John R. Searle - Toplumsal Gerçekliğin İnşası PDF

John R.
SEARLE
California niversitesi'nde felsefe

profesr olan John R. SEARLE, dil felsefe
si ve zihin felsefesinde ok nemli
almalara imza atm ada bir filoz
oftur. Daha nce dil felsefesi alannda
almalar yaparken, 70'li yllardan iti
baren zihin felsefesi alannda almalar
yapan yazar ok sayda eser kaleme
almtr. Makaleleri dnda yaynlanm
nemli b az ese r l e ri u n l a r d r:
Speech Acts, (1969), Trkeye 'Sz

Edimleri' olarak evrildi.
Exp ression and Meani ng, (19.79).
lntentionality, (1983).
Minds, Brains and Selence, (1984).
The Foundations of lllocutionary Logic,

(1985).
Zihnin Yeniden Kefi (The Rediscovery

of the Mind), eviren: Muhittin MACIT,
LITERA YA ViNCiLiK, 2004.
The Mystery of Consciousness, (1997).
Mind, Language and Society, (1998).
Rationality in Action, (2001 ).
Consciousness and Language, (2002).

Trkeye LITERA YAYINCILIK tarafndan
#Bilin ve DW adyla evrilmektedir.
TOPLUMSAL GEREKLGN NASI
John R. Searle
Litera -17
ada Felsefe - Ol
Toplumsal Gerekliin nas, John R. Searle

zgn Ad: The Construction of Social Reality
eviri: Muhittin Macit-Fcmh zpilavc
Dzen: Mehmet Dalkl
Kapak Tasarm: TRP Ajans

Bask: Yaylack Matbaaclk
CopyrightJoh R. Searle, 1995

Allan Lane, The Penguin Press.
First published in ehe USA by Sinon and Schuster 1995.
CopyrightLitera Yaynclk Ltd. ti.

Bu eserin Trke eviri haklar Litera Yaynclk'a aittir. Yay111c izni olnaks
zn tmyle veya ksmen yaynlanamaz, ksmen de olsa fotokopi, film vb. teknik
lerle oaltlamaz ve elektronik ortamlarda yaynlanamaz.
stanbul-2005
cadiyc-Balarba Yolu 59/J cadiyc 34674

skdar-stanbul
Tel: 0(216) 492 43 9 2-F ax : o (216) 341 59 92
Web: www.literayayin.com
e-mail: lircra(frllireravayi.con
KTPHANE BLG KARTI

Catologing-in-Publication Doto (CiP)
Searle, R. John
Toplumsal Gerekliin n.ls
l. felsefe 2. Sosvoloji 3. Zihin
ISBN 975-6329-16-5
TOPLUMSAL GEREKLGN
. "
INASI
J ohn R. Searle
eviri: Muhittin Macit-Ferruh zpilavc
LTERA YAYINCILIK
STANBUL - 2005
NDEKLER
TEEKKR 9
GR
1 15
Toplumsal Gerekliin Yap Talar 15
2 51
Kurumsal Olgularn Yaratlmas 51
3
Dil ve Toplumsal Gereklik
4 107
Kurumsal Olgular Genel Teorisi 107
1. Blm: Tekrarlama, Etkileim ve Mantksal Yap 107
5 145
Kurumsal Olgular Genel Teorisi 14 5
Blm Il: Yaratma, Kalclk ve Hiyerari 145
8 Sosyal Gerekliin nas
6 161
Arkaplan Yetileri ve Toplumsal Fenomenlerin Aklanmas 161
7 187
Gerek Dnya Var m? 187

Blm I: Gerekilie Kar Saldrlar 187
8 221
Gerek Dnya Var m? 221
Blm II: Dsal Gerekiliin Bir Kant Olabilir mi? 221
9 245
Doruluk ve rtme 24 5
Blme Ek: Sapan Argman 273
SONU 281
DZN 283
TEEKKR
Bu kitaptaki dncelerin ilk ekli, Immanuel Kant konfe
ranslar olarak 1992'de Stanford'da sunulmutu. Daha sonraki
versiyonlar ise Johns Hopkins'de Thalheimar, Princeton'da
Hempel konferanslar olarak ve Paris College de France'da bir
dizi konferanslar eklinde swmldu. Ayrca bu malzemeyi
Berkeley'de seminerlerde ve Avusturya'daki Graz niversite
si'nde de sundum. Meslektalarmdan birka msveddeleri
okuyup yapc eletirilerde bulundular. Bu nedenle zellikle
Kent Bach'a, Martin Jones'a, Lisa Lloyd'a, Brian
Mclaughlin'e, Stephan Neale'e ve Neil Smelser'a teekkr ede
rm .
Bu seri konferanslara ve sadece adn anabildiim niver

sitelerdeki derslere ek olarak, bu dncelerden bazlarn Bir
leik Devletler ve Avrupa'daki birka niversitede de aklama
frsatm oldu. Sklkla ada entelektel uran ne kadar k
t olduunu duyarz, fakat kendi deneyimlerimden yola ka
rak unu sylemeliyim ki, zamanmzn en memnuniyet verici
zelliklerinden biri de insann, dnyann herhangi bir yerine
gidip analitik felsefe konusunda anlayl, akll, yardmsever
ve kltrl dinleyicilere ngilizce konferans verebilmesidir.
rencilerimin, arkadalarmn, meslektalarmn ve hibir
ekilde tanmadm kiilerin yorumlarndan faydalandm
sylersem abartm olmam. Yararl yorumlamalarda bulun-
IO Sosyal Gerekliin nas
mu olan herkese teekkr etmem gerekten mmkn deil,

nk hepsini hatrlamyorum. Hatrladklarm arasnda, zel
likle Pierre Bourdieu, Herman Capellen, Hubert Dreyfqs,
Gilbert Harman, Robert Harnish, Meleana Isaacs, Saul
Kripke, Francois Recanati, David Sosa ve Charles Spinosa'ya
minnettarm.
Bu kitabn yazlmas esnasndaki sra d konuk severlikle

rinden dolay Ann, Gordon Getty ve Drue Heinz'e mteek
kirim. Aynca, aralksz klavye vurularma tahamml etme
nezaketi gsterdikleri iin Midnight Saga ve Rosenkavalier in
btn yolcu listesindekilere teekkr ederim.
Temel dncelerin ilk formlasyonundan son olarak in

deksin hazrlanmasna kadar her aamada, bana yardmc olan
aratrma grevlim Jennifer Hudin'e zel olarak teekkr et
mek isterim. Her zaman olduu gibi en byk minnettarl
m, bu kitab kendisine adadm eim Dagmar Searle'edir.
GR
ki, ya da on yedi deil, tamamen tek bir dnyada ya
yoruz. u an bildiimiz kadaryla, bu dnyann en temel zel
likleri fizik, kimya ve dier doa bilimleri tarafndan betimle
nen zellikleridir. Fakat hibir ak yolla fiziksel veya kimyasal
olmayan grnglerin varl hayrete neden olmaktadr. r
nein fiziksel dnyann paralar olarak ortada nasl bilin du
rumlar ya da anlaml sz edimleri olabilmektedirr En fazla il
gimi eken felsefi sorunlarn ou, dnyann eitli paralar
nn birbirleriyle nasl ilikili olduklaryla, bunlarn hepsinin
nasl birbiriyle balantl olduuyla ilgilidir ve felsefe alann
daki almalarmn ou, bu sorunlara yneliktir. Sz edimle
ri teorisi ksmen u soruya bir cevap bulma giriimidir: Biz,
szcelemelerin fiziinden yola karak, konumac veya yazar
tarafndan edimlenen anlaml sz edimlerine nasl ularzr
Zihin teorisinde gelitirmeye uratm ey ise byk oranda
u soruya bir cevap bulma giriimidir: Zihinsel bir gereklik,
bir bilin dnyas, niyet.c;ellik ve dier zihinsel grngler, na
sl g alanlarnda btnyle fiziksel paracklardan oluan bir
dnya ile uyuabilmektedirr Bu kitap ise toplumsal gerekli
in soruturulmasna doru geniler: Parann, mlkiyetin, ev
liliin, ynetimlerin, seimlerin, futbol oyunlarnn, kokteyl
partilerinin ve mahkemelerin g alanlarndaki btnyle fi
ziksel paracklardan oluan bir dnyada ve de bu paracklar
dan rnein bizler gibi bazlarnn, bilinli hayvanlar olarak
sistemler iinde organize olduu bir dnyada, nasl nesnel bir

