra derim ki:
Gzel Kbey e varp ta bedenim

Eminlerin rtbesini elde ettiinde.
Koup tavaf etti, orada makamnda
Namaz kld ve onu soylulardan yapt
4Bufiil farzdr, vaciptir' diyen var ya
te o beklenen son peygamberdir.
Yce topluluu ve Adcmoullarm orada grd
Kalbim bylece onlara yaklaanlardan oldu
Adem'in temiz, itaatkr olu olarak.
Geni gz kapakl cmertlerin en cmerdi
Hepsi saygn evi tavaf ediyordu
Kara bir rtde gizlenm iti.
Elbisenin eteklerini salvermi gstermek iin sana
Bu alml grnmde atlarn bykleniini
Babam saygn topluluun nne gemi
steksizlerin yrynn kat be kat hzyla yryor.
Kul babasnn nnde ban emi
Edepli bir insan gibi; Cebrail ise karmda, yardmc olarak
aret ve uygulamalar gsteriyor.
Babama onlar ocuklara varis braksn diye
ardm, nasl olur da hepsi iddia eder?
Babamzn kan dkp bozgunculuk kartacan
nk toprann karanl onlar perdelemi
Onun ierdii isimlerin yceliinden
Bakasnn bulunmad bir nur ile ortaya kt
Fakat onlar onun hakknda tank olanlardandr
Babamzn toplayan bir mahal olduuna
Hem dostlar ve hem dmanlar
Suyu ve atei gelmi grd
Zorla, arzu ve bilinleri olmakszn.
Ztlarnn kendisiyle var olduu nefis ile (Adem var oldu)
fke ve svg ile hakknda hkm verdiler
Gelip der ki: Ben tespih edenim ve de

Akam sabah sizi ven kiiyim.
Ben cellinizin nuruna sahip mukaddes kiiyim
Melekler babam srekli knad.
Sol ynn grr grmez
Beni yaratan elin sa ynn.
Kendilerini Allahtan korku duyan kullar
Babam Ademi ise egemen olmak isteyen Rab diye grdler.
Bir zatn isimlerini toplayan bir hakikat nedeniyle
O zat Sevgiliye, Isr gecesini tahsis etmi kimsedir.
Grdler ki, Adem ile tartan, askeriyle birlikte blistir.
Nefret gzyle bakyordu babama.
Babamzn ktl emreden nefsiyle
Asilerin pay (eytanlar) ve Havvann iki ehveti (dnya ve arzu)
Melekler rendi ki: Sava kesinlikle olacak.
Tereddt ve ayak srtme olmakszn, iblis tarafndan balatlacak.
Bu nedenle sylediklerini sylemediler
Onlar mazur say, onlar slihlerdendir
Yaratl olarak en genel iyilik zere yaratlmlardr
Onlar ktlk yerlerini bilmez
Onlarla bir meclisteyken babam her grdmde
Babam imam, onlar hizmetkr idi.
Rabbimiz szleri kendilerine evirdi
Adaletiyle bylece onlar dmanlk konumuna indirdi
Saygn toplumun birbiriyle savamas bir cezadr
Babalarn ilki hakkndaki szleri nedeniyle
Bedir gn onlarn savamasn grmez misin?
Peygamberimiz ise nimet ve rahat iindeydi
ardanda, yakarp yalvararak
Zayflara yardm etsin diye, Rabbine.
Btn bu hakikatleri grdnde
Kalbim, korunmu iken arzulardan
Nida etti ve btn hikmet taliplerine duyurdu

Btn gcyle hikmete koanlara
Bu uurda lleri batanbaa kat eden
Muradna kavumak isteyen kimseler gibi.
Ey Oikmct uruna) uykularn azaltan yolcu!
Gece dostu rtbesine ulamak iin, bana doru gelen kii!
Benim kt arkadalarmdan karlatklarna
Nasihatilerin nasihatisi olan benim szm syle
Bil ki: Sen aknlk iinde hsrana uramsn
Benim rislet ve arm inkr ettiinde.
ahsn srekli istediim kimse var ya!
Yeil Rabvede onu buldum
Tunustaki iekli bir ehir
Hkmdarn bulunduu yeil bakentte
En yce mahallinde, topra nezih
O zatn yksek mekna girmesiyle.
zel ve sekin bir toplulukta
Asillerin ve soylularn sekinlerinden
Onlar bilgi ve hidayet nuruna tar.
Beyaz snnet ile kendi rehberliinden.
Zikir okunur ve bilgiler ortaya kar
Mecliste; akamdan akama
On drdnc gecenin dolunay grlmez,
Asla. Gecenin aydnlatc ay
Murabt olu onda ii tek olandr
Hakikatleri ifa edilemeyecek kadar ycedir.
Oullar, meknnn tahtna hrmet etmi
O, imamdr, onlar ise bedeller!
imam ve bedeller bir mecliste iken
Gn yldzlarnn kuatt dolunaya benzerler
Sana u lv bir hikmet getirirse
Adeta Ankadan haber vermitir
Ona elik ettiler, ta ki ona yerleti

Gariplerden ocuu olan bir dii
Bilginlerden bir ruhban, nefsine k
Nktedanln srr, zariflerin efendisi
Aklc ve Jakikler topluluundan
Fakat onlar iinde erdemlilerdendir
Vefa gsterdi, bende ise ayrlma niyeti vard.
Karanlk ya da aydnlk her vakitte
Onu braktm ve ondan ayrldm. Bana ait
Ediplerin gayretinin bakalamas zellii ondayd.
Bana hitap ederek ortaya kt: Sen bana ihanet ettin
Soyum ve eski dostlarm iinde,
Tvbekarmz aldm ki, onunla
Evim ayakta durur, arkadalarm onu bildirmedi.
Allah benim niyetim ve arzumu biliyor
Tvbekrn iinde ve vefamn doruluunu biliyor
Kukusuz biz eski ahde balyz
Onun sevgisi de hilelerden arnmtr
Bir hikmet araycsyla karlatnda
Gzn siyahlnda gizlenmi hikmeti.
Hayrette ve zlem dolu olarak, ona dedik ki:
Ey lsr*da srlar aratran
Ko! Kukusuz senin ellerin toplamay baard
llerin ve dirilerin hakikatlerini
Varla bakt, ayakkablarnn altndayd,
istiva yerinden suyun yerletii yere kadar
Onun zerinde boyun eilecek bir gaye yoktu
O ndan baka. O, eyay ynetendir.
Nezihlii nedeniyle rty ve gmleim giyindi
Alemi oluturmak isteyince
Varlyla yararlanmak istediinde
Gzetenlere herhangi bir ekilde bakmakszn
rty yayd, byklenmedi

Ve byklk rtsn yaknlan zerine.
Bylcce varlk zuhur etti. Bizim iin onu snrlamaz
Herhangi bir nitelik veya isimlerden bir isim.
Bu kimdir, onu kim ifade ediyor diye sorulursa
Deriz ki: Hkmdarlarn hkmdar, muhakkik.
Hakikat gnei, onun kutbu ve imam
Kullarn srr ve bilginlerin bilgini
Yz himmetinden kararm bir kul
Gzlerin nuru ve halifelerin mhr
Yaratklarn uurlusu, rnn en tatls
Yaratklarn yardmcs, merhametlilerin merhametlisi
Cell ve cemalinin nitelikleri ycedir,
izzetinin ihtiam grlemeyecek kadar ycedir.
Meiyeti (iradesi) oullar iinde taksim edilmi olarak icra eder.
Yakn ve uzak kullar arasnda
Srekli mmetin idarecisidir ki, onunla mmetin
Gidiat ve umutlar korunmutur.
Mlknde onunla tartmak zehir
Ona severek gelmen ise baldr.
Serttir, fakat dostlarna kar yumuack
Temiz bir oluktan akan suya benzer,
istediini zenginletirir ve yoksunlatrr, onun emri
Dostlar ihya eder, dmanlar yok eder
iman bir sz sylediinde, unutmam
En fasih hatipler bile onun karsnda eksik kalr
Bizimleydi, benim kavuma rtm birletiriyordu
Zatlarmz; ben ise rtmn olduu yerdeydim
Bir inci gibi saklanan srra bak!
Parlak; karanlk derinlikler iinde
Ta ki halk onun biimleniinde hayrete der
Yaratmann tekrarlanmasndaki hayrete benzer o hayret
Birinci Ksm Kitaba Balang
Hayret! Sedefleri o inciyi niin gizlememi?

Gne karanln gecesini uzaklatrr
Bir kul da srr byle getirdiinde
Denilir ki: Kulumu eminlerden yaznz
Srr rtl olarak izhar ederse
Onunla arzm bilemez. nerde kald gm bilsin?
Onun heybetinin kimi niteliklerini syleyince
Gzmn nuru karmda duruyordu.
Dediler ki: Sen onu bizim ilhmza kattn
Zatta, niteliklerde ve isimlerde.
Peki, Hakk hangi anlam ile nitelersin?
Ki o pssz karanlklarda seni dzenledi.
Dedik ki: Doru syledin, tandn nu?
Benden bakasn, btn lemin yaratcsndan
Methettiimde, ben ancak kendi nefsimi
Methederim. Benim nefsim, vgmn ayndr.
Onun varln bildirmek istersen
Benim yanmda olanlar aklara boldum *
Kendi varlmdan silindim; bylece omum varl
Ve onun zuhuru benim gizlenmeme bal oldu
Hak ilh bize grnmeyecek kadar nteldir
Yalnz bana; varlm zlir ve ben bki iken.
Byle olsayd, kukusuz tek ve isteyen olurdu
Benim ikiliimi duyumsayarak ve zleyerek.
Byle bir ey imknszdr; O'nun varl sahih olur
Ben varlndan habersiz ve fni olduumda.
Ben zuhur edersem, Onu gizlerim.
Gnein hakikatinin klarnda gizlenmesi gibi
Bakanlar, gzlerine dikildiini grr,
Arzularn elinin ynlendirdii bir bulut
Gne bulutun ardndan n gsterir
Bulutlar ve karanlktaki gzler iin
Ftuht* Mekkiyye I
yle der: Bana kar cimri oldu ve o

Paralarnn ayrmasyla megddr.
Bol yamuru topraa ihsan etmek iin.
Yorgunluk ve bitkinlik olmadan
G nein nda parlamas da byledir.
Her gn yldznn parltsn siler.
Battktan sonra bir saat geince
Gzne ikizlerin yldzlar grnr
Bu onun ls, u ise dirisi iindir.
Zatndaki: Grnts gzel, dersin.
G izlenm esi bizim yzmzden, zuhuru ise
Kendisi sebebiyledir; remiz glgelerdedir.
Bizim onun yznden gizlenip grnmemizin
Kendimiz sebebiyle olmas gibi. Ycelii ziyasnn ayndr.
Sonra, aksiyle kavuur, ikinci bir remiz olarak.
Onun bilgileri saylamayacak kadardr
Adeta biz d varlmzda eit olanlarz.
Tpk saf kzllkta camn duruluu gibi
Bilgi iki halis eyin birletiine tanklk eder
Gz ise grene teki (olduu) verir.
O halde ruh zatn yaratandan haz alr
Yeterlilik ynnden ise kendi zatndan
Duyu Rabbini grmekten haz alr.
Nimetleri duyumsamaktan habersizken
Allah en byktr, byk olan ise benim rtmdr
Nur benim dolunaym, ziya ise benim parlaklmdr
Dou batm, batlar ise doumdur.
Uzaklk yaknlm, yaknlk ise uzaklmdr.
im ate, dm cennetler.
nm ise yeniden yaratmann hakikatleridir.
Kendi bahemde dolamak istersem
Btn yaratklar bende grlr.
Ben imamm. Ayrldmda ise

Ardmda brakacam kimse yoktur.
Allaha hamd olsun ki, ben
Alemin ve Hakk'n hakikatlerini kendimde toplarm.
Bu benim iirimdir. Gariplikleri bildirir
Onlarn geli yollar, fasihlere dar gelir
Abdlazz! Benimle beraber ilhmza kret
(Devrinde var olduumuz) baaa da kredelim
Dinen; nk Allah bize Bana da kret'
Ebeveynine de kret dedi. Sen benim kaderimsin!
Bakasnn yapt vgyle deil, hamdin hamdiyle37 Allaha hamd

ve Allahn istiva yerine geceleyin yrtlene tam salt ve selm getir
dikten sonra, ey akll, edip, sevgili dost bilmen gerekir ki:
Bilge, ehir onu yoldandan uzaklatrp zamann tasarruflar dos
tuyla arasna girdiinde, dostunun yokluunda elde ettii eyleri ve ka
zand hikmet metan dostuna bildirmelidir. Bylecc merhametli dos
tun bildirdii iyilikleri, ona bahettii bilgileri, ona tevdi ettii hikmet
leri ve duyurduu szleriyle dostunu sevindirir. Adeta dostu, ondan
rendii haberlerle, dostundan uzak kalmam gibi olur.
Dostun -Allah ona mr versin- duru sevgisine bir nedenle biraz
kir bulap bir gayeyi tamamlamak iin vedalarken kendisinden bir da
ralma ortaya lanca, dostu bunu grmezden gelmi ve bu olay dostu
nun -Allah kendisine mr versin- kerim inancndan saymtr. Seni
ancak senden sual eden merak eder. Dolaysyla dost -Allah ona mr
versin- afiyette olsun, nk kalbimiz selimdir ve sevgimiz, bildii gibi
iimizde yerleiktir.
Dostumuz ona olan sevginin geici veya nefis kaynakl deil, lh
olduunu bilir ve bu sevgi onun katnda tarafmzdan herhangi bir se
bep olmakszn veya kendisine gereksinim duymakszn veya eksilmek-
sizin veya bir dl beklentisi olmakszn veya ondan ekinmeksizin ta
eski zamanda sabitti.
Dosttan-Allah kendisini korusun-, kendisini ziyaret eniim 1193
(590 h.) tarihindeki ilk seyahatimde bana kar bir iltifatszlk, ynelim
34 Ftuht Mekkiyye I
vc gidiatm hakknda bir soukluk gereklemi olabilir. Bunun nede

ni, benim grlerim ve hedeflerimde olduunu dnd eksikliktir.
Ben de, kendisini bu konuda mazur grmtm. nk onun byle
dnmesine yol aan ey, benden grd iin d ve nassn tankl
idi. nk ben, kt halimi ve grnr ktlm izhar etmekle,
kendisinden vc cvldarndan iimdeki halimi gizlemitim.
Bazen uyar yoluyla dikkaderini ekiyordum, fakat Allah onlardan
birisinin bile beni (ktlkten) tenzih gzyle deerlendirmesine im
kn vermiyordu. Bir gn bir mecliste terennm ettiim baz msralarla
onlarn kulaklarn nlattm, dostumuz da -Allah kendisine mr ver
sin- o meclisin bakesinde oturmaktayd.
Bu msralar sr isimli kitabmza koyduk:
Ben Kur'an ve Fatiha suresiyin

Ruhun ruhuyum, canllarn ruhu deil
Kalbim bildiimin katnda yerlemi
Onu mahede eder; dilim ise sizin yannzda
Gz ucunla bedenime doru bakma
Ruhunu arklarla beslemekten uzak dur
ZaCn zat deryasna dal da
Gzlere almam srlar gr
Ayrca srlar belirsizce gzkr
Manalarn ruhlaryla gizlenmi olarak
Yemin ederim ki: Bu ktadan hangi msra terennm ettiysem, onu

bir l gibi dinliyordum. Bunun nedeni, honut etmek istediim bir
hikmet, Yakubun nefsinde yerine getirdii bir ihtiyat.
Bu saygn topluluktan sadece szcleri, muzaffer ve nder Eb
Abdullah b. el-Murabt benim farkma varmt, fakat o da tam dikkat
etmemiti. Benim hakkmda ona hkim olan ey, kukuydu. Yal eyh
merhum Ccrraha gelince, bir vesileyle yce bir mertebede onunla bir
ekilde grmtk. Dostun mertebesinden ayrldktan sonra -Allah
kendisine mr versin- srekli onu hatrlamaktaydm, hallerine kret
mekteyim, menkbelerini anlatmaktaym, edeplerine zlem duymakta
ym. Onlarn arasndan svarilerin (svari kutuplar) sreti haline gelmi
ve baz ehirlerde hret bulmu hususlar kimi kitaplarmda yazdm.

Dostum, yazdklarm rendii gibi yannda bulunan baz kimseler de
onlar grmt. Kendisini gerektiren herhangi bir sebep veya dnya
ve ahirette sevgiyi nefste yerletiren ve uygulayan bir ama olmakszn,
benim tarafmdan ona dnk bir muhabbet sabit olmutur.
Bu olaydan yllar sonra, onun yce katnda dosda karlatk, dokuz
ay ve birka gn kendisiyle beraber kaldk. Her birimiz kendi zatn
samimi ve itenlikle dierine amt. Benim de arkadam onun da ar
kada vard. Her ikisi de dosdoru ve doru szl idi. Onun arkada
eyh, akll, bilgili ve meselelere hkim birisiydi ve Eb Abdullah el-
Murabt diye tannrd. Gl bir nefse sahipti. Beenilen huylar, nezih
davranlar ve beenilen bir dosdugu vard. Geceyi tespih ekerek ve
Kuran okuyarak geirir, Vakitlerinin ounda Allah' gizli ve aktan zik
rederdi.' Muameleler alannda bir kahramand. Menzil ve mnazele
sahibinin gnderdii eyleri pekiyi anlar, halinde insafl idi. Kendisi iin
neyin mmkn ve neyin imknsz olduunu ayrt ederdi.
Benim arkadaun ise saf aydnlk ve srf k bir Habeli idi. Ad
Abdullah idi. O kendisine karanln katmad bir dolunay idi. Hakk
ehli iin bilir ve ehline ulatrr, onlara onu bildirir ve onu tarmazd.
Temyiz derecesine ulam, tpk bir altn gibi, potada saflamt. D o
ru szl ve verdii sz tutan birisiydi.
Bylece biz, lemin ve insanu yapsnn dayand drt unsurduk.
Bu hal zereyken, birlikteliimizi datan eidi gerekelerle birbiri
mizden ayrldk. nk ben hacca ve umreye niyedenmitim.
Sonra onun saygn meclisine tekrar arldm. ehirlerin anasma
(Mekke) ulatmda, ziyafet vermeyi adet edinmi babamz Halili zi
yaret edip Sahrada ve Aksda namaz kldktan ve ardndan Efendimi,
Ademogullarnn efendisini, bilgi ve tecrbe deryasn ziyaretten sonra,
Allah, kendisinden uzakta iken elde ettiim baz ilimleri bildirmeyi ve
gurbetimde elde ettiim ilim cevherlerini dostuma hediye etmeyi hat
rma getirdi.
Allahn bilgisizliin hibir ynne uramamas iin var ettii bu
bulunmaz risaleyi onun iin ve btn samim dost, muhakkik sfler
iin yazdm. Ayrca sevgili dostumuz, nezih kardeimiz, makbul evl-
36 Ftuht Mekkiyye I
dmz, Abdullah Bcdr el-Habe cl-Yemen iin yazdm. O Ebul-

Ganim Ibn Ebil-Fth cl-Harrannin azad klesi iin yazdm.
Bu risaleyi el-Fthtidl-Mekkiyye fi Mrifetfl-Esrarfl-Mlikiyye vel-
Memlkiyye diye isimlendirdim. nk bu risaleye koyduum eylerin
byk ksm, saygn evini tavaf ederken veya erefli ve yce Harcmindc
kendisini murakabe ederken Allahn bana atklardr.
Risaleyi kymetli blmlere ayrdm, ince anlamlar ona yerletir
dim.
nsan, sonucun deerini renmedii srece, iin bandaki g
lkler kendisine kolay gelmez. Bilhassa meyvenin tadn tattnda ve
onun yararlarn ummaya baladnda, artk glklere tahamml ede
bilir. Kap gz snrladnda, hikmet sahibinin basiret gz kendisine
verilir ve onunla bakar: Bylece inci ve mercanlar kartmak ister. Bu
esnada kap, ierdii ruhan hikmetleri ve rabbani srlar kendi anlay
ve idrakince ve azminin ve himmetinin gc lsnde verir.
Allah'n kapsnn tokmana sarldmda

Gzeten idim, hafife alan deil.
Ta ki, gze Onun yznn parlts grnd.
Buraya geliniz, artk sadece O vard.
Bilgi olarak varl ihata ettim, bizim iin yoktur
Kalbimizde Allahtan bakasna dair bilgi
Bilmeyen insanlar benim sevgimi takip etse bile
Sana hakikatlerin mahiyetinden sormazlar
Bu kitabn blmlerinden sze balamadan nce, kitabn blmle

rinin fihristinden bir blm sunalm. Ardndan bu kitabn ierdii ilh-
srr bilgiler hakknda bir giri gelecektir. Onun izine gre, fihristteki
dizilie gre, Allah'n izni ile blmlerden sz edeceiz.
Allah doruyu syler ve doru yola ulatrr.
Birinci ksm tamamlanmtr, Allaha hamdolsu. Onu -Allah izin
verirse- ikinci ksm takip edecektir. Salt ve selm Hz. Muhammcd ve
onun temiz ailesi zerine olsun.
FTUHT-I MEKKYYE'NN
KNC KISMI
Rahman ve Rahim Olan Allahn Adyla
KTABIN FHRST BLM

Bu blm, blmler iinde saylmaz ve
alt fasldan oluur.
B R N C FA SIL: M A R FE T LE R
Birinci blm: Bu kitapta yazdm eyleri, yaratlnn ayrntla

rndan aldm Ruh ve aramzdaki srlarn bilinmesi.
kinci blm: Harflerin ve harekelerin lemdeki mertebeleri ve on
larn gzel isimleri. Tebih zanm veren kelimeleri bilmek. Bilgi, bilinen
ve bileni tanmak.
nc blm: lh kitaplarda ve peygamberlerin dillerinde geen
tebih ve cisimlctirmc gibi kelimelerden Hakkn tenzihi.
Drdnc blm: Alemin yaratl ve varlk sebebi, Esm-i Hs-
nnn (gzel isimlerin) lemdeki mertebeleri.
Beinci blm: Besmclenin her ynden deil, sadece belirli bir
ynden srlarnn bilinmesi.
Altnc blm: Ruhan yaratln balamasnn bilinmesi ve onda
ilk var olann kim olduu? Nereden var olduu? Nerede var olduu?
38 Ftuhat Mekkiyye I
Hangi rnee gre var olduu? Gayesinin ne olduu? Byk vc kk

lemin feleklerinin bilinmesi.
Yedinci blm: Beer cisimlerin yaratlmasnn bilinmesi. nsan,
byk lemdeki son varlktr.
Sekizinci blm: dem in hamurunun kalntsndan yaratlm ve
hakikat arz diye isimlendirilen yerin bilinmesi. Ondaki gariplik vc sr
lar.
Dokuzuncu blm: Kzgn ateten yaratlm ruhlarn var olmas.
Onuncu blm: Mlk devrinin bilinmesi. Onda ilk mevcuttan ay
rlan ey? O ikisinden ayrlan eyin neyle doldurulduunun bilinmesi?
Hkmdar gelinceye kadar Allahn bu memleketi hazrlamas. Hz. sa
ile H z. Muhammed arasndaki lemin mertebesi?
O n birinci blm: Ulv vc sfl babalarmzn bilinmesi.
O n ikinci blm: lemin Efendisi Muhammedin (s.a.v) devrinin
bilinmesi vc onun vaktinde zamann, Allahn kendisini yaratt gne
dndnn bilinmesi.
O n nc blm: Arn tayclarnn bilinmesi. Onlar srafil,
dem , Mikail, brahim, Cebrail, Muhammed, Rdvan vc Maliktir. A l
lah hepsinden raz olsun.
O n drdnc blm: Nebi-velilerin ve demden Muhammede
kadar mmetin kutuplarnn srlarnn bilinmesi. Kutupun Allahn
kendisini yaratt gnden beri tek olduu ve lmediinin ve onun ne
rede olduunun bilinmesi.
O n beinci blm: Nefislerin bilinmesi. Onlarn muhakkik kutup
lar ve srlarnn bilinmesi.
O n altnc blm: Sfl menzillerin bilinmesi, kevn ilimler, Hak
kn o ilimlerden bilinmesinin ilkesi, Evtdn (Direkler) bilinmesi, yedi
Bedelin bilinmesi, ulv ruhlardan onlar kimin ynettiinin bilinmesi?
Feleklerinin dizilii?
O n yedinci blm: Kevn ilimlerin intikalinin bilinmesi, yardm
edici temel lh ilimlerin nasl elde edilecei?
On sekizinci blm: Mtehiderin ilminin bilinmesi. Onun ilgili
olduu meseleler, ilim mertebelerindeki miktar, kevn varlkta ondan
ortaya kan ilimler.
kinci Ksm Kitabn Fihristi 39
On dokuzuncu blm: limlerin art ve eksili sebebi. De ki Rab-

bim ilmimi artr*0 ayetinin anlam. Hz. Peygamberin Allah ilmi limle
rin gnlnden ekip almaz, limlerin cann almakla ilmi alr hadisinin
anlam.
Yirminci blm: sev ilmin bilinmesi. Nereden gelir? Nereye va
rr? Nitelii? lemin uzamyla m geniliiyle mi veya her ikisiyle de mi
ilgili olduu?
Yirmi birinci blm: kevn ilmin bilinmesi, bunlarn birbirleri
ne dahil olmas.
Yirmi ikinci blm: Menzil ve menzillerin bilinmesi, btn kevn
ilimlerin sralannn bilinmesi.
Yirmi nc blm: Korunmu Kutuplarn bilinmesi; onlarn ko
runma menzillerinin srlarnn bilinmesi.
Yirmi drdnc blm: Kevn ilimlerden gelen eylerin bilinmesi,
onlarn ierdii gariplikler, onlar lemden kimin elde ettii, kutuplar
nn mertebelerinin bilinmesi. ki eriat arasndaki ortakln srlar, ne
fislere ak kalpler ve onlarn asl, onlarn menzillerinin saysnn bilin
mesi.
Yirmi beinci blm: Uzun mrl zel direin bilinmesi. Alemin
drt snfna tahsis edilmi kutuplarn srlar. Menzil ve menzillerin sr
rnn bilinmesi. Ona lemden kimin girdiinin bilinmesi?
Yirmi altnc blm: Remiz erbab olan kutuplarn bilinmesi, onla
rn srlarna ve ilimlerine deinmeler.
Yirmi yedinci blm: Vuslata er, ben de sana kavumaya niyetlen
dim* (ifadesinin muhatab olan) kutuplarn bilinmesi. Bu lem, nuran
lemin menzillerinden birisidir. Onlarn srlar nelerdir?
Yirmi sekizinci blm: Grmedin mi nasl (ifadesinin muhatab
olan) kutuplarn bilinmesi.
Yirmi dokuzuncu blm: Sclman Ehl-i Beytc katan srrn bilin
mesi. Varislerin kendilerinden olduu kutuplar ve onlarn srlarnn bi
linmesi.
Otuzuncu blm: Svari kutuplarndan birinci ve ikinci tabakann

bilinmesi.
O tuz birinci blm: Svari kutuplarnn esaslarnn bilinmesi.
Otuz ikinci blm: kinci svari frkasndan yneten kutuplarn

bilinmesi.
Otuz nc blm: Niyeti kutuplarn bilinmesi ve onlarn srla
r, esaslar.
Otuz drdnc blm: Nefesler menziline ulap srlar mahede
etmi ahsn bilinmesi.
Otuz beinci blm: Nefesler menziline ulam ahsn bilinmesi
ve lmnden sonraki srlar.
Otuz altnc blm: sevlcrin, kutuplarnn ve asllarnn bilinmesi.
Otuz yedinci blm: sev kutuplarn bilinmesi ve srlar.
Otuz sekizinci blm: Muhammedi makama ulaan ve ona ula
mam kutuplarn bilinmesi.
Otuz dokuzuncu blm: Hak kendisini kovduunda velinin d
t menzilin bilinmesi -Allah sizi ve bizi bundan korusun- Bu menzil
le ilgili srlar ve lh ilimler. Bu menzilin kutuplarnn srlarnn bilin
mesi.
Krknc blm: Kevn (olu) ilimlerinden tikel bir ilme komu
menzilin bilinmesi. Onun sralan, srlar ve kutuplar.
Krk birinci blm: Gece ehlinin bilinmesi, tabakalarnn farklla
mas, mertebelerindeki zdklar, kutuplarnn srlar.
Krk ikinci blm: Ftvvet ve Fetlarn (Genlik-Yigitlik ve
Genler) bilinmesi, onlarn menzilleri, tabakalar, kutuplarnn srlar.
Krk nc blm: Ver (kukululardan saknmak) sahiplerinden
bir grubun bilinmesi ve bu makamn geneli.
Krk drdnc blm: Bchlllerin (Allah aknda kendilerinden
gemi kimseler) bilinmesi, onlarn divanelik mertebesindeki imamlar.
Krk beinci blm: Erdikten sonra geri dnenin bilinmesi ve onu
geri dndrenin kim olduu?
Krk altnc blm: Az ilmin ve onu elde eden salihin kim oldu
unun bilinmesi.
Krk yedinci blm: Sfl menzillerin ve makamlarnn srlar ve ni
teliklerinin bilinmesi, arifin onlarn zikrinden nasl yararlanaca? Ma-
kamnn ykseldiine ramen onlara nasl zlem duyaca, kendisini

buna aracak .ekilde ona tecelli eden srrn ne olduu?
Krk sekizinci blm: Bunun byle olmasnn hangi sebepten kay
naklandnn bilinmesi.
Krk dokuzuncu blm: Ben Rahmann nefesini Yemen ynn
den bulmaktaym ifadesinin bilinmesi ve bu menzilin ve adamlarnn
tannmas.
Ellinci blm: Hayret ve acizlik adamlarnn bilinmesi.
Elli birinci blm: Ver ehlinden Nefes-i Rahman' menziline
ulam kimselerin bilinmesi.
Elli ikinci blm: Keif sahibinin gayb leminden ahadet lemine
kamasna yol aan sebebin bilinmesi.
Elli nc blm: Mridin eyhin varlndan nce nefsine uygu
lad amellerin bilinmesi.
Elli drdnc blm: iaretlerin bilinmesi.
Elli beinci blm: eytan dncelerin bilinmesi.
Elli altnc blm: Tmevarmn bilinmesi, onun salam ve zayf
olmasnn bilinmesi.
Elli yedinci blm: lham ilminin belirli bir karm tryle elde
edilmesinin bilinmesi, nefsin bilinmesi.
Elli sekizinci blm: karm yapan ilham ehlinin bilinmesi, kalbe
akp dnceleri ayrtran ve paralayan ilh ilmin bilinmesi.
Elli dokuzuncu blm: Mevcut ve llm zamann bilinmesi.
Altmnc blm: Unsurlarn bilinmesi, ulv lemin sfli lem ze
rindeki otoritesi. Bu insan leminin uzak felein dnlerinden hangi
sinde meydana geldiinin bilinmesi. Bize dnk ruhaniyet hangisidir?
Altm birinci blm: Cehennemin bilinmesi. Cehennemde azab
en byk yaratk kimdir? Ulv lemin bilinmesi.
Altm ikinci blm: Atein mertebelerinin bilinmesi.
Altm nc blm: nsanlarn dnya ve dirili arasndaki ber-
zahta kalmasnn bilinmesi.
Altm drdnc blm: Kyamet ve menzillerinin bilinmesi. Diri
liin nitelii.
Altm beinci blm: Cennet, menzilleri, dereceleri ve bu konuyla

ilgili meselelerin bilinmesi.
Altm altnc blm: Zahir ve btnda eriatn srrnn bilinmesi,
onu hangi ismin meydana getirdiinin bilinmesi?
Altm yedinci blm: Allah'tan baka ilh yoktur ve Muhanmed
Onun peygamberidir ifadesinin bilinmesi.
Altm sekizinci blm: Temizliin srlarnn bilinmesi.
Altm dokuzuncu blm: Namazn srlarnn bilinmesi.
Yetmiinci blm: Zektn srlarnn bilinmesi.
Yetmi birinci blm: Orucun srlarnn bilinmesi.
Yetmi ikinci blm: Haccn srlarnn bilinmesi. Oradaki uygula
malarn bilinmesi. Allahn saygn evinin almederi. Hakkn, evini tavaf
ederken bana gsterdii tavaf srlar.
Yetmi nc blm: Karlkllk ve sapma esnasnda mahede
sahibinin elde ettii srlarn saysnn bilinmesi. Karlkllktan ne kadar
saptnn bilinmesi.
KNC FASIL: MUAMELELER
Yetmi drdnc blm: Tvbe.

Yetmi beinci blm: Tvbenin terki.
Yetmi altnc blm: Mchede.
Yetmi yedinci blm: Mchedenin terki.
Yetmi sekizinci blm: Halvet.
Yetmi dokuzuncu blm: Halvetin terki.
Sekseninci blm: Uzlet.
Seksen birinci blm: Uzletin terki.
Seksen ikinci blm: nsanlardan kamak (firar).
Seksen nc blm: nsanlardan uzaklamann terki.
Seksen drdnc blm: Allahtan ekinmek.
Seksen beinci blm: Perde ve rt takvas.

Seksen altnc blm: Dnyev snrlarda takva.
Seksen yedinci blm: Atee kar takva.
Seksen sekizinci blm: eriatn asUarnn hkmlerine dair srla-
nn bilinmesi.
Seksen dokuzuncu blm: Genel anlamda nafilelerin bilinmesi.
Doksannc blm: Farzlarn ve snnetlerin srlarnn bilinmesi.
Doksan birinci blm: Ver ve srlarnn bilinmesi.
Doksan ikinci blm: Verinin terki makamnn bilinmesi.
Doksan nc blm: Zht ve srlarnn bilinmesi.
Doksan drdnc blm: Zhdn terki makamnn bilinmesi.
Doksan beinci blm: Cmertlik, kerem, eli aklk ve sar'n
(bakasn tercih) srlarnn bilinmesi. Karlk beklemek veya onun ter
kiyle birlikte ihtiya duyulan veya duyulmayan eyde cmertlik.
Doksan altnc blm: Susmak ve srlarnn bilinmesi.
Doksan yedinci blm: Konumak makam ve srlarnn bilinmesi.
Doksan sekizinci blm: Uykusuzluk makam ve srlarnn bilin
mesi.
Doksan dokuzuncu blm: Uyku makam ve srlarnn bilinmesi.
Yznc blm: Korku makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz birinci blm: Korkunun terki makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz ikinci blm: mit makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz nc blm: midin terki ve srlarnn bilinmesi.
Yz drdnc blm: Hzn makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz beinci blm: Hznn terki makam ve sebebinm bilinmesi.
^z altnc blm: Alk makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz yedinci blm: Aln terki makam ve sebebinin bilinmesi.
Hiz sekizinci blm: Fitne ve ehveti bilmek, genlerle ve kadn-
hrla konuma, onlardan arkada edinme sevgisi. Mrit ne zaman arka
da edinir?
44 Ftuhfit* Mokkyyo I
Yu/ dokuzuncu blm: ehvet ve irade arasndaki fark; dnya ve

cennetteki ehvetlerimiz arasndaki farkn bilinmesi. Haz ve ehvet ara
sndaki fark. stenen ve istenilenin makamnn bilinmesi? stemeyen ve
istenmeyenin makam? stemeyen ve istenilen kimdir?
Yz onuncu bolm: I lu ve korkunun srlarnn makam.
Yiz on birinci blm: Huu ve korkunun terki makam ve srlar
nn bilinmesi.
Yz on ikinci blm: Nefse muhalefet ve srlarnn bilinmesi.
Yz on nc blm: Arzularnda nefse msaade makam ve sr
larnn bilinmesi.
Yz on drdnc blm: Haset ve gpta makamnn bilinmesi, k
tlenmi ve vlm olanlarn bilinmesi.
Yz on beinci blm: Gybet makamnn bilinmesi, vlcni ve
ktlemeni.
Yz o altnc blm: Kanaat makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz on yedinci blm: A gzllk ve hrs makamnn bilinmesi.
Yz on sekizinci blm: Tevekkl makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz on dokuzuncu blm: Tevekkl terk makamnn bilinmesi.
Yz yirminci blm: kr makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz yirmi birinci blm: kr terk makam ve srlarnn bilinme
si.
Yz yirmi ikinci blm: Yakn41 makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz yirmi nc blm: Yaknin terki makam ve srlarnn bi
linmesi.
Yz yirmi drdnc blm: Sabr makam, ayrntlar ve srlarnn
bilinmesi.
Yz yirmi beinci blm: Sabr terk makam ve srlarnn bilinme
si.
Yz yirmi altnc blm: Murakabe ve srlarnn bilinmesi.
Yz yirmi yedinci blm: Murakabenin terki, makam ve srlarnn
bilinmesi.
Yz yirmi sekizinci blm: Rza makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz yirmi dokuzuncu blm: Rzay terk makam ve srlarnn bi

linmesi.
Yz otuzuncu blm: Kulluk makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz otuz birinci blm: Kulluu terk makam ve srlarnn bilin
mesi.
Yz otuz ikinci blm: stikamet makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz otuz nc blm: stikameti terk ve srlarnn bilinmesi.
Yz otuz drdnc blm: hls makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz otuz beinci blm: Ihls terk makam ve srlarnn bilinmesi.

Yz otuz altnc blm: Doruluk makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz otuz yedinci blm: Doruluu terk makam ve srlarnn bi
linmesi.
Yz otuz sekizinci blm: Hay makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz otuz dokuzuncu blm: Hayay terk makam ve srlarnn bi
linmesi.
Yz krknc blm: Hrriyet makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz krk birinci blm: Hrriyeti terk makam ve srlarnn bilin
mesi.
Yz krk ikinci blm: Zikir makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz krk nc blm: Zikri terk makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz krk drdnc blm: Fikir makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz krk beinci blm: Fikri terk makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz krk altnc blm: Ftvvet makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz krk yedinci blm: Ftvveti terk makam ve srlarnn bi
linmesi.
Yz krk sekizinci blm: Feraset makam ve srlarnn bilinmesi.

Yz krk dokuzuncu blm: Ahlk makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz ellinci blm: Gayret (kskanlk) makam ve srlarnn bilin

mesi.
Yz elli birinci blm: Gayretin terki makam ve srlarnn bilin

mesi.
Yz elli ikinci blm: Velayet makam ve srlarnn bilinmesi.

Yz elli nc blm: lh velayeti ieren beer velayetin bilin
mesi ve srlar.
Yz elli drdnc blm: Melek velayet makam ve srlarnn bi
linmesi.
Yz elli beinci blm: Peygamberlik makam ve srlarnn bilin
mesi.
Yz elli altnc blm: Beer peygamberlik makam ve srlarnn
bilinmesi.
Yz elli yedinci blm: Melek peygamberlik makam ve srlarnn
bilinmesi
Yz elli sekizinci blm: Rislet makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz elli dokuzuncu blm: Beer rislet makam ve srlarnn bi
linmesi.
Yz altmnc blm: Melek risletin bilinmesi.
Y z altm birinci blm: Nbvvet ve sddklk arasndaki maka
mn bilinmesi.
Yz altm ikinci blm: Fakirlik makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz altm nc blm: Zenginlik makam ve srlarnn bilinme
si.
Y z altm drdnc blm: Tasavvuf makam ve srlarnn bilin
mesi.
Yz altm beinci blm: Tahkik makam ve muhakkiklerin bi
linmesi.
Y z altm altnc blm: Hikmet makam ve hikmet sahiplerinin
bilinmesi.
Y z altm yedinci blm: Mutluluun kimyas (Kimya-i sadet)
ve srlarnn bilinmesi.
Y z altm sekizinci blm: Edep makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz altm dokuzuncu blm: Edebin terki makam ve srlarnn
bilinmesi.
Yz yetmiinci blm: Sohbet makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz yetmi birinci blm: Sohbetin terki ve srlarnn bilinmesi.

Yz yetmi ikinci blm: Tevhit makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz yetmi nc blm: kilik makam -ki irktir- ve srlarnn
bilinmesi.
Yz yetmi drdnc blm: Sefer makam -ki seyahat demektir-
vc srlarnn bilinmesi.
Yz yetmi beinci blm: Seferi terk makam ve srlarnn bilin
mesi.
Yz yetmi altnc blm: Makamlarna gre sfilerin lm ann
daki hallerinin bilinmesi.
Yz yetmi yedinci blm: Sfler ve muhakkikler arasndaki gr
ayrlna gre, marifet makamnn bilinmesi.
Yz yetmi sekizinci blm: Muhabbet makam ve srlarnn bi
linmesi.
Yz yetmi dokuzuncu blm: Dosduk makam ve srlarnn bi
linmesi.
Yz sekseninci blm: evk ve zlem makamlar ve srlarnn bi
linmesi.
Yz seksen birinci blm: eyhlere hrmet makam ve onlarn
kalplerini korumann bilinmesi.
Yz seksen ikinci blm: Sem makam ve srlarnn bilinmesi.
Yz seksen nc blm: Semnn terki makam ve srlarnn bi
linmesi.
Yz seksen drdnc blm: Kerameder makamnn bilinmesi.
Yz seksen beinci blm: Keramcderi terk makamnn bilinmesi.
Yz seksen altnc blm: Adederin almas makamnn bilinmesi.
Yz seksen yedinci blm: Mucize makamnn bilinmesi: Hallerin
farkllna gre aciz brakan (mucize) fiil, mucize sahibinin bir stn
l olarak nasl gerekleir?
Yz seksen sekizinci blm, mjdeleyiciler (mbeirt) diye ad
landrlan ryalar.
Yz seksen dokuzuncu blm, slikin suretinin bilinmesi.
NC FASIL: HALLER
Yz doksannc blm: Yolcu vc hallerinin bilinmesi.

Yz doksan birinci blm: Yolculuk vc yolun bilinmesi.
Yz doksan ikinci blm: Hl, srlar ve adamlarnn bilinmesi.
Yz doksan nc blm: Makam vc srlarnn bilinmesi.
Yz doksan drdnc blm: Mekn vc srlarnn bilinmesi.
Yz doksan beinci blm: athiyat ve srlarnn bilinmesi.
Yz doksan altnc blm: Tavli (doanlar) ve srlarnn bilinmesi.
Yz doksan yedinci blm: Gidi ve srlarnn bilinmesi.
Yz doksan sekizinci blm: Nefes ve srlarnn bilinmesi.
Yz doksan dokuzuncu blm: Sr ve srlarnn bilinmesi.
ki yznc blm: Kavuma ve srlarnn bilinmesi.
ki yz birinci blm: Ayrlma ve srlarnn bilinmesi.
ki yz ikinci blm: Edep vc srlarnn bilinmesi.
ki yz nc blm: Riyazet ve srlarnn bilinmesi.
ki yz drdnc blm: Sslenme ve srlarnn bilinmesi.
ki yz beinci blm: Arnma ve srlarnn bilinmesi.
ki yz altnc blm: Tecelli ve srlarnn bilinmesi.
ki yz yedinci blm: llet vc srlarnn bilinmesi.
ki yz sekizinci blm: Sklma ve srlarnn bilinmesi.
ki yz dokuzuncu blm: Mahede ve srlarnn bilinmesi.
ki yz onuncu blm: Mkefc ve srlarnn bilinmesi.
ki yz on birinci blm: Levih (Parltlar) ve srlarnn bilinmesi.
ki yz on ikinci blm: Telvin (deime, renklenme) ve srlarnn
bilinmesi.
ki yz on nc blm: Gayret ve srlarnn bilinmesi.
ki yz on drdnc blm: Hayret ve srlarnn bilinmesi.
ki yz on beinci blm: Latife ve srlarnn bilinmesi.
ki yz on altnc blm: Fetihler ve srlarnn bilinmesi.
ki yz on yedinci blm: Kalnt, resim ve srlarnn bilinmesi.

ki yz on sekizinci blm: Kabz (daralma) ve srlarnn bilinmesi.
ki yz on dokuzuncu blm: Bast (rahadama, alma) ve srlar
nn bilinmesi.
ki yz yirminci blm: Fni olma ve srlarnn bilinmesi.
ki yz yirmi birinci blm: Bek ve srlarnn bilinmesi.
ki yz yirmi ikinci blm: Cem (toplanma ve birlik) ve srlarnn
bilinmesi.
ki yz yirmi nc blm: Tefrika ve srlarnn bilinmesi.
ki yz yirmi drdnc blm: Tahkim ve srlarnn bilinmesi.
ki yz yirmi beinci blm: lve eyler ve srlarnn bilinmesi.
ki yz yirmi altnc blm: rade ve srlarnn bilinmesi.
ki yz yirmi yedinci blm: rade edilenin hali ve srlarnn bilin
mesi.
ki yz yirmi sekizinci blm: rade eden ve srlarnn bilinmesi.
ki yz yirmi dokuzuncu blm: Himmet ve srlarnn bilinmesi.
ki yz otuzuncu blm: Gurbet ve srlarnn bilinmesi.
ki yz otuz birinci blm: Hile ve srlarnn bilinmesi.
ki yz otuz ikinci blm: Ar sevgi ve srlarnn bilinmesi.
ki yz otuz nc blm: Rabet ve srlarnn bilinmesi.
ki yz otuz drdnc blm: Korku ve srlanln bilinmesi.
ki yz otuz beinci blm: Tevcd (vecde erimek iin gayret) ve
srlarnn bilinmesi.
ki yz otuz altnc blm: Vecd ve srlarnn bilinmesi.
ki yz otuz yedinci blm: Varln bilinmesi.
ki yz otuz sekizinci blm: Vakit ve srlarnn bilinmesi.
ki yz otuz dokuzuncu blm: Heybet ve srlarnn bilinmesi.
ki yz krknc blm: nsiyet ve srlarnn bilinmesi.
ki yz krk birinci blm: Cell ve srlarnn bilinmesi.
ki yz krk ikinci blm: Cemal ve srlarnn bilinmesi.
ki yz krk nc blm: Yetkinliin bilinmesi. Yetkinlik denge

demektir. O A raftr ve ayn zamanda demirin surudur. Araf, nitelen
mekten soyudanmadr.
ki yz krk drdnc blm: Gaybet ve srlarnn bilinmesi.
ki yz krk bernci blm: Huzur ve srlarnn bilinmesi.
ki yz krk altnc blm: Sarholuk ve srlarnn bilinmesi.
ki yz krk yedinci blm: Ayklk ve srlarnn bilinmesi,
iki yz krk sekizinci blm: Tatma ve srlarnn bilinmesi,
iki yz krk dokuzuncu blm: me ve srlarnn bilinmesi.
ki yz ellinci blm: Kanma ve srlarnn bilinmesi.
ki yz elli birinci blm: Kanmamak ve srlarnn bilinmesi.
ki yz elli ikinci blm: Silmek (mahv) ve srlarnn bilinmesi.
ki yz elli nc blm: Sabit klmak (ispat) ve srlarnn bilin
mesi.
ki yz elli drdnc blm: rtmek (setr) ve srlarnn bilinmesi.
ki yz elli beinci blm: Mahk ve muhikkul-mahkn (silinme ve
kendinden geme) bilinmesi.
ki yz elli altnc blm: Dolunaylar ve srlarnn bilinmesi.
ki yz elli yedinci blm: Muhdara (karlkl bulunmak) ve srla
rnn binmesi.
ki yz elli sekizinci blm: Levmi (Iltlar) ve srlarnn bilin
mesi.
ki yz elli dokuzuncu blm: Hcum ve srlarnn bilinmesi.
ki yz altmnc blm: Yaknlk ve srlarnn bilinmesi.
ki yz altm birinci blm: Uzaklk ve srlarnn bilinmesi.
ki yz altm ikinci blm: eriatn bilinmesi.
ki yz altm nc blm: Hakikatin bilinmesi.
ki yz altm drdnc blm: Dncelerin bilinmesi.
ki yz altm beinci blm: Vridin bilinmesi.
ki yz altm altnc blm: ahidin bilinmesi.
ki yz altm yedinci blm: Nefsin bilinmesi.
ki yz altm sekizinci blm: Ruhun bilinmesi.

ki yz altm dokuzuncu blm: Ilmel-yakn, aynel-yakn ve hak-
kal-yaknin bilinmesi.
DRDNC FASIL: MENZLLER
ki yz yetmiinci blm: Kutup ve iki imamn Muhammedi m-

nacattan olan menzillerinin bilinmesi.
ki yz yetmi birinci blm: Sabah vakti kavmi hamd eder' men
zilinin Muhammedi mnacattan bilinmesi.
ki yz yetmi ikinci blm: Muhammedi mnacattan tevhidin
tenzihinin bilinmesi. *
ki yz yetmi nc blm: Musev makamdan nefsin ve
hevnn helakinin menzilinin bilinmesi.
ki yz yetmi drdnc blm: Musev makamda en yce men
zil diye isimlendirilen menzilin bilinmesi.
ki yz yetmi beinci blm: Musev makamdan pudardan \iiz
evirme menzilinin bilinmesi.
ki yz yetmi altnc blm: Muhammedi makamdan havuz ve
srlarnn bilinmesi.
iki yz yetmi yedinci blm: Musev makamdan yalanlama ve
cimrilik menzilinin ve srlarnn bilinmesi.
ki yz yetmi sekizinci blm: Musev ve Muhammedi makamdan
lfet menzilinin ve srlarnn bilinmesi.
ki yz yetmi dokuzuncu blm: tibar menzilinin Muhammedi
makamdan bilinmesi ve srlar.
iki yz sekseninci blm: Bana ne menzilinin ve srlarnn Musev
makamdan bilinmesi.
ki yz seksen birinci blm: Birin okluk yerine konulmasnn
Muhammedi mertebeden bilinmesi.
ki yz seksen ikinci blm: lleri ziyaret menzilinin Musev ma-

kamdan bilinmesi ve srlar.
ki yz seksen nc blm: Muhammedi mertebeden kavasm
(kranlar) menzili ve srlarnn bilinmesi.
ki yz seksen drdnc blm: Deerli komuluk ve srlarnn
M uham m edi makamdan bilinmesi.
ik i yz seksen beinci blm: Cansz varlklarn macat menzili
nin bilinmesi. Bu menzile ulaan, Muhammedi ve Musev mertebenin
yarsn elde etmitir.
ki yz seksen altnc blm: Kendisine ol denilip de direnen ve
olmayan eylerin menzilinin Muhammedi mertebeden bilinmesi.
ki yz seksen yedinci blm: Samedn tecellinin menzilinin ve
srlarnn M uham m edi mertebeden bilinmesi.
ki yz seksen sekizinci blm: lk tilvet menzilinin Musev mer
tebeden bilinmesi.
ki yz seksen dokuzuncu blm: Hi kimsenin ilminin kendisin
den nce olmad mm bilginin menzilinin bilinmesi.
ki yz doksannc blm: Nimederin onaylanma menzilinin M u
sev makamdan bilinmesi.
ki yz doksan birinci blm: Zamann balang menzilinin -ki o
drdnc felektir- Muhammedi mertebeden bilinmesi.
ki yz doksan ikinci blm: Gayb ve ahadet lemlerinin ortaklk
menzilinin M uhammedi mertebeden bilinmesi.
ki yz doksan nc blm: ahadet leminin varlnn ve gayb
leminin zuhur sebebinin Musev mertebeden bilinmesi.
ki yz doksan drdnc blm: Mekkeli Muhammedi menzilin
M usev m ertebeden bilinmesi.
ki yz doksan beinci blm: erefli saylarn menzilinin M u
hammedi mertebeden bilinmesi.
ki yz doksan altnc blm: Mudularn zelliklerinin bedbahda
intikal menzilinin M usev mertebeden bilinmesi.
ki yz doksan yedinci blm: Muhammedi mertebeden demin
toprann tesviyesinin yce mertebede vlme menzilinin bilinmesi.
ki yz doksan sekizinci blm: Muhammedi mertebelerde ulv

lemin zikir menzilinin bilinmesi.
ki yz doksan dokuzuncu blm: Mminlerin azabnn Muham
medi mertebeye nfuz eden makamdan bilinmesi.
yznc blm: Ulv lemin Muhammedi mertebelere bln
me sebebi menzilinin bilinmesi.
yz birinci blm: Nimet ehli ile azap ehli arasnda blnm
kitap menzilinin bilinmesi.
yz ikinci blm: En yce lemin gidi menzilinin bilinmesi ve
cn dk lemin varlk sebebinin bilinmesi.
yz nc blm: Cebrail arifin menzilinin Muhammedi
mertebeden bilinmesi.
yz drdnc blm: Zenginliin fakirlie tercih menzilinin
Musev makamdan bilinmesi ve fakirliin zenginlie tercih edilmesinin
sev mertebeden bilinmesi.
yz beinci blm: Hallerin ricalin kalplerine ard sra geli
menzilinin Muhammedi mertebeden bilinmesi.
yz altnc blm: Mele-i alnn ekime menzilinin Muham
medi mertebeden bilinmesi.
yz yedinci blm: Meleklerin Muhammedi makamdakine ini
menzilinin M usev mertebeden bilinmesi.
yz sekizinci blm: Tmel lemin karjma menzilinin M u
yz dokuzuncu blm: Melmilik menzilinin Muhammedi
yz onuncu blm: Ruhan an sesinin Musev mertebeden bi
linmesi.
yz on birinci blm: zel yaratllarn Muhammedi merte
beden bilinmesi.
yz on ikinci blm: Vahyin velilerin kalplerine inmesi ve on-
laru eytanlardan korunmasnn keyfiyetinin Muhammedi mertebeden
bilinmesi.
yz on nc blm: Alama menzili ve Nuhun Muhammc-

d mertebeden bilinmesi.
yz on drdnc blm: Meleklerin, nebilerin ve velilerin de
receleri arasndaki fark menzilinin Muhammedi mertebeden bilinmesi
yz on beinci blm: Azabn zorunlu olduu menzilin Mu
hammedi gayb mertebesinden bilinmesi.
yz on altnc blm: lh aktarm vastasyla insana ak
korunmu levhaya nak edilmi ayrc sfadarn Musev mertebeden bi
linmesi.
yz on yedinci blm: Denenme ve berekederinin bilinmesi.
Bu menzil, Kutupun solunda bulunan imamn menzilidir ve
Becyedeki Eb Medyenin menzilidir.
yz on sekizinci blm: Nefsan gayelerle Muhammedi eriatn
nesh edilmesinin bilinmesi. Allah bizi bundan korusun!
yz on dokuzuncu blm: Nefsin eriatn herhangi bir yn
nn kaydndan belirli bir ekilde kurtulmas. Tevekkl yolundan rzk
getirtme sebebini terk etmenin, rzk gedrten bir sebep olduu ve bu
nunla nitelenen kiinin sebepler boyunduruundan da kmad konu
su.
yz yirminci blm: ki tutuun ayrmas menzilinin bilinme
si.
yz yirmi birinci blm: Muhammedi mertebeden gayb ve a
hadet lemini ayran eyin bilinmesi.
yz yirmi ikinci blm: Muhammedi mertebeden Hakk halk
karlnda satann menzilinin bilinmesi.
yz yirmi nc blm: Muhammedi mertebeden mjdenin
mjdelenene ulatrlmasnn bilinmesi.
yz yirmi drdnc blm: Ricalin (Adamlar) toplanma men
zilinin bilinmesi. Bu bilgi smiyye mertebesindendir.
yz yirmi beinci blm: Kuran menzilinin Muhammedi mer
tebeden bilinmesi.
yz yirmi altnc blm: Mzakere ve tartma menzilinin Mu-
hammed ve Musev mertebeden bilinmesi.
yz yirmi yedinci blm: Mdd (tahl lei; yaklak 18 litre

lik bir lek) ve nasfin (yarm) Muhammedi mertebeden bilinmesi.
yz yirmi sekizinci blm: Potada bileiklerin yalnlara dn
mesi menzilinin bilinmesi. Bu da Muhammedi mertebelerdendir.
yz yirmi dokuzuncu blm: Nimeder ve belaya dme menzi
linin bilinmesi. Bu da Muhammedi mertebeden renilir.
yz otuzuncu blm: Dolunay ve hilalden Ayn menzilinin bi
linmesi. Bu, Muhammedi mertebeden bilinir.
yz otuz birinci blm: Rya ve riya menzili ve onlara kuvvet
yetirmenin bilinmesi. Ykselme, sarkma, yaklama ve alglamann M u
hammedi mertebeden renilmesi.
yz otuz ikinci blm: Muhammedi makamlarn ehline dnk
lh koruma menzilinin bilinmesi. Bu, Musev mertebeden olan bir
bilgidir.
yz otuz nc blm: eyleri senin, seni kendim iin yarat
tm. Benim iin yarattm senin adna yarattm uruna telef etme
menzilinin Muhammedi mertebelerden bilinmesi.
yz otuz drdnc blm: Musev mertebelerden yok olann
tanmlanmas.
yz otuz beinci blm: Kardelik menzilinin bilinmesi. O
Muhammedi mertebedendir.
yz otuz altnc blm: Bitkilerin Kutupa biat etmeleri menzi
linin bilinmesi. O Muhammedi mertebeden bilinir.
yz otuz yedinci blm: Muhammcdin (as.) lemin bir ksm
karsndaki konumunun Muhammedi mertebelerden renilmesi.
yz otuz sekizinci blm: Musev mertebeden sevk cezalar ve
srlarnn bilinmesi.
yz otuz dokuzuncu blm: eriatn bedeninin hakikatin
nnde M uhamm edi mertebeden yardm istedii menzilin bilinmesi.
yz krknc blm: H z. Peygamber'in bn Sayyd iin gizledi
i eyin menzilinin Musev mertebeden bilinmesi.
yz krk birinci blm: Srlarda taklit menzilinin Musev mer
tebeden bilinmesi.
yz krk ikinci blm: Vahyin mertebelerinden tek bir merte

benin kendilerini toplad srdan ayrlm iki srrn menzilinin M u
sev mertebeden bilinmesi.
yz krk nc blm: Vahyin ayrntsnda iki srrn menzili
nin btn mlkn hamd mertebesinden bilinmesi.
yz krk drdnc blm: Mafiret srlarndan iki srrn menzi
linin Muhammedi mertebeden renilmesi.
yz krk beinci blm: Dinde hlasn srrnn Muhammedi
yz krk altnc blm: Bir arifin doru syledii ve nurunun
bu menzil ynnden nasl ktn grd bir srrn menzilinin M u
hammedi mertebeden renilmesi.
yz krk yedinci blm: Allah katnda birinci saf menzilinin bi
linmesi. lh kuku, Hayberin fethi ve o gnde indirilmi olan srlarn
M uhammedi mertebeden bilinmesi.
yz krk sekizinci blm: Cem ve vcd (birlik ve varlk) kal
binin srlarndan iki srrn menzilinin bilinmesi.
yz krk dokuzuncu blm: Kapnn almas ve kapanmas,
her mmetin yaratlmas menzilinin bilinmesi. O Muhammedi merte
bedendir.
yz ellinci blm: Soru maksad tecelli menzili ve anlamlarn
zerinden rtnn kaldrlmasnn bilinmesi. O Muhammedi mertebe
den er-Rab isminden bilinir.
yz elli birinci blm: Nefis ve ruhlarn niteliklerde ortak ol
duu menzilin bilinmesi. Bu, el-Vedd isminden Muhammedi gayret
mertebesinden renilir.
yz elli ikinci blm: Muhammedi tenezzllerden tlsml-tasvir
edilmi, ynetici srrn bilinmesi.
yz elli nc blm: Sebebi bilmek ve hakkn ifaya gtren
hikmedi-tlsml srrn menzilinin Muhammedi mertebeden re
nilmesi.
yz elli drdnc blm: Uzak-sirayet edici menzilin bilinme
si; Musev mertebeden.
yz elli beinci blm: Yollarn bilinmesi ve ibadet arz. Bu ye

rin geniliinin Muhammedi mertebeden renilmesi.
yz elli altnc blm: Gizlenmi srlar menzilinin bilinmesi.
lh edepte batl srrn ve nefs vahyin Muhammedi mertebeden bi
linmesi.
yz elli yedinci blm: Evcil hayvanlar menzilinin lh merte
beden bilinmesi. Onlarn iki Musev sr altnda ezilmeleri.
yz elli sekizinci blm: Nurlan farkl ayr nurun srlarnn
bilinmesi. Kama, korkutma ve haberlerin dorusu. Bu menzilden ula
tm bir halvette bir iir okudum. Oras en garip ve en parlak menzil
dir.
yz elli dokuzuncu blm: Ancak sana ve cey cariye duy (hi
taplarnn ilgili olduu) menzilin Muhammedi mertebeden bilinmesi.
Bu, emrin ayrtrlmas ve gizlilikte aklk suretidir.
yz altmnc blm: vlm karanlklar ve grlen nurlar
menzilinin bilinmesi. Ehl-i beytten olmayann ehl-i beyte katlmas.
Bu Muhammedi mertebedendir.
yz altm birinci blm: Takdirde Hak ile ortaklk menzilinin
yz altm ikinci blm: ki secde menzilinin bilinmesi: btn
ve para secdesi -kalbin ve yzn secdesi- ve bu secdedeki srlarn M u
yz altm nc blm: Arifin kendisinden daha aada bu
lunan ve kendisini tanmayan karsndaki halinin Muhammedi merte
beden bilinmesi. Ona renme imknna sahip olmad eyleri ret
mesi. Hakkn nee ve ferahlamaktan tenzih edilmesi.
yz altm drdnc blm: ki tlsml srrn -ki onlar bilen
dnya ve ahirette rahata erer-, lh kskanln Muhammedi mertebe
den bilinmesi.
yz altm beinci blm: Rahmet mertebesinde makam ve
hali varlklara gizli kalan kimseye ulaan tlsml srlarn, Muhammedi
yz altm altnc blm: Hz. Peygamber tarafndan mjdesi

verilmi olan hir zamanda gelecek Mehdnin vezirlerinin menzilinin
yz altm yedinci blm: Bqinci tevekkl menzilinin Mu
hammedi mertebeden bilinmesi. Onu anlayacaklarn azl ve anlama
daki eksiklik nedeniyle muhakkiklerden hi kimse onu aklamamtr.
yz altm sekizinci blm: Geldi, gelmedi (ifadelerinin ilgili
olduu) menzilinin Muhammedi mertebeden bilinmesi. Tek bana
emir mertebesi, bir lemin srekli kendisine vahyedilmckle nitelenmesi.
Bu konudaki srlar.
yz altm dokuzuncu blm: Cmertlik hzinelerinin menzili
nin, ahadet leminin gayb lemine gayb leminden tesir etmesinin
yz yetmiinci blm: Artma menzilinin ve varlk ve deime
nin srlarndan iki srrn Muhammedi mertebeden bilinmesi.
yz yetmi birinci blm: Levha-Anaya nispet edilen srrn
yz yetmi ikinci blm: ki srdan bir srrn Muhammedi mer
tebeden bilinmesi. Sana ait olmayan eyle kendini vmen. Hakkn bu
anlamda sana icabet etmesi.
yz yetmi nc blm: Hikmedi suda ortaya km sr
rn bilinmesi. leme inayeti. Sureti yer deitirse bile lemin sonsuza
kadar kalacann Muhammedi mertebeden bilinmesi.
yz yetmi drdnc blm: Rya ve riya menzilinin M u
hammedi mertebeden bilinmesi. Rablik mertebesinde ne geen eyler.
Kfirlerin bir aya olduu gibi mminlerin de bir ayann olmas.
H er grubun ayaklarna gre ve mamlarnn adalet ve ihsannn gerei
olarak gelmesi.
yz yetmi beinci blm: Hayal benzerliin ve hakikatler ve
kanm leminin Muhammedi mertebeden bilinmesi.
yz yetmi altnc blm: Dost ve dmanlar birletiren men
zilin Muhammedi mertebeden bilinmesi. Gayb leminin atmas. Bu
menzil bin makam ierir.
yz yetmi yedinci blm: Ayakta durmak, doruluk, eref, in

ci ve sureler secdesinin Muhammedi mertebeden bilinmesi.
yz yetmi sekizinci blm: Behim mmetin ve ihsann bilin
mesi. ulv sr. Sonra gelenin ne gelmesi, ndekinin arda kalmas.
Muhammedi mertebeden.
yz yetmi dokuzuncu blm: Hail ve akdin (zme ve bala
ma), ikram ve ihanet menzilinin bilinmesi, bildirme tarznda duann
meydana gelmesi; Muhammedi mertebeden.
yz sekseninci blm: limler peygamberlerin vrislcridir'in
yz seksen birinci blm: Tevhit ve cemin Muhammedi mer
tebeden bilinmesi. Bin Refrcf makam ierir. Onu mahede edenlerin
en yetkini, gecenin yarsnda veya sonunda mahede edendir.
yz seksen ikinci blm: Hatemlcrin Musev-Muhammcd
mertebeden bilinmesi. lah gelinlerin says ve yabanc srlar.
yz seksen nc blm: Byklkleri kendinde toplayan b
ykln zel-Muhammed mertebeden bilinmesi.
BENC FASIL MNZELELER (YKSEL

VE NN AKIMASI)
yz seksen drdnc blm: Hitap ieren mnazelelerin Mu

hammedi mertebeden bilinmesi. Bu Allah herhangi bir insan ile ancah
vahiy yoluyla veya perde ardndan konuur*2 ayetinin srrdr.
yz seksen bqinci blm: Deersiz olan galip gelir, bykle
nen men edilir ifadesinin bilinmesi.
yz seksen altnc blm: ah damar ve Hakkn beraberlii
mnzelesinin bilinmesi.
yz seksen yedinci blm: Byklk tevazusu mnzelesinin
bilinmesi.
yz seksen sekizinci blm: Herhangi bir gaye belirlcmeksizin
Hakka ykseldiinde, kulda bilinmeyen mnazelenin bilinmesi.
6o Ftuht* Mekkiyye I
yz seksen dokuzuncu blm: Benim mertebemin senin varl

n, senin mertebenin benim varlm olmas mnazelesinin bilinmesi.
yz doksannc blm: Benim dmda bir eyin zaman onun
varldr. Benim ise zamanm yoktur. Aksi halde sen olursun. u halde
senin de zamann yoktur. Sen benim zamanmsn, ben senin zaman
nm mnazelesi.
U yz doksan birinci blm: stek adamlarnn zerinde sabit
kalmad akkan yol mnazelesinin bilinmesi.
yz doksan ikinci blm: Kim merhamet ederse biz de ona
merhamet ederiz, kim merhamet etmezse ona da merhamet ederiz,
sonra gazap ederiz ve onu unuturuz mnazelesinin bilinmesi.
yz doksan nc blm: Kendisini korkutan eyi grme s
nrnda duran kimse helk olur mnazelesinin bilinmesi.
yz doksan drdnc blm: Edepli olan erer, eren ise edepsiz
olsa bile dnmez mnazelesinin bilinmesi.
yz doksan beinci blm: Benim mertebeme girip de zerin
de hayas kalan kimsenin lmnde dayana benim mnazelesinin bi
linmesi.
yz doksan altnc blm: Kendisini benden perdeleyen bilgi
ve ilimleri toplayan kimse mnazelesinin bilinmesi.
yz doksan yedinci blm: Gzel kelime ona kar, salih amel
ona ykselir*4* mnazelesinin bilinmesi.
yz doksan sekizinci blm: nsanlara t veren beni bilme
mi, onlara hatrlatan ise beni bilmitir mnazelesinin bilinmesi.
yz doksan dokuzuncu blm: Onun yanma girenin boynu
vurulur, herkes onun yanma girmitir5menzilinin bilinmesi.
D rt yznc blm: Benim iin zuhr edene btm olur, benim
snrmda durana grnrm* mnazelesinin bilinmesi.
Drt yz birinci blm: l ve diriye beni grmeye yol yoktur
mnazelesinin bilinmesi.
Drt yz ikinci blm: Beni yenmeye kalkan yenerim, kimi ye-
nersem o beni yenmitir mnazelesinin bilinmesi. Teslimiyete meylet
mek daha uygundur.
kinci Ksm Kitabn Fihristi 6l
Drt yz nc blm: Kullarma kar kantm yoktur

mnazelesinin bilinmesi: Onlardan herhangi birisine Niin yaptn de
sem, bana sen yaptn der. Hak ise yle der: Fakat kader daha ncedir
ve onun deimesi sz konusu deildir.
Drt yz drdnc blm: Tebaasna kar nefret besleyen kendi
helakine komutur mnazelesinin bilinmesi. Onlara yumuak davra
nan ise hkmdar olarak kalr. Benden baka, her hangi bir klesini l
dren efendi, kendi efendiliini ldrm demektir. Dikkat ediniz!
D rt yz beinci blm: Kalbini evim yapp onu benden bakala
rndan boaltan kimseye verdiklerimi kimse bilemez mnazelesinin bi
linmesi. Onu Beyt-i mamure benzetmeyiniz. nk o benim deil
meleklerimin evidir. Bu nedenle ben ona dostumu oturtmam. Bilakis
benim evim yer ve gm bana dar geldiinde beni sdran kulumun
kalbidir.
Drt yz altnc blm: Benden herhangi bir eye bir ey zuhur
etmemi, zuhr etmesi de gerekmez mnazelesinin bilinmesi.
D rt yz yedinci blm: Uca yaklaan bana yaknlar. Bakasna
bakarsan, beni zayflatamazsn, kendini zayflatrsn mnazelesinin bi
linmesi.
D rt yz sekizinci blm: Cumartesi mnazelesinin bilinmesi.
Baladn ciddiyet rts zlr. Alem benden ve ben de lemden
boaldm.
D rt yz dokuzuncu blm: simlerim sana perdedir, onlar kald
rrsan bana ularsn mnazelesinin bilinmesi.
D rt yz onuncu blm: Var Rabbinedir, bu Rab ile izzet bulunuz,
mutlu olursunuz*** mnazelesinin bilinmesi.
D rt yz on birinci blm: Kitap hakknda ne geer ve atee gi
rer mnazelesi. Neredeyse atee girmeyecekti mertebesinden Kitap
tan korkunuz, benden korkmaynz. nk ben ve siz eitiz.
D rt yz on ikinci blm: Bana ait olan hor olmaz ve asla hsrana
uramaz mnazelesi.
D rt yz on nc blm: Benden isteyen kazamn dna k
maz, benden istemeyen ise kazamn dna kmaz mnazelesi.
D rt yz on drdnc blm: Ancak perdeyle grr*

mnazelesi.
D rt yz on beinci blm: Bana dua eden kulluunu yerine ge
tirmi, kendisine insaf eden bana insaf etmitir mnazelesi.
D rt yz on altnc blm: Kalbin hakikati mnazelesi.
D rt yz on yedinci blm: creti Allaha ait olan kimsenin
mnazelesi.
D rt yz on sekizinci blm: Anlamayan hibir ey ona ulatr
maz mnazelesi.
D rt yz on dokuzuncu blm: Vesika mnazelesinin bilinmesi.
D rt yz yirminci blm: Makamlardan kurtulma mnazelesinin
bilinmesi.
D rt yz yirmi birinci blm: Delil ve burhan ynnden bana
ulamak isteyen kimse asla bana ulaamaz mnazelesinin bilinmesi.
nk hibir ey bana benzemez.
D rt yz yirmi ikinci blm: Fiilimi bana iade eden bana hakkm
vermitir mnazelesinin bilinmesi.
D rt yz yirmi nc blm: Bana hyanet eden beni zikretme-
mitir mnazelesinin bilinmesi.
D rt yz yirmi drdnc blm: Benim ile kalman iin seni sevi
yorum, sen ise ehline dnmek istiyorsun. Senden ifa buluncaya kadar
bekle. O zaman yanmdan gidersin mnazelesinin bilinmesi.
D rt yz yirmi beinci blm: Umi talep edenin gzn benden
uzaklatrrm mnazelesinin bilinmesi.
D rt yz yirmi altnc blm: "Hz. Peygamberin kendisine Rab-
bini grp grmedii sorulduunda Grdm bir nur idi dedii sr
D rt yz yirmi yedinci blm: Yayn iki ucu mnazelesinin bi
linmesi.
D rt yz yirmi sekizinci blm: ki zattan sorma mnazelesinin
bilinmesi.
Drt yz yirmi dokuzuncu blm: Benim heybetim karsnda k

lene inerim, bana kar byklenenc ben de byklenirim
mnazclesinin bilinmesi.
Drt yz otuzuncu blm: Seni hayrete drrsem, kendime
ulatrrm mnazclesinin bilinmesi.
Drt yz otuz birinci blm: Kimi perdelemisem, onu perdele-
miimdir mnazclesinin bilinmesi.
Drt yz otuz ikinci blm: Sende olduu kadar hibir eyde te
reddt etmedim mnazclesinin bilinmesi. Artk deerini bil. Kendisini
bilmeyen eye alr.
Drt yz otuz nc blm: Hangi tecellinin seni yok ettiine
bak ki onu benden isteme, yoksa sana onu veririz. Onu alan bulamam
mnazclesinin bilinmesi.
Drt yz otuz drdnc blm: Dilersen seni perdelemez, nk
bundan sonra dilemem, artk sabit oP mnazclesinin bilinmesi.
Drt yz otuz beinci blm: Kendime kar ahit verdim: Bir va
kit yerine getiririm, bir vakit yerine getirmem, itiraz etme
Drt yz otuz altnc blm: Benim katmda olduun gibi insan
lar katnda da olsaydn, bana ibadet etmezlerdi mnazelesinin bilinme
si.
Drt yz otuz yedinci blm: eriatmdan nasibini bilen kimse
benden olan payn da bilir, nk sen benim katmda ben senin katn
da olduum gibi tek mertebedesin mnazelesinin bilinmesi.
Drt yz otuz sekizinci blm: Benim kelmm okuyan kimse
benim zntm grr, onda meleklerim kendisine iner, sustuunda
ise kendisinden ayrlrlar mnazelesinin bilinmesi.
Drt yz otuz dokuzuncu blm: ikinci yayn iki ucu
D rt yz krknc blm: Kalbi beni mahedeye glce bal
olana meylim artt mnazelesinin bilinmesi.
D rt yz krk birinci blm: Ariflerin kalp gzleri bana deil be
nim katmda bulunanlara bakar mnazelesinin bilinmesi.
64 Ftuhat*! Mekkiyye I
Drt yz krk ikinci blm: Beni grp beni grdn bilen

kimse beni grmemitir mnazelesinin bilinmesi.
Drt yz krk nc blm: rfan kefin zorunluluu
Drt yz krk drdnc blm: Saf-ahit kitabn hakknda yazd
m kimse bedbaht olmaz mnazelesinin bilinmesi.
Drt yz krk beinci blm: Kendi adabmla edeplendirdigim
dosdarm tandn m? mnazelesinin bilinmesi.
D rt yz krk altnc blm: Gecenin ibadede geirilmesindeki iyi
likler mnazelesinin bilinmesi.
D rt yz krk yedinci blm: Temizlenme mertebesine giren kim
se benden konuur mnazelesinin bilinmesi.
D rt yz krk sekizinci blm: Kendi katmdan kime bir ey aar
sam, susar kalr, beni grmeyi nasl isteyebilir ki? mnazelesinin bilin
mesi.
D rt yz krk dokuzuncu blm: Bir kuluma klelik yapan kimse
benim kulum deildir mnazelesinin bilinmesi.
D rt yz ellinci blm: Benim zuhurum iin sabit olan, onunla
deg benimle olur mnazelesinin bilinmesi. Kendimi tenzih ederim.
Onunladr, benimle deil. Bu hakikat, ilki ise mecazdr.
D rt yz elli birinci blm: Ykselilerin bilgisi mahrelerdedir
D rt yz elli ikine i blm: Btn szlerim kullarma ttr,
keke ibret alsalar mnazelesinin bilinmesi.
D rt yz elli nc blm: Cmertliim sana verdiim mallar
dr. Cmerdiimin cmertlii ise sana kar su ilediinde kardeini af-
fedcbilmeni sana bah etmemdir mnazelesinin bilinmesi.
Drt yz elli drdnc blm: Mertebelerimizde bizimle beraber
yabanc kalmaya g yetiremez, iyilik yakn olanlar iindir
Drt yz elli beinci blm: Zahirimle kendisine yneldiim asla
mudu olmaz, btnmla yneldiim ise asla bedbaht olmaz ve bunun
tersi mnazelesinin bilinmesi.
Drt yz elli altnc blm: Szm dinlerken hareket eden, ku

kusuz duymutur mnzelesinin bilinmesi.
Drt yz elli yedinci blm: Mudak sorumlu tutma mnzelesinin
bilinmesi.
Drt yz elli sekizinci blm: Zatn zerindeki perdeleri idrak
Drt yz elli dokuzuncu blm: Onlar bizim katmzda seilmiler
dendir^ mnzelesinin bilinmesi.
Drt yz altmnc blm: slam, iman, ihsan ve ihsann ihsan
Drt yz altm birinci blm: zerine rtm yaydm kimse
benim sakndklarmdandr, onu benden bakas tanmaz ve o da kim
seyi tanmaz mnzelesinin bilinmesi.
A L T IN C I FA SIL: M A K A M L A R
Drt yz altm ikinci blm: Muhammedi kutuplar ve makamla

rnn bilinmesi.
Drt yz altm nc blm: On iki kutbun bilinmesi. Onlar
lemin feleinin kendileriyle dnd kimselerdir.
Drt yz altm drdnc blm: Menzili Allahtan baka ilh
yoktur olan Muhammedi kutuplarn kutbunun halinin bilinmesi.
Drt yz altm beinci blm: Menzili Allah en byktr olan
kutbun halinin bilinmesi.
Drt yz altm altnc blm: Menzili Allah tenzih ederim olan
Drt yz altm yedinci blm: Menzili Allaha hamdolsun olan
Drt yz altm sekizinci blm: Menzili Her durumda Allaha
hamdolsun olan kutbun halinin bilinmesi.
D rt yz altm dokuzuncu blm: Menzili iimi Allah a havale et-
tim** olan kutbun halinin bilinmesi.
D rt yz yetmiinci blm: M enzilicnsanlar ve cinleri sadece bana

ibadet etsinler diye yarattm * 7 olan kutbun halinin bilinmesi.
D rt yz yetmi birinci blm: Menzili De ki: Allah' seviyorsanz
bana uyun ki, Allah da sizi sevsin* 9 olan kutbun halinin bilinmesi.
D rt yz yetmi ikinci blm: Menzili Sz dinleyip en iyisine uyan
kullarm mjdele949 olan kutbun halinin bilinmesi.
D rt yz yetmi nc blm: Menzili ilhnz tek bir ilhtr
olan kutbun halinin bilinmesi.
D rt yz yetmi drdnc blm: Menzili csizin katnzdaki tke
nir, Allah'n katndaki tkenmez*l olan kutbun halinin bilinmesi.
D rt yz yetmi beinci blm: Menzili (Allah'n iarlarna kim
hrmet ederse bu kalplerin korkusutdandr* 2 olan kutbun halinin bilin
mesi.
D rt yz yetmi altnc blm: Menzili Allah dman olduu belli
olunca kendisinden uzaklat* 3 olan kutbun halinin bilinmesi.
D rt yz yetmi yedinci blm: Menzili *lte bunda yaranlar ya
rsn * 4 olan kutbun halinin bilinmesi.
D rt yz yetmi sekizinci blm: Menzili Mskal tanesi bir ey olsa
ve bir lde bulunsa Allah onu getirir, Allah latif ve her eyden haberdar
dr * 5 ve e koyul, durum ciddi olan kutbun halinin bilinmesi.
D rt yz yetmi dokuzuncu blm: Menzili Allah'n yasaklarna
sayg gsteren kimsenin bu davran kendisi iin Allah katnda daha hayrl
dr 956 olan kutbun halinin bilinmesi.
D rt yz sekseninci blm: Menzili Biz ona ocukluunda hkm
verdik * 7 olan kutbun halinin bilinmesi.
D rt yz seksen birinci blm: Menzili (Allah iyi amel yapanlarn
ecrini zayi etmez olan kutbun halinin bilinmesi.
D rt yz seksen ikinci blm: Menzili Kim yzn ihlsl olarak
Allah'a evirirse salam ipe sarlmtr , ilerin sonu Allah'a varr * 9 olan
D rt yz seksen nc blm: Menzili Nefsini tezkiye eden kur
tulmutur, onu arndrmayan ise hsrana uramtr960 olan kutbun halinin
bilinmesi.
Drt yz seksen drdnc blm: Menzili Can boaza geldiinde,

siz o esnada bakarsnz*' olan kutbun halinin bilinmesi.
Drt yz seksen beinci blm: Menzili Kim dnya hayatn ve g
zelliini isterse, ona onu veririz** olan kutbun halinin bilinmesi.
Drt yz seksen altnc blm: Menzili Kim Allah'a ve peygamberi
ne isyan ederse kukusuz apak bir ekilde sapmtr** olan kutbun halinin
bilinmesi.
Drt yz seksen yedinci blm: Menzili Kadn erkek salih iler ya
pana ve mmin olana tertemiz bir hayat yaatrz** olan kutbun halinin
bilinmesi.
Drt yz seksen sekizinci blm: Menzili Kendisine eler verdiimi;:
kimseye gzlerini evirme, onlar dnya hayatnn ieidir ve onlar imtihan
ederiz Rabbinin rzk daha genitir** olan kutbun halinin bilinmesi.
Drt yz seksen dokuzuncu blm: Menzili Mallarnz ve ocukla
rnz fitnedir** olan kutbun halinin bilinmesi.
Drt yz doksannc blm: Menzili Yapmadnz eyi sylemeniz
Allah katnda byk bir gnah oldu*7 olan kutbun halinin bilinmesi.
Drt yz doksan birinci blm: Menzili Gururlanma, Allah gurur
lular sevmez** olan kutbun halinin bilinmesi.
Drt yz doksan ikinci blm: Menzili Gayb bilendir, raz olduu
peygamberin dnda kimse onun gaybn bilemez** olan kutbun halinin bi
linmesi.
Drt yz doksan nc blm: Menzili De ki: Hepsi Allah kam
dandr, bu topluma ne oluyor ki sz anlamyorlar770 olan kutbun halinin
bilinmesi.
D rt yz doksan drdnc blm: Menzili Allah'tan sadece bilen
kullan korkar571 olan kutbun halinin bilinmesi.
D rt yz doksan beinci blm: Menzili Sizden dininden dnp k

fir olarak len kimse972 olan kutbun halinin bilinmesi.
D rt yz doksan altnc blm: Menzili Allah hakkyla takdir

edemedilerm ve Allah yolunda hakkyla cihat ediniz174 olan kutbun halinin
bilinmesi.
Drt yz doksan yedinci blm: Menzili Onlarn ou Allaha an

cak ortak koarak inanr575olan kutbun halinin bilinmesi.
Drt yz doksan sekizinci blm: Menzili Allah'tan korkan kimseye
Allah bir k yolu verir ' 76 olan kutbun halinin bilinmesi.
Drt yz doksan dokuzuncu blm: Menzili Onut benzeri gibi
yoktur ' 77 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yznc blm: Menzili Onlardan benim dmda ben ilhm
diyen kimseyi cehennemde cezalandrrz?7* olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz birinci blm: Menzili 'Allahtan bakasna m dua edersiniz,
doru szl iseniz*79 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz ikinci blm: Menzili Allaha ve peygambere hyanet etme -
yiniz, bile bile emanetlere hainlik etmeyiniz 980 olan kutbun halinin bilinme
si.
Be yz nc blm: Menzili cOnlar sadece Allaha ihlsl olarak
ibadet etmekle enrolundular ' 81 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz drdnc blm: Menzili *Allah de, sonra onlar brak ile
rinde oyalansnlar ' 82 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz beinci blm: Menzili Rabbinin hkmne sabret, sen gzle
rimizin nndesinm olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz altnc blm: Menzili Onlar tuzak kurar, Allah da tuzak
kurar, Allah tuzak kuranlarn en hayrlsdr' 84 olan kutbun halinin bilin
mesi.
Be yz yedinci blm: Menzili 'Allahn bildiini bilmezler mi?>8S
Be yz sekizinci blm: Menzili Allah iman edenlerin velisidir, on
lar karanlklardan nura kartr ' 86 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz dokuzuncu blm: Menzili Her neyi infak ederseniz, Allah
onu yerine koyar, Allah rzk verenlerin en hayrlsdr ' 87 olan kutbun hali
nin bilinmesi.
Be yz onuncu blm: Menzili 'Yeryznde haksz yere bykle-
nenleri ayetlerimden y z evirteceim 988 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz on birinci blm: Menzili Allah'tan korkun, Allah size re-

fjr*v vc <Allahtan korkarsanz, o size bir furkan verir90 olan kutbun hali
nin bilinmesi.
Be yz on ikinci blm: Menzili cDerileri her olgunlatnda azab
tatmalar iin onlar baka derilerle deitiririz " 1 olan kutbun halinin bi
linmesi.
Be yz on nc blm: Menzili (Rabbinin kulu Zekeriyay a olan
rahmetini zikret, o Rabbine sessizce nida etmiti" 2 olan kutbun halinin bi
linmesi.
Be yz on drdnc blm: Menzili cAllaha kim tevekkl ederse
Allah onun velisidir " 3 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz on beinci blm: Menzili Davut onu denediimizi zannetti,
bu nedenle Rabbinden balanma istedi ve rkya kapand ve tvbe etti" 4
B q yz on altnc blm: Menzili De ki: Babalarnz, oullarnz,
anneleriniz, kardeleriniz, eleriniz, airetiniz, biriktirdiiniz mallar, bo
zulmasndan korktuunuz ticaretiniz, hounuza giden gzel evleriniz size A l
lah'tan, peygamberinden ve yolunda cihat etmekten daha sevimli gelmise A l
lah'n emri gelinceye kadar bekleyiniz 995 ve Allaha kanz 996 olan kutbun
halinin bilinmesi.
Be yz on yedinci blm: Menzili Btn geniliiyle yeryz onla
ra dar gelmi ve Allah'tan baka smak olmadna inanmlard" 7 olan
Be yz on sekizinci blm: Menzili Kalplerinden korktuklarnda
Rabbiniz ne demitir' derler, dediler ki: Hak. O yce ve byktr 598 olan
Be yz on dokuzuncu blm: Menzili Sii size hayat verecek bir

eye ardnda Allah'a ve peygamberine icabet ediniz, Allah kiiyle kalbi
nin arasna girer ve ona dndrleceksiniz 999 olan kutbun halinin bilinme
si.
Be yz yirminci blm: Menzili Ancak duyanlar icabet edebilir '100

Be yz yirmi birinci blm: Menzili Azklarm, nk azklarn en

hayrls takvadr 9101 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz yirmi ikinci blm: MenzilicYerine getirdikleri eyi ileri tit

reyerek yerine getirirler, onlar Rablerine dneceklerdir, onlar hayrlara ko-
anlardr 102 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz yirmi nc blm: Menzili Rabbinin makamndan kor
kana gelince*103 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz yirmi drdnc blm: Menzili De ki: ayet deniz Rabbinin
kelimelerini yazmak iin mrekkep olsayd, bir o kadar yardm etse bile,
Rabbimi kelimeleri tkenmeden deniz tkenirdi10i olan kutbun halinin bi
linmesi.
Be yz yirmi beinci blm: Menzili Allah'n snrlarn aan ku
kusuz kendine hakszlk yapmtr 105 ve Belki Allah bundan sonra bir i ya
ratr 106 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz yirmi altnc blm: Menzili Seni sabit klmasaydk, nere
deyse onlara meyledecektin, o zaman sana lm ve hayat kat be kat tatt-
rrdk 107 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz yirmi yedinci blm: Menzili Rzasn kazanmak iin gece
gndz Rablerine dua edenlerle beraber sabret, dnya ziynetini isteyerek
gzlerini onlardan ayrma, kalbini zikrimizden gafil brakp hevsna uyana
itaat etme, onun ii danktr. De ki: Hak Rabbinizdendir, dileyen inansn,
dileyen inkr etsin 109 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz yirmi sekizinci blm: menzili (Bir gnahn karl kendisi
gibi bir gnahtr 109 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz yirmi dokuzuncu blm: Menzili Temiz belde, bitkileri
Rabbinin izniyle yetitirir. Kt olandan ise ancak diken kar 110 olan kut
bun halinin bilinmesi.
Be yz otuzuncu blm: Menzili cnsanlardan utanr, Allah'tan
utanmazlar, Hlbuki Allah gecelediklerinde onlarla beraberdir >nl olan kut
Be yz otuz birinci blm: Menzili Herhangi bir ite olursanz veya
Kur'an'dan okursanz veya bir amel ilerseniz, o ie daldnzda sizi gzeti
riz 112 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz otuz ikinci blm: M enzilicNamaz mminler zerine vakti
belirlenmi bir farzdr 112 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz otuz nc blm: Menzili Kullarm sana beni sorar, ben

onlara ok yaknm, dua edenin duasna icabet ederim, artk bana dua etsin
ler' " 4 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz otuz drdnc blm: Menzili Sen yce bir ahlk zere-
sinmi olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz otuz beinci blm: Menzili Ayakta, otururken ve yanlar
zerinde Allah' zikredenler 6 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz otuz altnc blm: Menzili (Dnya hayatn isteyene ondan
veririz, onun ahirette bir nasibi yoktur9117 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz otuz yedinci blm: Menzili insanlardan korkarsn, kork
man gereken Allah'tr9' " olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz otuz sekizinci blm: Menzili cSeninle tvbe edenlerle birlik
te emrolunduun gibi dosdoru ol, ar gitme, Allah yaptklarnz grr 9119
Be yz otuz dokuzuncu blm: Menzili Allah'a kanz, ben size
ondan ak bir uyarcym, Allah'n yannda baka ilh kabul etmeyin, ben
size ak bir uyarcym 9120 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz krknc blm: Menzili (Onlar yanlarna kncaya kadar
sabretselerdi, kendileri iin daha hayrl olurdu 9121 olan kutbun halinin bi
linmesi.
Be yz krk birinci blm: Menzili Hakszlk yapana byk bir
azap tattrrz 9122 olan kutbun halinin bilinmesi.
B q yz krk ikinci blm: Menzili Bu dnyada kr olan, ahirette de

krdr9122 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz krk nc blm: Menzili Peygamber size ne verirse al

n*, neyi yasaklarsa onu braknz 9124 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz krk drdnc blm: Menzili Syledii her szde yannda
bir gzetmen vardr 5,25 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz krk beinci blm: Menzili Secde et ve yakla 9126 olan kut

Be yz krk altnc blm: Menzili Zikrimizden yz evirenden yz

evir 9127 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz krk yedinci blm: Menzili Sana emredileni yerine &tir

mriklerden yz evir olan kutbun halinin bilinmesi. S '
Be yz krk sekizinci blm: Menzili Beni zikredin, ben de sizi
f edeyim 129olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz krk dokuzuncu blm: Menzili Mstani olana gelince"M
Be yz ellinci blm: Menzili Rabbi daa tecelli ettiinde da para
lanm, Musa baylp dmtrm olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz elli birinci blm: Menzili Allah ve peygamberi amellerinizi
grecektir'1'2olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz elli ikinci blm: Menzili Keke nefislerine zulm yaptkla
rnda sana gelse ve Allahtan balanma dikseler, Peygamber de onlar ad
na balanma d ile s e y d iolan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz elli nc blm: Menzili Allah onlar artlarndan kuat
mtr"14 olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz elli drdnc blm: Tpk bir halhalin dmesi gibi,
peygamberlik mhrnn anlamnn intikal ettii bir ahsn niteliinin
bilinmesi. Onun menzili u ayettir: Kendilerine verilenlerle sevinip yap
madklaryla vlmeyi sevenler, bu durumun onlar azaptan kurtaracan
zannetmesinler. Onlar iin elim bir azap vardr."11
Be yz elli beinci blm: Gnmzden kyamete kadar olan ku
tuplardan kalanlar zikretmemi engelleyen sebebin bilinmesi.
Be yz elli altnc blm: Menzili Mlk elinde tutan mnezzeh
tir"1* olan kutbun halinin bilinmesi.
Be yz elli yedinci blm: Menzili genel anlamda velilerin mh
rnn bilinmesi.
Be yz elli sekizinci blm: zzet Rabbinin isimlerin bilinmesi,
O na verilmesi uygun olan ve olmayan lafzlar.
Be yz elli dokuzuncu blm: Farkl menzillerden hakikat ve sr
larn bilinmesi. Bu blm, kitabn blmlerinin zeti gibidir. H er b
lmde yle deriz: Bundan, onda veya drt ilve vardr.
Be yz altmnc blm: er-ilh hikmedi vasiyet. Bundan ermi
mrit yararlanr.
Bu, kitabn son blmdr.
kinci ksm tamamlanmtr, hamd biricik Allah a mahsustur. Dua
ve selm, O nun peygamberi ve kulu Muhammedin zerine olsun!
FTUHT-I MEKKYYE'NN
NC KISMI
Rahm an vc Rahim Olan Allahn Adyla
Kitabn Girii
(ilimlerin Mertebeleri)
Bu kitaba ncelikle kesin delillerle ve susturucu kandarla destek

lenmi inan esaslar hakknda bir blm koymak aklma geldi. Sonra,
byle yapmamn daha fazlasn arzulayarak varln srlaryla cmertlik
esintilerine komak isteyen mride glk kartacan dndm.
nk o, halvet ve zikre devam ettii ve (idrak) mahallini dnceden
arndrdnda, hibir eyi olmayan bir yoksul gibi, Rabbinin kapsnda
oturduunda, Allah kendisini bilmeyi, lh srlar ve rabbani ilimleri
ona ihsan eder.
Allah sz konusu ilimlerle kulu Hzr vm ve Katmzdan rah
met verdiimiz ve ilim rettiimiz kullarmzdan birisi9137 demitir. Baka
bir ayette ise yle buyurmutur: Allahtan korkunuz , Allah size re
tir."* Baka bir ayette yle buyurmutur: Allahtan korkarsanz , sizin
iin bir Jurkan yaratr .9 Sizin iin bir nur yaratr, onunla yrrsnz 91*9
Cneyd-i Bagdadye sorulmu: Ulatklarna neyle ulatn? Cevap
vermi: Bu derecenin altnda otuz ksur sene oturmakla. Eb Yezid
Bestam ise yle dermi: Siz ilminizi lmllerden, biz ise lmsz
D iriden almaktayz.5
H ibeleri yce ve ihsanlar byk Allah ile ba baa kalan himmet
sahibi adna, yeryznde sz syleyen herkesin bihaber olduu bilgiler
meydana gelir. H atta bu hale sahip olmayan aklclar ve kanttan hare-
74 Ftuht i Mekkiyye I
ket edenlerin tm, ona alan ilimlerden habersizdir. nk sz konu

su ilimler, teorik aldn tesindedir.
limler ksmdr: Birinci ksm, akl ilmidir. Bu ilim, insanda zo
runluluk hkmyle gerekleen veya delilin ynn renmek tarzyla
delili incelemekle gerekleen ilimlerdir. Bu ilmin kukular da kendi
cinsindendir. Bu nedenle, nazar (teorik dnce, aratrma) hakknda
yle derler: Bir ksm doru, bir ksm yanl!
kinci ilim haller ilmidir. Haller ilmi, sadece zevk (yaama, tatma)
yoluyla elde edilebilir. Dolaysyla aklc kii, onu tanmlayamaz ve
renilmesi iin kant ortaya koyamaz. Baln tatlln, sbr otunun acl
n ve cinsel ilikinin hazzn bilmek; ak, cokuyu, arzuyu ve bunlara
benzeyen eyleri bilmek, bu ksma girer. Bu gibi ilimler, kendileriyle ni
telenmeden ve tatmadan renilemeyen ilimlerdir. Sahiplerinde bu
ilimlerin tad kukular da, kendi cinslerinden olan kukulardr. Sz
gelii, tatma duyusuna ac safra baskn gelen kimse bal ac hisseder,
hlbuki bal ac deildir. Burada tatma duyusuna temas eden ey sadece
safrann acldr.
nc ilim, sr ilimleridir. Sr ilmi, akln gcnn zerindeki
ilimdir. Baka bir ifadeyle, Ruhul-Kudsn srra fledii ilimdir ve
peygamber ve veli o ilme tahsis edilmitir.
Sr ilmi ikiye ayrlr: Bir ksm, bu snflamadaki birinci tr ilimler
gibi, aklla alglanr. Fakat sr ilmini bilen, onu teorik dnce yoluyla
elde etmi deildir, aksine o ilmin mertebesi kendisine onu vermitir.
kinci tr ise iki ksma ayrlr: Bir ksm ikinci ksma katlr, fakat
bunun hali daha kymetlidir. kinci tr, rivayet ilimleri trndendir.
Bunlar z gerei dorulua ve yanlla konu olan ilimlerdir. u var
ki rivayet ilimlerini bildiren kiinin bildirdii kiinin nezdinde doru
szll sabit ve syledii ve bildirdii ey hakkndaki masumluu ke
sindir. Bu ksma rnek olarak peygamberlerin -Allah hepsine merha
met etsin- Allahtan aktard haberleri, cennet ve iindeki eyleri bil
dirmelerini verebiliriz.
Bu balamda Peygamberin 140 Bir cennet vardr eklinde bildirdii
haberler, rivayet ilmi; kyamet iin Orada suyu baldan tatl bir havuz
vardr eklindeki ifadesi hal Amindendir ve o bir zevktir. Hz. Peygam
berin Allah var idi ve O nunla birlikte baka bir ey yoktu ve bu an-
nc Ksm Kitabn Girii 75
lamda verdii haberler ise teorik dnceyle alglanabilen akl ilimlerin-

dendir.
Srlar ilmi olan bu nc snfn zellii udur: Bir insan onlar
bildiinde, btn ilimleri renir ve kuatr. Dier ilimlerin sahipleri
byle bir imkna sahip deildir. Dolaysyla bu kuatc ilimden daha
deerli bir ilim yoktur. O, btn bilinenleri ierir.
Geride, sadece srlar ilmini bildiren kiinin kendisini dinleyenlere
gre doru szl ve masum olmas kalmtr. Avama (sradan insanlara)
gre bu, onda bulunmas zorunlu bir arttr. Akll-zeki ve kendisine
kar samim kii ise yle bir koul ileri srmez. Bunun yerine yle der:
Bildirilen bu ey bana gre doru veya yanl olabilir. Masum olmayan
birisi bu tarz bir ilim getirdiinde, gerekte bildirdii eylerde doru
sylyor olsa bile, btn akl sahiplerinin byle hareket etmesi gerekir.
Onu dinleyen kii tasdik etmek zorunda olmad gibi yalanlamas da
gerekmez. Bunun yerine ekingen kalr. Onu tasdik etse bu durum
kendisine bir zarar vermez. nk o, imknsz grmek bir yana, akln
mmkn grd veya ekimser kalp eriatn herhangi bir esasn
ykmayan veya bir asln geersiz klmayan bir bilgi getirmitir.141
O halde sr ilimlerine ulam bir insan, akln mmkn grp r
Telnn hakknda sustuu bilgi getirirse onu mutlaka reddetmemiz
gerekmez. Bilakis kabul edip etmemede muhayyeriz. O bilgiyi getiren
kii adalet (drstlk, gvenilirlik) zelliine sahip ise getirdii bilgiyi
kabul etmemiz bize zarar vermez. Nitekim onun tankln kabul eder
ve onun tanklyla mal ve canlar hakknda hkm veririz. Bilgimize
gre adil bir insan deilse o zaman bakarz: Bildirdii ey, bizim
nezdimizde kendisini geerli klan herhangi bir yorumla doru ise kabul
ederiz. Aksi halde, onu mmkn eylerden birisi sayarz ve onu syle
yene bir ey demeyiz. nk davranmz, yazlm bir tanklktr ve
ondan sorumlu tutulacaz. Allah yle buyurur: Onlarn tanklklarm
yazacaz ve onlar sorumlu olacaklardr.9142
Ben, bu konuda nefsine ilk nasihat edenim. Bu kii, sadece Ma-
sumun getirdiini -s.a.v- getirmise bu durumda bizim nezdimizde
bulunan bir bilgiyi bize aktarmaktadr ve onun bildirmesiyle bizde ilve
bir fayda meydana gelmez. Onlar -Allah kendilerinden raz olsun- eri
atn sr ve hkmederinden dnce ve fikir gcnn dnda kalp sadece
mahede ve temkin (salamlatrma) vb. yollarn dnda asla ulala

mayan eyleri getirir. Hz. Peygambcrin mmetim iinde sezgi sahip-
leri varsa mer onlardan birisidir buyurmasnn yaran buradan ortaya
kar. Hz. Peygamberin sahip olduu bir sr nedeniyle Eb Bekirin
dier insanlardan stnl hakkmdaki ifadesi de bununla ilgilidir.
Byle ilimlerin bulunabilecei inkr edilmeseydi, Eb Hureyrenin
u sz bir anlam tamazd: Allahn elisinden iki kap aldm. Birinciyi
yaydm, dierini size bildirseydim u boazm (bulgum) kesilirdi.
Fakih Eb Abdullah Muhammed b. Ubcydullah cl-Hacr kendi
evinde Sebtede 1193 (589 h.) yl Ramazan aynda bu hadisi bana bil
dirdi. Ebl-Velid b. cl-Arab de ayn hadisi biliyyede kendi evinde
bakalaryla birlikte 1195 (592 h.) ylnda bana aktarmtr. Btn rvilcr
bize bildirdi ifade kalbn kullanmtr.
E bul-Velid el-Arab ise yle der: Eb Haan urayh b. Muham
med b. urayh cr-Ruaynnin yle sylediini duydum. Babam, Eb
Abdullah ve Eb Abdullah Muhammed b. Ahmcd b. Manzr el-Kays
bana bildirmitir. Onlar da Eb Zerden, o da Eb Muhammed -ki o
Abdullah b. Ahm cd b. Hameveyh es-Serahs el-Hamevdir- ve Eb s-
hak el-Msteml, Ebul-Heysemden -ki Muhammed b. Mekk b. M u
hammed el-Kemeyhindir- sema yoluyla rivayet etmitir. yle demi
ler: Bize Eb Abdullah, Muhammed b. Yusuf b. cl-Ferber bildirdi.
yle demitir: Bana Eb Abdullah el-Buhar bildirdi.
Ayrca bu hadisi Eb Muhammed, Yunus b. Yahya b. Ebil-
Hseyn b. E b il-Berckt el-Haim cl-Abbas Mekkede Harem-i erifte
Yce K abenin Rkn-i Yemansinde, 1202 (599 h.) senesinin Ccmazil-
ula aymda E bul-Vakt Abdlevvel b. sa es-Secz, el-Herevdcn, o da
Ebul-Hasen Abdurrahmn b. el-Muzaffer ed-Davudden, o da Eb
Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Hameveyh es-Scrahsden, o da
Eb Abdullah el-Firebrden, o da Buharden aktard.
Buhar es-Sahihinde der ki: Bana smail yle bildirdi: Bana kar
deim bn E b Z ib Said el- Makburden yle aktard. Sonra hadisi
zikretmitir. Eb Hureyrenin ifadesinde geen bulgum kelimesini de
aklamtr. Abdullah el-Buhar Kitabul-ilimde onu zikretmi v c
bulumun yemek borusu olduunu belirtmitir.
(Bu ilimler inkr edilmeyecek olsayd) bn Abbasn Yedi gkleri ve

yeryznde bulunanlar yaratan Allah'tr, emri onlarn arasna indirir"*1
ayeti hakknda Bu ayeti yorumlasaydm, beni talardnz demesinin an
lam olur muydu? Baka bir rivayette benim kfir olduumu iddia
ederdiniz demitir. Rivayeti Eb Abdullah Muhammed b. Ayun, Eb
Bekir el-Kaddan, o da Muhammed b. Abdullah cl-Arab, el-Mefr,
Eb Hamid Muhammed b. Muhammed et-Tus el-Gazalden aktarm
tr. Ya da, Ali b. Eb Talibin torunlarndan Rzann u msra syle
mesinin anlam olur muydu?
Nice bilgi cevheri var ki ayet ak'asam

Bana 'puta tapclardansn' denilirdi
Mslman adamlar kanm hell grr
Yaptklar en irkin eyi gzel sayarlard
Sz konusu insanlar, benim zannmca ve bilindii kadaryla, Efen

diler ve Ebrrdr (yiler). Onlar bu ilmi ve deerini, insanlarn byik
ksmnn onun karsndaki tavrn ve pek ounun onu inkr edeceini
biliyordu. Dolaysyla akll-arifn insanlarn bu ilmi inkr etmelerini
yadrgamamas gerekir. nk Hzr ve Musa hikyesinde onlar iin bir
seenek ve her iki snfn varlna kant vardr. Bununla birlikte Mu
sann Hzra tepki gstermesi, verdii sz unutmasndan ve (yanl
inancn) Allahn dzeltmek istemesinden kaynaklanmt.
Bizzat bu hikyeyle inkrclara kar kant getiririz. Fakat onlarla
tartmann imkn yoktur. Onlarla tartmak yerine, kendilerine salih
kulun sylediini syleriz: Bu aramzn ayrlmasdr"44
VASIL
(Nebevi ve Teorik ilim )
Ey aratrmac! Peygamberlerden tevars edilmi bu tr nebevi il

min bir meselesinin filozof, kelmc vb. herhangi ilimdeki bir aklc ta
rafndan dile getirilmi olduunu rendiinde, bu durum seni perde-
lemesin. Perdelenirsen o bilgiyi ifade eden muhakkik-sfnin de filozof

olduunu iddia edersin. (Sana gre) Filozof bu meseleyi dile getirmi
ifade etmi ve ona inanm, sf de ondan aktarmtr. Ya da, o bilgiyi
dile getiren filozof dinsizdir diye o sfye de dinsiz' dersin.
Kardeim, sakn bunu yapma! Bu, hi bir ey bilmeyenin verecei
bir yargdr. Filozofun btn bilgileri geersiz deildir. Bilhassa Hz.
Peygamber o bilgiyi dile getirmise ayn mesele filozofta da doru ola
bilir. Bu durum, zellikle hikmeder, arzular ve nefsin tuzaklarndan ve
i ktlklerinden kanmakla ilgili grlerinde byledir. (Bu konu
larda) gerekleri bilmiyor isek, bu belirli meselede filozofun grn
benimsemek ve onu doru saymak zorundayz. nk peygamber veya
bir sahabesi veya mam Mlik veya mam afi veya Sfyan es-Sevr
onu sylemi olabilir.
Sf bu bilgiyi filozoftan iitmi veya felsefe kitaplarndan ren
mitir diye iddia edersen, ya cahil ya da yalancsn: Yalan, grmediin
halde bunu iitmi veya renmidr demen, bilgisizliin ise bu mese
lede doru ile yanl ayrt edemeyiinden kaynaklanr.
Filozofun dinsiz olduu iddiana gelince, bir insann dinsiz olmas
syledii her eyin geersiz olduu anlamna gelmez. Bu durum, btn
akl sahiplerince ilk bakta anlalacak bir husustur. Byle bir meselede
sfye kar kmakla bilgiden, doruluktan ve dindarlktan km, bil
gisiz, yalanc, iftirac, akl ve dindarl kt, dncesi bozuk sapkn in
sanlarn yoluna girmi oldun. Bir dn: Grdn bir rya o bilgileri
sana getirseydi, onlarn sadece bir yorumcusu ve anlamlarnn aratrc
s olmaz miydin? Sfnin sana getirdii eyleri de al ve nefsine pek az
eil, alg mahallini sana gelen ey iin boalt ki, onlarn anlam sana da
gzksn. Byle davranman, kyamet gn Biz bundan habersiz idih,
dahas zlim oldukyi4S demekten daha hayrldr.
Binaenaleyh dile getirildiinde estetik bir deer tayan (kulaa g
zel gelen), anlalan ya da zihne yaklaan (akledilir olan) ve onu duyan
anlayl insanda bir tat meydana getiren her ilim teorik ilimdir. nk
o bilgi, teorik akln alg alanndadr ve -aratrrsa- akl tek bana onu
renebilir. Bir ilim bu zelliklere sahip deilse o zaman, sr ilimlerin-
dendir. nk sr ilmi aklanmak istenirse irkinleir, akllar tarafndan
alglanmaya direnir ve belirsizleir. Muhtemelen tutucu-zayf akllar
onu anlamsz diye bir kenara atar. Bu nedenle bu ilim sahibi bilgisini
ounlukla rnekler vererek ve airane syleyilerle aktarr.
Hal ilimleri ise sr ilimleri ile akl ilimleri arasnda bulunur. Bunlara
inananlarn ou, tecrbe sahipleridir. Sz konusu ilimler, sr ilimlerin
den daha ok teorik ilimlere yakndr. Yakn olduu ilimler zorunlu-
teorik ilim trdr, hatta onun tpatp aynsdr. Yine de akllar, o ilmi
ancak kendisini bilen ve mahede eden peygamber veya velinin bil
dirmesiyle rendii iin hal ilimleri zorunlu-akl ilimlerden ayrlr. Fa
kat hal ilimleri, kendisini mahede eden nezdindc, zorunlu ilimlerdir.
Ey kardeim, bilmelisin ki: Sr ilimlerinin gzellik deeri tadn
grp onlar kabul ederek inandnda, mjdeler olsun sana! nk bu
durumda, farknda olmasan bile, sr ilminde zorunlu bir kefe sahipsin.
Bundan bakas da olamaz. nk gnl ancak doruluuna kesin ola
rak inand eyle serinler. Akl buraya giremez, nk akl Masum
(peygamber) bildirmedii srece, sr ilmini alglayamaz. Masum bildir
diinde ise akllnn gnl serinler. Masum olmayan byle bir bilgiyi
getirdiinde ise onun sznden sadece zevk sahibi haz alabilir.
(Hak Ehlinin Hakka Gidi Yntemleri)
Dersen ki: Bana, kendisini takip eden sliki Allaha ulatran ky

metli yol olduunu iddia ettiin bu yolu ve ierdii hakikat ve makam
lar en anlalr, veciz ve yetkin bir ekilde zede ki, ona gre davrana
ym ve ulatn iddia ettiin eylere ben de ulaaym. Allaha yemin
ederim ki: Onu seni denemek ve tecrbe etmek niyetiyle deil, sana
kar katksz bir hsn- zan sahibi olduum iin, seni dorulayarak ve
onaylayarak alacam. nk sen getirdiin bilgi hakknda beni uyar
dn ve o bilginin, akln mmkn ve olabilirlii hakknda hkm verdii
ya da bir hkm vermeksizin ekimser kald eylerden olduuna dik
katimi ekrin. Bunlar bana bildirdiin iin Allah sana ihsanda bulun
sun, seni arzularna ulatrsn ve senin vastanla bakalarn yararlandr
sn.
Bilmelisin ki: Nefislerini yaratl gayelerinden baka eylerle me

gul eden sradan insanlar deil de, kurtulularn isteyen mminlerin
sekinlerinin takip ettii Allaha giden yol, drt ksmdr: Drtler, a
rlar, ahlk ve hakikatler. Onlar sz konusu arlara, drtlere, haki-
8O Ftuht- Mekkiyye I
kadere ve ahlka sevk eden eyler ise zerlerine farz klnm haktr:
Allahn hakk, nefislerinin hakk ve yaratklarn hakk.
Ailahn onlarn zerindeki hakk, herhangi bir eyi ortak koma
dan, kendisine ibadet etmektir. Yaratklarnla, herhangi bir (en) ceza
nn uygulanmasyla ilgili eriat emri olmadka, onlara hibir ekilde
eziyet etmemek, eriatn yasaklarnn dndaki ilerde imkn lsnde
ve kendilerini tercih ederek onlara kar iyi davranmaktr. nk (Hak
kn) maksadna uymann biricik yolu, eriatn diliyle ifade edilmi ol
maktr.
Nefislerinin hakk, nefsi kurtulu ve mudulugunun bulunduu
yoldan baka bir yola kesinlikle sevk etmemektir. Nefs, kurtulu ve
mudulugunun bulunduu yola girmeye direnirse bunun nedeni, bilgi
sizlik ve kt doadr. nk inat nefisleri erdemli huylar kazanmaya
tayan ey, din ve mertliktir. Dolaysyla bilgisizlik, dinin zdddr.
nk din ilim demektir. Kt doa ise merdiin zdddr.
Tekrar Allaha giden yolun ubelerine dnecek olursak deriz ki:
arlar, be tanedir: Bir sebebe bal ve nakrul-hatr146 (ilk dnce)
diye isimlendirilen ar, irade, azim, himmet ve niyet. Bu arlara ait
amiller ise tr: stek, korku ve tazim. stek ikidir: (Hakka) Komu
olmay istemek, grmeyi istemek. Baka bir anlatmla, O nun katnda
bulunan istemek, O nda bulunan istemektir. Korku da ikidir: Azaptan
korkmak ve perdelenmekten korkmak. Tazim ise Hakkn senden ayr
olmas ve senin O nunla bir olmandr.
Ahlk trdr: Geili, geili olmayan ve ortak ahlk.
Geili ksm ikiye ayrlr: Bir yarar ulatrmak veya bir sknty
uzaklatrmak iin bakasna ulaan ahlk. Bu ksma rnek olarak ceza
landrmaya ve engellemeye gc ve imkn olduu halde balamak,
ho grmek, tahamml etmek vb. huylar verebiliriz. Geili olmayan
ise ver, zht, tevekkl gibi huylardr. Ortak ahlka rnek olarak yara
tklarn skntsna kar sabretmek ve gle olmay verebiliriz.
(Slikin hedefledii) Hakikader, drttr: Mukaddes zata dnen
hakikader, mnezzeh sfadara dnen hakikader -ki bunlar nispederdir-
fillere dnen hakikader ve mehillere (yaplan i) dnen hakikader.
Bunlar kn (ol emri) ve kardeleridir. Mehillere dnen hakikader, var
olan eyler ve olgulardr. Bu kevn hakikader, mertebedir: Ulv -
nc Ksm Kitabn Girii 8l
aJdcdilirlcr- sfli -duyulurlar- vc arada bulunanlar, yani tahayyl edilen

eyler.
Zat hakikatler, bir eye benzemeden ve nitelenmeden, dile getiri
lemeyen ve iaretin gsteremedii Hakkn insan yerletirdii her m
ahede mahallidir.
Sfadara nispet edilen hakikader ise Hakkn seni yerletirip O nun
bilen, kudret sahibi, irade eden, diri vb. gibi birbirinden farkl ya da
benzer veya kart isim ve sfadar sahibi olduunu rendiin her ey
dir.
Kevn (olula ilgili) hakikader, Hakkn seni yerletirip ruhlarn, ba
sit ve bileiklerin, cisimlerin, bitime ve ayrmann bilgisine ulatn
her mahededir.
Fiil hakikader, Hakkn seni kendisine yerletirip kn (ol) emrinin
anlamn rendiin mahede mertebesidir. Ayrca oradan kudretin
kudret yedrilen eye zel bir ekilde nasl ilitiini de renirsin. nk
kulun fiili olmad gibi kulun nitelendii sonradan yaratlm kudreti
nin de bir sonucu yoktur.
Btn bu zikrettiklerimiz haller ve makamlar diye isimlendirilir.
Makam, kendisinde dcrinleilmesi gerekli ve ayrlmann mmkn ol
mad her niteliktir. rnek olarak, tvbeyi verebiliriz. Hal, insann sa
dece bir vakitte bulunduu eydir. Sarholuk ve silinme, kendinden
geme vc honuduk gibi. Baka bir tanmla hal, varl arta bal olan
eydir. Binaenaleyh hal, art ortadan kalkt iin ortadan kalkar. r
nek olarak, belya sabretme)! veya nimete kretmeyi verebiliriz.
Huylar iki ksma ayrlr: Bir ksm, yetkinlii insann zahirinde ve
btnnda bulunanlardr, rnek olarak ver (kukulu eylerden sakn
mak) ve tvbeyi verebiliriz. Dier ksm ise yetkinlii insann btnnda
bulunanlardr. Ardndan zhir btna tabi olursa bunda bir mahzur
yoktur. Bu ksma rnek olarak zht ve tevekkl verebiliriz. Bu yolda
insann btnnda bulunmayp sadece zhirinde bulunan huy yoktur.
Bu makamlardan bazs vardr ki, insann onunla dnya ve ahirette
nitelenmesi gerekir. rnek olarak mahede, cell, cemal, nsiyet, hey
bet vc bast halini verebiliriz. Baz makamlar ise kulun lnceye kadar
nitelenmesi gerekli makamlardr. rnek olarak zht, tvbe, ver,
mchedc, riyazet, kt huylardan arnmak, iyi huylarla bezenmeyi vb

verebiliriz.
Makamlarn bir ksm, zht, tvbe, ver, mcahede, riyazet, kt
huylardan arnmak, iyi huylarla bezenmek gibi, Hakka yaklamak yo
lunda kulun lnceye kadar nitelenecei makamlardr. Cennette ise
bunlar kendisinden der. Bir ksm ise art ortadan kalkt iin kendi
si de ortadan kalkan veya art geri dnd iin kendisi de dnen ey
lerdir. Bu ksma rnek olarak, sabr, kr ve very verebiliriz.
te -Allah bizi ve seni baarya erdirsin- menzilleri sralanm, ma
na ve hakikaderi aklanm yolu son derece veciz ve genelin anlayaca
ekilde akladm. Artk o yoldan gidersen, erersin.
Allah bizi ve seni doru yola ulatrsn.
FASIL
Allah ehline tahsis edilmi ilmin etrafnda dnd esas, yedi me

seledir: Onlar bilene hakikat ilimlerinden herhangi bir eyi anlamak
g gelmez. Bu yedi mesele Allahn isimlerini bilmek, tecellileri bil
mek, Hakkn kullarna eriat diliyle olan hitabn bilmek, varln yet
kinliini ve eksikliini bilmek, hakikaderi ynnden insan bilmek, ha
yale dayanan kefi bilmek, hastalk ve arelerini bilmek.
Btn bu meseleleri kitabn marifet blmnde zikrettik. Allahn
izni ile oraya bakabilirsin!
TAMAMLAMA
(Kelm lmi Bakmndan D oru nanlarn Aratrlmas)
imdi konumuza dnp Tanrnn kalbine tecellisine hazrlanan sa-

liki, doru inanc kelm ilminin yaklamyla aratrmaktan neden en
gellediimizi aklayalm:
Bunun bir sebebi udur: Doru dnce sahibi btn dindarlarn

gr birliiyle, sradan insanlar, inanlar salam ve teslim olmu kim
selerdir. Bununla beraber onlar, kelm ilminden herhangi bir konuyu
aratrmam ve eliik mezhepleri renmemilerdir. Allah, onlan ftra
tn sahihligi zerinde brakmtr. Sz konusu ftrat, dindar baba veya
eitmenin telkiniyle, Allah'n varln bilmektir.
Avam, Hakk bilmek ve Onu tenzih etmede Kurann ak-zhiri
ifadelerinde yer alm tenzih ve bilginin hkmne uyar. Onlar, birisi te
vile yeltenmedii srece, bu konuda -Allah'a hamdolsun- doru ve sa
hih bilgiye sahiptir. Sradan bir insan tevile kalkrsa artk avam deil
dir ve aklc-tevili benimseyen snflara katlr. Byle bir insan, tevil eri
atn getirdii eyin zahiriyle elimedii srece, teviline gre davranr
ve o tevile gre Allaha kavuur: Tevilinde ya doru yapmtr veya ha
taldr.
Binaenaleyh sradan insanlar -Allaha hamdolsun- salam inan sa
hibidir. nk onlar inanlarn daha nce belirttiimiz gibi Yce
Kitabn zahirinden almtr ki, bu al inancn kesin olmasn zorunlu
klar.
yle ki: Tevatr,147 bilgiye ulatran yollardan birisidir. Bilgiden
ama, kuku ve tereddt olmakszn, bilinen evin bildiimiz tarzda ol
duuna dair kesin kanaatten ibarettir. nkr edilemeyecek bir rivayet
zinciriyle (tevatr) bizde sabittir ki, Kuran Allah'n elisi olduunu id
dia edip iddiasnn doruluunu gsteren kantlar getiren bir insan ta
rafndan bize getirildi. Sz konusu kant, Kur'an'dr ve kimse Kur'an'n
benzerini getirmeye g yetiremez. Binaenaleyh Hz. Peygamberin A l
lahn bize gnderdii elisi olup bugn elimizdeki Kuran getirdii ve
o kitabn Allah'n kelm olduunu bildirdii inkr edilemeyecek bir ke
sinlikle sabittir. Btn bunlar, bizde tevatr dzeyinde sabit hususlar
dr. O halde Kurann doru haber ve ayn a sz olduuna dair bilgi
miz sabittir.
Deliller, sem14* veya akl delillerdir. Bir ey hakknda hkm verdi
imizde, o eyin verdiimiz hkme gre olduunda hibir kuku yok
tur.
Durum belirttiimiz gibi olduuna gre, slik inancn Yce

Kurandan alr. Kuran, bir eye delil olmada akl kant gibidir. nk
84 Ftuhti Mekkiyye I
o 4nnden veya ardndan batln giremedii, hikmetli ve vlenin katmd

gelmi"*9 dorudur. Salk, bu asl sabit iken, akllarn kantlarna muhta"
kalmaz. nk klcn asl olduu keskin delil sabit, ona gre setii
akide ise kesinlemitir.
Yahudiler Hz. Muhammede -s.a.v- yle demi: Bize Rabbini
tasvir et. Bunun zerine Allah ihls suresini indirmi, onlara akl kant
larndan bir tek kant bile sunmamtr.
Allah yle buyurmu: De ki O Allah, bylelikle varl ispat etmi,
Tektir "*0 Burada sayy reddetmi ve Allahn mutlak birliini ortaya
koymutur. es-Sameddir. Burada ise cisim olabileceini reddetmi.
Dourmam ve dorulmamtr"*1 Burada ise baba ve ocuk olmay
reddetmitir. Onun hi kimse dengi deildir "S2 Bu ayette ei olabilecei
ni reddetmitir. Orta olabileceini de Yerde ve gkte Allahtan baka
ilh bulunsayd, gk ve yer bozulurdu"*3ayetinde reddetmitir.
Aklc kantlama yntemini benimseyen kimse bu anlamlarn do
ruluuna aklla kesin kant ister. Hlbuki bu lafz anlamn doruluuna
tanktr.
Ne tuhaf! Allah kant sayesinde bilmek isteyen ve aratrmayan
tekfir eden bu adam, acaba, inceleme yapmazdan nce ve yaparken na
sld? Mslman m idi, kfir mi? Namaz klyor muydu, oru tutuyor
muydu? Hz. Muhammedin peygamber olduuna inanyor muydu? Al
lahn mevcut olup olmadna inanyor muydu? Btn bunlara inan
yor idiyse byle bir ey, avamn halidir. Bu durumda byle insanlar
kendi hallerine braksn ve hi birisini tekfir etmesin. Bunlara ancak ke
lm ilmini okuyunca ve inceleyince inanmsa o zaman byle bir yn
temden Ailaha snrz. nk kt dnce, sahibini imandan k
maya sevk etmitir.
Kelmclar -Ailah raz olsun- bu ilmi, Allahn bilgisini zihinlerine
yerletirmek iin ortaya koymu veya bu ilimde yazdklarn yazm de
ildir. Onlar, hasmlarn susturmak iin kelm ilmini gelitirdi. Sz
konusu hasmlar, Tanry veya niteliklerini veya bir niteliini veya pey
gamberlii veya bilhassa Hz. Muhammedin peygamberliini veya le
min sonradanln (huds) veya lmden sonra tekrar bedenlere iadeyi
veya har-neri ve ahirede ilgili meseleleri inkr edenlerdir. Ayrca on
lar, Kuran inkr eden, onu yalanlayan ve kar kanlardr. te kelm-
clar, sradan insanlarn inanlarna kuku sokmasnlar diye, bilhassa

doru olduuna inandmz eyleri geersiz saymaya sevk ettiini iddia
ettikleri belirli bir yntemle inkarclara kar kandar ortaya koymak is
temitir.
Bu balamda mcadele alannda bir tredi kar kmaz, bir Eari
veya baka bir aklc onun karsna dikilmi, inkarclardan bir kiiyi bile
olsa kesin kantla inanca dndrmek ve Muhammcd mmetine katma
hrs ve arzusuyla klca bavurmam tr. nk iddiasnn doruluunu
gsteren susturucu kant getiren kimse -ki o Hz. Pcygamber'di- artk
yoktu. Bu nedenle bilgili insan iin kesin kant, peygamberin mucizesi
nin yerini almt. Kanda Mslmanla dnen kii, kl nedeniyle
Mslman olandan daha doru Mslmandr. nk korku, insan
ikiyzlle sevk etmi olabilir. Hlbuki kant sayesinde Mslman
olan byle deildir. Bu nedenle kelm bilginleri cevher ve araz ilmini
gelitirmitir ki, baka bir gayeleri de yoktu. Bir ehirde bir kclmc k
fi!
Binaenaleyh insan Kurann Allah kelm olduuna tam ve kesin
olarak inanmsa inancn tevile veya yoruma sapmadan dorudan
Kurandan almaldr.
Allah Onun benzeri yoktur , O iiten ve grendir'1* ayetiyle yaratkla
rndan birisinin O na veya O nun bir eye benzemesinden kendisini
tenzih etmitir. Baka bir ayette 'izzet sahibi Rabbit onlarn nitelemelerin
den mnezzehtir"** buyurmu.
Allah ahiret diyarnda grleceini 0 gn yzler vardr Rablerine
bakarlar"*6 ayetinin zahiriyle ortaya koymutur. Baka bir ayette ise
'Hayr, onlar o gn Rablerinden perdelidir V57 buyurmutur.
Allah (hakikat ve mahiyetinin bilinmesi anlamnda) ihata edileme
yeceini *Gzler O'nu idrak edem ez'1* ayetiyle ifade etmitir.
Allah kadir (g yetiren, yapabilen) olduunu 0 her eye g yeti -
rendir"*9 anlamndaki ayetiyle ortaya koymutur.
Allah, lim (bilen) olduunu Her eyi bilgi olarak kuatmtr'160
ayetiyle ortaya koymutur.
Allah M rd (irade eden, dileyen) olduunu Dilediini yapandr"*1
ayetiyle ortaya koymutur.
Allah Scm (iiten, duyan) olduunu Allah i i t m i t i r ayetiyle or

taya koymutur.
Allal Basr (gren) olduunu Allah'n grdn bilmez m i?1* aye
tiyle ortaya koymutur.
Allah Mtekellim (konuan) olduunu Allah Musa ile konumu
tur 1Mayetiyle ortaya koymutur.
Ahali Hayy (diri, hayat sahibi) olduunu Allah kendisinden baka
ilh olmayandr, O diri ve her eyi ayakta tutandr1* ayetiyle ortaya koy
mutur.
Allah peygamberler gnderdiini Biz senden nce de kendilerine
vahyettiimiz adamlar eliler olarak gnderdik1* ayetiyle ortaya koymu
tur.
Allah Hz. M uhammedin peygamberliini Muhammed Allah'n pey
gamberidirrM67 ayetiyle, son peygamber olduunu ise Peygamberlerin
sonuncusu ayetiyle ortaya koymutur.
Allah her eyi yaratann kendisi olduunu cAllah her eyin yaratcs
dr1* ayetiyle ortaya koymutur.
Allah cinlerin yaratlmasn Cinleri ve insanlar bana ibadet etsinler
diye yarattm 169 ayetiyle ortaya koymutur.
Allah bedenlerin yeniden yaratlacancSizi onlardan yarattk ve on
larda sizi yenileriz ve onlardan kartrzf179 ayetiyle ortaya koymutur.
eitli ayetlerde iman etmek, har-neir, kaza, kader, cennet, cehen
nem, kabir, mizan, havuz, srat, hesab, amel defterleri gibi hususlar ve
inanlmas gerekli her eyi dile getirmitir. Bir ayette yle buyurur: Biz
kitapta hibir eyi ihmal etmedik V71
Kuran, kendisine kar klmak istendiinde aciz brakma zelli
iyle Hz. Peygamberin mucizesidir. Onun benzerini getirme talebi
Onun gibi bir kitap getiriniz"172 ayetiyle dile getirilmi, ardndan kar
koymann asla baarlmayacam u ayede kesin olarak belirtmiur:
Cinler ve insanlar byle bir Kur'an getirmek zere toplansayd, birbirlerine
yardmc olsalar bile benzerini getiremezlerdi.173 Baka bir ayette
Kurann benzerini getirmek isteyen kimsenin acizliini ve byle bir
ey yapabilmenin glnn itirafm yle dile getirmitir: cSonra d
nm ve lm... Kukusuz bu etkili bir sihirdir (demi).174
Binaenaleyh akll insan Kurana muhta olduu gibi onda der

mansz hastalar iin deva ve ifa da vardr. Nitekim Allah yle buyur
mutur: cBiz Kurandan mminler iin ifa ve rahmet olan eyleri indir
mekteyiz"7* K uran, kurtulu yoluna niyedenip yksek derecelere ula
mak isteyen ve kuku ve tereddderin bulap vakti zayi eden ve sknt
lara yol aan bilgileri terk etmek isteyen iin ifal ve ikna edicidir.
nk byle bir yola (kelm ilmi) ynelen kimse nadiren kukudan
kurtulabilir ve kendi nefsini terbiye ve onu gzel huylarla sslemekle il
gilenebilir. nk bu yola giren kimse vaktini dta bulunmayan hasm-
lar ikna ve onlarn kukularn gidermede harcar. Bu kukular, hasmda
bulunabilecei gibi bulunmayabilir de. Kukular mevcut ise o zaman
eriatn klc daha ikna edici ve susturucudur.
Hz. Peygamber yle buyurur: nsanlarla Allahtan baka ilh
yoktur deyip bana ve benim getirdiime inanncaya kadar savamakla
emrolundum. Bu Peygamber buyruudur. Hz. Peygamber, bizi inkr-
clarla tartmaya tqvik etmedi. Kendilerine sylenenlere kar direnir
lerse o zaman kl ve cihat konuur. Nasl olur da vaktimizi, grmedi
imiz ve bize bir ey sylememi mevhum bir hasma harcayabiliriz ki?
Hlbuki byle bir durumda biz, sadece kendi iimizdeki kukuyla kar
karyayz ve onun bakasndan geldiini zannetmekteyiz.
Bununla beraber kelmclar -Allah raz olsun!- gayret sarf etmi,
yapmadklar i, kendilerini megul edene nazaran daha lzumlu olsa
bile, sadece iyilii amalamtr. Allah, herkesi kendi maksadna gre
yararlandrr.
Sz uzatmaya sebep olmasayd, ilimlerin makam ve mertebelerin
den sz eder, deerli olsa bile insanlarn byk blmnn kelm ilmi
ne muhta olmadklarn aklardm. Bir ehirdeki tek doktor gibi, bir
kelmc bir ehre yeterlidir. Dinin fir (amel, pratik) meselelerini bi
len fakihler ise yle deildir. nsanlar eriat bilginlerinin ok olmasna
muhtatr. eriatta ise Allaha hamdolsun, herkes iin yeterli ve kfi bil
giler vardr.
Bir insan teorik ilim sahiplerinin cevher, araz, cisim, cisimsel, ruh,
ruhsal vb. gibi terimlerini bilmeden lse Allah bundan bir ey ona sor
maz. Allah, insanlara zellikle kendilerine farz kld vecibelerden sora
caktr. Allah, bizi kendisinden utanmak duygusuyla rzklandrsn!
VASIL
Genel Anlamda nanlmas Gereken Meseleler

