Thomas S.

Kuhn

BLMSEL
DEVRMLERN
YAPISI
HI) liJCC'dcn.vIlcn
Nllty Kuya
 Thomas S. Kuhn

BLMSEL
T h o m a s S. K u h n

BLMSEL
DEVRMLERN
DEVRMLERN
YAPISI
YAPISI
ngilizceden eviren
nilfer KUYA

ngilizceden eviren
n il fe r KUYA
aan yayraifc

a yaym U t
 THETHE
STRUCTURE OF SICENTIFIC
STRUCTURE REVOLUTIONS
OF SICENTIFIC REVOLUTIONS
BLMSEL DEVRMLERN
BLMSEL DEVRMLERN YAPISI
YAPISI
THOMAS S. KUHN
THOMAS S. KUHN
NGlLlZCEDEN EVREN
NGLZCEDEN EVREN
NLFER KUYA
NLFER KUYA
EVRLEN METN
EVRLEN METN
THE UNIVERCITY
THE OF CHICAGO
UNIVERCITY OF CHCAGO PRESS
PRESS
NGlLlZCEDEN GENLETLM
NGLZCEDEN 2. BASK/1970
GENLETLM 2. BASKI/1970
ALAN YAYINCILIKTA
ALAN YAYINCILIKTA
Birinci Bask : Ekim
Birinci Bask 1982
: Ekim 1982
kinci Bask :Mart 1986
kinci Bask ;Mart 1986
nc Bask
nc B a:skEyll 1991
; Eyll 1991
Drdnc Bask : Ekim
Drdnc B a sk : Ekim 19951995
Dizgi-Kapak
Dizgi-Kapak Dzeni : Pano
Dzeni Grafik
: Pano Grafik
Bask : Mart
B ask Matbaaclk
: Mart Matbaaclk Sanatlar
Sanatlar
(0212)
Tel:Tel: (0212) 03 39
212212 212
03 -39 03 40
- 212 03 40
ISBN
ISBN - 7414
975975 - 42--542-5
- 7414

atan yayrcSk

ataleme Sk. Torun Han No.40

ataleme Sk. Torun Han Kat :3
No.4 Caalolu
K at
- STANBUL
:3 Caalolu - S T A N B U L
Tel: (0212) 511 26 00 Fax: (0212) 528 00 69
Tel: (0212) 511 26 00 Fax; (0212) 528 00 69
 NDEKLER
NDEKLER

evirmenin Sunuu
nsz

II. Olaan Bilime Giden Yol

III. Olaan Bilimin
I. Giri : Tarihe Den R ol
IV.
Doas
.........
evinnenin Sunuu...................................................................................
I. Giri :Tarihe Den Rol .
. 7
40
7
.....46
nsz...........................................................................................................................................40

........................................................................46 63
53

II. Olaan Bilime Giden Y o l.................................................................................53 72

Olaan Bilim Bulmaca zyor
III. V. Paradigmalarn
Olaan ncelii
Bilimin D oas................. 63 79
IV. VI. Aykrlk
Olaan BilimveBulmacaBilimselKeiflerin Ortaya k .
zyor...................................................................... 72 86
V.VII. Bunalm ve Bilimsel
Paradigmalann Kuramlarn Ortaya k
ncelii.................................................................................... 79 97
VI.VHI. A ykmBunalma Gsterilen
hk ve Bilimsel Tepki Ortaya k..................
Keiflerin 86 106
VII. IX. Bilimsel
Bunalma ve Devrimlerin
Bilimsel Kuramlann Doas ve k..............................................97 118
Zorunluluu
Ortaya
v n i . X.
IX. XI.
X.XII.
Dnya-Gr
Bunaluna
Devrimlerin
Bilimsel
Gsterilen
Devrimlerin
Devrimlerin Deiiklii
Dnya-G
Deiiklii

Sonulanmas
ilerleme ...
Olarak Devrimler
Tepki..............................................................................
Doas ve Zorunluluu............................................... 118150
Grnmezlii
Olarak Devrim ler............................................... 132156
XI. Devrimlerin G rnm ezligi..............................................................................150168
Xm. Devrimler Yoluyla
XII. Devrimlerin Sonulanmas.............................................................................. 156
X n i. Devrimler Yoluyla lerleme ........................................................................ 168.178
Sonsz-1969
106 132

......
1- Paradigmalar ve Topluluk Yaps 179
2- Grup
1- Paradigmalar
4- Szsz
ilkelerinin
Bilgi
rnekler
Btnlemesi
Topluluk
ve
Olarak
Sezgiler
Olarak
Paradigmalar..... ......
Paradigmalar .
Sonsz-1969............................................................................................................................ ..178
3- Paylalanve Y aps.........................................................................179
2- Grup lkelerinin Btnlemesi Olarak Paradigmalar...........................
184
;... 188

184 191
5- rneklikler, E-llemezlik
3- Paylalan rnekler Olarak Paradigmalar..... ve Devrimler .
...........................................;... 188196
6- Devrimler
4- Szsz Bilgi ve Grelililkilik
veSezgiler........................................................................................ 191201
7- Bilimin Doas
5- rneklikler, E-llemezlik ve Devrimler ................................................ 196203
6- Devrimler ve Grelililkilik.................................................................................. 201
7- Bilimin D oas........................................................................................................203
 EVRMENN SUNUU

1962 ylnda yaynlanan Bilimsel Devrimlerin Yaps 1969 ylnda ikinci

baskya girdii zaman, aradan geen yaklak yedi yllk sre iinde ada
bilim ve felsefe dnyasnn en temel klasikleri arama girmi, bilim yapan,
1962 ylnda yaynlanan Bilimsel Devrimlerin Yaps 1969 ylmda ikinci
bilim
baskya girdii zaman, aradan geen yaklank yedi yllk sre grleri
hakknda dnen ve yazan herkesin, iindeki iinde ada kabul etsin ya
da etmesin, ve zorunda olduu
bilim ve felsefe dnyasnn en temel klasrkleri arama girmi, bilim yapan,haline gel
deinmek hesaplamak bir metin
mi bulunuyordu.
bilim hakknda dnen ve yazan Bilimin tarihindeki
herkesin, bykgrleri
iindeki dnmlerden
kabul etsin ve devrimlerden
ya
da etmesin, deinm ek ve hesaplamak zorunda olduu bir metin haline gel bilimin
sz eden bu kitap, bizzat kendisinin bu kadar devrimci olabilmesini,
eitli ynlerini
mi bulunuyordu. Bilimin konu alan bilgi
tarihindeki bykdallarnda (bilim felsefesi,
dnmlerden bilim tarihi, bilim
ve devrimlerden
sosyolojisi) bylesine derin bir yank, bir dnm
sz eden bu kitap, bizzat kendisinin bu kadar devrimci olabilmesini, bilimin noktas yaratabilmesini
hangi nedenlere borluydu?
eitli ynlerini konu alan bilgi dallarnda (bilim felsefesi, bilim tarihi, bilim
Metni oluturan
sosyolojisi) bylesine derin bir tezleribir
anayank, ksaca
dnm tantmadan nce, en geni
noktas yaratabilm esini anlamyla
sonularna
hangi nedenlere borluydu? baktmzda, kitabn bat dnce tarihinin ve demokratik top
lumlarnn en kkl deerlerinden, hatta nyarglarndan
M etni oluturan ana tezleri ksaca tantmadan nce, en geni anlamyla biri olan 'ilerleme'
sonularma dncesini
baktmzda,ve bu dncenin
kitabn temelinde
bat dnce yatan
tarihinin veampirist
demokratik bilim geleneinin
top-
lum lannmbalca
en kklvarsaymlarn
deerlerinden, hedefhattaalm olduunu gryoruz.
nyarglarndan biri olan ilerleme
dncesini ve Tekbutekdncenin mkemmellemeye,
bireylerin temelinde yatan ampirist insanln
bilim da topluca ilerlemeye
geleneinin
dncesi
ak olduu hedef
balca varsaymlarm ilerlemenin
almveolduunu bir dnce-nesnesi, yani kavram ola
gryoruz.
Tek tekrak ortaya k,
bireylerin Fransz Devrimiinsanln
mkemmellemeye, da toplucaann
ncesi Aydnlanma ilerlemeyeen tutkulu ve
ak olduugzel rnlerinden
dncesi biriydi. bir dnce-nesnesi,
ve ilerlemenin lerleme fikrinin tarihi, bir
yani kavram ada
yandan ola bilimin
ve
rak ortaya k, Franszgelimesiyle,
aklcln dier
Devrimi ncesi Aydnlanma yandan sosyal anm politik
ve zgrlkler
en tutkulu ve iin
yaplan mcadeleler
gzel rnlerinden ile bal
biriydi. lerleme olarak
fikrinin geliti.
tarihi, bir Bu bakada
yandan gre, bilim hi
asnabilimin
bir duraksama
ve aklcln gelimesiyle, geirmeden
dier yandan yz, hatta
sosyal vedrt yldr ilerlemektedir.
yz zgrlkler
politik iin Her
yaplan myeni
cadeleler beraberinde
bulu ile bal olarak yeni Bu bakyeni
sorunlar
geliti. ve zm
asna yollar
gre, bilim getirmi,
hi yeni
aratrma
bir duraksama alanlar
geirmeden yaratm,
yz, hattaampirik yz giderek
drt bilgi bymtr. Bylece,
yldu ilerlemektedir. Her insa
yeni bulunn doal evresi
beraberinde yenihakkndaki
sorunlar vebilgisinin
yeni zm yollarzerindeki
ve evresi getirmi, yeni egemenliinin
aratrma bundan
alanlar somra
yaratm, srekli olarak
da ampirik ilerleyecei
bilgi giderek dncesi
bymtr. yalnzca
Bylece, akln stn
insa-
nm doal lne
evresi duyulan
hakkmdaki inan olmaktan
bir bilgisinin kp,zerindeki
ve evresi ya da yanll, kesin
doruluuegemenliinin
kantlanamasa
bundan somra da sreklibile,
olarak bilimsel olarak dncesi
ilerleyecei snanabileceek somut
yalnzca bir stn
akln varsaym haline
gelmitir.
lne duyulan 19 uncu
bir inan yzyldakp,
olmaktan evrim kuramnn
doruluu yaortaya atlmasyla,
da yanll, kesindoann da
kantlanamayn ekilde
asa bile, ilerleme
bilimsel kaydeden
olarak bir tarihisomut
smanabileceek olduunun
bir varsaym halinebu varsay
anlalmas
19 glendirmi,
gelmitir. m uncu yzylda stelik doann birortaya
evrim kurammm paras olan insann
atlmasyla, ve insan
doann da toplumla
ayn ekilde ilerleme kaydeden bir tarihi olduunun anlalmas bu varsay kurallar
rnn da ilerledii ve bu ilerlemenin bilimsel olarak saptanabilecek
m glendirmi, stelik doann bir paras olan7 insann ve insan toplumla-
rnn da ilerledii ve bu ilerlemenin bilimsel olarak saptanabilecek kurallar
 lerinin de gelimesini hzlandrmtr. (1)
olduu Ancak dncelerini pekitirerek,
ampirist kuramyla doa bilimlerinin
bilimin, kapitalist retimyan sratarz toplum bilim
ile birleerek
lerinin de gelimesini hzlandrmtr. (1)
meydana getirdikleri toplumsal dnmn ideolojik bir rn olarak ilerle
me Ancak
yalnzca ampirist kuram
varln yla olduu
borlu bilimin, kapitalist
bilimsel retim ve
giriimden tarz ile birleerek
toplumsal retim
meydana
den elde edilen sonularn gnlk yaamdaki refah dzeyine olarak
getirdikleri toplumsal dnmn ideolojik bir rn ilerle
yansyabildii
me yalnzca
lde genivarln borlu olduu
insan ynlarna bilimsel giriimden
malolabilmektedir. ve toplumsal
Gemiin bir sentezi retim
olan
den elde edilen sonularm gnlk yaamdaki refah
ilerleme dncesi aslnda bir deer yargsdr ve gelecee dnk bir gc dzeyine yansyabildii
lde
olmasn, genibirinsan
bilgiymlarma malolabilmektedir.
tr olan bilimsel metodun srekliGemiin bir sentezi
ve yaygn olan
baarsna
ilerleme dncesi aslnda bir deer yargsdr ve
borludur. Yani ilerleme bilimsel dnceye bal olduu lde bu dn gelecee dnk bir gc
olmasn,
cenin nasl b k bir
bilgi trolduu
yaps olan bilimsel
sorusunun metodun srekligerekir,
yantlanmas ve yaygn ki bu baarsm
felsefi bir a
borludur. Yani ilerleme bilimsel dnceye bal olduu
sorundur ve yalnzca bilimin pratik, teknolojik sonularna bavurarak ak lde bu dn
cenin nasl Bilimsel
lanamaz. bir yapsbulularn
olduu sorusunun
mantksalyantlanmas
yaps nedir?gerekir,
Bilinenden ki bubilinmeyene
felsefi bir
sorundur ve yalnzca bilimin pratik, teknolojik
doru ilerlerken ne tr kurallara ve kavramsal aralara gerek vardr? sonularma bavurarak ak Bu
lanamaz. Bilimsel bulularn mantksal yaps nedir?
aralarla retilen bilginin daima ileriye, daha doru olana gittiini neredenBilinenden bilinmeyene
doru ilerlerken
bilebiliriz? ne trztkurallara
Birbirine ve kavram sal karlatmz
bilimsel aklamalarla aralara gerekzaman, vardr?hangiBu
aralarla retilen bilginin daim a ileriye, daha doru
sinin daha geerli olduunu belirlemek iin ne gibi ltlere sahibiz? Bu tr olana gittiini nereden
bilebiliriz? Birbirine
felsefi sorunlar zt bilimsel
incelerken, aklamalarla
bunlara gemitekarlatmz
verilmi yantlardan zaman,da hangi
yarar
sinin
lanmamamz dnlemez elbette. lerleme dncesi uzun bir gemiintrve
daha geerli olduunu belirlemek iin ne gibi ltlere sahibiz? Bu
felsefi
giderek sorunlar
daha iyiincelerken,
bir dzeyebunlara gemitebirverilmi
doru gelimi yantlardan
tarihin bilincine dayalda yarar
olduu
lanmamamz
lde, dnlemez
ilerlemeyi etkileyen elbette.
bilimin lerleme
de dncesi
tarihsel bir uzun
sre bir
olarak gemiin
nasl ve
gelitii
giderek
ve ne tr daha iyi bir
koullarda dzeye doru
retildii gelimi
sorularnn bir tarihin
yantlanmas bilincine dayal
gerekmektedir. olduu
Ksa
lde, ilerlemeyi
cas, zihinsel etkileyen
ve pratik bilimin
bir tutum de tarihsel
olarak bilimsel biraklcln
sre olarak ve nasl
onun gelitii
bir rn
veolan
ne tr koullarda
bilimsel retildii
ilerlemenin sorulannn
eletirisini veyayantlanmas
zmlemesini gerekmektedir.
yapan kii, bilimin Ksa
cas,
hemzihinsel ve pratik
felsefesini hem de birtarihini
tutum olarak
yapmak bilimsel aklchm
zorundadr. Macar veasll
onunbilim bir rn
felse
olan
fecisibilimsel ilerlemenin bir
Imre Lakatos'un eletirisini
zdeyiiyle veyabelirttii
zmlemesini yapanfelsefesi
gibi, "Bilim kii, biliminolma
hem
danfelsefesini
yaplan bilim hem tarihi
de tarihini yapmak
kr, bilim zorundadu-.
tarihi olmadan M acar asll
yaplan bilimbilim felseise
felsefesi
fecisi Imre Lakatosun
bo bir giriimdir." (2) bir zdeyiiyle belirttii gibi, Bilim felsefesi olma
dan yaplan bilim tarihi
Bu zdeyiteki gerei,kr, baka
bilim dzeylerde
tarihi olmadan yaplan bilim rnein,
de yanstabiliriz. felsefesi ken ise
bo bir giriimdir. (2)
di tarihini bilmeyen bir topluma, kendisini ileriye gtrecei sylenen her
Bu adm
yeni zdeyiteki
ne kadar gerei,
yabancbaka dzeylerde
kalacaksa, de yanstabiliriz.
bilimin ne olduunu rnein,bilmedenken onun
dirnlerini
tarihini bilmeyen bir topluma, kendisini ileriye
kullanan insanla da bilim adna yaplacak her ey, gtrecei sylenen
en azndanher
yeni adm ne kadar yabanc kalacaksa, bilimin ne
aklclk asndan, Tanr adna yaplmcasna uzak kalabilir. Genel olarakolduunu bilmeden onun
rnlerini
insanlnkullanan insanla
ya da bilimin da bilim
kaydettii adna karsnda,
ilerleme yaplacak her tek tekey,insanlarn
en azndan ba
aklclk asndan. Tanr adna yaplmcasm a
zen ne kadar gsz kalabildiinin bilincinde olan Kuhn, belli bir tarihuzak kalabilir. Genel olarak
yahut
insanln ya da bilimin
felsefe grne dayanarakkaydettii
'bilim' ilerleme karsnda,olarak
veya 'ilerleme' tek tekgsterilen
insanlarnbirok ba
zen ne kadar gsz kalabildiinin bilincinde olan Kuhn,
sonucun srasnda ne kadar yanltc olabildiini gstermeyi amalamaktadr. belli bir tarih yahut
felsefe
Kuhn'a grne
gre bilim dayanarak bilim
topluluklar, veya varlan
bilimde ilerlemen e son
olarak gsterilen
aamay daimabirokvarla
sonucun
bilecek srasmda
en iyi aama ne kadar
olarak yanltc
gstermek olabildiini gstermeyiEldeki
eilimindedirler. amalamaktadr.
bilgi ierii
Kuhna gre bilim
ne, birbirine topluluklar,
dorudan bal birbilimde varlanyani
dizi admla, en son aamay
srekli daima vanla-
ve kesintisiz bir bi
bilecek en iyi aama olarak gstermek eilimindedirler. Eldeki bilgi ierii
ilerleme dncesinin
li)birbirine
ne, dorudan derinlemesine
bal bir dizi ve admla, incelemesi
tarihsel biryani srekliiinvebkz. J.B. Bury,bir
kesintisiz Thebi-Idea
of Progress (lerleme Dncesi) Dover Publications, New York, 1932, 1960.
N.R. Hanson'dan
(1)(2)ilerleme dncesininalnt, bkz. A.C. Crombie
derinlemesine (derleyen)
ve tarihsel Scientific
bir incelemesi bkz. J.B.(Bilimsel
iin Chance Deime)
Bury, The Idea
of Oxford
Progress Bilim Tarihi Sempozyumu,
(lerleme Dncesi) Dover1961, Basic BookNew
Publications, 1963, s.458.
York, 1932, 1960.
(2) N.R. Hanson'dan alnt, bkz. A.C. Crombie (derleyen) 8 Scientific Chance (Bilimsel Deime)
Oxford Bilim Tarihi Sempozyumu, 1961, Basic Book 1963, s.458.
rikimle varld izlenimini yaratmann ve varlan aamay da mmkn olan
rikimle
tek ilerlemevanid izleniminiiin
gibi gstermek y^atm am ntarihini
bilimin ve varlan aamay
'geriye doru'datekrar
mmkn yazmaolan
tek ilerleme gibi gstermek iin bilimin tarihini geriye
nn, yani bir yerde tahrif etmenin, yaygn bir alkanlk, bir tr 'ideoloji' ha doru tekrar yazma-
nm,geldiini
line yani bir saptayan
yerde tahrif Kuhn,etmenin, yaygn bir alkanlk,
bu yanlsamann bir tr doasn
bilimsel bilginin ideolojiet ha
line geldiini saptayan Kuhn, bu yamisamanm bilimsel
kileyecek kadar tehlikeli hale geldiini ve tarihsel verilerin byle bir bilgi ve bilginin doasm et
kileyecek kadar tehlikeli hale geldiini ve tarihsel
ilerleme kuramn kesinlikle desteklemediini ne srmtr. Kuhn, bilimsel verilerin byle bir bilgi ve
ilerleme kuramm kesinlikle desteklemediini
ilerlemenin en kesin dayana olduu iddia edilen ampirist bilgi kuramnnne srmtr. Kuhn, bihmsel
ilerlemenin
bir gerei Olarak en kesin
bilimindayana
tarihini de olduu iddia edilen
kendilerine ampiristyazanlara
gre yeniden bilgi kuram m n
kar,
bir gerei larak bilimin tarihini de kendilerine
ayn tarihe bakarak bambaka bir ilerleme yapsnn ve bambaka felsefi sogre yeniden yazanlara kar,
ayn tarihe
nularn bakarak bambaka
oluturulabileceini bir ilerleme
kantlamak yapsrun ve bambaka
abasndadr felsefi so-
Bilimsel Devrimle
nulann oluturulabileceini
rin Yaps bu abann rndr. kantlamtk abasndadr ve Bilimsel Devrim le
rinKuhn'un
Yaps budncesine
abann rndr.
gre bilim tarihi, bilimsel giriimin kesintisiz bir
birikimK uhnun
halinde dncesine
deil, aksine, gre bilimbyk
bilgiyi tarihi,kesintilere,
bilimsel giriimin kesintisizu
hatta kopmalara bir
birikim halinde deil, aksine, bilgiyi byk kesintilere,
ratan devrimci dnmlerle gelitiini gstermektedir. Devrim szcnn hatta kopmalara u
deratan devrimci
gsterdii gibi,dnmlerle
birbiriyle atmagelitiini
yahutgstermektedir.
rekabet halindeki Devrim
birokszcnn
kart bi
de gsterdii gibi, birbiriyle atma yahut
lim grnden ya da okulundan, sonunda galip gelenlerin bugne rekabet halindeki birokkadarkartge
bi
lim grnden ya da okulundan, sonunda galip
tirdii bir bilim 'sylemi' (discourse) sz konusudur. O zaman da akla u sogelenlerin bugne kadar ge
rutirdii bir bilimgereklik
gelmektedir: sylem iile (discourse) sz konusudur.
farkl ilikiler kuran kart O bilimsel
zaman dakuramlarn
akla u so
ru gelmektedir; gereklik ile farkh ilikiler kuran
mcadelesi sonunda bugne varan bilimsel bilgi ierii, olmas gereken miy kart bilimsel kuramlarn
mcadelesi
di, yoksa birok sonunda
'mmknbugne varan bilimsel
dnya'dan sadecebilgi ierii, bilinmezlikten
bir tekinin, olmas gerekenkur m iy
di, yoksa
tarlarak birok mmkn dnyadan
yaratlp, gerekletirilmesi mi? sadece
Eer bir tekinin, bilinmezlikten
birinciyse, neye gre gerekenkur
tarlarak
sorusu yaratlp,gelecektir.
gndemde gerekletirilmesi
Burada iin mi?iine Eer birinciyse,
teleoloji neye gre
(erekbilim) gereken
girmekte
sorusu
dir ve bugndemde
soruya birok gelecektir.
ideolojik Burada
yantiin iine teleoloji
verilebilir. Bu tr(erekbilim)
herhangi bir girm ekte
yant
diryola
tan ve bu soruya
karak, birok
ilerleme ideolojik
olgsunun yant
her verilebilir.
zaman daha Bu
iyi tr
ve herhangi bir
istenilir, somut bir yamt-
tan yola
amaca karak,
doru ilerleme
ynelmi bir olgsunun
sre olduu her zaman
sonucuna dahavarmak
iyi ve istenilir,
mmkndr. somutn bir
amaca doru
sanln nceleri ynelmi
dinsel birbirereve
sre olduu sonucuna varmak
iinde tasarlad bu ama,mmkndr.
bilimsel akl n-
sanhm
cln nceleri
zaferiyle dinselelle
birlikte bir tutulur
erevebir iinde
grnmetasarlad bu ama,
brnm, bilimsel
bilimsel akl-
dn
chmgeree
cenin zaferiyle ve birlikte elle tutulur
doru olana giderek birdaha
grnme brnm,yargs
fazla yaklat bilimsel dn
glen
cenin kesin
mitir: geree ve vedorudoru
bilgiolana
tektirgiderek
ve buna daha fazla yaklat
yaknlamak yargs bilisel
iin gereken glen
mitir: kesin
(cognitive) ve dorusalayan
ilerlemeyi bilgi tektirtek ve buna yakmlamak
yntem ampirik bilimsel iin metoddur.
gereken biliselte
(cognitive)
yandan, bugnk ilerlemeyi
bilgininsalayan
mmkn tekolanlardan
yntem ampirikyalnzcabilimsel
bir tanesi metoddur.
oldu yan te
tyandan, bugnk bilginin
benimsendiinde bilimselmmkn
ilerlemenin olanlardan yalnzcaevrimi
tpk doann bir tanesi
gibi,oldu yan
iyi-kt,
t benimsendiinde
doru-yanh yarglarna bilimsel ilerlemenin
yer vermeyen, aktpk
uludoann
bir yaps evrimi gibi, iyi-kt,
var demektir. Hi
doru-yanh
deilse olaslkyarglarma
anlamndayer daimavermeyen, ak ulu bir
baka seenekler yaps
vardr. O var demektir.
zaman, bilimdeHi
deilse olaslk
devrimle toplumda anlamnda daima baka
devrim arasnda fazla seenekler vardr. 'Doru
bir fark kalmaz. O zaman, bilimde
'lar ve de
devrimle
er yarglar toplumda devrim arasmda
mutlak deildir, fazla bir fark
dntrlebilirler: Dnkalmaz. D oru1ar
iin doru ve de
olan bugn
erdoru
iin yarglar mutlak deildir,
olmayabilir, bugn doru dntrlebilirler:
bulduumuz bir Dn iin doru
bilginin yarn olan
yanlbugn
ol
iin doru
duuna kararolmayabilir,
verebiliriz.bugn
nsanlk doru
iinbulduumuz
neyin doru,bir bilginin
neyin yarmolduunu
ilerleme yanl ol
duuna
tayin eden karar verebiliriz.
yalnzca nsanlk
bir yntem iiniinde
deil, neyin bilim
doru,yaplan
neyin ilerleme
dnyann, olduunu
toplu
tayinveeden
mun tarihin yalnzca bir
koullardr. yntem deil, iinde bilim yaplan dnyanm, toplu
mun ve tarihin
Bilimsel koullardr.
ilerlemeye ikinci tr, yani birikimci deil de, evrimci olan yakla
m Bilimsel
benimseyen ilerlemeye ikinci tr, yani
Kuhn, grld gibi,birikimci deil de,yahut
bilimin alternatif evrimci olan yakla
kar-tarihini
m benimseyen
yazarken bir yandan Kuhn, grld
da bilimsel gibi,
bilginin bilimin
hem alternatif
felsefesini hemyahutde sosyolojisi-
kar-tarihini
yazarken bir yandan da bilimsel bilginin hem felsefesini hem de sosyolojisi
9
 ni yapmaktadr. Kuhn'u bilimin tarihine ynelten temel epistemolojik sorun,
ni ve
tek yapmaktadr.
deimez olduu K uhnuvarsaylan
bilimin tarihine
gereklieyneltenfarkltemel epistemolojik
kuramsal yaplarla sorun,
yak
tek ve deimez olduu varsaylan gereklie
laan aklama tarzlarnn arasndaki mantksal badamazl aan farkl kuramsal yaplarla yak
birletiri
laan aklama tarzlarmm arasmdaki mantksal badamazl
ci ve evrensel geerlilik tleri olup olmad sorusudur. Klasik anlamda bi aan birletiri
ci ve evrensel
limsel ilerleme geerlilik
kavramnn tleri
mmkn olupolabilmesi
olmad sorusudur.
iin, farklKlasik
kuramlaranlamda
birbir bi
limsel ilerleme kavramnn mmkn olabilmesi
leriyle, kyaslamak iin kullanlabilecek ve kendileri herhangi bir kurama iin, farkl kuramlar birbir
leriyle,
bal kyaslam
olmayan, ak iin
nesnel kullanlabilecek
ltlere gerek vardr. ve Halbuki
kendileriKuhn herhangi
bilimin birtarihine
kurama
bal olmayan, nesnel ltlere gerek vardr. Halbuki
bakld zaman ilerleme salayan byk bilgi atlmlarnn bu tr nesnel l Kuhn bilimin tarihine
bakld
tlere zaman ilerleme
bavurularak deil, salayan byk
her biri kendi bilgitutarl
iinde atlmlarnm bu tr
olan farkl nesnel l
yaklamla
tlere bavurularak deil, her biri kendi iinde
rn atmasndan doan kavramsal devrimlerle meydana geldiinin grl tutarl olan farkl yaklamla
rn atmasndan
eceini iddia etmektedir. doanBilimsel
kavramsal devrim
ilerleme lerlekuramlar
rakip m eydanaarasnda
geldiinindoru grl
bir
eceini iddia etmektedir. Bilimsel ilerleme rakip
seim yapmaya bal olduuna gre de, bilimsel aklcln 'ilerici' kuram kuramlar arasnda doru bir
seim yapmaya bal olduuna gre de, bilimsel
seimi olarak tanmlanmas gerekmektedir. Ancak, her kurama eit koullar aklclm ilerici kuram
daseimi olarak tanmlanmas
uygulanabilecek gerekmektedir.
nesnel aklc ltlerin Ancak,
olmad heryerde,
kurama eit seimin
hangi koullar
da uygulanabilecek nesnel aklc ltlerin
daha ilerici olduunu tayin eden unsur ne olacaktr? Kuhn'a gre, bu olmad yerde, hangi seimin
sor
daha ilerici olduunu tayin eden unsur ne olacaktr?
unun yant son tahlilde ancak bilimi yapan topluluklarn davranlar ve Kuhna gre, bu desor
unun yant son tahlilde ancak bilimi yapan topluluklarm
erleri incelenerek verilebilir. Kitabn Dokzuncu Blmnde de belirttii gi davranlar ve de
erleri incelenerek verilebilir. Kitabn Dokzuncu
bi, nasl siyasal devrimlerde toplumlar farkl rejimler arasnda bir seme yapBlmnde de belirttii gi
bi, nasl siyasal devrimlerde toplum lar farkl rejimler
mak zorunda iseler, bilimsel devrimlerde de bilim topluluklar farkl bilimsel arasmda bir seme yap-
mek zorunda
dnya grleriiseler,
arasnda bilimsel devrimlerde
bir seim yapmakde bilim topluluklar
durumundadrlar. Bufarkl
seimi bilimsel
etki
dnya grleri arasmda bir seim yapm ak durumundadrlar.
leyen eler de temelde sosyolojik ve psikolojiktir, nk bilimsel bilgi onu Bu seimi etki
leyen eler de temelde sosyolojik
reten kiilerin inan ve tercihlerinden soyutlanamaz. ve psikolojiktir, nk bilimsel bilgi onu
reten kiilerin inan ve tercihlerinden soyutlanamaz.
Bilimsel devrimleri, eski bir bilim yapma geleneinin bir yenisiyle de
Bilimselolarak
itirilmesi devrimleri,
tanmlayaneski bir
Kuhn,bilim varyapma geleneinin
olan kart bir yenisiyle
bilim grleri arasn de
itirilmesi olarak tanmlayan Kuhn, var olan
daki seimin byk lde sosyal-psikolojik bir sre olduu, bilginin te kart bilim grleri arasn
daki seimin
meldeki evrensel byk lde dorudan
niteliiyle sosyal-psikolojik
bir ilgisi birbulnmad
sre olduu, bilginin te
grndedir.
m eldeki evrensel
Dolaysyla, kart niteliiyle
bilim dorudan
grleri ortaya bir ilgisi
kt bulnm
anda, ad
bilgi grndedir.
retimi ve bi
Dolaysyla,
limsel ilerlemekartbir trbilim'g'grleri ortaya Birbiriyle
mcadelesidir. kt anda, bilgifarkl
yaran retimi ve bi
bilimsel
limsel ilerleme
yaklamlara Kuhn bir 'paradigma'
tr g mcadelesidir.
adn vermitir. Birbiriyle
Ortayayaran farklberi
atldndan bilimsel
s
yaklamlara
rekli tartma konusuKuhn paradigm
olan bu terim,a adn vermitir.
yapsalc Ortaya atldndan
dilbilimden dn alnm beribir s
rekli tartma
kavramdr. konusu olan mmkn
Gzlemlenmesi bu terim, olan yapsalc
birok dilbilimden
veriden birdn diziyialnm
belli ku bir
kavramdr.
rallara gre Gzlemlenmesi
'arma', yani mmkn olan birokkurtarma
bir nevi raslantdan veriden bir ve diziyi
gereindebelli deku
rallara
ayn gre arm
kurallara a, yaniretme
gre yeniden bir nevi raslantdanbukurtarm
anlamndaki teknik adnceyi,
ve gereinde Kuhn de
ayn daha
biraz kurallara
genigre tarzdayeniden retmebelli
kullanarak, anlam birndaki
bilimsel bu yaklamn
teknik dnceyi,
doay Kuhn sor
biraz daha
gulamak geni tarzda
ve doada kullanarak,
bir ilikiler btn belli bir bilimsel
bulmak yaklamn
iin kulland akdoay
ya da r sor
gulamak
tl btnve doada kurallar,
inanlar, bir ilikiler btn ve
deerleri bulmak iin kulland aralar
kavramsal/deneysel ak ya da kap r
tl btn
sayacak inanlar,
biimde kurallar,Bilimsel
ele almtr. deerleri ve kavram
devrimler ok sal/deneysel
sk meydana aralar
gelmedikap
ine
sayacak
gre,biimde ele almtr. yaplan
normal zamanlarda Bilim sel'olaan'
devrim ler bilimokuran
sk meydana gelm edi
ve aratrma
ine
lar bugre,
geninormal
anlamyla zamanlarda
paradigmalaryaplan olaan bilim uran
ynlendirmektedir. ve aratrm
Bilim yapan toplua
lar buve
luklar geni
deiikanlamyla
bilimsel paradigmalar ynlendirmektedir.
uzmanlk alanlarn belirleyen de Bilim
bu tryapan toplu
paradig
luklarolan
malara ve deiik bilimsel
ballktr. Kuhn, uzmanlk alanlarn kavuan
bir paradigmaya belirleyen de bu
bilim tr paradig
dallarnn bi
malara
raz dnda olankalan
ballktr.
bilgilere Kuhn,
kapal birolduklarn
paradigmaya ilerikavuan
srmektedir.bilim Budallarnn
grleri bi
razolarak
ilk dnda ilerikalan bilgilere
srd kapalAratrmada
"Bilimsel olduklarn ileri Dogmannsrmektedir.
levi"Bu adlgrleri
maka-
ilk olarak ileri srd Bilimsel Aratrm ada Dogmann levi adl maka-
10
10
leinde, (3) yenilie kapal olan bilim ile yeniliklerin su yzne karak eski
leinde, (3) yenilie
paradigmay sarstklar kapal olan bilim
kavramsal ile yeniliklerin
devrimler arasndakisudiyalektik
yzne karak srtme eski
paradigm ay sarstklar
nin bilimin ilerlemesini kavramsal
salayan devrimler
temel unsur arasndaki diyalektik
olduunu savunmutur. Yeni srtme
nin bilimin
liklerin ortayailerlemesini
kmas ise, salayan
bilimitemel unsur olduunu
ynlendiren paradigmay savunmutur.
doadan elde Yeni
liklerin ortaya
edilen gzlemlere kmas
ve ise,
olgulara bilimi
uydurmaktaynlendiren paradigm
karlalan ay
aykrlklar doadan
ve elde
aksak
edilen
lklar gzlemlere
sayesinde ve olgulara
olmaktadr. Uzunuydurmakta
sren karlalan
aykrlklar ve aykrlklar
aksaklklar ve aksak
belli bir
lklar
paradigmadasayesindetpk olmaktadr.
toplumsal Uzun sren
buhranlara aykrlklar
benzer ve
bunalmlar aksaklklar
yaratmakta, belli bubir
paradigm
bunalmdan ada tpk
kurtulmak toplumsal
iin buhranlara
ileri srlen benzer
farkl bunalm
yaklamlar lar
da yaratmakta,
devrimci bu
bir
bunalm
sonucu danbasarak
ar kurtulmak iin ileri
ok farkl srlen farkl yerlemesine
bir paradigmann yaklam lar da devrim
neden ci bir
olmak
sonucu
tadr. Bu ar basarak ok
deiikliin farkl bir paradigmanm
gerekleebilmesi iin de gene,yerlem
son esine neden
tahlilde, bilimolm ak
ya
tadr.
pan Bu deiikliin
kiilerin inanlarn gerekleebilmesi
deitirerek yeniiin de gene, son
paradigmaya tahlilde,
ballk bilim ya
duymalar,
yapandakiilerin
hi deilse inanlarn
byle bir deitirerek
ballk iin yeniikna
paradigmaya
edilmeleriballkgereklidir.duymalar,
Belli
ya da kullanarak,
aralar hi deilse hammadde
byle bir ballk iin ikna
saylabilecek belliedilm eleri fikirleri
bilimsel gereklidir. Belli
bilgiye
aralar kullanarak,
dntren hammaddeeski
bilim adamlarnn, saylabilecek belli bilim
'retim aralarn' vesel fikirleri bilgiye
hammaddelerini,
dntren
yani fikirlerinibilim adamlarmm,
deitirmeleri de,eski
byk retim aralarm
mcadeleler ve tartmalarla
ve hamm addelerini, mm
yaniolabilen,
kn fikirlerini
zde deitirmeleri
devrimci birde, byk mcadeleler ve tartm alarla m m
sretir.
kn olabilen,
Kuhn'un zde devrimlerle
siyasal devrimci birbilimsel
sretir. devrimler arasnda kurduu olusal
K uhnun
(genetic) siyasal devrimlerle
koutluun temeli de burada bilimsel devrimler arasmda
yatmaktadr: olaan bilim kurduu olusal
srasnda
(genetic)
geerli olankoutluun
dnce/mantk temelikurallar
de burada yatmaktadr;
ve ltler devrimolaan
srasnda bilim srasnda
farkl yak
geerli olan
lamlar dnce/mantk
arasnda seim yapmas kurallar
gereken ve bilim
ltler devrimyardmc
adamma srasmdaolamazlar,
farkl yak
lamlar
nk bu arasmda
kurallarnseim hepsiyapmas
zaten daha gereken
batan bilim adamma yardm
bir paradigmaya, c olamazlar,
belli bir gele
nee baldr. Paradigmalarn dnda ve stnde her zaman iin geerli
nk bu kurallarn hepsi zaten daha batan bir paradigmaya, belli bir olan
gele
nee bahdr. Paradigmalann dnda ve stnde
kurallar saptamak ise hemen hemen olanakszdr nk farkl paradigmalar her zaman iin geerli olan
kurallar saptamak
doay, neredeyse ise
farkl dnyalardan sz edecek kadar balamaz tarzlarda
hemen hemen olanakszdr nk farkl paradigmalar
doay, neredeyse
grmekte farkl dnyalardan
ve aklamaktadrlar. rnein, sz edecekyasalarnm
Newton kadar balam geerliaz tarzlarda
olduu
grmekte
bir dnya ile, ve Einstein
aklamaktadrlar.
yasalarnmrnein, Newtonbir
geerli olduu fiziksel dnya
yasalannm geerli olduu
asla z
bir olamazlar.
de dnya ile, Birinin
Einsteindoruyasalannm
olmasgeerli olduu bir
iin dierinin fiziksel
yanl olmas dnyagereklidir,
asla z
de olamazlar.
yahut da bambaka Birininbir doru
dnyadan olmas ettii
sz iin kabul edilmelidir.
dierinin yanl olmas Dolaysyla
gereklidir,
yahutkuramlar
farkl da bambaka seim, szn
bir dnyadan
arasndaki sz ettii kapitalist
gelii,kabul edilmelidir. sosyalist
dzenleDolaysyla
farkl kuram
dzende yaamak arasmda yaplacak
lar arasndaki seim, szn seimgelii, kktenci olacaktr.
kadar kapitalist Bilim
dzenle sosyalist
sel devrimlerin
dzende yaamak arasmda
siyasal yaplacak
devrimlere benzetilmesi, bilimsel bilgi
bakma,olacaktr.
seim kadarbirkktenci Bilim
sel yenilenmesini
nin devrimlerin siyasal devrimlere
de toplumsal retime benzetilmesi,
benzeten baz bir bakma,
toplumcubilimseltarihselbilgi
bil-
gi-sosyolojilerini
nin yenilenmesiniartrabilir.
de toplumsal Akla retime bu benzeten
balamdabaz gelen isimtarihsel
ilk toplumcu Marksist bil-
bilgi kuramcs Althusser'dir.
gi-sosyolojilerini artrabilir. Ancak, bu balamdaparadigmaya
AklaAlthusser'in ilk gelen isim ok Mbenze
arksist
bilgi'sorunsal'
yen kuramcs A lthusserdir. kavramyla
(problematique) ve bilimsel
Ancak, Althusserin devrimlere ok
paradigmaya benzeyen
benze
'epistemolojik
yen sorunsalkopma' (problematique)
dncesiyle aklad
kavramyla sre, bilginin
ve bilimsel devrimdouu,
lere benzeyenyani
retiliidir,
epistemolojik kopm
var olan bilgiler
a dncesiyle
arasnda yaplanaklad
seme deil.bilginin
sre, (4) douu, yani
retiliidir,
Dolaysyla, var benzer
olan bilgiler arasnda yaplan
gibi grnen seme deil.
bu zmlemeler (4) yanltcdr,
aslnda
nk Kuhn bu sonuca
Dolaysyla, benzerbambaka
gibi grnen kayglarla ve bambaka
bu zmlem noktalardan
eler aslnda hare
yanltcdr,
ketle
nk Kuhn bu
varmtr. _ sonuca bambaka kayglarla ve bambaka noktalardan hare-
ketle
(3) T.S. varmtr._______________
Kuhn, "The Function of Dogma in Scientific Research" (Bilimsel Aratrmada Dogmann
levi) Scientific
(3) T.S. Change
Kuhn, "The (Bilimsel
Function Deime)
of Dogma in Scientific der. A.C Crombie,
kitabnda,Research Basic Books Dogmann
(Bilimsel Aratrmada 1963, s.
347-369
levi) Scientific Change (Bilimsel Deime) kitabnda, der. A.C Crombie, Basic Books 1963, s.
.(4) Bkz. Dominique Lecourt, Marxism and Epistemelogy (Marksizm ve Epistemoloji) ev. Ben
347-369
.(4) Bkz. Londra,
Browster, Newletf
Dominigue Books,
Lecourt, 1975 and Epistemelogy (Marksizm ve Epistemoloji) ev. Ben
Marxism
Browster, Londra, Nevvlett Books, 1975 11
11
 Buraya kadar sylediklerimizin de gsterdii gibi, Kuhn'un bilim tarihin
Buraya kadar
den kard sylediklerimizin
sonularda, de gsterdii
bilimsel bilginin doasn gibi,
ve Koluumunu
uhnun bilim tarihin
zmle
den kard sonularda, bilimsel bilginin doasm
mek yerine, kart bilgi trleri arasndaki seimin dinamiine doru bir 'kayve oluumunu zmle
ma'mekszyerine, kart bilgi
konusudur. trleri Kuhn'un
Bylelikle arasmdakitemel elikisi
seimin dinamde iine dom
ortaya bir kay
km ol
m a sz konusudur. Bylelikle K uhnun temel elikisi
maktadr: kart bilgi ieriklerinin, var olduklar zaman, toplumsal ve psiko de ortaya km ol
lojik adan nasl seildiklerini gsteren ve bylelikle bilginin de nasl ilerle
maktadr: kart bilgi ieriklerinin, var olduklar zaman, toplumsal ve psiko
dim
lojikaklayan
adan nasl'bilimseildiklerini
sosyolojisi'gsteren
dzeyi ile ve (5)
bylelikle
her farkl bilginin de nasl ilerle-
bilgi ieriinin na
dini aklayan bilim sosyolojisi dzeyi ile (5)
sl oluup ortaya kt hakknda baz rtl ve ilerleme dncesiyleher farkl bilgi ieriinin elina
sl oluup ortaya kt hakkmda baz rtl ve ilerleme
en varsaymlarn yer ald greliliki felsefi dzey. Yani Kuhn sadece iler dncesiyle eli
lemeyi bilgi sosyolojisi
en varsaymlarn balamnda
yer ald greliliki felsefi ilerlemeyi
grmekte, dzey. YanisalayanKuhn sadece iler
bilgi ye
nilenmesini metod/felsefe balamnda ele almaktadr fakat bu balamdaki
lemeyi bilgi sosyolojisi balamnda grmekte, ilerlemeyi salayan bilgi ye
dnceleri
nilenmesini de ilerleme
metod/felsefe balam
dncesine temelde
nda ele almaykrdr.
aktadr fakat
Kuhn bu
bu iki
balamdaki
dzey
arasnda
dncelerisreklide gidip
ilerlemegelmektedir.
dncesine Byle olmas
temelde bir yerde
aykrdr. Kuhndoaldr,
bu ikink
dzey
bunlar
arasnda bilginin
srekli gerekten de birbirineByle
gidip gelmektedir. boyutlardr.
girift olmas Ancak
bir yerde Kuhn bunu,
doaldr, nk
birbirine karmgerekten
bunlar bilginin iki dzeyi de diyalektik bir yntemle
birbirine girift boyutlardr. ayrtrmak
Ancak Kuhn iin yap
bunu,
Asl neden
birbirine
maz. karm Kuhn'un dncesindeki
iki dzeyi diyalektik bir yntemfarkh
elikidir: bilgi ieriklerinin
le ayrtrm ak iin yap
nasl
maz.oluup gelitiklerini
Asl neden Kuhnunher birinin kendi elikidir;
dncesindeki 'i ileri' olarak
farkh bilgi dardan
grr,ieriklerinin
nasldzeyinde
bilgi bir mdahale
oluup gelitiklerini her kabul kendi Byle
birininetmez. i ileri mdahale
bir olarak grr,Kuhn iin
dardan
yalnzca ampirik bir
bilgi dzeyinde br glk
mdahale deil, mantksal
kabul etmez.bir olanakszlktr.
Byle bir m dahale Kuhn'un
Kuhn bil iin
kuram ampirik
giyalnzca grelilikidir. Bilimin
bir glk dnya hakknda
d mantksal
deil, giderek artan
bir olanakszlktr. doruluk
Kuhnun bil
tagibilgi verdiine
kuram de, dnce
greliiikidir. kategorilerinin
Bilimin tarihsel ve
d dnya hakknda toplumsal
giderek artanbalamla
doruluk
rataramen hep aynde,
bilgi verdiine kaldna
dncedakategorilerinin
inanmaz. Kuhn, bilimsel
tarihsel ilerlemeninbalamla
ve toplumsal sonucu
olarak gerekliin
ra ramen hep ayn giderek daha
dekaldma 'doru' Kuhn,
da inanmaz. biimde edildii grn
temsil ilerlemenin
bilimsel sonucu
savunmann ampirikdeadan
olarak gerekliin giderek okdaha
g doru dncesinden,
olduu biimde d dnya
tem sil edildii hak
grn
knda tek bir 'doru'
savunmanm ampirikolduunun
adan okveg dorulua
bu olduu hangi kuramlarn
dncesinden, daha ok
d dnya hak
yaklatn
kmda tek bir tayin edecek
doru evrenselve
olduunun aklclk yahut bilim
bu dorulua hangiltleri
kuramlarm bulunduu
daha ok
nu savunmann
yaklatm tayinmantk
edecek evrensel imknsz
asndan olduu
aklclk yahut dncesine
bihm ltleri bulunduu
varmtr.
nu kavramsal
Her savunmann ve mbilimsel devrimdeim
antk asndan bak
knsz as ve yntemler
olduu dncesine deitii gibi,
varmtr.
grlen d dnya
Her kavramsal ve da bir lde
bilimsel devrimdefarkllamakta,
bak as vefarkl yntemyorumlanmaktadr.
ler deitii gibi,
lerleme
grlen boyutu,
d dnya tek da birbir
olan bilginin
lde znde akta,
farkllam deil,farkl bilgiler arasnda
farklyorumlanmaktadr,
lerlemseimin
yaplan e boyutu, niteliindedir.
tek olan bir bilginin znde deil, farkl bgiler arasnda
Kuhn seimin
yaplan bu grn gemiteki byk kavramsal dnmlerden elde etti
niteliindedir.
i tarihsel
Kuhn bu verilere
grn dayandrmtr.
gemiteki bykAncak,kavrambilimin salgemiinden
dnmlerden edilen
eldeelde etti
verilerin
i tarihselKuhn'un
verilere ileri srd lde
dayandrmtr. radikal
Ancak, felsefi gem
bilimin sonulariindenolduunu o
elde edilen
u bilim tarihisi
verilerin K uhnunveileri bilim felsefecisi
srd lde kabul etmemektedir.
radikal felsefi sonular ada fizik bili
olduunu o
minin
u bilimgeirdii
tarihisi ve bilimevrelerin
muazzam bilimsel
felsefecisi kabul birer devrim olduunu
etmemektedir. ada kabul e-
fizik bili
den
mininbirok dnr,
geirdii bu devrimlerin
muazzam evrelerin temeldeki
bilimsel birer kurammn
bilgidevrim ilkelerini
olduunu kabulde-e-
den birok dnr, bu devrimlerin temeldeki bilgi kuram m m ilkelerini de-
(5) Kuhn'un bilimsel gelime modelinin, kurumsal ve ilevsel sorunlar ele alan bilim sosyoloji ile,
ideoloji, bo inan,
(5) Kuhnun yanl
bilimsel bilin
gelime gibi sorunlar
modelinin, elevealan
kurumsal ilevsel sosyolojisi
bilgi sorunlar ele arasnda
alan bilim gemite,
sosyoloji ile.
rnein Mannheim'in eserlerinde yaplan yapay ayrm kapatarak birletirdii arasnda
ideoloji, bo inan, yanl bilin gibi sorunlar ele alan bilgi sosyolojisi savunan
grn gemite,
rnein Mannheimin eserlerinde yapian yapay ayrm kapatarak birletirdiiilemekte,
yazarlar olmutur. Ancak Kuhn bilgi sosyolojisinin yalnzca bir boyutunu grn bilginin savunan
toplumsal douu veAncak
yazarlar olmutur.
bilimsel fikirlerin
Kuhn
doruluu, yalnzca bir
bilgi sosyolojisininbilim-toplm ilikileri gibi boyutlara dein
boyutunu ilemekte, bilginin
ve ok gibi Kuhn As Sociol
memektedir. Bu konuda
toplumsal douu
yararl bir inceleme
bilimsel tikirlerin iin bkz.
doruluu, John
bilim Urry,ilikileri
-topim "Thomas S. boyutlara dein
ogist Of Knowledge"
memektedir.
(Bilgi Sosyolou inceleme
Bu konuda ok yararl birOlarak Thomas' JohnBritish
Kuhn)
iin bkz. Urry, Thomas
Sociology
Journal ofS.Kuhn (Bri
As Sociol-
tanya Sosyolojisi Dergisi) Cilt 24, 1973, s.462-73.
ogist Of Knovvledge (Bilgi Sosyolou Olarak Thomas Kuhn) British Journal of Sociology (Bri
tanya Sosyolojisi Dergisi) Cilt 24, 1973, s.462-73.
12
12
itirdii grn reddetmilerdir. Bu anlamazl daha iyi anlamak iin,
Kuhn'un
itirdiien ok nem
grn verdii rneklerden
reddetmilerdir. bir tanesini,
Bu anlamazl dahaNewton fiziinden
iyi anlamak iin,
Einstein en okgeii
K uhnunfiziine nemksaca verdii elerneklerden
alalm. Klasik bir fiziin
tanesini, 'paradigma'sna
Newton fiziinden g
fizik kuramlarn
Einstein
re, fiziine geii ksacaNewton'cu
oluturan ele alalm.mekanik yasalarnn
Klasik fiziin ve simgelerin
paradigm asna g
kapsad genel bir evren
re, fizik kuramlarn oluturan ya da erevesi
atsNewtoncu mekanik vard. Bu atnm
yasalarnm deneysel
ve simgelerin
ilerleme
kapsad giderek
ile genel birdahaevren fazla belirginletirileceine
ats ya da erevesi vard. inanlyordu.
Bu atnm Btndeneysel
g
ilerleme iletemel
rnglerin madde
giderek dahaparacklarna indirgenebilecei,
fazla belirginletirileceine bu madde
inanlyordu. para
Btn g
cklarnn
rnglerin hertemel
an kesin
madde bir yere
paracklarma sahip olduklar, bunlar
ve bir hzaindirgenebilecei, bu maddekullanarakpara-
da gelecekteki
cklarmn her an kesin bir kesin
durumlarn yere ve olarak saptanabilecei,
bir hza sahip olduklar, ayrca her kullanarak
bunlar grng
nn bu ekilde basit
da gelecekteki durumlarmolarak kesin
canlandrlabilmesi iin belliayrca
olarak saptanabilecei, zamanher deikenli
grng
bulunduu
nn bu ekilde dnlrd.
basit olarak Doadaki nedensellik yapsn
canlandmlabilmesi iin belli zaman temel
aklayan deikenli bi
rimler bunlard.
bulunduu Bu genel yapnn
dnlrd. Doadaki birok yerinde deiiklik
nedensellik yapma gerei
yapsn aklayan temeldu- bi
yulabilmesine
rimler bunlard. karm,
Bu genelyapnn yapmmtemelinin
birok her iin geerli
zamandeiiklik
yerinde yapmolduu
a gereiinanc du-
hakimdi.
yulabilmesineBylece,karm, insanyapmm zihninin gereklii
temelinin alglamasnn
her zaman iin geerli koullar
olduu inancolan
hakimzaman,
uzay, madde insan
di. B ylece, ve nedensellik gibi kavram
zihninin gereklii ve ilkeler,
alglam asnnampirik
koullan deney olan
uzay, zaman, elde
gzlemlerinde madde edilenve nedensellik gibi kavram vebiim
yasalara ve genellemelere veren
ilkeler, kategoriler
ampirik deney
olarak grlmekteydi.
gzlemlerinde elde edilen(6) Kant'
yasalara bilgi kuram bu kategoriler
ve genellemelere biim veren zerine kurul
kategoriler
bunlarn hibir(6)
olarakvegrlmekteydi.
mutu zaman
K ant bilgi kuram gelecekteki
deimeyecei, bu kategoriler ilerlemelerin
zerine kurul de
bu ereve
mutu iinde meydana
ve bunlarn hibir zamangelecei dnlyordu.
deimeyecei, gelecekteki yzyln gelide
Yirminci ilerlemelerin
meleri olan grelilik
bu ereve kuram ve
iinde meydana kuantum
gelecei mekanii bu temeli
dnlyordu. Yirminci tamamyla
yzylm sars geli
m durumdadr.
meleri Bu yaklamlarn
olan grelilik kuram ve kuantum temelinde, klasik bu
mekanii fiziin
temeli yasalarmm
tamamyla atom-
sars
mdzeydeki
alt durumdadr. madde paracklar yani
Bu yaklamlarm elektronlar
temelinde, klasikiinfiziin olmad, atom-
geerliyasalarmm n
kaltelektronlarn
dzeydeki madde belli bir anda hem yani
paracklan nerede olduklarnn
elektronlar iin hem
geerli nasl bir hza
de olmad, n
sahip olduklarnn
k elektronlarm belli saptanamayaca buluu yatyordu.
bir anda hem nerede olduklarnn hem de nasl Bu nedenle, eskibir grhza
hkim
esahip olan fiziksel
olduklannm nedensellik dncesinin
saptanamayaca yerini Bu
buluu yatyordu. olaslk,
nedenle, yani
eskimategr
matiksel
e hkimnedensellik
olan fiziksel ald. stelik madde
nedensellik paracklarnn
dncesinin hareketlerini
yerini olaslk, yanisapta
m ate
mak iin kullanlan uzay ve zaman gibi referans
matiksel nedensellik ald. stelik madde paracklannm hareketlerini koordinatlarnn bunlar
sapta
gzlemleyen kiinin iinde
mak iin kullanlan uzay ve yer zam an daha
ald genel referans
gibi referans erevesinebunlar
koordinatlarnn gre
deitii
gzlemleyen ortaya kmt.
kiinin iinde Sz ald olan
yerkonusu daha belirsizlik
genel referans ve grelilik
erevesine eleri gre
mikroskopik
deitii ortaya kmok
dnyada t.daha konususonular
Sz nemli dourmakla
olan belirsizlik birlikte, gnlk
ve grelilik eleri
yaammzdaki
mikroskopik dnyada makro dzey ok daha de bir lde
iin nemli sonular geerli olduuna
dourmakla gre, fizikte
birlikte, gnlk
meydana
yaammzdakigelen bu ilerlemenin
makro dzey iinbizidedoadaki
bir lde nedensellik ilikilerine,
geerli olduuna gre,uzaymfizikte
zamanngelen
vemeydana temelbuniteliklerine
ilerlemenin daha bizi doadaki nedenselliksyleyebilir
ok yaklatrdn ilikilerine,miyiz?uzaym
Yeni fizik kuramlar
ve zamann klasik fiziin
temel niteliklerine dahaieriini
ok yaklatrdn m bir admmiyiz?
de koruyaraksyleyebilir ileri
gitmilerdir,
Yeni fizik kuram yoksalan eskisini
klasikyadsyan bambaka
fiziin ieriini de bir
koruyarak m bir mi
bilgi ieriine adm iaret
ileri
etmektedirler?
gitmilerdir, yoksa Bu sorulara
eskisiniverilecek
yadsyan yantlar
bambaka isterbiristemez nedensellikten,
bilgi ieriine mi iaret
uzaydan, zamandan
etm ektedirler? Bu ne anlaldna
sorulara verilecek bal olacaktr.
yantlar ister istem ez nedensellikten,
rnein, ampirist gelenein ada
uzaydan, zamandan ne anlaldma bal olacaktr. uzants olan pozitivist bilim felsefe
sine rnein,
gre, 'nedensellik ilkesi doada
ampirist gelenein ada geerli midir?'
uzants olansorusu
pozitivist bilim bir
anlamsz so
felsefe
rudur. Nedensellik,
sine gre, nedensellik eitliilkesi
aralarla doay irdelediimiz zaman
doada geerli m idir? sorusu anlamsz bir so ortaya kan
tikel
rudur.deneyimler
Nedensellik, arasnda
eitlikurulan
aralarla mantksal, giderek matematiksel
doay irdelediimiz zaman ortaya ilikiler-
kan
tikel
(6) deneyimler
Buradaki arasmda
aklamalarda kurulan mantksal,
yararlandmz giderek
kaynak: Philipp Frank, matematiksel
Modern Soinenoeilikiler-
and its
Philosophy (ada
(6) Buradaki Bilim ve Felsefesi)
aklamalarda Harvard
yararlandmz
niversitesi Yaynlar, 1949: Blm 4, s.90-
kaynak: Philipp Frank, Modern Scinence and its
121.
Philosophy {ada Bilim ve Felsefesi) Flarvard niversitesi Yaynlar, 1949: Blm 4, s.90-
121. ' 13
13
dedir. Bu tr biimsel, simgesel ilikilere fizik kuramlarnn getirdii dei
dedir. Bu tr biimsel, simgesel ilikilere fizik kuramlarmm getirdii dei
ikliklerin tesinde kalan bir gereklik hakknda felsefi sonularn kmas
ikliklerin tesinde kalan bir gereklik hakknda felsefi sonularn kmas
iin, kullandmz simge veya kavramlarn d dnyada gerekten var olan
iin, kullandmz sim ge veya kavramlarn d dnyada gerekten var olan
ilikileri/nesneleri temsil ettiklerini kabul etmek ve bunlarn temel nitelikle
ilikileri/nesneleri tem sil ettiklerini kabul etmek ve bunlarm temel nitelikle
rine giderek daha fazla yaklamann mmkn olduunu dnmek lazmdr.
rine giderek daha fazla yaklamann mmkn grevi,
Halbuki bilim bu tr bilgi salayamaz. Bilimin olduunu dnmek lazmdr.
dnce ile gereklik
Halbuki bilim bu tr bilgi salayamaz. Bilimin grevi, dnce ile gereklik
arasnda bir uyum yahut zdelik salamak deil, gereklikten salanabilen
arasmda bir uyum yahut zdelik salamak deil, gereklikten salanabilen
sistematik deneyimleri tutarl bir yap iinde birbirine balamak ve bu yap
sistematik deneyimleri tutarl bir yap iinde birbirine
nn doruluunu da deneysel olsun, tikel ampirik deneyimler tarafmdan balamak ve bu yap
sna
nn doruluunu
narak dorulanmas da deneysel olsun, tikel ampirik deneyimler tarafmdan sma-
ile, nermelerde kullanlan kavramlarn gereklii yan
narak dorulanmas ile, nermelerde kullanlan kavramlarn gereklii yan
stmas birbirinden ayr dzeylerdir ve bilim daha birinci dzey zerine ku
stmas birbirinden ayr dzeylerdir
rulmaldr. Doada gerekten zorunluvenedensellikler bilim daha birinci dzey
olup olmad zerine ku
gerek
rulmaldr. Doada gerekten zorunlu nedensellikler olup olmad gerek
bir bilimsel kayg deildir. Asl nemli olan, deneyimlerimiz ile onlar be
bir bilimsel kayg deildir. Asl nemli olan, deneyimlerimiz
timleyen nicel ilikiler arasndaki balantdr. Belli bir deneysel olguya hangi ile onlar be
timleyen nicel ilikiler arasndaki balantdr. Belli bir deneysel
farkl aralarla yaklarsak yaklaalm, hep ayn ilikileri veya ayn rakamsal olguya hangi
farkl aralarla yaklarsak yaklaalm,
balant tektir,hep
yaniayn ilikileri nemli
dorudur. veya ayn rakamsal
deerleri bulabiliyorsak, olan bunu
deerleri
salamaktr. bulabiliyorsak, balant tektir, yani dorudur. nemli olan bunu
salamaktr.
Dolaysyla, yeni bir bilimsel yaklamn eskisine kyasla daha kapsaml
Dolaysyla,
ve ilerici yeni bir pozitivist
olup olmad, bilimsel yaklamn eskisine kyasla
iin gzlemlenebilen daha
olgular kapsaml
sistematik
ve ilerici olup olmad, pozitivist iin gzlemlenebilen
hale getirmekte kullanlan mantksal erevenin daha tutarl ekilde kurulup olgulan sistematik
hale getirmekte
kurulmadna kullanlan
baldr. Daha mantksal erevenin
ileri dzeydeki dahaaralardan
deneysel tutarl ekildeelde kurulup
edilen
kurulmadma baldr. Daha ileri dzeydeki deneysel
daha ayrntl gzlemlerin uzay, zaman ya da nedensellik gibi olgular aralardan elde farkl
edilen
daha ayrntl gzlem lerin uzay, zaman ya da nedensellik
bir yapda yorumlamas, daha nceki gzlemlerin aklamalaryla zde eli gibi olgular farkl
bir yapda yorumlamas, daha nceki gzlemlerin aklamalaryla
mek zorunda deildir. Tersine, pozitivist iin birbirlerini izleyen kuramlar zde eli
mek zorunda olarak deildir. Tersine, pozitivist iin birbirlerini izleyen kuramda lar
mantksal birbirlerini ierirler ve tamamlarlar. (7) Her iki kuram
mantksal olarak bir-birlerini ierirler ve tamamlarlar.
ayn doa parasndan sz etmektedir. Her ikisi de bu doa parasn meyda (7) Her iki kuram da
ayn doa parasndan sz etmektedir. Her ikisi de bu
na getiren nesneleri ve ilikileri kapsaml olarak aklamak amacndadr. Fa doa parasn meyda
na iki
kat getiren
kuramnnesneleri ve ilikileri
ne srd kapsaml
grler olarak
farkldr, aklamak
nk amacmdadr.
her ikisindeki kavram Fa
kat iki kuramn ne srd grler farkldr, nk
ve ilikilerin kullanlmalar iin gerekli olan ampirik koullar ya da balam her ikisindeki kavram
ve ilikilerin
farkldr. Eer kullanlm
gzlemleralar iin gerekli olan
bu kuramlardan biriniampirik
giderekkoullar
daha fazlaya da balam
dorulu-
farkldr.
yorsa, Eer gzlemler
bu kuram dierindenbudaha kuramlardan
fazla ey birini giderek
aklyor, yanidaha
eski fazla
kurama dorulu-
gre
yorsa, bu kuram dierinden daha fazla
ampirik bilginin ieriini geniletiyor demektir. te ey aklyor, yani
yandan eski kurama
Kuhn gibi d gre
ampirik bilginin ieriini geniletiyor demektir. te
nenler, bu durumdaki iki kuramn ayn doa parasndan, ayn nesnelerden yandan Kuhn gibi d
nenler,
sz bu durumdaki
etmelerini olanakszikisaymaktadrlar.
kuramn ayn kisinindoa parasndan,
arasnda ortak aynbir nesnelerden
referans
sz etmelerini olanaksz saymaktadrlar. kisinin arasmda
olmasna olanak yoktur, jink nesneleri farkl ekilde tanmlamaktadrlar. ortak bir referans
olmasnaizleyen
Birbirini olanak kuramlar
yoktur, jink
arasndanesneleri farklbirekilde
mantksal tanmlamaktadrlar.
badamazlk olduunu
reddetmek iin, yeni kuramn eskisine nazaran nitel olarak birazlk
Birbirini izleyen kuram lar arasnda m antksal bir badam yenilik olduunu
getir
reddetmek iin, yeni
diini de yadsmak lazmdr. kuram m eskisine nazaran nitel olarak bir yenilik getir
diini de yadsmak lazmdr.
Grld gibi, farkl kuramlar arasndaki iliki haknda yaplan bu tar
Grld gibi, farkl kuramlar arasmdaki iliki baknda yaplan bu tar
tmay, taraflarn yeni bilginin nasl ortaya kt konusundaki inanlarna
tmay,
bavurmadan taraflarn yeni bilginin
sonulandrmak nasl ortayaPozitivist,
olanakszdr. kt konusundaki inanlarma
bilimsel bilginin iler-
bavurmadan sonulandrmak olanakszdr. Pozitivist, bilimsel bilginin iler-
(7) nl 'Kopenhag Okulu' kuantm fizikilerinden Niels Bohr'un ortaya att, farkl kuramlarn birbir
(7) mantksal
lerini olarak tamamlad
nl 'Kopenhag Okul kuantm fizikilerinden
(logical Niels Bohr'un
complementarity bkz.att,
ortaya
tezi iin farkl The
J.J. Ross, Appealbirbir
kuramlarn to
lerini
the mantksal
Given olarak
(Verilmie Bavurmak) LONDRA
tamamlad (logical complementarity
Allen tezi Blm
and Unwin, 1970, iin bkz. s . 172.
10,J.J. Ross, The Appeal to
the Given (Verilmie Bavurmak) LONDRA Ailen and Unvvin, 1970, Blm 10, s . 172.
14
14
leyebilmesi iin, farkl kuramlar ne olursa olsun bunlardan bamsz bir am
leyebilmesi
pirik iin, farkl
smanabilirlik, ampirik kuramlar
gzlem ne dzeyine
olursa olsungerek bunlardan bamsz
duymaktadr. Kuhn birgibi
am
pirik
dnenlersmanabilirlik,
ise, ampirik
kuramsal gzlem
nermeleri dzeyine
snamak gerek
iin duymaktadr.
kullanlan Kuhn
ampirik gibi
gz
dnenler
lemlerin gene ayn ise, kuram
kuram sal nermeleri
tarafndan snamak
belirlenmi iin kullanlan
olacan, kuramdan ampirik gz
bam
lemlerin
sz, gene iin
her zaman aynayn
kuram tarafndan
zelliklere belirlenmi
sahip gzlem diye olacan,
bir eykuramdan
olamayacanbam
sz, her zaman
savunmakta, farkl iin ayn
kuramsal zelliklere sahip
yaklamlarn gzlem
farkl diye
nesne bir
ve ey olamayacam
ilikiler gzlemle
savunmakta,
diklerini iddia farkl kuramsalKuhn
etmektedirler. yaklamlarn farkl nesne
bir ok grne ve ilikiler
katld gzlemle
'konvansiyona-
diklerini
list' bilim iddia etmektedirler.
felsefesinde (8) Kuhn
kuramlardan bir ok grne
bamsz bir katld
gzlem konvansiyona-
dili olabilecei
list bilim
fikrinin felsefesinde
reddedilmesi (8) kuramlardan
giderek bilginin znde bamsz bir gzlem
bir ilerleme mant diliolduunun
olabilecei
dafikrinin reddedilmesi
yadsnmas sonucunu giderek bilginin
getirmitir. znde gre
Pozitivist bir ilerleme
gre,mampirik
ant olduunun
gzlem
da yadsnmas
lerimizi daima daha sonucunuilerici getirmitir.
bir kuramsal Pozitivist
yapda gre gre, ampirik
sistemletirmek iingzlem
belli
lerimizi daim
mantksal a dahavardr.
yntemler ilericirnein,
bir kuramsal
kuramlar yapda sistem
endktif letirm ek iinman
(tmevarma) belli
mantksal
ta yntemler
gre kurulu vardr.Buna
olabilirler. rnein,
gre,kuramlar
belli tr endktif
grngler (tmevarmc)
zerine yaplan m an
ta gre birok
gzlemler kurulu srama
olabilirler.sonucu Buna gre, belli tr doa
genelletirilerek grngler
yasalarzerine
olarak yaplan
kabul
gzlemler
edilir (sznbirok
gelii,smamgazlarna sonucu genelletirilerek
sndklar doa yasalar
zaman genilemeleri) olarak kabul
ve gzlem de
edilir (szn
rinletike, bu gelii, gazlarm
yasalardan dahasndklar zaman
ileri dzeyde, dahagenilemeleri)
ok grngy ve gzlem
kapsayan de
rinletike,
bir st yasalar bu mantksal
yasalardanolarak daha karmak,
ileri dzeyde,yani daha
'tmeok grngy
varmak' mmkn kapsayan
ola
bir st
bilir. yasalar
Ancak, Kuhn'm antksal
un temsil olarak
ettiikarmak, yani tme
konvansiyonalist varmbu
gr, akmantn
mmkn ye ola
bilir. olduunu,
tersiz Ancak, K uhnunnk temsilendktif ettii konvansiyonalist
mantkla gr, bu mantn
kartlan sonularn, kullanlan ye
tersiz olduunu,
ncellere ayn zamanda nkdedktif,
endktifyani mantkla
geerlikartlan
olarak bal sonularm,
olmadn, kullanlan
nk
ncellere
daima ayn zamanda
balangta olmayan dedktif,
bir yeniliiyani varsaymas
geerli olarak bal olmadm,
gerektiini ne srmekte nk
daima balangta olmayan bir yenilii varsaymas
dir. Bu durumda, bilgiye eklenen yenilik nereden kaynaklanmaktadr. Poziti gerektimi ne srmekte
dir. bilim
vist Bu durumda,
kavray, bilgiye eklenenkar,
bu zorlua yenilik nereden yeniliklerin
bilimdeki kaynaklanmaktadr. tek tek Poziti
bilim
vist bilim kavray, bu zorlua kar, bilim
adamlarnn ileri sr varsaymlarla, yani hipotezlerle ilerlediinideki yeniliklerin tek syleye
tek bilim
adamlarnmAncak,
bilmektedir. ileri sr
bu yeni varsaymlarla,
varsaymlarn yani hipotezlerle
bilim adamlarnn ilerlediini syleye
aklna nereden
geldii, bunun kesin bir mant olup olmad sorular pozitivizm iinnereden
bilmektedir. Ancak, bu yeni varsaymlarn bilim adam laim m akima yant
geldii,
lamas bunun
g kesin bir
sorulardr. Bumant
nedenleolup Kuhn olmad som lan pozitivizm
gibi greliliki iin yant
konvansiyonalistler,
lamas g
bilimsel sorulardr.
bilginin Bu nedenle
ilerlemesinde Kuhn gibi
ve bilimsel greliliki
bulularda konvansiyonalistler,
evrensel ve aklc bir
bilimsel bilginin ilerlemesinde ve bilimsel
mantk aramann yersiz olduuna, bilimin ilerlemesinin son tahlilde bulularda evrensel ve aklcbilimbir
m antk aram ann yersiz olduuna, bilimin ilerlem
yapanlarn psikolojik ve sosyolojik tercihlerine bal olduuna inanmlardr. esinin son tahlilde bilim
yapanlarm
Her psikolojik
bir yaklamn ya da ve 'paradigma
sosyolojik tercihlerine
'nn kendi iindebal olduuna
mantksalinanmlardu.
kurallar ol
Her bir yaklamm ya da paradigmanm
makla birlikte, eski bir paradigmadan yenisine geiteki kendi iinde mantksal
bilimsel kurallar
yaratclk ol
makla birlikte, eski bir paradigmadan yenisine geiteki
esinin kurallarla aklanabilir bir mant yoktur. Bu nedenle pozitivizmin bilimsel yaratclk
esininmantk
endktif kurallarlaya da aklanabilir
hipotez kullanarakbir mant yoktur.
bilimin Bu nedenle
gelitii grpozitivizmin
yetersizdir
ve bu grn yetersizliine Kuhn gibi konvansiyonalist gr
endktif m antk ya da hipotez kullanarak bilimin gelitii yetersizdir
bilim tarihileri
ve bu grn
dikkat ekmilerdir. yetersizliine Kuhn gibi konvansiyonalist bilim tarihileri
dikkat ekmilerdir.
Bu durumda, bilimin tarihindeki dnmlere bu derece farkl bilgi ku
Bu dum mda,
ramlarndan yaklaan bilim in tarihindeki
bilim dnmlere
felsefecilerinin bu derece
farkl sonular farkl bilgi
karmalar doalku
ramlarndan yaklaan bilim felsefecilerinin farkl
dr. Hegel'in bu konudaki szlerini hatrlayalm: "Kendini yalnzca verileresonular karmalar doal
dr. H egelin
braktna, bu konudaki
onlara sadece edilgen szlerini hatrlayalm:
biimde yaklatna Kendini
inananyalmzca
ya da yle verilere
g-
braktma, onlara sadece edilgen biimde yaklatna inanan ya da yle g-
(8) Pozitivizm ve konvansiyoraiizm gibi farkl bilim felsefesi okullarnn karlatrmal aklamalar
iin
(8)bkz. Russell ve
Pozitivizm Keat ve John Urry, Social
konvansiyonalizm Theory
gibi farkl bilim Scienceokullarnn
asfelsefesi (Bilim Olarak Sosyal Kuram)
karlatrmal Ulus
aklamalar
lararas Sosyoloji
iin bkz. Keat ve JohnLondra,
Russell Ktphanesi, Routledge
Urry, Social Theory and
asKegan
SciencePaul, 1975,
(Bilim blmler
Olarak 1-3.
Sosyal Kuram) Ulus
lararas Sosyoloji Ktphanesi, Londra, Routledge and Kegan Paul, 1975, blmler 1-3.
15
15
zken ortalama ve sradan tarihi bile, aslnda dncesinde edilgen deildir.
zkenkategorilerini
Kendi ortalama ve sradan tarihi bile,
de beraberinde taraslnda dncesinde
ve verileri edilgen deildir.
onlar araclyla grr.
Bilimsel olduu iddia edilen her giriimde Akl uyank olmal, dncegrr.
Kendi kategorilerini de beraberinde tar ve verileri onlar araclyla uy
Bilimsel olduu
gulanmaldr. Doayaiddiaaklc
edilen her giriim
biimde bakan dekiiye,
Akl uyank
doa daolmal,
aklc dnce
bakar. liuy
gulanmaldr.
ki karlkldr." (9) Doaya aklc biimde bakan kiiye, doa da aklc bakar. li
ki Ne
karlkldr.
var ki, doaya (9) veya bilimin tarihine kimin gerekten aklc tarzda bak
tna, ya da aklclnveya
Ne var ki, doaya bilimin
gerekte nasltarihine
olmas kimin gerekten
gerektiine aklc
bugn tarzda
Hegel bak-
kadar
tma, ya da aklcln gerekte nasl olmas gerektiine
rahatlkla karar veremiyoruz. Dolaysyla, bilimin kesintisiz bir birikimle mi, bugn Hegel kadar
rahatlkla
byk karar veremiyoruz.
kavramsal atlamalarla m Dolaysyla,
ilerledii, her bilimin kesintisizbirbirnceki
deiikliin birikimle
yaklami,
byk kavramsal atlamalarla m ilerledii, her deiikliin
mla zde gene de baz ltleri mi paylat, yoksa bambaka, badamaz bir nceki yakla
birmla
dnyazde gene ya
gr de dabazparadigma
ltleri mi m paylat, yoksa bambaka,
olduu, badamad iin de badamaz
bilginin
ilerlemesinin son tahlilde bilimle ilgisi olmayan bir 'seme' ilemide
bir dnya gr ya da paradigma m olduu, badamad iin mibilginin
oldu
u,ilerlemesinin
yoksa bilginin son doasnda
tahlilde bilimle
gene de ilgisi
farkholmayan bir aan
grleri seme bir ilemi
ilke vemi biroldu
s
u, yoksa
reklilik bilgininsorularnn
mi olduu doasnda yantlarn
gene de farkh grleri
bilimin aan kardn
tarihinden bir ilke ve bir s
iddia
reklilik mi olduu sorularnn yantlarn bilimin
edenler Kuhn da dahil, o tarihe gene de baz nyarglar ve dnce kalpla tarihinden kardn iddia
edenler
ryla Kuhn da dahil,Aslnda
yaklamaktadrlar. o tarihebilginin
gene denasl baz olutuunu
nyarglar ve ve nasl
dnce kalpla
gelitiini
ryla yaklamaktadrlar. Asimda bilginin nasl olutuunu
gstermek iin, her tarihsel yaklamn da kendi iinde felsefi bir doruluk ve nasl gelitiini
gstermek
(truth) ve biriin, her tarihsel
de bilimsel yaklamm kuram
bili (cognition) da kendi iindegerekir.
olmas felsefi Bunlar
bir doruluk
fark
(truth) ve bir de bilimsel bili (cognition) kuram
l olunca, bilimin ilerleyii de farkl yorumlanacak, tarih farkl bilgi olmas gerekir. Bunlar
kuramlafark
l olunca, bilimin ilerleyii de farkl yorumlanacak,
rm dorulamak iin kullanlacaktr. Kuhn, bilim ile felsefe arasndaki ilikitarih farkl bilgi kuramla-
ninrmnedorulamak
olursa olsuniin kullanlacaktr.
tarihsel deiime tabi Kuhn, bilim ile
olduunu felsefe arasmdaki
gstermitir. Tarihseliliki
ba
nin ne olursa olsun tarihsel deiime tabi olduunu
kn bu ilikiye bir boyut ekledii dorudur, ama ilikinin sorunsaln gstermitir. Tarihsel
zeba
kn bu likiye bir boyut ekledii dorudur, ama
medii gibi felsefenin bilim iin nemini de azaltmaz. Bu ilikiye tarihsel ilikinin soransalm ze
mediiyaklarken,
olarak gibi felsefenin bilim da
Kuhn'un iinbelli
nem ini de azaltmaz.
nyarglar Bu ilikiye
vardr. Tarihe tarihsel
bavurarak
olarak yaklarken, K uhnun da belli nyarglar
aslmda temelde ok daha derin bir bilgi kuramna, pozitivizmin ampirist bi vardr. Tarihe bavurarak
asimda
limsel temelde
ilerleme ok dahaba
modeline derin bir bilgi kuramma,
kaldrmaktadr. pozitivizmin
Kuhn kitabnda felsefeampirist
sorunla bi
limsel ilerleme modeline
rna dorudan doruya pek az ba kaldrmaktadr.
deindii Kuhn kitabnda
iin, bu konulardaki felsefe
kesin sorunla
grleri
mirma dorudan
sadece dolayl doruya pek az deindii
olarak grebiliyoruz. iin,bilim
Fakat bu konulardaki
iin kart bir kesin grleri-
tarihsel ge
,lime
ni sadece dolayl olarak grebiliyoruz.
modeli ararken deindii btn rneklerin felsefi Fakat bilim iin kart
bir anlambir tarihsel
ve sonucu ge
lime modeli ararken
olduu kesindir ve bu genellikle deindii btn
de rneklerin
olumsuz birfelsefi
anlamdr,bir anlam
yani ve
bakasonucu
tr
olduu kesindir
yaklamlara ve bu
bir tepki ve genellikle
eletiridir. de olum suz bir
Dolaysyla, anlamdr,
bilimin tarihsel yani baka tr
gelimesin
yaklamlara bir tepki
den bahseden asl metnin 'ardnda' ve eletiridir. ve Dolaysyla,
felsefe bilimin
dzeyinde tarihsel
duran bir gelimesin
baka ki
den bahseden asl metnin
tap daha okumak gerekir. Kuhn'un ardm da ve
zgl felsefe dzeyinde
tezlerinden zetle sz duran bir bakasa
ederken, ki
tap daha okumak gerekir.
tr aralarna skan bu kout metni Kuhnun de zgl tezlerinden zetle sz
belirginletirerek kitabm byk lde ederken, sa-
tu- aralarna skan
bir dolayl sonular toplam bu kout metni
olduunu de dabelirginletirerek
ortaya karmak kitabm byk
zorundayz. lde
Bu so
bir dolayl
nular sonular bu
karmadan, toplam
kitabolduunu da ortaya
yalnzca ilgin bir karmak
bilim tarihi zorundayz. Bu so
gezintisi olarak
nular karmadan, bu kitab yalnzca ilgin
okumak mmkndr ve bilim felsefesinde neden bu derece yank yaparak bir bilim tarihi gezintisi olarak
okumak mmkndr
bir dnm noktas oluturduu ve bilim felsefesinde
ve neden neden bu derece
konusunun temel metinlerinden biriyank yaparak
bir dnm noktas
haline geldii anlalamaz. oluturduu ve
Nitekim, neden
kitabn konusunun
yaratt temel
geni metinlerinden
tepkiler sonucu, biri
haline geldii anlalamaz. Nitekim, kitabn yaratt
Kuhn de ikinci baskya hazrlad 1969 sonsznde bu satr aralarn biraz geni tepkiler sonucu,
Kuhnamak
daha de ikinci baskya hazrlad
zorunluluunu hissederek 1969 sonsznde
felsefi tavrn daha bu satr
aka aralarn
gstermek biraz
daha amak
yoluna _
zorunluluunu hissederek felsefi tavrm daha aka gstermek
gitmitir.
yoluna gitmitir.______________
(9) G.W.F. Hegel, Reason in History (Tarihte Akl) (Tarih Feisefesi'nin Genel Sunuu) ev.
Robert Flegel,The
S. Hartman,
(9) G.W.F. LibraryinofHistory
Reason Arts, Bobbs-Merrill,
Liberal (Tarihte Akl) (Tarih1953, s. 13.
Feisefesinin Genel Sunuu) ev.
Robert S. Hartman, The Library of Liberal Arts, 16Bobbs-Merrill, 1953, s. 13.
16
 Kuhn'un "Bilimin Tarihi ve Felsefesi Arasndaki likiler" (1968, 1976)
K uhnun Bilimin
ve "Nesnellik, Tarihi ve
Deer Yarglar veFelsefesi Arasmdaki
Kuram Seimi" likiler
(1973) (1968,maka
gibi nemli 1976)
ve Nesnellik, Deer Yarglar ve Kuram Seimi (1973) gibi nemli
lelerinin de yer ald The Essential Tension (Temeldeki Srtme) (ikago maka
lelerinin de Yaynlan,
niversitesi yer ald T he Essential
1977) Tension
adl kitaba yazd(Temeldeki Srtme)
uzun bir nszde, (ikago
Kuhn bi
niversitesi Yaynlan, 1977) adl kitaba yazd uzun bir nszde,
limsel deiimlerin ve gelimenin aslnda kavramsal devrimler ierdii d Kuhn bi
limsel deiimlerin
ncesine, bilim tarihiyle ve gelimenin
urarkenaslnda kavramsal
karlat kiiseldevrim
zorluklarler sonucunda
ierdii d
vardn yazmtr. Doktora rencisiyken 1947 ylnda 17. yzylsonucunda
ncesine, bilim tarihiyle urarken karlat kiisel zorluklar mekani
vardn
inin yazmtr.
kaynaklar Doktora
hakknda rencisiyken
bir dizi 1947 ylm da
konferans hzrlarken 17. yzyl
Aristo mekani
'cu fizik anla
inin kaynaklaf hakkmda bir dizi konferans hzrlarken
ym kavramakta glk ektiini syleyen Kuhn, Aristo'yu anlamak iin, A ristocu fizik anla
ym kavram akta glk ektiini syleyen Kuhn,
kendi deyimiyle, yepyeni bir dnme takkesi giymesi gerektiini yazmakta A ristoyu anlamak iin,
kendi deyimiyle, yepyeni bir dnme takkesi giymesi
dr. Kuhn'a gre, 'hermeneutic', yani eski metinleri yorumlama alannda al gerektiini yazmakta-
du. bu
d K uhna gre, herm
ders, giderek eneutic,
bilimin doasyani eski metinleri
hakknda da birok yorumlama alanmdane
ey renmesine al
d bu ders, giderek bilimin doas hakkmda da birok
den olmu, doay farkl gzle gren ve doaya farkl bir dil uygulayanlar ey renfnesine ne
den olmu,
arasndaki doayzerinde
ilikiler farkl gzle gren ve
dnmeye doaya farkl
yneltmitir. Kuhnbiraddil geen
uygulayanlar
kitap
arasmdaki ilikiler zerinde dnmeye yneltmitir.
ta, devrimler ve farkl bak alarnn e llere vurulamazl grne Kuhn ad geen kitapbu
ta, devrimler
ekilde vardn,ve farkl
'olaan bak
bilim'alarmm e llere
ve 'paradigma' vurulam azh
grlerini grne
daha sonra gelibu
ekilde vardm,
tirdiini sylemektedir. olaan bilim
Bilim ve konusunda
tarihi paradigmakendini
grlerinieiten daha sonra
Kuhn, geli
felsefi
tirdiini sylemektedir. Bilim tarihi konusunda kendim
sorunlara ancak 1950'lerin sonlarnda tekrar dnebilmitir. Aradaki srede eiten Kuhn, felsefi
sorunlara ancak
"ezamanl Keifin1950lerin
Bir rnei sonlarmda
Olarak Enerjitekrar Sakinimi",
dnebilmitir. AradakiKeifin
"Bilimsel srede
ezamanl Keifin Bir rnei Olarak Enerji Sakinim
Tarihsel Yaps" gibi makalelerini yazan Kuhn, belli bir gelenekte kan ay- i, Bilimsel Keifin
Tarihsel Yaps
krklklarn bunalm gibiyaratmas,
makalelerini yazan Kuhn,
aykrlklar belli birve
zmleyen gelenekte
daha fazla kan ay-
veriyi
krklklarm bunahm yaratmas, aykrlklan zmleyen
aklayan deiik bir gelenein ortaya kmas tarzndaki tezini oluturmu, ve daha fazla veriyi
aklayan
1958 ylnda deiik
"ada bir Fizik
gelenein ortayalmenin
Biliminde kmas tarzndaki
levi" adl tezini oluturmu,
makalesini ye
1958 ylm da ada Fizik Biliminde lmenin levi
niden kaleme alrken olaan bilimin farkl bilgi trlerine ve da kapal, bir adl makalesini ye
niden kalem e alrken olaan bilimin farkl bilgi trlerine
tr 'bulmaca zme' faaliyeti olduu grn gelitirmitir. Paradigma d ve da kapal, bir
tr bulmaca
ncesini 1959'dazm e faaliyeti
benimseyen olduu
Kuhn bu grn
terimi ilkgelitirmitir.
kez "Temeldeki Paradigma
Srtme: d
ncesini
Bilimsel 1959da benimseyen
Aratrmada Gelenek veKuhn bu terimiadl
Yenilenme" ilk makalesinde
kez Temeldeki Srtme:
kullanmtr.
Bilimsel Aratrm ada Gelenek ve Yenilenme adl m akalesinde kullanmtu.
(10)
( 10)
Kuhn'un 'paradigma' anlay, elinizdeki kitap ilk kez yaynlandktan
sonraK dauhnun paradigm
deiiklik a anlay,
geirmitir. Kuhn elinizdeki kitap ilk kezkapsamna
nceleri paradigmann yaynlandktan
belli
sonra
bir da deiiklik
gelenein ierdiigeirmitir.
somut ve mek Kuhn problem
nceleri yahut
paradigmanm
'bulmaca' kapsam m a belli
zmlerini
bir gelenein
ald halde, daha ierdii
sonrasomut
paradigma ve mek problem
kavramn yahut bulm
genileterek bu aca zmlerini
tr standart
ald halde,
zmlerin bilimdaha sonra paradigma
dnyasna kavrammklasik
ilk kez sunulduu genileterek
kitaplarbueklemi,
tr standart
en so
zmlerin
nunda bilimbir
da belli dnyasna ilk kez sunulduu
bilim topluluu tarafndan klasik
paylalankitaplar
btn eklemi,
deerlerien ve
so
nunda da belli
ballklar ilave bir bilim Balangtaki
etmitir. topluluu tarafmdanproblempaylalan
zmleri btn bu kitabndeerleri
sons-ve
ballklar
znde belli birilave etmitir.
bilimsel Balangtaki
disiplinin problem
'matriksi' zmleri
olarak en geni bu anlamyla
kitabm sons-ta
znde belli
nmlanan bir bilimselsadece
paradigmann disiplinin
bilimm a trik si olarak
adamlarna en geni
'rneklik' ilevianlamyla
yapan ks ta-
mnunlanan paradigmanm
olmaktadr. Paradigmasadecekavramnn bilim buadamlarma
gelimesinde rneklik ilevi yapan
de anlald ks
gibi, ki
m olmaktadr.
tabn balndan Paradigma
karlann kavrammm
tersine, Kuhnbu gelimesinde
iin mantksal de anlald gibi, ki
ncelik tayan
tabm balndan
kavram aslnda bilimsel karlann
devrim tersine, Kuhn iinvemolaan
deil, paradigma antksal ncelik
bilim tayan
anlaylar
kavram
dr. Zaman asim da bilimsel
olarak paradigmadevrim deil, paradigma
kavramna daha sonra veulamasna
olaan bilim anlaylar
karn, man
dr. Zaman
tksal ncelikolarak paradigma
ve arlk buradadr. kavramna
rneindaha sonra ulamasna
bu kitapta Kuhn paradigma karn,dei-
man
tksal ncelik ve auhk buradadr. rnein bu kitapta Kuhn paradigma dei-
(10) Bkz. Bu kitap, Blm VIII, s. 101.
(10) Bkz. Bu kitap, Blm VIII, s. 101.
17
17
 imleri konusunda ok daha kesin konuurken, bilimsel paradigmalarn ya da
imleri konusunda
geleneklerin ok daha
yaps hakknda bu kesin
kadarkonuurken, bilimsel sahip
ak seik grlere paradigmalarm
deildir. Te ya da
meldeki Srtme kitabnda da Kuhn bunu dorulayarak, Bilimsel Devrim Te
geleneklerin yaps hakkmda bu kadar ak seik grlere sahip deildir.
lerin meldeki
Yaps'm Srtme
yazarken, kitabmda
bilimseldadevrimleri
Kuhn bunueledorulayarak,
alan blmleri Bilimsel Devrim
nce yazd
lerin Yapsm yazarken, bilimsel devrimleri ele
n, balangtaki olaan bilim blmlerini ok sonra yazabildiim itiraf et alan blmleri nce yazd-
mitir. Paradigma kavram zerindeki bu belirsizlik ve tereddtler (Kuhn'un et
m, balangtaki olaan bilim blmlerini ok sonra yazabildiini itiraf
daha mitir.
sonrakiParadigma kavram biri
makalelerinden zerindeki bu belirsizlik
"Paradigmalar zerine veTereddtler"
tereddtler (Kuhnun
adm
daha sonraki makalelerinden biri Paradigmalar
tamaktadr) kavramn Kuhn'iin neminin bir tr gstergesi de zerine Tereddtler
saylabilir. adm
tamaktadr)
Kuhn'un kavramn
paradigma KuhnTin
anlayna neminin
neden bu kadar bir tr
balgstergesi
olduunu de saylabilir.
anlamak
Kuhnun paradigma
iin aslmda dncenin ok anlayna
basit bir neden
diyalektik bu kadar
zelliine bal olduunu
bavurmak yeterli anlamak
dir:iin asimda dncenin
insann bir yenilik ya daok basit bir diyalektik
bulu yapabilmesi iin, zelliine
kar bavurmak
kacak kadar yeterli-
iyi
dir; bir
bildii insanm bir yenilik
gelenee ya da bulu
sahip olmas yapabilmesi
lazmdr. ster sanatta iin, olsun,
kar kacak kadar iyi
ister bilimde,
bildii
yenilik bir gelenee
bolukta sahip eski
yaratlamaz, olmas lazmdr. kar
geleneklere ster sanatta
karak olsun,
yaplr.ister bilimde,
Bu basit
yenilik bolukta
nermeden yaratlamaz,
yola karak, Kuhn, ancak eski geleneklere
belli bir bilim kar karak
yapma yaplr.
tarzna Bu basit
derinden
bal nermeden yola kkl
olan kiilerin karak, Kuhn, ancakyol
deiikliklere belli bir bilimaksamlar
aabilecek yapma tarzma derinden
alglayabi
leceibal olan kiilerin
sonucuna kklBilimin
varmtr. deiikliklere
temeldeki yol paradoksu
aabilecek ya akam lan alglayabi
da 'diyalektik'
lecei sonucuna
srtmesi varmtr.
budur: "Baarl Bilim in temeldeki
aratrmann statkoyaparadoksu ya da diyalektik
derin bir ballk gerek
srtmesi
tirmesine karnbudur: Baarl
bu giriimin aratrmann
yreinde gene de statkoya
yenilenme derin bir ballk(11)
yatmaktadr" gerek
tirmesine
Yenilik peindekarm bu giriimin
olmad halde kendi yreinde geneyani
kartn, de yenilenme yatmaktadr
yenilii reten bu eli(11)
kiliYenilik
gelimepeinde
yapsnolmad
Kuhn birok haldebilimin
kendi kartm, yani yenilii
tarihini inceleyerek reten buid
bulduunu eli
dia kili gelime rnein,
etmektedir. yapsn Kuhn
paradigmabirokdenebilecek
bilimin tarihinikadarinceleyerek
kapsaml vebulduunu
balayc id
dia etmektedir.
ilkelerin rnein, olduu,
henz gelimemi paradigma denebilecek kadar
'paradigma-ncesi' kapsamlbirok
devirlerde ve balayc
bi
ilkelerin henz gelimemi olduu, paradigma-ncesi
lim dalnda doadan olgu toplamann rast gele yaplan bir faaliyet olduu, devirlerde birok bi
lim dalnda
olgular arasndadoadan
kuramsalolgu toplamanm
ilikiler rast gele yaplan
kurma konusunda bir faaliyet
her kafadan olduu,
bir ses k
t grlmektedir. Halbuki tek bir paradigmann salad yasalar, ampirikk
olgular arasnda kuramsal ilikiler kurma konusunda her kafadan bir ses
t grlmektedir.
genellemeler, deneyselHalbuki
aralar ve tek birbir lde
paradigmann
metafizik salad
inanlaryasalar, ampirik
evresinde
genellemeler, deneysel aralar ve bir lde m
birleen bilim adamlarnn olgular daha amal tarzda toplayabildii, gretafizik inanlar evresinde
birleen
lerinin bilim adamlarnn
bir anlamda kstlandolgular
fakat tek daha amal tarzda
bir alandaki toplayabildii,
bilgilerinin derinletiigr
lerinin bir anlamda
grlecektir. rnein, daha nce kstland defakat tek bir alandaki bilgilerinin
sz ettiimiz mekanik Newton'cu para derinletii
digma,grlecektir. rnein,kendi
evrenin yalnzca dahatasarlad
nce de sz trdeettiimiz
bir atmekanik Nevvtoncu para
altnda anlalabilece
digma,
i iddiasndaydevrenin veyalnzca kendi tasarlad
bu paradigma altnda alanlar trde bir at
sz altnda anlalabilece
konusu aty daha
belirginletirmek, Newton kuramlaryla doa arasndaki uyumu dahaaty
i iddiasndayd ve bu paradigma altmda alanlar sz konusu da ke daha
belirginletirmek,
sinletirmek amacndaydlar. Nevvton kuram
Bunu lanyla doa
yapabilmelerini arasmdaki
de, uyumu
kendilerine hangidaha da
tr ke
sinletirmek
problemler amacndaydlar.
zerinde Bunu
hangi aralarla almalaryapabilmelerini de,
gerektiini, kendilerine
hangi tr hangi
prob tr
problemler zerinde hangi
lemlerin gereksiz olduunu gsterecek
de aralarla almalar
kurallar gerektiini,
salayan bir hangi tr
paradigmaya prob
lemlerin de gereksiz
sahip olmalarna borluydular. olduunu gsterecek
Btn bir bilimkurallar
evresi, salayan
bu bir
kuram paradigmaya
ile doa
sahip olmalarna
arasndaki uyumu bu borluydular.
derece ayrntlara Btn bir bilim
gtrecek veevresi, bu kuram
karlatklar ile doa
glkle
arasmdaki uyumu bu derece ayrmtlara gtrecek
ri bulmaca zer gibi zmleyecek yapya sahip olmasalard, daha yeni bir ve karlatklar glkle
ri bulmaca
kuramn, zer
rnein gibi zmleyecek
Einstein'n kuramlarnn, yapyaicat sahip
edilmesi olmasalard, daha yeni bir
de olanakszlard.
kuramn,
Kuhn, paradigma rnein Einsteinn
denen bu kuramlarnn,
inanlar, kavramlar icat
ve edilmesi
aralar de olanakszlard.
btnnn ne ka
dar Kuhn,
nemli paradigma
olduunu denen
vurgulamak bu inanlar, kavramlar
iin, toplum ve
bilimlerinin aralar btnnn
pek aznda bu tr ne ka
dar nemli
bir aamaya olduunu
gelindiini, vurgulamak iin, toplum
paradigma-ncesi devirlerde grlen bilimlerinin pek
her azmda
kafadan bu tr
bir
bir aamaya gelindiini, paradigma-ncesi devirlerde grlen her kafadan bir
(1 1) Kuhn, "Bilimsel Aratrmada Dogmann ilevi" Scientific Change (Bilimsel Deime) kitabn
(11) A.C.
da, der. Crombie,
Kuhn, 1963,
Bilimsel s. 368. Dogmann levi" Scientific Change (Bilimsel Deime) kitabn
Aratrmada
da, der, A.C. Crombie, 1963, s. 368.
18
ses kmas tarzndaki karmaann toplum bilimlerinde bugn hl hakim ol
ses kmas
duunu tarzndaki karmaann toplum bilimlerinde bugn hl hakim ol
da sylemitir.
duunu gene
Burada da sylemitir.
bir parantez aarak Marxist dnr Althusser'in grleriy
Burada
le aradaki gene bir
benzerlii parantez aarak
vurgulayalm. Marxist dnr
Althusser'e gre de herA lthusser'in
bilimin tarihigrleriy
ke
le aradaki
sintilidir ve bir benzerlii vurgulayalm.atlmas,
bilimin temellerinin Althussere gre de
o bilimin 'tarih ncesi' tari
her bilimin duru ke
sintilidir
mundan, yaniveideolojilerden
bir bilimin temellerinin
arnarak yeni atlmas, o bilimin
bir kuramsal tu-ih ncesi
sistemin oluturul duru
masm undan,
iin yani
gerekli ideolojilerden
olan kavramlara arnarak
ve yeni
sorunsal bir kuramsal sistemin
(problematique) alanna kavu- oluturul
mas mmkndr.
masyla iin gerekli olan (12)kavramlara
Bu geii ve sorunsalepistemolojik
Althusser (problematique) kopmaalanma kavu
(ruptu
re),masyla
Kuhn ise mmkndr. (12) Bu geii
bilimsel/kavramsal devrimAlthusser epistemolojik kopma Alt-
olarak nitelendirmektedirler. (ruptu-
re), Kuhn
husser'in sorunsalise bilimsel/kavramsal
kavram Kuhn'un paradigma devrim olarak nitelendirmektedirler.
kavramna ok benzemekteAlt
dir,husserin sorunsal benzemezlikler
ama aralarndaki kavram Kuhnunsanrz paradigma kavramna
bu balamda ok iin
bizim benzemekte
daha
dir, olabilir.
yararl ama aralarndaki benzemezlikler
(13) Althusser'e gre her sanrz
kuramsal bu yap
balamda
temelde bizim iin daha
sistematik
yararl
ilintiler olabilir.
iinde olan(13) Althussere
bir kavramlar gre her
btn kuramsal yap
varsaymaktadr. temelde her
Kullanlan sistematik
te
her deneysel
rim,ilintiler iinde araolan ya birdakavramlar
lme, bellibtn varsaymaktadr.
bir yap, yani sorunsal Kullanlan
alan iindeher te
rim,kazanr.
anlam her deneysel ara ya
Ayn terim, da lme,
farkl belli birkullanld
bir sorunsalda yap, yani sorunsal alan bir
zaman, farkl iinde
anlam
anlam kazanr. Ayn
tayacaktr. terim, farkl
Grld bir sorunsalda
gibi, Kuhn'un uzay,kullanld
zaman gibizaman, farkl bir
kavramlarn
Newton'cu
anlam tayacaktr.
sorunsalda baka, Grld gibi, Ksorunsalda
Einstein'c uhnun uzay, zaman
ya da gibi kavramlarn
paradigmada ba
ka anlamlar
N ew toncu tayaca
sorunsalda baka, Einsteinc
ve bunlarn sorunsalda
birbirleriyle badamaz ya da paradigmada
olduklar dnba
ka anlam
cesine kout lar bir tayaca ve bunlarn birbirleriyle
aklama karsndayz. badamaz
Ancak, Althusser olduklar
iin bir bilim daldn
bir cesine
kez yerinekoutoturduktan
bir aklama karsmdayz.
sonra Ancak, geirmez,
baka 'kopmalar' Althusser iin bir bilim
halbuki Kuhndal
iinbir
bilimin ilerlemesi,
kez yerine oturduktan sonra baka karlatklar
bilim adamlarnn kopm alar geirmez,
aykrlklarhalbuki
sonucu Kuhn
iin kan
ortaya bilimin deiimler
ilerlemesi, ve bilim
srekli adamlarmm
devrimlerle karlatklar
mmkndr.aykrlklar
stelik Kuhn sonucu
bir paradigma
iinortaya kan deiim belirlilerbirvebilimsel
srekli topluluun
devrim lerlevarlna
mmkndr. stelik
dayaldr ve bu Kuhn
iin bir yeleri
topluluun paradigm a belirli
temel bir bilimsel
varsaymlar, yntemtopluluun
kurallar varlna
ve aratrma dayalda
rnekleri ve bu
zerinde
topluluunanlamaya
yelerivarmlardr.
temel varsaymlar,Halbuki yntem kurallar
Althusser iin ve aratrmabyle,
sorunsaln rnekleri
yazl olmasaanlam
zerinde bile bal kalnan kurallarn
aya varmlarda. Halbuki Althusserbirletirici
belirledii iin sorunsaln
bir ilevibyle,
yoktur,
yazl rnein
olm asatekbile Marxist
bir bal bilimsel
kalnan kurallarm
aratrma modeli olduu
belirledii birletirici
iddia bir
edileilevi
mez. Aradaki
yoktur, rneinbu farkllklarn
tek bir Marxist dabilimsel
gsterdiiaratam
gibi,a Kuhn
modeliasndan
olduu iddia bilim edile
adamlarnn
m ez. A radaki paradigmalara duyduklar
bu farkllklarn balln hem
da gsterdii gibi, bilimin
Kuhn asndan
ilerlemesini bilim
aklamak
adam larm bakmndan
m paradigm mantksal bir zorunluluu
alara duyduklar balln hem
vardr, hem bilim
de in ilerlemesini
bilimin na
sl bir ura olduunu
aklamak bakmndan betimlemek
mantksal asndan
bir zorunluluu
mantksalvardr, hem de bilimin na
bir ncelii.
Kuhn'un grn eletiren birok dnr de bu mantksal
sl bir ura olduunu betimlemek asndan mantksal bir ncelii.
koulun bili
min tarihine
K uhnun Kuhn grn eletiren
tarafndan birok
eklenen birdnr de bu mantksal
boyut olduunu, gerektekoulun
bilimbili
yapmak iin byle
m in tarihine bir zorunluluk
Kuhn tarafmdanolmadn
eklenen bir boyut
ileri olduunu,rnein
srmlerdir. gerekte nlbilim
bilim felsefecisi
yapmak Stephen
iin byle bir Toulmin'in belirttiine ileri
zorunluluk olmadn gre,srmlerdir.
doay irdelemek rnein iinnl
sorduumuz
bilim felsefecisi bizler oluturduumuza
sorularStephen Touirainin belirttiine daha aratrmaya
gre, gre, doay irdelemek balaiin
madan baz n-kavramlarmzn,
sorduumuz nyarglarmzngre,
sorular bizler oluturduumuza olmas daha aratrmaya
doaldr. (14) Alt- bala
husser'in
madan de bazanlad
n-kavramlarmzm, bir kavramsal n-hazrlk
dzeyde, bu trnyarglarmzn olmas doaldr.her bilimsel
(14) Alt-
husserin de anlad dzeyde, bu tr bir kavramsal n-hazrlk her bilimsel
(12) Louis Althusser, For Marx (Marx iin), Penguin, 1969 ve Althusser ve Etienne Balibar,
Reading
(12) Capital (Kapitali Okumak)
Louis Althusser, For Marx (Marx Newletf
Londra, Books, 1971.
iin), Penguin, 1969 ve Althusser ve Etienne Balibar,
(13) Reading
Bu benzerlie
Capitalilk(Kapitali
dikati eken kaynak
Okumak) iin bkz.
Londra, KeatBooks,
Nevvletf ve Urry, Social Theory as Science (Bil
1971.
im Olarak
(13) BuSosyal kuram),
benzerlie ilk Blm 6, s. 132-133.
dikati eken kaynak iin bkz. Keat ve Urry, Social Theory as Science (Bil
(14) imBkz. Toulmin'in
Olarak kuram), "Bilimsel
SosyalKuhn'un s. 132-133. Dogmann ilevi" makalesi zerine eletiri
Blm 6, Aratrmada
leri, Scientific
(14) Bkz. Change
Toulminin (Bilimsel
Kuhn'unDeime) kitabnda,
Bilimsel s. 382-84.
Aratrmada Dogmann ilevi makalesi zerine eletiri
leri, Scientific Change (Bilimsel Deime) kitabnda,
19 s. 382-84.
19
giriim iin vazgeilmez bir kouldur. Fakat paradigmalar daha da geni bir
anlamda
giriimkullanarak belli baarl
iin vazgeilmez kuramclarn
bir kouldur. ve klasiklemi
Fakat paradigmalar zmlerin
daha da geni bir
izinden gitmekullanarak
anlamda zorunluluubelliolarak dnld
baarl zaman,
kuram clarn Toulmin'ei gre,
ve klasiklem bu
zmlerin
bilim yapmak
izinden gitme her zaman duyulan
iinzorunluluu bir gereklilik zaman,
olarak dnld deil, yalmzca Kuhn'un
Toulm ine gre, bu
tercih ettii
bilim bilimsel
yapmak iin gelime
her zaman duyulanayakta
modelini bir gereklilik iin bavurulan
tutmak deil, bir
yalm zca K uhnun
mantksal zorunluluk
tercih ettii bilim haline gelmektedir.
sel gelim e m odelini eletiriye
Buayakta tutmgre, genibavurulan
ak iin anlamyla bir
paradigmalara bal olmadan
mantksal zorunluluk belli kurallara
halinedagelmektedir. Bu eletiriye bilimgem
(evrensel gre, kurallarna)
anlamyla
uyarak bilim yaplabilir.
paradigmalara te. yandan,
bal olmadan Kuhn
da belli kurallara tr kurallar
iin bu (evrensel ancak
bilim geni
kurallarma)
bir uyarak
paradigmadan soyutlanarak
bilim yaplabilir. te. kartlabilirler.
yandan, Kuhn iin Dolaysyla paradigmann
bu tr kurallar ancak geni
kurallara kyasla bir ncelii,
bir paradigmadan daha temel
soyutlanarak bir belirleyicilii
kartlabilirler. vardr.paradigm
Dolaysyla Kuhn ileanm
eletirmenleri arasnda
kurallara kyasla birkan anlamazlk,
ncelii, daha temelgrld gibi, bir kez
bir belirleyicilii gelip ile
daha Kuhn
vardr.
felsefi varsaymlara
eletirmenleri dayanmaktadr.
arasnda kan anlamazlk, grld gibi, bir kez daha gelip
Bilimsel Devrimlerin
felsefi varsaymlara Yaps'nn Beinci Blmnde Kuhn bir bilim top
dayanmaktadr.
luluunun paylat
Bilimsel D evrim lerinbilimsel
ortak Y apsnm Beincikuramlarn,
yasalarn, Blmnde kurallarn
veKuhn bellitop
bir bilim
bilim geleneini
bir luluunun paylat ortaktutmak
ayakta bilimseliin yeterli olmadm
yasalarm, kuramlarm,ve savunmaktadr.
kurallarm belli
Bylece
bir bilim kesin kurallar
Kuhngeleneini araclyla
ayakta tutm ak iinbir tr
yeterli 'mant' kurulabilece
bilimolmadm savunmaktadr.
reddetmektedir.
iniBylece Kuhn kesin blmde
Bukurallar verdii bir
araclyla bir rnee
tr bilimgre, bilimkurulabilece
m ant adamlar
Newton yahut Einstein gibj
ini reddetmektedir. Bu paradigma kurucularn
blm de verdii bir dizigre,
bir rnee ok nemli soru lan
bilim adam
na kalc
Nevvton veyahut baz zmler
temelEinstein bulduklar
gibj paradigma ve bu zmlerin
kurucularn bir dizi oknitelikleri
nemli soru
konusunda
na kalcgrve temel baz varabilmelerine
birliine zm ler bulduklar karn, ve sz konusulerin
bu zm zmleri
nitelikleri
kahe
konusunda klan birliine
ve nemligr daha soyut zelliklerin
varabilm ne olduu
elerine karn, hakknda
sz konusu anlamaz
zm leri
lakahe ve nemli klan Kuhn'un
debilmektedirler. daha soyut deyimiyle bir ne
zelliklerin paradigmay
olduu hakkmda tanyabilmek
anlamaz
o paradigmann
iin,la ille deKkurallar
debilmektedirler. uhnun dzeyinde
deyim iyle bir vurulmu (rasyonalize
usa paradigmay tanyabilm ek
edilmi)
iin, oolmas gerekmez.ille
paradigmanm Birdebaka deyile,
kurallar bilim adam
dzeyinde Einstein (rasyonalize
usa vurulmu paradig
masnn
edilmi)bir dizi aklc kurala gre
olmas gerekmez. Bir doru
baka olup olmadm
deyile, dnp
bilim adam snadktan
Eiustein paradig-
sonra bu paradigmaya
masmn balanmaya
bir dizi aklc kurala grekarardomveremez, ancak paradigmaya
olup olmadm dnp smadktanbir
balandktan
kezsonra bu p^adigm kabul
sonraaya ettii gr
balanm aya karar daha veremez, ancakkurallar
st dzeyde, paradigm asn
aya bir
dankezdaha 'doru' bir hale
balandktan sonragetirmeyi dnebilir.
kabul ettii gr daha Bu durumda
st dzeyde, Kuhn'un
kurallaryant
asn
lamas gereken temel bir soru ortaya kmaktadr: bilim
dan daha dom bir hale getirmeyi dnebilir. Bu dummda K uhnun adam kesin yn-
yant
gterici
lamaskrallar temel birbelli
gerekenolmadan sombirortaya
paradigmay
kmaktadr:oluturan
bilimaratrma
adam kesinprobyn-
lemlerine
gstericinasl ynelmektedir?
kurallar Kuhnbir
olm adan belli olguyu, bilimoluturan
bu paradigmay szle veaku
adamnn aratrm prob
rallarla
lemlerine belliynelmektedir?
deil,nasl pratik sorunlarKuhn zerekbu tand,
olguyu, bilimdnyay belli bir
adammn tarzda
szle ve ku
aina hale getiren pratik yaklamlarn tmn rnek alarak iinde
rallarla deil, belli pratik somnlar zerek tand, dnyay belli bir tarzda yetitii
ainazaman
ve her sze, kurala
hale getiren pratik dklemeyecek
yaklamJann tmn m ekeitimle
bir boyutta, baland
alarak iinde yetitii
genel zihin yapsyla aklar. Bu tr yaplar incelemek
ve her zaman sze, kurala dklemeyecek bir boyutta, eitimle iin dil felsefecisi
baland
Wittgensteindan
genel zihin yapsyla vermitirBuvetr
rnekler aklar. hemen belirtelim
yaplar incelem ki,ekWittgentein'i r
iin dil felsefecisi
almas kesinlikle tesadf deildir. Kuhn'un temsil
nekWittgensteindan rnekler verm itir ve hemen belirtelim ki,bilim ettii felsefesi r
W ittgenteini
nek dorudan
okulu, doruyatesadf
almas kesinlikle Wittgenstein'in'ikinci
deildir. Kuhnun dnemi'nin
temsil ettii rn
bilimsaylan
felsefesi
Felsefi
okulu, Aratrmalar
dorudan dom (Philosophical Investigations)
ya W ittgensteinin (15) eserinden
ikinci dnem inin rnetkilen
saylan
milerdir.
Felsefi A ra trm a la r (Philosophical Investigations) (15) eserinden etkilen
Kuhn ve benzerlerinin Wittgenstein ile paylatklar gr, aklcln da
milerdir.
ima belli
Kuhn kavramsal
bir ve sistemin
benzerlerinin trevi olduu,
W ittgenstein kavramsal sistemlerin
ile paylatklar dnda da
gr, aklchm
ima belli bir kavramsal sistemin trevi olduu, kavramsal sistemlerin dnda
(15) Bkz. Bu kitap, Blm V, S, 74
(15) Bkz, Bu kitap. Blm V, S, 74 20
20
kalan ve onlarn deerlendirilmelerine yarayacak bir aklcln anlamsz ve
kalan ve olduu
olanaksz onlann grdr. Yemi nce yarayacak
deerlendirilmelerine bir sistembir yahut paradigma
aklclm vard,ve
anlamsz
sonra bilimsel
olanaksz aklclk.
olduu (ya dance
Sistem Yani
grdr. Kuhn'un
bir sistem yahutparadigma)
deyimiyle paradigm a Witt vard,
genstein' a gre aslnda
sonra bilimsel aklclk. nasl dndmze
Sistem (ya da Kuhnun verdiimiz
deyimiyleisimdir:
paradigma) Witt-
"Her tr gre
gensteina snama,asimda bir hipotez
nasl dndmze her dorulama
zerine yaplanverdiimiz isimdir; ya da rt
me, daha Herbalangtan
tr snama, bir sistem iinde
birhipotez zerineyer alr. Veher
yaplan budorulama
sistem btn ya kantla
da rt
malarmz
me, daha iin kullandmz,
balangtan bir sistem yukaryer
aa iinde keyfi ve Ve
alr. kuku gtrrbtn
bu sistem bir hareket
kantla
noktas
malarmz deildir.
iin Hayr, sistem kantlama
kullandmz, aa yukar dediimiz
keyfi veeyinkuku zne
gtrraittir.
birBir ha
hareket
reket
noktas deildir. ok,
noktasndan Hayr, kantlamalara
sistem kantlama can veren unsurdur
dediimiz eyinsistem." (16) Bir ha
zne aittir.
Kuhn'un
reket verdiiok,
noktasndan tr rnee dnersek,
kantlamalara canWittgenstein
veren unsurdur 'm dil felsefesine
sistem.( 16) ina
nan bir kiiye bir
K uhnun gn tr
verdii bir pheci (sceptic) kp,
rnee dnersek, nasl oluyor
W ittgensteinm dilda, szn geli
felsefesine ina
i,nan'yaprak' kelimesini
bir kiiye bir gn bu bir kadar
pheci rahat kullanabiliyorsun;
(sceptic) kp, nasl oluyor yapraklar, yaprak
da, szn geli
olmayan
i, yaprak nesnelerden
kelimesini ayracak kesinrahat
bu kadar ve salam bir kuraln m
kullanabiliyorsun; var? dedii
yapraklar, za
yaprak
man,
olmayan ayracak elinden
nesnelerdenpheciyi
Wittgenstein'ci kesin vetutup bir aaca
salam gtrr
bir kuralm m vevar? ite, haya
dedii za
tmman, boyunca her sefer rastladmda
W ittgensteinc pheciyi elinden yaprak olarak
tutup adlandrmay
bir aaca gtrr ve rendiim
ite, haya
nesneler
tm boyunca bunlardr,
her sefer pheci geneyaprak
der. rastladmda de tatmin
olarak olmayacaktr
adlandrmayelbet, fakat
rendiim
Wittgenstein'a
nesneler bunlardr, gre, yapran
der. pheci zatengene ne olduunu
de tatm inrenmemi
olm ayacaktr kii iin,
birelbet, fakat
'yaprak gre,diye
olma kural'
W ittgensteina bir eyzaten
yapram olamaz. Ayn ekilde,
ne olduunu dili kullanmak
renmemi bir kiinasl
iin,
yaprak olmabir
reniliyorsa, kltr,
kural diyeya birdaeybirolamaz.
kavramsal ekilde,dedili
Aynsistemi ancak renmek
kullanmak nasl
mmkndr,
reniliyorsa, onubir baz kesin kurallara
kltr, ya da bir gre tam olarak
kavramsal dorulamak
sistemi de ancakya da ka
renmek
ntlamak
mmkndr, diye bir
onuilembaz mmkn deildir,
kesin kurallara nk
gre teimbu tr bir
olarak ilem, geerli
dorulamak ya da olaka
ntlamiin,
bilmek dilin
ak diye birdna
ilemkmak
mmkn zorundadr. 'Yaprak
deildir, nk buolma
t r bir ilem,diye
kural' bir e
geerli ola
yinbilm olabilmesi iin,dma
ek iin, dilin dnyada bir gn
kmak gelip yapraa
zorundadr. Yaprakok olmabenzer
kural ama bilinen
diye bir e
tmyin yapraklarla
olabilmesi iin,ok temeldnyada elikiler,
bir gnztlklar da ieren
gehp yapraa okbaz
benzer tr nesnelerin
ama bilinen
grlmeye
tm yapraklarlabalamas, ok 'yaprak
temel elikiler, birdenbire
ailesi'nin ztlklar da bir bulula
ieren bazbelirsizleme-
tr nesnelerin
gerekir. Kural
sigrlmeye aray ancak o zaman balayabilir ve srasnda
balamas, yaprak ailesinin birdenbire bir bulula belirsizleme kullanlan
dil kategorilerini ya da kavram sistemini ykacak kadar
si gerekir. Kural aray ancak o zaman balayabilir ve srasmda kullamlan farkl bulularn orta
yadilkmasna neden olabilir. Kuhn iin de paradigma deiiklii
kategorilerini ya ^ kavram sistemini ykacak kadar farkl bulularm orta ayn koul
lara kmasmabilimsel
ya baldr: inan veKuhn
neden olabilir. yntemlerimizle
iin de paradigmairdelediimiz
deiiklii grnglerde
ayn koul
aym inan ve yntemlerle aklanamayacak baz aykrlklar
lara baldr: bilimsel inan ve yntemlerimizle irdelediimiz grnglerde bulunduu za
man 'olaanst' bilim balar ve aykrlklar giderilemedii
aym inan ve yntemlerle aklanamayacak baz aykrhklar bulunduu za zaman paradig
ma man deitirme zorunluluu
olaanst ortayavekar.
bilim balar ayknlklar giderilemedii zaman paradig
Bu grlerin kanlmaz
ma deitirme zorunluluu ortaya ve okkar.nemli baz felsefi sonulan vardr. Biz
bunlardan birbirine
Bu grlerin kamlmaz ve ok tanesini,
en girift olan iki nemli baz felsefisavunduu
Kuhn'un sonulan vardr. bilimsel Biz
bunlardan birbirine en girift olan iki tanesini, K uhnun savunduuBunlar
gelime modelinin temel sorunlar erevesinde ele almak istiyoruz. bilimsel
dan birincisi,
gelim Wittgenstein
e modelinin temel somnlar de akla getirdii
rneininerevesinde gibi, doru-yanl
ele almak istiyomz. Bunlar t
rnde aklc deerlendirmelerin yalnzca her kavramsal
dan birincisi, Wittgenstein rneinin de akla getirdii gibi, dom -yanl t sistemin kendi iinde
bir anlam
rnde tayabilmeleri
aklc nedeniyle,
deerlendirmelerin yeni keif
yalnzca ya da bulularm
her kavramsal sistemin hazrdaki d
kendi iinde
nce sistemleri karsnda ne gibi bir konumu olabilecei
bir anlam tayabilmeleri nedeniyle, yeni keif ya da bulularm hazrdaki d sorusudur. Kuh
n'un
nce Wittgenstein'
(vesistemleri m) benimsedii
karsmda ne gibi bir yaklama
konumu gre, olabilecei kavramsal sis
bizim somsudur. Kuh
temimizde yeri olmayan bir yenilik hakkmda sorulacak
n un (ve W ittgensteinm) benimsedii yaklauna gre, bizim kavramsal sorulara gene bizim sis
temimizde yeri olmayan bir yenilik hakkmda sorulacak sorulara gene bizim
(16) Ludwig Wittgenstein, On Certainty (Kesinlik zerine) Reason and Commitment (Akl ve
Ballk) kitabndan alnt Cambridge University Press, 1973, Blm 5, s.94.
(16) Ludwig Wittgenstein, On Certainty (Kesinlik zerine) Reason and Commitment (Akl ve
2.1 Press, 1973, Blm 5, s.94.
Ballk) kitabndan alnt Cambridge University
21 '
 sistemimizde
sistemimizdeyant yantbulmak olanakszdr.Bu
bulmakolanakszdr. Busorulara vermeyebalad
yantvermeye
sorularayant balad
mz anda, kavramsal sistemimizi deitirmiiz demektir.
mz anda, kavramsal sistemimizi deitirmiiz demektir. ByleliklebirbirgeBylelikle ge
lenek iindekart
lenekiinde grleritartarak
kartgrleri tartarakilerlemek olanakszdr.Kart
ilerlem ekolanakszdr. Kartgrle
grle
birlikte
birliktefarkl birsisteme
farklbir gelenee'gei'
sistemevevegelenee gei yapmak
yapmakmmkndr
mmkndrvevebubuge ge
iikurallara inan deitirmeye baldr. Birok
kurallara deil, inan deitirmeye baldr. Birok pozitvistbilim
deil, pozitvist bilimfelse
felse
fecisi grnbilimdeki
fecisibubugrn bilimdekiaklcl tamamenyok
aklcltamamen yokettiini,
ettiini,bilimsel
bilimselkuram
kuram
larn ynelebilecei hibir nesnellik brakmadm iddia etmilerdir.Yirmin
larn ynelebilecei hibir nesnellik brakmadn iddia etmilerdir. Yirmin
ciciyzyln
yzylmenennemlinemlibilim felsefecilerindenKarl
bilimfelsefecilerinden KariPopper,
Popper,Kuhn'un
K uhnungr
gr
nn, kendisinin iddia ettii gibi, tarihsel bir olamayacan,
nn, kendisinin iddia ettii gibi, tarihsel bir gr olamayacan,dpedz
gr dpedz
mantksal
mantksalgrelilikilik
grelilikilikolduunu
olduunune srmtr.(17)
nesrmtr. (17)Popper'a
Popperagre greKuhKuh
n'un, aklc eletirinin yalnzca temel kavramsal sistemde
n un, aklc eletirinin yalnzca temel kavramsal sistemde anlatktansonra anlatktan sonra
balayabilecei inancmmbilimin
balayabileceiinancnn biliminesasesasilerleme
ilerlemeunsuru
unsuruolan sreklieletirel
olansrekli eletirel
tartmay tamamen yadsdn, temelde akl-d bir yaklam olduunu
tartm ay tam am en yadsdn, tem elde akl-d bir yaklam olduunu
vurgulamtr.Popper'a
vurgulamtr. Popperagre,gre,bir kuram dierine
birkuram yelemekiin,
dierineyelemek iin,yahut
yahutbir bir
kuramn dierinden daha ok olguyu daha kesin ekilde
kuramn dierinden daha ok olguyu daha kesin ekilde arkladmsavun akladn savun
makmakiiniinbavurulacak
bavurulacakmantksal snamaileminin
mantksalsnama ilemininher trlolusal
hertrl olusal(gene
(gene-
tic), psikolojik ve tarihsel sorundan tamamyla ayrt edilmesi ve ayr tutul
tic), psikolojik ve tarihsel sorundan tamamyla ayrt edilmesi ve ayr tutul
masgereklidir.
mas gereklidir.(18) (18)Bu Butrtrkayglardan arnarakyaklaldnda,
kayglardanarnarak yaklaldnda,biliminbilimin
gemite uzun ve zorlu snamalar sonucu elde ettii nermelerinvevedorula
gemite uzun ve zorlu snamalar sonucu elde ettii nermelerin dorula
rn artknesnel
rnartk nesnelbirer dnceierii
birerdnce ieriiolduklar grlecektir.Bu
olduklargrlecektir. nesnelku
Bunesnel ku
ramlar sistemi zerine kurulmaya balanm bilimsel bilgiyi
ramlar sistemi zerine kurulmaya balanm bilimsel bilgiyi yeni kuramclar yeni kuramclar
ina etmeyedevam
inaetmeye devamederler.
ederler.Bunu yaparkenbavuracaklar
Bunuyaparken bavuracaklarenentemel temelyntem
yntem
de, eletirel tartma sonucu karlarna kan aykrlklar ya da yanllar
de, eletirel tartm a sonucu karlarna kan aykrlklar ya da yanllar
elemekyoluyla
yoluyla dorubilgiye
doru
elemek bilgiyegiderek
giderekdaha yaklamaktr.Popper
dahayaklamaktr. Popperiiniinher
heray-
ay-/
krlk, eldeki kuram eletirel biimde ayklamak ve elemek
knlk, eldeki kuram eletirel biimde ayklamak ve elemek iin birer frsatiin birer frsat
tr. Halbuki Kuhn'un grne gre, bir paradigmaya bal olan bilim adam
tr. Halbuki K uhnun grne gre, bir paradigmaya bal olan bilim adam
lar, heraykrla
lar. her aykrlakar ellerindeki kuram savunmaya,uyarlamaya
kar ellerindeki kuramsavunmaya, uyarlamayaalrlar,
alrlar,
ballklarn hemen terk etmezler. Ancak ortaya kan aykrlklar hibir
ballklarn hemen terk etmezler. Ancak ortaya kan aykrlklar hibir
var olan paradigma
yntemle var olan paradigmaiinde zlemeyecek kadaretin
yntemle iindezlemeyecek
kadar etinolduu ve
olduu ve
derin bunalm yaratt zaman, yeni kuram araylar balar ve bilimsel dev
derin bunalm yaratt zaman, yeni kuram araylar balar ve bilimsel dev
rimler meydanagelir.
rimlermeydana gelir.
Yeni bilginin ortaya k tarz zerinde yaplan Popper-Kuhn tartmas,
Yeni bilginin ortaya k tarz zerinde yaplan Popper-Kuhn tartmas,
son yirmi yln bilim felsefesinde ortaya km en nemli tartmadr, nk
son yirmi yln bilim felsefesinde ortaya km en nemli tartmadr, nk
her iki dnr de geleneksel pozitivist bilim geleneinin dntrlmesine
her iki dnr de geleneksel pozitivist bilim geleneinin dntrlmesine
katklarda bulunmulardr. Yukarda ok kabaca, zetlemeyealtmz
katklarda bulunmulardr. Yukarda ok kabaca, zetlemeye altmztar tar
tmada ilk bakta her eye karn temel bir anlama var gibidir. Mantksal
tmada ilk bakta her eye karn temel bir anlama var gibidir. Mantksal
adan, Popper 'in belli bir anda yapsal olarak bilimin her tarafnda birden
adan, Poppern belli bir anda yapsal olarak bilimin her tarafnda birden
grd aykrlk-deneyime bavurma eletiri -yanllarn elenmesi- yeni bil-
grd aykm ik-deneyim e bavurma eletiri -yanllann elenmesi- yeni bil-
(17) Karl Popper, "Normal Science and its Dangers" (Olaan Bilim ve Sakncalar) Criticism and
(17) Kari Popper, Normal(Eletiri
Scienceveand its Dangers {Olaan Bilim ve Sakncalar) Criticism and
The Growth of Knowledge Bilginin Bymesi) kitabnda, derleyenler Imre Lakatos,
TheMusgrave,
Alan Grovvth ofCambridge
KnovvledgeUniversity
(Eletiri ve Bilginin
Press, 1970,Bymesi)
s. 56. kitabnda, derleyenler mre Lakatos,
Alan
(18) Musgrave,
Popper, "TwoCambridge
Faces of niversity
Common Press,
Sense"1970, s. 56.
(Saduyunun iki yz) Objective Knowledge
(18) Popper,
(Nesnel Two Faces
Bilgi) kitabnda, Oxfordof Universitey
Common Sense" (Saduyunun
Press, 1972, s. 67.( iki yz) Objective Knovvledge
(Nesnel Bilgi) kitabnda, Oxford Universitey Press, 1972, s. 67.(

22
22
giye varma zincirini, Kuhn zaman iinde yaylm ve belli durumlarda toptan
giye varma zincirini, Kuhn zaman iinde yaylm ve belli durumlardatoptan
ortaya kan bir gr deitirme olarak grmektedir. Imre Lakatos'un dedi
ortaya kan bir gr deitirme olarak grmektedir. Imre Lakatosun dedi
i gibi, bir gre ballk ve farkl grlerin oalmas, bilimin tarihinde
i gibi, bir gre ballk ve farkl grlerin oalmas, bilimin tarihinde
birbirini izleyen (successive) devreler deil, daima ezamanl olarak ve bir
birbirini izleyen (successive) devreler deil, daima ezamanl olarak ve bir
likte var olan (copresent) unsurlardr. (19) Temeldeki bu simetrik olmayan
likte var olan (copresent) unsurlardr. (19) Temeldeki bu simetrik olmayan
benzemenin nedeni, her iki dnrn de aslnda klasik pozitivist bilimsel
benzemenin nedeni, her iki dnrn de aslnda klasik pozitivist bilimsel
ilerleme mantna kar olulardr. Ancak kar olu tarzlar tamamen ve
ilerleme mantna kar olulardr. Ancak kar olu tarzlar tamamen ve
kkten farkldr.
kkten farkldr.
Popper asndan pozitivist bilim mantnn dayal olduu klasik ampi-
Popper asndan pozitivist bilim mantnn dayal olduu klasik ampi
rist bilgi kuram, kendisi en radikal ampiristlerden olan byk dnr Da
rist bilgi kuram, kendisi en radikal ampiristlerden olan byk dnr Da-
vid Hume tarafndan bir kerede ama btn zamanlar iin yklm durumda
vid Hume tarafmdan bir kerede ama btn zamanlar iin yklm durumda
dr: doada gzlemlenebilen dzenli ilikilerin (nedensel ilikilerin) ileride
dr: doada gzlemlenebilen dzenli ilikilerin (nedensel ilikilerin) ileride
de geerli olacan, yani gelecein aa yukar imdiki zaman gibi olaca
de geerli olacan, yani gelecein aa yukar imdiki zaman gibi olaca
n syleyen endksiyon (tmevarm) ilkesi mantksal ve psikolojik bir yanl
n syleyen endksiyon (tmevarm) ilkesi mantksal ve psikolojik bir yanl
samadr. Baz nesnelerden, ayn tr btn nesnelere yaplan tmevarmc am
samadr. Baz nesnelerden, ayn tr btn nesnelere yaplan tmevarmc am
pirik genellemeler geerli deildir nk eldeki kantlarn tesine gemekte
pirik genellemeler geerli deildir nk eldeki kantlarm tesine gemekte
dirler. Gzlem/bilgi kstl, deneyim ise sonsuz olduuna gre de, tmevar
dirler. Gzlem/bilgi kstl, deneyim ise sonsuz Olduuna gre de, tmevar
mn bilime bir temel olamayaca, bilimsel kuramlarn da deneyim tarafn
mn bilime bir temel olamayaca, bilimsel kuramlarn da deneyim tarafm
dan hibir zaman tam olarak dorulanamayaca sonucu kar. Mantksal po
dan hibir zaman tam olarak dorulanamayaca sonucu kar. Mantksal po
zitivizm ve yirminci yzyldaki tm dier bilim felsefesi giriimleri, bu so
zitivizm ve yirminci yzyldaki tm dier bilim felsefesi giriimleri, bu so
nulara hesaplamak zere ortaya kmtr. Mantksal pozitivizmin bulduu
nulara hesaplamak zere ortaya kmtr. Mantksal pozitivizmin bulduu
are, matematiksel olaslk (probabilite) kuramn kullanarak bilimsel kuram
are, matematiksel olaslk (probabilite) kuramn kullanarak
lara gzlemin salad dayanan derecesini.saptamaktr. Bunabilimsel
karlkkuram
Pop-
lara gzlemin salad dayanan derecesini .saptamaktr. Buna karlk Pop-
per'n gr, bilimsel bilginin olaslk dzeyinde bile hibir zaman dorula-
p erm gr, bilimsel bilginin olaslk dzeyinde bile hibir zaman dorula-
namamasna karn, eletirel olarak yanllanabilecei iddiasdr. Yeni bilgi
namamasma karn, eletirel olarak yanllanabilecei iddiasdm Yeni bilgi
tmevarma ya da olaslk bir karm deil, kiilerin d gc ile ortaya
tmevarmc
attklar birtakm ya tasarlar,
da olaslik bir karm
hipotezlerdir, deil,
fakat kiilerin d
bu hipotezler veya gc ile ortaya
varsaymlar
attklar birtakm tasarlar, hipotezlerdir, fakat bu hipotezler veya varsaymlar
daima rtlmeye ve eletirilmeye aktr, bunun iin ortaya atlmlardr.
daima rtlmeye ve eletirilmeye aktr, bunun deil,
nemli olan bir kuramm ne zaman dorulanabildii iin ortaya hangi atlmlardr.
koullarda
nemli olan bir kuramm ne zaman dorulanabildii deil,
ve ne zaman yanl lanm (rtlm) saylabileceidir. Buna gre, bir bil
hangi koullarda
ve ne zaman yanllanm (rtlm) saylabileceidir. Buna olan
giyi srekli snadktan sonra, snama sonucu hl rtlememi gre,gr bir bil
giyi srekli snadktan sonra, saylarak
snama sonucu hl rtlem emi olan
bilgi daarcma eklenir. Grld gr
ler hi deilse imdilik doru
ler dorulama
hi deilse im dilik doru saylarak bilgi daarcma eklenir. Grld
gibi ynteminin tam mantksal tersi olan bu ynteme gre, her
gibisrlen
ileri dorulam a ynteminin tam mantksal tersidoru
olan saylmakta,
bu yntem ebir gre, her
kar-
varsaym aksi kantlanneaya kadar
ileri srlen varsaym aksi kantlanneaya kadar doru saylmakta,
rnek kar kmaz da terk edilmektedir. Popper'n bu ekilde tmevarmch- birkar-
am ek kar
kar kmaz da terk edilmektedir.
ileri srd yanhlama metodolojisi, Popper Tn bu ekilde
yirminci yzylntmevarmch-
bilim felse
a kar ileri srd yanhlama metodolojisi,
fesinde meydana gelen en esasl dnce kartldr. Popper yirminci yzylmbirbilim felse
kitabna
fesinde m eydana gelen en esasl dnce kartldr.
"yle sanyorum ki byk bir felsefe problemini, tmevarm problemini Popper bir kitabna
yle bulunuyorum"
zm sanyorum ki byk diyerekbir felsefe problem
balayacak ini, tm evarm
kadar iddialdr. (20) Bu problemini
yzden
zm bulunuyorum diyerek balayacak kadar iddialdr. (20) Bu yzden
19) imre Lakatos, "Falsification and the Methodology of Scientific Research Programmes" (Yan-
19) Imre
llama Lakatos,Aratrma
ve Bilimsel Falsification and the Methodology
Programlarnn of Scientific
Metodolojisi) 'Eletiri veResearch Programmes"
Bilginin Bymesi' (Yan-
kitabn
da.llama ve Bilimsel Aratrma Programlarnn Metodolojisi) 'Eletiri ve Bilginin Bymesi' kitabn
da,Karl Popper, "Conjectural Knowledge" (Farazi Bilgi) Objective Knowledge (Nesnel Bilgi) ki
(20)
(20) Kari
tabnda, s. 1.Popper, Conjectural Knowledge" (Farazi Bilgi) Objective Knovvledge (Nesnel Bilgi) ki
tabnda, s. 1.
23
23
 gelitirdii gr ortakl kartrmtr.
Kuhn elinizdeki kitabn Sekizinci Blmne, bir kuram deneyimle kyas
K uhnun gelitirdii gr ortakl bsbtn kartrmtr.
lamaKuhnyoluyla yanllama trnde bir bilimsel ynteme
elinizdeki kitabm Sekizinci Blmne, bir kuram bilimindeneyimle
tarihinde rast
kyas
lamann
lama yoluyla zor olduunu syleyerek balar. Bilim adamlar,
ok yanllam a trnde bir bilimsel ynteme bilimin tarihinde kendi benimse
rast
dikleri
lamann ok kadar
gr biimlendirilmi
zor olduunu syleyerekbirbalar. kuram,
kartBilim yani almak
adamlar, ortaya
kendi benimse
kmadka,
dikleri gr ellerindeki kuram, 'para
kadar biimlendirilm para'
i bir reddetmezler.
kart kuram , yaniPopper ileri
'm ortaya
almak
srd trde bir
kmadka, ellerindeki ve eleme tek bir sylem iinde, tek bir
eletiri kuram, para para reddetmezler. Popperm ileri paradigma
iinde mmkn deildir.
srd trde bir eletiri Birveparadigmaya
eleme tek bir bal olan iinde,
sylem bilim adamlar kar-r-
tek bir paradigma
neklerle karlatklar zaman kuramlarn ayakta tutacak
iinde mmkn deildir. Bir paradigmaya bal olan bilim adamlar kar-r- dzenlemelere
uyarlamalara giderler. Kuhn
neklerle karlatklar an kuram larneletirisiz
zamkar-rneksiz, bilim olamayacan
ayakta tutacak dzenlem elere
kabul eder, ama kar-rneklerin ilevi konusunda Popper'dan ayrlmaktadr.
uyarlamalara giderler. Kuhn kar-m eksiz, eletirisiz bilim olamayacan
Hibir paradigma ele aldeklerin
kabul eder, ama kar-m ilevihepsini
sorunlarn konusunda zemeyeceine gre, kar-
Popperdan aynlmaktadr.
rneklerin ilevi, her paradigmann en temel sayd problem-zmlerini
Hibir paradigma ele ald sorunlarm hepsini zemeyeceine gre, kar-
ayakta tutmak iin birer
m eklerin ilevi,
'bulmaca' oda temel sayd problem
her paradigm anm en oluturmalardr. Kar-mek
-zmancak
lerini
kart bir dilim yapma tarznda, farkl bir dnya grne dnecek kadar
ayakta tutmak iin birer bulm aca oda oluturmalandr. Kar-rnek ancak
byd
kart bir zaman Popper'n
dilim yapma tarzmda,
ettiibir'yanllama'
iddiafarkl dnya grne sreci balayabilir.
dnecek kadar
Kuhn, byle olduu zamanlar bile eski grlere bal kalmakta inat eden bi
byd zam an P o p p e rm iddia ettii y anllam a sreci balayabilir.
lim adamlar olduunu tarihsel rneklerle gstermektedir.
Kuhn, byle olduu zamanlar bile eski grlere
Kuhn inatbilimin
bal kalmaktaiin eden bi
topluca ayakta kalmasn salayan da bu tr ballklardr, nk bazen ba
lim adam lan olduunu tarihsel rneklerle gstermektedir. Kuhn iin bilimin
llk sonucu, bir zorluun zerine inatla ayn aralarla gitme sonucu, en b
topluca ayakta kalm asm salayan da bu tr ballklardr, nk bazen ba
llk sonucu, bir zorluun zerine inatla ierisinde
yk aykrlklarn bile varolan paradigma zlebildiini, gene
ayn aralarla gitme sonucu,
ta
en b
rihsel rneklerle gstermitir. Kar-rnekler belli bir paradigmada bunalm
yk aykrlklarm bile varolan paradigma ierisinde zlebildiini, gene ta
yaratacak kadar zorlu olduklar zaman Kuhn'un 'olaan-st aratrma' de
rihsel rneklerle gstermitir. Kar-mekler belli bir paradigmada bunalm
dii sre balamakta, kart bilim grleri oalmaktadr.
yaratacak kadar zorlu olduklar zaman K uhnun olaan-st aratrma de
Kuhn ile Popper 'm tartmalarnda orta yolu seen ve bu konularda ok
dii sre balamakta, kart bilim grleri oalmaktadr.
etkili olmu dnrlerden Feyerabend 'Anarik Bilgi Kuram' dedii gr
Kuhn ile Popperm tartm alannda orta yolu seen ve bu konularda ok
nde, bilimin her zaman kar grlere ihtiyac olduu, kart gr oal
etkili olmu dnrlerden Feyerabend Anarik Bilgi K uram dedii gr
masnn bilginin ilerlemesi iin elzem olduu kansndadr. Bu kadaryla
nde, bilimin her zaman kar grlere htiyac olduu, kart gr oal
Popper 'a yakndr. Ancak kart grler arasnda eletirel yani aklc olarak
m asnn bilginin ilerlem esi iin elzem olduu kansndadr. Bu kadaryla
tartma yoluyla bir seim yaplabileceini Feyerabend de kabul etmez. o
Poppera yakmdr. Ancak kart grler arasmda eletirel yani aklc olarak
alma ilkesi, bir tr 'serbest pazar rekabeti' gibidir, fakat hibir gr bir di
tartma yoluyla bir seim yaplabileceini Feyerabend de kabul etmez. o
erinin 'paras' olmad iin, bilisel ilerleme bunlar arasnda yaplacak bir
alma ilkesi, bir tr serbest pazar rekabeti gibidir, fakat hibir gr bir di
kyaslama ile salanamaz. (21) Feyerabend bu ynyle Wittgenstein 'a ok
erinin paras olmad iin, bilisel ilerleme bunlar arasnda yaplacak bir
yakndr ve Kuhn'u en ok etkilemi olan bilim felsefecileri arasmdadr. Fe
kyaslama ile salanamaz. (21) Feyerabend bu ynyle W ittgensteina ok
yerabend. ve Kuhn'a gre, her kuram kendine yneltilen eletirileri ve kar
yakndn ve K uhnu en ok etkilemi olan bilim felsefecileri arasmdadr. Fe-
rnekleri gene kendi temelinde yantlayabilir, yani gerekli dzeltmeleri yapa
yefabend ve K uhna gre, her kuram kendine yneltilen eletirileri ve kar
rak geerliliini koruyabilir. Bu gr konvansiyonalist bilim felsefecisi Pi
rnekleri gene kendi tem elinde yantlayabilir, yani gerekli dzeltmeleri yapa
erre Duhem'den dn alnmtr. (22) Duhem'e gre, hibir nermeyi ya da
rak geerliliini koruyabilir. Bu gr konvansiyonalist bilim felsefecisi Pi-
kuram tek bana kesin olarak yanllamak mmkn deildir. Bu kuram de-
erre Duhem den dn alnmtr. (22) Duhem e gre, hibir nermeyi ya da
kuram
(21) tek bama
Feyerabend kesin
iin bkz. olarak
"Against yanllamak
Method: mmkn
Outline of an deildir. Bu kuram de-
Anarchistic Theory of Knowledge"
(Ynteme Kar: Anarist Bir Bilgi Kuramnn Ana Hatlar) Bilim Felsefesinde Minnesota al
malar, derleyenler, M.Radner
(21) Feyerabend ve S. Winokur,
iin bkz. Against Method;Minnesota University
Outline of Press, 1970,
an Anarchistic Theory CiltofIVKnovvledge
(22)
(Ynteme hakknda
Duhem Kar: bilgi iin
Anarist BilgiKeat
Bir bkz. ve Urry,Ana
Kuramnn Social Theory
Hatlar) Bilim olarak Sosyal
Science (BilimMinnesota
as Felsefesinde al
malar,Blm
Kuram) 3.
derleyenler, M.Radner ve S. VVnokur, Minnesota University Press, 1970, Cilt IV
(22) Duhem hakknda bilgi iin bkz. Keat ve Urry, Social Theory as Science (Bilim olarak Sosyal
24
Kuram) Blm 3.
24
 neyle snandnda aykrlk kt zaman kuram ve deneyi oluturan ner
melerden yahut aralardan
neyle snandnda aykrlkhangisinin deitirilmesi
kt zaman kuram ve gerektiini bulmak ner
deneyi oluturan son
derece
m elerdenzordur.
yahut Bunun iin, kuram
aralardan geniletmek,
hangisinin ek varsaymlar
deitirilmesi gerektiiniyapmak
bulmakge son
derece Kuramlar
reklidir. zordur. Bunun birokiin, ve nermeden
yasakuram meydana
geniletmek, geldiklerineyapmak
ek varsaymlar gre, - ge
rtlebilmeleri
reklidir. Kuramlar iin birok yerdevebal
de bir yasa olduklar
nermeden m eydana kavramsal sistemin
btn geldiklerine gre, -
eletiriye
rtlebilm tabi iin degereklidir.
tutulmas
eleri bal bir
bir yerde Byle eletiriye
olduklar btnmaruzkavram kuramc
kalansal sistemin
lar, kavramsal
eletiriye tabisistemlerinde daima gerekli
tutulmas gereklidir. Byle bir uyarlamalara
eletiriye maruzgiderek grlerini
kalan kuramc
savunabilirler,
lar, kavramsalnk btn birdaima
sistemlerinde kavramsal sistemde
gerekli kesin olarak
uyarlamalara giderekhangi varsa
grlerini
ymlarn yanl nk
savunabilirler, olduunu btn gsterecek
bir kavramsalbelirleyici
sistemde deneyleri yapmaya
kesin olarak hangiimkn
varsa
yoktur.
ym larn yanltek
Aslnda bana ele
olduunu alman hipotezlerin
gsterecek belirleyici snanamayacandan,
deneyleri yapmaya imkn b
tn bir bilgi
yoktur. sisteminin
Aslnda snanmas
tek bana gerektii
ele alman dncesine
hipotezlerin varmak olduka b
smanamayacamdan, b
yktnbirbiradmdr. Bu admsmanmas
bilgi sisteminin gerekletiren bilimdncesine
gerektii felsefecisi Amerikal ampirist
varm ak olduka b
mantk Quine'dir.
yk bir admdr. Bu(23)
adm dnrn kout
kigerekletiren bilimolarak gelitirdikleri
felsefecisi Amerikal bilim
veampirist
felsefesinde
m antk Q Duhen-Quine
uinedir. (23) ki olarak bilinen
Tezidnrn kout bu gre
olarak gre, Popper
gelitirdikleri ve gibi
bilim
yanllamaclarn,
felsefesinde Duhen-Quine bir kuramTezi etmenin
terkolarak bilmneenzaman gerekli
bu gre olduu,
gre, Popper bunugibi
yapmak
yanllam iinaclarn,
hangi noktada
bir kuram yeterli neden
terk toplanm
etmenin ne zaman olduunu
gerekli olduu, iin
gstermek bunu
belli
yapm ller hangi noktadazorunludur.
ak iingelitirmeleri yeterli neden Yanllama
toplanm yntemine getirilen bu
olduunu gstermek iin
eletiriyi yantlamaya alan dier nl bilim felsefecisi
belli ller gelitirm eleri zorunludur. Yanllama yntem ine getirilen Imre Lakatos, Popbu
per 'in grndeki
eletiriyi yamtlam aya alan giderilerek,
eksiklerin dier nl bilim kuramlarn
felsefecisiampirik ierik bak
Imre Lakatos, Pop-
p e rn grndeki eksiklerin giderilerek, kuramltu'in am pirik ierik (24)
mndan kyaslanabilecei mantksal ltler olduunu ileri srmtr. bala-
Pozitivistlerin iki kuramn birbirini
mmdan kyaslanabilecei mantksal mantksal
ltler olarak
olduunu tamamlamas eklinde
ileri srmtr. (24)
tanmladklar ve daha nce de deindiimiz bu gre
Pozitivistlerin iki kuramn birbirini mantksal olarak tamamlamas eklinde gre bir kuram red
dedebilmek
tanmladklar iin,ve yerine
daha geecek
nce de kuramn
deindiimizeskisinin aklad
bu gre greherbireyi akla
kuram red
mas fakat buna ek olarak eski kuramn ele almad,
dedebilmek iin, yerine geecek kuramm eskisinin aklad her eyi aklayani eski kuramdan t-'
retilemeyecek
mas fakat buna bazekekolarak
tahminlere ele almad,gerekmektedir.
de yer verebilmesi
eski kuramm yani eski kuramdan Bu gt-'
re bir lde Kuhn da katlmaktadr, nk Kuhn
retilemeyecek baz ek tahminlere de yer verebilmesi gerekmektedir. Bues iin de yeni kuramn g
kisinden
re bir tretilebileceklerden
lde Kuhn da katlmaktadr, farkl tahminlere
nk Kuhn olanak
iin detanmas gerekli-es
yeni kuramn
dir.Ancak
kisinden iki kuram,arasndaki bufarkl
tretilebileceklerden fark, Kuhn ikisinin
tahm inlere mantksal
olanak tanmbadamaz
as gerekli
l olarak yorumlarken, Lakatos eski kuramn yenisinden
dir. Ancak iki kuram.arasmdaki bu fark, Kuhn ikisinin mantksal badamaz tretilebilecei l
de bir devamllk olarak yorumlamaktadr. Lakatos 'un
l olarak yorum larken, Lakatos eski kuramn yenisinden tretilebilecei l bu birikimci bilgi
de bir reddeden
grn devam llk Kuhn,
olarak gr benimsemek
buyorumlamaktadr. iin klasik
Lakatosun bu ampirist
birikimcibilgi
bilgi
kuramna inanmak, yani bilginin ham duyu verileri
grn reddeden Kuhn, bu gr benimsemek iin klasik ampirist zerine para para inabilgi
edilen
kurambir nayap olduunu
inanmak, yanidnmek
bilginin ham gerektiini sylemitir.
duyu verileri zerine Halbuki
para Kuhn
para ve ina
Feyerabend
edilen bir yap bilim felsefecilerine
gibi olduunu dnmek gre 'ham' duyu
gerektiini verisi diye
sylemitir. bir ey
Halbuki Kuhnolave
maz. nsan duyular
Feyerabend gibi bilim gzlemleri, ancak
ve felsefecilerine gre bir
hamkavramsal
duyu verisi sistem
diyebenimsen
bir ey ola
dikten sonra mmkn olurlar ve bu kavramlar
maz. nsan duyular ve gzlemleri, ancak bir kavramsal sistem sistem tarafndan koulland-
benimsen
rlmlardr.
dikten sonra Kuramdan
mmknbamszolurlar ve nesnel bir gzlem
bu kavramlar dili olamaz.
sistem tarafm dan Byle bir di
koulland-
inandklar Kuramdan
lenlmlardr. iin de, Popper, Lakatos ve dierleri, Kuhn gibi
bamsz nesnel bir gzlem dili olamaz. Byle bir di 'greliliki'
le inandklar iin de, Popper, Lakatos ve dierleri, Kuhn gibi greliliki
(23) W.V.O. Quine, "Two Dogmas of Empiricism" (Ampirizmin iki Dogmas) From a Logical Point
of View (Mantksal Bir Bak Asndan) kitabndan, Harvard, 1961. Quine ve Duhem'in grle
(23)aslndan
rinin VV.V.O. yanl
Quine, olarak
Two Dogmas ol Empiridsm
birletirildii, iki dnr(Ampirizmin iki Dogmas)
arasnda ok From
byk farklar a Logical
olduu Point
gr
sonof zamanlarda
View (Mantksal Biratlmtr.
ortaya Bak Asndan) kitabndan, Harvard, 1961. Ouine ve Duhemin grle
rinin
(24) aslndan
Lakatos yanl olarak
"Yanllama birletirildii,
ve Bilimsel iki dnr
Aratrma arasnda Metodolojisi"
Programlarnn ok byk farklar
Eletiriolduu gr
ve Bilginin
son zamanlarda
Bymesi kitab. ortaya atlmtr.
(24) Lakatos Yanllama ve Bilimsel Aratrma Programlarnn Metodolojisi" Eletiri ve Bilginin
Bymesi kitab. 25

25
dnrlerin .gznde hl eski pozitivist gelenein dihfelsefginden kurtula
dnrierinLakatos-iin
mamlardr. gznde hl eski pozitivist
birbirini geleneinmantksal
izleyen kuramlar dikfelsfginden kurtula-
olarak birbir
lerini iermektedir,
manulardr. Lafcafisdfin
nk.her birindeizleyen
Bilkini kullanlan dil ayn
kuramlar mantokd
nesneleriolarak birbir-,
(ayn refe
lerini iermektedir,
ranslar) kullanmaktadr. nk-her
Kuhn iin Birindebirbirini izleyen
kullanlan dil-ayn nesneleri
kpramlar (aynola
mantksal refe-
ranslan)
rak kullanmaktadr.
e lye vurulanazlarKuhn nk iin dilleri bambaka
birbirini izleyennesnelerden
kuramlar mantksd.kuruludur. ola
Azraknce birbirinevurulamazlar
e lye girift olarak nksz ettiimiz bambakasorunun
dilleri iki-temel nesnelerden
,ikincisi kuruludur.
budur.
Az nce
Her birbirine
ikisi de klasik gMft'olarak
endktivizme kar olduklar
sz ettiiniz iki-temel sorunun
halde, kincisi farkl
eletirilerini budur.
Her ikisiyapan
balamlarda de klasik <ndtivizme
ve bugnn bilim felsefesine
kar olduklar hkim halde,
olaneletirileni
yanhlamac,farkl ve
greliliki
balarnlarda okullararasndaki
yapan ve bugnn anlamazl
bu bilim felsefesine iyice kavramak
hkim iin, konuyuve
olan yanllamaa
biraz datmak
greliliki olsullar
pahasma dil felsefesine
arasmdaki biraz deinmemiz
bu anlamazl gereklidir. Bilindi
iyice kavramedc-in, konuyu
ibiraz
gibi,datmak
yirminci pahasma
yzyl felsefesine hkimbaz
dil felsefesine boyut dilin eletirisidir,
olandeinmemiz gereklidir. Bilindi
tpk
onidokuzuncu
gibi, yirminci yzyl felsefesine
yzyl felsefesini tarihsel
hkim Olan boyut dilin
zmlemenin hkim olduu gibi.
eletirisidir, tpk
Elinizdeki
on dokuzuncu kitabm aslnda tarihsel
yazanfelsefesine
yzyl tarihsel grelilikidir, hkim
birzmlemenin dil sorunlarna
olduu gibi. da
teet
Elinizdeki kitabm.
geer, ancak yazan
bir bilgi aslnda
kuram tarihsel
karmak birzere
grelilikidir,
yaklatdil sorunlarma
tarihsel verilerida
yorumlad dncebir
teet geer,!ancak yaps, toplumcu
bilgi kuram dnrlerde
karmak grmeye altmz
zere yaMat tarihsel yerilenta
rihilik yapsmdan
yorumlad dnceok,yaps,
yirminci hkim olan bu
yzylanrlerde
toplumcu dil/mantk
grmeye boyutunta
altmz
darihilik
kurulmutur,
yapsmdan Kuhn'un kendisininyzyla
ok, yirminci h^pm gibi,
de syledii olan buayn verilere bakarak-
d/mantik boyutun
(tarihsel d.e olsalar)
da kulmutur ok farkl
Kulmun dncedeyaplan
kendisiin syledii inagibi,
etmekayndaima- mmkn
verilere; bakarak^
dn
(tarihselde daha nce
Kuhn'un,olsalar) ok-de belirttiimiz
farkl dngeyapilan gibi, Wittgenstein yoluyla etkilen
ina etmekdaimammkn-
dii
dTanlaya
Kulmun, gredaha pozitivistlerin
dil,nce de belirttiimizdnd gibi mantk yoluyla
gibi, Wittgenstein deil,
zerine etkilen
retorik yani dilin
dii anlaya kullanlmas
gre dil, pozitivistlerin zerine kuruludun
koullardnd Mantksal
gibi mantk zerine poziti
deil,
vizmin yani dilinafpirist
retoriktemeldeki kullanlmas varsaymna
koullargre, zerinekullandmz dilin simgeleri
kuruluduTi Matik&al poziti
tarafndan ifde edilen
vizmin temeldeki; dnceler,
ahpirist daha bu
varsaymna gre, singlerle ifade
tr kullandmz edilmeden
dilin simgeleri
mantksal
tarafmdan
nce ifadebalantlar iindedir. Dilin
edilen dnceler, dahamant-, bu nedenleifd
bu tr simglerle kulland
dilin bdilmeden
nce
balamdan
mantksal balantlarbir
bamszdr, anlamdaDilin
iindedir. 'zaman d'dr. Dolaysyla
mant^bu nedenle dilmdilin ia
kulland
retleri (imleri) ile bunlar tarafndan ifade edilen dncelerin
balamdan bamszdr, bir anlamda zaman'ddr. Dolaysyla dilin ia kaynakland
gereklik arasnda
retleri (imleri) ilezorunlu yahut oritolojik
bunlar tarafmdan ifade (varlkbilimsel)
edilen dncelerin bir birlik yoktur.
%ynakland
Anlam ve referans
gereklik arasndaayn dzeylerdir.'Mantteal
zorunlu pozitivizme gre
yahut oritolojik,(varlkbilimsel) birncelik
birlik yoktur.
ta
yan,
Anlamkullandmz
ve refermsdilinayn mantksal yapsnn, yani
dzeylerdir.'Mantteal anlamnnkendi
pozitivizme iinde tu
gre ncek ta
tarl olmasdr
yan.- ve bu tutarlln
kullandmz dlm mantksal deiik koullarda
yapsmn, yanifarjdlamamas,
anlamnn k ^ d i hep aym
iinde tu
lde geerli kalmas
tarl olmasdr: gereklidir.deiik
ve bu tmarhln Bu yzden de kurulan
koullarda dilin d dnyaya
farkllamamas, hep ayn
olan
lde geerlidilin
balants kalmashangi amalaraBu
gereklidir. gre kullanldndan
yzden de kurulan dilin bamsz olmak
d dnyaya
zorundadr.;
olan balants mantksal
bir hangi
Bu trdilin zorunluluk
amalara da, mantn giderek
gre kullamidmdan ister olmak
bamsz iste
mez. metafizikBubirtr
zorundadr.? rolbiroynamasna neden olmakta,
mantksal zorunluluk yni mantk
da, mantm giderek dnyada ne
ister iste
nesneler
trmez olmas
metafizik bir gerektiini
rol oynamasna buyurur neden gelmektedir.
haleolmakta, yni Dilin
mantk herkes
dnyadatarane
fndan ayn biimde,
tr nesneler ym mantkbuyurur
olmas gerektiini kurallanna-gre kullanlabilmesi
hale gelmektedir. Driin herkes,iin de,tara
duyum
birfmdan ayn biimde, ihtiya
ortaklna aym mantk vardr.kurallanna-gre
Bu ortaklk,.farkl yaam koullarnda
kullamlabilmesi iin de.
deitii
bir duyum lde,- duyumlar
ortaklma zerine
ihtiya kurulu
vardr. Bukavramlar arasnda
ortaklk, farkl yaam bijlftan ve di
koullarnda
lin yanstt
deitii mantksal
lde,- ilikilerin
duyumlar zerine ayn kalmasna
de kurulu kavramlarolanak arasmda yoktur. Mantk
bulutlan ve di
linpozitivizm
sal yanstt bu mantksal duyum vedemantk
nedenle,ilikilerin ortaklmolanak
ayn kalmasma bozabilecekyoktur.nerme
Mantk
lerden kanr. Nesneler
sal pozitivizm bu nedenle,yerine karmak
duyum duyum
ve mantk verilerinden
ortaklm sz etmeyi
bozabilecek ter
nerme
cih eder.kamr.
lerden Nesneler ashnda dyu
Nesneler yerineverilerinden
karmak duyum kolaylk iin ina edilen
verilerinden mantk
sz etmeyi ter
cihkurgulardr.
sal eder. Nesneler te yandan,
ashhdk dyu dilin verilerinden
temelinin mantk kolaylkdeil,
iinkullanm
ina edilen olduuna
mantk
sal kurgulardr. te yandan, dilin temelinin mantk deil, kullanm olduuna
26
26
 iiaanlar iin dil ortakl duyumya d%alglaja dzeyinde deil, dili kul
inHinlar
larma dzeyindedir,
iip dil ortall duynn
yaninesnele veya, daralgl^^a
yaam' koullandzeyinde
dzeyinde.deil, dili kul-
Wittgenste
inlapa
'tn dedii dzeyindedir, yani,esneC
gibi, her sylem ve yj||am*kQula
bir. yaapt biimidir Bkiinin dzeyinde. Wittgenste-
kulland dili,
inj^ dedii
kelimeleri, gibi, her sylem
kavramlar, giderekbir. yafca
kuramlar l^ im i r
anlayabilmek Bir kiinin
iin kuUaaid
hangi kurallaradili,
ke#meleris.
gre,, kavramlar,
hangi kavramsal giderek
sisteme kiKamki
grfr dili B^yateilmek
kullandm bilmek iin. hngi kurallara
gerekmektedir.
grer rtak
Herkesin jgi kavramsal sisteme gere dili
olarak kullanabilecei kulC duu
'rarafsz';iye bilmek,gerekmektedir.
nesnel bir gzlem/duyu
Herkein
dzeyi *ortakBylece
olamaz. olarak kullanabiieeei
baka bir bilimstarafsz;#e nesnel,
eleaiinin kuramlarn bir gzlem/duyu
anlamaya
dzeyibilim
alan olamaz.adam,Bylece
bakabirbakakltr#
bir bilim geleneinin
incelemeye kuramlarm
alan anlamaya
bir antropologa
ajlan bilimAralarnda
benzetilebilir. adam, baka'birbir eviri, kltr
sorunuincelemeye
vardr. Yani alan
Kuhn'un bir antropoloa
bu kitabn
benzetilebilir.
Qnuncu Blmnde Aralarmdasylediibir gibi,
evki.farkl
sorunu dnyalartia
vrdm Yani Kuhnun bu Tpk
yaamaktadrlar. kitabm
Onuncu Blmnde
dilde,.simgelenen syledii gibi,
ile simgeleyen farkl
arasnda-bir dnyalarda
dzey fark yaamaktadular.
olmad gibi, Tpk
gz
lemde
dilde,, ?de grme ileile
simgelenen simgeleyen
grlen arasmda arasmdavbir dzey fark
bir fark yoktup nk olmad
herkes,gibi,:gz-
iinde
lemdcjde
yaad kavramsal
grme ile griiln
sistem ya daarasmda
kltr onamebir farkgrmeyi
yo tor-,nkretmise herkes,
onu imde
gr
mektedir.
yaad Wittgenstein'
kavramsal sistem a greyainsan
da kltr oname gikneyi
dil deitirebilir, aparetmise onu gr
bir dili dardan
mektedir. Wittgensteina
dzeltemez, nk bunu yapmak gre insan dil deitirebilir,
iin dilin dma kmaktna kir dili dardan
zorundadr.
dzeltemez,
Bir;.dile ya nk bunu yapmak
da kavramsal sisteme iin dilin dma
tarafsz ykmak
bir gzlem zorundadm
asmdan baklama
yacam. BiT'-dle ya da kayramsaJ
sylemek, aslnda, o sisteme tarafsz birmtn
dilde ne-slen gzlem fasmdan baklama-
nermelerin,- hipotez
lerin
yacagmi veya. varsaymlarn
sylemek, aimda) kendio.dorulanma
dilde ne-sriilen bratndanermelerin,-
koullarn beraberlerinde hipotez
ge
tirdiklerini
lerin veya:sylemekle
varsaymlarm i^ndi .dorulslnna
zdetir. Kullanlan gzlem kouUtomdaverilerinin beraberlerinde
'nesnel' ola- ge
tirdiklerini
mayaca, sylemekle
gzlemin dahazdetir. Kulpd>ah.g^em
batan kullandmz kuramverilerinin nesnel ola
tarafmdan koulland-
nld
mayaca, gzlmnanlam
nermelerinin daha bbudur. Dolaysyla bir
at^ kullandmz kuramkuramdan
tarafmdan dierine,
koullund-
eski
paradigmadan
nld nermelerinin .yenisine anlam
gei, verilerin farkl yprumlanmayla
budur- Dolaysyla |bir kuramdanmmkn dierine,de eski
ildir,.
paradigmadan^ yenisinekendileridir.
(leien verilerin gei, verilerin:Kuhnfarklbu geiin nasl oldunu
yorumlanmasyla mmkn
betimle de
yebilmek
ildir, deien iin Getalt
verilerin psikolojisinden
kendileridir. yararlanmtr.
Kufm bu geiin Bunasl
greoldum
gre, betmale-
insan
laryeb evrelerini
i^ ek iinparaOestalt deil, btn olarak
psikolojisinden
para yararlanmtr.
alglamay Burenirler.
gre gre, insan
Bu ben-
. zetmeyi
lar evreleriniilk ortayaparaatanpara deil, btn
ve Kuhn'un da grlerinden
olmk-alglamay renirler.
yararland N R.Bu ben-
Han
, zetmeyi
son, insanm ilk evresini
ortaya atan gzleme tarznda,
ve Kuhn,un alglama asmdan
da grlerinden temel birimlere
yararland N;R. Han
varlamayacam
son, insanm evresini iddia etmitir.
gzleme(25) tarzmda, da ;hu grten
Kuhn>alglama asmdan yolatekarak, ku
to l birimlere
ram deitirmenin para
varlamayacam para gzlem
iddia etmitir. (25) K -veutoyanhlamayla
d;bu grten mmkn olmad,
yola .kmak, ku
tersine topyekn bir pma
ram deitirmenin dnmyle
gr para gzlem-ve meydana geldii tezini
yanhlamayla mmkn gelitimi-
olmad,
tir.,tersine , ropyekn-,bir : gr dnmyle
vi .* meydana geldii tezini gelitimi-
, t i rKuhn'un
. ; T . ortaya ( -if:: - bilimsel ilerleme modelinin odak noktas olan bu
att ^
gr, dnm
Kuhnun tezi,att
ortaya mantksal;
baz bilimsel glkler
ilerleme iermektedir.
modelinin Bu glkleri,,
odak noktas olan bu
anlamak
g; dnm iin Kuhn'un tezi, ve eletirmenlerinin
baz mantksal, glkler sk skiermektedir.
bavurduu Bu rneklerden
glkleri,,
birini, ilk olarak Hansn
anlamak iin Kuhnm tarafmdan
ve bu
eletirmenlerinin balamda sk tartlan
sdc bavurduu dnya merkezli
melderdert
astronomiden
bimij ilk olarak gneHansonmerkezli astronomiye
tarafmdan yaplan devrimci
bu balamda tartlan geii
dnya ele ala
merkezli
lm. Ptoleme'ci
astfortomiden astronomiye
gne merkezli inanan bir
astronomiye bilim adamyla
yaplan (rneiriTychele
devrimci geii Bra-ala
he) lm. Kopernjk'i
Ptolemeci astronomiyi
.astronomiye benimseyen
inanan bir bir
bilimbilim-adammn
adamyla (rnein
(mein'^hO KeprBra-
,

ler) he)'gne'Kopemik.i adlandrdklar

olarak astronomiyi yldzlar zde
benimseyen deildir, nk(rnein
bir bilim.adammn birincisinin
Kepr,
grd
1er) gne hareket
yldzolarak halindedir yeyldzlar
adlandrdklar dnyann evresinde
zde deildir, dnmektedir, ikin-;
nk birinGsinin
cismin
grd grd yldz ise
yldz hareket sabittir ve
halindedir ve dnya
dnyanm nn evresinde
evresinde dnmektedir.
dnmektedir, kin
cisinin grd yldz ise sabittir ve dnya onUn evresinde dnmektedir.
(25) Norwood Russell Hanson, Patterns of Discovery (Keif rntleri) Cambridee University
Press,
(25) 1958.
Norvvood Russell Hanson, PatternS of Disoovery (Keif rrrtleri) Gambridge University
Press, 1958. 27
27
 Kuhn'un kantlamalarna gre, Kepler, "Eskiden gkyznde hareket-eden
bir Kuhnun ki^tlamalarn
yldz gryordum, pkrgBrahe
^ , Kepler, Eskiden
gibi, halbuki gkyznde
imdi sabit hir yldziharekdf-edn
gr
bir yldz ryrdm, tpk Btahe gibi,
yorum" diyemez, nk bu durumda- Tycho Brahe'nin de bir bakma halbuki imdi-safatir yldzhakl
gMi-
yortirn diyemez, nk bu durumda^ lycho
olduunu kabul etmek zorundadr. Halbuki Kepler bir gr dnmne Brafaehin de bn* bakma hakl
olduunu kabul etmek zorundadr. Halbuki Kepler
uram, gnein hareketsiz olduunu ve dnyann gne evresinde* dnd bir gr dnmne
uram,
n kabulgnein
etmitir.hareketsiz
Bu durumda olduunu
Keplerve dnyanm
ancak gne
''Gnein evresind'dnd
eskiden hareket et
n kabul etmitir; Bu durumda Kepler a n c^
tiine inanrdm, halbuki yanlmm" diyebilir. Fakat bum syledii Gnein e s k i ^ hareket
anda daet
mantksal bir yanl yapm olmaktadr. Tycho Brahe'nin grndenanda
tiine manudm, halbuki yatilmlm diyebilir. Fakat buml syledii Kep-da
mantksal bir yanl yapm Ohnaktahr. Tycho Brrdfnm
ler 'in grne geen bir bilim adamnn nce bir trl, sonra baka trl grnden Kep-
lerin ne geen bir bilim adrunmm Ue
grebilecei tek bir gne olduu mantksal adan sylenemez. Yani Kepler bir trlu^ sonra baka trl
grebilecei tek bir gne biduu mruitksal adan
eski gnein imdi birden hareket etmeye baladm syleyemez.-Bunu ya sylenemez Yani Kepler
eski; gnein
parsa, imdi birden
ayn nesnenin, hareket farkl
ayn gzlemin etmeye baladn syleyemez
yorumlanabilecei sonucu-Bunukar ki ya
bu, Kuhn'un farkl grlerin farkl dnyalar, farkl nesneler grdkleri iddiki
parsa, aymnesiKnin, aym gzlem fm-kh yorumlanabilecei sonucu kar
bu, KuhnH
asyla farkl <1)
eliir. Yldz grllin
hareketfarkl df^ralar,
halindedir, farkh
Yldz nesnder
(2) sabittir.gdkleri
Yldz (1)iddi in
sabit olduunu sylemek Kuhn'un yaklamna gre mantksal Yldz
asyla eliir; Y ldzd) hareket halindedir. Yldz (2) sabitr. (1) in
bir eliki,
sabitmantksal
hatta ldnbirsylemek Kuhnun
olanakszlktr. (26)yaklamma
Halbuki Kuhn gre mM tksal
elinizdeki bir eMki;
kitapta-buna
hatta mantksal bir olanakszlktu. (26) HMbuki
benzer rdekler vermitir. Kuhn'un hatay yapmaSmn nedeni nedir? Dik
bu Kuhn elinizdeki kimptafb^a
kat benzer rdekler
edilirse, Kuhn'un vermitir.
iddiasnaKuhnun bu hatay
gre, daha yeni yapmaSUun
olan grnedeni benimseyen net?kii
Dik
kat edilirse, Kuhnun iddiasna gre, daha yeni
eski gre 'yani geriye doru bakarak eski grn artk yanl olduunu olan gr tenimseyen kii
eski gre
sylemektedir, yani geriye
halbuki doru
Khn%n bakarak
ymniKt eski grim
gre eskiartdc yanl
grn pdS^unu
de kendi
sylemektedir,
iinde tutarl fakathalbuki Kuhnuneliir
kendisinikiyle yakla^mma
olduundan gredaha
eski fazla'
grnbir eyde sy
kendi
iinde tutrll
lememesi fakat Aksi
gerekirdi. kendisininkiyle
takdirde, hl eliir
ym olduundan daha fazla^biryani
nesneden bahsettikleri, ey h
sy
llememesi
'aym'gzlem gerekirdi.
dilini- Aksi takdirde,snucu
kullandklar hl ym nesneden
kar. Halbuki bahsettikleri
Tycho Brahe'ninyani M-
l^aym^'gzlem
gr mantksal dilini olarakkullandklar
yanlilanmam, ^nucusadecekar.
terkHalbuki
edilmitir. lych u Brahenin
Kuhn'un da
gr?amantksal
Popper olarak yanllanmam,
ve dier yanllamacaraikar sadece tehibir
kantlamas, k edilmitir
grn Kuhn
tam ^olada
rak Popper.^a ve dier yanllamaclaraikar
yanhlanamayaca yanhlamaclara
deil miydi? Kuhnkamtlamas^, hibirbu grn
dntamola
neden
rak yanhlanamayaca deil iniydi? Kuhn
vermektedir. Bu elikiden kartlacak sonular Kuhn'n grn yanhlamaclara bu dn neden
zayfla
vermektedir. Bu elikiden kartlacdr-'
tc baznoktalara iaret etmektedir. yle ki: ' sonular Kufann grn zayfla
tc baz Brahe
Tycho noktalara'deniaet
Kepler etmektedir.
*e geiin yle ki;
aym zamanda devrimci bir ilerleme Ya
ylabilmesi iin Kepler 'in grnn doru,zanuuda
^ e M B r ^ e den Kepler'e geiin a^m Brahe'nin devrimci
grnn bir ilerleme
yanl olSa-
ylabilmesi iin Kepldrin grnn doru, Brtenin
mas gerekmektedir. Yani her iki grn dnda nesnel bir doru-yanl grnn yanhlol
mas gerelonektedir. Yani her ild g r ^ dmda
tne gerek vardr. Bu durumda Kuhn, nesnel ltlere bavuruliamayaca nesnel bir doru-yanh l
tne gerek vardr. Bu drmda Kuhn, nesnel
grnde yanlm, kendisi de ayn ltlere bavurmutur. Halbuki' Kuh ltlere bavurulamayac
n'ungrnde
orijinal yanlm, kendisi grne
(Wittgenstein'ci) de aym ltlere
gre, Tycho bavurmutur.
Bfahe'yi gnein Halbuki(Yl^Kuh-
nun orijinal (Wittgensteinc) grne gre, Tycho
dz l'in) sabit -olduuna ikna etmenin olana yoktur/ Brahe, Kepfer'ih inan Btaheyi gnein (Yh
diz l in) sabit olduuna ikna etmenin olana yoktur.
d gre bir gei yaparsa, Yldz (1) hakkndaki fikirierinideitirmi fe* Brahe, Kepierh inan-
. d
il, gire
yldz (2)bir'dengei yaparS,bir
bahsedilen Yldz (1) hakkmdaki
dnyaya gemi olir: Ekimlerini
tersine,deitirn
esiri gre
il, yM z (2)den bahsedilen bir dnyaya
inanmakta srar -ederse, onu, grd gnein (Yldz l'in) gemi lr: te rsabit
^ e , eski gre
olduuna
inanmakta srar ederse, onu, grd g n ^ n <Yldz
Kepler'in dilini kullanarak ikna etmenin olana yoktur. Kuhn'un bu zorluu l in) sabit oMuuha
Kepleriniin
halletmek dilini kullanarak ikna
syleyebilecei teketmenin
ey, yeni olafta
gr yktur. Kuhnun bugr
benimseyenlerin, zorluu
leri arlk kazand andan itibaren tarihi geriye doru 'devrimci tarzda'gr
halletmek iin syleyebilecei tek ey, yeni gr benimseyenlerin, ye-
leri'arlk kazand andan itibaren tariM geriye doru devrimci tarzda ye-
(26) Kordi, C.R., The Justification of cientific, Change (Bilimsel Deimenin Dorulanmas)
Dordrecht: D. Reidel,
(26) Kordig, C;R., 1971 Blm 1, s. 4-12.
The ,Justificalion o f cientific. Change (Bilimsel Deimenin Dontenmas)
Dordrecht: D. Reidel, 1971, Blm 1 , s. 4-T2.
28
28'
njden yazarak, ilerlemekaydedilchini ve kendvgprlerinin doru olduunu
njuii) yazarak, ilerlerop.kaydediltUi ve kendif^grlerinin doru
iinolduunu
iddia ettikleridir. An<,bu ;aldayiq WnnedetJftlsa bilev uhn yefcrli
iddia ettikleridir. Ancakubu ^addayc bjrj neden; lsa
b|r neden deildir nkkitabnnband3 bilimin tarihini bu ekildebile^ Kiuhn iin tahrif
yejjerli
bir neden deildir nk, kitabJiu babnda bilinilin tarihini bu
eden birikimcilere kar olduunu belirtmitHyBu noktadan birok eletiriye. ekilde tluif
e d ^ birikimcilere kar oldumu teiirtnitkii Bt noktadan birok eletiriye,
urayanKuhn, bu karrnein de zorlamasyla greliliki yaklaannda bar
u^j^an jCuhn,yapmak
ziideiiklikler bu kar-rtn^in de zorlamasyla
zonmda kalm ve elinizdekigreliliki
kitabn yaklaunuda
ikinci basmna bar
^{deiiklikler yapmadc zorunda kalm ve elini^eki kitabm
yasudi sonszde, nasl bir bilgi kuramna inandn daha aka belirtmekikinci basmma
yatsdt sonszde,
ihtiyacn hissetmitir.nasl bir bilgi kuramna inanduu daha aka belirtmek
ihtiyacm hissetmitir.
.-Sonszn 4 numaral alt blmnde, Kuhn farkl kavram yaplannda ya
ayanSonszn
insanlarm 4 numaral alk^ii^ altmda
farkl koullamalar Kuhn
oluanfarkl kavran
deiik yaplannda
duyumlara sahipyar
ayan insanlarn farkk koullanalar' altnda oluan d ^ ik duyumlara sahip
olabilmelerine karn, duyumlarn fiziksel nedeni olan uyarlarn ayn olabi
olabilmelerine
leceini karn^
hi deilse dyundarn
konvansiyon fizik^Okabul
dzeyinde nedenietmek
olan zorunluluunu
uypdarn aym,duy olabi-
mutur. Burada Khn ilk kez, her bilisel (cognitive) kuramn alglamaya
mutuTi
ilikin Burada Ku]^
epistemolojik ilk kez, heryan
bir boyutunun bilisel (cogmtve)
sra bir de neyin kurantn algtlataya
alglandna, yani
ilikin epistemolojik bir boyutunun yan sura bif de neyin
dnyada ne tr nesneler olduuna dair bir ontolojik (varlkbiimsel) boyut ol alglandna,, yani
mas gerektiine deinmektedir. Farkl bilisel dnyalarda da yaasalar, farkol
dnyada ne tr nesneler olduuna d ^ bir .ontolpjik (varhkbilimsel) boyut
lmas
duyumlaragerekriine demm#tedir.
da sahip Farld bilisel
olsalar, insanlarn dnyalarda
ayn uyanlar da olmalar,
alyor yaasalar,tek
fark
l dujmmlara da sahip: olsalar, insanimin ayur uyanlan
bencilikten (solipsism'den), bireysel ya da koleltif, kanmak iin zorunlu bir ahyor olmalar, tek
varsaymdr. Hatta daha da ileri giderek, Kuhn bu blmde ksaca da olsa,bir
bencilikten (solipsismMen), bireysel yada koleltif,-kanmak iin zonmlu
hervarsaymdr.
sylemin kendi Hattaiine
dahabir dalde
ileri gider^, Ku^iB bu,esas
kapal olmasnn jblmde flasacauyanlar
nedeninin da olsa,
her sylemin kendi iine bh, lde kapah olmasmm
dzeyinde, yani ontoloji dzeyinde yeterli kuramlara sahip olmaymzda esas nedeninin uyanlar
dzeyinde, yani ontoloji dzeyinde yeterli kjuramlara
yatabileceine deinmektedir. Ne var ki, Kuhn'a gre, byle bir kuram (ister sahip olmaymuzda
yatabileeine
fizyolojik, deinmektedir.
ister daha felsefi olsun)Ne var ki, Kuhna g^srece,
gelitirilmedii e, byle bir kurmn
birbiri (isttar
ardndan
fizyolojik, ister daha felsefi olsun) eUtmImedii
gelen kuramlarn doann gerekte nasl olduu anlamnda bir 'doru'ya gi .srece, bbiri mdmdan
gelendaha
derek kuramlarm doanm gerekte.nasl
fazla yaknlatktan sylenemez, ,Bylece
olduu anlanundajbir
Kuhn yeni 'druya
kuramlarngi
derek daha fazla yakmlatklaffi syle|iesmez. Bylece
ve bilimsel devrimlerin ontolojik boyutta bir gelime getirdiini reddetmek Kuhn yeni kurandann
ve bilimsel devrimlerin ontolojik boyutta bir gelime
tedir. Yani Kuhn yalnzca epistemolojik deil, ontolojik bir ,grelilikidir ve getirdiini reddetmek
tedir. Brahe
"fycho Yani Kuhn yfdmzcaayn
ile Kepler'in epistemolojik deil,
yldz farkl ontolojik
tarzlarda bir.grejilikidir
grdklerini sylemeve
TVcho Brahe e Keplerin ayn yldz farkl tarzlarda
sinin tek nedeni farkl grlerin badaamazl tezini glendirmek grdlderini syleme
iin
sinin tek nedeni farkh grlerin
verdii 'konvansiyonel' bir dndr. nk arada badaanazl ,
butezini glendirmek
kadar olsun bir ortak iin
verdii konvansiyonelf bir dndr. nk arada
varsaym olmad srece iki grn braknz anlamay, anlamamalar bi-. bu kadar: olsun bir optak
levarsaym
olanakszdr, olmadnk srece iki grn braknz
konumalarna imkn kalmaz. anlamay,
Nitekim anlam
Kuhn'a ^alan
bu trbi-.
eletiriler yneltilmi, kart bilim grleri mantksal olarak e llerebu
le olanakszdr, nk konumalarna imkn kalmaz. Nitekim Kulua vi-tr
eletirrier yneltilmi, kart bilim grueri|i}iptk:Sal
rulamadna gre, arada bir anlamazln dahi olamayaca ileri- srlm olarak e llere v-
rulamadma
tr.

.t,-.;: gre, mada ,

bir;
'
anlamazln dahi oimnayacat
;'V-:
leri- srlm
tr..
Gerekten .s;.,de, iki ayr paradigmann rekabetedebilmeleri iin hi deilse
Gerekten
bir lde de, iki paylayor
ayr psradigmanm rekabet gerekir.edebilmeleri
Yani rekabet-ayniin hi deilse
b: ^de
aym dzeyi
aym dzeyi paylayor
olmalar
olmalan gerekir. Yani rekabet ayn
nesneyi
nesneyi
deiik yollardan aklamak iin yaplabilir. Nesneler (yani bilginin nesnele- >
ri)de^c yollardan
farkl ise, aklamak
rekabetin bir anlamiin kalmaz.
yaplabilk Nesnelm
rnein, (yani bilginin
lthuser iin de,nesnle-
bilgi >
ri) farkl ise, rekabetin bir anlam kalmaz. rnein,
nin nesneleri bilginin isel koullarnda ortaya kar ve bilginin dimda kalanAlthusser iin de, bilgi
nin nesneleri bilginin isel kouUarmda ortaya km
'gerek' nesnelerle kartrmamalar gerekir- Althusser bu ayrm, hem ide ve bilginin, dmda kalan
gerek nesnelerle kantlmamalan gerdifk. Althusser
oloji ile bilimin farkl nesnelerden szettiinigstermek hem de ok radikal bu ayrm, hem ide-
olojule bilimin fmkl nesnelerden sz ettiini gstermek
bir ampirizmden kanmak iin yapmtr: bilim kendi bilgi nesnelerini yara- hem de # k radikal
bu ampirizmden kanmak iin yapmn:: bilimikendi bilgi nesnelerini yara-
29
29
 tarak, ina ederfek ilerler. Kuhn ise benzer bir ayrm bilirhdeki yeni bululara
geii
tarak,aklaritak
iha ederfek yapmaktadr.
iirtilerler:Kuhn iseFakat
benzer bir aynm
burada Khn'bflhdefei yeni bululara
iirt oldnu-kadar Alt-
geiiiin
husser 'delabir
a k ttsorun vardr: her fairkl
i yapmaktadr. buradaKendi
Fakatkuram bilgifsuesini
Khniitfoldnu kadar
yaratAlt-
husser
yorsa, gerekteki
iin de bir nesnelfer hakkndaki
sorun vardr: bilginin
her farkl kuram de bir
kendi derlediiniyarat-,
bilg^nesnesini
yandan na
slyorsa, gerektekiAripirist
gsterebiliriz? nesnelerbilimin
hakkmdakigzlem ile snay
bilginin de'bir yandan ilerlediini na
arak-dorulam'a/yanlila-
ma sl sonucunu,
gsterebilip? kuramdantnpirisfbamsz
bilimingzlem
%zlemolamayaca iin reddettiklerine-
ile smayarak-dorulam'a/yanlila-
gre, anti-ampirist
ma soncunti, kuramdan bainsz: gereklikle
bilim grnde balantyiin
gzlem olamayaca kuran reddettiklerine-
nedir?* Bu
gre, yantlamak
soruyu anti-ampirist iin Kuhn
bilim gibi znelci
grnde anti-ampiristler
gereklikle balantytezlerini
kuranglendir
nedir?> Bu
meksoruyu
zere alglama/duyum
yantlamak iin Kuhn zerine
gibi baz grler
znelci gelitirerektezlerini
anti-ampiristler bir epistemoloji
glendir
zorlamasna gitmilerdir. Buna
mek zere alglarna/duyum zerine bilim
gre,baZii grler ile bilim adam
adam gelitirerek bir ^istemblji
olmayan
kii, sradan vegitmilerdir.
zorlamasna gnlk nesneleri ayn ekilde
Buna gre, bilim dm:alglayp anlaabilirler.
ile biliri adam Olmayan,
Ama
bilimin kulland
kii, sradan nesnelerde
ve gnlk ayl ekildealglama
ve gstergelerde
nesneleri alglayp artk kuram tarafn
anlaabilirler. Ama.
dan koullanmtr.
bilmin kUandli Bu nederile ve
nesnelerde duytim algEriagitmek
ve uyan farkna
gstergelerde artk kuram tarafm
zorunluluu
domutur. Normal, gillk
dan koullanmtr. Bu nedenleduyum ierikleri
duyum ve uyan ile bilimsel gzlemin
fark gitmek uyarya
zorunluluu
olan ilikileri'Normal,
domutur. farkldr.gnlkKuramduyumtarafndan normal
ierikleri ile uyanlar
bilimsel normal
gzlemin kiilerin
yariya
duyumlarndan
olan ilikileri farkl frkldr. Ktifm
gsteren ey,tarafndan
kramm koullartdrmaschr.
normal uyarlar normal Bukoullan-
kiilerin
ma renilebilir olduu
duyumlarndan iin, farkey,
farkl gsteren kurammdeil,
uyarlarda bunlrn gzlemle
koullarfrmaschri Bu kohan-
yorim-
lanmasmdadr.
ma renilebilir Bylece
olduubilim, gnlkalglaynzdaki
iin, fark uyarlarda deil, bunlarm toplumsal,
gzlemle kkrek
yorum-
giderek ontoljikBylece
lanmaSmdadir. kolaylklarr bilim, kemirme
vegnlk- yollar ayklayan
alglayimzdaki ve dha ktoirei,
toplumsal, derine
varan,
giderek alglamaya
ontoljikyorum getirenve
kblaylklan birkestirme
ynfeirt olmaktadr.
yollar ayklayan ve daha derine
Ancak
varan, amprist yorum
alglamaya gzlemin ar feliine
getiren'bir btn bu ayakst (ad hoc)
yntem olmaktadr.
uyarlamalar yaphadan
Ancak ampirist da karar
gzlemin kmak mmkndr.
teeliine btnBu ayakst (adyap
bu uyarlamalar hoc)
mak, aslnda gzlem
uyarlamalar yaphadn dzeyindeki nesnellik
da kar kmak dncesine
mmkndr. Bugereinden
uyarlanialn fazla
yap
aslnda bu-
mak,vermek*
nem gzlemmrfikndzeyindeki nesnelliin
olmazsa nesnellik 'de olamayaca
dncesine sonucuna
ereinden fazla-
vatarak ampiriztni
nem vermeki mmknrtertertifektir.
.buyeterince olmazsa nesnelliin-de yle ki,olamayaca|
kuramdan bamsz sOncha
vafarakyaplamayaca
gzlem ampMzSni yeterince iin bilimin de nesnel olamayacana
rtememektir. yl'e ki, kuramdan inanmak iin,
bt^msz
kiinin
grieirbilimde nesnelliiniin
yaplamayaca yolunundedeneysel
tek bilimin ya da gzlemselinanmak
nesnel olamayadama snama ol iin,
kiinininanmas
duuna lazmd!. Yani
bilnde nesnelliin tk Kuhn'un znelci grelilikilii,
yolunun,deneysel oluftsuz anol
ya da gzlemseiPam
lamda
duuna da olsa,
inanmaei ampirizmin
lazmdi.gzlem bamlln
Yani Khnun znelci glendirmi olmaktadr.
greliMkiii, olftsuz'n-
Burada
lamda ol^ , edilen
da sz iki genel
ampirizlin sonu,
gzlem bamllrn sylemler arasnda
yani kart glendirmi ontolo-
olmaktadur.
jik dzeyde
Burada bir szortaklk
edilett iki nesnellik
ve genel sonu, yani kartdolaysyla
olabilecei, sylemler da bilimde
arasnda tek
dntblo-
nesnellik
jik dzeyde *bir ortaklk
ltnn nesnellikpozitivizme
gzlemveolmadt, olabilecei,yneltilen
dolaysyla birdabaka eleti
bilimde tek
rinesnellik
geleneinin, gereki-maddeci'
ltnn gzlem ohnad', felsefesininyneltilen
bilimpozitivizme grdr. birYani
baka poziti
eleti
vizme getirilebilecek
ri geleneinin, tek eletiri ya' da almak,
gereki-maddeci'bilim Kuhn tipinde
felsefesinin grdr.bir greliki-
Yani poziti
deildir.
likvizme Gereki-maddeci
getirilebilecek teknletiribilim
ya dafelsefesine
almak; Kuhn ister pozitivist,
gre, tipinde ister
bir grellki-'
greliliki
lik deildir. olsun, ada bilim felsefecilerinin'Wtak
Gereki-maddeci bilim felsefesine gre, yanl epistemoloji
ister pozitivist, isterve
ontoloji boyutlarini
g'refliki birbirinden
olsm, ada bilimayrt etmemeleridir. Gereki
felsefecilerinin'^ortak yanlbilift felsefesive
epistemoloji
gre, bir
neontoloji kramm dieriyle
boyutlarin birbirinden deitirilmesi yeni ntolojik
ayrf etmemeleridir. Gerekikategorilerin, ye
bilim felsefesi
nine doal
gre,trlerin
bir kuramm tanmlanmasyla olmaktadr. Kart
dieriyle deitirilmesi grtekikategorilerin,
yeni mitolojik bilim adamlar ye
ayr dnyalarda
ni doal trlerin deil,
tanmlanmasyla almakta Kart
ayn dnyadaolmaktadm fakat ayn nesneler
grteki bilimya adamlan
da tr- s
zerinde
lerayr dnyalarda iddialarda
farkldeil, bulunmaktadrlar.
ayn dnyada ahmaktaBu iddialar
fakat ayn genellikle
nesneler yaepiste
da tr- >
moloji dzeyindedir.
1er zerinde Eer ontolojik
farkl iddialarda kategoriler hakkmda
buMnmaktadriar.- B iddialar anlaamyorlarsa,
genellikle episte
eski kuramn
moloji var dediiEger
dzeyindedir. nesneler gerekte
ontlojik var olmadklar
kategoriler hakkmdasaptanarak redde-'
anlaamyorlarsa^
eski kuramn var dedii nesneler gerekte var olmadklar saptanarak redde-
30
dilirler. Bu durumda astrnmi rneinde) Kepler'ci kuram, Brahe'nin inan
d
dilirler. Bu eden
hareket duramda kategorisini
astrnmi
gtte reddederek,
rneinde; gnein'
Kfeplerci sabitahenin
kuram, ol-
br yldz inan
dunusaptr. Bylelikle
d harfekest eden gne bjilln&el elirie
kategorisini redded^ek, gnein-satit
ayri Zamanda bir yldz
orttolojkbir geliLol-
dupnu
meyi saptr.bu
de ierir, Bylelikle
konu toplum bilimlerinde
bilfenSei geliime aym zmartda rnein,
de/nemlidir. Marxist
oitolojik,bir geli-
ttt^ i de
ekonominin imir. bu
szn ettii
kcmu toplum Silirfilerinae
ofltolbjk kategoriler de/nemlidir.
(art-deer, cfeiim
rnein, deeri,
Marxist
eko&ominin
kullanm deeriszn ettii odtoljk
ve aralarndaki ilkiler) klasik" ekonomide
kategriler yoktur
(art-deer, deiim
yahutdeeri,
ok
klMim
farkl deeri
anlamlar ve aralanndaki
tarlar. Bu nedenle ilkiler) toplumbilim felsefecisi?
birokklasik'ekonomide yoktur Marx'in
yahut ok
farM
ok anlamlar
karmak, ampirik-olmayan
tarlar. Bu nedenlehattbfok
var olduu
toplumbilim olgulardan bahse
pheli felsefecisi?'Marxm
den karmak,rettiipi,
okkavramlar bu terimlerin
ampirifc olmayan hatt daha kolay anlalr
var olduu klasik ekonomi
pheli olgulardan bahse
diline evrilmesi retti^i,
den kavramlar gerektiinibuiddiaterimimin dahaBuna
edebilirler." kolaybenzer birdasik
anlahr ekilde, ekcmomi
Mar-
xizmin
diline hl kullanmakta
evrilmesi srar ettii diyalektik
gerektiini-iddia terimlerin
edebilirler.'Buna de braklabilecei,
benzer bir ekilde, Mar-
izminmantn
modem diliyle desrar
hl kullanmakta aynettii
eylerin sylenebileceini,
diyalektik terimlerin de iddia
braklabilecei,
edenler ol
modem(27)
mutur. mantm bir eviri
Bu tr diliyle de ayn mmkn
eylerin
gerekten mdr, yoksa
sylenebileceini, iddia
Mfxedenler
ekonool
mi bilimine
mutur. (27)gerekten
Bu tr bir vazgeilemeyecek,"geerli
deeviri gerekten mnkn mdr, ontolojik
yoksa kategoriler
Mrii ekonove
yeni
mi yntemler kazandrm
bilirine gerekten mdr? Hem bilim felsefesini
de vazgeilemeyecek,'geerii hem defcategorileF
orttolojik Marxizminve
bilimsel
yeni yntemim'
konumunu ilgilendiren
kazandrm bu kadar
mdr? Hemderin karmakhem
bilimvefelsefesini bir soruyu elbet
de 'Mancizmin
burada yantlayacak
tebilimsel deiliz, ama
konumunu ilgilendiren bu pozitivst
kadar derin bilim geleneine
ve karmak birkar,
sofuyu episte
elbet
moloji ve ontoloji
te burada dzeylerinin
yantlaycak amaedilmesinin
deiliz,ayrrt bilimsel
pozitivst bilim nesnellik
gelenibe -ve bilim
kaF, episte
sel ilerleme
moloji asndan
ve ontoloji ne kadar nemli
dzeylerinin olduunu bilimsel
aytrt edilmesinin byk dnr
saptayannesnellik ve bilim
Gyorgy Lukacs'm
sel ilerleme' bu konuda
asndan yapt
ne kadar katklar
nemli hi deilse
olduunu anmadan
saptayan byicgeene-
dnr
yiz. (28) Lukacsm bu konuda yapt katklan hi deilse anmadan eeme-
Gyorgy -

yz.(28) , ; Kuhn'un her paradigmann kendi kuramn

Sonu olarak, gene kerfdi ko
; UC-)' '
ullanml
Sonu olafak, smayabilecei
iindeKuhnun dncesi, bilimsel
her pardimann kuramlargene
kendi kurammi arasnda"
kenidiyako-
placak seimi iinde
uUannul nesnel smaybilecei znel inanca
ve aklc -deil,dncesi) ve tercihe
bilimsel kuramlarbalarasmda
bir ilem ya
haline
placakgetirmitir. Kuhn'un
seimi nesnel ve &gr en ok,
1C1 deil, znel in ^ ca ilerlemeyi
bilimsel ve tercihe ve ilerici
bal ku
bir ilem
ram seimini
haline son tahlilde
getirmitir. Kuhnuri biraz-keyfi
gr enveok, bilimselunsurlara
psikolojik ilerlemeyi balad
ve ilericiiinku
eletirilmitir. son tahlildehepsi
ram seiminiEletirilerin de Kuhn'un
biraz-keyfi ve psikolojik unsurlarailgilidir:
grelilikiliiyle balad bilim
iin
adam dnyay istedii gibi alglayabildiine
eletirilmitir/Eletirilerin hepsi de Kuhltungre, grelilikiliiyle de evrensel
kuram seimiilgilidir; bilim
aklc
adam dnyayvurulamayacak,
ltlere istedii gibi alglayabilde gre, kurambirseimi
yani akl-d (irrasyonel) ilemde olmakta
tevrensel
dr. Kuhn,
aklc kendisine
ldefe yneltilen akl-dclk
vurulamayacak, yai akll-dsulamalarn
(irrasyonel)her birfrsatta iddet
ilem olmakta-
reddetmitir.
lediK Kuhn, kendismeBu kitabn On kinci
yneltilen Blmnde,
akll-dclk sonsznde
sulamalarm ve nihayet
her firsata iddet
1977 tarihli Temeldki
le reddetmitir. Bu kitabmSrtme
On kincikitabmm "Nesnellik,
Blmnde, Deer Yargs
sonsznde ve nihayetve
Kuram
1977 taribli makalesinde,
Seimi"Bemeldki ayn noktay
Srtme kitabmmsrekli tekrar etmektedir:
Nesnellik, Deer Yargs kuramve
seimi,
Kuramyaht geni olarakaym
dahamakalesmdfe,
Seimi fmktaydeitirmek,
paradigma srekli tekrar akilcf Mr ilemdir,
etmektesdir; kuram
fakat yaht dahabir
matematiksel
secimi, kant
gei vermeye
olarak benzetilemez.
paradigma deitirmek, iyi olari
Dahaakilcf bir kuram
ilemdir,
semeye yarayan ltler
fakt mateitiksel birer kural
bir kant vermeye deil, daha okDah
gibi benzetilemez. deeriyi yarglan gibi
olai kuram
ilerler.
semeye rnein,
yarayan ayn
ltler birerbenimseyen,
kurllaf ayit daha
kural gibi deil, ok pylaari
ltleri 'iki bilim
deer yarglan gibi
adamnn gene de hangisinin
ilerler. mem, dahabenimeyen,
ayn kurallar iyi kuram olduunda anlattzKa
ayn ltleri pylaari'ikidhe-
bilim
leri Kuram
olasdr.gene
adammm seiminin daha
de hangisinin ardnda, kuramlardan
yi kuram olduundahangisinin daha doru,
anlamztta dhe-
leri olasdm Kuram seiminm ardmda, kuramlardan hangisinin daha doru.
(27) Davit-Hillel Ruben, 'Marxism and Dialectis' (Marxizm ve Diyalektik) Issues in Marxist Philo
sophy (Marxist Felsefe
(27) Davit-Hillel
Sorunlar) Derleyenler, Johan Mepham, D-ll. Ruben, Harvester Press,
Ruben, Mandsm and Dialeetis (Mancizm v e Diyalektik) issues in Marxist Philo-
1979,
sopty 1,s. 39-40.
Cilt(Marxist .
PetSefe SrnlrO Derieyehier, (John Mephfn, D-H. Ruben, Harvester Press,
(28) Gyorgy Lukacs, The Ontology of Social Being (Sosyal Varln Ontolojisi) Merlin Press,
1979, Cilt 1, s. 39-40. .
Londra, cilt.
1978, 3Lukacs,
(28) Gyorgy The Ontology Of SociaTBeing (Sosyal Varln Ontolojisi) Merlin Press,
Londra. 1 9 7 8 ,3 cilt. 31
. , . 31
 daha tutarl, daha geni; kapsaml, daha basit veya daha verimli olduuna dair
ltler yatmaktadr;,
daha tutarhvd^a geni bunlardan
fakatkapsaml, herhangi
daha basit veyabirinin nasl
daha vmuygulanaca
m h olduunaya dair
hut hangisinin
ltler daha nemli
yahnaktadm fakat bir lt olduu
bunlardan herhangi konularnda
birinin naslnuygdaftapa
bilim adamlannm ya
anlamalar
hut hangiainin zorunlu
daha deildir.
nemli stelik
hif lt kuram
olduu seimini
knularmdaetkileyen bMim -adamlarmm
etkenler ara-
smda paylalmayanlar
anlamalan da vardr;
zonmlu deil^i'. kiisel
stelik kuram inan,
seimini
tercih,eleyen edcenlervs.
estetik kayglar, ara
gibi.
smdaAncak, bu tr tercihlere
paylajlmayanlar bavurduklar
da varchr; kiisel zaman bile, bilim
inan, tercih, .estetik kayglar/
adamlar aklvs.
gibi.terk
cl etmezler,
Ancak, tercihlereaktrlar.
bu trtartmaya bavurduklan Amazaman Kuhn iin bilcvbirbirinden
bjhm adamlan temeldeakl
ayrlan dnya
cl terk grleri
etmezler, iartmaya aklc birAma
arasndaaktrlar. seim Kuhn zordur, hatta
iin birbirinden
yapmak im
temelde
knszdr..
ayrlan dnyaKuhn'un kitabnda
grleri bu zorluun
aranca aklc bir da imkanszln
yaseim yapmak zordur, ampirik
hattami, im-
mantksal
knszdu-.m olduu hibir
Kdmun kitabmda zaman b kesinlikle
zorluun ya belirlenmemitir.
da imkszhm Kendisi
(29)ampirik mi,
yneltilenmeletirilere
nemantksal cduu hibir verdii sonraki
zaman yantlarda,
kesinlikle bunun mantksal
beMenn\emitir. (29) bir ola
Kendisi
nakszlk olduunu
ne yneltilen syleyecek
eletirilere verdiikadar ileriyamtlarda,
sonraki gitmekten kamd
bmui mantksalgzlenmitir.
bir la-
Fakat Kuhn,
nalizlk bir baka:
olduunu kuram onu
syleyecek eletirecek
kadar adar iyi anlamak
ileri gitmekten Immdiin gzlenmitir.
gene de
kurama
o Fakat Kuhn,balanmann zorunluonu
bir baka; kuram olduu tezindea sonuna
eletirecek kadar direnmitir.
^ iyi anlamak iin gene de
"Eletirmenlerin
o kurama balanmann zerine Dnceler"
zorunlu olduu adl makalesinde
tezinde sonuna ylekadarder: direnmitir.
"Almak bir kuram
Eletirtpenlerin zerinearatrrken...
Dnoeler adl insan birden o kuram
m ailesinde yle der: kullanmaya
baladn
A lm akfarkbireder
kuram (tpk yabanc bir dilden
aratrrken... insan salt birdeneviri yapmakkullanm
kuram yerine aya o
dilde dnmeye
baladm fa r kbaladn
eder (tpkfarketmesi
yabanc bir gibi).
dildennsan salthibir
evirinoktada
yapm akbelliyerinebir o
tercihe vardnn, bir
dilde dnmeye karat- verdiinin
baladm farketntesi farknda
gibi). nsanolmaz.hiidir
Ne var ki, bu belli
noktada tr bir bir
deiiklik bir dnmedir..."
tercihe vardnn, bir karar(30) verdiinin , farknda \ olmaz. He yar ki, bu tr bir
Burada grld
deiiklik gibi, Kuhn bir kuram anlamakla
bir dnmedir..."(30) \ o kuramn
dnya g
rn, benimsemenin
Burada grld zde olup bir
gibi, Kihn olmadnda
kuram animnakla tereddt oetmektedir.
kuramm dnya Bu tr g
bir zdelik,
rn kuram ballm
benimsemenin zdebirazolup gz
oln^m kapal dayaplan
tereddtbir etmektedir.
i gibi gstereceBu tr
inden, istenilir
bir zdelik, bir sonu
kuram bahhm deildir.
birazFakat
gzKuhn kapahbaka yaplantrbirseim yapldm
i gibi gsterece
tarihselistenilir
dainden, rneklerde pek grmediini
jbir sonu deildir. Fakat Kuhn bakaAklclk
sylemektedir. tr seimbir yapldm
gre
ballm
da tarihsel trevidir,
rneklerdeo ball yarglayamaz;
pek grmediini ballk deitirmek
ylenektedir. Aklclkise, bir aklc
gre
balhmdeil,
ltlerle inanpdnmyle
trevidir, yaplan birbahhk
bahh yarglayamaz^ deneyimdir. Elinizdeki
deitirmek ise, kita-
aklc
bm son blmnde
ltlerle Kuhndnmyle
deil, inan bu grn bilimselyaklan ilerleme dncesiyle
bir deneyimdir. elime
E lin izd ^ kita
diini,
bm son tersine daha doru
blmnde Kuhnve bugeerli
grn bir ilerleme
bimsel modeline
ilerleme temel oluturdu
dncesiyle elime
unu kantlamaktadr.
diini, tersine daha doru Belli grlere
ve geerliballn,
bir ilerleme bilimin iindetemel
modehne yapld
oluturdu
top
luluklarn sosyal bir boyutu
unu kandlmnaktadr. BeUiolduunu,
grlerebu boyut olmadan,
bahhm, bilimin bilimsel ilerlemeyi
iinde yapld top
yalnzca
luluklarn mantn
sosyal ve biraklcln geerli olduu
boyutu olduunu,, bu bo)! soyut bir ortamda
olmadan, bilimsel zmleye-
ilerlemeyi
rek anlamann
yalnzca yetersiz
mantm olduunu ileri
ye alalehm geerlisrmektedir.:
olduu soyut BiliAsel ilerlemenin
bir ortamda man
zmleye
tn, aramak yerine
rek anlananm yetersiz bilimsel
olduunu sosyolojisini yapmak
ileri rmektedir.tBiliAsel
aratrmann ilerlemgereini
em man-
vurgulamaktadr,
t m .^ tn a k yerine Kuhn'a gre
nkbilimsel aratrmann ortamdan bam&z
belirli bir sosyolojisini yapmak olarak b
gereini
raknz ilerlemeyi, dnmenin
vurgulamaktadr, nk Kuhna olana yoktur.bir ortamdan bamSz olar^ b-
gre belirli
Dncesindeki
rakmz ilerlemeyi, zayflklar
dnmeninne olsun, Kuhn'un bilimsel bilgi ve
olursayoktur.
olana
ilerlemeyle' ilgili epjtemolojik
Dlincesindejki ne olursa yani
zayflklarsorunlarn, olsun, ada bilimbilimsel
Kuhnun epistemolojisi
-bilgi ve
nin, mutlaka ilgili
ilerlemeyle' sosyal bir boyutu olmas
epistemoloak sorunlarm, gerektiini
yani ada gstermek bakmndan
bilim epistemolojisi
nemi byktr.sosyal
nin, mutlaka Ancak, birbuboyutu Kuhn'un
nemiiolmas grnden
gerektiini kabilecek
gstermek znel-
bakmndan
nemi byktr. Ancak, bu nemin Kuhnun grnden kabilecek pznel-
(29) Bkz. Trigg, R. Reason and Commitment (Akl ve Ballk)" Cambridge University PrSss,
1973, Blm 5, s. 102.
(29) Bkz. Trigg, R. Reason and Commitment (Akl ve Ballk)'Cambridge niversity Prss,
Kuhn, s. 102.
1973, Blm 5,'.'Reflections
(30) T.S. on My Critics" (Eletirmenlerim zerine Dnceler) Criticism and
Growth of Knowledge (Eletiri ve Bilginin Bymesi) kitabnda, s. 277. Dnceler) Criticim and
(30) T .S . Kuhn, .Reflections on My Critis" (Eletirmenlefira zerine
Grovvth of Knovvledge (Eletiri ve Bilginin Bymesi)
32 kitabnda, s. 277.

