2004

www.matematikce.com

Diferensiyel Denklemler I
Uygulama Notlar

Mustafa Ozdemir

cindekiler
I
Temel Bilgiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Tam Diferensiyel Denklemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Ayrlabilir Diferensiyel Denklemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Homojen Difernsiyel Denklemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Lineer Diferensiyel Denklemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Bernoulli Diferensiyel Denklemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Integrasyon C arpannn Belirlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

degiskenli lineer katsayl diferensiyel denklemlerin c
Iki oz
um
u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
Riccati Diferensiyel Denklemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Egri Ailelerinin yor
ungelerinin Denkleminin bulunmas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Clairaut Diferensiyel Denklemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

1
 www.matematikce.com

Diferensiyel Denklemlerle Ilgili Temel Bilgiler

Soru 1 : Asa
gdaki diferensiyel denklemlerin adi-ksmi olup olmad
gn, mer-
tebesini, lineer olup olmad gn, lineer is katsaysnn t
ur
un
u belirtiniz.
2
d y
a) + x3 y xex = 0
dx2
d3 y d2 y dy
b) 3
+ 2 2
2y = 0
dx dxr dx
3
dr d2 r
c) = +1
d d2
2u 2u
d) + 2 =1
x2 y
y 3y
2
e) + + x sin y = 0
x2 z 3
5
d4 y d2 y
f) +3 + 5y = 0
dx4 dx2
dr
g) = r
d
h) y 00 + xy = sin y 00
2 y y
i) + + y sin x = 0
x2 z
C
oz
um :
a) 2.mertebeden, degisken katsayl lineer adi diferensiyel denklem.
b) 3.mertebeden,sabit katsayl lineer adi diferensiyel denklem.
c) 2.mertebeden, lineer olmayan adi diferensiyel denklem.
d) 2.mertebeden, sabit katsayl lineer ksmi diferensiyel denklem.
e) 3.mertebeden, lineer olmayan ksmi diferensiyel denklem.
f) 4.mertebeden, lineer olmayan adi diferensiyel denklem.
g) 1.mertebeden, lineer olmayan adi diferensiyel denklem.
h) 2.mertebeden, lineer olmayan adi diferensiyel denklem.
i) 2.mertebeden, degisken katsayl lineer ksmi diferensiyel denklem.

Soru 1 : (y c1 )2 + (x c2 )2 = 1 denklemindeki sabitleri yok ederek diferensiyel

denklem olusturunuz.
C
oz
um : Denklemin x degiskenine gore iki kez turevini alalm.
2 (y c1 ) y 0 + 2 (x c2 ) = 0
2y 0 y 0 + 2 (y c1 ) y 00 + 2 = 0

olur. Son denklemden c1 sabitini yalnz brakrsak,

1 + (y 0 )2 + yy 00
c1 =
y 00

2
 www.matematikce.com

!
1 + (y 0 )2 + yy 00
olur. Bu ifadeyi birinci t urevde yerine yazp c2 yi bulalm. 2 y y0 +
y 00
2 (x c2 ) = 0 esitliginden

y 0 (y 0 )3 + xy 00
c2 =
y 00

bulunur. c1 ve c2 sabitlerini ilk denklemde yerine yazalm.

!2 !2
1 + (y 0 )2 + yy 00 y 0 (y 0 )3 + xy 00
y + x =1
y 00 y 00

esitliginde gerekli sadelestirmeler yaplrsa,

2 2
1 + (y 0 )2 + y 0 + (y 0 )3 = y 00

diferensiyel denklemi elde edilir.

ALISTIRMALAR
Asagdaki denklemlerdeki sabitleri yok ederek diferensiyel denklem
olusturunuz.
a) y = c1 e2x + c2 e3x
b) (x c)2 + y 2 = c2
c) y 2 = 4cx
d) y = x2 + c1 ex + c2 e3x
e) y = c1 e2x cos 3x+c2 e2x sin 3x
Cevaplar :
a) y 00 y 0 6y = 0

b) x2 y 2 dx + 2xydy = 0
c) 2xdy ydx = 0
d) y 00 5y 0 + 6y = 6x2 10x + 2
e) y 00 4y 0 + 13y = 0

3
 www.matematikce.com

Tam Diferensiyel Denklemler

Soru 1 : 2xydx + x2 + cos y dy = 0 diferensiyel denklemini c
oz
un
uz.
M N
C um : M = 2xy ve N = x2 + cos y oldugundan,
oz = 2x = oldugundan denklem
y x
bir tam diferensiyel denklemdir. Dolaysyla oyle bir U (x, y) fonksiyonu vardr ki, M =
U U
= 2xy ve N = = x2 + cos y dir.
x y
U
= 2xy esitligini x degiskenine gore integre edersek, U (x, y) = x2 y + (y) elde edilir.
x
U
Ayrca, = x2 + 0 (y) = x2 + cos y esitliginden 0 (y) = cos y ve (y) = sin y + c1 elde
y
edilir. Boylece, U (x, y) = x2 y + sin y + c1 = c2 ve istenen genel c ozum x2 y + sin y = c
olarak bulunur.

0 xy 2 1
y =
Soru 2 : 1 x2 y diferensiyel denklemini c
ozun
uz.

y (0) = 1
C
oz
um : Denklem duzenlenirse
2
xy 1 dx + x2 y 1 dy = 0

olur. Buradan, M = xy 2 1 ve N = x2 y 1 icin,

M N
= 2xy =
y x

oldugundan denklem bir tam diferensiyel denklemdir. Dolaysyla oyle bir U (x, y) fonksiy-
onu vardr ki,

U U
M= = xy 2 1 ve N = = x2 y 1
x y

U
dir. = xy 2 1 esitligi x e gore integre edilirse,
x
R U R 2
dx = xy 1 dx
x

x2 y 2
ve U (x, y) = x + (y) = c bulunur.
2
U
Ayrca, N = = x2 y 1 oldugu goz on
une alnrsa, yx2 +0 (y) = yx2 1 esitli
ginden,
y
0 (y) = 1 ve (y) = y + c bulunur. Boylece,

x2 y 2
U (x, y) = xy =c
2

4
 www.matematikce.com

elde edilir. y (0) = 1 den x = 0 ve y = 1 yerine yazlrsa, c = 1 bulunur. O halde

denklemin cozumu

x2 y 2
xy+1=0
2

olur.

dr r2 sin
Soru 3 : d = 2r cos 1 diferensiyel denklemini c
oz
un
uz.
(2) =

C
oz
um : (2r
cos 1) dr r2 sin d = 0 denkleminde M = (2r cos 1) ve N =
r2 sin icin

M N
, = 2r sin =
r

oldugundan denklem bir tam diferensiyel denklemdir. Dolaysyla oyle bir U (r, ) fonksiy-
onu vardr ki,

U U
M= = (2r cos 1) ve N = = r2 sin
r

U
dir. = (2r cos 1) esitligini r ye gore integre edersek,
r
R U R
dr = (2r cos 1) dr ve U (r, ) = r2 cos r + () = c
r

U
bulunur. Ayrca, N = = r2 sin oldugu goz on
une alnrsa, r2 sin + 0 () =
2
r sin esitliginden, 0 () = 0 ve () = c bulunur. Boylece,

U (r, ) = r2 cos r = c

elde edilir. (2) = den r = 2 ve = yerine yazlrsa, c = 4 2 = 6 bulunur. O

halde denklemin cozumu

r2 cos r + 6 = 0

olur.