Bunlar Bir Delile veya Kanta Bakmakszn Kabul Edilen,
slam Ehlinin Akidesidir.
Mslman kardelerim! Allah bize ve size iyilik yazsn! Kur'anda

kendisini ve peygamberliini yalanlayan kavmine Hd Peygamberin
Ben Allaha iman ediyorum ve sizin ortak kotuklarnzdan da uzak ol
duuma tanklk ediyorum dediini biliyoruz. Hd peygamber -as.-
Allahn kullarn huzurunda toplayp zaten bildii eyi onlara soraca
n rendii iin, kendisinin Allaha ortak komaktan uzak durup
Onun mudak birliini ikrar ettiine, -yalanlam olsalar bile- kavmini
tank tutmutur. Bildii halde Allahn kullarna onu sormas, her tan
n tankln yapmas iin, kullarn leh ve aleyhinde kant ortaya koy
mak amac tar.
Bir rivayette ezan sesinin ulat yerlerde ezan duyan canl-cansz
herkesin mezzinin lehinde tanklk edecei bildirilmitir. Bu nedenle,
eytan ortaklaryla birlikte ezan okunurken srtn dner. Baka bir ri
vayette ise yellene yellene denilir. Bunun nedeni, eytann mezzinin
sesini duyup onun lehinde tanklk etmek zorunda kalmak istememesi
dir. Tanklk ederse bu tanklk sayesinde lehinde tanklk edilenin mut
luluu uruna alan kimselerden birisi olurdu. Hlbuki eytan serapa
dmandr ve ondan bize asla bir iyilik gelmez. Allahn laneti zerine
olsun.
Kendisini tank tutman itibaryle, dmann bile lehinde tanklk
etmek zorunda brakyorsan, dostun, sevgilinin ve dinda ve yoldann
lehinde tanklk etmesi daha uygundur. Senin de dnya ve ahirette ken
di nefsine kar birlik ve iman kabul ettiine dair kendi nefsini tank
tutman en uygunudur.
Birinci Tanklk
Kardelerim ve dosdarm! Allah hepinizden raz olsun. Zayf, yok
sul, her an ve saniyede Allaha muhta, bu kitabn yazar olan kul, sizi
kendisine tank tutar. Bu kitabn yazar, Allah, meleklerini ve mmin-
lerdcn yannda hazr bulunan ve onu duyanlar tank tuttuktan sonra,

sizi dc sz ve inan olarak unlar kabul ettiine tank tutar:
Allah Tel tek ilhtr, Ulhiyctinde kincisi yoktur.
O, eten ve ocuktan mnezzehtir.
Her eyin sahibidir, orta yoktur, hkmdardr, veziri yoktur.
Yaratanadr, O nunla beraber idareci yoktur.
z gerei vardr, kendisini var edecek bir Yaratana muhta de
ildir. Aksine kendisinin dndaki her mevcut, var olmada O na muh
tatr. Dolaysyla btn lem O nun vastasyla mevcut olmutur. Sa
dece O, z gerei varlk ile nitelenmitir.
Varlnn balangc yoktur, beksnn sona ermesi mmkn de
ildir. O srf varlktr, snrlanmaz.
Kendi kendine vardr. Meknl bir cevher deildir ki Onun adna
bir mekn takdir edilebilsin; araz deildir ki bekas imknsz olsun; ci
sim deildir ki hakknda cihet ve ynde bulunmak dnlebilsin.
O, ynlerden ve boyudardan mnezzehtir.
Dilerse kalplerle ve gzlerle grlr.
Ayette buyurduu gibi ve kendi kast ettii anlamda Ar zerinde
istiva etmitir. Nitekim Ar ve onun dndaki her ey de, Allah vasta
syla denge bulmutur. in ba ve sonu Ona aittir.
Onun akledilir bir benzeri olmad gibi, akllar da Ona delil ola
maz. Zaman Onu snrlayamaz, herhangi bir mekn Onu tayamaz.
Aksine Allah var idi ve hibir mekn yoktu, imdi dc yledir.
Allah mekn ve meknly yaratm, zaman ina etmi ve cBen
Tek, Diriyim demi. Yaratklar korumak kendisine g gelmez. Yara
tlmlar yaratmaktan dolay daha nce sahip olmad bir nitelik ken
disine dnmez.
Allah, sonradan var olanlarn Ona veya Onun onlara yerlemesi
vcya onlarn Ondan nce veya Onun onlardan sonra olmasndan m
nezzehtir. Bilakis yle denilir: Allah var idi ve Onunla beraber baka
bir ey yoktu. nk nce ve sonra Tanrnn yaratm olduu za
mann kipleridendir. Allah, uyumayan el-Kayym, kar konulamaya
el-Kahhrdr. Onun benzeri yoktur.
Allah Ar yaratm ve onu istiva snn yapmtr. Krsy var

etmi ve ona gk ve yerleri sigdrmtr.
Allah cl-Aliydir. Lcvhay ve Yce Kalemi rneksiz bir ekilde ya
ratm, ayrm ve hkm gnne kadar yaratktan hakkmdaki bilgisine
gre katip diye grevlendirmitir.
Allah btn lemi daha nceki bir rnek olmakszn yaratmtr
Yaratklarn yaratm, ibda etmi ve yaratanlarn yaratandr.
Ruhlar bedenlere eminler olarak indirmi, ruhlarn indirildii bu
bedenleri yeryznde (ruhlar adna) halife yapmtr.
Gklerde ve yeryznde bulunan her eyi kendisinden bize amade
klmtr. Dolaysyla her bir zerre, O ndan ve Ona doru hareket eder.
Allah her eyi kendilerine ihtiya duymadan ve onu yaratmas iin
zorlayc bir neden olmakszn yaratmtr. Allah'n ilmi yaratt eyleri
yaratacan belirlemitir.
Dolaysyla Allah lk, Son, Zahir ve Btndr.176 O her eye g yeti-
rendir 9177
Allah her eyi bilgi olarak kuatm,17* her eyi sayca saymtr.9179 O,
gizliyi ve a bilendir.91*0 Gzlerin hain bakn ve gnllerin sakladn
bilir .91*1 H er eyi yaratmken, nasl olur da her eyi bilmesin? Yaratan
bilmez mi? O latif ve her eyden haberdardr.91*2
Allah eyleri var olmadan nce bilmi, bilgisine gre yaratm, do
laysyla Allah eyleri srekli bilicidir. Yaratma yenilendiinde Allahn
bilgisi yenilenmez. O , bilgisiyle eyleri salamca yaratm ve talikim
etmi. Dilediini bilgisiyle eyler zerinde hkmran yapar.
Allah mutlak anlamda tmelleri bildii gibi sahih akl sahiplerinin
gr birlii ve ittifakyla tikelleri de bilir. Allah, cgayb ve ahadeti bilen
dir . 91*2 Allah onlarn kotuu ortaklardan mnezzehtir.9184
Allah dilediini yapandr 9185 O yeryz leminde ve gklerde var
olanlar irade etmi. rade edinceye kadar kudreti herhangi bir eye
ilimedii gibi bir eyi bilmeden o eyi irade etmez.1*6 nk Allah n
bilmedii bir eyi dilemesi ya da yapmama gcne sahip Muhtar Al
lahn dilemedii bir eyi yapmas aklen imknsz olduu gibi bu hak-
kaderin nispederinin baka bir diride bulunmas ya da niteliklerin ken
dileriyle nitelenenden bakasnda bulunmas imknszdr.
Varlkta bulunan isyan-itaat, kazan-hsran, kle-hr, soguk-scak,

diri-l, gcrekleme-kaybolma, gndz-gccc, itidal-sapma, kara-derya,
ft-tck, ccvhcr-araz, iyilik-hastalk, sevin-keder, ruh-bcden, karanlk-
aydmik, yer-gk, bilamc-ayrma, ok-az, dal-kk, beyaz-siyah, uvku-
uykusuzluk, zhir-btn, harekedi-duragan, kuru-ya, kabuk-z; ksaca
birbiriylc elien ya da zt veya benzer btn bu bantlar, Tanr tara
fndan irade edilmitir.
Kasl olur da kendisini yaratt halde, bir ey Hakkn murad ol
masn? Nasl olur da ei-Muhtar (Seen) dilemedii bir eyi yaratr?
Onun emrini geri evirecek kimse olmad gibi hkmn engelleyecek
kimse de yoktur.
Allah m lk dilediine verir ve dilediinden eker alr. Dilediini a ziz
eder, dilediini zelil eder.1*7 Allah dilediini saptrr ve dilediini hidaye
te erdirir. Allah ne dilerse o olur ve neyin olmasn dilemezse o olmaz.
Btn yaratklar Allahn dilemedii bir eyi dilemek zere toplan-
sayd onu dileyemez, yaratmak istemedii bir eyi yapmak iin toplan-
sayd, onu yapamazlard. Onlar, sadece Allah dilemelerini istediinde
onu dileyebilir. Aksi halde, onu yapamaz, ona g yetiremez vc Allah
onlara bu gc vermezdi.
O halde kflir vc iman, itaat ve isyankrlk, Allahn meiveti, hik
meti ve iradesinden kaynaklanr. Allah ezelden beri daima bu iradeyle
nitelenmitir.
lem (lh) ilimde kendi hakikatinde sabit olsa bile yoktur, mev
cut deildir. Sonra, Allah onu yaratmtr. Allahn lemi yaratmasnda
bir dnce veya bilgisizlik veya bilginin olmayndan kaynaklanan bir
dnme (tedebbr) bulunup o dnce ve inceleme bilmediinin bil
gisini Allaha vermi deildir. Allah byle bir eyden pek yce ve m
nezzehtir. Allah ezel bir ilme gre vc lem hakknda hkm sahibi
mnezzeh-ezel bir iradenin belirlemesiyle lemi zaman, mekn, olgular
ve renklere sahip bir ey olarak var etmitir. Binaenaleyh varlkta Al
lah tan baka gerek anlamda irade sahibi yoktur. Nitekim Allah Siz Al-
tah dilerse dileyebilirsiniz '1*9 diye buyurandr.
O Allah bilip (ilmine gre) salamca yaratt, dileyip dileine g-
rc d e tir d i i ve takdir edip var ettii ulv vc sfli lemden hareket
eden ve etmeyen her eyi iitir, grr. Uzaklk onun duymasn engel-
92 Ftuht*! Mekkiyye I
lcmcz; nk O, ok yakndr. Yaknlk grmesini engellemez. Ayn

zamanda O, ok uzaktr. O nefsin i konumasn veya dokunu ann
daki gizli temas sesini duyar. Kapkaranlk iindeki siyah veya suyu suda
grr. Karma veya karanlklar veya k Ou perdelemez. O her evi
duyan ve grendir.*
nceki bir suskunluktan veya mevhum bir skttan olmakszn,
Allah, tpk bilgisi, iradesi ve kudreti ve benzeri dier niteliklerinde ol
duu gibi, czel-kadm bir kelm ile konumutur. Allah Musa ile ko
numu, konumasn Tenzil (Kuran), Zcbr, Tevrat ve ncil diye isim
lendirmitir. Konumada harfler, sesler, nameler, diller yoktu. nk
Allah seslerin, harflerin ve dillerin yaratcsdr.
Allahn konumas dilsiz ve damaksz olduu gibi iitmesi de ku
laksz ve duyma kanal olmakszn, grmesi de gz bebei ve kirpiksiz,
irade etmesi kalp ve uzuvsuz, bilgisi de zorunluluk veya kant inceleme
olmakszn vardr. Allahn hayat, unsurlarn karmndan meydana ge
len kalbin teneffs etmesine bal deildir. Onun zat, artma ve eksiklik
kabul etmez.
Mnezzehtir, mnezzeh! Uzaktan yakndr, otoritesi gldr, ih
san yaygn, ltf boldur. Onun dndaki her ey cmertliinden ta
mtr. O nun ihsan ve adaleti kendisi iin aar ve daraltr.
Alemi rneksiz yaratp var ettiinde, onu en gzel ve mkemmel
ekilde gerekletirdi. Mlknde orta yoktur ve ynetiminde Onunla
beraber bir idareci yoktur.
Bir nimet verir de nimedendirirse bu Onun ihsandr. ayet sknt
verir ve azap ederse bu da O nun adaletidir. Allah bakasnn mlknde
tasarruf etmemitir ki, hakszlk ve zulm yapt sylenebilsin. Bakas
nedeniyle bir hkm kendisine ynelmez ki, bu nedenle korkmak ve
ekinmekle nitelensin. O nun dndaki her ey, kahrnn otoritesi altn
dadr. Allah kendi irade ve emrine gre tasarruf eder.
Allah sorumlularn nefislerine takva duygusunu ve taknl ilham
edendir. O dilediklerinin gnahlarn siler, dilediklerininkini dnyada
ve dirili gn cezalandrr. Onun adaleti ihsannda hkmran olmad
gibi, ihsan da adaletinde hkmran deildir.
Allah lemi iki kabza18 olarak ortaya kartm, lemdekiler iin iki
mertebe yaratm ve yle buyurmu: unlar cennete, onlarla ilgilen-
niin vc Unlar cehenneme, onlarla da ilgilenmem. Burada hi kimse

itiraz etmez, nk orada Hakkn dnda kimse yoktur. Dolaysyla her
ey Tanrnn isimlerinin tasarrufu altndadr. Binaenaleyh birisi azap
isimlerinin, dieri ise nimet isimlerinin altnda bulunur.
Allah btn lemin mutlu olmasn dilemi olsayd, mudu olur,
btn lemin bedbaht olmasn dileseydi hi birisi mutlu olamazd. Fa
kat Allah yle bir ey dilememitir. Dolaysyla her ey O nun istedii
gibi olmu, dnyada ve kyamet gnnde bir ksm mutlu, bir ksm
bedbaht olmutur. cl-Kadmin verdii hkmn deitirilmesi imkn
szdr.
Allah elli vakit mesabesindeki be vakit olan namaz hakknda yle
buyurmu: 4Benim katmda sz deimez ve ben kullanma zulmedici dei
lim.1* nk ben kendi mlkmde tasarruf etmekteyim ve kendi ira
demi mlkmde uygulamaktaym.
Bunun nedeni, ba gz vc i gzn krletii, dnce vc gnl
lerin kavrayamad bir gerektir. Sz konusu gerek, Tanrnn ilgi
gsterdii vc bildirme mertebesinde takdir edildii kullarna ynelik
lh bir vergi ve rahmani bir cmertlik sayesinde bilinebilir. Bylece o
kul, bildirildiinde, Ulhiyctin bu taksimi verdiini ve onun el-
Kadmin ince srlarndan birisi olduunu renir.
Kendisinden baka fail olmayan Allah mnezzehtir. O nun dn
daki hibir eyin varlnn kayna kendisi deildir.4Allah sizi ve yaptk
larnz yaratmtr.9'9' cO yaptndan sorumlu deildir, onlar ise sorumlu
olacaktr.192 4Kesin kant Allah'a aittir, ayet dileseydi, onlarn hepsine hida
yet ederdi.191
ikinci Tanklk
Allah, meleklerini, btn yaratklarn ve sizleri Tanrnn birlii

konusunda kendime tank tuttuum gibi, ayn ekilde Allah, melekle-
rni, btn yaratklarn ve sizleri setii, ayrd ve btn yaratklar
iinden temyiz ettii kiiye iman ettiime de tank tutuyorum. O Efen
dimiz Muhammeddir (sav). Allah onu btn insanlara 4mjdeleyen,
kot kutucu19* vc 4izniyle Allah'a aran ve aydnlatc bir kandil olarak'1*
gndermitir.
Hz. Peygamber Rabbinden kendisine indirilen eyleri tebli etmi,

verilmi sorumluluu yerine getirmi, mmetine nasihatler etmi ve
kendisine uyan herkesin bulunduu Veda Haccnda vakfe yapm, hut
be okumu ve hatrlatm, korkutmu ve sakndrm, mjdelemi,
uyarm, dl vaat etmi, tehdide korkutmu, yam ve grlcmitir.
Bu hatrlatmay bir kiiyi dlayp dierine tahsis etmemi, tebliini Bir
ve es-Samedin izniyle yapm, sonra yle buyurmutur: Dikkat edi
niz, tebli ettim mi? Orada hazr bulunanlar Tebli ettin, Ey Allah'n
peygamberi! diye karlk verince Hz. Peygamber Allahm! Tank ol
demitir.
Ben, Hz. Peygamberin getirdii her eye bildiklerim ve bilmedik
lerimle beraber iman ediyorum. Onun getirdii hususlardan birisi,
lmn Allah katnda belirlenmi bir sreden sonra gerekleeceidir.
lm geldiinde artk ertelenmez. Ben de buna hibir kuku ve tered
dt olmakszn inanyorum.
Kabirdeki iki sorgu meleinin sorgusunun gerek olduuna inan
yor ve bunu kabul ediyorum. Kabir azab ve bedenlerin kabirlerden di
riltilmesi haktr. Allaha (amel defterinin) sunulaca haktr, havuz hak
tr, terazi haktr, defterlerin almas haktr, srat haktr, cennet haktr,
cehennem haktr. Bir grup cennete ve bir grup cehenneme9196 ifadesi hak
tr. Bir grup hakknda o gnn glkleri haktr, baka bir grup iin ise
En byk korku kendilerini zmez197denilmesi haktr.
Meleklerin, peygamberlerin, mminlerin efaat etmesi ve Merha
metlilerin Merhametlisinin efaatten sonra dilediklerini ateten kart
mas haktr. Mminlerden byk gnah ileyen bir grubun cehenneme
girecei ve ardndan efaat ve ihsan sayesinde oradan kaca haktr.
Mminlerin ve birleyenlerin cennetlerde ebed nimette kalacaklar hak
tr. Cehennemliklerin de atete ebed kalaca haktr. Peygamberlerin ve
kitaplarn Allah katndan getirdii her ey -anlam bilinse de bilinmese
de- haktr.
te bu, kendi nefsim hakkmdaki tanklmdr. Bu tanklk, her ne
rede bulunursa bulunsun, kime ularsa sorulduunda yerine getirmesi
gereken bir emanettir.
Allah bizlere ve size bu imanla fayda versin ve bu dnyadan ebed
hayat diyarna gerken onun zerinde kalmay nasip etsin! Allah bizi
orada ikram ve honutluk diyarna yerletirsin ve bizim ile iecekleri

katran olanlarn bulunduu yer arasna perde koysun!
Allah bizleri kitaplarn sa elle alan ve iecei reyyan olan Havuza
gidenlerden ve terazisi ar gelen ve srat kprsnde ayaklar kayma
yan kimselerden eylesin. O nimet veren ve ihsan edendir. Biei buna
ulatran Allah mnezzehtir. Bize hidayet etmemi olsayd, biz ona ulaa
mazdk. Kukusuz ki Rabbimizin elileri doruyu getirmitir"'*
* * #
te bu, zetle ve ksaca, takliti ve aklc (ehl-i nazar) mminlerden

avamn inancdr. Ardndan -Allah izin verirse- el-Ihtisr f l-Vtikad'n
ierdii diye ve niyc (eitimli ve avam) akidesini en veciz bir anla
tmla zikredeceim. Onda bu dinin delillerinin kaynaklarna dikkat e
keceim ve renmek isteyen onu kolayca ezberleyebilsin diye onu
Risletul-Malum min Akidi Ehlir-Rsm diye isimlendirdim. Ardndan
Ehlullahn sekinlerinin akidesini zikredeceim. Onlar, Allah yolunun
muhakkikleri ve keif ve vecd ehlidir. Onu da Marifet diye isimlendirdi
im bir risalede zetledim. Onun ile bu kitabn girii tamamland.
Sekinlerin inancna ise ierdii kapallk nedeniyle, mstakil b
lm ayrmadm. Bunun yerine kitabn eitli blmlerine yeterli ve ak
bir ekilde -fakat dank- serpitirdim. Allah, kimi o inanlar anlamay
la rzklandrrsa sekinlerin halini anlar ve bakalarndan ayrt eder.
nk o, ardnda varlacak bir hedef bulunmayan gerek bilgidir ve
doru szdr. Gren ve kr onda eittir. O inan, uzaklar yakma katar,
dkleri ykseklere eklemler.
Allah baarya erdirendir, Ondan baka Rab yoktur.
VASIL
nanlar Karsnda Eitimli ve Sradan nsanlar
Eitimli yle demi: Drt bilgin istiva izgisinin altndaki Eryen

kubbesinde bulumu. Birincisi Maripli, kincisi doulu, ncs
aml, drdncs Yemenli idi. Bilimler hakknda ve isimler ve betim

ler arasndaki farktan sz etmi, birbirlerine yle demiler: Sahibine
ezel mutluluk vermeyen ve taycsn zamann etkisinden kurtarmayan
bilgi yararszdr. Geliniz! Sahip olduumuz ilimler arasndan hangisinin
istenilenlerin en yicesi, kazanlan ilimlerin en kymetlisi, renilenlerin
en stn ve vnlen eylerin en kymetlisi olduunu aratralm. Ba
tl yle demi: Bende (arazlarn) taycs kendi bana var olan cev
herin bilgisi vardr. Doulu Bendeki ilim, tayan-tanan ve gereklinin
bilgisidir, aml Bende rneksiz yaratma ve biletirme ilmi, Yemenli
Bende zedeme ve dzenleme ilmi vardr demi. Ardndan yle de
miler: Her birimiz sahip olduu bilgiyi izhar etsin ve ortaya koysun.
BRNC FASIL
Batlnn Diliyle Kim Taycnn (Cevherin) lmi
Batl imam kalkm ve yle demitir: lmimin mertebesi nedeniy

le ncelik benimdir. lkseller hakkndaki hkm, benim hkmmdr.
Toplantda bulunanlar yle demitir: Anlat ve zede! Doyurucu ve
susturucu ekilde konu.
Blm: Sonradan Var Olann Sebebi Vardr
Batl lim yle demi: Var olmayp sonradan meydana gelen ve

hakknda zamanlarn eit olduu ey iin (var olduu) o anda bir olu
turucu (yaratc) bulunmaldr.
Blm: Sonradan Var Olanlardan Bota Kalamayann Hkm
Ardndan yle demitir: Bir durumdan mstani kalamayan her

hangi bir ey, o durumun hkmne sahiptir. Fakat bu durum, sz ko
nusu eyin yaratma leminden olmasna baldr. Dolaysyla aratrma
c onu incelemeli ve inceleyen ona gvenmelidir.
Blm: Bek ve Kadmin Yokluu

Varlk bir eyin ayrlmaz zellii ise o eyin yokluu imknszdr.
Yok iken var olan eyin de, kadm olmas imknszdr. Byle bir eyin
olduu imknsz olmasayd, kadimliktc zddnn (hdislik) kendisine

^ lk etmesi gerekirdi. Zddnn yokluu imknsz deil ise o zaman
kendisinde hdislik daha yerleiktir. Zdd mevcut ise var olmu olan bu
ev iin de (yokluk) imknszlard. art sahih olduu ve bag salamca
durduuna gre, onun kendisi nedeniyle yok olmas imknszdr.
Blm: Gizlenme ve Grnme
D varl ortaya kp hkm gerektirmeyen bir eyin zahir olma

s imknszdr. nk o bir bilgi ifade etmez.
Blm: Arazn Yer Deitirmesi ve Kendisi Nedeniyle Yokluu

Fikrinin rtlmesi
Arazn meknlar doldurmas imknszdr. nk araz, var olduk

tan sonraki ikinci anda bulunduu yerden kendisi nedeniyle ayrlamaz.
Atlabilseydi, kendi bana var olabilir ve bir mahalle muhta kalmaz,
kendisi yoksunluk ile (hilik) nitelendii iin zdd veya bir fail onu yok
etmezdi. nk senin hilik yapmtr demen akllnn syleyecei bir
sz deildir.
Blm: Balangc Olmayan Sonradan Yaratlm Fikrinin r

tlmesi
Varl bir eyin yok olmasna bal olan her ey, sz konusu ey
yok oluncaya kadar var olamaz. Var olmusa o zaman varlnn bal
olduu ey yok olmu ve (varl iin) sebep gereklemitir. Bir eyin
nceledii herhangi bir varlk, nceleyen ein aasndadr ve orada
snrlanmtr. Sonsuza dek olsa bile, bu nitelik kendisinden ayrlmaz.
Bylcce varlk, iki Lam vastasyla sabit olmutur.
Blm: Kadimlik
Bir eye dayanann hkmyle dayanlan eyin hkm ayn olsayd,

teselsle gider ve var olmak geerli olmazd/
Blm: Cevher Deildir
Sonra yle demitir: Varln ispat ettiimiz ey boalsa ve dol-

a}dl vc mele), hi kukusuz, kendisi yok olur, bakasn yok ede
mezdi.
Blm: Cisim Deildir
Sonra yle demitir: Bileimi kabul etse ayrr, telifi kabul etseydi
yok olur, benzerlik olsayd, (bir eye dayanann dayanlandan) stnlk
ortadan kalkard.
Blm: Araz Deildir
Sonra yle demitir: Onun varl var olmak iin bakasn gerek-
tirseydi, bu baka kendisine dayanmazd. Hlbuki ona dayand orta
dadr. O halde varlnn baka bir eye dayanmas geersizdir. Kuku
suz yaratmakla onu snrlamtr. Sonra, niteliin nitelii olmas imkn
szdr. Dolaysyla bu inanca yol yoktur.
Blm: Ynlerin Reddi
Sonra yle demitir: Kre yok olucu bir ey olsa bile, herhangi bir
yn yoktur. Ynler bana doru, hkmleri benim zerimde olsa bile,
ben onlardanm ve onlarn dndaym. O halde, o vard ve ben yok-
am . O halde tartma ve didime hangi konudadr!
Blm: stiva
Sonra yle demitir: Bir yere yerleen herhangi bir ey oradan ay

rlabilir ve yer deitirebilir. Bizzat bir eyin paralelinde olan, oradan
uzaklaabilir. nk l onu snrlar ve belirler. Bu akln daha nce
ortaya koyduu hkmyle eliir.
Blm: Mutlak Birlik
Sonra yle demitir: Bir ey, trde ya da farkl iki bamsz ey

den var olsayd, varlkta ayrma ve bir araya gelmeler grmezdik. Tak
dir edilmi eyin hkm gereklqen eyin hkmyle ayndr. Burada
itiraz eden iin takdir yararl deildir.
Blm: Grmek
Sonra yle demitir: Bir ey d varlnda mevcut olduunda,

gz sahibinin yzyle ve gz kapaklaryla snrlanm gzyle onu
grmesi mmkndr. Earlerin byk ksmnn grne gre, gr
meyi gerektiren sebep bir yap ile ya da onsuz varlktr. Bir yap bu-
luunaldr. Grmek, grlende etkin olsayd, bunu imknsz grr
dk.
Kantlanmak istenilen eyler, bylecc, kantlaryla birlikte aklan
mtr-
Sonra, Allaha hamd ve Peygambere salt selm getirdikten sonra,
oturmu, oradakiler veciz anlatm ve anlamlar ince iarederc sdrma
s nedeniyle kendisine teekkr etmitir.
K N C F A S IL
Doulu limin Diliyle Tayc-Tanann Bilinmesi
Blm: Kudret
Doulu lim ayaa kalkm ve yle demitir: Bir eyi bir eyden
oluturmak meyil, onu hilikten oluturmak ise ezelin g yetirmesidir.
Sana kar koyamayan ey, kudretinin iledii kimsedir ve bu sreklidir.
Blm: ilim
Muhkem bir eyde salaml var etmek, salam yapann bilgisini

kandar.
Blm: Hayat
Bilende hayat, ayrlmaz bir art ve kendisinde bulunan bir nitelik

tir.
Blm: rade
Bir ey nde olmay ve gecikmeyi kabul ederse zellemenin ger

eklemesi iin bir belirleyici gerekir. te bu, akla ve dete gre, irade
nin ta kendisidir.
Blm: Yaratlm rade
irade sahibi, olmayan bir eyi dileseydi, o ey olmamas ynyle

irade edilmi olurdu.
IOO Ftuht- Mekkiyye I
Blm: Bir Mahalde Olmayan rade
Sonra yle demitir: Manalar, hkmlerini kendisiyle var oldukla

r eyin dnda zorunlu klamaz. Dikkat ediniz!
Blm: Kelm
inde gemii dile getirenin bu konumas, iradeye bal deildir.

Delil, kelm hakknda byle hkm ve yarg vermitir.
Blm: ilmin Kadimlii
Kadm yenilenmeyi kabul etmez, aksini dnme. Onda kendisin

den olmayan bir ey meydana gelseydi, bu niteliin olmamasyla eksik
kalrd. Yetkinlii akl ve nasla sabit olana eksiklik nispet edilemez.
Blm: itmek ve Grmek
Seni grmese ve duymasayd, hakknda pek ok eyi bilemezdi.

Bilgisizliin ona nispeti imknszdr. O halde bu iki niteliin bir ekilde
onda yok saylmas imknszdr. Duymak ve grmeyi yok sayma gna
hn ileyen kimse byk bir gnah ilemi demektir.
Blm: Niteliklerin spat
Hkmn zorunlu olmas, bir anlamn onu gerektirmesi olduu gi

bi kendi bana var olmayan bir anlamn zorunluluu da mahalle gerek
duymaktr.
Ey cedelci! Daha ne kadar tartacaksn. Saydan korkmaktan baka
nedir bu durum? Bu ise Bir ve Mudak Tekin hakikatini geersiz kl
maz. Saynn bir olduunu bilseydin, hi kimseyle tartmaya girimez-
din.
Doulu yle demitir: te size bu bilgilerin taksimine gre, Ta-
yan-ta inan, arz ve lazm olan hakknda gerekli olan akladm.
Szn bitirdikten sonra yerine oturmutur.
nc Ksm Kitabn Girii IOI
NC FASIL
amlnn Diliyle Yaratma ve Bileimin Bilinmesi
Blm: lem Allah Tarafndan Yaratlmtr
aml bilgin ayaa kalkm ve yle demitir: Sonradan var olanlar

birbirlerine benzeip, kudretin onlara ilimesi sadece zattan kaynaklan
msa onlarn iinden mmknlerin bir ksmnn varla kmas hangi
delille izah edilebilir?
Blm: Kesb
rade, irade edilen eye gerek anlamda iliip yoldaki bozulma ne

deniyle meydana gelen kudret kendi gibi olmam ise ite bu, kesptir.
Kul kesp eder ve Rab takdir eder. Bunun aklanmas, seimli harekete
ve zorunlu sarslmaya baldr.
Blm: Kesp Allahn rade Ettii eydir
Kudretin art, bilgi ve irade imkn verdiinde, var etmedir. Adet

fikrini benimsemekten salon! Ulhiyetin eksikliine sebep olan her ey,
reddedilmitir. Sonradan meydana gelmi varlkta Allahn irade etme
dii bir eyin olduunu kabul eden herkes, bilgiden kovulmu ve tevhit
kaps yzne kapatlmtr. Bazen emir kast edilir ve emredilen ey
amalanmaz. Bu dorudur ve son derece aktr.
Blm: lemin Yaratlmas Zorunlu Deildir
Allah hakknda bir durumu zorunlu gren kimse O nun hakknda

zorunlunun tanmm zorunlu saym demektir. Hlbuki byle bir ey,
doru mezheplerde, Allah hakknda imknszdr. lmin ne gemesi
nedeniyle zorunluluu benimseyen ise Zorunlu hakknda bilginlerin bi
le geldii hkmn dna kmtr. Hlbuki o hkm, doru bir h
kmdr.
Blm: Yapamayacak eyle Ykml Tutma
Kulun yerine getiremeyecei eyle ykml tutma, akla gre

mmkndr. Biz, bunu kendi gzlerimizle grdmz gibi bakalar
da bize bu gibi olaylar aktarmtr.
Blm: yiyi Hasta Etmek Ona Zulm Deildir
Hibir eyin gerekte hkmnn dna kmad kimse mlknde

icra ettii ey nedeniyle hakszlk ve zulm yapmakla nitclcncmez.
Blm: yilik ve Ktlk
Muhtar (seen), en uygunu gzetmek zorunda deildir. Kukusuz

bu durum sabit ve gecrlidir. irkin ve kt, sadece eriata ve gayeye
gre sabittir. Bir insan iyilik ve ktlk, iyi ve ktnn zatndan kay
naklanr diye iddia ederse o bilgisizin tekidir.
Blm: Allah Bilmenin Zorunluluu
Allah ve baka bir eyi bilmenin art, yerine getirilmediinde ge

lecekteki bir zararn onunla irtibat ise bu durumda akla gre zorunlu
luk doru deildir. nk o, bilinemez.
Blm: Peygamberler Gndermek
Akl herhangi bir ii kendi bana biliyor, baka bir ii ise tek bana
bilmiyorsa o zaman bamsz bir eyin akl bilmediine ulatrmas ge
rekir. Dolaysyla peygamberlerin gnderilmesi imknsz deildir ve on
lar yaratlmlar iinde gaye ve yollar en iyi bilen kimselerdir.
Blm: Bizzat Bir Peygamberin Peygamberliini spat
Bir yalancnn drstn getirdii eyi getirmesi mmkn olsayd,

hi kukusuz hakikatler deiirdi ve kudret acizlie dnrd. Ayrca
byle bir durumda yalan, izzet mertebesine dayanm olurdu. Bunlar,
Bir ve lkin btn yn ve anlamlarda kinciyi ispat etmesi itibaryla im
knsz, son derece anlamsz eylerdir.
DRDNC FASIL
Yemenlinin Diliyle Sralama ve zetleme ilmi
Blm: Yeniden Yaratma
Yemenli bilgin ayaa kalkm ve yle demi: Bir eyi yarattktan

sonra bozan kimse onu yaratt gibi yeniden ina edebilir.
nc Ksm Kitabn Girii 10 3
Blm: Kabir Suali vc Azab
Ruh, insann herhangi bir parasnda bulunduunda ona canl is

mini verebiliriz. Uyuyan yannda bulunan uyann grmediini gre
bilir. Bunun nedeni, bilgi yollarnn farklldr. Canl, haz vc ac duya
bilir. Neden kabul etmiyorsun ki!
Blm: Mizan
Bir eyin bedeli onun yerini alr ve onun hkmleri kendisi iin zo
runlu olur.
Blm: Srat
Kular havada tutabilen -ki kular cisimdir- kimse, btn cisimleri

havada tutabilir.
Blm: Cennet vc Cehennemin Yaratlmas
Yaratl tamamlanm ve daire ycrlcmezden nce ular birlemi

tir.
Blm: mamln Gereklilii
Dini uygulamak -ki gaye odur- ancak emniyet altnda mmkn

olduuna gre her zamanda bir imam (ynetici, bakan) edinmek art
tr.
Blm: mamln artlan
Sonra yle dedi: ardar yerine geldiinde (imam ile halk arasnda)
szleme gerekleir ve lemin ahde vefa gstermesi gerekir. Sz konu
su ardar: Erkek olmak, yetikin olmak, akll olmak, bilgili olmak, hr
olmak, takva sahibi olmak, cesaret, yeterlilik, Kureyli olmak, duyularn
salam vc yerinde olmas, ilim ehli ve aklclardan bir ksm byle de
mitir.
Blm: ki mamn Birbiriylc atmas
iki imam atrsa daha ok bals bulunan imam olur. Yaygn bir
bzgunculugn ortaya kabilecei nedeniyle eksik imamn, grevden
10 4 Ftuht- Mekkiyye I
alnmas mmkn deilse imam braklmas zorunludur ve grevden

alnmas caiz deildir.
Eitimli yle demitir: Bylelikle drt bilginden her birisi kendi-
since art grd eyleri zikretmi ve bilgi yoluna katlm ve balan
mtr.
VASIL
Allah Ehlinden Sekinlerin Teorik Dnce ve Keif Ara

sndaki nanlar
Hamd himmederin neticelerinde akllar hayrete dren Allaha,

salt ve selm Hz. Muhammed ve Onun ailesi zerine olsun.
Akllarn alc olmak ynnden deil, tefekkr etmeleri ynnden
snrnda durduu bir haddi vardr. Akla gre imknsz olduunu sy
lediimiz bir ey, bazen ilh bir nispet bakmndan imknsz olmayabi
lecei gibi akl asndan mmkn herhangi bir ey de bazen lh nispet
ynnden imknsz olabilir.
Hak, yani varl z gerei zorunlu olan ile mmkn -ki mm
kn zatn veya bilginin bunu gerektirmi olmas nedeniyle baz kimsele
re gre zorunludur- arasndaki ilikinin varlnn delili ve kayna, var
lk kandarndan sahih olarak ortaya konabilir. Delil ile delilli, kant ile
kamd arasnda ilikiyi gerekletiren bir yn bulunmaldr. Bu yn ile
delil ve bu delil ile ulalan ey arasnda bir bant olmaldr. Bu yn
olmasayd, delilliye delil ile ulalamazd.
Tanr ile yaratklarn zat ynnden herhangi bir ynde ortak olma
s mmkn deildir. Fakat o zatn bir takm niteliklerle nitelenmi ol
mas ynnden bir iliki olabilir. Sz konusu ey, akllarn kendi bala
rna renebilecei baka bir hkmdr.
(Mesele: Zat ve Ulhiyet)
Akln tek bana alglayabilecei her hangi bir eyi bilmek bize gre
onu grmeyi nceleyebilir. Hakkn zat ise bu hkmden uzaktr. n-
li Hakkn zatn mahede, O nu bilmeyi nceler, hatta mahede edi

lir fakat bilinmez. Nitekim Ulhiyet bilinir ve grlmez. Zat ise Ul-
hiyetin kartdr. Kelmc bilginlerden nice aklc, teorik dncesi y
nnden zatn bilgisine ulatn iddia eder, hlbuki o bu konuda yan-
|r nk o dncesiyle olumsuzlama ve ispat arasnda gidip gelir.
spat sahibine dner: nk aklc, bilen, g yetiren, irade eden
olmas gibi nitelikleriyle Hakka dair neyi ispat etse kendisinin tad
bir nitelii ispat etmi demektir. Olumsuzlama ise yoklua ve yok say
maya dner. Yok sayma ise zat bir nitelik olamaz. nk varlklarn
zad nitelikleri, sbt (var saylan olumlu) niteliklerdir. u halde yok
sayma ile ispat arasnda gidip gelen bu dnr, Allah bilmek hakkn
da bir ey elde etmemitir.
(Mesele: Snrlnn Snrsz Bilmesi)
Zat gerektirmedii halde snrl, Mudak nasl bilebilir ki? M m

knn sahip olduu btn ynler, yokluk ve ihtiya zelliine sahiptir.
Bu durumda, kendisi nedeniyle Zorunlu ile mmkn arasnda birleti
rici bir yn bulunsayd, mmkn hakknda bu yn dolaysyla caiz olan
muhtalk ve yok olu, Zorunlu hakknda da caiz olurdu. Bu ise Zorun
lu iin imknszdr.
Binaenaleyh Zorunlu ile mmkn arasnda ortak bir ynn tespiti,
imknszdr. nk mmknn ynleri kendisine tabidir. Mmkn
kendiliinde yokluktur, dolaysyla ona tabi eyler de, bu hkm alma
ya daha lyk ve nceliklidir.
z gerei Zorunlu ile mmkn bir yn birletirseydi, birletirici
ynden mmkn iin sabit hkm, z gerei Zorunlu iin de sabit
olurdu. Hlbuki z gerei Zorunlu iin sabit olup da ayn ynden
mmkn iin sabit bir ey yoktur. O halde mmkn ve z gerei Zo-
ttnlu arasnda birletirici bir yn bulunamaz.
Gerekte tek hkm olsalar bile, Ulhiyetin bir takm hkmleri
vardr. Ahiret hayatnda tecelli, bu hkmlerin suretinde gerekleir.
nk daha nce de zikrettiimiz gibi Peygamberin Rabbini grp
grmedii konusunda gr ayrl vardr. Kukusuz cnci ve yakut
Refrefinde en byk nur vb. hadisler rivayet edilmitir.
Io6 Ftuht- Mekkiyye I
(Tanrnn eyleminde) radenin bulunduunu benimsiyorum, fakat

seimin bulunabileceini benimsemiyorum. nk seim ile hitap, ne
den ve sebebinden soyut olarak, sadece mmkne gre gelmitir.
Gvenilir kefin verdii bilgiyle yle derim: Allah var idi ve
O nunla beraber baka bir ey yoktu. Burada Hz. Pcygambcrin sz
bitmitir. Bundan sonra gelen ilve, hadisin anlamnda ikindir. Bu ek,
sfilerin O imdi de nasl idiyse yledir ifadeleridir. Hkmde byle
olduu kastedilir. imdi ve idi bize dnen iki ifadedir. nk imdi
ve idi ve benzeri eyler, bizimle ortaya kar. Bylece Zorunlu ile
mmkn arasnda iliki reddedilmi oldu.
(Mesele: Ulhiyet ve Zat)
Allah var idi ve Onunla beraber baka bir ey yoktu denilen ey,
zat deil, Ulhiyettir. nk zat iin lh ilimde sabit her hkm,
Ulhiyet hakkndadr. Ulhiyet bir takm bantlar, izafetler (tamla
ma) ve olumsuzlamalardr. O halde okluk hakikatte deil, bantlar
daki okluktur (ki onlar Ulhiyctin hkmlerindendir).
Burada sfadar hakkndaki grlerinde, tebihi kabul eden (ulhi
yet) ile etmeyeni (zat) ortak klanlarn ayaklar kaymtr. Onlar, bu me
selede birletirici bir takm meselelere dayanmtr. Birletirici meseleler
delil, hakikat, neden ve arttr. Bylece bunlar vastasyla grnen ve
grnmeyen hakknda hkm vermitir. Bu balamda, grlen hak
knda verilen hkm biz de kabul ediyoruz. Grnmeyen hakkndakini
ise kabul etmiyoruz.
Am deryas, Hak c lem arasnda berzahtr (ara blge, vsta).
Bu deryada mmkn, ben, g yetiren ve bdigimiz btn lh isim
lerle nitelenmitir. Yine, bu deryada Hak arma, sevinme, glme, fe
rahlama, beraberlik ve var olanlara ait niteliklerin byk ksmyla nite
lenmitir. Artk O na ait olan brak, sana ait olan al! inmek Ona, k
mak, bize aittir. Ona ulamak istediinde, ancak kendin ve Onun vas
tasyla ulaabilirsin: Kendin e, nk sen onu talep etmektesin;
O nun ile, nk O, senin yneli yerindir. O halde Ulhiyet, bunu is
ter, zat ise istemez.
(Mesele: Yaratmaya Ynelen Ulhiyet)
Allahn dndaki her eyi var etmeye ynelen ey, hkmleri, ba

ntlar ve izafederiyle Ulhiyettir. Sz konusu eyler, eserlerini talep
eden eylerdir. nk kahredilen olmakszn kahreden, g yetirilen

olmakszn g yetiren olamaz. Bu durum, uygunluk, bilkuvve, bilfiil ve
varlk olarak byledir.
Ulhiyetc zg en zel nitelik, kadir olmaktr. Mmkn, kendisin
den bir gce sahip deildir. Dolaysyla lh etkinin kendisine ilimesini
kabul etmek zclliindedir.
Mesele: (Kcsb)
Kesb mmknn iradesinin herhangi bir eyi, ama sadece onu

yapmaya ynelmesidir. Bylece lh iktidar, bu ilime esnasnda onu
meydana getirir. te bu, mmkn iin kesb diye isimlendirilen eydir.
Muhakkike gre cebr (fiillerde zorunluluk) geerli deildir. nk
cebr, kulun fiil ilemesini ortadan kaldrr. Cebr, direnmesi var iken
mmkn bir eyi yapmaya zorlamaktr. Cansz varlk ise zorlanamaz.
nk ondan bir eylem dnlemez veya onun bir akl yoktur.
O halde, mmkn (fiilinde) mecbur deildir. nk eserler kendi
sinden ortaya ksa bile onun kendisinden kaynaklanan bir eylemi ve
gerek bir dncesi olamaz.
(Mesele: lemdeki Hastalk ve Afiyet)
(Ulhiyet) lemde bel ve afiyet olmasn gerektirir. el-Muntakim

(intikam alc) isminin varlktan silinmesi, el-Gafr (mafret eden) veya
Zl-afvn (affedici) veya el-Mnim'in (nimet verenin) kalkmasndan
ncelikli deildir. Herhangi bir isim hkmsz kalsa idi, ilevsiz kalrd.
Hlbuki ulhiyctte ilevsizlik imknszdr. Dolaysyla isimlerin eserinin
olmamas imknszdr.
(Mesele: Alglayan ve Alglanan)
Alglayan ve alglanandan her birisi iki durumdadr: Tahayyl gc

olan bilen-alglayan ve tahayyl gc olmad halde bilen-alglayan.
Alglanan da iki trldr: Surete sahip alglanan. Tahayyl gc olma
yan kii onu suretiyle bilir ve onu tasavvur edemez. Tahayyl gc olan
kii onu tasavvur eder ve bilir. Dieri ise sureti olmayan alglanandr.
Bu ise sadece bilinir.
Bilmek, bilinenin tasavvur edilmesi olmad gibi ayn zamanda bi

lineni tasavvur eden bir anlam da deildir. nk bilcn her ey tasav
vur edilemedii gibi bilen herkes de tasavvur edemez. Bilenin tasavvur
etmesi, tahayyl edici olmasndan kaynaklanr. Bilinen iin suret ise ha
yalin kendisini tutabilecei bir halde olmasna baldr. Bu balamda
hayalin asla tutamayaca baz bilinenler vardr. Bylelikle onlarn sureti
olmad da aktr.
(Mesele: Mmknn Fiili)
Mmknden bir fiil meydana gelmesi geerli olsayd, onun kadir

olmas da mmkn olabilirdi. Hlbuki mmknn fiili yoktur, dolay
syla kudreti de yoktur. O halde mmknn kudreti olduunu syle
mek, salam kant olmayan bir iddiadr.
Bizim bu konudaki yargmz, kendisinden fiili drmekle birlikte
kudreti kabul eden Earlere yneliktir.
(Mesele: Btn Ynlerden Bir olandan Sadece Bir kar)
Tm ynlerden Bir olandan, sadece bir meydana gelir. Bu nitelikte

olan var mdr, yok mudur? nsaf sahibinin bu konuyu incelemesi gere
kir.
Earler, yaratmay kadir olmas asndan, mmknn varln
yokluuna tercih etmesini irade eden olmas, lemi ayakta tutmasn bi
len olmas ynnden Hakka izafe etmitir. Bir eyin irade eden olmas,
kadir olmasnn ayn deildir. Dolaysyla Earlerin bunun ardndan
syledii Hak her adan birdir szleri, genel balamda geerli deil
dir. Nasl olabilir ki? Onlar zata ilve ve Ona dayanan nitelikleri kabul
eder. Aym ekilde, bant ve izafederi kabul edenler de benzer durum
dadr.
Hibir frka, btn ynlerden birlii kandayamamnr. Her frka,
kendi mezhebinden kaynaklanan bir mecburiyede, birlii yok saymakla
kabul etmek arasnda gider gelir. Birlii ispat, Ulhiycttedir. Baka bir
ifadeyle Allahtan baka ilh yoktur ifadesidir. Bu dorudur ve kantla
nabilir bir hkmdr.
Br Tel bilen, diri, kadir olmak vb. bir takm niteliklerle nitelen
diinde, btn bunlar bana ve izafederdir, onlarn ilve bir gereklii
nc Ksm Kitabn Girii IO
yoktur. Aksini dnmek, Brnin eksik olduunu dnmeye yol

aard. nk ilve bir ey sayesinde yetkin olann z gerei yetkinli
i kazand yetkinlikten eksiktir. Hlbuki Allah, z gerei yetkindir.
O halde, z gerei bir eyin zata ilve olmas imknsz iken ban
t ve izafetler ile ilve olmas imknsz deildir.
Sfadar Onun zatnn ne ayn ne de ondan bakadr diyenin ifade
si ise gerekten son derece uzaktr. Bu gr benimseyen kimse ilve
nin -ki baka demektir- varln kesinlikle delillendirmi, fakat byle
bir isimlendirme)! inkr etmitir. Sonra tanmda baka hakknda yle
hkm vermitir: ki baka ey, birisinin dierinden zaman-mekn, var-
lk-yokluk olarak ayrlmas mmkn olan eydir. Fakat konuyu bilen
btn bilginlere gre bu, iki baka hakknda gerek bir tanm deildir.
Bir eyin farkl eylere ilimesi, onun zannda bir olmasna etki et
mez. Szn blnmesi (fiil, isim, bala veya gemi, gelecek ve imdi
ki zaman), onun birliine etki etmez.
Bir eyin zad nitelikleri ok olsa bile, bu durum, o eyin kendisin
deki okluu gstermez. nk (aklda ve bilgide) birbirlerinden ayr
bilinseler bile (gerekte) nitelikler, zatn btnlnden ibarettir.
Alemdeki her suret, cevherdeki bir arazdr. Suret, farkl cevherlere
girer ve ayrlr. Cevher ise tektir. Blnme, cevherde deil, surettedir.
(Mesele: lk Nedenlideki okluk)
Birisi yle diyebilir: lk Nedenlinin kendisi bir olsa bile, ierdii

itibar nedeniyle, okluun kaynadr. Bu idbar, nedenini d
nmesi, kendisini dnmesi ve mmkn oluunu dnmesidir.
Onlara yle deriz: Bu dunun, yani bir olduu halde, itibarlarn
onda bulunuu hakkndaki grnz, lk Nedende de sizi balar. Pc-
k, niin lk Nedenden birden baka bir eyin kabileceini imknsz
grdnz? Bu durumda, ya okluun lk Nedenden ktn zorunlu
olarak kabul edersiniz ya da ilk nedenliden de birin kmasn kabul
etmelisiniz. Hlbuki her iki durumu da kabul etmiyorsunuz.
Oz gerei yetkin ve z gerei zengin olmas zorunlu varlk, her-
hangi bir eyin nedeni olamaz. nk onun neden olmas, nedenliye
dayanmas anlamna gelir. Zat ise herhangi bir eye dayanmaktan m-
IIO Ftuht- Mekkiyye I
nezzehtir. Fakat (buna ramen Tannnn lemin nasl nedeni olduunu

aklarsak) ulhiyet izafederi kabul eder.
yle iddia edilebilir: lh, zat yetkin olan ve hibir eye muhta
olmayana denilebilir. Burada bant ve izafeti kast etmiyoruz.
Buna yant olarak deriz ki: Lafzda bir sorun yok. Neden ise bvlc
deildir. nk neden, asl anlamnda ve kullanmnda, bir nedenli ge
rektirir. Neden ile ilh derken kastedilen anlatlmak istenmise bu kabul
edilebilir. O zaman lafzdaki tek sorun, eriat asndan kalr: eriat
byle bir lfz kullanmay yasaklar m, kabul eder mi veya hakknda su
sar m?
(Mesele: Ulhiyet Sim)
Ulhiyet Zata ait bir mertebedir ve sadece Allah o mertebeyi hak

edebilir. Bylece Ulhiyet kendisini hak edeni talep etmi -ki o Al
lah'tr-, Allah onu talep etmemitir.
lhl, ulhiyeti talep ettii gibi ulhiyet de onu talep eder. Zat ise
her eyden mstanidir. Zikrettiimiz bu balayc sr (Ulhiyet ve
ilhl arasndaki sr ve ba) ortaya ksayd', Ulhiyet batl olurdu, (fa
kat) zatn yetkinlii batl olmazd. Ortaya ksayd (zahere)', yok ol
sayd ve ayrlsayd demektir. Nitekim yle denilir: Zahar anil-beled,
yani ehirden ayrldlar. Bu ifade, mam'n u szdr (Sehl b. Abdul
lah): Ulhiyedn bir sim vardr, ortaya ksayd, Ulhiyet batl olurdu.
(Mesele: Bilgi, Bilinen ve lgi)
Bilgi bilinenin bakalamasyla bakalamaz, fakat ilgi bakalar.

lgi belirli bir bilinene dnk bir bantdr. Sz gelii bilgi Alinin ola
cayla ilgili olur ve o da olur. Bilgi onun imdiki halde olacayla ilgili
olmu ve olmaya balamasyla bilginin ilgisi ortadan kalkmtr.
lginin bakalamasndan bilginin bakalamas lazm gelmez. Ayn
ekilde grlen ve duyulan eyin bakalamasyla grme ve duyma ba
kalamaz.
O halde, bilginin bakalamayaca sabittir. Dolaysyla bilinen de
bakalamaz. nk bilginin bildii ey, bilinen iki gerek duruma ait
bir bantdr. Sz gelimi cisim hibir zaman bakalamayan bir bili
nendir. Ayakta olmak da hibir zaman bakalamayan bir bilinendir.
nc Ksm Kitabn Girii ili
Ayakta olmann cisme bants, bakalamann eklendii bilinen bir

eydir Bant da bakalamaz. Bu somut bant ise o ahstan baka
sna ait deildir ve dolaysyla bakalamaz.
Bu drdn dnda bilinen baka bir ey yoktur. Bunlar gerekte
durumdur: bant, bantlanan ey ve bantnn kendisine yapld
ey ve de somut-zel bant.
yle denilebilir: Bakalamay bantnn kendisine yapld eye
kattk. nk onu bazen bir halde, bazen de baka bir halde grrz.
Herhangi bir durumun nispet edildii eye baktnda, ona hakika
ti ynnden bakm olmazsn ki, hakikati bakalamaz. Ya da sz konu
su eyin ona nispet edilmesi ynnden bakm deilsin. Bu da onun as
la bakalamayan hakikatidir. Sen ona belirli bir halin kendisine mensup
olmas ynnden bakmsndr. O halde dier bilinen, artk yok oldu
unu sylediimiz bu halin nispet edildii ey deildir. nk o, ken
disine nispet edilen eyden ayrlmaz. Burada baka bir nispetle yaplan
baka bir ey vardr.
Binaenaleyh ne bilgi ne de bilinen bakalar. Sadece bilgi iin bili
nenlerle ilgiler veya bilinenlerle ilgili olma sz konusudur. Hangisini is
tersen, yle syle.
(Mesele: Kavramsal Bilgi)
Kavram bilgisinin herhangi bir ksm, teorik dnceyle kazanlm

deildir. Kazanlm bilgiler, kavramsal bir bilinenin kavramsal bir bili
nene nispet edilmesinden ibarettir. Mudak anlamda bant da kavram
sal bilgidendir. Kazanmay kavramsal bilgiye nispet ettiinde bu du
tum, bir grubun herkese bilinen belirli bir anlam iin terimletirdii
bir lafz duymu olman ynnden gerekleir. Fakat bu lafzn o anlam
gsterdiini herkes bilemez. Bu nedenle, lafzn verildii anlamn hangi
tnlam olduu sorulur?
Bu soruya, sorulan kii bildii ekilde yant verir. Soruyu soran,
mana ve o terimle ahsn kast ettii ey hakknda bilgi sahibi olmasayd,
syleneni kabul etmez ve anlamazd. O halde btn anlamlar m nefiste
kazl olmas gerekir, ardndan zamanla peyderpey ortaya kar.
112 Ftuht Mekkiyye I
Bilginin bilinenleri kuatclk ile nitelenmesi, bilinenlerin sonlu

olmasn gerektirir. Hlbuki bilinenlerin sonlu olmas imknszdr. u
halde kuatclk imknszdr.
Fakat yle denilir: Bilgi bilinen her eyin hakikatini ierir. Aksi
halde o ey, kuatclk ynnden bilinmiyor demektir. nk bir eyi
btn ynlerinden deil de sadece bir ynden bilen kii, o eyi kuat
mam tr.
Basiret (i gz) grmesi bilgidir, gz grmesi ise bilginin meydana
gelme yoludur. Buna gre lhn iiten ve gren olmas, ayrntl bir il
gidir. Dolaysyla onlar, ilmin iki hkmdr.
Burada ilgi konusu -ki onlar iitilen ve grlen eylerdir- nedeniyle
ikilik meydana gelmitir.
(Mesele: Ezel)
Ezel olumsuzlayc bir nitelemedir ve balangcn olmamas demek

tir. Ulhiyet hakknda ilk dediimizde, kast edilen sadece mertebedir.
Earler Allahtan baka her eyin sonradan meydana geliine, me-
knllarn ve arazlarnn meydana geliiyle kant getirmitir. Bu kant
lama, Allahn dndakilerinin zikrettiklerinde snrl olduunu kantla-
yncaya kadar geerli olmaz. Biz onlarn sonradan meydana geldiklerini
syledikleri eylerin sonradan meydana geldiini kabul ediyoruz.
(Mesele: Meknsz Mevcut)
Kendi bana var olan her mevcut, meknszdr. Zamanlar onun

varlyla beraber deildir ve meknlar onu talep etmez.
Earlerin ilk mmkn hakkndaki kandama yntemleri, o eyin
var olduu zamandan nce veya sonra olmasnn imknna dayanr. Bu
meselede zaman, ona gre, mevcut deil, takdir edilmitir. Belirlenim,
belirleyenin varln gsterir. Bu dellet, zaman olmad iin, geer
sizdir. Bylece onun delil olmas da anlamsz hale gelmitir.
Bir Ear yle iddia edebilir: Mmknlerin varla veya varlm
onlara nispeti, mmkn olmas bakmndan deil, nispet olu bakmn
dan tek nispettir. Binaenaleyh baz mmknlerin seilmi olmas, onla
rn bir seicisinin olduunu kandar. Bu da Allahn dndaki her eyin
meydana geliinin ta kendisidir.
(Mesele: Zaman)
Birisi yle iddia edebilir: Zaman felein hareketinin kat ettii

mevhum bir sredir. Bu eliik bir dncedir. nk mevhum olan
gereklemi bir varlk deildir. Onlar, ilk mmknde zamann takdir
ediliini Earlere kar inkr eder. Buna gre felein hareketleri, hilik
te gerekleir.
Baka birisi yle diyebilir: Zaman felein hareketidir, felek ise
meknldr. O halde hareket ancak meknlda gerekleir.
(Mesele: Earler ve Mcessime Arasndaki Ortak Lafz)
ki byk grubun ortak lafz hakkndaki srmelerine alr:

Earler ve Mcessime. Nasl olur da onu tebihe ait sayabilmiler?
Hlbuki dilde iki durum arasnda benzetme, misli ifadesiyle ya da (gibi)
anlamndaki benzetme edatyla yaplabilir. Bu, onlarn tebih sayd
ayet ve rivayederde nadiren bulunur.
Earler, tevil ettikleri zaman tebihten kacaklarn sanm, hlbu
ki tebih kendilerini brakmamtr. u var ki onlar, cisimlere tebih
yapmaktan mahiyet ve tanmda kadm niteliklerden farkl olan yaratl
m anlamlara tebihe gemilerdir. O halde Earler, (Hakk) yaratl
mlara tqbihten kesinlikle uzaklamam tr.
Onlarn grlerini benimseseydik, sz gelii, yerlemek-karar kl
mak anlamndaki istivadan istil anlamndaki istivaya onlar gibi
dnmezdik. zellikle de Ar, bu istiva bantsnda zikredilmitir.
Scrri zikretmekle istil anlam kaybolur ve onun istikrarla eliecek
baka bir anlama evrilmesi imknszlar.
Tqbih, sz gelii, ya istiva etmek ile gcrcklqir. stiva -istiva yeri
deil, nk o bir cisimdir- bir anlamdr. Baka bir anlatmla istiva,
akldaki manev bir hakikattir ve hakikatinin gerektirdii ekilde btn
zadara nispet edilebilir. Bu durumda istivay zhir anlamndan kart
mamz gerekmez. Bu, gizlisi sakls olmayan ak bir yanlgdr.
Mcessimeye gelince, O nun benzeri gibi yoktur ayetine iman et
tikleri halde onlarn zikredilen lafzla lafzn anlamlarndan birisini ama-
lar uygun deildir.
Allah Tcl ktl emretmedii gibi, ayn ekilde, onu dikme

mitir. Fakat onun varlna hkmetmi ve onu belirlemitir.
Allahn onu dilememi olmasn yle aklayabiliriz: Bir eyin k
tlk olmas, o eyin kendi hakikati deil, Allahn ondaki hkmdr
Allahn eyadaki hkm, yaratlm deildir. zerinde yaratmann ger
eklemedii ey ise irade edilmi olamaz.
taat hakknda da ayn durum vardr diye kar gr ileri srlrse
biz de bu iddiay kabul ederiz ve yle deriz: taatin irade edilmesi, ak
len deil vahiyle gereklemitir. Dolaysyla siz de, ktlk hakknda
ayn durumu kabul ediniz. Biz, araz olmalarna ramen, amellerin tar
tlmasn ve suretlerinin varln kabul ettiimiz gibi onu inanarak ka
bul etmekteyiz. O halde, delil bunu gerektirdii iin bu durum vard
mz gre zarar vermez.
(Mesele: Mmknn Yokluu)
Hkmde mmknn varln ncclcycn yokluk, irade edilmi

deildir. Fakat var olduu anda -ki var olmasayd o zaman yokluk ken
disine ilemi olacakt- hkm itibaryla varlkla e zamanl yokluk,
mmknn varlk annda irade edilmitir. Mmknn yokluu -ki ira
de edilmemiti- z gerei Zorunlunun varlnn karsndadr. n
k mutlak varln mertebesi mmkne ait yokluun tam karsnda
bulunur. Mmknn bu mertebede var olma imkn yoktur. Bu ise sa
dece Ulhiyettedir, baka bir eyde deil.
(Mesele: Kadimlerin oalmas)
Akla gre, ilh olmayan bir Kadmin var olmas imknsz deildir.
Byle bir ey mmkn deil ise baka bir bakmdan deil, sadece duy
ma (vahiy) yoluyla byledir.
(Mesele: Mmknn Varlnn Yokluuna Tercihi)
Tercih edenin (Hak) herhangi bir mmknn varln irade etme

si ve semesi, onun varlk olmas ynnden deil, baka bir mmkne
de nispet edilebilir olan nispeti ynndendir. Belirli bir mmkn bak
mndan deil de, mudak anlamda mmkn bakmndan varlk, irade
edilmi deildir ve herhangi bir mmkn ynnden olmakszn gerek-
lemi deildir. Varlk, herhangi bir mmkn sayesinde irade edilmi

. o mahiyeti asndan deil, bir mmkne nispeti ynnden irade
edilmitir.
(Mesele: Seim Sebebi)
Kant, zelletiren bir sebebin bulunduunu gsterdii gibi, sz

gdii, bu zelktirmenin znesine nispet edilen olumsuzlama ve ispat
gibi eylerde tevkifin (Tanr tarafndan belirlenim) bulunduunu gste
rir. Aramzdaki bir tartmada bir kelma bana byle demiti. Biz de
onun zannettii gibi tevkifiligi kabul ediyorduk. Fakat kant, gnderen
tarafndan bir elinin varln da gsterir. Dolaysyla lh nispederi
(Tanrnn sfadann) peygamberden aldk ve bylecc O nun yle ol
duuna ve byle olmadna hkmettik.
Varlna apak kant varken ve varl zatnn ayns iken, bakas
na muhta olmak anlamna gelecei iin, z gerei neden de deildir.
O, her ynden yetkindir. u halde O , mevcuttur ve varl zatnn ayn
dr.
Mmknn z gerei Zorunluya muhta olmas ve ZorunluYn
zatndan kaynaklanan mstaniligi, ilh diye isimlendirilir (Hakkn
byle isimlendirilme yndr). z gerei Zonnlunun kendi nefsine
ve ister var ister yok olsun gereklemi btn hakikadere ilimesi, bilgi
diye isimlendirilir; kendiliklerinde bulunduklar hale gre mmknlere
ilimesi ihriyar diye isimlendirilir. Bilginin mmknn varln nce-
lcmcsi bakmndan zadn mmkne ilimesi, meiyet diye isimlendirilir.
ki olabilirden birisini kesin olarak belirlemesi itibaryla mmkne ili
mesi, irade diye isimlendirilir. Alemi yaratmaya ilimesi kudret diye
isimlendirilir. Yaratlana var olmasn iittirmeye ilimesi emir diye
isimlendirilir.
Emir iki trldr: Dolayl ve dorudan. Vastalar ortadan kalkt
nda emir mudaka uygulanr. Dolayl olduunda ise uygulanmas art
deildir ve aslnda o bir emir de deildir. nk Allahn emrinin kar-
Slnda hibir ey duramaz.
Zorunlu zadn, oluundan veya ondan meydana gelebilecek her
hangi bir eyden yz evirtmek amacyla oluana uzaklamay duyur
u y a ilimesi, yasak diye isimlendirilir ki bunun formu, emir tarznda-
Il6 Ftuht- Mekkiyye I
dr (yapma!). Zorunlu Zadn bir eye o eyi bulunduu hale gre mc ,

dana getirmek zere ilimesi, bildirmek, onun nc olduuna dair ilimesi
istifham diye isimlendirilir. Emir kipiyle kendisine inerek ona ilimesi
dua diye isimlendirilir. Emrin o eye ilimesi ynnden ilimesi kelm
diye isimlendirilir. Bilmek art olmakszn zadn sze ilimesi, duymak
diye isimlendirilir; zat sze iliir ve bu ilimeyi anlamak takip ederse an-
lay diye isimlendirilir. In keyfiyetine ve tad grlenlere ilime
si, grmek diye isimlendirilir. Bu ilimelerden herhangi birisinin kendi
si olmadan gerekleemeyecei alglanan her eye ilimesi ise hayat diye
isimlendirilir.
Btn bunlarda hakikat tektir. Sadece iliilenlerin hakikaderi nede
niyle ilimeler artm, isimlendirilenler nedeniyle isimler oalmtr.
(Mesele: Akl ve man Nuru)
Akim zel durumlar alglamay salayan bir nuru olduu gibi

imann da bir engel olmad srece her eyin alglanmasn salayan bir
nuru vardr. Akl nuruyla Ulhiyetin bilgisine, ona gereken ve hakknda
imknsz olan ve imknsz olmayp da mmkn olan eylerin bilgisine
ulalr. man nuruyla ise akl, zatn ve Hakkn kendisine izafe ettii ni
teliklerin bilgisine ular.
(Mesele: Zadn Hkmlerinin Bilinmesi)
Bize gre, nispet edilen zadar ve onlara nispet edilen eyler bilin
medii srece, zadara nispet edilen hkmlerin nitelii de bilinemez.
Bunlar bilindiinde ise zel zata nispet edilen zel nispetin nitelii de
bilinebilir. rnek olarak istiva, beraberlik, el, gz vb. eyleri verebiliriz.
(Mesele: Hakikaderin Deimesi)
Varlklar deimez ve hakikader bakalamaz. Binaenaleyh ate su

retiyle deil hakikatiyle yakar. Allah Telnn Ey ate serin ve selmetti
ol199 hitab, surete ynelik bir hitaptr. Suret korlardr. Korlarn cisimle
ri ise ate vastasyla yakcdr ve ate onlarla var olduunda ate diye
isimlendirilmitir. Bylelikle scakl kabul ettii gibi soukluu da ka
bul etmitir.
Beka, baki olanda varln sreklilii demektir, o kadar. Bek, ba

ka bir bekaya muhta olarak teselsle giden bir nitelik deildir.
Earlerin hadis (sonradan var olan) hakkndaki grleri byle deil
dir Beka arazdr ve bu nedenle baka bir bekya muhta deildir. Bu
durum sadece Hakkn bekasnda byledir.
(Mesele: Kelm)
Kelm, kelm oluu bakmndan tektir. Blnme kelmda deil,

konuulan eydedir. Emir, yasaklama, haber verme ve istemek kelmda
tektir.
(Mesele: sim, simlendirilen ve simlendirme)
sim, isimlendirilen ve isimlendirmedeki farkllk lafzdaki farkllk

tr. Bu balamda Rabbinin ismi mbarektir\ 200 Rabbinin ismini tespih et"'
diyenin sz, Mushafla dman blgesine yolculuun yasaklanmas
gibidir.
Sizin isimlendirdiiniz isimler ifadesiyle ismin isimlenen olduuna
kant getirene gelince, ibadet edilen, ahslardr. Dolaysyla onlar, Ul-
hiyet nispetine ibadet etmitir. O halde, ismin isimlendirilenin ayn ol
duu hakknda kant yoktur. Olsayd, anlamn hkmne gre deil, sa
dece dil ve konumlama hkmne gre olabilirdi.
(Mesele: Mmknlerin Var olmas)
Mmknlerin var olmas, varlk ve bilgi mertebelerinin yetkinle

mesi iindir, baka bir ey iin deil.
Her mmkn iki ksmdan birisinde bulunur: Ya gizlidir veya ak-
tlr- Mmkn, son derece mkemmel ve yetkin bir ekilde var olmutur,
dolaysyla ondan daha yetkini yoktur. Daha yetkini olsayd, yetkinliin
yaratlmas tasavvur edilecei iin, i sonsuza giderdi. Hlbuki mm-
kn, yetkinlik mertebesindeki durumuyla rterek var olmu ve dola
ysyla yetkin olmutur.
(Mesele: Bilinenlerin Snrlanmas)
Bilinenler, alglanmalar bakmndan d ve i -k i nefsi alg demek-

tlr duyuda veya bedih ve bundan bileik eylerle snrldr. Bedih ve
Il8 Ftuht* Mekkiyye I
duyu verisinin bileimi ise bir anlam ise aklcdilerek, suret ise tahayyl
edilerek alglanr. Bu meyanda hayal, bilhassa surederi birletirir. Akl
hayalin birletirdiini akleder. Hayal akln aldettii eylerin bir ksmna
suret vermeyi baaramaz. lh iktidarn ise btn bunlarn dnda bir
srr vardr ki, akl o srru snrnda durur.
(Mesele: yi ve Kt)
yilik ve ktlk, iyi ve kt iin zlerinden kaynaklanan iki nite

liktir. Fakat bir eyin iyilii ve ktl, yetkinlik veya eksiklik veya
maksat veya yatknlk veya doa veya nefret veya alkanla gre alg
lanr. Baz eylerin ktl ve iyilii sadece Hakkn bildirmesiyle -ki
eriat demektir- anlalr. Bylece u kt, bu iyidir deriz. Bu, eriat
tan bir bildirimdir, hkm deildir. Bu nedenle, zamana, ahsa ve hal
kouluna gre iyilik ve ktlkten sz ederiz.
Bunu art komamzn nedeni, ldrmeden sz ederken kasten ve
ya had cezas olarak veya ksas gerei ldrme gibi farkl yarglar verdi
imizi syleyenlerdir. Bu konuda baka bir rnek, evlilik ilikisi veya
zina durumunda erkein cinsel uzvunun kadnn cinsel organna girme
sindeki farkllktr. Hlbuki girme ynnden her ikisi de birdir. Biz ise
bu grte deiliz. nk zaman farkldr ve evliliin ayrlmaz zellik
leri zinada bulunmaz. Yasaklanan ey ayn olsa bile, bir eyin hell k
lnma zaman onun yasaklanma zaman deildir. Alinin bir zamandaki
hareketi baka bir zamandaki hareketi olmad gibi Mehmetin hareke
ti de Alinin hareketinin ayn deildir. O halde kt asla iyi olamaz.
nk iyilik ve ktlkle nitelenen o hareket, asla yenilenmez. Allah iyi
ve kty bilir, biz bilemeyiz.
Bir ey kt olduunda eserinin de kt olmas art deildir. n
k onun eseri bazen iyi olabilir. yi iin de ayn durum sz konusudur.
yinin eseri bazen kt olabilir. Sz gelii drsdk baz yerlerde kt
sonu verebilecei gibi kt olan yalan da baz yerlerde iyi sonu olabi
lir.
Artk dikkatini ektiimiz meseleyi iyice aratr ki, doruyu bula
sn.
Delilin geersiz olmasyla delillinin ortadan kalkmas gerekmez. Bu
yaklamla, hull (Tanrnn eyaya yerkmesi) fikrini benimseyenlerin
u yargs doru deildir: Allah bir eyde ise sada olduu gibi, kuku
suz ly diriltirdi (Yani Allah, bulunduu yer bir eyi diriltmezse bile
her yerdedir).
(Mesele: Kazadan Raz Olmak)
Allahn kazasndan raz olan kimsenin kazann gereinden de raz

olmas art deildir. Kaza Allahn hkm ve honut olmamz emretti
i eydir. Onun gerei ise hakknda hkm verilen eydir ve dolaysyla
ondan honut olmamz art deildir.
(Mesele: htira, yani, Tasarlayarak Yaratma)
htira derken var edilen eyin Yaratann nefsinde meydana gelmesi

kast edilirse -ki esasta anlam budur- bu anlamda ihtira Allah hakknda
imknszdr. htira derken yaratlan eyin varlkta rneksiz meydana
gelmesi kast edilirse kukusuz Hak, bu anlamda ihtira zelliiyle nite
lenmitir.
(Mesele: lemin Allah ile rtibat)
lemin Allah ile irtibat mmknn Zorunlu ile yaratlmn Yara

tan ile irtibatdr. lemin ezelde bir varlk mertebesi yoktu. nk var
lk, z gerei Zorunluya aittir. Zorunlu ise Allahtr. lem ister mev
cut ister yok olsun, O nunla beraber baka bir ey yoktur.
Allah ile lem arasnda bir aralk bulunduunu vehmedip o aralkta
mmknn var olmasnn ne alnd veya geciktirildiini farz etmek,
dayana olmayan geersiz bir kuruntudur. Bu nedenle lemin sonra-
danln kandama ynteminde Earlcrin ynteminden farkl bir yola
gittik. Onu bu aklamada zikretmitik.
(Mesele: Bilginin Bilinene limesi)
Bilginin bilinene ilimesinden, bilinenin veya onun benzerinin bi

lenin nefsinde meydana gelmesi gerekmez. Bilgi, varlk ve yokluk itiba-
ryla bulunduklar hale gre, bilinenlere iliir.
yle bir iddia ileri srlebilir: Baz bilinenlerin varlkta drt mer
tebesi vardr: Zihin, d, lafz ve yaz mertebesi. Zihin ile kast edilen
bilgi deil de hayal ise byle bir ey olabilir. Fakat her bilinende ve her
bilende zel olarak tahayyl edilir. Fakat bu durum bilhassa zihinde ge

erli olabilir. nk zihin, surette dla rtr.
Lafzdaki ve yazdaki bilinen ise byle deildir. nk lafz ve yaz
dellet etmek ve anlatmak iin konulmutur. O halde (lafz veya yazda
ki bilinen) sureti bakmndan dtaki surete indirgenmez. Lafz ve yaz
da Zeyd, z, y ve ddir. Onun ne sa ne solu ve ne ynleri, ne gz ne
kula vardr. Bu nedenle yle deriz: Suret bakmndan ona indirgen
mez, fakat dellet asndan indirgenir. Bu nedenle delleti ortadan kal
dran bir ortaklk gerekletiinde, niteliin belirtilmesine, ayn anlama
gelen baka bir kelimenin zikredilmesine ve balaca gerek duyarz. Zi
hinsel bilinene ise hibir ekilde ortaklk giremez. Anla!
(Mesele: lk Akla Ait Bilgilerin Ynleri)
Daha nce Mrifetl-l kitabnda akim lemdeki bilgi ynlerini

zikretmi, bu snflamay nereden karttmza dikkat ekmemitik.
Bilinmelidir ki: Akln yz altm yn vardr ki, her yn, Yce
Hakkn katndan yz altm ynn tam karsnda durur: Allah ka
tndaki ynlerden her birisi, yekdierinin vermeyecei bir bilgiyle akln
ynlerine yardm eder. Akln ynleri alma ynleriyle arpldnda, or
taya kan sonu, akla ait ve korunmu Levhada -ki tmel Ncfstir- ya
zlm ilimlerdir.
lh bir keif olarak zikrettiimiz bu bilgileri herhangi bir akl ka
nt tahayyl edemez, bu nedenle syleyenden kefi kabul ederek alr.
Baka bir ifadeyle akl, lk Akla ait itibar bir kant olmakszn sy
leyen filozoftan postla olarak ald gibi bunu da keif sahibinden ka
bul ederek alr. Keif sahibinin bilgisi bir postla saylmaya daha lyk
tr. nk filozof, lk AkTdaki itibarlardan sz ederken kaynann te
orik dnce olduu iddiasnda bulunur. Bu nedenle Uynl-MesdiVdc
beyaz inci -ki beyaz inci lk AkTdr- bahsinde belirttiimiz gibi dn
ce onun sylediine katr. Bizim bu zikrettiimiz ise kukuya ak de
ildir. nk biz onu teorik bilgi olarak deil (Hak ynnden) bildi
rim diye zikrettik.
Dolaysyla inkr edenin syleyecei son ey udur: Talan syl
yorsun. Bu bilgiye inanan da yle der: Doru syledin.
te bu lk Aklda itibar kabul edenlerle bizim aramzdaki fark

tr.
Geree ulatran Allahtr.
(Mesele: Mmknn Yaratl leminden ki Yn)
Yaratl lemindeki her mmknn mudaka iki yn vardr. Bi

rinci yn sebebine, ikinci yn ise Allaha bakar. Her trl karanlk ve
perde, sebebi ynnden, aydnlk ve aklk ise hakikati ynnden
mmkne iliir.
Emir leminden olan mmkn hakknda ise perde dnlemez.
nk onun sadece tek yn vardr, dolaysyla emir leminden olan
her ey, srf nurdur. Allah yle buyurur: Dikkat ediniz! Halis din Al
lah'ndr.
(Mesele: Emir ve Kudretin Konusu)
Akl delili, kudretin konusunun var etme olduunu gstermitir.

Allah, varln ilh emirden meydana geldiini bildirerek, yle buyu
rur: O lm asn istediimiz bir eye szm z o ld u r ve o ey olur.'202
Vahiy ve akln uzlaabilmesi iin, emrin neye ilitiine bakmamz
gerek: Onun mahiyeti nedir? Kudretin ilitii eyin mahiyeti nedir?
yle deriz: Emre uymak, olur ifadesiyle gerekleti. Emredilen,
olmaktr. rade, iki mmknden birisini semeye ilimitir ki, o da var
olmaktr. Kudret de mmkne ilimi, bylece onda var etmeyi mey
dana getirmitir. O, yokluk ve varlk arasnda akledilir bir haldir. Bina
enaleyh emir hitab u seilmi hakikate ol eklinde ilimi, sz konusu
ey de emre uymu ve olmutur.
Mmknn bir hakikati olmayp o nedenle varlk ile nitelenmesey-
di -ki var olmasyla ilgili ilh emir o hakikate ynelmitir- varlk mey
dana gelmezdi. Ol ifadesini aklamada, irade edilen eyin hazrlanmas
yorumunu benimseyen doru dnmyor.
(Mesele: Bakas Nedeniyle Varl Zonnlunun ncelii)
Bakas nedeniyle varl zorunlu iin ilk olmann anlam, mutlak-

zorunlu varlk olutan olumsuzlayc bir bantdr. Bu ynyle, bakas
nedeniyle zorunlu varlk, snrl her ey iin ilktir. nk bu mertebede
bilende zel olarak tahayyl edilir. Fakat bu durum bilhassa zihinde gc

erli olabilir. nk zihin, surette dla rtr.
Lafzdaki ve yazdaki bilinen ise byle deildir. nk lafz vc yaz
dellet etmek ve anlatmak iin konulmutur. O halde (lafz veya yazda
ki bilinen) sureti bakmndan dtaki surete indirgenmez. Lafz ve yaz-
da Zeyd, z, y ve ddir. Onun ne sa ne solu vc ne ynleri, ne gz nc
kula vardr. Bu nedenle yle deriz: Suret bakmndan ona indirgen
mez, fakat dellet asndan indirgenir. Bu nedenle delleti ortadan kal
dran bir ortaklk gerekletiinde, niteliin belirtilmesine, ajan anlama
gelen baka bir kelimenin zikredilmesine ve balaca gerek duyarz. Zi
hinsel bilinene ise hibir ekilde ortaklk giremez. Anla!
(Mesele: lk Akla Ait Bilgilerin Ynleri)
Daha nce Mrifetl-l kitabnda akim lemdeki bilgi ynlerini

zikretmi, bu snflamay nereden karttmza dikkat ekmemitik.
Bilinmelidir ki: Akln yz altm yn vardr ki, her yn, Yce
Hakkn katndan yz altm ynn tam karsnda durur: Allah ka
tndaki ynlerden her birisi, yekdierinin vermeyecei bir bilgiyle akln
ynlerine yardm eder. Akln ynleri alma ynleriyle arpldnda, or
taya kan sonu, akla ait vc korunmu Lcvhada -ki tmel Nefstir- ya
zlm ilimlerdir.
lh bir keif olarak zikrettiimiz bu bilgileri herhangi bir akl ka
nt tahayyl edemez, bu nedenle syleyenden kefi kabul ederek alr.
Baka bir ifadeyle akl, lk Akla ait itiban bir kant olmakszn sy
leyen filozoftan postla olarak ald gibi bunu da k q if sahibinden ka
bul ederek alr. Keif sahibinin bilgisi bir postla saylmaya daha lyk
tr. nk filozof, lk AkTdaki itibarlardan sz ederken kaynann te
orik dnce olduu iddiasnda bulunur. Bu nedenle Uynl-MesiVdc
beyaz inci -ki beyaz inci lk AkTdr- bahsinde belirttiimiz gibi dn
ce onun sylediine katr. Bizim bu zikrettiimiz ise kukuya ak de
ildir. nk biz onu teorik bilgi olarak deil (Hak ynnden) bildi
rim diye zikrettik.
Dolaysyla inkr edenin syleyecei son ey udur: Yalan syl
yorsun. Bu bilgiye inanan da yle der: Doru syledin.
bu lk Aklda itibar kabul edenlerle bizim aramzdaki fark

te
tr.
G eree ulatran Allahtr.
(Mesele: Mmknn Yaratl leminden ki Yn)
Yaratl lemindeki her mmknn mudaka iki yn vardr. B i

rinci yn sebebine, ikinci yn ise Allaha bakar. Her trl karanlk ve
perde, sebebi ynnden, aydnlk ve aklk ise hakikati ynnden
mmkne iliir.
Emir leminden olan mmkn hakknda ise perde dnlemez.
nk onun sadece tek yn vardr, dolaysyla emir leminden olan
her ey, srf nurdur. Allah yle buyurur: Dikkat ediniz! Halis din Al
lah'ndr.
(Mesele: Emir ve Kudretin Konusu)
Akl delili, kudretin konusunun var etme olduunu gstermitir.

Allah, varln lh emirden meydana geldiini bildirerek, yle buyu-
nr: Olmasn istediimiz bir eye szmz oVdur ve o ey olur.202
Vahiy ve akim uzlaabilmesi iin, emrin neye ilitiine bakmamz
gerek: Onun mahiyeti nedir? Kudretin ilitii eyin mahiyeti nedir?
yle deriz: Emre uymak, olur ifadesiyle gerekleti. Emredilen,
olmaktr. rade, iki mmknden birisini semeye ilimitir ki, o da var
olmaktr. Kudret de mmkne ilimi, bylecc onda var etmeyi mey
dana getirmitir. O, yokluk ve varlk arasnda akledilir bir haldir. Bina
enaleyh emir hitab u seilmi hakikate ol eklinde ilimi, sz konusu
ey de emre uymu ve olmutur.
Mmknn bir hakikati olmayp o nedenle varlk ile nitelenmcsey-
di -ki var olmasyla ilgili lh emir o hakikate ynelmitir- varlk mey
dana gelmezdi. Ol ifadesini aklamada, irade edilen eyin hazrlanmas
yorumunu benimseyen doru dnmyor.
(Mesele: Bakas Nedeniyle Varl Zonnlunun ncelii)
Bakas nedeniyle varl zorunlu iin ilk olmann anlam, mutlak-

zorunlu varlk olutan olumsuzlayc bir bantdr. Bu ynyle, bakas
nedeniyle zorunlu varlk, snrl her ey iin ilktir. nk bu mertebede
baka bir eyin bulunmas mmkn deildir. Bulunsayd, ya zorunlu

varlk olurdu. Bu durumda ya kendisi olurdu -k i bu imknszdr- veya
onunla var olan bir ey olurdu. Bu da eidi alardan imknszdr. Rj.
rincisi, zorunlu-mudak varlk kendi bana vardr. kincisi, kendisiyle
var olsayd Mudak Varln muhta olmas gerekirdi. Bu durumda ise
ya kendisini var eden -k i byle bir ey imknszdr- veya mertebesini
ayakta tutan olmas gerekirdi ki, o da imknszdr.
M udak Zorunlu iin ilk olmann anlam, vad (konumsal) bir nis
pettir. Onun hakknda akl, mmknn kendisine dayanmasndan ba
ka bir ey bilemez. Mudak Zorunlu bu anlamda ilktir. Mmknn ne
bilkuvve ne bilfiil varlnn olmad takdir edilmi olsayd, Mudak
Zorunludan ilk olmak zellii nefyedilirdi. nk bu durumda, ilk
olmann iliecei bir ey bulunmazd.
(Mesele: Allah Bilmemiz)
Mmknlerin en bilgilisi, Yaratcsn sadece O nun asndan bi

lendir: Sz konusu kimse nefsini ve kendisinden var olduu kimseyi bi
lir. Bundan baka bir eyi bilmesi geerli deildir. nk bir eyi bil
mek, onu kuatmaya ve onu tketmeye imkn verir. Byle bir ey ise
ilh katta imknszdr. O halde O nu bilmek imknszdr. Ondan bil
mek de (ksm bilgi) geerli deildir, nk paralara blnemez. u
halde sadece O ndan olan ey 5 hakknda bilgi sz konusu olabilir. On
dan olan ey ise sensin. O halde, bilinen sensin.
yle bir iddia ileri srlebilir: O yle deildir diye bilmemiz de
Onu bilmedir. yle yant veririz: Bu tarz bilmede, delil arada bir or
taklk olamayacana hkmettii iin, sen kendi niteliklerinden Onu
soyutlamsndr. Bylelikle kendinde, kendisine bilindii tarzda sana
bilinmeyen bir zattan farkllatn. Yoksa kendiliinde sahip olduu
olumlu nitelikleri bulunmad iin senden farkllam deildir. O hal
de neyi bildiini ren ve yle de: Rabbim! Benim ilmimi artr .203
O nu bilseydin O olmazd; O seni bilmeseydi sen olmazdn. Bina
enaleyh Allah, bilgisiyle seni var etmi, sen de acizliinle ona ibadet ct-
misindir. Dolaysyla O O dur, O na aittir, sana deil. Sen de sensin,
kendine aitsin ve O na aitsin. u halde sen, Onunla irtibadsn, tersi
deil.
Genel anlam da daire noktayla irtibaddr ve fakat nokta ayn an

lamda daireyle irtibatl deildir. Dairenin noktas daireyle irtibatldr,
fyn ekilde, mutlak zat da seninle irtibatl deildir. Zatn Ulhiyeti ise
dairenin noktas rneinde olduu gibi, ilhl ile irtibatldr.
(Mesele: Allah Grmemizin ve Bilmemizin Konusu)
Hakk grmemiz, O nun zatyla ilgilidir. O nu bilmemiz ise izafet

ve olumsuzlamalarla O nu ilh olarak ispatlamayla ilgilidir. Bylelikle
ilgi konusu deiir. Dolaysyla grmek hakknda bilgideki aklk ve
seildiktir denilemez. nk bilgiyle grmenin konular farkl farkldr.
Bununla birlikte Hakkn varl mahiyetinin ayndr. u halde zatn an
lamnn Onun mevcut oluundan ayr bir anlam olduunu inkr etmi
yoruz.
(Mesele: Yokluk S rf Ktlktr)
Yokluk mudak ktlktr. Bu, gelmi-gemi gerek bilginlerin

grdr. Onlar bu lafz kullanm, fakat anlamn aklayamamtr.
Hak yolunun bir yolcusu karanlk ve aydnlktaki yolculuktaki uzun
bir sohbette bize yle dedi: yilik varlkta, ktlk yokluktadr. By-
lece Hakkn herhangi bir snrlanma sz konusu olmadan mutlak varlk
sahibi olduunu rendik. Hak, hibir ekilde ktln bulunmad
mudak iyiliktir. Zdd ise hibir iyiliin bulunmad srf ktlk olan
mudak yokluktur.
ite bu, sz konusu bilginlerin yokluk mudak ktlktr eklin
deki grlerinin anlamdr.
(Mesele: Allah Hakknda Olabilirlik Dnlebilir mi?)
Hakikat bakmndan yle denilemez: Allahn bir eyi var etmesi

veya etmemesi mmkndr. nk Hakkn eyayla ilgili eylemi, ken
disine gre, mmkn veya herhangi bir zorlayann gerektirmesine bal
deildir.
Fakat yle denilebilir: u durumun var olmas ve olmamas mm

kndr. Bylece sz konusu ey, bir tercih ediciye muhta kalr ki, o da
^ ah tr. eriat batan sona inceledik ve sylediimizle elien bir ey
grmedik. Bizim Hakka dair sylediimiz ey, O nun iin u zorunlu-
dur veya u imknszdr eklindedir. O nun hakknda u caizdir deme

yiz.
te bu, Allah ehlinden sekinlerin inancdr. Sekinlerin sekinleri
nin Allah hakkdaki inanc, bunun zerindedir ve onu bu kitabn b
lmlerine serpitirdik. nk dnceleriyle perdelenmi akllarn b
yk ksm, perdelerinden kurtulamad iin onu alglayamaz.
Bylece kitabn girii sona ermitir. Bu blm kitaba bir ilve gibi
dir. Dileyen onu kitapta yazar, dileyen yazmaz. Allah hakk syler ve
doru yola ulatrr.
nc ksm tamamlanmtr. Hamd Allaha mahsustur.
FTUHT-I MEKKYVE'NN
DRDNC KISMI
Rahman vc Rahm Olan Allahn Adyla
BRNC BLM
Bu Kitapta Yazdm eyleri Yaratlnn
Ayrntsndan Aldm Ruhun ve Onunla Aramzdaki
Srlarn Bilinmesi
Tavafta dedim ki: Nasl tavaf ederini?

O bizim srrmz alglamaktan alkonmu
Ta benim hareketlerimi anlayamaz ki
Denildi ki: Sen kendini yitirmi bir aknsn
Nuru parldayan Eve (Kbey e) bak!
Temizlenmi kalpler iin bu ak klnmtr.
O kalpler ona perde olmakszn Allah ile bakar
Bylecc onun yce ve ulu srr gzkt
Cellimin ufkundan ona tecelli etti
Doruluk kameri (ay); tutulmak onu rtmedi
Onu grdnde Dostu grseydin
Onun 'kendinden gemi, hasret ekeT olduunu sylerdin!
Samn siyahlnda sr kayboldu
Hangi sr olduu keke bilinseydi
I2 Ftuht'i Mekkiyye I
Onun zat bilinmez ve youn olduu sylenirdi

Bir kavme gre; bir kavme gre ise ltif
Onu niin bilmediler dediimde, bana dedi ki:
Deerli olan ancak deerli bilebilir
Onu bildiler ve bir vakit ona balandlar
Rahim ve Rauf da onlar dost edindi
Dosdoru oldular, onlardan asla grlmedi
Onun zatyla tavaftan bir sapma
Kalk! Tarafmdan Evimin komularn mjdele
Yannda korku bulunmayan bir enn ile
Bu emn, ldklerinde onlar sevindirir
Ya da iffetlerini koruyarak yaarlar.
Ey samim ve deerli dost, bilmelisin ki: Berekeder Mekkesine ve

ruhan hareket ve duraanlk madenine ulap oradaki durumum oldu
u gibi olunca, kimi kereler Hakkn soylu evini tavaf ettim. Tespih e
kerek, Hakk verek, tekbir ve tehlil getirerek, bazen soluklanarak ve
dinlenerek, bazen tutunarak tavaf ederken, bir anda -k i o esnada
Hacer-i Esvedde suskun bir halde duruyordum- gekin-gen, susan-
konuan birisiyle karlatm. Ne l ne diri, ne bileik ne yaln idi, ne
kuatan ne de kuatlan idi.
Onu Kabeyi dirinin ly tavaf edii gibi tavaf ederken grd
mde, onun hakikat ve mecazn anladm ve Kabeyi tavaf etmenin ce
nazeye namaz klmak gibi olduunu rendim. Dirinin lleri tavaf et
tiini grdmde, zikredilen gence senin duyacan u msralar oku
dum.
Evi grdmde, tavaf edilirken

eriatn bilinmeyen srrnn sahibi bir takm ahslarca.
Bir grup daha onu tavaf etti ki, onlar eriat ve bilgi sahipleridir.
Onlar kef gznn srmeleridir, onlar onu grmez deil
Bir lye atm: Diri kendisini tavaf ediyor.
Aziz ve zamann tekidir; benzeri yoktur
Bize heybet sahibi bir nurdan tecelli etti
Drdnc Ksm 12 7
Meleklerden deildi, bilakis o insan idi

Anladm ki: bilinmezdir ve o i
Keif ve tahkik nezdinde diridir ve grlrdr
Dedim ki: Bu dizeler benden dklp onun saygn evini bir ba

lcmdan llere kattmda, ezici bir ar beni anszn arpt ve sustu
rucu ve zorlayc bir ekilde bana yle dedi: Gitmezden nce evin sr
rna bak! Onu ziyareti ve talarn tavaf edenlerle parlak grrsn. On
lara perde ve rtlerinin ardndan bak.
Ben de, syledii gibi, evin parladn grdm. Bunun zerine
onun adna maharede iir syledim ve misal leminde irticalen u dize
leri syledim:
Evi gryorum, evresinde tavaf edenlerle parlyor.

Parlaklk sadece onu yaratan Hakmdendir
Bu ev duyumsamayan ve grmeyen bir canszdr
Ne akl var ne dinlemesi
Bunun zerine bir adamcaz dedi ki: Bu bizim iin itaattir
eriat hayatmz boyunca bizim iin onu ortaya koydu.
Ben de ona dedim ki: Bu senin ulaacan son bilgidir, kulak ver
Hkm koyma hikmetinin gsterdii kimsenin szne
Bir cansz grdm, kendisi nedeniyle hayat yok
Onun ne bir faydas ne de zarar vardr
Fakat kalbin gz iin onda benzer bulunur
Gzde hastalk ve pas bulunmadnda
Kendi zatyla tecelli ederse onu aziz grr
Kimsenin onu tamaya gc yok
Artk ben, Eb Hafs (Hz. mer) ve Ali'miz olmutum
Bol ihsan, almak ve engellemek bendendir
VASIL
O gencin menzilini ve mekn ve zamandan mnezzchliini bana

retti. Onun menzilini ve konaklayn renip varlktaki meknn vc
hallerini bildiimde, elini ptm, alnndaki vahiy damarn mcsh ettim
ve ona dedim ki: Senin ile oturup kalkmak ve dosduk kurmak isteyene
iltifat buyur!
Bunun zerine ima ve remiz yoluyla, herhangi bir kimseyle sadece

remiz diliyle konuacak ekilde yaratldna iaret etti. Benim remzimi
renip gereini kavrar ve alglarsan, fasih insanlarn szlerindeki ak
ln ona ulaamayacan, belgat sahiplerinin sz ustalklarnn onun
kine yeticmeyecegini de renirsin.
Bunun zerine ona dedim ki: Ey mudu kii! Bu ne byk ihsan!
Bana senin terimlerini ret ve anahtarnn harekederinin niteliine be
ni vakf kl. Ben seninle sohbet etmek ve gecelemek isterim. nk
denk ve benzer senin nezdindedir, o senin zatnla inen ve emir verendir.
Sende ak bir hakikat bulunmasayd, parlak yzler ona bakamazd.
O iaret etti, ben de rendim. Gzelliinin hakikatini bana gs
terdi, ben de anladm. nme drld, kendimden getim. Baygn
lktan aylp kaslarm korkudan tir tir titrediinde, ona dair bilginin
gerekletiini anlad. Yry asasn att ve konaklad. Ardndan hali
(lisan- hal, hal diliyle) peygamberlerin getirdii ve gvenilir meleklerin
indirdii eyleri bana okudu: Allah'tan sadece bilgili kullar korkar .9204 Bu
ayeti bir delil yapa ve kendisi hakknda oluan bilginin renilmesine
yol kld.
Ona dedim: Beni srlarnn bir ksmnn bilgisine ulanr ki, seni bi
lenlerden olaym.
Yant verdi: Yaratlmn ayrnasna ve yapmn dzenleniine ba
karsan benden istediini onda yazlm bulacaksn. nk ben, ne ko
nuan ve ne de konuturan olurum. Benim kendimden bakasna dair
bir bilgim de yok! Zatm isimlerimden baka deil! Dolaysyla ben,
bilgi ve bilinen ve srekli bilenim. Ben hikmet, hikmetli vc hikmet sa
hibiyim.
Drdnc Ksm 129
Sonra yle dedi: Kitabnda yazacan ve ktiplerine yazdracan

eyleri yaratlmdan alman iin, izimin etrafnda dn ve A ymn
yla bana bak! Tavaf ederken Hakkn sana gsterdii herkesin grme-
dii srlar bana bildir ki, ben de senin himmetini ve manan rene
yim. Bylece seni kendinden rendiim tarzda orada zikredeyim.
Bunun zerine dedim ki: Ey gren ve grlen! Hakkn bana bil
dirdii varlk srlarnn bir ksmn sana bildireceim. Onlar, n effaf
elbiselerine nfuz etmi ve rtlerin ardndan gzlere bitimi srlardr.
Allah, onlan ykseltilmi bir perde ve konulmu bir gk olarak ina et
mi. Fiil, zata gre ltiftir, idrak edilmemesi nedeniyle de yce ve de
erlidir.
Onun nitelii zatndan ltif

Fiili ise niteliinden ltif
Her eyi zatma yerletirdi
Bir eyin anlamn harfine koyduu gibi
Alem bir anlam iin talep edilir
Misk de kendi kokusu iin istenir
Hak, hakikatimin gerektirdii eyi bana yerletirmemi ve benim

yolum ona ulamam olsayd, Onun merebi iin bir kazan ve O nu
bilmeye bir yneli kendimde bulamazdm. Bylelikle iin sonunda
kendime dnyorum. (Yine bu nedenle) Daireyi izerken pergelin aya
, varlnn sonuna ulatnda balang noktasna dner, iin sonu
bana balanr ve (iin) ebedi ezeline ynelir. u halde sadece srekli
bir varlk ve ycrlqik ve sabit mahede vardr.
Yol sadece yaratlmn grmesi iin uzatld. Kul onda yerlemek-
sizin yzn kendisini takip edene evirseydi, kukusuz, ermi sliklerc
Allaha yemin olsun! Ne kt yapmlar gzyle bakard. Sliklcr, ger
ei bilseydi, meknlarndan ayrlmazd. Fakat onlar, hakikaderin ift
olmas nedeniyle, Allahn kendisiyle yollar ve yeryzn yaratt Ya
ratan Hakkn tekliinden perdelenmitir. Bylece isimlerin ieriklerine
bakm ve ykseli merdivenlerini aram, onlar istenecek en yksek
menzil ve Hakka ynelinen ve aranlan en yce halin olduunu zan-
netmtir. Bylelikle onlar vastasyla doruluk Burak ve Refrefleri
zerinde yrtlp, grdkleri eylerle ayet ve srlarn onlara rct.

mitir.
Bak kuzeyden olduunda durum byledir. Yetkin yaratl ze

rindeki ftrat ise ilk konumunda yzyle dairenin noktasnn karsnda
bulunur. Bylelikle ftratn ruhunun yars sa taraftan aratrr, bat ta-
rafndan ise sefer eder. Bak sadan hareket ederse ilk baknda gzle
grme mahedesinde temkin makamna ular.
Aalarn aasnda bulunduu zannedildii halde ycelerin en
ycesinde bulunan kimseye alr! Cahillerden olmaktan Allaha sn
rm .205 Bakn kuzeyi, onu ynetenin sadr. Kendi mevzisindc dur
mas ise var yerinin sonudur.
aret ettiim ey akll kiide sabit ve sahih olup dnn O na ol
duunu rendiinde, artk durduu yerden ayrlmaz. Fakat miskin,
kapy almay ve (kapnn) almasn hayal eder ve yle der: Darln
ve skntnn karsnda genilik ve aldktan baka ne olabilir ki? Ar
dndan bunu bir ayet olarak hasmlara okur: Allah kime hidayet etmek
isterse onun gnln Islm'a aar, kimi saptrmak isterse onun gnln de-
ta gge karcasna daraltr .'206 Binaenaleyh alma ancak darlktan sonra
olduu gibi istenilen de ancak yol gidildikten sonra elde edilebilir.
Miskin, anlay sahipleri ve saknanlar nezdinde ancak dnme ve
delil vastasyla gerekleen eyleri ilham vastasyla elde ettiinden ha
bersizdir.
Kukusuz sylediklerinde haklyd. nk o kuzey gzyle bak
yordu. Artk onun halini ona braknz! Onu haliyle ba baa braknz,
kurnazlk yaptn tespit ediniz ve onun bu davrann glendirip ona
yle deyiniz: kan yere ulamak istersen, kanlmaz olarak, yardm
dilemen gerekir.
Onun adna komuluk makamn gizleyin! Ziyaredeme, grme
ve dayanma dln artrnz. Bylece o ayrld menzile ulamakla
mahzun olacak, ulaaca yerde elde edecei srlarla sevinecektir. Ku
kusuz Peygamber mira ile istenmemi olsayd, yolculuk etmeyecek,
ge kmayacak ve inmeyecekti. Bulunduu yerde Yce Topluluun
durumu ve Rabbinin ayederi ona geldii gibi, yatanda bulunduu
halde yeryz ona yaklatnlmd. Fakat o, dileyen kendisini inkr etsin
Drdnc Ksm 13i
diye lh bir srdr. nk yaratl onu gerektirmemitir (vermemi

tir) Dileyen ona inanr. nk o her eyi toplayandr.
Akln tek bana ulaamayaca ve anlayn yalnz bana elde ede
meyecei bu ilme ulatmda, yle demiti: Bana garip bir sr duyur
dun, bilinmez bir anlam bana akladn. Daha nce hibir dosttan onu
duymadm. Senin gibi, bu hakikaderin kendisi adna tamamland
baka birisini de grmedim. u var ki, onlar imdi benim nezdimde
malumdur ve benim zatmda yazlmtr. Perdelerimin kalkmas ve ia
retlerimi renmen esnasnda onlar sana gsterilecek. Fakat seni hare
minde konaklatp yasaklarn rettiinde, sana gsterdii eyleri bana
da bildir.
lhi Biati Mahede Eden
Dedim ki: Ey konumayan fasih ve ey bildiinden soran kii! unu

bil: Ona iman yoluyla ulap ihsan mertebesinde onun katnda konak
ladmda, o beni haremine indirdi ve yasaklarn bana retip dedi ki:
Bana balanman istediim iin, (sayesinde bana ulaabilecein)
ibadederini artrdm. Beni burada bulamazsan, urada bulursun. Sen
den cem halinde perdelenirsem Minada tecelli ederim. Yine de, bulun
duun pek ok yerde bildirdim ve baz srlarnda defalarca gsterdim ki
perdelenmi olsam bile, perdelenmem her arifin bilmedii bir tecellidir.
Sadece senin ihata ettiin bilgileri ihata eden kimse onu bilebilir.
Grmez misin ki: insanlara kyamet gn aina olduklar suret ve
belirtiden baka bir suret ve belirtide tecelli ederim de, bu nedenle be
nim Rabliimi inkr ederler. O suretten kaar ve (aina olduklar Rab-
lik suretine) yine O na snrlar. Fakat bunun farknda deiller. Onlar
kendilerine tecelli edene yle derler: Senden Allaha snrz. Bizler
burada Rabbimizi bekleyenleriz. O esnada onlara bildikleri surete gre
gzkrm. Onlar benim Rab, kendilerinin kul olduklarn kabul eder.
Dolaysyla bildiklerine ibadet eden ve kendilerinde yerleik sureti m
ahede eden kimselerdir.
Onlardan bana ibadet ettiini syleyenin sz yalandr ve beni a
rtmtr. Ona tecelli eniimde beni inkr etmi iken bu sz nasl
dru olabilir ki> Beni belirli bir suret ile snrlayan, kendi hayaline iba-
det etmitir. O , kalbine yerkmi rtl hakikattir. Hlbuki bana iba

det ettiini zanneder, gerekte ise beni inkr eder.
Ariflere gelince, onlarn gzlerinden gizlenmem mmkn deildir.
nk onlar yaratklardan ve srlarndan uzaklamtr. Dolaysyla on
lara ilerinde benden bakas grnmez ve varlklardan isimlerimden
bakasn bilmezler. Dolaysyla kendilerine gzkp tecelli eden her
eye yle derler: Sen en yce mnezzehsin, senden bakas yoktur! n
sanlar gayb ve ahadet arasndadr. Her ikisi de onlarda ayn eydir.
Onun szn iitip iaret ve bildirmesini anladmda, kskanlk
cezbesi beni ona ekti ve nnde durdurdu.
Kbenin ve Tavafn Varlktaki S im ile retim ve Ltuflann Mu

hataplar
Bana sa elini uzatt, ben de ptm. Arzu duyduum suret bana

ulat:
Hak bana nce hayat suretinde grnd .207 Ben de ona lm sure
tinde gzktm. Bylece bir suret dierine biat etmek istedi ve ona gi
diatn gzel deil dedi. Sa elini ondan ekti ve ahadet leminde
knhn bilmiyorum dedi.
Sonra bana gz suretinde grnd, ben ise onun iin kr suretine
girdim. Bu, bir avtn tamamlanmas ve artn bozulduunu dndk
ten sonrayd. Suret, dier surete biat etmek istedi ve zikredilen sz
ona syledi.
Sonra benim iin en genel bilgi suretinde grnd. Ben de ona
tam bilgisizlik suretinde grndm. Suret, o surete biat etmek istedi ve
ona mehur sz syledi.
Sonra benim iin ary iitmek suretinde grnd. Ben de ona
duymamak suretinde grndm. Suret o surete biat etmek istedi. Hak
ise iki suret arasnda perdeleri yerlqtirdi.
Sonra benim iin hitap suretine girdi. Ben de O nun iin dilsizlik
suretine girdim. Suret o surete biat etmek istedi. Hak ise iki suretin
arasna Levhann iaret ve yazlarn gnderdi.
Sonra Hak, benim iin irade suretine girdi. Ben de O nun iin ha
kikatin eksiklii ve alkanlk suretine girdim. Bylelikle (bana ait) suret
Drdnc Ksm 133
(Hakka ait) surete biat etmek istedi, Hak ise ikisinin arasna aydnln
ve ,n yayd.
Sonra Hak, benim iin kudret ve g suretine girdi. Ben de ona
acizlik ve zayflk suretinde grndm. Bylece suret o surete biat et
mek istedi. Hak kuluna eksikliini gsterdi.
Bu yz evirmeyi ve btn arzu ve gayelerimin gereklemediini
grnce dedim ki: Neden bana kar ktn ve ahdimi yerine getirme
din?
yle karlk verdi: Ey kulum! Kendine direnen sensin! E y tavaf
eden kii! Her avtta ta pm olsaydn, orada o ltif suretlerde elimi
pm olurdun. nk benim evim orada zat mesabesindedir. Tavafn
avdan ise yedi sfat mesabesindedir. Bunlar cell sfadar deil yetkinlik
ifadandr. nk onlar, sana kavumann ifadandr204 -ayrma deil.
O halde yedi avt, yedi sfat iindir. Orada bulunan ev ise bir zata 'del
let eder. u var ki, ben o evi deim menziline indirdim ve insanlarn
geneline yle hitap ettim: Bu ev sizin katnzda Arm gibidir. Yery-
zndeki halifem ise isdva yeri ve ierendir. Seninle birlikte tavaf eden ve
yannda duran melee bak!
Bunun zerine hemen melee baktm. Ben kendisine baknca, me
lek Ara dnd ve dinliiyle bana kar gururland. Bunun zerine
ben de ona tebessm ettim. Ardndan u msralar syledim:
Ey Peygamberlerin tavaf ettii Kabe!

Saygn meleklerin tavafndan sonra.
Sonra onlarn ardndan bir lem geldi.
Ycelik ve sflilik arasnda, onu tavaf eden.
Kabe'yi benzer sayarak ar mesabesine koydular
Biz onun etrafnda tavaf eden saygnlarz
Onu tavaf edenlerin en by derse ki:
Ben hayrl olann, iitiyor musunuz?
Vallahi! Ne bir nass getirdi ve bildirdi.
Getirdiini aklamadan.
Bu onu evreleyen bir nurdan baka nedir ki?
Onlarn nurlar; biz ise deersiz bir suyuz (nutfe)
Bylece bir ey benzerine ekildi.

Hepimiz ise onun katnda yerlemi kullarz
Hayr! Bizim tavaf ettiimizi tavaf ettiklerini
Grmediler mi? Onlar toprak deildir
Bizden en ltifi soyutlanrsa yerleir
Tavaf edenlerin etrafnda dnd kimsenin zerine
Onlar bilgisizlikten tenzih ediniz:
AllalTn lemleri amade ettii kimsenin hakkn
Nasl bilmezler? Onlar bilir
Ben kendisine secde edilenin oluyum
Melekler babamza secde emrine isyan ettikten sonra
Bilgisizliklerini itiraf etti
Secde etmeme de direnen blis oldu (gerekle yanl kartrd)
Artk inkr edenlerden oldu
Onlar tenzih ediniz, tenzih ediniz! nk onlar
Hata edenlerin hatasndan masum kald209
Dedim ki: Sonra, kalbimin yzeyini210 ondan evirip Rabbime

dndm. Rab bana dedi ki: Baban dolaysyla sana yardm edildi. Bere
ketim sana yerleti. vdn kimsenin ve kendisine sunduun iyilikleri
duy! Hakka yakn meleklerin menzilleri yannda senin yerin neresidir?
Allahn selm sizin ve onlarn zerine olsun.
Benim bu Kabem, varln kalbidir.211 Arm bu kalp iin snrl
bir cisimdir. O ikisinden hibirisi beni sdramam, senin onlardan
bildirdiin eyi benim hakkmda bildirememitir. Beni sdran evim,
senin amalanm kalbindir. O kalp senin grnen bedenine yerletiril
mitir. Senin kalbini tavaf edenler, srlardr. Dolaysyla onlar, bu talar
tavaf edite bedenleriniz mesabesindedir. Bizim kuatc Armz tavaf
edip dnenler ise senden dnya leminin etrafnda dnenler gibidir.
Binaenaleyh, senin bedenin yaln kalbinin aasnda bulunduu gibi
Kbe de kuatc Ar karsnda bulunur.
Kbeyi tavaf edenler, kalp olmada ortak olduklar iin, senin kal
bini tavaf edenler mesabesindedir. Senin bedenini tavaf edenler ise ku
atma niteliinde ortak olduklar iin, Ar tavaf edenler gibidir. Beni
Drdnc Ksm 135
.ran kalbi tavaf eden srlar lemi dier lemlerden stn ve yce ol
duu gibi siz de stnlk ve efendilik ynyle kuatc Ar tavaf eden
lerden stnsnz. nk siz, lemin varlnn kalbini tavaf etmekte
siniz Dolaysyla siz, bilginlerin srlar mesabesindesiniz. Onlar ise le-
nn cismini tavaf etmektedir. Dolaysyla onlar, su ve hava mesabesin
dedir.
Nasl eit olabilirsiniz ki? Beni sizden bakas kalbine sdramam,
sizin mananzn dnda hibir eyde yetkin bir surette tecelli etmemi
ini. Artk size verdiim yce erefin kadrini ve kymetini biliniz! Ben
byk ve yceyim. Tanm beni snrlayamaz. Ne efendi bilir beni ne
kle!
Ulhiyet, mukaddestir. Dolaysyla idrak edilemez ve katna ortak
koulmasndan mnezzehtir. Sen bensin, ben ise benim. Artk beni
kendinde arayp yorulma! Beni darda arayp rahatn karma! Ara
maktan da vazgeme, yoksa bedbaht olursun. Bana kavuuncaya kadar
beni ara, bylece ykselirsin. Fakat beni araynda edepli davran. Y o
luna girerken, bilinli ol. Beni ve seni ayrt et. nk sen beni gre
mezsin, sadece kendini grrsn. Artk, ortaklk niteliinde dur. Aksi
halde bir kul ol ve de ki: drak edememeyi idrak, idraktir. Bu yola bir
hr olarak katlr ve erefli bir dost olursun.
Sonra dedi ki: Benim katmdan k. nk senin gibi birisinin ba
na hizmet etmesi uygun deil.
Ben de kovulmu bir halde ktm. yle buyordu: Beni ve yarat
m yalnz brak .9212 Sonra dedi ki: Onu dndrnz. Bunun zerine
beni dndrdler, bir anda nnde bulundum. Sanki onun mahede
yaygsndan ayrlmam ve varlnn mertebesinden uzaklamam tun.
Dedi ki: Bana hizmet etmesi uygun olmayan kimse benim katma
nasl girebilir? Sende hizmetin gerektirdii sayg yoksa bu mertebe seni
kabul etmeyecek ve ilk bakta def edecektir. te sen, imdi oradasn. O
mertebenin sana olan iyiliinin ve sevecenliinin saygn, tecellisinin ise
hayetini artrmadn grdm.
Sonra dedi ki: Senin kartlman ve kendi miracna dndrlmem

emrettiimde niin bana sormadn? Ben sana kesin kant ve dil sahibi
hirisi olarak bildirirdim. E y insan, ne abuk unutursun!
Bunun zerine dedim ki: Beni senin zatm mahede etmenin y

elii sarst. Tecellilerinde biat elini tutman nme dt. Ben de bakp
bakmamakta tereddt etim: Acaba gaybde hangi haber meydana geldi?
O esnada kendime dnseydim, haberin bana benden verildiini re
nirdim. Fakat mertebe, bakasnn grlmeyecei bilgisini verdi. Ayrca
kendinikinden baka bir selamlayana baklmayacann bilgisini ver
mitir.
Bunun zerine yle dedi: Doru syledin ey Muhammedi Artk
biricik makamda kal. Saydan sakn, nk onda ebed helk vardr!
Sonra, baka bir takm konumalar ve haberler meydana gelmitir
ki, onlar baz srlarla birlikte Hac ve Mekke blmnde zikredeceim.
V A SIL
(Kabeye Giri)
Vefal yolda dedi ki: Ey en saygn ve sekin dost! Bana sylediin

her eyi biliyorum. Sylediin her ey benim zatma yazlm ve zatm
da bulunmutur.
Dedim ki: Sana senden ulama arzusu beni tevik etti. Ta ki, senin
le senden haberdar olaym.
yle dedi: Evet, ey garip ve renmek isteyen kii! Benimle bera
ber tatan yaplm Kbeye gir, oras perde ve rtden mnezzeh bir
evdir. Oras, ariflerin girdii yerdir. Tavaf edenlerin rahat oradadr.
Ben de hemen onunla beraber ta eve girdim. Elini gsme koy
du ve dedi ki: Ben oluu ve grlr lem ile meknn varlnn srlarn
kuatma mertebesinde yedinciyim. Hak, Havvaya mensup saf bir nur
paras olarak beni yaratt ve beni tmeller iin bir karm yapt.
Bana aktarlan veya indirilen eyi renirken, anszn ayakl bir
ata binmi halde, en yce Kalem retmen olarak yce menzillerinden
zatma indi. Ban zatma dndrm, ardndan nurlar ve karanlklar
yaylmt. Btn olanlar, srrma213 flendi. Yerim ve gm paralan
d, beni btn isimlerime muttali etti. Ben de kendimi ve bakasn -
Drdnc Ksm 13 7
rendim, iyiliimi ve ktlm ayrt ettim, Yaratanm ve hakikatle

rimi ayrtrdm.
Sonra bu melek benden aynlp yle dedi:
-ren! Sen hkmdarn mertcbcsisin.
Ben de elinin konaklamas ve gelii iin hazrlandm. Melekler ba
na konuk oldu, felekler zerimde dnd. Hepsi elimi pyor, merte
beme yneliyordu. Ne bir inen melek grdm ne nmden ayrlan bir
melek grdm! Ynlerimden birisine dikkat kesildim. O esnada ezel su
retini grdm. Bylece inmenin imknsz olduunu anladm. Artk bu
hal zere kaldm.
Mahede ettiim eyleri baz sekinlere bildirdim. Onlara ken
dimden bulduum eyi anlattm.214
Artk ben bereketli bahe, toplayc meyveyim! rtlerimi kaldr,
satrlarmn ierdii eyi oku. Ben de rtlerini kaldrdm, satrlarn
dndm. Gzme ona yerletirilmi nurun ierdii ve tad gizli
bilgiyi gsterdi. Okuduum ilk satr ve o satrdan rendiim ilk sr,
ite bu ikinci blmde zikrcdecegimdir.
Allah bilgiye ve doru yola ulatrandr.
KNC BLM
Harflerin ve Harekelerin lemdeki Yeri; Gzel simleri
ve Kelimelerin, Bilgi, Bilen ve Bilinenin Bilgisi
Bilmelisin ki bu blm, ksmdr: Birinci ksm, harflerin bilin

mesidir. ikinci ksm, kelimeleri ayrtran harekelerin bilinmesi, nc
ksm bilgi, bilen ve bilinenin bilinmesidir.
BRNC FASIL
Harflerin, Mertebelerinin ve Kk Harfler Olan

Harekelerin Bilinmesi. Onlarn lh simleri.
Kukusuz harjler lafzlarn imamlardr

Hafzlarn dilleri buna tank
Felekler melektunda onlarla dnmtr
Uyuyan ve uyanklar arasnda dersin ki
isimleri gizlediklerinden rendim
Bylece bu dnce nedeniyle aziz olur
Cmertliinin feyzi olmasayd
Szde lafzlarn hakikati grnmezdi.
Allah bize ve sana yardm ersin, bilmelisin ki varlk herhangi bir s

nrlama olmakszn mudak anlamda ykml tutan -ki Haktr -ve y
kml tutulanlar -onlar da lemdir- ierdiine gre, harfler de zikret
tiimiz ksmlara ayrlr. Bu nedenle harfler iinde ykml tutan ve
onun ykml tutulan harfler karsndaki yerini gizli bir ynden gs
termek istedik. Sz konusu yn, kendisini rendiklerinde keif ehlinin
nezdinde deimez. O, bu harflerin kendisinden olutuu yaln harfler
den kartlmtr. Sz konusu harfler, terimsel olarak mucem harfler
(bilinmeyen harfler, alfabenin harfleri) diye isimlendirilir ki isimlcndi-
rilmelerinin nedeni anlamlarnn belirsizliidir.
(Harfler, Mertebeleri, Felekleri, Doalar)
Bize kef yoluyla gsterildiinde, harflerin yalnlarnn drt merte

be olduunu grdk. Birinci ksm mertebeleri yedi felek olan harfler
dir. Bunlar Elif, Ze ve Lm dr. ikinci ksm, mertebeleri sekiz felek
olan harflerdir. Bunlar Nun, Sad ve Dat harfleridir. nc ksm,
mertebeleri dokuz felek olan harflerdir. Bunlar Ayn, ayn, Sin, ndr.
Drdnc ksm ise mertebeleri on felek olan harflerdir ki, bunlar da
dier harflerdir. Sz konusu harfler, on sekiz tanedir ve her birisi on fe
lekten meydana gelmitir. Nitekim teki harflerin bir ksm dokuz fe-
Drdnc Ksm 139
lckten, bir ksm sekiz felekten, bir ksm yedi felekten -daha nce be
lirttiiniz gibi baka bir ksm yoktur- meydana gelmitir. O halde bu
harflerin -ki bu harfler zikretmi olduum uz yalnlardr- meydana gel-
(jigi feleklerin toplamnn says, ki yz altm bir felektir.
Yedi felekten meydana gelen mertebeye gelince, bunlardan E lifin

d^nda Ze ve Lam harflerinin doas, scaklk ve kuruluktur. E lifin d o
as ise scaklk, yalk, soukluk ve kurulukar. (Dolaysyla) O , komu
olduu lemlere gre, scakla beraber scak yala ya, souk ile souk ve
kuru ile kuru olarak dner.
Sekiz felekten meydana gelen harflere gelince, bu mertebenin harf
leri, scak ve kurudur.
D okuz felekten meydana gelen harfler ise Ayn ve G ayndr. D oa
lar, soukluk ve kuruluktur. Sin ve nn doalar ise scaklk ve kuru
luktur.
Onlu mertebeye gelince, bu mertebenin harfleri scak ve kurudur.
Ha ve H ise byle deildir. nk o ikisi, souk ve kurudur. H e ve
Hemze de farkldr. nk onlar da souk ve yatr.
Feleklerde daha nce belirttiimiz tarzda giriiklik ve i ie gem e

ler sz konusu olmakla beraber, hareketinden scakln meydana geldi
i feleklerin says ki yz felektir. Hareketinden kuruluun meydana
geldii felekler ise ki yz krk bir felektir. Hareketinden soukluun
meydana geldii felekler, altm be tanedir. Hareketinden yaln
meydana geldii feleklerin says ise yirmi yedi felektir.
Yedi fclem hareketinden ilk drt unsur meydana gelir. Onlardan
ise zellikle E lif harfi var olur.
Yz doksan alt felein hareketinden bilhassa scaklk ve kuruluk

meydana gelir, onlardan kesinlikle bu ikisinden bakas meydana gel
mez. Bu feleklerden B, Cim , Dal, Vav, Ze, Ta, Ze, K ef, Lam, M im ,
Nun, Sad, Dat, Kaf, Re, Sin, Ta, Se Zal, Z ve n harfleri meydana ge
lir.
Seksen sekiz felee gelince, onlarn hareketinden soukluk ve kuru

luk meydana gelir. Bu feleklerden Ayn, Ha, Gayn, H a harfleri meydana
gelir.
Yirmi felein hareketinden, yalk ve kuruluk meydana gelir. Bu fc

leklerden He ve Hemze var olur.
Lm -Elife gelince, bu harf, yedi, yz ve doksan alt felein kar
mndan meydana gelir. Bu 'onlara ktlk ulamaz ve zlmezler (la)21*
ayetindeki Lm a benzediinde byledir. 'Siz 0 e-entm) onlara daha
korkutucu gelirsiniz216 ayetindeki gibi ise Lmelif yz, doksan alt ve
yirmi felein karmdan meydana gelir.
Alemde dier iki unsur olmakszn, sadece scaklk ve yaln mey
dana geldii bir felek yoktur. Havann doasn incelediinde, onun
zel bir feleinin olmasnn neden imknsz grldnn hikmetini
renirsin. Nitekim tek bana bu ilk unsurlardan birisinin meydana
geldii felek de yoktur.
O halde He ve Hemzeyi drdnc felek dndrr ve uzak felei
dokuz bin senede kat eder. Ha, H, Ayn, Gayn ise ikinci felek dnd
rr ve uzak felei on bir bin senede kat eder.
Dier harfleri ise birinci felek dndrr ve uzak felei yirmi bin
senede kat eder. Onlarn kendi feleklerinde menzilleri vardr. Bir ksm
felein yzeyinde, bir ksm dibinde, bir ksm ise bu ikisinin arasnda
dr.
Sz uzatmaya neden olmasayd, onlarn menzil ve hakikaderini
aklardk. Fakat bu kitabn altmnc blmnde unsurlarn renil
mesi, yce lemin sfli lem zerindeki otoritesinin bilinmesi, imdi
iinde bulunduumuz lemin uzak felein devirlerinden hangi devirde
var olup bize hangi ruhaniyetin baktnn bilinmesinden sz ederken -
Allah ilham ederse- bu konuda yeterli bilgi vereceiz. imdilik, -Allah
izin verirse- o konuya ulancaya veya konu gelinceye kadar dilimizi tu
tuyoruz.
(Harfler lemindeki Mertebeler)
Konumuza dnp deriz ki: Kendisine ait harfler Zc, E lif ve Lm

olan yedili mertebeyi ykml tutan lh mertebeye ait saydk. Baka
bir ifadeyle, ykml tutan lh mertebenin harflerden pay odur.
Nun, Sad ve Dat harflerinin ait olduu ikinci mertebeyi ise insann
harfler leminden pay yaptk. Ayn, ayn, Sin ve nn ait olduu do
kuzlu mertebeyi ise harfler leminden cinlerin pay yaptk. O n felekten
Drdnc Ksm 141
oludan harfler mertebesini ise meleklerin harfler leminden pay yaptk.

Bu mertebe, dier harflerin ait olduu drt mertebenin kincisidir.
Bu drt varl snflamada drt harf mertebesine nispet etmemizin
nedeni, anlalmas etin kimi hakikaderdir. O hakikaderi anlayabilmek,
nstakil bir kitapta zikredilmelerini ve aklanmalarn gerektirir. Fakat
biz, el Mebd vel-Gyt isimli kitabmzda tamamlamak zere imdilik
burada onlar ksmen zikrettik. Ad geen kitap, henz tamamlanmam
ve dank sayfalarn dnda yazlmam halde elimizdedir. Fakat Allah
izin verirse bu blmde o kitaptan bir blm zikredeceiz.
Binaenaleyh drt harf, sahip olduklar hakikaderi nedeniyle, ateten
yaratlm cinler iin meydana gelmitir. Bu hakikat, Allahn bildirdii
ne gre, cinleri Onlara nlerinden, arkalarndan, salarndan ve sollarn
dan geleceim92'7 demeye sevk eden eydir. Bylece hakikatleri tamam
lanm, sayesinde ilve bir mertebe isteyecekleri beinci bir hakikat kal
mamtr.
Byle bir eyin onlar iin mmkn olduuna sakn ulanmayasn!
Bu mertebe, cinler iin st ve onun karl (alt) ynn varldr. Bu
iki yn ile alt yn tamamlanr. nk el-Mebd vel-gyt kitabnda or
taya koyduumuz gibi, hakikat bunu kabul etmez. Orada cinlerin dier
harflere deil de neden Ayn, Gayn, Sin ve n harflerine tahsis edildii
ni aklamtk. Ayrca orada bu harfler ile cinler arasndaki ilikiyi ve
onlarn bu harflerin olutuu feleklerden meydana geldiini aklam
tk.
lh mertebenin zerinde bulunduu hakikat nedeniyle, bu harf
lerden lh mertebe iin ey meydana gelir. Bu ey zat, sfat ve
zat-sfat arasndaki badr ki, ba kabuldr. Baka bir ifadeyle, onun
sayesinde (sfatn zartan) kabul gerekleir. nk sfat, kendisiyle nite
lenene ve onun gerek konusuna ilime hakkna sahiptir. Sz gelimi
ilim kendisini bilene ve bilinene balar. rade, kendisini irade eden ve
edilene balar. Kudret kendisini kudret sahibine ve kudretin konusuna
balar. Bantlar olsalar bile, btn isimler ve nitelikler byledir.
lh mertebenin tahsis edildii harfler olan Elif, Ze ve Lm ise
(ezel), balangcn reddine dellet eder ki, o da ezel demektir. Bu harf
lerin basideri ise sayca birdir. Kendilerini renenler iin hakikatler ne
gariptir! nk harflerin bilgisi, (ariflerden) bakasnn cahil kald ve
bilmeyenlerin gnllerinin darald bir yerde dolar. Ayrca, ismi ge

en kitabmzda bu harfler ile lh mertebeyi birletiren ilikiden dc sz
etmitik.
Beer mertebe iin bu harflerden ey meydana gelmitir. Nite
kim daha nce belirttiimiz gibi lh mertebe iin de ey meydana
gelmiti. O halde, lh ve beer mertebenin harfleri sayca bir olmu
tur. u var ki beer mertebeye tahsis edilmi harfler Nun, Sad ve Dat
harfleridir. Bylelikle beer mertebe lh mertebeden maddeleri y
nnden ayrr. nk kulluk, ilh olmay salayan hakikaderdc Rabli-
e ortak olmad gibi ayn ekilde kulun ilhl (melh) olmasn sala
yan hakikaderde de durum byledir. te yandan kulun lh surete gre
yaratlm olmas nedeniyle, Rabbe olduu gibi kendisine de harf
tahsis edilmitir.
Hakikaderdc ortaklk gereklemi olsayd ya sadece bir ilh veya
bir kul olurdu. Baka bir ifadeyle, tek bir hakikat olabilirdi. Bu ise ge
erli deildir. Binaenaleyh tek bir hakikate nispet edilscler bile hakikat
ler birbirlerinden farkl olmaldr. Bu nedenle Hak kadm olmak zelli
iyle kullarndan farkl olduu gibi kullar da sonradan olmak zelliiyle
Allahtan farildir. Hak bilgisiyle onlardan, onlar da kendi ilimleriyle
Haktan farkl olmutur denilmemitir. nk sz konusu bilgi tektir ve
kadmde kadm, hdiste hdis olarak bulunur.
(Rab ve Kulun Mertebeleri ve Hakikatleri)
H er iki mertebe (rab ve kul mertebesi), her birisinin hakikatten

akledilr olmas ynyle birlemitir: zat, sfat ve onunla nitelenen ara
sndaki ba. u var ki, kulun hali vardr: Birincisi bakasyla deil
sadece kendisiyle olan halidir. Bu hal, iinde kalbinin her eyden gafil
olduu vakittir. kincisi, Allah karsndadr. ncs, lem ile olduu
vakittir. Allah Tel ise zikrettiimiz konuda bizden farkldr. nk
O nun iki hali vardr: Birincisi kendisi nedeniyle, dieri yaratklar ne
deniyle olan halidir. Haklan zerinde herhangi bir varlk yoktur ki,
Hakkn o eye ilimesi sz konusu olsun.
Bu, iine dalm olsaydk duymaya g yctirilemeyecek bilgilerin
gelecei bir deryadr.
Drdnc Ksm 143
Nun, Sad ve Dat -ki bunlar insan mertebesine ait harflerdir- ile
EJif Zc, Lam -ki bunlar lh mertebeye aittir- harfleri arasndaki iliki
yi el-Mebdi ve'l-Gyt kitabnda zikrettik. Geri ilh mertebenin harf
leri yedi, beer mertebenin harfleri ise sekiz felekten meydana gelmi
olsa bile, bu durum, ilh ile ilhh (melh, ilhlanm) arasndaki zdk
nedeniyle, sz konusu ilikiye zarar vermez.
Sonra Nun harfinde -ki felein ortasdr- yle srlar vardr ki sadece
teslim rtsnn zerine baland ve lmeden nce lm kii onlar
iitebilir; lden ise ne itiraz ne aray beklenebilir. Ayn ekilde
Nunun noktasnda ruhsal Nunun ilk delleti vardr ki sz konusu del
let, dairenin yars olan sfli Nunun eklinin zerinde akledilir olarak
bulunur.
lk ekil olarak ortaya konulmu -ki o akledilir Elifin merkezidir-
rakaml Nuna bitien nokta, dairenin yarapn belirginletiren eydir.
Nunun eklinin kesildii ve bittii son nokta ise bu akledilir ve mev
hum Elifin badr. Onu boyunun uzunluundan takdir ederiz. Byle
likle Elif Nuna dayanr ve ondan Lm harfi meydana gelir. Nunun ya
rs, zikredilen Elifin varlyla birlikte, Ze harfidir.
Elif, Zc ve Lm Hakkn ezelliinin bilgisini verdii gibi Nun harfi
de bu zelliiyle insann ezelliinin bilgisini verir. u var ki ezelilik,
Hakta aktr. nk Hak, z gerei ezeldir ve O ndan ncesi yoktur.
Hi kuku ve phe yoktur ki, O nun zatndaki varlnn balangc
yoktur. Baz muhakkikler, insann ezeliliinden sz etmi ve insan eze
le nispet etmitir.
nsanda ise ezelilik gizlidir ve bilinmez. nk ezelilik insann za
tnda ak deildir. nsanda ezelilik, varlnn belirli bir yn nedeniyle
geerli olabilir (lh ilimde bulunu yn).
Bu ynlerden birisi, udur: Varlk var olana drt mertebede verilir:
Birincisi zihinde varlk, kincisi dta varlk, ncs lafzda varlk,
drdncs, yazda varlk. Bunlarn hepsi, Allah izin verirse bu kitapta
zikredilecektir. Dta suretine gre var olduu sbt21* haline ilien eze-
i-kadm ilimde bulunmas ynyle insan, ezel olarak mevcuttur. deta
insan, cevherde bulunmak sebebiyle arazn mekna yerlemesi gibi,
kendisine ilien lh ilmin inayetiyle var olmutur: Cevherde bulun
makla araz, dolayl olarak bir mekna yerlemi hale gelir.
Bu nedenle insanda ezel gizlidir. nsann belirli-akledilir

soyut hakikaderi de ezeldir. Sz konusu suret, ln'd-Dcvir
Cedvil kitabnda akladmz zere kadimligi ve hdisligi kabul cd^
Bu konuda ad geen eserimize baklrsa onun yeterli olduu grlr
Gerek duyulduunda, baz blmlerde ondan ksmen alnt yapacaz ^
Nun harfindeki ezelilik hakknda zikrettiimiz sr, Sad ve Dat harf

crindc daha tam ve salam olarak ortaya kar. Bunun nedeni, dairenin
yetkinliinin varldr.
Hakka ait olan Elif, Ze ve Lmn hakikaderi, kula ait Nun, Sad vc
Dat harflerinin hakikaderine dner. Hak da, burada kitaplarda akla
maktan men edildiimiz srlarla nitelenir. Fakat arif, sz konusu srlar
bilgisi ve merebinde ehli olanlar arasnda veya teslimin en st derece
sinde bulunanlara aklar. Bu iki snfn dndakilere ise bu srlarn ak
lanmas haramdr.
Zikretugimiz eyi iyice ren ve aratr, bu durumda gzellikleri
akllar hayrete dren srlar sana grnr.
Dier mu'ccm harfleri ise melekler iindir. Bunlar onsekiz harftir:
Ba, Cim, Dal, He, Vav, Ha, Ta, Ye, Kaf, Mim, Fe, Kaf, Ra, Te, Se H
ve Zedir.
(lh ve Beer Mertebeler)
yle demitik: Beer mertebe lh mertebe gibidir. Hayr! Beer

mertebe, lh mertebenin ayndr.
Beer mertebe mertebeye ayrlr: Mlk mertebesi, melekt mer
tebesi ve ceberut mertebesi. Bu mertebelerin her birisi e ayrlr. By
lelikle toplam dokuzdur. ahadet mertebesini alp lh ve beer
mertebelerin bileimi olan altyla arparsan on sekiz meydana gelir. Ya
da onu, kendisinde Hak mertebesinin yaratl mertebesini mey
dana getirdii takdir edilmi alt gn (ifadesinde geen alt) lc arpar
san on sekiz meydana gelir. On sekiz ise melein varldr. Hak iinde
byle hareket edersin.