32
cilik ve akl-dclk boyutlarnda dnlmesi tehlikesine kar da uyank
cilik zorundayz,
olmak bu boyutlarda
ve akl-dclk boyutlapnda kalnd srece, bilginin
dnlmesi tehlikesine tahlilde
sonkar da. gle
uyank
ayn ey olduu sonucu kabilir. Her paradigma, sylem
olmak zorundayz, bu boyutlarda kalmdj srece, bilginin son tahlildeyahut bilgi amac,
gle
kendi
aym iinde;
ey olduu ise, 'bunlardan
kapalsonucu birininparadigma,
kabilir.-Her evrensel olarak,
s0ylem btn
yahut insanlk iin
bilgi amac,
kendi olabilecei
geerli iinde kapalsavm
ise, ne srmekbitinin
bunlardan iin, herkesi,
evrensel tnikna
birolarak, etmekten,
btn insanlk yani
iin
gce bavurmaktan baka bir yol yok mudur gerekten? Hi deilse
geerli olabilecei savn ne srmek iin; herkesi,bir ttikna etmekten, yam bu soru
gndeme
yugce bir kez daha
bavurmaktan baka getirdii
bir yol iin
yok yadsyamayz
mudur gerekten? Kuhn'un nemini.
Hi deilse buG
soru
teorisi sosyolojik bir boyutsa,.onun kartnn da sosyolojik bir
yu gndeme bir kez daa getirdii iin yadsyamayz Knhnun nemini. G boyut ierme
siteorisi sosyolojikYani
gerekmektedir. bilgi kuramma
bir boyutsa,, sosyal bir
onun kartnn da boyut eklemek
sosyolojik ille de
bir bojnt g
ierme
ilikilerini hesaba katarak yaplmak zorunda deildir. Nedir
si gerekmektedB'. Yani bilgi kuramma sosyal bir boyut eklemek ille de gpeki, bilgi kura
mnn
ikilerim bir boyut
sosyalhesaba iermesi?
katarc (31) zorunda deildir. 'Nedir peki, bilgi kura-
yaplmak *
Bilindii gibi, bilgi bir yleri
mnm sosyal bk boyut iermesi? (31) bilen bir zneden ayr' dnlemez. te
yandan bilginin
Bilindii ierii
gibi, bilgidebk zneden
yleriayr birbk
bilen olmak zorundadf
eyzneden : yani bilgi
ayn dnlemez. te
nin nesnesi. Daha belirttiimiz gibi pozitivizm,
yandan bilginin ierii de zneden ayn bk ey olmak zorundadk: arasnda
nce zne ile nesne yani bilgi
kinin ilikilerin
nesnesi.sorunsallmdan
Daha nce belirttiimizkurtulmak, gibinlkle
pozitivizm, bu sorunsala
de zne ile nesnegelenek
arasmda-
sel olarak verilmi ve 'metafizik' bulduu zmlerden
. ki ilikilerin sounsdhmdan kurtulmak, ^lhkle de bu sorunsala kanmak iingelenek
(Ras
yonalizm, radikal ampirizm gibi), znellii ortadan kaldrarak
sel olarak verilmi ve metafizik bulduu zmlerden kanmak iin (Ras nesnel dn
ieriklerinin
ceyonalizm, radikal olabileceini
var ampkizm ne
gfbi), srmtr.
znellii ortadan ile nesnenin
znekaldrmak etkilei
nesnel dn
minden doan fakat giderek bu etkileimden bamszlaan, hatta bu etkilei
ce ieriklerinin var olabileceini ne srmtr. zne ile nesnenin edlei-
me yn veren nesnel bir bilgi ierii, bilgi ortam gelimektedir, (32) ki biz
mkden doan fakat giderek bu etkUeknden bamszlaan, hatta bu etkilei
buname topluca
yn veren ada bilimsel
nesnel bk bilgibilgi
ierii, ada
ya da bilgi uygarlk
ortam diyoruz. Nesnel
gelimektedk, (32) kibil
biz
gibunaieriklerinin inam yabanclatnc etkilerini unutmamak kouluyla, pozi
topluca ada bilimsel bilgi ya da ada uygarlk diyoruz- Nesnel bil
tivizmle belki buraya
gi ieriklerinin inamkadar eddlerini unutmamaknemli
anlamak mmkndr.
yabancdatnc
Ancak, olanpozi
kouluyla, bu
bilgi ortamnn nasl bir ortam olduudur. Pozitivizme gre bu ortam tama
tivizmle belki buraya kadar anlamak mmkndr. Ancak, nemli olan bu
ve epistemoloji bu bilgi ortamm zmlemek i kullanlan
bilgi zerktir
myla ortammn nasl bk ortam olduudur. Pozitivizme gre bu ortam tama
bir 'st' dzey (meta) sylemse, dorudan doruya bilgi ierikleriyle ura
myla zerkjtir ve epistemolpji bu bilgi ortamm zmlemek iin kullamln
mal,
bk st ieriklerini
bilgidzey (meta)ortaya dnce bilgi
znelerin doruya
atan dorudan
sylemse, inanlaryla ura
veya ierikleriyle ilgi-
lenmemelidir. Epistemoloji de nesnel olmaldr. Bu nermeyi
mal, bilgi ierilderini ortaya atan znelerin dnce veya inanlanyla ilgi-
epistemolojinin
sosyal olmamas eklinde anlayabiliriz. Pozitivizme gre, nesnel bilgi orta
lenmemelidk. Epistemoloji de nesnel olmaldr. Bu nermeyi epistemolojinin
mnn
sosyal ardpda
olmamasyatan ve ortak inanlardan,Pozitivizme
eklinde anlayabiliriz.
ortak kar ve amalardan oltan
gre, nesnel bilgi orta-
toplumsal ortam epistemolojinin, konusu olamaz. Pozitivizme gre, bilimin
mnm ardpda yatan ve ortak inanlardan, ortak kar ve amalardan olkan
ve bilim yaplan evrelerin (rnein niversitelerin) zerklii ilkesinin teme
toplupsal ortam epistemolojinin, konusu olamaz. Poutivizme gre, bilimin
live budur. Nesnel bilgi ortamndaki sorunlarn ieriini bu ortam dnda kalan
bilim yaplan evrelerin (rnein niversitelerin) zerklii ilkesinin teme
ihtiyalar belirleyemez, yani bilgi sonnlarnbilimin
li budur. Nesnel bilgi ortammdakiieriinin, kavramsal
ieriini
bamszl
bu ortam dnda kalan
veihtiyalar belkleyemez,
nesnellii, kendisi ile her tr ideoloji arasndaki bu ayrmda yatmaktadr.
yani bkgi ieriinin, bilimin kavramsal barmszh
Ancak bilimin kavramsal zerklii ile, iinde bilim yaplan, yahut bilimi re
ve nesnellii, kendisi ile her tr ideoloji arasndaki bu ayrmda yatmaktadr.
tin/ sosyal pratiin genel olarak toplumsal evreden bamsz yahut kopuk
Ancak bilimin kaVranasal zM^klii ile iinde bilim y^Uan, yahut bilimi re
olmas ayr eylerdir. Bu kavramsal zerklik ile toplumsal belirlenmilik ara
t t i sosyal pratiin genel olarak tcplumsal evreden bamsz yahut kopuk
lat) Bilgi kuramnn,
oknas pozitivizmin
ayn eylerdk. kstlayclna
Bu kavramsal sosyal
kar, le
zerklik bir boyut behrlenmilik
toplumsal tamas gerektiini,
ar-
Frankfurt Okulu'nun gnmzdeki mirass Jprgen Habermas yaam boyunca iiemitir, bkz.
zeliikle Knowledge
(31) Bitgi andpozitivirmin
kuramhn. Human Interests (Bilgi ve kar,
ksllayclna o ^ a i bir Beacon
nan skarlan) Press, 1971
boyut tarnast (Al-
gerektiini,
mancas 1968)
Frankfurt Okulunun gOnfimzdeki mirass Jprgen Habermas yaam boyunca iiemitir, bkz.
(32) Popper
zeliikie bu ortama,
Knovyiedge nesnel
and Human durumlarn znel
Interests ve(Bilgi ve tavrlarn koullarndan
nan kartan) Beaconbamsz olarak
Press, 1971 (Al-
"nc
mancas 1968)adn vermitir. Bu grn ileri srd makale de .gayet uygun olarak "Bilen
dnya"
bir(32) olmadan
znePopper bu epistemoloji" baln
ortama, nesnel tamaktadr.
durumlarn Bkz.
ve znel Nesnel Bilgi
tavrlarn kitab, s. 106.
koullarndan bamsz olarak
"nc dnya adn vermitir. Bu grn ileri srd makate d e gayet uygun olarak Bilen
33
bir zne olmadan epistemoloji" baln tamaktadr. Bkz. Nesnel Bilgi kitab, s. 106.

33 . '
snda bir yerlerde de bilgiyi fteh ZriS vardr. Sosyal bir byuf ieren epis
temoloji hangi zneden bahsedecektir? Kavramsal zerkliin,. nesnel. bilgi
nda bir yerlerde de bilgiyi reten zne vardu-. Sosyal bir byut ieren epis
ortamnm znesinden mi (bilimsel topluluklar), toplumsal evredeki Zneden
temoloji hangi zneden bahsedecektir? Kavramsal zerkliin,, nesnel bilgi
mi (genel olarak toplum)? zne bu ekilde ikiye blnebilir mi? Diyelim ki
ortammm znesinden mi (bilimsel topluluklar), toplumsal evredeki zneden
zne, bilimin eiinden ieri girerken, iinde yaad topluma ait btn d
mi (genel olarak tojjlun)? zne bu ekildedarda ikiye blnebilir mi? Diyelim ki
ncelerini, inanlarm, politik tercihlerini brakyor. Ayn ekilde,
zne, bilimin eiinden ieri girerken, iinde yaad topluma sait btn d-
bilimden topluma geerken de bilimin rettii her eyi brakmas m gerek
ncelermi, inanlarm, politik tercihlerini danda
elinizdeki kitabmbrakyor.
sonucu Aym ekilde,
blmnde
mektedir? Thomas Kuhn bu sorunsala
deinirken, bilimsel devrimlerde meydana gelen kavramsal atmalarngerek
bilimden topluma geerken de bilimin rettii her eyi brakmas m
mektedir? ThmaS Kuhn bu sorunsala elinizdeki ktabm sonucu blmnde
zmlenmesi iin, bilim d hibir otoriteye ya da merciye bavurulmamas
deinirken, bilimsel devrimlerde poydanabir
kuralnn, bilimsel zerkliin iine ilemi gelen kuralkavramsal
olduunuatmalarm
syler: bu tr
zmlenmesi iin, bilim d hibir otoriteye ya da
ztlklarda, zm iin ne toplumun bamdakilere, ne de genel olarak halka merciye bavurulmamas
kuralnn, bilimsel zerkliin iine ilemi bir kural olduunu
bylesyler: bu tr
bavurulduu grlr. Toplumun bamdakilere, idarecilere bir mda
hale yapmann yollan demokratik bat toplumlarnda kurumsal olarak birhalka
ztlklarda, zm i t o ne'toplumun bamdakilere, ne de genel olarak l
bavurulduu grlr. Toplumun
niversite, bamdakilere,
dier idtuecilere byle birolarak
mda
de kapanmtr, rnein devlet aygtlarndan greli
hale yapmanm yollan demokratik bat toplumlarmda
denen bedel, bu evrenin kendi kurumsaliineolarak
kapal,birhi-l
zerktir, fakat buna karlk
de kapanmtr, rnein niversite, dier devlet aygtlarndan
yerarik bir yapya sahip olmas, bilimsel iletiimin snrl bir evrede kalma greli olarak
s,zerktir,
bylecefakat buna ynlarn
de geni karlk denen
bilgiye bedel, bu- evreninyakendi
ulamalarnn, iine kapal,
da bilginin onlarahi
yerarik bir yapya sahip olmas,bilimsel iletiimin
ulamasmm en aza indirilmesidir. Ancak, bimde yaplan yeni bulularn, snrl bir evrede kalma
bi
s, bylece de geni ymlann bilgiye ulmalarmm,
lim d deerlere bavurulmadan elde edilmelerine karn, bu bulularn ya da bdginin onlara
bi
ulamasmm
lim en aza
d evrelere, indirilmesidir.
topluma Ancak, bilimde
etki yapmalarn nlemek yaplan yem
olanakszdr. bulularm,
Bilgi yebi
nilenmelerinin (bilimsel devrimlerin) ok derin politik ve sosyal yanklanbi
lim d deerlere bavurulmadan elde edilmelerine karm, bu bulularm
lim d
vardr. evrelere,
Tarihteki topluma
en nl etki yapmalarm
rneklere, Galileo'nun nlemek
Katolikolaakszdr.
KilisesindenBilgigrd ye
nilenmelerinin (bilimsel devrimlerin) ok derin
tepkiyi, Drwin'ci evrim kurammm birok politik, tutucu evreden ald politik ve sosyal yanklan
vardr.
sert Tarihteki
eletirileri en nl rneklere,
anmsamak yeterlidir. Galileonun
Galileo rneine Ktol& Kilisesindenburada
deinmiken, grd
tepkiyi, Drwinci evrim kurammm birok politik,
asrmzn en byk yazarlarndan Bertolt Brecht'in bilim-tophm ilikileri tutucu evreden ^d
sert eletirileri anmsamak yeterlidir.- Galileo rneine
zerine yazd sarsc satrlar anmsamamak olanakszdr: Galileo'nun Ya deinmiken, burada
asnmzm
am en byk
adl oyumda, yazarlarmdan
Engizisyon Bertolt
tarafndan Brechtininkr
grlerini bilim-toplum ilikileri
etmeye zorlanan
zerine yazd sarsc
ve boyun een Galileo yle der: satrlara anmsamamak olanakszdr: GalileonUn Ya
am ,adh ojmnda. Engizisyon tarafmdan grlerini
"Benim dnceme gre, bilimin tek amac insan varlnn ilesini hafif inkr etmeye zorlanan
ve boyunEer
letmektir. eenbilim
Galileo yle der: kendilerini yalnzca bilgi iin bilgi topla
adamlar....
maya snrlarlarsa, bilimgne,
"B m im dnceme sakatbilimin
kalacaktek veamyeniabulular
insan varlnn
yalnzca yeniilesini hafif
dertler
letmektir. Eer bilim adamlar.... kendilerini yalnzca
getirecektir. Zamanla, kefedilebilecek her eyi kefedebilirsin, fakat ilerle bilgi iin bilgi topla
maya
men snrlarlarsa,
insanlktan uzaklaanbilini bir
sakat kiacdk
ilerleme ve yeni bulular
olacaktr. yalnzcaarasndaki
Seninle insanlk yenidertler
uurum bir gn o kadar byyebilir ki, senin yeni bir bulu zerinek aduydu
getirecektir. m anla, kefedilebilecek her eyi kefedebilirsin, fa t ilerle
men insanlktan uzaklaan b ir ilerlente olacaktr.
un cokunun karl, evrensel bir dehet haykr olabilir." (33) Seninle insanlk (zrasnddki
uurum
Grld bir gngibi,o bilim
kadaryapanbyyebilir
zne ileki, toplumun
senin yenidier bir bulu zerine duydu
kesimlerinde etkin
olan zneyi ayrmak her zamah mmkn olmamakta, olsa bile0Galileo'nun
un cokunun karl, evrensel bir dehet haykr olabilir. 3)
azmdanGrld
Brecht'ingibi,syledii
bilim yapangibi,zne
olumsuzile toplumm^^^^^yaratabilmektedir.
sonular kesimlerindeYal efldn
olan zneyi ayrmak her zamah tnmkh olmamaktav
nzca nesnel bilgi ieriklerini incelemek zorunda braklan epistemoloji, da olsa bile Galilenun
azmdan
rda kalan bu Brechtin
znelerisyledii gibi, olumsuz
nasl badatracak, sonular
bilgide naslyaratabilmektedir.
bir btnlk olutu- Yal
nzca nesnel bilgi ieriklerini incelemek zomnda braklan epistemoloji, da
rda
(33) kalan Life
B. Brecht, bu ofzneleri nasl badatracak,
Galileo (Galileo'nun bilgide
Yaam) Collected Playsnasl
(Toplubir btnlk
Oyunlar) olutu-
Vintage Bo
oks, Random House, 1972, Cilt 5, s. 94.
(33) B. Brcht, Life of Galileo (Galileonun Yaam) Collected Plays (Toplu Oyunlar) Vintage Bo-
34
oks, Random House, 1972, Cilt 5, s. 94.,

34
 racaktr.Zira.nesnelbUgvortamivpoziviindediigibi, toplumun dierke-
siedeki blnmelerden uzak vrmjra, tutarl bir .sylem ala-
racaktr. Zira, nesnel bilgiblnmeler
ortam-, pozitivistin dedijjgibi, toplumun dier ke
)dbipdjr<mn da iinde
simlerindekigrnmne,
blnmelerden bsbtn
vardr, Eh
uzak ve
mdtutarl
arnm,
byle bir tutarlla
bir sylem ala-
Sdlolduu
m,Tdeildirj onun da iinde
Kuhngibkbilim tarihilerinin aratrmalar ciddi
blnmeler vardr. Eh.smdan byle bir tutarlla
ekilde glge drmtr. Kuhn'un dedii gibi, bilim adamlar belli inan
sahip olduutercihleri
grnmne,bilimeKuhn gibi bilim tarihilerinin
lar ve kiisel tayabiliyorlarsa, bu nedenlearatmalar
de bilimsel ciddi
ku
ekilde glge drmtr. Kuhnun dedii gibi,
ramlar arasndaki ekimeyi nesnel ljitlere gre zmlemek, imknsz bilim adamlan belli inan-
de
lari bile
ilse ve kiise) tercihleri
en azndan ok bilime tayabiliyorlarsa,
zorsa, bilginin farkl ltlerebu nedenle de bilimsel
gre farkl hzda ve ku
ramlar arasmdaki ekimeyi nesnel ltlere gre
farkl nitelikte gelien deiik blmleri arasmda evrensel ve genel bir b zmlemek, imknsz de
tnlk nasl salanabilecektir? Bilim kdi iinde bir tutarllk salayamazve
ilse bile en azmdan ok zorsa, bilginin farkl ltlere gre farkh hzda
ken farkl
bilim nitelikte
ile diergelien
bilgideiik
alanlarblmleri
arasmda nasl arasmda evrensel ve ve
bir yaknlama genel bir b
etkileim
tnlk nasl salanabilecektir? Bilim kendi iinde
kurulacaktr? Pozitivistin ileri srd gibi, tek geerli bilgi trnn bilimselbir tutarllk salayamaz
kenolduunu
bilgi bilim ile sylemek
dier bilgidealanlan
bu soruna arasmda
bir zm nasl getirmemekte,
bir yakmlamasadece ve e^leim
soru
kurulacaktr? Pozitivistin
nu tek bir alana indirgemektedir. ileri srd gibi, tek geerli bilgi trnn bilimsel
b Pozitivizm,
ig i olduunubirletirme
sylemek yerine
de bu soruna
elemeyibir zm
tercih getirmemekte,
etmi, sadece soru
dnya hakkndaki bil
nu tek biralana indirgemektedir.
gilerimizi derinlemesine koordine etme ve eitli bilgi dzeylerinin kapsaml
Pozitivizm,
bir eletirisini birletirme
yapma yerinekanmtr.
grevinden elemeyi tercih etmi, dnya
Pozitivizmin hakkmdaki
bilgiyi yorumlar bil
gilerimizi derinlemesine koordine etme ve eitli
mak iin kulland yap tamamen mantksaldr ve bu mantksal yapy btn bilgi dzeylerinin kapsaml
bir eletirisini
zamanlar yapma
iin geerli grevinden
klmak amacyla kammrtr.
bilgiyi dePozitivizmin
.giderek -zamann bilgiyi
yaniyorumlar
zne
mak iin kulland yap tamamen mantksaldr ve
lerin eylem boyutunun dna karmtr. Pozitivizm iin nesnellik gerekli bu mantksal yapyrbtn
ezamanlar
giderek daha iin geerli kdmak amacyla
ok yaklamak anlammbilgiyi de giderek
tar. Bunun iinzamamn yni ae-
geek dnyay ir
lerin eylem boyutunun dma kamtr. Pritivizm
delerken renilen bilgi ieriine zneyi, mmkn olduu kadar az katmak im nesneUik gerekli-
e giderekiin
pozotivizm dahabilimsel
ok yaklamak
bir idealdir.anlamm
Ancak, tar.
buBununiin geek dnyay
idealin gereklemesi iin,ir
delerken renilen bilgi ieriine zneyi, mmkn
znenin irdelenmesiyle gereklikte meydana gelen deiikliin ,en aza indir olduu kadar az katmak
pozotivizm
genmesi iinHalbuki,
gerekir. bilimsel Kuhn'un
bir idealdir. Ancak, bugibi,
da gsterdii idealin
hangigereklemesi
znenin doay iin,
znenin irdelenmeiyle gereklikte meydana gelen
hangi amala irdelemek iin hangi sorulan sorduu, sonuta edinilen bilgiyi deiikliin,en aza indirr
genmesi gerekir.
temelinden Halbuki, znenin
belirlemektedir. Kuhnun etkisinin
da gsterdii en aza gibi, hangi znenin
indirgendii, tam doay
anla
hangi amala irdelemek iin hangi sorulan sorduu,
myla 'nesnel' bilgi diye bir ey olamaz. Daha nce de belirttiimiz gibi, sonuta edinilen bilgiyi
bu
temelinden belirlemektecfc; znenin etkisinin
bilimsel idealin peinden giden pozitivizm, en byk darbeyi zaten kendi en aza indigendii, tam nla-
myla nesnel
programndan bilgi diye
yemitir: bir ey
Einstein olamaz.gsterdiine
fiziinin Daha nce de belirttiimiz
gre, pozitivizpin gibi,
zbu
bilimsel idealin peinden giden pozitivizm,
ledii determinizm doa tarafndan dorulanmamtr. Sistematik bir yapen byk darbeyi zaten kendi
programmdan
iinde aklanmaya yemitir: Einstein
allan bir doafiziinin gsterdiine
parashu, rnein gre, pozitivizpin
mikroskopik rn- z
ledii determinizm doa tarafmdan dorulanmamtr.
. gleri, belli bir zamanda btn zellikleriyle saptamak, aym doa parasn
Sistematik bir yap
biriinde
bakaaklanmaya allan bir
zamanda saptamay doa parasfai,
imknsz klmaktadr. rnein
rneinmifcroskopik
bir atomuh grn-
u
, gleri, belli bir zamanda btn zellikleriyle saptamak,
atki kesin dururrinu bilmek, gelecekteki durumu hakkndaki bilgiyi yok et aym doa parasm
br bakaYirminci
mektedir. zammdayzylm
saptamay imknsz
en byk k^aktadr.
bilimsel devrimirnein bir atomun u
olan determinizmin
anki kesin duruilnu bilmek, gelecekteki durumu
bu ykl, bilgideki nesnelliin, bilen znenin amalarna ve konumuna hakkmdaki bilgiyi yokget
mektedir. Yirminci yzylm en byk bilimsel devrimi
re deiebildiinin sadece en soyut kantdr. Bu soyut gerei bilginin btn olan determinizmin
bu ykl, bilgideki
dzeylerinde, daha somut nesnelliin,
alanlardabilen' zneninmmkndr.
da grmek amalarna rnein,
ve konumuna poziti g
re deiebildiinin sadece en soyut kantdr. Bu
vizmin en nemli eletirmenlerinden Habermas iin, bilgiden edinilecek tek soyut gerei bilginin btn
nik dzeylerinde, daha somit
ve pratik yararlarm alanlarda dagerekliin
uygulanmas, grmek mmkndr. rnein,
hangi mantksal poziti
yapda
vizmin en nemli eletirmenlerinden Habermas iin,
nesnelletirileceini belirlemektedir. Yani, insann doa ile ilikisini yanstan bilgiden edinilecek tek
nik ve pratik yararlarm uygulanmas, gerekliin
teknik ve pratik kayglar, znelerin nesnel deneyime sahip olbihnelerinin hangi mantaksal yapda
riesnelletirileceini belirlemektedir. Yani, insanm doa ile ilikisini yanstan
teknik ve pratik kayglar, znelerin35nesnel deneyime sahip olabilmelerinin

',.35
zorunlu koullandr. Bilginin olutuu ortamla bilginin uygulanabilecei ya
py birletiren de bu yarardr; yani insann doaya teknik olarak hkim olma
zomniu koulimdm Bilginin olutuu ortanla bilginin uygulanabilecei ya
kandr. Bir baka deyile, Kuhn'un devrimlerle yklp yenilerinin olutu
py birletiren de b yarardr; yani insann doaya teknik olarak b^din ohna
rulduunu syledii paradigmalar, en geni anlamyla, bilgi ortamn yaratan
kandr. Bi# baka deyile, Kuhnun devrimizle yklp yenilerinin olutu-
amalarn, karlarn rgtlendii sistematik yapdr. Devrimler ise; bilgi or
nldunu syledii p z^ gm alar, en geni anlamyla' bilgi ortamn yaratan
tamlarnn iletiimidir; bilgi al-veriinin yapld kurumsal, giderek klt
amalann, carUun rgtlendii sistematik yapdr. Devrimler ise; bilgi or-
rel etkileimdir. Bu etkileimi ve bu bilgi ortamm pozitivizmin yapmak iste
dii gibi tek bir boyutta bilgi ab-veriinin
tamlannm iletiimidir; dondurarak,
mekanistikyapld kurumsal, giderek klt
ekilde doalc birikimci bir
rel etkileimdir. Bu etkileimi vebilgide bu lgi ortamm pozitivizmin yapmak iste
sre gibi gstermeye almak, bulunmas gereken bu iletiim/etki
dii gibi tek bir boyutta donduranda, mekanitik ekilde doalc birikimci bir
leim boyutunu yok etmek yani teknik gelimeyi insan abasnn yerine
sre gibi gstermeye almak,
koymaktr. Bylece bilginin amacbilgide insannbulunmas
zgrleerek gereken bu iletiim/etki
doaya egemen ol
leim boyutunu yok etmek yani teknik gelimeyi insan abasnn yerine
mas deil, doaya egemenliin insann insana egemenliiyle zdelemesi-
koymaktr. Bylece bilginin amac insanm zgleerdt doaya egemen ol
dir. Bu durumda, az nce deindiimiz bilgi paralanmas meydana gelmek
mas deil; doaya egemenliin insann insana egemenliiyle ^ekm esi-
te, ahlaki, moral, estetik ve kltrel kayglarn, toplumsal ilikilerin gelitii
dr. Builedurumda, az nce deindiimiz bilgi paralanmas meydana gelmek
dzey bilimin gelitii dzey ayrlmakta, birbirinden uzaklamaktadr.
te, ahlaki, moral, ztetik ve kltrel kaygilarm, toplumsal ilikilerin getii
Bilgideki ama, ayn zamanda insanm zgrlemesi ise, bu dzeylerin birle
dzey ile bilimin gelitii dzey ayrlmakta, birbirinden
mesi gerekir. Bunun iin bilimin yntemsel bir z-bilin ve z-eletiri dze uzaklamaktadr.
Bilgideki ama, aym zamanda insanm zgrlemesi ise, bu dzeylerin birle
yine kavumas gereklidir.
mesi
stergerekir. Bunun iin
bilim alannn kendi bilimin yntemsel
iindeki kuramlar birarasnda,
z-bilin ister
ve z-eletiri dze
tek tek bilim
yine kavumas gereklidir.
bilim, dil, din, politika, sanat alanlarndaki grleri arasmda ol
adamlarnn
sun, ster
insanbim alannn
-biliinin kendi iindeki
b paralann, kuramlarbuarasmda,
dzeylerin birbirindenisterkopukluunu
tek tek bilim
adamlanmn bilim, dil, din, poMtika, sanat alaniarmdaki
ya da elikilerini birletiren, ama bunu pozitivizm gibi kstlayc grjeri arasmda
biimdeol
sun, insan biUininb par^alamm, dzeylerin bu birbirinden
yapmayan bir felsefi eletiri dzeyine gerek vardr. Bilimsel epistemoloji, gi kopukluunu
ya dabtn
derek elikilerini birletiren,zmlenmesi,
insan bilgilerinin ama bunu pozitivizm gibi kstlaycr
bunu salamak biimde
zorundadr, iki
ayn bilim dal, ya da ayn dal iinde iki ayr kuram, birbirlerinden kopuk olagi
yapmayan bir felsefi eletn dzeyine gerek vardr. Bilimsel epistemoloji,
derek
rak, btim insanhabersiz
birbirlerinden bilgilennmkendizmlzunes,
aratrmalarm bunu salamak
yrtyor zorundadr,
olabilirler. Ama m
ayn bim dab; ya da aym dal iinde ild ayn kuram, birbirlerinden
her .ikisinin de bulularn, eksikliklerini ve yeniliklerini deerlendirecek, b kopuk ola
rak, birbirlerinden
tnleyici habersiz
bir bak asna kendi aratrmalanm
erimekten ve bunu bilgiyi yrtyor olabilirler.
kstlamadan, Ama
zneyi
her Bdsinin de bulularm, eksildiklerini ve yerdiklerini
yok etmeden yapmaktan umut kesilmemelidir. Aslnda, farknda olmasalar deerlendirecek, b
tnleyici bir bak asna erimekten ve bunribilgiyi
bile her bilgi dahun temelde ynelik olduu ama budur, bilgiyi ve bilginin kstlamadan, zneyi
yok etmeden yapmaktan umut iinde
kesilmemeldir.
yer ald Asbnda, farkmda olmasalar
znesini btnlemektir. Bilginin sylem alan, birbirini ke
sen, birbiriyle elien birok dzeyden olumutur. Felsefenin grevi, bilginin
be her bilgi dabun temelde ynelik olduu ania budur, bilgiyi ve btn
znesini
sylem btnlemektin
alanlar iinde yerBilginin iinde
alan insan yer ald
btnleyici birsylem alan,yaratmaktr.
st sylem birbirini ke
sen, birbiriyle elen birok dzeyden olumutur.
Byle bir amacn bir yerde dilin dna kmaya almak olduunu, bunun Felsefenin grevi, btn
sylem alanlah iinde yer alan inam bteyici bir st
ise olanaksz olduunu iddia edenler kmtr elbet. Bu iddiaya gre, dilin sylem yaratmakr.
Bylekma
dna bir amacmabasbir yerde
yine dilin
bir dil dma kmaya
oluturmaktan almak
teye gidemez, olduunu, bunun
dierlerinin
ise olanaksz olduunu iddia edenler toter elbet. Bu
arama bir baka gr daha ekleyebilir ancak. Bu eletiri yalnzca bilginin id^aya gre, dilin
(bha kma abas yine bir dil oluturmdn teye gidemez,
nesnel ieriini bilgiyi reten zneden ayran grler iin geerlidir. rne dierlerinin
arama
in Kuhnbir iinbaka
geerligr dafaabu
deildir ekleyebilir ancak.Kuhn
eletiri, nk Bu eletiri yalnzcabilj
bilgi ieriini, ieri
i yaratan znelerin eyleminden ayrmamtr. Ancak, bunugeerlidir.
nesnel ieriini bilgiyi reten zneden ayran grler iin yapmann tek
in Kuhn
yolu, Kuhniin gibigeerli deildir
greliliki olmakbu eletiri,
deildir.nk
Kuhn'unKuJm bilgi ienini,
gr, ieri
herkesi kendi
i yaratan znelerin eylehinden ayrmuntr. Ancak,
kapal, taral grnn dogmatizminden kanp, tarihsel adan btiiri dil bunu yapmamn tek
yolu, Kuhn gibi greliliki olmak deildir. Kuhhun gr,
lerin zerinde bir konuma getirip brakmtr. Aym eyi yalnzca tarihsel bo- herkesi kendi
kapalr, tarab grnn dogmatizminden karp, tarihsel adan btn dil
lerin zerinde bir konma getirip brakmtr. 36 Aym eyi y a ln ^ a tarihsel bo
yutta deil, epistemoloji boyutunda da yapmak gerekir. Bunu yapmak iin de
yutta deil,
Kuhn'un epistemoloji kar
grelilikiliine boyutunda dazorundayz.
kmak yapmak gerekir.
nkBunu yapmak
Kuhn'un iin de
brakt
Kuhnun
yerde ^relilikiliine
kaUnak, ister istemez karbilgiyi kmak zonmdayz.
yaratann son tahlildenkgjiKdmun
olduunubraktkabul
etmek* gten kurtulamaniaktr. Kuhn'un grelilikiline karolduunu
yerde kalmak, ister istemez bilgiyi yaratamn son tahlilde g kmannkabul ge
enek,
rei gtenhi
buradadr kurtulamamaktn.
deilse cpistemolojik Kuhnun greliltkiline
adan, bu gr bilimin kar kmanm
ve bilimsel ge
rei buradadr: hi deilse epistemolojik adan,
aklclm konumunu sarsmaktadr. Gten kaplamad lde, bilimsel bu gr bilimin ve bilimsel
. aklchmgiderek
aklcln konumunu daha oksarsmaktadr.
insana veya Gten
topluma kalamad lde,giderek
malolmak yerine, bilimsel
akaiclm giderek daha ok insana veya topluma malolmak
daha az insanm ya da toplumun elinde toplanmas, teknolojist bir silah halin yerine, giderek
daha az insamn ya da toplumun elinde toplanmas,
de dejenere olmas tehlikesi vardr. Bilim zerkliini, toplumdan uzaklaa-teknolojist bir silah halin
de: dejenere olmas tehlikesi VEudr. Bm zerkliini,
rak, zneden koparak deil, onlar giderek daha ok iererek korumaya a tc^lumdan uzaklaa
rak, zneden
lmaldr. Aksikoparak
takdirdedeil, onlan, giderek
grelilikiliin daha ok
mantksal sonucu iererek
negatif korumaya
topyalar a
lmaldr. Aksi takdirde greliiikiliin mantksal
olabilir. Popper byle bir topyayla gz korkutarak bilimin nesnelliini sasonucu negatif topyalar
olabilir.
vunur: Popper
dnya byle bir
uygarl birsavala
topyayla yok gz
olup,korkutarak bilimin nesnellikli
geriye ktphanelerde saklanansa
vunur: dnya uygarl bir savala yok olup, geriye
nesnel bilgi ierii kalrsa, uygarl yemden kurmak mmkndr. Halbuki ktphanelerde saklanan
nesnel bilgi ierii kalrsa, uygarh yenido kurmak
be nesnel bilgi ierii, yani ktphaneler yok olup, yalnzca znelerin ren mmkndr. Hdbuki
me yetenei kalsa, ada uygarl yeniden ina etmek hemen hemenren
bnnesnel bilgi ierii, yan kt^aneler yok olup, yalmzea znelerin im
me yetenei
knszdr. (34) kalsa,
Popperada uygarh kard
'm bu kssadan yeniden ina hisse,etmek
nesnel hemen hemen im-r
bilgi ieriinin
k r iz dkar
zneye ir . (34) Popperm
zaferidir. Buna bukarlk
kssadan kard
Kuhn, hisse,
bilginin nesnel bilgi
ilerlemesi iin ieriinin
zneler
zneye kar zaferidir. Buna karlk Kuhn, bilginin
arasndaki atmalar, ilikileri hesaba katmann gereini vurgulamaktadr. ilerlemesi iin- zneler
arasmdaki
Ancak, bu dartmalan, iliken
yalnzca bilimin hesaba katmamn
sosyolojisi, gereim
bilimi reten vurgularnaktadr.
topluluklarn i e
Ancak, bu da yalnzca
likileridir. bilginin sosyolojisi bilimin sosyolojisi,
deil. Yani bilimi
Kuhn da reten topluluklarm
bilimle toplumu, bilim i e
likileridir.
deki zneyle bilginin
toplumdaki sosyolojisi
zneyi deil-
aynr, Yani Kuhn
greliliki da bilimle
yaklamm toplumu,
bu ayrm bilim
ba
deki zneyle
lanmda sergiler.toplumdaki zneyi aymr, greliliki yaklamm b aymmba-
lammda sergiler.
Bu ilikileri gcn alanndan dncenin alanna, ve yalnzca bilimi re
Bu znelliinden
tenlerin ilikileri gcn tmalamndm
toplumun dncenin
karlarnaalanna, ve yalmzca
ekebilmenin, sosyal bilimi
boyutu re
epitemolojiye
tenlerin zncliinden tm toplumun
her iki dzeyde karlanna
de grliliki deil ekebilmenin,
de btnleyicisosyal ekildeboyutu
kat
epitemolojiye
mann bir yolu her yokUd dzeyde
mudur? Budeadmgreliliki
atmakdeil
iin, de btnleyici
helki de bilgiye ekilde
istenen kat-
manm biraym
zerkliin yoluzamanda
yok mudur? zneye Bu de adm atmak iin,
tannmasn belkilazmdr.
istemek de bilgiye Hem istenen
de
zerkliin
btn aymyalnz
znelere, zamandabilimizneye de tamnmasm
retenlere deil, btn istemek lazmdr.
reticilere. Bugn Hem iinde
btn
zne buznelere,
zerkliiyalnzyalnzcabimi retenlere
soyutta, deil, ve
dncede btn reticilere.
bilgide edinebilir: Bugn hibiriin
zne bubalanmadan
syleme zerklii yalmzcasylemler soyutta, dncede
arasnda gezinenve ve bilgide
eletirenedinebilir:
dnce dze hibir
syleme
yinde. Bu baianmadar
eletirel dzeysylemler arasmdaPopper
yaratlmadka, gezinen, 'mvenesnel
eletiren
bilgidnce
ortam dzeson
yinde.baskc,
derece Bu eletirel dzeybir
kontrolc yaratlmahka,
ortama dnebilir. Popperm Fakatnesnel
burada bilgi
da ortam
Kuhn'un son
d^eceektii
dikkat baskc, kontrolc
dnce bir ortama
diyalektii imdada dnelriir. Fakathibir
yetimektedir: burada ya da
da Kuhnun
sistem
dikkat(negatif
kuram ektii topyalar
dnce diyalektii
bile) kendine imdadahedefyetiiektedir:
ald sorunlarn hibirHepsini
sistemgene ya da
kuram
kendi (negatiftemelinde
ncelleri topyalarzemez.
bile) kendineSonunda hedef aldbir
daima, sorunlarm
st dzeye Hepsini
ve farklgene
k ^ d i ncelleri
ncellere geme dinamiini, yani zorunluluunu
temelinde zemez. Sonunda daima, da kendibir iinde
st dzeye
tar. ve farkl
Bilim
selncellere geme
devrimlerin dinamiini,
anlam budur. yani Gerek zorunluluim
bilgi ortamnda, dakendigerekiinde
znenin tan.sosyal
Bilim
sel devrimirin
evresinde ve gerek alam budur. mantnda
de bilginin Gerek bilgibuortamnda,
ak ucun,gerek bu zgrlk
znenink sosyal
nnevresinde
bulunduunuvfi gerek de bilginin
hamlatt tm grelilikiliine
iin, mantmda bu ak ucun, ramen,bu zgrlh esir
ilgimizi da-
nm bulunduunu
geyenleyiz Kuhn'dan. hatnlatt iin, tm grelilikiliine ramen, ilgimizi es>
geyemeyiz Kuhndan.
Ramen diyoruz, nk Kuhn ' dnce yaplarndaki eitliliin ortasnda
Ramen diyoraz, nk Kuhn dnce yaplarmdaki eitliliin ortasmda
(34) Bkz. Popper, Nesnel Bilgi kitab, s, 108.
(34) Bkz. Popper, Nesnel Bilgi kitab, s, 108.37
37
brakmaktadr bizi. Bu -eitlilii btrileyip bilgiyi bir adm ileri gtren di
namii gene bilginin kendi dzeyinde bulmaz, znelerin bilgitrleri arasn-
brakmaktadr bizi. Bu eitlilii btnleyip bilgiyi bir adrn ileri gtren di
dki seimlerini belirleyen etkenlerin dzeyine tar sorunu, Kuhn'in bu iki
namii gene bilginin kendi dzeyinde bulmaz, znelerin bilgi.trleri arasn
dzeyi ayr grmesinin ve birletirememesinin nedeni, pozitivizmin bilimsel
daki seimlerini belirleyen etkenlerin dzeyine
ilerleme sorununa getirdii zm yeterince aamamasdr. tar sorunu,Aslnda
Kuhnn bubu d

dzeyi ayr grmesinin ve birletirememesinin nedeni, pozitivizmin bilimsel
zm, yani endktivizmi, Popper gibi neopozitivistler de yeterihce aama
ilerleme Popper
sorununa getirdii zm yeterincesadece
mlardr. endktivizmi reddetmemi, aamamasldur. Asimda b
deitirmitir. Popper
zm, yani endktivizmi, Popper gibi neopozitivistler
iin de bilgi hl dz bir izgi halinde, bolukta kpr kurmaya benzer de yeterince aama
bir
mlardr. Popper endktivizmi reddetmemi, sadece
sre biiminde ilerlemektedir. Pozitivist iin, geilen yol vanlan noktay de deitirmitir. Popper
iin de bilgiuzayn
itiriyorsa, hl dz bir izgikalmaz,
bir anlam halinde,uzay
bolukta kpr kunnaya
dncesini yok olmu benzer bir
sayar.
sre biiminde ilerlemektedir. Pozitivist iin, geilen yol vanlan noktay de
Halbuki yirminci yzyl fizii ve Einstein, uzayda byle, bir greliliin oldu
itiriyorsa, uzayn bir anlam kalmaz, uzay dncesini
unu kantlamtr. Ayn ekilde, farkl bilisel yaplar dnceyi farkl so yok ohnu sayar.
Hlbuld yirminci yzyl fizii ve Einstein, uzayda byle, bir greliliin oldu
nulara gtryorsa, pozitivist iin nesnellik yok' olmu saylr. Halbuki
Kuhn farkl bilgi trlerininekilde,
unu kantlamtr. Ayn edeerde, farkl
aynbilisel yaplarsahip
geerlilie dnceyi farkh
sonular vere so
nularagstermitir,
bildiini gtryorsa, hempozitivist
de tarihsel iinrneklerle.
nesnellik nk
yok -olmudz birsaylr. Halbuki
izgi halinde
Kuhn farkl bilgi trlerinin edeerde, ayn geerlihfe
ilerlemenin, baka tr bilgi tarzlarm yok eden, bir kenara iten bir ilerleme sahip sonul^ vere
bildiini gstermitir; hem de tarihsel rneklerle. nk
olduunu grmtr. Tarih bu ekilde, ban rasyonel teknik dncesinin yen dz bir izgi halinde
ilerlemenin,
dii, yok ettii baka
farkltrbili
bilgitarzlaryla
tarzlarn doludur.
yok eden, bir kenara
Bunun nedeni,iten bir erleme
Habermas'a
olduunu grmtr. Tarih bu ekilde, ban rasyon^
ilikin sylediklerimizde de yansd gibi bilgiden beklenen farkl yararlateknik dncesinin yen
dii,
rn, yok farkl
bilgiyi ettii amalarla
farkl bili tarzlaryla
kullanma doiudn. Bunun
eilimlerinin nedeni,
atmasyla Habermasa
meydana ge
lenilikin sylediklerimizde
uygarlk seimleridir. de
Nasl yansd
bir gibi
uygarlk bilgiden
dierine beklenen
egemen farkl
olmusa, bir yararla-
bi
limnn,tarz
bilgiyi farkh amalarla
de dierine kullanmaHatta
baskn kmtr. eimlerinm
Kuhn'unatmasyla
gsterdii gibi,meydana
ayn bi ge
len uygarlk seimleridir. Nasl bk uygarlk dierine
lim yapma tarz iinde bile benzer atmalar, farkllklar kmaktadr. egemen hnusa,. bk bk
lim tarz de dierine baskin kmtr. Hatta Kuhnun
Fakat bu farkllklar arasnda yaplan seimlerin aidmda yatan nedenlerle,gsterdii gibi, aynbi-i
lim yapma
bilginin tarz iinde
retildii ortamdakibile benzer
amalar, atmalar,
Kuhn'unfarkhiiklar
syledii kadarkmaktadr.
kopuk deil
Fakat bu farkllklar ^asmda yaplan seimlerin'ardmda
dir birbirinden. Kuhn gibi, bilimin evrensel bir mant olduundan yatan nedenlerle,
kuku
bilginm retildii
duyduumuz ortamdaki
iin bilimin amalar, Kuhnun
sosyolojisine ynelmeksyledii
zorundakadardeiliz.kopuk deil
Tersine,
dir bkbkinden. Kuhn gibi, bilimin evrensel bk mant
bu iki dzey arasmda ok derin bir balant olduu iin bilgi, btn farkllk olduundan kuku
duyduumuz
lara ramen, geie iindebilimin sosyolojisine Kuhn
ilerfeyebilmektedir. ynelmek zorunda
'un bilimsel deiliz. arasn
kuramlar Tersine,
bu iki dzey arasmda ok denn bir balant olduu
daki seimi etkilediini syledii toplumsal yahut estetik kayglar bilimseliin bgi, btn frklihk-
lara ramen,
bilgiden nitelikegene deilerleyeblmektedk.
farkl deildir, sadece dzey Kuhnun'Wlknsel
olarak farkldr. kuramlar
nsanlkarasm
iin
daki seimi etkilediini syledii toplumsal yahut
tek tr ilerleme, bilgi retmek iin de tek tr mantk,zleyen pozitivizmin estetik kayglar blunsel
de
bilgiden
politik nitelike
pratik farkl
ve estetik deildk,vardr.
kayglan sadeceKuhn,
dzeypozitivizmin
olarak farkhdrr.
kendinsanlk
kayglar m
n tek geerli kayg gibi gsterme eilimini, hatta ideolojisini grd halde,de
tek tr ilerleme, bilgi retmek iin de tek tr mantk zleyen pozitivzmm
politik
farkl pratik
bilgi ve arasndaki
trleri estetik kayglan vardr.
balanty Kuhn, pozitivizmin
grmemitir. Pozitivizminkendi kayglanr
ideolojisi
n tek geerli kayg gibi gsterme eilimini, hatta ideolojisini
ni aa vurmak- iin grelilik'iliin gr geniletme asndan yaran vardr. grd halde,
fa-kl bilgi trleri arasmdaki balanty grmemitir. Pozitivizmin
Fakat, paradoksal bir-deyi kullanrsak, bu mutlak bir relilikilik deildir, ideolojisi
ni aa
sadece vurmak iin
gereklie farklgrelilikiliin gr geniletme
dzeylerde yaklamann asmdan
getirdii yaran vardr.
greliliktir. D
zeyleri tekrar birletirmek gerektii zaman, grelilikilii terk etmek deildir,
Fakat, paradoksal bir deyi kullanrsak, bu mutlak bir grelilikilik lazm
sadece
dr, k gereklie
bilimsel farkh dzeylerde
kayglarmzla yaklamanm
bilim getirdiitemelde
d kayglarmz greliliktir. D
ayrla
zeyleri tekrar birletirmek gerektii zaman, grelilikilii
mazlar. Butlun nemini iyice belirtmek iin ada ve son'derece gncel bii terk etmek lazm
dr. rff
rnee deinmek bilimsel kayglarmzla bilim d kayglarmz temelde aynla-
istiyorum.
mazlar. Bunun nemini
Gnmz fiziinde uzayla iyice belirtmek
ilgili olarak,iinKuhn
adatipi ve bir
son'd^ece
kuramsalgncelikilem bir
mee deinmek istiyTum.
Gnmz fiziinde uzayla ilgUi39olarak, Kuhn tipi bir kuramsal ikilem

39 ,
 vrdr: fizikiler evrnin snsuzhnutt bir hacim sonsuzluu mu, yoksa
yapsal bir sonsuzluk mu olduu sorusuyla kar karyadrlar. Her iki gr
vardr: fizikiler evrenin ,sonsuzluunun fakat bir hacim sonsuzluu mu, yoksa
iin de geerli kantlar bulunmutur kesin sonu Henz ok uzaktr.
yapsalki, bir sonsuzluk mu bu olduu sorustyla kar karyadrlar. Her iki gr
diyelim
iin de geerli
bilim adamlar iki yaklam arasnda bir seim yapmak iin
kantlar bulunmutur fakat kesin sonu henz ok uzaktr,
Kuhn'un dedii gibi, son tahlilde estetik yahut toplumsal kayglarla dav
diyelim ki, bim adamlan bu iki yaklam arasmdaadam,
ranacaklardr. Bunlar ne tr kayglar olacaktr? Bilim bir seim yahunyapmak
en azn
iin
Kuhnun dedii gibi, son tahlilde estetik yahut toplumsal kayglarla dav
dan fiziki olmadmz iin bilemeyiz, ama dnya vatandatan olarak, ne
ranacaklardr. Bunlar ne tr kayglar olacalr? Bilim adam, yahun en azm
tr bir toplumda, giderek ne tr bir evrende yaamak istediimiz konusunda
dan fiziki
de bazolmadmz
tercihlerimizi bilemeyiz, ama dnya
adma,vatandalan olarak, ne
bizim olabilir. Ben kendi yapsal sonsuzlua,
tr bir toplumda, giderek ne tr bir evrende yaamak istediimiz
yani bir tekrar sonsuzluuna sahip evren dncesini daha estetik, kendi kl konusunda
bizim vede baz tercihlerimiz
politik kayglarma daha olabilir. Benbuluyorum.
yakn kendi adma, yapsalnk
Neden? sonsuzlua,
ayn
trel
yani bir tekrar sonsuzluuna sahip evren dncesini
yapsal boyut sonsuzluunu, ayn tekrar ve farkllk, benzeme ve daha estetik, kendi kl
ztlk
trel ve politik kayglarma daha yakn buluyorum.
diyalektiini toplumda, tarihte ve kltrde de gryorum.. nk, yzyllar Neden? nk ayn
yapsal boyut sonsuzluunu, ayn tekrar ve farkllk, benzeme ve ztlk
nce Tanr bizi aldatm olamaz' diyen Descartes T taklit ederek ben de
diyalektiini
bugn 'uzay, yani toplamda, tarihtezihnimin
evren benim ve kltrde de gryorum..
yapma yabanc olamaz'nk,diyorum.
yzyllar
nce Tanr bizi aldatm olamaz diyen Descartes
nk bat uygarlnn ve pozitiyist bilimin el ele vererek yendikleri bir taklit ederek ben
uyde
bugn uzay, yar\i evren benim zihnimin yapma yabanc
garln mirass olarak, batnn zorlad kaderin insanln tek kaderi ol- olamaz diyprum.
nk bat
madma, uygarlmm
insanlk ve pozitivist
iin farkl bilimin
k yollar el ele vererek
bulunduuna yendikleri
inanmak bir uy-
istiyorum.
Ama kim bilebilir ki, pozitivizmle el ele veren teknolojik ygarln bir gnoh
garlm mirass olarak, batnm zorlad kaderin insanhn tek kaderi
madma,
gelip de uzayninsanlk iin bir
yapsal farlfl k ypllar
sonsuzluu bulunduuna
olduunu iddia inanmak istiyorum.
edenleri tehlikeli
Ama kim bilebilir ki, pozitivizmle el ele veren teknolojik
bulup, yzyllar nce Galileo 'ye yapld gibi, bask altna almayacan? ygarhn bir gn
gelip de uzayn yapsal bir ^sonsuzluu olduunu
Braknz, uzay dmdz bir izgi gibi sonsuz bilsinler, tpk bizim iz iddia edenleri tehlikeli
bulup, ilerleme
diimiz yzylaryolunan
nce Galiloye
tek ilerleme yapld
olduunagibi, inandklar
bask altmagibi, ahnayacam?
demeye
Braknz,
ceini? Zaten, uzay dmdz bir izgi gibi sonsuz
orta ada kilise papazlarn cenneti parselleyipbilsinler, tpk bizim
sattklar iz
gibi,
diimiz
bugn ilerleme yolunan tek ilerleme
de baz devletlerin uzay parsellemeye olduuna inandklar
baladklarn, gibi,
amzn demeye
ede
ceini?
biyat janrZaten, orta ada kilise
olan kurgu-bilim pagazlaruu
eserleriyle, kendi cenneti parselleyip
bildikleri tarzda bir sattklar
geleceingibi,
bugn de
ideolojik baz devletlerin
propagandasn uzay parsellemeye
yapmaya baladklann,
imdiden baladklarn amzm
grmyor muyuz. ede
biyat jann olan kurgu-bilim eserleriyle, kendi bildikleri
Elinizdeki kitabn btn bu arndan yaratacak kadar zengin bir metin tarzda bir gelecein
ideolojik hedeni,
olmasnn propagandasn
ampiristyapmaya imdiden ada
bilim geleneinin baladklarmgormiiyor
uzants olan pozitivizmuyuz,
min genel bunalmna ilikin can alc sorunlara dokunmu olmasdr.metin
ElinizdeM kitabm btn bu armlan yaratacak kadar zengin bir Bu
olmasnm
bunalm, hede, ampirist
dnyamzn iinde bilim geleneinin
bulunduu ada uzants
genel ekonomik olan pozitiviz
ve toplumsal kriz
minayn
den genel bunalunna ilikin
dnlemeceyei iincan alc sPtunlara
de, Kuhn'un kitab dokunmu
nmzde olmasdr.
ok boyutlu Bu
bunalm, dnyamzn iinde buluijduu genel ekonomik
bir tartma ve eletiri alan amaktadr. Bu yzyln en byk devrimlerin ve toplumsal kriz
denveayn
den dnlemeceyei
'epistemolojik iin de* Kuhnun
kopma'larndan kitab nmzde
birini geirmi olan, farklok dnya
boyutlu
ba- tartma ve eletiri alan antaktadm Bu yzyln
grlerinin, farkl dillerin sentezine varma sanclan eken toplumumuzun en byk devrimlerin-
buden ve epistemolojik
tartmaya kataca okkopmaTarndan birini geirmi olan, farkl dnya
ey olduuna inanyorum.
t"'.. grlerinin, farkl dillerin sentezine varma sanclan eken toplumumuzun

bu tartmaya kataca k ey olduuna inanyorum.; NLFER KUYA

stanbul, Mays-Haziran 1982
i' NLFERKUYA
stanbul, Mays-Haziran 1982
. . . ,
'

.
'
. ,
'

i '

39
}
,

39
 NSZ
NSZ

t - . . -
Elinizdeki deneme, ilk olarak on be yl kadar nce. dnlm bir
taanm yaynlanabilen ilk tanmlanm rndr. O devirde ben doktora
Elinizdeki deneme, ilk olardk on be yl kadsu- nce dnlm bir
tezinin sn aamalarna gelmi bir kuramsal-fizik rencisiydim. Gzel bir
tasannm yaymlanabilen ilk tanbilannn
rastlant sonucu, bilim adart.olmayanlara rndr. O devirde ben dolrtora
fizik biliminin tantld bir
tezinin sn amnalanna gelmi bk katlmam,
kurmsal-fizik bilimrencisiydim. Gzel bk
niversite dersiyle ilgili almalara tarihi ile ilk kez kar
ratlant sonucu, bilim adam .olniayanlara fizik
lamam salad. Gemi bilimsel kuram ve uygulama ile bu ilk tanma, biliminin tantld bk
niversite defsiyle ilgili almalara katlmam, bilim
gerek bilimin doas gerek kazanm olduu zel baarnn nedenleri hakkn tarihi ile ilk kez kar
dalamam
o zaman salad. Gemitemel
sahip olduum bilimsel kuram vekesinlikle
kavraytan, uygulamabeklemediim
ile bu k tamma, bir
gerek bilimin doas
ekilde, kknden sarst. gerek kazanm olduu zel
' baannm nedenleri hakkm
daBuo kavraylar
zaman sahipdaha olduum tmnel 'l^vrylan,
nceleri, ksmen bilimsel kesinlikle beklemediim
eitimin kendisinden, ksbk
ekilde, kknden sarst.
men de bilim felsefesine teden beri duyduum amatrce ilgiden -karm
Bu kavraylar
olduum daha nceleri,
baz sonulard. kismen bilimsel
Nasl olduysa, eitimin kendisinden,
btn pedagojik yararlarna ve ks
men de bim felsefesine teden beri duyduum
soyut inamlrlklanna karn bu grlerim, o tarihsel yaklamda sunulanamatrce ilgiden kam
ldm kesinlikle
grntye baz sonulard.
uymadlar.NaslHalbuki
olduysa,inanlarm
btn pedagojikbir -ok yararlarma
bilim tartve
soyut inamlrlklanna karm bu grlerim, o tarihsel
masna temel olmulard ve hl da yleydiler. Bu yzden tarihsel gerek yaklamda sunulan
grntye kesinlikle uymadlar. Halbuki inanlarm
karsndaki bu benzersizlikleri bana kesinlikle zerine eilinhtesi gereken bk ok bilim tart-
masma temel olmulard ve hl da yleydiler. Bu
bir sorun olarak grnd. Bunun sonucu meslek yaantmla ilgili tasarlarm yzdm tarihsel gerek
dakarsmdaki bu benzersizlikleri
byk bir deiiklik oldu. Sradan banasaylabilecek
kesildikle zerine tarihseleinmesi gereken
sorunlar yerine,
bk sorun olarak grnd. Bunun sonucu meslek yaamamla
beni ilk kez im tarihine yneltmi olan daha felsefi -kayglara bir dn yap ilgili tanlanm-
d byk
mam gerekti. bkBirka
deiiklik
makale oldu. Sradan
dnda, busaylabilecek
deneme szn tarihsel soruniar
ettiim temelyerine,
kay
beni ilk kez m tarihine yneltmi olan daha felsefi
glarn ar bast ilk yaynlanm eserimdir. Bu bir bakma benim nasl kayglara bk dnolup
y^-
da bilim adamlndan bilim tarihiliine getiimi hem kendime hem kay-
mam geekla. Birka makale dmda, bu deneme szn ettiim temel de
gar ar bftt ilkaltm
dostlarma yaynlanm eserimdk. Bu bk bakma benim nasd olup
saylabilir.
aklamaya bir aba da
daHarvard
bilim adamlndan
Universitesi'nin bilim tarditimeBirlii'nde
Aratrmaclar getiimi hmn Genkendime
Aratrmac hemo-de
dostlanma aklamaya ahtm bkaba da saydabilk.
larak geirdiim yl iinde, bu kitapta ileri srdm dncelerin
Harvard
bazlarm Universitesinin
ilk kez derinlemesineAratrmaclar
gelitirme frsatm Bkliinde
buldum. Gen
ByleAratrmac
bir zgro-
larak geirdiim yl iinde, bu kitapta ileri srdm
lk dnemi olmasayd, yeni bir alana geiim ok daha zor olabilir, hatta bel dncelerin
kibazlarm ilk kez derinlemesine
de gerekleemezdi. Bu yllarda gelitirme
zamanmn frsatm bnidum.gerek
bir ksmu Byle anlamda
bk zgr
lk dnemi olmasayd, yeni bk alana geiim k daha
bilim tarihine adadm. zellikle Alexandre Koyre'nin yazlarm incelemeyi zor dlabilk, hatta bel
ki de gerekleemezdi. Bu ydlarda zamanmu
srdrdm ve ayrca Emile Meyerson'un, Kelene Metzger'in, Annelise bk ksmn gerek .anlamda
bilim tarihine adadm. zellikle Alezandre Koyrenin yazlarm incelemeyi
srdrdm ve ayrca Emile Meyersonun, Kelene Metzgerin. Annelise
40

40
Maier'ih almalaryla da ilk kez karlatm. (1) Bu kiiler, bilimsel dn
ce kurallarnn' gnmzdekilerdenokfarich olduu bir devirde bilimsel
Maier almalanyla da ilk kdz karlatm. (l)-Bu kiUer, bilimsel dn-
ne demek ldn, sn zamanlardaki birok baka aratr-
dnmenin
toaUarmm'gnffidekilerden
ttidan ok daha byk bir aklklaok ftkl olduu bir devirde bilimsel
gsterebilinilerdir. Geri baz tikel
dlmenin ne dethek ddunu, s<m zamanltudaki birok baka aratr-
tarihsel yorumlarn gn getike daha fazla sorgulamaktaym,
n^riah ok daha byk bir aklMa gsterebihnilerdir. Geri baz tikel
fakat bilimsel
dnce tarihirtin nasl bir sre olabilecei konusundaki anlaymn biim
tsihsel yorumlarm gn getike daha fazla sogulamaktaym,
lenmesinde, A.O. Lovejoy'un Great Chain of Being (Varln fakat Byk bilimsel
Zin
ciri) adl yaptyla birlikte bu kiilerin almalar, birincil kaynaklardanbiim-
d^nce tarihimn nasl bir sre olabilecei fconustmdaki anlaymn son
lenhesinde, A.O. Lovejoyuh Great Chain of Being (Varlm Byk Zin
ra en belirleyici etkiyi yapmtr.
ciri) adl yaptyla
Bununla birlikte,birliltte bu kiilerin
o yllardaki ahmalan,
zamanmn ou bilimbirincil kaynaklardan
tarihiyle grnrde son
ra en belirleyici etkiyi yaprmtr.
pek ilgisi olmayan, fakat bugnk aratrmaclarn daha nceleri tarihin dik
' Bununla birlikte,
benzerosorunlar
yllardaki zamfiunn
bulup karmaya ou bilim tarihiyle
baladklar deiikgrntde
kat kmelerine alanlar
]^k ilgiri olmayan, fakat bugnk aratinnacaran daha
incelemekle geiyordu. Rastlant sonucu bulduum bir dipnot, beni Jean Pi- nceli-tarihin dik
kat ektiklerine benzer sorunlar bulup karmaya baladklara
aet'nin byyen ocuun eitli dnyalar ve bunlar arasndaki geiler z deiik alanlar,
incelemekle
erine geiyordu.renmeye
yapt deneyleri Rastlant sonucu
yneltti.bulduum bir dipnot, beni
(2) Bir meslektam Jean Pi-
sayesinde,
adtnin byyen ocuun eitli dnyalar ve bunlar ansndaki
alglama psikolojisi ve zellikle de Getalt psikologlar zeride yazlm in geiler z
erine yapt deneyleri renmeye y^ltti. (2) BTsmeslektam
celemeleri okudum. Bir dieri beni B.L. Whorf'un diliri dnya gr' sayesinde,
alglama psikolojisi
zerindeki Ve zelMde de Getalt
gelitirdii psikologlara zetkie
ile tantrd. ^azibn in
celemeleri
etkisi hakknda
okudum. Bir dieri beni
dnceler
B L Whorfuh
W.V.O.
dilin' dnya
Quine
gr
ise beni analitik-sentetik ayrmndaki felsefi bulmacalar dnyasna gtrd.
(3) Aratrmaclar Birlii ite byle rastgele bir araya izin veriyordu veQuine
zerindeki etkisi hakkmda gelitirdii dnceler ile tamtttd. W. V.O. ben
ise beni
srfbu tr analitik-sentetik
alma sayesinde aymmdaki felsefi hemen
Ludwick Fleek'in bultnacalar-dhyasma
hemen hi bilinmeyengtrd,
bir(3)yazs
Aratrmaclar Birliiund
olan Ensthenug iteEntwicklung
byle rastgeleeinerbir arayaizin veriyordu
wissenschaftlichen ye ben
Tatsc-
srfd tr ahma sayesinde Ludwick Fleekift hepen
he (Bilimsel Bir Olgunun Kayna ve Geliimi) (Basel, 1935) monografisini hemen hi binmeyen
bir yazs ki,
bulabildim olanbuEnsthenug
deneme benim und Entwicklun
birok dnceminekler visSenschaftlichen
tam bir nceli durumun Tatse-
he (Bilimsel Bir Olgunun Kayna ve Geliimi) (Basel,
dayd. Bir baka Harvard'h Gen Aratrmac olan Francis X. Sutton'un da 1935) monografisini
bulabildim
baz kii bubirlikte,
grleriyle denehe Fleek'in
benm birok dncemin
almas tam bir nceli
bu dnceleri durumun
bilimsel top-
lluh bir tr sosyolojisi balanmda ele almamn gerekebileceini anda
dayd. Bir baka Harvardh Gen Aratmnac olan Francis K: Suttonun
baz grleriyle
lamama neden oldu.birlikte, Fleckin
Geri okurlar almas
aada bu dnceleri
bu yaptlardan bilimsel top
ve konumalardan
luluun bir tr sosyolojisi balammda ele .almamn
ok az alnt bulacaklardr, fakat onlara ne kadar ok eitli ynden borlugerekebileceini an
lamama n ed ^ oldu. Geri okmlar aada bu yaptlardan
olduumu burada ne anlatabilmeme ne de deerlendirmeme olanak var. ve konumalardan
ok az almt bulacakiartoi fakat onlara ne kadar ok eitli ynden borlu
(11olduumu
zellikle etkiburadayapanlar neunlard:
ailatabilmerne ne de Etudes
Alexandre Koyre, deerlendirmeme
Galileans (Galile olanak var. 3
Aratrmalar)
cilt. Paris. 1959; EmileMeyerson, Identitynd Reality (zdelik ve Gereklik) ev, Kate
( t ) zellikleNew'York,
Loewdnberg etki:yapanlar1'93tir
unlard; Metzger rib
HeierieAlexandre; Koyre,Detrins
EtudesChimiqijes en Fran<5e,du
Galileens (Galile Debut 3
Aratrmalar)
e a latin
XVIIParis,
duelit, 1959; duEmXVIII
ile e siecle (Fnd
M eyerson. Y&lm
ldentity n d Battndan lSn&t Yzythfi
Reali.ty ( zdelik Sonur&ev.
ve GreKlik) Kadar
Kate
Fransa'da
6 e w en b Kimya
e rg Mevir York, 9Paris,
retileri) 1923 mlNavytbn,
3 0 ; Heteile Metzger,' Les S)ahls Boerhaave
OOOtrins v gimya
Ghmigues retisi} Paris,
en Frande.du Oebut
1930;
du X ve V II Annelise
e a la fin Maier,
du XV III Die Vorlaufer
e siecle Galjlei
(17nci im 14. Jahrhundert et la doctrine
Yzyln Balarndan ISttndi Yzyln Sonuna Kadar Chimique
(Newton,
Fransada Stah I, ya
K im retileri)veParis,
Boertaave Kimya re'tisi)
1923 Paris!Stahlj
ve (Nevvton, 1930 Boerhave
ve AnneliseveMaier, KimyaDie Vrlaufer
rettei) Paris,
Galileis
1930; im ve 14. M aier,(Galilei'nin
Jahrhundert
Annelise Die Vorlaufert4. Yzyldaki
Galjleis m 1 4 , Jahrhundert et la doctrine rvChimigue
ncelleri)
Ayn zamanda
(2)(Nevvton, bilim tarihinden
StahI, Boertaave de dorudan
ve Kimya r^'isl)doruyakan
Parisi 1930 ve kavram
Annelise ve sreleri
Maier, Diesergiledii
Vorlaufer
iin Piaget'nin
Galileis im 14.aratrmalarndan iki dizihzlliltajnemli
Jahrhundert(Galileinin oldu: The Child's Conception.of Causali
tA N^^ldakrnGeUonJ -
(ocuun
ty (2) Ayn zam anda bilimAnlay)
Nedensellik tarihindenev.deMarjorie
dorudan Gabain, Londra, 1930
doruya,kan ve Les
kavren ve:Notions
sreleride Move
sergiledii
ment
iin et de Vitesse
Fiagernin ehez l'Enfant (ocukta
aratrmalarndan iki dizi lzlllejnemli kavraytan)
Hareke! ve Hz oldu: The Childs ParisConception
1946. pf ausali-
(3)tyWhort'un
(ocuunyazlarn
Nedensellik daha sonra John
Anlay) B- Carroll
ev. Mri'lrie deridi;
G abrin, io pLanguage,
d ra , 1930 ve Thought and Reality
LeS Notions -
de Move-
Selected
menl et Writings
de Vitesse Benjamin
of chez Lee(ocukta
lEnfant (Dil, Dnce ve Gereklik
Whorf Hareket ve H z kavraytan) .- Paris 1946.
Benjamin Lee,Whorf un
Seme New York,
Yazlan)yazlarm
(3) VVhortun daha1956,
sonraQuine'n grferirii
Ja^n; B.- sunduu
CarroB deripdi; "Two
L an g u agDogmas
e.,Thoughtof Empiricism"
and Reality -
(Grglcln
Selected VVritings ki Dogmas)
of Benjamin adh Lee From Logical
yaz Whorf (DJI, DncePointve of View (Mantksal
Gereklik BirtnBakf
.- Benjam Le6,WAsn
horfyn
dan)
Sem adle kitabndan
Yazlan) New alnarak 1956, baslmtr,
York,yeniden Cambridge,
Ounen g6tOferir Mass. Tvro
sunduu s. 20-46. df Erripifesm
1953, Dogmas
(Grglcln ki Dogmas) adl yaz Frorn 41Lgical Pint of Vievv (Mantksal Bir B ak^ An
dan) adl kitabndan alnarak yenoen oaslmtr, Cambridge, Mass. 1953, s. 20-46.
41
 Gen Aratrmac olarak Harvard'da geirdiim son ylmda konferanslar
vermekGenzere Boston'daki
Aratrmac olar^Lowell Enstits'ne
Haryardda arlmam,
geirdiim son ydmda gelimekte
henz konfwanslar
olan bilimzere
vermek kavraym
Bostondak snamak
Lovelliin ilk frsat oldu. Bununhenz
Enstitsneanlmam, sonucu olarak
geligekte
1951
olanylnn
bilim Mart aynda "Fizik
kavraym snamak Kuramyla frsatAraylar"
iin ilk lgili oldu. Bvuun sonucu halka
konusunda olarak
ak
1951sekiz
ylmnkonumalk
Mart aymda bir .Fizik
konferans dizisi verdim.
Kuramyla Ertesi ylda,
lgili Araylar asl bilim
konusunda halka
tarihinde
ak sekizretim grevine
konunalk bir:baladm
konferans bir on-yl
vedizisi kadar
verdim, sren
Ertesi ylbud,dnemde,
asl bilim
daha nce hi
tarihinde renim
retim grmediim
grevine baladm birvealanda hocalk
bir on-yl yapmann
kadar sren bu glkleri,
dnemde,
beni
dahabunce ilkrenim
alanahi olarak ynelten
gpBediim dnceleri
bir alanda anlamyla
tamhocalk gelitirmeye
yapmanm za
glkleri,
benibrakmad.
man bu alana ilk Neolarak hana ki,dnceleri
mutluyneltn bu dnceler tam daha ileri dzeydeki
anlamyla gelitirmeye
za-
retim brakmad. Neizlediim
mm grevlerimde mutlu 1janaprogramlar iin yol gsterici
ki, bu dnceler daha ileritemel birer kay
dzeydeki
nak oldular.
retim Bu nedenle
grevlerimde benim grlerimin
gerekprogramlar
izlediim geerlilii,
iin yol gsterici temelgerek bu
birer kay
nak oldular.iyiBu
dncelerin birnedenle,
biimde iletilmesine
gerek benimuygun olan teknikler
grerimih konusunda
geerlilii, gerek bu
rendiim paha biilmez
dncelerin iyi bir biimde iin kendi rencilerime
dersleriletilmesine borluyum.
teekkrkoHusunda
uygun olan teknikler -
Ayn sorunlar
renhim paha yneliler
vebiilmez Harvard'daki
dersler iin kendiyelik grevimin
rencilerime sona ermesinden
teeldcr borluyum.
beri
Aym sorunlar ve eitli,
yaynladm yneliler ounluk tarihsel
amaHarvardldaki, yelik yaklamdaki
grevimin sona almalarn
ermesinden
ortak
daberi ve birletirici
yaynladm ges^oldu,
eitli, a otiuk bazlaryaklamdaki
Bunlardantarihsel yaratc bilimsel aratr
almalann
mada u ya
da ortak veda bu metafizik
birletirici esigrn oynadbazlan
oldu. Bunlardan btnletirici
yaratcrol ile ilgiliydi.
bilimsel aratr
Dierleri,
mada u eskiya da kuramlara
bu metafizik balgrn
kiilerin, bunlarlabtnletirici
oynad badamayanrolyeni ile bir ku
ilgiliydi.
ramn deneysel
Dierleri, temellerinibal
eski kuramlara ne yollardan
kiilerin, gelitirerek benimsediklerini
bunlarla badamayan yeni birele ku
alyordu.
ramn d Bu ^ e ysre iinde, aada
sel temellerini yeni bir gelitirerek
ne yollardan da buluun 'ortaya
kuramn ya benimsediklerini ele
k' olarak
alyordu. Bu,adlandrdm
sre iinde, gelime
aada tr yenidebirbetimlenmi
kuramm yaoldu. Bunun dn
da buluun ortaya
daha birok
dak olarak benzer hMetiriiahmadan
adlandrdm gelime tr desz edilehir. oldu. Bunun dm-
betimlenmi
daBu denemenin
daha olumasnda
birok benzer aama, 1958-59
.sonalmadan
birletirici yln Davran Bilimleri
sz edilebilir.
leri Bu
Aratrma
denemeninMerkezi 'nde geirmek iin aldm
olumamda,son aama, 1958-59birylm davet, ile balad.
Davmm Bir
Bilimleri
kez daha, aada tartlan sorunlara btiin dikkatimi
ileri Aratrma Merkezinde geirmek iip aldm bir davet, ile baladii verebilme frsatn ir
buluyordum. Bundantartlan
kez daha, aada da nemlisi, ounluu
sorunlara btntoplumbilimcilerden
dikkatimi verebilme oluan bir
frsatm
evrede bir ylBundan
buluyordum. geirmek, bu tr topluluklar
da nemlisi, ounluuile, benim asl yesi olduum
toplumbilimeiCTden luan. bir
doabilimcileri evresi arasndaki farklar
evrede bir yl geirmek, bu tr topluluklar ile, benim konusunda hi beklemediim
asl yesi olduum baz
sorunlarla karlamama neden oldu. Toplumbilimcileri
doabimcileri evresi arasmdaki farklar konusunda hi beklemediim bu^^ arasnda geerli
saylacak
sorunlarla bilimsel sorunlar ve
(karlamama yntemler
neden oldu. zerinde ak atk ba
Toplumbilimcileri gsteren
arasnda, an
geerli
lamazlklarn okluu ve kapsam beni zellikle artt.
saylacak bilimsel sorunlsffve yntemler zerinde ak adf ba gsteren an- Gerek tarih al
malarm ve gerekokluu
lamazhklarm ve kapsambende
kendi deneyimim doa bilimleriyle
beni zellikle uraanlarn
artt. Gerek bu
tarih al
tr sorulara toplumbilimci meslektalarndan daha salam
malarm ve gerek kendi deneyimim bende doa bilipleriyle uraanlarm b veya daha kalc
yantlara sahiptoplumbiBmci
tr sorulara olmadklar kukusunu uyandrd.daha
tneslektalarmdah Ne var ki, astronomi,
salam veya dahafizik, kalc
kimya veya biyoloji alanlarndaki uygulama, bugn
yantlara sahip olmadklara kukusunu uyandrd. Ne var ki, astronomi, szgelii psikologlar fizik,
yahut
kimya sosyologlaira
veya biyoloji hale gelen temel
zgalanlarndaki konulardaki
uygulama, bugnanlamazlklara
szgelii psikologlar ben
zer tartmalara
yahut sosyologlarasahne olmamaktadr.
zg hale gelen temel Bu farkn kaynan,
konulardaki bulma abas,
anlamazlklara ben
bilimsel aratrmada o gnden sonra 'paradigma'-
zer tartmalara sahne olmamuktadr, Bu farkm kaynam bulnm abas, diye adlandrdm ol
gunun ne kadar
bilimsel nemlio bir
aratrmada rol oynadn
gnden fark etmemi
,sonra paradigma diyesalad. Paradig
adlandrdm ol
malar, bir bilim evresine belli bir sre iin bir model
gunun ne kadar nemli bir rol oynadm fark etmemi salad. Pajradig- salayan, yani rnek
sorular
rhalan,ve birzmler temin belli
bilim evresine eden,bir sre iinolarak
evrensel bir model edilmi yani
kabulsalayan, bilimselrnek
baarlar eklinde tanmlyorum. Benim bulmacamn
sorlar ve 0z m ler temin eden, evrensel olarak kabul edilmi bilimsel bu paras yerine otur
duktan sonra,
baanlar elinizdeki
eldinde denemeninBenim
tanmhyortin. hzla olutu. bu paras yerine otur
taslabulmacamm
duktan sonra, elinizdeki denemenin tasla hzla olutu;
 Taslam sonraki tarihesini burada anlatmama1gerek yok, fakat belli
Talamiinde
dzeltmeler sonraki
biletarihesini
koruduu burada anlatmama
temel biim gerek-bir
hakkndaki' yok, z Ey
iki fcat belli
lemek zorundaym. lk taslak hazrlanp byk lde
dzeltmeler iinde bile koruduu temel biim dzeltilene,
hakkmdaki-bir iki sz sy
kadar,
lemek dorudan
yazmn zorundaym. lk taslak
doruya hazrlanp
Birleik Ansiklopedisi'nin
Bilimlerbyk lde dzeltildne kadar,
bir cildi o-
yazmn
larak dorudan
kacam doruya Birleik
sanyordum. yapt hazrlayanlar,
Bu ncBilimler Ansiklopedisinin ilk' olarak byleo-
bir cildi
Bir yaz talep etmiler, sonra beni bu arlamaya sk sk balamlar vebyle
lffak kacam sanyordum. Bu nc yapt hazrlayanlar, ilk-olarak ni
bir yaz
hayet sonucutalepdaetmiler, sonra
olaanst birbeni bu anlamaya
anlay ve sabr iinde beklemilerdi.
sk sk balamlarHep ve i-
hayet
sine sonucu da
ve zellikle olaanst
Charles Monis bir gerekenveteviki
'e,anlay sa^r ve iinde kan rn.bak
beklemilerdi.
ortaya Hep
sine ve
landa zellikleesirgemedikleri
grlerini Charles Morris'e, ok minnettarm.
i$ngereken Ne yazk
teviki ve ortaya kan Ansik
ki,rn,hak
knda grtilerini
lopedinin kstl biresirgerhedikleri jin okgrlerimi
hacime sahip olmas, rtmettarm. sonNederece
yazkyoun
ki. Ansik
o-
larak ve taslak eklinde sunmam zorunlu kld. Daha sonraki gelimeler
lopedinin lasitl bir hacime sahip olmas, grlerimi son derece youn o-
larak ve bu
sayesinde taslakkstlamalarn bir lde
eklinde sunmam hafiflemesine,
zorunlu kld. Daha hatta ayl zamanda
sonraki gelimeler
bamsz bir basm yaplmasna olanak kmasna karm, bu yapt gene
sayesinde bu -lastlamalarm bir lde hafiflemesine, hatta ayn de
zamsada
konusunun son tahlilde gerektirdii tam kapsaml kitap olmaktan ok,
bamsz bir basm yapilmasna olanak kmasma karm* bu yapt genebirde
deneme
konusununolarakson kald.
tahlilde gerektirdii tam kapsaml kitap olmakum ok, bir
En temel
denehe olarakamacm verilerin alglanna ve deerlendiriliine bir
kald.bilinen
deiiklik
En temel getirmek
amacm olduu
bilineniin,
verilerin sunuun taslak
bu ilkaigilamma biiminde olmasbit
ve deerlendiriliine
bir eksiklik
deiiklik
byk getirmek saylmaz.
olduuTam bu ilkburada
iin,tersine, sunuun savunulan yeni ynelilere
ta s l^ biiminde olmas
kendi aratrmalar sonucunda
byk bir eksiklik saylmaz. Tam
zaten varm
tersme, olan
burada birok
savunulan okur iin
yeni deneme
ynelilere
kendi
tarz hem aratumalan sonucundahem
daha dndrcdr, zaten daha kolay
de,varm olan benimsenebilir.
birok okur iin Bununla
deneme
birlikte baz sakncalar
tarz hem daha da yok
dndrcdr, deil
hen ve bu
de sakncalar
,daha kolay benim imdiden
benimsenebi^. ileride
Bununla
birliktedaha
kacak baz uzun bir almada
sakmcalan kapsam
da yok deil ve buve derinlik
sakncalar asmdan yapmayileride
benim imdiden um
duum
kacak geniletmeleri ^mada biraz
daha uzun biranlatmam kapsam olsun hakl gsterir
ve derinlik asmdan inancndaym.
yapmay um
Her eyden
duum geniletmeleri biraz olsunok
yer verebildiimden
nce, aadaanlatmam hakldaha fazla tarihsel
gsterir kant
inanmndaym.
bulunmaktadr.
Her eyden nce, Dahas, bu yer
aada kantlar fizik bilimi ok
verebildiimden kadar biyolojiden
daha de elde
fazla tarihsel kant
edilmitir. Benim Dahas,
bilunmaktadr. bu denemede sadecefizik
bu kantlar fizikbilimi kadar ele
bilimlerini alma kararmn
biyoljiden de elde
Benim bututarlln
nedeni almann
biredilmitirv denemede sadece fizik bir
arttrmaksa, baka nedeni
bilimlerini ele almade bugnk
karartmm
uzmanlk
bir rifedenidzeyimin
almanm snrlardr. Buna
tutarlln ek olarak,birburada
arttrmaksa, baka gelitirilecek
nedeni de bugnk olan
bilim-gr
uzmanlk dzeyimin aratrma trlerinin
baz yeni smrlandm Buna ek hem olarak,tarihsel
burada hem de sosyolojik
gelitirilecek olan
adan gizil (potansiyel)
bilim-gr bir verimlilii
baz yeni aratrma olduunu
trlerinin akla getirmektedir.
hem tarihsel hem de sosyolojik r
nein,
adan beklentilerin ters kmas
gizil (potansiyel) yahut aykrlklar
bir verimlilii olduunu aklabilimsel
soncu toplulukta
getirmektedir. r
dikkatlerin belli noktalarda
nein, beklentilerin younlamas
ters kmas daha ayrntl
yahut aykmlklm: bilimselgerektiren
soncualna toplulukta
bir konudur, bir
dikkatlerin bellibaka ilgin konu,
noktalarda bir aykrln
younlamas daha uyuma
ayrmtl zorlanmasnda-kar-
alma gerektiren
lalan srekli
bir konudur, birbaarszln
baka ilgin konu,bunalmlar harekete
bir ayknhm geirmesi
uyuma olasldr.
zorlanmasmda kar
te yandan,
lalan her bilimsel
srekli devrimin
baanszln onu yaayan
bunalmlar bilimselgeirmesi
harekete topluluun tarihsel
olasldr.
gr asn deitirdii
te yandan, her bilimsel savnda
devriminhaklysan,
onu yaayano zaman bu gr
bilimsel deiikliinin
topluluun tarihsel
devrim ders kitaplarnn
sonrasdeitirdii
gr asm savmda aratrma yaynlarnn
ve haklysam, o z ^ a n buyapm etkilemesi
gr deiikliimn
sonras bir
devrim Byle
gerekir. dersetki, rneinvearatrma
kitaplarmm bildirilerinin
aratrma yaymlannm dipnotlarnda
yapm etkilemesi
gerekir. teknik
deinilen B yleyazmm dalmudaki
bir etki, farkllama,
rnein aratrma bildirilerinin olumasnn
devrimlerindipnotlarnda
birdeinilen
gstergesi olarak
teknik ele alnabilir.
yazmn dalmmdaki farkllama, devrimlerin olumasmm
birKitapta byk
gstergesi olarak ele almabiiir.gitme zorunluluu ayrca birtakm nemli
bir kstlamaya
sorunlarn
Kitapta tartlmasndan vazgememe
byk bir kstlamya gitneneden oldu. rnein,
zorunluluu bilimsel geli
ayrca birtakm nemli
menin paradigma-ncesi
sorunlarm tarlmasmdan paradigma-sonras
ve vazgenieme rtden devirleri arasmda
oldu. rnein, yaptm
bilimsel geli
menin paradigma-ncesi ve paradigma-sonras devirleri arasmda yaptm
 ayrm
aynmok ematikkald.
okematik kald.Erken
Erken devirlerin zelliklerindenolan
devirlerinzelliklerinden olaneitli
eitlidn
dn
okullamunher
ceceokullarnn herbiri,
biri,paradigmaya
paradigmayaok okbenzeyen
benzeyenyaplar tarafmdanynlen
yaplartarafmdan ynlen
dirilir. Dahaileri
dirilir.Daha ileridnemlerde,
dnemlerde,ender olsa,iki
enderdedeolsa, Ud paradigmann
paradigmanmbar barolarak
olarak
bir aradaetkin
birarada olabileceikoullar
etkinolabilecei koullarbulunabilir.
bulunabilir.Salt Saltbir paradigmayasahip
birparadigmaya sahip
olmak,ikinci
olmak, ikinciBlm'de
Blmdeele elealnan
almangeliimci
geliime!geiingeiinmeydana
meydanagelmesi
gelmesiiin iin
yeterbbir
yeterli birlt deildir. Daha
ltvdeildir. Dahanemlisi,
nemlisi,ara srakoyduum
arasra koyduumksa ynSy
ksayn Sy
leiler
leilerdmda, teknolojikilerlemenin
dmda,teknolojik ilerlemeninyahutyahutdardaki
dardakitoplumsal,
toplumsal,ekonomik
ekonomik
veveentelektel
entelektelkoullarn
koullannbilimlerin
bilimleringelimesindeki
gelimesindekipay hakkmdahibir
payhakknda hibirey ey
sylemedim.Halbuki
sylemedim. Halbukid detkenlerin
etkenlerinbasitbasitbirbirayknllm
ayknbbmbyk bykbir bunalm
bir bunahm
kaynana
kaynanadnmesine
dnmesinearac aracolduunu ortayakarmak
olduunuortaya lmmakiin,, Copernicus
iin,. Copernicusveve
takviminden
takvimindendaha uzaagitmek
dahauzaa ,gitmekgerekmez.
gerekmez.Ayn Aymrneirneikullanarak,
kullanarak,bilimin
ibimin
dndaki
dndakikoullarn, hrhangibirbirdevrimci
koullann,herhangi devrimcireform nererekbunalm
reformnererek bunalmsona sona
erdirmeyealan
erdirmeye alankiinin seebileceialmaklarn
kiininseebilecei almaklarmkapsamn kapsamnnasl nasletet
kileyebildiini
kileyebildiinidedegsterebiliriz.
gsterebiliriz.(4) (4)BuButr tretkilerin
etidlerindorudan
dorudanele elealn
alm-
masmn,bu
masnn, budenemede
denemedegelitirilen
gelitirilenana anasavlar
savlarfazlafazladeitireceini
deitireceinisan san-
myorum,fakat
myorum, bylebir
fakatbyle birgiriimin,
giriimin, bilimselilerlemenin
bilimsel anlalmasrnabirin
ilerlemeninanlalmasna birin
cilcilnemde
nemdebir biranalitik
jamlitikboyut
boyut ekleyecei
ekleyeceikesindir.
kesindir:
Sonolarak
Son olarakveve. belki
belkidedeenennemlisi,
nemlisi,yer denemedekitarihsel.
darbbubudenemedeki
yerdarl tarihsel
yaklamlbilim
yaklaml grnnfelsefi
biUmgrnn felsefsonularm
sonularmele eleal byklde
tarzmbyk
atarzm lde
etkiledi.
etk ilet.Var Varolduklarm
olduklarmkesinlikle
kesinlikleyadsyamayacamz
yadsyamayacamzbbusonularn sonularmenen
temel olanlarmbelgeleyerek
teiraelolanlarn gsteameyealtm.
belgeleyerekgstermeye abm.Fakat Fakat, bunu
bunu yaparken
yaparken a
a
dadafelsefecilerin
felsefecilerin;bubukonulardaki
konulardakieitli eitlitavllarm
tavularmayrntlaryla
aynntlaylatartmaktan
tartmaktan
genelolarak
genel olarakkandm.
fcamdm.phecilik gsterdiimyerlerde,
phecilikgsterdiim yerlerde,bubutavrm
tavrmbelli
Jtellifel
fel
seftutumlarn
sefi Uitumlann.famtam biimlendirilmi
biimlendMImianlatmlarndan
anlatmlanndanok, ok,bubututumlarn
tutumlannken ken
dilerineynelttim.
dilerine Sonuolarak
ynelttim.Sonu olarak bububiimlendirilmi
biimlendirilmiyaklamlardan
yaklamlardanherhanherhan
gigibirini
birinibilen
bilenveveo oerevede
erevedealan alanbaz bazkiiler
kiilergrlerini
grlerinitam taman an-
layamadm
layamadmr dnebilirler.
dnebilirler.Bu sonucavarmalar
Busonuca varmalnsanrm yanlolur,
sjunmyanl olur,fakat
fakat
denemeyionlar
bubudenemeyi onlaniknaiknaetmeketmekhesabyla yazmadm.Buna
hesabylayazmadm. Bunakalkmak
kalkmalcok ok
daha
dahauzunuzunveveolduka
oldukafarklfarkltrde
trdebirbir
kitap
kitapgerektirirdi.
gerektirirdi.
Bu nsznbandaki
Bunszn bamdakizyaam paralansayesinde,
^aamparalan sayesinde,dncelerime
dncelerimebiim biim
vermemde
vermemdebana banayardmc
yardmcolan aratrmaalmalarna
olanaratrma almalarmavevekurumlara kurumlaraolan olan
borcumunbilebildiim
borcumun bilebildiimkadarm aldayabildim.Bu
kadanmaldayabildim. Buborcun
borcunkalan ksmmi-i-
kalanksmn
lerideki
leridekisayfalada
sayfalardaalntlar
abntlaryoluyla anacam.Bununla
yoluylaanacam. Bununlabirlikte
birlikteneneburada
buruda nene
sonrasyleneilerin
dedesonra syleneilerinhibiri,
hibiri,bubuinsanlara
insanlaraolan olankiisel
kiiselykmllmn
ykmllmn
derecesini
derecesiniveya veyaniteliini
niteliinianlatmaya yetmez.Bu
anlatmayayetmez. Bukiilerin
kiilerinbelli
bellizamanlarda
zamanlarda
(4)(4)BBu
etkenlerin tartmas in bkz. T.S. Kuhn, The Copernican flevolution:
etkenlerin tartmas iin bkz. T.S. Kuhn, The Copernican Revolution: Planetary Planetary AstAst
ronomy
ronomy ininthetheDevelopment
Development ofofWestern
Western Thought
Thought (Kopernik
(Kopernik Devrjmi:
Devrimi: Bat' Dncesinin
Bat Dncesinin Geli
Geli
mesinde Gezegen Astronomisi) Cambridge, Mass.,
mesinde G ezegen Astronomisi) Canjbridge, Mass., 1957, s122-32, 1957, s. , 122-32, 270-71
270-71. .Enetelektel
Enetelektel veve
ekonomik
ekonomik d.koullarn
d,koullarnsomut
somut bilimsel
bilimselgelime
gelime zerindeki
zerindeki dier
diretkileri baz
etidleri bazmakalelerimde
makalelerimde eleele
alin m ^ir:"Conservation
alnmtr: Conservation of ofEnergy
Energy asasananExample
Example of ofSimultaneous
Simultaneous Discovery"
Discovery (E-zamanl
(E-zmnh
keiflerinBirBir
keiflerin rnei
rneiOlarak
O larak Enerji
Enei Sakinimi) Critical
Sakinimi) Critical Problems
Prablems thetheHistory
in in History of ofScience
Science(Bilim (Bilim
Tariflinde nem liSorunlar)
Tarihindenemli Sorunlar)der. der.Marshall
Marshall Clagett.Madison,
Clagett, M adison. Wise.,
W isc.,1959,
1 9 5 9s.
, s, 3 2 1 ;3 5 6"En
321-356 En-
gineering Preedent forforthetheWork
gineering.Preedent W ork of ofSadi Camof
Sadi C a m o(Sadi
f (SadiCarnot'riun
Carnotriun almalarnn
almalarnn Mhendislik
Mhendislik
alanndaki ncelleri) Archives
alanndaki ncelleri) ArchivSs Internationales
Intemtionales d'lllistoire des
dlllistoire desSciences (Uluslararas
Sciences (Uluslararas Bilim Tarihi
Bilirn Tarihi
X V III, 1960,s. s.
Arivleri)
Arivleri)XVIII,
1960, 247-51,247-51,Isis dergisi,
Isis 52,
dergisi, 1961,s. s.
52,1961, 567-74.
567-74.Dolaysyla*
Dolaysyla^ ddetkenlerin
etkenlerin
roln
rolnyalnzca
yalnzca denemede
bubu denemede eleele
alnan
alman sorunlar
sorunlar asndan
asndan daha
daha nemsiz
nemsiz sayabilirim.
sayabilirim.
 yaptklar eletiriler ve neriler, dnsel gelimemi desteklemi ve ynlen
yaptklan
dirmitir. Bueletiriler
denemedeki ve neriler
fikirlerindnsel
olumayagelimemi desteklemi
balamasndan bu yaayeok
ynlen
za
dirmitir. Bu denemedeki fikirlejn olumaya balamasmdap bu yana
man geti. Bu sayfalarda hakl olarak kendi etkilerinin belirtilerini grecek pR za
manherkesin
plan geti. Bu
birsayfalarda hakl olarak
listesini yapmak hemenkendi
hemenetkilerinin
btn dostbelirtilerini grecek
ve tandklarm
olan herkesin bir listesini yapmak hemen hemen btn dost ve tamdklanm
saymakla zde olacaktr. Bu koullarda, en zayf bir bellein bile tam sile-
saymaklaenzde
meyecei nemliolacaktr.
etkileriBu koullarda,
yapm en zayf
olan birka kiibir
ilebellein
kendimibile tam sile-
snrlamak
meyecei en nemli etkileri yapm olan birka kii e kendimi snrlamak
zorundaym.
zorundaym.
Beni ilk olarak bilim tarihine ynelten ve bylelikle bilimsel ilerlemenin
yapsBeni ilk olarakkavraynm
hakkndaki bilim tarihine ynelten vebalatan
deimesini bylelikle bilimsel
kii, ilerlemenin
o sralarda Har
yaps
vard bakamdaki kavraynm
niversitesi'nin bakam olan deimesini balatan Bu
James B. Conant'd. kii,sre
o sralarda
baladn Ifar-
vard niversitesinin bakam olan James B. Conantd.
dan beri, dncelerinden, eletirilerinden ve zamanndan -tasla okumak Bu sre baladm-
vedan beri,deiiklikler
nemli dncelerinden,nermek eletirilerinden
iin gerekenve zamamndap
zaman da dahil--tasla
cmerte okumak
ver
ve nemli deiiklikler nermek iin gereken zaman
meyi,srdrmtr. Dr. Conant'm balatm olduu tarihsel yaklaml dersida dahil- cmerte ver
meyi, stdrmtr. Ett. Conantm balatm olduu tarihsel
be yl birlikte verdiimiz Leonard K. Nash ise, dncelerimin ilk biimlen yaklaml dersi
be yl
meye birlikte yllarda
balad verdiimiz daha LeonardK.
da etkin birNash ise, dncelerimin
alma arkadayd .ve ilkbu
biimlen
geli
meye balad yllarda (Ma da etkin bir alma
menin daha sonraki aamalarnda yokluu kendini ok hissettirdi. Gene arkadayd,ve bi geli
de
menin d ^ a sonraki
ahslymm ki, onunaamalmnda yokluudekendini
yaratc alveriin ok hissettirdi.
tesindeki dostluun Gene yerini,de
anslymm
Cambridge' denki, onun yaratc
ayrldktan sonraalveriin de tesindeki
yeni BerkeleyMen dostluun
meslektam yerini,
Stanley
Cambridgeden
Cavell doldurdu. Daha ayrldirtan
ok ahlaksonraveyeni Berkeleyden
estetik konularylameslektam Stanley
ilgili: bir felsefeci
Cavell
olan doldurdu.
Cavell'in Daha okok
benimkilere ahlak
yaknve sonulara
estetik konularyla
varm olmas ilgili benim
bir felsefeci
iin
srekli bir heyecan ve yreklenme kayna lmtr. stelik o, benim
olan Cavellin benimkilere ok yakm sonulara varm olmas imdiyse iin
srekli bir heyecan ve yreklenme kayna lmtr.
kadar dncelerimi bitmemi tmcelerle aabildiim tek insandr. Bu tr bir stelde o, imdiyse
kadar dncelerimi
iletiim tarzna olanak bitmemi tmcelerle
veren anlamamz aabildiim
onun, ilk taslam hazrlarken
tek insandr. Bu tr
kar-bir
,
iletiim tarzma olanak veren anlamamz onun, ilk taslam
atm engelleri gemem veya amam iin bana yol gsterebilmesini sa haznlarken k^-
atm
lamtr. engelleri gemem veya amam iin bana yol gsterebilmesini sa-
lamtr.
lk taslak tamamlandndan beri, birok baka dost da dzeltilmesi iin
abalk taslak Sanrm
gsterdi. tamamlandmdan
burada yalnzca beri, birok
katklar baka dost da dzeltilmesi
en belirleyici ve kalc olan iin
aba gsterdi. Sanrm burada yalnzca katkln en belirleyici
drt kiiyi anarsam dierleri beni balayacaklardr. Berkeley'den Paul K. ve kalc olan
drt kiiyi anarsam
Feyerabend, dierleri bni
Columbia'dan balayao^ardr.
Ernest Nagel, Lawrence Berfceleyden Paul K.
Radyasyon
Feyerabend, G olm biadan Ernest N a g el, Lawrence
laboratuvarndan H.Pierre Noyes ve son tasla baskya hazrlarken benimle Radyasyon
laboratuvarmdan
birlikte H.Pierre
alan rencim JohnNoyes ve son tasla
L. Heilbron. baskyakukular
Bu kiilerin hazrlarken ve benWle
neri
leri benim iin son derece yararl olmutur. Fakat ne onlarn ne devedier
birlikte alan rencim John L. Helbron. Bu kiilerin kukulan neri
leri benim iin son derece yararh olmutur. Fakat n
lerinin sonuta ortaya kan almay btnyle kabul ettiklerini varsaymam onlarm ne de dier
lerinin sonuta
iinhibir nedenortaya
yoktur.kan almay btnyle kabul ettiklerini varsaymam
iin hibir neden
Anne ve babama, yoktur.
eime ve ocuklarma teekkrm biraz farkl bir tarzda >
Anne ve babama,
olmak zorunda. Her birinin eime almama
ve ocuklaruna teekkrm
dnsel olarak biraz farkhkatklar
yaptklar bir tarzda
kendi abalarmdan herhalde hibir zaman ayntramayacam. Fakatkatkalan
olmak zorunda. Her birinin almama dnsel olarak yaptklan onlar
k m zamanda,
ayn ii abalarmdan
deiikherhalde
llerde,lbirokzaman ayntramayacaun.
daha nemli bir ey yaptlar: Fakat onlar
al
ayn zamanda, deiik llerde, ok daha nemli bir
mann srebilmesini saladlar ve bu almaya olan inancm desteklediler. ey yaptlar: al-
manm srebilmesini
Benimki gibi bir tasarsaladlar
ile boumu ve buolan
ahmaya olan inancm
herkes bunun insann desteklediler.
yaknlarna
Benimki gibi bir tasar ile boumu olan
zaman zaman nelere mal olduunu ok iyi bilir. Onlara nasl herkes bunun insamn yaknlanna
teekkr ede
zaman zaman
ceimi bilemiyorum. nelere mal olduunu ok iyi bilir. Onlara nasl teekkr ede
ceimi bilemiyorum.
 I.GR: TARHE DEN ROL
I. GR: t a r i h e DEN ROL

Tarih, yalnzca bir zamandiziml ve anlat deposu olarak grlmedii tak

dirde, u anda bize egemen olan bilim imgesinde esasl bir dnme yol
Tarih,
aabilir. Buyalnzca
imgeninbir zamandizim
bilim adamlar ve anlat deposu olarak grlmedii tak-
bizzat iin bile imdiye kadar hemen he
men tek kayna olan tamamlanabilmi bilimsel baarlarnbir
diMe, u andia bize egemen olan bilim ngesinde esasl dnme yol
incelenmesi,
aabilir. Bu imgenin bizzat bilimi adamlan iin
klasik yaptlarda yer aldklar biimde, ya da, daha yakn bir zamandanbile imdiye kadar hemenya he
beri,
yeni kuak bilim adamlarna meslein retildii ders kitaplarnda kaydedilya
men tek kayna olan tamamlanabilmi bilimsel baarlarn incelenmesi,
klasikbiimde
dikleri yaptlarda yer aldklar
olasdr. Halbuki biimde, ya da, daha yakn bir zamandan l^ri,
bu tr kitaplarn amac, kanlmaz olarak
iknaya ynelik ve pedagojiktir. Bir ulusun kltr ders
yeni k u ^ bilim adamlanna meslein retildii kitaplannda kaydedil
hakknda turist brorle
dikleri biimde olasdr. Halbuki bu tr kitaplarm
rinden yahut dil renilen metinlerden ne kadar fikir edhebilirsek, amc, kanlmaz olarak
bu kitap
iknaya ynelik ve pedagojiktir. Bir ulusun kltr hakknda
lardan kartlacak bir bilim kavram da, onlar retmi olan asl abay o ka turist brorle
darrinden yahut dil
yanstabilir. renilendenemede
Elinizdeki metinlerden ne kitaplarm
bu tr kadar fikirbizi edinebilirsek, bu kitap
ne gibi temel nok
lardan kartlacak bir bilim kavram da, onlar retmi
talarda yanlgya srklediini gstermeye altk. Amalanan/tarihin do olan asl abay o ka
dar yanstabilir.aratrma
rudan Elinizdeki denemedekaydetmesinden
bu tr kitaplarmdoabilecek
bizi ne gibi temel nok
talarda
doruya
yanlgya
faaliyetini
srklediini gstermeye
olduka
altk. Amalanan, tarihin do
farkl bilim kavraimin ana hatlaryla izmektir.
rudan doruya
Bununla aratrma
birlikte, tarihselfaaliyetini
veriler daha kaydetmesinden doabilecek olduka
ok bilim metinlerinden alnm ve
farkh bilim kavramm ana hatlanyla izmektir.
tarihle ilgisi olmayan bir stereotipin (basmakalp modelin) rettii sorular
Bununla
yantlamak birlikte,
zere tarihsel veriler
toplandklar daha ok bilim
ve incelendikleri metinlerinden
srece, alnm ve
sz konusu bu yeni
tarihle ilgisi olmayan bir stereotipin (baamakalp modelin)
kavramn ortaya kmas iin tarih bile yeterli olmayacaktr. Bilim"metinleri rettii sorular
ounlukla, bilimin ieriini yalnzca kendi sayfalarnda betimlenmib
yantlamak zere toplandklar! ve incelendikleri srece, sz konusu ,yeni
gz
kavramm ortaya kmas iin tarih bile yeterli olmayacaktm
lemlerin, yasalarn ve kuramlarn temsil ettii iddiasndadrlar. Ayn kitaplara Bilim'metinleri
ounlukla,
neredeyse eitbilimin ieriini yalnzca kendiverilen
sayfalarnda betimlenmi gz
lemlerin,
bar sreklilikle
yasalarm ve kuramlarm
okur tarafndan
temsil ettii
anlam da,
iddiasmdadrlar.
ister istemez,
Aym kitaplara
bilimsel yntemlerin sadece ders kitaplarna veri toplamak iin kulandan usta
neredeyse eit
tekniklerden ve bular veriler
sreklilikle
ile dersokur tarafmdan
kitabnn verilengenellemeleri
kuramsal anMn da, ister istemez,
arasnda
bilimsel
ilinti yntemlerin sadece ders kitaplanna veri toplamak
kurmak iin bavurulan mantk ilemcilerinden ibaret olduu dorultu iin kulandan usta
tekniklerden ve bu veriler ile ders kitabmm kuramsal
sunda yer etmitir, Bylelikle ortaya km olan bilim kavram,: bilimin do genellemeleri arasmda
ilinti
as ve kurmak
gelimesi iin bavurulan
hakknda kkl mantk ilemcilerinden
armlara ibaret olduu dorultu
neden olmaktadr.
sunda yer etmitir, Bylelikle ortaya km
Eer bilim, bugn kullanlan metinlerde toplanm olgu, olan bilim kavram,:
kuram bilimin
ve yn do
as ve gelimesi hakknda kkl armlara neden
temlerden oluan bir btnse, o zaman bim adamlar da, baarsn ya da ba olmaktadr.
Eer bu
armasn, bilim, bugn
belirti' kullanlan
btne u ya dametinlerde toplanm olgu, kuram ve yn
bu eyi kazandrmaya
temlerden oluan bir btnse, o zaman bilim adamlar
alan insanlar
da, baarsn
olmak durumundadrlar. Bilimsel gelime bu elerin, bilimsel teknikyaveda ba
bil
armasn, bu belMi btne u ya da bu eyi kazandrmaya
gi dediimiz, gittike byyen birikime tek tek ya da topluca ilave edildii alan insanlar
olmak
blk durumundadrlar.
prk bir sre haline Bilimsel
gelmekte,gelimebilimbutarihi
gelerin.'bilimsel teknik ve bil
ise, hem bu birbiri
gi dediimiz,
ardn
dan gelen ekleri,gittike
hem debyyen
bunlarnbirikime tek tek ya da topluca
birikimini nleyen engelleri arivleyen ilave edildii
dal
blk prk
olmaktadr. Bu bir sre halinegelmekte,
durumda, bilimsel gelimeyle bilimilgilenen
tarihi ise,tarihiye,
hem bu birbiri ardn
grnrde
ikidan gelen
esas grevekleri, hem de bunlarm
dmektedir: birikimini
bir taraftan, nleyen
her ada engelleriyasanm
olgunun, arivleyenyahutdal
olmaktadr. Bu durumda, bilimsel gelimeyle ilgilenen tarihiye, grnrde
iki esas grev dmektedir: bir taraftan, 46 her ada olgunun, yasanm yahut
46
 kuramn kim tarafndan ve hangi zaman parasnda keif veya icat edildiini
belirlemesi
kuramm
gerekmektedir. Dier taraftan da, moderns bilim metnini oluturan
gerin dakim tarafndan
h fuzta bMKre'SM ve hangi zaman
bnlemi olan parasmda keif veyave
yablayefsanelei icat
boedildiini
inan-
beklem
lr toplamm esi gerekmektedir.-
betimlemesi veDier taraftan
aklamas da, modern
zorunludur. bilim metnini
ounluk oluturan
aratrma za-
gerin daha hzl
amalara birikhe'sini
ynelmitir nlemi
bazlar olan yanllar,
da'hl yoldadrefsaneler ve bo inan
lar toplattm betimlemesi ve aklamas zorunludur. ounluk ararma za
ten bu ve' bu
Fakat, son yllarda baz bilim tarihilerines birikim yoluyla gelime kavra
ten-buonlara
mnn amalara ynelmitir
ykledii ve^azln
ilevleri dabl^bu
yerine getirmek yoldadr.
gittike daha g gelmeye
= Fakat, son
balamtr. Bir yllarda
oalmabaz bilim tarilmne^bifikim
srecinin vakanvisleri olarak,yoluyla gelime kavra
ek aratrmann baz
mnn onlara ykledii ilevleri yerine getirmek
sorularn yantlanmasn kolaylatraca yerde, daha g hale getirdiinin gittike daha g,gelmeye
balamtr.
farkna Bir oalma
varmaktadrlar: srecinin
oksijen vakanvisleri
ne zaman kefedildi? olarak, ek aratrmanm
Doadaki enerji saku- baz
sorularn
min ilk kim yantlamnasm
kavramlatfd? kolaylatraca
Bir ksm yerde,
bunlarn, en daha g
basitinden, hale getirdiinin
sorulmas ye-
frkma
rinde varmaktadrlar:
sorular olduundanoksijen giderekne zaman
kuku kefedildi? Doadaki
duymaktadr. Ya bilim tek enerji
tek skeif
a m i
mim ilk kim kavramlatnd? Bir ksm buhlarm, en.basitinden,
ve icatlarn birikmesiyle gelimiyorsa? Bu ayn tarihiler bir yandan da ken sorulmas) ye
rinde sorular olduundan giderek kuku duymctadr.
dilerinden ncekilerin hi dnmeden 'hata' ve 'bo inan' olarak damgala Ya bilim tek tek keif
ve icatlarn
dklar gemibirikmesiyle
gzlemler ve gelimiyorsa?
kamlar arasmda Bu ayn tarihiler
'bilimsel' olanbir yandan
geleri da ken
ayrt et
dilerinden
mekte ncekilerin karlayorlar.
artan glklerle hi dnmedenSzgeliihata veAristoteles
bo inan, olarak damgala-
dinamiini oksi
jendklan
yerine gemi gzlemler
'flojiston'lu ve kamlar
kimyay* veyaarasmda
kaloriyebilimsel olan eleri ayrt
dayal termodinamii dahaet
mekte artan glklerle karlayorlar. Szgelii
dikkatle inceledike, doa hakknda bir zamanlar geerli olan bu grlerin, Aristoteles dinamiini oksi
birjenbtn
yerine flojistonlu
olarak, gnmzde kimyay*
geerliveya kaloriye
olanlardan dahadayal termodinamii
az bilimsel, ya da daha daha
diidcatle
fazla kiisel inceledike,
tercih rn doa hakknda birgiderek
olmadklarn zamanlar artangeerli n l ^ bu grlerin,
bir kesinlikle hissedi
bir btn
yorlar. Eerolarak,
bu zaman gnmzde
gemi geerli
inanlara olanlardan d ^ a az bilimsel,
efsane deniiecekse, o zaman ya bugn
da daha
fazla kiisel
bilimsel olduu tercih
kabul edilen
rn olmadklarn
bilgi trnn giderek
dayand artan bir
yntemlerlekesinlikle
ve hissedi-
mantkla
dayorlan Eer buefsaneler
ayn ekilde zaman retilebilecei
gemi inanlara efsane
gayet denilecekse,
aktr. Yok eer obunlarazamanbilim bugn
bilimsel olduu
deniiecekse, o zaman kabul daedilen
bilim,bilgi
bugn trnn
sahip dayand
olduklarmzla yntemlerle ve mantda
hi de badama
yanda inan
ayn ekilde efsanelerkapsam
topluluklarn retilebilecei
oluyor.gayet a to . Yokkarsnda-,
Bu seenekler eer bunlara bilim
tarihi
denilecekse,
ikincisini yelemeko zaman da bUim,Zamanm
zorundadr. bugn sahip olduklarmzla
doldurmu kuramlarn,hi desrf
badama
bir ke
yanatldklar
nara inan topluluklarn
iin, ilkecekapsam
bilimsel oluyor. Bu seenekler
olmadklar sylenemez. karsmda,
Gelgelelim tarihi
bu
kincisini
seenek de, yelemek zorundadr.doal
bilimsel gelimenin Zamanm doldurmu
bir birikim srecikuramlarm, srf bir ke
olmak aklanmasn
nara atldklar iin,
gletirmektedir. Tekilkece
tek keifbilimsel olmadklar
ve icatlarbir sylenemez.
balarna almannGelgelelim
zorluklarmbu
seenek
ortaya serende, ayn
bilimsel gelimenin
tarihsel aratrma,doalbubir birikim
sefer sreciyaplan
de bilime olarak aklanmasm
bu bireysel
gletirmektedir.
katklar birletirdiiTek tek keif
sanlan ve icatlara
birikim bir balama
sreci hakknda derinalmanm
kukularazorluklarm
zemin
ortaya seren
hazrlam olmaktadr. ayn tarihsel aratrma, hu sefer de bilime yaplan bu bireysel
katklar
Btn bu birletirdii sanlan birikim
kuku ve glklerin sonucusreci bknda
olarak biliminderin kukulara
tarihini yazma yn zemin
hazrlam
teminde olmaktadur.
(historiyografisinde) bir devrim meydana gelmitir. Bilim tarihileri,
yavaBtnyava,buama kuku ve glklerin
ounlukla sonucu olarak
da yaptklarnn henzbilimin
tamamen tarihini yazma
farknda yn
olma
teminde (historiyografisinde) bir devrim meydana
dan, yeni tr sorular sormaya, bilimler iin farkl ve ou zaman pek gelmitir. Bilimda tarflileri,
biri-
yavaolmayan
kimci yava, ama ounlukla
gelime izgileridaizlemeye
yaptklarmm henz Daha
baladlar. tamMnen eski farkmda!
bir bilimolmada
dan,bugnk
lnn yeni tr ilerlemi
sorular sormaya,durumumuza bilimler iin farkl
yapt kalcve ou zaman
katklar da pek biri-
aratrmaktansa,
kimoi olmayan
o bilimin gelime izgileri
kendi zamanndaki izlemeye
tarihsel baladlar.
btnln Daha eski
sergilemey bir bilim
itercih ediyor da-
lar. Szgelii Galileo 'nun grleri ile modem bilimin grleri arasndaki
mm bugnku ilerlemi durumumuza yapt kalc katklara aratrmaktansa,
o .bilimin
iliki hakkmda kendi zamanmdaki
soru sormaktantarihsel btnln
ok, Galileo sergilemeyikendi
'muri grlerinin tercihevresi
ediyor
lar.yani
ile, Szgelii Gallleonun
retmenleri, grleri
adalar veile modern bilimin
kendinden hemen grleri
sonra gelen arasmdaki
bilim
iliki hakkmda sOfu sormaktan ok, Galileonun grlerinin kendi evresi
(*)ile,
Flojiston: fiojistan kuramna inanan Priestley, tutuabilir maddelerde bulunduunu
yanitutumann
retmenleri, adalar ve kendinden hemen sonra gelen bilim
iddia ettii flojiston unsurunun yanma srasnda kurtularak havaya kart dhcesindeydi.
Yani flojistonunu
(*) Flojiston: kaybedenflojistan
tutumann yanm oluyordu.
maddekuramna Lavoisier'nin
inanan Priestley, savunduu
tutuabilir rriaddelerde kuramna
oksijenbulunduunu
gre de,ettii
iddia tutuma nedeni
flojiston yanan maddeye
unsurunun havadan kurtularak
yanm a ifasnda oksijen denen
havaya elementin
gaz kart karmaSyd.
dncesindeydi.
Yani flojiston
Yani ve oksijen
flojistonunu birbirinin
kaybeden madde mantksal
tamyanm Oluyordu. .olan iki nesne
kartLavoisiernin ve iki aklama
savunduu
tarzyd.
oksijen kAamna
(-N.)
gre de, tutum a nedeni yanan maddeye hayadan oksijen denen gaz elementin karmasyd.
Yani flojiston Ve oksijen birbirinin tam mantksal kart olan iki nesne ve iki aklam a tarzyd.
47
(.N.)
47
adamlaryla olan ilikisini sorgulamaya yneliyorlar. stelik, bu evrenin ve
dier benzerlerinin kanlarn, bu, kanlara en st dzeyde bir i tutarlln
veadam
doalanyla olan ilikisini
ile mmkn olan ensorgulamaya
yakn uyumuyneliyorlar.
kazandracak stelik, bu asmdan,
bir bak evrenin ve
dier benzerlerinin kanlarm , bu,kanlara en st dzeyde bir
genellikle de ada biliminkinden ok farkl bir bak asmdan incelemekte i tutarlln
ve doa ile m m kn
srar ediyorlar. Bu abadan olan en yakm
kaynaklananuyumu ve kazandracak
belki de en iyibir bala
rneklerini asmdan,
Ale
genellikle
xandre de ada
Koyre'nin biliminkinden
yazlarnda ok farkb
bulacamz bir bak
yaptlarda asmdanekliyle
gsterildii incelemekte
bi
srar eski
limin, ediyorlar. Bu abadan
tarih yazma kaynaklanan
(historiyografi) ve belki bal
geleneine de enyazarlarn
iyi rneklerini Ale-
tartt
xandrepek
urala K oyrenin yazlarmda
benzer bir bulacamz
yan kalmamtr. Bu yaptlarda
tr tarihselgsterildii
almalarn, ekliyle
hi olbi
limin,sonulan
mazsa eski tarihbakmndan
yazm a (historiyografi) geleneine
yepyeni bir bilim imgesi bal yazarlarm
olanan tartt
mjedeledik-
urala
lerini pek benzer Bu
syleyebiliriz. bir deneme
yan kalmamtr. Bu tr
de sz konusu tarihsel
imgeyi, alm
tarih alann, hibu
yazmmdaki ol
mazsa sonulan bakmmdan yepyeni bir bilim imgesi olanam
yeniliin baz olas sonularn akla kavuturarak canlandrmay amala mjedeledik-
lerini syleyebiliriz. Bu deneme de sz konusu imgeyi, tarih yazmmdaki bu
maktadr.
yeniliin
Bilimin,bazbyle olas
bir sonularm
aba sresince akla kavuturarak
n plana kacak olan canlandrmay am ala
eleri hangileri
maktadr.
dir? En azmdan sunu srasma gre, ilk olarak yntem ynergelerinin, eitli
trdeBilimin,
bilimselbyle sorularbiriin
ababirsresince
tek esaslnsonu
plana belirlemekte
kacak olan kendi eleribalarna
hangileri
yetersiz kalmalar gelmektedir. Elektrik veya kimya dallarnn kapsadeitli
dir? En azmdan sunu srasma gre, ilk olarak yntem ynergelerinin, g
trde bilim
rngleri sel sorular
incelemesi iin bir
sylenen birtek esasl
kii, sonu belirlem
bu dallardan haberdarektedeilse,
kendi balarna
ama bi
yetersiz kalm
limselliin alar gelmektedir.
ne demek Elektrik veya
olduunu biliyorsa, kimya badamayan
birbiriyle dallanm n kapsadbir sr g
mmkn sonutan herhangi birine, hem de kabul edilebilir yollardan varmabi
rngleri incelemesi sylenen bir kii, bu dallardan haberdar deilse, ama
lim selliin
ansna gene de ne sahiptir.
dem ek olduunu biliyorsa,olanaklar
Bu kabul edilebilir birbiriylearasnda
badam ayan bir
gerekte sr
vara
m m
ca kn da,
sonu sonutan
bykherhangi
olaslklabirine, hem de kabul
baka konularda dahaedilebilir yollardan
nce edindii deneyimvarma
ansma
ler, gene de
aratrmas sahiptir.meydana
srasmda Bu kabulgelen edilebilir olanaklar
rastlantlar arasmda
ve kendi gerekte
kiisel vara
zellikle
ca sonu da, byk olaslkla baka konularda daha
ri tarafmdan belirlenecektir. Szgelii, byle bir kii kimya yahut elektrik nce edindii deneyim
ler, aratrmas
alanndaki srasmda meydana
almalarnda, yldzlar gelen rastlantlar
hakknda ne tr ve kendi kiisel
inanlara zellikle
yer vermitir.
ri tarafm
Yeni almadanalanyla
belirlenecektir.
ilgili olarakSzgelii, byle bir kii
akla gelebilecek birokkimdeney
ya yahut elektrik
arasndan
alanndaki
nce hangisini alm alarnda, seer?
uygulamay yldzlarVe hakkmda ne tr inanlara
nihayet, sonuta elde ettii yerkarmak
vermitir.
Yeni almhangi
grngnn a alanyla
eleriilgili
ona olarak
kimyasal akla gelebilecek
deiimin veyabirok
elektrik deney arasndan
kaynamala
nce
rm hangisini
doasm uygulam ay
aydmlatmaya seer?elverili
zellikle Ve nihayet, sonuta
gzkr? Bunaelde ettiisorularm
benzer karm ak
grngnn
yantlar, hangi eleri
hi deilse ona kimyasal
birey iin, ama bazen deiimin
btn birveya bilimelektrik
evresikaynamala
iin bile,
rm doasmbilimsel
ounlukla aydmlatmaya
gelimeyi zellikle elverili
belirleyen gzkr?
temel Buna rnek
unsurlardr. benzerverecek
sorularm
yantlar,
olursak, hi deilse
kitabn birey iin, ama
kinci Blm'nde de bazen btn bir
greceimiz bilim
gibi, ouevresi
bilimin iin bile,
geli
ounlukla
mesindeki ilkbilim sel gelim
aamalarn en eyi
temel belirleyen
zellii,temel unsurlardr.
doa zerine rnek verecek
birbirinden farkl
olursak,
birok kitabn
grn kinciolarak
srekli Blmyarmalaryd:
nde de greceimiz gibi, ou
stelik bunlarm biliminaa
hepsinin geli
yukar badat ve her birinin ksmen tretilmi olduu bilimsel gzlemfarkl
m esindeki ilk aam alarn en temel zellii, doa zerine birbirinden ve
birok ilkeleri
yntem grnaynyd-
srekli Dolaysyla
olarak yarmalaryd: stelik bunlarm
bu eitli 'okullar' hepsinin
birbirlerinden aa
ayran
yukar
etken u badat
ya da bu yntem ve her hatas
birinindeildi,
ksmenyani tretilmi
hepsinin olduu
ayn bilimsel gzlem ve
lde 'bilimsel'
yntemkabul
olduu ilkeleri aymyd. esas
ediliyordu: Dolaysyla bu eitli
fark bunlarn okullan
dnyay grbirbirlerinden
tarzlarnda ortak ayran
etken u ya da bu yntem hatas deildi, yani hepsinin
hi bir ltn olmamas ve bu ayr dnyalarda farkl ekillerde bilim yap ayn lde bilim sel
olduu
malaryd. kabul
Aslnda ediliyordu:
gzlem esas
ve fark
deneyim, bunlarn dnyay
bilimsel gr
inanlarn tarzlarnda
snrn ciddi ortak
e
hi bir
kilde ltn
kstl tutabilirolmamas ve bu ayrda,
ve tutmalardr dnyalarda
aksi haldefarkl
bilimekillerde
olmaz, ama bilim yap-
bu tr
m alanyd.herhangi
inanlarn A slndabir gzlem ve deneyim,
parasn bilimselbelirleyemezler.
kendi balarna inanlarm smrm ciddive
Kiisel e
kilde kstl tutabilir ve tutm alardr da, aksi halde
tarihsel rastlantlarn bileiminden oluan ve grnrde keyfi gibi duran birbilim olmaz, am a bu tr
inanlann
ge, belli birherhangi
zamandaki bir belli
parasm kendi
bir bilim balarna
evresi belirleyemezler.
tarafmdan benimsenen Kiisel
inanve
tarihsel
larn daima rastlantlarn
temel malzemesi bileiminden
olmuturoluan ve grnrde keyfi gibi duran bir
ve olacaktr.
ge, belli bu
Ancak, birkeyfilik
zamandaki esi,belli bir bilim
herhangi bir evresi
bilimseltarafmdan
topluluun, benimsenen
devir alminanol
larmbelli
duu daimbira temel
inanlarmalzemesi olmuturuygulama
dizisi olmadan ve olacaktr.yapabilecei anlamna gel
mez.Ancak,
Yahut da bu szkeyfilik
konusu esi, herhangiherhangi
topluluun bir bilimselbir zamanda
topluluun, kendini
devir gerek-
alm ol
duu belli bir inanlar dizisi olmadan uygulama yapabilecei anlam na gel
mez. Yahut da sz konusu topluluun 48 herhangi bir zamanda kendini gerek

48
ten balam olduu tikel kavramlar yapnn nemini azaltmaz. Bir bilim
evresi baz sorulara salam yantlar bulduu kansna varmadka, esas ara
ten balam olduu tikel kavram lar yapnn nem ini azaltm az. Bir bilim
trmann balamas sz konusu deildir. Bunlara birka mek verelim: evreni
evresi baz temel sorulara
eler salam
nelerdir? yamtlar
Bunlarbulduu kansma
birbirleriyle varmadka, esas ara
oluturan ve insan duyulan ile na
sl etkileirler? Bu tr eler hakknda sorulmas yerindernek
trmann balamas sz konusu deildir. Bunlara birka verelim: evreni
sorular ve bunlara
oluturan temel eler nelerdir? Bunlar birbirleriyle ve insan duyulan ile na
zm aramak iin kullanlmas gereken teknikler hangileridir? Hi deilse
sl etkileirler? Bu tr eler hakkmda sorulmas yerinde
olgunlam bilimlerde, bunlara benzer sorularn yantlar (ya da yant yerine sorular ve bunlara
zm aram
geebilecek ak iin kullanlm as gereken teknikler hangileridir? Hi deilse
nermeler) renciyi, mesleki uygulamaya hazrlayan ve yetkili
klan raklk bilimlerde,
olgunlam bunlara benzer sorularm yamtlar (ya
eitimiyle ayrlmaz ekilde kaynamlardr. Budaeitim yant yerine
hem
geebilecek nermeler) renciyi, mesleki uygulamaya
ciddi hem de kat olduu iin, sz konusu yantlarn bilimsel dnen hazrlayan ve yetkili
zihin
klan raklk eitim iyle ayrlm az ekilde kaynam lardr. de,
zerinde derin bir etkisi olagelmitir. Bu etkiyi yapabilmeleri Bu gerek eitim hem
ola
ciddi hem de kat olduu iin, sz konusu yantlarn
an aratrma etkinliinin kendine zg verimliliini, gerek belli bir zaman bilimsel dnen zihin
zerinde derin bir etkisi olagelmitir. Bu etkiyi yapabilmeleri
da ileyiinin ald yn aklayabilmemizi salayan balca etkendir. Ill, IV de, gerek ola
an aratrma etkinliinin kendine zg verimliliini,
ve V. Blmlerde, olaan bilimi incelerken, sonu olarak bu tr aratrmay, gerek belli bir zaman
da ileyiinin
doadaki ham ald yn aklayabilmemizi
malzemenin, yani grnglerin, salayan
mesleki balca etkendir.
eitimce III, IV
salanan
ve V. Blmlerde, olaan bilimi incelerken, sonu
kavramsal kalplara dklmesi iin zorlu ve zverili bir aba eklinde betim olarak bu tr aratrmay,
doadaki
lemeyi ham m alzem
nereceiz. enin, yanidagrnglerin,
Ayn zamanda m eslekioluumlar
bu kalplarn tarihsel eitim ce ve salanan
son
raki gelimelerindeki keyfilik esi ne olursa olsun, aratrmann bu trbetim
kavramsal kalplara dklmesi iin zorlu ve zverili bir aba eklinde ka
lemeyi
lplar nereceiz.
olmadan Aynileyemeyecei
da ileyip zamanda da busorusunu kalplarmsoracaz.
tarihsel oluum lan ve son
rakiAma gelim elerindeki
bu keyfilik esikeyfilik
gene deesivardrneveolursa olsun,
bilimsel aratrmann
gelime zerindebunemli
tr ka
lplar olmadan da ileyip leyemeyecei sorusunu soracaz.
bir etkisi olmutur. Bu etkiyi, VI, VII ve VIII. Blmlerde ayrntl olarak in
Ama bu Olaan
celeyeceiz. keyfilikbilim,
esi yani,
gene de ou vardr ve adammm
bilim bilimsel gelime
kanlmazzerinde
olarak nemli
he
bir hemen
men etkisi olmutur.
tm zamannBu etkiyi,
iinde VI, VII ve VIII.
harcad Blmlerde
etkinlik, ayrmtl olarak
bilim topluluunun dnin
celeyeceiz.
yann gerekteOlaan bilim, yani,
nasl olduunu ou
bildii bilim adammm
varsaym zerine kanlmaz olarak he
kurulu bir tanmdr.
men hemen tm zamann iinde harcad etkinlik,
Bilimsel abann baars da byk lde topluluun bu varsaym gerekti bilim topluluunun dn
yanm
inde gerekte
hatr nasl
saylr olduunu
bir bedel demebildii varsaym
pahasna zerine
savunmaktaki kurulu bir tanmdr.
kararllndan
Bilimsel
ileri abannOlaan
gelmektedir. baans da byk
bilim, kendi lde topluluun
ana ilkelerini esastabusarsc
varsaym
bulduugerekti
te
inde hatr saylr bir bedel deme pahasna savunm
mel yenilikleri bastrmaktan kanmaz. Ama gene de, bal olduu bu ilkeler aktaki kararllndan
birileri gelmektedir.
keyfilik Olaan bilim,
esi tadklar srece,kendi ana aratrmann
olaan ilkelerini esasta sarsc
kendi bulduu
z doas zate
m el
ten yenilikleri
yeniliin uzun bastrmaktan
zaman baskkanmaz. Ama gene de,
altmda kalmamasn baldemektir.
salyor olduu buBazen ilkeler
bir keyfilik
olaan esiyani,
bir sorun, tadklar
bilinensrece,
kurallarolaan aratrmann
ve ilemler sayesinde kendi z doas za
zmlenebil
mesi gereken bir sorun, topluluun konudaki en yetenekli uzmanlarnnBazen
ten yeniliin uzun zaman bask altmda
o kalmamasm salyor demektir. da
hiolaan
tetoarlbiryklenmelerine
sorun, yani, bilinen kurallargsterebilir.
kar diren ve ilemler Bakasayesinde zmlenebil
durumlarda, ola
mesi
an gereken amacyla
aratrma bir sorun,tasarlanm
topluluun o-konudaki en yetenekli
ve gerekletirilmi biruzmanlarmn
ara beklenen da
hi te lia rl yklenm elerine kar diren gsterebilir.
tarzda i grmeyerek, srarl abalara karm mesleki beklentilere ayak uydur Baka durumlarda, ola
an salanamayan
mas aratrm a am acyla tasarlanm
bir garipliin vekmasna
ortaya gerekletirilm
neden i bir ara
olabilir. beklenen
Olaan bi
tarzda
lim bunun i grmeyerek,
gibi veya baka srarl abalara
tarzlarda, karmolarak
srekli mesleki beklentilere
rayndan ayak uydur
kar. kt za
mas
man da,salanamayan
yani, ura var birolan
garipliin
bilimsel ortaya kmasma
uygulama neden olabilir.
geleneklerini ykacakOlaan
derecebi
lim bunun gibi veya baka tarzlarda, srekli olarak
de aykr belirtilerden kaamaz duruma geldiinde, bilim abasn sonunda raymdan kar. kt za
man da, yani, ura var olan bilimsel uygulama geleneklerini
yepyeni bir ilkeler btnne ve yeni bir bilim yapma temeline gtrecek olan ykacak derece
de aykr belirtilerden
olaanst kaam az
araylar balam duruma Mesleki
demektir. geldiinde, bilim abasn
ilkelerdeki sonunda
bu kaymann
yepyeni bir ilkeler btnne ve yeni bir bilim yapma
meydana geldii olaanst durumlar, bu denemede bilimsel devrimler ola temeline gtrecek olan
olaanst araylar balam demektir. M esleki
rak anacamz olaylardr ve bu devrimler, gelenee bal olaan bilim faaliilkelerdeki bu kaym ann
meydana
yetinin geldii
gelenek olaanst
ykan durumlar, bu denemede bilimsel devrimler ola
tamamlayclardr.
rak anacamz olaylardr
Bilimsel devrimlerin en ak ve bu seik
devrimler, gelenee
rnekleri, bal gelimenin
bilimsel olaan bilimnl faali
yetinin gelenek
aamalar arasndaykan
dahatamamlayclardr.
nceden de ou kez 'devrim' olarak nitelendirilmi
B ilim sel
olanlardr. Budevrim
nedenle, lerin en ak
bilimsel seik rnekleri,
devrimlerin doasnbilim sel dorudan
ilk kez gelim enin nl
ince-
aamalar arasmda daha nceden de ou kez devrim olarak nitelendirilmi
olanlandr. Bu nedenle, bilimsel devrimlerin
49
doasn ilk kez dorudan ince

49
leyeceimiz IX ve X'uricu Blmlerde, bilimsel gelimedeki byk dnm
noktalarm
leyeceimve iz IX ve Xartran
bunlar isimleri tekrar
uncu Blmlerde, tekrar
bilim sel ele alacaz:
gelimedeki Coperni
byk dnm
cus, Newton,ve
noktalarn Lavoisier,
bunlan antran isimleribilimsel
Einstein. Bunlar, devrimlerin
tekrar tekrar ele alacaz; ne ol
ne olupCopemi-
cus, Nevvton,hi
madklarn, deilse fizik
Lavoisier, bilimlerinin
Einstein. tarihinde
Bunlar, bilimsel yer alan birok
devrimlerin ne olupdier
ne ol
olaydan yahut isimden daha byk bir aklkla sergilemektedirler.
m adklarn, hi deilse fizik bilim lerinin tarihinde yer alan birok biri
Her dier
bilim topluluunun, bir zamanlar en byk saygmn
olaydan yahut isimden daha byk bir aklkla sergilemektedirler. Her biriduyulduu bir kuram
reddedip, yerine onun tersini
bilim^^topluluunun, bir zamanlar en bykgerektirmitir.
benimsemesini Her birinin
saygm n duyulduu bir ardn
kuram
dan, bilimsel inceleme alanna giren sorunlarda ve nelerin kabul edilebilir so- .
redde^dip, yerine onun tersini benimsemesini gerektirmitir. Her birinin ardn
runlar, nelerin geerli
dan, bilimsel inceleme alanma olduunu
zmler belirlemek
giren sorunlarda iin meslekte
ve nelerin ba vurus o - .
kabul.edilebilir
runlar, nelerin geerli zmler olduunu belirlemek iin meslekte bilimsel
lan ltlerde byk deiim meydana. gelmitir. Nihayet, her biri ba vuru
d
langcn,
ltlerde bizibyk
son tahlilde
deiim iinde bilimsel alma
m eydana.gelm yaplan her
itir. Nihayet, dnyann artk
biri bilim sel
bambaka bir dnya olduunu sylemeye zorlayacak kadar
d gcn, bizi son tahlilde iinde bilimsel alma yaplan dnyanm artk kkl bir dn
mebamuratmtr.
baka bir dnya deiiklikler
Bu tr olduunu ve hemen
sylemeye her zaman
zorlayacak beraberlerinde
kadar getir
kkl bir dn
dikleri atmalar, bilimsel devrimleri tanmlayan balca
me uratmtr. Bu tr deiiklikler ve hemen her zaman beraberlerinde getir zelliklerdir.
Bu zellikleri
dikleri atmalar, ak seik
en bilimsel haliyle, diyelim
devrimleri tanmlayan Newton devriminde yahut
ki, balca zelliklerdir.
kimyasal devrimde bulabiliyoruz. Ama ayn zelliklerin,
Bu zellikleri en ak seik haliyle, diyelim ki, Nevvton devriminde bu denli aklkla
yahut
devrimci olmayan dier birok olaydan da kartlabilecei
kim yasal devrim de bulabiliyoruz. Ama ayn zelliklerin, bu denlibuaklkla savn dene
meye
devrimtemel olarak
ci olm dierMaxwell'in
ayanaldk. birok olaydan denklemleri, etkilediklerisavn
da kartlabilecei ok daha dar
bu dene
meslek evresi iin, Einstein'nkiler kadar devrimciydi
meye tem el olarak aldk. MaxweUin denklemleri, etkiledikleri ok daha dar
ve ayn derecede di
renmeyle karlamt.
m eslek evresi Ortaya atlmakta
iin, Einsteinnkiler kadar dier yeni kuramlar
olandevrimciydi ve aym da, uzman
derecede di
lk alann rahatsz ettikleri yetkili bilim adamlarndan
renm eyle karlamt. Ortaya atlmakta olan dier yeni kuramlar da, uzm an
dzenli ekilde ve
kendi alarndan
lk alann rahatsz hall
ettikleri ayn tepkiyi
olarak yetkili grmektedir. Yeni bir kuram bu
bilim adam larndan dzenli ekilde ve
insanlar iin o zamana kadar olaan bilim
kendi alarndan hall olarak ayn tepkiyi grmektedir. uygulamasn dzenlemi olan ku
Yeni bir kuram bu
rallarn deimesi anlamna gelir. Bu nedenle yeni bir kuram, uygulama alan
insanlar iin o zamana kadar olaan bilim uygulamasn dzenlemi olan ku
gelir. Bu nedenle yenihibir
denli zel
nerallarn olursa olsun, ok ender olarak hatta bir kuram, hazrda bili
zamanuygulama
deim esi anlamma alan
nenlere basit bir ilave olmakla kalmaz. Benimsenmesi nceki
ne denli zel olursa olsun, ok ender olarak hatta hibir zaman hazrda bili
kuramlarn ye
niden kurulmasn ve nceki olgularn da yeniden deerlendirilmesini gerek
nenlere basit bir ilave olmakla kalmaz. Benimsenmesi nceki kuramlarm ye
niden kurulm asm kii
tirir, ki bu da tek bit tarafndan ve bir rpda
ve nceki olgularn da
gerekletirildii pek az g
yeniden deerlendirilmesini gerek
rlen, zde devrimci bir sretir. Halbuki tarihilerin sz daarc, devrimi
tirir, ki bu da tek bir kii tarafmdan ve bir rpda gerekletirildii pek az g
tek bana bir olay gibi gstermeye daha yatkndr. Byle geni bir srecin ta
rlen, zde devrimci bir sretir. Halbuki tarihilerin sz daarc, devrimi
rihini bir olaysaptamakta
kesin olarak
tek bana gibi gstermeyeektikleri gle bu nedenle amamak gere
daha yatkmdr. Byle geni bir srecin ta
kir.
rihini kesin olarak saptamakta ektikleri gle bu nedenle amamak gere
Ba gsterdikleri alann uzmanlar zerinde devrimci etki yapan bilimsel
kir.
olaylarn yalnzca yeni kuram bulularndan ibaret olduunu syleyemeyiz.
Ba gsterdikleri alann uzmanlar zerinde devrimci etki yapan bilimsel
Olaan bilimi ynlendiren ilkeler sadece evrenin hangi tr nesneleri ierdii
olaylarn yalnzca yeni kuram bulularmdan ibaret olduunu syleyemeyiz.
deil, bunun
niOlaan uzants olarak,
bilimi ynlendiren
hangi tr nesneyi iermediini de belirler.
ilkeler sadece evrenm hangi tr nesneleri ierdii
Her ne kadar konu daha geni bir tartmay gerektiriyorsa da, imdilik' diye
ni deil, bunun uzants olarak, hangi tr nesneyi ierm ediini de belirler.
biliriz
Her ne ki kadar
bununkonu sonucu dahaolarak oksijen yahut X-nlan gibi grnglerin ke-
geni bir tartmay gerektiriyorsa da, imdik' diye
fedilii, bilim adamnn dnyasmdaki eyaya sadece bir madde daha ekle
biliriz ki bunun sonucu olarak oksijen yahut X -nlan gibi grnglerin ke-
mekle
fedilii, bilimKeifin
kalmaz. etkisi sonunda gene aym kapya kar, ama o zamana
adam nn dnyasm daki eyaya sadece bir m adde daha ek le
kadar meslek topluluu geleneksel deney ilemlerini yeniden gzden geir
mekle kalmaz. Keifin etkisi sonunda gene aym kapya kar, ama o zamana
mi ve bu esnada da dnya ile alveriinde kulland kuramsal yapy farkl
kadar m eslek topluluu geleneksel deney ilem lerini yeniden gzden geir
olacaktr. Bilimsel olgu ve kuram, kavramsal ola
birmi
dzeye esnadaaktarm
ve buoktan da dnya ile alveriinde kulland kuramsal yapy farkl
rak birbirlerinden ayrlamazlar, ayrlsalar bile bu ancak tek bir olaan-bilim-
bir dzeye oktan aktarm olacaktr. Bilimsel olgu ve kuram, kavramsal ola
sel uygulama gelenei iinde yaplabilir. Beklenmedik bir keifin getirdii
rak birbirlerinden ayrlamazlar, ayrlsalar bile bu ancak tek bir olaan-bilim
yeniliin yalnzca olgular dzeyinde kalmaynn ve olgun yahut kuramda
sel uygulam a gelenei iinde yaplabilir. Beklenm edik bir keifin getirdii
meydana gelen temel deiikliklerin bilim adamnn dnyasn nicel olarak
yeniliin yalnzca olgular dzeyinde kalm aynn ve olgun yahut kuram da
m eydana gelen tem el deiikliklerin bilim adamnn dnyasn nicel olarak
50

50
 zenginletirdii gibi, nitel olarak da deitirebilmesinin nedeni budur.
ilerideki sayfalarda,
zenginletirdii bilimsel
gibi, nitel olarakdevrimlerin doasnn bu
da deitirebilmesinin geni
nedeni anlamyla
budur.
kavrann canlandrmaya altk.
ilerideki sayfalarda, bilimsel devrim lerin doasno bu genialjagel-
Bu anlam genilenesi elbette anlamyla
mi kullanmcanlandrm
kavrann biraz zorlamaktadr.
aya altk. AmaBu benanlamgene de keiflerden
genilenmesi bilealrjagel-
elbette devrim
olarak bahsetmeye
mi kullanm devam
biraz zorlam edeceim,
^tadr. Ama nk benbunlarn
gene deyaps ile, szgelii,
keiflerden bile devrim bir
Kopernik devrimi arasnda
olarak bahsetmeye devam edeceim, nk olana
iliki kurabilme bunlarndahi, geniletilmi
yapsbuile, szgelii, bir
kavray
K opernik nemsemem iin yeterlidir.
devrim i arasnda Burayaekadar
iliki kurabilm olana tartmamzda,
olandahi, bu geniletilm biri
birini tamamlar nitelikteki olaan-bilim ve bilimsel-devrim
kavray nemsemem iin yeterlidir. Buraya kadar olan tartmamzda, bir dncelerinin
ilerideki
birini tam dokuz
am larblm boyunca
nitelikteki nesil gelitirilecei
olaan-bilim hakknda yeterince
ve bilim sel-devrim dncelerinin fikir
verdik
ilerideki dokuzDenemenin
sanrm. blm boyunca kalan ksmnda ise son olarak
nesil gelitirilecei hakkm merkezi
da yeterincesoruyu fikir
ele almaya
verdik alacaz.
sanrm. Xl'incikalan
Denemenin Blm, ders kitaplar
ksmnda ise son geleneini tartrraksomyu
olarak merkezi yo
luyla, bilimsel
ele almaya devrimleriXfark
alacaz. Iincietmenin
Blm,daha kitaplan neden
ders nceleri bu kadar
geleneini zor ol
tartm'ak yo
duunu incelemektedir.
luyla, bilimsel devrimler! XII fark
nci Blm'de,
etmenin daha eskinceleri
olaan-bilimsel
neden bugelenein
kadar zorizol
duunu ile
leyicileri yeniliin peinden
incelemektedir. XII ncigidenler
Blm de,arasndaki devrimci rekabet'
eski olaan-bilimsel betimiz
gelenein
lenmitir. Bylece bilimsel aratrma zerine gelitirilecek
leyicileri ile yeniliin peinden gidenler arasndaki devrimci rekabet'betim yeni bir kuramda
allm
lenmitir. bilim imgemizin
Bylece bilimsel bizearatrma dorulama
rettiizerine ya da ynllama
gelitirilecek yeni bir ilemle
kuramda
rinin yerinibilim
allm almas gereken sre
imgemizin incelenmi
bize rettii olacaktr.
dorulama yank, bilim toplulu
da ynhlama ilemle
unun kesimleri
rinin yerini arasndaki
almas gereken bu rekabet,
sre nceleri
incelenmi kalul edilmi
olacaktr. nk, bir bilimkuramn
toplulu
somadan
unun kesim reddedilmesi yahut yerine
leri arasndaki bir yenisinin
bu rekabet, kalrul edilmiile
nceleribenimsenmesi birsonula
kuramn
nan hemen reddedilm
sonradan hemen tekesi tarihsel
yahutsretir.
yerine birNihayet,
yenisininXIIIbenimsenmesi
nc Blm'de, ile devrim
sonula
yoluyla
nan hemen hemen bilimsel
gelimenin, tek tarihsel ilerlemenin grnrde
sretir. Nihayet, benzersiz
XIII nc Blm ve tekde,olan do
devrim
as ile nasl
yoluyla badaabildii
gelimenin, bilimsel sorusunu soracaktr.
ilerlemenin grnrde Ne var ki, bu deneme
benzersiz ve tek olan byle do
biras
soruya verilecek
ile nasl yantn ana
badaabildii hatlarndan
sorusunu fazlasn
soracaktr. Nebelirleyemez,
var ki, bu deneme nk bylesz
konusu
bir soruya yant bilimselyantm
verilecek topluluun baz zellikleri
ana hatlarmdan fazlasm zerinde ok daha
belirleyemez, nkfazlasz
konusu ve
aratrma yantinceleme
bilim selgerektirmektedir.
topluluun baz zellikleri zerinde ok daha fazla
Kukusuz
aratrma ve baz okurlar
inceleme daha imdiden salt tarihsel incelemenin, burada
gerektirmektedir.
amalanan trden bir kavramsal
K ukusuz baz okurlar dahadnm im didennasl olup da gerekletirebilece
salt tarihsel incelem enin, burada
ini merak etmilerdir.
amalanan trden bir Bunukavramsalgereince yapamayacan
dnm nasl olup da akla getirecek kadar
gerekletirebilece
ok sayda ikilikle kar karya olduumuz dorudur
ini merak etmilerdir. Bunu gereince yapamayacam akla getirecek ve stelik tarihin sade kadar
ceokve sadece betimleyici bir bilim dal olduu da ok
sayda ikilikle kar karya olduumuz dorudur ve stelik tarihin sk tekrarlanm bir sade
ka
ndr. Ama yukarda zetle deindiimiz savlar byk
ce ve sadece betimleyici bir bilim dal olduu da ok sk tekrarlanm bir ka ounlukla yorum
yapmaya
ndr. Am vea sadece
yukarda bazen kural
zetle belirlemeye
deindiim ynelikbyk
iz savlar grlerdir.
ounluklaHer ne ka
yorum
dar kullandm genellemelerin birou bilim adamnn
yapmaya ve sadece bazen kural belirlem eye ynelik grlerdir. Her ne ka toplumsal psikolojisi
vedartabiikullandm zerineyse de,birou
sosyolojisigenellemelerin vardm sonularn
bilim adamuin deilse birka
hitoplumsal ge
psikolojisi
leneksel sosyolojisimantn
ve tabiianlamyla zerineyse ve epistemolojinin
de, vardm sonularm alanna girmektedir.
hi deilse birkaDahas, ge
bundan
leneksel nceki
anlam satr mantmamzn
ylabanda, en etkili ayrm
ve epistemolojinin alanmolan, bir eyin kefe
a girmektedir. Dahas,
dilmesi
bundanbalam eyin dorulanmas
ile birbamda,
nceki satr etkili aynmarasndaki
amzm en balamlar olan, bir ayrm ku
eyin kefe
raln da inediim sanlabilir. O zaman, bu kadar farkl
dilmesi balam ile bir eyin dorulanmas balamlar arasmdaki ay m m ku- ura ve kayglarn
birralm
araya dakonmasndan derin bir karmaa
inediim samlabilir, O zaman, dmda
bu kadarne elde
farkh edilebilecei sorusu
ura ve kayglarn
bir gelebilir.
akla araya konmasmdan derin bir karmaa dmda ne elde edilebilecei sorusu
konusu ayrmlar ve benzerleri ile beslenmi bir aydrn olarak, tadk
Szgelebilir.
akla
lar nemin
Sz konusu ayrmimdikinden
ve gcn lar ve benzerleri dahailefazla farkndabirolmam
beslenmi olarak,olanak
aydm zaten tadk
szdr. Hatta uzun yllar bu ayrmlarn bizzat
lar nemin ve gcn imdikinden daha fazla farknda olmam zaten bilginin doasndan ileri gel
olanak
diklerini sandm
szdr. Hatta ve hl
uzun yllarda,bugerei
ayrmgibi bizzat biimlendirildiklerinde,
larnyeniden bilginin doasndan ileribize gel
ok nemlisandm
diklerini bir ey veretebileceklerine
hl da, gerei gibi inanyorum. Ama bu ilke ve ayrmla
yeniden biimlendirildiklerinde, bize
bilginin
r,ok nemli kazanld yahut kabul edildii
bir ey retebileceklerine ve benimsendii gerek durumla
inanyorum. Ama bu ilke ve ayrmla
bilginin kazanld yahut kabul edildii vesonunda,
rar,stnkr bile olsa uygulama abalarmn benimsendii gereksorunsal
olaanst durumla
ra stnkr bile olsa uygulam a abalarmn sonunda, olaanst sorunsal
bir nitelik tadklarn grdm. Bunlar, bilimsel bilgi trnn incelenmesin
denbirnce almas gereken
yertadklarn
nitelik temel
grdm. mantkbilimsel
Bunlar, ve yntembilgiayrmlar deillerdir.
trnn incelenm esin
Tersine,
den nce yer alm as iin
zmlemek ortaya
gereken srldkleri
temel m antk vesorulara
yntemgeleneksel
ayrmlarolarak ve
deillerdir.
rilmi bir dizi
Tersine, zm temel yantn
lem ek btnleyici
iin ortaya uzantlardr.
srldkleri sorularaBu tanmdakiolarak
geleneksel dng, ve
konusu ilkeleri geersiz klan bir dng deildir, bir rakamn
rilmi bir dizi tem el yantn btnleyici uzantlardr. Bu tanm dakipara
sz ama dng,
szolduklarnn
lar konusu ilkelerikantdr ve bylelikle
geersiz her alanda
klan bir dng kuramlara
deildir, rakamnolarak
ama birdzenli para
yneltilen eletirel
lar olduklarm incelemeyi
m kantdr onlara da yneltmemizi
ve bylelikle salayabilir.
her alanda kuramlara Eer
dzenli bu
olarak
ilke ve ayrmlarn salt soyutlamadan te bir ierikleri olacaksa,
yneltilen eletirel incelemeyi onlara da yneltmem izi salayabilir. Eerbubu o zaman
ieriin,
ilke ve akla
ayrm larnkavuturmalar beklenen
salt soyutlamadan teverilere ilikinolacaksa,
bir ierikleri olarak gzlenmele
o zaman bu
yoluyla ortaya
riieriin, akla karlmas gerekmektedir.
kavuturmalar verilereolunca,
beklenen Byle ilikinbilim
olaraktarihinin bil
gzlenmele
girikuramlarn
yoluyla ortaya rahatlkla uygulayabileceimiz
karlmas gerekmektedir. Byletrdeolunca,
grnglere kaynaklk
bilim tarihinin bil
edebileceinden
gi kuram larn kuku duyabilir
rahatlkla miyiz?
uygulayabileceim iz trde grnglere kaynaklk
edebileceinden kuku duyabilir miyiz?

0
 II. OLAANBLME
II.OLAAN b i l i m eGDEN
GDENYOL
YOL

'Olaan bilimdeyimi,
Olaanbilim' denemede,gemite
deyimi,bubudenemede, gemitekazanlm
kazamimbirbiryayadadadaha daha
fazla
fazlabilimsel
bilim selbaar zerinesalam
baarzerine olarakoturtulmu
salamolarak aratrmaanlamnda
oturtulm uaratrma anlamnda
kullanlmaktadr.
kullanlmaktadr.Sz konusubaarlar
Szkonusu bellibir
baarlarbelli bilimevresinin,
birbilim evresinin,uygulama
uygulama-
nnnm srekliliini salam ak zere bir sre iin temel kabulettii
srekliliini salamak zere bir sre iin temel kabul bilimseliler
ettiibilimsel iler
lemelerdir. Gnmzdebububaarlar
lemelerdir.Gnmzde baarlartemel
temelveyaveyaileri dzeydekibilimsel
ileridzeydeki bilimselders ders
kitaplantarafndan,
kitaplar tarafm dan,ender olarakilkilkortaya
enderolarak ktklanbiimde
ortayaktklar biimdeama amatm tmzel
zel
likleriyleaktarlmaktadr.
likleriyle aktarlmaktadr.Bu Budersderskitaplar kabuledilmi
kitaplarkabul edilmiolan olankuramsal
kuramsalyap yap
yorumlar, hem en hemen btn baanh uygulam alarm m eldervevebubuuy
yyyorumlar, hemen hemen btn baanh uygulamalarm rnelcler uy
gulamalar
gulamalarrnek gzlemvevedeneylerle
m ekgzlem karlatrrlar.Bu
deneylerlekarlatrrlar. Butrtrkitaplar
kitaplar19'un-19un
Yzyldanitibaren
cucuYzyldan itibaren(ve (vehatta
hattabazbazyeni olgunlaanbilimlerde
yeniolgunlaan bilimlerdedaha dahabilebileya
ya
lan zamanlarda) yaygnlamaya balamadan nce,
km zam anlarda) yaygnlam aya balam adan nce, bilim dnyasnn birok bilim dnyasnn birok
nlklasii
nl benzerbir
klasiibenzer birilevi
ileviyerine A ristotelesinPhysica
getiriyordu.Aristoteles'in
yerinegetiriyordu. Physicaeseri,eseri,
P tolem yninAlmagest'i,
Ptolemy'nin NevvtonunPrincipia
A lm agesti,Newton'un O ptickseserleri,
PrincipiaveveOpticks eserleri,FrankFrank-
lin'in Electricity, Lavoisier 'nin Chemistry ve Lyell'in Geolgy
linin Electricity, L avoisiernin Chemistry ve Lyellin Geolgy kitaplar, btn kitaplar, btn
bunlarvevedier
bunlar yaptlar,belli
dieryaptlar, bellibir aratrmaalannda
biraratrma geerlisaylan
alanmdageerli saylansorunlarn
somnlarm
veveyntemlerin uygulam ayapacak
gelecekteuygulama
yntem leringelecekte kuaklariin
yapacakkuaklar iintanmlanmasnda
tanmlanmasmda
uzunsre
uzun grdler.Bunu
hizm etgrdler.
srehizmet yapabilmelerinidedeiki
Bunuyapabilmelerini ikican alczellie
canalc zelliesasa
hip borluydular: her birinin temsil ettii baar
hip olmalarma borluydular: her birinin temsil ettii baar ya da ilerleme,rara
olmalarna ya da ilerleme,
kip bilimseletkinlik
kipbilimsel etkinlctarzlarna olanlarevrelerinden
balanmolanlar
tarzlrmabalanm evrelerindenkoparp koparpken ken
dilerine ekecekkadar
dilerineekecek kadaryeniyenivevebenzersizdi.
benzersizdi.Ayn zam andada,
Aynzamanda da,eitli
eitlibirok
birok
sorunun zmn,yeniden
sorununzmn, oluacakbir
yenidenoluacak birtopluluun ileridekiabalarna
topluluunilerideki abalarnab b
rakacak kadar ak uluydu, yani daha da yeni
rakacak kadar ak uluydu, yani daha da yeni gelimelere akt.gelimelere akt.
BuBuiki zelliipaylaan
ikizellii baarlariin
paylaanbaarlar iinbundan
bundansonrasonra'paradigma'
paradigm a terimini
terimini
kullanacam,
kullanacam ki , kibubuterim olaanbilim'
terim'olaan deyim iyleyakmdan
bilimdeyimiyle yakm danbalantldr.
balantldr.
Bunukullanmaktaki
Bunu kullanmaktakiamacm, amacm,kabul kabuledilmi
edilmibaz gerekbilimsel
bazgerek bilimseluygulama
uygulamarr
neklerinin kurum, uygulama ve bilimsel aralarn
neklerinin -yasa, kurum, uygulama ve bilimsel aralarm hepsini kapsayanrr
-yasa, hepsini kapsayan
tutarlhmasahip
neklerin-iitutarllna
neklerin- sahiptikel aratrmageleneklerinin
tikelaratrma geleneklerininkaynakland
kaynaklandbibi
rerrermodel
m odelolduklarn gstermektir.Tarihinin
olduklarmgstermektir. Tarihinin'Ptolemy
Ptolem y(yahut(yahutCopernicus)
Copernicus)
A stronom isi,'Aristoteles
Astronomisi', Aristoteles(yahut Nevvton)Dinamii,
(yahutNewton) nesnecikoptii'
Dinamii,'nesnecik optii veya
veya
'dalga optii', v.s. balklar altmda betimledii de szn
dalga optii, v.s. balklan altmda betimledii de szn ettiim bu gelenek ettiim bu gelenek
lerdir. amacylasaydmz
aklamaamacyla
Yukandaaklama
lerdir.Yukarda rneklerdendaha
saydmzrneklerden dahauzmanlam
uzmanlam
dahil,paradigmalarn
olanlardadadahil,
olanlar incelenmesi,renciyi
paradigmalarmincelenmesi, ilerideiinde
renciyiileride iindeuygula
uygula
ma mayapaca
yapacabilim topluluununyesi
bilimtopluluunun olmayahazrlayan
yesiolmaya hazrlayanenenesasl esaslunsurdur.
unsurdur.
Bu evredebirlikte
Buevrede insararmdadakendi
^ a c a insanlarn
birliktealaca araturoaalanlarnn
kendiaratrma alanlarmmtemeli temeli
niniayn somut modellerden rendikleri iin, rencinin
ayn somut m odellerden rendikleri iin, rencinin gelecekteyapaca gelecekte yapaca
5353
uygulamann esas hakknda ak bir anlamazla yol amas uzak bir olaslk
uygulamann
tr. esas hakkmda
Yaptklar aratrma ortakak bir anlamazla
bir paradigma zerineyolkurulu
amasolan
uzak bir olaslk
insanlar bi
tr. Yaptklar
limsel uygulamada aratrm
aynakurallara
ortak birve paradigma
ltlere zerine
baldr.kurulu olan insanlar
Bu ballk ve bunun bi
limsel uygulam ada aym kurallara ve ltlere baldr.
sonucu ortaya kan fikir birlii, olaan bilimin, yani baka bir deyile, belli Bu ballk ve bunun
birsonucu ortaya
aratrma kan fikir
geleneinin birlii/olaan
domas bilimin, yani baka bir deyile, belli
ve sregitmesinin nkoullardr.
birParadigma
aratrma kavram
geleneinin domas vesk
bu denemede sregitmesinin nkoullandr.
sk daha iyi tandmz eitli fikir
Paradigma kavram bu denemede sk
lerin yerine geecei iin, kullanma sunulmasn gerektiren sk daha iyi tamdmz
nedenler eitli fikir
zerine
lerin yerine geecei iin, kullamma sunulmasm
biraz daha aklama yapmamz gerekmektedir. Mesleki btn gereklerin ha gerektiren nedenler zerine
birazmerkezi
reket daha aklam
olaraka eleyapmamz
alnan somut gerekmektedir.
bir bilimsel Mesleki btn
baarya, ayngereklerin
baardan ha
reket m erkezi
soyutlanarak eldeolarak
edilecekele yasalar,
alnan somut kuramlarbir bilim sel baarya,
ve eitli ayn baardan
gr alar karsn
dasoyutlanarak elde edilecek
neden bir ncelik yasalar, Byle
tannmaktadr? kuramlar bir ve eitli gr
mantksal ncelik alar
tannankarsm-
or
tak paradigma, bilimsel gelimeyi inceleyen bir kimse iin hangi anlamda teor
da neden bir ncelik tannmaktadr? Byle bir mantksal ncelik tanman
takbirimi
mel paradigma,
meydana bilimsel
getirir gelimeyi
ve bu birim inceleyen bir kimse
onun yerine ileviin hangi anlamda
yapabilecek kendite
mel birimi
mantksal m eydana
elerine getirir ve bu
(atomlafna) birimindirgenemez?
neden onun yerine ilev Beinciyapabilecek
Blm'de kendi
bu
sorularla karlatmz zaman, bu ve benzeri sorulara verilecek yantlarnbu
mantksal elerine (atomlatma) neden indirgenemez? Beinci Blm de
sorularla
hem olaankarlatm
bilimin hem z de zaman,
buna bal bu ve benzeri
olan paradigma sorulara verilecek
kavramnn yantlarn
anlalma
hem olaan bilimin hem de buna bah olan paradigma
s iin zemin olduunu greceiz. Yalnz, daha Soyut olan byle bir tartma kavramnn anlalma
ysyapmadan
iin zeminnce,olduunu
ilerlikgreceiz.
halindekiYalnz, daha Soyut
paradigmalarn ve olan
olaanbyle bir tartma
bilimin rnek
y yapmadan nce, ilerlik halindeki paradigmalarm
lerini iyice tanm olmamz gerekiyor. zellikle bu karde kavramlarn ikisi ve olaan bilimin rnek
lerini iyice tanm olmamz gerekiyor. zellikle
ni de akla kavuturacak bir gzleme iaret ederek, paradigmalar olmadanbu karde kavram lann ikisi
ni de akla kavuturacak bir gzleme iaret ederek,
da, ya da en azndan yukarda bahsettiklerimiz kadar balayc ve tartmasz paradigmalar olmadan
da, ya da en olmadan
paradigmalar azmdan yukarda
da bir tr bahsettiklerimiz
bilimsel aratrma kadar balayc ve syleme
yaplabileceini tartmasz
paradigmalar olmadan da bir tr bimsel aratrma
liyiz. Aslnda, bir paradigmann kurulmas ve bu sayede daha kapal yaplabileceini syleme
ve
uzmanlam aratrma yaplabilmesi, herhangi bir bilimsel dalnve
liyiz. A slnda, b ir paradigm anm kurulm as ve bu sayede daha kapal
u z m a n la molgunlamann
gelimesinde a ra tr m a gstergeleridir.
y a p la b ilm e s i, h e rh a n g i b ir b ilim s e l d a ln
gelimesinde
Eer tarihi olgunlamann
setii herhangigstergeleridir.
bir ilintili grngler topluluu hakknda bi
liminEer
bugn tarihi
sahipsetii
olduu herhangi
bilgininbir ilintili grngler
oluumunu geriye doru topluluu
izleyecekhakknda
olursa,bi
limin olaslkla
byk bugn sahip olduu
bizim burada bilginin
fiziksel oluumunu geriye doru
optiin tarihinden izleyecek olursa,
rneklediimiz u
byk rntsnn
gelime olaslkla bizim aa burada
yukarfiziksel optiinrastlayacaktr:
bir benzerine tarihinden rneklediim
gnmz fizik iz u
gelime
ders rntsnn
kitaplar renciyeaa nyukar bir benzerine
fotonlardan olutuunu,rastlayacaktr;
yani kuantum gnmzmekani fizik
ders kitaplar renciye m fotonlardan olutuunu,
inin yasalarna uyan ve hem dalgalarn hem de madde paracklarnu baz yani kuantum mekani
inin yasalarna
niteliklerini tayanuyan ve hem dalgalarn
nesnelerden hem de madde
meydana geldiini paraeklarm
sylemektedir. m baz
Aratrma
daniteliklerini
bu tanma gre,tayandahanesnelerden
dorusu bumeydana szl tanmngeldiini sylemdaha
tretildii ededir. Aratrma
esasl mate
da bunitelemeye
matik tanma gre, dahaolarak
uygun dorusu bu szl
ilerler. Ancak, tanmn
ntretildii
bu tarzda daha esasl mate
nitelendirilme
matik nitelemeye uygun
sinin henz yarim yzyllk mr bile olarak ilerler. Ancak,
yoktur. m bu tarzda nitelendirilme
Bu tanmlama yzylmzn ba
sinin henz
larnda Planck, yarm yzyllk
Einstein mr bile
ve dierleri yoktur. Bu
tarafndan tanmlama yzylmzm
gelitirilmeden nce fizik ki ba
larndakkeni
taplar, Planek, OnEinstein
dokuzuncu ve dierleri tarafmdan Young
Yzyl balarnda gelitirilmeden nce fizik
ve Frensnel'in optikk i
taplar, kkeni
konusundaki On dokuzuncu
yazlarna kadar varan Yzyl balarmda Young
bir paradigmadan ve Frensnelin
kaynaklanm baz optik
g
rler dorultusunda, n transverse* dalgalardan olutuu retisinibaz
konusundaki yazlanna kadar varan bir paradigmadan kaynaklanm yay g
rler dorultusunda,
yorlard. stelik dalga kuramn transverse*
optik bilimiyle dalgalardan
uraanlarnolutuu
byk retisini
ounluu yay
nuyorlard.
kazanarak stelik dalga kuram
beninsenmi optik bilimiyle
olan kuramlarn ilki deuraanlarm
deildi. Bubyk alan iinounluu
geerli
nu kazanarak beninsenmi olan dram larm ilki
saylan paradigmay 18'inci yzylda Newton'un Opticks eseri salamt de deildi. Bu alan iin geerli
ve
busaylan paradigmay
yapt n 18inci yzylda ibaret
madde cisimciklerinden New tonunolduunuOpticks eseri salamt
savunuyordu. lk dalve
gabukuramclarnn
yapt m madde aksine,cisimciklerinden
o devrin fizikileri ibaretkolduunu savunuyordu.
paracklarnn lk dal
kat cisimlere
ga kuramclarmm aksine, o devrin fizikileri k paraeklarmm kat cisimlere
(") Paracklarn titreim ynnn dalgann ilerledii yne dik al olduu bir dalga tr C.N.
(1)(*)Joseph
Paracklarn
Priestly,titreim ynnn
The History anddalgann State of yne
Present ilerledii dik alRelating
Discoveries to Vision.,
olduu bir Light
dalga tr C.N.
and
(1) Joseph
Colours Priestly,
(Londra 1772)The History
(Grme and Present
Duyusu, Ik ve Renklere ilikin Keiflerin
State of Discoveries Tarihitove
Relating Bugnk
Vision., Light
Duand
Colours
rum, (Londra
Londra 1772),1772) (Grme Duyusu, Ik ve Renklere ilikin Keiflerin Tarihi ve Bugnk Du
S. 385-390.
rum, Londra 1772), S. 385-390.
54
54
arptklar zaman yarattklar basncn kantlarn aramakla meguldler. (1)
arptklar zaman yarattklan
Fiziksel optiin paradigmalarnda basmcm kantlarm
meydana aramakla
gelen meguldler.
bu dnmler birer(1)bi
limsel Fiziksel
devrimdir optiin paradigmalarmda
ve devrim yoluyla srekli meydana olarakgelen bu dnmlerdierine
bir paradigmadan birer bi
limsel
gei devrimdir
olgun biliminveallm
devrim yoluyla srekli olarak
geliim izgisidir. Ancakbir paradigmadan
bu izgi Newton'dan dierine
nceki devirlere zg bir durum deildi. Bizi burada esas ilgilendirentondan
gei olgun bilimin allm geliim izgisidir. A ncak bu izgi New de bu
nceki En
ztlktr. devirlere zg birAntik
uzamzdaki durum deildi.
adan Bizi Yzyla
17'nci burada esas kadar ilgilendiren
hibir devirde de bu
ztlktr.
n En uzamzdaki
nitelii konusunda yaygn Antikolarak
adan kabul 17nci
edilenYzyla kadar
bir gr hibir devirde
olmamt. Bu
m
nun nitelii
yerine konusunda
birbiriyle yar yaygm
halindeolarakbirtakmkabul edilenve
okullar birbunlarn
gr olmamt.
iinde daha Bu
nun yerine birbiriyle yar alinde birtakm okullar
da ufak blnmeler vard ve hepsi de ya Epikrc, Aristotelesci ya da Platon- ve bunlarn iinde daha
cudakuramlardan
ufak blnmeler vard
birinin ve hepsi
deiik de ya benzerlerini
tarzdaki Epikrc, Aristotelesci
benimsemilerdi. ya da Platon-
Bir
cu kuram
ksm lardan cisimlerinden
madde birinin deiik tarzdaki
kan benzerlerini
paracklar olarak benim
gryordu;sem ilerdi.
dier bir Bir
ksmiin
kesim k,
madde cisimlerinden
cisimler kan paracklar
ile gz arasnda yer alan fiziksel olarakortamn
gryordu; belli dier
bir deb
kesimuramasyd.
iime iin k, cisimler ile gztopluluk
Bir baka arasmdaise, yer
alanfiziksel
fizikselortam
ortamn ile belli
gznbirde
kard bir madde arasndaki etkileim olarak aklyordu ve bunun dnda
iime uramasyd. Bir baka topluluk ise, fiziksel ortam ile gzn
kard
daha birokbir bileim
madde arasndaki
ve yorum vard. etkileim olarak aklyordu
Bu okullarn her biri belli ve bir
bunun dnda
metafizik
daha birok bileim ve yorum vard. Bu okullarn
grle olan ilikisinden g almaktayd ve her biri bal olduu paradigma her biri belli bir metafizik
grle
nn olan ilikisinden
gzlemleri arasndan, kendig almaktayd
kuram hangi ve her birigrngler
optik bal olduu paradigma
kmesini en
nn
iyi gzlemleri arasndan,
aklayabiliyorsa onu nkendipalana kuram hangi
karyordu. optik
Dier grngler
gzlemler kmesini
yeri geldiken
eiyi aklayabihyorsa
gelitirilen onu n
yaklamlarla elepalana
alnyor karyordu.
yahut da ilerikiDieraratrma
gzlemleraamalarn
yeri geldik
daezlebilecek
gelitirilen yaklamalarla
etin sorunlareleolarak alnyor
bir yahut
keneradaayrlyordu.
ileriki aratum(2) a aamalarm-
daSonunda
zlebilecekNewton' etin sorunlarhemen
un hemen olarakrakipsiz
bir kenera ayrlyordu.
olarak kabul gren (2) ilk fiziksel
optikSonnda
paradigmas Neavtonun hemen hemen
haline getirdii rakipsiz olarak
bu kavramlar, kabulve
grngler gren ilk fiziksel
teknikler b
optik paradigmas
tnne* szn ettiimiz haline bugetirdii
okullarnbuhepsinin
kavramlar, grngler
eitli zamanlarda ve nemli
teknikler katb
tnne, szn ettiihiz bu okullarm hepsinin eitli
klar oldu. Dolaysyla bu deiik okullarn hi deilse en yaratc yelerini zamanlarda nemli kat
deklar
imeoldu.
almayan Dolaysyla
bir bilimbuadam deiik okullarn hi
tanmlamas deilse
onlarn en yaratc
bugnk yelerini
ardllarn da
de iinebrakm
darda almayanolur.bir bilim
nk adam tanmlamas
bu insanlar orlnn bugnk
tam anlamyla ardllarn da
bilim adamydlar.
darda
Ama brakm nceki
Newton'dan olur. nk
fizikselbuoptiin
insanlar bir tam
deerianlam yla bilim
endirmesini adamydlar.
inceleyen ki
Ama
i, bu New
alandaki tondan ncela fiziksel
uygulayclarn gerek optiin
bilim bir deerlendirmesini
adamlar olmalanna karn, alki
inceleyen
i, bu alandaki
malarnn toplamuygulayclarn
sonucunun tamgerek olarakbilim
bilimadam lan olm alanna
saylamayaca karm,vara
yargsma al-
malarmn
bilir. Hibir toplam sonucunun
ortak ina btnn tamvarsaymak
olarak bilim saylamayaca
olana bulunmad yargsma vara
iin, fizik
bilir. Hibir ortak inan btnn varsaymak olana
sel optik konusunu inceleyen her yazar ie batan balayp alma alann bulunmad iin, fizik
sel optik
yeniden inakonusunu inceleyen
etmek zorunda her yazar
kalyordu. Bunu ie yaparken
batan balayp
de temelalmalaca a alann
gz
yeniden
lem ina etmek
ve deneyleri zorunda
semekte kalyordu.
belli Bunu yaparken
lde zgrd, nk her de temel alaca gz
optik kuramcs
lem
nn ve deneyleri
kendisini semekte
kullanmak ve belli
aklamakldezorunda
zgrd,hissedecei
nk her optik trde kuramcs
standart
nn kendisini kullanm
yntemler yahut grngler ak ve aklam
yoktu. Bu ak
koullar altnda retilentrde
zorunda hissedecei standart
kitaplardaki
yntemlerda
tartmalar yahut
ister grngler
istemez doaya yoktu. Bu koullar
olduu kadar dieraltnda retilenyelerine
okullarn kitaplardakide
tartmalar da ister
yneltiliyordu. Aynistemez
trde bir doaya olduu kadarbirok
yap gnmzn dier yaratc
okullannalanndayelerinedade
yneltiliyordu.
grlebilecei Ayn
gibi, trdekeif
nemli bir yap
yahut gnm zn birokters
icat koullarna yaratc
denalanm da da
herhangi
grlebilecei gibi, nemli keif
bir yan da yoktur. Ne var ki fiziksel optiin yahut icat koullarm
Newton'dan a ters den
sonra kazand veherhangi
bir yan balca
bugnk da yoktur.
doaNe var ki fiziksel
bilimlerinin optiin
de bize N ew tondan
gstermekte olduu sonra kazand
gelime izgive
sibugnk
bu deildir. balca doa bilimlerinin de bize gstermekte olduu gelime izgi
siBilimin,
bu deildir. evrensel olarak sahip klan ilk paradigmasna kavumadan n
ceki Bilimin, evrenselilikin
gelime tarzna olarakdahasahip klan
somut ve ilk paradigmasma
tannm bir rnei, on sekizinci
kavumadan n
ceki gelime
yzyln ilk tarzna
yarsnda ilikin
elektrik daha
zerine somut ve
yaplm tannm bir
aratrmalarn rnei, on
tarihinde sekizinci
bulu
yzylm
yoruz. Bu ilk yarsmda
devirde elektrikelektriin
neredeyse zerine yaplm aratrm alann
nitelii zerinde alan tarihinde
nemli bulu
de
yoruz. Bu devirde neredeyse elektriin nitelii zerinde alan nemli de
ls) Vasco Ronchi, Histoire de la Lumiere (Ik Tarihi) ev.Jean Taton Paris, 1956 1-4 nc B
lmler.
(2) Vasco Ronchi, Histoire de la Lumiere (Ik Tarihi) ev.Jean Taton Paris, 1956 1-4 nc B
lmler,
55
55
neyci kadarelektrik
sayskadar
neycisays vard:Hauksbee,
kuramvard:
elektrikkuram Hauksbee,Gray,Gray,Desaguliers,
Desaguliers,Du Du
Fay,
Fay,Nollett, Franklinvevedierlerinin
W atson,Franklin
N ollett,Watson, ortayaatm
dierlerininortaya olduklareitli
atmolduklar eitli
elektrik
elektrikkavramlar
kavram larortak ortakbirbirzellie sahipti.Hepsi,
zelliesahipti. H epsi,ksmen
ksm endedeolsa,
olsa,ayn
ayn
kaynaktan, devrin btn aratrmalarna
kaynaktan, devrin btn aratrmalarna yn veren madde cisimcikleriyleilil
yn veren madde cisimcikleriyle
gilimekanik
gili m ekanikfelsefesinin dalmdantretilmilerdi.
felsefesininbirbirdalndan tretilmilerdi.Bunun
Bununyan srahepsi
yansra hepsi
gerekbilimsel
gerek bilimselkuramlarn
kuramlarnparalarydlar
paralarydlarvevebubukuramlar
kuram larhem hemdeney
deneyvevegzgz
lemlerdenoluturulmulard,
lemlerden oluturulmulard,hem hemdedekendileri
kendileribirbirlde aratrmasrasnda
ldearatrma srasnda
ele
elealnacak
alnacakekeksorunlarn
sorunlarnseimini yorumunubelirlemekteydiler.
seiminiveveyorumunu belirlemekteydiler.Ancak, Ancak,
btn deneylerin elektrik zerine olmasma ve ou deneycilerindedebirbirleri
btn deneylerin elektrik zerine olmasna ve ou deneycilerin birbirleri
nin
nineserlerini okum uolmalarna
eserleriniokumu olmalarmakarnkarnkullandklar kuram larnbenzerlii
kullandklarkuramlarn benzerlii
'akrabalk'tan teye gemiyordu.
akrabalktan teye gemiyordu. (3) (3)
nc
nckuramlardan
kuram lardanbirbirksm,ksm,17' 17 Yzyluygulamalar
nciYzyl
nci uygulamalardorultusunda,
dorultusunda,
elektrik ykler arasndaki ekimi
elektrik ykler arasndaki ekim i ve srtnm e yoluylaelektrik
ve srtnme yoluyla elektrikolumasn
olum asn
elektrikleilgili
elektrikle tem elgrngler
ilgilienentemel grnglerolarak kabuletmiti.
olarakkabul etmiti.BuButoplulukta
topluluktanes nes
nelerinbirbirlerini
nelerin birbirleriniitmeleri olgusunumekanik
itm eleriolgusunu geri-tepm eyebal
mekanikgeri-tepmeye balikincil
ikincilbirbir
sonuolarak
sonu grm ekeilimi
olarakgrmek eilimhkimdi.
i hkimdi.Ayn zam andaGray'in,
Aynzamanda G rayin,elektrik
elektrikilet
ilet
kenlii denilen yeni buluu zerine hem tartma hem
kenlii denilen yeni buluu zerine hem tartm a hem de dzenliaratrma de dzenli aratrma
yapmaymmkn
yapmay mmknolduu olduukadarkadarertelemek
ertelemekabasndaydlar.
abasndaydlar.Dier Dier'elektriki
elektriki
ler' ise (bu kendi kullandklar ekim itme
ler ise (bu kendi kullandklar terimdir) ekim ve itme glerinin,elektriin
terimdir) ve glerinin, elektriin
aymderecede
ayn derecedetemel gstergeleriolduklarn
tem elgstergeleri kabulediyor,
olduklannkabul ediyor,kuram
kuramvevearatr
aratr-
m alarm da
malarn dabuna
uyacak ekildedzeltiyorlard.
buna uyacakekilde dzeltiyorlard. (Aslndabubugrup
(Aslnda
grupalacak
alacak
kadar kkt- iki
kadarkkt yklnesnenin
negatifykl
- ikinegatif nesneninbirbirlerini karlklitmelerini
birbirlerinikarlkl itm elerini
Franklin'in kuram bile hibir zaman tam anlamyla aklayamamt.) Fakat
Franklinin kuram bile hibir zaman tam anlamyla aklayamamt.) Fakat
bunlar da elektrikiletkenliinin
bunlar daelektrik iletkenliininetkilerini,
etkilerini, enbasit
en
basitolanlar
olanlardnda,
dnda,ezamanl
ezamanl
olarak aklam aktaenenazazbirinci
olarakaklamakta grupkadar
birincigrup glkekiyorlard.
kadarglk ekiyorlard.Ne Nevarvarki,ki,
sz konusu bu etkiler bir nc evre iin de balang
sz konusu bu etkiler bir nc evre iin de balang noktas olmutu. noktas olmutu.
Bunlara
Bunlaragre greelektrik,
elektrik,iletken
iletkenolmayan nesnelerinkard
olmayannesnelerin gzlegrlmeyen
kardgzle grlmeyen
bir salg olmaktan ok, iletkenlerden rahatlkla akabilen
bir salg olm aktan ok, iletkenlerden rahatlkla Erabilen bireit
bir 'sv' idi.
eit sv idi.
Ama bu topluluk da, bir zaman geldi, kendi kuramn birtakm ekicilik ve
Ama bu topluluk da, bir zam an geldi, kendi kuram n birtakm ekicilik ve
iticilik
iticiliketkileri zorluklarlakarlat.
badatrmaktazorluklarla
etkileriileilebadatrmakta karlat.Sonunda
Sonundabtn btnbubuetet
kilerin her birini ayn kolaylkla aklayabilen ve bylece gelecek
kilerin her birini ayn kolaylkla aklayabilen ve bylece gelecek elektriki 'elektriki'
kuaaaratrmalar
kuaa aratrmalariin iinortak
ortakbinbif paradigmasalayabilecek
paradigma salayabilecek(ve gerektendede
(vegerekten
salam olan) tek kuram, yalnzca Franklin'in ve onun izinden gidenlerin
salam olan) tek kuram , yalnzca Franklinin ve onun zinden gidenlerin
almalar sayesinde ortayakabildi.
almalar sayesindeortaya kabildi.
lk paradigmalarna tarih-ncesinden beri sahip olan matematik
Uk paradigm alarm a tarih-ncesinden beri sahip olan matematikveveastro- astro-
(3) Duane Roller ve Duane H.O.Roller, The Development of the Concept of Electric. Charge:
(3) Duane Roller
the ve Duane H.O.Roller, The Development of the Concept of Electric. Charge:
Elecrtricity
Elecrtricity
From
From
Greeks
the Greeks
to Coulomb
to Coulomb
(Elektrik Yk Kavramnn Geliimi: Yunanllardan Co-
ulomb'a Kadar Elektirk), Harvard, Deneysel{Elektrik Yk Kavramnn
Bilim Tariheleri Geliimi;
Dizisi, Tarihe Yunanllardan Co-
8, Cambridge, Mas
ulomba Kadar Elektirk). Harvard, Deneysel Bilim Tariheleri Dizisi,
sa., 1954; ve I.B. Colen, Franklin and Newton: An Inquuiry into Speculative Newtonian Tarihe 8, Cambridge, Mas
Experi
sa., 1954; ve I.B. Colen, Franklin and Nevvton: An Inguuiry into Speculative Nevvtonian Experi-
mental Science and Franklin's Work in Elertricity as an Example Thereof (Franklin ve Newton:
mental Science
Kurgusal andDeney-Bilimi
Franklns VVork in Elertricity as an Example
Bir Soruturma ve rnekThereof
Olarak (Franklin
Franklin'in veelektrik
Nevvton:
Newton'cu zerine
Nevvtoncu Philadelphia
almalar) Kurgusal Deney-Bilimi
1956, 7-12zerine Bir Soruturma
nci Blmler. Metinde ve
bu rnek
dipnotuOlarak
izleyen Franklinin elektrik
satrbandaki
alm alar) Philadelphia 1956, 7-12 nci
analitik ayrntlardan bazlarn rencim JohnBlmler. Metmdehenz
L. Heeilbron'un bu dipnotu izleyen
baslmam birsatrbandaki
makalesine
analitik ayrntlardan
Bu makalebazlarn
baslana rencim John L, Heeilbronun
kadar, Franklin'in paradigmasnn henz baslmam
ortaya bir makalesirie
k hakknda biraz
borluyum.
borluyum.
geni veBu makale
bilgi baslana
iin bkz. kadar, Franklin'in
T.S., Kuhn, paradigmasnn
"The Function of Dogma ortaya k hakknda
in Scientific Research" biraz
daha kesin
daha geni ve kesin bilgi iin bkz. T.S., Kuhn, The Function of Dogma
(Bilimsel Aratrmada Dogmann levi) adl makale, Symposium on the History of Science, Uni in Scientific Research
(Bilimsel Aratrmada
of Oxford, Dogmann
July 9-15- levi)Tarihi
1961 (Bilim adl makale, Symposium
Sempozyumu, Oxford onniversitesi,
the History 9-15
of Science,
Temmuz Uni-
versity
versity of Oxford, July 9-15-1961 (Bilim Tarihi Sempozyumu,
1961) Derleyen A.C. Crombie. (Heinemann Educational Books Oxford niversitesi,
Ltd. tarafndan 9-15 Temmuz
baslmak zere
1961) Derleyen A.C. Crombie. (Heinemann Educational Books Ltd. tarafndan baslmak zere
dir.)
dir.)
56
56
nimiyi
nimiyivevebirbirde,de,daha ncedenolgunlam
dahanceden olgunlamuzmanlk dallanm nsonradan
uzmanlkdallarnn sonradanb b
lnmesi yahut bir araya gelmesiyle ortaya kan biyokimya
lnmesi yahut bir araya gelm esiyle ortaya kan biyokim ya gibialanlar gibi alanlarbir bir
tarafa brakacakolursak,
tarafabrakacak olursak,yukarda
yukardaana hatlarmizdiimiz
anahatlarn izdiimizdurumlar,
durumlar,tarihsel
tarihsel
adan'tipik'
adan tipiksaylabilecek
saylabilecekdurumlardr.
durumlardr.Geri, Geri,olaylara
olaylarabubuekilde
ekildebakmakla
bakmakla
zaman iinde yaylm olan tarihsel devinimleri
zaman iinde yaylm olan tarihsel devinim leri N ew ton yahut'Franklin'
"Newton' yahut Franklin
gibi tektek
gibitek tekvevebiraz
birazdadarastgele
rastgeleseilmi isim lerlezetleyerek
seilm iisimlerle zetleyerekbiraz biraztalihsiz
talihsiz
bir kolayclsrdrm
birkolaycl srdrm olabilirim,
olabilirim ama genededebenim
, am agene benimdnceme
dncem egre gre
batanberi
batan sznettiklerimize
beriszn ettiklerimizebenzerbenzertemeltemelanlamazlklar
anlamazlklarbirok birokbilim
bilimdada
lmm'kiiliini'
lnn bulmasmdaetken
kiiliinibulmasnda olmutur.rnek
etkenolmutur. rnekverecek olursak,Aristote
verecekolursak, Aristote
les'ten ncekidinamik
lestennceki dinamikveveArimed'den
Arim eddennceki ncekistatik incelemeleri,PBlackten
statikincelemeleri, lack 'ten
nceyaplan
nce yaplans salmalar,
alm alar.Byle ByleveveBoerhaave'den
B oerhaavedenevvel evvelKimya,
Kim ya,Hut- Hut-
ton'dan ncekitarihsel
tondannceki tarihseljeoloji
jeolojihephepbyle anlamazlklarasahneydi.
byleanlamazlklara sahneydi.Biyoloji
Biyoloji
nin bazdallarnda
ninbaz dallarmdarnein kaltmbiliminde,
rneinkaltm evrenselolarak
biminde,evrensel olarakkabul grenilkilk
kabulgren
paradigmalar ok yenidir. Toplumbilimin hangi
paradigm alar henz ok yenidir. Toplum bilim in hangi dallarm n isebubutrtr
henz dallarnn ise
paradigmalara kavuabildiihala
paradigmalarakavuabildii yantlanmambirbirsoru
halayantlanmam soruolarak
olarakduruyor.
duruyor.Ta Ta
rihe baktmz zaman, aratrmada salam bir fikir birliine gidenyolun
rihe baktmz zaman, aratrmada salam bir fikir birliine giden yolunolaola
anst etinolduunu
anstetin olduunugryoruz.
gryoruz.
Ama tarih bize
Am a tarih bizeayni aynizamanda,
zam anda,bubuyolda yoldarastlanan glklerinnedenleri
rastlananglklerin nedenleri
hakkndadadafikir
hakknda fikirvermektedir.
vermektedir.Bir paradigm anmyayadadaparadigma
Birparadigmann paradigmaadaynnadaynm
olmad yerde,belli
olmadyerde, birbilimin
bellibir gelimesiileileuzaktan
bilimingelimesi yakmdanilintisi
uzaktanyakndan jlintisiolabi
olabi
lecek
lecekbtn etkenleringreli
btnetkenlerin grelinemlerini
nemleriniayrt etmeolana
ayrtetme yoktur.Bunun
olanayoktur. Bununso so
nucu olarakilkilkaamalardaki
nucuolarak aamalardakiolgu biriktirmeilemi
olgubiriktirme ilemidaha
dahasonraki
somakibilimsel
bilimselge ge
limede grlendenok
limedegrlenden okdahadahafazla brafalmbir
ansabraklm
fazlaansa biretkinliktir.
etkinliktir.stelik
stelikazaz
ok gizli bilgilerin belli bir amala iin
ok gizli kalm bilgilerin belli bir amala aranmas iin ortada herhangibirbir
kalm aranmas ortada herhangi
nedenyoksa,
neden balangaamasndaki
yoksa,balang aam asndakiolgu toplam aileminin
olgutoplama ilem inindoaldoalolarakolarak
hazrda duranveri
hazrdaduran verizenginliiyle
zenginliiylesnrlsmrlkalaca
kalacagrlr.
grlr.Bu ekildetoplanan
Buekilde toplanan
olgu birikintisininarasnda,
olgubirikintisinin arasmda,sadecesadecebasit gzlemvevedeneylere
basitgzlem deneylerecevap cevapverecek
verecek
trde ve de, tp, takvimcilik
trde olgular ve bir de,.tp, takvimcilik ya da madencilik gibi yerleikbeceri
olgular bir ya da madencilik gibi yerleik beceri
leresakl
lere saklkalm
kalmolup olupda,da,yeniden
yenidenortaya karlanveriler
ortayakarlan bulunabilir.Zaten,
verilerbulunabilir. Zaten,
teknolojininyeni
teknolojinin yenibilimlerin ortayakmasnda
bilimlerinortaya knasmdaher zamanhayati
herzaman hayatibirbirrolroloyna
oyna
mmolmasnn
olmasmmnedeni nedenide, zanaattr
de,zanaat trbecerilerin rastgelebulunamaycak,
becerilerinrastgele bulunamaycak,ak ak
sinekolayca
sine kolaycaeriilebilen
eriilebilenender enderolgu kaynaklarmdanbiri
olgukaynaklarndan birioluudur.
oluudur.
Fakat
Fakatbubutiptipolgu toplan,birok
olgutoplan, biroknemli biliminbalangc
nemlibilimin balangciin iingerekli
gerekli
olmasna karn sonunda byk bir
olm asna karn sonunda byk bir karm aa yaratm aktadr. SzgelimiPli-
karmaa yaratmaktadr. Szgelimi Pli-
n iyninansiklopedik
niy'nin ansiklopedikyazlarn
yazlarnyahutyahutdada17' nciYzylda
17nci B aconcuyakla
YzyldaBacon'cu yakla
mla
mlayazlan
yazlandoadoatarihelerini inceleyenbir
tariheleriniinceleyen kimsededebunu
birkimse bunurahatlkla
rahatlklagregre
bilir. Bu ekilde biriken eserlere insann ne de olsa bilim demeye dili varm
bilir. Bu ekilde biriken eserlere insanm ne de olsa bilim demeye dili varm
s, renk, rzgr,madencilik
yor.Bacon'cu
yor. yntemleyazlm
Baconcuyntemle yazlms,
renk, rzgr, madencilikvs.vs.'tariheleri'
tariheleri
baka trl gizli kalacak olan eitlibilgilerle
baka trl gizli kalacak olan eitli doludurkukusuz.
bilgilerledoludur kukusuz.Ama Amayan yan
yana getirdikleri olgularn bir ksm sonradan olduka
yana getirdiMeri olgularm bir ksm sonradan olduka ie yarad halde (rie yarad halde (r
nek
nekolarak kartrmayla skazanma
olarakkartrmayla
s yntemi) dierleri (rnein tezek ym-
kazanma yntemi) dierleri (rnein tezekyn
larnn kard s gibi) uzun sre bir kuramla btnletirilemeyecek kadar
larmm kard s gibi) uzun sre bir kuram la btnletirilem eyecek kadar
Ayrca,hibir
karm a^kalmlardr.
karmak (4)
kalmlardr. (4)Ayrca,
betimleme tam olamayacaiin,
hibir betimleme tamolamayaca
or
iin, or
talama doa tarihelerinin o kl krk yaran geni aklamalarnda
talama doa tarihelerinin o kl krk yaran geni aklamalarmda yer veme-
yer verme-