gereklii olabilir?
Bu sorular, sosyal bilimlerin temellerindeki sorunlar ola

rak dnlebileceinden, bunlarn deiik sosyal bilimlerde,
zelde de on dokuzuncu yzylda ve yirminci yzyln erken
dnemlerinde sosyal bilimlerin byk kurucular tarafndan
zaten ele alnp zmlendii varsaylabilir. Kesinlikle bu lite
ratr konusunda uzman deilim; ancak u kadarn syleyebi
lirim ki, bu kitapta ilgilendiim sorular, sosyal bilimlerde
tatmin edici bir ekilde cevaplandrlm deildir. On doku
zuncu ve erken yirminci yzyln byk felsefeci-sosyologlara
ok ey borluyuz, zellikle Weber, Simmel ve Durkheim d
nlebilir; fakat onlarn almalarndan elde etmi olduum
kadaryla bana yle geliyor ki onlar, gerekli aralara sahip ol
madklarndan dolay benim zihnimi kartran sorulara cevap
verme gibi bir pozisyonda deillerdi. Yani, bunda kendileri
nin bir kusuru yoktur; nk yeterli bir sz edimleri, icra edi
ci sz edimleri, niyetsellik, kolektif (toplu) niyetsellik ve ku
ral-ynetimli davranlar vb. teorilerinden yokswlard. Bu ki
tap, benim ve dierlerinin balantl dier sorular zerine al
rken gelitirdii kaynaklar kullanarak, bir dizi geleneksel so
rular cevaplama giriimidir.
Kitabn dzenleniine ilikin birka sz: Temel argnan,

kitabn ilk yarsnda, . blmden 5 . blme kadar olan yer
dedir. Bu blmlerde, toplumsal olgularn ve toplumsal ku
rumlarn ontolojisine ilikin genel bir teori gelitirmeye al
tm. Temel soru udur: Nesnel bir toplumsal gereklii nasl
ina ederiz? Bu blmlerdeki tekrarlardan dolay zr dilerim,
fakat konunun doas gerei, doru olduundan emin olmalc
iin ayn zemini tekrar tekrar incelemek zorunda kaldm. 6.
Blmde, sz konusu znelerin tipik olarak kurallarn bilin
cinde olmamalarn dikkate alarak -ki bu artc bir olgudur,
Giri 13
insani kurumlarn kurucu kurallarnn aklayc gcn ko

numlandrmaya altm. Bunu yapmak iin, bizim dnyayla
ba etmemizi salayan bilinsiz, temsil d yetiler ve yetenek
ler 'Arkaplan' kavramm aklamam gerekir. Bu kitabn ille
taslal<larnda gerekilii savunmak, yani bizim dnceleri
mizden ve szlerimizden bamsz gerek bir dnyann var
olduu dncesini ve doruluun rrii.me kavramn, yani
doru ifadelerimizin, tipik olarak ifadelerden bamsz var
olan gerek dnyadaki eylerin, var olma biimleri yoluyla
doru klnd dncesini savunmak iin bir balang b
lm ayrmtm. Gerekiliin ve rt.me kavramnn, her
hangi bir tutarl felsefenin, herhangi bir bilimi kast etmiyo
rum, temel nvarsaymlar olduunu dnyorum ve ben bu
ekilde dnmemin baz nedenlerini akla kavuturmak is
tedim. Ne var ki ilk bata olduka ksa tutulmas dnlen
bu giri mahiyetindeki malzeme, genellil<le bu tr geni felsefi
sorularn hepsinde olduu gibi, kendi yaam alann gelitirdi.
lk blm, blm kadar byynce, temel argmanmn
dengesini bozmasn diye btn bu materyalleri kitabn sonu
na almaya karar verdim. 7. ve 8. blmler gerekilik tart
malar, 9 . blm ise doruluun rtme kavramnn bir bi
iminin savunulmasdr.
1
Toplumsal Gerekliin Yap Talar

Toplumsal Gerekliin Metafizik Arl
Bu kitap, uzun zamandan beri zerinde kafa yorduwn;

dnyada, gerek dnyann unsurlar olan ve yalnzca insan uy
lamna bal olarak var olan baz nesnel olgularn bulunmas
problemi hakkndadr. Baka bir ifadeyle :z eylr sadece
biz onlarn va_rla inan111z iin var dr. Para, mlkiyet,
_
hkmet ve evlilik gibi eyleri dnelim. Nitekim bunlara
ilikin olgularn ou, bizim tercihlerimizden, deerlendirme
lerimizden ve ahlaki tunmlarmzdan bamsz olnalar an
lamnda 'nesnel' olgulardr. Birleik Devletler'in bir vatanda
alnan, cebimdeki bir kat parasnn be dolar alnas, kz
kardeimin Aralk'n 14'nde evlenmi alnas, Berkeley'de bi
raz mlk sahibi olnam ve New York Giant takmnn 1991
bowling kupasn almas gibi olgular dnelim. Btn bu
olgular, Everest Dann zirvesinde kar ve buz alnas ya da
hidrojen atomlarnn birer elektrona sahip alnas gibi her
hangi bir insan dncesinden tamamen bamsz olarak var
olan olgularla eliir. Yllar nce, insanlarn uylamna bal

olan olgular 'kurumsal olgular', aksi olanlar da kurumsal ol
mayan ya da 'kaba' olgular olarak adlandrmtm.1 Kurumsal
olgularn bu ekilde adlandrlmasnn nedeni, var olmak iin
insan kurumlarna gerek duymalardr. rnein, bir para ki
dn be dolar olabilmesi iin insanlar tarafndan oluturulan
para kurumunun varl wrurludur. Kaba olgular ise var ola
bilmek iin insan kurumlarna ihtiya duymazlar. Bir kaba ol
guyu ifade etmek iin elbette bir kurum olan dile ihtiya dya.:
rz; ancak, ifade edilmi bir olguyla onun ifadesini birbirinden
ayrmak gerekir.
zmlemeye altm sorun ise, kurumsal olgularn na

sl mmkn olabildii ve bu olgularn yapsnn tam olarak ne
olduudur. Fakat zaman iinde ilgin eyler oldu. Fikirlerine
sayg duyduum insanlardan birka da dahil olmak zere pek
ok kii, gerekliin tmyle bir ekilde insan yaratmas oldu
unu, kaba olgularn bulunmadn, sadece insan zihnine
bal olgularn var olduunu ileri srd. Dahas kimileri, bi
zim saduyumuz olan, "dnyada baz gerekliklerin bulundu
u ve bunlarn yarglarmzn 'doru' olmasn salad ve yi
ne, yarglarmzn bu gereklie uygun olduu iin doru ol
duu" dncesine kar karlar. Bundan dolay, asl sorum
olan; " toplumsal olarak ina edilmi bir gereklik nasl mm
_
kn olmaktadr?" sorusunu cevaplamaya altktan sonra so
runun dayand kartlklar da savunmak istiyorum. Bizden
J. R. Searle, ''What Is a Speech Act," Black, Max ed. Philosopbr in

America, (Ithaca, N.Y: Cornell U niversity Press, London: Ailen N .
Unvvin, 1965); v e J . R . Searle, Speech Acts, A n e.rsay i n the Philosopbr
ofLanguage, (New York: Cambridge University Press, 1969) Bu an
lamda 'kaba olgu' kavram G.E.M . Anscombe, "On Brte Facts,"
Analysis rB, no. 3 1958) dayanmaktadr.
tamamen bamsz bir gerekliin olduu fikrini ileri srece

im (7. ve 8. blmler). Dahas, benim aratrma yntemim,
ifadelerimizin doru olmasn salayan ve doru olduu za
man bunlarla rteni incelemek olduu iin ayn zamanda
'doruluun rtme teorisi'nin bir eidini de savunacam
(9. blm). Bu yzden son blm gereklik, temsil, bilgi
ve doruluk hakkndaki belli genel varsaymlarn savunmasna
ilikindir.
Nesnel gerekliin ksmen insan uylamyla nasl var ola

bilecei, rnein eer bir ey sadece ben onun para olduuna
inandm iin para ise, benim cebimdeki kat paralarnn
para olmasnn nasl tamamen nesnel bir olgu olabilecei ve
bu olgularn inasnda dilin rolnn ne olduu, kitabn temel
argmannda (Blm -6) cevaplamaya altm sorulardan
bazlardr.
Sorunun karmakln gstermek iin sradan toplumsal

ilikilerin metafiziini dikkate alarak balamak istiyorum. y
le basit bir sahne dnelim: Paris'te bir kafeye gidiyorum ve
bir masaya oturuyorum. Garson geliyor ve ben Franszca bir
cmleden bir blm sylyorum, "un demi, Munich, a
1
pression, s 'il vous plait" Garson bira getiriyor ve ben biray
iiyorum. Masaya biraz para brakyorum ve ayrlyorum. Ma
sum bir sahne olmasna karn olayn metafizik karmakl
tamamen artcdr. Bu tr eyleri dnmenin zahmetine
girmi olsayd, olayn karmakl, Kant'n nefesini kesebilir
di. 2 Yapm olduum bu tasvirin zelliklerini fizik ve kimya
Yarm bardak Munich biras ltfen! (.n.)

