Cevre Muhendisligine Giris Ders Notlari PDF

EVRE MHENDSLNE GR
Ders Notlar
Nevehir Hac Bekta Veli niversitesi,

evre Mhendislii Blm
Do. Dr. Serkan AHNKAYA
2014
evre Mhendislii Nedir ?
ekil. Eski alarda atksularn uzaklatrlmas.

Do. Dr. Serkan ahinkaya evre Mhendisliine Giri Ders Notlar
ekil. Eski alarda dnemde su temini.

ekil. Gnmzde evre Mhendislii.
SRDRLEBLR KALKINMA ve EVRE
Gezegenimizdeki kaynaklar snrsz deildir. Ayrca ekosistemimiz,

evreye braktmz endstriyel ve evsel atklara kar ok hassastr.
Bu nedenle, hem insan salnn, ekonomik ve sosyal refah
seviyesinin geliebilmesi hem de ekosistemin ve doal kaynaklarn
gelecek nesiller iin korunabilmesi iin srdrlebilir kalknma
ortaya kmtr. Birlemi Milletler srdrlebilir kalknmann
hedefini; gelime, gelecek nesillerin ihtiyalarn karlamay riske
atmakszn bugnn ihtiyalarnn karlanmas olarak ifade
edilmitir.

evre mhendislerinin karlat sorunlar, gelien sanayi ve
eitlenen endstriyel rnler nedeni ile, srekli daha karmak bir hale
gelmektedir. Bu nedenle gemite inaat mhendisleri, kimya
mhendisleri ve halk sal uzmanlar srdrlebilir kalknmay
dikkate alarak karmak evresel sorunlarn zm iin yetersiz
kalmaktadr. evre mhendisleri ise, doal bilimleri kavrayarak,
nanoteknoloji, biyoteknoloji, bilgi teknolojileri, kimyasallarn akbeti
ve toksisitesi ve yaam dngsn ieren biyolojik ve kimyasal
bilimlerin uygulanmas konusunda uzmanlaacaklardr. Ayrca
gnmzde srdrlebilir rnlerin gelitirilmesi ve srdrlebilir
materyal ynetimi ile ilgilenen yeil mhendislik, yeil kimya ve
evre iin kimya konular da n plana kmaya balamtr.

Bu konuda ABD evre Koruma Ajans (US. EPA) yeil
mhendislii,
- Kaynakta kirlilik oluumunu azaltrken,
- nsan sal ve evre zerine olas riskleri en aza indirirken,

uygulanabilir ve ekonomik proses ve rnlerin tasarm,
ticariletirilmesi ve kullanm eklinde tanmlanmtr.
Sosyal elementleri de gzetmek iin klasik yeil mhendisliin

tipik amac gelitirilerek, srdrlebilir mhendislik kavram
gelitirilmitir. Srdrlebilir mhendislik, mevcut mhendislik
disiplinlerini ve uygulamalarn gelitiren bir ekle dnmtr.
Srdrlebilir Mhendislik amalarn gerekletirebilmek iin bir
takm prensipler benimsemitir. Bunlar;

Srdrlebilir Mhendislik Prensipleri
- Mhendis, prosesleri ve rnleri btnsel olarak ele alr, sistem

analizlerini yapar ve evresel etki deerlendirme aralarn birletirir.
- nsan sal ve refahn korurken, doal ekosistemleri de korur ve
iyiletirir.
- Btn mhendislik aktivitelerinde yaam dngs dncesini kullanr.
- Btn madde ve enerji girdi ktlarn mmkn olduunca doal
olarak gvenli ve yararl olduundan emin olur.
- Doal kaynaklarn tketimini en aza indirir.
- Atk oluumundan kanr.
- Yerel corafya, kltr ve beklentileri de dikkate alarak mhendislik
zmlerini gelitirir ve uygular.
- Srdrlebilirlii salamak iin mevcut ya da hakim teknolojinin
ilerisinde mhendislik zmleri retir; ilerletir, yeni teknoloji retir.
- Mhendislik zmlerinin gelitirilmesinde topluluklar ve paydalar
aktif olarak dahil eder.

MHENDSLK KARARLARI
Mhendislik kararlarnn alnmasnda, snrl bilgi ve yetersiz
tartma sreleri, hatal mhendislik kararlarnn alnmasna neden
olmaktadr. Bu nedenle yaplan tercihlerin ve alnan kararlarn,
Teknik analizlere dayal kararlar:
Mhendislik sanatnda tek bir zm yolunun bulunmas nadirdir.

Pratik uygulamalarda bazen en uygun zmlerin says birden fazla
olabilir. Mesela bir kanalizasyon sistemindeki boru a, beton, font,
elik, alminyum vb malzemelerde ina edilebilir. Tasarm debisini
tayabilecek nitelikte olmas artyla, hepsi doru kararlardr. Ancak
alnan kararlarn, ak, llebilir ve kontrol edilebilir nitelikte
olmas ok nemlidir.

rnek 1: 1.000 kiilik bir yerleim yerinin kat atk toplama
sistemi iin aada zellikleri verilen farkl aratan birinin
alnmas dnlmektedir. Ara ile plerini %20sini her gn ve
haftada 5 gn alarak toplayacaksa, hafta boyunca pler
toplanabilecektir. Bu artlarda hangi ara yeterli kapasiteye sahiptir?
A tipi ara: 18 m3 kapasiteli,

B tipi ara: 15 m3 kapasiteli,
C tipi ara: 12 m3 kapasiteli.
- Kii ba gnlk 2 kg kat atk (p) olutuu kabul edilecektir.

zm:
- Bir haftada oluacak kat atk miktar,
- 1.000 kii x 2 kg/kii/gn x 7 gn/hafta = 14.000 kg/haftadr.
- Gnlk kat atk miktar ise (haftalk kat atk miktarnn %20si),
2.800 kg/gndr.
- Aracn 300 kg/m3 at sktrabildii varsaylrsa, aracn kapasitesi
- 2.800 kg/gn / 300 kg/m3 = 9,3 m3/gn olarak hesaplanr. Bu durumda

her ara da teknik adan uygundur.
Ancak mhendislik sanatnda sadece teknik analizlere dayal karar

vermek ciddi mali hatalara neden olabilir. Mesela tercih edilecek arac
satn alma ve iletme maliyetleri (mazot, bakm ve yedek para
masraflar gibi) birbirinden ok farkl olabilir.

Maliyet analizlerine dayal kararlar:
Mhendisler genellikle teknik problemleri zerken, iveren veya

mterinin istei dorultusunda projelerin maliyet analizlerini de
kartmalar gerekebilir. Mesela rnek 1deki mhendis hangi aracn
alnmas gerektiini belirlerken, (1) iyi sktrma zelliine sahip
pahal aralarn alnmas, dzenli depolama sahasna yaplacak sefer
saysn azaltacaktr, (2) daha ucuz kamyonlarn satn alnmas deponi
sahasna yaplacak sefer saysn arttracaktr.
- rnek 2: Bir belediye p toplama arac satn almak istemektedir.

Faydal mr 10 yl olan A ve B marka iki p toplama aracnn
maliyetleri aada sunulmutur. Maliyet analizleri 10 yl sreli % 8
birleik faize gre yaplacaktr. Birleik faiz faktr 0,14903dr.
Maliyet analizine gre hangi ara tercih edilmelidir ?
A Kamyonu B Kamyonu
- lk yatrm maliyeti 80.000 $ 120.000 $
- Yllk bakm maliyeti 8.000 $ 4.000 $
- Yllk yakt maliyeti 6.000 $ 2.000 $

zm 2:
Yllk maliyet analizi,

A Kamyonu B Kamyonu
lk yatrm maliyeti 11.922 $ 17.884 $
Bakm 8.000 $ 4.000 $
Yakt 6.000 $ 2.000 $ .
Toplam 25.922 $ 23.884 $
B marka p toplama kamyonunun satn alma bedeli daha yksek

olmasna ramen, toplam yllk maliyetleri hesapland zaman daha
ekonomik olduu hesaplanmtr.

Fayda/Maliyet (F/M) Analizine Dayal Kararlar
1940l yllarda mar Ofisi ve Amerikan Ordusu Mhendisler

Birlii tarafndan kamu kaynaklar ile yaptrlacak projeler konusunda
ABD Kongresini ikna etmek iin F/M analizi yntemi gelitirilmitir.
F/M analiz metodu, pratik ve sade bir yntem olup esas, tasarlanan
projenin faydas ve maliyetinin tahmin edilerek oranlanmasna
dayanmaktadr. Eer F/M oran 1den bykse proje faydal ve
uygulanabilir olduuna karar verilir. Bu metoda gre, ncelikle en
yksek F/M oranna sahip projeler ina edilmelidir. nk bu projeler,
en hzl sermaye geri dnmn salayacak projelerdir.
F/M analizi ile ilgili nemli hususlardan biri de batk maliyet

olarak bilinen tekniktir. rnein bir kurulu, bir projenin 100 milyon
liraya mal olacan ve 120 milyon liralk fayda salayacan tahmin
etmitir. F/M oran = 1,2 (> 1) olduu iin proje balanr. Ancak proje
bu bedele bitirilemez ve henz proje bitmeden aslnda 160 milyon liraya
bitecei belirlenir. Yani gerek F/M oran 0,62dir. Bu durumda, kurulu
nceden harcad 100 milyonu hepten kaybetmemek iin, 60 milyon
daha harcayarak projeyi bitirir. Bu durum, batk maliyet tekniidir.

Risk Analizine Dayal Kararlar
nerilen bir projenin faydalar, insan saln ilgilendiren daha

ciddi kalemler olabilir. Yaam ve salk, fayda ve maliyet analizlerine
girdiinde, analizler genellikle, risk altndaki insanlar iin kullanlan
risk/fayda/maliyet analizleri eklinde ifade edilirler. Bunlar basite risk
analizleri eklinde anlrlar.
Risk analizi deerlendirmesi ve risk ynetimi olarak ikiye

ayrlmaktadr. lki, insan sal zerinde belirli zararlarn potansiyel
etkisi zerinde bir alma ve analizi gerektirir. statistiksel bilgi
kullanarak risk deerlendirme, bilgiye dayal kararlarn verilmesinde bir
ama olarak dnlr. Dier taraftan, risk ynetimi, kabul edilemez
riskleri azaltma metodudur. rnein zel hayatmzda, her ikisini de
srekli yapyoruz. Sigara imek, salmz iin risktir ve bu eylemin
potansiyel risklerini hesaplamak mmkndr. Risk ynetiminde sigara
imeyi brakmak bir metottur. nk bu etki, lmcl hastalklarn
risklerini azaltmak iin bir metottur.
Gerekte bir eyin lm riski % 100dr. Ancak lm riskinin

hesaplanmasnda metot, kirlilie maruz kalan topluluktaki lm
saysnn, kirlilie maruz kalmayan topluluktaki lm saysna oran
eklinde hesaplanabilir.
evresel Risk Analizlerinin Aamalar:
1. lgili kirleticinin tipini ve kaynan belirle.

2. Maruz kalma yollarn ve hzn belirle.
3. lgili alclar belirle.
4. Alclar zerinde kirleticinin potansiyel etkilerini belirle.
5. Hangi etkinin kabul edilebilir olduunu belirle.
6. zin verilebilir etkiye dayanarak, min. ve max. izin verilebilir
emisyon miktarn hesapla.
7. Eer emisyon veya dearj miktar, izin verilen max. deerin
stndeyse gerekli teknolojik nlemleri belirle.

evresel Etki Analizine Dayal Kararlar
Kamu kurumlar, dahili evresel etki almalarn sadece yksek

F/M oran ve dk olumsuz evresel etkilerin her ikisini de
salayacak ekilde ynetme eilimi gstermektedir. Birok evresel
Etki Deerlendirmesi (ED) raporunun savunulmasnda, kurum
tarafndan seilmi bir alternatif, gereke olarak yazlmaktadr.
ED blmden olumaktadr: Envanter, Kymetlendirme ve
Deerlendirme.
Envanter: ED raporunun ilk aamas hidrolojik, meteorolojik,
biyolojik vb bilgilerin toplanmasdr. rnein incelenen blgedeki bitki
ve hayvan trlerinin listesi, envantere dahildir.

Kymetlendirme: kinci aama genellikle kymetlendirme olarak
adlandrlan, toplanan verilerin ve bilgilerin analiz edildii blmdr.
lme dayal kontrol listesi, alternatifleri karlatrmada,
muhtemelen en basit karlatrma metodudur. Bu liste ncelikle,
nerilen proje ve kymetlendirmeden etkilenen evre alanlarnn
listesini iermektedir:
- etkinin nemi,
- etkinin bykl,
- etkinin doas.
Deerlendirme: Kymetlendirme ileminin sonularnn

karlatrlmas ve nihai sonularn gelitirilmesi, deerlendirmenin
parasdr. lk iki admda, envanter ve kymetlendirme, yarglama ve
saduyu gerektirir; son adm ile karlatrldnda basit ve doru,
anlalr prosedrleri vardr.

evresel Etki Deerlendirmesi (ED), belirli bir proje veya
gelimenin, evre zerindeki nemli etkilerinin belirlendii bir sretir.
Bu sre, kendi bana bir karar verme sreci deildir; karar verme
sreci ile birlikte gelien ve onu destekleyen bir sretir. Yeni proje ve
gelimelerin evreye olabilecek srekli veya geici potansiyel etkilerinin
sosyal sonularn ve alternatif zmlerini de iine alacak ekilde
analizi ve deerlendirilmesidir.
ED'in amac; ekonomik ve sosyal gelimeye engel olmakszn,

evre deerlerini ekonomik politikalar karsnda korumak, planlanan bir
faaliyetin yol aabilecei btn olumsuz evresel etkilerin nceden
tespit edilip, gerekli tedbirlerin alnmasn salamaktr.
EDin temel grevi, projelerle ve gelimelerle ilgili karar

vericilerin daha btnsel, yani karara etkiyecek birden fazla faktr gz
nne alr bir ekilde daha salkl karar vermelerini salamak iin,
onlara projelerden kaynaklanabilecek evresel etkileri net bir ekilde
gstermektir.
ED, projelerle ilgili btn ilgili taraflarn bir araya geldii ve

gr, kayg ve nerilerini ortaya koyabildikleri demokratik ve effaf bir
sretir. lgili taraflar bu sre ierisinde ortaya koyduklar teknik bilgi
ve grlerle projenin en optimal ekilde geliimine katk salarlar.

nerilen projeye getirilen eitli alternatiflerin ED almas
kapsamnda incelenmesi, evresel faydalar arttrrken, proje sahibinin
maliyetlerini azaltabilecek baka seenekler de sunabilir. Halkn
katlm sreci sayesinde, ilgili taraflar, proje sahibi ve kamu kurum
kurulular arasnda gven duygusu oluturur ve katlmc tabiat
sayesinde de ED sreci, o lkenin genel demokratik srecine katkda
bulunur.
Faydalarn ksaca zetlemek gerekirse:
- Tasarm aamasnda ortaya kabilecek olumsuz durumlar
nceden grerek etkisiz hale getirmesi iin gerekli tedbirleri ortaya
koymas, olumsuz etkilerin minimize edilmesini salamas
- Proje sahibi iin maliyet-azaltc seenekler sunmas,
- Karar verme srecine ynelik daha gvenilir, btnsel ve
ibirliki bir yaklam , demokrasiye katk.
Sonu olarak, 1969 ylnda ABDde yrrle giren Ulusal evre

Politikas Kanunu (National Environmental Policy Act) kapsamnda
dnya ile tanan ve gerek ABD, gerek AB lkeleri, gerekse dier
dnya lkelerinde halen en etkin evre ynetim arac olarak yerini alan
ve gn getike de bu yeri salamlatran ED, lkemizde 7 ubat
1993 tarihinden bu yana uygulanmaktadr.
Trkiyede salam bir evre ynetimi oluturmann esas temelini
ED srecinin yasal, kurumsal ve teknik altyap asndan
glendirilmesi tekil etmektedir.
KARAR VERME SRECNN AAMALARI
1. Problemin tanmlanmas,
2. Hedeflerin tanmlanmas,
3. Gerekli bilgilerin toplanmas,
4. Yaplabilir seeneklerin tanmlanmas ve gereki tahminlerin
yaplmas ,
5. Karar verme kriterlerinin belirlenmesi,
6. En iyi seenein belirlenmesi,
7. zmn uygulanmas,
8. Sonularn izlenmesi.

Karar Verme Srecinin Aamalar - rnek
1. Problem tanm: Sularda yksek konsantrasyonlarda arsenik

bulunmas,
2. Hedef: Arsenik konsantrasyonunun ynetmeliklerce izin verilen
deerlere drlmesi (< 10 ug/L),
3. Bilgi toplama: Su kaynaklarnn ve alternatif zmlerin
aratrlmas,
4. Yaplabilir seenekler ve tahminler: Kaynaklar iin artma
alternatiflerinin belirlenmesi ve maliyet analizleri,
5. Kriterler: Su ihtiyacn en az toplam giderle karlamak,
6. En iyi seenein belirlenmesi: En dk maliyetli ve en az riskli
projenin seilmesi.
7. zmn uygulanmas: Projenin inas ve iletmeye alnmas.
8. Sonularn izlenmesi: Tesisin iletmeye alnmas ile birlikte, su
ebekesinden alnan numunelerde arsenik kontrolnn srekli
belirli aralklarla yaplmas.

MHENDSLK BOYUTLARI VE
BRMLER
Temel boyut, kuvvet (F), ktle (M), uzunluk (L) ve zaman (T) gibi
temel karakteristikleri tanmlayan tek ve zgn niceliktir. Tretilen
boyutlar, bir veya daha fazla temel boyutun aritmetik ileme tabi
tutulmasyla hesaplanrlar. rnein , hz, uzunluun zamana orannn
(L/T) ve hacim ise uzunluun kpnn (L3) bir boyutudur.
Younluk
Bir maddenin younluu, birim ktlesinin birim hacmine orandr.
=M/V
SI sisteminde, younluk iin temel birim kg/m3tr.

Konsantrasyon
Tretilmi bir boyut olan konsantrasyon, A maddesinin, ierisinde

hem A maddesini hem de B maddesini barndran hacimdeki ktlesi
olarak tanmlanmaktadr. A ve B karmndaki Ann konsantrasyonu,
CA = MA / (VA + VB)
SI birim sisteminde younluk iin temel birim kg/m3 olmakla birlikte,

miligram/litre (mg/L)dir.
rnek: Hacmi 0.04 m3 ve ktlesi 0,48 kg olan bilyeler bir

konteynere yerletirilmitir ve konteynere 100 L su dklmtr. Plastik
bilyelerin konsantrasyonunu mg/L cinsinden hesaplaynz.
CA = MA / (VA + VB) = 0,48 kg / [0,04 m3 + (100 L * 10 -3 m3/L)]

CA = 3,430 mg/L

Baz madde konsantrasyonlar ktle cinsinden yzde (%) olarak
ifade edilirler.
A = [MA / (MA + MB)] * 100
Burada,
A : A maddesinin yzdesi,
MA : A maddesinin ktlesi,
MB : B maddesinin ktlesidir.
Dier konsantrasyon birimleri ise, milyonda bir para (ppm) ve

milyarda bir para (ppb)dr. ppm birimi, sv olarak kullanldnda
mg/Lye; ppb ise ug/Lye karlk gelmektedir.
ppm biriminde, 1 mililitre (mL) su 1 grama karlk geldii iin (yani,
younluu 1 g/cm3), sv olarak kullanld durumda bu birim mg/Lye
karlk gelmektedir. Bu durum,
1 mg = 0,001 g = 0,001 g = 0,001 g = 1g .

L 1.000 mL 1.000 cm3 1.000 g 1.000.000 g
rnek: Bir atksu amurunun kat madde konsantrasyonu 10.000
ppmdir. Kat madde younluu 1 g/cm3 olduunu kabul edersek,
konsantrasyonu ktlesel bazda yzde olarak hesaplaynz.
10.000 ppm = 1.104 = 1 = 0,01

1.106 100

Debi
evre mhendislii proseslerinde debi, hem ktlesel (gravimetrik)

debi cinsinden (kg/s) hem de hacimsel debi (m3 /s) olarak ifade edilir.
Birim zamanda ak hattnn bir noktasndan geen maddenin ktlesi
(M), o maddenin hacmine bal olduundan hacimsel ve ktlesel debiler
birbirlerinden bamsz birimler deildir.
Hacimsel Debi = Hz * Alan yani, QV = V * A
Ktlesel debi (QM), hacimsel debi (QV) ile maddenin younluunun

() arpmna eittir.
QM=QV*
Her hangi bir A bileeninin ktlesel debisi, konsantrasyonu ve toplam

hacimsel debi (A + B) arasndaki iliki;
Q MA = C A * Q V(A+B)

rnek: Bir atksu artma tesisi, 1,5 m3/s debiyle 20 mg/L
konsantrasyonunda kat madde dearj etmektedir. Tesisin gnlk dearj
ettii kat madde miktar ne kadardr?
Q MA = C A * Q V(A+B)
= 20 mg/L * 1,5 m3/s
= 2592 kg/gn
rnek: Bir ime suyu artma tesisinde 2 mg/L konsantrasyonunda

klor suya eklenmektedir. Gnlk ortalama su ihtiyac 68.000 m3tr.
Belediyenin satn almas gereken klor miktar ne kadar olmaldr?
2 mg/L * 1 kg/106 mg * 68.000 m3 * 1 m3/103 L = 136 kg/gn

Bekletme Sresi
Bekletme sresi, artma nitelerinin tasarmndaki en nemli

parametrelerden biridir ve sv iindeki bir molekln ak boyunca
nitede geirdii sre olarak tanmlanr. Daha basit bir ifade ile, su
aknn bir niteyi doldurmas iin gereken sredir. Matematiksel olarak,
konteynerin hacmine V (L3) ve tanktaki debiye Q (L3/t) ifade edilirse,
t = V / Qdir.
rnek: 1500 m3 hacminde bir lagne giren debi 3 m3/sadir.

Lagndeki bekleme sresi katr?
t = 1500 m3 / 3 m3/sa = 500 saat
rnek: 10 m uzunluk, 4 m genilik ve 4 m derinlikteki bir aktif

amur havuzuna giren debi 8 m3/sadir. Lagndeki bekleme sresi
katr?
t = V/Q = (10 m*4 m*4 m)/(8 m3/sa) = 20 saat

Mhendislik Hesaplamalarnda Yaplan
Tahminler
Mhendislerin genellikle bilgiyi kesin verilerle deil, tahmin
yoluyla salamalar istenir. rnein, bir belediye bakan, mhendise
yeni bir atksu artma tesisi inasnn maliyetini sorduunda, burada talep
edilen yaklak bir tahmin olup, istenen kesin bir rakam deildir Zaten
mhendisin, birka dakika iinde btn bir tesisi iin bir maliyet
kartmas da mmkn deildir. Mhendisin, atksuyun
karakterizasyonu, gerekli artma ihtiyac/verimi, gerekli niteler, alan
ihtiyac ve ina ve iletme maliyetleri vb. iin leine gre deikenlik
gsterebileceini bilmesi gerekir; ancak, ynetici, mhendisten yaklak
bir maliyet ister.

Tahmin yoluyla Yaplan Hesaplamalarda zlenecek Yol
Kesin zm gerektirmeyen problemler aadaki yollarla

zmlenebilir:
1. Problemin dikkatle tanmlanmas,

2. Basitletirici kabullerin yaplmas,
3. zmn hesaplanmas,
4. zmn hem sistematik hem de geree uygun olarak kontrol
edilmesi.
rnek: Nfusu 100.000 kii olan bir yerleim yerinde, 10 m derinliine

kadar 350 kg/m ve 500 kg/m arasnda kompaktlatrlm atk ieriiyle
doldurulabilen 20.000 m2lik bir kat atk depolama sahas mevcuttur.
Bu sahann kalan mr ka gndr? (Sayfa 95)

EKOSSTEMLER
Ekosistem, belirli bir ksmda bulunan canllar ile bunlar saran cansz
evrelerinin karlkl ilikileri ile meydana gelen ve sreklilik arz
eden ekolojik sistemlere ekosistem denir. Ekosistem ayn zamanda bir
besin a ile ekillenmektedir. Ekosistem, kresel lekte bir dzeni
ifade etmekle beraber yerel ve korunakl bir sistemin varlna da atfta
bulunabilir.
Canllar hayatlarn srdrebilmeleri iin yaadklar ortamdan madde
alp vermek zorundadr. Maddelerin canl ve cansz evre arasnda yer
deitirmesine madde dngs denir. Maddelerin devirli olarak
kullanlmas, bir yaama birliinin en nemli grevlerindendir.

1. Ekosistemde Su Dngs
Yeryznn yaklak 2/3n kaplayan su, canllarn yapsnda da nemli

bir yere sahiptir.
Su dngs, buharlama ve younlama (yamur, kar) gibi iki fiziksel
kurala dayal olarak gerekleir. Is alarak buharlaan su, souk hava
akmlaryla karlanca yamur ve kar eklinde yeryzne ular. Bu
ya direk karalara ve sulara dt gibi karalardan szlp yeralt
sularna da karabilir. Suyun atmosfere gemesinde bitki ve hayvanlarn
terlemesi ve solunumla havaya su buhar verilmesi de etkilidir.

2. Ekosistemde Karbon Dngs
Organik bileiklerin yapsnda bulunan karbon elementinin kayna

karbon dioksittir. Karbon atmosferde, hidrosferde (deniz ve tatl sular),
litosfer (ta kre) ve canllarn yapsnda depolanr.
Ototroflar, fotosentez veya kemosentez yaparken karbondioksiti kullanr.

Karbondioksiti suyun hidrojeni ile tepkimeye sokarak besin sentezler ve
bunlar yaplarna katar. Tketiciler tarafndan yenilen bitkilerle karbon
bu canllarn yapsna girmi olur. Canllar bu organik moleklleri
solunum yaparak yakar. Bu srete tekrar karbon dioksit ve su aa
kar. Ayrca canllar ldkten sonra organik molekller saprofitler
tarafndan paralanr ve yeniden karbon dioksit aa kar. Fotosentez
ve solunumla devam eden bu srete havadaki karbon dioksit dengede
tutulur.

Fosil yaktlarn kullanlmas sonucunda havaya yksek oranda karbon
dioksit gaz verilir. Yanarda ve orman yangnlar nedeniyle de havaya
bol miktarda karbon dioksit verilir.

3. Ekosistemde Azot Dngs
Azot canllarda protein, DNA, RNA, ATP ve baz

vitaminlerin yapsnda bulunur. Azot havada serbest
olarak %78 orannda bulunur.
Bitkiler azot ihtiyacn topraktan suda znm ve iyonik
halde (NO3- ve NH4+) karlar. Hayvanlar organik azotu
besin zinciri oluyla alr.
Bitkilerin, hayvanlarn l dokular ve boaltm atklar
ayrtrc organizmalar tarafndan amonyaa dntrlr.
Kemosentetik nitrit bakterisi amonya nitrite, nitrat bakterisi de nitriti
nitrata dntrr. Bu olaya nitrifikasyon denir.
Toprakta bulunan denitrifikasyon bakterileri de nitrat ya da nitrat tekrar
atmosferin serbest azotuna dntrr. Bu olay denitrifikasyon denir.
Atmosfer azotu, yldrm ve imek olaylarnn etkisiyle suyun hidrojeni
ve oksijeni ile birleip NH3 ve NO3a dnr, bu maddeler yalarla
yeryzne iner.
Baklagil kklerinde yaayan Rhizotunu bakterileri ve siyanobakteriler
havann serbest azotunu bitkilerin kullanabilecei forma dntrerek
topraa balar.
Fosfor dngs
Karbon (C), oksijen (O), azot (N) gibi elemanlarn dnglerine oranla
daha basittir. nk, fosfor gaz haline geemedii iin, atmosfere gei
evresine sahip deildir. Bu nedenele fosfor dngs, karalardan sulara,
sulardan karalara doru gerekleir.
Fosfor canl ve cansz sistemlerde, fosfat olarak bulunur. Fosforon
kayna, fosfatl kayalardr. Fosfatl kayalar, yamur, rzgar gibi
etkenlerle andka inorganik fosfat olarak yava yava topraa tanr.
Bitkiler tarafndan topraktan alnan inorganik fosfat, organik fosfata
dntrlr.
Bitkilerdeki organik fosfat, nce otul, bunlardan da etil hayvanlara
aktarlr. len hayvan ve bitkilerin yapsndaki organik
fosfat, saprotrof bakteri ve mantarlarn metabolizmasyla fosfat olarak
topraa salnr.

Karasal ekosistemlerde olduu gibi sucul ekosistemlerde de fosfor
dngs gerekleir. Kayalardan sulara tanan fosfat, sularn
derinliklerine ken (sedimantasyon) bitki ve hayvan artklar nedeniyle
ekosistemdeki fosfor belirli oranda azalr. Bu ekilde depolanan fosfor,
oluabilecek jeolojik olaylarn etkisiyle karalara gemeleri durumunda,
tekrar kullanlabilirler. Doal olaylarn yan sra, insanlarn
gerekletirdii kimyasal ve endstriyel ilevler, pler ve fosfatl
temizlik maddeleri fosfor dngsnde etkili olmaktadr.
Fosfatl kayalarn yapay gbre retiminde kullanm gn getike

artmaktadr. Topraa atlan bu gbrelerin nemli bir ksm, sularla
denizlere kadar tanr. Ayrca insanlarn, yol, kpr, konut yapm gibi
etkinliklerle oluturduu atklar, kullanlan
fosfatl ila ve deterjanlarda fosfat dngsnn gerekletirilmesinde
etkili olmutur.

Besin Zincirindeki Canllarda Biyolojik Birikim
Doa iin kirletici, zehirli zellie sahip maddeler mikroorganizmalarn

etkisiyle fiziksel ve kimyasal ilemeler sonucu zararsz ya da az zararl
hale dnr. DDT, siyanr, ar metal gibi maddeler ise zararsz hale
dntrlemez. Bu tip maddeler besin zincirini oluturan farkl trofik
dzeylerdeki canllarn dokularnda gittike artar ve birikir. Bu
olaya biyolojik birikim denir. Biyolojik birikim paralanmayan
kimyasal maddeler iin geerlidir. Besin zincirinin son basamandaki
canllarda etkisini daha ok gsterir. Canllarda gen ve enzimlerin
bozulmasna neden olur. Kanser ve solunum sistemi rahatszlklar gibi
pek ok salk problemi ortaya kar.
Biyolojik birikim yapan maddeler besin zincirlerinde gittike artan

oranlarda birikir.

GLLER
Ik ve scakln gl kirliliine etkisi, dier alc ortamlara nazaran daha

belirgindir. Ik, fotosentez iin enerji kaynadr ve gl suyu iinde n
nfuzu azdr. Suyun maksimum younluu +4oCdedir ve su sy iyi
iletmez, snn byk ksm su ktlesi iinde hapsedilir. Gl sularnn
scakl mevsimlik deiimlere urar. K mevsiminde donmayan gller
iin scakln derinlikle deimedii kabul yaplr. Scak mevsimler
yaklatka st tabakadaki su ktlesi snmaya balar. Su sy iyi
iletemediinden ve scak su hafif olduundan gllerde bariz bir scaklk
tabakalamas grlr. Bu olaya termal tabakalama denir. Bu olay
olduka kararldr ve yaz mevsimi sonuna kadar devam eder.

Termal tabakalama srasnda suyun sirklasyonu sadece st tabakada
olduundan biyolojik ve kimyasal reaksiyonlarn ou epilimnion
tabakasnda gerekleir. Souk mevsimlerin yaklamasyla st tabaka
sour, arlaan su ktlesi aaya inerek alt tabakayla yer deitirir.
Gllerde scaklk farkllamas znm oksijen konsantrasyonuna etki
eder. Gllerdeki znm oksijen profili aada verilmitir.

Gllerde trofikasyon
Azot, fosfor ve dier besin maddeleri yal su ekosistemlerinde yava

yava birikir. Bir sistemdeki organik maddenin birikimi, sistemin
retkenlik dzeyini ykseltir. Su ekosistemi evresindeki karalardan
srklenerek gelen toprak, canl artklar ierir. Tarmsal ve evsel kkenli
atklarn kart gllerde azotlu ve fosforlu besleyici tuzlarn suda
artmas trofikasyonu hzlandrr ve ilkbahar aylarnda alglerin ar
oalmalarna ve bulankln artmasna neden olur. Ar oalan bu
algler, scaklar arttka canllklarn kaybederek ktleler halinde dibe
kerler ve rmeleri sonucu ortamda oksijen azalmas ve H2S oluur.
Gldeki bu oksijen azalmas ve H2S artmas omurgal ve omurgasz
hayvanlarn lmlerine sebep olur. Bakterilerin ayrtrd organik
maddelerden aa kan mineral maddeler yeni canl olumasnda grev
alrlar ve trofikasyona yardm ederler. Bu ekilde derinlii zamanla
azalan gl, trofik bir gle dnr. trofikasyon devam ettike bu defa
derinlii daha da azalan trofik gl batakla dnr.