Haklan (bilgi ve yardm) aktarmak iin dokuz felei olduu gibi
insann da alglamak iin dokuz felei vardr. Hakka ait dokuz hakka
ten leme ait dokuz felee ince balar219 uzand gibi halka (leme) a
dokuz felekten Hakka ait dokuz felee de balar uzar. Bunlar her nere
Drdnc Ksm 145
j birleirse melek o birleme olur ve orada bir i meydana gelir. te

meydana gelen bu ilve durum melektir.
Melek btnyle ilk dokuz felee doru ynelmek isterse (halk

mertebelerine ait) dier dokuz felek onu eker. Bylecc melek, iki ksm
felekler arasnda gidip gelir. Cebrail Hakkn mertebesinden peygambe
re iner. Gerekte ise melein hakikatinde meyil geerli deildir. nk
o iki dokuz felek arasnda dengenin ilkesidir. Meyil, bir sapmadr ve
melekte sapma bulunmaz. Fakat o, dorusal hareket ile geriye hareket
arasnda gider gelir. te bu gidi geli, (Hakka ve halka ait felekler ara
sndaki) ban ta kendisidir.
Binaenaleyh melek insana gelir ve insan bulunmaz ise hareket geri
ye dorudur. Bu hareket, dorudan ve dolayl olabilir. Melek insana ge
lir ve o bulunur ise hareket dorusaldr. Bu hareket de dolayldr, ken
dinden kaynaklanmaz. Melek geri dnp insan bulunmaz ise hareket
dorudan ve dolayl olarak dorusaldr. Melek geri dnp o mevcut ise
hareket geriye dorudur. Bu hareket ise dolayldr ve kendisinden kay
naklanmaz.
Ariften hareket, her zaman dorusal, abidden ise geriye dorudur.
Bu kitapta hareketten sz edeceiz ve hareketin ksmda olmasnn
sebebini belirteceiz. Bu ksm, geriye doru hareket, yukar doru
hareket ve dorusal harekettir. Bunlar, bilinmez, alacak nktelerdir.
(Felekler)
Dokuz felek, gerekte yedi felektir. yle ki: ahadet lemi, ger
ekte bir berzah (ara lem), dolaysyla bir felektir. Onun bir zhiri var
dr ki iki felektir; bir de btn vardr, o da felektir. Ceberut lemi,
gerekte bir berzahtr. O birdir ve drdnc felektir. Onun zhiri var
dr. Zhiri, ahadet leminin btndr. Btn vardr, o da beinci felek
tir. Melekt lemi de gerekte bir berzah ve altnc felektir. Onun bir
zhiri vardr. Zhiri ceberut leminin btndr. Melekt leminin bir de
btn vardr, o da, yedinci felektir. Bundan baka da bir ey yoktur. -
tc bu, yedili ve dokuzlu tarzdr.
Yaratl lemine ait mertebeyi yediyle arptnda yirmi bir
meydana gelir. Ardndan insana ait mertebeyi kartrsan, geride on
sekiz kalr. On sekiz, melein makamdr ve insann bilgileri algladg1

feleklerin saysdr.
Ayn eyi, Hakka ait mertebede yaparsn. Onlar da yediyle ar
parsan, bu arpm sonucunda Hakkn kuluna diledii bilgileri aktard
felekler meydana gelir. Bunlar Hak ynnden alrsak aktarm felekleri
insan ynnden aldmzda ise alglama felekleri diye isimlendiririz.
H er ikisini beraber dikkate aldmzda ise Hakkn dokuz feleini akta
rm dierlerini alglama felei yaparz. Hepsinin birleimiyle, melek
meydana gelir.
Bu nedenle Allah, dokuz felei: yedi gkleri, Krs ve Ar yarat
mtr. Dilersen, gezegenler felei ve Ada Felei de diyebilirsin.
TA M A M LAM A
(Scaklk ve Yaln Niin Felei Yoktur)
Bu blmn banda scaklk ve yaln bir feleinin olamayaca

n belirtmi, sebebini aklamamtk. -Allah'n izniyle- meseleyi kitabn
baka bahislerinde tamamlamak zere imdilik bir ynn zikredeceiz.
Bu blmde tamamlama bahsinin ardndan harflerden doas scak, ya
olanlar zikredeceiz. nk o harf ile blmn banda zikretmi ol
duumuz felekten baka bir felek dner.
Bilinmelidir ki: Scaklk ve yalk doal hayattr. ayet kardelerinin
(kuruluk ve yalk) karmda olduu gibi o ikisinin de bir felei olsay
d, o felein dn ortadan kalkar ve yersel hayatta ortaya kt zere
otoritesi kaybolurdu. Bylece doal hayat yok olur ve yer deitirirdi.
Hakikati ise yok olmamasn gerektirir. Dolaysyla onlarn bir felei
yoktur. Bu nedenle Allah, ahiret hayatnn canllk yeri olduunu ve her
eyin O nun vgsn tespih ettiini bize bildirdi. Bylece ebed hayat
felei, ezel hayata yardm eden bir felek haline gelmi, dn sona
erecek bir felei olmamtr.
Ezel hayat, diri iin zatndan kaynaklanan bir niteliktir ve sona
ermesi mmkn deildir. Ezel hayatm nedenlisi olan ebed hayatn da
sona ermesi mmkn deildir.
Drdnc Ksm 14 7
(Ruhlar in Hayat)
Ruhlar grmyor masun? Onlarn hayatlar kendilerinden kaynak

land iin, lmeleri kesinlikle mmkn deildir. Cisimlerde canllk
dolayl olduu iin onlar lmldr ve yok olmalar sz konusudur.
nk cismin grnen canll, ruhun canllnn bir eseridir. Bu du
rum, yeryzne yansyan gne nn gneten olmasna benzer. G
ne battnda, da kendisini takip eder ve yeryz karanlk kalr.
Ruh da bedenden ayrlp geldii leme gittiinde, ruhtan canl bedene
yaylm hayat kendisini takip eder ve beden grnte cansz olarak ka
lr. Bylcce falanca lmtr denilir. Hakikat ise aslna dnmtr der.
Sizi ondan yarattk ona dndreceiz, oradan kartacaz. ' 220
Nitekim ruh yeniden dirili ve toplanma gnne kadar kendi aslna
dner. Orada ruhtan cisme ak yoluyla bir tecelli gerekleir. Bu sayede
cismin paralar kaynar, uzuvlarn bir aradala doru harekedendiren
olduka latif bir hayat ile uzuvlar birleir. Beden bunu ruhun kendisine
ynelmesinden kazanmt. Bnye tamamlanp topraktan olan yaratl
gerekletiinde ise ruh kendisine kaatc surederde srafil ba vasta
syla tecelli eder. Bylece canllk, uzuvlarna sirayet eder ve ilk defasn
da olduu gibi dzgn bir ahs olarak ayaa kalkar. Allah yle buyu
rur: Ona bir kez daha fler, bir anda ayaa kalkar, yeryz Rabbinin nuru
ile aydnlanr.m cSizi yarattmz gibi tekrar dneceksiniz ' 222 De ki: Onlar
ilk olarak yaratan yaratacaktr/ 223 V ya bedbahttr, ya mutlu. ' 224
(lk Analarn Karm)
Bilinmelidir ki: Bu asllarn karmlarnda bir takm bilinmezlikler

vardr. nk scaklk ve soukluk, birbirlerinin zdddr, dolaysyla
karmaz, karmadklarnda ise onlardan herhangi bir ey meydana
gelmez. Ayn ey, yalk ve kuruluk iin geerlidir. Sadece bir zddn
zdd, baka bir zddn zddyla karabilir ki, bu durumda ise saylar
drt olduu iin onlardan ancak drt ey meydana gelebilir. Bu nedenle
ikisi dier ikisinin zdddr. Byle olmasayd, onlardan meydana gelen
bileimin hakikaderinin gereinden fazla olmas icap ederdi. D rt say
nn asl olduu iin, unsurlardan oluan bileimin de drt asldan fazla
olmas doru deildir.
14 8 Ftuht'i Mekkiyye I
Drtte bulunan , drde beraber yedi eder. erdii iki ise bu yc

diylc birlikte dokuz eder. Drtte bulunan bir ise dokuz ile beraber on
eder. Bundan sonra dilediin eyi olutur. Sana bu imkn verebilecek
yegne say drttr. Ayn ekilde, tam say olarak da sadece alty bula
bilirsin. nk onda yarm, altda bir ve te bir vardr.
Bylece scaklk ve kuruluk karm ate olmu, scaklk ve yalk
karm hava olmu, soukluk ve yalk karm su olmu, kuruluk ve
soukluk karm toprak olmutur.
Havann scaklk ve yalktan oluumuna baknz! Hava, duyusal
hayattaki nefestir ve o her eyi, suyu topra ve atei hareket ettirendir.
Kendisi hayat olduu iin, onun hareket etmesiyle de eya hareket eder.
nk hareket, hayatn eseridir. O halde, bu drt rkn, ilk analardan
meydana gelmitir.
Sonra bilmelisin ki: Bu ilk analar, bileik eylerde herhangi bir ka
rm olmakszn sadece kendi hakikatlerini verir. Istmak, baka bir
eyden deil, sadece scaklktan meydana gelir. Ayn ekilde kurutmak
ve bzlmek de kuruluktan meydana gelir. Atein sulu bir yeri kurut
tuunu grdnzde, oray scakln kuruttuunu zannetmeyiniz.
nk ate, daha nce de belirttiimiz gibi, scaklk ve kuruluun bile
imidir. Ateteki scaklk sayesinde su snr, kuruluk sayesinde kurutma
meydana gelir. Ayn ekilde yumuama da ancak yalktan meydana ge
lir. Soutm a ise soukluktan meydana gelir. O halde, scaklk str, so
ukluk tr, yalk slatr ve kuruluk kurutur.
Sz konusu bu asllar, birbirlerini iter ve ancak bir surette toplana
bilir. Fakat bir surette toplanmalar hakikaderinin verdii eye gre
gerekleir. Tek bir surette onlardan bir tanesi asla bulunmaz, ancak iki
tanesi bulunabilir. Daha nce bileimleri hakknda belirttiimiz gibi,
sz gelimi ya scaklk ve kuruluk bir arada bulunabilir. Tek bana scak
lk ise bir surette bulunamaz. nk scaklktan tek bana sadece ken
disi meydana gelebilir.
Drdnc Ksra 14 9
VASIL
(Tekil ve Bileik Hakikatler)
(Unsurlarn herhangi bir surette tek bana bulunamayacann

gerek nedeni udur:) Hakikatler iki ksma ayrlr. Bir ksm hayat, bil
gi, dnme ve duyu gibi aklda tekil bulunan hakikatlerdir. Dieri ise
gk, lem, insan ve ta gibi bileik bulunan hakikatlerdir.
yle bir soru sorulabilir: Birbirini iten bu esaslar birletirip onla
rn karmndan ise zuhur eden eyleri ortaya kartan sebep nedir?
(Cevap olarak deriz ki) Burada bilinmez bir sr ve aklanmas ya
saklanm etin bir durum vardr. O srrn aklanmasnn yasaklanma
snn nedeni, tamaya g yetirilemezligidir. nk akl onu anlaya
maz, keif ise ortaya kartabilir. Bu nedenle biz de onun hakknda im
dilik susuyoruz, belki daha sonra kitabmzn eitli blmlerinde zeki-
aratrmacnn farkna varaca ekilde ona iaret ederiz.
Fakat bu konuyla ilgili yle derim: rade sahibi Allah, ezel ilmin
de lemi yaratmak ve bu asllarn lemin asl olmasn takdir ettiinde,
birbirini iten asllar bir araya getirmek istedi. Bylece birbirini iten bu
asllar bir araya getirdi. Bu asllar, d varlklarnda mevcut deildi. Fa
kat Allah onlar birlemi halde yaratmtr. Yoksa onlar tekil var edip
sonra toplam deildir. nk onlarn hakikatleri byle bir eyi kabul
etmez. Bylece Allah, sz konusu hakikatlerden ikisinin birlemesinden
ibaret olan sureti var etti. Bu hakikader ise deta ayr ayr var olmu,
ardndan birlemi gibidir. Bu birlemede ise (hakikaderi) ayrlk esna
snda bulunmayan bir hakikati ortaya kmtr.
O halde hakikader u (bilgiyi) verir: B11 asllar, kendilerinden
olumu suretlerin varlndan nce dta bir varla sahip deillerdi.
Allah (bu asllardan iki hakikatin birlemesinden ibaret olan) bu
surederi -ki onlar su, ate, toprak ve havadr- meydana getirdiinde,
onlar birbirine dnebilir bir zellikte var etmitir. Bylece ate hava
ya, hava atee dnr. Bunun bir rnei, Te harfinin T ya, Sin harfi
nin Sada dnmesidir. nk ilk esaslarn kendisinden meydana gel-
dii felek, bu harflerin kendisinden var olduu felektir.
(Unsurlarn Felekleri, Harflerin Felekleri)
Topran kendisinden var olduu felek peltek Sc, Te, Cim harfinin
bann dndaki ksm, Lmn erisinin yars, Ha harfinin ba, He
harfinin te biri, kuru Dal harfi, Nun ve Mim harflerinin de meydana
geldii felektir.
Su suretinin kendisinden var olduu felek, n, Gayn, Ta, Ha, Dat
ve Bann ba, Fenin bedeninin uzam -ba deil-, K afin ba ve eri
sinin bir ksm, ZYn dairesinin alt yarsnn kendisinden meydana gel
dii felektir.
Hava suretinin kendisinden meydana geldii felek, He harfinin da
iresini dmleyen son ucu, Fenin ba, dairenin yarsnn hkmne
gre Hann erisi, boyuyla beraber Znn dairesinin yars, Zcl, Ayn,
Ze, Sad ve Vav harflerinin kendisinden meydana geldii felektir.
Ate suretinin meydana geldii felek ise Hemze, Kef, Ba, Sin, Ra,
Cimin ba, Yann bedeni -ba deil-, Lmn ortas, K afin bedeninin
-ba deil- kendisinden meydana geldii felektir.
E lif harfinin hakikatinden ise btn bu harfler meydana gelmitir.
Elif, ruh ve beden itibaryla onlarn feleidir.
Bu balamda sz konusu unsurlarn asl olan beinci bir varlk daha
vardr. Bu konuda, aklc-doga bilimcileri arasnda gr ayrl vardr.
Hakim (klid) bu meseleyi Elementler kitabnda yazm, aratrmacnn
renebilecei kayda deer bir ey zikretmemitir. Biz ise konuyu doa
ilmi kitaplarn uzmanlar nnde okuyarak renmedik. Tpla ilgilenen
bir arkadam, elinde o kitapla yanma gelmiti. O konular (doa ilim
lerini) okumak ve aratrmak ynnden deil, keif ynnden ren
memiz nedeniyle, kendisine onlar aklamam istedi. Bunun zerine ki
tab bize okudu, ben de o sayede deindiim gr ayrln oradan
rendim. ayet arkadam okumasayd, bu konuda bize kimse muhale
fet etmi midir, etmemi midir, bilemeyecektim. nk bizim sahip ol
duumuz bilgi, sadece gerein bilgisidir. Bizim aramzda gr ayrl
olmaz.
Kalbi dnceden boaltmak ve gelen bilgileri almak iin hazr
lanmak sayesinde ilimleri kendisinden aldmz Hak, gerei bir belir
sizlik ve artma olmakszn, bulunduu hale gre verendir. Bylece,
Drdnc Ksm 151
hakikatleri bulunduklar hale gre reniriz. Bu hakikatler tekil hakikat

ler olabilecei gibi bileimle olumu yaratlm hakikatler veya ilh ha
kikatler de olabilir. Bunlardan hibir meselede biz, herhangi bir kuku
tamayz- te sahip olduumuz bilgi, buradan olduu gibi retme
nimiz de Haktr. Bu durum bozukluktan, belirsizlikten ve zhirden sa
knlm ve korunmu olarak, nebevi bir miras eklinde gerekleir.
Allah yle buyurmutur: Ona iir retmedik, bu ona gerekmezdi
dc.'22S nk iir, zedeme, remiz, cinas ve kafiye yeridir. Baka bir ifa
deyle ona hibir eyi mecaz yapmadk ve kinaye yoluyla retmedik.
Peygambere bir ey syleyip baka bir ey kastetmediimiz gibi ona hi
tab da zedemedik. Onu kendisinden uzaklatrp bize ekip katmzda
bizimle hazr hale getirdiimizde, rettiimiz ancak hatrlatmdr.'2*
Bylece onun iitmesi ve grmesi olduk. Sonra vastasyla bilgisizlik ve
olu karanlklarnda doruyu bulmanz iin onu size geri gnderdik.
Bu kez, size hitap ettii dili olduk. Sonra, ona grdn hatrlatan bir
hatrlatc indirdik.
O halde Kuran, peygamber iin bir hatrlama ve bizim (ilh kat)
katmzda tan olduu eyleri toplamadr. Mbndir o. Yani, Pey
gamber en mnezzeh ve mukaddes yaknlkta mahede ettii eyin as
ln bildii iin bu Kuran kendisi iin apakdr.
Peygamber sz konusu yaknla nail olduu gibi idrak mahallinin
duruluu, hazrlanma ve takva lsnde bizim de ondan bir nasibimiz
vardr.
Doalarn ve onlarn bileiminden oluan lemin d varlklarnda

ve bileimlerinde Allaha bsbtn muhta olduklarm bilen insan unu
da renir: Gerek sebep, hakikaderinin verdii tarzda, ilh mertebe
nin hakikaderi, baka bir adlandrmayla gzel isimler ve yce nitelikler
dir.
Bu blm lnd-Devir vel-Cedavil adl kitabmzda yeterince

akladk. Onun bir ksmn bu kitapta zikredeceiz. te o, srekli esas
lar (ana unsurlar) birletiren ve bitkileri meydana gedren cl-Kadm ve
sebeplerin sebebidir. O nu tenzih ederim! O yeri ve gkleri yaratan!
152 Ftuht-1 Mekkiyye I
VA SIL
(Muhakkiklere Gre Harflerin Mertebelerinin Yalnlar)
Bu kitapta ykml tutan ve ykml tutulanlar ynnden harfler

onlardan olan paylar ve altl ve daha fazla feleklerdeki hareketleri hak-
kndaki aklamalarmz tamamland. Bu feleklerdeki dn srelerini
feleklerin hareketinden meydana gelen doadan olan paylarn, ykm
l tutan ve tutulanlardaki drt mertebelerini sradan insanlarn anlaya
ca biimde gsterdik. Bu sebeple harflerin yalnlarnn felekleri iki
trl olmutur.
Akl sahiplerinin geneline gre, hakikatlerin snrl olduu yalnlar,
drt ksmdr: Birincisi yedi felekten meydana gelen Hakkn harfleri,
kincisi sekiz felekten meydana gelen insann harfleri, ncs dokuz
felekten meydana gelen melein harfleri, drdncs on felekten mey
dana gelen ateten yaratlm cinlerin felekleri.
Aklclara gre, burada baka bir ksm yoktur. nk onlar, aklla
rnn basks altnda bulunduklar iin, gerei olduu gibi alglayamaz.
Muhakkikler ise efendileri olan hkmdar Hakkn istils altndadr. Bu
nedenle bakasnn sahip olmad bir kefe sahiptir.
Muhakkiklere gre yalnlar yedi mertebedir. Birincisi ykml tu
tan Haldun mertebesidir. Bu mertebe, Nun harfidir ve ikilidir (nahnu,
biz). nk Hakk ancak kendimizden biliriz ve O bizim ibadet ettii-
mizdir. Hak, gerek anlamda ancak bizim vastamzla bilinir. Bu neden
le ikili olan Nun Hakka ait olmutur. nk Nunun yalnlar ikidir:
Vav ve Elif. Elif Hakka aittir, Vav ise senin mana ynne aittir. Varlk
ta Allahtan ve senden bakas da yoktur. nk sen halifesin. Bu ne
denle Elif genel, Vav ise karktr. Nitekim bu konuyu bu blmde
aklayacaz.
Bu Elifin kuatc tmel felei kat ettii zel dn, tmel felei
seksen iki bin senede kat eden birletirici dntr. Vav felei ise tmel
felei on bin senede kat eder. Tek tek harflerden ve hakikatlerinden sz
ederken bu blmde onu zikredeceiz. Geride kalan harf mertebeleri
ise ykmllerin says kadardr.
Drdnc Ksm 153
kinci mertebe ise insana aittir. nsan var oluu itibaryla mkem-
mcl, yaratl ynnden ise en tam ve ll varlktr. Onun tek bir har
fi vardr ki o da Mimdir. Mim ldr, nk onun yalnlar tr: Ye,
Elif, Hemze. Allah izin verirse onlar bu blmde zikredeceiz.
nc mertebe, genel anlamda ktan ve ateten yaratlm
cinlere aittir. Bu mertebe drddr. Onlara ait harfler Cim, Vav, Kef
ve Kafur. Bunlar da daha sonra zikredeceiz.
Drdnc mertebe ise hayvanlara aittir. Bu da belidir ve kuru
Dal, Ze, Sad, Ayn, Dat harfleri bu mertebeye aittir. Sin, Zel, Gayn,
ndr. Bunlarda daha sonra zikredilecektir.
Beinci mertebe bitkilere aittir. Bu mertebe altldr. Ona ait harfler
Elif, He ve Lmdr. Bunlar da -Allah izin verirse- zikredilecektir.
Altnc mertebe ise cansz varlklara aittir. Onlar yedilidir. Onlara
ait harfler Ba, Ha, T, Ye, Fe, Ra, Te, Sc Ha, Zdr. Bunlar da -Allah
izin verirse- daha sonra belirtilecektir.
Bu kitabn gayesi, varln srlarndan iaret ve parltlar ortaya
kartmaktr. Bu harflerin srlarndan ve hakikaderinin gereklerinden sz
am olsaydk, el yorulur, kalem yaya kalr, mrekkep kurur, Levh-i
mahfuz bile olsa kt ve levhalar yedmezdi. nk onlar, haklarnda
Allahn Rabbinin kelimelerini yazmak iin denizler mrekkep olsa ve baka
denizler de yardm etseydi, denizler tkenir, Rabbinin kelimeleri tkenmez
di9227 buyurduu eylerdir. Baka bir ayette ise *Yeryzndeki aalar ka
lem, denizler mrekkep olsayd Allah'n kelimeleri tkenmeden onlar tke
nirdii1229 buyrulmutur.
Burada bu kelimeleri inceleyip renenler iin alacak sr ve ia-
reder vardr. Bu (lh) ilimler, teorik dnce ve tefekkr rn olsay
d, hi kukusuz insan en ksa srede onlar renirdi. Fakat onlar, ku
lun kalbine pe pee gelen Hakkn tecellileri ve onun saygn ruhlardr.
Bunlar Hakkn gaybnn leminden Kendi katndan bir rahmet ile ve
Kendi katndan olan bilgi ile kula iner.
Hak daima vehhb (veren) ve feyyazdr (feyiz veren). Mahal de
srekli kabul edicidir: Ya bilgisizlii ya da bilgiyi. Mahal yatknlk kaza
nr, hazrlanr, kalbinin aynasn temizler ve cillarsa onun iin srekli
lh vergiler meydana gelir, o anda her hangi bir zamanda snrlanmas
mmkn olmayan eyler kalp iin gerekleir. Bunun nedeni, o akledilir
felein genilii ve bu duyulur felein darldr. Binaenaleyh sonu ta

savvur edilemeyen ve kendisinde bitecei gayesi olmayan bir ey nasl
sona erebilir?
Allah De ki: Rabbim! lmimi arttr229 ifadesiyle peygamberine yne
lik emrinde bunu aka beyan etmitir. Kastedilen, okluun birlii
hakkndaki bilgisinin artmas iin ilhla ilgili bilgideki arttr. Bu saye
de Hakk vmeye kar arzusu artar, vgsne karlk Allahn ihsan
bitmeden ve tkenmeden oalr. Bu nedenle Hz. Peygamber, bu bil
ginin artmasn istemi, hi kimsenin ulaamayaca bilgi ve srlar elde
etmitir.
Hz. Pcygambere istemesi emredilen eyin baka bir ilim deil
tevhd (birleme) ilminin artmas olduu hakkndaki grmz u ri
vayet teyit eder: Hz. Peygamber bir ey yediinde yle derdi: Al
lahm bu yemei bizim iin mbarek eyle, daha mbareini bize yedir.
St itiinde ise yle derdi: Allahm! Onu bize mbarek eyle ve on
dan fazlasn bize ver. nk Hz. Peygambere fazlasn istemek emre
dilmiti. Bu nedenle Peygamber, st grdnde sr gecesi itii s
t hatrlard. O gecede Cebrail (st ve arap kadehlerinden st tercih
ettiinde) yle demi: Ftrata uydun! Allah mmetine senin vastanla
iyilik nasip edecektir.
(Ftrat Nedir?)
Ftrat Allahn insanlar zerinde yaratt tevhd dinidir. Allah in

sanlar bellerinden alp tank tutmu ve yle buyurmutur: Ben sizin
rabbiniz deil miyim? Onlar da Evet Rabbimizsin demitir.9230 Bylece in
sanlar, hibir ey yok iken Rablie tanklk etrfitir.
Hz. Peygamber uykusunda kendisi iip kalann Hz. mere verdi
i st byle yorumlamtr. (Ryada grlen) Stn tabiri nedir, cy
Allahn peygamberi? diye sorulduunda, limdir diye cevap vermitir.
lim ile st arasnda birletirici bir iliki olmasayd, ilim hayal leminde
st suretiyle grnmezdi. Bunu bilen bilir, bilmeyen bilmez.
Kendisinden deil de, Allahtan bilgi alann sz nasl tkenir ki!
Bana falanca falancadan rivayet etmitir diyen bir yazar ile bana kalbim
Rabbimden rivayet etmitir diyen bir yazar arasnda ne byk fark var!
Bu kii yksek mertebeli olmakla beraber, yine de onunla rabbim Rab-
Drdnc Ksm 155
bimdcn rivayet etmitir, yani rabbim kendisinden rivayet etmitir di

yen arasnda ne byk fark var!
Burada bir iaret vardr: Birincisi, inanlan Rab, kincisi ise snr
lanm ayan Rabdr. Dolaysyla ikinci bilgi, dorudan deil dolayldr.
te bu, zat tecellisini mahededen kalp iin meydana gelip oradan
srra, ruha ve nefse yaylan bilgidir.
Merebi bu olan kiinin mezhebi nasl bilinir? O halde btn yn
lerden Allah bilinccye kadar onun mezhebini bilemezsin. Allah bilin
mediine gre, o da bilinmez. nk akl onun nerede olduunu bile
mez. Akln bilmek istedii ey, sadece olanlardr. Onun iin herhangi
bir olu sz konusu deildir. Nitekim bir msrada yle denilmi:
Fni olduktan sonra baki kldna gzktn

Bylece o, kevnsiz (olu) oldu, nk sen o olmutun
Beni aktarma ve alglama ehlinden klan Allaha hamd olsun. Allah

bizi ve sizi kendisine yaklaan ve ykselen kullarndan eylesin!
Sonra konuya dnp deriz ki: M ucem harflerin blmleri be
yzden fazladr ve her blmde pek ok mertebe bulunur. Allah izin
verirse el-Mebd vel-Gyt kitabmzda tamamlamak zere, isimlerini
belirttikten sonra imdilik onlar geriye brakyoruz. Burada sadece ki
tabmza yaraan mertbeleri zikredeceiz. Belki onlann bir ksmndan
sz edebiriz. Ardndan, Allah'n imiyle btn harfler tamamlanncaya
kadar hepsini harf harf ele alacaz. Sonra, Lmn E life sarlmasnn ve
onun ayrlmaz paras olmasnn srlarna deineceiz. zellikle arala
rndaki bu ruhan sevginin sebebinden sz edeceiz. Nitekim bu durum
yaz ve iaret leminde ortaya kmtr. nk Lmn EliPe sarlnda
yle bir sr vardr ki, ancak E lifi dorultan ve Lm erisinden kurta
ran kimseye grnebilir.
Allah bizi ve sizi, honut olaca slih amellere ulatrsn!
Drdnc ksm tamamland, Allaha hamdolsun.
FTUHT-I MEKKYYE'NN
BENC KISMI
R ahm an vc Rahim Olan Allahn Adyla
Harflerin Mertebeleri
Allah bizi vc sizi baarya eritirsin! Bilinmelidir ki harfler de bir
mmettir, onlar da ykml ve muhataptr. Onlarn iinde de kendi
trlerinden eliler vardr. Harflerin de kendileri bakmndan bir takm
isimleri vardr ki, bunu sadece bizim yolumuzdan olan keif ehli bilebi
lir. Harfler lemi, dil bakmndan en fasih ve aklama ynnden en du
ru lemdir. Harfler, genelde bilinen lemin ksmlar gibi, eidi ksm
lara aynlr.
Bu ksmlardan birisi, Eb Talib cl-Mckkye gre ceberut le-
midir. Biz ise onu azmet lemi diye isimlendiriyoruz. Bu lem, H e ve
Hcmzcdir.
Baka birisi ise yce lemdir. Yce lem, melekt lemidir. Bu
harfler H a, H , Ayn vc Gayn harfleridir.
Bir dier ksm, orta lemdir. O rta lem bize ve arkadalarmzn
ouna gre ceberut lemidir. Bu lem Te, Sc (peltek), Cim, Dal, Zel,
Re, Ze, Z, Kef, Lm, N un, Sad, Dat, Kaf, Sin, m ve Ya harfleridir.
Bir ksm ise aa lemdir. Bu lem mlk vc ahadet lemidir. Bu
ksmdaki harfler Ba, Mim, Vav harfleridir.
Bir ksm ahadet lemi ile orta lem arasnda kark lemdir. Bu
ksmn harfi H adr.
Bir ksm ise kmak veya girmekle nitelenmeyen bizden olan leme
benzeyen lemdir. Bu ksmn harfleri, Elif, Vav ve Yadr.
Ltc bunlar, harflerin lemleridir. Her lemin de kendi cinsinden

bir elisi olduu gibi her birisinin kendisiyle ibadet ettii bir eriat var
dr. Onlarn latif ve kesifleri vardr. Onlara ynelik hitap, sadece emir
dir: Onlarda yasak bulunmaz.
Harfler iinde de avam, sekinler, sekinlerin sekinleri, sekinlerin
sekinlerinin znn z vardr.
Harfler iinde avam olanlar, Cim, Dat, Ha, Dal, Gayn ve ndr.
Harflerin sekinlerinin sekinleri de vardr. Bunlar da, Elif, Ye, Ba
Sin, Kaf, Ta, Kef, Te, Vav, Sad, Ha, Nun, Lm ve Gayndr.
Harfler iinde sekinlerin sekinlerinin sekini vardr ki o da Badr.
Onlarda avamdan bir derece stn olan sekinler vardr. Bunlar
Elif-Lam-Mim, Elif-Lam-Mim-Sad gibi surelerin ilk harfleridir. Bunlar
on drt harftir: Elif, Lm, Mim, Sad Ra, Kef, He, Ya, Ayn, T, Sin,
H a, K a f ve Nun.
Bir ksm ise sekinlerin sekinlerinin znn zdr. Bunlar Nun,
M im , Ra, Ba, Dal, Zc, Elif, Ta, Ye, Vav, He, Z, Se Lm, Fc ve
Sindir.
Bir ksm ise gnderilen lemdir. Bunlar Cim, Ha, H ve Keftir.
Bir ksm, Allaha ilien ve kendisine yaratklarn ilitii lemdir. Bu
harfler Elif, Dal, Zel, Ra, Ze ve Vavdr. Bu ksm, Kerrubiyyn (gl
melekler) harflerinden mukaddeslik lemidir.
Bir ksm, Haklan nitelikleriyle ahlklanmann baskn geldii lem
dir. Bu ksmdaki harfler, nurlar ehline gre, Te, Sc Ha, Zel, Z, Ze,
Nun, Dat, Gayn, Kaf, n ve Fedir.
Bir ksm ise (Hakkn nitelikleriyle) tahakkukun221 baskn geldii
lemdir. Bu lem Ba, Fe ve sr ehline gre Cim harfleridir.
Bir ksm bir olma makamyla zdelemi lemdir. Elif, Ha, Dal,
Ra, Ta, Kef, Lm, M im , Sad, Ayn, Sin, H e ve Vavdr.
Bununla beraber ben unu derim: Bu harfler birlemede iki ma
kamda bulunur: yksek ve daha yksek. Yksek olanlar Elif, Kef, Mim,
Ayn vc Sindir. Daha yksek olanlar ise dier harflerdir.
Bir ksm ise (doalar) kark itaatkr lemdir. Bu ksmn harfleri
Cim, H e, Ye, Lm, Fe, Kaf, Ha ve Z edir.

Beinci Ksm 159
Harf lemlerinin cinsleri ise drttr: Birinci ksm, tekil cinstir. Bu

ksmdaki harfler Elif, Kaf, Lm, M im , He, Nun ve Vavdr. Dieri ikili
cinstir. Bunlar ise Dal ve Zel gibi harflerdir. Dieri l cinstir. Bunlar
Cim, Ha ve H gibi harflerdir. Sonuncusu ise drtl cinstir. Bunlar Ba,
Te, Se kelimenin ortasndaki Ya ve Nun harfleridir. Bylecc Ba, Te ve
5c l olur, drdden der.
te, harfler leminden baz eyleri sana anlattk. Kendini lemi kef
etmeye ve onun hakikaderini renmeye ulatran eylerde kullanp
Her ey Onun hamdin tespih ederm ayetinin anlamn tam olarak kav
rarsan, sz konusu hakikadere ular ve vakf olursun.
(unu da belirtmeliyiz ki) Eyann Hakk tespihi, baz aklc bilgin
lerinin zannettii gibi hal tespihi olsayd ayette Siz anlayamazsnz
demenin anlam olmazd.
Ben onlarn bir ksmndan sz edeceimi belirtmitim. Bu balam
da, dierlerine gre kendisinde aklama yapmann daha mmkn ol
duu o leme baktm. Grdm ki, o zel bir lemdir. Sz konusu lem,
surelerin bilinmeyen ilk harflerinin lemidir. rnek olarak Bakara sure
sindeki Eiif-Lam-Mim, Yunus ve dier surelerdeki Elif-Lam-Mim-Sad
ve Elif-Lam-Ra gibi harfleri verebiliriz.
Kurandaki ilk sure olan Bakara suresinin mphem Elif-Lam-Mim
harflerindeki srlardan ksaca sz edelim. Sz konusu bahisler bu b
lmden deilse bile, bazen bunlar takip eden ayederi de konuya ekle
yebilirim. Btn bunlar sz verdiim Rabbimin emriyle yaptm. Dola
ysyla, sadece izinle konutuum gibi benim iin belirlenmi snrda da
duracam.
Bu ve dier eserlerimiz, baka teliflere benzemedii gibi biz de on
lar yazarken baka yazarlar gibi hareket etmeyiz. Her yazar, seiminde
zorunlu olsa bile, kendi seimine gre veya zellikle kendisini tevik
eden vc ynlendiren bilginin etkisi altnda yazar. Bylece dilediini ya
zar dilemediini yazmaz. Ya da bilginin verdii eyi veya hakikatini or
taya koyuncaya kadar incelemi olduu bahsin kendisini zorunlu kld
eyi yazar.
Biz ise kitaplarmz yazarken byle deiliz. Bizim eserlerimiz, lh
mertebenin kapsna balanm kalplerdir. Kapnn almasn gzeder
vc her trl bilgiden soyudanm muhta bir halde bekler. Bilincini yi-
l6 o Ftuht- Mekkiyye I
tirdigi iin, o makamda iken bir eyden sorulsa sorulan duymaz. Per
denin ardndan bir ey kendisine parldarsa sratle ona balanmaya ko
ar ve kendisine tanmland duruma gre onu alglar. Binaenaleyh ba
zen bir ey, adette, dncede, teorik aklda ve zahir bilgi ve bilginlerin
kabul ettii ilikinin gerektirmedii kendi trdei olmayan bir eye ba
lanr. Hlbuki bunun nedeni sadece keif ehlinin farkna vard gizli
bir ilikidir.
Hatta bu balamda bizce daha tuhaf olan da vardr: Kalbe ulat
rlmas emredilen bir takm eyler aktarlr. Kalp ise bu esnada yaratkla
rn bilmedii lh hikmet nedeniyle, aktarlan eyleri bilemez.
Bu nedenle kendisine aktarlan ey nedeniyle yazan her ahs, hak
knda konutuu bahsin bilgisine tam olarak hkim olamaz. Bu nedenle
de, kendisine aktarlm eye gre sradan-duyan kiinin bilgisi bak
mndan, baka konuu da o bahse katar. Fakat bize gre katt ey de
kesinlikle o konuyla gilidir. Fakat bunun byle olduunu bir ekilde
bizden bakas bilemez. Bu durum, ayaklarndaki topallk nedeniyle bir
araya gelip uzlaan gvercin ve kargann durumuna benzer.
Artk bana aktarlan eyi yazma izni verilmitir. Emre uymaktan
baka are yok.
VASIL
(Bakara Suresindeki Elif-Lm ve Mim)
imdi, bilinmeyen zel harflerden sz ederken onlarn tekrarl veya

tekrarsz saylarndan veya surelerdeki btn harflerden veya Sad, Kaf,
Nun gibi ifadelerde tekil olarak ve Ta-Sin, Ta-Ha ve kardeleri gibi ifa
delerde ikier olarak, ve daha fazla oul olarak bulunularndan sz
edeceiz. Bu harfler oul olarak bileik veya ayr olarak bee ular ve
bundan fazla olmaz. Bunlarn neden bir ksm bitimi, bir ksm kesil
mitir? Neden sureler Sin harfiyle olmu da Sad harfiyle olmamtr? Bu
harflerin anlam zahir limler tarafndan ve hal ehlinin keiflerinde b-
linmemitir?
Beinci Ksm 16 1
te bu vc benzeri Kitabu'l-Cem' ve't-Tafsil fi-Mrifeti Mant-Tenzil

isimli kitabmzda zikrettiimiz meselelerden sz edeceiz. imdi Al-
jhn bereketiyle konualm. Allah hakk syler ve doru yola ulatrr.
Bilmelisin ki: Surelerin bilinmeyen balanglarnn gerek anlam
n ancak akledilir suretlerin ehli bilebilir. ar Tel K urann surelerini
Sin harfiyle balatmtr ki, bu dince belirlenmi bir eydir. O iinde
azap bulunan surun ddr ve sureleri bilmemek onda gerekleir. B
tn ise Sad harfiyle balar ve o rahmet makamdr: Bu ise onlarn haki
katini bilmekten ibarettir ki, o da tevhittir.
Bylelikle Allah onlar yirmi dokuz sure yapmtr. Yirmi dokuz,
suretin yetkinliidir. Aya menziller takdir ettik m3 Yirmi dokuz, Felein
varlnn dayand Kutuptur ki, kutup onun varlk sebebidir. O, Ali
mran suresidir. Elif-Lam-Mim. Allah. Byle olmasayd, yirmi sekiz
olmazd.
Surelerin banda geen harflerin toplam, harflerin tekrarlanmasy
la yetmi sekizdir. Burada sekiz ksurun hakikatidir. Hz. Peygamber
yle buyurmutur: man yetmi ksur ubedir. Bu harfler yetmi se
kiz harftir. u halde bir kul, bu harflerin surelerindeki hakikatlerini
renmedike imann srlarn kemale erdiremez.
yle iddia edebilirsin: Ksur dilde bilinmeyen bir eydir, nk o,
birden dokuza kadardr. O zaman nasl kesin olarak sekiz olduuna ka
naat getirdin?
(Yant olarak deriz ki) Dilersem, sana keif yolundan buna ulatm
diye cevap veririm. nk keif benim zerinde yrdm yol ve b
tn bilgilerimde dayandm esastr. stersem, say bahsinden ksmen
onu sana gsterebilirim. Geri Ebu-Hakem Abdsselm b. Berrecan
onu kitabnda zikrettiimiz bu ynden zikretmemi, sadece Felek lmi
ynnden zikredip onu kendi kefine bir rt yapm, Beytl-
Makdisin (Kuds) be yz seksen senesinde fethine kanaat getirmi
tir.
Biz de, istersek aklarz, dilersek sayy onun zerine perde yaparz
ve yle deriz: Rum sresinde geen ksurat sekizdir. Elif, Lm, Mim
harflerini kk hkm ile al bu durumda saylar sekiz olur. Ardndan,
onlar ksurun karl olan sekize ekle, bu kez on alt olur. Ardndan
Elifin rakamsal deeri olan biri silersin vc geriye on be kalr. Bu sayy
I2 Ftuht- Mekkiyye I
aklnda tut! Sonra, ayn ii byk cmle, yani byk hkm ile yap.
Bunu yaparken ksurun karl olan sekizi yetmi bir ile arparsn.
Bunlarn hepsini sene say ve arpm sonucunda be yz altm sekiz
kacaktr. Aklnda tutman sylediim on bei ona eklersin, be yz sek
sen meydana gelir. Bu tarih, Kudsn fetih tarihidir. Bu hesap
(Rumlar, malup oldu eklinde deil de) 'Rumlar galip geldiu eklinde
ayeti malum sayla (fethayla) ve nc ayetin sonunu da seyuglebn
(malup olacaktr) eklinde okuyan kimsenin yorumuna gredir.2*5
Hicr 583, Mslmanlarn kfirlerin hac yerini elde ettii tarihtir. Ba
ka bir ifadeyle Beytl-Makdisi (Kuds) fethidir.
Bizim, say ilminin doas ynnden ve ona ait lh hakikatler ba
kmndan say ilminde keif yolundan elde edilmi garip srlarmz var
dr. mrmz el verirse Allah izin verirse say ilmi hakknda mstakil
bir kitap yazacaz.
Tekrar konumuza dnp deriz ki: Bir kul, bu harflerin hakikatleri
ni surelerdeki tekrarlaryla ve surelerde bulunularna gre bilmedike,
imann ubelerinin iermi olduu srlar tamamlayamaz. Nitekim sz
konusu harfleri tekrarsz rendiinde, Allahn bu harflerde yaratma
nn hakikatine dikkat ekiini de renir.
Kadm Hak, ezel nitelikleriyle yegnedir. Allah bilinmeyen harfleri
Kurannda on drt belirsiz ve tekil harf olarak gndermitir. Bunlar
dan sekizini zatn ve bizden yedi sfatn bilinmesine ayrmtr. Drd
n ise bileik doalar iin yaratmtr. Bunlar kan, kara safra, sar safra
ve balgamdr. Bylelikle on iki mevcut meydana gelmitir. te bu, bu
felekten olan insandr. Baka bir felekten ise insan on birden, baka bi
risinden ondan, baka bir felekten dokuzdan, baka bir felekten sekiz
den oluur, ikiye varncaya kadar byle devam eder. nsan asla mutlak
birlie nfuz edemez. nk bu birlik, Hakka zg eylerdendir. u
halde bu birlik, herhangi bir mevcut iin deil, sadece Allah iin olabi
lir.
Allah K urandaki bilinmeyen harflerin ilkini yazda Elif, lafzda
Hemze, sonuncusunu ise Nun yapt. E lif Zatn yetkin varlnn sim
gesidir. nk o herhangi bir harekeye muhta deildir. Nun lemin
bir yarsnn simgesidir. Sz konusu ksm, bileik lemdir ve o bizim
iin felekten ortaya kan dairenin yarsdr. Dier yarm ise aklcdilir
Beinci Ksm 163
Mundur (buna nokta ile iaret edilmitir). Akledilir Nun gmmeydi ve

ruh leminden intikal etseydi, hi kukusuz ki, kuatc bir daire olurdu,
fakat varln yetkinliinin bal olduu bu ruhan N un gizlenmi, du
yulur noktas ise ona delil yaplmtr.
Elif btn ynlerinden yetkin, Nun eksik olduu gibi, gne dc
yetkin ay eksiktir. nk ay snktr. Ayn aydnl, dntr ve o
yklendii bir emanettir. Snk ve gizli olduu lde, ortaya kar ve
var olur. eye karlk ey: , lh kalp aynn mudak birlik
mertebesinde batmasdr. Dier ise lh kalp aynn Rabban m erte
bede domasdr. Bunlarn arasnda (kalp ay) k ve dnte adm
adm gider gelir ve asla halel grmez.
Hak, bu harfleri mertebe mertebe yapmtr: Bir ksm mevsul (bi
tien, kavuan), bir ksm maktu (kesik, bitimeyen), bir ksm yaln,
bir ksm bileik. Her bitimede bir kesiklik bulunduuna dikkat ek
mitir; fakat her kesiklikte bir bitime yoktur. Binaenaleyh her bitime
bir ayrma dellet ettii halde her ayrm bitimeyi gstermez. Bitime
ve ayrm (vasi ve fasl), oulda ve oul olmayanda bulunurken, tek
bana ayrm farkta bulunur.
Hakkn bu bilinmeyen harflerden tekil yaptklar, kulun kalntsnn
ezel olarak silindiine ve yok olduuna iaret eder. ift yapt, hal
olarak kulluk kalntsnn varlna iaret eder. oul yapt, sonsuz
olan bilgilerle ebede iaret eder. Baka bir ifadeyle teklik ezel deryaya,
oul ebed deryaya ve ift ise Muhammedi berzaha aittir.
ki deniz birbirine karm, aralarnda bir engel var, birlemezler. Ar
tk Rabbinizin nimetlerinden hangisini yalanlarsnz?236 Acaba kendisine
ulatrp gzlerden uzaklatrd deryay m? Yoksa kendisinden ayrp
oluanlar diye isimlendirdii deryay m yalanlarsnz? Ya da zerinde
Rahmann istiva etmi olduu berzah m? Sahi, Arth Rabbinizin hangi
nimetini yalanlarsnz?9
Ezel deryasndan inci ve ebed deryasndan mercan kar.* Artk
Rabbinizin hangi nimetini yalanlarsnz?U7 Zat ve en mukaddes deryada
simlerin hakikatlerinden Dalar gibi dolaan ruhan gemiler
nndr. Artk Rabbinizin hangi nimetini yalanlarsnz?
Yce lem yceliine ve mukaddesliine, sfl lem de dklg-
nC Vc sufll'g>ne ramen her anda Ondan ister. Artk Rabbinizin hangi
nimetini yalanlarsnzT Onun zerinde bulunan her ey fnidir/ (Hakikat

ler yok olmasa da, ycryzndeki her ey yakndan daha yakna yolculuk
iindedir. Artk Rabbinizin hangi nimetini yalanlarsnz? (Yarn) Size
kalacaz. Artk Rabbinizin hangi nimetini yalanlarsnz?
Kuran byle yorumlanrsa iki insan gr ayrlna dmez iki
hasm ortaya kmaz ve iki kei birbirine toslamaz. A n k ayetlerinizi
dnnz ve kendi zatnzdan kmaynz. Mudaka kmanz gerekirse
niteliklerinize knz. nk lem, sizin baknzdan ve tedbirinizden
kurtulursa gerekte size amade olur. Zaten lem bunun iin yaratlm
tr. Allah yle buyurmutur: Allah gklerde ve yerde olan her eyi size
amade klmtr."*
Allah bizi ve sizi dnya ve ahirette iyilik ve mudulugumuzun bu
lunduu eye ulatrsn. O dost ve kerimdir.
V A S IL
(Elif, L m ve Mim Hakknda Tamamlayc Aklama)
Elif-Lam -M im dcki E lif tevhide, Mim yok olmayan mlke, Lm

ikisi arasnda ba olsun diye bir vastadr. Lm n izgisinin zerine
dt satra bak! E lifin aslnn onda bittiini grrsn ve M im in ge
liiminin ondan baladm grrsn. Sonra Lm en gzel yaratlsan
-k i o satrdr- M im in erisinin sonu anlamndaki aalarn aasna'
iner. Allah yle buyurur: clnsan en gzel biimde yarattk, sonra aala
rn aasna attk.
E lifin satra inmesi Rabbimiz dnya gne iner ayetine benzer.
Dnya g, bileik lemin balangcdr. nk oras, Ademin g
dr. Onu ate felei takip eder. Bu nedenle E lif ilk satra inmitir, n
k mudak birlik makamndan lemin yaratlna inmitir. Sz konusu
ini, bir temsil ve tebih inii deil, kutsama ve tenzih240 iniidir. Lam
ise vasta olmutur. Lm , Yaratan ve meydana gelen eyin vekilidir. Do
laysyla o, lemin kendisinden yaratld kudretin remzidir ve bylelik
le ilk satra inite E life benzemitir.
Beinci Ksm 165
Lam, oluturan (mkevvin, yaratan) vc oluun bikimi olunca -

nk Hak kendisine kar kadir olmak ile nitelenemez, O yaratklarna
kar kadirdir-, kudretin yn leme evrilmitir. Bu nedenle kudret
zellii Yaratan iin sadece yaratlm sayesinde sabit olabir. Kudret,
uIv ve sfl (mertebelerde) mudaka yaratklara ilimelidir.
Lmn hakikati ancak satra ulamakla tamamlanp bu halde ve
Lm ve Elif ayn mertebede olduu iin, Lamn hakikati Mim harfi gibi
kendi hakikatiyle satrn altna veya satrn stne inmek istemitir.
Bylece o, Mimin yaratlna inmitir. Mimin suretine yerlemesi
mmkn olmam vc ondan her zaman sadece Mim meydana gelmitir.
Bylelikle Lm kendisinden indii yn olmakszn satra ulancaya ka
dar dairenin yarsna inmitir. Bylelikle duyulur felein yars haline
gelmi, aklcdilir felein yarsn istemi, bylece her ikisinden dnen bir
felek meydana gelmitir.
Btn lem bandan sonuna kadar alt gnde, baka bir ifadeyle
Pazar gnnn bandan Cuma gnnn sonuna kadar cinsler eklinde
olumutur. Cumartesi gn ise bir halden bir hale, bir makamdan di
er makama yer deitirmeler, bir olutan baka bir olua dnmeler
gn diye kalmtr. Binaenaleyh Cumartesi, bakalamadan vc dei
meden bu hal zere sabittir. Bu nedenle Cumartesi gn zerindeki
ynetici, soukluk vc kuruluk, gezegenlerden ise Zuhal olmutur.
Bylece Elif-Lam-Mim tek bana kuatc bir felek haline gelmi
tir. Sz konusu felekle dnen kimse zan, nitelikleri, fiilleri ve mehilleri
bilir. u halde Elif-Lam-Mimi bu hakikat vc kefe gre okuyan kimse
her ey iin vc her ey vastasyla her ey karsnda huzur sahibidir. O
vakitte mahede etmedii hibir ey kalmaz. Fakat mahede ettii
eylerin bir ksm bilinir, bir ksm bilinmez.
Elifin harekelerden yoksun olmas, sfatlarn ancak fiiller vastasyla
bilinebileceine iaret eder. Nitekim Hz. Peygamber Allah var idi vc
O nunla beraber baka ey yoktu* buyurmutur. Allah imdi de bulun
duu hal zeredir. Bu nedenle ii (dikkatimizi, renme hedefimizi)
Onun mnezzeh zatna deil, bilinene evirdik. nk grelilik her
zaman greliliin iki ucuyla anlalabilir. Sz gelii babalk varlk ve de
erlendirme olarak ancak baba vc oul vastasyla bilinebir. Ayn e
dide el-Mlik, el-Hlk, el-Musavvir ve kendi hakikatleriyle lemi talep
l6 6 Ftuht- Mekkiyye I
eden btn isimler de byledir. Burada Elif-Lam-Mimde belirtilen g

relilie dikkat ekilen yer, Lm harfinin -ki sfattr- sfatn eseri ve fiili
olan Mime bitimesidir.
Elif tek zattr, yaznn banda bulunduunda onun herhangi bir
harfe bitimesi doru deildir. u halde o, Bizi srat- mstakime ulak
tr ifadesiyle kiinin istedii dosdoru yoldur (srat- mstakim). Sz
konusu yol, tenzih ve tevhit yoludur. Nefs Rabbine dua ederken -ki
onun Rabbi Fecir suresinde kendisine dnmesi emredilmi Kclincdir -
duasn kabul etmesini isteyince (min deyince), Rabbi de onun duasn
kabul etmitir. Bylelikle EIif-Lam-Mimdcn Elifi (Fatiha suresinin son
kelimesi olan) dalalette olmayanlardan ifadesinden sonra getirmi,
mini ise gizlemitir. nk o, melekt leminden olan bir bilinmez
dir.
(Hz. peygamber yle buyurmutur): Amin deyii meleklerin
amin deyiine muvafk olan kimse. Bunu fakihlerden olan avam ihlas,
sfiler huzur, muhakkikler himmet, ben ve benim gibi olanlar ise inayet
diye isimlendirir. Bu kimsenin duasna icabet edilir.
Elif melekt ve ahadet leminde bir olduu iin, grnmtr.
Bylece kadm ve sonradan yaratlm arasndaki fark mej'dana gelmi
tir.
Yazdmz eye iyice bak, srlar grrsn! Sfatn varl hakknda
zikrettiimiz eyi destekleyken bir delil de, Elifte deil Lm ve Mimde
bulunan ekmedir.
Bir sf yle sorabilir: Elifin yazl olduunu gryoruz. Hlbuki
Elif deil hemze okunur. Acaba Elif neden okunmaz?
yle cevap veririz: Bu da, ifade ettiimiz gr destekleyen ka
ntlardan birisidir. nk Elif hareke kabul etmez. Bir harf harekelen-
medii srece bilinmez. Harekelendiginde ise kendisine ilien tre, fet-
ha ve kesre gibi harekeyle belirginleir. Zat, asla bulunduu hale gre
bilinemez. Dolaysyla, zata dellet eden E lif-ki insan lemde halife ol
duu gibi o da harfler leminde halifedir- bilinemez. u halde Elif, ha
reke kabul etmeyfen zat gibidir. Hareke kabul etmeyince, bilinmesi an
cak niteliklerin ondan soyutlanmas yoluyla mmkn olabilir. Sakin
olan okunamayanca, Elifi deil Elifin ismini241 okuduk. Bylelikle fetha
harekesiyle hemzeyi okuduk. Bu durumda Hemze, ilk yaratlan ey yc
Beinci Ksm 167
lini almtr. Harekesi ise onun lm niteliidir. Yaratl mahalli, Kef

harfinin Nuna bitime yeridir (kn, ol).
yle iddia edilebilir: Lmdaki Elifin okunduunu grdk, Hl
buki ayn eyi Elifte grmyoruz?
yle cevap veririz: Doru sylyorsun. Elif ancak kendisinden
nce bulunan ve ona bitien harekeli, harekeli bir harfle okunabilir. Biz
ise kendisinden nceki harfin harekesi dolu olmayan maktu Eliften sz
etmekteyiz. Bylece o, innemel-mminn ifadesindeki Elif gibi, yazlsa
bile okunuta grnmez. Binaenaleyh bu iki elif, yani innemann
Miminden sonra ve el-muminnun Lm arasndaki iki elif, yazda
vardr, fakat telaffuz edilmez. Lm, H, Ha ve benzeri gibi, harften son
ra bulunan bitien Elif olmasayd, uzama bu harflerden birisine ait ol
mazd. u halde (uzama anlamndaki) med, sayesinde niteliklerin harf
ler mahallinde var edilmesinin gerekletii yardm istemenin (istimda
dn) srrdr.242
Bu nedenle med, ancak vasi Elifiyle olabilir. Harf, el-Ahir ismin
den Elife bititiinde, kendisine bitien harfin varlyla Elif uzar. Ken
disine bitien harf var olduunda, Rahmani nitelie muhta olur. Bu
nedenle, feth (ama) harekesi -ki fethadr- ona verilmitir. Kendisine
bu hareke verildiinde ise bundan dolay kretmesi istenir; o da yle
der: Bunun karlnda nasl kredebilirim? Kendisine yle denilir:
kr, varlnn ve sfatnn varlnn kendinden kaynaklanmadn,
bu varln el-Kadmin zatndan geldiini, dinleyenlere bildirmendir.
Dolaysyla kendini zikrettiinde, O'nu hatrlamalsn! Allah, zellikle
ralet sfatyla seni kendisine delil yapm, bu nedenle yle buyur
mutur: Allah Ademi Rahmann suretine gre yaratmtr. Bunun
zerine Elif, kendisini yaratana kar vgsn syler ve artk yle der:
Lm, Ya, He, Ha, Te. Bylelikle yazda gizlenmi harfi telaffuzda orta
ya kartr. nk Ta-Ha, Ha-Mim, Ta-Sin gibi ifadelerdeki Elif, sy
leyite bulunur, sfat kendisine dellet ettii iin yazda gizlenir. Sz
konusu sfat -ki fetha harekesidir-, varln al sfatdr.243
yle iddia edilebilir: Bir nceki harf trcli Vav veya kesreli olan
Yada de ayn uzatmay grmekteyiz.
yle yant veririz: Haklsnz! Nun vel-kalem ifadesindeki gibi
nceki harfin treli olduu Vav harfi ya da Ta-Sin ve Ha Mim gibi n-
l6 8 Ftuht- Mekkiyye I
ccki harfin kesreli olduu Yada bulunan med (uzatma), Allahn o iki-
sini illet harfi yapm olmas ynndendir. Her illet (neden), hakikati
gerei, nedenlisini talep eder. Onu istediinde ise bu durumda arala
rnda bir srrn bulunmas gerekir ki o sr sayesinde yardm istemek ve
yardm etmek mmkn olur. Bu nedenle ona, uzatma zellii verilmi
tir.
Eli Melee vahiy emanet edildiinde, onunla vahyi aktaran (Hak)
arasnda bir bant bulunmasayd, hibir eyi kabul edemezdi. Fakat
aradaki bant ondan gizlenmiti. Binaenaleyh vahiy gerekletiinde -
ki onun makam Vavdr, nk Vav harfi ruhsal-ycedir, tre de yk
seklii verir ve o illet harfi Vavn kapsdr- onu ruhan melek eli diye
ifade ettik. O da, Cebrail veya baka bir melektir.
Beer peygambere tevhit ve eriat srlar verildiinde, bileik leme
yardm ve istimdat zellii de verilmitir ve yardm istemenin srr on
dan gizlenmitir. Bu nedenle, peygamber yle buyurmutur: Rabbi-
min bana ve size ne yapacan bilmem. Baka bir ayette ise Ben de si
zin gibi bir insanm buyurmutur. Beer peygamber sfl lemde yani
bileiklik ve cisim leminde bulunduu iin ona nceki harfi kesreli
olan Yay verdik. Bu harf, alaltma harflerindendir.
Melek peygamber ve beer peygamber tevhit ve eriat gibi lh
srlarn varlk sebebi olunca, onlara istimdat srr verilmitir. Bu neden
le, kendilerini gsteren Vav ve Ya harfleri uzatlmtr.
Vav ve Ya ile Elif arasndaki fark udur: Vav ve Ya bu makamdan
uzaklatrlp btn harekelerle harekelenir. rnek olarak vecedeke (se
ni buldu), ve tv (seni himaye eder), vellevl-edbr (geriye dnerler),
yugnhi (onu zengin eder), inneke meyyitn (kukusuz sen lmlsn)
gibi ifadeleri verebiliriz. Aym zamanda bu iki harf diri sukn ile de ha-
rekelenebilir. rnek olarak vema hve bi-meytin, yenevne vb. ifadeleri
verebiliriz. Elif ise hibir zaman harekelenmez ve kendisinden nceki
harf her zaman fethal olarak bulunabilir. u halde Elif ile Vav ve Ya
arasnda herhangi bir bant sz konusu deildir.
Dolaysyla Vav ve Ya harekelendiinde, bu durum onlarn maka
m ve niteliklerindcndir. llet olmada Elife eklendiklerinde ise bu du
rum, zadarndan deil, hareke kabul etmeyen ve tamayan kadm Hak
ynnden gerekleir. Fakat bu durum, Vav ve Ya harflerinin kendisin-
Beinci Ksm 16 9
den aada bulunduu makamn nitelii ve hakikati ynndendir. Bi

naenaleyh E lifin dellet enii ey, kadim, ister harekeli ister harekesiz
olsun Vav ve Yann gsterdii ise sonradan meydana gelmi olmaldr.
Hal byle iken, iaretlenmi veya telaffuz edilmi her E lif ya da
Vav ya da Ya bir delildir. Sonradan meydana gelmi her delil ise bir
muhdisi (yaratan, var edeni) artrr. Muhdisi ise ne yazya ne telaf
fuza sar. O sadece ortaya km grnmeyendir. Ayn ekilde, Ya-
Sin, Nun dersin ve burada illet harfini okunur halde bulursun. te bu,
harfin grnmesidir. Yazl olarak ise gremezsin. Bu da onun gayb ha
lidir. te bu, Yaratann zan hakknda deil, varl hakkndaki bilginin
gerekleme sebebidir ve yine zat hakknda deil, Onun benzeri yok-
turun varl hakknda bilginin gerekleme sebebidir.
Ey renen kii! Bilmelisin ki, snrlama altna giren her ey, yara
tlm ve var edilmitir. Sz konusu ey senin mahallindir. Dolaysyla,
Hakk ierden veya dardan arama! nk girmek ve kmak, sonra
dan meydana gelmiliin zelliidir. Her eydeki her eve bakarsan, her
eyi bulursun grrsn. Binaenaleyh Ar toplam, Krs danktr.244
Ey Hakkn varln idrak etmek isteyen

Kendi zatna dn, endedir Hak, ona sarl
Ardnza dnnz ve bir nur araynz. Dnmeselerdi bile, kuku

suz yine nur bulurlard. Kesin bir inanla geri dndklerinde ise arala
rna bir sur ekildi. Yoksa ardnza dnnz ifadesi ile kendilerine ni
da edeni tansalard, sen bizim gayemizsin der, geri dnmezlerdi. Bu
nedenle geri dnmeleri nur ile aralarna set ekilmesinin sebebi oldu.
Bylece cehennem ortaya kmtr. Onlar ve taknlar atee yuvarlanr.
Tevhit ehli ise mahede hazretinden gzel hurileri ve vildanlanyla cen
net ehline uzanr.
Vezir hkmdarn niteliklerinin mahallidir. Sadece hkmdara z
g nitelik, kendisinden sfatlarn kt ynetim sim dir. Bylece h
kmdar, kendisi adna ortaya kan sfat ve fiilini mcmel (genel, zet-
k) olarak, vezir ise ayrntl biler. te, fark dediimiz budur. Syledi
imiz hususu iyice aratrrsan, Allahn izniyle gerei bulursun.
17 0 Ftuhti Mekkiyye I
Bu durum ortaya kp Elifin kelimenin zat, Lmn sfatn zat

Mim n ise fiilin kendisi, gizli srlarn ise kendilerini var eden oldu^'
sabit olunca, imdi de (baka bir konuya geip) deriz ki:
V A SIL
(Elif, Lam , M im: Zlikel-Kitab Hakknda Srlar Bakmn

dan Tamamlayc Aklama)
Allah Telnn (Bakara suresinin banda) Elif-Lam-Mim'den son

ra zlike'l-kitab (bu kitap) demesi, sanki uzaktaki bir varla iarettir.
Uzakln sebebi, udur: Allah kitaba iaret edip -ki ayrma mahalli me
sabesindeki ayrlm olandr- ve Lm harfini iaret zamiri olan zlikeye
katmtr. Bu da, bu makamda uzakl dile getirir. Allah ehline gre
iaret uzaklktaki nidadr. nk Lm, orta lemdendir, dolaysyla s
fat mahallidir. Sonradan meydana geleni kadimden ayrtran ey sfat
tr. Allah, yaratlmlar arasnda ortaklk gereklemesin diye, tekil hita
b (zlikenin) KePine tahsis etmitir. Bu konu hakkndaki yeterli ak
lamay el-Cem ve't-Tafsl kitabnda ayakkablarm kart9245 ayetinden sz
ederken yaptk. Baka bir ifadeyle, Lm ve Mimi kart, niteliklerden
arnm geride E lif kalsn.
Fark hitabn baka bir farktan geldiini tevehhm etmesin diye,
Zel harfi ile -ki o kitaptr ve ikinci fark makamdr- Lm -o da sfattr ve
birinci fark makamdr- arasna cem (bir olma, farkn ortadan kalkma
s) mahalli olan E lif girmitir. Fark hitabn baka bir farktan olduu
vehminde bulunsayd, asla hakikate ulaamazd. E lif o ikisini ayrm,
Zel ve Lm arama perde olmutur. Zel Lma kavumak istemi, Elif
onun karsna km ve yle demi: Ancak benim vastamla kavuabi
lirsin. Lm da, emanetini vermek iin Zele kavumak istemi, E lif ona
da kar km ve ancak benim vastamla kavuabilirsin demitir.
Birlik halinde ve ayrntl olarak, varla her baktnda, birin say-
lara elik etmesi gibi, tevhidin varla elik ettiini ve ondan asla ayrl
madn grrsn. nk iki, bir saysna benzeri (bir) eklenmedii
Beinci Ksm 171
srece asla var olamaz. , ikiye bir ilve edilmedii srece, var olamaz.
Sonsuza kadar, btn saylar byledir. Binaenaleyh bir say deildir, sa
ynn ayndr. Baka bir ifadeyle say, birle ortaya kar.
Btn saylar birdir. Binden bir ksa hi kukusuz binin ad ve ha
kikati yok olur, geride baka bir hakikat kalrd ki, o da dokuz yz dok
san dokuzdur. Dokuz yz doksan dokuzdan bir ksayd, hakikati kay
bolurdu. u halde herhangi bir eyden bir karsa o ey yok olur; bir
bulunursa var olur. te tevhit de byledir. Onun hakikati, Her nerede
olursanz olun, O sizinle beraberdir'2* ifadesinde dile getirildi.
Allah (zlikc iaret zamirinin ilk harfi olan) Zel demitir. Bu, belir
siz bir harftir. Belirsizlii ise kitap kelimesiyle aklamtr. Kitap Zefin
(gsterdii) hakikatidir. Allah, kitab belirlilik taksyla zikretti. Belirli
lik taks (harf-i tarif), Elif-Lam-Mim ifadesindeki E lif ve Lm harfleri
dir. u var ki onlar, burada Elif-Lam-Mimdekinden farkl bir tarzda
bulunur. nk bu iki harf orada birlik mahallidir; burada ise ayrma
nn ilk aamasndadr. Sz konusu ayrma, bilhassa surenin srlarnn
ayrmasdr, yoksa baka surelerdeki ayrma gibi deildir. te, varlk
taki hakikaderin sralan byledir.
(Ayette geen) Bu kitap, rakaml kitaptr. nk ana kitaplar
tr: Yazl kitap, rakaml kitap ve bilinmeyen kitap.
Kitabn ve ktibin anlamn, et-Tedbirtul-llhlyye fi-Islhil-
Memleketil-lnsaniyye isimli kitabmzn dokuzuncu blmnde akla
dk, oraya baklabilir.
(Zat, Sfat)
yle deriz: Anlamda bir olsa bile zadar, iki zatn ayrmasn sa
layan ve nitelik denilen bir anlama sahip olmaldr. Rakaml kitap ra
kamla, yazl kitap yazyla nitelenmi, binmeyen kitap ise -ki nitelikten
soyudamtr- iki ekilde olmaldr: Sz konusu kitap, ya bir sfattr ve
bu nedenle nitelenmemitir veya niteliksiz bir zattr. Keif, onun ilim
diye isimlendirilen bir nitelik olduu bilgisini verir. Hakkn kelimeleri
nin kalpleri, onun mahallidir.
Allah Telnn yle buyurduunu grmez misin: Elif, Lan, Mim.
Kitabn indirilii9(buna cevap olarak baka bir ayette) De ki: Onu bilgi
siyle indirmitir. Allah zlike iaret zamirindeki K ef harfine bilgi niteli-
172 Ftuhat M ekkiyye I
iylc hitap etmitir. Bilgi, ini ile alaltlm Lam harfidir. nk Allah
zat idrak edilmekten mnezzeh olandr. Bylece lh kelime olan Kefe
yle demi: Bu kitap, yani sana indirilen kitap, senin ilmin deil, be
nim ilmimdir. Onda, hakikat ehline gre asla kuku yoktur. Onu
benden saknanlara hidayet olsun diye indiririm. Sen, kitabn indirildii
mahal ve menzilsin.
Her kitabn bir anas olmaldr. Onun anas ise bilinmeyen bu ki
taptr. Sen onu asla bilemezsin. nk o, sana veya bir bakasna ait
bir nitelik veya zat deildir. Bu meseleyi iyice renmek istersen bilen
de bilginin veya grende grntnn suretinin nasl meydana geldiine
baknz! Binaenaleyh sz konusu suret ne odur ne de o deildir.
Onda kuku yoktur, takva sahipleri iin hidayettir ayetindeki harf
lerin derece ve menzillerine incelediimiz konudan sonra zikredecei
miz tarzda baknz! Akladm eyi dn! La-raybc fih (onda kuku
yoktur) ifadesindeki Lm -Elifin dmn z ki, iki E lif haline gele
sin. Lm n erisi, muttakn (takva sahipleri) ifadesindeki Nun harfinde
ortaya kmtr. Bunun nedeni, el-hir ismindeki Elifin Lmdan son
ra gelmesidir. Bu, H z. Pcygamberin Kendini bilen Rabbini bilir de
dii hadiste, kul iin kendisini bilmekten meydana gelen marifettir.
H z. Peygamber Lm bilmeyi E lifi bilmeye ncelemi, Lm elifc
delil haline gelmitir .247 Bunlar tek zata dnecek ekilde karmam,
her birisi kendi zatyla dierinden ayrmtr. Bu nedenle delil ve
delillendirilen bir araya gelmez. Fakat delilin yn delil ile
delillendirilen arasndaki badr. te bu, Lmn E life bitime bala
mdr.
ki E lif, yani a ve ay arptnda, tek Elif/A meydana gelir. Biti
menin (ittisal, vuslat) hakikat ve anlam budur. Hadis (sonradan olan)
ile kadmi arptnda, dta meydana gelen hadis olacaktr. Kadm, ha
disin grnmesiyle, gizlenir. te bitime ve bir olmann anlam budur.
Allah yle buyurur: Rabbin meleklere yeryznde bir halife yaratacam
d e m i t i Bu ifade, Cneyd el-Bagdadnin hapraa syledii Hadis
(sonradan olan) kadme bititiinde, geride bir izi kalmaz szyle eli
ir. nk (sylenen) balam farkldr.
Grm ez misin! La raybe fhdeki Lm -Elif cl-Krsi ile nasl birle
mitir? Bylece iki zat, La (La-raybe fihdeki Lmelif) olarak ortaya -
Beinci Ksm 173
kar. Bunlarn birlemesinin nedeni bilinmez. Ar, kendisine dnme ve

kavuma esnasnda, o ikisini ayrr. Bylece iki zat, bu ekle gre E L
haline gelir. Lm kendi hakikatiyle ortaya kmtr. nk bitime ve
bir olma makamnda onu kendi suretine dndrecek kimse karsna
kmaz.
Bylece dairenin yarsn, Lm -Elifte gizlenmi Lm'dan bileiklik
vc duyu lemine karttk. Geride iki E lif a, a eklinde fark makamnda
kald. Biri bir ile arptk -ki bir eyin kendisiyle arpm demektir- bir
meydana geldi: Elif. Bylece bir, dier bir'i giyindi vc bir rt oldu. u
halde bir, grnendir ve ibda edilmi (yaratlm) halifedir. Dieri ise
rtnen oldu. Dieri ise gizlenen, baka bir anlatmla ibda eden (yarat
c) kadmdir. u halde rtneni sadece rtnn btn bilebilir ki, o da
cem halinde gerekleir. Bylece rt rtlcnin suretine dnr. Bi
naenaleyh birdir dersen doru sylemi olursun; iki zat dersen hem g
rerek ve hem de keif itibaryla, yine doru sylemi olursun.
u dizeleri syleyen airin hakk var:
Cam incelmi, arap incelmi

Bir bir eklini almlar, i karm:
Sanki cam araptr, kadeh deil
Sanki arap kadehtir, arap deil
rtnn zhiri ise neyi rttn asla bilemez, sadece kendi zat
nn btnn bilebilir. Zatnn btn, onun perdesidir. Ayn ekilde,
Hakk (bilen deil) ancak bilgi bilebilir. Nitekim O'a gerek anlamda
hamd edecek olan da (hamd sahibi deil) hamddir. Sen ise O nu ancak
bilgi vastasyla bilirsin. Bilgi senin perdendir. Binaenaleyh sen, bilinen
le rtse bile, ancak kendinle var olan bilgiyi grebilirsin. Bilgin senin
le vardr ve grdn ve taptn ey, kendi bilgindir. Zinhar, hakikat
yolunda yrrsen, (mudak anlamda) bilineni bildiini iddia etme! Sen
sadece bilgiyi bildin. Bilineni bilen sadece bilgidir. Bilgi ile bilinen ara
snda derinliine ulalamayan deryalar vardr. nk hakikatleri farkl
olduu halde bunlarn birbirine ilimesinin srr, girilmesi etin bir de
nizdir. Hatta ne iaret ne de ibare onu tamaya g yetirebilir. Fakat
keif, pek ok ince perde ardnda onu izleyebilir. Yine de incelii nede
niyle basiret gznn nnde bulunuyormu gibi ona temas edilemez.
Sz konusu sr, anlalmas etin bir itir. Binaenaleyh, onu ancak ken
disini yaratan bilebilir!
Kadm olsun hadis olsun, bir eyi o eyin kendisinden bildim di
yenin idrakinin nerede durduuna baknz! Bu ifadenin sonradan mey-
dana gelenle ilgili olmas gerekir. Bilinmek iin kadm uzak ki ne uzak
tr! nk onun benzeri yoktur. Dolaysyla O nu bilgisine nereden
ulalacak? Ya da O'nu bilmek nasl mmkn olacak?
Bu nemli mesele hakknda aklama bu blmn nc ksmn
da gelecektir.
rtnn d, istisk244 makamnda bulunmak kouluyla, rtleni
ancak varlk ynnden bilebilir. Sonra, bu bilgi kaybolur ve gider.
nk o, cezbe bilgisi deil neden bilgisidir. te bu, cennet ehlinin
cennetteki (Hakk) grmeleridir. Sz konusu grmenin nedeni, sadece
belli bir vakitte gerekleen tecellidir. Ftuht- Mekkiyye'nin cennet
bahsinde o tecelliden sz edeceiz. Bu, ayrm makamdr.
rtnn btnnn ehli, srekli mahede eder. Bununla birlikte
zahirleri (grnen taraflar), sfadar Krssnde bulunur ve btnn
mjdeleri ile nimetlenirler ki sz konusu hal, kavuma nimetidir.
Zlike, iaret zamirinin fail ya da faili belirsiz mefil olarak deil de,
mpted (zne) olmasndaki hikmete dikkat ediniz! nk zlike, la-
raybefh (onda kuku yoktur) cmlesinin faili olamaz. Fail olsayd, (be
lirtilen hkmn aksine) kuku meydana gelirdi. nk failin yeri, La-
hvedir. Kendi nitelii olmayan bir ey, nasl ona nispet edilebilir ki?
Ayrca Zel harfinin makam bunu imknsz klar. nk Zel Hakikat
ler var idi onlarla beraber baka bir ey yoktu denilen hakikaderdendir.
Bu nedenle Zel, Elif, Dal, Ra, Ze, Vav gibi kendisinden nce gelen
harflere bitiir.
Zlike iin faili adlandrlmam mefil de demiyoruz. nk bir
eyin meful olmas iin zel bir ekilde bir kelimenin onu ncelemesi
gerekir. Bu konunun yeri nahivdir. Burada kitap fiilin kendisidir. Fiil
hakknda ise fail veya meful denilemez. O, yani zlike lafz, merfidur.
Binaenaleyh ancak miipteda olabilir. Mptedann anlamn ise ilk bak
ta, kendisinden bakas bilemez: Ben sizin Rabbiniz deil miyim? Evet,
Rabbimizsin, dediler.
Beinci Ksm 175
yle iddia edilebilir: Her mptedada ibtidann (balangn) etki

leyen olmas zorunludur.
yle deriz: Haklsnz! Burada mbtedada mml-kitab, yani ki
tabn anas amildir. Dolaysyla o, kitapta amil olan iptidadr. Hak veya
halk olarak her eydeki amil, Rab Allahtr. Bu nedenle Allah Bana ve
ana babana kret ayetiyle dikkat ekmi, nce irk komu, sonra d
n banadr demi, bylece birlemitir. O halde kr, tefrika (ikilik,
ayrm) makamndandr.
Ayn ekilde, rtye de kretmen gerekir, nk o, rtnene ula
tran bir sebeptir. rtnn ve senin dnecein yer, rtlcnedir. Herkes
kendi yaranlna gre ular.
Sylediimiz eyi anla, Zel ve E lif harflerinin makamnn farkn
ayrt et. Bununla beraber o ikisi, nce hal ve makam, ardndan makam
ve hal olarak mukaddes birlik mertebesinde ortaktr.
TEMBH
(cElif-Lam-Mim, Zlikel-Kitab* Hakknda Srlar Bakmn

dan Tamamlayc Aklama)
Allah bu kitap demi, bunlar kitabn ayetleridir (tilke) dememitir.

Kitap cem (birlik), ayeder ise tefrika (ayrm) bildirir. Zalike, tckil-
mzekker, tilke tekil-mennes zamirdir. Allah zalike el-kitab ifadesiyle
ilk olarak cemin farktan nce geldiine dikkat ekmi, ardndan fark
ayederde meydana getirmitir. Daha nce de belirttiimiz gibi, (fark
temsil eden) btn saylar bir saysnda toplanr. Biri karttmzda,
btn saylarn hakikati ortadan kalkar. Saylar ortadan kalkarsa (bir ile
ayn anlama gelen) E lifin de varlkta eseri kalmad gibi onlar izhar
ettiimizde ise E lif de varlkta ortaya kar.
ite bir saysnn hakikatinin kendisine verdii bu artc gce
dikkat ediniz! Sonsuza varncaya kadar okluk kendisinden ortaya k
m, o ise zat ve isim olarak tektir.
Allah ayetlerde fark meydana getirmitir, bir ayette yle buyurur

u n u mbarek bir gecede indirdik.'24* Sonra yle demi: O gecede her
hikmetli i ayrt edilir.'250 Bylece Allah her ey demek olan cem ile ba
lamtr. Allah yle buyurmutur: Onun iin levhalarda her eyi yaz
dk.'251 Levhalarda, fark makamna, her eyi cem makamna iaret eder.
t ve aklayc olarak. Bu ayrma dndrmek demektir. Her cyi.v
Bu ise birlik haline dndrmektir.
Genel itibaryla her varlk, ya cem (birlik, btnlk) veya fark (ay
rlk, ikilik) makamnda bulunur: Bir varln bu iki hakikatten soyut
lanmas mmkn olmad gibi onlar kendinde birletirmesi de mm
kn deildir. Buna gre Hak ve insan cem makamnda, lem ise cem
haline gelmeyen ikilik makamnda bulunur. Hak ikilik makamnda
olamayaca gibi insan da ikilik makamnda olamaz.
Allah, zat, sfatlar ve isimleriyle daima ezeliliinde bulunur. Onun
hakknda bir hal yenilenmez ve lemi yaratmas nedeniyle daha nce
sahip olmad bir nitelik kazanmaz. Allah, imdi de lemi yaratmaz
dan nce bulunduu hal zeredir. Hz. Peygamber Allah var idi.
O nunla birlikte baka bir ey yoktu derken Hakk nitelemi, imdi de
yledir ifadesi hadise sokulmu, bylece Hz. Peygamberin sylemedii
bir ey ona katlmtr. Bu ifadeyi hadise ekleyen sflerin kast udur:
Ailah iin lem yaratlmazdan nce zorunlu olan bir nitelik, lem yara
tldktan sonra da Allaha aittir.
te kendilerini renmek isteyenlere gre hakikatler de byledir.
Binaenaleyh erillik asldadr -ki o Ademdir ve zlike ifadesidir. Di
ilik ise ferdedir ve o da Havvadr ve tilke ifadesidir.
Bu konu hakknda doyurucu aklamay, Kurann srlarnn bilin
mesi hakknda yazdmz el-Cem ve't-Tafsil adl kitabmzda zikrettik.
Buna gre, Adem nitelikleri birletirmek iindir. Havva ise zatlar ayr
trr. nk o fiil ve ekin mahallidir. Ayetler de, hkm ve karar mahal
lidir. Allah zlike ve tilke zamirlerinin anlamn (cem ve fark ya da ic
mal ve tafsili) Ona hikmeti ve hitab ayrt etme zellii verdik ayetinde
birletirmitir.
Elif-Lam-Mim, harftir. Bu say, onlarn lemlerinin bileimidir.
st lemden olan Hemze, orta lemden olan Lm ve aa lemden
olan Mim. Dolaysyla Elif-Lam-Mim berzah ve iki dnyay, baka bir
Beinci Ksm 17 7
ifadeyle (aradaki) ba ve iki hakikati birletirmitir. Bunlar, tekrarlan-

nakszn lafznn harflerinin yars, tekrarla ise te biridir. H er birisi,
her te birin te biridir. Btn bunlar, el-Mebd vel-Gyt ve el-Cem
vet-Tafsil kitaplarnda incelediimiz srlardr.
Bakara suresindeki Elif-Lam-Mim hakknda bu blmde bu kadar
aklama yeterlidir. Bundan nce kitap ve ktip hakknda bize tecelli
eden eyleri yazmak istemitik. Bu konuda bize yle korkutucu eyler
tecelli etti ki, elimizden diviti attk ve leme katk. Bylcce zerimiz
deki arlk hafifledi. Ardndan ikinci kez o tecelliden sz etmeye dn
dk. Bu kez engellendik. Biz de daha nce bu blmde tekeffl ettii
miz gibi, zedeyerek ve ksa tutarak, harf harf harflerden sz etmeye
dndk.
Allah hakk syler ve doruya ulatrr.
Beinci ksm tamamland. Hamd lemlerin Rabbi Allaha mahsus
tur.
FTUHT-I MEKKYYE'NN
ALTINCI KISMI
R ahm an ve R ahim lan Allahn Adyla
(Harfler Hakknda)
Elif Harfi
Zat Elifi! Mnezzeh oldun, acaba

(Var) Olanlarda bir hakikatin ve yerin var m?
Dedi ki: Yok, iltifatmdan gayri, ben ise
Ebed harfiyim, ezeli ieririm
te ben seilmi zayf kulum
Ve ben sultanm, aziz ve yce olan
Hakikatlerden bir koku duymu kiiye gre, E lif harf deildir. Fa

kat sradan insanlar, onu harf diye isimlendirdi. Bir muhakkik E lifin
harf olduunu sylemise ibarede satlabildii iin bunu sylemitir
E lifin makam, cem (birlik, toplayclk) makamdr. O na ait isim,
Allah ismidir. Ona ait sfat ise (her eyi var etmek ve ayakta tutmak an
lamndaki) kayyumluktur.
Fiil isimlerinden ona ait isimler, el-Mubdi (yaratan), el-Bis (diril

ten), el-Vsi* (genileten), el-Hfz (koruyan), el-Hlk (yaratan), el-
Bri, el-Musavvir (suret veren), cl-Rezzk (rzk veren), el-Bsit, el-
Fetth (aan), el-Muz (azz klan), el-Mud (geriye dndren), er-Rfi
(ykselten), cl-Vli (yneten), el-Cmi (toplayan), cl-Mun (zengin
eden) ve cn-Nf (fayda veren) isimleridir. Zat isimlerinden ise Allah,
er-Rab (terbiye eden), ez-Zahir (grnen, zuhur eden), el-Vhid (B ir),
18 0 Ftuhtu Mekkiyye I
cl-Evvel (lk), el-hir (Son), es-Samed (Dcnksiz), cl-an (Zengin)

er-Rakb (Gzeten), cl-Mubn (Aklayan) ve Hak isimleridir.
Lafz harflerinden ona ait olanlar, Hemze, Lm ve Fe'dir. Ona ait
yalnlar Ze, Mim, He, Fc, Lm ve Hemzedir.
Ona ait mertebeler, btn mertebelerdir. E lif altnc mertebede or
taya kar. Onun otoritesi bitkilerde grnr. Bu mertebedeki kardele
ri He ve Lm dr. Harfler leminin ve mertebelerinin toplam ona aittir
E lif ne onlardan ne de onlarn dndadr. O, dairenin noktas ve evre
si, lemlerin yaln ve bileiidir.
Hemze
Bir hemze ki bit vakit keser, bir vakit birletirir (vasi ve kat)
Ona komu olan her ayrk
ite o dehr'dir, kadri byktr
rneklerin anlatamayaca kadar yce
Hemze, ahadet ve melekt leminden olan harflerdendir. k

yeri, boazn bitimidir. Hemzenin sayda bir mertebesi yoktur. Hem-
zenin yalnlar, Fe, M im , Ze ve Yadr. Alemi, melekt, felei drdn
c felek, feleinin dn sresi, dokuz bin senedir. Mertebesi, drdn
c, altmc ve yedinci mertebelerdir. Otoritesi, cinlerde, bitkilerde ve
cansz varlklarda ortaya kar.
Ona ait harfler, He, Mim, Ze, vakfede He, vaslda Te, kesmede
tenvindir. Ona ait isimler, Elif, Vav ve Yadr. Bunlar tekrarlamaya ge
rek duymuyoruz. Sfat isimlerinden ise el-Kahhr, el-Khir, el-
Muktedir, el-Kav ve el-Kdir isimlerine tahsis edilmitir. Doas, scak
lk ve kuruluk, unsuru atetir.
(Bilginler) Hemze bir harf midir yoksa rakaml harflerde harfin
yars mdr? diye gr ayrlna dmtr. Telaffuz ediliinde ise
harf olduunda btn bilginler gr birligindedir.
He Harfi
Hviyet Hesi nicesine iaret eder

Grnte gizli bir hviyete sahip herkese
Altnc Ksm 18 1
Resminin (beer kalnt) varln silmedin mi?

lk iin sonun gzleri hakikatleri ortaya ktnda
Bilinmelidir ki, H e gayb harflerinden biridir. k yeri, hanerenin

sonudur. Saysal deeri betir. Onu ait yaln harfler, Elif, Hemze, Lam,
Fc, Mim ve Z dr. Onun lemi, melekt, felei drdnc felektir. Fe
leinin hareket sresi, dokuz bin senedir.
Ona ait tabakalar sekinler ve sekinlerin sekinleridir. Mertebesi,
alnnc mertebedir. Otoritesi bitkilerde ortaya kar. Sonuyla birlikte
kendisinden scak ve ya eyler meydana gelir. Sonra, onu soukluk ve
kurulua evirir.
Ona ait hareket, dorusal ve eri harekettir. A raf harflcrindendir.
Karm sahibidir ve yetkin harflerdendir. Teklik lemindendir.
Hcnin doas, tpk Utarit gibi, soukluk, kuruluk, scaklk ve ya
lktr. Byk unsuru toprak, k havadr. Ona ait harfler, E lif ve
Hcmzedir.
Ona ait zat isimleri: Allah, el-Evvel, el-Ahir, el-Mcid, el-Mmin,
el-Mheymin, el-Mtekebbir, el-Ahad ve el-Melik'nr. Ona ait sfat
isimleri, el-Muktedir ve el-Muhs, fiil isimleri ise el-Latf, cl-Fettah, el-
Mucb, el-Mukt, el-Musavvir, el-Mzl, cl-Muiz, el-Mud, cl-Muhy, el-
Mmt, el-Muntakim, el-Muksit, el-Mugn ve el-Mnidir. Yolun sonu,
Heye aittir.
Ayn Harfi
Aynlarn ayn (hakikatlerin hakikati) yaratmann hakikati

Tanklk menzilinde ona baknz!
Zatn var edene bakarken onu grrsn
Hastann ziyaretisinin iyiliine bakt gibi
Kendi ilhndan bakasna asla iltifat etmez
Ondan umar ve kullardan ummaktan saknr
Bilinmelidir ki: Ayn, ahadet ve melekt leminden bir harftir. -

k1? yeri, hanerenin ortasdr. Cmlelerin saysndan ona ait (byk
cmle, kk cmle) olanlar, yetmiin kadardr. Yalnlar, Ye, Nun,
Elif, Hemze ve Vavdr. Felei, ikinci felek, feleinin hareket sresi on

bir bin senedir.
leminin tabakas, sekinler ve sekinlerin sekinleridir. Mertebesi,
beinci mertebedir, otoritesi hayvanlarda ortaya kar. Btn scak ve
ya eyler ondan meydana gelir. Ona ait hareket yatay harekettir. Bu
hareket eri harekettir.
Ayn, araf harflerinden birisidir, halistir (kark deil), yetkindir.
kinci ns lemindendir. Doas scaklk ve yalk, ona ait harfler, Ya ve
Nundur.
Ayna ait zat isimleri el-an, el-Evvel ve el-hir; sfat isimleri, el-
Kav, el-Muhs vc cl-Hayy; fiil isimleri ise en-Nasr, cn-Nf, cl-Vsi, el-
Vehhab ve el-Vlidir.
Ha Harfi
(Sure bandaki) Ha-Mitn'lerin Ha's Allah'n surelerdeki srrdr

Onun hakikatini beer fikrinden gizlemi
ayet olutan ve glgeden ayrlmsan
Artk ruhlar ve suretler lemine yolculuk et
Ar' tayanlara bak, kukusuz bakm olursun:
Hakikatlerinin bir lde gelmi olduunu
Senin Hana ait bir otorite bulursun; izzeti ise
Kendisine yaklalmamas, bakalardan da korkmamaktr
E y dost, bilmelisin ki: Ha, gayb lemindendir. k yeri, hanere-
nin ortas, saysal deeri sekizdir. Ona ait yaln harfler, Elif, Hemze,
Lm, He, Fe, Mim ve Z edir. lemi melekt, felei ikinci felek, felei
nin hareket sresi on bir bin senedir.
Ha, sekinlerden ve sekinlerin sekinlerindendir. Mertebesi yedin
ci mertebedir. Otoritesi canszlarda ortaya kar. Souk ve ya her ey,
ondan meydana gelir. Unsuru, sudur.
Haya ait hareket, eri harekettir. A raf harflerindendir, kark de-
gil-halis harftir, yetkindir, kendisine bitieni ykseltir. H a, nc ns
lemindendir. Doas, soukluk vc yalk, ona ait harfler, E lif ve Hem-
zedir.
Altnc Ksm 183
Zat isimlerinden kendisine ait olanlar, Allah, el-Evvel, el-hr, el-

Mmin, el-Mtekcbbir, el-Mecd, el-Mteal, el-Azzdr. Ona ait sfat
simleri ise el-Muktcdir ve el-Muhsdir. Ona ait fiil isimleri, el-Latf, el-
Fcttah, el-Mubd, el-Mucb, cl-Mukt, el-Musavvir, el-Mzl, el-Muz,
cl-Mud, el-Muhy, cl-Mumt, el-Muntakim, el-Mukst, cl-Mun ve el-
Mni isimleridir. Yolun balangc ona aittir.
ayn Harfi
ayn hallerinde Ayn gibidir

u var ki tecellisi daha gl ve tehlikelidir
aynde en kahredici tecelli srlar bulunur
Feyzinin hakikatini bil ve gizle
Oluunun perdesinden ona bak
En hakir, zayf resmim hakknda, saknarak
Allah seni kendisinden bir ruh ile desteklesin, bilmelisin ki: ayn
ahadet ve melekt lemindendir. k yeri, hanerenin aza en yakn
ksmdr. Saysal deeri, bize ve sr ehline gre, dokuz yz, nur ehline
gre bindir. Btn bunlar, byk hkm ile yaplan hesaplamadr.
ayn harfinin yalnlar, Ye, Nun, Elif, Hemze ve Vavdr. Felei
ikinci felek, feleinin hareket sresi on bir bin senedir. ayn, avam ta
bakasnda belirginleir ve ortaya kar, mertebesi beinci mertebedir.
Otoritesi hayvanlarda ortaya kar.
Doas soukluk ve yalk, unsuru sudur. Souk-ya her ey, on
dan meydana gelir. Hareketi eridir. Huylar, haller ve kerametler ona
aittir. Halistir (kark deil), yetkindir, ifttir ve nsiyet verir. Zata z
g teklik, ona aittir. Harfleri, Ya ve Nundur. ayna ait zat isimler, el-
Oan, el-Evvel, el-l, el-hir ve el-Vahiddir. Ona ait sfat isimleri, el-
Hay, cl-Muhs ve el-Kavdir. Ona ait fiil isimleri, en-Nasr, el-Vki, el-
Vsi, el-Vali ve el-Vekldir. ayn, melekt lemine mensuptur.
H Harfi
H harfi ne zaman ki ynelir veya geri dner

Sana srlarndan verir ve gecikir
Onun ykseklii varlklar ister; aas ise

Yaratan* izhar edilmi bir hikmet gerei ister
Kendi hakikatini izhar eder, zatnn izicisi olarak

Bir vakit kirlenir, sonra temizlenir
Yaklatrlm cennet'tcn onun adna alr
Aa ynnde ise kzgn ate ve alevden alr
Allah seni desteklesin, bilmelisin ki: H gayb ve melekt lemin-

dendir. k yeri, hanerenin azdan sonra gelen ksm, saysal deeri
alt yzdr. Basideri, Elif, Hemze, Lam, Fe, He, Mim ve Zcdir. Felei
ikinci felek, feleinin dn sresi on bir bin senedir.
H , avamda belirginleir ve ortaya kar. Mertebesi yedinci merte
bedir. Otoritesi canszlarda ortaya kar. Bann doas, soukluk ve
kuruluk, bedeninin dier ksmnn doas scaklk ve yalktr. Byk
unsuru hava, kk unsuru topraktr. Drt doann topland her ey,
ondan meydana gelir. Hareketi, eridir. Haller, huylar ve kerameder
ona aittir. Karktr, yetkindir. Ona bitien herkesi kendisine ykseltir.
ldr, nsiyet verir ve tek almeti vardr. Ona ait harfler, Hemze ve
Eliftir.
H ya ait zat, sfat ve fiil isimleri, banda Ze ve Mim harfleri bulu
nan btn isimlerdir. Misal olarak el-Melik, el-Muktcdir, cl-Muiz isim
lerini verebiliriz. Ya da el-Hdi gibi banda He veya el-Fetth gibi ba
nda Fe veya el-Latf gibi Lam veya el-Evvel gibi banda Hemze bu
lunan isimler H ya ait isimlerdir.
Kaf Harfi
K a f harfinin yetkinlik srr bandadr

Araplarn ilimleri onun apnn balang yeridir
zlem , onu ver ve grnmezliini

Yarsna, grnen ynn ise dier yarsna koyar
Onun hilal gibi olan erisine baknz

Dolunay gibi olan bann ekline baknz
ilke olan baka bir yaratla alr
Onun ilkesinin ilkesi ve asrnn ilkesine
Altnc Ksm 185
Allah bizi ve seni baarya erdirsin, bilmelisin ki: Kaf, ahadet ve

ceberut lemindendir. k yeri, dilin sonundan genzin zerine doru
dur. Saysal deeri, yzdr. Yalnlar Elif, Fe, Hemze ve Lm dr. Fele
i ikinci felek, feleinin hareket sresi, on bir bin senedir. Sekinlerde
ve sekinlerin sekinlerinde belirginleir ve ortaya kar. Mertebesi dr
dnc mertebedir. Otoritesi cinlerde ortaya kar. Doas ilk analardr.
Sonu scak-kuru, dier ksmlar souk ve yatr.
Unsuru su ve atetir. nsan ve Anka ondan var olur. Haller, ona
aittir. Hareketi karktr. nsiyct verir, ifttir. Almeti, ortaktr. Ken
disine ait harfler, E lif ve Fedir.
Farkl mertebelerine gre (zat, sfat ve fiil isimleri) K a f harfine ait
isimler ise banda yaln harflerinden birisinin bulunduu isimlerdir.
Srlar illine gre zat, nurlar ehline gre ise zat ve sfatlar K a f harfine
aittir.
Kef Harfi
mit K ef i celli mahede eder

hsan mahede eden korku K ef inden
Kabz ve basta bak!
Birisi sana ayrlmay, teki kavumay verir
Allah birine cellini gstermi
Dierine ise ujkundan cemlini gsterir
Allah bizi ve seni desteklesin, bilmelisin ki: Kef, gayb ve ceberut

lemindendir. k yeri, daha nce zikredilmi K afin mahreciyle ayn,
fakat ondan daha aadadr. Saysal deeri yirmidir. Yalnlar, Elif, Fe,
Hemze ve Lm dr. Felei, ikinci felek, feleinin hareket sresi ise on
bir bin senedir. Sekinlerde ve sekinlerin sekinlerinde ortaya kar.
Mertebesi drdnc mertebedir. Otoritesi cinlerde gzkr. Scak ve
kuru her ey, ondan meydana gelmitir. Unsuru su, doas scaklk ve
kuruluktur. Makam balang, hareketi karktr.
Kef, A raf (harflerinden) birisidir. Saftr, yetkindir. Kendisine biti
en nur ehline gre ykselirken, sr ehline gre ykselmez. Tekildir,
korkutucudur (nsiyet zelliinden yoksundur). Ona ait harfler, K af
harfine ait harflerdir. Ona ait isimler ise banda KcPin yaln harflerin-
den (Elif, Fe, Hemze ve Lm) birisinin bulunduu her isimdir.
Dat Harfi
Dat'ta bir sr var ki, sylenmesi mubah olsayd

Allah'n ceberutundaki srrn renirdin
Ona bir olarak bak ve onun yetkinlii
Rahmetinin mertebesinde bakasndandr
mam ise yle bir lafz ki, varlyla
Rahman onu melektundan geceleyin yrtr
Allah bizi ve seni desteklesin, bilmelisin ki: Dat ahadet ve ceberut

harflerinden birisidir. k yeri, dilin n ucu ile az dilerinin arnda
dr. Saysal deeri, bize gre doksan, nur ehline gre sekiz yzdr. Ya
lnlar, Elif, Dal, Hemze, Lm ve Fedir. Felei ikinci felek, feleinin
hareketi, on bir bin senedir. Avamda belirginleir ve ortaya kar. Yolun
ortas, ona aittir. Mertebesi beinci mertebedir. Otoritesi hayvanlarda
ortaya kar.
Doas soukluk ve yalk, unsuru sudur. Souk ve ya her ey on
dan var olur. Hareketi karktr. Huylar, haller ve kerameder ona aittir.
Saftr, yetkindir, ifttir ve nsiyet verir. Birlik almetidir. Ona ait harf
ler, E lif ve DaPdr. Ona ait isimler, zedemek istediimiz iin, kendi
sinden nceki harfte bildirdiklcrimizdir.
AJlah yardmc ve yol gstericidir.
Cim Harfi
Cim ona kavumak isteyeni ykseltir

yilerin ve hayrllarn mahede mertebelerine
u halde o bir kle-kulcazdr; ne var ki
Bakasn tercih etmenin hakikatiyle tahakkuk etmi
Bitim yeriyle taptna ynelir
Bayla eserler zerinde yrr
O bilinen hakikattendir
Altnc Ksm 18 7
Mizac ise souk ve atein alevidir
Allah bizi vc seni desteklesin, bilmelisin ki: Cim, ahadet ve cebe

rut lcmindcndir. k yeri, damakla dilin ortasdr. Saysal deeri
tr Yalnlar, Ye, Mim, E lif vc Hemzedir. Felei ikinci felek, feleinin
dnme sresi on bir bin senedir. Avamda belirginleir ve ortaya kar.
Yolun ortas, Cime aittir. Mertebesi drdnc mertebedir. Otoritesi
cinlerde ortaya kar. Bedeni souk vc kuru, ba scak vc kurudur. D o
as soukluk, scaklk ve kuruluk, byk unsuru toprak, k ise
atetir. Doasna benzeyen her ey ondan meydana gelmitir. Hareketi
eridir.
Hakikader, makamlar ve mnazeleler (karlkl iniler) Cim e ait
tir. Karktr ve yetkindir. Kendisine ulaan kiiyi ykseltir. Nur ehli ve
sr ehli bu grtedir. Kfeliler ise byle dnmez. ldr, nsiyet
verir. Almeti, tekliktir. Ona ait harfler, Ya ve Mimdir. simlerden
Cime ait olanlar ise daha nce belirttiklerimizdir (yani, banda Cim in
basitleri olan Ye, Mim, Elif ve Hemze harflerinin bulunduu isimler
dir).
n Harfi
Dnen kimse iin nda sr var

Bir gn ona ulaan herkes kukusuz ermitir
Sana zatn ve cisimleri duraan olarak verir
Emin bir kalbe onunla indii vakit
insanlar onun ierdii srr grseydi
Dolunayn silinmesiyle hillin tamamlandn grrd
Allah bizi ve seni dnce ve anlay bakmndan desteklesin, bil

melisin ki: n, gayb ve ceberutun orta lemindendir. k yeri, Cim
harfiyle ayndr. Saysal deeri, bize gre bin, nur ehline gre yz
dr. Yalnlar, Ye, Nun, Elif, Hemze ve Vavdr. Felei ikinci felek, d
n sresi daha nce belirtilmiti. Bu harf, avamda belirginleir ve orta
ya kar. Yolun ortas ona aittir. Mertebesi beinci mertebe, otoritesi
hayvanlarda ortaya kar.
n harfinin doas kuru ve ya, unsuru sudur. Doasna benzeyen

her ey, kendisinden meydana gelmitir. Hareketi karmadr, yetkindir
saftr, ifttir ve nsiyet verir. Zat, sfatlar ve fiiller ona aittir. Ona ait
harfler Ya ve Nun, isimler ise daha nce belirttiimiz ekildedir (ban-
da basitleri olan Ye, Nun, Elif, Hemze ve Vav harfleri bulunan isimler).
Huylar, haller ve kerametler bu harfe aittir.
Y a H a r fi
Rislet Yas yerde zuhur etmi bir harftir

Ulv lemde barnan Vav gibi
O glgeleri olmayan cisimlere yardmcdr
O suretlere sarlm yardmcdr
Hikmetiyle sizi armak isterse
Okur ve surelerin harflerinin srrn dinler
Allah bizi ve seni kendinden bir ruh ile desteklesin, bilmelisin ki:
Ya ahadet ve ceberut lemindendir. k yeri, n harfinin mahreciyle
ayndr. Saysal deeri on iki felek karsnda (byk cmleye gre) on,
yedi felek karsnda (kk cmle) ise birdir. Yalnlar, Elif, Hemze,
Lam, Fe, He, Mim, Ze'dir. Felei ikinci felektir ki, bu felein hareket
sresi de daha nce zikredilmiti.
Ye, sekinlerde ve sekinlerin sekinlerinde belirginleir ve ortaya
kar. Yolun sonu ve yedinci mertebe ona aittir. Otoritesi canszlarda
ortaya kar. Doas ilk analardr. Byk unsuru ate, k sudur.
Canllar ondan meydana gelir. Hareketi karktr. Hakikader, makam
lar ve mnzeleler ona aittir.
Ye, karktr, yetkindir, drddr, nsiy'et verir. Ona ait harfler,
Elif ve Hemze, ona ait isimler ise daha nce zikrcdildii tarzdaki isim
lerdir.
L a m H a r fi
Lm yce ve mukaddes ezele aittir

Makam ycet heybetli ve nefistir
Ne zaman kalksa zat var edeni izhar eder
Altnc Ksm 189
Ne zaman otursa olu lemini izhar eder

Sana ruh olarak hakikati verir
pek elbiseler iinde yrr ve caka satar
Allah bizi vc seni Ruhui-Kuds ile desteklesin, bilmelisin ki: Lm,
ahadet ve ccbcnt lemindendir. k yeri, dilin ucundan bitimine ka
dar olan yerdir. Saysal deeri on iki felee gre otuz, yedi felee gre
ise tr. Yalnlar Elif, Mim, Hemze, Fc ve Yadr. Felei ikinci felek,
feleinin hareket sresi ise daha nce zikredilmiti.
Lam, sekinlerde vc sekinlerin sekinlerinde belirginleir vc ortaya
kar. Yolun sonu ona aittir. Mertebesi sekinlerdir, otoritesi hayvan
larda ortaya kar. Doas scaklk, kuruluk ve soukluktur. Byk un
suru ate, k ise topraktr. Doasna benzeyen her ey, kendisin
den meydana gelir. Hareketi dorusal ve karktr.
Lam, Araf harfidir. Karktr, yetkindir, tekildir ve rktcdr.
Ona ait harfler, Elif ve Mim, isimlerden kendisine ait olanlar ise daha
nce belirttiimiz ekildeki isimlerdir.
Ra Harfi
Muhabbet Ras vuslat makamnda

Hibir zaman nimet verenin evinde mahrum olmayacak
Bir vakit der ki: Ben tekim, grmem
Bakasn; bir vakit der ki: Ey bilinmeyen ben
Senin kalbin de Rabbini katnda byle olsayd
Sen de en yetkin sevgili ve yakn kii olurdun
Allah bizi ve seni kendisinden bir ruh ile desteklesin, bilmelisin ki:
Ra, ahadet ve ceberut lemindendir. k yeri, dilin yzeyinden ve n
dilerin zerindendir.
Saysal deeri on iki felekte ki yz, yedi felekte ise ikidir. Yalnlar
Elif, Hemze, Lm, Fe, He, Mim, Zedir. Felei ikinci felek, feleinin
hareket sresi ise malumdur. Yolun sonu ona aittir. Doas, scaklk ve
kuruluk, unsuru ise atetir. Doasna benzeyen her ey ondan meydana
gcir. Hareketi karktr. A raf harfidir. Saftr (kark deil, halis), ek-
s r, mukaddestir, ifttir, nsiyet verir.
i o Ftuht* Mekkiyye I
Ona ait harfler, E lif ve Hemzedir. Ona ait isimler ise daha ne
belirttiimiz tarzdaki isimlerdir (banda Elif, Hemze, Lm, Fc Hc
Me, Ze harflerinden birisi olan zat, sfat ve fiil isimleri.)
Nun Harfi
Varlk Nununun noktas dellet eder

Bir hakikat olarak mabuduna
Onun varl mabudun cmertliinden ve bereketindendir
Btn yceler o noktann cmertliindendir
Gznle onun varlk hakikatinin yarsna bak
Bulunmayan ynn (dier yarsna) renirsin
Allah kalpleri ruhlarla desteklesin, bilmelisin ki: Nun, mlk ve ce

berut lemindendir. k yeri, dilin ucundan ve n dilerin zerinden-
dir. Saysal deeri, elli betir. Yalnlar Vav ve Elif, felei ikinci felek,
hareket sresi ise daha nce belirtilmiti. Sekinlerde ve sekinlerin se
kinlerinde belirginleir ve ortaya kar. Yolun sonu ona aittir.
Nunun mertebesi, mnezzeh ikinci mertebedir. Otoritesi lh
mertebede ortaya kar. Doas soukluk ve kuruluk, unsuru topraktr.
Doasna benzeyen her ey, ondan meydana gelir. Hareketi karktr.
Huylar, haller ve kerameder ona aittir. Saftr, eksiktir ve rktcdr.
Zat ona aittir. Harflerden kendisine ait olan, Vav harfidir. simlerden
ise daha nce belirtildii tarzdaki (banda E lif ve Vav harflerinden biri
si bulunan zat, sfat ve fiil) isimlerdir.
T Harfi
T'da be sakl sr var

Birisi: Hkmdarda mlkn hakikati
Ve yaratlmtaki Hak; srlar niptir
Nur narda (ate), insan melektedir
te bunlar betir; bunlarla ilgilenirsen
Geminin felekte bulunduunu anlarsn
Altnc Ksm 19 1
Allah bizi kendisiyle desteklesin, bilmelisin ki: T , mlk ve ceberut

lemindendir. k yeri, dilin ucundan ve n dilerin kkndendir. Sa
ysal deeri dokuzdur. Yalnlan Elif, Hemze, Lm , Fe, M im , Ze ve
Hcdir. Felei ikinci felek, feleinin sresi, daha nce zikredilmiti.
Sekinlerde ve sekinlerin sekinlerinde belirginleir ve ortaya kar. Y o
lun sonu ona aittir. Mertebesi yedinci mertebe, otoritesi ise cansz var
lklarda ortaya kar. Doas, soukluk ve yalk, unsuru sudur. D oa
sna benzer her ey, ondan meydana gelir.
Tfnn hareketi, nurlar ehline gre, dorusal, sr ehline gre eik,
bize ve tahkik ehline gre ise dorusal ve eiktir. A raf ona aittir. Saftr,
yetkindir, ifttir, nsiyet verir. Ona ait harfler E lif ve Hemze, ona ait
isimler ise daha nce belirtildii gibi (banda Elif, Hemze, Lm , Fe,
Mim, Ze ve He harflerinden birisi bulunan zat, sfat ve fiil) isimleridir.
Dal Harfi
Dal olu lemindendir ki, olu lemi

Olutan intikal etmitir; ne hakikati ne eseri vardr
Hakikatleri her gz sahibinin gremeyecei kadar ycedir
Beerin ulamasndan onu tenzih ederim
Onda devam vardr; Hakkn cmertlii ise onun menzilidir
iftler ondadr, ayetler ve sureler ondadr
Allah bizi isimleriyle desteklesin, bilmelisin ki: Dal mlk ve ceberut

lemindendir. k yeri, T harfinin k yeriyle ayndr. Saysal deeri
drttr. Yalnlan Elif, Lm, Hemze, Fe ve M im dir. Felei birinci felek,
feleinin hareket sresi ise on iki bin senedir. Yolun sonu ona aittir.
Mertebesi beinci mertebe, otoritesi ise hayvanlarda onaya kar. D oa
s soukluk ve kuruluk, unsuru topraktr. Doasna benzer eyler ondan
var olur. DaPn hareketi, nur ve sr ehline gre kanktr. A raf ona ait-
saftr, eksiktir, mukaddestir, ifttir, nsiyet verir. Ona ait harf,
Lm dr. Ona ait isimler, daha nce belirtildii tarzda (banda Dal har
finin basideri olan Elif, Lm , Hemze, Fe ve M im den birisi bulunan
*** Slât ve fiil) isimlerdir.
I 2 Ftuht'i Mekkiyye I
Te Harfi
Te, bazen grnr, bazen gizlenir

Onun kavinin varlndan pay renkten renge girmedir
Mertebesi zat ve sfatlar kuatr
Onun fiil mertebesinde temkini yoktur
Ortaya kar, bylece srlarndan gariplikler izhar eder
Mlk ise Levl, Kalemler ve NuTdur (Nun suresi)
Gece (Leyi suresi), gne (ems suresi), daha yce (A'la suresi),
zatndaki yldz (Trik suresi) ise
Kuluk vakti, alma (inirah suresi) ve incirdir (Tin suresi)
Ey samimi dost, bilmelisin ki: Te, gavb vc ceberut lcmindendir.

k yeri, Dal vc Tnn mahrecidir. Saysal deeri drt yz drttr.
Yalnlar Elif, Hemze, Lam, Fc, He, Mim, Zcdir. Felei birinci felek,
dnme sresi ise daha nce belirtildii kadardr.
Te, sekinlerin sekinlerinde belirginleir ve ortaya kar. Mertebesi
yedinci mertebedir, otoritesi ise canszlarda ortaya kar. Doas souk
luk ve kuruluk, unsuru ise topraktr. Doasna benzer her ey ondan
var olmutur. Huylar, haller ve kerameder kendisine aittir. Saftr, yet
kindir, drddr, nsiyet verir. Zat ve sfadar ona ait olduu gibi ken
disine ait harfler, Elif ve Hemze, isimler ise belirtilen tarzdaki isimler
dir.
Sad Harfi
Sad harfinde uyuyan kalbe ait bir nur vardr, onu gzler
Uyurken; uykusuzluk perdesi o srr gizler
Uyu, nk secdesinin nurunu alglayacaksn
Gnln aydnlatr, srlar ise onu gzetler
ite bu nur, kr nurudur, artk gzle
kredileni; o, adetler zere onu takip eder
Ey samimi dost bilmelisin ki, Sad harfi, gayb ve ceberut lemi

dendir. k yeri, dilin iki ucu ile alt n dilerin biraz stnn ara.
Altnc Ksm 193
dadr. Saysal deeri bize gre altm, nur ehline gre, doksandr. Ya
lnlan Elif, Dal, Hemze, Lm, Fedir. Felei birinci felek, dnme sresi,
daha nce belirtildii gibidir.
Bu harf, sekinlerde ve sekinlerin sekinlerinde belirginleir ve or-
tava kar. Yolun ba ona aittir. Mertebesi beinci mertebedir, otoritesi
hayvanlarda ortaya kar. Doas, scaklk ve yalk, unsuru havadr.
Doasna benzer her ey, ondan var olmutur. Sad harfinin hareketi ka
rk, bilinmezdir. Araf ona aittir, saftr, yetkindir, ifttir, nsiyet verir.
Ona ait harfler Elif ve Dal, isimlerden ise daha nce belirtilen tarz
daki isimlerdir (banda Elif, Dal, Hemze, Lm, Fc harflerinden birisi
bulunan zat, sfat ve fiil isimleri).
Sonra, bilinmelidir ki: Sad harfinin srrna ancak uykuda ulalabi

leceini belirttim. nk ben o srra uykuda ulatm gibi Hak da,
onun srrnn (bilgisini) bana uykuda verdi. Bu nedenle onun hakknda
byle hkm verdim. Yoksa onun hakikati yle deildir. Allah onun
srrn uyku ve uyanklkta verebilir.
Bu harfin srrn yazdm ve hzl yazmam nedeniyle yazda ortaya
kan sorunlar dzeltmem ve tashih etmem iin bir arkadama harfle
rin srlar blmn kendime okuttum. Okuma Sad harfine geldiinde,
dostlarma bu harf hakknda yaadm tecrbeyi anlattm, uykunun o
harfin srrna ulamak iin art olmadn, fakat benim onu uykuda
rendiimi belirttim. Bylece kendi halimi niteledim. Ardndan cemaat
dald.
Ertesi gn cumartesi olunca, adet zere Mcscid-i Haramda Kbe-i
Muazzamann Riikn-i Yeman tarafnda mecliste oturduk. eyh-fakih,
komu Eb Yahya Bebker b. Eb Abdullah el-Haim et-Tveytin et-
Trablus (r.a) de bizimle beraberdi. O da kendi detince Mescid-i Ha-
rama gelmiti. Okumay tamamladmzda bana yle dedi:
-Dn gece bir rya grdm. Ben ayaa kalkm, sen ise srt st
uzanm, Sad harfini anlatyormusun. Ben de sana irticalen u msra
okudum:
Sad erefli bir harftir

Sad, sad iinde daha dorudur/gldr

Bunun zerine sen de bana uykuda yle dedin:
-Delilin nedir?
yle yant verdim:
nk Sad dnmenin eklidir.

Dnten daha nce bir ey yoktur.
Ardndan uyandm.'
Bu ryada verdii yantla sevinmi olduumu anlatt. Ryasn ta
mamlaynca, hakkmda grm olduu bu rya ve (ryada benim)
uzan tarzm nedeniyle sevindim. nk o, Peygamberlerin uzanma
tarzdr. Sz konusu uzan, iini bitirip istirahat eden ve karlkllk ha
linde gn haberlerinden gelecek eylere hazrlanm kimsenin din
lenme tarzdr.
Bilinmelidir ki: Sad harfi, doruluk, saknma ve suret harflerinden
birisidir. ekli yuvarlaktr ve btn ekilleri kabul edicidir. Onda garip
srlar vardr. Arkadamn -gz aydn olsun- ryasnda bir nceki gn
mecliste dosdara anlattm halimi kef etmesine ardm. Biz bunu
onun adna rttk, bizim katmzda yaknlk ve gzel var vardr .2
Sad harfi, deerli yce bir harftir. Allah cevmiul-kelim-ki o en
yksek eref mertebesinde Muhammedi makamdr- makamn zikreder
ken vg maksadyla bu harfe yemin etmitir. Sz konusu sure (Sad su
resi) peygamberlerin niteliklerini, lemlerin btn gizli srlarn, ayetle
rini ve garipliklerini ierir.
Bu surede bir takm srlar bulunduu gibi arkadamn grd
ryada da bir takm srlar vardr. Binaenaleyh sz konusu srlar pek ok
hayra dellet eder ki, rya gren veya gsterilen ve ryada Allah katn
dan bir eyler mahede ettirilen herkes onlara ular. Her iki kii im
de bu surede zikredilen peygamberlerin berekederi meydana gelir. n
kra dmanlara bu surede bulunan -mminlere deil- ktlkler ula
r. Allahtan dnya ve ahirette bizim admza ve mminler adna afiyet
dileriz.
Arkadamn grd, gerek bir rya ve Allahn bize ryay g
renin vastasyla ulatrd srlard. Ryay gren dostumuz Eb Yahya
Altnc Ksm 195
uyandnda rii yada bana okuduu iki msra tamamladn syledi,

Ben de ryann ardndan ve bu harfte yazaym diye o iiri gndermesini
istirham ettim. nk o iir, arkadamn uykusunda grm olduu
ruhan hakikatin yardmcdandr. Ben de o ikisini ayrmak istemedim.
Bu nedenle arkadamz Eb Abdullah Muhammed b. Halid et-
Tilimsan'yi kendisiyle birlikte gnderdim. O da iiri bana getirdi:
Sad kymetli bir harftir,

Sad iinde Sad ise daha dorudur (ya da salam).
Dersen ki: Delilin nedir? Onu bulurum
Kalbin iinde asl olarak
nk o dnn eklidir.
Dnten daha nce olan ise yok
Bu gsterir ki: kukusuz ben
Yolda muvaffak olmuum
Allah urundaki kastm gerekletirmiim
Hak, Hak ile amalanr
Deryada derinlik varsa
Kalbin sahili daha derindir
Senin kalbin benden daralmsa,
Bakasnn kalbi daha dardr
Karunluu brak, kabul et
Tasadduk eden arkadatan
Muhalif olma, bedbaht olursun
Benim katmda kalp asldr
Onu a, onu ya r et ve de
Tam rendiin fiili yap
Ey kalbi katlam kii
Kalbinin kaps ne zamana kadar kapal kalacak?
Senden bakasnn fiili saftr
Senin fiilinin yz ise mavidir
Biz yle yumuak davrandk ki
Yumuaklkta yumuaklk daha iyidir
19 6 Ftuht Mekkiyye I
ayet gelirsen, sana giydiririz

Azat edilmi ltuf elbisesini
Cerr gibi olmayasn
nk hala Ferezdek'i hicvediyor
Sen benim vgm syle
nk benim vgm
Gnein doduu yerden daha parlaktr
Ben zat gerei varlm
Gerek varlk benimdir
Bir kayt ve koul olmakszn; tpk ilmim gibi
Hakikatte o da mutlaktr
Grmez misin, (satranta) aha
Bir piyon tuzak kurar
Benim hakkmda bir gr syleyen
Bu gr syleyen kii ahmaktr
Bir vehim nedeniyle sayklar,
Onun yapmack konutuunu grrsn
Herhangi bir insan bir sz sylese
Zikir o szden daha dorudur
Ben Ar sahibi muktedir olanm
Yok olmam ve yaratrn
Yaratklara elilerimi gnderdim
Ahmed de doruyu getirdi
Dorulukla benim adma mcadele etti.
Bazen korkuttu ve rktt
Urumda dmanlarla savaarak
Blnmelere kar nasihat ederek
Kulumla onlara yardm etmeseydim.
Boulmayacak olan bomu olurdun
Kukusuz gkler ve yer
Azabmdan paralanr ve ayrr.
Siz itaat ederseniz, kukusuz ben
Altnc Ksm 19 7
Ayran eyi kaynatrrm

Hepsini ebedlik cennetinde topla
Ho kokan baheler iinde
Btn kalpler bu haldedir
Ben Allah, harekete geiririm
(Ryamda Sad harfinin zelliklerini grnce) uykudan kalktm.
Dinlenmeyi braktm.
Ze Harfi
Zede bir sr var ki anlamn iyice aratrdnda

iin ruhunun hakikati onu syler hale gelir
Hikmetiyle bir kalbe tecelli ettiinde
Tenzih halinden fena halinde, onu mstani klar
O halde mnezzeh zatn harflerinde yoktur
Ondan baka, bilgiyi tahkik eden ya da onu bilebilen
Allah seni ezel ruhu ile desteklesin, bilmelisin ki: Ze ehadet, cebe
rut ve kahr lcmindendir. k yeri, Sad ve Sin ile ayndr. Saysal de
eri, yedidir. Yalnlar Elif, Ye, Hemze, Lm ve Fedir. Felei, birinci
felek, feleinin hareketi sresi ise daha nce zikredilmiti. Z harfi, se
kinlerin sekinlerinin znde belirginleir ve ortaya kar. Yolun sonu
ona aittir. Mertebesi beinci mertebedir. Otoritesi hayvanlarda ortaya
kar. Doas, scaklk ve kuruluk, unsuru atetir. Doasna benzer her
ey, ondan meydana gelir. Hareketi karktr. Ahlk, hal ve kerameder
ona aittir. Saftr, eksiktir, mukaddestir, ifttir, nsiyet verir. Kendisine
ait harfler E lif ve Ye, ona ait isimler ise daha nce belirtilen tarzda (ba
harfinde Z cnin basideri olan Elif, Ye, Hemze, Lm ve Fc harflerinden
birisinin bulunduu zat, sfat ve fiil) isimlerdir.
Sin Harfi
Sinde varln drt srr bulunur

Tahakkuk ve en yce makam ona aittir
Kendisiyle ortaya kar, gayb leminden
Gnelerini rten oluun eserleri
Bilinmelidir ki: Sin, gayb, ceberut ve ltuf lemindendir. k Vc.

ri, Sad ve ZeYin mahreciyle ayndr. Saysal deeri, nur ehline gre
altm, bize gre ise yz tr. Yalnlar Ye, Nun, Elif, Hemze ve
Vavdr. Felei birinci felek, feleinin devri daha nce zikredilmiti.
Sin, sekinlerde, sekinlerin sekinlerinde, sekinlerin sekinlerinin
znde, sekinlerin sekinlerinin znn znde belirginleir ve onaya
kar. Yolun sonu ona aittir. Mertebesi beinci menebedir. Otoritesi
hayvanlarda ortaya kar. Doas scaklk ve kuruluk, unsuru ise atetir.
Doasna benzer her ey ondan meydana gelir. Hareketi karktr.
Araf, ona aittir. Saftr, yetkindir, ifttir, nsivet verir. Sin harfine ait
harfler Ya ve Nun, ilh isimler ise daha nce belirtildii tarzdaki isim
lerdir.
Z Harfi
Z'da alt sakl sr vardr ki
Gizlidirler; onlar yaratklarca bilinmez
Mecazen bilinebilir; ihsanyla cmertlik yaptnda
Hakikatin zuhurunda onun gzellii grnr
Hktan umar ve adaletinden korkar
Oluundan gizlenirse
Hibir varlk ortaya kmaz
Ey akll kii bilmelisin ki: Z, ehadet, ceberut ve kahr leminden

dir. k yeri, dilin iki ucu ile dilerin ular arasndadr. Saysal deeri
bize gre sekiz yz sekiz, nur ehline gre ise dokuz yzdr. Yalnlar
Elif, Lm , Hemze, Fe, He, M im ve Z edir. Felei birinci felek, dn
sresi daha nce zikredilmitir.
Z harfi, sekinlerin sekinlerinin znde belirginleir ve ortaya
kar. Yolun sonu ona aittir. Mertebesi yedinci mertebedir. Otoritesi can
szlarda ortaya kar. Dairesinin doas, souk ve ya, boyunun doas
ise scak ve yatr. Scaklk ve soukluk ve yalk ona aittir.
Altnc Ksm 19 9
Z harfinin byk unsuru su, kk unsuru havadr. Doasna

benzer her ey ondan meydana gelir. Hareketi karktr. Huylar, haller
ve kerametler ona aittir, karktr, yetkindir, ifttir, nsiyet verir. Zat
ona aittir.
Kendisine ait harfler Elif, Hemze, ona ait isimler ise daha nce be
lirtildii tarzdaki (banda Elif, Lam, Hemze, Fc, He, M im ve Ze harf
leri bulunan) isimlerdir.
Zel Harfi
Zcl bazen bedenime iner

stemeden; bazen ise nefsime iner
steyerek; bundan ve ondan kaybolur
Artk kimse zerinde deerli bir eseri grnmez
O benzeri gibinin olmad nderdir
simleri el-Vhid ve es-Samed diye onu arr
Ey imam, bilmelisin ki: Zcl harfi, ehadet, ceberut ve kahr le-

mindendir. k yeri, Z harfinin k yeriyle ayndr. Saysal deeri
yedi yz yedidir. Yalnlar Elif, Lm, Hemze, Fc ve M im dir. Felei bi
rinci felek, hareket sresi ise daha nce zikredilmiti. Avamda belirgin
d i r ve ortaya kar. Yolun ortas ona aittir, mertebesi beinci mertebe,
otoritesi hayvanlarda ortaya kar. Doas scaklk ve yalk, unsuru ha
vadr. Doasna benzer her ey, ondan meydana gelir. Hareketi eri,
karktr. Huylar, haller ve kerameder ona aittir. Saftr, yetkindir, mu
kaddestir, ifttir, nsiyet verir. Zat ona aittir. Kendisine ait harfler E lif
ve Lm, isimler ise daha nce belirtilen tarzdaki isimlerdir.
Se Harfi
Senin zat zellikleri ycedir

Nitelikte ve fiilde; kalemler onlar yazar.
Tek bana zat srryla tecelli ederse
Birinci gnde (Pazar); halk ona ibadet eder
Nitelik srryla sabit olarak tecelli ederse
kinci gn, nitelii kendisini ver.

Fiil srryla tecelli ederse
nc gnnde, lem onu mutlu eder
Ey efendi bilmelisin ki: Sc gayb, ceberut ve ltuf lemindendir. t.

k yeri, Z ve Zel harfinin mahreciyle ayndr. Saysal deeri be yz
betir. Yalnlar Elif, Hemze, Lam, Fe, He, Mim ve Zcdir. Felei bi
rinci felek, dn sresi ise daha nce zikredilmiti.
Sc sekinlerin sekinlerinin znde belirginleir ve ortaya kar.
Yolun sonu ona aittir. Mertebesi yedinci mertebe, otoritesi ise cansz
varlklarda ortaya kar. Doas soukluk ve kuruluk, unsuru topraktr.
Doasna benzer her ey, ondan meydana gelir. Hareketi karktr,
huylar, haller ve kerameder kendisine aittir. Saftr, yetkindir, drtgen
dir, nsiyet verir. Zat, sfat ve fiiller ona aittir. Kendisine ait harfler Elif
ve Hemze, ona ait isimler ise daha nce zikrcdildigi tarzdaki isimlerdir
Fe Harfi
Fe tahkik lemindendir, hatrla

Ondan bakasna bak, bir lye gre gelir
Onun Ya ile varlkta bir karm vardr
Karm ile Haktan ve beerden zlmez
Yann kavumasn kesersen, nayaklar
eitli bakmlardan ruhlar ve suretler lemi
Allah lh kalbi desteklesin, bilmelisin ki: Fe harfi ehadet, cebe

rut, gayb ve ltuf lemindendir. k yeri, alt dudan iinden ve n
dilerin ularndandr. Saysal deeri, seksen sekizdir. Yalnlar Elif,
Hemze, Lm, Fe, Mim, Zcdir. Felei birinci felek, dn sresi ise da
ha nce zikredilmiti.
Fe, sekinlerde belirginleir ve ortaya kar. Yolun sonu ona aittir.
Mertebesi yedinci mertebedir. Otoritesi, cansz varlklarda ortaya kar.
Bann doas scaklk ve yalk, bedeninin dier ksmnn doas ise
souk ve yalktr.
Altnc Ksm 201
Binaenaleyh onun doas, scaklk, soukluk ve yalktr. Byk

unsuru su, k havadr. Doasna benzer her ey, ondan meydana
gelir. Hareketi karktr. Sr ehline gre, hakikader, makamlar ve
nazeleler ona aittir. Nur ehline gre ise haller, huylar ve kerametler
ona aittir. Karktr, yetkindir, tekildir, ifttir, Cinsiyet verir-
rktcdr. Zat ona aittir. Harfleri Elif ve Hemze, ona ait isimler ise
daha nce belirtildii tarzdaki (banda Elif, Hemze, Lm, F, Mim, Z
harflerinden birisi bulunan zat, sfat ve fiil) isimlerdir.
Ba Harfi
Arif ibl iin Ba muteberdir
Noktasnda ise kalp iin bir hatrlatc vardr
Yksek ubudiyet srr, ona karmtr
Bu nedenle Hakkn naibi oldu, dikkat ediniz!
Ad ile (bi-ismi)' ifadesinden hakikati dnlmez mi?
nk Ba onun yerini alr, ite bu ldr
Ey yce dost, bilmelisin ki: Ba harfi, mlk, ehadet ve kahr le-

mindendir. k yeri, iki dudaktandr. Saysal deeri ikidir. Yalnlar
Elif, Hemze, Lm, Fe, He, Mim, Zedir. Felei birinci felek, dn s
resi ise dala nce zikredilmiti. Sekinlerin znde ve sekinlerin se
kinlerinde belirginleir. Yolun ba ve sonu ona aittir. Mertebesi yedinci
mertebedir. Otoritesi canszlarda ortaya kar. Doas, scaklk ve kuru
luk, unsuru atetir. Doasna benzer her ey, ondan var olur. Hareketi
karktr. Haller, makamlar ve mnazeleler ona aittir. Saftr, yetkindir,
drtgendir, nsiyet verir. Zat kendisine aittir, harflerden ise Elif ve
Hemze ona aittir. Ona ait isimler, daha nce zikredildii tarzdaki isim
ler Baya aittir.
Mim Harfi
Mim Nun gibidir, srlarn incelersen
Oluun gayesinde, hakikat olarak ve balanglarda
O halde Nun Hak iin, kerim Mim ise benim iindir
Balang iin balang, gayeler iin gayeler
$u halde Nunun berzah bilgilerindeki ruhtur

Mimin berzah ise yaratklarda Rabtir
el-Mmin, Allah yardm etsin, bilmelisin ki: Mim, mlk, chadet

ve kahr lemindcndir. k yeri Bann mahreciyle ayndr. Saysal de
eri drttr, (byk cmlcye gre ise) krktr. Yalnlar Ya, Elif vc
Hcmzedir. Felei birinci felek, hareket sresi ise daha nce zikredilmi
ti. Sekinlerde ve sekinlerin znde vc sekinlerin safhasnda belirgin
leir ve ortaya kar. Yolun sonu ona aittir. Mertebesi ikinci mertebedir.
Otoritesi insanda ortaya kar. Doas soukluk vc kuruluk, unsuru
topraktr. Doasna benzer her ey ondan meydana gelir. Araf nn
dr. Saftr, yetkindir, mukaddestir, tekildir, nsiyet verir, harflerden
ona ait olan, Yadr. simlerden ise daha nce belirtilen isimlerdir (ba
nda basit harflerinin bulunduu zat, sfat ve fiil isimleri).
V a v H a rfi
lyyake'nin Vav daha mukaddestir

Benim varlmdan ve daha nefistir
O mkemmel bir ruhtur
O altl bir srdr
Nerede hakikati parldarsa
Denilir ki: Mukaddes arz
Onun evi Yce Sidre:
Bizde tesis edilmi olan Sidre
Vav mlk, ehadet ve kahr lemindendir. k yeri, iki dudak ara

sndan, saysal deeri ise altdr. Yalnlar Elif, Hemze, Lm, Fedir. Fe
lei birinci felek, hareketinin sresi ise daha nce zikrcdildii kadardr.
Vav, sekinlerin sekinlerinde ve sekinlerde belirginleir ve ortaya
kar. Yolun sonu ona aittir. Mertebesi drdnc mertebedir. Otoritesi
ise cinlerde ortaya kar. Doas scaklk ve yalk, unsuru havadr. Do
asna benzer her ey, kendisinden meydana gelir. Hareketi karktr,
Araf ona aittir, saftr, eksiktir, mukaddestir, tekildir, korkutucudur.
Ona ait harf Elif, isimlerden ise daha nce zikredilen tarzdaki (banda
Elif, Hemze, Lm, Fe harflerinden birisi bulunan) isimlerdir.
Altnc Ksm 203
Keif-halvet ehli ve varlklarn srlarna ulaanlara ynelik olarak,

bize tanmlanm iaret ve uyarlar zikretmekle, mucem harfler tamam
land. Harflerin kaynaklarnn yazmnn kolaylamasn istersen, yaln
larn feleklerindeki ortaklklarn bilmelisin. Bu durumda onlara yardm
eden isimlerin hakikatlerini renirsin.
Bu meyanda, E lif hakknda daha nce aklama yaplmt. Hemze
de E lif ve illet harfleri Vav ve Ya ile ayn kapsama girer ve bu ynyle
harflerin hkmnn dna kar. Cim, Ze, Lm, M im, Nun harflerinin
yalnlar farkldr. Dal, Zcl harflerinin yalnlar benzerdir. Sad ve
Datinkiler de benzerdir. Ayn, Gayn, Sin, nnkiler benzerdir. Vav,
Kef, Kafnkiler benzerdir. Ba, H , Ha, T, Ya, Fe, Ra, T e, Se H , Z
harfleri de yalnlar benzer olan harflerdir. Yalnlar benzer btn harf
ler, isimleri de benzer olan harflerdir. Bunu biliniz!
Harflerden sonra Lm -Elifi zikretmemiz hatrlatld. O menziller
de cevherin benzeridir. imdi onu rakamda harflerden ayr zikredece
iz. nk o Elif ve Lm, Hemze ve Lmdan bileik zait bir harftir.
Lm'n Elif'i ve Elif'in Lm'
Lm n Elifi ve Elifin Lm
Talut'un nehridir, avulama
Nehri sonuna kadar i
Arzulu olmaktan ise ayrlma
ici olduun srece, ayaa kalk
Nefsini doyurursan, kalk ve ayrl
Bil ki: Allah onu gndermitir
Ulaann kalbi iin bir snanma nehri olarak.
Allaha sn ve ondan sakn, kukusuz
Snrda durmadnda kulu hsrana uratr
Lmelif'in Lm'n Bilmek
Her eyi bilen Elif ve Lm kucaklat

ki sevgili gibi; avam ise uyumakta
Yce olan ayaklar birbirine doland
Bana bileen o iki harften bir bildirim geldi

Kukusuz kalbi manas kucakladnda
Onda var etme ve yok etme ortaya kar
Bilmelisin ki: E lif vc Lam bir araya gelince, her birisine bir meyil
elik etmitir. O meyil, arzu ve hevdr. Meyil, ancak arzu kaynakl bir
hareketten olabilir. Lm n hareketi, zat bir hareket, E lifin hareketi ise
yatay bir harekettir. Bylelikle E lifin otoritesi kendisinde hareket mey
dana getirmek zere Lm da zuhur etmi, Lam bu meyanda Eliften
daha gl olmutur. nk o daha aktr. Dolaysyla onun himmeti,
varlk itibaryla daha yetkin ve daha etkindir. E lifin ak ise daha az, do
laysyla himmeti Lm a daha az ilimi, sevgisini yerletirmeye gc
yetmemitir.
Muhakkiklere gre, himmet sahibi zorunlu olarak fiil sahibidir. Bu,
sfnin pay ve makamdr. Sf onu ap bir bakasna gemeye g ve-
tiremez. Sf, kesin bilgiyi elde etmi insanlarn makamna intikal eder
se muhakkikin bilgisi ondan daha stndr. nk E lifin meyli
Lrfn hnmetiyle kendisinde etkin olmasna bal deildir. Aksine l-
tufla Lm n mertebesine inmekle ona meyleder. Bunun nedeni Lmn
aknn kendisinde yerlemi olmasdr. Karmak endiesiyle, Lm'n
topuunun E life eilmi ve ona ynelmi olduunu grmyor musun?
E lif ona ynelmesi ise deta Hakkn dnya gne-ki onlar gece eh
lidir- gecenin son te birlik vaktinde inmesi gibidir. Lm n ynelmesi
ise muhakkik vc sfye gre malum, nedenli ve zorunludur. Bu konuda
aramzda gr ayrl yoktur. Aramzdaki yegne gr ayrl, zel
likle bu konudaki mil bakmndan olan gr ayrldr.
Bu balamda sf, ak, k olmaya almak ve onun halini tan
olarak rendii iin, Lm n (Elife) yneliini vecd ve tevcd (ken
dini vecdc getirmeye almak) sahibinin meyli gibi sayar. E lifin meyli
ni ise kavumaya alma ve bir olma meyli sayar. Bu nedenle E lif ve
Lm biimde benzemitir: Lm-Elif. Hangisini E lif ya da Lm yapsan,
bu geerli olabilir. Bu nedenle dilciler, Lm veya E lifin zerindeki
Hemzenin harekesini nereye koyacaklar konusunda gr ayrlna
dmtr. Bir grup lafz dikkate alm vc ncekine ait olduunu iddia
etmi, E lifin ise sonra olduunu sylemi, bir grup ise yazy dikkate
Altnc Ksm 205
almtr. Buna gre hattat, hangi dirsekle balarsa o Lm , kincisi ise

Eliftir.
Btn bunlar ak haline verirsin: Akta doruluk mauku aramaya
yneltir. Yneliin doruluu, maukun ka kavumasn salar. M u
hakkik yle der: Meylin drts, her ikisine gre de bilgidir. Her birisi
(sfi ve muhakkik) kendi hakikatine gre deerlendirme yapar.
Biz ve zerinde mertebenin bulunmad tahkik derecelerinde yk
selen bizimle beraber olan kimseler ise her iki grubun grn de be
nimsemeyiz. Fakat bizim bu meselede ayrntl grmz vardr. Bi
zim grmz, o ikisinin hangi mertebede birletiini dikkate almana
baldr. nk ak, btn mertebeler iinden tikel bir mertebedir.
Binaenaleyh, sufinin dncesi dorudur. Bilgi de bir mertebedir.
O halde muhakkikin yargs da dorudur. Fakat onlardan her birisi, bu
meselede geree gre, eksiktir ve konuya tek gzle bakmaktadr.
Biz yle diyoruz: E lif ve Lmn birletii ilk mertebe, var etme
mertebesidir. Bu mertebe, La ilahe illallahtr (* Y) aJ] V), Allahtan
baka ilh yoktur). te bu yaratlm ve Yaratan mertebesidir. La
kelimesi olumsuzlukta iki kez, ispatta da iki kez ortaya kmtr: La,
La, La. Ve illah, lillah (aMoN lj V N V). Mutlak Varlk -k i o Eliftir- bu
mertebede yaratmaya, snrl varlk ise -ki o Lm dr- var olmaya
ynelir. Bu nedenle Lm, E lifin suretine gre var oldu. Buna gre o
ikisinden her birisinin hakikati, kendi menzilinde mutlaktr.
Anlayabilirsen, bunu anla. Aksi halde halvete gir ve reninceye
kadar himmetini Rahman Allaha bala!
Varl taayyn ettikten sonra snrlandnda ve kendisi nedeniyle
hakikati ortaya ktnda, bu durumda o:
Hak iin Hak, insan iin insandr

Varlkta; Kur'an iin de Kuran'dr
Gzler iin mahedede gzdr
Yakarta kulaklar iin kulaktr
Bize birletirme gzyle bak, bize ularsn
Fark iinde; Ona sarl, nk Kuran furkandr (ayrandr).
Her yaratlm, kendisiyle var olan bir nitelie sahip olmaldr o

varlk, o nitelik sayesinde ilh mertebeden kendi benzen ve zddnn
karsnda bulunur. Burada, zt deyip de sadece benzer demedik. Bunun
nedeni, sfnin ve tahkikin253 ilk derecelerine ulaan insann kalbini slah
etme arzumuzdur. nk onlarn merepleri budur. Allah ellerinden
tutup bize gsterdiini onlara gsterinceyc kadar, zerlerinde olan eyi
bilemez ve ima ettiimiz meseleyi anlayamazlar. Elinizdeki kitabn
nc blmnde bu konuya ksmen deineceiz. Orada bu meseleyi
-Allahn izniyle- aratrrsn.
Nefesin kuvvetli ise Yce Kura deryasna dal! Aksi halde, onun
zahirini yorumlayan tefsir kitaplarn okumakla yetin. Deryaya dalma,
yoksa helak olursun. nk Kura deryas derindir. O deryaya dalan
kiinin elde etmek istedii ey, sahile yakn yerler olmasayd bir daha
denizden dar kamazd. Peygamberler ve korunmu varisleri ise le
me merhamet maksadyla, o derin yerlere ynelen kimselerdir. Erenler
ve tutulup geri dnmeyen ve ulatklar yerde duranlar ise kimsenin
kendileriyle yararlanmad, onlarn da kimseye fayda vermedii kimse
lerdir. Onlar, deryann derinliklerine ynelmi, hatta oraya ekilmitir.
Sonsuza kadar oraya dalm, bir daha da oradan kmayacaklardr.
Allah Sehl b. Abdullah et-Tsternin eyhi Abadanye rahmet et
sin! Sehl Kalp secde eder mi? diye sorduunda, eyh yle cevap ver
mi: Ebede secde eder. Allah, peygamberimize de merhamet etsin ve
esenlik versin. Umrenin hacca dhil olmas hakknda kendisine Her se
ne mi hac edeceiz? diye soran birisine yle cevap vermi: Sonsuza
kadar. Kast edilen, ezelilik diyarnda kalan ruhanliktir. Cennet ehli,
her sene takdir edilmi olarak onu bulur ve yle derler: Bu nedir?
Onlara yant verilir: Hacda umre bir rahadk, nimet, nezih ve deerli
bir konukluktur. Onunla izler aydnlanr, onun sayesinde gzellik ve
iyilikleri artar.
Kuran deryasna daldnda, -Allah sana yardm etsin- orada bu iki
yakutun, yani E lif ve Lmn sedeflerini aratr ve bulmaya al. Onla
rn sedefi, kendilerini tayan kelime ve ayederdir. Sz konusu olan fiil
anlamndaki bir kelime ise onun tabakasna gre o makamdan Elif ve
Lm nispet edersin; bir isim ise onun tabakasna gre o makamdan
nispet edersin; zat bir kelime ise bu makamdan onlar nispet edersin.
Altnc Ksm 207
glif ve Lm harfte bulunmasa bile, Hz. Peygamber buna yle iaret

etmitir: Senin gazabndan rzana snrm. Senin nzan (bi-rzke)
Elifin, senin azabndan ise Lmn ynelmesidir. Burada sedef, bir
isim kelimesidir. Cezalandrmandan balamana snrm. Bala
mana (bi-muafetike) Elifin, cezalandrmandan ise Lmn ynelmesi
dir. Burada sedef, fiil kelimesidir. Sana (bike) Elifin, minke (senden)
Lmn ynelmesidir. Burada sedef, zat kelimedir. Peygamberlik srr
nn ne garip, ne yce olduuna baknz! Onun sznn hedefinin ne
kadar yakn ve uzak olduuna baknz!
Bulunduu mertebeye dikkat etmeden Lm ve E lif harflerinden
sz eden, yetkin deildir. Heyhat! Onlara korku yoktur (la havfin)
ayetindeki La ile onlar zlmeyecektir (la yahzenn) ayetindeki La as
la q it deildir. Ayn ekilde, olumsuzluk bildiren La ile gereklilik bildi
ren illann Las asla denk deildir. Ayn ekilde, olumsuzluk bildiren
Lm-Elif ile olumsuzluk ve tenzih veya yasaklama bildiren Lm-Elif
ayn deildir. Kelime olumsuzluk bildirirken merfu (treli), tenzih bil
dirirken mansup (fetha), yasaklama bildirirken ise meczum (cezimli)
okunur. Belirlilik taksndaki Lm-Elif ile d-Araf, el-Edbar, el-Ebsar ve
el-Aklam gibi rneklerde kelimenin asl olan Elif denk deildir. Peki
tirme bildiren Lmn Lm-EliPi ile le-evdau ve le-entum gibi kelime
lerde geen asl elif denk deildir.
Artk, zikrettiimiz meseleleri iyice incele ve kendi Elifini eikli
inden dorult. Lmn dmnden kurtar. Lmn E life balann
da ortaya kartlamayan bir sr vardr. Dinleyici, kitabn indirildii
kimseyi (Hz. Peygamber) dinledii gibi beni dinlemedike, Kuranda
yer ald ekliyle, Lm-Elifin makamlarn tam olarak aklamaya g
yetiremem. Yine de kitaptaki maksat, zedemedir.
Mertebelerin ve harflerin okluu nedeniyle blm ve zetimiz
uzamtr.
Bu kitapta harfler arasnda bulunan ve onlarn birbirlerine bitime
sini salayan ilikileri zikretmedik. Ayrca, belirli bir ynden Lm-
Elifin dnda, iki harfin bir araya geliini zikretmedik. Bu blm, be
lidi bir ekilde bitimelerin saysna gre, bin mesele ya da be yz
mesele ve krk mesele ierir. Her bitimenin kendisine zg bilgisi var
dr. Bu meselelerin altndaki her meselede de pek ok mesele bulunur.
nk her harf, merfu, mansup, kesre, skn olmas ve zat ve |ct

harfi ynnden btn harflere elik eder. Bu mesele hakknda bir Cylc
renmek isteyen kimse el-Cem vet-Tafsl adn verdiimiz Kur'an tefsi
rini incelemelidir.
Maksadmz Allah izin verirse cl-M cbd ve'l-gyt adl kitabmzda
da ortaya koyacaz. O kitap henz yazlmaktadr. imdilik, Elif Vc
Lam hakknda bu kadar aklama yeterlidir.
hsan eden Allaha hamd olsun.
Lm'n Elif'ini Bilmek
L m n E lifi zatlar bilm ek iindir

A yrca kurum u kem ikleri diriltm ek iin
Z u h u r ettiinde, hepsini dzenler
M ahyasyla; artk danklk kalm az
A hdi drste yerin e getirir ve onundur
M ertebelerin varln yceltm e hali
Bilmelisin ki: Lm-Elif, ayrtrlp ekli bozulduktan ve srlar or

taya kartlp ismi ve resmi yok olduktan sonra, cins, kuatclk, bil
dirme ve saygnlk mertebesinde ortaya kar.
yle ki: Elif Hakkn, Lm insann pay olduuna gre, Elif ve
Lam cinse aittir. Buna gre Elifi ve Lm zikrettiinde, btn oluu ve
Yaratan zikretmi olursun. Yaratklar nedeniyle Haktan fani olup Elif
ve Lm zikrettiinde ise Elif, Lm Hak ve yaratlmlar olur ki bize
gre cins bu demektir.
Lmn boyu Hak iindir. Duyulur-Lnfn dairesinin yars ise -ki
o Elif boyunu aldktan sonra geriye kalr- yaratlm Nunun eklidir.
Ruhan grnmeyen dairenin yars ise melckta aittir. Dairenin apn
izhar eden Elif ise emre aittir. Sz konusu emir ol emridir.
Btn bunlar, zerinde cinsin bulunmad en genel cinsin fasl ve
trleridir. En genel cins hakikatler hakikatidir. O , kadmde kadmdir -
ama kendi zatnda deil-, yaratlmta yaratlmtr. Hakikatler hakikati,
kendisine nispetle ne mevcuttur ne de yoktur. Mevcut olmazsa kadimlik
veya hdislik ile nitelenemez. Nitekim bunlar, kitabn altnc blmn-
Altnc Ksm 209
j c zikredilecektir. Onun suretleri kabul etmesi bakmndan benzerleri

vrdr yoksa hdislik ve kadimlii kabul edii asndan benzeri yoktur.
nk ona benzer her ey, mevcut olmaldr. Mevcut ise ya sonradan
yaratlm olandr -ki o halktr- veya var edendir ki o da Yaratanadr.
Hakikatler hakikati kadimlik ve hdislii kabul ettiine gre, Hak

kullarna diledii niteliklerine gre tecelli eder. Bu nedenle bir grup,
ahiret hayatnda O nu inkr eder. nk Allah, kendilerine onlarn
O'na dair bildikleri suret ve niteliin dnda tecelli etmitir. Bu kitabn
birinci blmnde bu meseleye ksmen deinmitik. Ariflere ise onlarn
kalplerine ve ahirette de genel anlamda zatlarna gre tecelli eder. te
bu, benzerlik ynlerinden birisidir. Bizce hibir kapallk bulunmayan
geree gre ise lhi niteliklerin hakikatleri her iki snfa iki diyarda te
celli eder ve dnyada kalplerle, ahirette ise gzlerle grlr. Allahtan
anlayan veya renen kimse bunu bilir. Bununla birlikte Hak, kullarna
kendi knhn alglamadaki acizliklerini bildirmi ve yle buyurmu
tur: Gzler onu idrak edemez, o gzleri idrak eder, o her eyden haberdar
ve latiftir.2*4 Binaenaleyh Allah, gleri lsnde kullarna tecelli et
mekle, kullarna kar ltulkr olduu gibi Ulhiyeti gerektirdii
tarzda en mukaddes tecellisini tamadaki acizliklerini de ok iyi bilen
dir. nk nehirlerin denizleri tamaya gc yetmedii gibi yaratlm
n da Kadmin gzelliini tamaya takati yetmez. nk ister deniz
ona ister nehir denize katlsn, denizler nehirlerin varlklarn siler. Ba
ka bir anlatmla deniz, nehirlerin varlklarndan geride grlen ve ayrt
edilen bir kalnt brakmaz.
Artk, zikrettiimiz eyi iyice ren ve incele!
Sonradan var olanlar iinden hakikader hakikatine en ok benze
yen yce varlk, hcbdr. Heba, Allahn lemin surederini iinde at
eydir. Sonra, nuru ona benzer yapmtr. nk heba hakikader haki
kati iindeki bir suret olduu gibi nur da hcbdaki bir surettir. Nur'a
en ok benzeyen ey hava, havaya en benzeyen su, suya en ok benze
yen maden, madene en ok benzeyen ahap ve benzeri eylerdir. Bvle-
cc -ayet bulabilirsen- tek bir suret kabul eden eyi buluncaya kadar
henzer aramay srdrrsn. Kitapta ilgili blm gelinceye kadar, A l
lahn izni ile bu meseleyi imdilik anlaynz!
Bu hayrete dren hakikat -ki o btn artc hakikatleri ierir-

en genel cinstir. Elif ve Lam z gerei ona verilmeyi hak eder. Ayn
ekilde o ikisinin btn ahit ifade etmesi, iki mevcut arasnda ahdin
gerekletii bir bilgiye gre hakikatlerini icra eder. nc bir duru
ma kyasla iki ey arasnda o iki eyin her birisi ynnden bulunan bir
durum nedeniyle iki varla dhil olurlarsa bildikleri o nc durum
iin bilgi ifade ederler. Her durumda Elif ahdi almak, Lm ise ahit al
nan iindir.
Ayn durum, onlarn tanm ve zellemelerinde sz konusudur.
Elif ve Lm, kendi cinsinden bir eyi tam olarak snrlar. Bylcce, haber
verenin kendisini bilgilendirmek istedii kimseye o ev hakknda bilgi
verirler. Snrlayan ve bu iki hakikatin kendisinden dolay ortaya kt
ey hangi halde bulunursa bulunsun, Elif ve Lm bir surete dnr.
te, zat ortaklk budur. Ortaklk nitelikte ise ve o ikisinden daha b
yk olan muhataba belirginletirmek istiyorsak, o zaman Elif ve Lm,
kendisine dhil olduklar nitelikteki byltmeye ait olurlar.
Elif ve Lm, btn surederi gerek anlamda kabul eder. nk on
lar, mevcuttur ve btn hakikaeri kendilerinde toplar. Hangi ey orta
ya karsa kendilerinde o eyden bulunan hakikati izhar ederler. Byle
likle izhar ettikleri o hakikat ile sz konusu eye mukabil olurlar. Bina
enaleyh Elif-Lmn o eye dellet etmesi, kendisine dhil olduklar o
eyden deil, bizzat kendilerinden kaynaklanr. Buna yle rnek vere
biliriz: *Ehleke en(l)-nse el-dinaru ve'd-dirhem (nsanlar dinar ve dirhem
helak etti), Raeyt el-racle ens (dn bir adam grdm), Ehabt'r-ricle
dne'n-nise (Kadnlar deil, erkekleri severim), Hevlts-Simn (Si
m in i severim).
Bu rnekler yeterlidir, bu blm uzamtr.
Altnc ksm sona ermitir, hamdolsun.
FTUHT-I MEKKYYE'NN
YEDNC KISMI
Rahm an vc Rahim Olan Allahn Adyla
Harfler Hakknda Zikredilen Baz Terimlerin zah