2
adalar bilgi konum zerine younlatklar iin Kant bu tr ol
gular hakknda dnme zahmetine girmedi. ok sonra, ksa bir s
reliine, grkemli zamanlarda, felsefeciler dille ilgilenmilerdir. O
terimleriyle kavrayamayacamza dikkat ediniz. Btn resto

ranlar, garsonlar, Franszca cmleler, para, sandalyeler ve ma
salar fiziksel olgular olsalar da, 'restoran', 'garson', 'Franszca
cmle', 'para' ve hatta 'sandalye' ve 'masa'y tanmlamak iin
yeterli herhangi bir fiziksel-kimyasal tasvir (betimleme) yok
rur. Bununla beraber tasvir edilmi haliyle olayn muazzam,
grnmez bir varlkbilime (ontoloji) sahip olduuna dikkat
ediniz: Garson bana verdii birann gerek sahibi deil, resto
ran sahibi tarafndan istihdam edilmi bir iidir. Restoran
btn iecek'lerin fiyatlarn bir ekilde listelemek wrundadr
ve byle bir listeyi hi grmemi olsam bile benden liste fiya
tndan deme yapmam beklenir. Restoran altrmak iin
sahibi Fransz hkmetinden ruhsat almtr ve buna benzer
ekilde restoran sahibi, hakknda hibir bilgiye sahip olmad
m, binlerce kural ve dzenlemenin znesidir. Burada bu
lunma hakl<na her eyden nce, Birlemi Devletler vatanda
olduum, geerli bir pasaport tadm ve Fransa'ya yasal
yollardan giri yaptm iin sahibimdir.
Yine de, yaptm tasvirin mmkn olduunca tarafsz

olmasna niyet edilmi olmasna ramen, kelime hazinesinin,
deerlendirmenin normatif (kural koyucu) kriterlerini kendi
liinden ele verdiini gzden karmaynz. Garsonlar becerik
li ya da beceriksiz, gvenilir ya da sahtekar, kaba ya da kibar
olabilirler. Bira, eki, gazsz, tatl, ok scak ya da basite lez
zetli olabilir. Restoran dzenli, kt, temiz, baya ya da mo
das gemi olabilir. Ayn eyler sandalyeler, masalar, para ve
Franszca sz bekleri iin de geerlidir.
halde bu felsefeci(ler), en azndan insan kiiltrnn belirli genci ya

psal zellikleriyle ilgilidir(ler) .
Toplumsal Gerekliin Yap Talar 1 9
Restorandan ayrldktan sonra bir ders dinlemeye ya da

partiye gidersem, tadm metafizik arlk sadece artar ve
insan bazen onun nasl tanabildiine hayret eder.
Toplumsal Gerekliin Grlmeyen Yaps
Toplumsal gerekliin karmak yapsn tayabilmemizin

bir nedeni, tabiri caizse, onun hafif ve grlmez olmasdr.
ocuk, toplumsal gereklii verili olarak basite alaca bir
kltrn iinde yetiir. Arabalar, banyo kvetlerini, evleri,
paray, restoranlar ve okullar onlarn kendi varlkbilimsel
( ontolojik) zelliklerini iyice dnmeden ve zel bir varlkbi
lime sahip olduklarnn farkna varmadan alglamay renir
ve kullanrz. Btn bunlar bize talar, aalar ve su kadar do
al grnr. Gerekten de pek ok durumda nesneleri, en
azndan ilevsel rollerinden syrlm doal grngler olarak
grmek, toplumsal olarak tanmlanm ilevleri bakmndan
bizi evreleyen nesneler olarak grmekten daha zordur. Bu
yzden ocuklar hareketli arabalar, kat paray ve suyla dolu
banyo kvetini bu ekilde grmeyi renirler ve ancak soyut
lamann gcyle bunlar dorusal yrngede bir metal yn,
yeil ve gri boyal selloz lifler ya da emaye kapl suyla dolu
demir ibkeyler olarak grebilirler.
Karmak varlkbilim (ontoloji) basit, basit varlk.bilim ise

karmak grnr. Bunun nedeni, toplumsal gerekliin
amalarmz dorultusunda bizim tarafmzdan yaratlmas ve
tpk bu amalar gibi bize kolayca anlalabilir grnmesidir.
Araba, srmek iin; dolar, kazanmak, harcamak ve biriktir
mek; banyo kveti ise banyo yapmak iindir. Fakat bir ilevi
olmakszn, 'bu ey ne iindir?' sorusunun cevab olmadn
dan karlarmz, niyetlerimiz ve amalarmza bavurmakszn
eyleri ikin zelliklerine bal olarak tanmlama eklinde zor
lu bir entelektel grevle kar karyayz.
Toplumsal gerekliin yapsnn giilmezlii zmleyici

(analist) iin de bir problem yaratr. Para, mlkiyet, evlilikler,
avukatlar ve banyo kvetleri karmak bir yapya sahip g
rnmedikleri iin toplumsal gerekliin, isel 'grngbilim
sel' bir bak asndan nasl grndn tastamam tasvir
edemeyiz. Onlar, sadece ne ise odur ya da grnd gibidir.
Onlar dsal davran bak asndan da tasvir edemeyiz;
nk insanlarn para, mlkiyet v.b eylere ilikin grnen
davranlarnn tasviri, davran mmkn klan temeldeki ya
plar gzden karr. Ve ne de ada bilisel (kognitif) bilim
ler ve dil bilimcilerinin yapt gibi, bu yaplar birtakm bi
lind hesaplayc kurallar btn olarak aklayabiliriz.
nk kurallarn bilinsiz takip edildiinin varsaylmas, ilke
olarak bilince ulatrmayaca iin tutarszdr. Ve bunun yan
sra, hesaplama bizim aklamaya altmz gzlemciye g
reli ilevsel grnglerden biridir. 1
Ne isel grngbilimsel ne de dsal davran bak a

s, toplumsal gerekliin yapsn betimlemek iin yeterli de
ilse, o halde doru yaklam, uygun yntembilim nedir? lk
olarak, bu ve sonraki blmde, toplumsal varlkbilimin baz
temel zelliklerini aa karmak iin birinci tekil ahs niyet
selcilik (intentionalistic) kelime hazinesini kullanacam. Da
ha sonra, altnc blmde, tm olmamakla birlikte, baz ni
yetselcilik aygtlarnn, baka bir yerde kapasitelerin, yetenek
lerin, eilim ve mizalarn 'Arkaplan' diye isimlendirdiim
Derin bilind kavramnn kurallar takip etmesinin tutarsz oluu

ve bu hesaplamann gzlemciye bal oluu rneklerindeki iddialara
ilikin bir argman iin bkz., John R. Searle, The Rediscuvery of the
Mind, (Cambridge, Mass., London: MT Press, 1992), (Zihnin Ye
niden Kefi, ev. Muhittin Macit, Litera Yaynclk, 2004) srsyla, 7.
ve 9. blmler.
Toplumsal Gerekliin Yap Talar 2I
ey asndan nasl aklanabileceini ve sonuta bu arkaplann

lehine niyetselcilik aygtlarnn nasl ortadan kaldrlabileceini
gstereceim.
Temel Varlkbilim
ncelememiz varlkbilim temelli, yani toplumsal olgularn

nasl var olduuyla ilgili olduu iin, toplumsal gerekliin
geni anlamyla varlkbilime nasl dahil edildiini, yani top
lumsal olgularn varlnn, var olan dier eylerle nasl bir
iliki iinde olduunu ak.lamamz gerekiyor. Hatta cevapla
maya altmz soruyu ortaya koyabilmek iin, gerekte
dnya nasldr 'a dair baz zsel varsaymlar da yapmamz ge
rekir. Toplumsal gerekliin daha geni bir varlkbilime uy
gunluundan bahsedeceiz. Fakat bunu yapmak iin de, bu
geni anlamyla varlkbilimin baz zelliklerini betimlemek w
rundayz.
Bize gre doru, metafiziimizin ounun, (dier doa

bilimleri de dahil) fizikten trediidir. ada doa bilimleri
nin gereklik kavramnn pek ok zellii, hila tartmal ve
sorunludur. rnein, biri evrenin balangcna ilikin Big
Bang Teorisinin hibir ekilde tatminkar bir ak.lama olmad
n dnebilir. Fakat bizim gereklik kavrammzn iki zel
lii kolayca kavranabilir deildir. Tabiri caizse bu iki zellik,
yirminci yzyldan yirmi birinci yzyla gei dneminin va
tandalar olarak bizim iin tercihli deildir. Yaadmz a
da eitimli bir kii olmanzn koulu, hem maddenin atom te
orisi hem de biyolojinin evrim teorisinden oluan iki teoriden
haberdar olmanzdr.
Bu iki teoriden ortaya kan gereklik tablosu kabaca u

ekildedir: Dnya, tam bir karlama olmasa da bizim para
cklar eklinde tanmlamay uygun buluumuz varlklar bt
nnden oluur. Bu paracklar kuwet alannda var olurlar ve
sistemler eklinde organize edilmilerdir. Sistemlerin snrlar,