NEHRLER
Nehir, atk sular iin alc bir ortamdr. Bir nehirde en fazla kirlilik,
atksu dearj noktasnda grlmektedir, nk nehir suyu sabit veya
deien hzla srekli akmaktadr. Karbonlu, azotlu maddeler nehre dearj
edildikten sonra biyokimyasal reaksiyonlar devreye girer ve organik
maddelerin oksidasyonu sonucu nehirdeki znm oksijen
konsantrasyonu azalr. Aerobik solunum mekanizmas,
Azotlu maddeler, su kirliliinin gstergesidir. Organik azot, aerobik ve

anaerobik solunumda nce amonyuma (NH3) dnr. Aerobik
solunumda NH3, nitrit (NO2-) ve nitrata (NO3-) evrilir. Azotlu bir
kirletici nehre girdiinde maruz kald dnmler aada
gsterilmitir.

Akmakta olan nehir ayn zamanda havadan oksijen de kazanr. Yani
nehirlerde hem biyolojik oksidasyonla oksijen tketimi, hem de havadan
suya oksijen transferi ile oksijen kazanm sz konusudur. Organik
madde zamanla bozunduka, miktar azalacandan mikroorganizmalar
tarafndan oksijen kullanm hz der, ortam oksijeni yeterince
azaldndan havadan suya oksijen gei hz artar.

YERALTI SULARI
Yalarla yeryzne inen sularn bir ksm aka geer, bir ksm
buharlar, bir ksm bitkiler tarafndan tutulur ve bir ksm ise topraa
szar. Yeralt sularnn oluabilmesi iin yzeysel sularn yeraltna
szmas gerekir. Yeraltna szan sular geirimsiz bir tabaka zerinde
birikir ve yeralt sularn oluturur. Yeralt suyu tayan tabakalara
akifer ad verilmektedir. Yeralt sularnn kendiliinden yeryzne
kt yerlere ise kaynak ismi verilir. Yamur, kar, dolu olarak
yeryzne den yalar, toprak, geirimli ta delikleri, atlak ve
yarklardan szarak yeraltnda toplanarak yeralt sularn meydana
getirirler. Szma, geirimli topraklarda daha fazladr. Sular killi topraklar
gibi szdrmyan tabakalara rastlaynca toplanrlar.

Yeralt Sularnn Beslenmesinde Etkili Olan Faktrler
1. Ya miktar
2. Ya tr: Kar yalar ile beslenme fazla olur.
3. Zeminin geirimlilii: Alvyal ve karstik alanlarda geirimlilik
fazladr.
4. Arazinin eimi: Eimin az olduu alanlarda beslenme daha fazladr.
5. Bitki rts: Yzeysel akm engelledii iin.
Yeryznden szarak toplanan yeralt sular ak ekilleri durumlar,

beslenmeleri ve hareketleriyle ilgili olarak ana blmde toplanrlar:
1. Serbest yzeyli yeralt sular

2. Basnl su yzeyli (artezyen) sular
3. Kaya atlaklar iindeki yeralt sular

Yeralt Suyunun Kirlenmesi
Yeralt suyunun kirlenmesinin en belirgin nedeni kentsel (nitrat ve

patojenler) ve endstriyel atklarn evreye verildikten sonra iklim
durumuna, topran yapsna ve zamana bal olarak yeralt suyuna
tanmasdr. Yeralt sularnn kirlenmesinin dier nemli nedenlerinden
birisi de tarm ilalar (pestisitler) ve gbrelerin (nitrat, fosfor) bilinsiz
kullanm ile evsel atklarn dorudan topraa verilmesidir. lkemizde
en nemli yeralt suyu kirlenme nedenlerinden biri, evsel atklarn
dorudan topraa verilmesidir. Deterjan gibi paralanmaya kar
dayankl bileikler, yeralt suyuna ulaarak ime suyu asndan soru
olabilmektedir. Bir dier nemli kirletici p depolama sahalarndan
gelen sznt sular ve petrol gibi baz depolama tanklarndan szan
sulardr.

Kirleticilerin Yeralt Suyunda Tanma Mekanizmalar:
1. Difzyon: Kirleticilerin konsantrasyon farkna gre tanm

2. Adveksiyon: Su hz ile tanma
3. Mekaniksel dispersiyon: Kirleticilerin gzenekli ortamda tanm
4. Hidrodinamik dispesiyon: Kirleticilerin hem difzyon hem de
mekaniksel dispersiyon ile tanm

Darcy Yasas
Gzenekli bir ortamda ak debisi, ak yolu boyunca oluan yk kayb

ile doru, ak yolunun uzunluu ile ters orantldr.
Darcy yasasnn uygulanmas iin akm laminer, ortam homojen ve

zemin kk taneli malzemelerden olumaldr. Darcy hz aslnda hayali
bir hzdr. Su hznn akifer iinde btn bir alan kaplayarak aktn
kabul eder. Aslnda ak, topraktaki boluklarda gereklemektedir. Bu
nedenle toprakta, suyun szma hzndan bahsedilebilir.

Yeralt sular ile yzeysel sularn genel farklar:
Yeralt sular Yzeysel sular
Sabit kimyasal ierik Deiken kimyasal ierik

Yksek mineral ierik Dk mineral ierik
Dk trbidite Yksek trbidite
Dk renk Renk olabilir
Dk oksijen/sfr oksijen Oksijen var
Yksek Fe, Mn, Ca, Mg ierir Dk sertlikte

EVRE NEDR?
nsanlarn ve dier canllarn yaamlar boyunca ilikilerini
srdrdkleri ve karlkl olarak etkileim iinde bulunduklar fiziki,
biyolojik, sosyal, ekonomik ve kltrel ortamdr. Bir baka ifade ile
evre, bir organizmann var olduu ortam yada artlardr.
Hayatn salkl srdrlmesi, salkl bir evre ile mmkndr.

Ancak salkl bir evre iin, birbirine sk skya bal ve etkileim
halinde olan doal dengenin korunmas gerekmektedir. Doal
sisteme, insan eliyle veya (volkanik patlamalar, seller, frtnalar gibi)
doal mdahaleler iinde yaadmz evrenin dengesini
bozmaktadr.

EVRE KRLENMES
evre kirlenmesine neden olan maddelere ATIK MADDELER denir.
Atk maddelerin brakld ortama ALICI ORTAM ad verilir.
Atk maddeleri aktiviteleri sonucu dorudan veya dolayl olarak evre

kirliliine neden olan kurulua KRLETEN ad verilir.
Ekolojistlere gre doal hayatn dengesini bozan her trl madde

kirletici ve her trl mdahale kirlenmedir.
rnein bir su ortamnda yaayan canl trlerinin toplu lmne ve

baz trlerin o blgeyi terketmesine neden olan petrol kkenli maddeler
veya bir su yatandaki organizmalara kt ynde tesir eden radyoaktif
maddeler kirleticidir.

EVRE KRLENMES
Mhendisler iin ise, evre eleri zerinde yapsal zararlar meydana
getiren ve niteliklerini bozan yabanc maddelerin; hava, su ve topraa
youn bir ekilde karmas olaydr. Veya evre Kirlilii,
ekosistemlerde doal dengeyi bozan ve insanlardan kaynaklanan
ekolojik zararlardr.
nsanlarn her trl aktiviteleri sonucu havada, suda ve toprakta oluan

olumsuz gelimeleriyle ekolojik dengenin bozulmasna neden olan ve
ayn aktiviteler sonucu ortaya kan koku, grlt ve atklarn evrede
oluturduu istenilmeyen sonulara EVRE KRLENMES ad
verilir.

nsanlarn evre asndan kar karya kald balca problemler yle
zetlenebilir:
-Hava, su ve topraklarmzn her geen gn artan oranlarda kirlenmesi

ve nemli bir ksmnn kullanlamaz hale gelmesi,
-zellikle Bykehir ve sanayi blgelerinin evre kirlilii sebebiyle
yaanamaz hale gelmesi,
-Ozon tabakasnn delinmesi,
-Yerkrenin giderek snmas,
-Kanser ve benzeri hastalklarn artmas,
-Doal kaynaklarn hzla tketilmesi.

EVRE KRLENMESNN
KAYNAKLARI
nsanln, evresi ile olan ilikisini evrede inceleyebiliriz.
lk evrede, insan evresini tanmaya alm ve anlayamad doal

srelerden korkmutur.
kinci evre, atein icad ile balam ve 19.YYa kadar devam
etmitir. Bu evrede, insan doal evreyi istedii gibi deitirmeye
almtr. nsann evreye yapt mdahale, evre tarafndan
snmlenebilecek seviyede kalmtr.
nc evre, 20 YY.n balarnda sanayi devrimi ile balayan ve
gnmze kadar sregelen sretir. Bu dnemde meydana gelen hzl
nfus art, sanayileme ve kentleme evrenin ok hzl kirlenmesine
neden olmutur. Bu kirlenme evrenin kendini temizleme gcn kat kat
amtr. Bu dnemde evre Mhendisleri, daha etkili nlemler
alabilmek iin evre kirliliini, su, hava, toprak, grlt, sl ve
radyoaktif kirlilik gibi balklar altnda incelemeye balamlardr.
EVRE KRLENMESNN BAZI KAYNAKLARI
1- Gler ve dzensiz ehirleme,
2- Kii bana kullanlan enerji, su, kat, kmr vb. art,
3- Ormanlarn tahribi, yangnlar ve erozyon,
4- Ar otlatma ve doal bitki rtsnn tahribi,
5- Konutlardaki ve iyerlerindeki snmadan kaynaklanan hava
kirlilii,
6- Motorlu aralar ve deniz aralar,
7- Maden, kire, ta ve kum ocaklar,
8- Gbre ve zirai mcadele ilalar,
9- Atmosferik olaylar ve doal afetler,
10-Kanalizasyon sularnn artlmakszm alc ortamlara verilmesi ve
sulamada kullanlmas,
11-Kat atklar ve p,
12-Sulak alanlarn ve gllerin kurutulmas,
13-Arazilerin yanl kullanm ve plansz kentleme,
14-Kaak avlanma,
15-Televizyon, bilgisayar ve rntgen; tomografi vb; tbbi cihazlarn
yaygnlamas ile meydana gelen radyasyon,
16-Endstriyel ve kentsel kaynakl grlt.

SU KALTES
Dnyada sular alan (%70) ve ktle olarak fazla olmasna kar
insann kullanabilecei tatl su miktar olduka azdr. Yeryzndeki su
kaynaklarnn % 97 denizlerin ve okyanuslarn tuzlu sularndan oluur.
Su kaynaklarnn % 3 kadar tatl sudur. Tatl sularn %68inden
fazlas buzullar ve buzul dalarnda bulunur. %31,4 yeralt sularnda
% 0,3 ise yzey sulardr. Yzey sularnn da %87 si gllerde, % 11i,
% 2si nehirlerde bulunmaktadr.
Su doada eitli yerlerde ve eitli hallerde (kat, sv ve gaz)

halinde bulunmakta ve yer kremizde srekli dnp durmaktadr. Suyun
doada dnp durduu yollarn tmne birden Hidrolojik evrim
denir.

Atmosferde buhar halinde bulunan su younlaarak Ya eklinde
yeryzne der. Karalar zerine den suyun byk bir ksm (%60-75)
zeminden ve su yzeylerinden Buharlama ve bitkilerden Terleme yolu
ile denizlere erimeden atmosfere geri dner. Bir ksm ise bitkiler
tarafndan al konulur (Tutma), bir ksm zeminden szlerek yeraltna
geer (Szma). Geriye kalan su ise yerekimi etkisiyle hareket ederek
akarsulara ve onlar yoluyla denizlere ular (Yzeysel Ak). Yeraltna
szan su ise Yeralt Ak yoluyla sonunda yeryzne karak yzeysel
aka katlr. Denizlere ulaan su da buharlaarak atmosfere geri dner.
ekil. Hidrolojik evrim

Su Kalitesi ltleri
Bir ok su kalitesi parametresi olmasna ramen, su kalitesinde

kullanlan temel parametreler unlardr;
znm oksijen akarsularda, gllerde ve dier su ortamlarnda

su kalitesinin ana belirleyicisidir.
Oksijen ihtiyac, zellikle biyokimyasal oksijen ihtiyac (BO) ve
kimyasal oksijen ihtiyac (KO) testleriyle dearj edilen atksuyun
kirlilik potansiyelinin belirlenmesinde kullanlmaktadr.
Sular askda kat madde (AKM) ierdiklerinde ho gzkmezler.
kelebilen kat maddeler, sucul ortamn dibine kelerek amur
tabakas oluumuna neden olur. Ayrca znm kat maddeler sucun
yaama ve bu suyu ien insanlara zarar verebilirler.
Azot ve fosfor, akarsu ve gllere su dearjnda kullanlan yararl ve
nemli parametrelerdir.
Bulac hastalklara neden olabilen virs ve bakterilerin sularda
bulunmas, insan sal asndan istenmez.

znm Oksijen
znm oksijen laboratuarda titrimetrik olarak llebilecei

gibi, arazide oksijen metre kullanlarak da llebilir.

Doal sular ve atksulardaki znm oksijen (O) seviyeleri su
ortamndaki fiziksel, kimyasal ve biyokimyasal aktivitelere bamldr.
znm oksijen analizi, su kirlenmesi kontrol faaliyetlerinde ve
atksu artma tesislerinin kontrolunda uygulanmaktadr. znm
oksijen tayininde genelde iki metot yaygn olarak kullanlr:
a) Winkler veya iyodometrik metot ve onun modifikasyonlar,

b) Membran elektrotlar kullanan elektrometrik metot
Winkler (yodometrik) metodu znm oksijenin oksitleme

zelliine dayanan titrimetrik bir ilemdir. Buna karlk membran
elektrot metodu molekler oksijenin membrana kar difzyon hzna
dayanan bir yntemdir. Metot seimi istenen hassasiyet derecesine,
mevcut giriimlere ve laboratuvar imkanlarna gre yaplr.

Teorik Oksijen htiyac (TeO)
Sudaki tm organik maddelerin tamamen ayrt kabul edilerek,

ayran maddenin kimyasal forml ile birlikte stokiyometrik
reaksiyonunu bilmek nemlidir. Suda karbon ve hidrojen ieren
hidrokarbonlar varsa, ayrma rnleri CO2 ve H2O olacaktr. Eer
karbon, hidrojen ve azot ieren aminler var ise, CO2 , H2O ve NH3
olacaktr. Kimyasal reaksiyon biliniyorsa ve bu reaksiyon dengede ise,
TeO aadaki gibi hesaplanr
TeO = C - TeO + N - TeO
Burada C - TeO karbonlu organik maddelerin ayrmasna ve N -

TeO ise azotlu maddelerin kararl rnlere (NH3ten NO3e)
dnmesine baldr.
TeO, ieriini tamamen bildiimiz bir endstriyel atksu iin fikir

verebilir. Ancak genelde atksu ieriini tamamen bilemeyiz. Evsel
atksular ve endstriyel atksular iin ieriini tam olarak bilmek
mmkn deildir. Bu nedenle bu parametreyi genellikle kullanlmaz.

rnek: 1,67.10-3 molar glikoz (C6H12O6) zeltisini tmyle
ayrtrmak iin gerekli olan teorik oksijen ihtiyacn mg/L cinsinden
hesaplaynz?
C6H12O6 + 6O2 6CO2 + 6H2O
Molar birimi, 1 litre zeltideki mol saysn ifade etmektedir. Dier

bir deyile, her bir mol glikozun ayrmas iin 6 mol oksijen gereklidir.
(1,67.10-3 mol glikoz/L) * (6 mol O2/mol glikoz) * (32 g O2/mol O2)

* (1000 mg/g) = 321 mg O2/L

rnek: 300 mg/L metilamin (CH3NH2) zeltisinin tamamen
ayrmas iin gerekli olan teorik oksijen ihtiyacn mg/L olarak
hesaplaynz. (Sonu = 364 mg/L)
CH3NH2 + 1,5O2 CO2 + H2O + NH3

NH3 + 2O2 H2O + HNO3

Biyokimyasal Oksijen htiyac (BO)
erisinde bakteri bulunan evsel veya endstriyel atksulara

oksijen verildii takdirde, bakteriler aracl ile, kararsz (ryebilen)
maddeler aerobik paralanmaya urar. Bu ayrma srasnda bir miktar
oksijen sarf edilir. ryebilen maddeler kararl hale dnrler.
Organik maddelerin aerobik artlarda kararsz halden kararl hale
gelmeleri iin bakteriler tarafndan kullanlan oksijen miktarna,
biyokimyasal oksijen ihtiyac denir ve ksaca BO seklinde gsterilir.
BO, atksudaki organik maddelerin aerobik artlar altnda oksidasyonu
ve minerilazasyonu stabilizasyonu iin bakteriler tarafndan sarf edilen
oksijen miktardr.
Organik maddeler bakteriler iin besin maddesidir. BO
parametresi, kanalizasyon ve iinde toksik maddeler bulunmayan
endstri atklarnn kirletebilme derecesini, gerekli oksijen miktar
cinsinden tayinde kullanlr.

BO deneylerinde meydana gelen reaksiyonlar, biyolojik faaliyetlerin
sonucudur. Reaksiyon hz, scaklk ve suyun kirliliine bagldr.
Deneyde yasayan organizmalar, organik maddelerin su ve karbon
dioksite oksidasyonu iin grev yaparlar. Deney srasnda oksijen
miktarnn tkenmemesi gereklidir. 20 Cde oksijen sudaki znebilen
miktar 9,0 mg/Ldir. Bu nedenle, kirli sularn istenen dzeye kadar
seyreltilmesi gereklidir. Ortamn bu sre esnasnda bakterilerin faaliyetini
engellemeyecek ekilde uygun olmas gereklidir. Ortamda zehirli
maddeler bulunmamaldr. Ayrca gerekli yiyecek maddesi ve bakterilerin
bymesi iin azot, fosfor gibi belirli elementlerin bulunmas gereklidir.
Teorik olarak tam bir biyolojik oksidasyon iin ok uzun zaman gerekir.
Pratikte reaksiyonun 20 gnde tamamland kabul edilir. Ancak
tecrbeler, biyolojik oksijen ihtiyacnn byk bir ksmnn ilk 5 gnde
sarf edildiini gstermitir. Kullanma sular ve birok endstri artk
sularnda 5 gnlk BOnin, toplam BOnin %70i veya %80i orannda
oldugu bulunmustur. Bu durum ortamdaki organik madde miktar ve
asnn (ayrmay salayacak mikroorganizmalar) kalitesi ile ilgilidir.

BO deerinin hesaplanmas,
Alama yaplmadysa,
Alama yapldysa,
A miktar, numunenin tahmini BO deerine gre belirlenir:

rnek: 15 mLlik bir rnek 300 mllik BO iesine konulduunda
ilk O deeri 10 mg/L olmaktadr. 5. gn sonra 2 mg/L O lldne
gre atksuyun BO5i nedir?
rnek: 15 mLlik bir rnek 300 mllik BO iesine konulduunda

ilk O deeri 8.8 mg/L olmaktadr. 5. gn sonra 1.9 mg/L O
llmtr. Alanm seyreltme suyunun ilk ve son O deerleri ise
srasyla B1=9.1 ve B2=7.9 mg/L olduuna gre atksuyun BO5i nedir?

rnek: 15er mLlik farkl rnek 300 mllik BO ielerine
konulduunda ilk ve 5. gnk O deerleri aada verilmitir. Bu gre
BO5 deerlerini hesaplaynz?
I. 8 mg/l 5 mg/l
II. 7,5 mg/l 7 mg/l
III. 7,7 mg/l 0,5 mg/l

ekil. Zamana bal BO erisi.
BOnin Kinetii
BO deneyi 1. derece kinetik ile tarif edilmektedir.
Herhangi bir t anna kadar mikroorganizmalarn tkettii oksijen

miktar veya oksijen cinsinden organik madde konsantrasyonu, y ise;
Genellikle k = 0,23 gn-1 kabul edilir.

rnek: 20 oCde yaplan bir deneyde 5 gnlk BO deeri
BO5=y=200 mg/l olarak bulunan bir atksuyun 1 gnlk (BO1) ve
nihai BO (Lo) deerini hesaplaynz. (k1=0.23 gn-1)

k (hz sabiti)ne etki eden faktrler:
Scaklk, k, m/o miktar, atksuyun bileimi, toksik maddelerin

varl.
k (hz sabiti)nin etkisi:

Kimyasal Oksijen htiyac (KO)
Kimyasal oksijen ihtiyac (KO) sudaki ykseltgenebilir

maddelerin kimyasal yolla oksitlenmeleri iin gerekli oksijen
miktardr. Evsel ve endstriyel atksularn (zellikle endstriyel)
kirlilik derecesini belirlemede kullanlan en nemli parametrelerden
biri kimyasal oksijen ihtiyacdr. BOden farkl olarak organik
maddenin biyokimyasal reaksiyonlarla deil redoks reaksiyonlaryla
oksitlenmesi esasna dayanr. Oksidasyon ortamnda karbonlu
organik maddeler karbondioksit ve su; azotlu organik maddeler ise
amonyak haline dnr. Elektron transferinin olmad
reaksiyonlara giren maddelerin KO sinden sz edilemez. KO nin
BOye en nemli stnl ksa srede yrtlp,
sonulandrlmasdr. BOnin en az 5 gn srmesine karn KOyi 2
saatte belirleyip deerlendirmek mmkndr.
Bir suya ait KO tayini sonucu, BOden farkl olarak biyolojik
yollarla ayrmayan baz maddeleri de ierdiinden, KO her zaman
BOden byk elde edilir. KO, nehir ve endstriyel atklarn
incelenmesi almalarnda nemli ve abuk sonu veren bir
parametredir. Atklarn toksik madde iermemesi ve sadece
kolaylkla ayrabilecek organik maddeleri iermesi halinde bulunan
KO deeri, yaklak olarak nihai BO (karbonlu) deerine eit kar.
BOden farkl olarak deneyde harcanan oksijen kimyasal
reaksiyonlar tarafndan ortaya karlr. Reaksiyon kuvvetli, ykseltgen
bileiklerin, asit ortamda, organikleri karbondioksit ve su gibi son
rnlere kadar oksitleyebilme zelliklerine dayandrlr. Genellikle
kullanlan ykseltgen madde, potasyum di kromattr. Potasyum di
kromattaki (K2Cr2O7) +6 deerli krom, +3 deerli krom haline
indirgenirken organik maddedeki karbon, karbondioksit haline oksitlenir.
Bu deney, biyolojik hayat iin zehirli maddeleri ieren ev ve

endstri orjinli artk sularn organik madde konsantrasyonunun
llmesi iin uygundur. Kimyasal olarak oksitlenebilecek bileikler,
biyolojik olarak oksitlenebileceklerden daha fazla olduundan bir atk
maddenin KOsi, BO sinden genel olarak daha byktr. Birok
kullanlm su numunelerinde BO ve KO arasnda korelasyon kurmak
mmkndr.

rnek: Bir evsel atksu numunesi iin, A = 7,8 ml, B = 6 ml ve rnek
hacmi de 2,5 ml ise KO deerini hesaplaynz ? DAS zeltisinin
normalitesi 0,1dir.
KO = (7,8 6) 0,1 8000 = 576 mg/L

2,5

Kat Maddeler
Toplam Kat Madde (TKM), su veya pis su numunesinin

buharlatrlarak suyunun uurulmas ve daha sonra belirli scaklkta
(103-105 oC) etvde kurutulmas neticesinde kalan bakiyeye denir. TKM
sularda askda veya znm halde bulunan btn maddeleri ierir.
Kat maddeler su kalitesini olumsuz ynde etkiler ve ime
sularnda istenmeyen tat ve koku meydana getirebilirler. Bu sebeplerden
dolay, TKM tayini su kalitesini belirleyen nemli parametrelerden
biridir. Ayn zamanda pis su tasfiyesinde biyolojik ve fiziksel tasfiye
proseslerinin verimliliini ve atksu k sularnn standartlara
uygunluunu belirlemek asndan da nemlidir.
Toplam, askda ve znm madde tayinleri gravimetrik
yntem esasna dayanmakta olup, bu yntemler aadaki emada
gsterilmitir.

lm prensibine gre su numunelerinin standart cam elyafl
filtre kadndan szlmesi ve filtre kadnn kurutulmas sonucu elde
edilen kalntlar, askda kat maddeler (AKM) olarak adlandrlr. Ask
maddeleri sularn estetik, ime, endstride kullanma gibi eitli amalar
ile yararlanmasn dorudan etkiler. Doal sularda, k geirgenliini
azaltp dip birikintilerine yol aarak ya da dorudan zarar vererek su
canllarn etkiler. Kanallarda ve artma sistemlerinde nlem alnmas
ihtiyacn ortaya koyar. Bu zellikleri ile AKM yzey sular ve atk
sularda nemli bir parametredir.

rnek: Bir atksu numunesi ile yaplan TKM ve TUKM deneylerinde,
porselen krozenin daras 10 g, 100 mllik atksu 105 Cde
kurutulmasndan sonra krozenin daras 10,3 g ve filtre kadnn daras 0,1
g, 100 ml atksu numunesinin szlmesinden ve 105 Cde
kurutulmasndan sonra filtre kadnn arl 0,21 g olarak belirlenmitir.
TKM, TAKM ve TM konsantrasyonlarn hesaplaynz.

rnek: Bir atksu numunesi ile yaplan TAKM ve TUKM deneylerinde,
filtre kadnn daras 0,1 g, 100 ml atksu numunesinin szlmesinden,
105 Cde kurutulmasndan sonra filtre kadnn arl 0,21 g ve 550
Cde yakldktan sonraki arl 0.07 g olarak belirlenmitir. TAKM,
UAKM ve inert askda kat madde konsantrasyonlarn hesaplaynz.

Azot (N)
Azot ve azotlu maddeler evre kirlenmesi kimyasnn en nemli

konularndan birini oluturur. Su kirlenmesi, hava kirlenmesi ve kat
atklarn ynetimi konularnn tmnde azotlu maddeler ilk aranmas
gereken kirlilik unsurlar olmaktadr. Azot elementi, doal dngs olan,
bakteriler tarafndan tketilmek suretiyle veya kimyasal yollardan
deiik oksidasyon / redksiyon kademelerinde farkl bileikler
oluturabilen bir maddedir. Hemen tm canl hcrelerin yaama ve
remeleri iin gerekli bir besin maddesidir. Bu nedenle reme ve
yaamn srmesi iin, nutrient (besleyici, gda) adyla tanmladmz bu
ve benzeri baz elementlerin gerekli minimum miktarlarn stnde
olmas gereklidir. Bu kural biyolojide Liebigin minimumlar yasas
olarak bilinir.
Yukardaki kural uyarnca, aktif amur ve benzeri artma
tekniklerinin gereklemesi iin, suda ayrtrlacak karbonlu maddelerin
%5inden daha fazla miktarda azotlu maddenin suda bulunmas
gerekmektedir. Atksuda oluacak BO5:N oran 100:5 olan minimum
gereksinimi salar durumda olur.

me ve kullanma sular ile yzeysel sularn ve kirlenmi su ktlelerinin
ierdii eitli organik ve inorganik azotlu bileikler llerek, suyun
kalitesi hakknda karar verilebilmektedir. Sularda ve atksularda bulunan
balca azot bileikleri oksidasyon kademesine gre organik azot (Org-
N), amonyak azotu (NH3-N), nitrat azotu (NO3--N) ve nitrit azotu (NO2--
N) eklinde sralanmaktadr. Bu azot trlerinin yan sra azot gaz (N2-N)
da azot evriminde yer almaktadr. Azot evriminde bulunan trler,
biyokimyasal reaksiyonlar sonucunda birbirlerine dnebilmektedir.

Yzeysel sularda nitratn belirgin biimde grlmesi, o suyun daha nceden
amonyum ve organik azot ieren evsel ve endstriyel atksularla kirlendiini
veya o suya henz yeni biimde dorudan nitrat dearjnn yapldn ifade
eder.
Dorudan nitrat dearjlar, ya nitratl bileiklerin kullanld yada retildii

endstrilere ait atksular veya tarm alanlarnda kullanlan nitratl gbrelerin
yamur sular ile tanmasndan kaynaklanmaktadr. Yeralt sularnda nitratn
grlmesinin en byk nedeni bu sulara yamur ve sulama sular ile nitrat
gbrelerinin tanmasdr. Nitrit bileii son derece kararsz bir azot formu
olup, ortamda nitrifikasyon veya denitrifikasyon reaksiyonlarnn
gereklemekte olduunu gsterir. Ayrca nitratn ime sularnda bulunmas,
bebeklerde mavi hastala neden olur.
Toplam oksitlenmi azot, nitrat ve nitritin toplamdr. Nitrat, azot
bileikleri ile daha nceden kirlenmemi yzey ve yer alt sularnda eser
miktarlarda bulunmaktadr.
Kjeldahl azotu ise, organik azot ile amonyak azotunun toplamdr.
Atksulardan azot giderimi ve dnmnde de en yaygn kullanlan

yntemlerden biri nitrifikasyon-denitrifikasyon ilemleridir.
Nitrifikasyon, atksuda mevcut amonyum iyonlarnn bakterilerle nitrat
iyonlarna dntrlmesi olaydr. Nitrifikasyon iki aamada
gereklemektedir. ncelikle amonyum Nitrosomonas ile nitrite,
ikinci aamada ise nitrit, Nitrobacter yardm ile nitrata dntrlr.

Nitrifikasyonda oluan nitrat, denitrifikasyon ile azot (N2) gazna
dntrlr. Denitrifikasyon anoksik artlarda nitratn azot gazna
indirgenmesini salar. Denitrifikasyonda rol alan mikroorganizmalarn
balcalar Pseudomonas, Alcaligenes, Achromobacter, Arthrobacterdir.
Bu mikroorganizmalar, oksijen yerine nitrat elektron alcs olarak
kullanr ve gerekli enerjiyi organik karbon bileiklerinden salarlar.

ekil. Aerobik artlardaki sular azot formlarndaki deiim.
Fosfor (P)
Evsel atksu, fosfor bileikleri bakmndan zengindir. Sentetik

deterjanlarn banyolara/mutfaklara girmesinden nce, evsel atksudaki
inorganik fosfor konsantrasyonu genellikle 2 ile 3 mg/L ve organik
fosfor konsantrasyonu ise 0,5 ile 1,0 mg/L arasnda bulunmaktayd.
Atksudaki insan kaynakl inorganik fosforun ou, insan atndaki
proteinlerin metabolik olarak paralanmasndan kaynaklanmaktadr.
nsanlar tarafndan atlan fosfor miktar, proteinli gda alnmasna bal
olarak deimekle beraber, kii bana ortalama 1,5 g/gndr.
Atksu artmnn biyolojik proseslerinde rol oynayan btn
organizmalar, reme ve yeni hcrelerin sentezi iin fosfora gereksinim
duyarlar. Bu bakmdan, evsel atksular ierdikleri organik maddenin
stabilizasyonu iin gerekli fosfor miktarndan ok fazla miktarda fosfor
iermektedirler. Bu durum, biyolojik atksu artma tesislerinin k
sularndaki fosfor miktarna baklarak anlalabilir. Ne var ki birok
endstriyel atksu, artmda kullanlan mikroorganizmalarn optimum
byme artlarn salayacak kadar fosfor iermemektedir yada hi
iermemektedir. Bu tarz durumlarda fosfor eksii, atksuya inorganik
fosfor eklenmesi yoluyla giderilir.
Btn yzey sular azda olsa sucul organizmalarn bymesine olanak salar. Yzeyde yaayan
ve serbest yzebilen organizmalar plankton olarak adlandrlr. Bunlar, evre Mhendisleri iin
byk nem arz ederler. Planktonlar hayvan olarak snflandrlabilen zooplanktonlar ve bitki
olarak snflandrlabilen fitoplanktonlardan oluur. Fitoplanktonlar arlkl olarak alg ve
siyanobakterlerden ibaret olup, bu organizmalar klorofil tadklarndan bymeleri sudaki
temel besi elementlerinin (N ve P) varlna byk oranda baldr. Aratrmalar azot ve
fosforun her ikisinin de alg ve siyanobakterlerin bymeleri iin gerekli olduunu ve bu
elementlerin miktarndaki azalmayla birlikte bu organizmalarnn byme hzlarnn kontrol
edilebildiini ortaya koymutur. Azot ve fosforun ok olduu yerlerde rahatsz edici ortam
artlarna yol aacak alg patlamalar vuku bulur. Azot ya da fosforun, yada her ikisinin birden
ok kstl miktarlarda bulunmas durumunda, alg patlamalarnn grlmedii tecrbeyle
sabittir. Sucul ortamlarda inorganik fosfor iin belirlenen kritik konsantrasyon yaz aylarnda 5
g/L dir.

ekil. Sularda bulunan fosfat trleri
Tablo. Sularda bulunan baz fosfat bileikleri

Bakteriyolojik lmler
Halk sal bak asna gre, suyun bakteriyolojik kalitesi

kimyasal kalitesi kadar nemlidir. Birok hastalk su ile bular ki bunlar
arasnda tifo ve kolera da bulunmaktadr. Bununla beraber, suyun
patejonler (hastalk yapc organizmalar) ile kirletilmemesi gerektiini
ve te yandan bu organizmalarn mevcut olacan anlamak nemlidir.
Patojen varlklarn aratrlmas eit problemler yaratr.
Birincisi, pek ok patojen vardr. Her bir patojenin iin ayr ayr spesifik
belirleme prosedrleri bulunmaktadr. kincisi, bu organizmalarn
konsantrasyonlar ok kk olabilir, bu da belirlenmelerini imkansz
klmaktadr.
nemli patojenler arasnda Salmonella, Shigella, hepatit virs,
Entamoeba histolytica, Giardia lamblia, Escherichia coli ve
Cryptosporidium saylabilir.
Her bir patojen mikroorganizmay ayr ayr suda analiz etmek
ciddi zaman kaybna neden olaca iin, indikatr organizma kavram
gelitirilmitir.

ndikatr organizmalarn be nemli z nitelii vardr. Bunlar;
1 Scak kanl hayvanlarn sindirim sistemlerinde bulunmaktadrlar.