(4) Isnn doal tarihi zerine yazlm denemeleri karlatrmak iin bkz. Bacon, Novun Orga-
(4) Isnn doal tarihi zerine yazlm denemeleri karlatrmak iin bkz. Bacon, Novun Orga-
num (Yeni Yntem) The Works of Francis Bacon (Francis Bacon'un eserleri) kitabnda, derleyen
num (Yeni Yntem) The Works o f Francis Bacon (Franci Baconun eserleri) kitabnda, derleyen
J. Spedding ve R.L. Ellis ve D.D. Heath. New York, 1869. 8'inci cilt. s. 179-203.
J. Spedding ve R.L. Ellis ve D.D. Heath. New York, 1869. 8inci cilt. s. 179-203.
7
 yeyelzum
lzumgrmedikleri
grmedikleriayrntlar, nedensehep
aynntlar,nedense sonundabilim
hepsonunda bilimadamlarnn
adamlarnnenen
nemli bulularn aydnlatm olanlardr. rnein
nemli bulularm aydmlatm olanlardr. rneinelektriin elektriinilkilk'tariheleri'
tariheleri / /
arasm dahemen
arasnda hemenhemenhemenhibiri, outurulmubirbircam
hibiri,outurulmu camubuun
ubuunelektrik
elektrikeki
eki
mine
minekaplan
kaplansaman parasmmhemen
samanparasnn hementekrar
tekrargeri geriteptiinden
teptiindensz etmez.Bu
szetmez. Bu
olgu onlara elektrikle ilgili deil, mekanik bir etki gibi
olgu onlara elektrikle ilgili deil, mekanik bir etki gibi grnmtr.(5)grnmtr. (5)Da
Da
has, sradanolgu
has,sradan toplaycseletirel
olgutoplaycs olmasnsalaycak
eletirelolmasn salaycakzamanzamanvevearalara
aralara
genellikle sahip olmadmdan, doa tariheleri ou
genellikle sahip olmadmdan, doa tariheleri ou kez, yukardasz kez, yukarda szediedi
benzerbetimlemelerin
lenebenzer
lene betimlemelerinyannda, ztlarbirbiraraya
yanmda,ztlar arayagetirmek yahutserinlet
getirmekyahut serinlet
mekm ekyoluyla kazanm akgibi
yoluylasskazanmak bugndorulama
gibibugn dorulam aolanamolanamkesinlikle
kesinliklebula bula
madmz da verirler.
m adm z varsaym lara da yer verirler.(6)
varsaymlara yer Eskialardaki
(6)Eski statik,dinamik
alardakistatik, dinamik
veyageometrisel
veya geometriseloptik m elderindeolduu
optikrneklerinde olduugibi, ncedenyerlemi
gibi,nceden yerlemikuramkuram
lardan bu denli az yararlanlarak
lardan bu denli az yararlanlarak toplanm olgularn, bir ilkparadigmann
toplanm olgularn, bir ilk paradigm ann
ortaya kmasnaizin
ortayakmasna izinverecek
verecekkadar yeterliaklk
kadaryeterli aklksalad enderrastlanan
saladender rastlanan
bir durumdur.
bir durumdur.
Birbilim
Bir dalnngelimesindeki
bilimdalnn gelim esindekierken erkenaamalara
aamalarazg zgolan
olanfarkl
farklgr
gr
okullarn yaratan da bu durumdur. Olgularn seimine,
okullarn yaratan da bu durumdur. Olgularn seimine, deerlendirilmesine deerlendirilmesine
veveeleterisine
eleterisineolanak verenbilinli
olanakveren bilinliyayadadabilinsiz
bilinsizbir birkuramsal
kuramsalveveyntemsel
yntemsel
inan yaps olm akszn hi bir doa tarihesine anlamverilemez.
inan yaps olmakszn hi bir doa tarihesine anlam verilem ez.EerEerbubu
inan yaps daha balangta olgularn toplanna szmamsa
inan yaps daha balangta olgularm toplanma szmamsa -ki bu durum -ki bu durum
dadatoplanan zaten'katksz
toplananzaten katkszolgu'dan
olgudante tebirbireydir- dandanie
zamandardan
eydir-o ozaman ieka
ka
rmas,belki
rmas, sradageerli
belkio osrada olanbirbirmetafizik
geerliolan grtenveya
metafizikgrten bakabi
veyabirbirbaka bi
limden dn alnm as,yayadadakiisel
kiisel vetarihsel
alnmas,
lim dendn tarihselrastlant sonucuedinilmesi
rastlantsonucu
ve
edinilmesi
sz konusudur. Bu nedenle herhangi bir bilimin gelimesindeki ilk aamalar
sz konusudur. Bu nedenle herhangi bir bilimin gelimesindeki ilk aamalar
srasndaki
srasndakideiik insanlarm,tek
deiikinsanlarn, tektek olmasabile
tekolmasa bilekapsam
kapsamolarak
olarakaynayngrn
grn
glerle karlatklar zaman bunlar ok farkl ekillerde
glerle karlatklar zaman bunlar ok farkl ekillerdebetimleyip betimleyipyorum
yorum
lam olmalarmaamamak
lamolmalarna amamakgerek.gerek.BiziBiziasl artmasgereken
aslartmas gerekenvevebelkibelkidedeinin
celik bakmndan bilim dediimiz alanlardan baka yerde
celik bakmmdan bilim dediimiz alanlardan baka yerde bu kadargrlme bu kadar grlme-,
yen olgu, balangtaki bu ayrlklarn sonradan byk lde ortadan kalka-
yen olgu, balangtaki bu ayrlklarm sonradan byk lde ortadan kalka-
bilmesidir.
bilmesidir.
Nitekim bu gr ayrlklar gerekten de hatr saylr lde ve hatta g
Nitekim bu gr aynlklar gerekten de hatr saylr lde ve hatta g
rnrde birdaha kaybolmaktadr.stelik,
kmamacasnakaybolmaktadr.
bir
rnrde ortayakmamacasna
dahaortaya stelik,kaybolma
kaybolma-
larna genellikle neden olan etken paradigma-ncesi okullardan birinin stn
larma genellikle neden olan etken paradigma-ncesi okullardan birinin stn
gelmesidir ve bu galip okul kendine zg inanlar ve nyarglar nedeniyle,
gelmesidir ve bu galip okul kendine zg inanlan ve nyarglar nedeniyle,
younlaan bu bilgibirikiminin
baland haldeolduka bu bilgi
oldukayounlaan
henz
henz balandhalde sadecebelli
birikimininsadece belli
ksmlarna arlk vermek durumundadr. u, elektriin sv olduunu sanan
ksm larm a arlk vermek durumundadr. u, elektriin sv olduunu sanan
ve dolaysyla en ok arl iletkenlie veren elektrikiler, sylediklerimi
ve dolaysyla en ok arl iletkenlie veren elektrikiler, sylediklerim i
zin kusursuz bir rneini oluturmaktadrlar. ekici ve itici glerin bilinen
zin kusursuz bir rneini oluturmaktadrlar. ekici ve itici glerin bilinen
eitliliiyle asla ba edemeyecek bir yntem olmasna karn, sz konusu
eitliliiyle asla ba edem eyecek bir yntem olm asna karn, sz konusu
inanlar yznden birou elektrik svsn ielemeyi bile dnmlerdir.
inanlar yznden birou elektrik svsn ielemeyi bile dnmlerdir.
Bu abalarn ilk meyvasi olan Leyden Kavanozu, doay rastgele ya da basit
Bu abalarm ilk meyvas olan Leyden Kavanozu, doay rastgele ya da basit
tarzda aratran biri tarafndan belki de hibir zaman bulunamayabilirdi, hal
tarzda aratran biri tarafndan belki de hibir zaman bulunamayabilirdi, hal-
is) Roller ve Roller, a.g.e, s. 14, 22, 28, 43. itme ile ilgili etkilerin tartmasz olarak elektrie ait
(5) Roller
olgular ve Roller,
olduunun a.g.e,
genel s. 14,tannmas
dzeyde 22, 28, 43.burada
itme ile ilgili etkilerin
belirtilen tartmasz
alntlardan olarak elektrie
sonuncusunda kaydeait
olgular olduunun genel dzeyde
dilen almadan sonra mmkn omutur. tannmas burada belirtilen alntlardan sonuncusunda kayde
(6)dilen almadan
Bacon, a.g.e, s. sonra mrnkn
235, 337'de omutur.
yle der; "Hafif lk su, tamamyla souk sudan daha kolay do
(6) Bu
Bacon,
garipa.g.e, s. 235, 337'de
daha yle der; Hafif bir
hk ksm
su, tamamyla
aklamalar souk
iin sudan daha kolay
bkz,. Marshall Cla-do
nar." gzlemin nceki tarihi zerine
nar. Bu garipMarliani
Giovanni gzlemin anddaha
Latenceki
Medievaltarihi zerine
Physics bir ksmMarliani
(Giovanni aklamalar iin Dnem
ve Gen bkz,. Marshall
Orta aCla
gett,
gett, Giovanni
Fizii) New York, Marliani, and Late
1941 4 nc Blm. Medieval Physics (Giovanni Marliani ve Gen Dnem Orta a
Fizii) New York, 1941, 4 nc Blm.
58
58
buki ara,1970'lerin
bukibubuara, balarndaenenazaziki
1970lerinbalarnda aratumactarafndan,
ikiaratrmac tarafmdan,birbirin
birbirin
den ve habersiz olarak gelitirilmiti.
den bamsz ve habersiz olarak gelitirilmiti.(7)
bamsz (7)Franklin,
Franklin,elektrik
elektrikincele
incele
melerinin
melerininhemen
hemenhemen balangcmdanitibaren
hemenbalangcndan garipvevesrasnda
itibarenbubugarip srasmdaokok
retici
reticiolabilen
olabilenzel zm ekkaygsmdayd.
srrm zmek
aygtnsrrn
zelaygtn kaygsm dayd.Bunu Bunubaarmakh
baarm akh
da, kuranmn paradigma olmasm en etkili
da, kurammm bir paradigma olmasm salayan en etkili grlerdenbirini
bir salayan grlerden birinielel
etm ioldu,
dedeetmi oldu,kikibubukuram aslndaelektrik
kuramaslnda elektrikitme gcnnbilinen
itmegcnn bilinenbtn
btnr r
neklerini
nekleriniaklamaktan
aklam aktanhenz henzpek uzakt.(8)
pekuzakt. (8)Bir kurammparadigma
Birkuramn paradigmaolarak
olarak
kabul edilmesiiin
kabuledilmesi elbetterakiplerinden
iinelbette rakiplerindengl grlmesigerekir,
glgrlmesi amakapsa
gerekir,ama kapsa
mna girebilecek btn olgular aklayamaz ve bunu yapmas
m ma girebilecek btn olgular aklayamaz ve bunu yapmas da zten hibir da zaten hibir
zaman beklenmez.
zaman beklenmez.
Elektriin
Elektriinsv kurammmbubugre
svkuramnn grebal alt-evreiin
balalt-evre iinyaptklarnn
yaptklarmmaynayn
n, Franklin 'ci paradigma sonradan btn elektrik
n, Franklinci paradigm a sonradan btn elektrik aratrmaclarevresine
aratrmaclar evresine
yaygnlatrd.Yani,
yaygnlatrd. Yani,hangi
hangideneylerin yaplmayadeer
deneylerinyaplmaya deerolduunu,
olduunu,hangileri
hangileri
nin ise, elektriin gerek sadece ikinci,
nin ise, elektriin gerek sadece ikinci,gerekse gereksetersine
tersineok fazlakarmak
okfazla karm ak
yneldikleriiin
gstergelerineyneldikleri
olangstergelerine
olan yaplmalarmagerek
iinyaplmalarna gerekolmadn
olmadmretti.
retti,
ptradigm anm buiiii daha etkiliekilde
aradgddtek
aradaki fark,paradigmann
tekfark,
bu daha etkili ekildeyapbilmesiydi
yapbiim esiydiveve
bunundadanedeni
bunun Ibsmen,okullar-aras
nedeniksmen, tartmann sonaermesiyle
okullar-arastartmann
sona birlikte
ermesiyle birlikteiiii
hep batan alma gereinin de kalkmas, ksmen de doru yolda olduklar
hep batan alm a gereinin de kalkm as, ksm en de doru yolda olduklar
inancmmbilim adamlarnadaha
bilimadamlarna
inancnm daha kesin,daha uzmalam ve kapsamlal
kesin, dahauzmalam ve kapsaml
al
ma yapma cesaretini vermi olmasyd. (9) Bylelikle elektrik grnglerinin
ma yapma cesaretini vermi olmasyd. (9) Bylelde elektrik grnglerinin
birden uramak gereindenkurtulan
herhangibir
yayaherhangi tekiyleyayadadatmyle
birtekiyle tm ylebirden
uramak gereinden kurtulan
bilim adamlar evresi, bir araya gelerek, nceden seilmi grnglerle daha
bilim adamlar evresi, bir araya gelerek, nceden seilmi grnglerle daha
daha ilerlemi aralar tasarlayp
ayrm thekilde
ayrmtl ekildeilgilenmek alm aiin
ilgilenm ek vealma
ve
iin daha ilerlemi aralar tasarlayp
bunlar kendilerinden nce gelen elektrikilerin yapabildiinden ok daha
bunlar kendilerinden nce gelen elektrikilerin yapabildiinden ok daha
fazlasrarl
fazla dzenlitarzda
srarlvevedzenli
kullamak olanana kavutu. Hem olgu toplan
tarzda kullam ak olanama kavutu. Hem olgu toplan
mas hem de kuramsal gelime, yn belli, amal faaliyetler haline geldi.
m as hem de kuram sal gelim e, yn belli, amal faaliyetler haline geldi.
ve ilerlii buna bal olarak artt ve gide
Elektrik aratrmalarmmetkisi
Elektrikaratrmalarnn etkisi ve ilerliidede buna bal olarak artt ve gide
rek Francis Bacon'un u keskin yntem nergesinin bir tr 'toplumsal' kant
rek Francis Baconun u keskin yntem, nergesinin bir tr toplum sal kant
oldu:
oldu:"Gerek,
hata
Gerek, hatayapana,
karmaaya denden daha yakndr." (10)
yapana, karm aaya denden daha yakmdr. (10)
Byk lde ynlendirilmi veya bir paradigma temeline oturtulmu bu
Byk lde ynlendirilmi veya bir paradigma temeline oturtulmu bu
tr aratrmann nitelikleriyle bundan sonraki blmde ilgileneceiz, ama da
tr aratrmanm nitelikleriyle bundan sonraki blmde ilgileneceiz, ama da
hahance, ortayakan
nce,ortaya kanparadigmann
belli bir bilim dalnda uygulama yapan
paradigm ann belli bir bilim dalnda uygulam a yapan
evrenin yapsn nasl etkiledii zerinde ksaca durmamz gerekiyor. Bir
evrenin yapsn nasl etkiledii zerinde ksaca durm am z gerekiyor. Bir
doa biliminin geliiminde herhangi bir topluluk ya da birey, sonraki kuak
doa biliminin geliim inde herhangi bir topluluk ya da birey, sonraki kuak
bilim adamlarnn ounluunu kendine ekebilecek dzeyde bir sentez yara
bilim adamlarmm ounluunu kendine ekebilecek dzeyde bir sentez yara
tabildikleri zaman, dier eski okullar yava yava ortadan yok olurlar. Bu
tabildikleri zam an, dier eski okullar yava yava ortadan yok olurlar. Bu
(7) Roller ve Roller, a.g.e., s. 51-54
(8)(7) Roller ve Roller,
Sorunu a.g.e., s. 51-54
yaratan olay, negatif ykl nesnelerin birbirlerini karlkl olarak itmeleriydi. Bunun
(8)bkz.
Sorunu yaratan olay, negatif531-43
ykl nesnelerin birbirlerini karlkl olarak itmeleriydi. Bunun
iin Cohen, a.g.e, s. 491-94,
(9)iin bkz, Cohen,
Franklin'ci a.g.e,
kuramn s. 491-94,
kabul 531-43
edilmesinin btn tartmalar sona erdirmediini belirtmek gerekir.
(9) Franklin'ci
1759'da Robert kuramn
Symmerkabul edilmesinin
bu kuramn btn
ift svlr tartmalar
eklini ortaya sona
att veerdirmediini
bundan sonra belirtmek
elektrikgerekir,
dal
1759'da Robert Symmer bu kuramn ift
uzun yllar elektriin tek ve ift sv olduu grleri svlr eklini ortaya
arasnda att veAncak,
blnd. bundan busonra elektrik
konudaki dal
tart
uzun evrensel
malar, yllar elektriin
olarak tek ve edilen
kabul ift svbir
olduu
baarnngrleri arasnda
meslekte naslblnd. Ancak,
birlik yaratt bu konudaki
hakknda tart
yukarda
malar, evrensel
sylediklerimizi olarakniteliktedir.
kantlar kabul edilenBu birnoktada
baarnn meslekte
gr nasl
ayrln birlik yaratt karn
srdrmelerine hakknda yukanda
elektriki
lersylediklerimizi
ksa zamanda kantlar niteliktedir.
hibir deneysel Bu noktadabu
zmlemenin gr ayrln
grleri srdrmelerine
yeterince karn elektriki
ayrdedemeyecei, dola
ler ksa
ysyla da zamanda hibir deneysel
ikisinin edeerde olduuzmlemenin
sonucuna vardlar. bu grleri
Bundanyeterince
sonra herayrdedemeyecei, dola
iki okul da Franklin'ci
ysyla salad
da ikisinin edeerde olduu sonucuna
kolaylklardan vardlar. duruma
yararlanabilecek Bundan geldi
sonragerekte
her iki okul
de da Franklinci
byle oldu.
kuramn btn
kuramn
(a.g.e. salad btn kolaylklardan yararlanabilecek duruma geldi gerekte de byle oldu,
s. 543-46,548-54)
(10) Bacon, a.g.e., s548-54)
(a.g.e. s, 543-46, 210.
(10) Bacon, a.g.e., s 210.
59
59
 yok olu ksmen yelerinin yeni paradigmaya ynelmesi yznden meydana
yok u
gelir. oluyaksmen
da bu eskiyelerinin
greyeni balparadigmaya
kalanlar daima ynelmesi yznden
vardr elbet, amameydana
bunlar
gelir. u ya da bu eski gre bal kalanlar daima
da zamanla meslek evresinde silinirler ve almalarna kimse kulak vardr elbet, amaasmazbunlar
da zamanla
olur. Yeni paradigmameslek evresinde
beraberinde, silinirler
bilim alannn yepyeni ve daha kat birasmaz
ve almalarna kimse kulak ta
olur. Yeni
nmn paradigma
getirdii beraberinde, bu
iin, almalarn bilim
yenialanmm
tanmayepyeni
uydurmay ve daha kat bir ta
beceremeyen
yanmn getirdiiistemeyenler
da uydurmak iin, alm alarn bu yeni tanma
ya tek balarna devamuydurm etmek ay ya da beceremeyen
baka bir
ya da uydurm ak istem eyenler ya tek balarma devam
evreye balanmak zorundadr. (11) Tarihsel olarak, bu tip bilim adamlarnn etm ek ya da baka bir
evreye her
sonradan balanmak
biri bugnkzorundadr. (11) Tarihsel
zel bilimler halineolarak, bu tip bilim
gelen felsefe dallarndaadamlarmm
takl
sonradan
kalm her biri bugnk
olduklarn zel bilimler
syleyebiliriz. haline gelen
Bu sylenenlerin defelsefe dallarm dagibi,
akla getirecei takl
kalm sadece
nceleri olduklarndoay syleyebiliriz.
incelemeye merak Bu sylenenlerin de akla getirecei
olan bir topluluun, bir mfeslee gibi,
nceleri sadece doay incelem eye merak olan bir
ya da hi olmazsa bir bilgi dalma dnmesi iin bazan bir paradigmann ka topluluun, bir mfeslee
bulya edilmesi
da hi olmazsa
dahi tek birbana
bilgi dalma
yeterlidnmesi iin bazan
olabilmektedir. Varlkbir nedenleri
paradigmanm kendi ka
bul edilmbir
dlarnda esitoplumsal
dahi tek bana
geree yeterli olabiknektedir.
dayal olan tp, teknolojiVarlk
ve hukuk nedenleri kendi
gibi dallar
dlarmda
dnda, ou birbilimlerde
toplumsaluzmanlam
geree dayalyayncln
olan tp, teknoloji
olumas, ve hukuk
uzmangibi dallar
dernek
dnda, ou bilimlerde uzmanlam yaymclm
lerinin kurulmas ve o bilimin eitim alannda hak ettii yere kavumas ge olumas, uzman dem ek
lerinin bilim
nellikle kurulm as ve o bilimin
topluluunun eitim
tek bir alanmda hak
paradigmay ettii
ilk kez yereetmesiyle
kabul kavumas birge
nellikle
likte bilim topluluunun
dnlm admlardr. tek Hibir paradigmay
deilse, ilk kez kabul kurumsal
bilim uzmanlmda etm esiylebir bir
likte dnlm
yapnn bir buukasr admlardr. Hi deilse,
nce ilk olarak gelimeye bilim uzm anlm
balad devirdailekurum sal bir
uzmanla
yapmm
mann bir buuk
btn asm nce
ynleriyle kendineilk olarak
zg birgelimeye
parlakla balad
ulat devir
yakn ilezamanlar
uzmanla
mann btn
arasnda geen ynleriyle
sre iinde kendine
durumun zg
byle bir parlakla
olduunu ulat
syleyebiliriz. yakn zamanlar
arasmda
Bilimsel geen sre daha
evrenin iindekatdum birmun
tanmbyle olduunu
altna girmesinin syleyebiliriz.
elbet baka sonu
lar daBilimsel
vardr. evrenin daha kat
Bilimle uraan bir tanm
birey, altma girmesinin
bir paradigmay elbet baka
varsaydktan sonra,sonu
ar
tklar
enda vardr.almalarn
nemli Bilimle uraan birey, bir
yaparken paradigmay
alan batan aavarsaydktan
yeniden kurmaya,ar
sonra,
tk en nem
balang li alm alarn
ilkelerinden yaparken
yola karak alan
ortaya batan
att her aa
kavramn yeniden kurm aya,
kullanln
balang
hakl ilkelerinden
gstermeye kalkmak yolazorunda
karakdeildir.
ortaya att
Bu daha herokkavram
ders n kullanln
kitab yazan
haW
larn gstermeye
iidir. Bu metinlerkalkmak zomnda deildir.
oluturulduktan sonra, Bu daha ok
yaratc bilim ders kitab
adam yazan
aratr
larnonlarn
maya iidir. Bu m etinler
brakt yerdenoluturulduktan
devam edecei sonra,
iin,yaratc
konusunu bilim adam aratr
ilgilendiren do
almaya onlarm brakt
grnglerin en ince yerden devam
ve en sakl edecei
kalm iin, konusunu
elerine kendini tamamenilgilendirenhasre do
al grnglerin
debilecek duruma en inceVevebunu
gelir. en sakl kaimde,
yaparken elerine kendini tam
aratrmalarn amen hasre
evresine du
debilecek
yurma duruma
tarznda gelir. Vemeydana
deiiklikler bunu yaparken
gelmeye de,balar.
aratrm Bualarn evresineeri
deiikliklerin du
miyurma
imdiye tarzmda
kadardeiiklikler meydana gelmeye
yeterince incelenmemitir, balar.
halbuki Bu uygulamann
bu tr deiikliklering eri
mi imdiyernleri
nmzdeki kadar yeterince incelenmemitir,
herkese bilindii halbuki
gibi, birok kiiye bukabul
tr uygulamann
edilemez gel g
nmzdeki rnleri herkese bilindii gibi, birok
mektedir. nk bilim adam artk aratrmalarn klasik anlamdaki eserler kiiye kabul edilemez gel
de,mektedir.
szgelii nk bilim'in
Franklin adam artk aratrmalarn
'Elektrik zerine Deneyler' klasik yahut
anlam Darwin'in
daki eserler
de, s zg elii F ra n k lin in E lek trik zerine D e n e y le r yah u t D a rw in in
(1'1) Elektriin tarihinde, Priestly, Kelvin ve dierlerinin meslek yaamlarndan esinlenerek, bu
nun mkemmel
(1'1) Elektriin bir bulabiliriz.
rneiniPriestly,
tarihinde, Franklin'in
Kelvin sylediine
ve dierlerinin meslek gre 19'uncu Yzyl
yaamlarndan ortalarnda
esinlenerek, bu
Avrupa ktasnn enbirnfuzlu
nun mkemmel elektrikilerinden
rneini olan Nollet,
bulabiliriz. Franklinin "Kendini
sylediine tarikatnn'
gre 19uncuen son yesi
Yzyl bu
ortalarnda
lana dek yaad.
Avrupa ktasnnBuna tek istisna
en nfuzlu tabii rencisiolan
elektrikilerinden ve enNollet, mridi olan
yakn"Kendini Bay B. en
tarikatnn idi."son
(Benjamin
yesi bu
Franklin'in
lana dek Anlar)
yaad. Benjamin tabiiMemories
Franklin's
Buna tek istisna rencisi derleyen
ve en yakn Ferrand,
Mexmridi olan Berkeley,
Bay B. idi. California,
(Benjamn
1949, s. 384-86.
Franklinin amaBenjamm
Anlar) ilgin olan,
bundan daFranklns profesyonel
Memories derleyen Mex giderek
bilimden Ferrand,uzak kalan okullarn
Berkeley, California,
1949, s. varlklarn
btnyle 384-86. ama srdrebilmeleridir.
bundan da ilgin olan,Bir zamanlar astronominin
profesyonel ayrlmaz
bilimden giderek bir paras
uzak olan
kalan okullarn
astrolojiyi
btnyle (yldz bilimi) bir
varlklarn dnelim. Yahut bir
srdrebilmeleridir. Bir zamanlarn en saygdeerayrlmaz
zamanlar astronominin geleneibirolan 'roman
paras olan
tik'astrolojiyi
kimyann,(yldz
19'unc Yzyln
bilimi) sonlarnda
bir dnelim. ve 20'ncinin
Yahut balarnda
bir zamanlarn hl devam
en saygdeer ettiini anmsaya
gelenei olan roman
lm.
tikCharles
kimyann,C. Gillespie'nin
19'uncU Yzyln"Ansiklopetik
sonlarnda Akm ve Jakoben
ve 20ncinin Bilim Felsefesi:
balarnda Fikirler
hl devam ve Sonular
ettiini anmsaya
zerine bir alma"
lm. Charles ("The ENCYLPEDIE
C. Gillespienin Ansiklpetik Akmand the Jacobin Phisopohy
ve Jakoben of Science:
Bilim Felsefesi: a Study
Fikirler ve in
Sonular
Ideas and bir
zerine alm a (Theadl
Consequences") yazsnda szand
ENCYLPEDE konusu ettii gelenek
the Jacobin Phispohy of Bkz.
budur. Critical
Science: Prob in
a Study
lems in the
Ideas andHistory Of Science adl
Consequences) (Bilim tarihindesz
yazsnda nemli
konusu ettii derleyen
sorunlar) Marshall
gelenek budur. Bkz.Clagett.
CriticalMadi
Prob-
son,
lems Wisconsin, 1959,
in the History Of s. ve "The
255-89(Bilim
Science Formation
tarihinde Lamarck's
nemliofsorunlar) Evolutionary
derleyen Marshall theory"
Clagett. (La-
Madi
marck'n Evrimci Kuramnn
son, VVsconsin, 1959, s. Olumas)
255-89 ve Uluslararas
The Formation Bilimler Tarihi
of Lam Arivleri
arcks (Archivesthe
E volutionary Internati
ory (La-
onales d'histoire
marckn Evrimci scinences)Olumas)
desKuramnn 37, 1956,Uluslararas
s. 323-38. Bilimler Tarihi Arivleri (Archives Internati-
onales dhistoire des scinences) 37, 1956, s. 323-38.
60
60
"Trlerin Kkeni" kitaplar gibi konuyla ilgilenen herkesin okuyabilecei ya
Trlerin
ptlarda Kkeni kitaplar Tersine,
yaynlamamaktadr. gibi konuylamakale ilgilenen
eklinde herkesin bu almalarda
kan okuyabilecei ya
ptlarda
yalnz yaynlamamaktadr.
meslekten olanlara hitapTersine, m akaleKullanlan
edilmektedir. eklinde kan ortak paradigma
bu almalarda bil
yalnzyalnz
gisine meslekten
onlarn olanlara
sahip hitap
olduu edilmektedir.
varsaylabilmekteKullanlan ve kendilerine
ortak paradigma ynelik bil
gisine
olan yalnz onlarn
bu yazlar da zaten sahip olduu varsaylabilm
bu meslekta evresi dnda ektekimse okuyamamakta,
ve kendilerine ynelik
olandorusu
daha bu yazlar da zaten bu meslekta evresi dmda kimse okuyamamakta,
anlayamamaktadr.
daha dorusubilim
Gnmz dnyasnda kitaplar ya esas alma metinleridir ya da
anlayamamaktadr.
G nm
bilimsel z bilimherhangi
yaantnn dnyasnda kitaplar
bir esi ya esas
zerine geriye a mdeerlendirme
dnk
alm etinleridir ya da
bilimsel
leri yaantnn
ierirler. Kitap herhangi
yazmaya bir esi
kalkan zerine
bir bilim geriye dnk
adamnn sonuta mesleki ko
deerlendirme
numunu glendirmek
leri ierirler. Kitap yazmaya yle dursun bir bilim daha
kalkan sarsmas adamnm olasdr.
sonutaKitap yazmak
mesleki ko
ilenum unu glendirm
meslekte ek yle iliki
baar arasndaki dursun bugnsarsm dier
as daha alanlarda
olasdr.
yaratc Kitaphl de
yazmak
vamile m eslekteolan
etmekte baarnemine
arasndaki
eitli bilimlerin
iliki dier yaratc yalmzca
bugn gelimesinde alanlardaparadig-
hl de
vam etmekte
ma-ncesi, olan
erken neminesrasnda
aamalar eitli bilim
sahip olabilmitir.
lerin gelimesinde Ayrca makale
yalmzca paradig
yaz
ma m a-ncesi,
zorunluluu erken aam
olsun da olmasn,
yaalar srasnda aratrmay iletmek Ayrca
sahip olabilmitir. arac olarak
makale kitap
yaz
ma zorunluluu
kullanmaya devamolsun edenya da dallarndan
bilgi olmasn, aratrmmeslek ayerbabn aracinsanlardan
iletmekdier olarak kitap
kullanm
ayran snrlar
aya devam
henz edenaz ok gevek
bilgi olduundan,
dallarndan m eslekgnmzde
erbabm dier meslekten
insanlardan ol
ayran sm rlar
mayanlarn, henz bu
yalnzca okalanlarda
az tr kaydedilengnmzde
gevek olduundan, ilerlemeyi meslei
m eslekten icraol
m ayanlarn,
edenlerin yalnzca
yazlarn okumakbu tr yoluyla
alanlardaizleyebilme
kaydedilen kalmtr.
ansilerlem eyi m Gerek
esleima icra
edenlerin
tematik gerek astronomi
yazlarn dallarnda,
okumak yoluylaaratrma
izleyebilm bildirileri daha antik
e ans kalmtr. adan
Gerek ma
tem atik genel
itibaren, gerek eitim
astronomi grm okur kesimince
dallarnda, aratrm aanlalr
bildirileri olmaktan
daha antik kmt.
adan
itibaren,alannda
Dinamik genel eitimaym da okur Orta
grmkapallk kesiman doru belirdi
sonlarnaolmaktan
ince anlalr ve
km t.
Dinam
genel anlalabilirlie
ik alannda aym ksada sre iin tekrar
bir kapallk dnd
O rta an sonlarna doruOrta
tek dnem, ave
belirdi
aratrmalarna
genel anlalabilirlie
yn veren ksaparadigmanm
bir sre iin tekraryerinednd
bir yenisinin getiiOrta
tek dnem, 17'ncia
aratrm
Yzyl alarmoldu.
balar a ynAratrma yazlarnn
veren paradigm sradanbir
anm yerine insann diline
yenisinin evrilmesi
getii 17nci
gerei
Yzyl elektrik
balaralannda 18'inci yzyl
oldu. Aratrma yazlarnn ermeden
sonasradan bagsterdi
insann ve ondo-
diline evrilmesi
yzyl boyunca
gerei elektrik
kuzuncu alanndada fizik biliminin
18inci yzyl sona aa
ermyukar btn dierve
eden bagsterdi dallar
ondo-
kuzuncu
birer kolay anlalamaz
birer yzyl boyunca da fizik hale geldiler.
bilim ininAd aa geen iki btn
yukar yzyldiersresince
dallan
biyoloji bilimlerinin
birer birer eitli kesimlerinde
kolay anlalam az hale geldiler. benzer Addnmler ayrt edilebilir.
geen iki yzyl sresince
biyolojibilimlerinin
Toplum bilimlerininbaz dallarnda
eitli ise ayn
kesim lerinde sreci
benzer bugn yayor
dnmler ayrt olmamz
edilebilir.
mmkndr.
Toplum bilim lerinin bazbilim
Profesyonel adamn
dallarnda ayn dallardaki
isedier sreci bugn meslekdalarndan
yayor olmamz
ve gittike
mmkndr.
ayran byyen uurumdan,
Profesyonel bilim adamn gayet hakl olarak
dierdedallardaki ikyet etmek
m eslekdalanndan
alkanlk
ayran vehaline
gittike gelmekle
byyenbirlikte,
uurumbu dan, uurum
gayet de bilimsel
ile hakl ilerlemenin
olarak ikyet etmek do-
asndaki haline kurallar
alkanlkileyi gelm ekle arasndaki
birlikte, bu temeluurum iliki nedense
ile bilim pek ilgi
sel ilerlem eningrdo
memektedir.
asn d ak i ileyi k urallar arasn d ak i tem el iliki nedense pek ilgi g r
Tarihinin szgelii bilimin 'tarih ncesi' ve 'asl tarihi' diye ayrabilece
memektedir.
eikten, tarih
i buTarihinin antik alardan
ncesibilimin
szgelii tarih ncesiberi tm
ve aslalma alanlar
tarihi birbiri ar
diye ayrabilece
dndan atlamlardr.
i bu eikten, Olgunlua
tarih ncesi antik doru giden
alardan butm
beri dnmlerden
alma alanlarbelkibirbiri
de pek ar
benim
dndan
az, atlamlardr. istemez ematik
burada isterOlgunlua olarakbusunduum
doru giden dnmlerden incelemenin
belki de aklapek
getirdii
az, benimlde
buradaabukisterveya
istemkesin
ez emolabilmitir.
atik olarakFakat sunduumdier yandan,
incelemenin tarihselakla
lde aamalar
getirdii dzenli
anlamyla abuk veya kesin yani
halinde, olabilmiinde
itir.yer aldklar
Fakat yandan,toplam
dieralanlarn tarihsel
anlam yla e-dzeyde
geliimiyle dzenli aamalar meydana geldikleri
halinde, de sylenemez.
yani iinde yer aldklar Onsekizinci
alanlarm toplamyz
yln
geliimiyle on-ylnda elektrik
ilk drt e-dzeyde m eydanazerine
geldikleriyazdeyazanlar,
sylenemez. elektrik grngleri
Onsekizinci yz
yln ilk onaltmc
hakknda yzylda
drt on-ylnda yaam
elektrik ncllerinden
zerine yaz yazanlar,ok daha elektrik bilgiye sa
fazla grngleri
hiptiler.
hakkmda onaltmcsonraki
1740'dan yzylda yarm
yaamyzyl iinde ise, ok
ncllerinden kitaplarna
daha fazla okbilgiye
az yeni sa
elektrik
hiptiler. 1740danilave
grngsi edebildiler.
sonraki Her eye
yarm yzyl karn
iinde ise,18'inci yzylok
kitaplarna balarnn
az yeni
Gray, Du Fay
elektrik grngsi Franklin
ve hattailave gibi elektrik
edebildiler. Her eye kiflerini
karn 18inci yzyl sonlarn
ayn yzyln balarmn
daGray,
yaayan Cavendish,
Du Fay ve hatta Coulomb
Franklin gibi ve Volta
elektrik elektrikilerin
gibikiflerini almalarndan
ayn yzylm sonlarm
da yaayan Cavendish, Coulomb ve Volta gibi elektrikilerin almalarmdan
61
61
ayran mesafe, 16'nc yzyldaki keifler ile aralarndaki mesafeden ok daha
bykt.
ayran mesafe, 16nc1740
(12) nk ve 1780
yzyldaki arasnda
keifler bir dnemde,
ile aralarmdaki elektrikiler
mesafeden ilk
ok daha
kez almalarnda bir temel varsayabilme rahatlna kavutular.
bykt. (12) nk 1740 ve 1780 arasnda bir dnem de, elektrikiler ilk Bu nokta
kezitibarendir
dan ki, daha
alm alarnda temel ve
birsomut az bilinen sorunlara
varsayabilme rahatlnaeilebildiler
kavutular.veBuvardk
nokta
lar
dansonular giderek
itibaaendir aydnlar
tmsomut
ki, daha geneline
ve az bilmenhitap edeneilebildiler
sorunlara kitaplar yerine dier
ve vardk
elektrikilere giderekmakalelerde
lar sonularynelik tm aydmlar yaynlamaya
geneline hitap baladlar. Byleceyerine
eden kitaplar bu
btndier
evre olarak ulatklar baar, daha nceleri, antik alarda astronomi
elektrikilere ynelik makalelerde yaymlamaya baladlar. Bylece btn bu bilgin
lerinin
evre veolarak a'da hareketi
Ortaulatklar haan, inceleyenlerin,
daha nceleri, antik17'nci yzylm
alarda sonlarnda
astronomi fi
bilgin
ziksel
lerininoptiin ve
ve Orta 19'ncu
ada yzyl balarnda
hareketi da tarihsel
inceleyenlerin, 17nci yzylmkazandklar
jeolojinin sonlannda fi
nn aynyd.
ziksel optiin vebir
Yani bakayzyl
19ncu deyile, tm bilim
balarmda dacamiasnn aratrmalarna
tarihsel jeolojinin yn
kazandklan-
verebilecek nitelikte bir paradigmaya sahip kabilmilerdi.
nm aynyd. Yani bir baka deyile, tm bilim camiasmm aratm alanna ynYaanmln
kazandrd
verebilecekgeriye dnk
nitelikte bir ve ayrcalkl bak
paradigmaya sahip as bir yana,
kabilm bilimde
ilerdi. yeni bir
Yaanmlm
daim ortaya ktm
kazandrd bu denli
geriye dnk ve aklkla
ayrcalklilan
bakedebilecek bir baka
as bir yana, bilimde bulbir
ltyeni
mak
daimhiortaya
de kolay deildir.
ktm bu denli aklkla ilan edebilecek bir baka lt bul
mak hi de kolay deildir.

(12) Franklin-sorras gelimeler arasnda, yk alglayc aralarda salanan muazzam duyarllk

artn, yk lm iin ilk gvenilir ve yaygn tekniklerin gelitirilmesini, kapasite kavramnn ev
(12)
rimi Franklin-sonras
ve yeni gelimeler
gelitirilen elektrik arasnda,
gerilimi yk
anlay ilealglayc
ilikisini vearalarda salanan
elektrostatik gcn muazzam
rakamlaraduyarllk
d-
artn, yk sayabiliriz.
klebilmesini lm iin Btn
ilk gvenilir
bunlarveiin
yaygn
bkz. tekniklerin gelitirilmesini,
Roller ve Roller, a.g.e., s.kapasite
66-81; W.C.kavramnn
Walker,ev
rimiDetection
"the ve yeni gelitirilen
and Estimationelektrik gerilimi Charges
of Electric anlay ile ilikisini
in the ve elektrostatik
Eighteenth gcn rakamlara
Century" (onsekizinci Yzyld-
daklebilmesini sayabiliriz.
elektrik yklerin Okunmas Btn bunlar iin bkz.
ve Hesaplan) Floller
Annals of ve Roller,(Bilim
Science a.g.e., s. 66-81;
Yllklar) VV.C. Walker,
1, 1936, s. 66-
100TheveDetection
Edmund and Hope, Estimation
Geschichte of Electric Charges (elektriin
der Elektrizitat in the Eighteenth Century"1884,
tarihi) Leipzig, (onsekizinci
Ksm I,Yzyl
B
da elektrik
lmler iii-iv. yklerin Okunmas ve Hesaplan) Annals of Science (Bilim Yllklar) 1, 1936, s. 66-
100 ve Edmund Hope, Geschichte der Elektrizitat (elektriin tarihi) Leipzig, 1884, Ksm I, B
lmler iii-iv. 62
62
 III. OLAAN BLMN DOASI
III. OLAAN BLMN DOASI

Bilim topluluunun tek bir paradigmay kabul etmesiyle mmkn olduu

grlenBilim profesyonel ve
bu topluluunun bir kapal
tekda aratrmann
paradigmay kabul etmesiyle doas vardr?
ne tr bir mmkn olduu
grlen buartk
Paradigma geriye dn
profesyonel ve da olmayan almalar temsil
kapal aratu-mann ne trediyorsa,
bir doas birleik
vardr?
bilim topluluuna
Paradigm a artk geriye sonra zmlenmesi
bundandn olmayan almalar gerekentemsil
bakaediyorsa,
ne tr sorunlar
birleik
brakmaktadr?
bilim topluluuna imdiye
bundankadar kullandmz
sonra zmlenmesi gerekenhangi
terimlerin bakabakmdan ya
ne tr sorunlar
b ra kolabileceklerini
nltc m ^ ta d r? imdiye kaydedersek sanrm bu
kadar kullandm terimlerin acil
z sorunlarn hangi nemi de daha
bakmdan ya
iyi anlalabilir.
nltc olabecelderini kullanmyla
Yerleikkaydedersek 'paradigma',
sanrm kabulacil
bu sorunlarm grm
nemi olan bir
de daha
model ya da rnektir,
iyi anlalabilir. daha iyi
Yerleik bir kelime
kullanm yla bulamadm
paradigm a, iin kabul'paradigma'y
grm olanbu bir
m odel y mal
tartmaya edebilmeme
da rnektir, daha izin veren
iyi bir kelime terimin anlamndaki
de, bulamadm bu boyuttur.bu
iin paradigmay
Fakat
tartmbirazdan aka grlecei
aya maldaedebilmem e izin verengibi,de,benim
terimbu inkullanm
anlamndaki benimsememe
bu boyuttur.
izin veren
Fakat birazdan 'rnek'
'model'daveaka karlklar,
grlecei gibi,'paradigma'nn
benim bu kullanm allm tanmlan
benimsememe
nda rastlanan anlamlarla bir deildir. Gramerden rnek
izin veren m odel ve rnek karlklar, paradigmanm allm tanmlan verecek olursak,
"AMO, AMAS, AMAT"
nda rastlanan dizisi
anlam larla birbir paradigmadr
deildir. G ram erden nkrnek verecek fiiller
Latince'deki olursak,
den bykAM
AMO, bir AS,
ksmnn
AMAT naslekileceini
dizisi bir paradigmbelirleyen biimiLatincedeki
adr nk gsterir, szgelii
fiiller
den bykLAUDAS,
"LAUDO, bir ksmmm LAUDAT" dizisini tretmek
naslekileceini belirleyeniin.* yerleikszgelii
Bugsterir,
biimi uygu
lamada
LAUDO, paradigmann
LAUDAS, ilevi,
LAUDAT ilke olarak
her biridizisini tretmkendi yerine Bu
ek iin.* kullanlabilecek
yerleik uygu
saysz
lamada rnein tretilebilmesini
paradigmann ilevi, hersalamaktadr.
biri ilke olarak Halbuki bilim sz
kendi yerine konusu ol
kullamlabilecek
duu zaman, paradigmann bir tretim kalb olarak kullanld
saysz rnein tretilebilmesini salamaktadr. Halbulb bilim sz konusu seyrek grol
lr.' Bunun yerine, tpk hukukta kabul edilmi yasal bir
duu zaman, paradigmanm bir trelim kalb olarak kullanld seyrek gr hkm gibi koullar
deitike
lr.Bunun da zorlatka
yayerine, daha zgl
tpk hukukta kabul veedilmi yasal bir hale
daha aynm hkm getirilecek bir
gibi koullar
model olarakyakullanlr.
deitike da zorlatka daha zgl ve daha aynm hale getirilecek bir
Bunun
model olabildiini grebilmemiz iin, bir paradigmann ilk ortaya
naslkullanlr.
olarak
kt zaman gerek kapsam gerek
Bunun nasl olabildiini grebilm em izkesinlik
salad iin, birbakmndan
paradigmann ne kadar s
ilk ortaya
nrl kalabileceini
kt zaman gerek anmsamamz
kapsam gerek gerekir.
saladParadigmalar, bilim topluluunun
kesinlik bakmmdan ne kadar s
son derene
nrl nemli olduuna
kalabileceini anm samamzkarar verdii
gerekir. bazParadigm alar,sorunlar
can alc zmle
bilim topluluunun
mekte rakiplerinden daha baarl olduklar
son derece nem li olduuna karar verdii baz can alc iin sonraki stn konumlarna
sorunlar zm le
ulaabilmilerdir.
m ekte rakiplerinden Yalnz,
dahadaha baarl
baarl olmak,iin
olduklar ne bir tek sorunda
sonraki tamamyla
stn konum larna
baar, ne de
ulaabilm ilerdir. sayda sorunda
byk Yalnz, daha baarl ne bir demektir.
saylr baar
hatrolmak, tek somnda Paradigma
tamamyla
nn baars,
baar, ne de ister Aristoteles'in
bubyk sayda sorunda hareketi incelemesi,
hatr saylr baarister Ptoleme'nin
demektir. ge
Paradigma
zegenlerinin yerlerini hesaplamas, ya da Lavoisier 'nin teraziyi
nn baars, bu ister Aristotelesin hareketi incelemesi, ister Ptolemenin ge kullanmas,
Maxwell'in
zegenlerinin elektromanyetik alann matematie
yerlerini hesaplamas, ya da L avoisierninindirgemesi olsun
teraziyi balan
kullanmas,
gta sadece seilmi
M axweHin elektromve anyetik tamamlanmam
henz alanm m atem atie rneklerden
indirgemesi elde
olsunedilmesi
balan
umulan asl baarnn
gta sadece seilm i birvehabercisi
henz tam niteliindeki
am lanm amOlaan bilim de,elde
rneklerden bu umudun
edilm esi
um ulan asl baarmn bir habercisi niteliindeki Olaan bilim de, bu umudun
(*) Latince: Seviyorum, seviyorsun, seviyor/vyorum, vyorsun, vyor. (.N)
(*) Latince: Seviyorum, seviyorsun, seviyor/vyorum,
63 vyorsun, vyor, (.N)

63
 geree dntrlmesinden ibarettir. Bunun baarlabilmesi iin de, para
geree
digma dntrlm
asndan zellikle esinden
reticiibarettir.
bulunan Bunun
olgular baarlabilm
hakkndakiesi iin de,
bilginin para
geni
digma asmdan zellikle retici bulunan olgular
letilmesi, bu olgular ile paradigmann tahminleri arasndaki uyum derecesi hakkmdaki bilginin geni
ninletilm esi, bu olgular
arttrlmas ve bizzat ile paradigmann
paradigmanm daha tahmileri
inleridzeyde
arasndaki uyum derecesi
ayrtrlmas ge
nin arttnim as ve bizzat paradigmanm daha ileri dzeyde ayrtrlmas ge
rekmektedir.
rekmektedir.
Paradigmann bu tr ne ok temizlik ii braktnn ve aslnda bu al
mann Paradigm
uygulamada anm bu tr ne
insan neok
denlitemsarabileceinin
izlik ii braktnm olgunvebirasim da dalnn
bilim bu al
m ann uygulam ada insan ne denli satabileceinin
dorudan yesi olmayan pek az insan farkndadr. Halbuki bu noktalarn olgun bir bilim dalnn
an
dorudan
lalmas yesi olmayan
gereklidir. pek az insan
ou bilimciyi tmfarkndadr. Halbukiboyunca
meslek yaantlar bu noktalarmmegul an
lalm
eden as gereklidir.
temizlik ilemleridirou bilimciyi
bunlar. Hepsi tm
de,meslek yaantlar
benim burada 'olaanboyunca
bilim'megul
diye
eden tem izlik ilemleridir
isimlendirdiim bunlar. ster
abay oluturur. Hepsitarihsel
de, benim burada
adan, isterolaan
adabilim diye
labora-
isim lendirdiim abay oluturur. ster tarihsel
tuvarda bu aba yalandan incelendiinde insana, sanki doann paradigmannadan, ister ada labora
tuvarda bu
salad, aba yalandan
nceden hazrlanm incelendiinde insana, sanki
ve pek az deitirilme doamn
olana paradigmann
bulunan bir ku
salad,
tuya nceden hazrlanm
zorla yerletirilmesi ve pekOlaan
gibi grnr. az deitirilme olana bulunan
bilimin amacnn bir k u
hibir para
tuya zorla yerletirilmesi gibi grnr. Olaan bilimin
s doadan yeni tr grngler armaya ynelik deildir. Tersine, bizim amacnm hibir para
s doadan yeni tr grngler arm aya ynelik
'kutu'ya uymayanlar dikkate bile alnmazlar. Bilim adamlarnn da esas ama deildir. Tersine, bizim
ckutuya
zaten yeni uymayanlar
kuramlar icat dikkate
etmek bileolmad
almmazlar. gibi,Bilim adamlarmm
bakalar tarafndan da icat
esas edi
ama
c zaten
lenlere deyeni
pek kuram
hogrllar icat etmek olmad
davranmazlar. gibi, bakalan
(1) Olaan bilimseltarafmdan
aratrma icat bunun edi
lenlere de pek hogrl davranmazlar. (1) Olaan
yerine paradigmann daha batan temin ettii grng ve kuramlarn ayrt- bilimsel aratrma bunun
yerine paradigmanm
rlmasna ynelmitir. daha batan temin ettii grng ve kuramlarm ayrt-
rlmasma
Bunlar belkiynelmitir.
de kusurdur. Olaan bilimin inceleme yapt alanlar kuku
suz ok Bunlar belki
dardr. ude kusurdur.
anda szn Olaan
ettiimiz bilimin inceleme
giriimler de buyapt
yzdenalanlarkorkun kuku
bir
gr kstllna yol amtr. Fakat paradigmaya duyulan gvenden kaybir
suz ok dardr. u anda szn ettiimiz giriimler de bu yzden korkun
gr kstllna
naklanan bu kstlamalaryol amtr. Fakat paradigm
sonuta bilimin gelimesiaya iinduyulan
gereklidir. gvenden
Paradigma kay
naklanan
darya az bu
okkstlamalar sonuta
kapal ve snrl bir bilimin
dizi sorun gelimesi
zerineiin gereklidir.
dikkatleri Paradigma
toplamak su
darya
retiyle bilimaz adamlarm
ok kapal ve smrl herhangi
doann bir dizi sorun zerine dikkatleri
bir parasn, baka trl toplamak
akla dahi su
retiyle bilim kadar
gelemeyecek adamlarm doanm herhangi
derinlemesine ve ayrntl birincelemeye
parasm, baka trl akla
zorlam olmakta dahi
gelem
dr. eyecek
stelik olaankadar derinlemesine
bilim, ve ayrmth
aratrma belirleyen incelemeye kaynaklandklar
kstlamalar, zorlam olm akta
dr. stelikilerliini
paradigma olaan bilim, aratrma
kaybettii anda belirleyen
hafifletmeye kstlamalar,
yarayan birkaynaklandklar
korunma 'ter
paradigma
tibat 'na daha ilerliini
doutankaybettii
sahiptir. anda
O andanhafifletmeye
itibaren de yarayan bir komnma
bilim adamlar bakater
tib atna
trl daha doutan
davranmaya balarlarsahiptir. O andan
ve aratrma itibarentm
sorularnn de doas
bilim adamlar baka
deiir. Tabii
trl davranm
aradaki dnemde, ayayani
balarlar ve aratrma
paradigmann sorularmm
baarl tm doas
olduu devir deiir.
srasnda, meslekTabii
aradaki dnem
yelerinin kendide, yani paradigmanm
balarna pek kolay akl baarl olduu devir
edemeyecekleri srasnda,
trden sorunlar meslek
da
yelerinin kendi
zmlenmi olur. balarm a pek kolay
Ve bu baarnm hi akl
olmazsaedemeyecekleri
bir ksm her trden
zaman sorunlar
iin sda
zmlenmi
rekliliini olur. Ve
koruyacak bu baarmm hi olmazsa bir ksm her zaman iin s
niteliktedir.
rekliliini
Olaan ya koruyacak
da paradigma niteliktedir.
temelli aratrmadan ne anlaldn daha aka
Olaan yaiin,
belirtebilmek biraz da olaan
da paradigma temelli aratrmadan
bilimi meydanane anlaldm
getiren sorunlardaha aka
snflan
belirtebilm
drmay ek iin, biraz da
ve canlandrmay olaan bilimi
deneyelim. meydana
Kolaylk asndan getiren
da, sorunlar snflan
kuramsal al
drmay
malar ve canlandrm
sonraya brakp, ay deneyelim.
ie olgu Kolaylk
toplanmas asmdan da,
ile balayalm. kuramsal
Yani, al
ilk olarak
m alar
bilim sonraya brakp,
adamlarmn devam ie eden olgu toplanm as ilesonularn
aratrmalarnn balayalm.meslektalarna
Yani, ilk o l a r ^
bilim adam
duyurmak larm
iin m devam eden
kullandklar teknik aratrm alarnn
dergilerde sonularn
betimlenen deney m eslektalarna
ve gzlem
duyurm
lerden sz ak iin
edelim. kullandklar
Bilim teknik dergilerde
adamlar genellikle doann betimlenen
hangi deney
ynleri ve gzlem
hakkmda
lerden
bilgi sz edelim.
aktarrlar? Bilim belirleyen
Bu seimi adamlar genellikle
nedir? Nihayet,doanm hangi
ou ynlerigzlemin
bilimsel hakkmda
bilgi aktarrlar?
gerektirdii ara, Buzamanseimi belirleyen
ve para nedir? karsnda,
harcamalar Nihayet, ou bilim bilimsel
adamgzlemin
yapt
gerektirdii
seimi sonunaara, zaman vegcn
dek srdrme para harcamalari karsnda, bilim adam yapt
nereden bulmaktadr?
seimi sonuna dek srdrme gcn nereden bulmaktadr?
(1) Bernard Barber, "Resistance by Scientists to Scientific Discovery" (Biiim Adamlarnn Bilimsel
Keiflere KarBarber,
(1) Bernard Gsterdikleri Direni)
Resistance by Science (Bilim)
Scientists dergisi,Discovery"
to Scientific s. 596-602.
134, 1961,(Biiim Adamlarnn Bilimsel
Keiflere Kar Gsterdikleri Direni) Science (Bilim) dergisi, 134, 1961, s. 596-602.
64
64
 yle sanyorumki,
y lesanyorum dzeyindekibilimsel
olgudzeyindeki
ki,olgu bilim selinceleme
incelemeiin anaodak
iinana odak
gsterilebilir, ama bunlarn her zaman yahut srekli ekilde
gsterilebilir, ama bunlarn ber zaman yahut srekli ekilde birbirindenayrt birbirinden ayrt
edilebileceini
edilebileceinikolay kolaykolay
kolaysyleyemeyiz.
syleyem eyiz.Birincisi, nesnelerindoas
Birincisi,nesnelerin doashakhak
zellikleretici
kmdazellikle
knda olduklanparadigma
reticiolduklar paradigm atarafmdan ortayakarlm
tarafm danortaya karlmolol
gular snfdr.Paradigma,
gularsnfdr. Paradigma,sorunlarn zm lenebilm esiiin
sorunlarmzmlenebilmesi iinkullanma
kullanmasun sun
duu bu olgular bylelikle daha eitli
duu bu olgular bylelikle hem daha eitli koullar altnda,hem
hem koullar altnda, hemdededahadaha
bykbir
byk kesinliklebelirlenmeye
birkesinlikle belirlenm eyedeecekdeecekhale halegetirmitir.
getirmitir.Bu Bunemli
nemliolguolgu
belirlemelerinin
belirlem elerininsafna safnaeitli
eitlizamanlarda katlm olan
zam anlardakatlm olanrnekleri
rnekleriyle
ylebir bir
zetleyelim:astronomide,
zetleyelim: astronomide,yldzlarn
yldzlarnyerleri ortakekim
boyutlar,ortak
yerleriveveboyutlar, ekimmerm er
kezli ift-yldzsistemlerinin
kezliift-yldz gezegenlerindevirleri;
sistem lerininvevegezegenlerin devirleri;fizikte,
fizikte,maddelerin
maddelerin
basmcadayankllklar,
basnca dayamkllklar,zgl zglyer yerekimleri,
ekim leri,dalgadalgauzunluklar
uzunluklarvevespektrum
spektrum
younluklar,elektrik
younluklar, elektrikiletkenleri
iletkenlerivevekontak
kontakpotansiyelleri; kimyada,bileim
potansiyelleri;kimyada, bileim
vevebirleen
birleenalklar, noktalarveveeriyiklerin
kaynamanoktalar
alklar,kaynama eriyiklerinasitasitdereceleri,
dereceleri,yapsal
yapsal
formllerveveoptik
formller faaliyetler,deney
optikfaaliyetler, gzlembilimlerinin
deneyvevegzlem yazmmdanemli
bilimlerininyaznnda nemli
birbirblm,
blm,bubutr olgularhakkndaki
trolgular hakkndakibilginin kapsam nvevedoruluk
bilgininkapsamn dorulukpayn
paym
geniletme abalarnaayrlmtr.
geniletm eabalarna aynim tr.Bu Buamalara
am alaraynelik
ynelikson derecekarmak
sonderece karmak
zel
zelgereler tekrartekrar
gerelertekrar tasarlanm vevebubugerelerin
tekrartasarlanm gereleringelitirilmesi,
gelitirilmesi,yapl
yapl
mas ve sokulabilmesi iin ok
m as ve kullanm a sokulabilmesi iin ok miktarda zamanvevebirinci
kullanma miktarda zaman birincisnf
smfyeye
tenekharcanm,
tenek harcanm,hatr saylryatrmlar
hatrsaylr yaplmtr.Senkrotronlar
yatrmlaryaplmtr. Senkrotronlarveveradyo-radyo-
teleskoplar,
teleskoplar,paradigma sayesindearadklar
paradigm asayesinde aradklarolgularn
olgularnnemine
neminetam tamgven
gven
duyabilen aratrmaclarn bu ite ne kadar ileri gidebildiklerinin
duyabilen aratrm aclarn bu ite ne kadar ileri gidebildiklerinin sadeceenen sadece
rnekleridir.Tycho
tazernekleridir.
taze TychoBrahe'den
B rahedentutuntutunda, da,E.O.
E.O.Lawrence'e
Law renceekadar,kadar,byk
byk
n yapmnice
nyapm nicebilim
bilimadam, baarybulularnn
adEim,bububaary bulularm mallmamlna
allmamlnadeil. deil,
ncedenbilinen
nceden bilinenolgularn yenidenbelirlenmesi
olgularmyeniden belirlenmesiiin iingelitirdikleri
gelitirdikleriyntemle
yntemle
rin
rinkapsamna, gvenilirliinevevekesinliine
kapsamma,gvenilirliine kesinliineborludurlar.
borludurlar.
. . kinci
kincivevedahadahakk
kkbir olgubelirleme
birolgu belirlem etrtrdedekendi
kendiilerinde fazlabirbir
ilerindefazla
deer tamamakla beraber, paradigma kuramnn tahminleri
deer tam am akla beraber, paradigm a kuram nn tahm inleri ile dorudan ile dorudan
domyakarlatrlabilen
doruya olgularele
karlatrlabilenolgular elealr.
alr.Az som aolaan
Azsonra bilimindeneysel
olaanbilimin deneysel
alanndan, kuramsal sorunlarna getiimiz
alanndan, kuram sal sorunlarna getiim iz zaman da greceim izgibi,
zaman da greceimiz gibi,bibi
limsel kuramnr, zellikle de egemen anlatm tarz matematik olan kuramla
lim sel kuram m , zellikle de egemen anlatm tarz m atematik olan kuramla-
rm,dorudan
rn, dom dandoruyadoruyadoa doaileilekarlatrlabildikleri uygulamaalan
karlatrlabildikleriuygulama alanok
okazaz
dr. Einstein'in genel grelilik kuramnn bile uygulanabildii
dr. Einsteinin genel grelilik kurammm bile uygulanabildii alanlarm says alanlarn says
henz
henz gememitir.
gememitir.(2) (2)Dahas, uygulam anmmmkn
Dahas,uygulamann mmknolduu olduualanlarda
alanlarda
bile, kuram ve lme konusunda, karlatrmadan beklenen uyumuciddi
bile, kuram ve lme konusunda, karlatrmadan beklenen uyumu ciddie
e
kilde snrlayacak dnler vermek gerekmektedir.
kilde sm rlayacak dnler vermek gerekmektedir. Bu uyumu daha daarttrBu uyumu daha da arttr
mak
makyayadadabir biruyum olabileceininhi
uyumolabileceinin hideilse gsterilebileceiyeni
deilsegsterilebilecei yenialanlar
alanlar
bulmak deneyci ve gzlemcilerin yeteneklerini ve d glerini srekli ola-
bulmak deneyci ve gzlem cilerin yeteneklerini ve d glerini srekli ola
(2) Bunlardan halen genel olarak tannan en uzun sreli tek rnek Merkr yrngesinden gne
(2) Bunlardan halen genel olarak tannan en uzun sreli tek rnek Merkr yrngesinden gne
eeenenyakn noktann gnee doru daha da yaknlayor olmasdr. Uzak yldzlardan gelen k
yakn noktann gnee doru daha da yaknlayor olmasdr. Uzak yldzlardan gelen k
spektrumundaki krmzyla doru kay ise, genel grelilikten ok daha basit hesaplarla elde edi
spektrumundaki krmzyla doru kay ise, genel grelilikten ok daha basit hesaplarla elde edi
lebilmektedir ve ayr durum imdilerde tartma konusu olan, n gne evresindeki bkl
lebilmektedir ve ayr durum imdilerde tartma konusu olan, n gne evresindeki bkl
iin de sz konusu olabilir. Her halkrda, bu sonuncu grngnn lmleri elikili olmaktan
iin de sz konusu olabilir. Her halkrda, bu sonuncu grngnn lmleri elikili olmaktan
kmamtr. Bir baka deneme olanann yakn zamanda, Mossbauer radyasyonunun yereki
kmamtr. Bir baka deneme olanann yakn zamanda, Mossbauer radyasyonunun yereki
mine gre deimesi ile elde edilmi olmas ihtimali vardr, uzun sre snk kaldktan sonra yeni
mine gre deimesi ile elde edilmi olmas ihtimali vardr, uzun sre snk kaldktan sonra yeni
yeni canlanan bu alanda, daha baka rneklerin de bulunmas mmkndr. Bu konudaki en yeni
yeni canlanan bu alanda, daha baka rneklerin de bulunmas mmkndr. Bu konudaki en yeni
gelimelerin toplu bir zeti iin bkz. L.LSchiff, "A Report on the NASA Conference on Experi
gelimelerin toplu bir zeti iin bkz. L.USchiff, A Report on the NASA Conference on Experi-
mental Tests of Theories of Relativity" (Grelilik Kuramlarnn Deneysel Olarak Snanmas Konu
mentat Tests of Theories of Relativity (Grelilik Kuramlarnn Deneysel Olarak Snanmas Konu
lu NASA Konferans zerine Bildiri) Physics Today (Gnmzde Fizik) dergisi, 14, 1961, s. 42-
lu NASA Konferans zerine Bildiri) Physics Today (Gnmzde Fizik) dergisi, 14, 1961, s. 42-
48
48
65
65
rak zorlamaktadr. Szgelii, Copernicus'un dnyadan grldkleri ekliyle
rak zorlamaktadr. Szgelii, Copem icusun dnyadan grldkleri ekliyle
yldzlarn hareketleri ve uzaklklar hakkndaki tahminlerini dorulayabile-
yldzlarn hareketleri ve uzaklklar hakkmdaki tahminlerini dorulayabile
cek zel teleskoplar; ilk olarak Principia'nn yazlndan bir asr sonra icat
cek zel teleskoplar; ilk olarak Principiann yazlm dan bir asr sonra icat
edilen ve Newton'un ikinci Hareket yasasn ilk kez ekilde kant-
edilen ve Nev/tonun ikinci Hareket yasasm ilk keztartmasz tartmasz ekilde kant-
layabilen Atwood'un makinas: Faucault'nun n havada
layabilen AtNvoodun makinas: Faucaultnun m havada sudan daha hzl
sudan daha hzl
gittiini gstermek iin bulduu ara; ya da ntrinolarn* varlm ispatla
gittiini gsterm ek iin bulduu ara; ya da ntrinolann* varhm ispatla
mak iin tasarlanan dev kvlcmlama tezgh, bu ve buna benzer birok zel
m ak iin tasarlanan dev kvlcmlama tezgh, bu ve buna benzer birok zel
gerecin de gsterdii gibi, doa ile kuram arasndaki uyumu gittike daha ya
gerecin de gsterdii gibi, doa ile kuram arasmdaki uyumu gittike daha ya-
knlatrmak iin muazzam bir abaya ve dehaya gerek vardr. (3) Bu uyumu
kmlatrmak iin muazzam bir abaya ve dehaya gerek vardr. (3) Bu uyumu
kantlama abas, olaan deneysel almann ikinci bir yndr ve aka
kantlam a abas, olaan deneysel alm ann ikinci bir yndr ve aka
grld gibi paradigmaya birincisinden daha fazla bamldr. Paradigma
grld gibi paradigmaya birincisinden daha fazla bamldr. Paradigm a
nn varl zmlenecek sorunu ortaya koyar. ou zaman paradigma kura
nm varl zmlenecek sorunu ortaya koyar. ou zaman paradigma kura-
mnn sorunu zmleyebilen gerecin tasarlanmasna dorudan bir katks bi
mnm sorunu zmleyebilen gerecin tasarlanmasna dorudan bir katks bi
le olmaktadr. rnein Principia yazlmasyd, Atwood'un makinasyla yap
le olmaktadr. rnein Principia yazlmasyd, A twoodun makinasyla yap
lan mlerin hibir deeri olmazd.
lan mlerin hibir ve
nc bir deney deeri olmazd. ile, sanyorum,
gzlem snf olaan bilimin olgu
nc bir deney ve gzlem snf ile,
Bu sanyorum
snfta yer ,alan,
olaan bilim in olgu
toplama faaliyetini tamamlam olacaz. paradigma ku
toplama faaliyetini ynelik
tamamlam olacaz. Bu smfta yer alan, paradigma lo-
ramm ayrtrmaya ampirik (grglc) alma, kuramn temelinde
ram molan
ayrtrm aya ynelik ampirik
kalm baz belirsizlikleri ortadan(grglc)
kaldrr vealma,
daha nce kuramn tem elinde
sadece dikkati
kalm olan baz belirsizlikleri ortadan kaldrr ve daha nce sadece dikkati
ekmekle yetindii baz sorunlarn zmlenebilmesini salar. Yaptmz s
ekmekle yetindii baz sorunlarm zmlenebilmesini salar. Yaptmz s-
nflandrmann son tahlilde en nemlisi olan bu blm betimleyebilmek
n flandrm nm son tahlilde en nem lisi olan
iin, daha alt blmlere ayrmamz gerekmektedir. Matematie bu blm betim leyebilm
daha yaknek
iin,bilimlerde,
daha alt blm lere ayrm am z gerekmektedir. M atem atie daha yakn
olan kuram daha ok amaya ynelik deneylerin bir ksm fizik
olan bilimlerde, kuram daha ok amaya ynelik deneylerin bir ksm fizik
sel deimezlerin belirlenmesine ayrlmtr. Newton'un, kendisini ilgilendi
selsorunlar
deim ezlerin belirlenmesine
zmlemek ayrlmtr. Nev/tonun, kendisini ilgilendi
ren iin bu ekim gcnn niceliini lmesi gerek
miyordu. Bugn 'evrensel yerekimi ekim
ren sorunlar zm lem ek iin bu gcnn
deimezi' niceliini lmesi gerek
olarak bilinen bu gc belir
miyordu. Bugn evrensel yerekimi deimezi
leyebilecek bir gereci Principia'nn yazlndan bir yzyl olarak bilinen bu gc belir
sonrasna kadar
leyebilecek
hi kimse bir gereci
gelitiremedi. Principianm
Cavendish'in yazlndan
1790'lardaki bir
nl yzyl
lm sonrasm a kadar
de kalc ol
hi kimse gelitiremedi. Cavendishin 1790lardaki nl lm de kalc ol
mad. Fizik kuramndaki can alc nemi dolaysyla yerekimi deimezinin
mad. Fizik km-ammdaki can alc nemi dolaysyla yerelami
ok daha yakn deerlerinin bulunmas o zamandan beri birok ileri deimezinin
geree
geree ok daha yakmabalarna
deerlerinin bulunmas o (4)
gelen deneycinin srekli hedef olmutur. zamandan
Ayn trberi birok ileri
srekli al-
g^len deneycinin srekli abalarm hedef olmutur. (4) Aym tr sreldi al
(*) Ntrino: Radyoaktif zlme trlerinin bazrlarnda elektronlarn yan sira salan nesneciklerin
(*) Ntrino;
ismi. plak gzleRadyoaktif Ylme
grlemeyen trlerinin k
ntrinolar, bazrlannda elektronlarn
hzyla hareket ederler, yan sra salan
kitleleri yoktur ve nesneciklerin
burguya
ismi. plak
benzer gzletarzlar
bir hareket grlemeyen ntrinolar,
vardr. Saa kdoru
ve sola hzyla hareketilerleyen
dnerek ederler, ikikitleleri yokturolduu
tr ntrino ve burguya
ve
benzer
yfdrz bir hareket tarzlar
sistemimizdeki vardr.
yldzlarn Saa ve
kard solada
n doru
ayndnerek
zelliklereilerleyen
sahip iki tr ntrino
olduu olduu ve
bulunmutur.
yfdrz sistemimizdeki yldzlarn kard n da ayn zelliklere sahip olduu bulunmutur.
(.N)
(3)(.N)
Yldz hareketlerini gzleyebilen teleskoplardan ikisi iin bkz. Abraham Wolf, A. History of Sci
(3) Yldz
ence, hareketlerini
Technology gzleyebilen
and Philisopohy in teleskoplardan ikisi iin (18'inci
the Eighteent Century bkz. AbrahamYzylda Wolf,
Bilim A. Teknoloji
History ofve Sci
ence, Technology
Felsefenin and2.Philisopohy
bir tarihesi) bam, Londa, in the Eighteent
1952, s. 103-5. Century
Atwood(18inci
makinas Yzylda
iin bkz. Bilim
N.R.Teknoloji
Hanson,ve
Felsefenin
Patterns bir tarihesi)
of Discovery 2.basm,
(Keif Londa,
rntleri) 1952, s. 103-5.
Cambridge, 1958, s. Atvvood
100,102, makinas
207,8 En iinson
bkz.szN.R. Hanson,
edilen iki
zelPattems
gere ofiinDiscovery (KeifFoucault.
de bkz. M.L. rntleri) Cambridge,
"Methode 1958,pour
generale s. 100,102,207,8
mesurer la vitesse En son desz edilen iki
la lumiere
zell'air
dans gere iinles
et dan de milieux;
bkz. M.L. Foucault. Methode
transparants. generale de
Vitesses relatives pour mesurerdans
la lumiere la vitesse
l'air et de
dansla l'eau"
lumiere
dans havada
(In lair et dan les milieux;
ve saydam transparants.
ortamlardaki Vitesses
hzn lmekrelatives
iin genelde yntem.
la lumiereIn
danshavada
iair et dans l'eau
ve suda
(In
greli havada
hzlar.) ve saydam
Comptes ortamlardaki
Rendus.. hzn lmek
de l'Academie iin genel
des sciences yntem.
(bilimler In havada
Akademisi'nin ve suda
Bildirileri)
30,greli
1850,hzlar.)
s. 551-60Comptes
ve bkz.Rendus..
C.L. Cowan,de TAcademie des Sciences
Jr., ve dierleri, "Detection (bilimler
of the Akademisinin
Free Neutrino; Bildirileri)
A Con
30, 1850,
firmation" s. 551-60
(serbest ve bkz. C.L.
Ntrino'nun Covvan,Bir
grlmesi: Jr.,Kant)
ve dierleri,
Science"Detection of the74,
(Bilim) Dergisi, Free Neutrino;
1956, s. 103-4 A Con-
(4)firmation" (serbest
Gravitational Ntrinonun
Constant grlmesi:
and Mean Bir of
Density Kant) Science(Dnyann
the Earth" (Bilim) Dergisi,
Yerekim74, 1956, s.103-4ve
Deimezi
(4) Gravitational
.Younluk Ortalamas) Constant and Mean
adl makalede J.HDensity
Poynting of the
1741 Earth (Dnyann
ve 1901 Yerekimyerekimi
yllar arasnda Deimezi deve
.Younluk
imezi Ortalamas)
zerine yaplmadl makalede
iki dzine kadarJ.H lmeyi
Ppyntinggzden
1741 ve 1901 yllar arasnda
geirmektedir, yerekimi de
bkz: Encyclopaedia
imezi zerine
Brittanica, 11. basm, yaplm iki dzine
Cambridge, kadarCilt
1910-11, lmeyi gzden geirmektedir, bkz: Encyclopaedia
12s. 383-89.
Brittanica, 11. basm, Cambridge, 1910-11, Cilt 12 s. 383-89.
66
66
 dier rnekleri arasnda astronomibiriminin,
malarn dier rnekleri arasm daastronomi
malarn Avogadro rakkammm,
biriminin, Avogadrorakkamnn,
Joule katsaysnn ve elektronik ykn belirlenilerini sayabiliriz. Sorunlar
Joule katsaysm n ve elektronik ykn belirlenilerini sayabiliriz. Sorunlar
tanmlayan ve salam zmlerin varln garanti eden bir paradigma kura
tanmlayan ve salam zm lerin varln garanti eden bir paradigma kura
mmolmasayd, bu etrefil abalardan pek az zaten akla gelebilir ve
olmasayd, bu etrefil abalardan pek az zaten akla gelebilir vehibiri
hibiridede
gerekleemezdi.
gerekleemezdi.
Paradigmay ayrtrma abalar sadece evrensel deimezlerin belirlen
Paradigm ay ayrtrm a abalar sadece evrensel deim ezlerin belirlen
mesiyle snrl deildir elbette. Szgelii, nicelikli ilgili yasalara da ynelebi
mesiyle snrl deildir elbette. Szgelii, nicelikli ilgili yasalara da ynelebi
lirler: gazlarn basncn hacma balayan Boyle'un Yasas, elektrik ekicilii
lirler; gazlann
Coulomb'un basncm
Yasashacm a balayan Boyleun
ve Joule'un Yasas, elektrik ekicilii
zerine
zerine C oulom bun Yasas ve Jouleun
s retiini elektrik direnci ve ak
s retiini elektrik direnci ve ak
mna balayan forml hep bu kategoriye dahildir. Belki de, paradigmann
m na balayan forml hep bu kategoriye dahildir. Belki de, paradigmann
bu gibi yasalarn bulunmasna nkoul olduunu bu kadar rahatlkla varsaya-
bu gibi yasalann bulunmasma nkoul olduunu bu kadar rahatlkla varsaya-
mayacamz dnlebilir. Bunlarn, herhangi bir kurama balanmakszn,
mayacam z dnfebilir. Bunlarn, herhangi
srf lm olmak iin yaplm lmlerin incelenmesi srasnda bulunduk bir kuram a balanmecszn,
srf lm
larn ou kezolmak iin yaplm lmlerin incelenmesi
duymuuzdur. Fakat tarih bu denli ar bir Bacon'cu srasmda bulunduk-
ynteme
lanm kant
ou kez duymuuzdur. Fakat tarih bu denli ar bir Baconcu ynteme
hibir salamamaktadr. Havann, hidrostatik biliminin tm etrefil
hibir kantuygulayabileceimiz
kavramlarn salam am aktadr. Htrde, avann, hidrostatik
elastik (esnek) bilim
bir sv inin tm etrefil
olduu gr
kavramlarm uygulayabileceimiz trde, elastik (esnek) bir sv olduu gr
kabul edilmeden nce, Boyle'un yapt deneyler akla bile gelemezdi. Ya
kabul edilmeden nce, B oyleun
hut akla gelseydi de, ya bambaka biryapt ekildedeneyler
yorumlanr,akla biledagelemezdi. Ya
ya hibir yoru
hutuymazd.
akla gelseydi
(5) Coulomb'un baars tamamen nokta-yklerya
de, ya bambaka bir ekilde yorumlanr, da hibirgc
arasndaki yoru
ma
ma uymazd. (5) Coulom bun baars tamamen nokta-ykler
iin zel gereler imal etmesine balyd. (Daha nceleri elektrik arasndaki gc
lmek
lm ek terazi
iin zel gereler im al etm esine balyd. (D aha nceleri elektrik
glerini gibi basit aralarla lenler, grngler arasnda hibir tutarl
glerini
veya yaln terazi gibi basit aralarlaGelgelelim
iliki bulamamlard). lenler, grngler
bu tasarmn arasmda
kendisi hibir tutarl
de daha
nceden; elektrik svnn her paracnn tm dierleri zerinde belli daha
veya yaln iliki bulam am lard). C elgelelim bu tasarm m kendisi de bir
nceden;etki
uzaklktan elektrik svnn
yaptnm her paracnn
kabul edilmi olmasna tm balyd.
dierleri Coulomb'un
zerinde belli arabir
uzaklktan
d da, aslndaetkibu yaptmm kabul edilmi
tr paracklarn arasndakiolmasma balyd.
etkileim gcyd Coulom bunme
ve bu, ara
safenin bir ilevi ya da trevi olduu rahatlkta varsaylabilecek tek eit ge
d da, aslnda bu tr paracklann arasndaki etkileim gcyd ve bu, m
t.safenin bir ilevi
(6) Nitelki ya da trevi
yasalarn olduuayrtrlmas
paradigma rahatlkta varsaylabilecek
sayesinde nasltek eit g
ortaya k-
t. (6) Nitelrki
taklann gstermek yasalarm
iin rnekparadigma ayrtrlmas
olarak Joule'un sayesinde
yasalarn nasl ortaya k-
da kullanabilirdik.
taklann gstermek
Gerekten de nitelikiiin rnek olarak
paradigma Jo u leun
ile niceliki yasayasalarm
arasndaki dailiki
kullanabilirdik.
son dere
Cerekten de niteliki paradigma ile niceliki
ce yakn ve yaygndr. O kadar ki, Galileo'dan bu yana bu tr yasalar yasa arasmdaki iliki son
srf dere
pa
ce yakn ve yaygmdrr. O kadar ki, C alileodan bu
radigmann yardmyla, deneysel olarak belirlenmeleri iin gereken gereler yana bu tr yasalar srf pa
radigmann
daha tasarlanmadanyardmyllar
yla, deneysel
nce, doru olarak
olarakbelirlenmeleri iin gereken gereler
tahmin edilegelmilerdir. (7)
daha
Son olarak, paradigmay amaya ynelik nc bir eit deneyden(7)
tasarlanmadan yllar nce, doru olarak tahmin edilegelmilerdir. sz
Son olarak,
edebiliriz. Gerekparadigm
bir aray ayileamaya ynelik nc
bunun arasndaki bir eit
benzerlik deneydenda
dierlerinden sz
edebiliriz. Cerek bir aray ile bunun
ha fazladr ve doadaki dzenliliin nicelikten ziyade arasndaki benzerlik
nitelik dierlerinden
ynleriyle daha da
ha fazladr ve doadaki dzenliliin nicelikten ziyade
ok uraan bilimlerde veya dnemlerde zellikle n plana kar. Belli bir di nitelik ynleriyle daha
ziok uraan
grng iinbilimlerde
gelitirilmiveya dnemlerde
olan paradigmann, zellikle n plana
bununla kar. ilgili
yakndan Bellidier
bir di
zi grng iin gelitirilmi olan paradigmann, bununla
grnglere uygulannn biraz belirsiz kald sk sk grlen bir durumdur.- yakmdan ilgili dier
grnglere uygulanmm biraz belirsiz kald sk sk grlen bir durumdur.-
(5) Hidrostatik kavramlarnn pnrmatie (hava/gaz bilime) tmyle nakli iin bkz. The Physical
(5) Hidrostatik
Treatises of Pascal kavramlarnn
(Pascal'n pnrmatie (hava/gaz
Fizik Derlemeleri) bilime)
eviren tmyle
I.H..B Spearesnakliveiin bkz. The
A.G.H. Physical
Spears, F.
Treatisestantma
Barray'nin of Pascal (Pascaln
yazs Fizik Newyork,
ve notlaryla, Derlemeleri) 1937.eviren I.H,Baradaki
Toricell'in Speares ve A.G.H.
koutluu Spears,
ilk kez orta F.
yaBarray'nin
at (Hava tantma yazs ve
unsurundan notlaryla,
olumu Nevvyork, 1937.
bir okyanusun dibine Toricell'in aradakiyayoruz)
batm olarak koutluu s. ilk 164'de
kez orta
ya at (Hava
gemektedir. unsurundan
Bu grn olum
ne kadar u bir
hzl okyanusun
geJitii iki ana dibine
denemede batm olarak yayoruz) s. 164de
gsterilmitir.
(6)gemektedir.
Duane Roller Buvegrn
Duanene kadar
H.D. hzl the
Roller, gelitii iki ana denemede
Development gsterilmitir.
of the Concept of Electric Charge:
(6) Duane
Electricity from Roller ve Duane
the Greeks H.D. Roller,
to Coulomb the Development
(Elektrik Yk Kavramnn of the ConceptYunanllardan
Gelimesi: of Electric Charge:
Co-
Electricity
ulomb'a from the
Elektrik) Greeks
Harvard to Coulomb
Case Histories (Elektrik Yk Kavramnn
in Experimental Gelimesi:
Science (Harvard Yunanllardan
Deneysel Bilim TaCo-
ulombatarihe
riheleri) Elektrik) Harvard Case
8, Cambridge Histories
Mass., 1954.in Experimental Science (Harvard Deneysel Bilim Ta
66-80.
(7)riheleri)
rnekler tarihe 8, Cambridge
iin bkz. T. S. Kuhn,Mass., 1954. 66-80.
"The Function of Mesarument in modern Physical Science"
(7) rnekler
(Modem iin bkz. T.S.
Fizik Bilimlerinde lmenin ilevi)lsis
Kuhn, The Function
dergisi of 52,
Mesarument in modern Physical. Science"
1961, s. 162-93.
(Modem Fizik Bilimlerinde lmenin levi)lsis dergisi 52, 1961, s. 162-93.
67
67
Byle olduu zamanlar, paradigmann yeni ilgi alanna uygulanabilecei de
Byle olduu zamanlar, paradigmanm yeni ilgi almna uygulanabilecei de
iik yollardan birinde karar klmak iin deney yapmak gereklidir. rnein
iik yollardan birinde karar klm ak iin deney yapmak gereklidir. rnein
kalori kuramnn esas paradigma uygulamalar, sadece yartrma ve yap de
kalori kurammm esas paradigma uygulamalar, sadece yantnm a ve yap de
itirme yoluyla stma ve serinletme ilemleriyle kstlanmt. Halbuki s
itirme yoluyla stm a ve serinletme ilemleriyle kstlanmt. Halbuki s-
nn kaybedilmesi ya da kazanlmas birok baka yoldan da meydana gelebi
nm kaybedilmesi ya da kazamimas birok baka yoldan da meydana gelebi
lirdi. Szgelii, kimyasal bireim, srtme veya gazlarn kompres edilmesi
lirdi. emilmesi
Szgelii,yntemleri
kim yasal bireim, srtme
yahut kullanlabilirdi veveya gazlarn kompres edilmesi
bu kuram btn bu farkl g
yahut em ilm esi yntem leri kullanlabilirdi ve bu kuram btn bu farkl g
rnglere eitli ekillerde uygulanabilirdi. rnein, eer vakumun (bolu
rnglere eitli ekillerde uygulanabilirdi. rnein, eer vakumun (bolu
un) bir snma zellii olduu varsaylrsa, kompres yoluyla s kazanma,
un) bir snm a zellii olduu varsaylrsa, kom pres yoluyla s kazanm a,
gazn bolukla karmas olarak aklanabilirdi. Yahut da deien basnla
birlikte gazlarn zgl slarnn da deitii sylenebilirdi.daVedeien
gazn bolukla karm as olarak aklanabilirdi. Yahut basnla
bunun dnda
birlikte gazlarm zgl slarrun da deitii sylenebilirdi. Ve bunun dmda
daha baka birok aklama tarz olabilirdi. Bu eitli olaslklar gelitirmek
daha baka birok aklam a tarz olabilirdi. Bu eitli olaslklar gelitirmek
ve birbirinden ayrdedebilmek iin birok deney giriimi oldu. Btn bu de
ve birbirinden ayrdedebilm ek iin birok deney giriimi oldu. Btn bu de
neyler paradigma olarak kalori kuramndan kaynaklanyordu. Hepsi de de
neyler paradigm a olarak kalori kuram m dan
neylerin tasarmnda olsun, sonularn deerlendirilmesinde olsun,kaynaklanyordu. Hepsi de de
bu para
neylerin yararlanmaktaydlar.
digmadan tasarm m da olsun, sonularm (8) Kompres deerlendirilm
yoluyla sesinde
kazanma olsun,
olgusubu para
bir
digmadan
kez yararlanm aktaydlar.
yerine oturduktan sonra, bu alann(8) Kompres
sonraki yoluyla s kazanm
btn deneyleri a olgusu
ister istemezbir
kez yerine paradigmaya
ayn ekilde oturduktan sonra, balbuolmakalanm sonrala btn
zorundayd. Grng deneyleri ister istemez
belli olunca, onu
aym ekilde paradigm aya bah olmak zorundayd.
akla karan deney de zaten baka trl nasl seilebilirdi? Grng belli olunca, onu
akla
imdi de karan
olaan deney de zaten
bilimin kuramsalbaka trl nasldnersek,
sorunlarna seilebilirdi?bunlarn da aa
imdi de olaan bilimin kuramsal sorunlrma
yukar deney ,ve gzlem sorunlarnnkine benzer snflara dnersek, bunlanngryo
ayrldn da aa
ruz. Olaan kuramsal almann bir blm, ama ok ufak bir blm,gryo
yukan deney ,ve gzlem sonnlarmnkine benzer snflara ayrldm elde
kiruz laanolgular
kuramn, kuram sal almanm
hakknda kendibir blm,
bama amaolan
deeri ok bilgi
ufak ieriklerini
bir blm,tah elde
ki kuramn, olgular hakkm da kendi bama deeri olan
min etmek iin kullanlmasna ayrlmtr, astronomi takvimlerinin imalat, bilgi ieriklerini tah
min etm ek iin kullanlm asna aynlm tr. astronom i
lens zelliklerinin hesaplanmas ve radyo yaym erilerinin retilmesi bu tr takvim lerinin im alat,
lens zelliklerinin hesaplanmas ve radyo buyaym erilerinin retilmesi veyabu tr
sorunlardandr.
sorunlardandr.
Gene de bilim adamlar
G ene de bilim angarya
adamlariler
almalar
bu alm
mhendislere
teknikerlere braklmas gereken olarak alar m hendislere
grrler. nemli bilim veya
teknikerlere braklm as gereken angarya iler olarak
dergilerinde ok miktarda yer alan kuramsal tartmalarn da, bilim adam ol grrler. nemli bilim
dergilerinde
mayan okurcaok hemenm iktarda
hemen yer alangzle
ayn kuram s^ tartmalarm
grlmesi da, bilim
kanlmazdr. adambu
nk ol
kuramsal zorlaylara, vardklar sonular gzde bir deer tad iin deil,bu
mayan okurca hem en hemen ayn gzle grlmesi kamlmazdr. nk
kuramsal
deneyle zorlaylara,
dorudan vardklan sonular
karlatrlabilecekleri gzde
iin bir deerama,
giriilmitir, tad iin deil,
paradigma
deneyle dorudan karlatrlabilecekleri iin giriilmitir,
nn yeni bir uygulann gstermek, yahut nceden yaplm bir uygulama ama, paradigma
nnkesinlik
nn yeni birderecesini
uygulanm gstermek, yahut nceden yaplm bir uygulama-
artrmaktr.
nm kesinlik derecesini artrmaktr.
Herhangi bir kuramn doa ile akt noktalar gelitirirken ounlukla
Herhangi
rastlanlan bykbir glkler
kuram m doa bu trilealma
akt noktalar
gereini gelitirirkenSz
dourmaktadr. ounlukla
konu
rastlanlan byk glkler bu tr alma gereini
su glkleri ksaca canlardrmak iin Newton'dan somaki dnem dinamik dourmaktadr. Sz konuta
su glkleri
rihine ksacayeterlidir.
bir gz atmak canlardrmak iin Newtondan
Principia sonraki dnem
eserini kendilerine paradigma dinamik
almta
rihine on
olanlar, bir sekizinci
gz atm akyzyln
yeterlidir. Principia
balarna kadareserini
eserinkendilerine paradigma
vard sonularn alm
evren
selolanlar, on oldu
niteliini sekizinci yzylm
bitti kabul balarmave
ediyorlard kadar
bunda eserin vard
da gayet sonularm
haklydlar, evren
zira bi
limseltarihince
niteliinibilinen
oldu bitti kabul
baka ediyorlard
hibir ve bunda da
eser, aratrmann aymgayet haklydlar,
zamanda zira bi
hem kapsa
lim tarihince
mnn bilinen bakabu
hem de kesinliinin hibir
dereceeser, aratrmanm
artmasn aym zamanda
salamt. Newtonhem kapsa-
gkyz
mmm hem de kesinliinin bu derece artmasn
iin gezegenlerin hareketlerine ilikin Kepler yasalarn tretmi salamt. Newtonve gkyz
ay uydu
iin gezegenlerin
sunun gzlemlenebildii hareketlerine
kadarylailikin Kepler
bu yasaya yasalarn
uymayan tretmi ve
ynlerinden ay uydu
bazlarn,
sunun gzlemlenebildii kadaryla bu yasaya uymayan ynlerinden
nedenleriyle birlikte, aklamt. Yeryz iinse, sarkalar, ve gelgitlerle ilgili bazlarm,
nedenleriyle
birtakm damk birlikte, aklamt.
gzlemlerin Yeryztretti.
sonularn iinse, Yardmc
sarkalar, fakat
ve gelgitlerle
geliigzelilgili
birtakm dam k gzlem lerin sonularm tretti. Yardmc fakat geliigzel
(8) T.S. Kuhn, 'The Caloric Theory of Adiabatc Compression" (Is Deiimi Olmayan Kompres
(8) Kalori
lerin T.S. Kuhn, The Aklanmas)
Kuramyla Caloric Theory of dergisi,
Isis Adiabatc
49,Compression" (Is Deiimi Olmayan Kompres
1958, s. 132-40.
lerin Kalori Kuramyla Aklanmas) Isis dergisi, 49, 1958, s. 132-40.
68
68
baz varsaymlarn desteiyle de Byle Yasas'n ve sesin havadaki hzm ve
baz
ren varsaymlarn
nemli desteiyle ayrca
forml tretmeyi de Byle Yasasm Bilimin
baarmt. ve sesin.havadaki
o zamankihzm ve
dzeyi
rennne
gz nemli form l
alnrsa bu tretm eyi ayrca
almalarn baarm
baars sont.
dereceBilim in o zam ankiAncak,
etkileyiciydi. dzeyi
gz nne
Newton alnrsa
Yasalar 'nmbu alm
iddiali alarm baars
evrensellii son derece
karsnda etkileyiciydi. says
bu uygulamalarn Ancak,
Nevvton
pek Yasalarnm
de kk saylamazd iddialive evrensellii
Newton, hemen karsnda
hemen buhi
uygulam
baka alarn
uygulama says
gelitirmedi. Dahas, fizikte aratrma yapan herhangi bir rencinin aym ya a
pek de kk saylam azd ve Nevvton, hem en hem en hi baka uygulam
gelitirmedi.
salarla bugn Dahas, fizikte aratrma
yapabildiklerine yapan herhangi
baktmzda Newton'un bir rencinin
gerekletirdiiaym ya
salarla
birka bugn y apbile
uygulamay ab ild
pek ik lerin
yle ebyk
baktm zda Nevvtonun
bir kesinlikle gelitirmemigerekletirdii
olduunu
birka uygulamay
gryoruz. Ve nihayet, bilePrincipia,
pek yleesas byk bir kesinlikle
olarak uzayla ilgili gelitirmemi
mekaniin sorunlaolduunu
gryoruz. Ve nihayet, Principia, esas olarak uzayla
rna uygulanmak zere tasarlanm bir yaptt. Yeryzndeki uygulamalara ilgili mekaniin sorunla-
rm a uygulanm
zellikle de fizikak zere tasarlanm
koullan bir yaptt.
snrl ortamlardaki Yeryzndeki
hareket yasalarnauygulam
nasl uygu alara
zellikleak
lanaca de fizik
seikkoullan snrl ortamlardaki
belli olmamt. te yandanhareketyeryzne yasalarna
ilikin nasl
sorunlarauygu
lanaca
baarl ak seik
zmler bellibaka
getiren olm am t. te yandan
almalar yeryzne
yaplmaktayd. lk ilikin
olarak sorunlara
Galileo
baarl zm ler getiren baka
ve Huyghens'in gelitirdikleri bambaka bir dizi alm alar yaplmaktayd.
teknik, lk olarakboyun
18'nci Yzyl Galileo
caveBemoull'ler,
Huyghensin gelitirdikleri
d'Alembert bambaka
ve baka bir dizi
biroklar teknik, 18nci
tarafndan AvrupaYzyl
ktasna boyun
ya
ca BemAslnda
ylmt. oulller, dbu Alembert
tekniklerve ilebaka biroklar tekniklerin,
Principia'daki tarafmdan Avrupa daha geniktasma kapya
ylmt.
saml ve tekAslnda bu teknikler
bir yaklamn zelile Principiadaki
blmleri olduutekniklerin,
inanc hkimdi, daha ancak
geni hikap
samluzun
kimse ve teksrebirbunun
yaklam m zel geldiini
ne anlama blmleriaklayamad.
olduu inanc(9)hkimdi, ancak hi
kimse uzun sre
Biz imdilik bunun ne kesinlik
dikkatimizi anlama geldiini
sorunuyla aklayamad.
snrlayalm. (9) Konunun amprik
Biz imdilik
ynlerini dikkatimizi
zaten iledik ve Newton kesinlik sorunuylaile
paradigmas smrlayalm.
ilgili somutKonunun
uygulamalarn amprik
ynlerini zaten
gerektirdii zel iledik
niteliktekive Nevvton
verileri paradigmas
toplayabilmek ile iin
ilgiliCavendish
somut uygulamalarm
'in gereci,
gerektirdii
Atwood makinaszelveya
nitelikteki verileri
gelitirilmi toplayabilm
teleskoplar gibieksniinderece
C avendishin
uzmanlatnl- gereci,
Atvvood
m aralaramakinas
ihtiya veya
olduunugelitirilmi
grdk.teleskoplar
Doa ile uyum gibi sn derece uzmanlatnl-
salamakta benzer zor
m aralara
luklar, ihtiya
almann olduunucephesinde
kuramsal grdk. Doa ile uyum
de aynen vard. rneinbenzer
salarnakta Newton zor
luklar,
kendi alm ann
yasalarn kuramuygularken,
sarkalara sal cephesinde sarkade uzunluunun
aynen vard. kesin rnein Nevvton
bir tanm
nkendi yasalarm
yapabilmek iinsarkalara uygu arken,
utaki arl soyut sarka
bir kitle noktas olarak
uzunluunun kesin bir tamm-
tasarlamak
n yapabilm
zorunda ek iin
kalmt. utaki arl
Teoremlerinin soyut bir
ounda havanoktas
dakitle olarak
direncinin tasarlam
etkisini gzak
zorunda
nne kalm t.
almamt T eorem
ve buna lerinin
istisna olanlar genellikle
ounda da hava balang ve hipotez
direncinin etkisini gz
nite-
liindekilerdi.
nne almamt Bu yaklak
ve buna hesaplarn
istisna olanlar de aslndabalang
hepsigenellikle salam fiziksel
ve hipotezuyarlanite-
liindekilerdi.
malard ama gene Bude uyarlama
yaklak olduklar
hesaplarm iinde
hepsi Newton'un
aslnda salam tahminleri
fiziksel ileuyarla
ger
ek am aarasnda
deneyler
malard gene de beklenebilecek
uyarlam a olduklar uyumuiinolduka
Nevvtonun tahm inleri New
kstlyorlard. ile ger
ton'un kuram uzaya
ek deneyler arasnda uyguland
beklenebilecek ayn zorluklar
zaman uyumu olduka daha da aka ortaya
kstlyorlard. Nevv
tonun kuram
kmaktadr. Teleskopla yaplan basit
uzaya uyguland nicelik
zaman gzlemlerinin
ayn zorluklar daha de iaret
da akaettiiortaya
gi
kmaktadr.
bi, gezegenlerTeleskopla
Kepler'inyaplanYasalarna basit tamamen uymamaktadrlar
nicelik gzlemlerinin de iaret Newgi
veettii
bi, gezegenler
ton'un kuram daKzaten e p le rin Y asalarna tam
uyamayacaklar dorultusundadr. Sz konusu
am en uym am aktadrlar veyasa
Nevv
lar
to ntretebilmek
un kuram da iin Newton
zaten uyamtek tek her gezegen
ayacaklar ile gne arasndaki
dorultusundadr. Sz konusu ekim
yasa
dnda kalan tm dier
lar tretebilmek yerekimi
iin Nevvton tekglerini gzden uzak
tek her gezegen tutmak
ile gne zorunda ekim
arasmdaki kal
dmda
mt. kalan gezegenler
Halbuki birbirlerini
tm dier yerekimi de ektikleri
glerini gzdeniin, uzakuygulanan
tutmak zorunda kuramla kal
mt. Halbuki
teleskop gzlemleri gezegenler yalnzca kaba
arasnda birbirlerini de bir uyum beklenebilirdi.
ektikleri iin, uygulanan (10)
kuramla
teleskop gzlemleri arasm da yalmzca kaba bir uyum beklenebilirdi. (10)
(9) C. Truesdall, "A Program Towvard Rediscovering the Rational Mechanics of the Age of Reason"
(Akl
(9) ann Rasyonel
C. Truesdall, Mekaniini
A Program Yeniden
Towvard Kazanmayathe
Rediscovering Ynelik Bir Tasar)
Rational Archive
Mechanics of the History
for Age of the
of Reason"
Exact
(AklSciences (kesin Bilimler
ann Rasyonel tarihi Arivi)
Mekaniini Yeniden I, 1960, s. 3-36 ve
Kazanmaya "Reactions
Ynelik of Late
Bir Tasar) Baroque
Archive Mechanics
for History of the
Success,
to Exact Conjecture,
Sciences error and
(kesin Bilimler Failure
tarihi Arivi)InI,Newton's Principia"
f 960, s. 3-36 (Ge Barok
ve Reactions Dnem
of Late Mekaniinin,
Barogue Mechanics
Newton'un Principia eserindeki
to Success, Conjecture, baar, varsaym, hata ve baarszlk elerine tepkileri)
error and Failure in Nevvton's Principia (Ge Barok Dnem Mekaniinin, Texas Quar-
tely dergisi, 10,
Newtonun 1967, s.
Principia 281-97. T.L.
eserindeki Hankin,
baar, 'The hata
varsaym, Reception of Newton's
ve baarszlk Second
elerine tepkileri) MotionQuar-
Law ofTexas in
Eighteenth
thetely 1967, s.(Newton'un
Century"
dergisi, 10, 281-97. T.L. kinci Hareket
Hankin, TheYasas'nn
Reception1of 8'inci yzylda
Nevvtons Second LavvofArchives
karlan) Motion in
Internationales
the Eighteenth d'histoire
Centurydes sciences (Uluslararas
(Newtonun kinci Hareket Bilimler Tarihi 18inci
Yasasnm Arivleri) 20, 1967,
yzylda s. 42-65. Archives
karlan)
(10) Wolf, a.g.e.,dhistoire
Internationales s. 75,81,des96-101; ve William
Sciences Whewell,
(Uluslararas History
Bilimler Tarihi the Inductive
of Arivleri) Sciences
20,1967, (Tme-
s. 42-65.
varml Bilimlerin
(10) Wolf, Tarihi)
a.g.e., Gzden
s. 75,81, Geirilmi
96-101; basm,
ve VVliam Londra,History
VVhevvell, Blm
1847, of II. s. 213-71.
the Inductive Sciences (Tme-
varml Bilimlerin Tarihi) Gzden Geirilmi basm, Londra, 1847, Blm II. s. 213-71.
69
69
 Pek tabii, uyumun saland kadar bile, onu elde edenleri fazlasyla
mutluPek tabii,yetmiti.
etmeye uyum unYeryzne
salandilikin kadarbaz bile, onu elde
sorunlar edenleri
dnda, fazlasyla
bu kadar iyi
mutlu etmeye yetmiti. Yeryzne ilikin baz
i grebilecek baka hibir kuram yoktu. Zaten Newton'un almalarnn sorunlar dnda, bu kadar geiyi
i grebilecek
erliliini baka hibir hibiri
sorgulayanlardan kuram yoktu.bunu deney Zaten ileNew tonun arasndaki
gzlem almalarmm uyum ge
okerliliini sorgulayanlardan
snrl diye yapmyordu. Ama hibiri bunu deney
ne olursa olsun, ile gzlem bu
uyumdaki arasndaki
snrlamalar,uyum
ok smrl diye
Newton'dan sonra yapmyordu.
gelenler iin Ama ne olursa
heyecan vericiolsun, uyumdaki
kuramsal bu srurlamalar,
sorunlarm kayna
oldu. rnein, ezamanl olarak birbirinin ekimine kaplm ikidenkayna
N ew tondan sonra gelenler iin heyecan verici kuram sal sorunlarm fazla
oldu. rnein,
nesnenin ezamele
hareketlerini anl olarak birbirinin
alabilmek iin, ya daekimyrnge ine kaplm ikidenkal
sapmalarndaki fazla
nesnenin
cl hareketlerini
incelemek iin baz elekuramsal
alabilmek iin, ya da
tekniklere yrnge
ihtiya vard.sapmalarmdaki
Bu gbi sorunlar kal
18cl
'inci incelem ek iin baz
yzyl boyunca kuram sal tekniklere
ve 19'uncunun balarndaihtiya vard.en
Avrupa'nn Buparlak
gbi sorunlar
al
18inci Newton
malarn yzyl boyunca
paradigmasve 19uncunun balarmdaarasndaki
ile uzay gzlemleri Avrupann en parlakgeli
benzerlii ah-
malarm
tirmeyi Nevvton paradigmas
amalayan ile uzay
sorunlar zerinde gzlemleri arasmdaki
gerekletirdiler. benzerlii
Bu isimlerden geli
birok
tirmeyi
lar, amalayan
bir yandan sorunlar
da, gerek zerinde gerek
Newton'un, gerekletirdiler.
mekanikte adaBu isimlerden birok
olan Avrupa
lar, bir yandan
okulunun yapmaya da,dahi
gerek Nevvtonun, gerektrde
yanaamayacaklar mekanikte adaiin
uygulamalar olangerekli
Avrupa
okulunun
olan matematik yapm aya dahi
bilgisini yanaam ayacaklar
gelitirmeye trde rnein
alyorlard. uygulamhem alar hidrodina
iin gerekli
mikolanhemm atematik
de titreim bilgisini
tellerigelitirmeye
sorunu iin son alyorlard.
derece gl rnein
matematik hem teknikler
hidrodina
vemik hem debir
muazzam titreim
yazn telleri sorunu Uygulama
retmilerdi. iin son derece gl
ile ilgili bu matematik teknikler
sorunlar, bylelik
leve18'inci
muazzam bir yazm
yzyln belkiretmilerdi.
de en parlakUygulama ve en canile ilgili
alc bu sorunlar,
bilimsel bylelik
almalarn
le 18inci Ayrca
yaratmt. yzyln belki de en parlak
termodinamiin, n vedalga
en can alc bilimelektromanyetik
kuramnn, sel alm alarn
yaratmt.
kuramn, A ynca
ksacas termyasalar
temel odinamiin,tamemen nnicelie
dalga kuramnn,
dayal herhangi elektromanyetik
bir bilim
kuramm,
dalnn ksacas tem el yasalar
paradigma-sonraki gelime tamemen
dnemlerinicelieincelendiidayal herhangi
takdirde, bir bilim
rahatlkla
dalnm
baka paradigma-sonraki
rnekler de bulunabilir.gelimeHi deilse dnemleri incelendii
matematie daha takdirde,
yakn olan rahatlkla
bilim
bakakuramsal
lerde, rnekleralmalarn
de bulunabilir. Hi ounluu
byk deilse matematie
bu nitelikleredahasahiptir.
yakn olan bilim
lerde,
Ancak,kuramsal
btnn almalarm
bu niteliktebyk
olduu ounluu
sylenemez. bu niteliklere
Matematik sahiptir.
bilimlerinde
Ancak,kuramsal
bile ayrca btnn paradigma
bu nitelikte ayrtrma
olduu sylenemez. M atematik
sorunlar vardr. bilimlerinde
Bu sorunlar bi
bile ayrca kuram sal paradigm a ayrtrma sorunlar
limsel gelimenin, nicelie ncelik tannan dnemlerinde nem kaznrlar. vardr. Bu sorunlar bi
lim sel gelim
Bunlardan enin,ister
bazlar, nicelie
daha ncelik
nicelikitannan
ister dahadnem lerinde
niteliki nem kaznrlar.
bilimlerde olsun,
Bunlardan
sadece eldekibazlar,
bilgininister daha biimlendirilip
yeniden niceliki ister daha niteliki bilimlerde
aydnlatlmas amacndadr. olsun,
sadece zamanla,
rnein eldeki bilginin yenidennceleri
Principia'nn biim lendirilip
sanldaydnlatlm
gibi her zaman as amacndadr.
kolaylkla
rnein zamanla,
uygulanabilir bir eser Principianm
olmad ortaya nceleri kt,sanld gibi her ilk
nk ksmen zaman kolaylkla
denemelerde
uygulanabilir
kanlmaz olanbir eser olm ad kurtulamamt,
tutarszlklardan ortaya kt, nk ksmenksm deenanlam
ilk denemelerde
ieriinin
kanlmaz
byk blm olan tutarszlklardan
uygulamalarda sadecekurtulamamt,
dolayl olarak ksmen de anlam ieriinin
yer alabiliyordu. Hem
byk blm uygulam alarda sadece
zaten yeryz uygulamalarnn ounda Avrupa'da gelitirilmidolayl olarak yer alabiliyordu.
ve ncekiler Hem
lezaten yeryz
grnrde pekuygulamalarmm
ilgisi olmayan bir ounda Avrupada
dizi tekniin gelitirilmi vekadar
kyaslanamayacak ncekiler
da
halegl
grnrde
olduu pekgrlmekteydi.
ilgisi olmayan Bu bir dizi
nedenletekniin kyaslanamayacak
18. yzylda kadar da
Euler ve Lagran-
ha gl
ge'dan, 19.plduu
yzylda grlm ekteydi.
Hamilton, JacobiBu ve nedenle
Hertz'e18.kadar
yzylda Euler ve
Avrupa'nn en Lagran-
parlak
gedan, 19. yzylda
matematiksel fizikilerininHamilton, Jacobi vekuramn
ou mekanik Hertze kadar
edeerdeAvrupanm
olan ama enman
parlak
tkmatematiksel fizikilerinin
ve estetik asndan ou mekanik
daha doyurucu kuramn
bir biimde edeerde
yeniden olan ama iin
dile getirmek man
tk ve aba
srekli estetik asmdan daha
sarfetmilerdi. doyurucu
Yani, bir biimde yeniden
gerek Principia'nm, dile getirmek
gerek Avrupa'daki meiin
srekli
kanik aba safetmilerdi.
anlaynn Yani, gerek
ak ya da kapal btnPrincipianm, gerek Avrupadaki
retileri, mantksal olarak ok da me
hakanik
tutarlalaymm
bir metinde aksergilensin
ya da kapal btn retileri,
istiyorlard. Bylece mantksal
arzu edilen, olarak ok da
kuramn
mekanikte
ha tutarl yeni
bir myeni
etinde sergilensinolan
gelitirilmi istiyorlard.
sorunlara Bylece
uygulannnarzu edilen,
hem daha kuramn
d
zenli hem deyeni
m ekanikte dahayeni gelitirilmi
az elikili olan sorunlara
olmasyd. (11) uygulanmm hem daha d
zenli hem de dahabuna
Paradigmalarn az elikili
benzer olmasyd.
ekilde yeniden (11) tanmlanmalar btn bilim
lerdeParadigm alarnmeydana
srekli olarak buna benzer ekilde yeniden
gelmektedir, ou yukarda
tanmlanmalar
fakat bunlarn btnsz-
bilim
lerde srekli olarak m eydana gelmektedir, fakat bunlarm ou yukarda sz
(11) Rene Dugas, Histoire de la mecanique (Mekaniin Tarihi) Neuchatel, 1950, 4-5'inci Kitaplar.
(11) Rene Dugas, Histoire de la mecanigue (Mekaniin Tarihi) Neuchatel, 1950, 4-5inci Kitaplar.
70
70
n ettiimiz Principia dzeltmelerinden ok daha esasl deiikliklere yol a
n ettiimiz Principia dzeltmelerinden ok daha esash deiikliklere yol a-
mtr. stelik, bu tr deiiklikler gerekten de hep, daha nce paradigma
mtm
nn stelik, bu
ayrtrlmas tr deiiklikler
olarak gerekten
betimlediimiz de hep, kaynaklanr,
almalardan daha nce paradigm
ama bua
eit almay tamamen 'ampirik' (grgl) olarak nitelemek olduka ama
nn ayrtrlm as olarak betim lediim iz alm alardan kaynaklanr, keyfibu
eit
bir alm ay
davrantr. tam am enayrtrlmas
Paradigma am pirik (grgl)
sorunlar olarak nitelem
deneysel ek olduka
olduu lde keyfi
ku
bir davrantr. Paradigma ayrtrlmas sorunlar deneysel
ramsaldr da, hem de dier btn olaan aratrma eitlerinde olduundan olduu lde ku
ram saldr
daha fazla'. da,, hem deverdiimiz
nceden dier btn olaan aratrma
rnekler, bu balamda eitlerinde olduundan
da geerlidir. Co
daha fazla'.
ulomb, ara ve nceden
gereciniverdiim
imal edipizlmrnekler,
iin bu balam dabalamadan
kullanmaya da geerlidir. nce,Co-
ulomb, ara ve gerecini imal edip lm iin kullanmaya
bu gerelerin nasl yaplmas gerektiini belirlemek zere elektrik kuramna balam adan nce,
bu gerelerin
bavurmak naslkalmt.
zorunda yaplmas gerektiini belirlemek
lmlerinin sonucu olarak zere elektrikdaha
da kuram kuramma
ileri
bir dzeye ulat. Gene ayn ekilde, kompres yoluyla s elde etmekdaha
bavurmak zorunda kalmt. lmlerinin sonucu olarak da kuram konuileri
bir dzeye
sunda ulat. Geneayrdedilebilmesini
eitli kuramlarn ayn ekilde, kom pres yoluyla
salayan s elde tasarmcla
deneylerin etm ek konu
rsunda eitli kuramlarn
ile, karlatrlan ayrdedilebilmesini
bu eitli yaklamlar ilk kez salayan
ortayadeneylerin
atanlar ayn tasanmcla-
kiiler
n ile, karlatrlan bu eitli yaklamlar ilk kez ortaya
di. Yani bu insanlar hem olgu hem de kuram dzeyinde alyorlard. aba atanlar ayn kiiler
di. Yani
lar yalnzca bu insanlar
yeni hem olgu
bilgi retmekle hem de
kalmyor,kuram dzeyinde alyorlard.
temel aldklar yaklamn sre aba
lan yalnzca
gelmi yeni bilgi retm
birok belirsizliini ekleetmek
de yok kalm yor, temel
suretiyle aldklar
ortaya dahayaklamm
kesin bir para sre
gelmi birok belirsizliini de yok etm ek suretiyle ortaya
digma kartm oluyordu. ou bilimlerin olaan alma alanlar da zaten daha kesin bir para
budigma kartm
niteliklerden oluyordu.
meydana ou bilim lerin olaan alma alanlar da zaten
gelmitir.
buSorunlar
niteliklerden meydana
ayrdmz bugelmitir.
ana snf, yani nemli olgularn belirlenmesi,
olgu Sorunlar
ve kuram ayrdmz
arasnda uyum bu ana smf, ve
salanmas yani nemlidaha
kuramn olgularm belirlenmesi,
da ayrtrlmas,
olgu ve kuram arasnda uyum salanmas ve kuramn
sanyorum gerek ampirik, gerek teorik ynleriyle olaan bilim literatrnn daha da ayntnlm as,
sanyorum gerek ampirik, gerek teorik ynleriyle
tmn kapsamaktadr. Ancak, tabii ki genel olarak tm bilim literatrnolaan bilim literatrnn
tm n kapsam
kapsadklarn aktadr.
iddia edecekAncak, tabii
deiliz. ki genel sorunlar
Olaanst olarak tm herbilim
zaman literatrn
kabilir
kapsadklarn iddia edecek deiliz. Olaanst sorunlar
ve zaten bilimsel abay btnyle bu denli deerli klan da bu sorunlarn her zaman kabilir
-
ve zaten bilimsel abay btnyle bu denli deerli
zmlenebilmesidir. Fakat olaanst sorunlar istenmekle ortaya kmazlar. klan da bu sorunlarm -
zmlenebilmesidir.
Bagstermeleri, olaanFakat olaanst
aratrmann sorunlar
nceden istenmekle
hazrlad ortaya
ortamn kmazlar.
zel ko
B agsterm
ullarna eleri,Bu
baldr. olaan
nedenle aratrm
en iyiann
bilim nceden
adamlarnnhazrlad ortam n
bile megul zel ko-
olduklar
ullarma baldr. Bu nedenle en iyi bilim adamlarmm
sorunlarn ezici bir ounluu, kanlmaz olarak yukarda zetlediimiz bile megul olduklan
sorunlarn ezici
kategoriden birinde biryer
ounluu,
alacaktr.kanlm
Paradigma az olarak yukanda
evresinde almazetlediimiz
baka trl
kategoridenve
yrtlemez birinde yer alacaktr.
paradigmay Paradigm
terk etmek, onuna tanmlad
evresinde bilim
almadaimibaka trl
brak
yrtlemez ve paradigmay terk etmek, onun tanmlad
makla zdetir. Ileriki blmlerde greceimiz gibi, bu tr 'terk' etmeler ba bilim daimi brak
makla
zen meydanazdetir, ileriki blmlerde
gelebilmektedir greceimiz
ve bilimsel devrimler gibi,
bubu tr terk etmeler
merkezlerin evresin ba
dezen meydana
'devir' gelebilmektedir
ederler. Fakat devrimlerinve bilimsel devrimler balamadan
incelenmesine bu merkezlerin nce,evresin
yolu
de d ev irolaan-bilimsel
hazrlayan ederler. Fakat devrim lerin ok
araylarn incelenm esine bir
daha geni balam adan nce, gz
manzarasnda yolu
hazrlayan olaan-bilim sel
gezdirmenin gerekli olduu kansndaym. araylarn ok daha geni bir m anzarasnda gz
gezdirmenin gerekli olduu kansndaym.

71
71
 IV. OLAAN BLM BULMACA ZYOR
IV. OLAAN BLM BULMACA ZYOR

Az nce karlatmz olaan aratrma sorunlarnn belki de en arpc

yan,Az nce karlatm
kavramda ya da grgde z olaan
olsun,aratrma sorunlarnm yaratmay
byk deiiklikler belki de enhemen
arpc
yan, kavram
hemen da ya da grgde
hi amalamam olsun,Dalga
olmalardr. bykuzunluu
deiiklikler yaratm ay
lmlerinde hem en
olduu
hemdaha
gibi, en hi am alam am
balamadan olmalardr.
nce Dalga uzunluu lm
neredeyse cra ayrntsna kadar sonucu bili
en lerinde olduu
gibi,
nen dahaoktur.
deney balamadan
Ortalamancebeklenti
neredeyse en cra
oran ayrm tsm
ise bunun biraza kadar sonucu bili
daha altndadr.
nen deney
Kabul etmekoktur.
gerekir Oki, rtalam a beklenti
Coulomb oran iseters
'un lmleri bunun
kare biraz
yasasmadahapekl
altndadr.
uy
Kabul etmek
mayabilirdi. tegerekir
yandan ki,kompres
Coulom yoluyla
bun lmleri ters kare
s kazanma yasasmaalanlar,
konusunda pekl uy
mayabilirdi.
mmkn olan 0sonularn
te yandanher kompres yoluyla
birine eit anss kazanm
tanmak a konusunda alanlar,
durumundaydlar. Ama
bumrneklerde
mkn olanbile, sonulann
beklenen her
vebirine eit ans
dolaysyla tammak durumundaydlar.
benimsenebilir sonularn kapsa Ama
buhayal
m, rneklerde
gcnn bile, beklenen vekapsama
eriebilecei dolaysyla benimsenebilir
kyasla daha dard. sonularm
Bu anlayakapsa
g
m,
re, hayal gcnn
herhangi eriebilecei
bir giriimin kapsama
vard sonu kyasla
bu dar daha dard.
kapsamn iindeBu biranlaya
yerde de g
re, herhangi
ilse, hkm gayetbir giriimin
basittir:vard
baarszsonu bu dar kapsamm
bir aratrma. iinde
Yani kusur bir yerde
doada deil de
ilse,adamnda
bilim hkm gayetaranr.basittir: baarsz bir aratrma. Yani kusur doada deil
bilim
Mesela onsekikizinci
adammda aranr. asrda, elektrik ekiciliin terazi gibi basit aralarla
M esela
lld onsekikizinci
deneylere pek nemasrda, elektrik ekiciliin
verilmezdi. Bu deneyler terazi gibi basit
gereken aralarla
dzeyde tu
lld
tarl ve basitdeneylere
sonular pek nem verilmezdi.
vermedikleri Bu deneyler
iin, tretildikleri gereken dzeyde
paradigmay ayrtrtu
tarliin
mak ve basit sonular verm
kullanlmalar da szedikleri
konusuiin, tretildikleri
deildi: paradigm ay ayrtr
elektrik aratrmalarnn s
m akilerleyii
rekli iin kullam im alanolmayan
ile ilikisi da sz konusu deildi: elektrik
ve olamayacak sradan olguaratrm alarnn
olarak kalma s
yarekli ilerleyii ileBu
mahkmdular. ilikisi olmayan
deneylerde ve olamayacak
elektrik sradan
grnglerinin olguzelliklerinin
hangi olarak kalm a
ya mahkmdular.
ortaya karldnBu deneylerde
ise, ancak birelektrik
sonrakigrnglerinin
paradigmann hangi zelliklerinin
alanndan geriye
baktmzda
ortaya karldm
grebiliriz.ise,Coulomb
ancak bir vesonraki
adalarparadigm ann bir
tabii byle alanndan geriye
paradigmaya
baktmzda
sahiptiler. Ya dagrebiliriz.
hi deilse Coulomb ve
paradigmalar, adalan
ekim tabii byle
sorununa bir paradigmaya
uyguland za
man, ayn beklentileri
sahiptiler. yaratyordu.
Ya da hi deilse paradigmalar,
Coulomb,ekim sorununaayrtrlmasna
paradigmann uyguland za
maledilebilecek
man, ayn beklentileri
sonularyaratyordu.
Veren ara ve gereci buparadigm
Coulomb, anm ayntrlmAma
sayede tasarlayabildi. asm a
bumsonucun
aledilebilecek
kimseyi sonular veren arave
artmamasnm veCoulomb'un
gereci bu sayede tasarlayabildi.
adalarndan Ama
birka
bubu
nn sonucun
sonucukimseyi tahmin edebilmi
artmamasnm
daha nceden ve Coulom bun
olmalarnn adalarmdan
nedeni de birka-
aynyd.
Yani
nm zetleyecek
bu sonucu daha nceden
olursak, tahmin edebilmi
paradigmann olmalarnn
ayrtrlmasin nedeni deprojeler
amalayan aynyd.
Yani
dahi beklenmedik
zetleyecekyenilikleri hedef almazlar.ayntrlm asim amalayan projeler
olursak, paradigmann
dahi
Akla beklenmedik
hemen u soru yemlikleri
geliyor:hedef
olaan almazlar.
bilimin amac ierikte esasl yenilik
ler bulmak
Akla hem deilse soru beklenen
en u-eer sonucabilimin
geliyor: olaan bilim adam
amac ierikte
uzak dmek esasliin
yenilik
ba
arszlk
ler bulmak saylyorsa-
deilse -eer beklenenele
bu sorunlar almakuzak
sonuca dm ekneden
zahmetine bilim giriliyor?
adam iin Ceba
vabn bir ksmn
arszlk saylyorsa- bu sorunlar
zaten grdk: olaan elebilimde
almak zahmetine
elde edilenneden giriliyor?
sonularn hi deCe
ilse
vabn bilim adamlarzaten
bir krsmm iin bir
grdk:
anlamolaan bilimdenedeni,
tamasnn zerinde
elde edilen sonularm
allanhipade
ilse bilim uygulanma
radigmann adam lan iin bir anlam
kapsamna vetamasmm
kesinliinenedeni, zerinde allan
olan katklardr. Ancak bu, pa
radigmanm
bilim uygulanma
adamlarnn olaankapsamna
aratrmave kesinliinekar
sorunlarna olan duyduklar
katklardr. heves
Ancakve bu,
bilim adam larnn olaan aratrm a sorunlarna kar duyduklar heves ve
72
72
ball aklamak bakmndan pek doyurucu deil. Srf elde edilecek bilgi
kball
nemliaklam ak bakm
diye, kimse dahamdan
iyi birpekspektrometre
doyurucu deil. Srf eldeyaedilecek
gelitimek bilgi
da titreim
k nem
telleri li diye,
sorununa daha kimiyisebir
daha
zmiyi bir spektrom
retmek iinetre
yllarn bu ie
gelitim ek ya da titreim
adamaz. Di
telleriki,sorununa
yelim astronomi daha iyi bir zm
takvimlerini retm ekya
hesaplamak iin
da yllarm
var olan birie
bu adamaz.
arac yeni lDi
mler iin kullanmak yoluyla kazanlan veriler, deerlerinden hibir eyl
yelim ki, astronomi takvimlerini hesaplam ak ya da var olan bir arac yeni
kaybetmediler.
m ler iin kullanm ak yoluyla
Bilim adamlar bu kazanlan
faaliyetlereveriler,
gene de dzenli olarakhibir
deerlerinden ey
srt e
vireceklerdir
kaybetm ediler. Bilim
nk adamlar
bunlar daha bu nce faaliyetlere
defalarcagene ilemlerin
de dzenli
denenmi olarakbyk
sut e
vireceklerdir
lde nk bunlar
tekrarlanmasndan daha
teye nce defalarca
gidemezler. Olaan denenm i ilem
aratrma lerin byk
sorununa du
lde
yulan tekrarlanm
tutkuyu asndanipucu
aklayacak teyeda gidem ezler. OlaanSonu
bu davrantadr. aratrma sorununa
nceden tahmin du
edilse
yulande, hatta bu
tutkuyu aklayacak ipucu da bu
tahmin renilcek davrantadr.
ilgin brakmayacak
hibir ey Sonu nceden kadar
tahmin
edilse de,
ayrntya dahatta bu tahm
inse, bu sonuca in ne
renilcek ilgin hibir
yoldan varlaca hley dereceayacak
sonbrakm belirsizdir.
kadar
Olaan
ayrm tyabir da inse, busorununu
aratrma sonuca ne Varlacatahmin
yoldanbalamak,
sonuca hl son edileni
derece belirsizdir.
yepyeni bir
ekilde
Olaanbaarmak demektir.
bir aratrm a sorununu
Bunun sonuca
iin debalam ak, tahmkavramlarla
ara-gerele, in edileni yepyeni
ve matebir
ekildeilgli
matikle baarm ak demektir.
bir sr karmakBunun bulmacanniin de zlmesi
ara-gerele, lazmdr.
kavramlarla
Baarya ve mate
ula
an kiinin
m atikle ilgli bir srzmedeki
bulmaca karmak ustal
bulmacann zlm esi
kantlanm olur ve bilim
lazmdr. adamnn
Baarya ula
alma azmini
an kiinin kamlayan
bulm aca zmen nemli
edeki etken
ustal bulmacann
kantlanm zorluudur.
olur ve bilim adamnn
'Bulmaca'
alma azminive kamlayan
'bulmaca zc' en nemli terimleri
etken bundan
bulmacannnceki sayfalarda gide
zorluudur.
B ulmkazanan
rek nem aca ve baz
bulm aca zc
temalara terimniteliktedir.
k tutar nceki kullanld
leri bundan Burada sayfalarda gideta
rek iem
mamen gnlk anlamyla
kazanan bulmaca,
baz temalara k konusundakiBurada
tutar niteliktedir.
zm becerikuUamld
veya dehayta
m am en gnlk
snamaya zekyla
yarayananlam oyunlarnn
bulmaca,zel zm bir daldr. Szlkbeceri
konusundaki anlamnn 'bul
veya dehay
maca'
snamve aya'resimli
yarayan bilmece' olarak verildii
zek oyunlarnn zel bir budaldr. Szlk olaan
tr oyunlarn bilimin
anlam nn bul
problemleriyle
m aca ve resim paylat
li bilm eceortak zellikleri
olarak verildii ayrdetmeye alalm.
bu tr oyunlarn olaanlk nce,
bilimin
problemkendi
zmn leriylebana ilginortak
paylat nemli olup
ya dazellikleri olmamasnn
ayrdetm bulmacann
eye alalm ka
. lk nce,
litesinde
zmnbir kendi saylmadn
ltbama ilgin ya, syleyebiliriz,
da nem li olup tam tersine, gerekten
olmamasmn bulmacanm acilka
olan sorunlar,
litesinde bir szgelii kanserin
lt saylm tedavisi
adn yahut zaman
syleyebiliriz, gemeyecek
tam tersine, bir ara
gerekten acil
aslndaszgelii
olan sorunlar,
tasarm, tam anlamyla bulmaca
kanserin bile
tedavisi saylmazlar,
yahut nk bu konular
zaman gemeyecek bir ara
kesin ,zm
datasarm diye
aslnda tambir ey olmayabilir.
anlam yla bulm aca Resimli bir bilmece
bile saylmazlar, dnn,
nk res
bu konular
min
da tamamm
kesin zm meydana getirmek
diye bir iin gerekli
ey olmayabilir. Resim li bir birbirinden
paralar farkl iki
bilmece dnn, res
bilmece
m in tamkutusundan sraylagetirm
am m m eydana ek iinekiliyor.
ve rastgele Byle birbirbirinden
gerekli paralar problem bir dahiiki
farkl
yebilm okkutusundan
bileece etin geleceine
s-raylagre
ve rastgele dnenler
(aksiniekiliyor. olsa bir
Byle zmdeki
da)problem be
bir dahi
ceriyi lmek
ye bile iin gerek
ok etin bir snav
geleceine (aksinigrmesi
gre ilevi beklenemez.
dnenler olsa da) Hatta herhan
zmdeki be
giceriyi lm ekanlamda
bir olaan iin gerekbilmece bile ilevi
bir snav grmYani
saylmaz. kendi bana
esi beklenemez. bir herhan
Hatta deer
iermesi bulmacada
gi bir olaan anlam aranan
da bilmbirece
lt
bileolmad halde,
saylm az. Yani gerek
kendibir zmn
bana bu
bir deer
lunmas
iermesitersine ilk kouldur.
bulmacada aranan bir lt obnad halde, gerek bir zmn bu
Nitekim
lunmas imdiye
tersine kadar grdmz gibi bilim camiasnn paradigma
ilk kouldur.
sayesinde eldeim
N itekim ettii
diyeey,kadar
tam da bylez
grdm birgibi
kouldur;
bilim camyani, paradigma
iasnn ge a
paradigm
erliliini
sayesindekoruduu
elde ettii ey, bir
srece tamyant olduunu
da byle bildiimiz
bir kouldur; yani, sorular se
tr paradigm a ge
meye yarayan
erliliini bir lttr.
koruduu bir yantda
sreceCamiann olduunu olarak kabul
bilimselbildiim iz tr edecei ya
sorular se
damyelerini
eye yarayan zerinde almaya
bir lttr. C amtevik
iann edecei
da bilimteksel tr sorun
olarak aa
kabul yukarya
edecei
budur. Daha nceleri
da yelerini zerindestandart
alm ayagrlm olanlar tek
tevik edecei da dahil dier
tr sorun sorunlar.
aa yukar
'metafizik'
budur. D aha olduklar
nceleri gerekesiyle
standart grlm o lan Bilim
reddedilirler. la r da camias bunlar
dahil dier ba
sorunlar,
kambir bilgi dalnn
etafizik olduklarkonusu olarak kabul
gerekesiyle eder, hatta
reddedilirler. zaman
B ilim camharcamaya
ias bunlar de
ba
meyecek kadar
ka bir bilgi sorunsal
dalnn konusuolduklarna
olarak kabul verir.
karareder, hatta paradigma,
Bir zaman harcam srasnda
aya de
bumekilde
eyecek bir bilim
kadar topluluunu
sorunsal toplumsal
olduklarna verir. Bolan
karar nemi birok soruna
ir paradigm srf
a, srasnda
bilmece biimine
bu ekilde indirgenemeyecekleri
bir bilim topluluunu toplum sal yabanclatrabilir,
iin nem i olan birok nk sorunabu srf
bilm eceparadigmann
sorunlar saladeyecekleri
biim ine indirgenem kavram veiin malzemesi ile ifade
arayabanclatrabilir, edilebu
nk
memektedir. sorunlar
Bu tr ann
sorunlar paradigm salad adam iin
bilimkavram zaman
ve ara kayb
m alzem esisaylr.
ile ifade ko-
Buedile
m em ektedir. Bu tr sorunlar bilim adam iin zam an kayb saylr. Bu ko
73
73
 tarihten aldmz d erslereparlak
nuda tarih ten a ld m zderslere
nuda parlakrnekler olarak17'nci
rneklerolarak
asr Ba-
17nci asr Ba-
con'culuunun baz ynlerini, hatta gnmz toplumbilimlerinden bir ks
conculuunun baz ynlerini, hatta gnmz toplum bilim lerinden bir k s
mn gsterebiliriz. Olaan bilimin gnmzde bu kadar hzla ilerleme
m n g stereb iliriz. O laan bilim in gnm zde bu kadar hzla ilerlem e
kaydetmesinin bir nedeni de, uygulayclarnn, zm lenm esindekendi
kaydetm esinin bir nedeni de, uygulayclarnn,zmlenmesinde kendi
yetersizliklerinden baka hibir mazeret ya da engel tanmadklar sorun
yetersizliklerinden baka hibir m azeret ya da engel tanm adklar sorun
larlarzerine eilmeleridir.
zerine eilm eleridir.
te yandan, eer olaan bilimin problemlerini bu anlamda bulmacalar
te yandan, eer olaan bilim in problem lerini bu anlam da bulm acalar
olarak kabul edeceksek, bilim adamlarnn bunlara neden bu kadar tutku ve
olarak kabul edeceksek, bilim adamlarnn bunlara neden bu kadar tutku ve
ballkla sarldklar sorusunu da sormamza gerek kalmyor. Aslnda insa
ballkla sarldklar sorusunu da sormamza gerek kalmyor. Aslnda insa
nn bilimi ekici bulmas iin birok neden olabilir. Bunlarm arasnda ilk
nn bilim i ekici bulm as iin birok neden olabilir. B unlarm arasnda ilk
akla gelenler, yararl olma arzusu, yeni bir alan kefetmenin heyecan, do
akla gelenler, yararl olma arzusu, yeni bir alan kefetm enin heyecan, do
ada belli bir dzenlilik bulma umudu ve yerleik bilgiyi snama ihtiyac
ada belli bir dzenlilik bulm a umudu ve yerleik bilgiyi snam a ihtiyac
dr. Bu ve baka nedenler ayn zamanda bilim adamn sonradan megul
dr. Bu ve baka n edenler ayn zam anda bilim adam
edecek tekil sorunlarm belirlenmesine de yardmc olur.n sonradan m egul
Dahas, her ne ka
edecek tekil sorunlarm belirlenm esine de yardm c olur. Dahas, her ne ka
dar snu bazan hayal krkl da olsa, bu gibi nedenlerin bilim adamna
dar snu bazan hayal krkl da olsa, bu gibi
nceleri ekici gelip, sonra onu baka ynlere itmesinin faydas vard. nedenlerin bilim adam na
(1)
nceleri ekici gelip, sonra onu baka ynlere itm esinin faydas vard. (1)
Bilimsel abann arasnda tabii ki yararh olmak, yeni alanlar amak, dzen
Bilimsel abann arasm da tabii ki yararh olmak,
kurmak yada eskiden kurulu inanlar yeniden snamak gibi ilevleri olayeni alanlar amak, dzen
kurm ak
caktr, ya da eskiden kurulu inanlar yeniden snam ak gibi ilevleri ola
ama olaan bir aratrma sorunu ile megul olan bireyin aslnda hi
caktr, ama olaan bir aratrm a sorunu ile megul olan Bir
bir zaman dorudan bu saydklarmz yapt grlmez. bireyin asim da hi
kez aratrma
bir zaman dorudan bu saydklarmz yapt grlmez.
ya girildikten sonra kiiyi drten ama bambaka bir nitelik kazanr, baka
Bir kez aratrm a
ya girildikten sonra kiiyi drten ama bambaka bir
bir dzeye geer. Onun artk tek dncesi, becerisini yeterince kullanabil nitelik kazanr, baka
bir dzeye geer. Onun artk tek dncesi, becerisini
mesi halinde, kendinden nce hi kimsenin zemedii ya da onun kadar yeterince kullanabil
mzemedii
iyi esi halinde, kendinden nce hizebilecei
kim senin zem edii ya da onun kadar
etin bir bulmacay inanc ve iddiasdr. nsan
iyi zem edii etin bir bulmacay zebilecei inanc
ln gelmi gemi en byk bilimsel kafalarnn ou, tm mesleki aba ve iddiasdr. nsan
lnbu
larn gelm
trietin
gem i en bykadamlardr,
bulmacalara bilimsel kafalarmn ou, tm mesleki aba
zaten ou zaman herhangi bir
larn bu tr etin bulm acalara adanilardr.
uzmanlk dalnn insana verebilecei baka bir ey de yoktur. zaten ou zaman herhangi
Ancak insan bir
uzm anlk dalnn insanaolmusa,
verebilecei baka bir ey asndan
de yoktur.bununAncakfazla insan
bir kez
birnemi
bu iin
kez bu
tiryakisi uran ilginlii
iin tiryakisi olm usa, uran ilginlii asndan bunun fazla
bir yoktur.
bir nemibilimin
Olaan yoktur. sorunlar ile bulmacalar arasndaki koutluun imdi de
ok daha gbilim
Olaan ama indahasorunlar ile bulm
da retici acalar arasm
bir zelliine daki koutluun
bakalm. Eer bir sorun imdi
bulde
ok olarak
maca daha g ama daha da retici
srnflandrlacaksa, bir zelliine
mutlaka bir zm bakalm.
olmas Eer
yeterlibirbirsoran
zellikbul
maca olarak smflandrlacaksa, mutlaka bir zm olmas
deildir. Bunun yan sra, hem kabul edilebilir zmlerin niteliklerini hem yeterli bir zellik
dedeildir.
bunlarmBunun hangiyan sra, hemgeerek
aamalardan kabul edilebilir zmlerin
elde edileceini niteliklerini
snrlayan kurallarhem
de bunlarm hangi aam alardan
olmaldr. Mesela resimli bir bilmeceyi zmek geerek elde edileceini
sadece 'birsnrlayan
resim kurallar
tamamla
olmaldr.
mak 'tan ibaretM esela resim
deildir. li bir bilmeceyi
ada bir sanatzmek
hatta birsadece bir resim
ocuk bile seilmi tamamla-
soyut
ekillerde oluan paralar rastgele bir zemine yayarak bunu yapabilirsoyut
m aktan ibaret deildir. ada bir sanat hatta bir ocuk bile seilmi ve
ekillerdeortaya
bylelikle oluan paralar
kan rastgele birmek
resim bilmecenin zem ine yayarak
ald modeldenbunuhem yapabilir
daha iyive
bylelikle
hem de dahaortayazgnkan resim
olabilir. Nebilmecenin
ki, bylem ekbirald
resim,modelden
bilmecenin hemzm
daha iyi
hem deBunun daha zgn olabilir. vaf
deildir. olabilmesi iinNetmvaf ki, bylekullanlmas,
paralarn bir resim , bilm ecenin
resimli zm
taraflar
deildir.
nn Bunun ve
ste gelmesi olabilmesi iin tm
hibir boluk paralarm kullamimas,
kalmayncaya kadar birbirlerineresimli taraflar
kenetlen
nn ste gelm esi ve hibir boluk kalm aymcaya kadar
mesi gerekmektedir. nk bunlar resimli bilmeceyi resimli bilmece yapan birbirlerine kenetlen
vemesi gerekmektedir.
zmn belirleyennk bunlar Kabul
kurallardr. resimliedilebilir
bilm eceyi resim li zerinde
zmler bilmece ben- yapan
ve zmn belirleyen kurallardr. Kabul edilebilir zmler zerinde ben
(1) Bireyin rol ile bilimsel gelimenin genel rnts arasndaki elikiden kaynaklanan zorluk
veli) Bireyin
hayal rol ilebazen
krklklar bilimsel
okgelimenin genel rntsBuarasndaki
ciddi de olabilmektedir. elikiden
konuda bkz. kaynaklanan
Lawrence zorluk
S. Kubie, "So
me veUnsolved
hayal krklklar
Problems bazen
of theok ciddi deAreer"
Scientific olabilmektedir. Bu konuda
(Bilim Kariyerinin bkz. LavvrenceBaz
zmlenmemi S. Kubie, So-
Sorunla
r)me Unsolved
American Problems
Scientist of the Scientific
(Amerikan Areeradl
Bilim adam) (Bilim Kariyerinin
dergi. zmlenmemi
41, 1953, Baz1954,
s. 596-613 ve 42, Sorunla
s.
r) American Scientist (Amerikan Bilim adam) adl dergi. 41, 1953, s. 596-613 ve 42, 1954, s.
104-12.
104-12.
74
74
 zer snrlamalar szl bulmacalarda, zek oyunlarnda satran problemlerin
dezerdesnrlamalar szl bulmacalarda, zek oyunlarmda satran problemlerin
kolaylkla grlebilir.
de'Kural'
de kolaylkla grlebilir.
teriminin hatr saylr lde geniletilmi bir kullanmnda, yani
terimi Kzaman
ural terim
zaman inin'yerleik
hatr sayilur
bakldeas'geniletilmi
ya da 'nyarg' bir kullanmmda,
anlamlaryla z yani
deterimi zaman
klacak bir zam an
kullanm yerleik
zerinde bak
karar as ya da
klnabildii nyarg
takdirde, anlam
belli laryla
bir araz
de klacak
trma geleneibiriinde
kullanm zerinde
bulunan karar klmabildii
sorunlarn yukarda saydmz takdirde, bir belli birbul
dizi ara
trmazelliine
maca gelenei ok iinde bulunan
benzer sorunlarm
nitelikler yukarda
tadn anlamaksaydm z bir dizi
kolaylar. bul
Optik
m aca zelliine ok benzer nitelikler tadn
dalga uzunluklarn lmek iin bir ara gelitiren kiinin belli rakamlar ile anlam ak kolaylar. Optik
dalga uzunluklarm
spektrumun lm ek
belli blmleri iin biriliki
arasnda ara kurma
gelitiren kiinin belli
dzeyinde rakam lar ile
bir malzemeyle
spektrumun gerekir,
yetinmemesi belli blm nkleri amac
arasnda iliki keif
sadece kurmayapmakdzeyinde ya da birlm
malzemeyle
yap
yetinm em esi gerekir, nk am ac sadece keif
mak deildir, tersine, aracn yerleik optik kuramlarn btn asndan yapm ak ya da lm deyap
mak deildir, tersine, aracm yerleik optik kuramlarn
erlendirmek suretiyle aracn ortaya kard rakamlar, dalga uzunluklar btn asmdan de
erlendirm
olarak kurama ek alnm
suretiyledeerler
aracn ortaya
ile ayn kard
olduunu rakam lar, dalga
gstermesi uzunluklar
zorunludur.
olarak
Eer kuramkalm
kuramda a alnmherhangi
deerler bir ile ayn olduunu
belirsizlik ya da kendi gsterm esi zorunludur.
aracnn yeterince
Eer kuramda kalm herhangi bir belirsizlik
incelenmemi bir paras bu ispat tamamlamasn engelliyorsa, meslektaya da kendi aracnn yeterince
incelenmemi
lar rahatlkla onun bir aslmda
paras hibir
bu ispat tam am
ey lememi lam asm engelliyorsa,
olduuna karar m eslekta
verebilirler.
m rahatlkla
rnein, sonradanonunbu asim da hibir elektron
deerlerde ey lememi olduuna kararkatmanlar
dalga-uzunluklarn verebilirler.
rnein,
tehisi kondu.sonradan bu deerlerde
Elektron-sama elektron de
deneylerinde dalga-uzunluklarm
edilen azami (maksimum) katm anlar
tehisi kondu. E lektron-sam a deneylerinde
deerlere, ilk gzlemlenip kaydedildikleri zaman pek nem verilmemiti. de edilen azam i (maksim um)
deerlere,
Kendi bama duran ilk gzlembu lenip kaydedildikleri
rakamlarn harhangi zam
bir an
eyin pek nem
deerleri verilm em
olabilmeleri iti.
Kendi
iin ncebama
hareket duran bu rakam
halindeki larm harhangi
maddenin, bir eyinbenzer
dalgalarnkine deerleri olabilmeleri
ekilde davra
iin nce
nacan hareketbir
ngren halindeki
kurama m addenin, dalgaiarm
maledilmeleri kine benzer
gerekmiti. Hatta bu ekilde davra
benzerlik
nacan ngren bir kuram a m aledilm eleri gerekm
ilikisi saptandktan sonra bile, deney sonular ile kuramn tartmasz e iti. Hatta bu benzerlik
ilikisi
kilde saptandktan sonraiin
badatrlabilmeleri bile, deneygerelerin
eldeki sonularyeni ile kuram
batanntasarlanmalar
tartm asz e
kilde badatrlabilm
lazmd. (2) Bu koullareleri iingetirilene
yerine eldeki gerelerin
kadar hibir yeni sorun
batanzmlenmi
tasarlanm alar
lazmd.
saylmyordu. (2) Bu koullar yerine getirilene kadar hibir sorun zm lenm i
saylmyordu.
Kuramsal sorunlar iin kabul edilebilir olan zmler de, benzer snrla
malarla Kuramsal sorunlar
tayin edilir. iin kabul
Onsekizinci edilebilir
yzyl boyunca olanayzm
uydusunun ler de,gzlemlenebi-
benzer smrla-
lenmalarla tayin edilir.
hareketlerini Onsekizinci
Newton'un hareket yzyl boyunca ay
ve yerekimi uydusununtretmeye
yasalarndan gzlemlenebi- a
lan bilim adamlar srekli ekilde baarszla uradlar. Sonutretmeye
len hareketlerini Nevvtonun hareket ve yerekimi yasalarndan olark baz a
lan
lar tersbilim
kareadamlar
yasasnnsrekli
yerine, ekilde
kkbaarszla
mesafelerdeuradlar.
ona kyasla Sonu birazolark baz
sapma
lar tersbaka
gsteren kare yasasnn yerine, kk
bir yasa kullanmay teklifmetti.
esafelerde
Ancak ona bunu kyasla
yapmak biraz sapma
paradig
gsteren baka bir yasa kullanmay teklif etti.
may deitirmek, bambaka bir bulmaca tanmlamak demekti, eskisini Ancak bunu yapmak paradig
may deitirm
zmlemek deildi.ek,Gerekte
bam bakanebir bulm acagelince,
olduuna tanm lam ak dem
bilim ekti, eskisini
adamlar kurallara
birzmlemek
sre dahadeildi.
uyduktan G erekte
sonra 1750 ne olduuna gelince, birisi
ylnda ilerinden bilim bunlarn
adam lardaha kurallara
ba
bir sre
arl daha
olarak uyduktan
nasl sonra 1750
uygulanmas ylndabelirledi.
gerektiini ilerinden(3)birisink bunlarm
bakadaha ba
bir al
mak bulmak yalnzca oyunun kurallarn deitirmekle mmkn olabilirdi.al
arl olarak nasl uygulanm as gerektiini belirledi. (3) nk baka bir
mak bulmak yalnzca
Olaan-bilimsel oyunun incelenmesinde,
geleneklerin kurallarm deitirmekle sonradanmmkn ilave edilmiolabilirdi.
bir
Olaan-bilimsel
ok kuralla karlamak geleneklerin
mmkndr incelenmesinde, sonradan ilave
ve bunlar benimsedikleri edilmi bir
paradigmann
ok kuralla
bilim adamlarna karlam ak mmkndr
kazandrd ilkeler ve bunlar benimsedikleri
hakknda paradigmanm
bir hayli bilgi salayabilir.
Bize den, bu kurallarn ayrld ana kategorileri bulmak. (4) Ensalayabilir.
bilim adam larm a kazandrd ilkeler hakknda bir hayli bilgi ak-seik
veBize
belki den,
de enbu kurallarn
balayc ayrld
olan iin birana kategorileri
rnek, az ncebulmak. (4) En ak-seik
not ettiimiz-tr genel-
ve belki de en balayc olan iin bir rnek, az nce not ettiim iz-tr genel-
(2) Bu deneylerin geirdii evrimin ksa bir aklamas iin bkz. C.J. Davisson "Les Prix Nobel en
1937" (1937
(2) Bu ylnn Nobel
deneylerin armaanlar)
geirdii evrimin ksa adl
birkonferansn iin bkz.sayfas,
aklamas 4'nc Stockholm,
C.J. Davisson Les1938
Prix Nobel en
W. Whewell,
(3)1937 History
(1937 ylnn of the
Nobel Inductive Sciences
armaanlar) adl konferansn 4ncBilimlerin
(Tnevarml Tarihi) gzden
sayfas, Stockholm, 1938geiril
mi
(3)basm
W. Whewell,
Londra 1847, of theII,Inductive
HistoryBlm 220-22. (Tnevarml Bilimlerin Tarihi) gzden geiril
s. 101-5,Sciences
Bubasm
(4)mi soruyu, bilim1847,
Londra Blm II,dalndaki
sosyolojisi almalar bazan benimkilerle akan W.O.
s. 101-5, 220-22.
(4) Bu soruyu,
Hagstrom'a b ilim s o s y o lo jis i d a ln d a ki a lm a la r bazan b e n im kile rle aka n W .O.
borluyum.
Hagstroma borluyum. ~
75
75 '
 lemelerdir, yani bilimsel yasa belirten nermeler ye bir de bilimsel kavramlar
kuramlar hakkndaki
veimelerdir, yani bilimsel nermeler.
yasa belirtenGeerli olduklar
nermeler ye srece bu tr nermeler
bir de bilimsel kavramlar
bulmacay
ve kuramlar kurmamza
hakkmdaki kabul edilebilir
ve nermeler. Geerli gzmleri srece bu tr yardmc
olduklarsnrlamamza nermeler
olurlar. rnein
bulmacay onsekizinci
kurmam ve ondokuzuncu
za ve kabul yzyllarda
edilebilir gzmleri Newton'un
smrlamam za Yasalar
yardmc
ilevi grmekteydi.
buolurlar. rnein onsekizinci Bu ilev vedevam
ondokuzuncuettii srece de, maddenin
yzyllarda Nevvtonun nicelii fi
Yasalan
zikiler tarafndan
bu ilevi en temel
grmekteydi. Bu ontolojik
ilev devam (varlkbilimsel)
ettii srece de,kategori
maddeninsaylyordu
niceliivefi
madde paralar
zikiler tarafmdan arasnda etki ontolojik
en temel yapan gler en nde gelen
(varlkbilimsel) aratrma
kategori alanyd.ve
saylyordu
(5) Kimya
madde alannda
paralar da, belirgin
arasmda ve deimez
etki yapan gler en oranlara ilikin
nde gelen yasalarm
aratrma uzun
alanyd.
zaman tpk buna
(5) Kimya benzer
alannda da, bir etkisiveoldu:
belirgin atomikoranlara
deimez arlklar sorununun
ilikin yasalarm uzun
ortaya
atlmas, kimyevi
zaman tpk bunaanalizler
benzer bir iin kabul
etkisi edilebilir
oldu: atomikolan sonularn
arlklar snrlarnn
sorununun ortaya
belirlenmesi
atlm as, kim atomlar,
veyevi molekller,
analizler iin kabul birleik tzler
edilebilir karmlarn
olan sonularnne olup ne
snrlarnn
olmadklar
belirlenm esi hakknda
ve atomkimyaclara
lar, m olekller, verilmesi
bilgibirleik hepkarm
tzler bu yasalar larnsayesinde
ne olup ne
oldu. (6) Maxwell'in
olm adklar hakknda denklemleri
kim yaclarailebilgiistatistik termodinamii
verilmesi hep bu yasalar konusundaki
sayesinde
yasalar da M
oldu. (6) bugn ayn etkiye
axweHin denklem ileve
ve leri ilesahiptir.
istatistik term odinam ii konusundaki
unu da
yasalan dahemen
bugn ilave edelimveki,
ayn etkiye bu gibi
ileve kurallar tarihsel bir incelemenin
sahiptir.
ortaya karaca
unu da hem en tr eitlilik
tek ilave edelim la, olmad
bu gibigibi, en ilgin
kurallar tarihsel olanbirda deildir.
incelemenin
Yasalar
ortaya ile kuramlarda
karaca tek daha alt yahutolmad
tr eitlilik daha somut gibi,bir
en dzeyde,
ilgin olan aradaeitleri
deildir.
hakknda
Yasalar ile kabul larda
ve kuram edilendahabilimsel aralarn
alt yahut daha en doru
somut bir(geerli)
dzeyde,ekilde nasl
ara eitleri
kullanlmalar
hakkm da ve kabul gerektii
edilenkonusunda aralarmbalayc
bilim sel olduka en dorubir sr tercih
(geerli) bulun
ekilde nasl
kullanlmMesela
maktadr. 17'nci yzyl
alar gerektii kimyasnn
konusunda olduka geliiminde,
balayc atein
bir sr kimya
tercihanaliz-
bulun
lerindeki
maktadr.rol konusundaki
M esela 17nci yzyl deiiklilerinin
tutumkimyasmn byk atein
geliiminde, pay olmutur.
kimya analiz(7)
19'uncu
lerindeki yzylda da fizyologlar.
rol konusundaki tutumHelmholtz'un
deiiklilerininfizik byk deneylerinin
pay olmutur. kendi (7)
alanlarnda ok aydnlatc
19uncu yzylda olaca yolundaki
da fizyologlar. H elm holtzungrlerine kar balangta
fizik deneylerinin kendi
iddetli tepki ok
alanlarnda gsterdiler.
aydnlatc Nihayetyolundaki
(8) olaca yzylmzda kimyasalkar
grlerine kromatografi-
balangta
nin geirdii
iddetli tepki garip tarihsel evreler,
gsterdiler. (8) Nihayet bilimsel aracn
yzylm nekim
zda denli tutucu
yasal bir ama
komatografi-
haline gelebileceini
nin geirdii bir kere
garip tarihsel daha gstermektedir.
evreler, bilimsel aracn ne (9)denli
nk bellibir
tutucu deney
ama
yntemlerine ballk, bilim
haline gelebileceini adamna
bir kere daha gsterm kurallarn
oyununektedir. salamada
(9) nk bellien az
deney
yasalar
yntem da kuramlar
yalerine ballk,kadar adam rol
bilimbyk na oynar. nlarnn (Roentgen)
oyununX kurallarn salam ada en buaz
lunuunu
yasalar yaincelediimiz
da kuram larzaman kadar bu tr ballklarn
byk rol oynar. X baz nedenlerine
m larm de dei
n (Roentgen) bu
neceiz.
lunuunu incelediim iz zaman bu tr ballklarn baz nedenlerine de dei
Bilimin mutlak deimez olmasa da kalc ve yaygn olan zellikleri ta
neceiz.
rihselBilim
incelemenin
in m utlakdedeim
artcez bir tutarllkla
olrnasa gsterdii
da kalc ve yaygn bir st
gibiolan dzeydeta
zellikleri
kirihsel
yar metafizik
incelem enin ilkelerdir. rnein
de artc aa yukar
bir tutarllkla 1630'dan
gsterdii itibaren,
gibi bir stzellikle
dzeyde
dekiDescartes'n
yar m etafizik muazzam
ilkelerdir. rneinbilimsel
etkileyici yazlarnn
aa yukar 1630dan kmasndan sonra,
itibaren, zellikle
fizikilerin ou evrenin
de D escartesn m uazzam etkileyici cisimciklerden
mikroskopik bilimsel yazlarmm olutuunu
kmasndan do
ve tmsonra,
fizikilerin ou evrenin m ikroskopik cisimciklerden olutuunu ve tm dp-
ts) Newton'culuun bu ynleri iin bkz. I.B. Cohen, Franklin and Newton An Inquiry into Specu
lative Newtonian Experimental Science and Franklin's Work in Electricity as an Example Thereof
(5) Newtonculuun bu ynleri iin bkz. l.B. Cohen, Franklin and Nevvton An Inguiry into Specu-
{Franklin ve- Newton: Kurgusal Newton'cu deney Bilimleri zerine bir soruturma ve Bunun bir
lative Nevvtonian Experimental Science and Franklins Work in Electricity as an Example Thereof
rnei olarak Frankl'in Kurgusal
{Franklin ve-Nevvton;
Elektik alanndaki almalar) Philadelphia 1956, blm 7, ve Bununs.bir
Nevvtoncu deney Bilimleri zerine bir soruturma zellikle
255,57, 275-77
rnei olarak Franklin Elektik alanndaki almalar) Philadelphia 1956, blm 7, zellikle s
Bu rnek zerinde uzun uzadya tatma 10.cu Blmn sonlarna doru yer almaktadr.
(6)255,57,275-77
H. Metzger, Les Dostrines chiniques en France du debut du XVII e siecle a la fin du XVIII si-
v(7)(6) Bu rnek zerinde uzun uzadya tatma tO.cu Blmn sonlarna doru yer almaktadr.
ecle (17. yzyln bandan 18. yzyl sonuna kadar Fransa'da kimya retileri) Paris 1923, s.
1,(7) F. Metzger, Les Dostrines chinigues en France du debut du XVII e siecle a la tin du XVIII si
359,61; Marie Boas, Robert Boyle and Seventeenth Century Chenistry (Robert Boyle ve 17. yz
ecle (17. yzyln bandan 18. yzyl sonuna kadar Fransada kim ya retileri) Paris 1923, s.
yl kimyas Cambridge 1958, s. 112,15.
359,61; Marie Boas, Robert Byle and Seventeenth Century Chenistry (Robert Byle ve 17. yz
(8) Leo Konigsberger, Hermann von Helmholtz, eviren Francis A. Welby, Oxford, 1906, s.
yl kimyas Cambridge 1958, s. 112,15.
65.,66
(8) Leo Konigsberger, Flermann von Helmholtz, eviren Francis A. VVelby, Oxford, 1906, s.
(9) James E. Meinhard, "Chromatography: A Perspective" (Kromatografiye bir bak) Science
65.,66
(Bilim) dergisi 1 10, 1949, s. 387,92.
(9) James E. Meinhard, Chromatography; A Perspective (Kromatografiye bir bak) Science
(Bilim) dergisi 110, 1949, s. 387,92.
76
76
al grnglerin bu cisimciklere ilikin ekil, boyut, hareket ve etkileim
al grnglenn
kavramlaryla bu cisim ciklere
aklanabileceini ilikin ekil,
varsaymaya boyut, hareket
baladlar. ve etkileim
Bu ilkelerin kayn-
kavram laryla aklanabileceini varsaymaya
da grnd kadaryla hem metafizik hem de yntemseldi. Metafizik baladlar. Bu ilkelerin kayn-
da
asmdan, grnd
ilkeler kadaryla
bilim adamna hem m etafizik
evrenin hangi hemtr de yntem
nesneleri seldi.
ierip, M etafizik
hangile
asm
rini dan, ilkeler
iermediini bilimediyordu:
'dikte' adam na evrenin
ksacashangi
varolan trsadece
nesneleri ierip,
hareket hangile
halindeki
rini iermediini
madde idi. Yntemdikteasmdan ediyordu;
ise, nihaiksacas
yasalar varolan sadece
ile temel hareket halindeki
aklamalarn nasl
maddegerektii
olmas idi. Yntem asm dan
hakknda 'reete' veriliyordu:
ise, nihai yasalar yasalar
ile tem elcisimciklerin
aklam alann nasl
hare
olm as ve
ketlerini gerektii hakkndabelirlemeli,
etkileimlerini reete veriliyordu;
aklama ise yasalar cisimherhangi
'verilmi' ciklerin hare
bir
ketlerini
doal ve etkileim
grngy maddeninlerini bu belirlemeli,
yasalara uyan aklam a ise verilm
hareketlerine i herhangi bir
indirgemeliydi.
doaldagrngy
Daha m addenin builikin
nemlisi, cisimciklere yasalara uyan
evren gr bilim adamlarna
hareketlerine indirgemeliydi.
ara
Dahasorunlarnn
trma da nem lisi, cisim ciklere
ounlukla nelerilikin
olmasevren gr bilim
gerektiini adam larna
retiyordu. rneinara
trm a'un
Byle sorunlarnn
yapt gibi ounlukla neler olmas
bu yeni felsefeyi gerektiini
benimseyen bir retiyordu. rnein
kimyac dikkatinin
B o y leun
ounu yapt gibi(tr
transmtasyon bu yeni felsefeyi
deitirme, benim seyen
dnme) olarak birgrlebilecek kim
kimyac dikkatinin
ounu
yasal transm tasyon
tepkimelere (tr deitirme,
yneltmekteydi. nk dnme)
bu rnek, olarak
btn kimyasal dei
grlebilecek kim
yasal tepkim
imlerin temelindeelereyatt
yneltm ekteydi.nesnecik
dnlen nk bu yerrnek, btn kim dier
deitirmelerini yasal tep
dei
imlerinkyasla
kimelere tem elinde ak olarak
dahayatt dnlen gsteriyordu.
nesnecik (10) Nesnecik maddeciinin
yer deitirmelerini dier tep
kimelere
benzer etkileri mekaniin,
kyasla daha ak optiin veya snn incelenmesinde
olarak gsteriyordu. de kendini
(10) Nesnecik maddeciinin
benzer etkileri m ekaniin, optiin veya snn incelenm esinde de kendini
gstermiti.
Son olarak, daha da st bir dzeyde, bilim adamlnn vazgeilmez ko
gstermiti.
ulu Son baka bir
olan olarak, dizidailke
daha stbuluyoruz.
bir dzeyde, rnein
bilim bilim adammm
adam lnn dnyay an
vazgeilmez ko
ulu olan
lamak ve insanbakaakhnm
bir dizi dnyaya kazandraca
ilke buluyoruz. rnein dzenin
bilim kapsamm
adamm m dnyayve kesin an
liklamak
payn vegeniletmek
insan akhnm dnyayaduymas
arzusunu lazmdr.
kazandraca Bu amaca
dzenin kapsam m veolarak
ynelik kesin
dalikyapmas gereken, doanm
paym geniletm ek arzusunu belirli bir parasn
duymas kendi
lazmdr. Bu hesabma ya da mes
amaca ynelik olarak
lektalar
da yapmas araclyla
gereken,bykdoanm ampirik
belirli
apta bir parasm ayrntlarna
(grg1) kendi hesabma ya daince
inerek m es
lemektir.
lektalarBu incelemenin
araclyla byk bazenapta'grnrde' dzensiz
am pink (grgl) boluklara brakmas
aynntlarm inerek ince
da, bilim adamna
lemektir. gzlem
Bu incelem enintekniklerini gelitirmek
daha ok dzensiz
bazen grnrde yahut kulland
boluklar brakmas
kavram
da, bilim adamna
yapsn daha ileri dzeyde
gzlem amak
tekniklerini dahaiin birer
ok frsat olmaldr.
gelitirm Kuku
ek yahut kulland
suz yapsnbilim
buna benzer
kavram daha adamlar
ileri dzeyde amakalarda
iin btn iin birergeerli
frsat olan daha baka
olmaldr. Kuku
kurallar
suz bunada benzer
vardr. bilim adam lan iin btn alarda geerli olan daha baka
da vardr. baland ilkelerin, gl bir rnt halindeki bu varl
Bilim adamnn
kurallar
, kavramsal,
Bilim adam kuramsal, deneysel
nn baland veya yntemsel
ilkelerin, rntolaan
gl bir olsun, bilimi
halindeki bu bul
varl
maca
, kavram
zmesal,ile kuram
yan yanasal, getiren
deneyseleretilememizin
veya yntem sel ana kaynadr.
olsun, Olgun
olaan bilim i bul
lam
m aca bir
zmuzmanlk
e ile yan daimin
yana uygulaycs durumundaki
getiren eretilem kiiye,
em izin ana bu sayede
kaynadr. ge
O lgun
rek dnyann
lam bir uzm anlkkendi
gerek daimbiliminin niteliklerini
in uygulaycs belirleyen
durum undaki kurallar
kiiye, verile
bu sayede ge
bildii iindir ki,
rek dnyann bu kii
gerek kendikurallarn hazrda duran
bilim ininveniteliklerini bilginin
belirleyen kendi adna
kurallar verile
tanmlad,
bildii iindir ki, kalm
kapal bu kiisorunlarna
kurallarn kendinden
ve hazrda tamamen emin olarak
duran bilginin kendi ei-
adna
lebilmektedir. Bu noktadan
tanm lad, kapah kalm sonra onun kiisel
sorunlarna kendinden tamkamlayan
azmini olarakbe
am en emin ama ei-
lirsiz
lebilmkalm bulmacay
ektedir. zme
Bu noktadan kavuturmaktr.
sonra Bulmacalar
onun kiisel azmini ve kurallar
kam layan ama be
tar
lirsiz kalm bu
tmasnn, bulm acayynlerden,
ve baka olan-bilimsel
zm e kavuturmaktr. Bulmuygulamann yapsn
acalar've kurallar tar
aydnlattn
tm asnn, bu bylece syleyebiliriz.
ve baka ynlerden, Ancak, bakasel
olaan-bilim adan, bu
biruygulam annaydnlat
yapsn
ma nemli bir ekilde
aydnlattn byleceyanltc olabilir.Ancak,
syleyebiliriz. kadarbir
Her nebaka belli bir bilimsel
adan, uz
bu aydnlat
manlk alanmdaki
ma nemli tm uygulayclarn
bir ekilde yanltc olabilir. belli
H erzamanlarda balandklar
ne kadar belli bir bilim selku
uz
rallar muhakkak
m anlk alanm dakibulunursa da, bu kurallar
tm uygulayclarn belli konusu
sz zam uzmanlarn
anlarda uygula-
balandklar ku
rallar m uhakkak bulunursa da, bu kurallar sz konusu uzm anlarn
maddeciliinin genel bir
uygula-
Boas "The Es
OO) "Zerre' ya da 'nesnecik' aklamas iin bkz. Marie
tablishment of the
(10) Zerre' Mechanicai
ya da nesnecik Phisopphy" (Felsefede
maddeciiiinin genei birMekanik dnya
akiamas bkz. Marie Yerlemesi)
iingrnn Boas The Es-
Osiris dergisi, of
tabiishment 1952,
10,the s. 412-541.
Mechanicai Bunun Byle
Phisopphy" kimyas
(Feiefede zerindeki
Mekanik dnya etkileri
grnn bkz. T.S.
iin deYerlemesi)
dergisi,Boyle
Osiris"Robert
Kuhn, and Structural
10, 1952, s. 412-541.Chemistry in thekimyas
Bunun Byle Seventeenth Century"
zerindeki (Robert
etkileri Boyle
iin de bkz. 17.
T.S.
Kuhn, Yapsal
Yzylda Kimya)and
Robert Byle IsisStructural 1952, s. 12-36
dergisi, 43,Chemistry in the Seventeenth Century (Robert Byle 17.
Yzylda Yapsal Kimya) Isis dergisi, 43, 1952,
77 s. 12-36
11
malanndaki btn ortak yanjar koymakta kendi "balarna yeterli
m alarm daki btn ortak yanjarortaya
ortaya koym akta kendi 'balarna yeterli
olamazlar. Olaan bilim son derece belirlenmi, yani snrlar belli bir faali
olamazlar. Olan bilim son derece belirlenmi, yani snrlar belli bir faali
yettir, ama tamamen kurallarla belirlenme zorunluluu yoktur. Bu yzden
yettir, am a tam am en kurallarla belirlenm e zorunluluu yoktur. Bu yzden
denememin daha banda, olaan aratrma geleneklerinin tutarllk kayna
denememin daha banda, olaan aratrma geleneklerinin tutarllk kayna
olarak, ortak kurallardan, varsaymlardan veya bak alarndan ziyade,
olarak, ortak kurallardan, varsaym lardan veya bak alarndan ziyade,
ortak paradigmalar yaklamn tercih ettim. Benim dnceme gre kural
ortak paradigm alar yaklam n tercih ettim. Benim dncem e gre kural
lar paradigmalardan tretilir, ama paradigmalar kurallar olmadan da aratr
lar paradigm alardan tretilir, ama paradigmalar kurallar olmadan da aratr
maya yn verebilirler.
maya yn verebilirler.
 PARADGMALARINNCEL
V.V.PARADGMALARIN NCEL

Kurallar
Kurallarileileparadigmalarn
paradigmalarnolaan bilimleilikisini
olaanbilimle tamolarak
ilikisinitam ortaya
olarakortaya
karabilmek
karabilmekiin ncetarihilerin,
iinilkilknce tarihilerin,demin deminkabulkabuledilmi
edilmikurallar
kurallarolarak
o l a r ^be
be
timlediimizilkelere
timlediimiz ilkelerezgzghareket
hareketizgisini naslayrdklarna
izgisininasl bakm.Bel
ayrdklarnabirb hbakn. Bel
lilibirbiruzmanlk
uzmanlkdalnn,
dalnn,belli zamandatarihsel
bellibirbirzamanda tarihselolarak yakmdanincelenme
olarakyalandan incelenme
sisisonucunda, eit kuramlarn kavram,
sonucunda, eith kuram larm kavram, deney ya da gzlemasndan
deney ya da gzlem asndannasl nasl
uygulandklarn
uygulandklarngsteren gsterenyar standartlamvevetekrarl
yarstandartlam dizirnek
tekrarlbirbirdizi rnekmeymey
dana kacaktr.Bunlar
danakacaktr. Bunlarbilimsel
bilimseltopluluun
topluluunders derskitaplar konferanslarvevela-la
kitaplarkonferanslar
boratuvar problemleri yoluyla kendini
boratuvar problemleri yoluyla kendini gsteren paradigmalardr.Sz
gsteren paradigmalardr. Szkonusu
konusu
bilim evresinin yeleri, mesleklerini icra etmeyi bunlar
bilim evresinin yeleri, mesleklerini icra etmeyi bunlar alp bunlarlauy alp bunlarla uy
gulama yaparakrenirler.
gulam ayaparak Elbettetarihiler
renirler.Elbette tarihilerbuna bunailave
ilaveolarak
o l a r ^bir de,konu
birde, konu
mumuhenz belirsizolan
henzbelirsiz olanbaarlarn bekletii'karanlk'
baarlarnbekletii karanlkalan bulacaktr,fakat
alaribulacaktr, fakat
grld zmlenmi sorunlarn ve tekniklerin
grld gibi zm lenm i sorunlarn ve tekniklerin ekirdeigenellikle
gibi ekirdei genellikle
son derecebelirgindir.
sonderece Seyrekaksamalar
belirgindir.Seyrek olmasnakarn
aksam alarolmasna karngelimi
gelimibirbirbilimbilim
evresinin
evresininparadigmalar
paradigmalarolduka rahatlklabelirlenebilmektedir.
oldukarahatlkla belirlenebilmektedir.
Ne Nevarvarkikiortak paradigm alarmbelirlenmesi,
ortakparadigmalarn belirlenmesi,ortak ortakkurallarn
kurallarndadabelirlen
belirlen
dii gelmez. Bunun olabilmesi iin ikinci
dii analamma gelmez. Bunun olabilmesi iin ikinci ve birazdadadeiik
analamna ve biraz deiiktrde
trde
admgerekmektedir.
birbiradm gerekmektedir.Bu Buadm atarkentarihi,
admatarken bilimevresinin
tarihi,bilim evresininparadig
paradig
malarnbirbirleriyle
malarn birbirleriyleveveenehson aratnm abildirileri
sonaratrma bildirileriileilekarlatrmaldr.
karlatrmaldr.Bu Bu
nu yapmaktaki amac, topluluk yelerinin en geni
nu yapmaktaki amac, topluluk yelerinin en geni kapsamlparadigmalarnkapsaml paradigmalarm-
dansoyutlayarak
dan soyutlayarakaratrma kuralbiiminde
aratrm akural biim indekullanma almolabilecekleri
kullanm aalm olabilecekleri
akyayadadakapal
ak unsurlarnayrdedilebileceini
kapalnenetrtrunsurlarn anlamaktr.Belli
ayudedilebileceinianlamaktr. Bellibirbir
bilimsel gelenei betim lem eye ya da incelemeye kalkan herhangi birkii
bilimsel gelenei betimlemeye ya da incelemeye kalkan herhangi bir kii
mutlakabubutrtrkabul
nin,mutlaka
nin, grmilke
kabulgrm ilkevevekurallara
kurallarabakmas
bakmaslazmdr.
lzmdr.GeenGeen
blm ndedegsterdii
blmn gsterdiigibi am acndaksmen
gibibubuamacnda ksm endedeolsa baaryaulaaca
olsabaarya ulaaca
aa yukar kesinlikle
aa yukar kesinlikle sylenebilir. Fakat bu kiinin deneyimieer
sylenebilir. Fakat bu kiinin deneyimi birazolol
eerbiraz
sun benimkine benziyorsa, kural araym, paradigma arayndan hemdaha
sun benimkine benziyorsa, kural arayn, paradigma arayndan hem daha
ghem
g dahaazazdoyurucu
hemdededaha doyurucubulmubulmuolmasolmasgerekir.
gerekir.Bilim
Bilimtopluluunun
topluluununoror
tak inanlarnbetimlemek
takinanlarn betimlemekiin iinkulland
kullandgenellemelerin
genellemelerinbazlarbazlarhibir
hibirso so
fun
runyaratmayabilir.
yaratmayabilir.Buna karmbazlar
Bunakarn bazlarda,da,yukarda
yukardarnek olarakgsterdik
rnekolarak gsterdik
etingelecektir.
fazlaetin
lerimiz Bu rneklerin bizim
lerimizdededahil,
dahil,bir nebzefazla
birnebze gelecektir. Bu rnekleringerek gerek bizim
gsterdiim iz tarzda, gerek aklna gelecek herhangi bir baka tarzdaifade
gsterdiimiz tarzda, gerek aklna gelecek herhangi bir baka tarzda ifade
edildikleri sreceinceledii
edildiklerisrece topluluun birbirksm
incele'diitopluluun
yesi tarafndanreddedil
ksm yesitarafndan reddedil
olacaklardadaaa
miolacaklar
mi yukarkesindir.
aayukar kesindir.Ancak,
Ancak,aratrma geleneinintutarl
aratrmageleneinin tutarl-
ln kurallar araclyla anlamak istiyorsak, sz konusu
Im kurallar araclyla anlam ak istiyorsak, sz konusu olan bilim dalmda
olan bilim dalnda
ortak
ortakbir zem insaptamak
birzemin saptam akgene
de gereklidir. Bunun sonucunda, belli bir
gene de gereklidir. Bunun sonucunda, belli bir
79
79
 aratrma geleneini oluturacak dzeyde olan baz kurallarn aranmas, ister
aratrma geleneini
istemez kiinin sabrmoluturacak
srekli olarak dzeyde olan baz kurallarm aranmas, ister
ve son haddine kadar zorlayan bir aba
istemez kiinin
haline gelmektedir. sabrm srekli olarak ve son haddine kadar zorlayan bir aba
haline gelmektedir.
te yandan, btn bu engellemeleri grmekle, onlarn kaynan tehis et
te yandan, btn oluyoruz.
bu engellemeleri grmekle,
me frsatn da bulmu Bilim adamlar bironlarm taraftan kaynam tehis et
Newton, Lavo
m e frsatm da bulmu oluyoruz. Bilim adam
isier, Maxwell veya Einstein gibi kiilerin son derece nemli bir lan bir taraftan Newton, Lavo
dizi soruna
aa yukar kalc bir zm getirdii ynnde gr birliinebir
isier, M axwell veya Einstein gibi kiilerin son derece nemli dizi soruna
varrlarken,
aa yukar kalc bir zm getirdii ynnde
dier taraftan bazen farknda bile olmadan bu zmleri kalc yapan soyut gr birliine varrlarken,
dier taraftan bazen farknda bile olmadan bu zm leri kalc yapan soyut
zelliklerin ne olduu konusunda anlaamamadadrlar. Yani bir paradigmay
zelliklerin
tamamen ne olduu
yorumlama konusunda
yahut usavurma anlaamamaktadrlar.
konusunda anlamaya Yani bir paradigmay
varmadan, hatta
tam amen yorumlama yahut usavurma konusunda
byle bir ey iin aba bile sarf etmeden, sadece o paradigmann anlamaya varmadan, hatta
byle bir ey iin aba bile sarf etm eden, sadece o paradigm
kimliini
ann kim liini
saptamakta ortak davranabilirler. Dolaysyla byle standart bir yorumun bu
saptamakta ortak davranabilirler. Dolaysylabir
lunmay yahut zerinde anlamaya varlm byle kuralastandart bir yorumun bu
indirgeme yaplama
lunmay yahut zerinde anlamaya
paradigmann vanim bir kurala indirgeme yaplama
y, aratrma ynlendirmesini engellemez. Olaan bilimin,
y, paradigm ann aratrm a
paradigmay dorudan denetlemek yoluyla ksmen ynlendirm esini engellem ez. Olaan bilimin,
belirlenmesi mmkndr
paradigmay dorudan denetlemek yoluyla ksmen
ve bu, kurallardan yardm grse bile, kural ve varsaymlarn kesinletirilme belirlenmesi mmkndr
ve bu, kurallardan yardm grse bile, kural ve varsaym
sine baml olan bir sre deildir. Tersine bir paradigmann varl ile her lann kesinletirilme
sine bir
hangi bamdizil tamamlanmam
olan bir sre deildir. kuralnTersine
varlbir paradigmann
arasnda varl ile her
bir gereklilik ilikisi
hangi bir dizi t^ a m la n m a m
yoktur, yani biri dierinden kartlamaz. (1) kuraln varl arasm da bir gereklilik ilikisi
yoktur, yani biri dierinden kartlamaz. (1)
Bu sylediklerimizin kanlmaz olarak ilk etkisi aklda baz sorular uyan
drmak Bu olacaktr:
sylediklerim izinbir
yetkin kamlmaz
dizi kuraln olarak ilk etkisi
olmad yerdeaklda baz sorular uyan
bilim adamm belli
birdrm ak olacaktr: gelenee
olaan-bilimsel yetkin birbal dizi tutan
kuraln olmad
nedir? yerde bilimdorudan
'Paradigmalarn adamm de belli
bir olaan-bilimsel gelenee bal tutan nedir? Paradigmalarm
netlenmesi' tmcesi ne anlama gelebilir? Bu gibi sorulara ksmi baz cevap dorudan de
netlenm esi tm cesi ne anlama gelebilir? Bu gibi
lar, ok baka bir balamda olmakla birlikte, (merhum) Ludwig Wittgenste sorulara ksm i baz cevap
inlar, ok baka Kulland
gelitirmitir. bir balam da olmakla
balam hembirlikte,
daha temel (merhum)
dzeyde Ludvvig
olduu Wittgenste-
hem de
in gelitirmitir.
daha iyi bilindii iin,KulEmd
nce sz balam
konusu hem daha temel
sorunlara onun dzeyde
verdiiolduu hem de
tarz zm
daha iyi bilindii iin, nce sz konusu sorunlara
grmemiz yararl olabilir. Wittgenstein' m sorduu soru uydu: " 'skemle' onun verdii tarz zm
grm'yaprak'
yahut em iz yararlyahut olabilir.
'oyun'Wgibi ittgensteinm sorduu soru
terimleri, elikisiz uydu:
olarak skem le
ve tartmaya
yahut y
meydan ap rak yahut
vermeyecek bir o y u n gibikullanabilmemizi
kesinlikle terim leri, elikisiz olarak
salayan ve tartm
nedir?" (2) aya
meydan vermeyecek bir kesinlikle kullanabilmemizi
Bu aslnda ok eski bir soru ve olaan yant da hep u olmu: ister bilin salayan nedir? (2)
Bu ashnda ok eski bir soru ve olaan yant da
le ister seziyle olsun, iskemlenin, yapran ya da oyunun ne olduunu temel hep u olmu: ister bilin
le ister seziyle olsun, iskemlenin, yapran ya
de biliyor olmamz gerekir. Yani bir anlamda, szgelii btn oyunlarn,da oyunun ne olduunu temel
ve
de biliyor
sadece olmamz
oyunlarn sahipgerekir.
olduuYani ortakbir biranlamda,
dizi zellii szgelii
kavryor btn oyunlarm,
olmamz lazm.ve
sadece dili
Ancak, oyunlann sahip olduu ortak
nasl kullandmz ve dilibiruyguladmz
dizi zellii kavnyor dnyann olmamz
ne trlazm.
bir
A ncak, dili nasl kullandm z ve dili uyguladm
dnya olduu gz nne alndnda, Wittgenstein'm vard sonu, byle z dnyann ne trbir bir
dnya
dizi zelliin bulunmsma gerek olmad idi. Baz oyunlarn baz iskemlelebir
olduu gz nne almdmda, W ittgensteinm vard sonu, byle
dizi
rin ya zelliin bulunmsma
da baz yapraklarn gerek olmad
paylat bir ksm idi.zelliin
Baz oyunlarm
ne olduu baztartmas,
iskemlele
rin ya da baz yapraklarn paylat bir ksm
belki bunlarn karl olan terimleri kullanmay renmemize yardmc zelliin ne olduu tartmas,
ol
maktadr, ama bir snf nesnenin tm yelerine ve yalnz onlara ayn orandaol
belki bunlarm karl olan terimleri kullanmay renmemize yardmc
maktadr, ama bir snf nesnenin tm yelerine ve yalnz onlara aym oranda
(1) Benzer bir konuyu gayet baarl bir ekilde ileyen Michael Polanyi'nin grne gre bilim
(1) Benzer
adamnn bir konuyu
baars gayet
en byk baarl
oranda bir ekilde
'szsz' ileyen
bilgiye Michael
baldr, yani Polanyi'nin grne
tecrbe ile elde edilengre bilim
ve ke
adamnn
sinkes sze baars en byk
dklemeyen oranda
bir eik szszBkz.
'meleke'. bilgiye baldr,
Personel yani tecrbe
Knowledge ile elde
(Kiisel edilen
Bilgi) ve ke
Chicago,
sinkes
1958 sze dklemeyen
zellikle. bir eik meleke. Bkz. Personel Knowledge (Kiisel Bilgi) Chicago,
V. ve VI. Blmler.
(2)1958 zellikle.
Ludwig V. ve VI.Philosophical
Wittgenstein, Blmler. Investigations (Felsefi Aratrmalar) eviren G.E.M. Ans-
(2) Ludvvig
combe, VVttgenstein,
New York, 1953, s.Philosophical
31-16. Ancak,Investigations
Wittgenstein bu (Felsefi Aratrmalar)
ekilde eviren
zetledii 'isim G.E.M.
verme' Ans-
ilemi
nincombe, Newyatmas
temelinde York, 1953, s. 31-16.
gereken Ancak,
'dnyann' Wittgenstein
nasl bu ekilde
bir dnya olaca zetlediihemen
konusunda isim verme
hemenilemi
hi
birnin
eytemelinde yatmas gereken
sylememektedir. dnyann
Bu yzden yukardanasl bir dnya olaca konusunda
syleyeceklerimizin hemen hemenat
bir ksm Wittgenstein's hi
bir ey sylememektedir. Bu yzden yukarda syleyeceklerimizin bir ksm VVttgensteina at
fedilemez.
fedilemez.
80
80
uygulanabilecek
uygulanabilecekbir birdizi
dizizellik
zellikyoktur.
yoktur.Bunun yerine,daha
Bununyerine, ncegzlemledi
dahance gzlemledi
imiz
imizbir bireit faaliyetileilekarlatmz
eitfaaliyet karlatm zzaman, zaman,hemenhemen'oyun'
oyunterimini
teriminiuyuy
gulan?,nk
gularz, nkgrdmz
grdmzolay olayileiledaha
dahance ncebubuisimle anmayrenmi
isimleanmay renmiolol
duumuz birtakmfaaliyetler
duumuzbirtakm arasndabir
faaliyetlerarasnda ailebenzerlii
bir'aile' buluruz.Ksacas
benzerliibuluruz. Ksacas
Wittgenstein
W ittgensteinm 'm nazarnda
nazarndaoyunlar, iskem lelerveveyapraklar,
oyunlar,iskemleler yapraklar,herherbiri
biribaz
baza
a-
tmalarn
hm alannveveapraz aprazbirlemelerin rntsndenoluan
birlemelerinrntsnden oluan'doal'
doal kavramaile
kavram aile
leridir. Bylebir
leridir.Byle rntnnvarl
birrntnn varldadasz konusunesneyi
szkonusu nesneyiyayadadafaaliyeti
faaliyetibaba
arylasaptayabilmemizi
aryla saptayabilmem iziyeterince aklayacakniteliktedir.
yeterinceaklayacak niteliktedir.Yalnz
Yalnzveveyalnz
yalnz
isimverdiimiz
isim ailelerakt
verdiimizaileler aktyay da zamanlabirbirine
a d azamanla karttakdirde
birbirinekart takdirdeya ya
d o a lailelerin
ksacas'doal'
niniksacas ailelerinolmad
olm addurumlarda, karm zdakinesnelerin
durum larda,karmzdaki nesnelerin
kimliini saptamaktaveveismini
kimliinisaptamakta baarmzdanyola
koymaktakibaarmzdan
isminikoymaktaki yolaklarak,
klarak,kulkul
landmz
landm zher snfismine
hersnf karlkbir
isminekarlk birdizi
diziortak zelliinbulunduu
ortakzelliin bulunduuiddia iddia
edilebilir.
edilebilir.
Ayn ey,tek
Ayney, birolaan-bilimsel
tekbir geleneinierisinde
olaan-bilimselgelenein kaneitli
ortayakan
ierisindeortaya eitli
sorunlarveveteknikleri
aratrm asorunlar
aratrma teknikleriiin iindedepekl geerliolabilir.
peklgeerli olabilir.Bunlarn
Bunlarndada
paylatortak
paylat ynn,gelenee
ortakynn, geleneekendine
kendinezg zgbirbirzellik kazandranvevebi
zellikkazandran bi
limsel zerindekietkisini
dncezerindeki
limseldnce salayanbelirlenmi
etkisinisalayan belirlenmiyayadadahihideilse
deilsetamtam
olarak belirlenebilirbir
olarakbelirlenebilir birdizi
dizikural varsaymolduu
kuralvevevarsaym sylenemez.Tersine,
olduusylenemez. Tersine,
bubusorunsorunveVetekniklerin,
tekniklerin,sz konusuolan
szkonusu bilimevresinin
olanbilim evresininok ncedenyerle
oknceden yerle
ikikbaarlar arasndasaymaya
baarlararasnda altbilimsel
saymayaalt bilimselyapnn herhangibir
yapmnherhangi birparas
paras
ileileilikileri, benzetm eyayadadamodel
ilikileri,benzetme m odelkurmakurmayoluyla salanmolabilir.
yoluyladadasalanm olabilir.Bi
Bi
limadamlar
lim adam lanilkilknce nceeitimle
eitimlesonra karlatklanbilimsel
sonradadakarlatklar bilimselmetinler
metinlerarac
arac
lyla
lylaeldeeldeettikleri modellerikullanrken,
ettiklerimodelleri modellerebilim
kullanrken,bubumodellere bilimevresinin
evresininpa pa
radigmas kazandranzellikleri
konum unukazandran
radigm askonumunu zelliklerihem hemtam olarakbilmezler
tamolarak bilm ezlerhem hem
bunapek
dedebuna pekgerek duym azlar.Byle
gerekduymazlar. olduuiin
Byleolduu iinde, tam am lanm bir
de,tamamlanm birdizi
dizi
kuralaihtiyalar
kurala yoktur.Bilim
ihtiyalaryoktur. adamlarmnkatlm
Bilimadamlarnn katlmolduklar aratrmagele
olduklararatrma gele
neininbelli
neinin bellibir tutarllasahip
birtutarlla olmasmdan,bubugelenein
sahipolmasndan, geleneintemelinde
temelindeyatp yatpdada
ekekbir tarihselyayadadafelsefi
birtarihsel aratrmanmortaya
felsefiaratrmann ortayakartabilecei
kartabileceibirbirkurallar
kurallarveve
varsaym lartopluluunun
varsaymlar topluluununvar olduubile
varolduu anlalmayabilir.Bilim
bileanlalmayabilir. Bilimadamlar
adamlar-
nmbelli
nn zmgeerli
somnuyayadadazm
bellibirbirsorunu geerliklann olduukonusunda
klanmneneolduu konusundagenel genel
likle
liklesorusorusormamalar
sorm am alaryayadadatartma yapmam alarbizi
tartm ayapmamalar hideilse
bizihi deilsesezgisel
sezgisel
olarak yantbildiklerini
olarakyant bildiklerinidnmeye yneltmitir.Halbuki
dnmeyeyneltmitir. Halbukibubutrtrsorusoruveveya ya-
ntlarn aratrmaileilepek
ntlarmaratrma pekilgisi olmadmdnmeleri,
ilgisiolmadn dnmeleri,bubututumuntutumunok okdahadaha
basitbir
basit birnedeni
nedeniolabilir.
olabilir.Yani
Yaniparadigmalar, kendilerindentutarl
paradigmalar,kendilerinden birekilde
tutarlbir ekilde
soyutlanarak
soyutlanarakelde eldeedilecek
edilecekherhangi
herhangibir birdizi aratrmakuralndan
diziaratrma kuralm danhem hemdaha daha
ncelikli,
ncelikli,hem hemdaha balaycvevehem
dahabalayc hemdededaha eksiksizolabilirler.
dahaeksiksiz olabilirler.
imdiyekadar
imdiye kuramsalbir
tamamenkuramsal
kadartamamen savileri
birsav sdk:paradigmalar
ilerisrdk: paradigm alarola ola
an bilimi gelitirebilir kurallarm mdahalesi olmadan da belirleyebilir.im
an bilimi gelitirebilir kurallarn mdahalesi olmadan da belirleyebilir. im
dididedebubusav hemdaha
savhem anlalu-klmak
dahaanlalr klmakhem hemdedenemini vurgulamakiin
neminivurgulamak iinpa
pa
radigmalarn
radigm alarmgerektengerektendedebubuekilde
ekildeilediine
ilediineinanmamz
inanm am ziin iinnenegibi
gibinene
denler
denlerbulunduuna
bulunduunaiaret etm ekistiyorum.
iaretetmek istiyorum Bunlardan birincisiniimdiye
. Bunlardanbirincisini imdiye
kadar zaten enine boyuna tartm bulunuyoraz; belirli olaan-bilimselgele
kadar zaten enine boyuna tartm bulunuyoruz; belirli olaan-bilimsel gele
nekleri ynlendirm iolan
nekleriynlendirmi olankurallar ortayakarmann
kurallarortaya olaanstgl.
karrhannolaanst gl.
Felsefecinin,
Felsefecinin,btn oyunlarnpaylat
btn'oyun'larn paylatortak ortakyann olduunusyleme
yanmneneolduunu syleme
yeyealt karlatglkten
zamankarlat
altzaman glktenpek pekdedefarkl deil.Birincinin
farkldeil. Birincininuzan uzan
ts olduuikinci
tsolduu ikinciveveana nedenise,
ananeden ise,bilimsel
bilimseleitimin yapsmdankaynaklan
eitiminyapsndan kaynaklan
maktadr. Balangtanberi
maktadr.Balangtan grdmzgibi,
berigrdmz gibi,bilim adamlarkavramlar,
bilimadamlar kavram lan,ya- ya

81s
 salar ve kuramlar hibir zaman ayr ayr ve soyut olarak renmezler. Tersi
ne, ilk karlatklar
salar ve kuramlar hibirzamanzamanbu zihinsel aralar
ayr ayr gerekolarak
ve soyut eitim asndan gerek
renmezler. Tersi
tarihsel
ne, ilk adan nceliizaman
karlatklar olan bir birim ierisindeki
bu zihinsel aralar gerek uygulanlar
eitim asmdan ile birlikte
gerek
bulurlar.
tarihsel Yeni
adanbirncelii
kuram daima olan birsomutbirim dizi doal grngye
birierisindeki uygulanlar yaplm
ile birlikte
uy
bulurlar. Yenibirlikte
gulamalaryla bir kuramaklanr bu uygulamalar
daimavesomut bir dizi doalyaplmadan
grngye kabul edilme
yaplm uy
yegulam bile olamaz.
aday alaryla birlikteAncak kabulveedildikten
aklanr sonra, ayn
bu uygulamalar uygulamalar
yaplmadan ba
kabulveedilme
kalar
ye adaykurambile ile birlikte,
olamaz. gelecekteki
Ancak bilim adammn
kabul edildikten sonra, ayn mesleini
uygulamalarrenecei
ve ba
ders
kalar kuram ileyerini
kitaplarnda birlikte, stelik bu bilim
alr.gelecekteki yer sadece
adamssleme ya da belgeleme
m m m esleini renecei
ileders
snrlanm
kitaplarndada deildir. Tersine,
yerini alr. stelik kuram
bir bu renme
yer sadece sreci ya
ssleme uygulamalarn
da belgeleme
incelenmesine
ile snrlanmdorudan
da deildir. bamldr
Tersine, birve buna
kuram hem laboratuvardaki
renme aralarla
sreci uygulamalarn
hem de kat
incelenm esinekalemle
dorudan yaplan
bam problem
ldr ve zme
buna hem altrmalar dahildir.
laboratuvardaki Eer
aralarla
hem dedinamii
Newton kat kalemokuyan bir renci,
le yaplan problem kitle, emekn
g, zm altrmve alar
zaman gibi terim
dahildir. Eer
lerin anlamlarn
Nevton dinamii renebiliyorsa,
okuyan bir renci, g, kitle,bulduu
bunu kitabnda mekn ve eksik
zamanfakatgibi
srasn
terim
dalerin
yardmc birtakm
anlamlarm tanmlamalar sayesinde
renebiliyorsa, bunu kitabnda yapmaktan
bulduu ok bu kavramlarn
eksik fakat srasm-
problem zmlerinde
da yardmc tammlamalargzlemlemesi
birtakm uygulanm sayesinde yapmaktanve bu tr ok almalara katl
bu kavramlarm
mas sayesinde
problem yapabilmektedir.
zmlerinde uygulanm gzlemlemesi ve bu tr almalara katl
Bu eit
mas parmak
sayesinde hesabyla ya da deneyler yoluyla renme sreci mesleki
yapabilmektedir.
raklk srecinin
Bu eit parmaktamamm
hesabyla ya dalk
kapsar. balang
deneyler derslerinden
yoluyla renmedoktora tezini
sreci mesleki
bitirene
raklkkadar renciye
srecinin tamamm verilen problemler
kapsar. giderek,
lk balang karmaklar
derslerinden ve bilin
doktora tezini
meyenler daha da
bitirene kadar renciye Fakat daha
oalr. verilen nceki
problem ler baarlara
giderek, karm yakn ballk
olanaklar ve bilin
her zaman devam
m eyenler daha daeder. rencilikten
oalr. Fakat dahasonraki ncekibamsz
baarlara bilimsel
olan yaknmeslek ya
ballk
antsnda
her zam an genel
devamolarakeder. alman problemler
elerencilikten sonraki de ayn
iinbam sz ey sz konusudur.
bilimsel meslek ya-
Aslmda
antsmdabilim genel ele almanherhangi
olarakmeslein
adamnn problemler bir aamasnda ey szkurallarm
iin de aynoyunun konusudur.
sezgisel
Asim daolarak
bilim ve kendi bana
adammm meslein soyutlayarak
herhangi bir rendiini
aamasmda dnmekten
oyunun kurallarmkim
seyi alkoyamayz,
sezgisel olarak ve kendiama bylebam abir eye inanmak
soyutlayarak iin ok dnmekten
rendiini az neden vardr. kim
Geri, bilim adamlar
seyi alkoyam ayz, gncel
am a bylearatrmann
bir eye somutinanmbir iin ok aztemelinde
ak parasnm neden vardr.ya
tanGeri, hipotezler
tekil bilim adamhakknda
lan gncelrahatlkla
aratrmanm ileri geri
somutkonuurlar,
bir parasmm sra alma
ama temelinde ya
tan tek yerleik
dallarnn hipotezler temelinin,
hakkmdageerli olanileri
rahatlkla sorunlarnn ve yntemlerinin
geri konuurlar, zel
ama sra alma
liklerini
dallarmaklamaya gelince, meslekten
m yerleik temelinin, geerli olan olmayanlardan
sorunlarmm ve farklar kalmaz.
pekyntemlerinin zel
Eer
liklerini soyutlamalar
byleaklam yapmay
aya gelince, renmilerse
m eslekten bile, bunu
olmayanlardan pek en ok baarl
farklar kalmaz.
aratrma
E er byle yapma yetenei
soyutlam alar ile
yapm gsterebilirler.
ay renm ilerse Sz konusu
bile, bunubu yetenein
en ok baarlde,
oyunun
aratrm olaslk a yetenei gerek-
a yapmkurallarna olmadan anlalabileceini
ile gsterebilirler. Sz konusu busylememize
yetenein de,
bile gerek olaslk
oyunun yoktur sanrm.
kurallarna gerek olm adan anlalabileceini sylem em ize
Paradigmalarn
bile gerek yoktur soyutlanm
sannm. kurallarla olduu kadar dorudan model kur
ma yoluyla da aratrma
Paradigmalarm ynlendirebileceklerini
soyutlannu kurallarla olduu varsaymamz
kadar dorudan iin bir nc
model kur
neden, bilimsel
ma yoluyla eitimina bu
da aratum saydmz sonularnn
ynlendirebileceklerini br yznde
varsaymamz iin birsakldr.
nc
neden,bilim
Olaan bilimsadece ilgili bilim
sel eitimin evresi nceden
bu saydmz baarlm
sonularnn brproblem
yzndezmsakldr.
lerini
Olaan sorgusuz
bilim sadece kabul
sualsizilgili ettii
bilim Srecenceden
evresi ileyebilir.
kuralszbaanim Bu durumda
problem zm
paradigmalara
lerini sorgusuz yahut modellere
sualsiz duyulan
kabul ettii gven
Srece ne zaman
kuralsz sarslsa,Bukurallara
ileyebilir. durum da
paradigmtipik
gsterilen alarailgisizliin yok olmas
yahut m odellere duyulanve kurallarn
gven nenem zaman kazanmas
sarslsa, gerekir,
kurallara
gerekte tipik
kigsterilen de byle olmaktadr.
ilgisizliin Bilhassa
yok olmas ve paradigma-ncesi
kurallarn nem kazanmas devirlerin a
gerekir,
maz bir zellii
ki gerekte de hangi olmaktadr.sorunlar
byle yntemler, Bilhassa zm kstaslarnn
veparadigm geerli ola
a-ncesi devirlerin a
ca bir zelliisk
mazkonusunda sk Ve
hangi yntemler, derin tartmalarn
olduka sorunlar yaplmasdr,geerli
ve zm kstaslarnm ama he ola
mencabelirtelim
konusunda kisk
bu sktartmalar
Ve olduka herhangi ile sonulanmaktan
bir anlama yaplmasdr,
derin tartmalarn ama he
m eneitli
ok, fikir okullarnn
belirtelim ki bu tartm birbirinden
alar herhangi ayrmasna
bir anlamyarar. Optik
a ile ve elektrik
sonulanm aktan
dallarnda
ok, eitli meydana gelmi olan
fikir okullarnn ayrrnasjnabazlarndan
bu tr tartmalarn
birbirinden yarar. Optikdaha nce
ve elektrik
bahsettik.
dallarndaBenzeri
meydana gr ayrlklarnn
gelmi olan bu tr17. yzyl kimyasnda
tartmalarn bazlarndanve 19. yzyl
daha nce
bahsettik. Benzeri gr ayrlklarnn 17. yzyl kim yasnda ve 19. yzyl
82
82
 balarnda jeolojinin gelimesinde daha da byk bir rol olmutur. (3) ste
likbalarnda
de, bu gibi jeolojinin gelimesinde
tartmalar daha da meydana
bir paradigmann byk bir kmasyla
rol olmutur. (3) ste
birlikte bir
rpda ortadan kaybolmazlar. Olaan bilimin srdrld dnemlerde bubir
lik de, bu gibi tartm alar bir paradigm ann m eydana kmasyla birlikte
trrpda ortadan
tartmalar yokkaybolmazlar.
denecek kadar Olaan
azken,bilim in srdrld
bilimsel devrimlerin dnemlerde
hemen ncebu
tr tartm
sinde ya da alar yok denecek
sonrasnda, kadar azken, bilim
yani paradigmalarn sel saldrlara
ilk kez devrim lerinhedef
hemen nce
olduu
vesinde
sonrayada dadeiime
sonrasnda,tabiyani paradigmalarn
tutulduu dnemlerde, ilk kez saldrlara
dzenli olarakhedef
tekrarolduu
ba
ve sonra da
gsterirler. deiim
Mesela e tabi tutulduu
Newton'un dnemkuantum
grlerinden lerde, dzenli olarak gei
mekaniine tekraresba
gsterirler. M esela New tonun grlerinden kuantum
nasnda, fizik biliminin gerek kendi i yaps, gerek kstaslar konusunda birmekaniine gei es
oknasnda,
tartmafizik biliminin
ortaya km gerek kendi i yaps,
ve bunlardan bazlar gerek kstaslar
gnmze konusunda
kadar sregelbir
ok tartm
mitir. (4) Bugn a ortaya
halenkm veolup
hayatta bunlardan bazlar Maxwell'in
da, zamannda gnm ze kadar sregel
elektroman
mitir. (4) Bugn halen hayatta olup da, zamannda M
yetik kuramnn yahut istatistiki mekaniin neden olduu benzer fikir at axw eirin elektroman
yetik kuram
malarn nm yahut
hatrlayanlar istatistiki
bulmak m ekaniin(5)
mmkndr. neden
Bundanolduu
dahabenzer
da eski fikir
birat
r
m alarn
nek verecek hatrlayanlar bulmak
olursak, Galileo ve mmkndr.
Newton tarafndan (5) Bundan daha mekanik
gelitirilen da eski bir gr
nek verecek
rlerinin olursak, Galileo
benimsenmesi sonucuveAristotelesci,
New ton tarafm dan gelitirilen
Descartes'c mekanikd
ve Leibniz'ci g
rlerinin benimsenmesi sonucu Aristotelesci, Descartesc
nrlerin bilimde geerli olabilecek kstaslar hakknda kardklar ok nl ve Leibnizci d
birnrlerin bilimde sz
dizi tartmadan geerli olabilecek
edebiliriz. kstaslar hakkmda
(6) Ksacas, kardklar
bilim adamlar alma ok nl
alan
bir dizi
larnn tartmadan
temel sz edebiliriz.
sorunlarnda (6) Ksacas,
kalc zmlere varlpbilim adamlar alma
varlmad konusunda alan
larnn tem eldtkleri
anlamazla sorunlarm da kalc
zaman kuralzm
araylere varlp
ister istemezvarlm ad konusunda
normalde sahip ol
anlambir
mad azla
ilevdtkleri zaman
kazanr. Fakat kural
uras aray
kesin ister istemez normalde
ki, paradigmalar sahip ol
salam kaldklar
mad
srece bir ilev konusunda
usavurma kazanr. Fakat uras kesin ki, paradigmalar
ortak bir gre varlmadan hatta salam
bilimdekikaldklar
ie
srece
rii aklcusavurm
tarzda argtleyecek
konusunda ortak bylebir
birgre
giriime varlmadan
dahi gerek hatta bilimdeki da
duyulmadan ie
rii aklc
ilerlik tarzda rgtleyecek byle bir giriim e dahi gerek duyulmadan da
kazanabilirler.
ilerlik kazanabilirler.
Paradigmalara, ortak kurallar ve varsaymlardan daha ncelikli bir konum
Paradigmalara,
tanmamz ortak kurallar
hakl gsteren ve varsaymlardan
nedenlerden drdncsyledaha ncelikli
buradaki bir konum
tartmamz
tanmam z hakldenememizi
tamamlayabiliriz, gsteren nedenlerden
tantrken drdncsyle
byk devrimlerin buradaki
yanndatartmamz
kk
tamde
lerin amlayabiliriz, denememizi
yer alabileceini, tantrken byk
baz devrimlerin meslekdevrimlerin
evresinde yannda
yalnzcakk
ufak
lerin
bir de yer kesimini
uzmanlk alabileceini, baz devrim
etkilediklerini lerin m
ve byle eslek bir
kk evresinde
evrede yeniyalnzca ufak
ve bek-
bir uzmanlk kesimini etkilediklerini ve byle kk bir evrede yeni ve bek-
(3) Kimya iin bkz. H. Metzger Les doctrines chimiques en France du debut du XVII e la fin du
XVI siecleiin
(3)IleKimya (17. Yzyl
bkz. balarndan
H. Metzger 18. yzyln
Les doctrines sonuna en
chimigues kadar Fransa'daki
Franc du debutKimya
du XVIIretileri)
e la fin du
Paris 1923,
k v ille s. 24-27
siecle ve 146-49;
(17. Yzyl ve bkz.18.
balarndan Marie Boas,
yzyln Robertkadar
sonuna and Seventeenth-Century
BoyleFransa'daki Kimya retileri)
Chemistry
Paris 1923, (Robert Boyle
s. 24-27 ve ve 17. Yzyl
146-49; ve bkz.Kimyas)
Marie Boas, Robert 1958
Cambridge, ByleBlm II. Jeoloji iin bkz.
and Seventeenth-Century
Walter F. Cannon,
Chemistry (Robert Uniformitarian
"TheByle - Catastrophist
ve 17. Yzyl Debate" (Dzenli
Kimyas) Cambridge, evrim-Ykml
1958 Blm evrim
II. Jeoloji iintar
bkz.
VValter Isis
tmas) dergisi 51,
F. Cannon, The1960, s. 38-55 ve -C.C.
Uniformitarian Catastrophist Genesis dand
Gillespie, Debate" z eGeology
n li evrim-Ykml ve Je
(Yaradlevrim tar
oloji) Cambridge,
tmas) Mass.
Isis dergisi 1960,4-5.
51,1951, blmler.
s. 38-55 ve C.C. Gillespie, Genesis and Geology (Yaradl ve Je
Kuantum
(4)oloji) mekanii
Cambridge, Mass. hakkndaki
1951, 4-5.mnakaalar
blmler. iin bkz. Jean Ullmo, La Crise de la physique
quantique
(4) Kuantum (kuantac
mekanii bunalm) Paris,
fiziinhakkmdaki 1950 Blm
mnakaalar II. Jean Ullmo. La Crise de la physigue
iin bkz.
statistiki (kuantac
(5)quantique mekanik iin bkz.
fiziin Rene Dugas,
bunalm) Blmphysique
La theorie
Paris, 1950 II. au sens de Boltzmann et ses
prolongements modernes
(5) statistiki mekanik (Boltzmanan'n
iin fizik kuram
bkz. Rene Dugas, ve modern
La theorie physique au sensNeuchatel,
uzantlar) de Boltzmann 1959,et s.
ses
158-84, 206-19. Maxwell'in
prolongements modernes almalarnn fizik karland
(Boltzmanannnasl kuram ve modern konusunda bk. Max
uzantlar) Planck, "Max
Neuchafel, 1959, s.
well's influence
158-84, 206-19. Maxwell'in(Maxwell'in
in Germany" Almanya'daki
almalarnn etkisi) James
nasl karland Clerk bk.
konusunda Maxwell: A Comme
Max Planck, "Max-
moration Germany(James
Volume, in1831-1931
vvell's influence (Maxwel|'in Maxwell'in Ansna
ClerkAlmaryadaki 1831-1931)
etkisi) James Clbrkadl
Maxwell: A Camb
kitapta, Comme-
ridge
moration s. 45-65 1831-1931
1931,Volme, 58-63. ve
zellikle s. (James Silvanus
Clerk P. Thompson
MaxweHin The Life of William
Ansna 1831-1931) Thomson
adl kitapta, Camb
ridgeKelvin
Baron 1931,ofs. Largs
45-65(Largs Kelvin
zellikle baronu
s. 58-63. velord WilliamP.Thomson'un
Silvanus Thompson The hayat)
LifeLondra Blm
1910Thomson
of William
II,Baron
s. 1021-27.
Kelvin of Largs (Largs Kelvin baronu lord VVilliam Thomson'ui hayat) Londra 1910 Blm
(6)II,Aristotelescilerle
s. 1021-27. kan atmalarn bir rnei iin bkz. A. Koyre, "A documentary history of
the(6)problem of Fall fromkan
Aristotelescilerle Kepler to Newton'a
atmalarn birbelgelerle bkz. A.sorununun
rnei iindme Koyre, Atarihi) Transactions
documentary of of
history
thetheAmerican
problem Philosophical Society
of Fail from Kepler to (Amerikan Felsefe Dernei
Nevvtona belgelerle dmeTutanaklar) dergisiTransactions
sorununun tarihi) 45, 1955, s. of
329-95. Descartes'clar
the American ve Leibniz'ciler
Philosophical Society (Amerikan tartmalar
ile yaplan Felsefe iin bkz.
Dernei Tutanaklar) dergisiL'introducti-
Pierre Brunet, 45, 1955, s.
des theories
on329-^95. de Newton
Descartes'clar ve en France au
Leibniz'ciler ileXV lle siecle
yaplan (Newton'un
tartmalar kuramlarnn
iin bkz. Pierre Brunet, yzylda
18.L'introducti-
Fransa'da tantlmas)
on des theories Paris 1931
de Newton ve A. Koyre,
en France From
au X VIlle the closed
siecle (Nevvtonun to the Infinite18.
Worldkuramlarnn Universe
yzylda
(Kapal Dnyadan
Fransa'da SonsuzParis
tantlmas) 1931Baltimore,
Evrene) ve A. Koyre,1957, Blm
From the11.
closed VVorld to the Infinite Universe
(Kapal Dnyadan Sonsuz Evrene) Baltimore, 1957, Blm 11.
83
83
lenmedik bir grngnn bulunmasna bile devrim gzyle baklacan be
lenm edikBundan
lirtmitik. bir grngnn bulunmasna
sonraki blmde bununbilebaz
devrim gzyle
seilmi baklacan
rneklerini tantrbe
kenlirtm
deitik. Bundan gibi,
greceimiz sonraki blmde
bu tr bununnasl
devrimlerin bazolup
seilmi rneklerini
da meydana tantr
gelebildi
iken
henzde greceim iz gibi, bu tr devrimlerin
yeterince aklanamamtr. nasl olup
Olaan bilim da meydana
gerekten gelebildi
de imdiye ka
i henz yeterince aklanamamtm Olaan bilim gerekten
dar sylediklerimizin gsterdii gibi katysa ve bilim evreleri bu denli sk de imdiye ka
dar sylediklerim izin gsterdii gibi katysa ve bilim evreleri
rlm iliiler iindeyseler, paradigma deiikliklerinin sadece belli bir ke bu denli sk
rlm
simi etkilemesiiliilernasl
iindeyseler, paradigma
aklanabilir? imdiye deiikliklerinin sadece olaan
dek sylediklerimizle belli birbike
simi tek
limin etkilem
para esivenasl aklanabilir?
birleik imdiyeparadigmalarnn
bir ura olduu, dek sylediklerimizleyalnzolaan
toplucabi
deil tek tek de hayati nem tad izlenimini yaratm olabiliriz, amatopluca
limin tek para ve birleik bir ura olduu, paradigm alannn yalnz bili
deil
min tek tek
hemen de hayati
hibir zamannem tad
bu ekilde izleniminimuhakkak.
yrmedii yaratm olabiliriz, amab
Hatta bazan bili
min
tn hem
ilgi en hibir
dallarna birzaman
arada bu ekildezaman,
bakld yrmediibilimmuhakkak. Hatta arasnda
eitli paralar bazan b
tnazilgi
pek dallarna
tutarllk bir arada
bulunan bakld zaman,
darmadank bir yapbilim eitli paralar
gibi grnr. arasnda
Hemen belirte
pek az tutarllk bulunan darmadamk bir yap gibi grnr.
lim ki imdiye kadar sylediklerimizin hibirisi bu allm izlenimle eli Hemen belirte
lim ki im diye
mek durumunda deildir. kadar sylediklerimizin
Tersine, kurallarhibirisi
bir bu allm izlenimle
yana braklp yerine paradig eli
mek konulduu
malar durum unda zaman deildir. Tersine,
bilim kurallar ve
adamlarnn bir uzmanlklarnn
yana braklp yerine paradig
eitliliini
m alar konulduu
anlamak zam an bilim adam
daha da kolaylamaktadr. larnn vekurallar
Kesinlemi uzm anlklarm n eitliliini
var olduklar zaman
anlamak daha da kolaylamaktadr. Kesinlemi kurallar
genellikle ok geni bir bilim evresi tarafndan paylaldklar halde, para var olduklar zaman
genellikle
digmalar ok
iin byle geni
bir bir
eybilim
zorunluevresi tarafndan
deildir. paylaldklar
Birbirinden halde,
olduka uzak alanla para
digmalar
rn szgeliiiin byle birveey
astronomi zorunlu deildir.
taksonomik Birbirinden
botani (bitkileri olduka uzak
snflandrma) alanla-
dallar
rmuygulayclar
nn szgelii astronomi ve taksonomik
son derece farkl trdebotani (bitkileri
kitaplarda smflandrma)
yer alan bambaka dallar
baa
nn uygulayclan son derece farkl trde kitaplarda
rlar rnek alarak yetiirler. Hatta ayn yahut da yakn balantl yer alan bambaka baa
alanlarda
rlar rnek
alan alarak yetiirler.
bilim adamlar bile ortakHatta ayn yahut
kitaplardan ders da yakn
grp aynbalantl
baarlaralanlarda
zerin
dealan
aratrmabilimyaptklar
adamlar halde
bile ortak kitaplardan
meslekteki ders grp
uzmanlk ayn zamanla
srasnda baarlar gayet
zerin
de aratrm
farkl a yaptklar
paradigmalar halde m eslekteki uzm anlk srasnda zam anla gayet
benimseyebilirler.
farkh paradigm
Tek bir rnek alar
verelim:benimseyebilirler.
bir an iin tm fizik bilimcilerinin oluturduu mu
azzam Tek bir rnek
geni verelim:
ve eitlilik bir an iin
gsteren tm fizik
topluluu bilimcilerinin
gznne getirin. oluturduu
Bu topluluun m u
azzam
her geni
yesine ve eitlilik
bugn diyelim gsteren
ki kuantum topluluu gznne
mekaniinin getirin.
yasalar Bu topluluun
mutlaka retili
herveyesine
yor bugn diyelim
bu bilimcilerin ki kuantum
ou aratrma yamekaniinin yasalarsrasnda
da retim yelii mutlaka bir retili
za
yor gelip
man ve bubu bilim cilerin ou
yasalardan aratrmaAma
faydalanyor. ya dahepsi
retim
de buyelii srasmda
yasalarn bir za
ayn uygu
man geliprenmedikleri
lamalarn bu yasalardan iin faydalanyor. Ama hepsi
sonuta kuantum de bu yasalarm
mekaniinde meydana ayngelen
uygu-
lamalarm renmedikleri
deiikliklerden ayn ekildeiin sonuta kuantum
etkilenmiyorlar. Meslekimekaniinde
uzmanlameydana
giden yoldagelen
deiikliklerden
baz fizikiler ayn
kuantum ekilde etkilenmiyorlar.
mekaniinin yalnzca M
en esleki
temel uzmanla
ilkeleriyle giden yolda
karlar
baz
lar. fizikiler
Dierleri bukuantum
ilkelerin m ekaniinin
kimya yalnzca
alannda yaplan enparadigma
temel ilkeleriyle karlar
uygulamalarn
lar. Dierleriincelerken,
ayrntlaryla bu ilkelerin kimya
daha alannda
bakalar yaplan paradigma
da nesnelerin sadece katuygulamalarm
halini ilgi
ayrm tlaryla
lendiren incelerken,
uygulamalarla dahaolurlar.
megul bakalar da nesnelerin
Kuantum sadeceher
mekaniinin kat halini
biri ilgi
iin ta
lendiren
d anlamuygulam
o zamanaalarla megul
kadar ne olurlar.
tr Kuantum
dersler alm mekaniinin
olduuna, her biri iin
hangi kitaplar ta
d anlam
okuduuna ve o zam ana
hangi kadarizlediine
dergileri baldr.
ne tr dersler almDolaysyla,
olduuna, kuantum
hangi kitaplar
me
okuduuna
kanik ve hangi
yasalarnda meydana dergileri bir deiiklik
gelenizlediine bu kesimlerin
baldr. Dolaysyla, kuantum
lepsi iin dev m e
kanikbiryasalarm
rimci da meydana
nitelik tasa gelen mekaniinin
da, kuantum bir deiiklikyalnzca
bu kesimlerin hepsi iin uy
belli paradigma dev
rimci bir nitelik
gulamalarna yansyan da, deiikliin
tasa bir ilgili meslek
kuantum mekaniinin yalnzca belli dndaki
uzmanl paadigmake uy
gulamiin
simler devrimci
alarna yansyan bir sz
olmas konusu deildir.
deiikliin Yani meslein
ilgili meslek uzmanldierdmdaki
kesim ke
leri iinbilimin
ve fizik
simler devrimdierci olmas sz konusu
dallarnda iin byle
deildir.
alanlar bir deiikliin
Yani meslein dier kesim
dev
lerianlam
rim ve fiziktamas
bilimin gerekmez.
dier dallarmda
Ksacas, belli bilimsel
alanlar iin byle bir deiiiin
yaklamlar, rneindev
kuantum
rim anlam mekanii
tam as veya Newton dinamii
gerekmez. belli elektromanyetik
Ksacas,veya kuram,
bilimsel yaklamlar, bir
rnein
ok bilim evresi
kuantum mekanii veya Nevvton
tarafndan dinamii
paradigma veya kabul
olarak elektromanyetik
edilmelerine kuram,
karn, bir
ok iin
hepsi bilimayn
evresi
paradigmatarafmolamazlar.
dan paradigm Bu yzden
a olarak birkabul
kuantumedilm elerine birbi
mekanii karn,
hepsi
riyle iin ayn
akan hibir zaman
amaparadigma olamazlar.
ayn dzeyi paylamayan
Bu yzden bir kuantum
birdenmekanii
fazla olaanbirbi-
riyle akan ama hibir zaman ayn dzeyi paylamayan birden
fazla olaan
84 I

84
 bilimgeleneini
bilim geleneinigerektiinde
gerektiindeayn aynanda Bugeleneklerden
belirleyebilir.Bu
andabelirleyebilir. geleneklerdenherher
hangi birinde meydana gelen bir devrimin de bu nedenle mutlaka
hangi birinde m eydana gelen bir devrimin de bu nedenle mutlakadierlerine dierlerine
sramasgerekmez.
sramas gerekmez.
Uzm anlamannetkisine
Uzmanlamann etkisineilikin
ilikinufak
ufakbir canlandrma,deminden
bircanlandrma, demindenberiberine
ne
srdmz bu bir dizi fikrin olarak verebilir. Atomla
srdmz bu bir dizi fikrin arlml daha tam olarak verebilir. Atomlailil
arln daha tam
gili kuramlarn bilim adamlarnaneneifade
gili kuram larn bilimadamlarna
ettii konusunda biraz fikirsahibi
ifade ettii konusunda birazfikir sahibi
olmak isteyen bir aratrmac, saygdeer bir fiziki ile ileri gelen bir kimya
olmak isteyen bir aratrmac, saygdeer bir fiziki ile ileri gelen bir kimya
cya, tek bir helyum atomunun molekl saylp saylamayacan sormu, iki
cya, tek bir helyum atomunun molekl saylp saylamayacam sormu. ki
bilimci
bilimci de hi tereddt etmeden cevapvermiler,
de hi tereddt etmeden cevap ama verdikleri cevaplar ay
vermiler, ama verdikleri cevaplar ay
n deilmi. Kimyac helyum atomunun bir molekl olduunu, nk gazla
n deilmi. Kimyac helyum atomunun bir molekl olduunu, nk gazla
rn hareketleri ile ilgili kinetik kuramnn erevesinde tam da bir molekl
rm hareketleri ile ilgili kinetik kuram nn erevesinde tam da bir m olekl
den beklenecei gibi davrandn sylemi. te taraftan fizikiye gre de
den beklenecei gibi davrandn sylem i. te taraftan fizikiye gre de
helyum atomu molekl saylamazm
zg birspektrum
helyum atomu m olekl saylamazmnk
molekllere
nk m olekllerezg
bir spektrum
zellii tamyormu. (7) iki adamn da ayn madde parac hakknda sz
zellii tamyormu. (7) ki adamm da ayn madde parac hakknda sz
ettiklerini kabul etsek bile, her birinin nesneyi kendi aratrmaeitim
ettiklerini kabul etsek bile, her birinin nesneyi kendiaratrma
ve uy
eitim ve uy
gulamas asndan grd muhakkak. Problem zmndeki farkl dene
gulam as asm dan grd m uhakkak. Problem zmndeki farkl dene
yimleri onlar iin molekln ne olmas gerektiini tayin ediyor. Kukusuz
yim leri onlar iin m olekln ne olm as gerektiini tayin ediyor. Kukusuz
ikisinin deneyimleri arasnda birok ortak yan bulunabilir, ama sz konusu
ikisinin deneyim leri arasnda birok ortak yan bulunabilir, ama sz konusu
problemde bu deneyimler her ikisine olduka farkl eyler retmi. Bu tr
problem de bu deneyim ler her ikisine olduka farkl eyler retmi. Bu tr
ayrlklardan kaynaklanan paradigma farkllklarnn bazen nasl oluabildii
niayrlklardan kaynaklanan paradigrria farkllklarnn bazen nasl oluabildii
denememizi srdrrken greceiz.
ni denememizi srdrrken greceiz.