nedensellik ilikisi tarafndan belirlenir. Dalar, gezegenler,
HO moleklleri, nehirler, kristaller ve bebekler bu sistemle
rin rnekleridir. Bu sistemlerden bazlar canl sistemlerdir.
Ve kk dnyamzda, canl sistemler pek ok karbon temelli
molekl ierir ve ok youn bir ekilde hidrojen, nitrojen ve
oksijen kullanr. Canl sistemler doal ayklanma yoluyla ev
rimleir ve onlardan bazlar belirli tr hcre yaplarna, zel
likle de bilince neden olabilen ve onun devamlln salaya
bilen sinir sistemlerine evrilir. Bilin, insan beyni ve hayy;)Jl
beyinlerinin pek ok farkl eidi gibi, karmak sinir sistemle
rinin belirli bir biyolojik, dolaysyla fiziksel ve elbette ayn
zamanda da zihinsel bir zelliidir.
Bilinle birlikte, zihnin dnyada kendi dndaki nesneleri

ve olaylar temsil etme yetisi olan niyetlilik gelir.1 Her bilin
niyetli olmad gibi her niyetlilik de bilinli deildir. rne
in, hibir eyi temsil etmeyen dolayl kayg gibi bilin biim
leri vardr ve hakknda dnmediim zaman bile, Bill
Clinton'un bakan olduuna inanmam gibi pek ok bilind
niyetlilik formlar vardr. Bununla birlikte, belirli bir zaman
da, niyetli bir durumda olmak ile bilinli olarak o zaman di
liminde ve orada olmak arasnda wrunlu iliki olmasa da, yine
de bilin ve niyetlilik arasnda nemli bir wrunlu iliki vardr.
yle ki herhangi bir bilind niyetli ifade, en azndan bilin
'Niyetlilik'i, bir ey hakknda ve bir eye do ru olan (zihinsel) tem

illerin zellii anlamnda teknik bir terim olarak kullanyorum.
Inanlar ve istekler bu anlamda niyetlidir, nk bir inanca ve istee
sahip olmak iin falan eye inanmak veya filan eyi istemek zomnda
yz. Tanmlanan ekliyle niyetliliin, niyet etmekle zel bir ilikisi
yoktur. Orein, sinemaya gitmeye niyet etmek niyetliliin sadece
bir trnden ibarettir. Niyetlilik hakknda daha geni bir aklama
iin bkz: J. R Searl, Intentionality: An Es.ray in the Philn.wphy ofMind,
(Canbridge: Cambridge University Press, 1983).
slliz:eyine ulama imkanna sahiptir. Her bilind niyetli ifa

de, bir eit bilin olabilecek bir eydir. Bilind niyetli bir
ifade, ilke olarak bilince eriebilir olmak wrundaclr.
Bizim varlkbilimimizin dayand temel esaslar ite bura

sdr: Biz g alanlarnda bulunan tmyle fiziksel paralar
dan olumu bir dnyada yayoruz. Bunlardan bazlar sis
temler halinde dzenlenmi durumdadr. Bazlar carl sistem
lerdir ve bu canl sistemlerden bazlar ise bilince evrilmitir.
Bilinle birlikte, dnyadaki nesneleri ve olaylar kendinde
temsil etme organizma yetisi olan niyetlilik gelir. O halde so
ru, bu varlkbilim ierisinde, toplumsal olgularn varln na
sl izah edebileceimizdir.
Nesnellik ve ada Dnya Grmz
Dnya grmzn ou, nesnellik kavram ve nesnel

likle znellik arasndalci kartla dayanr. Buradaki ayrm bir
derece meselesidir; ancak hem 'nesnel' hem 'znel'in ok
nemli olan, fakat daha seyrek ifade edilen farkl anlamlar
vardr. Bizim u andaki tartmamz asndan ise, iki anlam
yani nesnel-znel ayrmnn bilgiye dair (epistemik) anlam ve
varlkbilimsel anlam ok nemlidir. Bilgiye dair konuursak,
'nesnel' ve 'znel', aslnda, yarglarn yklemleridir. Doruluk
lar ya da yanllklar 'nesnel' olarak ortaya konamayan yarg
lar kastettiimizde, doruluk ve yanllk basit bir olgu mese
lesi deil belirli tunmlara, duygulara ve yargnn kayna ile
yargda bulunann balc alarna bal olduu iin, genelde
onlardan 'znel' (yarglar) olarak sz ederiz. Byle bir yarg
nn rnei u olabilir, 'Rembrandt, Rubens'den daha iyi bir
sanatdr'. 'znel'in bu arlamnda, bu ekildeki znel yargla
rmzla, 'Rembrandt 1632. ylnda Amsterdam'da yaad' gibi
nesnel yarglarmz birbirine ters der. Byle nesnel yarglar
doru veya yanl klan dnyadaki olgular, herhangi birinin
arlar hakkndaki tutum ve dy_g:Wanodan b111sz<lr. Bilgi

ye dair anlamda, yalnzca nesnel yarglardan deil, nesnel ol
gulardan da bahsedebiliriz. Nesnel olarak doru yarglara kar
lk gelen nesnel olgular vardr. Bu rneklerden de aka an
layor ki, bilgiye dair nesnellik ve bilgiye dair znellik arasn
daki kartlk bir derece meselesidir.
znel-nesnel ayrmnn, bilgiye dair anlamna ilvetcn bir

de varlkbilimsel anlam vardr. Varlkbilimsel anlamda 'nes
nel' ve 'znel', varlklarn yklemleri, trleridir ve de varln

tarzn belirlerler. Aclar, varlkbilimsel anlamda znel varlk
lardr; nk var olu tarzlar znelerin hissetmelerine bal
dr. Fakat rnein dalar, aclarn tersine, varlkbilimsel olarak
nesneldir. nk dalarn var olu tarz, birinin algsndan ya
da herhangi bir zihinsel durumdan bamszdr.
Varlkbilimsel olarak nesnel varlklar hakknda bilgiye dair

znel ifadeler kullanabileceimiz ve ayn ekilde varlkbilimsel
olarak znel varlklar hakknda da bilgiye dair nesnel ifadeler
kullanabileceimiz olgusu zerinde dnrsek ayrmlar ara
sndaki farklar aka grebiliriz. rnein, "Everest Da
Whitney Da'ndan daha gzeldir" ifadesi ontolojik olarak
nesnel varlklar hakknda olmasna ramen, onlar hakknda
znel bir yargda bulunur. Dier taraftan, "u anda srtmda
bir an var" ifadesi gzlemcinin tuttm, davran ve dnce
lerine bal olmayan gerek bir olgunun varl tarafndan
dorulanmas nedeniyle, epistemik nesnel bir olguyu bildir
mesine karn, grngnn kendisi, yani gerek an, znel
bir var olu tarzna sahiptir.
Dnyann kin zellikleri ile Gzlemciye

Bal zellikleri Arasndaki Ayrm
Entelektel geleneimizde, tarihsel olaral< zihin ile beden,

doa ile kltr arasnda nemli ayrmlar yaparz. Temel Var-
lkbilim blmnde, zihnin sadece beynin st dzey zellikle

rinin bir kmesi olduu ve bu zellikler dizisinin ayn anda
hem 'zihinsel' hem de 'fiziksel' olduu gr lehine st ka
pal biimde zihin ve beden ilikisine dair geleneksel dalist
(ikici) kavramsallatrmay bir kenara braktm. Anlamland
rld ekliyle 'zihinsel' kavramn, 'doa'nn dnda 'kl
tr'n nasl ina edildiini gstermek iin kullanacaz. lk
adm, yukarda deinilen ayrmlardan daha temel bir ayrm
sunmal<:tr: Dnyann bizden bamsz olarak var olan zellik
leri ile varlklar bize bal olan zellikleri arasndaki ayrm.
Temel varlkbilimimizi nitelerken betimlediim dnyann,

rnein dalar ve molekller gibi zellikleri, bizim onlarla il
gili temsillerimizden bamsz olarak vardr. Bununla birlikte,
dnyann daha te zelliklerini belirtmeye giritiimiz zaman,
doada ikin diye adlandrabileceimiz zellikler ile gzlemci
lerin, kullanclarn vb. niyetliliine bal olarak var olan zel
likler arasnda bir ayrm olduunu kefederiz. rnein,
nmde duran nesnenin belirli bir ktleye ve kimyasal bilei
me sahip olmas onun ikin zelliidir. Bu nesne ksmen hc
releri selloz liflerden oluan tahta ve ksmen de metal mole
kller alamndan oluan metalden yaplmtr. Btn bu
zellikler ikin zelliklerdir. Fakat ayn nesnenin tornavida
olduunu sylemek de dorudur. Bu nesneyi tornavida olarak
tasvir ettiim zaman nesnenin gzlemciye ya da kullancya
bal olan bir zelliini belirtiyorum. Bu nesne, sadece torna
vidadr; nk insanlar onu tornavida olarak kullanrlar (ya da
tornavida amac ile yapm veya tornavida olarak kabul etmi
lerdir). Dnyann gzlemciye-bal zelliklerinin varl, ger
eklie herhangi bir maddi nesne eklemez. Fakat dnyann
sz edilen zelliklerinin, gzlemciye ve kullancya bal ol
duu yerde gereklie, bilgiye dair nesnel zellikler katar. r
nein bu eyin bilgiye dair nesnel bir zellii tornavida olma
sdr; fakat bu zellik, sadece gzlemcilere ve kullanclara
bal olarak var olur ve dolaysyla bu zellik varlkbilimsel