2 Bol olduklar iin bulunmalar zor deildir.
3 Basit bir deneyle belirlenebilirler.
4 Olaan d durumlar hari genelde zararszdrlar.
5 Dier bilinen patojenlerden daha uzun mrldrler ve dayankldrlar.
Bu be zelliinden dolay, koliformlar dnyada indikatr m/o lar olarak

kullanlrlar. Ancak koliformlarn varl, patojenlerin varln
kantlamaz. Eer fazla miktarda koliform bulunuyorsa, bu ortamn
scak kanl hayvanlarn taze atklar ile kirlenmi olmas ihtimalinin
yksek olduu anlalr. Bylece su patojen organizma ierebilir, ancak
bu, tehlikeli patojenleri ierdiinin kesin kant olmaz. Tersi de dorudur.
Hi koliform olmamas durumu da suda patojen olmadn kantlamaz.

Koliform grup bakteriler, gram negatif,
fakltatif anaerob, spor oluturmayan,
ubuk eklinde ve laktozdan 48 saat
iinde gaz reten bakterilerdir. Fekal
koliformlarn en bilinen yesi, E. Kolidir.
Koliform grubu bakteriler, zirai atklarda,
kanalizasyon atksularnda ve yzeysel
sularda bulunabilir.

SULARIN KRLENMES
Bu sreler srasnda suya karan maddeler sularn fiziksel, kimyasal
ve biyolojik zellikleri deitirerek su kirliliine neden olur.
SU KRLL sularda insan etkisi sonucu ortaya kan ve

kullanmlarn kstlayan veya tamamen engelleyen ve ekolojik
dengeleri bozan kalite deiimleri eklinde tanmlanr.
Yerleim blgelerinde ve endstri blgelerinde su kullanm

sonucunda nemli miktarlarda atk yk tayan kirli sular ortaya kar.
Bu sularn belirli dzeylerde artlmamas, dier bir deyimle atk yk
miktarlar azaltlmad takdirde doal sulara braklmas durumunda, bu
sistemlerin kendilerini yenileme kapasitesinin zerinde atk maddeler ile
bulatrlmas sonucu su kalitesi iddetle bu deiimden etkilendii gibi
su yaam da zarar grr.

SU KRLLNN KAYNAKLARI
ekil. Su kirliliinin kaynaklar

ekil. Su kirliliinin kaynaklar
Sularn Kirlilik Dereceleri
Oligosaprob sular
Bu gruba giren sularda artk mineralizasyon ve oksidasyon olaylar
sona ermitir. Su, duru ve oksijence zengindir. Organik materyal
tamamen paralanm bakteri says ok azalmtr (1 cm3 suda 100 den
az), bu nedenle bakteriler ile beslenen organizma saylarnda da azalma
grlr. Az miktarda mavi, yeil ve krmz alglere rastlanr. Karakteristik
olarak alabalk gibi oksijen gereksinimleri yksek balklara rastlanr.
Bcekler ve larvalar da bu sularda bulunurlar. Bu ortamlarn
organizmalar H2S gibi rme maddelerine ve dk oksijen ieriine
kar ok hassastrlar. Oligosaprob sulara rnek olarak dalarn yukar
ksmlarnda bulunan dereler ve gller verilebilir.

- Mesosaprob sular
Bu tr sularda oksidasyon daha ilerlemitir. Oksijen tketimi % 50, nin
altndadr. Bakteri younluu olduka azalmtr. ok eitli trde su
bitkileri ve hayvanlar bulunur. Su iekleri ne rastlanmaz.
Karakteristik olarak yeil algler, midyeler, kk yengeler ve
yksek su bitkilerine rastlanr. Fazla kirlenmemi nehirlerin belirli
ksmlar ile gllerin byk ksmlar bu su grubuna girmektedir.
- Mesosaprob sular
Bu tr ortamlarda oksidasyon olaylar youn bir ekilde balar ve protein
paralanmas sonucu suda aminoasitlerin birikmesi gzlenir. Klorofil
ieren kk organizma saylarnda youn bir art gzlenir. Oksijen
tketimi fazla olup % 50nin zerindedir. Koku farkedilmez. Yksek su
bitkilerinin bulunmay bu ortamlar iin karakteristiktir. Bakteri says
polisaprob sulara oranla daha azdr (1 cm3 suda 103 den az). Algler
fazlaca oalmtr. Hayvanlardan, birok tek hcreliler, salyangozlar,
midyeler, yengeler, ylan balklar ve sazan balklar bu sularda
yaayabilirler. Bu sulara rnek olarak nehir koylar, kk gller ve su
birikintileri, fazlaca gbrelenmi balk (sazan) havuzlar gsterilebilir.

Polisaprob sular
Bu sularda kolay paralanan organik madde bol miktarda bulunmaktadr.

Bu organik materyal iinde proteinler, polipeptidler ve karbonhidratlar
belirtilebilir. Bu yzden oksijen tketimi ok yksektir. Amonyak ve
kkrtl hidrojen oluumu ok youn olabilir ve bu durum koku ile
farkedilebilir. Siyah renkli demirslfrn oluumu bu sular iin
karakteristiktir. Bakteri populasyon younluu 1 cm3 suda milyonlarcay
bulabilir. Bu tr ortamlarda, alglerden sadece mavi algler ve yksek
hayvanlar dan baz solucan trleri yaar. zetle bu sular, yeni kirlenmi
sulardr.
ekil. Kirlenmi yzeysel sular.

SU KRLETCLER VE KAYNAKLARI
Su kirliliinde kirleticiler, etkileri ve kimyasal yaplar ynnden
ok deikendir. Bu nedenle su kirleticilerin snflandrmas yapmak
olduka gtr. Bununla beraber genelde evsel atklardan, endstriden,
tarmsal aktivitelerden, tamaclktan ve nkleer santrallerden
kaynaklanan bu kirleticiler yaplarna gre 11 grupta toplanabilir.
Bunlar;
1 Organik Maddeler 7 Ar Metaller

2 Besleyici tuzlar 8 Radyoaktivite
3 Mikroorganizmalar 9 Yalar - Petrol Trevleri
4 Anorganik Maddeler 10 Atk Is
5 Askdaki Kat Maddeler 11 Pestisitler
6 Deterjanlar

1. Organik Maddeler
Evlerden ve eker fabrikas, st rnleri tesisleri gibi baz
endstrilerden kaynaklanan atksular ierdikleri organik maddeler alc
ortamlarda bulunan bakteriler tarafndan ayrtrlr. Bu organik
maddeler grup mikroorganizma (m/o) tarafndan paralanabilmekte
yani besin olarak kullanlabilmektedir:
-aerobik m/o;
-fakltatif m/o ve
-anaerobik m/o.
Organik maddelerin paralanmas ncelikle oksijenli (aerobik)

koullarda gerekleir. Oksijenli koullardaki ayrma devam ettii
srece, organik maddeler evresel adan bir sorun oluturmaz. Ancak
sudaki organik maddeler aerobik m/o tarafndan paralandka, sudaki
serbest oksijen miktar azalmaktadr.

ekil. Kak Erisi
(D: oksijen tketimi, A: Organik maddece az kirli ve B: Daha kirli atksu)
ekildeki bu deiim ncelikle
- Organik madde miktarna,
- Sudaki m/o populasyonu,
- Suyun O2 kazanma kapasitesine,
- Suyun fiziksel ve kimyasal dier zelliklerine baldr.
Kullanlm sularn alc ortamlar oluturan gl, nehir ve denizlere
verilmesi sonucunda biyokimyasal oksijen ihtiyac (BO) yk artar,
buna karn znm oksijen azalr. Bir blgenin BO birimleri bu
blgenin organik madde miktarn verir ve dolays ile eitli blgelerin
karlatrlmasna olanak salar. lkemizde organik kirlenmenin en iyi
rnekleri Hali ve zmir Krfezidir.
Sudaki serbest oksijen, organik maddeler tketildike azalr. Sonuta,

sudaki organik madde miktar ok fazla ise, serbest oksijen tkenir ve
anaerobik artlar oluur. Bu durumda, sudaki bal oksijeni kullanan
mikroorganizmalar tarafndan organik maddeler tketilmeye devam eder.
Ancak metan ve slfr gazlar gibi istenmeyen son rnler oluur.

2. Besleyici Tuzlar ve norganik Maddeler
Evsel atklardan, mezbahalardan, baz kimyasal sanayi
kurulularndan, tarmsal gbrelemelerden alc ortamlara bol olarak azot
(N) ve fosfor (P) bileiklerinden olumu besleyici tuzlar gelebilir. Alc
ortam oluturan deniz, akarsu ve gllere bitkisel organizmalarn normal
gereksinimlerinden daha fazla besin maddesi gelmesi durumunda bu
fazlalk sudaki bitkisel yaam iin gbreleme etkisi yapar. Bu durumda
alg trlerinin remesi hzlanr. Su ortamnda besleyici tuzlarn neden
olduu kirlenmeden doan bitkilerin ar remesi olayna
TROFKASYON ad verilir.

Deniz, akarsu ve gllerde en yaygn kirlenme eitlerinden birini
oluturan trofikasyona, KNCL KRLENME de denilir. trofikasyon
sonucu, ar alg remesi (alg patlamas) ile sular yeil ve bulank bir
renk alr. Ar trofikasyon sonucu dip sularnda znm oksijen
tketilir ve oksijensiz (anaerobik) artlar oluur.
trofikasyon olay daha ok, akntnn olmad sakin sularda
grlr. Bu nedenle sakin sulara sahip koy, krfez ve gllerde ok
rastlanr. lkemizde zmir Krfezi ve Kyceiz Glnde sk sk
rastlanan bir olaydr.

trofikasyonun Geliimi

Sularda trofikasyona neden olacak P iin kritik seviye 0.01 mg/L ve azot iin ise
0.3 mg/Ldir.
* Genellikle bir su ktlesinde trofikasyon aadaki olaylarla gzlenir:

- znm N ve P deriiminde art,
- Bitki ktlesindeki art,
- Organizma tipinde deiim, rnein yeil alglere ilaveten mavi-yeil alg remesi ve
salmon bal yerine daha kaba balk trlerinin oalmas,
- Gl derinlii boyunca gnlk oksijen deriimi lmlerinde maksimum, minimum
deerler gzlenmesi,
- Suyun k geirgenliinin azalmas ve renk art,
- Tabakalamann olduu dnemlerde derin blgelerde oksijen deriiminin azalmas.
Gller, hem nehirlerin getirdii hem de dorudan gle boaltlan
atk/atksulardan kaynaklanan ok miktarda azot, fosfor ve karbon
kayna iermektedir. Gllerde, zellikle organizmalarn bymesinde
snrlayc etken olan azot ve fosforun bol miktarda sucul ortama girii
sonucunda, trifikasyon olarak adlandrlan olay meydana gelmektedir.
trifikasyonun geliimine neden olan maddeler, gda atklar, sentetik
deterjanlar ve zirai gbre olarak kullanlan azot ve fosfat ierikli
maddelerdir. trifikasyonun geliimi sonucunda sucul ortamdaki alg
miktar ar miktarda artmakta, bylece gldeki znm O2
konsantrasyonunu azaltarak balk vb organizmalarn lmesine neden
olmaktadr. Bu durum gln biyolojik dengesini bozarak, suyun
kullanlmaz hale gelmesine neden olmaktadr.
trifikasyon oluumuna uygun ortamlar, suyun hareketsiz ve/veya

dalgalanmann az olduu gller, havuzlarda veya ok yava akan nehirler.
trifikasyonun en nemli iaretleri, organizma eitlilii, says ve

bitki younluundaki art, suyun renk deitirmesi, oksijenin derinlikle
deiim gstermesi, znm azot ve fosfor konsantrasyonundaki
deiimdir.
Gller, kirlenme durumuna gre e ayrlmaktadr.
Oligotrofik gller: Derin, berrak, oksijenin konsantrasyonunun

derinlikle ciddi deiim gstermedii ve besin (N ve P) asndan zengin
olmayan gllerdir. Bu gllerde yl boyunca alg patlamas fazla deildir.
- trofik gller: Askda ve kelmi halde ok miktarda organik

madde ierdikleri iin alg patlamas olabilir. Oksijence fakirdir ve dibe
indike znm oksijen konsantrasyonu ciddi oranda azalabilir.
- Mezotrofik gller: Yukardaki iki snfn arasnda olan gllerdir.
Balangta oligotrofik olan bu gller zamanla insan mdahalesi
sonucunda trofik olabilirler.

3. Mikroorganizmalar
Mikroorganizmalar boyutlar 1-100 m arasnda deien kk canl
organizmalar olarak tanmlanr. nsan hayvan ve bitkilerde hastalk
yapan mikroorganizmalara PATOJEN ad verilir. Patojen olmayan
mikroorganizmalara genellikle SAPROFT ad verilir.
Patojenler, hastalk yapan mikroorganizma tarafndan enfekte
edilmi insan ve hayvanlardan idrar ve dk yoluyla atlmaktadr. Su
kaynaklarnn hijyenik adan emniyetli olabilmesi iin suyun fekal
(dk veya idrar) kirlenmeye maruz kalp kalmadnn belirlenmesi
gerekir. Fekal kirlilik indikatr olarak, E.Coli kullanlmaktadr.
Kirlenmi atksulardaki baz nemli bakteriler;
Salmonella sp.: S. typhi, S. paratyphi (tifo ve paratifo hastal yapan mikroplar), S.enteridis. Bunlar kirlenmi
sularda uzun sre (3-4 hafta) yaayabilirler.
Mycobacterium sp.: M. tubeerculosis (verem mikrobu);
Shigella (dizanteri mikrobu);
Vibrio comma (kolera mikrobu);
ap hastalna sebep olan mikroplar;
Cilt hastalna neden olan mantarlar.
Ayrca kirlenmi sularda 100 deiik tipte virs saptanmtr. En nemlileri
unlardr;
Polio virusler (ocuk felcine neden olan virslar),
Menenjite neden olan virusler,
Yaz gribine neden olan virusler,
Hepatitise (sarlk) neden olan virusler,
Gz hastalklarna neden olan virusler.

Dnyann bir ok lkesinde ime sular datlmadan nce
patojenlerin uzaklatrabilmesi iin dezenfekte edilmektedir.
Dezenfeksiyon ileminin yaplmamas yada yetersiz kalmas durumuna
eitli salgn hastalklar ortaya kabilir. Sularn dezenfekte edilebilmesi
iin pek ok dezenfektan kullanlmaktadr.
Sularda kullanlan balca dezenfeksiyon yntemleri unlardr:
a. Suyun bekletilmesi yada stlmas

b. Cl2, Br2, I2, O3, KMnO4 kullanlmas
c. Cu ve Ag gibi metal iyonlarn uygulanmas
d. Kuvvetli asidik veya bazik yapma
e. Ultraviyole (UV) nlara maruz brakma
Yukarda saylan yntemler ierisinde en yaygn kullanlan metot,

klorlamadr. Ayrca paket artma sistemlerinde UV nm da
kullanlmaktadr.

4. Deterjanlar
Deterjan formulasyonunda ana madde olarak sentetik yzey aktif
madde yannda temizleme ilemine yardmc kimyasal maddeler ieren
temizlik mamulleridir. Deterjann ana maddesi petrolden elde edilen
eitli trevler oluturur. Bunlarn banda dedobenzenslfanatlar
(DDB), alkilbenzenslfonatlar (ABS), alkilarilslfonatlar gelir. Anyonik
deterjanlar dz zincirli veya dallanm halkal slfatlar veya slfonatlar
eklinde retilir. Dz zincirlilerine Yumuak Deterjan, dallanm zincirli
olanlara Sert Deterjan olarak tanmlanr. Yumuak deterjanlar alc
ortama daha az zararldr.

5. Pestisit ve Herbisidler
Zararl organizmalar engellemek, kontrol altna almak, ya da
zararlarn azaltmak iin kullanlan madde ya da maddelerden oluan
karmlardr.
nsektisit : Bcek, haerelere kar kullanlan ilalardr.

Fungisitler : Funguslara (Mantar) kar kullanlan ilalardr.
Herbisit: Yabanc otlara kar kullanlan ilalardr.
eitli endstriyel faaliyetlerden kaynaklanan yapay organik

kimyasal maddeler ile tarm alanlarnda kullanlan pestisit ve herbisitler,
suda doal olarak g paralanan bileiklerdir. Bu tr bileiklerin bir
ksm canl bnyelerinde birikim yapar ve toksik etkilere neden
olurlar.Bir ksm ise canl bnyesinde kansorojen etki yapar. Tarm
alanlarnda kullanlan bu ilalar ok dayankl olduklarndan, ayrmalar
yllarca srebilir. Bunlar hem toprak iin hem de su kaynaklarnn
nemli lde kirlenmelerine sebep olurlar.

6. Yalar, Petrol ve Trevleri
Yalar ve petrol rnleri evsel ve endstriyel atklardan liman
trafii, tanker kazalar alc ortam oluturan denizlere karrlar. Ayrca
kara yollaryla yaplan petrol ve akaryakt tamalar srasnda
oluabilecek kazalar sonucunda evreye yaylabilir. Yalar ve benzeri
maddeler su yzeyine kaplayarak estetik adan olumsuz bir grnt
yarattklar gibi bunlarn yzeyde oluturduklar tabaka atmosfer ile
su arasnda oksijen al-veriini olumsuz ynde engeller.
lkemizde petrol kirlilii zellikle stanbul, zmir, Mersin gibi

byk limanlarda nemli boyutlara ulamtr.

Petrol su yzeyinde ince bir film oluturarak gaz alveriini
engeller. Sulardaki normal bakteri floras petrol ve trevlerince
engellenir. Bu arada naften asitleri, fenoller ve merkaptan zellikle
toksiktir. Merkaptann balklar iin toksik dozu 0.6 - 1.5 mg/l; naften
asitlerinin 1-5 mg/ldir. Benzinin toksisite snr 50 mg/l , benzenin 5-
20 mg/l dir. Baz literatre gre toksisite snr normal benzinde 10-
260 mg/l, sper benzinde 40-100 mg/l dir.

7. Ar Metaller
Zehir etkisi gsteren maddeler, suda dk konsantrasyonlarda
bulunmalar durumunda bile insan salna zarar veren hastalklara ve
hatta lmlere yol aabilmektedir. Eser miktarda bile toksik (lmcl)
etkisi yapabilen bu maddeler arasnda en nemli grubu; Ag, As, Be, Cd,
Cr, Pb, Mn, Hg, Ni, Se, V, Zn gibi elementler oluturmaktadr. Sz
konusu elementlerin ounluu ar metal grubuna girmektedir. Ar
metallerin nemli bir kirletici grubu oluturduklar bilinmektedir.

Bu elementler besin zincirine girdikleri canl bnyelerinden doal
fizyolojik mekanizmalarla atlmadklar iin birikime urar ve bnyede
belirli konsantrasyonlarn almas halinde toksik etki yaparlar. Bu
birikim sonucunda sularda yaayan balklar ve dier canllar lebilir.
Hatta su rnleriyle beslenen insanlarn yaam da tehlikeye girebilir.
Bazlar;
Mangan: Mangan ve demir, ar metaller arasnda en zehirsiz metaller saylrlar. Katyon olarak
mangann zararllk snr alabalk iin 75 mg/l, sazanlar iin 600 mg/l dir. Litrede 0.5 demir veya
mangan ieren ime sular mrekkep tadnda olur (veya mrekkep kokusu hissedilir).
Demir: Demiroksit, demirhidroksit ve iki deerlikli demir bileikleri fazla zararl deildirler.
eitli demir bileikleri sert olmayan sularda pH y drmek suretiyle balklara zehir etkisi yaparlar.
Demirhidroksit balklarn solungalarn tkayarak lmelerine sebep olur. 1 mg Fe/l (sert sularda 30 mg
Fe/l ) balklar iin zararldr. me sularnda 0.5 mg Fe/l renk ve tatla anlalabilir.
Krom: Bu metal kirlenmi sularda hem katyon, hemde anyon (kromat, bikromat veya kromik
asit) olarak bulunabilir. Anyon ekli katyon eklinden daha etkilidir. Balklar iin toksisite snr 28-80
mg Cr/l veya 15 mg/l kromat veya bikromat, ime suyunda snr deeri olarak 0.05 mg Cr /l
verilmektedir.
Civa: Bu metal ve bileikleri hem endstriyel kaynaklardan hem de tohumlarda kullanlan

ilalardan sulara karrlar. Civa mikrofloraya kuvvetli zehir etkisi yapar. 100 mg Hg/l mikrobiyal
aktivitenin durmasna neden olur. Balklar iin letalite (lm) snrlar 0.25 mg Hg/l (alabalk) ile 0.80
mg Hg/l (sazan) arasnda bulunur. Civann organizmada birikmesi mmkndr. Turna balklarnn
iinde, yaadklar suya nazaran 3000 misli fazla Hg ierdikleri saptanmtr. Federal Almanyada
msaade edilen snr deerler: me sularnda maksimum 40 g/l, taze balk etinde 0.5 -1.0 ppm'in
altnda. Ren Nehrin'de 0.01 - 0.05 g /l dzeyinde bulunmaktadr.

8. Radyoaktivite
Maddeler atomlardan, atomlar ise, proton ve ntronlardan oluan bir
ekirdek ile, bunun evresinde dnmekte olan elektronlardan
olumaktadr.Herhangi maddenin atom ekirdeindeki ntronlarn says
proton saysna gre olduka fazla ise, bu tr maddeler kararsz bir yap
gstermekte, ekirdeindeki alfa, beta, gama gibi eitli nlar yaymak
suretiyle paralanmaktadr. evresine bu ekilde n saarak paralanan
maddelere Radyoaktif Madde, evreye yaylan alfa, beta, gama gibi
nlara ise Radyasyon ad verilmektedir.
Radyasyonun yaayan organizmalar zerindeki etkisi, radyasyonu
oluturan izotoplara bal olarak deiir. Yzeysel sularn radyoaktivite
deerleri saptanrken, izotop ierii dikkate alnarak, standartlara ok
kk snr deerlerin konulmas gereklidir. Doal sularda bulunan en
nemli radyoaktif maddeler uranyum, toryum, radyum, stronsiyum,
potasyum, karbon ve hidrojendir.

9. Kat Maddeler
Evsel ve endstriyel kkenli atksular ierisinde bulunan kat
maddeler bu sularn boaltld alc ortamlara birikinti ve dip
amurunun olumasna sebep olurlar. Ayrca alc ortamlara evsel ve
endstriyel kkenli ask yknn yannda erozyonla, sahil
doldurmalaryla, yol yapmyla ve sahillerdeki yaplamalardan kat
madde yk getirir.
Gl ve denizlerde youn kat madde yk sonucu oluan ve dibe

ken amur, dip canllarn geliimi engeller, askdaki katlar k giriini
azaltarak bulanklna neden olur ve fotosentez iddetini azalarak
ortamn biyolojik verimi der.

10. Atk Is
Su kirlilii sadece atksularla alc ortama verilen eitli maddelerden
kaynaklanmaz. Atksularn ierdii atk enerji de su kirliliine sebep
olabilir. zellikle termik ve nkleer santrallerin soutma sular alc
ortamlarda olumsuz etki yaratr;
- Su ortamlarnn scaklnn artmas,

- Mevcut ekolojik dengelerin bozulmas,
- Sulardaki biyokimyasal reaksiyonlarn hzlanmas;
- Bylece sudaki mikroorganizmalarn solunum gereksinimi ve oksijen
tketimi hzlarnn artmas.

Artan scaklklar sebebiyle suda tabakalama olumas veya var olan
tabakalamann daha da belirginlemesi ve stabil olmas, alt tabakann
oksijenlemesine engel olur. Alc su ortamlarna organik kirlilik yk
vermekle atk s vermek, sonuta ayn etkileri dourur.

NE YAPABLRZ?
NLEM
Su Kalite Standartlar
Legislation
1. Kanunlar Noktasal Sebeplerin tespiti
Lam sular artm iin fon ayrmak
Benzinden kurunu ayrmak
KONTROL Yol tuzlamalarn azaltmak
Erozyonu azaltmak
2. Nedenlerin
2. Source Reduction Deterjanlarda fosfat kullanmn yasaklamak
Azaltlmas Gbre kullanmn azaltmak, vb. gibi.
AKSYON
Frtna sularnn artm
3. yiletirilmi
Clearcuttingin azaltlmas
3. toprak
Improved Land
kullanm Sulak alanlarn korunmas
Use Practices
uygulamalar Daha iyi yaplanma
4. Tedavi/Geri Varolan su kaynaklarndaki kirleticilerin

artlmas, azaltlmas ya da ntralize
Kazandrma edilmesi
5. Artmlar Kanalizasyon sular artmlar

ekil. Dearj sonras, nehir boyunca kirliliin neden olduu deiim.
ME SUYU ARITIMI
me Sularnn zellikleri
me ve kullanma sularnda istenilen ve istenmeyen zellikleri be

grupta toplamak mmkndr.
a) Su, kokusuz, renksiz, berrak ve iimi serinletici olmaldr.
b) Su hastalk yapan mikroorganizma iermemelidir.
c) Suda sala zararl kimyasal maddeler bulunmamaldr.
d) Su kullanma maksatlarna uygun olmaldr.
e) Sular agresif olmamaldr.

Su, kokusuz, renksiz, iimi lezzetli olmaldr.
Sularda fenoller, yalar gibi suya kt koku ve tat veren maddeler

olmamal, sular, renksiz, berrak ve iilebilecek scaklkta olmaldr. me
suyu iin en uygun scaklk 8 ila 12 Cdir. Ayrca sulardaki znm
oksijen konsantrasyonu 5 mg/Lden daha yksek olmaldr.
Suda hastalk yapan organizmalar olmamaldr.
Suda bulunabilen baz mikroorganizmalar eitli hastalklara sebep

olurlar. Bu eit hastalklara suyun sebep olduu hastalklar denir.
Bunlar, aadaki tabloda verilmitir:
Sudaki zararl mikroorganizmalar yok etmek iin en etkili yol

dezenfeksiyondur. Suyun bakiye 0.1-0.2 mg/L klor kalacak ekilde ve
uygun temas sresi ile klorla dezenfekte edilmesi halinde barsak
patojen bakterileri, 0.3-0.4 mg/L bakiye klorla dezenfeksiyon halinde ise
virsler yok edilebilir.
Suda Sala Zararl Kimyasal Maddeler Olmamaldr.
Baz kimyasal maddeler zehirli tesir gsterir. Arsenik, kadmiyum, krom,

kurun, civa, selenyum zehirli maddelerdir. Ayrca nitrat, radyoaktif
maddelerin de bulunmamas gerekir.
Sular Kullanm Maksatlarna Elverili Olmaldr
Sular ime suyu ve sanayide kullanma suyu olarak kullanlabilir. me

suyu olarak kullanlmas halinde sudaki demir ve manganez muhtevalar
dk olmaldr. Demir, bilhassa yeralt sularnda (2) deerlikli Fe+2
olarak, umumiyetle demir bikarbonat Fe(HCO3)2 eklinde bulunur. Fe+2,
oksijenle temas ederse sar-krmz bir bileik olan demir hidroksit
halinde kelir. Bu sebeple suyun tad ve rengi deiir.

me Sular Agresif Olmamaldr.
Sularn agresiflii, serbest karbondioksit (CO2) ile bikarbonat (HCO3-)

iyonunun dengede olmamasndan ileri gelir. Sularn agresiflii borularn
korozyonuna (anmasna) sebep olur, onlarn ksa zamanda harap
olmalarna, dolaysyla ilave masraflara yol aar. Ayrca borularn
anmas halinde borudan ayrlan elementler suyun evsafnn
bozulmasna sebep olur.
me Suyu Standartlar
me sularnn renksiz, berrak olmas, hastalk yapc organizmalar,

zararl kimyasal maddeleri ihtiva etmemesi ve agresif olmamas gerektii
belirtilmiti. Sularda bu artlar salamak ve suda bulunmas arzu
edilmeyen maddeleri belirli bir seviyenin altnda tutmak iin eitli
standartlar gelitirilmitir. Bunlar arasnda dikkate deer olan Dnya
Salk Tekilat (WHO) tarafndan verilen standartlardr. lkemiz iin
kabul edilen ime suyu standard ise TS 266dr.

Su Kaynaklarnn zellikleri ve Kaynak Seimi
Bir kaynaktan alnan suyun kullanma maksatlarna uygun hale

getirilmesi iin tatbik edilecek tasfiye ilemleri su kaynann
zelliklerine baldr. Su kaynaklar, yeralt su kaynaklar ve yzey
sular olmak zere iki snfta incelenebilir.
- Yeralt sularnn kalitesi zamanla byk deiimler gstermez, renk
dereceleri, bulanklklar dktr. Ancak fazla miktarda znm
madde ierirler.
- Yzey sular, nehir, gl, baraj ve seddelerden alnan sular olup, su

kalitesi zamanla byk deimeler gsterir, renk ve bulankll
fazladr. Ayrca yzey sular, ev ve sanayii kullanlm sular ile
kirletilmi olabilir. Bu yzden organik maddeler, tat ve koku veren
maddeler, fenoller, deterjanlar, metaller gibi maddeler de yzey
sularnda bulunabilir. Tasfiye tesisinin projelendirilmesinde bu durumlar
gz nnde bulundurulmaldr.
Su Getirme Sistemleri:
Su Getirme tesisleri aadaki niteleri kapsamaktadr:
-Membalar, yatay ve dey kuyular, nehir, gl veya baraj sular,

-Sularn tasfiyesi,
-Terfi merkezi,
-Biriktirme hazneleri (Depolar),
-letim (isale) hatt,
-Su datm sistemi (ebeke),
-Bina balant borusu ve bina i tesisat.

Su alma tesisleri ya imdiki ya da gelecekteki su ihtiyalarn
srekli olarak karlamaya yetecek miktardaki bir su kaynandan alr.
Su alma yerinde sular kalitece istenen standartlar salamyorsa, tasfiye
(artma) tesisleri toplanan suyu hizmet edecei maksatlara el verili
hale getirir. Suyun yer ekimi ile iletilmesinin mmkn olmad
hallerde, terfi merkezleri suyun istenilen ykseklie iletilmesini
mmkn klarlar. Biriktirme hazneleri ise; ihtiyatan fazla sular
ihtiyaca yetmeyen zamanlarda kullanlmak zere biriktirerek zaman
zaman yetersiz olan bir kayna, srekli olarak ihtiyac karlayacak
hale getirirler. Kaynaktan alnan sular kullanlacak blgeye iletilmesini
temin eden boru hattna iletim (isale) hatt ad verilir. htiya blgesine
getirilmi olan sular ihtiya sahiplerine datan tesislere de ebeke veya
su datm sistemi denir.

Su Artmnda Amalar ve Temel lemler
me suyu tasfiyesi aadaki amalardan biri veya birka iin

yaplr:
-Su scaklnn drlmesi veya ykseltilmesi,
-Renk, bulanklk, tat ve koku giderimi,
-Mikroorganizma giderimi,
-Demir ve mangan giderimi,
-Amonyum (NH4+) giderimi,
-Oksijen konsantrasyonunun ykseltilmesi, suya bazen CO2
verilmesi, bazen giderimi, hidrojen slfr (H2S), metan (CH4) gibi
gazlarn sudan uzaklatrlmas yani gaz transferi,
-Asitlerden temizleme,
-Su sertliinin drlmesi,
-Korozif zelliin giderilmesi,
-Tuzluluun giderimi,
-Zararl kimyasal maddelerin giderimi.

me Suyu Artmnda Kullanlan Prosesler
n Klorlama: me ve kullanma sularnn artmna balamadan

nce tesisin giriinde sularn klorlanmasdr. norganik maddeleri (demir,
manganez, slfitler gibi) okside etmek, tat ve kokuyu ortadan kaldrmak,
koaglasyon ileminin verimini arttrmak ve tesiste alg oluumunu
azaltmak amacyla gerekletirilir. Bakteri ve alg yknn azaltlmas
yoluyla filtrasyon ileminin dzenlenmesi, koaglasyonun kolaylamas,
keltme havuzlarnda oksidasyon ve bozulmalarn geciktirilmesiyle tat,
koku ve renk meydana getiren cisimlerin azaltlmas, en nemlisi de ok
kirli sularn klor artn en az miktarda tutarak datm ebekesinde
yeterli gven hissi veren dezenfeksiyonun salanmasdr.

Havalandrma:
Havalandrmann amalar unlardr:
1. Suya oksijen kazandrmak

2. Karbondioksit gidermek veya kazandrmak
3. Hidrojen slfr gidermek
4. Metann giderilmesi
5. Uucu yalar ve kimyasal maddelerin giderilmesi
6. Sularn dezenfeksiyonu
Havalandrma iin kullanlan prosesler:
- Kaskat tipi (basamakl) havalandrma,

- Basnl havalandrma,
- Fskiye tipi havalandrma,
- Mekanik kartrma ile havalandrma.
- Kaskat tipi (basamakl) havalandrma

- Mekanik kartrma ile havalandrma.