Yalnlar, Mertebeler, Kutsilik, Birleme, Bileim, Tekil
lik, nsiyet, rktme.
ncelikle bilmelisin ki: Bu h .rfler, ykml insan lemi gibidir ve

baka lemlerden farkl olarak ykml tutulmada deil, hitapta kendi
sine ortaktr. nk onlar, insan gibi btn hakikaderi kabul eder.
lemin dier ksmlar ise byle deildir. Bu nedenle bizde olduu gibi
harfler iinde de Kutup vardr. Harflerin kutbu E liftir.
Bizde Kutbun makam her eyi ayakta tutan hayattr. Bu makam,
Kutupa zgdr. nk o, himmedyle btn lemde dolar. E lif de,
bizim alglayp bakasnn alglayamad ruhaniyetinin her ynnden
(harflere) sirayet eder. Elif, harflerin k yerlerinin sonundan -k i o ne
fesin k yeridir- nefeslerin son k yerine kadar nefes olarak yaylr
vc sen susmu iken, dtaki havaya kadar uzar. Susmukenki bu uzama,
ada diye isimlendirilen eydir. te bu, E lifin her eyi var eden olmas
dr. Ayrca, bu durum onun rakam ynndendir. Btn harfler, kendi
sine yerleir ve ondan oluur. E lif ise onlara yerlemez. Nitekim E lif de
kendi ruhaniyetine yerleir. E lifin ruhaniyeti, takdir edilen noktadr.
Nitekim bir says da (saylara) yerlemez.
Bylece E lifin neden Kutup olduunu sana aklam olduk. E lifin

gereini renmek istersen, bundan sonra sana zikredeceimiz eyler
de de byle yaparsn.
Harflerden iki imam, illetli Vav ve Yadr. Onlar, uzatma ve yumu-

^tma harfleridir, sahih harfler deildir. Evtad (direkler) ise drttr:
Etif, Vav, Ya ve Nun. Onlar, irabn almederidir. Harflerden ebdal
(bedeller) ise yedidir: Elif, Ya, Vav, Nu, Te, zamir Tcsi ve Kcfi Vc
Hesi (birinci ve ikinci tekil ahs zamirleri). Elif, raculanideki (j^
adam) Elif, Vav Amrnedeki (oul bildiren) Vav, Ya ise Amrcyndeki
(iki kiiyi bildiren) Ya, Nun ise yefalndeki (oul bildiren) Nundur
Daha nce Kutup hakknda akladmz gibi, Ebdal mertebesinde
bizim ile harfler arasndaki ilikinin srr, kumtu (kalktm) kelimesinden
Te zamiri (birinci tekil ahs) kalktnda onun yerini baka bir zamirin
almasdr. Bylece konuan kii, karne Zeyd (Zeyd kalkt) der. Zamir,
kendisinden bilgi verilen ahsn isminin yerini alr. sim, bin harften bi
leik olsayd bile, zamir yine o harflerin yerini alrd. Bunun nedeni za
mirlerin gc, imkn ve feleinin geniliidir. Bir adam, sz gelimi,
Ya daremiyye bil-ulya fcs-sened diye isimlendirmi olsaydn, ikinci te
kil ahs zamiri olan Te o cmlenin harflerini gsterir vc onu onlarn
yerine brakrdn veya onlarn bedeli olurdu. Hangisi istenilirse o sy
lensin.
Zamirin o cmledeki harflerin yerini alabilmesinin nedeni, zamir
harflerinin onu bilip onun yerini alan harflerin ise bilmeyiidir. Bu ne
denle zamir harfleri, bedel yerini almay hak etmitir.
Bu meselenin nereden renildiini anlamak, kefe baldr. Artk,
sen de halvet, zikir ve himmet vastasyla onu aratr!
(Makamlarda Harflerin Tekrarlanmas)
Bu harflerin makamlarda tekrarnn farkl ynlere sahip tek bir ey

olduunu zannetmeyesin! Bunlar, deta insan bireyleri gibidir. Sz ge
limi, Ali olu Zeyd, kardei ikinci Ali olu Zeyd deildir. Bununla be
raber onlar, babalar bir olup oul vc insan olmada ortaktr. Fakat zo
runlu olarak, birinci kardein ikinci kardein ayn olduunu zannetme!
Gzlem vc bilgi onlar ayrt ettii gibi keif ynnden keif ehline gre
bilgi onlar harflerde ayrt eder. Bu dereceden aada bulunanlar ise
harflerinin bedeli olan makam bakmndan o ikisini ayrt eder.
Keif sahibi, makam ynnden harflerin farkn bilen kimseden
baka bir durum nedeniyle stndr. Sz konusu makamn bilgisinin
sahibi, o durumu bilemez. Bu durum, sz gelimi, bizzat bir ismin yeri
ne kullandnda dedin demendir. O ahsa yle dersin: yle syle
din, byle syledin. Birinci gulte (dedin) ifadesindeki Te keif sahibine
Yedinci Ksm 213
C ikinci gultedeki T cnin ayns deildir. nk hitap edilenin varl-

> hor nefeste yenilenir. Onlar yeni yaratmadan kuku iindedir.'2
h tefe h cevher bir olmakla birlikte, lem karsnda Hakkn dn-
mdur. te yandan Hakkn kendisinden birinci T eyi meydana getirdi

i ruhan hareket dier Teyi meydana getirdii hareketten farkldr.
Saylar kaa karsa ksn, anlamlar zorunlu olarak deiir.
Bu makamn bilgisinin sahibi, anlamn bilgisinin deimesinin far
kna varr, (dedin anlam veren) TeIerin deimesinin veya zamir olsun
olmasn hangi harf olduunun farkna varmaz. nk o rakam ve lafz
sahibidir, bu kadar. Nitekim Earler arazlar hakknda ayn eyi ileri sr
d. nsanlar, zellikle hareket konusunda onlarla hemfikirdir, hareketin
dndaki konularda ise bunun bilgisine ulaamazlar. Bu nedenle onu
inkr etmi ve kabul etmemilerdir. Onu kabul edeni ise hevesine uy
mak ve duyuyu inkr etmekle sulam, kendi akllarnn zayfln, d
nce aralarnn bozukluunu ve anlamlar alglamadaki eksikliklerini
grmekten pcrdclcnmilerdir. Earler iin, gerek keiften kendi m a
deninden bilgi meydana gelseydi, bu hakikat belirli bir araza zg ol
makszn genel bir hkm olarak btn arazlara sirayet ederdi. Arazla
rn cinsleri farkl olsa bile, ayrc ve birletirici bir hakikatin bulunmas
gerekir.
Bu noktada bizim kabul ettiimiz gr kabul eden veya inkr
eden iin hakknda zikrettiimiz bu mesele de bvledir.
(Muhakkiklere Gre Duyulur Suretler)
Muhakkiklere gre elde edilmek istenen ey, lafz veya iaret olarak
duyulur suretler deil, bu yaz ve iaretlerin ierdii anlamlardr. Lafz
ve iaretin hakikati ise bizzat lafz ve iaretin kendisidir. nk surederi
inceleyen (g, gerekte), ruhandir. Bu nedenle kendi cinsinin dna
kmaya g yetiremez. Dolaysyla kendisinde ruhan sr bulunmad
in ekmek isteyemeyen l ile ruh tad iin ekmek isteyebilen canl
y grmekle perdelenip sakn yle bir hkm verme: Canl olmay
salayan ruhun kendi cinsinden olmayan bir eyi istediini gzlemlivo-
ruz.*
Bilmelisin ki: Ekmekte, suda, btn yiyecek, iecek, giyecek ve

oturaklarda latif ve bilinmez ruhlar vardr. Bu ruhlar, o eyin canllk,
Rabbinin tespih ve bilmesi, Yaratann mahede mertebesindeki ko

numunun yksekliinin srrdr. Sz konusu ruhlar, grlen duvulUr
suretlerdeki emanetlerdir. Bu emaneti, bedenlere yerletirilmi bu rulv
verirler.
Bazlarnn hayat srr olan emanetini nasl ulatrdn grmez mi
sin? Emanetini ruha verdiinde, o emanet ya girdii yoldan kar ve bu
durumda kusma ve istifra diye adlandrlr ya da baka bir yoldan kar
ve dk ve idrar diye isimlendirilir. u halde ona ilk ismi veren, kendi
sini ruha verdiren sr vermitir. Dier isimle ise iftilerin ve dnme se
beplerini ynetenlerin talep ettii bir halde kalr. te, baz ltif ruhlar
varlk katmanlarnda byle bakalar. Bir yandan soyutlanr, bir yandan
(yeni suret) giyer ve el-Alm ve el-Hakm Allah dilcyinceye kadar, tpk
bir dolap gibi krelerin dnmesiyle dnmeye devam eder.
Ruh, istedii eyi kendilerinde bulunduunu grd iin bu du
yulur eylere k olmada mazurdur. Baka bir ifadeyle duyulur eyler,
maukunun konaklad yerlerdir.
Bir yere urarm, Selmann diyarna

Duvarlar peceim, duvarlar
O yerin sevgisi kalbime gemi deil
Fakat o diyara yerlemi olann sevgisi kalbime ilemi
Eb shak ez-Zival ise yle demi (r.a):
Ey belde, endeki bir gazel beni divane etmi

Sende bulunan nedeniyle maallah sana
Sakininin akn ikayet etsem
O zaman o diyarn yapsnn ykldn grrdn
Allah bize ve size aklasn, kelimelerinin srlarn anlaynz! Allah

bizi ve sizi hikmederinin grnmez srlarna muttali etsin!
(Harfler leminin Anlamlan)
Her harften sonra zikrettiimiz baz ifadelerimizi size aklamak is

tiyoruz. Bylcce bilmediiniz eylerden kamanz gideren hususlan
renirsiniz. nk yolun en basit derecesi, bilmedii konuda teslim ol-
Yedinci Ksm 215
inak cn st ise onun doru olduuna kesin kanaat getirmektir. Bu iki

makamn dnda ise sadece mahrumiyet bulunduu gibi bu iki makam-
la nitelcnmi kii de mutludur. Ebu Yezid el-Bcstam, Eb Musaya
yle demi: Ey Eb Musa! Bu yoldakilerin szne inanan birisiyle
karlarsan, ona senin iin dua etmesini syle. nk o duas makbul
kiidir. Rvcym ise yle demi: Sfilerle beraber oturup onlarn kesin
olarak rendii eylerden birisinde kendilerine kar kan kimsenin
kalbinden Allah iman nurunu ekip alr.
Bu balamda bir ifademiz adyla bir harfi zikrederek falan harfin
gayb leminden olduunu sylememizdir.
Bilmelisin ki: Belirli bir snflamayla lem, tarafmzdan bilinen bir
geree gre, iki ksma ayrlr. Bir ksm gayb lemi diye isimlendirilir.
Bu ksm, duyudan gizli her eydir ve adet onun duyuyla alglanmas
eklinde gereklqmcmitir. Harfler iinde gayb lemi, ayn, Sad, Kef,
He, Te, Fe, n, H , Se ve Hadr.
Bunlar rahmet, ltuf, yumuaklk, yaknlk, dinginlik, arballk,
ini, tevazu harfleridir. Onlar hakknda u ayet vardr: Rafmumn kulla
r yeryznde vakarla yrr, cahiller kendilerine hitap ettiinde selm der
ve geerler.'2* Ayn zamanda, cevmiul-kelim zellii verilmesi bak
mndan Muhammedi sr -k i bu sr onlara uzanr ve peygamberleri onu
kendilerine getirmitir- zerinde onlar hakknda u ayet nazil olmutur:
Onlar jkelerini yutar, insanlar balarlar. ' 2*7 Kalpleri titrer',25* Namaz
larnda korku iindedirler'25,9 Sesler Rahman'n karsnda korkar' 2*0 ayetle
ri de onlar hakknda nazil olmutur. Bu gibi harfler, ayn zamanda ltuf
leminden olduunu sylediimiz harflerdir. te gayb lemi ve ltuf
lemi derken kast ettiimiz anlamlardan birisi budur.
Sz konusu taksime gre lemin dier ksm, ehadet ve kahr le

midir. Bu ksm, harf lemlerinden duyularla alglanmas adet olan her
lemdir. O lem, dier harflerin lemidir. Onlar hakknda
Enrolunduun eyi yerine getir' 2*1 Onlara kar sert ol' , 2*2 Onlar at gibi
ayetler nazil olmutur. te bu, mlk, otorite, kahr, iddet, cihat, a
tma ve didime lemidir. Bu harflerin ruhaniyetinden vahiy sahibine
horlama, hrlt, an sesi, aln terlemesi vb. meydana gelir. Onlar hak
knda Ey rtnen' 263 ve Ey rtlere brnen2*4 denilir. Hlbuki gayb
aleminin harfleri hakknda yle denilmitir: Cebrail onu kalbine indi-
2 16 Ftuht-1 Mekkiyye I
rir\** Dilini dndrme' Vahyi sana aktarlmazdan nce K uran lUzja

okuma, Rabbim ilmimi artr de.'2*7
Bir harften sonra mlk, ceberut veya melekt szmze gelince
daha nce harflerin mertebelerinden sz ederken blmn banda
bundan bahsetmitik.
Harfin k yeri (mahreci) udur' dememiz ise kraat bilginlerince
bilinir. Bize gre harfin k yerini bilmenin yarar, onun feleklerini
bilmektir. Felek bir olsa bile, Allah'n herhangi bir harfin varlk sebebi
yapt felek, baka bir harfin var olduu kendisinden felek deildir.
Hlbuki dn, bir eyde o eyin hakikatinin gerektirdii deerlendir
meye gre, tek deildir. Bir felekte bir durum bulunur ki senin nezdin-
de o ey felein kendisinden farkllar. Sen de onu, belirlediin yerde
bir almet yaparsn ve onu gzlersin. Almet ilk varsaym noktasna
dndnde, felein dn tamamlanr ve bakas balar. Hz. Pey
gamber yle buyurur: Zaman Allah'n kendisini yaratt gnk hali
ne dnd. Bu hadisin aklamas, kitabn yirmi birinci blmde gele
cektir.
Saysal deeri udur ya da u deildir de budr tarzndaki ifade
mize gelince, bu, baz insanlar tarafndan byk hkm ve kk h
km diye isimlendirilen eydir. Bazen onu hkm yerine cmle diye
isimlendirmilerdir. Dnen feleklerde ve bur feleklerindeki nemli bir
sr bu konuya aittir. Onlarn isimleri insanlar tarafndan bilinir. Bylece
byk hkm burlar feleine ait sayarlar, bu yirmi sekizin saysn or
taya atarlar. Kk hkm ise dnen felekler iindir. Onun saysal de
eri ise belirli bir yntem ve ilimle dokuz ve dokuzdur. O yntemin ye
ri bu kitap olmad gibi sz konusu ilim de bizim ortaya koymak iste
diimiz ilim deildir.
(Muhakkiklere Gre Saylarn Faydas)
Mutluluumuzu yetkinletiren yolumuzda, saylarn faydas udur:

Muhakkik ve mrit, onlardan bir harf aldnda, kk hkm byk
hkme katar. Sz gelii bir sayy, byk hkme gre saysal deeri yz,
ke gre bir olan K a f a ekler. Bylelikle her zaman kk hkmn
saysn alr ki, bu say birden dokuza kadardr. Onu kendi zatna dn
drr. Harfin rakam bir ise -ki bu say iki hkme gre de Elif, bize g-
Yedinci Ksm 217
f ul vc Ya, bizden bakalarna gre ise kk hkm le n yeri-

rC g jy n dr-, hangi hkmle olursa olsun onu kendisinden gaye olan
lkikati sayar. E lif saylarn yalnlar olan T a ya kadar olduunda, bu
jurumda o, iki hkmde de byk ve kk arasnda ortaktr. O halde,
k iik hkme ait olmas bakmndan onu kendine dndrrsn. Byk
hkme ait olmas bakmndan ise senin adna istenilen bilgilere dnd
rrsn.
Bvlecc saysal deeri bir olan E lifte onun Yasn, szn K a fin i
ve Elifin nn veya aradaki gr ayrlna gre (n serine)
avnm talep edersin. Saylarn mertebeleri tamamlanr, evre sona
erer vc dn baa dner. Sadece drt yn vardr: dou, bat, iist ve
aa. Drdn drd. Drt, evrenin asdr. nk o, yalnlarn top
lamdr. Nitekim bu dm de, saysal bileimlerin toplamdr.
Harfin saysal deeri iki ise -k i iki, her iki hkme gre Ban, k
k hkme gre ise K e f ve Rann deeridir-, bu harfi halinin karl
yapar, onunla gayb ve ehadet leminin karsnda bulunursun. Byle-
lildc sadece gayb ve ehadet olmalar bakmndan o iki lemin srlarn
renirsin. Bunlar, metafizikte zat ve sfat, akl konularda deil, doal
konularda neden ve nedenli, doada deil, belki metafizik, akl ve er
konularda art ve artldr.
Harfin saysal deeri ise -k i o iki hkme gre de Cim , bir gruba
gre ise kk hkme gre Lm ve Sin, bir gruba gre nn deeri
dir-, onu kendi lemin yapp onunla mlk oluu ynnden mlk lemi
ne, ceberut oluu ynnden ceberut ve melekt oluu ynnden de me-
lekt leminin karsnda durursun. Bylece Cim harfi, ierdii kk
sayyla sende bulunan evleri izhar ederken kendisinde veya Lm , Sin
veya nda bulunan byk sayyla da istenilen eyin kimi ynlerini iz
har edersin.
Kim iyilik getirirse onun iin on kat vardr.'** Allah diledikleri iin ar
trr.*'' Bu artrma, istidada gre gerekleir ve sz konusu artn hep
sini kuatan en kk derecesi, zikredilen ondur. Art, istidada baldr
ve amel sahipleri onda derecelenir. H er lim kendi yolunda bu dereceye
gre bulunur.
Bu kitaptaki gayemiz, hakikaderini tam olarak rendiinde, A l
p in harflere verdii hakikader deildir. Gayemiz, sadece bu harflerin
hakikatlerini tam olarak renip srlarn kef ettiinde, harfleri yaz vc

lafz olarak ina eden kimseye Allahn verecei eyleri zikretmektir
Bunu byle biliniz!
Harfin saysal deeri drt ise -ki drt, iki hkme gre Dal, kk
hkme gre ise Mim ve Tedir- DaP senin dayanaklarn yapar, onunla
zat, sfat, fiiller ve (bunlarn arasndaki) balarn karsnda bulunursun
Dal harfinde kk hkme gre bulunan ey ile senin (sana gelen evle
ri) kabulnn srlarn izhar ederken onda ve byk hkme gre Mim
ve Te harflerinde bulunan eylerle talep edilen ve karsnda durulann
eidi ynleri ortaya kartlr. Yetkinlik, onlardadr, mkemmellik ise
istidada baldr.
Harfin saysal deeri be ise -ki o iki hkme gre He, kk hk
me gre He ve Nundur-, Heyi sava mahallerinde ve kahramanlarn
att yerlerde memleketin sayar, onunla be ruhun karsnda bulu
nursun: Hayvani, hayal, fikri, akl ve kuts ruh. Hcde bulunan (kk
hkme gre) eyler, senin alclnn srlarn izhar ederken onda,
Nunda ve Sede (byk hkme gre) bulunan eyler ile karsnda bu
lunduun madubun ynlerini ortaya kartrsn. Yetkin ve mkemmel,
istidattan meydana gelmi bir eserdir.
Harfin saysal deeri alt ise -ki o iki hkme gre Vav, bir gre
gre Sad, bir gre gre Sin ve Hadr (kk hkme gre)-, Vav bi
linen ynlerin yapar, onlarla bir adan Haktan ynleri nefv ederken,
bir adan da ispat edersin. Bu, suret lemidir. Vavda kk hkme
gre bulunan eyle kabul srlarn izhar eder, onda, Sad veya Sin veya
H da byk cezimle bulunan eylerle ise karsnda bulunduun ama
cnn ynlerini ortaya kartrsn. Bu tecellide keif sahibi, istivann sr
larn ve kiilik bir grup y o ktu r ki, drdncs 0 olmasn*,270 Her nere
de olursanz olun O sizinle beraberdir*,271 Gkte ve yery z n d e ilh olan
0*dur7272 gibi ayetlerin srlarn renir. Ayrca Hak iin yn, snrlama
ve miktar belirten btn ayet ve rivayetlerin srrn renir. Bundaki
yetkinlik ve mkemmellik ise istidat ve hazrlanma lsne baldr.
Harfin saysal deeri yedi ise -ki yedi, iki hkme gre Ze, k
ne gre Zel ve Ayndr-, onu kendi niteliklerin sayp onunla Hakkn s-
fadarnn karsnda durursun. Zedc kk hkm ile bulunan zellik,
senin al srlarn izhar ederken onda ve Ayn ve ZePde byk hkme
Yedinci Ksm 219
gre bulunan say da karsnda durduun madubun kimi ynlerini iz

har eder. Bu tecellide keif sahibi, her nerede gerekleirlerse gerekle
en vedili eylerin srlarn renir. Bu konuda yetkinlik derecesi, istidat
vc hazrlanmaya baldr.
Harfin saysal deeri sekiz ise -k i o iki hkme gre Ha, bir gre
gre Fe, bir gre gre Sad, bir gre gre Dat, bir gre gre
Zcdir-, onu ierdii eylerle birlikte zatnn yerine koyar vc onunla l
h mertebenin karsnda durursun. Bu karlkllk, suretin aynann kar
snda durmasna benzer. Ardndan, kk hkme gre Hann ierdii
say alclnn srlarn izhar ederken onda, Fede, Z veya Datta b
yk hkme gre bulunan eyle de karsnda durduun madubun kimi
ynlerini izhar edersin.
Bu tecellide keif sahibi, cennetin sekiz kapsnn srrn rendii
gibi Allahn dilediklerine o kaplarn dnyada aln ve varlkta bulu
nan sekizgen her eyin srrn renir. Bu keifteki yetkinlik ve m
kemmellik ise isudada baldr.
Harfin saysal deeri dokuz ise -ki o iki hkme gre T, bir gre
gre Dat ve Sad, bir gre gre Ze, bir gre ise kk hkme gre
Gayndr- onu bu tecelliye bakarken bulunduun varlktaki mertebele
rini sayar, onlarla lh mertebelerin karsnda bulunursun. Bu harf on
lar iin ve senin adna balangcn olmaydr. Bu harfe kk hkme
gre bulunan sayyla alclk srlarn ortaya kartrsn. V e onda vc Dat
veya Sad, ve Gayn harfinde bulunan sayy da byk hkme gre mu
kabil olduun madubun ynlerini izhar ettirirsin. Bu tecellide keif sa
hibi ruhan menzil ve makamlarn ve mudak birliin srlarn renir.
Bu renmede yetkin ve daha yetkin olmak istidada gre deiir.
te bunlar, baka ynler de oka bile, harfin saysal deerini anlat
mamza sebep olan nedenlerden birisidir. Keke buna gre amel etsen!
Birinci anahtar budur. Buradan sana saylarn srlar, ruhlar ve menzil
leri alr. nk say, lh mertebede bilkuvve olarak ortaya km
olan Allahn varlktaki srlarndan birisidir. Bu balamda Hz. Peygam
ber yle buyurmutur: Allahn doksan dokuz ismi vardr, onlar ez
berleyen cennete girer. Baka bir hadiste ise Allahn yetmi bin perde
si vardr vb. buyurur. Say, lemde ise bilfiil ortaya kar ve bilkuvvelik
de kendisine sirayet etmitir. Baka bir ifadeyle say lemde bilkuvveVc

bilfiil bulunur.
Niyetimiz, Allah mr takdir eder ve ecelimiz ertelenirse saylarn
zellikleri hakknda bildiim kadaryla kimsenin yazmad bir konum
ortaya koymaktr. Orada saylarn srlarn ve lh mertebede, lemde
ve (ilh mertebe ile lem arasndaki) rabtalarda saylarn hakikatlerinin
verdii eyleri ortaya koyacaz. Bunlarla srlar sevinir, ahiret hayatnda
mutlulua ulalr.
(Harfler leminin Anlamlan)
Harfin yalnlar deyiimize gelince, sz gelii Sad gibi, harfin ek

linin basitlerini kastetmiyoruz. Biz, sadece lfzn yalnlarn -ki lafz onu
gsteren kelimedir- kastediyoruz. Sz konusu olan ey, harfin ismi veya
isimlediriliidir. Buna rnek olarak Sad demeni verebiliriz. te biz, bu
lafzn yalnlarn kastediyoruz.
eklin yalnlarna gelince, onun harflerden yalnlar yoktur. Fakat
onun iin eksiklik, tamlk ve fazlalk olabilir. Sz gelii Ra ve Ze,
N unun yars, Vav ise Kaf harfinin yars, Kaf Tnn bete drd,
Z'nn altda drddr. Dal ise T harfinin bete ikisi, Ya iki Zel, Lm
ise Elife N unun eklenmesi ya da Nuna Elifin eklenmesidir.
Harflerin ekillerinin yalnlar ise bilhassa noktalarla ilgilidir. Bir
harfin noktalarnn says kadar yalnlar vardr. Harfin noktalarnn ve
feleklerinin konumlarnn ykseklik ve dkl ise zat veya zerinde
bulunduu zellii bakmndan lemdeki mertebesinin deerine bal
dr. Sz konusu harfin yalnlarnn kendisinden meydana geldii felek
lerin bir araya geliiyle ve btn hareketleriyle o harfin lafz, bizim ka
tmzda var olur. Bu felekler, genilikleri lsnde en uzak felei kat
eder.
Harfin felei ve feleinin hareket sresi deyiimize gelince, bura
da felek derken, harfin k yerinin bulunduu organn kendisinden var
olduu felei kastetmekteyiz. nk sz gelimi Allah, insann ban
belirli felekler iinden belirli bir felein belirli bir hareketinden var et
miken, boynunu sz geen felei takip eden felekten, gsn ise bu
ilk felekten sonraki drdnc felekten var etmitir. Binaenaleyh bata
meydana gelmi anlam, ruh, sr, harf ve damar vb. gibi her ey, ksaca
Yedinci Ksm 221
tnta bulunan her trl yap ve anlam, ban kendisinden var olduu o
felekten meydana gelmitir. Onun dn ise on iki bin senedir. Boy
nun ve boyunda bulunan yap ve anlamlarn -ki boaz harfleri bunlarn
arasndadr- feleinin dn sresi ise on bir bin senedir. Gsn ken
disinden var olduu felein dn sresi ise zikrettiimiz yoruma gre,
dokuz bin senedir. Bir harfin doas, unsuru ve ondan meydana gelen
eyler, bu felein hakikatine dnktr.
(Harf leminin Tabakalar)
u harf fidan tabakada belirginleir ve ortaya kar deyiimize ge

lince, biliniz ki: Harfler lemi, ilh mertebe ve ona yaknla gre, tpk
bizim gibi tabaka tabakadr. Sana syleyeceim eyin yardmyla bunun
mahiyetini renebilirsin, yle ki: lh mertebe -ki o grlr lemde
ki harflere aittir- yaz leminde Mushafm yazs, szde ise okumadr.
Bununla birlikte ilh mertebe, ister okuma ister baka bir ey olsun, ke
lmn tamamna sirayet eder. Bunun anlam, sonsuza kadar herhangi
bir lafz okuyan herkesin okuduu eyin Kuran olduu anlamna gel
mez. Fakat o, varlkta eriatmzdaki mubahlk hkmnn karlnda
bulunur. Bu kapnu almas, sz genie uzatmaya yol aard. nk
onun ierii zengindir. Bu nedenle kk ynden tikel bir meseleye
dndk. Bu ise onun rakaml feleidir. Bu ise bilhassa yazlan ve oku
nan eydir.
Bilmelisin ki, bize gre iler, keif asndan yledir: Varlkta bir
ey zuhur ettiinde, ilk olan kinciden daha stndr. Yarma gelinceye
kadar ardk olarak byle devam eder. lkten sonuncuya kadar olduu
gibi, yarmdan da bir stnlk ortaya kar. O halde, son ve ilk, zuhur
eden eylerin en stndr. Sonra o ikisi, bulunduklar makamda, ko
numlandklar sebebe gre derecelenir. stn olan, her zaman daha s
tn yere yerletirilir. Bu durum, ayn on beinci gecesinin deerinin on
nc gecenin mesabesinde olmasyla ortaya kar. Ayn ilk doum
gnnden son gn doumuna kadar derecelenme byle devam eder.
Tan kararma g ln yeri, tam dolunay gnyle ayndr, anla!
Bu balamda, bizim nezdimizde Kurann rakamnn (iaret) ma
kamnn nasl sralandna baktk. Sureler hangi harflerle balam?
ângi harflerle bitmi? Teorik dncede bilinmese bile lednni (Allah
katndan verilen) ilim ile bilinen hangi harflere tahsis edilmiti? Beme-
lenin tekrarlanna baktk. Balangta veya sonda veya Bcsmelede bu

lunmayan harflere baktk. Bu harfler iin meydana gelmi ilh tahsisi
bize retmesini Allahtan istedik: Acaba sz konusu tahsis, herhangi
bir sebep olmakszn kendiliinden bir tahsis midir -bu ksma rnek
olarak peygamberlerin peygamberlie tahsis edilmesini ve ilk eyleri (ilk
akl, tmel nefs vs.) verebiliriz- yoksa o, kazanm yoluyla elde edilebilen
bir tahsis midir? Bunun ne olduunu lh keif bize gsterdi. Biz de
onun iki ekilde olduunu grdk: Bir grup hakknda inayet, bir grup
hakknda ise ilk konumlama esnasnda bulunan eye gre karlktr.
Hepsi, onlara, size ve leme Allah tarafndan bir inayettir.
Bunu rendiimizde, zikrettiimiz gibi ne bata ne sonda bulun
mayan harfleri, ilk mertebelere yerletirdik: Harflerin genelinin,
Kurann bu tahsisinden bir pay yoktur. Bunlar Cim, Dat, H, Ze,
Gayn, n'dr. Sekinlerden birinci tabakay, surelerin bilinmeyen harf
leri saydk. Bunlar Elif, Lm, Mim, Sad, Ra, Kef, He, Ayn, T, Ha, Kaf
ve Nundur. Bununla onlarn lafz ve rakamda (yazlta) ortaklk tarzla
rn kastetmekteyim. Bu harflerin yazda ortaklklar, surette ortaklklar
demektir. Lafz ortaklk, bir ismin onlara verilmesidir. Sz gelii Zcyd
ve baka bir Zevd, surette (insan olmada) ve isimde ortaktr. Hlbuki
bizde sabit ve bilinen hkm ise Elif-Lm-Mim-Sad veya Kef-He-Ya-
Ayn-Sad ifadelerindeki Sad ya da bu diziliteki harflerden herhangi biri
si dier diziliteki harfin ayn deildir. Her harf, surenin, hal ve menzil
lerinin deimesiyle deiir. Btn harfler, bu mertebe byledir ki, bu
durum lafz ve yaz olarak hepsini ierir.
Sekinlerin ikinci tabakas ise -ki onlar sekinlerin sekinleridir-,
bilinsin veya bilinmesin Kuran surelerinin banda bulunan btn harf
lerdir. Bunlar Elif, Ya, Sin, Kef, T, Kaf, Te, Vav, Sad, Ha, Nun, Lm,
He ve Ayn harfleridir. Sekinlerin ikinci tabakas ise -ki bunlar sekin
lerin hlasasdr- surelerin banda bulunan Nun, Mim, Ra, Ba, Dal,
Ze, Elif, T, Ya, Vav, Ha, Z, Se Lm, Fe, Sindir.
Geri Elif, rikza ve lizama ve men-ihteda gibi kelimelerde lafz ve
yazda gzkse bile, kefin bize verdii, sadece bu Eliften nce bulunan
harftir. Bylelikle orada durduk ve onu son diye isimlendirdik. Nitekim
orada buna tank olduk ve Elifi burada grdmz gibi ispat ettik.
Fakat bu blmde deil, baka bir blmde bunu yaptk. nk biz bu
Yedinci Ksm 2 23
blmlerde mahede ettiimiz eyi daha fazla uzatmak istemiyoruz,

bilakis uzatrz korkusuyla ksmen azaltmak istiyoruz. Bu nedenle lafz
lar fazlalam bu anlamlan kuatan tek bir lafz veriyor ve aktaryoruz.
Bir eyi aktarrken onu bozmuyor veya eksik aktarmyoruz. Bvlece ilk
uzunluk ortaya kmad iin maksat gerekleiyor. Allah'a hamdolsun!
Sekinlerin drdnc tabakas ise -ki onlar sekinlerin znn
zdr- Besmelcnin (Bismillhirrahmanirrahm) harfleridir. Bunlar,
Allahn kendisine vahyin iki tryle zikretmi olduu tarzda Peygam
ber de onlar zikrettii iin zikredildi. Sz konusu olan Kuran vahyidir
ve o birinci vahiydir. nk keif yolundan rendiimize gre, furkan
Hz. Pcygambcr'dc ayet ve sureleri ayrntl olarak belirlenmemi belirsiz
bir Kuran olarak sabitti. Bu nedenle Hz. Peygamber, Cebrail kendisine
vahyi indirirken sz konusu furkan sayesinde acele ediyordu. Bunun
zerine kendisine yle denildi: Kuran acele okuma*,273 yani yannda
bulunan Kuran. Bylccc vahyi belirsiz olarak aktarr ve senin ne sy
lediin anlalmaz. Sana vahyi gnder ilmezden nce.* Burada kast edilen
ise ayrntl bir furkan olarak vahvedlmesidir. Rabbim bilgimi artr de*
Yani, iime zet olarak yerletirdiin anlamlar tafsillctirerek bilgimi
artr.
Allah srlar ynnden iaret etmi ve yle buyurmu: Biz onu bir
gecede indirdik *274 Ayette onun bir ksmn demedi. Sonra yle buvur-
mu: O gecede her hikmetli i ayrt edilir.m te bu, Furkan'n vahyidir
ve vahyin iki trnden dieridir.
Besmele hakknda aklamalarmz, bu kitapta kendisine ayrd
mz blmde gelecektir.
Bilmelisiniz ki: Bere suresinin besmelesi, en-Neml suresindeki
Besine %dir. nk Allah, bir ey ihsan ettiinde bir daha ondan geri
dnmez ve onu yoklua dndrmez. Bereni rahmeti onaya ktn
da -ki o besmeledir-, ehlinin yz evirmesi, rahmetin kendilerinden
kaldrlmasna hkmetti. Bylelikle melek durmu ve Besmeleyi nereye
koyaca u bilememi. nk beer toplumlarndan her mmet, rahme
tini kendi peygamberine inanmakla almtr. Bu balamda Allah vle
buyurur: Bu besmeleyi Sleymana inanm hayvanlara veriniz. Onlar,
sadece kendi peygamberlerine inanmakla sorumludur. Bu nedenle hay-
yanlar Sleymann deerini anlayp ona iman ettiklerinde, insana ait
lenin tekrarlanna baktk. Balangta veya sonda veya Bcsmelede bu

lunmayan harflere baktk. Bu harfler iin meydana gelmi lh tahsisi
bize retmesini Allah'tan istedik: Acaba sz konusu tahsis, herhangi
bir sebep olmakszn kendiliinden bir tahsis midir -bu ksma rnek
olarak peygamberlerin peygamberlie tahsis edilmesini ve ilk eyleri (ilk
akl, tmel nefs vs.) verebiliriz- yoksa o, kazanm yoluyla elde edilebilen
bir tahsis midir? Bunun ne olduunu lh keif bize gsterdi. Biz dc
onun iki ekilde olduunu grdk: Bir grup hakknda inayet, bir grup
hakknda ise ilk konumlama esnasnda bulunan eye gre karlktr.
Hepsi, onlara, size ve leme Allah tarafndan bir inayettir.
Bunu rendiimizde, zikrettiimiz gibi ne bata ne sonda bulun
mayan harfleri, ilk mertebelere yerletirdik: Harflerin genelinin,
Kur'ann bu tahsisinden bir pay yoktur. Bunlar Cim, Dat, H, Zel,
Gayn, n'dr. Sekinlerden birinci tabakay, surelerin bilinmeyen harf
leri saydk. Bunlar Elif, Lm, Mim, Sad, Ra, Kef, He, Ayn, T, Ha, Kaf
ve N un'dur. Bununla onlarn lafz ve rakamda (yazlta) ortaklk tarzla
rn kastetmekteyim. Bu harflerin yazda ortaklklar, surette ortaklktan
demektir. Lafz ortaklk, bir ismin onlara verilmesidir. Sz gelii Zcyd
ve baka bir Zcyd, surette (insan olmada) ve isimde ortaktr. Hlbuki
bizde sabit vc bilinen hkm ise Elif-Lm-Mim-Sad veya Kcf-He-Ya-
Ayn-Sad ifadelerindeki Sad ya da bu diziliteki harflerden herhangi biri
si dier diziliteki harfin ayn deildir. Her harf, surenin, hal ve menzil
lerinin deimesiyle deiir. Btn harfler, bu mertebe byledir ki, bu
durum lafz ve yaz olarak hepsini ierir.
Sekinlerin ikinci tabakas ise -ki onlar sekinlerin sekinleridir-,
bilinsin veya bilinmesin Kuran surelerinin banda bulunan btn harf
lerdir. Bunlar Elif, Ya, Sin, Kef, T, Kaf, Te, Vav, Sad, Ha, Nun, Lm,
He ve Ayn harfleridir. Sekinlerin ikinci tabakas ise -ki bunlar sekin
lerin hlasasdr- surelerin banda bulunan Nun, Mim, Ra, Ba, Dal,
Ze, Elif, T, Ya, Vav, Ha, Z, Se Lm, Fe, Sindir.
Geri Elif, rikza ve lizama ve men-ihteda gibi kelimelerde lafz vc
yazda gzkse bile, kefin bize verdii, sadece bu Eliften nce bulunan
harftir. Bylelikle orada durduk ve onu son diye isimlendirdik. Nitekim
orada buna tank olduk ve Elifi burada grdmz gibi ispat ettik
Fakat bu blmde deil, baka bir blmde bunu yaptk. nk biz bu
Yedinci Ksm 223
blmlerde mahede ettiimiz eyi daha fazla uzatmak istemiyoruz,

bilakis uzatrz korkusuyla ksmen azaltmak istiyoruz. Bu nedenle lafz
lar fazlalam bu anlamlar kuatan tek bir lafz veriyor ve aktaryoruz.
Bir eyi aktarrken onu bozmuyor veya eksik aktarmyoruz. Bylece ilk
uzunluk ortaya kmad iin maksat gerekleiyor. Allah'a hamdolsun!
Sekinlerin drdnc tabakas ise -ki onlar sekinlerin znn
zdr- Besmclenin (BismiUhirrahmanirrahm) harfleridir. Bunlar,
Allahn kendisine vahyin iki tryle zikretmi olduu tarzda Peygam
ber de onlar zikrettii iin zikredildi. Sz konusu olan Kur'an vahyidir
ve o birinci vahiydir. nk keif yolundan rendiimize gre, frka
Hz. Peygamber'de ayet ve sureleri ayrntl olarak belirlenmemi belirsiz
bir Kuran olarak sabitti. Bu nedenle Hz. Peygamber, Cebrail kendisine
vahyi indirirken sz konusu hrkan sayesinde acele ediyordu.' Bunun
zerine kendisine yle denildi: 'Kuran) acele okurna\m yani yannda
bulunan Kuran. Bylece vahyi belirsiz olarak aktarr ve senin ne sy
lediin anlalmaz. Sana vahyi gonderilmezdct nce? Burada kast edilen
ise ayrntl bir furkan olarak vahyedilmesidir. Rabbim bilgimi artr de?
Yani, iime zet olarak yerletirdiin anlamlar tafsilletirerek bilgimi
artr.
Allah srlar ynnden iaret etmi ve yle buyurmu: Biz onu bu
gecede indirdik? 274 Ayette onun bir ksmn demedi. Sonra yle buyur
mu: O gecede her hikmetli i ayrt edilir? 275 te bu, Furkann vahyidir
ve vahyin iki trnden dieridir.
Besmele hakknda aklamalarmz, bu kitapta kendisine ayrd
mz blmde gelecektir.
Bilmelisiniz ki: Bere suresinin besmelesi, en-Neml suresindeki
Besmel dir. nk Allah, bir ey ihsan eniinde bir daha ondan geri
dnmez ve onu yoklua dndrmez. Bcrenin rahmeti ortaya ktn
da -ki o besmeledir-, ehlinin yz evirmesi, rahmetin kendilerinden
kaldrlmasna hkmetti. Bylelikle melek durmu ve Besmeleyi nereye
koyaca n bilememi. nk beer toplumlanndan her mmet, rahme
tini kendi peygamberine inanmakla almtr. Bu balamda Allah yle
buyurur: Bu besmeleyi Sleymana inanm hayvanlara veriniz. Onlar,
sadece kendi peygamberlerine inanmakla sorumludur. Bu nedenle hay
vanlar Sleymann deerini anlayp ona iman ettiklerinde, insana ait
rahmetten bir pay onlara verilmitir. te bu pay, mriklerden ekip

alnm Bcsmeledir.
Beinci tabaka -ki o sekinlerin znn aynsdr-, Ba harfidir. Ba,
btn surelerin banda bulunan Besmelenin ilk harfi olduu iin nc
harftir. Besmelenin bulunmad sure ise (Berc suresi), Ba harfiyle
balamtr. Allah yle buyurmutur: Beretun.
Yahudi bilginlerinden birisi bize yle dedi: Sizin birlikte bir nasi
biniz yok! Kitabnzn sureleri B ile balyor. Ben de yle yant ver
dim: Sizin ki de yle! nk Tevratn ilk harfi de Badr.
Bunun zerine sustu kald ve baka bir ey syleyemedi. nk
Elif ile asla balanamaz.
Surelerin banda bulunan harfler iin yolun ba ona aittir dedik;
sonunda olanlar hakknda ise yolun sonu ona aittir, avamdan ise volun
ortas ona aittir dedik. nk Kuran dosdoru yoldur.
(Harflerin Mertebeleri ve Hakikatleri)
Yedinci mertebeye varncaya kadar, harfin mertebesi sz gelimi,

ikinci mertebedir derken, saylarda ortak bu harflerin yalnlarn kast
etmekteyiz. Mesel Nun harfinin yalnlar, Ululiyctte ikidir. Mim har
finin yalnlan, insanda tr. Cim -Vav, Kef ve Kaf- harfinin yalnlan,
cinlerde drttr. Zel Ze, Sad, Ayn, Dat, Sin, Dal, Gayn, n yalnlar
ise hayvanlarda betir. Elif -H e ve Lm- harfinin yalnlar, bitkilerde al
tdr. Ba -H , T, Ya, Ra, Fa, Se (peltek), Ha, Z- harfinin yalnlan ise
canszlarda yedidir.
Hareketi eridir veya dorusaldr veya geriye dorudur' veya
karktr veya yataydr deyiimize gclce, dorusal derken, ayet lim
isen, olumsuzlama, mahede sahibi isen grlen eyler ynnden
himmeti zellikle Hakkn ynne tevik eden harfleri kast etmekteyiz.
Ba aa hareket derken, himmeti leme ve onun srlarna ynlendiren
her harfi kast etmekteyiz. Eik hareket derken -ki bu yatay harekettr-
himmeti yarat Yaratana balamaya hareket ettiren harfleri kast et
mekteyiz. Kark hareket ise daha nce belirttiim gibi, iki veya daha
fazla durumdan birisini renmeye himmeti ynlendiren harftir. Bu
hareket, Elif, Mimin erisi, Ha, Nun ve benzeri harflerde ortaya k*r*
Yedinci Ksm 225
Araf veya ahlk veya haller veya kerametler veya hakikatler

veya makamlar veya mnzeleler ona aittir, deyiimize gelince, bilinme
lidir ki: Bir ey ancak vcchi (yz, zat ve hakikati) ile baka bir ifadeyle
hakikatiyle bilinir. Bir varln sadece kendisiyle bilinebildii herhangi
bir ey, onun vechidir. Harfin noktalar, harfin bilinmesini salayan
vehidir. Noktalar, iki ksma ayrlr: Bir ksm harfin zerinde bulunan
noktalar, dieri ise harfin altnda bulunan noktalardr. Bir eyin kendi
siyle bilindii yn yoksa kendisini mahede ve zddyla da aktarlarak
bilir. Bunlar, kuru harflerdir. Felek, yani bilgiler felei dndnde,
zerinden noktal harfler meydana gelir. Ameller felei dndnde ise
aadan noktal harfler meydana gelir. Mahede felei dndnde
ise ondan noktasz kuru harfler meydana gelir. Bu meyanda marifetler
felei, halleri, ahlk ve keramederi, ameller felei ise hakikatleri, ma
kamlar ve mnazclclcri verirken mahede felei btn bunlardan
uzak kalmay verir.
Eb Yezid el-Bestamye Nasl sabahladn diye sorulmu, yle ce
vap vermi: TMc sabah var ne akam. Sabah ve akam nitelikle snrlanan
kimse iin vardr. Benim ise hibir sfatm yok. te bu, Araf makam
dr.
Bir harf hakknda halis (saf) veya kark deyiimize gelince, halis,
tek bir unsurdan meydana gelmi harftir. Kark ise iki veya daha fzla
harften meydana gelen harftir.
Noksan veya yetkin deyiimize gelince, yetkin harf, feleinin tam
dnnden meydana gelen her harf iken noksan, felein ksm hareke
tinden meydana gelen harftir. Felee kendisini durduran bir neden iliir
vc tam dnnn salad eyden eksik kalr. rnek olarak, sadece
dokunma luyusuna sahip olan hayvanlar leminden kurtuu verebili-
hz. Bu nedenle onun gdas, sadece dokunma duyusundandr. Baka bir
rnek ise Vav karsnda Kaf, Ze harfiyle Nun harfinin ilikidir.
Bir harf hakknda kendisine bitieni ykseltir' derken ise unu kas
tettik. Bir h -fin srrn renip onunla tahakkuk eder ve birleirsen, ul-
V ifcnde farkllarsn.
Bir harf iin mukaddestir dememiz, o harfin bakasna ilimekten
^ olduu anlamna gelir. Dolaysyla yazda baka bir harfle biti-
^ken baka harfler ona bitiir. u halde o, zat mnezzeh harftir ve
226 Ftuhat -1 Mekkiyye I
zirvesi yksek alt felek ona yardm eder. Ynler, sz konusu felekler
den var olmutur. Bu alt harfin bilgisi, derinliine ulalmayan derin
bir deryadr. Dolaysyla onu sadece Allah bilebilir. Bunlar, gavbm
anahtarlardr. Biz ise keif yolundan bunlara bal etkilerini reniriz
Bu harfler, Elif, Vav, Dal, Zel, Ra ve Ze harfleridir.
Bir harf iin tekildir, ifttir, ldr1, drddr1, nsiyet verir*
rktcdr1 deyiimize gelince, bir harf iin tekildir, drddr der
ken unu kast ederiz: Harflerin meydana geldii feleklerin bir ksmnn
tek dn vardr. Tekil dediimiz ey budr. Ya da iki dn vardr,
b ise ifttir dediimiz ksmdr. Drde kadar devam eder.
nsiyet verir veya rktr u anlama gelir: Felein dn karde
ine (bir sonraki dn) yatkndr, bir ey kendi benzeriyle lfet eder vc
ona snr. Allah yle buyurur: O nlarda dinginlik bulasnz diye, aranz
da sevgi vc m erh am et yerletirdi.'27* O halde arif, halle lfet ve nsiyet
eder.
Hz. Peygamber sr gecesinde rktnde, kendisine Eb Bekir'in
sesiyle nida edilmi ve Eb Bekir'in sesine nsiyet etmitir. nk Hz.
Peygamber ve Eb Bekir, ayn topraktan yaratlm, Hz. Muhammcd
ne gemi vc Eb Bekir geride kalmtr. kinin kincisi. Onlar maa
rada iken arkada ona zlme, Allah bizim le beraberdirn77 demiti.1
Bylelikle her ikisinin sz Allahn kelm olmutur. Bylelikle bulun
duu mertebeyi amam, Allah hitab dier mertebeye ulatrmtr.
deta cmleye yeni balamasna yle buyormu: L/ kiilik bir grup
y o k tu r ki, drdncleri O olm asn.'279 Bylelikle onu gndermitir.
nsanlarn bir ksm onu koparm, bir ksm balam. nsiyet ve
ren harfte, ispat makam, kulluk kalnts kalmas, hakikatin zuhuru, ha
kikatlerin otoritesi vc adaletin ihsan ve ltuf ynnden uygulanmas sz
konusudur. rktc harf ise silinmitir, ykselen illet sahibidir. Sy
lediimizi iyice ren!
Bir harf hakknda farkl ynlere gre, zat1veya sfatlar1veya fnll<-r
ona aittir dey iimize gelince, tek yn olan her harf, bu mertebelerden
birisine, yani tek eye sahiptir. Bu onun ykseklik ve dklne g<>rc
deiir. Ayn ey, ynler arttnda sz konusudur.
Harflerden ona ait falan harftir1 deyiimize gelince, bununla hr
ynden onun zatn tamamlayan hakikaderi kastetmekteyiz. simlerden
Yedinci Ksm 227
falan isim ona aittir derken, bu harfin yalnlarnn hakikatlerinin kendi

lerinden ortaya kt kadm hakikader olan lh isimleri kastetmekte
yiz.
Bunlarn ariflerde durumlar kymcdi pek ok faydalar vardr. Arif
ler, onlar tam renmek istediklerinde, bandan sonuna kadar varlkta
hareket eder. O hakikader burada zel olarak onlar iin, ahirerte ise ge
nel olarak herkes iindir. O hakikatler sayesinde mmin cennette dile
dii bir eye ol der ve o ey olur.
te bunlar, zedcyebildiimiz kadaryla, harf lemlerinin anlamla
ryla ilgili ksa aklamadr. Bunlarda, koku ve zevk sahiplerine uyarlar
vardr.
Yedinci ksm tamamlanmtr, Allaha had olsun!
KNC SFR
FTUHT-I MEKKYYF/NN
SEKZNC KISMI
KNC FASIL
Rahman ve Rahm Olan Allahn Adyla
Kelimelerin Farkllamasn Salayan Harekeler:

Harekeler Kk Harflerdir
Harflerin harekeleri altdr, onlardan

Allah, onlarn benzeri olarak kelimeler ortaya kard:
Bu harekeler, nce refl (merjuluk), sonra tasb sonra kesre
Bunlar irapl harflerin harekeleridir.
Ardndan fetha sonra zamme sonra kesre gelir.
Bunlar, sabit harflere ait harekelerdir.
Szn esas hazftr ki, lm demektir
Ya da skndur (duraanlk), hareketlerd en oluan
Alemlerin hali budur. Baknz, lmlerdeki garip hayat srrna!
(Kel* meler in Harfler, Cisimler in Unsurlar Gibidir)
Allah bizi ve seni kendisinden bir ruh ile desteklesin, bilmelisin ki:
Harekeler kk harfler diye isimlendirildii iin, harfler blmnde
onlardan sz edeceimizi taahht etmitik. Sonra, grdk ki, harfler
birbirine eklenerek dzenlenip kelime -k i (yara anlamndaki) kelem'den
retilmitir- olmadan harekeler lemiyle harfler leminin karmnda
bir yarar yoktur. Harflerin dzenlenmesi, yaratlmz hakkndaki u
aycttcki (duruma) benzer: Onu dzenleyip ruhumdan flediimde.'2^ Bu,
dzenlendikten sonra sz konusu harflere harekelerin konulmasdr

Bylece (ruh fleme sayesinde) iimizden birisi insan diye isimlendiril
dii gibi (harflerin bileip harekelenmesinden de) kelime diye isimlen
dirilen baka bir yaratl meydana gelir. te kelime ve lafz lemi, harf
ler leminden byle meydana gelir.
Binaenaleyh kelimeler iin harfler, cisimlerimizin varlm ayakta
tutmak iin su, toprak, ate ve hava gibi maddelerdir. (Sz konusu un
surlarn bileiminden) Sonra Allah emrinden olan ruhunu ona flemi
ve insan olmutur. Nitekim rzgr da istidat kazandnda kendisine
ruh flenip cin olduu gibi, klar istidat kazandnda ilh emirden
olan ruhun fleniini kabul ederek melek olmutur.
Kelimelerin bir ksm insana benzer, bu ksm ounluktur. Bir
ksm, meleklere ve cinlere benzer ki her ikisi de cindir (grnmezdir),
bunlar aznlktr. Bu ksma rnek olarak, kesre yapan Ba (ile anlamn
daki edat) pekitiren ve kesre yapan Lm (tekit Lrn ve sebeplilik bil
diren Lm ), yemin Vav, Bas, T csi, atf Vav ve Fe'si, k (koru) keli
mesinin K a fi, (ssle) ifadesinin n, ve (bilincinde ol) kelimesinin
Ayn' gibi harfleri verebiliriz. Bu ifade, vikaye (korumak, saknmak),
vey (sslemek, ilemek) ve vay (bilinli olmak, uur) kelimelerinin
emir kipidir. Bu tekil snfn dndakiler ise en ok insana benzer. Bu
nunla birlikte tekil, insann btnna benzer. nk insann btn, ger
ekte cindir (gizlidir).
Harekeler lemi kendileriyle harekc(t)lenmi zatlarn varlndan
sonra -k i sz konusu zatlar harflerden meydana gelen kelimelerdir- bu
lunduu iin, onlara dair aklamalarmz harfler blmnde yapma
dk, lafzlar blmne erteledik. Bu blmde zikretmek istediimiz ke
limeler, lafzlar arasnda yer ald iin ilk olarak harekelerden genel an
lamda sz enikten sonra, genel anlamda lafzlardan sz etmek, lemle
rini belirlemek ve bu harflerin onlarla ilikisini aklamak istedik. Ar
dndan, kelimelere zg harekelerden sz edeceiz. Onlar, dilin hareket
ve belirtileridir. Sz konusu belirtiler, yaznn hareketleridir. Ardndan
ise dala nce belirttiimiz gibi, benzerlik yanlgs veren kelimelerden
sz edeceiz.
Muhtemelen yle diyeceksin: Kesre yapan Ba harfi vb. tekiller g1^
bi bileiklik olmakszn harekeden nceki harflerden meydana gelcn
Sekizinci Ksm 233
tekil lemi tekillii nedeniyle harflere katyordun. Hlbuki buras, bile

iklik, baka bir ifadeyle kelimeler blmdr?
Bu iddiaya yle cevap veririz: Harfler lemi harekeler lemi ol
makszn tek bana var olduu gibi kesre yapan Ba'ya ruh ya da benzen
harflerin tekillerine harekelerin ruhlar kendi balarna var olsunlar diye
flenmi deildir. Ba ve Bann benzeri olan harflere ruh bakas nede
niyle flenmitir. Dolaysyla bu durumda o (Ba harfi), bileiktir. Bu
nedenle bakasna tamlama yaplncaya kadar bunu vermez: Tamlama
yapldnda ise yle denilir: Billahi, Tallahi, Vallahi. Vallahi le-
abedennc (Yemin olsun ki, ibadet edeceim.) ve sc-abedu (ibadet ede
ceim). l/knut Ii-rabbiki ves-cud (Rabbine ibadet et ve secdeye kapan).''*0
Bu harfi tamlama yapmakszn tek bana kullandnda ise kendisinden
baka bir anlam yoktur.
Bileerek oluan bu hakikader, bileimle var olur, onun yok olma
syla yok olur. nk hayvan (canl), ancak kendiliklerinde akledilir
olan tekil hakikatlerin bileimiyle var olabilir. Sz konusu hakikatler, ci-
simlik, beslenme ve duyumsamadr. Binaenaleyh cisim, beslenme ve
duyu bir araya geldiinde canllk hakikati ortaya kar. Sz konusu ha
kikat, tek bana cisimlik ya da beslenme ya da duyu deildir. Bu bile
imden duyuyu drp cisimlik ve beslenmeyi birletirdiinde, artk
ona (hayvan deil) bitki dersin. Bu ise ilk hakikatten farkl baka bir
hakikattir.
Zikrettiimiz bu tekil harfler, bu dier lafz bileimde etkindir. Sz
konusu bileimi, duyann ancak bu bileim sayesinde anlayabilecei ha-
kikaderi ortaya kartmak iin oluturmuuzdur. Bu nedenle o bileim
de etkin olan tekilleri, ulalsn diye sizin iin cin (grnmezlik lemi)
gibi ruhan leme benzettik.
insann ;u drt hakikat arasnda tasarrufta bulunduunu grmez
nhsn. Kendi hakikati, rabbani hakikat, eytan hakikat ve melek haki-
at' Bu hakikatler hakknda yeterli aklama elinizdeki kitabn hatrala-
hart]MllnmCS t>lmndc g e e k tir. Kelimeler leminde bu durum ,
den bir nin kelimeler lemine girip hakikatinin gerektirdii evi
meydana g e tir m e d ir
sin! ^ e^l&lmz Jnh Allah bize vc size kelimelerinin srlarn ret-
N K T E V E A R E T
(Kelmn Trleri: Zat, Fiil ve Rabta)
Hz. Peygamber yle buyurur: Bana cevmiul-kelim (btn haki

katleri toplama zellii) verildi. Allah ise yle buyurur '(sa) Onun ke
limesidir; onu Meryem'e aktard.'2*' Baka bir ayette ise yle buyrulur:
4Rabbinin kelimelerini ve kitaplarn tasdik etmitir.'2*2 yle denilir: Hrs
zn elini Hkmdar kesti, hrsz hkmdar dvd. Kim hkmdarn
emrinden bir ey alrsa gerekte veren hkmdardr. Hz. Muhammed,
hibirisi darda braklmamak zere, lemin btn kelimelerini (haki
kat) Allahtan almtr. Bu meyanda Allah, Hz. Peygam beri onlarn bir
ksmn dorudan aktarmtr. Bu ksma rnek olarak meleklerin ruhlar
ve ulv lemin byk ksmn verebiliriz. Bir ksmn ise kendi emrinden
aktarmtr. Bylecc bir ey, vastalardan (dolayl) meydana gelir. Bu
ksma rnek olarak, tespih eden ve ven bir ruh olarak uzuvlarnda do
la ncaya kadar pek ok aamadan ve lemlerdeki yer deitirmelerden
sonra sana ulaan iftinin budayn verebiliriz. rneimizdeki bu
day, her lemde o lemin bireylerinin ekline gre kalptan kalba girer.
Bylece her ey, cevmiul-kelim verilmi olana dner.
srafil, fleyecei eyi Hakka izafe edilen Muhammedi hakikatten
fler. srafilin flemesi hakknda Allah yle buyurur: O gin sra fle
riz* Burada kelime, birinci oul zamirle Hakka izafe edilmitir. Ayet
nc tekil ahs ve mehul sayla da okunmutur (fler ya da flenir
anlamnda yenfal ve yunfah). fleyen srafil olduu halde, Allah fle
meyi kendi nefsine izafe etmitir. O halde fleme srafilden, kabul ise
surederdendir. Bu ikisinin arasnda Hakkn srr, deta iki kelime ara
sndaki ba (rabta) gibi, fleyen ve flemeyi kabul eden arasndaki an
lamdr. te bu, ne fleyenin ne de flemeyi kabul edenin bilebildii en
nezih ve mukaddes fiil srrdr.
fleyene den flemek, atein grevi yanmak, kandilin grevi (f
lendiinde) snmektir. Yanmak ve snmek, lh sr sayesinde gerekle
ir: 4Ona fledi ve Allah'n izni ile ku oldu.'2*4 Baka bir ayette yle buyu
rur: 4Sur'a flenir ve Allah'n diledikleri hari yerlerde ve gklerdeki herkes
baylr. Sonra ona bir defa daha flenir bir anda ayaa kalkp baknrlar.
Sekizinci Ksm 235
fleme bir olduu gibi, fleyen de birdir, farkllk istidat nedeniyle f

lenilen eydedir. fleyen ile flenen arasndaki ilh sr, her durumda
gizlenmitir.
Ey kardelerimiz! Bu lh durumu iyice anlaynz. B ilin iz ki, A lla h
a ziz ve h a k im d ir '2*' Hi kimse ulhiyctin mahiyetinin bilgisine ulaa
maz. Ulhiycte de idrak edilmek yaramaz. (Ulhiyet), idrak edileme
yecek kadar akn ve yicedir. Btn lem bandan sonuna kadar birbi-
riylc snrlanmtr. Alemdeki eylerin bir ksm dierine ibadet eder,
bilgileri kendilerinden kendilerine dnktr. Onlarn hakikatleri, algla
yamadklar lh sr vastasyla, birbirlerinden kar ve yine onlara d
ner. Otoritesinde ortaksz ve iyiliinde denksiz Allah mnezzehtir. A z iz
ve hakim A lla h 'ta n b aka ilh y o k tu r .'2*7
Kuatc bilgi, varlk srrnn tahsis edildii lh nur, kubbenin di
rei, Ar'n ats, her eyin varlk sebebi olan ccvmiul-kelim, yani Hz.
Muhammedi anladktan sonra bilmelisiniz ki: Allah sizi baarya erdir
sin! Harfler leminden cevmiul-kelim eydir. Kendi bana varln
srdren hibir eye muhta olmayan zat, kendi bana varln srd
remeyen ve bu mstaniye (zengine) muhta zat. Ancak bu muhta
zattan bir nitelik mstani zata dner. Bu nitelik muhta zatn kendi
siyle nitelendii ve z gerei talep ettii niteliktir. nk sz konusu
niteliin onun adna sabit obuas, bu muhta zatn kendisine elik et
mesine baldr. Dolaysyla kendi bana varln srdren mstani
zat iin de bir adan yoksunluk geerli olmutur. ncs ise iki
mstani zat veya iki muhta zat veya bir muhta bir mstani zat ara
sndaki badr. Bu balayc zat, o iki zatn varlna muhtatr.
Ynleri farkl olsa bile, her eyin birbirine muhta obnas ynn
den yoksunluk ve muhtalk, btn zatlarda bulunur. Mutlak anlamda
mstanilik sade e Allah'a ait olabilir. Allah, zat ynnden zengin ve
ovlendir. Bu noktada zenginlii zat, fakirlii ise fiil, olay (hades) diye
isimlendircbiliriz. nc zat ise aradaki badr (rabta).
Kelimeler ksmdr: Zat, fiil ve ba. Bu ey cevmiu'l-

kelimdir. Zat cin. altna pek ok zat tr girer. Ayn ekilde, fiil ve
ba cinsi altna da pek ok ey girer. Bu trlerin ayrntsn ve balamla-
r,n elinizdeki kitapta aklamaya gerek duymuyoruz. Onlar hakknda
T efsiru l- K u r a adl kitabmzda genie sz etmitik.
Sylediimiz eyi mukayese etmek istersen, nahivcilcrin szlerine

ve kelimeyi isim, fiil ve harf diye snflamalarna bakmalsn. Ayn ekil
de, mantklarn tasnifine de bakabilirsin. Nahivcilcrde isim bizdeki
zat, unlardaki fiil bizdeki fiil, onlardaki harf, bizdeki badr. Bizim fiil
dediimizin bir ksm, hatta hepsi kyam (ayaa kalkmak), kud (otur
mak) ve dr (ev) gibi isimlerdir. Onlar fiili yle tanmlar: Belirli bir
zamanla snrlanm kelime. Biz ise kelimeler ile bulunduklar hal zere
hakikatlere gre olmay kastettik. Bylcce kvam ve kmc ve yekmu vc
kum (kalkmak, kalkt, kalkar ve kalk) kelimelerini fiil saydk ve onlar
belirli vc belirsiz zamanla birbirinden ayrt ettik.
(Zeccacnin Mastar Hakkandaki Teorisi)
Zeccac bunun farkna varm ve yle demi: Sz gelimi kyam

(kalkmak) gibi bir fiildir, mastardr.' Zeccac onunla fiilin znesinden
meydana gelen eyi kastetmitir. 'Bu ise fiil ismidir.' Burada, kvam, ya
ni bu kelimenin sayesinde kim (ayakta duran) diye isimlendirilen ha
reketliden meydana gelmi belirli bir hareketin ismi olduunu kast edi
yor. te bu duru, varlnn haline gre kyam (kalkmak), gerekle
mesi vc yok obuasna gre kme (kalkt), gerekleme vehmine gre
yekmu vc kum (kalkar ve kalk) diye isimlendirilen eydir. Bu fiil, her
zaman bir harekedide bulunur. Dolaysyla o, tek bana varln sr
dremez.
Zeccac yle ekler: Fiil ondan tretilmitir. Burada, ayakta duran
hareketliden meydana gelen fiilin kendisini deil, kmc, yekmu lafzn
kast ediyor. nc tekil ahs zamiri, fiil ismi -k i rnekte ayaa kalk
maktr- lafzna dner ve kyamdan alnmtr. nk ona gre, nekre
(belirsizlik) marifeden (belirliden) ncedir ve belirsiz olan nekre, snr
lanm olan mahfedir. Kalkma, zaman belirsiz olandr. Kalkt, art eda
t kendisine dhil olsa bile, zaman belli olandr. Kalkar ise olumsuzluk
edat Lcm kendisine dhil olsa bile, zaman belli olandr.
Bu, elere ayrtrma, bileimin alt daldr diyen kiinin gr
dr. Ona gre bileik, bileik var olmutur.
Ayrm kabul eden kiinin grne gre ise bileiklik sonradan
gelir. Onun grn destekleyen rivayetler daha oktur. nk daha
yaygn olan mahfenin nekreden nce geldii ve sz gelimi Zcyd lafz-
Sekizinci Ksm 237
nn belirli bir ahs iin konulup sonra lafzda ortaklk nedeniyle nekre
liin ortaya ktdr. Bylelikle nitelik, bedel ve benzeri eylerle tanm
lama yapmaya gerek duyulmutur. O halde muhakkiklere gre marife,
daha ncedir. Geri, dier grlerin de hakl bir taraf olsa bile, bu g
r daha dorudur.
(Cisman vc Ruhan Harekeler)
Bize vc meseleleri bizim gibi ele alp yce mertebemize ykselenle

re gelince, bizim gayemiz baka bir eydir. Bizim grmz, bant
vc grelilikler ve aklamas uzun srecek kimi ynleri dikkate almann
dnda genel anlamda o ikisinden birisi deildir. Sz konusu ynleri
baka kitaplarda akladmz i bu kitapta tekrara gerek yoktur.
yleyse harekelerin iki ksma ayrldn belirtelim: Cisman hare
ke (t) ve ruhan harekc(t). Cisman hareketin pek ok tr vardr. Bun
lar elinizdeki kitapta zikredilecektir. Ruhani harekenin pek ok tr
vardr. Bu kitapta onlardan sadece sylenmi vc yazl szn harekele
rinden sz edeceiz.
Rakamsal harekeler cisimlere benzer. Lafz harekeler ise onlar iin
ruhlar gibidir. Harekeliler, iki ksmdr: Duraan ve deiken. Deiken
btn harekelerle veya bir ksmyla harekelenendir. Btn harekelerle
harckelenenlere rnek olarak Zeyd kelimesinin Dal harfi, bir ksmyla
harekelcnenlere munsarf (harekelenebilir) olmadklar durumlarda,
gayr- munsarf isimler verilebilir. nk onlar, Ahmcd kelimesinin Dal
harfi gibi belirsizlik vc tamlamada harekelencbilirdir. Duraan olanlar
ise huli (unlar), hzni (u ikisi) iaret zamirleri gibi mebni isimler,
Zc, Ya gibi irab harfinden nce gelen isimlerin harfleri gibi bir tek ha
rekeye sahip ve ondan ayrlmayan harekelilerdir.
Bilmelisin .d: Harekelerin felekleri, telffuz ve yazda stnde bu
lunduklar harflerin felekleridir. Burada ona baknz! Onlarn da -
harflerin olduu gibi- yalnlan, halleri ve makamlar vardr. Bunlar Al
lahn izni ile harfler ilmiyle ilgili el-Mebdd adl kitabmzda zikrediyo
ruz.
Deime ve duraanlk zat iin sabit olduu gibi, ayn ekilde fiil
ve ba iin de sabittir. Fakat o ikisi iin bu durum zellikle ref ve nasb
durumunda ve niteliin ve betimlemenin dlmesi halinde sz konu-
sudur. Bylece bag bileimini oluturma, iki durumdan kaynaklanabilir:

birincisi muvafakat vc istiare, kincisi zorunluluktur. Muvafakat -ki
uyuma demektir- nedeniyle terkip, hazebnumun, raeytbnemen ve
acebtii mineb-nemi gibi terkiplerdir (Muvafakatin nedeni aradaki Kli-
fin kaldrlarak dorudan sonraki harfe balanmasdr). stiare nedeniy
le terkip, yer deitirme hareketidir. rnek olarak yer deitirme yapa
rak okuyan kiinin kraatine gre, kadc flaha cmlesindeki Dal harfini
verebiliriz. Zorunlu terkip, iki sakin harfin bir araya gelmesi nedeniyle
oluan harekelemedir.
Bazen hareke, zat terkipte uyma harekesi olabilir. Geri btn
harflerin asl, bizdeki ftrat gibi, yerleikliktir (temkin) ki, o da mebn-
liktir. Burada dnen kii iin srlar vardr. Anne-baba, insan mutlak
anlamda ftrattan deil, artl ftrattan ayrr. te harfler de byledir.
nk onlar da, kendi makamlarnda yerleiktir, oradan ayrlmaz, sabit
ve mebnidir. Btn harfler kendi hallerinde duraandr. Konuan, iin
deki eyi dinleyene ulatrmak istemi, bu nedenle deiiklie ihtiya
duymu, felei hareketlendirin itir. Sz konusu felek, Eb Talib'e gre
harekelerin kendisinden meydana geldii eydir. Bakalarna gre ise
nce bu felek gelir, lafz veya rakam ise ondan meydana gelmitir. Bu
konu, hakikatleri grmek isteyen mriderin aratraca bir konudur.
Biz ise ne sadece Eb Talibin grn benimseyip kendimizi
onunla snrlarz ne de bakasnn grn syleyip kendimizi onunla
snrlarz. nk onlarn her birisi, belli bakmlardan doruyu sylemi,
ama tamamlamamtr.
Ben un derim: lk ilh hakikader, Eb Talibten bakasna gre
eserlerin mahallerine yneldikleri ynn aynsyla ulv feleklere ynel
mitir. Her birisi kendi mertebesinde bir hakikati kabul eder. Bu telek
ler -Eb Talibten bakalarna gre- ltiflikte hakikatlere daha yakn ol
duldan iin kabulleri daha hzl olmutur. nk onlar baka bir c\k
megul olmad gibi mahalleri de ilgilerin kirlerinden arnmtr. 1
k mahal nezihtir. Bu nedenle (Eb Talibten) bakalar onu etkin
bcp saymtr.
Bu gr ileri sren kii keke unu bilseydi: Bu ilk hakikatler,
tiflikte kendilerine uygun -ki onlar insan nefesleridir- eylere yne. 1
bylelikle nefesler leminin kendisine uygun olduu ulv felek har
Sekizinci Ksm 239
etmitir -ki bu Eb Talibin grdr-. Sonra da bu ulv felek, arala

rndaki mnasebet nedeniyle, belirli bir gaye ile istenilen organ hareket
ettirmitir. nk ulv felek ltif olsa bile, nefes lemimizin aksine, yo
unluun ilk derecesinde ve ltifliin son derecesindedir.
Bylccc grler uzlamtr. nk bizde ve yolumuzda gr ay
rlnn bulunmas doru deildir. Fakat hakikatin bir ksm ak, bir
ksm ise daha aktr. Artk iaret ettiim eyi anla ve iyice ren. n
k o, ilh srlarn en byklerinden alacak bir srdr. Bu meseleye
Eb Talib el-Mekk Ktul-Kulb isimli kitabnda iaret etmitir.
(Harfler leminde Sabitlik ve Deikenlik)
Sonra konumuza dnp deriz ki, konuan kii, maksadn anlatmak

iin bir deiiklie gerek duyar, harfler ve harekeler leminde istedii
eyi yerine getirmeye elverili harf ve harekeler bulur. nk harfler ve
harekelerin, hallerinden ayrlmayacaklarn ve hakikaderinin batl olma
yacan bilir. Konuan kii ise gerekte deitirmedii halde, harfi de
itirdiini zanneder. Bunun kant udur: Zeyd kelimesinin D csine
Dal harfi oluu bakmndan dikkatle bakarsn. Ardndan sz gelimi ka
rne (kalkt) fiilinden sonra gelmesi asndan bakarsn. Ona veya bir ey
lemini bildirdiin herhangi bir fiile odaklarsn. Bu durumda o harfe
sadece (fiilin znesi olduunu gsteren) ref harekesini verebilirsin.
Bylcce Dal harfi, zerinde var olduu mebnlikte kalmay srdrr.
znenin (failin) Desinin meful ya da mecrur'un Desinin ayn ol
duunu zanneden kii, meseleyi kartrmtr. Ayrrca o, ilk kelimenin
kincinin benzeri deil, ayn olduuna inanmtr. Kukusuz varlkta
Afiyle bir t 'in olabileceine inanan kii dorudan uzaklamtr. Takdir
edilmise ve bize ilham edilirse bu konudan lfzlar blmnde ksmen
sz edeceiz.
Her eyde asl olan eyi sabitlik olduu ortaya kmtr. Kulu
grmez misin: Onun sabitlii ve mlkiyet hakk, sadece kulluktadr.
Kul êrhang bir gn rabban bir nitelikle nitelenirse onun kulda dn
larak bulunduunu syleme! Fakat kuldan o nitelii kabul eden haki-
tc hak! Bu durumda sz konusu hakikatin o nitelikte sabit olduunu
Brrsn. O hakikatin varl her ne zaman ortaya karsa sz konusu
zellikle sslenir.
Sakn unu iddia etme: Bu kul, Rabbinin zellii sayesinde kendi

zelliinin dna kmtr. nk Allah kendi niteliini kartp ona
vermi deildir. Burada, sadece gerek bilgiye ulamam kimseye gre,
lafz ve anlamda benzerlik gereklemitir. Bylece o, unu iddia eder:
vBu, budur (Kul Rab'dir).' Kukusuz biz, kulun O olmadn ren
dik. Binaenaleyh Hakka kul olmak yaramad gibi kul da Hak olamaz
ki kendisine yaramayan kiide Rabbani bir zellik dn ve emanet
olarak bulunsun. Btn bunlar, eksik deerlendirmedir ve hakikatleri
alglamaktan kr olan kiinin szdr. nk bu durum kanlmazdr
ve bu ona gereklidir: Baka bir ifadeyle Rab, kul deildir.
Geri Allah hakknda *0 , bilendir' denilebildii gibi kul iin de o
bilendir denilebilir. Allah (ve kul) iin diri, irade eden, iiten, gren ve
dier nitelik ve alg vastalarna sahip de denilebilir. Binaenaleyh tanm
da Hakkn hayatn kulun hayat yapmaktan sakn. Aksi halde bir takm
imknszlklarla yz yze gelirsin. Rabbin hayatn rububiyetin (rablik),
kulun hayatn oluun hak ettii ekilde tanmlarsan, hi kukusuz kul
iin diri olmak gerekir. Kul iin bu mmkn olmasayd, Hak kendisin
den bakasna emreden ve hkmran olamazd. Hak, emredilen ve ezi
len olmaktan mnezzehtir! O halde emredilen ve ezilenin baka bir ey
ve baka bir varlk olduu sabit iken, onun diri, bilen, irade eden ve
kendisinden istenilen eyi yerine getirebilecek bir ey olmas gerekir.
te hakikader, bu hkm verir.
Buna gre, haz (bu!) zamirindeki He harfi gibi, kendi harekesin
den bakasn kabul etmeyen harf vardr. Cisimsel ve ruhsal sureti a
sndan ise iki ve hareke kabul eden harf vardr. Buna rnek olarak
lehu, leh ve bihdeki He harfini verebiliriz. Nitekim sen de, nefsinle
utanma duygusunu, suretinle kzarmay ya da nefsinle korkma duygu
sunu ve suretinle sararmay kabul edersin. Elbise farkl renkleri kabul
eder. O halde, geriye arazlar kabul eden hakikati ortaya karmak ka!
mtr: Acaba o hakikat, tek midir yoksa onun zellii varlk ve yokluk
halinde arazlar gibi midir? Bu sorun, aklclarn aratrma konusudur.
Biz ise onu aratrmaya gerek duymayz ve ona iltifat etmeyiz. ul
bu konu, derin bir deryadr. Mrit o konuyu kef yolundan renim.)-
sevk edilir. nk bu konu, kefe gre kolay akla gre etindir.
Sekizinci Ksm 24i
Sonra konuya dnp deriz ki: (a) H arf ile var olan faillik hakikati
ne gelince (zne ya da mpteda) bu durum, fiilin dilde zel bir yapya
tahsis edilmesiyle gerekleir. Bylccc kile Allahu (Allah dedi) dersin,
(b) Fiilden talep ettiin bir hakikat harfte bulunduunda ise o hakikat
nezdinde fiil ile mansup ya da meftl diye -veya hangi ismi verirsen ver-
isimlcndirilir. Bu ise kendisinden vardm istemen ya da kendisini ama
lamana baldr. Nitekim Allah, beni kendisiyle sorumlu tuttuu fiili
verine getirmemi ister. Binaenaleyh Allah bana ancak benim dua et
memden sonra verdii iin, isteim ya da vaadi nedeniyle istememin
verini alan halim, (gerekte) onu bana verdirmitir. (Sz konusu vaade
rnek olarak) Allah yle buyurur: 4Mminlere yardm etmek zerimize
bortur.'2*8 Bylelikle benim Allahn yardmn istemem, bunu bana em-
rcunesinden kaynaklanrken onu bana vermesi ise benim onu istemem
den kaynaklanr. Bylccc daavt Allahc (Allaha dua cnim) dersin ve
(Allah kelimesindeki) H harfini mansup yaparsn. Hlbuki o, daha nce
merfu idi. Bylelikle harekeler sayesinde, hakikaderin farkllatn
rendik. Baz insanlarn dilinde bu terim sabittir.
Bu durum, syleyen bizden bakas olduunda byledir. Biz sz
konusu olduumuzda ise nce hakikatleri biliriz ve zel feleklere gre
onlar gereken feleklere yerletiririz. Konuan herkes bu mesabededir.
Bu ayrnty bilmese bile herkes, farknda olmadan bunu bilir. nk
telaffuz edilen eyler, ya bir anlama dellet eden lafzdr. Lafz aratran
kimse bu meyanda, unu aratrr: Lafzn dellet ettii ey nedir? Bv-
lecc konuann kastetmi olduu anlam grmek ister. Ya da herhangi
bir lafzla dellet edilen bir anlamdr. Bu durumda konuan, rendii
eyden haber verendir ve onun dilbilgisi hatasna dikkat etmeyiz. n
k onun felekleri, incelediimiz felekler deildir. Ayn zamanda, bir
kavmin deil de baka bir kasmain yazdan harekeleri dmesinin nede
ninden de sarf- azar ettik: Bunun sebebi nedir? Nereden kaynaklanr?
btn bunlar, el-Mebd veVGyt isimli kitapta ayrntl ele alnmtr.
nk elinizdeki kitabn gayesi, elden geldiince zedeme ve ksa anla-
tlnulr. Bizim gibi siz de hakikaderi ve ruhlar ve anlamlar dnyasn g-
^ e y d iiz hi ku ;usuz, btn hakikaderi, ruh ve manalar kendi iner
le S*nc*e girebilirdiniz. Bunu anla ve dikkate al! Kukusuz biz, hareke-
In hakikatlerinin verdiklerinden bu kitaba yaraanlarn bir ksmn
^krettik.
Sz burada kesip, tekrar zikretmi olduumuz kelimelerin bilin-

meine dnyoruz. Bu kelimelere rnek olarak istiva, eyne (nerede), fi
(iinde), knc (idi), glmek, sevinmek, armak, bkmak, neelenmek
beraberlik, gz, el, ayak, yz, suret, bakalamak, tke, haya, rahmet
(salt), fera vb. gibi Kur'an ve hadiste yer alan ve tebih ve teesm (ci-
simletirme) vehmi veren kelimeleri sayabiliriz. Ayrca zellikle aklda
teorik dnceye gre Allah'a yaramayan ifadeleri verebiliriz.
(Kuran ve Hadiste Tebih ve Teesm Vehmi Veren Lafzlar)
Kur'an Arapa indirildii iin Arapadaki zellikler onda da bulu

nur. Araplar ancak aina olduklar kelimelerle indirildiinde vahyi anla
yabileceine gre, bu kelimeler Kur'anda yle yer almtr. Nitekim Al
lah bu konuda yle buyurur: "Sonra yaklam ve sarkm. Yayn k ucu
kadar veya daha yakn olmu.92tv Araplarda, hkmdarlar en yakn ve en
saygn klesini kendisine bu mesafede oturttuu iin, bu hitaptan Hz.
Muhammcd'in Rabbine olan yaknl anlalmtr. Araplarn bu keli
meden yaknlktan baka bir ey anladn dnmyoruz. Akln kesin
kant ise snr ve mesafeyi reddeder. Dolaysyla, bu blmn ardndan
gelecek nc blmde, bu gibi lafzlarn ifade ettii benzerlikten Al
lah' tenzih etmekten sz edeceiz.
(Arapiara Gre Lafzlar)
Araplara gre lafzlar drt ksmdr: Birbirinden ayr (mtebayin)

lafzlar: Bunlar, isimlendirilenleri oalmayan isimlerdir. rnek olarak
deniz, anahtar ve makas gibi isimleri verebiliriz. kinci ksm, eit an
laml (mtevat) lafzlardr. Bunlar, herhangi bir trn bireylerine ve
rilmek zere uzlalm eit anlaml lafzlardr. Bu ksma rnek olarak,
adam ve kadn lafzlarn verebiliriz. nc ksm ise e adl lafzlardr.
Bunlar, ayn kipte olduklar halde farkl anlamlara verilebilen lafzlardr.
rnek olarak ayn (gz, pnar, hakikat gibi farkl anlamlara gelir), m
teri (alc, mteri gezegeni gibi ok anlaml kelime) ve insan (insan,
parmak ucu ve isanl-ayn, yani gz bebei anlamna gelir) kelimele
rini verebiliriz. Drdnc ksm, e anlaml lafzlardr. Bunlar farkl kip
lerle tek anlamda kullanlan lafzlardr. Bu ksma rnek olarak, esed-
hizbir-gazanfer (aslan anlamna gelen ayr kelime), seyf-hisanvsarim
(kl anlamna gelen ayr kelime), hamr-rahik-sahba-handeris (arap
Sekizinci Ksm 243
anlamnda drt ayr kelime) kelimeleri verebiliriz. te bu drt ksm,

doalarda soukluk, scaklk, kuruluk ve yalk ana olduu gibi lafz le
mindeki analardr.
Bu balamda mteabih, mstear ve menkul lafzlar da vardr.
Bunlarn hepsi, terim itibaryla, belirtilen ana ksmlara dner. nk
mteabih hakknda yle denilebilir: Mteabih, lafzn trlerinden be
inci trdr. rnek olarak k kelimesini verebiliriz. Ik, hem bilinene
ve hem de kendisine benzeyen bilgiye denilebilir. Bilginin a benze
me yn, duyulur bir eyin ortaya kartlmasnda gzle n ilikisin
de olduu gibi, i gznn onun vastasyla bilinene ulamasdr. Bu
benzerlik doru olduunda, bilgi k diye isimlendirilmi ve buradan
ortak anlaml lafzlara katlmtr. O halde hibir lafz, bu ana latzlar-
dan ayrlmaz. te, bu bahsi inceleyen herkesin tanm budur.
Biz ise bu konuda onlarla ayn dnyoruz. Fakat onlarn .ulaa
mad ynden hakikatlere ulamamz nedeniyle, bizde ilve bilgiler
vardr. Bize gre, btn lafzlar syleyite ortak olsa bile birbirine zttr.
Baka bir ynden ise syleyite zt olsalar bile, btn lafzlarn ortak ol
duunu rendik.
Bu meseleye harfler blmnn sonunda daha nce ksmen de
inmitik.
(Muhakkik ve fade Aralar)
Bu durum onaya knca, ey deerli dost, bilmelisin ki: Kukusuz

ilh mertebenin gerektirdii takdis, tenzih, benzetmenin ve tebihin
reddini bilen ve onu tam olarak renen muhakkik, ayet ve rivayetlerin
Allah hakknda dile getirdii zaman, yer, yn ve meknla snrlanmak
gibi ifadelerle perdelenmez. Bu rivayetlere rnek olarak Hz. Pevgarn-
kerin Allah nerededir? deyiini verebiliriz. Bu soru zerine zenci cari-
S() iaret trni, Hz. Peygamber de onun iman sahibi olduunu
belirtmitir. Bylece Hz. Peygamber, akla gre hakknda mekn caiz
olmayan (Tanr) iin mekn sormutur. Hi kukusuz H z. Peygamber,
Allah en iyi bilendir. Allah ise kendisini daha iyi bilir. Allah bir ayette
Syle buyurur: G W olandan emin misiniz?*'0 eitli ayetlerde de unla-
buyurur. Allah her eyi bilendir.*'1 Rahman Ar zerine istiva etmi-
Her nerede olursanz, 0 sizinle beraberdir.*'1 l/ kii yoktur ki dor-
dncs O olmasn.m Hz. Peygamber ise yle buyurur: Allah kulunun

tvbesiyle sevinir. Allah taknl olmayan gence arr.5 Bu gibi (te
bih anlam tayan) ifade kalplar hadiste geer.
Allahn zamanlar, meknlar, ynleri, lafzlar, harfleri, aralar vc
bunlarla konuan ve dinleyen her eyi yaratm olduu akln kesin kan
tyla sabittir. Btn bunlar, Allah tarafndan yaratld. Bu durumda
muhakkik kesin olarak bilir ki: Bu gibi lafzlar, tebih ve rneklemenin
verdiinden baka bir anlama yneliktir. Ayrca muhakkik, hakikatin
byle bir ey kabul etmeyeceini de bilir. Fakat inanlar cisimlctirmc-
den kurtulmu bilginler, kendi aralarnda derece derecedir. nk
miiebbih (Tanry yaratklarna benzeten kimse) ve mccssimevc
(Tanny cisimletiren) de, bu konularn dndaki eyleri bilmeleri y
nnden bilginler ad verilir. O halde limlerin birbirlerine kar stn
l, bu gibi lafzlar Hakka yaramayan anlamlardan uzaklatrmalar
na gredir.
Bu balamda bir grup lim, ne tebihi ne de cisimletirmeyi kabul
etmi, Allahn kelmnda ve peygamberlerinin szlerinde yer alan bu
gibi ifadelerin bilgisini Allaha havale etmi, onlar herhangi bir ekilde
tevile kalkmamtr. Onlar, Allah'n bu lafz ve harflerde bildii eye,
tevil etmeden ve tenzihin her hangi bir ynne yneltmeden, sadece
inanmakla yetinmitir, hatta yle denilir: Bunlarn hibirinin anlamn
bilmiyorum. Fakat yine de onun tebih anlamyla braklamayacan
dnyorum. nk Allah Onun benzeri yoktur' buyurur: Yoksa
teorik dncenin hkmne gre tebihi benimsemiyorum. nanlar
tebih ve tatlden (ilevsizlik) korunmu zhir ehlinden olan hadis bil
ginlerinin sekinleri byle hareket etmitir.
Tenzihi benimseyenlerden baka bir grup ise bu ifadeleri teorik d
ncede Allaha yaramayan anlamlardan uzaklatrmtr. Baka bir ifa
deyle onlar, bu gibi ifadeleri tam olarak tenzihin bir tarzna yorumla
mtr ki, sz konusu tarz, teorik dncede Hakkn kendisiyle nitele
nebilecei tarzdr. Hatta (akla gre) Allah onunla nitelcnmelidir.
Onlara gre, aratrlmas gereken ey udur: Acaba bu kelime) le
bu yorum mu kastedilmi, yoksa baka bir ey mi? Bu tevil Allah m
ulhiyetinc zarar vermez. Sz konusu bilginler, bazen kelimenin dilde
kullanmnn gereine gre, byle bir ifadeyi iki veya ii anlama te\il
Sekizinci Ksm 245
etmii1*- Fakat bu da, baka bir anlamda deil, yine tenzih ynndedir.
Onlar, bu rivayet veya ayetin dildeki tevili balamnda sadece bir yo
rum biliyorlarsa rivayeti o tenzih anlamyla snrlam ve yle demi
lerdir: Bilgi ve anlaymza gre, rivayet ancak bu anlama gelir. ki
veya daha fazla anlam bulduklarnda ise haber ya da rivayeti o balam
lara yorumlarlar.
Bunlardan bir grup yle iddia etmitir: Allahn unu irade etmesi
mmkn olduu gibi bunu irade etmesi de mmkndr. Bylecc ten
zih ynlerini artrmlardr. Ardndan yle derler: Yorumlardan hangi
sini kast ettiini ancak Allahn kendisi bilir.
Baka bir grupta ise bir karine vastasyla tenzihin bir yorumu g
lenmi, bylecc karine nedeniyle haberin o yorumu hakknda kesin ka
naat getirmi, her birisi tenzihi gerektirmi olsa bile haberde dier yn
leri dikkate almamlardr.
Tenzih yapanlarn bir ksm ise -ki onlar stn gruptur- bizim ar-
kadalarmzdandr. Onlar kalplerini fikirden ve teorik dnceden bo
altm ve arndrmtr. nk daha nce zikredilen tenzihi gruplar,
fikir, teorik dnce ve aratrma sahibiydi. Allahn baarya erdirdii -
Allaha hamd olsun hepsi baarya ermitir- bu mbarek grup ise ayaa
kalkm vc yle demitir: Bizim nefislerimizde an yce Hakka hr
met duygusu yerlemitir. yle ki, Ondan bize gelen eylerin bilgisine
teorik dnce ve aratrma yoluyla ulaamayz. Bu grup, inanlar ko
runmu hadis bilginlerine benzemitir. Daha nce de belirttiimiz gibi
hadis bilginleri, bu gibi ifadeleri teorik dnceyle incelememi, tevil
etmemi, baka anlama ekmemi, bunun yerine (bu ifadeleri) anlama
dk demitir. te, bizim arkadalarmz da onlarn sylediini sylemi
tir.
Sonra arkadalarmz, 4bu ifadeleri anlamada takip ettiimiz farkl
bir yol vardr diyerek, hadis bilginlerinin mertebesinden ayrlmtr.
Sz konusu yol, kalplerimizi teorik dnceden boaltp, zikrederek
edep, murakabe, huzur ve bize gelecek eyleri kabul iin hazrlanma
yaygsnda Hakkn karsnda oturmaktr. Bylece Hak, keif ve kesinlik
zere, bizim gu tim iimizi stlenir. nk onlar, Allah'n yle bu
yurduunu iitmitir: 'Allah'tan korkunuz, O size retir'2' Baka bir
ayette ise Allah'tan korkarsanz, size furkan verir'297 buyurur: Baka bir
24 6 Ftuhat Mekkiyye I
ayette ise Rabbim ilmimi a rtr' Ona kendi katmzdan bilgi verdik '299
buyrulur.
Bu grubun kalp ve himmetleri Allaha ynelip O'na sndnda
bakalarnn kendisine tutunduu aratrma ve inceleme ve akllarn so
nularn kalplerinden attklarnda, akllar selim, kalpleri temiz ve (her
trl teorik dnceden) boalmtr. Bu istidat meydana geldiinde ise
Hak kendilerine retmen olarak tecelli etmi, bu mahede kendilerini
sz konusu haber ve kelimelerin anlamna bir defada vakf klmtr.
te bu, mkefe trlerinden birisidir. nk onlar, ad geen bil
ginlerin teorik alg vastasyla tenzih ettikleri kimseyi kalp gzleriyle
mahede ettiklerinde, onlarn bu keif ve mahedede tebih vehmi
veren herhangi bir rivayeti bilmemeleri ya da bu rivayeti belirlemeksizin
tenzih yorumuyla brakmalar geerli deildir. Bilakis onlar, kelimeyi ve
ona verilmi tenzih anlamn bilir. Bvlece tebih vehmi veren kelimeyi
kendisi iin amalanm anlamla snrlamlardr. Baka bir rivayette
bizzat bu lafz gelirse onun bu mahede sahibinin bildii baka bir yo
rumu vardr. te bu, aramzdan bir grubun halidir.
Baka bir grubumuz ise bu kefe sahip deildir. Onlar iin aktar
ma, ilham, yaz ve kavuma sz konusudur. Onlar, bakasnn bilmedii
bir belirti sayesinde, kendilerine aktarlan eylerde (yorumlamada) ha
tadan konulmutur. Bylelikle kendilerine sylenen, ilham edilen veya
aktarlan veya yazdrlan eyi bildirirler.
Haberi syleyenine (Allah ve Peygamberi) teslim edip, onu teorik
aklla yorumlamayan tebih (bcnzeune) ve tatle (atl klma) sapmayan
muhakkiklerde, farkl derecelerine gre aratran, itihat eden ve incele
yen muhakkiklerde, kef ve mahede sahibi muhakkiklerde, hitap ve
ilham edilen btn muhakkiklerde u durum sabittir: Hak, sonradan
meydana gelmilerde bildiimiz tarzda, tahdit ve tebih ile snrlanm
bu ifade kalplarnn altna giremez. Bilakis, muhakkiklerin ve bilginle
rin farkl snflarna gre Hakkn kendiliinde bulunduu ve zatnn ge
rektirdii hale gre bu ifadelerdeki tenzih ve takdis anlamlan Allaha
izafe edilir.
Bu durum sabit olunca, hi kukusuz, byle ifadelerin, muhatapla
rn anlamasn salayan ifade aralar olduu ortaya kmtr. Her
lem, kendi anlaytnca ve nfuz ve basiretinin gc lsnde, onlarda
Sekizinci Ksm 247
hareket eder. Binaenaleyh insann sorumlu olduu inan, herkesin ze

rinde yaratld en kolay hitaptr. Tebihi benimseyenler zerinde yara
tld ftrat zerinde kalsayd, ne tekfir edilir ne de cisimletirme yapt-
6\ sylenirdi. Geri onlar cisimletirme yapmam, sadece varl kant
lamak istemilerdir. Fakat anlaylarnn ktl nedeniyle, varlk onlar

iin ancak byle bir tahayylle sabit olabilmitir. Dolaysyla onlar iin
kurtulu vardr.
(Hakkn Varl ve lemin Varl)
Marifet derecelerindeki mertebeleri farkl olsa bile, muhakkiklerde

bu durum sabit olunca, yle deriz: Hakikatler, kendilerine vakf olana
u bilgiyi vermitir: Hakkn varl, ncelik, beraberlik ve zamansal
sonralkla lemin varlyla snrlanmaz. nk Allah hakknda zaman
ve meknsal nceligi(ni dnmek), hakikatlerin kendisini onu snrla
ma anlamyla syleyenin yzne frlataca bir dncedir. Ne var ki,
bunu anlatm salamak iin syleyen farkldr. Nitekim Hz. Peygam
ber bu maksatla onu dile getirmi, Kur'an da onu diUendirmitir. n
k herkes, bu hakikaderi renmeye g yetiremez.
Artk geride unu sylemek kalmtr: Hak, kendisi iin kendisi ne
deniyle mevcuttur. Onun varl mudaktr, bakasyla snrlanmaz, her
hangi bir eyin nedenlisi ya da nedeni deildir. Bilakis Hak, nedenlileri
ve nedenleri yaratan ezel el-Meliku'l-Kudds'tur (mukaddes hkm
dar). lem ise kendisi sayesinde veya kendisi iin deil, Allah sayesinde
mevcuttur. Onun varl, Hakkn zatndaki varlyla snrlanmtr. Bi
naenaleyh lem, ancak Hakkn varl sayesinde var olabilir.
Hakkn ve lemin ilkesinin varlndan zaman reddedildiine gre,
kukusuz lem zamanszlkta var olmutur.
Dok syla iin gerei asndan unu sylememiz doru deildir.
Aâh lemden ncedir. nk ncenin bir zaman kipi olduu, hlbuki
zamann var olmad sabittir. unu da syleyemeyiz: lem Hakkn
^lndan sonra var olmutur. nk sonralk da yoktur. lem Hak-
ln varlll beraber var olmutur da diyemeyiz. nk Hak, lemi
yaratandr. O, lemin faili ve yaratcsdr. lem ise yoktu. Fakat yle
yeyebiliriz: Hak, zat ile (ve zat nedeniyle) vardr, lem ise (ancak)
Hak dolaysyla vardr.
Bir vehim sahibi yle sorabilir: Hakkn varl karsnda lem ne

zaman var olmutur? Bu soruya yle cevap veririz: Ne zaman zaman
sorusudur. Zaman ise nispetler lemindendir ve Allah tarafndan yara
tlmtr. nk nispetler leminin yaratl, var etme yaratmas (icat)
deil, belirleme yaratmasdr. Dolaysyla byle bir soru geersizdir.
Nasl soru sorduuna bak! fade kalplarnn bu manalar iinde ara
trman ve renmeni engellemesinden sakn!
u halde, geriye sadece yokluktan (var) olmayan srf-halis varlk ile
mevcudun kendi yokluundan olan varlk kalmtr, Birincisi Hakkn
varl, kincisi ise lemin varldr. (Gerek) Bilginin imknsz grd
ve kendisinden hibir eyin geride kalmad takdir edilmi vehmin
dnda, iki varlk arasnda ne bir aralk ne de uzama vardr. Fakat mut
lak varlk ve snrl varlk, fail varlk ve edilgin varlk vardr. te hakikat
ler bu bilgiyi vermitir, ves-selm!
Vaktin varidi300 ihtira (tasarlayarak orijinal yaratmak) lafzn Hakka
vermeyi bana sordu, ben de yle dedim: Hakkn kendisini bilmesi,
lemi bilmesinin aynsdr. nk lem, yoklukla nitelenmi olsa bile,
srekli Hak tarafndan mahede edilir. Alem kendisini gremez, n
k mevcut deildir. Bu konu keifleri olmayan teorik aklclarn boul
duu bir deryadr. Hak, srekli vardr, dolaysyla Onun ilmi ezel ola
rak mevcuttur. Hakkn kendisini bilmesi, lemi bilmesidir. u halde
Hakkn lemi bilmesi, ezel olarak mevcuttur. Hak, lemi yokluk halin
de bilmi ve bilgisindeki surete gre onu var etmitir. Bu mesele, kita
bn sonunda aklanacaktr ki, sz konusu mesele, muhakkiklerin o
undan gizlenmi kader srrdr.
Alemde ihtira (tasarlayarak yaratma) geerli deildir. Allah iin ih
tira belirli bir ekilde kullanlabilir, fakat kelimenin gerek anlam y
nnden kullanlamaz. nk byle bir ey lh mertebede eksiklie yol
aard. O halde orijinal retim, ancak kul hakknda geerli olabilir. y
le ki: Bir eyi orijinal olarak reten, gerekte varlkta ortaya kartmak
istedii eyin rneini (baka bir yerden renmeden) nce kendi zih
ninde tasarlamadan onu yapamaz. Onu zihninde tasarladktan sonra ise
ameli gc o eyi rnei bilinen bir ekilde (nk zihinde tasarlanm
t) duyusal varla kartr. Tasarlayarak yaratan, bir eyi nce kendi
Sekizinci Ksm 249
zihninde, ardndan dta zihninde tasarlad ekilde var etmi olmal

dr. Aksi halde, gerek anlamda orijinal yaratc saylmaz.
(Bunu anlamak iin yle bir rnei farz edebilirsin): Bir ahsn
sana varlkta rnei bulunan belirli bir eklin dzenleniini retip se
nin de onu rendiini farz et. Ardndan onu rendiin tarzda varla
kartrsn. Bu durumda sen, gerekte ve kendiliinde, o eyi rneksiz
var etmi deilsin. Onu (bakasndan rendii) rnek olmadan mey
dana getiren, rneini zihninde tasarlayp sonra sana retendir. Bu
nunla beraber insanlar, o eyi bakasnda grmedii iin, zihninde ta
sarlayarak yaratmay sana nispet edebilir.
Sen ise kendinden bildiin eye dn, o eyi senden bilen (zannna)
aldr etme! nk Allah kendisinde bulunmayan bir eyi meydana ge
tiren kii gibi lemi inceden inceye lm tartm ya da lem zerinde
dnm deildir. Byle bir ey Allah hakknda caiz deildir. Allah,
sahip olmad bir eyi kendi nefsinde meydana getirmi olmad gibi
iinden onu yle mi yapalm byle mi yapalm diye de geirmemitir.
Btn bunlar, Allah hakknda caiz olmayan durumdadr. nk bir e
yi zihninde tasarlayarak meydana getiren kimse var olan eylerde da
nk halde ki mevcut paralar alr ve onlar zihninde ve vehminde birle
tirir. Bu birletirme, daha nce bilgisinde bulunmam olabilecei gibi
bulunmasnda da beis yoktur. nk bu durumda o, tpk orijinal an
lamlar retmede air ve fasih-yazarlar gibi, hi kimse tarafndan nce-
lenmeycn ilk mesabesindedir.
Geri kendisinden daha nce ayn eyin yaplm olduu ve byle
likle duyann alnt olduu zannna kaplaca orijinal retim tarz da
vardr. Bu nedenle, orijinal retim iddiasndaki insann hi kimseye
bakmamas gerekir. u var ki orijinal retimin hazzndan yararlanmak
\e zevk almak istiyorsak, insann zellikle kendi iinde meydana gelen
eye bakmas gerekir. Bazen kii, bir eyi meydana getirdikten sonra o
konud. kendisini ncelcyen kimseye bir nedenle bakabilir. Ona bakt
nda, perian olur ve cieri paralanr.
bu mevanda orijinal retimin en ok grld kimseler bilginler,
edipler, mhendisler, sanat erbabndan ise marangoz ve inaatlardr.
konusu meslek sahipleri, orijinal retimin en ok bulunduu kim-
seler benzersiz retenler, yaratllar en temiz olan ve akllarn en gl

ekilde kullanan kimselerdir.
Orijinal retim, daha nce bilmedii ve bakasnn bilkuvvc -ya da
gayesi amel olan bilgilerden ise- bilkuvvc ve bilfiil olarak retmedii
bir eyi fikir vastasyla ortaya kartan kimse hakknda kullanlabilir. Al
lah ise lemi ezelden beri bilir ve lemi bilmedii hibir hali olmamtr
u halde Allah, bilmedii bir eyi meydana getirmi deildir.
Allah bilenlerde O nn ilminin kadimligi sabit olduuna gre, bi
zim iin de bilfiil yaratan olduu sabittir. Yoksa o kendi nefsinde bize
dair bilgisinin sureti olan rneimizi meydana getirmi deildir. nk
varlmz, O nun ilminde bulunduumuz hale gredir. Byle olmasay
d, varla O nun bilmedii bir ekilde km olurduk. Allah bilmedii
bir eyi irade etmez, irade etmedii ve bilmedii bir eyi ise var etmez.
O zaman ya kendi kendimize ya da rastlantyla var olurduk. Byle
olunca da, yokluktan var olmamz geerli olmazd. Hlbuki kukusuz
kesin kant, yokluktan var olduumuzu ve Allahn bizi bilip varlmz
irade ettiini ve bize dair bilgisinde sabit surete gre yarattn gs
termitir. Biz d varlmzda yokuz. u halde, (bizi kendisine gre ya
ratt) rnekte orijinallik yoktur.
O halde geride sadece fiilde orijinal yaratma kalmaktadr. Bu ise
dta rnek olmad iin geerlidir. Artk zikrettiimiz eyi iyice ren
ve bundan sonra istediini syle. stersen Allah ihtira ile nitelersin is
tersen ihtiray O ndan nefyedersin. Fakat sana rettiim eyi tam an
ladktan sonra.
NC FASIL
B ilg i, B ile n v e B ilin e n
Bilgi, bilen ve bilinen

Hkmleri ayn olan (eydir)
istersen, hkmleri de birbirine benzerdir (diyebilirsin)
Gzleyen onu olarak kabul eder.
Sekizinci Ksm 25i
Gayb gren ise bir olarak grr

Ycelerde ona ilve yoktur!
Allah sana yardm etsin, bilmelisin ki: Bilgi, kalbin herhangi bir e
yi (ya da durumu) o eyin kendiliinde bulunduu hale gre elde etme
sidir. Sz konusu ey, yok da olabilir mevcut da olabilir. Buna gre bil
gi, kalbin bir eyi elde etmesini zorunlu klan bir niteliktir. Bilen kalp,
bilinen ise elde edilen o eydir.
Bilginin hakikatini tasavvur, son derece gtr. Fakat Allahn izni
ile bilgiyi renmek iin onun anlalmasn salayacak hususlar suna
cam.
(Kalp ve lh Mertebe)
Bilinmelidir ki: Kalp cilalanm bir aynadr ve her taraf yzdr, as

la paslanmaz. Bazen kalbin pasland sylenir. Nitekim Hz. Peygam
ber Kalpler demirin pasland gibi paslanr buyurur. Bu anlamda ba
ka bir hadis Kalplerin cils Allah zikretmek ve Kuran okumaktr
der. -Kuran, hikmetli t olmas ynnden kalbi cilalar.- Bu gibi ifa
delerde pas derken kastedilen, kalbin yzeyini rten karart deildir.
Kalp, Allah bilmek yerine, sebeplerin bilgisine ynelir ve onlarla ilgi
lenirse Allahtan bakasyla ilgilenmesi kalbin yzeyi zerinde pas haline
gelir. Sz konusu ilgi, Hakkn o kalpte tecelli etmesini engeller.
nk ilh mertebe, srekli tecelli etmektedir. Onun bizden per
delendii dnlemez. Bu kalp, vlm er hitap ynnden tecelliyi
kabul etmediinde -nk o esnada bakasn (sz gelimi sebeplerin
bilgisiyle ilgilenmek gibi) kabul etmitir- bakasn kabul etmesi pas,
kir, kilit, krlk ve toz diye ifade edilir. Aksi halde, Hak sana bilginin
kalpte bulunduunu bildirmitir. Fakat onun bilgisinde Allahtan ba
kas vard Bununla birlikte Allah bilenlere gre kalp, gerekte Allah
bilir.
Sylediimizi destekleyen hususlardan birisi, Kalplerimizde bizi a

ld n eye kar kilit vardr dediler'301 ayetidir. Bu ayete gre kalpler,
Hz. Peygan l erin zellikle davet ettii eye kar kilitlidir. Yoksa onlar,
8 cnel
anlamda kilidi deildir. Kalpler, peygamberin davet ettiinin di
andaki ilerle ilgilenir ve davet edildikleri eye kar krleir, dolaysyla
artk hibir ey grmezler. Kalpler, daima cila, parlaklk ve duruluk

zelliinde yaratlmtr. Kzl yakut olmas ynnden -ki zat tecellisi
d ir- lh mertebenin tecelli ettii her kalp, mahede eden yetkin ve
lim insann kalbidir. Sz konusu tecelliden daha stn tecelli yoktur
Onun altnda sfat tecellisi vardr. Daha sonra fiil tecellisi gelir. Fakat
bu durm, tecelli edenin lh mertebe olmas ynndendir. lh mer
tebe ynnden tecelli edilmeyen kalp, Allah'tan gafil ve O na yaknlk
tan koulmu kiinin kalbidir.
Allah sizi baarya erdirsin! Belirttiimiz tarza gre kalbe baknz
Bak! Onu ilim yapabilir misin? Byle bir ey doru deildir. Bilgi kal
bin z gerei sahip olduu parlaklktr desen, buna imkn yoktur. Fa
kat o (kalbin z gerei sahip olduu parlaklk) bilginin sebebidir. (l
min kendisi deildir). Nitekim bilinenin kalp iin ortaya kmas da bir
sebeptir. Bilgi bilineni kalpte meydana getiren eydir diye iddia eder
sen, bu da doru deildir. Bilgi, bilinenden nefse yansyan bir rnektir
diye -ki o bilinenin tasavvur edilmesidir- iddia edersen, buna da imkn
yoktur.
O zaman, bilgi nedir? diye sorulursa yle cevap ver: Bilgi, algla
nan eyin kendiliinde bulunduu hale gre alglanmasdr. Bu tanm,
o eyin alglanmas imknsz deilse bvlcdir. Alglanmas imknsz
olan bilmek ise onu idrak edememeyi bilmek demektir. Nitekim Hz.
Eb Bekir, idraki idrakten acizlik idraktir, demitir. Bylecc Hz. Ebu
Bekir Allah bilmeyi, O'nun idrak edilemeyii yapmtr. Bunu bilmeli
sin. Hakkn idrak edilemeyii bakasn bildii ekilde akln abas ba
kmndan (Hakk) alglayamamaktr; idrak edilmesi ise Hakkn cmert
lii, ihsan ve ba sayesindedir. Nitekim mahede ehli arifler, teorik
dncesi bakmndan akln gcnden olmakszn, O'nu bilmitir.
TAM AM LAM A
(Allah Olu Yolundan Bilmek)
Bilindii gibi, herhangi bir eyi bilmek, bu bilgiden nce iki bili
nen arasnda karlkl iliki olan baka bir durumu bilmeye baldr
bu kanlmaz bir durumdur. Allah ile yaratklar arasnda eyler aras
Sekizinci Ksm 253
<jbki iliki ynnden herhangi bir ilikinin bulunmad da sabittir. ey

ler arasnda mnasebet cins, tr ve ahs mnasebetidir. u halde, arala
rnda bir karlkl iliki olmad iin kendisiyle Hakk bilebileceimiz
bir eye dair nceden bir bilgimiz yoktur.
Bunun rnei, beinci doa olan feleklerin doasn bilmemizdir.
Drt ana doa hakknda daha nceden bir bilgimiz olmasayd, sz ko
nusu beinci doay asla bilemeyecektik. Bu drt ana doada bulunma
yan bir hkm nedeniyle onlarn dnda kalm halde felekleri grd
mzde, aa ve yukarya doru hareket ynnden burada beinci bir
doa daha bulunduunu anladk. Sz konusu yukar hareket, esir ve
havada, aa hareket ise su ve topraktadr.
Felekler ve ana unsurlar arasnda bulunan mnasebet, tmn bir
letiren cins olan cevhere dayal bir mnasebettir. Sz konusu mnase
bet, ayn zamanda trsel mnasebettir, nk o, tek bir cinse ait tr ol
duu gibi ayn zamanda kendisi de bir trdr. Bu mnasebet, ayn za
manda, ahs mnasebetidir. Bu mnasebet olmasayd, doalardan fe
lein doasnn bilgisini renemeyecektik.
el-Bri (Yaratan Allah) ile lem arasnda ad geen ynlerden (cev-
her-cias, tr ve ahs) hibir mnasebet yoktur. Dolaysyla Allah, baz
kimselerin ahit ile gaibe istidlal etmek eklinde zannettii gibi, bakas
hakkndaki ncesel bir bilgi sayesinde bilinemez. Onlar, bu istidlal yn
temiyle bilgi, kelm ve irade vb. nitelikleri Allaha verebileceklerini zan
netmi, bu nitelikleri Allaha yklem yapp ardndan onlarla nitelen
mekten tenzih etmilerdir.
Allah bilmemiz hakknda vardmz kanaati destekleyen bir ey
udur: Bilgi, bilinene gre dzenlenir ve bilinenin bakasndan avrl-
na gre kendi zatnda aynr. Bilinenin kendisiyle ayrt ey, ya cev
heri vni iden akl veya nefis gibi bir zat olabilir ya da scaklk ve atein
yakc olmas gibi doas ynnden ona ait bir zattr. Akl nefisten cev
heri bakmndan ayrld gibi ate de bakasndan zikrettiimiz bir y
nyle ayrlr. Ya da bilinen, zat sayesinde bakasndan ayrmaz da,
kendisine ) dem yaplan ey nedeniyle ayrr. Buna rnek olarak, otu-
ran kiinin oturmas ya da yazann yazmas gibi hal veya siyahn siyahl-
^ Ayazn beyazl gibi bir durum verilebilir. te bu, aklclara gre,
akln idrak snrdr. O halde akl iin nitelediimiz evin dnda kalan
bir bilinen asla yoktur. u var ki, bir eyin bakasndan ayrmasn sa
layan zelliini ya cevheri ya da doas veya hali ya da durumu ynn
den bilebiliriz. Akl, sz konusu eylerin bulunmad hibir eyi kesin
likle alglayamaz.
Zikredilen bu hususlar Allahta bulunmaz. Dolaysyla, aratran
olmas ve teorik dncesi ynnden akl Allah bilemez. Teorik d
ncesi ynnden akl Allah nasl bilebilir ki? Akln dayand kantlar
duyu veya zorunluluk ya da tecrbedir. Hlbuki Allah, akln kandama
ynteminde kendisine bavurduu bu esaslarla alglanamaz. O zaman
akl iin varlk kant geerli olabilir
Akll, delil ynnden Rabbini bildiini ve Rabbiin kendisine bi
lindiini nasl iddia edebilir? Akll, yapma rnlere, doal nesnelere
veya treyen veya meydana getirilen eylere bakp bunlardan her birisi
nin kendilerini yapan bilmediini grseydi, hi kukusuz Allahn kant
vastasyla bilinemeyeceini renirdi. Fakat akl, Allahn mevcut, le
min ise z gerei Allaha muhta olduunu ve O ndan asla mstani
kalamayacan bilir. Allah yle buyurur: Ey insanlar szler Allaha
muhtasnz. Allah ise zengin ve vlendir.301
Tevhit hakikatlerini renmek isteyen kimse Allahn kendisini bir
ledii tevhit hakkndaki ayedere bakmaldr! Hi kimse bir eyi o eyin
kendisinden daha iyi bilemez. O halde Hakkn kendisini niteledii eye
bakmal ve Allahtan onu sana retmesini istemelisin! Bunu yaparsan,
akln kendi dncesiyle hibir zaman ulaamayaca lh bilgiyi re
nirsin. Ben bu ayederin az bir ksmn bir sonraki blmde zikredece
im.
Allah, bizi kendisini anlamayla rzklandrsn, min! Bizi, ayetlerini
anlayan limlerden etsin, min!
Sekizinci Ksm 255
NC BLM
Kur'an ve Hadiste Geen Tebih
Anlaml fadelerden Hakkn Tenzih Edilmesi
(Allah zalimlerin nitelemelerinden mnezzeh ve ycedir)"1
Kulun Rabbine baknda

Ellerin kutsiyetinde ve tenzihinde
Gelip nitelie ve tebihe eklenen
Aralardan yce olmasna.
Bir dellet vardr ki, kesin olarak gsterir:
Kulun mertebesini ve yksekliini.
Ve de bilginin doruluk ve ispatn
Bdatinin ve yapmacklgnm ise kovulmasn.
(Btn Bilgileri lk Akl Tamaktadr)
Allah sana yardm etsin bilmelisin ki: Ulvsiyle sflisiyle btn bi

linenlerin taycs, Allah'tan dorudan -vasta olmakszn- (bilgi alan)
akl'dr. Dolaysyla ulv ve sfli lemin bilgisine dair hibir ey akla giz
li kalmaz. Onun ba, cmertlii, kendisine tecelli etmesi, nuru ve en
yce feyzinden ise nefsin eyay bilmesi gerekleir. Akl, Haktan alr
nefse verirken, nefis ise akldan alr ve ondan fiil meydana gelir. Bu du
rum, akln bilgisinin ilitii kendisinden aasnda bulunan btn ey
lere sirayet etmitir.
Burada kendisinden aada bulunan eyler diye kayt dmemizin
sebebi, if; \e hakknda zikrettiimiz durumdur. Allah Tel'nm ta ki bi
lelim'"* ayet-i kerimesini aklnda tut! Allah, bilendir. Ank nispetleri
ren!
Bilinmelidir ki: Gl ve kendinden gemi melekler lemi, ilk

kldan hi ^r ey almad gibi ilk akln onlar zerinde herhangi bir
olritesi de yoktur. Onlar ve ilk akl, ayn mertebededir. Bu durum, bi-
Zlm iimizden Kutup'un hkmnn dnda bulunan Efrad'a (Tekler)
^nzer. Bununla birlikte Kutup da, Efrad'dan birisidir. Fakat Efrad ara-
256 Ftuhat-1 Mekkiyye I
snda Kutp ynetme ile grevlendirildii gibi Akl da bilgi vermeye

tahsis edilmitir.
(lk) Akln kendisinden aada bulunan eylere (bilgi) vermesi
bilgisinin ilgili olduu her eye sirayet eder. Bunun yegne istisnas'
tevhidin soyutlanmasnn bilgisidir. Sz konusu bilgi, her ynden dier
bilinenlerden farkldr. nk Allah ile yaratklar arasnda asla bir kar
lkl iliki yoktur. Bir gn byle bir mnasebet Allaha nispet edilirse -
nitekim baka yazarlarla birlikte Eb Hamid el-Gazl kitaplarnda bu
nu ifade etmitir- bu bir eit zorlama ve gereklerden uzak varsaym
dr. Yoksa Kadm ile yaratlm arasnda hangi bant olabilir. Ya da,
benzer kabul etmeyen, benzeri olana nasl benzetilebilir?
Byle bir ey, Eb Abbas bn rif es-Snhacnin kendisine isnat
edilen Mehsinu'l-Meclis isimli kitapta belirttii gibi imknszdr, es-
Snhac yle demitir: Hak ile kullar arasnda inayetten baka bant,
hkmden baka sebep, ezelden baka vakit yoktur. Bunun dnda ise
sadece krlk ve kartrma vardr. Baka bir rivayette ise krlk yerine
bilgi geer.
Bu ifadenin ne kadar gzel ve Allah hakkndaki bu bilginin ne ka
dar eksiksiz, bu mahedenin ne kadar nezih olduuna baknz! Allah
syledii eyle kendisini yararlandrsn!
(Akim Allah Bilmekten Aciz Olmas)
Allah bilmek, akl ve nefsi tarafndan alglanamayacak kadar yce

dir. Akl ve nefis, O nu sadece mevcut oluu bakmndan alglayabilir.
Yaratklar hakknda sylenmi ya da bileik ve baka eyler hakknda te-
vehhm edilmi her ne varsa kukusuz, dncesi ve korunmulugu
ynnden selim akla gre Allah o ey'den farkldr. By'le bir tevehhm,
Allah hakknda caiz olmad gibi akla gre yaratklarn kabul ettii
ynden yle bir lafz Allaha verilemez. Allaha byle bir lafz verilmise
bunun gayesi, zihinlere konuya anlalr klmaktr. Bunun nedeni, ii
tende Hakkn zerinde bulunduu hakikatin deil, varln (bilginin)
sabit olmasdr. nk Allah yle buyurur: O nun benzeri y'oktur.
Fakat dinen Allah bilmek zerimizdeki bir vecibedir. nk Allah
peygamberine hitaben yle buyurur: Allahtan baka ilh olmadn1
bil 'm (Buna gre Allah deta) yle der: Senin dncene uygun bil-
Sekizinci Ksm 257
dirmcmden (benim vastamla) bil. Bylece bildirmeden nce olan inan

olmakszn bilgi senin adna sahih oldu gibi ilim olarak da iman senin
adna sahih olur. te, Hz. Pcygambcre bu esasa gre emir vermitir.
Baz kimselerin dncesine ve bu bahisteki grlerine gre, bu
durum dolaysyla Allahn bilgisine nereden ulaabiliriz? diye dn
dk. nsafla ve kendisinden umulan btn gayretini ortaya koyduktan
sonra yetkin akln verisine gre dndk, Allah bilme hakknda O'nu
bilmekten acizlikten baka bir eye ulaamadk. nk biz, bulundukla
r hale gre hakikatleri ynnden eyay renmek istediimiz tarzda
Allah' bilmek istedik. Binaenaleyh, benzeri olmayan, zihinde tasavvur
edilemeyen ve zihinde tutulamayan bir mevcut bulunduunu rendi
imize gre, akl onu nasl idrak edebilir? Allahn varln bilmek sabit
olmakla birlikte, akln O'nu alglamas imknszdr. Yine de biz, A l
lah'n mevcut ve ulhiyetinde tek olduunu biliriz. te, Hakkn kendi
sini bildii tarzda zatmn hakikatini bilmediimiz halde, bizden ren
memiz istenilen bilgi budur. Byle bir bilgi, bizden istenen bilginin
olmay demektir.
Allah akln dncesine gre hibir yarata benzemediine ve hi
bir ey O na benzemediine gre ve bize Allahtan baka ilh olmad
n biliniz diye emredilmiken, ncelikle renmemiz gereken ey bil
ginin mahiyetidir. Kukusuz onu rendik. Dolaysyla balangta bil
ginin bilinmesi hakknda renmemiz gereken eyi renmi olduk.
Allah'a hamdolsun, sekizinci ksm sona erdi!
FTUHT-I MEKKYYE'NN
DOKUZUNCU KISMI
Rahman ve Rahm Olan Allahn Adyla
nc Blmn Devam
(Temel Som Edadan)
Temel som edadan, drttr. Hel (mi), m (ne), keyfe (nasl), lime
(niin).
Hel ve lime, iki basit ruhan som edatdr. Onlara m hve? (o ne
dir?) sorusu elik eder. Hel ve lime yalnlar iin geerli som edatdr.
nk m hvede (o nedir, mahiyet) bir eit bileiklik vardr.
Hakikatin verdii hkm bakmndan bu drt som edat iinde Al
lah hakknda som sorabilmeyi salayacak herhangi bir edat yoktur.
nk tevhit bilgisinden bilinebilecek ey, Allah'tan bakasnda bulu
nan eyin Allahtan olumsuzlanmasdr. Bu nedenle Allah yle demi
tir: Onun benzeri yoktur.9306 Baka bir ayette ise Onlarn nitelemesinden
Rabbim mnezzehtir 7 denilmitir.
O halde olumsuzlamay bilmek, Allah bilmek demektir. Ayn e
kilde, ruhlar hakknda da nasl diye som sormamz mmkn deildir.
Onlar, byle bir somdan mnezzehtir. nk onlarn hakikatleri bu
ibareye aykrdr.
Ruhlar hal unda kullanlan som edatlarnn Allah hakknda kulla

nlmas da caiz deildir. Yaratan ve kendisini yoktan var eden Rabbinin
mertebesine hrmet eden muvahhit (birleyen) ve muhakkikin Allah
hakknda bu lafzlar kullanmas uygun deildir.
O halde Allah, bu soru edatlaryla asla bilinemez.

VASIL
(Zatyla Alglanan, Fiiliyle Alglanan ve Asla Alglanan ayan)
Hakkn dndaki her eyi incelediimizde, onlarn iki ksm oldu

unu grdk. Bir ksm zatyla alglanr. Bunlar, duyulur ve youn ev
lerdir. Bir ksm, fiiliyle alglanr. Bu ksm, akledilir ve ltif eylerdir.
Bu mevanda akledilir, duyulur olandan daha stndr. Bu stnlk
onun zatnn alglanamay ve sadece fiiliyle alglanmasdr.
Yaratlmlarn zellikleri byle olunca, Allah duyulur eyler gibi
zat ile ya da ltif veya akledilir eyler gibi fiiliyle alglanmaktan mnez
zehtir. nk Allah ile yaratklar arasnda hibir bant yoktur. OYun
zat bizim tarafmzdan idrak edilemez ki, duyulur eye benzesin! Onun
fiili ltif eylerin fiili gibi deildir ki, ltife benzesin! nk Hakkn fii
li, herhangi bir eyden olmakszn bir eyi yaratmaktr (ibda). Ruhsal
ltifin fiili ise bir eyi baka bir eyden yapmaktr. u halde, onlarn ara
snda hangi mnasebet olabilir ki? Fiilde mnasebet imknsz olduuna
gre zatta benzerlik olamayaca daha aktr.
Bu blmden bir eyi iyice renmek istersen, yaplan rnlerin
trlerine gre fiilin rnne bakmalsn! rnek olarak gmlek ve san
dalye gibi yapm rnlerini verebiliriz. Bu gibi rnlerin yapcsn bil
mediini grdk. u var ki sz konusu ey, varlyla yapcsnn varl
na kant olduu gibi ayn zamanda onun yapt ii bildiini de gste
rir. Ayn ey, felek ve yldzlar gibi oluturulan rnler iin geerlidir.
Sz konusu eyler de, kendilerini oluturan veya onlar birletireni bi
lemez. O, kendilerini ihata eden tmel nefstir. Doal rnler de byle-
dir. rnek olarak, maden, bitki ve hayvanlardan treyen eyleri verebi
liriz. Onlar, doal olarak bir eyi meydana getirir, fakat kendi faillerini
bilemezler. Bu fail, felek ve gezegenlerdir.
O halde felekleri bilmek, onlarn cisminden grdn ve duyunun
alglad ey deildir. Gnein cismi nerede, onun kendisini grenin
gzndeki varl nerede! Felekleri bilmek, ancak onlarn ruhlar ve a
lamlar ynnden sz konusu olabilir. Allah sz konusu ruh ve anlam
felekleri ve ierdikleri eylerin sebebi olan kuatc tmel nefisten Nar
etmitir.
Dokuzuncu Ksm 26i
(Baka bir eyden) sudur yoluyla kan edilgen de byledir. Sz

konusu ey, cd-Dhyetl-Kelb suretinin Cebrail hakikatinden meydana
gelii gibi, akldan meydana gelen tmel nefstir. Tmel nefs, hibir za
man kendisinden kt eyi bilemez, nk o, akln ihatas altndadr
ve akl onu kuatmtr. nk tmel nefs, akln dncelerinden biri
sidir. Tmel nefs, ilk akldan kendisinde bulunan ey zaten sahip oldu
u ey ise zerinde bulunan bir eyi nasl bilebilir? u halde tmel nefs,
akldan ancak kendisinin zerinde bulunduu eyi renebilir. Baka
bir ifadeyle tmel nefs, kendi sebebini deil, ancak kendisini bilmitir.
Ayn ey, bda rn (bir eyden olmakszn var edilen) iin geer-
lidir. bda rn bize gre Hakikat-i Muhammediye, bakalarna gre
ilk akl'dr. lk Akl, Allahn bir eyden olmakszn var ettii Yce Ka
lemdir. Yce Kalem, daha nce zikredilen btn mehillerden failini al
glamada daha yoksun ve acizdir. nk daha nce zikredildii gibi,
btn fail ve mehiller arasnda bir eit mnasebet ve benzerlik vardr.
Dolaysyla mehil, aralarndaki mnasebet lnce faili bilebilir. Bu
mnasebet ise ya cevhcrlik veya baka bir yndendir. lk yaratlan
(mbd-i evvel) ile Hak arasnda ise kesinlikle bir mnasebet yoktur.
Binaenaleyh o, baka sebeplerden meydana gelen dier eylerden failini
bilmede daha acizdir. O halde mefuln birok adan kendisine benze
dii sebebi olan failini alglama ve bilmede aciz olduu sabittir.
Bu meseleyi anla ve iyice ren! nk o, Hakk birleme ve yara
tlm bilginin Allaha ilimedeki acizlii bahsinde ok nemli bir mese
ledir.
VASIL
(Be Duyu ve Gerekte drak Ettikleri eyler)
(insann bilme yetisi hakknda) vardmz gr, insann btn

bildiklerini k gcnden birisiyle alglamas destekler: Birincisi, duvu
gucd ki, be ksma ayrlr: Koklamak, tatmak, dokunmak, iitmek ve
k jrmek. Gz, belirli bir yaknlk ve uzaklktaki renkleri, deimeleri ve
$ ^lar alglar. Gzn bir mil uzaklktan alglad ev, iki mil uzaktan
algladndan farkl olduu gibi yirmi kula uzaktan alglad ey bir

mil uzaktan alglad eyden farkldr. Gzn karsnda durup eli eli
nin iindeyken alglad ey, yirmi arn teden alglad ey deildir
Ya da insan mdr, aa mdr bilmeden, iki mil teden somut olarak
bir eyi alglamak, onun insan ve belli bir boyda olduunu bilerek bir
mil uzaktan alglamak ya da beyaz veya siyah olduunu bilerek yirmi
arn teden alglamak ya da karsnda bulunduunda onun srmeli
veya mavi gzl olduunu bilerek alglamak gibi deildir. Btn duyu
lar, algladklar eylerde bu tarz bir yaknlk ve uzaklk ilikisine sahip
tir.
el-Bari (Allah), duyulur bir ey deildir. Baka bir ifadeyle, O'nu
bilmek istediimizde, duyu vastasyla alglanan bir ey deildir. O hal
de Allah' duyu yoluyla grenemeyiz.
Bu meyanda hayal gcne gelince, hayal gc, sadece duyunun ve
rilerini ya verdii tarzda ya da baz duyulurlar dierlerine ykleyerek
dnce gcnn verdii tarzda zapt eder. te, fikir ehlinin Allah'
bilme yntemleri burada sona erer. Dolaysyla bu, onlarn dilidir, bi
zim dilimiz deil. Geri onlarn yntemi de doru olsa bile, biz o yn
temi kendilerine nispet ediyoruz. nk bu yntem onlardan aktarl
mtr. Binaenaleyh hayal gc, her nasl idrak ederse etsin, duyudan as
la ayrlamaz. Hlbuki bize gre duyunun Allaha iliemcyecegi kesin
olarak sabittir. Dolaysyla hayalin O na ilimesi geersizdir.
Allah bilmede mfekkire gcne gelince, insan her zaman kendi
nezdindc bulunan eyler hakknda dnebilir. Kendi nezdinde bulu
nan eyleri ise duyulardan ve akln ilkelerinden renmitir. Dnce
gcnn hayal hzinesinde bu veriler zerindeki almasndan ise bu
eyler ile arasnda mnasebet bulunan baka bir ey hakknda bilgi ger
ekleir. Allah ile yarattklar arasnda bir mnasebet yoktur. O halde,
fikir ynnden Allah bilmek mmkn deildir. Bu nedenle limler Al
lahn zat hakknda dnmekten men edilmitir.
Akl kuvvetinin de Allah alglamas mmkn deildir. nk akl,
sadece bedhi olarak bildii ya da fikrin verdii eyi kabul edebilir. Da
ha nce, fikir gcnn Allah alglayamayaca belli olmutu, dolaysy
la akln fikir ynnden Allah alglamas da geersizdir. Fakat akl ol-
Dokuzuncu Ksm 263
mas itibaryla onun snr, kendi nezdinde meydana gelen eyi akletmek
ve zapt etmektir.
Allah akla kendisini bilmeyi ihsan etmitir. Bylelikle akl, ihsan
edilen bilgiyi fikir gc bakmndan deil, akl olmas bakmndan
aklcdcr. Bu imknsz grmediimiz bir durumdur. nk Allahn di
ledii kullarna ihsan ettii bu bilgiyi akl, kendi bana alglayamaz.
Fakat onu kabul edebilir. Dolaysyla sz konusu bilgiye delil veya kant
getiremez. nk o bilgi, akln alglad eylerin tesindedir.
Sonra, (Allaha ait) bu zat niteliklerin ifadesi de mmkn deildir.
nk onlar, rnekleme ve kyasn dndadr. Binaenaleyh Allah ben
zeri olmayandr. u halde bu bilgiden kendisine her hangi bir ey al
mam her akl, bu bilginin ald baka bir akla sorar (sormaldr).
Fakat kendisine sorulan bu akl, o bilgiyi ifade edemez ve ona g yeti-
remez. Bu nedenle Hz. EbC Bekir idraki idrakten acizlik, idraktir' de
mi. Bu szn iki yorumu vardr. Anla!
u halde Allah' dnce ve teorik aratrma ynnden aklyla bil
mek isteyen, armtr. Yapmas gereken, Allahn bu konuda ihsan
edecei ey iin hazrlanmak olmaldr.
Hatrlama gcne gelince, bu gcn de Allahn bilgisine ulamas
mmkn deildir. nk hatrlama gc, sadece akln nceden bilip
unuttuu ya da ihmal ettii eyi hatrlayabilir. Kendisi, onu bilmez. O
halde hatrlama gc Allah'n bilgisine ulaamaz.
nsann insan oluu ynnden ve zatnn kendisine verip iinde
kendisinin bir tr abasnn bulunmas itibaryla alglayabilecei evler
bunlardr. Geride, akln Hakkn kendisini bilmekten ihsan edecei evi
kabul iin hazrlanmas kalmtr. O halde insan, varhn(n) bilgisi ve
Onun bir ve ibadet edilen olduundan baka, delil ynnden Allah'
asla biler ez. nk idrak eden insan, bir evi ancak o eyin benzen
kendisinde bulunduunda idrak edebilir. drak enii eyin benzeri ken
disinde yok ise onu asla idrak edemez ve bilemez. Herhangi bir evi o
eyin benzeri kendisinde bulunmadan bilemediine gre, insan ancak
kendisine benzer ve ayn ekle sahip bir eyi bilebilir. Allah ise hibir
eye benzemez ve hibir eyde O 'nun benzeri bulunmaz. Dolaysyla
Allah, hibir zaman bilinemez.
(Doal eyler, Ancak Benzerlerinden Beslenir)
Vardmz bu gr, doal varlklarn ancak kendi benzerlerin

den beslenebilmesi olgusu destekler. Onlar benzemedii eylerden ke
sinlikle gda kabul etmez. rnek olarak, maden, bitki, hayvan gibi drt
unsurdan meydana gelmi eyleri verebiliriz. Bunlar, ancak bu drt un
surdan gda alabilir. Bunun nedeni, kendilerinde bu drt unsurdan bir
pay bulunmasdr. Her hangi bir yaratlm bu unsurlarn bileimi olan
bedeninin gdasn onlarn dndaki veya onlarn bileimi olmayan bir
eyden elde etmek isterse bunu yapamayacaktr.
te, bir doal cisim ancak kendisinden meydana geldii unsurlarn
bileimi olan bir eyden gdalanabilecei gibi ayn ekilde hi kimse
iinde benzerinin bulunmad bir eyi bilemeyecektir. Baksanza! Nefs
akldan ancak kendisinde ortak ve benzer olduu eyleri kabul eder. Or
tak olmad eyleri ise asla renemez. Hi kimsede Allahtan bir ey
bulunmaz ve her hangi bir ekilde bu mmkn deildir. Dolaysyla hi
kimse kendi nefsinden ve dncesinden Allah bilemez. Hz. Peygam
ber yle buyurur: Allah gzlerden perdeli olduu gibi akllardan da
perdelenmitir. Yine kukusuz Mele-i al (Yce topluluk) da sizler gibi
O nu talep eder. Bylece Hz. Peygamber, akln fikir gcyle ya da ba
gz gibi i gznn de Allah' idrak edemeyeceini bildirmitir.
te bu, daha nceki blmde iaret ettiimiz meseledir. Hamd il
ham ettii ve bilmediimiz eyi bize rettii iin Allaha olsun. Ku
kusuz Allahn ihsan ok bjiktr.
(Tenzih, Tebih ve Benzerliin Olumsuzlanmas)
Tenzih, benzeme ve tebihin olumsuzlanmas byle olmaldr.