(7) Sz konusu aratrmac James K. Senior idi ve bu konuda bana ahsen verdii bilgi iin ken
(7) Sz
disine konusu
teekkr aratrmac
borluyum. Jamesilgili
Konuyla K. Senior idi ve buicin
dier sorunlar konuda
bkz.bana
ayn ahsen
yazarnverdii bilgi iin ken
"The Vernacular
of disine teekkr borluyum.
the Laboratory" Konuyla
(Laboratuvarm ilgilidili)
gnlk dier sorunlarPhilosophy
makalesi, icin bkz. of
ayn yazarn
Science TheFelsefesi)
(Bilim Vernacular
of the25,
dergisi Laboratory (Laboratuvarm gnlk dili) makalesi, Philosophy of Science (Bilim Felsefesi)
1958 s. 163-68
dergisi 25, 1958 s. 163-68
85
85
 VI. AYKIRILIK VE BLMSEL KEFLERN
VI. AYKIRILIK VE BLMSEL KEFLERN
ORTAYA IKII
ORTAYA IKII

Bulmaca zc bir faaliyet olarak incelemekte bulunduumuz olaan bi

lim, son
Bulm derece birikimci
aca zc bir abadr
bir faaliyet ve asl
olarak hedefi olan,
incelemekte bilimsel bilgi
bulunduumuz daarbi
olaan
cnn
lim, sonkapsam
dereceve kesinlikbir
birikimci bakmndan
abadr vedzenli olarak
asl hedefi olan,geniletilmesi
bilimsel bilgikonudaar
sunda da gayet
cnn kapsam baarldr.
ve kesinlik Btn bu ynleriyle
bakmndan en alkn
dzenli olarak olduumuz
geniletilmbilimsel
esi konu
alma
sunda da imgesine tam bir kesinlikle
gayet baanhdr. Btn buuyar. Fakat bu
ynleriyle en grntde bilimsel bilimsel
alkn olduumuz girii
min standart
alma rnlerinden
imgesine tam birbirisi
kesinlikle kalmaktadr:
eksikuyar. Fakat buolaan bilim,
grntde ne olgu
bilimsel ne
girii
deminkuram dzeyinde
standart yenilik birisi
rnlerinden peinde
bulmaeksik deildir ve
kalmaktadr: olaan baarl
zatenbilim, neolmas
olgu ne
kurambulmamasna
dadeyenilik dzeyinde yenilik baldr.
bulmaFakat te yandan
peinde deildirbilimsel
ve zaten baarl olmas
aratrmann s
rekli olarak ortaya
da yenilik bulm am kard yeni veFbeklenmedik
asna baldr. ^ a t te yandan grnglerle karlamak
bilimsel aratrmann s
rekli Bilim
tayz. olarakadamlar da srekliyeni
ortaya kard olarak kktenci yenigrnglerle
ve beklenmedik kuramlar gelitirmekte-
karlam ak
ler. Hatta
tayz. tarihin
Bilim adamlar da srekhbaktmzda,
gsterdiklerine olarak kktenci bilimsel abann gelitirmekte-
yeni kuramlar bu tr srp
rizler yaratma
1er. Hatta yolunda
tarihin benzeri olmayan
gsterdiklerine gte teknikler
baktmzda, bilimselgelitirmi
abann bu olduunu
tr srp
grrz. Eer bilimin
rizler yaratma yolunda zelliini
bubenzeri imdiye
olmayan kadar
gte sylediklerimizle
teknikler gelitirmi bada
olduunu
trmak istiyorsak,
grrz. paradigma
E er bilimin nclnde
bu zelliini imdiyeyaplan
kadararatrmann ayn zaman
sylediklerimizle bada-
datumparadigma deiiklii
ak istiyorsak, yaratmann
paradigma da en etkili
nclnde yaplanyoluaratrmanm
olduunu kabulayn etme
zam an
miz
da gerekiyor.
paradigm a Olgu deiiklii kuram dzeyindeki
ya da yaratmanm da en etkilitemelyoluyeniliklerin yaptetm
olduunu kabul dae
miz bundan
zaten gerekiyor. farkh
Olgu deildir.
ya da Bir
kuramdizidzeyindeki
kural iinde temeloynanan bir oyun srasnda
yeniliklerin yapt da
istenmeden
zaten bundan ortaya
farkhkan baz yenilikleri
deildir. benimsemek
Bir dizi kural iin baka
iinde oynanan bir bir
oyun dizi kural
srasmda
gelitirmek
istenmedengerekmektedir.
ortaya kan baz Bunlar bilimin paras
bir kerebenimsemek
yenilikleri iinolduktan
baka birsonra da,
dizi kural
bilimsel
gelitirm aba, hi deilse yeniliin
ek gerekmektedir. Bunlar sz konusu
bir kere olduu
bilimin alandaki
paras uzmanlarn
olduktan sonra da,
abas,
bilimsel daha eskisi
bir aba, gibi olamaz.
hi deilse yeniliin sz konusu olduu alandaki uzmanlarn
yleyse
abas, bir imdi sormamz
daha eskisi gereken soru bu tr deiikliklerin nasl meyda
gibi olamaz.
na gelebildiidir:
yleyse imdi Bunun iin srasyla
sormamz gereken ilk soru bu trkeiflere,
olarak yani olgu
deiikliklerin yenilik
nasl meyda
lerine, sonra da icatlara,
na gelebildiidir: Bununyaniiin kuramdaki
srasyla ilk yeniliklere bakmamz
olarak keiflere, gerekiyor.
yani olgu yenilik
Ancak,
lerine,hemen
sonra greceimiz
da icatlara, yani keif ile
gibi, kuram icat,
daki yahut olgubakm
yeniliklere ile kuram
am z arasnda
gerekiyor.
kiAncak,
bu ayrmhemen derecede yapaydr.
argreceimiz gibi, keif Buileyapaylk
icat, yahut olgu denememizin
aslnda ile kuram arasmdabaz
ki savlar
ana bu ayrm asndan nemli bir
ar derecede ipucu saylabilir.
yapaydr. Bu yapaylkBu blmde
aslnda baz seilmi
denememizin baz
keif
ana rneklerini
savlar asndanincelerken,
nemli bunlarn
bir ipucu bana olaylar
bir saylabilir. deil, dzenli
Bu blmde olarak
baz seilmi
keif eden
tekrar bir yapya
rneklerini sahip, yaygn
incelerken, bunlarnsrebir paralar
bana olaylarolduunu
deil,abucak
dzenli gre
olarak
ceiz.
telaarKeif,
eden birbir aykrln
yapya sahip, farkna
yaygm varlmasyla
sre paralar yani doanm,
balar,olduunu abucak olaan
gre
bilimi
ceiz.yneten
Keif, bir paradigma
ayknhm kaynakl varlmasyla herhangi
farkma beklentilere balar, yani ekilde aykr
bir doanm, olaan
dtnn
bilim i ynetenanlalmas
paradigm gerekmektedir.
a kaynakl beklentilere bundan sonra
Keif sreciherhangi aykrln
bir ekilde aykr
bagsterdii alann olabildiince
dtnn anlalmas geni ekilde
gerekmektedir. taranmasyla
Keif sreci sonra Bu
bundan srer. sre-
aykrhm
bagsterdii alanm olabildiince geni ekilde taranmasyla srer. Bu sre
86
se
cin son bulmas, paradigma kuramnn, aykr olan nesne bildik bir nesne ha
line gelene kadar, deitirilmesiyle mmkndr. Yeni tr bir olgunun benim
cin son bulmas,
senmesi, kuramdaparadigma kurammn,
basit bir ilaveden teaykr olan nesne bildik
baz uyarlamalar bir nesne
gerektirir ha
ve bu
line gelene kadar, deitirilmesiyle
uyarlama tamamlanncaya kadar-yanimmkndr. Yeni tr bir
bilim adam doay farklolgunun
bir benim
tarzda
senm esi,
grmeyi kuram dakadar-yeni
renene basit bir ilaveden
olgu tamte baz uyarlam
anlamyla alarbir
bilimsel gerektirir ve bu
olgu sayla
uyarlam a tam am lanncaya kadar-yani bilim adam <doay farkl bir tarzda
maz.
grm eyi renene
Bilimsel kadar-yeni
keif balamnda olguolgu tam anlam
ve kuram yla bilimne
yeniliklerinin selkadar
bir olgu sayla
i ie ol
maz. ,
duklarn grmek iin, zellikle iyi bilinen bir rnee, oksijenin bulunuuna <
Bilimsel
bakalm. keifkefetmi
Oksijeni balammda olguiddiasmda
olma ve kuram en yenilikJerinm
az bilimne kadar ihakk
adamnn ie ol
duklarn grm ek iin, zellikle iyi bilinen bir rnee,
vardr, bir o kadar kimyacnn da 1770'lerin banda laboratuvar imbiklerin- oksijenin bulunuuna
bakalm.
deki havayOfarknda
ksijeni kefetmi
olmakszn olma iddiasmda
oksijenle en az bilim
zenginletirmi adamnn
olduklar muhakhakk
vardu-,
kaktr. (1)birOlaan
o kadar kimyacnn
bilimin da
ilerleyii, ki1770Terin
bu durumdabam da laboratuvar
kimyann ilerleyii imbiklerin
demek
deki havaybu
zorundayz, farknda olmakszn
yeni atlm oksijenle
iin gereken zenginletirm
zemini eksiksiz bir i olduklar muhak
ekilde hazrla
kaktr. (1) Olaan bilimin ilerleyii, d bu durumda
mt. Oksijen dediimiz gazm aa yukar saf saylabilecek ilk rnekleminikamyanm ilerleyii demek
zorundayz, bu yeni atlm iin gereken zemini eksiksiz
hazrlama iddiasnda olanlardan birincisi sveli eczac C.W. Scheele'ydi. bir ekilde hazrla
mt.onun
Fakat Oksijen dediimiz gzard
almalarn gazm aa yukar nk
edebiliriz, saf saylabilecek
kendi buluu, ilk meklemini
oksijenin
hazrlam a iddiasm da olanlardan birincisi sveli eczac
kefedildii baka, yerlerde srekli olarak ilan edildikten sonra yaynland C.W. Scheeleydi.
Fakat
iin bizionun
burada alm alarn gzard
ilgilendiren edebiliriz, hibir
tarihsel gelimeye nkkatk kendiyabuluu,
da etki oksijenin
yapma
d.kefedildii
(2) baka yerlerde srekli
Ayn konuda ikinci olarak hak iddia olarak ilan
eden edildikten
kii, yani sonra
ngiliz yaynland
bilim ve din
iin bizi
adam burada
Joseph ilgilendiren
Priestley, byktarihsel
sayda gelimeye
kat iimin hibir
zaman katk ya dakardklar
iinde etki yapma
d. (2)zerine
gazlar Ayn konuda
yaptikinci
olaanolarak
ve uzun haksreli
iddia almalar
eden kii, yani ngiliz
srasnda bilimgazm
birok ve din
adam Joseph Priestley, byk sayda kat iimin zaman
yan sra, stlm krmz cva oksitinin salglad gaz da bir yerde topla iinde kardklar
gazlar
may zerine yapt
baarmt. olaan bu
1774 ylnda ve uzun
ekilde sreli
eldealmalar
edilen gaz srasmda birok
nitrit oksit gazm
olarak
yani sra,vestlm
tanmlad bakadeneylerin
krm z cva oksitinindasalglad
sonucunda 1775 ylnda gazayn
da bir
gazm,yerde topla
bildii
may
miz baarm
solunan t. 1774
havayla aynylnda
olduunu, bu ekilde
ama herelde edilen gazok
zamankinden nitrit oksit
daha olarak
az mik
tanmlad ve baka deneylerin sonucunda da
tarda 'flojiston' ierdiini ne srd. nc aday olan Lavoisier1775 ylmda ayn gazm,
de bildii
kendisi
nimiz solunan
bugnk havayla
oksijene ayngtren
kadar olduunu, ^ a her zamankinden
almalarna, Priestley 'ninok daha az de
1774'deki mik
tarda flojiston ierdiini ne srd. nc aday olan
neylerinden sonra ve byk bir olaslkla da Priestley'den ald baz ipular Lavoisier de kendisi
ni bugnkbalad.
sonucunda oksijene1775kadar gtren ahmalarma,
balarnda Lavoisier krmz Priestleynin 1774deki
cva oksitini starak de
neylerinden
elde edilen gazm sonra ve
"hibirbyk
fark bir olaslkla
olmakszn, da Priestleyden
tamamyla havanm ald baz
kendisi ipular
ve tek
sonucunda
deikliin debalad.
daha saf,1775dahabalarnda Lavoisier krm
rahat solunabilmesi" z cvabildirdi.
olduunu oksitini(3) starak
Yl
elde edilen gazm hibir fark olmakszm, tam am
1777 olduunda Lavoisier, belki de Priestley'den ald yeni bir ipucunun yla havanm kendisi ve tek
deikliin bu
yardmyla, de gazn
daha saf,
kendidaha
bamarahatbirsolunabilm
tr olduuesi olduunu
ve hatta bildirdi.
atmosferi (3) Yl
oluturan
iki1777
esasolduunda
gazdan biriLavoisier, belki de
olmas gerektii P riestleyvarmt.
sonucuna den ald Bu yeni
sonucu birPriestley
ipucunun
yardmyla,
hibir zaman kabulbu gazm kendi bama bir tr olduu ve hatta atmosferi oluturan
edemedi.
iki esas gazdan biri olmas gerektii sonucuna varmt. Bu sonucu Priestley
(1)hibir zaman
Hl klasik kabul
saylan edemedi.
oksijenin kefi tartmas iin bkz. A.N. Meldrum, The Eighteent-Century
Revolution in Science,the First Phase (Bilimde 18. Yzyl Devrimi-ilk Evre) Calcutta, 1930, v.
Blm. Karlmamas
(1) Hl klasik saylan gereken
oksijenin ncelik
ve kefi atmasna
tartmas iin bkz.da yerA.N.veren daha The
Meldrum, bir ele al, Ma
yeni Eighteent-Century
urice Daumas,
Revolution in Lavoisier,
Science,theTheoricien
First Phaseet experimentateur
(Bilimde 18. Yzyl DevrimKuramc
(Lavoisier, i-ilk Evre) Deneyci) 1930,
ve alcutta, Paris, v.
1955, Blmler, daha
2-3.Karlmamas
Blm. kapsaml
gereken bir aklama
ve ncelik ve bibliyografya
atmasna da yer veren ayrca
iindaha bkz.
yeni bir T.
ele Kuhn,
S. al, Ma-
"The' Daumas,Structure
uriceHistorical Lavoisier, TheoricienDiscvorey"
of Scientific (Bilimsel keifin
et experimentateur Tarihsel
(Lavoisier, Yaps)veScience
Kuramc Deneyci) (bilim)
Paris,
derisi 2-3.Haziran
1955,136, Blmler, 1962, s. 760,64.
daha kapsaml bir aklama ve bibliyografya iin ayrca bkz. T.S. Kuhn,
Bununla
(2)The birlikte,
Historical Scheele'nin
Structure rol hakknda
of Scientific farkl
Discvorey bir deerlendirme
(Bilimsel keifin Tarihsel bkz. Uno
iinYaps) Bocklund,
Science (bilim)
Lost Letter
"Adergisi from Scheele
136, Haziran Lavoisier" (Scheele'den Lavoisier'ye Kaybolmu bir Mektup)
1962, s.to760,64.
'
Lychnos, 1957-58,
(2) Bununla s. 39-62.
birlikte, Scheelenin rol hakknda farkl bir deerlendirme iin bkz. Uno BockIund,
(3)AJ.B. Letter The
Conant,
Lost fromOverthrow
Scheele to of the Phlogiston
Lavoisier" Theory: The
(Scheeleden Chemical revolution
Lavoisierye Kaybolmu of 1775-1789
bir Mektup)
(Flojiston
Lychnos,Kuramnn s. 39-62. 1775-1789 Kimya Devrimi) ' Harvard Case Histories in Experimen
1957-58, Devrilii:
Science
tal(3) (Harvard
J.B. Conant, Thedeneysel
Overthrow Bilim Tariheleri)
of the Phlogistontarihe
Theory: II. The ChemicalMass.,
Cambridge, 1950,
revolution 23. Bu
ofs.1775-1789
ok yararl teksirde
(Flojiston Kuramnn konuyla ilgili bir
Devrilii: ok belge
1775-1789 yeniden
Kimya yaynlanmtr.
Devrimi) Harvard Case Histories in Experimen-
la l Science (Harvard deneysel Bilim Tariheleri) tarihe II. Cambridge, Mass., 1950, s. 23. Bu
ok yararl teksirde konuyla ilgili bir ok belge87
yeniden yaynlanmtr.

87
 Aktardmz keif rnei aklmza, aslnda bilim adamnm bilincine gi
Aktardm
ren her z keif
yeni grng rnei aklmza,
hakkmda aslnda
sorulabilecek bir bilim adamnm oksijeni
soru getiriyor: bilincineilkgi
ren her
bulan yeni grng
hakikaten Priestley hakkm da sorulabilecek
ile Lavoisier bir soru
'den biriyse, bugetiriyor:
hangisiydi? oksijeni
Kiminilk
bulan hakikaten Priestley ile L av o isierden biriyse,
bulduu bir yana, oksijen ne zaman bulundu? Soru, bu ikinci biimde, keifte bu hangisiydi? Kim in
bulduu
hak bir yana,
iddia eden yalnzcaoksijen
bir ne
tekzaman
kii debulundu? Soru, buncelik
olsa sorulabilir. ikinci biimde,
bulmak ya da keifte
hak iddia
olayn tarihinieden yalnzcaasndan
saptamak bir tek kiibude olsa sorulabilir.
soruyu yantlamann ncelik
bizim bulmak
iin aslndaya da
olaym tarihini saptam ak asmdan bu soruyu yantlamamn
hibir nemi yoktur. Ama byle bir yant bulma giriimi keif olgusunun ya bizim iin asimda
hibir
ps, nemi
doas yoktur. Ama
hakknda byle bir yant
ok aydnlatc bulma
olabilir, nkgiriimi
aranankeif olgusunun
trde bir yant ya
ps, doas
gerekte yoktur.hakknda ok aydnlatc
Keif, hakkmda bu tr bir olabilir, nk arananbirtrde
soru sorulabilecek sre bir yant
deil
gerekte
dir. Oksijeninyoktur. Keif, hakkmda
bulunmasndaki bu tr
ncelik bir soru beri
1780'den sorulabilecek
srekli olarakbir sre deil
tartld
dir. Oksijenin bulunmasmdaki ncelik 1780den
na gre, bu sorunun sorulmu olmas, keif yapmaya bu kadar temel bir i beri srekli olarak tartld-
ma
lev gre, bubilim
ykleyen sorunun sorulmu
imgesinde olmas,olduunu
bir terslik keif yapmaya gsterenbu bir
kadar temel bir
belirtidir. ri
lev ykleyen
neimize bir kez bilim
dahaimgesinde
bakalm. bir terslik olduunu
Priestley'nin oksijeni gsteren
kefettii bir belirtidir.
iddias, sonr
neim ize bir kez daha bakalm. Priestleynin oksijeni
radan kendi bana bir tr olduu saptanan bir gaz elde etmekteki nceliine kefettii iddias, son
radan kendi Fakat
dayanyordu. banaPriestley'nin
bir tr olduu saptanan
bulduu gazbirsafgaz eldeve
deildi etmekteki
eer saf nceliine
olmayan
oksijeni elinde tutmak oksijeni kefetmek saylacaksa, bunu oeer
dayanyordu. Fakat Priestleynin bulduu gaz saf deildi ve zamanasaf olmayan
kadar
oksijeni elinde
atmosferdeki tutmieleyen
havay ak oksijeni kefetmek
herkes yapmsaylacaksa, bunu keifi
saylrd. stelik o zamana kadar
yapann
atmosferdeki havay ieleyen herkes yapm saylrd.
Priestley olduunu kabul etsek bile, keifin tam olarak ne zaman yapldn stelik keifi yapann
Priestley
pek olduunu
gremiyoruz. 1774 kabul etsekPrietley
ylnda, bile, keifindahatam olarakdenetand
nceden zamanbir yapldn
gaz t
pek gremiyoruz. 1774 ylmda, Prietley daha nceden
r olan nitrit oksiti ayrabildiini sanmt. 1775'te ayn gazn flojistondan de tand bir gaz t
r olanhava
arnm nitritolduuna
oksiti ayrabildiini
karar verdi,sanmt.
ki bu da tam 1775te ayn gazn
anlamyla flojistondan
oksijen sayla
arnmHatta,
mazd. havaflojiston
olduuna karar verdi,
kimyaclar iinki bu da da
olduka tambeklenmedik
anlam yla oksijen
bir cinssayla
gaz
d.mazd. Hatta, flojiston
Lavoisier'nin iddialarkimyaclar
daha esasliin olduka
grnse bile,daorada
beklenmedik bir cins sz
da aym sorunlar gaz
d. Lavoisiernin
konusuydu. iddialar 'i
Eer Priestley daha
galipesasl
ilangrnse bile, orada
etmeyeceksek, da aym sorunlar
Lavoisier'ye de, sz sz
konusuydu.
konusu Eer P riestley
gaz tamamyla havann i galip
kendisiilanolarak
etm eyeceksek,
tanmladL 1775av o isierye
ylndaki de,asz
konusu gaz
lmalar tam am
iin ayn yla havann
payeyi vermemiz kendisi
yanl olarak
olur. tanmlad 1775 ylndakibu
diyelim ki Lavoisier'nin a
yeni gaz sadece tehis etmekle kalmayp ne olduunu da anlad 1776 vebu
lmalar iin ayn payeyi vermemiz yanl olur, diyelim ki Lavoisiernm
yeniyllarn
1777 gaz sadece tehisBu
bekledik. etm ekle
bile kalmsaylmayabilir,
yeterli ayp ne olduunu nkda anlad
Lavoisier1776 1777ve
1777 yllarm
ylnda mrnnbekledik.
sonuna kadar,Bu bile yeterli atomit
oksijenin saylmayabilir, nk
bir asitlilik unsuruLavoisier
olduu1777 ve
ylmdagaznn
oksijen m rnn sonunabu
yalnzca kadar,
'unsur oksijenin
'la snn atomit
temelbir asitliliksaylan
maddesi unsuru 'kalorik'
olduu ve
oksijen
unsur gaznn yalnzca
birletikleri bu unsurla
zaman olutuu grndesnn diretti.
temel m addesi
(4) Bunasaylan kalorik
gre oksijenin
unsur
1777 'debirletikleri zaman olutuu
henz kefedilmemi olduunu grnde diretti. (4)gerekiyor?
mu sylememiz Buna greBazlar
oksijenin
na1777de
bu tercihhenz
ekici kefedilmemi
gelebilir, amaolduunu
u da varmu kisylememiz
kimya biliminde gerekiyor?
asiditeBazlar
ilkesi
ancak 1810'lardan sonra terk edilebildi; snn kalorik ilkesi ise,asidite
na bu tercih ekici gelebilir, ama u da var ki kimya bilim inde 1860'larailkesi
ancak
kadar 1810lardan
geerliliini sonra Halbuki
korudu. terk edilebildi;
oksijen snn
gnlkkalorik
kimyasal ilkesi ise, 1860lara
nesnelerin dn
kadarher
yasna geerliliini
iki tarihtenkorudu. Halbuki oksijen gnlk kimyasal nesnelerin dn
nce girmiti.
yasna her iki tarihten
Aka grlyor ki oksijenin nce girmiti.
'kefedilmesi' gibi olaylar inceleyebilmek
iin yepyeni bir sz daarcna vekefedilm
Aka grlyor ki oksijenin esi gibi gereksinmemiz
yeni kavramlara olaylar inceleyebilmek vard.
iin yepyeni
"Oksijen bir
kefedildi" sz daarcna
tmcesi, her ve
ne yeni
kadar kavram
doru lara
olursagereksinm em iz vard.
olsun, yanltcdr
Oksijen
nk kefedildi
bir nesneyi tm cesi, ahkm
kefetmenin, her ne olduumuz
kadar doruveolursa aslnda olsun, yanltcdr
sorgulamamz
nk bir
gereken nesneyi
'grme' kefetm enin,
kavramna ahkm olduumuz
benzetebileceimiz tek vevebasit
asimbir da edim
sorgulamamz
olduu
gereken grm
izlenimini e kavramKefetme
yaratmaktadr. na benzetebileceimiz
fiilinin tpk grmek tek ve yahut
basit bir edim olduu
dokunmak gi
biizlenimini
tek bir kiiyeyaratmaktadr.
ve zamannKefetme fiilinintartmasz
belli bir anna tpk grmmalediebileceini
ek yahut dokunmakbu gi
bi tekkolaylkla
kadar bir kiiyekabullenmemizin
ve zamann belli nedeni bir anna de tartmasz
budur. Fakat maledilebileceini
bu fiil zaman abu
kadartamemen
sndan kolaylklaolanaksz
kabullenm em izin
olduu nedeni
gibi, de budur. da
kii asndan Fakat
pek bu skfiil
mmknzaman ol- a
smdan tamemen olanaksz olduu gibr, kii asndan da pek sk mmkn ol-
(4) H. Metzger La Philosophie de la Matiere Chez Lavoisier (Lavoisier'de Madde Felsefesi) Pa
ris,(4)1935
H. ve Daumas,
Metzger La Philosophie deVII.
a.g.e., Blm la Matiere Chez Lavoisier (Lavpisierde Madde Felsefesi) Pa
ris, 1935 ve Daumas, a.g.e., Blm Vll.
88
88
 mamaktad. Scheele'yi bir yana brakrsak, oksijenin 1774'ten nce bulun
mamaktadr. Scheeleyi bir yana bu-aku-sak, oksijenin 1774ten nce bulun
mam olduunu rahatlkla syleyebiliriz ama dier taraftan l777'de ya da
m am olduunu rahatlkla syleyebiliriz am a dier taraftan 1777de ya da
ksa bir sre sonra bulunduunu da kabul etmek zorundayz. Bu ve benzeri
ksa bir sre sonra bulunduunu da kabul etm ek zorundayz. Bu ve benzeri
snrlar iinde herhangi bir keif olaynn tarihini drme abasnn biraz
snrlar iinde herhangi bir keif olaynn tarihini drm e abasnn biraz
keyfi olmas kanlmazdr nk yeni bir tr grngy kefetmek, ister is
keyfi olmas kamlmazdu" nk yeni bir tr grngy kefetmek, ister is
temez karmak bir olaydr ve sz konusu olan yalnz yeni bir eyin var oldu
temez karm ak bir olaydr ve sz konusu olan yalnz yeni bir eyin var oldu
unu grmek deil, ayn zamanda onun ne olduunu da anlamaktr. Dnn
unu grmek deil, ayn zamanda onun ne olduunu da anlamaktr. Dnn
ki eer oksijen bizim iin de flojiston denilen nesneden arnm hava demek
ki eer oksijen bizim iin de flojiston denilen nesneden arnm hava demek
olsayd, hi tereddt etmeden oksijeni Priestley'nin bulduundan srar eder
dikolsayd, hi tereddt etmeden oksijeni Priestleynin bulduundan srar eder
ama gene de ne zaman bulduunu tam olarak bilemezdik. Fakat eer hem
dik ama gene de ne zaman bulduunu tam o l a r ^ bilemezdik. Fakat eer hem
gzlem hem de kavramlatrma, hem olgu hem de olgunun kurama uygulan
gzlem hem de kavram latum a, hem olgu hem de olgunun kurama uygulan
mas keif balamnda gerekten birbirinden ayrlmaz unsurlarsa, keif yap
mas keif balam nda gerekten birbirinden ayrlmaz unsurlarsa, keif yap
mann bir sre olduunu ve zaman alan kabul etmek gerekir, bir eyi
m ann ve bir sre olduunu ve zam an alan kabul etm ek gerekir, bir eyi
bulmak onun ne olduunu anlamak eylemlerinin zahmetsizce, bir arada ve
bulmak ve onun ne olduunu anlamak eylemlerinin zahmetsizce, bir arada
bir an iinde yaplabilmeleri, yalnzca ilgili tm kavramsal kategorilerin nve
bir an iinde yaplabilmeleri,
ceden yalnzca ilgili tm kavram sal kategorilerin n
hazrlanm olduu durumlarda mmkndr. zaman da
O zaten sz ko
ceden hazrlanm olduu durumlarda
nusu grng yeni bir tr grng olmaktan kar.
mmkndr. O zaman da zaten sz ko
nusu grng yeniille birde
tr grng olmaktan kar.
Keif yapmann ok uzun olmas gerekmese bile, olduka geni bir
Keif yapmanm ille de ok uzun olmas gerekmese bile, olduka genibirbir
kavramsal benimseni sreci ierdiini kabul ettik diyelim. Ayn ekilde,
kavramsal benim seni sreci ierdiini kabul ettik diyelim . AynBu ekilde, bir
paradigma deiikliini ierdiini de syleyebilir miyiz adaba? soruya
paradigm a deiikliini ierdiini de syleyebilir
imdilik genel bir yant vermek olanakszdr, ama hi deilse elimizdeki m iyiz adaba? Bu soruya
r
nekimiin
dilikyantn
genel evet
bir yant
olmas vermek
gerekir,olanakszdr,
Lavoisier'nin ama1777'den
hi deilse elimizdeki
itibaren bildirir
nek iin yantn evet olmas gerekir, Lavoisiernin 1777den
lerinde yer verdii bulu, oksijenin kefinden ok, tutumay oksijenle ak itibaren bildiri
lerinde
layan bir yer verdii
kuramd. Bubulu,
kuram oksijenin kefinden
kimya alannda ok, tutum
ylesine bykay biroksijenle
deiime ak
te
mel ta olmutu ki, ad kimya devrimi diye anlr oldu. Gerekten deiime
layan bir kuramd. Bu kurtun kimya alannda ylesine byk bir de, oksijete
ninmel ta olmutukimya
kefedilmesi ki, addalnda
kimya yenidevrimi diye anlr oldu.
bir paridgmanm Gerekten
ortaya knnde,bu
oksije
ka
darnintemel
kefedilmesi
bir paraskim ya dalndabizim
olmasayd, yeni bir paridgm anm ortaya knn
balang olarak bu ka
ald
tartmamza
mzdarncelik
temel bir paras
sorunu olmasayd,
hibir bizim tartm
zaman bylesine nem amkazanmazd.
za balangDierlerinde
olarak ald
mz ncelik sorunu hibir zaman bylesine nem
olduu gibi bu rnekte de, yeni bir grngye ve dolaysyla da onu kazanm azd. Dierlerinde
kefeden
olduu gibi bu rnekte de, yeni bir grngye ve dolaysyla
bilim adamna verdiimiz deer, sz konusu grngnn paradigma kkenli da onu kefeden
bilim adamma verdiimiz deer, sz konusu grngnn
beklentilere ne derece aykr dt konusundaki hesaplarmzla dorudan paradigma kkenli
beklentilere ne derece aykr dt konusundaki hesaplarm
orantl olarak deiir. Ancak, daha ileride nem kazanaca iin dikkat etme zla dorudan
mizorantl
gerekenolarak
bir deiir.
nokta var. Ancak, daha ileride
Oksijenin nem kazanaca
kefedilmesi iin dikkatdei
kimyasal kuramdaki etme
miz gereken
iklikten bir nokta
tek bana var.
sorumlu Oksijenin
deildi. kefedilmesi
Lavoisier, bu kimyasal
yeni gaznkuramdaki
bulunuuna dei
iklikten tek bana sorum lu deildi. Lavoisier, bu
herhangi bir katk yapmadan ok nceleri, gerek flojiston kuramnda bir eyyeni gazn bulunuuna
herhangi
lerin bir katkgerek
ters gittiine, yapmadanyanmaktaok nceleri, gerek flojiston
olan cisimlere atmosferden kuramnda birka
bir nesne ey
lerin ters gittiine, gerek yanmakta olan cisimlere atm
rtna iyice ikna olmutu. Bu dncelerini kaydettii notlarn mhrlen osferden bir nesne ka
mirtna
olarak iyice ikna olmutu.
1772 ylnda Fransz Bu dncelerini
Akademisi kaydettii
Sekreterlii'ne notlarn
teslim mhrlen
etmi bulu
mi olarak
nuyordu. (5) 1772
Oksijenylmda Franszalmalarnn
zerindeki Akademisi Sekreterliine
ne ie yaradnateslim etmi bulu
gelince, bu
nuyordu. (5) Oksijen zerindeki almalanm n ne ie
nun ilevi Lavoisier'nin nceden kukuland aksakla daha kesin bir biimyaradna gelince, bu
nun ilevi L avoisiernin nceden kukuland aksakla
ve yap kazandrmasyd. Lavoisier bu sayede zaten kefetmeye hazr olduu daha kesin bir biim
birveeyi,
yapyanikazandrmasyd. Lavoisier bueksilttii
tutumann atmosferden sayede zaten
nesneninkefetmeye
niteliinihazr olduu
renmi
bir eyi,
oldu. yani tutumPriestley'nin
Lavoisier'nin, ann atmosferden eksilttii benzer
yapatklarna nesnenin niteliini renmi
deneylerde, deneyi
oldu. L avoisiernin, P riestleynin yapatklanna benzer deneylerde, deneyi
(5) Lavoisier'nin bu konudaki honutsuzluunun kayna konusunda en yetkili aklamalar iin
(5) Henry
bkz. Lavoisiernin
Guerlac,bu konudaki honutsuzluunun
Lavoisier-The Crucial Year: The kayna konusunda
Background en yetkili
and Origin of His aklamalar
First Experiiin
bkz. on
ments Henry Guerlac, in
Combustion Lavoisier-The Crucial Year:
1772 (Lavoisier:dnm The Background
Noktas and Ohgin
Olan Yl: 1772'de of His
tutuma First Experi-
zerine yap
tments on Combustion
ilk deneylerin in 1772
Arkaplan ve Kayna) ithaca, New
(Lavoisierydnm Noktas Olan Yf: 1772de tutuma zerine yap
York, 1961.
t ilk deneylerin Arkaplan ve Kayna) ithaca, New York, 1961.
89
89
 yapanm kendisinin gremedii olguyu, yani bu yeni gaz grmesinde herhal
deyapanm
zorluklarn bylegrem
kendisinin nceden ediifarkna
olguyu, varabilmesinin
yani bu yeni gaz byk pay olmutu.
grmesinde herhal
Ama bunun bir debyle
de zorluklarn br nceden Lavoisier'nin
yz var:farkna varabilm grd
esinin eyibyk grebilmek iin
pay olmutu.
nceden
Ama bunun byk de paradigma
birbir br yz var: yenilenmesi
Lavoisiergerekliydi
nin grd ve Priestley
eyi grebilmek'nin uzun iin
ncedensonuna
mrnn byk dek ayn olguyu
bir paradigm grememesinin
a yenilenmesi asl nedeni,
gerekliydi paradigma ye
ve Priestleynin uzun
mrnn habersiz
niliinden sonuna dek oluuydu.
aym olguyu grememesinin asl nedeni, paradigma ye
ve ok daha
iki bakahabersiz
niliinden ksa rnek imdiye kadar sylenenlerin ounu des
oluuydu.
tekleyecei
iki baka gibi,
ve ok zamanda
ayndaha bizi bulularn
ksa rnek imdiye kadar niteliini aklaounu
sylenenlerin kavutur des
maktan daha da
tekleyecei gibi, ayn bilimde
ileriye, zam andabulularn kmalarn
ortaya niteliini
bizi bulularn hazrlayan
akla ko
kavutur
ullar
maktan d ^ a dagtrebilir.
anlamaya Bulularn
ileriye, bilimde temelde
bulularn nasl
ortaya ortaya ktn
kmalarn hazrlayansomut ko
latrma abas iinde,
ullar anlamaya bu rnekleri
gtrebilir. hem birbirlerinden
Bulularm temelde naslhem de nceki
ortaya ktmoksijen
somut
rneinden
latrma abas olacakbu
farkliinde, ekilde setik.
rnekleri hemX-nlaryla
birbirlerinden ilgili
hem birinci
de ncekirneimiz,
oksijen
tamamen
rneinden rastlant olacak keif
farkl sonucu ekilde yaplmasnn en klasikilgili
setik. X-mlaryla yklerindendir.
birinci rneimiz, bi
limsel
tam am almalarda sonucu keif nesnel
en rastlant grdmz ltlerin
yaplmasnn bize dndrdklerinin
en klasik yklerindendir. bi
lim sel bu
aksine, tr bulu
alm alardaolduka
grdm skz meydana gelmektedir.
nesnel ltlerin bizeyknn balad
dndrdklerinip
gn fizik bu
aksine, bilgini Roentgen
tr bulu oldukakatod skdenilen
m eydana negatif
gelmykl
ektedir. elektrik
yknn iletkeninden
balad
kan elektron
gn fizik bilgininlar zerinde
Roentgen katod denilen olduu
yapmakta negatif olaan incelemeyi
ykl elektrik birden
iletkeninden
kesti,
kannk deney
elektron iin kulland
nlar zerinde ve yapmakta korunmal
evredenolduu olaan olan gerecin
incelem eyiazbirden
te
sinde
kesti,tesadfen
nk deney bulunaniin baryum,
kulland platin ve siyanit
ve evreden karm olan
korunmal bir metal
gerecin ekranm,
az te
elektron akm srasnda
sinde tesadfen bulunanparladn
baryum, platin fark veetmiti. kanmzerine
siyanitBunun bir metal yediekranm,
hafta
boyunca
elektronlaboratuvarndan
akm srasnda hi kmamacasna
parladn youn,
fark etmiti. Bincelemeler
unun zerine yedi Ro
yapan hafta
entgen,
boyunca sonundan
laboratuvarm parlamaya
dan hi neden
^ aolan
m a cmaddenin,
a s m a youn, katod imiarmn
incelem eler yapan bulunR o
duu deney
entgen, tpnden
sonundan dz izgiler
parlam aya neden halinde
olan ktn,
maddenin,bukatod kanm nlarn
larm m glge
bulun
yaptn,
duu deney mknatsla
tpnden bklemediini ve dahaktm
dz izgiler halinde birok ,ayrnty
bu kan saptad.
m larm Roent
glge
gen bulgusunu
yaptm, aklamadan
mknatsla nce, szve
bklemediini konusu etkiyi ayrmty
daha birok yapanm katod saptad. nlar
Roent
gen kla
deil hi deilse
bulgusunu aklambiraz
adanbenzerlii
nce, sz olankonusu bir madde
bakaetkiyi yapanm olduunu
katod kesin
nlar
likle
deilanlam
kla hibulunuyordu.
deilse biraz (6) benzerlii olan baka bir madde olduunu kesin
anlamksa
Bylesine
likle bir zet bile sanrz oksijenin bulunuuyla dikkati eker
bulunuyordu.(6)
benzerlikler
B ylesine ksa karyor.
ortaya bir zet bile Krmz
sanrzcva oksiti ile
oksijenin deney yapmadan
bulunuuyla dikkatince,
eker
Lavoisier
benzerliklerde flojiston paradigmasnn
ortaya karyor. Krmz yaratt beklentilere
cva oksit ile deneyuymayan
yapm adan sonu
nce,
larLavoisier
veren baz de deneyler
flojiston gerekletirmiti.
paradigm asnm yaratt Roentgen 'in buluu ise,
beklentilere uymayansz konusu
sonu
madeni
lar veren ekranm parlamamas
baz deneyler gerekirken parlamas
gerekletirmiti. Roentgenin zerine
buluu balad.
ise, szHer iki
konusu
durumda
madeni da ekranmbir aykrln
parlam amalglanmas,
as gerekirken yaniparlamas
paradigmannzerine incelemeciyi
balad. Her haiki
zrlamad
durumda da birbir grngnn
aykrln ortaya kmas,
alglanmas, yanigiderek
paradigm yeniliin alglanmasna
anm incelemeciyi ha
giden
zrlam yolu
adhaznlayan balca unsurdu.
bir grngnn Fakat te
ortaya kmas, yandan
giderek yeniliin iki durum
gene heralglanmasma
dagiden
da bir eylerin
yolu aksad
hazrlayan izlenimi
balca buluun
unsurdu. Fakat sadece balangcyd.
te yandan gene herOksijenin
iki durum
de,
daX-nlannm
da bir eylerin daha ileriizlenimi
da aksad bir deney
dzeydebuluun ve uyarlama
sadece sreci olmadan
balangcyd. Oksijenin
ortaya kmalar sz
de, X-nlarmm da konusu
daha ileri olamazd.
dzeydeMerak edipvesorsak:
bir deney uyarlama X-nlar Roent-
sreci olmadan
gen'in aratrmalarnn hangi aamasnda gerekten bulunmu
ortaya km alar sz konusu olamazd. Merak edip sorsak: X-mlar Roent saylabilir? Bu
aamann hi deilse balangta,
g enin aratrmalarmn yani ekranm
hangi aamasmda ilk parlamaya
gerekten blunmu balad an olBu
saylabilir?
mad
aamanm kesin.hiBildiimize gre en azyani
deilse balangta, kii dahailkayn
bir ekranm parlamaya grm fakat
pardtybalad an ol
mad kesin. Bildiimize gre en az bir kii daha ayn party grm fakat
(6) L.W. Taylor, Physics, the Pioneer Science (Fizik: nc bilim Dal) Boston, 1941, s. 790-94:
T.W.
ve(6) Chalmer, Historic Resarches (Tarihe Geen Aratrmalar) Londra, 1949, s. 218-219.
L.W. Taylor, Physics, the Pioneer Science (Fizik: nc bilim Dal) Boston, 1941, s. 790-94:
(7)veE.T. Whittaker, A History of the Theories of Aether and Electricitiy (Eter ve Elektrik Kuram
T.W. Chalmer, Fllstoric Resarches (Tarihe.Geen Aratrmalar) Londra, 1949, s. 218-219.
larnn bir Tarihesi) Londra 1951 , s. 358 (2. basm). Ayrca Sir George Thomson'dan ayn
(7) E.T. VVhittaker, A History of the Theories of Aether and Electricitiy (Eter ve Elektrik Kuram
bulua ok yaknlaan bir baka olay renmi bulunuyorum. Fotoraf elyaflarnn anlalmaz
larnn bir Tarihesi) Londra 1951, s. 358 (2. basm). Ayrca Sir G eorge Thom sondan ayn
birbulua buulanmasndan
ekildeok kukulanan Sir William Crookes da vaktiyle ayn buluun izini sr
yaknlaan bir baka olay renmi bulunuyorum. Fotoraf elyaflarnn anlalmaz
mtr.
bir ekilde buulanmasndan kukulanan SIr VVilliam Crookes da vaktiyle ayn buluun izini sr
mtr. 90
90
hi bir ey bulamadan byk d krklna uramt. (7) Bulu annn ince
hi bir ey
lemelerin bulamadan
son haftasnabyk d krklnadauramt.
kaydrlamayaca en az bu(7) Bulu
kadar anmm
kesin, ince
nk
lem elerino zamana
Roentgen son haftasna
kadar kaydrlam
oktan kefetmi ayaca da enyeni
olduu az bu kadar kesin,
radyasyonun nk
nitelik
Roentgen
lerini o zamana
aratrmaya kadar oktan
balamt. kefetmi
Bu durumda tek olduu yeni radyasyonun
syleyebileceimiz, nitelik
X nlar
lerini
nn aratrmaya
Wiirzburg balamt. Bu
kentinde 1895 ylmn Kasm durumda
8 tek syleyebileceimiz,
ile 28 Aral arasnda X mlar-
bir za
nn Wortaya
manda rzburg kentinde 1895 ylm m 8 Kasm ile 28 Aral arasnda bir za
ktdr.
Ancakortaya
manda oksijen ile X-nlarmn bulunmalarndaki anlaml ko
ktdr.
karmzda
Ancak bu
utluklarn karm
kadar zda oksijen
belirgin ile X-nlarm
olmad bir ncn bulunmalarmdaki
balam var. Oksijenin anlamlbu ko
lunmasnn
utluklarn tersine,
bu kadar X-nlarnn
belirgin- olmad hi deilse
bir nc
kefedilii balamolaydan bir on yl
var. Oksijenin bu-
lunm asnm
sonrasna kadar, bilimsel
tersine, X -nlarnm
kuram dzeyinde kefediliibelirgin herhangi
hi deilse bir karkla
olaydan bir on yl
sonrasna
neden kadar, yleyse
olmamt. bilim sel bu kuram dzeyinde
buluun belirgin hangi
benimsenmesi herhangiadan bir para
bir karkla
nedendeiiklii
digma olmamt.gerektirmi
yleyse b buluunAslnda
olabilir? byle birhangi
benim senmesi deiiklik
adan olduunu
bir para
yadsmak iin olduka
digma deiiklii gl nedenler
gerektirmi olabilir? vard. Elbette,
deAsimda byle birRoentgen
deiiklikve ada
olduunu
larnn
yadsmakbaliin oldukaparadigma
olduklar gl nedenler de vard. varln
X-mlarmm tahmin etmek
Elbette, Roentgen iin
ve ada
kullanlamazd. (Zaten MaxwelF
larnn bal olduklar paradigm inaelektromanyetik
X -m larm m varln tahm inhibir
kuram henz etmekyer iin
kabul grmemiti
dekullanlamazd. (Zaten M axwnlarn
ve katod madde paracklary
eir in elektromanyetik kuramla henz hibirku
aklayan yer
de o
ram devirde
kabul ortaya atlan
grmemiti ve katod kurgulardan
m larmyalnzca bir tanesiydi.) Fakat
madde paracklaryla flojis-
aklayan ku
ram
ton paradigmasnn
o devirde ortaya Lavoisier'yi Priestley'in
atlan kurgulardan bulduu
yalnzca gaz yorumlamaktan
bir tanesiydi.) Fakat flojis-
alkoymas
ton paradigm gibi,asnn L avoisieryi Pda
bu paradigmalarn X-nlarnm
riestleyin bulduuvarolmasn, hi deilse
gaz yorumlamaktan
belirgin
alkoymas gibi, buyasaklad
bir ekilde, paradigm alarm sylenemez.
da X-nlarnm 1895'lerde yrrlkte
Tersine, varolmasn, hi deilse
olan bilimsel
belirgin bir kuram uygulama, sylenemez.
ekilde,veyasaklad gzle grnenTersine, nlar, krmz
1895lerde ncesi yahut
yrrlkte
mor
olantesi nlar
bilimsel gibi birok
kuram radyasyon
ve uygulama, gzlebiimi
grnen mlar,kabul
olduunu krmz ncesi y
ediyordu. yahut
leyse
mor X-nlarnn da iyi
tesi nlar gibi bilinen
birok bir snf doal
radyasyon biimigrng
olduunu arasnda dier bir tr
kabul ediyordu. y
olarak
leyse kabul edilmemesinin
X-mlarmm nedeni
da iyi bilinen birneydi? Bu nlar
smf doal grng neden, szgelii,
arasmda dier yeni
bir tr
bir kimyasal
olarak kabulelementin
edilm embulunmas
esinin nedeni karlanmyordu?
gibineydi? Bu nlar neden,Roentgen'in zama
szgelii, yeni
nnda, kimyasalelementin
bir kimyasal elementler tablosunda
bulunmas gibibo duran yerleri doldurmak
karlanmyordu? Roentgenin hala
iin zama-
yeni
nmda,elementler
lam yasalaranmakta
elem entler bulunmaktayd.
vetablosunda bo duran yerleriolaan
Bu aray bilimin
doldurmak gn
iin hala
lk uralarndan
yeni biriydiakta
elem entler aranm ve bu ve konuda kazanlanBubaarlarn
bulunmaktayd. olaan
aray olaan karl
bilimin gn
basit
lk bir kutlamayd,
uralarm aknlk
dan biriydi ve budeil.
konuda kazanlan baarlarm olaan karl
Halbuki
basit X-mlar ortaya
bir kutlamayd, akmik kt
deil.zaman tepki yalnzca aknlk deil ok
oldu.Halbuki
Lord Kelvin
X-molay ilk azda
lar ortaya kt dzeyde
stzaman tepki biryalnzca olarak niteledi.
dzmeceakmik deil ok
(8) Lord kantlara
Sunulan
oldu. Kelvin olaybir ey azda st dierleriyse,
ilk diyemeyen dzeyde bir dzm olaydan olarakdehete
eceaka niteledi.
(8) SunulanXkamtlara
dmlerdi. nlar her
bir neeykadar yerleikdierleriyse,
diyemeyen kuramn kapsam akadeil
olaydandnda dehete
de, bilim dnyasnda
sedmlerdi. X nlar son her derece
ne kadar derin kkleri
yerleik olan beklentilere
kuramm kapsam dmda tamamen deil
se de,dmekteydi.
aykr bilim dnyasnda Bu beklentiler
son derecebenim derin kanmca
kkleri olan yerleik laboratuvar
beklentilere tamamen i
lemlerinin
aykr dm hemekteydi.
tasarmBu hem de yorumlanma
beklentiler benim kanmtemelinde yatyordu.
ca yerleik 1890'lara
laboratuvar i
gelindiinde,
lem lerinin hem katod tasarm hem ilgili
nlaryla ara ve gere
de yorumlanma temAvrupann birok deney
elinde yatyordu. la-
1890lara
boratuvarnda
gelindiinde, kullanma girmiti.
katod mlaryla ilgiliRoentgen'in
ara ve gere kulland
Avrupanmgere birokX-nlar
deney la-
rettiine gre, birok
b o ratuvannda kullanm baka
a girmdeneyci
iti. Rde kadar farkmda
o zamanakulland
oentgenin gere olmadan
X-nlar
mutlaka
rettiine nlar
ayngre, retmi
birok baka deneyci Belki
olmalyd. de o zam de buanamlarn henzdabilinme
kadar farkm olmadan
yen
mutlaka kaynaklar
baka ayn nlar da
retmi ve nceleriBelki
vard olmalyd. bakadeyollarla
bu mlarm henzbir
aklanan sr
bilinme
deneyin
yen baka sonularnda da vardbir
kaynaklarbunlarn vepay
nceleri baka En
olabilirdi.. azndan
yollarla kesin olan
aklanan bir bir
sr
ey o da uzunda
varsa,sonularm
deneyin bunlarnkullanlmakta
zamandr bir pay olabilirdi.,olan eitli
n azndan kesinbundan
aralarn olan bir
sonra
ey varsa, da uzun zam iinde
kuruno muhafazalar korunmas
andr kullanlm akta gerektiiydi.
olan eitli Olaan
aralarn projeler
bundan
zerinde nceden
sonra kurun tamamlanm
m uhafazalar almalarn
iinde korunm as da yeni batan yaplmalar
gerektiiydi, gere
la a n projeler
kiyordu
zerinde nk nceki
nceden bilim adamlar
tamamlanm deneye mdahale
almalarm eden byle
da yeni batan bir dei
yaplmalar gere
i)kiyordu
Silvanus nk ncekiThebilim
P. Thompson, Life ofadamlar
sir Willam deneye
Thomsonmdahale
Baron Kelvineden byle
of Largs birKelvin
(Largs dei
Baronu Lord William Thomson'un Hayat) Londra 1910, Blm II, s. 1125.
i) Silvanus P. Thompson, The Life of sir Willam Thomson Baron Kelvin of Largs {Largs Kelvin
Baronu Lord William Thomson'un Hayat) Londra 1910, Blm II, s. 1125.
91
91
 keninfarkna
kenin varam am larvevebubudeikeni
farknavaramamlar deikenidenetimli
denetimliolarakolarakhesaba hesabakatma
katm a
mlard.X-nlan
mlard. X-nlanbylece
bylecemuhakkak
muhakkakki^yeni yenibirbirr atveveolaan
rat olaanbilimin
bilimin
potansiyeli
potansiyelibubusayedesayedeartmartmoldu.oldu.Fakat dahadadanemlisi,
Fakatdaha nemlisi,nceden
ncedenvar varolan
olan
bilim dallarnndadadeimesine
bilimdallarnn deim esineneden nedenolmasdr.
olmasdr.Bu Budeiim
deiimsreci sreciiinde,
iinde,
nceleriparadigma
nceleri paradigmaiinde iindegeerli
geerliolan uygulamalar,X-nlarmdan
olanuygulamalar, X-nlarmdansonra sonrabubu
konumlarn
konum lannyitirmi
yitirmioldular.
oldular.
Ksacas,belli
Ksacas, bellibirbirdeney aracmmseiminde
deneyaracnn seimindeveveonu onubelli
bellibirbirtarzda
tarzdakullanma
kullanma
kararnn ardmda,bilinli
kararmmardnda, bilinliyayadadabilinsiz
bilinsizolarak, yalnzcabeklenen
olarak,yalnzca beklenentrde trdekoul
koul-
larn meydanagelecei
larmmeydana geleceivarsaym yatmaktadr.Kuramlar
varsaymyatmaktadr. Kuramlariin iinolduuolduugibi,
gibi,kul
kul
lanlan aralariin
lanlanaralar iindededeneysel
deneyselbeklentiler
beentilervardrvardrvevebunlar
bunlarbilimsel
bilimselgelimede
gelimede
oukez
ou kezkuramsal
kuramsalbeklentiler
beklentilerkadar belirleyicibirbirrol
kadarbelirleyici oynamlardr.rnein
roloynamlardr. rnein
oksijeningecikmeli
oksijenin bulunuununyksnde
gecikm elibulunuunun yksndebyle bylebirbirbeklenti
beklentiyer yeralmtr.
almtr.
Kullandklar
Kullandklarhavannhavanm'iyi' iyiolup olmadmanlamak
olupolmadm anlamakiin ayndenemeleri
iinayn denemelerikul kul
PriestleyveveLavoisier,
lananPriestley
lanan Lavoisier,aym gerekletirerekbulduklar
ilemlerigerekletirerek
aymilemleri bulduklargazm gazmikiiki
lhacmini
l hacminibirbirllnitrit oksitlekartrdktan
nitritoksitle kartudktansonra,sonra,susuzerinde
zerindealkalaya
alkalaya
rakrakgeriye
geriyekalan
kalangazgazhalindeki tortununhacmini
halindekitortunun hacmmilmlerdi.
lmlerdi.Bu allmile
Buallm ile
minm ingelitirildii ncekideneyimlerinden,
gelitirildiinceki atm osferdekihavada
deneyim lerinden,atmosferdeki havadasz szkonusu
konusu
tortununbirbirl
tortunun olacan,herhangi
hacimdeolacan,
lhacimde herhangibirbirbakabakagazgaziinse (yahutkir
iinse(yahut kir
lenmi
lenmihavahavaiin) hacmindaha
iin)bubuhacmin dahabyk olmasgerektiini
bykolmas gerektiinibiliyorlard.
biliyorlard.Oksi Oksi
jenjendeneylerinde
deneylerindeher heriki ikibilimci gerektenbirbirl
bilimcidedegerekten lhacime
hacim eyakn yaknmiktarda
miktarda
bir tortu bulmular ve bulunan
bir tortu bulmular ve bulunan gaz dabuna gaz da bunagregretanmlamlard.
tammlamlard.Priestley Priestleyan an
cakcakokoksonra birazdadarastlant
sonravevebiraz sonucububuallm
rastlantsonucu allmuygulamay
uygulamayterk terketti
ettiveve
nitrit
nitritoksitle kendibulduu
oksitlekendi bulduugaz gazbaka oranlardakartrmay
bakaoranlarda kartrmaydenedi. denedi.Bunun
Bunun
sonucunda,
sonucunda,drt drtkat
katlde nitrikoksit
ldenitrik oksitkullanld
kullanldzaman zamanhemen hemenhemen hemenhi hi
tortu eldeedilmediini
tortuelde edilmediinigrd. grd.Yam ncekideneyimlerin
Yamnceki deneyimlerinpekitirmi
pekitirmiolduu olduuilkilk
smamailemine
trtrsnama ileminebal balkald dnyadaoksijen
srece,dnyada
kaldsrece, oksijengibigibidavranan
davranangazla
gazla-
rnrmvar olamayacamdadakabul
varolamayacam kabuletmi
etmioluyordu.
oluyordu.
BuButrtrcanl-mekleri
canl rnekleridaha dahadadaoaltabiliriz,
oaltabiliriz,szgelii uranyumparalan
szgeliiuranyum paralan-
m asm mancak
masnn ancakuzun uzunzamanzamansonrasonrafarkma varlmasgibi.
farkmavarlmas gibi.BuBunkleer
nkleertepkime
tepkime
ninninfarkna varlmasnbubukadar
farknavarlmasn gletirennedenlerden
kadargletiren nedenlerdenbirisi birisiuydu:
uydu:uran
uran
yumyumelektronlarla
elektronlarlabombaland
bom balandzaman zamannelernelerbeklenebileceini
beklenebileceinibilen bilenbilim
bilim
adamlarelementler
adamlar tablosununyalnz
elementlertablosunun yalnzst ksmlarmdanseilmi
stksmlarndan seilmielementler
elementler
(yaniatomik
lele(yani rakkamkk,
atom ikrakkam dolaysylaserbest
kk,dolaysyla serbestelektronlar
elektronlarazazolan olaneleele
m entlerle)yaplan
mentlerle) kimyasaldeneyleri
yaplankimyasal tercihediyorlard.
deneyleritercih ediyorlard.(10) (10)Acaba,
Acaba,bubutrtr
Conant,
(9)(9) Conant, a.g.e.,
a.g.e., s. s.
18-20.
18-20.
(10)
(10)K.K.
K.K.Darrow,.
Darrovv,. "Nuclear
Nuclear Fission"
Fission (Nkleer
(Nkleer Paralanma)
Paralanma) gell System
ell System Technical
Technjcal Journal
Journal (Bell
(Bell
sistemi
sistemi teknik
teknikdergisi)
dergisi)19, 19,1940,
1940, s. s. 267-89,Paralanmann
267-89, Paralanmann rnlerinden
rnlerinden biribiri
olanolanKripton,
Kripton, szsz
konusu
konusu tepkime
tepkime iyice
iyiceanlalmadan
anlalmadan kimyasal
kimyasal olarak
olaraktannabildi
tannabildi nk
nk nkleer
nkleer kimyaclarn
kimyaclarn arad
arad
ar elementi
ar elementibiriktirmek
biriktirmek iiniinbubu elementin
elementin radyoaktif
radyoaktif eriyiklere
eriyiklereilave edilmesi
ilave edilmesi gerekmekteydi,
gerekmekteydi, ilave
ilave
edilen
edilenBaryumun
Baryumun sonradan
sonradan radyoaktif
radyoaktif eriyikten
eriyikten ayrlamamas
ayrlamamas zerine,
zerine, ayn
ayntepkimenin
tepkimenin hemen
hemen
hemenbe
hemen ylylsreyle
be sreyle tekrar
tekrar tekrar
tekrarincelenmesi
incelenmesi sonucunda
sonucunda nihayet
nihayet uubildiri yazlabildi.
bildiri yazlabildi. "Kim
Kim
yaclar
yaclar olarak
olarakbubu deneyin
deneyin sonunda
sonunda imdiye
imdiye kadar
kadar kullanlan
kullanlan tepkime
tepkime dzenindeki
dzenindeki btn
btn isimleri
isimleri
deitirerek,
deitirerek. Ra,
Ra, Ac,Ac,ThThyerine
yerine (radyum,
(radyum, atiniyum,
atiniyum. Toryum)
Toryum) Ba, Ba,La,La,
CeCe (Baryum,
(Baryum, Lantanum,
Lantanum, Ser
Ser
yum)
yum) yazmamz
yazmamz gerekmektedir.
gerekmektedir. Ancak
Ancak nkleer
nkleer kimyaclar
kimyaclar olarak
olarak fizik bilimine
fizik bilimine olan yakin
olan yakn ba
ba
larmz
larmznedeniyle
nedeniyle nkleer
nkleer fiziin imdiye
fiziin imdiye kadar
kadar kazand
kazand tmtmdeneyimle
deneyimle elien
elien byle
bylebirbir
atlamay
atlamay
yapmaya
yapmaya gnlmz
gnlmz elvermiyor.
elvermiyor. Bizim
Bizim vardmz
vardmz sonucu
sonucu yanltc
yanltc yapan
yapan dizi
birbir garip
dizi rastlantnin
garip rastlantnin
meydana
meydana gelmi
gelmi olmas
olmas dada mmknd.
mmknd. "Otto Hahn
Otto Hahn veveFritz Strassman,
Fritz Strassman, "ber
ber denden Nachweis
Nachvveis undund
dasdasVerhalten
Verhalten derder beibei
derderBestrahlung
Bestrahlung desdesUransmittels
Uransmittels Neutronen
Neutronen entshended
entshended Erdalkalimetalle"
Erdalkalimetalle
(Uranyumun
(Uranyumunntronlarla
ntronlarla nlanmas
nlanmas sonucu
sonucu ortaya
ortayakan
kanyeryz
yeryz alkali metallerinin
alkali metallerinin davranlar
davranlar
vevekantlar zerine)
kantlar zerine) Die Naturwissenschaften
Die Naturwissenschaften (Doabilimleri)
(Doabilimleri) dergisi,
dergisi,27,27,1939,
1939, 15.15, .
Q9
 deneyselilkelerin
deneysel bilimadamlarn
ilkelerinbilim adamlarmyanltma orammnyksekliinden
yanltmaorannn yksekliindenyola yola
karak, bilimin allm deney ve aralardan vazgemesi gerektii
karak, bilim in allm deney ve aralardan vazgemesi gerektii sonucuna sonucuna
m varmalyz?Bunu
mvarmalyz? yaparsakherhalde
Bunuyaparsak herhaldeakimakimalamayaca
alamayacabirbiraratrma
aratrmaynyn
temibulurduk.
temi bulurduk.Paradigma standartilemlerin
uygulam alarm nvevestandart
Paradigm auygulamalarnn ilem lerinbilimbilimiin
iin
paradigma yasalarvevekuramlar
paradigmayasalar kuramlarkadar gerekliolduunu
kadargerekli olduunuveveayn etkiyesahip
aynetkiye sahip
olduklarminkr
olduklarn inkredemeyiz.
edemeyiz.Bu Buekilde herhangibirbirzamanda
ekildeherhangi zamandabilimsel
bilimselincele
incele
meye elverili olacak grng alannn olduka kstlanmas
meye elverili olacak grng alanmm olduka kstlanmas kamlmazolu kanlmaz olu
yoryorelbet. Amabunu
elbet.Ama bunukabul
kabuletmekle birlikte,XXnlan
etm eklebirlikte, nlangibi buluunbilim
gibibirbirbuluun bilim
selseltopluluun
topluluunzel zelbir kesimiin
birkesimi i iinneneanlamda
anlam dabir birparadigma
paradigmadeiiklii
deiikliiveve
buna bal olarak uygulama ve beklentilerde nasl bir deime gerektirdiini
buna bal olarak uygulama ve beklentilerde nasl bir deime gerektirdiini
grebiliriz.
grebiliriz.Bunun
Bununsonucunda
sonucundadadaXXnlar
mlarbuluunun birokbilimci
buluununbirok bilimciiin
iinnene
dendenyepyeni
yepyeni veyabanc
yabancbir dnyayarattn
birdnya yarattnvevebuluunun
buluununbir birok
okbilimci
ve
bilim ci
iin nedenyepyeni
iinneden yepyeniveveyabanc
yabancbir dnyayarattn
birdnya yarattmveve20'nci yzylfiziini
20nciyzyl fiziini
oluturan bunalmlara nasl bu denli etkili bir ekilde katlabildiini
oluturan bunalmlara nasl bu denli etkili bir ekilde katlabildiinianlama anlama
mzmzkolaylar.
kolaylar.
Bilimsel bulularzerine
Bilimselbulular zerinesonsonykmz
ykmzolan olanLeyden
Leydenkavanozu
kavanozurnei, rnei,ku
ku
ramdan kaynaklanan bulgular eklinde betimleyebileceimiz bir snfa aittir.
ramdan kaynaklanan bulgular eklinde betimleyebileceimiz bir smfa aittir.
lklkbakta terimelikili
baktabubuterim gibigelebilir.
elikiligibi Burayakadar
gelebilir.Buraya kadarsylediklerimizle
sylediklerimizle
kuramn ngrd tr keiflerin olaan bilimin bir paras olduu ve ortaya
kuramn ngrd tr keiflerin olaan bUimin bir paras olduu ve ortaya
hibir yeni olgukarmad
hibir yeniolgu karmadizlenimini yarattk.rnein
izlenim iniyarattk. rneinnceki
ncekisayfalarda,
sayfalarda,
19'uncu yzyln ikinci yarsnda yaplan yeni element bulgularndan bu e
19uncu yzyln ikinci yarsm da yaplan yeni element bulgularmdan bu e
kilde, yani olaan bilimin uzantlar olarak sz ettik. Fakat varolan btn ku
kilde, yani olaan bilimin uzantlar olarak sz ettik. Fakat varolan btn ku
ramlar paradigma kuramlar deildir.Gerek
ram lar paradigm a kuram lardeildir. Gerekparadigma
paradigm ancesi
ncesidnemlerde,
dnemlerde,
gerek byk paradigma deiikliklerine yol
gerek byk apta paradigma deiikliklerine yol aan bunalmlaresnasnda
apta aan bunalmlar esnasmda
bilim adamlar genellikle
bilim adamlar genelliklebirok birokkurgusal
kurgusalvevetam tamgelitirilmemi
gelitirilmemikuram kuramre
re
tirler. Bunlar srasnda yenibulgularn
tirler. B unlar srasndayeni salayabilir.Ancak,
hazrlanm asnsalayabilir.
bulgularnhazrlanmasn Ancak,
sonunda ortaya kan gerek bulgu, ounlukla bu tr kurgusal ve geici hi
sonunda ortaya kan gerek bulgu, ounlukla bu tr kurgusal ve geici hi
potezlerin
potezlerinngrdnden
ngrdndenok
farkldr.
Keif,yalnzca
ok farkldr.Keif, yalnzca deney vegeici
deney ve ku
geici ku
ram birlikte ve uyum halinde gelitirilebildii zaman otaya kar. Kuram da
ram birlikte ve uyum halinde gelitirilebildii zaman otaya kar. Kuram da
ancak byle durumlarda paradigma haline gelebilir.
ancak byle durumlarda paradigma haline gelebilir.
Leyden kavanozunun bulunmas btn bu zelliklerin yan sra daha nce
Leyden kavanozunun bulunmas btn bu zelliklerin yan sra daha nce
gzlemlediklerimizi de sergileyen bir rnektir. Bu
gzlem lediklerim izi de sergileyen bir rnektir. Buaray
balad zaman
aray balad zaman
elektrik alanndaki aratrmalar ynlendiren tek bir paradigma
elektrik alanndaki aratrmalar ynlendiren tek bir paradigma yoktu, aksine
yoktu, aksine
hepsi de kolay eriilebilir grglerden tretilmi bir sr kuram rekabet ha
hepsi de kolay eriilebilir grglerden tretilmi bir sr kuram rekabet ha
lindeydi. Bunlardan hibiri elektrikle ilgili grngleri btn eitlilii iin
lindeydi. Bunlardan hibiri elektrikle ilgili grngleri btn eitlilii iin
de bir dzene sokmay baaramamt. Leyden kavanozunun bulunmasna ze
de bir dzene sokmay baaramamt. Leyden kavanozunun bulunmasna ze
min hazrlayan aykrlklarn kayna da bu baarszlkt. Rekabet halindeki
m in hazrlayan aykrlklarn kayna da bu baanszlkt. Rekabet halindeki
bilim okullarndan bir tanesinde elektriin sv olduu gr egemendi ve
bilim okullarndan bir tanesinde elektriin sv olduu gr egemendi ve
bu gr uyarnca baz bilim adamlar bu svy ielemeye alyorlard. Ya
bu gr uyannca baz bilim adamlar bu svy ielemeye alyorlard. Ya
plan ilem yleydi: su doldurulmu cam bir imbik elde tutuluyor ve su, ak
tifplan ilem yleyd:
bir elektostatik su doldurulmu cambirbiriletkene
jeneratrden kartlan imbik elde tutuluyor veKava
dediriliyordu.
su, ak
nozun makina ile balants kesildikten sonra suya (ya da suya bal bir Kava
tif bir elektostatik jeneratrden kartlan bir iletkene dediriliyordu.
ilet
nozun makina
serbest ile dediren
elini balantsherkesildikten soma suya (ya da suya bal bir ilet
kene) aratrmacy iddetli ekilde elektrik arp
kene) serbest elini dediren her aratrmacy iddetli ekilde elektrik arp
maktayd. Ancak balangtaki bu deneyler bilim adamlarna hemen Leyden
maktayd. Ancak balangtaki bu deneyler bilim adamlarma hemen Leyden
kavanozu denilen arac salamad tabii. Sz konusu aracn ortaya k ok
kavanozu denilen arac salam ad tabii. Sz konusu aracn ortaya k ok
daha yava oldu. Bu rnekte de gene bulgunun kesin olarak ne zaman ta
daha yava oldu. Bu rnekte de Elektrik
gene bulgunun kesin olarak ne zaman ta-
mamlandn sylemek olanaksz. svsn depolamak zere yaplan
mamlandm sylemek olanaksz. Elektrik svsm depolamak zere yaplan
93
93
ilk giriimlerin baarmasnn tek nedeni, aratrmaclarn imbii ellerinde tut
malar ve ayn esnada
ilk giriimlerin yere bastklar
baarmasmm tek nedeni, toprak balantsimbii
iin aratrmaclarm salyor ellerinde
olmala tut
ryd.
malarElektrikiler
ve ayn esnadakavanozun ierden olduu
yere bastklar gibi dardan
iin toprak balantsdasalyor
iletken birolmtaala
bakayla kaplanmas gerektiini
ryd. Elektrikiler kavanozun ve ierden olduuaslnda
dolaysyla svnn kavanozda
gibi dardan da iletken bir hita
ekildekaplanmas
birbakayla depolanmgerektiini ve dolaysyla
saylamayacan aslnda svmm
henz anlam kavanozda
deillerdi. Bu gere hi
onlara
ibir ekilde
gsteren ve dolaysyla
depolanm da baka baz
saylamayacam henz aykr
anlam farknaBu
deillerdi.
etkilerin gere
varma
larna neden
i onlara olan incelemelerin
gsteren ve dolaysyla baka baz da
birdaaamasnda aykn
bugnetkilerin
Leyden Kavanozu
farkma varm a
dediimiz
larna nedenaygtolan km
incelem
ortaya oldu.
elerin birstelik bu bulguya
aamasnda da bugn yol Leyden ou da
aan ve Kavanozu
Franklin
dediimiz tarafndan gerekletirilen
aygt ortaya km oldu. deneyler bu zamanda
stelikayn bulguya yol elektrik
svaan ve ou
grda
nn batan
Franklin aa deimesini
tarafmdan gerekletirilen gerektirmi
deneylerveayn bylece
zamandaelektrik
sv elektrik
alannngrilk
tam kapsaml
nn batanparadigmasn
aa deim meydana getirmiti.
esini gerektirmi ve(11)
bylece elektrik alannn ilk
Yukarda
tam kapsaml ettiimiz
paradigmasm
szn meydana paylat(11)
rneingetirmiti. ortak zellikler, ok etkisi
bir bulguyla,
yapanYukanda sznbeklenen
ettiim izbir sonu
rnein arasndaki
paylatyelpazenin neresinde
ortak zellikler, ok etkisi
yer
aldklarna
yapan bir bal olarak
bulguyla, yeni tr bir
beklenen grnglerin kaynakland
sonu arasndaki yelpazenin btn keiflerin
neresinde yer
azaldklarma olduu
ok sahip bal olarak yeni tr zetle
zelliklerdir. birkan
grnglerin sayacak olursak:
kaynakland btnncekeiflerin
ay
krln
az ok alglanmas,
sahip olduu sonra bu aykrln
zelliklerdir. zetleyava yava
birkan ve ayn
sayacak zamanda
olursak: hem
nce ay
kavram
krlnhem de gzlem
alglanm dzeyinde
as, sonra elle tutulur
bu aykrln haleyava
yava gelmesi. Bunun
ve ayn sonucun
zamanda hem
da, paradigma
dakavram kategorileri
hem de gzlem ve uygulamalarnda
dzeyinde elle tutulur hale ou kez direnile
gelmesi. Bunun karla
sonucun
andadeiikliklerin
da, paradigma meydanakategorilerigelmesi. Bu saydmz ou
ve uygulamalarmda zelliklerin aslndakarla
kez direnile insa
nnanalglama yapsnda
deiikliklerin da bulunduuna
m eydana gelmesi. Bu dairsaydmz
son zamanlarda baz kantlar
zelliklerin asimda ileinsa-
rinmsrlmtr. ok daha da
alglama yapsmda geni bir evrenin
bulunduuna dairdikkatini hak edecek
son zamanlarda bazdzeyde
kantlarbir ile
psikolojik deneyok
ri srlmtr. yapandahaaratrmaclar
geni bir evrenin Bruner ve Postman,
dikkatini deneklerinden
hak edecek dzeyde bir
kendilerine
psikolojik ok deneytitizce
yapandzenlenmi
aratrm aclarbir dizi halinde
B runer ve ve
Postmokan,ksa sreler iin
deneklerinden
gsterilecek
kendilerine oyun kartlarn
ok titizce tanmlamalarn
dzenlepmi halinde ve ou
bir dizi istemiler. kurala
ok ksa uygun
sreler iin
olan bu kartlardan
gsterilecek oyunbazlar
kartlarmaykr olacak
tanm lam ekilde deitirilmi,
alarn istemiler. ournein
kurala krmz
uygun
bir maa
olan altls ve siyah
bu kartlardan bazlan kupaolacak
birayku drtls gibi. deitirilrni,
ekilde Deney yle:rnein deneklerden
krmz
hepsine
bir m aaheraltls bir kart
seferdeveteksiyah bir gsteriliyor,
kupa drtls bir dizi
vegibi. kart yle:
Deney gsterilii rasn
deneklerden
denein
dahepsine kart
her grme
seferde tecsresi giderek
bir kart uzatlyor.
gsteriliyor, Herdizi
ve bir gsterildiinde,
kartkart de
gsterilii srasm-
nee ne grd
da denein kartsoruluyor
grme sresive dizi art arda
giderek gelen ikiHer
uzatlyor. doru
karttanmlama ile sona
gsterildiinde, de
erdiriliyor. (12)
nee ne grd soruluyor ve dizi art arda gelen iki dom tanmlama ile sona
Deney sonucunda,
erdiriliyor. (12) deneklerin en ksa gsterme srelerinde bile kartlardan
ounu Deneydoru olarak tandklar
sonucunda, deneklerinve engsterme
ksa gsterme biraz uzatldnda
sresisrelerinde bile kartlardanda
hepsini
ounurahatlkla tandklar
doru olarak grlm.
tandklar Kurala euygun
ve gsterm sresikartlarn alglanmasnda
biraz uzatldnda
hibir rahatlkla
dahepsini tandklarkarn,
sorun kmamasna grlm.deitirilmi
Kurala uygunolan kartlar
kartlarm deneklerin
alglanmasm-he
men hemensorun
da hibir hibir tereddt
hepsikmamasma ya dadeitirilmi
karn, zorlama olmadan nomialdeneklerin
olan kartlar kartlar gibi he
alglamlar.
men hemenYani hepsisiyah
hibir kupa drtls
birtereddt ya maann
ya da zorlama olmadan kupannkartlar
ya da nonial drtls gibi
olarak
alglamlar. Yani siyah Denekler
tanmlanyormu. bylece,ya
bir kupa drtls herhangi
maanmbir yaaksakln
da kupanmfarkndadrtls
dahi olmadan,
olarak kartlar nceki
tanmlanyorm deneyimlerininin
u. Denekler hazrlad
bylece, herhangi bir ya da koullandr
aksa m farknda
d
dahi kavramsal kartlar ncekibirine
olmadan,kategorilerden yerletirme yoluna
deneyimlerininin gitmiler.
hazrlad ya da nsann
koullandrbu
deneklerin
d kavramsal kategorilerdenok
tanmladklarndan farkl
birine bir ey grdklerini
yerletirme sylemeye
yoluna gitmiler. nsanm nebu
redeyse dili varmyor.
deneklerin Ancak, gsterme
tanm ladklarndan ok farklsresi biraz
bir ey daha. uzatldnda
grdklerini sylemeyede ne
redeyse dili varmyor. Ancak, gsterm e sresi biraz daha.uzatldnda de-
fi 1) Leyden kavanozunun evrimindeki deiik aamalar iin bkz. I.B. Cohen Franklin and New
ton, AnLeyden
(11) into Speculative
Inguiry kavanozunun Newtonian
evrimindeki Experimental
deiik aamalarScience
iin bkz. I.B.Franklin's
and Work onand
,Cohen Franklin Elect-
New-
ricitiy An an
ton, as Example
Inguiry There of (Kurgusal
into Spectulative Newton'cu
Nevvtonian Experimental Bilimleriand
deney Science zerine bir soruturma
Franklins ve
Work on Elect-
Bunun as rnei
ricitiybir an Example Frankln'in
olarak There almalar)
of (Kurgusal Philadelphia,
Nevvton'cu deney 1956, s. 385-86,
Bilimleri 400,406,
zerine,bir 452-67,ve
soruturma
506-7
Bunun Bulgunun aamas
sonolarak
bir rnei Whittakes
Franklnin tarafndanPhiladelphia,
almalar) anlatlmtr bkz.
1956,a.g.e.s. 50-52.
s. 385-86, 400,406, 452-67,
(12) Bruner veson
J.S.Bulgunun
506-7 Postman,
Leoaamas "On the Perception
Whittakes of Incongruity.
tarafndan anlatlmtr bkz. Pradigm'50-52.
A a.g.e.s. (Uyumsuzluun
Alglanmas zerine:
(12) J.S. Bruner ve Bir
LeoParadigma)
Postman. OnJournak of Personality
the Perception (Kiilik Dergisi)
of Incongruity. 18, 1949,
A Pradigm 206-23.
(Uyumsuzluun
Alglanmas zerine: Bir Paradigma) Journak94 of Personality (Kiilik Dergisi) 18, 1949, 206-23.

94
neklerin tereddt etmeye ve bir gariplik sezinlemeye baladklar saptanm.
neklerinbazlarna
rnein tereddt krmz
etmeye ve maabir altls
gariplik sezinlemeye
gsterildii baladklar
zaman yle cevapsaptanm.
aln
rnein
m: "Bu maa altls,
bazlarna krmz
ama birmaa altlsvar,
yanllk galiba siyahn
gsterildii zamanevresine
yle cevap aln
krmz
m: geilmi".
kenar Sre daha
Bu m aa altls, amadabir yanllkzaman
uzatld var, galiba
tereddtsiyahmve rahatszlk
evresine krmz
gide
rek
kenar
artmgeilm i . Sredeneklerin
ve nihayet, daha da uzatld
ou bazen zamanbir anlk
tereddtbir ve
kavrayla,
rahatszlk gide
doru
tehisi
rek artm ve nihayet,
hi tereddt deneklerin
etemeden yapmaya oubalamlar.
bazen bir anlk Dahas,bir bir
kavrayla, doru
iki kez kart-
lardaki
tehisiyanll
hi tereddt etem eden
yakalayan denek,yapm aya balamlar.
sonradan hibir zorluk Dahas, bir iki kez De
ekmiyormu. kart
lardaki
ney sresince yalnzca
yanll birka denek,
yakalayan deneinsonradan
sonuna kadarhibir kavramsal
zorluk ekmiyormu.
kategorilerin D e
deney uyarlamay
sresince
gereken yalnzcayapamad
birka denein sonuna Normal
grlm. kartlar tanmak
kadar kavramsal kategorilerin
iin
gereken
de gerekenortalama
uyarlamsreaykrk
yapam arttrld
kat ad grlm . Norm
zaman bilealdeitirilen
kartlar tanmkartlarn
ak iin
yzde
gerekenonuortalam
denekler a sre krk kat
tarafndan arttrld zaman
alglanamam. te yandan
bile deitirilen
aratrmaclarkartlarn
bu
yzde onu
aamada dahidenekler tarafndan alglanam
baar gsteremeyen am .youn
deneklerde te yandan
skntaratrmaclar
belirtileri grbu
aam adabelirtiyorlar.
dklerini dahi baar Hatta bir denein.
gsterem "Kartn cinsi
eyen deneklerde youn hersknt
neysebelirtileri
tanyamyo gr
Bu sefer
dklerini
rum. grdm, karta
belirtiyorlar. bir benzemiyordu.
Hattabile denein. KartmNe rengini
cinsi anlayabiliyorum
her neyse tanyamyo
de maa
nerum. Bu sefer grdm,
m kupa m olduunu, aman allahm galiba
karta bile benzemiyordu. Ne rengini
artk anlayabiliyorum
maann neye
benzediinden
ne de m aa memin kupadeilim ben". (13)
m olduunu, am Gelecek
an allahm blmde artk mbilimadam-
galiba bazen aann neye
larnn da aynen bu
benzediinden eminekilde davrandklarna
deilim daha yalandan
ben . (13) Gelecek blmdetank bazenolacaz.
bilimadam-
ster iyi
larnm da bir eretileme
aynen bu ekildeolduu, daha zihninin
iin, ister insan
davrandklarma yakmdanyapsn yanstt
tank olacaz.
iin bu psikolojik
ster deney bilimsel
iyi bir eretileme olduu, keif
iin,srecinin
ister insan zihnininyalm
fevkalade ve gl
yapsm bir
yanstt
grntsn vermektedir.
iin bu psikolojik Bilimde keif
deney bilimsel de, oyun kart deneyinde
srecinin fevkalade olduu
yaln vegibi,
gl yebir
nilik son derece
grntsn vermektedir. Bilimdebeklentilerin
byk glklerle, de, oyun kart oluturduu
deneyinde bir zeminde
olduu gibi,veye
nilikkoyularla
kar son derecebelirlenerek ortaya kar.
byk glklerle, Balangta,
beklentilerin aykrlklar
oluturduu bir gsterdii
zeminde ve
sonradan
kar koyularla
saptananbelirlenerek ortayabile,
koullar altnda kar. Balangta,yalnzca
alglanabilen olaan
aykrlklar gsterdii
veya
beklenen saptanan Konu
sonradanolaylardr. hakkndaki
koullar altnda bile, bilgialglanabilen yalnzcaaksad
arttka, bir eylerin olaan veyaya
elde edilen
dabeklenen sonucunKonu
olaylardr. daha hakkm
nce meydana
daki bilgi gelmi olanbir
arttka, aksaklklarla bir iliya
eylerin aksad
kisi
da olduu bilinci
elde edilen belirir.daha
sonucun Aykrln eydana varlmas
nce mfarkna gelmi olan birlikte, kavramsal
ile aksaklklarla bir ili
kategorilerin, balangtaki
kisi olduu bilinci aykrlk farkm
belirir. Aykrhm allm bir olguilehaline
a varlmas gelene
birlikte, dek
kavramsal
ayarland
k ategorilerin,bir dnem balar. Bu
balangtaki noktaya
ay krlk gelindiinde,
allm bir olgu bulu tamamlanm
haline gelene dek
demektir.
ayarlandDaha birnce
dnem de vurguladm
balar. Bu noktaya gibi, bu ya da benzeri
gelindiinde, bir sre,
bulu btn
tam amlanm
temel bilimsel
demektir. Dahayeniliklerin ortaya knda
nce de vurguladm bukonusu
gibi,sz olmaktadr.
ya da benzeri bir sre, de
imdibtn
temel belirtelim
hemen ki, bu sreciortaya
bilimsel yeniliklerin tandktan sonra,
knda szolaan
konusu bilimin yeniliklere
olmaktadr. imdi yde
nelik
hemen ura olmad,
bir belirtelim ki, bu hatta
srecibunlar balangta
tandktan bastrmak
sonra, olaan eilimi
bilimin gsterdi
yeniliklere y
birneden
halde,
inelik ura gene de buhatta
olmad, yenilikleri
bunlarortaya karmakta
balangta bastnmbu akkadar
eilimietkili ola
gsterdi
bildiini
i halde, anlamaya
neden gene balayabiliriz.
de bu yenilikleri ortaya karmakta bu kadar etkili ola
Herhangi
bildiini bir bilimin
anlamaya gelimesinde kullanlan ilk paradigmann genellikle
balayabiliriz.
bu bilim dalnda
Herhangi biralanlarn rahatlkla eriebildii
bilimin gelimesinde kullanlan ilk btn gzlem ve deneyle
paradigmann genellikle
baarl
ribu bilim bir
dalmekilde akladna
da alanlarm Dolaysyla
inanlr.eriebildii
rahatlkla ileriki
btn gelimeler
gzlem daha
ve deneyle
etkili aralarn
ri baarl bir yaplmasn, son derece
ekilde akladna uzmanlam
inanlr. Dolaysyla becerilerin ve terimlerin
ileriki gelimeler daha
gelitirilmesini
etkili aralarm ve kavramlarn,
yaplmsm, sonbalangta tretildikleri
derece uzmanlam gnlk ve
becerilerin gereklere
terimlerin
giderek az benzeyecek
dahaesini
gelitirilm ve kavram larn, soyutlamam
ekildebalangta gerektirir.
tretildikleri Sz konusu
gnlk bu
gereklere
profesyonelleme bir yandan bilim
giderek daha az benzeyecek ekilde adamnn gr asnda
soyutlamasm gerektirir. Sz bir
byk daralbu
konusu
ma yaratr ve paradigma
profesyonellem deiikliklerine
e bir yandan bilim adam kar
m nbyk
gr bir direniin
asmda bykolumasna
bir daral
yol
maaar. Yani
yaratr ve bilim
paradigm dalagiderek
deiikliklerine te yandan,
katlar.kar byk birparadigmann bilim
direniin olumasna
topluluunun
yol aar. Yani bilim dalynlendirdii
dikkatlerini giderek katjar. alanlarda olaan bilimin
te yandan, paradigm enann ay-
incebilim
topluluunun dikkatlerini ynlendirdii alanlarda olaan bilimin en ince ay-
(13) 218. Meslektam Postman'n bana sylediine gre, sz konusu deneyi ve lemleri kendi
hazrlam
(13) 218.olan ve nceden
Meslektam kii iin
bilen bir bana
Postmann bile uyumsuz
sylediine gre, olan
sz konusu bakmak
kartlaradeneyi ve son derece
ilemleri kendi
skntl
hazrlamolmaktadr.
olan ve nceden bilen bir kii iin bile uyum suz olan kartlara bakmak son derece
skntl olmaktadr.
95
95
rntlara inebilmesi salanr ve gzlem ile kuram arasndaki uyum baka hi
yolla ulalamayacak
birrntlara inebilmesi salanrbir kesinlie
ve gzlem ular. Dahas,
ile kuram bu ayrnt
arasndaki bakake
ve uyum
uyum hi
sinlii, kendi
bir yolla balarna
ulalam tadklar
ayacak ve her ular.
bir kesinlie pek de byk
zaman Dahas, olmayan
bu ayrnt nem
ve uyum ke
lerini aan
sinlii, bir deer
kendi balarmakazanrlar.
tadklar Beklenen ilevleri
ve her zaman pek dnerek yaplan nem
de byk olmayan zel
lerini olmadan,
aralar yenilie
aan bir deer yol aan Beklenen
kazanrlar. elde edilmesi
sonularnilevleri yaplans
olanakszdr.
dnerek zel
telik byle aralar varken bile, yenilik sadece ne beklediini
aralar olmadan, yenilie yol aan sonularm elde edilmesi olanakszdrn kesinlikle bilen,
s
dolaysyla
telik byledaaralar varkenaksadn
bir eylerin sadece kii
grebilen
bile, yenilik iin var olabilir.
ne beklediini Yanibilen,
kesinlikle ay
krlklar,
dolaysyla da birparadigmann
yalnzca salad
eylerin aksadn zeminde
grebilen kiiyeerebilir. Paradigma
iin var olabilir. Yanine ay
kadar
krlklar, ve kesinse, aykrln
kapsamlparadigmann
geniyalnzca ve buna bal
salad zeminde olarak Paradigma
yeerebilir. da paradigne
ma deiimi
kadar kapsaml gstergeleri
geni frsatnn de o kadar ve
ve kesinse, ayknlm belirgin olur. Olaan
buna bal keif
olarak da tar
paradig
znda, yenilie gsterilen direncin bile, ileriki blmlerde esasl
ma deiimi frsatnm gstergeleri de o kadar belirgin olur. Olaan keifele ekilde tar
alacamz bir ilevi
znda, yenilie gsterilen Direni paradigmann
vardr. direncin ok kolay teslim
bile, ileriki blmlerde olmamaele
esasl ekilde
sn salamakbirsuretiyle,
alacamz bilimDireni
ilevi vardr. adamlarnn her esintiye
paradigmanm kulak teslim
ok kolay asmamalarn
olmama
garantiler bylece paradigma deiikliine yol aan
sn salam ak suretiyle, bilim adamlarnn her esintiye kulak asmvar
ve aykrlklar olan
am alarn
bilginin en derinlerine kadar ilemek frsatn bulur. nemli bilimsel
garantiler ve bylece paradigm a deiikliine yol aan aykrlklar var olan yenilik
lerin ouen
bilginin kezderinlerine birok
ayn andakadar laboratuvarda
ilemek frsatm birden ortaya kmas
bulur. nemli bilimselolaan
yenilik
bilimin hem ne kadar gl bir geleneksel yaps olduunu,
lerin ou kez ayn anda birok laboratuvarda birden ortaya km hem de as
ayn ge
olaan
leneksel abanm ne kadar eksiksizce kendi deiimini hazrladn
bilimin hem ne kadar gl bir geleneksel yaps olduunu, hem de ayn ge iyi yans
tan bir gstergedir.
leneksel abanm ne kadar eksiksizce kendi deiimini hazrladm iyi yans
tan bir gstergedir.

96

96
 VII. BUNALIM VE BLMSEL KURAMLARIN
VII. BUNALIM
ORTAYA IKII VE BLMSEL KURAMLARIN
ORTAYA IKII

Altnc blmde ele alman bilimsel keiflerin hepsi de paradigma deiik

liklerine neden
Altnc olmular
blmde ele ya da byle
alman bilimsel deiiklie
bir keiflerin katkda
hepsi bulunmulardr.
de paradigma deiik-
stelik
lderine keiflerin
bu neden yer ald
olmular ya da deiikliklerin yapc olduu
byle bir deiiklie katkdakadar ykc yan
bulunmulardn.
lar da olmutur.
stelik Herhangi
bu keiflerin bir bulu
yer ald benimsendikten
deiikliklerin yapc olduu bilim ykc
sonra, kadar adamlaryan
hem daha geni bir doal grng kapsamna eriiyorlar, hem
lar da olmutur. H erhangi bir bulu benim sendikten sonra, bilim adamlar de nceden bi
hem grngleri
linen daha geni bir okdoal byk bir
dahagrng kesinlikle
kapsamna aklayabiliyorlard.
eriiyorlar, hem de nceden Fakatbi
kazancn
bulinen bedeli olarak
grngleri ok daha daha nceleri
byk bir kesinlikle allm baz inanlarn
kullanlan,aklayabiliyorlard. Fakat
vebuuygulamalarn
kazancn bedeli terkolarak
edilmesidaha nceki paradigmann
venceleri bu elerinin
kullanlan, allm yerine
baz inanlarn
yenilerinin konmasterk
ve uygulamalarn gerekiyordu.
edilmesi ve Daha de kantladm
nceparadigmann
nceki gibi, bu tryerine
bu elerinin d
nmler
yenilerininolaan
konmas yoluyla varlan
bilimgerekiyordu. Daha ncekeiflerde
btn sz konusu
de kantladm gibi, olmutur
bu tr d
buna ler
venm tekolaan en ince
istisna,bilim ayrntsna
yoluyla btn dek
varlanvarana nceden
keiflerde szkestirilebilen
konusu olmutur ve
srpriz yaratmayan bululardr. Ancak u da bir gerek ki bu
ve buna tek istisna, en ince ayrntsma varana dek nceden kestirilebilen ve tr yapc -yk
paradigma
csrpriz deiikliklerinin
yaratmayan bululardr. kayna
tekAncak u keifler deildir.
da bir gerek Butr
ki bu blmde, ke
yapc -yk
iflere ok benzeyen
c paradigma ama ok daha
deiikliklerinin tek byk
kayna apta deiiklik
keifler yaratan
deildir. bir tr ol
Bu blmde, ke
iflereyani
gudan, ok yeni kuramlarn
benzeyen ama ok edilmesinden
icatdaha byk apta edeceiz. yaratan bir tr ol
sz deiiklik
Bilimde
gudan, yaniolgu kuramn,
yenivekuram lann keif ile icadn birbirlerinden
icat edilmesinden sz edeceiz. ne kategorik ola
rak ne de srekli
Bilimde olguekilde ayramayacan
ve kuramn, keif ile icadn nce ne srdmze
dahabirbirlerinden ne kategorik gre,
ola
blm
burak ve bir nceki arasnda bir akma beklememiz
ne de srekli ekilde ayrlamayacam daha nce ne srdmze gre, doaldr. (Aslmda
bu blmilkvePriestley
oksijenin bir nceki arasndabulunduu
tarafndan bir ^ mvea beklememiz Lavoisier
daha sonra dadoaldr. tara
(Asimda
fndan edildii
icat ilk
oksijenin nerisi,
Priestley tarafndan yanlar bulunmakla
ekici bulunduu birlikte
ve daha sonra da olanakszdr.
Lavoisier tara-
Oksijeni imdiye
fm dan icat kadar
edildii bir keif
nerisi, balamnda
ekici grdk.akla
yanlar bulunm Az sonra
birliktekarmza icat
olanakszdr.
olarak kacak). Yeni kuramlarn ortaya kn ele alrken,
Oksijeni imdiye kadar bir keif balamnda grdk. Az sonra karmza icat tabii ki kanl
maz olarak
olarak konusundaki
keiflerYeni
kacak). kuram lann bilgi ve anlaymz
ortaya km ele da genileteceiz.
alrken, Ama
tabii ki kanl
akma kukusuz zdelik demek deildir. nceki blmde
maz olarak keifler konusundaki bilgi ve anlaymz da genileteceiz. Ama tartlan keif
lerin, hiadeilse
akm kukusuz Copernicus,
balarna,demek
tek zdelik deildir. ncekiEinstein
Newton, blmdeyahut da kimya
tartlan keif
devrimleri paradigma deiikliklerine neden olduklar
apndatek balarma, Copemicus, Newton, Einstein yahut da kimya
lerin, hi deilse sylenemez.
Bu keifler
devrim apnda n
leriaslnda, dalga
paradigm kuram veya sy
a deiikliklerine dinamikle
neden olduklan aklayan ku
sylenemez.
Bu keifler aslnda, n dalga kuram veya sy dinam ikle aklayanbir
ramlar yahut da Maxwell' in elektromanyetik kuram gibi, ok daha dar ku
ram lar yneldikleri
evreye basit saylan
iin daha elektrom
yahut da M axweHin anyetik kuram deiikliklerinden
paradigma gibi, ok daha dardebir
evreyetutulamazlar.
sorumlu yneldikleri O dahabu
zaman
iin blmdeki
basit ana sorumuz
saylan paradigma u oluyor: olaande
deiikliklerinden
sorumlu tutulamazlar. O zaman bu blmdela ana sorumuz ubir
bilim, kuram deiikliklerine bulgulardan bile daha az ynelik aba oldu
oluyor; olaan
una gre, byle yeni kuramlarn meydana kmasna nasl
bilim, kuram deiikliklerine bulgulardan bile daha az ynelik bir aba oldu yol aabilmekte
dir?
una gre, byle yeni kuram larn meydana kmasma nasl yol aabilmekte
dir? 97
97
 Eer aykrlklarn farkna varmak yeni tr grnglerin ortaya kmasn
da birEer aykrlklarn
rol oynuyorsa, bunafarkna
benzervarmak
ama ok yenidaha tr grnglerin ortaya
derin bir bilincin, km asn
geerli sa
ylabilecek tm kuram deiikliklerinin n koulu olmas kimseyi artmasa
da bir rol oynuyorsa, buna benzer ama ok daha derin bir bilincin, geerli
ylabilecek
mal. Sanrmtm kuram deiikliklerinin
bu konudaki tarihsel deliller n koulugtrmez
tartma olmas kim seyi artm
niteliktedir. Coa
mal. Sanrm
pernicus bu konudaki
kendi grn tarihsel deliller
aklamadan tartma gtrmez
nce Ptoleme'ci niteliktedir.
astronominin durumu Co-
pemicus kendi grn aklamadan nce Ptolemeci
tam bir kemeketi. (1). Galileo'nun hareketin incelenmesine yapt katklar, astronominin durumu
tam bir
byk kemeketi.
lde skolastik (1).eletirmenlerin
Galileonun hareketinAristo'nun incelenmesine
kuramnda baz yapt katklar,
aksaklk
byk lde skolastik
lar bulmalarna dayalyd. eletirmenlerin
(2) Aristonun kuram
Newton'un gelitirdii yeni k ve renk nda baz aksaklk
kuram
lar bulmaJarma
varolan paradigma dayalyd. (2) Nevtonunhibirinde
ncesi kuramlardan gelitirdiispektrum
yeni k uzunluunun
ve renk kuram
varolan
tam olarakparadigm a ncesi kuram
aklanamamasndan kaynaklanmt;
lardan hibirinde spektrum
Newton'un uzunluunun
grlerinin ye
tam olarak aklanamamasmdan kaynaklanmt;
rini alan m dalga kuramna gelince, o da Newton'un kuram ile n k Nevvtonun grlerinin ye
rini alan m
rlma ve kutuplama dalga kurarmna
gibi sorunlar gelince,
arasndaki o da Nevvtonun
balantnn kuram
uyumsuz ile
ve n
aykr k
rlma ve
lklarla dolumtuplama
olmasmdan gibi sorunlar
duyulan arasmdaki
skntlar sonucubalantmm uyumsuz
ortaya atld. ve aykr
(3) Termodi
lklarla
namik dolu
dal, 19.olmasmdan
asrda geerli duyulan skmtlar
olan iki sonucu ortaya
fizik kurammm atld. (3) Termodi
atmasndan dodu,
namik dal, 19. asrda geerli olan iki fizik kurammm
kuantum mekanii de siyah gkcisimlerinin radyasyonlar, zgl slar ve atmasmdan dodu,
fo
kuantum mekanii
toelektrik etkisi gibi de siyah
olgular gkcisimlerinin
evreleyen eitli radyasyonlar,
zorluklardan zgl slar
kaynakland. ve(4)
fo
toelektrik
stelik, etkisi gibi olgulan
Newton'unki dmdaevreleyen eitli zorluklardan
btn bu rneklerde aykrlk kaynakland.
sezisi o kadar(4)
stelik,
uzun srm N ewvetonunki dm dailemiti
o kadar derine btn bu ki,rneklerde
etkilenen bilim aykrlk sezisi oduru
dallarndaki kadar
uzun srm ve o kadar derine ilemiti ki, etkilenen
mu giderek artan bir bunalm eklinde betimlemek doru olur. Yeni kuramla bilim dallarmdaki duru
mu giderek
rn ortaya k, artan bir bunalm
paradigmada eklinde
byk betimlemek
apta bir ykm doru
yaptolur.
ve Yeni
olaankuram
bilila
rn temel
min ortayasorunlar
k, paradigm ada bykbyk
ile tekniklerinde apta deiiklikler
bir ykm yapt ve olaaniin,
gerektirdii bili
m in tem elmeslekte
genellikle sorunlarciddiile tekniklerinde
belirsizliklerin byk deiiklikler
yaand dnemlergerektirdii
sonucunda iin,
genellikle m eslekte
mmkn olur. Kolaylkla tahmin ciddi belirsizliklerin
edebileceimiz yaand
gibi, dnem
sz konua ler sonucunda
belirsizlik
m mkn
olaan olur. ele
bilimde Kolaylkla tahm in edebileceimiz
alman bulmacalarn beklenen sonularagibi, szsrekli
konuaolarakbelirsizlik
di
olaan bilimde
renmelerinden ele alman bulmacalarm
kaynaklanr. Varolan kurallarn beklenen sonularayenilerinin
baarszl, srekli olarak arandi
renmelerinden kaynaklanr.
mas iin bir nevi gei taksimi aylr. Varolan kurallarn baarszl, yenilerinin aran
mas iin birparadigma
lk olarak nevi gei deiikliinin
taksimi aylmzellikle n yapm bir rneine, Ko-
pernik lkastronomisine
olarak paradigma bakalm.deiikliinin
Daha nce zellikle n yapm
yrrlkle bir rneine,
olan Ptoleme sistemi,Ko-
pernik nceki
isa'dan astronom sonisine
iki vebakalm
sa'dan . Daha
hemen nce yrrlkle
sonraki ilk ikiolan
yzylPtolem e sistemi,
boyunca ilk
Isagelitirildiinde,
kez dan nceki son hem iki ve sa dan hem
yldzlarn hemendesonraki ilk iki yer
gezegenlerin yzyl boyunca
deitirme hailk
kez gelitirildiinde,
reketlerini hem yldzlarn
ngrme konusunda byk hem de gezegenlerin
bir baar salamt. yer deitirme
O zamana kadar ha
reketlerini
hibir ngrmesisteminin
eski gkbilim konusundabubyk kadar bir iebaar
yaradsalamt. O zamana
grlmemiti. kadar
Yldzlar
hibir
iin eski gkbilim
Ptoleme astronomisi sisteminin
bugn bu bilekadar ie yarad grlmemiti.
bir mhendislik Yldzlar
kolu olarak kullanl
iin Ptolem
maktadr. Gezegenler e astronom isi
konusunda bugn bile
ise bir
Ptoleme'nin m hendislik kolu
tahminlerinin olarak k ullanl
Kopemik'in-
maktadr. Gezegenler konusunda ise Ptolem enin tahminlerinin K opem ikin-
(1) A.R. Hall, The Scientific revolution, 1500-1800 (bilim Devrimi, 1500-1800) Londra, 1954, s. 16.
(2)(1)Marshall Clagett,
A.R. Hail, The Science
The Scientific of Mechanics
revolution, 1500-1800 in the Middle
(bilim Ages
Devrimi, (Orta ada
1500-1800) Mekanik
Londra, 1954,Bilimi)
s. 16.
Madison, Wisconsin,
(2) Marshall Clagett,1959, ll-lll. Blmler.
The Science A koyre.
of Mechanics Etudes
in the Galileennes
Middle Ages (Orta(Galileo
adaAratrmalar)
Mekanik Bilimi)
adl
Madison, Galileo'nin1959,
eserindeVVsconsin, dncesindeki baz A
ll-lll. Blmler. orta a zelliklerini
koyre. belirtmektedir,
Etudes Galileennes (Galileozellikle I. Cilt,
Aratrmalar)
Paris, 1939
adl eserinde Galileonin dncesindeki baz orta a zelliklerini belirtmektedir, zellikle I. Cilt,
Newton
(3)Paris, 1939iin bkz. T. S. Kuhn, "Newton's Optical Papers" (Newton'un Optik Yazlar) Isaac
Newton's
(3) Nevvton bkz. Letter
iin and
papers in Natural
T.S. Kuhn, Philosophy
Nevvtons Optical(Isaac Newton'un
Papers" DoaOFelsefesi
(Nevvtonun zerine
ptik Yazlar) Isaac
Yazlar
Nevvtons papers andadl
ve Mektuplar) eserde,
Letter derleyen
in Natural l,B. Cohen
Philosophy Cambridge,
(Isaac Mass.
Nevvtonun 1958.
Doa s. 27-45.zerine
Felsefesi Dal
gaYazlar
kuramnn ncesi iin bkz.
ve Mektuplar) E.T. Whittaker,
adl eserde, derleyenA I.B.
History
Cohen of the
Cambridge, of Aether
Theories Mass. and
1958. s. Electricity
27-45. Dal
(Eter ve Elektrik
ga kuramnn Kuramlarnn
ncesi iin bkz. E.T. Bir Tarihesi)
VVhittaker, A of theLondra
2 ci basm,
1, History Theories1951 , s. 94,109;
of Aether ve W.
and Electricity
Whewell, ElektrikofKthe
(Eter ve History uram Inductive
larnn Bir Sciences (Tmevarml
Tarihesi) bilimlerin
1, 2 ci basm, Tarihi)
Londra 1951,gzden geirilmi
s. 94,109; ve W.
basm, Londra,
VVhevvell, 1847,
History ofII,thes. 396,466.
Inductive Sciences (Tmevarml bilimlerin Tarihi) gzden geirilmi
Termodinamik
(4)basm, iin bkz.
Londra, 1847, 396,466. P. Thompson, Life of William Thomson Bakon Kelvin of
II, s. Silvanus
Largs (Largs Kelvin Baronu
(4) Termodinamik iin bkz. Lord
Silvanus Thompson, Hayat)
WilliamP.Thomon'un Londra 1910,
Life of VVilliam Thomson Bakon .Kelvin
I, s. 266-81 Kuanof
tum kuram
Largs bkz. Fritz
iin Kelvin
(Largs BaronuReiche,LordThe Quantum
VVilliam Theory. (Kuantum
Thomonun Kuram)
Hayat) Londra 1910, 1, s. H.S.
eviren Hatfield
266-81. Kuan
H.L.kuram
vetum Londra,
Brose,iin 1922,
bkz. Fritz 1-2. blm.
Reiche, The Guantum Theory. (Kuantum Kuram).eviren H.S. Hatfieid
ve H.L. Brose, Londra, 1922, 1-2. blm.
98
98
 kilerden aa kalr taraf yoktur. Ancak byk baar kazanmak bilimsel bir
kilerden
kuram iinaa
hibirkalr
zamantaraf
tamyoktur.
baarAncak byk bir
kazanmakla baar kazanmak
deildir. Gerekbilimsel
gezegenbir
kuram iin hibir zaman tam baar kazanmakla
lerin yerleri, gerek dnence noktalarnn (ekinokslarn*) srekli kaymasbir deildir. Gerek gezegen
ba
lerin yerleri,
kmndan, gereksistemiyle
ptoleme dnence yaplan
noktalarnn (ekinokslarn*)
tahminler, elde edilebilen srekliiyikaymas
gzlemle ba-
kmmdan, ptoleme sistemiyle yaplan tahminler, elde
re hibir zaman tam bir uyuin iinde olmamtr. Ptoleme'den sonra gelenler edilebilen iyi gzlemle
re hibir
iin olaanzaman tam bir
astronomi uyum iinde olmamtr.
aratrmalarnn Ptolem eden
balca sorunlarn, sonra
bu ufak gelenler
tefek e
iin olaan astronomi aratrm alarm m balca sorunlanm
likilerin daha da temele indirgenmesi oluturmaktayd, tpk uzay gzlemleri , bu ufak tefek e
ilelikilerin
Newtondaha da temele
kuramlarn birindirgenmesi
araya getirme oluturmaktayd,
abalarnn tpk
18'inci uzay gzlemleri
yzylda New-
ile Nevvton
ton'u izleyenlerekuram larnaratrma
olaan bir arajya problemlerini
getirme abalarmm salad 18inci
gibi.yzylda
Gkbilimci New-
tonu izleyenlere olaan aratrma problem lerini salad
lerin balangta kendi abalarnn, daha nce Ptoleme sistemini ortaya ka gibi. Gkbilimci
ran lerin balangta
abalar kendi abalarmm,
kadar baarl daha nce
olacama inanmak iinPtoleme sistemini vard.
yeterli nedenleri ortayaBel ka
liranbir abalar
elikiyle kadar baarl olacama
karlald inanmak iin Ptoleme
zaman gkbilimciler yeterli nedenleri vard.
'nin birleik emBel
li bir elikiyle karlald zaman gkbilimciler
berler sisteminde baz uyarlamalar yaparak her seferinde zorluun stesinden Ptolem enin birleik em
berler sisteminde
gelebiliyorlard. baz gkbilimcilerin
Fakat uyarlamalar yaparak olaan heraratrma
seferindeabalarnn
zorluun stesinden
toplam
gelebiliyorlard.
sonucuna gz atan Fakat
bir gkbilim cilerin
kiinin zaman getike olaan aratrm
astronomi a abalarnn
dalndaki toplam
karmaa
nn sonucuna gz atan
alnan doru bir kiinindaha
sonulardan zam an
bykgetike astronom
bir hzla artni dalmdaki
grmemesi karm aa
ola
nn alnan doru sonulardan daha byk bir hzla
nakszd, nk bir yerde dzeltilen eliki hemen baka bir yerde bagste- artn grm em esi ola
nakszd,
riveriyordu. (5) nk bir yerde dzeltilen eliki hemen baka bir yerde bagste-
riveriyordu.
Astronomi(5) gelenei srekli olarak dardan sekteye uratld iin ve
matbaannA stronom i gelenei
olmad srekliastoromlarn
bir devirde olarak dardan arasndakisekteye uratld
iletiim iin ve
kstl oldu
undan sz konusu bu zorluklarn farkna varlmas epey zaman ald ama oldu
m atbaann olmad bir devirde astoromlarn arasmdaki iletiim kstl so
undan
nunda sz konusu
gereken bilinbu zorluklarm
elde edildi. Dahafarkma varlmas
13'nc epey zaman
yzylda Onuncu ald ama so
Alfonso
nunda evreni
tanrnn gereken bilin elde
yaratrken edildi.
kendine D aha ok
dansa 13nc
faydal yzylda
tler Onuncu Alfonso
alm olacam
tanrmm
iddia evreni yaratuken
edebiliyordu. On altmc kendine
yzylda dansa ok faydal
Kopernik tler
'in alma alm olacam
arkada Dome-
nicoiddiadaedebiliyordu.
Novara, Ptoleme On altmc
sistemi yzylda Kopemik
gibi etrefil in alma
ve yanlg dolu halearkada
gelmi Dome-
bir
dnce yapsnn doa hakknca hibir zaman doru bilgi veremeyeceinibir
nico da Novara, Ptolem e sistemi gibi etrefil ve yanlg dolu hale gelmi
dnce yapsm
sylyordu. m doa kendisi
Kopernik'in hakkm^la de hibir zaman doru eserinin
De Revolutionibus bilgi verem eyeceini
nsznde,
sylyordu. K opem ikin kendisi de De Revolutionibus
devrald astronomi geleneinin sonunda bir canavar yarattn yazmt. eserinin nsznde,
On devrald astronom
altnc yzyl i geleneinin
balarna varldndasonunda bir canavar
Avrupa'nn en iyiyarattm yazmt.
astronomlar ara
On altnc
snda astronomiyzyl balarna varldnda
paradigmasnn kendi z Avrupann en iyi astronomlar
geleneksel sorunlarn zmekten ara-
acizsmda astronom
olduunu i paradigm
grenlerin asm m
says kendi artmaktayd.
giderek z gelenekselKopernik'in
sorunlarn dfe,zmekten
Plote-
me aciz olduunu grenlerin
paradigmasn reddederek says
yenigiderek
bir yolartmaktayd.
aramasnm nkoulu K opem ikin ayndb, Plote-
gre
me paradigm asn reddederek yeni bir yol aram
dayanyordu. Bahsettiimiz nl nsz, klasiklemi bunalm devri betimasnm nkoulu ayn gre
dayanyordu.
lemelerinin hlBahsettiim iz nl nsz,
en gzel rneklerinden klasiklemi
biridir. (6) bunalm devri betim
lemelerinin
Ne var ki,hl en gzel rneklerinden
Kopernik'in biridir. (6) astronomi bunalmnn
kar karya bulunduu
Ne var
tek esi, ki, Kteknik
olaan opernikin kar karya
bulmaca-zm bulunduu
faaliyetinin astronom
yklmas i bunalm
deildi. Konu nn
ya tek esi,
daha olaan teknik
geni bir yaklamn, bulmaca-zm
takvim faaliyetinin
reformuna ynelikyklmas deildi.
toplumsal basklar Konu
dayagz d ^ nne
a genialmas
bir yaklamn,
gerekir, ki otakvim
devirde reformuna
sz konusu ynelik toplumsal
bu bask basklar
ekinokslarn
da gz
(gece nneeitlii)
gndz almas hareketleriyle
gerekir, ki o devirde sz konusu bu
ilgili bilinmezlerin bask ekinokslarm
zmn zellikle
(gece
acil halegndz eitlii)
getirmiti. Hattahareketleriyle
daha eksiksizilgili bilinmezlerin
bir tartmada Ortazmn
a Aristozellikle
eleti
acil hale
risine, getirmiti.
Rnesans Hatta daha
devrinde eksiksiz
Yni-Platonculuun bir tartmda
tekrar Orta a Aristo
ykseliine eleti
ve dier
risine,
baka R nesans
nemli tarihseldevrinde
unsurlara Y ni-Platonculuun
da yer vermek gerekir. tekrar ykseliine
Ancak gene de ve dier
teknik
bakabunalmn
k nemli tarihsel
merkeziniunsurlara da yer vermek
oluturacaktr. gerekir. bir
Olgunlam Ancakbilimgene de teknik
dalnda -ki
k bunalmm merkezini oluturacaktr. Olgunlam bir bilim dalnda -ki
* Gece ve gndzn eit olduu gndnm/gecednm. noktalar
J.l. E.veDreyer
(5)* Gece gndznA History of Astronomy
eit olduu gndnm/gecednm Kepler (Thales'ten Kepler'e Ast
from Thales to noktalar
ronominin tarihi)
(5) J.l. E. 2'nciAbasm,
Dreyer Newyok,
H istory om y11-12.
1953,
of A stron from blmler.
Thales to Kepler (T halesten K epiere Ast
T.S. Kuhn,
(6)ronominin The2nci
tarihi) Copernican Revolution
basm, Nevvyok, 1953, blmler.Cambridge, Mass. 1957, s. 135-
11-12. Devrimi)
(Kopernik
43.(6) T.S. Kuhn, The Copernican Revolution (Kopernik Devrimi) Cambridge, Mass. 1957, s. 135-
43.
99
99
antik ada astronomi byleydi- yukarda saydklarmza benzer bilim d
elerin,
antik ada
knastronom i byleydi- bunalmn
zamanlamasn, yukarda saydklanm
farkna varza benzer bilim
kolayln ve d
elerin,
kn hangi bilim
ncekn dalnda, dikkatlerin
zamanlamasm, bunalmnen farkma var kolaylm
ok yneldii alan olduuve
iin,
kn nce hangibelirlemekte
balayacam bilim dalnda, bir nemi ve
ayndikkatlerin en arl olmaktadr.
ok yneldii alanAncak
olduu
buiin,
konubalayacam byk bir neme
her ne kadarbelirlemekte ayn bir sahipse
nemide, ve bu gibi sorunlar
arl olmaktadr. Ancak
deneme
mizin kapsam
bu konu her nedndadr.
kadar byk bir neme sahipse de, bu gibi sorunlar denem e
Kopemik
mizin kapsam devrimine
dmdadr. ilikin olarak bu kadar unsuru aydmla karabildi
imize gre,ikimdi
K opem de ikinci
devrimine ilikin olarak
ve biraz dabu birunsuru
kadar
farkl rnee,aydmia karabildi
yani Lavoisier'nin
oksijenli
imize gre,
tutuma imdikuram
de ikinci
ortayave kmadan
biraz da farklhemen birnce,
rnee, yani Lavoisiernin
bagsteren bunal
ma evirelim
oksijenli gzlerimizi.
tutum a kuram ortaya1770'lerde,
kmadan birok etkenin
hemen nce,birbagsteren
araya gelmesiyle bunal
kimya dalnda bir
ma evirelim bunalm
gzlerim 1770Terde,Tarihiler
izi.bagsterdi. bu etkenlerin
birok etkenin bir araya ne doas
gelm esiyle
ne
dekimya nemi bir
grelidalmda zerinde
bunalm henz bir fikir birliine
bagsterdi. Tarihilervarm deillerdir.
bu etkenlerin ne doas
Ancak,ne
herkesin
de greli birinci
nemi snf
zerinde
nemehenz sahip bir
olduunu genellikle
fikir birliine varm ettii iki etken
kabuldeillerdir. Ancak,
den sz edilebilir:
herkesin havaneme
birinci snf ve atmosfer kimyasmm
sahip olduunu ilerleyiikabul
genellikle ettii ilikileri
ve arlk iki etken
sorunu. edilebilir:birincinin
den szBunlardan tarihi, 17'nci
hava ve atmosfer yzyldailerleyii
kimyasmm hava pompalarnn
ve arlk ilikileri
geli
tirilmesi
sorunu. ve kimyasal
Bunlardan deneylerde
birincinin kullanma
tarihi, sokulmas
17nci yzylda havaile birlikte balar.
pompalarmm geli
Bundan
tirilm esisonraki
ve kim yzyl
yasal boyunca,
deneylerde bukullanm
pompann ve havayla
a sokulm as ileilgili dierbalar.
birlikte baz
aralarn
Bundankullanlmas
sonraki yzyl boyunca,kimyaclar
sonucunda, bu pom pann giderek havannilgili
ve havayla kimyasal
diertep
baz
kimelerde
aralarm etkin bir unsur
kullanlm olmas gerektiinin
as sonucunda, kimyaclarfarkna havamn Ancak,
giderekvardlar. kimyasal ier
tep
dikleri elikiler
kim elerde etkinasmdan
bir unsur son derece
olmas tartmalfarkm
gerektiinin olan baz istisnalar
a vardlar. dnda,
Ancak, ier
kimyaclar
dikleri elikiler
mevcutasm tek tr dangazn hava olduu
son derece inancndan
tartmal olan baz henz kurtulama
istisnalar dmda,
mlard.
kim yaclar 1756 m ylma
evcut tek dek,tr yani
gazn havaBlack
Joseph olduu katlam
inancndan havannhenz (Karbon
kurtulam di-a
oksitin)
mlard. 1756 havadan
normal ylm a dek, heryani
zamanJosephiinBlack
ayrdedilebilir
katlamolduunu
havanm (Karbongsterene di-
kadar, herhangi
oksitin) norm al ikihavadan
gaz rneklemi
her zaman arasndaki tek ay ird edilebilir
iin ayrdedilebilir olduunu farkn saflk
gsterene
dereceleri olduuna
kadar, herhangi ikiinanlrd.
gaz m eklemi (7) arasmdaki tek ayrd edilebilir farkn saflk
dereceleri almalarndan
Black'molduuna inanlrd.sonra(7) gazlarn incelenmesi hzla ilerledi ve bil
hassaBCavendish,
lackm alm Priestly
alarmve danScheele gibi kimyaclarn
sonra gazlarm incelenmesi elinde,
hzlagaz rnekleri
ilerledi ve bil
birbirlerinden
nihassa Cavendish,ayrd edebilecek
Priestly ve Scheele dzeyde bir dizi yenielinde,
gibi kimyaclann teknikgaz gelitirildi.
rnekleri
Black'ten Scheele'ye,
ni birbirlerinden btn
ayrd edebilecek flojistonbir
bu kiilerdzeyde kuramna
dizi yeniinanyorlard ve de
teknik gelitirildi.
neylerinin
Blacktengerek Scheeleye,
tasarm gerek
btn kiiler flojistoniin
buyorumlanmas tasarlanm
kurrmma bir dizi ve
inanyorlard karde
mak
neylerinin srasnda
deney gerek oksijeni
tasarm de ilk
gerek kez reten Scheele'ydi.
yorumlanmas iin tasarlanm Yalnz
birbtn
dizi bukar
deneylerin
mak deney gerek sonularnda
su-asmda oksijeni de eldeilkedilen eitli
kez reten gaz rneklemleri
Scheeleydi. ve gazbu
Yalnz btn
zellikleri
deneylerin gerekkarmakt
o kadar sonularnda ki, flojiston
elde edilen kuramnn
eitli labaratuvar
gaz rneklem deneylerine
leri ve gaz
ayak uydurmas
zellikleri o kadargiderek zorlat.ki,Bu
karmakt kimyaclarn
flojiston kurammm hibiri kuramn deitiril
labaratuvar deneylerine
mesini dnmemelerine
ayak uydurmas zorlat.kuram
giderek karn dzenli ekilde
Bu kimyaclarm hibiri kullanamyrlard.
kuram n deitiril
1770'lerin
m esini dnmbalarnda,
em elerineLavoisier
karnhavakuram zerine deneylerine
dzenli balad zaman
elalde kullanamyOrlard.
flojiston kuramnn
1770lerin balarnda, dalnda alan
hava Lavoisier hava kimyac
zerine says kadar deiik
deneylerine balad yorumu
zaman
bulunuyordu.
flojiston kurammm (8) Bir havakuramn farkl
dalmda yorumlanndaki
alan kimyac says bukadar
oulluk genellikle
deiik yommu
olaan bir(8)
bulunuyordu.
zaten bunalm habercisidir.
Bir kurrmm Kopernik de nlbu
farkl yorumlanmdaki nsznde, ayn so
oulluk genellikle
rundan
zaten yaknmaktayd.
olaan bir bunalm' habercisidir. Kopemik de nl nsznde, ayn so
Lavoisier'nin
rundan yaknmaktayd.karsnda bulunduu bunalmn tek kayna tabii ki flo
jistonL avoisiernin
kuramyla ilgili belirsizliin
karsnda bulunduu giderek artmas
bunalm n tek kuramntabii
ve kayna salad
ki flo
jisto n kuram yla ilgili belirsizliin giderek artm as ve kuram m salad
(7) J.R. Partington, A. Short History of Chemistry (Kimyann Ksa bir Tarihi) 2. basm, Londra,
1951 ss. 48-51
(7) ,J.R. , 73-85,A,90-120.
Partington, Short History of Chemistry (Kimyann Ksa bir Tarihi) 2. basm, Londra,
Her ne
(8)1951, 48-51,iledikleri
ss,kadar dnem biraz daha ge ise de, bu konuda ilgin belgeler iin bkz. J.R.
73-85, 90-120.
Partington
(8) Her ne Dogias McKie, "Historical
vekadar iledikleri dnem Studies
biraz n theisePhlogiston
daha ge Theory"
de, bu konuda (Flojiston
ilgin belgelerKuram ze
iin bkz. J.R.
rine Tarihsel ve
Partington almalar)
Doglas McKie, of Science
Annals"Historical (BilimnYllklar)
Studies II, 1937,
fhe Phlogiston s. 361-404,
Theory III, 1938,
(Flojiston Kurams. ze
1-
337-71,
58,rine ve IV,
Tarihsel 1939, s. 337-71.
almalar) Annals of Science (Bilim Yllklar) II, 1937, s. 361-404, III, 1938, s. 1-
58, 337-71, ve IV, 1939, s. 337-71.
100
100
 yararn azalmas deildi. Bir baka kaygs da yaklan ya da ok kzgn ate
konulan
eyararn birok deildi.
azalmas nesnenin durumda
Birbubaka kaygs arlk kazanmasn
da yaklan ya da okaklayabil
kzgn te
mekti. Bu da birok
e konulan uzun tarihesi
nesneninolan bir sorundur.
bu durum da arlk Kzdrlan
kazanm asm baz metallerde
aklayabil
arlk
m ekti.art
Bu da olduu
uzun en tarihesi iki slam
az bir olan kimyacsKtarafndan
bir sorundur. zdrlan bazokmnceden
etallerde
beri biliniyordu.
a rlk art olduu az bir ikibaz
17 'ncienyzylda aratrmaclar
slam ayn olgudan
kim yacs tarafndan okyola
nceden
karak
beri kzdrlan
biliniyordu. metale
17nciatmosferden
yzylda baz bir unsur
aratrm kart
aclar sonucuna
ayn olgudan varmlar
yola
d. Fakat
karak on yedinci
kzdrlan yzyln
metale bilim dnyasnda
atm osferden byle birsonucuna
bir unsur kart sonu kimyacla
varmlar
rnd.ounluuna
Fakat on yedinci gereksiz gzkyordu.
yzyln Kimyasalbyle
bilim dnyasnda tepkimeler,
bir sonubir araya ge
kimyacla
lenrnunsurlarn
ounluuna hacmini,
gereksizrengi veya yapsn
gzkyordu. deitirebiliyorsa,
Kimyasal tepkimeler,arlklarn
bir araya ge
dalenpekl deitiriyor
unsurlarn hacm ini, olabilirdi.
rengi veya Zaten o devirde
yapsn arlk genellikle
deitirebiliyorsa, madde
arh arm
ninda niceliini lmek iin
pekl deitiriyor kullanlan
olabiiirdi. bir birim
Zaten deildi.
o devirde stelik
arlk kzdrma
genellikle so
madde
nucu meydana geldii
nin niceliini lmek ileri srlen arlk
iin kullanlan bir birim tek bana
artdeildi. kalm
stelik bir gso
kzdrma
rngyd.
nucu m eydanaDoalgeldii
nesnelerin ileribirou,
srlen szgelii
arlk artodun,tekkzdrldklar
bana kalm zaman bir g
tersine
rngyd.arlk kaybediyorlard.
Doal Flojiston
nesnelerin birou, kuram odun,
szgelii da sonradan byle olmas
kzdrldklar zaman
gerektiini savunacakt.
tersine arlk kaybediyorlard. Flojiston kuram da sonradan byle olmas
Ancak 18 'inci
gerektiini yzyl boyunca arlk art sorunu iin balang olarak
savunacakt.
yeterli grlen
Ancak bu aklamalar
18inci yzyl boyunca savunmak
arlkzaman getikeiin
art sorunu zorlat. Bir l
balang olarak
deyeterli
gndelik kimyasal
grlen ara olarak
bu aklam terazinin
alar savunm ak giderek daha okzorlat.
zaman getike kullanlmasy
Bir l
la,debirgndelik de atmosfer
lde kimyasal arakimyasnn gelimesi
olarak terazinin giderek daha tepkimelerin
zerine ok kullanlmasyyan
rn
la, birolan gazlan
lde de toplamak
atm osfer hem mmkn
kim yasnn hem de
gelim esi istenilir
zerinehale geldii
tepkim iin,
elerin yan
kimyaclar
rn olanstmagazlan ileminin
toplamak hemsra
yan arlk hem
mmkn grld
de istenilir
artnn haledurumlarla
geldii iin,
daha
kim ok karlamaya
yaclar stma ileminin yan Ayn
baladlar. sralarda,
sra arlk Newton
artnn 'un yerekimi
grld ku
durumlarla
ramnn
daha ok artk benimsenmeye
karlam balamas
aya baladlar. Aym sralarda, arlk
kimyaclar artm
N ew tonun maddenin
yerekimi ku-
niceliindeki
ram m n artkbir art olarak grmeye
benimsenmeye balamas altrd.
kimyaclarBtn bu sonular
arlk artm flojiston
maddenin
kuramnn
niceliindekihemen birreddedilmesine
art olarak grm yoleyeamad nkbukuram
tabii,Btn
altrd. sonular birok e
flojiston
kilde
kuram dzeltmek
m m hemen olasl vard. Belki
reddedilmesine yolde flojiston
amad eksi
tabii, yani kuram
nk arlae
negatifbirok
sahipti
kilde yahut
dzeltm daek ate paracklar
olasl vard.ya da baka
Belki bir nesne
de flojiston flojistonun
eksi yani negatif ettii
terkarla
kzgn
sahipti yahutgiriyordu.
cisime Daha birok
da ate paracklar ya daaklama
baka bir yaplmaktayd.
nesne flojistonunFakatterk arlk
ettii
art
kzgn cisimkuramm
sorunu e giriyordu.reddine
Daha amadysa
yolbirok aklam bile, sz konusu sorunun
a yaplmaktayd. Fakat gide
arlk
rek 'arlk
art sorunukazand'
kurammzel almalarn
reddine saysnda
yol amadysa bile,pekl bir arta
sz konusu ol
nedengide
sorunun
du.rekBunlardan bir tanesi zel
arlk kazand "Arl lebilir
olanalmalarm saysnda tz olarak
birpekl ve birletii
bir arta neden ol
nesnelerde
du. Bunlardan yaratt arlk
bir tanesi deiiklikleri
olan asmdanbirflojiston
Arl lebilir tz olarak zerine" adl
ve birletii
alma
nesnelerde ylnn balarnda
1772yaratt Fransz Akademisi'ne
arlk deiiklikleri sunulmutu,
asm dan flojiston ki ayn
zerine adl
yln
almsonunda
a 1772Lavoisier'nin
ylnn balarndadaha nce
Fransz szn
A kadem ettiimiz
isine nl
sunulmmhrl
utu, kinotu
ayn
ylnAkademi
ayn sonunda'nin sekreterliine
L avoisiernin nce edilecekti.
dahateslim szn ettiim Kimyacnn uzun yllar
iz nl mhrl notu
aklnn
ayn Aucunda kalm olan birteslim
taklsekreterliine
kadem inin bylece daha
sorunedilecekti. K imbu not yazlmadan
yacnn uzun yllar
nce,
aklnnan zlmemi
ucunda en nemli
takl kalm olan bir bulmacas
sorun bylecehalinedahagelmi bulunuyordu.
bu not yazlmadan
(9)nce, an zlm em i en nem li bulm acas halinefarkl
Bu sorunu zmlemek iin de flojiston kuramnn gelmbirok yorumu
i bulunuyordu.
gelitirilmekteydi.
(9) Bu sorunu zmlemek Tpk atmosfer iin de kimyasnda olduu gibi,
flojiston kurammm arlk
farkl birok artna
yorumu
ilikin sorunlar
gelitirilm da flojiston
ekteydi. Tpk atm kuramnn
osfer kim gerek
yasnda niteliinin
olduu gibi,anlalmasn git
arlk artna
tike zorlatryordu.
ilikin Kurama kuram
sorunlar da flojiston ilerlikmkazanm
m gerek bir ara olarak
niteliinin duyulan
anlalm asng
git
ven inan henz sarslmam
ve zorlatryordu.
tike olmaklakazanm
Kurama ilerlik beraber, birsekizinci
on ara olarakyzyl kimya
duyulan g
snn
ven ve paradigmas
bir inan yava yavaolmakla
henz sarslmam eriilmez konumunu
beraber, yitirmekteydi.
on sekizinci yzyl kimyaBu
paradigmann
snn bir paradigmynlendirdii
as yavaaratrma
yava eriilmda giderek
ez konum paradigma
unu yitirm ncesi rakipBu
ekteydi.
paradigm ann ynlendirdii aratrm a da giderek paradigm a ncesi rakip
(9) H. Guerlac, Lavoisier-The Crucial Year (Lavoisier-Dnm Noktas Olan Yl) Ithaca, N.Y.,
1961. BuGuerlac,
(9) H. kitap btnyle bir bunalmn
Lavoisier-The Crucial olarak
ilkYear tannmasn ve evrimini
(Lavoisier-Dnm Noktasbelgelemektedir. Duru
Olan Yl) Ithaca, N.Y.,
mun Lavoisier
1961. ile btnyle
Bu kitap bir ait
ilgili ksmna aydnlatc
bunalmn aklamalar
ilk olarak iin bkz.ves.evrimini
tannmasn 35. belgelemektedir. Duru
mun Lavoisier ile ilgili ksmna ait aydnlatc aklamalar iin bkz. s. 35.
101
101
okullar devrindeki almalara benzemeye balamt, ki bu da bunalmn ti
pik etkilerinden
okullar devrindeki bir bakasdr.
almalara benzemeye balamt, ki bu da bunahmm ti-
nc
, pik ve sonbirriek
etkilerinden olarak 19'uncu yzyl sonlarnda fizik dalnda
bakasdr.
bagsteren
ncve vegrelilik
son riek kuramnn ortaya kmasna
olarak 19uncu yol aan bunalm
yzyl sonlarnda ele
fizik dalnda
alacaz. Bu bunalmn kkenlerinden birisi 17'nci yzyl
bagsteren ve grelilik kuram m n ortaya km asm a yol aan bunalm ele bitimine kadar,
yani klasik Bu
alacaz. dnemden
bunalmkalma mutlak mekn
n kkenlerinden (uzay)
birisi kavramna
17nci an
yzyl bitim inegerek
kadar,
lerine
yani uydurulmu
klasik dnemhaliyleden kalm Newton'un
a m utlak sisteminde
mekn (uzay) yer verilmesinin,
hlkavram na am gerek bir
lerinedoa
ksm filozofu
uydurulm ve zellikle
u haliyle de Leibniz
Nevvtonun sistemtarafndan
inde hl yer eletirildii devirebir
verilm esinin,
kadar
ksmizlenebilir.
doa filozofu (10) Bu dnrler
ve zellikle demutlak
Leibnizkonumlarn mutlak hareket
tarafndanveeletirildii devire
lerin Newton sisteminde hibir ilevleri olmadn
kadar izlenebilir. (10) Bu dnrler m utlak konum larm ve m utlak kantlamaya yak
okhareket
lamlar ama bunu
lerin Nevvton tam
sistem anlamyla
inde yapamamlard.
hibir ilevleri olm adn Ancak, uzayn
kantlam ayave okhare
yak
ketin
lamgreli
lar am olarak
a bunu kavrannn
tam anlam yla sonradan kazanacaAncak,
yapamamlard. uzaym estetik
hatr saylr ve hare
ekiciliin
ketin greli ilk olarak
tadn duyurmay
kavrannn baardklar
dasonradan kesindir. hatr
kazanaca ki, szestetik
Ne varsaylr ko
nusu eletiriler saf mantk nermeleriydi. Aristo'nun yeryznn
ekiciliin ilk tadm duyurmay da baardklar kesindir. Ne var ki, sz ko hareket
sizlii
nusu zerine
eletiriler bulduu kantlar
saf m antk nerm eleriydi.ilkAKopernik
eletiren ristonun 'iler gibi, bunlarn
yeryznn hareket
da, savunduklar
sizlii zerine bulduu sistemine
grelilikkantlar geiinilk
eletiren giderek
K opem gzlem
ikilerdzeyinde so
gibi, bunlarn
mut sonular verebilecei akllarndan dahi gemiyordu.
da, savunduklar grelilik sistem ine geiin giderek gzlem dzeyinde so Grlerini hibir
zaman
mut sonular kuramnn doaya
Newton verebilecei akllarm uygulannda ortaya kan
dan dahi gemiyordu. sorunlarahibir
G rlerini y
neltmediler.
zaman Newton Bu yzden
kuram nnde, grleri de kendileriyle
doaya uygulannda birlikte
ortaya kan18'irtci yzy
sorunlara y
ln ilk on yllarnda
neltmediler. Bu yzdenld ve de,bu fikirlerin
grleri deyeniden
kendileriyle birlikte 19'uncu
canlanmas yz
18irtci yzy
yllnsonlarnda,
ilk on yllarm da ld vefizik
uygulamal alanyla yeniden
bu fikirlerin farkl ilikiler
ok dahacanlanm as 19uncu iinde
yz
mmkn oldu.
yl so n larn d a, uygulam al fizik alanyla ok daha farkl ilik iler iinde
m kn oldu.bir uzay (mekn) felsefesini sonu olarak gndeme getiren
mGreliiiki
teknik sorunlar olaan
G reliliki bir uzay bilime nfelsefesini
(mekn) dalga kuramnn kabul edilmesiyle
sonu olarak gndem e getiren bir
likte, aa yukar 1815'den sonra girdi,
teknik sorunlar olaan bilime m dalga kuram m m kabul edilm esiyle bir
ancak, 1890'lara kadar herhangi bir
bunalm sz konusu
likte, aa 1815denEer
yukar olmad. sonrak, bu kuramn
girdi, ne srd
ancak, 1890lara kadargibi, Newton
herhangi bir
yasalarnn
bunalm sz geerli
konusu olduu
olmad.mekanik
Eer k,bir 'eter'*
bu kuramn ortamnda oluturulan
ne srd dalga
gibi, Nevvton
hareketlenmelerinden
yasalarnn geerli olduu ibaretmise, o zaman
ekanik bir ebu ortamndaki
eterortam
te r* herhangidalga
m da oluturulan bir
yneli ya da srkleniin gerek uzay gzlemleri, gerek
hareketlenm elerinden ibaret ise, o zaman bu eter ortam ndaki herhangi biryeryzndeki deney
srasnda
leryneli ya darahata gerekgerekirdi.
alglanmas
srkleniin Uzay gzlemleri
uzay gzlemleri, srasnda ie
gerek yeryzndeki ya
deney
rar bilgi alnacak dzeyde doru sonular yalnzca gezegenlerde
ler srasnda rahata alglanmas gerekirdi. Uzay gzlemleri srasmda ie ya meydana
gelen hafifalnacak
rar bilgi yer deiikliklerinin
dzeyde doru lmlerinden
sonular yalnzcaelde edilebiliyordu.
gezegenlerde Bu yz
m eydana
den, eter ortamndaki srklenii gezegenlerdeki yer deiikliklerini
gelen hafif yer deiikliklerinin lm lerinden elde edilebiliyordu. Bu yz lme
yoluyla
den, eteralglamak, olaan
ortam ndalti aratrmalarn
srklenii en gzde sorunu
gezegenlerdeki haline gelmiti.lme
yer deiikliklerini Bu
sorunu zmek iin bir sr zel ara gelitirildi. Fakat
yoluyla alglamak, olaan aratrmalarn en gzde sorunu hahne gelmiti. Bu bu ara ve gerele
hibir
sorunu gzlemlenebilir
zm ek iin bir srkleni
sr zelalglanamad. Bunun
ara gelitirildi. Fakatzerine
bu aragzlemciler
ve gerele
deneyciler
vehibir sorunu kuramclara devrettiler. Yzyln
gzlem lenebilir srkleni alglanamad. Bunun zerine gzlem ortalarnda Fresnel,ciler
Slokes ve dierleri, eter kuramna srklenme gzlemlerindeki
ve deneyciler sorunu kuram clara devrettiler. Yzyln ortalarnda Fresnel, baarszl
aklayabilecek
Slokes ve dierleri, eitlieter
yorumlar
kuramma getirdiler.
srklenmeBu yorumlarn hepsi de
gzlem lerindeki hareket
baarszl
halindeki bir cismin beraberinde bir ksm da eter srklediini varsayyordu.
aklayabilecek eitli yorumlar getirdiler. Bu yorum larn hepsi de hareket
Ayrca getirilen
halindeki her yorum
bir cismin gerek uzay
beraberinde gzleminde,
bir ksm gerek yeryz
da eter srklediini deneyle
varsayyordu.
rinde alman olumsuz sonularn nedenlerini aklamakta
Ayrca getirilen her yorum gerek uzay gzlem inde, gerek yeryz deneyle yeterli saylabilecek
baar
birrinde almgstermekteydi.
an olumsuz sonularm Buna Michelson
nedenlerini
Morley'nin yaptklar
veaklamakta nl de
yeterli saylabilecek
o) Max
fi bir Jammer,
baar gstermekteydi. BunaThe
Concepts of Space: Michelson Theories
History of ve of Spaceyaptklar
M orleynin in Physics (Uzayn
nl de
Kavran: Fizikte Uzay'la ilgili Kuramlarn Tarihi) Cambridge, Mass. 1954. s. 114-24.
(10) Max
* Eter: Jamm
modern er, Concepts
fizikte, of Space;
btn uzay Thekapladna
boluunu History of Theories of Space
inanlan esnek in Physics
(elastik) ve ok(Uzayn
ince
Kavran;
madde... k'Fizikte Uzayla
dalgalar, lgili Kuramlarn
bu meddenin Tarihi) Cambridge,
oluturduu Mass.uzayda
ortam sayesinde 1954. s.bir114-24.
yerden bir yere
* Eter; modern fizikte,
tanabilmektedir. (.N) btn uzay boluunu kapladna inanlan esnek (elastik) ve ok ince
madde... Ik'dalgalar, bu meddenin oluturduu ortam sayesinde uzayda bir yerden bir yere
tanabilmektedir. (.N) 102

102
neyi de dahil edebiliriz!..**(11), Fakat eitli yorumlar arasndaki ayrlklar
dnda
neyi deortada
dahil gene kayda deer birFakat
edebiliriz!..**(11), eliki yoktu.
eitli Gerekliarasmdaki
yorumlar deneysel teknikler
ayrlklar
henz
dmda gelitirilmediinden
ortada gene kaydaelikiler
deer birtam olarak
eliki Gereklikamyordu.
su yzne
yolrtu. deneysel teknikler
Bu durum
henz ancak 19'uncuelikiler
gelitirilmediinden tam olarakMaxwell'in
yzyl sonlarnda elektromanyetik
su yzne kamyordu.
kuramnn*** yava yava kabul grmesiyle birlikte deimeye
fiu durum ancak 19uncu yzyl sonlarnda M axw eirin elektromanyetik balad.
Maxwell'in
kuram m m *** kendisi
yava hem n
de, yava kabulhemgrm elektromanyetizmann
deesiyle birlikte deim eye genel ola
balad.
rak madde paracklarnn
M axwelJin kendisi de, hem mekanik
nbir
hem deiindeki
eter deiken yer farkllkla
elektromanyetizmann genel ola
rndan kaynaklandna
rak madde paracklannm inanan
mekanik bir eter iindekiGelitirdii
bir Newtoncuydu. deiken yer elektrik ve
farkllkla
mknats kuramnn daha balangcnda bile eter denilen bu
rndan kaynaklandna inanan bir Nevvtoncuydu. G elitirdii elektrik ve ortamn sahip ol
duunu
mknats varsayd
larammm baz soyut
daha zelliklerden
balangcmda dorudan
bile doruya
eter denilen faydalanmakta
bu ortamn sahip ol
bir saknca
duunu grmemiti.
varsayd bazKuramn bu niteliklere
son halindedorudan
soyut zelliklerden vermemekle
yer faydalanmakta
doruya
beraber,
bir sakmcaelektromanyetik
grmemiti. kuramn
KurammNewton 'un mekanik
son halinde grleriyle
bu niteliklere u ya da
yer vermemekle
ekildeelektrom
buberaber, badatrlabileceine hl inanyordu. (12) Bu badamann
anyetik kurarmn Nevvtonun mekanik grleriyle u yaneda
ekilde olacan
bu ekilde hesaplamak Maxwell
badatrlabileceine ondan sonrakiler
hlveinanyordu. (12) Buiin en byk bane
badamanm
ar kstasyd.
ekilde Ancak
olacam bilimsel gelimede
hesaplamak M axwell ve tekrar
ondan tekrar olduuiin
sonrakiler gibi,enyaplmas
byk ba
gereken bu yorumu
ar kstasyd. Ancak bilimselbyk
retmekte zorluklarla
gelimede karlald.
tekrar tekrar olduu Nasl Kper-
gibi, yaplmas
nik'in
gereken bu yorumu yeni
astronomideki retm nerisi, kendisinin
ekte byk iyimserliineNkarn,
btn karlald.
zorluklarla el
asl Kper-
deki
n ik hareket kuramlar yeni
in astronomideki asndan byk
nerisi, bir bunalm
kendisinin btn yarattysa, Maxwell'in
iyimserliine karm, el
kuram da, Newton'
deki hareket kuram dan
larkaynaklanmasna
asndan byk karn,bir bunalm varlm borlu
kendi yarattysa, oldu
MaxweHin
ukurarrii
paradigmada giderek bir bunalma yol at. (13) Ayrca, bu
da, New tondan kaynaklanmasm a karm, kendi varln borlu oldu bunalmn en
youn hale geldii
u paradigm dm bir
ada giderek noktas,
bunalmaz ance ele aldmz,
yol at. eterbu
(13) Ayrca, ortamna
bunalmm ilien
kin hareketleri
youn sorunuydu.
hale geldii dm noktas, az nce ele aldmz, eter ortamma ili
Maxwell'in
kin hareketlerihareket halindeki nesnelerin elektromanyetik ilkelerine gre
sorunuydu.
davrandklar konusundaki
M axw ellin hareket halindekitartmalarnda eter srklenmesinden
nesnelerin'elektrom anyetik ilkelerinehi szgre
edilmemekteydi ve bu tr srklenmeyi
davrandklar konusundaki tartm alarndakuramn almak byk
kapsamnaesinden
eter srklenm hi sz
glkler ve bu olarak
ekteydi Sonu
edilm emyaratt. eter iindeki
tr srklenm srklenmeleri
eyi kuram m kapsam na aklamak iin
alm ak byk
nceden
glkler tasarlanm olan bir
yaratt. Sonu dizi gzlem
olarak eter iindeki kamaya balad.
aykr srklenmeleri Dolaysyla
aklamak iin
nceden tasarlanm olan bir dizi gzlem aykr kamaya balad. Dolaysyla
** Maxwell'in kuramnda tahmin edilen k hz, eter ortamnn hareketsizliinde duran bir refer
ans erevesi varsayd iin, hareket halindeki ortamlarda (rnein dnyada) n farkl bir
" Maxwellin kuramnda tahmin edilen k hz, eter ortamnn hareketsizliinde duran bir refer
hzda grlecei, nk hareketin; eter rzgar denilen eteri srkleyi hznn, n hzna
ans erevesi varsayd iin, hareket halindeki ortam larda (rnein dnyada) n farkl bir
eklenecei dnlmt. Michelson ve Morley, art arda bir sr deneyde, ne dnyann dn
hzda grlecei, nk hareketin; eter rzgar denilen eteri srkleyi hznn, n hzna
mekte olduu ne de tersi ynde byle bir eter rzgr olmadn, k hznn hareket halindeki
eklenecei dnlmt. Michelson ve Morley, art arda bir sr deneyde, ne dnyann dn
bir referans erevesinde bulunan bir gzlemci iin de ayn olduunu buldular. Bylece ortaya
mekte olduu ne de tersi ynde byle bir eter rzgr olmadn, k hznn hareket halindeki
Einstein'in zel Grelilik Kuram kt: hep ayn (deimez) hzla hareket eden referans
bir referans erevesinde bulunan bir gzlemci iin de ayn olduunu buldular. Bylece ortaya
ereveleri (rnein dnya) her yerde birbirlerine eittir ve k bunlarn hepsindeki gzlemcilere
E in s te in in zel G re lilik Kuram kt: hep ayn (deim ez) hzla hareket eden referans
ayn hza sahip grnr. (.N)
ereveleri (rnein dnya) her yerde birbirierine eittir ve k bunlarn hepsindeki gzlemcilere
(11) Joseph Larmor, Aether and Matter... Including a Discussion of the Influence of the Earth's
ayn hza sahip grnr. (.N)
Motion on Optical Phanomena (Eter ve Madde.. Yeryz Hareketlerinin Optik grngler
(11) Joseph Larmor, Aether and Matter... Inciuding a Discussion of the Influence of the Earths
zerindeki Etkisi Hakknda Bir Tartmayla birlikte) Cambridge, 1900, s. 6-20, 320-322
Motion on O ptical Phanom ena (Eter ve M adde.. Yeryz H areketlerinin O ptik grngler
'(***) Maxwell'in kuram ve denklemleri: Hareket halindeki elektrik ykl madde paralar
zerindeki Etkisi Hakknda Bir Tartmayla birlikte) Cambridge, 1900, s. 6-20, 320-322
zerinde alan James Clerk Maxwell, bu paralar arasndaki ekim enerjisinin elektromanyetik
(* ) M axw ell'in kuram ve d e nklem le ri: H areket halindeki elektrik ykl madde paralar
alanlar yarattn, n da bu alann optik ve elektrik zellikleri sayesinde bolukta hareket
zerinde alan James Clerk Maxwell, bu paralar arasndaki ekim enerjisinin elektromanyetik
edebildiini saptad. In bir elektromanyetik dalga olduu, alan kuram sayesinde ortaya k
alanlar yarattn, n da bu alann.optik ve elektrik zellikleri sayesinde bolukta hareket
mtr. Maxwell, elektromanyetik alanlarn yapsn ve yasalarn, nicel/matematiksel olarak
edebildiini saptad. In bir elektromanyetik dalga olduu,kuantum
betimleyen ok kullanl denklemler gelitirmi, grelilik ve alan kuram sayesinde
kuramlarna ortaya
giden yoluk
mtr. Maxyvell, elektrom anyetik alanlarn yapsn ve yasalarn, nicel/matennatiksel olarak
amt. \
betimleyen ok kullanl denklem ler gelitirm i, grelilik ve kuantum kuramlarna giden yolu
(12) R.T. Glezebrook, James Clerk Maxweel and Modern Physics (James Clerk Maxwell ve
amt.Fizik) Londra, 1896, bu konudaki son tutumu iin bkz. kendi eseri,
ada Blm 9. Maxwell'in
(12) R.T. G lezebrook, James Clerk Maxweel and Modern Physics (James Clerk Maxwell ve
A Treatise on Electricitiy and Magnetism (Elektrik ve Mknatsllk zerine Bir deneme) 3. basm,
ada Fizik) Londra, 1896, Blm 9, Maxwellin bu konudaki son tutumu iin bkz. kendi eseri,
Oxford. 1892, s. 470.
A Treatise on Electrictiy and Magnetism (Elektrik ve Mknatsllk zerine Bir deneme) 3. basm,
(13) Astronominin mekanik dalnn gelimesindeki rol iin bkz. Kuhn, a.g.e., Blm 7.
Oxford. 1892, s. 470,.
(13) Astronominin mekanik dalnn gelimesindeki
103 rol iin bkz. Kuhn, a.g.e.. Blm 7.
103
 1890'dan sonraki yllarda bilim adamlar gerek deneysel, gerek kuramsal
alanda bir urayllarda
uzun sonraki
1890dan iine girdiler.
bilim adamAma, laretere
gerekilikin hareketleri
deneysel, gerekalglamak
kuram sal
vealanda
eter srklenmesini MaxweH'in kuramna mal etmekti.
uzun bir ura iine girdiler. Ama, etere ilikin hareketleri Baz incelemecile
alglamak
vealdklar
rin sonulan tartmaya
eter srklenmesini M axw eirin deer bulmalarna
kuramma karn, Baz
mal etmekti. deneysel abalar
incelemecile
tamamyla
rin aldklar baanszla urad. Kuramsal
sonulan tartmaya almalardakarn,
deer bulmalarna ise, bata Lorentz
deneysel ve
abalar
Fitzgerald
tam am yla 'inbaanszla
giriimleri olmak urad.zere,
Kuramsal verici baz balanglar
umut almalarda yapld.ve
ise, bata Lorentz
Fakat sonuta ortaya
F itzgeraldn giriimbaka
leri olmak zere,kt
bulmacalar umut nihayet
veverici daha
baz nce bunalmla
balanglar yapld.
bir durum
zg sonuta
raFakat olduunu
ortaya bakagrdmz
bulmacalar kt tipikve rakip kuramlar
nihayet daha karmaas
nce bunalmlaba-
gsterdi.
ra zg (14) Einstein'
bir durum m zelgrdmz
olduunu Grelilik kuram, 1905 ylnda
tipik rakip kuramlar tarihsel sah
bukarmaas ba-
zerinde(14)
negsterdi. meydana kt. zel Grelilik kuram, 1905 ylnda bu tarihsel sah
Einsteinm
neBu rnein
zerinde meydanahemen hemen tamamyla tipik olduklarn syleyebiliriz.
kt.
Her birinde yeni kuram,
Bu rnein hem enyalnzca
hemen tam olaan problem
am yla tipik olduklarn faaliyetinde
zmleme syleyebiliriz.
belirgin bir baarszlktan
H er birinde yeni kuram , sonra yalnzcaortaya
olaankabilmitir.
problem zm stelik lemsz konusu bu
e faaliyetinde
k ve bunun
belirgin bir gstergesisonra
bir baarszlktan olan ortaya eitliliinin ortaya
kuram kabilmitir. stelikkmas
sz konusuile yebu
nik
kuramn ilan edilmesi arasnda en fazla yirmi yllk bir
ve bunun bir gstergesi olan kuram eitliliinin ortaya kmas ile ye zaman gemitir.
Buna
ni kuram n ilanKopemik'in
tek istisna, edilm esi arasmdadurumuyduen fazla yirm ibilim
ki orada bir etkenlerin
yllkd all
zaman gemitir.
mam
Buna apta bir rol
tek istisna, olmutu.
K opem ikinBu durumda, ki
dummuydu yeni
orada bilim bunalma
kuramn d etkenlerindorudan
all
bir
mam olarakbirmeydana
tepki apta ktn
rol olmutu. dnmekyeni
Bu durumda, doru olur. Bu
kuramm denli tipik
bunalma bir
dorudan
durum olmamakla beraber, unu da ilave edelim, kn
bir tepki olarak m eydana ktm dnm ek doru olur. Bu denli tipik bir hzlanmasna ne
den sorunlarn
Olan olm
durum am aklahepsi de, bilim
beraber, unu da adamlarnn
ilave edelim gn,demine
, knok nceden
hzlanm asna gir
ne
denbulunuyordu.
mi olan sorunlarm stelik
hepsiode, bihm kadarki
zamana adamlarmm olaan bilim uygulamas
gn,demine ok pnceden bu sogir
runlarn zmlenmi
mi bulunuyordu. ya daohi
stelik deilse
zamana zme
kadarki olaan olduklar
yaknbilim inancnbupe
uygulamas so
kitirmiti. Baarszlk duygusunun, su yzne kt
runlarn zm lenm i ya da hi deilse zme yakn olduklar inancn zaman, bu kadar ar pe
pc olabilmesinin
kitirmiti. de nedeni
Baarszlk zaten buydu.
duygusunun, Sz konusu
su yzne ktyeni bir tr
za;man, bu sorun
kadar olar
sayd, uranlan
pc olabilm baarszlk
esinin de nedeni gene de buydu.
zaten zc olur Sz ama
konusu hibir bir traknlk
yenizaman sorun ol
yaratmazd,
sayd, uranlannkbaarszlk
ister problem ister
gene de bulmaca
zc olur olsun,
am abilinmezlerin
hibir zamandaha ilk
aknlk
denemede
yaratmazd, zmlenemeyecei
nk ister problem herkese kabul edilir.
ister bulmaca olsun,Son olarak, sz konusu
bilinmezlerin daha ilk
ettiimiz
denemede rneklerin paylatherkese
buzmlenemeyecei ve bunalmm kabulbilimde
edilir. Sonoynad
olarak,rol szetkile
konusu
yici bir ekilde gsteren bir zellie daha deinelim:
ettiim iz bu rneklerin paylat ve bunalmm bilimde birinde her oynad karlalan
rol etkile
sorunun
yici birzm, ilikin olduu
ekilde gsteren bilim dalnn
bir zellie herhangi bir
daha deinelim: herbunalma sahne ol
birinde karlalan
mad
sorunun dnemlerde
zm, ilikin ksmen de olsa
olduu bulunmutu.
bilim Fakat bunalmsz
dalmm herhangi bir bunalma birsahne
ortam ol
dambu yaklak
ad dnemlerdezmler ksm hi
endikkat
de olsa ekmediler.
bulunmutu. Fakat bunalmsz bir ortam
daEle
bu aldmz rnekler arasnda,
yaklak zmler hi dikkatzmn
ekmediler. nceden tamamyla tahmin edi
Ele aldmz rnekler arasmda,. zmn olandr.
lebildii tek durum, ayn zamanda da en nl nceden sa'dan
tanaamyla nce nc
tahmin edi
lebildiiAristarchus'un,
yzylda tek durum, ayn Kopemik'in
zamanda da grlerinin nceliini
en nl olandr. yapmas.
s a dan nce imdi
nc
akla
yzylda tekrarlanan (dedktif)
sk skAristarchusun, Kopemve dogmatik
ikin grlerininretilere daha kapal
nceliini yapmas. olsayd
imdi
helyosentrik (gnei merkez alan) astronomi gelimesine
akla sk sk tekrarlanan (dedktif) ve dogmatik retilere daha kapal olsayd on sekiz yzyl n
balam olabilirdi.
cehelyosentrik Fakat benimsemek
(gnei merkez alan) astronomi gelimesine on sekiz yzylb
(15) bu gr tarihsel balam n
tnyle
ce balamgzden karmak
olabilirdi. olur.
(15) Fakat bu grgrlerini
Aristarchus benimsemek ortaya att
tarihsel zaman,
balam b
tnyledaha
herkese gzdenaklc grnen
karm ak olur. A ristarchus (jeosantrik)
dnya-merkezli grlerini ortayasistemin herhangi
att zam an,
bir kmaz
herkese yoktu.
daha stelik
aklc grnenkarlalabilecek
dnya-m erkezli sorunlara gne-merkezli
(jeosantrik) bir sis
sistemin herhangi
temde zm bulunaca akla dahi gelemezdi. Ptoleme
bir kmaz yoktu. stelik karlalabilecek som nlara gne-merkezli bir astronomisinin tmsis
tem
(14) de zm
Whittaker, bulunaca
a.g.e., akla dahi
Blm I, s. 386-410 gelemezdi.
ve Blm II (Londra,Ptolem
1953) s.e27-40.
astronomisinin tm
(15) Aristarchus'un eseri iin bkz.. T.L.. Heath, Aristarchus of Samos: The Ancient Copernicus
(14) Whittaker, a.g.e;, Blm I, s. 386-410 ve Blm II (Londra, 1953) s. 27-40.
Aristarchus'un baarsnn
(Sisam'l Aristarchus: Eskilerin Kopemiki) Oxford, 1913, II. Blm.
(15) Aristarch.usngeleneksel
ihmali konusundaki eseri iin bkz..
grnT.L.. Heath, ar
olduka Aristarchus
bir rneiof Samos:
iin bkz.The Ancienf
Arthur Copernicus
Koestler, The
(Sisaml Aristarchus: Eskilerin Kopemiki) Oxford, 1913, II. Blm. A ristarchusn
Sleepwalkers: A History of Man's Changig Vision of the Universe (Uyurgezerler : insann baarsnn
Evreni
ihmali konusundaki geleneksel grn
Londra,olduka
Alglayndaki Deiikliklerin Tarihi) 1959, s.ar
50. bir rnei iin bkz. Arthur Koestler, The
Sleepwalk'ers: A History of Man's Changig Vision of the Universe (Uyurgezerler: nsann Evreni
Alglayndaki Deiikliklerin Tarihi) Londra,104
1959, s. 50.

. 1 0 4
gelimesi, btn zaferleri ve sonraki k ile birlikte, Aristarchus'un g
rlerini
gelimesi,izleyen
btn yzyllara
zaferlerirastlar.
ve sonraki Ayrca o devirde
k Aristarchus'un
ile birlikte, grleri
A ristarchusun g
ciddiye izlyen
nirlerini almak iin de ortada
yzyllara hibir
rastlar. neden
Ayrca yoktu. Kopemik'in
o devirde Aristarchusun nermeleri
grleri
bile, ok daha
ni ciddiye alm gelimi de ortadabirlikte,
ak iin olmakla Ptoleme'ninkilerden
hibir neden yoktu. K opemne daha
ikin basitti,
nermeleri
de daha
nebile, doruydu. leride daha iyi greceimiz
ok daha gelimi olmakla birlikte, Ptolem eninkilerden gibi, eldeki gzlem ne dahatestle
basitti,
ri,nebudesistemlerden
daha doruydu, biriniileride
dierine daha tercih etmek iin hibir
iyi greceimiz temel salamam
gibi, eldeki gzlem testle
t.ri,Bbukoullar
sistemlerdenaltndabirini
astronomlar
dierine tercih etmekyelemeye
Kopemik'i iin hibirynelten etkenler
temel salamam
dent. birisi herkesin
B koullar artk astronomlar
altmda yaandm kabul K opemettii
ikive yeniliin ynelten
yelemeye zaten birinci de
etkenler
recede sorumlusu
den birisi herkesinolan artkbunalmd
yaandm bu, takdir
(vekabul edersiniz
ettii ve yeniliin ki,zaten
astronomlar
birinci de
Aristarchus'a
recede sorum lusu olan bir
yneltecek bunalm (ve bu,Baka
etkenddeildi) takdirtrl ifade edersek,
edersiniz ki, astronom Ptole-lar
me Aristarchusa kendi sorunlarn
astronomisiyneltecek bir etken zmlemeyi
deildi) Baka baaramamt ve rakipPtole
trl ifade edersek, bir
gre ans tanmann
me astronom isi kendizaman
sorunlarn gelmi,zmhattalemgeiyordu.
eyi baaram Eleam aldmz dierbir
t ve rakip
iki rnekte,
gre ansileride
tanmgeerli
ann zam olacak
an gelm i, hattanceden
bir grn geiyordu. bu denli eksiksiz
Ele aldm z tah
dier
miniki edildii
rnekte,bir durum
ileride yoktur.
geerli o l Fakat
a c ^ bir grn atmosferden
tutumay nceden bu denli karan bir mad
eksiksiz tah
demin aklamaya
ile edildii alanyoktur.
bir durum ilk kuramlarn yani 17'nci
Fakat tutumay yzylda Rey,
atmosferden karan Hooke
bir mve ad
Mayow'un
de ile aklam aya alankuramlarn
gelitirdikleri ilk kuramlarm balangta
yani 17nciyeterince
yzylda dikkate alnmave
Rey, Hooke
M ayownedenlerinden
masnn un gelitirdikleri biri de bu almalarn
kuram o zamanki
larn balangta olaan
yeterince biliminalnma-
dikkate gn
masmmgirmi
demine bulunan duyarl
nedenlerinden biri de bu sorunlu noktalarla
ve almalarm o zamanki hibir ilintibilimin
olaan kurmam gn
olmalaryd
demine girm kukusuz.
i bulunan (16) Newton'u
duyarl eletiren
ve sorunlu greliliki
noktalarla hibirkritiklerin 18 ve
ilinti kurmam
19'uncu bilim adamlar
yzylkukusuz.
olm alaryd tarafndaneletiren
(16) Nevvtonu ihmal edilmeleri
uzun sregreliliki kritiklerinde san
18 ve
buna benzer
rz19uncu bir koutluk kuramama sorununa dayanyordu.
yzyl bilim adam lan tarafmdan uzun sre ihmal edilmeleri de sam-
bunafelsefecilerinin
n zBilim benzer bir koutluk de tekrarkuram ama gsterdikleri
tekrar gibi, hazrda duran bir
sorununa dayanyordu.
veri birikimi zerinde birden
Bilim felsefecilerinin tekrarkuramsal
defazla yap ina etmek
tekrar gsterdikleri gibi,mmkndr.
haznda duran Bibir
limveritarihine
birikimibaktmzda
zerinde birden da, bu almaklar
tr kuramsal
fazla retmenin,
yap ina etmek zellikle
mmkndr.yeni bir Bi
paradigmann ilk gelime
lim tarihine baktm zdaaamalar
da, bu trsrasnda,
almaklar zor olmadn
hiretmenin, gryoruz.
zellikle yeni bir
Fakat bu almakilkretme
paradigmanm gelime ii,aam
bilim alanadamlarnn,
srasmda, hi altklar bilim daimin
zor olmadn ge
gryoruz.
limesindeki
Fakat bu alm paradigma-ncesi
ak retme ii, bilim aamalar dnda, pek
adamlarmm, seyrek bilim
altklar giritik
olarakdaimin ge
leri
limbiresindeki ve bilimin daha sonraki
abadr paradigma-ncesi aam alarevriminde
dmda,de pekancak
seyrek okolarak
zel durum
giritik
larda
leri rastlanabilen
bir abadr vebir olgudur.
bilimin daha Birsonraki
paradigmann
evrim inde salad
de ancak ok zelaralar
kavramsal durum
lardaayn
gene paradigmann
rastlanabilen belirledii
bir olgudur. Birsorunlar
paradigmanm salad yeterli
zmlemekte kavramsal olduklar
aralar
srece,
gene ayn bu aralarn
paradigm gvenli kullanlmas
anm belirledii sayesinde
sorunlar bilim en hzl
zmlemekte ilerlemesini
yeterli olduklar
kaydeder
srece, bu sorunlarn
vearalarm en derinlerine
gvenli kullanlmas kadarsayesinde bilimNedeni
ileyebilir. en hzlgayet ak:
ilerlemesini
tpk retimde
kaydeder olduu gibienbilimde
ve sorunlarn de retim
derinlerine ileyebilir.yenilenmesi
kadararalarnn Nedeni gayet byk
ak;
bir
tpklks saylr
retim ve ancak
de olduu gibibunubilimde mutlaka
de retim gerektiren
aralarnn koullarda
yenilenmesi yaplr.
byk
b ir l k s s a y da
Bunalmlarn ve a nen
lrzaten bununemi,
c a kbyk m u tla karalarda buntr
a g e re k tire k obir yenilenmeyi
u lla rd a y a p lr.
gerektirecek
B unalm larn koullarn
da zaten enen amaz
byk nem i, olmalardr.
habercisi aralarda bu tr bir yenilenm eyi
gerektirecek koullann en amaz habercisi olmalardr.

(16) Partington, a.g.e,, s. 76-65.