- Basnl havalandrma

Gaz Transferine Bak
Sularda gaz transferi; suya klor, ozon, znm oksijen vb. gazlar
vermek veya CO2, H2S gibi gazlar sulardan uzaklatrmak amacyla
yaplr. Bir gazn sudaki znrl, gazn cinsine, suyun scaklna
ve sudaki kirleticilerin konsantrasyonlarna baldr. Eer bir sv ortam
bir gaz veya gaz karmlaryla temas halinde ise gaz moleklleri, gaz
ortamdan svya veya svdan gaz ortamna transfer olurlar. Bu durum
gaz ile sv arasnda bir denge hali meydana gelinceye kadar devam eder.
Denge durumunda sv iindeki gaz konsantrasyonu doygun durumdadr.
Gaz transferinin mekanizmasn izah iin ift film teorisi, penetrasyon

teorisi ve yzey yenilenme teorisi gibi teoriler gelitirilmitir

ift Film Teorisi
Bu teoriye gre gaz-sv ara yzeyinde aadaki ekilde grld gibi

iki tabaka mevcuttur. Bunlarn dnda sv ve gaz fazlar yer alr. Bu
ince tabakalar, gaz molekllerinin, gaz ve sv fazlar arasndaki
hareketine kar diren gsterirler. Gaz molekllerinin gaz fazndan sv
fazna gemesinde, svda znrl az olan gazlar esas direnci sv
tabakasndan, znrl ok olan gazlar ise esas direnci gaz filminden
grrler. Sv iinde znrl orta iddette olan gazlar ise her iki
tabakada da nemli lde gei direnci ile karlarlar.

Sularn havalandrlmasnda karlalan sistemlerde genel olarak suda
az znen gazlar sz konusu olup gaz transfer hz, gazn denge
halindeki konsantrasyonu ve mevcut konsantrasyonu arasndaki farkla
orantldr. Bu tr sistemler iin gaz transfer hz aadaki denklem ile
ifade edilir.
Bu eitlik sadeletirilirse,

znm Oksijen Doygunluk Konsantrasyonu
Gazlarn sudaki znrl (reaksiyonsuz ortamda) Henry Kanunu

ile ifade edilmektedir. Atmosferdeki oksijen, azot ve nadir gazlar bu
snfa girmektedir. Metan ve hidrojen gazlar da bu bakmdan inert
olup Henry Kanununa uymaktadr. Dier taraftan karbondioksit,
karbonik asit meydana getirmek zere %1 nispetinde su ile reaksiyona
girmektedir.
Gaz karmlarna ait Dalton Kanununa gre; bir gazn karm

iindeki basnc, bu gazn karm iindeki hacimsel oran ile gaz
karmnn toplam basnc arpmna eittir. Buna gazn ksmi basnc
denir. Mesela, deniz seviyesinde su buhar ihtiva etmeyen havann
hacmen %79 azot, %21 oksijenden meydana geldii kabul edilir ve
hava basnc 1 atmosfer (atm) alnrsa, oksijenin ksmi basnc 0.21atm
olur.
Dier taraftan, deniz seviyesinde 760 mm Hg (civa ykseklii) basnc

altnda bulunan 0 C deki havann su ile temas halinde olduu kabul
edilirse, bu hava su buharna doygun olacaktr. Suyun 0 C deki buhar
basnc 4.58 mm Hg olduundan, oksijenin ksmi basnc 0.21(760-
4.58) = 158 mm Hg olarak bulunur.

Sv iinde znen bir gazn doygunluk halindeki konsantrasyonu,
sv ile temasta olan gazn ksmi basncnn bir fonksiyonudur. Bu
iliki Henry Kanunu ile ifade edilmektedir.

Dier taraftan bir gazn sv iindeki doygunluk konsantrasyonu;
gazn, gaz ortamndaki konsantrasyonu ile doru orantldr. Bu
matematiksel olarak,

Gazlarn sudaki znrlne,
Gazlarn cinsinin znrle etkisi
Baz gazlar suda molekler olarak znrler ve su ile yona girmezler.

rnein 02, 03, H2, N2, CH4 gibi gazlar su ile reaksiyona girmeden molekler
znen gazlardr. Baz gazlar ise belli oranda su ile reaksiyona girerek
ortamn pH deerine gre hem iyonik hem de molekler olarak znrler
(NH3, H2S ve CO2)
znrle gaz deriiminin etkisi
Gaz ortamndaki gaz deriimi, gazn ksmi basnc veya mol says ile doru
orantldr. Gazlarn basnc artka hacmi azalmakta, dolaysyla znrl
artmaktadr. Gazlar su ortam ile karlatklarnda gaz ortamnda bulunan gaz
belli oranda suda zlr ve aralarnda dinamik bir denge oluur. Herhangi bir
nedenle denge bozulursa yeniden denge oluuncaya kadar znme devam
eder. Her gazn ayn scaklkta belli bir znrl vardr. Bu deere
doygunluk deriimi denir. Cs ile gsterilir birimi gr/cm3,tr.
Scakln znrle etkisi
Isnan maddelerde hacim genilemesi olur. Su ortam stlrsa hem su hem de

su ortamnda znm halde bulunan gaz genleir. Ancak gazn genlemesi
suyun genlemesinden daha fazla olduundan su iinden uzaklamak ister. Bu
yapda gazlarn scaklkta znrlnn azaldn gstermektedir.
Sudaki saflklarn etkisi

Phtlatrma/Yumaklatrma/keltim Sreleri:
Fiziko-kimyasal bir artma sreci olan bu metotta amalananlar;
-kolloidal ve ksmen askda halde bulunan maddelerin

uzaklatrlmas,
-inorganik ve organik kirliliklerin giderimi,
-renk giderimi,
-tat ve koku oluturan maddelerin uzaklatrlmas,
-patojen organizmalarn kontrol,
-alg ve plankton giderimi,
-sertlik giderimi gibi amalarla uygulanmaktadr.

Phtlatrma (koaglasyon) srecinde taneciklerin (kolloid) bir araya
gelmesini engelleyen elektriksel yklerin ortadan kaldrlmas amacyla
suya ters ykl iyonlar (Al+3, Fe+2 ve Fe+3 gibi) eklenir ve bu ekilde
taneciklerin itme etkisi azaltlarak birlemesi salanr. Yumaklatrma
(floklasyon) ilemi ile bir araya gelen taneciklerin flok (yumak)
oluturarak daha iri ve kelebilir forma sahip olmas mmkn olur.
Yumaklatrmann ardndan keltim veya flotasyon ilemleri ile kat-
sv ayrm gerekleir.

me suyu artmnda karlalan kolloidler ounlukla negatif ykldr.
Yk ok fazlaysa etrafna ok miktarda zt iaretli iyon eker. Bylece tane zt
iaretli iyonlarla kaplanm olur. Bu ilk ve youn zt iyonlar tabakasna sabit
tabaka veya stern tabakas ad verilmektedir. Stern tabakasnn dnda yine
ayn iaretli iyonlardan oluan Gouy Chapman Tabakas veya Dank
Tabaka bulunur. Bu iki tabakaya ift Tabaka ad verilir. ift tabakada
kolloidin ykne zt iyonlar bulunmakla birlikte, ayn iaretli iyonlar da
bulunur. Ancak iyon says tane yzeyinden uzaklatka azalr. Belli bir
mesafede + ve ykl iyonlarn saylar eit olup bu noktaya izoelektrik nokta
denilmektedir. Bu noktada potansiyel sfrdr. Kesme yzeyi iindeki sv
tabakas sanki tanecie yapkm gibi onunla birlikte hareket eder. Kesme
yzeyindeki potansiyele zeta potansiyeli denir.

Kolloidlerin stabilizasyonu aada belirtilen ekillerde olmaktadr:
- zeltiye ilave edilen zt ykl iyonlar, tanecik etrafndaki ift

tabakann skmasna sebep olur ve itme etkisi azalr.
- zeltiye ilave edilen metal iyonlar veya organik polimerlerin
tanecik yzeyinde adsorpsiyonu ile tanecik yzeyindeki potansiyel
azalmaktadr.
- Yumaklatrc maddelerin zeltiye ilavesiyle oluan metal
hidroksitler kerlerken kolloidleri de bir a eklinde sararak onlarn
da kelmesini temin ederler.
- Organik polimerlerin kullanlmas halinde uzun zincirli bu
polimerler, kolloidlerin etrafn sararak bir kpr meydana getirir.
Bylece kolloidlerin destabilizasyonu salanr.

Phtlatrma ve yumaklatrma ilemlerinde eitli koaglantlar,
koaglant yardmclar ve polielektrolitler kullanlmaktadr. Deerlii
yksek pozitif iyonlar (Al+3, Fe+2 ve Fe+3 gibi) koaglasyon ileminde
daha etkin bulunmakta, bu nedenle kullanm tercih edilmektedir.

Koaglasyon ve floklasyon ileminin ardndan oluan yumaklarn
uzaklatrlmas gereklidir. Bu amala ounlukla keltim havuzlar
kullanlmaktadr. kelme tr ve artma tesisindeki kullanm amacna
gre yatay veya dey akl, dikdrtgen, kare veya dairesel planl
keltme havuzlar tasarlanabilir. Kimyasal (floklu) artma amacyla
ou zaman derin havuzlarda dey ak uygulanmasyla daha iyi
sonular elde edilebilmektedir. Derinliin yksek olduu havuzlarda,
suyun yukar k hznn kademeli olarak azalmas sonucunda
tabandan belli bir ykseklikte sabit bir amur tabakas oluur. Flok
konsantrasyonunun ok yksek olduu bu tabaka kk aptaki kat
maddeler iin adeta bir filtre grevi grr. amur tabakasndan geen
artlm su ise st ksmdaki kanallar vastasyla toplanp ana toplama
kanalna boalr. amur tabakas belirli bir younlua geldiinde amur
konilerinde biriken amur tahliye edilir.

Koaglasyon-floklasyon nitesinin ematik gsterimleri.

Filtrasyon
me suyu artmndaki en eski ve en ok kullanlan yntemlerden
birisi filtrasyondur. Filtrasyon ilemi konvansiyonel ime suyu
artmnn olmazsa olmaz nitelerinden biri olup, artma mekanizmas
sudaki safszlklarn filtre malzemesi arasndaki boluklarda
tutulmasdr. Filtrasyon srasnda yumaklama, keltim, szme,
adsorpsiyon ve biyolojik sreler etkili olmaktadr. Bu
mekanizmalarn sonucunda suda askda halde bulunan kat maddelerin,
bulankln, organik bileiklerin, kil, silt, demir ve mangan gibi
inorganik maddelerin ve patojen mikroorganizmalarn uzaklatrlmas
salanmaktadr.
Filtreler genellikle suyun gei hzna bal olarak (yzeysel
hidrolik yk veya filtrasyon hz) yava kum filtreleri (YKF), hzl kum
filtreleri (HKF), basnl filtreler (BF) eklinde gruplandrlabilir.
Basnl filtreler ise alan tasarrufu avantaj nedeniyle genellikle sanayi
tesislerindeki su hazrlama nitelerinde tercih edilmektedir.

Filtre malzemesine gre filtreler aadaki gibi snflandrlabilir:
- Kum filtreleri
- Antrasit kmr ile oluturulan filtreler
- Birden fazla malzemenin kullanld filtreler
- Diatomit filtreler
Su kalitesinin iyi olduu durumlarda ise yumak teekkl bakmndan

kimyevi maddelerin ilavesinden sonra hzl kum filtreleri kullanlabilir.
Bu durumlarda filtrasyon ileminden sonra klor veya ozon gibi
maddelerle dezenfeksiyon yaplmas uygundur. Yzey sularnda
yumaklatrmann ardndan cilalama ilemi olarak hzl kum filtreleri
yaygn olarak kullanlmaktadr.
Yava kum filtrelerinin k suyu kalitesi bakteriyolojik olarak hzl

kum filtrelerinden daha iyidir. Bu yzden kk yerleim yerlerinde ve
arazinin uygun olduu durumlarda yava kum filtreleri uygundur.
Ancak ham suyun bulankl fazla ise byle durumlarda n artm
gereklidir. Bunun iin yava kum filtrelerinden nce hzl kum filtreleri
kullanlr. Bylece hzl kum filtreleri, yava kum filtrelerinin ykn
azaltr. Yava kum filtrelerini uzun filtrasyon sreleri iin kullanmak
mmkn hale gelir.

Filtrasyonun Mekanizmalar,
- Mekanik Szme,
- kelme,
- Adsorpsiyon,
- Kimyasal Reaksiyonlar,
- Biyolojik Faaliyetler.
Hzl Kum Filtrelerinin Geri Ykanmas

Geri ykama, filtre yatanda malzeme zerinde biriken kirleticilerin,
filtreyi yukar doru ykamak suretiyle sklp atlmasdr. Yalnz geri
ykamada filtre malzemesinin kaybedilmemesi nemlidir.
Geri ykama suyu toplam filtre edilmi suyun % 1-2 arasnda olmal ve
fazla su kullanlmamaldr. Geri ykama ortalama 5 dk srer.
Geri ykama sular eitli ekillerde salanabilir. ehir ime suyu
ebekesinden temin edilebilir. Ancak bu halde su basnc ok fazla
olacandan basncn drlmesi gerekir. ok sayda filtre olduunda
kullanlabilir. Dier seenek ise geri ykama haznesi ina edilerek
suyun buradan alnmasdr.
Adsorpsiyon
Adsorpsiyon, akkan fazda znm haldeki belirli bileenlerin bir kat

adsorbent yzeyine tutunmasna dayanan ve faz yzeyinde grlen yze
tutunma olaydr. Renk, tat, koku ve zehirli maddelerin gideriminde
kullanlr.
Kat rgs iinde bulunan iyonlar ekim kuvvetlerince dengelenmitir.

Ancak kat yzeyindeki atomlarn dengelenmemi kuvvetleri, zeltideki
maddeleri kat yzeyine ekerler ve yzey kuvvetleri dengelenmi olur.
Bu ekilde zeltideki maddelerin kat yzeyine adsorpsiyonu
gerekleir.
Gnmzde adsorpsiyon, bir ok doal fiziksel, kimyasal ve biyolojik

ilemde nem tamaktadr. Ayrca adsorpsiyon prosesi, atksulardaki
organik ve kimyasal kirleticilerin uygun bir kat yzey zerine tutularak
giderilmesi ileminde de sklkla kullanlmaktadr.
Adsorbent malzemeler doal ve yapay olarak iki ayrlrlar.
En ok kullanlan adsorbentler, (doal olan) aktif karbon ve kildir.

Adsorpsiyon, maddelerin adsorban katsnn veya svnn yzeyine
toplanmasdr. Yzeye tutunan madde adsorbat, bunlar adsorplayan
kat ya da sv adsorbent olarak isimlendirilir.
Adsorpsiyon fiziksel ve kimyasal adsorpsiyon olmak zere ikiye ayrlr.
Fiziksel adsorpsiyonda etkileim zayf balar ve ekim kuvvetleri

sonucu meydana gelir. Fiziksel adsorpsiyonda etkili olan kuvvet Van
Der Waals kuvvetleridir.
Kimyasal adsorpsiyon ise adsorbat ile absorbent arasnda kimyasal

reaksiyon olumas, elektron al-verii olmas sonucunda meydana gelir.
Fiziksel adsorpsiyonda ba kuvvetleri molekller arasnda olurken

kimyasal adsorpsiyonda molekller iindedir. Fiziksel adsorpsiyonun
kimyasal adsorpsiyona kar en byk stnl tersinir olmasdr. Yani
fiziksel adsorbent rejenere edilip yeniden kullanlabilirken kimyasal
adsorbent rejenere edilebilirlii etkileimde olduu adsorbata gre
deiir.

Adsorpsiyonu etkileyen baz faktrler unlardr:
pH: Hidronyum ve hidroksil iyonlar kuvvetle adsorbe olduklarndan,

dier iyonlarn adsorpsiyonu zelti pHndan etkilenir. Ayrca asidik
veya bazik bileiklerin iyonizasyon derecesi de adsorpsiyonu etkiler.
Scaklk: Adsorpsiyon ilemi genellikle s veren bir tepkime biiminde

gerekleir. Bu nedenle azalan scaklk ile adsorpsiyon bykl artar.
Aa kan snn genellikle fiziksel adsorpsiyonda youma veya
kristalizasyon slar mertebesinde, kimyasal adsorpsiyonda ise kimyasal
reaksiyon ss mertebesinde olduu bilinmektedir.
Yzey alan ve por ap: Adsorpsiyon bir yzey ilemi olduundan,

adsorpsiyon bykl spesifik yzey alan ile orantldr.
Adsorplaycnn partikl boyutunun kk, yzey alannn geni ve
gzenekli yapda olmas adsorpsiyonu artrr.

Sertlik Giderimi
Bir suyun sertlii iindeki balca znm kalsiyum (Ca2+) veya

magnezyum (Mg2+) tuzlarndan ileri gelip, suyun sabunu keltme
kapasitesidir. Sabun, suda zellikle her zaman iin bulunan kalsiyum ve
magnezyum iyonlar tarafndan keltilir. Fakat bu keltme ayn zamanda Fe,
Al, Mn ve Zn gibi ok deerli metaller ve hidrojen iyonlar tarafndan da
meydana getirilir. Sertlik, kalsiyum ve magnezyum iyonlarnn, kalsiyum
karbonat cinsinden toplam konsantrasyonlar olarak ifade edilir. Bununla
beraber gsterilebilecek miktarlarda bulunan sertlik verici dier iyonlar da
kapsayabilir.
Sert sularla ilgili problemler u ekilde sralanabilir:
Sabun tketimine neden olurlar,

Deride tahrie neden olurlar,
Scak su borularnda, stclarda, kazanlarda kire birikimine ve
talamaya neden olurlar,
Porselenlerde renk bozulmasna neden olurlar.
Sebzelerin katlamasna ve renksizlemesine neden olurlar,
Kumalarn mrn azaltr, ypranmalarna neden olurlar,
Konserve endstrisinde problemlere neden olurlar.

Sudaki bikarbonat (HCO-3) iyonlarnn meydana getirdikleri
sertlie, geici sertlik de denir. Zira byle bir su kaynatld zaman
karbondioksit gaz uar ve kalsiyum karbonat kerek suyun sertlii
azalr.
Asit kklerine gre (SO4, NO3, Cl) bal Ca+2 ve Mg+2dan

meydana gelen sertlie karbonat olmayan (kalc) sertlik ad verilir.
Sertlik gideriminde kullanlan nemli metotlar,
- Kire-Soda Metodu,
- Kostik-Soda Metodu,
- yon Deitiricileri.

Kire Soda Metodu ile Sertlik Giderimi
Bu ilemde Ca+2 ve Mg+2 iyonlar znmeyen bileikler haline getirilerek

ktrlmektedir. Karbonat sertlii (geici sertlik) kire ilavesi ile CaCO3 veya
Mg(OH)2nin ktrlmesiyle aada verilen reaksiyonlar uyarnca
giderilebilir. Karbondioksitin giderilmesi,
Karbonat sertliinin giderilmesi,
Magnezyum slfattan kaynaklanan karbonat olmayan magnezyum sertlii

ise ar kire eklenmesi ile giderilebilir.
Kalsiyum iyonundan kaynaklanan karbonat olmayan yani kalc sertlik ise

soda ilavesi sonucunda ortaya kan CaCO3 n ktrlmesi ile giderilebilir.

yon Deiimi ile Sertlik Giderimi
yon deitirme, iyonlarn zeltiden kat bir yzeye ya da kat bir

yzeyden zeltiye aktarld edildii fiziksel ve kimyasal bir ilemdir.
Bu ilem, temelde zelti ierisindeki iyonlarn kat bir yzeyde
elektrostatik glerle tutulan benzer ykl iyonlarla deitirilmesi
esasna dayanr. Yani katyonlar pozitif ykl iyonlarla, anyonlar da
negatif ykl iyonlarla yer deitirirler. yon deitirici olarak en ok
kil, zeolitler, iyon deitirme reineleri ve toprak humusu
kullanlmaktadr. yon deitiricilerin yzey zerindeki tutunma
istekleri kimyasal yaplarna gre deiiklik gsterebilir. yon
deitiricinin boyutu, yzey alan ve kapasitesi iyon deiiminde verimi
etkileyen faktrlerdendir.
yon deimi geri dnm olan bir prosestir ve rejenere edilebilir.

yon deitirme ileminin yaygn olarak kullanld alanlar sertlik
giderimi ve endstriyel kullanm iin demineralize (iyon iermeyen) su
teminidir. Ayrca, endstriyel atk su artmnda organik karbon, fenol,
pestisit, klorlu bileikler ve renk giderimi iin de iyon deitirme ilemi
kullanlabilir.

yon Deitirme ile Su Yumuatma Teorisi
Su yumuatmada en fazla kullanlan iyon deiim materyali

reticiler tarafndan sodyum eklinde salanan sulfonatsitrat tabanl
reinedir. Bu reinenin, kalsiyum ve magnezyum iyonlarna kar gl
bir benzerlii vardr. Kalsiyum ve magnezyumun uzaklatrlmasndan
sonra demir iyonlar da uzaklatrlabilir.
Suyu reine boncuklarndan olumu bir kolondan

aaya doru srekli geirmek daha kullanldr.
Deiim tepkimesi, yatan st ksmlar sre
sonuna ulatnda alt ksmlarda henz iyon
deiimi olmasna frsat vermeyecek kadar hzl
olur. Bylece yumuatma kolonlarnda aktif deiim
blgesinin hareketiyle, reinenin btn derinliklerde
tketilmesine kadar srer. Yumuatma ileminin
ortalarnda kolondaki durum ekilde
gsterilmitir.
Reinenin, rejenerasyon iin NaCl kullanlr.

Dezenfeksiyon
Dezenfeksiyon, su iinde insan salna zararl olabilecek hastalk

yapc (patojen) mikroorganizmalarn yok edilmesi ilemidir.
Dezenfeksiyon ilemi ile mikroorganizmalarn hcre zarnda tahribat
yaplarak permeabilitesinde ve enzim aktivitesinde deiim olmas
salanr. Hcre aktivitasyonundaki bozunma organizmalarn
oalmasn engelleyerek ortadan yok olmasna neden olur. Ayrca,
kullanlan dezenfektanlar organik maddenin paralanmasna neden
olup, besin maddesi eksiklii yaratarak yok olmay destekler.
Dezenfeksiyon amacyla uygulanabilecek yntemler arasnda,
i) Fiziksel yntemler (Is, UV, gne , elektromanyetik, ses),

ii) Kimyasal yntemler (Klor ve bileikleri, halojenler, ozon,
permanganat, fenolik bileikler, hidrojen peroksit, alkali ve asitler, vb.),
iii) Mekanik yntemler (Eleme, keltim, vb.) saylabilir.

Klorlama
Klor ilk defa Almanya tarafndan kullanlmtr. Berlinde alan bir kimya
enstitsnde retilmitir. Klor gz ve cierleri tahri eder, solunum glne,
boazda daralmaya ve akcier demine yol aar. Litre bana 2.5 miligram klor
ieren hava; birka dakika bile solunsa lme neden olabilir. Ancak ucuz ve
kolay bulunan bir kimyasal olan klor su artmnda olduka fazla tercih
edilmektedir.
Olumlu zellikleri: Klor btn mikroorganizmalar zerinde yeterli
dezenfeksiyon etkisi bulunan, kimyasal olarak kararl bir rndr. Kolaylkla
bulunabilir, ucuz ve kullanm kolay olduu iin su artm sistemlerinde kalc
bir dezenfektan maddesi olarak kullanlr.
Olumsuz zellikleri: Klor tehlikeli olduklar bilinen organik halojen
bileiklerin ortaya kmasna neden olur. Organik halojen bileiklerin byk bir
ksmnn (zellikle THMler, yani trihalometanlar/kanserojen maddeler)
artlmas zordur.

Ozonlama
Ozon kararsz yapda, yani bozulmaya urayabilen bir oksijen bileiidir.

Genelikle atmosferin st tabakalarnda bulunur ve ultraviyole nlarnn
oksijene olan etkisinden dolay ortaya kan toksik bir maddedir. Ozonun
endstriyel olarak retimi, havadaki oksijenin elektrik yklenmesi yoluyla ya
da ultraviyole nlaryla ozona evrilmesiyle gerekletirilir. Bu yzden
kullanlaca yerde retilir ve maliyeti olduka yksektir.
Ancak ozon, kullanlan dezenfeksiyon yntemleri arasnda ve zellikle de

virsler zerinde en etkili olandr. Ayn konsantrasyondaki klor zeltisine
gre 20-30 kat daha etkilidir.
Olumlu zellikleri: Ozon ok gl bir dezenfeksiyon maddesidir. zellikle,

suyu daha sonra gerekleecek biyolojik reaksiyonlara hazrlamak iin
uygundur. Olumsuz zellikleri: Ozon toksik bir madde olduundan sudan ve
havadan geri alnmas gerekir ve bu ilem gerekte yksek olan iletme
maliyetlerini daha da artrr. Ozon ile dezenfeksiyon yaplan sistemlerde,
sistemin kontrol ve idare edilmesi iin eitilmi personele ihtiya vardr.
Ozon ile dezenfeksiyon yaplan bir sistemde, kalc dezenfeksiyon etkisi olan
bir kimyasal ile son dezenfeksiyon ileminin yaplmas gereklidir.

UV Inm
Ultraviyole nlar yksek frekansa sahip elektromanyetik dalgalardr. Bu

nlar gnete bulunduu gibi, ierisinde yksek ve dk basnta cva buhar
bulunan lambalar vastasyla yapay olarak da retilebilirler. Etkili bir
dezenfeksiyon aracdr.
Olumlu zellikleri: Ultraviyole n, hibir yan etkisi olmadndan
temiz bir dezenfektandr. Bakteriler zerindeki etkisi olduka yksektir.
Ancak virsler, sporlar ve dier maddeler zerinde ayn lde etkili olduu
sylenemez.
Olumsuz zellikleri: Ultraviyole n, imdiye kadar incelenen
dezenfektanlar arasnda en verimsiz olandr, nk su ultraviyole lambann
evresinden geer gemez dezenfeksiyon etkisi tamamlanm olur. Dolaysyla
kalc bir dezenfeksiyon etkisi yoktur. Arzu edilen dezenfeksiyon verimini
srekli olarak elde etmek iin, zaman zaman bakma ve para deitirmeye
ihtiya duyar. Dezenfeksiyon ilemi srasnda, yan rn olarak klorit ve
kloratlarn (bu maddeler insan salna zararldr) olumasna yol aar. Ancak
bu maddeler daha sonra sudan alnabilir.

me suyu artmnda kullanlan metotlarn kyaslamas.

Biriktirme
zellikle nehirlerden su temininde biriktirmenin byk nemi

vardr. Biriktirme mddeti genellikle 10 ila 20 gn arasnda
alnmaktadr. Burada ama iri danelerin kelmesi, su kalitesinin
dzeltilmesi ve debinin dengelenmesidir. Biriktirme hazneleri olarak
suni gller veya biriktirme yaplar kastedilmektedir. Biriktirme
haznesinin yaplmasnn mmkn olmamas halinde en azndan bir
dinlendirme havuzu (kum tutucu) yaplmas gerekli grlmektedir.
Biriktirmenin Su Kalitesi zerine Tesirleri
1. Suda bulunan iri taneler kelir.

2. Suyun bulankl azalr
3. Sudaki znm oksijende artma olabilir.
4. Su sertliinde azalma olabilir.
5. Patojenler azalr.
6. Su kalitesinde dengeleme olur.
7. Kurak zamanlarda yeteri kadar su temin edilir.
8. Nehirde ani bir kirlenme olmas halinde, hazneden su temin
edilir.
ekil. Yzeysel suyun artm iin rnek akm emas
ekil. Yer alt suyu artm
iin rnek akm emas
KULLANILMI SULARIN TOPLANMASI
Su Temini tesisleri ile yerleim merkezlerine datlan sular,

kullanldktan sonra bir kanal a ile uzaklatrlr.
Ya sular da evreye zarar vermeyecek ekilde toplanmaktadr.
Kullanlm sular toplama sistemleri, ikiye ayrlmaktadr.
- Birleik sistem,
- Ayrk sistem.

- Birleik sistem: Kullanlm sularn, yamur sular ile birlikte
topland sistemdir. Tek bir kanal a ina edildii iin maliyeti
ucuzdur. Ancak iletmesi, zellikle kuvvetli yalarn olduu zamanlar
zordur. Yalarn kanallarn tad kum vb. maddelerden dolay,
kanallarda tkanma sorunu olabilir.
- Ayrk sistem: Kullanlm ve yamur sularnn ayr ayr topland

ve uzaklatrld sistemdir. Caddelerde iki farkl kanal ina edilecei
iin maliyeti daha yksektir. Ancak evre sal asndan nerilen
sistemdir. Birleik ve ayrk sistemdeki kanallar, yumurta veya daire
kesitli olabilir.

Yamur sular kullanlm sulara nazaran daha temiz olduundan,
yzey sularna verilmeleri, sulama suyu olarak kullanlmak zere
gletlerde biriktirilmeleri, kuru vadilere veya zemine szdrlmalar her
zaman mmkndr.
Kullanlm sular da yerleim blgelerin dnda toplandktan sonra

artldktan sonra yzey sularna veya zemine verilebilir.
Kullanlm sularn verildii ortama alc ortam denir.
Kullanlm sular alc ortama verilmeden nce alc ortamn

zelliklerine ve kullanma amalarna bal olarak belirli derecede
artlmaldr.
Kullanlm sular yeteri kadar temizledikten sonra sulama suyu

veya kullanma suyu olarak da kullanmak mmkndr.

Kullanlm sular ve ya sularn toplayan, alc ortamlara
gtren, alc ortamlara verilmeden nce gerektii kadar temizleyen
tesislerin hepsine birden evre Sal Tesisleri denir.
evre sal tesislerinin evre kirlenmesi asndan nemi

byktr.Kullanlm sularn evreye zarar vermeden toplanmas halk
sal problemlerini azaltr.
evre Sal Tesisleri u elemanlardan oluur:
Kullanlm sular olutuklar yerlerden caddedeki kanallara gtren

balant kanallar,
Yamur suyu azlklar,
Cadde ve toplama kanallar,
Ana toplama kanallar,
Muayene ve havalandrma bacalar,
Ters sifon,dolu savak ve su tutma hazneleri,

evre Sal Tesislerine gelen atksularn kaynaklar:
- Evlerden gelen kullanlm sular,

- Sanayi tesislerinden gelen kullanlm sular,
- Meskun blgeden gelen ya sular,
- Sznt sular olmak zere 4 gruptur.

evresel Tesisler iin Nfus Tahmin Metotlar
Evsel debi hesab iin yerleme merkezinin gelecekteki nfusu

bilinmelidir. Bir blgenin gelecekteki nfusunu tahmin etmek iin
kullanlan hesap yntemleri;
- Aritmetik Art,
- Geometrik Art,
- ller Bankas,
- Benzer ehir,
- Lojistik Eri,
- Azalan Hzl Geometrik Art, yntemleri olarak saylabilir.

lkemizde gelecekteki nfus tahmininde ller Bankas Ynetmelii
kullanlmaktadr.
Bu ifadelerde;
Ns: Son nfus saym neticesi
Ni: lk nfus saym neticesi
a: ki saym arasndaki senelerin farkdr.
Hesap sonucuna gre;
p 3 ise p= 3; p < 1 ise p= 1; 1 p 3 ise p aynen alnr.

Dolaysyla ller Bankas yntemi snrl hzl Geometrik Art
Yntemidir.
rnek: Aada nfus saymlar verilmi bir kentin, 2044 ylndaki
nfusunu hesaplaynz.
Yl Nfus
1995 60.000
2000 62.000
2005 65.000
2010 68.000
2014 74.000

ATIKSULARIN ZELLKLER
Atksu karakteristikleri, debi ve atksu zellikleri ile ilgilidir. Bu

karakteristikler, meskn blgede kullanlan su miktar ile sna ve ticari
faaliyetlere sk skya baldr. Yal havalarda nemli miktarda
drenaj ve sznt sular kanallara girer. Bu durum atk suyun zelliklerini
nemli lde deitirir. Drenaj ve sznt sular, kanal ann
durumuna, atlak ve arzal boru ksmlar, tamiri gereken boru
balantlar, ykk baca duvarlar, kaak yamur suyu balantlar vs
bulunmasna ve yeralt su yzeyinin seviyesine baldr.