ALISTIRMALAR
Asa
gdaki tam diferensiyel denklemleri c
ozun
uz
3
a) 3x (xy 2) dx + x + 2y dy = 0

b) 2x3 xy 2 2y + 3 dx x2 y + 2x dy = 0

c) (2xy y) dx + x2 + x dy = 0

5
 www.matematikce.com

d) [2x + y cos (xy)] dx + x cos (xy) dy = 0

e) (r + sin cos ) dr + r (cos + sin ) d = 0

f) 2xy cos x2 2xy + 1 dx + sin x2 x2 dy = 0

g) sin 2r cos2 dr + r cos (2r sin + 1) d = 0

h) (2xy tan y) dx + x2 x sec2 y dy = 0

i) w2 + wz 2 z dw + z 3 + w2 z w dz = 0
j)
Cevaplar :
a)x3 y 3x2 + y 2 = c
b) x4 x2 y 2 4xy + 6x = c
c) y (x + 1)3 = cx
d) x2 + sin (xy) = c
e) r2 + 2r (sin cos ) = c

f) y sin x2 x2 = c x
g) r sin r2 cos2 = c
h) x2 y x tan y = c
2
i) w2 + z 2 = 4wz + c

6
 www.matematikce.com

Ayrlabilir Diferensiyel Denklemler

dy
Soru 1 : cos y + 2x 2x sin y = 0 diferensiyel denklemini
cozunuz.
dx
dy
C
oz
um : cos y + 2x (1 sin y) = 0 denkleminin her tarafn cos y ile bolersek,
dx

dy (1 sin y)
= 2x
dx cos y

ve d
uzenlersek
cos y
dy + 2xdx = 0
1 sin y

ayrlabilir dif. denklemi elde edilir. Buradan,

ln |1 sin y| + x2 + c = 0

esitliginden
2 +c
1 sin y = ex

bulunur.

Soru 2 : (xy + 2x + y + 2) dx + x2 + x dy = 0 diferensiyel denklemini c ozunuz.
C
oz
um : Katsaylar carpanlarna ayrrsak, (x + 1) (y + 2) dx+(x + 1) xdy = 0 elde edilir.
Buradan, ayn degiskeni iceren ifadeleri bir araya getirmek icin her taraf (y + 2) (x (x + 1))
ile bolersek,

dx dy
+ =0
x y+2

elde edilir. Bu denklemin integre edilmesiyle ln |x| + ln |y + 2| = ln c veya x (y + 2) = c

bulunur.

dy
Soru 3 : = (x + y + 1)2 diferensiyel denklemini c
oz
unuz.
dx
dy du du
C
oz
um : x + y + 1 = u ve 1 + = d
on
usu
mu ile denklem = u2 + 1 olur. Bu
dx dx dx
1
ayrlabilir diferensiyel denklemdir. 2 du = dx in integre edilmesiyle arctan u = x + c
u +1
ve buradan arctan (x + y + 1) = x + c veya tan (x + c) = x + y + 1 elde edilir.

Soru 4 : sin x cos ydx + cos x sin ydy = 0 diferensiyel denklemini c ozun uz.
C
oz
um 4 : Bu denklemin bir tam diferensiyel denklem oldugu gorulerek cozulebilir. Fakat,
ayn zamanda bu denklem bir degiskenlerine ayrlabilir diferensiyel denklemdir. Gercekten
her taraf cos x cos y ile bolersek,

7
 www.matematikce.com

sin x sin y
dx + dy = 0
cos x cos y

elde edilir. Bu denklemin integre edilmesiyle ln |cos x| ln |cos y| = ln |c| veya

cos x cos y = c elde edilir.

Soru 5 : y 0 = 2x + y + 1 diferensiyel denklemini cozunuz.
dy du du du
C oz
um 5 : 2x+y +1 = u, 2+ = don
usu
m u ile, 2 = 2 u veya = 2 ( u + 1)
dx dx dx dx
R 1 R
elde edilir. Bu degiskenlerine ayrlabilen bir diferensiyel denklemdir. du = 2dx
u+1
1
integralini hesaplayalm. Bunun icin u + 1 = z , du = dz don usu
munu uygulayalm.
2 u
Buradan,

R 1 R z1 R 1
du = 2 dz = 2 1 dz = 2 (z ln z)
u+1 z z

oldugu gor
ulebilir. O halde, 2 (z ln z) = 2x + c esitli
ginde z = 2x + y + 1 + 1 yerine
yazlrsa,

2 2x + y + 1 + 1 ln 2x + y + 1 + 1 = 2x + c

elde edilir.

Soru 6 : y 0 = cos (x + y) diferensiyel denklemini c

oz
un
uz.
dy du du
C
oz
um 6 : x+y = u , 1+ = d
on
usu
m
u ile, 1 = cos u de
giskenlerine ayrlabilen
dx dx dx
diferensiyel denklem elde edilir. Buradan,
R du R
= dx
1 + cos u
Rdu R du
esitliginden, = x + c bulunur. Simdi, integralini hesaplayalm,
1 + cos u 1 + cos u
u R du R du u
bunun icin cos u = 2 cos2 1 ozdesli
gini kullanrsak, = u ve = v
2 1 + cos u 2 cos2 2
2
don
usu
mu ile
R du R dv
u = cos2 v
= tan v
2 cos2
2
olur.
x+y
Boylece, tan v = x + c veya tan = x + c elde edilir.
2

Soru 7 : y 0 = tan (x + y) diferensiyel denklemini c

oz
un
uz.
dy du
C
oz
um : x + y = u, 1 + = don
usu
m
u ile denklemimiz
dx dx

8
 www.matematikce.com

du
1 = tan u
dx

olur. Buradan

du
= dx
tan u + 1
ve

R du
x+c=
tan u + 1

bulunur .Sag tarafn integrali

tan u = v , 1 + tan2 u du = dv

don
usu
m
u ile

R du R dv
=
tan u + 1 (v + 1) (v 2 + 1)

olur.