(16) Partington, a.g.e., s. 78-85. 105
105
 VIII. BUNALIMA GSTERLEN TEPK
VIII. BUNALIMA GSTERLEN TEPK

Bunalmn yeni kuramlarm ortaya kmas iin gerekli bir nkoul oldu
unuBunalm n yeni bunun
kabul edersek, kuramhemen
larm ortayaardndankmas
bilimiin gerekli bir
adamlarnn nkoul var
bunalmn oldu
unu nasl
lna kabulbir edersek, bunun hemen ardmdan
tepki gsterdiklerini sormamz bilim adamYantn
gerekir. lanm n bunaluhm
basit olduu var
lna
kadar da nasl bir tepki gsterdiklerini sormamz gerekir.
nemli bir ksmm bulmak iin her eyden nce gzlemlememiz ge Yantn basit olduu
kadarbilim
reken, da nemli bir ksmm
adamlarnn bulmak
ok ciddi ve iin
uzunher eyden
sreli nce gzlemlememiz
aykrlklarla karlatklar ge
reken,bile
zaman bilimneadam larm m deil,
yaptklar ok ciddi ve uzun sreli ayknhklarla
ne yapmadklardr. Bilim adam, karlatklar
inancn
zam an bile ve
kaybetmeye ne yeni
yaptklar deil,incelemeye
almaklar ne yapm adklardr.
balasa da,Bilim adambunalma
kendisini , inancn
kaybetm eye ve yeni alm aklan
getiren paradigmay hibir zaman terk etmez. Yani incelemeye balasa da,
bilim kendisini
felsefesi bunalma
dilinde
getiren paradigm
kar-rnek ay hibir
olarak kabul edilenzaman terkbilim
aykrlk, etmez. Yaniiin
adam bilim felsefesi
bu anlam dilinde
tamaz.
Bu kar-m ek olarak
genelleme, ksmen kabul edilenolgulardan
tarihsel aykrlk, bilim adam iin
yola karak bu anlam
vardmz vetamaz.
gerek
Bu genellem
bundan e, ksm
sonra daha en tarihsel
geni olgulardan yola
olarak vereceimiz gerekkarak
daha nce vardm
vermiz olduu
ve gerek
muzbundan sonra daha
rneklerle temellendirdiimiz
geni olarak vereceimiz gerek daha
basit bir nermedir. nce vermi
Aslnda btn bu olduu
r
nekler, paradigmatem
muz rneklerle reddine ilikin incelememizin
ellendirdiimiz basit bir nermedir.
tam olarak Asimda
ortaya btn bu r
karaca
unekler,
olgunun paradigm a reddine ilikin
kk ipularyd: incelememizin
bilimsel bir kuram bir tamkezolarak ortaya konumu
paradigma karaca
naugeldikten
olgunun kk ipularyd;
sonra ancak hazrda bilimsel
yerinibir kuram
alabilecek bir
birkez paradigma
baka almakkonumu
aday
varsa geersiz sonra
na geldikten ancak Bu
klnabilir. hazrda
nedenle, yerini alabilecek
'doayla' dorudan
bir baka alm ak aday
karlatrmal
varsa geersiz
yanllama' gibi yntemle
klnabilir. ilgili
Bu birnedenle, bilimsel gelimenin
ilemin,doayla tarihsel inceal
dorudan karlatrm
yanllam
lenii sonucu a gibi
ortayayntemle
karlan srelerle
ilgili bir ilemin, hibir benzerlii
bilimsel gelimenin
yoktur.tarihsel
Bunu deince
leni! bilim
mekle, sonucu adamlarnn bilimsel
ortaya karlan srelerle
kuramlar hibir zaman reddetmediklerini
hibirbenzerlii yoktur. Bunu de
mekle,
yahut da bilim adam lanm
kuramlarm reddine ilikin deneyim
n bilimsel kuramlar vehibir zamanbureddetmediklerini
deneylerin srete nemli
biryahut olmadm
yeri da kuram larm reddineistemiyoruz.
sylemek ilikin deneyim Sylemek istediimiz
ve deneylerin bu srete nem}!
ve tartma
mzn giderek
bir yeri olmadm
merkezi sylemek istemiyoruz.
haline gelecek Sylemek
olan nokta Bilim adamlarn
udur.istediimiz ve tartma-
da
hamzm kabul edilmi
nce giderek m erkeziolan bir kuram
haline gelecek reddetmeye
olan nokta udur. gtren Bilim adamlarm
uslamlama (mu da
ha nceilemi,
hakeme) kabul edilm i olangerek
bu kuramn bir kuram ile karlatrlmasndan
dnyareddetmeye gtren uslamlama daha ba
(m u
kahakeme) de iermektedir.
etkenleriilemi, bu kurammHerhangi gerek dnya bir paradigmay reddetme karan
ile karlatu-lmasmdan dahaayn,
ba
zamanda daima
ka etkenleri debir
iermektedir.
bakasn daHerhangikabul etme karardr. Bu reddetme
bir paradigmay karara yolkaranaan usayn
lamlama
zamanda her iki aparadigmann
daim bir bakasmda, da hemkabul doa
etme hem birbirleri
ilekarardr. ile karlatrl
Bu karara yol aan us
lamlama
malarn gerektirir.
her ki paradigmanm da, hem doa ile hem birbirleri ile karlatrl-
Buna ilave
malarm olarak, bilim adamlannm srf aykrlklarla ve kar-rneklerle
gerektirir.
karlatklar
Buna ilave iin paradigma
olarak, bilim reddetmeleri
adamlarmm srf olasln zayflatan
aykrlklarla ikinci bir ne
ve kar-meklerle
denkarlatklar
daha vardr.iin Bu paradigma reddetmelerigelitirirken
yndeki kantlamam ayn zamanda
olaslm zayflatan ikincibubirde
ne
nemenin
den daha ana tezlerinden
vardr. birini kantlamam
Bu yndeki daha ngrm olacam. ayn
gelitirirken Paradigma
zamanda reddine
bu de
ilikin
nemenin yukarda ne srdmz
ana tezlerinden birini dahasavlar tamamyla
ngrm olgu dzeyindeydi.
olacam. Paradigma reddineYani
her biri zaten
ilikin yukarda ne geerli
u anda srdmzolan bir epistemolojik
savlar tamamylakuramn kar-rnekleri-
olgu dzeyindeydi. Yani
herByle
dir. olduu
biri zaten u iin
andade, geerli
burada olan tezin doru
bir epistemolojik
savunduum kuram olmas halinde, bu
m kar-mekleri-
dir. Byle olduu iin de, burada savunduum tezin doru olmas halinde, bu
106
106
 savlarn en iyi olaslkla yapabilecekleri yeni bir bunalm yaratmak, ya da da
hasavlarn en iyiedersek,
doru ifade olaslklahalen
yapabilecekleri
ciddi ekilde yeni bir bunalm
srmekte yaratmak,pekitir
olan bunalm ya da da
mekha doru ifadeBu
olacaktr. edersek,
savlarnhalen ciddi ekilde
sz konusu felsefesrmekte
kuramnolan kendi bunalm
balarna pekitir
yan-
llamalar olanakszdr
m ek olacaktr. Bu savlarn
nk sz konususavunucular
kuramm felsefe kuramm az ncekendi balarnakar
aykrlkla yan-
llamalar
laan adamlarnda nk
bilimolanakszdr grdmzekurammbenzer
savunucular
ekilde az nce aykrlklaya
davranacaklardr: kar
ni,laan bilim
grnrdeki adamlarm
herhangi da
bir grdmze
elikiyi derhalbenzer
ortadanekilde davranacaklardr;
kaldrmak iin kuramla ya
ni, eitli
rn biimlerde
grnrdeki herhangi bir elikiyi
ayrtrp ayakst derhal deiiklikler
bazortadan kaldrmak
yapmaya iin kuramla
ala
rn eitli
caklardr. Bubiim lerde
ekilde ayrtrp
yaplm ayakst
birok baz ve
deiiklik deiiklikler yapmayayazma
uyarlama bilimsel ala
caklardr.
oktan Bu ekilde
girmitir yaplm birok
bile. Dolaysyla szndeiiklik
ettiimiz ve uyarlama bilimsel
epistemolojik yazma
kar-rnek-
lerin
oktan tefek aksaklklarn
ufakgirmitir bile. Dolaysylatesinde ciddi
szn bir rahatszlk
ettiimiz epistemolojik olutura
konusukar-mek-
bilmeleri
lerin ufak iin,
tefek aksaklklarn
yarattklar tesinde
elikileri aanciddi ve farkl bir
bir rahatszlk
yepyeni konusu olutura
bilimsel
zmlemenin
bilm eleri iin,ortaya kmasnelikileri
yarattklar salamakaan yepyeni vestelik,
zorundadrlar. farkl birbilimsel
bilimsel
dev
rimler balamnda
zmlemenin ortayadaha
km asngzlemleyeceimiz
sonra salamak zorundadrlar. trde bir stelik, eer bura
ileyibilimsel dev
da geerliyse,
darimler balammda dahayaratan
eliki bu aykrlklar bir kez
sonra gzlemleyeceimiz trde aldktan
bir ileyi eerartk
sonra bura
da da
basit birer olgu saylmazlar.
geerliyse, Aksine,
eliki yaratan budaha nce aykrlk
ayknlklar bir kezolarakaldktan
grlen bu artk
sonra ol
basit bilimsel
gular, birer olgu bilgiye baka bir
saylmazlar. Aksine,
yorumdahagetiren
nceyeni kuramn
aykrlk bak
olarak asndan
grlen bu ol
totolojiler olarak bilgiye
gular, bilimsel grlrler,
bakayanibirbaka
yorum trl olmas
getiren yenidahi dnlemeycek
kuramn bSc asndan bi
rer mantksalolarak
totolojiler haline gelirler.
dorugrlrler, yani baka trl olmas dahi dnlemeycek bi
rnek
rer olarakdoru
mantksal Newton'un kinci Hareket Yasas'n ele alahm. Son haline
haline gelirler.
gelmesirnekiinolarak
olgu ve kuram dzeyinde
N evtonun yzyllar
kinci Hareket sren zorlu
Yasasm aratrmalar
ele alahm. ge
Son haline
rekmi
gelm esiolmasna
iin olgu karn Newton'un
ve kuram dzeyinde kuramna bal
yzyllar olanlar
sren zorluiin bu yasa, hi
aratrmalar ge
bir gzlemin
rekmi rtemeyecei
olm asna karn N ewbir saf-mantk
tonun kuram nanermesi ilevi grmektedir.
bal olanlar iin bu yasa,(1) hi
Onuncu Blmde'de,
bir gzlemin ayn ekilde
rtemeyecei greceimiz
bir saf-mantk gibi, kimyadaki
nermesi deimez(1)
ilevi grmektedir.
(sabit)
O nuncuoranlar
B lmyasas,
dede,Dalton'un
ayn ekilde almalarndan
greceim iznce gibi,evrenselliine
kimyadaki deimez kuku
ile(sabit)
baklan rastgele
oranlar bir deneysel
yasas, D altonunbulgu almkonumundayken, Dalton'dan sonra
alarndan nce evrenselliine kuku
kimyasal
ile baklan rastgele tanmlanmasnda
bileiklerin bir deneysel bulgu bamaundayken,
tekkonum hibir deneysel almann
D altondan sonra
kar kmas
kimyasal dnlemeycek
bileiklerin temel bir tek
tanmlanmasmda halinehibir
gebama Bilim adamlarnn
geldi. deneysel almanm
aykrlklarla kar rneklerle
kar kmasvednlem eycek temel karlatklar iin paradigmalarn
bir ge haline geldi. Bilim adamlarmm reddet
medikleri genellemesinin
aykrlklarla de buna ok
ve kar rneklerle benzer bir konuma
karlatklar ulamas beklenile-
iin paradigmalarn reddet
bilir, hem en ufak zorlukta
nkgenellemesinin
medikleri ok benzerreddedip
de bunaparadigma bir konuma hem de bilim
ulamas adam
beklenile-
olmaya devamhem
bilir, nk etmek en olanakszdr.
ufak zorlukta paradigm a reddedip hem de bilim adam
Tarih isimlerini
olmaya devam etmek kaydetmemi
olanakszdr. olmakla beraber kukusuz bu tr bunalmla
ra dayankszlklar yznden bilim
Tarih isimlerini kaydetmemi yapmaktan
olmakla berabervazgemek
kukusuz bu zorunda kalan
tr bunalmla
pekra ok kii olmutur. yznden
dayankszlklar Sanatlar bilim gibi yaratc adamlarek
bilimvazgem
yapm aktan srasmdakalan
dazorunda ra
yndan
pek okkm bir dnyada
kii olmutur. yaayabilmelidirler.
Sanatlar gibi yaratc Bubilimzorunlulua
adamlan da baka bir yara-
srasmda
zmda
ym danbilimsel bir dnyada 'temel
kmaratrmann elikisi' olarak
yaayabilmelidirler. Budeinmitim.
zorunlulua (2) Sanrm
baka bir ya
kar-rneklerin
zmda bilimsel de tek balarna
aratrmanm yol aabilecekleri
temel elikisi olarak paradigma deiiklii
tekdeinmitim. (2) Sanmm
budur,
kar-m insanlarn
yanieklerin de tekbilimi terk edip
balarna yol baka bir meslee
aabilecekleri ynelmeleridir.
tek paradigma Do
deiiklii
aya bak
budur, yaniamz belirleyen
insanlarm bilimi birterkilkedip baka birbulunduktan
paradigma sonra, artk pa
meslee ynelmeleridir. Do
aya bak amz belirleyen bir ilk paradigma bulunduktan sonra, artk pa
t) zellikle bkz, bu konunun tartld N.R. Hanson, Patterns ot Discovery (keif rntleri)
Cambridge, 1958,
t ) zellikle bkz,s.bu99-105.
konunun tartld N.R. Hanson, Patterns of Discovery (keif rntleri)
(2)Cambridge, "Temel
T:S. Kuhn,1958, s, Srtme,
99-105. Bilimsel Aratrmada Gelenek ve Yenilik" The Essential Ten
(2) Tradition
sion: T:S. Kuhn, and Innovation
Temel Srtme, Bilimsel Research",
in Scientific AratrmadaThe Third ve
Gelenek (1959), Universtiy
Yenilik of UtahTen-
The Essential
Research Conference
sion: Tradition and Innovation Creative Scientific
in S cientific ofResearch",
on the Identification The Third Talent
(1959),(Yaratc Bilimsel
Universtiy of Utah
Yetenein
Research Saptanmas
C onference zerine
on thenc Utah niversitesi
Identification Aratrma
of C reative Konferans)
S cie ntific adl kitapta,
Talent (Yaratc der.
Bilimsel
Calvin
YeteneinV. Taylor, Salt Lake
Saptanmas City, 1959,
zerine nc 162-177.
s. Utah Sanatlar
niversitesi ilgilendiren
Aratrma benzer adl
Konferans) kitapta,iin
bir durum der.
bkz.,
CalvinFrank Barron,Salt
V. Taylor, Psychology
'TheLake of imagination"
City, 1959, (Dgcnn
s. 162-177. Sanatlar Psikolojisi)
ilgilendiren Scientific
benzer Ameriiin
bir durum
canbkz.. Frank Amerikal
(Bilimsel dergisi)
Barron, The 199, Eyll
Psychology of 1958, s. 151-166, zellikle de s.
imaginaTion (Dgcnn Psikolojisi)160. Scientific Ameri
can (Bilimsel Amerikal dergisi) 199, Eyll 1958, s. 151-166, zellikle de s. 160.
107
107
radigma olmadan aratrma yapmak diye bir ey sz konusu olamaz. Bu yz
den de bir olmadan
radigma paradigmann aratrma bir dierinin
reddi,yapmak diye bir yerini
ey almasyla
sz konusuezamanl
olamaz. Bu deil
yz
se,
denreddedilen paradigma deil
de bir paradigmanm reddi,bilim olur. Bilimi
bir dierinin yerinireddetmek
almasylaise, paradigma
ezamanl deil
se,deil
nn reddedilen paradigmiidir.
bilim adamnn a deilBylebilimbir bilim
olur. adam
Bilimi da sonunda
reddetmek ise,meslekta
paradigma
lar
nmtarafndan
deil bilim kendi
adammmbeceriksizliinin
iidir. Bylesuunu bir bilimaletlerinde
adam da arayan
sonundabir marango
meslekta-
benzetilebilir.
zalan tarafmdan kendi beceriksizliinin suunu aletlerinde arayan bir m arango
zane srdmz grn aynsn, tam ters ynde de ayn kesinlikle
benzetilebLr.
ifadene edebiliriz:
srdm kar-rneklerip
z grn aynsn, kmad bilimsel
tam ters yndearatrma olamaz.
de ayn kesinlikle
yle
ifadednelim: k a r-bilimi
e d eb iliriz: olaan rm kmhalindeki
rn e k lebunalm ad bilim bilimden ayrdeden
sel a ratrm a olam neaz.
dir?
yleHerhalde
dnelim birincide
: olaan hi bilim
kari rnee
bunalm rastlanmamas
halindeki bilim deil.
den Tam tersine,
ayrdeden ne
daha
dir? nce olaan
Herhalde bilimi oluturduunu
birincide hi kar rneesylediimiz
rastlanm am as 'bulmaca'
deil. Tam tarz so
tersine,
runlarn var olabilmelerinin
daha nce olaan bilim i oluturduunu tek nedeni, bilimsel sylediim iz bu lmtemel
aratrmaya sala
aca tarz so
yan hibir var
runlarn paradigmann
olabilm elerininele alman sorunlarn
tek nedeni, bilimhepsini tam olarak
sel aratrm aya tem zerne-
el sala
yiidir.
yan hibir yapt sanlan
Bunuparadigm ann eleyaalm daan iddia edilen birka
sorunlarn hepsini paradigma
tam olarak dazem
(rnee-
in geometrisel
yiidir. Bunu yapt ksa zamanda
optik)sanlan ya da iddia hibir birka problemi
aratrma
edilen paradigm retemez
a da (rne
olmu
in geom ve sonunda mhendislik
etrisel optik) ksa zam anda haline
aralar hibir gelmitir.
aratrm a Ara-gerele
problem i retem ilgiliez
olmu vednda,
olanlarn sonundaolaanm hendislik 'bulmaca'
biliminaralar halinegzyle bakt
gelmitir. her problem
A ra-gerele ilgili
baka
olanlarnbir bak
dnda, olaan bir
asndan bilimkar-rnek
in bulm aca ve dolaysyla
gzyle bakt da bir herbunalm
problem
baka bolarak
kayna a sn d an Kopernik'in
ir bakgrlebilir. bir k ar-rnek kar-rnek grd
ve d o lay sy la da her yerde,
bir bunalm
Ptoleme'nin
kayna olarak diergrlebilir.
ardllar gzlemK o p ern ileikkuram arasndakigrd
in kar-rnek uyumla her ilgili bir
yerde,
'bulmaca'
P tolem enin gryorlard. Priestley
dier ardllar gzlem 'nin,ileflojiston
kuram kuramnn
arasndaki gelitirilmesin
uyum la ilgili bir
debulm
ortaya acakan bulmacann
gryorlard. baarl birflojiston
P riestleynin, zmkuram saydnnolgu, Lavoisi
gelitirilm esin
erd'nin
e ortaygznde
a k an birb ukar-rnekti. Nihayet,
lm a c an n b aarl Lorentz
bir zm ve Fitzgerald
sayd olgu, gibi
L a v obi
isi
limcilerin Newtonbir
e r nin gznde Maxwell'in
ve kar-m ekti.kuramlarnda
N ihayet, Lorentz rastlanan bulmacalar gibi
ve Fitzgerald ya dabi
amazlar
lim cilerin olarak grdkleri
Nevvton ve M axw ellin Einstein
eleri kuram larndakar-mekler
rastlanan olarak gryor
bulm acalar ya da
du.
am Dahas, bir bulmacann
azlar olarak grdklerikar-rnee
eleri Einstein dnmesi
kar-m iin bir olarak
ekler bunalmn var
gryor
olmas bie tek
du. Dahas, birbana yeterlikar-m
bulm acanm deildir.ee Aralarnda
dnm esi ikisini
iin ayran bu kadar
bir bunalmn var
kesin
olm as izgitekyoktur.
bir bile banaTersine, bunalm paradigmann
yeterli deildir. A ralarnda ikisini farkl yorumlarn
ayran bu kadar
daha
kesin dabiroaltarak
izgi yoktur.olaan bulmaca
Tersine, zmnn
bunalm paradigm kurallarn
ann farkl yava
yorum yava
larn
ypratr
daha da veo yeni paradigmann
altarak olaan bulm ortaya acak
zm nn k uhazrlar.
koullarn, rallarn Yaniyavaortada
yava
aslnda ve yeni iki
ypratryalnzca almak
paradigm anmVardr:
ortaya yak bilimselrkuram
hibirkoullarm hazrlar.herhangi
Yani ortada bir
kar-rnekle
aslnda yalnzca karlamaz,
iki alm ak ya da btn
Vardr: yakuramlar
hibir bilim herselzaman
kuram iin kar-r-bir
herhangi
neklerle
kar-m karlarlar.
ekle karlam az, ya da btn kuram lar her zam an iin kar-r-
Bu durum
neklerle nceleri insanlara nasl olup da farkl gzkebildi? Bu soru
karlarlar.
Bu durum iin
yu yantlamak felsefenin
nceleri tarihsel
insanlara naslveolupeletirel olarak
da farkl aydnlatlmas
gzkebildi? ge
Bu soru
rekir, ki bunuakburada
yu yantlam yapmamza
iin felsefenin imknveyok.
tarihsel Fakatolarak
eletirel hi olmazsa
aydnlatlmdoru asilege
yanln
rekir, kiyalnzca
bunu burada yapm amolgularla
nermelerin za imknkarlamas
yok. Fakat hi sonucu
olm azsatartmasz
doru ile
olarak
yanln belirlenebilecei
yalnzca nerm genellemesine
elerin olgularla bilimin en uygun
karlam rnei oluturdu
as sonucu tartm asz
uolarak
inancnn nasl olup da yerleebildiini akayacak
belirlenebilecei genellem esine bilimin en uygun rnei iki nedenoluturdu
gster
mekle y.etinebiliriz.
u inancnn olup dabilim,
nasl Olaan kuram ile olgu
yerleebildiin! arasndaiki
akayacak daha
nedenyakn bir
gster
uym
m ekle salamak iin srekli
yetinebiliriz. bilim,uramak
O laanolarak olgu arasmBu
kuram ilezorundadr. da abay
daha yaknrahatbir
lkla
uyUm birsalam
snama ak olarak grmemiz
iin srekli olarakyahuturamak bir kantlama
zorundadr. da abay
ya Bu yanllama rahat
aray sanmamz olasdr. Halbuki asl ama bulmaca
lkla b ir snam a o larak grm em iz yahut bir kantlam a ya da yanllam zmdr ve sz a
araybulmaca
konusu sanm amvaroluunu
z olasdr. bile zatenasl
Halbuki ama bulm geerli
paradigmann aca zm olduu
drvarsa
ve sz
konusuborludur.
ymna zm bulmay
bulm aca varoluunu bile zaten baaramamak
paradigmann sadece
geerli bilim adamna
olduu varsa
glge
ym na drr, kuram
borludur. balamaz.
zm bulm ay Yanibaaram
bizim atasz burayabilim
am ak sadece dahaadamda uy na
gundur: "kt marangoz
glge drr, aletini sular".
kuram balam az. YaniBilimsel
bizim atasz bir dorulama
bilgiyi buraya daha das- uy
gundur: kt m arangoz aletini sular. Bilim sel bilgiyi bir dorulama s
108
108
reci olarak aklayan gr, aslnda baka kaynaklardan tretilmi bir
epistemolojik
reci o larak akuramdr, fakat bilim
k lay a n gr, asln drenimindeki
a b ak a kay n ak kuramsal
lard an t retilm iol
tartma bir
mutur. Bu ynde en
epistem olojik kuram dr, fakat ufak bir tevik
bilimbile, herhangi
renim indeki bilimsal
birkuram metnini
tartmoku
a ol
yan sradan
mutur. Buadamn,
ynde en sz konusu
ufak uygulamalarn
bir tevik bile, herhangi kuramn doruluunu
bir bilim m etnini ka
oku
ntlayan
yan sradandeliller adamolduuna
n, sz inanmas
konusu uygulam iin yeterlidir. Bylelikle
alarn kuram bir kuramn
n doruluunu ka
ntlayan rneklerinin
uygulan deliller olduuna o kuramainanm as iin iin
inanmak yeterlidir. neden olduunu
yeterli Bylelikle san
bir kuramn
mak iten bile
uygulan deildir. Halbuki,
rneklerinin o kuram abilim inanm ak iin yeterli neden dardan
rencilerkkuramlar olduunu bu san
m ak kantlarla
lunan deil retmenlerinin
iten bile deildir. okuduklar metinlerin
H albuki, bilimverencileri'kuram yetkisine
lan dardan bu
dayanarak
lunan kantlarlakabul ederler.
deil retm Herhangi
enlerinin ve okuduklarlmad
bir uzmanlklar m etinlerin iin zaten
yetkisine
baka seenekleri
dayanarak kabulde yoktur.HEitim
ederler. erhangiamalbir uzm metinlerde
anlklar yer lmverilen
ad iinuygula
zaten
malarn amac ise kant salamak deil, renciye
baka seenekleri de yoktur. Eitim amal m etinlerde yer verilen uygula yrrlkteki bilim yap
ma tarznn
m alarn temelinde
amac ise kantyatan paradigmay
salam ak deil, retmektir. Ugulamalarbilim
renciye yrrlkteki gerekyap
makant
ten olarak
tarznn temsunulsayd,
elinde yatanoparadigmzaman sz ay konusu metinlerin
retmektir. Ugulamalarbtn gerek
farkl
yorum
ten kantolaslklarna yer vermeleri,
olarak surtulsayd, o zam yaandaszbilim adamlarnn
konusu m etinlerin paradigma
btn farkl
zm bulamadklar problemlerden sz etmemeleri
yorum olaslklarna yer verm eleri, ya da bilim adam larnn paradigma bu kitaplar yazanlarn
tek yanlbulam
zm hattaadklar
nyargl davrandklar
problem lerden sz sulamasna
etm em eleri yolbualabilirdi. Halbu
kitaplar yazanlarn
kitek
byle
yanlbirhatta
sulama iin en
nyargl ufak bir neden
davrandklar bile asm
sulam yoktur.
a yol alabilirdi. H albu
halde,
kiObyle birilksulam
sorumuzaa iindnecek bir nedenbilim
en ufak olursak, yoktur. koruma ile doa
bile adamlar
arasndaki
O halde, uyumda
ilk sorumbagsteren
uza dnecek olursak,bilincine
aykrln nasl bir
bilim adamlar tepki gste
koruma ile doa
rirler? Az nce
arasndaki uyum sylediklerimize
da bagsterenbaklrsa, aykrln kuramn uygulamalarnda
b ilin tin e nasl bir tepkigr gste
lenlerden
rirler? Azok nce daha byk bir elikinin
sylediklerim ize baklrsa, bilekuram
yle n fazla bir tepki
uygulam uyandr
alarmda gr
mas gerekmiyor.
lenlerden ok daha Bilimde
bykelikiye her zaman
bir elikinin yle fazla stelik
bile rastlanlr. inat
bir tepkienuyandr
elikilerin bile sonunda
m as gereloniyor. Bilim de olaan yntemlere
elikiye her zaman boyun edii sk
rastlanlr. sk grl
stelik en inat
yor. Bilim adamlar
elikilerin bile sonunda ou kez
zaten olaan acelelere
yntem etmektense
boyun edii beklemeyi
sk sk tercih
grl
ederler, hele ad
yor. B ilim szam konusu
lar zatenbilim u kez dier
p dalnn acele kesimlerinde
etm ek ten se beklem onlar oyalaya
eyi tercih
cak bolca hele
ederler, sorun szvarsa.
konusu rnein, Newton'un
bilim dalnn dieryapt ilk lmden
kesim lerinde onlar sonraki
oyalaya
altm yl boyunca
cak bolca sorun varsa. ayn dnyaya
rnein,en yakn olduu
Nevvtonun noktann
yapt ilk lm tahminden edilen
sonraki
hareketi,
altm yl daha
boyuncance de ayn deindiimiz
dnyaya en yakn gibi, gzlemlenen
olduu noktanm hareketin
tahm inancak
edilen
yarsna
h areketi, ulaabilmiti.
daha nce de Avrupa'nn
dein d ien iyigibi,
im iz gzlemfizikiler;
matematik lenen hareketin hibir baa
ancak
elde edemeden
ryarsna ulaabilm buiti.
nl eliki ileen
A vrupann iyi m atembir
urarken, atikyandan da Newton'un
fizikilerj hibir baa
ters-kare
r elde edem yasasnn
eden bu deitirilmesi
nl eliki ile nerileri yaplyordu.
urarken, bir yandan Fakat kimse bu
da Nevvtonun
ters-k are yasasnn d e itirilm esi n erileri yaplyordu. Fakatkarsn
nerileri ciddiya almad ve sonunda uygulama bu byk aykrlk kim se bu
danerileri
gsterilen sabr alm
ciddiya hakladkard.
ve sonundaClairaut 1750aylnda
uygulam bu byk yalnzca uygulama
aykrlk karsn
daki matematiin
da gsterilen sabryanl
haklolduunu, Newton'un
kard. Clairaut 1750kuramnn
ylnda yalnzcaeskisi gibi kalaa
uygulam
bileceini
daki m atem kantlamay
atiin yanl baard. (3) Her
olduunu, eyin basitkuram
Nevvtonun bir hataya indirgeneme-
nn eskisi gibi kala
dii durumlarda
bileceini kantlam bileay
(belki kullanlan
baard. (3) Hermatematik
eyin basitdaha basit olduu
bir hataya iin,
indirgeneme-
da baka
yadii bir alanda baaryla kulanlabildii iin)
durum larda bile (belki kullanlan m atem atik daha basit olduu s su yzne km iin,
rekli
ya da aykrln
birbaka bir alandaher zaman
baaryla bunalm yaratmasiin),
kulanlabildii gerekmez.
su yzne Gerek Mer
km s
kr gezegeninin
rekli bir aykrln hareketleri
h er zam gerek sesin hz
an bunalm olgular
yaratm ile Newton
as gerekm ez. Gkuramn
erek M er
dan
krelde edilen tahminler
gezegeninin hareketleri arasnda
gerekuzun sesinsredir varolduu
hz olgular saptanm
ile Nevvton elin
kuram
kiler yznden, kimse bu kuram ciddi ekilde sorgulamay
dan elde edilen tahm inler arasnda uzun sredir varolduu saptanm eli dnmemiti.
Bu elikilerden
kiler yznden, ilki, kim sesonu olarak ok
bu kuram ciddibaka amalarla
ekilde sorgulam zerine
say yaplan
dnmemiti.
deneyler sayesindeilki,
Bu elikilerden birdenbire
sonu olarak ok baka amekilde
ve beklenmedik alarla zme
s zerine kavutu.
yaplan
kincisi
deneyler ortaya kmasnda
ise,sayesinde birdenbire hibir rol oynamad
ve beklenm bir bunalm
edik ekilde zm sonucun
e kavutu.
da, Einstein'n
kincisi genelkm
ise, ortaya grelilik hibir rol gelitirilmesiyle
asndakuramnn oynam ad bir bunalm yok ol-
birlikte sonucun
da, E in stein m genel grelilik kuram nn gelitirilm esiyle birlikte yok ol-
(3) W. Whewell, History of The Inductive Sciences (Tmevarml Bilimlerin tarihi) Londra, gzden
geirilmi ikinci basm, 1947, Blm II, s. 220-221.
(3) W. VVhevvell, History of The Inductive Sciences (Tmevarml Bilimlerin tarihi) Londra, gzden
geirilmi ikinci basm, 1947, Blm II, s. 220-221.
109
109
du. (4) Bundan her iki elikinin de bunalmla balayan rahatszl yarata
du.kadar
cak (4) Bundan her iki elikinin
temel dzeyde de bunalmla
grlmedikleri sonucunu balayan rahatszl
karabiliriz. yarata
Kar-or-
cak kadar tem el dzeyde grlm edikleri sonucunu
nekler olduklar saptanarak ileriki almalar iin bir kenara konmalar ye karabiliriz. K ar-or-
nekler olduklar saptanarak ileriki alm alar iin bir kenara konm alar ye-
terliydi.
terliydi.
Demek ki, aykrln bunalma yol amas iin salt aykrlk olmas yet
miyor.Dem ek ki, aykrln
Paradigma ile doa bunalma
arasndakiyol amasbelli
uyumda iinzorluklar
salt aykrlk
daima olmas
sz ko yet
miyor. Paradigm a ile doa arasndaki uyumda belli
nusudur ve bunlarn ou genellikle nceden kestirilemeyen sreler saye zorluklar daim a sz ko
nusudur ve bunlarm ou genellikle nceden kestirilem
sinde zamanla dzeltilir. Farkna vard her aykrl incelemeye kalkan bi eyen sreler saye
sinde
lim adamzamanla dzeltilir.
asl nemli Farkna
ilerini vard
bitirmeye her bulamaz.
vakit ayknli Dolaysyla
incelemeye bir kalkan
aykbi
lim adam
rln ne zamanasl nemli ilerini deer
toplu dikkate bitirmeye
hale vakit bulamaz.
geldiini Dolaysyla
sormamz gerekirbir veayk
bu
rln ne
sorunun zaman toplu
da herhalde tam dikkate
anlamyla deer
genelhalebirgeldiini sormimdiye
yant yoktur. amz gerekirkadarveinbu
sorunun darnekler
celediimiz herhaldenitelike
tam anlamylauygun genel
olmakla birberaber
yant yoktur.
yeterince imdiye
kural kadar
belirlein
celediimiz
yici rnekler
deiller. Bazen nitelike uygun olmakla beraber yeterince
bir aykrlk paradigmann belirlenmi temel genelleme kural belirle
yici deiller.
lerini Bazen bir aykrlk
aka sorgulayabilir, paradigmannsorununun
eter srklenmesi belirlenmi temel genellem
Maxwell'in kurae
mn benimseyenler asndan anlam buydu. Yahut, Kopernik devrimindekura-
lerini aka sorgulayabilir, eter srklenmesi sorununun M axw ellin ol
nungibi,
duu benimseyenler
grnrde temel asndan anlamdokunmayan
sorunlara buydu. Yahut, birKopemik
aykrlk,,devrkninde
srf pratikteol
duu gibi,baz
engelledii grnrde
uygulamalartem el byk
sorunlaranem dokunmayan
tad iinbirbunalma
aykrlk,,yol srf pratikte
aabilir,
kiengelledii
bu rnektebaz uygulamolan
sz konusu alar uygulamalar
byk nem takvim tad yapm
iin bunalma yol aabilir,
ve astroloji ile il
ki bu rnekte
giliydi. Veya, 18. szyzyl
konusu olan uygulamalar
kimyasnda olduu gibi, takvim
olaanyapm ve astroloji
bilimin kendi geli ile il
giliydi. Veya, 18. yzyl kimyasnda olduu gibi, olaan
mesi, nceden yalnzca kk bir aksaklk saylan aykrlklar birden buna bilimin kendi geli
mesi,
lm nceden yalnzca
balangcna kk arlk
dntrebilir: bir aksaklk saylan
ilikileri sorunuaykrlklar
ancak atmosfer birden kim
buna
lm balangcma
yasnda kullanlan dntrebilir:
tekniklerin evriminden aulk ilikileri sorunu
sonra farkl bir ancak
konuma atmulamt.
osfer kim
yasnda kullanlan
Aykrlklar zellikletekniklerin
acil duruma evriminden
getiren bakasonrakoullarn
farkl bir konum
da olduu a ulamt.
rahat
lkla varsaylabilir ve normalde bunlardan bir kann bir araya gelmesirahat
Aykrlklar zellikle acil duruma getiren baka koullarm da olduu sz
lkla varsaylabilir
konusudur. Daha ncevedenormalde bunlardan
iaret ettiimiz gibi,bir kanm birkarlat
Koperiik'in araya gelmbuna esi sz
konusudur.
lmn Daha nce
kaynaklarndan biridede, iaret ettiimiz gibi,
astronomlarn Koperhikin
Ptoleme sisteminin karlat
urasndabuna bu
lmn kaynaklanndan biri de, astrnomlarm
rasnda kalm elikileri yok etmek iin ura verdikleri srenin Ptoleme sisteminin urasmda
bu denli bu
rasnda
uzam kalm elikileri yok etm ek iin ura verdikleri srenin bu denli
olmasyd.
uzam
Bu ve olmasyd.
bunun gibi nedenler yznden zerinde allan aykrlk olaan bi
liminBu ve bunun
sradan gibi nedenlerdaha
bulmacalarndan yznden
ciddi birzerinde allan
hal almaya aykrlk
balad olaan
zaman bubi
limin sradan bulmacalarndan daha ciddi bir hal almaya
nalma ve olaanst bilime gei de balam demektir. Bu durumda aykrl balad zaman bu
nalma
n ve olaanst
kendisi bilim e gein
de meslek evresinde deplana
balam
kar.demektir. Bu dalnn
lgili bilim durumda aykml-
giderek
m ok
daha kendisi
saydade ileri
meslek gelenevresinde n planagiderek
yesi, aykrla kar. lgili
daha bilim dalmmvegiderek
ok zaman aba
daha ok sayda ileri gelen yesi, aykrla
sarf etmeye balar. Bu tr aykrlklar genellikle zme ulamaklagiderek daha ok zaman ye aba
beraber,
sarf etm
diren eye balar.durumlarda
gsterdikleri Bu tr aykrlklar genellikle
bilim adamlar zme ulam
bu zmn akla beraber,
bulunmasn ilgi
diren gsterdikleri
dallarnn en nemli konusu durumlarda olarakbilim
kabuladamlar bu zmn
ederler. Onlar iin artkbulunmasn
bu bilim da ilgi
dallanmn
lnn en nemli
eskisi gibi olmasna konusu
olanak olarak kabul
yoktur. Buederler. Onlar iinbir
farkl grnn artk bu bilim
nedeni bilim da
lmm eskisi gibi olmasma olanak yoktur. Bu farkl grnn
sel dikkatin yei bir noktada dmlenmesidir. Ancak, deiikliin ok daha bir nedeni bilim
sel dikkatin
nemli yeni birdikkatlerin
bir kayna, noktada dmlenmesidir.
bir sorunda toplanmas Ancak, sonucu
deiikliin
ortaya ok daha
kan
nemlizm
saysz bir kayna,
paralarnndikkatlerin bir sorunda
ok farkl yaplaratoplanmas sonucu ortaya
sahip olabilmeleridir. kan
Diren
saysz soruna
gsteren zm yaplan
paralarnn ok farkl yaplara
ilk mdahaleler sahip olabilm
henz paradigma eleridir.yakn
kurallarn Diren
gsteren
dan takip edensoruna yaplan Fakat
abalardr. ilk mdahaleler
diren devam henz paradigma
ettike, kurallarmgiderek
mdahalelerin yakm
dan byk
daha takip eden abalardr.
bir ksmnda Fakat diren
paradigma devamdeiikliklere
irili ufakl ettike, mdahalelerin giderek
uratlr. Bunlar
daha
dan byk
hibiri birbir ksm m da
dierine paradigma gibi
benzemedii irili her
ufakl
birideiikliklere
ancak ksmen uratlm
baarya Bunlar
ula-
dan hibiri bir dierine benzemedii gibi her biri ancak ksme baarya
(4) Sesin hz iin bkz. T. S. Kuhn, "The Caloric Theory of Adiabatic Compression" Isis dergisi, ula-
44, (4)1958,
Sesin 136-137.
s. hz Merkr
iin bkz. gezegeninin
T.S. Kuhn, gnee
"The Caloric yaknofyrnge
Theory noktasnn
Adiabatic srekliIsis
Compression" kay
dergisi,
44, 1958,bkz.
konusunda E.T. Whittaker,
s. 136-137. Theories
History of thegnee
M erkrA.gezegeninin of Aether
yakn Electricit, (Eter
and noktasinn
yrnge ve Elek
srekli kay
trikkonusunda bkz.Bir
Kuramlarnn Tarihesi)
E.T. Londra,
Whittaker, Blm
A. History ofII,
the 151, 179.of Aether and Electricit, (Eter ve Elek
s. Theories
trik Kuramlarnn Bir Tarihesi) Londra, Blm II, s, 151, 179.
110
110
abilir, ama btn topluluk tarafndan paradigma olarak kabul edilecek apta
birabilir,
baarama btn elde
genellikle topluluk tarafm
edilmez. dan paradigma
Bilim evresi de zatenolarakbirbirinden
kabul edilecek apta
ok fark
l bu deiiklikleri rastgele, ayakst uyarlamalar olarak nitelemeye balarfark
bir baan genellikle elde edilmez. Bilim evresi de zaten birbirinden ok ve
l bu deiiklikleri
bunlarn oalmasyla rastgele,
birlikteayakst uyarlamalar
olaan bilimin temel olarak nitelemeye
kurallar balar ve
giderek belirsiz-
bunlarm
leir. Ortada oalmasyla birlikte olaan
hl bir paradigma olmasna bilimin
karn,temel
ok kurallar
az kimsegiderek belirsiz
bunun gerek
leir. Ortada
nitelii hakknda hlfikir
bir birliine
paradigma olmasma
varacak karn, ok
durumdadr. az kimse
Daha bunun gerek
nce zmlenen
nitelii hakkm
sorunlara bulunmu da fikir birliine
yerleik vEnacak
zmlere biledurumdadr.
artk kukuyla Daha nce zmlenen
baklr.
sorunlara
ok ciddibulunmu
hale yerleik
geldii zmlere
zamanlar bu bile
durumun artk kukuyla
bilim baklr.
adamlar da farkna va
ok ciddikendi
rr. Kopemik hale zamanndaki
geldii zamanlar bu durumun
astronomlarn bilim adamlan
yaptklar da farkma
almalarn "mev va
rr. Kopem
simli ik kendi zamanmdaki
yln deimeyen uzunluunuastronomlann yaptklarya
dahi aklayamayacak almaiarm m ev
da gzlemleye-
simli ylm
meyecek deimeyen
kadar uzunluunu ikyet
tutarsz" olduundan dahi aklayamayacak
ediyor ve yle ya da gzlemleye-
devam ediyordu:
meyecek durumu,
"Bunlarn kadar tutarsz
izecei olduundan
el, ayak, kafa ikyet ediyor
ve dier ve yle
uzuv devam ediyordu:
grntlerini deiik
Bunlarm durumu,
modellerden alan birizecei
ressamnkineel, ayak, kafa veHer
benziyor. dier uzuvmkemmel
para grntlerini deiik
izildii
m odellerden
halde tek bir bedenalan bir ressam nkm e benziyor.
oluturamamakta ve paralar Her paraekilde
hibir mkemmel izildii
birbirine uy
halde iin
mad tek bir
eldebeden
edilenoluturam
sonu daam birakta
insanvedeil
paralar
ancak hibir ekildeolabilir."
bir canavar birbirine(5)
uy
mad
Devir iinbuelde
icab edilen
kadar sslsonu da kullanamayan
bir dil bir insan deilEinstein
ancak birisecanavar
unlarolabilir.
yazmakla(5)
Devir icab
yetinmiti: bu kadar
"Sanki toprakssl bir dil kullanamayan
altmzdan ekilivermicesine,Einstein ise unlar
grnrde yazmakla'
zerine bir
yetinmiti:
eyler Sanki toprak
kurabileceimiz altmzdan
hi salam temelekilivermicesine,
kalmam gibiydi." grnrde zerine bir
(6) Heisenberg'in
eyler kurabileceimiz
matriks mekanii zerine hibirsalam
bildiritemel kalmam gibiydi.
yaynlamasyla (6) Heisenbergin
yeni kuantum kuramna
matriks
giden yol mekanii
almadanzerinence de birWolfgang
bildiri yaymlamasyla
Pauli bir dostuna yeni yazd
kuantummektupta
kuramma
giden
yle yol alm
diyordu: "uadan
sra nce
fizik de geneW korkun
olfgang Pauli bir dostuna
bir karmaa iinde.yazd
Her nemektupta
hal ise,
buyle
durum diyordu:
benimu iinsra
okfizik
zor. gene
Bazen korkun
keke birbir film
karmaa iinde.yaHer
oyuncusu da ne halbir
yle ise,
buolsaydm
ey durum benim da fizikiin ok hi
nedir zor.bilmeseydim
Bazen kekediyorum".
bir film oyuncusu ya da
Bu tankln neyle
kadarbir
ey olsaydm
ilgin olduunudaayn fizikadamn
nedir hi bilmeseydim
bundan diyorum.
be ay sonra Bu tanklm
yazdklarna ne kadar
baktmzda
ilgin olduunu
anlyoruz: ayn adamm
"Heisenberg'in bundanmekanik
gelitirdii be ay sonra yazdklarna
tr bana baktmzda
yeniden umut ve ya
anlyoruz:
ama Heisenbergin
zevki verdi. Bilmece tabii gelitirdii
ki henzmekanik
zmlenmitr bana yeniden
deil umut ve ya
fakat ilerlemenin
amammkn
tekrar zevki verdi. Bilmece
olduuna tabii
artk ki henz zmlenmi deil fakat ilerlemenin
inanyorum."(7)
tekrar mmkn
kn olduuna
bu kadar aka artk durumlar aslmda son derece seyrektir,
inanyorum.(7)
tannd
ama kn
bunalmn buetkilerini
kadar aka tanmd
hissetmek iindurumlar
onun tam asimda son derece
bilincine varmseyrektir,
olmak
ama bunalm
gerekmez. n etkilerini
Bu etkiler hakknda hissetm ek iin onun tam
ne syleyebiliriz? bilincine
lk bakta varmki
yalnz tane
olmak
sigerekmez.
gerekten Bu etkilergibi
evrensel hakkm da ne syleyebiliriz?
grnyor. Birincisi, btnlk paradigma
bcikta yalnz
bunalmlar iki tane
si belirsizlemesi
nn gerekten evrensel gibi grnyor.
ve bunun Birincisi,
ardndan olaan bilim btn bunalmlar
kurallarnn paradigma
gevemesi ile
nm
balar.belirsizlemesi
Bu bakmdan bunalm dneminde yaplan aratrma, paradigma-nce-ile
ve bunun ardmdan olaan bilim kurallarmm gevemesi
sibalar. Bu bakmdan
devirdeki aratrmaya bunalm dneminde
ok benzer; yaplan
aradaki tek farkaratrma,
bunalm dnemindeki
paradigma-nce-
si devirdeki
uygulama aratrm aya okhem
deiikliklerinin benzer;
dahaaradaki
az hemtek de fark
dahabunalm
belirgindnemindeki
olmasdr.
uygulam
kinci olarak a dda,
eiikliklerinin
btn bunalmlar hemsayacamz
daha az hem de biriyle son
daha belirgin
ekilden olmbulur.
asdr.
kinci olarak da, btn bunalmlar sayacamz
Bazen olaan bilim, varolan paradigmann sonu geldiine dair ekilden biriyle duyulan
son bulur.
B azen olakarn,
umutsuzlua an bilim , v a ro layaratan
bunalm n p aradigm
sorunuann iin gerekli
sonu geldiine
zmlemek esnek
dair duyulan
lii gstermeyikarm,
umutsuzlua baarr.bunalm
Baka tr koullarda
yaratan sorunuise,
zmlemek iin gerekli
bunalm karan sorunesnek
son
lii gstermeyi baarr. Baka tr koullarda ise, bunalm karan sorun
(5) Bu alnt iin bkz. T.S. Kuhn, The Copernican Revolution (Kopernik devrimi) Cambridge,
son
Mass.
(5) Bu1957, s. iin
alnt 138.bkz. T.S. Kuhn, The Copernican Revolution (Kopernik devrim i) Cambridge,
(6)Mass. Einstein,
Albert1957, "Autobigraphical Note" (Otobiyografik ilave) Albert Einstein: Philosopher-Sci
s. 138.
entist (Albert
(6) Alberl Einstein:
Einstein, Filozof Bilim adam)
Autobigraphicai adl kitapta, der.
Note" (Otobiyografik ilave)P.A. Schilpp,
Albert Evanston
Einstein: Illinois,
Philosopher-Sci-.
1949, s.tiM
e n tIs 45.b e rt Einstein: Filozof Bilim adam) adl kitapta, der, P.A. Schilpp, Evanston Illinois,
Ralp Kronig, "The Turning Point" (Dnm Noktas) Theoretical Physics in the Twentieth Cen
(7)1949,3.45.
tury. Kronig,Volume
Memorial
(7) ARalp The Turning Point Pauli
to Wolfgang (Dnm(Yirminci Asrda
Noktas) Kuramsal
Theoreticai Fizik: in
Physics Wolfgang Pauli'nin
the Twentieth Cen
tury. AArmaan)
Ansna M em oriai adl kitapta,
Volme der. M. Fierz
to Wolfgang Pulive V.F. Weisskopf,
(Yirminci New York, 1960,
Asrda KuramsiFizik: s. 22; 25-26.
VVolfgang Paulinin
BuAnsna
makalenin byk adl
Armaan) ksm 1925'ten
kitapta, der.hemen nceki
M. Fierz yllarda
ve V.F. kuantum
Weisskopf, mekaniinde
New York, 1960,bagsteren
s. 22; 25-26.
bunalm anlatmaktadr.
Bu makalenin byk ksm 1925ten hemen nceki yllarda kuantum mekaniinde bagsteren
bunalm anlatmaktadr.
111
111
derece kktenci yeni yaklamlara bile diren gstermekte devam eder. O za
man bilim adamlar ilgi dallarnn o anki durumunda hibir zm bulunama
derece kktenci yeni yaklamlara bile diren gstermekte devam eder. O za
yaca sonucuna varabilirler. Bylelikle sorun adeta 'dosyalanarak' daha ge
man bilim adam lan ilgi dallarmm o anki durumunda hibir zm bulunama
limi aralara sahip olacak ileriki kuaklar iin bir kenara braklr. Yahut,
yaca sonucuna varabilirler. Bylehkle sorun adeta dosyalanarak daha ge
nc bir k olarak, ki bu bizi en ok ilgilendirecek olan, bunalm yeni bir
limi aralara sahip olacak ileriki kuaklar iin bir kenara braklr. Yahut,
paradigma adaymm ortaya kmas ve bunun kabulne ilikin son bir mca
nc bir k olarak, ki bu bizi en ok ilgilendirecek olan, bunalm yeni bir
dele ile sona erer. Bu sonuncu biti tarzn ileriki blmlerde uzun uzun ele
paradigm a adaymm ortaya kmas ve bunun kabulne ilikin son bir m ca
alacaz, fakat bunalm durumunun anatomisi ve evrimi hakkndaki gzlem
dele ile sona erer. Bu sonuncu biti tarzn ileriki blm lerde uzun uzun ele
lerimizi tamamlamak asndan daha sonra syleyeceklerimizi imdiden bi
alacaz, fakat bunalm durumunun anatomisi ve evrimi hakkmdaki gzlem
raz ngrmemiz gerekiyor.
lerim izi tam am lam ak asndan daha sonra syleyeceklerimizi
Bunalmdaki paradigmadan ayrlarak yeni bir olaan bilim im diden bi
geleneini
raz ngrmemiz gerekiyor.
retecek olan bir baka paradigmaya gei, birikime dayal bir sre olmak
B unalm daki paradigm adan ayrlarak yeni bir olaan bilim geleneini
tan ok uzaktr, yani nceki paradigmann gelitirilmesi ile yaplacak bir i
deildir. olan birbilim
retecekTersine, baka paradigmaya gei, birikime dayal bir sre olmak
dalnn farkl temellerden balayarak yeniden kurul
tan ok uzaktr, yaniBu nceki paradigm anm gelitirilmesi
mas sz konusudur. yeniden kurulu bilim dalnn en ile yaplacak bir i
nemli kuramsal
deildir. Tersine, bilim dalnn farkl tem ellerden balayarak yeniden kurul
genellemeleri ile birlikte paradigma yntemleri ve uygulamalarnn da biro
m as sz konusudur. Bu yeniden kurulu bilim dalnn
unu deitirir. Gei dnemi srasmda eski ve yeni paradigmalarn zebile en nem li kuram sal
genellemeleri ile birlikte paradigma yntemleri ve uygulam
cei sorunlar arasnda hibir zaman btn kapsamayan fakat olduka byk alannn da biro
unu deitirir. Gei dnemi srasmda eski ve yeni paradigm alann zebile
apta bir akma grlr. Ancak, zm tarzlarnda son derece belirleyici
cei sorunlar arasmtamamlandktan
da hibir zaman sonra btn kapsamayan fakat olduka byk
farklar vardr. Gei ise meslek evresinde sz konusu
apta
bilgi bir
dalna akm a grlr. Ancak, zm tarzlarnda
amalaryla birlikte yepyeni son derece
bir belirleyici
btn yntem ve adan baklr.
farklar paradigma
Bilimin vardr. Gei tamamlandktan
deiikliiyle yenidensonra ise meslek evresinde
ynlendiriliinin klasik bir szmeb
konusu
bilgi dalm a btn yntem ve amalaryla birlikte yepyeni
ni inceleyen keskin grl bir tarihi bir yazsmda bu gei srecini "sopa bir adan baklr.
Bilimin paradigma deiikliiyle yeniden ynlendiriliinin
nn br ucundan tutmak" eklinde betimlemi. Bu yle bir sretir ki, "eski klasik bir rnei^
ni inceleyen
sinin ayn olankeskin
bir veri grl bir tarihi
topluluunu ele bir yazsmda
almakla bu gei
beraber, onlarnsrecini sopa-
aralarmda
ok farkl ilikiler kurar, yeni bir sisteme yerletirir ve hepsini yepyenieski
nm br ucundan tutm ak eklinde betimlemi. Bu yle bir sretir ki, bir
sinin aynoturtur."
ereveye olan bir(8) veri topluluunu
Bilimsel ele alm
ilerlemenin buakla beraber,
ynne dikkatonlarn aralarm
etmi olan bada
kaok farkl da,
yazarlar ilikiler
grselkurar,
alandakiyenigetalt
bir sistem e yerletirir
(kalp) deiimiyle vebenzerliini
hepsini yepyeni vurgubir
ereveye oturtur. (8) Bilimsel ilerlemenin bu ynne
lamlardr (*): kat zerinde ilknce ku olarak grlen mrekkep ekiller dikkat etmi olan ba
ka yazarlar da, grsel alandaki getalt (kalp) deiimiyle
imdi de bir geyik olarak grlr, ya da tam tersi olur. (9) Ancak kurulan bu benzerliini vurgu
lam lardr
koutluk (*): kat
yanltc zerinde
olabilir. Bilim ilknce
adamlarku birolarak
nesneyi grlen
baka m birrekkep ekiller
nesne olarak
imdi de bir
grmezler. geyikyapt
Onlarn olarak sadece
grlr, ya da tamDaha
grmektir. tersince,
olur. Priestly'nin
(9) Ancak kurulan
oksijenibu
koutluk yanltc
flojistondan annmolabilir.
hava olarakBilim adamlar
grd bir nesneyiyaratt
dncesinin baka birbaznesne olarak
sorunla
grmezler. Onlarm yapt sadece grmektir. Daha nce,
r ele almtk. Buna ilaveten, bilim adam getalt grndeki znenin sahip Priestiynin oksijeni
flojistondan
olduu, deiikannmgrme hava olarak
tarzlar grd
arasmda dncesinin
gidip yaratt sahip
gelme zgrlne baz sorunla
deil
r ele
dir. almtk.
Bununla Bunabugn
birlikte, ilaveten, bilim bilinen
herkese adam getalt
bir konugrndeki
olduu iin znenin
getalt sahip
ya
niolduu,
alglama deiik grme tarzlar
kalplarndaki deiimarasmda
rnei,gidip
byk gelme zgrlne
apta bir paradigmasahipdei
deil
dir. Bununla
ikliinde birlikte,
meydana gelenbugn herkese
sreci anlamaktabilinen bir konu
balang iinolduu
yararliin getalt y a
olabilir.
niDeindiimiz
alglam a kalplanndaki
bu ngr bunalm yeni kuramlarm ortaya kmasa iin
deiim rnei, byk apta bir paradigm dei
ikliinde
uygun meydana
bir hazrlk gelenolarak
devresi srecitanmamza
anlamakta balang iin yararl
yardmc olabilir, olabilir.
zellikle daha
nceDmeydana
eindiim iz bubalamnda
k ngr bunalm yeni kuram
ayn srecin kk larm
aptaortaya km as
bir rneini gr-iin
uygun bir hazrlk devresi olarak tanunamza yardmc olabilir, zellikle daha
(8)nce m eydana
Herbert Butterfield,k balamnda
The Origins of Modern ayn srecin
Science. kk(ada
1300-1800 apta bir rneini
Bilimin gr
Kaynaklar,
1300-1800) Londra, 1949, s. 1-7.
Grsel
(*)(8) kalp:
Herbert grsel (vizel)
Butterfield, Modernncln
getalt.otGetalt:
The Origins Alman bilimcilerinin
Science. 1300-1800 yaptKaynaklar,
(ada Bilimin ve insan
duyular ile bunlarn
1300-1800) Londra,bilisel
1949, rgtlenii
s. 1-7. arasnda para para deil, btnsel bir iliki olduu ve
Grsel salad
bu(*)btnn zihinsel
kalp: grsel kalplar
(vizel) Getalt:sayesinde
(ekiller)
getalt. dnyann
ncln Alman bilimcilerinin ileri sren
alglandn yapt bir
ve insan
psikoloji okulu.
duyular ile bunlarn bilisel rgtlenii arasnda para para deil, btnsel bir iliki olduu ve
(9)buHanson,
btnna.g. e., I. Blm.
salad zihinsel kalplar (ekiller) sayesinde dnyann alglandn ileri sren bir
psikoloji okulu.
(9) Hanson, a.g.e., I. Blm. 112

112
dmz hatrlanrsa. Yeni bir kuramn ortaya k bilimsel uygulamay
belli
dm bir gelenekten kopararak
z hatrlanrsa. Yeni farkl kurallarla
bir kuram n ortayayrtlen
k ve kavramlar
bilim sel uygulam arasn ay
farkl
dabelli ilikiler gzeten bir dilin kullanld yeni bir gelenek
bir gelenekten kopararak farkl kurallarla yrtlen ve kavramlar arasm balatt iin,
yalnzca
da farklilk gelenein
ilikiler ktbir
gzeten dilin yoldan
ekilde kullanldkt hissedildii
yeni bir gelenek zaman sz ko
balatt iin,
nusu olmaktadr.
yalnzca Ne var kt
ilk gelenein ki buekilde
saptamamz yoldan bunalm hissedildiiincelemek
kt durumunu zaman sz iinko
sadece bir balangtr
nusu olmaktadr. Ne var aklda
ve ki uyandrdbunalm
bu saptamamz sorular da bir tarihiden
durumunu incelemekok bir iin
psikoloun
sadece bir becerilerine
balangtr gerek
ve aklda uyandrd Olaanst
duyurmaktadr. sorular da bir aratrma
tarihiden nasl
okbirbir
olaydr? Aykrlk nasl kurala uygun hale getirilir?
psikoloun becerilerine gerek duyurmaktadr. Olaanst aratrma nasl Bilim adamlar temel dbir
zeyde
olaydr?bir eylerin
Aykrlkaksadndan
nasl kurala uygunve eitimlerinin
hale getirilir?onlar bu dzeyde
Bilkn adamlarare temelarad
maya
zeyde hazrlamam olduundan te
bir eylerin aksadndan ve bir ey fark edememelerine
eitimlerinin onlar bu dzeyde karn nasl
are ara
olur
m ayada ilerine
hazrlamdevam edebilirler? te
am olduundan Bunlar uzun
bir ey boylu
fark incelenmek isteyen
edememelerine so
karn nasl
rulardr ve bu incelemenin de tmyle tarihsel olmamas
olur da ilerine devam edebilirler? Bunlar uzun boylu incelenmek isteyen so gerekir. Bundan
sonra syleyeceklerimiz
rulardr ve bu incelem enin de ister
de tm yle nceki
istemez tarihselgrlerimize kyaslaBundan
olm am as gerekir. daha
oksonradeneme nitelii tayacandan,
syleyeceklerim eksiklerinceki
iz de ister istemez de daha fazla olacaktr.
grlerim ize kyasla daha
okYeni bir paradigma,
denem hi deilse ilkeksikleri
e nitelii tayacamdan, oluum halinde, herhangi
de daha fazla bir bunalm
olacaktn.
daha Yenigelimeden ya da kesin olarak tannmadan ok
bir paradigma, hi deilse ilk oluum halinde, herhangi bir nce meydana kar. La-
bunalm
voisier'nin
daha gelimeden kesiniyi
ya dabunun
almalar bir rneidir.
olarak tannmadan Mhrl
ok nce notu Fransz kar.
meydana Akade La-
misi 'ne gnderildiinde,
voisiernin almalar bunun flojiston kuramndaki
iyi bir rneidir. M hrlilikileri
arlk konusunda
notu Fransz Akade
ilkmdoru drst alma yapl
isine gnderildiinde, henz
flojiston bir yl
kuram bile arlk
ndaki olmamt, stelik
ilikileri Priest
konusunda
leyilk'nin de atmosfer
doru kimyasndaki
drst alm bunalmn
a yapl henz kapsamm
tmbile
bir yl gzler
olm am t, nne
stelik se
Priest-
ren yazlarn
leynin yaynlamasna
de atmosfer kimyasmdakidaha ok zaman vard.
bunalmn Gene ayngzler
tm kapsamm ekilde, Those
nne
masrenYoung
yazlarm 'mn dalga kuram
yaynlamasna ok zamanilk
dahahakkndaki aklamalar
vard. Gene ayn optik alannda
ekilde, Tho-
gemekte olan bunalmn ok erken bir aamasnda
mas Youngm m dalga kuram hakkmdaki ilk aklamalar optik alanmda yaynlanmt. Bu buna
lmn kendi bana
gelimekte dikkat ekebilmesi
plan bunalmn ok erken bir Young'n ilk
iinaamasmda yaynlarndan
yaymlanmt. Buenbuna
az
bir on yl
lmn sonra,
kendi uluslararas
bama bir bilimsel iin
dikkat ekebilmesi skandal
Youngm gelmesini
halineilc beklemek
yaynlarndan en az
gerekecekti.
bir on yl sonra, Bu gibi rneklerde
uluslararas bir sylenebilecek
bilimsel skandaltek paradigmadaki
ey, gelmesini
haline beklemek en
ufak bir kn ve olaan bilime salad kurallarda
gerekecekti. Bu gibi rneklerde sylenebilecek tek ey, paradigm adaki en en ilk bulanklama
nnufakbile, knkp
birbirisinin bilgi dalna
ve olaan bilimeyepyeni
salad birkurallarda
gzle bakmas en ilkiin yeterli ol
bulanklama-
duudur. Gln ilk belirtileri ile elverili bir alman
nm bile, birisinin kp bilgi dalna yepyeni bir gzle bakmas iin yeterli grlmesi arasnol
daduudur. edenlerin bilince
cereyan Gln ok az lde yansm olmas akla
ilk belirtileri ile elverili bir alman grlmesi arasm daha yatkn
dr.
da cereyan edenlerin bilince ok az lde yansm olmas akla daha yatkn
Ancak, baka tr rneklerde -szgelii Kopemik, Einstein ve ada nk
dr.
leer kavram
Ancak, bakarneklerinde-
tr rneklerdekn farknaik,
ilk kez Kopem
-szgelii varlmasyla,
Einstein ve yeniada para
nk
digmann meydana kmas arasnda olduka uzun
leer kavram rneklerinde- kn ilk kez farkna varlmasyla, yeni parabir sre gemitir. Bu s
renin
digmanmuzunluu tarihiye
m eydana olaanst
kmas arasmda bilimin
olduka nitelikleri
uzun birhakknda bir iki ipucu
sre gemitir. Bu s
elde
reninetme frsat salar.
uzunluu tarihiye Kuramda
olaanst bilimintemel
gerekten saylabilecek
nitelikleri hakkmda aykrlk
birbir ki ipucu
laelde etm e frsatbilim
karlatnda salar. adamnn
Kuramda tepkisi butemel
ilkgerekten aykrl alma
tek banabireleayknlk-
saylabilecek
yalaalmak ve ona belli bir yap kazandrmaktr. Artk
karlatnda bilim adammm ilk tepkisi bu aykrl tek bama ele alma doru olamayacakla
ya anlamasna
rn alm ak vekarn,
ona belliolaan bilimin
bir yap kurallarn herArtk
kazandnmaktr. zamankinden daha fazla
dom olamayacakla-
zorlayarak gln kt alanda nerelerde ve
rm anlam asm a karm, olaan bilimin kurallarn her zamankinden dahahangi noktaya kadar kullan
fazla
labileceklerini grmeye alr. Ayn zamanda k
zorlayarak gln kt alanda nerelerde ve hangi noktaya kadar kullan daha da bytmenin,
daha da arpc hale
labileceklerini grmeyegetirmenin
alr. yollarn
Aym zamanda arar. Bundaki
k dahaamacdaaykrlktan,
bytmenin,
daha nce yaplp,hale
daha da arpc sonularnn nceden bilindii
getirm enin yollarn arar. Bundaki sanlan am deneylerde oldu
ac aykrlktan,
undan ok daha fazla ey renmektir. Bu abay
daha nce yaplp, sonularnn nceden bilindii sanlan deneylerde oldugsteren bilim adam, ka
famza yerlemi olan bilim adam imgesine, bilimin
undan ok daha fazla ey renmektir. Bu abay gsteren bilim adam, ka paradigma sonras ge
lime
fam zaaamalarnn
yerlem i olan bilim olmad
hibirinde kadar benzerlik
adam imgesine, gsterir. Her
bilim in paradigma eyden
sonras ge
nce, rastgele aray iinde olan bir insan grnmndedir.
lime aam alarnn hibirinde olmad kadar benzerlik gsterir. Her eyden Srf ne olacan
nce, rastgele aray iinde olan bir113
insan grnmndedir. Srf ne olacan
113
grmek iin deney yapar, ne olduunu kesinlikle tahmin edemeyecei birta
km etkileriin
grmek deney alr.
bulmaya yapar, Bunalm
ne olduunuiindeki bilim adam
kesinlikle tahminayn zamanda, hi
edemeyecei birta
bir deney
km etkileriyi-kt
bulmaya bir alr. olmadan iindeki
kuram Bunalm bilim adamiin,
tasarlanamayaca aynkurgisal
zamanda, baz
hi
kuramlar
bir deney iyi-kt kalkr
retmeye bir kuram bunlarn baarl
ve olmadan olursa yeni iin,
tasarlanamayaca paradigmaya
kurgisal gibaz
den yolularaacan,
kuram retm eyebaarl
kalkrolamazsa
ve bunlarnda hibir zorluk
baarl olursakmadan terk edilebi
yeni paradigm aya gi
leceini dnr.
den yolu aacam, baarl olamazsa da hibir zorluk kmadan terk edilebi
Aykrln
leceini farkna varld zaman yaplan daha da rastgele nitelikteki
dnr.
aratrma en klasik
trnnfarkna
Aykrln rnekleri,
varld zamanKepler'in
yaplanMars da rastgelehareketle
dahagezegeninin nitelikteki
rini aklamak iin sarf ettii uzun abalar
aratrma trnn en klasik rnekleri. Keplerin ve Priestley'nin kefedilen
Mars gezegeninin yeni
hareketle
gazlarm saysndaki byk arta gsterdii tepkidir. (10) Fakat
rini aklam ak iin sarf ettii uzun abalar ve Priestleynin kefedilen yeni daha da canl
rnekleri
gazlarm bugnn
saysndaki ada
byk aratrmasnda nereye
arta gsterdii kadar (10)
tepkidir. zorlanabileceini
Fakat daha dagr canl
meyi zorunlu klan bir bunalm olmasayd, ntrino'yu
rnekleri bugnn ada aratrmasnda nereye kadar zorlanabileceini bulmak iin harcanan gr
muazzam
meyi zorunlu naslbir
abayklan aklardk? Yahut bu kurallar
bunalm olmasayd, stelik
ntrinoyu belirsiz
bulmak birharcanan
iin nokta
kmemi
damuazzam olsalar,
abay doada
nasl simetrinin
aklardk? Yahut (bakmn) stelik belirsiz(*)
bu kurallarkorunmadn birsavu
nokta
nan radikal (kktenci) hipotez ne srlebilir yahut
da kmemi olsalar, doada simetrinin (bakmm) korunmadn denenebilir miydi?(*) Son
savu
onnan fizik alannda
boyunca(kktenci)
yl radikal yaplan
hipotez ne aratrmalarn
srlebilir yahut ou gibi, bu deneyler
denenebilir miydi? de Son
on yldank
henz boyunca durumda bulunanyaplan
fizik alannda aykrl saptamay
bir diziaratrmalarn ou gibi,ve nereden
bu deneyler kayde
henz dank bulmay
naklandklarm durumdaamalayan
bulunan bir abalard.
dizi aykrl saptamay ve nereden kay
Bu tr olaanst
naklandklarm aratrma,
bulmay genellikle
amalayan olmasa bile sk sk beraberinde bir
abalard.
bakasn getirir. yle sanyorum ki bilim adamlar
Bu tr olaanst aratrma, genellikle olmasa zellikle bile sk skbelirgin bunalmbir
beraberinde
dnemlerinde bilgi dallarndaki dmleri zmek iin bir ara
bakasn getirir. yle sanyorum ki bilim adam larizellikle belirgin bunalm olarak felsefi
zmlemeye ynelmilerdir. Aslnda bilim adam ayn zamanda
dnemlerinde bilgi dallarndaki dmleri zmek iin bir ara olarak felsefi felsefeci ol
mak iin fazla bir gerek ya da istek duymaz. Hatta olaan
zmlemeye ynelmilerdir. Asimda bilim adam ayn zamanda felsefeci ol bilim genellikle
yaratc
mak iin felsefeyi
fazla bir kendinden
gerek ya uzak tutmaya
da istek duymaz.alr
Hatta bunu yapmak
ve olaan iin de
bilim genellikle
kendine geerli nedenleri vardr. Olaan
yaratc felsefeyi kendinden uzak tutm aya alr ve bunu yapm akmodel
gre aratrma almalar iin de
olarak
kendine paradigma
bir gre nedenleri yrtlebildii
geerlikullanarak aratrmkurallarn
vardr. Olaan lde, ve varsa
a alm alar m odel
ymlarn
olarak bir fazla kesinletirilmelerine
paradigm gerek yoktur. Hatta
a kullanarak yrtlebildii lde,Beinci Blm'de
kurallarn de
ve varsa
grdmz gibi, felsefi zmlemenin arad trde eksiksiz
ymlarn fazla kesinletirilmelerine gerek yoktur. Hatta Beinci Blm de de bir kurallar
dzisinin, en azndan bilim asndan, var olmas bile gerekli deildir. Ancak,
grdm z gibi, felsefi zm lem enin arad trde eksiksiz bir kurallar
byle sylemekle,
dzisinin, en azndan bilim araynn
varsaym asndan,(hatta olmayan
var olmas bile varsaymlar aramann
gerekli deildir. Ancak,
dahi) zihnimize egemen olan dnce geleneklerini zayflatmak ve yenilerini
byle sylemekle, varsaym araymm (hatta olmayan varsaymlar aramann
hazrlamak
dahi) zihnimizeiin etkili bir yol
egemen olduunu
olan dnceyadsmak istemiyoruz.
geleneklerini zayflatmak Gerekve 17. yz
yenilerini
ylda Newton fiziinin, gerek 20. yzylda greliliin ve kuantum mekanii
hazrlamak iin etkili bir yol olduunu yadsmak istemiyoruz. Gerek 17. yz
nin ortaya
ylda Newtonklarm hazrlayp
fiziinin, tamamlayan
gerek 20. etkenlerin ve
yzylda greliliin banda
kuantumada ara
m ekanii
trma geleneinin temel bir felsefi zmlemesi geliyordu ve bu basit bir
nin ortaya klarm hazrlayp tamamlayan etkenlerin bamd ada ara
trm a geleneinin tem el bir felsefi zm lem esi geliyordu ve bu basit bir
(10) Kepler'in Mars gezegeni zerine yapt almalar iin bkz. J.L.E. Dreyer, History of
Astronomy from Thales to Kepler (Thales'den Kepler'e Astronomi Tarihi) 2. basm, New York,
(10) s.K 380-393.
1953, eplerin Mars
Zaman gezegeni zerine yapt
zaman rastlanlan alm
yanllara alar Dreyer'in
karn, iin bkz. incelemesi
J.L.E. Dreyer,
burada History
gerek of
Astronomy
duyulacak from Thales
malzemeyi gayeto iyi
Kepler (Thalesden
vermektedir. Keplere
Priestley Astronomi
iinse, Tarihi)
bkz. kendi 2. zellikle
eseri, basm, New York,
Experi
1953,and
ments s. 380-393. Zaman
Observations onzaman rastlanlan
Different Kinds ofyanllara
Air (Deiikkarn,
HavaDreyer'in
eitleriincelemesi burada gerek
zerine Deneyler ve
duyulacakLondra,
Gzlemler) malzemeyi gayet iyi vermektedir. Priestley iinse, bkz. kendi eseri, zellikle Experi-
1774-1775.
(*)ments
Sparityand Observations
conservation szlk on Different Kinds of
anlam, eitliin Air (Deiiksakinimi.
(benzerliin) Hava eitleri zerine Deneyler
Genel anlamyla doann,ve
Gzlemler)
evrende Londra,
sa-sol gibi 1774-1775.
simetrik ayrmlar arasnda 'tercih' yapmadn, yani simetrik eitlii
(*) Sparity conservation
koruduunu gsteren fizikszlkilkesi. anlam, eitliin
Buna gre (benzerliin)
aynadaki imgelerdesakinimi. Genel anlamyla
ya da sa-solu doann,
ters gsterilen
evrendeolanlarn,
filmlerde sa-sol evrenin
gibi sim e trik ayrm
herhangi birlar arasnda
yerinde ilkecetercih
peklyapm adn,
gerek yani sim
olabilecei etrikedilir.
kabul eitlii
koruduunu
Doann bylegsteren fizik
bir eitlii ilkesi.
tercih Buna gre
etmedii aynadaki
yolundaki imgelerde
radikal yagerein
hipotez, da sa-solu ters gsterilen
ayha-imgesi gibi
filmlerde
olan olanlarn, evrenin
kar-gerekliin doada herhangi
mmkn bir yerinde
olmadn ilkece pekl gerek
gsteren olabilecei
baz deneyler kabul ileri
zerine edilir.
Doann byle
srlmtr. (.N.)bir eitlii tercih etmedii yolundaki radikal hipotez, gerein ayha-imgesi gibi
olan k a r -g e r e k li in doada mm kn olm adn g ste re n baz d e n e yle r zerine ile ri
srlmtr. (.N.) 114

114
rastlant da deildi. (11) Ayn ekilde, sz edilen her iki dnemde dnce
deneylerinin* aratrmann
rastlant da deildi. (11) Aynilerlemesinde
ekilde, sz dereceher
son edilen nemli bir rol oynam
iki dnemde dnce
olmalarnn
deneylerinin* da rastlantyla ilgisi yoktur.son
aratrm annbirilerlemesinde Baka bir yazmda
derece nemli birgsterdiim
rol oynam
gibi,
olmGalileo,
alarnm Einsteiri, Bohr ve
da rastlantyla ilgisi yoktur.eserlerinde
bir dierlerinin Baka bir byk yazm bir yer kapla
da gsterdiim
yan analitik dnce deneylerinin hepsi, tamamen eski
gibi, Galileo, Einstein, Bohr ve dierlerinin eserlerinde byk bir yer paradigmay bil
yenikapla
ginin na tutmak ve bylece bunalmn kkn, laboratuvarda
yan analitik dnce deneylerinin hepsi, tamamen eski paradigmay yeni bil elde edile
meyecek bir aklkla
ginin na tutm ak ortaya
ve bylecesermek iin yaplm
bunahm m kkn, mkemmel
laboratuvarda birer elde
hesapla
edile
mayd.
meyecek (12)bir aklkla ortaya sermek iin yaplm mkem mel- birer hesapla
Btn(12)
mayd. bu olaanst ilemlerin, tek tek ya da topluca mcadeleye - srl
mesinin bir
Btn bu sonucu daha olabilir.
olaanst ilemlerin, tek tek bilimsel
Bunalm, ya da toplucadikkati dar bir glk
mcadeleye srl
alanna
m esinin toplayarak
bir sonucu ve bilimsel da deneysel
kafayBunalm
daha olabilir. aykrlklar
, bilim sel dikkatiiyice dar tanmaya
bir glk
hazrlayarak yeni bulgularn
alanma toplayarak ve bilimsel oalmasna
kafay da neden
deneyselolur. Bunalm bilincinin,
aykrlklar iyice tanmaya La-
voisier'nin
hazrlayarak oksijen aratrmalarn
yeni bulgularm Priestley
oalmasna 'ninkilerden
neden olur. Bunalmnasl ayrt ettiini
bilincinin, La
daha nce grdk.
v o isiernin oksijen stelik
aratrmoksijen,
alarnaykrln bilincine varan
P riestleyninkilerden naslkimyaclarn
ayrt ettiini
Priestley'nin eserindebulabilecekleri
daha nce grdk. stelik oksijen, tek tr de deildi.
yeni gazbilincine
aykrln Gene ayn
varan kimyaclarn
ekilde, optikteki
Priestleynin yeni keifler
eserinde de, n
bulabilecekleri yeni kuramnn
tekdalga gaz tr deortaya deildi.kndan
Gene ayn
hemen
ekilde,nceoptikteki yeni esnasnda
ve bu sre keifler de, nhzla
byk dalgabirikmeye
kuram nn balamt. Bunlar
ortaya kndan
dan bazlar, yanstma yoluyla kutuplatrma gibi, belli
hemen nce ve bu sre esnasmda byk hzla birikmeye balamt. Bunlar bir glk alannda
yaplan youn almalarn
dan bazlar, yanstm a yoluyla olaslk kazandrd
kutuplatrm rastlantlar
a gibi, belli birsonUcu
glk elde edil
alannda
di.yaplan youn sahibi
(Bu buluun Malus,olaslk
almalmn Akademi'nin o sra yarma
kazandrd rastlantlarkonusu
sonUcu elde if
yapt edil
krlma
tedi. (refraksiyon)
(Bu buluun hakknda
sahibi Malus, almaya
Akadem inin balamak
o sra yarm zereydi
a konusu bu konu
ve yapt if
nun kt bir
te krlm durumda olduu
a (refraksiyon) hakknda almbilinmekteydi.)
herkese aya balam ak zereydi Dierleri, ve rnein
bu konu
ember
nun kt eklindeki
bir durum birda olduuyapt
topran herkese bilinmmerkezinde
glgenin ierleri, k
ekteydi.) D grlen le
rnein
kesi,
ember hipotezdenbir
yeni eklindeki elde edilen tahminlerde
topran yapt glgenin ve bunlarm
m erkezindebaarlar
grlenhipotezin
k le
ilerideki
kesi, yenialmalar
hipotezden bir paradigma
iinelde haline gelmesini
edilen tahminlerde ve bunlarm salad. iziklerin
baarlar ve
hipotezin
kaln tabaklarn kard renkler gibi daha birok baka
ilerideki alm alar iin bir paradigma haline gelmesini salad. iziklerin vebulu da, daha nce
grlp, birok kez
kaim tabaklarn konusugibi
de sz renkler
kard edilmi
dahaolmalarna
birok baka karn,
buluPriestley'nin
da, daha nce
oksijeni
grlp, gibi, dahakez
birok bilinen
iyi de olgularaedilm
sz konusu yorulduklar iin esas
i olm alarna karmnitelikleri anla
, Priestleynin
lamam olan etkilerdi. (13) Aa yukar 1895'ten itibaren
oksijeni gibi, daha iyi bilinen olgulara yorulduklar iin esas nitelikleri anla Kuantum meka
niinin
lamamsrekli gelimesine
olan etkilerdi. (13)koutAa
olarak kendini
yukar gsteren
1895ten birokKuantum
itibaren bulu iin de
meka
ayn eyler
niinin sylenebilir.
srekli gelimesine kout olarak kendini gsteren birok bulu iin de
Olaanst
ayn aratrmann kukusuz daha baka belirtileri ve etkileri de ol
eyler sylenebilir.
gerekir, fakat
masOlaanst aratrmanm kukusuz gereken
bu alanda sorulmas daha bakasorular henzve
belirtileri tam anlamyla
etkileri de ol
ortaya karabilmi
mas gerekir, fakat deiliz.
bu alanda aamada gereken
Busorulmas sorularbelki
daha fazlasna henz lzum da yok
tam anlamyla
tuortaya karabilm
) On yedinci i deiliz.
yzyl mekaniinin Busraaamada
yan daha fazlasna
gelien kar-felsete belki
akm iin lzum
bkz. Rene da yok
Dugas, La
Mecanique au XVII e Siecle (17. yzylda Mekanik) Neuchatel, 1954, zellikle Blm 11 . On do
(11) On yedinci yzyl mekaniinin
kuzuncu Yzyldaki buna benzer bir hadise iin bkz. ayn yazarn daha nceki eseri, Histoire deLa
yan sra gelien kar-felsefe akm iin bkz. Rene Dugas,
Mecanigue au XVII e Siecle (17. yzylda Mekanik) Neuchatel, 1954, zellikle Blm 11. On do-
la Mecanique (Mekaniin Tarihi) Neuchatel, 1950, s. 419-443
(*)kuzun.cu Yzyldaki buna benzer bir hadise iin bkz.
Gedankenexperiment: fiziksel olarak eriilmesine henz aynolanak
yazarnbulunmayan
daha ncekizaman eseri, Histoire
veya mede
la Mecanigue (Mekaniin Tarihi) Neuchatel, 1950, s. 419-443
kn paralarn soyut olarak zihinde canlandrarak matematiksel olarak yasalarnn, koullarnn
(*) Gedankenexperiment: fiziksel
belirlenip zmlenmesine ve dahaolarak sonra eriilmesine
eriilebilir doahenz olanak bulunmayanverilen
ile karlatrlmasna zaman veya
isim. me
Do
kn paralarn: soyut olarak zihinde yntemi
adan bilgi edinmek iin kullanlan bu canlandrarak
bulan ve matematiksel olarak yasalarnn,
adlandran Einstein'dr. (.N.) koullarnn
belirlenip
(12) zmlenmesine
T. S. Kuhn "A Function forveThought
daha sonra eriilebilir doa
Experiments" ile karlatrlmasna
(Dnce Deneyleri iin Birverilen isim. Do
ilev (Melan
adan bilgi edinmek iin kullanlan bu zerine
Koyre yntemi eitlemeler)
bulan ve adlandran Einsteindr.
adl kitapta, .derleyen(.tsI.)
R. Taton ve
ges Alexandre Koyre (Alexandre
(12)
I.B. Poris, 1963. Hermann.
ges Alexandre Koyre (AlexandreyeniKoyre zerine
,
T,S. Kuhn "A Function for Thought Experiments" (Dnce Deneyleri iin Bir ilev (Melan-
Cohen,
(13) Genel olarak optik alanndaki bulgular iineitlemeler)
bkz. V. Ronchi, adlHistoire
kitapta,.derleyen
de la lumiere R. Taton
(Inve
I.B. Cohen, Poris, blm
Tarihi) Paris, 1956, 1963. Hermann.
7. Bu etkilerden birine ilk bulunan aklama , iin bkz. J. Priestly, The
(13) Genel olarak optik alanndaki yeni bulgular
Relatingiin
to bkz.
Vision V. Light
Ronchi,
andHistoire
Coloursde(Grme,
la lumiereIk(In
ve
History and Present State of Discoveries
Tarihi) Paris, 1956, blm 7. Bu etkilerden birine ilk bulunan aklama iin bkz. J. Priestly, The
Renklere ilikin Keiflerin Tarihesi ve imdiki Durumu) Londra, 1772, 498-520.
History and Present State of Discoveries Reiating to Vision Light and Colours (Grme, Ik ve
Renklere ilikin Keiflerin Tarihesi ve imdiki Durumu) Londra, 1772, 498-520.
115
115
tur: imdiye kadar sylediklerimiz, bunalmn nasl ayn zamanda hem all
tur:kalplan
m imdiyegevettiini hem de temel'bunalmn
kadar sylediklerimiz, bir paradigma deiiklii
nasl ayn zamanda iinhem
gerekenall
m verileri
ilave kalplansaladn
gevettiinigstermek
hem de temel bakmndan yeterli deiiklii
bir paradigma saylabilir. iinBazen gereken
ye
paradigmann
niilave alaca biim
verileri saladn ok nceden,
gstermek bakmndanolaan bilimin
yeterli sz konusu
saylabilir. Bazen ayk ye
rla kazandrdalaca
ni paradigmanm yapdabiim
kendini okbelli edebilir.
nceden, Einstein,
olaan bilimin klasik mekaniin
sz konusu ayk
yerine
rlakoyacak herhangi
kazandrd yapda kendinisahip
bir gre belli olmadan
edebilir. nce bile siyah-cisim
Einstein, klasik mekaniin rad
yasyonuna
yerine koyacakilikinherhangi
bilinen aykrlklar
bir gre ile foto-elektrik
sahip olmadan nce etkisibile
ve zgl slar so
siyah-cisim rad
runu arasndaki
yasyonuna ilikileri
ilikin bilinengrebildiini
aykrlklar yazmt. (14) Ancak
ile foto-elektrik etkisibyle
ve zglbir yapnm
slar so
nceden bilinli olarak
runu arasndaki gr
ilikileri lememesi daha
grebildiini sk rastlanan
yazmt. (14) Ancak bir byle
durumdur. Bu
bir yapnm
nun yerine,bilinli
nceden yeni paradigmann, ya da ileride
olarak grlememesi dahaparadigma
sk rastlanan olabilecek esasl bir
bir durumdur. B u
ipucunun,
nun yerine, genellikle birdenbire, bunalmn
yeni paradigmann, ya da ilerideiineparadigma
iyice dalm olan bir esasl
olabilecek adamn bir
ipucunun,birgenellikle
kafasmda gece yars anszn ekillenmesi
birdenbire, bunalmn iine olaandr.
dahaiyice dalmBu olansonbiraama
adamn
nn
kafasmda bir gece -yani
yaps hakknda yars bireyin,
anszm bize imdi derli
ekillenmesi daha toplu grnenBuverilere
olaandr. son aama- da
hanm nce bir hakknda
yaps dzen vermek -yani iin
bireyin, bir imdi
naslbize yol bulduu
derli topluya da buluunun
grnen verilerenasl da
farkna
ha nce vard konusunda-
bir dzen verm ekburada syleyebileceimiz
iin nasl bir yol bulduu pek ya dabirbuluunun
ey yokturnasl ve
olgu byk
bufarkma vard birkonusunda-
olaslkla hibir
buradazaman tamamyla anlalmayacaktr.
syleyebileceimiz pek bir ey yoktur Yalve
bubir
nz olgu eye iaret
tekbyk edebiliriz.
bir olaslkla Yeni
hibir bir paradigmaya
zaman ynelik bu temel bu
tamamyla anlalamayacaktr. Yal
lular
nz biryapan kiilerin
tek eye iarethemen hemen
edebiliriz. Yenihepsi de, ya okaya
bir paradigm gen ya dabu
ynelik deiiklik
temel bu
yaptklar
lular yapan yeni girmi
alanakiilerin hemkiiler
en hemenolmutu.
hepsi(15)de, Aslnda
ya ok genbu noktann belirtil
ya da deiiklik
mesine
yaptklarbelki de gerek
alana bile yoktu,
yeni girmi kiilernk bu adamlarn,
olmutu. (15) Aslnda nceki uygulamalar
bu noktann belirtil
sonucunda
mesine belki olaan bilimin
de gerek geleneksel
bile yoktu, nkkurallarna
bu adam fazla balanmadklar
larn, nceki uygulam iin,
alar
kurallarnolaan
busonucunda tanmladbilim in geleneksel
oynun oynanamayacan
artk kurallarna grerek yerlerini
fazla balanmadklar iin,
alacak yeni bir tanm
bu kurallarm ladtasarlamak
dizi kural oyunun artk asndan
oynanam ie ayacam grerekbalam
zaten ayrcalkl yerlerini
olduklar
alacak yeni besbellidir.
bir dizi kural tasarlamak asmdan ie zaten ayrcalkl balam
Sonu olarak,
olduklar yaanan yeni paradigmaya gei bilimsel bir devrimdir. Sa
besbellidir.
nrmSonudevrim konusuna
olarak, yaanan dorudan yaklaabilmek
yeni paradigmaya gei iin gereken
bilimsel hazrl da
bir devrimdir. Sa
yapm durumdayz,
nrm devrim konusuna fakat dorudan
nce son blmn bu
yaklaabilm ek hazrl
iin gereken ikmal ediindeda
hazrl
belirsiz
yapmkald
durumdnlebilecek
dayz, fakat nceson sonbireyi
blmnele almalyz.
bu hazrl Aykrlk kavra
ikmal ediinde
mnn ilk kez ortaya atld VI.
belirsiz kald dnlebilecek son bir eyi Blme kadar ele'devrim' ve 'olaanst
almalyz. Aykrlk kavra- bi
lim'
mmm ilk kezedeerli
terimleri ya da zde
ortaya atld grlm
VI. Blme olabilirler.
kadar d evrimDaha nemlisi, herbi
ve olaanst
terimin
ikilim de olaan
terimleri edeerliolmayan
ya dabilim
zde'den baka bir
grlm anlama gelmedii
olabilirler. Daha nemlisi,izlenimi her
yerlemi
iki terimin olabilir,
de olaan ki bu mantksal
olmayan dngnn
bilim den baka bazbirokurlar
anlama rahatsz
gelmedii etmi ol
izlenimi
masn
yerlemidoalolabilir,
karlarm.ki buAslmda
mantksalbu rahatszla
dngnn baz ki gerekrahatsz
tabiiokurlar yoktu nk etmiuol-
anda
masm bilimsel karlarm. da
doalkuramlarn tpk buna
Asimda benzer bir tabii
bu rahatszla mantksal
ki gerek dng
yoktu tadkla
nk u
rn
andagrmek zereyiz.
bilimsel kuram larnAncak darahatsz
tpk bunaetsin ya dabir
benzer etmesin, bu dngnn
mantksal artk
dng tadkla-
nermanlama
grmek geldiini
zereyiz. biliyoruz. Denememizin
Ancak rahatsz bundanbu
etsin yabudaveetmesin, nceki iki bl
dngnn artk
mnde
ne anlam olaan-bilimsel bir k olduunu
faaliyette Denememizin
a geldiini biliyoruz. bu vegsterecek
bundan nceki bir ok ikilt
bl
(ya da gsterge)
mnde olaan-bilim gelitirdik.
sel faaliyette bir kk
Bu ltlerin, olduunu devrimin izleyip
bir gsterecek bir okizle lt
medii gsterge) hibir
(ya dakonusuna bamllklar
gelitirdik. Bu ltlerin, Bilim bir
yoktur;k adamlar
devrimbir in aykrlkla
izleyip izle
medii konusuna hibir bamllklar yoktur: Bilim adamlar bir aykrlkla
(14) Einstein, ad geen alnt.
(15) Genliin temel bilimsel aratrmadaki rol hakknda yaplan bu genelleme, klie saylacak
(14) Einstein, ad geen alnt.
kadar bilinen bir konudur.
(15) Genliin temel
Ayrca bu hususta rol
bilimsel aratrmadaki
izlenimci bir kant edinmek iin, bilimsel
hakknda yaplan bu genelleme, klie kurama
saylacak
yaplm
kadar bilinen katklarn
temel bir konudur. herhangi bulistesine
Ayrcabir
bir gz atmak yeterlidir. Ancak bu genellemenin
hususta izlenimci bir kant edinmek iin, bilimsel kurama
sistematik bir incelemeye
yaplm temel katklarinfena halde ihtiyac
herhangi
vardr. Harvey C. Lehman (Age and Achievement
bir listesine bir gz atmak yeterlidir. Ancak bu -
genellemenin
a ve Baarlar-
sistematik
Princeton, 1953)
bir incelemeye fena eserinde
halde
birok faydal veriyi ele almtr, fakat yapt al -
ihtiyac vardr. Harvey C. Lehman (Age and Achievement
mann kavramlar temelden deitirmenin sz konusu olduu katklar ayrca ele almak gibi bir
a ve Baarlar- Prlnceton, 1953) eserinde birok faydal veriyi ele almtr, fakat yapt al- ,
amac yoktur. Hem de bilimlerde greli anlamda ge saylabilecek retkenlie kout olarak
mann kavramlar temelden deitirmenin sz konusu olduu katklar ayrca ele almak gibi bir
grlen -eer varsa- zel koullar hakknda bir soruturma yapmamtr.
amac yoktur. Hem de bilim lerde greli anlamda ge saylabilecek retkenlie kout olarak
grlen -eer varsa- zel koullar hakknda bir soruturma yapmamtr.
116
116
veya bunalmla karlatklar zaman varolan paradigmalara kar farkl bir
veya taknrlar
tutum aratrmalarnn
bunalm lavekarlatklar yaps
zaman da buna
varolan gre deiir.
paradigm Rakip
alara kar para
farkl bir
digma
tutumuyarlamalarnn oalmas,
taknrlar ve aratrm ne olursa
alarnn yaps olsun
da bunabirgre
are deiir. Rakipho
bulma istei, para
nutsuzluun belirgin olarak
digma uyarlamalarmm da vurulmas,
oalmas, ne olursa felsefede
olsun bir are aramak
zm ya da te
bulma istei, ho
mel ilkeleri tartmak,
nutsuzluun btn bunlar
belirgin olarak da vum im as,aratrmadan,
olaan olaanst
felsefede zm aramak aratr
ya da te
mel geiin
maya ilkeleri belirtileridir.
tartmak, btnOlaan bilim
bunlar kavram
olaan da, devrimlerden
aratrmadan, ok belir
olaanst aratr
mayavarlna
tilerin dayaldr. Olaan bilim kavram da, devrimlerden ok belir
geiin belirtileridir.
tilerin varhma dayaldr.

117
117
 IX. BLMSEL DEVRMLERN DOASI VE
IX. BLMSEL DEVRMLERN DOASI VE
ZORUNLULUU
ZORUNLULUU

Bu dncelerle nihayet denememizin baln oluturap konuyu doru

dan eleBu alabilecek
dncelerle duruma gelmi
nihayet bulunuyoruz.
denememizin Bilimsel
baln devrimkonuyu
olutura nedir ve bi
doru
limsel
dan elegelimede
alabilecek nasl bir ilevi
duruma gelmivardr? Bu sorularn
bulunuyoruz. yantlarn
Bilimsel devrimnceki
nedir ve bbi
lmlerde byk
limsel gelim ede nasl ngrmtk.
lde bir ilevi vardr? zellikle
Bu sorularn son tartma
yantlarn konumuzun
nceki b
aka
lm lerde byk gibi,
gsterdii ldebu denemede
ngrm tk. bilimsel devrimleri
zellikle birikimci
son tartm olmayan
a konum uzun
ama geliimci
aka bir srecin
gsterdii gibi, buparalar
denemede olarak kabul devrimler!
bilimsel bizce en
ediyoruz vebirikim ci nemli
olmayan
zellikleri
ama geliimcide eskibirbir
srecin paralar yerini,
paradigmann olarak onunla badaamayan
kabul ediyoruz ve bizcebirenyenisi
nemli
nin tamamyla
zellikleri ya dabir
de eski ksmen almasdr.
paradigmann Ancak,
yerini, bu konuda
onunla sylenecek
badaamayan daha
bir yenisi
ok tamvardr
niney ve ya
am yla bunlar
da ksmamaya bir soru ile
en almasdr. balayabiliriz:
Ancak, bu konuda paradigma
sylenecek dei
daha
tirmek
ok eyneden
vardrdevrim saylsn?
ve bunlar amayaSiyasi gelime
bir soru ile bilimsel gelime
ile balayabiliriz: paradigma arasnda
dei
oktirmgeni ve temel
ek neden devrimfarklar olduuna
saylsn? gre,
Siyasi her ikisinde
gelime ile bilimdevrimler
sel gelimgren bir
e arasnda
benzetmeyi
ok geni nasl
ve tem birelkoutlukla temellendirebiliriz?
farklar olduuna gre, her ikisinde devrim ler gren bir
Bu koutluun
benzetmeyi nasl hi deilse birtemellendirebiliriz?
bir koutlukla yn imdiye kadar aa km olsa ge
rektir:Busiyasi devrimleri
koutluun balatanbir
hi deilse ynvarolan
etken, imdiye kurumlarn,
kadar aa birkm
ldeolsazatenge
kendi eserleri
rektir: siyasi olan sorunlar
ortamnbalatan
devrimler! karsnda
etken, varolan giderek
kuramyetersiz
larn, birkaldklarnn
lde zaten
kendi
artan lde hissedilir
eserleri hale gelmesidir
olan ortamn sorunlar ve bu ounlukla
karsnda gidereksiyasann bir kesimi
yetersiz kaldklarmn
kstl
neartan lde bir bilintir.
kalanhissedilir haleBilimsel
gelmesidirdevrimler de, buna ok
ve bu ounlukla siyasann ekil
benzer bir kesimi
de,
neyani, kalanparadigmann
kstleldeki aratrmay
bir bilintir. Bilimsel zaten kendisinin
devrimler de, buna ok odaklam
benzer bir olduu
ekil
birde,doa
yani,parasn incelemek iin
eldeki paradigmanm gerekli ilevi
aratrmay zaten artk yapamadnn
kendisinin odaklam artan l
olduu
de hissedilmesiyle
bir doa balar ve bu
parasm incelemek iintehis, gene,
gerekli bilimsel
ilevi camianm belli artan
artk yapamadnn bir kel
simine snrl kalr. Gerek
de hissedilmesiyle siyasi
balar ve gerek
bu tehis, gene,gelimede
bilimsel devrimin belli
bilimsel camianm nkoulu,
bir ke
simine bunalma
dzenin varan
snrl kalr. Gerek siyasiilerliini
lde yitirdiini
gerek bilimsel haber devrimin
gelimede veren belirtilerin
nkoulu,
alglanmasdr.
dzenin bunalma Hatta, tebihi
varan lde zorlamasna
birazilerliini daha da
karnhaber
yitirdiini ileribelirtilerin
veren giderek
diyebiliriz
alglanmasdr. konusu
ki sz Hatta, koutluk,
tebihi birazCopernicus
zorlamasnayakarn da Lavoisier'nin
daha da ilerinayakgiderek
olduklar
diyebiliriz ki byk
trde paradigma
sz konusu deiiklikleri
koutluk, Copernicus iinyaolduu kadar, oksijen
da L avoisiernin ve
nayak
X-nlar
yaolduklar trde yeni grng
gibibyk paradigma eitlerine ilikin
deiiklikleri iinok dahakadar,
olduu ufak yenilikler
oksijen ve
iin
ya de
X -m lar gibiBeinci
geerlidir. blmn
yeni grng da belirttiimiz
sonunda ilikin
eitlerine ok daha gibi,ufak bilimsel
yenilikler
devrimler yalnzca kullandklar
iin de geerlidir. B einci blmnparadigma
sonunda bu dayolla etkilenmi
belirttiim olan bilimsel
iz gibi, kiiler
asndan
devrim lergerek
yalnzcaanlamda devrim saylrlar.
kullandklar paradigmaBunun bu yolla dnda kalanlar
etkilenm i olaniin bu
kiiler
olaylar tpkgerek
asm dan 20. Yzyl
anlam balarndaki Balkan ayaklanmalar
da devrim saylrlar. Bunun dnda gibi, yalnzca
kalanlar gebu
iin
lime srecinin
olaylar tpk 20.olaan
Yzyl birer rnein
parasdr.Balkan
balarndaki gkbilimcilergibi,
ayaklanmalar X-nlar
iinyalnzca ge
bilgiye
lime yaplan
srecininbasit bu katkdan
olaan nk onlarn
ibaretti,rnein
birer parasdr. paradigmas
gkbilimciler bu yeni
iin X-mlar
nn varlndan
bilgiye yaplan basitetkilenmiyordu. Ama Kelvin,
b a katkdan ibaretti, nkCrookes ve Roentgenbu
onlarm paradigmas gibi,
yeni
nn varlndan etkilenm iyordu. Ama Kelvin, Crookes ve Roentgen gibi,
118
118
 aratrmas dorudan doruya radyasyon kuram veya katod nlar ile ilgili
aratrmas
olanlar dorudan doruya
iin, X-nlarnn bulunuu radyasyon kuramyrrlkteki
ister istemez veya katod nlar ile ilgili
paradigmann
olanlar iin, X-nlarm m bulunuu ister istemez
reddi ve bir yenisinin ortaya kmas anlamna geliyordu. te bu yzden de, yrrlkteki paradigmann
reddi
yeni ve bir yenisinin
bulgunun yaplabilmesiortayaiinkmas
ilk nceanlamna
olaangeliyordu.
bilimde bir teeylerin
bu yzden aksade,
yenilazmd.
mas bulgunun yaplabilm esi iin ilk nce olaan bilim de bir eylerin aksa
mas lazmd.
Siyasi ve bilimsel gelime arasndaki koutluun bu olusal yn hakkn
Siyasi
da artk herhangi ve bilimsel gelimeyer
bir kukuya arasndaki
kalmamtr koutluun
sanrm.bute olusal
yandan yn hakkn
koutlu
da artk herhangi bir kukuya yer kalm am tr sanrm.
un, bu ilk ynne anlamn kazandran ikinci ve daha derin bir boyutu var te yandan koutlu
un,
dr. bu ilk
Politik ynne anlam
devrimlerin amac,n kazandran
siyasi kurumlar,ikinci gene
ve daha derin bir boyutu
bu kurumlarn yasakla var
mdr.olduu
Politikyollardan
devrimlerin amac, siyasi
deitirmektir. kurum lan,devrimin
Dplaysyla gene bu baarmas,
kurumlarm bir yasakla
dizi
m olduu
kurumdan yollardan
yenileri urunadeitirm edir. Dolaysyla
vazgeilmesini zorunludevrimin
klar ve baarmas,
arada, toplumun bir dizi
kurum dan yenileri uruna vazgeilm esini zorunlu
tam olarak hibir kurumca ynetilmedii bir gei dnemi yaanr. Balan klar ve arada, toplumun
tam olarak
gtaki siyasi hibir kurumkonumunu
kurumlarn ca ynetilm edii biryalnzca
zayflatan gei dnem i yaanr.
bunalmn Balan
kendisidir,
gtaki
tpk siyasi kurumlarm
paradigmalarn konumunu
ileyiini zayflatan
zayflattn yalnzca bunalmm
grdmz gibi. Sonrakendisidir,
giderek
tpksayda
artan paradigmalarm
birey siyasi ileyiini
yaamdan zayflattm
yabanclamayagrdmz ve bugibi.ortam Sonra giderek
ierisinde
artan sayda
gittike daha kural bireydsiyasi yaam danbalar.
davranmaya yabanclam
Bunalmaya ve bu ortam
derinletike bu ierisinde
bireyle
ringittike daha kuralyeni
ou toplumun d bir
davranmaya
kurumsal balar.
erevede Bunalm
tekrarderinletike
kurulmas iin bu ortaya
bireyle
rin ou
atlm somuttoplum bir un yeni bir
neriye kurumsal Bu
balanrlar. erevede
noktadatekrartoplum kurulmas
rakip parti iinya ortaya
da
atlm som ut bir neriye balanrlar. Bu noktada
cephelere ayrlr. Biri eski kurumsal ileyii savunurken/dierleri bir yenisini toplum rakip parti ya da
cephelere ayrlr. abasndadr.
kurumsallatrma Biri eski kurumsal ileyii savunurken,
Bu kutuplama dierleri bir
bir kez olutuktan sonrayenisini
da,
kurum
siyasi sallatrm
zm a abasndadr.
olasl ortadan kalkar. Bu kutuplam a bir kez
Siyasi deiimin hangiolutuktan
kurumsalsonra eksenda,
siyasi zm
zerinde olaslveortadan
yrtlecei kalkar. Siyasi
deerlendirilecei deiiminfarkl
konusunda hangi kurumsal
grler eksen
benim
zerinde yrtlecei ve deerlendirilecei konusunda
sedikleri ve bu devrimci ayrlkta denge unsuru olacak herhangi bir kurumlar farkl grler benim
sedikleri
tesi mercive bu devrimciiin,
tanmadklar ayrlkta denge
devrimci unsuru taraf
elikiye olacakolanherhangi
kesimler birsonkurumlar
aa
tesikitleyi
mada merci ikna tanmadklar
edecek veiin, ou devrimci
kez zor elikiye
kullanmaya taraf olan varan
kadar kesimler son aa
yntemler
mada kitleyi
kullanmak ikna edecek ve
zorundadrlar. ou kez zorsiyasi
Devrimlerin, kullanmaya kadar evriminde
kurumlarn varan yntemler ok
kullanm
nemli birak zorundadrlar.
ilevleri olmasna D evrim bu
karn, lerin, siyasi
ilevi kurumbu
grmeleri larm evrimbiraz
nedenle inde da ok
nemli bir yahut
politika-d ilevleri olm asmd
kurumlar a karn, bu ilevi
zelliklere sahipgrmeleri
olmalarna bubaldr.
nedenle biraz da
politika-d
Denememizin yahut kurumlar
kalan ksmndad amacmz,
zelliklere paradigma
sahip olmalarma baldr.
deiiklii zerinde
yaplanDenem em izin
tarihsel birkalan ksm ndabilimlerin
incelemenin amacm z,evriminde
paradigmadedeiiklii
buna ok benzer zerinde
yaplan bulacan
zellikler tarihsel birgstermektir.
incelem eninRakip bilim siyasi
lerin evrim
kurumlarindearasnda
de bunayaplan
ok benzer se
imzellikler
gibi, rakipbulacam gstermektir.
paradigmalar arasndakiRakip de siyasi
aslndakurumlar
birbirinearasnda
tamamen yaplan
zt topse
im gibi,
lumsal yaam rakip paradigmalar
tarzlar arasndaarasmdaki
yaplacak de biraslnda
tercihtir.birbirine tamamen
Byle olduu zt top
iinde,
szlumsa]
konusu yaamtercih tarzlar
yalnzca arasnda
olaanyaplacak
bilime zg bir tercihtir. Byle tarafndan
deer yarglar olduu iin be-de,
sz konusunk
lirlenemez. tercihbu yalnzca
deerler olaan
zaten bilime
zerinde zg deer yarglar
mcadele tarafndan be-
yaplan paradigmaya
lirlenemez.
baldr. nk bu paradigma
Paradigmalar, deerler zaten seimi zerinde
zerine mcadele yaplangirdikleri
bir tartmaya paradigmaya za
baldr. Paradigmalar,
man, ister istemez dngsel bir paradigma rol seimi zerine
oynarlar. Her bir
kesim, tartmaya girdikleri
kendi paradigmasn za
man, isteriin
savunmak istemez dngsel
gene kendi bir rol oynarlar.
paradigmasn Her kesim,
kullanmak kendi paradigmasn
durumundadr.
savunmak
Fakat buiin ne de gene
olsakendi paradigmasn
tartmalar yanl kullanmak
ya da etkisiz durumundadr.
klan bir mantksal
dng Fakat bu neBir
deildir. de paradigmay
olsa tartm alar yanl yakantlamasna
savunurken, da etkisiz klan genebirayn
mantksal
para
dng deildir.
digmayla balayan Birkii,
paradigm
her eye ay karn
savunurken, kantlam
doa zerine buasna
yeni gene
gr ayn para
kabul
digm ayla
edenler iinbalayan
bilimsel kii, her eye nasl
uygulamann karnbir doa
ey zerine
olacan buaka gstermek
yeni gr kabul
edenlersahiptir.
ansna iin bilim Bylesel bir
uygulam ann nasl
imge geni, hattabir olacan lde
eykonulmaz
kar aka ikna edici
gstermek
ansmaFakat
olabilir. sahiptir. gc Byle bir imge
ne olursa geni,
olsun, hattakendini
kendi kar konulmaz
ncl alan lde ikna edici
kantlamann
olabilh.yalnzca
konumu Fakat gc ikna ne olursa izdii
etmektir. olsun, kendi girmeyi ncl
alana kendini iin bir de
alan kantlamann
reddedenler
konumu
ayrca mantkyalmzcaya daikna etmektir.
olaslk ynndenizdii alana
ekici hale getirilemez.
girmeyi reddedenler
Paradigmaiin birkode
ayrca mantk
nusundaki ya da olaslk
ekimeye taraf olanynnden
kesimlerin ekicipaylat
hale getirilemez.
ilkeler ve deerlerin
Paradigma ko
nusundaki ekim eye taraf olan kesim lerin paylat ilkeler ve deerlerin
119
119
kapsam
kapsam buna bunaizin verecekkadar
izinverecek deildir.Siyasi
genideildir.
kadargeni Siyasidevrimlerde
devrim lerdeolduuolduu
gibi, paradigma tercihlerinde de ilgili topluluun
gibi, paradigma tercihlerinde de ilgili topluluun onayndandaha onayndan dahayetkili
yetkilibirbir
lt yoktur. Bunedenle
lt yoktur.Bu bilim seldevrimlerin
nedenlebilimsel devrim lerinnasl naslgerekletirildiklerini
gerekletirildiklerini
grmekiin, yalnzcadoann mantmetkileriyle
grmek iin,yalnzca doann vemantn
ve
etkileriyleyetinmeyip,
yetinmeyip,bilim bilimtop
top
luluunu oluturan olduka kendine zg evrelerin iinde etkili olan iknaya
luluunu oluturan olduka kendine zg evrelerin iinde etkili olan iknaya
ynelik kantlama yntemlerini de incelememiz gerekecek.
ynelik kamtlama yntemlerini de incelememiz gerekecek.
Paradigma seme sorununun, saf mantk ve deney yoluyla neden tartma
Paradigma seme sorununun, saf mantk ve deney yoluyla neden tartma
sz olarak zlemeyeceini anlamak iin, bu ve bundan sonraki blmlerde
sz olarak zlemeyeceini anlamak iin, bu ve bundan sonraki blmlerde
yapmaya alacamz gibi, geleneksel paradigmay savunanlar devrimci
yapm aya alacam z gibi, geleneksel paradigmay savunanlar devrim ci
ardllarmdan ayran farklarm niteliini incelemekgerekiyor.
ardllarndan ayran farklarn niteliini incelemek gerekiyor.Tarihin, Tarihin,imdiye
imdiye
kadar bu farklara verdiimiz saysz rnekten baka daha biroklarm sala
kadar bu farklara verdiim iz saysz rnekten baka daha biroklarm sala
yacandan kimsenin kukusu yoktur sanrm. Bu rneklerin, var olmalarn
yacandan kimsenin kukusu yoktur sanrm. Bu rneklerin, var lmalarm-
dan ok daha kuku gtrebilecek ve bu yzden ncelikle ele alnmas gere
dn ok daha kuku gtrebilecek ve bu yzden ncelikle ele alnmas gere
ken taraflar, gerekten bilimin yaps hakknda temel bir bilgi salayp sa
ken taraflar, gerekten bilimin yaps hakkmda temel bir bilgi salayp sa
lamadklardr. Paradigma reddinin tarihsel bir olgu olduunu kabul etsek bi
lamadklardr. Paradigma reddinin tarihsel bir olgu olduunu kabul etsek bi
le, insann safdillii ve bilgisizliinden te bir ey aydnlattn ayn rahat
le, insann safdillii ve bilgisizliinden te bir ey aydnlattn ayn rahat
lkla iddia edebilir miyiz acaba? ster yeni bir tr grngnn ister yeni bir
lkla iddia edebilir m iyiz acaba? ster yeni bir tr grngnn ister yeni bir
bilimsel kuramn benimsenmesi iin, ille de eski bir paradigmann reddini
bilim sel kuram n benim senm esi iin, ille de eski bir paradigm ann reddini
gerektiren ve bilimin znde yatan nedenler gerekten var mdr?
gerektiren ve bilimin znde yatan nedenler gerekten var mdr?
Byle nedenler varsa bile, bilimsel bilginin mantk yapsndan kaynaklan
Byle nedenler varsa bile, bilimsel bilginin mantk yapsmdan kaynaklan
madklar kesindir. Yeni bir grng, ilkel olarak, gemi bilimsel uygulama
madklar kesindir. Yeni bir grng, ilkel olarak, gemi bilimsel uygulama
ya ykc ynde yansmadan da ortaya kabilir. Bugn ayda yaam olduu
ya ykc ynde yansm adan da ortaya kabilir. Bugn ayda yaam olduu
ortaya ksa, bu varolan paradigmalar ykan bir bulgu olur nk bu para
ortaya ksa, bizebu varolan paradigm alar ykan bir bulgu olur nk bu para
digmalarn ay hakknda syledikleri orada yaam bulunmas ile grnr
digmalarm bize
de badaamaz. Fakat ay hakkmda
galaksininsyledikleri
daha az orada
bilinen yaam bulunmas ile grnr
bir tarafna
de badaam az. Fakatsz galaksinin daha az bilinen bir tarafna
ilikin benzer
ilikin benzer
bir bulgu ini ayn ey konusu deildir. Ayn ekilde, yeni bir kuramn
bir bulgu ini ayn ey sz konusu deildir.birAyn ekilde, yeni bir kuram n
ncellerinden herhangi birisiyle elimesi de zorunluluk deildir. rnein
ncellerinden
yalnzca daha nceherhangi birisiyle
bilinmeyen ehmesi ele
grngleri de bir zorunluluk
alan bir kuramdeildir.
olabilir. rnein
Kuan-
yalnzca daha nce bilinmeyen grngleri ele alan bir
tum kuram da, yalnzca deilse bile byk lde, 20. yzyldan nce bilin
kuram olabilir. Kuan
tum kuram da, yalnzca deilse bile byk lde, 20. yzyldan nce bilin
meyen, atomdan daha temel dzeydeki grnglerle ilgiliydi. Yahut, yeni ku
ram nceatomdan
meyen, daha temel
bilinenlerden dzeydeki
daha st dzeydegrnglerle
olup, daha alt ilgiliydi.
dzey Yahut,
kuramlar yeniile,
ku
ram nce bilinenlerden daha st dzeyde olup, daha alt dzey kuram lar ile,
bunlarda hibir deiiklik iermeyen baz ilintiler iinde bulunabilir. Bugn
bunlarda hibir deiiklik iermeyen baz ilintiler iinde bulunabilir. Bugn
enerji sakinimi kuram dinamik, kimya, elektrik, optik s kuram, vs. gibi
enerji arasnda
alanlar sakinim ibukuram dinam ik, kimya, elektrik, optik s kuram , vs. gibi
tr ilintiler salayan bir yaklamdr. Eski ve yeni kuram
alanlar arasmda bu tr
lar arasnda byle daha birok ilintileruyumlu
salayan bir yaklamdr. Eski ve yeni kuram her
iliki dnlebilir ve bunlardan
lar arasmda byle daha birok uyumlu iliki dnlebilir
hangi birini, ya da hepsini, bilimin gelimesini salayan tarihsel sre iinde ve bunlardan her
hangi birini, ya da hepsini, bilimin gelimesini salayan
aklamak mmkn olabilir. Eer bu gerekten yaplabilseydi, bilimsel geli tarihsel sre iinde
aklamak mmkn olabilir. Eer bu gerekten yaplabilseydi, bilimsel geli
me de o zaman tam anlamyla birikime dayal saylabilirdi. Yeni tr grng
me de o zaman tam anlamyla
lerin ilevi doann bir parasnda birikime
daha ncedayal saylabilirdi.
fark edilmeyenYeni tr grng
bir ilikiler d
lerin ilevi
zenini doann bir parasmda
gzler nne sermek olurdu. Bilimin daha nce fark
evriminde edilmeyen
ise, yenibir ilikiler
bilgi bizim d
zenini gzler nne sermek olurdu. Bilimin evriminde
iddia ettiimjz gibi baka ve kart bir tr bilginin deil, bilgisizliin yerini ise, yeni bilgi bizim
iddiaolurdu.
alm ettiim jz gibi baka ve kart bir tr bilginin deil, bilgisizliin yerini
alm olurdu.
Bilimin -ya da bilim kadar etkili olmayan bir baka giriimin- gerekten
de buBilimin
ekilde,-ytama daanlamyla
bilim kadar etkili olmayan
birikime dayanarak birgelimi
baka giriim
olduunuin- gerekten
dn
de bu ekilde, tam anlam yla birikime dayanarak
mek elbette mmkndr. Gemite buna inanm ok kii olduu gibi, halen gelimi olduunu dn
mek elbette mmkndr. Gemite buna inanm ok
de tarihsel gelimenin izleyecei en doru biimin birikim olduuna, fakat kii olduu gibi, halen
de tarihsel gelim enin izleyecei en doru biimin birikim
insan mdahalesinin bunu srekli arpttna inananlarn says az deildir. olduuna, fakat
insan m dahalesinin bunu srekli arpttna inananlarn says az deildir.
120
120
 Bu inancn tabii ki nemli nedenleri vardr. Onuncu Blm'de bilimi birikim
Bu inancn tabii ki nemli nedenleri vardr. Onuncu Blmde bilimi birikim
olarak aklayan grn, bilgiyi ham duyum verileri zerine zihin tarafn
dan olarak aklayan
kurulan bir yapgrn, bilgiyi ham duyum verileri zerine zihin tarafn
olarak kabul eden yaygn bir bilgi kuram ile ne kadar i
dan kurulan bir yap olarak kabul eden yaygm bir bilgi kuram ile ne kadar i
ie olduunu greceiz. On birinci Blm'de de bilim eitiminin kullanlan
ie olduunu greceiz. On birinci Blm de de
en etkin tekniklerinin ayn tarihsel imgeye nasl gl bir destek saladna bilim eitiminin kullanlan
en etkin teknikerinin ayn tarihsel imgeye nasl
tank olacaz. Yalnz hemen syleyelim ki, birok kiinin zlemi olan bu gl bir destek saladma
tank olacaz.
ne kadarYalnz byk hem en syleyelim ki,olursa
imgenin, bir inamlrla sahip birok kiinin zlem i olan bu
olsun, gerekten bilimin
imgesi mi olduu kuku gtrr. Gerekte, paradigma-ncesigerekten
imgenin, ne kadar byk bir inamlrla sahip olursa olsun,
devreden sonra bilimin
her yeni kuramn ve her yeni grngnn kabul edilmesi iin, bir ncekisonra
imgesi mi olduu kuku gtrr. Gerekte, paradigma-ncesi devreden
pa
her yeniyok
radigma kuramm
olmu ve ve her
rakipyeni grngnn
bilimsel dncekabul edilmesi
okullar bununiin, bir nceki
ardndan her sepa
ferinde bir ekime iine girmilerdir. Birikim yoluyla beklenmedik yenilikse
radigma yok olmu ve rakip bilimsel dnce okullar bunun ardndan her
lerferinde bir ekime iine bir
elde edilmesi eklinde girmilerdir. Birikim yoluyla beklenmedik yenilik
sre, bilimsel gelimenin kural deil, daima
ler eldeolmutur.
istisnas edilmesi Tarihsel
eklindeolguyu
bir sre, ciddiye alan gelimenin
bilimsel kural
bir kii bilimin, deil, daima
sonradan ya
istisnas olmutur. Tarihsel olguyu ciddiye alan
ratlan birikim imgesi idealine doru bir eilim gsterdiinden doallkla bir kii bilimin, sonradan ya
ratlan birikim im gesi idealine doru bir eilim
kuku duyacaktr. Bilimin farkl tr bir giriim olmas olasli daha fazladr.gsterdiinden doallkla
kuku
Ancak, duyacaktr. Biliminbaz
diren gsteren farkl tr birbize
olgular giriim
bununolmas olasl
tersini daha fazladn.
dndrtecek ka
Ancak,
dar etkili diren gsteren
olabilirler. Bu durumdabaz olgular
yeniliin bize bununyoluyla
birikim tersini elde
dndrtecek
edilmesinin ka
dar etkili olabilirler. Bu durum da yeniliin birikim
yalnzca gereklikte az rastlanmakla kalmayp, mantk asndan da dk bir yoluyla elde edilmesinin
yalnzca
olaslk gereklikte
olduunu az rastlanm
grmemiz iin,akla kalmayp,
konunun mantk asmdan
incelediimiz kadarna dabir
dk
dahabir
olaslk olduunu grm em iz iin, konunun incelediimiz
gz "atmamz yeterlidir. Olaan aratrma dediimiz ura gerekten de biri kadarna bir daha
gz dayaldr,
kime atmamz yeterlidir.
fakat burada Olaan aratrma
bir yenilik sz dediimiz
konusu olmadura gerekten
gibi, baar de da,
biri
bilim adamnn nceden varolan kavramsal ve yntemsel tekniklerle zmda,
kime dayaldr, fakat burada bir yenilik sz konusu olmad gibi, baar
bilim adammm
lenebilecek trdenceden
sorunlarvarolan
seebilme kavramsal
yeteneineve yntemsel tekniklerle
baldr. (Eldeki teknikzm
ve
lenebilecek
bilgilerle ilikisi gz nne alnmadan srf yarar asndan ar ilgi duyulanve
trde sorunlar seebilm e yeteneine baldr. (Eldeki teknik
bilgilerle
sorunlar builikisi
nedenle gz nne almmadan
bilimsel srf yarar engelleyebilmektedir.)
gelimeyi rahatlkla asmdan am ilgi duyulan u
da var ki, eldeki bilgi ve tekniklerle snrlandrlm engelleyebilmektedir.)
sorunlar bu nedenle bilim sel gelim eyi rahatlkla sorunlar zmeye urau
anda bir
varkii,
ki, eldeki
rastgele bilgi ve tekniklerle
evresine bakmansm rlandm
biri im
deildir. sorunlar
Hedefin zmeye ura
ne olduunu ke
an bir bilir
sinlikle kii, ve
rastgele
gerekevresine
aralarn, baknan
gerek biri deildir. Hedefin
dncelerini ona gre ne olduunu
tasarlar ve ke
ynlendirir. Bu kii doadan ve kendi yntemlerinden beklediklerinde yanlve
sinlikle bilir ve gerek aralarn, gerek dncelerini ona gre tasarlar
ynlendirir.
d lde de,Bubeklenmeyen
kii doadanbir veyenilik
kendi yntemlerinden
ya da yeni bir bulgu beklediklerinde
ortaya kabilir.yanl
d
Sonuta lde
elde de,
edilenbeklenmeyen
bulgunun bir
nemi yenilik
de ya da
ounluklayeni bir
onu bulgu
haber ortaya
veren kabilir.
aykrl
nSonuta elde edilen
kapsamyla bulgunundirenle
ve gsterdii nemi de ounlukla
dorudan onu olmaktadr.
orantl haber verenAka aykmh-
m kapsam yla ve gsterdii direnle dorudan
grlyor ki, aykrl ortaya kan paradigma ile bu aykrl sonradan orantl olmaktadr. Aka
ku
grlyor ki, aykrl ortaya kan paradigma ile
ral haline sokan paradigma arasnda bir ztlk olmas kanlmazdr. Altnc bu ayknl sonradan ku
ral halineparadigma
Blm'de sokan paradigm a arasm
yklmas sonucuda bir ztlk
elde olmas
edilen keifkanlmazdr.
rneklerini incelerAltnc
kenB lm de paradigma
grdklerimiz, basityklm as sonucu
birer tarihsel elde deildi,
rastlant edilen keif
nk rneklerini inceler
bu tr elikiler
ken grdklerimiz, basit birer tarihsel
dmda keifleri dourabilecek bir baka kaynak yoktur. rastlant deildi, nk bu tr elikiler
dmda keifleri dourabilecek
Ayn kantlama, yeni kuramlarn bir baka kaynak bsbtn
icat ediliine yoktur. aklk getirmek
Ayn kantlama, yeni kuram larm
tedir. lkece, zerinde yeni bir kuram gelitirebilecek icat ediliine bsbtn aklk getirmek
tr grng vardr.
tedir. lkece, zerinde
Birincisi varolan paradigmalarn yeni bir kuram
zaten gelitirebilecek
yeterince aklad tr grng vardr.
grnglerdir, ki
Birincisi
bunlarn varolan
kuram paradigm iin
gelitirmek alarm birzaten yeterince
balang noktasaklad
yahut hedefgrnglerdir,
oluturduki
ubunlann kuram gelitirmek
seyrek grlr. iin bir balang
Bunu yapabildikleri zamanlarda noktas yahut hedef
da -Yedinci Blmnoluturdu
so
u seyrek grlr. Bunu yapabildikleri zamanlarda
nunda grdmz nl tahmin rnei gibi- olumasna yol atklar ku da-Y edinci Blmn so
nunda grdmz nl tahm in rnei gibi-
ramlar ender olarak kabul grr nk bu tip kurgular birbirinden ayrdede- olumasna yol atklarku-
cekramdeikenlik
lar ender olarak temelikabuldoadagrr nk bu ikinci
bulunamaz, tip kurgular
bir snf birbirinden ayrdede-
grng, yaplar
cek deikenlik tem
varolan paradigmada ngrlen eli doada bulunam
fakat az,
ayrntlarikinci
ancak bir snf
kuramm grng,
daha yaplan
ileri d
varolan paradigmada ngrlen fakat ayrmtlar ancak
zeyde ayrtrlmasyla anlalabilecek olanlardr. Bilim adamlarnn zerinde kuramm daha ileri d
zeyde ayrtrlmasyla anlalabilecek olanlardr. Bilim adamlarmm zerinde
121
121
 enensk aratrmayaptklar
skaratrma yaptklargrngler bunlardr,fakat
grnglerbunlardr, fakatbubuaratrmann
aratrmanmamac amac
dadayeni paradigmalar icat etmek deil, var olanlar
yeni paradigmalar icat etm ek deil, var olanlarayrtrmaktr. ayrtnm aktr.Bu Buamaca
amaca
erimeyi
erim eyibaaramadklar
baaram adklaranda andabilim
bilimadamlar
adamlarnc nctrtrgrngyle,
grngyle,yani yani
varolan paradigmaya uymamakta inat eden aykrlklarla
varolan paradigm aya uym am akta inat eden aykrlklarla karlarlar.Yeni karlarlar. Yeni
kuramlara
kuramlarayol aantek
yolaan tekgrng
grngtr bunlardr.Bilim
trbunlardr. Bilimadamnn
adammngr gralanm-
alanm-
dadaher tr grngye kuramca belirlenmi bir yer salayan paradigma, ayk
her tr grngye kuramca belirlenmi bir yer salayan paradigma, ayk
rlklariin
rlklar bylebirbiryer
iinbyle yerbulamaz.
bulamaz.
Fakat yeni
Fakat yeni kuramlareer
kuramlar eereskisinin
eskisinindoadoaileileilikisinde ortayakan
ilikisindeortaya kanaykr
aykr
lklar gidermek iin yaratlyorsa, o zaman baanh bir yeni
lklar gidermek iin yarathyorsa, o zaman baanh bir yeni kurammbirbirnok kuramm nok
tadan sonra ncelinden tretilebilenlerden farkl tahminlerin yaplmasna izin
tadan sonra ncelinden tretilebilenlerden farkl tahminlerin yaplmasna izin
vermesi
vermesigerekir.
gerekir.Halbuki,
Halbuki,eski yenikuramlar
eskiveveyeni kuramlarmantksal
mantksalolarak
olarakbadaabil-
badaabil-
seydi, byle bir farkllk meydana dahi gelemezdi.
seydi, byle bir farkllk m eydana dahi gelemezdi. Dolaysylaikinci,Dolaysyla ikinci,yani
yani
yeni
yenikuram
kurambir biryandan
yandanbenimsenirken,
benimsenirken,ayn sreiinde
aynsre iindebirbiryandan
yandandadabirin
birin
cinin
cinin yerinegemek
yerine
zorundadr.Enerjinin
gemekzorundadr. Enerjininsakinimi
sakinimigibi kurambile,
gibibirbirkuram bile,bu
bu
gn ortak doayla ilikisi yalnzca kendinden bamsz olarak yerlemi gibi
gn ortak doayla ilikisi yalnzca kendinden bamsz olarak yerlemi gibi
grnen kuramlararaclyla
grnenkuramlar araclylakurulabilen,
kurulabilen,salt saltmantksal
mantksalbirbirstyap
styapgibi
gibika
ka
bul edildii halde, tarihsel geliiminde o da paradigma ykmmdan payn al
bul edildii halde, tarihsel geliiminde o da paradigma ykmmdan paym al
mn.Kaynanda,
mtr. Newton dinamiiileilekalorik
Kaynamda, Nevvtondinamii kuramnmyeni
kaloriksskuramnn yenigelitiril
gelitiril
mi sonular arasndaki badamazln temel unsur olduu
mi sonular arasmdaki badamazln temel unsur olduu bir bunalmyat bir bunalm yat-
smmkalori
maktadr.
maktadn.Enerji
sakinimi, ancaksnn
Enerji sakinimi,ancak kalorikuram
kuramreddedildikten
reddedildiktensonra sonrabibi
limin bir
parasolabilmitir.
lim in birparas olabilmitir.(1)
Ve yalnzcabilimin
(1) Veyalnzca biliminbir parasolduk
sreparas
birsre olduk
tan sonra mantksal adan daha st dzeyde* bir kuram haline gelebildi.
tan sonra m antksal adan daha st dzeyde* bir kuram haline gelebildi.
Bylelikle doa zerine inanlarda bu tr ykc deiiklikler olmadan yeni
Bylelikle doa zerine inanlarda bu tr ykc deiiklikler olmadan yeni
kuramlarn Ortaya nasl ktklarn aklamak gleir. Art arda gelen bilim
kuramlarm ortaya nasl ktklarm aklamak gleir. Art arda gelen bilim
sel kuramlarn birbirlerini bir mantk silsilesi halinde ierdikleri dncesinin
sel kuramlarm birbirlerini bir mantk silsilesi halinde ierdikleri dncesinin
yanlln
yanllnkantlayamasak
kEmtlayamasakbile, bile,tarihsel
tarihseladan
adang ginanlr
inanlrbir groldu
birgr oldu
unu rahatlkla syleyebiliriz.
unu rahatlkla syleyebiliriz.
Bundan bir asr nce, bilimsel devrimlerin zorunluluu konusunu bu nok
Bundan bir asr nce, bilimsel devrimleriu zorunluluu konusunu bu nok
tada tamamlamak mmkn olabilirdi. Fakat gnmzde bu ne yazk ki yap
tada tamamlamak mmkn olabilirdi. Fakat gnmzde bu ne yazk ki yap
lamaz, nk bilimsel kuramm doas ve ilevi hakkmda amzm en geer
lamaz, nk bilimsel kuramm doas ve ilevi hakkmda amzm en geer
li felsefi yorumu bizim konu zerine yukarda gelitirdiimiz grle tam bir
li felsefi yorumu bizim konu zerine yukarda gelitirdiimiz grle tam bir
eliki
eliki halindedir.Mantksal
halindedir. M antksalpozitivizm pozitivizmokulunun
bir
okulunun biruzants uzantsolanolanvevebubu
okulun miraslar tarafndan da kesin ekilde reddedilmeyen bu yorum, bili
okulun miraslar tarafmdan da kesin ekilde reddedilmeyen bu yorum, bili
min kabul ettii kuramlarm kapsamn ve anlamn kstlayarak, ayn doal
min kabul ettii kuram larm kapsam m ve anlamn kstlayarak, ayn doal
grngler hakknda tahminler reten sonraki kuramlarla elimeleri olasl
grngler hakkmda tahminler reten sonraki kuramlarla elimeleri olash-
n ortadan kaldrmay amalamaktadr. Bilimsel kuramm kavranma getiri
m ortadan kaldrmay amalamaktadr. Bilimsel kuramm kavranma getiri
len bu snrlamaya en ve gl rnek olarak, ada Einstein dina
len bu snrlamaya entannm tannm ve gl rnek olarak, ada Einstein dina
miinle Newton'un Principia'sndan kaynaklanan daha eski dinamik denk
m ii ile Nevvtonun P rincipiasmdan kaynaklanan daha eski dinam ik denk
lemleri arasndaki iliki zerine yaplan tartmalar gsterebilirz Bizim de
lemleri arasm daki iliki zerine yaplan tartmalar gsterebilirz Bizim de
nememizin bak asmdan bu iki kuramm badamasna olanak yoktur. Bu
nem em izin bak asm dan bu iki kuramm badamasna olanak yoktur. Bu
badamazln ne anlamda kullanldn da, Copernicus ve Ptoleme astro
badam azln ne anlam da kullanldn da, Copernicus ve Ptoleme astro
nomilerini karlatrrken yeterince gsterdiini sanyorum. Einstein'n ku
nom ilerini karlatrrken yeterince gsterdiini sanyorum. E insteinm ku
ramn kabul etmek iin Newton'un kuramn- yanl saymak gerekir. Bu g-
ramn kabul etm ek iin Nevvtonun kuramtn yanh saymak gerekir. Bu g-
(1 ) Silvanus P. Thompson, Life of William Thompson Baron Kelvin of Largs (Largs Kelvin
(1) Silvanus
Baronu P. Thom pson,Hayat)
William Thompson'un Life ofLondra,
VVlliam1910.
Thompson
blm I,Baron Kelvin
s. 266-281 . of Largs (Largs Kelvin
(*)Baronu VVlliarhile
Yani ncelleri Thompsonn
eliki iindeHayat) Londra,
olmayan. (.N.)1910. blm l,s. 266-281.
(*) Yani ncelleri ile eliki iinde olmayan. (.N.)
122
122
 rii gnmzde aznlktakalmtr.
gnmzde aznlkta
karsna kartlanbalca
rii (2) Bu yzden
kalmtr. (2) Bu yzdenkarsna
kartlan balca
itirazlar incelemek zorundayz.
itirazlar incelemek zorundayz.
Btn bu itirazlarn dayand temel ilkeyi yle aklayabiliriz: relativisi-
Btn bu itirazlarm dayand temel ilkeyi yle aklayabiliriz: relativisi-
tic (greliliki) dinamik, iddia edildii gibi, Newton dinamiinin yanl oldu
tic (greliliki)
unu kantlayamaz, dinamik, iddia edildii gibi, Newton dinamiinin yanl oldu
nk Newton dinamii halen birok mhendis tarafn
unu kantlayam az, nk Nevvton
dan ve baz seilmi uygulamalar szdinamii halen birok mhendis tarafn
konusu olduunda birok fiziki tara
dan ve baz seilmi uygulamalar
fndan da baar ile kullanlmaktadr. Dahas, eski sz konusu olduunda birok fiziki tara
kuramn kullanlnn ta
fndan da baar ile kullanlmaktadr. Dahas, eski kuramn kullanlnn ta
mamen geerli olduunu kantlamak iin, farkl uygulamalarda onun yerini
mamen
alan kuramngeerli olduunu
kendisi kantlam ak iin,
delili farkl uygulamalarda onun
salamaktadr. yerini
en byk Einstein'n kuram,
Newton 'un denklemlerinden elde edilen tahminlerin belli snrlayc koullar,
alan kuram m kendisi en byk delili salam aktadr. E in ste in m kuram
Nevvtonun
yerine getirendenklemlerinden
btn uygulamalarda elde edilen tahminlerin
en az lme belli snrlayc
aralarmz koullar
kadar ie yarad
nyerine getiren iin
gstermek btn uygulamalarda
kullanlabilir. en az lme
rnein, Newton aralarmz
kuramnn kadar
iyi birieyakla
yarad
k zm salayabilmesi iin, ele alnan nesnelerin n hzna kyaslayakla
n gsterm ek iin kullanlabilir. rnein, Nevvton kurammm iyi bir d
kbirzm salayabilmesi iin, ele alman nesnelerin Bununn hzma
kakyasla d
k greli hza sahip olmalar gerekmektedir. gibi bir koul al
k bir
tnda, greli kuram
Newton hza sahip olmalar
Einstein gerekmektedir.
kuramndan Bununve
tretilebilir gibi bir ka koul
dolaysyla onun
al
tnda, Nevvton kuram
zel bir uygulama dal saylmaldr. Einstein kuram ndan tretilebilir ve dolaysyla onun
zel bir uygulama dal saylmaldr.
Buna gre, diye devam ediyor itirazlar, bilimsel bir kuramm kendi zel
uygulama Buna dallarndan
gre, diye devam ediyor itirazlar,
biriyle elimesi mmkn bilimsel
deildir.birEer
kuramm kendi bi
Einstein'ci zel
lim, Newton dinamiini yanllam grnyorsa, bunun tek nedeni baz lbi
uygulama dallarmdan biriyle elimesi mmkn deildir. Eer Einsteinci
lim, Newton'culann
sz Nevvton dinam iini yanllam
bu kuramn grnyorsa,
tamamyla bunun tek
kesin sonular nedeni baz
verdiini, yahutl
okszyksekNevvtoncularm
greli hzlarda bu da
kuramn tamamyla
ayn ekilde geerli kesin sonular
olduunu iddiaverdiini,
etmeleridir.yahut
ok yksek greli hzlarda da ayn ekilde geerli
Bu tr iddialar iin hibir kant gstermelerine olanak olmadna gre de, buolduunu iddia etmeleridir.
Bu tr iddialar
grlerinde bilimiin hibir kant
kurallarna kargstermelerine
gelmilerdir.olanak Newton olmadna
kuram nceden gre de,nebu
grlerinde kantlara
bilim kurallarna kar gelmilerdir.
bilimsel Nevvton kuram nceden
de yne
lde
lde
geerli
geerli kantlara
dayal
dayal
gerek
gerek
bir
bir bilimsel
kuram
kuram
idiyse,
idiyse,
imdi
imdi de y
ledir. Einstein'n yanlln kantlam olabilecei nermeler, yalnzca abar
ledir.
tlm veEinsteinn
dolaysyla yanlln
hibir kantlam
zaman bilime olabilecei
mal olmam nermeler,
iddialardan yalnzca abar
ibarettir.
tlm ve dolaysyla hibir zaman bilime mal
nsan hatas olan bu abartmalardan temizlenmi haliyle Newton'cu kuram olmam iddialardan ibarettir.
nsanzaman
hibir hatasrtlmemitir
olan bu abartmve alardan tem izlenm
rutlemeZ de. i haliyle Nevvtoncu kuram
hibir
Ayn zaman rtlmemitir
kantlamann ve rtlemeZ
deiik trleri yetkin bilim de. adamlar tarafndan kulla
nlm herhangi bir kurama baklk kazandrmakadamlar
Ayn kantlam ann deiik trleri yetkin bilim iin yeter tarafndan kulla
de artar bile.
nlm herhangi bir kuram a baklk
rnein, bu kadar ktlenmi olan flojiston kuram da alt kazandrm ak iin yeter
taraf de artar
byk sa bile.
rnein,
yda fizikselbuvekadar ktlenm
kimyasal i olandzenli
grngye flojiston birkuram da alt taraf
yap salamt. byk sa
Nesnelerin
yda(ok
nasl fiziksel ve kimflojiston
miktarda yasal grngye
ierdikleridzenli bir yap salamt.
iin) yanabildiklerini Nesnelerin
aklad gi
nasl (ok m iktarda flojiston ierdikleri iin) yanabildiklerini
bi, metallerin de neden metal cevherlerinden daha ok ortak nitelie sahip aklad gi
bi, m etallerin
olduklarn de neden metal
gsterebiliyordu. cevherlerinden
Kurama daha ok
gre, metallerin ortak
hepsi de nitelie
flojistonsahip
ile
olduklarn
birlemi gsterebiliyordu.
ve saf olmayan madenlerin Kuramabirleiminden
gre, m etallerin hepsi deve
olumutu flojiston
her meile
birlem i ve saf olm ayan
talde bulunan flojiston bu ortak niteliklerim adenlerin birleim
meydanainden olum utu ve
getiriyordu. Flojiston her m e
talde bulunan
kuram flojiston
ayrca karbon ve bu ortakgibi
slfr nitelikleri
tzlerin mtutumasyla
eydana getiriyordu.
asit eldeFlojiston
edilen
kuram
baz ayrca karbon
tepkimelerin ve slfr gibi
de aklanmasn tzlerin tutum
yapmaktayd. Aynasyla
zamanda, asit elde edilen
hapsedil
baz tepkim elerin de aklanm asn yapmaktayd.
mi bir hacimdeki havanm iinde meydana gelen tutumann yol at ha Ayn zamanda, hapsedil
cimmiazalmasna
bir hacim deki da birhavanm
yorumiinde m eydana
getirmiti: sz gelen
konusu tutumann
bu etkininyol attu
nedeni ha
cim azalm asna da bir yorum getirm iti: sz
tuma sonucu salverilen flojistonun, kart havann esnekliini bozma-konusu bu etkinin nedeni tu
tum a sonucu
syd, tpk atein elik salverilen bir flojistonun,
yayn kart
esnekliini havanm
bozmas gibi.esnekliini
(3) Bu bozma-
saydkla-
syd, tpk atein elik bir yayn esnekliini bozmas gibi. (3) Bu saydkla
(2) rnein bkz. P.P. Wiennehin grleri. Philosophy of Science (Bilim Felsefesi) dergisi, 1958, s. 298.
(3)(2)James
rnein
B.bkz. P.P. VVenneriin
Conant, Overthrowgrleri. Philosophy Theory
of the Phlogiston of Science (Bilim Felsefesi)
(Flojiston Kuramnndergisi, 1958, s.
Devrilii) 298.
Cam
(3) James
bridge, 1950,B.13-16;
Conant, Overthrovv
ve J.R. of theA Phlogislon
Partington, Short HistoryTheory (Flojiston(Kimyann
of Chemistry Kuramnn Devrilii)
Ksa Cam-
Bir Tarihi)
2. bhdge,
basm 1950,
Londra,13-16;
1951ve J.R.
, s. Partington,
85-88. FlojistonA Short Flistory
kuramnn of Chemistry
baarlar (Kimyann
hakknda Ksa BirveTarihi)
en eksiksiz en
2. basm inceleme
hogrl Londra, 1951,
iin bkz.s. 85-88, Flojiston
H. Metzger, kuramnn
Newton, Stahl,baarlar
Boerhaave hakkmda en eksiksiz
et la Doctrine Chimiqueve en
hogrl
(Newton, inceleme
Stahl, Boerhaaviinvebkz. F. Metzger,
Kimya retisi) Nevvton,
Paris 1930 StahI,
BlmBoerhaave
II: et la Doctrine Chimigue
(Nevvton, StahI, Boerhaav ve Kimya retisi) Paris 1930 Blm II:
123
123
 rm z,flojiston
rmz, flojistonkuramclarnn,
kram clannn,grleri grleriiiniinsahip
sahipktklar
ktklargrnglerin
grnglerin
tamam olsayd, bu kuram hibir zaman rtlemezdi. imdiye kadar her
tamam olsayd, bu kuram hibir zaman rtlemezdi. imdiye kadar her
hangi
hangibir grngdilimine
birgrng dilim inebaaryla
baarylauygulanm
uygulanmher kuramiin
herkuram iinbenzer
benzerbirbir
kantlama
kantlam ayeterlidir.
yeterlidir.
Fakat
Fakatkuramlar
kuram larbubuekilde
ekildekurtarmak
kurtarmakiin uygulamakapsamlarnn,
iinuygulama kapsamlarmn,elde elde
kikideneysel kantlarn eriebildii
deneysel kantlarm eriebildii grngler ve gzlemdevarabildii
grngler ve gzlemde varabildiikesin
kesin
liklikderecesi
derecesiileilesnrlandrlmas
snrlandrlmasgerekmektedir.
gerekmektedir.(4) (4)BuBusnrlandrma
smrlandumabirbiradm adm
daha ileri gtrld zaman da (ki bir
daha ileri gtrld zaman da (ki bir kez baland mbubuikinci
kez baland m ikinciadm
admzaten
zaten
kanlmaz
kanlm azolur) olur)bilim adamnmhenz
bilimadamnn henzgzlemlenmemi
gzlemlenmemigrngler
grnglerhakkn
hakkm
dada'bilimsel' iddialarda bulunmas
bilim sel iddialarda bulunmas olanakszlar. Hatta busnrlama
olanakszlar. Hatta bu snrlamailkilkek
ek
liylebile
liyle bilebilim
bilimadamnn
adamnmsz konusukuramla
szkonusu kuramlagemite yaplanuygulamala
gemiteyaplan uygulam ala
rnrnyol gsterem eyeceibir
yolgsteremeyecei biralanda yapm asnengeller.
aratrmayapmasn
alandaaratrma engeller.Btn
Btnbubu
yasaklamalara mantk asndan
yasaklam alara mantk asmdansylenecek sylenecekbirbirey Amabir
yoktur.Ama
eyyoktur. birkere
kereka
ka
bul edildiler mi, sonuta bilimin daha ileri gelimesini
bul e d ild ile r m i, sonuta bilim in daha ileri gelim esini salayabileceklersalayabilecekler
aratrmalarn
aratrmalarmdadan nkapanm
kapanmolur. olur.
A slnda u nokta artkmantksal
Aslnda u nokta artk m antksalbir doruhaline
birdoru gelmibulunuyor:
halinegelmi bulunuyor:bir bir
paradigmaya balanmadan olaan bilim yaplamaz.
paradigmaya balanmadan olaan bilim yaplamaz. stelik bu ballntam stelik bu balln tam
anlamyla
anlam ylanceli
nceliolmayan aratrm aalanlarna
olm ayanaratrma alanlarnayayadadakesinlik
kesinlikderecelerine
derecelerine
yaygnlatrlmas gerekmektedir. Bu
yaygnlatrlm as gerekm ektedir. Bu yaplam azsa, paradigm anceden
yaplamazsa, paradigma nceden
zmlenmemi hibir bilime
zm lenm em i hibir bulmacay bilime sokamaz. Bunun yanndaparadigma
bulmacay sokamaz. Bunun yannda paradigma
ballna
ballnadayaldayalolan yalnzcaolaan
olanyalnzca olaanbilim deildir.Eldeki
bilimdeildir. kurambilim
Eldekikuram bilim
adamn gene eldeki uygulamalarla kstlyorsa, ne srpriz, ne aykrlk, ne de
adamm gene eldeki uygulamalarla kstlyorsa, ne srpriz, ne aykrlk, ne de
bunalm
bunalmortaya kabilir.Halbuki
ortayakabilir. olaanstbilime
Halbukiolaanst bilimegiden
gidenyolu gsterenia
yolugsteren ia
retler bunlardr.Bir
retlerbunlardr.
uygulanabilirlik kapsamnbelirleyen
kuramn uygulanabilirlikkapsamn
Birkuramn belirleyenpozitivist
pozitivist
kstlam alaraharfi
kstlamalara harfineuyulduu
harfiharfine uyulduutakdirde,
takdirde,hangi sorunlarntemel
hangisorunlarn temeldei
dei
imlere yol aabileceini bilimsel toplulua duyuran
imlere yol aabileceini bilimsel toplulua duyuran mekanizma ilemezha mekanizma ilemez ha
lelegelir. B yleolduunda
gelir.Byle olduundada, da,topluluun
topluluunparadigma-ncesi
paradigm a-ncesidurumunadurum unaok ok
benzer koullar iine girmesi kanlmaz olur. Bu koullarda btn topluluk
benzer koullar iine girmesi kanlmaz olur. Bu koullarda btn topluluk
yeleri bilimyapt
yeleri bilim yapthalde, halde,abann
abanntoplam sonucubilime
toplamsonucu bilimepekpekbenzemez.
benzemez. Bu
Bu
nedenle nemli bilimsel ilerlemeler iin gereken bedelin, yanlma tehlikesini

.........
nedenle nemli bilimsel ilerlemeler iin gereken bedelin, yanlma tehlikesini
gzealacak
gze alacakkadar ballkeklinde
ilkelereballk
kadarilkelere denmesineamamak
eklindedenmesine amamakgerek.gerek.
Daha da nemlisi, pozitivistin kantlamasnda ok aydnlatc
Daha da nem lisi, pozitivistin kantlam asm da ok aydnlatc bir m antk
bir mantk
boluu
boluugryoruz.
yle bir boluk ki, bizi derhal devrimci deiikliin do
gryoruz. yle bir boluk ki, bizi derhal devrimci deiikliin do
asna gtrebileceknitelikte.
asna gtrebilecek Newton'cu dinamik de greliliki
nitelikte. Nevvtoncu dinam ikgerekten gerekten de greliliki
dinamikten tretilebilir mi? Byle bir trerim nasl yaplabilir? imdi, El,
dinam ikten tretilebilir mi? Byle bir tretim nasl yaplabilir? im di, E l,
En diyegiden bir dizi nerme bu nermelerin
E2, E 3...................... Endiye
E2, E3..
giden bir dizi nermednn, dnn, b nerm elerin
toplu olarak grelilik kuramnn btn yasalarn ierdiini varsayalm, bu
toplu olarak grelilik kuram nn btn yasalarn ierdiini varsayalm , bu
nermelerin iinde nesnelerin uzaydaki yer ve durumlarna, zamana, durma
nerm elerin iinde nesnelerin uzaydaki yer ve durumlarna, zamana, durma
halindeki kitleye, v.s. ilikin birok deiken ve parametre vardr. nermele
halindeki kitleye, v.s. ilikin birok deiken ve parametre vardr. nermele
rin tmnden, mantk ve matematiin salad btn olanaklardan da yarar
rin tmnden, mantk ve matematiin salad btn olanaklardan da yarar
lanarak, bir dizi daha baka nermeye varmak mmkndr. Diyelim ki, bu
lanarak, bir dizi daha baka nermeye varm ak mmkndr. Diyelim ki, bu
yeni nermelerin bir ksm gzlemle de karlatrlabiliyor. imdi, Newton
yeni nerm elerin bir ksm gzlemle de karlatrlabiliyor. 'E' imdi, Nevvton
dinamiinin zel bir dal olarak yeterliliini kantlamak iin, bu nermele
dinamiinin zel bir dal olarak yeterliliini kantlamak iin, bu E nermele
rine parametre ve deikenlerin kapsamn kstlamak zere birok ilave
rine param etre ve deikenlerin kapsam n kstlam ak zere birok ilave
nerme eklememiz gerekmektedir (rnein (v/c) 2 1, yani 'nesnelerin hz-
nerme eklem em iz gerekmektedir (rnein (v/c) 2 1, yani nesnelerin hz
(4) ok farkl trde bir inceleme sonucu varlan yarglar karlatrmak iin bkz. R.B. Braith-
(4) ok
walte, farkl trde
Scientific bir inceleme
Explanation sonucu
(Bilimsel varlan
Aklama) yarglar 1953,
Cambridge, karlatrmak in bkz.s.R.B.
s. 50-87, zellikle 76. Braith-
walte, Scientlfic Explanalion (Bilimsel Aklama) Cambridge, 1953, s. 50-87, zellikle s, 76.
124
124
bir dizi elde edebiliriz, Nl, N2, N3
biim olarak Newton'un hareket
..........
nn n hzna oranlarnn karesi birden kk olacak' gibi). Daha sonra bu
nn n hzna oranlarnn karesi birden kk olacak gibi). Daha sonra bu
nerme dizisini bu ekilde geniletilmi haliyle baz ilemlere sokarak yeni
nerm e dizisini bu ekilde geniletilm i haliyle baz ilemlere sokarak yeni
yasalar,
Nm gibi. Bu yeni nermeler
bir dizi elde edebiliriz, N l, N2, N 3...................... Nm gibi. Bu yeni nermeler
yerekimi yasas, ksaca btn
biim olarak Nevvtonun hareket yasalar, yerekim i yasas, ksaca btn
Newton yasalarnn aynlardr. Dolaysyla grne baklrsa baz snrla
Nevvton yasalarnn aynlardr. D olaysyla grne baklrsa baz snrla
malar altnda olmak kouluyla Newton dinamiini Einstein'nkinden tret
m alar altnda olmak kouluyla Nevvton dinam iini Einsteinnkinden tret
mi oluyoruz.
mi oluyoruz.
Ancak, bu tretim hi deilse vardmz noktaya kadar tamamyla geer
Ancak, bu tretim hi deilse vardmz noktaya kadar tamamyla geer
sizdir. Trettiimiz 'N' nermeleri greliliki mekaniin yasalarndan kan
sizdir. Trettiim iz N nermeleri greliliki mekaniin yasalarmdan kan
zel bir kol olmakla beraber, Newton'un yasalar deildirler. Yahut, en azn
zel bir kol olmakla beraber, Nevvtonun yasalar deildirler. Yahut, en azn
dan Newton Yasalar Einstein'n almalarndan nce mmkn olmayan bir
dan Nevvton Yasalar Einsteinm ahm alarm dan nce mmkn olmayan bir
tarzda yeniden yorumlandklar srece, trettiimiz nermeler de Newton
tarzda yeniden yorum landklar srece, trettiim iz nermuzaydaki
Yasalar saylamaz. Einstein'n 'E' nermelerinde nesnelerin eler de Nevvton yeri,
Yasalar saylamaz. E insteinm E nerm elerinde nesnelerin uzaydaki yeri,
zaman, durma halindeki kitlesi, vs. gibi niteliklerini temsil eden parametre*
zaman, durma halindeki kitlesi, vs. gibi niteliklerini temsil eden parametre*
ve deikenlerin aynlar 'N' nermelerinde de yer almaktadr ve dolaysyla
ve deikenlerin aynlar N nermelerinde de yer almaktadr ve dolaysyla
bu nermelerde temsil ettikleri eyler hala Einstein 'c uzay, zaman ve kitle
bi nerm elerde tem sil ettikleri eyler hala E insteinc uzay, zaman ve kitle
kavramlardr. Fakat bu Einstein'c kavramlarn deindikleri fiziksel olgular,
kavramlardr. Fakat bu Einsteinc kavram larm deindikleri fiziksel olgular,
ayn isimleri tayan Newton'cu kavramlarn artrd olgularla zde de
aym isimleri tayan Nevvtoncu kavramlarm artrd olgularla
ildir. (Newton'cu kitle deimez, korunur. Einstein'c kitle ise herzde zaman de
ildir. (Nevvtoncu kitle deim ez, korunur. E insteinc kitle ise her zaman
enerjiye dntrlebilir. Her ikisini de ayn tarzda lmek ancak d g
enerjiye dntrlebilir. Her ikisini de ayn tarzda lmek ancak d g
reli hzlarda mmkndr. Ama bu koullarda bile ayn ey olduklar asla d
reli hzlarda mmkndr.
nlmemelidir.) Ama bu koullarda
'N' nermelerindeki bile ayn
deikenlerin ey olduklar
tanmlarn asla d
deitirme
nlm emelidir.) N nermelerindeki deikenlerin tanmlarm
diimiz srece, trettiimiz nermeler Newton'un grleri deildir. Ama bu deitirme
diimiz srece,
deiiklii trettiimiz
yaptmz nermeler Nevvtonun grleri deildir. Ama bu
zaman da Newton'un Yasalarm gerekten tretmi sa
ylanlayz, en azndan 'trev'inda
deiiklii yaptmz zaman Nevvtonun
bugn Yasalarm
kabul edilen gerekten
anlamna tretmi sa-
gre. Bu kant
ylamayz, en azmdan trevin bugn kabul edilen
lamamz ayn zamanda Newton Yasalarnn imdiye kadar neden ilerlik anlamma gre. Bu kant
ka
lamamz ayn zamanda Nevvton Yasalannn imdiye
zanabildiini de aklam oluyor. Yani bunu yapmakla, szgelii Newtonkadar neden ilerlik ka
zanabildiini de aklam oluyor. Yani bunu yapm akla,
Yasalarnn geerli olduu bir evrende yaadn varsayan bir araba src szgelii Nevvton
Yasalarmm
sn geerli olduu
hakl karm oluyoruz. bir Topograflara
evrende yaadn
(arazivarsayan bir arabadnya-
lmclerine) src
sn hakl karm oluyoruz. T opograflara (arazi
merkezli astronomi retilmesini hakl gstermek iin de ayn trde birlm clerine) dnya-
ka
m erkezli astronom i retilm esini hakl gsterm ek iin de
ntlama kullanlmaktadr. Fakat bu 'ilevsel' kantlama hl esas amalad ayn trde bir ka
ntlam
eyi a kullanlmaktadu-.
yapabilmi deildir. Yani Fakat bu ilevsel
Newton kantlam
Yasalarnn, a hl
Einstein esas amalad
Yasalarnn snr
eyi yapabilmi deildir. Yani Nevvton Yasalarmm, Einstein Yasalarnn smr-
landrlm bir paras olduunu gsterememitir. Bunun nedeni, sz konusu
landrlm bir paras olduunu gsterememitir. Bunun nedeni,
snrlara geite, iin yalnzca yasalarn biim deitirmesiyle bitmemesidir. sz konusu
snrlara geite, iinyasalar
yalnzca yasalarn biim evreni
uygulayacamz deitirmesiyle bitmemesidir.
Ayn zamanda da bu oluturan yapsal un
surlarn temel bir deiiklie uramas gerekmitir.evreni oluturan yapsal un-
Ayn zam anda da bu yasalar uygulayacam z
surlarm
Yerleiktemel bir deiiklie
ve bilinen uramas
kavramlarn gerekmitir.
anlamlarn deitirme ihtiyac aslnda
Einstein kuramnn devrimci etki yapmasndalarn
Y erleik ve bilinen kavram larn anlam merkezideitirm
bir roleoynamtr.
ihtiyac aslnda
Her
Einstein kurammn devrimci etki yapmasmda merkezi
ne kadar buradaki deiim, daha nce grdmz dnya-merkezcilikten bir rol oynamtr.g- Her
ne kadar buradaki deiim,
ne-merkezcilie, flojistondan daha nce
oksijene grdmz dnya-merkezcilikten
veya madde paracklarndan dalgag-
ne-m erkezcilie, flojistondan oksijene veya madde paracklarndan
lara geiteki farklardan daha belirsiz ise de, sonutaki kavramsal dn dalga
larabir
mn geiteki farklardan
nceki yerleik daha belirsiz
paradigma ise de,ykc
zerindeki sonutaki
etkisi kavram sal dn
bu rneklerde ol
duundan daha az belirleyici olmamtr. Hatta Einstein olgusunu giderek biol
m n bir nceki yerleik paradigma zerindeki ykc etkisi bu rneklerde
duundandevrimci
limlerdeki daha az belirleyici
ynelilerinolmamtr. Hatta Einstein
prototipi olarak grmemiz olgusunu giderek bi
bile mmkndr.
limlerdeki devrimci ynelilerin prototipi olarak grmemiz bile mmkndr.
(*) Bir matematik terimi olan parametre tamamen nicel olan yani yalnz rakamlarla ifade
(') Bir m atem
edilebilecek atik terim
deerlere i olan
verilen param
addr. etre tam am en
Deikenlerden nicel
fark, olan
temsil yani
ettii yalnz kouldan
niteliin, rakam larla ifade
koula
edilebilecek
deitii halde,deerlere verilen
belli snrlar addr.
iinde deerDeikenlerden fark, temsil ettii niteliin, kouldan koula
deitirmemesidir.
deitii halde, belli snrlar iinde deer deitirmemesidir.
125
125
nk aslndaNewton
nkaslnda Nevvtonmekaniinden
mekaniindenEinstein Einsteinmekaniine
mekaniinegei, gei,allmn
allmn
aksine,
aksine,nesne
nesnevevekavramlara grnrdeyeni
kavram laragrnrde ilavegerektirmedii
yenibirbirilave gerektirmediiiin iin(ya(ya
niniikiikifarkl
farklyaklam
yaklamgrnrde
grnrdeayn kavramlarkulland
nesnevevekavramlar
aynnesne kullandiin) iin)bibi
limlimadamlarnn
adamlarmmdnyay dnyayyorumlamakta yararlandklarkavramsal
yorumlamaktayararlandklar kavramsalyapmm yapmmbibi
limsel devrim lerle nasl yerinden oynadm grmek asmdan bulunmazbirbir
limsel devrimlerle nasl yerinden oynadn grmek asndan bulunmaz
frsattr.
frsattr.
Byleceaa
Bylece aakarttmz
karttm zolgularolgularaslnda
aslndabambaka
bambakabirbirfelsefi felsefiortamda
ortamda
son derece doal karlanabilirdi. Fakat
son derece doal karlan ab ilird i. Fakat bakalariin bakalar olm asabile
iinolmasa bilebilim
bilim
adamlar
adamlariin terkedilmi
iinterk bilimselkuramla
edilmibirbirbilimsel kuramlaonun ardlarasndaki
onunardl arasmdakigrnr grnr
farklarnhepsi
farklarn hepsidedegerek
gerekelle elletutulur farklardr.Zamann
tutulurfarklardr. Zamanndoldurmu
doldurmubirbirku ku
ramaada
rama adaardlnn
ardlnnzelzelbirbirdal gzylebakmak
dalgzyle bakmakmmkn mmknolsa olsabile,
bile,bunu
bunu
dahiyapabilmek
dahi yapabilmekiin iino okuramn
kurammbelli bellibirbirdnm geirmesielzemdir.
dnmgeirmesi elzemdir.Byle Byle
birbirdnm
dnm ancak geriye bakm getirdii yararl^la ve daha yeniolan
ancak geriye bakn getirdii yararlarla ve daha yeni olankura
kura
mmkesin
nm kesinyol gerekletirilebilir.stelik,
gstericiliiylegerekletirilebilir.
yolgstericiliiyle stelik,eski eskikuram
kuramyorumyorum
lamakta dnmgeerli
lamaktabubudnm geerlibirbirara
araolsa
olsabile,
bile,uygulanmasnn
uygulanmasmmsonucunda sonucundaelel
dedeedilen kuram kadar kstl olur ki, nceden bilineni
edilen kuram o kadar kstl olur ki, nceden bilineni tekrardante
o tekrardan tebirbirieie
yaramaz. Eski kuramm bu ekilde yeniden yorumlan
yaramaz. Eski kuram m bu ekilde yeniden yorumlam tasarruf asmdanya tasarruf asndan ya
rarldr,fakat
rarldr, ynlendirmekiin
aratrmaynlendirmek
fakataratrma yeterliolamaz.
iinyeterli olamaz.
Birbirini
Birbiriniizleyen paradigmalararasndaki
izleyenparadigmalar farklarmbylelikle
arasmdakifarklarn byleliklehem hemzorunlu
zorunlu
de badaamaz farklar olduklarn varsaysak,
hem de badaam az farklar olduklarn varsaysak, bunlarn ne trfarklar
hem bunlarn ne tr farklarolol
duklarndadadaha
duklarn dahakesin
kesinekilde sylememizkolaylar
ekildesylememiz kolaylarmyd mydacaba?acaba?Bu Bufark
fark
lardanenenak
lardan seikolann
akseik aslndaimdiye
olanmaslnda imdiyekadar defalarcarnekledik.
kadardefalarca rnekledik.Bir Bir
birini izleyenparadigmalar
biriniizleyen paradigm alarbize evrenidolduran
bizeevreni doldurannesneler
nesnelervevebunlarn
bunlarndavradavra
nlarhakknda
nlar hakkmdafarklfarklbilgiler verir.Yani,
bilgilerverir. Yani,szgelii, atomdandadakk
szgelii,atomdan kkpara
para
cklarn varl, n maddesel nitelii
cklarn varl, n m addesel nitelii ve snn yahut enerjininsakinimi
ve snn yahut enerjinin sakinim i
paradigm alarngrleri
hakkmdabubuparadigmalarn
hakknda grlerideiiktir.
deiiktir.BunlarBunlarartartarda ardagelen
gelenparapara
digmalar arasndaki zele ilikin farklardr zerinde
digmalar arasm daki zele ilikin farklardr ve zerinde sylenecek dahafazla
ve sylenecek daha fazla
birbirey
eyyoktur. Ancak,paradigmalarn
yoktur.Ancak, birbirindenayrld
paradigmalarnbirbirinden ayrldtek tekbalam
balamzzde de
ildir, nkparadigma
ildir,nk yalnzcadoaya
paradigmayalnzca doayadeil deilkendisini retenbilime
kendisinireten bilimededey y
nelikbirbiryapdr.
nelik yapdr.Paradigmalar
Paradigm alaryntemin,
yntemin,sorunsal alanmm,belli
sorunsalalannn, birzamanda
bellibir zamanda
bir olgun bilim
herhangi bir olgun bilim dal iin kabul edilmi zm ltlerinindedekayna
herhangi dal iin kabul edilmi zm ltlerinin kayna
dr. Byleceyeni
dr.Bylece yenibir birparadigmanm
paradigm anmkabul grmesiounlukla
kabulgrmesi ounluklailgili ilgilibilim
bilim
dalnnyeniden
dalnn tanm lanm asnzorunlu
yenidentanmlanmasn zorunluklar. Eskidenele
ktlar.Eskiden elealnan
almansorunlarn
sorunlarn
bazlarbaka
bazlar bakabir bilimdalma
birbilim dalmaaktarlabilir,
aktarlabilir,veya tamamylabilim-d
veyatamamyla bilim-dsayla
sayla
bilir. Daha olmayan da nemsiz sorunlar
bilir. Daha nce var olmayan ya da nemsiz saylan sorunlar yenibirb kparadig
nce var ya saylan yeni paradig
mamaileilenemli bilim selbaarlarn
nemlibilimsel baarlarnesasesashaline gelebilir.Sorunlar
halinegelebilir. Sorunlarbubuekilde ekilde
deiirken gerek bir bilimsel zm basit
deikken gerek bk bilimsel zm basit metafizik kurgudan,szmetafizik kurgudan, szoyunun
oyunun
dan elencesindenayrdeden
m atem atikelencesinden
danyayadadamatematik ayrdedenlt deiim eurar.
ltdededeiime urar.Bi B i
limsel bir devrim sonucu ortaya kan olaan-bilim
limsel bir devrim sonucu ortaya kan olaan-bilim gelenei ile ondanncekigelenei ile ondan nceki
gelenek birbkleriylebadamadklar
gelenekbirbirleriyle badamadklargibi, ortakbir
gibi,ortak lydedepaylamalar
bkly paylam alar
na olanak yoktur.
na olanak yoktur.
Newton'un yaptalmalarn
Nevvtonunyapt almalarm17. yzyldakiolaan-bilimsel
17.yzyldaki olaan-bilimseluygulama uygulama
gelenei zerindeki etkisi,
gelenei zerindeki etkisi, paradigma deiiminin getirdiibubutrtrince
paradigma deiiminin getirdii incefark
fark
larn en arpc rneklerinden biridir. Yzyln 'yeni bilimi' Newton daha
larn en arpc rneklerinden biridir. Yzyln yeni b ilim i Nevvton daha
domadan
domadannce, nce,maddesel
maddeselvarlklarn
varlklarn'z'ne ilikinbirbirdildilkullanan
zneilikin kullananAristo
A risto
telese! ve skolastik aklamalardan kurtulmay sonunda baarmt.Bir
teles'e! ve skolastik aklamalardan kurtulmay sonunda baarmt. Birtan
tan
kendi doasgerei
kendidoas evreninmerkezine
gereievrenin merkezineyneldiiyneldiigr grartk artkbir
aklama
bir aklam a
126
126
 deil,sadece
deil, sadecemantksal
m antksalbirbirkelime oyunuolarak
kelimeoyunu balamtkikibubu
grlmeyebalamt
olarakgrlmeye
gerektendedebirbirilerlemeydi.
gerekten ilerlemeydi.Duyumsal izlenimlerinhepsi,
Duyumsalizlenimlerin hepsi,renk,
renk,tadtadvevehatta
hatta
arlk da dahil, artk evrenin maddesindeki temel paracklarn
arlk da dahil, artc evrenin maddesindeki temel paracklarn boyutlar,bibi boyutlar,
imleri,
imleri,yerleri
yerlerivevehareketleri olarakaklanmaktayd.
hareketleriolarak klanmaktayd.Her eyintemelindeki
Hereyin temelindeki
atomlara bunlarn dnda kalan nitelikler yaktrmak
atom lara bunlarn dnda kalan nitelikler yaktrm ak hurafesaylyor'hurafe' saylyorveve
bilimin
biliminkapsam dmdabraklyordu.
kapsamdnda braklyordu.Bu yenibilimsel
Buyeni havayok
bilimselhavay okiyiiyikapan
kapan
Moliere bile bir oyununda, afyonun bir tr uyku hap etkisi
M oliere bile bir oyununda, afyonun bir tr uyku hap etkisi yapabilm esini yapabilmesini
ona uykuverici'
ona'uyku verici gatfederek
birbirg aklayandoktorla
atfederekaklayan doktorlaalayalayetmiti.
etmiti.17.17.yzy
yzy
ln son yarsnda birok bilim adam ise, afyon paracklarnn,
ln son yarsnda birok bilim adam ise, afyon paracklarnn, yuvarlakbibi yuvarlak
imleri sayesindeevresinde
im lerisayesinde evresindedndkleri sinirleriyattrdn
dndklerisinirleri yattrdmdnmeyi
dnmeyi
tercih ediyorlard.
tercih ediyorlard. (5) (5)
erkendevirlerde
Dahaerken
Daha doa-stnniteliklerle
devirlerdedoa-stn niteliklerleyaplan
yaplanaklamalar
aklamalarretken
retken
bilimselalmann
bilimsel btnleyicibirbirparasyd.
almanmbtnleyici parasyd.Buna Bunakarlk
karlk17'nci
17nciyzyln
yzylm
nesneciklere
nesneciklereyer verenmekanik
yerveren aklamalarakar
mekanikaklamalara gsterdiiyeni
kargsterdii yenieilim
eilimba ba
zzbilim dallar iin son derece verimli sonular dourdu, yani
bilim dallar iin son derece verimli sonular dourdu, yani bilinenzm bilinen zm
lere
lereyatkm olmayansorunlar
yatkmolmayan sorunlaryok ederekyenilerini
yokederek getirdi.rne
gndemegetirdi.
yenilerinigndeme rne
in dinamik alannda Newton'un hareket yasas bilinen
in dinam ik alannda N ew tonun hareket yasas bilinen gzlemlerinyeni gzlemlerin yeni
bir ekilde,birincil
birekilde, yksznesneciklerin
birincilyksz birbirleriylealverileri
nesneciklerinbirbirleriyle alverilerivevegenel
genel
hareketleriasndan
hareketleri yom mlanm asm nbir
asndanyorumlanmasnn birsonucudur
sonucudurveveok okfazla
fazlayeni
yenideney
deney
dedegerektirmemitir. Daha somut bir rnek verelim. Yksz
gerektirm em itir. D aha som ut bir rnek verelim . Yksz nesneciklerin nesneciklerin
birbirleri
birbirlerizerindeki
zerindekitek edim leridokunma/temas
tekedimleri dokunm a/tem asyoluyla yoluylaolacana
olacanagre, gre,
bunu benimseyen nesnecik mekanii
bunu benim seyen nesnecik mekaniigr bilimselabay
grbilimsel abayyepyeni
yepyenibirbira a
yneltmioldu,
konusunayneltmi
lmakonusuna
lma nesnecikhareketlerinin
oldu,nesnecik arpmaileileurad
hareketlerininarpma urad
deiiklikler sorunu.Bu
deiikliklersorunu. Busorunu
sorunuortaya atanvevezm
ortayaatan denebilecekilkilkneri
zmdenebilecek neri
leri
leriyapan Huyghens,Wren
D escartest.Huyghens,
yapanDescartes't. Wallis,almalar
WrenveveWallis, almalardaha dahadadaileri
ileri
gtrdler.Birbirine
gtrdler. B irbirinearpan sarkaarlklaryla
arpansarka arlklarylabaz bazdeneylerin
deneylerinyan yansra,
sra,
asl yntemlerihareket
aslyntemleri harekethakknda
hakkmdadadance ncebilinen zellikleriyeni
bilinenzellikleri sorunalan
yenisorun alan
uygulamakt.Newton
nanauygulamakt. btnbubualmalarn
Nevvtondadabtn sonularndankendi
almalarmsonularndan kendihare
hare
ketketyasalarn rneinnc
kard.rnein
yasalarmkard. ncYasada
Yasadasz edilenetki
szedilen etkivevetepki
tepkieit
eit
lii, arpmayataraf
lii,arpmaya olannesnelerin
tarafolan hareketnicelikleri
nesnelerinhareket asmdanuradklar
nicelikleriasndan uradklar
deiikliklerin anlatmdr.kinci
deiikliklerinanlatmdr. Yasadavarsaylan
kinciYasada dinamikgtanmlamas
varsaylandinamikg tanmlamas
da, ayn deiikliinden
da, ayn hareket deiikliinden kayaklanmtr. 17nciyzylda
hareket kayaklanmtr. 17'nci yzyldaok okkezkezg
g
rld gibi, bu durumda da nesneciklerle ilgili paradigma
rld gibi, bu durum da da nesneciklerle ilgili paradigm a hem yenibir hem yeni bir
retm ihem
problemretmi
problem hemdedebubuprobleme
problemearanan zm nbyk
arananzmn ksmngeli
bykksmn geli
tirmiti.
tirmiti. (6)
(6)
Genede,
Gene almalarmynelttii
Nevvtonunalmalarn
de,Newton'un sorunlarnvevekulland
ynelttiisorunlarn kullandks ks
mekanii
taslarn byk lde nesnecik mekanii dnya grnden eldeedilmi
nesnecik elde
taslarn byk lde dnya grnden ol
edilmi ol
karn,almasnn
malarnakarn,
malarna almasnnsonucusonucuolanolanparadigma, bilimingeerli
paradigma,bilimin geerlisorun
sorun
lar ve kstaslar zerinde daha geni anlamda ve ksmen ykc bir etki yap
lar ve kstaslar zerinde daha geni anlam da ve ksm en ykc bir etki yap
rneinyerekiminin
mt.rnein
mt. yerekimininmaddedeki
maddedekiher herpara
btn dierleriarasnda
paraileile btndierleri arasmda
karlkl ve ikili bir temel ekicilik olarak yorumlan, tpk skolostiklerin
karlkl ve ikili bir tem el ekicilik olarak yorum lam , tpk skolostiklerin
aklamasgibi, doast bir niteliktayordu.
'dme eilimaklamas
dmeeilim' gibi,biraz
birazdoast
bir nitelik tayordu.Bu Buyz
yz
den Principia'y kendilerine paradigma alanlar iin nesnecik
den Principiay kendilerine paradigma alanlar iin nesnecik maddeciliinin
maddeciliinin
(5) Genel olarak parack retisi iin bkz. Marie Boas, "The Establishment of the Mechanical
(5) Genel olarak parack retisi iin bkz. Marie Boas, The Establishment of the Mechanical
Philosophy" (Mekanik Felsefesinin Yerlemesi) Osiris dergisi, 10, 1952, s. 412-541. Parack
Philosophy" (Mekanik Felsefesinin Yerlemesi) Osiris dergisi, 10, 1952, s. 412-541. Parack
eklinin tad zerindeki etkisi iin bkz. a.g.e., s. 483.
eklinin tad zerindeki etkisi iin bkz. a.g.e., s. 483.
(6) R. Dugas, La Mecanique au XVII e siecle (17 ci Yzylda Mekanik) Neuechatel, 1954, s. 177-
(6) R. Dugas, La Mecanigue au XVII e siecle (17 ci Yzylda Mekanik) Neuechatel, 1954, s. 177-
185,284-98,345-56.
185, 284-98, 345-56.
kstaslar
kstaslaryrrlkte kalm aklabirlikte,
yrrlktekalmakla birlikte,yerekimine m ekanikbirbiraklama
yerekim inemekanik aklam a
bulmak abalardan biriydi. Newton'un
bulmak en byk abalardan biriydi. New tonun kendisiveve18'inci
en byk kendisi 18inciyzylda
yzylda
onuizleyenler
onu izleyenlerde, de,bubukonuya
konuyabyk
byknemnemvermilerdi. M mknolan
vermilerdi.Mmkn olanbirbirtektek
seenekdaha
seenek vard,o odadaNewton'un
dahavard, Newtonunkuramn yerekiminiaklamakta
kurammyerekimini aklamaktabaa
baa
rszsayarak
rsz reddetm ekti.Bu
sayarakreddetmekti. alm akdadaepey
Bualmak taraftarbulmutu.
epeytaraftar bulmutu.Fakat
Fakatso so
nunda grlerin hibirisi ar basmad. Bilim
nunda sz konusu grlerin hibirisi ar basmad. Bilim adamlar nePrin-
sz konusu adamlar ne Prin-
cipia olm adanbilim
cipiaolmadan yapabiliyorlarnenededebubueseri
bilimyapabiliyorlar 17nciyzyl
eseri17'nci yzylnesnecik
nesnecik
maddeciliinin ltleriyle
m addeciliinin ltleriylebadatrabiliyorlard.
badatrabiliyorlard.Sonunda Sonundayerekiminin
yerekim inin
gerektendedemadddeye
gerekten madddeyezg nitelikolduunu
zgbirbirnitelik olduunuyava yavakabul
yavayava kabuletmeye
etmeye
baladlar. 18'nci yzyln ortalarna gelindiinde
baladlar. 18nci yzyln ortalarna gelindiinde bu yorum hem enhemen
bu yorum hemen hem en
evrensel dzeydebenimsenmi
evrenseldzeyde durumdaydvevebunun
benim senmidurumdayd sonucuskolastik
bununsonucu skolastikks ks
taslaradoru
taslara gerekbir
dorugerek yndeiiklii
biryn deiikliiolduoldu(ki(kibunu
bunubirbirgeriye dneklin
geriyedn eklin
dedeanlamamak gerekir.)Maddenin
anlamamakgerekir.) Maddeninindirgenemez
indirgenemeztemel yklemleriolarak
temelyklemleri olarakg g
rlen biim, hareket gibi zelliklere
rlen boyut, biim, yer ve hareket gibi zelliklere bylece m addeye'zg'
boyut, yer ve bylece maddeye zg
ekmeveveitme
ekme itmegleri
gleridedekatlm oluyordu.(7)
katlmoluyordu. (7)
Sonu olarak fizik biliminin
Sonu olarak fizik bilim inin sorunsalalannda
sorunsal ltlerindemeydana
alanndaveveltlerinde m eydana
gelen bu deiiklik yeni bir r daha at. rnein, 1740laragelindiinde
gelen bu deiiklik yeni bir r daha at. rnein, 1740'lara gelindiinde
elektrikiler
elektrikilerartkartkelektrik svnnekim
elektriksvnn rahatlklabahsedebili
zelliindenrahatlkla
ekimzelliinden bahsedebili
yor ve bir asr nce Moliere'in gibi alaya alnmyorlard.
yor ve bir asr nce M olierein doktoru gibi alaya almmyorlard.Onlarn
doktoru Onlarmbubu
rahatla kavumasyla, elektrikle igili grngler de
rahatla kavum asyla, elektrikle igili grngler de giderek eskisinden giderek eskisinden
farkl
farklbir grnmvevedzen
birgrnm dzeniine
iinegirdi, nkdaha
girdi,nk ncebubugrnglerin
dahance grnglerin
yalnzca temas yoluyla etki yapabilen mekanik bir salgnn sonular olduu
yalnzca temas yoluyla etki yapabilen mekanik bir salgnn sonular olduu
sanlyordu.Bu
sanlyordu. Buyeniliin
yeniliinzelzelbir
birrneini
rneiniverecek olursak,elektriin
verecekolursak, elektriinuzak
uzak
mesafeden yapt etki kendi bana bir alma alan olduu
m esafeden yapt etki kendi bana bir alma alan olduu zaman, bugn zaman, bugn
iletkenlik
iletkenlikyoluyla
yoluylaakm yklem ekdediimiz
akmyklemek olgunundadabunun
dediimizolgunun bununsonularn
sonularn
dan biri olduu anlalabildi.
dan biri olduu anlalabildi. daha nce ise, bu olgu grlebildiizamanlar,
daha nce ise, bu olgu grlebildii zamanlar,
elektrik '
elektrik ortam
o rtam'larn dorudanetkisiyle
larmdorudan
da herelektrik
etkisiyleyaya daher elektriklaboratuvarnda
laboratuvarnda
kam lm azolan
kanlmaz Leyden Kavanozu zerineyapt
F rankhninLeyden
olanFrankhn'in yaptalmalarn
Kavanozu zerine
alm alarn
vevedolaysyla elektrikte yeni bir Newton paradigmas kuruluunun
dolaysyla elektrikte yeni bir Newton paradigmas kuruluunun balang
balang
oldu.Kukusuz,
ccoldu. maddenindoasna
Kukusuz,maddenin doasnazg glerkonusundaki
zggler
bu arayla
konusundaki buarayla
rn geerli klnmas ile etkilenen tek bilimsel alan elektrik ya da dinamik
rn geerli klnm as ile etkilenen tek bilimsel alan elektrik ya da dinam ik
dallardeildi. kimyasalyaknlamalar
yzyldakimyasal yerdeitirme
dallar deildi.18'nci
18nciyzylda yakmlamalar veyer
ve
deitirme di
di
zileri konularndaki bilimsel yaznn byk bir ksm Newton'culukta
zileri konularndaki bilimsel yazmn byk bir ksm N ew tonculukta ortaya ortaya
kaynaklanm aktayd.eitli
araylardankaynaklanmaktayd.
kanbubumekanik-tesi
kan m ekanik-tesiaraylardan
kimyasal
eitli kim yasal
trler arasndaki bu dereceli ekimlere inanan kimyaclar daha nce hayal
trler arasndaki bu dereceli ekim lere inanan kim yaclar daha nce hayal
aramaya koyuldu
edilemeycek
edilem eycekdeneyler tasarlayarakyeni
deneylertasarlayarak tepkimeeitleri
yenitepkime eitleri aramaya koyuldu
lar. Bu sre boyunca gelitirilen veriler ve kimyasal kavramlar olmasayd,
lar. Bu sre boyunca gelitirilen veriler ve kim yasal kavram lar olmasayd,
daha sonra Lavoisier'nin ve zellikle de Dalton'un yapt almalar anla
daha sonra L avoisiernin ve zellikle de Daltonun yapt almalar anla
mak mmkn olamazd. (8) Kabul edilebilir sorunlar, kavramlar ve akla
mak mmkn olamazd. (8) Kabul edilebilir somnlar, kavramlar ve akla
malar belirleyen ltlerde meydana gelen deiiklikler, btn bir bilim da
malar belifleyen ltlerde meydana gelen deiiklikler, btn bir bilim da
ln blmde bu srecin bir anlamda iinde ya
lndntrebilir.
Hatta
dntrebilir. Hattagelecek gelecek blmde bu srecin bir anlamda iinde ya
admz dnyay da dntrdn ileri sreceim.
admz dnyay da dntrdn ileri sreceim.
Paradigmalar arasnda ze dayanmayan bu tr farklara baka rnekler
Paradigm alar arasnda ze dayanm ayan bu tr farklara baka rnekler
(7) J.B. Colen, Franklin and Newton: An Inquiry into Speculative Newtonion. Experimental Sci
(7) J.B. Colen, Franklin and Newton: An lnquiry intoThereof
Speculative Newtonion.Experimental
(Franklin ve Newton'cu Kurgusal Sci
ence and Franklin's Work in Electricity As an Example
ence and Franklins BirWork in Electricity As an Example Thereof (Franklin
Franklin'in Elektrik ve Nevvtoncu
almalar) Kurgusal
Philadel
Deney Bilimi zerine Soruturma ve rnek Olarak
Deney Bilimi zerine Bir Soruturma ve rnek Olarak Franklinin Elektrik almalar) Philadel
phia, 1956, 5. ve 6. blmler.
phia, 1956, 5. ve 6. blmler.
(8) Elektrik iin bkz. a.e.g, 8-9 cu Blmler, Kimya iin bkz. Metzger, a.g.e., Ksm I.
(8) Elektrik iin bkz. a.e.g, 8-9 cu Blmler, Kimya iin bkz. Metzger, a.g.e., Ksm I.
128
128
herhangi
herhangibir birbilim
bilimdalnn
dalnmherhangi
herhangibirbirgelime dnemihintarihinden
gelimednemihin tarihindenkolay
kolay
lkla kartlabilir. Biz imdilik yalnzca iki ve ok daha ksa rnekle yetine
lkla kartlabilir. Biz imdilik yalmzca iki ve ok daha ksa rnekle yetine
ceiz. Kimyadevriminden
ceiz.Kimya devrim indennce, kimyadanbeklenen
nce,kimyadan beldenenilerden
ilerdenbirisi
birisidedekim
kim
yasal tzlerin yklemlerinin bunlarn kimyasal tepkimeler srasnda
yasal tzlerin yklemlerinin ve bunlarm kimyasal tepkimeler srasmdageir
ve geir
dikleri
diklerideiikliklerin
deiikliklerinaklanmasyd.
aklanm asyd.Kimyacmn, kullanlanazazsayda
Kim yacm n,kullanlan saydatete
mel ilkenin yardmyla, -ki bunlardan biri flojistondu- neden baz tzlerin
mel ilkenin yardm yla, - k i bunlardan biri flojistondu- neden baz tzlerin
asitli bazlarnnsa m etalin,(*)
asitli bazlarm nsametalin, (*)dierlerinin
dierlerinindedetutuabilir,
tutuabilir,vs.vs.olduklarn
olduklarn
aklamas istenirdi. Bu yolda belli bir baar da elde edilmiti. rnein flo-
aklamas istenirdi. Bu yolda belli bir baar da elde edilmiti. rnein flo
jiston,
jiston, daha nce debelirttiimiz
daha nce de belirttiim izgibi, metallerin nedenbirbirlerine
gibi, m etallerinneden birbirlerinebenze
benze
diklerini aklamaya yaryordu. Asitler iin de benzer bir
diklerini aklam aya yaryordu. Asitler iin de benzer bir kantlamagelitir
kantlama gelitir
memiz
memiz mmkndr.Daha
mmkndr.
sonraLavoisier'nin
Dahasonra L avoisierninyapt slahatbubukimyasal
yapt'slahat' kimyasal
ilkeleri ortadan kaldrd ve bunun sonucunda kimya dal, bilimsel aklama
ilkeleri ortadan kaldrd ve bunun sonucunda kim ya dal, bilimsel aklama
gcn gerek somut uygulama, gerek gelime birimi asndan bir hayli yitir
gcn gerek somut uygulama, gerek gelime birimi asndan bir hayli yitir
di.di.Bu kayb telafi etm ekiin
Bukayb ltlerde birdeiiklik
telafi etmek iinltlerde bir deiiklikyapmak
yapmakgerekiyordu.
gerekiyordu.
Halbuki 19'ncu yzyln byk bir blmnde bileiklerin zelliklerini
Halbuki 19ncu yzyln byk bir blmnde bileiklerin zellikleriniak- ak-
layamamak kimya kuramlar iinbirbireksiklik
layamamak kimya kuramlariin
bile saylmayacakt.(9)
eksiklik bilesaylmayacakt.(9)
Baka yzyldan
bir mek daha: 19ncuyzylda
Baka bir rnek daha:19'ncu dalga kurammbenimsemi
mdalga
kuramn
benimsemi
olanlarn hepsi gibi Clerk Maxwell de k dalgalarnn maddesel bir eter iin
olanlarm hepsi gibi Clerk Maxwell de k dalgalanran maddesel bir eter iin
de redii kansndayd. Bu dalgalan ekebilecek mekanik ortamn tasarlan
de redii kansndayd. Bu dalgalan ekebilecek mekanik ortamn tasarlan
mas Maxwell'in en yetenekli adalan iin olaan problemlerin bamda gel
mas MaxweUin en yetenekli adalan iin olaan problemlerin bamda gel
mekteydi. Ancak, Maxwell'in kendi kuram -yani elektromanyetik
mekteydi. Ancak, MaxweHm kendi kuram -yani elektromanyetikk
kura
k kura
m- k dalgalarm tayabilecek byle bir ortamdan hi sz etmedii gibi, bu
m - k dalgalarm tayabilecek byle bir ortamdan hi sz etmedii gibi, bu
ynde yaplan ahmalan bsbtn zorlatrmaktayd. Bu nedenle Maxwell'in
ynde yaplan ahm alan bsbtn
kuram zorlatrmaktayd. Bu nedenle MaxweHm
balangta geni lde reddediliyordu. Fakat tpk Newton'un kura
kuram balangta geni lde reddediliyordu. Fakat tpk Newtonun kura
m gibi Maxwell' inki de kolayca batan savlr gibi deildi ve zamanla para
m gibi M axwellinki de kolayca batan savlr gibi deildi ve zamanla para
digma konumuna yaklatka bilim topluluunun da kurama kar tutumu de
digma konumuna yaklatka bilim topluluunun da kurama kar tutumu de
iti. Ne var ki, 20'nci yzylm balarna gelindiinde Maxwell'in mekanik
iti. Ne var ki,konusundaki
bir eterin varl 2 0 nci yzylm balarna gelindiinde M axwellin mekanik
srar eski arln yitirdi ve bo bir nerme
bir eterin varl konusundaki srar eski arln yitirdi ve bo bir nerme
haline geldi. Byle bir eter ortam tasarlama abalarna da son verildi. Bir
haline geldi. Byle bir eter ortam tasarlam a abalarna daneyin
yandan elektriin 'yer deitirmesi 'nden sz edip, te yandan son verildi. yer dei
Bir
yandan elektriin yer deitirmesinden sz edip, te yandan neyin yer dei
tirdiini bilmemek bilim adamlarn rahatsz etmez oldu. Sonuta gene ayn
tirdiini bilm em ek bilim adam larm rahatsz ve etmez oldu. Sonuta gene ayn
ekilde ortaya yeni bir dizi sorun ve lt kt bu deiikliin, zaman ge
ekilde ortaya yeni bir dizi sorun ve lt kt ve bu deiikliin, zamam ge
lince grelilik kuramnn meydana kmasnda byk pay oldu. (10)
lince grelilik kurammm meydana kmasmda
Bilimsel topluluun kendi geerli sorunlarnbyk pay oldu. (10)
ve ltlerini.kavraynda
Bilim sel topluluun kendi geerli sorunlarn ve ltlerini.kavraymda
meydana gelen bu kendine zg deiimlerin yntem asmdan hep bir alt
m eydana gelen bu kendine zg deiim lerin yntem asm dan hep bir alt
dzeyden bir st dzeye doru ilerlediklerini varsayabilseydik, denememiz
dzeyden bir nem st dzeye doru ilerlediklerini varsayabilseydik, denememiz
iin tadklar olduka azalrd. Bu durumda etkilerinin de tam anla
iin tadklar nem olduka azalrd. Bu durumda etkilerinin de tam anla
myla birikime dayal olduu dnlebilirdi. Bu bakmdan baz tarihilerin
myla birikime dayal olduu dnlebilirdi.veBu bakmdan baz tarihilerin
bilim tarihine baktklar zaman, insann doay bilimsel abay kavrayn
dabilim tarihine baktklar zaman, insamn doay ve bilimsel abay
srekli artan bir olgunluk bulmalarna amamak gerekir. (11) Gene de,
kavrayn
da srekli artan bir olgunluk bulm alarna am am ak gerekir. (11) Gene de.
(*) Metalik tuzlar ieren (.N.)
(9)(*)E.Metalik tuzlarIdentity
Meyerson, ieren and
(.N.)
Reality (zdelik ve Gereklik) New York, 1930, 10. Blm.
(9) E,T.
(10) E. Meyerson,
Whittaker,Identity andofReality
A History (zdelik
the Theories ve Gereklik)
of Aether New York,
and Eletricitiy 1930,
(Eter 10. Blm.
ve Elektrik Kuram
(10) E.T.
larnn VVhittaker,
bir Tarihesi) A History
blm of the1953,
2, Londra Theories of Aether and Eletricitiy (Eter ve Elektrik Kuram
s. 28-30.
larnn
(11) bir Tarihesi)
Bilimsel gelimeyi blm 2, Londra
byle bir 1953,
Prokrustes s. 28-30.
yatana (kalbna) sdrmay amalayan ok parlak
ve(11) Bilimsel
tamamen gelimeyi
aa uygun byle bir Prokrustes
bir alma yatana
iin bkz. C.C. (kalbna)
Gillispie, sdrmay
The Edge amalayan
of Objectivity ok parlak
An Essay in
theveHistory
tamamen aa uygun
of Scintific bir (Nesnelliin
Ideas alma iin bkz.
Eii:C.C. Gillispie,
Bilimsel The Edge
Dnce of zerine
Tarihi Objectivity
bir An Essay in
Deneme)
the History
Princeton, of Scintific Ideas (Nesnelliin Eii: Bilimsel Dnce Tarihi zerine bir Deneme)
1960.
Princeton, 1960.
129
129
 bilimsel
bilim selproblemlerin
problem lerin veltlerin
ve birikim yoluylagelitiini
ltlerin birikimyoluyla gelitiinikantlamak,
kantlam ak,
ayn eyi kavramlar iin kantlamaktan ok daha zordur. 18'nci yzyl bilim
aym eyi kavram lar iin kantlamaktan ok daha zordur. 18nci yzyl bilim
cilerinin yerekimini aklama abasndan vazgemeleri belki bir b ^ m aya
cilerinin yerekimini aklama abasmdan vazgemeleri belki birbakma ya
rarl oldu, ama bu aba zde geersiz bir amaca ynelmi deildi. ze ilikin
rarl oldu, ama bu aba zde geersiz bir amaca ynelmi deildi. ze ilikin
glere kar yaplan itirazlar da ayn ekilde bilimd saylamazlard, yahut
glere kar yaplan itirazlar da ayn ekilde bilimd saylamazlard, yahut
kt anlamda metafizik deildiler. Byle bir yargya izin verecek bilimd
kt anlam da m etafizik deildiler. Byle bir yargya izin verecek bilimd
bir zaten yoktur.
lt zaten yoktur.in
birlt
asl, ltlerin snrlandrlmas
in asl, ltlerin snrlandrlm asyayadadageniletil
geniletil
mesi deil, sadece benimsenen yeni paradigmann gerektirdii deiikliin
mesi deil, sadece benim senen yeni paradigmanm gerektirdii deiikliin
yaplmasyd. stelik bu deiiklik o zamandan beri yn deitirmitir ve
yaplm asyd. stelik bu deiiklik o zam andan beri yn deitirm itir ve
telar deitirebilir. 20'nci yzylda Einstein yerekimi glerini aklamay
tekrar deitirebilir. 2 0 nci yzylda Einstein yerekimi glerini aklamay
baard ve bu aklamann bilimi geri dnmeye zorlad bir dizi kural ve
baard ve bu aklam ann bilirni geri dnm eye zorlad bir dizi kural ve
problem, szn ettiimiz bakmlardan, Newton'un ncellerine, ardllarna
problem , szn ettiim iz bakmlardan, Nevvtonun ncellerine, ardllana
olduundan daha yakn dyordu. Aym ekilde, kuantum mekaniinin geli
olduundan daha yakn dyordu. Aym ekilde, kuantum mekaniinin geli
imi, kimya devriminden kaynaklanm olan btn yntem kstlamalarn
im i, kim ya devrim inden kaynaklanm olan btn yntem kstlam alarn
tersine evirmitir. Kimyaclar imdi laboratuarlarnda kullanlan ya da reti
tersine
len tzlerin evirmitir.
renkleriniKimyacltu" imdi koullarn
kitle, oluturma laboratuarlarmda kullanlan ya da reti
ve dier zelliklerini ak
len tzlerin reniderini kitle, oluturma koullarm ve dier zelliklerini ak
lamaya alyorlar ve gayet de iyi baaryorlar. Elektromanyetik kurammda
lam aya alyorlar ve gayet de iyi baaryorlar. Elektromanyetik kurammda
bile benzer bir ters dn sz konusu olabilir. ada fizikte uzay artk New
bile benzer bir ters dn sz konusu olabilir. ada fizikte uzay artk Nevv
ton'un ve Maxwell'in kuramlarnda kullanlan cansz ve benzeik alt-madde
tonun ve M yklemlerinden
deildir. Yeni axw ellin kuram bir larmda kullanlan cansz ve benzeik alt-madde
ksm bir zamanlar etere atfedilenlere daha
deildir. Yeni yklemlerinden bir ksm bir zamanlar etere atfedilenlere daha
ok benzemektedir. Uzay bu ekilde grerek, gnn birinde belki elektriin
ok benzemektedir.
yer deitirmesinin neUzay demekbuolduunu
ekilde grerek, gnn birinde belki elektriin
da anlayabileceiz.
yer deitirmesinin ne demek olduunu da anlayabileceiz.
Bu saydmz rnekler, dikkatimizi paradigmalarn bilisel ilevlerinden
kuralBu saydmz
belirleyici rnekler,kaydrmakla
ilevlerine dikkatimiziparadigmann
paradigmalarn bilisel ilevlerinden
bilimsel yaam nasl
kural belirleyici ilevlerine kaydrmakla paradigmamn
biimlendirdii konusundaki anlaymz geniletmektedir. Daha nce, bilimsel yaam nasl
para
biimlendirdii konusundaki anlaymz geniletmektedir.
digmann balca rol Olarak bilimsel kuramlarn gelitirilmesindeki Daha nce, para
aracl
digm ann balca rol Olarak bilimsel kuramlarn gelitirilmesindeki
n ele almtk. Paradigmann bu roldeki ilevi, bilim adamna doada bulu aracl-
nanmveele almtk. Paradigmamn
bulunmayan bu roldekinasl
nesneler ve bunlarn ilevi, bilim adamma
davrandklar doadabilgi
hakknda bulu
nan ve bulunm ayan nesneler ve bunlarn nasl davrandklar
vermektir. Bu bilginin salad 'harita'nn ayrmtlar da olgunlam bilim hakkm da bilgi
sel aratrma tarafndan ortaya kartlr. Doa rastgele incelenmeyecek kadar
vermektir. Bu bilginin salad haritanm ayrmtlar da olgunlam bilim
sel aratrma
eitli ve karmaktarafmdan
olduu ortaya
iin kartlr. Doabilimin
de, bu harita, rastgelegelime
incelenmeyecek kadar
srekliliini
eitli ve karm ak olduu iin de, bu harita, bilim in
salamakta en az gzlem ve deney kadar gereklidir. Paradigmalarn, ierdik gelim e srekliliini
salamakta
leri kuramlar en az gzlem ve deney kadar gereklidir. Paradigmalarn, ierdik
yoluyla aratrma faaliyetinin' oluumunda yer aldklarn bili
yoruz, ama bilimin oluumuna katldklar tek oluumunda
leri kuram lar yoluyla aratrma faaliyetinin' yer aldklarn
balam bu deildir ve buradabili
yoruz, ama bilimin oluumuna katldklan tek balam
ki amacmz da bunu gstermektir. zellikle en son rneklerimizin gsterdi bu deildir ve burada
ki amacmz
ine da bunu gstermektir.
gre, paradigmalar bilim adamlarna zellikle en son
klavuz bir rneklerimizin
harita salamakla gsterdi
kal
ine gre, paradigm alar bilim adamlarna klavuz
mayp, bu haritann yapm iin gereken ynlendirii de stlenmektedir. bir harita salam aklaBi
kal
mayp, bu haritann yapm iin gereken ynlendirii
lim adam bir paradigmay renirken, edindii becerinin iinde kuram, yn de stlenmektedir. Bi
lim adam bir paradigmay renirken,
tem ve lt birbirinden ayrlmaz bir btn halindedir. edindii becerinin
Bu iinde kuram,
yzden, paradigma yn
tem ve lt
deitii zaman birbirinden ayrlmaz bir
hem problemlerin henbtn halindedir.
nerilen zmlerinBu yzden, paradigma
geerliliini be
deitii zaman hem problem lerin hen
lirleyen ltlerde de nemli farklar meydana gelir. nerilen zmlerin geerliliini be
lirleyen ltlerde de nemli farklar meydana gelir.
Bu gzlem bizi bu blmn balad noktaya geri gtrm oluyor, n
k buBusayede
gzlem biziparadigmalar
rakip bu blmn balad noktaya geri
arasmda yaplacak gtrm
seimin oluyor,
srekli n
ekilde
k bu sayede
yaratt sorulara rakip
olaanparadigm
biliminalar arasmda yaplacak
ltlerinden seimyant
yola klarak in srekli ekilde
bulunama
yarattdair
yacana sorulara olaan
ilk kesin bilimin ltlerinden
gstergemizi yolaki
elde ediyoruz. klarak
bilimselyant bulunama
okul, gerek
yacana dair ilk kesin gstergemizi elde ediyoruz.
bir problemin ve onun zmnn ne olduu konusunda gr ayrlna ki bilimsel okul, gerek
bir problem in ve onun zm nn ne olduu konusunda
dtkleri lde, kendi paradigmalarnn greli stnl zerine yaptk- gr ayrlna
dtkleri lde, kendi paradigmalarnn greli stnl zerine yaptk
130
130
 lar-tartm annbir
lar-tartmann birsarlar
sarlardiyalou
diyalouolmas kanlm azdrnk
olmaskanlmazdr bylebi
nkbyle bi
tartmada yaratlan ksmen dngsel kantlamalar, ister istemez, her paradig
tartmada yaratlan ksmen dngsel kantlamalar, ister istemez, her paradig
m annkendine
mann hedefald
kendinehedef kstaslaraa
aldkstaslar aayukar
tatmin edebildiini
yukar tatm in edebildiiniveve
hasm paradigm anm benim sedii baz kstaslarda daeksik
hasm paradigmann benimsedii baz kstaslarda da eksikkaldm
kaldm gs
gs
terecektir.
terecektir. P aradigm a tartm alarn n deyam l zellii olan bumantksal
Paradigma tartmalarnn devaml zellii olan bu m antksal
uyumeksikliinin
uyum bakanedenleri
eksikliininbaka nedenleridedevardr tabii. rnein,hibir
vardrtabii.
rnein, hibirparadigma
paradigma
kendine hedef ald sorunlarm hepsini zemediiiin iin verakip
ralapiki
kendine hedef ald sorunlarn hepsini zemedii ve paradig
iki paradig
mann da zmsz brakt sorunlar hibir zaman ayn olmayacandan,
m ann da zm sz brakt sorunlar hibir zaman aym olmayacandan,
paradigm atartmalar
paradigma daim agelip
tartm alardaima
soruya dayanr: hangi sorunlar z
gelipuu soruya dayanr; hangi sorunlarz
m olmak daha nemlidir? Yanan standartlar sorunu gibi, deerlerin
m olmak daha nemlidir? Yanan standartlar sorunu gibi, deerlerinat at
mas da yalnzca olaan bilimin tamamen dnda kalan ltler sayesinde
m as da yalnzca olaan bilim in tam am en dnda kalan ltler sayesinde
zlebilir veparadigma
zlebilir ve
paradigm atartmalarn
devrimci yapan balca etken de,
ta rtn ia la n n devrim ci yapan balca etken de,
bilim d ltlere duyulan bu gereksinimdir. Ancak burada llerden ve
bilim d ltlere duyulan bu gereksinim dir. Ancak burada llerden ve
deerlerden ok daha temel bir unsur sz konusudur. imdiye kadar paradig
deerlerden ok daha temel bir unsur sz konusudur. imdiye kadar paradig
m alarmbilimi
malarn bilim oluturmas
zerinde durdum. imdi de ne anlamda doay
i oluturm as zerinde durdum. imdi de ne anlam da doay
oluturduklarn syleyebileceimizi gstermek istiyorum.
oluturduklarm syleyebileceimizi gstermek istiyorum.