Atksu Debisi
Atksu tasfiye tesislerine gelen atksu debilerinin hesabnda evsel

(Qev), sanayisi (Qsanayi) ve szma (Qszma) debileri toplam dikkate
alnmaldr. Yani gnlk toplam debi;
Q= Qev + Qsanayii + Qszma
olarak hesaplanmaktadr.
Evsel debi, kii bana gnlk su sarfiyat nfusla arplarak

bulunabilir. Yllk ortalama kii bana gnlk su ihtiyac qort ile
gsterilirse yaz aylarndaki su ihtiyacn temsil eden deer (qmax),
ortalama deerin 1,5 kat olarak kabul edilmektedir.
Su ihtiyacnn %7090 arasndaki belirli bir oran kanallara intikal
etmektedir. Bu yzden evsel debi;

Atksularn
EVSEL ATIKSULARIN ZELLKLER
karakteri
Kalite parametresi Konsantrasyon (mg/l)
Kuvvetli Orta Zayf
Toplam kat madde 1260 720 350
znm toplam kat 850 500 250
madde
Toplam askda madde 350 220 100
kebilen madde (ml/l) 20 10 5
BOI5 400 220 110
KOI 1000 500 250
Toplam organik karbon 290 160 80
Toplam azot 85 40 20
Organik azot 35 15 8
Serbest Amonyak 50 25 12
Nitrit 0 0 0
Nitrat 0 0 0
Toplam fosfor 15 8 4
Klorr 100 50 30
Alkalinite (CaCO3) olarak 200 100 50
Ya (Gres) 150 100 50
Parametre St ve Et ve Tekstil
mamlleri mamlleri (sentetik)
BO5 (mg/l) 1000 1400 1500
KO (mg/l) 1900 2100 3300
Toplam kat 1600 3300 8000

madde (mg/l)
Azot (mg/l) 50 150 30
Fosfor (mg/l) 12 16 6
pH 7 7 5
Ya (gres) (mg/l) - 500 -

ATIKSULARIN ARITIMI
Atksu artma yntemleri temel olarak 3e ayrlr;
Fiziksel artma yntemleri

Kimyasal artma yntemleri
Biyolojik artma yntemleri
Deiik karakterdeki atksular iin deiik artma yntemleri

kullanlabilir. Evsel atksular iin genelde fiziksel ve biyolojik artma
yntemleri tercih edilirken, endstriyel atksularn artm iin
genellikle kimyasal yntemler kullanlmaktadr. Ancak, her
ynteminde kullanld artma sistemleri de mevcuttur.

Birincil (Fiziksel ) Artma Yntemleri
Kirlilik unsurunun fiziksel zelliklerine (maddenin boyutlar,

vizkositesi ve zgl arl) bal olarak uygulanan artma
yntemleridir. Fiziksel artma yntemlerine rnek;
Izgaralar ve Elekler
Kum tutucular
keltme tanklar
Kimyasal Artma Yntemleri
Kirlilik unsurunun kimyasal zelliklerine bal olarak, dardan

kimyasal madde eklemek suretiyle yaplan artma yntemleridir.
rnein; koaglasyon ve floklatrma, iyon deitiriciler, klorlama veya
ozonlama .

Biyolojik Artma Yntemleri
Mikroorganizmalarn sudaki kirleticileri besin maddesi olarak

kullanmas neticesinde, atksudaki znm organik kirleticilerin
uzaklatrld yntemlerdir. Bunlardan en sk kullanlanlar;
Aktif amur ve modifikasyonlar

Biyolojik filtreler
Stabilizasyon havuzlar ve modifikasyonlar
Anaerobik sistemler

EVSEL ATIKSULARIN ARITILMASINDA
KULLANLAN TEMEL PROSESLER
-n Artma niteleri
Kaba zgaradan geirme
nce zgaradan geirme
Debi lm
Atksuyun terfi edilmesi
Kum tutucudan geirme
n keltme havuzlar
-kincil Artma niteleri
Biyolojik artma
Son keltme havuzlan
Dezenfeksiyon
-ncl Artma niteleri
Azot giderimi
Fosfor giderimi
-Atksu amuru artm (stabilizasyon/rtme)
-Atksu amuru susuzlatrma ilemleri

n Artma niteleri
Kaba zgaralar: Uzaklatrlmadklar takdirde, artma tesisinin zgaradan sonraki

nitelerinde tkanmalara yol aabilecek byklkte olan kaba organik ve inorganik
maddelerin atksudan ayrlmas iin kullanlrlar. Kaba zgaralarda ubuklar aras
genilik 4 cmnin zerindedir ve yatayla 30-60 a yapacak ekilde yerletirilirler.
Kaba zgaralar genellikle manuel (el ile) olarak temizlenirler.
nce ubuk zgaralar: nce zgaralarda ubuklar aras genilik 1,5-3,0 cm arasnda
deimektedir ve yatayla 30-60 a yapacak ekilde yerletirilirler. nce zgaralar
manuel veya mekanik olarak temizlenebilir. ubuk zgara tipinden baka, yay tipi, dner
elek tipi, dner tambur tipi ince zgara tipleri mevcuttur.
Izgarann nden ve Yandan Grnm Atksu yaklam kanalnda almakta olan zgara.

Atksu artmnda dner ve statik elekler

n Artma niteleri
Kum tutucular: Artma tesisine gelen pissuda bulunan kum, akl v.b
gibi kolayca kebilen maddeler, pompalarn anmasna, kanallar, borular,
keltme havuzlar ve amur rtme tanklarnda tkanmalara sebebiyet
vereceinden kum tutucular vastasyla pissudan uzaklatrlrlar. Kum
tutucular dikfrtgen planl (sabit hzl) ve havalandrmal tipte olabilirler.
Temel ama 0,2 mmden byk kum tanelerinin tutulmasdr. Kum tutucuda
yatay hzn 0,3 - 0,4 m/sn olmas temin edilmeli, organik meneli katlarn
kelmesine izin verilmemelidir.
Havalandrmal kum tutucunun alan ve atl halleri.

Atksu terfi niteleri
Atksu artma tesisinde proses niteleri arasnda atksuyun enerji

kaybetmesi neticesinde oluacak yk kaybn telafi etmek ve tesise gelen
atksuyu belirli bir kottan sisteme alabilmek iin yaplan pompa
niteleridir. Pompalar burgulu (Arimet) tipte veya santrifj tipte
seilebilir. Eer santrifj tipte pompa seilecekse, atksuyun ince zgara
ve kum tutucudan geirildikten sonra terfi edilmesi gereklidir. Aksi
takdirde atksu iindeki inorganik malzeme pompann arzalanmasna
sebep olacaktr. Eer terfi pompas olarak burgulu tip kullanlacaksa,
atksuyun sadece kaba zgaradan geirildikten sonra terfi edilmesi
mmkn olabilecektir.

n Artma niteleri
n keltme havuzlar: Kaba organik ve inorganik maddelerden ou

zgara ve kum tutucularda alkonulduktan sonra, organik esasl ve byk
lde kirletici karakterde olan geriye kalm askdaki kat maddelerin
atksudan uzaklatrlmas gerekmektedir. n keltme havuzlarnda
askdaki kat maddelerin %50-70'i ve BO'nin % 25-40' uzaklatrlabilir.
keltme havuzlar dikdrtgen ve dairesel biimde olabilirler. kelen
amurun biriktirilmesi iin amur konisi ve bu koniye amuru syracak
syrma ekipmanlar gerekmektedir. n keltme havuzlarnda atksuyu
bekletme sresi 1,5-2,5 saat arasnda deiebilmektedir.

kincil (Biyolojik) Artma niteleri
n artma metotlar ile uzaklatrlamayan znm ve kolloidal

organik maddelerin uzaklatrld artma basamadr. znm ve
kolloid organik maddeler basit keltme metotlar ile artlamayaca
iin, bu maddelerin kelebilen katlara dntrlmesi gerekmektedir.
Sz konusu dnm bu organik maddeler ile mikroorganizmalar bir
araya getirmekle gerekleir. Mikroorganizmalar znm ve kolloid
maddeler zerinde beslenirken byrler ve oalrlar bu arada da
znm ve kolloid maddeleri de kelebilen katlar haline
dntrrler. te ikincil artm yntemleri bu ilemleri gerekletiren
biyolojik prosesler ve gerekmesi durumunda kullanlan son keltme
tanklarn ierirler.
evre Koullarnn Biyolojik Reaksiyona Etkisi

evre koullarnn (scaklk, pH, znm oksijen, znm
karbondioksit, redox potansiyeli, toksisite vb.) organizmalar zerine
etkileri nemlidir. Mikroorganizmalarn metabolizmalar (zellikle
byme faaliyetleri) kendilerini evreleyen fiziksel ortamn
zelliklerine geni lde bamldr.
Aktif amur Sistemleri
Bu artma sisteminde n artmadan geirilmi atksu havalandrma

tanklarna alnr. Bu tanklara dardan hava veya saf oksijen (yzeysel
havalandrclar veya difzr havalandrclar ile) verilerek aerobik
mikroorganizmalarn atksu iindeki znm ve kolloid organik
maddeleri ayrtrarak artm ilemini gerekletirmesi salanr.
Havalandrma tankndan kan atksularn son keltme tanknda
durultulmas yani artlm su iindeki mikroorganizmalarn sistemden
ayrtrlmas gereklidir. Ayrca havalandrma tanknda belirli bir
mikroorganizma konsantrasyonunu temin etmek zere son keltme
tankndan alnan kelmi amurun (mikroorganizmalarn) havalandrma
tanknn bana geri devredilmesi gereklidir. Sistemde oluacak fazla
amur ise sistem dna alnarak amur artm ilemlerine tabi tutulmas
gerekir.

Aktif amur Sistemleri
Seim Kriteri:
Yeterli byklkte arazi yoksa,
Artma veriminin iklim koullarndan etkilenmemesi isteniyorsa,
Alc ortam yksek artma verimlilii gerektiriyorsa (%90-95).
Kullanlan baz modifikasyonlar:

Klasik aktif amur sistemi,
Uzun havalandrmal aktif amur sistemi,
Oksidasyon hendekleri,
CARROUSEL hendekleri,
Saf oksijenli sistemler, vd.
Artma verimi: %90-95 civarnda

Alan gereksinimi: Kii bana 0,25-0,40 m 2
alan gerekmektedir, Oksidasyon Hendei
letme maliyeti: Kii bana yllk yaklak 3 $ iletme ve bakm masraf

gerekmektedir.

Stabilizasyon Havuzlar (Arazide Artma)
Bu artma ynteminde atksular n artma nitelerinden geirildikten

sonra havuzlara alnr. Temel prensip sisteme dardan enerji vermeden
(havalandrma yapmadan) doal ortamda artmn gerekletirilmesidir.
Sistemin avantajlar, ar derecede basit ve ileminin
gvenilebilirliinden kaynaklanmaktadr. Doal artma neticesinde oluan
amur miktar dier atksu artma yntemlerine kyasla ok daha azdr ve
oluan amur stabil halde olduu iin ayrca bir amur artm ilemine tabi
tutmaya gerek yoktur. Bununla birlikte, doal artma yava cereyan
ettiinden byk havuz hacimlerine ihtiya vardr. klimin ise scak
olmas tercih sebebidir.

Stabilizasyon Havuzlar (Arazide Artma)
Secim Kriteri;
Yeterli byklkte arazi mevcutsa,

klim koullan msait ise,
Alc ortam yksek artma verimlilii gerektirmiyorsa (% 70-80),
Tesisin ina edilecei blgeye yakn yerleim alanlar yoksa,
Belediyenin yksek teknolojili tesisi iletemeyecei endiesi varsa.

Kullanlan tipleri: Havuz derinliine ve ilave yzeysel havalandrc kullanlp
kullanlmamasna gre deiik tipleri mevcuttur. Organik maddeleri paralayacak
mikroorganizmalarn aerobik, anaerobik ve fakltatif tipte seilmesine ve havuz
derinliine bal olarak u tipleri vardr;
Fakltatif stabilizasyon havuzlar (derinlik = 1-2 m aras)
Anaerobik havuzlar (derinlik = 2-5 m aras)
Olgunlatrma havuzlan (derinlik = 1-3 m aras)
Mekanik havalandrmal lagnler (derinlik =2,5-5 m aras)
Artma verimi: %70-80 civarnda artma verimi elde edilebilmektedir.

Alan gereksinimi: Seilen tipine gre ve iklim koullarna bal olarak kii bana 2-
4,5 m2 alan gerekmektedir.
sletme maliyeti: Giri terfi merkezi ve yzeysel havalandrc kullanlmyorsa, sadece
iletme personeli masraf ve ok az miktarda bakm masraf olacaktr.
Damlatmal Filtreler
Temel prensibi belirli bir tank hacmine doldurulan krma ta, plastik veya herhangi bir
malzemenin zerinde bakteri tabakas oluturarak, bu malzemenin zerinden n artmadan
geirilmi atksuyu filtre etmek ve bu sayede atksu iindeki kompleks organik maddelerin
bakteriler tarafndan paralanmasn temin etmektir. Dairesel veya dikdrtgen geometride
tanklar kullanlabilmektedir. Filtre iersinde hava sirklasyonunu temin etmek ve filtre
yzeyinin kuru kalmamas iin tedbir almak gereklidir. Filtre yzeyinde reyen bakteri
tabakas zamanla kalnlaarak kopar ve k suyu ile birlikte tank terk eder. Atksu
iindeki bu bakteri ktlelerini sudan ayrmak iin son keltme tank kullanlmas
gereklidir. Son keltme tankndan alnan bu bakteri ktlesi (amur) sistem dna alnarak
amur artm ilemlerine tab tutulmas gereklidir. Damlatmal filtrelerde karlalan en
nemli problemler; filtre malzemesinin tkanmas, sinek problemi ve filtre malzemesinin
donmas riskidir.

Secim Kriteri:
Yeterli byklkte arazi yoksa
klim koullan uygun ise
Alc ortam yksek artma verimlilii gerektirmiyorsa (%70-80)
Kullanlan tipleri:
Sper hzl
Yksek hzl
Orta hzl
Dk Hzl
2 kademeli damlatmal filtreler

Dner Biyodiskler
Dner biyodisk proseslerde, ok sayda dairesel plastik disk, merkezi

bir aft zerine baldr. Diskler suya batktr (%40 80 orannda) ve tank
iinde dnerken, atksu ile temas ederek artlmasn salarlar. Diskler
zerinde byyen mikroorganizmalar artmdan sorumludurlar. Svdan
disk zerine alnan organik maddenin dnm iin gereken oksijen,
diskin atksu dnda dnen ksm vastasyla atmosferden adsorbe edilerek
salanr. Diskler tamamen dalm veya yar dalm durumdayken
iletilebilirler. Koku yapmazlar, sessiz ve az enerji harcayan sistemlerdir.

Son keltme havuzlar: Biyolojik artmadan sonra, atksuyun
iindeki biyolojik floklarn atksudan ayrlmas ve su kalitesinin
iyiletirilmesi iin kullanlmaktadr. keltme havuzlar genellikle dairesel
biimde olurlar. kelen amurun biriktirilmesi iin amur konisi ve bu
koniye amuru syracak syrma ekipmanlar gerekmektedir. Son keltme
havuzlarnda atksuyu bekletme sresi 2 - 4 saat arasnda
deiebilmektedir. Kenar su derinlii ise 2,5 5 mdir.

ATIK AMURU ARITMA YNTEMLER
Artma tesislerindeki en nemli sorunlardan biri atk amurun artm

ve ynetimidir. Atk amurun artm ve ynetimi, tesisin toplam ilk
yatrm maliyetinin % 30 40na ve iletme maliyetinin % 50sine kadar
ykselebilmektedir.
Atksu artma tesislerinde gerek n keltme havuzlarnda gerekse
son keltme havuzlarnda amur olumaktadr. Tipik bir evsel n
keltme amuru grimsi siyah renktedir, rahatsz edici bir kokusu vardr
ve yaklak %4 kuru madde ierir. Bu kuru maddenin %70-80ni organik
ve uucu maddedir. Organik madde, yalar, bitkisel yalar, yiyecek
kalntlar, dk, kat ve deterjanlardan olumaktadr. norganik madde
ise balca silisli kumu ierir.
Atksuyun biyolojik artlmas son keltme amuru denilen dier
organik kat malzemenin (amurun) retilmesi ile sonulanr. Bu son
keltme amuru biyolojik filtre amuru veya fazla aktif amurdur.
Kahverengi renktedir. Biyolojik artmann iletme artlarna bal olarak
% 0.5 3 orannda kat madde ierir. Biyolojik amuru susuzlatrma ve
stabilize etmek daha zordur.

ATIK AMURU ARITMA YNTEMLER
Oluan bu amurlarn evreye ve insan salna zarar vermemesi

iin stabilizasyonu (rtlmesi) gerekmektedir. Bu rtme ilemi
aerobik veya anaerobik ilemlerle gerekletirilebilir. rtlecek amur
hacmini azaltmak amacyla amur younlatrclar kullanlr. amur
younlatrma tanklarnda %5 kat konsantrasyonuna kadar koyu amur
alnabilmektedir. amur younlatrlp rtldkten sonra
susuzlatrma ilemine tabi tutulmaldr. Bylece amur keki elde edilir
ve bu malzeme nihai bertaraf sahalarna kolaylkla nakledilebilir, toprak
iyiletirici olarak veya tarmsal gbre olarak kullanlabilir.

Anaeobik amur rtcler
PAKET ARITMA SSTEMLER

SEPTK SSTEMLER

KATI ATIKLAR
Teknolojik gelimeler, hzl nfus art, tketim alkanlklarnn
deimesi ve buna benzer bir ok nedenden dolay doal kaynaklar hzla
azalmaktadr. Doal kaynaklardaki bu azalmaya karn doaya braklan
atk miktar da hzla artmaktadr. Bu atklarn nemli bir ksmn da kat
atklar oluturmaktadr. Atklarn artmas, zelliklerinin deimesi,
tabiatta uzun sreler bozulmadan kalabilen atklarn oalmas gibi
birok etken evre adn verdiimiz ortamn kullanm amalarnn dna
kmasna yani evre kirlenmesine sebep olmutur.
nsanlarn sosyal ve ekonomik faaliyetleri sonucunda ie yaramaz
hale gelen ve akc olabilecek kadar sv iermeyen her tr madde ve
malzemeyi kat atk olarak tanmlamak mmkndr.

Kat Atklarn Kaynaklar
Kat atklar genel olarak aadaki gibi snflandrmak mmkndr :
1. Evsel Kat Atklar

-Organik: Mutfak atklar, yemek artklar, kat, dokuma ambalaj
maddesi
-norganik: Kl ve cruf, ev eyas krklar
2. ri ve Hurda pler: Eski ev eyas, byk bahe artklar, byk

ambalaj, araba lastii vb
3. Bahe Artklar: Bitki artk, yaprak, aa dallar
4. Cadde Sprntleri
-Organik: Pazar yeri atklar, cadde aalarnn dal ve yapraklar, kat
atklar, hayvan pislii
-norganik: Cadde yzeyi anmalar, uucu toz, kl k hizmetlerinde
serpilen maddeler

5. Sanayi pleri
- Organik: Besin endstrinin retim artklar, tabakhane,dokuma

fab., ambalaj mad., kat, karton, plastik ahap artklar, testere
tala, cila ve boya
- norganik: eitli endstri dallarnn retim artklar, kl, cruf
ambalaj malzemesi, elik, toprak kap, cam vd.
6. Mezbaha ve Ahr Atklar: Barsaklar, ikembe muhtevas, kemik,

boynuz, hayvan trnaklar vd.
7. Enkaz ve Toprak:
- Organik: Yap ksm ahap ve plastik

- norganik: Ta, topak, metal paras

Kat Atklarn retim Hz
Gnmze nfus art, gelien endstriyel faaliyetler, teknolojik

gelimeler ve tketim atklarnn deimesi ile atk miktar artmakta ve
atn nitelii de deimektedir. Bir kiinin bir gnde rettii kat atk
miktarna kat atk retim hz denir.
statistiksel verilere gre insanlar her yl bir nceki yla gre %25
orannda daha fazla p oluturmaktadr.
Sanayileme ve ekonomik byme, yalnzca p miktarn arttrmakla
kalmam beraberinde doal kaynak azalm, ham madde ve enerji israf
gibi problemleri de ortaya karmtr. Atk miktarnn artmas ile evre
ve halk sal ile ilgili rahatszlklar artmaya balamtr.
p retimi lkeden lkeye deitii gibi, ayn lkede blgeden
blgeye ve ayn ehirde semtten semte deimektedir. rnein Devlet
statistik Enstits verilerine gre l baznda bakldnda Artvin ilinin
p retim hz 1 kg/kii.gn iken, Ankara ilinin 1,6 kg/kii.gndr.
Blge baznda bakldnda dou Karadeniz blgesi p retim hz 1
kg/kii.gn iken, bat Marmara blgesinin 1.9 kg/kii.gndr.

Kat Atk retim Hzn Etkileyen Faktrler
Ortaya kan p miktarn ve p retim hzn etkileyen birok

faktr vardr. Bunlarn bazlarn yle sralayabiliriz;
Corafik konum: Corafik konum iklimi belirler. Ilman iklime

sahip blgelerin park ve bahelerinden kaynaklanan atklar fazladr.
lkemizde lman ve karasal iklim yaanmaktadr. Bu iki ayr iklim
trnn sebep olaca atk, atk miktar ve oluum dnemi farkl
olacaktr. Sebze ve meyve tketimi de daha fazladr.
Mevsim: Genelde kn oluan p miktar yazn oluan p

miktarndan fazladr. Turistik blgelerde yazn p miktar fazla olabilir.
Kn p miktarnn fazla oluu, kalorifer crufu ve soba klleri
yzndendir.
Toplama skl: Toplama skl fazla ise oluan atk miktar fazla
olur. Gereinden daha sk toplama ilemi yapld takdirde toplumda
atma istei hzlanmakta dolaysyla da retim hz artmaktadr.
Mutfak tclerinin kullanlp kullanlmad: Evde kullanlan
tc ile yiyecek at azalacaktr. Bu p retim hzn azaltrken
kanalizasyona ulaan tlm p organik yk arttndan evsel atk
su artmnda dezavantaja sebep olmaktadr.
Toplumun sosyo -ekonomik yaps: Nfus art deien tketim

alkanlklar, teknolojik geliim ile p retimi artar. Byk kentlerdeki
p retiminin krsal alanlardan fazla oluu bu sebeptendir. Toplumun
gelir dzeyi, sosyal yaants, beslenme alkanlklar deitike kat atk
retim hz da deiir.
Belediyelerin geri evirim uygulamalar: Belediyeler tarafndan

geri evirim uygulanyorsa toplanan atk miktar azalacaktr.
Kanun ve ynetmelikler: zellikle ambalaj malzemeleri ile ilgili

olanlar atk miktarn etkiler.
Eitim programlar: Halkn atk oluturma alkanlnda etkilidir.

Kat Atklarn zellikleri
Kat atk ynetiminde bileenleri ve oranlarn btn mevsimleri, hatta

mmknse aylar da kapsayacak ekilde aratrmak gerekir. Kat atk
bileenlerinin bilinmesi halinde pten nasl yararlanlaca ve en uygun
nasl bertaraf edilecei anlalr.
Salkl bir bileim oranlar tespiti iin bunlarn yan sra numune
alnacak blgeler rasgele seilmeli ve veriler istatistiksel analize tabi
tutulmaldr.
Numune almada izlenecek yntem yle olmaldr:
Numune yn drt eit paraya blnr.

Paralardan birisi tekrar drt eit paraya blnr.
Bu yeni drt eit paradan birisi seilir.
Analizlenecek parann toplam arl 80 kg. civarnda olmaldr.
Analizlenecek parann ayrmaya ve rmeye uramamasna
dikkat edilmelidir.
Parann tm bileenleri iermesine dikkat edilmelidir
Fiziksel zellikleri
Kat atklarn fiziksel zellii, partikl boyutu, nem ierii ve kat atk
younluu gibi zelliklerinden olumaktadr.
Partikl Boyutu
Kat atk ierisindeki materyal boyutu yada bykl Kat atklarn

elek ve manyetik ayklayclar ile ayklanmasnda nem tamaktadr.
zellikle geri kazanlabilen atklarn tane byklkleri ayklama
ilemlerinde kullanlacak elek ve benzeri materyallerin seiminde
nemlidir. Kompostlatrma ileminde olduu gibi bertaraf
yntemlerinde de tane boyutu nemlidir.
Nem erii
Kat atklarn nem ierii kat atklarn birim arlklar ierisindeki su

miktar olarak da ifade edilebilir. Nem orannn llmesinde belirli
miktarlardaki kat atn ya ve kuru arlk farklarndan faydalanlr.
Kat atklarn nem ieriinin bilinmesi zellikle yakma tesislerinin
tasarm ve iletilmesi iin son derece nemli bir fiziksel parametredir.
Ayn zamanda tama ilemlerinde de nem oran nemli bir parametredir.
Blgesel zelliklere ve sosyo-ekonomik yapya bal olarak olduka
geni bir arala sahip olan nem ieriinin tipik deeri %20 olarak
verilmektedir.
Younluk
Kat atklarn younluklar corafik koruma, mevsime ve depolama

sresinin uzunluuna bal olarak deiir, bu nedenle dikkat edilmelidir.
Dikkat edilmesi gereken konu kat atn sktrlp sktrlmaddr.
Kat atklarn younluklar sktrma ilemi sonunda 180 ile 450 kg/m3
arasndadr.

Kimyasal zellikleri
Kimyasal kompozisyon, kat atklardan enerji elde edilmesinde, geri

dnmnde, yaklmasnda ve baz bertaraf ilemlerinde nemli bir
parametredir.

Isl Deer
Kat atklarn sl deeri, brakaca kalnt ve enerji ieriklerine gre

belirlenir. Baka bir ifade ile birim kat atk miktarnn yaklmas
neticesinde elde edilen enerji olarak da ifade edilebilir. Yakma
sistemlerinin tasarmnda kullanlan olduka nemli bir parametredir.
Bir kat atn kendi kendine yanabilmesi iin sl deeri 1500-2000

kcal/kg, ilave bir yaktla yanabilmesi iin gereken alt sl deer 950-
1300kcal/kg olmaldr. Isl deerin 1200 kcal/kgn altna dmesi atn
ekonomik olarak yanmayacan gsterir.
Ekonomik olarak yaklamayan kat atklarn yakma yntemi ile

bertaraf edilmesi zorlamaktadr. Eer kat atklar mecburen yaklmak
zorunda kalnr ise bu durumda yksek iletme maliyetleri ortaya
kacaktr.

Evsel plerinin bileimi ve toplumlara gre deiimi
Kat Atk Belika Almanya Fransa stanbul sve A.B.D

Bileimi (%)
Kl 48 30 24 45 0 10
Kat 21 19 30 10 55 42
Organik 23 21 24 36 12 23
Madde
Metal 2 5 4 1 6 8
Cam 3 10 4 1,5 15 6
Dierleri 3 15 14 6,5 12 11

Kat Atklar ve Halk Sal
plerin tekniine uygun bir ekilde uzaklatrlmamalar halinde

halk sal ile ilgili problemler ortaya kar. Kat atklar yoluyla 20 tip
hastaln tanp bulat bilinmektedir.
plerden hastalk tayan en nemli iki faktr, fareler ve sineklerdir.

Sinekler 1 dm3 pte 2500 sinek reyebilir ve bunlar,dizanteri ve pek
ok hastal tayabilir. Fareler sadece eyalar tahrip etmekle kalmaz,
ayrca hastalk nakleden bcekleri de vcutlarnda tayarak zararl
olurlar. Orta adaki veba salgnnn dorudan fareler ile ilgili olduu
bilinmektedir.

KATI ATIKLARDA GER KAZANMA VE GER DNM
Kat atklarn fiziksel ve/veya kimyasal ilemlerden geirildikten

sonra ikincil ham madde olarak retimi srecine sokulmasna Geri
Dnm denir.
Kat atklarn toplama ve temizleme dnda her bir ileme tabi

tutulmadan ayn ekli ile ekonomik mr doluncaya kadar defalarca
kullanlmasna Tekrar Kullanm denir.
Tekrar kullanm ve geri dnm kavramlarn da kapsayan atklarn

zelliklerinden yararlanlarak iindeki bileimlerinin fiziksel, kimyasal
ve biyokimyasal yntemlerle baka rnlere veya enerjiye evrilmesine
Geri Kazanma denir.
Trkiye de kat atk kompozisyonu iinde geri kazanlabilir atk

(plastik, cam, metal, kt) miktar %12,07dir.Yllk toplam atk iinde
kompost hari retilen ambalaj at miktar 3 milyon tondur.

Atklarn geri kazanlmas ile lkeler ekonomik kar salar ve ayn
zamanda kat atklar azalr, ham madde israfn da nlemi olurlar.
Geri kazanm ileminin nem ve gerei aadakileri sylemek

mmkndr;
Kat atk miktarn ve hacmini azaltr.

Depolama sahalarnn kullanm mr uzar.
Ham maddeden tasarruf salanr.
Doal kaynaklar korunur.
Enerjiden tasarruf salanr.
evre duyarll artar.

Geri Kazanlabilir Maddeler
- Kat/Karton,
- Cam,
- Metal,
- Plastik.
Geri kazanlan atklarn ayrm konusunda;
Tketici, kaynandan ayr biriktirmekle

Bertaraf, bu atklar pten ayr ve temiz bir biimde ayrmakla
Sanayi, toplanan bu atklar yeniden ilemekle sorumludur.
Aksi takdirde geri kazanlan atk kalitesi decek ayn zamanda da

dnm maliyeti ykselecektir.

Trkiyede Geri kazanm almalar
Trkiye de oluan kat atklar kaynandan, nihai bertarafa kadar

geen srede eitli ayrma tabi kalrlar. Bunlar;
Apartman kapclar
p konteynrlarn kartrp ie yarar olanlar kullanan yada
biriktirip bir sanayiye satan gelir seviyesi dk kiiler,
Gndzleri sokaklarda arabalar ile hurda satn alanlar
p toplama aralarnda grevli iilerdir.
Esasnda kat atklar Trkiye deki ev veya i yerindeki p kabndan

p dkme veya depolama yerine kadar giden gzerghn zerinde
muhtelif kiiler tarafndan belli noktalarda ayklama ve ayrmaya tabii
tutularak geri kazanlmaktadr.

KATI ATIKLARIN BERTARAFI
Kat atklar genellikle insan saln, faydal bitki ve hayvan

trlerinin yaamn tehlikeye sokmamak, hava, su ve topra
kirletmemek ve bu atklardaki hammadde ve enerji potansiyelini
kullanabilmek amacyla eitli bertaraf ilemlerine tabi tutulmaktadr.
Mevcut ve kullanlmakta olan teknolojilere gre kat atk bertaraf

yntemleri aada verilen drt yntemden olumaktadr.
Dzenli depolama
Kompostlatrma
Yakma
Piroliz
Atklar btnyle yok etmek atklardan kurtulmak ktlenin

korunumu prensibine gre mmkn deildir. Bertaraf yntemlerinin
amac, atklar, evreye ve insana zarar vermeyecek hale dntrmektir.

Dzenli Depolama
Kat atklarn evreye zarar vermeyecek ve insan saln riske

sokmayacak ekilde araziye kontroll bir ekilde depolanmas
aktivitesidir. Dzenli depolama ilemi uygun arazi seildikten sonra
depo zemininin hazrlanmas, oluacak sznt sularnn toplanmas
atklarn serilmesi sktrlmas, dolan sahann rtlmesi, oluan gazn
uzaklatrlmas gibi ilemleri kapsar. Yntemin avantaj ve
dezavantajlarn u ekilde ifade edebiliriz.
Dzenli depolama ynteminin avantajlar;
Uygun arazi bulunduunda ekonomik bir yntemdir.

n yatrm en az olan yntemdir.
Nihai imha metodudur.
Esnek bir metottur. Kat atk miktarna gre kapasite kolaylkla
arttrlr.
Kullanlp kapatlan arazilerde regresyon amac ile istifade
edilebilir.
Dzenli depolama ynteminin dezavantajlar;
Kalabalk yrelerde ekonomik tama mesafesi ierisinde uygun yer

bulmak gtr.
Yerleim yerlerine yakn deponi alanlar iin halkn tepkisi ile
karlalabilir.
Tamamlanmam deponi alanlarda gk ve yerel kmeler
olacandan devaml bakm gerekmektedir.
Sv ve gaz szntlar kontrol edilmezse sakncal durumlar ortaya
kabilir.

Dzenli Depolama Sahas Yer Seimi
Uygun yer seimi, ina edilecek dzenli depolama tesisinin evreye

zarar vermeden iletilmesinin en nemli artdr.
Dzenli Depolama iin Uygun Araziler:
Kurak, tuzlu, susuz, orak ve verimi dk araziler,

ok az rn veren topraklar,
inde su olmayan maden, ta, kum, akl ve kil ocaklar,
Yamalar (eim 1/3 ten fazla olmaldr),
Byk ulam yollarnn birleimi arasnda kalan bo alanlar,
Yeralt suyunu kirletme asndan tehdit etmeyen yerler,
Takn sahalar dndaki yerler,
Konutlara 1 km, hava alanlarna 3 km mesafede ve daha uzakta
bulunan yerler.

Dzenli depolama tesisinde depolanmas sakncal olan atklar ise
unlardr:
Radyoaktif atklar
Tbbi atklar
Ayrma sonucu klor ve benzeri gazlar karanlar
Patlayc maddeler
Deriik baz ve asitler
Sodyum klorr gibi kolay znr tuzlar
Yalar ve yal kat atklar
zcler
Hayvan leleri

Dzenli Depo Sahas Tabannn Oluturulmas
Kat atk depo alanlarnn evre bakmndan en byk

olumsuzluklarndan biri sznt suyu teekkl ve bunun yeraltna szarak
su rezervlerini kirletmesidir. Sznt suyunun doygun tabakaya ve yeralt
su seviyesinin ulamadan engellenmesi gerekmektedir. Bunu nlemek
iin depo sahasnn taban geirimsiz yaplmaktadr.
Kat atk depolama sahas dolgu alannn taban ina edilirken

geirimsiz zemin oluumu aamalar u ekilde sralanabilir.
ncelikle deponi sahas olarak seilen blgedeki st ksmdaki

bitkisel toprak syrlarak alnr. Bu tabakann zerine tabi geirimsizlik
tabakas olan kil serilerek depo sahasnn tabannda her yer
sktrlacaktr. Kil tabakas, kalnl toplam en az 60 cm olacak ekilde
30cmlik 2 tabaka halinde serilerek sktrlacaktr.

me ve kullanma havzalarnn uzun mesafeli koruma alannda ina
edilecek dzenli depo sahas tabannda, 60 cm kil tabakasnn zerine,
kalnl 2 8 mm arasnda deien yksek younluklu polietilen folye
(HDPE) serilir.
Drenaj Tabakasnn Oluturulmas
Drenaj tabakas, sentetik tabakann stne yerletirilir. Drenaj

tabakalarnn amac, sznt sularnn birikinti oluturmadan
uzaklatrlmas ve buradan da artma tesisine gnderilmesi salamaktr.
Sznt sular, depolama sahasnn iletilmesi bittikten sonra da olumaya
devam edecei iin, drenaj zeminleri ok uzun mrl olmaldr. Balca
ekilleri, alan drenaj sistemi, boru drenaj sistemi, birleik drenaj sistemi.