olarak zneldir. 'Gzlemci ve kullanc' ile yapanlar, tasarla
yanlar, sahip olanlar, alanlar, satanlar ve bu nesneye doru
niyetlilii, nesneyi bir tornavida olarak dikkate alacak ekilde
olan kiiyi kastediyorum.
Konu nemli ve ancak rnek basit olduu iin, bu nokta

larn zerinde biraz daha fazla zenle durmak istiyorum.
, 1. nmde duran fiziksel nesnenin saf varl bizi!l1 _Qa__
doru taknabileceimiz herhangi bir tutuma bal de

ildir
2. Nesne(ler), gzlemci ya da kullanclarn tunmundan
bamszlklar anlamnda pek ok ikin zellie sahiptir:.
rnein, belirli bir ktle ve belirli bir kimyasal bileime
sahiptirler
3. Nesneler, yalnzca znelerin greli niyetlilikleriyle ar
olan baka zelliklere sahiplerdir. Tornavida buna bir
rnektir. Genel bir terime sahip olmak iin bu zellii
'gzlemciye-greli' olarak adlandracam. Gzlemciye
greli zellikler, varlkbilimsel olarak zneldirler.
4. Varlkbilimsel olarak znel olan bu zelliklerin bazlar
bilgi bilimsel (epistemolojik) adan nesneldir. rnein,
tornavidann tornavida olmas sadece benim grm ve
deerlendirmem deildir. Bir nesnenin tornavida olmas
nesnel olarak dorulanabilir bir olgu meselesidir.
Tornavida olma zellii, gzlemciye greli olmasna ra

men, bir eyin tornavida olduunu dnnek (ona tornavi
daym gibi davranmak ve onu tornavida olarak kullanmak
v.b.) dnenler (davrananlar, kullananlar v.b.) asndan i
kin zelliktir. Tornavida olma, gzlemciye grelidir. Fakat
gzlemcilerin, bu ek.ilde dnyann gzlemciye-bal zellikle
rini yaratmalarna imkan tanyan zellikleri, onlarn ikin
zellikleridir. Bu konuyu daha sonra ksaca aklayacam.
Bir zelliin ikin mi, yoksa gzlemciye greli mi olduu

her zaman apak ortada deildir. Renkler buna iyi bir rnek
tir. On yedinci yzylda fiziin geliiminden nce, insanlar
renkleri dnyann ikin bir zellii olarak d1nyorlard.
Daha sonralar pek ok insan, renkleri sadece gzlemcilere
bal olarak var olan zellikler olarak dnmeye balad. I
n yzeyden yanstld zaman farkl ekilde yaylmas onun
ikin zelliidir ve n insanlarn grsel sistemlerinde brak
t etkiden dolay kiilerin znel renk deneyimlerine sahip
olmalar da insanlar asndan ikindir. Fakat dnyadaki nes
nelere, ileri dzeyde atfedilen renk zellikleri, gzlemciye g
relidir. nk bu, ancak gzlemcilerin, n etkilemesinden
kaynaklanan deneyimlerine bal olarak yaplabilir. Buradaki
amacm renklere ilikin konuyu zmlemeye almak deil,
bir zelliin ikin zellik mi, yoksa gzlemciye greli bir zel
lik mi olduunun her zaman apak ortada olmayacana dair
geree dikkat ekmektir.
Bu ayrma ulamann kaba ama kestirme bir yolu kendini

ze u soruyu sormanzdr; 'herhangi bir insan veya hissedebi
len herhangi bir varlk olmasayd, bu zellik var olabilir miy
di? Gzlemciye-greli zellikler ancak gzlemcilerin tavrlar
na bal olaral<: var olurlar. kin zellikler, gzlemcileri
umursamadan ve onlardan bamsz olarak var olurlar. Bu
kriterlere yukarda zikredilen 5. nitelik ilave edilmelidir; yani
gzlemek ve kullanmak eylemlerinin kendileri ikin zellik
lerdir. Bu yzden, olduka kaba bir ekilde ifade edecek olur
sak, bir ey, ancal<: bilinli znelerin (fail) onu tornavida ola
rak kabul etmesi olgusuna bal olarak tornavidadr; fakat bi
linli znelerin sahip olduu bu tutumun kendisi bilinli z
nelerin ikin zelliidir. nk ister bilinli ister bilinsiz ol
sun, zihinsel durumlarn kendileri dnyann ikin. zellikleri
dir. Kesin olarak syleyecek olursak dnyann ikin zellikle
rini kefetmenin yolunun btn zihinsel durumlar dnyadan
karmak olduunu iddia etmek doru deildir. Bu istisnai

durumu aklayabilmek iin ayrma ilikin aklamamz u e
kilde yeniden ekillendirmemiz gerekir: Gerekliin ikin
zellikleri, yine gerekliin ikin zellikleri olan zihinsel du
rumlarn kendileri hari, btn dier zihinsel durumlardar
bamsz olarak var olanlardr.
Tanrsal bir bak asyla dnya dndan bakldnda;

bizim kltrmzde insanlarn falan ya da flar eyi tornavida
olarak kabul etmeleri gibi ilikisel ikin zellikler de dahil ol
malc zere, dnyarn btn zellikleri ikin zellikler olacak
tr. Tanr tornavidalar, arabalar, banyo kvetlerini g___re:n.z
nk zsel olarak byle eyler yoktur. Dahas belirli nesnele
re tornavida, araba, banyo kveti olarak muamele eden bizleri
grecektir Tanr. Fakat bizim bak amzdan, aktif zneler
olarak bizler de dahil olmak zere, Tanr olmayan ve dnya
nn iinde yaayar varlklarn bak asndan, bizim taknd
mz herhangi bir tavr ya da runmdar tamamen bamsz
olarak var olan dnyaya zellikler atfeden doru ifadeler ile
sadece bizim ilgilerimize, tavrlarmza, runmlarmza, ama
larmza v.b bal olarak var olan zellikleri atfeden ifadeleri
birbirinden ayrmamz gerekir.
Aadalci iftlerden her birinin ilki bir nesne hakknda i

kin olguyu ifade ederken ikincisi hemen hemen ayn nesne
hakkndaki gzlemciye-bal olguyu ifade eder.
a. kin: Bu nesne bir tatr.
b. Gzlemciye greli: Bu nesne bir prespapyedir. 1
.a. kin: Ay med-cezire neden olur.
.b. Gzlemciye greli: Ay bu gece ok gzel.
Katlarn umasn nlemek iin zerine konan arlk ( .n.)

3a. kin: Genellikle tektonik tabakalarn karlamas

sonucu deprem meydana gelir.
3b. Gzlemciye greli: Deprem gayrimenkuller iin za

rarldr.
Bu ayrmn olduka net gzkmesini istiyorum, nk

genel anlamda toplumsal olgunun ancak bu ayrm nda an
lalabilecei ortaya kyor. Gzlemciye-bal zellikler, her
zaman konu edilen nesnenin gzlemcilerinin, kullanclarnn,
vb. ikin zihinsel grngleri tarafndan yaratlr. Bu zihinsel
grngler, btn zihinsel grn gler gibi, varlkbilimsel
olarak zneldirler ve gzlemciye-bal zellikler bu varlkbi
limsel znellii tevars eder. Fakat bu varlkbilimsel znellik
gzlemciye greli zellikler hakkndaki iddialarn bilgi bilim
sel adan nesnel alnas durumunu engellemez. b ve 3b' de
gzlemciye greli ifadelerin bilgiye dair nesnel ifadeler,
2b'dekinin ise znel olduuna dikkat edin. Bu noktalar ay
rmn kestirmeden birbirine giden yollarn gsterir: kin ile
gzlemciye greli arasndaki ayrm, varlkbilimsel nesnellik ile
znellik arasndaki ayrm ve bilgiye dair nesnellik ile znellik
arasndaki ayrm.
Buraya kadar yaptm ayrmn mantksal bir sonucu u

dur: Herhangi bir gzlemciye greli F zelliinin, F olarak
grnmesi mantksal bakmdan, F olnasndan nce gelir.
nk kolayca anlalabilecei gibi F olarak grnmesi F ola
bilmesinin zorunlu bir artdr. Eer bu noktay iyi anlarsak,
toplumsal olarak yaratln gerekliin varlkbilimini anlamak
iin doru yoldayz demektir.
lev Ykleme ( lev Tayin etme)
Bu blmdeki esas amacm, btn bilimsel varlkbilimi

mizdeki toplumsal gereklii aklamak iin gerekli olan aygt-
3 0 Sosyal Gerekliin nas
lan bir araya getirmektir. Bu durum tam olarak eyi ge

rektirir: lev yklemek, ortak niyetlilik ve kurucu kurallar.
( lerde, 6. blmde, kurumsal yaplarn nedensel ilevselliini
aklamak iin bir drdnc eyi, insanlarn evreleriyle ba
edebilmek iin sahip olduklar kapasitelerin Arkaplarn da
tantacam.) Bu dncelerin aklarmasnda bir eit
hermentik daire iinde kalmak wrundaym. Kurumsal olgu
lar aklamak iin kurumsal olgular kullarunak; kurallar
aklamak iin kurallar kullarmak ve dili aklamak iin de di
li kullanmak wrundaym. Fakat sorun mantksal deil, yo
rumlama sorunudur. Teorinin yorumlarmasnda, okurun
aklanan grngy anlama gcne gveniyorum. Fakat ya
plan fiili aklamada dngsellik yoktur.
Teorik aygtn ihtiyacm olan ilk parasn 'ilev atfetmek'