Tebih dilinden sapanlar, Allah iin zorunlu tenzihi dikkate almakszn,
tevil edip ayet ve rivayetleri zihne gelmeyen anlamlara yorduklar iin
sapmtr. Bu tutum, onlar tam bir bilgisizlie ve kat inanszla sevk
etmitir. Esenlii isteyip rivayet ve ayederi -tevile sapmakszn- olduu
gibi brakp bilmiyoruz deseler ve onlarn bilgisini Allaha ve peygam
berine havale etmi olsalard, hi kukusuz, bu durum onlar adna daha
hayrl olurdu.
(Byle yapsalard), Allah Telnn Onun benzeri yoktur"0* demesi
onlara yeterdi. H er ne zaman tebih anlam ieren bir hadis kendilerine
Dokuzuncu Ksm 265
gelse o hadiste kukusuz Allah (kendisini) bir eye benzetmi, bununla

birlikte benzemeyi kendisinden nefyetmitir. Dolaysyla byle bir riva
yetin Allahn bilebilecei ve Kurann diliyle indii Arabn anlayna
gre getirilmi bir tenzih yorumu olmaldr.
Vaka, bir ayet ya da rivayette sadece tebih hakkndaki tek bir
cmle bulamazsn. Byle bir lfzn Araplara gre eitli yorumlan ol
duunu grrsn. Bunlarn bir ksm tebihe, bir ksm, tenzihe yol
aar. Tevil edenin byle bir lfz sadece tebihe gtrecek ekilde yo
rumlamas, o lfza kar hakszlktr. nk byle yapmakla lfzn dil
deki kullanmnn gerektirdii hakk lfza vermemi olmaktadr. Bu
davran, Allaha yaramayan bir eyi kendisine yklem yapt iin, Al
laha kar da bir hakszlktr.
Biz aada -Allah izin verirse- tebih hakknda gelen ve tebihi bil
dirmeyen baz hadisleri zikredeceiz: En kesin delil A llaha aittir. Allah
isteseydi, hepsine hidayet ederdi**
(Hadislerde Tebih ve Cisimletirme)
Bunlardan birisi, Hz. Peygamber'in u hadisidir: Mminin kalbi

Allahn iki parma arasndadr. Akl hakikat ve mecazn konumunun
gereine gre, Allah hakknda uzvu imknsz grr. Parmak ise ortak
anlaml bir lfzdr, uzuv anlamnda kullanlabildii gibi nimet anla
mnda da kullanlabilir.
oban der ki:
A sas zayf, damarlar km iken toprak,

in sa n la r verim siz bir yl geirdiinde,
O n u n zerindeki nim eti (parm a) g r rs n .
Yani: 3nun zerinde kendisine iyi bakmakla nimetten gzel bir

eser grrsn. Araplar yle der: Falancann mal zerindeki parma
nc gzeldir! Yani ondaki eseri ne gzeldir. Bu ifadeyle, kendisinde iyi
tasarrufta bulunduu iin malnn artmas kastedilmitir.
bn hzl deiim, hacimlerinin kklne ramen tadklar
kudretin yetkinlii nedeniyle parmaklarn deitirdii eydeki degiim-
d. Parmaklarn hareketi, elin ve baka organlarn hareketinden daha
hzldr. Allahn kullarnn kalplerini deitirmesi en hzl deitirme

olduu iin Hz. Peygamber bir duasnda bunu Araplara onlarn anlaya
ca tarzda aklamtr. Bize gre deitirmek elle olabilecei iin Hz
Peygamber deitirme)! parmaklara balamtr. nk parmaklar el
dendir ve el iindedir. Parmaklarda hz ise daha yerleiktir. Hz. Pey
gamber duasnda yle derdi: Ey kalpleri eviren! Benim kalbimi senin
dininde sabit tut. Allah'n kalpleri deitirmesi, onlarda iyilik ve kt
lk niyeti yaratmasdr. nsan eliik dncelerin kalbine ardarda gel
diini hisseder. Bu durum, Hakkn kalbi ekilden ekle sokmasdr ve
insan kalbiyle ilgili bu durumu kesin bir ekilde bilir. Bu nedenle Hz.
Peygamber Ey kalpleri eviren! Benim kalbimi senin dininde sabit tut
buyurur.
Bu hadis hakknda Hz. Pcygambcrin elerinden birisi kendisine
yle sormu: Ey Allahn Peygamberi! Yoksa sen de mi korkuyorsun?
Hz. Peygamber cevap vermi: Mminin kalbi Allahn parmaklarndan
iki parmak arasndadr. Bylcce kalbin imandan inanszla ve bu iki
sinin altnda bulunan eylere sratle getiine iaret etmitir. Allah y
le buyurur: Ona gnah ve takvasn ilham etmitir1* Bu ilham, deitir
medir. Parmaklar hz ifade eder. Hadiste zikredilen parmaklarn ift
olmas ise iyi ve kt dncedir.
Parmaklar hakknda zikrettiimiz ey bilinip parmak, uzuv, nimet
vc iyi eser anlamna geldiine gre, acaba bu tenzih yorumlar kendisini
talep ettii halde, onu hangi anlamda uzuv diye yorumlayabilirsin ki?
Bu ifade karsnda ya susup bilgisini Allaha ve Allahn bildirdii gn
derilmi peygamber veya ilham alan veliye havale ederiz. Fakat bu du
rumda, uzuv anlamn ondan kesinlikle nefyctmcliyiz ki bu zorunludur.
Ya da vazifemiz olmayan bir iin bize gelip bize egemen olmas gerekir.
u var ki, biz bidati-cisimletiren ve tebih yapana kar bunu ortaya
koymalydk. Dolaysyla bu anlatlan gereksiz deildir. Aksine, bilen ki
inin bu esnada sz konusu lfzdaki tenzih yorumunu aklamas art
tr. Bylcce bu aklamayla cisimletirmeyi kabul edenin delili rt
lr.
Allah bize ve ona (cisimletiren mcessimeye) tvbe nasip eylesin,
onu (bu gibi ifadedeki anlamn) kabul etmekle rzklandrsn! u halde
tebih zarn veren byle bir kelimeyi sylediimizde, onu Allaha yak-
Dokuzuncu Ksm 267
ir bir anlamda aklamamz arttr. te bu, akn dilde kelimenin kulla

nm hakkndaki paydr.
Ruhun Srr'a flenm esi
(Kalbin ki Parmaktan Nasibi)
ki parmak, zat yetkinlik simdir. Sz konusu yetkinlik, kyamet

gn gzlere aldnda insan babasn tutar -kfir ise- ve atee atar.
Bundan dolay hibir ac duymad gibi babasna efkat de duymaz.
Anlamlar bir lfzlar farkl bu iki parmak nedeniyle, cennet ve cehen
nem yaratlm, en-Nur ve el-Muzlim, cl-Munim, el-Muntakim isimleri
ortaya kmtr. Binaenaleyh bu iki parma on parmaktan zannetme
yesin!
Bu blmde Allah'n her iki eli de sa eldir' hadisinde gecen bir
srra iaret etmemiz gerekir. Bu keif bilgisidir. nk cennet ehlinin
iki nimeti vardr: Cennet nimeti ve atetekilerin atete grd azap
nedeniyle olan nimet. Cehennem ehlinin de iki azab vardr: Her iki
grup Allah isimleri asndan grr. Nitekim onlar dnyada eittir.
Hz. Peygamberin Allah hakknda dile getirdii gibi kabza (tutu, tut
ma yeri ) hadisinde iaret ettiimiz ve anlamn belirttiimiz bir sr var
dr.
Allah hakk syler ve doru yola ulatrr.111
Allah yle buyurur: cBtn yeryz Onun kabzasdr.9312 Baka bir
ayette ise Gkler sa elinde durulmutur931* buyurur. Akl, kelimenin dil
deki kullanmna bakar: Allah nce ayetin banda kadrinin takdir edil
mesini imknsz klmtr. nk zayf akllar, her hangi bir yorumuyla
tebih ifade eden bir ayet ve rivayet kendilerine geldiinde tebih ve
mevledc- cisimletirmeye. Sadece limlerin anlayabilecei bu tenzihten
sonra ise Allah yle buyurur: Btn yeryz Oun kabzasdr.9314
Arapada falan kabzam iindedir denildiinde, bununla onun
hkmm altnda olduunu kast edildiini biliriz. Benim elimde o kii
den herhangi para olmayabilir, fakat benim emrim onda iler ve duyu
sal olarak dim in sahip olduu kimseye getii gibi ve ona hkim oldu
u gibi hkmm ona geer. Ayn ekilde yle derim: Mlkm kab
aradadr. Bunun anlam, mlkm kendi mlkiyetimdedir ve ben onda
tasarruf edebilirim demektir. Yani, mlkm kendisini benim tasarru

famdan alkoyamaz. Onda tasarruf edenler, benim izin verdiim klclc
rim olsa bile, malm kullandmda ve tasarrufum esnasnda yle sy
leyebilirim: Malm tasarruf etmem iin benim elimdedir.
Allahn uzvu olamayacana gre, akl kabzetmenin ruhuna, anla
mna ve faydasna ynelmitir: Bu da, o esnada kabzedilen eye sahip
olmaktr. Geri kii kabzettiine sahip olmasa bile, kesinlikle o ey ml
kiyeti altnda bulunur. Alem de, bu ekilde Hakkn avucunun iindedir
Yeryz, ahirette Allahn kabzasndadr. Burada, baz mlkler belir
lenmitir. Nitekim yle dersin: Hizmetim kabzam iindedir. Hizmet
i kabzan iinde bulunan kiilerden birisi olsa bile, sen onu belirli bir
nedenle zel olarak zikretmi olursun.
Bize gre sa el, mutlak-gl tasarruf mahallidir. nk sol el,
san gcne sahip deildir. Bu balamda, Kuranda sa el drebilme-
nin simgesi olarak kullanlmtr. Dolaysyla sa el, bir eyi yapabilme
ye iaret eder. Bylece Kran, Araplarn zihnine kendi bildikleri lfz
larla yaklam ve daha hzl anlalabilmitir.
air yle der:
Bir sancak eref nedeniyle kaldrldnda

Arap onu sa eliyle tutar
eref iin elle tutulur-duyulur bir sancak yoktur, dolaysyla sa el,

onu tutmaz. Binaenaleyh air deta unu demek istemitir: erefin du
yulur bir sanca ortaya ksayd, onun mahalli ya da taycs ancak
Evs Arabnn sa eli olabilirdi. Baka bir ifadeyle eref, sa elle vardr ve
onda yetkindir.
u halde Araplar, anlam bakmndan ortak olduu iin, uzuv kabul
etmeyen ey hakknda da uzuv lfzlarm kullanmtr.
Ruhun Srr'a flenmesi
(Kalbin Sa vc Soldan Pay: Gayb Bakmdan Sa ve Sol)
Hak kulm srrna tecelli ettiinde, onu btn srlara sahip yapar,
hrlerin iine katar, o kul sa el ynnden zat tasarruf sahibi olur.
Dokuzuncu Ksm 269
nk sol elin deeri, dolayl, sa elin erefi, dorudandr. Ardndan

alt anlamlara inebilirsin: Sa elin deeri hitaba, sol elin deeri tecelliye
baldr. nsann erefi, kendi hakikatini bilmesine ve onu renmesine
baldr ve o sol eldir. nsan olmas bakmndan insann her iki eli' sol
olduu gibi, Hakkn her iki eli de, sa eldir.
Birlik anlamna dnp deriz ki: Kulun iki eli de sa eldir. Tevhide
dnp deriz ki: Onun iki elinden birisi sa el, dieri sol eldir. Bazen
cem halinde ve cemul-cem halinde olurum, bazen, fark ve JarkuVfark
halinde olurum. Btn bunlar, gelen tecellinin hkmne baldr.
Yemenliyle karlarsa bir gun Yemenlidir.

Adnanl ile karlatnda ise,
O zaman da Adnan kabilesindendir m
Bunlardan birisi de arma, glme, sevinme ve fkelenmedir. a

rma, alan eyi bilmeyen bir varlktan meydana gelebilir, sonra onu
renir ve aar. Glme de buna eklenir. Byle bir ey Allah hakknda
imknszdr. nk hibir ey Allah'n bilgisinin dna kamaz. Var
lkta bize gre alacak bir i vuku bulduunda, bu arma ve glme,
arma ve glmesi imknsz olan kimseye hamledilir. nk vuku bu
lan ey, bize gre alacak bir durumdur. rnek olarak, taknl ol
mayan genci verebiliriz. Byle bir ey, alacak bir durumdur. Sz ko
nusu ey, Allah katinda bizim nezdimizde atmz bir eyin yerini
almtr.
Bazen glme ve sevinme, kabul etmek ve raz olmak anlamna ge
lebilir. nk adna bir i yaptn ve bu nedenle sana glmseyip se
vincini gsteren kimse yaptn o davran kabul etmi ve ondan ho
nut olmu demektir. Binaenaleyh Allah'n glmesi ve sevinmesi de bi
zim fiillerimizi kabul etmesi ve bizden honut olmas anlamna gelir.
Nitekim O'u. fkelenmesi de, intikam almak iin kalbin kannn gale
yan etmesinden mnezzehtir. nk Allah cisim ve araz olmaktan m
nezzehtir. Dolaysyla Allah'n fkelenmesi, hakknda fkelenmenin caiz
olduu kimselerden kzann fiilini yapmayla ilgilidir. Allah'n zalimler
den ve emrine l.r kan ve snrlarn aanlardan intikam almas bu-
dur. Allah yle buyurur: Ona fkelendi.'31* Yani kendisine kzlann ce
zasyla onu cezalandrd. Buna gre, cezalandran fkelidir. Fiilin otava
kmas, kendisine fkelenilenin ismini ona vermek demektir. u halde

cezalandran fkelidir ve fiilin ortaya kmas, ismi ona verdirmitir.
Tebessm de sevinmeyle ayn anlama girer. Bir rivayette yle bil
dirilmitir: Namaz klmak ve zikir yapmak iin mescide giden adama
Allah tebessm eder. lem var olanlar nedeniyle Allahtan perdelenip
AJlah'tan bakasyla ilgilendiinde, bu fiilleriyle Allahtan gaflet iinde
kabn olurlar. Buna karn, huzurun herhangi bir eidiyle Allaha y
nelip Allah da kendisini kullara sevdiren Hak ile sohbet, mnacat ve
mahedenin hazzn kalplerine ihsan eder. nk Hz. Peygamber y
le derdi: Sizi besledii nimetleri nedeniyle Allah seviniz. Bylelikle
Hak tarafndan bu fiil tebessm kelimesiyle ifade edilmitir. nk sz
konusu f, sizin kendisine gelmenizle Hakkn mutluluk izhar etmesi
demektir. nk tebessm, kendisine gitmenle neelenen kimsenin ey
lemidir. Sevincinin belirtisi ise kendi katnda iyilik izhar, sevinmek,
nezdide bulunan nimederi sana gndermektir. Bu nimeder AJlah ka
tndan kendisine ynelen kullarna ulatnda, Allah bu durumu tebes
sm diye isimlendirmitir.
Bunlardan birisi de unutmadr: Allah yle buyurur: Onlar unut
mutur.'317 el-Bari Tel hakknda unutmak fiili imknszdr. Fakat kulla
rna ebed azap edip rahmeti kendilerine ulamadnda, onlar deta
onun katnda unutulmu, Allah ise onlar unutmu hale gelir. Bu unu
tann ve kullarnn iinde bulunduu ac azab hatrlamayan kimsenin
eylemidir. nk onlar, dnya hayatnda Allah' unutmu, Allah da bu
nedenle kendi eylemleriyle onlar cezalandrmar. Bylelikle Allah,
(aradaki) mnasebet nedeniyle kendi eylemlerini onlara iade etmitir.
Bazen Allah onlar unutmutur onlar ertelemitir; onlar Allah
unutmutur ifadeleri ise Allahn emrini ertelemi ve onu renmemi
lerdir anlamna gelebilir. Allah, cehenneme giren bakalarn kartt
nda onlar ertelemitir. Hakkn alay etmek, tuzak kurmak ve hafife
almak gibi fiillerle nitelenmesi de bu anlama yaklar. Allah yle buyu
rur: Allah onlarla alay etmitir.'31* Baka bir ayette ise 'Allah onlara tuzak
kurmutur'3'9 ve Allah onlarla istihza eder'320 buyurur:
(Tebih anlam tayan) kelimelerden birisi de nefestir. Hz. Pey
gamber yle buyurur: Rzgra svmeyiniz, nk o Rahmann nefe-
sindendir. Baka bir hadiste ise yle buyurur: Rahmann nefesinin
Dokuzuncu Ksm 27 i
bana Yemen ynnden geldiini duymaktaym. Btn bu ifadeler

tenfis (nefes aldrma, rahatlatma) kelimesinden gelir. deta Hz. Pey
gamber unu demek istemitir: Rzgra svmeyiniz, nk rzgr,
kendisiyle Allahn kullarndan glkleri kaldrd eydir. Hz. Pey
gamber yle buyurur: Saba rzgryla yardm aldm. Baka bir hadis
te ise Ben nefesi Yemen ynnden buluyorum, baka bir ifadeyle,
Rahmann kullarndan glkleri kaldrmasn gryorum demitir. Bu
glkler, kavminin kendisini yalanlamas ve Allahn emrini reddetme
leri nedeniyle Peygamberde gzken skntlardr. Bu balamda (yar
dmclar anlamndaki) Ensar, yalanlayanlar kendisine sknt verdiinde
Allahn kendileriyle peygamberinden skntlar kaldrd kimseler ol
mutur. nk Allah, soluyan kimseden kan hava anlamndaki nefes
ten mnezzehtir. Allah zalimlerin kendisine nispet ettii byle bir ey
den mnezzeh ve ycedir.
Bu kelimelerden birisi de, surettir: Suret, duruma, insanlarca bili
nen bir eye ya da baka anlamlara verilen bir kelimedir. Sahih bir ha
diste suret Allaha izafe edilir. Buna rnek olarak krimenin rivayet et
tii hadisi verebiliriz. Hz. Peygamber yle buyurur: Rabbimi bir deli
kanl suretinde grdm. Bu, Peygamberin bir halidir ve bu ifade Arap
larn deyilerinde bilinen ve mehur bir syleyitir. Hz. Peygamberin
Allah demi kendi sureti zerinde yaratmtr hadisi de byledir.
Bilinmelidir ki: Kuranda yer alan benzerlik akl deil dilsel ben
zerliktir. nk akl benzerlik Allah hakknda imknszdr. Sz gelimi,
Zeyd gc itibaryla aslandr, gzellii itibaryla iektir vb. Bir varl
bir veya iki nitelikle niteleyip, sonra da bakasn ayn zellikle niteledi
inde, aralarnda baka hakikatler ynnden zdk bulunsa bile, sz ko
nusu nitelik ve onun anlamnda ortaktrlar. Dolaysyla bunlardan her
birisi, sz konusu nitelikte dierinin suretine gredir. Bunu anla, dikkat
et!
Allaha lelil oluuna bak! Acaba O'nu kendinden olandan baka bir
yetkinlik niteliiyle niteledin mi? yice dn! Hakkn benzemeden
mnezzehlii ynnden meseleye yaklatnda, senin (mmkn) hak
knda caiz olan eksiklikleri Ondan uzaklatrmsn demektir. Geri on
lar, hibir el de Allah'ta bulunamaz. Fakat cisimlctiriciler ve tebihi-
Icr bu nitelikleri kendisine izafe ettiinde, sen onlarn yapt izaleyi
selb edersin. Cisimletiriciler ve tebihtiler bu vehimde bulunmasavd

(ortada bu nitelikler bulunmayaca iin) bu sclbi yapmazdn. unu
renmen gerekir: Suretin pek ok balam olsa bile, bu kitapta zetle
meyi amaladmz iin onlar zikretmedik. Allah hakk syler ve doru
yola ulatrr:"2'
Bu kelimelerden birisi de ziradr (kula): Bir rivayette Hz. Pcy-
gamberin yle buyurduu bildirilmitir: Kfirin Cehennemde ensesi
nin genilii Uhud kadar, derisinin kalnl ise el-Cebbrn kulacyla
krk kulatr. Bu bir ereflendirme tamlamasdr: Allahn yaratp ken
disine tamlama yapt miktar. Nitekim yle denilir: Bu hkmdarn
kulacyla u kadar kulatr. Bu ifadeyle hkmdarn kulland en b
yk lt kast edilir. Bununla birlikte sz gelii hkmdarn kulac -ki
o bir organdr- insanlarn kulacyla ayndr. Hkmdarn bir l biri
mi yapt kula ise normal lnn yars veya bir kat kadar fazladr.
u halde o gerek anlamda hkmdarn kulac deildir. Hkmdarn
kulac, onun ortaya koyduu ve sonra da failine izafe edilen bir l bi
rimidir. Bunu biliniz. (Hadiste geen) cl-Cebbr ise dilde byk h
kmdar demektir.
Ayn ey, kadem, yani ayak iin geerlidir. Hz. Peygamber yle
buyurur: el-Cebbar ayaklarn cehenneme koyar. Ayaklar, uzuvdur. Bu
meyanda yle denilir: Falancanu bu ite aya (kademi) vardr. O
ite sabittir demektir.
Kadem, ayrca topluluk anlamna da gelir. Bylelikle kadem, izafe
olur. Bazen el-Cebbr'n anlam bir melek olabilir ve o zaman ayaklar
melee ait olur. nk organ Allah hakknda imknszdr. Allah byle
bir eyden mnezzehtir.
stiva da istikrar (karar klma), kast (ynelme) ve istil anlamna
gelir. stikrar, cisimlerin zelliklerinden birisidir, dolaysyla Allah hak
knda kullanlmas imknszdr. Sbt anlamnda alnrsa kullanlabilir.
Kast ise irade, irade ise yetkinlik zelliklcrindcndir. Allah yle buyu
rur: Semra ge yneldi Yani kast etti. Ve Ar zerinde istiva etti.
Yani onu istil etti.
Kukusuz Bir Iraka istiva etti (istil etti)

Kl kullanmadan ve kan dkmeden.
Dokuzuncu Ksm 273
Rivayet ve ayetler pek oktur. Bu rivayetlerin bir ksm sahih, bir

ksm zayftr. Bu gibi rivayetlerden her birisinin bir tenzih yorumu
vardr. Bunu daha kolay anlamak istersen, tebih zann veren bir lfza
ynel, onun ne ifade ettiini veya ruhunu veya ondan meydana gelen
eyi al ve Allah hakknda kullan. Bu durumda bakas tebihe dm
ken sen tenzih derecesini elde edersin. te byle hareket et ve elbiseni
temizle!
Bu rivayetlerle ilgili bu kadar akbma ycterlidir. Dorusu, bu b
lm uzamtr.
En G izli Srr'a En M ukaddes R uhun flenm esi
(Tebih Lfzlarnn Simgesel Anlamlar)
Hayret eden kii (Hkmdar, Hak), kendi suretine gre ortaya

kp (dem) tahtnda halifesi olan kiiye hayret etmi, var olmasyla se
vinmi, onu grmekle glmsemi, kendisinden yz evirmesine fke
lenmi, O'na dnmesine tebessm etmi ve zahirini unutmu, nefes
vermi, vlesi eyleri serbest brakm, mlknde sabit olmu, takdirle
mlk zerinde hkmran olmutur. Bylelikle Hakkn diledii olmu
tur. Dn Allah'adr.
Bunlar mcerret ruhlardr. Onlara sra sra dizilmi bedenler bakar.
Kavuma vakti gelip sreler dolduunda, gk paralandnda, gne
drldgiinde, yeryz baka bir yeryzyle deitirildiinde, yldzlar
dkldnde, iler deitiinde, ahiret ortaya ktnda, insan ve ba
ka yaratklar ukurda toplandnda, ite bu esnada bedenler vlr,
ruhlar neelenir, cl-Fetth (Aan) tecelli eder, lmba yanar, arap l-
dar, gl sevgi ortaya kar, bkknlk gider ve gecenin bandan sabah
vaktine kadar kanatlar rplr. Bu ne yce menzildir, yetkinletirici hal
den nefislere ul an ey 11e hotur! Allah bizi de onunla nimetlendirsin!
DRDNC BLM
lemin Yaratl Sebebi, Gzel simlerin lemin Bt
n Karsndaki Mertebesi
Yaratln sebebi ve hkmlerinde

Yaratmann gayesi ve salamlnda
Ycelerin gzetmenlerinin yaratl ile
Onun hkmdarlar arasndaki farkta
Bir yaratcy gsteren kantlar vardr:
Hepsi Onun hkmlerinin altnda ezilmitir.
Samim dostumuz -Allah ona mr versin- Anfea-i Mugrib fi-

Mrifeti Hatnul-Evliya ve cmsil-Marib ve bir ksmn hacca giunck ni
yetiyle dostun yannda bulunduumuzda 1201 (598 h.) ylnda yazm
olduumuz ln'd-Devir diye isimlendirdiimiz kitaplarmzda yazd
mz lemin yaratl sebeplerini okumu. Bu esnada hizmetkr
Abdlcabbar -Allah deerini ykseltsin- yazdm kadarn dostumuz
iin kaydetmekteydi. Kitab orada tamamlayaym diye ayn sene bera
berimde Mekkeye -Allah onu 11 erefini artrsn- gtrdm. Hlbuki bu
kitap (Ftuht- Mekkiyye) bizi Inud-Devir ve dier kitaplarmzdan
al koydu. Bunun nedeni onu yazma hakknda bize gelen lh emirdir.
Bununla beraber baz kardelerimiz ve fakirler, bu konuda arzulu ve
daha ok ey renmek iin hrsl idi. Ayrca bu mbarek ve kymetli
evin bereketlerini -ki buras bereket, hidayet ve ak ayetler mahallidir-
onlara dnmesini istemilerdir.
Biz de bu konuda deerli dostumuz Eb Muhammed Abdlaziz
el-Mehdevye Mekke'nin verdii bereketleri ve onlarn en hayrl kulluk
vesilesi, ayn zamanda topraktan yaratlm cansz meknlarn en erefli
si olduunu bildirmek istemitik. Belki onun himmeti buraya ynelir ve
daha fzla ilgi duyar. Kendisine btn hakikatleri toplama zellii veri
lip de Rabbini gzle mahede eden ve O na yayn iki ucu kadar yakla
an kimseye (Hz. Peygamber) bu tam yaknlk ve bol nasibe ramen u
ayet indirildi: De ki: Rabbim ilmimi artr.'324
Dokuzuncu Ksm 275
Grnmez makam ve mahede mertebelerinin sahibi lim ve m

ahede edenin unu bilmesi gerekir: Meknlarn ltif kalplerde bir tesiri
vardr. Hangi yerde olursa olsun, kalp en genel vecdi bulsa bile onun
Mekkedeki vecdi daha tam ve ycedir. Ruhan menziller derece derece
olduu gibi cisimsel menziller de derece derecedir. Aksi halde, hal sahi
binin dndakilerde, amur tan ayn deil midir? Makam sahibi m
kemmel ise tpk Hakkn o ikisini ayrt ettii gibi ta ve amuru avn
eder. Hak, toprak ve kerpiten yaplm bir ev ile tulalar altn ve g
m olan bir evi denk tutar m? Ermi-hakm, her hak sahibine hakkn
veren kiidir. Byle bir insan, asrnn teki ve vaktinin sahibidir. Kendi
sini imar edenlerin byk ksmnn ehvetler olduu bir ehir ile imar
edicilerinin apak ayetler olduu bir ehir arasnda ok byk fark var
dr.
Acaba dostumuz, kalplerimizin vecdlcrinin baz meknlarda dier
lerinden daha fazla olduu grmze katlmaz m? Dostumuz, T u
nus'un dousunda deniz kenarnda yaplm yksek yapl evlerde halvet
etmez, ehrin kapsna yakn kabirlerin ortasndaki zaviyelerde kalrd.
Bu yerler huzuru glendirir. Bunun sebebini sorduumda, yle cevap
vermiti: Kalbimi burada dier yerlerden daha ok buluyorum. Ku
kusuz ben de eyhin sylediini orada tecrbe ettim.
Dostum -Allah kendisine uzun mr versin- bunun nedeninin ya o
esnada oray imar eden saygn melekler ya da doru szl cinlerden ya
da orada yaayp sonra ayrlm kimsenin himmetinden kaynaklandn
biliyordu. Bu gibi yerlere rnek olarak, iyilerin evi diye isimlendirilen
Eb Yezidin evi veya Cneyd-i Badadi'nin urziye'deki zaviyesi, bn
Edhemin Yakndeki maarasn verebiliriz. Bu diyardan g edip eser
leri meknlarda baki kalan salih kimselerin meknlar latif kalplere tesir
eder. Bu nedenle mescitlerin deeri, ecrin katmerleniinde deil, kalbin
vccdinin a 'nda ortaya kar. Bu balamda, kalbini bir mescitte baka
hr mescide gre daha ok bulursun (vecd iinde olduunu grrsn),
hunun nedeni mescidin kendisinden yapld etrab (toprak) deil,
etrb (akran) ile oturmak ya da onlarn himmetleridir. Kalbinin vec-
dinde ar ile mescit arasnda fark grmeyen kii, makam sahibi deil
hal sahibidir.
276 Ftuhat* Mekkiyye I
Keif ve bilgi bakmndan undan kuku duymuyorum: Bilgi v

mertebede derece derece olmalarna ramen melekler btn yeryzn
imar etseler bile, en st mertebede bulunup bilgi ve marifetleri en ok
olanlar, Mescid-i Haram imar eden meleklerdir. (Yine kuku duymu
yorum ki) Seninle oturan kim ise vecdin ona gre gerekleir. nk
insanlarn himmetleri kendileriyle oturann kalbine etki eder. nsanlarn
himmetleri ise mertebeleri lisndedir. stnlk himmetler bakmn
dan ise kukusuz bu evi (Kabeyi) velilerin dnda yz yirmi drt bin
(124.000) peygam ber tavaf etmitir. Binaenaleyh her peygamber ve ve
linin bu eve ilimi bir himmeti vardr.
Bu ehir, haram ehirdir: nk o Allah'n dier evlere kar seti
i evidir ve btn mabetlere kar ncelik srrna sahibidir. Nitekim Al
lah yle buyurur: "nsanlar iin yaplm ilk ev mbarek Mekkede yapl
m olandr. O lemlere hidayettir ve onda apak ayetler ve brahimin ma
kam vardr. Oraya giren kii (korkulan her eyden) emindir. Bu gibi ba
ka ayetler zikredilebilir.
Dostumuz -Allah kendisine mr versin- bu kymetli haram ehri
ziyaret ederse daha nce hi grmedii ve aklna bile gelmeyen bilgi ve
nimetler bulurdu.
Dostumuz, nefsin bilgisinin suretine, bedenin ise amelinin suretine
gre diriltileceginin bilir. Mekkedeki amelin sureti ise baka ehirde-
kinden daha yetkindir. Bir kalp sahibi, bir saat bile Mekkeye girseydi
yine bu durum gerekle irdi. Bir de ona komu olsa ve oraya yerleip
brn farz ve ibadetleri orada yerine getirse nasl olurdu? Kukusuz
onun buradaki hali daha tam ve ak, kendisine gelen bilgiler daha du
ru, tatl ve sevimli olurdu. nk dostum, mekn ve mizalara gre
artma ve eksilmeyi hissettiini, bu durumun ise daha nce belirttiimiz
gibi, o mekna yerleik eyin hakikatine ve himmetine raci olduunu
bildiini bana bildirmiti.

Biz bu bilgi dalnn, yani meknlar bilmek, (meknlara gre) art
ma ve eksilmeyi hissetmenin arifin bilgisinin tamlg, makamnn yk
seklii, eyadan stnl ve temyiz gcnden kaynaklandndan
he duymuyoruz. Allah, dostumuz iin bu konuda iyi Bir cscr u c
eder, ona bu konuda gzel haber ihsan eder. nk Allah bunu
ve buna kadirdir.
Dokuzuncu Ksm 277
(lh simler ve Hakikatler)
Bilmelisin ki: Allah bizi, seni ve btn Mslmanlar baarya er

ilirsin! Keif ve hakikat ehlinden Allah bilenlerin byk ksm, lemin
yaratl sebebi olarak sadece Kadimin ilminin onun yaratlna ilime
sini bilir. Onlara gre, Allah var edeceini bildii eyi meydana getirir.
nsanlarn byk ksm burada durur. Biz ve Allah'n rendiklerimizi
rettii kimse ise hi kukusuz, bunun dnda baka eyleri de bilir.
yle ki: leme hakikat ve bantlar itibaryla ayrm (mufassal) hal
de baktnda, onun hakikat ve bantlarnn snrl, menzil ve mertebe
lerinin belli ve cinslerinin benzer ve farkl arasnda sonlu olduunu g
rrsn. Bu durumu rendiinde, bu iin ince bir sim ve alacak bir
durumu olduunu da renirsin. Onun hakikati, dnce ve teorik ak
ln aratrmasyla deil, keif ilimlerinden verilmi bir bilgi ve him m et
lere elik eden mchedelerin neticesiyle alglanabilir. Ancak o
mchede sahibinin bulduu duyarllk ve durulukta etkindir.
Bilmelisin ki: Allah sana hikmederm srlarn retsin ve btn ha-

kikaderi toplama zelliini ihsan etsin! Adedi belli isimlerin zerinde
olmakla birlikte mutluluk vermesi bakmndan onlarn aasnda bulu
nan zel isimler, bu lemde etkin isimlerdir. Bunlar, kendilerini Haktan
bakasnn bilmedii ilk anahtarlardr. H er hakikatin kendisine zg bir
ismi vardr.
Hakikat derken bir hakikat cinsini kendinde toplayan eyi kastet

mekteyim. O hakikatin Rabbi, sz konusu isimdir. Bu hakikat onun
kuludur vc onun teklifi altndadr Bundan baka bir ey yoktur. Bir ey
P^k ok ismi birletirmi olsa bile, i sandn gibi deildir. nk sen
0 eye baktnda onun baz ynlerden dellet ettii bu isimlerin kar
snda bulunduunu grrsn ki, onlar zikrettiimiz hakikatlerdir. Buna
yle rnek v ebiliriz: Bir mevcut hakknda onun cevher-i fert, yani
blnmeyen para gibi blnmeyen birey olduu hkm senin iin sa
bit olur. Bununla beraber onda farkl hakikatler bulunur. Bu hakikatler,
kendi saylarnca ilh isimleri talep eder. Sz konusu eyin var edilme
hakikati, el-Kou (kudret sahibi) ismini, salamca yapl yn el-
ismini, onun seilmesi el-Mrd (irade sahibi) ismini, ortaya k-
ITIas cbBasr (basiretli) ve er-R (gren) isimlerini talep eder vb. Cev-
^cr tek olsa bile, bu ve zikretmediimiz baka ynler kendisine aittir.
Her ynnde ise kendilerine gre isim talep eden pek ok yn vardr
ite bu ynler, bize gre hakikatler ve ikincil eylerdir. Bunlar ren
mek gii, tam olarak ortaya kartmak ise daha da gtr.
(lh simlerin Analar)
Bilinmelidir ki: simleri lemden arayanlarn ynlerini dnd

mzde, onlar okluklar zere brakrz (Alemdeki eylerin says il
h isimlerin says kadardr ya da bunun tersi). Bunu dikkate almayp
mstani kalnamayacak ana meselelere dndmzde, unu biliriz:
Ana isimlerin dayand bir takm isimler vardr ki, bunlar ayn zaman
da isimlerin analardr. Bylece inceleme kolaylar, maksat tamamlanr.
Bu analardan kzlara gei yapmak kolaylat gibi kzlar annelerine
dndrmek de kolaylar. Ulv ve st lemde bilinen btn isimleri in
celediimde, onlarn kelm ilmi bilginlerine gre sfatlar diye ifade
edilmi yedi isim tarafndan ierildiini grrsn. Biz, bu konuyu
Inaud-Devair diye isimlendirdiimiz kitabmzda zikrettik.
Bu kitaptaki gayemiz, sfadar diye ifade edilen bu yedi ismi akla
mak deildir. Bunun yerine, bu kitapta lemin yaratlnda gerekli
isimleri aklamak istedik. Nitekim Hakk sadece mevcut, bilen, irade
eden, kadir ve diri olmas itibaryla bilmede akln kantna muhtacz.
Buna ilve edilecek her ey, teklif (ykmllk, eriat) tarafndan gerek
tirilir. Peygamberin gelii, el-Mtekellim (konuan) olarak Allah bil
memizi salamtr. T eklif ise Allah es-Scmi (iiten), el-Basr (gren)
ve benzeri isimlerle bilmemizi salar. Bu balamda, isimler hakknda
bilgisine muhta olduum uz ey, lemin varlna aittir. .Sz konusu
isimler, isimlerin Rableridir. Dier isimler ise tpk bu Rab isimlerinin
birbirlerinin koruyucusu olmas gibi, onlarn koruyucusu olan isimler
dir.
simlerin analar unlardr: el-Hayy (diri), el-lim, el-Mrd (irade
eden), el-Kil (syleyen), el-Cevd (cmert), el-Muksit (hakk gzeten,
adaletli). Bu isimler, iki lh ismin kzlardr: el-Miidebbir (yneten,
dzenleyen) ve el-Mufassl (ay rint iland ran). cl-H ayy ismi, varlndan
nce ve sonra anlaman ispat eder. el-lim ismi ise varlnda hikmete
gre var olman, varlndan nce ise takdir edilmeni salar. el-Mrd
ismi, senin seilmeni salar. el-Kdir, senin yok oluunu ispat eder, el
Kail kadimliini ispat eder. el-Cevd, yaratlm ispat eder.

Dokuzuncu Ksm 279
Bunlar, var olmalar kanlmaz hakikatlerdir. Dolaysyla, onlarn

Rablcri olan isimler de bulunmaldr. cl-Hayy ismi, Rablcrin ve
mcrbblarn (Rabbin kulu, terbiye edilen) rabbidir. O , imamdr. Onu
mertebede cl-lim ismi takip eder. el-lim ismini ise el-Mrd, onu el-
Kil, el-Kifi cl-Kadir, cl-Kadir'i cl-Cevd takip eder. Sonuncusu ise el-
Muksid ismidir. nk o, mertebelerin Rabbidir, o varlk menzillerinin
sonuncusudur. Dier isimler ise bu imam Rablcrin emri altndadr.
(lh simlerin Analar)
lemi var etmede bu isimlerin Allah ismine ynelilerinin sebebi,

hakikatleriyle birlikte (zikretmediimiz) kalan isimlerdir. u var ki,
leme bakmakszn isimlerin analar drt isimdir: el-Hayy, cl-
Mtekellim (konuan), es-Semi ve el-Basr. nk Allah kendi kelm
n iitip zatn grdnde, leme bakmakszn varl kendi zatnda
yetkinlemitir. Biz, burada sadece lemin varlnn dayand isimleri
ele almak istedik. Hlbuki karlatmz isimler oktur. Bu nedenle
onlarn Rablerine yneldik ve kendi mertebelerinde onlar rendik.
Bylece, zikrettiimiz ve mahede ettiimiz tarzda ortaya koyduu
muz bu isimlerden bakasn grmedik. Bylelikle d varlklarmz var
etmede isimlerin Rablerinin Allah ismine ynelmesinin sebebi, dier
isimler oldu.
Bu lemin talebine karlk vermek iin ayaa kalkan ilk isim, el-
Melik isminin dileiyle Allah'n el-Mdebbir ve el-Mufassl isimleriydi.
Bu iki isim, ncesel bir yokluk sz konusu deilken, bilenin nefsinde
rnein kendisinden var olduu eye ynelmitir. Burada sz konusu
olan ncelik, bir varlk ncelii deil, mertebe nceliidir. Mertebe n
celiine rnek olarak, gndzn balangc gnein douuna bitiik ol
sa bile, gnein doumunun gndzn balangcna nceliini verebili
riz. Fakat gnd/ n var olmasndaki nedenin gnein doum u olduu
bellidir. Kukusuz bu var oluta ona bitimitir. te (yaratl) durumu
da byledir.
(Konuya dnersek) Bu isim (el-Mdebbir ve el-Mufassl), ncesel

b,r bilgisizlik ya da bilginin yokluu (bilgisizlik) olmakszn lemi ted-
bir ve tafsil edip, rnein sureti bilenin nefsinde meydana geldiinde,
Allah n el-lim ismi, bu esnada o rnee ilimitir. Bu durum, mevcut
lmadg iin grlmese bile lemin varlnn kendisinden alnd su-
rctc Allahn bilgisinin ilimesine benzer. Bu konuyu lem nereden var

olmutur bahsinde aklayacaz.
(lemin lk simleri)
Alemin ilk isimleri, bu iki lh isimdir. el-Mdebbir, takdir edilmi

yaratma vaktini gerekletiren isimdir. Ardndan el-Mrd ismi, cl-
Miidebbir isminin ibraz ettii tarzda ona iliir. Bu iki isim lemde her
neyi meydana getirse dier isimlerin katlmyla gerekletirir. Fakat di
er isimlerin katlmas, bu iki ismin perdesi ardndan gerekleir. Bu
nedenle bu iki ismin imaml sahih olmu, dier isimler ise rnein su
reti ortaya kncaya kadar bunun farkna varamamtr. Suret ortaya
knca, dier isimler onda (lemdeki) kendilerine uygun hakikaderi
grm, bylcce her isim, rnein suretindeki kendi hakikatine k
olmu, fakat ona etki yapamamtr. nk bu rnein iinde ortaya
kt mertebe, bunu vermemitir.
Bylelikle bu ak ve sevgi, otoritelerinin ortaya kmas ve gerek
anlamda var olmalar iin, kendilerini bu rnein suretini var etmek
iin almaya ve bunu arzulamaya sevk etmitir. nk gl bir insa
nn kahr altnda zelil olup otoritesini geerli klacak ekilde kendisine
egemen olaca gl bir insan bulamamasndan daha ar bir i yok
tur. Ya da, zenginliine muhta kimseyi bulamayan zenginlikten daha
ar bir durum yoktur. te btn lh isimler byledir. Bylelikle, di
er isimler kendi Rablerine, yani zikretmi olduumuz yedi imama ilti
ca etmitir. Onlar, kendisini bilenin zatnda mahede ettikleri bu r
nek suretini var etmek istemitir. Sz konusu rnek lem diye ifade edi
lir.
(simler Zat Bakmndan Bir, limeler Bakmndan se Farkldr)
Bir insan unu iddia edebilir. Ey muhakkik! Nasl olur da btn

isimler o rnei grebilir? Hlbuki onu sadece el-Basr (gren) isnu
grebilir, dier isimler deil. Her isim, kendisinden baka bir ismin sa
hip olmad bir hakikate sahip deil mi?
Buna cevap olarak deriz ki: Allah seni baarya erdirsin, bilmelisin
ki: Her lh isim, btn isimleri ierir ve her isim kendi anlamnda b
tn isimlerle nitelenir. u halde her isim, bilgisinde ve ufkunda c*l
Dokuzuncu Ksm 28 i
Havy, el-Kdir, es-Sem, cl-Basr vc el-Mtekcllim'dir. Aksi halde, her

lah isim kendi kulu iin bir Rab nasl olabilirdi? Heyhat ki heyhat!
u var ki, burada farkna varlmayan bir sr vardr. yle ki: Bu
day tanelerinde u durumu kesin olarak renmisindr Bir buday ta
nesi dierinin ayn olmadn bildiin halde her tanede kardeinde bu
lunan hakikatler bulunur. Bununla birlikte onlar, birbirlerine benzer
olduu iin, benzer hakikatleri ierir. Artk bu iki tohumu art edip bu
tohum unun ayn deildir demeni salayan o hakikati aratr! Bu du
rum birbirlerine benzemeleri ynnden, btn benzerlerde yaygndr.
lh isimlerin durumu da byledir: Her isim, dier isimlerin iermi
olduu hakikatleri kendinde toplar. Bunun ardndan, buday tanelerini
ve benzer her eyi ayrt etmeni salayan zellik nedeniyle, herhangi bir
ismin baka bir ismin ayn olmadn kesin olarak bilirsin.
Bu konuyu iyice aratr ki, onu fikir vastasyla deil zikir vastasy
la renesin.
u var ki, ben daha nce hi kimsenin dile getirmedii, belki de
daha nce hi kimsenin renmemi olduu ve sadece bana tahsis
edilmi bir gerei sana retmek istiyorum. Benden sonra da, bu bil
ginin bana verildii mertebeden bir bakasna verilip verilmeyeceini
bilmiyorum? Bir san benim kitabmdan sz konusu gerei aratrp
renirse bu durumda ben onun retmeniyim, benden ncekiler ise
onu renememitir.*25
Bu bilgi udur: ki benzeri ayrt etmeni salayan ltife (sr) kendi
sinde bulunmakla birlikte, her lh isim, daha nce ortaya koyduu
muz gibi isimlerin hakikatlerini kendinde toplar ve onlar ierir. Sz ge-
mi, el-MiinSm (nimedendiren) ve el-Muazzib (azaplandran) isimleri
-ki bunlar z ir ve btndr- bu isimlerden her birisi bandan sonuna
kadar koruyucusunun** iermi olduu her eyi ierir. u var ki, isimle
rin Rableri ve onlarn dndaki isimler mertebedir. Bir ksm isimle
rin Rablerinin derecelerine katlan isimlerdir. Dieri, tek bir dereceye
sahip olan dericidir. Bir ksm ise cl-Mim isminin derecesine, bir
ksm ise el-Muazzib isminin derecesine tayin edilmitir.
ite lemin isimleri, bu kadardr. Yardmcmz Allah'tr.
Btn isimler bu imam isimlere, imam isimler ise Allah ismine y
nelir. Allah ismi ise kendisinden istedikleri ei erine getirmesini dile-
ycrck zata ynelir. Ltuf ve cmertlik sahibi zat, bu dilee isimlere

muhta olmay bakmndan karlk vermi ve Allah ismine yle de
mitir: mam isimlere syle! Hakikaderinin gereine gre lemi ortaya
karmaya ynelsinler.
Ardndan Allah ismi, imam isimlerin yanma km ve haberi ken
dilerine bildirmitir. Btn isimler sevin ve neeyle ie koyulmu ve
srekli byle kalmlardr. Onlar, elinizdeki kitabn altnc blmnde
zikrettiimiz mertebeye bakmlar ve -Allah izin verirse- daha sonraki
blmlerde zikredeceimiz ekilde lemi meydana getirmilerdir.
'Allah doruyu syler ve doru yola ulatrr.*27
# # *
B E N C B L M
Besmele'nin ve Fatiha Suresinin Tm Ynlerden Deil,
Herhangi Bir Ynden Srlarnn Bilinmesi.
simlerin besmelesi iki grnmldr

Hakikati baki klma ve yok etme arasnda.
Karncann iki paraya ayrlmasndan korkarak
O kiiye sz syleyene (karnca) gre ise byle deildir.
Karncann szne glen o kii demitir ki:
Bir hakikatten sonra talep edilen bir eser ni?
Ey nefsim, ey nefsim! Dosdoru ol, kukusuz
Karncamzdan iki kabzay grdn.
Handde de byledir, artk ona vg diz
Dilersen seni iki cennetle nimetlendirmesini!
Birisi, btn parlak bir altndan
Kardei ise gmtendir.
Dokuzuncu Ksm 283
Ey yce Kurann anas (Fatiha suresi)!

Hi iki frkann ayrl bir ynden grlr mu?
Sen bizim iin seb-i mesnsin (ikili yedi)
Sadece Efendimizin tahsis edildiisin
Artk sen saknanlar iin rehberlik anahtarsn
Sana dmanlk eden ise iki frkaya tahsis edildi.
imdi, varln ve lemin yaratlnn bilgisini aklamak istiyoruz:

Bize gre lem, byk mushaftr. Byk Mushaf, Kuran Hakkn szl
okumas olduu gibi, Hakkn bize okuduu hal okumasdr. Bu Mus
haf, alm varlk sayfasnda yazlm ve rakamlanm harflerdir. Yaz
mak, kendisinde sonsuza dek ve bitmeden srer. Allah yce kitabn Fa
tiha suresiyle at ve bu da, yani hakknda konutuumuz lem de bir
kitap olduu iin, sze Fatihann srlaryla balamak istedik.
Besmele (Bismillah, yani Allahn Adyla), fatihann aldr.
Besmele, fatihann ilk ayeti ya da limler arasnda mehur gr ayrl
n dikkate alrsak, bir ek gibi onun ayrlmaz parasdr. Binaenaleyh
besmeleden sz etmek gerekir. Muhtemelen Hakkn kelmyla bereket
lenmek niyetiyle, Bakara suresinin ayederinden, yani iki veya ayetten
sz ederek balayacaz. Sonra, Allah izin verirse halisin dier blmle
rini ortaya koyacaz.
(Besmele ve Fatihann Girii)
Dala nce belirttiimiz gibi, ilh isimler lemin varlk sebebi ve

lemde egemen ve etkin eyler olduklar iin, Bismillhirralmairrahm
(besmele, Rahman ve Rahim Olan Allahn Adyla) bize gre gizli bir
mbtedann (balangtaki isim) haberi olmutur.32* Sz konusu bala
ma, lemin 'arlnn balamas ve ortaya kmasndan ibarettir. Buna
gre Allah Tel deta yle demek istemitir: lemin ortaya k,
Bismillahirrahmanirrahmdir. Baka bir ifadeyle, Rahman ve Rahim
Olan Allah'n Adyla lem ortaya kmtr.
Besmele, u lh isme tahsis edilmitir, nk hakikader bunu ge
rektirmitir. Allah ismi btn isimleri toplayan isimdir. er-Rahman,
genel bir niteliktir. Binaenaleyh Allah, dnya ve ahireti Rahman'dr.
Bu genel rahmet ile Allah lemdeki her eye dnyada rahmet eder.
Ahircttc rahmet ancak mutluluk avucuna tahsis edildii iin, bu

rahmet, kardei olan dier rahmetten ayrlr. Dnyada ise rahmet kar
k idi: Kii kfir doup mmin lebilir. Baka bir anlatmla ehadet
leminde kfir olarak yetiebilir ya da bunun tersi olabilir. lemin bir
ksm, doru haber vastasyla dier avutan ayrmtr. Bylelikle er-
Ralm ismi, ahiret hayatnda iman eden herkese tahsis edilmitir. lem
bu isim vastasyla, Allah isminde genel, er-Rahman ve er-Rahim
isimlerinde ise ayrntl olarak tamamlanmtr.
Sana zikrettiimiz meseleyi iyice aratr. nk ben, daha nce ta
ahht ettiim Besmele'nin ve Fatiha suresinin ierdii baz srlara gir
mek istiyorum. Artk aklamaya balayabiliriz, yle derim:
(Ba Harfinin Simgesel Anlam)
Bismi (bi-ismihi, Allah'n adyla): Varlk Ba harfi ile zuhur etmi,

nokta sayesinde ibadet eden ettiinden, bid mabudda ayrmtr.
mam iblye (r.a) sorulmu:
-Sen ibl misin?
Yant vermi:
-Ben Ba harfinin altndaki noktaym.
Bu ifade, bizim nokta ayrmak iindir (bid ve mabudu) deyiimi
zin ayndr. Sz konusu ayrm, kulun kulluk hakikatinin gerektirdii
ekilde var olmasdr. eyh Eb Medyen (r.a) yle derdi: Her ne gr
dmse zerinde Ba yazlyd.
Btn varlklara elik eden Ba harfi, cem ve vcd (vhidiyet mer
tebesi) mertebesinde Hakkn mcrtcbcsindcndir. Yani, her ey Ba harfi
vastasyla var olmu ve ortaya kmtr. O, ayn zamanda ehadet lc-
mindendir. Ba, Ba gelmeden nce isimde bulunan vasi hemzesinin ye
rini almtr. Ba ona eklendiinde ise sakin harfe uygun olmad iin
kendisine gerek duyulmutur. Bylecc kudret diye ifade edilmi hemze
harekeli olarak ekilmi -k i o varlktan ibarettir- ve nutka ulatrlmtr.
Nutk ise yoktan var etme ve yaratmadr. Sakin (harekesizlik) ise yok
luktur. Bu, sonradan yaratlmn yok iken var olma vaktidir ki, o da
(Bismideki) Sin harfidir. Bylece yokluk, harfler leminde varln
simgesi olan M im harfi sayesinde mlke girdi: Ben sizin Rabbiniz deil
miyim. Onlarda evet Rabbimizsin' demitir.'329
Dokuzuncu Ksm 285
(Ba ve E lif Arasndaki Fark)
Ba harfi, vasi hemzesinin, yani ezel kudretin yerini alm, Ba'in

harekesi de, var etme anlamndaki hemzenin harekesi olmu, Ba ve vasi
Elifi arasnda fark meydana gelmitir. nk E lif zat, Ba sfat ifade
eder. Bu nedenle altndaki nokta sayesinde yaratl iin Eliften daha
hak sahibi olmutur. Nokta, var olanlardr. Bylece Ba harfinde tr
meydana gelmitir: Ba'nn ekli, nokta ve hareke. Alemler ise tr.
Orta lemde belirli bir vehmetme bulunduu gibi Bann noktasn
da da ayn durum vardr. Ba mclektt, nokta ceberut, hareke ise ehadet
ve mlk lcmindendir. Ba harfinin yerini ald dm E lif ise her eyi
var eden hakikattir. Sz konusu hakikat, kendisinden bir rahmet olarak,
Ba'nn altndaki bir nokta vastasyla pcrdclcnmitir.
Bu blmdeki btn meseleleri zedeyerek ele alacaz. Buna gre
bismi ve (Bakara suresinin ilk harfleri olan) Elif-Lam-Mim birdir.
(E lifin Simgesel Anlam)
Bismdcki E lifin ikra bismi rabbike (rabbinin adyla oku)330 ve

bismillali mecrh (Geminin yzp gitmesi, Allahn adyladr)w ifade
lerinde Ba ve Sin arasnda ortaya ktn grdk. Hlbuki Sin ve Mim
harfleri arasnda gzkmemitir. E lif gemiden sz eden ayetteki
bismillali mecrh ifadesinde ortaya kmasayd, gemi yrmez, ihra
bismi rabbihe ayetinde ortaya kmasayd, hibir benzer kendi hakikatini
bilemez ve suretini gremezdi.
Artk gaflet uykusundan uyan ve kendine gel!
E lifin surelerin banda kullanm artnca, syleyite onun yerini
alan bt 'zeri nedeniyle kendisi drlmtr. Benzeri, Ba harfidir.
Bylece benzer, yani Ba harfi, Sin harfinin aynas, Sin ise misal haline
gelmitir. te terkip nizam, bu sraya gre dzenlenir.
Elif, Sin ve M im harfleri -ki bunlar bakalatrma ve fiillerin nite

liklerinin 1 lahallidir- arasnda ortaya kmamtr. nk orada Elif or
taya km olsayd, Sin ve Mim harfleri yok olurdu. nk bu iki harf,
Ba harfi gibi, Kadm in ayrlmaz zellii deildir. Bylelikle Elifin on
lardan gizlenmesi, kendilerine bir rahmettir. nk bu durum onlarn
varlklarn srdrme sebebi olmutur. Allah yle buyurur: Bir vahiy
286 Ftuht'i Mekke'ye I
veya perde vard veya eli gndermek olmakszn Allah hi kimse ile konu
mamm.**2 Elif, elidir. Ba, Sin ve Mim harfleri ise btn lemdir (do
laysyla Elif harflerinin bu harflerle bir aradalg belli ekillerde olabi
lir). '
(Ba harfinin Mimdeki levi)
Ba harfi Mimi yaratlma benzerlik yoluyla kesre yapar. nk

Mim, mlk lemidir ve bu lem kulluk diyardr. Ba o lemi kesre yap
mtr: Yani ona kendisini bildirmi ve kendi hakikatine onu vakf kl
mtr. Binaenaleyh her ne zaman Ba var olursa Mim harfi de teslimiyet
makamnda var olur.
Ba harfi geici bir nedenle kaybolursa -ki bu geici neden Mim har
finin iman makamna ykselmesidir- ceberut leminde sebbih'i-sme
rabbikel-ala (rabbini yce ismini tespih et) ve buna benzer ifadelerde
Mim harfini fetha yapar. Bylelikle benzerin ortaya kmas iin mahalli
arndrmakla memur olur. Bu balamda ona yle denilir: Rabbini y
ce ismini tespih et.3i3 Ki o seni lh maddeler vastasyla besleyendir, do
laysyla Rabbindir. Bylelikle Mim harfini fetha yapar. Elif harfi de g
rnr hale gelir ve Ba kaybolur. nk tespih emri ona ynelmitir, o
ise bunu yerine getirecek gce sahip deildir. Ba ise Mim harfinin ken
disi gibi bir yaratlmtr. Yaratlmn ise hakikatlere gre, asla fiili yok
tur ve Mim harfinin emre balanmas gerekir. Dolaysyla kadm fail
olan Elifin ortaya kmas arttr.
(E lifin Ortaya kmas)
cRabbitin ismini tenzih et ayetinde E lif ortaya km, kudret Mim

harfinde tespihi meydana getirmi, o da, kendisine emredildigi gibi tes
pih etmitir. Bunun zerine Mime 4en stn denilmitir. nk Mim
Ba harfiyle beraber en aadadr. Bu makamda ise ortadadr. Bir kimse
benzerini ya da kendisinden daha aada bulunan birisini tespih etmez.
Dolaysyla tespih edilenin stn olmas kanlmaz bir durumdur.
Ad geen sureyi (Ala suresi) tefsir ediyor olsaydk, srlarn ortaya
koyardk.
Mim harfi, kendiliinde mnezzeh oluncaya kadar bu makamda
bulunur. nk herhangi bir kimsenin tenzih ettii, tenzih edenin ten-
Dokuzuncu Ksm 287
zihinden de mnezzehtir. Dolaysyla bu tenzihin tenzihi yapana dn

mesi gerekir ki, bu durumda tenzihi yapan en stn olur. nk Hak
ka gerek anlamyla cn stn ismi verilemez. En stn, greli isimler
den (stn-en stn) ve bant ynlerinden birisidir. Dolaysyla Hak,
cn stn ya da cn dk ya da en orta olamaz. Allah byle bir eyden
mnezzeh ve mtealdir! Bilakis, en st, en orta ve cn aa ynlerinin
Ona nispeti birdir.
Mim, mnezzeh olduunda emrin snrndan km, duyma per
desini am, en yce makam elde etmitir. Bylelikle Mim, el-
Kadmin mahedesine ykselmi, eldi ve ikram sahibi Rabbnin ismi
mnezzehtir314 ifadesiyle kendisinden tam vg meydana gelmitir.
sim, isimlendirilenin ayn olduu gibi, kul da efendinin ayndr.
Allah karsnda tevazu gstereni Allah ykseltir. Sahih bir rivayette ise
Hakkn kulun eli, aya, dili, grmesi ve duymas olaca bildirilmitir.
Gerekte ise Mim harfi bismideki Ba harfinden etkilenmeyi kabul et
memi olsayd, sonuta onun adna tebarekesm (ismi mbarektir) ifa
desinde belirtilen ykseklik meydana gelmeyecekti.
(Besmeledeki leme)
Bilmelisin ki: Bismi ifadesindeki her harf, alemlerin tabakalarna

gre, ldr. Bann ismi, Ba, Elif ve Hemzedir. Sin ismi, Sin, Ya ve
Nundur. Mim ismi, Mim, Ya ve Mimdir. Ya, Bann ayndr ve o nida
kapsndaki kulun hakikatidir. 5' 5 O halde bu varlk (harfler lemi) ne
kadar deerlidir ve ibadet eden ve edilen ksmlaryla nasl smrlanm-
tr. te bu, karsnda zddn bulunmad salt bir stnlktr. nk
Hakkn varlnn dndakiler ve kulun varl, bir hakikate sahip olma
yan mutlak yokluktur.
Bismideki Sin harfi, muhtalk ve yoksulluk horlugu altnda sa
kin' 56 oln tur. Allah Tcl Peygambere itaat eden Allah a itaat etmitir557
buyurduunda peygamberin itaati altnda sakin olduumuz gibi (s
kun), bylelikle bismi ifadesindeki Sin, Baklan kesin inanc telakki et
mek iin, sakin oldu. Sin harfi, sakin olmadan nce harekeli olsavd,
kendi ba u zorbalar, bir (benlik) dava gdecek diye onun adna kor
kulurdu. Hlbuki o, (bu gibi eksiklerden) mukaddes Sindir! Bu neden
le sakin olmutur.
Sin harfi, Badan istenilen hakikati telkki ettiinde ise hareke ve

ri bilitir. Bylece Sin baz yerlerde ancak Ba harfi kaybolduktan sonra
harekelenmitir. nk rencinin eyhin huzurunda herhangi bir me
selede konumas, saygszlktr. Ancak eyh, kendisine emrederse konu
abilir. Bu durumda emre uymak, edeptir.
Sin Badan ayrrken en yce (daha nce bahsi geen tespih ma
kam, Rabbini en yce adn tespih et) makamda kendisi iin meydana
gelmi eyden ararak, iddia sahiplerine yle der: 'Kibir Jettenim (im
lerimden yuz evirteceim.',u Ardndan, kendisine itaat eden kimse iin
merhamet ve yumuaklkla harekelenmi*3* ve yle demitir: Sclmn
alevkm, tbtm (Size selm olsun, iyi iler yaptnz, orada kalclar ola
y
rak giriniz *40 Kast ettii yer, Ba'nn mertebesidir. nk cennet, pey
gamberin mertebesi iken grme yeri Hakkn mertebesidir.
Artk, drst ol ve kabul et, byle yaparsan kefedersin ve katlr
sn!
Sz konusu bu mertebe (Bann mertebesi) Sin harfini arzulad
E lif harfine tayacak olan mertebedir. Binaenaleyh peygamber seni Al
laha intikal ettirdii gibi onun mertebesi de -ki onun mertebesi cen
nettir- Hakkn mertebesi olan Kesibe (Yaknnda olan) ulatrr.
(Besmeledeki Dm Temin)
Bilmelisin ki: Bismin ifadesindeki tenvin, kulluu gerekletirir ve

blnmeye gnderme yapar. simden tenvin ktnda, apak hak e
reflendirmek ve temkin izafesiyle kendisini semi ve yle buyurur:
Bismillah (Allahn Adyla). Bylece ilh mertebeye tamlama yapld
iin kula ait tenvin dmtr.
Sz konusu tenvin, ahlaklama tenvini olduu iin, kulun onu elde
etmesi mmkn olmutur. Aksi halde, skun onun iin daha nidir.
Bunu bilmelisin!
Dokuzuncu ksm tamamlanmtr.
FTUHT-I MEKKYYE'NN
ONUNCU KISMI
Rahman ve Rahim Olan Allahn Adyla
V A SIL
(Srlar Bakmndan Besmele)
Ey doruya ulamak isteyen kii! ncelikle bu kelimede bulunan

harfleri renmen gerekir, Allah izin verirse o zaman harflerden sz
edebiliriz. Bu kelimenin harfleri, Elif, Lm, Lm, Elif, He, Vavdr.
Bunlar aklarken nce simgesel zet bir aklama yapacam, ardndan
bileik leme gre anlalmas kolaylasn diye aklamaya girieceiz.
Kul, zorda kalan ve snan kimsenin balanmas gibi, Elif harfine
ilimitir. Bylelikle ilk Lm onu bir ekilde ortaya kartm, ona yok
luktan kurtulu ve necat imkn salamtr. Kulun ortaya kmas sahih
olup varla nuru yaylnca ve isimlendirilene ilimesi sahih olup isim
lerle ahlaklamas geersiz kalnca sonraki Elif harfini grmekle ikinci
Lm, geriye hibir kalnt kalmayacak ekilde kendisini silmitir Bunun
amac, bib lecenin kendisine alma umududur.
Sonra, Heden sonraki Vav istenileni gerekletirmek iin gelmi,
(Allah isminin son harfi olan) He, kullarn inatlama nedeniyle yok olu
undan sonra Hakkn var olduunu gstermek iin kalmtr. Artk bu,
cn yce isin 1indirilenin vaktidir.
Bu, seyredenlerin (Allaha giden salikler) hallerinin kendisinde si
lindii ve saliklcrin makamlarnn yok olduu makamdr. Bylece (ger
ekte) olmayan yok olur, ezel olan bak kalr.Ml Onun zuhuru karsn-
sabit kalacak kimse bulunmad gibi nurunun karsnda durabile-
29 O Ftuht- Mekkiyye I
cek glge de yoktur. Sen Onu grmesen bile. 'Olmasan bile ifadesi
nin hakikatini ren, bu durumda sen ol olursun. nk teklin (ol)
ifadesindeki Te harfi, geni zamanl fiillerde znelere ait zait harfler
dendir ve o kulluktur.
Byklerden birisi, hapran bir insann Allah'a hamd olsun dedi
ini duyunca haprana yle demi: Szn Allah'n syledii gibi
hamd lemlerin rabbi Allahadr diye tamamla. Hapran karlk ver
mi: Alem nedir ki, Allah ile beraber zikredilsin. Efendi hazretleri y
le cevap vermi: Kardeim, imdilik yle syle! nk yaratlm ka
dime bititiinde ondan geriye bir iz kalmaz. te bu vuslat makam ve
fena sahiplerinin kendilerinden geme halidir. Hal sahibi, fena halinden
fni olursa elhamdlillah da demez. nk kulun el-hamd deyiinde,
baz kimselerce rt, baz kimselerce elbise diye ifade edilen kul ispat
edilir. Hal sahibi, lemlerin Rabbi derse iinde bulunduu makamdan
daha yksek bir makamda olurdu.
te bu, varislerin makamdr ve ondan daha stn makam yoktur.
Bu makam, karsnda dilin dnmedii ve gnln mustarip olmad
bir makamdr. Bu makam ehli, hallerinde fni olmu, (mahedelerini
anlatmada) azlar kapanmtr. Zat nurlar onlara egemen olmu, s-
fadarn belirtileri, zerlerinde gzkmtr. Sz konusu insanlar, Allah
katnda bekleyen ve onun katnda gizlenmi Allahn gelinleridir
(arisl-hak). Onlar, Allahtan bakasn bilmedii gibi, kendilerini de
Allah'tan bakas bilemez. Allah, onlar vn tac ile talandrm, iin-
siyet yaygsnda ve fena minberleri zerinde oturtmutur. Onlara bunu
kazandran ey namazlarnda daimi olmalar342 ve tanklklarm doru
yapmalardr.Ui
lh kuvvet onlara srekli mahedeyle yardm eder. Onlar da iki
ayan konulduu yerde sfatlarla gzkr. Onlarn aknl uyma y-
niindendir. Zikretmeleri ise bir snnet veya farz yerine getirmekten
ibarettir. Onlar dost doru yoldan ayrlmaz. Halk ile i ie yaasa ve
onlarla har neir olsalar bile, bu esnada gerekte onlarla beraber deil
lerdir. nsanlar kendilerini grseydi, onlar grm olmazlard. nk
onlar ancak Allahn fiillerinden birisi olmalar ynnden grrler. Do
laysyla onlar, fiili ve yapcsn mahede eder. Ne mr makam! On
larn durumuna rnek olarak, sandk yapan bir marangozun yannda
Onuncu Ksm 29i
oturan kiiyi verebiliriz. Marangozun yannda oturmakla kii, hem ya

pm hem yapan grr ve iin yapm kendisini yapcsndan perdele
mez. Geri o esnada kalbini fiilin gzellii megul edebilir. nk dn
ya Hz. Peygamberin buyurduu gibi gbrenin yetitirdii tatl bir
meyve ya da kt yataktaki gzel bir cariyedir. Ona iyilik yapp onu se
ven kiiye cariye ktlk yapar ve ahiretini ona haram eder. air ne g
zel sylemi:
Akll kii dnyay snadnda

Dost kisvesinde bir dman olarak kendisine alr.
te bu taife, z sz bir eminlerdir. Allah onlar lh kuvvet ile

desteklemi ve kendilerine yardm etmitir. Dolaysyla onlar, bu ban
t sayesinde Allah ile beraberdir.
te bu, klabilecek en yksek makamdr. Varlabilecek en deerli
gaye, bu yce gayedir. nk gaye, bilgi ve tecelliler ynnden deil,
ancak tevhit ynnden olabilir. Sz konusu makam, istiva yeridir. sti
va, ancak en yce dostun bulunduu yerde olabilir.
Binaenaleyh, ermi olduklar mahedenin hakikati nedeniyle bu
gruba ne mutlu! Onlar, kendilerine katlarak ve sylediklerini mmkn
bularak, onaylamamz ve kabul etmemiz nedeniyle de ne mutlu bize!
Dil kheyl bizi sz meydanna srkledi (sz uzattk). Tekrar
konumuza dnp yle deriz: Tamlamayla dm Allah isminin
Hemzesi, birlik kavumasn gerekletirme ve bakalk ayrkln sil
mek demektir. nk birbirine balanm Elif ve Lm, daha nce de
belirttiimiz gibi, bitiiklii gerekletirip ayrkl silmeyi ifade eder.
kinci Lm harfindeki Elif ise meydana gelmi bakann izlerini siler.
Heden sonraki Vav ise yazda bir ize sahip deildir. Bununla beraber
onun a.dam, hviyeti itade eden He ile beraber varla yaylmtr. Al
lah onu zatyla mlk leminde izhar etmi ve yle buyurmutur: O Al
lah, kendisinden baka ilcl olmayandr.y
Hak. hviyet ile balad gibi yine hviyet ile sona erdirmi, varlk
ve yokluktaki duruma onu sahip klm, hdislik (sonradanlk) ve ka-
dimlie kant yapmtr. Hviyet zamiri, zikredenlerin son ve en yce
zikridir. baa dnm, kadir gecesi ortaya km, onun varl saye-
sinde Hakkn yardm ve inayetine mazhar olanlar tevhidin hakikatlerini

renmitir. Buna gre varlk, bu ismin dairesinin noktasnda, sakindir
Bu ismin dairesi, meknlarn kendilerine yerleik-sakin eyleri iermi
olmas gibi, varl kuatmtr. En gzel rnek Allah iindir."44
Allah'n nuru iin verdii en basit rnek,

Lamba ve kandilden verdii rnektir.
Bu balamda Allah yle buyurur: Allah her eyi ihata edendir.*4*

4Allah her eyi bilgi olarak ihata etmitir."4* Allah her eyi isim ve isimlen
dirilen olarak bakalatrm, her eyi zlm ve bilmece olarak gn
dermitir.
Kilidin Almas ve zetin Ayrntlandrlmas

(Allah smindeki Srlar)
Kul Allah der ve (Elif ve He harfiyle) d-Evvel ve el-hiri, iki

Lm ile bilgisi el-Btu ve ez-Zhir isimlerini ortaya koyar. kinci
Lmelifin bilgisi vastasyla H eye elik etmitir. kiilik bir topluluk
yoktur ki O onlarn drdncs olmasn.'*47 , Lmdr. Be kiilik bir
grup yoktur ki onlarn akncs olmasn. Elif He iin altnc, Lm iin
ise drdncdr.
Rabbinin glgeyi nasl uzattn grmez misinT1** Ar Allahn glge
sidir. Ar, ikinci Lm ve birinci Lmn sahiplik ynyle iermi olduu
eylerdir. ki Lm ise isimler ynnden ez-Zhir ve el-Btndr. Onlar
birinci Elif ile son Elif arasnda meydana gelmitir. Buras, ittisal (bi
time, kavuma) makamdr. nk son balangca dner ve onunla hr
olma tarznda birleir.
He, gizli Vavyla birlikte ayrklk mahrecinden kar. Lm ve He
arasndaki bitiik ksm ise kul ve efendi arasnda meydana gelen ma
hedenin kendisiyle gerekletii srdr. O, lm Elifin merkezidir ve o
silinme makamdr.
Allah bitiik yazda iki Lm arasnda bir para meydana getirmitir.
Bunun gayesi, birinci Lm ile -ki o mlk lemidir- melekut lemi olan
ikinci Lmn bitimesidir. te bu, orta lem, yani ceberut leminin
merkezi, nefsin makamdr.
Onuncu Ksm 293
ki harf arasnda bo izgilerin bulunmas gerekir. Bunlar ise bir

mertebeden dier mertebeye, saliklcrin beer kalntlarnn yok olma
makamlardr.
T A M A M LA M A
(Allah sminin Be Harfi ve Be Genel Hakikat)
Allah ismindeki birinci Elif -ki o Hemze Elifidir- kesiktir. kinci

Lmn E lifi ise bitiiktir. Onun sayesinde satrlarn balarndaki E lif
kesik olmutur. Hz. Peygamber yle buyurur: Allah var idi ve
Onunla beraber baka bir ey yoktu. Bu nedenle Elif, kesik olmj ve
sonra gelen harfe bitimemede kendisine benzeyen harflerden farklla
mtr.
(Allah ismindeki ikinci Lmn Elifine) benzeyen dier harfler, ge
nel hakikaderin says kadardr -ki onlar ana hakikaderdir. - Ayn ekil
de, (Elifin ve kendisine benzeyen dier harflerin hkm) harflerin so
nuncusu olduunda da bvledir. nk onlar, yazda kendilerinden
sonra gelen harfe bitimeyi keser. Bylelikle Elifin kesilmesi, zikretti
imiz eyi belirten bir uyar olur. Kardeleri de byledir. O halde Elif
Hakka, Elifin benzerleri ise yaratklara aittir. Sz konusu harfler, Dal,
Zel, Ra, Ze ve Vav harfleridir. Btn hakikaderde, Dal harfi cismin
simgesidir. Zel beslenenin, Ra duyumsayann simgesi, Ze dnenin,
Vav ise dnenlerin dnda dili olanlarn simgesidir.
Tmel lemin hakikaderi byle snrlanmtr. Elif ikinci Lmn
var olmasn istediinde onu kudretiyle meydana getirmitir. kinci
Lm, azda sonra gelse bile anlamda ilk var olandr. nk cismi bil
mek grnte ruhu bilmekten ncedir ve yaz da grnendir. Lm,
melekt lemidir, Elif onu kudretiyle meydana getirmitir. O, tamla
madan arnm olarak kendisiyle baladnda Allah ismindeki Hem
zedir. K udretin simgesi olan Hemze Eliften ayrlmaz.
Bu Elif ikinci Lm meydana getirmek istediinde, onu bakan
yapmtr. Bylelikle ikinci Lm, doal olarak, zerlerinde bulunaca
ynetilenin var olmasn istemiur. Bunun zerine E lif onun iin
ehadet lemini yaratmtr -ehadet lemi ikinci Lmdr. Kendisine

baktnda ise aydnlanm ve nurlanmtr: Yeryc Rabbitin nuruyla
aydnlanm ve kitap konulmutur."4* Bu, iki Lm arasndaki paradr.
Sonra Hak, ikinci Lm'a, kendisine yardm ettii ekilde zatnn
varlndan birinci Lma yardm etmesini ve ona delil olmasn emret
mitir. kinci Lm, Haktan kendisi iin vezir mesabesinde olacak ve b
tn ilerinde kullanabilecei bir anlam istemitir. Bunun zerine istedi
i ey kendisine verilmi ve birinci Lm zerine onu aktarmtr. Ar
dndan onun adna iki Lm ile bitiik ve orta kitap denilen paray
meydana getirmitir ki o ceberut lemidir. Onun iki Lm gibi kendi ba
na var olmu bir zan yoktur. nk o bize gre hayal lemi mesabe
sindedir. Bylelikle ikinci Lm, bu paraya (verecei eyi) vermi ve
onda diledii eyi yazm, onu birinci Lma ynlendirmitir. O da em
re itaat etmi ve yle demitir: "Ba stne!'
Birinci Lm, emrin eriattan ibaret olan para vastasyla ikinci
Lm ynnden geldiini grnce, bu paradan kendisine gelen eyi
mahede eder, mahede ettii iin de onu emrin sahibine ulatrmay
arzular hale gelmitir. Ardndan himmet sz konusu paraya ynelip
onu mahede etmekle ilgilendiinde, kendisinden nceki Eliften per-
delenmitir. (Bu esnada unu duyar): Ardnza dnnz ve bir nur ara
ynz"*" Himmet bu paraya ynelmemi olsayd, emri dorudan birin
ci Eliften alrd. Fakat bu durum, byk bir sr nedeniyle mmkn ol
mamtr. nk birci Elif, zat Elifi, kincisi ise bilgi Elifidir.
A RET
(Cell Lm ve Birlik Elifi)
Grmez misin ki: kinci Lm istenilmi, seilmi ve vastalardan

arnm iken, birlik Elifine yeterli bir ekilde nasl bitimitir? Bylelikle
onun varl geerli bir ekilde Elifi gsteren bir nutk (konuma, sz)
haline geldi. Zat gizli olsa bile, Lm telaffuz etmen bitimeyi gerek
letirir ve seni ona ulatrr.
Onuncu Ksm 295
Nefsini bilen, Rabbini bilir. kinci Lm bilen E lifi bilir. Byle

likle Hak, senin nefsini kendisine delil yapt. Sonra, kendi nefsine delil
olman kendisine delil yapmtr. Bu durum, (nefsi bilmenin Rabbi
bilmeyi ncelediini) yadsyan vc kulun kendisini bilmesini Rabbini
bilmesine nccleyen kimse hakknda byledir. Bundan sonra, kendi
nefsini bilmesinden amalanan ey Rabbini bilmesi olduu iin, onu
kendini bilmekten habersiz yapar. Lmn Elife sarln grmez misin?
Lam syleyite Eliften nce nasl var olmaktadr? Burada anlayabilen
iin bir uyar vardr.
Bu melekt Lm, birlik Elifinden dorudan bilgi alr. Ardndan
alglad eyi, mlk ve ehadet Lmna ulatrmas iin ceberut lemi
ne ait paraya ulatrr. Bileiklik vc perde devam enii srece, i byle
dir. Evvel (ilk) olmak, hir (son) olmak, zhir ve btn olmak meydana
geldiinde, Allah btn harflere bitimekten uzak Elifi ilk yapt gibi
ayn ekilde sonun balangcn bir benzeri olmasn istemitir. O halde,
balangta vc sonda kul iin bek sz konusu deildir. Bu nedenle A l
lah hviyetinin Vavyla Hcyi tekil yaram.
Bir vehim sahibi Hcnin Lma bitiik olduunu zannederse gere
in yle olmadn bilmek gerekir. He, Lmdan sonraki Eliften sonra
gelir. Elife ise kendisinden sonra gelen hibir harf bitimez. Lmdan
sonraki He, her eyden kesilmitir. te yazda Lma bu bitimek, ger
ekte bitime deildir. Dolaysyla He tektir, Elif de tektir. Bir, bir ile
arpldnda sonu birdir. Bylelikle yaratklarn Haktan ayrlmas ge
erli olmu, Hak bk kalmtr.
Mlk lemine mensup Lm'n melekt Lmnn kendisine ulatr-
dg eyle ahlaklamas geerli olduuna gre, sz konusu Lm, srekli
yok olucu ve kendi kalntlarndan fani olucudur. Bylccc, sonunda nef
sinden bile fani olduu makama ular. Kendi zatndan fani olduunda
ise on fni olmas nedeniyle para da fani olur, iki Lm lafz olarak
birleir ve meydana gelen idam nedeniyle dil onlar eddeli okur. By
lelikle iki harf kendilerini kuatan ve onlar ihata eden iki Elif arasnda
nevcut hale gelir.
iki i*.if arasndaki La y okuyan duyduumuzda, bize ihsan edilmi
hikmet verildi ve bylccc hadisin (sonradan yaratlm) Kadimin ortaya
kmasyla mutlaka yok olduunu rendik. Bylelikle iki E lif kalm:
ilk ve son elif. Zahir ve btn, olumsuzlama kelimesiyle iki Lm n si

linmesi nedeniyle silinmitir. Bylece E lifi E lif ile arptk -k i bu bir'in
bir ile arpmdr-. arpm sonucunda He meydana geldi. He ortaya
ktnda ise vastann meydana getirdii ilk ve son hkm silinir. N i
tekim zahir ve btu hkm de silinmi ve bu esnada yle denilmi*
'Allah var idi ve O nunla beraber baka bir ey yoktu.
Bu zamirin yani H enin asl mertli olmaktr ve byle de olmaldr.
Fetha ya da kesre yaplrsa bu, kendisini fetha veya kesre yapan kimseye
dnen bir niteliktir. u halde bu nitelik lafzda nce gelen amile dner.
YETKNLETRME
(Allah smindeki Harekeler Harfler ve Mahreleri)
Allah, harekeleri, harfleri ve mahreleri zadarn nitelik ve makamlar

sayesinde ayrtna kendisinden bir uyar olsun diye yaratt. Bylelikle
harekeleri niteliklerin, harfleri nitelenenin, mahreleri ise makam ve ba
samaklarn benzeri yapt. Ardndan, bu ilh isme genel yorumuyla vasi
ve kat harflerini verdi: Bunlar Hemze, Elif, Lm, Hedir. Vav=hemze,
Elif, Lm , H e, Vav. Bataki Hemze ile sondaki H enin mahreleri ay
ndr; kalbi takip eder. Sonra Hemze ve He arasna Lm harfi yerleti
rildi. Onun mahreci ise kalbin tercman olan dildir. Bylelikle iki
Lm , Hemze ve E lif arasnda iliki meydana geldii gibi ayn ekilde
kalp -k i kelmn mahallidir- ve kalbin tercman olan dil arasnda iliki
meydana gelmitir. air el-Ahtel yle demitir:
Kukusuz ki sz kalptedir,
Dil ise sadece kalbe delil yaplmtr.
Lm dilden knca, E lif onu kendisine deil, E life baktrm, by

lelikle onu kendisinden fani etmitir. Mahreci (k yeri) alt damaktr.
Lm harfi zatna deil de kendisine baktnda, st damaa ykselir ve
terfi eder. Dil de ycelii ve ykselii tamamlansn diye, mahedesiyle
onu damakta eddeler. Vav harfi de onu bildirerek ve ona delil olarak,
iki dudaktan grnr varla kar. Bu peygamberliin batn olan ma-
Onuncu Ksm 297
kamdr (velayet). O, iimizde Peygamberden bulunan niandr ve (pey

gambere) varislik bu konudadr.
Bu ek blmden u ortaya kar: Elif, Hemze ve He melekt le
minden, Lm ceberut leminden, Vav ise mlk lemindendir.
V A SIL
(er-Rahman smi: Bu simdeki Srlar)
Besmele'deki er-Rahman ifadesine gelince, bu isimden bu blmde

iki adan sz edeceiz: Birincisi zat ynnden, kincisi sfat ynnden-
dir. Bu ismi Bcsmelede bedel olarak harekeleyen zat, nat diye irabn
yapan ise nitelik saymtr. Sfadarn says altdr; bu niteliklerin hep
sinde bulunmas gereken art ise hayattr. Bylelikle yedi nitelik ortaya
kmtr. Btn bu nitelikler zata aittir: Zat, Rahman ismindeki Mim
ve Nun arasndaki Eliftir.
Bu isim hakknda konumak, Hz. Peygamberden gelen bir rivaye
te dayanr. Hz. Peygamber yle buyurur: Allah Ademi kendi suretine
gre yaram. Burada zamir Allaha dner ki bu yorumu baka bir riva
yet destekler. O da Allah Ademi Rahmann suretine gre yaratmtr
hadisidir. Bu hadis, rivayet yoluyla sahih olmasa bile, keif yoluyla sa
bittir.
Elif, Lm, Ra harfleri ilim, irade ve kudrete aittir. Ha, Mim ve
Nun ise kelm, iitme ve grme sfadarn temsil eder. art olan sfat -
ki o dala nce belirttiimiz gibi hayattr- btn bu niteliklere elik
eder.
(er-Rahman isminde) Mim ve Nun arasndaki Elif ise niteleneni
gsterir. Nitelenen, nitelikler zorunlu olarak kendisine dellet ettii iin
yazda dmtr. Bu zorunluluk, sfatn bir mevsufla (nitelenen) var
olmasnn zorunluluudur. Bylelikle sfatlar leme tecelli etmitir.
Alem de ilh hakknda sfadardan bakasn bilmemi, onlar da bilme-
mitir.
29 8 Ftuht* Mekkiyye I
E lifin varln gsteren delil bir ilveyle birlikte zikrettiimiz ey

olmaldr. Sz konusu ilve, M im in fethasnn bir harf ilvesiyle okun-
masdr. Bu ise rahmetin leme yaylmasna dnk ilh bir iarettir. O
halde E liften nce gelen her eyin fethal olmas gerekir. Feda, byle
bir mahalde E life dellet eder ve o tecellinin mahalli iin bast (alma
yaylma) makamnn sahibi olan ruhun varlk mahallidir. Bu nedenle bi
leik lemin ehli, illet harflerinin yazm yerlerinde kendisinden nceki
harfin kesreli olduu Ya derler. nk sahih Ya harfi bulunur ve on
dan nce kesre olmayabilir. Kendisinden nceki harfin treli olduu
Vav da byiedir. Onlar E lifi zikrettiklerinde ise nceki harfin fethal
olacan belirtmemilerdir. nk Vav ve Yadan farkl olarak Elif, an
cak kendisinden nceki harf fethal olduunda bulunabilir. Binaenaleyh
itidal, E lif iin her zaman ayrlmaz bir zelliktir.
Cahil kii, varlkta her trl eksiklikten mnezzeh Allah'tan baka
sn bilmediinde, en yce Ruhu'l-Kudsu unutur ve yle der: Varlkta
Allahtan bakas yoktur. Ayrnts sorulduunda ise onun nezdide bir
bilgi bulunmaz.
Sz konusu bilginler, belirttiimiz nedenle, Vav harfini kendisin
den nceki zammeliye, Ya harfini ise kendisinden nce kesre bulunan
harfe tahsis etmitir. Bylelikle E lif ile Vav ve Ya harfleri arasnda baka
alardan farkllk ortaya kmtr. u halde Elif, zata, illet Vav sfada-
ra ve illet Yas ise fiillere aittir. yle de diyebilirsin: E lif ruha aittir,
onun nitelii akldr ve o fethadr. Vav ise nefse aittir ve onun nitelii
kabzdr (daralma), o ise zammedir. Ya harfi ise cisimdir ve fiilin varl
onun niteliidir. O ise kesredir.
Vav ve Ya harfinden nceki harf fethal ise bunun nedeni, hitap
edilenin haline dner. Vav ve Ya baka olduklarnda ve bu durum zo
runlu ise onlarn nitelikleri de farkllar. Elif, harekeleri kabul etmedii
iin, dellet ettiiyle bir olmu ve hakknda hibir ey deimemitir.
Bu harfler, zikrettiimiz nedenle illet harfleri diye isimlendirilmi
tir. Buna gre zat E lifi, sfatn varlnn, sfat Vav ise fiilin varlnn
illetidir (neden). Fiil Yas ise ehadet leminde kendisinden meydana
gelen skn (duraanlk) ve hareketin illetidir. Bu nedenle sz konusu
harfler illet harfleri diye isimlendirildi.
Onuncu Ksm 299
Hak, bu isimden Nunu ekilde dairenin yars olarak var eni. Di

er yarm ise snrldr ve gayb Nunu gsteren noktada akledilirdr. O
da dairenin yarsdr ve insanlar noktann duyulur N una iaret eniini
zanneder. Sonra Hak, yazda dm Elifi takip eden Hann n taraf
n yaratt. Bu durum, onu mahede ettiine iaret eder. Bu nedenle
sakin olmutur. ayet ba, Ra harfine dnk olsayd harekeli olurdu.
(er-Rahman ismindeki) Birinci Elif, bilgi (sfat), Lm irade, Ra ise
kudret iindir. Kudret, var etme niteliidir. Elifin hemze oluu ynn
den harekesinin bulunduunu, Ra'nn harekeli, Lm'n ise sakin oldu
unu grdk. Bylelikle irade kudret ile birletii gibi ilim ve irade de
kudret ile birlemitir. Rahman Allah ile birletiinde, irade Lm' kud
ret Ra'snda Raya dntkten sonra idgam yaplm ve Ha harfinin
temsil ettii yaratmay gerekletirmek iin cddclcnmitir. Bu, kelime
nin sakin olmasdr. Ha harfi blnmedii iin sakindir. Hareke ise b
lnr. Ha diri sknla sakin olduunda ve onun Raya komu -kudret
Ras- olduunu grdmzde, onun Kelimenin simgesi olduunu
rendik. Saysal deerinin sekiz olmas da bu durumu gsterir. (n
k sekiz, Ha harfinin saysal deeridir. O zatn yetkinliinin var olma
sdr.)
(Besmeledeki er-Rahman sminin Bedel veya Nitelik Olmas)
er-Rahman' Allah isminin bedeli sayan kimse cem' (birlik) ve sfat

larn birlii makamna iaret etmitir. Sz konusu makam, Allah Ademi
kendi suretine gre yaratmtr diye bildiren zatn makamdr (Peygam
ber). Bu durun, hilafet tarznda kulun Hakkn makamnda var olmas
dr. Hilafet, zorunlu olarak (halife olunacak) mlk gerektirir. Mlk,
iki ksma ayrlr: Dorudan sahip olunan ve dolayl sahip olunan mlk.
Bu ksmlardan birincisi, sraladmz tarzda, bu makamda geerlidir.
nk b lel bulunduu yerde, bedeli olduu eyin yerini almtr. Sz
gelii, bana kardein Zevd geldi' dediimizde, buradaki Zeyd kardein'
kelimesinin bedelidir. Bu durum, bir eyin bir eye bedel olmasdr ve
sz konusu iki eyden her biri ayn ahsa aittir. nk Zevd kardein,
kardein d hi kukusuz Zeyd'dir.
Bu yle bir makamdr ki, aksine inanan kimse hibir hakikati
renmedii gibi Yaratan'n da birleyemez!
er-Rahman ismini nitelik sayan ise nitelikte ayrm makamna iaret

etmitir. O 4Allah Ademi Rahmann sureti zerinde yaratmtr' diye bil
direnin makamdr. Sz konusu makam, veraset makamdr ve ancak iki
baka arasnda olabilir. Sz konusu makam, Biri gizlenmesi ve kinci
nin grnmesiyle perdelenme makamdr, ikinci ise bu makamda ben
zer diye ifade edilen eydir.
Ortaya koyduumuz meselede, gizlice ima ettiimiz eye bir delil
vardr. Anla!
Hak, Nun'un alt parasn ortaya kartmtr. Sz konusu para,
dairenin yarsndan dnen felekten bize grnen ksmdr. lemin mer
kezi birinci yarmn ucundan ikinci uca doru olan izginin ortasnda-
dr. Noktada gizlenmi ikinci yarm ise bize grnmeyen ve bize gre
olan izginin zdddr. nk bizim grmemiz fiil ynnden bir ynde
gerekleir. izgide bulunan yarm dou, noktada toplanm yarm ise
batdr. O srlarn varlnn doum yeridir. Dou -ki o bileik zhirdir-
blnr; bat -ki o da yaln-btndr- blnmez.
Bu konuda yle derim:

Hayret! Blnen zhire
Ve blnmeyen btna
Zahir ko burcundaki gimetir
Btn aslandaki hilaldir
incele ve rtlm anlam gr
Karanlk glgeliinin altndan
ayet gizlenirse ite o grnendir
Hayret - Vallahi- o ikisi yemindir
Gnee bak ve ay brak
Teklikte, parlar ve kaybolur
iki ayann nalnlarn kar
iftlik belirtisi olan; o zaman el-Kelim olursun
Bu nedenle tek bilgi, bilinenlere, tek irade pek ok eye, bir kudret,
kudrete konu pek ok eye iliir. Bylelikle irade edilen, bilinen ve kud
rete konu olan eylerde blnme meydana gelmitir ki, o yazda mevcut
Onuncu Ksm 30 i
ksmdr. Buna karn birlik ve bilgi, irade ve kudret gibi btn nitelik
lerden de arnmtk meydana gelir. Burada bir iaret vardr, anlaynz!
Ha harfi sekizli olduu iin -ki zatn yetkinliinin simgesidir- onu
kelime ve ruh ile ifade ettik. Ayn ekilde, Nun da onlularda betir (yani
elli). nk onlularda drdnc olan Mim (krk) kendisinden ncedir.
O halde Nun, cismandir: Yaratl mahalli, Ruhun, Akln, Nefsin
maddeleri ve fiilin varldr. Btn bunlar, Nuna yerletirilmitir. O
insann grnen tmelliidir ve sz konusu tmellik bu nedenle ortaya
kmtr.
TAMAMLAM A
(Mim ile Nunun Elifle Ayrm)
er-Rahman isminde, Mim ve Nun E lif sayesinde mn diye ayr

mtr. nk Mim, kendisini ruhun simgesi saydmz iin, melekt
leminden, kendisini cismin simgesi saydmz iin Nun, mlk le
minden, nokta ise ceberut lemindendir. nk nokta iddiay ortadan
kaldrmak iin var olmutur. Adeta yle der: Ey ruh! -ki o Mimdir-
Biz seni sen olman bakmndan semedik. Fakat ilmimde senin hakkn
da bir inayet takdir edilmitir (bu bakmdan seildin). steseydim, senin
varlnn vastasyla olmakszn, akln noktasna ve insan gsteren
Nuna muttali olabilirdim. Kendini bil! Bu seimin, sen oluun bak
mndan deil, ben oluum bakmndan sana bir tahsisim olduunu bil
melisin. Bylelikle, seim sahih olmu, dolaysyla artk bakasna tecelli
yoktur.
Hamd ihsan ettii iyilik nedeniyle Allahadr.
Ey miskin! Mimin varlnda cismin suretine gre olan -ki bunun
la birlikte o cisimden ncedir- daireye bakp blnmekten mnezzehli-
ic nasl iaret ettiine dikkat et. Daire sonsuza dek blnebilir. Bu
nedenle, M infin ruhu bilinenleri nedeniyle sonsuza kadar blnebilir.
O, kendiliinde ise blnmez. Sonra, tek bana ayn kaldnda Mim
harfine bak! Hitap ve teklif leminde fiilin varlna indiinde, kendi
sinden erisinin maddesi (Mim harfinin erisi) nasl meydana gelmitir.
Bylelikle madde (erinin maddesi), kendisi hakknda deil bakas

hakknda meydana gelmitir. nk daire, bilhassa ona dellet eder. Ek
bir ey varsa bu ek, onun hakknda deildir. nk onun zat sabittir
Dolaysyla ilve, ancak bakas hakknda olabilir. Kul maddeye bakt
nda, eri olarak eker. te bu, tahkikin varldr.
Bilmelisin ki: (er-Rahman ismindeki) mn ifadesinde Mim ve Nun
arasndaki bitiik para, zat Elifinin merkezidir. Madde yoluyla Mim ve
Nun arasnda bitime gereklesin diye, Elif gizlenmitir ki, bu da biti
ik paradr. Elif gziikseydi, aralarna Elif girecei iin, Mirn'in erisi
geerli olmazd. Burada Gklerin, yerin ve o ikisinin arasnda bulunanla
rn Ralmandr '3*1ayetine gnderme vardr. Bunun anlam irade edilen
Eliftir. Bu yortun er-Rahman' mpteda sayan kiiye gre geerlidir,
yoksa bileiklik bakmndan geerli deildir. Dorusu onun Rab keli
mesinin bedeli yaplmasdr. Bu dununda Elif, nh anlamna gelir. Hak,
hepsini ayakta tutandr. te yandan Mim, gkler, Nun harfi ise yery
zn ifade eder.
Elif, Mim ve Nun arasnda ortaya ktgmda (mn), bitime Nuna
deil Mimcdir. Dolaysyla Nun, bitimedii iin bir arac olmakszn
asla sfat almaz. Elifin Mime dorudan bitimesi ise dorudan sfat
almaya dellet eder. Harfe bitimemeyi salayan yoklukta ise Nun yok
olur. Bu durumda Mim, ortasmdaki nokta nedeniyle, kadimlik srrn
dan perdelenir. Bu, kendisine grnen eyde, var olmadktan sonra
kendi zatna kyasla dairesinin iidir.
SO RU V E C EV A B I
(Melekt Miminde Kadimlik Srrnn Gizlenmesi)
yle iddia edilebilir: Bizzat kendisi bilmedii halde sen onun ka

dimlik srrn nasl bilebildin? O, kendi zhirine bakarsan, kendisini
senden daha iyi bilme hakkna sahiptir. Yoksa ondaki kadimlik srrn
bilen, sende bulunan ve hakknda konuulan -ki ruhun M im idir- bir
anlam mdr? Bylece Mim harfinin kadimlik srrn renmitir.
Onuncu Ksm 303
Bu soruya yle cevap veririz: Bizden kadimlik srrn bilen ey,

orada bizi perdeleyen eydir. Buna gre, onun bilincbilme yn, onun
bilinemeyeceini kabul ettiimiz ynden bakadr. yle deriz: Bilgi,
onun hakknda grerek deil, bilerek gereklemitir. Bu, mevcuttur:
Herhangi bir eyi bilenin onu grmesi art deildir. Bilineni grmek,
onu bilmekten bir adan daha tamdr ve onu daha ak olarak bilmek
tir. O halde her grme, bilmektir, fakat her bilmek, grmek deildir.
nk Mekkenin var olduunu bilmenin art, onu grp onu gr
dkten sonra ise kesin olarak onun var olduunu bilmek deildir. Bu
rada ismi kastetmiyorum. u halde grmek, bilmekten bir derece s
tndr.
Bu balamda u msra sylenmitir:
Grmenin mana olarak bir srr vardr

Bu nedenle Musa (el-Ketm) grmek istedi
Hatta yle derim: Kadimlik srr- ki o hakkal-yakndir, nk o

grlmez- yaratann zatna dnd iin Mim harfi tarafndan grl
mez. Mim harfi yaratannn zatn bilseydi, bu durum, yaratan hakknda
bir eksiklik olurdu. u halde Mim harfinin nihai yetkinlii, grme ol
makszn, kendi varln bilmeye baldr.
Bu alacak bir blmdr ki, iyice melersen, pek ok srr re
nirsin. Anla!
YETKNLETRME
(cr-Rahman sminde Lm Harfinin

Syleyite Ra Harfine Bitimesi)
er-Rahnn ismindeki Lm, ikisi de btn bir nitelik olduu iin

Ra harfine bu olma bitimesi eklinde bitimitir. Bylelikle bir olmala
r kolaylamtr. Ha harfi ise -ki o kelimedir ve Ra harfi iin kudrete
konu olan ey ifade edilmitir- kudretin simgesi olan Radan ayrm
tr. Bunun nedeni, kudrete konu olan eyin kudretten ayrmas ye kud-
rctc konu olan Ha harfinin kudretin zatnn bir nitelii olduunu veh
metmesidir. Bylelikle kadm ve sonradan yaratlm arasnda fark
meydana gelmitir.
Bunu anla! Allah sana merhamet etsin!
(er-Rahman: Belirli ve Belirsiz Olarak)
Sonra bilmelisin ki: Rahman isimdir ve zata aittir. Belirlilik ifade

eden Elif-Lm ise sfattr. Bu nedenle Elif ve Lam olmasa bile Rahman
dcnilebildigi gibi kendisiyle beraber bir sfat adlandrlmadg halde zat
da denilebilir. Mseylemctl-Kezzb (Yalanc Mseyleme) ismine ba
knz! Rahman diye isimlenmi ve (sfat anlam tayan) Elif ve Lma
bavurmamtr. nk zat, herkese gre iddia mahallidir. Sfatlar saye
sinde ise iddia sahibinin hakl olup olmad ortaya kar.
O halde, Rahman cem (birlikte) makamdr ve o, bilgisizlik ma
kamdr. Allah yolunda ulalabilecek en deerli makam, O'nu bileme
mek ve bilememeyi bilmek makamdr. nk bu kulluun hakikatidir.
Allah yle buyurur. Sizi halife yapt eylerden infak ediniz 2 Bylece
seni soyudamtr. Bu gr destekleyen kant, lSize ilimden az bir ey
verilmitir* ayetidir. Baka bir ayette ise kitap verdiimiz kimseler, kita
b gerei gibi okurlar'**4buyrulur.
Halife olmann hakikati sayesinde Mseyleme, blis ve Deccal bu
haktan uzaklatrlm ve onlarn mehur halleri meydana gelmitir.
Mahut kimseler, halife olmay zat bakmndan hak etseydi, bu hak ken
dilerinden kesinlikle ekip alnmazd.
Fakat sadece (teklifi) emir gzyle deil de genel kabul ve uygula
ma (meiyet) gzyle meseleye baktnda, muhalifin itaatkr, eiin
dzgn olduunu grrsn. Hepsi, dileyerek veya direnerek boyun
emitir. Bu balamda blis ve Mseyleme Ve gelince, onlar, aka kul
luu beyan etmitir. Deccal ise direnmitir.
Artk, bunlardan her birisinin nereden konutuunu derince d
n. Dn! Kendilerine gzkp de bu hallerin ortaya kmasn sa
layan hakikader nelerdir?
Onuncu Ksm 305
TAM AM LAM A
(Besmelede Telffuz Edilirken E lif ve Lmn Gizlenmesi)
Besmeleyi okuduumuzda, Elif ve Lmn varl ortaya kmam,

bu durumda bitime zattan zata meydana gelmitir. Allah ve Rahman,
zatn iki ismidir. Bylelikle, kendisiyle kendisine dnmtr. Bu neden
le Hz. Peygamber yle buyurur: Rabbim! Senden yine sana sn
rm. Hz. Peygamber, zata yneldiinde Ondan bakasn grmemi ve
yle buyurmutur. Senden sana snrm. Hlbuki kendisinden s
nlan birisinin bulunmas gerekir. Bu durum kendisine grnm ve bu
kez yle buyurmutur: Senden, Senden O demektir. Bunun delili ise
snrm ifadesidir. Hz. Peygamberin ayrtrmas sahih deildir. n
k o zatta bulunmaktadr. Zatta ise ayrtrma mmkn deildir.
Binaenaleyh, buradan Allah kelimesinin kul olduu ortaya km
tr. Allah lafz zat'a delil olduu gibi ayn ekilde kuatc ve tmel kul
da Ona delildir. O halde kul, kclimc-i celledir (Allah lafz).
Bir muhakkik her hangi bir halde Ene Allah (Ben Allahm) der.
Baz sfiler ise iki farkl adan ayn eyi sylemitir. Mana makam ile
onun nedeniyle var olmu harf makam arasnda ne kadar fark vardr!
Bylelikle Allah, fkenden rzana snyorum ifadesinde harfi, harfin
karsna yerktirmi, senden sana snyorum ifadesinde ise manay
manann karsna yerletirmitir. te bu, bilginin zirvesidir.
N H A Y E T
(Allah ve Rahman Arasndaki Fark)
Kuranda karlatn eidi ayeder nedeniyle Allah ve Rahman

arasnda bir fark grm olabilirsin. Sz gelimi Allah Allaha ibadet
ediniz buyurur. Bu emir karsnda muhataplar, Allah nedir ki? de
memitir. 'Rahman'a secde ediniz denildiinde ise Rahman nedirT diye
sormulardr. Bu nedenle bir gruba gre sfat bedelden daha stn
iken, baka bir gruba gre kelimenin bedel olmas sfat olmasndan s
tndr. nk Allah De ki: ister Allah'a ister R a h m a n a dua edin, en g
zel isimler O na aittir buyurur: Bylelikle Allah, her iki ismi de zata ait
yapmtr.
Araplar Allah kelimesini yadrgamamtr. nk onlar, Putlara,
bizi Allah'a yaklatrm alar iin ibadet ediyoruz'*** diye iddia etmilerdi.
Dolaysyla Allah biliyorlard. Rahman ismi ise rahmetten tretildigi
iin -rahmet kendilerinde de bulunan bir niteliktir- peygamberin onlara
gsterdii mabudun hemcinslerinden olmasndan korkmu, bu nedenle
inkr edip yle demiler: Rahm an nedir ki?'*5* Her szn anlamnn an
lalmas art olmad iin, Allah yle buyurur: ster Allah ister Rah
m an diye dua ed in iz.'**7nk her iki lafz da, tek zata dner.
te bu, kulun hakikatidir. Bari Tel ise kendisini kuatan bir bilgi
ve vehim tarafndan alglanmaktan mnezzehtir. Allah byle bir eyden
mnezzeh ve miitealdir.
VASIL
(Besmelemdeki er-Rahm)
er-Rahm, Hz. Muhammedin (s.a.v) niteliidir. Allah yle buyu

rur: P eygam ber) M m inlere kar ra f ve rainindir.'3*8 Varln yetkinli
i, ona baldr ve Rahim vastasyla besmele tamamland gibi onun
tamamlanmasyla da lemin yaratl tamamlanmtr. Hz. Peygamber
akl ve nefis olarak lemin varlnn balangcdr. Hz. Peygamberc so
rulmu: Ne zaman peygamber oldun? yle cevap vermi: Adem su
ve toprak arasnda iken. Bylelikle Allah, btnda varl Hz. Peygam
berle balatt gibi dnya leminde grnr olarak makam onunla bi
tirmitir. Hz. Peygamber yle buyurur: Benden sonra ne bir resul ne
de bir nebi vardr.
O halde Rahim Hz. Muhammed (s.a.v), bismi ise babamz
Ademdir. Burada, yaratma iinin balang ve biti makamnda baba
mz olduunu kastediyorum. yle ki: dem isimleri yklenendir. Al-
Onuncu Ksm 307
lah yle buyurur: Ademe butun isimleri retti5* Hz. Peygamber ise
Adem'in yklendii bu isimlerin anlamn tayandr. Sz konusu isim
ler, kelimelerdir (hakikader). Bu balamda Hz. Peygamber yle buyu
rur Bana ccvmiu'l-kelim verildi Kendisini ven kimse Yahya ve sa
peygamberler gibi, bakas tarafndan vlenden daha yetkin ve gll
dr. Kimin adna zat (zatn bilgisi) meydana gelmise isimler de (isim
lerin bilgisi) onun hkm altndadr. Hlbuki isimleri elde eden kimse
nin nezdinde isimlendirilen bulunuyor deildir.
Bu nedenle sahabe bizden daha stndr. nk onlar, zat, biz
ise ismi elde etmiiz, (renmiiz). Biz de onlarn zata riayet ettii gibi
isme riayet edersek ecrimiz artar. Ayrca onlarda bulunmayan uzaklk
sknts nedeniyle ecrimiz kat be kat artar. Dolaysyla biz, (peygambe
rin) kardeleri, onlar ise arkadalardr. Hz. Peygamber bize zlem du
yar. Bizden birisine kavutuunda ne kadar sevinecektir! Nasl sevinirle
sin ki? zlem duyduu kimse kendisine kavumutur. Artk ona ikram
ve iyilii hesap edilebilir mi?
Aramzdan bir amel sahibi, Peygamberin sahabesinin ameliyle amel
eden kimseye gre elli kat mkfat alr. Bu ecir, onlarn ecrinin ayns
deil, bilakis benzeridir. Bu nedenle Hz. Peygamber yle buyurur:
Hatta sizden bile (daha ok olabilir): Ciddi olunuz ve alnz.' Byle
likle sahabe unu anlamtr: Kendilerinden sonra yle insanlar gelecek
tir ki, onlar, Hz. Peygambcrc yetimi olsayd, sahabe onlar geemez
di. Mkfatlandrma da buradan kaynaklanr. Allah vardm istenilendir.
T E M B H
f Besmeledeki Kuatc Arsn Tayclar)
Bilmelisin ki: BismiUahirrahmanirrahm (Rahm an ve Rahim Olan

Allah'n Adyla), drt anlaml drt lafzdr. Bunlar sekiz eder. Sekiz, ku
atc Ar'n 1 1 uyan meleklerinin saysdr. Onlar Ar'tandr. Burada on
lar, bir adan tayc, bir adan ise Ar'ur.
iyice dn ve zatndan zatn iin anlam kart!

TEMBH
(Bismdcki Mim, er-RahmMeki Mim)
Sonra: Bismi'deki Mim harfini -ki o demdir- aa doru sark

m er-Rahm'deki Mim'in de -ki o Hz. Muhammcddir- aa doru
sarkm olduunu grdk. Bylelikle demin Miminin maddesini
gnderilmi olmad iin, bileik lem iin olduunu anladk. Ayn e
kilde, Muhammedin Miminin maddesinin ise genel anlamda hitabn
varlnn sebebi olduunu anladk. Nitekim bize gre dem de umu
mdir. te bu nedenle, her iki Mim aa doru sarkmtr.
UYARI
(Rabbin Gnleri ve Besmele)
Arzusuna gre konumayan Efendimiz yle buyurur: mmetim

salih bir mmet olursa onlar iin bir gn, bozuk olurlarsa onlar iin ya
rm gn vardr. Gn rabbanidir. nk Rabbin gnlerinden her bir
gn, bizim saydklarmzdan bin senedir. Allahn gnleri ve miralar
sahibinin gnleri farkldr. nk bu gnler, felek itibaryla rabbin
gnlerinden daha byktr. Allah izin verirse bu konu kitapta zamanla
rn bilinmesi blmnde gelecektir. mmetin iyilii, H z. Peygambere
bakmalar, bozulmas ise ondan yz evirmelerine baldr.
Bylece, Bismillahirrahmanirrahmin (besmele) bin anlam ierdi
ini grdk. Her anlam ancak bir yl tamamlandktan sonra meydana
gelir. Besmelenin iermi olduu bu anlamlarn meydana gelmesi gere
kir. nk besmele, anlamn ifade etmek iin zuhur etmitir. Dolay
syla bu mmet iin bin senenin tamamlanmas gerekir. Bu mmet, te
razi devrinin bandadr. Bu devrin sresi ise gereklemi ruhan sre
olarak alt bin senedir. Bu nedenle mmet-i Muhammed iinde baka
mmetlerde ortaya kmam ilh bilgiler ortaya kmtr. nk M u
hammedi devrin balamasndan nce tamamlanan devir toprak devri
Onuncu Ksm 309
idi. Bu nedenle onlarn bilgilerinin zirvesi, doalarla ilgiliydi. Onlarn

arasnda Metafiziktiler, saylar son derece az garip kimselerdi. Nere
deyse hibir varlklar grnmezdi. Bunun yan sra, onlardan Metafizik
yapanlar doa bilimiyle kark olarak metafizik yapard ve doa ilmi
artt. Bizden Metafizik yapanlar ise saf ve halis olarak bunu yapar. D o
a hkmnn ona ulamas mmkn deildir.
ANAHTAR
(Z a t E lifi A lla h , lim E lifi R a h m a n d a d r )
Allah ve Rahman isminde iki Elif bulduk: Zat Elifi ve bilgi Elifi.
Zat Elifi, gizlidir, bilgi Elifi ise sfatn leme tecellisi nedeniyle aktr.
Yine de, yazda Allah (*W\) ve el-lah (o^Jl) arasndaki karkl
gidermek iin Allah isminde gizlenmi ve ortaya kmamtr.
Bismide -ki o demdir- Ba harfi ortaya kt iin, gizlenmi tek
bir Elif bulduk. Rallimde ise -ki o Muhammeddir- grnr bir E lif
bulduk. Sz konusu Elif, bilgi Elifidir. Hz. Muhammed nefsi zattr.
demde Elif gizlenmitir, nk o, hi kimseye peygamber olarak
gnderilmedi. Bu nedenle niteliin ortaya kmasna muhta deildi.
Elif, efendimiz Hz. Muhammed'de ise grnmtr. nk o, eli ola
rak gnderilmi ve bu nedenle destek istemi, isteine kar kendisine
Elif verilmitir. Bylelikle Hz. Peygamber o nitelikle ortaya kmtr.
Bismidcki Bann Rahm'dcki Mim harfine etki eniini grdk.
demin Muhammeddeki etkisi, onun bedenini meydana getirmek idi.
Allah kc meinde dua eden, Rahmanda ise dua edilen sebebiyle
(bisni) amil (etken) olmutur.
Sonun balangtan daha deerli olduunu grdmzde, vlc
dedik: Kendisini bilen Rabbini blir. sim isimlendirilene doru bir
merdivendir. Rahm'in ruhunun bisminin ruhuna etki eniini grd
mzde -nk Hz. Peygamber dem toprak ve su arasnda iken
peygamberdi ve su ve toprak olmasayd, dem diye isimlendirilmcye-
cekti. (Zira dem kelimesinin anlam topraktan olan demektir)-
bismi'nin Rahim olduu rendik. nk bir ey, bakasndan deil

kendisinden dolay amil olabilir. Bylelikle son ve balang irk v
tevhit yok olmu, birliin izzet ve saltanat onaya kmtr.
Binaenaleyh Hz. Muhammed birletirir, Adem ise ayrr.
A IK L A M A
(Rahm Kelimesinin Harfleri)
er-Rahim kelimesindeki Elifin bilgi elifi olduunun kant Be hii

yoktur ki, aknclar O olmasn' ayetidir. Bismi'deki Elifin delili ise bu
ayetin bandaki kii yoktur ki, drdncs Allah olmasn'"0 ayetidir.
O halde Elif eliftir. Ayette geen Bundan daha aa' ifadesi, tevhidin b
tnn kast ederken, Ya da daha ou' ise tevhidin zahirini kasteder.
Bismi'deki Elif gizlenmitir. nk o, ilk var olandr ve onun yeri
ni alma iddiasnda bulunacak kimse yoktur. Bylelikle ilk yaratlm
olan, varlmzn balangc olmas itibaryla, kendi zat ile ilk bakta
yaratcsnn varlna delil olmutur. yle ki: Adem, varlna bakt
nda, iki durumla karlamtr: Acaba kendisinden daha nce kimse
nin olmad bir mevcut mu onu var etmitir? Yoksa kendisi kendisini
mi var etmiti? Bizzat kendisinin kendisini var etmesi imknszdr.
nk kendisini var etmesi, ya mevcut iken veya yok iken mmkn
olabilirdi. Kendisini var ederken mevcut ise o zaman neyi var etmitir.
Yok ise kendisi yok iken ondan var etme fiili nasl meydana gelmitir?
u halde, geride onu bir bakasnn var etmesi kalmtr ki, o da Eliftir.
Bu nedenle, Bismi'deki Sin sakin olmutur ki, yokluktur. Mim harfi ise
harekelidir ve o gerektirmenin zamandr.
Bismi (dem) ilk bakta Elife delil olduu iin, delletin gc
nedeniyle (bismi'deki) Elif gizlenmi, Rahm'de ise Hz. Muhammed'e
delletteki zayflk nedeniyle ortaya kmtr. Kendisine kar kan bu
lunduu iin Hak Hz. Muhammedi Elif ile desteklemi, Rahm Mu
hammed haline gelmitir. Buradaki Elif, ez-Zhir isminden Hz. Mu-
hammed'i destekleyen Haktr. Allah yle buyurur: Onlar galip olmu-
Onuncu K sm 311
lirdir Hz. Peygamber de yle buyurur: Allahtan baka ilh yok ve

ben de O nun peygamberiyim deyiniz.
Bu ifadenin lfzna iman eden kii, cennetlik bile olsa irk boyun
duruundan kmamtr; manasna iman eden ise tevhit ehli arasna ka
tlr, sekizinci cennete ulamas mmkn olur. O , kendine iman eden
lerden birisi olur, dolaysyla bakasnn terazisinde bulunmaz. nk
denklik gereklemi, seilmitik bir olmu, rislet bakmndan ise fark
llk meydana gelmitir.
(Besmele Lfz ve Simgesel Anlam)
Bismidc bir nokta, Rahman'da da bir nokta, Rahim kelimesinde

ise iki nokta bulunduunu grdk. Allah, hakknda susulandr. Dolay
syla zat mahalli olduu iin Allah kelimesinde nokta bulunmazken sfat
mahalli olduklar iin Bcsmelenin dier kelimelerinde (Rahman ve Ra
him) bulunmutur. Bu mey anda, bismideki (=dem) nokta birlemi
tir. nk o, gnderilmemi bir bireydir. Ayn ekilde nokta, Rahman
kelimesinde de bir olmutur. nk Rahmann iaret ettii de gerek
demdir ve o bileik oluanlar Arnn stne yerleendir. Bylece Elif
grnmekle beraber, er-Rahim kelimesinin iki noktasndan sz etme
miz geride kalmtr.
er-Rahmdeki Ya harfi on gecenin simgesidir. ki nokta ift, Elif
ise tektir. er-Rahm ismi btnyle fecr'dr ve anlam ceberut lemine
mensup btndr. Her eyi karanlyla rttnde geceye yemin olsun.
Sz konusu olan, mclckCt lemine mensup gayb'tir. ki noktann sra
lanna gelince, bunlardan birisi Mimden sonra, kincisi ise Eliften
sonra gelir. Mim harfi ise kendilerine peygamber olarak gnderildii
lemin simgesidir. Mimi takip eden nokta, Eb-Bckir, Eliften sonra
gelen nok 1 ise Muhammeddir.
Ya iki nokta (baka bir ifadeyle Hz. Muhammed .ve Eb Bekir)
zerinde bir maara gibi kubbe olmutur. Arkadana zlme Allah bi
zimle beraberdir* diyordu.*1 Eb-Bckir arkadayla birlikte H z. Mu
hammed Sv! bu esnada Allah ile beraberdi. Dolaysyla o, hikmet sahi
bidir. Tpk Bedir gn dua ederken ve skntsn dile getirirken yapt
gibi. Eb-Bekir bunun farkndayd. nk hikmet sahibi, mertebelere
hakkn veren kii demektir. ki arkadan bir araya gelmesi mmkn
312 Ftuh tu M ekkiyye I
olmad iin, Eb-Bekir Hz. Peygambcrin haline yerletirilmemi vc

doruluuyla kalmtr. Hz. Peygamber o mertebede bulunmasa vc
Eb-Bekir orada olsayd, hi kukusuz, Hz. Eb-Bekir Hz. Peygam
berin yerletirildii makamda otururdu. nk orada kendisini perde
leyecek daha stn bir kimse yoktur. Byle bir durumda (Peygambcrin
bulunmad) Eb Bekir, o vaktin sad ve hkimidir. Onun dndaki
ler ise onun hkmnn altnda bulunurdu.
Eb-Bekirin (ona iaret eden nokta) noktas, izlerini arayanlara
(Hz. Peygamber ile kendisini takip eden Mekkelilere) baktnda, pey
gamber hakknda zlm, tepkisini gstermi vc sadakati baskn gel
mi, Hz. Peygamber iin duyduu ene nedeniyle zlme demitir
(Eb Bekir). nk senin (Ey Peygamber), bize bildirdiin gibi Allah
bizimle beraberdir.
Bir itirazc kp da o sz syleyen Muhammeddir diye itiraz
ederse bunun hibir kymeti yoktur. nk Hz. Peygamberin makam
ayn anda cem (birlik) ve tefrika (ayrm) makamyd ve (bu yoruma
gre) Eb-Bekirin zldn anlam, (Allah ifade eden) Elife
bakm, ondan yardm alm ve davasnn kyamet gnne kadar sre
ceini renmitir. Bunun zerine czlme Allah bizimle beraberdir de
mitir.
te bu, varlabilecek en erefli makamdr. Bu makam, Allahn seni
nceledii makamdr. Grdm her eyden nce Allah grdm ifa
desi, Hz. Peyg'unberin bir miras olarak, Eb-Bekire ait bir mahe
dedir. Hz. Peygamber de insanlara Kendisini bilen Rabbini bilmitir
diye hitap etmitir. Bu, Allahtan aktard u ifadenin ayndr: 'Hayr!
Kukusuz Rabbim benimle beraberdir, beni doruya ulatracaktr Bize
gre ifade, Hz. Eb-Bekire aittir. Bizim grmz Hz. Peygam
berin u hadisi destekler: Bir dost edinseydim Eb-Bekiri dost edinir
dim.
O halde Hz. Peygamber kimsenin arkada deildi, (sahabe) onlar
birbirlerinin arkada Hz. Peygamberin ise yardmclar ve destekileri
idiler.
aret ettiimiz hususu anla, en doru yola ularsn.
Onuncu Ksm 313
LAT FE
(ki Nokta ve ki Ayak)
er-Rahm kelimesindeki iki nokta, iki ayan konulduu yerdir.

Oras, iki ayakkabnn kartld yerdir. Sz konusu ayakkablar, emir
ve yasaklamadr. Elif mbarek gecedir. Bu gece, Hz. Muhammedin
(s.a.v) gaybdr. Sonra, sz konusu gecede emir ve yasak noktalarna
ayrlmtr. Bu, o gecede her hikmetli i ayrtrlr163 ayetinde iaret edi
len durumdur. Kastedilen ey Krsdir. (cr-Rahmdcki) Ha harfi, Ar,
Mim, Arn ihtiva ettii eyler, Elif, istiva yerinin snr, Ra ise (hadiste
Peygamberin mira gecesi kendisini duyduunu belirttii) Kalemin c
zrtsdr. Nun ise Lm iindeki okkadr.
Bylece Kalem, Rahim levhasnn kdnda olmu ve olacak her
eyi yazmtr. Levha, yce Kuranda iaret ve uyar yoluyla her ey di
ye ifade edilmi korunmu levhadr. Allah yle buyurur: Onun iin her
eyi levhalarda yazdk.36* Kast edilen, korunmu levhadr. t ve her
eyi aklayc olarak. Her ey, korunmu toplayc levhadr. Sz konu
su korurmu-toplayc levha, Hz. Peygamberin Bana cevmiul-kelim
verilmitir ifadesindeki Hz. Peygamberdir. Cevmiul-kelim, (ayetteki)
t ve aklayc olarak ifadesidir.
er-Rahmdeki iki nokta -ki onlar her ey hakkndaki emir ve yasak
noktalardr- Hz. Peygamberin gaybdr. Sz konusu gayb, mbarek
gece ifadesiyle iaret edilen Eliftir.
(er-Rahmdcki Yedi Yldz)
er-Rahm ismindeki Elif, bilgi Elifidir ve o istiva yeridir. Lm ise

iradeye aittir > * o Nundur, baka bir ifadeyle okkadr. Ra, kudrete ia
ret eder, o da Kalemdir. Ha, Ara aittir. Ya Krsye, Mim harfinin ba-
1 ge, aas ise yeryzne aittir. te bunlar yedi yldzdr. Binaena
leyh bu yldzlardan biri cisim feleinde, birisi nefs-i natka feleinde,
hirisi nefsin sn 1 feleinde -ki o sddklktr- birisi kalbin feleinde, biri
si akln feleinde, birisi de ruhun feleinde yzer.
O halde kapal anlattmz ey zlmtr. Buradaki ifadeleri

mizde, gizli anlattklarmzn anahtar vardr. Artk talep et, Allah'n iz
ni ile bulursun!
Binaenaleyh BismiUahirrahmanirrahm (Rahman ve Rahim Olan
Allah'n adyla) ifadesi, ok olsa bile iyice aratrldnda, bir adan
birdir.
VASIL
(zel Bir Adan Fatiha Suresindeki Srlar)
Fatiha suresi, Kitab'n girii, iki yedili, yce Kuran ve yeterli olan
dr. Besmele ise onun bir ayetidir. Bu sure kulu ve Rabbi ierir. Bu su
renin (kul ve Rab arasndaki) taksimi hakknda bir iirimiz vardr ki
onun baz msralar unlardr:
iki aydnlatcnn (gne ve ay) kalbe bir douu vardr

Hand suresinde, o ikisi iin bir nc ortaya kar
Dolunay sntr, zat gnei ise aydnlatcdr
Inlar olmasayd, onu yokluk olarak bulurdun
Bu yldzlar dou ujkunda doar
Dolunay akl batdan ayrlmaz
Zat gnei ortaya karsa ne yldz kalr ne de ay
Yce felekte betimlenmi olarak parlar.
(aret Anlamyla Kitap)
Fatiha suresi kitab'n giriidir. nk kitap, iaret yoluyla, (her

hangi bir eyden olmakszn) ilk yaratlm (miibd- evvel) demektir.
Dolaysyla kitap, Fatiha ve bakalarn da ierir, nk onlar, kitaptan
dr. Ona Fatiha isminin verilmesinin nedeni, kendisiyle varlk kitabnn
ald ilk ey olmasdr. Ayn zamanda, (ayette geen) Kcf harfini (zait
harf deil dc) nitelik olarak saydnda, Onun mislinin benzeri yoktur.
ayetinde,366 tenzih edilen misildir. Buna gre Hak, misli -ki o fatihadr-
Onuncu Kiim 315
var ettiinde, ardndan kitab yaratm ve Fatihay kitaba bir anahtar

yapmtr. yice dn.
Fatiha, ayn zamanda Kurann anasdr (mml-Kuran). nk
ana var etme mahallidir. Onda var olan Kuran, var eden ise anadaki fa
ildir. O halde ana, tmel birletiricidir ve Hakkn katndaki kitabn ana
sdr. Bu kitaba Onun katnda kitabn anas vardrw ayetinde iaret edi
lir. saya, Meryeme ve var etmenin failine bak! Bu durumda duyular
na gzkenin tersi ortaya kacaktr. Buna gre ana, sa ve oul -ki o
Allah'n katndaki kitap ya da Kurandr- Meryemdir. Anla!
Ayn ekilde, ruh da akl vastasyla nefs ile ifdemi, bylcce nefs,
duyusal olarak var etmenin mahalli haline gelmitir. Ruh kendisine an
cak nefis yolundan gelmitir. O halde nefs, babadr ve bu nefs, yaznn
yazlmas iin rakaml kitaptr. Bylcce kalemin annede yazd ey
oulda ortaya kmtr. Sz konusu ey, ehadet lemine kan
Kur'adr. Anne ise srlarn taycs olan benzerin (misil) varlndan
ibarettir. O halde benzer (misil), bu lh srlarn kendisine tevdi edildi
i yazl kitabn kendisine yerletirildii alm sayfadr.
O halde kitap, burada Fatiha'dan daha stndr. nk fatiha de
lil, kitap ise delilin gsterdiidir. Delilin deeri, gsterdii eye bal
dr. Dikkat ediniz, ayet fatiha bilinen kitabn ztt olan -ayet ztt d
nlebilirse- bir eyin anahtar olsayd gsterdii deersiz olduu iin
kendisi de deersiz saylacakt. Bu nedenle Hz. Peygamber, Mushaf ile
beraber dman toprana yolculuk etmemek hususunda ikaz etmitir.
nk bu harfler, Allah'n kelmna dellet eder. Hak, onlar Allahn
kelm diye isimlendirmitir. Allah'n kelmna dellet amac tamayan
bu kelimelerin benzerlerinin bulunduu harfler ise dman toprana
gtrlebilir. Bunlarn gtrlecei yerler arasna temiz olmayan yerler
ve benzeri abdest aneler dhildir.
(Fatiha Suresinde Cem ve Teklik Mertebeleri)
Fatiha suresi seb-i mesn ve Yce Kurandr. Sfatlar varlkta tek

tek zuhur ermitir. 1 u meyanda bir mertebe birletirir, bir mertebe top
lar. Besmeleden din kelimesine kadar olan blm, birlemedir. Ayn
eklide, ihdin (bize hidayet et) kelimesinden dallette olanlar' kelime-
sine kadar olan ksm da birlemedir. Ancah sana ibadet eder ve senden
yardm dileriz'** ayeti ise birletirir.
Kutsi bir hadiste Allah yle buyurur: Namaz benimle kulum ara
snda ikiye ayrdm. Yars bana, yars kulumu aittir. Kuluma istedii
verilecektir. stemek senden, vermek Ondandr. Nitekim emir vererek
ve yasaklayarak istemek Ondan, emre uymak ise senin grevindir.
Kul: H am d lem lerin Rabbi Allah'adr'** der. Allah buna karlk
yle der: Kulum beni vd. Kul: (Allah) Rahman ve rahimdir dedi
inde Allah: kulum beni methetti der. Kul: Dm gnnn sahibi dedi
inde Allah: (K ulum beni y c e ltti\ baka bir rivayette ise kulum ileri
bana havale etti der. Bu ise ilh birlemedir. Bir rivayete gre kul:
R ahm an ve Rahim O lan Allahn adyla' dediinde, Allah: Kulum beni
zikretti der.
Kul, Ancak sana ibadet eder senden ya rd m umarz* dediinde, Al
lah bu benim ile kulum arasndadr, kuluma istedii verilecektir der.
Burada kulun istedii ile kast edilen, ihsan ve ltuflardr. Her iki yerde
de, iyyke (ancak sana) kelimesi, lh teklie eklenmitir.
Kul: Bizi dosdoru yola ulatr, nim et verdiklerinin yolun a, kzdklar
nn veya sapm larn yo lu n a deil der.171 te bunlar kuluma aittir deni
len eylerdir. Ayrca bu, kulun yani lhimin birlemesidir. Kuluma iste
dii verilecektir. Herhangi bir ilhl, bir ilh istemitir.
u halde, ancak iki mertebe kalmtr (rab ve kul mertebesi). By
lelikle bu surenin ikili (sebul-mesn) olmas geerli olmutur. Bu mer
tebe Hakta varlk, kulda ise var edilme olarak ortaya kmtr. Bylece
Hak kendisini onunla nitelemi, Am mertebesinde O ndan baka kim
se yoktur. Sonra, onunla kendisini halife atadnda kulunu nitelemitir.
Bu nedenle hepsi ona (deme) secdeye kapanmtr. nk insan
(ilh) surete sahip olmu, kyamet gnne kadar iki ayan konulduu
yerden (Hak ile kul arasnda) fark meydana gelmitir.
Fatihann isimlerinden olan Yce Kuran, el-cem vel-vcd (top
lama ve varlk ve vecd) demektir. Bunun anlam, onun senden farkl
olup senin onunla bir olmandr. Bu durum ca n cak sana ibadet ed e r, sen
den y a r d m u m a r z ifadesinden baka bir ey deildir.
Allah h a kk syledii gibi do ruya ulatran da O 'd u r
Onuncu Ksm 3 17
V A K IA
(Sr Y olu ile E lham d lillah )
Cemaatime efaatim gerekleip hepsi yok olma esaretinden kur

tulduktan sonra, H z Peygamber ryada, benimle konumasn emrede
rek Osman' gnderdi. Yce minber yaklatrld, zellikle el-Hamdu
lillah (Allaha hamd olsun) ayetiyle snrl kalarak, H z. Peygamberin y
ce izniyle onun stne ktm. Hakkn yardm ve destei indi, H z.
Peygamber ise minberin sanda oturuyordu. Bunun zerine kul,
hamd sena ettikten ve besmele ektikten sonra yle dedi:
4Hamd'm hakikati -ki o Allah tenzih ve takdis eden kuldur- ezel
zata iaret eder. O, (yani elhamdlillah) kulun varlnn ilhn varl
ndan ayrma makamdr. Sonra, Hak kendi ezel varlyla kulu (ya
ratlm) varlndan habersiz etmi, onu kendisine ulatrp yle bu
yurmutur: Lillh (kul Allah iindir). Bu ifadede Allah kelimesinin
bana gelerek onu mccrur yapan Lam tevazu ve zillet (horluk) anla
mnda ilahimin hakikatidir. Sz konusu Lm, hece harflerinden birisi
deil, mana harflerinden birisidir. Sonra Allah, sz konusu harfi kendi
isminin bana getirdi. Bunun gayesi kendisini ereflendirmek, nemini
gstermek, kendisi hakkndaki bilgiyi (Lm kulu temsil eder) ycelt
mek, Hz. Peygamber'in Nefsini bilen Rabbini bilir hadisinde bu nce-
lemeyi yapmasn onaylamaktr. Bylelikle Hz. Peygamber nefsin bi
linmesini Rabbin bilinmesinin nne almtr.
Sonra, sz konusu Lm, vuslat gerekletirmek ve onu makama
yerletirmek iin Ulah isminde amil olmutur. Lm, vuslat makamnda
bulunduunda, belki de hamdn Lmdan baka bir ey olduu sanlabi-
lir. Bu nedenle kulu Lm'n harekesine uydurarak alaltmtr (Lmn
harekesinin kesre olmas, kesre olmak ile alaltlm olmak arasmdaki
iliki). Bu anlamd ayet yle okunur: Cel-Hamdi lillahi. Burada el-
Hamdi, bir eyin bir eyin bedeli olmas tarznda, Lmn bedelidir ve
her ikisi de ayn hakikate aittir. u halde hamd, Lmn varl, Lm da
hamddir.
H am d ve Lm, ayn ey olunca hamd, Allah ile beraber vuslat ma

kamnda bulunmutur. nk o, Lmn ayndr. Bylelikle hamd (vus-
lat makamnda Allah c beraber) mana itibar ile olduu gibi Lam da
lafz ve anlam itibaryla onunla beraberdir.
Lam'da kesrenin bulunmasnn nedeni, kulluu ortaya koymaktr.
Bazen Hak, ilk olmada en st makama ykseltmek iin onu kendisin
den btnyle habersiz yapar. Sonra onun hakikati, son olmada kalm
tr. Bu makamda kul, Dal harfinin harekesine uyarak, lel-hamdu-lullahi
(Lm'n tresivle)'der. Bu durum, hamdin Lm olduunu destekler. O,
rt ve elbise diye ifade edilen eydir. nk hamd, sfatlarn ve birli
in blnmesi mahallidir. u halde, kullarn bilgisinin zirvesi, -ayet
ulaabilirse- hamde ulamaktr. Hak ise btn bunlarn ardndadr.
yle de diyebilirsin: Hak btn bunlarla beraberdir.
Hak, balang olarak Lm harfini kendisinden fani ederek ykselt
tiinde (ayn zamanda merfu/ykseltilmi tre okunduunda), fani ol
makla beraber hl makamnda bulunduunu ona bildirmek istemitir.
Bylece onu amil yapm, merfulugunu ise Hakka ait yapm, (lllahi)
ifadesindeki He harfini ise kesreli brakmtr. Bu kesre, kulluun d
klk makamnda Lamn varlna delildir. Bu nedenle ortadaki Lm,
La lfzyla eddelenmitir. Baka bir ifadeyle, Hakkn zat kulun zat
deildir. O, sadece suretin tecelli etmesi iin benzerin hakikatidir.
Lllahi kelimesindeki He, maml (edilgen) olduu iin Lm har
fine dner. He Hakkn zatn ifade etseydi, Lm onda mil (etken) ol
mazd. Bilakis lcr eydeki amil Allahtr. Lm, hamdin kendisi, He de
Lm harfinin olduuna gre, He Lmdr. Kukusuz daha nce Lm
hamd idi. u halde He de, bir ilve olmakszn hamd demektir. Daha
nce unu belirtmitik: Birleik cem (birlik) mertebesinin reddi iin
olan eddeli Lm, ayrm mertebesidir.
Bu ifadenin ieriinden u ortaya kmtr: Hamd, lillh sz
olduu gibi ayn zamanda lillh cl-hamd demektir. Binaenaleyh kulun
yapabilecei niha ey, aynada grd kendi nefsini vmektir. nk
yaratlmn kadmi tamas mmkn deildir. Bylelikle Hak, benzeri
lh surete gre var etmi ve belirleyen bir ayna haline gelmitir. Ben
zerin sureti zat aynasna yansdnda, zat grm, haprp kendisinin
farkna vardnda, ona yle demi: Grdne hamd et! Bunun ze
rine, kendisine hamd etmi ve yle demi: Hamd Allah iindir. Bu
nun zerine Allah kendisine yle demitir: Ey dem! Rabbin sana
Onuncu Ksm 319
merhamet ediyor. Seni zaten bunun iin yarattm. Bylcce Allah'n

rahmeti gazabn gemitir.
Bu nedenle Allah Hamd lemlerin Rabbi Allah iindir dedikten
sonra, Rahman ve Rahim demi, rahmeti ncelemi, ardndan gazap
ettiklerinin yoluna deil diyerek, gazabm geri brakmtr. Rahm et,
varln ilk alnda gazab gemitir, dolaysyla rahmet, aatan ye
mesi nedeniyle cezalandrlmadan nce deme ulam, cezalandrldk
tan sonra da, yine merhamet edilmitir. Bylece, dem hakknda arala
rnda gazap bulunan iki rahmet gelmitir. Bu iki rahmet, birbirlerinin
benzeri olduu iin, karmak istemiler, birisi dierine eklenmi, bu
sayede aralarndaki gazap ortadan kalkmtr.
Nitekim bir air, aralarnda glk bulunan iki kolaylk hakknda
yle der:
i seni daralttnda
Elem erah (amadk nu) suresi zerinde dn.
(Orada) iki kolaylk arasnda bir glk vardr.
Onu hatrlaynca rahatlarsn.
Buna gre rahmet, ilk mevcut demektir ve o talep edilen ey diye

ifade edilmitir. Fatiha suresinde geen kendilerine gazap edilenler k
tl emreden nefs, sapknlar ise bileik lemdir. Bu durum , nefs-i
emmre gazaba uram olduu srece byledir. nk Allah, tenzih
edilmekten mnezzehtir. nk O'nun dnda ne bir baka, ne bir
mevcut vardr. Bu nedenle Hz. Peygamber M m in m m in kardeinin
aynasdr szyle yetkinlii zere suretin varlna iaret etmitir. n
k suret, bilginin mahallidir ve o (bilgiye) ulatran eydir. Allah insan
bu suretten baka bir surene var etmi olsayd, hi kukusuz, cansz ola
rak meydana elirdi. Binaenaleyh hamd, kendisini bilenlere ve O 'nun
karsnda duranlara ezel ve ebed olarak iyiliklerini ihsan eden A l
lahadr.
TEMBH
(Srlar Bakmndan el-Hamd lilloh ve el-Hamd billah)
Lan beer kalnty sildii ibi, Ba harfi de, onu ortaya kartr.
Bu nedenle Ebul-Abbas bnl-Arif yle demi: Alimler benim iin
(l), arifler ise bana baldr. Bylece en st makam Lm adna ortaya
koymutur. nk bnl-Arif bu cmlesinde arifler himmetlere bal-
dr demi, Lm hakknda ise Hak btn bunlarn ardndadr demitir.
Sonra, bu uyarsn pekitirmi ve sadece bu ifadesiyle yetinmeyip yle
demitir: Himmeder ermek iindir. Himmet, Ba harfine mensup arif
lere (Biyyn) aittir. Lma nispet edilen arifler hakknda ise yle de
mitir: Beer varlk silindiinde Hak ortaya kar. te bu, Lm harfi
nin makamdr. Sz konusu makam, beerligin silinmesi makamdr.
O halde el-Hamd lillah (hamd Allah iindir) demek, el-hamd
billahi demekten daha stndr. nk el-hamd billahi seni baki k
larken, el-hamd lillal fni klar. Bilen kii, cl-hamd lillah' derse bu
nun anlam Allah kendisinden baka vecek yoktur demektir. Dolay
syla ondan baka vlecek kimsenin olmayaca daha aikrdr. Sradan
insanlar el-hamdlillah dediklerinde, bunun anlam, Allahtan baka
vlen yoktur demektir. Kendileri ise vendir. Bununla birlikte, bilen
ve sradan insanlar lafzn formunda ortaktr. Alimler, yaratlm-ven ve
vlenleri yok saym, avam ise zellikle yaratlm vlcnleri yok say
mtr. Arifler ise avam gibi olmadan el-hamd lillahi diyemez. Onlarn
makam ise el-hamd billahi deme makamdr. nk onlarn nefisleri,
kendileriyle beraberdir. Arak bu blm iyice ren. nk o bilginin
zdr.
VASIL
Fatiha Suresinden Alemlerin Rabbi

Rahm an ve Rahim Ayederi
Allah lemlerin Rabbi derken bizde ve kalplerimizde Rablik mer

tebesini yerletirmitir. Bu arifin makam ve nefsin ayann derinleme
Onuncu Ksm 32i
mertebesidir. Buras, sfat mahallidir. nk lillahi, kayna itibaryla

vce, mahede yeri bakmndan ise zata dayanan bir ifadedir. Bunun
ardndan, lemlerin Rabbi demitir. Yani onlar terbiye eden ve besle
yen Rab. lemler ise Allahn dndaki her eydir.
Terbiye iki ksma ayrlr: dolayl ve dorudan terbiye. Bu balamda
Kclimcye (Tmel ruh) gelince, onun hakknda vasta kesinlikle d
nlemez. Ondan sonra gelenlerin terbiyesinde ise vasta arttr.
Sonra, zellikle dolayl terbiye iki ksma ayrlr: vlm ve yeril

mi terbiye. Kadmden nefse -ki nefs tanma dhil deildir- olan terbi
ye, bilhassa vlm terbiye olabilir. Yerilmi ve vlm terbiye ise
nefisten duyu lemine ynelik olabilir. Bylece nefis, bakalama ve te
mizlenmeyi kabul eden bir mahal olmutur.
Konumuza dnp deriz ki: Allah, tmel ruh diye ifade edilen Ke-
limeyi herhangi bir eyden olmakszn var ettiinde, onu bilgisizlik
makamnda ve olumsuzlama mahallinde var etmitir. Baka bir ifadeyle,
onu kendisini grmekten kreltmitir. Bylece Kelime, kimden meyda
na ktn, nasl meydana ktn bilmez bir halde kalmtr. Canll
nn ve beksnn sebebi olan gda kendisinde bulunmaktayd, fakat o
bunu da bilmiyordu. Bunun zerine Allah, katnda bulunan eyi iste
mesi iin -ki Onun katnda olduunu da bilmiyordu- himmetini hare
kete geirmi, bylece tmel ruh himmetiyle yola koyulmutur. Ardn
dan Allah ona zatn gstermi ve sakinlemitir. Bylece renir ki, ta
lep ettii kimse srekli kendisiyle nitelendii kimsedir.
brahim b. Mesud el-lbir yle demi:
Kii bazen maksadna varmak iin yolculuk eder

Aranan sebep ise kendi iindedir.
Kelime (tmel ruh) Allahn kendisine yerktirdigi sr ve hikmetle

ri renmi, sonradan var olduunu kavram, zatn kuatc bir bilgiy
le tanmtr. Bu bilgi, onun iin kendisiyle beslendii ve hayatn son
suza kadar srd bir gda haline gelmitir.
Bu on yce tecellide Hak ona yle demi:
-Benim, senin nezdindeki ismim nedir?
Ruh karlk vermi:
-Sen benim Rabbimsin.