Depo Gaz Oluumu ve Gaz Toplama Sistemleri
p bileimi iinde bulunan organik maddeler, pn

depolanmasndan sonra, depo ktlesi iersinde yeterli oksijen
bulunmamas nedeniyle, aneorobik artlarda paralanmaktadr. Oluan
aneorobik ortamda organiklerin bozunmas ile metan arlkl bozunma
gazlar olumaktadr.
Metan havadan hafif olduu iin depo yzeyine doru hareket etmek
istemekte, depo yzeyine kma imkn bulamad zaman bulunduu
alanda yatay olarak hareket ederek civar alanlarn toprak gaz iinde
zenginletirmektedir. Depo gazndaki metan, havann oksijeni % 5
%15 arasnda kartnda patlama olmaktadr. % 15 in zerindeki
oranda ise yangn tehlikesi sz konusudur.
Oluan bozunma gazlar sonucunda zehirlenme tehlikesi ve depo
zerinde ve evresindeki bitkilerin kurumasna yol aar. Yaplan
incelemelere gre metan gaz yaklak 1 m p depo derinlii iin yatay
olarak 10m mesafeye gidebilmektedir. Buda bitkilerin kklerinin oksijen
almalarna engel olarak onlar kurutur.

Kontrolsz depolama gaz emisyonlarnn olumsuz etkileri:
Sera etkisi,
Patlama ve yangn tehlikesi,
nsan sal iin tehlike,
Depolama sahasnn zerinde ve yaknndaki tarm rnleri ve dier
bitkilere olumsuz etkileri,
Koku olumas.
p deponi gaznn bileenleri,
Deponi sahasnn doldurulmasnda yaygn olarak kullanlan metotlar,

hendek, alan ve hcre metotlar.

Atk ykseklii iletme plannda belirtilen maksimum ykseklie
ulatnda atn zerine toprak rt serilmelidir. Bu tabakann st
eimleri %5 ve %15 arasnda olacak ekilde yaplmaldr.
rtnn Salad Faydalar
Rzgrda uuabilecek atklarn evreye yaylmasnn nlenmesi,

Kokunun kontrol altna alnarak azaltlmas,
Tayc hayvanlarn mikrop tamasnn engellenmesi,
Kontrol d yaplabilecek ayklanmann engellenmesi,
Sivrisineklerin remesinin azaltlmas,
Kontrolsz depo gaz szntlarnn engellenmesi,
Atk tabakalarnn hava ile temas kesilmesi sebebi ile anaerobik
faaliyetlerin hzlanmasn ve atklarn ksa srede stabil olmasna katk
salamas.

Dzenli Deponun Dolmasndan Sonra Yaplacak lemler
Depo sahas doldurulduktan ve nihai son rtnn rtlmesinden

sonra. Tamamlanm depo kullan maksadna gre hazrlanmaldr. Son
kullanm maksad unlar olabilir;
Yeil alan; en yaygn kullanm eklidir. Ekilecek bitki tr,

klime
rt toprann cinsine
rt toprann kalnlna gre tespit edilmelidir.
Tarm; hayvan yemi olarak kuru ot, arpa buday ve msr ekilebilir.
Mesire yeri, park, depo zeri ocuk bahesi, oyun alan ve spor sahas
olarak deerlendirilebilir.
Mera; genelde kkba hayvan tercih edilir. Bykba eski

depolama alanlar iin tercih edilmektedir.
Kompostlatrma
Kompost, organik kkenli kat atklarn oksijenli ve oksijensiz

ortamlarda ayrtrlmas suretiyle oluturulan toprak iyiletirici madde
demektir.
Kompost, gbre deildir. Gbre, topraa bitkilerin gelimesi iin

gerekli besin maddesi kazandrrken kompost, topran yapsal dzenini
salar. Ancak kompost ierisinde belli oranlarda N, P, K ilavesi ile gbre
eldesi mmkn olabilmektedir. Elde edilen bu gbrenin tarm alanlarna
yarar, yapay gbrelere oranla fazladr.
Kompostlatrma biyolojik bozundurma ile e anlaml kullanlabilir.

Kompostlatrma, organik (yada C ieren) maddelerin
mikroorganizmalar tarafndan (ounlukla bakteriler ve mantarlar) koyu
kahve ya da siyah renkli ve toprams bir kokusu olan sabit bir humus
maddesinin kontroll bir ekilde ayrtrlmas olarak tanmlanmaktadr.
Kontroll bir ekilde ayrtrlmasnn amac bozunmay hzlandrmak,

verimi en iyi hale getirmek ve ortaya kabilecek potansiyel evre
sorunlarn en aza indirmektir.

Kompost olabilen atklar
Sebze ve meyve atklar

im krpntlar
Yapraklar ve bahe krpntlar
Testere tala
Geri dntrlemeyen kat atklar
Yn ve pamuktan, eski yada yrtk bez ve kuma paralar
ay torbalar, yumurta kabuklar kahve telvesi
Kompost olmayan atklar
Her trl et ve artklar

St ve stten yaplm yiyecekler
Kat haldeki yalar
Sv haldeki yalar
Hastalkl bitkiler
Kemikler
Ta gibi inorganik maddeler

Kompostlatrmaya Tesir Eden Faktrler
Tane ap
Kat atn iinde bulunan tanelerin ap 8 mm den az olduu zaman

teknolojik imkanlara gre iyi kompost elde edilemedii grlmtr.
Karbon/Azot Oran
C/N>45 ise kompost reaksiyonunun optimum artlarda cereyan

edebilmesi iin reaktrde komposta azot ilave ederek besleme
yaplmaldr. Yaplan aratrma ve analizler pte optimum C/N orannn
20 25, bu deerin rastlanan maximum miktarnn ise 50 olabileceini
ortaya koyuyor.
Su Muhtevas
Mikroorganizmalar oalmalar iin gerekli besini suda znm

halde ilerine almaktadrlar. Suyun fazlas havalandrmay engellemekte
ve zellikle ortam anaerobik bir hale dntrerek kokulara ve patojen
mikroorganizmalarn canl kalmasna neden olmaktadr. Optimum su
ihtiyac arlka %45 - %55dir.

Scaklk ve pH
Kompostlatrma mezofilik ve termofilik ortamda gereklemektedir.

Scakln 55-60 C civarna ulamas, hatta baz halde 70-75 Cye
kmas yznden kompost iinde bulunan patojen mikroorganizmalar,
solucan yumurtalar ve bitki tohumlar tahrip edilirler.
Kompost bakterileri pH 6 7,5 arasnda faaliyet gsterirler. Mantarlar

ise pH 5,5 8 aras faaliyet gsterirler. pH 6nn altna derse
mikroorganizmalar zellikle bakteriler tkenir ve bozunma yavalar.
Eer pH 9a ularsa N, NH3e dnr ve organizmalar iin

kullanlabilir olmaktan kar. Bu da bozundurma ilemini yavalatr.
Hava (Oksijen)
Oksijenin varl en nemli evresel etkendir. Kompostlarn

hzlanmas iin kat ata yeterli oksijen verilmesi gerekir. Aksi halde
ortam, anaerobik olur, scaklk der, patojenler lmez, rme sonucu
naho kokular kar ve kompostlanma sresi de artar.

Zehirli ve zararl kimyasal maddeler
Zehirli ve zararl kimyasal maddeler kompostlatrma reaksiyonunu

engelleyici etkilerde bulunmaktadrlar. Endstriden gelmi kat atklar
ierisinde ki tehlikeli atk kapsamndaki zehirli ve zararl maddeler
bulunabilir. Bu maddeler Pb, Cd, Cu, Ni, Hg ve Zn gibi ar metaller
kompostlamay engelledikleri gibi daha dk ve belirli
konsantrasyonlarda dahi kompost iinde bulunmamalar istenmektedir.
Ar metal ierikli kompostun tarm yaplacak topraklara verilmesi

halinde ar metallerin bitkiler tarafndan alnmas ve insanlara ulaan
besin zincirine katlmalar tehlikesi bulunmaktadr.

Kompostlatrma Prosesinin Aamalar
Ayrma
Paralama
Fermantasyon
Olgunlatrma iin depolama
Ayrma: Cam, metal, seramik, plastik, ta, kl ve cruf gibi kat atk
bileenleri kompost olamadklarndan projenin balangcnda hemen
plerden ayrlmaldr. Ayrca sanayi atklarndan ayrlmadan toplanan
organik maddeler kullanlarak retilen kompost yksek seviyede ar
metal ierebilir.
Paralama (tme): tme ve paralama ayrmay hzlandrr ve

atn her tarafnn bakteri ve mantar istilasna uramasna yol aar.
tme sonucu elde edilen tanelerin ok kk olmas hava giriini
azalttndan arzu edilmez. Bu nedenle paralama sonucu elde edilen
tane boyutu 2 5 cm arasnda kalmaldr. Dier yoldan ok ince
malzemede 8 mmlik elekten geirilerek ayrlr.

Fermantasyon: tmenden hemen sonra yn haline getirilen
pler veya bir rtc reaktre konan kat atklarda bakteri faaliyetleri
artan bir hzla geliir. Kompostlama iin gerekli sre uygulanan
ilemlere ve evresel etkenlere baldr. malatlar 3 6 gnlk bir
srenin sz konusu olduunu ancak bunun ardndan 2 haftalk bir
olgunlama sresinin de gerekli olduunu belirtmektedirler.
Baz deneylerde bahe atklarnn 10 11 gnde, C/N orannn 78/1e

eit olduunu, plerde ise yaklak 21 gnde kompostun olutuu
gzlenmitir. Kompost haline gelen kat atklarda hacim azalmas bahe
atklarnda %60 65 iken ok fazla gazete kad ierenlerde %30 35e
dmektedir.
Olgunlama iin Depolama: Taze kompost depolamak iin yeterli

olacak kararl halde ise arazi slahnda, dk kaliteli topraklarn tarma
elverili hale dntrlmesine kullanlr. Kompost elenebilir, elenen
kompost bahe ve iek retiminde kullanlmaktadr. Olgunlam
kompost uzun sre depolanabilir. Olgun bir kompastn dokusu tarma
uygun bir topran dokusu gibidir.

Kompostun Kullanld Yerler
Arazi slahnda,
Dk kaliteli topraklarn tarma elverili hale getirilmesinde,
iek ekiminde, bahe yapmnda komposttan faydalanlmaktadr.

YAKMA
Yakma organik maddelerin oksijenle bir kimyasal reaksiyonu olup

bunun sonucunda oksitlenmi bileikler ile alev ve s ortaya
kmaktadr. Yanma, bileiklerin yanmas veya oksitlenmesi anlamna
gelmektedir.
Kat atklarn yaklmas, nihai depolama sonrasnda bertaraf gereken
atk miktarnn azaltlmas, atklarn hijyenik olarak bertarafnn
salanmas amacyla yaplmaktadr.
Kat atklarn kontrol ynetmeliine gre ise yakma tesislerinin
amac; kat atklar zararsz hale getirmek hacmini azaltmak ve ksmen
enerji elde etmek maksadn iermektedir.
Literatr bilgilerine gre bir atn kendi kendine ilavesiz olarak
yanabilmesi iin kalorifik deerinin 1500 2000 kcal/kg olmas gerekir.
Yakma Tesislerinde Yaklmas Yasak Olan Atklar
Yakma geni bir alandaki atklara uygulanabilir. Kat amur, sv veya

gaz atk olabilir. Ancak Kat Atklarn Kontrol Ynetmeliine gre;
evsel akt atk, evsel artma amuru ve evsel kat atk benzeri endstriyel
kat atklar yakmak maksad ile ina edilen yakma tesislerinde, arlk
olarak kat atk toplam miktarnn %1ini geen organik bal klor veya
1kg atkta 50 mgden fazla halojenli organik madde ihtiva eden tehlikeli
atklarn yaklmas yasaktr.
Yakma Tesisinin Temel Birimleri
Bir yakma tesisinin temel birimleri aadaki gibi olmaldr.
Atk kabul
Ayrma, paralama
Temiz hava ilavesi ile kurutma ve frnda yakma, enerji retimi
Cruflarn uzaklatrlmas, gerektiinde cruf ykama
Cruf artlandrma: Metal giderme, elek ile snflama, kaba
fraksiyonun paralanmas
Yakma frnnn st ksmnda kullanlm (ikincil) hava ilavesi ile
baca gazlarnn ve tozlarnn yaklmas
Gaz soutma
Baca gaznn artlmas
leri gaz temizleme
Temizlenmi baca gazlarnn alc ortama (havaya) dearj edilmesi
Atk su artma
Enerji deerlendirme (elektrik retimi, buhar kullanm)

Yakma Prosesi Aamalar
Bir yakma nitesi aadaki be aamadan oluur.
Kurutma
Aktarma dntrme
Ateleme
Yakma
Yakmay tamamlama

Yakmann Avantajlar
Organik maddeleri ksa srede gaz ve kl haline evirir.

Atk hacminde ortaya kan azalma %70 80 arlka, %60 -70
orannda olup bu nedenle gerekli dzenli depo hacmi azalmaktadr.
Yanma art kl ve cruf biyolojik olarak ayramaz.
Yanma tam olmu ise p dezenfekte olmu, mesela tbbi atklar
zararsz hale getirilmi olur.
Dzenli depolamada salk koruma problemleri ortaya kmaz.
p retildii yerde yaklrsa, tanma mesafesi ve dolaysyla
tanma masraflar azaltlmtr.
Yakma sonucu elde edilen s enerjisinden faydalanlabilir.
Kat atklarn yaklmas sonucu elde edilen s enerjisinden, scak su
retimi, scak hava retimi ve Buhar retimi yoluyla faydalanlabilir.

Yakmann Dezavantajlar
Depolanan kl ve cruftaki kolay znr inorganik bileenler

yeralt suyunu kirletirler.
Crufun su ile soutulmas ve baca gazlarnn su ile ykanmas
halinde yaklak olarak 1 ton p iin 1 m3 atk su ortaya kmaktadr
Yakma bacasndan 1 ton p iin bunun yaklak %65i 650 gr kirli
madde gaz halinde ve noktasal olarak atmosfere verilmekte, geni bir
blgenin kat atklar tek bir noktada bertaraf edilmektedir.
yi yaklmayan kat atklar nedeniyle kt kokulu baca gazlar ve
kl ile cruf yannda kt kokulu, tam yanmam organik maddeler
ortaya kabilir.
Yakma tesisi civarnda oturanlar bir ara grlts, toz ve egzoz
gazlarndan rahatsz olabilirler.
Yakma tesiri, ilk tesis ve ileme masraflar asndan pahaldr. Bir
ton p bana bertaraf etme maliyeti, hava kirlilii kontrol donanm
dhil, dzenli depolamann yaklak 10 katdr.
lkemiz iin yakma ilemi, atk kompozisyonun iindeki organik

madde yzdesinin ykseklii, kn artan kl oran, buna bal olarak p
(kalorifik deerinin dk olmas 1000 kcal/kg) ve ayrca yksek
yatrm, iletme maliyetleri nedeni ile uygun bir bertaraf yntemi
deildir. lkemize 3 adet yakma tesisi mevcuttur. Toplam kapasite
44000 ton/yl dr. 11000 ton/yl tbbi atk yaklmtr.
PROLZ
Fazla karbon ieren maddelerin yksek scaklklarda oksijensiz

ortamda termik paralanma reaksiyonu olarak tanmlanabilir. Bu olay
sonucunda kat, sv, gaz rnler elde edilir.
Kat rnler; indirgenmi kat kalntlar, karbonca zengin crufu

fazla katlar
Sv rnler; su, ya, katran, alkol
Gaz rnler; CO2, H2, CO, CH4, eter, propan
Piroliz anlalr bir dille; p ynlar iindeki cam ve metallerin

ayrlmasndan sonra geriye kalan ve ie yaramaz gibi grnen organik
maddelerin; hava kullanlmadan stlarak gaz, sv yakt ve kmre
dntrlmesidir.
Pirolizde, kat atklarda hem kimyasal hem de fiziksel deimeler
meydana gelir. rnein plastikte oluan en nemli deime; yumuama
ve sonra tekrar katlamadr.
ou zaman piroliz prosesi endotermiktir. Yksek scaklklarda ise
ekzotermiktir.
Evsel plerin, artma amurlarnn, lastiklerin pirolizinde H2, CO,
CnHn ve az miktarda da SO2, HF, NH3 olumaktadr.

Yanma olayndakine kyasla termik paralanma ve yeni kimyasal
bileenlerin olumas srasnda sadece H2O, CO2 ve CO meydana
gelmekte ayrca C, H2, CH4 ve yksek molekll bileikler olumaktadr.
Birok gelimi lkede p ynlarn ortadan kaldrmak iin yakma

ve gmme ilemleri yerine pn deerlendirildii, atklarn iindeki ie
yarar ksmlarn geri kazanld piroliz ilemine bavurulmaktadr.
Organik maddeler oksijensiz ortamda stlrsa ortaya kan termal

paralanma srecine piroliz ad verilir. Oksijensiz ortamda 500600 C'
a kadar yaplan stmada; gaz bileenleri, uucu youabilir maddeler,
mangal kmr ve kl aa kar. Yksek scakla ktnda ise gaz
bileenleri ve odun gaz aa kar.
Pirolizin Avantajlar
Hava kirliliini nler.

lem gren kat atklardan faydal rn elde edilmesi
Kat atn hacminin azalp steril rnler olumas depo sahalarnn
mrn uzatr.
Enerji ihtiyac asndan sistem kendi kendini destekler.

Yakma ve Piroliz Arasndaki Farklar
Yakma
Havann oksijen ile oksitlenme reaksiyonlardr.
Yanma scakl 800 1000 0Cdir.
rnler
o Kat; oksitlenmi cruf,
o Sv; su,
o Gaz;CO2,SOX, NOX vs.
Ekzotermik reaksiyonlar gerekleir.
pn deien bileimine bal ve sl deerine kar duyarldr.
Piroliz
Oksijensiz ortamda termik paralanma reaksiyonlardr.
Piroliz scakl 500 1000 0Cdir.
rnler
o Kat; indirgenmi kat kalntlar, kmr,
o Sv; su, sv hidrokarbonlar,
o Gaz; H2O,CO2,CO,CH4,H2S,NH4,etan, propan
nce endotermik sonra ekzotermik reaksiyonlarla olur.
pn deien bileimine bal ve sl deerine kar ok az
duyarldr.
Kat Atk Minimizasyonu
Atn olutuu ilk aamada kat atk oluturmayacak veya azaltacak

her trl metot, proses veya ilemler kat atk minimizasyonu olarak
tanmlanr.
Kat atk minimizasyonu evsel plerin ve endstriyel plerin en aza

indirilmesi olarak iki gruba ayrlabilir. Evsel plerin azaltlmas,
plerin ayr toplanmas ve p tclerin kullanlmas eklinde
uygulanabilir. Endstriyel plerin azaltlmas ilemi ise evsel plerin
minimizasyonuna gre daha ayrntl ve irketin tasarruf politikasn
olumlu ynde etkileyecei iin nemlidir.

Atk Minimizasyonu
Evsel Atk Endstriyel Atk

Minimizasyonu Minimizasyonu
p Ayrma p tme
Hammadde
Deiimi
rn
Deiimi
Teknoloji
Deiimi

Tehlikeli Atklar
Atld anda veya gelecekte insanlara, bitkilere veya hayvanlara

zarar verebilecek her trl atk veya atklar bileeni tehlikeli atk
snfna girmektedir. Tabiata verebilecei zararlardan dolay tehlikeli
atklar gerekli nlemler alnmadan dier atklarla birlikte
depolanamazlar. Atklarn tehlikeli olup olmad eitli kurulularn
yaynladklar listelere gre bulunabilir. Bu listelerdeki snflandrmalar
maddenin tutuabilirlik, koroziflik, reaktiflik ve zehirlilik zelliklerine
baklarak hazrlanmtr.

Tehlikeli atklar evreye verdikleri zararlar asndan da
deerlendirilebilir. Ksa ve uzun srede oluan zararlar olarak ikiye
ayrabiliriz. Aada bu zararlarn yapabilecei etkiler verilmitir.
Ksa srede oluan (akut) zararlar,

Az, solunum veya deri yoluyla alnma sonucu akut zehirlilik,
Kuvvetli paslandrclk,
Deri ve gzle temasta zarar verme zellii,
Yangn tehlikesi oluturma,
Patlama tehlikesinin bulunmas,
Uzun srede oluan (kronik) zararlar:
-Uzun sreli maruz kalma sonucunda oluan zehirlilik,
-Kanser yapma zellii,
-Detoksifikasyon proseslerine kar direnli olma,
-Yzeysel veya yer alt sularn kirletme potansiyeli,
-Koku gibi estetik olarak istenmeyen zellikler.

TOPRAK KRLL
Genel olarak evrenin birbirine ayrlmaz bir ekilde bal, biri
dierine sreli tesir eden, birindeki bir bozulmann tekine mutlaka
yansd toprak, hava ve su olarak tarif edilebilir. Toprak
kirlenmesinin incelenmesinde mterek tesirlerin beraber incelenmesi
gereklidir. nsanlar bandan beri topraa bal olmulardr ve byle
devam edecektir. Bundan dolay arazilerin optimum ekilde
kullanlmas arttr. Arazinin optimum kullanm iin topraklar
snflandrlmal ve her snf arazi en faydal biimde
kullanlmaldr.Yanl arazi kullanm da toprak kirlenmesi olarak
deerlendirilmelidir.

Topran Tarifi ve Yaps
Toprak yerkremizi kaplayan eitli mineral ve organik maddelerin
muhtelif oranlarda karmndan oluan, kkl bitkiler iin bir mekan ve
besin kayna olan, bnyesindeki mikro organizmalarla birlikte canl bir
ortam olarak ele alnabilen bir varlktr.
Topran bir kesiti alnp incelendiinde,
1. Kat maddeler (toprak taneleri)

2. Toprak taneleri arasndaki boluk
3. Bu boluktaki su
4. Ayn boluktaki havadan meydana geldii anlalr.

Bu bileenlerin yzde olarak dalmn toprak cinsine gre deiir.
Bununla beraber genel olarak hacimce %50 sini kat maddeler, %50 sini
ise boluk olduu kabul edilir. Boluklar dolduran hava ve suyun
birbirine oranlar ok deiiktir.Topran kat ksm ise inorganik ve
organik olmak zere iki ksmda incelenir. norganik maddeler organik
maddelere nazaran ok daha fazladr. Toprak kirlenmesi bakmndan
toprak tanelerinin bykl ve kimyasal yaps ile topran su tutma
kabiliyeti topran nemli zelliklerinden ikisini tekil eder.

Toprak Kalitesi Kavram
Topran bir doal kaynak olarak neminin anlalabilmesi iin nce

topran temel ilevlerinin neler olduunun bilinmesi gerekir:
1. Tarmsal (gda retimi)

2. Altyapsal (inaat/altyap zemini)
3. Ekolojik (bioeitlilik, besin dngs)
4. Hidrolojik (su kaynaklarnn beslenmesi, alc ortam)
Toprak kalitesi kavram topran bu ilevleri ile dorudan ilgilidir.

Topran ilevlerini yerine getirmede maruz kald nemli
tehditler unlardr:
Erozyon
Organik madde azalmas
Biyoeitlilik kayb
Tuzlanma
Hidrolojik, hidrojeolojik riskler
Arazi bozunumu ve tarm arazisi kayb
KRLENME
Toprak Kalitesi = Kavram Toprak ilevlerinin topra tehdit eden

unsurlar tarafndan deiime veya zaafa uratlmas sonucu evre ve
insan sal zerinde risklerin olumas

Toprak Kirlilii eitleri:
Toprak kirlilii 2 eittir: pozitif ve negatif.
Pozitif toprak kirlilii: stenmeyen maddeler tarafndan toprak

verimliliinin azalmas pozitif toprak kirliliidir.
znebilir tuzlarn topraktaki konsantrasyonunun artmas tuzlama

olarak adlandrlr ve bu pozitif kirliliktir.
Fosforlu gbrelerle gbrelenen topraklarn Cd konsantrasyonunun

artmas pozitif kirliliktir.

2. Negatif toprak kirlilii: Topraklarn verimlilii iermi olduu
minerallere baldr. Mineraller topran st ksmnda baldrlar.
st katman tahrip eden maddeler toprak verimliliini azaltrlar.
Topran mineral kapsamn azaltmak yoluyla veya topran st

katmann bozarak toprak verimliliinin azalmas negatif kirlilik
olarak adlandrlmaktadr.
a) Mineral kapsamnn azalmas: Topran mineral kapsamn

azaltan faktrler youn tarm, yanl sulama, ar otlatmadr.
b) Toprak erozyonu: Toprak erozyonuna neden olan faktrler;
ormanszlama, rzgar ve su erozyonuna kar zayf koruma. Aasz
ve bitki rtsz tepelik alanlarda yal mevsimlerde yamur suyu
yzey toprann tanmasna yol aar.
c) Kumul tanm: Kuvvetli rzgar kumullar llerden verimli
topraklara tar ve buralar lletirir

Toprak kirliliinin baz etkileri:
Kirleticilerin su kaynaklarna ulaarak su canllarn ldrr,

Kirli topraklarda yetitirilen rn ve hayvan yemlerinde bulunan
toksik maddelerin son kullanclarna tanr,
Kirli topraklarn uzun sreli rn ve hayvan yemi yetitiricilii
yaplamaz,
Toprak strktr bozulur (kil iyonik yaps bozulur),
Toprak dayankll bozulur,
Tesisat ve boru hatlarnn anmas, paslanmas, korozyonu
Buhar ve hidrokarbonun binalara giriine neden olabilir,
Toksik toz oluabilir,
ocuklarn oynad alanlarda ocuklar zehirleyebilir.
Toprak verimliliini azaltr
Azot fiksasyonunu azaltr
Erozyonu artrr
Yksek toprak ve besin element kayb

Toprak in Kirletici Kaynaklar
Toprak kirlenmesi insan faaliyetleri neticesinde topran tabii
yapsnn bozulmas, fiziksel, kimyasal ve biyolojik bileiminin olumsuz
ynde deimesi ve topran zellii itibariyle faydal kullanlabilirliinin
azalmas veya yerinde kullanlmamas eklinde tarif edilir. Buna gre
topran eitli zelliklerini menfi ynde etkileyen her trl mdahale
toprak iin kirlenme olarak deerlendirilmelidir. Mesela verimli ziraat
topraklarnn yap alanlar olarak kullanlmas doru deildir.
Topra kirleten faaliyetler aada zetlenmitir:

Toprak in Kirletici Kaynaklar
1. Belediye p dkm yerleri,
2. eitli sanayi kurulularnn kat artklarnn topraa atlmas,
3. Artma tesislerinden kan amurlarn dklmesi,
4. Fosseptik muhtevalarnn boaltlmas,
5. Sv artklarn topraa verilerek uzaklatrlmas,
6. Tarm koruma ilalarnn toprakta birikmesi,
7. Gbreli ziraat yaplmas (Bilhassa suni gbreler),
8. Partikl ve aerosol halindeki hava kirleticilerin toprakta birikerek
topra kirletmesi,
9. Sulama sonunda topraktaki tuz miktarnn artmas.

Toprak Kirliliinin Kaynaklar:
1. Noktasal Kaynaklar
- Depolama, nakil, artm ve proses tesislerinden olan dknt ve

szntlar
- Atk depolama ve bertaraf sahalar
- Yasal olmayan uygunsuz atk bertaraf sahalar
2. Noktasal olamayan (Difz) Kaynaklar
- Tarmsal faaliyetler
- Madencilik, petrol arama ve iletme faaliyetleri
- Atmosferik salnmlarn birikimi

p Dkm Yerleri
Kat atklarn ierisinde bulunan kirleticilerin toprakta tanarak
yeralt veya yerst sularna karmas eitli faktrlere baldr. Bu
faktrler:
1. Hidrolojik Faktrler
2. Toprakla ilgili faktrler olmak zere iki ksmda ele alnr.

p Dkm Yerleri
Belirli bir dkm yerinin hidrojeolojik artlar belirlenirken aadaki
faktrlerin gz nne alnmas gerekir.
1. Yeralt su yzeyinin derinlii

2. Yeralt su yzeyinin mevsimlere gre deiimi
3. Yeralt suyu hz
4. Yeralt suyu hareketinin yn,
5. Yeralt ve yerst su yataklarnn bugn ve gelecekteki kullanm
ekilleri,
6. Yeralt ve yerst sularnn mevcut kalitesi,
7. Yeralt ve yerst sularnn birbiriyle olan giriimleri,
8. Yzey sularnn ekolojisi,
9. Dkm yerlerindeki toprak ve taban kayasnn zellikleri.

p Dkm Yerleri
Topran yeralt suyu zelliklerine ve yer alt-yerst suyu
giriimlerine olan tesirleri aadaki zelliklerine baldr:
1. Toprak yatann zelliklerine

2. Kil yzdesine
3. Killerin mineral yapsna
4. Topran tabii younluuna
5. Boluk oran
6. Toprak nemi
p dkm yerlerinin toprak ve su kirlenmesine olan tesirlerinin

incelenmesi iin, p dkm yerinde toprak yaps ve yzeyaltnn etrafl
bir ekilde incelenmesi gereklidir.

Sanayi Atklarnn Topraa Dklmesi
Sanayi atklar ile birlikte topraa verilen kirleticilerin cinsleri ve
miktarlar sanayi tipine bal olarak ok deikendir. Bu tip kirleticiler
topraa verilmeden nce aadaki hususlarn gz nnde tutulmas
gereklidir:
1.Zehirli toksin bileikler

2.Bu tip kirleticilerin uzaklatrlmas ile ilgili snrlayc
ynetmelikler
3.Byle kirleticilerin topraa verilmeden nce aylmas ve mmkn
olan n artmann yaplmas
4.Arazide mmkn olan uzaklatrma tipleri
5.Byle bir uzaklatrma yerinde ortaya kacak kirleticilerin
toplanmas, artlmas ve uzaklatrlmas

Sanayi Atklarnn Topraa Dklmesi
eitli kurululardan topraa verilen atklardaki zehirli bileikler
genel olarak sralanmtr:
-Radyoaktif atklar
-Patojenler
-Kanserojen maddeler
-Patlayc maddeler
-Ar metaller
-Zehirli organik bileikler
-Atklarn ayrmas sonucunda ortaya kan ve zehirli maddelerin
stabilizesini bozan maddeler

Artma Tesisi amurlar
Artma tesislerinde oluan amurlar eitli kademelerde ilem
grdkten sonra son uzaklatrma yeri olan topraa verilebilir,plerle
birlikte muamele edilebilir veya toprak slahnda kullanlabilir.
Atksularn ve atksu tasfiye tesislerinin plan ve ileyileri ok farkl
olduu iin amur zellikleri de ok deikendir. Birinci kademedeki
ham amur, biyolojik olarak kararl olmadndan grn ve koku
problemlerine sebep olur.
Anaerobik olarak rtlm amur, ham amura nazaran ok
fiziksel ve kimyasal yapya sahip olup, biyolojik olarak kararldr.

Artma Tesisi amurlar
Topraa verilebilecek amur yknn hesabnda:
-Ziraata kullanlmas halinde optimum bitki bymesinin temin

edilmesi
-Topran alc ortam olarak dnlmesi halinde zmleme
kapasitesi
-Topran mevcut azot konsantrasyonu
-Topran ve mahsuln zelliklerine baldr.
Msaade edilebilir yk ayrca amurun metal muhtevasna, toprak

tipine, topran pH deerine ve bitki trne bal olarak deiir.

Fosseptik Muhtevalarnn Boaltlmas
Merkezi kanal ebekesi olmayan yerleim blgelerinde kullanlm
sularn uzaklatrlmas fosseptiklerle yaplr. Fosseptik uygulamalar
deiik tiplerdedir. Szdrmaz tipe ina edilenler dierlerine nazaran
daha sk boaltlmas gerekir. Vidanjrlerle alnan fosseptikler
muhtevas uygun yerlere dklerek uzaklatrlr.
Vidanjr dkm yerleri kuru dere yataklar ise, daha ok yzey

sularn kirletmi olur. Dklen fosseptik muhtevasnn zellikleri de
nemli bir unsurdur.

Sv Atklarn Topraa Verilmesi
Alc ortam olarak kullanlabilecek uygun bir su kaynann

bulunmamas halinde sv atklar deiik tasfiye tesislerinden geirilerek,
bazen de tasfiye edilmeksizin topraa verilebilir/sulamada kullanlabilir.
Sv atklarn topraa verilmesi iki farkl maksat iin uygulanr :
-Sv atklarn uzaklatrlmas.