A Bv + C 1
+ 2 =
v+1 v +1 (v + 1) (v 2 + 1)

ifadesinden A = 1/2, B = 1/2 ve C = 1/2 bulunur. Boylece,

1 R dv 1R v1 1 1 R 2vdv 1 R dv
x+c= 2
dv = ln (v + 1) +
2 v+1 2 v +1 2 4 v + 1 2 v2 + 1
2
1 1 1
x + c = ln (v + 1) ln v 2 + 1 + arctan v
2 4 2

ve v = tan (x + y) ifadesini yerine yazarak

1 1 1
x+c= ln (tan (x + y) + 1) ln tan2 (x + y) + 1 + arctan (tan (x + y))
2 4 2

genel coz
um
u bulunur.

dy y y 2 x2 1
Soru 8 : = diferensiyel denklemini x = r cos ve y = r sin
dx x (y 2 x2 + 1)
d
onusu
mu yaparak c
oz
unuz.
C
oz
um : x = r cos ve y = r sin ifadelerinin diferensiyelini alrsak

dx = cos dr r sin d
dy = sin dr + r cos d

9
 www.matematikce.com

olur. Bunlar denklemde yerine yazalm.

2 2
sin dr + r cos d r sin (r sin ) (r cos ) 1
=
cos dr r sin d r cos (r sin )2 (r cos )2 + 1

sadelestirmeler yaplrsa

sin dr + r cos d sin r2 cos 2 + 1
=
cos dr r sin d cos (r2 cos 2 1)

ve buradan

(sin dr + r cos d) cos r2 cos 2 1 = sin r2 cos 2 + 1 (cos dr r sin d) :

carpmndan

sin r2 cos cos 2dr + r3 cos cos 2 cos d cos sin dr r cos2 d
= r2 sin cos 2 cos dr + sin cos dr r3 sin cos 2r sin d r sin2 d

ve buradan

sin 2dr + r3 r cos 2d = 0

degiskenlerine ayrlabilir diferensiyel denklemi elde edilir. O halde,

2dr cos 2
=2 d
r3r sin 2

esitliginin intergarsyonu ile,

R dr R dr R dr
ln |c| + ln |sin 2| = 2 + +
r r1 r+1

den
2
r 1
ln |c sin 2| = ln 2
r

veya

r2 1
c sin 2 =
r2

bulunur. c2r sin r cos = r2 1 denkleminden x = r cos , y = r sin ve r2 = x2 + y 2

oldugundan,

10
 www.matematikce.com

c2xy = x2 + y 2 1

genel coz
um
u elde edilir.

Soru 9 : y (1 + xy) dx + x (1 xy) dy = 0 diferensiyel denklemini coz

unuz.
C
oz
um : xy = u , xdy + ydx = du donusumu uygulayalm. Bu durumda, denklem

u xdu udx
(1 + u) dx + x (1 u) =0
x x2

haline gelir. Bu denklem d

uzenlenirse,

u (1 + u) dx + (1 u) (xdu udx) = 0
u2 dx + (1 u) xdu = 0

ayrlabilen diferensiyel denklemi elde edilir. Buradan,

dx 1 u
+ du = 0
x u2
dx du du
+ 2 =0
x u u

integralini alrsak,

1
ln |x| ln |u| = c
u
x 1

ln = c +
u u
x 1
c+ u
=e
u
1 1
c+
= e xy
y

genel coz
um
u elde edilir.

ALISTIRMALAR
Asa
gdaki de
giskenlerine ayrlabilir diferensiyel denklemleri
coz
un
uz.
a) y 0 = e2xy
b) 2x (y + 1) dx ydy = 0, y (0) = 2
c) x2 yy 0 = ey
d) dr = a (cos dr + r sin d)

e) ye2x dx = 4 + e2x dy
f) y ln x ln ydx + dy = 0
g) (1 + ln x) dx + (1 + ln y) dy = 0

h) e2x + 4 y 0 = y

11
 www.matematikce.com

Cevaplar
a) 2ey = e2x + c
b) x2 = y ln |y + 1| + 2
c) x (y + 1) = (1 + cx) ey
d) r = c (1 a cos )
e) c2 y 2 = 4 + e2x
f) x ln x + ln |ln y| = x + c
g) x ln x + y ln y = c

h) y 8 1 + 4e2x = c2

12
 www.matematikce.com

Homojen Diferensiyel Denklemler

M (x, y) dx+N (x, y) dy = 0 birinci mertebeden diferensiyel denklemini goz on

une alalm.
dy y
Eger bu denklemi +g = 0 formunda yazabilirsek bu denklem homojen bir diferen-
dx x
y
siyel denklemdir. Bu t ur denklemleri c
ozmek icin = u d
onusu
m
u uygulanarak denklem
x
ayrlabilen diferensiyel denkleme don
ustur
ul
ur.
y y y
Soru 1 : 2x sinh + 3y cosh dx 3x cosh dy = 0 diferensiyel denklemini
x x x

coz
un
uz.
C
oz
um : Denklem birinci dereceden homojen bir diferensiyel denklemdir. Denklemin her
tarafn x bolelim ve y = ux, dy = xdu + udx d
on
usu
m
un
u uygulayalm.Bu durumda
denklem,

(2 sinh u + 3u cosh u) dx 3 cosh u (udx + xdu) = 0

2 sinh udx 3x cosh udu = 0

ayrlabilir diferensiyel denklemine don

usu
r.

2 cosh u
dx 3 du = 0
x sinh u
y
denklemini integre ederek, 2 ln x 3 ln (sinh u) = ln c veya x2 = c sinh3 bulunur.
x

Soru 2 : (x y ln y + y ln x) dx + x (ln y ln x) dy = 0
C
oz
um : Denklem duzenlenirse,

x x
x + y ln dx x ln dy = 0
y y

veya

x x x x
+ ln dx ln dy = 0
y y y y

x
homojen diferensiyel denklemi elde edilir. = u , dx = udy + ydu don
usu
m
u uygulanrsa,
y

(u + ln u) (udy + ydu) u ln udy = 0

u2 dy + y (u + ln u) du = 0

ayrlabilir diferensiyel denklemi elde edilir.