Bylece Hakk ancak Rablik mertebesinde tanm, kadm Hak
ulhiyetiyle ayrlmtr. nk Hakk bu ynyle ancak kendisi bilebi
lir. Allah ona yle demitir:
-Sen benim mcrbbum (rabbin kulu), ben senin Rabbinim. Sana
kendi isim ve sfatlarm verdim. Binaenaleyh seni gren kii, beni gr
m, sana itaat eden bana itaat etmi, seni bilen beni bilmi, seni bilme
yen ise beni de bilmemitir. Senden aada bulunanlarn ulaaca son
nokta, nefislerinin senin bilgine ulamalardr. Onlarn sana dair bilgile
rinin zirvesi, senin niteliini deil, sadece var olduunu bilmektir. Be
nimle ilikinde de sen bylesin: Kendi nefsini bilmeni aamazsn, ken
dinden bakasn gremezsin ve benim hakkmda ancak varlk bakmn
dan bilgi elde edebilirsin. Bilgi bakmndan beni kuatm olsaydn hi
kukusuz sen ben, ben ise kuatlm, dolaysyla zatm senin zatn olur
du. Fakat byle bir durumda zatn benim zatm olmazd. te sana lh
srlar gnderiyorum ve onlarla seni terbiye ediyorum. Sen onlar ken
dinde yaratlm olarak bulursun ve tanrsn. Bunlar sana nasl ulatr
dmn bilgisinden seni perdeledim. nk onu mahedeyi tamaya
gcn yetmez. ayet onu bilseydin mahiyet bir olurdu. Mahiyetin bir
olmas imknszdr. u halde senin onu mahede etmen imknszdr.
Bileiin mahiyeti yalnn mahiyetine dner mi? Hakikatlerin deime
sine yol yoktur. Bilmelisin ki: Senin aanda olan kimseler sana tabi
olduu gibi sen de bana tabisin. Dolaysyla sen elbisemsin, sen benim
rtmsn, sen benim perdemsin.
Bunun zerine Ruh, Hakka yle der: Rabbim ! Benim bir ml
km olduunu sylediini duydum. Peki, nerededir o mlk?
Bu soru zerine Hak, ruh iin nefsi kendisinden (ruhtan) ortaya
kartmtr. N efs, treme yoluyla olan mefuldr. Ruh yle demitir:
-Bu benim param, ben ise onun btnym. Tpk ben senden
(H aktan) olduum halde sen benden deilsin!
Hak yle karlk vermi:
-Doru syledin, ey ruhum!
Ruh yle demi:
Onuncu Ksm 323
-Rabbim! Senin vastan ile konutum. Kukusuz beni sen terbiye

ettin, yardm ve terbiye srrn benden gizledin ve onun bilgisini sadece
kendine ayrdn. Benim yardmm da, sahip olduum bu mlkten
(nefs) perdele ki ben seni bilemediim gibi o da beni bilemesin.*
Bunun zerine Hak nefste kabul edicilik ve muhtalk nitelii ya
ratm, akl ise mukaddes Ruha vezir yapmtr.
Sonra Ruh, nefse dnm ve ona yle demitir:
-Ben kimim?
Nefs cevap vermi:
- Rabbimsin! Hayatm sana bal olduu gibi bekam da sana ba
ldr.
Ruh sahip olduu mlkyle bbrlenmi, nefste Rabbinin kendi
sindeki makamna yerlemi, bunun ise yardmn (imdadn) ta kendisi
olduunu zannetmitir. Hak ise gerein zannettiinin aksine olduu
nu bildirmek istemitir. Ayrca, daha nce istedii gibi yardm srrn
ruha vermi olsayd, ulhiyetten hibir eyin kendisine zg kalmaya
can ve varln birleeceini retmek istemitir. Hak bunu isteyince,
ruhun karsnda hevy (arzu gc), akln karsnda ise ehvet (arzu)
gcn yaratm, ehveti, hevnn veziri yapm. Nefste genel olarak
kendisine gelen her eyi kabul etme zellii yaratmtr. Bylece nefs,
her birisinin azamedi veziri olan iki gl rab (ruh ve hev) arasnda
bulunmutur. Vezirler ehvet ve akldr. Sz konusu iki Rabden her bi
ri, srekli olarak nefsi kendisine arr. Gerekte ise hepsi Allah katn-
dandr, Allah yle buyurur: Hepsi Allah b a t n d a n d r Baka bir ayette
ise unlara ve bunlara Rabbinin ihsanndan yardm ederiz' buyurur. Bu
nedeni nefis, bakalatrma ve temizlenme mahalli olmutur. Allah ona
(nefse) iyilik ve koruluunu ilham etmitir. Bu ayetin ncesinde ise Nef
se ve onu dzenleyene yemin olsun k i buyurur: Nefs, hevnn arsna
karlk verirse bakalama, ruhun davetisine karlk verirse din ve bir
leme itil aryla temizlenme meydana gelir.
Ruh bardn fakat kendisine kimsenin karlk vermediini g
rnce yle der:
-Mlkm davetime icabetten kim engelliyor?
Vezir (akl) yle der:
324 Ftuhtu Mekkiyye I
-Senin karnda, kendisine itaat edilen gl otorite sahibi hev

adnda bir hkmdar vardr. Onun ltuflar peindir. Btn ssyle ve
ziynetiyle dnya ona aittir. Nefse kendi mertebesini am, onu davet
etmi, nefs de bu davete karlk vermi ve icabet etmitir.
Bunun zerine Ruh ikyetle Allaha ynelmi, bylelikle kulluu
sabit olmutur. stenilen de zaten buydu.
(Farkl Alemlerde Rabler ve Merbblar)
Rablcr ve merbblar (terbiye edilen), her birisi kendi makam ve

deerine gre tenezzl etmitir. Aynk-chadct leminin Rabbi hitap
lemidir. Bitiik-ehadet leminin Rabbi ceberut lemidir. Ceberut
leminin Rabbi, Melckt lemi, melekt leminin Rabbi Kelime, Ke-
limenin Rabbi ise btnn Rabbi olan el-Vhid ve es-Sameddir (Hi
bir eye muhta olmayan Bir).
Kukusuz bu konuda et-Tedbirtu'l-llhiyye fi-Islah fl-Menleketil-
Itsniyye isimli kitabmzda doyurucu aklama yaptk. Bu nedenle sz
uzatmak korkusuyla, o blm burada yinelemekten sarf- nazar ettik.
Ayrca bu konuyu Te/sirul-KurVnda (Kur'an Tefsiri) de zikretmitik.
Kullarn terbiye iini deruhte eden ve dilediklerini vastalarla per
deleyen Rabbi tenzih ederim!
Anlamn ve ruhunu kavrayan kimse iin bu blmden u sonu
kmtr: Kukusuz (Fatiha suresinde geen lemlerin Rabbi ifadesin
de) Rab Allahtr. lemler ise tmel benzerdir (Kelime, Tmel Ruh).
Bu nedenle Allah onu lemlerde sekiz harf zerine Ar olarak yaratm,
ltuf, terbiye, ilgi ve Rahman merhametiyle onun zerine yerlemitir.
Bu merhamet, ahiret hayatn ayrt eunek iin Rahim isminin merha
metiyle desteklenmitir. Bylelikle Rahman genel, Rahim ise zel ol
mutur.
O halde Rahman kendi leminde dolayl ve dolaysz olarak Rah-
mandr. Rahim ise zelletirme iermesi ve inayetin deeri nedeniyle
dorudan kelimelerinde rahimdir.
Anla! Aksi halde kabul et, selmete erersin.
Onuncu Ksm 325
V A SIL
(Din Gnnn Sahibi Ayeti)
Allah, bu ayet ile ceza gnn ve tefrika (ayrn) makamndan

mlk mertebesini kastetmitir ki o da (tefrikann, karmann zdd
olan) cemdir (toplamadr). nk tefrika ancak bir cemde (birlik, b
tnlk) gerekleebilir. Allah yle buyurur: Ondu her hikmetli i ayrt
edilip karlr.1379 u halde, ayette belirtilen o mbarek gece, cem ma
kamdr ve tefrikann otoritesini kabul etmitir. Binaenaleyh o, tefrika
makam (kul-Rab ayrm) demektir. Bylelikle cem, hitap dzeyinde
emir ve yasaa, irade dzeyinde fke ve rzaya, kulun fiili bakmndan
itaat ve isyana, ilhn fiili bakmndan tehdit ve dle ayrlr.
Bu gnde el-Melik (sahip, hkmdar), efaat hakk olan, efaate
tahsis edilen ve nefsim deil mmetim diyen kimsedir. Tasavvuf yolun
da ortaya kan dnyadaki kyamet iin talep edilen varlmzdaki h
kmdar, Kutsi Ruhtur. Kyamet gn Hakkn karl var etme, kar
lk azap ise hesaba ekilme gndr. Amel itaat ise hurma ve zmler
den cennetler, nankrce ilenmi gnah ise boyunduruk ve azaptan
ibaret cehennemler vardr. Her ikisi de grnte iddia makamndan-
dr.
(Varlmzdaki Hkmdar)
Bu ayette melikin tanmmdan, ona gereken eylerden, nefsin din

gnnden ondan fni olma mertebesine ulap ulaamayacandan sz
etmeyi gerekli gryoruz. yle derim: Melik, sahip olma yoluyla ml
k olan ve kendisine melein secde ettii kimse demektir ki, o da ruh
tur. Hev. kendisine kar kp nefisten ona kar vardm istediinde,
tul hevy ldrmek istemi ve buna hazrlanmtr. Ruh tevhidin ve
Mele-i alann (yce topluluk) askerleriyle, hev da kuruntu, aldan ve
a$ag lemin askerleriyle ortaya ktnda ruh hevya yle demitir:
-Sana sz: Ben yenersem, her ey benimdir. Sen yenersen ve beni
malup edersen mlk enindir. Bu topluluk aramzda perian olmasn.
Bunun zerine ruh ve hev vurumu, ardndan ruh yokluk klcy
la hevy ldrm, bir diren ve byk bir abadan sonra nefsi elde
etmeyi baarmtr. Bylelikle nefs, Ruhun klc altnda teslim oh

kurtulua ermi, temizlenmi ve arnmtr. Nefs iman ettii iin duyu'
lar da iman etmi ve hepsi birden itaat boyunduruu altna girmi crn
re uymu, bozuk iddia drtleri onlardan ekip alnm, kelimeleri bir
olmutur. Bylece ruh ve nefs deta tek bir ey haline gelmitir Ruh
iin gerek anlamda melik ad geerli olmu, ardndan Allah kendisine
yle hitap etmi: Din gnnn sahibi. Bylece onu kendi makamna
gndermi, onu eriatn ayrmndan birliin birletirmesine tamtr
el-Melik, gerekte Hak'tr. O, her eyin sahibi ve kullancsdr. O
z gerei, genel ve zel anlamda efaat edendir: zel anlamda dnya
da, genel anlamda ise belirli bir adan ahirette efaat eder. B nedenle
Allah, lemlerin Rabbini grmekten perdelenmiler! kalplerini sn
drmak iin, Din gnnn sahibi' ayetinden nce Rahman ve Ra-
hm'dir' demitir. Allah Telnn din gn yle dediini grmez mi
sin: Melekler, peygamberler ve mminler efaat etmi, geride merha
metlilerin merhametlisi kalmtr. Bylece fiili var etmezden nce kalp
lerinde alma meydana gelsin diye, el-Cebbr veya el-Kahhr dememi
tir.
Bu varlktaki anlam renen kimseye en merhametlinin maka
mnda efaatin tahsisi geerli olabilir. Bu varlktaki zel efaati bilme
yen ise byk toplanma gn genel efaatin iine girer, merhametlilerin
makamnda grnr. Bylece, merhametlilerin en merhametlisinin e
faatiyle fark cem haline, paralanma drlmeyc, ift teke dner; baka
bir ifadeyle surun d olan cehennemden iteki cennete dner. Duvar
kp, sur yklp nehirler birbirine kartnda, deryalar birleip ber
zah yok olduunda, azap nimete, cehennem cennete dnr. Artk ne
azap kalr ne cezalandrma! Sadece, gzlerin grd dekler ve kol
tuklar zerinde kularn tlerinin dinlenmesi, huri ve vildann hizme
tiyle nimet ve esenlik kalr. Cehennem bekisi Malik gider, Cennet bek
isi Rdvan kalr. Bylece cehennem, cennet hazirelerinde nimetlenecck
hale gelir. blisin srr onlarn arasmda ortaya kar. Bir anda o ve secde
edilen eitlenir. nk her ikisi de takdir edilmi bir hkm ve ne
gemi bir kaderle tasarruf etmitir. Onlarn bu yazgdan kanmalar
mmkn deildi ve bunu yapmak zorundaydlar. dem Musa y sus
ardu.
Onuncu Ksm 327
VASIL
Ancak sana ibadet eder ve ancak senden yardm dileriz.

Ayeti
Allahn varl el-Hamdu lillah (Hamd Allaha aittir) ayetiyle, g

das lemlerin Rabbi, seimi ve tahsisi cr-Rahman ve er-Rahm'dir',
vg ve saygnl Din gnnn sahibi ayetiyle sabit olduunda art
masn arzulayarak krn ve vgnn tekrarlanmasn ve pekitirilme
sini istemi ve yle buyurmutur: Ancak sana ibadet ederiz ve senden
yardm dileriz.'379 Bu-, kr makamdr. Baka bir ifadeyle, sadece sana
kul olduumuzu ikrar eder, yalnz sana snrz, senin hibir ortan
yoktur. Benim senin karndaki konumuma indirdiin kimselere kar
yardm isterken de sadece sana ynelirim, bakasna deil. Ben de, onla
ra kendi sayemde deil, senin sayende yardm ederim. Dolaysyla ger
ekte yardm eden sensin, ben deil.
Bylelikle tmel kul, bu ayetle Allah hakknda ortakszlg ispatlar.
lyyahe (ancak sana) kelimesindeki Ya harfi -ki o tmel kulun sim
gesidir- bakay grmekle kendi adna benlik iddias meydana gelmesin
diye tevhidin iki Elifi arasnda snrland. Bylelikle tevhit kendisini ku
att. yyakedeki K ef ise Hakkn zamiridir. K ef ve iki E lif ayn eydir,
dolaysyla onlar zatn delillendirilenidir. Sonra, na'lmdu (ibadet ede
riz), kendisindeki zamirde bulunan Yann fiilinin niteliidir. Kul,
Hakkn fiilidir. u halde, varlkta sadece zel anlamda lh mertebe
kalmtr. Fakat o, iyyahe nestain (ancak sana ibadet ederiz) ayetinde,
ilk yaratma nedeniyle kendi hakkndadr. nk orada bakasnn varl
tasavvur edilemez. Ancak senden yardm dileriz'3*0 ayeti ise ilk yarat
madan treyen yaratklar iindir. Bu da, hilfet srrnn mahallidir. An
cak se ien yardm dileriz'3*' ayetinde, melekler secde etmi ve kibirlenen
de direnmitir.
VA SIL
cBizi srat- mstakime ulatr. O nimet verdiklerinin, gazap

ettiklerinin yoluna veya sapknlarn yoluna deil5Ayeti
Tmel kul, Hakka Ancak sana ibadet eder ve ancak senden yardm
dileriz3*2 dediinde, Hak ona yle der:
-Bana kulluk etmenin anlam nedir?
Buna kul yle karlk verir:
-Cem ve tefrika (birlik ve ayrm) makamnda tevhidin sabit olmas
Kurtuluun tevhitte bulunduu -ki tevhit srat- mstakim, baka
bir ifadeyle kendisinin fani ya da -anlayabilirse- baki olmasyla zat m
ahede etmek demektir- nefste karar klnca yle der: Bizi doru yola
ulatr.3*3 Ardndan, nefsin doru demesiyle (yol) iki yol olarak kars
na kmtr: Birisi eri yol -ki bu iddia yoludur-, kincisi ise dosdoru
yol -o da tevhit yoludur.- Nefs bu iki yol hakknda ancak kendilerinde
yryenlere gre bir ayrm yapabilir. Bylelikle nefs, kendi Rabbini
doru yolda yrrken grm ve onunla Rabbini tanm, kendisine
bakmtr. Bu sayede kendisiyle Rabbi arasnda -ki Rabbi ruhtur- ltif-
likte bir yaknlk meydana gelmitir. Bileik lemde eri yola bakmtr
ki, o da nefsin u ifadesidir: Nimet verdiklerinin yoluna. Sz edilen
yol, nefse bitiik bileik lemdir. Gazap edilmi olanlar ise neftsen ayrk
lemdir. Sz konusu lemin mensuplar, nefse bitiik leme kyasla sap
knlar ve fke duyulanlardr.
Nefs, her iki yolun banda durmu, eri yolun sonunun helak,
doru yolun sonunun ise kurtulu olduunu grm, her nereye gider
se kendi leminin onu takip edeceini anlamtr. Nefs doru yol zere
yryerek rabbinin mertebesine ynelmek isteyip Ancak sana ibadet
ederiz szyle bunun kaynann bizzat kendisi olduunu rendiin
de, aciz kalm ve onu baaramam. Bunun zerine Ancak senden yar
dm isteriz ayetiyle yardm dilemi, Rabbi de onu bize hidayet ver dile
ine kar ikaz etmitir. Nefs bunun farkna varm ve yle demi: Bi
ze hidayet et. Bylelikle srat- mstakim (doru yol) szyle grm
olduu eyi -k i o senin zatnn bilgisidir- nitelemitir.
Onuncu Ksm 329
el-Mevkf kitabnn yazar (NifFcri) yle demi: Bilginin bir tesiri

yoktur. Baka bir sznde ise yle demitir: Helakinin kayna sensin.
tfimet verdiklerinin yolu istisna bir kraatte, kuts ruha iaret ede
rek, Srate men enamc aleyh (nimet verdiinin yoluna) diye okun
mutur. Her ikisinin yorumu, Allahn nimet verdii peygamber ve veli
lerin yolu demektir. Gazap edilenler onlara benzemedii gibi sapknlar
da onlar gibi deildir.
Allah yle der: Bunlar kulum iindir ve kuluma istedii verilecek.
Bu vaat gerei, Hak nefse karlk vermi ve eriliini dorultmu, gi
decei yolu aka belirtmitir. Duasn bitirdikten sonra min (kabul
et) diyerek kulun yaygsn kaldrmtr. Bylelikle emn ile karlk ger
eklemitir. Bu meleklerin min demeleridir. Ruhun min demesi de
asker gibi hatta daha istekli olarak nefse uymutur. nk irade bir ol
mu ve nefs iin konuma (nutk) meydana gelmitir. Bu nedenle ruh
onu nefs-i natka diye isimlendirmitir. O Ruhun Ardr. Akl ise isti
vann suretidir.
Anla! Aksi halde teslim ol ve selmete er! Allah doruyu syler ve
doru yola ulatrr.
ALITIRMA FASILLARI VE TESS KADELER
(Bakara Suresinin Bandaki Ayetin Yorumu)
(Kuran Anlamada) vuslat gzyle gzele bakmak: Allah yle

buyurur: O inkr edenleri korkutsan da korkutmasan da birdir, onlar iman
ttmeyeceutir. Allah kalplerine, kulaklarna ve gzlerine perde ekmitir. On
lar iin byk azap vardr " 1
Aklama: Ey Muhammedi O kfirler ki: Onlar, bana sevgilerini
kendilerinden gizlemi kimselerdir. Onlar korkutman, seni kendisiyle on
lara gnderdiim tehdidin veya sznle korkutman birdir, inanmazlar
Semn szlerine inanmazlar. nk onlar benden bakasn bilmezler.
Hlbuki sen onlar yaratklarmla korkutuyorsun. Onlar, onu ne bilir ne
de anlarlar!
Onlar sana nasl inanabilir ki? Ben onlarn kalplerini mhrledim

Dolaysyla onlarda benden bakasna yer brakmadm. Kulaklarn
mhrledim. Artk alemde benden bakasndan sz duymazlar. Gzle
rinde perde vardr. Beni mahede ettiklerinde heybetimden gremez
ler benden bakasn. Benim nezdimde Onlar iin ac bir azap vardr
Bu azap, onlar bu yce mahededen senin korkutmana dndrp
kendimden perdelememdedir. Nitekim sana da yayn iki ucu veya daha
da az yaknlktan sonra dndrp, oradan seni yalanlayan ve katmdan
kendisine getirdiin eyi yzne arpanlarn yanma indirmitim. On-
lardan benim urumda gnln daraltan eyleri duyuyordun. Artk sr
yolculuunda mahede ettiin aklk nerede!
te yaratklarm karsnda Eminlerim de bvledir. Onlardan ho
nutluumu gizledim ve dolaysyla onlara asla kzmam.
BU BLMDE ZETLEDMZ
MESELENN AIMLANMASI
(Dman Suretinde Veliler)
Hakkn, velilerini Hakk dmanlar niteliinde nasl gizlediine

baknz! yle ki: Allah eminleri el-Ltif isminden var edip onlar iin
el-Ceml isminde tecelli ettiinde, onlar Hakk sevmitir. Kskanlk,
seven ve sevilende iki farkl adan sevginin niteliklerinden birisidir.
Dolaysyla kskanlklar nedeniyle Hakka olan sevgilerini gizlemiler
dir. Bunlara rnek olarak e-ibl ve benzerlerini verebiliriz. Hak da bu
kskanlk nedeniyle bakalarnn onlar tanmasn engellemitir.
Bu balamda Allah yle buyurur: O inkr e d e n le r Yani, mahe
delerinde kendilerine grnen vuslat (kavuma) srlarn rtenler. yle
demitir: Sizi sfatlarm vastasyla zatmdan perdelemem gerekir. By-
lece hayrete dtkleri gibi ayn ekilde istidat da kazanamamlardr.
Ben de onlar bu lemde ve peygamberlerimin dilleriyle korkuttum, fa
kat onlar anlamadlar: nk onlar, aynl-cem (birlik) mertebesinde
dir. Allah ise kendilerine ayrm mertebesinden hitap etmiti. Onlar ise
Onuncu Ksm 331
tafsil ve ayrm lemini bilmiyordu. Bu nedenle, anlamaya yatkn deil

lerdi. Sevginin otoritesi, o esnada Hak ynnden bir kskanlk olarak,
kalplerini istil etmiti.
Allah, peygamberine ruhen ve Kuran yoluyla davet ettii eye ica
bet etmeyilerinin sebebini bildirmi ve yle buyurmutur: Allah onla
rn kalplerini mhrlemitir.* Dolaysyla bakasn kalplerine sdramaz-
lar. Kulaklarn da mhrlemitir.*M7 Allahn kelmnn dnda lemde-
kilcrin dilleriyle sylenmi szleri duymazlar. Bylece lemde kendi dil
leriyle konutuu halde Allah mahede ederler. Onlarn gzlerinde
perde vardr. Nurdan ibaret olan ycelik ve heybetten kaynaklanan bir
perde. nk cell ve heybet Ona aittir. Bununla iinde o insanlara te
celli ettii nceki sfat kastetmektedir.
Allah onlar zat mahede etmenin haz deryalarna dalm halde
brakm, kendilerine yle demitir: Sizin iin byk bir azap ka
nlmazdr. Onlar ise kendilerine gre sfat bir olduu iin, azabn mahi
yetini anlamamtr. Bunun zerine Allah onlar iin olu ve bozulu
lemini yaratm, kendilerine btn isimleri retmi, onlar Rahmaa
nispet edilen Ara yerletirmitir. Azaplar orada olacaktr. Onlar Allah
katnda bilinmezlik hzinelerinde neelenmekteydi. Melekler onlar
grdnde, secdeye kapanmlar, onlar da meleklere isimleri retmi
tir.
Bu balamda Eb Yezde gelince, o (Arta) istiva edememi, aza
ba takat getirememi, o esnada baylp dmtr. Bunun zerine Allah
yle buyurmutur: Sevgilimi bana gnderiniz. nk onun benden
ayr kalmaya tahamml yok! Bunun zerine Eb Yezid, zlem ve hi
tap ile perdelenmitir. Geride kfirler kalm, onlar Artan Krsye
inmi, bu esnada onlara iki ayak gzkm, cisimsel yaratln gecesi
nin son te birlik diliminde nefse ait dnya semasna inmilerdir. Bu
rada, ykseln zyc g yetiremeyen arlk sahiplerine (insanlar ve cinler)
hitap etmilerdir: Bir dua eden yok mu ki, ona icabet edile? Tvbe
eden yok mu ki tvbesi kabul edile? Balanmak isteyen yok mu ki ba
lana? Tan sknceye kadar byle devam eder. Tan sktnde ise
akla mensup uran-ruh ortaya kar. Bylece, geldikleri ynden geri
dnerler. Hz. Peygamber yle buyurur: Kim visal orucu tutarsa seher
332 Ftuhat*i Mekkiyye I
vaktine kadar tutsun. Seher, Kabirlerde olan eylerin diriltilme vakti

dir. Allah'n tuzandan ekinmeyen her kul, aldanmtr. Anla!
F A S IL
(Aadaki Ayet-i Kcrmenin Tevili)
nsanlardan bir ksm inanmadklar halde, Allaha ve aliret gnne

inandk derler. Allah' ve iman edenleri kandrrlar. Hlbuki sadece kendile
rini kandrrlar, farknda da deillerdir. Onlarn kalplerinde hastalk vardr.
Allah da hastalklarn artrmtr, yalanladklar ey karsnda onlar iin
byk azap vardr.'**
Allah yaratklarn yoktan yaratm mudak birlik diliyle rabliginde
tecelli edip yle buyurmutur: Ben sizin Rabbiniz deil miyim? Mu
hatap, olabildiince duruluk iindeydi ve yle karlk vermiti: Evet
Rabbimizsin.' Bu cevap, bir yank gibiydi. nk onlar (yaratl le
minde muhatap olanlar), Allaha Allah vastasyla karlk vermiti.
nk hadis varlk (sonradan var olan), ortaya dikilmi bir hayaldir.
Ayette geen tanklk ise (Allah'n insanlar kendilerine kar tank tut
mas), sadece merhametten kaynaklanan bir tanklkt. nk olardaki
doal haz ve ilh iktidar kabul etme zellii nedeniyle, kendisine ortak
koacaklarn bildii iin onlara sadece ben (sizin Rabbiniz deil mi
yim) dememitir. Bunu ise ancak pek az kimse bilebilir.9'*9
Hak kandilleri yakarak varlk evini aydnlatp, kendisinin ise bilin
mezlik karanlklarnda kalmasndan sonra, gayret ve izzet perdesinin ar
dndan lemin surederi ezel ilimden ebed d varla kmtr. Bylece
sureder, hareket edici ve farkl dillerle konuucu olarak grlmtr.
Sureder, karanlktan ortaya kmtr. Dolaysyla, sreleri tamamland
nda tekrar karanla dnerler. Seher vaktine kadar, byle devam eder.
Akl, gznn grd eyin hakikatini renmek istemitir. n

k duunun kimi srmeleri vardr. Bunun zerine rtye yaklar,
onun konumasn kendisinde gizlenmi olarak grr. Burada alacak
bir sr bulunduunu anlar, kendi nefsinden onu renir ve bilir. Ayrca
Onuncu Ksm 333
peygamberi ve peygamberin getirdii teklif sorumluluklarn renir.

Bu meyanda ilk vazife, kelime-i tevhiddir. Bylece tevhidi ikrar eder.
Binaenaleyh hi kimse Yaratann varln inkr etmemitir, sadece
Ona dair ifadeleri deiiktir. Bunun zerine Allah, peygamberinin ta
nklyla irk (fark) diliyle onlara hitap ederek kendilerini snam, bir
ksm ise hem cinslerinden birinin peygamber seilmesini inkr etmitir.
Ardndan, inkr edenler iki ksma aynimi;: Bir ksm, olgulara ba

kp herhangi bir eyde bir stnlk grmeyerek inkr etmitir. Bir ks
m ise olgular iten ve akl dzeyinde incelemi, akledilirlerde ortaklk
grm, ayrcal unutmu, bylece inkr etmitir. Allah, peygamberi
ni kl ile gndermi, onlarn kalplerine lm korkusunu yerletirmi,
dnceleri lsnde kalplerine kuku sokmutur. Bu balamda bir
ksm, irak kelimesini (ortak saymak, daha nce belirtilen yorumla ke
lime-i tevhit anlamnda kullanlmaktadr) kesin olarak reddetmeyi sr
drmtr ki, bu ksm kfirlerdir. Bir ksm, onu mahede ederek ka
bul etmitir. Byle yapan, Allah bilendir. Bir ksm, dnerek onda
diren gstermitir. Bu kii Allah arif olandr. Bir ksm, inanarak
onun zerinde sabit olmutur ki, bu ksm avamdr. Bir ksm, ld
rlmekten korkmu kelime-i ehadeti ikrar etmi, fakat inanmamtr.
Bunun zerine Hakkn dili ona yle nida etmitir: Grnte 4insan
lardan bir ksm Allah'a ve ahiret gnne iman ettik d e r' (Gerekte ise
Onlar mmin deildir.' man davas gderek ve Allahn durumlarn
bilmedii zannyla ve amellerini yzlerine arpacandan bilinsiz ola
rak Allah kandrrlar' Bu gn yaptklarnn 4farknda deillerdir'^
4Kalplerinde hastalk xardr\ yani peygamberimin getirdii eye kar
kuku vardr. Allah da onlarn hastalklarn artrmtr,w Yani kuku ve
perdelerini art mtr. Kyamet gn 4onlar iin ac bir azap vardr'. On
lar, imdilik yanlarnda gerekletirdiimiz eyleri yalanlamakla ba ba
adr. Kader levhasnda onlara yardm takdir edilmemitir.
VASIL
(Mnafkln Btn Yorumu)
Onlara yeryznde bozgunculuk yapmaynz denildiinde derler ki: Bi^

sadece slah edicileriz. Dikkat edinip, onlar bozguncularn ta kendileridir,
fakat farknda deillerdir.2 Allah varl sekizle yetkinletirdiinde, id
dia svarisi, nimetlenme meydannda ortaya km, bu esnada, insan
lardan bir ksm iman ettik derler ordusu iinde buna meydan okuya
cak kimse kmad. Bylelikle o, hepsine sahip olmu, onlar da gnlle
rinden kendisine ve dinine ynelmitir. Bunun zerine onlara ya ikrar
ya da lm denilmitir. Onlar da szle iman kabul etmi, dnya ve
ahirette kendileri iin ac bir azap gereklemitir.
Onlara yle denilmi: Yeryznde bozgunculuk karmaynz.
Yeryz bedenlerin arzdr. Onlar ise hayallerinden yle geirmi: Biz
slah edicileriz. Bu sze kar Allah yle buyurur: Dikkat ediniz, onlar
bozguncularn ta kendileridir. bize ve kendilerine gre. nk onlar,
syledikleriyle istedikleri gibi yararlanamamtr. Fakat bunun farknda
deillerdir, yani eyann bir olduunun. Farknda olsalard, ne inanr ne
de inkr ederlerdi.
VASIL
(Mnafklar)
Mnafklara insanlarn inand gibi siz de inann denildiinde yle

derler: Aklszlarn inand gibi mi inanacazDikkat ediniz, onlar aklsz
larn ta kendileridir, fakat bilmezler3 yle ki: Onlar, bakalarn yoluna
katldnda, tanklarn menzillerinde durmalar iin kendilerine ar
gelmitir. Onlar da bir meknda u hitab iitmitir: nsanlar gibi siz de
iman ediniz. Ardndan, kendi cinslerinden bir davetinin ald duyusal
ahit nedeniyle (Elestteki) ahitten perdelenmilerdir. Bu durum, kendi-
Onuncu Ksm 335
crini sar yapm, gzlerini kreltmi, bilgisizlik gecelerini karartm,

sonuta yle demiler: Aklszlar gibi iman m edeceiz.
Onlar tenzih yolundan dndrlp arzularyla ba baa kaldkla
rnda Allah bize yle demitir: Dikkat ediniz! Onlar aklszlarn ta
kendisidir. Yani, arzular kendilerine sahip olup hitab duyma hazzn-
dan perdelendiklerinde, baya insanlarn ta kendileridir. Fakat bunun
farknda deillerdir. Yani stn olann dk olandan ayrmas gerek
tiini bilmezler. Yoksa bir eyi meydana getirmek istediinde ona ol
der, o da olu verir ayetinin anlam kalmazd. Bu anlam, eyann en g
zel kanuna gre yaratlmasndan baka bir ey midir?
Yoktan yaratma, var etme, salamlatrma ve rneksiz yaratmann
sadece kendisine ait olduu Allah tenzih ederim.
VASIL
Mnafklarn ddialar
(Mnafklar)
man edenlerle karlatklarnda iman ettik derler. eytanlaryla ba

baa kaldklarnda ise sizinle beraberiz, onlarla alay ediyoruz derler.**
man bu noktada be kisundr: Taklit iman, bilgi imam, grme

iman, hak iman, hakikat iman. Taklit iman avama, bilgi delil sahiple
rine, grme mahede sahiplerine, hak iman ariflere, hakikat iman ise
(iin kaynana) vkf olanlara aittir. Hakikatin hakikati ise -ki o ima
nn altnc k, ,mdr- asaleten ve varis olarak gnderilmi bilginlere aittir.
Bunun aklanmas yasakland, dolaysyla izah edilmesi imknszdr.
Bu balamda iman iddiasnda bulunanlarn zellii, bu be iman

grubundan birisiyle karlatklarnda iman ettik demektir. Buna gre
kalp avama, kalbin srr delil sahiplerine, ruh mahede sahiplerine, ru
hun srr ariflere, srrn srr ise vakf olanlara aittir. En byk sr ise
kskanlan ve gizlenenlere (Hakkn eminleri) aittir.
Mnafklar, imandan yz evirmi ve slma katlmtr. Onlarn

imanlar, hayal hzinesini amamtr. Bylelikle ilerinde putlar edin
mi, onlar ilh mesabesine yerletirmilerdir. Gaflet kendilerine baskn
gelip iman mahallinin iman mertebelerinden soyutlanmasyla eytanla
ryla ba baa kaldklarnda yle derler: Biz sizinle beraberiz. Biz sade
ce alay etmekteyiz. Bu nedenle yalnzken eytanlarna syledikleri sz
lerinden dolay azab hak etmilerdir. Birbirivlc eliir davranlar sergi
ledikleri, baka bir ifadeyle, ayn anda doru ve yanl yaptklar, yanl
gizleyip doruyu gsterdikleri ve doruyu ifade edip yanl yaptklar
iin onlara kiyzl denilmesi geerli olmutur. Zatlar zatlarna hitap
etmi olsayd, onlar adna bu durum sahih olmaz ve mutlaka hakikat
ehlinden olurlard.
Allah onlarn alaylarna cevap vermi ve yle buyurmutur: Allah

onlarla alay etmektedir. Bu onlarn alaylardr. Hay ret! Onlar yok iken,
biz sizinle beraberiz nasl diyebiliyorlar? Hakikat imann mahede
etmi olsalard, Hakk yaratlmta mahededen, (dolay) yalnz kal
maz', konumaz veya amazlard. Bilakis, mahede edenin yerini alr
lard. O mahede eden ise madde sahibi toplayc ruhtur. O halde in
san, kavumann hakikatine bakmaldr! nk kavuma, ancak daha
nceki bir ayrlktan sonra mmkndr.
Mnafklar, bilmedikleri, hatta kendilerine gzel grnen bir nite

likte toplanmtr. Bu nitelie gre hareket etmi ve daha fazlasna g
yetiremeyip yle demiler: nandk. Sonra eytanlkla ba baa kaldk
larnda nderlerine dnmlerdir. (eytan kelimesinin tretildigi) ey
tanet, bir ayrlktan sonra gerekleen kavumak gibi uzaklk demektir.
yle dediler: Biz onlarla alay ediyoruz. Karlatmz bir nitelikle
alay etmekteyiz.
Bu ayeti, fecrin doup rtnn kalkmas ve engellerin silinip ku

kunun kaybolmas itibaryla hakikatin hakikati ynnden iyice dn.
Bu durumda Subhne, Nisa ve ems surelerindeki sr sana gzkr.
Bylelikle, karlatklar kimselerin karlaanlar gibi olduklarn grr
ve susarsn. Konuursan helk olursun.
Onuncu Ksm 337
Bu aklanmas yasak olan hakikatin hakikatidir. Bu sr, sadece on

dan zevk yoluyla bir koku duyan kimseye aklanabilir ki ona aklan
masnda bir beis yoktur. Artk iyice dn, incele, Allahn izni ile do
ruya ularsn!
FTUHT-I MEKKYYE'NN
ON BRNC KISMI
Rahman vc Rahim Olan Allahn Adyla
ALTINCI BLM
Ruhan Yaratln Balangc; Onda Yaratlm lk Var
lk Kimdir? Nereden, Nerede ve Hangi Misale Gre
Var Oldu? Gayesi Nedir? Byk ve Kk lemin
Felekleri
Bu salam varla baknz

Ve tpk iaret yaplm bir rt olan kendi varlmza
Mlknde O'nun halifelerine baknz
Bilinen ve bilinmeyen dillerle konuanlara
Onlardan hi birisi kendi ilhn sevmez
Onun sevgisine dirhem sevgisini kattrmadan!
Denilir ki: Bu bilgi kuludur ve u ise
Cennet kulu, u da cehennem kulcuu!
Sadece izin az mstesna, onlar
Vehim kaynakl bir duyu olmakszn sarhotur.
Onlar Allah'n kullardr, O'ndan baka kimse
Tanmaz onlar. Onlar nimet verenin kulu deildir.
Acizlikle nedeniyle dnmelerini irade ettiinde
Onlara her trl gizli bilgiyi vermitir.
Basitler hakknda yalnzca ndekinin bilgisini.

Ve ondan eksilmemi esas hakkndaki bilgiyi vermitir.
Benzerlerinden rtt zarfn hakikati hakkndaki bilgiyi
Onun misali ise gizlenm ez .
En salam tarzda btn lemlerin
Kendisi iin var olduu sebebin bilgisini.
A rtk kendisinden sonra bilinen bir gaye olmayan
En byk ve yce iin sonunun bilgisini.
O nun hakknda bilinebilecek. En byk
Varlk feleklerinin ilimlerini.
Byyle, kyle, knanm ayan en ycesiyle.
Bunlar yle ilimlerdir ki, onlarn kefine ulaan kimse
Kalpleri en salam yola ulatrr
Allah'a hamdolsun ki
Ben bu ilimlere ve bilinmeyenin bilgisine sahibim.
z e t Anlatmla Yaradln Aklanmas
Yaradln balangc Hcbdr. Onda var olan ilk ey ise Rahmana

nispet edilmi Hakikat-i Muhammediycdir. Meknda yerleme olma
d iin onu snrlayacak bir yer yoktu.
(Alem) Nereden var oldu? Varlk ve de yokluk ile nitelenemeyecek
bilinen hakikatten var oldu.
Nerede var oldu? Hcbda.
Hangi surete gre var oldu? Hakkn nefsinde bilinen surete gre
var oldu.
Niin var oldu? lh hakikatleri izhar etmek iin.
Gayesi nedir? Karmdan kurtulmak: Bylelikle her lem, kendisi
ni ina edenden payn karm olmakszn bilir. O halde lemin gayesi,
Hakkn hakikatlerini izhar, byk lemin feleklerini bilmektir. Byk
lem, sflere gre insann dndaki eylerdir. Kk lem ise lemin
ruhu, nedeni ve sebebi olan insandr. lemin felekleri onun makamlar
harekederi ve tabakalarnn ayrntsdr.
Bu ifade blmn ierdii en veciz anlatmdr.
Onbirinci Ksm 341
(nsan Kk lemdir)
nsan cisim bakmndan kk bir lem olduu gibi yaratlm ol

mas ynnden de zeldir. Bylece, onun teelluhu (ilhlamak, ilh
huylarla ahlaklanmak) mmkn olabilmitir. nk insan lemde Al
lahn halifesidir. lem ise insana amade klnm bir ilhldr. Nitekim
insan da, Yce Allahn ilhlsdr.
Bilmelisin ki: nsann en yetkin yaratl, dnyadadr. Ahirettc ise
her iki gruptan insanlar yarm olarak bulunur. Bu yarmlk, bilgide de
il haldedir. nk her frka (mmin ya da kfir), kendi halinin zddn
bilir. Binaenaleyh insan, ayn anda hem mmin hem de kfirdir. Mutlu-
luk-bcdbahtlk, nimet-azap, nimedenen-azap gren hep birliktedir. Bu
nedenle, dnya bilgisi daha tam, ahiret tecellisi ise daha srndr.
Anla, bu kilidi z!
Bizim bu meselede anlayabilene simgesel bir ifademiz vardr. Onun
lafz knanmaya msait, anlam ise nefistir.
Byk varln ruhu

Bu kk varlktr
O olmasayd, demezdi ki:
Ben kudretli byk olanm/
Sonradanlm seni perdelemesin
Ya da yok olu ve tekrar dirili
nk ben, eer dnrsen,
Byk ihata edici olanm
Zatm gerei Kadime aidim
Zuhurum ile de yeniye (olu, hdise) aidim.
Allah, u tir, kadmdir
Eksiklik Ona bulama::
Olu ise yeni yaratmadr
Hakkn iki tutuunda esirdir
te buradan gelir ki ben:
Ben hor ve hakir varlm
Ve her bir varlk
Benin varlm zerinde dner.

Ne gecem gibi bir gece vardr
Ne nurum gibi bir nur
Her kim bana kul derse (bilsin ki)
Ben muhta bir kulcatzm
Ya da benim varlk olduumu sylerse bilsin ki)
Ben her eyden haberdar olan varlm
Beni hkmdar diye ar, bulursun
Ya da yoldan kmayan sr diye.
Ey kadrimi bilmeyen cahil!
Sen misin bilgili ve grgl?!
Varlma benden tebli et
Ki sz ya dorudur ya da yanl
Kavmine de ki: Muhakkak ki ben
Rahim ve gafurum.
De ki: Benim azabm
En iddetli azaptr
De ki: Ben zayfm
Takat yetiremeyen bir esirim
Benim elimde bir ahs nasl nimetlenir ya da helak olur.
Aklam a ve zah
(Varla Dair Drt Bilgi)
Bilinmelidir ki: Bilinenler drt ksmdr. Birincisi, Haktr; Hak,

mudak varlk ile nitelenmitir. nk O , her hangi bir eyin nedenlisi
olmad gibi bir eyin nedeni de deildir. Bilakis O, z gerei var
olandr. O'nu bilmek, varln bilmekten ibarettir. Varl ise O'nun
zatndan baka bir ey deildir. Bununla beraber, Hakkn zat biline
mez, fakat O na nispet edilen nitelikler bilinir. Burada, anlamlarn nite
liklerini kastetmekteyim ki, bunlar yetkinlik zellikleridir. Zatn hakika
tini bilmek imknszdr. nk O, delil ile ya da akln kandama yn
temiyle bilinemez ve herhangi bir tanma girmez. nk hibir ey
Onbirinci Ksm 343
Hakka benzemedii gibi O da hibir eye benzemez. Eyann benzeri

olan kimse hibir eyin benzemedii ve hi bir eye benzemeyen varl
nasl bilebilir ki? O halde, senin Allah bilmen 'O'nun benzeri gibi yoktur'
vc Allah sizi kendisinden sakndrr tarznda olabilir. Nitekim eriatta
Allahn zat hakknda dnmek yasaklanmtr.
(Hakikader Hakikati)
kinci bilinen ise Hakka ve leme ait tmel hakikattir. O , varlk ve

yokluk ile hdislik ve kadimlik ile nitelenemez. Kadmde bulunduun
da kadm, yaratlmta bulunduunda yaratlmtr. Bu hakikat bilinin-
ceye kadar, kadmi ve hadisiyle bilinenler bilinemedii gibi kendisiyle
nitelenmi eyler var oluncaya kadar sz konusu hakikat var olamaz.
ncescl bir yokluktan olmakszn, Hakkn varl ya da ifadan gibi bir
ey var olduunda o hakikat iin kadm varlk denilir. nk Hak
onunla nitelenmitir. Allahn dndaki eylerin var olmas gibi, bir ey
yokluktan meydana gelirse o, bakas dolaysyla var olan yaratlmtr.
Bu durumda bu hakikate yaratlm denir. Hakikatlerin hakikati, her
varlkta kendi tmel hakikatiyle bulunur. nk o paralanma kabul
etmez. Binaenaleyh onda btn vc para yoktur. Suretten soyut olarak
delil veya kant vastasyla bilgisine ulalamaz. te lem, Hak sayesinde
bu hakikatten meydana gelmitir. Bu hakikat, znde mevcut deildir.
Aksi halde Allah, bizi kadm bir mevcuttan yaratm, hakkunzda ka
dimlik sabit olurdu.
Ayrca bilmelisin ki: Bu tmel hakikat, lemden nce olmakla nite
lenmedii gibi lem de ondan sonra olmakla nitelenmez. Fakat o, genel
anlamda varlklarn asldr. Hakikaderin hakikati, cevherin asl, hayat fe
lei, yaratmada vasta olan Hak vb. isimlerle isimlendirilir. O , akledilir-
kuatc felektir. Hakikader hakikati iin lemdir dersen doru sylemi
olursun, lem deildir dersen yine doru sylemi olursun, Haktr der
sen doru sylemi olursun, Hak deildir dersen yine doru sylemi
olursun. nk o, btn bu isimleri kabul eder ve lemin bireylerinin
saysnca oalr ve Hakkn tenzihiyle onlardan soyudanr.
Hakikatler lukikatini daha iyi anlayabilmek iin bir rnek istersen
ahap, sandalye, minber ve sandk gibi eylerdeki tahtaya baknz. Ayn
ekilde ev, sandk ve yaprak gibi drtgen ekillerinde drtgene baknz.
Drtgenlik vc tahtalk, kendi hakikaderiyle bu bireylerin her birisinde
bulunur. Renklere de byle bakabilirsin: Elbisenin, mcevherin, k-

din, unun, yan beyazl gibi. Elbisede grlen beyazlk, elbisede on
dan bir para olmakszn bulunur. Hatta onun hakikati, ktta ortaya
kt gibi ortaya kar. Bilgi, kudret, irade, duymak, grmek vc btn
eyler de byledir.
Kukusuz bu bilineni (hakikatler hakikati) sana akladm. Onun
hakknda daha geni aklamay nal-Cedavil vc'd-Devair diye bilinen
kitabmzda yaptk.
Bu balamda nc bir bilinen vardr ki o da btn lemdir. Me
lekler, felekler, lemlerin iermi olduu hava, toprak ve lemden o iki
sinde bulunanlar bu ksma girer. Sz konusu bilinen, en byk mlk
tr.
Drdnc bir bilinen vardr ki o da, halife insandr. Allah onu em
rine amade kld bu leme yerletirmitir. Allah yle buyurur: Allah
gklerde ve yeryznde olan her eyi size mdc klmtr.
Bu drt eyi bilen kiinin artk bilmek isteyecei hibir ey kalmaz.
Sz konusu eylerin bir ksmnn sadece varln bilebiliriz. Sadece var
lm bileceimiz ey Haktr. Hakkn fiil ve nitelikleri ise ancak benzer
leri ile bilinebilir. Bir ksm ise ancak rnei ile bilinebilir. Buna rnek
olarak tmel hakikati bilmeyi verebiliriz. Bir ksm ise her iki ynyle,
baka bir ifadeyle mahiyet ve nitelik ynyle bilinebilir ki, bu da lem
ve insandr.
VASIL
(lemin Balangc: Heba ve Hakikat-i Muhammediye)
Allah var idi ve O nunla beraber baka bir ey yoktu. Sonra, bu

rivayete O, imdi de olduu gibidir ifadesi eklenmitir. Hakka lemi
yaratmaktan dolay daha nce sabit olmayan bir nitelik dnmemitir.
Bilakis Allah, lemi yaratmadan nce kendisi nedeniyle sfatlarla nite
lenmi, yaratklarnn kendileriyle O na dua ettikleri isimleriyle isim-
lenmiti. Allah lemi var etmek vc kendisine dair bilgisiyle onu bildii
Onbirinci Ksm 345
tarzda (yaratln) balatmak isteyince, tenzih tecellilerinin bir tarzyla

bu yce iradeden tmel hakikate ynelik bir tecelli gereklemitir. Ba
ka bir ifadeyle, ondan heba diye isimlendirilen bir hakikat meydana
gelmitir. Heba, iinde istenilen ekil ve suretlerin meydana getirilmesi
iin binann harc ve topra gibidir ve o lemde yaratlm ilk varlktr.
Kukusuz Ali b. Eb Talib, Sehl b. Abdullah gibi tahkik sahibi kef ve
vccd ehli onu zikretmitir.
Sonra, Allah nuruyla bu Heb'ya tecelli etmitir. Sz konusu He-
by aklclar btn Heyula diye isimlendirmitir. Btn lem, onda
bilkuvve ve uygunluk olarak bulunur. Her ey bu Hebdan kendi g
ve istidadnca bir ey kabul etmitir. Bu durum, evin duvarlarnn kan
dilin n kabul etmesine benzer. Ia yakn olduu lde aydn
lanma artar. Allah yle buyurur: Onun nurunun misali iinde lamba bu
lunan bir kandillik gibidir.195 Bylelikle Allah, nurunu lambaya benzet
mitir.
Bu Heba iinde akl diye isimlendirilmi olan Muhammedi hakika
tinden (hakikat-i Muhammediye) baka Allah'a daha yakn bir ey bu
lunmamtr. Bylelikle o, btn lemin efendisi ve varlkta ilk ortaya
kan ey olmutur. Dolaysyla onun varl, bu lh nurdan, Hebadan
ve tmel hakikatten meydana gelmitir. Hebda onun hakikati, ardn
dan lemin hakikati Hz. Muhammedin tecellisinden meydana gelmi
tir. Ona en yakn kii ise Hz. Ali b. Eb Talib ve peygamberlerin srla
rdr.
Btn lemin ayrmakszn kendisine gre var olduu rnee ge
lince, sz konusu rnek, Hakkn varlyla bilfiil varlk kazanan bilgidir.
nk Allah kendisini bildii bilgiyle bizi bilmi ve bilgisme gre de
yaratmtr. Bizler de O'nun ilminde belirlenmi bu ekle gre var o l
duk. Byle olmasayd, bu ekil -Hak kendisini bilmedii iin- kastla
deil, tesadfen meydana gelmi olurdu. Varlkta hibir suretin tesad
fen ortaya kmas mmkn deildir. Bu belirli ekil, Allah tarafndan
bilinmi ve irade edilmi olmasayd, bizi ona gre var etm ez ve bu ekil
de bakasndan farkllam olmazd. nk Allah var idi ve O'nunla
beraber baka bir ey yoktu' hkm sabittir. u var ki sz konusu olan
kendiliinde zuhur ettii suret olmaldr. Bylelikle Allah'n kendisini
bilmesi, bir yokluktan olmakszn ezel olarak bizi bilmesidir. Binaena-
lcyh Onun bizi bmcsi dc bylcdir. Dolaysyla Hakkn bizi bilmesin

den ibaret olan rneimiz, Hakkn kadimligi nedeniyle kadmdir. n
k Hakkn bizi bilmesi, Hakkn bir niteliidir vc sonradan yaratlanlar
Onun zatyla var olamaz. Allah byle bir eyden mnezzehtir!
(lemin Varlk Gayesi)
lem niin var olmutur ve gayesi nedir? sorumuza gelince, buna

yant olarak Allah yle buyurur: 'Ben insanlar ve cinleri bana ibadet et
sinler diye yarattm.**'*' Bylelikle Allah, bizi yaratma sebebini aklam
tr. Bu sebep, ayn zamanda btn lemin var olmasnn nedenidir. Bu
rada Allah, bizi ve cinleri zel olarak zikretmitir ki cin, gizli olan melek
ve benzeri her ey anlamna gelir. Allah gkler ve yerler hakknda yle
buyurur: 4steyerek veya zorla geliniz. Onlar isteyerek geldik demilerdir.7
Baka bir ayette ise 4Onlar emaneti tamaktan ekindiler,w* buyurur: Bu
rada sz konusu olan, emanetin sunulmasdr. Bu bir sunum deil de,
emir olsayd, hepsi itaat eder ve onu tard. nk sz konusu varlk
lardan gnahn mey'dana gelmesi dnlemez ve onlar itaat etmek
zere yaratlmtr. Ateten yaratlm cinler ve insan ise bu zellikte var
olmutur.
(Btn lem Canl-Dnendir)
Ayn ekilde, insanlarn bazlar -ki onlar duyular, zorunlu vc bedi-

h kadarla snrlanm delilleri esas alanlar ve aklclardr- yle derler:
Sorumlu kiinin kendisine ynelik hitab anlayacak derecede akll ol
mas gerekir. Doru sylemiler, bize gre de durum byledir. lem,
btnyle akll, canl ve dnendir. Bu durum, insanlarn iinde yaa
d detin almas yoluyla keif ynnden sabittir. Bizim iin bu bilgi
nin bu yolla meydana geldiini kastediyorum. u var ki, onlar (sz
edilen aklclar) unu ifade eder: lem canszdr (ccmd, cansz), d
nemez. Onlar, grdkleriyle snrl kalmtr. Bize gre gerek bundan
farkldr.
Bir tan ya da koyun bacann veya hurma ktnn veya bir
hayvann Hz. Peygamber ile konutuu hakknda bir rivayet geldiinde
ise sz konusu kimseler unu ifade eder: Allah o eyde o esnada bilgi
ve canllk zellii yaratmnr.
Onbirinci Ksm 347
Bize gre i byle deildir. Bilakis canllk srr, btn leme ya

ylm olduu gibi sz gelimi mezzinin sesini duyan kuru ve ya her
ey onun lehinde tanklk yapacaktr. Ancak bilen tanklk yapabilir.
Her eyin canl olmas bize gre, haberin zahirinin gereine gre ince
leme ya da baka bir ekilde kartlm bir yarg deildir. Bunu ren
mek isteyen kimse Allah adamlarnn yolunu tutsun, halvete ve zikre sa
rlsn. Bu durumda Allah kendisini btn bunlara muttali edecek, in
sanlarn bu gerekleri alglamakta krlk iinde olduklarn anlayacaktr.
(lemin Var Olmas simlerin Otoritesinin Zuhurudur)
Allah, isimlerinin otoritesi ortaya ksn diye lemi yaratt. nk

g yetirilen olmakszn kudret, ihsan edilen olmakszn cmertlik,
rzklanan olmakszn rzk vericilik, yardm isteyen olmakszn vardm
etmek, merhamet edilen olmakszn merhamet edici olmak, etkileri ol
mayan ilevsiz hakikatlerdir. Allah, lemi dnyada kark yaratmtr:
ki avucunun hamurda kartrm, sonra bireyleri ondan ayrtrm,
avucunun birisinde olanlar dierine dhil olmutur: Her bir avuta
olanlar kardeine katlmtr. Bylccc haller bilinmez olmutur. Bu ba
lamda bilginler, irkini temizden, temizi irkinden ayklamada derece-
lenmitir. in sonu, bu karmdan kurtulmak ve her ksm kendi le
minde kalncaya kadar iki avucun ayrt edilmesidir. Allah yle buyu
rur: Bu, Allah'n murdar temizden ayrmas ve murdar bir biri zerine
toplayp biriktirerek cehenneme atmas iindir/ 399
Kendisinde bu karmdan bir ey kalp ona sahip olarak len kii,
kyamet gn gven iindeki kimselerden birisi olarak diriltilmez. Fakat
insanlarn bir ksm, sz edilen karmdan hesapta, bir ksm, cehen
nemde kurtulur. Kurtulduunda ise oradan kartlr. Sz konusu kim
seler, efaat ehli olanlardr. Bu dnyada iki kabzadan birisinde ayran-
lar ise ahiret hayatnda kendi hakikatiyle kabrinden nimete veya ate
azabna ular. C ik o, karmdan arnmtr.
ite bu, lemin varlk gayesidir. Bu iki avu, Hakkn kendinde sa
hip olduu bir nitelie dnen iki hakikattir. Bu nedenle yle dedik:
Cehennem ehli onu azap edici, cennet ehli ise nimet verici olarak grr.
Bu ok deerli bir srdr. Umulur ki, sen de mahede esnasnda

ahirette onu renirsin. Muhakkikler ise sz konusu srra bu dnyada
ulamtr.
(Ulv ve Sfli Alemler, Bunlarn nsandaki Benzerleri)
Byk ve kk lemin -ki insandr- feleklerinin bilinmesi ifade

mizle tmelleri, cinsleri ve bakalarnda tesir sahibi olan emirleriyle
lemleri kastettik. Bunlar birbirlerinin karsna yerletirdik. Birisi di
erinin suretidir.
Biz bunlar hakknda, felckler sureti ve diziliine gre, naud-
Dcvair adl kitabmzda daireler izdik. O eserin yazmna Tunusta,
dostumuz ve arkadamz mam Eb Muhammed Abdlazizin (cl-
Mehdev) -Allah kendisine merhamet etsin- yerinde balamtk. O
eserden bu zedemeye lyk bir blm iktibas edebiliriz:
yle deriz: lemler drttr: En yce lem. O , beka lemidir.
Sonra dnme lemi -ki yok olu lemidir-, sonra imar etme lemi -ki
o bek ve yok olu lemidir-, sonra da nispeder lemi. Bu lemler, iki
yerde de sabittir. nsann dndaki her ey olan byk lemde ve insan
dan ibaret olan kk lemde sabittir.
En yce lem tmel-Hakikat-i Muhammcdiyedir. Onun felei ha
yattr. nsandaki benzeri, insann ruhu ve mukaddes ruhtur.
Bu lemden birisi de, ihata edici Artr. nsanda onun benzeri, be
dendir. Bu lemden birisi de, Krsdr. nsanda benzeri ise nefstir.
O lemden bir ey de, Beyt-i Mamurdur ,400 (imar edilen ev). n
sandan benzeri ise kalbdir, dieri meleklerdir. nsandan benzeri, kendi
sindeki ruhlar ve glerdir. Bunlardan birisi de Zuhal ve feleidir. n
sandan benzeri ise bilgi gc ve nefstir. Yce lemden olanlardan birisi
de Mteri ve feleidir. Bu ikisinin insandaki benzerleri, hatrlama gc
ve diman sonudur. Yce lemden olan bir ey, Merih ve feleidir, in
sandaki benzeri ise akletme gc ve ban st ksmdr. O lemdekiler-
den birisi de Gne ve feleidir. nsandaki benzeri, mfekkire gc ve
diman ortasdr.
Sonra Zhre ve onun felei gelir; insandaki benzeri ise vehim gc
ve hayvani ruhtur. Ardndan Utarid ve felei gelir. nsandaki benzeri
ise hayal gc ve diman ndr. Sonra Ay ve felei gelir. nsandaki
Onbirinci Ksm 349
benzeri ise duyu kuvveti ve kendileriyle duyumsadmz organlardr.

te bunlar, en yce lemin tabakalar ve insandaki benzerleridir.
Dnme lemine gelince, bu lemde bulunanlardan birisi Esir fe
leidir. Onun ruhu, scaklk ve kuruluktur ve o ate kresidir. nsandaki
benzeri, safra, ruhunun benzeri ise hazmetme gcdr. O lemden bi
risi hava felei ve onun ruhu olan scaklk ve yalktr. nsandaki benze
ri, kan, ruhunuki ise ekme gcdr. O lemden birisi de sudur.
Onun ruhu, soukluk ve yalktr. nsandaki benzeri balgam, ruhunun-
kinin benzeri ise itme gcdr. Dnme leminden olan eylerden bi
risi de toprak feleidir. Bu felein ruhu, soukluk ve kuruluktur. n
sandaki benzeri karacier, ruhunun insandaki benzeri ise tutma gc
dr.
Yeryzne gelince, yeryz de yedi tabakadr: Siyah arz (yeryz),
toprams arz, kzl arz, sar arz, beyaz arz, mavi arz, yeil arz. Bu yedi
tabakann insandaki benzerleri ise bedenindeki deri, ya, et, sinirler,
damarlar, adale ve kemiklerdir.
nc lem olan imar etme lemine gelince, bu lemde bulunan
lardan birisi ruhanlerdir. Bunlarn insandaki benzerleri ise iindeki g
lerdir. O lemden birisi de canllar lemidir. nsandaki benzeri, insan
dan duyumsanan eydir. Bu lemden olanlardan birisi de, bitkilerdir.
nsandaki benzeri, onda gelien-byyen eylerdir. Bu lemde birisi de
canszlar lemidir. Bu lemin insandaki benzeri, duyumsamayan ksm
lardr.
Nispeder (bantlar) lemine gelince, bu lemden olanlardan birisi
arazdr. Arazn benzeri, siyah, beyaz gibi renkler ve olgulardr. Sonra,
nitelik de o lemdendir. Onun benzeri, hasta ve salkl gibi hallerdir.
Nicelik de bu lemdendir. Niceliin insandaki benzeri, incik kemiinin
kartan uzun olmasdr. Neredelik o lemdendir. nsandaki benzeri,
boynun ba iin mekn olmas ya da topuun baldr iin mekn olm a
sdr. Zaman da nispeder lemindendir. nsandaki benzeri, elimi hare
ket ettirdiimde bamn da hareket etmesidir. Sonra, grelilik de bu
lemdendir. s.udaki benzeri u benim babam, ben ise onun olu
yum ifadesindeki greliliktir. Sonra, konum o lemdendir. nsandaki
benzeri, dilim ve haneremdir.
Sonra, fiil de nispederdendir. nsandaki benzeri, yedim ifadesidir.

Edilgenlik de o lemdendir. Bunun insandaki benzeri, doydum de
mektir. Fil, eek, aslan ve crcr bcei gibi ana surederdeki farkllk
nispeder lemindendir. Bunun insandaki benzeri ise vlm ve k
nanm manev surederi kabul eden insanlk gcdr. Bu balamda, fa
lanca zekidir, baka bir ifadeyle fildir; falanca ahmaktr, yani eektir; fa
lanca cesurdur, yani aslandr; falanca dlektir, yani crcr bceidir de
nilebilir.
Allah doruyu syler ve doru yola ulatrr.
* ##
YEDNC BLM
Beer Cisimlerin Yaradlnn Balangc
nsan, byk lemden meydana gelen son cisim olduu gibi tre
yenlerdeki (mvcllcdt) son snftr.
insann batnnn hakikati meydana geldi

Otoritesi ak, gl bir hkmdar olarak
Sonra Adem Armda onun zat istiva etti
Tpk Arta Rahmanin istiva etmesi gibi
Cisminin hakikati kendisinde ortaya kt
ikinci varln mlk de onunla sona erdi
Bilgisinin marifetleri lfznda ortaya kt
Saygnlarda ve ktlkleri tayanlarda
Bilgileri karsnda hogrleri azald.
eytan melun ise byklendi
Allah'n melektunda ona yaknl satn aldlar
Sadece kk eytan hsran satn ald
Onbirnci Ksm 351
(Doal lemin mr)
Bilmelisin ki: Allah seni desteklesin: Zamanla snrlanm ve me

knla kuatlm doal lemin mrnden, dnyada bilinen senelerden
yetmi bir bin sene gemitir. Bu sre, bu ismin gnlerinden baka
gnlerle on bir gn, miralar sahibinin gnlerinden ise bir gn ve ikinci
gnn bete ikisi (1.4 gn) kadar bir sredir. Bu gnler arasnda dere
celenme vardr. Allah yle buyurmutur: Suresi elli bin sene olan bir
gnde.*01 Baka bir ayette ise yle buyurmutur: 'Rabbinin katnda bir
gutt sizin saydklarnzdan elli bin senedir.*02 Bu balamda, gnlerin en
k, kuatc felein hareketinin belirledii gndr ki bu gnde ge
ce ve gndz ortaya kar. Araplara gre en kk gn -ki o budur- en
byk felee aittir. Bunun nedeni, bu byk felein, iinde bulunan
btn feleklerde hkmran olmasdr. nk onun altnda bulunan fe
leklerin gece ve gndz iindeki hareketi, onun zorlamal hareketidir.
Bylece byk felek, kuatm olduu dier felekleri bu hareket ile
egemenlii altna alr.
(Feleklerin Doal ve Zorlamal Hareketleri)
Her felein, zorlamal hareket ile birlikte olan doal bir hareketi
vardr. Onun altndaki her felek, ayn anda iki hareket sahibidir: Doal
ve zorlamal hareket. Her bir doal hareketin her felekte zel bir gn
vardr. Onun ls, kuatc felekten meydana gelen ve sizin saydkla
rnz diye ifade edilmi olan gnlerle llr. Bunlarn hepsi, kuatc
felei kat eder. Hareket, felei tam olarak kat ettiinde, onun iin bir
gn meydana gelir ve bir dn gerekleir. Bunlardan en kk gn,
sizin saydklarnz denilenlerden yirmi sekiz gndr. Ki bu, Ayn kua
tc felekteki hareketinin kat etme lsdr.
Allah bu "edi gezegeni gklere yerletirdi. Bylece gz, senelerin
saysn ve hesabn bilelim diye onun kuatc felei kat etmesini alg
lar. Allah yle buyurmutur: Yllarn saysn ve hesab bilm en iz iin ona
(aya) menziller takdir eden Odur.*02 Her eyi ayrntl olarak akladk.*04
'Bu, aziz ve hkim olann takdiridir.*os Sz konusu gezegenlerden her bi
risinden llen bir gn vardr ki, bu gnlerin bir ksm, doal hareke
tinin srati ya da feleklerinin kkl veya bykl lnce di
erlerinden stndr.
(Kalem ve Levhamn Yaradl)
Bilmelisin ki: Allah Tel Kalem ve Levhay yaratp onlar Akl ve

Ruh diye isimlendirdiinde, ruha iki nitelik vermitir: Bilme nitelii vc
eylem nitelii. Akl da ona retici ve (bilgi) verici yapmtr. Bu ver
me, bir konuma olmakszn bam suretinden kesmeyi algladn gibi
grr grmez meydana gelen vermedir. Allah nefsin dnda bir cevher
yaratmtr ki o zikredilen ruhtur. Allah onu heba diye isimlendirmitir
Onun bu adn Ali b. Eb Talibin szlerinden aktardk.
Hebya gelince, o da Arapada zikredilmi bir kelimedir. Allah
Tel yle buyurur: O salm heba idi. Ali b. Eb Talib de bu cev
herin btn doal suretlere yayldn ve hibir suretin ondan mahrum
kalmadn -nk her suret onun iindedir- grdnde onu heba di
ye isimlendirmitir. Sz konusu heba, her surette kendi hakikatiyle bu
lunur: Blnmez, paralanmaz ve eksiklikle nitelenmez. Bilakis o, b
tn beyaz eylerde zat ve hakikati ile bulunan beyaz gibidir. yle de
nilemez: u beyazda meydana geldii lde bir miktar beyazlktan ek
silmitir. te bu cevherin durumu byledir.
(Ruh ve Heba Arasndaki Drt Mertebe)
Allah, iki nitelikle nitelenmi (ilim ve amel) bu ruh ile Heba ara
snda drt mertebe belirlemi, her mertebeyi drt melek iin menzil
yapm, bu melekleri en yce mertebeden aalarn aasna kadar Al
lahn var ettii eylerin zerine yneticiler olarak grevlendirmitir. Al
lah o meleklerden her birisine lemde uygulamak istedii eyin bilgisini
vermitir.
Allahn bu meleklerin bilgisi ve ynetiminin ilgili olduu eylerden
dta yaratt ilk varlk, tm cisimdir. O cisimde am olduu ilk ekil
ise en stn ekil olduu iin dairesel-kresel ekildir. Sonra Hak, ya
ratma ve meydana getirme fiiliyle yapm tamamlamaya tenezzl etmi,
btn yaratklarn bu meleklerin memleketi haline getirmi, dnya ve
ahirette onlarn ilerini bu meleklere havale etmi, onlar emrettii i
lerde kendisine isyan etmekten korumutur. Bu balamda Allah, melek
lerin emredilen ilerde isyan etmeyip emredilen eyi yaptklarn*** bize
bildirmitir.
Onbirinci Ksm 353
(Cansz Varlklarn Yaratlmas)
Cansz varlklar407, bitkiler ve hayvanlar gibi treyenlerin

(mvcllcdt) yaratl bizim savdmz dnya senelerinden yetmi bir
bin senenin tamamlanmasyla sona erdi ve Allah lemi hikmetine gre
dzenledi. Btn bu srede Allah, yaratt ilk varlktan sonuncuya ka
dar -ki o canldr- hibir eyin yaratlnda iki elini bir araya getirmedi.
Allah'n, yaratlnda iki elini birletirdii yegne varlk, insandr ki o
da, topraktan yaratlm bu bedensel yaratltr. nsann dndaki her
eyi, ya lh bir emir vastasyla ya da tek eliyle yaratmtr. Allah yle
buyurur: *Biz bir eyi var etmek istediimizde ona szmz *oY otur ve o da
hemen oluverir.Hn$ te bu, lh emirden yaratmadr. Bir rivayette yle
bildirilmi: Allah Adn cennetini eliyle yaratm, Tevrat' eliyle yazm,
Tuba aacn eliyle dikmitir.' Allah dem'i -ki o insandr- iki eliyle ya
ratm ve blis'e kar dem'in stnlne dikkat ekmek zere yle
buyurmutur: iki elimle yarattma secde etmekten seni alkoyan nedir?40*
Allah yakn felei yarattnda -ki o daha nce zikredilen birinci
dir- onu burlar diye isimlendirdii on iki ksma blmtr: Burlar
sahibi semaya yemin olsun ki.M
,Her ksm bur yapm, bu ksmlar da
doada drde indirgemitir. Ardndan bu drtten her birisini, onlardan
yerde tekrarlam ve o ksmlar tpk yolcu ve gezginlerin seyr se
ferlerinde konaklad ve gezindii menzil ve konaklama yerleri yapm
tr. Bunun nedeni, gezegenlerin kendilerinde dolamas ve yzmesi ve
silesiyle, Allahn o felein ortasnda ihdas edecei gezegenlerin sz ko
nusu menzillere yerlemesidir. Bu gezegenler, dolarken bu burlar kat
eder. Baka bir nedeni ise gezegenlerin burlar kat etmesi ve dolanm
vesilesiyle, Allahn doal ve unsurlardan olumu lemden ihdas etmek
istedii eyleri meydana getirmesidir. Allah onlar burlar feleinin ha
reketinin izi zerinde belirtiler yapmtr. Bunu bilmelisin!
(Doalar ve Drt Unsur)
Bu drt unsurdan birisinin doas, scaklk ve kuruluktur. kincinin

doas ise soukluk ve kuruluk, ncniin doas scaklk vc yalk,
drdncnn doas ise soukluk vc yalktr. Allah bu ksmlardan
(burlardan) beinci ve dokuzuncuyu birinci gibi yapmtr. Altnc ve
nuncuyu ikinci gibi yapmtr. Yedinci vc on birinciyi, nc gibi,
sekizinci ve on kinciyi ise drdncnn benzeri yapmtr. Buradaki

benzerlik doadaki benzerliktir. Bylelikle AUah, doal cisimleri baz
farkllklarla, unsurlardan olumu cisimleri ise herhangi bir farkllk
olmakszn bu drt ksmda snrlamtr: Scaklk, soukluk, yalk ve
kuruluk. Allah doal cisimlere bu drt ksmla karmay, unsurlardan
olumu cisimlere ise karmam olmay tahsis etmitir. Bunlar drt
olmakla birlikte analardr. nk Allah Tel bunlardan ikisini dier
ikisinin var oluunda asl yapmtr. Bu balamda kuruluk scaklktan
yalk soukluktan var olmutur. u halde yalk ve kuruluk, iki sebep
ten meydana gelmitir. Bu iki sebep, scaklk ve soukluktur. Bu neden
le Allah Tel ayette unu buyurur: Ta kuru lcr ey apak kitaptadr.M"
nk nedenli, nedenli olmas ynnden nedenin varln gerektirir
veya edilgen olmas ynnden failin varl ondan meydana gelir. Her
iki trl de sylenebilir. Yoksa sebebin var olmas, sebeplinin var olma
sn zorunlu klmaz.
(Atlas Felei)
Allah bu ilk felei yarattnda, felek, bitiini sadece Allahn bildii

bir dnle dnmtr. nk onun zerinde kendisini kat edecei be
lirli bir cisim yoktur ki -nk o, effaf cisimlerin ilkidir- harekederin
says artsn ve ayrsn. Ya da Allah onun iinde bir ey yaratm deil
dir ki, hareketler ayrsn ve iinde bulunan eyin nezdinde bitsin. ayet
Allah onda bir ey yaratm olsayd, yine de, kesinlikle (hareketleri) ay-
rmazd. nk o Adastr ve iinde paralar birbirine benzer bir ge
zegen bulunmaz. Dolaysyla ondan bir hareketin sresi bile bilinemez
ve belirlenmez. ayet onda dier paralarna zt bir ey bulunsayd, hi
kukusuz, o parayla harekederi saylabilirdi. Fakat Allahn ilmi onu,
bitimini ve yineleniini belirlemitir. Bylelikle bu tek hareketten gn
meydana gelmitir; bu gnde ne gndz ne de gece vardr.
Sonra bu felein hareketleri srmtr. Allah, otuz be melek ya
ratm, bu melekleri zikretmi olduumuz on alt melee eklemi, hep
sinin says elli bir olmutur. Cebrail, Mikail, srafil ve Azrail bu melek
lerdendir. Sonra Allah, dokuz yz yetmi drt melek daha yaratm, on
lan da zikretmi olduumuz meleklere eklemitir. Ardndan, onlar vasi
tasyla yaratklarnda uygulayaca eyleri kendilerine vahyetmi ve bil
dirmi, bunun zerine melekler yle demitir: Bizlcr Rabbinin entiyk
Onbirinci Ksm 355
ineriz. Ellerimizde, ardmzda ve bunlar arasnda bulunan her ey

O'nundur. Senin Rabbit unutan deildir.*'2 Allah ise onlar hakknda 'Al
lah'a, kendilerine emrettii ite isyan etmezler*" buyurur. Meleklerden bu
lasn, zellikle ynetici olanlardr. Allah baka bir grup melek yarat
mtr. Onlar, Allaha ibadet edilsin diye gkleri ve yeri imar eden me
leklerdir. Binaenaleyh gkte ve yerde iinde bir melein bulunmad
hibir yer yoktur. Hak, nefes alp verdikleri srece, lemin (lemdeki
varlklarn) nefeslerinden melekler yaratmay srdrr.
(Dnya Hayatnn Yaratlmas)
Bu felein harekederi sona erince -ki onun sresi saydklarnzdan

elli drt bin senedir- Allah dnya diyarn yaratm, kendisine varaca
ve suretinin ortadan kalkaca bir mddeti dnya iin belirlemitir. Bu
sre bittiinde, artk dnyann bizim iin diyar olmas imknszdr ve
yeryz ve gkler o gn baka bir yeryz ve gkle deitirilir ifade
sinde belirtilen zamana kadar, belirli bir sureti kabul etmez. Sz konusu
olan, gzlediimiz surettir.
Bu felein haeket sresinin tamamlanmasndan sizin saydklar
nzdan altm bin sene getikten sonra ise Allah ahiret hayatn, ba
ka bir ifadeyle mudu ve bedbaht kullar iin hazrlam olduu cennet
ve cehennemi yaratr. Dnya ve ahiretin yaratl arasnda sizin saydk
larnzdan dokuz bin sene vardr. Bu nedenle yaratl dnyadan sonra
geldii iin ahiret diye isimlendirilmiken dnya ilk diye isimlendiril
mitir. nk o ahiretten nce yaratlmtr. Allah yle buvurur:
Ahiret ise senin iin ilkinden daha hayrldr.*14 Bu ayette Allah pevgam-
berine hitap etmektedir. Allah ahiret iin beksnn bitecei bir mddet
yaratmamtr ve bu nedenle ahiret srekli mevcuttur.
(Cennetin ats Ada Feleidir)
Allah cennetin atsn bu felek yapmtr. Sz konusu felek, onlara

gre hareketi belli olmayan ve ayrmayan Artr. Dolavsyla onun ha
reketi sreklidir, bitmez. Zikrettiklerimizden her bir eyin yaratlnn
ikinci amac, ancak insann var olmasyla ilgilidir. nsan, lemdeki hali
fedir. Burada ikincil ama dedim, nk her eyin yaratlnda birinci
sebep Hakk bilmek ve Ona ibadet etmektir. Btn lem bu nedenle
yaratlmtr. Dolaysyla hibir ey yoktur ki, Onun vgsn tespih
etmesin/ kincil ve birincil maksadn anlam ise iradenin ilimesidir

yoksa iradenin meydana gelmesi deildir. nk Allah iin irade, ezeli-
kadm bir niteliktir. Hakkn zat, dier niteliklerle olduu gibi, onunla
nitelenmitir.
Allah, bu felekleri ve gkleri yaratp her ge kendi emrini
vahyettiginde ve gklerin klarn, kandillerini dzenleyip, melekleriyle
imar edip harekedendirdiginde, gkler, Allah'a itaat edici ve kendilerine
yarar kullukta yetkinlii aramak iin harekete gemitir. nk Allah
gg ve yeri arm ve her ikisine yle demitir: isteyerek ya da zor
la geliniz/ Burada kastedilen, onlar iin tanmlanm emre gelmektir.
Gk ve yer, isteyerek geldik' demitir. Dolaysyla onlar, srekli gelici,
buna bal olarak srekli hareket edicidir. u var ki, yerin hareketi bi
zim tarafmzdan grlmez. Onun hareketi ortann etrafndadr. nk
o kredir. Gk, Allah'n emri esnasnda o emre itaat edici olarak gel
mitir. Yer kendisini ezilmi grp, zorla ayeti ile Allah'n kendisini
mutlaka getireceini bildii iin itaat edici olarak gelmitir. Bylece Al
lah'n veya zorla ifadesinden kastedilen ey gereklemi, yeryz g
nll ve zorla gelmitir. Allah yle buyurur: V illan iki gimde yedi gok
olarak belirlemi ve her bir ge emrini bildirmitir.Hls
(Yeryznn Yaratlmas)
Allah, yeryzn yaratm ve orada treyenler iin besinler belir

lemitir. Bylelikle yeryzn treyen eylerin besinlerinin koruyucusu
yapmtr. Alemin meydana geli srasn, Uklet'l-Mstevfiz kitabnda
zikrettik. Bu balamda suyun, atein, havann ve onda bulunan buhar
larn, bulutlarn, imeklerin, gk grltlerinin ve yce eserlerin var
olmas, yeryznn besinlerinin belirlenmesinin kapsamna girer. Bu
durum yce ve her eyi bilenin belirlemesidir/
Allah cinleri ateten, kular kara-deniz hayvanlarn ve haereleri
ise yeryznn kokumasndan yaratt. Bunun sebebi, havann bizim
iin kokumann buharlarndan temizlenmesini salamaktr. Sz konu
su kokumann buharlar Allahn insan ve canllarn hayat ve afiyetini
emanet ettii bu havaya karsayd hi kukusuz hastalkl, eksik ve ma
lul olurdu. Bu nedenle Allah, kokumalardan oluan eyleri yaratmakla
bir ltuf olarak havay insan (ve canllar) iin arndrm, hastalk ve il-
leder azalmtr.
Onbirinci Ksm 357
(nsann Yaratl)
Yeryz yetkinleip hazr hale geldiinde, btn bu yaratklardan

hi birisi, Allahn bu memleketi varl iin yaratt halifenin hangi
cinsten olabileceini bilemedi. Dnyann mrnden on yedi bin, srek
liliinin sonu olmayan ahiretin mrnden ise sekiz bin sene geip bu
halifenin yaratl hakknda Allah'n ilminde belirli vakit geldiinde, Al
lah bir meleine yeryz toprann her cinsinden bir tutam getirmesi
ni emretmitir. Emir zerine melek, insanlarca bilinen uzun bir rivayet
teki gibi Allaha bir tutam getirmi. Allah o tutam alm iki eliyle yo
urmutur. te iki elimle yourduum'41* ifadesi budur.
Allah, zikretmi olduumuz meleklerin her birisine deme ait bir
emanet yerletirmi ve yle demitir: Ben topraktan bir insan yarataca
m.**7 Sizin sahip olduunuz bu emanetler onundur. Onu yarattmda*
her biriniz, sizi kendisine emin yaptm emaneti ona versin. Sonra onu
dzenleyip ruhumdan flediimde, secdeye kaparm;:.141* Allah iki eliyle
Ademin topran yourup kokusu deitiinde -k i bu ayette koku
mu amur diye ifade edilen eydir ve o yaratlnda bulunan hava un
surudur- onun srtn, zrriyetinden bedbaht ve mutlularn mahalli
yapm, avucunda bulunan her eyi ona yerletirmitir. nk Allah sa
elinde mutlularn, sol elinde ise bedbahtlarn bulunduunu bize bildir
mitir. Bununla beraber (Hz. Peygamberin buyurduu gibi) Rabbi-
min her iki eli de sag-mbarek eldir. yle buyurur: Bunlar cennete,
cennet ehlinin amelini ilerler; unlar cehenneme, onlar cehennem d ili
nin amelini ilerler.
Allah hepsini (mutlu ve bedbahtlar) demin toprana yerletir
mi, onda yan yanalk ilikisiyle ztlar toplam, onu dorusal hareket
zere yaratmtr. Bu yaratma ise baak burcunun dnemindeydi. Allah
onu alt ''n sahibi yapmtr: st, bann yukarsdr; alt, stn kar
tdr ve i<d ayann altdr; sa, gl tarafn takip eden yndr; sol,
san zdddr ve zayf yndr; n, yzne bakan yndr ve zdd ar
kadr. Allah onu biimlendirmi, dzenlemi ve tesviye etmitir: Sonra
ona ruhundan fledi. Burada ruh, Hakka tamlama yaplmtr. Byle
likle insana yaplan bu fleme esnasnda flemenin paralarna yaylma
syla drt karmn unsurlar meydana gelmitir. Bunlar san safra, kara,
kan ve balgamdr.
Safra, Allah Telann kurumu balktan insan ina ettiHI9 ayetinde

belirttii atee mensup unsurdan idi. Kara, topraktand ki bu da onu
topraktan yaratt ayetinde dile getirilen eydir. Kan, havadan meyda
na gelmitir ki, bu da ayette mesnn diye ifade edilmitir. Balgam sC
topran yorulup amur haline geldii sudan meydana gelmitir. Son
ra Hak, onda canlnn gdalar elde etmesini salayan ekme gcn
ardndan tutma gcn meydana getirmitir. Bu g sayesinde canl
beslendii eyi tutabilir. Ardndan hazmetme gc yaratlmtr ki, bu
sayede gda hazmedilir. Sonra itme gc gelir. Bunun sayesinde yan
rnleri kartr; onlar buhar, koku, dk vb. olarak kendisinden uzak
latrr.
Buharlarn yaylp kann karacierden damarlara blnmesi (da
lma) ve canlnn her bir parasnn saflatrd ksma gelince, bunlar
itme gc sayesinde deil, ekme gc sayesinde gerekleir. Bu ba
lamda itme gcnn pay, daha nce belirttiimiz gibi, canlnn sadece
kartt yan rnlerdedir. Sonra, Allah insanda beslenme gcn, uy
ku, duyum, hayal, vehim, hafza ve hatrlama glerini ihdas etmitir.
Btn bunlar, salt insan olmak ynyle deil canl olmak ynyle in
sanda bulunur. u var ki bu drt kuvvet, baka bir anlatmla hayal, ve
him, hafza ve hatrlama gleri insanda hayvandakinden daha gl
bulunur.
Sonra Allah Ademe ki o insandr, musavvire, mfekkire ve
akletme glerini tahsis etmitir. nsan bu gler sayesinde hayvandan
ayrr. Allah, bedendeki brn bu gleri her trl duyulur ve manev
menfaatine ulasn diye dnen nefsin aralar yapmtr. 'Soma onu
baka bir yaratl olarak meydana getiririz Burada sz edilen insan
lk zelliidir. Allah, kazanmnda bilinen bir snrda, onu bu gler sa
yesinde diri, bilen, g yetiren, isteyen, konuan, duyan ve gren olarak
yaratmtr. Yaratanlarn en gzeli Allah mbarektir.Hn
Allah, kendisini isimlendirmi olduu her bir isimde, insann
ahlaklanabilecei bir pay belirlemitir. nsan kendisine yarar bir tarzla
onunla lemde gzkr. Bu nedenle baz kimseler, Allah Ademi sure
tine gre yaratmtr hadisini bu anlamda yorumlamur. Allah, Adem 1
yeryznde halifesi olarak yerletirmitir. nk yeryz, yce lemin
aksine, bakalama ve halden hale dnme lemidir. Bylelikle, sakin-
Onbirinci Ksm 359
lcrindc dc yeryz leminde meydana gelen deimeler gibi hkmler

gereklemitir. Bu nedenle btn lh isimlerin hkm ortaya kar.
te bu nedenle dem, gkte ya da cennette deil yeryznde halife
olmutur. Ardndan isimlerin retilmesi, meleklerin secde etmesi, ibli
sin kar kmas gibi kimi olaylar, Allahu emrinden meydana gelmi
tir. Btn bunlar, Allah izin verirse ilgili blmde belirtilecektir.
(Beer Cisimler ve Trleri)
Bu blm beer cisimlerin balangcna zgdr ki sz konusu ci

simler drt trdr: dem'in cismi, Havva'nn cismi, sa'nn cismi ve
dcmoullarnn cismi. Bu drt cisimden her birisinin yaratl, cisim-
sel ve ruhsal surette ayn olsa bile, ncdenlilikte dierinin yaratlndan
ayrdr. Bunu belirttik ve buna dikkat ektik ki, zayf akll, lh kudre
tin ya da hakikatlerin insann yaratlnn z gerei yaratl salayan
tek sebepten olduunu zannetmesin. Allah, insan yaratlnn dem'de
Havva'nn cisminin yaratlndan farkl bir yolla gerekletiini, H av
va'nn bedenini ise dem'in bedeninin yaratlndan baka bir yolla iz
har etmekle bu kukuyu ortadan kaldrmtr. demoullarnn beden
lerini ise sa'nn bedenininkinden farkl bir yolla izhar etmitir. Bunlar
dan her birisine, tanm ve hakikati itibaryla insan ad verilir. Bunun
nedeni Allah'n her eyi bilen' ve O'(nun) her eye g yetiren oldu
unun bilinmesidir.
Allah, bu drt tr yaratmay el-Hucurt suresindeki bir ayette bir
letirmi ve yle demitir: Ey insanlar! Biz sizi y a r a t t k B u r a d a
Ademi kastetmektedir; bir erkekten burada ise Havva'y kastetmekte
dir; bir diiden' burada ise sa'y kastetmektedir. Her ikisinden yarat
lanlar ise erkek ve diiden*424 diye ifade edilir. Burada cnsel birleme ve
reme yoluyla meydana gelen demogullarn kasteder. Bu avet, Hz.
Muhammed'e verilmi cevmi'l-kelim (btn hakikatleri toplama) ve
hitab ay r etme zelliinden kaynaklanr.
(dem ve Havva'nn Bedenlerinin Yaratlmas)
demin bedeni belirttiimiz zere ortaya ktnda, kendisinde

nsel arzu oktu. Hlbuki Allahn ilminde, bu dnya hayatnda reme,
oalma ve cinsel ilikinin olaca takdir edilmiti. Bu dnyada cinsel
*hk, trn varln srdrmesi iindir. Bu nedenle Allah, dem'in sol
360 Ftuhtu Mekkyye I
kaburgasndan Havvay kartmtr. Allah Tclnn 'Erkeklerin hndm

lar zerinde bir derecesi vardrHWbuyurduu gibi kadn bu nedenle cr
kekten bir derece eksiktir. O halde kadnlar, hibir zaman erkeklere ka
ulamaz. Havva, kaburgadaki eiklik (ve de dknlk) nedeniyle ka
burgadan meydana gelmitir. Bu sayede ocuuna ve kocasna muhab
bet besler. Bu meyada erkein kadna dknl, gerekte kendisine
dknldr. nk kadn erkein bir parasdr. Kadnn erkee
dknl ise kaburgadan yaratlm olmasndan kaynaklanr. Erkekte
kaburga, sevgi ve dknlk demektir.
Allah Havvann kendisinden kt Ademdeki yeri, Havvaya arzu
ile doldurmutur. nk varlkta boluk kalamaz. Allah o boluu arzu
ile doldurulduunda, Adem kendisine zlem duyar gibi Havvaya z
lem duymutur. nk Havva kendisinden bir parayd. Havva da,
kendisinden geldii vatan olduu iin, Adem'e sevgi duydu. u halde
Havvann sevgisi vatan sevgisi, Ademin sevgisi kendisini sevmesidir.
Bu nedenle erkek, kendisinin ayn olduu iin, kadna sevgisini gste
rebilirken, kadna ise erkekleri sevmede haya diye ifade edilen g ve
rilmitir. Bylelikle gizleme gc artmtr. nk Ademin kadnla bir
letii tarzda vatan ile birlcilcmez.
Allah o kaburgada Ademin bedeninde biimlendirdii ve yaratt
her eyi ekillendirmitir. Allahn kendi suretinde Adem'in bedenini ya
ratmas, mlekinin toprak ve tata meydana getirdii eye benzer.
Havvann bedeninin yaratl ise marangozun ahapta yonttuu ekil
lere benzer. Allah onu kaburgada biimlendirip ve ona suretini yerle
tirdiinde ve onu dzenleyip dengeye kavuturduunda, ona ruhundan
flemitir. Bylelikle Havva diri, dnen ve tremeden ibaret olan
doumun meydana gelmesi iin ekin ve ziraat mahalli olarak var olmu
tur. dem onda, o da, demde dinginlik buldu. Bylcce Havva, dem
iin bir elbise olduu gibi dem de onun iin bir elbise olmutur. Allah
yle buyurur: *Kadnlar sizin iin siz de onlar iin bir elbisesiniz *1*'
dem'in Havvaya duyduu arzu, btn paralarna yaylm ve onu is
temitir.
(nc Cismin Oluturulmas)
dem Havvay kucaklayp erlik suyunu rahmine braktnda, su

dan olan bu meniyle Allahn kadnlara yazm olduu hayz kan bir-
Onbinnc Ksm 36 i
lemi* o cisimde dem'in ve Havvann cisminin olutuu tarzdan ba

ka, nc bir beden meydana gelmitir. te bu, nc cisimdir. Al
lah onun rahimde halden hale oluumunu deruhte eder. Bu meyanda
nce sudan sperme, ardndan alakaya, sonra mudgaya sonra kemie
dnm, sonra Allah kemiklere et giydirmitir. nsann hayvani yara
tl tamamlandnda, Allah onu baka bir ekilde ina etmitir. Bu in
sanda ona nsan ruh flemitir: Binaenaleyh, 'Yaratanlarn en gzeli
mnezzehtir."*27
Sz uzamasayd, insann rahimde halden hale geerek olumasn
ve douncaya kadar rahimlerde suretleri ina etmekle sorumlu melek
lerden bu ii kimin stlendiini aklardk. Fakat maksadmz, tanm,
hakikat, duyusal ve manev surette bir olsalar bile, insan cisimlerinin
birleimindeki nedenselliin farklln bildirmekten ibarettir. Bylecc
yaratmann sebebinin kendisine bal olduu zannedilmez. Allah byle
bir eyden mnezzehtir! Bilakis bu durum, fiilinde zgr bir failin ese
ridir. O dilediini diledii ekilde zorlama veya eksiklik olmakszn ya
par. O'ndan baka ilh yoktur. O aziz ve hakimdir.*42*
Doa bilimciler kadnn suyundan bir ey olumaz, rahimde mey
dana gelen cenin, sadece erkein suyundandr diye iddia edince, sa'nn
bedeninin olumasn baka bir oluum saydk. Bununla birlikte, onun
rahimde idare edilmesi, demogullarnn bedenlerinin idaresine benzer.
sa'nn bedeni kadnn suyundan ya da su olmakszn flemeden mey
dana gelmi olsa bile, her iki halde de o, yaratlnda dier cisimlerden
farkl drdnc bir cisimdir. Bu nedenle Allah yle buyurur: Kukusuz
sa'nn benzeri*4 yani sa'nn yaratlnn Allah nezdindeki benzeri
Ademdir. Onu topraktan yaratmtr.4'0 Burada onu zamiri, Adem'e d
ner. Isa'nn babasz yaratlmas nedeniyle kukular ortava kmtr.
Baka bir ifadeyle sa'nn yaratlnn zellii, dem'in yaratl zelli
ine benzer. u var ki, dem topraktan yaratlm, sonra ona vol' de-
nilmit .
Rivayete gre Hz. sa, anne karnnda bebeklerin mutat sreleri ka
dar beklememitir. nk Allah kendisini bir mucize yapp doa bilim
cilere gndermek istediinde H z sa'ya oluum sratle ulamtr. Hz.
Isa'nn bir ayet olarak gnderilmek istendii doa bilimciler, Allah'n
kendisine yerletirmi srlar ve alacak oluumlara gre deil, dete
kaburgasndan Havva'y kartmtr. Allah Tclnn Erkeklerin kadn

lar zerinde bir derecesi v a r d r buyurduu gibi kadn bu nedenle er
kekten bir derece eksiktir. O halde kadnlar, hibir zaman erkeklere ka
tlamaz. Havva, kaburgadaki eiklik (ve de dknlk) nedeniyle ka
burgadan meydana gelmitir. Bu sayede ocuuna ve kocasna muhab
bet besler. Bu meyanda erkein kadna dknl, gerekte kendisine
dknldr. nk kadn erkein bir parasdr. Kadnn erkee
dknl ise kaburgadan yaratlm olmasndan kaynaklanr. Erkekte
kaburga, sevgi ve dknlk demektir.
Allah Havvann kendisinden kt Adem'deki yeri, Havvaya arzu
ile doldurmutur. nk varlkta boluk kalamaz. Allah o boluu arzu
ile doldurulduunda, dem kendisine zlem duyar gibi Havva'ya z
lem duymutur. nk Havva kendisinden bir parayd. Havva da,
kendisinden geldii vatan olduu iin, dem'e sevgi duydu. u halde
Havva'nn sevgisi vatan sevgisi, demin sevgisi kendisini sevmesidir.
Bu nedenle erkek, kendisinin ayn olduu iin, kadna sevgisini gste
rebilirken, kadna ise erkekleri sevmede haya diye ifade edilen g ve
rilmitir. Bylelikle gizleme gc artmtr. nk demin kadnla bir
letii tarzda vatan ile birleilcmez.
Allah o kaburgada demin bedeninde biimlendirdii ve yaratt
her eyi ekillendirmitir. Allah'n kendi suretinde dem'in bedenini ya
ratmas, mlekinin toprak ve tata meydana getirdii eye benzer.
Havvann bedeninin yaratl ise marangozun ahapta yonttuu ekil
lere benzer. Allah onu kaburgada biimlendirip ve ona suretini yerle
tirdiinde ve onu dzenleyip dengeye kavuturduunda, ona ruhundan
flemitir. Bylelikle Havva diri, dnen ve tremeden ibaret olan
doumun meydana gelmesi iin ekin ve ziraat mahalli olarak var olmu
tur. dem onda, o da, Adem'de dinginlik buldu. Bylece Havva, dem
iin bir elbise olduu gibi dem de onun iin bir elbise olmutur. Allah
yle buyurur: Kadnlar sizin iin siz de onlar iin bir elbisesiniz *426
demin Havvaya duyduu arzu, btn paralarna yaylm ve onu is
temitir.
(nc Cismin Oluturulmas)
dem Havvay kucaklayp erlik suyunu rahmine braktnda, su

dan olan bu meniyle Allahn kadnlara yazm olduu hayz kan bir-
Onbirinci Ksm 36i
lemi, o cisimde demin ve Havvann cisminin olutuu tarzdan ba-

nc bir beden meydana gelmitir. te bu, nc cisimdir. Al
lah onun rahimde halden hale oluumunu deruhte eder. Bu meyanda
nce sudan sperme, ardndan alakaya, sonra mudgaya sonra kemie
dnm, sonra Allah kemiklere et giydirmitir. nsann hayvani yara
tl tamamlandnda, Allah onu baka bir ekilde ina etmitir. Bu in
sanda ona nsan ruh flemitir: Binaenaleyh, 'Ya ratan la r m en gzeli
mnezzehtir.*427
Sz uzamasayd, insann rahimde halden hale geerek olumasn
ve douncaya kadar rahimlerde suretleri ina etmekle sorumlu melek
lerden bu ii kimin stlendiini aklardk. Fakat maksadmz, tanm,
hakikat, duyusal ve manev surene bir olsalar bile, insan cisimlerinin
birleimindeki nedenselliin farklln bildirmekten ibarettir. Bvlece
yaratmann sebebinin kendisine bal olduu zannedilmez. Allah byle
bir eyden mnezzehtir! Bilakis bu durum, fiilinde zgr bir tailin ese
ridir. O dilediini diledii ekilde zorlama veya eksiklik olmakszn ya
par. 'Ondan baka ildh yoktur. O azz ve hakimdir.*2*
Doa bilimciler kadnn suyundan bir ey olumaz, rahimde mey
dana gelen cenin, sadece erkein suyundandr5 diye iddia edince, sa'nu
bedeninin olumasn baka bir oluum saydk. Bununla birlikte, onun
rahimde idare edilmesi, demogullarnn bedenlerinin idaresine benzer.
sann bedeni kadnn suyundan ya da su olmakszn flemeden mey
dana gelmi olsa bile, her iki halde de o, yaratlnda dier cisimlerden
farkl drdnc bir cisimdir. Bu nedenle Allah yle buyurur: Kukusuz
Isa'nn benzeri1429 yani sa'nn yaratlnn Allah nezdindcki benzeri
Adem'dir. Onu topraktan yaratmtr. Burada onu zamiri, dem'e d
ner. Isann babasz yaratlmas nedeniyle kukular ortaya kmtr.
Baka bir ifadeyle sann yaratlnn zellii, demin yaratl zelli
ine benzer. u var ki, dem topraktan yaratlm, sonra ona ol de-
nilmit \
Rivayete gre Hz. sa, anne karnnda bebeklerin mutat sreleri ka
dar beklememitir. nk Allah kendisini bir mucize yapp doa bilim
cilere gndermek istediinde Hz saya oluum sratle ulamtr. Hz.
Isann bir ayet olarak gnderilmek istendii doa bilimciler, Allah'n
kendisine yerletirmi srlar ve alacak oluumlara gre deil, dete
gre doa hakknda hkm vermiti. Kukusuz bu sahann kimi uz

manlar, doaya kar insafla hareket etmi ve yle demilerdir: Doga.
dan sadece zel olarak bize verdii eyleri bilebiliriz. Onda bizim bil
mediklerimiz de vardr.
(Yeryznde nsan Gkte Akim Benzeridir)
Bylece, beer bedenlerin balangcn ve onlarn yaratllar farkl

drt beden olduunu zikretmi olduk. Daha nce de belirttiimiz gibi,
insan treyenlerin sonuncusudur. Bu balamda o, akln benzeridir ve
ona balanmtr. nk varlk, bir dairedir. Dairenin balangc lk
Akln var olmasdr. Bir rivayette, lk Akln Allah'n yaratt ilk ey ol
duu bildirilmitir. u halde lk Akl, ilk cinstir ve yaratma insan t
rnde bitmitir. Bylece daire tamamlanm ve dairenin sonu bana bi
tiip daire meydana geldii gibi insan da akla bitirmitir. Sz konusu
dairenin iki ucu arasnda ise Allah'n yaratm olduu lemin btn
cinsleri bulunur. Bu iki u, ayn zamanda kalem olan lk Akl ile son
varlk olan insandr.
Noktadan -ki dairenin merkezinde bulunur- evreye -ki bu evre
kendisinden var olmutur- doru uzayan izgiler evrenin her bir para
s iin eit ekilde ortaya kt gibi Hakkn brn yaratlmlara nispeti
de ayn nispettir. Dolaysyla burada asla bir bakalama sz konusu de
ildir. Btn eya, evrenin paralarnn noktaya bakmas gibi O'na ba
kar ve kendilerine verdii eyi alr.
Allah, dorusal hareketiyle bu insan suretini adra ait direk biim
de ortaya koymu, onu gklerin kubbesine ait yapmtr. Allah insan
sayesinde gkleri yok olmaktan korur. Bu nedenle insan direk diye ita-
de ettik. Bu insan sureti yok olup yeryznde nefes alan bir insan kal
madnda, gk paralanr, artk o yok olmutur. nk direk yok
olmutur ve direk insandr.
nsanla birlikte hayat ahirete g ettii gibi dnya da insann ay
rlmasyla yok olur. Buradan insann Allahn lemdeki gerek maksad,
gerek halifesi ve lh isimlerin ortaya kma mahalli olduunu kesin
olarak reniriz. O , lemin btn hakikatlerini kendisinde toplar: Me
lek, felek, ruh, cisim, doga, cansz (donuk) ve canl.
Onbirinci Ksm 363
Hacminin ve cisminin kldne ramen, lh isimlerin bilgisi

nin insana tahsis edilmesine ek olarak, Allah onun hakknda gklerin ve
yerin yaratlmas insann yaratlmasndan daha byktr demitir.
nk insan, gk ve yerden meydana gelmitir. Dolaysyla gk ve yer,
insan iin ebeveyn gibidir ve bu nedenle Allah o ikisinin deerini in
sandan dolay ykseltmitir. Fakat insanlarn ou bilm ez HSl Burada, ci-
simscl byklk kastedilmcmitir, zaten o gzlemle bilinmektedir.
(nsann En Byk mtihan)
u var ki Allah insan yaratklarndan hi kimsenin denenmedigi

bir imtihanla denemitir. Bunun nedeni, imtihandaki baarsna gre ya
onu mutlu klmak ya da bedbaht yapmaktr. Bu meyanda Allahn insa
n denedii imtihanlardan biri, onda fikir diye isimlendirilen bir g ya
ratmas ve sz konusu kuvveti akl diye isimlendirilen baka bir gcn
hizmetkr yapmasdr. Allah, fikrin efendisi olmakla beraber, akl fikrin
verdii eyi almaya mecbur etmitir. Fikir kuvveti iin ise sadece hayal
gcnde bir imkn yaratm, hayal gcn de duyu gcnn verilerini
toplayan bir mahal yapm, bu mahal iin musawirc (tasvir eden g)
denilen bir g yaratmtr. Binaenaleyh hayal gcnde ancak duyunun
veya musavvire gcnn verileri bulunur. Musavvire gcnn maddesi,
duyulardandr. Bylece o, d varlklar olmayan fakat brn paralar
duyusal olarak mevcut sureder oluturur.
yle ki: Akl, kendisinde teorik bilgilerden hibir ey bulunmaks
zn duru yaratlmtr. Fikre denilmi ki: Bu hayal gcnde bulunan
gerek ve yanl ayrt et. Bylece fikir, kendisi iin gerekleen eye g
re aratrr: Bazen bir kukuya der, bazen ise o konuda bilgisi olmak
szn kant elde eder. Fakat kandardan kuku formlarn bildiini ve bir
bilgi elde ermi olduunu zanneder. Bu esnada, bilgileri elde edite da
yand maddelerdeki eksiklie bakmaz. Akl da ondan bunlar alr ve
onlarla hkm verir. Bu durumda bilgisizlii, bilgisinden kyaslanama
yacak kadar oktur.
Sonra Allah kendisini bilmeyi bu akla yklemitir. Bunun nedeni
sz konu.' u bilmede bakasna deil kendisine dnsn divedir. Hlbuki
akl, dnm yorlar m (fikir)Hi2 'dnen (tefekkr) bir toplum iinHii gibi
ayetlerde Hakkn kastettiinin zddn anlam, (Hakka bavurmak vc-
Hne) fikre bavurmu, onu uyalan bir nder saym, Hakkn tefekkr
etmek derken neyi kastettiini gzden karmtr: Hlbuki Allah onu

tefekkr edip Allah' bilmede Allah'n bildirmesinden baka yol olmad
gn anlamaya armtr. Bylece kiiye hakikat bulunduu hal zere
grnr. Binaenaleyh her akl bu anlaya ulaamaz, onu sadece pey-
gamber ve velilerinki gibi Allah'n sekinlerinin akllar anlayabilir.
Ne garip! Allah dem'in srtndan zrriyetii alp onlar kendileri
ne kar tank tuttuunda, tefekkrleriyle mi evet (sen bizim Rabbimiz-
sin) demilerdi? Hayr! Yemin olsun ki, hayr! Bellerinden alp onlara
bu tankl yaptrrken insanlarn evet demesi, Hakkn bir ihsan ve Kit-
fuyd. Fakat onlar, Allah' bilmede mfekkire gcne dndklerinde
ise Allah' bilmede tek bir yargda dahi birlememi, her grup bir yne
gitmi, en korunmu ilh mertebe hakknda grler oalm, fikir
mensuplar Allah hakknda olabildiince crcdi davranmtr. Btn
bunlar, Ailah'u insanda fikir gcn yaratmasnn yol atn syledi
imiz snanmadan kaynaklanr.
Allah ehli ise sorumlu tutulduklar O'na inanma ve O'nu bilmede
Allaha muhta olmu, bu ve bunun dndaki her durumda kendilerin
den istenilen eyin Hakka dnmek olduunu anlamtr. Bu balamda
onlarn bir ksm marifetine, marifetini bilememekten baka yol yarat
mayan Allah' tenzih ederim demi, bir ksm, idrak edememeyi idrak
idraktir demitir. Hz. Peygamber ise ben seni hakkyla vemem de
mitir. Allah yle buyurmutur: Onlar O'nu ihata edemez HU Bylelikle
Allah ehlinin hepsi, kendisini bilmede Allaha bavurmu, Onun mer
tebesi hakknda dnmeyi (tefekkr) terk euni, yine de dnme g
cne de hakkn vermi ve onu dnmenin uygun olmad yere ta
mamlardr. Kukusuz Allahn zat hakknda dnmek, bir hadiste
yasaklanmtr. Allah yle der: Allah sizi kendisinden sakndrr.MWBy
lece Allah ehline marifetinden verdiini vermi, yaratklarndan ve
mazharlarndan gsterdiini gstermitir. Bylelikle onlar, tefekkr l
lerine gre imknsz saylan bir eyin lh bir nispet ynnden im
knsz olmayabileceini anlamtr.
Bu bahsi, ksmen demin toprann kalntsndan yaratlm yer
ve baka yerlerde izah edeceiz.
Binaenaleyh, akll kiinin Allaha u inanla ibadet etmesi gerekir:
Allah mmkn, imknsz ya da bsbtn imknsz her eye g yetire-
Onbirinci Ksm 365
bilir. O'nun kudreti, her eye nfuz eder, ihsan genitir. Onun yaran
n d a herhangi bir tekrar yoktur. H er ey, yaratt ve beksn diledii
bir cevherde meydana gelen benzerlerdir. Allah dileseydi hi kukusuz,
sz konusu cevheri her nefes yok ederdi. Allah kendisinden baka ilh
olmayandr. O azz ve hakimdir.MJ6
SEKZNC BLM
dem'in amurunun Kalntsndan Yaratlp Hakikat
Arz Diye simlendirilen Yerin Bilinmesi
Bu Arzdaki Srlarn ve Garipliklerin Zikredilmesi
Ey kz kardeim, dahas ey akledilir halacgn

Sen bizim nezdimizde bilinmeyen anneciinizsin
Oullar sana babalarnn kz kardei diye bakt
Arzulu bir himmetten hareketle birbiriyle yartlar
Oullardan az bir ksm hari, nk onlar
En nefis ekilde sana sevgi duydu
Ey halacm! Syle: Kendi srrn nasl izhar etti
Sende, kardein, gerek bir ekilde
Ta ki zatnn benzerinden bir lem grnd
Kukusuz vernn Rabbi vekil atamadan honut oldu
Sen imamsn, kardein de imam
mam olunan ise ona benzeyenlerdir
(H u rm a dem in Kz Kardeidir)
Bilmelisin ki: Allah Tel, olumu ilk beer cisim olan Adem'i
(as) yaratp onu beer bedenlerin varlnn asl yaptnda, dem'in
toprandan bir ksm artm, Allah bu fazlalktan bir hurma yaratm-
tr. Bu hurma dem'in kz kardei, bizim ise halamzdr. eriat onu ha

la diye isimlendirmi ve onu mmine benzetmitir. Hurmann dier
bitkilerde olmayan garip srlar vardr. Allah hurmay yarattktan sonra
gizlilikte susam kadar bir amur artmt. Ardndan Allah artkta geni
bir arz yaratmtr. Ar, Krs, gkler, yerler ve toprak alt, cennetler
ve cehennemin ierdii her ey ona yerletirilseydi, ipe atlm dm
kadar olurdu. Bu arzda deeri hesaplanamayacak gariplikler ve bilin
mezlikler vardr, orann durumu akllar hayrete drr. Her nefeste
Allah orada lemler yaratr. (Sz konusu lemler) "Bkp usanmakszn
gece gndz tespih ederler.
Allahn bykl o arz iinde ortaya kmtr. Hakkn kudretini
mahede edene Allahn biiklg orada grnd gibi akln im
knsz sayd pek ok ey o arzda mevcuttur. Oras Allah bilen arifle
rin gzlerinin bakt yerdir ve orada dolarlar. Allah o arzn lemleri
iinden bizim suretlerimize gre bir lem yaratmtr ki o lemi arife
gsterdii vakit, arif nefsini onda mahede eder. Kendisinden gelen
bir rivayette Abdullah b. Abbas buna benzer bir eye iaret etmitir.
Abdullah b. Abbas "Bu Kbedir ve o on drt evden bir evdir der. Ay
rca Yedi kat yerin her birisinde bizim benzerimiz olan yaratklar var
dr, hatta onlarn arasnda benim gibi bn Abbas vardr demitir. Keif
ehline gre, bu rivayet dorudur.
(Hakikat Arznda Rahmet Meclisi)
imdi tekrar bu arz ve onun geniliini, kendisinde ve kendisinden

yaratlm lemlerin okluunu, ariflere orada meydana gelen tecellileri
zikretmeye dnelim:
Bir arif, benim de tank olarak rendiim yle bir durumu bil
dirdi: Bir gn o lemde rahmet meclisi denilen bir meclise girelim, o
meclisten daha garip bir meclis asla grmedim. Ben orada iken, bana
lh bir tecelli oldu. Bu tecelli beni kendimden almam, aksine beni
kendimle ba baa brakmt.
Bu durum, sz konusu arzn zelliklerinden birisidir. nk arifle
re burada (dnyada) bcdenlcrindeyken gelen tecelliler, onlar kendile
rinden alr ve mahedelerinden habersiz brakr. Bu durum peygam
berler, veliler ve sz konusu tecellinin kendileri iin gerekletii herkes
Onbirinci Ksm 367
iin byledir. Ayn ekilde, yce gkler lemi, en muhteem Krs, en

yce kuatc Ar leminden de sz konusu insanlar iin ilh tecelli
meydana geldiinde, onlan kendilerinden geirir (fena) ve baylrlar.
Bu arz, keif sahibi-arif kendisinde bulunup tecelliye mazhar olduunda
tecellinin, onu mahedesinden habersizletirmedii ve varlndan ko
parmad bir lemdir. Bylece keif sahibi iin bu lemde grme ve
konuma bir araya getirilir.
(Arif yle devam etti:) Girmi olduum bu mecliste (rahmet
meclisi) anlamlarnn kapall, grlmeden alglanamay ve bu gibi
eylerin bulunmay nedeniyle zikredilcmeyecek iler ve srlarla karla
tm. O arzda kymetim Allahtan baka kimsenin bilmedii bostanlar,
baheler, canllar, madenler vard. Orada bulunan her ey, tpk btn
canl ve konuanlar gibi canl, konuan ve dnendi. Yoksa eyler,
dnyada bulunduklar gibi orada bulunmazlar. Orada bulunan eyler
lmszdr, yok olmaz, deimez ve lmez.
Hakikat arz, kendi lemi ya da zellikle bize ait ruhlar leminin d
nda, beer doadaki doal cisimlerden hibir eyi kabul etmez. Dola
ysyla arifler oraya bedenleriyle deil, ruhlaryla girer. Binaenaleyh o
leme girerken beden heykellerini bu dnyada brakp soyutlanarak
oraya girerler.
Hakikat arznda tuhaf biimli ve rneksiz yaratlta suretler vardr.
Bu suretler, iinde bulunduumuz yeryz, gk, cennet ve cehennem
gibi lemi gren patika yollarn balarna durmulardr. nsan, cin, me
lek ya da cennet ehli gibi hangi trden olursa olsun, bilgisinden ve be
deninden soyutlanmak artyla ariflerden birisi bu arza girmek istedi
inde, bu surederi yol azlarnda dururken bulur. Onlar bu ilere g
revlendirilmi ve Allah onlar bu iin sorumlusu yapmtr, grevlen
dirmitir. A rif ieri girince ilerinden birisi, arife koar ve makamna
gre ona bir elbise giydirir, elinden tutar, onu bu arzda dolatrr. 'D i
ledii yerde onu yerletirir. Allahn yaratklar zerinde derince d
nr. Bir tala ya da aala ya da amurla ya da herhangi bir eyle kar
lap da onunla konumak isterse tpk arkadayla konutuu gibi
onunla konuur. Onlarn farkl farkl dilleri vardr.
Bu arz, iine giren herkese ierdii btn dilleri anlama zellii ka
zandrr. A rif orada iini tamamlayp yerine dnmek istediinde, kendi-
sini orada arlayan refakati, hakikat arzna girdii yere kadar ona elik
eder. Sonra, refakati kendisiyle vedalar, ieri girerken ona giydirdii
elbiseyi kartr, sonra arif, oradan ayrlr.
Bu esnada arif, bir miktar ilim ve kant elde etmi, daha nce m
ahede yoluyla sahip olmad Allah hakktndaki bilgisi artmtr. Bu
arzdaki kadar anlayn hzla gerekletii baka bir yer grmedim.
(eyh Evhadddin el-Kirmannin eyhiyle Olan Hikyesi)
Bu lem ve yaratlta (dnyada) bu ifadeleri destekleyen evler bi

ze grnmtr. Binaenaleyh bir ksm, grp zikretmeyeceimiz ey
lerdir. Bir tanesi ise Evhadddin Hamid b. Ebul-fahr el-Kirmannin
bana anlatt hikyedir. yle demitir: Genken bir eyhe hizmet edi
yordum. eyh hastaland, kendinden gemi bir haldeydi ve karn ars
ekiyordu. Tikrite ulatmzda kendisine yle dedim:
-Efendim! Msaade ediniz, Sincar hastanesinin sahibinden size te
davi edici bir ila arayaym.
imin yandn grnce, Pekl! Git' dedi.
Evhadddin yle devana eder: Vakf sahibine vardm. Adamlar
nnde ayakta durduu halde adrnda oturuyordu, nnde bir lamba
vard. Ne o beni ne ben onu tanyordum. Bir anda cemaat arasnda be
ni grd. Bana doru kalkt, ellerimi tuttu, ho geldin dedi ve ne isti
yorsun? diye sordu. Kendisine eyhimin halini anlattm. Bir ila getirt
ti, onu bana verdi, ardndan bana yardmc olmak zere refakatimde
benimle beraber kt. Kandili tayan kii nndeydi. eyh onu grr
ve sknt duyar diye endie enim. Bu nedenle, geri dnmesi iin srar
ettim, o da geri dnd.
eyhe geldim, ilac arz cnim. Vakf sahibi beyin bana yapt ik
ramlar anlanm. eyhim, tebessm etti ve yle dedi:
-Evladm! Benden dolay iinin yandn grnce, sana acdm ve
bu nedenle izin verdim. Giniginde ise sana iltifat etmeyerek beyin seni
mahcup edeceinden endielendim. Bunun zerine, bu bedenimden
soyutlanp o beyin bedenine girdim ve yerine oturdum. Sen geldiin
de, sana ikram ettim ve grdklerini senin iin yapp kendi bedenime
dndm. Benim ilaca ihtiyacm yok ve onu kullanmayacam.
Onbirinci Ksm 369
Hikyedeki eyh, bakasnn suretinde grnm bir ahstr. Ha

kikat arznn ehli nasldr var hesap et?
(Hakikat Arznn Topra ve Meyveleri)
Bir arif bana yle dedi: Hakikat arzna girdiimde, orada btn
misk kokan bir yer grdm. imizden birisi bu dnyada o kokuyu
koklasayd, kokunun gcnden yok olurdu. Onun kokusu, Allah n di
ledii kimselere uzanr. Orada krmz-yumuak altndan yaplm bir
yere girdim. Orada hepsi altndan olan aalar vard. Aalarn meyve
leri de altnd. nsan portakal veya baka bir meyveyi alp yer ve onun
tadnn, hazznn ve kokusunun gzelliinden kimsenin betimlcyeme-
yccei bir tat grr. Cennet meyveleri onun karsnda eksik kalrken,
dnya meyveleri nasl onunla kyaslanr? Cisim, ekil, suret hep altndr.
Suret ve ekil, bizdeki meyve ve onun ekli gibidir, tatta ise farkldr.
Meyvede hibir nefsin tahayyl edemeyecei orijinal nak ve nefis ss
lemeler vardr. Nerede kald ki bir gz onu grebilsin?
Oradaki byk meyvelerden birisini grdm. Sz konusu meyve,
gk ve yer arasna konulmu olsayd yeryznde bulunan insanlar gk
yzn gremezdi; yeryzne konulsayd ona kat be kat fazla gelirdi.
Onu yemek isteyen kimse bykl bilinen elinin avucuyla ona uzan-
sayd, yine de onu avulayabilirdi. O meyve havadan daha ltiftir, fakat
kii, bu byklne ramen onu elinde tutar. te bu, akllarm dnya
da imknsz sayd bir itir. Znnn el-Msr, onu grdnde bv-
gi kltmeden, k byltmeden ya da dar geniletmeden, genii
daraltmadan, byn kn zerine yerletirilmesi hakknda kendi
sinden rivayet edilen eyleri sylemitir. O halde portakal zikrettiimiz
gibi byktr, kk el ile onu tutmak ve kendisini kavramak mm
kndr. Bunun nitelii ise bilinmez, grlr, onu sadece Allah bilebilir.
Bu bilgi, Allahn kendisine ayrd bilgilerdendir. Bize gre zamansal
bir gn, onlara gre pek ok senedir. Bu yerin zamanlar, farkl farkl
dr.
yle devam etti: O arz iinde baka bir arza daha girdim ki, g
rnte beyaz gmten, aalar, nehirleri ve ho meyveleri olan bir
i erdi. Hepsi gmtendi. Onun ahalisinin bedenleri, btnyle gm
t. Ayn eklide, btn arz: aalar, meyveleri, nehirleri, denizleri ve
yaratklaryla kendi cins indendi. Meyveleri toplanp yenildiinde, dier
yiyecekler gibi tat, koku ve fayda verir. u var ki, bu haz nitcienemez vc
anlatlamaz.
Orada bembeyaz kfurdan bir yere girdim, iinde eitli meknlar
vard. Birisi ateten daha scakt. nsan onun iine girer vc o insan
yakmaz. Oradaki baz meknlar, lk, baz meknlar souk idi. Bu b
yk yerdeki arzlardan her birisi o kadar bykt ki, gk onun iine ko
nulmu olsayd, arza kyasla iplikteki bir dm kadar kalrd. Hakikat
lemindeki btn arzlar iinde bana gre en gzel ve mizacma en uy
gun olan arz, Zagfern arz idi. Orada grdm arzlar iinde, onlar
dan daha ak gnll ve kendilerine gelenlere kar daha gler yzl
hi kimse yoktu. Onu merhaba ve ho geldin diyerek karlayabiliyor
du.
Orann yiyeceklerinin bir zellii, her hangi bir eyi yerken meyve
sinden bir para kopardnda, koparr koparmaz yerine yenisinin bit
mesidir. Ya da, her hangi bir meyveyi dalndan aldnda, onu alr al
maz benzeri meydana gelir. Bu o kadar hzldr ki, ancak zeki kii fark
edebilir. Dolaysyla yenilen eyde asla eksiklik grnmez.
Kadnlarna baktmda, onlara kyasla cennetteki hurilerin hurilere
kyasla dnyadaki becr-kadnlar gibi olduunu grdm. Onlarla cinsel
iliki ise hibir hazza benzemez. Orann ahalisi, kendilerine gelen kiile
ri en ok seven yaratklardr. Onlarda teklif yoktur, bilakis Hakka hr
met ve O nu yceltme zelliinde yaratlmlardr. Buna aykr bir ey
isteseler bile yapamazlar.
Binalarna gelince, bir ksm onlarn himmetlerinden (niyet), bir
ksm ise tpk bizdeki gibi, ara kullanmak ve gzel sanat sayesinde
meydana gelir.
Hakikat arznn denizleri birbiriyle karmaz. Nitekim Allah iki de
nizi birbiriyle bulumak zere salvermitir; aralarnda berzah vardr ka
vumazla rui7 buyurur: Bylece altn denizinin dalgalarn komuluk ili
kisiyle demir denizine vurduu gzlenir. Bu esnada onlardan birisinden
dierine hibir ey katmaz. Denizlerin sular, hareket vc akta hava
dan daha ltiftir. Sular o kadar durudur ki, ierken sudaki hi bir canl
ya da suyun zerinden akt yerden hibir ey sana gizli kalmaz. On
dan imek istediinde, iilen hibir eyde bulamayacan bir hazz bu
lursun.
Onbirinci Ksm 371
Onun yaratklar tenasl olmakszn dier bitkiler gibi orada yeti

ir. Hatta onlar bizim lemimizde haerelerin meydana gelii gibi (top
ran kokumasndan), onun toprandan oluur. Onlarn erlik sularn
dan cinsel ilikide ocuk meydana gelmez ve cinsel ilikileri sadece arzu
ve haz iindir.
Binekleri srcnn isteine gre byr veya klr. Bir ehirden
baka bir ehre yolculuk yaptklarnda, karadan ve denizden giderler.
Karada ve denizde yrylerinin hz ise gzn grd eyi alglama
sndan hzldr.
Hakikat arznn ahalisi, farkl hallerdedir. Bir ksmnda arzular, bir
ksmnda Hakkn mertebesini yceltme baskn gelmitir. Orada dnya
renkleri iinde hi tanmadm renkler, altn ya da bakr olmad halde
altna benzeyen madenler grdm. Orada duruluk nedeniyle gzn
kendilerinden getii inci ve yakuttan effaf talar grdm.
(Hakikat Arznn Gariplikleri)
Orada bulunan en garip eylerden birisi, havaya benzeyen baya

cisimlerdeki renklerin alglanmasdr. Alg, kesif cisimlerdeki renklere
ilitii gibi onlarn renklerine iliir. ehirlerinin kaplarnda yakut ta
lardan belgeler vard. Bu talardan her birisi, be yz kulatan fazlayd.
Kapnn havadaki ykseklii fazladr. Ona o kadar silah ve zrhlar asl
mt ki, btn arzm mlk toplansa onlar (satn almaya) yetmezdi.
Orada gne olmakszn ardk olarak gelen karanlk ve k vard.
Karanlk ve n art arda gelmesiyle, zaman bilirler. Karanlklan gz
alglad eyden perdelemedii gibi k da onu perdelemez. Onlar,
dmanlk ve kt niyet ya da ak bir bozgunculuk olmakszn savar
lar. Denizde yolculuk yaptklarnda ve denize daldklarnda, deniz suyu
byle bir turumda bizi yuttuu gibi, onlar yutmaz. Bilakis deniz iin
de su canllar gibi yrr (yzer), bylece sahile karlard. O arzda yle
zelzeleler olur ki, bizim dnyamzda gerekleseydi, yeryz deiir ve
zerinde bulunan herkes yok olurdu.'
yle demitir: 'Bir gn onlardan bir toplulukla sohbet ederken,
bir anda gl bir zelzele oldu. Saa sola koutururken, gz greme
yecek ekilde ocuklarn katn grdm. N e olup bittiinin farknda
deildik. Adeta topran zerinde onun bir paras gibiydik. Zelzele bi-
tip yeryz sakinletiinde, topluluk elimi tuttu, ad Fatma olan kz

mn evine yerletirdi. Toplulua dedim ki:
-Onu annesinin yannda salkl olarak brakmtm.'
yle karlk verdiler:
-Doru sylyorsun, fakat bu arz, yanmzda biri varken asla bizi
sallamamtr. Bunun yegne istisnas, yanmzdaki alsn veya bir ya
knnn lm olmasdr. te zelzele, kznn lmnden dolay meyda
na geldi. Onun durumuna bir bak!'
Ben de, Allahn diledii sre, onlarla oturdum. Arkadam ise beni
bekliyordu, ayrlmak istediimde yolun azna kadar benimle yrd
ler. (eri girerken bana giydirdikleri) elbiselerini aldlar ve evime gel
dim. Eve geldiimde arkadamla karlatm ve bana yle dedi:
-Fatma can ekiiyor!
Hemen yanna girdim, yanna girer girmez kzm cann teslim etti.
O esnada Mekkedeydim, cenazesini hazrladk, Malda defnettik.
Bu olay, hakikat arz hakknda bana bildirilen eylerin en gariple
rinden birisidir.
(yle devam etti) Orada ahalisinin tavaf ettii rtsz bir Kabe
grdm. Mekkede bulunan Kabe'den daha byk drt duvar vard.
Kendisini tavaf ederken onlarla konuur, onlar selmlar, sahip olma
dklar bilgileri kendilerine verirdi.
Hakikat arznda, su gibi akan topraktan bir derya grdm. Demi
rin mknatsa akp ona yapmas gibi birbirlerine akan (ekilen) kk
ve byk talar grdm. Demirin mknatstan ayrtrlmas rneinde
ki gibi, bir ayrc ayrmadnda -ki bunu engelleme gcne sahip de
ildir- doalar gerei birbirlerinden ayrlmyorlard. Bu yerin talar ve
doalar ba baa brakldnda, belirli bir mesafe lsnde birbirleri
ne akyordu. Bylece bir ta dierine eklenir ve bir gemi sureti meyda
na gelirdi.
Onlardan (meydana gelmi) kk binekler ve iki sandal grdm.
Gemi ya da sandal bu tatan olutuunda (kaynatnda), toprak deni
zine atyorlar ve ona binip diledikleri ehirlere gidiyorlard. u var ki,
geminin taban toprak ya da kumdan idi ve paralan zel bir ekilde
birbirlerine balanmt. Btn grdklerim iinde, o gemilerin deniz-
Onbirinci Ksm 373
de yznden daha tuhafn grmedim. Bineklerin yapl tarz, ayny

d. u var ki, geminin arka blmndeki iki kanatta iki byk silindir
vard ki, boyu gemiden yksekti. Binein yeri, arka blmden iki silin
dir arasndaki yere kadar akt ve denizle eitti. Denizin kumu o ak
yerden ieri giremiyordu. ekli yledir:
On
(Hakikat Arznn ehirleri)
Bu arzda nur ehirleri denilen ehirler vardr. O ehirlere ariflerden

sadece btnyle seilmi ve istenilmi kimseler girebilir. Bunlar on
ehirdir ve ayn yzeyde deildir. Yapllar tuhaftr. yle ki: Bu arz
daki herhangi bir yere yneldiklerinde, orada byk surlar olan kk
bir ehir kurarlar. Bir svari, oray dolamak istediinde ehrin etrafn
ancak ylda dolaabilirdi. ehre yerletiklerinde, onu menfaat, mal ve
silahlarnn koruyucusu yaparlar. Daha sonra ehrin bir kesine ehrin
burlarndan daha yksek ve onlar evreleyecek burlar dikmilerdi.
Binay tala uzatmlar, bylece ehir iin deta evin ats haline gel
miti. Bu aty, zerinde ncekinden byk bir ehir ina ettikleri arz
haline getirmi, o ehri imar edip yurt edinmilerdi. Bu ehir de onlara
dar geldiinde, zerine daha byk bir ehir yapmlard. (ehir daral
dka) ehirleri artrmaya devam etmilerdir.
On
Bylece ehirlerin sakinlerinin says srekli artar. Onlar ehir kur

makla tabaka tabaka ykselmi, bylece on ehre ulamtr.
(Hakikat Arznn Hkmdarlar)
(yle demi): Onlardan bir sre ayrldm, sonra tekrar yanlarna

girdim. Bir de grdm ki, birisi dierinin zerinde iki ehir daha kur
mular. Ltufkr ve sevecen hkmdarlar vardr. Onlardan bir grupla
sohbet ettim. Hkmdarlardan birisi tali (sonra gelen) -ki o tabidir
(uyan)- idi ve Himyer' deki prens mesabesindeydi. Allah' ondan daha
fazla zikreden bir hkmdar grmedim. Kukusuz Allah' zikretmek,
onu mlkn ynetmekten al koymutu. Ondan yararlandm ve be
nimle oka oturdu. Onlardan birisi de Zu'l-Urf idi. Byk bir hkm
dard. Hakikat arznn hkmdarlar iinde, hkmdar elilerinin daha
ok geldii kimse grmedim. Zul-Urf ok harekedi, yumuak ve ef
katli birisiydi. Herkes ona ulaabilirdi. Konuklarna ltufkrd. Fakat
fkelendiinde fkesinin karsnda hibir ey duramazd. Allah ona di
ledii gc vermiti.
Arzn denizinin hkmdarn grdm. Hkmdar, kendisine yak-
lalamayan Sbih adndaki birisiydi. O, kendisine ynelen kiilerle pek
az otururdu, hi kimseye iltifat yoktu. O hkmdar, kendisinden iste
nilen eyle deil dnd kimseyle beraberdi. Ona Sabk adndaki
byk bir sultan komuydu. Bir konuk huzuruna girdiinde oturduu
yerden ona doru kalkar, yznde bir tebessm meydana gelir, onun
gelii nedeniyle mutluluunu gsterir, kendisinden bir ey istenilmeden
muhta olunan her eyi konua sunard. Bunun sebebi nedir? diye
sorduumda yle yant verdi:
-stek sahibinin yznde herhangi bir yaratktan bir ey istemenin
horlugunu grmek istemem. nk kimsenin Allahtan bakasnn kar
snda hor ve hakir olmasn kabul edemem. Herkes Allah karsnda
tevhit kaplad zere bulunuyor deildir ve yzlerin ou Allahtan
perdelenmekle beraber konulmu sebeplere evrilmitir. Bu durum, ko
nua ikram hususunda grdn eyi hemen yapmam salyor.
(Dedi ki) el-Kim bi-emrillah (Allahn emrini uygulayan) diye ad
landrlan baka bir hkmdarn huzuruna girdim. Bu hkmdar, Hak
kn bykl kalbini kaplad iin, kendisine gelen konua iltifat et
miyor, farkna bile varmyordu. Ariflerden ona konuk olanlar, bulun
duu durumda onun halini grmek iin geliyordu. Onu hor-sulu hr
kle gibi iki elini gsne balam, gzlerini ayaklarna dikmi, kl b-
Onbirinci Ksm 375
lc kprdamadan vc hibir eklemi oynamadan dururken grrsn. Nite

kim sultanlarnn karsnda bir topluluun hali yle berimlenmitir:
Sanki bir ku var balarnda (bu duru), zulm deil, hrmet korku-
sundandr.
Arifler bu hkmdardan murakabe halini renir. yle devam et
ti: Rdi denilen grn heybedi, konumas tad ve ok kskan bir
hkmdar grdm. Srekli, hakknda dnmekle sorumlu olduu eyi
tefekkr ediyordu. Hakkn yolundan birisinin ktn grdnde,
onu Hakkn yoluna dndrrd.
yle demitir: Onunla sohbet enim vc kendisinden yararlandm.
Onlarn hkmdarlarnn pek ouyla oturdum, Allah korkusundan
kaynaklanan pek ok garipliklerini grdm. Onlar yazsaydm, hi ku
kusuz, hem yazan vc hem dinleyeni kr ederlerdi. Bu nedenle, bu arzn
srlarndan bu kadaryla yetindik. Onun ehirleri, sayca snrszdr ve
ehirleri kylerinden daha oktur. O ehirleri yneten hkmdarlar ise
on sekiz kiidir. Onlarn bir ksmn zikrettik, bir ksm hakknda ise
sustuk. Her sultann kendine zg bir yaants ve bakasna ait olma
yan hkmleri vardr.
(Hakikat Arznn Ynetimi)
yle dedi: Bir gn ynetim tarzlarn grmek iin divanlarna

girdim. Grdklerimden birisi uydu: Onlarn arasnda hkmdar, ne
kadar olurlarsa olsunlar ynettiklerinin rzkn karlayan kimseydi. Ye
mek hazrlannca, tahsildar dedikleri ve her evin elileri olan saysz ya
ratk beklerdi. Grevli kii, ailesi lsnde ona mutfaktan veriyor, tah
sildar da yemei alp ayrlyordu.
Halkn rzkn datan kii ise tahsildarlar saysnca ellere sahip tek
kiiydi. Byl< ce ayn anda her ahsn yemeini kabna doldurabilivor ve
yemeini alan kii de ayrlyordu. Yemekten artan ksm bir depoya kal
drlyordu. Bu datc tahsildarlarn iini tamamladnda, depoya gi
rer vc yemein kalann oradan alr, onu hkmdarn saraynn kaps
nndeki yoksullara datr, onlar da verilen yemei yerdi. Her gn
byle yaplrd.
Her hkmdarn hazinedar diye isimlendirilen ve depodan sorum
lu yakkl bir adam vard. Hkmdarn sahip olduu her ey onun ta-
sarrufuna braklmt. Onlarn yasalarndan birisi uydu: Hkmdar

haznedar bir kez grevlendirdiinde, artk onun azledilmesi sz konu
su deildi. Onlarn iinde harekederi beni artan bir ahs grdm. O
hkmdarn yannda, ben ise hkmdarn sanda oturuyordum. H
kmdara sordum:
-Bu adamn sizin yannzdaki konumu nedir?
Hkmdar glmsedi ve yle cevap verdi:
-Ne o, garipsedin mi?
Cevap verdim:
-Evet!
Hkmdar yle dedi.
-Bu adam, bize evleri ve ehirleri yapan mimardr. Btn bu gr
dklerin onun eserleridir.
Sarraf arlarn gezdiimde her ehirde ve hkmdarn ynetimi
altndaki ehirlerde tek bir parann getiini grdm.
yle dedi: Onlarn her durumdaki gidiadarn byle grdm:
Her ii tek kii yapyordu, fakat yardmclar vard.
Bu hakikat arznn insanlan Allah en ok bilen kimselerdi. Akln
bizim nezdimizdeki kant nedeniyle imknsz sayd her ii burada
mmkn ve gereklemi grdk. Kukusuz Allah her eye g yeti-
rendir. Bylccc akllarn eksik olduunu ve Allah Telnn iki zdd bir
araya getirebildiini, bir cismi iki meknda bulundurabildiini, arazn
kendi bana varln srdrebildiini, yer deitirebildiini, cevherin
cevher ile ayakta durduunu rendik. Akln zahir anlamn tevil ettii
bize gelmi her ayet ve hadisi hakikat arznda zhiri anlamyla bulduk.
Cin ve melek gibi ruhsal bir varln eklini ald ya da uykuda iinde
insann kendisini grd her suretin hakikat arznn bedenlerinden ol
duunu grdk. Onlarn bu arzdan zel bir yeri vardr. Hakikat arznn
sakinlerinin btn leme uzayan balar vardr. H er ba zerinde de bir
emaneti vardr. Bu emaneti, bir ruhun elindeki suretlerden birisine is
tidat kazanm olduunu grdnde, hemen o sureti o ruha giydirir.
Buna rnek olarak, Dhyetl-Kclb suretinin Cebraile giydirilmesini
verebiliriz.
Onbirinci Ksm 377
Bunun sebebi udur: Allah bu arz berzahta meydana getirmi, on

dan ruhanlerin giymi olduu bu bedenlere ait bir mevzi belirlemitir.
Nefisler de, uykuda ve lmden sonra oraya intikal eder. Binaenaleyh
biz de onun bir lemindcniz. Bu arzn bir ucu vardr ki, cennete girer
ve ar (suretler ars) diye isimlendirilir. Biz sana bu arzn leme ba
kan ynnn nasl uzadnn misalini aklayacaz: nsan kandile, g
nee ya da aya bakp sonra bakan ile aydnlk cisim arasna engeller gir
diinde, bu aydnlk cisimden gze ktan izgilere benzer eyler geldi
i grlr. Bunlar, kandilden gze defalarca ular. Aydnlk cisim ile
gz arasna giren bu tozlar bakan kiinin nnden yava yava kalkt
nda ise (aydnlk cisimden gze doru) uzam bu izgilerin aydnlk
cismin iinde drldii grlr.
Aydnlk cisim, bu hakikat leminden o suretlere ait verin, cisme
bakan kii ise lemin, izgilerin uzamas ise nefislerin uykuda ve lm
den sonra ve cennet arsnda intikal edecekleri ve ruhlarn giyecekleri
suretlerin rneidir. Bakan ile aydnlk cisim arasnda engel olan tozlar
giderme fiiliyle bu izgileri grmeye yneliin ise istidat kazanmann
rneidir. Bu izgilerin bu halde ortaya klar, suretlerin istidat vesi
lesiyle ortaya kmasdr. Perde kalktnda izgilerin aydnlk cisimde
drlmeleri ise istidat kaybolduunda surederin bu arza dnmelerinin
rneidir.
Bu aklamadan sonra artk herhangi bir izah yoktur. Hakikat arz
nn srlar ve onunla ilgili bilgiler hakknda geni aklamalar, zellikle
bu konuya dair byk bir kitabmzda yapmtk.
On birinci ksm sona ermitir.
FTUHT-I MEKKYYE'NN
ON KNC KISMI
R ahm an vc R ahm O lan A llah n A d yla
DOKUZUNCU BLM
Ateten Yaratlm Ruhlarn Varlnn Bilinmesi
Atei ve bitkileri birbirine katt, o bilfiil varlk kazand

Cin sureti, iki ey arasnda ara varlk olarak.
(O iki ey) Dklkte mekn sahibi cisimsel ruh ile
Nereden olmayan ruhtur.
Onlardan cisimlemenin karsnda bulunan
Yalan olmakszn, beslenmek iin yiyecek istemitir.
Meleklerin karsnda bulunan ise
D dnyada ekilden ekle girme zelliine sahiptir.
Bu nedenle bir vakit itaat eder, bir vakit isyan
Onlarn muhalifleri de iki ate ile cezalandrlr
(Cinlerin, Meleklerin ve nsann Yaratl)
Allah yle buyurmutur: Cinleri havayla kark ateten yaratt.