(veya yklemek) diye adlandracam. Bunu aklamak iin,
insanlarn ve dier baz hayvanlarn, hem doal yollarla olu
mu hem de zellilde belirlenmi ilevleri yerine getirmek iin
yaratlm nesnelere ilev yklemek zorunda olmalarna dair
dikkate deer yetenelderini ifade ederek balyorum.
Dnyann cansz paralarna ilikin sradan deneyimleri

mize gelince, biz, eyleri molekller toplam olarak yle dur
sun, maddi nesneler olarak bile deneyimleyemeyiz. Daha ok,
bir sandalyeler ve masalar, evler ve arabalar, derslikler, resim
ler, caddeler, baheler, evler ve bunun gibi eylerin dnyasn
deneyimleriz. imdi kullandm terimlerin hepsi, bu betim
lemeler altnda konu edilen grngyc ikin, falcat 'maddi
nesneler' betimi altndalci varlklara ikin olmayan deerlen
dirme kriterleri ierir. Hatta nehirler ve aalar gibi doal g
rnglere, ilevler yklenebilir ve bizim onlara yklemeyi se
tiimiz ilevler ve onlarn bu ilevleri ne kadar iyi yerine ge
tirdiklerine bal olarak bu ykleme iyi ya da kt olarak de
erlendirilebilir. Bu, 'ilev tayin etmek ya da yklemek' diye
adlandrdm niyetliliin zelliidir. nsan eliyle yaplm ba

z durumlarda biz, nesneyi bir ilev icra etmesi iin ina ede
riz. Sandalyeler, banyo kvetleri ve bilgisayarlar bunun ol
duka ak rneklerdir. Nehirler ve aalar gibi pek ok doal
nesne rneinde ise, nceden var olmu olan nesneye biz este
tik, pratik vb. bir ilev ykleriz. "Bu nehir, yzmek iin iyi
dir", ya da "Bu aatan iyi kereste kar" deriz.
Bu noktada dikkat edilmesi gereken nemli nokta, ilevle

rin asla herhangi bir grngnn fiziine ikin olmamas, ak
sine dardan bilinli gzlemci ve kullanclar tarafndan atfe
dilmesidir. Ksaca ilevler, asla ikin deil, daima gzlemciye
grelidir.
Bu olguya kar bizleri kr klan ey, ilevlerden, zelikle

de biyolojide, doaya ikinmiler gibi bahsetme alkanl
mzdr. Fakat bilinli olan paralarnn dnda doa bu ilev
lerden haberdar deildir. rnein kalbin kan pompalamas ve
kann tm vcuda yaylmasna neden olmas doaya ikindir.
Kan dolamnn, organizmann hayatta kalyla ilgili dier
nedensel srelerin pek ounu kapsayan bir btnle ilikili
olmas da yine doaya ikin bir olgudur. Fakat 'Kalp, kan
pompalar' szne ilaveten 'Kalbin ilevi kar pompalamaktr'
dediimizde, bu ikin olgular kaydetmekten daha fazlasn
yaparz; bu olgular bize ait olan greli deerler sistemine yer
letiririz. Bu olgular, deerlerin tayclar olan bizler iin i
kindir; fakat bu deerlerin bi'.?den bamsz doaya atfedilme
si gzlemciye grelidir. Hatta doada bir ilevi kefettiimiz
de, tpk kalbin ilevini kefetmemizde olduu gibi bu keif,
nedensel srelerin kefiyle birlikte nedensel srelere atfedi
len, bir gayelilii (teleoloji ) de ierir. u aamada, baar ya
da baarszla dair uygun btn bir kelime hazinesinin, do
ann basit ve kaba olgular iin uygun olmamas bunu gste
rir. Bu yzden 'aksaklk', 'kalp hastal', daha iyi ve daha kt
kalpler hakknda konuabiliriz; daha iyi ve daha kt ta._l

konumayz, tabi eer taa bir ilev yklememisek. Ta bir
silah, bir prespapye ya da bir bulunmu sanat eseri olarak kul
lanyorsak, bu ilevsel betimlemeler altnda onun yeterliliine
deer biebiliriz.
Bu nokta tam olarak anla. lmaldr. Biz, aslnda doadaki

ilevleri 'kefederiz'. Fakat doal bir ilevin kefi ancak nce
den belirlenmi bir deerler dizisi ( amalar, gayelilik ve dier
ilevlerde dahil) ierisinde gerekleebilir. Bylece, organizma
iin yaam ve yeniden retme ierisinde bir deerin varln
ve trler iin trnn devam iinde bir deerin varln daha
nceden kabul etmemiz veri olduunda, kalbin ilevinin k3:11
pompalamak olduunu, gzn koridor girii refleksinin ile
vinin retinaya ait grnty sabitlemek olduunu vb. kefe
debiliriz. Byle bir doal ilevi kefettiimizde, nedensel olgu
larn tesinde kefedilmi doal olgular yoktur. 'levlerin' ke
lime hazinesinin 'nedenlerin' kelime hazinesine ekledii ey;
ksmen bir deerler (genelde niyetleri ve gayelilii de ieren)
dizisidir. Biyolojide yaam ve hayatta kalmay baat birer de
er kabul ettiimiz iin, kalbin ilevinin kan pompalamak ol
duunu kefedebiliriz. Eer biz dnyadaki en nemli deerin
grltl bir ekilde sk bir yumruk vuraralc, Tanry kutsa
mak olduunu dnseydik kalbin ilevi grltl bir ses
karmak olacakt ve grltl kalp daha iyi kalp olacakt. Eer
lme ve neslin tkenmesine her eyden ok deer atfetsey
dik, kanserin ilevinin lm abuklatrmak olduunu syle
yecektik. Yan ilevi lm abuklatrmak ve doal elemenin
ilevi neslin tkenmesi olacakt. Btn bu ilevsel yklemeler,
yeni ikin olgular gerektirmez. Tartlan ikin elcliyle d_oada
nedensel olgularn tesinde ilevsel olgular yoktur. Ayr__c;:t_ bir
ilevin yklenmesi gzlemciye grelidir.
Darwin'in en byk baarlarndan biri trlerin kkeninin

aklanmasnda teleolojiyi darda tutmasyd. Darwinci ak
lamada evrim kr ve kaba doal gler yolu ile gerekleir.
Hangi tr olursa olsun, biyolojik trlerin kkeni ve hayatta
kalmas iin ikin bir ama yoktur. Organizmalarn hayatta
kalna ilikin biyolojik srelerin 'ilevlerini' keyfi olarak ta
nmlayabiliriz. Ancak tayin edilmi herhangi bir ilevin doa
ya ikin bir teleolojinin kefi meselesi olduu ve bu yzden de
bu ilevlerin ikin olduuna dair dnce, daima Moor'un
ak-soru delilinin deiik bir ekline muhatap olacaktr : O
halde tanmlanan ekliyle, ilevleri ilevsel klan nedir? 'lev',
ya nederlere bal olarak tanmlanr ki bu durumda ilevlere
ilikin ikin olarak ilevsel bir ey yoktur ve onlar da dierleri
gibi sadece nederlerdir; ya da ilevler, yaam, hayatta kalma,
reme, salk gibi sahip olduumuz deerler kmesinin iler
lemesini salamasna bal olarak tanmlanr ki bu durumda
da ilevler gzlemciye grelidir.
Pek ok biyolog ve biyoloji felsefecisinin bu grlere ka

tlmayacann farkndaym. Geen birka on yl boyunca, i
levler ve ilevsel ak.lamalara dair geni bir literatr geliti.
Bunlarn pek ou, Larry Wright'n ilevi aadaki ekilde
tanmlad makalesinden1 etkilendi.
X' in ilevi Z'dir ifadesi,

1. X oradadr, nk Z'yi yapar.
2. Z , X'in orada olmasnn bir semeresidir, (y da
sonucudur) anlamna gelir.
L. Wright, "Functions", The Philosophical Rcviell' B, no. (April