-Suyun kt olduu yerlerde sv atklarn topraa sulama suyu olarak
kullanlmas.
Kirlenme asndan durum farkl olmakla beraber, sulama suyu olarak

kullanlmas halinde sistem daha kontrolldr.

Sv Atklarn Topraa Verilmesi
Sv atklarn araziye verilmesi halinde sv atklarla ile ilgili

aadaki hususlara dikkat edilmelidir:
-Sv atn debisi,
Mevcut debi Mevcut max debi

Gelecekteki debi Gelecekteki max debi
-Mevcut tasfiye tesisi ve artma verimi,

-Sv atklarn ierii.

Tarm Koruma lalar (Pestisitler & Herbisitler)
Pestisidler; bitki hastalklar, zararl bcekler ve yabanc otlar gibi

tarmsal rnlerin azalmasna sebep olabilecek eitli etmenlere kar
kullanlan kimyasal bileiklerin hepsine birden verilen genel
isimdir.Bunlarn tm karbon, hidrojen ve klorr ierdiklerinden Klorlu
hidrokarbonlar olarak da adlandrlr. Toprakta ok uzun zaman
bozulmadan kalabilirler, zellikle hayvanlar iin son derece zehirli
maddelerdir.

Gbreli Ziraat
Byk miktarda suni gbreler tarm arazilerine verilmektedir.Bu

gbrelerin asl bileeni azot ve fosfordur. Bilhassa azot toprak iinde
tanarak yeralt sularna karr. Ayrca ziraat alanlarndaki fazla azot
ve fosfor bileikleri yamur sular ile tanarak yzey sularna karr ve
trofikasyona sebep olur. Tarm arazilerine verilen gbre miktarlar
tipik olarak 20-200 kg N /ha ve 10-50 kg P/ha arasnda deimektedir.
Gbreli ziraat tekniine uygun ve yetitirilecek mahsuln ihtiyacna
gre verildii takdirde, toprakta biriken azot ve fosfor miktarnda art
olmaz.

Partikl ve Aerosollar
Havada bulunan partikl halindeki kirleticiler ve eitli ekillerden

oluan aerosollar toprakta birikerek toprak kirlenmesine sebep olurlar.
Bunlar dier kirletici kaynaklara gre daha az nemi haizdir.

Sulama Suyu
Sulu ziraat yaplan blgelerde, sulama suyunun kalitesi nemlidir.

Sudaki iyonlarn durumuna gre toprakta zamanla tuzlama meydana
gelir. Sulama suyunda gznnde bulundurulmas gereken kalite
parametreler unlardr:
-Toplam kat madde veya elektriksel iletkenlik

-Sodyum muhtevas genel olarak SAR olarak verilir.
-Bikarbonatlar
-Klorrler
-Bor
-Dier iyonlar
-pH

Sulama Suyu
Sulama suyunun ihtiva ettii tuzlar zamanla toprakta birikerek
toprakta tuz konsantrasyonu artrr. Sulama sularndaki sodyumun sebep
olduu tehlikeler, topran sodyum adsorbsiyon oran ile tariflenir.

Toprak Kirliliinin Kontrol
Topran kirlilikten korunmas, topraa gelen atk yknn kontrol

(kirlilie yol amayacak ekilde dzenlenmesi) veya atn (sznt
suyunun) topraktan izolasyonu yoluyla mmkndr.
Eer atk topraa dorudan uygulanyorsa, uygulanacak kirletici

yknn topran zmleme veya kirlilik depolama (tampon/filtreleme)
kapasitesini amayacak ekilde belirlenmesi gerekmektedir.
Bu kapasitenin belirlenmesi kirleticinin ve topran fiziksel,

kimyasal ve biyolojik zelliklerinin bilinmesine byk lde baldr.

Toprak Kirliliinin Ynetimi
1.ORGANK KRLLK
2. NORGANK KRLLK
Topraklarn organik ve inorganik kirleticilerle kirlenmesinin

nlenmesi amacyla pekok yaklam bulunmaktadr. Bu yaklamlardan
en yaygn olarak kullanlanlar;
Kirleticiye herhangi bir mdahalede bulunmadan kirlenmi

alann kullanmn yasaklamak,
Kirleticiyi blge ierisinde hareketsiz klarak blgeyi
kontrol altna almak,
Kirlenmi topra son bertaraf alanna tayarak depolamak,
Topra yerinde (in-situ) veya arazi dnda (ex-situ) artmak
eklindedir.

Organik Kirleticilerin Topraktan Giderimi
A. Biyolojik yiletirme (Biyoremidasyon) organik kimyasallarn

mikroorganizmalar kullanlarak paralanmas.
ngilizcede Bioremediation olarak ifade edilen bu yaklam

biyoremidasyon olarak dilimize gemitir ve Trk Dil Kurumunun
Biyoloji Terimleri Szlnde bir evre kirleticisini uzaklatrmak iin
mikroplarn kullanlmas olarak ifade edilmektedir .
1. Mikrobiyel oaltm (Bioaugmentation)

2. Mikrobiyel Uyarm (biostimulation)
Toprak evresel koullarnn optimizasyonu veya besin maddelerinin

ilavesi ounlukla biyolojik uyarm (biostimulation) olarak
tanmlanrken, ortama zel kirleticileri ayrtrma yetenei olan
mikroorganizmalarn ilavesi ise biyolojik art (bioaugmentation) olarak
tanmlanr .

Gncel Biyolojik yiletirme Uygulamalar
1. Arazide Yayma-leme Yolu ile Gerekletirilen Biyolojik

yiletirme

Gncel Biyolojik yiletirme Uygulamalar
2. Arazide Yma Yolu ile Gerekletirilen Biyolojik yiletirme

norganik Kirleticilerin Topraktan Giderimi
Baz inorganik kirleticilerin kaynaklar:

norganik Kirleticilerin Topraktan Giderimi
Ar metal kirliliine urayan topraklarn slahndaki temel

yaklamlar;
1. Topraklarn yerinden alnp izin verilmi belirli atk depolama

alanlarna tanmas.
2. imento ile katlatrma.
3. Topran ykanmas.
4. Kirleticilerin fiziksel olarak ayrlmas.
5. Eloktrokimyasal prosesler.
6. Fitoremidasyon.

GRLT KRLL
Ses Nedir?
Ses, dalgalar halinde yaylan enerji olup, tamamen fiziksel bir olaydr.
Sesi, iletildii ortamdaki molekllerin bir titreimi olarak da ifade
edebiliriz. Kulaa varan bu ses enerjisinin srekli oluu, kulakta bazen
geri dn zor veya imkansz iitme kayplarnn olumasna neden
olacaktr.
Desibel (dB) nedir?
Belirli bir referans g ya da miktar seviyeye olan oran belirten genelde

ses iddeti iin kullanlan logaritmik ve boyutsuz bir birimdir. Desibel
daima iki deer arasndaki karlatrmadr. Birimi dB dir. Bel biriminin
10da biri olup logaritmik orann 10 ile arpm, sonucun Bel yerine dB
olarak elde edilmesini salar.

Desibel biriminin, farkl frekanslar arlkla len filtresi (eidi)
vardr: (A), (B) ve (C). dB (A) birimi, dier iki birime kyasla,
ounlukla insan kula tarafndan alglanabilen sesleri ifade ettii iin
daha yaygn kullanlr.

Sesin yayld ortamlar iinde havann zel bir nemi vardr. nk
havann younluu scaklkla deiebildii iin bu tr ortamlarda sesin
yaylma hz da deiiklik gstermektedir. Buna gre 21oCde bir ses
dalgasnn yaylma hz ortalama 344 m/sndir. Aada da grld
gibi sesin havadaki yaylma hzlar ile katlardaki yaylma hzlar
arasnda byk bir fark vardr. Ses, kat ortamda daha hzl
yaylmaktadr. Sesin havadaki yaylma hz, havann ideal gaz olarak
kabul edilmesi ile,
T
C=331,5
273
Ses hz (C, m/sn) ve T, K cinsinden scaklk deeri.
Baz ortamlar iin sesin yaylma hz

Ortam Yaylma hz (m/sn)
Hava 344
Su 1400
Sert kauuk 1400-2400
Tahta 3300-4300

Grltnn Tanm ve Etkileri
Beenilmeyen ve insan zerinde istenmeyen etkiler meydana
getiren seslere grlt denir. Hoa giden rahatlatc seslere insanlarn
ihtiyac vardr. Sesin uyumsuz, dzensiz ve istenen dzeyden yksek
kmas o sesin grlt olarak tanmlanmas iin yeterlidir. Genel olarak
ise beenilmeyen, hoa gitmeyen veya dinlenilmesine tahamml
edilemeyen ksaca bir deeri olmayan sese/seslere grlt denir.
Deiik grlt dzeylerinin duyulmalar, kulakta farkl ekilde
hissedilmektedir. nsann dayanabilecei ses iddeti 0-120 dB
arasndadr. Ses iddetinin 120 dBin stnde olmas insan kulanda
fiziksel zarar meydana getirebilir. Ac verebilir ve iitme kaybna neden
olabilir. Genelde, 85 dB in st grlt dzeylerinde zamanla meydana
gelen iitme rahatszlklarnn olumaktadr.

Dzeyi yksek ses (grlt); rahat, emniyet hissini ve dolayl olarak da
alma verimliliini olumsuz ynde etkiler. Grltnn giderek artmas
kiiler zerinde nce rahatszlk duygusuna neden olmakta, arkasndan
konumay zorlatrmakta ve en sonunda da iitme kabiliyetini
azaltmaktadr.
Dzeyi yksek grlt iinde uzun sre almann, ya da bulunmann,

iitme gc zerinde olumsuz ve onarlamayacak sonular dourduu
bilinmektedir.
Ar grlt iinde ksa sreli bulunmalar bile geici sarla yol

aabilmektedir. Bu tr sarlk birka dakika iinde ortadan kalkabilir ya
da haftalarca, hatta aylarca srebilir. Bu gibi geici sarlklar, daha
nceden var olan iitme duyusu eksilmelerinin de zerine katlmaktadr.
leri yalarda zaten meydana gelecek iitme dzeyindeki azalmalara bir

de alma ortamndaki yksek grlt dzeyi eklenince kiilerde iitme
kayb daha erkene yalara ekilmi olabilmektedir.
Kulak nlamas, iitme duyusunun azalmasnn nemli belirtilerinden

biridir. Byle bir durumla karlaldnda, gecikmeden ele alnmas
gereken bir tehlikenin varln bildirir.

Grltnn nsan Sal zerindeki Etkileri
Dnya Salk rgtnn nsann fiziksel, ruhsal ve sosyal ynden tam
bir iyilik durumudur biiminde tanmlad insan sal eitli
ynlerden bir risk oluturan evre sorunlarndan biriside grlt
kirliliidir. Uzun yllar grltnn yalnzca iitme sistemine ilikin
sorunlar yaratt kabul edilmiti. Ancak yaplan bilimsel almalar ile
salk zerindeki etkileri daha belirginlemi olup grltnn eitli
fizyolojik etkileri ve bunlarn az veya ok kronik, patolojik etkilere
dnm zerinde srdrlmektedir. Psikolojik etkilenme ve insan
performans zerinde etkileri ise daha ak biimde ortaya konmutur.
Grlt etkilenmesini;iitsel, fizyolojik, psikolojik ve insan

performans ynlerinden ayr ayr incelenmek gerekmektedir.
Grltden etkilenen kiiler ise;
a. Grlt kayna ile dorudan ilikili olanlar (endstri iileri, ar
tat ve makine srcleri),
b. Kaynan bulunduu evreyi kullananlar veya dolayl ilikilerde
bulunanlar olarak iki grupta toplamak olanakldr.
Grltnn etkileri;
1. Fiziksel etkiler (itmede etkilenme),

2. Fizyolojik etkiler,
3. Psikolojik etkiler,
4. Performansn etkilenmesi ( verimi ve dier aktiviteler ile bozucu
giriim etkileri),
Grltnn etkisi insan fizyolojisi ve psikolojisi zerinde

deiik bir takm sorunlar yaratabilir. Bu etkiler ses dzeyine,
grltye maruz kalma sresine ve kiiye bal olarak deimektedir.
Genel olarak snflandrrsak yaratt etkiye gre grlt dzeyleri 5
kategoriye ayrlr.

1. Derece Grlt Dzeyi: Sosyal etkiler yapan (iletiim zerine
negatif etkiler gibi) Rahatszlk duygusu, fke, kzgnlk,
konsantrasyon ve uyku bozukluklar ortaya kar. 30-60 dB (A) aras
grltlerdir.
2. Derece Grlt Dzeyi: 1. derecedekilere ek olarak fizyolojik
bozukluklarda yapar. Solunum ve kalp atlarnn hzlanmas, beyin
svs basncnda bozukluklar ortaya kar. 60-90 dB (A) aras
grltlerdir.
3. Derece Grlt Dzeyi: Sosyal, psikolojik ve fizyolojik etkilerinin
yannda ba arlar ve geici duyma bozukluklar yaratr. 90-120 dB
(A) aras grltlerdir.
4. Derece Grlt Dzeyi: Tm nceki etkilerinin yannda sarla
neden olur. 120-140 dB (A) aras grltlerdir.
5. Derece Grlt Dzeyi: 140 dB (A) ve zerindeki grltlerdir.
Ciddi beyin tahribat (fel) ve ok etkisinden dolay kalp krizleri gibi
nemli rahatszlklara neden olur.

Grlt Dzeyleri
Yksek seslerin younluklar birbirinden farkl olduu iin ses
dzeyleri logaritmik bir dzlem zerinde, ayn sayda birimlerle
belirtilerek llr. Buna gre baz seslerin yaklak dB dzeyleri ile
bunlara karlk gelen anlatmsal ifadeleri aada verilmitir.
Baz ses dzeylerinin anlatmsal ifadeleri
dB Deerleri Ses tr
0 Duyma Eii
20 120 mden fslt sesi
65 0.90 ile 1.20 m arasndaki bir mesafeden normal konuma sesi
75 Bir brodaki makinenin, bronun dier bir yerinden duyulmas
95 Yakn bir yerdeki otomatik tornann sesi
110 Basnl hava ile alan perin tabancas
130 Ar duyma eii

Grlt Kaynaklar
Bilindii zere sesin tanm iin genel ortam, atmosferdir.
Oluan ses, yaylma ortam basncnda salnmlara, dalga oluumuna
neden olur. Sesin kaynaklar ekilde tanmlanmaktadr. Bunlar;
- Noktasal kaynaklar; bunlar genelde tek bir ses kaynann kard

sesler olup, tek bir insan, tek bir makine veya herhangi bir bal bana
alan bir ses kayna olabilir. Noktasal kaynaklarda sesin yaylm
kresel ekilde olmaktadr. Noktasal kaynaklardaki sesin mesafe ile
deiimi ise genelde ses basnc, kaynaktan uzaklaan mesafenin ikiye
katlanmasyla yaklak 6 dBAlk bir azalma gstermektedir.

- izgisel kaynaklar; bu tr kaynaklara en gzel rnekler karayollar
veya demir yollar gibi rnekler verilebilir. Burada ama birden fazla
noktasal kaynan yan yana gelerek bir izgi eklinde oluturmu
olduklar yaplar ifade etmektedir. izgisel kaynaklarda sesin yayalm
silindirsel ekillerde olmaktadr. izgisel kaynaklarda ise sesin mesafe
ile azalmas mesafenin iki katna kmas ile birlikte ses dzeyinde 3
dB deerinde bir azalma olmaktadr.

- Dzlemsel kaynaklar; bu tr kaynaklar ise belirli bir ortamdaki birden
fazla noktasal kaynan oluturmu olduu yaplar olup, bunlara en gzel
rnek stadyumlar veya asansr boluklar verilebilir. Genelde dzlemsel
kaynaklarda sesin yaylm dzlemsel ekilde olup, mesafe ile ses
dzeyinde azalma olmamaktadr. Dzlemsel grlt kaynaklarna daha
az rastlanr.

Grlt Tipleri
Grltnn tipi, onun sahip frekans spektrumuna, ses

dzeyinin zamanla deimesine ve ses alannn yapsna baldr.
1. Frekans spektrumuna gre,
Srekli geni bant grlts
Srekli dar bant grlts
2. Zamana balla gre,
Kararl grlt
Kararsz grlt
Dalgal grlt
Kesikli grlt
Vurma (Darbe) grlts
3. Ses alannn yapsna gre,
Serbest alan
nlama alan

Grlt Kirlilii Kaynaklar
Yap D Grltler:
Yaplarn dnda yer alan kaynaklardan retilen ve gerek yap iindeki

hacimleri ve gerekse yap dndaki ak alanlar kullanan kiileri
etkileyen grltlerdir. Bunlar da u ekilde gruplandrlabilir:
a) Ulam grltleri (karayolu, demiryolu, denizyolu, uak ve havaalan
grltleri)
b) Endstri grltleri (endstriye ait ara, gere ve makineler ile is
yerlerindeki eitli faaliyetlerden doan grltler)
c) Yapm (antiye) grltleri (yol ve bina yapm ilerinin ve yapm
makinelerinin grltleri)
d) nsan etkinliklerine ilikin grltler (yksek sesle konuma,
barma, ocuk sesleri, spor alanlar, at alanlar, radyo TV ve mzik
sesleri vb.)
e) Elence ve ticari amal grltler (ak hava sinemalar, elence
yerleri, ykseltilmi reklamlar, satc sesleri, kaset ve plaklarn mzik
sesleri gibi).
Yap i Grltler
Yaplarn iinde yer alan kaynaklardan doan seslerdir.
a) Konuma sesleri
b) Adm sesleri
c) Ev aralarnn grltleri (amar makinesi, elektrik sprgesi vb)
d) Ykseltilmi mzik sesleri
e) Darbe ve eya srtnme sesleri
f) Kap arpmalar
g) Bro grltleri
h) Garaj grltleri
i) eitli makine ve donatmlarn grltleri (asansr, shhi tesisat,
soutma sistemleri, havalandrma ve stma sistemleri, p bacalar ve
hidrofor gibi)
j) Yap iinde yer alan her trl iyerinden gelen zel grltler

Karayolu Ulam Grlts
Trafiin artmas caddelerimizi devaml oalan bir grlt

kayna haline getirmektedir. nsanlar genellikle caddeler civarnda
yerlemi bulunduklarndan ve ticari hayatn gelimesi de bu civarlarda
olduundan grltnn yaratt sorunlarla kar karya kalmaktadr.
Ulam grlts dzeyini etkileyen, kara trafiinde kaynaklara

ilikin faktrler 9 eittir. Bunlar;
1 Trafik younluu
2 Trafik kompozisyonu ( ar tat yzdesi )
3 Trafik akm cinsi (durakl, duraksz )
4 Ortalama hz
5 Tek tatlarn trleri
6 Yol kaplamas cinsi
7 Yol eilimi ve kesiti
8 Dneme ve kavaklar
9 Yol genilii olarak sralanabilir.
Demiryolu Ulam Grlts
Yerleim blgelerinin iinden veya ok yaknndan geen, yolcu

ve yk tamaclnda nemli yeri olan rayl sistemler, kara ulam
grlts kadar yaygn olmamakla birlikte grlt zellikleri
nedeniyle byk bir rahatszlk kayna olmamaktadr. Bir lokomotif
tarafndan ekilen veya belirli bir iti gcne sahip vagonlarn
deviniminden doan demiryolu grltsnn yol ulam
grltsnden fark, benzer zellikli bir dizi ayrk grlt
olaylarndan olumasdr. Demiryolu ulam dou biimleri
asndan hava doulu seslerin yannda kat ortam doulu (darbe)
seslerini de retmektedir.

Hat ilemlerinden doan grlt dzeylerini etkileyen faktrler yle
sralanabilir;
Tren ipleri (yk, yolcu ve hzl ulam trenleri),

Yapsal zellikleri (Lokomotif motor, fren, egzoz, vagonlarn arlk,
ve tekerlek zellikleri v.b.),
Tren bileimi (kompozisyonu, lokomotif ve vagon says),
Tren ulam hacmi,
Trenlerin gei hzlar,
z koullar,
Raylarn tipleri (cvatal, kaynakl, balastl, balastsz ve enine balantl
sistemleri),
Tren yolu strktrnn tipi (hemzemin, ykseltilmi, tnel gibi),
Ve ayrca, istasyon yaknlarnda yaplan lokomotif ve vagonlar birletirme,

ayrma, gtrme, ykleme, bakm ve tamir ilemlerinden doan grltlerdir.

Havayolu Ulam Grlts
Havayollar zellikle endstri devriminden sonra byk gelimeler

gstermi, bu gelimeler sonucunda havaalan evresinde yaayan bireyler artan
grlt dzeylerinden etkilenmilerdir. Uak teknolojisinin ilerlemesi ve
uulardaki artlar sonucunda hava trafii daha younlam, grlt daha
nemli duruma gelmitir.
Modern havaalanlar, apronlar, taksi yollar, yolcu terminalleri pistler
kargo ve bakm alanlar arasnda hareket ettii kompleks yol serisinden
olumaktadr. Btn bu kaynaklarn etkileri benzer koullar altnda alan uak
tiplerinin llmesiyle en iyi ekilde deerlendirilir. Zemin grltsnden
yerleimleri korumak gereklidir. zellikle gece kalklar ve gece yaplan test
almalar konut blgeleri iin sorundur. Deiik uak tipleri zemin trafiinin
younluuna ve havaalan olanna bal olarak manevra yaparlar. Bunun iin
problemin incelenmesinde grlt seviyesine etki eden yerel artlar ele
alnmaldr.

Endstri ve Donanm Grltleri
Hammaddeleri ilenmi hale sokarak deerlendirmeye yarayan ilem ve

aralarn tm eklinde tanmlanan endstri ya da sanayi, bilim ve teknoloji
geliiminin yan sra kentlerin iinde, konut yerlemelerinin yaknlarnda yer
alan fabrika yaplar ve iyerleri ile grlt kirlilii kaynaklarnn nemli bir
parasn oluturmaktadr. Kent dndaki endstri blgelerinin dzensiz
yerleimlerle kent snrlarnn iine girmesi, kent iinde de gelii gzel dalm
iyerlerinin veya bilinli yerletirilmi hafif endstri alanlarnn eitli
nedenlerle artmas sorunu arlatrmaktadr.
Endstriden kaynaklanan grlty ses kaynanda azaltmak iin;
1- Darbe etkisini skmak veya basma ile deitirmek,
2- Dili sistemle alan makineleri kemer sistemle deitirmek,
3- Sesli makine paralarn az sesli metalden veya toz metalden yapmak,
4- Sesli makine paralarn veya tm makineyi zel bir kabukla rtmek,
5- Makine paralarn i mukavemeti yksek olan metalden yapmak,
6- Grlty yutan zel macunlarla sesli makine paralarn kaplamak,
7- Pnmatik makine veya ekicilerde ses yutucular kullanmak,
8- Makine ve aralara dzenli bakm yapmak ve tm paralar yalamak
gerekmektedir.

naat (antiye) Grlts Kaynaklar
antiye grltlerini, insan sal asndan deerlendirdiimizde

konunun iki boyutu olduu grlr. Birinci boyut direk antiyede, inaat
makinelerinde alan insanlarn grltden etkilenmesi, ikinci boyut ise antiye
evresinde yaayan insanlarn grltden etkilenmesidir.
naat makinelerinin birounda grlt dzeyi, insanda otolojik (kulakla

ilgili) bozukluklar oluturmas bakmndan snr deer olarak kabul edilen 90
dBAnn zerindedir. Genellikle yaptklar iin zellii asndan kulak
koruyucu kullanmayan bu insanlarn iitmelerinin zarar grmemesi, alma
saatlerinin dzenlenmesi ile mmkndr.antiye grltlerinin dier boyutu ise
son derece nemli olan ve ok sayda insan ilgilendiren byk bir evre sal
problemi oluturan boyutudur. Problemin bykl antiyede gnlk alma
srelerinin dzensiz ve yasalara uygun olmamas ile ilgilidir

Grlt lm

Grltye Kar Alnabilecek Baz nlemler
Hava alanlarnn, endstri ve sanayi blgelerinin yerleim

blgelerinden uzak yerlerde kurulmas,
Motorlu tatlarn gereksiz korna almalarnn nlenmesi,
Kamuoyuna ak olan yerler ile yerleim alanlarnda elektronik
olarak sesi ykseltilen mzik aletlerinin evreyi rahatsz edecek
seviyede olmasnn nlenmesi yada konut alanlarnda bu tr
faaliyetlere izin verilmesinin yasaklanmas,
yerlerinde alanlarn maruz kalaca grlt seviyesinin en
aza indirilmesi (Grlt Ynetmeliine bknz),

Yerleim yerlerinde ve binalarn iinde grlt rahatszln
nlemek iin yeni ina edilen yaplarda ses yaltm salanmas,
Yerleim yerlerinde ve konutlarda Radyo, televizyon ve mzik
aletlerinin seslerinin rahatszlk verecek seviyede ykseltilmemesi
Trafikteki grlty azaltmak iin bireysel ara kullanm yerine
toplu tamann yaygnlatrlmasnn salanmas,
Motorlu tatlarda ses yaltmlarnn yaplmas salanmal,
zellikle kk motor bisiklet tr aralarda susturucularn
kullanlmasnn salanmas gerekmektedir.

ekil. Akustik Panellerle Grlt Azaltm.
ekil. Akustik Panellerle Grltnn Azaltlmas.
(Ses Alan ve Dank Alan)
HAVA KRLENMES
Atmosferi oluturan gazlarn karm olan hava normal koullarda
azot (%78,09), oksijen (%20,95) karbondioksit (%0,03) ve ok dk
oranlarda bulunan dier gazlar ierir. Normal havann canllara ve
doaya zarar verici hale gelmesi kirletici unsurlarn fazlalamasyla olur.
Buna gre Hava kirlilii, atmosferde toz, gaz, duman, koku, su buhar
eklinde bulunabilecek kirleticilerin insan ve dier canllarla, eyaya
zarar verecek dzeye ykselmesi eklinde tanmlanr.

Havay kirleten en nemli etken, yanma olaydr.
C + O2 CO2 + s
Bu reaksiyona gre, fosil yakt adn verdiimiz gaz, petrol veya

kmrn yaklmasyla oluan CO2 ve bunun yan sra bu tr kaytlarda
bol miktarda bulunan hidrojenin,
2H2 + O2 2H2O + s
Yanmasyla aa kan, su buhar gerekte hava kirleticisi

saylmazlar. Ancak yakt ieriinde bulunan safszlklarla, hava verili
oran ve ekline, ve de yanma scaklnn gereinden az veya ok
oluuna bal nedenlerle yukardaki reaksiyonlarn tam olarak
gerekleememesi nedeniyle oluabilen CO, SOX, NOX, uucu kl ve
yanmam hidrokarbon kalntlar gibi reaksiyon rnleri kirletici
saylrlar.

Hava kirlenmesi, bina d ak havada bir veya daha fazla
kirleticinin insan, bitki ve hayvan yaamna; ticari veya kiisel eyalara
ve yaamaktan zevk duyulabilecek evre kalitesine zarar veren miktar ve
srelerde bulunmasdr. Toz, duman, yapay sis (smog), buhar, iri
partikller, gazlar ve kt kokulu maddeler kirleticilere birer rnektir.
Klasik bir yanma olaynn sonucu olan su buhar ve CO2, kirletici
saylmazlar. Ayrca su buhar, scaklkla ve yzeysel su varlyla ilgili
bir deiken olup, hava da % 1 3 kadar bulunabilmektedir.

Akm zellikleri nedeniyle yerden 19 km ykseklikte alt ve orta
atmosfer arasnda bir snr tabaka olan ve birka santimetre kalnlnda
ozon birikmesinden meydana gelen bir tabaka vardr. Ozon tabakas
denilen bu tabaka, gne radyasyonunun mor tesi (UV) ksmn
filtreleyerek az bir ksmnn yeryzne ulamasn salar.
Dnya, zerine den gne nlarndan ok, dnyadan yansyan
gne nlaryla snr. Bu yansyan nlar
bata karbondioksit, metan ve su buhar olmak
zere atmosferde bulunan gazlar tarafndan tutulur, bylece dnya snr.
Inlarn bu gazlar tarafndan tutulmasna sera etkisi denir.
Hava ortamnda askda duran partikl halindeki maddelerin iriliklerine ve
younluklarna bal olarak, ancak belirli bir sre bu hali srdrebilirler. Daha
sonra yere kelerek, atmosferden uzaklarlar. Havada askda bulunduklar
dnem iin, aerosol olarak isimlendirilen bu tanecikler toz, buhar, sis, duman,
sprey gibi isimler alrlar. Dorudan sanayi veya snma tesislerinin atk
gazlaryla havaya atlan kl, kmr, imento tozlar, kum, tala, toprak gibi
maddeler de bu snfa girerler.
kelme eilimleri yznden havada yaklak 40 mikrondan daha iri
partikl maddeye pek rastlanmaz. Salk etkileri asndan 10 mikrondan iri
aerosoller burundan, 5 mikrondan iri olanlar ise st solunum yollarndan kolayca
geemediinden, insan salna dorudan etkileri nemsizdir. Oysa 3
mikrondan ince olan tozlar ayn nedenle salk etkileri en byk olan
kirleticilerdir. zellikle duman, buhar gibi mikron-alt leklerde olabilen
aerosoller, solunum yollarndan geerek akcierlerin alveol ad verilen
keseciklerine kadar girmekte ve olumsuz salk etkileri yaratmaktadrlar.
Hava Kirleticileri
1. Gaz Kirleticiler: Hava kirlenmesine sebep olan gaz
kirleticiler,normal scaklk ve basn altnda gaz formunda bulunan
maddeler ile normal basn ve scaklk altnda kat veya sv halde
bulunan maddelerin buharndan meydana gelir. Gaz kirleticilerden en
nemlileri: CO, hidrokarbonlar, H2S, azot oksitler (NOx), O3 ve dier
oksitleyiciler ile kkrtoksitlerdir (SOX).
CO2 normal olarak kirletici deil ise de atmosferdeki

konsantrasyonun senede 0,7 ppm artmas, kirletici snfna sokmutur.
CO, karbonlu maddelerin tam yanmamasndan ileri gelir.

Kkrt oksitler, 6 farkl kkrt oksidinden oluur ve SOx olarak
kollektif bir parametre ile ifade edilir. Bu oksitler SO (Kkrtmonoksit),
SO2 (kkrtdioksit), SO3 (kkrttrioksit), S2O3 (kkrtseskioksit), S2O7
(kkrtheptaoksit) ve SO4 (kkrttetraoksit) tir. Bunlar arasnda en
nemlileri SO2 ve SO3' tr.
Kkrt oksitleri (SOX), kkrt ihtiva eden maddelerin yaklmas
sonucu oluur. Havadaki kkrt oksitler arasnda en nemli pay
kkrtdioksit (SO2) gazna aittir. SO2, renksiz, yanc ve patlayc
olmayan hafif kokulu bir gazdr. Koku eii 0,5 ppm, tad eii 0,3
ppm'dir. 3,0 ppm' de kokusu rahatsz edici hale gelir ve boucu bir hisse
yol aar. Atmosferde olduka hzl bir oksitlenmeyle kkrttrioksit (SO3)
ve slfatlara dnr. Kkrttrioksit slfrik asidin anhidriti olup;
yamur veya youmu nem (sis) damlalaryla birleerek havada bu
asidin damlacklarnn olumasna yol aar. Slfatlar ise ounlukla 0,2-
0,9 m apa sahip kat tanecikler eklinde olup, grnr n 0,4-0,7
m olan dalga boylar ile giriim yaparak gr mesafesini azaltr ve
gne radyasyonunu engelleyerek yerel iklimlerde soumaya yol aar.
Bu yzden kent atmosferinde SO2'nin tipik seviyelerinde, bal nemin de
%50'den fazla olduu gnlerde nemli gr kayplar ortaya kar.

Atmosferdeki SO2'nin byk bir ksm SO3 haline ykseltgenir. SO3
de su buhar ile slfrik asit haline dnr.
Atmosferdeki endstride ok miktarda kullanlan ham maddelerden

birisidir. Amonyan en byk tketicisi gbre endstrisidir. Amonyan
tanmas ve kullanlmas esnasnda yeterince nlem alnmad zaman
atmosferin amonyaka zenginlemesi kanlmazdr. NH3, nemli hava ve
SO2 varlnda hzl bir ekilde amonyum slfat tuzunu oluturur.
SO2 + 2NH3 + H2O + O2 (NH4)2SO4
Atmosferde SO2'nin ykseltgenmesi ile oluan H2SO4 ile NH3'n

etkilemesiyle de ayn tuz oluur.

H2SO4 + 2NH3 (NH4)2SO4
Bu oluan iyon ve molekller yamur suyunun pH'n da drerek,

yamur suyuyla beraber asit yalarn meydana getirmektedir. Asit
yalar yerst ve yeralt su kaynaklarnda pH deerini drerek
doal dengenin bozulmasna yol amaktadr. Ayrca asidik yalarla
ykanan topraktaki besin maddeleri suda daha ok znerek suyla
birlikte topraktan kap gitmekte ve topran verimi dmektedir.
SOXlerin insan salna etkileri ise aadaki tabloda zetlenmitir.