13
 www.matematikce.com

dy (u + ln u)
+ du = 0
y u2
R (u + ln u) R ln u
du = ln |u| + du
u2 u2

1 1 1
son integralde ksmi integrasyon uygulayalm, ln u = w, 2 du = dv, ve du = dw, =v
u u u
don
usu
m
unden

R ln u R ln u R du ln u 1
2
du = wv vdw = + 2
=
u u u u u

dy (u + ln u)
oldugundan + du = 0 ifadesinin integrasyonundan
y u2

ln u 1
ln |y| + ln |u| =c
u u
x
veya u = icin
y

x
x ln |x| y ln = cx + y
y

genel coz
um
u bulunur.
p p
Soru 3 : y x2 + y 2 dx x x + x2 + y 2 dy = 0 diferensiyel denklemini
coz
un
uz.
C um : Her taraf x2 ile bolelim. Bu durumda denklem
oz
r r !
y y 2 y 2
1+ dx 1+ 1+ dy = 0
x x x

olur. Bu homojen denklemde, y = ux ve dy = xdu + udx don

usu
m
uyle

u 1 + u2 dx 1 + 1 + u2 (xdu + udx) = 0

denklemi elde edilir. Gerekli d

uzenlemeler yaplrsa,

1 + 1 + u2 xdu + udx = 0

veya
!
1 1 + u2 dx
+ du + =0
u u x

14
 www.matematikce.com

R 1 + u2
olur. du integralini hesaplayalm. Bunun icin, 1 + u2 = v 2 , 2udu = 2vdv
u
don
usu
mu uygulanrsa,

R 1 + u2 R v2 R v 2 dv R R 1
du = 2
dv = 2
= dv + 2
dv
u u v 1 v 1
1 R 1 R 1
=v+ dv dv
2 v1 v+1

2
1 |v 1| 1 1 + u 1
= v + ln = 1 + u + ln
2
2 |v + 1| 2 1 + u2 + 1

bulunur. Buna gore, diferensiyel denklemin c

oz
um
u

2 1
1 1 + u
ln u + 1 + u2 + ln = ln cx
2 1 + u2 + 1

y
ve = u oldugundan,
x
p
2 2
y 1p 2 1 x + y x
ln + x + y + ln p
2 = ln cx
x x 2 x2 + y 2 + x

bulunur.

ALISTIRMALAR
Asa
gdaki homojen diferensiyel denklemleri
coz
un
uz.
2 2

a) x xy + y dx xydy = 0

b) (xy) dx + x2 + y 2 dy = 0

c) (xy) dx x2 + 3y 2 dy = 0
d) (x y) (4x + y) dx + x (5x y) dy = 0
h y i
e) x csc y dx + xdy = 0
x p
f) xdy ydx- x2 y 2 dx = 0

g) x3 + y 3 dx + 3xy 2 dy = 0
p
2
h) ydx = x + y x dy 2

Cevaplar :
y
a) (y x) e x = c

b) y 2 2x2 + y 2 = c
y

c) x2 = 6y 2 ln
c

15
 www.matematikce.com

d) x (x + y)2 = c (y 2x)
x y

e) ln = cos
c x
y
f) cx = earcsin x
g) x4 + 4xy 3 = c
y
x
h) arcsin = ln
y c

16
 www.matematikce.com

Lineer Diferensiyel denklemler

dy R
+ P (x) y = Q (x) formundaki lineer diferensiyel denklemlerde = e P (x)dx inte-
dx
grasyon carpandr ve genel coz
um

R
Z R

y = e P (x)dx
Q (x) e P (x)dx
dx + c ((*L*))

esitligiyle hesaplanabilir.

Soru 1 . y 0 = csc x y cot x diferensiyel denklemini c oz

unuz.
C
oz 0
um : y + y cot x = csc x lineer bir diferensiyel denklemdir. P (x) = cot x ve Q (x) =
csc x ifadeleri (*L*) denkleminde yerine yazarsak,
R hR R i
y = e cot xdx csc xe cot xdx dx +c

R R cos x 1
esitliginden cot xdx = dx = ln |sin x| ve csc x = oldugu goz
on
une alnrsa,
sin x sin x

1 R 1 1
y= sin xdx + c = (x + c)
sin x sin x sin x

bulunur.

Soru 2 : 2x y x2 dx + dy = 0 diferensiyel denklemini c
oz
un
uz.
dy
C
oz
um : Denklem duzenlenirse, + 2xy = 2x3 lineer diferensiyel denklemi elde edilir.
dx R hR R i
P (x) = 2x ve Q (x) = 2x3 ifadelerini y = e P (x)dx Q (x) e P (x)dx dx + c de yerine
yazarsak,
R hR R i h
2 R 2
i
y = e 2xdx 2x3 e 2xdx dx + c = ex ex 2x3 dx + c

R 2
bulunur. ex 2x3 dx integralini hesaplayalm. Bunun icin x2 = s, 2xdx = ds don
usu
myle
R x2 3 R s s
e 2x dx = e sds elde edilir. Ksmi integrasyon uygularsak, s = u, e ds = dv den
es = v ve ds = du esitliklerini yazarsak,
R R R
udv = uv vdu = ses es ds = ses es

elde edilir. Boylece dif. denklemin c

oz
um
u,

2
h 2 2
i
y = ex x2 ex ex + c

17
 www.matematikce.com

elde edilir.

dx
y2 + xy = 2y 2 +1
Soru 3 : dy diferensiyel denklemini
coz
un
uz.
y (2) = 1

dx x 2y 2 + 1
C um : Her taraf y 2 ile bolersek x degiskenine gore lineer
oz + = diferensiyel
dy y y2
1 2y 2 + 1
denklemi elde edilir. P (y) = ve Q (y) = oldu
gundan,
y y2

R 1 R 1
dy R 2y 2 + 1 dy
x=e y e y dy + c

y2

1 R 2y 2 + 1
x= ydy + c
y y2

1 R 1 1 2
x= 2y + 2 dy + c = y + ln y + c
y y y

bulunur. x = 2 ve y = 1 yazlrsa, 2 = 1 + 0 + c esitli

ginden c = 1 bulunur. Boylece dif.
denklemin coz u yx = y 2 + ln y + 1 olur.
um

ALISTIRMALAR
Asa
gdaki birinci mertebeden lineer diferensiyel denklemleri
coz
un
uz.
a) ydx + (3x xy + 2) dy = 0

b) 2 y 4x2 dx + xdy = 0
c) y 0 = x 2y cot 2x
dy
d) n, m R olmak u
zere my = nemx
dx
e) dy = (x 3y) dx
Cevaplar
a) xy 3 = 2y 2 + 4y + 4 + cey
b) x2 y = 2x4 + c
c) 4y sin 2x = c + sin 2x 2x cos 2x
d) y = (nx + c) emx
e) 9y = 3x 1 + ce3x