1973), 137-68. Ayrca bkz. , P. Achinstein, "Functional Explanation",
The Nature of Explanation, (Ncw York: Oxford Univcrsity Prcss
1983), s. 263-90.
Eer byle bir analiz doru olsayd, bu, ilevin gzlemci

ye greliliini ortadan kaldracakt. Sezgisel olarak, bu dn
ce 'ilevi', nedensellie bal olarak tanmlamay amalar : X,
sadece ilev F'in nedeni olduu durumda F ilevini yerine ge
tirir ve en azndan X'in varlnn aklamasnn bir ksm,
onun neden olmasdr. Bylece, rnein, kalp kan pompalama
ilevine sahiptir; nk kalp kan pompalar ve evrimci tarih
anlaynda kalplerin varlnn aklanmas onlarn gerekten
kan pompalamasdr. Bu, 'ilevin' kendisiyle ikin olabilecei
doac bir tanmn veriyor gzkmektedir. Ruth Millikan,
her ne kadar ilev kavramnn sradan kullanmn analiz et
meye almayacan, ama 'yeniden-reme' ve nedensellie
bal olarak tanmlanm yeni bir teknilc ifade ortaya koyaca
n iddia etse de, 'zel ilev' olaralc adlandrd kavramnda,
benzer, fakat daha karmak bir dnceye sahiptir . 1
Tahlil edilen ekliyle bir tek nesne olamaz. stediiniz

herhangi bir teknik terimi ortaya atabilirsiniz. Bununla birlik-
R. G : Millikan, Language, Thought ve Other Biological Categories:

Nr:w Foundations far Rcalifm, (Cambridge, Mass . : MIT Press, 1984) .
R. G. Millik.an iinde, 'zel levin Savunmas', The Phiwsophy of
Sciece, 56 (1989) , 288-302'de yle yazar: Bir 'zel ilev' tanm ken
dini tekrar eder (dngseldir) . Kabaca ifade etmek gerekirse, bir
'zel ilev' olarak F ilevine sahip bir A maddesinin, u iki kouldan
birisine sahip olmas wrunludur (ve yeterli olmaya yakndr) : - A,
daha nce var olan, yeniden-retilen mallarn sahibi olduundan,
gemite gerekten F tarafndan yerine getirilen baz madde ya d a
maddelerin 'yeniden-retimi' (bir rnek vermek gerekirse, kopya y a
da kopycn111 kopyas) olarak icat edildi. A, b u edimler dolaysyla
( nedensel tarihsellikten dolay) vardr. 2- A, daha nce var olan,
kendi verili koullarnda, bir zel fonksiyon olarak F'in performans
na sahip olan ve bu koullar :ltnda bir maddenin, A gibi, retilmesi
araclyla yerine getirilen F'e neden olan, baz aygtlarn rn ola

rak icat edildi. ikinci koul altndaki maddeler 'tretilmi zel ilevle
re'; onlar reten aygtlarn ilevlerinden tretilmi ilevlere, sahiptir
ler. (s. 288) .
te, byle tanmlamalarn sradan ilev kavramnn belli bal

temel zelliklerini en azndan nedenden dolay kapsayama
dklarn vurgulamak nemlidir: Birincisi; Millikan'n rnei,
ilevin tanmn 'yeniden-reme' hakkndaki belirli nedensel
tarihsel bir teoriye bal klar. Aslnda, kalbin kan pompalama
ilevine ve ayrca Darwinci 'yeniden-remenin' kalbimin nasl
evrim geirdiine ilikin vermi olduu nedensel tarihsel bir
aklamaya da inanyorum. Fakat Darwinci ya da baka bir
ekilde, doruyu ters yz etmi byle bir aklama olmasa bi
le, kalbim hala kan pompalama ilevini yerine getirecektir.
Millikan'n, kalbin kan pompalama (zel) ilevine sahip olma
s hakkndaki iddiasnn gerek anlamn tanmlamas, ancal(
kalplerin nasl retildiine dair nedensel tarihsel bir aklama
ya bal olarak aklanabilir ve bu, bizim sradan ilev kavra
mmz dnld zaman doru olamaz.
kincisi, eer bu tanmlamalar bizim s radan kavramm

zn temel zelliinin kapsaycs olarak alrsak, zneme
(tahlil) iin kart rnekler olacaktr. Wright'n almas ve
aka Millikan'n almasnn da zerinden gidecek olursak,
nezlenin (zel ya da dier) ilevinin nezle mikrobunu yaymak
olduunu syleyecektik. Alnda nezlenin yapt, nezle mik
roplarn yaymaktr ve nezle mikrobunu yaymasayd mevcut
olmayacalct. Fakat bizim sradan nezle kavrammz bir ileve
salip deildir; byle olsa bile bu ilev kesinlikle mikroplar
yaymak deildir. nc olarak, ilevin normatif (kural ko
yucu) bileenleri, aklamasz braklmtr. Millikan'nki gibi
zmlemeler, aslnda bir ilevi yerine getirmeyen baz varlk
larn bir ileve sahip olmas olgusunu aklayabilse de, ilevin
nedensel fikirlere indirgenmesi yine de normatif bileenleri d -
anda brakr. Kalplerin aksamasndan, kalp rahatszlndan,
kalbin daha iyi ya da daha kt olmasndan neden bahsediyo
ruz? Genellikle ikilem burada kendini gsterir : Ya kaba, kr
nedensel ilikiler hakknda konuuyoruzdur; bu durumda kal-
bin kan pompalamas da, nezlenin mikroplar yaymas da ayn

sepetin iindedir; ya da ilevler hakknda gerekten ilevsel bir
eyin olduunu dnyoruzdur ki bu durumda da bu eit
bir tanmlama, gzlemciye greli zellii gz ard eder.
Bir baka ve belki de sonuca gtrecek ipucu ise ilevlerin,

nedenlerin aksine, gzlemciye greli olmasdr ve ilevsel ta
yinlerin, nedensel tayinlerin aksine, lemsel1 olmalardr.
lev balamnda ayn eye gndermede bulunan terimlerin bir
birinin yerine ikame edilmesi, dorulul: deerinin korunmas
n garanti etmez. Bu yzden, 'X-olu, Y-olula zdetir' ile
birlikte "A'nn ilevi X'e dorudur" ifadesi "A'nn ilevi Y'ye
dorudur" anlamna gelmez. rnein kreklerin ilevi krek
ekmek olduu ve krek ekmenin de sabit bir dayanak nok
tasna bal olarak su yzeyine bask uygulamak olduu
nemsiz bir gerektir. Fakat kreklerin ilevi sabit bir dayanak
noktasna bal olarak su yzeyine bask uygulamak deildir.
zet olarak, bilinli znelerin toplumsal olgular yaratma

yetilerini tartrken iaret etmemiz gereken ilk zellik, nesne
lere ve dier grnglere ilevler yklenmesidir. levler asla
lemsellik ( intensionality) , niyetlilik (intentionality) ile kartrl

mamaldr. Niyetlilik, dnyadaki bir olay ya da nesne zerine y
nelmi zihnin bir zelliidir. Ilemsellik ise kaplamsallk ( exten
sionality) testini geemeyen cmlelerin ve temsillerimizin bir zelli
idir. Bunlarn en ok bilineni Leibniz kanunudur: Eer iki ifade
ayn nesneye gndermede bulunuyorsa, bunlar bir cmlede, cmle
nin doruluk deeri deimeksizin birbirinin yerine kullanlabilir.
Birbirinin . Yerine kullanlabilirlikle . ilgili olarak bu testi geemeyen
cmlelere ilemsel cmleler denir. Ilemsellik ile ilgili olarak kullan
lan bir dier ifade 'gnderimsd bulanklk ( referential opacity)'tr.
Niyetli durumlar hakkndaki tipik cmleler, genellikle Ilemsel cm
lelerdir. nk bu cmlelerde gndermede bulunulan nesne, dim
lenin doruluk deerini etkiler. Bu kam hakknda daha geni bir
tartma iin bkz. Searle, Niyetlilik, An Essay in the Philosophy ofMind.
Toplumsal c:; erekliin Yap Talar 3 7
ikin deildir; ilevler kullanclarn ve gzlemcilerin ilgilerine

bal olarak atfedilirler.
"X'in ilevi Y'ye dorudur" biimindeki bir cmlenin,

mantksal olarak gerekli ve yeterli artlar iinde, analizine gi
rimi deilim. Fakat belli bal merkezi koullara dikkat eki
yorum.
. Her ne zaman X'in ilevi Y'ye doru olursa, X ve Y ks

men amalar, hedefler ve genel deerler tarafndan tanm
lanan bir sistemin paralardr. Bunun iin Polis memuru
ve profesrn ilevleri vardr, fakat insanlarn -Tanr'ya
hizmet etmek vb . ilevleri olan daha byk bir sitemin
paralar olarak dnmyorsak- ilevleri yoktur.
.. Her ne zaman X'in ilevi Y'ye doru olursa, bu durumda
X'in Y'ye neden olaca ya da Y ile sonulanaca varsay
lr. levlerin bu normatif bileeni tek bana nedensellie,
yani gerekte X'in bir sonucu olarak meydana gelen eye
indirgenemez. nk X, Y'yi srekli ya da ou zaman
varla getiremedii durumlarda bile Y'yi oluturuyor
olma ilevine sahip olabilir. Bu yzden, emniyet supapla
rnn ilevi, patlamalar nlemektir ve bu, gerekte patla
may nlemekte baarsz olacak kadar kt yaplm, ya
ni ilevlerini aksatan supaplar iin de geerlidir.
Buraya kadar verdiimiz rnekler failli ve failsiz ilevler