131
131
 X. DNYA GR DEKL OLARAK
X. DNYA GR DEKL OLARAK
DEVRMLER
DEVRMLER

ada tarih yaznn bak asndan gemi aratrmalar inceleyen bilim

ada
tarihisi, tarih yaznn
paradigmalar bak asndan
deitii gemibirlikte
zaman onlarla aratrm alan inceleyen
dnyann bilim
da eitii
tarihisi,varmaktan
sonucuna paradigm alar deitii zaman onlarla birlikte dnyann
kendini alkoyamayabilir. Yeni bir paradigmann pein da eitii
sonucuna
den giden bilimvarmaktan
adamlar kendini alkoyamayabilir.
yeni aralar benimserlerYeni bir paradigmanm
ve farkl yerlere bakmaya pein
den gidenDaha
balarlar. bilimdaadamlar
nemlisi, yeni aralar
bilim benimserler
adamlar devrimlerve farkl yerlere
srasnda bakmaya
bildikleri
balarlar.
aralarla dahaD aha
nce dabakm
nem lisi, bilim yerlere
olduklar adam lar devrim
tekrar ler srasnda
baktklar zamanbildikleri
yeni ve
aralarla
farkl eyler daha nce bakm
bulurlar. olduklar
Sanki bilim yerlerebirden
topluluu tekrarbambaka
baktklar bir zaman yeni ve
gezegene
farkl eyler
tanmtr bulurlar.
ve bu Sankitandk
gezegende bilim nesneler
topluluuhem birden
farkl bambirbaka
ktabir gezegene
grnrler
tanmtr
hem ve bu gezegende
de bilinmeyen baz bakatandk nesneler
nesnelerle hem bulunurlar.
bir arada farkl bir kta Tabiigrnrler
aslnda
hem de bilinm eyen baz baka nesnelerle bir arada
byle bir olay olmamtr, harhangi bir corafi aktarm sz konusu bulunurlar. Tabii aslnda
deildir.
byle bir olaydndaki
Laboratuvarn olmamtr, harhangi
gnlk yaam bireskisi
corafi aktarm
gibi srp sz konusu deildir.
gitmektedir. Fakat
Laboratuvarm
yine de paradigma dndaki gnlkgerekten
deiiklikleri yaam eskisibilim gibi srp gitm aratrma
adamlarmm, ektedir. Fakat
ile
yine de paradigm a deiiklikleri gerekten bilim
balanm olduklar dnyay farkl ekilde grmelerine neden olur. adam larm m , aratrm
Sylemek a ile
balanm olduklar
istediimiz, bu dnyayla dnyay
olan farkl ekilde
ilikileri grmelerine
yalnzca grdkleri neden ve olur. Sylemek
yaptklar ile
istediim
snrl kaldiz, bu dnyayla
lde, bilimolan ilikileri bir
adamlarmn yalnzca grdkleri
devrimden sonra ve yaptklar
farkl bir dnile
sm rh
yayla kald
iliki lde, bilim adamlarm m bir devrimden sonra farid bir dn
kurduklardr.
yayla iliki kurduklardr.
te u sk sk sz edilen, bir grsel kalptan (Gestalt'tan) dierine atla
te u skbilim
ma rnekleri, sk sz edilen,dnyasnda
adamnn bir grsel kalptan
meydana (Ggelen
estalttan) dierine atla
bu dnmlere
ma rnekleri,
temel bir prototip bilim
ya daadam nn dnyasnda
benzetme m eydana gelen
kayna oluturmalar bu dnm
bakmndan burada lere
temel bir
iimize prototip ya da
yaramaktadr. benzetme
Bilim adamnn kayna oluturmalar
dnyasnda nceden bakm rdekndan burada
saylan
iim ize devrimden
nesneler yaram aktadr.sonraB tavan
ilim adam nn dnyasnda
oluverirler. (*) Kutunun nceden
ilk nce rdek
st saylan
taraf
tan dn gren kii, daha sonra alt taraftan kutunun iini seyretmeyest
nesneler devrim den sonra tavan oluverirler. (*) Kutunun ilk nce taraf
balar.
tan dm
Bunun gibi gren kii, daha
dnmler sonra altdaha
genellikle taraftan
yava kutunun iini seyretmeye
ve ounlukla balar.
da geri dn
Bunun gibi
olmadan dnm ler beraber,
gereklemekle genelliklebilimsel
daha yava ve ounlukla
eitimin en olaan da ve geri dn
ayrlmaz
olm adan gereklem
paralandr. ekle beraber,
Engebe haritasna bakanbilim
rensel eitim in en olaan ve ayrlm az
ciparalandr.
kadn zerinde Engebe haritasna
birtakm bakangrr
izgiler ren
ci kadm zerinde birtakm
ken, haritacnn grd bir arazinin resmiizgiler grr
-
{*)ken,
nl haritacnn grd
rdek-tevan rnei bir arazinin
gibi belirsiz resmi-
olan figrler,
Kuhn, Hanson
{*) nl gibi, bilimde
rdek-tevan kuramdan
rnei gibi bamsz
belirsiz olan figrler,
Kuhn,olamayacan
gzlem H anson g ib i,savunan
b ilim d e dnrler
k u ra m d a ntarafndan
b a m sz
her tr insan
gzlem alglaynn,
olamayacan amadnrler
savunan zellikle bilimsel
tarafndan
her t r prototipi
gzlemin olarak
in san a lg la y kullanlmaktadr. nl
n n , am a z e llik le brdek
ilim se l
tavan
gzlemin yledir:olarak
figrprototipi (.n.) kullanlmaktadr. nl rdek
tavan figr yledir: (.n.)
132
132
 dir.Bir
dir. Birkabarck
kabarckodasnn
odasnnfotorafna
fotorafnabakan karkvevekrk
rencikark
bakanrenci krkdkk
dkk
izgiler fiziki ise iyi nkleer
izgiler grr, fiziki ise ok iyi tand ufak boyutlu nkleer olaylannbirbir
grr, ok tand ufak boyutlu olaylarn
kaydn.renci
kaydn. renciancak
ancakbubutrtrbirok dnmdengetikten
grseldnmden
birokgrsel sonrabi
getiktensonra bi
lim dnyasnn sakinleri arama girebilir, bilim adamnn grdn grme
lim dnyasm m sakinleri arama girebilir, bilim adammm grdn grme
ye,ye,gsterdii
gsterdiitepkileri
tepkilerigstermeye balar.Fakat
gstermeyebalar. rencininbubuekilde
Fakatrencinin ekildegirdi
girdi
iidnya, ne bir yanda evrenin de dier yanda bilimin
dnya, ne bir yanda evrenin ne de dier yanda bilimin yapstarafmdan
ne yaps tarafmdan
deimez
deim ezekilde,
ekilde,bir kereiin
birkere iinsaptanm deildir.Aslnda,
saptanm deildir. Aslnda,bubudnyadnyahemhem
evrece hem de rencinin izlemek zere yetitirildii tikel
evrece hem de rencinin izlemek zere yetitirildii tikel olaanbilimge- olaanbilim ge-
leneince
leneinceortak olarakbelirlenmektedir.
ortakolarak belirlenm ektedir.Bu nedenle,devrim
Bunedenle, devrimdnemlerinde
dnemlerinde
olaan-bilimsel
olaan-bilim selgelenekgelenekdeitii zamanlat,bilim
deitiizamanlat, adamevresini
bilimadam evresinialglama
alglam a
yyyeniyeni batan renm ek zorundadr, yani tand koullarierisinde
batan renmek zorundadr, yani tand koullar ierisindeyeniyeni
kalplar
kalplargrmeyi
grm eyirenmesi
renm esigerekmektedir.
gerekm ektedir.Bunu Bunuyaptktan
yaptktansonra
sonraaratrma
aratrma
,
dnyasbirok
dnyas biroknoktada
noktadaeskiden
eskidenyaad
yaaddnyayla badamayanller
dnyaylabadamayan llertata
yacaktr. Farkl paradigmalarn ynlendirdii gr okullarnm
yacaktr. Farkl paradigm alarm ynlendirdii gr okullarmm herzaman her zaman
birbirlerinebiraz
birbirlerine tersden
birazters am alarbenimsemelerinin
denamalar benim sem elerininbir bakanedeni
birbaka nedenidede
budur.
budur.
Getalt deneylerinin amac, en allm biimleriyle, yalnz alglama ya
Getalt deneylerinin amac, en allm biimleriyle, yalmz alglama ya
psndaki
psndakidnmleri
dnm lerigstermektir.
gstermektir.Paradigmalarn
Paradigm alarmrl rlyayadadaalglama
alglamas s
reci srasmda nceden kazanlm deneyimler
reci srasm da nceden kazanlm deneyim ler hakkmda bilgi vermezler.Fa
hakknda bilgi vermezler. Fa
katkatbubukonuda
konudadadason sonderece zenginbir
derecezengin birpsikoloji yaznbulunmaktadr
psikolojiyazn bulunm aktadrveve
almalarn ou bu alann ncln yapan Hanover
alm alarn ou bu alann ncln yapan Hanover Enstitsnden Enstits 'nden kaykay
naklanmtr. Deneyde kullanlan bir denek, grntleri ters eviren mercek
naklanmtr. Deneyde kullanlan bir denek, grntleri ters eviren mercek
konmu gzlklertakt
konm ugzlkler zamangenellikle
taktzaman dnyayba
genelliklednyay baaa grr.Algla
aagrr. A lgla
ma duyular balangta gzl takmadan nce koullanm olduklar tarz
ma duyular balangta gzl takm adan nce koullanm olduklar tarz
dadailev grrler.Bunun
ilevgrrler. sonucundakorkun
Bununsonucunda korkunbir bocalam avevekiisel
birbocalama kiiselbuna
buna
lm bagsterir. Fakat denek yeni dnyasna almaya baladka,
lm bagsterir. Fakat denek yeni dnyasna almaya baladka,grsel grselala
ala
n tamamen tersine dnerek yeni koullara uyum salar. Bu genellikle gr
n tam am en tersine dnerek yeni koullara uyum salar. Bu genellikle gr
menin
m enintamamen kartbir
tam am enkart birara-dnemden
ara-dnem densonra olur.Bu
sonraolur. Bunoktadan
noktadanitibaren
itibaren
nesneler gene gzlkleri takmadan nce olduklar gibi grlmeye balarlar.
nesneler gene gzlkleri takm adan nce olduklar gibi grlmeye balarlar.
nceleriaykr
Bylecenceleri
Bylece olanbir
aykrolan
grsel alanmbenimsenmesi
bir grselalanm benimsenmesigiderek
alann
giderek alann
kendisini etkilemi ve deitirmi olmaktadr. (1) Ters merceklere alan
kendisini etkilem i ve deitirm i olm aktadr. (1) Ters m erceklere alan
hemdedemecazi
mecazianlamda
anlam dadevrimci
adam
adamhem gerekhem
hemgerek devrimcibirbir'gr'
dnmne
gr dnmne
uramtr.
uramtr.
Altmc Blm'de szn ettiimiz kurald oyun kart deneyinde kullan
Altmc Blm de szn ettiimiz kurald oyun kart deneyinde kullan
lan denekler de okbenzer
lan denekler deok
bir dnm yaamlard. Gittike uzayan gste
benzer bir dnm yaamlard. Gittike uzayangste
rimler sonucu karlatklar deneysel evrende kurallara aykr oyun kartlar
rim ler sonucu karlatklar deneysel evrende kurallara aykr oyun kartlar
olduunu renene kadar bu kiiler yalnzca nceki deneyimlerinin onlar
olduunu renene kadar bu kiiler yalnzca nceki deneyim lerinin onlar
koullam olduu tr kartlar alglayabiliyorlard. Ama deneyim bir kez ge
koullam olduu tr kartlar alglayabiliyorlard. Ama deneyim bir kez ge
reken ek kategorileri salaynca, tanm yapabilecek uzunluktaki ilk gsterim
reken ek kategorileri salaymca, tanm yapabilecek uzunluktaki ilk gsterim- ,
de btn aykr kartlar saptamay baarmlard. Deney amacyla gsterilen
de btn aykr kartlar saptamay baarm lard. Deney amacyla gsterilen
nesnelerin, boyut, renk, biim vs. gibi alglanan zelliklerinin aym zamanda
nesnelerin, boyut, renk, biim vs. gibi alglanan zelliklerinin aym zamanda
deneklerin nceki deneyim ve alkanlklarna bal olarak deitiini gste-
deneklerin nceki deneyim ve alkanlklarma bal olarak deitiini gste-
(1) lk deneyleri yapan George M. Stratton'du, bkz. "Vision Without Inversion of the Retinal
(1) ilk(Retina
Image" deneyleri yapan George
Tabakasndaki M. Stratton'du,
mgenin bkz. Vision
Ters evrilmedii VVithout
Grme) Inversion of the
Psychological Retinal
Review
Im age (R e tina TVI,
(Psokoloji Dergisi) abakasndaki im genin
1897, s. 341-360, Ters
463-481. evrilm
Daha e digelimelerin
ileriki i G rm e) P sychological Review
bir deerlendirmesi
(Psokoloji Dergisi) VI, 1897, s. 341-360,to463-481.
An Introduction Daha ileriki(Uzay
Space Perception gelimelerin bir deerlendirmesi
Alglamasna Giri) New
iin bkz. Harvey A. Carr,
iin 1935,
York, bkz. Harvey A. Carr, An Introduction to Space Perception (Uzay Alglamasna Giri) New
18-57.
s.
York, 1935, s. 18-57.
133
133
 ren baka almalar da vardr. (2) Bu rneklerin alnd zengin deneysel ya
renincelerken,
zn baka alm paradigma benzeri
alar da vardr. (2) Bu yapnn alglama
bir rneklerin almdiin de bir
zengin nkoul
deneysel ya
olduu kans glenmektedir.
zn incelerken, paradigm a benzeriKiininbir grd,alglam
ne yapnn hem neyea iinbakt
de birile hem
nkoul
deolduu
ncekikans ve kavramsal deneyimlerinin
grselglenmektedir. Kiinin ne grd, ona ne hemgrmeyi rettii
neye bakt ile
ile hem
de ncekibalantldr.
yakndan grsel ve kavram Bylesal eitimin
birdeneyim yokluunda
lerinin ona ne grmolabilecek tek ey,ile
eyi rettii
William
yakndan James'in deyimiyle
balantldr. 'vzrbir
Byle vzr'
eitimbirinkarmaadr.
yokluunda olabilecek tek ey,
Yalan zamanlarda
William bilim tarihi
Jam esin deyimiyle ile vzr
vzr uaranlardan bazlar yukarda betimle
bir karmaadn.
diimizYakm deneyleri son
tr zamanlarda bilim tarihiretici
derece bulmulardr.
ile uaranlardan b a zzellikle
l^ yukandaN.R.betim
Hanle
son benim burada ele aldklarma benzer ekilde, bilimsel
diim iz tr deneyleri son derece retici bulmulardr. zellikle N.R.at inanlarn yol Han-
son
sonulan irdelemek
benim burada iin getalt benzer
ele aldklarma (alglama biimleri)
ekilde, bilimseldeneycilerinden
inanlarm yol ya at
sonular(3)
rarlanmtr. Bakaek
irdelem meslektalarn olarak nedeneycilerinden
da sreklibiimleri)
iin getalt (alglama srdkleri bir g ya
re gre, bilim
rarlanmtr. (3)adamlarnn ara sra yukarda
Baka meslektalann da srekliszn ettiklerimize
olarak ne srdkleribenzer biral
g
glama deiimlerinden
re gre, bilim adamlarmm getikleri varsaylabildii
ara stra yukarda szn lde, bilim tarihi
ettiklerimize de daal
benzer
anlaml
haglama ve tutarl bir izgi
deiimlerinden izleyebilecektir.
getikleri varsaylabildii psokolojik
Ancaklde, bilimdeneyler
tarihi dene da
kadar reticiveolurlarsa
ha anlaml tutarl bir olsunlar, bundan te bir Ancak
izgi izleyebilecektir. ey olmalan da beklenemez.
psokolojik deneyler ne
kadar kardklar
Ortaya retici olurlarsa alglama
olsunlar, bundanbilimsel
zellikleri gelimede
te bir ey olm alanmerkezi bir rol
da beklenemez.
olabilir, fakat bilim adamnn yapt
Ortaya kardklar alglam a zellikleri bilimsel gelim ede m erkezizenli
oynuyor aratrmac denetimli ve bir rol
gzlem
oynuyor olabilir,gerekten
abasnn bu zelliklere
fakat aratrmac bilim adamnm yaptkantlamak
sahip olduunu denetimli ve iin bu
zenli
yeterli
gzlem deildir.
abasmm Dahas, bu deneylerin
gerekten bu zelliklereyapssahipbile olduunu kamtlamakdoru
byle bir nermeyi iin bu
dan
yeterli deildir. elverili
kantlamaya D ^ a s , deildir.
bu deneylerinEer tarihsel
yaps bile byle birbu
rneklerin, tr psikolojik
nermeyi doru
deneylerin konumuz iin tadklar nemi saptayabileceine
dan kantlam aya elverili deildir. Eer tarihsel rneklerin, bu tr psikolojik inanyorsak, il
knce tarihten
deneylerin ne gibi
konum uz tantlar beklenipnemi
iin tadklan beklenemeyeceini
saptayabileceine grmemiz gerekiil
inanyorsak,
yor.
knce tarihten ne gibi tantlar beklenip beklenemeyeceini grmemiz gereki
Alama kalplar ile ilgili bir deneyin znesi olan kii, alglaynn de
yor.
itiinin
A lamfarkndadr
a kalplarnk elinde
ile ilgili bir ayn
deneyin kat parasn
znesi olan kii, kitab tuttuu
ya daalglaynm de
halde alglamasn
itiinin farkndadr iradesiyle
kendink elindeileriayn geri ayarlayabilir.
kat parasm ya evresinde
da kitab hibir
tuttuu
eyin alglam asm bildii
haldedeimediini iin, tm dikkatini
kendi iradesiyle ileri geri giderek karsndaki
ayarlayabilir. biimden
evresinde hibir
(rdek veya tavan diyelim) zerinde o biimi
eyin deim ediini bildii iin, tm dikkatini giderek karsmdakiizgilere
ok kat oluturan biimden
yneltir.
ok (rdek Hatta sonu
veya olarak
tavan ekillerin
diyelim) kathibirini
zerinde o biimi yalnzca
grmeden oluturanizgileri
izgilere
alglamay
yneltir. H attarenebilir.
bile sonu o laric O zaman
ekillerinda daha sylemesi
ncegrm
hibirini doru olmayan
eden yalnzca izgileri
bir eyi, yanibile
alglamay aslrenebilir.
grdnnObu izgiler
zaman olduunu,
da daha fakat onlar
nce sylemesi istedii
doru za
olmayan
bir srayla
man eyi, yani ya bir
aslrdek ya da bir
grdnn butavan
izgiler olarak alglayabildiim
olduunu, fakat onlarsyleyecek
istedii za
duruma gelir. ya
man srayla Ayn birekilde,
rdek ya oyun kart
da bir tavan olarakznesi
deneyinin de alglaym
lglayabildiini neden
syleyecek
, Ayn ekilde,dardan
duruma gelir.bilmektedir:
deitirdiini oyun kart yetkili bir kii,
deneyinin yani de
znesi deneyi yapan,neden
alglaym ona
kendisi ne grdn sanrsa sansn aslnda bandan beri
deitirdiini bilm ektedir; dardan yetkili bir kii, yani deneyi yapan, ona siyah bir kupa be
lisine bakmakta
kendisi olduunu
ne grdn sylemitir.
sanrsa Her ikibandan
sansn asimda durumdaberi da, btn kupapsi
benzer
siyah bir be
kolojik deneylerdeolduunu
lisine bakmakta olduu gibi, hazrlanan
sylemitir. Herkoullarn
iki durumda yapaca
da, btnetki, bu tarz
benzer psi
birkolojik
zmlemeye
deneylerde olduuelverili
ne kadar olduklarna
gibi, hazrlanan koullarm Grn deitiini
baldr. yapaca etki, bu tarz
kantlayacak
bir zmlem dsal
eye ne lt olmadan,
bir kadar almak alglama
elverili olduklarna baldr.olanaklarnn varl
Grn deitiini
hakknda hibir sonu kartlamaz.
kantlayacak dsal bir lt olmadan, almak alglama lanaklarmm varl
te yandan,
hakkmda hibir bilimsel gzlem iin
sonu artlam az. durum bunun tam tersidir. Bilim adam
nn, gzleri ve aralar
te yandan, bilimselile grdklerinden
gzlem iin durum baka ve te
bunun tambavurabilecei
tersidir. Bilim hibir
adam-
(2)nm, gzleri
rnekler iinvebkz.
aralar
Albert ile grdklerinden
H. Hastorf, "The Infuence baka ve te bavurabilecei
of Suggestion hibir
on the Relationship
between Stimls size and Perceived Distance" (uyarnn boyutuyla alglanan mesafe arasnda
(2) rnekler in bkz. A lb ert H. Hastorf, The Infuence of Suggestion on the R elationship
ki iliki zerine Telkinin Etkisi) American Journal of Psychology (Amerikan Psikoloji Mecmuas),
betvveen Stimls size and Perceived Distance (uyarnn boyutuyla alglanan mesafe arasnda
44, 1951, s. 216-277. (Psikoloji Mecmuas) 29, 1950, s. 195-217; ve Jerome S. Bruner, Leo
ki iliki zerine Telkinin Etkisi) American Journal of Psychology (Amerikan Psikoloji Mecmuas),
Postman ve John Rodrigues, "Expectations and the Perception of Color" (Beklentiler ve Renk).
(3)44, 1951, s. 216-277. (Psikoloji Mecmuas) 29, 1950, s. 195-217; ve Jerome S. Bruner, Leo
N.R. Hanson Patternc of Discovery (Keif runtleri) Cambridge, 1958, Blm 1.
Postman ve John Rodrigues, Expectations and the Perception of Color (Beklentiler ve Renk).
(3) N.R. Hanson Patfernc of Discovery (Keif134
rntleri) Cambridge, 1958, Blm 1.

134
lt yoktur. Eer alglamasndaki deiiklie daha st bir otoritenin neden
olduu gsterilebilirse,
lt yoktur. Eer alglam o zaman
asndaki deiikliekendisi,
bu otoritenin daha sther birne ise, verilerin
otoritenin neden
olduuhaline
kayna gelir. O zaman
gsterilebilirse, da alglayndaki
o zaman bu otoritenindeimeler
kendisi, her birnesrise,problem
verilerin
yaratr
kayna(tpk denekteki
haline gelir. Oalglama
zaman da farklarnn psikolog
alglaymdaki iin sorunbiryaratmas
deimeler sr problem gi
bi). Bilim
yaratr adamnn,
(tpk denekteki alglama
alglama farklarmmilgili
kalplaryla almalardaki
psikolog denek gibigi
iin sorun yaratmas
kendi
bi). Bilim adamiradesiyle
alglaym nn, alglam ikide bir deitirebildii
a kalplaryla varsaylsa
ilgili alm bile,denek
alardaki o zaman gibi
dakendi tr sorunlar iradesiyle
ayn alglaym ikide birIn
bagsterecektir. bazen bir dalga
deitirebildii varsaylsa da biro mad
bazen bile, zaman
dedaparac olarak grld
ayn tr sorunlar dnem bir
bagsterecektir. bazendnemiydi.
bunalm
In bir dalga bazenYani da birbir
eyler
mad
aksyordu
de paracve sonund dalga mekanii
olarak grld dnem geliirilerek, n hemYani
bir bunalm dnemiydi. dalgalardan
bir eyler
hem
aksyordu ve sonund farkl,
de paracklardan dalga kendine
m ekanii zg bir nesne olduu
geliirilerek, anlald.
n hem Dola
dalgalardan
ysyla
hem de bilimlerde,
paracklardan farkl,deiikliklerinin
paradigma kendine ;zg biryan nesne alglama
sraolduu farklarDola
anlald. da
oluyorsa, bilim adamlarnn bu farklar dorudan doruya
ysyla bilim lerde, paradigm a deiikliklerinin yan sra alglama farklar da saptamalarn bek
leyemeyiz. Kopernik
oluyorsa, bilim astronomisine
adamlarnm bu farldar iman getirmi
yeni dorudan doruyabir bilim adam meh
saptamalarm bek
tap seyrederken
leyemeyiz. Kopem ' Daha nce bir gezegen
ik astronomisine yenigrrdm,
iman getirmi imdi birbir uydu
bilim gryo
adam meh
rum' diyemez. Bunu
tap seyrederken Daha nce Ptoleme
sylerse, bir gezegen astronomisinin
grrdm, imdi bir uydu
baka bir dzeyde ve
gryo
kendi iinde bir doruluk pay tadn kantlam
rum diyemez. Bunu sylerse, Ptolem e astronomisinm baka bir dzeyde ve olur. Bunun yerine, yeni
stronominin
kendi iinde yeni
bir yesi
dorulukunupaysylemek
tadm durumundadr.
kantlam olur. 'Bir zamanlar
Bunun yerine, ayn bir yeni
gezegen olduunu
stronominin yeni sanrdm,
yesi unuama yanlmm'.
sylemek Nitekim,Bir
durumundadr. bu tr 'itiraflar'
zamanlar aynbibir
limsel
gezegendevrimlerin sanrdm , daima
olduunusonrasnda ama yanlmgndeme mgelir. Fakat bunun
. Nitekim, bu tr ardnda
itiraflar yabi
tan gerek, bilimsel grte bir fark ise,
limsel devrimlerin sonrasmda daim a gndeme gelir. Fakat bunun ardmdazi
ya da ayn etkiyi yapan bir baka ya
hinsel dnm
tan gerek, ise, bu
bilimsel deiiklie
grte bir fark dorudan
ise, ya datanklk edilmesini
ayn etkiyi yapanbekleyeme
bir baka zi
yiz. Aramamz
hinsel dnm gereken,
ise, bu yeni paradigmay
deiiklie dorudan benimseyen bilim adamnn
tanklk edilmesini dn
bekleyeme
yay eskisinden ok farkl algladna dair dolayl ve
yiz. A ram am z gereken, yeni paradigmay benimseyen bilim adammri dn davransal kantlardr.
imdi
yay somut verilere
eskisinden ok farkl dnelim ve szn
algladna ettiimiz
dair dolayl deiikliklere
ve davransal inanan
kantlardr.
bir tarihinin,
im di som bilim adamnn
ut verilere dnyasnda
dnelim dnmlere
ne trettiim
ve szn rastlayabilece
iz deiikliklere inanan
bir aratralm.
ini lk rneimiz
tarihinin, bilim adammnolan, Sir William
dnyasmda ne trHerschel'in
dnmlere Uranus gezege
rastlayabilece
nini
inikefedii kurala
aratralm. lk aykr
rneimizoyunolan, Sir deneyine
kartlar olduka kouttur.
W illiam Herschelin Urans1960 ve
gezege
nini yllar
1781 kefedii kuralaAvrupa'nn
arasnda aykr oyunenkartlarnl gzlemcileri
deneyine olduka de dahil birok gkbi
kouttur. 1960 ve
limci
1781enyllar yedi aynAvrupann
az onarasmda zamanda bugn en nl Uranus olmas gerektiini
gzlemcileri de dahil birok varsayd
gkbi
limci en az on yedi ayr zamanda bugn Urans olmas gerektiinitarihinde
mz bir yldz saptadlar. Hatta bu gzlemcilerden en iyisi, 1769 varsayd
yldz
mzpebir pee
yldzdrt gece birden
saptadlar. Hatta grm,
bu gzlem yldzn en
fakatcilerden kimlii
iyisi, hakknda
1769 tarihinde ipu
verebilecek
cuyldz pe pee herhangi
drt gece birbirden
hareketgrm,alglayamamt.
fakat yldzm Herschel
kimliibundan
hakknda 12 yl
ipu
sonra
cu verebilecek cismi gzlemledii
ilk kez aynherhangi zaman, kendi yapm
bir hareket alglayamamt. olan bundan
Herschel ve ok daha 12 yl
gelitirilmi
sonra ilk kez teleskop
birayn cismi kullanyordu.
gzlemledii zaman, Sonu olarak yldzlarda
kendi yapm olanpek ve okolaandaha
saylamayacak
gelitirilm i birbyklkte bir ember saptayabildi.
teleskop kullanyordu. Sonu olarak gariplik olduu
Biryldzlarda ke
pek olaan
sindi ve Herschel
saylam daha ok gzlem
ayacak byklkte bir em yapmak zere tehisini
ber saptayabildi. erteledi. olduu
Bir gariplik Gzlem ke
leri sonucunda Urans'n yldzlar arasndaki hareketini
sindi ve Herschel daha ok gzlem yapmak zere tehisini erteledi. Gzlem ortaya kard fakat
bunun yeni bir kuyrukluyldz
leri sonucunda U ransn yldzlarolduuna karar verdi.
arasmdaki Ancak,ortaya
hareketini aylar sonra,
kardgz fakat
lemlenen hareketi kuyrukluyldzlara zg bir yrngeye
bunun yeni bir kuyrukluyldz olduuna karar verdi. Ancak, aylar sonra, uydurma abalar gz
sonu
lem lenen hareketiLexell
vermeyince, bu 'garip' yrngenin
kuyrukluyldzlara zg, bir bir gezegene
yrngeye ait olabilecei
uydurma abalar
grn nce srd.Lexell
sonu vermeyince, garip kabul
(4) Bubugrn edilmesi
yrngenin gezegenegkbilimcinin
bir zerine, ait olabilecei
dnyasndan birka yldz eksilmi,
grn nce srd. (4) Bu grn kabul edilmesigezegen
ama yerlerine bir zerine, ilave edilmi
gkbilimcinin
oluyordu. Bir yzyla yakn bir zaman boyunca birok
dnyasndan birka yldz eksilmi, ama yerlerine bir gezegen ilave edilmi kez gzlemlenmi
olan bu gk Bcismi,
oluyordu. ir yzyla 'den sonra
1781yakn bir zam yeni anbir gzle grlyordu,
boyunca nk tpk
birok kez gzlemlenmi
kurala aykr kartlar gibi bu nesneyi
olan bu gk cism i, 1781den sonra yeni bir gzle de allm alglama kategorilerine
grlyordu, nk(yl- tpk
kurala aykr kartlar gibi bu nesneyi de allm alglama kategorilerine (yl-
(4) Peter Doig, A Concise History of Astronomy (Astronominin Toplu Bir Tarihi) Londra, 1950, s.
115-116.
(4) Peter Doig, A Concise History of Astronomy (Astronominin Toplu Bir Tarihi) Londra, 1950, s.
115-116. 135
135
dizdizyayadadakuyruklu
kuyrukluyldz olarak)uydurmak,
yldzolarak) uydurmak,yani yanigzlemi
gzlemiyrrlkteki
yrrlktekipara para
digmayla badatrmak artk olanaksz
digmayla badatrmak artk olanaksz hale gelmiti. hale gelmiti.
Gkbilimcilerin
Gkbilim cilerinUrans' gezegenolarak
U ransbirbirgezegen grm elerinisalayan
olarakgrmelerini salayangr gr
deiiklii yalnzca daha bir nesnenin
deiiklii yalm zca daha nce grlm p lan bir nesnenin alglanmetkile
nce grlm, olan alglann etkile
mekle
meklekalmad.
kalmad.Sonular
Sonularok okdaha kapsamlyd.Her
genikapsamlyd.
dahageni Hernenekadar
kadarbubuko ko
nudaki kantlar elikili ise
nudaki kantlar elikili ise de, H erschelin neden olduu kkparadigma
de, Herschel'in neden olduu kk paradigm a
deiiklii gkbilim cilerin1801'
deiikliigkbilimcilerin den sonra
1801den ksabir
sonraksa sreiinde
birsre birokbaka
iindebirok baka
ufak gezegencii ve Mars ile Jpiter arasndaki saysz gezegencikleri
ufak gezegencii ve M ars ile Jpiter arasmdaki saysz gezegenciklerisapta sapta
malarna
malarnayardmc
yardmcoldu.oldu.Boyutlar
Boyutlarson dereceufak
sonderece ufakolduu
olduuiin iinbubucisimler
cisimlertete
leskopta Herschel'i uyarana benzer aykr bir boyut bykl
leskopta H erscheli uyarana benzer aykr bir boyut bykl sergilememi- sergilememi-
lerdi.
lerdi.Fakat
Fakatgene gkbilimcilerbaka
genededegkbilimciler bakagezegenler bulmayahazrlanm
gezegenlerbulmaya hazrlanmolol
duklar iin, sradan aralarla bile
duklar iin, sradan aralarla bile 19uncu yzyln ilk elli ylndayirmi
19'uncu yzyln ilk elli ylnda yirmkai ka
dar gezegeni baardlar. (5) Astronomi tarihinde
dar gezegeni saptamay baardlar. (5) Astronomi tarihinde buna benzer,pa
saptamay buna benzer, pa
radigmadan
radigmadankaynaklanan
kaynaklananbilimsel
bilimselalglama dnmrnekleri
alglamadnm okturveveba
rneklerioktur ba
zlar
zlarok dahaazazelikiyle
okdaha gelmitir.rnein,
m eydanagelmitir.
elikiylemeydana rnein,bat batdnyasndaki
dnyasm daki
gkbilimcilerin
gkbilimcilerinancak ancakKopernik'in
K opem ikinyeni yeniparadigmas
paradigmasortaya atldktansonraki
ortayaatldktan sonraki
yarm yzyl iinde daha nce deimez saylan
yarm yzyl iinde daha nce deim ez saylan gklerde ilkkez gklerde ilk kezdeiim
deiim
grmeyebalamalar
grmeye rastlantsaylabilir
balam alarrastlant saylabilirmi? mi?te yandaninliler,
teyandan inliler,evren
evreng g
rleri gklerdeherhangi
rlerigklerde herhangibir birdeiimi dlamadiin
deiimidlamad iinbirok
birokyeniyeniyldzn
yldzn
varlm
varlmok okdaha
dahaerken saptayabilmilerdi.inliler
erkensaptayabilmilerdi. ayrcateleskop
inlilerayrca teleskopyardm
yardm
olmakszn, gne lekelerini Galileo ve adalarndan asrlar nce sistema
olmakszn, gne lekelerini Galileo ve adalarmdan asrlar nce sistema
tiktikbirbirekilde gzlem leyipkaytlarna
ekildegzlemleyip kaytlarmageilmilerdi.
geirmilerdi.(6) (6)Kopernik'ten
K opem iktenhemen hemen
sonra bat
sonra bat dnyasnn gkbilim ufuklarnda saptanan yenideiiklikler
dnyasnn gkbilim ufuklarnda saptanan yeni deiiklikleryal yal
nzcayldzlar
nzca yldzlarvevegne lekelerindenibaret
gnelekelerinden ibaretdededeildi. Bazenbirbiripipkadar
deildi.Bazen kadarba ba
sitsitolabilen trlgeleneksel
olabilentrl gelenekselara kullanan16'ncu
arakullanan Yzylgkbilimcileri
16ncuYzyl gkbilimcileriha ha
metli
metlivevehareketsiz gezegenlerveveyldzlara
hareketsizgezegenler yldzlaraayrlm
ayrlmolarak grmeyealtk
olarakgrmeye altk
lar diledikleri gibi
lar uzayda baz kuyrukluyldzlarm diledikleri gibi dolatklarnbirok
uzayda baz kuyrukluyldzlarn dolatklarn birokkez kez
gzlemlemilerdi.
gzlemlemilerdi. (7)Gkbilimcilerin
(7)
Gkbilimcilerineski eskiyerlere eskiaralarla
yerlereeski aralarlabakarken
bakarkenbi bi
eylergrebilmeleri
lelebubukadarkadarkolaylkla
kolaylklavevehzlahzlayeni
yenieyler grebilm eleribize bizeister
isteristemez
istem ez
Kopernik'ten
K operniktensonra bam bakabir
sonrabambaka birdnyada yaam ayabaladklarn
dnyadayaamaya baladklarndn dn
drtyor. Hi deilse, aratrmalar baka bir dnyaya aitolabilecek
drtyor. Hi deilse, aratrmalar baka bir dnyaya ait olabileceksonular
sonular
vermekteydi.
vermekteydi.
Verdiimiz rnekleriastronomi
Verdiimizrnekleri astronomidalndan sememizinnedeni,
dalmdansememizin nedeni,bubualandaki
alandaki
ou kez aa
bulgularm ou kez aa yukar tamamen gzlem terimlerine dayalbirbirdille
bulgularm yukar tamamen gzlem terimlerine dayal
dille
aklanm asdr.Model aldm z psikolojik deneylerin zneleri ilebilim
aklanmasdr. M odelaldmz
psikolojik deneylerin zneleri ile bilim
adamlarnn gzlemleri arasnda kurmaya altmz tam koutluk ancak bu
adamlarnm gzlemleri arasmda kurmaya ahtmz tam koutluk ancak bu
tr aklamalarda bulunabilir. Elbette bu denli tam bir koutluk zerinde srar
tr aklamalarda bulunabilir. Elbette bu denli tam bir koutluk zerinde srar
etmemiz
etm em iz zorunludeildir,
zorunlu deildir,hatta kstaslarm zbiraz
hattakstaslarmz birazgevetmekte
gevetm ekteyarar yararbilebile
olabilir. Paradigma deiikliinin gelen
olabilir. Paradigm a deiikliinin yan sra m eydana gelen alglam adn
yan sra meydana alglama dn
gnlk kullanmyla yetindiim iz zaman dabir
mlerine,
m lerine, grm efiilinin
'grme' fiiliningnlk kullanmyla yetindiimiz zaman da bir
ok mek bulabileceimiz kukusuzdur. Dolaysyla 'alglama' ve 'grme'
ok rnek bulabileceim iz kukusuzdur. Dolaysyla alglam a ve grm e
fiillerini daha genibirbiranlamda
fiillerini dahageni anlam dakullandmz
zaman, bunu ak bir ekilde
kullandmz zaman, bunu ak bir ekilde
(5) Rudolph Wolf, Geschichte der Astronomie (Astronominin Tarihi) Mnih 1877, s. 513-515
(5) Rudolph W olf, Geschichte der Astronomie (Astronominin Tarihi) Mnih 1877, s.
ne513-515
Wolf'un aklamalarnn, bu bulgular Bode'un Yasas'nn bir sonucu olarak grmeyi kadar
VVolfun aklamalarnn, bu bulgular Bode'un Yasas'nn bir sonucu olarak grmeyi ne kadar
zorlatrd zellikle dikkate deer.
zorlatrd zellikle dikkate deer.
(6). Joseph Needham. Science and Civilization in China (in'de Bilim ve Ugarlk) III, Cambridge,
(6). Joseph Needham. Science and Civiiization in China (inde Bilim ve Ugarlk) III, Cambridge,
1959, s. 423-29,434-36.
(7)1959, s. 423-29,434-36.
T.S.Kuhn, The Copernican Revolotion (Kopernik Devrimi) Cambridge, Mass. 1957, s. 206-9.
(7) T.S.Kuhn, The Copernican Revolotion (Kopernik Devrimi) Cambridge, Mass. 1957, s. 206-9.
136
136
 savunmakzorundayz.
savunmak zorundayz.Ancak, Ancak,ilk ilkolarak
olarakbubugeni anlammdauygulamada
genianlamnda uygulamadana na
slslilediini gstermekistiyorum.
ilediinigstermek istiyorum.
Daha
D ahance nceelektrik tarihindenverdiimiz
elektriktarihinden verdiim iziki rneebir
ikirnee birdaha
dahabakalm.
bakalm.
Aratrmann, elektrii tr salg ya da aknt
A ratum am n, elektrii bir tr salg ya da akmt olarak gren eitlikuramlar
bir olarak gren eitli kuramlar
tarafm danynlendirildii
tarafndan ynlendirildii17'nci 17nciyzylyzylsresince elektrikaratrmaclarnn
sresinceelektrik aratrmaclarmm
srekli
srekliolarak
olarakgzlemledikleri
gzlem ledikleribir birolgu
olguda, da,saman paracklannmkendilerini
samanparacklarnn kendilerini
ekenelektrik
eken elektrikverilmi
verilminesnelerden
nesnelerdentekrar tekrargerigeritepmeleri
tepmeleriyayadadadmeleriydi.
dmeleriydi.
HiHideilse
deilse17'nci yzylgzlemcileri
I 7 nciyzyl grdklerinin|?u olduunu
gzlem cilerigrdklerinin olduunusylyor
sylyor
lard
lardvevekendi alglamalarhakkndaki
kendialglamalar hakkmdakibubuifadelerinden
ifadelerindenduku duymtmziin
dukuduymamz iin
dedepek pekbirbirneden yoktur.Ayn
nedenyoktur. olguylakarlaan
Aynolguyla karlaanadaadabirbirgzlemci
gzlemciise, me
ise, me
kanik yerekim libir
kanikyayadadayerekimli birgeri tepm eyerine,
geritepme elektrostatikitme
yerine,elektrostatik itmedediimiz
dediimiz
olay grr. Fakat tarihsel adan elektrostatik itme,
olay grr. Fakat tarihsel adan elektrostatik itme, genelikle gzard genelikle gzard edilmi
edilmi
tekistisna
birbirtek dmda,Hauksbee'nin
istisnadnda, H auksbeeninbyk byklekteki
lektekiat olgununetkile
atbubuolgunun etkile
rini belirginhale
rinibelirgin getirinekadar
halegetirine kadar'elektrostatik
elektrostatikitme' olarakbilinmiyordu.
itm eolarak bilinmiyordu.s s
teliktemasla
telik elektriklenm eninyaratt
tem aslaelektriklenmenin yarattitme H auksbeeninsaptad
etkisi,Hauksbee'nin
itmeetkisi, saptad
eitliyeni
eitli iticietkilerden
yeniitici yalnzcabir
etkilerdenyalnzca birtanesiydi.
tanesiydi.Fakat Fakatonunonunaratrmalar
aratrmaJansasa
yesinde,
yesinde,bir eitGetalt
bireit (kalp)deitirme
Getalt(kalp) deitirm esonucusonucuitme birdenbireelektrik
itmebirdenbire elektrjk-
lenm eninenentemel
lenmenin tem elbelirtisi
belirtisioluverdi,
oluverdi,yle ylekikibubusefer seferdedeekmenin,
ekmenin,yani yanieki
eki
ciciglerin aklanmas gerekir oldu. (8) 18'inci yzyln
glerin aklanm as gerekir oldu. (8) 18inci yzyln balarmda grlr balarnda grlr
hale
halegelen elektrikgrngleri
gelenelektrik grngleriise, ise,17'nci yzylgzlemcilerinin
17nciyzyl gzlemcileriningrdklegrdkle
rinden
rindenhem hemdaha dahaeitli hemdededaha
eitlihem dahaayrntlyd.
ayrm tlyd.Ayn ekilde,Franklin'
Aynekilde, in
Franklinin
paradigmasmbenimsedikten
paradigmasn benimsediktensonra LeydenKavanozuna
sonraLeyden Kavanozunabakan bakanelektriki
elektriki da
da
hahancekinden
ncekindenok okfarkl
farklbir eygryordu.
birey gryordu.Ara artkbirbirakmlatr
Araartk akmlatr(yk (yk
leyici)haline
leyici) halinegelmiti
gelm itivevenenekavanozkavanozekline eklinenenededecam cammalzemeye
malzemeyegerek gerek
kalmt.
kalmt.BununBununyerine yerinebir birtanesi aygtmorijinalinde
tanesiaygtn bulunmayanikiikiiletken
orijinalindebulunmayan iletken
plakannplana
plaka planakyordu.
kyordu.Bu alandakialmalara
Bualandaki alm alarailikinilikinyazl tartmaveve
yazltartma
resim rneklerinin de giderek gsterdii gibi, aralarnda iletken olmayanbirbir
resim rneklerinin de giderek gsterdii gibi, aralarnda iletken olmayan
bulunaniki
maddebulunan
madde metalplaka
ikimetal aygtlarnprototipi
plakabubutrtraygtlarn olmutu.(9)(9)Bu
prototipiolmutu. Bude
de
iikliklerle ezamanl olarak baka iletkenlik etkileri
iikliklerle ezam anl olarak baka iletkenlik etkileri de yeni tarzlardabe de yeni tarzlarda be
timlenmekte biroklardadailk
tim lenm ektevevebiroklar ilkkez dikkatealnmaktayd.
kezdikkate almmaktayd.
Bu Butrtrdeiimler
deiimlersadece astronomiyleyayadadaelektrikle
sadeceastronomiyle snuldeildir.
elektriklesnrl deildir.Bu
Bu
nanabenzer gr dnmlerine kimya tarihinde de daha
benzer gr dnm lerine kim ya tarihinde de daha nce rastladk. Pri-, nce rastladk. Pri-,
estley'in
estleyinflojiston grdyerde
flojistongrd Lavoisieroksijen
yerdeLavoisier grmt;stelik
oksijengrmt; aynolol
stelikayn
bakp hibir de Ancak,
guya bakp hibir ey grem eyenler de vard. Ancak, Lavoisier oksijengr
guya ey gremeyenler vard. Lavoisier oksijen gr
meyi renirkendier
m eyirenirken yandantand
dieryandan tandbaz nesnelerededebak
baznesnelere tarzmdei
baktarzn dei
tirmek kalmt.rnein
zorundakalmt.
tirmekzorunda Priestleyveveadalarnn,
rneinPriestley adalarnm,saflnsaflmyitirmi
yitirmi
metal elementleri zannettikleri
metal elem entleri zannettikleri m addeleri, Lavoisier cevher bileikleriolarak
maddeleri, Lavoisier cevher bileikleri olarak
gryordu
gryorduvevebubutr trbaka birokdeiiklik
bakabirok deiiklikdedesz szsonusuydu.
sonusuydu.En Enazndan,
azmdan,
oksijenikefettikten
oksijeni kefettiktensonra, Lavoisierdoay
sonra,Lavoisier doayfarkl balamt.Her
grm eyebalamt.
farklgrmeye Her
keskesfarkl grsebile
farklgrse bilekendisinin
kendisinindeimez
deimezvevetek tekolduu varsaylanbirbir
olduuvarsaylan doaya
doaya
dorudan gnderm eyaplmad
dorudangnderme yaplm adsrece srecede, de,tasarruf
tasarrufilkesi gereidiyebiliriz
ilkesigerei diyebiliriz
ki, Lavoisier oksijeni bulduktan sonra farkl bir
ki, Lavoisier oksijeni bulduktan sonra fsukl bir dnyada aliyordu. dnyada alyordu.
Bu Bugarip nerm edenkanmann
garipnermeden kanm annolaslklarn
olaslklarndaha ileridearatracaz,
dahaileride aratuacaz.
(8). Duana Roller ve Duane H. Roller, The Development of the Concept of Electric Cherge (Elek
(8). Duana Roller ve Duane H. Roller, The Development of the Concept of Electric Cherge (Elek
triktrik
Yk Kavramnn Gelimesi) Cambridge, Mass., 1954, s. 21-29.
Yk Kavramnn Gelimesi) Cambridge, Mass., 1954, s. 21-29.
(9) Yedinci Blmde'deki tartmaya ve orada 9 numaral dipnotta deinilen alntnn kay
(9) Y edinci B lm de'deki tartm aya ve orada 9 num aral dipnotta deinilen alntnn kay
nakland yazna baknz.
nakland yazna baknz.
yalnz daha nce 'farkl dnya' kullanmnnbirbirbaka
yalnz daha nce farkl dnyakullanmnn
rneini dahagrme
baka rneinidaha grm e
miz gerekmektedir. Bu mek Galileo'nun almalar arasnda en iyi bildii
miz gerekmektedir. Bu mek G alileonun almalar arasnda en iyi bildii
miz ksmlarn birinden tretilmitir. En eski devirlerden beri ou insann
miz ksm
bildii ya dalarn
birka birinden tretilmitir. En eski devirlerden beri ou insann
kez olsun grd bir olgu da, arca bir nesnenin bir ip
bildii ya da birka kez olsun grd bir olgu da, arca bir nesnenin bir ip
ya da zincirin ucunda saa sola sallanarak kendi kendine durmasdr. Aris-
ya da zincirin ucunda saa sola sallanarak kendi kendine durmasdr. Aris-
to'cular, ar cisimlerin kendi doalar gerei daha yksek olan bir durumdan
tocular, ar cisimlerin kendi doalar gerei daha yksek olan bir durumdan
daha alak bir konuma, doal duraanlk (hareketsizlik) hallerine doru hare
daha alak bir konuma, doal duraanlk (hareketsizlik) hallerine doru hare
ket ettiklerine inandklar iin, ipin ucunda sallanan cismin de, sadece d
ket ettiklerine
mekte inandklar iin, ipin ucunda sallanan cism in de, sadece d
glk ektiine inanrlard. Onlara gre bu cisim, hareketi zincire
m ekte glk ektiine inanrlard. O nlara gre bu cisim , hareketi zincire
olduu
bal iin, en alt noktadaki duraanlk haline ancak zorlu abalar ve
bal olduu iin, en alt noktadaki duraanlk haline ancak zorlu abalar ve
uzun bir sre sonunda varabiliyordu. te yandan Galileo'nun sallanan nesne
uzun bir sre sonunda varabihyordu. te yandan Galileonun sallanan nesne
ye bakt zaman grd; bir sarkat, yani ayn hareketi sonsuzlua dek
ye bakt zam an grd; bir sarkat, yani ayn hareketi sonsuzlua dek
tekrarlamay neredeyse baarabilen bir cisimdi. Bu kadarn grdkten sonra,
tekrarlamay neredeyse baarabilen bir cisimdi. Bu kadarm grdkten sonra,
Galileo sarkalarn dier zelliklerini de saptad ve yeni dinamik grnn
Galileo sarkalarm dier zelliklerini de saptad ve yeni dinamik grnn
birok nemli ve zgn blmlerini bu zellikler evresinde gelitirdi. rne
birok nemli ve zgn blmlerini bu zellikler evresinde gelitirdi. rne
in, nesnelerin arlnn ve d hzlarnn btn salam kantlamalarn
in, nesnelerin arlnn ve d hzlarnn btn salam kantlam alarn
sarka zelliklerinden tretti. Ayn ey eimli yzeylerden aa giden hare
sarka zelliklerinden tretti. Ayn ey eimli yzeylerden aa giden hare
ketlerin biti hz ile dikine ykseklik arasndaki iliki iin de sz konusuydu.
ketlerin biti hz ile dikine ykseklik arasmdala iliki iin de sz konusuydu.
(10) Btn doal grngleri Galileo kendinden ncekilerden ok farkl g
(10) Btn doal grngleri Galileo kendinden ncelalerden ok farkl g
ryordu.
ryordu.
Bu bak fark neden dodu? Tabii ki Galileo'nun dehasndan. Fakat sz
Bu bakrneklerde
n ettiimiz fark nedenbudodu? Tabii ki Galileonun dehasmdan. Fakat sz
dehann ortaya att fikirler, sallanan cisim hak
knda daha doru ya da daha nesnel gzlemlerin bir belirtisisallanan
n ettiim iz rneklerde bu dehann ortaya att fikirler, deildi. cisim hak
Betimle
me asndan, Aristo'cu alglay da Galileo'ninki kadar doru saylrd. rle
kmda daha doru ya da daha nesnel gzlemlerin bir belirtisi deildi. Betim
me asndan,
nein, olaya kendi A ristocu
amzdan alglay
bakacak da G alileoninki
olursak, Galileo kadar dorudikeyden
sarkacn saylrd. 90
r
derece uzaa savrulduu uzaklklarda bile, savrulma dneminin (periyodu-90
nein, olaya kendi amzdan bakacak olursak, Galileo sarkacm dikeyden
derece uzaa uzaklndan
nun)savrulma savrulduu uzaklklarda
bamsz olduunu bile, savrulma dneminin
iddia ederken, (periyodu-
sarka olgu
nun)savrulm a uzaklndan bam sz olduunu iddia
sunda bizim bugn bulabildiimizden ok daha fazla bir dzenlilik grmek ederken, sarka olgu
sunda(11)
teydi. bizim bugn bulabildiimizden
Dolaysyla olay bir doru-yanh ok sorunu
daha fazla birsadece
deil, dzenlilik grm
ortaa paek
teydi. (11) Dolaysyla olay bir dora-yanh somnu
radigmasnn deiimiyle ortaya kan alglama olanaklarndan dehann so deil, sadece ortaa pa
radigm asnn deiim iyle ortaya kan alglama olanaklarm
nuna dek yararlanabilmesiydi. Galileo tamamen bir Aristo'cu olarak yetiti- dan dehanm so
nuna dek
rilmemiti. yararlanabilm
Tersine, esiydi. Galileo
ald eitim gerei tamamen
hareketi, bir Aristocu
sonradan olarak
momentum(*) yetiti-
rilm em
olarak iti. Tersine,
bilinen ald eitim
itilim (impetus) kuramgerei hareketi, sonradan
ile incelemeyi m omOrtaa
renmiti. entum (*)
olarak bilinen itilim (im petus) kuram ile incelem
sonlarnda geerli olmaya balayan bu paradigmaya gre, ar bir maddenin eyi renm iti. O rtaa
sonlarnda geerli olmaya balayan bu paradigmaya
hareketini devam ettirebilmesi, hareketini balatan iti ya da itilim gcnn gre, ar bir maddenin
hareketini
kendi iinde devam
srmesindenettirebilmesi, hareketini
ileri geliyordu. balatan
tilim kuramn iti en
ya mkemmel
da itilim gcnn
hali
kendi iinde srmesinden ileri geliyordu.
ne getiren 14. yzyl skolostik dnrlerinden Jean Buridan vetim kuramm en mkemmel
Nicole Ores-hali
ne getiren 14. yzyl skolostik dnrlerinden Jean
me, bildiimiz kadaryla salnm tarzmdaki hareketlerde, Galileo'nun buldu Buridan ve Nicole Ores-
ume, bildiim izbenzerlerini
zelliklerin kadanyla salmm tarzmdaki
tarihte ilk kez grm hareketlerde, Galileonun
olan kiilerdi. Buridan, buldu
tit
u zelliklerin benzerlerini tarihte ilk kez grm olan
reim halindeki bir telin hareketini, itilim gcn tele ilk vurulduu zaman kiilerdi. Buridan, tit
reim halindeki
kazanan bir devinim bir olarak
telin hareketini, itilimgc
betimler. tilim gcn
bundantele sonra
ilk vurulduu
teli, kendi zaman
ge
kazanandirencine
riliminin bir devinim olarak
kar betimler.
oynatmada tilim gc
tketilir. bundan
Gerilim sonra
direnci teliteli, kendi
tekrar eskige-
rilim inin direncine kar oynatmada tketilir. Gerilim
haline dndrdnde, hareket iin yeniden g salam olur ve bu gelgit direnci teli tekrar eski
haline dndrdnde, hareket iin yeniden g salam olur ve bu gelgit
(10). Galileo Galilei, Dialogues Concerning two New Sciences (iki Yeni Bilim Hakknda syleil
er)(10). Galileo H.
evirenler, Galilei,
Crew Dialogues Concerning
ve A.de Salvio, twoIllinois,
Evansnn, New Sciences (iki Yeni Bilim Hakknda syleil
1946, s. 80-81-162-66.
(1er) evirenler,,94,244.
1).a.g.e.,s.91 H. Crew ve A.de Salvio,
, Evansnn, llinois, 1946, s. 80-81-162-66.
(*){11),a.g.e.,s.91,94,244. ,
iti, itilim gc anlamnda, kitle arp hz (mv).
( ). iti, itilim gc anlamnda, kitle arp hz (mv).
138
138
sonunda, hareketin orta noktasna varlr. tilim gc bundan sonra gene telin
sonunda, kar
gerilimine hareketin orta teli
koyarak noktasna
bu kez varlr.
de ters tilim
yndegc bundan sonra gene telin
oynatp ye bu simetrik (ba
gerilimine kar koyarak teli bu kez de ters ynde
kml) hareket bylece srp gider. 14'nc yzyln sonlarnda oynatp ye bu Oresme
simetrikde,
(ba'
kml) hareket bylece srp gider. 14nc yzylm
sallanan talarn bdnzer bir aklamasn yapmt. Bu bilindii kadaryla sonlarnda Oresme de,
sallananyaplm
dnyada talarn ilkbdnzer bir aklam
sarka tartmasyd. asn yapm
(12) t.
ne Bu
srd bilindii kadaryla
grler Gali-
dnyada
leo'nun yaplm
sarka ilk sarka
sorununu ilk eletartmasyd.
ald zaman (12) ne srd ok
dndklerine grler Gali-
yaknd.
leonun sarka sorununu ilk ele ald zam an dndklerine
Hi deilse Oresme'nin durumunda, fakat byk bir olaslkla Galileo iin ok yaknd.
de,Hi
budeilse re s m e nin
gr Aristo'c durum skolastik
kuramdan unda, fakat byk
itilim bir olaslkla
paradigmasna Galileo
geile iin
olas
lkde,kazanabilmiti.
bu gr A ristoc kuramdan
Skolastik skolastik
paradigma icatitilim paradigmasma
edilene kadar ortadageile
zaten olas
sar
kalkdiye
kazanabihniti.
bir nesne yoktu, Skolastik
bilimparadigma
adamlarnn icat
tekedilene kadar ortada
grebilecekleri zatenta
sallanan sar
ka diye bir nesne yoktu, bilim adamlarmn tek grebilecekleri
lard. Sarkalarn 'var edilmesi' paradigma kaynakl, Gestaltvari bir kalp de sallanan ta
lard. Sarkalarm
itirme sayesinde oldu. var edilm esi paradigma kaynakl, Gestaltvari bir kalp de
itirme
Bununla sayesinde oldu.
birlikte Galileo'yu Aristo'dan, Lavoisier'yi de Priestley'den ay
ran ille de bir 'gr'G dnm
Bununla birlikte alileoyu Aristodan, L avoisieryizorunlu
olarak betimlememiz de Priestleyden
mudur? Bu ay
kiiler ayn tr nesnelere baktklar halde, grdkleri gerekten farkt eylerBu
ran ille de bir g r dnm olarak betim lem em iz zorunlu mudur?
kiilerAratrmalarn
miydi? ayn tr nesnelere farklbaktklar
dnyalardahalde, grdklerisylemenin
yaptklarn gerekten geerli
farkh eyler
bir
miydi?olabilir
anlam Aratrm mi? alarn farkl dnyalarda
Bu sorular daha fazlayaptklarm
erteleyemeyiz, sylemenin geerli bir
nk yukarda
anlam olabilir
zetlediimiz mi? Bu
tarihsel sorular
rnekler daha fazla
kukusuz dahaerteleyem
deiik ve eyiz,
ok nk yukarda
daha allm
zetlediim iz tarihsel rnekler kukusuz daha deiik
tarzlarda da anlatlabilir. Eminim birok okur, paradigmayla birlikte yalnzca ve ok daha allm
tarzlarda da anlatlabilir. Eminim birok okur, paradigmayla
bilim adamlarmn gzlemleri yorumlay tarzlarnn deitiini, yorumlanan birlikte yalnzca
bilim adamlarmm
gzleminse, gzlemleri
evre yaps yommlay
ve alglama tarzlarm
duyular m deitiini,
asndan yorumlanan
tek ve deimez ol
gzleminse,
duunu evre yaps
dnecektir. ve alglama
Bu anlaya gre, duyular
Priestley asmdan
ve Lavoisier tekher
ve ikisi
deimez
de okol
duunu
sijeni dnecektir.
grm, Bu anlayafarkl
ama gzlemlerini gre, Priestley ve Lavoisierolmaktadrlar.
tarzda yorumlam her ikisi de ok
sijeni grm
Bylelikle , am
Aristo ve aGalileo
gzlem lerini farkl
rneinde tarzd
de, her a bilim
iki yorumadamnn
lam olm aktadrlar.
sarka gr
Bylelikle Aristo ve Galileo rneinde de, her iki bilim
dkleri halde, ne grdkleri konusunda ayr yorumlara sahip olduklar sonu adamnn sarka gr
dkleri
cuna halde, ne grdkleri konusunda ayr yorum lara sahip olduklan sonu
varyoruz.
cuna vanyoruz.
Hemen belirteyim ki, bilim adamlarnn temel sorunlar zerinde fikir de
Hemen belirteyim
itirmelerinin ki, bilim
bu son derece adamlarmm
allm tarzdakitem el somnlar
aklan zerinde yanl
ne tamamen fikir de
tr ne de basit bir hata saylabilir. Bu gr aslnda Descartes tarafndanyanl
itirmelerinin bu son derece allm tarzdaki aklan ne tamamen ba
tr ne ve
latlan deayn
basitsralarda
bir hata Newton
saylabilir. Bu gr
dinamii aslnda felsefi
ile gelien Descartes tarafndan ba
bir paradigmann
latlan
temel ve ayn sralarda
ilkelerinden biridir.Newton dinamii ile
Bu paradigmann hemgelien
bilimefelsefi
hem de birfelsefeye
paradigmanm
b
temel ilkelerinden biridir. Bu paradigmamn hem bilime
yk hizmetleri olmutur. Dinamik alan gibi, bu paradigmann olanaklarnn hem de felsefeye b
yk hizm etleri olmutur.
kullanlmasnda baka trl Dinamik
belki dealan gibi, bu paradigmanm
baarlamayacak temel birolanaklarmm
kavrayn
kullanlm asnda baka trl belki
yerlemesinde yararl olmutur. Fakat Newton de ba arlam ayacak
dinamii tem el birgsterdii
rneinin kavrayn
yerlemesinde
gibi, yararlbaarlar
gemi en parlak olmutur.bile
Fakat Newton
bilimde dinamii
bunalmn rneinin
sresiz olarakgsterdii
ertele-
nebilmesi iin bir gvence deildir. Gnmzde felsefe, paradigmalarnertele
gibi, gemi en parlak baarlar bile bilimde bunalmm sresiz olarak ye
nebilmesi iin
tersizliinde bir gvence
birleiyor. deildir.
Bu uyum G nm
eksiklii zde felsefe,
giderek burada paradigmalarm
incelediimiz bi ye
tersizliinde birleiyor. Bu uyum
lim tarihi almalarnda da hissedilmektedir.eksiklii giderek burada incelediimiz bi
lim tarihi almalarnda
Bunalm da hissedilmektedir.
yaratan bu konulardan hibiri imdilik geleneksel epistemoloji
Bunalm yaratan
paradigmasna geerli bubir konulardan hibiri im dilik
almak gelitirebilmi geleneksel
deildir ama byle epistemoloji
bir yeni
paradigmann ne gibi zelliklere sahip olaca hakknda yava yava birbirfikir
paradigmasma geerli bir almak gelitirebilm i deUdir ama byle yeni
paradigmanm ne
vermeye baladklarn gibi zelliklere sahip
syleyebiliriz. olaca
Ben kendihakkm da
hesabma, yava yava
Aristo ve bir fikir
Gali
verm
leo, eye baladklarn
sallanan syleyebiliriz.
talara baktklar Ben kendiengellenmi
zaman, birincisinin hesabm a, dme
Aristo ve G ali
ikinci
leo,
nin isesallanan talara
bir sarka baktklar
grdn zaman, birincisinin
sylemenin engellenmi
yaratt sorunlar derindendme kinci
duyuyo
nin Ayn
rum. ise birzorluklar
sarka grdn sylemenin
daha da temel yaratt
bir biimde sorunlar ilk
bu blmn derinden duyuyo
tmcelerinde
rum. Ayn zorluklar daha da temel bir biimde bu blmn ilk tmcelerinde
(12). M. Chagett.The Science of Mechanics in the Middle Ages (Orta A'da Mekanik ilimi)
(12). M.Wisconsin,
Madison, Chagett.The Science
1959, of Mechanics in the Middle Ages (Orta Ada Mekanik limi)
s. 537-38,570.
Madison, VVsconsin, 1959,s. 537-38,570.
139
139
karmza kt; paradigma deimesiyle dnya deimese bile, bilim adam
artk farkl bir
karmza dnyada
kt; paradigm almaktadr.
a deimesiyle gene de
Bendnya bunaese
deim benzer
bile, nermeler
bilim adam
den bir anlam kartmay renmemiz gerektii
artk farkl bir dnyada almaktadr. Ben gene de buna benzer kansndaym. Bilimsel bir
nerm eler
devrim
den biresnasnda meydana
anlam kartm ay gelenleri
renmemiz yalnzca deimez bir. veri
tek vekansndaym
gerektii Bilimkayna
sel bir
nn yeniden
devrim esnasm yorumlanna
da m eydana gelenleri yalnzcaHer
indirgeyenleyiz. tek eyden nce, veriler
ve deimez bir veritart
kayna-
masz hde deimez deillerdir. Sarka, den
mn yeniden yorum lanm a indirgeyemeyiz. Her eyden nce, verilerbir ta olmad gibi, oksi
tart
jen de flojistondan
masz hde deimezarnm hava deildir.
deillerdir. Sarka,Dolaysyla
den bir az tasonra da grecei
olmad gibi, oksi
miz
jengibi bilim adamlarnn
de flojistondan arnm buhavaeitlideildir.
nesnelerden topladklar
Dolaysyla verilerin
az sonra kendi
da grecei
leri gibi farkldr.
mizzaten bilim adam Daha
lanmda nemlisi,
n bu bireyin ya da
eitli nesnelerden bilim topluluunun
topladklan en
verilerin kendi
gellenen dmeden sarkaca, ya da flojistondan arnm
leri zaten farkldr. Daha da nemlisi, bireyin ya da bilim topluluunun en havadan oksijene
yapt
gellenen gei sreci
dm eden yorumla
sarkaca, benzerlik tayan bir sre
ya da flojistondan arnmdeildir.
havadan Bilim ada
oksijene
mnn
yapt yorumlayaca deimezbenzerlik
gei sreci yorumla trde veriler
tayanolmadna gre de, byle
bir sre deildir. Bilim bir
ada
benzerlii
m nn yorum deim ezYeni
nasl tayabilir?
zatenlayaca trdeparadigmay benimseyen
veriler olm adna grebilim adambir
de, byle
bir yorumcuzaten
benzerlii olmaktan
nasl daha ok, ters
tayabilir? Yeni grntl mercek
paradigmay takan adama
benimseyen benzer.
bilim adam
kisinin ayn olduunu bildii bir nesneler btnne bakt
bir yorumcu olmakttu daha ok, ters grntl m ercek takan adama benzer. halde, onlar bir
sr ayrntsnda
kisinin kknden
ayn olduunu dnm
bildii olarak btnne
bir nesneler bulur. bakt halde, onlar bir
saptamalardan
Bu ayrm
sr tsmda kkndenhibiri,dnm
bilim adamlarnn olaan ekilde gzlem veri
olarak bulur.
yorumladn yadsmak amacmda deildir.
Bu saptam alardan hibiri, bilim adamlarnn olaan Tam tersi, Galileo'nun sarkalar,
ekilde gzlem veri
Aristo'nun den talar, Musschenbroek'in yk dolan bir
yorumladm yadsm ak amacmda deildir. Tam tersi, G alileonun sarkalar, ie ve Franklin'in
yk toplayclar
A ristonun hakknda
den talar, yaplm gzlemleriyk
M usschenbroekin yorumladklarn
dolan bir ie kabul ediyo
ve Franklinin
ykFakat
ruz. bu yorumlarn
toplayclar hakknda hepsi de paradigmaya
yaplm gzlemleri dayanyordu.
yorum ladklann Olaankabulbilimin
ediyo
ruz. parasydlar
birer F ^ a t bu yorum tekrarhepsi
ve larm tekrar paradigmaya gibi
de grdmz olaan bilim
dayanyordu. Olaanabasnn
bilimin
amac, zaten varolan ve
birer parasydlar birtekrar
paradigmay daha da artmak,
tekrar grdmz yaygnlatrmak,
gibi olaan bilim abasm ayn
rtrmaktr.
amac, zaten nc
varolan Blm'de yorumundaha
bir paradigmay en temel rol oynad
da artmak, birok rnek
yaygmlatrm ak, ay
grdk. Bunlarn
rtrmaktr. her birinde
nc Blm de bilim adam kabul
yorumun edilmi
en temel bir paradigma
rol oynad biroksaye
rnek
sinde herhangi bir verinin ne olduunu, bu veriyi kartmak
grdk. B unlann her birinde bilim adam kabul edilmi bir paradigma iin ne tr ara
saye
kullanlabileceini
larsinde ve yorumu
herhangi bir verilin iin hangi
ne olduunu, bukavramlarn
veriyi kartmak olduunu
yararliin ra
ne tr ara
hatlkla bulabiliyordu. Eer
lar kullanlabileceini ve yorumu bir paradigma
ortada iin varsa, onu
hangi kavramlarm gelitiren
yararl olduunuabara
nn en nemli
hatlkla ksm zatenEer
bulabiliyordu. verilerin
ortadayorumlanmasdr.
bir paradigma varsa, onu gelitiren aba
nm Fakat bu yorumlayc
en nemli ksm zatenaba -ki sondan
verilerin bir nceki satr bann konusuy
yorumlanmasdr.
du- paradigmay
Fakat bu yorum yalnzca
layc ayrtrabilir,
aba - k i sondan yanllarn
bir nceki dzeltemez.
satr bamn Paradigma
konusuy
larn olaan bilim tarafndan dzeltilmelerine olanak yoktur.
d u - paradigm ay yalnzca ayrturabilir, yanllarn dzeltemez. Paradigm Olaan bilimina
bularn
konuda tek yapabildii, nceden de grdmz gibi,
olaan bilim tarafndan dzeltilmelerine olanak yoktur. Olaan tannaykrlklarn bilimin
masyla
bu konudabunalmlara yol amaktr.
tek yapabildii, nceden Bunlarn son bulmas
de grdmz gibi,ise, irade ya datann
aykrlklann yo
masyla ile
rumlama deil,lara
bunalm yoldeitirmeye
kalp amaktr. Bunlarnbenzerson olduka
bulmas aniise,
ve dzensiz
irade ya da bazyo
rum lam mmkndr.
olaylarla Bu durumlarda
a ile deil, kalp deitirm eye bilim adamlar
benzer 'gzlerin
olduka ani ve birden alma
dzensjz baz
s'olaylarla
yahut 'bir yldrm akmas'
mmkndr. ile o zamana
Bu durumlarda bilim kadar karanlkta kalm
adam largzlerin bul
birdenbiralma
macann 'aydnlanmasndan' ve btn paralarnn ilk kez bir
s yahut bir yldrm akm as ile o zamana kadar karanlkta kalm bir bul zme varla
bilecek
macann ekilde yeni bir
aydnlanm gzle grlmesinden
asndan ve btn paralarmm sz ederler.
ilk kez bir farkl
Baz zme durum
vanla-
larda, gerekli olan 'aydnlanma' uykuda iken bile gelebilir.
bilecek ekilde yeni bir gzle grlmesinden sz ederler. Baz farkl durum (13) Yorumlama
szcnn
larda, gerekli olananlam
hibir yeni paradigmann
aydnlanm a uykuda iken douunu haber (13)
bile gelebilir. bu sezgi
verenYorumlama
kvlcmlarna tam uymaz. Her ne kadar bu sezgiler
szcnn hibir anlam yeni paradigmanm douunu haber veren bu eski paradigmadan kaza
sezgi
nlan aykr
kvlcm ya da
lanna tamuyumlu
uymaz.deneyimlere
Her ne kadar bal iseler de,
bu sezgiler eski deneyimlerin her-
bu paradigmadan kaza
(13) Jacques
nlan aykr ya da Subconsoient,
Hadamard, intuition, et logique
uyumlu deneyimlere baldans la Resherche
iseler Scientifiquelerin
de, bu deneyim (bilimsel
her
Aratrmada Bilinalt, Sezgi ve mantk) Conference faite an Palais de la Decouverte le 8 decembre
l i 3) Alenon
1945, Jacques (Alenon
Hadamard, Subconscient,
keifler sarayndaintuition.
8 aralket1945'de
logique yaplan
dans la konferans)
Resherche s. Scientifque
7-8 Daha (bilimsel
etrafl
Aratrmada
fakat tamamyla Bilinalt,
matematik Sezgi ve mantk)
yeniliklere Conference
ayrlm faite an
bir alma iinPalais de layazar
bkz. ayn Decouverte le decembre
The Psychology of
1945, Alenon
Invention (Alenon keifler
in the Mahthematical Fiel saraynda
(matematik8Alannda
aralk 1945de
icadn yaplan konferans)
Psikolojisi) s. 1949.
Princeton, 7-8 Daha etrafl
fakat tamamyla matematik yeniliklere ayrlm bir alma iin bkz. ayn yazar The Psychology of
Invention in the Mahthematical Fiel (matematik140
Alannda icadn Psikolojisi) Princeton, 1949.

140
hangi bir tikel parasna, yorumlamalarda olduu gibi, bire bir mantksal ba
mllk
hangi bir tikeldeildirler.
iinde parasna, Tersine, bu deneyimlerin
yorumlamalarda ok daha
olduu gibi, byk
bire bir ksmla
mantksal ba-
rn
m birden kapsayarak
hlk iinde yenilerinin
deildirler. Tersine,dzeyine aktarrlar. ok
bu deneyimlerin Yenidaha paradigma ile an
byk ksmla
cak yeni deneyimlerin
rnbubirden paralan teke
kapsayarak yenilerinin aktarrlar.iinde
tek balantlar
dzeyine olabilir. ile an
Yeni paradigma
ve deneyimler arasndaki
cak bu yeni deneyimlerin paralan teke tek balantlar iinde olabilir. iin,
Eski yeni bu farklar daha iyi tanyabilmek
bir anEskiAristo, Galileo
ve yeni ve sarkalar
deneyim sorununa
ler arasndaki geri dnelim.
bu farklan daha iyi Kullandklan
tanyabilmek fark
iin,
paradigmalarn
lbir an Aristo, Galileoetkileimi sorununa ortak
ve paylatklar
ve sarkalar doal evre
geri dnelim. her birinefark
Kullandklan ne
trl veriler
paradigm salamt? Aristo'cu
alarm etkileim i ve bilim adamnn
paylatklar engellenmi
ortak doal evre dme dediine
her birine
olguyu grd
tr veriler t?yapt
zaman
salam A ristocu 'den'
ey,bilim tam arln,
adamnn engellenmi ykseklie
hangidme dedii
kadar karldn ve duraan haline varmas iin gereken
olguyu grd zaman yapt ey, den tam arln, hangi ykseklie zaman lmek,
daha
kadar dorusu tartmakt
kanldm (Aristo'cular
ve duraan halineok olarak
seyrekiin
varmas 'lme'
gereken yaparlard).
zaman lmek,
daha dorusu tartmaktdirenci
Tam dt ortamn da ile birlikte,
(A ristocular Aristo'cu
ok seyrek bilimin
olarak cisimle
denyaparlard).
lme
ilikin
reTam kulland
dt ortamkavramsal
m da direncikategoriler bunlard.
ile birlikte, (14) Gnlann
Aristocu ynlendirdi
bilimin den cisimle
ireolaan bilimin bylelikle Galileo tarafndan bulgulanan
ilikin kulland kavramsal kategoriler bunlard. (14) Onlann ynlendirdi yasalar retmesi
olanakszd. Tek yapabilecei
i olaan bilimin -ki bunutarafmdan
bylelikle Galileo baka birbulgulanan
yoldan yaptyasalarda- Galileo'-
retmesi
nun sallanan talarla ilgili grnn kaynakland
olanakszd. Tek yapabilecei - k i bunu baka bir yoldan bir dizi bunalma
yapt yol
da- Galileo-
amakt. Bu bunalmlarn ve baka baz zihinsel deiikliklerin
nun sallanan talarla ilgili grnn kaynakland bir dizi bunalma yol sonucu ola
rak, GalileoBu
amakt. salnm
bunalmhalindeki
larn vetabaka baz farkl
olduka zihinselekilde grebildi. Su
deiikliklerin zerin
sonucu ola
kalabilen
derak, Galileocisimler
salmm konusunda
halindeki ta Arimed'in
olduka farkl almalar
ekildeortam sorununu
grebildi. ge
Su zerin
reksiz hale getirmiti.
de kalabilen cisim ler tilim kuram
konusunda ile birlikte
Arim hareketin kalc
edin almalar ortam ve simetrik
sorununu ge
(bakml) olmas kabul edilebiliyordu. Nihayet yeni- Platonculuk
reksiz hale getirm iti. tilim kuram ile birlikte hareketin kalc ve simetrik da (neo-
(bakm l)Galileo
Platonism) olm as'nun dikkatini
kabul hareketinNihayet
edilebiliyordu. temeldeki yeni- daire (dngsel)dabii
Platonculuk (neo-
mine ekmiti.
Platonism) (15) Bu nedenle
G alileonun dikkatini Galileo
hareketinyalnzca arl,
temeldeki hareket
daire dairesinin
(dngsel) bii
apn, yer deitirme
m ine ekmiti. (15) Buasn ve salnm
nedenle yalnzcalyordu
Galileozamann ve sarka
arl, hareket yasa
dairesinin
larn
apn,eldeyeretmesi
deitirme bu verilerin
bizzatasn ve salmm yorumlanmas
zamanm lyordu ile mmkn olmutu.
ve sarka yasa
Hatta uygulamada yorumun bile neredeyse gereksiz
larn elde etm esi bizzat bu verilerin yorum lanm as ile mmkn olmutu. olduu meydana kt.
Galileo
H atta 'nun
uygulamkulland paradigmalarn
ada yorum un bile neredeysenda, sarka benzeri
gereksiz olduu dzenli
meydana hare
kt.
ketler bilimin gr alanna zaten girmi bulunuyordu.
G alileonun kulland paradigmalarm mda, sarka benzeri dzenli C e Galileo'nun sarka
arlnn,
ketler bilim salnm
in gr dnemi
alanna ilezaten
salnm girm uzaklnn
i bulunuyordu.birbirlerinden tamamen
Galileonun sarka
bamsz olduunu
arlnn, salnmkefetmesi
dnem i ile baka
salnm nasl aklanabilir?
trluzaklnn Bu bulgu,
birbirlerinden Ga-
tamamen
lileo'dan kaynaklanan olaan-bilimin sonradan yok etmek
bamsz olduunu kefetmesi baka trl nasl aklanabilir? Bu bulgu, ve zorunda kald Ga
bizim de bugn
lileodan kesinlikle
kaynaklanan belgeleyemediimiz
olaan-bilimin sonradanbir yokbulguydu.
etmek zomnda Bylelikle,
kald birve
bizim deiin
Aristo'cu bugn varolmas olanaksz
kesinlikle saylan (stelikbir
belgeleyemediimiz doanm hibir
debulguydu. yerindebir
Bylelikle,
kolay kolay rneklenemeyecek trden) baz dzenli ilikiler,
A ristocu iin varolmas olanaksz saylan (stelik de doanm hibir yerinde salnan ta Ga
lileo'nun gzyle grenlerce gnlk deneyimin doal
kolay kolay m eklenem eyecek trden) baz dzenli ilikiler, salman ta Ga sonulan gibi kabul
edilebiliyordu.
lileo nun gzyle grenlerce gnlk deneyim in doal sonulan gibi kabul
Bu rnek belki de biraz ar hayalci bulunabilir, nk Aristo'cular sal
edilebiliyordu.
nan talar ek belkihibir
Bu mzerine kaytl
de biraz hayalci sahip
angzleme deillerdir.
bulunabilir, nkOnlarn paradig
Aristocuiar sal
masna gre bu olgu fazlasyla karmak bir grngyd.
nan talar zerine hibir kaytl gzlem e sahip deillerdir. Onlarm paradig Fakat Aristo'cular
dier
m asna gre daha
taraftan basit
bu olgu durumlar,
fazlasyla rnein
karmak birallmam
grngyd. engellerle karla
Fakat Aristocular
madan den talar da incelemilerdi ve ayn gr farklar
dier taraftan daha basit durumlar, rnein allmam engellerle karla burada da kendi
belli ediyordu.
nimadan den talar Bir da
tan dn inceleyen
incelemilerdi ve ayn grAristo, farklar C a d abir
bu olguda dasre
kendi
ni T.S.Kuhn,
(1*4) belli ediyordu. Bir
"A Function tortan
Thoughtdn inceleyen
Experiments" (Dnce Aristo, buBir
deneylerinin ilevi) Melanges
olguda bir sre
Alexandre Koyre (Alexandre Koyre iin eitlemeler) adl katapta, der. R. Taton ve I.B. Cohen,
(14) 1963
Paris T.S.Kuhn, "A Function tor Thought Experiments (Dnce deneylerinin Bir ilevi) Melanges
Alexandre
(15) A. Koyre,Koyre (Alexandre
Etudes Koyre
Galileennes iin eitlemeler)
(Galileo Aratrmalar)adl katapta,
Paris, 1939,der.
1, s, R. Taton
46-51 ve ve l.B. Cohen,
"Galileo and
Paris(Galileo
Plato" 1963 ve Platon) Journal of the History of Ideas (Diinceler Tarihi Dergisi) IV, 1943,s.
(15) A. Koyre, Etudes Galileennes (Galileo Aratrmalar) Paris. 1939,1, s. 46-51 ve Galileo and
400-428
Plato" (Galileo ve Platon) Journal of the Flistory of Ideas (Diinceler Tarihi Dergisi) IV, 1943, .
400-428 141
141
deil, sadece bir durum deiiklii gryordu. Onun bu grne gre hare
kete ilikin
deil, llmesi
sadece bir durum nemli olan iki gryordu.
deiiklii parametre ya Onun bu grne
da deiken vard:gre hare
katedi-
len
kete ilikinmesafe
toplam llmesiile aradan
nemligeen olan toplam zaman.yaBu
ila parametre da ikisinin
deiken birlikte
vard: erdii
katedi-
deere
len toplam m esafe diliyle
biz bugnn ile aradan 'demekten
"hzgeen toplam ok ortalama
zaman. hz demek
Bu ikisinin birlikte
zorundaerdii
(16) biz
deere
yz. Ayn ekilde,diliyle
bugnn ta da, doas gerei
denhzdemekten son duraanlk
ok ortalam a hz demek zorunda
noktasna
erimek
yz. (16) zorunda olduu den
Aym ekilde, iin, Aristo'ya gre hareket
ta da, doas gerei son srasndaki herhangi
duraanlk noktasna
bir
zaman
erimek noktasnda
zorunda nemliolduu saylan mesafe parametresi,
iin, Aristoya gre hareket hareketin
srasmdakibalangcn
herhangi bir
dan llen
zaman deil,da
noktasm biti noktasna
nemli saylan kalan mesafeydi.
mesafe (17) Aristo'nun
parametresi, iyi bilinen
hareketin balangcm-
birok hareketdeil,
dan llen yasasnn temelini ve
biti noktasma anlamn
kalan (17) kavramsal
oluturan
mesafeydi. A ristonun paramet
iyi bilinen
reler
birok hareketAncak,
bunlard. yasasnm skolostik
temelini eletiri hareket hakkndaki
ve anlamn oluturan kavrambu gr deiet
sal param
tirdi.
relerBunun
bunlard.nedeni,
Ancak,ksmen itilim paradigmasnn
skolostik eletiri hareket hakkmetkileri, ksmen
daki de "biim
bu gr dei
lerin
tirdi.uygulanma
Bunun nedeni, snr'ksmolarak bilinen
en itilim bir retiydi. etkileri,
paradigmasnm Bu grlereksmen itilim
de biim
gre,
gcyle yerindena oynatlan
lerin uygulanm snr olarak bir ta, balang
bilinen noktasndan
bir retiydi. uzaklatka
Bu grlere gre,dahaitilim
fazla
gcyleitilim gc kazanmaktayd.
yerinden oynatlan bir ta, Bubalang
nedenle de bitie kalan
noktasndan mesafe deil
uzaklatka daha
balangtan
fazla itilim llen
gc kazanm mesafeaktayd.nem kazanmt.
Bu nedenle Ayrca Aristo'nun
de bitie kalan m hz anlay
esafe deil
skolostilder
balangtan tarafndan
llen m iki ayr nem
esafe ayrlmt, ki
ksmakazanmt. Galileo
Ayrca 'dan sonra
A ristonun hzbuanlay
kav
ramlardan
skolostilder biritarafndan
bugn bildiimiz iki ayr ortalama hz, dieri
ksma aynimt, ki de anlk hz haline
G alileodan sonra bu geldi
kav
ler. Fakat bubiri
ramlardan kavramlarn
bugn bildiimiz birer parasna,
ortalamaoluturduklar
hz, dieri de paradigma asndan
anlk hz haline geldi
bakldnda,
ler. Fakat bu den kavramta, larm tpkbirersarka gibi, hareketini
parasna, oluturduklar yneten yasalar
paradigma nere
asmdan
deyse bir bakta
bakldnda, sergileyiveriyordu.
den ta, tpk sarkaYani gibi,Galileo,
hareketinitalarn,
ynetenhz yasalar
dzenli ola nere
rak
deyse
artanbir birbakta
hareketle dtn ortayaYani
sergileyiveriyordu. atanGalileo, deildi., (18)
ilk kii talarm stelik bu
hz dzenli ola
konudaki
rak artanteoremini
bir hareketle ve eitli
dtn ortayaeimli
sonularn atan ilkyzeylerle
kii deildi.deney
(18)yapmadan
stelik bu
nce gelitirmiti.
konudaki teoremini Buve eitlibir
teorem yandan Galileo
sonularm eimli ve adalarnn
yzeylerle deney izleyerek
yapmadan
yetitikleri
nce gelitirm paradigmalarn
iti. Bu teorem bir yandan da doann
bir yandan Galileobelirlemi
ve adalarm olduu m bir dn
izleyerek
yada
yetitikleri eriebilecei
dehannparadigm alarmyepyenibir yandan grngler
da doanmrntsnn
belirlemi sadece
olduu bir para
bir dn
yadaByle
syd. dehanm bireriebilecei
dnyada yayan yepyeni Galileo, gene de
grngler istedii zaman
rntsnn sadece Aristo'nun
bir para
syd.baka
neden Bylegrler
bir dnyada savunduunu
yayan Galileo, aklayabilecek
gene de istedii zaman Fakat
durumdayd. her
A ristonun
eye
neden karn,
bakaGalileo
grler 'nun den talarla
savunduunu ilgili dolayszdurum
aklayabilecek deneyiminin
dayd. Fakatierii, her
eye 'nunkinden
Aristo karm , G alileo tamamyla
nun den farklyd.
talarla ilgili dolaysz deneyim inin ierii,
'Dolaysz deneyim'
Aristonunldnden ile neden
tam amyla bu kadar ilgilenmemiz gerektii elbette ye
farklyd.
teri kadar ak deil:
Dolaysz deneyim grnglerin
ile neden bu alglamaya ilikin zelliklerinin
kadar ilgilenmemiz bir para
gerektii elbette ye
digma tarafndan,
teri kadar ilk bakta
ak deil: grnglerin tm 'srlarn'
alglamayaaailikin
vuracak kadar aydnlatla
zelliklerinin bir para
bilmesi
digma bu kadar
tarafm dan,nemli
ilk baktamidir.tm zellikler
Busrlarm kukusuz
aa vuracak bilim
kadaradamlarnn
aydmlatla-
farkl
bilmparadigmalara
esi bu kadar nem balanmalanyla
li midir. Bubelli bir deiiklie
zellikler kukusuz uramaktadr,
bilim adam larnnfakat
'ham'
farklverilerden
paradigmalara bilimselalanyla
ya dabalanm belli birbalang
aratrmann deiiklie noktas olduu iddia
uramaktadr, fakat
edilen
ham yaln gereklerden
verilerden ya da bilim ve deneyimden
sel aratrmanm bahsederken
balang aklmzdan geenlerle
noktas olduu iddia
pek bir yaknlklar
edilen yalm gereklerden olduu da ve sylenemez. Belki de dolaysz
deneyimden bahsederken deneyim
aklmzdan denen
geenlerle
pekfazla
eyi kaypak
bir yakm lklanaddederek
olduu da kenara brakp,
birsylenemez. Belkibilim adamnn
de dolaysz laboratuv-
deneyim denen
arnda gerekletirdii
eyi fazla kaypak addederek somut ilemleribir kenara ve lmleri
brakp, bilim tartmamz
adam m m daha doru
laboratuv-
olur.
armda Veyahut da, zmlememizi
gerekletirdii somut ilemleri gerektenve lmleri doruya 'verilenden'
dorudantartmam z daha doru
balatp daha dad a,
olur. Veyahut ileri gtrmemiz gerekir.
zmlememiizi gerektenrnein
dorudan doruya tarafsz
zmleme verilenden bir
gzlem
balatp dili ile yrtlebilir.
daha da ileri gtrm embenzetme
Bir rnein bu
iz gerekir.yaparsak dil, bilim
zm adamnn
lem e tarafsz bir
grdklerini
gzlem dilidolaylayan
ile yrtlebilir.retina imgelerine
Bir benzetme uyum gstermek
yaparsak zere
bu dil, tasarlanm
bilim adamnn
dil olabilir. dolaylayan
birgrdklerini Deneyiminretina yeni batan her zaman
imgelerine iin tek olabildii
uyum gstermek bir dn-
zere tasarlanm
birKuhn,
(16) dil olabilir.
"A FunctionDeneyim in yeni
for Thought batan her
Experiments" zaman
(Dnce iin tek olabildii
Deneylerinin bir dn-
Bir levi) Melanges
Alexandre Koyre
(16) Kuhn, (Alexandre
A Function for Koyre
Thoughtiin Experiments
eitlemeler) (Dnce Deneylerinin Bir levi) Melanges
(17) Koyre, Galileo
Alexandre Aratrmalar,
Koyre (Alexandre II, s. iin
Koyre 7-11eitlemeler)
(18) Clagett,
(17) Koyre, a.g.e., 6 ve 9. blmler.
Galileo4,Aratrmalar, II, s. 7-11 '
(18) Clagett, a.g.e., 4, 6 ve 9. blmler, 142
142
yay ancak bu yollardan biriyle salama almay umabiliriz. Yani yle bir dn
ki, burada
yayay ancak busarka
yollardanve engellenmi
biriyle salama alglamalarYani
farklumabiliriz.
dalmay deil,ylesallanan
bir dn
bir ki, gzlemleme
yata burada sarkasonucu elde edilen
ve engellenm i dtartlmaz ve tek bir verinin
farkl alglamalar farkl
deil, sallanan
yorumlamalar
bir ta gzlem olabilsin.
lem e sonucu elde edilen tartlm az ve tek bir verinin farkl
Fakatlam
yorum duyumsal deneyim gerekten deimez ve tarafsz mdr? Kuramlar
alan olabilsin.
sadece hazrda
Fakat duyumsal verilerin gerekten
duran deneyim insan yaps yorumlar
deimez dnyasndaki
m? Batmdr?
ve tarafsz Kuramlar
felsefeyi yz yldr
sadece hazrda duranen fazla ynlendirmi
verilerin insan yapsolan epistemolojik
yorumlar m? Bat bak as bu
dnyasmdaki
sorulara
felsefeyi hemen
yz hi tereddtsz
veyldr Evet yantnn
en fazla ynlendirmi olanverilmesini
epistemolojik emreder.
bakBunun
as bu
sorulara karlabilecek
karsna hemen ve hi tereddtsztam olarak Evet gelitirilmi
yantmnherhangi
verilmesini bir almak
emreder.olma Bunun
d iin, ben
karsna kendim de bu
karlabilecek tam olarakbsbtn
gr terk herhangi
gelitirilmi edecek durumda
bir almak deilim.
olma
d bu
Fakat iin,grn artk etkili
ben kendim ilev yapamad
de bubirgr bsbtn terk da apaktr ve kurtarlmas
edecek durumda deilim.
iin,
Fakat sadece gzleme
bu grn dayal
artk bir ilevbir
etkili'tarafsz' bilim dili da
yapamad abalar
apaktr
yaratma da bana
ve kurtarlmas
iin,mitsiz
artk sadecegzkyor.
gzleme dayal tarafsz bir bilim dili yaratma abalar da bana
Bilim
artk adamnn
mitsiz laboratuvarda gerekletirdii ilemler ve lmler, 'ha
gzkyor.
zrda'Bilim
duranadamnn verileri deil, gerekletirdii
deneyimlaboratuvarda zorlukla toplanm olan verilerdir.
ilemler ve lmler, Bilim ha
adamnn
zrda duran dorudan
deneyim grdkleri bunlarzorlukla
verileri deil, deildir,toplanm
hi deilse verilerdir.iyice
aratrmas
olan Bilim
ilerleyip,
adam m n dikkati
dorudantamamen bir yerde
grdkleri toplanncaya
bunlar deildir, hi kadar. Bu 'veriler'
deilse aratrmas aslnda
iyice
daha temeldikkati
ilerleyip, alglarn ieriine
tamamen birilikin
yerde birer gstergedir
toplanncaya kadar.veBu sfatla olaan
bu veriler aslnda
daha temel ayrmth
aratrmann alglarnincelemesi
ieriine ilikiniin seilmelerinin
birer gstergedir nedenivede,bukabul
sfatlagrm
olaan
bir paradigmann
aratrmanm verimli
ayrmth hale getirilmesine
incelemesi iin seilmelerinin nedeni de,beklentisidir.
elverili olacaklar kabul grm
Paradigmaya
bir paradigmanm bamllklar,
verimli hale ksmen trevi olduklar
getirilmesine elverili dolaysz
olacaklardeneyimden
beklentisidir.
ok daha fazladr.
Paradigm aya bam Yani paradigma
llklar, ksmtarafndan belirlenirler.
en trevi olduklar Bilimdeneyimden
dolaysz mmkn
oklaboratuvar
olan daha fazladr. ilemlerinin
Yani paradigm hepsini birden kullanmaz.
a tarafndan zlenen
belirlenirler. paradigma
Bilim mmkn
nn,
olangene ayn paradigma
laboratuvar ilemlerinin tarafndan
hepsini ksmen kullanmaz.olan
birdenbelirlenmi dolaysz
zlenen dene
paradigma
nm,ile
yim yanayn
gene yana, paradigma getirilmesine
e dzeyetarafndan ksmen hangi ilemler daha
belirlenmi olan dolaysz ise,
elverili dene
onlar
yim ile seer.
yanSonu
yana, olarak
e dzeye da, farkl
getirilm paradigmalar
esine hangi olan bilimdaha
ilemler adamlar farkl
elverili ise,
onlarlaboratuvar
somut seer. Sonu ilemleri
olarak kullanrlar. Sarkalar zerinde
da, farkl paradigmalar yaplacak
olan bilim adamlarlm
farkl
ler, engellenmi
somut laboratuvar dme iin kullanlamaz.
ilemleri kullamrlar. SarkalarAyn ekilde, oksijenin
zerinde zellikleri
yaplacak lm
niler,
saptamaya
engellenmi elverili
dme olan ilemlerin,
iin kullanlamaz. flojistondan
Ayn ekilde, havann nitelikle
arnmoksijenin zellikleri
rini saptamaya iin
ni incelemek kullanlanlarla
elverili olan ilemlerin, hibir flojistondan
ilikisi yoktur. arnm havamn nitelikle
Katksz
rini incelemek bir gzlem -dili yaratlmasna
iin kullanlanlarla hibir gelince, belki bu ileride yaplabilir.
ilikisi yoktur.
Descartes'tan
FakatKatksz sonra byle bir
yz ylyaratlmasna
bir gzlem-dili sonubelki
gelince, beslediimiz
iin bu umut,
ileride yaplabilir.
hl
Fakatdoru drst bir alglama
Descartestan yz ylvesonra kuramnn
zihinbyle bir sonu iin beslediimizbal
gelitirilebilmesine umut,
dr. Halbuki
hl doru ada
drst pisikoloji
bir alglama deneyleri
ve zihinbyle kuram birnn
kuramn kolaylkla ba ede
gelitirilebilmesine bal
meyecei
dr. Halbuki grngler retmektedir.
ada pisikoloji rdek/tavan
deneyleri byle bir kuramm gsterdiiba
rneininkolaylkla gibi,
ede
retina tabakalarnda
m eyecei grngler izlenimler olan
aynretmektedir. rdek/tavan farkl nesneler
iki insan okrneinin grebil
gsterdii gibi,
mektedir. Dier taraftan
retina tabakalarnda aynda, ters mercekler
izlenimler insan okolduu
olan ikirneinde gibi, retina
farkl nesneler ta
grebil
bakalarnda
mektedir. Dier imgeler da,
farkl taraftan olantersiki m kii de ayn
ercekler eyleri grebiliyor.
rneinde olduu gibi, Psikoloji
retina ta-
nin salad birok
bakalarmda kant ayn
farkl imgeler olansonucuiki kiidesteklemektedir. Gerek bir Psikoloji
de ayn eyleri grebiliyor. gzlem
ninoluturma
dili birok kanttarihi
salad abalarnn ayn sonucude, bu kantlardan
desteklemektedir. Gerekkukular
kaynaklanan bir gzlem
fazlasyla
dili oluturmglendirmitir.
a abalarnnBu amaca
tarihi de,ynelik
bu kantlardan kaynaklanan hibirisi
ada giriimlerden kukular
imdiye
fazlasylakadar genellikle uygulanabilir,
glendirmitir. Bu amaca saf alglama
ynelik adabirimlerine
giriimlerden bir dil
dayalhibirisi
kurabilmi
imdiye kadar deildir. Buna en
genellikle fazla yaklaan
uygulanabilir, safgiriimler
alglama de bu denemenin
birimlerine dayaltemel
bir dil
baz tezlerinideildir.
kurabilmi glendirecekBuna en birfazla
ortakyaklaan sahiptirler:debunlar
zelliegiriimler daha balan
bu denemenin temel
gtan bir paradigma
baz tezlerini varsaymaktadrlar.
glendirecek bir ortak zellie Halensahiptirler:
geerli olan bir bilimsel
bunlar ku
daha balan
ramdan
gtan ya birda gnlk sylem
paradigma varsaym dilinin herhangi
aktadrlar. Halen geerli olanbyle
bir parasndan bir para
bir bilimsel ku
digma
ramdan dn
ya da alndktan
gnlk sylem sonra yaplmak
dilmin herhangi istenen,birbuparasmdan
paradigmay alglamaya
byle bir para
digma dn almdktan sonra yaplmak istenen, bu paradigmay alglamaya
143
143
ilikin veyahut da mantksal olmayan btn terimlerden artmaktr. Baz sy
lem alanlarnda
ilikin veyahutbu da giriim
m antksal olduka
olmayan arbtn terimlerden
gtrlm ve son artmaktr. Baz so
derece ilgin sy
nular dourmutur.
lem alanlarm da bu Bu tr abalarn
giriim olduka arsrdrlmeye
gtrlm ve son
deer olduklarndan ku
derece ilgin so
nularyoktur.
kumuz Fakat sonu
dourmutur. Bu trolarakabalarm kardklardeer
srdrlmeye
ortaya dil, bilimlerde
olduklarmdan kullan
ku
lankumuz gibi, doaya
dilleryoktur. ilikinolarak
Fakat sonu bir sr beklenti
ortaya iereceidil,
kardklar iin,
bilimlerde kullan
bu beklentiler
karlanamad
lan diller gibi, ya da gerekle
doaya ilikin elitii beklentiilerliini
bir sr zaman iereceiyitirecektir.
iin, bu beklentiler
Nelson
Goodman, Grntnn
karlanamad ya da Yaps
gerekle adlelitii
eserininzaman
amalarn aklarken
ilerliini yitirecektir. Nelson
ayn nokta
dile getirmitir:
yGoodman, "Bereket
Grntnn Yaps olduu
(varadl bilinen
eserinin grnglerden)
amalarm aklarken daha
ayn fazlas
nokta
szy konusu deildir.Bereket
dile getirmitir; nk 'mmkn' (var olduu koullar,
bilinen yani gerek olmayan
grnglerden) daha fakat
fazlas
gereklemi olabilecek
sz konusu deildir. nkkoullarm mkonusu, henz aklk
kn koullar, kazanm
yani gerek deildir"
olmayan fakat
(19) Bu ekilde,
gereklem nceden tamamyla
i olabilecek koullar konusu, bilinen bir dnya
henz aklk hakknda
kazanm bilgi
deildir
ver
mekle
(19) Bu snrlandrlm
ekilde, nceden hibirtam dilin,
am 'verilmi'
yla bilinen zerine tarafsz
bir dnya ve nesnel
hakknda bilgi
bilgi ver
retmesi
mekle sm beklenemez. hibir inceleme
rlandrlm Felsefi bunui
dilin, verilm yapabilen bir dilinvenasl
zerine tarafsz nesnel bir bilgi
dil
olabilecei konusunda yeterli
retmesi beklenemez. Felsefi birinceleme
ipucu henz bunusalamamtr.
yapabilen bir dilin nasl bir dil
Bu koullar
olabilecei altnda bilim
konusunda yeterliadamlarnn
bir ipucu henz oksijen ve sarkalar (hatta belki
salamamtr.
atomlar ve elektronlar)
Bu koullar dolaysz
altnda bilim adam deneyimlerinin
larnn oksijenenvetemel paralar
sarkalar (hattaolarak
belki
kabul lar vekonusunda,
atometmek elektronlar) hem uygulama
dolaysz hem de
deneyim ilke asndan,
lerinin hakl oldukla
en tem el paralar olarak
sanrm
r,kabul hi konusunda,
etmek deilse aklahem gelenuygulama
bir olaslktr.
hem de Belli
ilkebir rkn, kltrn
asmdan, ve ni
hakl oldukla
hayet meslein
r, sanrm hi paradigma
deilse aklakapsamndaki deneyimleri
gelen bir olaslktr. sonucunda,
Belli bir bilim ada
rkm, kltrn ve ni
mnn mesleingezegenler
hayetdnyas, paradigm a ve sarkalarn,deneyimleri
kapsammdaki elektrik toplayclar
sonucunda,vebilim bileik
ada
cevherlerin
m nn dnyas,ve baka bir sr ve
gezegenler nesnenin doldurduu
sarkalarn, elektrik yer haline gelmitir.
birtoplayclar ve bileik
Alglamann ve bakanesneleri
cevherlerin dolaysz olan bu maddelere
bir sr nesnenin doldurduu kyasla,
bir yermetre
halinecetveli l
gelmitir.
mleri
Alglam da retina
yaanm dolaysztabakas
nesneleriimgeleri
olan son derece gelimi
bu maddelere kyasla, kavramsal aralarl
m etre cetveli
saylrlar.
mleri ya Deneyimin bunlara dorudan
da retina tabakas imgeleri son eriebilmesi bilim adamnn
ancak kavram
derece gelimi sal aralar
byle bir 'bulumaya'
saylrlar. D eneyim in kesinbunlara baz aratrma
dorudan amalar
eriebilm esi iin
ancak izin vermesiyle
bilim adamnn
mmkndr.
byle bir bElbette bilim
u lu m ay adamnn
a kesin baz sallanan
aratrmbir taa
a am bakt
alar iinzaman grebile
izin verm esiyle
cei tek eyin bir
mmkndr. sarka
Elbette bilimolduunu
adamnm kastetmiyoruz.
sallanan bir taa (Daha ncezaman
bakt kaydettiimiz
grebile
gibi
cei baka bir bilimsel
tek eyin topluluun
bir sarka olduunu yeleri ayn olguyu
kastetmiyomz. engellenen
(Daha dme ola
nce kaydettiimiz
rak grmlerdi.)
gibi baka bir bilimselSylemek istediimiz,
topluluun sallanan
yeleri ayn olguyu bakan bilim
bir taaengellenen adam
dme ola
rakilke
nn, olarak sarka
grmlerdi.) grmekten
Sylemek daha temel
istediimiz, bir deneyimi
sallanan bir taa bakanolamayacadr.
bilim adam
Bunun
nn, ilkealma,
olarak varsaymsal
sarka grm ekten ve 'sabit'
dahabir grnt
temel deil, sadece
bir deneyim baka bir
i olam ayacadu.
paradigmann
Bunun alm a, salayabilecei
varsaym salve vesallanan
sabit bir baka bir
taagrnt nitelik
deil, sadecekazandran
baka bir
birparadigm
grnt annolabilir.
salayabilecei ve sallanan taa baka bir nitelik kazanduan
birBilim adamlarnn
grnt olabilir. da, btn dier insanlarn da, dnyay grmeyi para
paraBilim birikimlere
ya daadam larnn ayrarak
da, btn renmediini
dier insanlarm bir daha anmsarsak,
da, dnyay grmeyi bu
btnpara
sylediklerimiz daha aklaayuarak
para ya da birikimlere yatkn gelebilir. Tm kavramsal
renmediini ve yorumlayc
bir daha ammsarsak, btnkabu
tegorilerin nceden
sylediklerimiz hazrlanm
daha akla yatkm olduu durumlar
gelebilir. dnda-szgelii
Tm kavramsal uranyum
ve yorumlayc ka
dan daha arnceden
tegorilerin bir element kefetmek
hazrlanm yeni bir ev
ya dadummlar
olduu bulmak
dm rneklerinde
da-szgelii uranyumol
dan gibi-
duu au bubilim
daha gerek adam
element gerek bilimle
kefetmek ya da ilgisi
yeni olmayan,
bir ev bulmakkii, deneyimin
rneklerinde ak-ol
ndan,
duu gib btn halinde
i- gerek baz
bilim paralar
adam gerek seebilir.
bilimle'Anne' szcn
ilgisi olmayan kii,btn insanlar-
deneyimin ak-
mdan,
(19) btn The
N. Goodman, halinde bazofparalar
Structure Appearance seebilir. Anne
(Grntnn szcn
Yaps) Cambridge, btn insanlar-
Mass., 1951,
s. (19)
4-5. Bu, daha geniThe
N. Goodman, alnt yapmaya
Structure of deecek
Appearancebir blmdr:
(Grntnn "Eer 1947'de
Yaps) Wilmington'da
Cambridge, Mass.,otu
1951,
ranlardan yalnzca
s. 4-5. Bu, 87 ile alnt
daha geni 90 kilo arasndadeecek
yapmaya olanlarnbirhepsi ve yalnz
blmdr: Eer 1947desalysa,
onlar kzl VVlmington'da
o zaman otu
1947'de Wilmington'da oturan
ranlardan yalnzca 87 ile 90 kilo Wilmington'da ve 87 ile kilo
sallar olanlarn hepsi ve yalnz onlar kzl salysa, o zaman
kzlarasnda ve '1947'de 90 arasnda
olanlar',
1947'de konstrksiyonel
VVlmington'da bir tanmlama
oturan iindeve
kzl sallar birletirilebilirler. Bu yklemlerden
'1947de VVlmingtonda
yalnzca birinin
ve 87 ile 90 kilo arasnda
uyup, dierinin uymad kiiler
olanlar', konstrksiyonel de 'olabiliriinde
bir tanmlama
sorusu, byle bir
miydi'birletirilebilirler. insann gerekte olmadn
Bu yklemlerden yalnzca birinin
saptadmz andauymad
uyup, dierinin nemini kaybeder.
kiiler de Bereket
'olabilir miydi' sorusu,sz
daha fazlas byle
deildir. nk olmadn
bir insann gerekte'mmkn'
konusu
koullar, yani konusu, henz
saptadmz gerek olmayan
anda nernini fakat gereklemi
kaybeder. fazlas szkoullar
Bereket dahaolabilecek aklk
konusu deildir. nk 'mmkn'
koullar,deildir."
kazanm yani gerek olm ayan fakat gereklemi olabilecek koullar konusu, henz aklk
kazanm deildir, 144
144
dan, giderek btn kadnlara, sonra da gerek annesine aktaran bir ocuk, yal
dan, 'anne'nin
nzca giderek btn anlamn
kadnlara, annesinin
ya da sonra kim olduunu
da gerek annesine renmekle
aktaran bir ocuk, kalmaz. yal
Ayn
nzca zamanda
annenin erkekler
anlamnve kadnlar arasndaki
ya da annesinin kimbaz
olduunu ve bir teki dnda
farklarrenmekle kalmaz.
Aynkadnlarn
btn ona naslve
zamanda erkekler davranaca hakknda da
kadmlar arasmdaki bazbilgi
farkla veTepkileri,
edinir. bek
bir teki dmda
lentileri ve inanlar, hatta alglad dnyann byk
btn kadmlann ona nasl davranaca hakknda da bilgi edinir. Tepkileri, bir blm de buna gre
bek
deiir. Ayn ekilde, gnee eskiden verilen geleneksel
lentileri ve anlan, hatta alglad dnyanm byk bir blm de buna gre 'gezegen' payesini
deiir. Kopemikiler
reddeden Ayn ekilde, yalnzca gezegenin
gnee eskiden ve gnein
verilen ne demek
geleneksel olduunu
gezegen
payesini
renmekle
reddedenkalmadlar.
Kopemikiler Tersine,
yalmzca'gezegen' szcnn
gezegenin ve gnein anlamn
ne demek deitirerek,
olduunusa
dece gnein
renmekle deil, uzaydaki
kalmadlar. Tersine, btn cisimlerin
gezegen eskisinden
szcnn ok farkl
anlamm grldsa
deitirerek,
bir dnyada,
dece gneinayn kavramn
deil, uzaydaki gene
btnyararl ayrmlar
cisimlerin yapmaya
eskisinden okdevam
farkl etmesini
grld
salamaya
bir dnyada, alyorlard.
ayn kavrarnm nceki rneklerimizin
gene yararl ayrmlarhepsiyapmaya
iin ayn ey devam sylenebi
etmesini
lir. Flojistondan
salamaya arnm hava
alyorlard. yerinerneklerimizin
nceki oksijen grebilmek, Leyden
hepsi iin aynkavanozu ye
ey sylenebi
rine elektrik toplayc, yahut engellenmi dme yerine
lir. Flojistondan arnm hava yerine oksijen grebilmek. Leyden kavanozubi sarka grebilmek, ye
limrineadamnn
elektrik bunlara
toplayc, yahutdaha
ilikin engellenmi kimya,yerine
bir sr dme elektrik ya dagrebilmek,
sarka dinamik gbi
rngs
lim adamnmhakkndaki btnleyici
bunlara ilikin dahagr birdeiikliinin yalnzca ya
sr kimya, elektrik birer
da parasyd.
dinamik g
Yani paradigmalar geni deneyim alanlarn
rngs hakkmdaki btnleyici gr deiikliinin yalnzca aym zamanda belirlemektedirler.
birer parasyd.
Dolaysyla
Yani paradigmalar somut ilerlik
geni deneyimamalayan
alanlanm tanmlamalar
aym zamanda (*)belirlemektedirler.
veya saf bir gz
lem dili araylar ancak deneyim bu ekilde belirlendikten
D olaysyla somut ilerlik am alayan tanmlamalar (*) veya sonra balayabilir.
saf bir gz
Sarkac
lem dilisarka yapann
araylar ancak hangi lmler
deneyim bu ekilde hangi retina tabakas
yahut belirlendikten imgeleri
sonra balayabilir.
olduunu soruturabilmek
Sarkac sarka yapann hangi iin, bilim
lmadamnm
ler yahutveya hangifelsefecinin
retina tabakaszaten im sarka
geleri,
grd zaman
colduunu sarka olduunu anlayacak dzeye gelmi
somturabilmek iin, bilim adammm veya felsefecinin zaten sarka olmas gerekir.
Eer bunun yerine
c grd zamanengellenmi
sarka olduunu dmeanlayacak
grseydi, dzeye
sz konusugelmi soru sorulamaz
olmas gerekir.
Dier
d.Eer bunun yerinesarkac
taraftan, grd
engellenmi dme bunu yaylanan
haldegrseydi, sz konusubir terazi ya da bir
soru sorulamaz
titreim
d. Dier atal grr Sarkac
taraftan. grdbuhalde
gibi grseydi, kez de bunusorduu
yaylanansorubir yantlanamazd.
terazi ya da bir
En azndan ayn tarzda yantlanamazd, nk soru
titreim atal grr gibi grseydi, bu kez de sorduu soru yantlanamazd. artk ayn olmazd. Bu
nedenle, imgeleri tikel laboratuvar uyarlamalarnn
En azm dan ayn tarzda yantlanam azd, nk soru artk ayn sonularn.
retina yahut olmazd. Bu
ele alan sorular,
nedenle, retinaher zamanyahut
imgeleri iin geerli ve bazen deuyarlamalarnn
tikel laboratuvar olaanst verimli olma
sonularn,
larna karn, kavram ve alglama asndan nceden belli
ele alan sorular, her zaman iin geerli ve bazen de olaanst verimli olma- tarzda snflandrl
mlarm dnyaykavram
bira karm, varsayan sorulardr.
ve alglam Bu sorular
a asmdan bir anlamda
nceden olaan
belli tarzda bilimin
smflandnl-
birmparas saylmaldrlar,
bir dnyay varsayannk bir paradigmann
sorulardr. Bu sorular bir varlna
anlamda bamldrlar
olaan bilimin ve
paradigmann deimesi sonucu bunlara verilecek yantlar
bir paras saylmaldrlar, nk bir paradigmanm varlma baunldular ve da farkllar.
paradigmanm deimesi sonucuiin,
Bu blm sonulandrmak bundan
bunlara retina tabakasna
sonra yantlar
verilecek ilikin
da farkllar.
alglama dzeyini biraz ihmal ederek dikkatimizi bilim
Bu blm sonulandrm ak iin, bundan som a retina tabakasnapara adamna para ilikin
daalglama
olsa grdkleriyle
dzeyini biraz ilgilihmal gstergeler
somutederek salayan
dikkatimizi bilim adammailemleriy
laboratuvar para para
ledasnrlandrmamz
olsa grdkleriyle gerekiyor.
ilgil somutBu tr laboratuvar
gstergeler ilemlerinin
salayan paradigmalarla
laboratuvar ilemleriy
birlikte deiim geirebilecekleri eitli tarzlardan birini
le smrlandrmamz gerekiyor. Bu tr laboratuvar ilemlerinin paradigmalarla imdiye dek birok
kezbirlikte deiim Bilimsel
gzlemledik. bir devrimden
geirebilecekleri eitli sonra eski lmlerden
tarzlardan birini imdiyevedek uyarla
birok
malardan birou geersiz hale gelir ve yerlerine yenileri
kez gzlemledik. Bilim sel bir devrim den som a eski lmlerden ve uyarla konur. Bu doaldr,
nk
malardanflojistondan geersiz havaya
birou armm hale geliruygulanan
ve yerlerine yenilerihepsi
deneylerin konur.oksijene uy
Bu doaldr,
gulanamaz. Fakat bu tr deiiklikler hibir zaman
nk flojistondan armm havaya uygulanan deneylerin hepsi oksijene uy toptan olmaz. Ek olarak
grrse grsn,
negulanamaz. bu tradam
Fakatbilim devrimden
deiiklikler sonra
hibir hl aym
zaman toptan olmaz. bakmak-
dnyaya Ek olarak
ne grrse grsn, bilim adam devrimden soma hl aym dnyaya
(*) Operational Definiton: szlk anlam 'alr tanmlama'. Gzlemlenemeyen, kuramsal nes
bakmak
nelerden bahseden bilim dili ile, gzlemlenebilir, yani kuramsal olmayan somut nesnelerden
(*) Operational
bilim Definiton:
dilini birbirinden szlk
ayr tutan anlambilim
pozitivist alr tanmampirik
felsefesi lama. Gzlemlenemeyen,
gelenek icabu ikinci kuramsal
tr nesneye nes
nelerden
ncelik bahseden
tand bilim Kuramsal
iin, btn dili ile, gzlem lenebilir,
terimlerin yerineyani kuramsal
llebilir olmayan
gzlem somut konmasn
terimlerinin nesnelerden
bilim dilini
salayan birbirinden
teknik ve genelayr tutan pozitivist
tanmlamalar, yanibilim felsefesi tanmlar
operasyonel ampirik gelenek
gelitirir.icabu ikinci tr nesneye
ok kstlayc olduk
ncelik
lar tand
iin doa iin, btn
bilimlerinde l<uramsal
giderek terk terimlerin
edilmi olan yerine llebilir
bu yntem gzlemampirik
maalesef terimlerinin
toplumkonmasn
bilim
salayan
lerinde hlteknik ve genel
en geerli tanmlarralar,
aratrma yani operasyonel
kural saylmaktadr. (.N) tanmlar gelitirir. ok kstlayc olduk
lar iin doa bilimlerinde giderek terk edilmi otan bu yntem maalesef ampirik toplum bilim
145
lerinde hl en geerli aratrma kural saylmaktadr. (.N)
145
tadr, dahas, kulland dilin ve laboratuvar aralarnn byk bir ksm, on
lar daha
tadr, dahas, farkl
nce ekilde
kulland kullanm
dilin ve laboratuvar aynen eskisi
da olsa,aralarnn gibi bir
byk kalr. Sonu
ksm, on
olarak,
lar dahadevrimncesonras bilim, deimez
farkl ekilde kullanmbir olsa, olarak,
da kural devrim
aynen eskisi gibincesi
kalr.nce
Sonu
linin ierdii
olarak, devrim kullanmlarn
sonras bilim, aynlarn,
deimezayn bir aralarla
kural olarak, gerekletirip
devrim ncesi aynnce
te
rimlerle betimleyerek
linin ierdii kullanm devam ettirir. Bu kalc
larn aynlarn, kullanmlar
ayn aralarla eer deimise,
gerekletirip ayn te
deiim
rim lerleyabetimparadigma
leyerekile olan ilikilerinde
devam ettirir. Bu kalc verdikleri
ya dakullanm larsomut sonular
eer deim ise,
dadr. imdi son bir rnek daha vererek bu iki tr deiikliin
deiim ya paradigm a ile olan ilikilerinde ya da verdikleri somut sonular ikisinin de na
sldadr.
meydana imdigeldiini gstermek
son bir rnek daha istiyorum.
vererek buDaltoniki tr ve adalarnn
deiikliin alma
ikisinin de na
larn
sl mincelediimiz
eydana geldiini zaman, tek ve ayn
gstermek olan bir
istiyorum. ilemin,
Dalton doayla balantsn
ve adalarmm alma-
farkl
larmbir paradigma araclyla
incelediimiz zaman, tek kurarsave ayn doadaki dzenindoayla
olan bir ilemin, ok farkl bir y
balantsm
gstergesi olabileceini eski
farkl bir paradigm a araclyla kurarsa doadaki dzenin ok farkl birko
nnn grrz. Ayrca, bir kullanmn yeni y
numunda
nnn gstergesi deiik somutgrrz.
bazen okolabileceini verdiini
sonularAyrca, greceiz.
eskidebir kullanm m yeni ko
18'inci Yzyl
numunda bazen ok boyunca
deiik 19"uncu
somut sonular da bir ksmnda
Yzyln verdiini Avrupah kim
de greceiz.
yaclarn hemen hemen hepsi, tm kimyasal trleri
18inci Yzyl boyunca 19 uncu Yzyln da bir ksm nda Avrupah oluturan temel atomlarkim-
biryaclarm
arada tutan gcn karlkl yaknlama olduuna inanyorlard.
hemen hem en hepsi, tm kimyasal trleri oluturan tem el atomlar Buna g
re,birbirarada
topaktutangm gcndalmadan
karlkldurabiliyordu
yaknlama olduuna nk gm paracklar
inanyorlard. Buna arag
snda
re, birbyle
topak yaknlama
birgm gc vard.
dalmadan (Lavoisier
durabiliyordu 'in zamanna
nk kadar bu par
gm paracklan ara-
acklarn,
smda byle dahabirda yalanlam a gc vard.bileii
temel cisimciklerin olduklar
(Lavoisierin sanlmaktayd.)
zamanna kadar buAy par-
kurama gre,
nacklarm, gmn asit ierisinde (ya da tuzun
daha da temel cisimciklerin bileii olduklar sanlmaktayd.) su iinde) erimesinin Ay
nedeni,
n kuram asita paracklarnn
gre, gm n asit gm paracklarn
ierisinde (ya da tuzun paracklarnn
(yahutsusuiinde) erim esinin
tuz paracklarn)
nedeni, eki gcnn,
asit paracklarnn gm bu eriyenlerdeki
paracklarnparacklar
(yahut su arasnda eki
paracklarnn
cituz
gten daha byk olmasyd. Gene ayn
paracklarm) eki gcnn, bu eriyenlerdeki paracklar ekilde, bakrn da gmarasmda eriyii
eki
iinde dalarak
ci gten gm
daha byk keltmesi,
olmasyd. bakar
Gene ayn asit arashdaki
ileekilde, bakrm da yaknlamann
gm eriyii
asit ile gmnkinden
iinde dalarak gm daha gl olmasyla
keltmesi, balar ileaklanyordu.
asit arashdakiAyn aklama
yaknlamann
birok
asit ilebaka
gm grng
nkinden iindaha
de kullanlmaktayd. 18'nci yzyln Ayn
gl olmasyla aklanyordu. 'semeli ya
aklama
knlamalar' (elective affinities) kuram, gerekten
birok baka grng iin de kullanlmaktayd. 18nci yzylm semeli ya de saygdeer bir para
digmayd
knlam alar ve kimyasal
(electivedeneyciliin tasarmlar
affinities) kuram, ile zmlemelerinde
gerekten de saygdeer bir geni
para
lde
digm aydve zamanve kim zaman
yasal gayet verimli olarak
deneyciliin kullanlyordu.
tasarmlar ile zm lem (20)elerinde geni
Ne var
lde veki, yaknlama
zaman zaman kurammm
gayet verimli olarakkarmlar
fiziksel kimyasal
kullanlyordu. (20) bileikler
Ne var ki, yakm lam a kurammm fiziksel karmlar kim yasalunutuldu.
den ayran izgiyi belirleme tarz, Daltoh'un almalarndan sonra bileikler
18.
denyzyl
ayran kimyaclar aslnda iki
izgiyi belirleme sre olduunu
trDaltohun
tarz, kabul ediyorlard.
almalarmdan Kar
sonra unutuldu.
trma sonucu s, k, kprme ya da benzeri bir etki
18. yzyl kim yaclan asimda d tr sre olduunu kabul ediyorlard. Kan- elde edildii zaman,
meydana
trm a sonucugelenin s,bir
k, kprmbirleme
kimyasal e ya da olduu
benzeri da birbiliniyordu.
etki elde edildiite yandan,
zaman,
karmdaki
m eydana gelenin paracklarbir kimgzle
yasalgrlebilir olduumekanik
birlem e yahut ekilde birbirlerin
da biliniyordu. te yandan,
den ayrlabilir
karm durumda olduklar
daki paracklar zaman, yalnzca
gzle grlebilir fiziksel bir
yahut mekanik karm
ekilde sz ko
birbirlerin
nusu olduu kabul edilmekteydi. Fakat bu iki
den ayrlabilir durumda olduklar zaman, yalnzca fiziksel bir karm szbe
tr olgunun arasnda kalan ko
nusudurumlarda
lirsiz olduu kabul -rnein su iindeFakat
edilmekteydi. bu ikibileikleri,
tuz, metal tr olgununcam, arasmdaatmosferdeki
kalan be
oksijen, vs. gibi- bu-rnein
lirsiz durumlarda kaba ltler
su iinde ie metal
pektuz, yaramyordu. Paradigmalar
bileikleri, cam, atmosferdeki tara
fndan ynlendirilen kimyaclarn ou, bu ara-durumlarn
oksijen, vs. gibi- bu kaba ltler pek ie yaramyordu. Paradigm alar tara tmn, kapsam
fndankimyasal
olarak saymaktaydlar
ynlendirilen kimyaclarm nk bunlar
ou, oluturan srelerin
bu ara-durumlarn hepsini
tm n, kapsamde
benzer
olaraktrde glerin
kimyasal etkilediinenk
saymaktaydlar inanyorlard. Su iindeki
bunlar oluturan tuz ya da
srelerin nitrode
hepsini
jen iindeki
benzer trdeoksijen
glerin onlara gre, en az
etkilediine bakr oksitleyerek
inanyorlard. elde edilen
Su iindeki tuz ya bileme
da nitro
kadar geerli bir kimyasal bileme rneiydi. Eriyiklerin
jen iindeki oksijen onlara gre, en az bakr oksitleyerek elde edilen de ayn ekildebileme
bile
ik saylmas gerektii ynndeki kantlamalar ise olduka
kadar geerli bir kimyasal bileme rneiydi. Eriyiklerin de ayn ekilde bile glyd. Zatan
yaknlama
ik saylmas kurammm
gerektii kendisi de yeterli
ynndeki dzeyde ise
kantlamalar kantlanmt.
olduka glyd.Ayrca, bile-
Zatan
yaknlam a kuram m m kendisi de yeterli dzeyde kantlanmt. Ayrca, bile
(20) H. Metzger, Newton, Stahl, Boerhaave et la doctrine Chimique (Newton, Stahl, Boerhaave
ve Kimya retisi) Paris, 1930 s. 34-68.
(20) H. Melzger, Newton, StahI, Boerhaave et la doctrine Chimique (Nevvton, StahI, Boerhaave
ve Kimya retisi), Paris, 10TSO s. 34-68, J46
J46
iklerin oluumu eriyiklerde gzlemlenen trdelii aklayabilecek nitelik
teydi.
iklerinrnein
oluumu oksijen ve nitrojen
eriyiklerde gazlar,
gzlem lenen trdelii birletirilmeyip
atmosferde aklayabileceksadece nitelik
kartrldklar
teydi. rnein zaman, oksijen daha ar gaz
ve nitrojen olan atmosferde
gazlar, oksijenin mantksal olarak sadece
birletirilmeyip dibe
kmesi
kartrldklar zam an, Atmosferi
gerekmekteydi. daha ar gaz bir karm olarak gren
olan oksijenin Dalton,
m antksal oksije
olarak dibe
nin bu durumda
kmesi neden bir trl
gerekmekteydi. dibe kmediini
Atm osferi bir karm olarakhibir gren
zamanDalton, edici
tatmin oksije
tarzda
nin buaklayamamt.
durum da neden bir Sonunda
trl dibe kmgelitirdii
da zaten ediini hibir atomik
zaman kuramn be
tatm in edici
nimsenmesi,
tarzda aklayam eskiden amhit.aksaklk
Sonunda grlmeyen bu alanda eitli
da zaten gelitirdii atom ikaykrlklara
kuram n be
yol
nim at.
senm (21)esi, eskiden hi aksaklk grlm eyen bu alanda eitli aykrlklara
yolnsann,
at. (21)eriyikleri bileik olarak gren kimyaclarn, ardllarndan sadece
bir tanmlama
ufak nsann, sorununda
eriyikleri ayrldklarn
bileik olarak syleyesi geliyor.
gren kimyaclarn, Bir anlamda,
ardllarmdan sadece
durum
ufak bir gerekten
tanmlama de byle olabilirdi.
sorununda Fakat bu anlam,
ayrldklarn syleyesitanmlamalar
geliyor. Birsalt kon-
anlamda,
vansiyonel
durum gerekten kolaylklar gtiren birFakat
halineolabilirdi.
de byle anlambu deildir.
anlam, On Sekizinci yzylda
tammlamalan salt kon-
karmlar
vansiyonel bileiklerden tam olarak,
kolaylklar haline gtiren somut
bir anlam testlerle ayrdedilmemiti.
deildir. Belki
On Sekizinci yzylda
dekarm
buna olanak yoktu. Kimyaclar
lar bileiklerden tam olarak, byle testlere
somut gerekayrdedilmemiti.
testlerle duymu olsalar bile, Belki
kukusuz
de buna gene olanak eriyikleri
yoktu. K bileik yapan
im yaclar ltler
byle ararlard.
testlere gerek Karm-bileik
duymu olsalar ay bile,
rm, kullandklar
kukusuz paradigmann,
gene eriyikleri yani btn
bileik yapan aratrma
ltler alanlarna
ararlard. bak tarz
Karrm-bileik ay
rm, bir
larnn ve bu sfatla dayani
parasydparadigmann,
kullandklar sz konusu
btn aratrma alanlarnakimya
ayrm, btnyle bak datarz-
lnn
larmm deneyim birikimine
bir parasyd ve kar olmasa
bu sfatla da sz tek tek laboratuvar
da, konusu testlerine
aynm , btnyle kimyakarda-
ncelik tamaktayd.
lnm deneyim birikimine kar olmasa da, tek tek laboratuvar testlerine kar
kimya bu ekilde grlrken, dier tarafta kimyasal grnglerin
Fakat tamaktayd.
ncelik
geerlilik
Fakatkazandrd
kim ya bu ekilde Dalton'un yeni
yasalar,grlrken, dierparadigmasnn
tarafta kimyasal benimsenmesi
grnglerin
zerine
geerlilik ortaya kanlardan
kazandrd hl ok
yasalar, farklyd.
D altonun yenizellikle de sabit oranlar
paradigmasnm yasa
benimsenmesi
snn
zerine edilmesi,
eldeortaya ne kadar hl
kanlardan kimyasal deney yaplrsa
ok farklyd. zellikleyaplsn,
de sabit eriyikler
oranlarbile
yasa-
ik
smm olarak
eldekaldklar
edilmesi,srece
ne kadar kimyasal On
olanakszd. sekizinci
deney yzyln
yaplrsa yaplsm,sonlarnda
eriyiklerbazbile
bileiklerin temel maddelerini
ik olarak kaldklar deimez oranl
srece olanakszd. arlklarda
On sekizinci yzylmierdikleri
sonlarmda bilini
baz
yordu.
bileiklerin temel mkimyac
Hatta Alman addelerini Richter
deim baz
ez tr tepkimelerde,
oranl arlklardabugnk
ierdiklerikimya
bilini
sal e-deerler
yordu. Hatta Almanyasasmm kapsamma
kimyac Richter bazbirok
giren zellik saptamt.
tr tepkimelerde, bugnk (22) Fa
kimya
salhibir
kat kimyac
e-deerler bu zellikleri
yasasmm kapsam reetelerin
m a giren dnda kullanmad
birok zellik gibi, (22)
saptamt. yzy Fa
ln
kat hibirkadar
sonuna kimyac kimsebu bunlar
zellikleri reetelerindnmedi.
genellemeyi Su iindekigibi,
dmda kullanmad tuz ya da
yzy-
cam gibi sonkadar
Im sonuna derece kar durumlar
akbunlar
kimse genellemeyi olduu iin, kaynama
dnmedi. d e^ tuz terk
Su iin kuram ya da
edilmeden ve kimya alannn snrlar yeniden
cam gibi son derece ak kar durum lar olduu iin, kaynama kuramkavramlatrlmadan byle bir terk
genelleme
edilmedenyapmak ve kimya olanakszd.
alanmm smrlar gerekten
Sonucunyeniden de byle olaca yzyln
kavramlatrlmadan byle bir
sonunda
genelleme Fransz
yapmak kimyaclar
olanakszd. Proust
Sonucun gerektenarasnda
ve Berthollet de bylekan bir yzylm
olaca tart
mayla
sonunda kesinleti.
iyiceFransz Bunlardan
kim yaclar birincisi,
Proust btn kimyasal
ve B erthollet arasnda tepkimelerin de
kan bir tart
imez oranlarda meydana geldiini iddia ediyor, dieri"
m ayla iyice kesinleti. Bunlardan birincisi, btn kimyasal tepkimelerin de ise bunu reddediyor
du. Her ikisi
imez de kendi
oranlarda iin etkileyici
grgeldiini
meydana deneysel
iddia ediyor, kantlar
dieri' toplamlard.
ise bunu reddediyor
Ama
du. Herbu geneikiside debir sarlar
kendi gr syleisiydi ve tartma
iin etkileyici deneysel kantlarsonusuz
tamamen kal
toplamlard.
Berthollet'nin
d.Ama deiebilir orantl bir bileik grd
bu gene de bir sarlar syleisiydi ve tartma tamamen sonusuz kal yerde Proust yalnz
cad.fiziksel bir karm
Bertholletnin gryordu.
deiebilir (23)bir
orantl Byle
bileik elikiyeyerde
bir grd ne deneyin
Proust ne de
yalnz
ca fizikselgeleneklerini
tanmlama deitirmenin
bir karm gryordu. (23) bir yarar
Byle bir olabilirdi.
elikiye ne kideneyin
adam enneazde
Galileo
tanm lam ile Aristo
a geleneklerini amalaraenin
kadar tersdeitirm ynelmilerdi.
bir yarar olabilirdi. ki adam en az
Galileo
(21). ile Aristo
s. 124-29, 139-48.kadar
Dalton ters
iinamalara
bkz; Leonard ynelmilerdi.
K. Nash, The Atomic Molecular Thecory
(21). s.molekl
(Atomik Kuram) HarvarCase Histories in Experimental Science (Harvard Deneysel
124-29, 139-48. Dalton iin bkz. Leonard K. Nash, The Atomic M olecular Thecory
Bilim tariheleri) Tarihe, 4, Cambridge, Mass., 1950., s. 14-21.
(Atomik molekl Kuram) Harvar Case Histories in Experimental Science (Harvard Deneysel
(22). J.R. Partington, A Short History of Chemistry (Kimyann Ksa bir Tarihi) 2.basm, Londra,
Bilim tariheleri) Tarihe, 4, Cambridge, Mass., 1950., s. 14-21.
(22).s.J.R.
1951, 161-163.
Partington, A Short History .of Chemistry (Kimyann Ksa bir Tarihi) 2.basm, Londra,
(23). A.N. Meldrum, "The Development of the Atomic Theory:) (1) Berthollet's Doctrine of Vari
1951, s. 161-163,
able Propoktions'
(23). A.N. Meldrum,(AtomikKurami) Geliimi: (1) Bertholle'in Deiken Oranlar retisi) Man
The Development of the Atomic Theory:) (1) Berthollet's Doctrine of Vari-
chester Memoirs (Manchester Yazlar) dergisi, 54, 1910, s. 1-16.
able Propoktions' (Atomik Kuram) Geliimi: (1) Berthollein Deiken Oranlar retisi) Man-
chester Memoirs (Manchester Yazlar) dergisi,
14754, 1910, s. 1-16,
147
 John Dalton, kendisini sonunda nl kimyasal atomik kuramna gtre
John incelemelerine
cek olan Dalton, kendisini sonundazaman
balad nl kimyasal
durum buydu. atomikFakat kuram na gtre
Dalton, bu
cek olan
aratrmalarn incelem
en elerine
son evrelerinebalad
kadar zaman
ne bir durum
kimyacyd buydu.ne deFakat D alton,
kimyayla ilgibu
aratrmalarm
leniyordu. Aslnda en son evrelerine kadar
meteorologdu ve suyun ne bir kimyacyd
gazlar, ne de de
atmosferin kimyayla
suyu em ilgi
leniyordu.
mesi A slnda
gibi fiziksel m eteorologdu
olduunu zannettii ve sorunlarla
suyun gazlar, atm osferin
urayordu. de suyu
Ksmen em
eiti
mesi gibi fiziksel olduunu zannettii sorunlarla
mi bir baka dalda olduu iin, ksmen de bu dalda yapm olduu almala urayordu. Ksmen eiti
rnmibirbirsonucu
baka olarak,
dalda olduu iin, ksmen
sz konusu sorunlara de yaklarken
bu dalda yapm olduu
kulland almala-
paradigma
rm bir olan
ada sonucu olarak, sz konusufarklyd.
kimyaclarnkinden sorunlarazellikle,
yaklarken kulland
gazlarn paradigma
karmn ya
ada
hut gazm olansuya kim yaclarnkinden
karmasn fiziksel farklyd. zellikle,
sreler olarak gazlarm
grmesi karmgle
kaynama m ya
huttamamen
rini gazm suya karmbrakyordu.
darda asm fizikselBu sreler
nedenle olarak
Daltongrmesi kaynam a gle
iin eriyiklerde gz
rini tam am
lemlenen en darda
trdelik brakyordu.
bir sorundu, fakat Bu daha nedenle Daltononun
da nemlisi, iin eriyiklerde
bu sorunu, de gz
lemlenen
neysel trdelik bir sorundu,
karmlarndaki fakat daha
eitli atomik da nemlisi,
paracklarn grelionunboyutlarn
bu sorunu,ve de
neysel karm
arlklarn larndaki eitli
belirleyebilirse atom ik paracklarn
zebileceini dnm olmasyd.greli boyutlarn
Dalton sove
arlklarm
nunda kimyaalanna
belirleyebilirse zebileceini
bu belirlemeleri yapmak dnm
iin el atmt.olmasyd. Dalton so
Daha balang
nunda
tan, kimyaolarak
kimyasal alanma bu belirlemeleri
kabul ettii, kapsam yapmak
snrliin el atmt. Daha
tepkimelerde, balang
atomlarn yal
tan,
nz kimyasal
bire olarak
bir oranda, kabul
yahut ettii,
baka trkapsam
basit birsnrl tepkimelerde,
btn-say oranndaatomlarm
birleebile yal
nz bire varsaymaktayd.
ceklerini bir oranda, yahut(24) baka
Butrdoal basit bir btn-say
varsaym orannda birleebile
temel paracklarn boyut
ceklerini
larn varsaymaktayd.
ve arlklarn (24) Bu doalgerektan
belirleyebilmesini varsaymde temel paracklann
salad, fakar ayn boyut
za
larn deimez-oranlar
manda ve arlklarn belirleyebilm esini gerektan
yasas da anlamsz hale geldi.de salad,
Dalton'afakar gre,ayn
mad za
m andabelli
delerin deim ez-oranlar
oranlarda yasas da
katlmad biranlamsz
tepkime,hale baka geldi. D altona
ne olursa olsun,gre, m ad
kimya
delerin
sal belliolamazd.
bir sre oranlardaBylelikle
katlmadDalton'un
bir tepkime, baka neolmadan
almalar olursa olsun, kim ya
asla geer
sal bir sre olamazd.
lilik kazanamayacak bir yasa, Bylelikle
bu D altonun
almalar almalar
kabul olmadan
edildikten sonra,asla geer
hibir
lilik kazanam
kimyasal lmn ayacak bir yasa,
tek bama bu alm alar kabul
sorgulayamayaca kurucu edildikten sonra,geldi.
bir ilke haline hibir
kimyasal
Kendi lmn
alannn hemen tekhemen
bamatek sorgulayamayaca
tam rnei saylabilecek kurucu bu birbilimsel
ilke haline geldi.
devrim
Kendi alanmm
sonucu, hemen ilemler,
ayn kimyasal hemen tek tam rnei
kimyasal genelleme balamyla
saylabilecek eskisinden
bu bilimsel devrim
oksonucu, ayn kim
daha farkl yasal ilemler,
bir ilikiye kimyasal genelleme balam yla eskisinden
girmi oldular.
ok daha farkl
Dalton'un bir ilikiye
vard sonularngirmi atr atlmaz her taraftan saldrya u
oldular.
ortaya
D altonun
radn bilmemvard sonularm
sylememize gerekortaya
var m?atlrzellikle
atlmaz her taraftanhi
Bertholet saldrya
ikna ol u-
radm bilmem
mamt. Konunun sylem
zelliiem ize
gz gerek
nne var m?
alnrsa, zellikle
ikna olmas da
Bertholet pek gerekmi
hi ikna ol
mamt.
yordu. Konunun
Fakat zelliiiin
ou kimyac gzDalton'un
nne aluursa, ikna olmas
paradigmas, da pek gerekm
Proust'unkinin bo i
yordu. Fakat
brakt yerlerde ou
olduka iknaiin
kim yac ediciydi,
D altonunnk karmlar bileiklerden
paradigmas, P roustunkinin ayrbo
brakt
maya yaryanyerlerde olduka
bir kstas ikna ediciydi,
olmaktan ok dahank geni ve nemli sonular
karmlar tamak
bileiklerden ayr
mayarnein,
tayd. yaryan atomlar
bir kstasgerekten
olmaktankimyasal
ok dahaolarakgeni ve sadece
nemli btn-say
sonular tam oran ak
tayd. rnein,
larnda atomlar kimyasal
birleebiliyorsa, gerekten verilerin
kimyasalbir olarak sadece geirilmesi
dahavegzden btn-say oran ile,
larnda
sabit birleebiliyorsa,
oranlar kadar, katmerli kim yasalrnekleri
orant verilerinde birbulunabilir
daha gzden demekti.
geirilm esi ile,
Kimya
sabitkarbondioksitteki
clar oranlar kadar, katm ikierli orant
oksitin ierdii
rnekleri oksijen arlklarn
de bulunabilir %56 veKim
demekti. %72 ya
clar karbondioksitteki
eklinde yazmaktan vaz iki oksitin
geerek, bir ierdii
l oksijen
karbonun arlklarn
ya 1.3 ya da 2.6
%56 ve
l %72
ok
eklinde
sijenle yazmaktan vazsylemeye
birleebileceini geerek, bir l karbonun
baladlar. Eski kullanmlarn
ya 1.3 ya da 2.6 l ok
sonular
yeni tarzda
busijenle kaydedildiisylem
birleebileceini zaman,eye ikiye bir eklinde
baladlar. Eskibir kullanm larn arpma
orant gze sonular
yabubalad
yeni tarzda
ve hem yeni tepkimelerde
kaydedildii zaman, hem ikiye de bireski ve bilinen
eklinde .tepkimelerin
bir orant gze arpm a
ya balad ve hem
zmlemelerinde sonuyeni aynyd.
tepkimelerde
Buna ilaveten,
hem de Dalton'un
eski ve paradigmas
bilinen 'tepkimelerin saye
sinde lem elerindealmalar
zm Richter'in sonu aynyd.benimsenebilmi.
Buna ilaveten, ve btn genellii
D altonun ile kavrana-
paradigm as saye
bilmiti.
sinde R Ayrca
ichterin akla
almalar yeni deneylerle rnein
getirdii benimsenebilmi, ve btnGay-Lussac'n hacim
genellii ile kavrana-
bilmiti. Ayrca
birletirme almalar gibi, kimyaclarn
akla getirdii yeni deneylerle dlerinde
rneinbile gremeyecekleri
G ay-Lussacn hacim
birletirmgrng
bambaka ilikileri
e alm alar gibi, ortaya kyordu.
kim yaclarn Ksacabile
dlerinde kimyaclarn
grem eyecekleriDal-
bam baka grng ilik ileri ortaya kyordu. K saca kim y aclarn D al-
(24). L.K. Nash. "The Origin of Dalton's Chemical Atomic Theory" (Dalton'un kimyasal atomik
Nash. TheIsis
(24). L.K.Kaynaklar)
kuramnn dergisi,
Origin of Daltons s. 101-118.
47, 1956,Chemical Atomic Theory (Daltonun kimyasal atomik
kuramnn Kaynaklar) Isis dergisi, 47, 1956, s. 101-118.
148
148
ton'dan devraldklar, yeni deneysel yasalar deil yeni bir kimya yapma tar
tondan devraldklar, yeni deneysel yasalar deil yeni bir kimya yapma tar
zyd (kendisi buna 'yeni kimyasal felsefe sistemi' diyordu) ve bu yeni tarz o
zyd (kendisi buna yeni kimyasal felsefe Sistemi diyordu) ve bu yeni tarz o
kadar byk bir hzla verim salad ki, Fransa ve ngiltere' deki yal
kadar byk bir hzla verim salad ki, Fransa ve ngiltere deki yalbirka birka
kimyaci dmda kimse bu yenilie katlmazlk edemedi. (25) Sonu olarak
kim yaci dm da kimse bu yenilie katlm azlk edemedi. (25) Sonu olarak
kimyaclar tepkimelerin eskisinden ok farkl davrand bir dnyada yaar
kim yaclar tepkim elerin eskisinden ok farkl davrand bir dnyada yaar
oldular.
oldular.
Btn bunlar olurken, bir baka tipik ve ok nemli deiiklik daha mey
danaBtngeldi.bunlar olurken, bir baka tipik ve ok nemli deiiklik daha mey
Sada solda rakamsal kimya verileri deimeye balad. Dalton
dana geldi. Sada solda rakamsal kim ya verileri deimeye balad. Dalton
fiziksel kuramm destekleyecek verileri aramak iin kimyasal yazm ilk kez
fiziksel kuramm destekleyecek verileri aramak iin kimyasal yazm ilk kez
incelemeye baladnda, uyum gsteren baz tepkime kaytlarna rastlam
incelemeye baladmda, uyum gsteren baz tepkime kaytlarna rastlam
t, fakat kendi grne uymayan, rneklere de rastlam olduu kukusuz
t, fakat kendi grne uymayan, rneklere de rastlam olduu kukusuz
dur. rnein Proust 'un lmlerinde bakrn iki oksiti, atomik kuramn is
dur. rneinbir
tedii ikiye Proust un lmlerinde bakrm d oksiti, atomik kuramn is
oran yerine 1.47 ye 1 orannda oksijen arl vermiti.
tedii ikiye bir oran yerine 1.47 ye 1 orannda oksijen arl vermiti.
stelik Proust, Dalton'cu orantlar bulmay baarmas beklenebilecek en uy
stelik Proust, Daltoncu orantlar bulmay baarmas beklenebilecek en uy
gun kiiydi. (26) Yani iyi bir deneyciydi ve karmlar ile bileikler arasnda
gun kiiydi. (26) Yani iyiDalton'unkilere
ki'iliki zerine grleri bir deneyciydi ve okkarmlar
yakmd. Ne ile var
bileikler arasmda-
ki, doay bir
ki iliki zerine grleri D altonunkilere ok yakmd. Ne var ki, doay bir
paradigmaya uydurmak g bir itir. Olaan bilimin ierdii bulmacalarn bu
paradigmaya uydurmak g bir itm Olaan bilimin ierdii bulmacalarn bu
kadar zor olmasmm ve paradigma olmadan yaplan lmlerin herhangi bir
kadar zorkadarolmasmm
seyrekveulaabilmesinin
paradigma olmnedeniadan yaplan lmlerin herhangi bir
sonuca bu budur. Bu nedenle kimyaclar
Dalton'un kuramn, sunduu kant zerine hemen kabulBu
sonuca bu kadar seyrek ulaabilmesinin nedeni budur. nedenle kimyaclar
edemezlerdi, nk
kantm byk ksm henz olumsuzdu yani gerein ne olduunu deil nenk
D altonun kuramn, sunduu kant zerine hemen kabul edemezlerdi,
ol
kantm byk
madn ksm henz
gsteriyordu. Kuram olumsuzdu yani gerein
kabul edildikten somane olduunu
bile doanndeil ne ol
'hizaya'
m adn bitmemiti
getirilmesi gsteriyordu. Kuram kabul
ve nitekim edildikten
bu sre sonra bile
iin neredeyse doann hizaya
tam bir kuak daha
getirilmesi bitmemiti ve nitekim bu sre iin neredeyse
gemesi gerekti. Sre tamamland zaman, en iyi bilinen bileiklerin tam bir kuakbile
daha
gem esi gerekti. Sre tam am land zaman, en iyi bilinen
bileme yzdeleri hl farkl kyordu, nk her eyle birlikte verilerin bileiklerin bile
bilem ede
kendileri yzdeleri hl
deimiti. farkl kyordu,
Bylece, bir devrimdennksoma herbilim
eyleadamlarnn
birlikte verilerin
fark
lkendileri
bir dnyada de deimiti.
altklar Bylece,
nermesine bir verilebilecek
devrimden sonra bilim adamlarmn
anlamlardan sonuncusunufark
l bir dnyada
da grm oluyoruz. altklar nermesine verilebilecek anlamlardan sonuncusunu
da grm oluyoruz.

(25) A.N. Meldrum, 'The Development of the Atomic Theory: (6) The Reception Accorded to the
(25) A.N.
Theory Meldrum,
Advocated by The Development
Dalton" of the Atomic
(Atomik Kuramn GeliimiTheory: (6) TheSavunduu
(6) Dalton'un Reception Kurama
Accordedto
Karthe
Theory Advocated
Gsterilen by DaltonMemoirs
Kabul,) Manchester (Atomik (Manchester
Kuramn Geliimi (6) Daltonun
Yazlar) Savunduu
dergisi, 55, Kurama Kar
1911, s. 1-10.
Gsterilen
(26) Kabul,)
Proust iin Manchester
bkz. Meldrum, Memoirs (Manchester
"Berthollet'nin Yazlar)retisi"
Deiken Oranlar dergisi, Manchester
55, 1911, s.Yazlar
1-10. 54,
(26) s.
1910, Proust iin bkz.
8 Atomik Meldrum,
arlklarn Bertholletnin
ve kimyasal bileimDeiken Oranlar
lmlerinin retisi
aamal Manchesterayrntl
deiimlerinin Yazlarta54,
1910, henz
rihesi s. 8 Atomik arlklarn
yazlmad, fakatve kimyasal bu
Partington bileim lmlerinin
ynde aamal
birok yararl ipucudeiimlerinin ayrntl
salamaktadr, bkz.ta
rihesi henz yazlmad, fakat Partington bu ynde birok yararl ipucu salamaktadr, bkz.
a.g.e.
a.g.e.
149
149
 XI. DEVRMLERN GRNMEZL
XI. DEVRIMLERN GRNMEZL

Bilimsel devrimler nasl kapand sorusu hl gndemimizdedir. Fakat

bu soruyu
Bilimselsormadan
devrimlerS bilimsel
nce,nasl devrimlerin
kapand varl
sorusu hl ve doas hakknda
gndemimizdedir. Fakat
edindiimiz kanlar son bir kez pekitirmemiz
bu soruyu sorm adan nce, bilim sel devrim lerin varl ve gerekiyor. imdiye
doaskadar bi
hakknda
limsel devrimleri
edindiim canlandrarak
iz kanlar son bir kez sergilemeye
pekitirmemizaltm ve kullandm
gerekiyor. imdiyernekler
kadar bi
bkknlk verene dek
limsel devrimler! oaltlabilir.
canlandrarak Ancak uras
sergilemeye akve
altm tannm olmalar
ki,kullandm rnekler
bilhassa setiimiz bu rneklerin ou
bkknlk verene dek oaltlabilir. Ancak uras ak olarak
asndan devrim ki, tanm deil, sadece
m olm alar
allm ekliyle bilimsel bilgiye yaplm birer katk ya
asmdan bilhassa setiimiz bu rneklerin ou devrim olarak deil, sadece da ilave olarak g
rlmlerdir. Bakabilimsel
allm ekliyle bulursak
ne rnekbilgiye bulalm,
yaplm bu katk
birer gr yadeimeyecei
da ilave olarak gibi, g
rnekler de byk
rlmlerdir. Bakaolaslkla
ne rneketkisiz kalacaktr.
bulursak Devrimlerin
bulalm, 'grnmez'lie gibi,
bu gr deimeyecei bu
kadar yakm
rnekler deolmalarmm benceetkisiz
byk olaslkla ok geerli nedenleri vardr.
baz Devrimlerin
kalacaktr. Hem bilimbu
'grnmez'lie
adamlar hem de bilim dndaki kiilerin, yaratc
kadar yakm olm alarm m bence ok geerli baz nedenleri vardr. Hembilimsel faaliyet hakknda
bilim
zihinlerinde
adamlar hem bulundurduklar
de bilim dndakiimgeyi 'yetkili' bilimsel
yaratan yaratc
kiilerin, kaynaklar, bilimsel
faaliyet dev
hakknda
rimlerin varln
zihinlerinde ve nemini sistematik
bulundurduklar imgeyi yaratanbir ekilde, kismen
'yetkili' kaynaklar, i
derece dev
de sonbilimsel
levsel nedenler yznden, rtmeye alrlar. Bu yetkinin
rimlerin varlm ve nemini sistematik bir ekilde, kismen de son derece inasl iledii anla
lp incelenmeden
levsel tarihsel rnekleri
nedenler yznden, rtmeye tam anlamiyla
alrlar. etkili klmak
Bu yetkinin umudumuz
nasl iledii anla
olamaz. Dahas,eden
lp incelenm her tarihsel
ne kadarrnekleri
bu noktay tamtam olarak etkili
anlamyla gelitirmek
klm aksonu ks
umudumuz
mnda mmkn
olam az. Dahas, olacaksa
her ne da,
kadarbu bU incelemenin
noktay tam olarakgerek
u anda gelitirm ek sonuka
duyduumuz ks-
darn, bilimsel almann kimliini-belki teoloji
mmda mmkn olacaksa da, bu incelemenin u anda gerek duyduumuz dnda-btn dier dallar ka-
dan ayrdeden
darm, bilimselbiralmann alarak balatacaz.
ynn elekimliini-belki teoloji dmda-btn dier dallar
Szn
dan ettiim
ayrdeden bir yetkinin
ynn ele kayna
alarakolarak aklmdan geirdiim elerin ba
balatacaz.
bilimsel
ndaSzn ders kitaplar ile bunlar rnek
ettiim yetkinin kayna olarak aklundan alan, gerek felsefi gerek
geirdiim pop
elerin ba-
yaptlar
lermda gelmektedir. (Bizzat aratrma yapmann dmda
bilimsel ders kitaplan ile bunlar rnek alan, gerek felsefi gerek pop bilim hakknda
nemli lde
ler yaptlar bilgi verebilecek
gelmektedir. (Bizzat baka tr kaynaklar
aratrma yapmanm son zamanlara
dmda kadar
bilim haldonda
yoktu.) Bu kategorilerin de bir ortak
nem li lde bilgi verebilecek baka tr kaynaklar zellii son Ele
paylayor. zamaldklar so
anlara kadar
runlarn, verilerin ve kuramlarn btn evvelce gelitirilmi
yoktu.) Bu kategorilerin de bir ortak zellii paylayor. Ele aldklar so ve ounlukla
yazldklar
darunlarn, zamanki
verilerin bilimlarn
ve kuram topluluunun bal olduu
btn evvelce paradigmalarla
gelitirilmi b
ve ounlukla
tnlemi durumdadr.
da yazldklar zamanki Ders kitaplarnn
bilim topluluunun da zaten
amacbal olduuada bilimsel dilin
paradigmalarla b
sz daarc
tnlemi ile sz dizimini
durumdadr. iletmek, aktarmaktr.
Ders kitaplarmm Bilimiada
amac da zaten halka mal etmeye
bilimsel dilin
alan eserler ise,
sz daarc ayn
ile sz uygulamalar
dizimini iletmek,gnlk dile daha
akfarmaktu. yakn
Bilimi bir tarzda
halka be
mal etmeye
timleme abalardr. Bilim felsefesine gelince, zellikle ngilizce
alan eserler ise, ayn uygulam alar gnlk dile daha yakn bir tarzda be konuulan
timleme anlald
lkelerde abalardr.ekliyle bu urata ayn
Bilim felsefesine tamamlanm
gelince, bilimsel konuulan
zellikle ngilizce bilgi b
tnn mantksal
lkelerde incelenir.
yapsekliyle
anlald bu Daha
uratakapsaml bir yaklafn,
ayn tamamlanm elbettebilgi
bilimsel bu b
deiik tarzn arasndaki olduka gerek ayrmlar tartmak
tnn m antksal yaps incelenir. Daha kapsam l bir yaklah, elbette bu zorundadr, fa
kat bizi burada
deiik tarzn daha
arasmokdakiilgilendiren
olduka gerek aralarndaki benzerliklerdir.
ayrmlar Her defa
tartm ak zorundadr,
kat bizi burada daha ok ilgilendiren aralarmdaki benzerliklerdir. Her de
150
150
gemi devrimlerin kalc sonularn kaydetmek yoluyla, kendi zamanlarn
dagemi olan olaan-bilimsel
geerlidevrim gelenein
lerin kalc sonularm temellerini
kaydetmek aa karr.
yoluyla, Bu ilevi
kendi zamanlarm-
grmek
da geerliiinolan
bu temellerin
olaan-bilimbalangta nasl atld
sel gelenein aailgili
ve sonra
tem ellerini meslek
karr. da
Bu ilevi
lnda nasl benimsendii konusunda doru bilgileri salamak
grmek iin bu temellerin balangta nasl atld ve sonra ilgili meslek da- zorunda deil
mdaHatta,
lerdir. en azndan
nasl benim sendii ders kitaplarnn
konusunda durumunda,
doru temel sorunlarnda
bilgileri salamak sis
zorunda deil
tematik ekildeenyanltc
lerdir. Hatta, azndanolmalarnn kendine
ders kitaplannm gre geerlitemel
durumunda, nedenleri vardr. sis
sorunlarnda
ikinci Blm'de
tematik kaydettiimiz
ekilde yanltc olmalarmm bilimingre
gibi,kendine herhangi
geerli dalnda ilk
birnedenleri para
vardr.
digmann ortaya knn yan sura, kural olarak, ders
ikinci Blm'de kaydettiimiz gibi, bilimin herhangi bir dalnda kitaplarna ya dailke-de-
para
erde metinlere
digmann artan
ortaya ldeyan
kmm bir bamllk oluur. ders
sra, kural olarak, Denememizin
kitaplannasonu ya dabl
e-de-
erde de
mnde bu tr metinlerin
metinlere artan lde olgunlam
bir bamllkbir bilim
oluur.dalna egemen olmasnn,
Denememizin sonu bl
gelime
mnde izgisini
de bu trdier dallarnkinden
m etinlerin olgunlamnemlibirlde ayrtrdn
bilim dalna egemenkantlama
olmasnn,1
alacaz.
yagelime imdilik
izgisini yalnzca biliminemli
dier dallarnkinden gerek uygulayan gerek dardan
lde ayrtudm iz-
kantlama
leyen adamn bilim konusundaki bilgilerinin, dier alanlarda
ya alacaz. imdilik yalnzca bilimi gerek uygulayan gerek dardanliz- ' grlmeyen
de
leyen eitim
adamm kitaplarna ve bunlardan
bilim konusundaki bilgilerinin, bir ka
tretilen dier deiikgrlmeyen
alanlarda yazn trnel
de olduunu
dayal kabul edelim.
eitim kitaplarna Bununla birlikte,
ve bunlardan tretilenders kitaplar
bir ka deiik olaan
yaznbilimin
trne
yaygnlatrlmas amacn gden eitim aralar olduklar
dayal olduunu kabul edelim. Bununla birlikte, ders kitaplar olaan bilimin iin, olaan bili
min
yaygmltlerinde,
latrlm as dilinde sorunlarnn
veyagden
am acn yapsnda
eitim aralar meydana
olduklar gelen
iin, her de
olaan bili
iiklikte ksmen ya
min ltlerinde, da tamamen
dilinde veya sorunlarmm yapsm da zorunludur.
yeniden yazlmalar meydana gelen Ksacas
her de
her bilimselksm
iiklikte devrim
en yasonrasnda
da tam amyeniden yazlmalar
en yeniden gerekir
yazlm alar ve bir kereKsacas
zorunludur. yeni
lendiler mi de, kendilerini oluturan devrimin yalnzca katksn
her bilimsel devrim sonrasm da yeniden yazlmalar gerekir ve bir kere yeni deil bsb
tn varln
lendiler mi de, gizlemelerioluturan
da kendilerini kanlmaz olur. Eer
devrimin yaamlar
yalnzca katksn sresince bir
deil bsb
devrime da gizlem eleribilim
tank olmamlarsa,
tn varln adamnn
kanlm ya da
az olur. bilim
Eer izleyicisi
yaam okurun tabir
lar sresince
rihsel
devrimebilinleri, bilgi dalndakibilim
tamk olmamlarsa, en son devrimin
adammm sonularndan
ya da bilim izleyicisi teye ulaata
okurun
maz.
rihsel bilinleri, bilgi dalm daki en son devrimin sonularmdan teye ulaa
Bylece, ie bilim adamnn kendi dalna ilikin tarih bilincini budamakla
maz.
balayan ders ie
Bylece, bilim ikinci
kitaplar adammn olarak,
kendi safd ilikin tarihyerini
dalnaettiklerinin baka
bilincini ekilde
budamakla
doldurmaya giriirler. Bilim kitaplarnda ok az tarih vardr
balayan ders kitaplar ikinci olarak, safd ettiklerinin yerini baka ekilde ve bu genellikle
giri blmnde
yadoldurmaya giriirler. Bihm yahut
bulunur da, daha
kitaplarnda tarih vardu-ekliyle,
okskazgrld geride
ve bu genellikle
kalm
ya giridevirlerin
blm nde byk bulunur yahut da, yaplan
kahramanlarna daha skdank
grld gndermeler
ekliyle, saye
geride
sinde
kalmuzun bir tarihsel
devirlerin bykgelenee
kahramait olduklar
anlarm a yaplan damkkaplrlar.
duygusuna gndermeler Halbukisaye
onlara
sinde bu uzun sreklilik hissini
bir tarihsel veren ve
gelenee ait ders kitabnda
olduklar tretilmi
duygusuna olan gelenek,
kaplrlar. Halbuki
gerekte
onlara bu hibir
sreklilik veren ve Son
var olmamtr.
zamanhissini ders derece
kitabnda ilevsel (ve enolan
tretilmi kadar
az ogelenek,
ak) nedenlerden
dagerekte dolay bilimsel ders kitaplar (ve eski bilim
hibir zam an var olmamtr. Son derece ilevsel (ve en az o kadar tariheleri
nin
dagerekenden ok fazlas)
ak) nedenlerden dolay gemiteki
bilimsel dersbilim adamlarnn
kitaplar (ve eskialmalar arasn
bilim tariheleri
yalnz metinlerindeki paradigma sorunlarnn
nin gerekenden ok fazlas) gemiteki bilim adamlarnn almalar z
dan, kendi anlatmna ve arasn
yalnzsaylabilecek
dan, katk
mne kendi m etinlerindeki aktarrlar. nceki
ksmlar paradigma sorunlarmmalarn bilim adamlar
anlatmna ve z
da, ksmen
nmne semecilik, ksmen
katk saylabilecek ksm lan arptma yoluyla,
de aktanrlar. hep aynbilim
nceki alarm kalan,adamlar
dei
memi bir sorunlar dizisi zerinde alm yalnzca
n da, ksmen semcilik, ksmen de arptma yoluyla, hep aym kalan, yn
ve bilimsel kuramla dei
temde
memi meydana son devrimin
gelendizisi
bir sorunlar bilimdenve
zerinde alm sayd
yalnzcakurallar
bilimseldizisini benim
kuramla yn
semi
temde olan kiiler gelen
meydana gibi gsterirler.
son devrimin Bylece
bilimden kitaplarnn
ders sayd kmallarve ierdikleri
dizisini benimta
rihsel gelenein, her bilimsel devrimden sonra yeniden kaleme
semi olan kiiler gibi gsterirler. Bylece ders kitaplarm m ve ierdikleri ta alnma zorun
luluklarnn
rihsel gelenein, herbir
artc yan kalmyor.
bilimsel devrimden Yeniden yazlmalar
sonra yeniden kaleme zerine
alnma bilimin
zorun-
tekrar byk lde 'birikime dayal'grlmesine de aynca
luluklarm m artc bir yan kalmyor. Yeniden yazlmalar zerine bilimin amamak gere-.
kir.'
tekrar byk lde 'birikim e dayaligrlm esine de aynca amamak gere--
lgi dallarnn dnn bugnne balayan geliimi bir doru olarak grme
kir.
eiliminde topluluk
olan tekdnn
lgi dallarnn bilim adamlar
elbette balayan
bugnne geliimideildir.
bir doru olaakgeriye
Tarihi grme
doru yazmak hevesi yaygn olduu kadar da kalcdr.
eilim inde olan tek topluluk elbette bilim adam lar deildir. Tarihi Fakat tarihi yeniden
geriye
doru yazm ak hevesi yaygm olduu kadar da kalcdr. Fakat tarihi yeniden
151
151
yazma hevesi bilim adamlarn daha ok etkiler nk hem bilimsel aratr
yazmasonular
mann hevesi bilim adamlarmtarihsel
o aratrmann daha ok etkiler nk
balamna hem bilimsel
grnrde aratr-
bir bamllk
m anm sonular
sergilemez, hem deo bunalm
aratrm ann tarihsel balam na grnrde
ve devrim sreleri dnda bilim adamnn a bir bam llk
sergilemez,
da dnyadakihem de bunalm
konumu olduka vesalam
devrim bir sreleri dm da bilim
grnmdedir. adammn
Bilimin ister bu a
da dnyadaki
gn ister gemii konum u olduka
hakkndaki salam
tarihsel bir grnmdedir.
ayrntlarn oalmasyla Bilimin
ya daister
sunu bu
gn ister gem ii hakkmdaki tarihsel ayrntlarn
lan tarihsel ayrntlara duyulan sorumluluun artmasyla, insan huylarna, haoalm asyla ya da sunu
lan tarihsel
talarna yahutayrm tlara duyulan yapay
da karmaalarna sorumluluun
bir nem artm asyla, insan huylarma,
kazandrlaca kans yay ha
talarna
gndr. Bunayahut
gre,da bilimin
karm aalarna
en iyi, en yapay bir nem
dayankl kazandrlaca
abalar sayesinde safkansd ediyay-
gmdr. ayrntlar
lebilmi Buna gre,tekrar bilimin en iyi, en dayankl
yceltmemize ne gerekabalar
vardr? sayesinde saf d bu
Tarihsel olgunun edi
ekilde kk grlmesi bilim mesleinin ideolojisinde derinden ve belki debu
lebilmi ayrntlar tekrar yceltmemize ne gerek vardr? Tarihsel olgunun
ekildeolarak
ilevsel kk kk grlmesi
salmtr;bilim hem mesleinin
de bakaideolojisinde derinden en
tr olgu ayrntlarna ve byk
belki de
ilevsel
deeri olarak
veren kk salmtr;
bir meslekte. hem de"Kurucularn
Whitehead, baka tr olgu ayrntlarna
unutmakla en byk
tereddt ge
deeri
iren veren
bilim bir meslekte.
mahvolmu W hitehead,
demektir" "Kurucularm
diye yazarken unutmakta
bilimsel topluluuntereddt
bu ta ge
rihsiz ruhunu ok iyi yakalamt, ama tam anlamyla hakl da deildi, nkta
iren bilim m ahvolm u demektir" diye yazarken bilim sel topluluun bu
rihsiz ruhunu
bilimlerde ok iyi
de, dier yakalamt,
profesyonel ama tam anlamyla
giriimlerde olduu gibi, hakl da deildi, nk
kahramanlara ihti
bilimlerde
ya vardr vede, nldier profesyonel
isimlere giriimlerde
sahip klr. Bereket, olduu
bilim gibi, kahramanlara
adamlar kahramanla ihti
ya vardr ve nl isimlere sahip klr. Bereket,
rn kendilerini unutmak yerine, gerektii zaman onlarn eserlerini unutmaybilim adamlar kahramanla
rn kendilerini
bilmiler, unutm ak yerine,
ama gerektiinde de yeniden gerektii zaman onlarn eserlerini unutmay
dzeltmilerdir.
bilmiler, am a gerektiinde
Sonu, bilimin tarihini dorusalde yenidenya dadzeltmilerdir.
birikime dayal gstermek ynnde
Sonu,
srarl bilimin tarihini
bir eilimdir. yle bir dorusal
eilim ya ki,da birikime
geriye dnp dayal
kendigstermek ynnde
aratrmalarna
bakan bilim adamlarn bile etkileyebiliyor. rnein Dalton'un kimyasalalarna
srarl bir eilim dir. yle bir eilim ki, geriye dnp kendi aratrm ato-
bakangrnn
mizmi bilim adamlarm bile etkileyebiliyor.
nasl gelitiini gstermek iin rnein Dalton'un
kullanm olduu kimyasal
birbiriyle ato-
mizmi
elien grnn nasl gelitiini
ayr aklamann yaratt gstermek
izlenimeiin kullanm
baklacak olduu
olursa, birbiriyle
kendisinin,
elien
sonralar ayr aklam anmnyaratt
zmlenmesinde izlenime oranlar
yapt kimyasal baklacakkartrma
olursa, kendisinin,
sorunla
ryla daha ilk aamalardan itibaren ilgilendii sanlr. Halbuki Dalton sorunla
sonralar zm lenm esinde n yapt kimyasal oranlar kartrma bu so
ryla daha
runlar sadeceilk zmleri
aam alardan hazritibaren
olduuilgilendii
zaman vesanln.stelikHalbuki Daltonal
kendi yaratc bu so
runlar
mas aa sadece
yukar zm leri hazr durumdayken
tamamlanm olduu zamanbulmutu. ve stelik(1) kendi yaratcak
Dalton'un al
mas aa yukar tamamlanm durumdayken bulmutu.
lamalarnda eksik braklan taraf, daha nce fizik ve meteoroloji ile snrl (1) Dalton'un ak
lam
kalm alarnda eksik
kavramlarn braklan
birdenbire taraf,
kimyaya daha nce fizik
uygulanmasnn ve m eteoroloji
yaratt ile snrl
devrimci
kalm kavram
etkilerin hesaba larn birdenbire
katlmayd. kim yaya
Aslmda uygulanm
Dalton'un asnn yaratt
gerekletirdii devrimci
buydu ve
etkilerin
bunun hesaba
sonucu olarakkatlm asyd.
kimyaya Asimdatarz
yaklam Dalton'un
tamamen gerekletirdii
deimi ve bubuydu yaklave
bunun
m sonucu olarak
kimyaclara kimyaya
eski veriler yaklam
zerine tarz tamamen
yeni sorular deimi
sorup, yeni ve bu
sonular yakla
kart
m kim yaclara
may retmiti. eski veriler zerine yeni sorular sorup, yeni sonular kart
may
Aynretmiti.
ekilde Newton da, yerekimindeki g deimezinin zamann kare
Ayn ekilde
sine orantl Nevvton
bir hareket da, yerekimindeki
rettiini kefedenin Galileog deimezinin zamann kare
olduunu yazmt, as
sine orantl bir hareket rettiini kefedenin
lmda Galileo'nun kinematik kuram, ancak Newton'un kendi dinamik Galileo olduunu yazmt, kav as-
mda G alileo'nun
ramlarnn kinem atik kuram
kalbna yerletirildii zaman , ancak N ew almtr.
bu biimi ton'un kendi
Yani dinam ik kav
Galileo'nun
ramlarnn
kendisi bunakalbna
benzer bir yerletirildii
ey sylememitir.zaman bu biimi
Onun, almtr.
den Yani ilikin
cisimlere Galileo'nuna
kendisi bunaglere
lmalarnda benzerok bir ey
seyreksylememitir.
deinilir, hele Onun, den cisimlere
cisimlerin dmesine ilikin
neden a
lm alarnda glere ok seyrek deinilir, hele
olan dzenli bir yerekimi gcne daha da az. (2) Newton'un bu aklamas,cisim lerin dmesine neden
olan dzenli
Galileo'ya bir yerekirt
kulland gcnesorulmasna
paradigmann daha da az. dahi (2) Newton'un
izin vermedii bu aklamas,
bir soru-
Galileo'ya kulland paradigmanm sorulmasma dahi izin vermedii bir soru-
(1). L.K. Nash, "The Origins of Dalton's Chemical Atomic Theory" (Dalton'un kimyasal Atomik
(1). L.K. Kaynaklar)lsis
Kuramnn Nash, "The Origins dergisi, s. 101-116.
47, 1956,Chemical
of Dalton's Atomic Theory" (Dalton'un kimyasal Atomik
gr iin bkz.
Newton'unKaynaklan)lsis
(2)Kuramnn Florian
dergisi, Cajori, (der.).
47,1956, Sir Isaac
s. 101-116. , Newton's Mathematical Principles
of (2) Philosophy
Newton'un
natural grand bkz.System
iinHis FlorianofCajori, (der.),(Sir
the World Isaac Newton'un
Sir Isaac MatematikselPrinciples
Newton's Mathematical Doal
Felsefe lkeleri
of natural ve Dnyaand
Philosophy Sistemi) Berkeley
His System California,
of the World (Sir1946, s. 21.
Isaac Bu blmMatematiksel
Nevvton'un Galileo'nun kendi
Doal
eserindeki
Felsefe lkeleri ve ile
tartma karlatrlmaldr.
Dnya Sistemi) Berkeley Bkz. Dialogues
California, 1946, s, 21. BuTwo
Concerning blm new Sciences (iki
Galileo'nun kendi
Yeni tartm aSyleiler)
Bilim Hakknda
eserindeki eviren, H.Crew
ile karlatrlmaldr. A. de Salvio,
ve Dialogues
Bkz. Concerning llinois,
Evanston,Two new1946, s. 154-(iki
Sciences
Yeni Bilim Hakknda Syleiler) eviren, H.Crew ve A. de Salvio, Evanston, llinois, 1946, s. 154-
152
152
nun yantn mal etmekle, bilim adamlarnn hareket hakknda hem sorduklar
nun yantm
sorularda hemmal etmekle,
de kabul bilim adamlarmm
edilmesine hareket yantlarda
olanak grdkleri hakkmda hern sorduklan
meydana ge
lensorularda
kk fakathem devrimci
de kabul edilmesine olanak grdkleri
bir yeniden-kuruluun etkileriniyantlarda
saklam meydana
olmakta ge
len kk fakat devrimci bir yeniden-kuruluun etkilerini
dr. Halbuki, Aristo'dan Galileo'ya, oradan da Newton dinamiine geiin te saklam olmakta
meldr.gstergeleri,
Halbuki, Aristo'dan
yeni ampirikGalileo'ya, oradanok,
bululardan da Newton
soru ve dinamiine geiin te
yantlarda meydana
mel gstergeleri,
gelen yeni am pirik
bu tr deiikliklerdir. Ders bululardan
kitaplarnn ok,
busoru ve yantlarda
deiiklikleri m eydana
rtmek yo
gelenbilimin
luyla bu trgelimesini
deiikliklerdir. Ders gibi
bir doru kitaplarnn
gstermebueilimleri,
deiiklikleri rtmgeli
bilimsel ek yo
luyla en
menin bilimin
nemli gelim esini biryreinden
evrelerinin doru gibigeengsterm biresreci
eilimleri,
gizlemibilimsel geli
olmakta
m
dr. enin en nemli evrelerinin yreinden geen bir sreci gizlemi olm akta
dr.
Saydmz rneklerden her biri tek bir devrim balammda yeni bir tarih
kurgusu Saydm z rneklerden
balatmtr her biri devrim-sonras
ve balanglar tek bir devrim balammda
metinler tarafndanyeni bir d
tarih
kurgusu balatm tr ve balanglar devrim -sonras
zenli bir ekilde tamamlanmaktadrlar. Fakat bu tamamlan yukarda anlat metinler tarafm dan d
zenli bir ekilde tam amlanmaktadnlar. Fakat bu tamamlan
lan yanl tarihsel kurgularn oalmasyla da bitmez. Bu yanl, kurgular gi yukarda anlat
lan yanl
derek tarihsel
devrimleri kurgularm
grnmez haleoalmasyla
getirir. Gzden da bu
bitmez.
ekilde Bukamlmam
yanl, kurgular olangi
derek devrimleri
malzemeye gelince,grnmez
onun da bilimhale getirir. Gzden verili
kitaplarndaki bu ekilde tarz,kanimam
gerekte olma olan
malzemeye gelince, onun da bilim kitaplarmdaki
yan bir sreci varsaymaktadr. Halbuki byle bir srecin varolmas halinde verili tarz, gerekte olma
yan bir sreci
devrimlerin hi varsaym
bir ilevi aktadr. Halbuki byle
kalmayacaktr. Bilimselbir srecin varolmas
ders kitaplar halinde
renciyi
devrim
ada lerin hi
bilimsel bir ilevibildiini
topluluun kalm ayacaktr. B ilim sel bir
sand sonularla dersankitaplar renciyi
nce tantrmak
ada bilimsel
amacnda olduklar topluluun bildiini olaan
iin, yrrlkteki sand bilimin
sonularla bir an
eitli nce tamtrmak
deneylerini, kav
amacnda olduklar iin, yrrlkteki olaan bilimin
ramlarn, yasa ve kuramlarn mmkn olduu kadar birbirinden ayr ve ard eitli deneylerini, kav-
ramlarm, yasa ve kuramlarm
arda ele almaya alrlar. Bir eitim mmkn olduu
yntemi kadar
olarak bubirbirinden
sunu ayr
tekniine ve ard
bir
arda ele almolamaz.
diyeceimiz aya alrlar.
Fakat bilimBir eitim yntem
yaznnda eseni olarak
genel bu sunu tekniine
tarihsizlik havasyla bir
vediyeceim
yukarda iz olam
sz az. Fakat
edilen bilim yanl-kurgulamalarla
sistematik, yazm nda esen genel tarihsizlik birletiinde,havasyla
orta
yaveolduka
yukarda szbir
gl edilen
izlenim sistematik, yanl-kurgulamalarla
kmaktadr: bu izlenime grebirletiinde,
bilim bugnk orta
ya olduka
durumuna birgl bir izlenim
dizi bireysel bulukm aktadr:
ve icatla gelmibu izlenim e gre bilim
grnmektedir ve bubugnk
tek tek
durumuna
baarlar bir dizi
topluca bireysel
ada buluvevebilgi
teknik icatlabtn
gelmioluturmu
grnmektedir ve bu tek tek
saylmaktadr.
baarlar topluca ada teknik ve bilgi btn oluturm
Ders kitabnn varsaymna gre, tarihteki btn bilim adamlar, daha bilim u saylmaktadr.
selDers kitabnm
gifiinin varsaymm
en bandan a gre,
beri bugnntarihteki btn bilim adamlar,
paradigmalarnda bulduumuz daha tikel
bilim
sel giriinin
amalara en bandan
ynelmilerdir. beri adamlar,
Bilim bugnn bir paradigm
yapya alarnda bulduumuz
tulalar eklemeye tikel
benze
amalara
tilen bu sreynelmilerdir.
iinde, yeni Bilim olgular,adamlar, bir yapya
kavramlar, yasatulalar
yahut daeklemeye
kuramlar benze
s-
tilenada
rpyla bu sre bilimiinde, yeni salad
metninin olgular, bilgi
kavram lar, yasa
btnne yahut da kuramlar s-
eklemilerdir.
rpyla ada
Ne var bilim metninin
ki, bilimin geliimi salad
gerekte bu bilgi btnne
ekilde olmaz. eklemilerdir.
ada olaan bili
Ne var ki, bilimin bir
min bulmacalarndan geliimi
ou en gerekte bu ekilde
yeni bilimsel olmaz. ada
devrimden sonrasnaolaan bili
kadar
m in bulm
ortada acalarndanBu
bile deillerdi. birbulmacalardan
ou en yeni ok bilimaz,
sel iinde
devrimolutuu
den sonrasna kadar
bilim dal
nnortada bilebalagcna
tarihsel deillerdi. Bu kadar bulmacalardan ok az,kuaklar
izlenebilir. nceki iinde olutuu bilim dal
kendi sorunlarna
nn tarihsel
kendi aralarylabalagcm
ve kendi a kadar
zm izlenebilir.
ilkeleriylenceki kuaklar kendi
yaklamlardr. stelik sorunlarna
deien
kendisorunlar
yalnz aralaryla ve kendiTersine,
da deildir. zm ilkeleriyle yaklamlardr.
eitim metnindeki paradigmannstelikdoaya
deien
yalnz sorunlar
uydurmaya da deildir.
alt olgu ve Tersine, eitim metnindeki
kuram rntsnn tamamparadigmann
deimitir. rnedoaya
uydurm aya alt olgu
in, kimyasal bilemenin sabitlii ve kuram rntsnn
kimyaclarn tamam deimitir.
uygulama yaptklar farkl rne
in, kim yasal
dnyalardan bilembirinde
herhangi enin sabitlii kim yaclarn
deney yoluyla uygulambasit
bulunabilecek a yaptklar farkl
bir deneyim
dnyalardan
olgusu mudur?herhangi birinde deney
Yoksa Dalton'un, yoluyladaha
bir yandan bulunabilecek
nceki kimyasal basit bir deneyim
deneyimi
olgusu mudur?
deitirirken dier Yoksa
yandanDalton'un, bir yandan btnne
da bu deneyimin daha nceki kimyasal yepyeni
uydurduu deneyimi
deitirirken dier yandan
ilintili olgu ve kuram dokusunun da bu
bir deneyim
unsuru, in
hem btnne
de uydurduu
kuku gtrmez bir yepyeni
un
ilintili
suru olgu Yahut,
mudur? ve kuram gene dokusunun
ayn ekilde, bir unsuru,
srekli hem de kuku
bir olgu mudur, gtrmez
yoksa ilkbirkezun
suru mudur?
yalnzca Newton Yahut, gene aynrekilde,
kuramnda ortaya kansrekli bir olgu
bir sorunun, mudur,
stelik yoksa ilk kez
de sorulmasn
danyalnzca Newtonbilgi
nce varolan kuramnda ortaya kan
daarcndan bir sorunun,
faydalanarak genestelik
Newton de kuramnm
sorulmasm-
dan nce varolan bilgi
yantlam olabilecei sorunun yantdaarcndan faydalanarak
mdr? gene Newton kuramnm
yantlam olabilecei sorunun yant mdr?
153
153
 Bu Busorular
sorulanburada,
burada,ders dersmetinlerinin
metinlerininpara parakefedilmi
parapara kefedilmigibi gibigster
gster
dii
dii olgular hakknda soruyoruz. Fakat aynmetihlerde
olgular hakknda soruyoruz. Fakat ayn metihlerdekuram kuramolarak
olaraksunulan
sunulan
grlerlededeilgileri
grlerle ilgileriolduu aktr.Bu
olduuaktr. elbetteolgulara
kuramlarelbette
Bukuramlar olgulara'uymaktadr'
uym aktadr
ama bu uyumu salayan, varolan bilginin
ama bu uyumu salayan, daha nce varolan bilginin bir ncekiparadigmada
daha nce bir nceki paradigmada
bilinmeyen
bilinmeyenyepyeniyepyeniolgulara
olgularadntrlebilmesidir.
dntrlebilmesidir.Demek Dem ekki, ki,kuramlar
kuram lardada
sanld gibi bildik bileli hep varolan olgulara
sanld gibi bildik bileli hep varolan olgulara 'uymak'iin 'uymak' iinpara
parapara
paraev ev
rim geirmemektedirler. Tersine, onlar da bir nceki bilimsel
rim geirmemektedirler. Tersine, onlar da bir nceki bilimsel geleneindev gelenein dev
rimle
rim leyenilenmesi zerine,uyduklar
yenilenm esizerine, uyduklarkendikendiolgularyla
olgularylabirlikte ortayak
birlikteortaya k-
maktadrlar. O andan itibaren de, bilim adamyla doa arasndaki
maktadu-lar. O andan itibaren de, bilim adamyla doa arasmdaki bilgi-dola- bilgi-dola-
ymhiliki,
ymh iliki,eski gelenekteolduundan
eskigelenekte olduundanok okfarkldr.
farkldu.
Eitim metinlerindeki sunu tarznn zihnimizdeki bilimsel gelime imge
Eitim metinlerindeki sunu tarzmm zihnimizdeki bilimsel gelime imge
sisizerinde yaptetkiye
zerindeyapt etkiyeilikin
ilikinaklamalarmz belirginletirm ekiin
aklamalarmzbelirginletirmek iinsonson
birbirrnek daha verelim. Her temel kimya metni, kimyasal
m ek ds^a verelim. Her temel kimya metni, kimyasal element kavramm element kavramn
eleelealmak
almakzorundadr.Hemen
zorundadr.Hemenhemen hemenher zamanda,
herzaman kavramtantldnda,
da,bubukavram tantldmda,
kayna olarak 17inci yzyl kimyacs Robert Byle gsterilir.Dikkatli
kayna olarak 17'inci yzyl kimyacs Robert Boyle gsterilir. Dikkatlibir bir
okur, Boyle'un Sceptical Chymist (pheci Kimyager) eserinde bugnkulla
okur, Boyle'un Sceptical Chymist (pheci Kimyager) eserinde bugn kulla
bir'element' tanmlamasbulacaktr.
nlanaok
nlana okyakn
yakmbir 'element'tanmlamas
Boyle'un katksmaya
bulacaktr. Boyle'unkatksna ya
plan bu deinm e bir bakm a yeni yetien bilim cininkimyann
plan bu deinme bir bakma yeni yetien bilimcinin kim yannsalt salt'slfa'
'slfa'
ilalanylabalamadnn
ilalanyla balamadmnfarkna varmasnayardmc
farkmavarmasna yardmcolur. olur.Ayrca
Ayrcaona onabilimbilim
adamnn geleneksel grevlerinden birinin de, bu tr yeni kavramlar icat et
adamnn geleneksel grevlerinden birinin de, bu tr yeni kavram lar icat e t
mek olduunu retir. Kiiyi bilim adam yapan eitim malzemesinin bir ks
mek olduunu retir. Kiiyi bilim adam yapan eitim malzemesinin bir ks
m olarak bu deinme son derece baarldr. Ancak, hem rencileri hem de
m olarak bu deinme son derece baarldr. Ancak, hem rencileri hem de
bilim dndakileri bilimsel giriimin doas hakknda yanltan tarih hatalar
bilim dndakileri bilim sel giriimin doas hakknda yanltan tarih hatalar-
nn yapsm da bir kez daha gzler nne sermektedir.
nm yapsm da bir kez daha gzler nne sermektedir.
Boyle'a gre, yapm olduu element tanmlamas geleneksel bir kimya
Boyle'a gre, yapm olduu elem ent tanmlamas geleneksel bir kimya
kavramnn yeni szlerle sylenmesinden baka bir ey deildi ve byle d
kavram mm yeni szlerle sylenmesinden baka bir ey deildi ve byle d
nmekte de haklyd. Byle butanmlamay
de haklyd. Byle bu
tanmlamay sadece lam yasalelement'
nmekte sadece 'kimyasal elem ent'diye diye
bir ey olmadn kantlamak iin ortaya atmt. Fakat tarih asndan bakl
bir ey olmadm kantlamak iin ortaya atmt. Fakat taih asmdan bakl-
dnda, Boyle'un yapt katknn eitim kitaplarndaki aktarl tarz tama
dmda, Boyle'un yapt katknn eitim kitaplarmdaki aktarl tarz tam a
men hataldr. (3) Bu geri nemsiz bir hatadr, daha dorusu verilerin yanl
men hataldr. (3) Bu geri nemsiz bir hatadr, daha dorusu verilerin yanl
gsterilmeleri konusunda yaplan dier hatalardan ne daha az nemlidir, ne
gsterilm eleri konusunda yaplan dier hatalardan ne daha az nemlidir, ne
de daha fazla. Kesinlikle nemsiz olmayan ey ise, bu tr hatalar ilk kez bir
de daha fazla. Kesinlikle nemsiz olmayan ey ise, bu tr hatalar ilk kez bir
letirilip, metinlerin teknik yapsna 'yedirildkten' sonra beslenen bilim im-
letirilip, m etinlerin teknik yapsna 'yedirildikten' sonra beslenen bilim im
gesidir. Element kavram da, tpk 'zaman', 'enerji', 'g' veya 'parack' gibi,
gesidir. Element kavram da, tpk 'zaman', 'enerji', 'g' veya 'parack' gibi,
ounlukla bulunmasna ya da icat edilmesine gerek olmayan, olaan bir ders
ounlukla bulunmasma ya da icat edilmesine gerek olmayan, olaan bir ders
kitab malzemesidir. zellikle Boyle'un tanmlamas, gemie doru en azn
kitab malzemesidir. zellikle Boyle'un
dan tanmlamas, gemie doru en azn
Aristo'ya kadar, ileriye doru ise Lavoisier ve ada metinlere kadar iz
dan Aristo'ya kadar, ileriye doru ise Lavoisier ve ada metinlere kadar iz
lenebilen bir tanmdr. Bilimin, ada element kavramna antik adan beri
lenebilen bir tanmdr. Bilim in, ada element kavram na antik adan beri
sahip olduunu sylemek istemiyoruz elbet. Byle'unki gibi szl tanmlarn
sahip olduunu sylemek istemiyoruz elbet. Byleunki gibi szl tammlarm
kendi balarna alndklar zaman ok azazbirbirbilimsel
kendi balarna alm dklar zaman okbunlar, bilimsel
ierikleri
ierikleri
vardr.
vardr.
Anla
A nla
mn tam mantksal saptanlar deildir tabii eer byle bir ey mm
mn tam mantksal saptanlar deildir bunlar, tabii eer byle bir ey m m
knse. Daha ok, eitim yardmclar saylrlar. Bu tanmlarla dikkatimizin
knse. Daha ok, eitim yardm clar saylrlar. Bu
ekildii kavramlar, ancak bir metinde veya baka tr bir sistematik sunu tanm larla dikkatim izin
ekildii kavram lar, ancak bir m etinde veya baka tr
dier kavramlarla bir araya getirildikleri ve baka ilemlerle ve parabir sistem atik sunu
iinde
iinde dier kavram larla bir araya getirildiJderi ve baka ilemlerle ve para
digma uygulamalaryla ilinti kurduklar zaman gerek anlamlarn kazanrlar.
digma uygulamalaryla ilinti kurduklar zaman gerek anlamlarn kazanrlar.
(3). T. S. Kuhn, "Robert Boyle and Structural Chemistry in the Seventeenth Century" (Robert
(3). ve
Boyle T.S. Kuhn, "Robert
Onyedinci Byle
Yzylda and Kimya)
Yapsal Structural
Isis Chemistry
dergisi, 43, in1952,
the Seventeenth
s. 26-29. Century" (Robert
Byle ve Onyedinci Yzylda Yapsal Kimya) Isis dergisi, 43, 1952, s. 26-29.
154
154
Dolaysyla element gibi kavramlarm herhangi bir balamdan bamsz ola
D olaysyla elem ent gibi kavram larm herhangi bir balam dan bamsz ola
rak yoktan var edilmeleri hemen hemen olanaksz gibidir. Dahas, byle bir
rak yoktan var edilm eleri hemen hemen olanaksz gibidir. Dahas, bu
balam olduu zaman bile, icat edilmelerine pek gerek yoktur nk byle babir
balam olduu zaman bile, icat edilmelerine pek gerek yoktur nk bu ba-
lamn zaten bir parasdrlar. Hem Boyle, hem Lavoisier 'element'in kimyasal
lamm zaten bir parasdular. Hem Byle, hem Lavoisier 'element'in kimyasal
anlamn nemli biimde deitirmilerdir. Fakat dncenin kendisini icat
anlam m nemli biim de deitirmilerdir. Fakat dncenin kendisini icat
ettikleri ya da tanm olarak ilev gren szl anlatm deitirdikleri syle
ettikleri ya da tanm olarak ilev gren szl anlatm deitirdikleri syle
nemez. rnein Einstein'n da, 'uzay', 'zaman' gibi kavramlar, onlara kendi
almasnn balamnda yenida,
nemez. rnein Einstein'n zay ', kazandrmak
anlamlar 'zaman' gibi kavram lan,etmesi
iin, icat onlarayakendi
da
alm asm m balam nda yeni anlam lar
belirli bir ekilde yeniden tanmlamas gerekmemitir. kazandum ak iin, icat etmesi ya da
belirli bir ekilde
yleyse yeniden
almasnn bu tanmlamas
nl tanm da gerekmemitir.
ieren ksmnda, Boyle'un tarihsel
yleyse almasmm bu nl tanm da ierenBuksmnda. Byle'un tarihsel
devrim, 'element'in
ilevi neydi? O, bilimsel bir devrimin nderiydi. kim
yasal kullanmla ve kimyasal kuramlarla ilikisini deitirerek,'element'in
ilevi neydi? O, bilimsel bir devrimin nderiydi. Bu devrim, nceleri oldu kim
yasal kullanm la ve kimyasal kuramlarla ilikisini deitirerek,
undan ok farkl bir kavramsal ara haline getirmi ve ayn sre iinde nceleri oldu
undan ok farkl birkimyacnn
kavram sal dnyasn
ara haline getirm i ve ayrt(4)
hem kimyay, hem de dntrmtr. sre iinde
Lavoisi-
hem kim yay, hem de kim yacnn dnyasn dntrm
er'nin evresinde meydana gelen de dahil olmak zere, btn dier devrimler tr. (4) Lavoisi-
deer'nin evresinde
bu kavrama meydana
ada biiminigelen de dahil
vermek olmak zere,Fakat
zorundaydlar. btnBoyle'un
dier devrimler
duru
de gerek
bu kavram
btn bu aamalarda sz konusu olan srecin, gerekBoyle'un
a ada biimini verm ek zorundaydlar. Fakat duru
eldeki bilgi
mu,
mu, gerek btn bu aam alarda
alnyla sz
bu konusu olan
yansyansrecin, gerek
etkilerin, eldeki
tipik bilgi
nin ders kitaplarnda ele srece en rne
nin ders
idir. kitaplarmda
Bilimin ele almyla
tek tek zelikleri bu srece
arasnda, keif yansyan
ile icadnetkilerin, en tipik rne
bilimin doasnda ve
idir. Bilimin tek tek zelikleri arasmda, keif ile icadm
ilerleyiinde oynad rol hakknda edindiimiz imgeyi en ok belirlemi bilimin doasmda olave
ilerleyiinde
n, ite bu eitim oynad rol hakkmda edindiimiz imgeyi en ok belirlemi ola
yntemidir.
n, ite bu eitim yntemidir.