18
 www.matematikce.com

Bernoulli Diferensiyel Denklemi

Soru 1: 1 x2 y 0 xy = axy 2 (a R) diferensiyel denklemini c
oz
un
uz.
2
2

C
oz
um : Her taraf y 1 x ile bolersek,

dy x ax
y 2 y 1 =
dx 1 x2 1 x2

dy du
Bernoulli diferensiyel denklemi elde edilir. y 1 = u, y 2 = d
on
usu
m
u ile
dx dx

du ux ax
2
=
dx 1 x 1 x2
veya

du x (u + a)
=
dx 1 x2

diferensiyel denklemi elde edilir. Bu degiskenlerine ayrlabilir bir dif. denklemdir. Boylece,

du x
+ dx = 0
u + a 1 x2

denkleminin integrasyonu ile

1
ln |u + a| ln 1 x2 = ln c
2
veya

u+a
=c
1 x2
1
olur. y 1 = u yerine yazlarak dif. denklemin c
oz u y = c 1 x2 a
um olarak bu-
lunur.

dy
Soru 2 : sin y = cos y x cos2 y diferensiyel denklemini c
ozunuz.
dx
dy du
C
oz
um : Oncelikle cos y = u , sin y = don
usu
m
un
u uygularsak,
dx dx
du du
= u xu2 veya + u = xu2 bulunur. Bu denklemin her tarafn u2 ile bolersek,
dx dx

du
u2 + u1 = x
dx

19
 www.matematikce.com

du dv
Bernoulli diferensiyel denklemi elde edilir. O halde u1 = v, u2 =
dx dx
don
usu
m
unden,
dv
v = x lineer diferensiyel denklemi elde edilir. Boylece,
dx
R hR R i
v = e (1)dx (x) e (1)dx dx + c

esitliginden
R
v = ex xex dx + c
R
R xex dx ksmi
R integrasyon
x dx = dn ve dx = dm, ex = n uygulanrsa
R ilexx = m, e x
mdn = mn ndm den xe dx = xe + ex bulunur. Boylece

v = ex (xex + ex + c)

ve cos y = u, u1 = v oldugu gozon

une alnrsa

cos y = (x + 1 + cex )1

elde edilir.

dy
Soru 3 : 2x2 cot y = 5x 3 sin y diferensiyel denklemini
coz
un
uz.
dx
dy du
C
oz
um : sin y = u, cos y = don
usu
m
u uygulanrsa,
dx dx

du
2x2 = 5xu 3u2
dx

elde edilir. Her taraf 2x2 ile bolersek

du 5xu 3u2
+ 2 = 2
dx 2x 2x

olur. u2 ile her taraf bolersek

du 5 1 3
u2 + u = 2
dx 2x 2x

du dv
Bernoulli diferensiyel denklemi elde edilir. u1 = v, u2 = don
usu
m
unden,
dx dx

dv 5 3
+ v= 2
dx 2x 2x

lineer diferensiyel denklemi elde edilir. Buradan,

20
 www.matematikce.com

R 5 R 5
dx R 3 dx 5/2 R 3 ln|x|5/2
v=e 2x e 2x dx + c = e ln|x| x e dx + c
2x2 2x2

esitliginden

R 3 5/2
v= x5/2x dx + c
2x2

3 2
v = x5/2 . x3/2 + c = x5/2 x3/2 + c
2 3

ve (sin y)1 = u1 = v den

(sin y)1 = x1 + cx5/2

bulunur.

Soru 4 : 6y 2 dx = x 2x3 + y dy diferensiyel denklemini c
oz
un
uz.
C
oz
um :

dx x 2x3 + y dx x x4
= e
s itli
g inden = + elde edilir. Her taraf x4 ile bolerek
dy 6y 2 dy 6y 3y 2

dx 1 1
x4 x3 = 2
dy 6y 3y

dx du
Bernoulli diferensiyel denklemi elde edilir. x3 = u, 3x4 = d
on
usu
m
uyle
dy dy

1 dy u 1
= 2
3 dy 6y 3y

veya

dy u 1
+ = 2
dy 2y y

lineer diferensiyel denklemi elde edilir.

R dy R dy
R 1
u=e 2y
2 e 2y dy + c
y

esitliginden
R
u = y 1/2 y 3/2 dy + c = y 1/2 2y 1/2 + c

21
 www.matematikce.com

ve x3 = u esitliginden

x3 = y 1/2 2y 1/2 + c

bulunur.
2
Soru 5 : y 0 2xy = 2xex y , y (0) = 1 diferensiyel denklemini coz
unuz.
2
Soru 6 : xy 0 + y = x2 y 2 sin x , y = diferensiyel denklemini c
oz
unuz.
3 3
Soru 7 : yy 0 + y 2 cot x = csc2 x diferensiyel denklemini c ozunuz.
dy cos x 1
C um : y + y 2
oz = denklemi bir Bernoulli diferensiyel denklemidir. y 2 = u,
dx sin x sin2 x
dy du
2y = don
usu
m u ile denklem
dx dx
du cos x 2
+ 2u =
dx sin x sin2 x
cos x 2
lineer diferensiyel denklemine don
usu
r. P (x) = 2 ve Q (x) = oldu
gundan,
sin x sin2 x
R
R cos x

cos x R 2
u = e 2 sin x dx
e 2 sin x dx dx + c
sin2 x

esitliginden
R
u = sin2 x 2dx + c
y 2 sin2 x = 2x + c

bulunur.

ALISTIRMALAR
Asa
gdaki verilen diferensiyel denklemlerin
coz
um
un
u bulunuz.
a) y 0 = y xy 3 e2x
b) y 0 tan x sin 2y = sin2 x + cos2 y

c) 2x3 y 0 = y y 2 + 3x2
d) y 0 = 1 + 6xexy

e) y 6y 2 x 1 dx + 6y 3 dx = 0

a) e2x = y 2 x2 + c

b) sin2 x + 3 cos2 y sin x = c
c) y 2 (c x) = x3
d) exy = 3x2 + c
e) y 2 (6 + cex ) = x

22
 www.matematikce.com

Integrasyon C
arpannn Belirlenmesi

M (x, y) dx + N (x, y) dy = 0 diferensiyel denklemi icin

M N
R
y x
a) = f (x) , sadece x e bagl bir fonksiyon ise = e f (x)dx bir integrasyon
N
carpandr.
M N
R
y x
b) = g (y) , sadece y ye bagl bir fonksiyon ise = e g(y)dy bir integrasyon
M
carpandr.
1
c) M (x, y) dx + N (x, y) dy = 0 denklemi homojen ise = bir integrasyon
Mx + Ny
carpandr.

Soru 1 : 2xy 4 ey + 2xy 3 + y dx + x2 y 4 ey x2 y 2 3x dy = 0 diferensiyel denklemini

coz
un
uz.

M
= 8xy 3 ey + 2xy 4 ey + 6xy 2 + 1 M N
C
oz
um : y 6= oldugundan tam diferensiyel
N
y x
= 2xy 4 ey 2xy 2 3
x
degil.