Azot oksitler (NOX), havadaki en nemli kirletici gazlardandr.
Yanma srecinde yksek scaklk blgesinde oluan NO ile bunun daha
ileri oksitlenme rn olan NO2 gazlarnn toplamndan oluur. Nox
gazlar NO2 edeeri ile tanmlanr. Yanma kaynakl olan bu gazlardan
asl zehirli olan NO2'dir. NO daha ok NO2 ham maddesi olduu iin
nem tar. Her iki gazda doal azot evriminin birer parasdr.
Atmosferdeki yarlanma mrleri dk olup, normalde dnya
atmosferinde 1 ppb'den daha az konsantrasyonda olmalar beklenir. Oysa
kentsel atmosferde bu deriimler 40-80 ppb ve hatta 300-1400 ppb
deerlere kadar ykselmektedir.
Doal ve yapay kaynaklardan ylda atmosfere karan toplam NO
gaznn yaklak 650 milyon ton olduu hesaplanmtr. Bunun yaklak
110 milyon tonu yapay kaynakl olup yanma sonucu meydana gelen
yksek scaklk blgelerinde (motorlarda, santrallerde, fabrikalarda,
frnlarda, yangnlarda vs) oluur. NO2 gaznn esas kayna NO gazdr.
NO gaznn bir ksm hava oksijeniyle ykseltgenerek NO2 haline
dnr. Ancak NO2 yksek scaklklarda dayankl deildir ve hemen
paralanarak oksijen ve NO gazn verir.

Hayvanlar zerinde yaplan almalardan NO2 gaznn NO gazndan
yaklak 4 kat daha toksik olduu anlalmtr. NO2, burun ve boaz
tahri eden, akcierlerdeki alveollerde iritasyona yol aan kt kokulu
bir gazdr. NO2'nin kokusunun alnma snr 1-3 ppm'dir. Havadaki
konsantrasyonu 10 ppm' in zerinde knca gzde ve mukozada
yanmalar meydana gelir. Hayvanlar zerinde yaplan denemelerde
konsantrasyon artmasyla lme gtren zehirlenmeler meydana geldii
ve 100 ppm' de ise ok ksa zamanda lmlerin meydana geldii tespit
edilmitir

Karbon monoksit (CO), renksiz, kokusuz ve havann ortalama mol
arlna yakn bir gaz olup, hem kaynakland nokta etrafnda iyi
dalmayan, hem de renksiz ve kokusuz olmas dolaysyla varl fark
edilemeyen bir kirleticidir. Atmosferdeki yarlanma mr olduka
uzundur (2,5 ay). Karbon monoksit yapay ve doal olmak zere iki
kaynaktan gelir.
Yapay CO kaynaklar balca be gruba ayrlr. Bunlar;

1. Nakliye (gemi, uak, otomobil vs),
2. Binalar (snma, temizlik vs),
3. Endstri (demir-elik vs),
4. Atklarn yaklmas,
5. Kark (orman yangnlar, zirai atklarn yaklmas vs).
Yapay kaynakl CO oluumu balca aadaki kimyasal ilemler

sonucu oluur.
- Yanmann tam olmad yerlerde,
- Yanmann ok yksek scaklklarda yapld yerlerde,
- Yksek scaklklarda CO2 ile Cun bir arada olduu hallerde.
nsan sal bakmndan bilinen en eski gaz zehirlenmeleri, tam
yanmam artk gazlarn solunmas dolaysyla karbonmonoksit ile
tercihli olarak bir kompleks (COHb=Karboksihemoglobin) yaparak
dokulara oksijen iletimini engellemesi eklide grlr. Ayrca
karboksihemoglobinin, dokulara ulaabilen oksihemoglobin
kompleksinin hcrelerde oksijeni serbest hale getirebilmesini
zorlatrd belirlenmitir. Kann COHb oluturma hz, oksijenle
oksihemoglobin (O2Hb) oluum hzndan 210 kat daha fazladr. Bylece
hava iinde 209.000 ppm olan oksijen varlnn en az 1/200-1/250 kadar
bir karbon monoksit deriimine ulaldnda, karbon monoksit
hemoglobini tamamen balar. Buda yaklak olarak 750-1000 ppm
kadardr.
Karboksihemoglobin oluumu tersinir bir reaksiyonudur. Yani temiz

havaya karlan hasta, eer daha nce baka organda kalc bir etki
meydana gelmemise, zamanla kanndaki COHb'nin kendiliinden
paralanmasyla salna kavuur.

nsan sal zerinde COin etkileri aadaki tabloda zetlenmitir.

2. Partikl Halindeki Kirleticiler:
Ortalama gaz molekl bykl olan 0,0002 um aptan iri olan ve

havada bir sre askda kalabilen kat veya sv her trl madde partikl
snfna girer. Bu tanma gre maddenin younluuna bal olarak, en iri
partikln 500 um (0,5 mm) apta olmas gerekir.
Tozluluk ister doal ister yapay nedenlerden kaynaklansn, gr

mesafesini ksaltan, gne nlarnn absorpland band deitiren,
insan, hayvan ve bitki salna olumsuz etki yapan bir kirlilik trdr.
Tozlar oluturan maddenin kendisi kimyasal bakmdan aktif olabildii
ve eitli ekillerde insan saln etkileyebildii gibi, zerine
adsorplad dier kirletici gazlarn da, havada bulunan
konsantrasyonlarndan ok daha youn olarak hassas canl dokularna
ulamasna neden olabilir.

Bu kirleticileri menelerine ve dane byklklerine gre aadaki gibi
snflandrlabilirler:
I.nce tozlar (dust):
a. Kmr, kl ve imento gibi maddelerin imal edilmesi, tanmas

veya kullanlmas srasnda havaya karan kat zerrecikler
b. Mekanik atlyelerden dorudan havaya karan ince toz
zerrecikleri
c. Kum ykama ve pskrtme tesislerinden iletme esnasnda
atmosfere karan ince zerreciklerden ibarettir.
II. Kimyasal dumanlar (Fme): Buharlarn sblimletirme damtma

veya younlatrma neticesinde meydana gelen bir metal oksittir.
Tipik kimyasal dumanlarn aplar olduka dk olup 0,03-0,3
mikron arasndadr.
IV. Yanma Dumanlar (Smog): Karbonlu maddelerin yaklmas
srasnda yanmann tam olmamas neticesinde meydana gelir.Yanma
srasnda hidrokarbonlar, organik asitler, SOx ve NOx meydana
gelmesine ramen, sadece yanma karbonlu maddelerin tam olarak
yanmamas neticesinde ortaya kan kat zerrecikler yanma duman
olarak isimlendirilir.
V.Sprey: Herhangi bir sv maddenin atomlarna ayrlmas

neticesinde meydana gelen sv zerrecikleridir.

III. Kimyasal Buharlar (Mist): Herhangi bir buharn kimyasal olarak
younlamas meydana gelen sv zerreciklerdir. Buna en iyi rnek
Slfrik asit buharlarnn ortaya kdr.
22 0C
SO3(buhar) SO3(sv)
SO3(sv) + H2O H2SO4

nversiyon Olay
Normalde yeryznden ykseklere kldka, scaklk her 200

metrede 1C azalr. Ancak baz durumlarda yerden ykseldike
scaklk azalmaz, tersine artar. te bu olaya scaklk terslenmesi
(inversiyon) denir. Scaklk terselmesi daha ok souk k mevsiminde
grlr. Yeryznn karla rtl olduu, durgun ve bulutsuz k
gecelerinde yerden yansma ok olduundan yeryz ok sour. Oysa
yerden yksek olan katmanlarda, souma bu kadar hzl
gereklemediinden, bu katmanlar yeryzne oranla scak kalr. Bu
nedenle yukar kldka hava souyaca yerde, belirli bir ykseltiye
kadar snr.

nversiyon Trleri:

nversiyonlu sonbahar, k ve ilkbahar aylarnda, ehir ii
blgelerinde ciddi hava kirlenmesi sonucu lmcl atmosferik artlar
olumaktadr. Baz ehirler da eteklerine veya vadide kurulmutur.
Aalarla, tepelerle veya dalarla evrili ehirlerde hava hareketi ok
yavatr. Bu tr ehirlerde yksek binalarn bulunmas da hava
sirklasyonunu ayrca nemli lde engellemektedir. Yksek basn
artlarnn hkm srd ak hava ve dk rzgarl gnlerde, bu tr
ehirlerde rzgar hz durma noktasna gelmektedir. zellikle snma
amal olarak kalitesiz kat ve sv yakt kullanlan ehirlerde bacadan
atlan kirleticiler havadan daha ar olduklarndan yere doru kme
eilimindedirler. Meteorolojik artlarn katklaryla yere doru kelen
ve biriken kirleticiler lmcl etkilere sahiptirler.
1930da Belikann olduka byk endstri havzas olan Mense

vadisinde duman ortal alt st etmitir. Bunun sonucunda 63 kii
lm ve binlerce kii hastalanmtr.
1948 ylnda hava kirlenmesinden Londrada 700-800 kiinin

ld kaytlara gemitir.
1952 ylnda ngilterede inversiyonlu gnlerde kkrt dioksit ve

dumann insan sal zerinde yapt olumsuz etki ekilde
verilmitir.
Kirletici Kaynaklar
Hava kirleticilerin pek ou tabii olaylar neticesinde atmosfere
verilmektedir.
Tabii olarak meydana gelen partikller: iek tozu zerreleri, mantar
sporlar, orman yangn dumanlar ve volkanik olaylarla ortaya kan
ince tozlardan ibarettir.
nsan faaliyetleri neticesi sonucunda ortaya kan kirleticiler, yakma
tesislerinden, ulam vastalarndan ve sanayi kurulularndan
kaynaklanr.
Yakma tesislerinden ortaya kan kirletici emisyonlar, partikl
halindeki kirleticiler olup uucu kller, yanma dumanlar, kkrt, azot,
organik asitler, aldehitler, amonyak ve karbon monoksitten ibarettir.

Hava kirlilii kaynaklar zelliklerine gre farkl snflara ayrlr.
nsan faaliyetleri esas alnarak yaplan snflandrma:

Doal Kaynak
Yapay (antropojenik) Kaynak
Kaynak hareketine gre:

Hareketli (mobil) Kaynak
Duraan (stasyonar) Kaynak
Kaynak yapsna gre:

Nokta Kaynak
izgisel Kaynak
Alan Kaynak
Kaynak trlerine gre:

Yakt Yaklmas
Endstriyel
Ulam
Dier (Kat atk yaklmas, orman yangnlar, inaat vb.)

Ulam vastalarnn sebep olduu en nemli kirleticiler egzoz
gazlardr. Otomobillerin sebep olduu partikl halindeki kirleticiler
duman (smog) ve kurun zerrecilerinden ibarettir. Duman motordaki
eksik yanmadan meydana gelmekte, kurun ise benzine darbe nleyici
olarak ilave edilen kurun tetraetilden dolay ortaya kmaktadr.
Sanayi tesislerinden atmosfere verilen emisyonlar eitli

fabrikalara gre deiir. Her tip sanayi iin sebep olduu kirletici ayr
ayr ett edilmelidir.

kincil Kirleticiler
Hava kirleticilerin snflandrlmasnda dier bir yntemde
kirleticileri birincil ve ikincil tip olarak ayrmaktr. Birincil tip
kirleticiler, atmosfere herhangi bir kaynaktan verilen kirleticilerdir,
ikincil tip kirleticiler ise birincil tipteki kirleticilerin tersine atmosferden
teekkl edilen kirleticilerdir. Otomobil egzozlarndan braklan
bileikler zellikle ikincil kirleticilerin oluturulmasnda byk neme
sahiptir.

Meteoroloji ve Hava Kirlenmesi
Dnyay saran atmosfer tabakasnn kalnl 150 km olmasna karn
gerek hava ktlesinin % 95i sadece 20 kmlik bir ksmda bulunur. Bu
tabakaya troposfer ad verilir. Hava kirlenmesi ile ilgili problemler bu
tabakada cereyan eder.
Meteorolojik olaylarn hava kirlenmesi zerinde tesiri vardr.

Herhangi bir hava kirlenmesi problemi elemandan meydana gelir.
1. Kirletici kayna
2. Kirleticinin hareketi ve tanmas
3. Kirleticiye maruz kalan unsurlar

Kirleticilerin atmosferde tanm.
Hava Kirliliine Neden Olan Fiziksel Etkenler
Hava kirliliinin izleme ve kontroln ynetebilmek iin hava

kirliliine neden olan fiziksel etkenler ve bunlarn arasndaki ilikiler ve
kullanclarn grev ve amac bilinmelidir.
Kentsel hava kirlenmesi olaylarnda aadaki belli bal etkenler
grlebilir;
1) Blgenin topografyas arazi karakteristii
2) Rzgr, ya, scaklk, nem, enverziyon ile kirliliin tanmas ve
difzyonuna etkisi
3) ehrin bymesi, nfus karakteristikleri, ehir ve nfusun byme
hz, arazi kullanm, trafik younluu vb. hava kirlilii ile ilikili
deiiklikler ve olaylar.
4) Hava kirliliinin kaynaklar (rnein; yerleimi ve tipi) ve
emisyonlar.
5) llen ve tahmin edilen konsantrasyonlar, hava kalitesi
deiimleri gibi hava kalitesi ile ilgili bilgiler.

Kentsel hava kirliliini yaratan eler birincil ve ikincil elementler
olarak snflandrlabilir. Birincil etkenler hava kirleticilerini reten ve
tayan hava kalitesine dorudan etki eden; kaynak emisyonlar (rnein
SO2 ve toz) ve atmosferik artlardr. Birincil etkenleri etkileyen dier
eler ise dolayl veya ikincil etkenler olarak dnlebilir. Topografya,
bir blgede oluan kentsel geliimler ve aktiviteler ikincil etkenlere
rnek verilebilir. Hava kirlilii asndan ikincil e olan topografya
kent hava kirleticilerine neden olan fiziksel etkenleri etkiler, bu da onu
dolayl etken yapar.
Bir blge zerindeki boyutlu ak topografya tarafndan etkilenir.

Rzgrn hz ve yn arazideki doal engeller (dalar, tepeler vs.)
tarafndan etkilenir. Gller, su havzalar gibi yzeysel su alanlar,
ormanlar ve insanlarn yaptklar bina vb. yaplar da bir blge zerindeki
boyutlu rzgr alan davrann belirleyen faktrlerdir. Scaklk,
ya ve nem dalm da topografyadan etkilenir. Kentsel planlama
ynnden en nemli deiiklikler, byk bina ve bina gruplar nedeniyle
oluan kk lekli iklim deiiklikleridir. Byk binalar rzgrn
akna engel olurlar ve bunun da blgenin scakl zerinde direkt
etkisi vardr.

Hava Kirliliinin Ekolojik Etkileri
Hava kirlilii geri dnm ok zor hatta baz durumlarda imkansz olan bir
kirliliktir.Dier kirlilik trlerinden ayrlan ve farkl olan noktas budur. Engellenmesi
ancak ve ancak ncl tedbirler almakla mmkndr. Doada ve ekolojide kalc ve derin
izler brakmaktadr.
Kresel Isnmaya Etkisi
Fosil yaktlarn yaklmas, ormanszlatrma, tarm ve arazi kullanm deiiklikleri

gibi insan etkinlikleri, kresel olarak sera gazlarnn ve baz blgelerde de slfat
aerosollerinin atmosferdeki birikimlerini arttrmaktadr. Bu art sanayi devriminden beri
srmektedir. Sera gazlarnn birikimlerindeki art atmosferi stma eilimi gsterirken,
aerosollerdeki art soutma eilimindedir. klimsel deiebilirlik aratrmalar ve iklim
senaryolar/modelleri, sera gazlarndaki ve aerosollerdeki bu deiikliklerin, scaklk,
ya, toprak nemi ve deniz seviyesi gibi iklimsel ve iklim ile ilgili elemanlardaki kresel
ve blgesel deiiklikleri ynlendirdiklerini gstermektedir. Sera gazlarnn ve
aerosollerin etkilerini birlikte dikkate alan en duyarl iklim modelleri, kresel ortalama
yzey scaklklarnda 2100 ylna kadar 1-3,5 0C arasnda bir art ve buna bal olarak
deniz seviyesinde de 15-95 cm arasnda bir ykselme olacan ngrmektedir. erdii
tm belirsizliklere karn, kresel snmann srmesi durumunda, baz blgeler iin
ekstrem yksek scaklklar, taknlar, yaygn ve iddetli kuraklk olaylar, onlarn doal bir
sonucu olan allk ve orman yangnlar ile insan saln ve ekosistemlerin ilevselliini
de ieren baz ciddi potansiyel deiikliklerin olaca olduka yksek bir gvenilirlik
dzeyinde ngrlmektedir.
Atmosferdeki Ozon Tabakasna Etkisi
Atmosferdeki ozonun yaklak %90 yeryznden itibaren balayan

10 ile 40 km. aras ykseklikteki stratosfer tabakasnda bulunur. Bu
blgedeki ozonun zellii tm canl varlklar, doal kaynaklar ve
tarmsal rnleri olumsuz ynde etkileyen mortesi radyasyonu yani
ultraviyole nlarn absorbe etmesidir. Bu n tutma ilemi oksijenin
ozona ve ozonun paralanarak tekrar oksijen dnmesi srasnda
ultraviyole nlarn kullanmas sonucunda meydana gelmektedir.
Dardan herhangi bir kimyasal madde ilavesi olmad takdirde ozon
oluumu ve paralanmas devaml bir ekilde srmekte ve sonuta zararl
ultraviyole nlar bu tabaka tarafndan tutulmu olmaktadr.
Ozon younluunun ultraviyole nlarn tutma grevi yapamayacak
kadar azalmas ozon tabakasnn delinmesi olarak adlandrlmaktadr.Bu
durum gerekte ozon tabakasndaki bir delik olmayp ozon tabakasndaki
incelme olaydr. eitli insani faaliyetler nedeni ile bata
floroklorokarbonlarn (CFC) kullanm olmak zere halonlarn, brom ve
klor trevlerinin ve kombine hidrojene edilmi maddelerin etkileri ile
ozon tabakas zarar grmtr.

Asit Yamurlar Oluumuna Etkisi
eitli endstriyel faaliyetler, konutlarda snma amal olarak

kullanlan fosil yaktlar, motorlu tatlardan kan egsoz gazlar ve fosil
yaktlara dayal olarak enerji reten termik santraller, bu faaliyetleri
sonucu havay kirletmekte ve kkrtdioksit, azotoksit, partikl madde ve
hidrokarbonlar yaymaktadr. 2 ile 7 gn arasnda havada asl kalabilen
bu kirleticiler zaman zaman ok uzaklara tanabilmekte atmosferdeki su
partiklleri ve dier bileenlerle tepkimeye girerek slfroz asit (HSO),
slfirikasit (H2SO4) ve nitrik asit (HNO) oluumuna sebebiyet
vermektedirler. Bunlarn geri dnleri kuru ve ya asit depolanmas
eklinde olur.Ya depolanmada atmosferde oluan btn rnler,
yamur ve kar iinde znm halde tanrlar.

Asit yamurlarnn oluumu ve etkileri.

Kuru depolamada ise atmosferdeki partikllerin ve gazlarn
yeryzne tanmas esnasnda yamur ve kar bulunmaz, sis iindeki
aerosol eklinde bulunurlar. Hibir yabanc maddeyle kirletilmemi bir
atmosferde bile yamur suyu hafif asit karakterdedir ve pH derecesi
5.6dr. eitli yanma olaylar sonucu havaya karan SO2, CO2, NOX
gibi gazlar yala birleip asit meydana getirebilmekte, bunlarn
yeryzne yamas ile asit yamurlar olumaktadr.
Asit yamurlar gl ve akarsularda asit dengesini bozarak, nce
hassas canllar olmak zere tm canllar etkilemekte, hatta baz trlerin
toplu lmne yol amaktadr.
Tarihsel kalntlarn, elik kprlerin, demiryollarnn anmasna ve
tahribatna neden olmaktadr.
En byk etki ormanlar zerinde grlmektedir. Asidik yalar
aalarn en nemli organ olan yapraklardaki byme ve gelimeyi
engellemektedir.
Yeryzne inen asit yamurlar suya ve topraa geerek onlarn
fizikokimyasal yapsn deitirmekte, neticede toprak ve suyla ilikide
olan canllar etkilenmektedir.

klim Deiikliine Etkisi
Enerji retimi, tanm, dnm ve kullanm esnasnda ciddi

evre sorunlar meydana gelmektedir.Bu evre sorunlar lokal lekte
olduu gibi kresel lekte de olmaktadr. zellikle fosil yaktlar
yanmas sonucu atmosfere braklan CO2 emisyonu atmosferde birikerek
atmosferin kimyasal zelliklerini etkilemekte, uzun vadede sera etkisine,
kresel lekte ise iklim deiikliine sebep olmaktadr.
Troposferdeki insan kaynakl aerosoller ve zellikle fosil yaktlarn
yanmas sonucu oluan kkrtdioksit kaynakl slfat aerosolleri, gne
nmn yeryzne ulamadan tutar ve uzaya yanstr. Aerosol
birikimlerindeki deiiklikler, bulut miktarn ve bulutun yanstma
zelliini deitirebilir. Genel olarak troposferdeki aerosollerde
gzlenen artlar, iklimi soutma eilimindeki bir negatif nmsal
zorlama olutururlar. Sera gazlarn yaam sreleri on yllardan
yzyllara deimekte, buna karlk aerosollerin yaam sreleri birka
gn ile birka hafta arasnda kalmaktadr.Bu yzden onlarn
atmosferdeki birikimleri, salmlardaki deiikliklere ok daha hzl yant
verebilmektedir. te yandan volkanik etkinlikler sonucunda salnan
aerosoller de, yeryznn ve troposferin soumasna neden olmaktadr.
Hava Kirlenmesi Kontrol
Hava kirlilii kontrol stratejisi

1. Kaynaklarn Dzeltilmesi
ou zaman hava kirlenmesi probleminin en kolay zmlerinden biri,

kirlenmeye sebep olan olaylarn durdurulmasdr. Olaylarn devamnda
zaruret olmas halinde yaplacak i, kullanlan teknik ve metotlarn
deitirilerek emisyonlarn kontrol altna alnmasn salamak olmaldr.
Kirleticilerin kaynakta kontrol ve dzeltilmesinde;
1. Proses girilerinin kirleticiyi elimine edecek ekilde seilmesi,

2. Proses girilerinden kirleticilerin uzaklatrlmas,
3. Proseslerin kirleticileri minimum yapacak ekilde iletilmesi,
4. Proseslerin kirletici retmeyen proseslerle deitirilmesi
usullerinden birisi seilebilir.

2. Kirleticilerin Toplanmas
Hava kalitesi kontrolnn en zor kademesi kirleticilerin

toplanmasdr. Bunun en tipik rneini motorlu aralarn eksozlarndan
kan kirleticilerdir. Bugn iin eksoz gazlarn toplanmasna yarayan bir
cihaz gelitirilememitir.
Hava kirlenmesi problemi ile uraanlarn karlat en nemli

zorluk, sanayi kurulularnn toplu olarak belirli bir noktadan atmosfere
vermemeleri halinde ortaya kar. ou zaman baz kontrol cihazlarnn
sisteme konulmasndan nce, sistemdeki kirletici akmnn kontrol altna
almak gerekir.

3. Soutma
Kirletici emisyonlar meydana geldikleri kaynaklardan atmosfere

verilmesi srasnda kontrol cihazlarna verilemeyecek kadar yksek
scaklktadr. Bunun iin emisyonlarn cihazlara verilmeden nce
soutulmas gerekir.
Emisyonlarn soutulmas:
1.Emisyonlarn seyreltilmesi,
2.Emisyonlarn su ile soutulmas,
3.Emisyonlarn helezon eklindeki borulardan geirilerek soutulmas
metotlarndan biri ile yaplr.

4. Temizleme
Uygun temizleme cihaznn seimi, kirletici karakterine ve kontrol

cihaznn zelliklerine gre yaplr. Hava kirleticilerin byklkleri ok
deiken olduu iin dane byklne uygun cihaz seilmelidir.
Ayrca emisyonlarn ihtiva ettii kimyasal maddenin cinsleri, muayyen
tipteki cihazlarn kullanlmasn gerektirebilir. Mesela yksek
konsantrasyondaki SO3n temizlenmesi su spreyleri ile yaplmaldr.
Ancak temizleme sonunda ortaya kan H2SO4 iin ok dikkatli olmak
gerekir. Sklkla kullanlan temizleme niteleri unlardr:

Artm Teknolojileri
1. keltme Odalar
Su tasfiyesindeki ktrme havuzlarna benzer tarzda
gelitirilip emisyonlar kt bacalara yerletirilir. Bu
cihazlar ok iri paralar tutabilmektedir.

2. Siklonlar
Siklon ve multi-siklonlar, toz ierikli gazlarn temizlenmesi
amacyla belli koullarda ska kullanlan toz tutucular olup, arlkl
olarak partikl ap byk olan tozlarn tutulmasnda kullanlmaktadr.
Dk iletme gideri yksek toz tutma verimine sahip sistemlerdir. Toz
younluunun fazla ve partikl boyutunun byk olduu yerlerde dier
toz artma sistemlerinin yknn hafifletilmesi iin n artma niteleri
olarak da kullanlmaktadr.

3. Torba Filtreler
Arlkl olarak Jet-Pulse olarak retim
hattmzda bulunan torbal filtreler, partikl
boyutlar daha kk olan tozlarn tutulmasnda
etkin bir ekilde kullanlmaktadr. Jet-Pulse Torbal
Fitreler, tozdan arndrma problemlerine getirdii
zmlerle gnmzde en ok tercih edilen filtre
trleri arasnda ilk sray almaktadr. Jet-Pulse
Filtrelerde prensip, tozlu gazn kee esasl torbann
dndan iine geirilerek tozundan arndrlmas ve
bu esnada torbann d yzeyinde biriken tozlarn
basnl hava ile gvde altndaki bunkere
drlerek toplanmasdr. Bunkerde toplanan
tozlar, toz dearj elemanlar vastasyla filitre dna
alnr. Kullanlabilir tozlar nakil elemanlar vastas
ile sisteme tanarak tekrar retime dahil
edilirler.Basnl hava bulunmayan yerlerde
tozsuzlatrma salamak zere tesis edilen torbal
filtrelerde tutulan tozun silkelenmesi mekanik olarak
gerekletirilmektedir.
4. Elektrostatik Filtre
Elektrostatik filtreler, yaktn yanmas sonucu oluan baca gaznn ierdii
uucu kllerin atmosfere atlarak evre kirliliine neden olmasn nlemek iin
kullanlrlar. Elektrostatik filtreler, askda kat madde ieren gazlarn, oluturulan
elektrik alan ierisinden geirilerek, ykleme elektrotlar ile elektriksel olarak
negatif ykle yklenmesi ve negatif ykle yklenmi maddelerin pozitif toplama
elektrotlarnda toplanarak gazdan ayrlmas ilkesi ile almaktadr. Toplama
elektrotlar zerinde toplanan kl, elektrotlarn belirli aralklarla silkelenmesi sonucu
elektro filtre altndaki kl bunkerlerine dklmektedir.

4. Sulu Toplatclar
Pek ok ekilde imal edilmektedir. Kk partikllerin

uzaklatrlmasnda etkili bir metottur. Kirli su ve buhar meydana
getirmesi bu cihazlarn mahsurunu tekil eder.

5. Baca Gaz Denitrifikasyon (DeNOX) nitesi
Belirlenen NOx emisyonu limit

deerlerinin salanabilmesi, kullanlr.
DeNOx sistemi seici katalizr reaksiyonu
esasna gre almaktadr. htiya
duyulan indirgenin elde edilmesi iin
sahada re zeltisi hazrlanr ve bir
reaktrde re zeltisinden gaz faznda
amonyak+hava karm elde edilir ve zel
nozller araclyla baca gazna
pskrtlr. Baca gazyla karan
amonyak, katalizr yatanda baca
gazndaki azot oksitleri kimyasal
reaksiyonla azota ve su buharna
dntrr ve evresel etkilerin minimum
seviye getirilmesini salar.

6. Baca Gaz Desulfrizasyon (BGD) nitesi
Santralde kmrn yanmas sonucunda oluabilecek SO2 emisyonunun
snr deerlerin altna getirilmesi iin slak kireta prosesine dayal
BGD nitesi kullanlabilir. Islak kireta prosesine dayal BGD tesisi
aadaki blmlerden olumaktadr: ykayc kule (absorber), kireta
depolama sistemi, kireta zeltisi, hazrlama sistemi, alta
susuzlatrma sistemi, alta depolama sistemi ve atksu artma tesisi.

rnek bir baca gaz artma tesisi

rnek bir enerji santrali

Cevre Muhendisligine Giris Ders Notlari PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Cevre Muhendisligine Giris Ders Notlari PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

EVRE MHENDSLNE GR

Nevehir Hac Bekta Veli niversitesi,

ekil. Eski alarda atksularn uzaklatrlmas.

Do. Dr. Serkan ahinkaya evre Mhendisliine Giri Ders Notlar

Gezegenimizdeki kaynaklar snrsz deildir. Ayrca ekosistemimiz,

Do. Dr. Serkan ahinkaya evre Mhendisliine Giri Ders Notlar

Do. Dr. Serkan ahinkaya evre Mhendisliine Giri Ders Notlar

- Kaynakta kirlilik oluumunu azaltrken,

- nsan sal ve evre zerine olas riskleri en aza indirirken,

Sosyal elementleri de gzetmek iin klasik yeil mhendisliin

Do. Dr. Serkan ahinkaya evre Mhendisliine Giri Ders Notlar

- Mhendis, prosesleri ve rnleri btnsel olarak ele alr, sistem

Do. Dr. Serkan ahinkaya evre Mhendisliine Giri Ders Notlar

Teknik analizlere dayal kararlar:

Mhendislik sanatnda tek bir zm yolunun bulunmas nadirdir.

Do. Dr. Serkan ahinkaya evre Mhendisliine Giri Ders Notlar

A tipi ara: 18 m3 kapasiteli,

- Kii ba gnlk 2 kg kat atk (p) olutuu kabul edilecektir.

Do. Dr. Serkan ahinkaya evre Mhendisliine Giri Ders Notlar

- Bir haftada oluacak kat atk miktar,

- 1.000 kii x 2 kg/kii/gn x 7 gn/hafta = 14.000 kg/haftadr.

- Aracn 300 kg/m3 at sktrabildii varsaylrsa, aracn kapasitesi

- 2.800 kg/gn / 300 kg/m3 = 9,3 m3/gn olarak hesaplanr. Bu durumda

Ancak mhendislik sanatnda sadece teknik analizlere dayal karar

Do. Dr. Serkan ahinkaya evre Mhendisliine Giri Ders Notlar

Mhendisler genellikle teknik problemleri zerken, iveren veya

- rnek 2: Bir belediye p toplama arac satn almak istemektedir.

Do. Dr. Serkan ahinkaya evre Mhendisliine Giri Ders Notlar

Yllk maliyet analizi,

B marka p toplama kamyonunun satn alma bedeli daha yksek

Do. Dr. Serkan ahinkaya evre Mhendisliine Giri Ders Notlar

1940l yllarda mar Ofisi ve Amerikan Ordusu Mhendisler

F/M analizi ile ilgili nemli hususlardan biri de batk maliyet

Do. Dr. Serkan ahinkaya evre Mhendisliine Giri Ders Notlar

nerilen bir projenin faydalar, insan saln ilgilendiren daha

Risk analizi deerlendirmesi ve risk ynetimi olarak ikiye

Gerekte bir eyin lm riski % 100dr. Ancak lm riskinin

1. lgili kirleticinin tipini ve kaynan belirle.

Do. Dr. Serkan ahinkaya evre Mhendisliine Giri Ders Notlar

Kamu kurumlar, dahili evresel etki almalarn sadece yksek

Do. Dr. Serkan ahinkaya evre Mhendisliine Giri Ders Notlar

Deerlendirme: Kymetlendirme ileminin sonularnn

Do. Dr. Serkan ahinkaya evre Mhendisliine Giri Ders Notlar

ED'in amac; ekonomik ve sosyal gelimeye engel olmakszn,

EDin temel grevi, projelerle ve gelimelerle ilgili karar

ED, projelerle ilgili btn ilgili taraflarn bir araya geldii ve

Do. Dr. Serkan ahinkaya evre Mhendisliine Giri Ders Notlar

Sonu olarak, 1969 ylnda ABDde yrrle giren Ulusal evre

Do. Dr. Serkan ahinkaya evre Mhendisliine Giri Ders Notlar

1. Problem tanm: Sularda yksek konsantrasyonlarda arsenik

Do. Dr. Serkan ahinkaya evre Mhendisliine Giri Ders Notlar

Bir maddenin younluu, birim ktlesinin birim hacmine orandr.

SI sisteminde, younluk iin temel birim kg/m3tr.

Do. Dr. Serkan ahinkaya evre Mhendisliine Giri Ders Notlar

Tretilmi bir boyut olan konsantrasyon, A maddesinin, ierisinde

SI birim sisteminde younluk iin temel birim kg/m3 olmakla birlikte,

rnek: Hacmi 0.04 m3 ve ktlesi 0,48 kg olan bilyeler bir

CA = MA / (VA + VB) = 0,48 kg / [0,04 m3 + (100 L * 10 -3 m3/L)]

Do. Dr. Serkan ahinkaya evre Mhendisliine Giri Ders Notlar

A = [MA / (MA + MB)] * 100

Dier konsantrasyon birimleri ise, milyonda bir para (ppm) ve

1 mg = 0,001 g = 0,001 g = 0,001 g = 1g .

10.000 ppm = 1.104 = 1 = 0,01

t = V/Q = (10 m4 m4 m)/(8 m3/sa) = 20 saat