(4). Marie Boas, Robert Boyle and Seventeenth Century Chemistry (Robert Boyle ve Onyedinci
(4). Marie
yzyl Boas,(Cambridge,
Kimyas) Robert Byle 1958)
and Seventeenth Century
Kitabnn birok Chennistry
yerinde Boyle'un Byle veelement
(Robertkimyasal Onyedinci
yzyl K im
kavramnn ya s) (C
evrimine a m brid
yapt ge , 1958)
olumlu K itab
katklar elenn birok ye rin d e B o yle'un kim ya sal elem ent
almtr.
kavramnn evrimine yapt olumlu katklar ele almtr,
155
155
 XII. DEVRMLERN SONULANMASI
XII. DEVRMLERN SONULANMASI

Az once tartmakta olduumuz ders kitaplar yalnzca bilimsel devrim

lerden Azsonra
nce retilebilir.
tartm aktaBunlar
olduumuzyeni bir dersolaan
kitaplar
bilim yalnzca bilim sel
geleneinin devrim-
temelleri
lerden
dir. Fakat sonra retilebilir.sahip
bu metinlerin Bunlarolduuyeni biryap olaan
sorununubilimele geleneinin
aldmztem elleri
zaman,
dir. Fakat
akas bir bu
admm etinlerin sahip olduu
atlam olduk: yeni biryap sorununu
paradigma ele nasl
aday aldmbirzsrele
zam an,
akas yerini
ncelinin bir adm atlam
alr? bir
ster olduk:
keif, yeni
isterbirbir
paradigm a adaydoann
kuram olsun, nasl birdeiik
srele
ncelinin
tarzda yerini alr?
yorumlan ster birka
ilknce bir keif, ister zihninde
bireyin bir kuramortaya olsun,kar,
doann deiik
bilimi ve
tarzda yorum
dnyay lan ilknce
farkl ekilde grmeyibirka bireyinonlardr.
ilk renen zihninde ortayabu
Onlarn kar,
geii bilim
yapa i ve
dnyay
bilme farkl ekilde
yeteneklerini grmeyi ve
kolaylatran ilk meslein
renen onlardr. Onlarmfarknda
dier yelerinin bu geii yapa
olma
bilme iki
dklar yeteneklerini
koul vardr. kolaylatran ve meslein
Bu gibi insanlarn dier
dikkati, heryelerinin
seferindefarkmda
bunalmolm yaa
dklar
ratan iki koul
sorunlar vardr.youn
zerinde Bu gibi insanlarm
ekilde dikkati, Ayrca
toplanmtr. her seferinde
hepsi de bunalm
ya o ka ya
ratan
dar gensorunlar
yahut da zerinde
bunalmnyoun ekilde toplanmtr.
bagsterdii alanda, o kadarAyrcayenidirler
hepsi de ki, ya ouy ka
gulama
dar gen onlar
yahuteskidaparadigmann belirledii kurallar
bunalmn bagsterdii alanda, ve o kadar
dnyayenidirler
grne,ki, a uy
gulama onlar
dalarnn eski paradigmanm
ounluu belirledii Bu
gibi koullayamamtr. kurallar ve dnya
insanlar grne,
nasl bir yetenekle, a-
nedalarmn ounluu
yaparak btn gibi koullayamamtr.
bir meslei ya da ilgili profesyonel Bu insanlar nasl bir
topluluu kendiyetenekle,
bilim
venednya
yaparak btn birevirirler.
grlerine meslei Topluluu,
ya da ilgili olaanprofesyonel
bilimin topluluu kendi terk
bir geleneini bilim
ve dnya
ederek grlerine
bir dierini evirirler.
yelemeye itenTopluluu,
nedir? olaan bilimin bir geleneini terk
ederek bir dierini
Bu sorularn acil yelemeye iten nedir? iin, yerleik bilimsel kuramlarn
nemini grebilmek
Bu sorularndorulanmas
kantlanmasna, acil nemini yahutgrebilm ek iin, yerleik
yanllanmasna bilimfelsefe
ynelik sel kuram larn
soru
kantlanmtarihinin
turmasna salayabildii
asna, dorulanm as yahut tek yanllanm asna ynelik
malzeme olduklarn felsefe soru
anmsamak la
turm asna
zmdr. tarihininolaan
Aratrmac, salayabildii tek malzeme
bilimle urat ldeolduklarm
bulmaca zen anm sam ak la
bir kii
zmdr.
dir, Aratrm
paradigma snayan biri deil:
ac, olaan bilimlebelliurat lde zmn
bir bulmacann bulmaca zen ararkenbir ba
kii
zdir, paradigma
almak snayandeneyip,
yaklamlar biri deil: belli bir
istenen bulmacanm
sonucu vermeyenlerizmn ararken
bir kenara atsa ba
z bunu
da, alm ak
yaparken paradigmay
yaklamlar deneyip,snamaz.
istenen sonucu ok, bir satran
O daha vermeyenleri bir oyuncusu
kenara atsa
gibi,
da, bunu yaparken
karsna belirlenmi sorunla
aldparadigmay snamaz.ilgili ve dorudan
O daha ok, bir satran oyuncusu
yahut yalnzca
zihninde
gibi, karsna
bakt ald belirlenmsnrlarnda
oyun tahtasnn i sorunla ilgili kalanvebir dorudan
zmnyahut aray yalnzca
iin
de, belli hareket
zihninde bakt seeneklerini
oyun tahtasnn snrlarnda
denemektedir. Birer
kalantahmin olan bu abalar,
bir zmn aray iin
is
terde, belli hareket
satranta olsunseeneklerini balbana birer
ister bilimde,denemektedir. Birerdenemedir,
tahmin olan oyunbu kurallar
abalar, is
tersnanmas
nn satranta olsun
deil.ister bilimde,
Yalnz baiibamavarsayld
bir paradigma birer denemedir, srece oyun kurallar
geerli ve
nn snanm
mmkn olabilirler.
as deil. nedenlebir
Bu Yalnz paradigm
paradigma a varsayld
'snanmas, sadecesrece bulmave
nemligeerli
calar
mmknbir trl zlemeyip
olabilirler. Bu nedenle
bunalm bagsterdii
paradigma smanmas,zaman yaplan
sadece bir ilem
nemli bulm a
dir. O zaman
calar bir trlbilezlemeyip
bunalm bilinci,bunalm paradigma iin yenizaman
bagsterdii bir almak
yaplanretilebil
bir ilem
dii
dir.takdirde
O zamanmeydana
bile bunalm Bilimlerde
gelir.bilinci, snamaiin
paradigma koullar
yeni bir hibir
almak
zaman, bul
retilebil
dii zmnde
maca olduu gelir.
takdirde m eydana gibi, sadece
Bilimlerde bir tek paradigmann
smama koullardoa hibirilezaman,
kyaslan bul
masndan ibaret deildir.
maca zmnde olduuSnama
gibi, sadece
daima bir rakip
iki tek paradigma arasnda
paradigmamn doa ile bilimsel
kyaslan-
masm dan ball
topluluun iberet deildir. Smama
iin yaplan birdaima
mcadele biiminde
iki rakip paradigmaolur. arasnda bilimsel
topluluun ball iin yaplan bir 156 mcadele biiminde olur.
156
 Yakndan bakldnda bu tanm amzda dorulama konusunda en ok
rabet gren ikibakldnda
Yakndan felsefi kuram buile beldenmedik
tanm am zda belki de nemli
vedorulama baz kout
konusunda en ok
luklar
rabet gstermektedir.
gren iki felsefi Bilim
kuram felsefecileri bilimselvekuramlarn
ile beldenmedk dorulanmasn
belki de nemli baz kout
daluklar eskisi kadar mutlak
artk gstermektedir. Bilim ltler aramamaktadrlar.
felsefecileri Hibir kuramn
bilimsel kuramlarm mm
dorulanmasm-
da olan
kn artk btn kadarsnavlardan
eskisi ilgili mutlak ltler geirilmeyecei
aramamaktadular. gereinden yola karak,
Hibir kuramn mm
bir
knkuramn dorulanp
olan btn dorulanmad
ilgili snavlardan geirilm sorusundan ok, varolanyola
eyecei gereinden kantlarn
karak,
nda,
bir kuram olaslnn
n dorulanp ne olabileceine
dorulanm ad vermektedirler.
nemsorusundan ok, Bu soruyu
varolan yant
kantlarm
lamak
mda, nemli bir ne
iin,olaslnm fikir okulu deiik
olabileceine nemkurumlarn eldeki kantlar
vermektedirler. Bu soruyu akla
yant
ma gcn
lamak iin,kyaslama
nemli bir yolunu semitir.
fikir okulu deiikKuramlar
kurumlarmkarlatrmadaki
eldeki kantlar buakla
srar
ayn
ma zamanda yeni bir kuramn
gcn kyaslama kabul edildii
yolunu semitir. tarihselkarlatrmadaki
Kuramlar durumun da zellikle bu srar
rinden biridir. Gelecekteki dorulama tartmalarnn
ayn zamanda yeni bir kuramm kabul edildii tarihsel durumun almas gerekenda yn de
zellikle
rindenbirbiridir.
byk olaslkla bu yaklam
Gelecekteki gsterecektir.
dorulama tartmalarmn almas gereken yn de
Ancak,
byk olaslkla dorulama
birolaslk bu yaklam kuramlar,
gsterecefair. en allm biimleriylei Onuncu
Blm'de szn ettiimiz katksz ya
Ancak, olaslk dorulama kram lar, en allmda 'tarafsz' gzlem dillerinden Onuncu
biimleriyle; birine
bavurmak Olaslk
Blm'de szn ettiimiz katksz ya da 'tarafsz' gzlem dillerinden olan
zorundadnlar. kuramlarndan bir tanesi, snanmakta birine
bilimsel
bavurmak kuramn, ayn gzlemlenmi
zorundadular. Olaslk kuram veri topluluuna uyabileci
larmdan bir tanesi, akla gelen
snanmakta olan
btn
bilimsel kuramlarla
dierkuramm, aynkyaslanmasn
gzlemlenmi nermektedir.
veri topluluuna dieri ise, akla
Biruyabileci verilmi
gelen
bilimsel kuramn
btn dier kuram gemesi beklenebileceknermektedir.
larla kyaslanmasn btn snavlarn Bir ya da testlerin
dieri zi
ise, verilmi
hinde yeniden kurulmasn ngrr. (1) Grne baklrsa
bilimsel kuram m gemesi beklenebilecek btn smavlarn ya da testlerin zi byle bir yapnn
kurulmas,
hinde yeniden olaslklarnngrr.
zglkurulmasm -mutlak(1) olsun- hesaplanabilmesi
da greli bakilusa
yaGrne byle bir yapmm
iin gerekten
kurulm de zorunludur
as, zgl olaslklarn fakat bu yapnn
-m utlak greligerekletirilebileceini
ya da nasl olsun- hesaplanabilmesi
kavramak da olduka
iin gerekten zordur. Eer,
de Zorunludur fakat daha nce nenasl
bu yapnn srdm gibi, bilimsel ya
gerekletirilebileceini
dak aampirik
v ra m ^ adan
da oldukatarafsz bir dil
zordur. yahut
Eer, dahakavramlar
nce nesistemi mmkn
srdm gibi, deilse,
bilimsel oya
zaman almak
da ampirik test ya
adan da kuramlarla
tarafsz bir dil yahut kurulmas
kavram lar nerilen
sistemibummkn hangisi o
yapnn, deilse,
olursa olsun mutlaka bir paradigma ile temellendirilmi
zaman alm ak test ya da kuram larla kurulm as nerilen bu yapnn, hangisi bir gelenekten yola
kmas arttr. Bu ekilde kstlandrld zaman da,
olursa olsun m utlaka bir paradigm a ile tem ellendirilm i bir gelenekten yolabtn mmkn dene
yimlere da btn
km asyaarttr. Bu mmkn kurallara eriebilmesi
ekilde kstlandrld zaman olanaksz
da, btn hale So
gelir. dene
mmkn
nuta, olaslk kuramlar, dorulama balamn
yimlere ya da btn mmkn kurallara eriebilmesi olanaksz hale gelir. aydnlattklar kadar gizleSo
mi de olurlar.
nuta, olaslkHerkuramlar, bu durum,
ne kadar dorulam a balam gibi,gizle
srarla belirttiikadar
onlarnmda aydnlattklar ku
mi de kyaslanmasna
ramlarn olurlar. Her ne kadar ve okbu yaygn
durum olan kantlara
, onlarm dayalysa
da srarla da, szgibi,
belirttii konu ku
olan kuramlar
suramlarn ve gzlemler
kyaslanmasma ve ok zamanolan
heryaygm iinkantlara dayalysa da,yakndan
nceden varolanlarla sz konu
baldr.
su olan Dorulama
kuramlar ve da, tpk doal
gzlemler ayklanma
her zaman gibidir, tikel
iin nceden bir tarihsel
varolanlarla du
yakmdan
rumda varolan almaklardan en elverili olann
baldr. D orulam a da, tpk doal ayklanm a gibidir, tikel bir tarihsel da
seer. Baka almaklar du
olsayd,
rumda yahutvarolan veriler farkl bir yapda
alm aklardan olsayd
en elverili bu seimin
olanm Bakadealmaklar
seer. gene yaplabileda
ceklerin
olsayd,en olup olmayaca,
iyisiveriler
yahut farkh bir yapda bu koullarda
olsayd bu sorulmas
seimin yararsz bir soru
gene de yaplabile
dur. Her eyden nce yantnn aranmasnda kullanlacak
ceklerin en iyisi olup olmayaca, bu koullarda sorulmas yararsz bir soru aralar henz bu
lunmamtr.
dur. Her eyden nce yantm m aranm asnda kullanlacak aralar henz bu-
Btn bu sorunlar rntsne ok farkl bir yaklam gelitirmi olan Kari
lunmamtu.
R. Popper,
Btn bu dorulama
sorunlarbirrntsne
herhangi okileminin yaklamreddetmektedir.
farkl birvarln gelitirmi olan (2) Kari
Popper bunun yerine yanllamann nemini vurgular,
R. Popper, herhangi bir dorulam a ilem inin varln reddetmektedir. yani, sonucu olumsuz (2)
Popperiin
olduu yerleik
bunun yerine kuramm reddedilmesini
biryanllamanm nemini vurgular, klan sonucu
zorunlu yani, smama olum yntesuz
mini.
olduuYanllamaya
iin yerleik bubirekilde
kuramm yklenen
reddedilm akazorunlu
rol, esini bu denemenin
klan smamaaykrynte
de
neyimlere verdii role ok benzemektedir, yani bunalm
mini. Yanllamaya bu ekilde yklenen rol, aka bu denemenin aykr de yarattklar iin yeni
bir kurama yol
neyimlere aanrole
verdii deneyimlere.
tr ok benzemektedir, Her eye yani karn,
bunalmaykr deneyimlerin
yarattklar iin yeni
(1). kuram dorulama
birOlaslk a yol aan kuramlarna
tr deneyim ana yollarn
gidenlere. H er eyeksa bir
karn, aykriindeneyim
betimlemesi bakz. Ernest
lerin
Nagel, Principles of Probabilitry (Olaslk Kuramnn Ana ilkeleri) 1.ci Cilt, say 6, International
(1). Olaslk dorulama kuramlarna giden ana yollarn ksa bir betimlemesi
Encylopaedia of Unified Science (uluslararas Birleik bilim ansiklopedisi) s. 60-75. iin bakz. Ernest
Nagel,
(2). Principles
K.R. Popper, TheofLogic
Probabilitry (Olaslk
of Scientific Kuramnn
Discovery Ana Keifin
(Bilimsel ilkeleri)Mant)
l.c i Cilt,New
sayYork,
6, International
1959.
Encylopaedia of Unified Science (uluslararas Birleik bilim ansiklopedisi) s. 60-75,
157 (Bilimsel Keifin Mant) New York, 1959.
(2). K.R. Popper. The Logic of Scientific Discovery

157
yanllama
yanhlam adeneyimleriyle
deneyim leriylezde olm am asdadammkndr.
zdeolmamas m mkndr.Gerekten G erektende, de,
ikincitrtrdeneyimin
ikinci deneyiminvar varolduundan
olduundanben benhl kukuduymaktaym.
hlkuku duymaktaym.Daha Dahan n
cecesrekli
srekliolarak
olarakvurguladmz
vurguladmzgibi, kurambelli
hibirkuram
gibi,hibir bellibir zamandakar
birzamanda kar
latrld btn bulmacalar stelik
latrld btn bulmacalar zemez. stelik nceden baarlanzmler
zemez. nceden baarlan zmler
dedeherherzaman m kem m elolmazlar.
zam anmkemmel olmazlar.Tersine,
Tersine,varolan
varolanveri-kuram
veri-kuramuyumunun uyum unun
eksiklii
eksikliivevekabal, zamanda,olaan
herhangibirbirzamanda,
kabal,herhangi olaanbilimi tanmlayanbulma
bilimitanmlayan bulma
calarnounu
calarn ounubelirleyen
belirleyenbalca balcaetkendir.
etkendir.Uyumdaki
Uyumdakiher herbaarszlk
baarszlkkuram kuram
reddiiin
reddi yeterlineden
iinyeterli nedensaylsayd,
saylsayd,btn kuramlarnher
btnkuramlarn zamaniin
herzaman iinreddedil
reddedil
mesi gerekirdi.Dier
mesigerekirdi. Diertaraftan,
taraftan,uyum salamadaciddi
uyumsalamada ciddibaarszlk
baarszlkkuram kuramred red
dini
dinihakl yapyorsa,Popper'
haklyapyorsa, ilerin belli
Popper'cilerin bellibirbir'olamazlk'
olamazlk'yahut yahut'yanllama
'yanhlamade de
recesi' ltneihtiyalar
recesi'ltne ihtiyalarolacaktr.
olacaktr.ByleBylebirbirld gelitirirkende,
ldgelitirirken de,eitli
eitli
olaslk
olaslkdorulama
dorulam akuramlarn savunanlarzorlam
kuram larnsavunanlar zorlam olan aynglkler
olanayn glkler
grntsileilekarlaacaklar
grnts karlaacaklarhemen hemenhemen hemenkesindir.
kesindir.
Bilimsel soruturmanmtemelini
Bilimselsoruturmann oluturanmantk
temelinioluturan mantkhakkndaki
hakkmdakibubuileri ilerigelen
gelen
kartgrlerden
kart grlerdenher herikisinin
ikisininde, de,birbirinden
birbirindenbyk byklde
ldeayr olanikiikisreci
ayrolan sreci
sktrdanlalrsa,
arayasktrd
birbiraraya zorluklarmou
saydmzzorluklarn
anlalrsa,saydmz ounlenebilir.
nlenebilir.Pop- Pop-
per'in
per'inaykr
aykrdeneyimi
deneyimibilim bilimiin iinnemlidir
nemlidirnknkvarolan
varolanparadigmaya
paradigmayadaima daima
rakip retenbirbiryaklamdr.
rakipreten yaklamdr.Fakat Fakatyanllama
yanhlamaher hernenekadar varsada,
kadarvarsa saltbirbiray
da,salt ay-
rhmyayadadayanllayc
rln yanllaymrneinrneinortaya ortayakyla,
kyla,veyaveyasadece
sadecebubunedenle
nedenlemey mey
danagelmez.
dana gelmez.Daha Dahaok bunlarizleyen
okbunlar apayrbir
izleyenveveapayr stelikdorula
sretir,stelik
birsretir, dorula
madan
madanpek pekbirbirfark
farkdadayoktur,
yoktur,nknkyeni yenibirbirparadigmann
paradigmanmeskisini eskisiniyenmesin
yenmesin
denibarettir.
den ibarettir.Ayrca olaslkmmyapt
Ayrcaolaslknn kuramkarlatrmasnn
yaptkuram karlatrmasmmasl aslrolroloyna
oyna
d balam da, dorulama-yanhlama
d balam da, dorulama-yanhlamaikilisinden kilisindenoluan srecintatakendisi
oluanbubusrecin kendisi
dir. Bylebir
dir.Byle biriki-aamal
iki-aamahtanmlama
tanmlamakanmca kanuncagerekiliin
gerekihinbtn btnyararlarn
yararlarmtata
maktadr
maktadrveveayrca ayrcadorulama
dorulamasrecinde srecindeolgu olguileilekuram
kuramarasndaki
arasndakiuyumun uyumun
(yadadauyumazln)
(ya uyumazlm)roln rolnaa karmamzayardmc
aakarmamza yardm.colabilecek
olabilecektek tektanm
tanm-
lamadu.Hi
lamadr. Hideilse
deilsetarihi
tarihiiin, domlamannolgu
iin,dorulamann olguileilekuram
kuramarasndaki
arasmdakiuyu uyu
may kurm akolduunu
maykurmak olduunune nesrmenin
srmeninpek pekbirbiranlam yoktur.Tarihsel
anlamyoktur. Tarihseladan adan
nemli
nemliolan olanbtn kuramlarolgularla
btnkuramlar olgularlazaten zatenher zamanuyumulardr,
herzaman uyumulardu,ama amasasa
dece yaklak
dece yaklak olarak, tek bama bu kuraram olgulara uyup uymad yadadanene
olarak, tek bana bir kuramn olgulara uyup uymad ya
kadaruyduu
kadar sorusununbundan
uyduusorusunun bundandaha dahakesin yantolamaz.
kesinbirbiryant olamaz.Ama Amakuramlar
kuramlar
topluca,
topluca,hattahattaifter iftereleelealndklarnda
ifterifter almdklarmdabuna bunaok okbenzer
benzerbaz bazsomlar
sorularsorula
sorula
bilir.Gerekte
bilir. Gerektevar varolan
olaniki rakipkuramdan
ikirakip hangisininolgulara
kuramdanhangisinin olgularadaha daha iyiiyiuyduu
uyduu
nunusormak
sormaktamamyla
tamamylaakla yatkmdr.rnein,
aklayatkndr. rnein,nenePriestley'nin
Priestley'ninnenededeLavoisi- Lavoisi-
er'nin
er'nin kuramlan, var olan gzlemlerle kesin olarak uyutuuhalde,
kuramlar, var olan gzlemlerle kesin olarak uyutuu halde,adalarn
adalann-
danounun
dan oununLavoisier'nin
Lavoisier'ninkuramnnkuramhmdaha uyumsalad
dahaiyiiyiuyum sonucunavarma
saladsonucuna varma-
laniin
lar iinenenok
okbirbirononylyltereddt etmelerigerekmi,
tereddtetmeleri gerekmi,daha fazladeil.
dahafazla deil.
Ancak, tanm lam aparadigmalar
A ncak,bubutanmlama paradigm alararasndaarasndabir birseim
seimyapmayapmagrevini
grevini
gerekte olduundan kolay
gerekte olduundan hem daha kolay hem de daha t ^ d k biryzle
hem daha hem de daha tandk bir yzlegster
gster
mektedir.Eer
mektedir. yalnzcatek
Eeryalnzca tekbir birdizi
dizibilimsel
bilimselsorun sorunolsayd,
olsayd,bunlar
bunlarzerinde
zerinde
almayaplabilecek
alma yaplabilecekyalnzca yalnzcatek dnyavevezmlenmeleri
tekbirbirdnya zmlenmeleriiin iindedeyal yal
nzca tek bir dizi standart olsayd, paradigma yarm as olduka sradanbir
nzca tek bir dizi standart olsayd, paradigma yarmas olduka sradan bir
srele,rnein
srele, rneinher herbirinin
birininzm zmolduu olduusorunlarn saysnhesaplayarak,
sorunlarnsaysn hesaplayarak,
halledilebilirdi.
halledilebilirdi.Fakat aslndabubukoullar
Fakataslnda koullarhibirhibirzaman
zam antam tamolarak
olarakyaratla
yaratla
maz.Rakip
maz. paradigm alarndestekileri
R akipparadigmalarn destekileriher zam an,hi
herzaman, hideilse
deilsebir birpara,
para,
kar peindedirler.Hibir
amalarpeindedirler.
karamalar taraf,dierinin
Hibirtaraf, grnkantlamak
dieriningrn kantlamakiin iin
gereksindiiampirik
gereksindii varsaym larnhepsini
olm ayanvarsaymlarn
am pirikolmayan hepsinibirdenbirdenkabulkabuletmez.etm ez.
158
158
 Kim yasalbileiklerin
Kimyasal yapszerinde
bileiklerinyaps ProustveveBerthollet
tartanProust
zerindetartan Bertholletgibi, gibi,tata-
raflarn bir bakma
raflarm bir bakm a birbirlerini duymadan konumalarkanlmazdr.
birbirlerini duymadan konumalar kamlmazdr.ki kitata
raf da dierini kendi bilim grne ve sorunlarna ekmeyi
raf da dierini kendi bilim grne ve sorunlarma ekmeyi umut ettii hal umut ettii hal
de,hibiri
de, hibirikendi grnkantlamay
kendigrn bekleyemez.Paradigmalar
kantlamaybekleyemez. Paradigmalararasndaarasnda
kikiyarma kantlarla bir karlama
yarma kantlarla sonulandnlabilecek trden bir karlamadeildir.
sonulandnlabilecek trden deildir.
Rakipparadigmalar
Rakip paradigm alardestekleyenlerin
destekleyenlerinbirbirlerinin
birbirleriningr alarileiletam
gralar tam
anlamyla balant kurmay niin bir trl baaramayacaklarn
anlam yla balant kurm ay niin b ir trl baaram ayacaklarngsteren gsteren
nedenlerin
nedenlerinbazlarn ncedenele
bazlarnnceden elealmtk.
almtk.Bu Bunedenler
nedenlertopluca,
topluca,devrim
devrimn n
cesi ve devrim sonras olaan bilim geleneklerinin e llere
cesi ve devrim sonras olaan bilim geleneklerinin e llere vurulamazl- vurulamazl-
eklindebetimlenmiti.
eklinde Bizimburada
betim lenm iti.Bizim buradabubunedenlerin
nedenlerinksa ksabirbirdkmn
dkmn
yapmamz yeterli olacaktr, tik olarak, rakip paradigmalarn savunucular,
yapm am z yeterli olacaktr. lk olarak, rakip paradigm alarn savunucular,
ou
oukez kezparadigma adayolacak
paradigm aaday olacakgrn zmlempsigereken
grnzmlempsi gerekensorunlarn
sorunlarn
neler olduu konusunda anlaamayacaklardr. Bilim
neler olduu konusunda anlaam ayacaklardr. Bilim kstaslarveya kstaslar veyabilim
bilim
tanmlar
tanm laraym aymdeildir. Birhareket
deildir.Bir hareketkuram paracklararasndaki
m addeparacklar
kuram madde arasndaki
ekimglerinin
ekim nedeniniaklamal
glerininnedenini aklam al m dr,yoksa
mdr,
yoksasadece
bu tr
sadece bu trglerin
glerin
varln kaydetmekle yetinebilir
varln kaydetm ekle yetin eb ilir m i? N ew ton dinam iiningeni
mi? Newton dinamiinin genilde
lde
reddedilmesinin
reddedilm esininnedeni, Aristo veDescartes'm
nedeni,Aristo
ve
D escartesmkuramlarnn
kuramlarnntersine,
tersine,soru
soru
yayaikinci
ikincitr yantyeler
tryant gzkm esiydi.Dolaysyla
yelergzkmesiydi. New tonunkuram
D olaysylaNewton'un kuram
kabuledildii
kabul soru dabilimden
bu da
edildiizaman,
zaman, busoru bilim den'uzaklatrlm'
uzaklatrlm oluyordu.
oluyordu.Soru Soru
yantlam a erefi sonradan G enel R elativity (grelilik) kuramnanasip
yuyuyantlama erefi sonradan Genel Relativity (grelilik) kuramna nasip
oldu. Gene ayn ekilde, 19. Yzylda yayld biimiyle, Lavoisier'in
oldu. G ene ayn ekilde, 19. Y zylda y ayld biim iyle, L avoisierin
kimyasal kuram, kimyaclarn metaller arasnda neden bu kadar benzerlik
kim yasal kuram , kim yaclarn m etaller arasnda neden bu kadar benzerlik
olduunu sormalarn engelliyorduki,
olduunu sorm alarnengelliyordu
bu
flojistonkimyas
soruyuflojiston
ki, busoruyu
hem
kimyas hemsor sor
mu hem de yantlamt. Lavoisier'nin paradigmasna gei,
mu hem de yantlam t. L avoisiernin paradigm asna gei, Nevvtonunki- Newton'unki-
ne gei gibi, yalnzca geerli bir sorunun deil baarlm bir zmn de
ne gei gibi, yalm zca geerli bir sorunun deil baarlm bir zmn de
yitirilmesi anlam nageliyordu.
yitirilm esianlamna Ancak,bubukayp
geliyordu.Ancak, kalcolmad.
kaypdadakalc
20.
olmad. 20.Yz Yz
ylda kim yasal tezlerin nitelikleriyle ilgili sorular, baz zmler ilebirlik
ylda kimyasal tezlerin nitelikleriyle ilgili sorular, baz zmler ile birlik
te, bilimin kapsamna yeniden girmi bulunuyor.
te, bilimin kapsam na yeniden girmi bulunuyor.
Ne var ki, sz konusu olan yalnzca kstaslarn vurulamamas
Ne var ki, sz konusu olan yalnzca kstaslarneellere llere vurulamamas
deildir. Yeni paradigmalar eslilerinden doduklarna gre, geleneksel para
deildir. Yeni paradigm alar eslalerinden doduklarma gre, geleneksel para
digmann nceden kullanmaktaolduu
digmann nceden kullanmakta olduusz daarcm vearalar,
szdaarcn
ve ister kav
aralar, ister kav
ramlarda ister uygulamada olsun, byk lde iermeleri
ram larda ister uygulam ada olsun, byk lde ierm eleri doaldr. Fakat doaldr. Fakat
dn almm bu unsurlan geleneksel tarzda kullanm ay srdrdkleriok
dn alnm bu unsurlar geleneksel tarzda kullanmay srdrdkleri ok
ender grlr. Yeni paradigmann kapsamnda eskiterimler,
ender grlr. Yeni paradigmann kapsammdaeski
kavramlar ve de
terimler, kavramlar ve de
neyler birbirleriyle yeni ilikiler iine girerler. Bunun kanlmaz sonucu, te
neyler birbirleriyle yeni ilikiler iine girerler. Bunun kamhnaz sonucu, te
rim tam doru olmamakla birlikte, yaran iki okul arasida 'yanl anlama'
rim tam doru olm am akla birlikte, yaran iki okul arasida yanl anlama
diyebileceimiz durumun
diyebileceimiz durumunbagstermesidir.
Einsein'n Genel Rlativite (g
bagstermesidir. Einseinm Genel Rlativite (g
relilik) kuramyla, uzayn yuvarlak (eri) olduunu syledii iin -ki sz ko
relilik) kuramyla, uzayn yuvarlak (eri) olduunu syledii iin -k i sz ko
nusu olan bu deildi- alay eden bilim-d izleyiciler srf sradan bir hata ya
nusu olan bu deildi- alay eden bilim-d izleyiciler srf sradan bir hata ya
hut yanlg iinde deillerdir. Aym ey Einstein kuramnn Euclid'ci bir yoru
hut yanlg iinde deillerdir. Aym ey Einstein kuramnm Euclidci bir yoru
munu gelitirmeye alan matematikiler, fizikiler ve filozoflar iin de ge
munu gelitirm eye alan matematikiler, fizikiler ve filozoflar iin de ge-
erlidir. (3) Daha nce, 'uzay' denince, dz, trde, izotropik* ve maddenin
erlidir. (3) Daha nce, uzay denince, dz, trde, izotropik* ve maddenin
(3) Bilimd izleyicilerin eri mekn kavramna kar tutumlar iin bkz. Philip Frank, Einstein,
His(3)LifeBilimd
and Times izleyicilerin
(Einstein,eri mekn
Yaam ve kavramna kar
a) eviren tutumlar G.
ve derleyen iin bkz, ve
Rosen Philip Frank, Einstein,
S. Kusaka, New
His Life
York, 1947,and
s. Times
142-146.(Einstein, Yaam ve a)
Genel Rlativitenin eviren
yararlarn ve derleyen
Euclid'ci G. Rosen
meknda ve S. amalayan
srdrmeyi Kusaka, New
York, 1947, s. 142-146. Genel Rlativitenin yararlarn Euclid'ci meknda srdrmeyi amalayan
baz abalar iin de bkz. C. Nordmann, Einstein and the Unicerse (Einstein ve Evren) ev.
baz abalarNewiin de1922,
York, bkz. C. Nordmann,
Blm 9. Einstein and the Unicerse (Einstein ve Evren) ev.
J.McCabe,
(*)J.McCabe,
Her ynde New ayn York,
fiziksel1922, Blm
nitelikleri 9.
gsteren.
{*) Her ynde ayn fiziksel nitelikleri gsteren.
159
159
varlndan etkilenmeyen bir ey kastedilirdi. Byle olmasayd, Newton fizi
ivarlndan
asla uygulanamazd.
etkilenm eyen Einstein'n evrenine gei
bir ey kastedilirdi. yapmak
Byle iin, eleri
olmasayd, Newton fizi
uzay,
i aslamadde,
zaman, g, vs. olan
uygulanamazd. kavramsal
E insteinm an deitirilmesi
evrenine gei yapmakve tmyle
iin, eleriyeni
uzay,
den doann
zaman, zerine
madde, g,yerletirilmesi
vs. olan kavramsal gerekiyordu. Yalnzca buve
am deitirilmesi tmyle bir
dnm yeni
likte
dengeiren
doann-yahut geirmeyi esi
zerinedayerletirilm gerekiyordu.kiiler,
baaramayan- Yalnzca hangi noktalar ka
bu dnm bir
bul,
likte geiren -yise
hangilerini ahred
u t daedecekleri
geirm eyi konusunda
baaram ayan- kesin bir yargya
kiiler, hangi varabilirlerdi.
noktalar ka
Devrimci blnmenin
bul, hangilerini edecekleriiletiim
ise redzerinden konusunda kurmak kesinister
bir istemez yarm kala
yargya varabilirlerdi.
caktr.
Devrim Baka bir rnek
ci blnm eninolarak, yeryznn
zerinden kurmakettiini
iletiimhareket syledii
ister istem iin Ko-
ez yarm kala
pernik'e deli diyen
caktr. Baka insanlar
bir rnek ele alalm.
olarak, yeryznnBu kiiler
hareketde ettiri
basit birsyledii
hata yapmyor
iin Ko-
lard,
pem yaikedadeli anlamyla
tamdiyen insanlarhatal
ele saylmazlard.
alalm. Bu kiiler 'Yeryz' bir hataakllarna
de basitdenince yapmyor
gelenler
lard, ya da tam sabit,
arasnda anlamdeimez Hi deilsedenince
konum vard. Yeryz
yla hatalbirsaylmazlard. onlarnakllarma
anlad
gelenler hareket sabit,
yeryzarasmda deimezBuna
ettirilemezdi. kout olarak,
bir konum vard. HiKopemik'in
deilse onlarm yenilii de
anlad
sadece yeryzn
yeryz hareketharekete
ettirilem geirmek
ezdi. Buna olamazd. Bu daha
kout olarak, ok fizik
K opem ikm ve gkbide
yenilii
lim sorunlarna
sadece yeryzn yeniharekete
bir bakgeirmek
tarzyd ve 'yeryz',
olamazd. daha okgibi
Bu'hareket' fizikkavramla
ve gkbi
rnlimanlamn
sorunlarmazorunluyeniolarak deitiriyordu.
bir bak tarzyd ve (4) Bu deiikler
yeryz, hareketyaplmadan,
gibi kavramla-ha
reket dnya kavram
eden bir zorunlu
rm anlamm gerekten delilik
olarak deitiriyordu. (4) Buolurdu.
deiikler taraftan, hem
Dieryaplmadan, ha
Descartes
reket eden hem birde Huyghens,
dnya gerekten hareket
kavramyeryznn etmesinin
delilik olurdu. bilim
Dier asndan
taraftan, hem
ierik tamayan
Descartes hem de birHuyghens,
sorun olduunu bu deiiklikler
ancak hareket
yeryznn etm esininbir kezasndan
bilim yaplp
anlaldktan
ierik tamsonraayan kavrayabilirlerdi.
bir sorun olduunu (5).ancak bu deiiklikler bir kez yaplp
Bu rneklersonra
anlaldktan rakipkavrayabilirlerdi.
paradigmalarn e(5). llere vurulamaylarnn nc
en temel ynn ortaya
Bu rnekler karmaktadr:
rakip paradigm alarm rakip paradigmalarn
e llere taraftarlarnc
vurulam aylarnn daha
fazla aklamayacam
en temel anlamda, farkl
ynn ortayabirkarmaktadn: dnyalarda
rakip paradigmalarmmeslektaraftarlan
icra etmekte daha
fazla Biri
dirler. engellendii
aklam ayacamiin bir yava den
anlamda, nesnelerden
farkl dnyalarda szmederken,
eslek icra dieri ha
etmekte-
reketlerini
, dirler. Birisrekli olarak tekrar
engellendii iin yava sarkalar
edenden anlatr. Birinde
nesnelerden eriyikler
sz ederken, dieribile
ha
ikreketlerini
saylar, brnde karm. Birinin yer ald uzay 'yata'
srekli olarak tekrar eden sarkalar anlatr. Birinde eriyikler eridir, teki-
bile
ninki dzdr,brnde
ik saylar, karm . uygulama
ayr dnyalarda Birinin yeryapan ald iki
uzay grup bilimeridir,
yata adam aynteki-
noktadan, ayn yne
ninki dzdr, doru baktklar
ayr dnyalarda uygulamzaman bile farkl
a yapan eyler
iki grup bilimgrrler.
adam An ayn
cak, tekrar edelim,
noktadan, ayn yne bu canlan ne isterse onu
doru baktklar zaman grrler
bile farkl deildir.
demekeyler ki grup
grrler. An
dacak, tekrar bakmaktadr
dnyaya edelim, bu canlan ve deiik
ne isterse baktklar
olan, onu grrler deildir.
eydemek Sadece
deildir. kibaz
grup
yerlerde
da dnyayafarklbakm
eyler grrler
aktadr ve deiik olan,arasnda
ve bunlarn baktklar farkl
da ey ilikilerSadece
deildir. bulurlar.baz
Bir grup bilim
yerlerde farkladamna kantlanmas
eyler grrler dahi mmkn
ve bunlarn arasmda olmayan
da farkl bir yasann,
ilikiler di
bulurlar.
erBirbir
gmgrup bilim
p bilim adamna
adamna doal gzkmesinin
kantlanmas dahi mmkn nedeni de budur.
olmayan Ayn nedi
bir yasann,
denle,
er birtamgrup bilimiletiim
olarak adam na kurmay
doal umut etmeden nedeni
gzkmesinin nce, gruplardan
de budur. Ayn birinin ne
denle, tamdeiiklii
paradigma betimleyegeldiimiz
olarak kurm
olarak iletiim ay umut etm eden gelimeyi yaamas lazm
nce, gruplardan birinin
dr. Yanan paradigmalar
paradigma deiiklii olarak arasndaki gei, srf e lye
betimleyegeldiimiz vurulmayanlar
gelimeyi yaamas lazm ara
snda bir geitir diye, mantn ve 'tarafsz' deneyimin
dr. Yanan paradigm alar arasmdaki gei, srf e lye vurulm ayanlar ara zoruyla adm adm
gerekletirilemez.
smda bir geitir Tpk diye, m Getalt
antnatlamalar
ve tarafszgibi deneyim
ya topyekn, birdenbire
in zoruyla adm oluradm
(tabii ille de bir 'anda'Tpk
gerekletirilemez. demek istemiyorum)
Getalt atlamalaryagibi hitopyekn,
da ya olmaz. birdenbire olur
(tabii ille debilim
yleyse, adamlar
bir anda demekbu dzey deitirme
istemiyorum) ya noktasna
da hi olmaz. nasl gelmektedir
ler? Yantn bir ksm, byle bir noktaya ou kez gelmedikleridir.
yleyse, bilim adamlar bu dzey deitirme noktasna nasl gelmektedir Koper-
nik'ciler
ler? antnustalarnn
bir ksm lmnden
, byle bir neredeyse
noktaya bir ou asr
kez gelmbile
sonra ok az taraftar
edikleridir. Koper-
bulabilmilerdi. Newton'un
n ikiler ustalarnn almalar
lm nden Principia'nn
neredeyse yaynlanmasndan
bir asr sonra bile ok az taraftarson
geen yarm yzyldan
rabulabilmilerdi. N ew tonun fazlaalmalar iin, zellikle
bir zamanPrincipiann Avrupa kt'asnda,
yaymlanmasmdan son
ra geen yarm yzyldan fazla bir zaman iin, zellikle Avrupa k tasmda,
(4) T.S. Kuhn, The Copernican Revolution (Koperhik Devrimi) Cambridge, mass., 1957, 3,4 ve
Blmler.
6. (4) Gne-merkezciliin
T.S. Kuhn,
kstl anlamda gkbi limsel bir sorun olmaktan te ne derece
The Copernican Revolution (Koperhik Devrimi) Cambridge, mass., 1957, 3,4 ve
gidebildii bu kitabn
6. Blmler. balca konusudur.
Gne-merkezciliin kstl anlamda gkbilimsel bir sorun olmaktan te ne derece
Max Jammer,
(5)gidebildii Concepts ot Space (Mekn Kavramlar) Cambridge, Mass., 1954, s. 118-124.
bu kitabn balca konusudur.
(5) Max Jammer, Concepts of Space (Mekn Kavramlar) Cambridge, Mass., 1954, s. 118-124.
160
160
genel olarak kabul edilmemiti. (6) Priestley oksijen kuramn, Lord Kelvin
isegenel olarak kabulkuramn
elektromanyetik edilmemiti. hibir(6)zaman
Priestley
kabuloksijen kuramm,
etmediler, Lord geli
vs. Dzey Kelvin
ise elektromanyetik
mesinin zorluklarn sk kuramm
sk bilim hibir zaman kabul
adamlarnn etmediler,
kendileri vs. Dzey geli
de farketmilerdir.
m esinin
Darwin zorluklarn
Trlerin Kkeni skeserinin
sk bilimsonlarnda
adam larnn kendileri
zellikle derin degrl
farketmilerdir.
bir b

.....
Darwin
lmde Trlerin
unlar Kkeni "Bu
yazyordu: eserinin
eserdesonlarnda
belirtilenzellikle
grlerin derin grl bir b
doruluundan
lm de
kendi unlar
adma yazyordu;
kesinlikle emin Bu olmamaeserde belirtilen
karn..... grlerin
zihinlerinde uzun doruluundan
yllarca be
kendi adma
nimkine tamamenkesinlde
zt bir emin
grolmama
asndan karm..... zihinlerinde
ele alnm bir sr uzunolgu yllarca
yer etmi be
nimkine
olan tamamen
deneyimli zt bir (Natralistleri)
doalclar gr asm danhibir ele alnm
ekildebir iknasr olgu amala
etmeyi yer etmi
olan
m deneyimliFakat
deilim doalclan
gelecee,(Natralistleri)
sorunun herhibir ekilde
iki ynn deikna etmeyitartabi
tarafszca amala
m deilim
lecek gen ve Fakat gelecee,
ilerleyen doalclara gvenimsorunun her iki ynn
tamdr." (7) de tarafszca
Max Planck da, tartabi
Bi
lecek zyaam'mda
limsel gen ve ilerleyen doalclara
kendi gvenim tamdr.
meslek yaantsn anlatrken(7) uMax Planckgre
hznl da. Bi
yerlimsel zyaam
vermiti. "Yenimda kendi mdoru,
bir bilimsel eslek yaantsm
hasmlarmanlatrken
ikna edip u hznl
onlar gre
aydnlata
yerzafere
rak vermiti. Yenisadece
ulamaz, bir bilimsel
hasmlar doru, hasmlarm
birer ikna edip
birer ldkleri iin,onlar aydmlata-
yeni grten
rak zafere
bakasn ulam az,
bilmeyen sadecebir
yepyeni basm
kuaklaroluur."
birer birer
(8) ldkleri iin, yeni grten
bakasm
Bu ve bunun bilmeyen yepyenifazla
gibi olgular bir kuak oluur.gerektirmeyecek
vurgulamay (8) kadar iyi bi
Bu ve bunun
linmektedir. Fakatgibi olgular
yeniden fazla vurgulamay gerektirmeyecek
deerlendirilmelerine de gerek vardr.kadar Gemite iyi bi
bulinmektedir.
tr olgularaFakat bilimyeniden
adamlarnn,deerlendirilm elerine
alt taraf onlar da de gerec
insan vardr. iin,
olduklar Gemite
her
bu trhatalarn
zaman olgulara bilim adamlarm m, alt taraf
itiraf edemeyilerinin, onlar kesin
hatta bunu da insan olduklar
kantlar iin, her
gsterildii
zamanbile
zaman hatalarn itiraf edemeyilerinin,
yapamaylarnm hatta bunu
bir belirtisi olarak kesin Ben
baklrd. kantlarkendigsterildii
hesab
mazaman bile yapamaylarm
bu durumlarda ne kantn mne birdebelirtisi
hatannolarak baklrd.
sz konusu Ben kendi
olduunu hesab
sanmyo
ma Bir
rum. bu durum larda ne kantn
paradigmadan dierineneballk
de hatann sz konusu
deitirmek olduunu sanmyo
zor olmayacak bir d
rum.
n Bir paradigrnadan
deneyimidir. zellikledierine
retkenballk
bir meslekdeitirmek
hayatnnzor olmayacak
kendilerini eskibirbird
olaan bilim geleneine
n deneyimidir. zellikle retken
balam olduu kiilerin
bir meslek hayatnn boyu direnmeleri
yaam kendilerini eski bir
bilimsel
olaan kstaslara
bilim geleneine
kar gelmekbalam olduu
deil, sadecekiilerin
bilimselyaam boyu direnmeleri
aratrmann yapsna
bir gsterge
aitbilimsel kstaslara karBu
olabilir. direniin
gelm ek deil,kaynanda eski paradigma
sadece bilimsel aratrmanm tarafndan
yapsna
ait bir gsterge
salanan olabilir. Bu direniin
kalba sokulabilecei kaynanda Devrim
inanc yatmaktadr. eski paradigma
zamanlarnda tarafmdan
ka
salananolarak
nlmaz kalbabusokulabilecei inanc yatmaktadr.
inan, bazan grld Devrim
gibi, gerekten ve kaln ka
zamanlarmda
inat ka-
mlmaz
fal olarak bu
hale gelebilir. inan,
Fakat kadarla
bubazan grld
kalmaz. gibi, gerekten
Bulmaca zc olaan
inat bilimi
ve kaln ka
fal haleklan
mmkn gelebilir.
da gene Fakatbu bu kadarla
inantn. Vekalm olaan
az. Bulm
yalnzca acabilim
zc sayesindedir
olaan bilimi ki
mmkn
bilimsel klan topluluu
meslek da gene builknce inantr.eskiVeparadigmann
yalnzca olaan tad
bilim btn kapsamki
sayesindedir
vebilimsel
kesinlii m eslek topluluu ilknce
deerlendirmeyi, sonra da eskiyeni paradigmann
paradigmann tad
ortaya btn kapsam
kmasna
ve verecek
izin kesinliibir almayla eyi,
deerlendirm zorluklan
sonra da tekyeni ele almay
paradigm
bana ann baarabilmekte
ortaya kmasma
izin verecek bir alm ayla zorluklar tek bana ele almay baarabilmekte
dir.
Gene de, direncin kanlmaz ve geerli olduunu, paradigma deiiklii
dir.
Gene de,
nin kantla direncin kam im az sylemek,
dorulanamayacan ve geerli olduunu, paradigmanemli
hibir kantlamann ol
deiiklii
mad ya da bilim adamlannm fikir deitirmeye
nin kantla dorulanam ayacan sylem ek, ikna
hibir edilemeyecei
kantlam anm demekol
nemli
mad Her
deildir. ya da nebilim
kadaradam bu deiiklii
lanm n fikir gerekletirmek
deitirmeye ikna bazan btn birdemek
iinedilemeyecei ku
deildir.
an Her ne
gemesi kadar bu deiiklii
gerekiyorsa topluluklar gemite
da, bilimselgerekletirmek tekrarbtn
iin bazan tekrarbiryeku-
niam yneltilmilerdir.
gemesi gerekiyorsa
paradigmalara stelik
da, bilimsel bu dnler
topluluklar gemite tekrar tekrardaye
bilim adamlarmm
olduklan gereine
ni paradigmalara
insan karn deil,stelik
yneltilmilerdir. bu gerek sayesindebilim
bu dnler meydana gelmek-da
adamlarmm
insan olduklan gereine karm deil, bu gerek sayesinde meydana gelmek-
(6) f.B. Cohen, Branklin and Newton: An Inquiry into Speculative Newtonian Experimental Sci
ence
(6) t.B. Franklin's
and Cohen, Work and
Branklin Nevvton: as
in Electricity An an Example
Inguiry Thereof (Franklin
into Speculative ve Newton:
Nevvtonian Kurgusal
Experimental Sci
Newton'cu
ence andDeney Bilimleri
Franklins Workzerine bir soruturma
in Electricity ve bunun
as an Example bir rnei
Thereof olarakve
(Franklin Nevvton; Elektrik
Franklin'in Kurgusal
alanndaki
Nevvton'cualmalar Philadelphia,
Deney Bilimleri 1956,
zerine bir s. 93-94. ve bunun bir rnei olarak Franklinin Elektrik
soruturma
Charles Darwin,
(7)alanndaki n thePhiladelphia,
almalarj) 1956, s.(Trlerin
Origin of Species 93-94. Kkeni zerine) 6. ngilizce basksndan
alnan
(7) Charles New York,
basm, Darvvin, On 1889, II, s. 295-96.
the Origin of Species (Trlerin Kkeni zerine) 6. ngilizce basksndan
(8)alnan Planck,New
Marx basm, York, Autobiography
Scientific (Bilimsel zyaam) ev. F. Gaynor New York, 1949,
1889, II, s. 295-96.
33-34.
s. (8) Marx Planck, Scientifi Autobiography (Bilimsel zyaam) ev. F. Gaynor Nevv York, 1949,
s. 33-34.
161
161
tedir. Baz bilim adamlarnn, zellikle de daha yal ve deneyimli olanlarn,
sresiz
tedir. Baz dire'nebilmelerine
olarakbilim adamlarnm, zelliklekarn, ou ile u
de daha ya da
yal ve bu ekildeli bir
deneyim ileti
olanlann,
im kurulabilmektedir.
sresiz Dnler ya
olarak direhebilmelerine da yn
karn, deitirmeler
ou ile u ya dabalangta
bu ekilde tekbir tk
ileti
olurken, direnenektedir.
im kurulabilm eskiler tamamen ya da ynekildikten
Dnler bilimden deitirm eler sonra btn meslek
balangta tek tk
evresi
olurken, yeniden
direnen tekeskiler
ama butam sefer farkl
am en bir paradigma
bilimden ekildikten altnda
sonra alr
btn duruma
meslek
gelir.
evresi yeniden dnn
Bu nedenle tek am a bu nasl olutuunu
sefer farkl birveparadigma direnile
ne ekildealtnda karlat
alr duruma
n sormamz
gelir. Bu nedenle gerekiyor.
dnn nasl olutuunu ve ne ekilde direnile karlat-
m soruya
Busorm amz tr bir yant bekleyebiliriz? kna etme yntemleri yahut, ka
ne gerekiyor.
Bu soruya nebir
nt bulunamayan trdurumda,
bir yant kantlama ve kar-kantlama
bekleyebiliriz? kna etme yntemleritarzlar hakknda
yahut, ka
sorulduu
nt bulunam iin, bu bir
ayan olduka
durumda, bir sorudur
yenikantlama veve daha nce yaplmam
kar-kantlam trde
a tarzlar hakknda
bir alma gerektirmektedir.
sorulduu iin, bu olduka yeni Bu nedenle
bir sorudur sonve daha izlenimci
derece nce yaplm veambiraz da
trde
ksmi bir tarama
bir alm ile yetinmek
a gerektirm ektedir. zorunda kalacaz.
Bu nedenle son derece imdiyecikadar
Ayrca,izlenim syda
ve biraz
lenenler
ksmi bir bu tarama
taramann sonularyla
ile yetinmek birletirildiinde
zorunda kalacaz. Ayrca,greceimiz
imdiye gibi, soruyu
kadar sy
lenenlerok
kanttan ikna etme
bu taram zerine ynelttiimiz
ann sonularyla bilimsel kantlamann
zaman,greceimiz
birletirildiinde gibi, soruyu
yaps
kanttanhakknda
ok ikna teketm zerine bir
veekatksz yant olamayaca
ynelttiimiz zam an, bilim ortaya sel kar,
kantlam bilim
ann
adamlarnn
yaps hakknda yeni bir ve katksz bireysel
tekparadigmay bir yantdzeyde
olam ayacabenimsemeleri,
ortaya kar,bir sr
bilim
nedenle ve ou
adam larnn yenikez bunlarnay
birdeparadigm birka tanesi
bireysel yznden
dzeyde benimolabilmektedir.
sem eleri, bir Bu sr
ou kez-rnein
nedenle ve bazlar
nedenlerden de bunlarn Kepler'in
birkagnee tapt iinolabilmektedir.
tanesi yznden Kpernik'i olBu
mas
nedenlerden bazlarbilim
gibi- grnrde -rneinalannn tamamyla
K eplerin gnee dndan
taptkaynaklanr.
iin K pem(9) ikiDiol
erlerinin
mas g ib i-ise, zyaamn
grnrde zelliklerinden
bilim ya da kiilikten
alanmn tamamyla kaynaklanyor
dndan kaynaklanr. (9)olDi
malar
erlerinin ise,Hatta
gerekir. zyaam yenilii yapann ve onun
n zelliklerinden ya dada kiilikten milliyetleri yaol
ustalarnnkaynaklanyor
hut
malar nceki itibarlar
dahagerekir. Hatta yenilii bile bazan
yapanm nemli bir rol
ve onun oynayabilmektedir.
da ustalarnn milliyetleri(10) ya
Bu nedenle
hut daha nceki olarak bubile
sonu itibarlar soruyu
bazan farkl ekilde
nemli sormay
bir rol renmek
oynayabilm zorun
ektedir. (10)
dayz. Demeksonu
Bu nedenle ki bizim kaygmz,
olarak u yafarkl
bu soruyu bireyi dnmeye
da buekilde zorlayan kant
sorm ay renmek zorun
dayz. deil,
lamalar Dem ekdaha ok, tekrar
ki bizim tek bir.
kaygmz, ya da halinde
u evre bu bireyi yeniden kant
ya da gezorlayan
erdnmeye olu
abilen
lamalartopluluun
deil, dahane bir topluluk
tr telaar
ok, tek bir olduu sorusudur.
evre halinde er ya Ancak, bu soruyu
da ge yeniden olu
ben sonuncu
abilen blme ne
topluluun erteleyerek imdilikolduu
tr bir topluluk paradigma deiiklii
sorusudur. Ancak, iinbuyaplan
soruyu
mcadelelerde
ben sonuncu blm zellikle etkili olan baz
e erteleyerek kantlama
imdilik paradigmatrlerini inceleyeceim.
deiiklii iin yaplan
mYeni paradigmay
cadelelerde zellikledestekleyenler tarafndan
etkili olan baz kamtlama srlen iddialardan
ne trlerini inceleyeceim. belki
de tek bana
Yeni en ok deer
paradigmay verileni, eski
destekleyenler paradigmay
tarafndan bunalma
ne srlen srklemi
iddialardan belki
olan sorunlar
de tek banazmleyebilecekleri
en ok deer verileni,iddiasdr. Geerli
eski paradigm ayolacak
bunalm ekilde yapl
a srklemi
d
olanzaman bu iddia
sorunlar zm gerekten de mmkn
leyebilecekleri olanlarn
iddiasdr. en etkilisidir.
Geerli olacak ekildene srl
yapl
d zaman eski
d alanda paradigmann
bu iddia gerekten bann
de mmkn olduu bilinmektedir.
dertteolanlarn en etkilisidir. ne Bu ders
srl
srekli olarak eski
d alanda incelenmi
paradigmann bulmakdertte
ve arebamn iin tekrar
olduutekrar yaplan abalar
bilinmektedir. Bu ders
sonu
sreklivermemitir.
olarak incelenm 'Belirleyici deneyler'
i ve are bulmak -yani
iin iki paradigmay
tekrar tekrar yaplanbirbirinden
abalar
olduka belirgin ekilde
sonu vermemitir. ayrdedebilecek
Belirleyici deneyler deneyler-
-y an i iki daha yeni paradigma
paradigm icat
ay birbirinden
bile edilmeden
olduka belirgindikkate
ekilde alnm ve snanmtr.
ayrdedebilecek Cpernicus
deneyler- daha yeni sredir dert
uzunparadigma icat
biletakvim
olan edilm edenylnn uzunluu
dikkate problemini
alnm zmlediini,
ve smanmtr. Cpernicus Newton sredir ve
uzunyeryz dert
gkyz
olan takvimmekaniini badatrdn,
ylm m uzunluu probleminiLavoisier gazlarn kimlii
zmlediini, Nevvtonve arlkve
yeryz
gkyz m ekaniini badatrdn, Lavoisier gazlarn kim lii ve arlk
(9) Kepler'in dncesinde gnee tapmann rol iin bkz. E.A. Burtt, The Metaphysical Founda
tions of Modern Physical Science (ada Fizik Biliminin Metafizik Temelleri) gzden geirilmi
(9) Kepler'in dncesinde gnee tapmann rol iin bkz. E.A. Burtt, The Metaphysical Founda-
basm, NewYork, 1932, s. 44-49.
tions of Modern Physical Science (ada Fizik Biliminin Metafizik Temelleri) gzden geirilmi
(10) tibar ve hretin rol iin, u ykye bakn: hretinin yerlemi olduu bir dnemde Lord
basrn, NewYork, 1932, s. 44-49.
Rayleigh British Association's elektrodinamik alanndaki baz paradokslar hakknda bir yaz
(10) tibar ve hretin rol iin, u ykye bakn: hretinin yerlemi olduu bir dnemde Lord
sundu. Yaz ilk yolland srada bir dikkatsizlik sonucu ad zerine konmamt, yaznn kendisi
Rayleigh British A ssociation'a elektrodinamik alanndaki baz paradokslar hakknda bir yaz
de nceleri rastgele bir 'paradoksu'nun almas diye reddedilmiti. Ksa bir sre sonra, yaz
sundu. Yaz ilk yolland srada bir dikkatsizlik sonucu ad zerine konmamt, yaznn kendisi
yazarn da adyla birlikte, byk zrlerle kabul edildi. (R.J. Strutth, 4. Rayleig Baronu, John
de nceleri rastgele bir paradoksu'nun almas diye reddedilmiti. Ksa bir sre sonra, yaz
William Strutt, nc Rayleigh Baronu NewYork, 1924, s. 228.)
yazarn da adyla birlikte, byk zrlerle kabul edildi. (R.J. Strutth, 4. Rayleig Baronu, John
VVilliam Strutt, nc Rayleigh Baronu New162
York, 1924, s. 228.)

162
ilikileri sorunlarn zdn, Einstein da elektrodinamii, yeniden gzden
geirilmi
ilikileri sorunlarn bilimi ile uyum
bir hareket zdn, iinedasoktuunu,
Einstein bu sayede
elektrodinamii, iddiagzden
yeniden ede
bilmilerdir.
geirilmi bir hareket bilimi ile uyum iine soktuunu, bu sayede iddia ede
Bu tr iddialarn baarl olmas, yeni paradigma eskisinden gze arpa
bilmilerdir.
cak lde
Bu tr daha bir nicel
bykbaarl
iddialarn olmas, yeniulaabildii
kesinlie, paradigm a zaman
eskisinden gzeolas
zellikle arpa
lkcak ldeKepler'in
kazanr. daha byk Rudolphine izelgelerinin,
bir nicel kesinlie, Ptolemezaman
ulaabildii kuramndan
zelliklehesap
olas
lananlarn
lk kazanr. hepsine kyasla
K eplerin nicel stnl,
Rudolphine gkbilimcilerin
izelgelerinin, Kopernik'ilie
Ptoleme kurammdan hesap
gemelerinde
lananlarn hepsine en nemli etken
kyasla olmutu.
nicel stnl,Newton'un, nicel astronomik
gkbilimcilerin gz
K opernikilie
lemleri tahmin etmedeki
gem elerinde en nemlibaars
etken olm da kuramnn, daha akla
utu. N ew tonun, nicel yatkn olan ik
astronom fakat
gz
hepsi de nitelie
lem leri tahm in arlk
etm edeki vermi olanda
baars rakiplerine
kuram nn, kar
dahayengisinin
akla yatkn belki
olan tek
de fakat
bana
hepsi en nitelienedeniydi.
de nemli arlk vermiYzylmzda ise, gerek
olan rakiplerine Planck
kar 'm mbelki
yengisinin yasasnda
de tek
gerek
banaBohr'un
en nemli atom grnde
nedeniydi. ulalan arpc
Yzylmzda ise, gerek baar birok
nicel Planckn m fizikiyi
yasasnda
ksa srede
gerek bu grleri
B ohrun benimsemeye
atom grnde ulalanikna etmitir,
arpc hem
nicel de fizik
baar birok bilimi bir
fizikiyi
ksa olarak
btn srede gze alndnda
bu grleri benim ikieye
hersem katknn da zdklerinden
ikna etmitir, hem de fizik fazla sorunbir
bilimi
yaratm olmalarna
btn olarak karn. (11).her iki katkm m da zdklerinden fazla somn
gze alndmda
Ne var ki,
yaratm olmbunalm
alarm akarmyaratan sorunlar zm olma iddias hemen hemen
. (11).
hibirNezaman tek bana yeterli
var ki, bunalm yaratan sorunlardeildir. stelik
zmher iin geerli
zamaniddias
olma hemendehemen ola
maz. Gerekten
hibir zaman tek Kopernik'in
de,bama kuram Ptoleme'ninkinden
yeterli deildir. stelik her zaman iin daha dorudede
geerli ola
ildi takvim konusunda
maz.veGerekten de, K opem dorudan
ikin kuramdoruya
Ptolem iyileme hemen
bir eninkinden dahasalama
doru de
ildiGene
mt. ayn ekilde,
ve takvim konusunda n dalga kuram
dorudan doruya da ilk
birortaya
iyilemeatldndan
hemen salamsonra-1a
kimt.
yllarda,
Gene aynalannda
optik ekilde,en byk
m bunalm
dalga kuram nedeni
da ilkolan
ortayakutuplama
atldmdan etkileri
sonra-'
nikiaklamakta
yllarda, optik rakibi olan nesnecik
alanmda en bykkuram bunalm kadar
nedeni baarl
bileolan deildi. Bazan
kutuplama etkileri
olaanst
ni aklamakta aratrmada grlen
rakibi olan nesnecik kuram uygulamann
daha gevek rettii
kadar bile baarl paradigma
deildi. Bazan
aday, balangta
olaanst bunalm
aratrmada yaratan
grlen daha gevek zmlemede
sorunlar hi de yardmc
uygulamann rettii paradigma
oknayabilmektedir.
aday, balangta Byle bunalm olduu
yaratanzamanlar,
sorunlar zaten
zmlem ede yapld
genellikle gibi,
hi de yardmc
alann baka kesimlerinden
olmayabilmektedir. Bylekantolduubulmak gerekir.
zam anlar, Eergenellikle
zaten yeni paradigma
yapld eskisi
gibi,
zamannda
alamn baka farkna varlmam
hikesimlerinden kant grnglerin
bulmak gerekir. tahmin
Eeredilmesine
yeni paradigma izin veri
eskisi
yorsa,
zamanmdabu dier hikesimlerde
farkma varlmam ikna edici kantlamalar
gerektengrnglerin gelitirilebilir.
tahm edilmesine izin veri
rnein,
yorsa, Copernicus'un
bu dier gerektengezegenlerin
kesimlerde kuram, yeryz gibi
ikna edici kantlamalar olmalar ge
gelitirilebilir.
rektiini Vens'n
rnein, C opem (Zhre)
icusunbaz evreler
kuram gsterdiini
, gezegenlerin ve evrenin
yeryz daha nce
gibi olmalar ge
sanldndan ok daha muazzam genilikte olmas
rektiini Vensn (Zhre) baz evreler gsterdiini ve evrenin daha gerektiini ileri sryornce
du. Sonu olarak
sanldndan oklmnden
d ^ a m uazzam altmgenilikte teleskoplar
yl sonra olmas birdenileri
gerektiini yze
aynsryor
yindeki
du. Sonutepeleri,
olarakVens'n
lm nden evrelerini
altmveyldaha
sonra nce
teleskoplar gelmeyecek
akla dahibirden sa
ayn yze
yda
yindeki yldz saptamaya
yeni tepeleri, balaynca,
Vensn evrelerini ve bu
daha nce aklazellikle
gzlemler gkbilimci
dahi gelmeyecek sa
olmayanlar arasnda
yda yeni yldz birok
saptam ayakiinin, yeni kurama
balaynca, bu gzlem dnmesini
ler zelliklesalad. (12).
gkbilimci
Dalgakuramnn
olm ayanlar arasnda durumundabirokise mesleki
kiinin, yenidnlerin nemli
kuram a dnm bir ana
esini kayna
salad. (12).
bundan da dramatik
Dalgakuram nn durum Fresnel'in,
oldu.unda ember
ise m esleki eklinde
dnlerin bir diskin
nem li bir anakard
kayna
glgenin
bundan da orta ksmnda
dram atik oldu.beyaz birelin,
F resn leke emolutuunu gstermeyi
ber eklinde bir diskin baarmas
kard
zerine
glgenin Fransz
orta ksm ndabirdenbire
direnii beyaz birveleke hemenolutuunu gsterm eyikverdi.
hemen tamamyla baarm as
Kendisinin bile beklemedii
zerine Fransz bu sonu,
direnii birdenbire vebalangta
hem en hemhasmlarndan
en tam am ylaolan Pois-
kverdi.
son'un,
KendisininFresnel bilekuramnn
beklemedii sama fakat zorunlu
bu sonu, bir sonucu
balangta olarak gsterdii
hasm larndan olan Pois-
birsoetkiydi. (13) Bu
n un, Fresnel kantlamalarn
eitnn
kuram sama fakat insanlar
zorunlu bir sonucugibi
artma bir yararlan
olarak gsterdii
birKuantum
(11) etkiydi.kuramnn
(13) Buyaratt
eit sorunlar
kantlam alarm
iin bkz. F.insanlar artma
Reiche, The Quantumgibi bir(Kuantum
Theory yararlan
Kuram) Londra, 1922, 2, 6-9. Blmler, bu ksmdaki dier rnekler iin bk2. Bu blmde daha
(11) Kuantum kuramnn yaratt sorunlar iin bkz. F. Reiche, The Ouantum Theory (Kuantum
nce deinilen alntlar.
Kuram) Londra, 1922, 2, 6-9. Blmler, b ksmdaki dier rnekler iin bkz. Bu blmde daha
(12) Kuhn, a.g.e., s. 219-225.
nce deinilen alntlar. .
(13) E.T. Whittaker, A History of the Theories of Aether and Electricity (Eter ve Elektrik Kuram
(12)Kuhn,a.g.e., s. 219-225.
larnn bir Tarihesi) 1.2. Basm, Londra, 1951, s. 108.
(13) E.T. VVhittaker, A History of the Theories of Aether and Electricity (Eter ve Elektrik Kuram
larnn bir Tarihesi) 1.2. Basm, Londra, 1951,
163s. 108.
163
vardr ve yeni kuramn da balangtan beri bir paras olmadklar aka
belli olduu
vardr iinkuram
ve yeni zellikle ikna
n da edici olurlar:
balangtan berisz
birkonusu
parasgrng,
olm adklar aka
kendisini
aklayan kuramm
belli olduu ilk kez ileri
iin zellikle iknasrlmesinden
edici olurlar; sz nce gzlemlenmi
okkonusu bile
grng, kendisini
olsa, kantlamann
aklayan kuram mbu ilk'art-gc' bazanesinden
kez ileri srlm yararl ok ncedeerlendirilebil-
ekilde gzlem lenm i bile
mektedir. rnein,
olsa, kantlam bu agreliliin
annGenel Merkr
rt-g c bazan gezegeni
yararl ekilde deerlendirilebil-
yrngesinin gnee
yakn nokrasnda
enmektedir. gzlemlenmi
rnein, Genel greliliinolanM erkr aykrlklarna
gezegeni
hareket yrngesinin gnee
kesin bir
en yakngetirebileceini
aklama noktasnda gzlem Einstein'n
lenm i kendisi bile, bilindii
olan hareket ay k rlk kadaryla,
larn a kesin bir
n
grmemiti ve bu gerekletii
aklam a getirebileceini zaman da
E insteinn beklenmedik
kendisi bir zafer
bile, bilindii kazanm
kadaryla, n
grm(14)
oldu. em iti ve bu gerekletii zaman da beklenm edik bir zafer kazanm
imdiye
oldu. (14) kadar tarttmz yeni paradigma kantlamalarnn hepsi de ta
raflarnimproblem
diye kadar tarttmgreli
zmedeki z yeniyetenekleri kuruluydu.
zerine alarnn
paradigma kantlam hepsi Bilim
de ta
raflarn iin
adamlar problembu kantlamalar
zm edekigeneldegreli en ikna edici
nemli ve zerine
yetenekleri olanlardr.Bilim
kuruluydu. Sa
nrm saydmz
adamlar iin bu rnekler
kantlamalar sahip olduklar
genelde ekiciliin
en nemli ve ikna kayna konusunda
edici olanlardr. Sa
hibir
nrmkukuya
saydm yer rnekler sahipFakat
z brakmamtr. olduklar ekiciliin
az sonra kaynanedenlerle,
ele alacamz konusunda
buhibir
kantlamalarn
kukuya yer tek tek ne de topluca,
nebrakmamtr. sonra elehibir
Fakat azzorlayc alacamyanlar yoktur.
z nedenlerle,
ansmza
bu kantlam bakn ki, ne
alarn bilim
tek adamlarn eski paradigmay
tek ne de topluca, reddederek
zorlayc hibir yanlar yenisini
yoktur.
yelemeye
ansm zaiten baknbaka bir yol
ki, bilim daha vardr.
adamlarn eskiBurada sz konusu
paradigmay olan, bireyin
reddederek yenisini
neyin
yelem uygun
eye ya itendabaka yol dahadair
estetikbirolduuna duygularna
vardr. Burada ynelen
sz konusu fakatolan,
hibir za
bireyin
manneyintam olarak
uygun yaak seik ifade
da estetik olduuna edilemeyen kantlamalardr.
dair duygularna ynelen Bu fakatbalamda
hibir za
yeni
mankuramn,
tam olarak eskisinden
ak seik daha
ifadederli toplu,
edilem daha
eyen ya da basit
uygunalardr.
kantlam olduu
Bu balamda
sylenir.
yeni kuram n, kantlamalar
Bu tr eskisinden daha herhalde bilimlerde
derli toplu, uygun ya daolduundan
dahamatematikte basit olduu
daha az etkileyicidir.
sylenir. Bu tr kantlam paradigmann
ou alar ilk yorumlan
herhalde bilimlerde m atem kaba sabadr.
atikte Este
olduundan
ekicilik
tikdaha tmyle gelitirilene
az etkileyicidir. kadar da, ilk
ou paradigmann topluluun
yorumlam byk kabaounluu za
sabadr. Este
tentikbaka yollardan
ekicilik tmyle ikna edilmi olur.
gelitirilene Gene
kadar da,de, estetik kayglarn
topluluun nemi ba
byk ounluu za
zantenbelirleyici olabilmektedir.
baka yollardan ikna edilmi ne kadar
Her olur. Geneyenide, kurama ounluklanemi
estetik kayglarn sadece ba
birka bilim adamn
zan belirleyici ekebilirse de,
olabilmektedir. Hersonutaki
ne kadar baarnn
yeni kuram bua birka kiiyesadece
ounlukla ba
lbirka da heradamn
olmasbilim iin olaslkde,
zaman ekebilirse dahilindedir. Bu kiilerbu
sonutaki baarnm kuram
birkason derece
kiiye ba
kiisel nedenlerle
l olmas da her zamanabucak iinbenimsemi olmasalar,Bu
olaslk dahilindedir. yeni paradigma
kiiler kuram son adaynn
derece
btn
kiiselbilim topluluunun
nedenlerle abucak balln
benim sem ekecek durumayeni
i olmasalar, hibir zamanageleme
paradigm adaynn
mesi
btnmmkndr.
bilim topluluunun ballm ekecek duruma hibir zaman gelem e
Daha
mesi znel ve estetik olan bu kayglarn nem kazanmalarnn nedenini
mmkndr.
anlayabilmek
Daha znel iin,
veparadigma
estetik olan bu kayglarm
tartmasnn ne zerine
nem kazanmyapldm
alarnnanmsaya
nedenini
lm. Yeni bir paradigma
anlayabilmek aday ilk
iin, paradigma kez nerildiinde,
tartmasnn ne zerine karlat
yapldmsorunlarn
anmsaya
genellikle
lm. Yeniancak birka tanesini
bir paradigm ilk kez durumda
a adayzm olur vekarlat
nerildiinde, bu zmlerin ou
sorunlarn
dagenellikle
henz mkemmel
ancak birka olmaktan zmKepler'e
tanesiniuzaktr. olur vekadar
durumdavarana Kopemik ku
bu zmlerin ou
ram gezegenlerin
da henz m kem mel yerlerine
olmaktanilikin Ptoleme'nin
uzaktr. varana olduu
Keplereyapm kadar Kopemtahminleri
ik ku
pekram ilerletebilmiti.yerlerine
az gezegenlerin Lavoisier, oksijeni
ilikin 'tamamyla
Ptolem enin yapm havann kendisi'
olduu tahmolarak
inleri
tanmlad zaman, kuram
pek az ilerletebilmiti. yeni
Lavoisier, tr gazlarn
oksijeni oalmasyla
tamamyla havanm kanolarak
kendisi
ortaya so
runlarla ba edecek
tanm lad kuram deildi.
zam an,durumda gazlarn de
yeni trPriestley ok baarl
oalm asyla ortaya kansal
olan kar so
drsnda
runlarla bu edecekkullantnt.
banoktay Fresnel'in
durumda deildi. beyazde
Priestley lekesi
ok gibi rnekler
baarl son de
olan kar sal-
dm enderdir.
rece Normalde,
snda bu noktay belirleyici
kullanhut. kantlarn
Fresnelin gelimesi
beyaz ok rnekler
lekesi gibi daha fazla sonza
de^
manrecealr ve yeniNorm
enderdir. paradigma kabul edildikten
gelitirilip,kantlarn
alde, belirleyici gelim esi ok kullanlmaya
hatta daha fazla za
balandktan
man alr ve sonra mmkn aolur.
yeni paradigm gelitirilip, dnyanm
rnein,kabul dnn
edildikten hattagsteren
kullanlm Fo-
aya
balandktan sonra mmkn olur. rnein, dnyanm dnn gsteren Fo-
(14) Genel Rativitenin geliimi iin bkz. a.e., II, 1953, s. 151-180. Einstein'n Merkr geze
geninin gzlemlenen
(14) Genel yrnge
Rativitenin hareketleri
geliimi ile kuram
iin bkz. arasndaki
a.e., II. 1953, s. kesin uyumaya
151-180. gsterdii
Einsteinn tepki
M erkr geze
iin bkz. P.A.
geninin Schlipp, (der.)
gzlemlenen Albert
yrnge hareketleri Philosopher-Scientist
Einstein.ile (Albert
kuram arasndaki kesin uyumaya Filozof Bilim
Einstein,gsterdii tepki
adam) Evanston,
iin bkz. Illinois,(der.)
P.A. Schlipp, 1949,Albert
s. 101.
Einstein. Philosopher-Scientist (Albert Einstein, Filozof Bilim
adam) Evanston, Illinois, 1949, s. 101.
164
164
ucault sarkac*, yahut n havada suda olduundan daha hzl hareket etti
ucault
ini sarkac*,
gsteren Fizeauyahut n gibi.
deneyi** havada suda retmek
Bunlar olduundan olaandahabilimin
hzl hareket etti
bir para
inive
sdr gsteren
paradigmaFizeau deneyi** gibi.
tartmasnda Bunlar
deil, devrim retmek
sonrasolaan bilimin
metinlerde rolbir para
oynar
sdr ve paradigm a tartm asnda deil,devrim sonras metinlerde rol oynar
lar.
lar.
Bu metinler yazlmadan nce, tartma daha srerken, durum ok farkldr
tabii.Bu metinler
Kar yazlmadan
saftakilerin nce, tartma bunalm
yeni paradigmann daha srerken, durumalanda
bagsteren ok farkldr
gele
tabii. rakibinden
neksel Kar saftakilerin
fazlacayeni paradigmann
bir stnlk bunalm iddia
salamadn bagsteren
etmeleri alanda gele
allm
birneksel
olaydr.rakibinden
Elbette yeni fazlaca bir stnlk
paradigma salmadm
baz sorunlar daha iyi iddia
eleetmeleri
almaktaallm
ve or
bir yeni
taya olaydr. Elbette
grng yeni paradigma
ilikileri karmaktadr.baz sorunlar daha iyi
Fakat eskisinin deele
ayn almakta ve or
zorluklara,
tayance
daha yeni dierleriyle
grng ilikileri
olduukarmaktadr. Fakat eskisinin
gibi karlk verecek de aym zorluklara,
ekilde ayntrmas henz
daha nce dierleriyle
mmkndr. Gerek Tycho olduu gibi karlk
Brahe'nin verecek ekilde
dnya-merkez ayntrmas
astronomi sistemi,henz
ge
m mflojiston
rekse kndr. kuramnn
G erek Tycho dahaB ileriki
rahenin dnya-myeni
yorumlan, erkezbirastronomi
paradigmasistemi,
adaynn ge
rekse flojiston kurammn daha ilerd yorum lan, yeni
ortaya kmasna kar olumu tepkilerdi ve her ikisi de olduka baarlyd bir paradigma adaymn
ortaya
lar. (15) kmasna
Buna ilavekar olarak,olumu tepkilerdi
geleneksel kuramveveher ikisi de olduka
ilemlerin savunuculan baarlyd
ken
dilar. (15) Buna sorun
grlerinde ilave olarak,
saylmayangeleneksel kuram
fakat gene deve ilemlerin
rakip savunuculan
paradigmann zemeken
di grlerinde sorun saylmayan fakat gene de r ^ i
mi olduu problemleri her zaman iin silah olarak kullanabilirler. Suyun ya p paradigmanm zeme
mianlalana
ps olduu problemleri her zaman
kadar, hidrojenin iin silah
tutumas olarakkuramnn
flojiston kullanabilirler.
lehine,Suyun
Lavo- ya
ps anlalana
isier'in kuramnn kadar, hidrojenin
ise aleyhine gl tutum as flojiston
bir kantlama kurammmOksijen
saylyordu. lehine,kura
Lavo-
isierin
mna kuram
gelince, m m ise aleyhine
karbondan gl
tutuabilir birbir
gazkantlama saylyordu.
hazrlanmasn, yarOksijen kura
kazandk
m na gelince, karbondan tutuabilir bir gaz hazrlanmasm,
tan sonra bile aklayamamt. Halbuki flojistoncular bu grngy keidi yar kazandk
tan sonraiin
grleri bile aklayam
gl am t.sayyorlard.
bir dayanak H albuki flojistoncular
(16) Dolaysyla, bu grngy
kantlamakedive
grleri iin gl
kar-kantlama dengesi, bir bunalml
dayanak sayyorlard.
alanda bile ok (16) Dolaysyla,
duyarl kantlama
olabilmektedir. Buve
kar-kantlama
alann dnda ise,dengesi, bunalml
denge hemen daima alanda bile okyana
gelenekten duyarlarolabilmektedir.
basacaktr. CoBu
alann dm da ise, denge hemen daim a gelenekten
pernicus, yeryznn hareketlilii zerine ok eskiye dayanan bir yana ar basacaktr.
aklama Co-
y,pem icus,yenisini
yerine yeryznn hareketlilii
koymadan zerineNewton,
yok etmiti. ok eskiye daha dayanan
eski birbiryerekimi
aklama
y, yerine iin
aklamas yenisini koym
ayn eyi adan yok
yapm, etm iti.deNewton,
Lavoisier metallerin daha eski
ortak bir yerekimi
zellikleri ko
aklamas iin ayn eyi yapm, Lavoisier de metallerin
nusunda onlar izlemiti. Ksacas, eer yeni bir paradigma aday,, daha ba ortak zellikleri ko
nusundayalnzca
langtan onlar izlemiti. Ksacas,
greli problem zme eer yeni bir
yeteneini paradigma
len kaln aday,,
kafal daha ba
kiiler
celangtan
yarglanacak yalnzca
olursa,greli problemgeirdii
bilimlerin zme yeteneini len kaln
byk devrimlerin kafal
says kiiler
olduka
ce yarglmiacak
azalrd. Buna bir olursa,
de dahabilimlerin geirdii byk
nce paradigmalarn devrimlerin
e lye says olduka
vurulamamas dedi
azalrd.
imiz Buna bir
koullarn de daha
rettii nce paradigmalarm
kar-kantlamalar e lye
eklersek, vurulamamas
bilimler hibir devrim dedi
imiz koullarn
geiremez duruma rettii kar-kantlamalar eklersek, bilimler hibir devrim
gelebilirler.
geirem ez drma gelebilirler.
(*) Foucauit sarkac: Fransz fiziki Jean Bernard Leon Foucault'nun yerkrenin kendi ekseni
evresinde
(') Foucauit dndn kantlamak
sarkac; Fransz iin
fiziki kulland
Jean BernarddeneyLeo-n aleti. geiren birkendi
Hareketeyerkrenin
Foucault'nun sarkacn
ekseni
salnm yzeyinin
evresinde yava yava
dndn balangtaki
kantlam durumuna
ak iin kulland deneygre dnmeye
aleti. Hareketebalad
geiren gzlemlenir.
bir sarkacn
ideal olarak
salnm kuzey kutbundaki
yzeyinin yava yavabir deney sarkacnn
balangtaki salnm yzeyinin
durumuna gre dnmeye24 saatte 360 derece
balad devir
gzlemlenir,
yapt
ideal grlecektir.
olarak kuzey kutbundaki bir deney sarkacnn salnm yzeyinin 24 saatte 360 derece devir
(*")
yapt deneyi: Fransz fiziki Armanda Fizeau, ksa mesafeler kullanarak n hzn
Fizeugrlecektir.
hesaplayan
(') Fizeu ilkdedeneycidir.
ne yi; Fransz Bir k
fiziki A rm andabirFizeau,
hzmesinin stroboskoptan
ksa m esafeler dnen metal
(delikli vekullanarak ember)
n hzn
geirilerek
hesaplayan aynadan
bir ilk yansyp
deneycidir. Bir k dnmesi bu
geridzmesinin birdeneyin temeliydi.
stroboskoptan emberin
(delikli ve dnen dnnde
hermetal ember)
geirilerekgeip
deliklerden sonra tekrar
bir aynadan geriyegeri
yansyp yansyan
dnmesi periyodik
bu deneyin temeliydi. katettii
k sinyallerin emberin mesafe ile em
her dnnde
berin dn hzndan,
deliklerden geip sonra n elde edilebilmektedir.
hz geriye
tekrar yansyan periyodik k sinyallerin katettii mesafe ile em
(15) Brahe'nin
berin geometrik
dn hzndan, n hz Kopernik'inkine
adan elde edilebilmektedir,tamamen edeerde olan sistemi iin bkz.
J.L.E.
(15) Dreyer,
Brahenin A History of Astronomy
geom etrik from Thales to tamamen
adan Kopernik'inkine Kepler (Tales'ten
edeerde olan Astronomi
Kepler'e sistemi iin Tari
bkz.
2: basm,
hi)J.L.E. New
Dreyer, A York 1953,
History s. 359-371from
of Astronomy . Flojiston
Thales to Keplerson
kuramnn yorumlar
(Tales'ten ve baarlar
Keplere zerine
Astronomi Tari
bkz. 2: R.
hi) J. Partington
hasm, New Yorkve D.1953,
Mckie, s. "Historical Studies of
359-371. Flojiston the Phlogiston
kuramnn Theory"ve
son yorumlar (Flojiston
baarlar Kuram
zerine
bkz. J. Tarihsel
zerine almalar)
R. Partington Annals Historical
ve D. Mckie, (Bilim Yllklar)
of ScienceStudies dergisi, IV,
of the Phlogiston Theory s. 113-149.
1939, (Flojiston Kuram
(16) Hidrojenle
zerine ilgilialmalar)
Tarihsel iin bkz.ofJ.R.
problemler Annals Partington,
Science A Short History
(Bilim Yllklar) dergisi,ofIV, 1939, s. (Kimyann
Chemistry 113-149.
Ksa Tarihi) 2. ilgili
(16)birHidrojenle basm, Londra,iin
problemler 1951, Karbon monoksit
134,Partington,
bkz,s.J.R. A Shortiin bkz. of
History Kopp, Geschichte
H.Chemistry (Kimyann
der Chemie
Ksa (Kimyann
bir Tarihi) Tarihi,)
2. basm, III, Braunschweig,
Londra, 1951, s. 134, 1845,
Karbon s. 294-96.
monoksit iin bkz, H. Kopp, Geschichte
der Chemie (Kimyann Tarihi,) III, Braunschvveig, 1845, s. 294-96.
165
165
 Fakatparadigma
Fakat paradigm atartmalar
tartm alaraslnda sorunzmlemedeki
aslndasorun zm lem edekigreli greliyete
yete
nekler
neklerzerine
zerineyaplmazlar,
yaplmazlar,sadece sadecebaz bazgeerli
geerlinedenler
nedenleryzndenyzndenbuna bunaili
ili
kinterimlerle
kin terim lerleifade
ifadeedildikleri
edildikleriolur. olur.Esas taraflardanhibirinin
konu,taraflardan
Esaskonu, hibirininhenz henz
tam am ylazdn
tamamyla zdniddia edem ediisorunlar
iddiaedemedii sorunlarzerinde
zerindeyaplacak
yaplacakaratr
aratu-
may gelecektehangi
maygelecekte hangiparadigmann ynlendireceidir. Almak
paradigmannVnlendireceidir. Alm akbilim bilimyapma
yapma
tarzlar arasm dabir
tarzlararasmda birseime varlmasmagerek
seimevarlmasna gerekvardr
vardrvevesz szkonusu
konusuolan olanko ko
ullardabubuseim,
ullarda seim,gemi
gemibaarlardan
baanlardanok, geleceednk
ok,gelecee dnkvaatlere
vaatleredayan
dayan
maldr.Yeni
maldr. Yenibir paradigm ayolduka
birparadigmay oldukaerkenerkenbir biraamada benim seyenkii,
aam adabenimseyen kii,
bunu yaparkensorun-zmleme
bunuyaparken sorun-zmlemefaaliyetinin faaliyetininsalad
saladkantlara
kantlaraters tersdmek
dmek
durumundadr.Yani
durumundadr. Yanibir bakuna,eski
birbakma, paradigmanmbaz
eskiparadigmann bazsorunlarda
sorunlardabaarszbaarsz
olduundan
olduundanbaka bakabir birey bilmediihalde
eybilmedii haldeyenisinin, karlaacabirok
yenisinin,karlaaca birokb b
yk zm eyibaaracana
sorunuzmeyi
yksorunu baaracanainanmas inanm asgerekir.
gerekir.Byle Bylebir karar,ancak
birkarar, ancak
inan zerineverilebilir.
inanzerine verilebilir.
D ahanceki
Daha bunalm nbubukadar
ncekibunalmn kadarnemnemkazanmasnn nedenlerindenbiri
kazanm asnnnedenlerinden biri
bduraslnda.
dedebudur aslnda.Bunalm yaam ayanbilimcilerin
Bunalm yaamayan bilim cilerinyrrlkteki
yrrlktekisorun--sorun--
zm clnnsalam
zmclnn kantlarnbrakp
salamkantlarn belkidedegeici
brakpbelki olacambildikleri
geiciolacan bildikleri
veveenenazndan herkeseo ogzle
azmdanherkese gzlegrlecek
grlecekbir yeniliinpeine
biryeniliin peinetakldklar
takldklarpek pek
sk grlmez.Fakat
skgrlmez. bunalmdadatek
Fakatbunalm banayeterli
tekbana deildir.Ayn
yeterlideildir. Aymzamanda
zamandane ne
srlen
srlenadayaadayainanmak
inanm akiin iinbirbirdedetemel
temelolmas
olmaslazmdr,
lazmdr,her hernenekadar
kadarbubutete
melin akc,yayada'
m elinakc, da>sonsontahlilde,
tah lilde,doru gerekm esede.
olm asgerekmese
doruolmas de.En Enazndan
azndan
birkabilim
birka adam nayeni
bilimadamna yeninerinin
nerinindoru doruyolda olduunuhissettirecek
yoldaolduunu hissettirecekbir bir
eyler
eylerolmaldr
olm aldrvevebazanbazanbunu yalnzcakiisel,
bunuyalnzca kiisel,tam tambiimlenememi
biimlenememiestetik estetik
kayglar salayabilmektedirler.Biimlenebilir
kayglarsalayabilmektedirler. Biimlenebilirteknik teknikkantlamalarn
kantlamalarmaksi aksiyy
nngsterdii birok durumda, birok kii srf bu tr
gsterdii birok durumda, birok kii srf bu tr nedenlerle ikna olm unedenlerle ikna olmu
tur.lk
tur. lkkez
kezortaya atldklannda,neneCopernicus
ortayaatldklarnda, Copem icusun 'un astronomi
astronomikuram, kuram,nenedede
De B roglienmadde
DeBroglie'n maddekuramkurambundanbundanfazla fazlabirbirekicilik
ekiciliktemeline
temelinesahipti.sahipti.BuBu
gn bile Einstein 'in genel kuram insanlar balca estetik
gn bile E insteinn genel kuram insanlar balca estetik ilkeler sayesinde ilkeler sayesinde
kendineekebilmektedir
kendine ekebilmektedirveveyle sanyorki,ki,bubumatematikiler
ylesanyor matematikilerdnda dndaok okazaz
kiinin alglayabildiibirbirekiciliktir.
kiininalglayabildii ekiciliktir.
Btnbunlarla,
Btn bunlarla,yeni yeniparadigmalarm
paradigm alarmson kertedebir
sonkertede m istikestetikle
birtrtrmistik estetikle
yengiye ulatklarn sylem ekistem iyoruz tabii. Tersine, saltbubunedenler
yengiye ulatklarn sylemek'istemiyoruz tabii. Tersine, salt nedenler
iin
iingeleneini
geleneiniterk terkedenedeninsaninsanok azdr.stelik-
okazdr. stelik-zaman,zaman,byle' yapanlarn
byle'yapanlarn
ounu
ounudadasonradan
sonradanhakl karmaktadmFakat
haklkarmaktadr. Fakatbirbirparadigma
paradigmaeer yarka-
eeryar ka
zanacaksa,
zanacaksa,bir miktarilkilktaraftar
birmiktar bulmakzorundadr.
taraftarbulmak zorundadr.Paradigmay
Paradigmaysalam salamka ka
ntlamalar bunlaroaltabilen
retenvevebunlar
ntlam alarreten dzeyegetirecek
oaltabilenbirbirdzeye getirecekolanlarolanlarbunlar
bunlar-
du-.Ama-
dr. bu kantlamalar
Ama-bu kamtlam alarbile, bile,gelitirildikleri
gelitirildiklerizaman, balarmabelirleyici
zaman,birbirbalarna belirleyici
olamazlar.
olamazlar.Bilim adamlaraklc
Bilimadamlar insanlarolduklar
aklcinsanlar olduklariin, iin,uuyayadadabubukantla
kantla
mamaererge ounuikna
geounu iknaedecektir
edecektirnaslsa. Fakathepsini
naslsa.Fakat hepsinibirdenbirdenikna edecektek
iknaedecek tek
bir
birkantlama
kantlam aolamaz.
olam az.Sz Szkonusu
konusuolan, toplcabir
olan,topluca birgei yapm aktanok,
geiyapmaktan ok,
mesleki
meslekiballklarn
bahlklanndalmnda
dalunmdameydana meydanagelengelenyer yerdeitirmelerin
deitirmelerinartmas artm as
dr.
dr.
Yeni
Yenibirbirparadigma
paradigmaadaynn balangtaok
adaymmbalangta taraftarolabilir,
okazaztaraftar olabilir,hatta
hattababa
zan bu taraftarlarn konumlar bile biraz kuku gtrebilir.
zan bu taraftarlarn konumlar bile biraz kuku gtrebilir. Her eyekarn, Her eye karn,
eerilerinin
eer iseler,paradigmay
ehliiseler,
ilerininehli iyiletirecekler,olanaklarn
paradigmayiyiletirecekler, olanaklarnaratraaratra
caklar
caklarveveonun ynlendirdiibirbirtoplulua
onunynlendirdii topluluaaitaitolmann
olmannnenedemek dem ekolduunu
olduunu
gstereceklerdir.
gstereceklerdir.Btn Btnbunlar yaplrken,eer
bunlaryaplrken, eeryazgsnda m cadelesinika
yazgsndamcadelesini k a
zanmak olan bir paradigma sz konusuysa, lehteki ikna edicikantlamalarn
zanmak olan bir paradigma sz konusuysa, lehteki ikna edici kantlam alarm
 gcvevesays
gc artacaktr.Daha
giderekartacaktr.
saysdadagiderek Dahaok bilimadam
okbilim saflarakatlacak
adamsaflara katlacak
veveyeni paradigmann aratrlmas srecektir. Zamanla
yeni paradigm ann aratrlm as srecedir. Zam anla paradigm ayabal
paradigmaya bal
deneylerin,
deneylerin,ara larm, makalelerin
aralarm, m akalelerinvevekitaplarn
kitaplarnsays oalacaktr.Yeni
saysoalacaktr. Yenigg
rn verim liliineinanmaya
rnverimliliine inanm ayabalayan birokkii,
dahabirok
balayandaha yeniolaan-bilim
kii,yeni olaan-bilim
yapma
yapmatarzn benimseyecektir,tatakikidarda
tarzmbenimseyecektir, sadecebirka
dardasadece birkaeski tfekkalana
eskitfek kalana
kadar. Fakat onlarn bile hatal olduunu syleyemeyiz. Her ne kadartarihi
kadar. Fakat onlarn bile hatal olduunu syleyemeyiz. Her ne kadar tarihi
istedii Priestleygibi
zam an,Priestley
istediizaman, sonunakadar
gibisonuna direnm ektepek
kadardirenmekte pekaklc
aklcrdavran
davran
mamolan
mam olankurald kiilerbulabilirse
kuraldkiiler bulabilirsede,
de,direniin kendisininmantkd
direniinkendisinin mantkdyaya
dadabilimd olmaya balad
bilim d olm aya baladbir birnokta bulam az.Olsa
noktabulamaz. Olsaolsa, btnmeslek
olsa,btn meslek
dndkten
dndktensonrasonrakendisi
kendisihl
hldirenen adam nister
direnenadamn istemezbilim
isteristemez bilimadam
adamolol
maktanktn
maktan syleyebilir,o okadar.
ktnsyleyebilir, kadar.

167
167
 XIII. DEVRMLER YOLUYLA LERLEME
XIII. DEVRMLER YOLUYLA LERLEME

Geride braktmz sayfalar bilimsel gelime hakkndaki ematik betim

lememi,Geridebyle bir denemede
braktm varabilecei
z sayfalar bilimselyeregelime getirdiler. ematik
kadarhakkmdaki Ama tambetim an
lamyla
lememi, birbyle
sonuca denemedesaylamazlar.
birbalam varabileceiEer yere bu betimleme
kadar getirdiler. birAma
bilimtam dal
an
nn sreklibir
lamyla evrimine
sonuca zgbalam yapy biraz olsun
temelsaylamazlar. Eer buyakalayabilmise,
betimleme bir bilim ayn za
dal
manda u zel
nn srekli soruyu zg
evrimine da ortaya
temelatm
yapy birazgerekir:
olmas yukarda ana hatlar
olsun yakalayabilmise, ayniza
zilen
manda giriim
u zel neden
soruyudzenli
da olarak
ortaya atmileri gidiyor
olmas olsun,
gerekir: hem
yukarda de,anaszgelii,
hatlar i
san'atta, siyasi kuramda
zilen girimim yahut felsefede
neden dzenli olarak ileri grlmeyen bir tarzda?
gidiyor olsun, hem de, lerleme ne
szgelii,
den yalnzca
sanatta, siyasibilim adna
kuram da verdiimiz
yahut felsefedeuralara sakl birbirayrcalk
grlmeyen olsun? Bu
tarzda? lerleme ne
sorulara
den yalnzcaverilenbilim en allm yantlar
adna verdiim iz denememiz
uralara saklsresince reddettiimize
bir ayrcalk olsun? Bu
gre ii, yerlerine
sorulara verilen baka yantlar
en allm bulunupdenem
yantlar bulunamayacan
em iz sresince sorarak bitirme
reddettiim ize
miz
gregerekiyor.
ii, yerlerine baka yantlar bulunup bulunamayacam sorarak bitirm e
Sorunun
miz gerekiyor.ksmen anlamla ilgili (semantik) olduu- sanrm hemen dikkati
nizi ekmitir.
Sorunun ksm 'Bilim' terimi byk
en anlamla lde, son
ilgili (semantik) derece ak olarak
olduu-sanrm hemen ilerleme
dikkati
kaydeden alanlara
nizi ekmitir. ilim terimibu
Bayrlmtr: durum
byk yerde,
hibirson
lde, ada
derece aktoplumbilimle
olarak ilerlem e
rinin biri yaalanlara
kaydeden da dierinin gerekten
ayrlmtr; bilim saylp
bu durum hibir saylmad
yerde, ada toplumyaplan
zerine bilim le
tartmalarda
rinin biri ya olduu kadar gerekten
da dierinin aklkla da
bilimvurulmamtr. Bu tartmalarn
saylp sayimad zerine yaplanko
utlarna,
tartmalardabugnolduu kadar bilim
tereddtsz saylan
aklkla da alanlarn paradigma-ncesi
vurulmamtr. Bu tartmalann devirko
lerinde de rastlanabilir.
utlarna, bugn tereddtsz Btnbilim
benzer tartmalarn
saylan alanlarnbatan sona kadar gr
paradigma-ncesi devir
nrdeki
lerindetek de sorunu
rastlanabilir. artanbenzer
bu ba Btn tanrnlanmasdr.
terimintartm alarm batan Baz
sona kiiler,
kadarrne
gr
in psikolojinin
nrdeki tek sorunu bir bilim
bu ba olduunu,
artan terimin u ve u zellikleri
nk tanmlanmasdr. tadn
Baz kiiler, ne
rne
srerler. Dierleribir
in psikolojinin buna
bilimkar karaknk
olduunu, bu zelliklerin bir bilgi daln
u ve u f^ellikleri bilim
tadn ne
yapmak
srerler. iin gereksizbuna
D ierleri yetersiz
ya dakar olduunu
karak iddia ederler.
bu zelliklerin ounlukla
bir bilgi bu
daln bilim
tartmalara
yapmak iin olaanst
gereksiz g ya da yetersizinsanlar
harcanr, olduunututkularna kaplrlar
iddia ederler. ve darbu
ounlukla
dan bakan biriolaanst
tartmalara iin bunung nedenini
harcanr, insanlarolduka
anlamak zordur.
tutkularna Bu kadar
kaplrlar ok
ve dar
dan'Bilim
ey bakan 'inbiri
tanmlanmasna bal olabilir
iin bunun nedenini anlam ak Salt
mi? bir tanmlama
olduka zordur. Bukiininkadar biok
lim B ilimolup
eyadam olmadn gerekten
in tanmlanmasna saptayabilir
bal olabilir mi? Saltmi?birEer yle ise,
tanunlama neden
kiinin bi
doa
lim bilimciler
adam olup yahut sanatlar
olm adn terimin tanm
gerekten konusunda
saptayabilir mi? Eerkayglanmyorlar?
yle ise, neden
doaister
nsan istemezyahut
bilimciler sorunun ok daha
sanatlar temelde
terimin olduundan
tanm konusunda kukulanyor.
kayglanmyorlar?yle
ya, belki
nsan ister insanlarsom
de istemez kendilerine
nun ok dahagerekten
temeldeu tr sorular sorabiliyor,
olduundan kukulanyor. neden
yle
benim alanm
ya, belki da, szgelii
de insanlar kendilerine dalnda olduu
bir fizikgerekten gibi, ileriye
u tr sorular gidemesin?
sorabiliyor, neden
Teknikte,
benim alanm yntemde yahut ideolojide
da, szgelii ne gibi deiiklikler
bir fizik dalnda bunu yapmasn
olduu gibi, ileriye gidem esin?
salayabilir? Ancak, bunlar tanmlama zerinde
Teknikte, yntem de yahut ideolojide ne gibi deiiklikler bunu varlacak bir fikir yapm
birliin
asn
den etkilenebilen
salayabilir? sorular
Ancak, deildir.
bunlar tanmstelik, eer doa
lam a zerinde bilimleri
varlacak bir rnek ahna-
fikir birliin
caksa, bu sorularn yaratt
den etkilenebilen kaygy ortadan
sorular deildir. eer doa iin
stelik, kaldrmak bilim bir tanm
leri rnekbulun
alna
mas yetmez,
caksa, bu sorularn konumlarndan
u andayaratt ortadanduyan
kaygy kuku topluluklarn
kaldrmak gemiteki
iin bir tanm bulun
mas yetm ez, u anda konum larndan kuku duyan topluluklarn gemiteki
168
168
 ve imdiki baarlar konusunda gr birliine varmalar gerekir. rnein,
ekonomistlerin kendi alanlarnn
ve im diki baarlar konusundabilimsel konumu hakknda
gr birliine varm alardiergerekir. sosyal
bazrnein,
bilimcilere
ekonomistlerin gre ok kendidaha az kayg bilimsel
alanlarnn duymalar retici
konum u hakkmda saylabilir.
bir olgu dier Bu
baz sosyal
nun nedeni ekonomistlerin
bilimcilere gre ok daha bilimin olduunuretici
az kaygneduymalar daha iyibir bilmeleri midir, yok
olgu saylabilir. Bu
sanun anlatklar
aslnedeni nokta ekonominin
ekonomistlerin bilimin ne olduu mudur?
neolduunu daha iyi bilmeleri midir, yok
saBu aslnoktann
anlatklarmantksal tersi, her ne ne
nokta ekonominin kadar
olduu anlamla (semantikle) ilgili
artkmudur?
deilse Bu de, bilim ve
noktanm ilerlemetersi,
mantksal kavramlarmz
her ne kadar arasndaki
artk anlamlaetrefil ilintileri ak
(semantikle) ilgili
lamamza
deilse de, bilim veolabilir.
yardmc ilerlemeYzyllar
kavramlarmz boyunca, gerek antik
arasndaki ada
etrefil gerekse
ilintileri ak
ada
lam amAvrupa'nn
za yardm c ilkolabilir.
devirlerinde, resim
Y zyllar sanaf insan
boyunca, gerekabalar arasnda
antik ada en
gerekse
ok birikime dayal olan saylrd. Bu alarda
ada A vrupann ilk devirlerinde, resim sanal insan abalar arasmda ensanatnn amacnn gerekli
iokcanlandrmak,
birikime dayal gerei olantemsil etmek
saylrd. Buolduu
alarda kabul edilirdi.amacnm
sanatmn Pliny vegerekli
Vasari
gibi eletirmenler ve
i canlandrmak, tarihiler
gerei etmekgiderek
doann
temsil olduu daha kabulmkemmelce
edilirdi. Plinycanland
ve Vasari
rlmasn salayan, ve
gibi eletirmenler perspektiften
tarihiler doanm ttn da k kontrastlarna
giderek daha mkemmelce bir dizi
kadar canland
yenilii
rlm asnbyk bir sayg
salayan, ile kaydediyorlard.
perspektiften tutun da(1) kFakat ayn yllar,kadar
kontrastlarna zellikle
bir de
dizi
Rnesans yllar,bir
yenilii byk dier
sayg yandan da bilimler ile sanatlar
ile kaydediyorlard. (1) Fakatarasnda
ayn yllar, az ayrlkde
ok zellikle
hissedilen
Rnesanszamanlard.
yllan, dierLeonardo yandan da gibi, sonradan
bilimler farkl kategoriler
ile sanatlar arasnda ok haline ge
az aynlk
len bu alanlarn birinden dierine rahatlkla gidip
hissedilen zamanlard. Leonardo gibi, sonradan farkl kategoriler haline ge gelebilen dha bir ok kii
vard.
len bu Hatta bubirinden
(2)alanlarn srekli alveri
dierine sona erdikten
rahatlkla gidip sonra bile 'sanat'
gelebilen duha bir terimi
okrekii
sim ve heykel
vard. (2) Hatta iinbuolduu
sreklikadar teknoloji
alveri sona ve el sanatlar
erdikten bile de
sonra iin kullanlmak
sanat terimi re
tayd
sim ve ve bu dallariin
heykel ilerlemeye
da olduu kadar ak grlyordu.
teknoloji Ne zaman
ve el sanatlar iinkidebukullanlmak
plastik sa
natlar canlandrma amacn kesin olarak reddedip,
tayd ve bu dallar da ilerlemeye ak grlyordu. Ne zaman ki bu plastikrsa tekrar ilkel modelleri
nek almaya
natlar baladlar,
canlandrm artk doal
a amacn kesinsaydmz
olarak reddedip, sanat-bilimtekrarayrm da imdiki
ilkel modelleri r
derinliine
nek alm aya yakn bir nitelie
baladlar, brnm
artk doal oldu. rnek
saydmz s ^ a t-balanlarn
ilim ayrm bir kez daha
da imdiki
derinliine olursak,
deitirecek yakn birbugn nitelie bile, bilim
brnm ile oldu.
teknoloji rnek arasndaki
alanlarn derin
bir farklar
kez daha
grmekte ektiimiz zorluklarn
deitirecek olursak, bugn bile, bilim ile teknoloji arasndaki derinher
herhalde ilerleme denen zelliin iki
farklar
alanda
grm ekte ektiim iz ksmen
da grlmesiyle zorluklarn bir ilgisi
herhaldeolsa gerektir.
ilerlem e denen zelliin her iki
Ancak,
alanda da ilerleme-.olan
grlm esiyle her ksmenalanbirbilim
ilgisisaymak gibi bir eilimimiz olduunu
olsa gerektir.
kabulAncak, nmzdeki soruna
etme, ilerleme-.olan her alan bim saymakkazandrabilir,
sadece aklk gibi bir eilimimiz zm getir
olduunu
mez.
kabul Buetmdenemenin
e, nm zdekibetimledii soruna teknikler
sadece ve amalarla
aklk yrtlen bir
kazandrabilir, zmgiriim
getir
ilerlemenin
demez. Bu denemeninneden bu kadar nemli
betimledii sayldnn
teknikler ve amalarla anlalmas,
yrtlenbir sorun ola
bir giriim
rakdehala karmzdadr.
ilerlemenin neden bu Bukadar bir ok deiik
aslndasayldnm
sorunnemli sorudanbir
anlalmas, olumakta
sorun ola
dr ve her birini de ayr ayr ele almak zorundayz.
rak hala karmzdadr. Bu sorun aslnda bir ok deiik sorudan olumakta Yalnz, sonuncusu hari
hepsinde
dr ve her birinibyk
zm de ayrlde ayr ele alm ak faaliyet
bilimsel zorundayz. ile onu uygulayan
Yalnz, sonuncusu topluluk
hari
arasnda
hepsinde kurulu
zm iliki
byk hakkndaki allm faaliyet
lde bilimsel grlerimizi ile onutersine evirebilme-
uygulayan topluluk
mize
arasnda olacak.iliki
balkurulu yapabilirsek
Bunuhakkmdaki 'bilimsel
allm ilerleme' hatta
grlerimizi tersine'bilimsel nes
evirebilme-
m ize bal olacak. Bunu yapabilirsek bilimsel ilerlem e hatta bilimse! bir
nellik' deyimleri bir lde gereksiz hale gelebilir. Aslnda bu fazlaln nes
nellikdaha
ynn deyim imdiden bile. Birhale
grdkgereksiz
leri bir lde bilgigelebilir.
dal bilim olduubu
Aslnda iin mi ilerlebir
fazlaln
me kaydeder,
ynn dahayoksaimdidenilerleme grdk bile.iin
yapt Birmi bilim
bilgi dalsaylr?
bilim olduu iin mi ilerle
imdi de, olaan bilim gibi bir giriimin
me kaydeder, yoksa ilerleme yapt iin mi bilimilerledii neden saylr? sorusunu soralm
ve ie en gl zelliklerinden bazlarn
imdi de, olaan bilim gibi bir giriimin neden ilerledii anmsamakla sorusunu Genel
balayalm. soralm
ve ie olgun
olarak, en gl bir bilimsel topluluun
zelliklerinden yeleri anm
bazlarn tek bir sam paradigma yahut daGenel
akla balayalm. ya
olarak,ilikili
kndan olgunbir birdizi paradigma
bilimsel zerinden
topluluun yeleri alma
tek biryaparlar.
paradigma Farkl bilimsel
yahut da ya
topluluklar
kndan ilikili bir diziolarak
ok ender ayn sorunlar
paradigma zerinden incelerler. Bu gibi olaand
alm a yaparlar. du-
Farkl bilimsel
(1)topluluklar
E.H. Gombrich,okAnender olarak Aayn
and Illusion: Studysorunlar incelerler.
in the Psychology Bu gibi olaand
of Representation (Sanat ve du-
Yanlsama: Resimle Canlandrma Psikolojisi zerine Bir alma) New York, 1960, s. 11-12.
(1) E.H, G om bhch, Art and llluion; A Study in the Psychology of Representation (Sanat ve
(2) a. e. s. 97 ve Giorgio de Santillana "The Role of Art in the Scientific Renaissance" (Bilimsel
Yanlsama; Resimle Canlandrma Psikolojisi zerine Bir alma) New York, 1960, s. 11-12.
Belirleyici
Rnesansta Sanatn Rol) Critical Problems in the History of Science (Bilim Tarihinde
(2) a.e. s. 97 ve Giorgio de Santillana The Role of Art in the Scientific Renaissance" (Bilimsel
Sorunlar) kitabnda, der. M. Clagett, Modison, Wisconsil, 1959, s. 33-65.
Rnesansta Sanatn Rol) Critical Problems in the History of Science (Bilim Tarihinde Belirleyici
Sorunlar) kitabnda, der. M. Clagett, Modison, VVsconsil, 1959, s. 33-65.
169
169
rumlarda da farkl evreler yalnzca birka ana paradigmay ortaklaa kulla
rumlarda
nrlar. Fakatdasz farkl
konusuevreler
bilimyalnzca
adamlarbirka
olsun anaya da paradigm
olmasn, ay ortaklaa
herhangi birkulla
tek
nrlar. Fakat
topluluun sz konusu
iinden bilim adamlar olsun ya da olmasm,
bakldnda, baarl yaratc almann sonucu gerekr herhangi bir tek
topluluun
ten, de ilerlemedir.iinden bakldm
Baka da, baanl
trl olmasna da yaratc
zaten olanakalmvar ammdr?
n sonucu gerek:
rnein,
azten,de
nce ilerlemedir. Baka trlgereklii
grdk ki, sanatlar olmasma da zaten olanak kendilerine
canlandrmay var mdr? rnein,ama
az nce grdk
edindikleri srece,ki, hem sanatlar gereklii
eletirmenlerin, hem canlandrm
de tarihilerin ay kaydettikleri,
kendilerine ama g
edindikleri
rnrde birleik srece,
olanhem eletirmenlerin,
bir topluluun hem de tarihilerin
gerekletirdii ilerlemelerdi. kaydettikleri,
Dier ya g
rnrde
ratc birleik
alanlarda da olan
ayn bir
tr topluluun gerekletirdii
ilerleme grlmektedir. ilerlemelerdi.
retiyi gelitirenDierteolog ya
yaratc alanlarda
da Kant'c ahlakda kurallarn
ayn tr ilerlemeileyengrlmektedir.
felsefeci ilerlemeye,retiyi bu gelitiren
yalnzca kendi teolog
ya da K antc
balang noktasn ahlak kurallarm
paylaan lannki ileyen
de olsafelsefeci ilerlemeye,
ilerlemeye, bir katkdabu yalnzca
bulunmak kendi
balang
tadr. Genelnoktasn paylaanlannki
olarak, kendisi de olsa ilerlemeye, bii'
yaratc bir baar olduu halde ayn zamanda katkda bulunmak
tadr. G enel
topluluun ortakolarak, kendisi
baarsna yaratc
katks bir baar
olmayan olduu
bir eseri hibir halde aynokul
yaratc zam kaanda
topluluun
bul etmez. Eer ortakokbaarsna
kii gibi biz katks olmayanolmayan
de bilimsel bir eserialanlarn
hibir yaratc
ilerleme okulyap ka
bul etmez.
tndan Eer ok kii
kukuluysak, bunungibinedeni
biz de tek
bilimsel olmayan ilerleme
tek okullarn alanlarmyapamamas
ilerleme yap
tndan
deil, tersinekukuluysak,
her zaman bunun nedenitemelini
birbirlerinin tek tek srekli
okullarn ilerlem e rakip
sorgulayan yapamamas
okul
deil,
larn tersine her zam
bulunmasdr. an birbirlerinin
Dolaysyla, rneintemelini
felsefeninsrekli
hibir sorgulayan rakip okul
ilerleme yapmad
larn
n bulunmasdr.
kantlamaya Dolaysyla,
alai kii, felsefe rnein felsefenin
alannda hibir ilerleme
hl, szgelii, yapm ad
Aristoculuun
n kantlam
grldn aya alah kii,
vurgulayabilir, ama felsefe alannda hl,
Aristoculuun hibirszgelii,
ilerleme Aristoculuun
yapmadn
grldn vurgulayabilir, ama Aristoculuun hibir ilerleme yapmadm
syleyemez.
syleyemez.
Ne var ki, ilerleme konusundaki bu kukular bilimlerde de bagsterir.
Rakip Neokullarn
var ki, ilerlem
oalde konusundaki
paradigma-ncesi bu kukular bilimher
devirlerde lerdebir de
okulunbagsterir.
kendi
iinden baklmadka ilerleme belirtisi bulmak olduka gtr. kinci kendi
Rakip okullarn oald paradigma-ncesi devirlerde her bir okulun B-
iinden
lm'de baklm adka
anlattmz ilerlem
bu devir, e belirtisi
bireylerin bilimbulmak olduka
yaptklar fakatgtr.
abalarnnkincitop B
lmsonucunun
lam de anlattunz bu devir,
bildiimiz ekliylebireylerin
bilimebilim yaptklar fakat
pek benzemedii bir abalarnn
devirdir. Ayn top
ekilde, devrim dnemlerinde
lam sonucunun bildiim iz ekliylebir bilim
bilime pek ilkeleri
daimin benzemedii yeniden bir sorguland
devirdir. Ayn
ekilde, devrim
zamanlar, dnem
kart paradigmalardanlerinde bir bilim
bir ya daimin
da ilkeleri
dierinin kabul yeniden
edilmesi sorguland
halinde
zamanlar,
devaml kart paradigm
ilerlemenin alardan bir
dahi tehlikeye ya da dierinin
girebilecei kabul herkesi
kukular edilm esikaplar.
halinde
devam'culuu
Newton l ilerlem enin dahi tehlikeye
reddedenler, bu grn maddenin kzne
girebilecei u k u labazn herkesi
glerkaplar.
gr
N ewyznden
mesi tonculuu reddedenler,
bilimin bu grn
tekrar Karanlk maddenin
alara znSedneceini
(Orta aa) baz glersy gr
mesi yznden
lyorlard. Lavoisier bilimin tekrar Karanlk
'in kimyasna karalara
kanlar(Orta aa) dneceini'ele-
ise, laboratuvardaki sy
lyorlard.
ment'leri L a v o isie
alkoyarak rin kimilkeleri
kimyasal yasna kar kanlarsalt
reddetmekle ise,birlaboratuvardaki
isime snanlarn, ele
mentleri kimyasal
baarlm alkoyarak kimyasal ilkeleri
aklamalar reddetmekle
da reddetmi salt bir
olacaklar isime smanlarm,
dncesindeydiler.
baanim kimyasal aklamalar da reddetmi olacaklar
Einstein, Bohr ve dierlerinin, Kuantum mekaniinde egemen olan olaslk dncesindeydiler.
Einstein, kar
yorumlara Bohr klarnda
ve dierlerinin, Kuantum
da buna benzer mekaniinde
fakat daha egemen ll bir olan olaslk
dille ifade
yorumlara
edilen bir tutum karetkili
klarm
olmua dabenzemektedir.
da buna benzerKsacas,fakat daha ll yalnzca
ilerleme bir dille olaifade
edilen
an bilim birdnemleri
tutum etkili olmua tartmasz
srasnda benzemektedir. ve kendinden emin olarak
Ksacas, ilerleme yalnzca
varlk ola
an bilim dnem leri
gsterebilmektedir. Fakatsrasnda tartm asz de
byle dnemlerde ve bilimsel
kendinden em in olarak
topluluun, alma varlk
gsterebilmektedir.
larnn rnn bakaFakat gzlebyle
grmesi dnemlerde de bilimselBu
zaten olanakszdr. topluluun,
durumda, alma-
olaan
larmn
bilim rnnilerleme
asndan, baka gzle grmesi
sorununun zaten olanakszdr.
zmn ksmen onu Bugren
durumda,
gzdeolaanara
bilim
mak asmdan, ilerlem
gerekmektedir. e sorununun
Bilimsel aslmda dier
ilerlemezmn ksmalanlardaki
en onu gren gzde ara
ilerlemeden
trmak gerekmektedir.
olarak farkl deildir, Bilim sel birbirinin
fakat ilerleme asimda
amalarndierve alanlardaki
kstaslarn ilerlemeden
sorgula
trrakip
yan olarak farkl her
okullar deildir,
zamanfakat birbirininiin,
bulunmad olaan-bilimsel
amalarn ve kstaslarm sorgula
topluluklarn
ilerlemesini
yan rakip okullargrmekher zaman
daha kolay olmaktadr.iin,
bulunmad Ancak bu, zmn
olaan-bilim sel topluluklarn
sadece bir
ilerlem esini
ksmdr, stelik grmeneknemli
daha kolay olmaktadr.
olan ksm Ancakrnein,
da deildir. bu, zm daha
n sadece
nce de bir
ksm dr, stelik
kaydettiimiz en nem
gibi, ortak bir liparadigmann
olan ksm da kabul edilmesi,
deildir. bilimsel
rnein, daha nce de
topluluu
balang ilkelerini
kaydettiimiz gibi,srekli
ortak bir paradigmann
gzden geirmek kabulzorunluluundan
edilmesi, bilimsel bir keztopluluu
kurtar
balang
dktan sonra, ilkelerini
topluluksrekli
yelerigzden
btn geirmek
dikkatlerini kendilerini ilgilendiren
zomnIuluundan bir kez kurtarg-
dktan sonra, topluluk yeleri btn dikkatlerini kendilerini ilgilendiren g
170
170
rnglerin en ince ve kapal kalm taraflar zerinde toplayabilecek duruma
rnglerin
gelirler. en ince tm
Bu gelime ve kapal kalmyeni
topluluun taraflar zerinde
sorunlarn toplayabileceketkinli
zmlemedeki dumma
gelirler. Bu gelime tm topluluun yeni sorunlarm
ini ve ilerliini ister istemez arttrr. Bilimsel meslek yaantsnn dier zmlemedeki etkinli
ini vedeilerliini
ynleri bu kendine ister
zg istem ez
ilerlii arttrr.
bsbtnBilim sel meslek
glendirir. yaantsnn dier
ynleri de bu kendine
Bu olgulardan bazlar,zg ilerlii
lgn bilim bsbtn glendirir.
topluluklarnn gnlk yaama ve bi
Bu olgulardan
lim dndaki evrenin bazlar, olgun baka
sorunlarna bilim topluluklarnn
yerde grlmeyen gnlk
lde yaama
kapalveolbi
malarnn sonulardr. Tabii bu kapallk hi bir zaman tam deildir,kapal
lim dndaki evrenin sorunlarma baka yerde grlmeyen lde sznol-
ettiimiz bir derece sorunudur. Gene de, bireysel yaratcln yalnzca szn
m alannm sonulardr. Tabii bu kapallk hi bir zaman tam deildir, mes
ettiim
lein iz bir
dier derece sorunudur.
yelerine sunulup, onlar Genetarafndan
de, bireysel bu yaratcln yalmzca mes
lde deerlendirildii
leinbir
baka dier
meslekyelerine
topluluu sunulp, onlar tarafndan
dnemiyoruz. bu lde
En anlalmaz airdeerlendirildii
ya da en soyut
teolog bile yaratc almasnn dier insanlarn beenisineair
baka bir meslek topluluu dnemiyoruz. En anlalmaz ya da en soyut
ulamasna, bi
limteolog bile yaratc
adamndan daha okalm nemasnm dier
verir, insanlarn
genel beenisine
olarak takdir edilmeye ulamasna,
ondan dabi
halimaz adammdan
gerek duysadaha bile.ok nem bu
Aradaki verir, genel
farkn olarak
sonu takdir edilmeye
asndan ondan da
nemi byktr.
ha azadam,
Bilim gerek srfduysa bile.inan
kendi Aradaki bu farkn paylaan,
ve deerlerini sonu asndan nemi byktr.
yalnz meslektalarn
danBilim
oluanadam, srf kendi
bir evreye inan
dnk Ve deerlerini
olarak paylaan,
alt iin, tek biryalnz meslektalann-
dizi kstas veya de
danrahatlkla
eri oluan birvarsayabilir.
evreye dnk Baka olarak alt iin,
bir topluluun ya datekokulun
bir dizine kstas veya de
dnd
neeri
nemrahatlkla
vermesivarsayabilir.
gerekmedii Baka
iin de, bir sorunu halledip
bir topluluun ya da okulun ne dnd
bir bakasna ge
ne nem
mesi, daha vermesi
oksesligerekmedii iin de, bir kyasla
bir ortamda alanlara sorunu ok halledip
dahabir bakasma
hzl olur. Daha ge
mesi, daha oksesli bir ortamda alanlara kyasla
da nemlisi, bilimsel topluluun topluma biraz kapal olmas bilim yapan bi ok daha hzl olur. Daha
da nemlisi,
reyin, bilimsel inanmas
zebileceine topluluun iintopluma
yeterli biraz kapalsahip
nedenlere olmas bilimsorunlar
olduu yapan bi
reyin, tm
zerine zebileceine inanm as iin yeterli
dikkatini toplayabilmesine olanak nedenlere sahip olduu birok
salar. Mhendisleri, sorunlar
zerine ve
doktorun tmoudikkatini
teologun toplayabilm esine adam
tersine, bilim olanaksorunlarn,
salar. Mhendisleri,
salt acil zme birok
doktorun
gerek olduu ve ou teologun
iin, zme tersine,
yarayacak bilim
ne tr adam sorunlarm,
aralarn salt
bulunabileceine acil zme
fazla
cagerek
zaman olduu iin, zme
ayrlmadan semekyarayacak ne tr aralarn
zorunda deildir. Bu bakmdan bulunabileceine
doa bilimcileri fazla
ilecatoplumbilimcileri
zaman ayrlmadanarasndaki semek zorunda deildir. Bu
ztlk gerekten bakmdan
reticidir. doa bilimcileri
rnein toplum
ile toplum bilim
bilimcilerinin, cileri arasmdaki
aratrma sorunu olarak ztlksetikleri
gerektenkonular
reticidir. rnein
-szgelii rktoplum
ayr
bilimcilerinin,
mnn etkileri yaaratrma
da iletmesorunu olarak
zincirinin setikleri
etkenleri gibi-konular -szgelii
o konularda rk ayn-
bir zme
mnm etkileri
varmann toplumsa ya danemi
iletmeasndan
zincirininsavunmak
etkenleri gibgibi, i- doa
o konularda bir zme
bilimcilerde hi
varm ann toplum
grlmeyen sa nemi
bir eilimleri, ya asndan savunmvardr,
da zorunluluklar ak gibi,budoa durumdabilimcilerde
hangi ke hi
grlmeyen
simin daha hzl biroranda
eilimleri,
sorunyazmleyebileceini
da zorunluluklar vardn. tahmin buetmek
dummda hangi ke
zor deildir
simin daha hzl oranda sorun zmleyebileceini tahmin etmek zor deildir
sanrz.
Geni toplum evresine kapalln etkileri, profesyonel bilimsel toplulu
sanrz.
Genibir
un dier toplum
zelliievresine
yznden kapalln etkileri, profesyonel
daha da younlar. Bu zellik,bilimsel eiti
raklktoplulu
un dier
minin bir zellii
yapsdr. Mzik,yznden
grafik sanatlardaha ve da yazn
younlar. Bu zellik,uygulayclar
gibi alanlardaki raklk eiti
minin
dier yapsdr. Mzellikle
sanatlarn, zik, grafik sanatlar ve yazneserlerini
de gemitekilerin gibi alanlardaki
grerekuygulayclar
eitim ya
dier zgn
parlar. sm atlarn,
yaptlar zellikle
hakkndaki de gem itekilerin
el kitaplar ya da deerlendirmeler
eserlerini grerek eitimdnda ya
parlar.
ders zgn yaptlar
kitaplarnn yhnzcahakkmdaki
ikincil bir el kitaplar
nemi ya Tarih,
vardr. felsefe ve toplumbi
da deerlendirmeler dmda
limders kitaplannm
dallarnda ise, ykinzca
ders metinleriikincilyazn
bir nemidahavardr.
bykTarih,
bir nem felsefe veFakat
tar. toplumbi
bu
lim dallarm
dallarda da ise, dersbalang
bile niversite metinleriderslerinde
yazn daha byk
zgn bir nem tar.
kaynaklardan Fakat
oluan kobu
utdallarda
bir okumabile dzeni
niversite balang
uygulanr, gerek alann "klasikleri"
derslerinde saylan yaptlar
zgn kaynaklardan oluange ko
rekutuygulayclarnn
bir okuma dzeni birbirleriuygulanr,iin gerek alanm klasikleri
yazdklar ada aratrma saylan bildirileri
yaptlar ge
rek uygulayclarnn
okunur. Sonu olarak bubirbirleri iin yazdklar
dallarn herhangi birinde ada
eitim gren aratrma
rencibildirileri
gele
okunur.mesleinin
cekteki Sonu olarak yeleribu dallann
tarafndan herhangi
zamanbirinde zmlenmesine
iinde eitim gren renci all
gele
mcekteki mesleinin
sorunlarn eitlilii
zenginyeleri tarafm konusunda
dan zaman iindeuyarlm
srekli olur. Daha
zmlenmesine da
all
m sorunlarn
nemlisi renci zengin
karsnda bu sorunlarla
eitlilii konusunda bulunmu,
ilgilisrekli birbiriyle
uyarlm olur.bada
Daha da
nem lisi
mayan rakiprenci
zmler karsmgrr da vebu bunlar
sorunlarla tahlilde
sonilgili kendisi birbiriyle
bulunmu, deerlendirmekbada
mayan rakip zm ler grr ve bunlar son tahlilde kendisi deerlendirmek
zorundadr.
zorundadr.
171
171
 Bu durumu hi deilse ada doa bilimlerinin koullaryla kyaslaya
lm. bu Bu alanlardaki
durumu hirenci, deilse niversite
ada doa bilimlerinin
sonras eitimin koullaryla
nc ya dakyaslaya
drdn
clm. bu alanlardaki
ylna kadar, esasrenci, niversite sonras
olarak ders kitaplarna baldr. Birok eitimin ncbilimsel
ya da drdn
ders
c ylna kadar,
programndaki esas okul
yksek olarak ders kitaplarna
rencisinden bile,baldr.
zellikleBrenciler
irok bilimiin sel ya
ders
programyaptlar
zlmam ndaki yksekokumas okul rencisinden
istenmez. Aratrma bile,yazlar
zellikle renciler
yahut iin ya
monografiler
zlmam
iin bu tr ek yaptlar okum as
okumalarn istenmez.
verildii Aratrma
devler yazlar en
de genellikle yahut
ilerimdzeydeki
onografiler
iinmetinleriyle
ders bu tr ek okum ve oalarn verildii
da yalnzca devler
eldeki ders kitaplarnn braktdzeydeki
de genellikle en ileri yerden
ders medenleriyle
devam etinlefiyle snrl
ve o da yalnzca
tutulur. Bilim eldeki ders kitaplarnn
adamnn eitiminde aa braktyukaryerden
en
sondevam edenleriyle
aamalara kadar derssnrl tutulur.sistematik
kitaplar Bilim adamnm olarak,eitiminde
eitim yaznn aammkn
yukar en
son yaratc
klan aamalara kadar ders
bilimsel kitaplartercih
almalara sistematik olarak, eitim
edilmektedir. yazmm
Benimsemi mmkn
olduklar
veklan yaratc
bu eitim bilimsel almalara
yntemini tercih
oluturan paradigmaya edilmektedir.
duyduklar Benimsemi
gven gz nneolduklar
ve bu eitim
alnrsa, ok azyntem ini oluturan
bilim adam, bu durumu paradigmaya
deitirmek duyduklar gvenAlt
isteyecektir. gztaraf,
nne
biralnrsa, ok az bilim
fizik rencisi nedenadam,
Newton'un,bu durumu deitirmek
Faraday'n, Einstein isteyecektir. Alt taraf,
'in yahut Schrdin-
bir fizik
ger'in rencisi
yaptlarn neden NBu
rensin? ew yaptlar
tpnun, Faradaym,
hakknda bilmesi Einsteinn
gereken yahutherSchrdin-
ey ok
gerin
daha yaptlarm
zl, daha rensin?
kesin ve Bu
sistematikyaptlarbir hakknda
ekilde, bilmesi
en son yenilikleriher
gereken deey ok
iine
daha
alan zl, daha kesin
be kitapta hazrve sistem atik bu
verilmiken, bir eserleri
ekilde, okumak
en son yenilikleri
zahmetine de iine
neden
alan be kitapta hazr verilm iken, bu eserleri okum ak zahm etine neden
katlansn?
katlansm?
Bu tr eitimin srasnda vardrld ar lleri savunmak istememekle
Bu tr
birlikte, bu eitimin
uygulamann srasnda vardu-ld
genelde ne kadar am lleri
etkili savunmak
olduunu istememekle
grmezlikten de
birlikte, buBuuygulam
gelemeyiz. muhakkak annbiraz
geneldedar ve ne kat
kadar biretkili olduunu
eitimdir, hem de grmtm ezlikten
benzerde
gelemeyiz.
lerinden -belkiBukuralc
m uhakkak biraz dar
teolojinin ve katdaha
dnda- fazla. Fakat
bir eitimdir, hem de tm
bilim adam benzer
bu
lerinden
yoldan, -belki-bilimsel
olaan kuralc teolojinin
alma iin dnda- daha fazla. tanmlad
ders kitaplarnn Fakat bilim gelenek
adam bu
yoldan, olaan
kapsamnda bulmaca -bilim sel alm
zmek iinahemen
iin ders kitaplarnn
hemen eksiksiztanmbiimdelad gelenek
hazrlan
kapsam
m olur. nda
Dahas,bulm aca zm
baka ek iinda,
bir konuda hemen
yani hemen
olaan eksiksiz
bilim yoluylabiimnemli
de hazrlan
bu
m olur. yaratlmas
nalmlarn Dahas, baka bir konuda
konusunda, gayetda, iyi
yani birolaan
temel bilim
kazanr. yoluyla
Tabii nemli
ki bu bu bu-
nalmlarm
nalmlar kendiliinden
yaratlmas bagsterdii
konusunda, gayet zaman iyi bir
bilim temel kazanr.kendisini
adamnn Tabii ki bu bu
ayn
nalm hazrlkl
lde lar kendiliinden
bulmas bagsterdii
olanakszdr. Uzayan zaman bilim adam nn
bunalmlar, dahakendisini
az kat olan ayn
eitim
lde hazrlkl bulmas
uygulamalarna belkioleuakszdr.
yansyabilmektedir,Uzayan fakat bunalmlar,
bilimsel daha az kat
eitim olan
kolay
eitim
lkla yeni uygulam alarmakefedecek
yaklamlar belki yansyabilmektedrr,
dzeyde insanlar fakatretmek
bilimseliin eitim kolay
gereken
lkla yenisahip
zelliklere yaklam lar kefedecek
deildir. Ancak, gerekten dzeyde yeniinsanlar retm ek
bir paradigma iinile
aday gereken
orta
yazelliklere
kan kimselersahip deildir.
olduu sreceAncak,-ki gerekten yeni bir
bu genellikle yaparadigma
gen ya daaday ile orta
konusunda
ya kan
yeni kim seler
biri olur- katlk olduu
yznden srece -k i bu genellikle
uranlan kayp yalnzca ya gen ya dasorumlulu
bireyin konusunda
yeni
una girer.
biri olu
Dn iin az bir kuan deimesi gerekiyorsa, bir yanda lulu
r- katlk yznden
en uranlan kayp yalnzca bireyin sorum bi
una katlk
reysel girer. Dn
ile briin en az
yanda bir kuam
koullar deimesi
gerektirdike birgerekiyorsa,
paradigmadan bir dierine
yanda bi
reysel katlk
geebilen ile br
bir bilim yanda koullar
evresinin gerektirdike
badaabilmeleri dahabir paradigmadan
kolay olur. Hele dierine
bu ka
tln kendisi
geebilen bir topluluk iin bir eylerin
bilim evresinin aksadndaha
badaabilmeleri kolay duyarl
gsteren olur. Hele bir bu ka
gs
terge ilevi
tln kendisi topluluk
gryorsa, iki iin
farklbir eylerin
tutumun badamas
aksadn daha
gsterenda kolaylar.
duyarl bir gs
terge
Demek ilevikigryorsa,
bilimsel bir ikievre,
farklparadigmann
tutumun badamas daha da kolaylau.
olaan koullarda tanmlad
bulmacaDemek yahut ki sorunlar
bilimsel bir evre, iin
zmek paradigmann
son dereceolaan etkin bir koullarda
aratr. Bu tanmlad
koul
bulmaca
larda yahut sorunlar
sz konusu zmlemenin
sorunlarzmek iin son de derece etkin birbaka
ilerlemeden aratr.birBu koul
sonucu
larda sz
olamaz. konusu
Buraya kadarsorunlar
her eyzm yolunda lem enin
saylr.de Ancak,
ilerlemedeniin bu baka bir sonucu
kadarn gr
olamaz.
mek, Burayailerleme
bilimlerde kadar her ey yolunda
sorununun saylr.
yalnzca birAncak,
yzniin bu kadarn gr
aydnlatmaktadr.
Bu nedenle,
mek, bilim zerinde
lerde ilerlem biraz e daha
sorununun bir de olaanst
durup,yalnzca bir yznbilim aydnlatm
yoluyla aktadr.
elde
edilen ilerlemeyi
Bu nedenle, zerinde biraz daha
soruturalm. lerleme
durup,ayn bir de zamanda
olaanstniinbilim yoluyla
evrensel elde
olarak
hep bilimsel
edilen ilerlemdevrimlerin
eyi soruturalm.
yan sra gzksn?
lerleme ayn Devrimin
zamanda niin bakaevrensel
ne sonularolarak
olabilecei
hep bilimsel sorusundan
devrim lerin bir kez
yandaha sra ok ey renebiliriz.
gzksn? Devrimin baka Devrimlerne sonular
kart
olabilecei
saflardan birinin tam zaferiyle
sorusundan bir kez daha ok Bu
sonulanr. eydurumda
renebiliriz.
kazanan Devrim ler kart
kesimin, za-
saflardan birinin tam zaferiyle sonulanr. Bu durumda kazanan kesimin, za
172
172
fer sonucunu ilerleme olarak nitelememesi de zaten dnlemez. Bunu yap
mak, yanlgy ilerleme
fer sonucunu ve hasmn haklln
olarak kabul etmekten
nitelememesi baka bir ey Bunu
de zaten dnlemez. deildir.yap
Himak,deilse kazanan
yanlgy kesim
ve hasm n iin, devrim
hakllm sonucunun
kabul etm ekten baka olmas
ilerleme bir eygerekir
deildir.
veHivardklar
deiH e konum
kazanan kendiiin,
da,kesim evrelerinin gelecekteki ilerleme
devrim sonucunun yelerineolmas tari
gemigerekir
hive ekilde gstermek
buvardklar konum da,iin derece elverilidir.
son evrelerinin
kendi On Birinci
gelecekteki yelerineBlm'de
gemibu tari
nun ne gibi
hi bu ekildetekniklerle
gstermek baarldn
iin son derecebetimledikten
elverilidir.sonraOnaz nce de
Birinci profesyo
Blmde bu
nelnunbilimsel
ne gibiyaamn
tekniklerle bununla ok yakndan
baarldm ilintili birsonra
betimledikten zelliine
az nce tekrar dein
de profesyo
nel Bilimsel
dik. topluluk,bununla
bilimsel yaamn gemi ok bir paradigmay
yakmdan ilintili reddederken
bir zelliine onunla birlikte
tekrar dein
paradigmay
dik. Bilim selkapsamtopluluk,olan gemi makalelerin
kitapbirveparadigm de ounu, artk
ay reddederken onunla bilimsel
birlikte
dikkate
paradigm deeraysaymayarak,
kapsam olan bir kitap
kenara veiter. Bilimsel eitim,
m akalelerin de ounu, mzelerine
sanatartk bilimsel
da klasik
yadikkate deeryapt ktphanelerine
saymayarak, bir kenaraedeerde bir miras
iter. Bilimsel saklamaz
eitim, sanat ve bunun
mzelerine
sonucunda
ya da klasik bazan yaptbilim adamnn alt
ktphanelerine alann gemiini
edeerde saklamaz bir
bir miras alglay ve hayli
bunun
sonucundaurar.
arptmaya bazan Bilim
bilim adamnm dier yaratc
adamnn,alt alanlarn uygulayclarna
alanm gemiini alglay bir hayli
arptmgemii
kyasla, aya urar. bugnk
Bilim adam konumuna
nn, dierdz bir dorualanlarn
yaratc halindeuygulayclarna
varm olarak
grme
kyasla, eilimi
gemdaha ii bugnk Ksacas,
fazladr. konum unabudz gemii ilerleme
bir doru olarak
halinde varm a
grr.olarak
lma e eilim kald
grmalannda srece baka
i daha fazladr. seenei
Ksacas, de yoktur.
bu gemii ilerleme olarak grr. a
Bu saptamalar,
lma alannda kald gelimi bir bilimsel
srece toplulukdeyesinin,
baka seenei yoktur. Orwell'in 1984 ki
tabndaki tipik kii gibi,
Bu saptamalar, 'bataki'
gelimi glerintopluluk
bir bilimsel yazdklar
yenidenyesmin, bir tarihin
OtAveUin kurki
1984
ban olduutipik
tabndaki izlenimini
kii gibi, batakiAslmda
yaratabilir. glerinbu benzetme
yeniden tamamyla
yazdklar yersiz de
bir tarihin kur
saylamaz.
ban olduu Bilimsel
izlenimmi devrimlerde
yaratabilir. Asimdakadar
kazanlar bu benzetme da sz konusudur
kayplartamamyla yersiz de
bilim adamlarnn
vesaylamaz. Bilim selkayplara
devrim lerde kar ksmi birkadar
kazanlar krlkleri
kayplar olduu
da szsylenebilir.
konusudur
(3)veDier
bilim taraftan,
adamlarnm devrim yoluyla
kayplara ilerleme
kar ksmikonusunda
bir krllderi yaplan
olduuhibir akla
sylenebilir.
mann bu noktada
(3) Dier taraftan,durmasna
devrim yoluylada olanak yokur.
ilerlem Aksi halde,
e konusunda bilimlerde
yaplan hibirgl
akla
nn daima
mann bu hakl
noktada olduu gibi birdasonu
durmasna olanak kartlabilir.
yokur. AksiGeri halde, byle bir tanmla
bilimlerde gl-
ma nngenedaimatamamyla
hakl olduu yanlgibisaylmaz,
bir sonu yalnz sz konusu
kartlabilir. Gerisrecin
byledoasn
bir tanmlave
paradigmalar
ma gene tamarasnda seimi
yaplansaylm
am yla yanl yalnz szotorite
az,belirleyen konusu niteliini
'ninsrecin gzdenve
doasn
karmamak
paradigmalar arasnda Eer
kouluyla. yaplanparadigma tartmalarnn
seimi belirleyen yargc,
otoritenin yalnzcagzden
niteliini oto
rite, hem deak
karmam zellikle
kouluyla. Eerd
meslek bir otorite
paradigma olsayd, tartmalarn
tartmalarmn sonucu ge
yargc, yalnzca oto
nerite, hem olabilirdi,
devrim de zellikle fakat
meslek bilimsel
bunad bir otorite olsayd,denemezdi.
bir devrim tartmalarm Bilimin
sonucu saltge
ne olmas
var devrimbile, paradigma
olabilirdi, fakatseimi, yapacak
buna bilim gcn
sel bir devrimbir hayli kendineBilimin
denemezdi. zg bir salt
var olmasyelerine
topluluun verilmiseim
bile, paradigma olmasna
i yapacakbaldr.
gcn Bilimin
bir hayli yaamas
kendine gelibir
vezg
mesi iin bu topluluun
topluluun yelerine verilmine derece olm'kendine
asm a baldr. Bilimingerektii
zg' olmas yaamas ise,vesan
geli
rm tmiin
mesi insanln bilimselnegiriim
bu topluluun derecezerindeki
kendine zg denetiminin da gcnn
olmasyagerektii ise, za-
san
yflyla Hakknda
llebilir.bilimsel
rm tm insanhm tarihsel
giriim zerindeki bulunan her
kaytlardenetiminin da gcnnbir
yauygarln za
teknolojisi, bir sanat, bir
yflyla llebilir. dini, bir tarihsel
Hakknda siyasi dzeni,
kaytlar yasalar
bulunan olduunu
vs.her uygarlngrb
yoruz. Birokbir
teknolojisi, uygarlk
sanat, bu birynlerden bugnn
dini, bir siyasi gelime dzeyine
dzeni,.yasalar eit bilegr
vs. olduunu sa
ylabilir. Fakat yalnzca
yoruz. Birok uygarlk Helenik Yunanistan'dan
bu ynlerden bugnn gelime kaynaklanan dzeyineuygarlklarda
eit bile sa
temel dzeyde
ylabilir. olsa bilim
Fakatdeyalnzca denebilecek
Helenik bir aba buluyoruz.
Yunanistandan kaynaklanan Bilimsel bilgi
uygarlklarda
nin byk
temel ksmde
dzeyde ise,olsa yz ylda Avrupa'nn
drt denebilecek
sonbilim rn olmutur.
bir aba buluyoruz. Bilimsel Baka
bilgi
hibir
nin bykyerde,ksmhibir zaman
ise, drt yz retkenliin
son bilimsel ylda A vrupann kaynakland o son derece
rn olmutur. Baka
kendine zg topluluklar
hibir yerde, hibir zaman yaatlamamtr.
bilim sel retkenliin kaynakland o son derece
Bu topluluklarn
kendine zg topluluklaren temel zellikleri nelerdir? Konu haliyle ok daha ge
yaatlamamtr.
ni bir Buinceleme
topluluklarngerektiriyor.
en temelBu alanda yalnzca
zellikleri nelerdir? sonradan dzeltilmeye
Konu haliyle ok daha akge
(3)ni birtarihileri
Bilim inceleme gerektiriyor.
bu tr 'krlk'le ou Buzaman
alanda yalnzca
zellikle arpcsonradan
bir biimdedzeltilmeye ak
karlarlar. Bilim
tarihi snflarnda ders verdikleri renciler arasndan genellikle en verimli olan grup, bilimlerden
(3) Bilim tarihileri bu tr krlk'le ou zaman zellikle arpc bir biimde karlarlar. Bilim
gelen rencilerdir. Fakat bu grup ayn zamanda da, balangta en ok glk karandr,
tarihi snflarnda ders verdikleri renciler arasndan genellikle en verimli olan grup, bilimlerden
nk bilim rencileri 'doru yantlar' bildikleri iin, eski bir bilim daln kendi gr asndan
gelen rencilerdir. Fakat bu grup ayn zam anda da, balangta en ok glk karandr,
incelemelerini salamak son derece g bir itir.
nk bilim rencileri doru yantlar bildikleri iin, eski bir bilim daln kendi gr asndan
incelemelerini salamak son derece g bir itir.
173
173
 lacak baz genellemeler yapabiliriz. Bununla beraber, profesyonel bir bi-
msellacak baz genellem
evrenin eler yapabiliriz.
yesi olabilmek Bununla
iin istenen baz beraber,
nkoullarn profesyonel
imdiyebir dekbi-
msel evrenin
aklanm olmalar yesi
gerek.olabilm
rnein ek iin
bilimistenen
adambaz nkoullarn
doann davranlar imhakkn-
diye dek
aki klanm
sorunlarolmalar
zmeye gerek. rnein
ynelmi bilim adam
olmaldr. Buna ek doanm
olarak,davranlar
doaya duyduu hakkm-
aki sorunlar zmeye ynelmi olmaldr. Buna ek
gi ne kadar geni kapsaml olursa olsun, ele ald sorunlar ayrntya inmeli- olarak, doaya duyduu
ir.giDahane kadar geniyeterli
nemlisi, kapsaml olursazmler
bulduu olsun, elekiisel
aldolmaktan
sorunlar ayrntya
te, bir ok inmeli-
ki-
ir. Daha nemlisi,
tarafndan yeterli bulduu
kabul edilmek zorundadr. zmler
Ancak, kiisel
aynolmaktan
grlerite, bir ok ki-
paylaacak
I tarafndan
pluluk, toplumunkabul edilm ek rastgele
tmnden zorundadr.seilenAncak, ayn grleri
kiilerden deil, bilim paylaacak
adam-
pluluk, toplumun tmnden rastgele seilen kiilerden
n meslektalarndan oluan, kesinlikle tanmlanm bir topluluktur. Bilim deil, bilim adam-
n meslektalarmdan
ci yaamn, yazl olmasa oluan,
bile kesinlikle
en gl tanmlanm
kurallarndan bir
birisi topluluktur.
de, bilimsel Bilim
ko-
ci yaamn,
ularda yazl halk
gerek geni olmasa bile en gerekse
kitlelerine gl kurallarndan birisi de, bilimsel
devletin bandakilere bavurma ko-
ularda gerek geni halk kitlelerine gerekse devletin
aadr. Konusunda tek uzman saylan bir profesyonel topluluun varl bamdakilere bavurma
naadr.
kabul edilmesiKonusunda tek uzman baary
ve profesyonel saylan lecek
bir profesyonel
tek yetkinintopluluun varl-
de o toplulu-
m kabul edilmesi ve profesyonel baary lecek
a tannmas daha baka olgulara da yol aar. Topluluk yeleri, hem birey tek yetkinin de o toplulu-
a tannmas
larak hem de ortakdaha baka olgulara
bir eitimi da yol aar.
ve deneyimi Topluluk bakmndan
paylamalar yeleri, hemoyu- birey
unlarak hem de ortak
kurallarnn yahut bir eitim i ve
tartmasz deneyimi
yarglar paylamalar
karacak bir baka bakm ndan oyu-
edeerde te-
un kurallarnn
nelin tek sahipleriyahut saylmak tartmasz yarglar Buna
zorundadrlar. karacak
benzerbirortak
bakabir e.deerde
deerlente-
aelintemeli
irine tek sahipleri saylmak zorundadrlar.
paylatklarndan kuku duymak,Buna benzer
bilimsel ortak
baar iinbirbirbiriyle
deerlen-
lirme
adamayan temeli paylatklarm
kstaslar dan
olabileceini kuku duymak,
kabul etmek bilimsel
olur. b
Byle a ^
biriin birbiriyle
grnn
se,ladamayan
bilimlerde tek kstaslar
bir gerek olabileceini
olup olmad kabulsorusuna
etm ek olur. Byle bir
yol amas grnn
kanlmaz-
lr.se, bilimlerde tek bir gerek olup olmad sorusuna yol amas kanmaz-
lr. topluluklarn ortak zelliklerini sraladmz bu ufak liste tama-
Bilimsel
nylaBilimsel topluluklarn
olaan bilim uygulamasna ortak zelliklerini sraladmz
gre hazrlanmtr. Bylebuolmasufak liste
da zatentama-
nyla olaan
;erekirdi nkbilim
bilimuygulam asna gre
adam aslnda bu trhazrlanmtr.
faaliyetler iin Byle olmasvedaeiti-
hazrlanr zaten
;erekirdi nk bilim adam aslnda bu tr faaliyetler
ir. Dikkat edilecek nokta, bu listenin btn ksalna karn bu tr topluluk- iin hazrlanr ve eiti-
arLr.btn
Dikkat edilecek
dier nokta, bu
profesyonel listenin btnayrdetmek
topluluklardan ksalma iin karm bu tr
yeterli topluluk-
oluudur.
ar btn
Ayrca dier profesyonel
belirtmeliyiz ki liste olaantopluluklardan ayrdetmek iin
bilimden kaynakland yeterli
halde, oluudur.
topluluun
V nca belirtmeliyiz
levrimler ve zellikleki deliste olaan tartmalar
paradigma bilimden kaynakland halde, ,topluluun
sonrasnda gsterdii tepki-
erinlevrimler
bir okvezelliini
zellikleaklayabilecek
de paradigma tartmalar
niteliktedir.sonrasmda gsterdii tepki-
Byle bir topluluun pa-
erin birdeiikliini
adigma ok zelliini aklayaMlecek
ilerleme olarak grmesiniteliktedir. Byledaha
gerektiini, bir topluluun
nce belirle pa-
adigma
nitik. imdi deiikliini
de bu alglayilerleme olarakkendi
tarznn grmesi gerektiini,
tasarsn daha ncenemli
gene kendisinin belirle
nitik.gerekletirdiini
ilde imdi de bu alglay tarzmn
grebiliriz. kendi tasarsn
Bilimsel gene kendisinin
topluluk paradigma nemli
deiiklii
ilde zmlenen
yoluyla gerekletirdiini grebiliriz.
sorunlarn saysnBilimsel topluluk en
ve kesinliini paradigma deiiklii
ouna karmak
in /oluyla
olaanstzmetkin
lenenbirsorunlarn
aratr. saysn ve kesinliini en ouna karm ak
in olaanst
Bilimsel baannmetkinbirimi
bir aratr.
zmlenmi sorun olduu iin ve topluluk belli
lir ana Bilimsel baarmm
kadar hangi birimi zmlenmi
sorunlarn zmlenmi sorun olduu
olduunu iyi iin ve topluluk
bildiine gre, ok belli
izlir ana adam
bilim kadar hangi
daha ncesorunlarm
zme zmlenmi olduunu
ulaan sorunlar iyi bildiine
tekrar gndeme gre, getiren ok
lirzbakbilimasn
adambenimsemeye
daha nce zm iknaeedilebilir.
ulaan sorunlar
Bunun iintelar gndeme
ilknce bizzat getiren
do
lir bak
lann asn benim
tamamlanm sem eye
baarlar iknasorunsal
tekrar edilebilir.
haleBunun iinmeslekte
getirerek ilknce bizzat
duyulan do-
jamn tamamlanm baarlar tekrar
mniyeti sarsmas gerekir. Dahas olay meydana gelip yeni
bu sorunsal hale getirerek
de meslekte
bir duyulan
paradig
ma mniyeti
aday ne sarsmas gerekir.sonra
srldkten Dahas bubilim
bile, olay meydana
adamlar gelip de yeniiki
ok nemli birkoulun
paradig
ma aday
yerine ne srldkten
getirildiine iyice emin sonra bile, bilim
olmadan adamlar ok nemli
bunu benimsemekte isteksiziki koulun
kalacak
yerinebirincisi,
lardr: getirildiine iyice nde
yeni aday, emin gelen
olmadan bunu olarak
ve genel benimsemekte
yerlemiisteksiz
ve baka kalacak
tr
llardr: birincisi, yeni aday,
de halledilemeyecek olan nde gelen zm
bir soruna ve genel olarak olmak
getirmi yerlemi ya dave yle
bakag tr
l de halledilemeyecek
rnmek zorundadr. kincisi, olanyeni
bir soruna zm getirmi
paradigmann ncelleriolmak
sayesindeya dabilimde
yle g
rnmek zorundadr.
glenmi olan somut kincisi, yeni paradigmann
sorun-zmleme becerisinin ncelleri
byk bir sayesinde
ksmnbilimde
koru
maya glenmi
elverili olan somutgerekir.
olmas sorun-zmleme
Dier bir ok becerisinin byk tersine,
yaratc alann bir ksmnbilimdekoru
maya elverili olm as gerekir. Dier bir ok yaratc alann tersine, bilimde
174
174
yenilik iin yenilik, istenilen bir olay deildir. Sonu olarak yeni. paradigma
lar, hemen
yenilik hemen
iin yenilik,hiistenilen
bir zaman bir ncellerinin
olay deildir.tm Sonu becerilerine
olarak yeni, sahip olma
paradigma
makla birlikte
lar, hem en hemgenellikle
en hi bir gemi
zaman baarlarn tm ksmlarn
en somut
ncellerinin becerilerinebyk sahipl
olma
korurlar
demakla ve daima
birlikte da yeni
genellikle somut
gemi sorun-zmlerinin
baarlarn gelimesine
en somut ksmlarn izin l
byk ve
rirler.
de korurlar ve daim a da yeni somut sorun-zmlerinin gelimesine izin ve
Bu kadarn sylemekle, sorun zme becerisinin paradigma seimi iin
rirler.
tek, yahut tartmasz
Bu kadarn temel olduunu
sylemekle, sorun zme sylemek istemiyoruz
becerisinin paradigma elbette.
seim Daha
i iin
tek, grdmz
nce yahut tartmbaz asznedenler yzndensylem
tem el olduunu bu trek biristem
kstasm
iyoruz olamayaca
var elbette. Daha
n
nce biliyoruz.
grdmz Fakatbaz bilimsel
nedenleruzmanlar
yznden topluluunun, ayrntlvar
bu tr bir kstasm kesin
veolam bir
ayaca
ekilde ele alabilecei toplu verilerin srekli gelimesini
m biliyoruz. Fakat bilimsel uzmanlar topluluunun, ayrntl ve kesin bir salamak iin elin
den gelenele
ekilde eyi yapacan
heralabilecei da rahatlkla
toplu verilerin srekli syleyebiliriz. Bu sreiin
gelimesini salamak iinde
elin
den gelentabii
topluluun ki yitirdii
her eyi yapacaneylerda olacaktr. syleyebiliriz.
derahatlkla ou kez baz eski sorunlarn
Bu sre iinde
atlmas
topluluun tabiiDahas,
gerekir. devrimler
la yitirdii de olacaktr.profesyonel
eyler topluluun ou kez baz ilgi alann daral
eski sorunlarn
tr, uzmanlk kapsamn arttrr ve bilimsel olsun olmasn,
atlmas gerekir. Dahas, devrimler topluluun profesyonel ilgi alanm daral dier evrelerle
iletiimini zayflatr.
tr, uzm anlk kapsam Bilim bir yandan
n arttrr derinlemesine
ve bilim sel olsun olm geliirken,
asn, dieraynevrelerle
zaman
genilemesine
dailetiimini de olanak
zayflatr. Bilimyoktur.
bir yandan yaparsa bu geniliin
Bunuderinlemesine geliirken, belirginletii
ayn zaman
balca yn ancak bilimsel
da genilemesine de olanakuzmanlk
yoktur. Bunu yaparsaoalmas
alanlarnn bu geniliin olabilir, tek tek
belirginletii
uzmanlklarn kapsamnda bir genileme olmas beklenemez.
balca yn ancak bilimsel uzm anlk alanlarnn oalm as olabilir, tek tek Topluluklarn
yaplar, ayr ayr
uzm anlklarm uradklar
kapsam nda birbu genileme
gibi kayplara olm karn, gerek bilimin
as beklenemez. zm
Topluluklarn
ledii sorunlar
yaplar, listesinin,
ayr ayr gerek bu
uradklar de gibi
tekerkayplara
teker sorun zmlerinin
karm, gerek bilimin durmadan
zm
gelimesi iin birlistesinin,
ledii sorunlar tr gvence salar.
gerek de teker hi deilse
Ya dateker byle bir gvence
sorun zmlerinin ola
durmadan
na varsa, bunu
gelimesi iin bir tr gvence salar. Ya da hi deilse byle bir gvence bi
salayan gene topluluun kendi yapsdr. Bu konuda da ola
limsel topluluun
na varsa, bunu kendi
salayan kararndan daha uygun
gene topluluun kendibiryapsdr.
kstas bilmem dnle
Bu konuda da bi
bilir
limmi?
sel topluluun kendi kararmdan daha uygun bir kstas bilmem dnle
Bilimlerdeki
bilir mi? ilerleme sorununa daha zenli bir zmn hangi ynlerde
aranmas gerektiini,
Bilim lerdeki ilerleme yle inanyorum
sorununa daha ki, zenli
bu son bir dncelerimiz
zm n hangi bir ynlerde
lde
gstermitir. Belki de bilimsel
aranm as gerektiini, ilerlemenin
yle inanyorum ki,daha nce
bu son dndmzden
dncelerimiz ol
bir lde
duka farkl birBelki
gstermitir. tanm deszbilimsel oldu. Fakatdaha
konusuilerlemenin nce belli
u kadar ki, bilimsel giriol
dndmzden
im yaad
duka farklsrece
bir tanmbu giriimin
sz konusu balca
oldu.zellii
Fakat u ister istemez
kadar belli bir
ki, tr ilerleme
bilimsel giri
olacaktr.
im yaadDahasrece
kesin konuursak,
bu giriimin paradigma
balca zellii ister istemez bilim
deiikliklerinin bir tradamla
ilerleme
rn ve onlardan
olacaktr. Dahabir eyler
kesin renenlerin
konuursak, gittike daha okbilim
geree deiikliklerinin
paradigma yaklatrd
adamla-
rmyolundaki ak ya da rtl inancmz sonunda terk etmemiz
ve onlardcin bir eyler renenlerin geree gittike daha ok yaklatrd gerekebilir.
Dikkat
yolundakiederseniz
ak ya -kidaimdi
rtltam zamamdr-
inancmz son bir
sonunda ikietmemiz
terk kadar 'ger
sayfaya gerekebilir.
terimineederseniz
ek' Difekat bu denemede yalnzca
-k i imdi tam Francis
zamamdu:- Bacon'dan
son bir Udbir sayfaya
alnt balamnda
kadar ger
yer
ekverildi. Hatta
terimine bu bu son sayfalarda
denemede yalnzcabile sadece
Francis bilim adammn
Bacondan bir almt ok yerleik
balammda
bir inancnn kayna olarak yer ald. Bu inanca gre,
yer verildi. H atta bu son sayfalarda bile sadece bilim adam m m ok yerleikbilim yapma konusun
dabirbirbiriyle kayna olarakkurallar
inancnmbadaamayan yer ald.yalnzca
Bu inanca devrimler
gre, bilim yapmabir
srasnda arada
konusun
daolabilirler,
var birbiriyle nk
badaam bu zamanlarda
ayan kurallar bilimin
yalnzca greviler
esasdevrim birsrasnda
teki dnda bir tm
arada
dier kural dizilerini
var olabilirler, nksaf bud etmektir.bilim
zamanlarda Bu denemede
in esas grevi betimlenen
bir teki dmgelimeci
da tm
dierilkel
sre, kuralbalanglardan
dizilerini saf d kan bir Bu
yolaetmektir. evrim sreci
denem edeolmutur:
betim lenen arda ge
art gelim eci
len ve her aamasnda doann biraz daha ayrntl incelikle
sre, ilkel balanglardan yola kan bir evrim sreci olmutur: art ardabir
ve anlald ge
len veFakat
sre. sylenmi ya
her aamasmda da sylenecek
doanm biraz daha hibir ey, ve
ayrntl srecin belli
bu incelikle bir yerebir
anlald
sre. Fakat sylenmi ya da sylenecek hibir ey, bu olarak
doru evrim yaptn gsteremez. Bu boluk kanlmaz srecinbirok okuru
belli bir yere
rahatsz edecektir. nk bilimi, doa tarafndan nceden
doru evrim yaptn gsteremez. Bu boluk kamlm az olarak birokama saptanm bir okuru
doru srekli
carahatsz yaklaan
edecektir. nkhemen bilimi,hemen tek insan abas
doa tarafndan nceden olarak grmekbir
saptanm hepi
ama
mizde kalc
ca doru bir alkanlk
srekli yaklaanhalinehemengelmitir.
hemen tek insan abas olarak grmek hepi
mizde bir amacn
Bylekalc olmas haline
bir alkanlk gerekten de gerekli midir? Bilimin hem varl-
gelmitir.
Byle bir amacm olmas gerekten de gerekli midir? Bilimin hem varl
175
175
n hem de baarsn, topluluun herhangi bir zamandaki bilgi dzeyinden ha
reket
n hemedende bir evrim,olarak
baansm aklayamaz
topluluun herhangimyz? Doannbilgi
bir zamandaki bellidzeyinden
bir tek tam, ha
nesnel
reket veeden gerek aklamas
bir evrim atkIayamtasarlamak
olarak olduunu ve bilimsel
az myz? Doann baarnn
belli bir tek tam ert ,
nesnelltn
uygun ve gerek bizi bu son
de aklam as olduunu derece yaknlatrdnda
hedefe netasarlam ak ve bilim sel baarnn grmeken
gerekten bu kadardeyararl
uygun ltn bizi bu mdr? 'Bilmek-istediimize-doru-evrim'
son hedefe ne derece yaknlatrdnda dn grm ek
cesinin
gerektenyerine, 'bildiklerimizden
bu kadar yararl mdr? -balayan- evrim' dncesini koymay
Bilmek-istediimize-doru-evrim bir
dn
renebilsek,
cesinin yerine, belki bylece izden
bildiklerim bir sr rahatszevrim
-balayan- edicisorundan
dncesini da koymay
kurtulmubir
olurduk.
renebilsek, belki bylece bir sr rahatsz edici sorundan da kurtulm u
Bilimsel ilerleme zerine bu almak grn sonularn henz tm ay
olurduk.
rntlaryla
Bilimsel belirlemem
ilerlem e olanakszdr.
zerine bu alm ak burada
Fakat grnsalk verdiimiz
sonularn kavramsal
henz tm ay-
rmdeitirmenin,
yer tlanyla belirlemem Bat'da bir yzyl nce
olanakszdr. Fakatyaplana
burada salkok yakn olduunu
verdiimiz gr
kavramsal
memize yardmc olduu
yer deitirmenin, B atdakesindir. zellikle
bir yzyl byle olmasnn
nce yaplana ok yakn nedeni,
olduunu her iki
gr
rnekte
memize yer deitirmeye
deyardm kar kartlan
c olduu kesindir. zellikleesas engelin
byle ayn olmasdr.
olmasnn nedeni, her Dariki
win 1859 de
rnekte ylnda, doal ayklanma
yer deitirmeye kar yoluyla
kartlanevrim
esas kuramn
engelin aynilk kez yaynlad
olmasdr. Dar-
win
zaman, birok bilim adamn asl rahatsz eden, ne trlerin
1859 ylmda, doal ayklanma yoluyla evrim kuramm ilk kez yaymlad- deitii fikriy
de insann
dinezaman, birokmaymundan
bilim adamm tremi olma olasl.
asl rahatsz eden, ne nsanmki de dahilfikriy
trlerin deitii her
eit
di neevrime iaret m
de insann aymkantlar
eden undan tremi olmaberi
on yllardan zaten birikiyordu
olasl. nsanm ki devedahil evrim her
dncesi
eit evrime dahaiaret
nceden
edenne srlm,
kantlar oktan beri
on yllardan yaylmt bile. Her nevekadar
zaten birikiyordu evrim
evrim bu ekliyle
dncesi bile direnile,
daha nceden zellikle de
ne srlm, baz dini
oktan evrelerin
yaylmt bile.direnileriyle
Her ne kadar
karlatysa
evrim bu ekliyleda, bubileDarwin'cilerin nne de
direnile, zellilde dikilen zorluklarn
baz dini evrelerin by ol
en direnileriyle
maktan ok uzakt.
karlatysa da, buAsl byk zorluk
Darvvincilerin nne ok Darwin'e
dahadikilen zorluklarnzg enbir dnol
by
ceden
m aktankaynaklanyordu.
ok uzakt. A sl Tannm Darwin
byk zorluk ncesi
daha ok evrim
Darvvinekuramlarnn
zg bir hepsi dn
-Lamarck, Chambers, Spencer
ceden kaynaklanyordu. ve Alman
Tannm Darwin filozoflarnn
doancesi evrim kuramkuramlar-
larnnevri
hepsi
mi-Lam bir hedefe
belliarck, Chambers,ynelik bir sre
Spencer olarakdoa
ve Alman anlamlard.
filozoflannm dncesinin
nsankuram lar- evri
vemitm bitkilerle
belli bir hedefe hayvanlar
ynelikdnyasnm, yaam
bir sre olarak yaratldndan
anlamlard. nsanberi, belki de
dncesinin
Tanr'nn zihninde,hayvanlar
ve tm bitkilerle hep varolduunadnyasnm,inanlrd.
yaamBu 'en ilk' dnce
yaratldndan beri, da tade
yabelki
sarnn,
T annnm evrimci gelimenin
zihninde, her yeni aamas
hep varolduuna balangtan
inanlrd. Bu en ilk hazr olan bir
dnce yatasa
da ta-
rnn mkemmele
sarmn, biraz daha her
evrim ci gelimenin yaknlaarak
yeni aamas gereklemesinden
balangtan hazr olan bir
baka bir ey
tasa
deildi.
rnn m(4) kem m ele biraz daha yaknlaarak gereklem esinden baka bir ey
Biroklar
deildi. (4) iin, bu tr teleolojik (erekbilimsel) evrim dncesinin ykl
Darwin'iniin,
masBiroklar nerileri
bu trarasnda
teleolojik nemli ve en zor
en (erekbilimsel) evrimyutulur olanyd.ykl
dncesinin (5)
Trlerin Kkeni hibir
mas Darvvinin hedef
nerileri tanmyordu,
arasnda en nemli ve entarafndan
ne Tanr zor yutulur kurulmu
olanyd. ola(5)
n, he de doa
Trlerin Kkenitarafndan.
hibir hedefBunun yerine dahanegelikin,
tanmyordu, daha ayrm
Tanr tarafmdan kurulmuve ok ola
daha uzmanlam rgenliklerin ar fakat amaz oluumundan
n, he de doa tarafm dan. Bunun yerine daha gelikin, daha ayrm ve ok sorumlu
olan
daha ge,
uzm varolan
anlamevre iinde ve uar
rgenliklerin andafakat amrgenliklerle
yaayan az oluum undan i grensorumdolu
al
olanayklanma
ge, varolan sreciydi. nsan ve
evre iinde gzu ve
andainsan eli gibi
yaayan birer uyum
rgenliklerle i aheseri
gren do
olan ayklanmbile
al organlar -ki bu organlarn
a sreciydi. nsan gztasanm dahaeli
ve insan nceleri stnuyum
gibi birer bir yaratc
aheseri
nn nceden bile
ve organlar
olan hazrlanm bir plann tasanm
- k i bu organlarn varlna daha kantlarstn
glnceleri olarakbirgsteril
yaratc-
miti-
nm veayn ekilde
nceden en ilk balangtan
hazrlanm yola kan
bir planm varlma fakatkantlar
gl hibir hedefe
belirli olarak gsteril
doru
m iti-gitmeyen
ayn ekildebir srecin rnleriydiler.
en ilk balangtan Doal
yola kan ayklanmann, rgenlikler
fakat belirli hibir hedefe
arasnda
doru gitm yaam bir srecin ynelik
eyensrdrmeye bir eitDoal
rnleriydiler. rekabet olarak st dzey
ayklanmanm hay
, rgenlikler
vanlar ve bitkilerle
arasnda birlikte eye
yaam srdrm insanlar
ynelikda retmi rekabetDarwin'ci
bir eitolmas olarak stkuramn
dzey hay en
g ve rahatsz
vanlar edici birlikte
ve bitkilerle ynyd. Belirgin
insanlar da bir hedefin
retmi olmad
olmas yerde,
Darvvinci 'evrim'en
kuramm
(4)g ve Eiseley,
Loren rahatszDarwin's
edici ynyd. Belirginand
Century: Evolution birthe
hedefin
Men who olmad
Discovered yerde, evrim
It (Darwin'in
Yzyl: Evrim ve Onu Kefedenler) New York, 1958, 2. 4-5. Blmler.
(4) Loren E iseley, D a rw ins Century; Evolution and the Men who Discovered t (Darvvinin
(5) Bu sorun zerinde yaplm en nde gelen Darwin'ci mcadele hakknda etkileyici bir akla
Yzyl: Evrim ve Onu Kefedenler) New York, 1958, 2. 4-5. Blmler.
ma iin bkz. A. Hunter Dupree, Asa Gray, 1810-1888. Cambridge, Mass. 1959, s. 295-306, 355-
(5) Bu sorun zerinde yapirh en nde gelen Darvvinci mcadeie hakknda etkileyici bir akla
83.
ma iin bkz. A. Hunter Dupree, Asa Gray, 1810-1888. Cambridge, Mass. 1959, s. 295-306, 355-
83.
176
176 .
'gelime' ve 'ilerleme' terimlerinin ne anlam olabilirdi? Bir ok kiiye bu
gelimanszn
terimler e ve ilerlem e terim lerinin
kendi kendileriyle ne grnmeye
eliir anlam olabilirdi? Bir ok kiiye bu
balamt.
terimler anszui kendi kendileriyle eliir grnmeye
rgenliklerin evrimiyle bilimsel dncenin evrimi arasnda balantlar balamt.
kuranbirrgenliklerin
benzetmeyi evrimokiyle bilim
fazla selgtrme
ileri dncenin evrim
tehlikesi i arasmFakat
olabilir. da balantlar
bu so
kuran
nu bir benzetm
blmnn ele eyi okkonular
ald fazla ileri gtrm edaha
asndan tehlikesi
iyi birolabilir.
benzetme Fakat bu so
kurula
nu blm
mazd. nnBlm'de
Onikinci ele alddevrimlerin
konular asndan daha iyi birolarak
sonuca balanmas benzetme kurula
betimlenen
mazd.
sre Onikinci
bilimsel Blmde
topluluk devrimlerin
ierisinde bilimselsonuca
uygulama balanmas olarak betimlenen
tarzlar arasmda gelecek
sre bilimsel topluluk ierisinde bilimsel uygulama
iin en uygun olannn atma yoluyla ayklanmas eklinde grlebilir. tarzlan arasmda gelecekBir
iin en uygun
birinden olaanolanmbilim m atma yoluyla
deVreleriyle ayrlmayklanmas
bu tr bir eklinde grlebilir.
dizi devrimci ayklanBir
birinden
mann toplamolaan bilimada
sonucu, devreleriyle
bilimselayrlm bu tr bir
bilgi dediimiz vedizi
hepsidevrimci
de birerayklan-
uyum
manm toplam
harikas sonucu,tmdr.
olan aralarn ada bilimsel bilgi dediimiz
Bu geliimci srete ardvearda hepsi de birer
gelen uyum
aamala
harikas olan aralarm tmdr. Bu geliime! srete ard
r belirleyen zellikle, ayrmada ve uzmanlamada kaydedilen arttr. Tpk arda gelen aamala
r belirleyen
biyolojik evrimdezellikle,
olduunu ayrmada ve uzmanlamada
varsaydmz kaydedilen
gibi, bu srecin arttu:.
de tmyle Tpk
belirli
biyolojik
hi bir hedef evrimde
olmadan, olduunu
yani her varsaydmz
aamasnn daha gibi,yalandan
bu srecin de tmyle
benzedii sabitbelirli
ve
hi birbir
srekli hedef olmadan,
bilimsel 'gerek'yaniolmadan
her aamasmm
meydana daha yakmdan
gelmesi de aklabenzedii
tamamen sabit
yatve
srekli bir bilimsel gerek olmadan meydana gelmesi de akla tamamen yat
kndr.
kndr.
Kantlamamz buraya kadar izlemi olan herkes gene de bu evrim sreci
Kantlamamz
nin nasl buraya kadar sormak
ilerlik kazanabildiini izlemi gereini
olan herkes gene de nsan
duyacaktr. bu evrim sreci
da dahil,
nin nasl
btn doailerlik kazanabildiini
nasl olmaldr ki, bilimsorm
denenak ey
gereini duyacaktr.
de mmkn nsan Bu
olabilsin? da sa
dahil,
btn
lam grdoa nasl olmaldr
birliine neden baka ki, bilim deneneriilemiyor
alanlarda ey de mmkn olabilsin?
da, bilimsel Bu sa
topluluk
lam varlabiliyor?
larda gr birliineBu neden
grbaka alanlarda
birlii eriilemiyor
nasl oluyor da, bilimsel
da bir paradigma topluluk
deiikli
larda varlabiliyor?
inden brne olduu Bu gibi
gr birlii nasl oluyor
aktarlabiliyor? da bir deiikliinin
Paradigma paradigma deiiklince
inden brne
bilinenlerden olduu
herhangi birgibi aktarlabiliyor?
anlamda daha mkemmel Paradigm a deiikliinin
bir ara retebilmesinin nce
bilinenlerden herhangi b k anlamda daha mkemmel bir
nedeni ne olabilir? Bir bak asndan, bu sorularn birincisi hari hepsini ara retebilmesinin
nedeni nesaylrz.
yantlam olabilir? Baka
B ir bak asndan,
bir adan ise, bu sorularnbaladmz
denemeye birincisi hari hepsini
zamanki
yantlam
kadar saylrz.
yantsz B aka bir
kalmaktadrlar. adan zg
Kendine ise, denem
olmaseye baladm
gereken yalnzzbilimsel
zam anki
kadar yantsz
topluluk deildir.kalm aktadrlar. bir
O topluluun Kendine
paraszg olmas
olduu gereken
dnyann dayalnz
olduka bilimsel
zel
topluluk
baz deildir.
niteliklere sahipO topluluun
olmas bir
gerekir paras
ve olduu
bunlarn ne dnyanm da olduka
olduklar hakknda ba zel
baz niteliklere
langta olduundan sahipdahaolm as gerekir
fazla ve bunlarn
aydnlanm deiliz.ne olduklar
Ancak bu som,hakknda
-yani inba
langta
sann onu olduundan
tanyabilmesi dahaiinfazla aydmlanm
dnyann deiliz.gerektii
nasl olmas Ancak bu soru, -y
sorusu- buande
i in
sann onu
nemenin tanyabilm
yaratm olduu esi bir
iinsom
dnyanm nasl
deildir. olm as
Tersine bu,gerektii sorusu-kadar
bilimin kendisi bu de
nemenin
eski yaratm
bir somdur olduu dek
ve bugne bir soru deildir.
de yantsz Tersine Burada
kalmtr. bu, bilimin
yantkendisi
bulmaskadarda
eski bir sorudur
gerekmiyor elbet. ve bugne
Kant dek gelien
yoluyla de yantsz
bilim kalmtr. Burada
dncesiyle yant bulmas
badaabilen herda
gerekmiyor
doa kavray, elbet.
buradaK ant yoluyla gelien
gelitirilen evrimci bilim
bilimdncesiyle
gryle de badaabilen
badaabilir. her
Budoa kavray,
gr buradabilimsel
ayn zamanda gelitirilen evrim
yaam ci bilim
zerine gryle
yakn de badaabilir.
gzlemlerin temeline
Bu grolduuna
kumlmu ayn zamgre
anda de,
bilim selzlmemi
hl yaam zerine yakn gzlem
sorunlar lerin abala
zmleme tem eline
kurulm
rnda u olduuna
kullanlmas iingre
glde, hl zlmvar
kantlamalar emdemektir.
i sorunlar zmleme abala-
rmda kullamimas in gl kantlamalar var demektir.

177
177
 SONSZ:1969
SONSZ: 1969

Bu kltabm ilk yaynlanndan bu yana yedi yla yakn bir zaman geti. (1)
Bu kitabm ilk yaynJamndan bu yana yedi yla yakn bir zaman geti. (1)
Bu sre iinde almalarmn ilerlemesi, kitapta ele alman bir ksm sorunu
daha iyi iinde alm
Bu srekavramam alarmTemel
salad. n ilerlemesi, kitapta
noktalarda ele alman pek
bak asn bir ksm sorunu
deitirmi
daha iyi kavram am salad. Temel noktalarda bak asn
deilim, ama btn ilk ortaya koyuumda, gereksiz baz zorluklar ve yanl pek deitirmi
deilim, ama btn ilk ortaya koyuumda, gereksiz baz zorluklar ve yanl
yaratan ynler olduunu imdi grebiliyorum. Bu yanl anlama
anlamalar
anlamalar yaratan
lardan bazlar da bana ynler olduunugre,
ait olduuna imdi grebiliyorum.
ortadan Bu yanl
kaldrlmalar anlam
bana belli bira
lardankazandrarak
zaman bazlan da bana ait
sonuta
olduuna
kitabn gre,
yeni birortadan
yazmnakaldunlmalar
temel bana
oluturabilir.belli bir
(2)
zaman kazandrarak sonuta kitabm yeni bir yazmma temel
O zaman kadar, gerekli olan dzeltmeleri yapmak, sk sk tekrarlanm eleti oluturabilir. (2)
O zaman
riler zerine kadar, gerekli olan
grlerimi dzeltmeleri
belirtmek ve kendiyapmak, sk sk u
dncemin tekrarlanm
anda ne ynde eleti
riler
gelimektezerine grlerim
olduunu i belirtm
aklamak iin ek ve
elimekendi
geen dncem
bu frsatin u anda ne ynde
sevinle karlyo
gelimekte
rum. (3) olduunu aklamak iin elime geen bu fusat sevinle karlyo-
rurn. (3)
lk metinde yer alan balca zorluklar paradigma kavrammn evresinde
lk
topland m etinde yer alan balca
iin tartmaya buradan zorluklar
balamak paradigma kavram
isterim. (4) m m evresinde
Balangc hemen
topland
izleyen iin tartm
ilk altblmde aya buradan
paradigma balamak
kavramn isterim.
bilimsel (4) Balangc
topluluk hemen
dncesinden
izleyen ilk altblm de paradigma kavramm bilimsel topluluk
ayrmak gereine iaret ederek bunun nasl yaplabileceini gsteriyor ve bu dncesinden
ayrmak
nun sonucu gereine iaret ederek
olan analitik bununbaz
ayrmann naslnemli
yaplabileceini
sonularngsteriyor ve bu
belirtiyorum.
nun sonra
Daha sonucu olan analitik
paradigma ayrm
araynn ann baz nemli
zelliklerini saptamaksonularn
zere, belirtiyorum
nceden belir .
Daha sonra paradigm a araymm zelliklerini saptamak zere,
lenmi bir bilimsel topluluktaki yelerin davranlarnn incelenmesine gei- nceden belir
lenmi bir bilimsel topluluktaki yelerin davranlarnn incelenm esine gei-
(1) Bu sonz ilk olarak, bir zaman rencim ve uzun zamandr-dostum olan Tokyo niver
(1) Bu sonz
sitesinden ilk olarak,
Dr. Shigeru bir zam anistei
Nakayama'nn rencim
zerine,ve kitabn
uzun zamandr
Japonca'ya Uostum
yaptolan Tokyo konul
evirisine niver
maksitesinden Dr. Shigeru
iin yazld. Bu fikri Nakayamann
iin olduu kadar, isteiyaznn
zerine,olumasn
kitabn Japoncaya
beklerken yapt evirisine
gsterdii sabrkonul
ve
mak iin
sonucun yazjild.baskda
ngilizce Bu fikrida iin olduu kadar,
yaynlamasna yaznn
verdii izinolumasn beklerken
iin de kendisine gsterdii sabr ve
minnettarm.
(2)sonucun
Elinizdekingilizce
baskbaskda da yaynlamasna
iin sistematik bir yenidenverdii
yazma izinkalkmadm
iin de kendisine minnettarm.
ve baz dizgi hatalaryla,
(2) arpan
gze Elinizdeki baskieren
hatalar iin sistem
bir ikiatik bir yeniden
blm dnda, yazma kalkmadm
hi bir deiiklik ve bazTdizgi
yapmadm. hatalaryla,
Bunlardan birisi
gze arpan
Newton'un hatalar
Principa ieren 18.
yaptnn bir iki blm
yzyl dnda, hi
mekaniinin bir deiiklik
gelimesinde yapmadm.
oynad rolnBunlardan
betimlenme- birisi
Nevvton'un Principa yaptnn 18. yzyl mekaniinin gelimesinde oynad
sidir, bkz. yukarda (59-61) inci sayfalar. Dieri ise, sayfa (99) da anlatlan, bunalma kar tepkil roln betimlenme
er sidir, bkz. yukarda
konusuyla ilgilidir. (59-61) inci sayfalar. Dieri ise, sayfa (99) da anlatlan, bunalma kar tepkil
(3)erAyn
konusuyla
ynde ilgilidir.
baka gzlemlerim iki yeni denememde grlebilir: 'Reflections on My Critics'
(3) Ayn ynde zerine
(Eletirmenlerim Dnceler) Criticsm
baka gzlemlerim iki yeni denememde
and the Growth grlebilir: (EletirionveMy
Reflections
of Knowledge Critics
Bilginin
(Eletirmenlerim
.Gelimesi) zerine
adl kitapta; Dnceler)
der. Imre Lakatos Criticsm and the
ve Alan Grovvth of
Musgrave, Knovvledge1970
Cambridge (Eletiri ve Bilginin
ve 'Second
.Gelimesi)
Thoughts adl kitapta;
on Paradigms' der. mre Lakatos
(Paradigmalar Hakknda ve Tereddtler)
Alan Musgrave, The C am bridge
Structure 1970 ve Second
of Scientific Theo
Thoughts
ries (BilimselonKuramlarn
Paradigms (Paradigmalar
Yaps) Hakknda
adl kitapta, Tereddtler)
der. Frederick Suppe, TheUrbana,
Structure of Scientific
Illinois, Thed-
1970/1971.
Buries (Bilimsel Kuramlarn
denemelerin ilkini aadaYaps) adl kitapta,
ksaca der. Frederick
Dnceler' olarak, Suppe,
iinde yerUrbana,
aldIllinois,
kitab1970/1971.
Bilginin
Bu denem
Gelimesi elerin ve
eklinde ilkin i aa
ikinci da ksaca
denemeyi D nceler
de Tereddtler olarak,
olarak iinde ye r ald kitab Bilginin
anacam'.
(4)Gelimesi eklinde
Paradigmalar ilk ve ikincitarzmn
sunu denemeyi de Tereddtler
zellikle olarak anacam.
gl bir eletirisi iin bkz. Margaret Mastermen,
(4) Nature
"The Paradigmalar ilk sunu(Bir
of a Paradigm" tarzmn zellikle Doas)
Paradigmann gl birBilginin
eletirisi iin bkz. kitabnda
Gelimesi Margaret ve Mastermen,
Dudley
"The Nature
Shapere, "The of a Paradigm
Structure (Bir Paradigmann
of Scientific "Revolutions" Doas)
(BilimselBilginin Gelimesi
Devrimlerin kitabnda
Yaps) ve Dudley
Philosophical
Shapere,
Review The Dergisi)
(Felsefe Structure 63,of1961.
Scientific Revolutions (Bilimsel Devrimlerin Yaps) Philosophical
s. 383-94.
Revievv (Felsefe Dergisi) 63, 1961. s. 383-94.

178
178
 yorum. Bu yntem sayesinde kitapta 'paradigma' teriminin iki ayr anlamda
yorum. Buolduu
kullanlm yntemhemen
sayesinde kitapta
ortaya, paradigm
kacaktr. a teriminin
Bir tarafta, terim iki ayr
belli biranlamda
toplu
kullanlm
luun yeleri olduu hemen
tarafndan ortaya,kacaktr.
paylalan Bir tarafta, tekniklerin
inanlarn, deerlerin, terim belli bir toplu
btn
luun yeleri tarafmdan paylalan inanlarn, deerlerin, tekniklerin
n temsil etmektedir. Dier tarafta da bu btnn iinde bir tek tr unsur sz btn
n tem sil etmektedir.
konusudur: model yahut Dier
rnektarafta dakullanlan
olarak bu btnnveiinde bir tek
gerektii tr unsur
zaman olaansz
konusudur: m odel yahut rnek olarak kullanlan ve gerektii zaman
bilimdeki btn dier bulmacalarn zmleme temeli olarak kesin kurallarn olaan
bilimdeki
yerine btn dier
kullanlabilen bulmbulmaca-zmleri.
somut acalann zmlemeTerimin
temeli olarak kesin kurallarn
'sosyolojik' diyebi
yerine kullanlabilen
leceimiz somut bulmaca-zmleri.
ilk anlam, aada 2 numaral altblmn Terimin sosyolojik
konusudur. diyebi
3 numaral
leceim iz ilk anlam, aada 2 numaral altblm n konusudur.
altblmde ise paradigmalara gemiteki rnek baarlar olarak yaklalacak 3 numaral
altblmde ise paradigmalara gemiteki rnek baarlar olarak yaklalacak-
tr.
tur.Paradigma'nn ikinci anlam, hi deilse felsefi adan,. daha derin olan
Paradigm
dr. Kitabn yolanm ikinci
at; yanlanlam, hi deilse
anlamalar felsefi adan,
ve atmalarn, daha derin
zellikle olan
de benim
dr. K itabn yol at; yanl anlam alar ve atm alarn,
bilimi znel ve akld bir giriim olarak canlandrdm sulamalarnn ana zellikle de benim
bilimi znel
kayna bu anlamve akld bir giriim
erevesinde olarak canlandrdm
ileri srdm baz grlersulamalarmm
olmutur. Bu so ana
kayna bu anlam erevesinde ileri srdm baz grler
runlar da 4 ve 5 inci altblmlerde ele alacam. Bunlardan ilkinde, payla- olmutur. Bu so
runlar
lan da 4 vesylenmeden
rneklerde 5 inci altblmlerde
varsaylmele alacam.
olduunu Bunlardan
gsterdiim ilkinde, payla
bilgi eleri
" lanznel
iin rneklerde sylenm
ve 'Sergisel' gibieden varsaylm
terimleri olduunu
kullanmann gsterdiim bilgi eleri
olmad kantlama
doru
s yaplmaktadr. Bu tr bilgiyi, temelde bir deiiklie uratmadan,kantlama
iin znel ve Sergise! gibi terimleri kullanmanm doru olmad kuralla
s ve
rn yaplmaktadr.
ltlerin diliyleBu tr bilgiyi, sz
anlatmak temelde
konusubir deildir
deiiklie uratmadan,
elbet, ama gene de kuralla-
sis
rm ve ltlerin
tematik, diliyle anlatmak
zamanla kantlanm ve bazszbakmlardan
konusu deildir elbet, ama
dzeltilmeye gene
ak bir de sis
bilgi
tematik,
olduu zamanla
kesindir. kamtlanm
5 numaral ve baz bakmlardan
altblmde bu kantlamay, dzeltilmeye
iki badamazak kuram
bir bilgi
olduu bir
arasnda kesindir.
seim 5yapmanumaral altblmde
sorununa bu kamtlamay,
uygulayacam. iki badamaz
Bu balamda, kuram
e ltle
rearasmda bir seim yapm a sorununa
vurulamayan grlere sahip kiilerin farkl uygulayacam.
dil Bu balamda, e ltle
topluluklarnn yeleri ola
re grlmesi
rak vurulamayan grlere
gerektii, sahip kiilerin
aralarndaki farkl
iletiim dil topluluklarmm
sorunlarnn yeleri
da bir dilden dieola
rakeviri
rine grlmesi
sorunlargerektii,
olarakara larm d id iletiim ksa
zmlenebilecei, sorunlarm n daeklinde
bir sonu bir dilden die
vurgu
rine eviri
lanacak. sorunlar
Kitabm aynca olarak
yaratmzmlenebilecei,
olduu genelksa bir sonu
izlenim de 6 veeklinde vurgu
7 numaral
lanacak.
sonu Kitabm aynca
altblmlerinde yaratm
tartld. olduu
Bunlardan genel izlenim
birincisi de gelitirilen
bu kitapta 6 ve 7 numaral
bi
sonu
lim altblmlerinde
grnn iliine kadartartld. Bunlardan
relativist birincisi
(greliliki) bu kitapta
olduu gelitirilen
sulamasdr. kinbi
lim grnn iliine kadar relativist (greliliki) olduu
cisinde, nce sunduum kantlamann gerekten de sylendii gibi betimleyi- sulamasdr. kin
cicisinde,
tarz ile nce
kuralsunduum
belirleyicikantlamamn
tarz birbirlerine gerekten de sylendii
kartrm gibi betimleyi-
olup olmad ele al
ci tarz
nyor. ile kural
Bunun belirleyici
ardndan aslnda tarz birbirlerine
kendi bama bir kartrm olup olmad elebir
deneme oluturulabilecek k
nyor.
konu Bunun ksa
zerinde ardmdan
grleraslnda kendi bama
yer almakta: bir denem
bu konu e oluturulabilecek
da, kitabm temel savlarnnbir
konu zerinde
bilimin dnda kalanksa grler
dallara da yeruygulanmasnn
almakta: bu konu da, kitabm
ne lde temel
geerli savlarmn
olaca so
bilimin dmda kalan dallara da uygulanmasrun ne lde geerli olaca so
rusudur.
rusudur.
1. Paradigmalar ve Topluluk Yaps
1. Paradigmalar ve Topluluk Yaps
'Paradigma' terimi tartmamza olduka erken katld ve katl tarz da
znde Paradigm
bir dnga tayordu.
terimi tartm
Hem ambilimsel
za olduka erken
topluluk katld ve
yelerinin katl tarz da
paylatklarna
znde birdedik,
paradigma dng hem
tayordu.
de dierHem bilimsel
taraftan topluluktopluluu
bilimsel yelerininbir
paylatklarma
paradigma
paradigm
paylaan a dedik,
kiilerin hem de dier
oluturduu camiataraftan
olarak bilim sel topluluu
tanmladk. bir paradigm
Btn dnglerin k a
srpaylaan kiilerin oluturduu
olmas gerekmez elbet (ki bucamia olaraksonlarna
sonszn tanmladk. Btn
doru bunadnglerin
benzer birk
sr olm as gerekm
kantlamay ez elbetfakat
savunacam) (ki bu
busonszn sonlarna
dng gerekten dedoru buna benzer
etin glklere gebir
kantlam ay savunacam ) fakat bu dng gerekten de etin
bedir. Bilimsel topluluklar, nceden paradigmalara bavurmadan tanmlana glklere ge
bedir. ve
bilirler Bilim sel topluluklar, nceden paradigm
byle tanmlanmalar da gerekir. Paradigma alara bavurmadan
ancak bundantanm lana
sonra,
bilirler
sz konusuve topluluun
byle tanmdavranlar
lanm alar daincelenerek
gerekir. Paradigm a ancak bundanDola
ortaya kartlmaldr. sonra,
sz konusu
ysyla, topluluun
bu kitap yenidendavranlar incelenerek
yazlyor olsayd, bilimortaya kartlmaldr.
topluluunun yapsnDola
ele
ysyla, bu kitap yeniden yazlyor olsayd, bilim topluluunun yapsn ele
179
179
alan tartmaileilebalamas
alanbirbirtartma balam asgerekiyordi.
gerekiyordi.Bu Busoru
soruson zamanlardasosyoloji
sonzamanlarda sosyoloji
aratrmalarnda byk nem kazanm ve bilim
aratrmalarmda byk nem kazanm ve bilim tarihileritarafndantarihileri tarafndandadacid cid
diye alnm ayabalanmtr.
diyealnmaya balanm tr.ou henzyaynlanmam
ouhenz yaynlanmam olan olanilkilksonulara
sonulara
gre,bubukonuyu
gre, soruturm akiin
konuyusoruturmak gerekenampirik
iingereken ampirikyntemlerin
yntem lerindedesanld
sanld
kadarnemsiz
kadar nem sizolmad kmtr.ou
ortayakmtr.
olm adortaya ouancak
ancakyeniyeniyeni
yenioluturul
oluturul
maktaolan
makta yntem lereyenilerinin
olanbubuyntemlere yenilerinindedeeklenecei
ekleneceikukusuzdur.
kukusuzdur.(5) (5)Bilim
Bilim
yapanlarn ou, evre ballklar hakknda kendilerine
yapanlarn ou, evre ballklar hakknda kendilerine yneltilen sorulara yneltilen sorulara
olumlutepki
olumlu gsteriyorlarveveyantlarnda
tepkigsteriyorlar gnmzneitli
yantlarndagnmzn eitliuzmanlklarna
uzm anhklarm a
aitaitsorumluluun,
sorum luluun,yelik koullarhi
yelikkoullar hideilse
deilsekaba kabahatlaryla
batlarylakesinlemi
kesinlem i
topluluklar arasndadatlm
topluluklararasnda datlm olduunu
olduunuvarsaydklar
varsaydklargrlyor.
grlyor.Bu Bunedenle
nedenle
sz konusu iin daha sistematik
sz konusu topluluklar tanmlamak iin daha sistematik yntemlerinbuluna
topluluklar tanmlamak yntemlerin buluna
bileceini tartm am abir
bileceinitartmama nclolarak
birncl olarakalmakta
alm aktasaknca grm yorum lk
sakncagrmyorum. . lk
aratrmasonular
aratrma durmakyerine,
zerindedurmak
sonularzerinde kitabmmbalang
yerine,kitabmn balangblmlerin
blmlerin
dedevarsaylan sezgisel'topluluk'
varsaylansezgisel topluluk anlaymksaca
anlayn amaydadabubunedenle
ksacaamay nedenledaha daha
yerinde buldum. Bu halen bilim adamlar, sosyologlar ve birok bilim tarih
yerinde buldum. Bu halen bilim adamlar, sosyologlar ve birok bilim tarih
isi tarafndangeni
isitarafndan ldepaylalan
genilde paylalanbirbiranlaytr.
anlaytr.
Bu bilimsel
Bu gre gre bilimsel toplulukbilimsel
gre gre topluluk bilimsel biruzmanl uygulayankiiler
bir uzmanluygulayan kiiler
den oluur. Bu kiilerin aldklar eitim ve mesleki raklk deneyimleri dier
den oluur. Bu kiilerin aldklar eitim ve mesleki raklk deneyimleri dier
alanlarda grlm eyenlde
alanlardagrlmeyen ldebenzerlikler tar.Bu
benzerliklertar. sreiinde
Busre iindeaynaynteknik
teknik
yaznla beslenmiler ve bundan ounlukla ayn dersleri kartmlardr. Bu
yaznla beslenm iler ve bundan ounlukla ayn dersleri kartmlardr. Bu
temel yazmnerevesi
temelyaznn erevesidedezaten genelliklebilimsel
zatengenellikle bilimselbirbirdaln snrlarniz
dalnsnrlarn iz
mi olmaktadr ve her topluluun kendine zg bir konusu vardr. Bilimlerde
mi olmaktadr ve her topluluun kendine zg bir konusu vardr. Bilimlerde
dedefarkl
farklgr okullarbulunur
grokullar bulunurvevebunlar aynkonuya,
bunlarayn konuya,badamayan
badam ayanbak bak
alarndan yaklaan topluluklardr.
alarndan yaklaan topluluklardr. Fakat bu ayrm bilimlerde,dier
Fakat bu ayrm bilimlerde, dieralanlar
alanlar
dadaolduu
olduukadar
kadarsk Ortayaktklar
grlmez.Ortaya
skgrlmez. zamanrekabetleri
ktklanzaman rekabetleriyoun
younolur olur
ve genellikle de abuk biter. Sonu olarak, bilimsel topluluun yeleri hem
ve genellikle de abuk biter. Sonu olarak, bilimsel topluluun yeleri hem
kendilerini
kendilerinibir birdizi
diziortak amacn (ardllarnneitimi
ortakamacn
(ardllarnn
eitimidede dahil)gdlmesiyle
dahil)
gdlmesiyle
sorumlu tek topluluk olarak grrler, hem de bakalar
sorumlu tek topluluk olarak grrler, hem de bakalar onlar bylegrr.onlar byle grr.Bu Bu
tr topluluklar iinde iletiim, baka alanlara greli olarak eksiksiz, profesyo
tr topluluklar iinde iletiim, baka alanlara greli o l a r ^ eksiksiz, profesyo
nel kararlar da ayn ekilde oybirliine dayal saylr. te yandan, farkl bi
nel kararlar da ayn ekilde oybirliine dayal saylu. te yandan, farkl bi
limsel
limseltopluluklarn
abalar farkl sorunlara ynelik olduu iin toplulukss-
topluluklarm abalar farkh sorunlara ynelik olduu iintopluluk
nularm aan meslekiiletiim
nrlarn aan mesleki bazan ok golabilir,
iletiim bazan okg
sk sk yanlanlamayla
olabilir, sk skyanl anlamayla
sonulanr ve anlamazlk srekli olduu zaman da olduka nemli ve nce
sonulanr ve anlam azlk srekli olduu zaman da olduka nemli ve nce
den sezilemeyen atmalara yol aabilir.
den sezilemeyen atm alara yol aabilir.
Ele aldmz bu anlamda topluluklartabii
Ele aldm z bu anlam datopluluklar tabii kieitli
ki dzeylerde varlk
eitli dzeylerde varlk
gsterirler. Bu dzeylerden en evrensel olan tm doa bilimcileri topluluu
gsterirler. Bu dzeylerden en evrensel olan tm doa bilimcileri topluluu
dur. Bundan biraz daha alt bir dzeyde esas bilimsel meslek gruplarna ait
dur. Bundan biraz daha alt bir dzeyde esas bilimsel m eslek gruplarna ait
blmlerin oluturduu topluluklar gelir: fizikiler, kimyaclar, gkbilimci-
blmlerin oluturduu topluluklar gelir; fizikiler, kimyaclar, gkbilimci-
(5). W.O. Hagstrom, The Scientific Community (Bilimsel Camia) New York, 1965, 4 ve 5'inci
(5). W .O.D.J.
Blmler. Hagstrom,
Price ve The
D.deScientific Community (Bilimsel
"Collaboration In anCamia) New
Invisible York, (Grnmez
College" 1965, 4 ve 5inci
bir
B. Beaver,
Blmler. D.J.
niversitede PriceAmerican
birlii) ve D.de B.Beaver,
PsyclogistCollaboration n an Invisible
(Amerikal Psikolog) DERGS College (Grnmez
21,1966, S. 101-18.bir
niversitede
Diane birlii)
Crane, "Social American
Structure in a Psyclogist (AmerikalA Psikolog)
Group of Scientists: Test of theDERGS 21,1966,Hypothe
Invisible College' S ,101-18.
Diane
sis' (Bir Crane, Social Siructure
Bilim topluluunda in a Group
Toplumsal of Scientists:
Yap: 'GrnmezA niversite'
Test of the Invisible College'
hipotezinin Hypothe-
Snanmas)
sis' (Bir Sociological
American Bilim topluluunda
ReviewToplum sal Yap:
(Amerikan 'Grnmez
Sosyoloji niversite
dergisi) 34, 1969, s. hipotezinin
335-52. N.C.Snanm
Mullins,as)
American
Social Sociological
Network Review (Amerikan
among Biological SosyolojiBilimcileri
Scientist (Biyoloji dergisi) 34. 1969, s.
arasnda 335-52. N.C.
Toplumsal Mullins,
rntler)
Social niversitesi
Harvard Netvvork among Biological
Doktora Scientist
tezi, 1966. (Biyoloji
ve The microBilimcileri
Structurearasnda Toplumsal
of an Invisible rntler)
College" (Bir
Harvard niversitenin
grnmez niversitesi Doktora tezi, 1966.
Mikro Yaps) ve The
The Phage micro(Phage
Group Structure of an Invisible
Topluluu) College" at
Paper delivered (Bir
angrnmez niversitenin
anual meetingi Mikro Yaps)
of the American The Phage
Sociological Group (Phage
Association (AmerikanTopluluu)
SosyolojiPaper delivered
Demei'nin yl at
lkan anual meetingi
toplantsnda of the
okunan American
bildiri, Boston, Sociological
1968. Association (Amerikan Sosyoloji Dernei'nin yl
lk toplantsnda okunan bildiri, Boston, 1968.

180
180
. ler,1er,hayvanbilimciler
hayvanbilimcilervevedierleri.
dierleri.Bu iintopluluk
kmelemeleriin
anakmelemeler
Buana toplulukyelii
yelii
ninbelirlenmesi,
nin belirlenmesi,ok
okuunoktalar
noktalardnda, gayetkolaydr.
dmda,gayet kolaydr.En stuzmanlkla
Enst uzmanlkla-
rnn konusu,meslek
rm nkonusu, meslekdemeklerinde yelik,izlenen
dem eklerindeyelik, izlenenyaynlar olarakfaz
ltolarak
yaynlarlt faz
lacayeterlidir.
laca yeterlidir.Benzer yntem lerlebalca
Benzeryntemlerle alttopluluklardadaayrtrabiliriz:
balcaalttopluluklar ayntrabiliriz;
organik kimyaclar,
organik kimyaclar,hatta hattabelki proteinkimyaclar,
belkiprotein kim yaclar,yksekyksekenerji yahutkat
enerjiyahut kat
madde fizikileri, radyo gkbilimcileri Ampirik sorunlar
madde fizikileri, radyo gkbilimcileri gibi. Ampirik sorunlar bundanhemen
gibi. bundan hemen
sonragelen
sonra gelendzeyde
dzeydebalamaktadr.
balamaktadr.ada adabir rnekalacak
birrnek alacakolursak,
olursak,bakteri-
bakteri-
yofaji*grubu,
yofaji* grubu,kamuoyunca
kamuoyuncatannan tanm anbirbirdzeye
dzeyegelmeden
gelmedennce, nce,birbirbilim
bilimola
ola
rak nasltanmlanabilirdi?
raknasl tanm lanabilirdi?Byle B ylebir amaiin
birama iinzel konferanslarakatlm,
zelkonferanslara katlm ,
yaptlar
yaptlaryaynlanmadan
yaynlanm adannce yazszetler
datlanelelyazs
ncedatlan zetleryahutyahutprovalar
provalarveve
hepsinden
hepsindendedence tmresmi
ncetm resmya resmiolmayan
i yadadaresmi olmayaniletiim
iletiimbalantlar,
balantlar,hattahatta
yazmalarda
yazm alardaveya aim tlararasndaki
veyaalntlar balantlardabulunabilecek
arasndakibalantlarda bulunabilecekiletiim
iletiim
yollar
yollargibi unsurlarabavurmak
gibiunsurlara bavurm akgerekmektedir.
gerekmektedir.(6) (6)Bu almanmhi
Bualmann hideil
deil
seseada bilim sahas daha yakn tarih dnemleri iin yaplabileceini
ada bilim sahas ve daha yakn tarih dnemleri iin yaplabileceiniveve
ve
yaplm aktaolduunu
yaplmakta olduunubiliyoruz.
biliyoruz.Bu aratrm alarnaa
Buaratrmalarn aayukar yzerkiilik
yukaryzer kiilik
hattadaha
hatta dahabile kktopluluklar
bilekk topluluklarortaya beklenebilir.Genellikle
karm asbeklenebilir.
ortayakarmas Genellikle
tektektek bilimadamlarnn,
tekbilim adam larnn,zellikle yetenekliolanlarn,
zelliklededeenenyetenekli olanlarn,bylebylebirden
birden
fazla topluluun ayn zamanda yahut da srayla yesi olduklar
fazla topluluun ayn zam anda yahut da srayla yesi olduklar grlmekte grlmekte
dir.
dir.
Bu toplluklar,bubukitapta
Butrtrtoplluklar, bilim selbilginin
kitaptabilimsel bilgininreticileri
reticilerivevekurucular
kurucular
tantlan birimlerdi.
olarak tantlan birimlerdi. Paradigmalar paylaanlar,bubutopluluklarn
olarak Paradigmalar paylaanlar, topluluklarmyele yele
ridir.
ridir.BuBuortak
ortakunsurlarn ekildedeinilmedike,
doasm abirbirekilde
unsurlarndoasna deinilmedike,bilimin bilimingeti
geti
imiz sayfalardabetimlenen
im izsayfalarda betim lenenbir okzellii
birok zelliikolay anlalam az.te
kolayanlalamaz.
kolaykolay 0 te
yandan,
yandan,metninmetninilkilkeklinde bam szolarak
eklindebamsz olarakyer vermediimbaka
yervermediim bakatrtrzel
zel
liklerin
liklerinkendi
kendibalarna
balarmaanlalmalar mmknolabilir.
anlalm alarmmkn olabilir.Bu nedenledorudan
Bunedenle dorudan
doruya
doruyaparadigmalara
paradigmalaraynelmeden
ynelmedennce, yalnzcatopluluk
nce,yalnzca yapmadeine
toplulukyapma deine
rekrekaklanabilecek
aklanabilecekbir birdizi noktaybelirtmekte
dizinoktay belirtmekteyararyararvardr.
vardr.
Bunlarn arasndabelki
Bunlarmarasnda belkidedeenenarpc olanbirbirbilim
arpcolan geliimizgi
dalnngeliim
bilimdalnn izgi
paradigma-ncesi dnemde paradigma-sonras
sinde paradigm a-ncesi dnem de paradigm a-sonras dnem e geiolarak
sinde dneme gei olarak
adlandrdm
adlandrdmolgudur.olgudur.Bu Bugeii kinciBlm
geiikinci B lm 'de gstermeyealtk.
degstermeye altk.Gei
Gei
gereklemeden birtakm okullar konusu
gereklemeden nce, birtakm okullar sz konusu bilim dalmdaegemen
nce, sz bilim dalnda egemenolol
mak yarrlar.Daha
iinyarrlar.
m akiin sonra,kayda
Dahasonra, kaydadeer herhangibir
deerherhangi bilimselbaarnn
birbilimsel baarnn
ortaya km asyla okullarn says azalr, genellikle de tekeiner
ortaya kmasyla okullarn says azalr, genellikle de teke inervevebylece
bylece
daha
dahaetkin
etkinbir bilim seluygulama
birbilimsel uygulam atarz tarzbalar.
balar.Bu Butarztarzgenel olarakdarya
genelolarak darya
kapaldr
kapaldrvevebulmaca yneliktir.Toplu
zm neyneliktir.
bulm acazmne Toplualmann
alm annbyle byleolmas
olmas
da, bilindii
da, bilindii gibi, topluluk yelerinin alma dallarna zg bir temelirahat
gibi, topluluk yelerinin alma dallarna zg bir temeli rahat
lkla
lklavarsayabilmelerine
varsayabilmelerinedayaldr.
dayaldr.
Olgunlamaya
Olgunlamayadoru ynelenbubugeie
domynelen geiezg niteliklerin,kitapta
zgniteliklerin, kitaptayer yervere-
vere-
(*). Szlk anlam bakteri yiyen. Hayvanlarda hastalk yapan bakterilerle birlikte grlen ve bun
(*). Szlk anlam bakteri yiyen. Hayvanlarda hastalk yapan bakterilerle birlikte grlen ve bun
lar yok edebilen bir eit kimyasal madde ya da organizma. Alyuvar grevi yapan bu maddenin
lar yok edebilen bir eit kimyasal madde ya da organizma. Alyuvar grevi yapan bu maddenin
gerekte ne olduu henz belirlenememitir.
gerekte ne olduu henz belirlenememitir.
(6). Eugene Garfield. The Use of Citation Data in Writing the History of Science (Bilim Tarihinin
(6). Eugene Garfield. The Use of Citation Data in VVriting the History of Science (Bilim Tarihinin
Yazilmasnda Alntlarn Veri olarak Kullanlmas) Philadelphia, institue of Scientific Information
Yazilmasnda Alntlarn Veri olarak Kullanlmas) Philadelphia, nstitue of Scientific Information
(Bilimsel Haberleme Enstits) 1964; M.M. Kessler, "Comparison of the Results of Bibliograph
(Bilimsel Haberleme Enstits) 1964; M.M. Kessler, Comparison of the Results of Bibliograph-
ic Couplingi and Analytic Subject Indexing" (Bibliyografya eletirmeleri ve Analitik Konu Fihrist
ic Couplingi and Analytic Subject lndexing (Bibliyografya eletirmeleri ve Analitik Konu Fihrist
leri sonularnn karlatrlmas) Amercian Documenlation (Amerakin Belgecilii) dergisi,
leri sonularnn karlatrlm as) Am ercian Docum enlation (Am erakin Belgecilii) dergisi,
16,1965. s. 223-33;R.J. Price, "Networks of Scientific Papers" (Bilimsel Bildiriler rnts) Sci
16,1965. s. 223-33;R.J. Price, Networks of Scientific Papers" (Bilimsel Bildiriler rnts) Sci
ence (Bilim dergisi) 1965, s. 510-1 5.
ence (Bilim dergisi) 1965, s. 510-15.