M N
= 8xy 3 ey + 8xy 2 + 4
y x

ve

M N

y x 4
= = g (y) (Sadece y ye bagl bir fonksiyon)
M y

O halde,

R R 4
g(y)dy y dy
1
=e =e = e4 ln|y| =
y4

1
integrasyon carpandr. Denklemi = ile carplrsa,
y4

y x 1 2 y x2 x
2xe + 2 + 3 dx + x e 2 3 4 dy = 0
y y y y

U
tam diferensiyel denklemi elde edilir. O halde oyle bir U (x, y) fonksiyonu vardr ki, =
x
M dir.

23
 www.matematikce.com

R x 1 x2 x
U (x, y) = 2xe + 2 + 3 dx = x2 ey +
y + 3 + (y)
y y y y

oldugundan,

U x2 x
= x2 ey 2 3 4 + 0 (y) = N
y y y

esitliginden 0 (y) = 0 ve (y) = c bulunur. Dolaysyla, diferensiyel denklemin c

oz
um
u

x2 x
x2 ey + + 3 =c
y y

bulunur.

Soru 2 : x2 + y 2 + 2x dx + 2ydy = 0 diferensiyel denklemini c
oz
un
uz.

M
= 2y M N
C
oz
um : y 6= oldugundan tam diferensiyel degil.
N
y x
=0
x

M N
= 2y
y x

ve

M N

y x
= 1 = f (x) (Sadece x e bagl bir fonksiyon)
N

O halde,
R R
=e g(x)dx =e dx = ex

integrasyon carpandr. Denklemi = ex ile carplrsa,

ex x2 + y 2 + 2x dx + 2ex ydy = 0

U
tam diferensiyel denklemi elde edilir. O halde oyle bir U (x, y) fonksiyonu vardr ki, =
y
N dir.
R
U (x, y) = 2yey dy = y 2 ex + (x)

oldugundan,

U
= y 2 ex + 0 (x) = M
x

24
 www.matematikce.com

esitliginden
Z
2 R R
0 (x) = ex x + 2x ve (x) = ex x2 + 2x dx = ex x2 dx + ex 2xdx
| {z }
()

olur. ( ) icin x2 = u, 2xdx = du, ex dx = dv ve ex = v denilirse,

R R R R R
(x) = ex x2 + 2x dx = ex x2 dx + ex 2xdx = x2 ex ex 2xdx + ex 2xdx = x2 ex

bulunur. Dolaysyla, diferensiyel denklemin c

oz
um
u

U (x, y) = y 2 ex + x2 ex = c

bulunur.

Soru 3 : x2 y 2xy dx + 3x2 y x3 dy = 0 diferensiyel denklemini c
oz
un
uz.

M
= x2 4xy M N
C
oz
um : Ny 6= oldu
gundan tam diferensiyel degil. Ayrca
y x
= 6xy 3x2
x
verilen denklem homojen bir diferensiyel denklemdir. O halde, integrasyon carpan

1 1 1
= = 2 2 3
= 2 2
xM + yN x (x y 2xy) + y (3x y x ) x y

olur. Denklemi integrasyon carpan ile carpp d

uzenlersek,

x 2y 3y x
dx + dy = 0
xy y2

U
tam diferensiyel denklemi elde edilir. O halde oyle bir U (x, y) fonksiyonu vardr ki, =
x
M dir.

R x 2y R 1 2 x
U (x, y) = dx = dx = 2 ln |x| + (y)
xy y x y

oldugundan,

U x
= 2 + 0 (y) = N
y y

3
esitliginden 0 (y) = ve (y) = 3 ln |y| bulunur. Dolaysyla, diferensiyel denklemin
y
coz
um
u
x
2 ln |x| + 3 ln |y| = c
y

25
 www.matematikce.com

veya

x y3
+ ln 2 = c
y x

bulunur.

ALISTIRMALAR
Asa
gdaki diferensiyel denklemler icin integrasyon
carpann buluarak, difer-
ensiyel denklemi coz
un
uz
2

a) 4xy + 3y x dx + x (x + 2y) dy = 0
b) y (x + y + 1) dx + x (x + 3y + 2) dy = 0
c) y (x + y) dx + (x + 2y 1) dy = 0

a) = x2 , x3 4xy + 4y 2 x = c
b) = y, xy 2 (x + 2y + 2) = c
c) = ex , y (x + y 1) = cex

26
 www.matematikce.com

degiskenli Lineer Katsayl Diferensiyel Denklemlerin

Iki
C
ozumu
Soru 1 :(x + 2y 4)dx (2x + y 5)dy = 0. diferensiyel denklemini c
oz
un
uz.

x + 2y 4 = 0
C
oz
um : denklem sisteminin c ozum unden x = 2 ve y = 1 bulunur.
2x + y 5 = 0
Dolaysyla, x = u+2 ve y = v +1 donusu
mu yaplrsa, diferensiyel denklem (u + 2v) du
(2u + v) dv = 0 homojen diferensiyel denklemine don usu
r.
u
O halde, = z , du = zdv + vdz d onusu
mu yaparsak,
v
(z + 2) (zdv + vdz) (2z + 1) dv = 0

veya d
uzenlenirse
2
z 1 dv + v (z + 2) dz = 0

degiskenlerine ayrlabilir diferensiyel denklem elde edilir. Yani,

dv (z + 2) dz
+ =0
v z2 1
olur. Bu denklemi,
dv A B
+ + =0
v z1 z+1
3 1
seklinde yazarsak, A + B = 1 ve A B = 2 denklemlerinden A = ve B = bulunur.
2 2
O halde integrasyon ile
3 1
ln |v| + ln |z 1| ln |z + 1| = ln |c|
2 2
veya

v 2 (z 1)3 = c (z + 1)
u x2
elde edilir. z = = yerine yazarsak
v y1

(x y 1)3 = c (x + y 3)

coz
um
u elde edilir.

Soru 2 : (2x + 3y 1) dx + (2x + 3y + 2) dy = 0 diferensiyel denklemini c

oz
un
uz.

2x + 3y 1 = 0
C
oz
um : denklem sisteminin katsaylar orantl oldugundan bu
2x + 3y + 2 = 0
dogrular paraleldir ve sistemin coz
um
u yoktur. Dolaysyla bir onceki soruda uygulanan
donusu
m uygulanamaz. Burada, 2x + 3y = v, 2dx + 3dy = dv d onusu
m
unu uygulanrsa,

27
 www.matematikce.com

dv 2dx
(v 1) dx + (v + 2) =0
3
veya

(v 7) dx + (v + 2) dv = 0

ayrlabilir diferensiyel denklemi elde edilir.

v7+9
dx + dv = 0
v7
9
dx + 1 + dv = 0
v7
x + v + 9 ln |v 7| = c1

olur. Boylece,

x + y + 3 ln |2x + 3y 7| = c

genel coz
um
u elde edilir.