Sahih bir hadiste ise yle denilir: Allah melekleri nurdan, cinleri ateten,
insan ise size sylenen eyden yaratt. Hz. Peygam berin insann yaratl
hakknda size sylenen deyip meleklerin ve cinlerin yaratl hakkn
da belirttiine benzer bir ey sylemeyii, zedeme amac tar. nk
ona hakikatleri toplama zellii verilmiti ve bu da ondandr. nk

melekler veya cinlerin yaratl esasnda bir farkllk yoktu. Hlbuki in
sann yaratl drt farkl trde gereklemitir: Bu meyanda demin
yaratl Havvann yaratlna, Havva'nn yaratl demoullannn
yaratlna, sa'nn yaratl ise zikredilenlerin yaratlna benzemez
Binaenaleyh Hz. Peygamber zetlemek istemi ve insann yaratlnn
ayrntsn bize ulaan haberlere brakmtr. Bu balamda dem top
raktan, Havva (demden alnm) kaburgadan, sa, Ruhul-Kudsun
(Cebrail) flemesinden, demoullan ise kokumu bir sudan*4*9 yara
tlmtr.
Allah drt unsuru yaratm, duman, sabit-gezegenler feleinin i
bkeyine doru ykselip bu dumanda yedi gk ortaya ktnda,440
hepsi birbirinden ayrmtr. Her gkte besinler takdir edildikten son
ra Allah emrini ge vahyetmitir. Btn bunlar, drt gnde' gerek
lemitir. Sonra Allah gklere ve vere isteyerek veya zorla geliniz de
mi, baka bir ifadeyle, grevlendirdiim ite sizden beklenen greve
ardmda arma icabet ediniz demi. Onlar da gnll geldik'
diye cevap vermitir.
Allah gk ve yer arama bir manev kaynama ve Hakkn bu yery
znde var etmek istedii maden, bitki ve hayvan gibi treyenlere yne
li yaratm, yeryzn deta bir e, g ise bir koca gibi yaratmtr.
Nasl ki erkek cinsel ilikiyle kadna (erlik) suyunu ulatrr, ayn ekilde
gk de Allahn kendisine vahyettigi emrini yeryzne bildirir. Yeryz
de, aktarma esnasnda, farkl trlere gre Hakkn kendisinde saklad
eyleri ortaya kartr.
Bunlardan birisi udur: Hava tutuup sndnda, tpk bir kandil
gibi tutuur. Bu alev, atein tutumasdr ve tutuma havann yanma
sndan meydana gelir. Buna mric denilir. Bu atein mric diye isim-
lendirilmcsinin nedeni, onun hava ile kark bir ate olmasdr. Baka
bir ifadeyle o tutumu havadr. nk merc karm demektir. Bitkiler
kark olarak bulunduu iin merc (mera, odak) merc diye isimlendi
rilmitir.
u halde, dem iki unsurdan -su ve toprak- olutuu gibi cin de
iki unsurdan oluur: Hava ve ate. dem sz konusu olduunda, su ve
toprak yorulup ona tn ad verildii gibi atein hava ile karmna da
Onikinci Ksm 38 i
mric ismi verilmitir. Ardndan Allah sz konusu karmda cinlerin

suretini amtr. Binaenaleyh ierdikleri hava nedeniyle cinler diledikle
ri her surete girebilirken, kendilerindeki ate unsuru sayesinde de in
celmi ve ltiflikleri artmtr. Cinlerde ezme, byklenme ve stn ol
ma duygusu vardr. nk kendisinden meydana geldikleri ate unsu
ru, konumu itibaryla unsurlarn en stndr. Ate, doann gerektir
dii tarzda eyay dntrmede byk bir etkinlie sahiptir. Allah
kendilerine emrettiinde cinlerin dem'e secde etmek hususunda b
yklk taslamalarnn nedeni budur. Cinler kendilerini ben ondan daha
iyiyim' demeye sevk eden bir yorum yapmtr. Baka bir anlatmla, Al
lah'n dier drt unsur arasnda (cinin asl olan) atee verdii stnlk
nedeniyle ben ondan daha iyiyim' demilerdir.
Cinler, dem'in kendisinden yaratlm olduu suyun otoritesinin
ateten daha gl olduunu anlamad. nk su atei yok eder. T o p
rak ise (basit unsurlar olan) soukluk ve kuruluk nedeniyle, ateten da
ha sabittir. Binaenaleyh dem, Allah'n onu var ettii iki unsurun bas
kn gelmesiyle, g ve diren sahibi olmutur. Geri dem'de dier iki
unsur bulunsa bile, onlarda bu otorite yoktur. Dier unsurlar, cinlerde
de bulunan hava ve ate unsurlardr. Bu nedenle cinlerin kendisinden
yaratld unsur, mric (dumanl ate) diye isimlendirilmi, fakat onun
doasnda bu otorite bulunmamtr.
Topraktan olmas nedeniyle dem'e doas gerei tevazu verilmi
tir. Byklenirse kendise ilien ve dem'in de ierdii ate unsuru sa
yesinde kabul ettii bir durum nedeniyle byklenir. Nitekim dem,
kendisindeki hava unsuru sayesinde de hayal ve hallerindeki suretlerin
farkllamasn kabul etmitir. Cinlere ise ateten var edilmeleri nedeniy
le, doalar gerei byklenme (duygusu) verilmitir. Tevazu gsterir
lerse bu durum ierdikleri toprak unsuru nedeniyle kabul ettikleri arz
bir halden kaynaklanr. Nitekim eytan iseler saptrmaya, eytan deil
lerse itaat hususunda diren gstermeyi kabul etmeleri de avm zellik
ten kaynaklanr.
Hz. Peygamber Rahman suresini sahabese okuduunda yle
demi}. Ben bu sureyi cinlere de okudum. Onlar sizden daha iyi dinledi.
Onlar Rabbimsin rahmetinden hangisini yalanlarsnz 9 ayetini okudu
umda, Rabbimizin rahmetinden hibir evi yalanlamayz' diyorlard.'
Bylcce cinler, bu ifadede sabit idi. Hz. Peygamber kendilerine Rabbi

msin hangi nim etini y a la n la rsn z ayetini okuduunda, depremiyorlard.
Bu sabitliin nedeni, kendilerindeki toprak ve atein scaklm vok
eden su unsurudur. Bu balamda onlarn bir ksm tpk bizim gibi ita
atkr, bir ksm ise isyankrdr. Cinler, tpk melekler gibi, suretlerde
ekillenme zelliine sahiptir.
(Ruhanlerin Nispet Edildii Asl Suret)
Allah gzlerimizi onlar grmekten engellemi, dolaysyla onlar

gremeyiz. u var ki Allah, baz kullarna gstermek ister ve onlar da
cinleri grebilir. Cinler incelik ve ltiflik leminden olduu iin, istedik
leri duyusal suretlerin eklini alma zelliine sahiptir. Yine de, bir ru
hannin kendisine nispet edildii asl suret, Allah'n onu var enii ilk
anda kabul ettii surettir. Ardndan, Allah'n kendisine girmesini dile
dii suretlere girebilir. Allah gzlerimizi ap musavvirc (tasvir eden)
gcnn -ki musavvirc gc Allah tarafndan insann hayalinde tasvir
iiyle grevlendirilmitir- tahayyl ettii eyleri grebilseydik, kuku
suz, insan her an birbirine benzemeyen farkl suretlerde grebilirdin.
Ruh aleve flendiinde -ki alev zayfl, havann basknl ve tek
bir halde kalamay nedeniyle titremi ve fleme titreimini artrmtr-
cinler lemi bu surene ortaya kt. Beer trnde erlik suyunun kad
nn rahmine atlmasyla reme ve oalma meydana gelirken cinlerde
reme havann diinin rahmine flenmesiylc gerekleir. Bylccc cinler
snfnda oalma ve reme meydana gelmitir. Onlarn varlklar, yay
dadr (burcu) ve yay, ate unsurundandr.
Vrid byle demitir -Allah onu yanlmaktan korusun!
(nsann ve Cinlerin Yaratl Arasndaki Sre)
Cinlerin yaratlyla demin yaratl arasnda altm bin sene

vardr. Baz insanlarn zannna gre, drt bin sene getikten sonra cin
lerin remesinin kesilmesi gerektii gibi yedi bin sene getikten sonra
da insanlarn remesinin kesilmesi gerekiyordu. Hlbuki i byle ol
mamtr. Aksine i, Allahn diledii duruma dner. Dolaysyla beer
trnde olduu gibi cinlerde de reme bugne kadar srmtr.
demin balangc ve ne kadar sre nce yaratlm olduu tam olarak
Onikinci Ksm 383
bilinmez. Ya da, dnyann sresinin tamamlanp insanlarn yok olmas

vc ahirct hayatna gmeye ne kadar sre kald da bilinemez. Sz ko
nusu iddia, bilgide derinleenlcrin gr deildir. Onu grleri mu-
teber olmayan bir gruh iddia etmitir.
Melekler nurlara, cinler rzgrlara, insanlar ise bedenlere flenmi
ruhlardr. yle denilmitir: Havvann demden ayrmas gibi (ka
burga kemiinden var olmas) ilk var olan cinden bir dii ayrm
(meydana gelmi) deildir. Baz kimseler yle iddia etmitir: Allah cin
lerden ilk yarat kimsede bir fere yaratm, onun bir paras dieriyle
cinsel ilikiye girmi vc bylelikle demin zrriveti gibi dii ve erkek
dourmu, sonra doanlar birbirlcriyle cinsel ilikiye girmitir. Dolay
syla cinlerin yaratl hnsa idi. Bu nedenle cinler ara lemdendir:
Hnsa diiye ve erkee benzedii gibi cinler de insana ve meleklere
benzer.
Din nderlerinden birisinden aktarldna gre bir din by
yannda iki ocuk bulunan bir adam grm -adam hnsa idi-. ocuk
lardan birisi belinden (baba), dieri karnndan idi (anne). Baka bir ifa
deyle, cinsel ilikiye girmi olu olmu, tekrar ilikiye girmi dierini
dourmu. Hnsa, rehavet, gevemek, g vc iddetten yoksunluk an
lamndaki inhnastan tretilerek hnsa diye isimlendirilmitir. Hnsa,
kendisinde erkeklik gc glenip erkek olamad gibi diilik gc
glenip de kadn da olamayan kimse demektir. Bu nedenle bu iki g
ten yoksun kalm ve hnsa diye isimlendirilmitir. Allah en iyisini bi
lendir.
(Cinlerin Beslenmesi vc Evlenmesi)
Cinlere hava ve ate unsuru baskn geldii iin onlarn gdalar ha

vann tad kemiklerdeki yadr. Kukusuz Allah, cinler iin onlarda
rzk y Tatmtr. Biz, kemiin maddesinin ve tad etlerden hibir e
yin eksilmediini gzleriz. Bylece Allahn cinler iin kemiklerde rzk
) arattn kesin olarak rendik. Bu nedenle Hz. Peygamber kemikler
hakknda yle buyurur: Kemikler cin kardelerinizin gdasdr. Baka
bir hadiste ise Allah cinler iin kemiklerde rzk yaratmtr buyrulmu
lar. Bir keif sahibi, kemiklere gidip yrtc hayvanlar gibi onu koklayp
sonra rzkn alm bir halde geri dnen cinler grdn bana bildir
ilitir. Onlarn gdalar, bu koklamadadr.
Ltufkr ve haberdar Allah mnezzehtir!

Cinsel ilikide cinlerin bir araya gelmelerine gelince, bu bir kvrl
madr. Bu durum, krkten veya tandrdan birbirine karm halde
kan dumana benzer. Onlar da birbirlerinin iine girer, iki ahstan her
birisi bu giriildikten bir haz alr. Hurmann salt rzgrla dllenmesine
benzer olarak (bu birlemede) aktardklar ey beslenmeleriyle ayndr.
(Kabile ve Airetleri)
Cinler kabile ve aireder halindedir. Esasta on iki kabile olduklar,

ardndan alt kabilelere ayrldklar anlatlr. Aralarnda byk savalar
meydana gelir. Baz frtnalar onlarn savalar olabilir. nk frtna,
birisi dierinin kendisini yarp gemesine engel olan iki rzgrn kar
karya gelmesidir. Bu engelleme, iki zt rzgrn karlamasnn mey
dana getirdii ve gzlemlediimiz hortuma yol aar. te cinlerin sa
vamas byle bir eydir, ancak her frtna onlarn sava deildir.
Anr el-CinnPnin hikyesi mehurdur ve anlatlr: Onun ldrl
mesi, kendisine gsterilip ortadan kalkan bir frtnadayd. Bu esnada
lm deindeydi ve ok gemeden de lmt. Sz konusu kii cin
lerden slih bir kuldu.
Burada hikye ve haberleri anlatmamz uygun olsayd, onun hik
yesini de ksmen zikrederdik. Fakat bu kitap manalar bilgisi kitabdr.
Binaenaleyh onlarn ykleri hakknda edebiyat ve iir tarihlerine ba
klmaldr.
(Ruhan lem in ekle Girmesi)
Sonra konumuza dnp deriz ki: Bu ruhsal lem ekillenip duyusal

bir surette ortaya ktnda gz onu hapseder. yle ki, ruhan gz -
fakat insann gz- kendisine bakt srece oradan kamaz. nsann
gz onu hapsedip kendisine bakmay srdrr ve kaaca bir yer
kalmadnda ruhan, deta kendisine bir rt yapt bir sureti insana
gsterir. Sonra insana bu suretin belirli bir yne doru yrd za-
nn verir. nsan gzyle o sureti takip eder. G z onu takip ettiinde
ise ruhan gzn hapsinden kurtulur ve gizlenir. Onun gizlenmesiyle de
insann gznn takip enii ve gerekte ruhanye ait bu suret, bakan
kiinin gznden kaybolur. Suret ile ruhannin ilikisine rnek olarak
Onikinci Ksm 385
duvarlara yaylan kandil vc onun n verebiliriz. Kandilin cismi

gizlendiinde k da kaybolur. te bu suret de byledir.
Bunu bilip gzyle ruhanyi hapsetmek isteyen kimse, gzne su
reti takip ettirmez. Bu durum, ancak Allah'n bildirmesiyle renilen
lh srlardandr. Sz konusu suret, ruhanden baka bir ey deildir,
hatta bin meknda ya da ekilleri farkl her meknda ruhannin ayndr.
Bu suretlerden her hangi birisinin ldrlmesi tesadf etse ve o su
ret grnte lse suretin sahibi olan ruhan dnya hayatndan berzaha
ger. Dnya hayatnda ank onun bir sz kalmaz. Nitekim biz de
lmle berzaha geriz vc her ikimizin durumu ayndr. Ruhanlerin
grnd bu duyulur suretler cesetler diye isimlendirilmitir. Bu isim
lendirmenin kayna u ayettir: Onun (Hz- Sleymann) Kurssne bir
ceset atth.*441 Onlar yemek yemeyen cesetler yapmadk.**2
Ruhanlikte ortak olsalar bile cin ve melekler arasnda fark vardr:
Cinlerin gdalar doal cisimlerin tad yemeklerdir. Melekler ise by
le deildir. Bu nedenle Allah, Hz. Halil brahim'in konuu hikyesinde
yle buyurur: Ellerinin ona ulamadn gordginde onlardan ekinmi
tir.'44' Yani kzartlm koama ulamadnda. Baka bir ifadeyle, ko
nuklar o yemekten yememi ve bunun zerine brahim de onlardan
korkmutur.
(Cinler Aleminin Yaratl)
Cinler leminin yaratl vakti geldiinde, birinci felekte bulunan

meleklerden gvenilir melek ynelir. Sonra ikinci gkte bulunan ve
killerinden cinlerin yaratlnda gereken eyleri alp gklere iner ve iki
gkteki vekillerden, yani ikinci ve altnc gktekilerden gereken eyleri
alr. Ardndan unsurlara iner ve orada mahalli hazr hale getirirler. Bu
gvenilir melee melek daha katlr. Onlar da ikinci gkten gere
ken eyleri o gn vekillerinden alr. Sonra nc ge ve oradan
beinci g%- inerler vc iki melek daha kendilerine katlr. Altnc ge
urar ve meleklerden baka bir vekil daha alrlar. Sonra, dzenleme iini
tamamlamak iin unsurlara inerler. Bylelikle kalan alt melek onlarla
iner ve ikinci vc dier gklerdeki vekillerden dier eyleri alrlar. Bunla
rn hepsi, el /Mim ve el-Hakm'in izniyle bu lemi yaratmak iin topla
nr.
Cinler leminin yaratl tamamlanp yaps yetkinletiinde, Ruh

emir leminden kendisine ynelir ve bu surete ruh fler. Onun varly
la da bu surete hayat yaylr. Bylece bu varlk, zerinde yaratld bu
yaratla gre kendisini var edenin hamdini ve vgsn dile getirici
olarak bilfiil var olur. Bu esnada, onda sebebini ve kime kar olduunu
bilmedii bir byklk ve izzet duygusu vardr. Kime kar olduunu
bilmiyordur, nk doalar leminde kendisinden baka yaratlm bir
kimse yoktur. Bylece cin lemi, stnl konusunda srarc, kendisini
var edenin Rablii karsnda ise mtevaz bir kul olarak kalr. Rabbinc
kar tevazu iinde kul olmas, yaratlndaki zellikten dolaydr ve bu
durum, demin yaratlna kadar srmtr. Cinler demin suretini
grdklerinde, ilerinden birisine -ki ad Hris'tir- doasndan kaynak
lanan nefret baskn gelmi, bu dem suretini grd iin yz fke
den kzarmtr. Onun fkesi hemcinslerince grlm, onlar da H-
riste grdkleri tasa ve znt nedeniyle kendisini knamtr. demin
bilinen durumu gerekletiinde ise Hris, iinde dem'e kar duydu
u eyi ortaya kartm, yaratcsnn deme secde etmekle ilgili emri
ne uymam, kendi yaratlyla deme kar byklenmi, aslyla ifti
har etmi ve Allahn her eyi kendisinden yaratt suyun gcnn sr
rn anlayamamtr. stelik cinlerin hayat da farknda olmasalar bile
sudandr.
Anlay sahibi isen Allahn u emrini dn: Ar' su zerindeydi.**4*
Binaenaleyh Ar ve ihtiva ettii btn yaratklar, su ile hayat bulmu
tur. Baka bir ayette ise ler ey 0*nun vgsn tespih eder**** buyurur:
Ayette ey kelimesi belirsiz gelmitir ve sadece diri olan tespih edebilir.
Hasen bir hadiste Hz. Peygamberin yle buyurduu bildirilmitir:
Melekler Rabbimiz! Ateten daha gl bir ey yarattn m? diye sor
mu, Allah Evet! Suyu yarattm' demi. Bylece Allah suyu ateten da
ha gl yapmtr. Cinlerin yaratlnda bulunan hava unsuru atele
tutumasayd, hi kukusuz cinler demogullarndan daha gl olur
du. nk hava unsuru sudan daha gliidr. Melekler bu hadisin de
vamnda yle demi: Ya Rabbi! Havadan daha gl bir ey yarattn
m? Allah, Evet demolunu yarattm demitir. Bylece Allah insann
yaratln havadan, suyu ateten daha gl yarauntr. Ate cinlerde
ki en byk unsur olduu gibi su da insandaki en byik unsurdur. Al
lah eytan hakknda yle demitir: eytann hilesi pek zayftr.**** Byle-
Onikinci Ksm 387
cc Allah eytana hibir g nispet etmemi, Msr soylusunun kadnlar

hakknda syledii sizin hileniz pek byktr*447 ifadesini ise ne yalanla
m ne de reddetmitir. Bununla beraber kadnn ald erkein aklndan
daha zayftr. nk kadnlar akl ve din bakmndan eksiktir. Kadnlar
hakknda byle denilirken erkein gc hakknda ne dnrsn?
Bunun nedeni udur: ki unsur, yani su ve toprak mizacna baskn
olduu iin insann yaratl, ileri aratrma, dnme, soukkanllkla
hareket etme ve ban sonunu hesaba katma zelligme sahiptir. Byle-
cc insan akl bol bir varlk olmutur. nk toprak, onu sabit tutar ve
diren kazandrr, su ise yumuatr ve akkan yapar. Cinler ise byle
deildir. nk onun akln insann durumunda olduu gibi bu ekilde
tutacak bir unsur yoktur. Bu nedenle, bir kii zayf dnceli ve ahmak
olduunda yle denilir: Falan kt akll ve grlerinde isabetsizdir. Kt
akll olmak, cinlerin zelliidir; akllarnn kdg ve dncelerindeki
istikrarszlk nedeniyle onlar, hidayet yolundan sapmlardr. Bu neden
le eytan yle demitir: Ben ondan daha hayrlym.H4B Kt akll olmas
nedeniyle o, bilgisizlii ve edepsizlii birletirmitir.
(lk eytan)
Cinlerden isyankr olanlar eytan olmutur. eytan, Allahn rah

metinden uzaklatrlm kimse demektir. Allahn huzurundan koulup
eytan diye isimlendirilen ilk cin, Hristir. Allah onu iblis yapm,
baka bir ifadeyle onu rahmetinden, rahmeti ondan uzaklatrmtr.
Btn eytanlar, ondan ayrmtr. Aralarndan Hme b. Elham b.
Laks b. blis gibi iman edenler, mmin cinlere katlr, inanszl ze
rinde kalanlar ise eytan olur. Bu husus, din bilginleri arasnda gr
ayrlnn bulunduu bir konudur. Onlarn bir ksm eytan asla Ms
lman olamaz diye iddia ederek Hz. Peygamber'in eytan -ki onunla
beraberdi ve kendisiyle grevlendirilmi eytandr- hakkndaki Allah
bana ona ka yardm etmi ve Mslman olmutur hadisini tevil et
mitir. Burada kelime esleme-eslcmu eklinde okunmutur. Sz konusu
bilginler, ikinci okunuu ben ondan kurtuldum, yani o bana ulaamaz
diye tevil etmitir. Farkl dnen bilgin grubu da bunu tevil etmi ve
esleme ifadesini boyun emek anlamnda yorumlamtr. Buna gre an
lam, dman olmakla beraber eytann Hz. Pcygambcre boyun edgi-
dir. Hz. Peygamber eytanm bana ancak iyiyi emreder' demitir. Bu
durum Allahn zorlamas ve peygamberini korumasndan kaynaklanr

Baka bir gr sahibi ise yle demitir: Burada esleme, Allaha iman
etti demektir. Nitekim bize gre kfir de Mslman ve mmin olur
Kukusuz doru ve en uygun yorum budur.
nsanlarn ou Hdrisin ilk cin olduunu iddia edip, insanlar iin
Adem mesabesinde bulunduunu zanneder. Hlbuki bize gre gerek
byle deildir. Aksine Hris cinlerden birisidir ve onlarn iinde insan
trnde Adem mesabesinde olan ilk cin baka birisidir. Bu nedenle Al
lah yle buyurur: 'blis secde etmedi; o cinlerdendi.**49Yani yaratlmlarn
bu snfndand. Nitekim Kabil de insan trndendi ve Allah onun vaz-
gsn bedbaht yazmtr. Dolaysyla Kabil insanlar arasnda ilk bedbaht
olduu gibi blis de cinlerden ilk bedbahttr. Cinlerden olan eytanlarn
Cehennemdeki azab, genellikle scakla deil iddetli soukla olacaktr.
Bazen eytan atele de azap grrken Ademoullannn azabnn ou
atele olacaktr.
Bir gn velilerden bir meczupla karlatm. Gzlerinden ya akar
ken insanlara yle diyordu: *Cehennemi enle dolduracam4S0ayetini sa
dece blis ile snrl saymaynz. Bunun yerine, Hakkn blise ynelik
senden ifadesinde size dnk iaretini dnnz. nk blis ateten
yaratlmtr, bvlece -Allahn lneti ona olsun- kendi aslna dner. b
lis atele azap grse bile, (insan iin) atele piirilmek daha ar bir
azaptr. Saknnz!
Bu veli, cehennemin sadece ateten olduunu dnm ve cehen
nemin scaklk ve souklua verilmi bir isim olduunu unutmutu.
Cehennem ad scaklk ve soukluundan gelir. Ayrca cehme nedeniy
le cehennem diye isimlendirilmitir, nk cehennemin grnts ir
kindir. Cehme yamurunu brakm bulut demektir. Yamur ise Al
lah'n rahmetidir. Allah buluttan yamurunu giderdiinde, ona cehm
ismi verilmitir, nk rahmet -ki yamurdur- ondan ayrlmtr. A) m
ekilde Allah rahmetini Cehenncmden de uzaklatrm, bylelikle ce
hennem kt grnml olmutur. Cehennem diye isimlcndirilmcsinu
baka bir nedeni de dibinin derinliidir. Bir kuyunun dibi ok derin ise
ona rukyet chnm (dipsiz kuyu) denilir.
Onikinci Ksm 389
Kendi admza ve btn mminler iin cehennemden emniyet

iinde olmay byk Allahtan istiyoruz. Bu blmden bu kadar kfi
dir.
ONUNCU BLM
M lk D evri ve Onda lk A yrlan n Bilinm esi
Onda lk Meydana Gelen ve Ondan Ayrlan lk ey Ondan

Ayrlan lk eyin Yeri Neyle Dolmutur? Hkmdar
Gelene Kadar Allahn Bu Memleketi Hazrlamas. Fetret
Dnemi olan Hz. sa ile Hz. Muhammed Arasndaki
Alemin Mertebesi nedir?
M lkn varl olmasayd, Melik (hkmdar) bilinmezdi

Kendisiyle nitelendii nitelik de olmazd
Mlk devri ona kesin kanttr; bunun iin
Ulan kesimi ve bylece ortaya km
Sonu balangc gibi olmu
Balangc ise gemi bir ncdendi
Mhr ile yetkinleince, onunla var oldu
Hkmdarlar; Allah adna hkm sren bir efendi olarak
Yarata *1 bir ltuf olarak ona verdi bilgisini:
Olacan ve olmu da bitmi olann bilgisini
(Btn Peygamberler Hz. Muhammcdin Elileridir)
Bilmelisin l, Allah seni desteklesin: Bir rivayette Hz. Peygam

ber in yle syledii bildirilmitir: Ben demogullannn efendisiyim,
}ine de bununla iftihar etmem. Baka bir rivayette ise fahr yerine fahz
zikredilmitir. Fahz yanl bir ey ile bbrlenmek demektir. Sahih-i

Mslim'de Ben kyamet gn insanlarn efendisiyim hadisi aktarlr
Bylelikle Hz. Peygamber adna efendilik ve beer cinsinden btn
peygamberlere kar stnlk sabittir. Hz. Peygamber yle buyurur
Adem su ve toprak arasnda iken ben peygamberdim. Bylcce Hz
Peygamber bu konuda bir bilgiye sahip olduuna iaret etmektedir. Al
lah beer bedenleri yaratmazdan nce -ruh iken- kendisine mertebesini
bildirmitir. Nitekim Allah bedenlerini yaratmazdan nce demoulla-
rndan sz almt. Her mmete kendi cinsinden bir tank gnderdiin
de -ki, sz konusu tanklar peygamberlerdir- Allah bizleri de onlarla be
raber mmetlerine tank yapmakla o tank olan peygamberlere katm
tr. Bylelikle Ademden son peygambere kadar lemdeki btn pey
gamberler Hz. Muhammcdin vekilleri olmuur.
Hz. Peygamber bu makam eitli tarzlarda aklamtr. Bunlardan
birisi Musa yaasayd bana uymaktan baka yapacak bir ey bulamazd
anlamndaki hadistir. Ahir zamanda Meryem olu Isa'nn iniine dair
ise yle buyurur: sa bize bizden imamlk eder. Baka bir anlatmla,
bizim iimizde Peygamberimizin snnetiyle hkm verir. Ha krar ve
domuzu ldrr. Muhammed (a.s) Adem zamannda peygamber ola
rak gnderilmi olsayd, btn peygamberler ve insanlar grnte de
onun eriatnn hkm alanda olurdu. Bu nedenle hibir peygamber
umum gnderilmemitir. Hz. Muhammed hkmdar ve efendidir.
Ondan baka her peygamber, belirli bir topluma gnderilmi, dolaysy
la kendisinden baka peygamberlerden hi birisinin risleti genel ol
mam. H z. dem in devrinden Muhammedin devrine, oradan kya
met vaktine kadar her dnem, H z. Muhammedin mlkdr. O
ahirette btn peygamberlerden stn oldua gibi sahih bir rivayette
efendilii de hkme balanmtr.
(H z. Peygamber Manev Olarak Btn Peygamberler ve Elilerle

Beraberdir)
H z. M uhammedin ruhaniyeti, btn nebi ve peygamberlerin ru-

haniyetiyle beraberdir. Bylecc, peygamber olarak var olduklar d
nemde getirdikleri ya da hkm olarak ortaya koyduklar eriat ve ilim
lerde onlara yardm bu pak ruhtan gelir. H z. Peygamberin ruhaniyetin
dier peygamberlere elik etmesine rnek olarak (sahabeden) Hz. Ali
Onikinci Ksm 391
veya Muazn devrinde Hz. Peygamberin de var olmas ya da lyas, H

zr ve hir zamanda Hz. Muhammedin yerleik eriatyla hkm ver
mek zere mmet-i Muhammed iinde ortaya knda Hz. say ve
rebiliriz. Fakat Hz. Peygamber duyu leminde (dier peygamberler
den) daha nce var olmad iin, her eriat kendisini getiren peygam
bere nispet edilmitir. Hlbuki her eriat d varl olmasa bile farknda
olunmayan ynden gerekte Hz. Muhammed'in eriatdr. Nitekim
imdi de Hz. Muhammedin d varl olmad gibi Hz. sann inip
de onun eriatyla hkm verecei vakitte de olmayacaktr.
Hz. Peygamberin eriat ile Allahn btn eriatlar geersizleme
sine (nesh) gelince, bu geersizletirme nceki eriatlar onun eriat
olmaktan kartmaz. nk nesh edilenin de bize getirdii eriat oldu
u konusunda hemfikir olmamzla birlikte, Allah Kuran ve Snnette
kendisine indirilen eriatnda bize neshi, (hkm yrrlkten kaldrma)
gstermitir. Bylece sonra gelenle ncekini nesh etmi, bu sayede
Kuran ve Snnetteki nesh, Hz. Peygamberin eriatnn nceki eriatla
r nesh etmesinin onlar onun eriat olmaktan kartmayacana dikka
timizi ekmitir. Bu meyanda, Hz. sa'nn hir zamanda gelii ve kendi
eriatna ya da dneminde yerleik eriata gre deil de, o gn yerleik
olan Muhammedi eriata gre hkm vermesi, gnmzde artk hibir
peygamberin hkmnn kalmadna kanttr. Bununla beraber Hz.
Peygamber'in gemi eriadardan onayladklar, kendi eriatnda mev
cuttur. Buna, klerek elleriyle cizye verdikleri srece ehl-i kitabn hali
de dhildir. nk eriatn hkm, hallere gredir.
(Hz. Peygamberin demogullanndan stnl)
Btn bunlar, Hz. Peygamberin btn demoguilarnn hkm

dar ve efendisi, nceki peygamberlerin ise onun mlk ve kendisine
uyanlar, sz konusu mlkte hkmran olanlarn ise Hz. Peygamberin
vekili ve taibi olduunu gsterir.
yle bir itiraz yneltilebilir: Hz. Peygamber beni peygamberler
den stn tutmaynz buyurur. Buna yle yant veririz: Biz onu stn
tutmuyoruz, bilakis Allah onu stn tutmutur. nk bu bizimle ilgili
deildir. Kuran, peygamberleri zikrederken Onlar Allah'n hidayet ver
dii kimselerdir, sen de onlarn hidayetlerine uy!Hsl buyurur: Bu dorudur,
nk Allah onlar m hidayederi demitir. Onlarn hidayetleri, Al-
lahtandr vc Hz. Peygamberin eriatdr. Baka bir ifadeyle, vekilin

mesabesindeki nceki peygamberlerin kendisiyle geldikleri dini uygu
lama hususunda kendi eriatna uy. Onda ayrma gitmeyiniz. Allah
Hz. Pcygamberc ynelik olarak onlara uy dememitir. Onda ayrma
gitmeyiniz ayetinde ise eriadarn birliine dikkat ekilir. Baka bir
ayette brahimin milletine (dinine) uyunuz*4*2 buyurur ki, millet din de
mektir. u halde Hz. Peygamber dine uymakla memurdur. Din ise Al
lah katndandr, bakasnn katndan deildir.
Hz. Peygamberin u ifadesine baknz! Musa yaam olsayd bana
uymaktan baka yapacak bir ey bulamazd. Bylece Hz. Peygamber
uymay kendisine izafe etmi, ona ise peygamberlere deil dine ve pey
gamberlerin hidayetine uymak emredilmitir. nk en byk imam
hazr iken her hangi bir vekilin hkm olamaz. Artk hkm, imamn
dr. Byk imam bulunmadnda vekiller onun yasalarna gre hkm
verir. u halde (Hz. Peygamber), grnr vc grnmez olarak hkm
sahibi en byk imamdr.
(Allah Ehlinin K am dan)
Biz bu bilgi ve uyarlar kendi kefinden bu mertebeyi bilmeyen vc

Allahn kendi nefsinden bunu retmedii kimseyi meseleye sndr
mak iin ortaya koyuyoruz. Allah ehline gelince, onlar bizim ifade etti
imiz grtedir. Kukusuz bu konuda nefislerinde Allah katndan ke
sin kandar ortaya kmtr. Ortaya koyduumuz hususlarda pek ok
ihtimal tasavvur edilebilir. Fakat Hzr vb. gibi bilgiyi Allahtan alan
kimselerin tecrbesinde bu durum, iin kendinde bulunduu hale gre
deil, lfzlarn ilk konuluundaki gcne dner. nk insan bir sz
syler ve mesel o szn iermi olduu anlamlardan tek birisini kaste
debilir. Bu sz konuann kastetmedii bir ekilde yorumlandnda ise
hi kukusuz yorumcu, konuann maksadna isabet etmemi olsa bile
lfzn gcnn verdii bir anlam yorumlamtr.
Baknz! Sahabe man edip imanlarna zulm kartrmayanlarH9%
ayetinde nasl glkle karlam? K uran zulm kelimesini belirsiz
zikretmi, bu nedenle sahabe yle demitir: Hangim iz imanna zulm
kartrmam? te bu sahabe -k i onlar Kurann kendi dillerinde indi
rilmi olduu Araplardr- Hakkn ayetten neyi kastettiini anlayama
mtr. Onlarn yorumu dilde mmkndr ve yadrganamaz. Bunun
Onikinci Ksm 39 3
zerine Hz. Peygamber yle demi: sizin zannettiiniz gibi deil

dir. Allah burada zulm ile t verirken Hz. Lokman'n oluna syle
diini kastetmitir. Allha irk koma, kukusuz irk cn byk eulum-
dur.MM O halde bu rnekte kelimenin gc, her eit zulmu ierdii
halde syleyenin maksad sadece belirli ve zel bir zulmdr. Ayn e
kilde, burada demogullarnn Hz. Pcygamberin mlk ve topluluu
olduuna dair ortaya koyduumuz bilgi, keif bakmndan kast edilen
anlamdadr. Bu durum, ayette geen zulmn onu syleyenin maksadna
gre zel anlamda irk olmasna benzer. Bu nedenle bir sz hakkndak
yorumlar hallerin karinesiyle glenir. nk karineler, konuann
amalad snrl anlam (dierlerinden) ayrt eder. Peki, kendi katnda
ilh kef ve lednni bilgi (Allahn katnda olan bilgi) bulunan kiinin
durumunu kim tasavvur edebilir ki?
nsafl-akll kiinin bu grubun verdii bilgiyi kabul etmesi gerekir.
Onlar, bu konuda doru sylemise akll insann onlarn szlerini ka
bul etmesi, hsn- zan yerine geer. Ayrca sz konusu kii, iin kendi
liindeki durumunu reddetmedii iin, onlara kar insafl davranm
olur. Doru sylememilerse bu durum, kabul edene bir zarar vermez.
Bilakis kesin bilgileri olmad bir konuya dalmayp, yle bir meselenin
bilgisini Allaha havale ederek rubbiyete hakkn verdikleri iin, kabul
edenler bundan yine yararlanr. nk Allah'n velilerine sylemi ol
duu ey ihtimal dahilinde bir ey ise onu kabul etmek, her bakmdan
daha dorudur.
te bu, mlk devri hakknda vardmz grtr. Bizden baka
sz gelii mam Ebul-Kasm b. el-Kas, HalVr-naleyrPinde ayn gr
dile getirmitir. Biz bu dnceyi onun olundan aktardk ve o
sflcrin byklerindendi. Onun feyiz ald eyhi, Maribin en byk
pirlerinden Liibleli bn Halil idi. Biz ise zikrettiimiz her konuda lfz
larn radg yorumlara deil, Allah'n o konuda bize ulatrd bilgile
re dayanyoruz. Baz ifadelerde btn ihtimaller konuan tarafndan
kastedilmi olabilir ki biz de onlar dile getiriyoruz.
Mlk devresi, demden Hz. Muhammed zamanna kadar Allahn
insann yaratlnda ortaya kan bu ilh hkmlerle hazrlam olduu
tertiplerdir. Bylece onlar, efendi halifenin halifeleri olmutur. Beer
bedenlerden ilk ortaya kan, dem idi. dem, bu cinsin ilk babasdr.
nsan trnn dier babalar ise bu blmden sonra zikredilecektir -

Allahn izniyle.
Adem bu cinsten Allah'n hkm ile ortaya kan ilk varlktr. Fa
kat onun ortaya k, daha nce de ifade ettiimiz gibi Hz. Peygam-
bere vekil olmas ynndendir. Sonra Allah ondan ikinci babamz
kartm ve onu anne diye isimlendirmitir. Bu birinci baba, ondan bir
derece stn olmutur, nk onun asldr. Allah, ihsann kendi elinde
olduuna ve bu ii birinci babann z gerei gerektirmediine dikkat
ekmek iin mlk devrindeki vekilleri baladyla bitirdi. Allah sav
Meryemden yaratm, bylccc Meryem dem, sa ise H avra mesabesi
ne inmitir. Dii erkekten meydana geldii gibi erkek de diiden mev-
dana gelmitir. Bylece Allah, Havra annesiz var olduu gibi ocuu
da babasz yaratarak baladyla bitirmitir. Bu nedenle sa ve Havva
iki karde olduu gibi Adem ve Meryem de onlarn iki babas olmutur.
Allah katnda sann durumu Ademin durumu gibidir. Burada
benzetme, annesinin masumiyetinde sa iin bir kant yapmas nedeniy
le erkek babann yoksunluunda gereklemitir. Havvann saya ben
zetilmesi sz konusu olmamtr. nk kadn ocuun tanma mahal
li olduu iin, sulamaya konu olabilir. nk o doum iin yaratlm
mahaldir. Hlbuki erkek doum iin bir mahal deildir. Burada kant
lardan kastedilen ey, kukularn ortadan kaldrlmasdr. Havvann
Ademden yaratlnda herhangi bir karklk meydana gelmez. nk
dem kendisinden meydana gelen doum iin bir mahal deildi. Bu
durum, ancak kendisinde Adem'in varl, yaratl ve kendisinden bir
eyin yaratlnn sabit olduu kimse iin bir delil olabilir. Babasz o
cuk bilinen bir ey olmad gibi anasz ocuk da bilinen bir ey deil
dir. O halde benzerlik, anlam bakmndan, sann Havva gibi olmas
dr. Fakat inkarc bu meseleye itiraz yneltebilir. nk kadn, daha
nce sylediimiz gibi kendisinden doan ey iin bir mahaldir ve bu
nedenle sulanabilir. Bu nedenle genellikle mmkn olabilecek bir ey
den Meryemin masumluunu kandamak iin benzetme deme ya
plmtr. O halde sann bir baba olmakszn Meryemden dogmas,
Havvann bir ana olmakszn demden meydana gelmesi gibidir ki Isa
ikinci babadr.
Onknci Ki9im 395
Havva dem den ayrldnda Allah dem deki boluu Havvaya

kar cinsel arzu duygusuyla doldurdu (tamir etti, onard). reme ve
oalmann gereklemesi iin bu arzuyla Havva ile birlemitir. kan
hava, k esnasnda Havvann bedeni oldu. nk lemde boluk
yoktur. Bu hava para, Havvann ahsiyetiyle ald yerini talep etmi,
Allah da demi o yeri talep iin hareket ettirmi, onun Havva ile ma
mur olduunu grm ve ona yaklamtr. dem Havvay kucaklad
nda Havva hamile kalm, bylccc nesilleri meydana getirmitir. Bu
durum insanlk ve dier canllarda doal bir alkanlk olarak kalmtr.
Fakat (gerek) insan, toplayc kelime ve lemin suretidir ve lemde
bulunan her ey onun parasdr. Gerek insan tek bana lemin paras
deildir. Bu ayrlmann ve bu ilk ayrlann yaratl sebebi, zel tir olan
cinste trde ile nsiyet isteidir. Bylece cisimler leminde bu doal
kaynama ile Yce Kalem ve Korunmu Levha arasndaki ilikiye ben
zeyen bir iliki meydana gelir. Bu ikisi, lk Akl ve Tm el Nefs olarak
ifade edilmitir. Yce Kalem dediinde, yazara ve yazma maksadna
yklediin iareti dnrsen, Allah'n u ifadesinin anlamn kavrarsn:
Allah dem i kendi suretine gre yaratt.
Ayrca, ar Telnn eyann var edilmesinde kn (ol) hakkndaki

ifadesini de anlayabilirsin. Kuran, iki ncl mesabesindeki iki harfi g e
tirmitir. Kn vesilesi ile meydana gelen ey ise sonutur. Bu iki harf,
gzken harflerdir. ki ncl arasnda ba olan nc harf ise kn ke
limesinde gizlidir. Bu gizli harf, iki sakin harf bir araya geldii iin d
en Vav harfidir. Buna benzer ekilde, kadn ve erkek de birletigmde
(erkeklii temsil eden) kalemin grnen bir varl kalmaz. Bylece
dem in meni aktarmas grnmez, nk o, bir srdr. Bu nedenle
cinsel iliki dilde sr kelimesiyle ifade edilir. Allah yle buyurur: Fakat
onlarla Mr olarak szlemeyin. Ayn ekilde, erkek kadna suyunu boal
trken, her ikisi de hareketten der. Bylece kalemin gizlenmesi mm
kn olduu gibi, kn kelimesinden nc harf de iki sakin harf nede
niyle dmtr. Bu nc harf Vavdr. nk tre -k i tre zamme
nin yetkinliidir- harekesinden meydana geldii iin ycelik ona aittir.
Vav, illet harflerinden birisidir.
Zikrettiimiz bu husus, mlk zellikle insanlardan ibaret ise geer-

lidir. Kuts bir hadiste Ey Muhammed! Sen olmasaydn g, yeri,
cenneti ve cehennemi yaratmazdm' -ki buna Allah'n dndaki her ey

eklenmitir- buyrulmu olmas nedeniyle, baz bilginlerin iddia ettii
gibi Hz. Pcygamber'in Hakkn dndaki her eve efendi olmasna bak
tmzda, ilk var olandan-ki o ilk akldr- bu devir ilk ayrlan ey tmel
nefs olmu iken son varlktan -ki o Adem'dir- ayrlan son kii Havva
olmutur. nk insan lemdeki son varlk cinsidir. yle ki, lemde
alt cins, her cinsin altnda trler ve trlerin altnda da trler vardr. Bi
rinci cins melek, ikinci cins cin, ncs maden, drdncs bitki, be
incisi hayvandr. Bylece mlk tamamlanm, dzenlenmi ve dengeye
kavumutur. Akncs ise insan cinsi olmutur. nsan bu memleket ze
rinde halifedir.
insan, uygunluk ve bilkuvve olarak deil, gerek anlamda bilfiil

imam olmas nedeniyle sonunda var olmutur. (Hz. Peygamber'in) ha
kikati var olduunda, ynetici, sultan ve kendisine baklan varlk olarak
var olmutur. Allah bedeninin yaratl geciktiinde onun adna vekiller
yaratt. lk vekili ve halifesi ise Adem idi. Sonra, insan cinsinde reme
ve oalma meydana gelmi, Allah Hz. Muhammed'in temiz bedenine
ulancaya kadar her zamanda ve her devirde halifeler yaratmtr. Hz.
Peygamberin bedeni ise gl bir gne gibi ortaya kmtr. Artk b
tn klar onun keskin nuruna dhil olmu, btn hkmler onun
hkmnde gizlenmi ve btn eriatlar ona boyun emi, daha nce
gizli olan efendilii ortaya kmtr. Binaenaleyh Hz. Peygamber ilk,
son, zhir, btn ve her eyi bilendir. nk Hz. Peygamber yle bu
yurur: Bana cevmiul-kelim verilmitir. Rabbiin ise yle buyurdu
unu bildirmitir: Rabbim ki eliyle omuzlarmn arasua vurdu ve
parmaklarnn serinliini gsmde hissettim. Bylece ncekilerin ve
sonrakilerin ilmini rendim. Bu sayede Hz. Peygamber, Hakkn u
ayette bildirmi olduu ilh nispetlerle ahlaklanabilmitir. O ilktir, son
dur, zahirdir, btndr ve her eyi bilendir.n5s
Sz konusu ayet, iinde insanlar iin menfaatler bulunan ve gl'

el-Hadd (demir) suresinde gelmitir. Bu nedenle Hz. Peygamber kl
la ve lemlere rahmet olarak gnderilmitir.
Her ne ki bir eyden ayrlr, o ey, ayn zamanda ayrld eyi imar
edendir. Daha nce lemde boluk olmadn belirtmitik. Bylece ay
rlan ey ayrld yeri glgesiyle doldurur. nk onun ayrl a
Onikinc Ksm 397
dorudur. Ik ise gzkmek demektir. Ayrlan kendi zat ile n kar

snda durduunda glgesi kar ve ayrlma yerini doldurur, dolaysyla
ayrld eyden yoksun kalmaz. Bylelikle o, bir yandan kendisine do
ru aslndan ayrld eyce grlrken, te yandan ayrld ey taraln
dan grlr.
Bu durum airin su msrayla dile getirdii lemdir:
Her mckndc seni mevcut grdm.
lemin srlarndan birisi udur: Her durumda Rabbine ibadeti ye

rine getirsin diye, sonradan var olmu her eyin Allaha secde eden bir
glgesi vardr. Sz konusu ey, Hakka itaatkr olabilecei gibi O nun
emrine isyankr da olabilir. Hakkn emrine uyanlardan ise byle birinin
varl ve glgesi eit; Hakkn emrine uymayanlar sz konusu oldu
unda ise glgesi Allaha itaat etmede onun vekilidir. Allah yle buyu
rur: Glgeleri de sabah akam (uzanp ksalarak Ora secde etmektedir
ler'4*
Hkmdar yeryznde Allah'n glgesidir. nk dnya leminde

etkisi olan btn ilh isimlerin suretleriyle zuhur eder. Ar ise ahirette
Allahn glgesidir. Glgeler ise madde ve manada, kendisinden ortaya
ktklar surete tabidir. Duyusal glge eksiktir; o manev bir surete ait
manev glge gcne sahip deildir. nk duyusal glge snrl bir
k artrr. Bunun nedeni, duyudaki snrllk, darlk ve genilikten
yoksunluktur. Bu nedenle manev glgeye eriatta yer alm olan H
kmdar Allahn yeryzndeki halifesidir ifadesiyle dikkat ektik. By
lelikle glgelerin meknlar imar enii anlalmtr. te konu ile ilgili
meselelerin bir ksmn zikrettik. Sz uzamasn diye, bu konuya dalma
dk. Zikrettiklerimiz selim anlay sahibi ise dnen kimseler iin ve-
terli *r. Mahede sahibi, bilen ve daha stnyle ilgilenen veya dk
olandan uzak duran kimseler iin anlattklarmz bir hatrlatmadr. By-
lece o, bu blm incelerken zikrettiimiz eylere bavurur.
V A SIL
(Fetret Ehlinin Mertebeleri)
Hz. Isa ile Hz. Muhammed arasndaki dneme gelince, bu d

nemde yaayanlar, fetret ehlidir. Onlar bilgileri olsa da olmasa da ken
dilerine tecelli eden lh isimlere gre farkl mertebelerde bulunur.
Bu meyanda fetret ehlinin bir ksm, dncesi vesilesiyle kalbine
tecelli ettiinde Hakk birlcmitir. Bu kii, delil sahibidir ve dolaysyla
dncesinin katlmas nedeniyle olula karm bir bilgiye dayanr. Bu
ksm Kuss b. Sade vb. gibi tek bana bir mmet olarak diriltilecek
kimselerden oluur. Kuss b. Sade bir konumasnda belirttiimiz husu
sa dellet eden eyler sylemi, yaratlmlar ve onlar zerinde dn
dn zikretmitir ki fikir derken kastettiimiz budur.
Fetret ehlmin bir ksm, Allah kalbinde bulduu bir nur sayesinde
birleyenlerdir. Bu grup sz konusu nuru kendisinden uzaklatrmad
gibi o nur dnme, akl yrtme, inceleme ve tmevarm olmakszn
kalbine gelmitir. Dolaysyla onlar, her hangi bir olu ile karmakszn
duru bir nura sahiptir.
Fetret ehlinin bir ksm, nefsine ilham edilip feraset nurunun gc
ve saf inanc nedeniyle srr'nn duruluu sayesinde kefinden Hz. Mu-
hammedin mertebesini, onun efendiliini ve risletinin Hz. Adem za
manndan kendi zamanna kadar btn olarak srdn renir. By-
lcce grmeden kendi tankl ve Rabbinden bir delile sahip olarak*57 ona
iman eder. Bu duruma u ayette iaret edilmitir: Rabbinden bir delil
zerine olan kimse. Sz konusu kii, kendisine gsterilen eyin doru
luu sayesinde kalbinden ona tanklk eder. Bu gruptaki insanlar kya
met gn Allahn saknd kimseler arasnda ve Hz. Mhammcdin
btn (peygamberliinde) diriltilir.
Fetret ehlinin bir ksm, Yahudileen ya da Hrlstiyanlaan ya da
brahimin dinine uyan kimseler gibi, nceki gerek bir dine uyanlardr.
Ya da, kendisi nebilerden (kendisine zg eriat olan peygamber) ol
duu halde, Allahn elilerinin belirli bir grubu Allaha davet ettiklerini
renmi ya da bu durum kendisine bildirilmi, o da sz konusu elilc-
Onikinci Ksm 399
rc uymu, iman etmi, yollarndan gitmi, peygamberin yasakladn

kendisine haram saym ve onun eriatna gre Allaha kulluk etmitir.
Bununla beraber, o peygamber kendisine gnderilmemi olduu iin
btn bunlar yapmas bir ykmllk deildir. Bu gruptaki kii, kya
met gn kendisine uyduu kimseyle beraber diriltilecek, grnte
onun zmresine katlacaktr. nk onun inand peygamberin eriat
grnrde ortaya kmtr.
Onlardan bir ksm ise peygamberlerin kitaplarnda Hz. Muham-
medi stnln, dinini ve ona uyanlarn dln renmi, ona
inanm, nceki bir peygamberin dinine girmese de ilim yoluyla Hz.
Muhammedi tasdik etmi ve gzel ahlka uymutur. te bu kii Hz.
Muhammede mananlar iinde diriltilecektir; ancak amel sahiplerinin
iinde deil ona zahir peygamberliinde inananlar iinde.
Fetret ehlinin bir ksm, kendi peygamberine inanm, Hz. Mu*
hammedin peygamberliine de yetimi ve ona da inanmtr. Dolay
syla bu gruptakeri iki dl vardr.
te bu gruplarn hepsi Allah katnda mutlu insanlardr.
Bir ksm ise tatil458 fikrini benimsemi, eksik aklndan hareketle
herhangi bir varl kabul etmemitir. Bu eksiklik, onun zannna gre,
gcnn zirvesidir. nk mizacnda bakasna gre zayflk vardr.
Bir ksm ise kendi dncesinden deil, (bakasn) taklit ederek
tatil'i benimsemitir. Byle bir insan her bakmdan bedbahttr.
Bir ksm, doru yoldan sapt teorik dncesinden hareketle irk
komu, bununla beraber gc lsnde gayretini sarf etmitir. Bir
ksm ise teorik dncesinin imknlarn tketmeden Allaha irk ko
mutur. Bu kii de, bedbahttr.
Bir k , bakasn taklit ederek Allaha irk komutur ki, o da
bedbahttr. Bir ksm, gcnn sonuna kadar kulland teorik dn
cesiyle ispat ettikten sonra ta'til fikrini benimsemi, bir ksm dnce
sini veya taklidi tam tketmeden, ispat etmeden tatil fikrini benimse
mitir. te o da bedbahttr.
Btn bunlar, bu blmde zikrettiimiz fetret ehlinin snflardr.
ON BRNC BLM
Etkin Babalarmzn ve Edilgen Analarmzn Bilinmesi
Ben tertemiz ruhlarn babalarnn oluyum

Ve unsurlara ait nc/islcrin analarnn olu
Ruh ve cisim arasnda olan bizim mazhanmzd
Kucaklama ve haclarla birleme esnasnda
Ben bir*den deilim hi onu birleyeyim
Bilahis bir babalar ve analar topluluundanm (onlar'dan meyda
na geldim)
Onlar ilha aittir; durumlarn incelendiinde
Tpk aralar vastasyla eya yapan bir sanatkr gibi
Fiil marangoza nispet edilir, aralara deil
Yaratklarn Rabbi de bizi ite byle yaratt
Var edenin birliini sylerken ahs hakldr
Nedenleri ispat edite de hii hakldr
Aralara baktnda, uzar gider
Zat'a varncaya kadar ondan, ondan kalb
Yaratana baktnda ise -ki o bizi var etmi
Onun birliini iifade ederiz , topluluu deil:
Ben tek hakikat olarak domuum, yalnz bama
Btn insanlar ise nedenlerin ocuklardr
(Babalk, Analk, Peygamberlik)
Allah sana yardm etsin, bilmelisin ki: Bu lemden maksat, insann

-ki o imamdr- varl olunca, baba ve anneleri ona tamlama yapp ulv
babalarmz ve sfli analarmz dedik. Her etkin baba, her edilgen ana
dr. te bu, bu konudaki ilkedir.
Bu etkilenmeden ana ve baba arasnda meydana gelen ey, oul ve
rn diye isimlendirilir. Ayn ekilde, bilgileri ortaya kartmada anlam
lar da bvledir. Bilgileri ortaya kartmak, ancak iki ncl sayesinde
gerekleebilir. Bu ncllerin birisi, her ikisinde tekrarlanan tek terim
Onikinci Ksm 40i
vastasyla dier nclle birleir. Bu tek terim iki ncl arasndaki ba

dr. te bu da manev nikh, aralarnda meydana gelen netice ise elde
edilmek istenilen eydir. Bu mey anda btn ruhlar baba, doa ise ba
kalama ve deimelerin mahalli olduu iin anadr. Bu ruhlarn unsur
lara ynelmesiyle de -ki onlar bakalama ve dnmeye konu olan un
surlardr- onlarda rnler ortaya kar. Sz konusu rnler, madenler,
bitkiler, hayvan ve cindir. nsan ise onlarn en yetkinidir.
te bizim eriatmz da btn tmel hakikatlere4^ gre cereyan et
tii iin en yetkin eriat olarak gelmitir. (Onu getirene), cevmiul-
kelim verilmi, evlenmeyi drt ile snrlam, anlamaya dayanan nikh
tarzyla drtten fazlasn yasaklamtr. Bu yasaa cariye dhil deildir,
onu, baz bilim adamlarnn ileri srd beinci unsurun karlnda
mubah saymtr.
Doa lemindeki unsurlar da drttr. Ulv lemin bu drt unsurla
birlemesiyle Allah onlarda meydana gelen eyleri yaratr.
nsanlar, bu konuda alt gr ileri srmtr: Bir grup bu drt
unsurdan her birisinin kendi bana asl olduunu iddia etmi, baka bir
grup, ate unsurunun asl olduunu iddia etmitir. Ondan younlaan
ey, hava olmu, havadan younlaan ey, su, sudan younlaan ise top
rak olmutur. Baka bir grup ise hava unsurunun asl olduunu iddia
etmitir. Buna gre, havadan snan ksm ate, younlaan taraf su ol
mutur. Bir grup ise su unsurunun asl olduunu iddia etmi, baka bir
grup, toprak unsurunun asl olduunu iddia etmitir. Bir grup ise asln
bu drt unsurdan birisi olmayan beinci bir ey olduunu iddia etmi
tir. Sz konusu ey, bizim cariye mesabesinde kabul ettiimizdir. By
lelikle eriatmz, btn grleri kendisine katmak iin evlilikte en yet
kin grleri iermitir.
Be inci asl kabul eden gr bizce doru olandr ve o doa diye
isimlendirilir. nk doa tek bir manadr; ate unsuru ve btn dier
unsurlar ondan meydana gelmitir. Bu balamda yle denilir. Ate un
suru doadandr ve onunla ayn deildir.
Doann drt unsurun ayn olan bir toplam saylmas mmkn
deildir. nk baz unsurlar, dierini btnyle ittii gibi bir ksm
belirli bir durumla dierini iter. rnein ate ve su her ynden birbirle
rini iter. Hava ve toprak da byledir. Bu nedenle Allah, onlar varlkta
bir hikmete gre sralamtr. Bylcce deimeler meydana gelir. Birbi

rini iten iki unsur, yan yana gelseydi, dnmek mmkn olmaz ve
Hakkn ortaya koyduu hikmet gccrsizlcirdi. Allah havay ate unsu
runun ardna yerletirmitir; bu ikisini birletiren ise scaklktr. Su ise
havay takip eder, o ikisini birletiren yalktr. Toprak ise suyu takip
eder, onlar birletiren soukluktur.
u halde dntren baba, dnen ana, dnme birleme, d
nmenin kendisine olduu ey ise ocuktur. Konuan baba, duyan an
ne ve konuma birlemedir. Konuann sylediini duyann anlayn
dan meydana gelen ey ise ocuktur.
Her baba ulvdir, nk o etkindir; her anne sflidir, nk o
edilgendir. Aralarndaki belirli her bant, birleme ve yneli, her ne
tice ocuktur. te, buradan konuan kiinin kalkmasn istediine sy
ledii 'kalk sz anlalr. Bylecc kalkmas istenilen kii kalk sznn
etkisiyle ayaa kalkar. Duyan kalkmaz ise -ki duyan annedir- sz sonu
suz kalmtr. Sonusuz kaldnda ise sz duyan bu halde anne deil
dir.
(Birinci Baba, Birinci Ana, Birinci Nikah)
Bu blm analara tahsis edilmitir. Bu balamda ulv babalarn ilki

malumdur; sfl analarn ilki ise mmknn dta bulunmayan eylii
dir. lk nikh, (var olmay) emretme szyle mmknn hakikatine
ynelmektir. lk oul, belirttiimiz sz konusu eyliin var olmasdr.
te bu babadr ve babalk sirayet etmitir. Bu ilk ana da annelie
sirayet etmi, bu birleme ise her eye sirayet etmitir. Sonu ise hakika
ti ortaya kan her eyde kesintisiz sreklidir. te bu, tarafmzdan b
tn zerrelere yaylan nikh diye isimlendirilmitir. Sylediimiz konuya
kant olarak Allah yle buyurur: Bir eyin olmasn istediimizde ona s-
Zmz 4oldur, o da olur.460
Bizim bu konuda kymetli, kolay ulalmayan bir kitabmz vardr.
Basiretli insan onu anlayamayaca gibi zaten kr olan hi anlayamaz.
Bu meselenin ayrntlarn ve lh isimlerin ynelilerini grm olsay
dn, hi kukusuz byk bir i grm, hayrete dren yce bir ma
kam mahede etmi olurdun. Allah ve O nun gzel yaratmasn bi
lenler, soyudanm kimselerdir.
Onikinci Ksm 403
(Tmel Akl, Tmel Nefs)
Ey dost! Senin parlak anlayna, doru bakma birinci-siravet

eden babay-ki o merfulukta, mansup ve mecrurlukta btn isimlerin
tabi olduu en byk toplayc ve hkm sirayet eden isimdir- ardn
dan btn oullarda diilik bantsna sirayet eden son anay gster
dikten sonra, imdi de Allah tarafndan konulmu sebepler olan baba ve
annelerin onlarn duyusal ve manev -meru- nikh ile ki bylece oul
lar hell oul olur- ilikilerini zikredeceiz. Ardndan, yaratl ama
lanm ilk varlk olan insann oalna ulaacam.
lk Akl -ki o yaratlm ilk varlktr- Yce Kalemdir ve onunla bir
likte baka bir yaratlm yoktur. lk Akl Hakkn Korunmu Lcvhay
ondan yaratmas itibaryla edilgendir. Bu durum cisimler leminde
Havvann demden meydana geliine benzer. Bylece Levha bu ilh
Yce Kalemin kendisinde yazacaklarna ve Hakkn kendisine delil yap
t eyleri gstermek zere konulmu harflerin izgileri iin bir mevzi
ve yer olmutur. Bylece Korunmu Levha, baka bir eyden kan ilk
varlktr.
eriatta yle bildirilmitir: Allah'n yaratt ilk ey Kalemdir,
sonra Levhay yaratmtr. Allah Kaleme yaz demi, Kalem yle de
mi: Ne yazaym? Allah ona Sen yaz, ben sana yazdracam demitir.
Bunun zerine Kalem Hakkn yazdrd eyleri Levha'ya yazmtr.
Hakkn yazdrdklar ise kyamet gnne kadar yarataca varlklarna
dair bilgisidir.
Kalem ile Levha arasnda manev ve akledilir bir birleme, duyusal
ve grlr bir eser vardr. Bize gre harflerle amel etmek, buradan kay
naklanr. Levhaya braklm eser, diinin rahminde meydana gelen f
kran su gibidir. Yazdan ortaya kan harflere braklm anlamlar ise
cisimle i ine braklm ocuklarn ruhlarna benzer. Anla! Allah hakk
syler ve doruya ulatrr.
Allah, (bilgiyi) kendisinden alan ve O nu tespih eden bu Levhaya
her ne vahyedecek ise vahyetmitir. Onun Allah' tespihini, Allahn bil
dirdii \e kendisine gelen eylere kulan at kimse anlayabilir. N i
tekim H z. Peygamberin ve yanndaki sahabesinin kulan, Hz. Pey
gamber in temiz ve pak avucundaki talarn tespihini alglamak iin a
mtr . Burada kulan at dedik, nk talar Allahn onlar yarat-
404 Ftuht Mekkiyye I
t gnden beri Yaratclarnn vgsn tespih etmekteydi. O halde

detin almas, tan tespihinde deil, onun kulakla alglanmasndadr.
Ardndan, Allah korunmu Levhada iki nitelik yaratt: Bilgi ve ey
lem. Sandn sureti marangozun fiili vesilesiyle gze grnd gibi
eylem niteliiyle lemin suretleri Levhadan meydana gelir. O halde,
marangoz yapclk zelliiyle suretleri verir. Suretler de iki ksmdr.
Birinci ksm, duyusal-grlen suretlerdir. Bunlar cisimler, ekiller
renkler ve olular gibi duyusal dzlemde onlara bitien eylerdir. Dier
ksm ise duyusal olmayan manev-grnmeyen surederdir. Bunlar, on-
lardaki bilgi, marifet ve iradelerdir. Bu iki nitelik sayesinde zuhur eden
sureder zuhur etmitir. O halde bilmc/grctme nitelii babadr, nk
o etkindir. Yapclk ise anadr, nk o edilgendir. Zikrettiimiz suret
ler ondan meydana gelmitir.
nk mhendis-marangoz, iini bilen, fakat iyi yapamayan insan
ise bilgisini marangozluu iyi yapan birisine aktarr. Bu durumda akta
rm nikh, mhendisin sz baba, dinleyenin alglamas anadr. Ardn
dan dinleyenin bilgisi ikinci baba, uzuvlar ana haline gelir. yle de di
yebilirsin: Mhendis baba, yapc -ki o marangozdur- mhendisin ken
disine aktard eye kulak vermesi bakmndan anadr. Mhendis onda
etkin olduunda, kukusuz kendi gcnde bulunan eyi marangozun
nefsine indirir. Mhendisin aktarmndan marangozun derununda orta
ya kan ve hayalinde bilfiil olarak meydana gelen suret ise mhendisin
sylediini anlamasnn dourduu ocuktur. Sonra marangoz iini ya
par. Bu durumda o, marangozluun anas mesabesindeki ahapta letler
maharetiyle babadr. Sz konusu lederle nikh ve suyun indirilmesi
(burada mhendisten rendii bilgilerin uygulanmas kastedilmekte
dir) gerekleir. Suyun indirilmesi, keserle vurmann ya da testereyle
kesmenin ya da amalanan sureti ina etmek iin biilmi paradaki her
kesme, ayrma, birletirme ileminin eseridir. Bylelikle, yaplan ey sz
gelimi sandk ise -ki o dorulan ocuktur- dta duyuya grnr hale
gelir.
Babalar, analar, oullar ve remenin aamalarnda bulunan haki-
kaderi de bu ekilde anlayabilirsiniz! Amel niteliine sahip olmayan her
baba, bu ynden baba deildir. Hatta bilgili olup sz ve iaretle anla
mann gereklemesi iin aktarma aracndan yoksun ise -ki byle bir n-
Onikinci Ksm 405
san amel sahibi deildir- btn ynlerden baba deildir. yle birisi,
zihninde meydana gelen bilgiler iin bir anadr. u var ki (gerekte ba
ba olan sz konusu anada) ceninde ruh yaratlmam ya da ana kamn
da lm, bylccc anann doas onu atm ve varl ortaya kmam
tr.
(Tmel Doa ve Heb)
Mmknlerden ikinci babann (tmel nefs) mhiyetini ve onun

Yce Kalem karsnda ikinci ana olduunu rendin. En yce ruhsal
aktarmdan ona aktarlan ey doa ve hebadr. Bylecc Tmel Nefs ikiz
douran ilk ana idi. nce Doa, ardndan Heb domutur. Bylece
Doa ve Heb, ana-babalar bir karde ve kz kardetir. Doa Heby
nikhlanm, bu ilikiden tmel cismin sureti domutur. Tmel Cisim,
ortaya kan ilk cisimdi. Bylcce, bir rn olduu iin D oa baba,
Heb ana oldu. nk rn onda ortaya kmtr. Netice ise cisim ol
du. Sonra, lemde dourganlk, el-Ufcletl-Mstev/izde zikrettiimiz
belirli bir dzen iinde topraa indirildi. O kitapta bu blme smaya
cak -nk bu kitaptaki amacmz zetlemedir- geni aklamalar vardr.
Biz merkezi benimsiyor deiliz, sadece unsurlarn sonluluunu vc
en byk olann en k ekeceini dile getiriyoruz. Bu nedenle bu
har ve atein yksee kmak, ta ve benzeri eylerin ise aa inmek is
tediini gzlemleriz. Bylccc ynler farkllamtr. Bu durum, her iki
sinden dorusal olarak meydana gelir. Baka bir ifadeyle, yksei vc
aay istemek, iki unsurdan ortaya kar.
Merkez fikrini benimseyen yle der: Merkez, unsurlarn kendisini
talep enii akledilir-gizli bir durumdur. Toprak olmasayd onun ilevini
su yerine getirir, su olmasayd onun yerini toprak alr, toprak olmasayd
hava alr, hava olmasayd ate onun yerini alrd. Gerek bu kiinin id
dia ettii gibi olsayd, buharn aaya doru gittiini gzlemlerdik.
Hlbuki duyu bunun tersini sylyor. Biz bu meseleyi el-Merke^ isimli
kitabmzda akladk -ki o ince bir kitaptr.
Merkezi kimi kitaplarmzda zikrettiimize gre, burada onu ev
renin kendisinden meydana geldii dairelerdeki nokta tarznda ortaya
koyacaz. Bizim bu bahisteki maksadmz, lh bilgi ve nispetlerle ilgi
li eylerdir. nk noktadan evreye kan izgiler nispetlerin eitlii
nedeniyle elittir. Dolaysyla burada bir derecelenme sz konusu deil

dir. Derecelenme sz konusu olsayd, stn olann eksikliine yol aar
d, Hlbuki gerek yle deildir. Biz, en gl olann en zayf olana
hkmettiine dikkat ekmek iin, merkezi en byk unsurun mahalli
yaptk ve kendisine iaret ederek onu el-Uklet'l-Mstevfiz isimli kitab
mzda zikrettik.
Allah bu yce felekleri yaratp birinci felek vastasyla gnleri var
etmi, onu sabit yldzlarn bulunduu ikinci felek ile gzlere gstermi
tir. Sonra, unsurlar toprak, su, hava ve ate olarak yaratm, gkleri
yedi tabaka olarak dzenlemi, onlar ayrm, baka bir ifadeyle duman
halindeyken drlm olan her bir g ayrtrmtr. Ardndan ver-
yzn yedi yere blm. Birinci gk birinci yere, ikinci gk ikinci yere
aittir vs. Allah akan yldzlar be olarak yaratt. Her gkte bir gezegen,
ardndan ay ve gnei yaratt.
Gnein yaratlmasyla, gnde gece ve gndz meydana geldi.
Geri daha nce gn mevcut idi. Allah bu gnn yarsn yeryz ahali
si iin gndz -ki o gnein doumundan batna kadar olan sredir-,
dier yarsn ise gece yapt. Gece gnein batmdan doumuna kadar
olan sredir. Gn ise her ikisinin toplamdr. Bu nedenle Allah, gkle
ri, yeri ve ikisinin arasndaki eyleri alt gnde yaratt. nk gn,
burlar feleinin var olmasyla mevcut olmutu. Gnler bizce bilinen
gnlerdir. Allah ayette Ar ve Krsy yaratt dememi, Gkleri ve
yeri alt gnde yaratt'4*1buyurmutur. Burlar felei bir kez dndn
de, ite o, Allah'n gkleri ve yeri kendisinde yaratt gndr. Ardn
dan Allah, gnlerin deil gnein varl nezdinde gece ve gndz ya
ratt.
Burlar feleine ilien eksilme ve arta, baka bir ifadeyle saatlerde
deil gece ve gndzde meydana gelen eksilme ve artmaya gelince, -
nk saader her zaman yirmi drt saattir- bunun nedeni, gnein
burlarn mntkasna girmesidir. Burlar, bize nispetle eimlidir. G
ne herhangi bir yerde yksek menzilde bulunursa gn uzar, aa
menzillere girdiinde ise gn ksalr. Burada herhangi bir yerde' dedik,
nk bize gre gece uzadnda bakalar iin gn uzar. Bylece gne
onlara gre yce menzillerde, bize gre ise aa menzillerdedir. Bize
gre gndz ksaldnda, belirttiimiz nedenle onlara gre gece uzar.
Onikinci Ksm 407
Gn ise ayn gndr ve artmadan ve eksilmeden yirmi drt saattir. G

ne, itidal noktasnda ise gece ve gndz uzamaz ve eksilmez.
te gnn hakikati budur. Bununla birlikte sadece gndz terim
olarak gn diye isimlendirebiliriz. Anla!
(Zaman ve Hakkn leri)
Allah gece ve gndzden ibaret olan bu zaman bir gn yapt. u

halde zaman gndr ve gece ve gndz zamanda mevcuttur. Allah o
ikisini kendilerinde meydana getirdii eylerin baba ve annesi yapm
tr. Nitekim Allah yle buyurur: Gece gndz rter .*4*2 Bu ifade,
dem iin buyurduu Adem Havvay kucakladnda, Havva hamile kal
d*4*1 ifadesine benzer. O halde, gece gndz rtndnde, gece ba
ba, gndz anadr. Allahn gndzde meydana getirdii her ey, kad
nn dourduu ocuklar mesabesindedir. Gndz geceyi rttnde,
gndz baba, gece ise annedir. Bylece Allah'n gecede meydana getir
dii iler, annenin dourduu ocuklar mesabesindedir.
Bu konuyu O her gn bir itedir*4*4 ayetinden sz ederken Kitabu-
en adl kitabmzn bir blmnde akladk. -Allah unutrurmazsa- bu
kitapta da gnlerin bilinmesi hakknda yararl bir blm gelecektir.
Allah yle buyurur: Geceyi gndze katar, gndz g e c e y e Bylece
gece ve gndz arasndaki evlilik ilikisini daha fazla aklamtr. Onlar
iin bir delil gecedir. Ondan gindz kartrz*4** ayeti ile de, gecenin
gndzn annesi olduunu ve ocuun annesinden dogmasn ya da y
lann derisinden syrlmas gibi kendisinden ktnda gndzn gece
den meydana geldiini aklamtr. Bylece gndz gecenin ierdii
baka bir lemde dodu. Baba ise zikrettiimiz gndr. Bu meseleyi,
ez-Zaman ve Mrifetd-dehr adl (Zaman ve Dehrin bilinmesi) kitab
mzda akladk. O halde bu gece ve gndz, bir adan baba bir adan
annedir. A ahn unsurlar leminde onlarn etkisiyle meydana getirdii
treyenler ise daha nce belirttiimiz gibi gece ve gndzn oullar
diye adlandrlr.
Allah oluu kabul eden lemin btn cisimlerini ina ettiinde,
dnya gnn bandan yerin iine kadar olan yeri doa, bakalama
ve bakalamalar vesilesiyle meydana gelen varlklarn ortaya k lemi
yapm, onu ana mesabesine yerletirmitir. Dnya gnn feleinin
bandan son felee kadar olan ksm ise baba yapm, onlarda menzili
belirlemi, sabit ve gezegen yldzlarla onlar sslemitir. Gezegen olan
lar, sabitlerde dolar. Sabit ve gezegen ise Aziz Allahn takdirine Rr
kuatc felekte dolar. Bunun delili, Msr blgesindeki baz piramitle^
rin yapm tarihinin zikredildii bir yaztta Nesre yldz aslanda iken in
a edildi ifadesinin grlmesidir. imdi ise onun olakta bulunduu
kesindir ve biz onu byle alglarz. Ayrca bu durum, sabit feleklerin
burlar feleinde dolatna da delildir. Allah ay hakknda yle der*
Aya menziller takdir ettik '4** Gezegenler hakknda ise Her birisi bir felek
te yzer4407 buyurur: Baka bir ayette ise Gne kendisi iin belirlenen yere
akar44** buyurur: Burada kelime la-mstckar leha (onun durduu yer
yoktur) eklinde de okunmutur ve her iki okunu arasnda gerekte
bir ztlk yoktur. Sonra yle buyurur: Bu azz ve her eyi bilenin tak
diridir . Ay hakkndaki Ona menziller takdir etmitir4 ayetine baklr.
Baka bir ayette ise yle buyrulur: Gne aya yetiemez, gece de gimdu-
Z gemez, her birisi bir felekte yzer .44*'9 Yani dairesel bir eyde dnerler.
Allah gezegenler diye isimlendirilen bu nurlar iin unsurlara ulaan
nlar yaratt. Onlarn unsurlara ulamas, babalanl analarla birleme
sinin yerini tutar. Allah, bu aydnlk nlarn drt unsura ulamas vesi
lesiyle, doa leminden duyuda grdmz oluanlar yaratr. Bu un
surlar, o nlar iin eriatmzdaki drt kadn mesabesindedir. Bize gre
ancak er bir szleme varsa nikh geerli olabildii gibi ayn ekilde
Allah her ge emrini vahyetmitir (emir akit yerini alr). Emrin gkle
re inmesi de bu vahiydendir. Nitekim Allah yle buyurur: Emir arala
rna iner.*470 Burada kast edilen ilh emirdir.
Bu ayetin yorumunda pek ok sr vardr ki, onlar bu blmde ia
ret ettiimiz meselelere yakndr. bn Abbasn ayetin yorumu hakknda
yle syledii rivayet edilir: Onu yorumlasaydm, kfir olduumu
sylerdiniz. Baka bir rivayette ise beni talardnz denilir. nk on
lar Kuran ayetlerinin srlarndandr. Allah yle buyurur: O yedi g
yaratm, yeri de onlar gibi yaratmtr. (Ardndan yle demi: Emir
aralarna iner.471 Sonra tamamlam, aklam ve yle demitir: Boyle-
ce Allahn her eye kadir olduunu renirsiniz* 72 Bu, daha nce zikretti
imiz eylem niteliiyle Allahn ikinci babada amel ve bilgi zelliini
yaratm olmasdr. nk yaratmaya g yetirebilmek eylemdir.
Onikinci Ksm 409
Sonra, Allah ifadesini tamamlam vc yle buyurmutur: Allah her

r i bilgice kuatmtr.*7* Biz ona bilgi zellii diye iaret ettik. Allah
onu (ilk akldan) kan-Tmel Nefs olan ikinci babaya vermitir. u
hakle AUah yarattn bilen, yaratmak istediine g yetirendir ve ya
ratmasna bir engel yoktur. Byiece emir, gk ve yer arasna iner. Bu
durum anne vc baba arasnda ortaya kan ocua benzer.
(Gezegenlerin Iklar ve Drt Unsura Bitimeleri)
Gksel felein hareketinden meydana gelen gezegenlerin klarnn

unsurlara bitimesine gelince -ki unsurlar treyen btn eylerin anas
dr-, Hak onu cennet ehlinin cennette ayn anda btn e ve cariyelcriy-
lc duyusal bir tarzda cinsel ilikiye girebilmelerinin rnei yapmtr.
Nitekim bu birlemeler de duyusaldr. Bu balamda bir geciktirme ve
ne alma olmakszn, erkek arzulad zaman bir anda btn eleriyle
bedensel ve duyusal bir tarzda cinsel iliki kurabilir. Bu iliki, (cinsel
uzvun) girmesi ve bundan kaynaklanan zel hazin bulunmasyla gerek
leir. te bu daimi nimet ve ilh iktidar(n kant)dr.
Akl, dnme (fikir) yetenei ynnden bu hakikati alglayamaz,
lkin Hakkn diledii kullarnn kalbindeki baka bir g vastasyla alg
layabilir. Nitekim cennette suretler ars vardr: Kul bir sureti arzula
dnda, ona girer. Nitekim dnyada da ruh, bize gre ekilden ekle
girer. Cisim olsa bile, Allah burada ona bu gc vermitir: Allah her
eye kadirdir.
Cennet ars hadisini Eb sa Tirmiz cl-Musannef in de zikret
mitir, oraya baklabilir.
Bu nuran klar drt unsura bititiinde, bu cinsel birlemeden
Allah'n belirledii treyenler meydana gelir. Bylelikle treyen eyler,
babalar ile -ki onlar felekler ve yce nurlardr- analar arasnda meydana
gelir. Analar i e doann sfli unsurlardr. Bunlardan unsurlara ulaan
klar cinsel birleme, feleklerin harekederi ve nurlarn dnmesi ise bir
letirici hareket haline gelmitir. Unsurlarn harekederi ise doumla or
taya kan ocuu meydana getirmek iin kadnn doum vaktine ben
zer. ocuk, bu unsurlarda gzle grlen maden, bitki, hayvan, cin ve
insan gibi treyenlerin suredendir.
Dilediine g yetiren Allah mnezzehtir. Ondan baka ilh yok

tur. Her eyin Rabbi ve hkmdardr.
Allah yle buyurur: Bana ve ana babana kret*74 Dostum' Fn
yakn baba vc en yakn anne ve bunlarn arasndaki anne-babalara va
rncaya kadar, anne ve babalarnn kim olduu sana bildirildi: En yakn
baban, somut varlnn ortaya kmasn salayan kimse olduu gibi
sana en yakn anne de byledir. Ebeveyninin mudu olaca vc sevinece
i teekkr vc vgn, onlar sahiplerine vc Yaratclarna nispet edip fiili
kendilerinden drmen vc onu (seni meydana getirme fiilini) her evin
yaratcs olan sahibine ait grmendir. Byle yaptnda, bu fiilinle ebe
veynini mudu etmi olursun. Bu mutluluu onlara salamak anne ba
balara teekkrn ta kendisidir. Bunu yapmaz ve Allah unutursan,
kendilerine kretmemi ve onlara kretmekle ilgili Allahn emrini
tutmamsn demektir.
nk Allah bana kret demi vc Onun ilk ve ncelikli sebep
olduunu renmen iin kendisini nce zikretmitir. Ardndan kendi
sine atf yaparak ve anne babana demidr. Anne baba, vesileleriyle
Hakkn seni yaratt sebeplerdir. Bylece sebepleri Allaha nispet eder
sin ve sebeplerin senin zerindeki iyilii tesir deil, zellikle varlk n
celii olur. nk gerekte (kendilerinden) ortaya kan eserlerin varl
nn sebepleri olsalar bile, onlarn etkileri yoktur. Bu kadar ile anne ve
babann iyilii gereklemi, buna karn senden onlara kretmen is
tenmi, Hak onlar kendin ve sahip olduun eyler iin tesirde deil,
senden nce gelmede kendi yerine koymutur. Fakat u arda ki, Rab-
binin ibadetine hi kimseyi ortak koma.
Allaha hamd edip Rabbimiz ve yce babalarmzn ve sfli anala
rmzn Rabbi dediimde, benim bunu sylemem ile btn Ademogul-
lannn bunu sylemesi arasnda hibir fark yoktur. Dolaysyla ana ve
babalarn ortaya koymak iin dem ve Havvadan kendi zamanna ka
dar bizzat belirli bir ahsa hitap etmiyoruz. Bizim amacmz, insann
yapsdr. Bylece, bu vg ile unsurlar leminden, doa ve insan le
minden meydana gelmi her eyin mtercimi oldum. Ardndan etken
ve edilgin arasnda meydana gelmi her eye vekil olma derecesine yk
selirim ve btn dillerle Allah verim, btn yzlerle ona ynelirim.
Bylece dlmz, Allah katndan bu tmel makamdandr.
Onikinci Ksm 4 11
Bir eyhim Bize ve Allahn iyi kullarna selm olsun veya Size se
lm olsun dediimde yle demiti: Bir yoldana selm verdiinde,
Allahn yeryznde ve gkteki l ve diri btn iyi kullarn aklna ge
tir. nk selmn bu makamdan sana iade edilir. Selmnn ulat
Hakka yakn her melek veya temiz ruh, mutlaka selmn alr. Selm bir
duadr. Bylcce duan kabul edilir ve kurtulua erersin. Allahn heybe
tinde kendisini kaybetmi, Onunla ilgilenip kendinden gemi kulla
rndan birisine selmn ulamadnda -Hlbuki bu genel ifadenle onla
ra da selm verdin, -onlar adna selmn Allah alr. Hakkn selmm
almas, sana eref olarak yeter. Keke kimse verdiin selm duymasavd
da, Hak onlarn yerine selmn alsayd. Byle bir ey senin adna daha
byk eref olurdu!
Allah Yahyay ereflendirmek iin yle demitir: Doduu, olduu
ve diri olarak diriltilecei gun ona selm olsun*TS Bu bir ihsan ve bildirim
selmdr. Peki, Hakkn emrini yerine getiren kimsenin adna ald zo
runlu selm hakknda ne sylenebilir? Farzlarn dl, hakknda do
duu gn ona selm olsun denilen kimse iin faziletlerin dlnden
daha byktr. Bylcce Allah onun iin iki iyilii birletirmitir.
Allahn bize salt (rahmet, Allah size salt eder) kendiliinden
gereklemitir. Selmnn ise salt gibi, kendiliinden gerekleip ger
eklemedii hakknda bir rivayet bana ulamad. Bu konuda kendisine
bir ey aktarlp onu renen kimsenin, bildii o rivayeti Allahn bize
salt etmesinin yanna katmas boynunun borcudur. Byle yaparsa bu
bilgi, mminler iin bir mjde, benim bu kitabm iin de bir eref olur.
Allah yardmc ve baarya ulatrandr. Ondan baka Rab yoktur.
(Doal Babalar ve Doal Analar)
Doal baba ve annelere gelince, biz onlar zikretmedik. Onlar hak

knda genel bir husus zikredelim:
Onl r iki anne ve babadr. ki baba iki fail, iki ana ise iki edilgen
dir. Onlardan meydana gelen ey ise o ikisinin rndr. u halde s
caklk ve soukluk fail, slaklk ve kuruluk edilgendir. Scaklk kurulukla
birlemi, ate unsurunu ortaya kartmlardr. Scaklk slaklkla bir
lemi, hava unsurunu meydana getirmilerdir. Sonra soukluk yalkla
birlemi, su unsurunu meydana getirmilerdir. Soukluk kurulukla bir-
lemi, toprak unsurunu meydana getirmilerdir. Bylelikle rnlerde

baba ve annelerin hakikatleri meydana geldi.
Bu balamda ate, scak-kuru olmutur. Scakl baba, kuruluu
ise ana ynndendir. Hava scak ve yatr; scakl baba ynnden,
yal ana ynndendir. Su, souk vc ya olmu; soukluu baba, ya
l ise ana ynndendir.
Scaklk ve soukluk bilgiden, yalk vc kuruluk ise iradedendir.
Bu, unsurlarn var oluta ilh ilimle ilikileridir. Onlardan meydana ge
len ey ise kudrettendir. Ardndan bu unsurlarda reme meydana gel
mitir. nk onlar, ulv nurlarm babalar iin annedir; yoksa bu du
rum onlarn baba olmalar ynnden gereklemez. Bununla beraber
babalk onlarda mevcuttur.
Kukusuz babalk ve oulluun grelik ve bantlardan olduunu
bildirmitik. Baba, olu olduu bir babann oludur. ocuk ise babas
olduu bir ocuun babasdr. Ayn ey nispederin hkmlerinde de
byledir. Oraya baknz!
Allah baarya erdirendir, O ndan baka Rab yoktur.
Kuruluk scaklktan, yalk soukluktan meydana geldii iin, ya
lk ve kuruluk hakknda onlar edilgendir dedik ve bu nedenle her ikisi
ni unsurlar iin ana saydk. Scaklk ve soukluk iki fail olduu iin, on
lar unsurlar iin baba saydk. Sanat bir sanatnn var olmasn gerekti
rir ve bu zorunludur. Edilgen, z gerei etkin olan talep eder, nk
onun nedeniyle edilgen olmutur. O ndan dolay edilgen olmasayd,
edilgenlii vc etkiyi kabul etmez ve failin aksine mteessir (etkilenen,
edilgen) olmazd. nk fail, iradesiyle i yapar. Dilerse yapar, bu du
rumda fail diye isimlendirilir, dilerse yapmaz. Edilgen ise bu zellie
sahip deildir.
Bu nedenle Allah Kuranda yle buyarur -ki o Kurann fasihlii
ve vecizliini gsteren bir ayettir-: Kuru y a her ey apak hitaptadr *
Burada Allah, edilgeni zikretmi ve scak ve souk dememitir. Bunun
nedeni udur: Doa bilimcilere gre yalk ve kuruluk, bir i sanatkrn
gerektirdii gibi, kendilerinden meydana geldikleri scaklk ve souklu
u talep eder. Bu nedenle Kuran asllarn zikretmeden o ikisini zikret
ti. Bununla beraber H er ey apak kitapta bulunur.
Onikinci Ksm 4 13
Allah, efendimiz Hz. Muhammed'e kendisinden baka hi kimse

nin ulaamad bilgileri ihsan etmitir. Nitekim Hz. Peygamber yle
demitir: Bana ncekilerin ve sonrakilerin bilgisi retildi. Bu ba
lamda ilh ilim, btn ilimlerin asldr ve btn ilimler ona dner.
Bu blmn gerektirdii konulan son derece zet ve veciz bir e
kilde ifade ettik. nk bu konudaki uzunluk, niteliklerin zikri bakisin
dedir. Asllar ise zikrettik ve ortaya koyduk. Allah doruyu syler ve
doru yola ulatrr.
Ftuht- Mekkiyycnin on ikinci ksm bitmitir.
FTUHT-I MEKKYYE'NN
ON NC KISMI
Rahm an ve Rahim Olan Allahn A dyla
ON KNC BLM
Efendimiz Hz. Muhammed'in Feleinin Devrinin
Bilinmesi. Sz Konusu Devir, Efendilik Devridir.
'Zaman, Allah'n Kendisini Var Ettii
Gndeki Haline Dnmtr/
Dikkat ediniz! Babam zerine yemin ederim,

O hkmdar ve efendiydi
Adem su ve toprak arasnda dururken
O, Ebtah Peygamber, Muhammendir
Onun ycelerde kadim ve yeni bir vgs vardr
Srenin sonunda mutluluk zamanyla gelmitir
Onun her asrda duraklar vard
Krlgar zaman iin geldi, atlan onarsn diye
Diller ve bilgiler ona sen etti
Bir ey istedi mi, aksi gereklemez
O iin oluta engelleyicisi olmaz
Allah sana yardm etsin, bilmelisin ki: Allah, kendi nczdidc bili
nen srenin belirlenmesi iin felein hareketinin varl vesilesiyle ruh
416 Ftuhat-1 Mekkiyye I
lar bedenleri idare edici olarak zamanla snrlanm halde yaram. Fel
gin harekeliyle zaman ilk yaratldnda, Allah yneten ilk ruh olarak
H z. Muhammedin ruhunu yaratt. Sonra ruhlar feleklerin hareketleri
vesilesiyle (ondan) meydana kmtr. Bylcce H z. Peygamberin ruhu
ehadet leminde bulunmadan gayb leminde var oldu. Allah ona pey
gamberliini bildirmi, Adem, Hz. Peygamberdin buyurduu gibi he
nz su ve toprak arasnda iken' onu mjdelemitir. Zaman, Hz. Mu-
hammed hakknda bedeninin var oluu ve ruhun onunla irtibat kurma
sna el-Btn ismiyle ulamtr. (Bedeni var olup ruh ona bititiinde)
Bu esnada zamann hkm, akta ez-Zhir ismine geti. Bylece Hz.
Muhammed cisim ve ruh olarak zatyla ortaya kt. Balangta pey
gamberler vastasyla ortaya kan btn eriatlarda hkm btn ola
rak ona ait iken artk zhirdc de hkm kendisine ait oldu. Bylelikle,
ar tek ve O da eriatn sahibi olsa bile, iki ismin hkm arasndaki
farkll aklamak iin el-Btn isminin ortaya kovduu btn eriatla
r ez-Zhir isminin hkmyle geersiz kld.
H z. Peygamber, ben peygamber iken' demi, ben insan iken veya
mevcut iken' dememitir. Peygamberlik ancak Allah katndan tespit
edilmi eriat vastasyla gerekleebilir. Bylece H z. Peygamber, kita
bmzn baka blmlerinde ortaya koyduumuz gibi bu dnyada vekil
leri mesabesindeki peygamberlerin varlndan nce peygamber idi.
O halde zamann dngs, Hz. Pcygambcr'in devrinin el-Btn
ismiyle bitip baka bir devrin ez-Zhir ismiyle balam olmasndan iba
rettir. Bu meyanda H z. Peygamber yle buyurur: Zaman Allah'n ya
ratt gnk haline dnd. Bunun anlam udur: Hkm, ilk devirde
btn olarak kendisine ait olduu gibi bu devirde zahir olarak ona, ya
ni H z. Muhammed'e aittir. Hlbuki ilk devrinde hkm zahirde Hz.
brahim'in, H z. Musa'nn, Hz. sann ve btn dier nebi ve elilerin
eriatlar gibi eriatn nispet edildii kimselere aitti.
Peygamberler iinde zamandan drt yasak ay vardr: Bunlar Hd,
Salih, uayb ve Muhammed'dir (a.s). Bu peygamberlerin zamandan
benzerleri, Zl-kdc, Zilhicce, Muharrem ve Recep aylardr. Araplar
aylarda kaydrma yaptklar iin, haram ay hell ay, hell ise haram hali
ne geldi. Hz. Peygamber gelmi ve zaman Allahn kendisiyle yaratkla
rnda hkm verdii aslna dndrmtr. Bylelikle haram aylar, Al-
Onnc Ksm 417
lah'm onlar yaratt tarzda belirlenmi, bu nedenle Hz. Peygamber

ahir dilde yle demitir: Kukusuz zaman Allah'n yaratt gnk
haline dnd.' te zamann dnmesi byledir. Allah Hz. Muhammed i
daha nce belirttiimiz gibi beden ve ruh olarak ez-Zahir ismiyle izhar
etmi, nceki eriatndan Allah'n geersiz klmak istediini geersiz
klm, brakmak istediklerini brakmtr. Bu durum, esasla deil, zel
likle hkmlerle ilgilidir.
Hz. Pcygambcr'in zuhuru mizan (terazi) ile gereklemitir. Mizan
lemdeki adalettir ve o itidal (denge) sahibidir. nk onun doas, s
caklk ve yalktr. Bu nedenle onun zuhuru, ahiret hkmnden olmu
tur. nk mizann hareketi, cennete, cehenneme girmekle ahirete biti
iktir. Bu nedenle bu mmetteki ilim, nceki mmetlerdeki ilimlerden
daha oktur. Hz. Muhammed'e de nceki ve sonraki mmetlerin bilgisi
verildi. nk mizann hakikati bunu gerektirir. Bu mmet iinde ke
if, nceki mmetlerden daha hzldr. Bunun nedeni nceki mmeder-
de soukluk ve kuruluun baskn olmasyd. Onlar zeki ve bilgin kimse
ler olsa bile, mmet-i Muhammedin devrinde insanlarn bulunduu
durumun aksine, zeki ve bilginler tek tek belli bireyler idi.
Bu mmetin btn gemi milletlerin bilgilerini tercme ettiini
grmez misin? Mtercim, syleyenin lfznn kastettii anlam bilmiyor
olsayd, ne mtercim olabilir, ne de yapt ie tercme ad verilebilirdi.
Bu mmet, nceki miUederin ilimlerini renmi ve ncekilerin sahip
olmad bilgiler kendilerine tahsis edilmitir. Bu nedenle Hz. Pevgam-
ber u ifadesiyle buna dikkat ekti: Ben ncekilerin ilimlerini ren
dim. Sz konusu kimseler, nceki milletlerdir. Sonra yle eklemi:
Sonrakilerin ilmini de rendim.' Bu ise ncekilerde bulunmayan ilim
lerdir. Baka bir ifadeyle kast edilenler, kyamete kadar mmetinin
renecei ilimlerdir. Bylelikle Hz. Peygamber, bizim daha nce bu
lumu. a bilgilere sahip olduumuzu bildirmitir. te bu, Hz. Pey
gamberin bizim lehimizdeki tankldr ki, bu konuda hakldr.
Kukusuz dnyada Hz. Peygamber'in ilimdeki efendilii sabit ol-
dugu g'bi Musa yaasayd, bana uymaktan baka vapacak bir ev bula
mazd' diyerek hkmdeki efendilii de sabittir. Hz. Peygamber Hz.
lsann inmesi ve Mslmanlar iinde Kur'an ile hkm veriinde de
ayn eyi aklar. Bylelikle dnyada her yn ve anlam ile Hz. Peygam-
berin efendilii geerli olmutur. Sonra, Allah efaat kapsn amasyla

kyamet gnnde Hz. Peygamberin dier insanlar zerindeki efendili
ini de tespit etmitir. Kyamet gn efaat, sadece Hz. Peygambere
ait olacaktr. Hz. Peygamber, dier peygamber ve nebilerin efaat et
meleri iin de efaat edecektir. Evet! O , melekler im de efaat edecek
tir. Bylece Allah, onun efaati vesilesiyle melek, resul, nebi ve mmin
gibi efaat hakk olan herkese efaat izni verecektir.
u halde Hz. Peygamber Allah'n izni ile ilk olarak efaat eden
kimse merhametlilerin en merhametlisi ise kyamet gn son efaat
eden olacaktr, er-Rahim ismi hibir hayr ilemeyenleri ateten kart
mas iin cl-Muntakm ismi nezdinde efaat eder ve bylelikle cl-
Munim el-Mufaddil onlar ateten karr. Sonu merhametlilerin en
merhametlisi olan dnen bir daireden daha byk hangi eref vardr?
Dairenin sonu bana bitimitir. Yetkinlii nedeniyle sonunun bana
bititii bir durumda, bu dairenin balangc olan Hz. Muhammed'i
erefinden daha byk bir eref tasavvur edilebilir mi? Allah btn ey
leri onun vesilesiyle yaratmaya balam ve onunla tamamlamtr. efa
ati merhamedilerin en merhametlisinin efaatini takip ettiinde, mmin
ne kadar ereflidir! Bu durumda mmin, Allah ve Peygamberler arasn
da bulunur.
nk yaratlm iin bilgi, ancak iman sayesinde Hakka yaknlkta
muuluk salayabilir. Bununla beraber bilgi, mertebesi bilinmeyen
mutlak bir stnlk sahibidir. Bu durumda yaratlmtaki iman nuru,
kendisiyle birlikte imann bulunmad ilim nurundan daha kymetlidir.
u var ki imandan bilgi meydana gelmi ise iman nurundan domu
bilginin nuru daha stndr ve onun sayesinde bilen mmin bilmeyen
mminden ayrlr. Allah ilim verilenleri ykseltir.*477 Ayette kastedilenler,
mminlerdir. Derecelere. Bu ykseltme, ilim verilmemi mminlere
kardr. Burada ilim ile kastedilen, Allah bilmektir. nk Hz. Pey
gamber sahabesine yle derdi: Siz dnya ilerinizi benden daha iyi bi
lirsiniz.
Hz. Muhammedin feleinden daha geni felek yoktur. Bu nedenle
kuatclk ona aittir. Sz konusu kuatclk, kendisine tabi olmalar ne
deniyle Allahn mmetinden tahsis ettiklerine aittir. Bu nedenle biz,
dier mmetleri ihata ederiz ve yine bu nedenle insanlar zerine tank-
Onnc Ksm 4 19
lar olduk. Allah, gklere bildirilen vahiyden baka kimselere vermedii

eyleri doumu annda Hz. Peygamberce vermitir. Bu meyanda, birin
ci ge zg emir, Kurann tek bir harf ve kelimesinin deimemi
olma zelliini Hz. Peygamberc vermitir. eytan eksiltme veya ekle
me olarak okunuunda kendisinden olmayan bir eyi Kur an a katsavd,
hi kukusuz Allah onu etkisiz klard. te korunmuluk budur. Kendi
sine verilen zelliklerden birisi de, sebattr. Bu sebat sayesinde Hz.
Peygambcrin eriat bakasyla nesh edilmemi, aksine korunmu ola
rak kalm, her gzn grecei ekilde sabit olmutur. Bu nedenle her
grup, onunla kant getirir.
(Allah her ge kendi emrini vahyetmitir ayetine atfla) kinci g
e tahsis edilmi emirden Hz. Pcygambere ncekilerin ve sonrakilerin
ilmi , sevgi, merhamet ve yumuaklk zellikleri tahsis edildi. Bylece o,
mminlere kar ok merhametli olmu, hibir vakit kimseye kar Al
lah'n emrinin dnda fkelenmemitir. Bu balamda kendisine kfir ve
mnafklarla sava ve onlara kar etin oP78 denilmi, doas bunu gerek
tirmedii halde Allah, Hz. Peygamber'e fkelenmeyi emretmitir. Hl
buki Hz. Peygamber kendisi iin fkelenecek ve kendisi iin honut
olabilecek bir insand. Bu balamda, fke annda farkna varlmayan bir
ynden fkede rahmet meydana getiren yararl bir ila sunmutur. By-
lecc honut olmakla rehberlik yapt gibi fkelenmekle de rehberlik
yapmtr. Bunun nedeni, bizim ve aramzdan Allah ehlinin bildii bir
takm srlardr. Bu sayede, Hz. Peygamber bu ynden lemin efendisi
olabilmitir.
Onun mmetinin dndakiler hakknda yle denilmitir: Bildiklen
kaide, anladktan sonra vahyi tahrif ederler.*79 Bylece Allah onlar bilgi
ye sahip iken saptrmtr. Bizde ise Allah, kitabnn korunma iini de
ruhte euni ve yle buyurmutur: Kukusuz onu biz indirdik ve yine biz
koruyacaz HM0 nk Allah, kulun gz, kula, dili ve elidir. Dier
mmetler ise onlar Allahn kitabn bizzat kendileri korumak istemi,
bylece onu tahrif etmilerdir.
nc ge vahvedilen emirden Hz. Peygambere tahsis edilen
ey, kendisiyle gnderildii kl ve halifeliktir. Ayrca, meleklerin mai
yetinde savamas ayrcal ona (bu gkten) tannmtr. Nitekim
nc ggin melekleri, Bedir gn onunla beraber savamtr. Yine
bu gkten, ziyafet vermek, kurbanlar kesmek, srekli sava vc kan

dkmenin dnda hibir arzulan olmayan bir kavmin iinden peygam
ber olarak gnderilmitir. Sz konusu kavim bununla vnr vc bbiir-
lenirdi.
Onlarn bir ksm hakknda yle denilmitir:
Kl darbesiyle ayaklan topuktan vurulur

Yok olduklarnda, yine boazlarsn.
Baka bir air ise kavmini verken yle der:

Kavmim u kimseleri kovmamak ki onlar
Dmanlarn zehri ve lokumlarn afetidir
Her sava meydanna inerler
Sava elbiselerini gueelce kuanarak
u halde Araplarn vn kayna, cmertlik, cesaret ve namustur.

Antara b. eddad ailesinde komuyu korumak hakknda yle der:
Himayeme giren komumdan bana gelen eye kar hogrlym

Komum barnana dnnceye kadar
Araplarn cmertlik, hamaset ve vefa duygusuyla dier kavimlerden

stnl herkese bilinir. Arap olmayan toplumlarda da cmert insan
lar bulunsa bile, onlar tek tek ahslard. Nitekim Araplarn iinde de
korkak ve cimriler bulunabilir, fakat onlar bireylerdir. Nadir olan deil,
yaygn olan dikkate alnr. Araplarn ise bu zelliini kimse inkr ede
mez.
te bu, Allah'n nc ge vahyettigi eylerdendir. Dolaysyla
btn bunlar, anlayan kimse iin gk ve yer arasnda inen emirdendir.'
Allah'n her ge vahyetmi olduu emrin ayrntsn zikretseydik, a
lacak eyleri ortaya kartrdk. Sz konusu srlar, bu ilme gzlem ve
hesaplama ynnden bakan kimi matematikilerin muhtemelen inkr
edecei, onlarn iinden insaf sahiplerinin ise duyduunda hayrete d
ecei konulardr.
Drdnc ge emredilmi vahiyden Hz. Peygambcr'e tahsis edi
len zellik, eriatnn btn eriatlar nesh etmesi, dininin nceki pey-
Onnc Ksm 4 2i
gambcrlcrc gelen dinlerden ve daha nce indirilmi kitaplardan stn

olmasdr. Hz. Peygamberim eriatnn onayladnn dnda her hangi
bir dinin Allah katnda hkm kalmamtr. Herhangi bir dinden ancak
onun onaylamasyla bir hkm kalabilir. Byle bir hkm ise gerekte
Hz. Muhammed'in eriat ve peygamberliinin ierdii bir eydir. n
ceki dinlerden bir hkm kalmsa sz konusu hkm, Allah n hkm
deildir.' Bunun tek istisnas, cizye verenler hakkndaki hkmdr. Al
lah'n hkmnden deildir' dedik, nk Allah onu geersiz diye isim
lendirdi. Dolaysyla o, uyduu kimseye baldr, o hkme deil. te,
Hz. Peygamberim dininin btn dinlerden stn olduu hakkndaki
ifademizin anlam budur.
air Nbia Hz. Peygamber'i methederken yle der:
Bahsana! Allah sana yle bir sure (muIh) vermi hi

Baha her mlkn onun altnda titrediini grrsn
nk sen gne, dier hkmdarlar (peygamberler) ise ancak
yldzdr
Sen doduunda onlardan hi birisi grnmez
te bu, Hz. Muhammed'in ve getirmi olduu eriatn dier pey

gamberler -Allah'n selm hepsinin zerine olsun- ve eriatlar karsn
daki konumudur. nk yldzlarn klar gnein na katlr. Bina
enaleyh (hkmn sabit olmas ve geerlilii anlamndaki) gndz biz
Muhammed mmetine ait iken, klp horlanm olarak cizye verdik
leri srece' Ehl-i kitaba ise yalnz (dinlerinin hkmnn ortadan kalk
mas anlamndaki) gece ait olabilir.
et-Tene^latl-Msiliyye isimli kitabmzda, her gn emriyle ilgili
eitli konular zikrettik. Onlar rendiinde, bu konuda baz mesele
leri de renirsin.
Beir 'i gn vahyedilmi emirden Hz. Peygamber'e tahsis edilen
ey, baka hibir peygamberin bana kadnlar sevdirildi' gibi bir ifadede
bulunmam olmasdr. Geri daha nceki Peygamberler de -sz gelimi
Hz. Sleyman ve dier peygamberler gibi- pek ok kadnla
nzklandrlinitir. Fakat biz, kadnn ona sevdirilmesinden sz ediyo
ruz. Bunun nedeni, daha nce belirttiimiz ve akladmz tarzda, Hz.
Peygamberin dem su ve toprak arasnda iken peygamber olmasdr

Bylccc, Allah sayesinde her eyden yz evirdii iin, O nun karsnda
her hangi bir varla bakmadan btnyle O'na ynelmitir. nk
Hz. Peygamber Allahtan vahiy almak ve Onun karsnda edebe riayet
etmekle ilgiliydi ve baka herhangi bir varla ynelemezdi. Bu nedenle
kendisine kadnlar sevdirilmi, o da Allahtan kadnlara bir inayet ve
ltuf olarak kadnlar sevmitir. Baka bir anlatmla Hz. Peygamber, Al
lah kendilerini ona sevdirmi olduu iin kadnlar sevmitir.
mam Mslim es-Sahihide yle bir hadis aktarr: Bir adam Hz.
Peygambere yle demi:
-Ey Allah'n peygamberi! Ben ayakkabmn, kyafetimin gzel ol
masn isterim.
Hz. Peygamber yle cevap vermi:
-Allah gzeldir ve gzeli sever.
Gzeli sevmek, beinci gge vahyedilmi emirden kaynaklanr. Hz.
Peygamberin snneti de, bekrlk deil, evlenmekti. Evlenmeyi ise
kendisine tevdi edilmi lh bir sr nedeniyle, ibadet saymtr. Bu sr,
sadece kadnlarda bulunur. Sz konusu sr, daha nce zikredilmi
hkm sebebiyle, varlklarn ortaya kmasdr. hkm, iki ncl ve
kendisini sonu karmanm nedeni yapan badan (orta terim, rabta)
sonu kartmadaki hkmdr. Bu ve benzeri eyler, Hz. Mulam-
mede tahsis edilmi ihsanlardandr. Buna hibe (ba) nikhn da ek
lemitir. Hz. Peygamber, nikh mmetine aklarken, nikh bedeline
sahip olmayanlar iin Kurandan ezberledii sureleri -retmesi degil-
nikh bedeli saymtr. Hibe kadar gl olmasa bile, yine de ezberle
nen surelerin bedel saylmasnda mmeti iin bir kolaylk vardr. Al
lahn btn gklere vahyettigi emirleri tketmek mmkn deildir.
Altnc gge vahyedilmi emirden Hz. Peygambere tahsis edilen
ey, Kurann mucize oluudur. Ona verilen btn hakikatleri toplama
zellii bu gkten kendisine iner ve sz konusu zellik daha nceki
hibir peygambere verilmemitir. Hz. Peygamber yle buyurur: Bana
nceki hibir peygambere verilmemi alt ey verilmitir. Btn bunlar,
her goge emrini vahyett*4*1ayetinden gklere vahyedilmitir. Bylecc Al
lah, her gge yaratklar iin yeryznde uygulanmas uygun eyleri yer
letirmitir.
Onnc Ksm 423
Bu alt eyden birisi, yalnz Hz. Peygamberin btn insanlara

gnderilmi olmas, dolaysyla risletinin umumliidir. Bu ayrcalk,
Allah'n drdnc ge vahyettigi emirden kaynaklanr. (Baka bir ay
rcalk olarak) Hz. Peygamber dmann kalbine korku salmakla yard
ma mazhar olmutur. Bu ise Hakkn nc ge vahyettigi emirden
dir. Hz. Peygamberc tahsis edilen eylerden birisi de, sava ganimetle
rinin ona (ve mmetine) hell klnmas, btn yeryznn onun iin
mescit ve temiz saylmasdr. Bu ayrcalk, ikinci ge vahyedilmi
emirden kaynaklanr. Hz. Peygambere btn hakikaderi toplama zel
liinin verilmesi ise altnc ggc vahyedilmi emirden kaynaklanr. Al
lah'n bu ggn emrinden Hz. Peygamber'e tahsis ettii baka bir ayr
calk ise yeryz hzinelerinin anahtarlarn kendisine vermesidir.
Allah'n Hz. Peygambere yetkinlik suretini tahsis etmesi, yedinci
ggc vahyedilmi emirden -ki o bizim zerimizdeki gktr- kaynakla
nr. Bylcce eriadar onun sayesinde tamamlanm, pevgamherlerin so
nuncusu olabilmitir. Dier peygamberler iin byle bir ayrcalk sz
konusu deildi. te bu ve benzeri ayrcalklar nedeniyle, btn efendi
likleri toplayan efendilik ve hepsini ihata eden genel stnlk, Hz. Pey
gamber'e ait olmutur.
Doum vaktinde Allahn her ggc vahyettigi kimi emirlerden Hz.
Peygamber adna meydana gelmi ayrcalklara dikkatini ektik.
(Zaman vc Mzan)
Hz. Pcygambern (Zaman Allah'n kendisini yarat ilk haline

dnd anlamndaki hadisinde) zaman deyip dehr ya da baka bir ey
dememi olmas, mizann (terazi) varlna dikkat eker. nk mzan
kelimesinde bulunan harflerden hi birisi, zaman kelimesi zikredildi-
gidc dta kalmaz. Mzann Ze harfinden nce gelen ve Z eyi eddesiz
yapan Ya harfini alp idgaml bir harf ierdiine dikkat ekerek onu za
man keumcsinde oaltmtr. Bylece zamann mizandaki ilk varl,
ruhsal itidal nedeniyle el-Btn isminde ise Hz. Muhammcd nedenivle
olmutur. nk Hz. Peygamber yle buyurur: dem toprak ve su
arasndayken ben peygamber idim.
Ardndan zaman, yetmi sekiz bin (78. 000) senelik dnn ta
mamladktan sonra, tekrar eski haline dnmtr. Sonra, ez-Zhir is-
iniyle baka bir dn daha balam, bu dnte Hz. Peygamber'in

bedeni ortaya km, onun eriat kinaye olarak deil, ak ve seik bir
tarzda zuhur etmi, artk hkm ahirete bitimitir. Bu balamda Allah
yle buyurur: Kyamet gn iin adalet terazileri yerletiririz.'492 Bize de
yle denilir: 4Adaleti uygulayn, tartda hakszlk yapmayn.*4*1 Allah yle
buyurur: G ykseltmi ve mUrm koymutur.HM
Allah her gn emrini kendisine mzn vastasyla vahvettigi gibi
yeryznn besinlerini de onunla belirlemi, lemdeki her eye mizan
koymutur. Bu meyanda, manev mzn ve hibir zaman vanlmavan
duyusal mzn vardr. Bylece mzn, sze ve duyulur btn rnlere
girdii gibi ayn ekilde manalara da girmitir. nk cisim, cirimlerin
ve onlarn tad anlamlarn varlk esas, mznn hkmne baldr.
Bylece mzn ve zamann zerindeki her ey, el-Hakm isminin talep
ettii lh lden meydana gelmitir ve onu cl-Hakcm ve el-Adi izhar
eder. O'ndan baka ilh yoktur!
Mzn'dan akrep (burcu) zuhur etmi, Allah'n onda vahyettii l
h emir meydana gelmitir. Bylece yay, olak, kova, balk, boa, yen
ge, aslan, baak, ko ve ikizler meydana gelmitir.
(Zaman Devrinin Mzna Ulamas)
Zaman devri, dnn tekrar sayesinde, mizana (terazi) ulam,

bylece Hz. Peygamber zuhur etmitir. Onun zamann her parasnda
bir hkm vardr ki bunlar Hz. Peyganber'in zuhuruyla artk kendisin
de toplanr. Bu isimler (daha nce zikredilen on iki burcun isimleri) Al
lah'n yaratm olduu meleklerin isimleridir. Bu meleklerin says on
ikidir. Allah onlar iin kuatc felekte bir takm mertebeler yaratm,
her bir melein eline ise yeryzne varncaya kadar kendilerinden aa
da bulunan varlklarda izhar ettii diledii bir hikmeti vermitir. By
lece Hz. M uhammedin ruhanyeti, zamann her hareketinde, Allah'n o
hareketlere yerletirdii lh emirlere gre bir ahlk kazanr. O'nu ru
hanyeti, Allah'n kendisini yaratt vlm huylarla bedeni dnya le
minde ortaya kncaya kadar, bileik varlndan nce bu ruhan nite
likleri kazanmay srdrr. Bu meyanda Allah onun hakknda yle
demitir: Kukusuz sen byk bir ahlk z e r i n e s i n Bylece Hz. Pey
gamber, (bakasnn huylarn edinmek anlamnda) ahlaklanmam, ah
lk sahibi olmutur.
Onncu Ksm 425
Ahlk hkmleri bulunduklar mahalle gre -ki bu hkmlerin o

mahallin karsnda bulunmas gerekir- farkllat iin, ahlk sahibi
kendisine dayand bir ilme ihtiya duyar. Bylcce bulunduu mahalle
lyk ahlk, Allah'n emrinden uygulayabilir ve bu bilgi, Allah'a yak
lama vesilesi olur. eriatlar, insann zerinde yaratlm olduu ahlk
hkmlerinin lyk olduklar yerleri gstermek iin inmitir. Byle bir
yer balamnda Allah yle buyurur: O ikisine of bile deme.'**' nk
yaratklarnda f deme huyu vardr. Allah ise bu huyun hkmnn
kendisinde gzkmesinin uygun olmad mahalli belirtmi, sonra bu
huyun gzkmesinin uygun olduu mahalli aklam ve yle buyur
mutur: f! Size ve Allahtan baka taptklarnza.'4*7 Baka bir ayette
yle buyurur: Onlardan korkmaynz.'48* Burada Allah, korkmak huyu
nun gsterilmeyecei yeri belirtmi, ardndan yle buyurmutur:
Benden korkunuz.' Bylcce kullarna bu niteliin hkmnn gsterile
cei yeri bildirmitir. Ayn ey, ekemezlik ve hrs gibi huylar iin gc-
erlidir. Binaenaleyh doal yaratlmzda bulunup da ruhanilik hk
mnn gzkt (bir ekilde ruh tayan) her eyi Allah nerede izhar
edeceimizi ve nerede engelleyeceimizi bize bildirmitir. nk yara
tlmzdaki huylar, bizzat yaratlmz ortadan kaldrmadan gider
mek mmkn deildir. nk onlar, yaratlmzn ta kendisidir ve bir
ey kendisinden ayrlamaz. (Sz konusu ekemezliin mahallini gs
termek olduunda) Hz. Peygamber yle buyurur: Ancak iki eye ha
set edilebilir. Baka bir hadiste ise yle buyurur Allah senin hrsn ar
trsn.
Ruhanliinin hkmnn gzkt dedik: Bununla, keif ehli
nin ve bilgide derinleen muhakkik-bilginlerin grne dikkat ektik.
nk bize gre cemad (cansz, donuk) ve bitki diye isimlendirilen ey
ler de, doal olarak keif ehlinden bakalar tarafndan algianamayan
gizli bir ruha sahiptir ve sz konusu ruh hayvandaki gibi duvumsana-
maz. O h de, keif ehline gre her ey dnen canl (hayvan- ntk),
hatta dnen diridir (hayy- ntk). u var ki, bu zel karm-baka
birisi deil- suret itibaryla insan diye isimlendirilmi, mizata varatklar
arasnda derecelenme meydana gelmitir. nk her karmda ancak
kendisine an olan ve her durumda bakasndan farkllamasn salayan
zel bir miza bulunmaldr. O halde, farkllk ve ayrm salayan ev,
ortaklk ve ayrmszl salayan ey ile ayn olamaz. Bunu bil ve cele!
426 Ftuht- M ekkiyye I
(Her ey Allahn vgsn Tespih Eder)
Allah yle buyurur: Her ey O'nun vgsn tespih eder.4* Burada

ey kelimesi belirsizdir ve ancak kimi tespih ettiini bilen canl ve d
nen kimse tespih edebilir. Bir rivayette, mezzinin sesinin ulat her
yerdeki kuru-ya (canl-cansz) eyann onun lehinde tanklk edecei
bildirilmitir. Ayet ve hadisler bu tarz bilgilerle doludur. Biz ise byle
rivayetlere inanmakla birlikte, bu inanca kefi de ekledik. Bu meyanda,
gzmzle grerek ve kulaklarmzla duyarak, talarn Allah dille zik
rettiini duyduk. Talar, Allahn yceliini bilen kimselerin konumas
olarak her insann alglayamayaca ekilde bize hitap etmitir.
O halde Allahn yaratklarndan her cins, belirli bir mmettir. Al
lah onlar kendilerine zg bir ibadete gre yaratm, nefislerinde bu
ibadeti onlara bildirmitir (vahy). Her mmetin kendi ilerinden pey
gamberleri ise kendilerini zerinde yaratt zel bir ilhamla Allah tara
fndan bir bildirimdir. Buna rnek olarak, baz hayvanlarn uzman ge-
omctricilerin alglayamad eyleri bilmesini verebiliriz. Onlarn bilgi
leri, genel anlamda yiyecek ve bitkilerdeki yararlar ve bu konuda kendi
lerine zarar verecek eylerden kanmakla ilgilidir. Bunlarn hepsi, onla
rn yaratlnda bulunur. Cemad (cansz, donuk) ve bitki diye isimlen
dirilen eyler de byledir. Allah bizim gz ve kulaklarmz, onlarn ko
numasn duymaktan perdelemi ve alkoymutur.
Hz. Peygamber yle buyurur: Kiiye ayakkabsnn ba ailesinin
yaptn konuarak bildirmeden kyamet kopmaz. Bilgisiz filozoflar,
bunu -rivayete inanmlarsa- ihtila (seyirme, gizli) ilmi kabilinden
saym ve onunla da zccr ilmini kastetmilerdir. Zecr ilmi, gerekte
doru bir ilim ve Allahn srlarndan birisi olsa dahi, arnin bu ifadey
le anlatmak istedii o deildir. Hz. Peygamber tam keif sahibiydi, bi
zim grmediklerimizi grrd.
Hz. Peygamber Allah ehlinin kendisine gre amel ettii ve doru
olduunu grdkleri bir meseleye dikkat ekmitir. yle buyurur:
ok konumasaydnz ve kalplerinizdeki karklk olmasayd benim
grdm grr, duyduumu duyardnz. Hz. Peygamber btn i
lerinde yetkinlik mertebesine tahsis edilmitir ki, onlardan birisi de kul
lukta yetkinliktir. O, sadece bir kul idi ve hi kimseye kar rablik iddia-
Onnc Ksm 427
snda bulunmad. Onun efendiliini gerektiren zellik, ayn zamanda

daima stnlnn kantyd.
Hz. Ae yle demitir: Hz. Peygamber her annda Allah zikre
derdi. Bizim de, ondan bolca mirasmz vardr. Bu miras, insann iine
ve szne zg bir durumdur. Bazen, her an Hakk zikretmek maka
mna ulam olsa bile bunun zdd fiillerinde ortaya kar ve bylelikle
halleri bilmeyen kimse ii kartrr.
Kukusuz bu blmde gerek duyulan eyleri akladk. Allah doru
syler ve doru yola ulatrr.
ON NC BLM
Ar' Tayanlarn Bilinmesi
Ar, yem in olsun ki, Rahm an ile tanm tr

O nu tayanlar da bilinir; bu sz, anlalrdr
Yaratlm n hangi g ve kudreti olabilir?
ayet olm asayd, onu akl ve vahiy getirirdi,
Cisim, ruh, besinler ve m ertebe
Ayrntsn tertip ettiinin dnda baka bir ey yok
te bu A rtr, mlkn ara trrsa n
O na er-R ahnan ismiyle istiva eden ise u m ulandr
A r tayanlar sekindir, Allah kendilerini bilir
Buun ise d rtt r, bunun da bir nedeni yo k tu r
M ham m ed, sonra Rdvan ve onlarn M alikleri
Adem ve H alil, sonra Cebrail
M ikail ve srafili de ekle, artk yoktur orada
Sekimden baka, Behll (Allah aknda kendisini y itirm i m ecnun
lar) sekinleri!
(Dilsel Anlamyla Ar)
Allah sana yardm etsin bilmelisin ki: Ar Arapada mlk (idare,

ynetim) anlamnda kullanlr. Ynetiminde k baladnda h
kmdarn Ar kt denilir. Bazen Ar, taht anlamnda kullanlr. Ar
mlk anlamna geldiinde, onun tayclar mlk ayakta tutanlar, bu
na karn taht anlamna geldiinde ise onun tayclar tahtn dayand
direkler ya da onu omuzlarnda tayanlar demektir.
Ar' tayanlarn says vardr. Hz. Peygamber onlarn dnyadaki
hkmlerini drt, kyamette ise sekiz yapmtr. Bu balamda Rabbinin
Arn o gur sekiz kii tr4Wayetini okumu, ardndan onlar bu gn
dnyada drt kiidir demitir. O gun sekiz kii demesi ise ahiret g
nnde demektir.
Yolumuzun bilgi, hal ve keif bakmndan en byklerinden birisi
bn Mcserrc el-Cebeldcn bize yle aktarlmtr: Tanan Ar, mlk
tr. Mlk beden, ruh, gda ve mertebeyle snrldr.
Bu meyanda Adem ve srafil suretlere, Cebrail ve Muhammed ruh
lara, Mikail ve brahim rzklara, Malik ve Rdvan dl ve eczaya tahsis
edilmitir. Mlk kapsamnda zikrettiklerimizin dnda baka bir ey
yoktur. Gdalar -ki onlar rzklardr- madd veya manev gdalardr. Bu
blmde Ar hakknda zikredeceimiz ey, (Allaha giden) yolundaki
yararyla ilikisi nedeniyle sadece mlk anlamndaki tek yorumdur. Bu
anlamda Arn tayclar, onun ynetimini gerekletirenlerdir. Bu
balamda unsurlardan oluan-suret ya da nuran suret olarak ynetenler
bulunduu gibi ruh olarak idare edenler ya da unsurdan meydana gel
mi sureti yneten veya bir ruhu yneten veya nuran bir sureti yneten
ve kendisine amade klanlar vardr. Ayn ekilde, baz gdalar unsurdan
meydana gelmi surete ait olduu gibi ruhlarn bilgi ve ilimlerinden
ibaret olan gdalar da vardr. Ayrca, cennete girmeye bal olan duyu
sal mutluluk mertebesi olduu gibi cehenneme girmeye bal duyusal
bedbahtlk mertebesi ya da ilm-ruhsal mertebe vardr.
O halde bu blm, drt meseleye dayanr: Birinci mesele suret,
ikinci mesele ruh, ncs gda, drdnc ve son mesele ise mertebe
dir. Bu meselelerden her birisi, iki ksma ayrlr. Bylecc sekiz ortaya
kar. Sekiz Arn tayclardr. Baka bir ifadeyle sekiz, zuhur ettiin
de mlk var olup ortaya kar ve hkmdar ona yerleir.
Onnc Ksm 429
(Suret)
Birinci mesele surettir. Suret iki ksma ayrlr: Birincisi unsurdan
olumu cisimsel surettir. Bu ksm, hayali-bedensel sureti de ierir.
kincisi, nurdan meydana gelmi cisimsel surettir.
nce nuran-cisimle balarsak, Allah'n yaratm olduu ilk cisim,
Allah'n cellinde kendilerini yitirmi melek ruhlarn cisimleridir. lk
Akl ve Tmel Ncfs (Nefs-i Kl) onlardandr. Cell nurundan yaratl
m nuran cisimler, onlarda biter. Burada, akldan sonra gelen nefsin
dnda bakas vastasyla yaratlm baka bir melek yoktur. Bunlardan
sonra yaratlm tm melekler, doa hkmnn altna girer. Binaena
leyh onlar, kendilerinden yaratlm olduu feleklerin cinsindendir ve
sz konusu feleklerin imar edicileridir. Unsurlar melekleri de byledir.
Meleklerin son snf ise kullarn amel ve nefeslerinden yaratlm melek
lerdir.
imdi de, -Allah izin verirse- bu blmde bunlar snf snf zikre
deceiz.
Bilmelisin ki: Allah lemi yaratmazdan nce -ki bu zamansal bir
ncelik deil, sadece duyann zilin inde maksadn kendisiyle gerekleti
i banty gsteren bir ifadedir- altnda ve stnde hava bulunmayan
Am'da idi. Am, Hakkn zuhur ettii ilk mazhardr. Allah gklerin ve
yerin nurudur1 ayetinde grld gibi, Hakkn zat nuru ona sirayet
etmitir. Am, nur ile boyandnda, Allah doal cisimler leminin ze
rinde bulunan gl meleklerin suretlerini onda amtr. Onlardan n
ce ne Ar ne de herhangi baka bir yaratk vard. Allah onlar yaratt
nda, kendilerine tecelli etmi, bu tecelli onlar iin gayb haline gelmi,
bu gayb onlar, yani o suretler iin ruh olmutur. Ardndan Allah el-
Ceml isminde sz konusu meleklere tecelli etmi, gzelliinin heybe
tinde kendilerinden gemilerdir. Artk hibir zaman aylmazlar.
Allah dnya lemini yaratmak istediinde, bu yce meleklerden bi
risini belirlemitir. Bu melek, o nurun meleklerinden zuhur eden ilk
melektir. Onu akl ve kalem diye isimlendirmitir. Allah bir snr ve so
na varmadan var etmek istedii eylerle ona bilgi vermek zere tecelli
etmitir. Bylecc akl, var olacak eylerin ve yaratl leminin meydana
geliini talep eden lh isimlerin bilgisini dorudan almtr. Bu akldan
levha diye isimlendirdii baka bir varlk tremitir. Allah Kalem'e ona
430 Ftuhti Mekkiyye I
doru sarkmasn ve kyamet vaktine kadar var olacak her eyi ona ak
tarmasn emretmitir.
Allah bu Kalem iin kalemlii, baka bir ifadeyle kalem olmas ba
kmndan yz altm di, akl obuas ynnden ise yz altm te
celli ya da ince bag yaratmtr. Her di veya bag, zet bilgilerden
yz altm snf ilmi yudumlar ve onlar Levhada ayrmrlandrr. Kya
met gnne kadar lemde bulunacak ilimlerin snrlandrlmas ve tasni
fi budur. Kalem kendisine aktardnda Levha da bu bilgileri renir.
Bu bilgilerden birisi doa ilmidir. Doa ilmi, Allah'n yaratmak is
tedii ilimlerden bu Levhada meydana gelen ilk ilimdir. Bvlecc doa,
nefsin altnda olmutur. Btn bunlar, saf nur lemindedir.
Sonra Allah, bu nurun karsnda mudak varln kart olan mut
lak yokluk mesabesindeki saf karanl yaratt. Allah, onu yarattnda
doann izniyle kendisine zattan kaynaklanan bir feyiz olarak nurunu
yaymtr. Bylece onun nlar bu nura balanmtr. Ardndan Ar
diye isimlendirilen cisim ortaya km, er-Rahman ismi ez-Zahir ismiy
le onun stne yerlemitir. te bu, yaratl leminden ortaya kan ilk
eydir.
Allah o kark nurdan -ki seher aydnlna benzer- tahtn etrafn
da dnen melekleri yaratt. Melekleri Railerinin vgsn tespih ederek
Ar'n etrafnda dnerken g r r s n ayetinde buna iaret vardr. Bu me
leklerin Arn etrafnda dnp onun vgsn tespih etmekten baka
bir ii yoktur.
lemin yaratln el-Uklet'l-Mstevfiz diye isimlendirdiimiz kita
bmzda akladk. Burada sadece baz temel konular aktaryoruz.
Allah Krsy bu Arn iinde yaratm, kendi doas cinsinden
olan melekleri ona yerletirmitir. Her felek, iinden imar edicilerin
kendisinden yaratld bir asildir. Tpk imar edicilerinin kendilerinden
yaratld unsurlar gibi. (Baka bir rnek) Allah demi topraktan ya
ratm, onunla ve oullaryla yeryzn imar etmitir.
Allah bu yce Krsdc kelimeyi haber ve hkme ayrd. Haber ve
hkm, Ar'tan Krsye sarkan Hakka ait iki ayaktr ki bir hadiste bil
dirilmitir. Sonra Allah, Krsnn iinde felekleri birbiri iinde felekler
olarak yaratm, her felekte kendisini imar eden o felekten bir lem ya
ratm, onlar melekler, yani eliler diye isimlendirmitir. Allah, felekleri
Onnc Ksm 43i
gezegenlerle sslemi, her ge treyenlerin suretlerini yaratncaya ka

dar emrini bildirmitir.
(Ruhlar)
Allah, nurdan olumu suretleri ve unsurdan olumu suretleri

kendileri iin gayb mesabesindeki ruhlar olmakszn yetkinlemitir. Bu
suretlerden her bir snfa bulunduu duruma gre tecelli etti. Bylece
bu suretlerden ve bu tecelliden suretlerin ruhlar olutu. te bu, ikinci
meseledir
Allah ruhlar yaratm, onlara surederi ynetmeyi emretmi, onlar
blnmeksizin tek zat yapmtr. Sonra, birbirlerinden ayrtrm, ruh
lar da ayrmtr. Ruhlarn ayrmas, surederin bu tecelliden kabul et
tiklere eye greydi. Suretler, gerekte bu ruhlarn meknlar deildir.
u var ki bu sureder, sz konusu olan unsurdan olumu suretler oldu
unda ruhlar iin mlk, btn sureder sz konusu olduunda ise ruhlar
iin mazharlar gibidir.
Sonra Allah, ldfeler (manalar) ve suretler arasnda baka bir tecel
liyle hayali-bedensel surederi yaratm, bu suredere nuran ve atesel su
reder gzle grlr ekilde tecelli etmitir. Duyusal sureder, manev su
retleri tarken, uykuda ve lmden sonra-diriliten nce bu bedensel
surederde grnr. Oras, suretsel berzah lemidir ve nura yakndr.
st taraf geni, alt taraf, dardr. nk st Am, aas ise yeryz
dr. nk cin, melekler ve insann iinin kendisinde grnd bu
suretsel bedenler, uykuda ve cennet arsnn surederinde ortaya kar.
Sz konusu beden, ilgili blmde daha nce sz ettiimiz gibi, yery
zn imar eden surettir.
Allah, bu sureder ve bu ruhlar iin bir gda yaratmtr ki, o da,
nc meseledir. Sz konusu eylerin bekas bu gdaya baldr. Bu
gda, madd ve manev rzktr. Manev rzk, bilgi, tecelli ve hallerin g-
dasyken, madd rzk malumdur. O , yenilen ve iilen eylerin tad
ruhsal anlamlar, baka bir anlatmla glerdir. te gda denilen ey bu-
dur. O halde, duyusal suretlerde bulunsa bile gda, belirttiimiz anlam
da btnyle manevdir. ster nurdan yaratlsn ister hayvan ister ceset
olsun her suret, kendisine uygun eyle beslenir. Meselenin ayrnts
uzun srer.
Allah, her lem iin mutluluk ve bedbahtlkta bir mertebe ve men

zil yaratmtr ki bunun ayrnts snrszdr. Dolaysyla onlarn mutlu
luklar, mertebelerine gre deiir. Mutluluun bir tr gayeden mey
dana gelir, birisi, yetkinlik mutluluudur, bir ksm mizaca uygun gelen
mutluluktur, bir ksm, eriata tespit edilmi mutluluktur. Ayn taksim,
bedbahtlk iin geerlidir. Bu balamda, maksada uygun olmayan va da
yetkinlik olmayan veya mizaca yatkn olmayan veya eriatn onaylama
d ey nedeniyle bedbahtlk olabilir.
Btn bunlar, akledilir ve duyulur eylerdir. Duyulur olanlar, dn
ya ve ahiretteki aclar gibi bedbahtlk diyaryla ilgili veya dnya ve
ahiretteki hazlar gibi mutluluk diyaryla ilgili eylerdir. Bir ksm ise saf
ve karktr, (mutluluk ve bedbahtln bir arada olmas). Bu meyanda
saf olan, ahiret hayatyla ilgiliyken, kark olan, dnya hayatyla ilgili
dir. Bvlece (dnyada) mutlu bedbahtn suretiyle, bedbaht ise mutlu
nun suretiyle grnrken, ahirette ayrrlar. Bazen bedbaht dnyada
bedbahtlyla ortaya kar ve bu durumu ahiretteki bedbahtlna biti
ir. Mutlu da byledir. Fakat onlar, dnyada mehul ahirette ise ayrr
lar. Allah yle buyurur: Ey gnahkrlar buun ayrlnz.*493 Buradan,
deimeyecek ve yanlmayacak tarzda mertebeleri sahiplerine izafe eder
sin.
Kukusuz, sana mlkn toplam olan ve Ar diye ifade edilen seki
zin anlamn akladk. Bu da, drdnc meseledir. Sekizin anlam ak
lanmt: Bu sekiz, Hakkn nitelendii sekiz lh nispere aittir. Bunlar
hayat, bilgi, kudret, irade, kelm, duymak, grmek ve venilcn-
koklanan-dokunulan eyleri Hakka lyk bir zellikle alglamaktr. n
k duyma algsnn duyulanlarla, grme algsnn grlenlerle ilgili ol
mas gibi bu algnn da algladklaryla bir tr ilgisi vardr. Bu nedenle
mlk, sekizle snrlanmtr. Dnyada ondan gzken drttr: Suret,
gda ve iki mertebe. Kyamet gn ise sekiz eyin hepsi gzlere gr
lr. Allah yle buyurur: Rabbinin Arn o gun sekiz melek tar.*'* Hz.
Peygamber ise bugn drttr demitir.
Ar kelimesinin mlk anlamnda yorumu budr.
Talat anlamndaki Ara gelince, Allahn bu Ar omuzlarnda ta
yan bir takm melekleri vardr. Onlar, bugn drt melektir, yarn (k
yamet gn) ise sekiz olacaktr. Bunun nedeni, tamann mahere ol-
Onnc Ksm 433
masdr. Bu drt taycnn sureden hakknda bn Meserrenin gr

ne benzeyen bir ifade aktarlmtr. yle denilir: Bu meleklerin ilki in
san, kincisi aslan, ncs kartal, drdncs boa suretindedir. Bo
a, Samirnin grp de Musann ilh sand eydir. Bu nedenle kav-
mi iin bir buza yapm ve yle demitir: 7$te bu sizin ve Musann il
hdr*'* Hikye mehurdur.
Allah hakk syler ve doru yola ulatnr.
ON DRDNC BLM
Peygamberlerin Srlarnn Bilinmesi
Kastedilenler, Velilerin Peygamberleri ve dem'den
Muhammed'e Yetkinletiren Kutuplardr.
Kutup Allah'n Yaratt Gnden Beri Tektir,
lmemitir, Onun Meskeni Neresidir?
Velilerin nebileri (jKygamberlerin) varislerdir