181
181
 bildiimizden ok daha kapsaml bir incelemeyi hak ettiklerini syleyebiliriz.
bildiimizden
Bunun zellikleok dahatoplumbilimleriyle
ada kapsam l bir incelemeyi hak ettiklerini
ilgilenenler iin nemi syleyebiliriz.
byktr.
Bu Bunun zellikle
dorultuda ada toplum
sylenmesinde bilim
yarar leriyle
olan ilgilenenler
ilk noktay ele iin nemi
alaln. Sz byktr.
konusu
Bu dorultuda
geii, ilk kez birsylenm esinde yarar
paradigmann bulunmasolan ilk noktay ele
ile balak alaln.zorunlu
grmek Sz konusu
de
geii,
ildir ilk kez grmenin
(balak bir paradigm anm olduuna
zorunlu bulunm as benileartk
balak grm ek zorunlu
inanmyorum.) Topluca de
ildir (balak grmenin zorunlu olduuna ben
'paradigma' adn verdiim unsurlar, 'paradigma- ncesi' dnemin okullar artk inanmyorum.) Topluca
daparadigm
dahil btn a adn
bilimselverdiim unsurlar,
topluluklarn paradigma-ncesi
yeleri paylarlar. Olgunlua dnem in okullar
gei ile
da dahil
deien btn bilimsel
paradigmann topluluklarn
varl deil dahayeleri paylarlar. Olgunlua
ok paradigmann gei ile
doasdr. Olaan
deien paradigmanm
bulmaca-zc faaliyetvarl
yalnzca deil
bu daha ok paradigmanm
deiiklikten sonra olaslk doasdr. Olaan
kazanabilir.
bulmaca-zc
Gelimi bir bilimfaaliyet
dalnnyalnzca
imdiyebu deiiklikten
kadar paradigma sonra olaslk kazanabilir.
oluumuyla balak
G elim i zelliklerinden
grdm bir bilim dalnn im diyebu
birounu kadar paradigm
nedenle a oluum
imdi olsa uyla ekilde
ok farkl balak
grdm zelliklerinden
tanmlardm. Benimsenme sreci birounu bu nedenle
bu zelliklere yolimdi
aanolsa ok farkl
paradigma ekilde
tr,
tanmlardm.
zlmesi Benimsenme
g bulmacalar sreci bu bu
belirleyen, zelliklere
zmleryol iinaan paradigma
ipular tr,ve
salayan
zlm esi
gerek g bulm
zekya sahipacalar belirleyen,
uygulaycy bu zm
kesinlikle ler iin
baarya ipular
gtren salayan ve
paradigmadr.
gerek zekya
Deiiklik sahip uygulaycy
iin nemli bir eylerin feda kesinlikle
edildiibaarya
duygusunu gtren paradigmadr.
tadabilenler, yal
Deiiklik
nzca iin nemli
bilim dallarnn bir eylerin
(yahut feda edildii
okullarnn) duygusunu
bir paradigmaya tadabilenler,
sahip olmasndan yal
nzca bilim kiilerdir.
yreklenmi dallarnn (yahut okullarnn) bir paradigmaya sahip olmasndan
yreklenmi
Hi deilsekiilerdir.
tarihiler iin daha nemli olan bir nokta da, bu kitabn bilim
sel topluluklar bilimseliin
Hi deilseiletarihiler daha arasnda
konular nemli olan rtlbir olarak
nokta da, bu kitabm
varsayd birebilim
bir
sel topluluklar ile
zdeletirmedir. bilimsel
Baka konularkitapta
bir deyile, arasnda rtl optik',
'fiziksel olarak 'elektrik'
varsaydvebire 'Is'bir
zdeletirmedir.
gibi terimlerin yalnzca Bakabilimsel
bir deyile, kitapta
konular fiziksel optik,
adlandrmakla elektrik
kalmayp, ve za
ayn Is
gibi terim
manda bilimsellerintopluluklar
yalnzca bilim sel konular adlandrm
da adlandrdklar varsaymam aklasrekli
kalm ayp,
olarakayn
kulza
manda Metinde
landm. ak braklan
bilimsel topluluklar da adlandrdklar
tek baka seenek, varsaymn
btn bu srekli olarak
konular kul
fizik
landm. M etinde
topluluuna ak braklan
ait grmekti. tek baka
Ancak, tarihi seenek, btndabu
meslekdalarmn skkonular fizik
sk belirtti
itopluluuna
gibi, bu tr ait grmekti. Ancak,
zdeletirmelerin hertarihi meslekdalarmm
eit incelemeyi aan birdageerlilii
sk sk belirtti
var
i rnein,
dr. gibi, bu tr 19zdeletirmelerin
'uncu Yzyl ortalarna her eit
kadarincelemeyi
genel bir aanfizik bir geerlilii
topluluu var
yoktu
vedr. rnein, 19uncu
oluturulmas iin deYzyl
daha nceortalarna kadar genel
birbirleriyle ilikisibirolmayan
fizik topluluu yoktu
iki camiaya,
ve oluturulmas
yani matematik ileiin doa defelsefesi
daha nce birbirleriyle
camialarna ait ilikisi olmayan iki
baz kesimlerin camiaya,
birlemesi
yani m atemBugn
gerekmiti. atik iletekdoa
bir felsefesi camialarna
geni topluluun konusuait baz
olan kesim lerin gemite
sorunlar birlemesi
farkl
gerekm iti. Bugn
topluluklar arasnda eitli
tek bir geniekillerde
topluluun konusu
dalm durumdayd.
olan sorunlar gem
Is ve madite
defarkl gibi, dier
topluluklar
kuramlar arasnda eitli
ve daha darekillerde konular ise
kapsamldalm tek bana Is
durumdayd. hibir
ve mad
bi
de kuramlar
limsel topluluun zel
gibi, dier ve olmadan
alan d ^ a dar uzun
kapsamlsre konular ise tek bana hibir
varlk gstermilerdi. Bununbi
lalimsel
birlikte, deimeyen
topluluun zelgerek u ki; hem
alan olmadan uzunolaan bilim hem
sre varlk gstermilerdi.
de bilimselBunun
dev
rimler
la birlikte, deimtemeline
bir topluluk eyen gerek dayalu faaliyetlerdir.
ki; hem olaanOnlar bilimbulmak
hem deve bilimsel
zmle dev
mekrimler
iin,birilknce
toplulukbilimlerin
temelinezamandayaliinde deiiklikleri
geirdii Onlar
faaliyetlerdir. bulmakzmekve zm gele
m ekParadigma
rekir. iin, ilknce eyden nce
herbilimlerin zaman bir iinde
konuyu deil birdeiiklikleri
geirdii zmek ge
topluluu ynlendirir.
Paradigmann
rekir. Paradigm ynlendirdii
a her eydenyance da paradigmay
bir konuyu ykc deil birolan topluluu ynlendirir.
aratrmalar zeri
yaplacak herynlendirdii
neParadigmanm almann, sorumlu topluluu ya
ya da paradigmay da topluluklar
ykc olan aratu-malar zeri
saptamak
lane balamasher
ieyaplacak almann, sorumlu topluluu ya da toplulu an saptamak
arttr.
laBilimsel
ie balamas gelimenin
arttr.zmlenmesine bu ekilde yaklald zaman, ele
tirel incelemenin
Bilimsel gelimenin haline gelmi olan
odaklarzmlenmesine bu baz
ekildeglkler
yaklald
ortadan kalkabi
zaman, ele
lir. rnein
tirel incelemeninbaz gzlemciler,
odaklar halinemadde kuramn
gelmi olan rnek
baz glkler
gstererek benimkalkabi
ortadan bilim
lir. rneinparadigmalara
adamlarnn baz gzlemciler, ballkta
maddegsterdikleri
kuramm mek birlii ok abarttm
gstererek benim ileri
bilim
adamlarmm Yalan
srmlerdir. denebilecek
paradigmalara zamanlara
ballkta kadar, bubirlii
gsterdikleri alandakiok kuramlarn
abarttm sileri
rekli olarak anlamazlk
srmlerdir. ve tartma
Yakm denebilecek zamanlara kadar, bu iaret
konusu olduuna alandaki etmilerdir.
kuramlarn Ben s
tanmlamaya
burekli olarak anlam aynen katlmakla
azlk ve tartmbirlikte,
a konusubunun olduunabir kar-rnek olduunu
iaret etmilerdir. Ben
kabul
bu tanmetmiyorum. Madde
lam aya aynen katlm akla kuramlar,
zerine birlikte, bunun hi deilse 1920'lere
bir kar-m kadar,
ek olduunu
kabul etm iyorum . M adde zerine kuram lar, hi deilse 1920lere kadar.
182
182
hibir
hibirbilimsel
topluluun zelalan
bilimsel topluluunzel alanyayadadakonusu olmad.Tersine,
konusuolmad. Tersine,ok okbb
yk sayda uzman gruplar tarafndan ara olarak kullanlyorlard. Farkl
yk sayda uzm an g ru p lan tarafm dan ara olartk kullanlyorlard. Farkl
topluluklarn yeleri bazen farkl
topluluklarm yeleri bazen farklaralar aralarseiyorlar bakalarmmseimini
seiyorlar vebakalarnn
ve
seimini
de eletiriyorlard, daha da nemlisi, madde kuram, tek bir topluluktaki ye
de eletiriyorlard, daha da nemlisi, madde kuram, tek bir topluluktaki ye
lerin bile zerinde ille de anlamalar gereken ya da anlaabileceklerittirde
lerin bile zerinde ille de anlam alar gereken ya daanlaabilecekleri itirde
bir konu deildir. Anlama gerei topluluun ne yaptna baldr.
bir konu deildir. A nlam a gereince nce topluluun ne yaptna baldr.
19'uncu Yzyln ilk yarsndaki kimya, bu durumun ok iyi bir rneidir.
19uncu Y zyln ilk yarsndaki kim ya, bu durumun ok iyi bir rneidir,
topluluun temel baz aralar -sabit oran, katmanl oran, birleen arlklar-
topluluun temel baz aralar -sabit oran, katmanl oran, birleen aulMar-
Dalton'un atomik kuram sayesinde ortak kullanma girdikleri halde, kimya
D altonun atomik kuram sayesinde ortak kullanma girdikleri halde, kimya
clar bu birlemeden sonra bile ortak aralara dayandrdkar
clar bu birlemeden sonra bile ortak aralara dayandrdkaralmalarda
an
almalarda an
lamazla derek, atomlarn varl konusunda, hem de bazen byk id
lam azla derek, atom larn varl konusunda, hem de bazen byk id
detle, tartabilmekteydiler.
detle,
yletartabilmekteydiler.
inanyorum ki baka baz glkleri ve yanl anlamalar da ayn e
kildeyle amyorum ki baka baz glkleri ve yanl anlamalar da ayn e
giderebiliriz. Bir bakma semi olduum rnekler yznden, bir bak
kilde giderebiliriz. Bir bakma semi olduum rnekler yznden, bir bak
ma da ilgili topluluklarn yaps yahut bykl konusunda yeterince ak
ma da ilgili topluluklarn yaps yahut bykl konusunda yeterince ak
olmamam nedeniyle baz okurlar kitaptaki tek kaygmn, ya da balca kayg
olmamam nedeniyle baz okurlar kitaptaki tek kaygmm, ya da balca kayg-
mn, Copernicus, Newton, Darwin veya Einstein gibi isimlerle balak olan
mm, Copem icus, Nevvton, Darwin veya Einstein gibi isimlerle balak olan
byk devrimleri aklamak olduu sonucuna vardlar. Sanrm topluluk ya
byk devrim leri aklambir
ps konusunda daha ak ak olduu sonucuna vardlar. Sanrm topluluk ya
canlandrma, yaratmaya altm olduka
ps konusunda daha ak bir canlandrm a, yaratm aya altm olduka
farkl izlenimi glendirmeme yardmc olabilir. Benim grme gre dev
farkl izlenimi glendirm emeveyardmc olabilir. Benim grme gre dev
rim, topluluktaki ballklarn amalarn belli bir ekilde yeniden kurul
rim
masn , topluluktaki
ieren zel bir ballklarn ve am alarn belli bir ekilde yeniden kurul
tr deiikliktir. Fakat deiikliin byk olmas asla
zorunlu deildir ve bazen tek bir topluluk,Fakat
m asn ieren zel bir tr deiikliktir. deiikliin
stelik belki yirmibyk olmasbile
be kiiden asla
zorunlu deildir ve bazen tek bir topluluk, stelik beUd yirmi be kiiden bile
az yesi olan bir topluluk dnda kimseye devrim gibi gzkmesi de gerek
az yesi olan bir topluluk dnda kimseye devrim gibi
mez. Zaten bilim felsefesi yaznnda ok az anlalan ya da ok az tartlan gzkmesi de gerek
yamez. Zaten
da ok bilim felsefesi
az tartlan bu kk yaznm da ok az anlalan
lekli deiiklikler son ya da ok
derece az tartlan
sk ve dzen
li olarak meydana geldikleri iindir ki devrimci deiikliin, birikimciveolann
ya da ok az tartlan bu kk lekli deiiklikler son derece sk dzen
li olarak m eydana geldikleri iindir
tersine, ok iyi anlalmas zellikle gerekmektedir. ki devrimci deiikliin, birikimci olaun
tersine, ok iyi anlalmas zellikle gerekmektedir.
Bir ncekiyle yakndan ilintili son bir dzeltme, bu anlay belki kolay
Bir ncekiyle yaJcndan ilintili bir
latrabilir. Bir ksm eletirmenler, soneylerin bir dzeltme, b anlay
aksadnn belki kolay
ortak bilinci olan
latrabilir. Bir ksm eletirmenler, bir eylerin
bunalmlarn, ilk metinde ima ettiim kadar deimez bir kural halinde aksadnn ortak bilinci olan
dev
bunalmlarn, ilk metinde ima ettiim kadar deimez
rim habercisi olduklarndan kuku duymulardr. Ne var ki kitapta benim ka bir kural halinde dev
rim habercisi olduklarmdan kuku duymulardr. Ne var ki kitapta benim ka
ntlamam iin nem tayp da bunalmn devrimlerin kanlmaz bir nkou
ntlamam iin nem tayp
lu olmasn gerektiren hibir unsur da bunahmm
yoktur. devrimlerin kanlmaz
Bunalm yalnzca bir nkou
sk grlen bir
lu olmasn gerektiren hibir unsur yoktur. Bunalm yalnzca sk grlen bir
balang, olaan-bilimin katlnn sonsuza dek sorgulanmadan srmesini
balang, tr
nleyen bir olaan-bilim
nleyen bir trama
z-denetim
z-denetim
in katlnn
mekanizmasdr.
m ekanizm
sonsuza
asdr.
dek sorgulanmadan
Devrimler
Devrim
baka yollardan
ler baka
srmesini
yollardan
da
oluturabilirler, benim kanmca ok ender olarak. Buna karlk, kitaptada
oluturabilirler,
topluluk yaps zerineama benimyeterlikambir mtartma
ca ok ender
olmadolarak.
iin Buna karlk,
karanlkta kitapta
kalan bir
noktaya imdi dikkat ekebilirim: bunalmn, onu yaayan ve bu yzden babir
topluluk yaps zerine yeterli bir tartma olmad iin karanlkta kalan
noktaya
zen de devrim imdigeiren
dikkattopluluun
ekebilirim: bunalmn,
kendisi onu yaayan
tarafndan karlmveolmas
bu yzden
gerek ba
zen Bir
mez. de devrim
uzmanlk geiren topluluun
dalnda, szgelii kendisi tarafmdan
elektro-mikroskop karlm
gibi yeni olmas
ralann gerek
ya
damez. Bir uzmanlkgibi
Maxwell'inkiler dalnda,
yeni szgelii
yasalarn elektro-mikroskop
bulunmas ve bunlarn gibi benimsenmesi,
yeni aralarm ya
da M axw eirinkiler gibi yeni yasalarn
bir baka uzmanlk dalnda bunalma yol aabilmektedir. bulunmas ve bunlarm benimsenmesi,
bir baka uzmanlk dalnda bunalma yol aabilmektedir.

183
183
 2. Grup lkelerinin Btnlemesi Olarak Paradigmalar
2. Grup lkelerinin Btnlemesi Olarak Paradigmalar
imdi de paradigmalara dnelim ve ne olabileceklerini soralm. lk met
imdi de
nin yantsz paradigm
brakt alaraarasnda
sorular dnelimbundan ve ne olabileceklerini
daha belirsiz kalp soralm. lk m et
daha nemli
nin bir
olan yamtsz
baka brakt
konu sorular
olduunu arasmda bundan daha belirsiz
sanmyorum. 'Paradigma' teriminin kitaptaki kalp daha nemli
olan bir baka konu olduunu sanmyorum. Paradigm
en temel felsefi savlar bir araya toplad inancn paylaan iyi niyetli bir a teriminin kitaptaki
en temel
okur, felsefi savlar
tamamlanmam bir bir arayafihrist
analitik toplad inancnterimin
hazrlayarak paylaan en iyi niyetliiki
az yirmi bir
farkl ekilde kullanld sonucuna varm. (7) Bugnk dnceme gre buiki
okur, tamamlanmam bir analitik fifeist hazrlayarak terimin en az yirmi
farkl ekilde
farklardan oukullamid sonucuna yznden
slup tutarszlklar varm. (7)meydana
Bugnkgelmitir
dnceme gre bu
(szgelii
farklardan ou slup tutarszlklar yznden
Newton 'un Yasalar bazen bir paradigma, bazen bir paradigmann paralarmeydana gelm itir (szgelii
Nevvtonungibi,
olabilecei Yasalar
bazenbazen
de sadecebir paradigma,
paradigmabazen bir paradigm
zellikleri anm paralar
tayabilirler) ve gi
olabilecei gibi, bazen de sadece paradigma zellikleri
derilmeleri olduka kolaydr. Fakat bu dzenleme yapldktan sonra bile teri tayabilirler) ve gi
minderilmeleri
son derece olduka
farkl kolaydr.
iki temel Fakatkullanm bu dzenleme yapldktan sonra
olduu grlecektir ve bunlarm ay bile teri
min son derece farkl iki temel kullanm olduu
rlmalar gerekmektedir. Daha yaygn olan kullanm imdiki altblmn ko grlecektir ve bunlarm ay
rlmalar gerekmektedir. Daha yaygn
nusudur, dierini ise bir sonraki blmde ele alacam. olan kullanm imdiki altblm n ko
nusudur,
Az ncedierini
gzdenisegeirdiimiz
bir sonraki blmdeyntemleri ele kullanarak
alacam. tikel bir uzmanlar
Az nceayrt
topluluunu gzden
etmigeirdiim
olan kiinin iz sorabilecei
yntem leri kullanarak tikel bir
yararl sorulardan uzm
biri de anlar
u
topluluunu ayrt etmi olan kiinin sorabilecei
dur: bu topluluk yelerinin, mesleki iletiimlerinin aa yukar eksiksiz yararl sorulardan biri deve u
mesleki kararlarnn da neredeyse oybirliine dayal olmasn salamak iinve
dur: bu topluluk yelerinin, m esleki iletiim lerinin aa yukar eksiksiz
mesleki kararlarnm
paylatklar da neredeyse
(ya da aralarnda oybirlim
kurduklar) baenedir?
dayalBu olmasn
soruyasalam ak iin
ilk metinde
paylatklar
geerli grlen(ya da 'bir
yant aralarm da kurduklar)
paradigmadr' yahutba danedir? Bu soruya ilk
'bir paradigmalar m etinde
dizisidir'
geerli grlen
eklindeydi. Fakat, yant
dahabir paradigm
sonra adr yahut
tartacamz da anlamn
ikinci bir paradigmalar
tersine, terimdizisidir
as
eklindeydi. Fakat, daha sonra tartacamz rkinci
lnda buradaki kullanm iin uygun deildir. Bilim adamlarnn kendilerine anlamm tersine, terim as-
mda buradaki
sorulsa, bir kuram kullanm
ya da bir iin uygun dizisini
kuramlar deildir.paylatklarm
Bihm adam larnn kendilerine
sylerler. Terim
birsorulsa,
gn gelip bir kuram
de bu tarzya dabirbir kuram lar
kullanm iin dizisini
tekrarpaylatklanm
benimsenebilirse sylerler.
ben kendiTerim
bir gn gelip de bu tarz bir kullanm iin tekrar
adma ok memnun olurum. Ancak bugn bilim felsefesinde kullanld benim senebilirse ben kendi
adm a 'kuram',
ekliyle ok m emdoas
nun olurum . A ncak
ve kapsam bugn bilim
bakmmdan bu felsefesinde kullanld
balamda gerek duydu
ekliyle kuram
umuzdan ok daha , doas
snrlvebirkapseun bakmmdan bu balamda
yap artrmaktadr. Dolaysyla gerek duydu
bu terim
gnmzde bal olduu baz sonulardan arndrlncaya kadar, bir bakaterim
um uzdan ok daha snrl bir yap artrm aktadr. D olaysyla bu te
rimgnmzde
benimsemek balolas
olduubir baz sonulardan
karkl armduilmcaya
nleyecektir. u andakikadar, bir baka te
amalarmz
rimbenim
iin benimnereceim
sem ek olasterim bir karkl
bir bilim koluna nleyecektir. u andaki
zg ereve ya daam alarm
kalp (di-z
iin benim nereceim terim bir bilim koluna zg
sipliner Matriks)* olacaktr. Bilim koluna zg diyoruz, nk burada tikel ereve ya da kalp (di-
sipliner M atriks)* olacaktr. Bilim koluna zg diyoruz,
bir bilgi alanndaki uygulayclarn ortak 'mlkiyeti' sz konusudur. ereve nik burada tikel
yabirdabilgi
kalpalanmdaki
deyiimizin uygulayclarn
nedeni sralanm ortakeitli
mlMyeti sz konusudur.
trde unsurun ereve
bulunmasdr.
ya da kalp
Kitabn deyiimizin
ilk metninde gerek nedeni
paradigmasralanmolarak,eitli
gerektrde unsurun paralar
paradigma bulunmasdr.ya
hutKitabn
paradigmailk m etninde
zellii gerek
tamaparadigma olarak, gerek
eklinde adlandrm paradigma
olduum paralar
ve bilim toplu ya
hut paradigma zellii tama eklinde adlandrm
luunun balln ynelttii nesnelerin hepsi yahut da ou, 'disipliner mat olduum ve bilim toplu
luunun
riks' balln
dediimiz btn ynelttii
oluturan nesnelerin
elerdir hepsi
ve buyahut da ou,
ekilde disipliner b
oluturduklar mat-
rik s dediim
tnlk iz btn
iinde topluca ilevoluturan
yaparlar.elerdir
Fakat buve bu ekilde
paralarn oluturduklar
hepsine tek tip nes- b
tnlk iinde topluca ilev yaparlar. Fakat bu
neymi gibi davranmak bu tanmlama iinde artk olanakszdr. Burada tamparalarn hepsine tek tip nes
birneymi gibi davranm
liste vermeye ak bu tanm lam
kalkmayacam, a iinde
fakat artk olanakszdr.
disipliner matriksi oluturan Buradaana tam
bir listegzden
elerin verm eye kalkm ayacam
geirilmesi hem u andaki , fakatyaklammn
disipliner m atriksi
esasm oluturan
aa kar ana
elerin
tacak hem gzden geirilmesi
de bir sonraki savm hem u andakiolacaktr.
hazrlam yaklammm esasm aa kar
tacak
nemli hembir de tr
bir oluturucu
sonraki savm eyehazrlam
'simgeselolacaktr.
genellemeler' baln verece-
nemli bir tr oluturucu eye simgesel genellemeler balm verece-
(7) Masterman, a.g.e.
(")(7) Masterman,
Matriks: szlk anlam dlyata. inde kapsad bir baka nesneye biim verebilen
Latince a.g.e.
{') kalb.
reti Matriks: Latince szlk anlam dlyata. inde kapsad bir baka nesneye biim verebilen
reti kalb.

184
184
 im. Bu deyimi kullanrken zihnimden geirdiim biimler, topluluk yeleri
im. Bu deyimi
tarafndan kullanmken
sualsiz vezihnimden geirdiimkmadanbiimler,ortaya
topluluk yeleri
sorgusuz hibir anlamazlk atlabil-
tarafm dan sorgusuz sualsiz ve hibir anlam azlk
dikleri gibi, rahata mantksal biimlere de dklebilirler, rnein: (x) (y) (z)km adan ortaya atlabil-
0dikleri
(x,y,z).gibi,
Bunlarrahata mantksal
disipliner biimlere
matriksin de dklebilirler,
biimsel veya hemen rnein: bir biime (x)dk-
(y) (z)
0 (x,y,z). Bunlar disipliner m atriksin biimsel veya
lebilir eleridir. Bazan bu tr genellemeleri daha batan simgelemi bulu hemen bir biime dk-
lebilir
ruz. f= ma eleridir.
(g = kitle Bazan x bu
ivme) tr genellem
yahut = V/R
I eleri daha
(akm batan
hz oransimgelemi
elektrik bulu
yk
=
ruz. f= ma (g = kitle x ivme) yahut I = V/R (akm
birimindeki enerji - voltaj/rezistans). Bazlar ise genel olarak szlklerle ifa hz oran = elektrik yk
birimindeki enerji - voltaj/rezistans). Bazlar ise genel
de edilirler: "elementler sabit (deimez) arlk oranlarnda birleirler" veya olarak szlklerle ifa
de edilirler: elementler sabit (deimez) arlk oranlannda
"etki tepkiye eittir" gibi. Eer bunlar gibi deyiler yaygn apta kabul gr birleirler veya
etki
m tepkiye eittir
olmasalard, bilimgibi. Eer bunlar
topluluu yelerinin gibi bulmaca-zc
deyiler yaygn apta kabul gr
giriimlerinde
m olmasalard, bilim topluluu yelerinin
yararlandklar gl mantk ve matematik ilemlerini dayandracaklar bulmaca-zc giriimlerinde
y a rarlan
hibir temel d k lar gl mHer
bulunamazd. antk neve m atem
kadar atik ilem
taksonomi gibi, lerini
olaan dayandracaklar
bilimin bu tr
hibir temel bulunamazd. Her ne kadar taksonomi
deyileri ok az kullanarak da ilerleyebileceini dndrecek rnekler gibi, olaan biliminvarsabu tr
deyileri
da, ok az kullanarak
yle grnyor da ilerleyebileceini
ki uygulayclarnn hizmetindedndrecek
olan simgeselrneklergenelleme varsa
da, yle grnyor ki uygulayclarmm hizmetinde
ler ne kadar fazlaysa bir bilim dalnn gc de o kadar artmaktadr. olan simgesel genelleme
lerAslnda
ne kadar fazlaysa birilk
genellemeler bilim dalmm
bakta doa gc de o kadar
yasalar artmaktadr. da toplu
gibi grnyorsa
Asimdaiin
luk yeleri genellemeler
ilevleri bununla ilk bakta
snrhdoa yasalar
deildir. Bazan gibigerekten
grnyorsa da toplu
de doa ya
luk yeleri
salarndan teiin
birilevleri
anlamlar bununla smrh deildir.
olmayabilir: Bazan gerekten
rnein Joule-Lenz Yasas, deH doa
= RI2ya-
salarmdan te bir anlamlar olmayabilir: rnein
(s=akm2 xrezistans). Bu yasa ilk bulunduu zaman, topluluk yeleri, H,R Joule-Lenz Yasas, H = RI^
ve(s=akm^
Isimgelerinin xrezistans).
ne anlama Bu yasa ilk bulunduu
geldiini zaman, topluluk
zaten biliyorlard yeleri, H,R
ve bu genellemeler
ve I sim
onlara gelerinin
yalnzca ne anlam a geldiini zaten biliyorlard ve bu genellem eler
ismin, akmn ve rezistansn davranlar arasnda daha nce
onlara yalnzca
bilmedikleri ismin,retiyordu,
bir ilikiyi akmm ve rezistansn
o kadar. Fakatdavranlar
daha skarasnda
grlen daha nce
bir olgu,
bilmedikleri bir ilikiyi retiyordu, o kadar. Fakat
evvelce kitapta yer verilen tartmalarn da gsterdii gibi, simgesel genelle daha sk grlen bir olgu,
evvelce kitapta
melerinde bu ikinci yerilevi
verilen tartmalarm
dierinden kesinda birgsterdii gibi, simgesel
ekilde ayrrlar. Bunlar da genelle
tp
kmelerinde
f = ma yahut bu ikinci
I= V/R ilevi
gibidierinden
ksmen yasa kesin bir ekilde
olarak ayu-rlar.fakat
ilev yaparlar Bunlar da tp
ksmen
dekortaya
f = maattklar
yahut Isimgelerin
= V/R gibitanmlamalar
ksm en yasa olarak ilev yaparlar fakat ksmen
olarak kullanlmaktadrlar. ste
de
lik ortaya
birbirinden attklar simgelerin
ayrlmaz bu iki ilevin, tanmlamalar'yasama' olarak
ve kullanlmaktadrlar.
'tanmlama' ste
etkinlikleri
likarasndaki
nin birbirindendenge ayrlmaz bu iki ilevin,
de zamanla deiir.yasam
Baka a birvebalamda
tanm lam a etkinlikleri
olsak, bu nok
nin arasmdaki
talarn denge de zam anla
ayrmth zmlenmesi deiir. sonular
ok verimli Baka bir balamda olsak,
dourabilirdi, nk buger
nok-
talarm ayrm th zmlenmesi ok verimli sonular
ekten bir yasay benimsemenin getirdii yap ile bir tanmnki birbirlerinden dourabilirdi, nk ger
ekten
ok bir yasay
farkldr. Yasalar benimsemenin
para paragetirdii
dzeltmeyap ile bir
olana tanmnki
vardr, birbirlerinden
ama tanmlar as
ok mantksal
lnda farkldr. Yasalar
dorularpara paraolduklar
(totoloji) dzeltmeiin olana
bu ekildevardr, am a tanmlar as-
deitirilemezler.
mda mantksal dorular (totoloji) olduklar iin
rnein, Ohm 'un yasasn kabullenmenin beraberinde getirdii koullardan bu ekilde deitirilemezler.
rnein,
birisi, hem O'akm'hm unhem yasasn kabullenm
de 'rezistans' enin beraberinde
terimlerinin yeniden getirdii koullardan
tanmlanmasyd.
Bubirisi, hem eski
terimler akm hem de rezistans
anlamlarn terimlerinin yeniden
korumay srdrselerdi, Ohm'un tanmlanmasyd.
Yasas doru
Bu terim Bu
olamazd. ler eski
yasaya anlam larn bir
szgelii korum ay srdrselerdi,
Joule-Lenz O hm un Yasaskadar
Yasasna gsterilmedii doru
olamazd. Bu yasaya szgelii bir Joule-Lenz Yasasna
gl bir muhalefet olumasnn nedeni de buydu. (8) Belki bu tr durumlar gsterilmedii kadar
gl
tipik bir m uhalefet
saylabilirler. olum
imdilerde, asnn
ben nedeni
btn de buydu.
devrimlerde (8) Belki
bir ok bu tr
unsurun durumlar
yan
tipik
sra saylabilirler.
nceleri mantksal im dilerde, ben btn
dorularnkine benzerdevrim
bir gce lerde bir olan
sahip ok unsurun
genelleme yan
lerin terkedilmesinin de sz konusu olduunu dnyorum. rnein Einstee
sra nceleri mantksal dorularnkine benzer bir gce sahip olan genellem
inlerin terkedilmesinin
ezamanln de sz konusu
greli olduunu olduunu dnyorum.
mu gstermitir. Yoksa ezamanllk rneindnEinste-
in ezam
cesinin anhn mi
kendisini greli olduunu
deitirmitir? mu gstermitir.
'Ezamanlln Yoksa ezamanllk
grelilii' deyiminde dn
pa
cesinin
radoks kendisini
bulanlar mi deitirmitir?
yanlmlar mdr? Ezamanlhm grelilii deyiminde pa
radoks bulanlar yanlmlar mdr?
(8) Bu olayn nemli ksmlar iin bkz. T.M. Brown, "The Electrick Current in Early 19th Century
(8) Bu
French olayn nemli
Physics" ksmlar
(19. Yzyl iin bkz.
Balarnda T.M. Brown,
Fransz The
Fiziinde Electrick
Elektrik Current
Akmnn in Early
Yeri) 19th Stud
Historical Century
iesFrench
in the Physics"
Physical (19. Yzyl(Fizik
Sciences Balarnda Fransz
Blmleri Fiziinde
zerine Elektrik
Tarihsel Akmnn
almalar) 1,1Yeri)
969, Historical ve
s. 61-103Stud-
ies in the
Modern Physical
Schagrin, Sciences (Fizik
"Resistance Blmleri
to Ohm's Yasasnaalmalar)
zerine Tarihsel
Law" (Ohm'un Kar Diren) American
I, 1969, Jourve
s. 61-103
nalModem Schagrin,
of Physics Resistance
(Amerikan to Ohms
Fizik Dergisi) Law" (Ohm'un
21, 1963, s. 536-47.Yasasna Kar Diren) American Jour
nal of Physics (Amerikan Fizik Dergisi) 21, 1963, s. 536-47.
185
185
 imdi dedisipliner
imdi de matriksin ikinci bir tr esini ele alalm. Kitabn asl
disipliner matriksin ikinci bir tr esini ele alalm. Kitabn asl
metninde bu ge hakknda, 'metafizik paradigmalar' yahut 'paradigmalarn
m etninde bu ge hakknda, m etafizik paradigm alar yahut paradigmalarn
metafizik ksmlar' gibi balklar altmda ey sylendi. Bu balamda d
metafizik ksm lar gibi balklar ltmdaok ok ey sylendi. Bu balamda d
ndm, ortak ilkeler dzeyindeki inanlara u rnekleri verebilirim: s,
ndm , ortak ilkeler dzeyindeki inanlara u rnekleri verebilirim: s,
nesneleri meydana getiren ksmlarn hareket enerjisidir; alglanabilir tm
nesneleri m eydana getiren ksm larn hareket enerjisidir; alglanabilir tm
grngleri meydana getiren, nitelik asndan yksz atomlarn boluktaki
grngleri m eydana getiren, nitelik asmdan yksz atomlarm boluktaki
etkileimleridir, yahut, alm akbir
etkileim leridir, yahut,almak birgr
olarak, madde ve gtr, yahut
gr olarak, m adde ve gtr, yahut
alanlardr. Kitabm yeniden yazyor olsaydm, bu tr ilkeleri tikel baz mo
alanlardr. Kitabm yeniden yazyor olsaydm, bu tr ilkeleri tikel baz mo
dellere duyulan inanlar olarak betimlerdim ve 'model' kategorisini genile
dellere duyulan inanlar olarak betimlerdim ve m odel kategorisini genile
terek greli bir dzeyde bulusal (heuristic) olan eidi de buna dahil eder
terek greli bir dzeyde bulusal (heuristic) olan eidi de buna dahil eder
dim: rnein elektrik devresi, tekdze bir hidrodinamik sistem olarak grle
dim: rnein elektrik devresi, tekdze bir hidrodinamik sistem olarak grle
bilir; te yandan gazlardaki molekller, tpk rastgele hareket eden kk es
bilir; te yandan gazlardaki molekller, tpk rastgele hareket eden kk es
nek bilardo toplar gibi davranrlar. Bir toplulua duyulan balln g de
nek bilardo toplar gibi davranrlar. Bir toplulua duyulan balln g de
recesi, sonular pek ciddi olmasa bile, bulusal modellerden varlkbilimsel
recesi, sonular pek ciddi olmasa bile, bulusal modellerden varlkbilimsel
modellere kadar geni bir kapsama dalmtr, ama btn modeller benzer
birm ilev
odellere kadar geni bir kapsam a dalmtr, ama btn m odeller
yaparlar. Bunlarn arasnda, toplulua tercih ettii yahut izin verebi
benzer
bir ilev yaparlar. Burdarm arasmda, toplulua terc ettii yahut Bunu izin verebi
lecei benzetmeleri ve eretilemeleri salamalarm gsterebiliriz. yap
lecei benzetmeleri ve eretilemeleri salamalarm gsterebiliriz. Bunu yap
makla modeller, neyin aklama yahut neyin bir bulmaca zm olarak ka
makla modeller, neyin aklama
edileceinin yahut neyin birOlaya
bulmaca zm olarak ka
tam mantksal tersin
bul belirlenmesine yardmc olurlar.
bul edileceinin belirlenmesine yardmc olurlar. Olaya tam mantksal tersin
den de bakarsak, modeller zmlenmemi bulmacalarn dkmnn belir
den de bakarsak, m odeller zmlenm emi bulmacalarm dkmnn belir
lenmesine de yardm ederler ve her birinin neminin deerlendirilmesine kat
lenmesine de yardm ederler ve her birinin neminin
klar olur. Ancak, unu da gzden karmamalyz ki bilimsel topluluklarn deerlendirilmesine kat
klar olur. Ancak, unu da gzden karmam alyz
yeleri bulusal modelleri bile paylamak zorunda kalmayabilirler. Geri, ge ki bilimsel topluluklarn
yeleri bulusal modelleri bile paylamak zorunda kalmayabilirler.
de belirttiim Geri,19.
gibi, rnein ge
nellikle bunun tersi geerlidir, fakat daha nce
Yzyln ilk yarsnda, kimyaclar topluluuna yelik iin atomlara inanmak19.
nellikle bunun tersi geerlidir, fakat daha nce de belirttiim gibi, rnein
Yzylm ilk yarsnda, kimyaclar topluluuna yelik iin atomlara inanmak
koulu aranmyordu.
koulu aranmyordu.
Disipliner matriksi oluturan nc bir unsuru burada deerler olarak be
Disipliner
timlemek matriksi
istiyorum. oluturan
Bunlar farkl nc
topluluklar bir unsuru
arasnda,burada
gerekdeerler
simgesel olarak
genel be
timlemek istiyorum. Bunlar farkl topluluklar arasnda,
lemelerden gerek modellerden ok daha geni apta paylarlar ve doa bi gerek simgesel genel
lem elerdentmnn
limcilerinin gerek m odellerden
bir toplulukok ruhu daha geni apta byk
kazanmasnda paylarlar ve doa
paylar vardr.bi
lim cilerinin tm nn bir topluluk ruhu kazanm asnda
Deerler her zaman ilerlik halinde olmalarna karn, tikel nemleri belli byk paylar vardr.
bir
Deerler heryelerin
zaman ilerlik
bir bunalm saptamalar gerektii zaman, yahut dahabir
halinde olmalarma karn, tikel nemleri belli
topluluktaki
topluluktaki yelerin bir bunalm saptam alar gerektii zaman, yahut daha
sonra bilgi dallarn uygulamada kart yntemlerden birini semek zorunda
sonra bilgi
olduklar zamandallarm
iyice uygulam ada kart yntemlerden birini semek zorunda
ortaya kar. Bilimsel deerler arasnda belki de en de
rin kk salm olanlar, tahminle ilgiliBilimsel
olduklar zaman iyice ortaya kar. deerler
olanlardr: arasmda
tahminler dorubelki de en de
olmaldr;
rin kk salm olanlar, tahminle ilgili olanlardr: tahm
nicel tahminler, nitel olanlara tercih edilmelidir; braklan hata pay ne olursa inler doru olmaldr;
nicel tahmin
olsun, tahminler, bellinitel olanlaratutarl
bir alanda tercihekilde
edilmelidir; braklan hata
dorulanmaldr payliste
ve bu ne by
olursa
olsun, tahm in belli bir alanda tutarl ekilde dorulanmahdr
lece uzayp gider: kuramlar her eyden nce ve en nemli olarak, bulmacala ve bu liste by-
lece uzayp gider: kuramlar her eyden nce ve
rn tanmlanmasn ve zmlenmesini salamaldrlar; mmkn olduu ka en nemli olarak, bulmacala
darrnbasit
tanm lanm asn
olmalar, ve zmlenmesini
kendi salamaldrlar;
iinde tutarl ve inanlr, yani baka mmkn olduu
bir deyile halen ka
dar basit olmalar, kendi iinde tutarl ve inanlr, yani
kullanlmakta olan dier kuramlarla badaabilir olmalar gerekir. (Kitabmn baka bir deyile halen
ilkkullanlm
metninde, akta olan dier
kuran kuramlarla
tercihlerinde badaabilir
rol oynayan olmalar
etkenlerin ve gerekir.
bunalm(Kitabmn
kaynak
larnn ele alnnda i ve d tutarllk gibi deerlere ok azbunalm
ilk metninde, kuram tercihlerinde rol oynayan etkenlerin ve deinilmi kaynak-
ol
larm n ele alnnda i ve d
masnn bir eksiklik saylabileceini imdi tutarllk gibi deerlere
daha iyi ok az
grebiliyorum.)deinilm i ol
Dier
m asnn
trde bir eksiklik
deerler de vardr,saylabileceini
rnein biliminim di daha yarar
toplumsal iyi grebiliyorum
olmas ya da.)byle Dier
trde deerler de vardr, rnein bilimin toplumsal
bir yararn gereksizlii inanlar gibi. Fakat verdiim rnekler ne anlatmak yarar olmas ya da byle
bir yararn gereksizlii inanlar
istediimi yeterince belirtiyor sanrm. gibi. Fakat verdiim rnekler ne anlatmak
istediimi yeterince belirtiyor sanum.

186
186
 Bununla birlikte, ortak deerlerin bir ynnden zellikle sz etmemiz ge
rekir.Bununla
Deerler, birlikte, ortak deerlerin
farkl uygulamalar bir ynnden
izleyen zellikle matriksin
kiilerce disipliner sz etmemiz dierge
rekir. Deerler, farkl uygulamalar izleyen kiilerce disipliner
elerinde olduundan ok daha byk lde paylalabilirler. Belli bir top matriksin dier
elerinde
luluun iinde,olduundan
doruluk ok daha dnemden
yarglar byk lde paylalabilirler.
dneme ve bir yeden Belli bir top
dierine
tamluluun
deilseiinde, doruluk
bile greli yarglar dnemden
bir sreklilik gsterir. Fakatdneme ve bir
basitlik, yeden ve
tutarllk dierine
ina
tam gibi
nrlk deilse bile greli
yarglar bireydenbir bireye
sreklilik
ougsterir.
kez byk Fakatfarklar
basitlik, tutarllk ve ina
tayabilmektedir.
nrlk gibi
rnein, yarglar
Einstein iinbireyden bireye kuram
eski kuantum ou kez ilebyk
olaanfarklar tayabilmektedir.
bilim yapmay olanak
szrnein,
klan veEinstein
tahamml iinedilmez
eski kuantum kuram saylan
bir tutarszlk ile olaan eler yapmay
bilim Bohr olanak
ve dierle
sz klan
rinin grneve tahamml
gre olaan edilmez bir tutarszlk
yollardan kendi kendinesaylanhallolmas
eler Bohr ve dierle
beklenebile
cekrinin grne
sradan gre olaan
zorluklard. Bundan yollardan kendideerlerin
da nemlisi, kendine hallolmas
uygulanmas beklenebile
gereken
cek sradan zorluklard. Bundan da nemlisi, deerlerin
durumlarda, farkl deerler tek tek alndklarnda farkl seimlere yol aabi uygulanmas gereken
durumlarda,
lirler. farklbir
te taraftan, deerler
kuram tek tek alndklarnda
dierinden daha doru, farkl
fakatseimlere
ona kyasla yol daha
aabi
lirler. te
tutarsz taraftan,
ve daha bir kuram
az inanlr dierinden
olabilir. daha doru,
Bu durumda da gene fakat ona kyasla
kuantum kuramn daha
tutarsz ve daha az inanlr olabilir. Bu durum da da
mek gsterebiliriz. Ksacas, deerler her ne kadar bilim adamlarnca geni gene kuantum kuramn
rnek paylalsalar
lde gsterebiliriz. daKsacas,
ve deerlere deerler herne
ballk nekadar
kadardefin
bilimveadamlarmca
bilimi ne kadar geni
oluturucu olursa olsun
lde paylalsalar da ve deerlere ballk
uygulamalar srasnda ne kadar
bazanderin ve bilimi
bireylerin ne kadar
kiilii ve
oluturucu
topluluk olursabirbirlerinden
yelerini olsun uygulam alar srasnda
ayrtran kiisel bazan bireylerin
zellikleri kiilii ve
gibi etkenlerin
topluluk
hatr yelerini
saylr bir rol birbirlerinden
olabilmektedir.ayrtran kiisel zellikleri gibi etkenlerin
hatr saylr bir
Getiimiz rol olabilmektedir.
blmleri izlemi olan okurlarn ou, ortak deerlerin ileyi-
indeki Getiimiz
bu zelliinblmleri
benimizlemi
savunduumolan okurlarn
grn ou, en zayf ortak deerlerin ileyi
noktalarndan biri
indeki bu zelliin benim savunduum grn
olduu kansna varmlardr. Rakip kuramlar arasnda seim yapmak yahut en zayf noktalarndan biri
olduu kansna varmlardr. Rakip kuram lar arasnda
bunalm yaratan bir aykrl olan aykrlklardan ayrt etmek gibi konularda seim yapmak yahut
bunalm
gr yaratan
birlii bir aykrl
salanmasnda bilimolan aykrlklardan
adamlarnn ayrt etmek
paylatklar ilke vegibideerlerin
konularda
gr olmad
yeterli birlii salanmasnda
dncesindebilim adamlarmn
srar ettiim iin depaylatklan
zaman zaman ilke znellii
ve deerlerinve
yeterli olmad
akl-dch dncesinde
yceltmekle srar ettiim
sulandm iinAncak,
oldu. (9) de zaman zaman
bu tepki znellii
deer yargve
akl-dch
larnn yceltmekle
hangi alanda sulandm
olursa olsun oldu. (9) Ancak,
daima gsterdikleri bu tepkigzden
iki zellii deer yarg
ka
larnn hangi
rmaktadr. alanda olursa
Birincisi, olsun daim
ortak deerler bir atopluluun
gsterdikleri iki zellii
yelerinin hepsi gzden
tarafn ka
rmaktadr. Birincisi, ortak deerler bir topluluun
dan ayn tarzda uygulanmasalar bile; topluluk davranlarn nemli lde yelerinin hepsi tarafn
dan ayn tarzda(Eer
belirleyebilirler. uygulanmbyleasalar bile; topluluk
olamasayd davranlarn
deer kuram nemli
veya estetik lde
konula
belirleyebilirler.
rnda (Eer sorun
hi bir zel felsefi byle kmazd.)
olam asaydGereklii
deer kuram veya estetik
dorudan temsil konula
etme
rnda
nin, hi bir zel felsefi
canlandrmann, sorun
birincil birkm
deer azd.)
olduuGereklii
dnemlerde dorudan temsil ayn
bile, kimse etm e
nin, canlandrm ann, birincil bir deer olduu dnem
tarzda resim yapmyordu, fakat bu terkedildii zaman plastik sanatlarn geli lerde bile, kimse ayn
imtarzda resim kknden
rnts yapmyordu, fakat bu urad.
deiiklie terkedildii
(10) zaman
Tutarllkplastik sanatlarm
birincil bir deergeli
im rnts
olmaktan ktkknden deiiklie
takdirde bilimlere ne urad.
olacan (10) Tutarllk
varn siz tahmin birincil
edin.bir deer
kinci
olmaktan kt takdirde bilimlere ne olacan varn
si, ortak deerlerin uygulanndaki bireysel eitliliklerin bilim iin ok tesiz tahmin edin. kinci
melsi, baz
ortakilevleri
deerlerin uygulanndaki
olabilir. bireysel eitliliklerin
Deerlerin uygulanmas gereken anlar bilim iin
ayn ok te
zaman
damel ve baz ilevleri
deimez olabilir.
olarak Deerlerin
tehlikelerin uygulanmas
de gze alnmasgereken
gerekenanlar ayn Geri,
anlardr. zaman
da ve deimou
aykrlklarn ez olarak
olaantehlikelerin de gze alnmas
yollardan zmlenir. Yeni birgereken
kuramanlardr. Geri,
iin yaplan
aykrlklarn ou olaan yollardan zmlenir. Yeni
nerilerin ou da zaten yanl kar. Eer bir topluluun btn yeleri her bir kuram iin yaplan
nerilerinbirou
aykrla da zaten
bunalm yanl kar.
kaynaym gibi Eer
tepki bir topluluun
gsterse yahut da btn yeleri her
meslekdala-
aykrla
rnn bir bunalm
ileri srd kaynaym
her yeni gibi tepki gsterse
kuram benimsemeye kalksa, yahut
bilimda yok
meslekdala-
olurdu.
rnm ileri srd her yeni kuram benim sem eye kalksa, bilim yok olurdu.
(9) zellikle bkz. Dudley Shapere, "Meaning and Scientific Change" (Anlam ve Bilimsel
Deime) Mid and
(9) ze llikle Dudley Essays
bkz.Cosmos: S hapere, M eaning andScience
in Contemporary and CPhilosophy
S cie n tific (Zihin ve Evren:
hange (Anlam B ilim sel
ada
Deime)BilimMid Felsefe
ve and zerine
Cosmos: Denemeler)
Essays kitabnda,Science
in Contemporary Pitsburgh niversitesi,
and (ZihinFelsefesi
Philosophy Bilim ve Evren:
Dizileri,
ada III,Bilim
1966, Israel Scheffler,
41-85; zerine
ves.Felsefe Science
Denemeler) and Subjectivity
kitabnda, (Bilim ve znellik),
Pitsburgh niversitesi, New
Bilim Felsefesi
York, 1967;
Dizileri, III,ve Growth
1966, of Knowledge
s. 41-85; (BilginmScience
Israel ScheffIer, Gelimesi) kitabnda Sir(Bilim
and Subjectivity Karl Popper ile Imre
ve znellik), New
Lakatos'un
York, 1967; denemeleri.
ve G rowth of Knowledge (Bilginm G elim esi) kitabnda Sir Kari Popper ile Imre
(10) Bkz. On nc
Lakatosun Blm'n bandaki tartma.
denemeleri.
(10) Bkz. On nc Blmn bandaki tartma.
187
187
te yandan, eer aykrlklar veya yeni kuramlar karsnda hi kimse tehli
te gze
keyi yandan, eer bilimde
almasa, aykrlklar veya yeni
hi devrim kuramlar
olmazd. Bukarsmda hi kimse
gibi koullarda tehli
bireysel
keyi gze
seimleri alm asa, bilim
ynlendirmek de paylalan
iin hi devrimkurallardansa
olmazd. Bu gibi ortakkoullarda bireysel
deerlere bavu
seimleri
rulmas, ynlendirm
topluluun ek iin datmak
tehlikeyi paylalanve kurallardansa
giriimin uzun ortak deerlere
vadede bavu
baarsn
rulm as, iin
salamak topluluun
ald birtehlikeyi
nevi nlem datm ak ve giriim in uzun vadede baarsn
saylabilir.
salamak
imdi deiin ald bir
disipliner nevi nlem
matriksin saylabilir.
drdnc tr bir esine bakalm. Bu geriye
kalanimdi de disipliner
tek eit olmamakla matrksin
beraberdrdnc tr birele
benim burada esine bakalm.sonuncu
alacaklarmn Bu geriye
kalan
sudur. tek
Bu eit olm am akla beraber benim burada ele alacaklarm
ge iin 'paradigma' terimi gerek dilbilim gerek benim zyaamm n sonuncu
sudur. Butamamen
asndan ge iin uygun
paradigm a terimi gerek
dmektedir. dilbilim gerek
Bir topluluun ortakbenim
ilkelerizyaamm
arasn
asmdan
da, beni ilktam kezam en uygun szcn
paradigma dmektedir. Bir topluluun
semeye yneltenortak ilkeleri arasn
bir unsurdan sz
da, beni ilk
ediyorum. kez paradigm
Ancak, a szcn
bu terim kendine zg sem eye ynelten
bir zerklik kazandbir unsurdan
iin burada sz
ediyorum.
onun yerine Ancak, bu
'rneklik'* terim
teriminikendine zg
kullanacam. bir zerklik
Bununla kazand
belirtmek iin burada
istediim,
onun yerinerencilerin
balangta, rneklik* bilimsel
terimini kullanacam.
eitimin bandan Bununla belirtmek
itibaren, istediim,
ister laboratu-
balangta,
varlarda, ister rencilerin
imtihanlarda bilimyahutsel eitim
bilim in bandan
metinlerinin itibaren,
blm ister laboratu-
sonlarnda rastla
varlarda,
dklar somut ister imtihanlarda
bulmaca yahut bilim
zmleridir. metinlerinin
Bununla beraber,blm
bu ortak sonlarmda
rneklererastla
hi
dklarbir
deilse somut bulm aca
de, bilim zmleridir.
adamlarnn eitimBununla
sonrasberaber, bu ortak rneklere
aratrmalarnda karlatk hi
deilse
lar srelibir de, bilimyer
yaynlarda adam larnn
alan eitim
ve onlara sonrashalinde
rnekler aratrmalarm
ilerinindanaslkarlatk
yapl
lar sreli
dn reten yaynlarda yer alanzmlerinin
teknik problem ve onlara rnekler halinde ilerinin
ilave edilmesi gerekir. nasl yapl-
rneklik
dm arasmdaki
dizileri reten teknik problem
farklarn bilimezmlerinin
bir toplulukilave
'st edilmesi
(n) yaps' gerekir. rneklik
salamadaki
dizileri
pay, arasm daki
disipliner farklarn
matriksin dierbilime bir topluluk
tr elerine stdaha
kyasla (n) byktr. rnein
yaps salamadaki
pay,fizikiler
btn disiplineraynm atriksin dier tr
rneklikleri elerine
renerek iekyasla dahaEilimli
balarlar. byktr. rnein
yzeyler,
btn
huni fizikiler
eklinde aynKepler'ci
sarka, rneklikleri renerek
yrngeler ieproblemler
gibi balarlar. Eilim li yzeyler,
veya Vernier**,
huni eklinde
kalorimetre sarka. K eplerci
ve Wheatstone yrngeler
kprs*** gibi problem
gibi aralar ler veya
sayabiliriz. Vemier**,
Ancak, ei
kalorimetre
timleri ve Wpaylatklar
gelitike, heatstone kprs*** gibi aralargiderek
simgesel genellemeler sayabiliriz.
dahaAncak, ei
farkl r
timleri gelitike,
neklikler tarafndanpaylatklar
canlandrlmaya simgesel genellemeler
balar. Hem katcisim giderekfizii,
daha hemfarklder
neklikler tarafndan
alan-kuramsal canlandrlm
fizik Schrdinger aya balar.
denklemini Hem katcisim
kullandklar halde, fizii,
her ikihemgrupde
taalan-kuramsal
da geerli olanfizik Schrdinger
yalmzca en temelderklemini kullandklar halde, her iki grup
uygulamalardr.
ta da geerli olan yalm zca en temel uygulamalardm
3. Paylalan rnekler Olarak Paradigmalar
3. Paylalan rnekler Olarak Paradigmalar
Paylalan rnek olarak paradigma, bu kitabn imdi en yeniliki ve en az
Paylalan
anlalm olarakrnek olarak ksmnn
grdm paradigma, bu unsuruydu.
temel kitabm imdi Buennedenle
yeniliki ve en az
rneklik
leranlalm
disiplinerolarak
kuram grdm ksmmm temel
ve onu uygulamak unsuruydu.
iin gerekli Bu nedenle
baz kurallar rneklik
renmez
lerhibir
se, disipliner
problemkuram ve onu uygulamak
zlemez denilmektedir.iin Bilimsel
gerekli baz kurallar
bilgi kuramda renm
ve kuez
se, hibir
rallarda problem zlem
yatmaktadr. Problemler ise bunlarn uygulannda
ez denilmektedir. Bilimsel bilgi kolaylk
kuram daeldeveet
ku
rallarda
mek yatmaktadr.
iin birer Problem
ara olarak ler ise
grlr. Benbunlarn
kendi amdan bilimdeki
uygulannda bilisel
kolaylk elde
ieet
riin
mekbu iin birer ara
ekilde olarak
tek bir toplanmasnn
grlr.
noktaya Ben kendi yanl
amdanolduunu kantlamaya
bilimdeki bilisel ie
riin bu renci
altm. ekilde tek bir noktaya
birok problemtoplanmasnn yanlsonra
zerine altktan olduunu kantlam
bakalarn aya

altm . iin
zmlemek renci
ek birbirok problem
kolaylk ya da rahatlk altktan Fakat
zerinekazanabilir. sonra balangta
bakalarn ve
daha bir
zmlemek
sonra iin ek iin,
sre problemyazmek
bir kolaylk bir anlamda
da rahatlk doaFakat
kazanabilir. hakknda son deve
balangta
sonra
rece daha bilgiler
nemli bir sre edinmektir.
iin, problem tr 'rneklik'
Buzmek lerin olmad
bir anlamda yerde,son
doa hakkmda dahade
rece nemli bilgiler edinmektir. Bu tr rnekliklerin olmad yerde, daha
(*) rneklik: ingilizce 'exemplar' karl, birbirine benzer birok rnein salanabildii,
oaltld
{) rn e kana kaynak,
lik : n g ilizcearketip. (.N.)
e xe m p la r karl, birbirine benzer birok rnein sa la nab ildi i,
) Vernier: Uzunluk
( oaltld ana kaynak, a len
yahutarketip. btn aralara taklabilen kk boyutlu ve her tr lein
(.N.)
altblmlerinin daha byk
( ) Vernier: Uzunluk kesinlikle
yahut a len llebilmesini
btn aralarasalayan aygt.
taklabilen (.N.)
kk boyutlu ve her tr lein
("*) Wheatstone's
altblmlerinin daha Bridge:
byk Rezistanslar
kesinlikle llebilmesini salayanhibir
orantl drt iletkenin, aygt.arala
(.N.)akm llemeyecek
ekilde
( *) Wbir devreye balanmasyla
heatstone's meydana
Bridge: Rezistanslar gelen
orantl drt iletkenin, hibir(elektrik
ve rezistans diren)
arala akm lmeye
llemeyecek
yarayan
ekildeaygt.
bir de(.N.)
vreye ba la n m a syla m eydana gelen ve rezistans (elektrik diren) lm eye
yarayan aygt. (.N.)
188
188
nce renilmi yasa ve kuramlarn ok az bir ampirik (grgl) ierii olabi
lir.nce renilmi yasa ve kuramlarm ok az bir ampirik (grgl) ierii olabi
lir.Anlatmak istediimi iyice belirtmek iin bir an simgesel genellemelere
dnyorum.A nlatm ak ok geni lde
istediim paylalan
i iyice belirtm rneklerden
ek iin Newton'un
biri degenellem
bir an simgesel elere
kinci Hareket. Yasasdr
dnyorum genellikle
ok genivelde f=ma eklinde
paylalan Birde
yazlr.biri
rneklerden sosyolog ya
Nevvtonun
hut bir dilbilimciyi
kinci ele alalm.
Hareket Yasasdr Bu kii sz
ve genellikle f=makonusu yazla
eklinde e Bir
yazlr. anlatmn
olansosyolog ya
hibir
hut bir dilbilimyol
sorunsala ciyiamadan
ele alalm.sylenebildiini
Bu kii sz konusuve belli bir topluluun
yazla yeleri
e olan anlatmm
tarafndan kabul edildiini
hibir sorunsala yol amadan bulduu zaman, bundan
sylenebildiini daha bir
ve belli ileri bir aratrmaya
topluluun yeleri
girmedii
tarafmdan takdirde,
kabul edildiini anlatmn
gerek bu bulduu ve iindeki
zaman, bundanterimlerin
daha ilerianlam hakkn
bir aratrmaya
da, gerek topluluktaki
girmedii bilimbu
takdirde, gerek adamlarnn
anlatmn ve anlatmterimlerin
bu iindeki doaya neanlam
ekildehakkn
ba
ladklar
da, gerek konusunda
topluluktakipek bilim
fazla ey renmibu
adamlarmm olmayacaktr.
anlatm doayaGerekten de, top
ne ekilde ba-
luluk yelerinin
ladklan konusundabu anlatm sorgusuz
pek fazla sualsiz kabul
ey renmi etmeleri Gerekten
olmayacaktr. ve mantksal de,ya
top
hutlulukmatematik
yelerinin kullanmlar
bu anlatmaraya sokmak
sorgusuz sualsiz bir ara
iinkabul olarakvekullanmalar,
etmeleri mantksal ya
buhut insanlarn
m atem atikanlam veya uygulama
kullanm lar araya ile ilgili iin
sokmak btnbirkonularda
ara olarakanlatklar so
kullanmalar,
nucunu kendiliinden
bu insanlarm anlam veya uygulam
yaratmaz. Elbette
a ile byk lde
ilgili btn anlatklar
konularda varsayla-
anlatklar so
bilir,
nucunu nk aksine bir durum
kendiliinden konumalarndan
yaratmaz. Elbette bykhemen ldebelli olur. Fakat
anlatklar hangi
varsayla-
noktadan
bilir, nk balayarak
aksine bir hangi yollardan
ve durum geerekhemen
konumalarmdan bu anlamaya
belli olur.vardklarm
Fakat hangi
sormakta
noktadanyarar vardr. Belli
balayarak bir deneysel
ve hangi geerekkarlatklar
yollardandurumla bu anlam ayazaman,
vardklarm
tam
kendilerine
dasormakta yararlazm olan
vardr. gleri,
Belli kitleleri durumla
bir deneysel ve ivmeleri semeyi nasl
karlatklar ren
zaman, tam
milerdir acaba? lazm olan gleri, kitleleri ve ivmeleri semeyi nasl ren
da kendilerine
Olayn bu
milerdir ynnn ok ender olarak dikkate alnmasna karn, pratikte
acaba?
rencilerin
Olayn bu renmeleri
ynnn ok gereken
enderbundan
olarakdadikkate
karmaktr. Mantk
alnm asna ve matema
karm, pratikte
tikrencilerin
ilemlerinin f=ma anlatmna
renmeleri gerekendorudan
bundan dadoruya uygulanmas
karmaktr. Mantk ve gerein
matema
tamtik birilem lerinindeildir.
aktarm Anlatm
f=m a anlatm naincelendii zaman, bunun
dorudan doruya uygulanmbir doa yasas
as gerein
tam bir yahut
'tasla', aktarm birdeildir.
yasa emas olduu
Anlatm incelendii rencibunun
anlalr. zaman, veya uygulama ya
bir doa yasas
pantasla, yahut bir sorun
bilim adam alanndan
yasa emas dierine
olduu getike,
anlalr. renci ilemlerin
bu veya uygu
uygulama ya
land
pan bilim simgesel
adam genelleme deiir. Serbest
bir sorundealanndan dierine dme
getike, bu ilemlerin uygu
land simgesel genellem e de deiir. Serbest dme
meinde, f= ma anlatm, mg= m '
haline gelir. Basit sarkalar iin mg sin 0
d%"
rneinde, f= m a anlatm , m g= m
O
dt2 haline gelir. Basit sarkalar iin mg sin 0
dt2
= -ml ekline dntrlr. Karlkl etkileim halinde bir ift uyumlu
d^(|)
= -mdt2 ^ ekline dntrlr. Karlkh etkileim halinde bir ift uyumlu
dt2
salnga (harmonic oscillator) iinde iki ayn denklem olarak kullanlr, ki bunlardan
salnga (harmonic osciUator) iinde iki ayn denklem olarak kullanlr, ki bunlardan
birincisi yle yazlabilir: mj ( j2 -sj tkj sj =k2 (S2 - Sj +d); ok daha karmak
brincisi yle yazlabilir: m dt2 S| tkj sj =k2 (sg S +<i); ok daha karmak
dt2
durumlarda, rnein giroskoplarda* daha baka biimler alr ve balangtaki
f=ma anlatmna
durumlarda, rnein akrabal fark daha
olan giroskoplarda* giderek
etmekbaka alr Btn
zorlar.
biimler bunlara
ve balangtaki
karn anlatmbir
f=marenci na yandan daha nce
olan akrabal karlalmam
fark etmek giderekeitli fiziksel
zorlar. koullar
Btn bunlara
daki gleri,
karm kitleleri
renci ve ivmeleri
bir yandan daha ncesaptamay,
karlalmam eitlirenirken,
tanmlamay ayn
fiziksel koullar
zamanda f=ma kitleleri
daki gleri, anlatmn ivmeitli
ve bu eleri saptam ay,birbirine
koullar tanm lambalamak iin kulla-
ay renirken, ayn
zamanda f=m a anlatm n bu eitli koullcu- birbirine balamak iin kulla
(*) Giroskop: devir ve yrnge hareketlerini canlandrmak iin kullanlan, dingil ve tekerlekten
oluan, kendi ekseni
(*) Giroskop: devir evresinde
ve yrngednebilen eitim
hareketlerini arac. (.N.) iin kullanlan, dingil ve tekerlekten
canlandrmak
oluan, kendi ekseni evresinde dnebilen eitim arac. (.N.)
189
189
nlmaya uygun bir biimde tasarlamay renmi olur, stelik bu daha nce
nlmaya
hibir eineuygun bir biim
benzerine de tasarlamay
rastlamad renmi
bir biimdir. olur, bunu
renci stelik bu dahanasl
yapmay nce
hibir eine
renebilmitir? benzerme rastlamad bir biimdir. renci bunu yapmay nasl
renebilmitir?
Hem bilim rencilerinin hem de bilim tarihilerinin yakndan tand bir
Hem bu
grng, bilim
konudarencilerinin hem de bilim tarihilerinin
bir ipucu salamaktadr. yakndan tand
renciler almalar hakkndabir
grng,
bilgi bu konuda
verirken, sk sk bir ipucu salamaktadr.
metinlerindeki renciler
belli bir blm almalargayet
okuduklarn, hakkmda iyi
bilgi verirken,fakat
anladklarn, sk sk m etinlerindeki
blmn sonundaki belli
bazbir problemleri
blm okuduklarn,zmekte gayet zorlukiyi
anladklarn,
ektiklerini fakat blm
sylerler. n sonundaki
Ayn zamanda, baz problem
bu glkler ouleri kezzmbenzer ekte zorluk
ekilde
ektiklerini sylerler. Ayn zam anda, bu glkler
ortadan kalkarlar. renci, hocasnn yardmyla ya da tek bama, zemedi ou kez benzer ekilde
iortadan
problemi kalkarlar.
daha nce renci,
rastlam hocasnm
olduuyardmyla
bir problemyagibi da grebilmesini
tek bama, zem sala edi
i problemi
yan bir bak daha nce rastlam
as yakalar. olduu bir
Bu benzerlii problem
grp, iki yagibi da grebilmesini
daha fazla ayrsala tr
yan bir arasndaki
problem bak as koutluu
yakalar. Bukavrad
benzerliizaman grp,da, ikisimgeleri
ya da daha dahafazla
nceayrietr
yarad grlm olan tarzlarda birbirine yaklatrr ve onlar benzer ekildeie
problem arasndaki koutluu kavrad zaman da, simgeleri daha nce
yarad
doaya grlm
balar. olan tarzlarda
Bylelikle bir yasabirbirine
emas, yaklatrr
szgelimi ve f= onlar
ma, bir benzer ekilde
ara ilevi
doayavebalar.
grm renciye B ylelikle bir yasa emas,
ne tr benzerlikler aramas szgelimi
gerektiini f= ma, bir araduru
gstererek ilevi
grm
mun hangi ve renciye
'Getalt' ile (alglama kalb) ile grleceini retmi olur. duru
ne tr benzerlikler aramas gerektiini gstererek Bu
mun hangi G etalt
nun sonucu olarak ortaya ile (alglam a kalb)
kan, eitli ile grleceini
durumlar bir benzerlik retmi olur. Bu
erevesinde
nun sonucu
grme yetenei, olarak
yahut ortaya
f=makan, eitli veya
anlatmnn durumlar
bakabir birbenzerlik
simgesel erevesinde
genelleme
grme
nin deiikyetenei,
rnekleri yahut f=maalglama
olarak anlatmnn veya sanrm
becerisi, baka birrencinin
simgesel genelleme
rneklik
nin deiikalrken
problemleri rneklerirendii
olarak alglam
en temela becerisi,
bilgidir.sanrm
Problemrencinin rneklik
ister kat kalem
roblemleri
le, ister tam alrken rendii en temel
donatml bir laboratuvarda zmlensin, bunun bilgidir. Problem ister
nemikat kalem-
yoktur.
e, ister kiiden
renci, tam donatm kiiye l deiebilecek
bir laboratuvarda bir zmlensin,
miktar problem bunun nemi yoktur.
tamamlandktan
renci,
sonra bilimkiiden
adam olarakkiiye karlat
deiebilecek bir m iktar
durumlar artkproblem
uzmanlk tam am landktan
dalnn dier
sonra bilim
yeleriyle ayn adam
Getalt olarak karlat durumlar artk uzmanlk
iinde grmeye balar. Bunlar onun iin artk eitimin dalnn dier
yeleriyle ayn
balangcnda Getalt durumlarn
rastlad iinde grmeye ayn balar.
deildir. Bunlar
Geen onun
sreiin artkzamanla
iinde eitimin
balangcnda
denenmi ve tm rastlad
bir topluluka durumlarm ayn deildir.
onaylanm bir gr Geentarzm sre iinde zamanla
benimsemitir.
denenmi ve tm bir topluluka onaylanm bir gr
Zamanla kazanlan bu benzerlik ilikilerinin rol, bilim tarihinde de ak tarzm benimsemitir.
Zamanla
a grlr. kazanlan
Bilim adamlar bu benzerlik
bulmacalar ilikilerinin
daha nceki rol, bulmaca
bilim tarihinde de ak
zmlerini
a grlr.
model alarak Bilim adam lar
zmlerler, bulmou
stelik acalarkezdaha nceki
simgesel bulm aca zm
genellemelere lerini
de fazla
model alarak rnein
bavurmazlar. zmlerler, Galileostelik ou kez aa
bir eimden simgesel genellemelere
yuvarlanan topun,de hangifazla
bavurm
ada olursaazlar.
olsun rnein
kart G
biralileo
eimdebir eim
eit den
ykseklieaa yuvarlanan
trmanacak topun,
kadar hangi
ivme
ada olursagzlemlerken,
kazandn olsun kart bir bu eim de eit
deneysel ykseklie
olay da tpk trm anacakbirer
arln kadarnoktaivme
kazandn
kitle gzlem lerken,
olarak soyutlad bu deneysel
sarkalara olay dagrmeyi
benzer ekilde tpk arln
renmiti. birerDaha
nokta
kitle Huyghensy,
sonra olarak soyutladfizikselsarkalara
yani gerek benzer ekildesalnm
sarkalarn grmeyi renmiti.
merkezleri Daha
proble
sonra
mini Huyghensy,
zmek iin bufiziksel
sarkam yani gerek
Galileo tipisarkalarn salmm merkezleri
birok nokta-sarkatan proble
olutuunu
mini
farz zmek
etti. iin bunokta-sarkalar
Bu ekilde, sarkam Galileoarasndaki
tipi birokba, nokta-sarkatan
salnmn herhangi olutuunu bir
farz etti. Bu
noktasnda anmda ekilde,
serbest nokta-sarkalar
braklabilirdi.arasndaki
Bu balarba, salmmn
zld zamartherhangi
da, herbir
noktasnda anmda
nokta-sarka kendi banaserbestserbeste
braklabilirdi. Bu balar
salnabilirdi. Fakat zld
her birinin zamart da, her
en yksek
nokta-sarka
noktasna eritiikendi
ortak bamaarlkserbeste
(ekim)salmabilirdi. Fakat hersarkacnda
merkezi, Galileo'nun birinin en yksek
oldu
unoktasna eritii
gibi, yalnzca ortak arlk
fiziksel sarkacn (ekim)
arlkmerkezi,
merkezinin Galileonun
dmeye sarkacmda
balad yk oldu
seklii kadar kabilirdi. Bunlarn sonucunda da, Daniel Bernoulli, belli yk
u gibi, yalnzca fiziksel sarkacn aulk merkezinin dmeye balad bir
seklii geen
azdan kadar suyun
kabilirdi.
aknn Bunlarn sonucunda da,
nasl Huyghens'in Daniel benzetilebilecei-
sarkacna Bernoulli, belli bir
niazdan geen
buldu. lk suyun
olarak, sonaknn
derece ufaknasl bir
Huyghensin
zaman diliminde sarkacma benzetilebilecei-
bir fdaki ve mus-
ni buldu. suyun
luundaki lk o laric,
arlk sonmerkezinin
derece ufakinii bir belirlenir.
zaman dilimindeDaha sonra bir fdaki
her su ve m us
para
snn ayr ayr, bu zaman diliminde kazand en byk hzla kabilecei en
luundaki suyun arlk merkezinin inii belirlenir. Daha sonra her su para-
snm ykseklie
byk ayr ayr, bukt zamanfarz diliminde kazand
edilir. Bu durumda, en tek
byk tek hzla kabilecei en
su paracklarnn
bykmerkezlerinin
arlk ykseklie kt farz edilir.
ykselii, f veBufnn
durumda, tek tek su suyun
musluundaki paracklarnn
arlk
arlk m erkezlerinin ykselii, f ve fnn m usluundaki suyun arlk

190
190
merkezinin iniine eit olmaldr. Bylece probleme bu ekilde bakmann bir
sonucu olarak,
merkezinin iniine zamandr
uzun eit aranan
olmaldr. 'ak hz'
Bylece problemebiriminin elde edilmesi
bu ekilde bakmann okbir
gecikmedi.
sonucu olarak, (11). uzun zamandr aranan ak hz birim inin elde edilmesi ok
Problemler(11).
gecikmedi. yoluyla farkl durumlar birbirine benzer ekilde grmeyi ren
mek,Problemler bilimselfarkh
onlar aynyoluyla yasann yahut yasa
durumlan emasmm
birbirine benzeruygulan eitleriren
ekilde grmeyi ola
rakmek,alglamak
onlan ayn dnceleriyle
bilimsel yasanmne anlatmaya
yahut yasa altm
emasmm sanrm
uygulanbu son rnekle
eitleri ola
biraz
rak daha
alglamak km olmaktadr.
aa dnceleriyle Ayn zamanda,
ne anlatmaya benzerlik
altm sanrmilikisini
bu son renir
rnekle
ken edinilen
biraz daha aa kmitibaren
ve o andan kurallar
olmaktadr. Ayn yasalar yerine,
ve zamanda, fiziksel
benzerlik olaylara
ilikisini bel
renir
bak
liken tarzlarveolarak
edinilen o andan yerleen doa
itibaren bilgisine
kurallar ve yasalar deindiimi
neden yerine, fizikseldeolaylara
gstermi bel
olsa gerektir.
li bak rnekteki
tarzlar olarak problemin
yerleen doa de, 18.neden
bilgisine Yzyl mekaniinin
deindiimi derneklik
gstermi
leridir ve sadece
olsa gerektir. bir tek doa
rnekteki evresinde
yasasnn
problemin de, 18. gelimilerdir.
Yzyl mekaniinin Vis viva (g
rneklik
leridirlkesi
yaar) olarakbir
ye sadece bilinen bu yasa
tek doa genellikle
yasasmm u ekilde
evresinde ifade ediliyordu:
gelimilerdir. Vis viva"Asl
(g
ini, potansiyel
yaar) lkesi olarak eittir."
iniebilinen buBernoulli 'nin bu
yasa genellikle ekildeuygulay,
uyasay ne kadar
ifade ediliyordu: Asl
nemli olduunu gstermeye
ini, potansiyel yeterlidir
inie eittir. sanrm. Ne
B ernoullinin bu var ki yasann
yasay szlerle
uygulay, neifade
kadar
edilii
nemli kendi
olduunu hemen hemen
bamagstermeye etkisizdir.
yeterlidir samrm. Ne var kibu
Gnmzde yasamn szckleri
yasay,szlerle ifade
bilen ve kendi
edilii problemleri
btnbama hemenyapabilen, fakat artk
hemen etkisizdir. farkl yntemler
Gnmzde bu yasay,kullanan bir
szckleri
fizik
bilenrencisine gsterdiinizi
ve btn problemleri dnn.fakat
yapabilen, da bu
Sonraartk szcklerin
farkl yntemler hepsini bildibir
kullanan
ifizik
halde problemlerin
rencisine varlndan
gsterdiinizi dahi haberi
dnn. Sonraolmayan bir adam hepsini
da bu szcklerin ancak 'asl
bildi
inileri'
i halde 'potansiyel
veproblem lerininileri' doann
varlndan dahibirer olmolarak
paras
haberi ayan birgrmeyi
adam rendik
ancak asl
ten sonra bir
inileri ve ilev grmeye
potansiyel balayabilir.
inileri doannBu da, yasann
birer kendisinden
paras olarak grmeyi nce doa
rendik
datenbulunan
sonra bir ve ilev grmeyekoullar
bulunmayan hakknda
balayabilir. Bu da,bilgi edinmek
yasanm demektir.
kendisinden nce Budoa
tr
renme
da bulunan sadeceve szl olarak gereklemez.
bulunmayan koullar hakknda Szcklerle beraber demektir.
bilgi edinmek kullanmdaBu natr
ilediklerini
slrenme sadecegsteren rneklerin de verilmesi
somut gereklemez.
szl olarak Szcklerle gereklidir.
beraber Doa ve sz
kullanunda na
ckler
sl ilediklerini gsterenMichael
birlikte renilir. Polanyi'nin
somut rneklerin de ok
verilmesi deyiini bir
yararlgereklidir. kezve
Doa dahasz
ckleralrsak,
dn srecin sonunda
birlikteburenilir. Michaelelde edilen, bir
Polanyinin ok 'szsz'
tryararl bilgidir
deyiini bilim
birvekez daha
yapmak
dn alrsak, bu srecinedinerek
iin bazkurallar sonundadeil,
elde bilimi
edilen,yaparak renilir.bilgidir ve bilim
bir tr szsz
yapmak iin baz kurallar edinerek deil, bilimi yaparak renilir.
4. Szsz Bilgi ve Sezgiler
4. Szsz Bilgi ve Sezgiler
Szsz bilgiye ve onun ardndan gelen kurallarn reddedilmesine dein
mekle,Szsz eletirmeni
birokbilgiye ve onun rahatsz
ardndan ve benim
edengelen znelciliim
kurallarn reddedilm yahut
esineakl-d-
dein
clm zerine yaplan sulamalara
mekle, birok eletirmeni rahatsz eden ve bir zemin
benimsalam grnen
znelciliim baka
yahut bir
akl-d-
sorunu
chmda yaltm
zerine oluyoruz.
yaplan sulam okurlar
Baz alara birbenim
zeminbilimi
salam mantk ve yasa
grnen yeribir
baka
ne,
sorunu da yaltmtikel
zmlenemez sezgilerBaz
oluyoruz. zerine kurulu
okurlar gstermeye
benim altm
bilimi mantk izleni
ve yasa yeri
mine
ne, zmlenemez Halbuki
kaplmlardr. tikel bu yorum
sezgiler zerineiki noktada geree
temelgstermeye
kurulu altm d
ters izleni
mektedir.
mine kaplmBirincisi,
lardr. Halbukisezgilerden
gerekten bu yorum sz ettiimi
iki temel farz etsek
noktada bile,ters
geree bunlar
d
tikel
mektedir. Birincisi,sezgiler
ya da bireysel gerektendeildir. Tersine,
sezgilerden szbunlar baarl
ettiimi bir topluluun
farz etsek bile, bunlar
denenmi,
tikel ya daortak sezgileridir.
bireysel sezgiler Bilim rencileri
deildir. de bunlar
Tersine, bunlar topluluk
baarl yelii
bir topluluun
iin hazrlklarnn bir paras olan
denenm i, ortak sezgileridir. eitim
Bilim yoluyla kazanrlar.
rencileri toplulukbuyelii
de bunlarkincisi, sez
gilerin zelliklerini olduka basit bir dzeyde incelemek zere
iin hazrlklarmn bir paras olan eitim yoluyla kazanrlar. kincisi, bu seztasarlanm
birgilerin
bilgisayar programolduka
zelliklerini deney
zerindebasit biryapmaktaym.
dzeyde incelem ek zere tasarlanm
birBubilgisayar
(11) program
rnek iin bkz. Rene Dugas,
zerinde deney
A History yapmaktaym.
of Mechanics (Mekaniin bir Tarihesi) eviren
J.R. Maddon Neuchate 955, s. 135-36, 186-93 ve Daniel Bernoulli, Hydrodianamica, sive de
(11) Bu rnek iin bkz. Rene Dugas, A History of Mechanics (Mekaniin bir Tarihesi) eviren
viribus et molibus fluidorum, commentarii opus acedemicum (Strasbourg, 1738). Blm M.
J.R. Maddon Neuchate 955, s. 135-36, 186-93 ve Daniel Bernoulli, Hydrod.ianamica, sive de
Mekaniin o'nsekizinci yzyln ilk yarsnda bir problem zmn dierine model almak yoluyla
viribus et molibus fluidorum , com m entarii opus acedemicum (Strasbourg, 1738). Blm M.
nasl geni bir ilerleme kaydettiini grmek iin bkz. Clifford Truesdall, "Reactions of Late
Mekaniin ohsekizinci yzyln ilk yarsnda bir problem zmn dierine model almak yoluyla
Baroque Mechanics to Success, Conjecture, Error and Failure in Newton's Principa' (Ge-Barok
nasl geni bir ilerlem e kaydettiini grm ek iin bkz. C liffo rd Truesdall, R eactions of Late
Dnemi Mekaniinin Newton'un Principia eserindeki Baar, Varsaym, Hata ve Baarszlk
Barogue Mechanics to Success, Conjecture, Error and Failure in Nevvtons Principa' (Ge-Barok
elerine Tepkileri) Texas Quarterly dergisi, 10, 1967, s. 238-58.
Dnemi Mekaniinin Nevvtonun Principia eserindeki Baar, Varsaym, Hata ve Baarszlk
elerine Tepkileri) Texas Guarterly dergisi, 10, 1967, s. 238-58.
191
191
 Program hakknda burada bir ey syleyecek deilim, (12) fakat sz konusu
Program
edilmesi hakkmda burada
bile kullandm bir ey
en temel syleyecek
kantlamay deilim, (12) Ortak
belirlemektedir. fakat sz konusu
rneklik
edilmesi
lerde bile kullandun
kapsanm en temel
olan bir bilgiden szkantlamay belirlemektedir.
ederken kastettiim Ortakkurallar,
bili tarz, rneklik
lerde kapsanm
yasalar veya tanmaolan bir bilgiden
ltleri tarafndansz kapsanan
ederken kastettiim
bilgi trnden bilidaha
tarz,azkurallar,
siste
yasalar
matik veyadaha
yahut tanma ltleri tarafmdan
az zmlenebilir kapsanan
deildir. Burada bilgi trnden daha
dndm biliaztarz
siste
m atik
eer yahut daha az soyutlanan
rnekliklerinden zm lenebilirve sonra deildir. Burada
onlarn yerine dndm
ilev yapan bili
kurallartarz
eer rnekliklerinden
asndan yeniden kurulmaya soyutlanan ve sonra
allrsa, tamamenonlarn yerine ilev
arptlm olur.yapan
Yahut, kurallar
ayn
asmdan
eyi yeniden
baka trl ifade kurulmaya
edersek, belliallrsa,
bir durumu tamamen dahaarptlm olur. Yahut, k
nce karlalanlarla ayn
eyi bakabazlan
yaslayarak trl ifade edersek,
arasnda belli bir
benzerlik, durumu daha
bazlarnda ncegrme
da ztlk karlalanlarla
yeteneinin k
yaslayarak bazdan
rnekliklerden kazanldn
arasmdasylerken,
benzerlik, anlatmak
bazlarmda da ztlksinirsel
istediim grme ve beyine
yeteneinin
aitrnekliklerden
mekanizmalarkazanldn
tarafmdan hi sylerken, anlatmak olarak
deilse potansiyel istediim sinirsel ve
tamamyla beyine
aklan
maya yatkn bir sretir,
ait mekanizmalar tarafm dan hi
bunun deil. Benim
tersideilse potansiyelsylediim
olarak tam amylabuaklan
yalnzca, ak
lamann doasbirgerei
maya yatkm sretir,
'neyebunun
gretersi deil.sorusunu
benzer?' yantlayamayacadr.
Benim sylediim yalnzca, bu ak Bu
lamalm
soru doas
aslnda bir kuralgerei isteidir ve zellikle
neye gre benzer? balamda,
busorusunu tikel durumlarn ben
yantlayamayacadm Bu
zerlik
som dizilerine
asimda birayrlabilmelerini
kural isteidir ve salayacak
zellikle bu lt araym
bir balamda, tikelgsterir.
dummlarm Halbu ben
kizerlik
benimdizilerine
kantlamama aynlabilmelerini
gre, bu tr salayacak
ltler (yabir hi deilse
da lt araym bir dizi)Halbu
tamgsterir. ara
maki drtsne szn ettiimiz
benim kantlamama gre, bu balamda
tr ltler konulmaldr.
kar(ya da hi deilse Dolaysyla
tam bir dizi) benim ara
kar olduum ey
ma drtsne genelde
szn ettiimiz deil, sadece
sistembalamda karbelli bir tr sistemdir.
konulmahdr. Dolaysyla benim
Bu kantlamay
kar olduum ey somutlatrmak
genelde sistem deil, iin konuyu birazbirdatmak
sadece belli tr sistemdir.zorundaym.
Az sonra syleyeceklerim
Bu kantlam bana bugn
ay som utlatrm ak iin derece ak
sonkonuyu birazgrnyor. Fakat kita
datm ak zorundaym.
Azilk
bn metninde
sonra syleyeceklerim
srekli olarak bana bugn son
'dnyann deimesi'
derece ak gibigrnyor.
ifadelere bavurul
Fakat kita-
duu
bm ilkiin, bu akln
metninde sreklinceden izlenimi domaktadr.
olmad deimesi
olarak dnyann gibi ifadelereki insan
bavuml-
eer
duu ayn yerde
iin, bu durarak
aklnayn yne bakyorlarsa,
nceden olm ad izlenim tekbencilie mahkmki
i dom aktadr. olmak
insan
istemiyorsak
eer ayn yerde ikisinin
durarakde ok ynebenzerlikte
aynyakn bakyorlarsa, duyum uyarlarmaldklar
tekbencilie ahkm olmak so
nucuna varmamz
istemiyorsak gerekir.
ikisinin (Eer
de ok yakn de gzleriniduyum
ikisibenzerlikte ayn noktaya
uyarlar koyabilseler-
aldklar so
uyarlar
di,nucuna tam zde
varmamz olurdu.)
gerekir. Fakat
(Eer ikisi insanlarn
de gzlerini gerekte grdkleri,
ayn noktaya uyarlar
koyabilseler-
deildir. Uyanlar
di, uyanlar tam zdehakkndaki
olurdu.) bilgimiz
Fakat insanlarn kuramsal
son derecegerekte ve soyuttur.
grdkleri, n
uyarlar
sanlarn
deildir.aslnda
U yanlar bazhakkndaki vardr. Halbuki
duyumlar bilgimiz son derecerneimizdeki
kuram sal ve ikisoyuttur.
gzlemci n
nin uyarnn
sanlarn tersine,
aslnda bazaynduyum lar vardr.sahip
duyumlara olduklarn
Halbuki varsaymak
rneimizdeki iin deci
iki gzlem
hibir zorunlu nedenimiz
nin uyarnn tersine, ayn yoktur.
duyum (Renklara krlnn,
sahip olduklarn1794'tevarsaymJohn Daltonak iin be-de
timleyinceye
hibir zorunlu kadar
nedenim hi fark edilmediini
iz yoktur. burada phecilere
(Renk krlnn, 1794te John anmsatrz.)
Dalton be-
Tam tersine, birkadar
tim leyinceye uyarnn hi alnmas
fark edilm bir duyumun
ileediini buradaalglanmas
phecilerearasnda ok
anm satrz.)
miktarda sinirsel
Tam tersine, bir ilem
uyarnm meydana
alnmasgelmektedir.
ile bir duyumun Bu konuda alglanmkesin asolarak
arasnda bildiok
imiz birka
miktarda sinirsel ilem munlar
ey arasnda eydanasayabiliriz:
gelmektedir. okBu farkl uyanlar
konuda kesinayn duyum
olarak bildi
lar retebilirler,
imiz birka eyayn arasm da ok
uyar farkl
unlar duyumlarok
sayabiliriz; yaratabilir ve nihayet,
farkl uyanlar uyar
ayn duyum
larduyuma
dan gidenayn
retebilirler, sre bir lde
uyar ok farkl eitimle
duyumlar koullandnlmtr.
yaratabilir ve nihayet, Farkl uyar
top
lumlarda
dan duyumayetitirilen
giden sre bireylerbir baz
lde durumlarda ok farkl eyler
eitim le koullandnim Farklgibi
tr.grr top-
davranmaktadrlar.
lum larda yetitirilen Eerb ireyler
uyarlarbazduyumlara
durum larda bire bir
okzdeletirmek
farkl eyler grr bize bu gibi
kadar ekici gelmese,Eer
davranmaktadrlar. gerekten
uyarlande farkl
duyumlara grdklerini
eyler bire bir zdeletirmanlardk. ek bize bu
Dikkat
kadar ederseniz,
ekici gelmese,yelerigerekten ayndeuyarlar
farkl eylerald halde sistematik
grdklerini anlardk.olarak
farklDduyumlara
ikkat ederseniz, sahip olanyeleriiki grubun
ayn uyarlargerekten de bir
ald anlamda
halde sistemfarkl dn
atik olarak
yalarda yaadklar
farkl duyum lara sahip olein ikiAslnda
sylenebilir. gerekten varln
grubun uyarlarn de bir anlam ne dasrmemizin
farkl dn
nedeni
yalardadnya hakkndaki
yaadklar alglamalarmz
sylenebilir. Asimda uyarlarnaklamaktr.varlm Uyarlarn dei
ne srmemizin
mezliini de gerek
nedeni dnya bireysel gerek
hakkndaki alglam alarm ztekbencilikten
toplumsal aklam aktr. kamak U yarlarn iindei
ne
sreriz. Herde
mezliini ikigerek
saptamayabireysel itirazm yok.
hi birtoplumsal
dagerek Fakat dnyamz
tekbencilikten kam akher ey
iin ne
den nce uyarlarn
sreriz. Her iki saptam deil aya
duyumlarmzn
da hi bir itirazm nesnelerinin
yok. Fakatdoldurduu
dnyambir z dnya
her ey
drden bu nesnelerin
vence uyanlarm bireyden deil duyum bireye,
lanmzm bir topluluktan
ya da nesnelerinin dierine ayn
doldurduu kai
bir dnya
drBuvekonu
liz) bu hakknda
nesnelerin bireyden
bir ksm bireye, yamakalesinde
bilgi "Tereddtler" da bir topluluktan
bulunabilir. dierine ayn kal-
(12) Bu konu hakknda bir ksm bilgi Tereddtler makalesinde bulunabilir.
192
192
 mas zorunlu deildir. Pek tabii, bireylerin belli bir toplulua yelik sonucu
mas zorunlu
eitimi, deildir.vePek
dili, deneyimi tabii, paylatklar
kltr bireylerin belli bir toplulua
lde duyumlarnn yelik dasonucu
ayn
eitimi, dili, deneyim i ve kltr paylatklar
olduunu varsaymak iin yeterli nedenimiz var demektir. Baka trl arala lde duyumlarnn da ayn
olduunu
rndaki varsaymak
iletiimin iin yeterli
btnln nedenim iz var
ve evrelerine demektir.
kar davransal Baka trl arala
tepkilerinin
rndaki iletiim
ortakln anlamamzin btnln
olanakszdr. ve Nesneleri
evrelerine kartarzlar
gr davransal tepkilerinin
ve uyarlar ile
ortakln
yileri aa anlamamz
yukar aynolanakszdr.
olmaldr. Fakat Nesneleri graras
topluluklar tarzlar ve uyarlar
ayrmann ve uzile
yileri aa yuken ayn olmaldr. Fakat topluluklar
manlamann balad yerde, duyumun deimezlii hakknda benzeri kant aras ayrmanm ve uz-
manlamanm
lar bulmamz zorlar.baladyle yerde, duyumunkideimezlii
sanyorum hakknda
ayr topluluklarn benzeri
yeleri iinkant
de,
lar bulmamz
uyardan duyumazorlar. yle sanyorum
giden srecin ayn olduunu ki ayr topluluklarmbir
varsaymamz, yeleri iin de,
tr entelek
uyardan duyuma giden srecin
tel tarallktan baka bir ey deildir. ayn olduunu varsaymamz, bir tr entelek
tel tarallktan
Tekrar rnekliklerebakave birkurallara
ey deildir. dnecek olursak, balangtan beri, ne
kadarTekrar
basit rnekliklere
bir tarzda olursa ve kurallara dnecek olursak,
olsun nermeye abaladm balangtan
gr beri,ylene
kadar basit bir ster
zetleyebilirim. tarzda olu rsa
btn bir olsun
kltr,nerm
ister eye
bunun abaladm
iinde yer alan gr bir yle
uz
zetleyebilirim
manlar alttopluluu . ster
olsun,btn b it kltr,
herhangi ister bunun
bir topluluun iinde yer
yelerinin aynalan bir uz
uyarlar
lamanlar alttopluluuayn
karlatklarnda olsun, herhangi
nesneleri bir topluluun
grmeyi yelerinin
renmelerini ayn uyarlar
salayan temel
la karlatklarnda
tekniklerden birisi de,ayn aynnesneleri
topluluktaki grmncellerinin
eyi renm elerinidaha ncesalayan temel
birbirine
tekniklerden birisi de, ayn topluluktaki ncellerinin
benzer olarak grmeyi ve baka tr durumlardan da farkl olarak alglamay daha nce birbirine
benzer olarak
renmi olduklargrmkoullarn
eyi ve baka tr durum
rneklerle lardan da farklrnein,
gsterilmesidir. olarak alglamay
bu ben
renm
zer durumlar i olduklar
ayn insann koullarn
duyumsal rneklerle
adan gsterilm esidir.
bir sreklilik rnein,
iinde bu ben
alglanmas
zer durumlar
olabilir. Szgelii aymanneyi
insann eleduyum
alrsak,sal benzer
adan deneyimler
bir sreklilik iindeanne
sonucu alglanmas
gr
olabilir.
lr grlmez Szgelii
tannranneyi
ve babadan ele alrsak,
yahut benzer deneyim
kzkardeten ler sonucu
farkl olduu anne gr
alglanr.
lr grlm
Yahut doalez tannr yelerinin
ailelerin ve babadangrlp yahut kzkardeten farkl olduu
seilmesi olabilir, rneinalglanr.
bir ta
Yahut
rafta doal ailelerin
kuularn, yelerinin
dier tarafta kazlarngrlp
ayrt seilm
edilmesiesi gibi.
olabilir,
Daharnein
uzmanlabir ta
rafta
m kuularn,
gruplarn dier
yeleri iin tarafta
bu benzerkazlarn ayrt edilm
deneyimler esi gibi.
szgelii Daha uzmanla
Newtoncu bir du
m gruplarn
rumun rnekleriyeleriolabilir, iin bu baka
yani benzerbir deneyim
deyile, lerf-ma
szgelii Newtoncu
simgesel bir du
anlatmnn
rumun
belli rnekleriait
bir eidine olabilir, yani bakabenzerlik
olma asndan bir deyile, f=m adurumlardr
tayan simgesel anlatmnn
ve diye
belli
lim ki,bir
optik eidine
alanndakiait olmayasaasm dan benzerlik
taslaklarnn geerlitayan
olduudurumlardr
durumlardanvefark diye
lim ki, optik
l olarak alglanrlar. alanndaki yasa taslaklarnn geerli olduu durumlardan fark
l Anlattmza
olarak alglanrlar. benzer bir srecin gerekten meydana geldiini bir an iin
kabul Anlattm
edelim. za Buna benzer
gre,birrnekliklerden
srecin gerekten eldem edilen
eydana eyin geldiini bir an ile
kurallar iin
kabul edelim
kurallar uygulama . B ubecerisi
n a g re,olduunu
rn e k likmule rdsylememiz
e n e ld e e d ile n eyin kurallar
gerekiyor? Byle birile
kurallar uygulama
betimleme becerisi
ekici gelebilir, nkolduunu
belli bir mudurumu
sylemdahaem izncegerekiyor? Byle bir
grdklerimize
betimleme
benzer olarakekici gelebilir, nk
alglaymzn, sinirselbellibirbir durumu
ilemin dahaolmas
rn nce grdklerimize
gerekir ve bu
benzer
ilem olarakvealglaymzn,
fiziksel kimyasal yasalara sinirsel bir ilemin
tamamyla uygun rn olmas
ekilde gerekir
oluur. Buve ebu
kilde anlalrsa, benzerliin tannmas, bir kez renildikten sonra yreke
ilem fiziksel ve kim yasal yasalara tam am yla uygun ekilde oluur. Bu
kilde anlalrsa,
atlarmz benzerliin
kadar sistematik haletannm
geliyor as,demektir.
bir kez renildikten
Ancak, bu koutluk sonra yrek
bile
atlarm
sz konusuzalglayn
kadar sistem irade atik hale
d, yanigeliyor
bizimdemektir. Ancak, bu bir
denetleyemediimiz koutluk
sre ol bile
sz konusu
duunu alglaynEer
akla getiriyor. iradeyled,ise,
yanio bizim
zamandenetleyemediimiz
kurallar ve ltler bir sre ol
uygulaya
duunu
rak akla getiriyor.
idare ettiimiz bir ilemEerolarak
yle dnlmesi
ise, o zaman olanaksz
kurallar vedemektir.
ltler Sreten
uygulaya
burak idare
ekilde ettiimiz
bahsetmek, bir ilem
almak olarak
alglama dnlmesi
tarzlarna olanaksz
da sahip demektir.
olduumuz Sreten
sonu
bu ekilde
cunu getirir.bahsetmek,
Buna gre,almak rneinalglama
bir kurala tarzlarna
uymam da olmamz
sahip olduumuz
olasl sonu
var
cunu getirir.
demektir. (13) Buna
Benimgre, grmernein grebirde,kurala
bunlaruymtamamtersine,
olmamz olasl var
yapamayaca
deme&ir.
mz eylerin(13) Benim gelmektedir.
en banda grm e gre de, bunlar tam tersine, yapamayaca
mz eylerin en banda gelmektedir.
(13) Btn yasalar Newton'unkiler gibi, btn kurallar da Musa'ya verilen On Emir gibi olabiisey-
bu noktay
di,(13) belirtmemize
Btn yasalar gerek kalmazd.
Newton'unkiler nk
gibi, btn bu durumda
kurallar 'birverilen
da Musa'ya kural On Emir gibitmcesi
inemek' olabiisey-
sama
di. buolurdu
noktay kurallarn reddedilmesi,
ve belirtmemize yasalarn
gerek kalmazd. geersiz
nk olduu bir'birsre
bu durumda akla
kural getirmezdi.
inemek' Ne
tmcesi
yazk
samaki, olurdu
trafik yasalar ve benzeri
ve kurallarn reddedilmesi, yasalarninenebildii
hukuk rnleri geersiz olduu birbu
iin, yanllk
sre da kolaycaNe
akla getirmezdi.
yaplabilmektedir.
yazk ki, trafik yasalar ve benzeri hukuk rnleri inenebildii iin, bu yanllk da kolayca
yaplabilmektedir.
 Daha kesin sylemek gerekirse, bu tr eyleri ancak bir duyumumuz ol
duktan,Daha nesneyi
birkesin algladktan
sylem ek gerekirse,sonrabuyapabiliriz.
tr eyleri Bundan
ancak birsonra duyumgerekten
umuz ol
ounlukla
duktan, birltler
nesneyiarar ve bu ltleri
algladktan yapabiliriz. balarz.
sonra kullanmaya Bir eygerekten
Bundan sonra algla
dktan sonra yorumlamaya geebiliriz, nk bu, alglamada
ounlukla ltler arar ve bu ltleri kullanmaya balarz. Bir ey algla bulunmaya al
maklar arasndan bir seim yaptmz, bilinli bir
dktan sonra yorum lam aya geebiliriz, nk bu, alglam ada bulunmaya al sretir. rnein belki
grdmz nesnede bir
m aklar arasndan gariplik
bir seim vardr z,
yaptm (kurala
bilinliaykr oyun kartlarn
bir sretir. rnein anmbelki
saynz).
grdmz Bir keyi
nesnede dnnce,
bir gariplik olduunu
evdevardr (kurala sandmz
aykr oyun annemizi
kartlarnehrin
anm
merkezinde
saynz). Bir birkeyi
dkkna girerkenevde
dnnce, grmzdr.
olduunu sandmGrdmz ey zerinde
z annem izi ehrin
m erkezinde bir dkkna girerken grmzdr. G rdm z eyki,zerinde
bir sre durduktan sonra, birden her ey aydnlanr: O annem deil anne
min
bir salar kzldr. Dkkna
sre durduktan sonra, birdengirersek,
her ey kadm tekrar
aynaydnlann; grr ve
O annem naslki,anne
deil anne
min benzetebildiimizi
mize salar kzldr. Dkkna Yahut, s
anlarz.girersek, ayn birkadm
havuzun dibinde
tekrar grryemlenen bir
ve nasl anne
hayvannn
sumize kuyruk tylerini grdk diyelim. Bu bir kuu
benzetebildiimizi anlarz. Yahut, s bir havuzun dibinde yemlenen bir mudur yoksa bir
kaz
su m? Grdmz
hayvamnm kuyrukimge zerinde
tylerini grdkdnrz
diyelim. ve Bu daha nce
bir kuu grdmz
mudur yoksa bir
kuu
kaz ve m?kazlarn
Grdm kuyruk
z im tylerini zihnimizde
ge zerinde dnrz karlatrmaya
ve daha nce alrz. Belkiz
grdm
de,
kuubir bilgi ilk bilim
dalnnkuyruk
ve kazlarn adamlaryzdr
tylerini zihnimizde ve artk kolaylkla
karlatm aya tanyabildii
alrz. Belki
de,bir
miz birdoal ailenin yelerine
bilgi dalnn zg niteliklerive(rnein
ilk bilim adamlaryzdr kuularntanyabildii
artk kolaylkla beyazl
miz bir doal ailenin yelerine zg nitelikleri (rnein kuularnzihnimiz
n) saptamak istiyoruzdur. Gene daha nce algladmz nesneleri beyazl
den)canlandrarak, sz konusuGene
saptamak istiyoruzdur. ailenin yelerinde
daha bulunan ortak
nce algladmz zelliizihnimiz
nesneleri ararz.
Btn bu saydklarmz bilinli srelerdir. Kurallar
de canlandrarak, sz konusu ailenin yelerinde bulunan ortak zellii ararz. ve ltleri bunlarla
bunlarla
arar, Btn bu kullanrz.
saydklarmz bir baka
Yanibilinli deyile sahip
srelerdir. olduumuz
Kurallar duyumlara
ve ltleri bunlarla
bir anlam vermeye, bizim iin verilmi olan zmlemeye
arar, bunlarla kullanrz. Yani bir baka deyile sahip olduumuz duyumlara alrz. Bunu
nasl yaparsak
bir anlam vermyapalm,
eye, bizimkullanacamz
iin verilm isreler
olan zmenindelem sonunda sinirselBunu
eye alrz. s
reler olmak zorundadr ve bu nedenle, bir tarafta alglamay
nasl yaparsak yapalm, kullanacam z sreler eninde sonunda sinirselda dier tarafta s
releratlarmz
yrek ynlendiren
o mak zorundadr ve buayn fiziksei-kimyasal
nedenle, yasalar burada
bir tarafta alglamay da geda
dier tarafta
erlidir.? Ancak, z
yrek atlarm insan yapsnn ayn
ynlendiren her rnekte de aynyasalar
fiziksel-kimyasal yasalaraburada
uyuyor daolge
mas, sinirsel aygtn yorumlamada da tpk alglamadaki
erlidir.? Ancak, insan yapsnn her rnekte de ayn yasalara uyuyor gibi, yahut her ikiol
mas,desinirsel
sinde atlarnda
yrek aygtm olduu gibi
yorumlamada dailemek zere programlandn
tpk alglamadaki gibi, yahut her variki
saymak iin yeterli bir neden deildir. Dolaysyla, Descartes'dan
sinde de yrek atlarnda olduu gibi ilemek zere program landnge- bu yana var-
lenekleen
saymcik iin ama daha bir
yeterli nce var olamayan
neden bir ynelim Descartes'dan
deildir. Dolaysyla, ile, alglamaybu yorumla
yana ge
yc bir sre olarak zmlemek, yani bir eyi alglamamzdan
lenekleen ama daha nce var olamayan bir ynelim ile, alglamay yorumla sonra yaptk
larmzn bilince
yc bir sre yansmayan
olarak zmlemek, bir tryani
olarak grmek
bir eyi abas benimsonra
alglamamzdan bu kitapta
yaptk
kar ktm
larmzn bir yaklamdr.
bilince
\
yansm ayan bir tr olarak grmek abas benim bu kitapta
Alglamadaki
kar ktm bir yaklamdr. vurgulanmaya \deer olan taraf, uyarlar du
btnlnn
yumlar haline dntren
Alglamadaki btnlnn sinirsel vurgulanmaya
aygtta, gemideer deneyimlerden
olan taraf,bu denli o
uyarlar du
yumlar haline dntren sinirsel aygtta, gemi deneyimlerden bu denliher
unun korunmu olmasdr. yi programlanm bir alg mekanizmasnn o
ununiin
zaman yaam
korunm srdrme asndan
u olmasdr. yi program deeri
lanm vardr. Farkl
bir alg gruplarn,
m ekanizm asnnayn her
uyarlarla
zaman iin karlatklar
yaam srdrmzaman farkl alglaylar
e asndan olabileceini
deeri vardr. sylemekle,
.Farkl gruplarn, ayn
herhangi bir alglaylar olaca sonucunu karm olmayz.
uyanlarla karlatklar zaman farkl alglaylar olabileceini sylemekle, Birok ortamda
kurtlan
herhangi kpeklerden edemeyen
ayrt olaca
bir alglaylar bir grup
sonucunu insan sa
karm kalamaz.
olmayz. Yahut
Birok da,
ortamda
gnmzde alfa paracklarnn
kurtlan kpeklerden ayrt edemve eyenelektronlarn
bir grup insan izlerini az. Yahutbir
tanyamayan
sa kalam da,
grup
gnm zde fizikinin
nkleer bilim adamveolarak
alfa paracklarnn ileri bitmi
elektronlarn demektir.
izlerini tanyam Esasnda
ayan bir
zaten ok az gr tarz gerekten ie yarad iin, btn bir topluluun kul
grup nkleer fizikinin bilim adam olarak ileri bitm i demektir. Esasnda
lanmasyla
zaten ok snanm
az gr tarzolanlar bir kuaktan
gerekten dierine
ie yarad aktarlmaya
iin, deer bulun
btn bir topluluun kul
mulardr.
lanmasylaAyn ekilde,
snanm bugn
olanlar birhl uyardan
kuaktan duyuma
dierine geiaya
aktarlm sreci
deeriinde
bulun
doaekilde,
deneyimi ve doa bilgisinden bahsediyoruz, nk tarih
m ulardr.birAyn
kapsanm bugn hl uyandan duyum a gei sreci iinde
zamana kar
selkapsanm durabildii iin
bir doa deneyimi vetercih doaedilmi
bilgisinden yorum budur. nk tarih
olan bahsediyoruz,
sel zamana kar durabildii iin tercih edilmi olanolmayabilir,
Belki 'bilgi' burada kullanlmas gereken szck yorum budur.ama kulla-
Belki 'bilgi' burada kullanlm as gereken szck olm ayabilir, ama kulla
194
194
 nlmas iin baz nedenler vardr. Uyarlar duyumlara dntren sinirsel s
recin
nlmasyapsnda
iin bazu zellikleri
nedenler vardr.bulabiliriz: eitim
Uyarlar yoluyla dntren
duyumlara aktarlmtr,sinirsel
bir tops
luluun gncel ortamnda tarihsel olarak
recin yapsnda u zellikleri bulabiliriz: eitimkmortaya yoluyladier almaklara
aktarlmtr, bir k
top
yasla birok deneme sonucu etkili olduu saptanmtr;
luluun gncel ortamnda tarihsel olarak ortaya km dier almaklara la- son olarak da, gerek
daha
yasla ileri eitim
birok ile gerek
deneme ortama
sonucu uyumda
etkili olduuaksaklklar
saptanmtr; grlmesi
son olarakhalinde de
da, gerek
itirilmeye
daha ileri eitimaktr.ileGrdmz
gerek ortam gibi a uyumda bilginin zellikleridir
bunlaraksaklklar ve bu te
grlmesi halinde de
rimi kullanma aktn.
itirilmeye nedenim de budur. Fakat
Grdmz bunlar allmam
gibi bunun bir kullanm
bilginin zellikleridir veoldu
bu te
da dorudur,
urimi nk eksik
kullanma nedenim olan bir
de budur. zellikten
Fakat daha sz edilebilir.
bunun allmam Bilgimi
bir kullanm oldu
zin ieriine (bildiimiz eye) dorudan ulama olanamz
u da dorudur, nk eksik olan bir zellikten daha sz edilebilir. Bilgimi yoktur ve bu bil
zin anlatmak
giyi ieriine iin hibir kurala
(bildiimiz yahut genellemeye
eye) dorudan de sahip yoktur
ulama olanamz deiliz.veByle
bu bil
ulam
birgiyi anlatm salayacak
ak iin hibir kurallar,
olankurala duyumlara
yahut genellem deil
eye ancak
de sahip deiliz.ilikin
uyarlara Byle
olabilir,
bir ulamhalbuki uyanlarolan
salayacak hakknda sadece
kurallar, ok gelikin
duyumlara kuramlar
deil ancak sayesinde
uyarlara ilikin
bilgi edinebiliriz.
olabilir, halbuki Byle
uyanlar kuram olmad
birhakknda sadece ok zaman uyardan
gelikin duyuma
kuramlar gei
sayesinde
srecinin kapsad bilgi de, szsz bilgi olarak kalacaktr.
bilgi edinebiliriz. Byle bir kuram olmad zaman uyardan duyuma gei
Henz balang
srecinin kapsadaamasnda
bilgi de, szszolmasna ve btn
bilgi olarak ayrntlarnda doru ol
kalacaktr.
duuHenzsylenememesine
balang aam karm, duyum
asnda hakknda
olmasna ne srdmz
ve btn aym tlarnda bu grte
dom ol
kiduu
eleri gerek doru kabul ediyoruz. Bunun hi
sylenememesme karm, duyum hakknda ne srdmz buduyusu
ve deilse grme grte
eleribir
nakiilikin hipotez
gerek ve olmas ve dorudan
doru kabul ediyoruz. doruya hi deilse grmebile
Bunun gzlemlenemese de
duyusu
neysel bir incelemeye yatkn olmas gerekir. Ancak,
na ilikin bir hipotez olmas ve dorudan doruya gzlem lenemese bile de grme ve genel olarak
neyselhakknda
duyum bir incelem ekilde
bu eye konumamzn,
yatkn olm as gerekir. metinde
aslAncak, olduu
grme ve gibi
genel burada
olarak
daduyum adan baz
mecazihakknda ilevlerikonumamzn,
bu ekilde vardr. Elektronlar asl mgerekte
etinde olduugremeyiz, gr
gibi burada
dmz
da mecazi yalnzca
adan braktklar
baz ilevleri izler yahut
vardr. bir bulut odasndaki
Elektronlar buhar kabar
gerekte gremeyiz, gr
dm zElektrik
cklardr. yalnzcaakmlarn
braktklar grmemize
izler yahut bsbtn
bir bulut olanak yoktur,buhar
odasndaki burada da
kabar
sadece akm len aygtlarn ibrelerini grebiliriz, o kadar.
cklardr. Elektrik akmlarm grmemize bsbtn olanak yoktur, burada da Bununla birlikte,
daha
sadecenceki
akmsayfalarda, zellikle
len aygtlarn de Onuncu
ibrelerini Blm'de
grebiliriz, akmlar,
o kadar. elektronlar
Bununla birlikte,
alanlar
vedaha gibi kuramsal varlklardan gerekten de grlebilirlermi
nceki sayfalarda, zellikle de Onuncu B lm de akmlar, elektronlar gibi sz
ettim, bunlar
ve alanlar grmeyi
gibi kuramsal renmek iin rneklikleri
varlklardan gerekten de incelediimizi
grlebilirlermive grmeye
gibi sz
ilikin bir dil yerine kurallara veya ltlere ilikin bir
ettim, bunlar grmeyi renmek iin rneklikleri incelediimizi ve grmeye dilin kullanlmasnn
durumlarda
builikin da yanl
bir dil yerine olduunu
kurallara veyavarsaydm. Halbuki
ltlere ilikin bir 'grmek' olayn bu
dilin kullanlmasnn
gibi balamlara aktaran bir benzetme ya da eretileme,
bu durum larda da yanl olduunu varsaydm. Halbuki 'grmek' olayn bu tr iddialar iinbu
yeterli bir temel oluturmamaktadr. Uzun vadede, daha
gibi balam lara aktaran bir benzetm e ya da eretilem e, bu tr iddialar iindz anlaml bir sy
lem tarznn,
yeterli bir temel konumann yerini Uzun
bu troluturmamaktadr. gerekecektir
almasvadede, daha dz kukusuz.
anlaml bir sy
Yukarda
lem tarzmm, deindiim bilgisayaryerini
bu tr konumann program
almas deiikliinkukusuz.
bugerekecektir nasl yaplaca
konusunda
Yukarda baz neriler retmeye
deindiim bilgisayar balamtr,
program fakat ne buradaki
bu deiikliin kstl
nasl yerim
yaplaca
de konu hakknda
nekonusunda baz neriler retmeye balamtr, fakat ne buradaki kstlbura
u anki dzeyim sz konusu eretileme elemesini yerim
de konu hakkmdaelevrilidir.
danegerekletirmeme u anki dzeyim (14) Bunun
sz konusuyerine sadece ksa
eretileme snrlarn
elemesini bura
belirlemeye
da gerekletirm alacam. Su damlacklarn
em e elevrilidir. (14) Bunun yahutyerine
bir rakamsadeceleindeki ibre-
ksa snrlarn
belirlemeye
(14) alacam.
"Tereddt" makalesinin Su damlacklarn
okurlarna yahut bir
u rtl dnceler rakam
ekici leindeki
gelebilir: Doal ailelerinibre-
yelerini hemen tanma olana, uyanlar zerindeki sinirsel ilem bittikten sonra ayrtrlmas
(14) "Tereddt"
gereken m akalesinin
aileler arasnda bir alglama okurlarna
boluuukalp
rtl dnceler
kalmadna ekici gelebilir:
baldr. rnein, eer Doalkazlar
ailelerin
danyelerini
kuulara hemen
kadartanma
uzanan olana,
bir 'su uyanlar zerindeki alglanm
kular' kategorisi sinirsel ilem blttikter
olsa, bunlarsonra ayrtrlmas
birbirinden ayrt
gereken
etmek iin aileler arasnda
zgl bir bir alglama
lt koymak zorundaboluu kalpGzlemlenemeyen
olurduk. kalmadna baldr. rnein,
nesneler eer
iin de kazlar
benzer
dan kuulara
eyler kadar
sylenebilir. Eeruzanan
bir fizikbirkuram
'su kular'
elektrikkategorisi alglanmbaka
akmna benzeyen olsa, hibir
bunlarolgunun
birbirinden ayrt
varln
etmek
kabul iin zgl
etmiyorsa, bir ltbukoymak
o zaman tanm iinzorunda olurduk. Gzlemlenemeyen
gsterilebilecek nesneler belirleyen
zorunlu ve yeterli koullan iin de benzer
bir
eyler dizisine
kurallar sylenebilir.
sahipEer bir fizik kuram
olmadmz halde,elektrik
akmlarnakmna benzeyeniin
tannabilmesi baka hibirkoullarda
deiik olgunun varln
fark-
kabul etmiyorsa,
llatrlabilen o zaman
ufak sayda bu yeterli
lt tanm olacaktr.
iin gsterilebilecek
Bir kuramsal zorunlu ve tanmak
nesneyi yeterli koullan belirleyen
iin elimize bir dizibir
kurallarvedizisine
zorunlu yeterli sahip
koul olmadmz
verildiinde, halde,
o nesneyiakmlarn
kuramn tannabilmesi iin (kapsad
ontolojisinden deiik koullarda fark-
varlk tr
llatrlabilen
lerinden) ikameufak sayda
yoluyla lt yeterli
karabiliriz. olacaktr.
Ancak, bu trBirkurallarn
kuramsalolmad
nesneyi durumlarda
tanmak iin bu elimize bir dizi
nesneleri
zorunlu
ortadan ve yeterli
kaldrmak koul verildiinde,
olanakszdr, o nesneyi
nk o zaman kuramkuramm ontolojisinden
varolmalarn (kapsad varlk tr
gerektirir.
lerinden) ikame yoluyla karabiliriz. Ancak, bu tr kurallarn olmad durumlarda bu nesneleri
ortadan kaldrmak olanakszdr, nk o zaman kuram varolmalarn gerektirir.
195
195
yi grmek, bulut odalaryla yahut elektrik len aygtlarla hibir tankl
olmayan
yi grmbir ek,kii
bulutiin
odalaryla alglama
en temel yahut deneyimleridir.
elektrik Bu nedenle
len aygtlarla hibirzerlerin
tankl
dnlmeden,
deolmayan bir kii iin en temelyahut
zmleme alglamayorumlama yaplmadan
deneyimleridir. (veya dardan
Bu nedenle zerlerin
birdeyetkinin mdahalesi
dnlmeden, olmadan)
zmleme elektronlar
yahut yorumlama akmlar hakknda
yahutyaplmadan hibir
(veya dardan
varlamaz.
bir yetkinin
sonuca Halbukiolmadan)
m dahalesi bu tr aygtlar
elektronlar renmi
yahut olan
akmlar hakkm kullan
ve bunlar da hibir
makta
sonuca varlamkazanan
deneyim az. Halbukibir kiinin durumu tamamen
bu tr aygtlar renmi farkldr.
olan ve bunlar Dolaysyla
kullan
bumkiinin aygtlardan
akta deneyim kendisine
kazanan bir kiinin uyarlaratam
varan durumu uygulad ilemlerDde
amen farkldr. farkl
olaysyla
olmaktadr. Souk bir k
bu kiinin aygtlardan gnndevaran
kendisine nefesinin buhar
uyarlara halinde younlamasn
uygulad ilemler de farkl
grd
olmaktadr.zaman, bilim
Souk biradam
k gnnde kiinin duyumu
olmayannefesinin ile kendisininki
buhar halinde younlam farkl
asn
olmayabilir,
grd zaman, fakat bir bulut
bilim odasna
adam bakt
olmayan zaman
kiinin o sadece
duyumu ile su damlacklarn
kendisininki farkl
deil, elektronlarn
olmayabilir, fakat izlerini,
bir bulutalfa paracklarn
odasna bakt zaman ve baka bir sr
o sadece su bilimsel nes
damlacklann
neyi grr
deil, (burada grmenin
elektronlarm gerek
izlerini, alfa anlamnda).veBu
paracklarm izler,bir
baka onlar
sr yapan
bilimselmad nes
paracklarnn
deneyi grr (burada varhnn
grmenin birer gstergesi
gerek anlammda).olarakBu yorumlad,
izler, onlarbir eit ml
yapan ad
ttr. Dolaysyla izledii
de paracklarmn varhnm alglama sreci, dorudan
birer gstergesi doruya damlacklar
olarak yorumlad, bir eit l
yorumlayan kiininkinden
ttr. D olaysyla izlediihem daha ksa,
alglam a sreci, de temeldedoruya
hemdorudan farkldr.dam lacklar
Bir de, elektrik
yorumlayan aygtn inceleyerek
kiininkinden hem daha ksa, ibrenin
hem durduu
de temelde rakam belirlemeye
farkldr.
alanBirbilim adamnn
de, elektrik durumuna
aygtn bakalm.ibrenin
inceleyerek Onun da sahip olduu
durduu rakamduyum belirlem bel
eye
kialan ilgisiadammm
bilimlebilim ikisininkiyle
olmayandurumuna ayndr,
bakalm. Onunheledazellikle
sahip olduu bilim duyum
adam ol bel
mayan kii ilgisi
ki bilimle tr aygtlar
bakaolmayan okumayayndr,
ikisininkiyle daha nce helerenmise,
zellikle bilim konudaol
bu adam
kukumuz
m ayan kii bakaFakat
kalmaz. aygt bilim
tr aygtlar okum adam,
ay dahabtn bir devre
nce renm balamnda
ise, bu konudagr
mtr
kukumuz anlamda)
genek Fakat
(genekalmaz. aygt bu devrenin
vebilim i yaps
adam, btn birhakknda biraz bilgisi
devre balamnda gr
vardr.
m tr (gene durduu
brenin yer onun ve
genek anlamda) iinbubir lttr,iama
devrenin yalnz
yaps hakkmdadevreninbirazdeeri
bilgisi
iin. Grd
vardr. brenin rakam yorumlamak
durduu yer onun iiniin bir
sadece aygtm
lttr, amahangiyalnzlekte okunma
devrenin deeri
siin. Grdbilmek
gerektiini rakamzorundadr
yorumlamak o kadar. Halbuki
iin sadece bilimhangi
aygtm adam olmayan
lekte kii
okunma
iin ibrenin durduu
s gerektiini bilmek kendisinino dnda
yerzorundadr hibir eyin
kadar. Halbuki bilimlt da gster
adamyaolmayan kii
gesi ibrenin Grd
iindeildir. durduu rakam yorumlamak
yer kendisinin dmda iin btn
onun,eyin
hibir tellerin,
lt ya dakablola
gster
rn
gesi iindeki
deildir.
aygtm ve dndaki
Grd rakam yorumlamak iin onun,piller
dalmn incelemesi, mknatslarla
btnvetellerin, kablola-
deney yapmas
rm aygtm gerekmektedir.
iindeki ve dmdak 'Grme'nin
dahmmhem dz hempiller
incelemesi, de mecaz anlamn
ve mknatslarla
da, yorum
deney yapmalglamann bittii yerde
as gerekmektedir. 'Grmbalar.
e'ninki hem dzbirbirinin
sre hem de mayn ecazdeildir.
anlam m
Alglamann,
da, yorum alglam tamamlanmak zere
ann bittii yoruma
yerde balar. brakt
neki da, ncekiayn
sre birbirinin deneyimin
deildir.
eitimin (grgnn)
veAlglamann, tam amlanmakyapsna miktarna,
ve yoruma
zere neredeyse
ne brakt da,'ar'
ncekidenebilecek
deneyimin
ekilde
ve eitimbaldr.
in (grgnn) yapsna ve m iktarm a, neredeyse 'ar' denebilecek
ekilde baldm
5. rneklikler, E- llemezlik ve Devrimler
5. rneklikler, E- llemezlik ve Devrimler
Az nce sylediklerimiz kitabmm bir ynn daha aklamak iin bir ze
min salamaktadr: e lye vurulamazlk
Az nce sylediklerimiz kitabmm bir ve bunundaha
ynn birbirini
aklamakizleyen kuram
iin bir ze
larmin
arasnda yaplacakeseim
salamaktadr: lyezerinde tartanvebilim
vurulamazlk bunun adamlar
birbirini asndan getir
izleyen kuram
dii
lar sonular hakknda seim
arasnda yaplacak sylemi olduum
zerinde dnceleri
tartan kasdediyorum.
bilim adamlar asmdan (15) getir
Onuncu ve On Birinci
dii sonular hakkndaBlmlerde, bu tr tartmalara
sylem i olduum dnceleri tarafkasdediyorum
olanlarn birlikte . (15)
bavurduklar
Onuncu ve On deneysel
Birinci veya gzlemebu
Blmlerde, ilikin koullardantaraf
tr tartmalara bazlarn
olanlarn iste
isterbirlikte
mez farkl tarzlarda
bavurduklar grecekleri
deneysel veya gzleme koullardante
ilikin savundum.
kantlamasn yandan,ister
bazlarn bu koiste
ullar tartrken
mez farkl kullandklar
tarzlarda grecekleri sz daarc dasavundum.
kantlamasn byk lde te ayn terimler
yandan, bu ko
den olutuu
ullar iin, bu
tartrken terimlerdensz
kullandklar bazlarn
daarc doaya balaylarnn
da byk lde aynfarkl terimoller
mas gerikir ve bylece aralarmdaki iletiimin eksik kalmas
den olutuu iin, bu terimlerden bazlarn doaya balaylarnn farkl kanlmaz olur.ol
mas gerikir ve bylece aralarmdaki makalesinin iletiimin eksik kalmas kanlmaz olur.
5 ve 6. ksmlarnda daha ayrntl
(15) Burada ele alnan noktalar "Dnceler"
(15) incelenmitir.
olarak Burada ele alnan noktalar "D nceler" makalesinin 5 ve 6. ksmlarnda daha ayrntl
olarak incelenmitir.
196
196
 Bunun sonucu olarak, herhangi bir kuramn dierine olan stnl savnn
Bunun
byle birsonucu
tartmadaolarak, herhangi bir olanak
kantlanmasna kuram m dierine
yoktur. Benim olansrarla
stnl savnn
ne srd
mbyle bir tartmada
gre gre, her ikikantlanm
tarafn da asna
yapmakolanakzorunda
yoktur.olduu
Benim ey, srarla
insanneyoluy
srd
lam gre
tekini kendigre, her dndrmeye
safna iki tarafm daalmaktr.
yapm ak zorunda olduu ey,
Kantlamann insan yoluy
bu ksmlarn
dalaamalanan
tekini kendi safma dndrmeye
dnceyi almaktr.
yalnzca felsefeciler ciddiKantlamanm
ekilde yanl bu yorumla
ksmlarn
da am alanan
mlardr. Gene dnceyi
de bunlardan yalnzca felsefeciler ciddi ekilde
bazlar benim u inanlara sahip olduumu yanl yorumla
m lardr. geri
yaymaktan Gene de bunlardan bazlar
durmamlardr: (16) buna benim
gre,u e inanlara sahip olduumu
lye vurulamayan ku
yaym aktan
ramlar geri durmamlardr:
savunanlar birbiriyle hi bir (16) buna iletiim
ekilde gre, ekuramamaktad'rlar,
lye vurulamayanso ku
ram lar savunanlar birbiriyle hi bir ekilde iletiim
nu olarak kuram seimi zerine yaplan bir tartmada geerli nedenlerin kuramamaktad'rlar, so
nu olarak
hibir kuram seim i zerine
yeri kalmamaktadr. Bunun yaplan bir tartm
yerine kuramn son adatahlilde
geerlikiisel
nedenlerinve
h ib ir
znel yeri kalm
nedenler am aktadr.
yznden B unungerekmektedir.
seilmesi yerine kuram n son tahlilde
Gerekte varlan kiisel
kararave
yolznel
aannedenler
asl olguyznden
da, bir tr seilm
mistik esi gerekm
kavray ektedir. Gerekte
olmaktadr. Kitabmn varlan
bakakarara
her
yol aan
hangi asl olgukyasla,
bir ksmna da, bir trbu m istik kavray
yanl yorumlarn olmaktadr.
karld Kitabmn
blmlerin baka banaher
hangi birakldclk
yneltilen ksmna kyasla, bu yanl ortaya
sulamalarnn yorum larn karld
kmasnda blmlerin
en ok pay olmu bana
yneltilen akldclk sulam alarnn ortaya kmasnda en ok pay olmu
tur.
tur.
lkin kant hakknda sylediklerime bir bakalm. Bu konuda ne srd
m lkin
gr,kantbilimhakknda
felsefesindesylediklerim
iyi bilineneve birbasit
bakalm. Bu konuda
bir grtr. Kuram netercihi
srd
m gr, mantksal
tartmalar, bilim felsefesinde
veya matematik iyi bilinen ve basit bir grtr.
kantlamalara tamamyla Kuram
benzertercihi
bi
tartm
imde alar, mantksal
yaplamaz. veya m atem
Bu tr biimsel atik kantlamncller
kantlamalarda alara tamamyla
ve karmbenzer yasalabi
rimde yaplamaz.
balangta koulBu tr biimsel
olarak kantlamkarlan
belirlenmitir. alarda ncller
sonu ve karmanla
hakknda yasala
r balangta
mazlk koul olarak
varsa, meydana gelen belirlenm
tartmann itir. karlan
taraflar atm sonu hakknda
olduklar her anla
adm
m azlk
teker teker varsa,
geriyem eydana gelen tartmve
doru izleyebilirler annhertaraflar atm olduklar
birini nceden her adm
konmu koullar
teker teker
asndan geriye
tekrar dorugeirebilirler.
gzden izleyebilirler ve Buher birini sonunda
srecin nceden taraflardan
konmu koullar biri
asndan tekrar gzden geirebilirler. Bu
yanllk yaptn ve nceden kabul edilmi bir kural inediini srecin sonunda taraflardan
kabul et biri
mekyanllk yaptn
zorundadr. Bu ve nceden sonra
aamadan kabul da edilm i bir kural
yapabilecei inediini
hibir ey kalmaz kabulveet
m ektarafn
kar zorundadr. Bu aam
kantlamas adan sonra
bylelikle da yapabilecei
tartmay kazanr. Eer hibir ey kalm
iki taraf, az ve
anlaa
kar tarafm kantlamas bylelikle tartm ay
madklar noktann konulan kurallarn anlamnda yahut uygulanmasndan kazanr. Eer iki taraf, anlaa
m adklar noktann
kaynaklandn fark konulan
ederler ve k unceden
rallarn anlamvarlan nda yahut uygulanm
anlamann asndan
kantlamalar
kaynaklandn
iin yeterli bir temel fark ederler ve nceden
salamadna varlan anlam
karar verirlerse, o zaman ann kantlam
tartma alar
bilim
seliin yeterli bir
devrimler temel salam
srasnda adna
kanlmaz karar ald
olarak verirlerse, o zaman
biimde tartm a bilim
srdrlebilir. Bu
sel tr
yeni devrim ler srasnda
tartma, ncller kanlm
zerindedir az olarak ald biim
ve bu durumda de srdrlebilir.
bavurulan yntem, ka Bu
yeni tr tartma,
ntlamaya ncller iin
olanak salamak zerindedir
bir balangve bu saylan
durumda iknabavurulan yntem, ka
etme yntemidir.
ntlam aya olanak
Herkesin az oksalamak
bildii buiin bir balang
savda, ikna iin saylan ikna etme
kullanlacak geerli yntemidir.
nedenler
Herkesin az ok bildii bu savda, ikna iin
olmadna, yahut bu nedenlerin son tahlilde bir topluluk iin belirleyici kullanlacak jgeerli nedenler
bir
olmadna,
yanlar olmadnayahutdair
bu nedenlerin
hibir belirti sonyoktur.
tahlilde bir topluluk
Hatta iin belirleyici
tercih nedenlerinin bilimbir
yanlar olmadna
felsefecileri tarafndan dair hibir belirti
genellikle sralananyoktur. Hatta tercih
doruluk, basitlik,nedenlerinin
verimlilik gibi bilim
felsefecileri
elerden tarafndan
farkl olduunu genellikle sralanan
akla getirecek birdoruluk,
durum da basitlik,
sz konusu verimlilik
deildir.gibi
elerden farkl olduunu akla
Bu savn akla getirebilecei olgu bu tr nedenleringetirecek bir durumbir da sz konusu deildir.
eit deer yargs i
Buyaptklar
levi savn aklavegetirebilecei
bu nedenle tek olgutek bu
ya tr nedenlerin
da topluca birbenimseyen
onlar eit deer yargs
kiilerini
levi yaptklar
bunlar ve bu uygulayabilecekleri
farkl ekilde nedenle tek tek ya daolgusudur. topluca onlarrnein,benimseyen kiilerin
iki kii kuram
bunlar
larnn farklverimlilii
greli ekilde uygulayabilecekleri
konusunda anlamazla olgusudur. rnein,
derlerse, iki kii konu
yahuPbu kuram
dalarnn greli halde,
anlatklar verimlilii konusunda
verimliliin veyaanlam
kapsamn azlabirderlerse,
tercih yapmadakiyahurbunemi konu
da anlatklar
zerine halde, verim
ayr grlere liliin ikisini
sahipseler, veya kapsamde yanl m bir sulamak nemi
tercih yapmadaki
yapmakla ola
zerine ayr
nakszdr. grlere
Ayrca, sahipseler,
hibirinin 'bilim d' ikisini de yanl
davrand yapm akla Kuram
sylenemez. sulamak ola
terci
nakszdr.
hinin tarafsz Ayrca, hibirininyoktur,
bir aritmetii bilim gereince
d davrand sylenemez.
uyguland zamanKuram her bireyi
terci
hinin tarafsz bir aritm etii yoktur, gereince uyguland zaman her bireyi
(16) Bkz. 9 namaral dipnotta saylan almalar ve ayrca Growth of Knowledge (Bilginin
Gelimesi)
(16) Bkz.kitabnda dipnToulmin'in
Stephen
9 namaral otta sayladenemesi.
n a lm a la r ve ayrca G rowth of Knovvledge (Bilginin
Gelimesi) kitabnda Stephen Toulmin'in denemesi.
197
197
ayn sonuca gtrecek sistematik bir karar verme ilemi bulunmaz. Bu an
ayn sonuca
lamda, gtrecek
etkili olacak karar sistem
veren, atiktekbirtekkarar
yeler verme
deil, ilemi bulunmaz.
bir uzmanlar Bu an
toplulu
lamda,
unun etkili olacak
tmdr. Bilimin karar
neden veren,
gerektetek tek yeler
olduu gibideil, bir uzmanlamak
gelitiini anlar toplulu
iin,
unun
her bireyi tmdr.
belli bir Bilimin neden gerekte
seime ynelten zyaam olduu gibi gelitiini
ve kiilik ayrntlarn anlamak
ayklama iin,
yaher bireyi
gerek belli ama
yoktur, bir seime
bazlarynelten zyaam ok
iin bu konunun ve kiilik
ekiciayrntlarm
olduunu kabul ayklamedia
ya gerek
yorum. Aslyoktur, ama bazlar
anlalmas gereken iin bu konunun
konu, ok ekici
belli bir dizi olduunu
ortak deerin birkabul
uzman edi-
laryomm. Asl anlalmas
topluluunun paylatgereken konu, belli bir
belli deneyimlerle dizi ortaksonu
etkileerek deerin bir toplu
olarak uzm an
laryelerinden
luk topluluunun paylat
ounun belli deneyimlerle
bir eit kantlama dizisininetkileerek sonu olarak
dierlerine kyaslatoplu
da
haluk yelerinden
belirleyici olduuounun
kansna birvarmalarn
eit kantlama nasldizisinin
saladdierlerine
sorusudur. kyasla da
haSzn
belirleyici olduusre,
ettiimiz kansma iknavarmalarm
etme srecidir, nasl salad
fakat karmzasorusudur. bundan da
derinSzn
bir sorun ettiim iz sre, ikna
karmaktadr. Aynetm e srecidir,
olay fakat karm
farkl alglayan za bundan
fakat deneyimi anda
derin bir
latrken genesorun karmaktadr.
de ayn Ayn olayikifarkl
szckleri kullanan alglayan
kiinin, szckleri fakatfarkl
deneyimi
ekilde an
latrken gene
kullanyor de ayn
olmalar szckleri
gerekir. Yani benimkullanan iki kiinin,
e lye szckleri farkl
vurulamadn ekilde
sylediim
kullanyor
bak olmalar
alarndan gerekir. Yani benim
konumaktadrlar. Bu ikie kii
lye vurulamadm
braknz ikna edicisylediim
olmay,
birbak
aradaalarndan
konumaykonum bile mid aktadrlar.
edemezler. Bu Bunu
iki kiinasl
braknz ikna edicisorusu
yapabilecekleri olmay,
nabir arada konumay
kabataslak bir yant bile
bilemid edemezler.
sz konusu Bunu daha
gln nasl etraflca
yapabilecekleri sorusu
somutlanma-
na gerektirir.
sn kabataslakBenim bir yant bile sz
kanmca bukonusu gln
somutlann hi daha
deilse bir ksm
etraflca somutlanm
aadaa
sn gerektirir.
gstereceim Benim
ekilde kanm ca bu somutlann hi deilse bir ksm aada
olacaktr.
Olaan bilimin
gstereceim olacaktr. iin rnekliklerden kazanlan bir eit yete
yaplabilmesi
ekilde
nek ya Olaan bilimin
da beceri yaplabilmesi
gereklidir. Bu beceri iinile
rnekliklerden
nesneler ve olaylar kazanlan bir eit
benzerlik yete
dizile
nekayrlr
rine ya da ve beceri gereklidir.
bu diziler olduka ilkel yahut
Bu beceri ile nesneler
kabadr, ve yani
olaylar benzerlik
gruplara dizile
ayrma,
rine ayrlr
'neye ve bu diziler
gre benzer?' sorusuolduka
yantlanmadanilkel yahut kabadr,
yaplr. Buna yani
gre, gruplara
herhangi ayrmbira,
devrimin
neye gre temelb enzer? sorusu yantlanm
zelliklerinden biri de bazadanbenzerlik
yaplr. Buna ilikilerinin deiiyorbir
gre, herhangi
devrim innceleri
olmasdr. temel zelliklerinden
ayn dizide toplanan biri denesneler
baz benzerlik
daha sonra ilikilerinin deiiyor
deiik gruplara
olmasdr.
konur veya nceleri
bunun tam ayn dizide
tersi mek olarak
olur.toplanan nesneler daha sonra
gnein, ayn,deiik
Mars'n gruplara
veya
yerkrenin
konur veya Copernicus
bunun tam 'dan nceki
tersi olur. ve msonraki
ek olarak gnein, dnebiliriz,
durumlarn ayn, M arsn ya veya
hut ayn ekilde
yerkrenin C opemGalileo
icusdan nceki
'dan nce ve ve sonraki
sonra, d ilednebiliriz,
durumlarn
serbest sarka ve geze ya
gen ayn ekildeDalton'dan
huthareketleri, G alileodan nce
nce ve vesonra
sonra,tuzlar, metal
serbest bileikleri
d ile sarkasaylabilir.
ve geze
gen hareketleri,
Deiiklie urayan D altondan
dizilerdeki nce ve sonra bile
nesnelerin tuzlar,
oumetalgene bir aradasaylabilir.
bileikleri toplan
D eiiklie
maya urayaniin
devam edildii dizilerinnesnelerin
dizilerdeki adlar genellikle
bile ou deimez.
gene birBununla bir
arada toplan
likte
maya devam bir
szgelii alt-dizinin
edildii aktarlmas,
iin dizilerin adlargenel
genellikle diziler arasndaki
olarak deimez. Bununla karbir
likte ilintiler
lkl szgeliiandabir alt-dizinin gelen nemli
meydanaaktarlmas, deiikliin
genel olarak dizilerbir parasdr.
arasndakiMe kar
tallerin, bileikler
lkl ilintiler dizisinden
anda meydana kartlarak
gelen nemli elementler dizisinebiraktarlmas,
deiikliin parasdr. za M e
mannda, bileiklerasitlilik
tallerin, tutuma, dizisinden ve fiziksel/kimyasal
kartlarak elementler birleme alanlarnde
dizisine yeni ku
aktarlmas, za
ramlarn
manmda, tutuma,
ortaya asitliliktemel
kmasnda bir rol oynamtr.
ve fiziksel/kimyasal Bu deiiklikler
birleme alanlarmdeksa yenis ku
ramkimya
rede dalnn
larn ortaya tmne yayld.
kmasnda temel birBu rolnedenle,
oynamta. byle Bu yeniden
deiikliklerdalmlar
ksa s
rede kimgeldii
meydana ya dalnn zaman,tm ne nce sylemleri
dahayayld. Bu nedenle, grnrde
byle yeniden tam birdalm
anlama lar
iinde
m eydanayryengeldii iki zam
kiinin
an, kendilerini
daha nce sylem birdenbire ayn uyarya
leri grnrde tambadaamaz
bir anlam a
betimlemeler
iinde yryen ve genellemelerle
iki kiinin kendilerini tepki gsterir
birdenbire bulmalar iten deildi.
ayn uyarya badaam Buaz
glkler eler ve sylemlerinin
betim lembilimsel genellem elerle alannda
hertepki hissedilmeyebilir,
gsterir bulm alar itenfakat kuram
deildi. Bu
seiminin
glkleren olduu grnglerin
bamlsylemlerinin
bilimsel her alannda evresinde ortaya karak,
hissedilmeyebilir, ok
fakatenkuram
orada younlaacaklar
seiminin en baml olduu yukar kesindir.
da aagrnglerin evresinde ortaya karak, en ok
Bu tr
orada sorunlar ilk olarak
younlaacaklar da aa iletiim kesindir. fark edilmelerine karn,
yukar alannda
sadece Budilet r ilikin sorunlar
so ru n lar deildir
ilk olarak ve glk
iletiim alanm karan
da fark terimlerin
ed ilm elerinyenie tanm
k arn ,
lar zerinde
sadece anlamaya
dile ilikin sorunlaryatarak zmlenmelerine
deildir ve glk karan olanak yoktur.yeni
terimlerin Glk
tanm
lar youn
lerin zerinde ekilde
anlam topland
aya yatarak szckler
zm lenmksmen rnekliklere
elerine olanak yoktur. dorudan uy
G lk
gulama yoluyla
lerin youn renilmi
ekilde olduklar
topland iin, sz
szckler konusu
ksmen iletiim kopukluunun
rnekliklere dorudan uy
gulama yoluyla renilmi olduklar iin, sz konusu iletiim kopukluunun
198
198
taraflar, element (yahut karm, yahut gezegen, yahut serbest hareket) sz
cn
taraflar, llerle
u elem belirlenmi
ent (yahut karm, yahutkullanyorum
olarak gezegen, yahut diyemezler. Baka bir
serbest hareket) sz
deyile,
cnher u iki kesiminbelirlenmi
llerle de ayn ekildeolarak kulland
kullanyorum ve hem kuramlarnn,
diyemezler. Baka hem bir
bu kuramlarm
dedeyile, grgl (ampirik)
her iki kesimin sonularnn
de ayn ekilde kulland ve hemiin
anlatm yeterli olacak
kuramlarmm, hem
tarafsz bir dilelarm
de bu kuram bavuramazlar.
grgl (ampirik) nk aralarndakianlatm
sonularnn ayrlniinbir yeterli
blm, bu
olacak
ayrl bir diledillerin
tarafszyanstan uygulanndan
bavuramazlar. nkok nce meydana
aralarndaki gelmitir.
ayrlm bir blm, bu
ayrl iletiim kopukluklarn
Bu tryanstan yaayan ok
dillerin uygulanndan kiilerin
ncegene
meydanade bavuracaklar
gelmitir. bir
yol olmaldr. Hepsini
Bu tr iletiim zorlayan uyarlar
kopukluklarm yaayan ayn uyarlardr,
kiilerin ne kadar farkl
gene de bavuracaklar bir
koullanm
yol olm aldr.olursa olsun,zorlayan
H epsini yarlar (fizyolojik)
genelde usinirsel aygtlar
ayn uyarlardr, ne da
kadarayndr.
farkl
Dahas,
koullanm sinirsel koullanmlklar
olursa olsun, genelde sinirsel bile, deneyimin
(fizyolojik) nemli da
okaygtlar olmakla
ayndr.
beraber
D ahas,kk bir alan
sinirsel k o udnda,
llan m lkaa
lar yukar ayn olmak
bile, deneyim in okgerekir
nemnk, en
li olm akla
yakn gemi
beraber kk bir bir
yana,alantarihleri ortaktr.
dnda,deaa yukarSonu olmakgerek
aynolarak, gerekirgnlk
nk, dilen
lerini,
yakngerek
gemibilimsel
bir yana,dillerinin ve dnyalarnm
tarihleri de ortaktr. Sonu bir ksmn
bykolarak, gerekpaylamak
gnlk dil
tadrlar. Bu kadar
lerini, gerek zellik karsnda,
ortakdillerinin
bilimsel ve dnyalarnm bakmlardan
hangi byk olduklar
farklpaylamak
bir ksmn
konusunda
tadrlar. Bu birok
kadarey renebilirler.
ortak bu amala
Ancak, hangi
zellik karsmda, kullanlacak
bakmlardan farklteknikler
olduklar
basit veya rahat
konusunda olmadklar
birok gibi, bilimAncak,
ey renebilirler. adamnn olaan donatmnn
bu amala kullanlacak bir par
teknikler
as daveya
basit deillerdir. Bilim adamlar
rahat olmadklar gibi, bu teknikleri
bilim adammn ender donatmmm
okolaan tanyabilmelerininbir par
yan
assra, kar tarafn
da deillerdir. dnmesini
Bilim adamlar salamak yahut ok
bu teknikleri bununenderolanaksz olduuna
tanyabilmelerinin
kani
yanolmak iin gereken
sra, kar zamandan bir
tarafn dnmesini an bile
salam daha fazla
ak yahut bunun kullanmazlar.
olanaiksz olduuna
Ksaca
kani olmak sylenirse,
iin gereken bir iletiim
zamandan kopukluu
bir an bilegeiren taraflarn
daha fazla yapabilecei
kullanmazlar.
en doru
K sacaey, birbirlerini
sylenirse, birfarkl dil topluluklarnn
iletiim kopukluu geiren yeleri
taraflarn kabul edip
olarak yapabilecei
birbirlerini(17)
en doru ey,oturmaktr.
evirmenlie farklTopluluk-ii
dil topluluklarnn yeleri olaraksylemler
ve topluluklar-aras kabul edip
arasndaki
evirm enliefarklar
oturm balbana
aktr. (17) bir alma konusu
Topluluk-ii olarak ele alrlarsa,
ve topluluklar-aras sylem ilk
ler
azda
arasmher dakitopluluk
farklar iinde
balbana bir olmakszn
sorunsal alm a konusu kullanldklar
olarak ele halde,
alrlarsa,topilk
luluklar-aras tartmalarda
azda her topluluk iindeprz odaklar
sorunsal haline gelen
olm akszn terim ve deyimlerin
kullanldklar halde, top-
neler olduunu bulabilirler.
luluklar-aras tartm alarda(Bu tr glkler
prz kartmayan
odaklar haline deyimler
gelen terim tek-sesli
ve deyimlerin
bir uyum
neler iinde evrilebilirler).
olduunu bulabilirler. (Bu Bilimsel
tr glkleriletiimde bagsteren
kartmayan deyimlerbu glk
tek-sesli
bir uyum yalttktan
odaklarn sonra bilim adamlar
iinde evrilebilirler). Bilim sel ikinci
iletiim olarak bu glkleri
de bagsteren daha
bu glk
fazla aydnlatmak
odaklarn iin gnlk
yalttktan sonra bilimdillerinde paylatklar
adam lar ikinci olarak sz bu glkleriba
daarcna daha
vurabilirler. Yani ak
fazla aydnlatm taraflardan
iin gnlk her dillerinde szl tepkisinin
biri, kendipaylatklar sz farkl olduunu
daarcna ba
bildii bir uyar
vurabilirler. karsnda
Yani taraflardan dierinin
her biri, greceini
nekendi szl ve ne syleyeceini
tepkisinin bul
farkl olduunu
maya alabilir.
bildii bir uyar Eer taraflar
karsnda kendilerine
dierinin aykr gelen
ne greceini ve nedavranlar
syleyeceini sadece bul
hatann yahut deliliin
m aya alabilir. Eersonucutaraflarolarak aklamaktan
kendilerine aykr gelen kadar kanabilir
yeteri davranlar sadece
lere, zamanla
hatann yahutbirbirlerinin
deliliin sonucu davranlarn
olarak aklambaaryla
aktantahmin
yeteri edecek bir duru
kadar kanabilir
ma gelebilirler.
lerse, zam anla Herbirbirlerinin dierinin kuram
bir taraf,davranlarn sonularyla
baaryla birliktebir
tahmin edecek kendi
duru
diline evirmeye veH ayn
ma gelebilirler. er birzamanda dier kuramn
taraf, dierinin kuramgeerli olduu dnyay
sonularyla birlikte ken
kendi
dilinde
didiline betimlemeyi
evirmeye ve aynrenmi
zamanda olur. Zaman
dier kuramn gemigeerli kuramlar
eskiolduu ele alr
dnyay ken
di dilindetarihisinin
ken bilim yapt da (yahut yapmas gereken
betimlemeyi renmi olur. Zaman gemi eski kuramlar ele alr de) budur.
bilimabas
eviri
ken srdrld
tarihisinin yapt da takdirde, iletiim gereken
(yahut yapmas de) budur.taraflarn
kopukluundaki
dolayl olarak
eviri birbirlerinin
abas srdrld hatalarn
takdirde, ve sevaplarn deerlendirmelerine
iletiim kopukluundaki taraflarn
dolayl olarak b irb irlerinin hatalarn ve sevaplarn deerlendirm elerine
(17) eviri sorununun ilgili ynleri hakknda artk klasik olmu kaynak, W.V.O. Ouine'in Word
and Object
(17) (Sz
eviri ve Eya) ilgili
sorununun kitabdr
ynleri hakkmda Mass,
(Cambridge; New olmu
artk klasik York 1960) 2. blmler.
1 veW.V.O.
kaynak, Fakat
Ouine'in VVord
yle
andgrnyor
Object (Szki, ve
Quine ayn
Eya) uyary
kitabdr alan iki kiinin
(Cambridge; Mass,ayn
New duyuma sahip1olmalar
York 1960) gerektiini
ve 2. blmler. Fakat
varsaymaktadr
yle grnyor veki, nedenle
buOuine evirmenin,
biruyary
ayn alan iki kiinindilin
evrilen ayngeerli
duyum olduu
a sahipdnyay betimlemeyi
olmalar gerektiini
lde baarmas
nevarsaymaktadr ve bugerektii
nedenle konusunda syleyecek
bir evirmenin,
fazla
evrilen dilinbirgeerli
sz yoktur.
olduu Bu sorun iin
ikinci betimlemeyi
dnyay
bkz. E. A. Nida, "Linguistics and Ethnology in Translation Problems" (eviri Sorunlarnda
ne lde baarmas gerektii konusunda syleyecek fazla bir sz yoktur. Bu ikinci sorun Dilbilim
iin
Irkbilimin
vebkz. Language and
Yeri) Linguistics
E. A. Nida, andCulture in Society
Ethnology (Toplumda
in Translation Problems (eviri kitabnda,
Dil ve Kltr) Sorunlarnda
Del
der.Dilbilim
Heymes, New York,
ve Irkbilimin 1964, s. 90-97.
Yeri) Language and Culture in Society (Toplumda Dil ve Kltr) kitabnda, der. Del
Fleymes, New York, 1964, s. 90-97.
199
199
 olanak verdii iin, hem ikna etmek hem de dn salamak asndan gl
olanak
bir verdii
aratr. Fakatiin,ikna hem ikna etmek
etmenin hemolmas
baarl de dniinsalamak
herhangiasmdanbir gvence gl
bir aratr. Fakat ikna etm enin baarl olm as
bulunmad gibi, baarsa bile dn aamasna yol aaca hibir zaman iin herhangi bir gvence
bulunm
kesin ad ki
deildir. gibi, baarsabirbirinden
deneyim bile dnfarkldr.
aam asna
ahsenyol buaaca
ayrmnhibir zam an
nemini
kesin
ben biledeildir.
ancak yalan ki deneyim
zamandabirbirinden
tam olarakfarkldr. ahsen
anlayabildim. bu ayrmm nemini
ben bile ancakkadaryla,
Anladm yakm zamanda birisinitam olarak
ikna etmek,anlayabildim.
onu kendi grmzn daha
A nladm kadaryla, birisini
stn olduuna ve dolaysyla onunkinin yerine ikna etm ek, onu
gemesikendi grm zn
gerektiine daha
inandr
stn olduuna ve dolaysyla onunkinin yerine gemesi
maktr. abann bu kadar, ou kez eviri benzeri bir ileme gerek kalmadan gerektiine inandu"-
maktr. abanm buAncak,
baarlabilmektedir. kadar, evirinin
ou kez olmad
eviri benzeri
yerde,birbirileme
bilimselgerek kalmadan
topluluun
baarlabilmektedir.
benimsedii aklamalar Ancak, evirinin
ve problem olmad yerde,
tanmlamalar dierbir bilimsel hibir
toplulua topluluun
ey
benimsedii
ifade etmeyecektir.aklamalar
Her dilve problem daha
topluluu, tanmlamalar
balangta, dier toplulua
herkese aynhibir
ekilde ey
ifade etmeyecektir. Her dil topluluu, daha balangta,
anlalacak tmcelerle betimlenebildii halde teki topluluun kendi ilkeleri herkese ayn ekilde
anlalacak tmcelerle
erevesinde betimlenebildii
aklayamayaca birka halde
somutteki topluluun
aratrma sonucu kendi ilkeleri
mutlaka
erev esinGelitirilen
retecektir. d e aklayam bu ayaca
yeni bak birka
as som ut aratrm
bir sre dayanra ve sonucu m utlaka
verimliliini
retecektir. G elitirilen
srdrebilirse, bu ekildebuszl yeni anlatma
bak as bir sre dayanr
dklebilen aratrmave verim liliini
sonular
srdrebilirse, bu ekilde szl anlatm a dklebilen
sayca da artacaktr. Baz kiiler iin belirleyici saylan tek unsur bu tr aratrm a sonular
sayca da artacaktr.
sonulardr. Bu kiilerin Baz k iiler iin
dncesi belirleyici
aa saylan tek
yukar yledir: unsur
"Yeni bu tr
gr
sonulardr. bu
savunanlarn Bubaarya
k iilerinnasl
dncesi aa yukar
ulatklarn bilmiyorum,yledir: ama renmem
Yeni gr
savunanlarn
gerek; yaptklarbuherbaarya nasl ulatklarn
ne ise, doru olduu kesin." bilm
Buiyorum
eit bir, ama
tepkirenm
zellikle em
gerek; yaptklar her ne ise, doru olduu kesin. Bu
meslee daha yeni girmi olanlara kolay gelen bir tavrdr nk bu kiiler eit bir tepki zellikle
m eslee
henz hibirdaha yeni girmi
topluluun zelolanlara kolay gelen
sz daarcn bir tavrdr
ve ilkelerini nk bu kiiler
kazanmamlardr.
henz hibir topluluun
te yandan, her iki grubun zel sz daarcm
4a ayn ve ilkelerini kazanmamlardr.
tarzda kullandklar szcklerle ifade
te yandan,
edilebilen her iki her
kantlamalar, grubun
zaman da belirleyici
ayn tarzdaolmamaktadr,
kullandklar szcklerle
yahut en azn ifade
edilebilen
dan kantlam
kart grlerin alar,
evrimineher zaman
olduka belirleyici
ileri bir olmamaktadr, yahut
aamaya varlana kadar belir en azn
dan kart
leyici grlerin
deillerdir. Meslee evrimine
kabulolduka
edilmi ileri bir arasnda,
olanlar aamaya varlana
eviriylekadarmmkn belir
leyici
hale deillerdir.
gelen daha geni M eslee kabul edilmi
kyaslamalara olanlar arasnda,
bavurulmakszn iknaeviriyle
edilebilen mmkn
kii,
haleazdr.
ok gelenBunundaha geni
bedelininkyaslam
oualarazaman bavurulm akszn ikna
ar uzunlukta edilebilen
ve karmak tmkii,
ok azdr.
celeri kullanmakB ununolmasna
bedelininkarnou (rnein
zaman ar uzunlukta
element terimineve karm ak bile
bir kez tm
celeri kullanm
deinilmeden ak olm asm
srdrlen a karn (rneintartmasn
Proust-Bertholler elem ent terim ine bir kez bir
anmsayalm), bile
deinilm
ok aratrma edensonucunu
srdrlen birProust-B
topluluun ertholler
dilindentartm asn anm
brnn dilinesayalm
evirmek ), bir
ok aratrm
olana gene de a sonucunu
vardr. stelikbir topluluun dilinden brnn
bu eviri ilerledike, diline evirm
her iki topluluun bazek
olana
yeleri gene de vardr.
kendilerine o ana stelik bu evirigrnen
kadar karanlk ilerledike, her iki topluluun
bir nermenin br grup- baz
yelerinasl
takilere kendilerine
olup da oaklama
ana kadar karanlk
gibi grnendolayl
grndn bir nermolarakeninkavramaya
br grup-
takilere nasl
balarlar. Bununla olup birlikte,
da aklama gibitekniklerin
bu gibi grndn dolayl olarakikna
kullanabilmesi, kavrametme aya
balarlar. gene
konusunda B ununla
de bir birlikte,
gvence busalamaz.
gibi tekniklerin
eviri, kullanabilm
birok kiiye esi, ikna
tehdit etm
edici e
konusunda
gelen geneve
bir sretir deolaan
bir gvence
biliminsalamaz.
yapsna da eviri,
tamamen birok kiiye tehdit
yabancdr. edici
stelik
gelen bir sretir ve
kar-kantlamalar herolaan
zaman bilimin yapsna
bulunabilir vedadengenin
tamamennasl yabancdr. stelik
salanaca
k a r-k a n tla m a lar her zam an bulunabilir ve dengenin
konusunda hibir yol gsterici kural yoktur. Btn bunlara karn, savunulan nasl salanaca
konusunda
gr birok hibir
snavyol gsterici
baaryla kural yoktur.
atlattka Btn bunlara
ve kantlamalar birbirikarn, savunulan
ardndan ne
gr birok
srldke, snav srdrlmesi
direniin baaryla atlattka ve kantlam
son tahlilde ancak alar birbiri
kr bir ardndan
inatlkla akne
srldke, direniin srdrlmesi son tahlilde ancak kr bir inatlkla ak
lanabilir.
lanabilir.
Bu saptamayla beraber, evirinin hem tarihiler, hem de dilbilimcilerce
ok iyiBubilinen
saptamikinci
ayla beraber,
bir ynevirinin hem tarihiler,
nem kazanm oluyor. Bir hemkuram
de dilbilim
yahut cilerce
dn
yaok iyi bilinen
grn ikinci
kendi bir yn
diline evirmeknemonu kazanm
kendine oluyor. Bir kuram
mal etmekle bir yahut
deildir.dn
ya grn
Bunu yapabilmek kendiiindiline
insannevirm ek onuyaamas,
o dnyada kendine m al etm
daha nceekle bir deildir.
yabanc olan
Bunu
bir dili yapabilm
evirmekle ek kalmayp,
iin insanno odilin dnyada yaamas,
dnyasnda daha nce
dnmeye veyabanc
almaya olan
bir dili evirm ekle kalm ayp, o dilin dnyasnda dnm
balamas lazmdr. Bu gei, bireyin kendi seimi ve isteiyle yapabilecei eye ve alm aya
balamas lazmdr. Bu gei, bireyin kendi seimi ve isteiyle yapabilecei
200
200
 ya da yapmaktan kanabilecei bir gei deildir; bunu istemek iin ne
ya dageerli
kadar yapmnedenleri
aktan kanabilecei
olursa olsun fark bir gei
etmez.deildir;
Gerekte, bunu
eviri istem ek iin
yapmay ne
kadar srecinin
renme geerli nedenleri
belli birolursa olsun fark
noktasnda, etmez.
kii bu Gerekte,
geiin meydanaeviri yapmay
gelmi ol
renm e herhangi
duunu, srecininbir belli birsz
karar noktasnda, kii bu yeni
konusu olmadan geiin dilin mdnyasna
eydana gelm i ol
girmi
duunu, fark
olduunu herhangi
eder. bir kararszgelii
Yahut, sz konusu olm adan
grelilik veyayeni dilin mekanii
kuantum dnyasnaile girmi
ilk
kez orta yalarnda karlaanlar gibi, kii kendini yeni gre tamamylaileikilk
olduunu fark eder. Yahut, szgelii grelilik veya kuantum mekanii
nakez orta yalannda
edilmi bulduu halde,karlaanlar gibi, kii kendini
bunu iselletirmeyi ve bu yeni grebiim
grn tamamyla
verdiiik
na edilmkendini
dnyada i bulduu rahathalde, bunu iselletirm
hissetmeyi baaramaz. eyi Byle
ve bu grn
bir kii biim verdii
entelektel
dnyada
olarak k en d in
seimini i rahat hissetm
yapmtr, fakat bu eyiseimin
baarametkili az. Bolabilmesi
yle bir kii iinentelektel
gereken
olarak seim
dnm ini yapm tr, fakat
gerekletiremez. Yenibu seimgene
kuram in etkde ili kullanabilir
olabilm esi iin tabii,gereken
ama
dnm
bunu yabanc gerekletirem
bir ortamdaki bir ez. yabanc
Yeni kuramgibi yapacaktr
gene de kullanabilir
ve bu alman tabii,onaama
bunu
ak yabanc tek
olmasnm bir nedeni
ortamdaki oradabirdaha
yabanc
ncegibi yapacaktr
'yerlemi' olanveyerlilerin
bu almam bulun ona
ak olmasmm tek nedeni orada daha nce yerlem
masdr. almas bir bakma onlarn srtndan geinir nk topluluun i olan yerlilerin bulun
m asdr. yelerinin
gelecekteki alm as bir bakm
eitim a onlarn
yoluyla eldesrtndan
edecekleri geinir
bir dizinkzihinseltopluluun
yapya
gelecekteki
sahip deildir.yelerinin eitim yoluyla elde edecekleri bir dizi zihinsel yapya
sahip deildir. benim Getalt deitirmeye benzettiim dn deneyimi dev
Bu nedenle,
Bu nedenle,
rimci srecin benim
en can Getalt
alc noktas deitirmeye
olmaya devam benzettiim
etmektedir. dn deneyimi
Belli bir seim dev
rimiyi
iin ci srecin
nedenlerin en can alc noktas
bulunmas olm
dn iin aya
bir devam etmektedir.
ama salad gibi,Belli
bu bir seim
dnn
iin iyi nedenlerin
meydana gelebileceibulunmas
tr ortamdn iin birBuna
da hazrlar. amaeksalad
olarak eviri gibi,de,bu bu
dnn
aa
m eydana
mada gelebilecei
belirginlemi tr ortam
olmasa da hazrlar.
da, dnn Buna ek
temelinde o l a r ^ eviri
bulunmas gerekende, bu aa
sinir
m ada belirginlem i olmasa da, dnn temelinde
sel/fizyolojik yeniden-koullanma iin girdi noktalar oluturabilir. Fakat bulunmas gereken sinir
sel/fizyolojik
dn asl meydanayeniden-koullanm
getiren unsur,a geerli
iin girdi noktalar
nedenler yahut oluturabilir.
eviri deildir.Fakat
dn
Temel birasl
tr mbilimsel
eydana deiimi
getiren unsur,
anlamakgeerli iin nedenler
de bu srecinyahut eviri deildir.
aklanmas
Tem el bir t r bilim sel deiim i anlam ak iin de bu srecin aklanm as
zorunludur.
zorunludur.
6. Devrimler ve Grelilikilik
6. Devrim ler ve Grelilikilik
Eletirmenlerimden bazlarm az nce ana hatlarn izdiim grn bir
sonucu Eletirm enlerim
zellikle den bazlarm
rahatsz az nce
etmitir. (18) Benim ana gr
hatlarn izdiim
am grn
relativist yahutbir
sonucu zellikle
greliliki rahatsz zellikle
bulmaktadrlar, etm itir. (18) Benim son
de kitabm gr am relativist
blmnde yahut
gelitirilen
greliliki bulm aktadrlar, zellikle de kitabm son
grleri iin sz konusudur bu. eviri zerine belirttiim dnceler bu su blm nde gelitirilen
grleri
lamann iin sz konusudur
nedenlerini bu. eviri
aydnlatabilir. Farklzerine
kuramlarn belirttiim
taraflardnceler bu su-
farkl dil-kltr
lam amn nedenlerini
topluluklarnn yeleriaydnlatabilir. Farkl kuram
gibidir. Bu koutluu larn taraflar
grebilirsek, farkl dil-kltr
bir anlamda her iki
topluluklarnm
topluluun yeleri
da hakl gibidir.
olduu Bu koutluu
sonucunu grebilirsek,
kartabiliriz. Kltrebir anlamda
ve kltrnher iki
to pluluun da hakl
geliimine uyguland zaman, olduu sonucunu
bu k artab iliriz.
tavr greliliki olmaktadr. K ltre ve kltrn
geliimine
Fakat bilimeuyguland
uyguland zaman,
zaman bu tavr
bylegreliliki
olmayabilir, olmaktadr.
stelik burada sadece
basitFakat bilim e uyguland
bir grelilikilik zaman byle
de sz konusu deildir. olmayabilir,
Eletirmenler stelik iinburada
bu ynnsadece
basit bir grelilikilik
grmemilerdir. de sz
Bir topluluk konusu
olarak deildir.
yahut Eletirm
topluluklar enler ele
halinde iinalndklar
bu ynn
grmem
zaman, ilerdir.bilimlerdeki
gelikin Bir toplulukuygulayclarn
olarak yahut topluluklar
temelde bulmaca halinde zenele alndklar
kiiler
zam an, gelikin
olduunu kantlamaya bilim lerdeki
altm.uygulayclarn
Kuram tercihitem elde bulmaca
zamanlarnda zen kiiler
bavurduklar
olduunu
deerler aynkantlam
zamanda aya altm. Kuram
almalarnn bakatercihi zam anlarnda
ksmlarndan bavurduklar
da kaynaklanmak
ladeerler
beraber,ayn zamanda
doann almalannm
sunduu bulmacalar baka ksmlarmdanvedazmlemekte
tanmlamakta kaynaklanmak
la beraber, doanm
gsterdikleri sunduu
beceri, deer bulm acalar
atmas kan tanm lam aktabilimsel
durumlarda ve zm lem ekte
topluluk
g sterd
yeleri ik leri
iin beceri,lt
en gl deer atm asBtn
olmaktadr. kan deerler
durum larda gibi, bilim
bulmacasel topluluk
zme
yeleri de
yetenei iinuygulamada
en gl lt olmaktadm
elikiler Btn
gsterir. Ayndeerler gibi, bulmaca
deeri paylaan iki kiizme
bu
yetenei de uygulam ada elikiler gsterir. Ayn deeri paylaan iki kii bu
(18) Shapere, "Structure ot Scientific Revolutions" (Bilimsel Devrimlerin Yaps) ve Popper,
(18) of
Growth Knowledge
Shapere, "S tructure Scientific kitabnda.
(BilgininofGelimesi) Revoiutions" (Bilim sel Devrim lerin Yaps) ve Popper,
Grovvth of Knovvledge (Bilginin Gelimesi) kitabnda.
201
201
deerin uygulanm asndankardklar
deerinuygulanmasndan kardklarhkmlerde
hkm lerdeok farklolabilirler.
okfarkl olabilirler.
Fakat belli bir deeri el stnde bir topluluun
Fakat belli bir deeri el stnde tutan bir topluluun davran,ayn
tutan davran, ayntutumu
tutumu
paylam ayanbir
paylamayan birtopluluktan
topluluktanhaliyle haliyleok okdeiik
deiikolacaktr.
olacaktr.Benim
Beniminancma
inancma
grebilimlerde
gre bulmaca-zmeceyeteneine
bilimlerdebulmaca-zmece yeteneinebyk bykdeer
deerverilmesinin
verilmesininbaz baz
sonular vardr.
sonular vardr.
ada b ilim seluzmanlk
adabilimsel uzm an lkdallarn, ilkeldoa
szgeliiilkel
d allarn ,szgelii doafelsefesi
felsefesiveve
zanaatlerden kaynaklanm ilk oluumlarndan
zanaatlerden kaynaklanm ilk oluumlarndan itibaren temsil edenbirbirevrim
itibaren temsil eden evrim
aac
aacdnelim.
dnelim Bu . Buaa zerindegvdeden
aazerinde gvdedenbelli bellibir
birdaim ucunakadar,
dalnucuna kadar,
kendi
kendizerinde
zerindehi higeriye dnm edenizilen
geriyednmeden izilenbir birizgi, akrabalkilikisiyle
izgi,akrabalk ilikisiyle
bal bir kuramlar silsilesini izleyecektir. Bu
bal bir kuram lar silsile sin i izleyecektir. Bu kuram lardanherhangikuramlardan herhangiiki iki
tanesini,
tanesini,kaynaa
kaynaaok yaknolmayan
okyakn noktalardansemek
olmayannoktalardan semekkouluyla
kouluylaele elealr
alr
sak,tarafsz
sak, tarafszbir birgzlemciye
gzlem ciyeayr ayrayrayrbirok
birokkereler
kerelereskieskikuram
kuramdaha dahayeniyeni
olandan ayrt etme olanan verecek bir dizi lt geli
olandan ayrt etme olanan verecek bir dizi lt geli (ndeyi) doruluu, (ndeyi) doruluu,
zellikle
zelliklenicel tahm inlerindoruluu;
niceltahminlerin doruluu;gndelikgndelikkonularla
konularladahadahakapal
kapalmalm al
zem e arasndaki denge; zm lenm i farkl sorunlarn says gibiltleri
zeme arasndaki denge; zmlenmi farkl sorunlarn says gibi ltleri
sralayabiliriz.
sra la y a b iliriz .BuBuamaam aiiniindaha y a ra rlolmakla
dahaazazyararl b irlik te bilimsel
olm aklabirlikte, , bilim sel
yaamn nemli belirleyicilerinden olan basitlik, kapsam vedier
yaamn nemli belirleyicilerinden olan basitlik, kapsam ve dieruzmanlk
uzm anlk
larla uyumgibi
larlauyum gibideerler
deerlerdedebubulisteye listeyeeklenebilir.
eklenebilir.Bu Bulisteler henzgerek
listelerhenz gerek
duyulana
duyulanatam tamyaklamamlardr,
yaklamamlardr,ama tamamlanabileceklerindenhi
amatamamlanabileceklerinden hikukum
kukum
yoktur.Tamamlanabildikleri
yoktur. Tamamlanabildikleritakdirde takdirdede, de,bilimsel tpkbiyolojik
gelimenin,tpk
bilimselgelimenin, biyolojik
gelime gibi, tek ynl ve geri evrilemez bir sre olduu
gelime gibi, tek ynl ve geri evrilemez bir sre olduu meydanakacak meydana kacak
tr. Uygulamann yapld, birbirinden olduka farkl birok ortamda bul
tr. U ygulam ann yapld, birbirinden olduka farkl birok ortam da bul
maca zmekonusunda,
m acazme konusunda,sonrakisomakibilimsel kuramlarncekilerden
bilimselkuramlar ncekilerdendaima daimadaha daha
iyidir. Bunu gerek bir grelilikiden duymanza olanak
iyidir. Bunu gerek bir grelilikiden duymanza olanak yoktur ve benim ne yoktur ve benim ne
anlamda
anlam dakesin kesinbir birbilimsel ilerlemeinanls
bilim selilerleme inanlsolduumu
olduumusanrmsanrmgstermek
gsterm ek
tedir.
tedir.
Bununla
Bununlabirlikte, gerekbilim
birlikte,gerek bilimfelsefecileri,
felsefecileri,gerekgerekherhangi
herhangibakabakakiiler
kiiler
arasnda en yaygn olan 'ilerleme' kavrayna kyasla bu grn temel bir
arasnda en yaygn olan ilerlem e kavrayna kyasla bu grn temel bir
eksii
eksiibulunmaktadr.
bulunma&adr.Bilimsel Bilim selbirbir kuramngenellikle
kuramn genelliklebulmaca bulmacakarmak
karmak ve
ve
zmek konusunda ncellerinden yalnzca daha iyi bir ara olduu saptan
zm ek konusunda ncellerinden yalnzca daha iyi bir ara olduu saptan
makla kalmaz,doann
maklakalmaz, doanmgerekten
gerektendedenasl nasl olduunudaha gsterdiikabul
olduunu dahaiyiiyigsterdii kabul
edilir. Ard arda gelen kuramlarn geree giderek daha
edilir. Ard arda gelen kuramlarn geree giderek daha ok yaknlatyaya daok yaknlat da
yaklak bir gerei gsterdikleri savn sk sk duyarz.
yaklak bir gerei gsterdikleri savm sk sk duyarz. yle grnyor ki bu
yle grnyor ki bu
trgenellemeler
genellem elerbir birkuramdan
kuram danelde eldeedilen
edilenbulmaca
bulmacazmleri
tr yahut
zm leri yahutsomut somut
tahminler iin deil, daha ok kuramn varlkbilim yaps iin, yani kuramn
tahminler iin deil, daha ok kuramm varlkbilim yaps iin, yani kuramn
doada doada olan biten arasmda salanan
grdnesneler
doadagrd nesnelerileile'gerekten'
gerekten doada olan biten arasmda salanan
uyum iin sylenmektedir.
uyum iin sylenmektedir.
Bir btnolarak
Birbtn kuram laradaha
olarakkuramlara
iyi uygulanabilecek bir baka 'gerek'
daha iyi uygulanabilecek bir baka gerek
kavray bulunur mu bilmiyorum, fakat bu andmz gr geerli deildir.
kavray bulunur mu bilmiyorum, fakat bu andmz gr geerli deildir.
yeniden kurmak iin kuramdan
"Falan
Falaney eygerekten
gerektenvar" gibitmceleri
v argibi tm celeri yeniden kurm ak iin kuram dan
bamsz bir yol olduunu sanmyorum. Bir kuramn varlkbilimi ile doada
bamsz bir yol olduunu sanmyorum. Bir kuramm varlkbilimi ile doada
bulunan'gerek'
bulunan gerekkarl
arasnda bir uyum olaca kavray bana artk il
karl arasnda bir uyum olaca kavray bana artk il
kece yanlsatc grnyor. Dahas, bir tarihi olarak bu grn tutarsz
kece yanlsatc grnyor. Dahas, bir tarihi olarak bu grn tutarsz
lna hl amaktaym. rnein, Newton mekaniinin Aristoteles
l n a h l a m a k ta y m . rn e in , Nevvton m e k a n i in in A risto te le s
mekaniini daha ileri gtrdnden ve Einstein'n bulmaca-zc
m ek a n i in i d ah a ile ri g t rd n d e n ve E in s te in n b u lm a c a- z c
aralarnn Newton'unkilerden daha iyi olduundan hibir kukum yok.
aralarnn N e w to n unkilerden daha iyi olduundan hibir kukum yok.
Fakatbubusreklilikte
Fakat s rek lilik tebenbenhibir
tutarl varlkbilimsel gelime yn gr-
h ib ir tutarl varlkbilim sel gelim e yn g r

202
202
 m yorum Tam
myorum. . Tamtersi,
tersi,nemli
nem libirok
birokbakmdan
bakm dan(her(herbakmdan
bakm danolmasa
olm asada)
da)
Einstein'n genel grelilik Aristoteles'in ikisinin
Einsteinm genel grelilik kuram Aristotelesin kuramna, her ikisininNew-
kuram kuramna, her New-
to n unkineolduundan
ton'unkine olduundanok okdaha
dahayakndr.
yakndr.Bu grelilikiolarak
grgreliliki
Bugr olarak
betimleme gdsn anlayla karlarm, ama betimlemenin
betimleme gdsn anlayla karlarm , ama betimlemeninkendisi kendisibence
bence
yanltr.
yanltr.Tam terstenbakacak
Tamtersten olursak,bubutavr
bakacakolursak, tavrgerekten
gerektengrelilikilikse,
grelilikilikse,o o
zaman grelilikinin bilimlerin doasn ve gelimesini aklamak ynnden
zaman grelilikinin bilimlerin doasn ve gelimesini aklamak ynnden
nenekaybettiini
kaybettiiniben
benahsen
ahsengremiyorum.
gremiyorum.
7.7.Bilimin Doas
Bilimin Doas
Son olarak, en ilk metnime sk sk gsterilen iki tepkiyi ksaca ele almak
Son olarak, en ilk metnime sk sk gsterilen iki tepkiyi ksaca ele almak
istiyorum.Biri
istiyorum. Birieletirel
eletireldieri
dieridestekleyici
destekleyiciolan
olanbubutepkilerin
tepkilerinkanmca
kanmcaikisi
ikisidede
yanltr. imdiye kadar sylenenlerle veya birbirleriyle ilikili
yanltr. imdiye kadar sylenenlerle veya birbirleriyle ilikili olmamalarma olmamalarna
karm,iki
karn, ikiyaklam yantgerektirecek
yaklamdadabirbiryant kadaryaygnlamtr.
gerektirecekkadar yaygnlamtr.
Kitabm okuyanlardan bazlar, benim betimleyici ve kural belirleyici
K itabm okuyanlardan bazlar, benim betim leyici ve kural belirleyici
tarzlar srekligidip
arasndasrekli
tarzlararasnda gidipgeldiime dikkatetmiler.
geldiimedikkat etmiler.Bu Bugeilerin
geilerinzellik
zellik
le belirgin olduu baz ksmlarda, benim sze "Ne var ki bilim adamlarnn
le belirgin olduu baz ksmlarda, benim sze Ne var ki bilim adamlarnn
yaptklar bu deildir" diye baladmvevebilim
gerekte yaptklar bu deildir diyebaladm
gerekte bilimadamlarnn
adamlarnnbylebyle
yapmamalar gerektiini iddia bitirdiim
yapmamalar gerektiini iddia ederek bitirdiim gzlenmi.Baz
ederek gzlenmi. Bazeletirmen
eletirmen
ler benim betimleme ile buyurmay birbirine kartrdm ne srerek,
ler benim betim lem e ile buyurrnay birbirine kartrdm ne srerek,
btn zamanlarda sayg grm bir felsefe teoremi olan bir eyin olmasndan
btn zamanlarda sayg grm bir felsefe teoremi olan bir eyin olmasndan
onun olmas gerektii kartlamaz zdeyiine aykr dtm sylemek
onun olm as gerektii kartlam az zdeyiine aykr dtm sylemek
tedirler. (19)
tedirler. (19)
Bu teorem uygulamada artk basit bir etiket haline gelmitir ve her yerde
Bu teorem uygulamada artk basit bir etiket haline gelmitir ve her yerde
ayn itibar grmemektedir. ada felsefecilerden bazlar kuralc ve betim
ayn itibar grmemektedir. ada felsefecilerden bazlar kuralc ve betim
leyici tarzlarn ayrlam azderecede
leyici tarzlarnayrlamaz karm olduu
derecedekarm nemlibalamlar
olduunemli balamlarbulbul
mulardr. (20) 'Olan' ile 'olmas gereken' hibir ekilde daha nce grn
mulardr. (20) O lan ile olmas gereken hibir ekilde daha nce grn
dkleri kadar her zaman iin ayrm deillerdir. Fakat benim grmn bu
dkleri kadar her zaman iin ayrm deillerdir. Fakat benim grmn bu
ksmnda
ksm nda in sanlarakark
insanlara gelen taraflar d zeltm ekiin
kark gelen taraflardzeltmek
dil
ada dilfel
iinada fel
sefesinin inceliklerine bavurmaya gerek yoktur. Getiimiz sayfalarda bil
sefesinin inceliklerine bavurm aya gerek yoktur. Getiimiz sayfalarda bil
imin doas ve ileyiizerine
imin doas veileyii zerinebirbirbak
bakas yahutbir
asyahut birkuram ortayaatlm
kuramortaya atlm
tr ve btn dier bilim felsefeleri gibi bu kuramn da, giriimlerinin baar
tr ve btn dier bilim felsefeleri gibi bu kuram m da, giriimlerinin baar
masn isteyen bilim adamlarnn nasl davranmalar gerektiine dair baz
m asn isteyen bilim adam larnn nasl davranm alar gerektiine dair baz
sonular
sonular olmaktadr.Kuramn
olmaktadr.
Kuramnherhangi
bir
herhangi birbaka
bakakuramdan
kuramdandaha dahadoru
ol
doru ol
mas gibi bir zorunluluk yoktur, sadece sk sk tekrar edilen 'u vardr' ve 'u
mas gibi bir zorunluluk yoktur, sadece sk sk tekrar edilen u vardr ve u
olmaldr' hkmlerine geerli bir zemin salamaktadr, o kadar. Mantksal
olm aldr hkm lerine geerli bir zemin salam aktadr, o kadar. Mantksal
tersinden bakldnda, bu kuramn ciddiye alnmas iin ne srlebilecek
tersinden bakldnda, bu kuramm ciddiye alnm as iin ne srlebilecek
nedenlerden biri de, bilim adamlarnn baar iin seilmi ve gelitirilmi
nedenlerden biri de, bilim adam larnn baar iin seilmi ve gelitirilmi
yntemler sonucu gerekten de kuramn davranmalar gerektiini syledii
yntem ler sonucu gerekten de kuram n davranm alar gerektiini syledii
gibi davranyor olmalardr. Benim betimleyici genellemelerinin kuram iin
gibi davranyor olmalardr. Benim betim leyici genellem elerinin kuram iin
kant oluturmalarnn asl nedeni de, ayn zamanda bu kuramdan tretilebil-
kant oluturmalarnn asl nedeni de, ayn zamanda bu kuramdan tretilebil-
meleridir, halbuki bilimin doas hakknda baka grlerde ayn genel
m eleridir, halbuki bilim in doas hakkm da baka grlerde ayn genel
lemeler aykr davranlar meydana getirmektedir.
lemeler aykr davranlar meydana getirmektedir.
Sunduumuz bu son kantlamadaki dng bence ksr bir dng deildir.
Sunduum uz bu son kantlamadaki dng bence ksr bir dng deildir.
(19) Birok rneklen bir tanesi iin bkz. P.K. Feyerabend'in Growth of Knowledge'daki makalesi.
(19)Stanley
Birok Cavell,
rneklen bir tanesi iin bkz.
WhatP.K.
WeFeyerabendin Grovvth of Knowiedge'daki
Say? (ille Sylediimizi makalesi.
(20) Must We Mean mi Kastetmeliyiz?) New
(20) 1969,
York, Stanley Cavell,
Blm 1. Must We Mean What We Say? (ille Sylediimizi mi Kastetmeliyiz?) Nevv
York, 1969, Blm 1.

203
203
Tartmakta olduumuz
Tartmakta olduum uzbak
asnn sonular, balangta zerine kurul
bak asnn sonular, balangta zerine kurul
mu olduu gzlemlerle tketilemez. Ben bu kitap ilk kez yaynlanmadan
mu olduu gzlem lerle tketilem ez. Ben bu kitap ilk kez yaynlanm adan
nce bile, gelitirdiim kuramn baz ksmlarnn, bilimsel davran ve
nce bile, gelitirdiim kuram n baz ksm larnn, bilim sel davran ve
bilimsel gelimeyi incelemek iin faydal bir ara olduunu uygulamada gr
bilimsel gelimeyi incelem ek iin faydal bir ara olduunu uygulamada gr
mtm. Bu sonsz ile asl metin karlatrld takdirde, kuramm ayn rol
mtm. Bu sonsz ile asl m etin karlatrld takdirde, kuramm ayn rol
oynamaya devam ettii grlecektir. Sradan bir dngnn sz konusu ol
oynam aya devam ettii grlecektir. Sradan bir dngnn sz konusu ol
duu bir bak as hibir zaman bu tr bir yol gstericilik yapamazd.
duu bir bak as hibir zaman bu tr bir yol gstericilik yapamazd.
Bu kitaba gsterilen tepkilerden sonuncusuna vereceim yant biraz farkh
Bu kitaba gsterilen tepkilerden sonuncusuna vereceim yant biraz farkh
trde olmak zorundadr. Kitaptan zevk alm olanlarn bir ksm bu zevki
kitap bilimi aydnlatt iin itaptan
trde olm ak zorundadr. Kdeil de, zevk
daha ok alm anaolanlarn
savlarnn birbirksm bu
alana dazevki
uy
kitap bilimi aydmlatt iin deil de, daha ok ana savlarnm bir alana da uy
gulanabileceini dndkleri iin duymulardr. Bundan ne anladklarn as
gulanabileceini dndkleri iin duymulardr. Bundan ne anladklarm as-
lnda grebiliyorum ve bu yaklam baka alanlara yaygnlatrma abalarn
mda grebiliyorum ve bu yaklam baka alanlara yaygmlatrma abalarm
krmak istemem, fakat bu tepki bana gene de artc gelmektedir. Kitap
krm ak istem em , fakat bu tepki bana gene de artc gelm
bilimsel gelimeyi gelenee bal bir dizi dnem olarak ve buektedir. K itap
ak kesen
bilim sel gelim eyi gelenee bal bir dizi dnem
birikim d aamalar eklinde sergiledii lde, savlar da kukusuz geniolarak ve bu ak kesen
birbirikim
uygulama d olana
aam alar eklinde Fakat
bulacaktr. sergiledii lde, savlar da kukusuz geni
sz konusu savlar zaten baka alanlar
dan dn alndklar iin byle olmas bir yerde gerekir de.zaten
bir uygulama olana bulacaktr. Fakat sz konusu savlar baka alanlar
Edebiyat, mzik,
dan dn alndklar iin byle olmas bir yerde gerekir
sanat ve siyasi gelime tarihileri ile baka birok insan abasn izleyenler
de. Edebiyat, mzik,
sanat ve siyasi gelim e tarihileri ile baka birok insan
konularn eskiden beri ayn tarzda betimlemilerdir. Bir sreci, slup, zevk abasn izleyenler
konularn eskiden beri ayn tarzda betimlemilerdir. Bir sreci, slup, zevk
ve kurumsal yap asndan meydana gelen devrimci kesimlerle dnem-
ve kurum salzamandr
yap asndan m eydana gelen devrim ci kesim lerle dnemBu -
lemek, uzun kullandklar, sradan aralardan biri olmutur.
lem ek, uzun zam andr kullandklar, sradan
kavramlara kar benim belli bir zgnlm olmusa, bu sadece onlar aralardan biri olmutur. Bu
k avram lara kar benim belli bir zgnlm olm
bilimlere uygulam olmamdan ileri gelebilir, nk bu alanlarn ok farkh usa, bu sadece onlar
bilim lere
biimde uygulam
gelitikleri olm am
kans dan ileri Benim
yaygndr. gelebilir, nk bu alanlarn
grebildiim kadar, somut ok farkh
bir
biim de
baar, bir gelitikleri
rneklik olarak kansparadigma
yaygndr.kavramnn,
Benim grebildiim kadar, katk
yaptm ikinci somutolbir
baar,
duu bir rneklikrnein,
dnlebilir. olarak paradigm a kavramnn,
benim dnceme yaptm
gre, eer resimikinciyaptlar
katk o l
duu dnlebilir. rnein, benim dncem e gre,
belli baz soyut slup kurallarna bal olarak deil de, birbiri zerine nek eer resim yaptlar
belli baz
alnm soyut
olarak slup kurallarna
grlebilseler, slup bal
fikrinin olarak deil de,
evresinde birbiri
oluan zerine g
muazzam rnek
alnm o l a r ^ grlebilseler, slup fikrinin evresinde
lklerin bazlar hi deilse plastik sanatlarda yok edilebilirdi. (21) oluan muazzam g
lklerin bazlar hi deilse plastik sanatlarda yok edilebilirdi.
Bununla birlikte, bu kitap ayn zamanda ok baka tr bir sav da gelitir (21)
mek Bununla
iin yazld.birlikte,
Bu sav bu ou
kitap okur
ayn tarafndan
zamanda ok aynbaka tr bir
aklkla sav da gelitir
grlememitir.
m ek iingelimenin
Bilimsel yazld. Bu sav alanlardaki
dier ou okur tarafndan
gelimeyeayn dahaaklkla
ncelerigrlememitir.
sanldndan
Bilim
ok dahaselbyk
gelimenin diergstermesine
benzerlik alanlardaki gelimeye
karn, arada dahaarpc
nceleri sanldmdan
farklar da var
dr. rnein, bilimlerin hi deilse gelimelerinin belli bir noktasndan da
ok daha byk benzerlik gsterm esine karn, arada arpc farklar var-
sonra
dm rnein, bilimlerin
baka alanlarda grlmeyen hi deilse
bir tarzda gelimelerinin
ilerleme belli bir
kaydettiklerini noktasmdan
sylemek sonra
bs
bakayanl
btn alanlarda grlmeyen
saylamaz, bir tarzda
ilerlemenin ilerlemenekaydettiklerini
tek bana anlama geldiisylemek burada pekbs
btn yanl saylamaz, ilerlem enin tek bama ne anlama
nemli deildir. Kitaptaki amalardan biri de, bu farklar incelemek ve bun geldii burada pek
nemli deildir. Kitaptaki
larn bir aklamasna balamakt. amalardan biri de, bu farklar incelemek ve bun
larn
rnekbir aklamasna
olarak, yukarda balamakt.
sk sk vurguladmz gibi, gelikin bilimlerde
rakipokullarn
rnek olarak, yukardayahut
yokluunu, sk sk vurguladm
imdi baka trl z sylemem
gibi, gelikin bilim lerde
gerekiyorsa,
rakip okullarn yokluunu, yahut imdi baka trl
greli azln anmsayalm. Veya belli bir bilimsel topluluun yelerinin sylem em gerekiyorsa,
greli
nasl azln
yaplan anm sayalm
almalarn hemen) Veya
hemen belli tekbir bilim sel
okurlar ve topluluun yelerinin
tek eletirmenleri ol
nasl yaplan almalarn hemen hemen tek okurlar
duklar zerine sylediim dnceleri ele alalm. Yahut da gene, bilimsel ve tek eletirmenleri ol
duklar zerine sylediim dnceleri ele alalm. Yahut da gene, bilim sel
(21) Bu gr hakknda ve bilimlere zg olan ynlerin daha geni bir tartmas iin bkz.
(21) Bu "Comment
T.S.Kuhn, gr hakknda
on the ve bilim lere
Relations zg olan
of Science andynlerin daha
Art" (Bilim ilikileri
geni bir
ve sanatn tartmzerine
as iinBir
bkz.
T.S.Kuhn,Comparative
Deinme) Cornment on the Relations
Studies of Science
in Philosophy andand Art (Bilim
History ve sanatn -Felsefe
(Karlatrmal likileri zerine
ve TarihBir
Deinm e) dergisi,
almalar) Com parative Studies
11, 1969, in Philosophy and History (Karlatrm al-Felsefe ve Tarih
s. 403-12.
almalar) dergisi, 11, 1969,5.403-12.

204
204
eitimin kendine zg yapsn, bulmaca zmenin bir ama oluunu, bilim
eitimin
sel kendine bunalm
bir topluluun zg yapsn,
ve karar bulmaca zmenin
dnemlerinde bir ama oluunu,
bavurduu deerlerbilim
sis
sel bir topluluun bunalm ve karar dnem
temini dnelim. Bu kitap mutlaka bilime sakl olmayan fakat lerinde bavurduu deerler
bilimsel sis
tem
abaya ini
birdnelim
lde . Bu
kendine kitap
zg m utlaka
bir konum bilim e sakl
kazandran olm
bu ayan
tr fakat
birok bilim
zellii sel
abaya bir lde kendine zg bir konum kazandran bu tr birok zellii
yaltmtr.
yaltmtr.
Bilimin btn bu zellikleri hakknda renecek daha ok ey vardr.
B ilim intopluluk
Bilimdeki btn buyazellik leri hakkm
da 'camia' da renecek
yapsnn incelenmesidaha gereini
ok ey vardr.
vur
B ilim d ek i to
gulayarak baladm p lu lu k buya da c a m ia y a p sn n in ce len m
sonsz, baka alanlardaki benzer topluluklarne si g e re in i ay
v u r
ngulayarak
tarzda ve baladm
her eyden bu ncesonsz, baka alanlardaki
karlatrmal benzer topluluUarn
olarak renilmesi gereinin al ay
n izerek
tn tarzda ve her eyden
kapatmak nce karlatrmal
istiyorum. Bilimsel olsun olarak
ya darenilmesi
olmasn, insan gereinin
belli biral
tn izerek
topluluu naslkapatmak
seer veistiyorum.
kendisi o Bilimsel
topluluaolsun ya da
bir ye olmasm,
olarak naslinsan
seilir?belliBubir
topluluu
evreye nasl seer
sosyalletirilme ve kendisi
sreci ve o toplulua
bu srecin bir ye
aamalar olarak nasl
nelerdir? seilir?
evrenin Bu
evreye
ortak amac sosyalletirilm
olarak belirledii e sreci ve bu hangileridir?
hedefler srecin aam Bireysel
alar nelerdir? evrenin
veya toplu ne
trortak amac
aykr olarak belirledii
davranlara hedefler zin
hogr gsterir? hangileridir? Bireysel
verilemeyecek veya toplu
sapmalar naslne
tr aykrBilim
denetler? davranlara
zerine ok hogr
daha gsterir?
kapsamlzin verilemeyecek
bir anlayn sapmalar
geliebilmesi, nasl
baka
denetler?
tr sorunlarn Bilim zerine ok daha
yantlanmasna kapsaml
da baldr bir anlaym
elbette, fakat bugeliebilmesi,
kadar acil aratr baka
tr sorunlarn
maya gerek duyulan yantlanm
bakaasna da daha
bir alan baldr elbette, fakat
gremiyorum. bu kadar
Bilimsel acil
bilgi dearatr
tpk
dilmaya
gibi,gerek
znde duyulan
ya birbaka bir alan
topluluun dahamaldr,
ortak gremiyorum.
yahut daBilimsel bilgi de
bir "Hi"tir. tpk
Bunu
anlamak iin, bu bilgiyi yaratan ve kullanan evrelerin kendilerine has zel
dil gibi, znde ya bir topluluun ortak maldr, yahut da bir Hitir. Bunu
anlam ak
liklerini iin, bu zorundayz.
renmek bilgiyi yaratan ve kullanan evrelerin kendilerine has zel-
liJderini renmek zorundayz.

205
205
1962 ylnda yaynlanan Bilimsel Devrimlerin Yaps 1969
ylnda ikinci baskya girdii zaman, aradan geen
1962 ylnda y ay nlanan B ilim sel D evrim lerin Y aps 1969
yaklak 7 yllk sre iinde ada bilim ve felsefe
ylnda ikinci bask y a girdii z a m a n , a ra d a n g e en
dnyasnn en temel klsikleri arasna girmi, bilim yapan,
y aklak 7 yllk s re iin d e a d a bilim ve felsefe
bilim hakknda dnen ve yazan herkesin, iindeki
dnyasnn en tem el klsikleri a ra s n a girm i, bilim y a p a n ,
grlerini kabul etsin ya da etmesin, deinmek ve
bilim hak k n d a d n e n ve y a z a n h e rk e sin , iindeki
hesaplamak zorunda olduu bir metin haline gelmi
grlerini kabul etsin ya d a e tm e sin , d e in m e k ve
bulunuyordu. Bilimin tarihindeki byk dnmlerden ve
h e s a p la m a k zorunda old u u bir m etin haline gelm i
devrimlerden sz eden bu kitap, bizzat kendisinin devrimci
bulunuyordu. Bilimin tarihindeki b y k d n m le rd e n ye
olmasyla ve bilimin eitli ynlerini konu alan bilgi
devrim lerden sz ed e n bu k itap, bizzat kendisinin devrim ci
dallarnda (bilim felsefesi, bilim tarihi, bilim sosyolojisi)
olm asyla ve bilimin eitli ynlerini k o n u a la n bilgi
derin yanklar yapmasyla tannyor.
dallarnda (bilim felsefesi, bilim tarihi, bilim sosyolojisi)
derin yanklar y a p m a sy la tannyor.
BLM DZS 1/1
BLM DZS 1 /1

alan yaynclk
alan yaynclk

ISBN S?S-7m,N-NE-S

I SBN a7S-7m.4-ME-S
9789757414421
9 789757 41442
9 7 9 7 5 7 4^ 4 4 2 '