Soru 3 : 2x3 + 3y 2 7 3x2 dx 3x3 + 2y 2 8 ydy = 0 diferensiyel denklemini

cozun
uz.
C
oz
um : Oncelikle x3 = u ve y 2 = v don
usu
m
u uygulayalm. Bu durumda denklem

(2u + 3v 7) du (3u + 2v 8) dv = 0

2u + 3v 7 = 0
olur. denklem sisteminin c
oz
umunden, u = 2 ve v = 1 bulunur. O
3u + 2v 8 = 0
halde u = m + 2 ve v = n + 1 don
usu
m
u uygulanrsa,

(2m + 3n) dm (3m + 2n) dn = 0

m
homojen diferensiyel denklemi elde edilir. = z ve dm = zdn + ndz don
usu
m
unden,
n

(2z + 3) (zdn + ndz) (3z + 2) dn = 0

veya

2 z 2 1 dn + (2z + 3) ndz = 0

ayrlabilir diferensiyel denklemi elde edilir.

2 2z + 3
dn + 2 dz = 0
n z 1
2 1 dz 5 dz
dn + =0
n 2z+1 2z1

28
 www.matematikce.com

denkleminin integrasyonu ile

4 ln |n| ln |z + 1| + 5 ln |z 1| = ln |c|

u2 x3 2
bulunur. z = = 2 yerine yazlp gerekli d
uzenlemeler yaplrsa,
v1 y 1
3 5
x y 2 1 = c x3 + y 2 3

genel coz
um
u elde edilir.

Soru 4 : (x 2 sin y + 3) dx (2x 4 sin y 3) cos ydy = 0 diferensiyel denklemini

coz
un
uz.
C
oz
um : sin y = u , cos ydy = du donusumu yaplrsa,

(x 2u + 3) dx (2x 4u 3) du = 0

x 2u + 3 = 0
elde edilir. denklem sisteminin katsaylar orantl oldugundan bu
2x 4u 3 = 0
du dv
dogrular paraleldir ve sistemin coz
um
u yoktur. Bu durumda x 2u = v , 1 2 =
dx dx
don
usu
mu uygulayabiliriz. Bu durumda

(v + 3) dx (2v 3) du = 0
2v + 6 du dv
=2 =1
2v 3 dx dx

denkleminden

2v 3
dv = dx
4v + 3
9
1 dv = 2dx
4v + 3

olur. Bu denklemin integrasyonu ile

9
v ln |4v + 3| = 2x + c1
4
veya

4v 9 ln |4v + 3| = 8x + c

olur. Baslangcta yaptgmz donsu

mleri goz
on
une alrsak

4 (x 2 sin y) 9 ln |4 (x 2 sin y) + 3| = 8x + c

29
 www.matematikce.com

veya

4x + 8 sin y + 9 ln (4x 8 sin y + 3) = c

bulunur.

Soru 5 : (x y 1) dx (x + 4y 1) dy = 0 diferensiyel denklemini c

oz
un
uz.
C
oz
um :
2x + y 1
Soru 6 : y 0 = diferensiyel denklemini
coz
un
uz.
4x + 2y + 5

ALISTIRMALAR
Asa
gdaki diferensiyel denklemleri
coz
un
uz
a) (2x y) dx + (4x + y 6) dy = 0
b) (x 4y 3) dx (x 6y 5) dy = 0
c) (x y + 2) dx + 3dy = 0
d) (x + y 1) dx + (2x + 2y + 1) dy = 0
e) (x 1) dx (3x 2y 5) dy = 0, y (2) = 1

a) (x + y 3)2 = c (2x + y 4)2

b) (x 2y 1)2 = c (x 3y 2)
c) x + c = 3 ln |x y + 5|
d) x + 2y + c = 3 ln |x + y + 2|
e) (2y x + 3)2 = 9 (y x + 2)

30
 www.matematikce.com

Riccati Diferensiyel Denklemi

y 0 = A (x) y 2 + B (x) y + c (x) tipindeki diferensiyel denklemlerde y1 bir ozel c
oz
um
1
verilirse y = y1 + don usu
m
u yaplarak genel c
oz
um bulunur.
v

Soru 1 : y 0 +y 2 3y tan x+tan2 x1 = 0 diferensiyel denkleminin bir

ozel
coz
um
uy=
tan x ise genel coz
um
u bulunuz.
1 dy 1 dv
C
oz
um : y = tan x + ve = 1 + tan2 x 2 d
on
usu
m
un
u uygulayalm.Bu du-
v dx v dx
rumda denklem
1 dv 1 2 3
1 + tan2 x 2 + tan2 x + 2 + tan x 3 tan2 x tan x + tan2 x 1 = 0
v dx v v v

olur. Sadelestirmeler yaplrsa,

1 dx 1
+ = tan x
v dx v
veya

dv
+ v tan x = 1
dx

lineer diferensiyel denklemi elde edilir. P (x) = tan x ve Q (x) = 1 oldugundan,

hR i
R R R dx
v= e tan xdx e tan xdx dx + c = sin x +c
sin x

olur.

R dx R sin x R du 1 R du 1 R du 1 1 u
= dx = = = ln
sin x 1 cos2 x 1 u2 2 1u 2 u+1 2 1 + u

Buna gore,

1 1 cos x 1
v = sin x ln +c =
2 1 + cos x y tan x

bulunur.

Soru 2 : y 0 = y 2 csc2 x+y cot x1 diferensiyel denkleminin bir

ozel
coz
um
u y = sin x
ise genel coz
umu bulunuz.
1 dy 1 dv
C oz
um : y = sin x + ve = cos x 2 donusu
m
un
u uygulayalm.Bu durumda
v dx v dx
denklem

1 dv 2 1 sin x 1 1 cos x
cos x 2 = sin x + 2 + 2 + sin x + 1
v dx v v sin2 x v sin x

31
 www.matematikce.com

veya

1 dv 1 2 cos x
cos x 2
=1+ 2 2 + + cos x + 1
v dx v sin x v sin x v sin x

olur. Gerekli sadelestirmeler yaplrsa,

dv 2 + cos x 1
+ v=
dx sin x sin2 x

lineer diferensiyel denklemi elde edilir.

2 + cos x 1
P (x) = ve Q (x) =
sin x sin2 x
oldugundan,
R cos x

R 2+cos x
+
2
sin x sin x dx
(1 + cos x)2
e sin x dx =e = e(ln|sin x|+ln|1cos x|ln|1+cos x|) =
sin3 x
bulunur. O halde,

(1 + cos x)2 R 1 sin3 x
v= dx + c
sin2 x sin2 x (1 + cos x)2

olur.