Allah onlar gnderdii kimseye tantmtr
Sonra tek imamn srrnda (tantmtr)
Bu iin srr, flenmi bir ruhtur
Sonra Allah onu baladnda
zd ey yaratklarna sirayet ettiinde
izzeti zere onu alglandnda
Vat islet kalpleri, Allahn bir nimeti olarak
Onu aldnda, Allahn izzetiyle
Onun oturduu Kutbun yerini
Ona varh alandan bakas bilemez.
Allah sana yardm etsin, bilmelisin ki: Nebi, melein yalnz bana
Allaha ibadet edecei bir eriat ieren bir vahyi Allah katndan kendisi-
ne getirdii kimsedir. Nebi sz konusu eriat ile birlikte bakasna da
gnderilmi ise resuldr.
Melek peygambere iki ekilde gelir: Ya vahyi kalbine indirir -ki bu
inite halleri farkl farkldr- ya da dardan bir beden suretinde gelir. Ru
durumda, getirmi oldug eyi kulana aktarr, peygamber de onu din
ler ya da gzne gsterir, peygamber de onu grr. Grmeden ise
duymadan meydana gelen eyin ayns meydana gelir. Dier alg gleri
iin de ayn durum sz konusudur. Bu, Hz. Peygamber ile kapanm
kapdr. Dolaysyla her hangi bir kimsenin bu Muhammedi eriat ge
ersiz klacak bir eriatla Allah'a ibadet etmesine yol ve imkn yoktur.
Hz. sa indiinde ancak Hz. Muhammed'in eriatna gre hkm verir
ve Hz. sa velilerin sonuncusudur (hdtemifl-evliya). Allah'n onun ve
layetini -ki mutlak velayettir- saygn bir nebi ve resul ile bitirmi olma
s, Hz. Muhammed'in stnlklerinden birisidir. Bu nedenle Hz. sa
kyamet gn iki kez diriltilecektir: Peygamberlerle resul, bizimle bera
ber ise Hz. Muhammed'e bal bir veli olarak diriltilecektir. Allah onu
ve lyas' bu makamla dier nebilerden stn yapmtr.
Bu mmet iindeki velilerin nebilerinin durumuna gelince, veli-
nebi, Hakkn kendisini tecellilerinden her hangi birisine yerletirip Hz.
Muhammed ve Cebrail'in mazharn onun karsna diktii kimsedir.
Ardndan sz konusu ruhan mazhar, Hz. Muhammed nazharna ait
meru hkmlerin hitabn kendisine duyurur. Hitab bitirip velinin
kalbinden ayrldnda, mahede sahibi hitabn ierdii ve Muhammed
mmetinde ortaya kan meru hkmleri renir. Bylelikle veli, o
mertebede kendisi iin gereklemi huzur sayesinde Muhammedi
mazharu ald gibi Muhammedi mazharn bu mmete tebli etmekle
memur olduu hkmleri alr. Ardndan veli kendisine dndrlr. Ar
tk, ruhun (Cebrail) Muhammed nazharna aktarld (hitab) anlam,
doruluunu ilmel-yakn (bilgi kesinlii), hatta ayne'l-yakn (grr gi
bi) olarak renmitir. Bylece, bu peygamberin hkmn alr ve
Rabbinden gelen bir bilgi zere onunla amel eder.
Bu meyanda nice zayf hadis vardr ki, rvileri iinde uydurucu bu
lunduu iin aktarm yolundaki zayflk nedeniyle amel edilmemitir.
Onnc Ksm 435
Hlbuki o, gerekte sahihtir ve uydurucu-rvi bu hadiste doru syle

mitir ve uydurmamtr. Muhaddis ise rivayette uydurucu rvinin s
zne gvenilmedii iin, rvi zincirinde bulunduu bu hadisi reddet
mitir. Bu durum, hadisi sadece yalanc rvi zikrettiinde ya da hadisin
kayna o olduunda byledir. Ancak gvenilir rviler bu rivayette ona
ortak sz konusu ise hadis gvenilir rvinin zincirinden kabul edilir.
te bu veli, hadisi Hz. Muhammed'in hakikatine aktaran Cebrail'den
duymutur. Nitekim sahabe-i kiram, slam-iman-ihsan ve Hz. Peygam
berin onaylamasyla ilgili Cibril hadisini byle duymutur. Dolaysyla
veli, onu peygambere bildiren Ruhtan hadisi duyduunda, bu hadiste
Hz. Peygamberin azndan hibir kuku duymadan bilgi kesinliiyle
duyan sahabe gibidir. Sahabeden sonraki nesil ise doruluuna etki
eden kuku ortadan kalktnda, zann- galip ile hadisi ald iin ayn
durumda deildir.
Rvilcri bakmndan sahih nice hadis vardr ki, bu mazhar ma
hede eden veli onu renir ve Hz. Pcygamber'e bu 4sahih' hadisi sorar.
Hz. Peygamber de o hadisi reddeder ve yle cevap verir: Ben onu
sylemedim ve ona gre hkm vermedim. Bylecc keif sahibi, hadi
sin zayf olduunu renir ve Rabbindcn bir delile gre onunla ameli
brakr. Bununla birlikte rivayet ehli, hadis gerekte sahih olmad hal
de, rivayet yolu sahih olduu iin onunla amel eder. Nitekim mam
Mslim es-Sahihinin giriinde buna benzer bir ey sylemitir. Bazen
keif sahibi, hadisiiere gre rivayet yolu sahih bu hadisi kimin uydur
duunu bilir: Ya uydurann ad kendisine sylenir veya ahsn grnt
s karsna dikilir.
te bunlar, velilerin peygamberleridir. Onlar, bu Muhammed'in
eriatdr diye bildirilmezden nce, asla bir eriata sahip olmaz ve eriat
hakknda kendilerine herhangi bir hitap gelmez. Ya da, hkmn indi
rildii kimseyi (peygamber) zatnn dnda ya da iinde -k i iinde
grmesi uyuyan iin doru rya diye itdc edilir- misal aleminde gr
mesi gerekir. u var ki veli, sradan insanlarn uykuda algladn uya
nkken alglamada peygamberle ortaktr.
Yolumuzun ehli, veliler iin bu makam ve bundan bakasn geti
rebilmeyi kabul etmitir. Kastedilen, himmet vastasyla fiil ve herhangi
bir yaratlm retmen olmakszn Allah'tan dorudan bilgi almaktr ki
bu bilgi Hzrn bilgisidir. Allah vastalar ortadan kaldrarak -ki vasta-

lar fakihlcr vc ekilci limlerdir- peygamberinin diliyle Hakka ibadet
edecei bu eriatn bilgisini ona verirse bu ilim, lednn ilimdendir Vc
bu kii mmetin nebilerinden deildir.
Binaenaleyh velilerden peygamber varisi olacak kimse ancak bu
zel halde varis olabilir. Baka bir ifadeyle sz konusu veli, peygambe
rin hakikatine vahiy aktarrken melei mahede halinde bulunmaldr
te bunlar velilerin nebileridir. Onlarn hepsi, basiret zere Allah'a
armada eittir. Nitekim Allah peygamberine yle sylemesini emre
der: 4Ben vc bana uyanlar basiret zere Allah'a davet ederiz.'4'* Onlar bu
makamn ehlidir, dolaysyla bu mmet iinde onlar, srail oullar
iindeki peygamberler gibidir. Buna rnek olarak kendisi de peygamber
olduu halde -nitekim Allah onun peygamber olduuna tanklk etmi
ve Kur'anda bunu beyan etmitir- Hz. Musann eriatna gre ibadet
eden Harunun mertebesini verebiliriz. Byle veliler, kendileri ve onlara
uyan mmet adna hibir kukunun bulunmad sahih eriat korur.
Dolaysyla onlar eriat en iyi bilen insanlardr. u var ki fakihlcr, onla
rn bu durumunu kabul etmez. Sz konusu veliler ise hakllklar iin
bir kant getirmek zorunda deildir, aksine makamlarn gizlemeleri ge
rekir. Onlar, gerekte yanl olduunu bildikleri halde, ekilci limlerin
vard grleri reddetmez. Onlarn hkm, bir meselede itihadnn
ulatrd ve delilinin verisinden baka bir eyle hkm verme imkn
olmayan mtehidin hkm vermesine benzer. Mtehit verdii h
kmde kendisiyle farkl dnen kimseyi yanllama hakkna sahip de
ildir. nk ar, (itihat farkll eklindeki) bu hkm mtehit
iin meru grmtr. Dolaysyla edep, arnin onaylad hkm
yanllamamay gerektirir. Bu velinin kant vc kefi ise kendisine gz
ken geree ve mahede ettii eyin hkmne uymay gerektirir.
Hz. Peygamberden gelen bir rivayette, Bu mmetin bilginleri s
rail oullarnn pevgamberleri gibidir denilmitir. Kastedilen, iaret et
tiimiz mertebedir. nk srail oullarnn peygamberleri, Yahudiler
iin resullerinin eriatlarn koruyor ve tatbik ediyordu. Muhammed
mmetinin bilginleri ve nderleri de byledir. Onlar, peygamberlerinin
hkmlerini mmet adna korumutur. rnek olarak sahabenin limle
rini ve onlardan daha aa mertebede bulunan Tabin, Etba- tbin 1
Onnc Ksm 437
verebiliriz. Sz gelii Sfyan es-Sevr, bn Uycync, bn irin, Haan,

Malik, bn Eb Rebah, Eb Hanife vb. onlardan daha aada ise af,
bn Hanbel ve onlarn yerini alp hkmleri korumada byle hareket
edenleri verebiliriz.
Bu mmetin bilginlerinden baka bir grup ise peygamberin halle
rini ve ilimlerinin srlarn korumutur. rnek olarak sahabeden Ali,
bn Abbas, Selman, Eb Hureyrc ve Huzeyfe, tabinden Haan Basr,
Malik b. Dinar, Bnnn el Hammal ve Eyyb cs-Sahtiyan, daha aa
mertebeden ise cyban er-Ra, Ferah el Esved el- Muammer, Fudayl b.
yaz, Ziinnun el Msr, onlardan aada bulunan Cneyd, Tsteri ve
peygamberin halini ve lcdnn bilgiyi korumada bu byklerin yolun
dan gidenleri verebiliriz.
Hkm koruyanlarn srlar, iki ayak nezdinde Krsde durur.
nk onlar lh bir sr ya da lednni bilgi veren hale sahip deildir.
Hkm ve baka eylerin koruyucularndan peygamberin halini ve le
dnni ilmin koruyanlarn srlar ise Arta vc Amda bulunur ve (bir
ksm da) bulunmaz! Bu meyanda bir ksmnn makam vardr, bir ks
mnn yoktur. te bu, sayesinde srlarn farkllaaca bir makamdr.
nk almet sahipleri arasnda almeti terk, hakknda snrlanma
hkm verilmeyen gerek bir almettir. O , en yce belirtidir. Bu du
rum, sadece Muhammedi varislikte yetkin olan temkin sahibi iin sz
konusudur.
(nceki mmetlerin Kutuplan)
Bu mmetten baka, zaman itibaryla bizden nce yaam mmet

lerin yetkinletiren kutuplarna gelince, onlar isimleri bana Arapa zik
redilmi bir gruptur. Kurtuba ehrinde, yce bir mahede halinde ber
zah mertebesindeyken onlar bana gsterildi, ben de onlan grdm.
Onlarn isnleri, el-Mufamk (ayran), Mdvil-klm (hastalklar iri
eden), Bekk (ok alayan), Mrtefi (ykselen), ifa, Mhk, (silen)
Akb, (zleyen) Menhur (kurban edilmi), ecerl-m (su aac), Un-
surul-hayat (hayat unsuru), erid (firari), Rci (dnen), Sni (yapan),
Tayyar, Slim, Halife, Maksm (blnm), Hayy (diri), Rmi (atan),
Vsi* (geni), Balr (deniz), Mulsak (balanan), Hdi, Muslih (slah
eden) ve Bk'dir. Bunlar, Ademden Hz. Muhammed zamanna kadar
isimleri bize bildirilmi yetkinletiren kutuplardr.
Tek kutup ise Hz. Muhammcdin ruhudur ve o tm peygamberle

re ve resullere, insann yaratlndan kyamet gnne kadar btn ku
tuplara yardm edendir. Hz. Peygamberi sorulmu:
-Ne zaman peygamber oldun?
Cevap vermi:
-Ren Adem toprak ve su arasnda iken peygamberdim.
Hz. Peygamberin ad, mdvi'l-klmdur, (yaralar iyiletiren).
nk o, arzunun yaralarndan haberdar olduu gibi fikrin, dnyann,
eytann ve nefsin yaralarndan da nebi veya resuller veya velayetin b
tn dilleriyle haberdard. Hz. Peygamberin, doduu yer olan Mek
keye olduu gibi ama da bak vard. Sonra, bak bir anda scakl
ve yal ok olan yere evrildi ki, demogullarndan hi kimse bede
niyle oraya ulamamt. Bir insan, Mekkeden ayrlmadan bulunduu
yerde onlar grm, yeryz onun iin dzletilmi, bylcce oralar
grmtr. Kukusuz biz de, farkl kaynaklarla Hz. Peygamberden pek
ok bilgi aldk.
Bu Muhammedi ruhun lemde pek ok mazhar vardr. En yetkin
mazhar ise zamann kutbunda, Efrad'da, Muhammedi veliliin
Htemide ve genel veliliin Htemindedir -ki o Hz. sadr-. Bu maz-
har Hz. Muhammedin ruhunun meskeni olarak ifade edilmitir.
Gelecek blmde, Allah izin verirse mdvil-klm olmas y
nnden sahip olduu srlar ve ondan yaylan bilgileri zikredeceim.
Ardndan, mdvil-klm ortaya ktktan sonra bu sr, ad el-
Miisteslim li'l-kaz vcl-kader (kaza ve kadere teslim olan) baka bir a
hsta ortaya kmtr. Sonra hkm ondan Hakkn mazhanna, Hak
kn mazhannda el-Hice, el-Hicden Vziul-hikem (hikmetleri ko
yan) denilen bir ahsa geer. Allah daha iyisini bilir ya, ben onun Lok
man olduunu zannediyorum. nk o Davud (a.s) zamanndayd ve
onun Lokman olduuna dair kesin bilgiye sahip deilim. Sonra bu sr,
Vaziu'I-hikemden el-Ksibe (Kazanan), ondan CmiThikeme (hik
metleri toplayan) intikal etmitir. Daha sonra srrn kime intikal eniini
bilmiyorum.
Bu kiilerin isimleri geldiinde, her birisine tahsis edilmi ilimleri
zikredeceim. Allah izin verirse ve dilime gelirse onlardan her birisi iin
Onnc Ksm 439
bir meseleden sz edeceim. imdi ise Allahn bana ne yapacan bi

lemiyorum.
Bu blmden bu kadan yeterlidir. Allah hakk syler ve doru yola
ulatrr.
On nc blm sona ermitir.
FTUHT-I MEKKYYE'NN
ON DRDNC KISMI
Rahman vc Rahim Olan Allah'n Adyla
ON BENC BLM
Nefeslerin, Nefeslerin Muhakkiki Olan Kutuplarn ve
Bu Kutuplarn Srlarnn Bilinmesi
Nefesler lemi benim nefesimdtfndir

Onlar kutsiyet mertebesine ykselenlerdir
Seilmileri efendi ve belagat sahibidir
Vahyi ona zil sesi olarak gelir
Grdnde kapcya dedim ki:
Ka muhafza katlanacam
Dedi ki: Olum! Ne istiyorsun
Dedim ki: Fetnet sahibi Efendiye yaklamak
imam karsnda efaatim kim? Belki
Zimmetine geiren kimse iin ondan bir dnce
Dedi i:i: Bilgilerini vermez
zlmeyen bir zengine
Hz. Peygamber yle buyurur: Kukusuz Rahmann nefesi bana

Yemen ynnden gelmektedir.* yle denilmitir: (Ncfesin anlamn
aklayan bir rnek olarak) Allah mrik-kfirlerin peygamberine verdi-
442- Ftuhat* Mekkiyye I
i skntlar Ensar vastasyla tcfis etmi, yani gidermi ve ortadan kal

drmtr.
Nefesler, Hakka yaknlk esintileridir. Ariflerin koklama duyular
bu nefeslerin kokusunu aldnda onlarn geldii makamda yerlemi
birisini aramaya dnk istekleri artar. Sz konusu kii, himmetleriyle
aratrdktan ve cmertlik esintilerine47 hcum ettikten sonra, en mu
kaddes makamda drlm ve bu nefeslerin en nefis kokudan getirdii
ilim ve srlar onlara bildirecek kimsedir. Bvlece, ariflerin arad srrn
vc renmek istedikleri bilginin kendisinde bulunduu ilahi bir ahs
onlara bildirilir. Allah bu ahs arifler iinde feleklerinin etrafnda dn
d bir kutup, mlklerini ayakta tutan bir imam olarak yerletirmitir.
Onun ad mdvi'l-klm'dr (yaralar iyiletiren). Bylece ondan, arif
lere herhangi bir kitabn sgdramayacag bilgi, hikmet vc srlar yayl
mtr.
(Mdvil-klm ve Kimya ilmi)
Bu kutbun rendii ilk sr, dehirlerin (zaman) kendisinden olu

tuu birinci dehirdir. Ona verilen ilk fiil, yedinci gn, baka bir ifa
deyle olu ve bozuluun balad gn ruhaniyetinin gerektirdii fiil
dir. Bylece ynetme ve sanatyla demiri gme zellikle de altna d
ntrr. Bu bilinmez bir srdr. Bunun karlnda zenginlik talep
edilmez. Bilakis onun amac, yetkinlik mertebesine ulaabilmek iin,
sonun gzelliidir ve o oluum esnasnda kazanlmtr. nk birinci
mertebe, felek hareketleri ve doal scaklk vastasyla maden buharla
rn kkrt vc cva olarak birlemesinden oluur. Madende oluan her
ey, gayeyi ve baka bir anlatmla yetkinlii talep eder. Yetkinlik ise al
tn olmaktr. Fakat maden mertebesinde iken ona bir takm hastalk ve
skntlar ular. Bunlar, kendisini denge (itidal) halinden kartan ar
kuruluk veya ar yalk veya scaklk veya soukluktur. Bylelikle has
talk, sz konusu eyde demir ya da pas veya kurun gibi adlarla isim
lendirilen bir maden formu meydana getirir.
Bu hakmc, ilacn kayna ve tedavilerin bilgisi verilmitir. Bu ila
larn kullanm, madenlerden yetkinlik mertebesini talep eden -ki yet
kinlik altn olmakt- ahsiyetine ilien bu hastal giderir. Bylece onu
ortadan kaldrr ve o varlk salk kazanp yetkinlik derecesine katlmca-
ya kadar yrr. Fakat yine de, yetkinlie ulamada bedenine hastalk
Ondrdnc Ksm 443
girmemi salkl varln gcne sahip deildir. nk hastaln gir

dii beden hastalktan yeni kurtulmu ve pasn katmad safla -ki o
asl saflktr- daha yeni ulamtr. rnek olarak peygamberler iinde
Yahya ve demi verebiliriz. Hedef ise insann kulluktaki yetkinlik de
recesidir. nk Allah insan en gzel biimde yaratm, sonra onu aa
larn aasna atmtr, iman edip slih ameller ileyenler mstesna.*9*
man edenler ise bu sayede asl salklar zerinde braklm olanlardr.
nk insan doasnda geici eylerden kaynaklanan illetleri ve farkl
gayelerden kaynaklanan hastalklar kazanmtr. Bu hakim ise insan
Allahn kendisini yaratm olduu en gzel surete dndrmek ister.
te, akll kiinin kimya (simya) denilen bu sanat renme amac budur.
O l ve vezinleri bilmekten baka bir ev deildir.
nsan Allah tarafndan yaratldnda, Allah onun bedenini scak,
souk, ya ve kurunun bileiminden oluturmutur. Daha dorusu so-
uk-kuru, souk-ya, scak-ya ve scak-kurudan meydana getirmitir.
Burada kast edilen, dem, baka bir ifadeyle, beer yaratln ve un
surdan olumu doal bedensel suretin asldr. Bunlar drt karmdr:
Kara, balgam, kan ve safra. Sz konusu drt unsur byk lemin cis
minde u tarz bulunur: Ate, hava, su ve toprak. Allah dem'in bede
nini amurdan yaratt. amur suyun toprakla karmdr. Ardndan
ona bir nefis ve ruh fledi. srail oullarnn peygamberlerine indirilmi
baz kitaplarda, anlamn zikrettiimiz husus yer almtr. Burada onu
zikretmemiz gerekmitir, nk haberlerin en dorusu, Allah'tan riva
yet edilen haberdir.
Meslemc b. Veddah -Kurtubalyd- bize yle rivayet etmitir: Al
lah srail oullarndaki peygamberlere indirdii baz kitaplarda yle
demitir: Ben dem'i toprak ve sudan yarattm. Ona nefis ve ruh fle
din Onun bedenini toprak ynnden dzenledim; yaln sudan, s
cakln nefisten, soukluunu ruhtan dzenledim. Ardndan bedene
baka drt tr yerletirdim ki her birisi ancak dieriyle ayakta durur.
Bunlar iki safra, kan ve balgamdr. Sonra onlarn bir ksmn dierine
yerletirdim. Bu meyanda kuruluun yerini, kara-safra, scakln yerini
sar-safra, yaln yerini kan ve soukluun yerini ise balgam yaptm.
Sonra Allah yle buyurmutur: Hangi bedende bu karmlar dengeli
halde bulunsa o bedenin sal tam ve yaps dengelidir. Birisi dierin
den fazla ve onlara egemen olursa fazlalk lsnde bedene hastalk gi-
rcr. Karmlardan birisi eksik kalrsa dierlerinin basksna dayanamaz

Dier karmlarn baskn geldii ve onlara direnemedigi lde ise has
talk bedene girer. O halde tp ilmi, eksii artrarak fazlay eksilterek
dengeyi elde etmeyi hedefler.
Buradaki alnt el-Mev'zet'l-Hasene adl kitabmzda zikrettiimiz
uzun bir blmdr.
(Mdvil-klm vc Yce Eserler)
Bu imam, bu doal yaratl en iyi bilen insanlardan olduu gibi

kendisinde ulv leme ait ve gezegenlerin nurlarna ve onlarn yzle
rine braklm eserleri en iyi bilen kimsedir. Sz konusu ey, Allahn
gklere, onlarn birlikteliklerine, inilerine, klarna, yksel ilerine vc
dlerine vahyettigi emirdir. Allah yle buyurur: Her gge kendi em
rini vahyetti.'499 Yeryz hakknda da yle buyurur: Onda besinlerini
takdir etmitir*00
Bu kii, zikrettiimiz konuda geni imkna, derin bir kulaca ve bi
rikime sahiptir. Fakat onun bak gc, zevk ve hal ynnden yedinci
felei aamaz. Fakat Mkcvkcb ve Atlas feleinde bulunan eyler keif
ve grme yoluyla onun adna gereklemitir. Ona hkim hal, kendi
zannnca, hakikatleri bakalatrmaktr. Bize gre hakikatler, btn ola
rak bakalamaz. Derece ve dakikalarnda, bu ahs dnmesi vc gz
lemesi ynnden ruhaniyetiyle srekli tespih eder. Onda ly dirilt
menin srlarndan bir takm gariplikler vardr. Allahn ona tahsis etmi
olduu eylerden birisi, bulunduu yerde Allahn bolluk ve bereket ya
ratmasdr. Nitekim Hz. Peygambcrin Hzr hakknda byle syledii
aktarlr. Ona Hzr adnn verilmesinin sebebi sorulduunda, Hz. Pey
gamber yle cevap vermi: Hangi tan stnde otursa altnda yeillik
filizlenir.
Bu imam, Hzrn rencisi, zat bilgisi ve g ilminde byk idi.
Bu bilgiye dikkatlerini ekme hususunda dostlarna kar ltufkr, dost
larnn genelinden ise onu gizlerdi. Bunun nedeni, bu bilgi hakknda
onlar adna korku duymasdr. Bu nedenle mdvil-klm (hastalkla
r iyiletiren) diye isimlendirildi. Nitekim Hz. Yakup da, kardelerinin
bir ktlk yapmasndan ekinerek, Yusuf tan (ryasn) gizlemesini is
temitir. Bu imam, dostlarnn genelini ynetim ilmi vc ruhlarn beden-
Ondrdnc Ksm 445
lc bileimi, bedenlerin ayrmas, sureti kartarak veya suret giydirerek

bedenlerin birlemesi gibi bu ilim dalna benzeyen hususlar ile megul
eder. Byle yapmasnn nedeni, dosdarnn buradan her evi bilen hik
met sahibi Allah'n yaratn renmelerini istemesidir. Alemi bilmek,
onun byk insan, insann ise cisim olmada lemin zeti, anlamda ise
benzeri olduunun bilgisi bu kutuptan ortaya kar.
Bu kitapta yazdklarm kendisinden aldm Ruh, sz edilen

mam'n bir gn dosdann bir zaviyede toplayp heybedi bir halde on
lara hitap iin ayaa kalktn bana bildirdi. yle demitir: Size bu
makammda simge yoluyla syleyeceim eyi, anlaynz, zerinde d
np hzinesini ortaya kartmaya alnz. Onun zamannn hangi
lemde genilediini anlamaya alnz. Ben size bir tym ve
retilen her ey yaylmaz. Her bilginin tahsis edildii bir ehli vardr. Yal
nz kalmak mmkn olmad gibi (herkese ayr ayr bilgi aktarmaya)
vakit de yetmez. Toplumda farkl ftratlar, birbiriyle uyumayan zihinler
olmaldr. Toplumdan maksat ise birdir ve benim szm o maksada
ynelik olduu gibi simgemin anahtar da onun elindedir. Her maka
mn bir sz, her bilginin bir adam, her vridin (kalbe gelen bilginin)
bir hali vardr. Sylediimi anlaynz! Duyduunuzu aklnzda tutunuz.
Nurun nuruna yemin enim, hayatn ruhuna ve ruhun hayatna yemin
enim: Kukusuz ben geldiim gibi sizden ayrlacam ve kendisinden
meydana geldiim asla dneceim. Bu karanlkta bekleyiim uzun sr
d ve bu skntnn artarda gelmesiyle nefesim darald. Artk sizden av-
nlmak istiyorum. Bana ayrlma izni serilmitir. Szme sadk kaln. Se
neler getikten sonra size syleyeceim eyleri anlayacaksnz -seneleri
belirtmi ve saylarn zikretmitir-. Bu mddenen sonra size gelmemi
bekleyiniz ve tekrar bu toplanma yerine gelmek iin acele ediniz. ayet
lafz incelmi ve anlam harflere baskn gelmise diyeceim udur: Haki
kat, hakikat! Tarikat, tarikat! Kukusuz cennet ve dnya, bina ve ker
pite ortaktr. Ne var ki kerpicin biri topraktan ve samandan, dieri al
tndan ve gmtendir.
te bu, onun oullarna tavsiyesidir. Bu nemli bir konudur. Onu

simgesel sylemi ve ayrlmtr. Kim bu meseleyi anlarsa rahata erer.
(bn Arabi'nin bn Rd ile Kurtubada Karlamas)
Bir gn Kurtuba'da ehrin kads Ebu'l-vcld bn Riid'n huzuru

na girdim. Halvetimde, Allah'n bana am olduu eyleri duyup
rendii iin benimle karlamak istiyordu. Duyduklarndan dolay a
knln izhar ediyordu. Babamn arkadalarndan birisi olduu iin
babam bn Rd'n arzusu zerine benimle bir araya gelsin diye bir ve
sileyle beni ona gnderdi. O esnada byklar henz terlememi bir deli
kanlydm. Huzuruna girdiimde sevgi ve saygyla kalkp beni kucakla
d ve yle dedi:
-Evet!
Ben de cevap verdim:
-Evet!'
Sylediini anladm iin sevinci artt. Sonra, sevincinin sebebinin
farkna vardm ve ona 'hayr' dedim. Bunun zerine zld, rengi de
iti ve sahip olduu eye kar kuku duydu. Bana yle dedi:
-Keif ve lh feyizde, iin nasl olduunu grdn? Acaba teorik
dncenin bize verdii gibi midir?
yle cevap verdim:
-Evet ve hayr! Evet ve hayr' arasnda ruhlar maddelerinden, bo
yunlar bedenlerinden uar.
Bunun zerine rengi sarard ve kendisini sknt bast, bada ku
rup oturdu vc iaret ettiim eyi anlad.
te bu, kutup imamn, baka bir ifadeyle mdvil-klmn zik
retmi olduu meselenin aynsdr.
bn Riid sahip olduu bilgiyi sunup (bizim sylediimize) uygun
veya farkl olup olmadn renmek iin daha sonra da babamn ta
vassutuyla bizimle bir araya gelmek istedi. nk kendisi, fikir ve teo
rik dnce mensubuydu. Ardndan halvete cahil girip ders grmeden
ya da aratrma, okuma ve kitaplar inceleme olmakszn bu ekilde d
arya kan birisini grd bir devirde yaad iin Allah'a kretti.
(Benim tecrbem hakknda) yle demitir: Bu bizim kabul ettiimiz,
fakat mensubunu grmediimiz bir haldir. Kaplarn kilitlerini aan o
hal mensuplarndan birisinin bulunduu bir zamanda bulunduum iin
Ondrdnc Ksm 447
Allaha hamd ederim. Bana onu gsterme ayrcaln baheden Allah'a

hamdolsun!
bn Rd ile ikinci kere karlamak istedim. Bunun zerine, Ibn
Rd misal leminde bir surete yerletirildi ve orada aramzda ince bir
perde vard. Bu perdeden ben ona bakyor, o ise beni grmyor ve ne
rede bulunduumu bilmiyordu. Kendisiyle ilgilenmek onu benden al
koymutu. Bunun zerine yle dndm: bn Rdiin sahip oldu
umuz hale ulamas irade edilmemi!
Merke ehrinde 1169 (565 h.) senesinde lnceye kadar bir daha
onunla hi karlamadm. Oradan Kurtuba'va tand, kabri
Kurtuba'dadr. Naann bulunduu tabut hayvana yklendiinde, eser
leri hayvann dier tarafna yklenmiti. Ben de fakih-edip Eb Hasen
Muhammed b. Cbeyr Scyid Eb Sad, arkadam Eb Hakem Anr b.
Serrc ile beraber orada bulunuyordum. Ebul-Hakem bize dnp y
le dedi: mam bn Rd'n bineinde kiminle delikletirildiini gr
yor musunuz? Bu iman, unlar da amelleri yani eserleri!
Bunun zerine bn Cbeyr yle karlk verdi: Evladm! Ne gzel
dndn. Azna salk!
Ben de bu ifadeleri bir t ve nasihat olarak kaydettim. Allah
hepsine merhamet etsin. Artk oradaki gruptan benden baka yaayan
kalmamtr.
Bu noktada u msra syledim:
Bu imcm, unlar da amelleri

Keke, bilebihem! Emelleri gereklemi midir?
'Mdvil-Klm ve Felek lmi)
Bu kutup, yani mdvil-klm telein hareket srrn renmiti

ve Allahn kendisini yaratt ekilden baka bir ekle sahip olsayd kap
sad hibir eyin olumayacan bilirdi. Akllar Allahn eylerdeki
bilgisi i ve Onun her ei bilen olduunu grsn diye bu konudaki
lh hikmeti aklamtr. Ondan baka ilh yoktur, O her evi bilen ve
her eyi hikmetine gre yapandr. zat ve sfadarn bilinmesinde bu Ku-
tupun iaret ettii eyin bilgisi vardr. Felek dairesel hareketten baka
bir ekilde hareket etseydi, onun hareketiyle boluk dolmaz, pek ok
doal mekn bolukta kalr, yle bir hareketten i tamamlanmaz, hare

ket ile o doal meknlarn dolmas eksik kald lde iin kendisi de
eksik kalrd. Bu ise Allah'n dilemesine ve sebepleri koymadaki hikme
tine baldr.
Bu Kutup, mertebelerine ve feleklerinin byklk ve kklne
gre lemin evre ve nokta arasuda mevcut olduunu, evreye en yakn
olann ie yakn olandan daha geni olduunu bildirir. Dolaysyla onun
gn daha byk, mekn daha geni, dili daha ak olduu gibi gce
ve durulua ulamaya daha yakndr. Ver kreye varncaya kadar, un
surlara doru inildike bu mertebeden uzaklalr. evredeki her para,
zerinde ve altnda bulunan eyin karlnda bulunur. Birisi geni di
eri dar olsa bile, st ve alt paralardan hi birisi dierine artk gelmez.
Bu durum, dar geniletmeden ya da genii daraltmadan, byn k
k, geniin dar zerine gelmesidir. Hepsi, zatlaryla noktaya bakar.
Kklne ramen merkezdeki nokta, kendisini evreleyen btn
paralara zaty la bakar. u halde kuatan evre, kuatlan ise nokta ol
duu gibi, bunun tersi de dorudur. Dnnz!
(lh) emir yeryzne varncaya kadar unsurlara indiinde tortusu
artar. Bu durum testideki ya veya sv eylerin tortusunun aaya
kp stnn duru kalmasna benzer. lhi emrin tortusunun artmasnn
nedeni, doa leminin karlat bilgi ve tecelli nurlarn alglamay
engelleyen perdelerdir. Bu engeller, ehvet kirleri, din bakmdan ku
kulu eyler, dilde, bakta, duyrmada, yiyecekte, iecekte, giyecekte, bi
nekte ve cinsel konuda (kukulu eylerden uzak durmak anlamndaki)
vernn yoksunluu, hell olsalar bile, kendilerine tam olarak saplanmak
ve ynelmek nedeniyle arzularn yol at kirlerdir. Ahiret ehvetleri
dnya ehvetlerinden daha byk olsa bile, orada ehvetlere ynelmek,
tecelliyi engellemez. nk orada tecelli gzleredir, gzler ise ehvet
mahalli deildir. Orada, yani dny'ada tecelli ise igzlere ve iedir, da
deildir. ise arzu mahallidir. Arzu ve tecelli ise bir mahalde toplan
maz. Bu nedenle arifler ve zahitler, bu dnya hayatnda arzularn yeri
ne getirmeyi ve onun arzularyla ilgilenmeyi azaltmtr.
(EbdaFn Mertebeleri)
Bu imam, Allahn kendileriyle yedi blgeyi koruduu ebdal deni

len yedi adam bulunduunu arkadalarna reten kimsedir. Her Be-
Ondrdnc Ksm 4 4 9
delin bir blgesi vardr. Yedi gn ruhaniyeti onlara bakar. Onlardan

her bir ahs, bu gklerde bulunan nebilerin ruhaniyetinden meydana
kan bir gce sahiptir. Sz konusu peygamberler Halil brahim, sonra
Musa sonra Harun, sonra dris, sonra Yusuf, sonra sa sonra Adem dir.
Allahn selm hepsinin zerine olsun. Yalya ise sa ile Harun arasnda
gider gelir.
Bylccc bu yedi Bedel'in kalplerine bu peygamberlerin kalplerin
den (gler) iner. Bu yedi gezegen, feleklerinde yzmeleri esnasnda Al
lahn onlara ve bu yedi gn hareketlerine tevdi ettii sr, bilgi ve ul-
v-sfl eserlerle kendilerine bakar. Allah yle buyurur: Her gogc emrini
vahyetti.*01 Binaenaleyh, her gn ve saatte o saatin sahibi ve gnn oto
ritesinin verdii eye gre, onlarn kalplerinde (bu bilgiler) bulunur.
(Drdnc Blge ve Bedeli)
Bu meyanda, Pazar gn meydana gelen her ilmi konu, drisin

maddesindendir. O gnde, hava ve ate unsurunda oluan her ulv eser
ise Gnein yznden ve Allahn gnee tevdi ettii (eylerle) bak
masndan kaynaklanr. Pazar gnnde su ve toprak unsurunda oluan
her eser, drdnc felein hareketindendir. Kendisini koruyan bu ah
sn yeri, drdnc blgedendir.
Bedellerden bu blgeye tahsis edilmi ahs iin meydana gelen
ilimler, ruhanilik srlarnn bilinmesi, k ve aydnln bilinmesi, im
ek ve uann bilinmesi, aydnlk her cismin ve neden aydnlandnn
bilinmesi, aydnlanabilir olmay salayan mizacn mahiyetinin bilinme
sidir. Aydnlk cisimlere rnek olarak canl snfndan ate bcei ya da
bitkilerden incir aacnn kklerini ya da talardan inci ve yakutu ve
hayvann kimi ederini verebiliriz. Maden, bitki, hayvan, insan ve melek
teki yetkinlii bilmek, herhangi bir bitki veya hayvanda ortaya ktn
da dorusal hareketi bilmek, tesisi ve nurlarn nefeslerini bilmek, yne
tici ruhlarn (bedenlerden) ayrlmasn bilmek, herhangi bir hayvanda
ortaya ktnda dorusal hareketi bilmek, belirsiz durumlar akla
mak, kapal sorunlarda problemleri zmek, feleklerin ve arkn kar-
d! nameleri bilmek, telli alglar ve benzeri lederin seslerini bilmek,
onlarla hayvanlarn doalar arasndaki ilikiyi bilmek, bunlardan bitki
lere ait eyleri bilmek, ruhsal anlamlarn ve gzel kokularn kendisinde
khtigi eyin ve onlar kokulu yapan mizacn bilinmesi, neden ona dn-
dkleri, havann gzel kokulan koklama duyusuna nasl aktardnn bi

linmesi, onun araz m cevher mi olduu: Btn bunlar, bu blgenin
sahibi olan Bedel, Pazar ve dier gnlerde sz konusu felein ve ondaki
gezegenlerin hkmnn saatlerinde ve kendisinde bulunan peygambe
rin ruhaniyetinden elde eder ve renir. Cuma dnene kadar byle de
vam eder.
(Yedinci Blge ve BedePi)
Pazartesi gnnde meydana gelen her lm konu, dem'in ruhani

yetinden meydana gelir. Hava ve ate unsurunda meydana gelen her
yce eser ise Ay'n yzndendir. Su ve toprak unsurunda oluan her
sfli eser ise dnya gnn hareketindendir. Bu ahsa ait blge, ye
dinci blgedir.
Pazartesi ve bu felein hkmnn bulunduu Cuma gnnn b
tn saatlerinde bu Bedel iin meydana gelen ilimler, mutluluk ve bed
bahtlk ilmi, isimler ve onlara ait zelliklerin ilmi, mcd-cezir ilmi ile
artma ve eksilmenin ilmidir.
(nc Blge ve BedePi)
Sal gn meydana gelen her ilmi mesele, Harun'un ruhaniyetin

den meydana gelir. Ate ve hava unsurunda meydana gelen her ulv
eser ise Merih Feleinin ruhaniyetinden kaynaklanr. Su ve toprak un
surundaki her sfli eser, beinci felein hareketinden meydana gelir.
Bu Bcdele ait blge, nc blgedir. Ona bu gnde ve dier
gnlerin saatlerinde verilen ilimler mlk ynetme ve idare ilmi, hima
ye ve koruma ilmi, ordu dzeni, sava ve harp hileleri ilmi, kurbanlar ve
hayvan kesmek ilmi, kurban gnlerinin srlarnn bilinmesi ve onun di
er ksmlara yaylmasnn ilmi, hidayet ve sapknlk ilmi ve kukunun
kanttan ayrmas ilmidir.
(Altnc Blge ve BedePi)
aramba gn meydana gelen her ilmi konu, sann ruhaiyetin-

dendir. aramba, nur gndr. Hz. sa bugn zerinde bulunduu
muz bu yola girerken bize nazar (bak) vard. Ate ve havadaki her
Ondrdnc Ksm 45i
(ulv) eser, Ktibin kendi feleinde yznden, su ve toprak unsu

rundaki her sfli eser ise ikinci gn felein hareketindendir.
Bu gnn sahibi Bcdcle ait blge, yedinci blgedir. Onun iin bu
gnde ve (dier) gnlerdeki saatlerde meydana gelen ilimler, vehimler
ve ilham bilgisi, vahiy, grler, kyaslamalar, rya, ifade, sanatsal yara
tm ilmi, koruma ve dzenleme ilmi, anlay gzne ilien srme ilmi,
talimler ilmi, yaz ve dab ilmi, zecr, kehanet, sihir, tlsmlar ve niyetler
ilmidir.
(kinci Blge ve BcdePi)
Perembe gn meydana gelen her ilmi mesele, Musann ruhani-

yetindendir. Ate ve hava unsurunda oluan her ulv eser Mterinin
yzmesinden, su ve toprak unsurunda oluan her sfl eser ise onun fe
leinden kaynaklanr.
Bu BcdePe ait blge, ikinci blgedir. Bu gnde ve (dier) gnler
deki saatlerde onun adna meydana gelen ilimler bitkiler ve adetler ilmi,
iyilik sebeplerini ve gzel ahlklar bilmek, Hakka yaklatran ibadetleri
bilmek, amelleri kabul ilmi ve sahipleriyle nereye varacaklarnn bilin
mesidir.
(Beinci Blge ve BedcPi)
Allahn kendisiyle beinci blgeyi koruduu bu ahs adna Cuma

gn meydana gelen her ilmi konu, Yusuf un ruhaniyetinden meydana
gelir. Ate ve hava unsurunda oluan her ulv eser, Zhre gezegeninin
bakndan meydana gelirken su ve toprak unsurunda meydana gelen
her sfl eser, Zhre feleinin hareketinden kaynaklanr. Bu ise Allahn
her ge vahyettii emirdendir. Baka bir ifadeyle bu eserler, gk ve
yeryz 1 arasnda inen lh emirdendir. Sz konusu emir, bu ikisinin
arasnda doan her eyde, baka bir anlatmla gkten yaan eyle bu
yamay kabul eden yeryz arasnda oluan her eyde bulunur. Yery
znn gkten inen eyi kabul etmesi (yamurla yeryznn dllenme
si)* (ocuk) oluturmak iin diinin r alm in in erkein suyunu kabul et
mesi ya da kular sz konusu olduunda dii kuun erkek katan slak
havay kabul etmesine benzer. Allah yle buyurur: Yedi gog yaram,
yerden de bir o kadarn yaratt. Emir onlarn arasnda iner. Bvlecc Al-
lah'n her eye kadir olduunu renirsiniz.'502 Kudret, ancak var etmeyle
ilgili olabilir. Bylelikle, bu initeki amacn oluturma olduunu anla
dk.
Bu gnde ve dier gnlerdeki saatlerinde sz konusu ahs adna
meydana gelen ilimler, cemal ve ns (nsiyet) mertebesinden tasvir ilmi
ve haller ilmidir.
(Birinci Blge vc Bedeli)
Birinci blgeyi koruyan bu Bedel adna Cumartesi gn meydana

gelen her ilmi konu, Halil brahim'in nhaniyetindcndir. Bu gnde ate
ve hava unsurunda oluan her ulv eser Keyvn gezegeninin kendi fele
inde hareket ennesinden meydana gelirken su ve toprak unsurunda
meydana gelen her sfl eser ise bu gezegenin feleinin hareketinden
oluur. Allah Tel seyyar gezegenler hakknda yle buyurur: Hepsi bir
felekte y z e r . H us Baka bir ayette ise Yldz ile yollarn bulurlar*04 buyu
rur. u halde Allah, yldzlar klavuz edinilsin diye yaratt.
Bu gnde vc dier gnlerin gece vc gndzndeki saaderinde bi
rinci blgeyi koruyan bu Bedel adna meydana gelen ilimler, sebat vc
duraanlk ilmi, devam ve kalclk ilmidir.
(Yedi Bedelin Makamlar ve Alkanlklar)
Bu imama (Mdvil-klm) bu Bedellerin makamlar ve alkan

lklar bildirilmitir.
yle demitir: Birinci BcdePin makam vc dsturu, Onun benzeri
yoktu r'sos ayetidir. Bunun nedeni, ilkligin kendisine ait olmasdr. nk
bir benzeri kendisinden nce olsayd, onun ilk olmas geerli olmazd.
Binaenaleyh onun zikri, kendi makamna uygundur.
kinci BcdePin dsturu, Rabbinin kelim eleri tkenm ezden nce deniz
t ken ird i * * ayetidir. Bu ise Hakkn ilminin makamdr ve onun ilimesi
sonsuzdur. Bilgi, nitelikler sralamasnda kincidir. nk niteliklerin
ilki, hayattr, ondan sonra ilim gelir.
nc ahsn dsturu ve makam, N efislerinizde de, grmyor mu-
sunuz?'507 ayetidir. Bu ise nc mertebedir. nk ilk ayetler ilah
isimlerdir, ikincil ayeder ise ufuklardadr. kincileri takip eden ayetler
ise nefislerimizde olan ayetlerdir. Allah yle buyurur: lO nlara ayetleri -
Ondrdnc Ksm 453
mizi ufuklarda ve kendi nefislerinde gstereceiz Bu nedenle bu dstu

ra, nc Bedel tahsis edilmitir.
Drdnc BedePin dsturundaki makam ise Keke toprak olsay
dm*0" ayetidir. Toprak, merkez fikrini kabul edenlere gre, merkezi ta
lep eden drdnc unsurdur. Bu nedenle krenin noktasnn topraa
daha yakn bir eyi yoktur. O nokta, evrenin varlnn sebebidir. Bu
drdnc Bedel, Allaha, yani eyleri var edene yaklamak ister ve bu
yaknlk ise ancak tevazuyla gerekleir. Tevazuda ise topraktan daha
aada bulunan kimse yoktur. Toprak, bilgilerin kaynaklan ve nehirle
rin kaynama yeridir. Sklan (bulutlardan) yaan eyler, topraktan yk
selen rutubetlerin buharlardr. Bu meyanda pnarlar ve nehirler toprak
tan fkrd gibi buharlar havaya topraktan kar. Bylece suya dn
r ve yamur olarak yaar. Bu nedenle Drdnc Bedel drdnc un
sura tahsis edildi.
Beinci Bedelin makam ise Bilmiyorsanz, zikir ehline sorun* 10 aye
tidir. Sadece doan kii, soru sorar. nk ocuk, tfllk makamnda-
dr. Tfllk, yalk anlamndaki tfl kelimesinden tretilmitir. Allah y
le buyurur: Sizi annelerinizin karnndan bir ey bilmiyor iken kard.*"
Dolaysyla ocuk sormadan bilemez. O halde ocuk beinci mertebe
dedir. nk onun anneleri, drttr ki onlar da unsurlardr. Bylece
ocuk, beinci varlk oldu. Bu nedenle soru sormak, bedeller iinde Be
inci BedePin alkanl olmutur.
Altnc BedePin makamna gelince, onun dsturu (ayn zamanda
edebi veya zikri) iimi Allah a havale ederini* 12 ayetidir. Bu, altnc mer
tebedir ve altnc Bedele aittir. Altnc mertebenin ona ait olmasnn
nedeni, udur: Daha nce ifade ettiimiz gibi o, beinci mertebede so
ruyordu ve bilmiyordu. Sorduunda ise renmiti. rendiinde ise
Rabbine dair bilgisinin hakikatine ulam ve bylelikle kendi iini Al
lah'a luvale etmiti. nk ii hakknda kendisinin bir gc olmadn
ve Allahn dilediini yapan olduunu anlamtr. Bunun zerine yle
der: Allah beni iimin sahibi yaptn -ki Allah dilediini yapandr-
rendigimde, iimde Allah'a tevekkl etmemin daha doru olduunu
da rendim. Bu nedenle (tevekkl dile getiren) ayeti dstur edin
dim.
Yedinci Bedel'in makam ve (dsturu), Bi emaneti arz ettik* 11 aye

tidir. nk emanet, yedinci mertebenin sahibidir. Ayrca, insan diye
ifade edilen Adem'in oluturulmas da yedinci mertebede gerekleti.
nk o, akldan, sonra nefsten, sonra Heb'dan, sonra felekten, sonra
iki etkinden (ate ve hava), sonra iki edilgenden (toprak ve su) olu
mutur. Bunlar ise altdr. Sonra insan -ki Adem'dir- yedinci mertebede
olumutur. nsan Baak'ta var olduuna gre, onun ynetim sresi
yedi bin sene olmutur. Bylccc srenin yedinci mertebesinde var oldu.
Binaenaleyh emaneti ancak yedinin (hakikatiyle) zdeleen kimse ta
yabilir. O , Bedellerin ycdincisidir. Bu nedenle onun dsturu, (iinde
emanetin zikrcdildii) bu ayet oldu.
Bylece, Ebdal'n (Bedeller) mertebelerini aklam olduk.
(Mdvil-Klm un Halifeleri)
Mdvi'l-klm olan bu kutup, bedeninde ve lemdeki yneti

minde hapsoldugu esnada yetmi kabile onun karsnda durmu, onla
rn hepsinde ilh bilgiler ve varln srlar zuhur etmiti. Bu Kutbun
sz hibir zaman yediyi amazd. Uzun bir sre arkadalar iinde kal
d. Zamannda arkadalarndan erdemli bir alisi belirlemiti. Bu ahs,
ona en yakn kiiydi ve ad el-Msteslim idi. Bu imam vefat ettiinde,
kutupluktaki makamna el-Msteslim geti. Onun bilgilerinin ou,
zaman bilgisivdi. Zaman bilgisi, kymetli bir bilgidir. Ezel ondan re
nildii gibi ayn zamanda Allah var idi ve O'unla beraber baka bir
ey yoktu' hadisi de zaman bilgisinden ortaya kar. Zaman bilgisi, Ri-
cal'dcn (adamlar) sadece Efradn bildii bir ilimdir. Sz konusu ilim,
lk Dehr ve Dehirlerin Dehri diye ifade edildii gibi zaman da bu ezel
den var olmutur. Bunun sayesinde Allah ed-Dehr diye isimlendirildi.
Allah'n byle isimlendirilmesi Dehr'e svmeyiniz, nk Allah
Dehr'dir anlamndaki hadiste geer. Hadis, sahih ve sabit bir hadistir.
Kim Dehr bilgisini elde ederse artk o, Hakka nispet ettii herhangi bir
eyde durmaz. nk o, en byk geniliin sahibidir.
Bu ilimden Tanr hakkndaki grler oald gibi inanlar da
bundan dolay farkllamtr. Bu ilim, herkesin kabul ettii ve hibir
ksmn reddetmedii bir ilimdir. Zaman bilmek, en genel ilimdir.
Zaman, bir lh zarftr, srlar gariptir. Zamann dta bir varl yok
tur. (Ama) her eyde hkm sahibidir. Zaman Hakka nispet edilebildi-
Ondrdnc Ksm 455
i gibi ayn zamanda olua da nispet edilebilir. O , belirlenmi bilinmez

likte ya da gaybte kalanlaryla btn isimlerin sultandr. Bu imam, za
man bilme konusunda otoritedir. Onun dehirlerin dehrini bilmesiyle
dnyann ehli hakknda oyun olmasnn hikmetini bilir. Acaba, kendisi
ni Allah yaratm iken, dnya neden oyun diye isimlendirildi? Oyun
ounlukla zamana nispet edilir ve zaman ehliyle oynad denilir. Za
man gemile ilgili olduu gibi sonuta da hkmrandr. Bu imam, a
lmay ktler ve hikmetini bilse bile onu benimsemez. Fakat bununla
mensuplarnn himmetleri vastalara ilimekten uzaklar. Bu imamn
lmezden nce Hakkn yaratklarndaki altm bin be yz ilim
rendii bildirilmitir ki, bunlar zellikle ulv ilimlerdendir.
mam el-Msteslim vefat etti, Allah kendisine merhamet etsin!
Ondan sonra yerine ad Hakkn mazhar olan erdemli bir ahs geti. O
da, yz elli sene yaad ve vefat etti. Yerine el-Hic geti. Onun duru
mu bykt, klla ortaya kmt. Yz krk sene yaam ve savata
ehit edilmitir. Onun haline baskn olan ilh isim, el-Kahhar ismiydi.
ldrldnde, yerine Lokman denilen birisi gemitir. Allah en iyi
sini bilir!
Lokmann lakab, Vzul-hikcmdi (hikmetleri koyan). Yz yirmi
sene yaad. Tertibi, matematik, doa ve metafizik ilimlerini bilirdi. Ar
kadalarna oka tavsiyede bulunurdu. Bu imam (Kuranda geen
Peygamber) Lokman ise kukusuz Allah bize onun oluna yapt tav
siyeyi zikretmitir. Sz konusu tavsiyeler, onun Allah bilmedeki dere
cesini ve genel hallerinde eylerde itidal ve ynelii tevik ettiini gste
rir.
Davud Peygamber zamannda, Lokman vefat ettiinde onun veri
ne ad el-Ksib olan bir ahs gemitir. Bu imamn, iki lem arasndaki
ilikiler hakknda olduu gibi lemin, bulunduu surette var olmasn
sala\ in bu lh mnasebet hakknda da derin bilgisi vard. Bu imam
herhangi bir eseri varlkta ortaya kartmak istediinde, ulv lemden
onda etkin eye iinden belirli bir lye gre bakard. Bu bak netice
sinde sz konusu eseri, temas etmeden ya da doal herhangi bir are
kullanmadan ortaya karrd.
yle derdi: Allah btn bilgiyi feleklere yerletirdi. nsan ise b
tn lemin balarnn (lemdeki eyler arasndaki ba ve mnasebetler)
bir toplam yapt. Binaenaleyh insandan lemdeki her eye uzayan bir
ba vardr. nsanda bulunan bu badan, insana ulatrmas iin Allah'n
o eye brakt durumlar meydana gelir. (Yine) Arif-insan, bu badan
istediinde o eyi hareket ettirir. u halde lemde insanda eseri bulun
mayan bir ey olmad gibi insann eserinin bulunmad herhangi bir
ey de yoktur. Bu imam, bu balan kefeder ve onlarn bilgisine sahip
tir. Bu balar, nurun nlarna benzer.
Bu imam seksen sene yaad. Vefat ettiinde, cmiul-hikem (hik
metleri toplayan) diye isimlendirilen birisi yerine geti. O da, yz yirmi
sene yaad. Onun Ebdaln srlar, eyh ve mrit hakknda byk szle
ri vardr. Sebepleri kabul ederdi. Bitkilerin srlar ona verilmiti. Onun
bu yolun mensuplarna mahsus her ilmimde derinlii vard.
Bu konuda zikrettiimiz hususlar ycterlidir. Allah hakk syler ve
doruya ulatrr.
ON ALTINCI BLM:
Sfl Menzillerin ve Kevn limlerin Bilinmesi.
Allah' Bu ilimlerden Bilmenin lkesi. Evtad' (direkler)
ve Ebdal' (Bedeller) Bilmek. Allah'n Onlarn Yneti
mine Verdii Ulv Ruhlar. Feleklerinin Sralan.
Younlar bilmek dzenlenmi ilimlerdir.

Onlar, peygamberler iin istenilen eye delildir
Onlar, sapmas olan srlan perdeler
Onlar, yollarn belirtilerini ortaya kartr
Yce lemden ona ait olan yedidir
Hilalden; U lv olarak Zhal'e kadar al
Allah direkleri drt olarak var edip
Ondrdnc Ksm 4 57
Onlarla yeryzn salamlatrmasayd

zerinde bulunan kimse onda yerleetnezdi
Onun rneine a! Sana rnek vermeyi yasaklar.
Allah seni desteklesin, bilmelisin ki: nceki blmde EbdaTn (de

deler) menzillerini, makamlarn, onlara yardm eden yce ruhlarn
kimler olduunu, bu ruhlarn feleklerinin diziliini, aydnlk cisimlerin
onlardaki etkilerini ve onlara ait blgeleri zikretmitik. Bu blmde ise
balkta belirttiim hususlar zikredeceim.
Sfli menziller, burada, kendilerinden eytann insana geldii drt
yn demektir. Onlar sfli diye isimlendirdik, nk eytan sfli lem
dendir. Dolaysyla insana ancak kendisine uygun menzillerden gelebi
lir. Bunlar, sa, sol, arka ve ndr. Allah yle buyurur: (eytan der
ki) Sonra onlara nlerinden, arkalarndan, salarndan ve sollarndan gele
ceim.*14 eytan insana kar doadan yardm alr. nk doa, insan
ard arzulara uymak konusunda eytana imkn salar. nsana ise
bu ynlerden eytanla savamas ve eriatn kendisiyle o ynleri kapat
masn emrettii amellerle onlar kapatmas emredilmitir. Bunu yapt
nda eytan, sz konusu ynlerden insana girmeye yol bulamaz.
Bu meyanda eer eytan nnden gelir de onu kovarsan, bilgiler
den sana nur ilimleri parldar. Bu durum, Allahn katn kendi arzuna
yelediin iin, Allahn sana bir ihsan ve dldr. Nur ilimleri, iki
ksma ayrlr: Keif ilimleri, doru dnceye dayanan kantl ilimler.
Bylcce eytan kovan kii iin Hakkn varl, birlii, isimleri ve fiilleri
hakknda zararl-saptrc kukular reddetmesini salayacak ilimler kesin
kant yolundan meydana gelir. te yandan o kii, kantlama yntemiy
le, (Allahn niteliklerinde ilevsizlii savunan) nuattla mezhebine kar
kant getirdii gibi Allah'n varln ispata da delil getirir. Ayrca bur
han vntemiyle Allah ile beraber baka ilh ortak koan irk ehlinin
(orta, koanlar) grlerini reddettii gibi ilh olmas bakmndan
Tanrnn varln da delillendirir. Bu yntem ilh isimlerin hkmle
rini ve onlarn oluta eserlerinin olabileceini reddedenlere kar kant
getirdii gibi ayn zamanda Hakka bu isimlerin verilmesi ynnden va
hiy yoluyla ya da anlamlar yolundan ise akl yntemle isimlerin olutaki
eserlerinin bulunuuna kant getirir. (Tanrnn tikellerle ilikisi konu
sundaki grleri mcyannda) Fiilleri reddeden filozoflara kar kant
getirebildii gibi Allahn fail, fiilinin neticelerinin ise hem akl hem dc
vahye gre Allah'n irade ettii eyler olduunu yine bu yntemle ka-
ndar.
(eytan kovan kimse iin meydana gelen) Kef ilimlerine gelince,
bunlar mazharlardaki tecellilerde sz konusu insan iin meydana gelen
ilh bilgilerdir.
eytan arkandan geldiinde, seni ard i, Allah hakknda bil
mediin eyleri sylemen, peygamber ve eli olduun, Allah'n sana
vahyettigi iddiasnda bulunmandr. yle ki: eytan, her dinde r'nin
o toplumda ktl ilitirdii btn niteliklere bakar ve onu yapmay
insana emreder. r'nin vinc ilitirdii her nitelikten ise insan en
geller. eytann tavr genel olarak byledir. Melek ise bunun tersini va-
par. yi nitelikleri emreder, ktlerden insan sakndrr.
(Sana ardndan geldiinde) eytan ardndan kovduunda, sana

doruluk ilimleri ve menzilleri ve sahibini nereye tayacaklar grnr.
Nitekim Allah (insann slih amelleriyle var yeri hakknda) Doruluk
oturanda demitir. Muktedir hkmdarn katnda*'* kendilerini o otu
rakta oturtan eyin bu doruluklar olduuna dikkat etmek gerekir. k
tidar, dorulua uygundur. nk (doruluk anlamndaki) sdk keli
mesinin anlamlarndan birisi g demektir. Rumh- sadk, gl ve sa
lam mzrak demektir.
Nefsine kar gl olup kendisine ait olmayan zelliklerle (pey
gamberlik iddia etmek gibi) sslenmediinde, hallerinde, szlerinde ve
davranlarnda geree balanp btn bunlarda drst olduu iin
g bu doru szl insann nitelii haline geldiinde, Hak ona mukte
dir hkmdarn yannda oturtur. Baka bir anlatmla, davranlarnda
drst olmasndaki gcn ona veren lh gc kendisine gsterir.
nk (hkmdar anlamndaki) melik ayn zamanda gl demektir.
Dolaysyla o, muktedir (iktidar sahibi) kelimesine uygundur.
air Kays b. el-Hatm mzran betimlerken yle der:
Avucumla bastrdm, kann akttm

Arkasnda duran kii onun ardn grr.
Ondrdnc Ksm 459
Yani, onu avucumla bastrdm. Hamuru yourdum' anlamnda

hamuru bastrdm' denilir. Bylcce sana geldii bu konuda eytana kar
ktnda, ilh iktidarn var etmeye ilimesinin bilgisi meydana gelir.
Sz konusu mesele, hakikat ehli arkadalarmz arasnda gr ayrl
nn bulunduu bir konudur. Ayn zamanda ilh korunmuluk ilmini de
elde edersin. Bylecc vehim gcn veya senden bakas sana etki ede
mez ve Rabbin iin ihlsl hale gelirsin.
eytan sana sa ynden gelirse (sa yn g anlamna geldii iin)
ona kar gl olur ve kendisini uzaklatrrsn. nk eytan gle ni
telenmi bu ynden sana geldiinde, hi kukusuz sana imann ve kesin
inancn zayflatmak, kant ve keiflerinde sana kukular bulatrmak
iin gelmitir. nk Hakkn sana rettii her keifte eytann hayal
leminden bir durumu vardr ve iinde bulunduun haline benzeyen o
durumu senin halinin karsna diker. Bu esnada, eytann sana hayal
olarak gsterdii ey ile doruyu ayrt etmeni salayan gl bir bilgin
yok ise -ki byle bir bilgiye sahip isen Musev makam sahibisin-, haki
kati kartrrsn. Nitekim sihirbazlar, yle olmadklar halde, toplulua
ip ve asalarn ylan olduunu zannettirmitir.
(Musann Asas ve Sihirbazlarn pleri)
Hz. Musa asasn atp koan bir ylan' olduunda, nce iinden
doal aka gre (insan ylandan korkar) korkmutu. Hlbuki asann
koan bir ylan haline gelmesinin Allah katndan bir mucize olduuna
tam olarak inanmas iin, sihirbazlar toplanmazdan nce bu durum u ve
kendisine zarar vermeyeceini rensin diye Allah bu mucizeyi ona
gstermiti. Sihirbazlarn att asa ve iplerin orada bulunanlarn gzle
rinde ylana dntklerindeki ikinci korku ise mmeti adna duyduu
korkuydu. nk Hz. Musa mmetinin gerei kartrp yanlsama ile
gerei, ya da Allah katndan olan ile olmayan ayrt edemez hale gel
mesinden korkmutu. Bylelikle iki korkunun balam deiir: nk
Hz. Musa Rabbinden ak bir kanta sahipti ve daha nce kendisine
gsterilen mucize nedeniyle metanetliydi. Birinci kez asasn attnda
kendisine 'Onu al, korkma, onu eski haline dndreceiz'*16 denilmiti.
Baka bir ifadeyle, daha nce kendisini grdn gibi asaya dnecek
tir. Allah, asay ylann ara lemdeki ruhaniliinde gizlemi, ylan (hali
ne gelen asas) orada bulunanlarn ylan zannettii sihirbazlarn ylanla-
n n f yalayp yutmutur. Bu sayede, sihirbazlarn ylan ve asalarnn in

sanlarn grd bir d varl kalmamtr. te bu, ip vc asa suretle
rinde, sihirbazlarn kantlarna kar Musa'nn kantnn stnlyd.
Sihirbazlar ve insanlar, sihirbazlarn ip ve asa olarak yere att ip
ve asalarn grm, Musa'nn ylana dnen asas ise onlar yalayp
yutmutu. Yoksa ip vc asalar yok olmamt. nk onlar yok olsayd,
insanlar Musa'nn asas hakknda da gerei kartrr, hi kukusuz,
kalplerine kuku girerdi. nsanlar ipleri ip olarak grdnde, onun
ruhsal hilekrlk gcnn destekledii doal bir hile olduunu anlam
tr. Hz. Musa'nn asas ise ip ve asadan meydana gelen ylan suretlerini
yuttu. Nitekim hasmn sz doru olmadnda, delil olma zelliini
kaybeder. Yoksa onun getirdii ey yok olmaz. Bilakis duyanlarda
akdedilmi ve duyulmu olarak kalr. Sadece o szn dinleyenlerde kant
olmas ortadan kalkar. Sihirbazlar Musa'nn getirdii eyin (tad)
dellet gcn ve onun kendi yaptklar sihrin dndaki bir ey oldu
unu anlayp getirdii eyin kendi getirdiklerine (sihir) stnln
kavram, (fakat) Musa'nn korktuunu da grmlerdir. Bylelikle,
Musann yapt iin Allah katndan olduunu anlamlardr. ayet
kendiliinden kaynaklansayd, gerekleen olay bildii iin Musa
korkmayacakt.
O halde sihirbazlar nezdinde Musann m ucizesinin belirtisi),
korkmas, insanlarn nezdindeki mucizesi ise asasnn (sihirbazlarn asa
larn) yu tm asyd.
Rivayete gre Musa'nn karsndaki sihirbazlar, seksen bin kiiydi.
Onlar, bu meknda en byk mucizenin insanlarn gzlerinin nnde
bu suretlerin yutulmas vc onlarn gzlerinde sadece Musann asasnn
suretinin kalmas olduunu anlamlard. Halleri ise bir idi. Bylelikle
sihirbazlar, kendilerini ard konuda Musa'nn doru sylediini vc
Musann getirdii bu eyin sihirdeki yntemler vc bilinen hilelerin d
nda olduunu anladlar. u halde Musa'nn getirdii ey, Allah katn
dan gelen bir iti ve Musann onda bir katks yoku. Bylelikle gerei
grerek Musann peygamberliini tasdik edip Firavunun verecei aza
b Allah'n azabna, ahireti dnyaya tercih ettiler. Sihirbazlk bilgilerin
den, Allah'n her eye g yetiren, her eyi bilgi olarak kuatan oldu
unu, hakikatlerin deimeyeceini, Musann asasnn ylan suretinde
Ondrdnc Ksm 46i
insanlarn gzlerinden olduu gibi kendisini atann gznden de giz

lendiini anlamlardr. Nitekim Musa'nn korkmas buna tanktr. te
bilginin faydas budur.
(Duyulardaki Kuku ve Sofistlerin Yanlgs)
eytan sana sol ynden (Tanr'nn sfadarnda) ilevsizlik ya da

ulhiyetinde Allaha ortak komay getirir ve onu kovarsan, Allah ona
kar birleme delilleri ve teorik bilgiyle seni destekler. nk arka, ilev
sizlii benimseyene aittir. Onlarn uzaklatrlmas ise Bari Telnn
varln bildiren bilginin zorunluluuyla gerekleir. O halde arka, i
levsizlie ait olduu gibi sol ortak komaya, sa zayfla, n taraf ise
duyulardaki kukuya aittir.
eytan duyulardaki hatay gsterdiinde, sofistlerin duyular hak-
kndaki kukusu buradan kaynaklanmtr. Aklclar, Tanr'nn bilinmesi
veya baka konularda kantlarnn doruluunda duyulara ya da bedihi
bilgilere dayanr. eytan duyu bilgisindeki yanlgy onlara gsterdiin
de, herhangi bir ekilde gvenilir bilgi yoktur demilerdir. Onlara
Sylediiniz de bilgi olmad hakknda bir bilgidir, Hlbuki bilginin
varln kabul etmiyorsunuz' denilince, yle derler: Bu iddiamzn da
bilgi olmadm sylyoruz. Bu da yanlglardan birisidir.' Buna kar
onlara u denilir: Gvenilecek bilgi yoktur yargnz ile Bu (yarg) da
yanlglardan birisidir' yargnzn reddettiiniz eyi kabul etmek anla
mna geldiini biliyorsunuz1. Binaenaleyh eytan, kantlarda ncllerini
olutururken kendisine dayanp bavurduklar kaynaa (duyu) kuku
sokmutur.
Bu nedenle Allah bizi bundan korumu, duyu gcnn verisini
tamamen yanl yapmamtr. Duyunun alglad ey, gerektir. nk
duyu ulatrandr, hkm veren deildir. Baka bir ifadeyle duyu, tank
tr, hkm veren ise akldr. Hkmdeki hata hkm verene nispet edi
lir. Duyunun yanldn kabul eden ve etmeyen herkes, fikir gcnn
deerlendirilmesi yanldnda akln da yanlacan bilir. nk deer
lendirme, doru ve yanl diye ikiye ayrlr. te bu eytan onlara nle
rinden ......gelir' ayetinin anlamdr.
Sonra bilmelisin ki: Allah beden ehrinin dzenleniinde insan iki
ksm yaratm, kalbi de, tpk iki ey arasndaki ayra gibi, iki ksm ara-
sndaki ayra yapmtr. st ksma -ki o batr- btn duyusal vc ruhsal

gleri yerletirdi. Dier yarmda ise sadece dokunma duyusunu yerle
tirdi. Bylece insan, btn bedenine yaylan bu zel g ynnden du
yumsayan ruhuyla serti, yumua, sca, souu, ya, kuruyu alglar.
Bedenin ynetimi ile ilgili doal gleri bakmndan ise Allah insann
dier yarsna ekim gcn yerletirdi. O g vastasyla hayvan nefs,
karacier ve kalp gibi organlarn dzgn kalmasn salayacak eyi ken
dine eker. Allah, ona tutma gcn de yerletirdi. Bu g ile hayvan
nefs, ekim gcnn organa ektii evi tutup yararnn bulunduu eyi
alr.
yle de iddia edilebilir: Maksat yarar ise hastalk bedene nereden
girdi?
Bilmelisin ki: Hastalk, bir organn hak ettiinden fazlasnn bede
ne girmesi ya da hak ettii eyin eksikliinden kaynaklanr. ekim g
cnde hak edi lt bulunmaz. Dolaysyla bedenin gereksinim duy
duundan fazlasn ya da eksiini organa ektiinde hastalk oluur.
nk onun hakikati, ekmedir, lm deildir. ekim gc organn
yararnn bulunduu eyleri doru bir lye gre alrsa bu durum ka
stla deil, tesadfen olmutur ya da baka bir gren kaynaklanr. By
le olmasnn sebebi, sonradan yaratlmn kendi eksikliini vc Allah'n
diledii eyi yaptn renmesini temindir.
Bedenin dier yarsnda ise itme gc bulunur. Bu gle beden ter
ler. nk doa, zel bir miktar kendinden uzaklatramaz. nk o
da ly bilmez. O mizaca ilien fazlalktan baka bir durum nedeniyle
hkme konu olur. Btn bunlar st ve alt blmleriyle bedene yayl
mtr. D ier glerin bulunduu yer ise st yarmdr. Sz konusu ya
rm deerli yarm, iki hayatn bulunduu yarmdr. Bu iki yarm kan ve
nefsin hayatdr. Bu organlardan hangisi lrse kendisinde bulunan
gler de kaybolur. Onlarn varl hayatn bulunmasna baldr. O r
gan lmeyip kuvvetin mahalline bozukluk ilitiinde o gcn hkm
bozulur geersizleir ve doru bilgi vermez. Buna rnek olarak hastal
n ilitii hayal mahallini verebiliriz. O halde hayal geersiz olmaz. Sa
dece bilgi olarak grd eyde doruyu kabul etmek geersizleir.
Akl ve btn ruhsal gler de byledir.
Ondrdnc Ksm 463
Duyusal glere gelince, onlar da mevcuttur. Fakat bulunduklar

organlardaki bu duyularla algladklar eylerin arasna gze inen su ya
da baka perdeler girer. Glere gelince, onlar srekli kendi yerlerinde
bulunur. Fakat perdeler ilimi ve algy engellemitir. O halde kr,
perdeyi gzler ve onu grr. Bu, krn bulduu karanlktr. Baka bir
ifadeyle o, perde karanldr. Dolaysyla onun grd ey perdedir.
Ayn ey bal ve ekeri ac olarak duyumsayan iin sylenebilir. Tatma
gcnn kendisinde bulunduu organ iin temas eden ksm, ac safra
dr. Bu nedenle acl alglamtr. Bylcce duyu aclk algladm der.
Hkm veren yanldnda yle der: Bu eker acdr. sabet ederse ac
ln nedenini bilir ve eker hakknda aclk hkm vermez ve alg g
cnn neyi algladn bilir. Ayrca tank olan duyunun her halkarda
isabet ettiini, hkm verenin ise bazen yanldn bazen ise isabet et
tiini renir.
FASIL
(Sfl Mertebelerden Hakk Bilmek)
Bu menzilden Hakk bilmeye gelince, bilmelisin ki: Olu kesinlikle

zat bilmeyle ilgili deildir. Onun ilgili olduu ey, mertebeyi bilmektir.
Mertebe, Allah denilen eydir (uihiyet). Mertebeyi bilmek, dayanaklar
korunmu kanttr. Bu bilgi ilhn (varlnn) ve onun iin zorunlu
olan fiil isimlerinin ve cell niteliklerinin bilinmesine sevk eder. Ayrca,
bu mertebeyle nitelenip hakikati ve nitelii bilinmeyen bu zattan hangi
hakikatin meydana kacann bilinmesini salar. Bize gre, Tanr'nn
zatnn bilinmeyeceinde herhangi bir gr ayrl yoktur. Bilakis ona
yarat mlarn zelliklerinden tenzih nitelikleri verilir. Kadimlik ona
aittir. Varlna (ad olarak) verilen ezel ise balangc ve sonradala
yarar zellikleri olumsuzlamay gsteren isimlerdir. Bu konu, Eari
kelmclarn bir ksmnm bizden farkl dnd bir konudur. Onlar,
Allah'n zatna has olumlu niteliini bildiklerini zannederler. Nerede!
Nereden bilecekler ki? Ben ise grdm kimi kelmclarm bir ifadesini
benimsedim. Bunlara rnek olarak Eb Abdullah el-Kettan, Ebu'l-
Abbas el-Kkr, cl-Ercuze fi-llmi'l-Kelm'n yazar ed-Darr cs-Silav vc

Eb Hamid (d-Gazali) vb. kclmclan verebiliriz. Onlarn benimsedi
im grleri, 'Allah' Allah bilir ifadesidir.
Dostlarmz, Allahn grlmesi hakknda gr ayrlna dm
tr. Bu gr ayrl, ahirette kendisini gzlerimizle grdmzde,
grlen eyin mahiyeti hakkndadr. Onlarn bu konudaki ifadeleri, ar
kadalarmz arasnda bilinir. Bu meselenin kamdaryla incelenmesi, eli
nizdeki kitabn ilgili blmlerinde ya da baka blmlerde dank ola
rak yer alr. Fakat onu aka deil ima yoluyla zikrettik. nk Al
lah'n grlmesi konusu, kantlardaki eliki nedeniyle akln aciz kald
skntl bir alandr. Binaenaleyh Allah, ayet ve hadislerde getii ve
kendisinin kastettii tarzda vc anlamda grlecektir. nk Allah'n bu
konuda bize belirttii ve (peygamberi vastasyla) bize vahyettii husus
lar inceleyenler, onun tevilinde kendilerince bir eyler retmitir. Bu
tevillerin bir ksm dierinden daha ncelikli deildir. Bu nedenle o ko
nuyu derinlemesine incelemeyi brakyoruz. nk konu hakkndaki
gr ayrl, bizim szmzle ya da ortaya koyacamz aklamayla
lemden kalkacak deildir.
FASIL
(EvtacTn Mertebe ve Menzilleri)
Bilgileri bu konuyla ilgili Evtad (Direkler) hakknda konuursak,

bilinmelidir ki: Allah'n kendileriyle lemi koruduu Evtad, beincileri
olmayan drt kiidir. Onlar, Ebdalda (Bedeller) daha zel kiilerdir.
mam ise onlardan daha zeldir. Kutup ise bu (rical) topluluun en
zelidir.
Bu (tasavvuf) yolda Ebdal, ortak anlaml bir lafzdr. Sfler, kt
lenmi nitelikleri vlm huylarla deitirenlere ebdal dedikleri gibi
ayn zamanda kendilerinde toplanm bir nitelik nedeniyle zel bir gru
ba da bu ad verilir. Bunlarn says, baz kimselere gre, krktr. Baz
sflcre gre ise saylar yedidir. Saylarnn yedi olduunu syleyenler,
Ondrdnc Ksm 465
Ebdal Evtadn dnda sayan arkadalarmzdr. Evtad' drt kii sa

yanlar ise onlar EbdaFdan sayan arkadalarmzdr. O halde Ebdal, ye
didir. Bu yedi kiiden drd Evtad (direk), ikisi imam, birisi ise kutup
tur. te bu topluluk (yedi kii) Ebdaldr.
Sfler, birisi ldnde yerine dieri getii iin, bu topluluun
Ebdal diye isimlendirildiini belirtmitir. Krktan bir kii alnr, ardn
dan krk yz iinden bir kiiyle tamamlanr. yz ise salih mmin
lerden bir kiiyle tamamlanr. Bir gre gre onlarn ebdal diye isim-
lendirilmclerinin nedeni, yerlerine geecek kimseleri (bedel) istedikleri
yere brakma gcnn kendilerine verilmi olmasdr. Bunun nedeni,
kendilerinden bir bilgiye gre, ilerinde bulunan bir durumdur. Bu b
rakma kendilerinden bir ilme gre deilse (byle bir insan) bu maka
mn adamlarndan birisi deildir. Bunun yerine mmetin slihlerindcn
olabilecei gibi ayn zamanda Efraddan (Tekler) da olabilir.
Bu drt Evtadn (Direkler), tpk bundan nceki blmde zikret
tiimiz Ebdal'inki gibi ilh bir ruhanilikleri ve yce bir ruhanivetlcri
vardr. Onlarn birisi dem'in kalbi zerindedir, dieri brahim'in kalbi
zerindedir, dieri sa'nn kalbi zerindedir, dieri Muhammedin (a.s)
kalbi zerindedir. Bu meyanda birisine srafil'in ruhaniyeti yardm eder,
dierine Mikail'in ruhaniyeti, baka birisine Cebrail'in ruhaniyeti, die
rine ise Azrail'in ruhaniyeti yardm eder. Her bir Veted (Direk), evin
(Kbc) esaslarndan birisinin sahibidir. demin kalbi zerinde olan di
rek, am blgesindeki rknn brahim in kalbi zerinde olan Direk,
rak tarafndaki rknn sann kalbi zerindeki Direk, Yemen blgesin
deki rknn Muhammed kalbi zerindeki Direk ise Hacer-i Esvcd rk
nnn sahibidir. Allah'a hamd olsun, o bize aittir.
Zamanmzdaki Rknlerden (Evtad) birisi, er-Rebi b. Mahmud
el-Mardin cl-Hattab'tr. Vefat eniinde, baka bir ahs onun yerini
almtr. eyh Eb Ali cl-H ew arye, kendilerini tanmadan ve suretle
rini grmeden, Allah onlar tantmtr. Binaenaleyh ad geen zat, l
mezden nce onlardan kiiyi duyusal lemde grm tr: Rebi el-
Mardinyi grm, ranl baka bir ahs grm , bizi grm vc 1202
(599 h.) tarihinde vefat edinceye kadar bizim yanmzdan ayrlmamtr.
Bunu bana kendisi bildirdi ve yle ekledi: Evtad'dan drdncy
grmedim. O , Habeli bir adamd.
466 Ftuhat ! Mekkiyye I
Bilinmelidir ki bu Direkler, pek ok ilme sahip olarak yaar. Bu

mcyanda onlar iin zorunlu olan ilim, Allah hakkndaki bilgidir ve
onun sayesinde Evtad olurlar. Buna gre ilimleri artar: Bu mcyanda bi
risinin on be ilmi varken, birisinin zorunlu olarak on sekiz ilmi, birisi
nin yirmi bir ilmi, birisinin ise yirmi drt ilmi vardr. nk saylarn
snflar oktur. Direklerden her bir bireye zg bu ilim trleri, onun
iin zorunludur. Bazen birisi ya da hepsi, topluluun ilmini ya da daha
fazlasn kendisinde toplayabilir. Fakat her birisine zg ilim zikretti
imiz kadardr. Sz konusu miktar, her birisinde artar. Bazen ise kendi
sinin ya da onlardan birisi, arkadalarnda bulunmayan ilve bir bilgiye
ya da kendilerinde bulunmayan bir bilgiye sahip olmaz.
Bu mcyanda onlarn birisi, yz (bilgisine) sahiptir. Bu duruma u
ayette iaret vardr: (eytan der ki) Sonra onlara nlerinden, arkalarn
dan, salarndan ve sollarndan geleceim >S17 Her ynn bir direi vardr.
O direk, Iblisin o ynden kendisine geldii kimselere kyamet gn e
faat eder.
(Bu drt direkten) yzn sahibine ait ilimler unlardr: Cokuyu
bilmek, vecd, evk, ak, meselelerin kapallklar, bakma ilmi, riyazet il
mi, doa ilmi, metafizik, l ilmi, nurlar ilmi, yzdeki perdeler ilmi,
mahede ilmi, fena ilmi, ruhlar amade klma ilmi, )lice ruhlarn inme
sini salama ilmi, hareke ilmi, blis ilmi, mcahede ilmi, har ilmi, ner
ilmi, amellerin lleri ilmi, Cehennem ilmi ve srat ilmi.
Solun sahibi olan Direke ait ilimler ise unlardr: Srlar ilmi,
gaybler ilmi, hazineler ilmi, bitkiler ilmi, maden ilmi, hayvan ilmi, ile
rin gizliliklerinin ilmi, sular bilmek, oluu bilmek, deimeyi bilmek,
derinlii bilmek, sebat bilmek, makam bilmek, kademi bilmek, kurucu
fasllar bilmek, hakikatleri bilmek, duraanl bilmek, dnyay bilmek,
cenneti bilmek, (cennette) kal bilmek ve deimeleri bilmek.
Sag tarafn ait olduu Dircke ait ilimler unlardr: Berzahlar bil
mek, berzah ruhlarn bilmek, kullarn dilini bilmek, rzgrlarn dilini
bilmek, inii bilmek, dnmeleri bilmek, zecri bilmek, zat mahede
etmeyi bilmek, nefisleri hareketlendirmeyi bilmek, meyli bilmek, mirac
bilmek, risleti bilmek, kelm bilmek, nefesleri bilmek, halleri bilmek,
sema bilmek, hayreti bilmek ve hevy bilmek.
Ondrdnc Ksm 467
Ardn sahibi olan Direk'e ait ilimler unlardr: Hayat bilmek,

inanlarla ilgili halleri bilmek, nefsi bilmek, tecelliyi bilmek, oturaklar
bilmek, nikh bilmek, rahmeti bilmek, ilgi gstermeyi bilmek, dostluk
gstermeyi bilmek, zevki bilmek, imeyi bilmek, kanmay bilmek,
Kur'an cevherlerini bilmek, Furkan incilerini bilmek, ktl emreden
nefsi bilmek.
Belirttiimiz gibi her ahs, bu ilimlere sahip olmaldr. Bunlara
ilve ilimler olursa bu durum, lh ihtisastan kaynaklanr.
Evtadm mertebelerini zikretmi olduk. Bundan nceki blmde
ise EbdaFa zg konulan aklamtk. Bu kitabn menziller blmle
rinde ise Kutup ve iki mama zg konular ise ilgili blmlerinde ge
nel hadarvla zikrettik. O blm, elinizdeki kitabn ki yz yetmiinci
blmdr.
Allah doruyu syler ve doru yola hidayet eder.
On altnc blmn bitimiyle Ftuhat-1 MefeferyyeYin ikinci sifri ta
mamland. Onu Olua Dair limlerin ntikalinin Bilinmesi' hakkndaki
on altnc blm takip edecektir. Ayrca o blmde olua dair ilimlere
kaynaklk eden ilh ilimlerden ksmen sz edeceiz.
D Z N
A Baak 454
Batl 96
Abdullah 34, 35, 36, 76, 77,110, Btn 16, 90, 292, 300, 416, 423
193. 195 206, 345, 366, 463 Bedel 38, 299, 449 , 45, 45 b
Abdullah Bedr el-Habe 36
452 , 453, 454
dem 19, 2i, 23, 24, 26, 27, 38, Behll 428
52, 164, 167,176, 271, 273, Berrecan 161
297 299, 300, 306, 308, 309, Berzah 24
310, 311, 318, 319, 326, 350, 353, Besmele 6, 37, 222, 223, 224,
357, 358, 359, 360, 361, 364, 282, 283, 284, 287, 289, 297,
365, 380, 381, 382, 383, 386, 299, 305, 306, 308, 311, 314,
388, 390, 393, 394, 395, 396,
35
398, 403, 407, 410, 415, 416,
422, 423, 427, 428, 430, 433, C
438 , 443 , 449 , 450 , 454 , 465 Ceberut 324
Aksa 35 Cebrail 19, 26, 38, 145, 154,
A li b. Eb Talib 77, 345, 352 168, 223, 261, 354, 376, 427,
A m 20, 106, 316, 429, 431, 437 428, 434, 435, 465
Am r el-Cinn 384 Cehme 388
Anka 28, 185, 274 Cennet 24, 74, 86, 94, 169,
A raf 50, 181,182, 185, 189, 191, 174, 184, 267, 288, 326, 347,
193, 198, 202, 207, 225 355, 357, 367, 377 , 409, 43 b
sm iyye 54
445
B Cennet ars 24, 377, 431
Cerr 196
Baba 21, 22, 23, 83, 84, 165,
Cerrah 34
238, 383, 394, 400, 402, 403, Cneyd-i Badad 73, 275
404, 405, 407, 408, 409, 410,
411,412 D
Bast 49 Davut 69
D e v ir 19, 198, 308, 389, 393, H akikat arz 38, 368, 372, 376
396, 424 H akikat-i M u h am m ed iye 17,
D oa 309, 361, 401, 405, 412, 261, 340, 344, 348
430 H al 48
D o u lu 96, 99,100 H alife 24, 25, 304, 438
H a lil 35, 385, 427, 449, 452
E
H ail 59
Eb A b d u lla h el-B uhar 76 H alvet 42
Eb B ekir 17, 76, 77, 226, 252, H m e b. Elham b. Laks b.
263, 311, 312 blis 387
Eb H u reyre 76, 437 H areke 166, 167,168, 231, 232,
Eb Y e z id B estam 73 237 238, 240, 285, 288, 466
E itim li 95 H aris 386, 387, 388
Ehl-i B eyt 39 H a v v a 27,136,176, 359, 360,
Elest 334 380, 383, 394, 395, 396, 403,
G a z a l 77 407, 410
e l-H a m e v 76 H eba 23, 209, 340, 344, 345,
E ryen 95 352, 405, 454
Esm -i H sn 37 H ev 323, 324, 325
Ear 85,112, 463 H z r 19, 73, 77, 392, 436, 444
e- ib l 330 H ik m et 46
E vtd 38 H im y er 374
H ira 19
F
H uri 326
Fatiha 3M H urm a 325, 346, 365
Felek 23, 161, 216, 225, 447 H uu 44
F urkan 223,467 H nsa 383
F tu h t- M e k k iy y e 2, 7, 9, H z. P eyga m b er 18,19, 20, 39,
10,174, 274, 4*3, 467 55, 58, 62, 74 76 78, 83, 85,
F t v vet 40,45 86, 87, 94,10 6 ,154,161,16 5,
G 172,176, 207, 216, 219, 223,
226, 234, 243, 247. 251, 257
G ayb 41, 52, 54, 58. >32 >69, 264, 265, 266, 267, 270, 271,
181,182,184, 185, 187,192,
272, 274, 291, 293, 297, 3 5
197,198, 200, 215, 217, 311, 313, 306, 307, 308, 309, 311, 3>2,
416, 429, 431 3>3 3>5, 3>7 3>9 . 33*. 346, 357
H 364 379381, 383. 386, 387.
389 390, 39> 392, 394, 396
H acer-i Esved 126, 465
403, 413, 416, 417, 4*8, 4 *9 ,
Dizin 471
420, 421, 422, 423, 424 425 Kureyli 103

426, 427, 428, 433 434, 435, Kuss b. Sade 398
437, 438, 441, 444 Kuts Ruh 325
Kutup 22, 38, 5, 54, 55, 2ix,
212, 255, 433, 447, 448, 464,
bn Edhem 275 467
bn Sayyd 55
L
brahim 24, 38, 276, 321, 385,
392, 398, 416, 428, 449, 452, Levha 20, 23, 58, 90, 120, 132,
465 313, 352, 395, 403, 404, 430
lhl o, 123, 142, 143, 31^ Lbleli bn H alil 393
lham 41 M
lk A k l 120, i2i, 255, 261, 362,
M akam 48, 81,185,188, 275
395, 403,429
mam M lik 78 M alik 38, 326, 428, 437
mam afi 78 M asum 75, '34
ncil 92 M ekke 35, 76, 126, 136, 274,
H z. sa 24, 38, 76,119, 234, 275, 276, 303, 372, 438
307. 315 359 361, 380, 3891 M elm ilik 53
390, 391, 394, 398, 409, 416, M ele-i al 53,264
417, 434, 438, 449, 450, 465 M enzil 35,39
sev 39, 40, 53 M escid-i H aram 193, 276
Isr 19, 27, 29, 34, 154, 226, 330 M esnn 358
stiva 29, 98,113, 272, 291 M ikail 38, 354, 427, 428, 465
biliyye 76 M uhdara 50
M uham m ed 6 ,17,18 , 19, 20,
K
23, 36, 38, 42, 55, 72, 76, 77,
Kadm 93, 96,100,114,151, 84, 85, 86, 93,104,136,195,
162,167,172,174, 209, 256, 226, 234, 235, 242, 274, 306,
277, 286, 287, 295, 321, 341, 308, 309, 310, 31, 312, 313,
343 329, 345, 348, 359, 389, 390,
Kalem 20, 23, 90,136, 261, 313, 393, 395, 396, 398, 399, 413,
3j , 395, 403, 405, 430 415, 416, 417, 418, 421, 422,
Kelm 25, 82,100,117, 464 423, 424, 427, 428, 433, 434,
Kelm c 105 435, 437, 438, 447, 465
K e f 18,126,138,159,194, 2x8, M uham m edi 18, 40, 51, 52, 53,
240, 246, 345, 393 54, 55, 56, 57, 58, 59, 65,163,
K yam et 41, 325, 333, 418, 424, 215, 234, 308, 345, 391, 434,
430, 432 437, 438
Murabt 28, 34, 35 S

Musa 19, 25, 72, 77, 86, 92, Salk 84
215, 303, 326, 390, 392, 416, Sebte 76
417, 433, 436, 449 , 451, 459 , Selman 39 , 437
460
Sem 47
Musavvire 358,363,382 Sr ilmi 74 , 78, 79
Mchede 42 Sincar 368
Mnazele 35 Sfyan es-Sevr 78, 437
Mrit 72,216,456
Svari 39
N

Niye 95 ahadet Alemi 41, 52, 54, 58,
Nefs 222, 260, 261, 29 8 . 313,
132, 144, 145, 157, >66, 180,
315, 319, 321 , 323, 324, 326,
181, 183, 185, 186, 187, 188,
328,329,396,405,462
189
Nesh 54 , 39h 419, 420 aml 96, 101
N iffer 329 athiyat 48
O eriat 110, 127, 366
eyh 13, 34, 35, 206, 288, 369,
Osman 12, 17, 317
456
eytan 336, 350, 387, 419, 457,
klid 150 458 , 459 . 461, 466
mer 13,17, 76, 127,154 eytan 41
R T
Refref Tevatr 83
59
Remiz 32,128,151 Tevrat 92, 224, 353
Tikrit 368
Rdvan 38,326,427,428
Ruh 32, 87,, 91, 147, 150, 163, Tilim san 95
183, l88, 189, 213, 2l8, 220, Tm el C isim 405
Tm el N efs 395. 403 , 405.
231, 232, 233, 234, 241, 260,
301, 302, 315, 321, 322, 323, 325, 409, 429
Tm el Ruh 324
329, 331, 335, 352, 357, 361,
362, 379, 386, 390, 405, 409, U
411, 416, 417, 425, 427, 428,
Ulhiyet 10 4 ,10 5,10 6 ,10 7,
429 , 443
110 ,112 ,117 ,13 5 , 235
Rumlar 162
Utarid 348
Dizin 473
Z
n siyet 49, 185, 211, 226 Z afern 370
\T
Z ah ir 15, 31, 81 , 9 1,9 7 ,16 0 ,
V
244, 281, 295, 296, 396, 417,
V ecd 95, Z04, 275, 316, 345, 469
466 Z ebur 9*
V eda H acc 94 Z eccac 236
V er 40, 41, 43 Z ekeriya 69
Y Z elzele 37 , 37 ^
Z uh al 16 5,348 ,456
Y a k n 4 4 , 275 Zh re 348,451
Y em en 41, 271, 441 , 465 Z h t 80, 81, 82
Y em en li 96, 102 Z n n n el-M sr 369
Y ce Efendi l7
Y c e T o pluluk 18
SON NOTLAR
Yaratma kelimesi anlamnda huri veya ilh isimlerden ibaret hakikatler.

Kelime, bn Arabi'de zel anlaml terimlerden birisidir ve nokta-hart-
kelime-ciimlc veya sure gibi bir dizi oluturan terimler grubu, varlkla
rn ilh ilimdeki varlklarndan d varla geilerini ve bu esnadaki
farkl mertebelerdeki durumlarn anlatmak iin kullanlr. Nokta genel
likle Arapa Ba harfinin noktas olarak bilinir ve leme ve ikilie iaret
etmek iin kullanlr. Hart' ise a'yn sbiteye iaret eder.
Yokluk ve yoklutn yokluu, iki yaratma trn gsteren iki terim olarak
ele alnabilecei gibi, dorudan a'yn sbite'yi ya da varlk ve yoklua
eit uzaklkta bulunan imhdn halm ifade edip sz konusu mertebenin iki
farkl durumunu gsteren tek bir ifade olarak yorumlanabilir.
Zuhur kavram szlkte aikr olmak, grnmek anlamlarna gelir; za
hir ise meydanda olan, grnen, ak ve belli olan eydir. Tasavvufta
zuhur lahi sfat ve isimlerin bir surete brnp ortaya kmas, varlk
suretinde grnmesidir. Bkz., lhan Ayverdi, Msulli Byk Trke Socluh,
s. 3468.
Btn kavram szlkte iteki, i yzteki, gizli ve grnmeyen ey an
lamlarna gelir ve zahirin mukabilidir. Bkz., lhan Ayverdi, Msulli Buyuh
Trke Szlk, s. 304.
Srasyla isimlerin anlam, hilim ve yumuaklk sahibinin kulu, cmertlik
sahibinin kulu, balayan ve rtenin kulu, krcdlcnin kulu. simler
arasndaki farkllklar, isimlerin mazharlar arasndaki farkllkla akla
nr.
Rabb-i has (zel rab), eserde ska zikredilen temel terimlerden birisi
dir. zetle, rabb- has, her mmknn hakikati ve Tanr ile irtibatn
salayan zel isimdir. Bu teorinin ayrnts, evlerin lhi ilimdeki bulu-
476 F tu h t'i M ekkiyye I
nulan ve zellikle onlarn bireysel bir hakikat olarak Tanr tarafndan

bilinmeleri konusuna dayanr.
Nezih szlkte pak, temiz, ktlkten ve kablaktan uzak anlamlarna
gelir. lhan Ayverdi, Misull Buvuf Trke Szlk, s. 2345.
" bn Arabi, kimi kelimeleri birbiri yerine kullanr: Burada soz konusu
olan mevtin (yerleilen yer, vatan) kelimesidir. Mevtin, mertebe, menzil
(inilen, konaklanan yer) hazret kelimeleri bn Arabi'nin genellikle me
kn ve mahal anlamnda kulland kelimedir. Hazret, dier ikisine
gre, mekndan daha ok bir eyde veya yerde bulunu anlamna gelir
ve bu anlamda hazret tabiri, sz gclirni, bn Arabi yorumcularndan
Abdulgn en-Nablus tarafndan kevnnrt (olu, bulunu) ifadesiyle kar
lanr. Ancak yine de, hazert- hans ve hazertu'l-vucd ifadesiyle
mertib'l-vcd (varlk mertebeleri) ayn anlamda kullanlr. Ayn kk
ten gelen huzur ise gaybet ve bilinsizliin zddna, bilin ve farknda
olmak anlamna gelir.
M c-r 42/11.
10 Anlatlan ey udur: bn Arabi, kitabn yazmaya niyetlendiinde, bir
mahedede -ki misal lemi dediine gre kast edilen bir rya veya va
kadr- Hz. Peygamberdi, yannda byk sahabeleriyle birlikte grr.
Ftuht'n baka bahislerinde, velilerin Peygamberin kandilinden bilgi
allarn aklarken bu gibi ifadeleri sklkla kullanr ve mahede mer
tebelerinde Hz. Peygamberin hakikatinin velinin hakikatinin karsnda
bulunup ona eitli bilgileri verdiinden sz eder. Burada ise bu tarz
durumlarn en zeliyle karlamaktayz. nk burada bn Arabi, gerek
kitabn ve gerekse kendi konum ve mertebesini ak ifadelerle dile geti
rir.
11 Teshir melekleri, insana amade klnm ve boyun emi yeryz melekle
ridir. bn Arabi, meleklerin pek ok trnden sz eder. Bunlardan birisi
de, amellerden meydana gelen ve onlar Allah'n katna tayan melek
lerdir. Ayrca kcrrubiyyn, mheymen melekleri gibi insan trnden s
tn olan ve ona secde etmekle memur olmayan meleklerden de soz
eder.
12 Hatem, mhr ve son anlamna gelen bir kelimedir. bn Arabi kelimeyi
iki eyin sonu iin kullanr: Peygamberlerin ve peygamberliin sonun
dan sz edecei zaman hacermin-nebiyyn, yani peygamberlerin sonuncu
su ve hatm'n-nubuvvet, yani peygamberliin sonu der. Veliliin ve veli
lerin sonundan sz edecei zaman ise hatm'l-valeye ve hatemu'l-evlya
der.
13 Vahada yetien bir aa trdr.
Son Notlar 477
14 Velayet-nbvvet ilikisinin ok nemli bir yn zerinde durulmakta

dr ve bu bahiste bn Arabi'ye ve sufilerc ynelik kimi ithamlarn anlam
szl ortaya kar. Sflcr velayet ve nbvveti iki ayr durum saym ve
bunlarn birbirlcriylc ve bulunduklar ahslardaki ilikilerini ele almtr.
bn Arabi, velayeti bir insann peygamber olmasnn ilk sebebi sayar.
Baka bir ifadeyle velayet nceliklidir. Nbvvet ve nsalet ise belirli
artlarla snrl bir grevdir. Velayet Tannnn el-Veli ismine istinat
eder. Risalet ise sadece vahyi ve ilh haberi ulatrmayla snrl bir grev
olduu iin herhangi bir isme dayanmaz.
15 bn Arabi, velayet-nbvvet ilikisinin bir ynne temas etmektedir.
Daha nce, velayet bilgisinin nbvvet bilgisinin paras ve nebi vasta
syla elde edilebilen bir bilgi tr olduuna gmlein veni'ni zikreder
ken iaret etmiti. Burada ise velayet bilginin nbvvet bilgine ilve bir
eyler getirip getiremeyeceine temas etmektedir. Bu konu, sz gel imi,
Fussul-hkem'dc ele alnmtr. Burada bn Arabi bir benzetme yapar:
Bo bir lde giden bir insan dnelim. Bu insan gerisinde bir takm
ayak izleri brakr ve ardndan gelen insanlar onun brakt izlerden yol
lann bulur. nde giden en azndan brakt izleri bilmeyebilir ve ken
disinden sonra gelenler onun izini bilir. Bu durumda ayak izini takip
edenler -ki ayak ya da kademi takip etmek ibn Arabi'nin ok nemli te
rimlerinden birisidir- ya da varisler, izi brakann yol at ama srf n
de olduu iin bilmedii bir bilgiyi bilebilir. Peygamberin bu izi blme-
vii, bn Arabi tarafndan peygamberlik makamnn ileviyle aklanr ki,
rnekte bunun karl nde olmaktr.
16
Bir hadiste Hz. Peygamber Bugn zaman Allah'n kendisini yaratt
ilk gnk haline geldi der, bn Arabi burada o hadise atf yapmaktadr.
17
Her eyi bilen Allah,
18
el-Kalem 68/1-7.
19
Bilgi, irade ve kudret Tanr'nn lemi yaratma eylemindeki sureci anla
tan niteliidir. Bu niteliklerin arasnda bir derecelenme vardr. nce
bilgi gelir. Bilgi, var olacak eyleri bilgi-bilinen ilikisi balamnda bilir
ve onlarn ezeli hakikatlerine iliir. Bu mesele, bilgi-bilinen ilikisi olarak
kalplamtr ki, tasavvuf tarihinde kimi tanmalarn etrafnda gelitii
mehur bir konudur. Ardndan irade, bilginin verdii hkme gre,
mmknleri, baka bir ifadeyle varl ve yokluu eit olan evlerden var
olacaklan seer. Kudret ise iradenin setiklerini ve kendilerine varl
tahsis ettii eyleri dta var eder.
20
es-Stlt 37/180.
21
A m, ince bulut demektir. bn Arabi terminolojisindeki anlam ise Tan
r nn lemi yaratmazdan nce bulunduu mertebedir ve bir blnmczli-
gc vc belirsizlie iaret eder. Terim bir hadisten alnmtr. Hadiste Hz.

Peygamber Rabbiniz lemi yaratmazdan nce altnda vc stnde hava
bulunmayan Amda idi' buyurur. Varlk mertebeleri bakmndan Ama,
birinci taayyn mertebesi saylr. Baka bir hadiste ise Allah var idi ve
Onunla beraber baka bir ey yoktu' denilmitir. Sflcr bu hadise
imdi de yledir', yani sadece Allah vardr vc O'nunla beraber baka bir
ey yoktur ifadesini ekler.
Burada bir dolu tanesi ya da su ifadesini kullanrken, baka yerlerde b
Arabi vc yorumcular beyaz yumurta veya beyaz bir inci tabirini kulla
nr. Bu gibi benzetmeler ne kadar ok ve deiik olursa olsun, kast edi
len her zaman inkdn'Jr.
21 stiva kelimesi slam ilahiyat tarihinde tartlm kelimelerden birisidir.
bn Arabi daha sonra bu tartmalara vc kendi grne deinecektir.
Burada anlam, yerlemek, karar klmak demektir.
24 ki ayak, cell ve cemal niteliklerine iaret eder.
2* Fetk ve retk, bn Arabi'nin zt terim iftlerinden birisidir. Fetk, para
lanmak, almak demektir ki bu anlamda fetk, yani amak kelimesiyle e
anlamldr. Retk ise drlmek demektir. Bu ynyle bu terimler, bast-
kabz terimlerine benzer.
26 er-Ra'd 13/72; Lokman 31/10.
2 Berzah, lmden sonra insann ahiret hayatna yerlcmczden nce ge
cei berzah lemidir.
28 el-M'minun 23/62.
29 Bere 9/46.
30 Bir eyin hakk deyimi bn Arabi tarafndan genellikle o eyin hakikati ve
mahiyeti anlamnda kullanlr. Kast ettii varlklarn, isimlerin saysnca
olmasdr. simler ise onun hakknn saysncadr.
31 bn Arabi, en genel ifadelerle mutlu vc bedbahtlar snflarn zikretmi
tir. Herkesin kendisini bildii vc ibadet ettii zel bir ismi vardr ki bu
daha nce deindiimiz rabb- has'tr. Baz varlklar, kendilerini gr
dkleri ve kendilerini bildikleri iin, bu isimden ve onun kendilerine
ykledii sorumluluktan yz evirmitir. Bunlar, bedbahtlardr. Baz
varlklar ise ismini bilmi ve onun ykmllklerini yerine getirmitir,
bunlar da mutlulardr.
32 Necib-nceba (necipler, soylular), nakb-nukeba (nakiplcr), bcdel-cbdal
(bedeller), kutub-aktab (kutuplar), ferd-efrad (tekler, bireyler), imam-
immn (iki imam), emin-mena (eminler), Gavs ve SahibuTvakt, ibn
Arabinin rical (Allah adamlar) tasnifindeki kimi terimlerdir. Bunlar
hakknda ayrntl aklama elinizdeki kitabn ilgili blmlerinde zikredi
lecektir.
Son Notlar 4 7 9
33 Bedel ve oulu cbdal, belli blgelerden sorumlu kimilerdir ve saylar

yedidir.
34 bn Arab', Sleyman peygamber ve Sebc kraliesi Bclks olayna atfla
bir benzetme olarak anlay hdhd' ifadesini kullanmaktadr.
Hdhd, Sleyman peygamber ile Sebc kraliesi Bclks arasnda posta
grevi yapan kutur.
33 Heba, hcvla, ilk madde anlamna gelen kelimelerdir. bn Arabi bu gibi
terimleri filozoflardan almtr ve hemen hepsini imkn anlamnda kulla
nr.
36 nsan trnn lemde ortaya k ve bu srecin ilgili olduu burlara
iaret edilmektedir.
37 Yani, faillerinden bamsz olarak, salt kendiliinde hamd neyi gerekti
riyorsa yle bir hamd ile Allah'a hamd ederim. Bu gibi kavramlarn
mutlaklatrlarak kullanm bn Arabi'nin sklkla bavurduu bir ifade
biimidir.
38 Mnzclc (karlkl ini), nzl ve uruc (inme ve kma) terimlerinin
anlamlarn kendinde tayan bir terimdir. Tanr'dan nzul ve kuldan
nc ayn anda gerekleir. nsan zihni bunlar ayrtrr ve ini ve k
diye isimlendirir. Hlbuki mnazele ini ve kn ayn anda gerekle
tiini ifade eder.
39 Bu blm, baz zet anlatmlar iermektedir ki ayrntl aklamalar ki
tabn ileriki ciltlerinde gelecektir. Bu nedenle her birisi hakknda ayrnt
l bir aklama yapmaya gerek duymadk.
40 Taha 20/114.
41 Yakn: Herhangi bir delile bal olmakszn sadece iman kuvvetiyle
aikar olarak grme, mahede ederek bilme. Cneyd der ki: Yakin
deimeyen, bozulmayan, bakalamayan bir ilmin kalpte karar
klmasdr. lhan Ayverdi, Msulli Buyruk Trke Szlk, s. 3350.
42 e-r 42/51.
43 Ftr 35/10.
44 rivN ecm 53/42.
45 Sad 38/47.
46 el-Mmin 40/44.
47 cz-Zriyt 51/60.
48 l-i mrn 3/31.
49 cz-Zm er 39/18.
50 M eryem 19/110.
s
en-Nahl 16/96.
52
el-Hac 22/32.
480 Ftuhat*i Mekkiyye I
53 ct-Tcvbc 9/115.
54 cl-MutafFifin 73/26.
55 Lokman 31/16.
5* d-Hac 22/30.
5~ Meryem 19/11
58 d-Kchf 18/30.
59 Lokman 31/22.
60 c^-cms 91/10.
61 d-Vaka 56/83.
*2 Hud 11/15.
63 cn-Ncbc 4/13.
64 Taha 20/112.
65 Taha 20/131.
66 cl-Enfal 8/28.
67 cl-Mu'min 40/35.
M cl-Kosas 28/76.
** cl-Cin 72/26.
70 cn-Nis 4/77.
71 Ftr 35/28.
72 cl-Midc 5/57.
72 d*Enam 6/91.
74 d-Hac 22/78.
75 Yusuf 12/106.
76 ct-Talak 65/2.
7~ c-r 42/11.
78 cl-Enbiv 21/29.
79 d-Enam 6/40.
80 cl-Enfal 8/27.
81 d-Bcyyinc 98/5.
82 cl-Enm 6/91.
83 ct-Tr 52/48.
84 l-i mrn 3/54.
85 cl-Alak 96/14.
86 d-Bakara 2/257.
87 Scbd 34/39.
88 d-Arf 7/145.
89 cl-Bakara 2/282.
90 cl-Enfal 8/29.
91 en-Nis 4/55-
9 Meryem *9/2-3-
91 et-Talak 65/3.
94 Sad 38/24.
94 ct-Tevbc 9/25.
99 cz-Ziryt 51/50.
97 ct-Tevbe 9/U9.
9* Sebc 34/23.
99 cl-Enfl 8/24.
100 cl-Enm/36.
101 el-Bakara 2/197-
101 cl-Mminn 23/60.
103 en-Nzit 79/40.
104 el-Kehf 18/110.
105 ct-Talk 65/1.
106 et-Talk 65/1.
107 el-sr 17/74-75
'0* cl-Kchf 18/28-29.
109 q-r 42/40.
1.0 el-Arf 7/57.
1.1 en-Nis 4/107.
111 Yunus 10/61.
1,1 en-Nis 4/102.
114 el-Bakara 2/186.
1,5 cl-Kalem 68/4.
116 l-i mrn 3/191.
117 q-ur 42/20.
* el-Ahzb 33/37-
1,9 Hud 11/113-
uo ez-Zriyt 51/50-5-
111 el-Hucurt 49/5.
111 el-Furkin 25/19-
173 el-sri 17/72.
134 cl-Har 59/7.
125 Kaf 50/18.
126 el-Alak 96/19.
127 cn-Nccm 53/29.
124 el-Hicr 15/94
129
cl-Bakara 2/152.
130
Abese 80/5-6.
131
cl-Arf 7/142.
132
ct-Tcvbc 9/105.
133
cn-Nis 4/63.
V4 cl-Burc 85/20.
135
J-i mrn 3/188.
136
cl-Mlk 67/1.
137
cl-Kchf 18/65.
138
el-Bakara 2/282.
139
cl-Hadid 57/28.
140
Osman Yahya bunu sr ilminin sahibi diye yorumlamakta, fakat doru
su Hz. Peygamber olmaldr.
141
bn Arabi peygamberlerin dnda -ki mutlak anlamda masum olanlar
peygamberlerdir- ilh srlardan sz eden kiilerle muhataplarnn iliki
sini zetler. Bir veli bir bilgi getirdiinde dinleyenler onu inkr edebilir
veya onaylayabilir veya ekingen kalabilir. Fakat ncelikle burada bn
Arabi getirilen bilginin koullarn dile getirmektedir. Bu bilgi akln
mutlaka imknsz grmeyecei hatta onaylayaca veya en azndan e
kimser kalaca bir ey olmaldr. Sonra, bu bilgi eriatn bir (iretisiyle
veya aslyla climemclidir.
142
ez-Zuhrf 43/19.
143
65/12.
144
cl-Kchf 18/77.
145
cl-Enbiy 21/97.
146
Kalbe ilk gelen dncedir ve bu adlandrma Schl b. Abdullaha aittir
147
Yalan sylemesi mmkn olmayan bir grubun nesilden nesle yapt ak
tarm.
148
Semi kantlar, vahiy ve hadis tarafndan getirilen duymaya dayal kant
lardr.
149
cs-Sccdc 41/42.
150
el-hls 112/1.
151
cl-hls 112/2-3.
152
el-hls 112/4.
153
cl-Enbiy 21/22.
154
e-r 42/11.
155
es-Sffat 37/180.
156
cl-Kyme 75/22-23.
157
cl-Mutaffifin 83/15.
Son Notlar 483
158 el-Enim 6/113.

159 d-Mide 5/123; Hud 17/4.
160 ct-Talk 65/12.
161 Hd 17/108.
162 el-Mcdele 58/1.
,fc3 d-Alak 96/14.
164 cn-Nis 4/163.
165 cl-Bakara 2/255.
166 Yusuf 12/109.
167 d-Fcth 48/29.
168 cr-Ra\ii3/8.
169 ez-Zriyt 51/52.
170 Taha 20/55.
171 d-Enm 6/38.
172 Yunus 10/38.
173 cl-sr 17/88.
14 d-Mddcsir 74/18, 24.
175 d-sra 17/82.
176 el-Hadid 57/3.
177 Hd 11/4; cr-Rm 30/50; q-r 42/9.
178 ct-Talak 65/12.
179 d-Cin 72/28.
180 Taha 20/7. Allah
181 d-Mmin 40/19.
182 d-Mlk 67/14.
183 Yasin 36/73.
184 el-A'rf 7/189.
185 Hd 11/108.
186 bn Arabi sfatlar arasndaki sralan dile getirmektedir. lk sfat ve
TanrTnn eyaya ynelik ilk eylemi, bilmektir. Bu bilgi, iradenin hareke
ti gemesini salar Sonra da kudret iradenin gereini yerine getirir.
187 l-i mrn 3/26.
188 ed-Dehr 76/30.
189 Kabza, tutu ve tutma yeri demektir. Burada insanlarn ve genel olarak
da lemin iki tr yaratl kast edilmektedir.
190 Kaf 50/29.
191 es-Sftat 37/16.
192 cl-Enbiya 31/23.
193 d-Enm 6/149.

195 cl-Ahzb 33/42.
196 cl-Enbiy 21/103.
197 cl-Enbiy 21/103.
198 el-A'rf 7/43.
199 cl-Enbiy 21/29.
200 cr-Rahmn 55/78.
201 el-A'l 67/1.
202 cn-Nahl 16/40.
203 Taha 20/114.
204 Ftr 35/28.
205 cl-Bakara 2/67.
206 cl-Emm 6/125.
:u bn Arabi Allah kyamet gn kullan iin suretten surete girerek tecell
eder' anlamndaki mehur bir hadiste dile getirilmi olan Hakkn suret
ten surete girmesi konusunu farkl bir adan ele almaktadr. Bunun te
rimsel ifadesi, rahavvul /s-suverdir. Yani suretlerde bakalamak ya da
suretlerde halden hale girmek. Hak kullarna dnya ve ahirette farkl su
retlerde grnr. Bu suretlerin dinen ahlaken veya rfen iyi ve vlm
suretler olmas gerekmez. Aksine her suret ve grnr her ey Tanrnn
bir ifadesidir. Metinde de tahavvele ala f-suretin keza', yani bana falan
suret iinde bakalat anlamnda bir ifade geer. fadeyi yorumlayarak
evirdiimizde, jalan surette grnd demek uygun bir karlk olmutur.
Ancak burada baka bir konu ise tecelli eden ile tecelli edilenin ilikileri
dir. Tanr bir takm suretlerde grndne gre tecclligah da bu suret
lerdeki bakalamaya karlk verecektir. bn Arabi metnin devamnda
Tanrnn girdii suretler ile kulun buna karlk vermesini dile getirmek
tedir. Sz gelimi hayat suretinde tecelli gerekletiinde kulun buna kar
l lm suretinde grnmektir.
208 Sfatlar cell ve cemal sfatlar diye ikiye ayrlr. Bu ikili ayrm bn Ara
binin mutlaklk-mukayyetlik, bilinmezlik-bilinmek, uzaklk-yaknlk vb.
pek ok zt terim iftini kullanrken yapt gibi anlamlarna gre bir ay
rmdr. Cell sfatlarndan sz etmek, Tanr ile lem arasndaki ilikilerin
olmay ve Tanrnn bilinmeyiinden sz etmek demektir. Bu ynyle,
kelime anlamyla ycelik ve azamet anlamna gelen cell sfatlar, Tan-
rnn g sahibi, kullarn cezalandran, kahreden, azap eden gibi ceza
landrma anlam tayan zelliklerdir. Kelime anlamyla gzellik anlam
tayan cemal ise Tanrnn kullarna bilindii nitelikleridir. te yandan
bn Arabinin cdPin cemalinden de sz ettiini bilmekteyiz. Bu du-
Son Notlar 485
nm, her eyi kuatan rahmetin gerei olarak Tanr'nn her niteliinde
ve her fiilinde rahmetin bulunmasyla ilgilidir.
209 b Arab Hz. dem'e meleklerin secde etmesiyle ilgili ayetlerden hare
ket ederek insann ve zelde ise kendi konumunun yceliini h a r la t
maktadr. te yandan bn Arab, meleklerin secde eniinin olu der
ken kendisine iaret eder. Bununla birlikte dem bn Arabi'nin metinle
rindeki tek baba deildir. Bu balamda Hz. Peygamber iin baba deyi
mini kulland gibi brahim peygamber iin de baba deyimini kullanr.
Ancak mutlak anlamda kullanm dem anlamna gelir. Oul ise genel
likle, babann srrn ve hakikatini tayandr. Bu ynyle bn Arabi'de
sirayet edici hakikat tabiri nemli bir yer tutar. Ayrca bn Arabi, o
cuk babasnn srrdr diye bilinen bir hadise ska atf yapmaktadr.
210 Sfler kalbi marifetin arac saymakla kalmamlar, bunun yan sra bilgi
aralarnn eitli ksmlarn da dikkate alarak her bir bilgi aracnn ken
di iindeki derecelenmesinden sz etmilerdir.
211 bn Arab, varln kalbi deyimini Yetkin nsan nsan- K a m if anla
mnda da kullanr ki Kabenin Hakkn evi olmasyla insann kalbinin
Hakk sdran bir ev olmas arasndaki ilikiyle kurulmu bir irtibattr.
212 el-Mddesir 74/tt.
213 Sr, ruh, rav, vay gibi drdh mahalli anlamna gelen kelimeleri bn Arabi
kalbin eitli melekeleri iin ska kullanr ki en ok kullanlan sr ve
ravdr.
214 bn Arab uzun bir mahedenin sonunda Fuluhdt- Mehfeiyye'yi yazmasna
gemektedir. Burada mahedesi sonucu ulat bilgileri baz sekinlere
bildirmekten sz etmektedir.
215
cz-Zmer 39/61.
216
cl-Har 59/13.
217
cl-Arf 7/16.
218
Sbt, kitapta zaman zaman getii gibi, dta var olmak ile yokluk ara
sndaki ara bir durumdur ve lh ilimde bulunua iaret eder.
219
Rakika kelimesi bn Arabi'nin varlk ve bilgi grnn temel kavram
larndan birisidir. Rakka, bir daire eklinde tasavvur edilen varlk siste
minde merkez ile evre arasndaki ilikileri aklayan bir terimdir: Orta
noktadan kenardaki noktalara ince ve grnmez balar uzar. Bu balar,
her varlk tekiyle Tanr arasndaki zel irtibat ynn gsterdii gibi
yardm da bu badan ular.
1 Taha 20/55.
221 cz-Zmer 39/68-69.
222 cl-Arf 7/29.
Ftuht- Nlekkiyye I
223
Yasin 36/79.
224
Hud 11/105.
22S
Yasin 36/69.
226
Yasin 36/69.
227
cl-Kehf 18/109.
228
Lokman 31/27.
22
Taha 20/114.
230
cl-A'rf 7/171.
231
bn Arabi ayr terimle ayn durumu anlatmaktadr. Birincisi taalluk
(ilime), dieri tahalluk (ahlaklanma), ncs ise tahakkuktur (zde
leme). Bu terim, sflcrin ilme'l-yakin, ayncl-vakin ve hakka'l-yakin
ayrmn hatrlatr bir ekilde, yaratklarn lh nitelik ve sfatlarla ayr
iliki tarzn anlatr.
232
el-sr 17/44.
233
Yasin 36/39.
234
er-Rm 30/2.
235
Rum Suresinin ba tarafndaki ayetlerden bahsedilmektedir. lk dn
ayet yledir: Elif, Lam, Mim. Rumlar en yakn bir yerde malup oldu
lar. Hlbuki onlar, bu yenilgilerinden sonra birka kusur yl sonra galip
geleceklerdir. Eninde sonunda emir Allahndr. O gn mminler de Al
lahn yardmyla sevineceklerdir.
236
cr-Rahmn 55/19.
237
er-Rahman 55/24-25.
238
el-Cisiye 45/13.
239
ct-Tn 95/4-5-
240
Temsil ve tebih Tanny yaratklara benzetme. Takdis ve tenzih ise
O'nu yaratklara benzemekten soyutlamaktr. Birincisi vehim gcnn,
kincisi ise akln Tanr hakkndaki yargsdr.
241
Bu terim bizi bn Arabinin daha genel anlamdaki isimler teorisine g
trr. bn Arab isim terimini kulland gibi ismin ismi terimini de kul
lanr.
242
bn Arab harfin ekimi anlamndaki med ile ayn kkten tretilmi yar
dm istemek anlamndaki istimdat arasndaki anlam birliinden hareket
le cinas yapmaktadr.
243
Rahman ve varln al arasndaki iliki aktr. bn Arab varl
rahmet ile ilikilcndirerck Rahman ismine balar. Bu anlamda lemdeki
varlklarn kayna olan Nefes, Rahman ismine aittir.
Son Notlar 487
244 Bu dnce iki varln temsil ettii baka bir alanda baka bir ekilde
aklanr. Ar, ya da Kalem, ya da Akl vb. pek ok terim erkei ve
dem'i ifade ederken, nefis, Levha gibi pek ok terim de diilii ifade
eder. bn Arabi, dem birletirir, Havva ise ayrr' der. Bylccc burada
geen toplamdr ve ayrmdr ifadeleri baka bir adan yorumlanr.
245 Taha 20/12.
246
cl-Hadd 57/4.
247
Elifin zt, Lm'n ise insan, ya da birincisi zt, dieri sfafl ifade etti
ini hatrladmzda, ztn bilgisine ancak sfat vastasyla ulaabiliriz.
248
stiska: Su isteme, yamur duasna kma, su toplanmas. Bkz., lhan
Avverdi, Misalli Byk Trke Szlk, s. 1456.
249
cd-Duhn 44/3.
2R0
ed-Duhn 44/4.
251
el-A'rf 7/144.
252
Sad 38/25.
253
Tahkik, bn Arabi sonras sflcr tarafndan kendi yntemlerine ve bilgi
lerine gvenin bir ifadesi olarak kesin bilgi anlamnda kullanlr. Bu y
nyle o, bakasna uymak anlamndaki taklidin zdddr ve hakka'l-yakin,
yani grme kesinlii anlamna gelir. Ayn zamanda, tahkik bu donem
sufileri bakmndan Metafizik anlamnda da kullanlr. Kelimeden treti
len muhakkik ise bu yntemle kesin bilgiye ulaan kimse demektir ve
sufi kelimesinden daha zel ve stn bir anlam tar.
254 cl-Enm 6/103.
255 K af 50/15.
256 cl-Furkn 25/63.
257 l-i mrn 3/134.
258 es-Saf 61/23.
259 cl-M'minn 23/2.
260 Taha 20/108.
261 cl-Hicr 15/94.
262 ct-Tcvbc 9/74.
s3 cl-Mmezzil 73/2.
264 cl-Mddcsir 74/3.
265 e-uar 26/193.
266 cl-Kyme 75/16.
2 Taha 20/114.
2 * el-Enm 6/160.
269 cn-Ncml 27/89.

270 cl-McAdcle 58/7.
271 d-Hadd 57/4.
272 cz-Zuhrf 43/84.
273 Taha 20/114.
274 cd-DuhAn 44/3.
275 cd-Duhn 44/4.
276 cr-Rm 30/21.
277 Tcvbc 9/41.
278 cl-Mcdclc 58/7.
279 cl-Hicr 15/29; SAd 28/72.
280 l-i mrAn 3/43.
281 cn-Nisa 4/171.
282 ct-Tahrim 66/12.
283 cn-Ncml 27/87.
284 l-i mrAn 3/49; cl-MAide 5/110.
285 cz-Zmer 39/68.
287 l-i mrAn 3/6.
288 cr-Rm 30/47.
289 cn-Nccm 53/8-9.
290 cl-Mlk 67/16.
291 cl-AhzAb 33/40.
292 Taha 20/5.
293 cl-Hadd 57/4.
294 cl-McAdelc 58/7.
295 e-rA 42/11.
297 el-Enfal 8/29.
298 Taha 20/114.
299 cl-K chf 18/65.
300 Vrdy gelen veya tecelli anlamna gelir. bn Arabi, velilere bilgi getiren
tecelliyi somutlatrarak onu vArid diye isimlendirmi ve bu kitapta da
ska grlecei gibi vaktin, baka bir ifadeyle iinde bulunduu halin
vAridi u bilgiyi getirdi* gibi ifadeler kullanmtr. Bu vesileyle bilgileri
nin tecelli ve keif kaynakl olduuna iaret edilmektedir.
Son Notlar 4 8 9
301 Fussilet 41/5.

302 Ftr 35/15.
303 cl-sr 17/43.
304 Muhammcd 47/31.
305 Muhammcd 47/19.
306 c-r 42/11.
307 cs-Sflat 37/180.
308 c-r 42/11.
309 cl-Enm 6/149.
310 c-cms 91/8.
311 cl-Ahzb 33/4.
312 cz-Zmcr 39/67.
313 cz-Zmcr 39/67.
314 cz-Zmcr 39/67.
315 Msra metnin genel balamyla birletirdiimizde, bn Arabi, kendisine
gelen tecellinin zelliine gre, farkl anlatm tarzlar kullanacana dik
kat ekmektedir.
316 cl-Midc 5/60.
317 ct-Tcvbc 9/67.
318 ct-Tcvbc 9/79.
319 l-i mrn 3/54.
320 el-Bakara 2/15.
321 cl-Ahzb 33/4.
322 el-Bakara 2/29.
323 cl-Arf 7/54; Yunus 10/3; cr-Rad 13/2.
324 Taha 20/114.
325 bn Arabinin ifadesi tam ak deildir. nk burada dile getirdii
isimler gr bilebildiimiz kadaryla ilk kez bn Kas tarafndan dile
getirilmitir ve bn Arabi bu yazara ve kitabna Fuiuhdl- Mehkiyyede atf
yapt gibi ayn zamanda Haln-naleyne -eletirel de olsa- bir erh
yazmtr. bn Arabi, isimler rnn kaynaklarndan birisi olarak ibn
Kas'yi zikreder ki, bu gr bn Arabi yorumcularnda da srekli olarak
Kasye atf yaplarak zikredilir. Belki de bn Kasyi tanmamz salayan
yegne gr de budur. Bununla birlikte bn Arabi burada bu dn
ceyi daha nce kimsenin dile getirmediini, kimsenin kitabnda byle
bir ey bulunmadn zikretmektedir.
49 Ftuht* M ekkiyye I
326 Bunlar ana isimler olduu iin bunlann altnda bulunan vc kendilerine
istinat eden isimler bu isimler iin koruyucu isimdir. Baka bir ifadeyle
onlar, bu isimlerin alt dal vc Ibn Arabi'nin isimlendirmesiyle kzlardr.
327 cl-Ahzb 33/4.
328 sim cmlesi mbtcda vc haberden oluur. Mbtcda, bata olan demek
tir. sim cmlesinin znesi anlamnda kullanlan mbtcda kelimesinin
kelime anlamndan hareketle balangta olmak arasnda bn Arabi bir
iliki kurarak Besmele'nin hangi bakmdan bir isim cmlesi olduunu vc
neye balang olduuna dikkat eker ki Ibn Arabi'nin kelimelerin farkl
anlamlaryla ilgili bu tarz yaklamlarna ska tank olacaz.
329 cl-Ahzb 7/172.
330 el-Alak 96/1.
331 Hud 11/41.
332 c-r 42/51.
333 cl-A'l 87/1.
334 cr-Rahmn 55/78.
335 Ya harfi ey1 anlamnda nida harfidir.
336 Skn bir anlamda bir yere yerlemek, re yandan Bismi ifadesindeki
Sin harfinin harekesinde olduu gibi cczim harekesine iaret eder. bn
Arabi, burada da bu iki anlamlla iaret etmektedir.
337 cn-Nis 4/80.
338 el-A'rf 7/146.
33g Selam ayetinde Sin harfinin harekeli olmas, ayetin ierdii merhamet
vc yumuakla iaret etmektedir.
340 ez-Zmer 39/73.
341 Bu Cneyd-i Badadi'nin tevhit tanmdr.
342 el-Mcaric 70/34.
343 el-Mearic 70/33.
344 cn-Nahl 19/60.
345 el-Mide 4/126.
346 ct-Talk 65/12.
347 cl-Mcadelc 58/7.
348 cl-Furkn 25/45.
349 ez-Zmer 39/69.
350 cl-Hadd 57/13.
351 cn-Nebc 78/37.
352 el-Hadd 57/7.
Son Notlar 49i
353
el-sr 17/85.
354
el-Bakara 2/121.
355
cz-Zimcr 39/3.
356
cl-Furkn 25/60.
357
cl-sr 17/110.
358
ct-Tcvbc 9/128.
359
el-Bakara 2/31.
360
cl-Mcadclc 58/7.
361
et-Tevbe 9/40.
362
c-uar 26/62.
363
cd-Duhn 44/4.
364
cl-Araf 7/145.
365
Bu ayet, O'nun benzeri yoktur' eklinde tercme edilebilir. Ancak Ibn
Arabi ayette geen kc-mislihi ifadesindeki Kc ve Misi kelimesini iki ayn
benzetme ifadesi sayar. Bazen ise genel yoruma uyarak, K e f harfinin
ilave harf olduunu syler. Harfi benzetme anlamnda alrsak anlam
yukarda zikrettiimiz gibi O'nun mislinin benzeri yoktur eklinde
olur.
366
e-ra 42/11.
367
cr-Rad 3/39.
368
cl-Fatiha 1/5.
369
cl-Fatiha 1/1-4.
370
cl-Fatiha 1/5.
371
cl-Fatiha 1/6-7.
372
el-Fatiha 1/5.
373
cl-Ahzb 33/4.
374
cn-Nisa 4/78.
375
el-sr 17/20.
376
e-cms 91/8.
377
e-ems 91/7.
378
cd-Duhn 44/4.
379
cl-Fatiha 1/2-5.
380
el-Fatiha 1/2-4.
381
el Fatiha 1/4-5.
382
cl-Fatiha 1/5.
383
cl-Fatiha 1/6.
492 Ftuht- M ekkiyye I
.<84
cl-Ahzb 33/4.
385
cl-Bakara 2/6-7.
386
cl-Bakara 2/7.
387
cl-Bakara 2/7.
388
cl-Bakara 2/8-10.
389
cl-Kchf 18/22.
390
cl-Bakara 2/8-9.
3>l
cl-Bakara 2/10.
392
cl-Bakara 2/11-12.
393
cl-Bakara 2/13.
394
cl-Bakara 2/14.
395
en-Nr 24/35.
396
cz-Zriyt 51/56.
397
cs-Sccdc 41/11.
398
cl-Ahzb 33/72.
399
cl-Enfal 8/37.
400
Meleklerin tavaf ettii ve Kabenin ilh lemdeki mukabili olan ev.
401
cl-Mcric 70/4.
402
cl-Hac 22/47.
403
Yunus 10/5.
404
cl-sr 17/11.
405
el-Enm 6/96: Yasin 36/38: es-Secdc 41/12.
406
ct-Tahrm 66/6.
407
Cemadat, yani, byme ve beslenme zelliine sahip olmayan maden
vb. eyler, bn Arabi'nin terminolojisinde cansz deil, donuk ve hare
ketsiz diye isimlendirilir. Aslnda bu hareketsizlik de, insann algsna
gre byledir. nk onlar da, Tanry tebih eden canl eylerdir.
408
cn-Nahl 16/40.
409
Sad 38/75.
410
cl-Burc 85/1.
411
el-Enm 6/59.
412
Meryem 19/64.
413
ct-Tahrm 66/6.
414
cd-Duh 93/4.
415
cs-Sccdc 41/12.
416
Sad 38/75.
Son Notlar 493
417 Sad 38/71.

4,8 cl-Hicr 15/29.
419 er-Rahmn 33/14.
420 el-Hicr 13/26, 28.
421 cl-Mminn 23/14.
422 cl-Mminn 23/14.
423 cl-Hucurt 49/13.
424 cl-Hucurt 49/13.
427 cl-Muminun 23/14.
428 l-i mrn 3/18.
429 l-i mrn 3/39.
430 l-i mrn 3/59.
431 cl-Araf 7/187.
432 cl-Arf 7/184; cr-Rum 30/8.
433 Yunus 10/24; cr-Ra'd 13/3; cn-Nahl 16/11.
434 Taha 20/110.
435 l-i mrn 3/28, 30.
436 l-i mrn 3/18.
437 cr-Rahmn 35/19-20.
438 cr-Rahmn 55/15.
439 Mrsclt 77/20
440 Metinde ayrmak ve paralanmak anlamnda fetk kullanlmtr ki daha
nce anlamndan sz etmitik.
441 Sad 38/34.
442 cl-Enbiya 21/8.
443 Hud 11/70.
444 i ld 11/7.
445 cl-sr 17/44.
446 cn-Nis 4/76.
447 Yusuf 12/28.
448 el-Arf 7/12.
449 el-Kehf 18/50.
450 Sad 38/85.
451 cl-Enm 6/90.
494 F tuh t* M e k k iy y e I
432 cn-Nahl 16/123.

453 cl-Enm 6/82.
454 Lokman 31/13.
455 cl-Hadd 57/3.
456 er-Rad 13/15.
457 Hd 11/17.
458 T atl, Allah'n niteliklerinin ilevsizliini kabul etmek.
439 Yani slamiyet, doada ilerlii olan tmel hakikatlere gre gelmitir ve
bu tmel hakikatlerin hepsi cevami'l-kclim olan Hz. Peygamber tara
fndan ierilmitir. bn Arabi, evlenme konusundaki baz hkmlerle
doadaki her eyin asl olan unsurlarn says arasndaki benzerlii dik
kate alarak grn izah edecek.
460 en-Nahl 16/40.
44,1 Yunus 10/3.
462 cl-A'rf 7/54.
463 el-A'rf 7/189.
464 er*Rahman 55/29.
465 Yasin 36/37.
466 Yasin 36/39.
^ 7 Yasin 36/40.
468 Yasin 36/38.
469 Yasin 36/40.
470 et-Talk 65/12.
471 et-Talk 65/12.
472 et-Talk 65/12.
473 et-Talk 65/12.
474 Lokmn 31/14.
475 Meryem 19/15.
476 el-Enm 6/59.
477 cl-Mcadelc 58/11.
478 et-Tevbe 9/73.
479 el-Bakara 2/75.
480 cl-Hicr 15/9.
481 Fussilet 41/12.
482 cl-Enbiy 21/47.
483 cr-Rahmn 55/9.
Son Notlar 495
484 cr-Rahman 55/7.

485 cl-Kalcm 68/4.
486 d-sr 17/23.
487 cl-Enbiy 21/67.
488 l-i mrn 3/173.
489 d-sr 17/44.
490 cl-Hkka 69/17.
491 en-Nr 24/33.
492 cz-Zmcr 39/73.
493 Yasin 36/39.
494 d-Hkka 69/17.
495 Taha 20/88.
496 Yusuf 12/108.
497 Rabbinizin bu gnlerinizde cmertlik esintileri vardr,onlara hucum
ediniz hadisine atfla.
498 ct-Tn 93/6.
499 es-Secde 41/12.
500 Fussilet 41/10.
501 es-Secde 41/12.
502 ct-Talk 63/12.
503 cl-Enbiy 21/33.
504 en-Nahl 16/16.
505 e-r 42/11.
506 el-Kchf 18/109.
507 ez-Zriyt 31/21.
508 cs-Sccdc 41/32.
509 cn-Ncbc 78/40.
510 en-Nahl 16/43.
511 en-Nahl 16/78.
512 Gfr 40/44.
513 d-Ahzb 33/72.
514 el-AYf 7/I7.
15 d-Kamer 54/33.
516 Taha 20/21.
517 cl-Arf 7/17.

Futuhat-I Mekki̇ye 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Futuhat-I Mekki̇ye 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BASKI

Ftht- Mekkiyye I, Muhyiddin bn Arab

eviri: Ekrem Demirli

Dzelti: Fcrruh zpilavc

Dzen: Harun Tak

Kapak T asanm : Litera

Copyright Litera Yaynclk Ltd. ti. 2006

Tel: 0(216) 492 43 92-Fax: o (216) 341 59 92

KTPHANE BLG KARTI

Library of Congrcss A CP Catalug record

I. Tasavvuf 2. bn Arab 3. slam Dncesi 4. Suf

Ftht- Mekkiyyc Projesi M A C T L E R G R U P un

LTER A Y A YIN C ILIK

FTUHT-I MEKKATENIN KNC KISMI 37

FTUHT-I MEKKYYENN ALTINCI KISMI I79

KNC SFR 229

FTUHT-I MEKKYYE'NN ON BRNC KISMI 339

Ftht- Mekkiyye, iili ve kl srelerinde insan hikayesini ve ser

bn Arabiyi tarihin cn nemli ve etkin dnrlerinden birisi

Ftuht- Mekkiyye slam dncesi tarihinde benzersiz bir eserdir.

zenginletirdii gibi bata metafizik bahisler olmak zere, nbvvet,

konu zerinde durmu veya grler ileri srmtr. amzda kimi

Ibn Arabinin tasavvuftaki yeri ise, daha aktr. Bu dnem

yazlm erliler, Mesnevi erhleri, bnl-Farzn iirleri zerine

Bu vesileyle, tercme hakknda da birka hususa deinmek istiyo

Ftuhtn tercmesinin nemi hakknda bir ey sylemek, gerek

Bu evirinin kiisel akademik servenimde de farkl bir aama ol

NablusPnin eserleri, son olarak bn'l-Arab Szl bn Arabi'nin

Asr vc muasr, cahil ve haberdar olmasayd, Onun el-Evvel ve el-

Rab Hak, kul Haktr

Allah, dileseydi yaratklarn kendisine itaat ettirirdi. O, zerinde

Ykml utma sayesinde cl-Mabd (ibadet edilen, tapnlan) is

(Hakikat-i Muhammediye zerine Dnceler)

Allah'n rahmeti, lemin srr ve z, lemin gayesi ve varlk sebebi,

-u senin dengin, olun ve dostundur. nme, onun iin tarfa,

X toplama zellii (cevmiul-kelim) verilmiu bana. Allaha krettim ve

Bu makam, Musann -ona ve efendimize selm olsun- H zra tepkisin

Ey ayetleri ve haberleri indiren!

Sonra el-Allmn17 diliyle sze baladm, Hz. Peygamberc -s.a.v-

Allah o kpkten yeryzn yaratl bakmndan dairesel, uzun

Bu koma vc geri dnme nedeniyle -sen ey Peygamber!- bize unu bil

olmayan ile hibir ey beraber deildir. Hakikatler (da) ilimde bulun

Sen Ey Muhammed! Ruhlarmz ynnden babamzsn. - O toplu

Senin varln Allahtan ve O nun g yetiren ve kendisine dayan

Binaenaleyh var olmayann tek bir hakikatten meydana gelmesi ge

Ncfs yakutunun kzllnn gzelliine baknz! ok ucuz bir fiyata

Varln balangcna bak ve onu iyice ren

Sonra uykuda gerekleen bu yce mahede mertebesinden sfli

Bu bir sfye (r.a) yazdm mektuptur. Allah kendisinden raz ol

Gzel Kbey e varp ta bedenim

Gelip der ki: Ben tespih edenim ve de

Nida etti ve btn hikmet taliplerine duyurdu

Ona elik ettiler, ta ki ona yerleti

rty yayd, byklenmedi

Hayret! Sedefleri o inciyi niin gizlememi?

yle der: Bana kar cimri oldu ve o

Ben imamm. Ayrldmda ise

Bakasnn yapt vgyle deil, hamdin hamdiyle37 Allaha hamd

vc gidiatm hakknda bir soukluk gereklemi olabilir. Bunun nede

Ben Kur'an ve Fatiha suresiyin

Yemin ederim ki: Bu ktadan hangi msra terennm ettiysem, onu

ve baz ehirlerde hret bulmu hususlar kimi kitaplarmda yazdm.

dmz, Abdullah Bcdr el-Habe cl-Yemen iin yazdm. O Ebul-