R sin x R dw w3 (1 + cos x)3 1

2 dx = w 2
=
3
=
3
ve v =
y sin x
(1 + cos x)

oldugu gozon
une alnrsa,
" ! #
1 (1 + cos x)2 (1 + cos x)3
= +c
y sin x sin2 x 3

veya

3 (1 + cos x)1
= + c (1 + cos x)2
y sin x sin2 x

genel coz
um
u bulunur.

4
Soru 3 : y 0 = + (3 cot x) y + y 2 sin x diferensiyel denkleminin bir ozel
sin x
1

cozum
uy= ise genel coz
um u bulunuz.
sin x
1 1 dy cos x 1 dv
C
oz
um : y = + ve = 2 2 don
usu
m
un
u uygulayalm. Bu durumda
sin x v dx sin x v dx
denklem

32
 www.matematikce.com

2
cos x 1 dv 4 1 1 1 1
2 2 = + (3 cot x) + + + sin x
sin x v dx sin x sin x v sin x v

veya sag taraf d

uzenlenirse

cos x 1 dv 5 cot x cot x sin x

2 2 = + 2
sin x v dx v sin x v v

olur. Gerekli sadelestirmeler yaplrsa,

dv
+ (5 cot x) v = sin x
dx

lineer diferensiyel denklemi elde edilir. P (x) = 5 cot x ve Q (x) = sin x oldugundan,
R hR R i
v = e (5cot x)dx ( sin x) e (5cot x)dx dx
+c
R
v = e5x+ln|sin x| ( sin x) e5xln|sin x| dx + c
R
v = sin xe5x e5x dx + c
5x
5x e
v = sin xe +c
5

sin x
ve v = oldugu gozon
une alnrsa
y sin x 1

1 1
= + ce5x
y sin x 1 5

genel coz
um
u elde edilir.

33
 Egri ailelerinin yorungelerinin denkleminin bulunmas

Soru 1 : 2xyy 0 = y 2 x2 diferensiyel denkleminin integral e

grilerinin ortogonal
y
or ungelerinin denklemini bulunuz.
1
C um : y 0 yerine 0 yazalm. Bu durumda, 2xy = x2 y 2 y 0 homojen diferensiyel
oz
y
denklemi elde edilir. Bu denklemin her taraf x2 ile bol
unurse

y y 2 dy
2 = 1 2
x x dx

y dy du
olur. =u, =u+x don
usu
m u uygulanrsa,
x dx dx

2
du
2u = 1 u u+x
dx
du du
2u = u + x u3 xu2
dx dx
du
u3 + u = x 1 u2
dx
dx 1 u2 du
=
x u3 + u

ayrlabilir diferensiyel denklem elde edilir.

1 u2 A Bu + C u2 (A + B) + Cu + A
= + =
u3 + u u u2 + 1 u3 + u

esitliginden C = 0, A = 1 ve B = 2 oldugu gor

ul
ur. Dolaysyla

R 1 u2 du R du R 2udu 2 u
= = ln |u| ln u + 1 = ln 2
u3 + u u u2 + 1 u + 1

olur. Boylece diferensiyel denklemin genel c

oz
um
u

u
ln |x| + ln |c| = ln 2 veya cx = u dir.
u + 1 u2 + 1

y
Ayrca, um c y 2 + x2 = y olarak bulunur.
= u oldugundan genel coz
x

Soru 2 : Kutupsal koordinatlarda verilen r2 = 2c2 cos 2 lemniskat ailesinin or-

togonal y orungelerinin denklemini bulunuz.
C
oz
um : Oncelikle r2 = 2c2 cos 2 denkleminden sabit sayy yok ederek bu egri ailesinin
diferensiyel denklemini olusturalm. bunun icin t
urev alrsak,

34
 www.matematikce.com

rr0
2rr0 = 4c2 sin 2 ve c2 =
2 sin 2

ifadesi r2 = 2c2 cos 2 denkleminde yerine yazlrsa,

r0
r= cos 2
sin 2
veya

r0 sin 2
=
r cos 2

diferensiyel denklemi elde edilir. Kutupsal koordinatlarda verilen egrilerin ortogonal

r2
ungelerinin denklemini bulmak icin r0 yerine 0 yazlr. O halde
yor
r

r2
= tan 2
rr0
r
= tan 2
r0
dr
= cot 2d
r
2 ln |r| = ln |sin 2| + 2 ln |c|
r2 = c2 sin 2

olarak bulunur.

ALISTIRMALAR
1. Asa
gdaki dik koordinatlarda verilen e gri ailelerinin ortogonal
y
or
ungelerinin diferensiel denklemlerini bulunuz.
a) y 2 = cx3
2
b) x = cey
c) x2 y 2 = cx
x3
d) y 2 =
ax
e) y = c1 (sec x + tan x)
2. Asa
gdaki kutupsal koordinatlarda verilen e gri ailelerinin ortogonal
y
or
ungelerinin diferensiel denklemlerini bulunuz.
a) r = a (1 + cos )
b) r = a cos2
c) r2 = a sin 2
d) r2 cos 2 = c1

e) r = a 1 + sin2
Cevaplar

35
 www.matematikce.com

1. a) 2x2 + 3y 2 = m2
2
b) y = c1 ex

c) y y 2 + 3x2 = c1
2
d) x2 + y 2 = b 2x2 + y 2
e) y 2 = 2 (c2 sin x)
2. a) r = b (1 cos )
b) r2 = b sin
c) r2 = b cos 2
d) r2 sin 2 = c2
e) r2 = b cos cot

36
 www.matematikce.com

Clairaut Diferensiyel Denklemi

Soru : y = xy 0 + (y 0 )2 2y 0 + 1 diferensiyel denklemini cozunuz.
C um : y 0 = p yazlrsa,
oz

y = xp + p2 2p + 1 = xp + (p 1)2 ()

olur. T
urev alnrsa

p = p + xp0 + 2 (p 1) p0
p0 [x + 2 (p 1)] = 0

olur.
i) p0 = 0 ise p = c olur Bu () da yerine yazlrsa,

y = cx + (c 1)2

dogru ailesi bulunur. (Genel coz

um)
ii) [x + 2 (p 1)] = 0 ise x = 2 (1 p) ifadesi () da yerine yazlrsa

y = 2p (1 p) + (p 1)2 = p2 + 1

x = 2 (1 p)
olur. denklemlerinden p yok edilerek
y = p2 + 1

(x 2)2 + 4 (y 1) = 0

parabol ailesi bulunur. (Tekil coz

um)

Devam Edecek

37