arasnda yeni bir ayrm akla getiriyor. Bazen ilev yklemek,
ister pratik, gastronomik (iyi yeme imeye dair ) , estetik, ei
timsel, ister baka bir ekilde olsun, bizim acil amalarmzla
ilikili olmak durumundadr. '11 ta bir prespapyedir', 'Bu
nesne bir tornavidadr', 'Bu bir sandalyedir' dediimizde, bu
ilevsel fikir de bizim nesnelere koyduumuz kullanmlara
iaret eder. Bu ilevleri biz kefetmeyiz ve ilevler doal olarak
meydana gelmezler; fakat bu ilevler, bilinli znelerin pratik
karlarna bal olarak tahsis edilmilerdir. Herhangi bir sra
dan anlamda bu karlarn tm 'pratik' deildir. nk 'Bu,
kt bir resim' dediimizde de bu ilevler atfedil_i r, Bunlarn

tm, faillerin niyetli olarak nesnelere koyduklar kullanma
ilikin rnekler olduundan, bunlar 'failli ilevler' olarak ad
landracam. Failli ilevler yklediimiz baz nesneler, doal
olarak meydana gelir; bizim prespapye olarak kullandmz
ta gibi. Bazlar ise bu ilevleri yerine getirmek iin zellikle
insan eliyle yaplmlardr; sandalyeler, tornavidalar ve yal
boya resimler gibi. Bir failli ilevi yerine getirmek iin retil
mi nesne, baka bir ilevi yerine getirebilir; 'Benim
prespapyem bu ekitir' denmesi gibi. Kalp rneinde olduu

gibi ilev, nesnenin nedensel ilikilerine ek olarak nesneye i
kin deildir. Fakat kalbe ilev atfedilmesinin aksine, bu du
rumlara ilev atfedilmesi, bu nesnelere niyetli olarak koyduu
muz kullanma atfta bulunur.
Baz ilevler pratik amalara hizmet etmek iin nesnelere

yklenmez; fakat doal olarak vuku bulan nesnelere ve sre
lere, sz konusu grnglerin teorik aklamalarnn bir par
as olarak atfedilir. Bu yzden, organizmalarn nasl yaad
ve hayatta kaldn akladmzda 'Kalbin ilevi kan pompa
lamalctr' deriz. Deerleri hayatta kalma ve yeniden-reme
olan bir teleolojiyle ilikili bir tarzda, insan znelerinin pratik
niyetleri ve eylemlerinden bamsz olarak doada meydana
gelmi ilevleri kefedebiliriz ki bu yzden bu ilevleri 'failsiz
ilevler'1 olarak adlandralm.
kisi arasnda keskin bir ayrm izgisi yokrur ve rnein,

bir 'yapay kalp' yaptmzda olduu gibi, bazen failli ilev fa
ilsiz ilevin yerini alabilir. Her zaman deilse de, genellikle,
failli ilevler devam etmeleri iin kullanclarn ortaya koyduu
Bu ayrm betimlemek iin bu terimlerin kullanlmasn bana ilk ne

ren kii Jennifer Hudin'dir.
srekli niyetliliklerini gerektirirken, failsiz ilevler bizim tara

fmzdan ortaya konan herhangi bir aba olmakszn tek bala
rna ilevlerini srdrr. Bu nedenle, kvetler, madeni paralar
ve tornavidalar; kvet, madeni para ve tornavida olarak ilev
lerini srdrmek iin bizim tarafmzdan srekli kullanlmay
gerektirirler. Fakat kalp ve karacier hi kimse onlara dikkat
ermedii zaman bile kalp ve karacier olarak ilevlerini srd
rrler. Dahas, baz nesneleri kullanan kii bu nesnelere ger
ekte ilev ykleyen zne olamayabilir ve hatta bu nesnelerin
bu ilevlere sahip olmasnn farknda bile olmayabilir. Bu
yzden, pek ok ofr muhtemelen araba aftnn, gc vites
ten dingile tama ilevinin farknda deildir; halbuki failli i
levin hepsi ayndr.
Dier bir ayrm: Failli ilevler iinde zel bir snf belir
lememiz gerekir. B azen bir nesneye yklenmi failli ilev, ba
ka bir eyi simgeler ya da temsil eder. Bu nedenle, bir (Ane
rikan) futbol oyunu diyagram izdiimde, oyunu idare eden,
koan, defans bekleyen oyuncuyu vb . simgeleyen belirli dai
reler izerim. Bu durwnda, failli ilev kattaki temsil eden ya
da simgeleyen iaretlere yklenmitir; fakat 'emsil e911 e' \:'.
'simgeleme' sadece niyetliliin dier adlar olduu iin bu du
rumda ikin olarak niyetli olmayan nesnelere ve olaylara biz
niyetli olarak niyetlilik atfederiz. ngilizcede ilevin bu ekilde
atfedilmesinin sonularna verilen adlandrmalar vardr ki
bunlara; 'anlam' ve 'sembolizm' denilir. Kattaki iaretler u
haliyle bir nesneyi ya da olay kendilerinden bamsz olarak
temsil ettil<lerinden ya da simgelediklerinden, rnein torna
vidann sahip olmad bir ekilde, bir anlama sahiplerdir. El
bette ki en bilinen anlamlandrma trleri dil ierisindedir. Biz
dilin kullanmnda iaretlerin ve seslerin zerine zel bir ilev
yani temsil erme ykleriz.
Doal grnglere ilevler atfetme yeteneinin dikkate

deer olduunu daha nce sylemitim . Fakat ayn ekilde
dikkate deer dier bir olgu da, bu ilevlerin olduka bilinsiz
bir ekilde yklenmi olabilecei ve ilevler yklenir yklen
mez ou zaman -tabiri caizse- grnmez olduklardr . Bu
yzden, rnein herhangi biri 'Biz imdi bu nesnelere yeni bir
ilev yklyoruz' diye hi dnmemi olsa da para basit bir
ekilde yava yava gelitirilmi olabilir. Para bir kez gelitiri
lince de yklenen ilevin mantksal yaps hakknda dn
meksizin insanlar paray satn almak ve satmak iin kulla nabi
lirler. Bununla beraber, btn failli ilevlerin durumlar iin,
birileri bu eyin ne iin olduunu anlayabilmelidir; aksi tak
dirde ilev asla atfedilmemi olur. Dei-toku sisteminin en
azndan baz katlunclar, bilinli ya da bilinsiz bir ekilde,
parann bir eyler almak iin, tornavidalarn da vidalarn s
klmas iin vs . olduunu anlamaldr. Bunlara insan niyetle
rinden tamamen ayr bir ilev yklemi olsaydk, bunlar failsiz
ilevler kategorisine dahil olmak wrunda olacakt . Bu yzden
birinin, "parann niyet edilen failli ilevi, bir deiim arac ve
bir deer hazinesi olaral< hizmet etmektir", dediini varsaya
lm; fakat para ayn zamanda toplumdal<i g ilikileri siste
minin devam ettirilmesinde gizli, sakl, niyetlenilmemi ilevi
ni de srdrr. Birinci iddia failli ilevin niyetlilii hakknda
dr. kinci iddia ise failsiz ilev hakkndadr. Bwm anlamak
iin, basite kendinize dnyadal<i olgularn hangi iddiay do
ruladn sorun. li< iddia, nesneleri para olarak kuUanan z
nelerin niyetlilii ile dorulanr. Onlar paray bir ey almak,
bir ey satmak ve deer saklamak amac ile kuUanr. kinci id
dia, kalbin ilevi kan pompalamal< iddiasnda olduu gibi, sa
dece ve sadece niyetli olmayan nedensel ilikiler dizisi varsa ve
bunlar baz teleolojilere (gayelilie) hizmet ediyorsa ve hatta
bu durum teleoloj i szcleri tarafndan paylalmasa da doru
olabilecektir. Baz sosyal bilimciler, gizli ve ak ilev ayrmn-
dan bahsederler. Eer bu ayrm benim yapa geldiim ayrmla

paralelse bu durumda, ak ilevler failli ilev, gizli ilevler ise
failsiz ilevlerdir.
Bu noktalar zetlersek, ilev yklemenin ayr kategori

sini kefettik: Birincisi failsiz ilevler; rnein kalbin ilevi kan
pompalamaktr. Genelde bu ilevler doal olarak meydana ge
lir. kincisi failli ilevler; rnein tornavidann grevi vidalar
skmak ve amaktr. ncs, failli ilevler iinde ilevlerin
yklendii zel bir altsnf vardr ki bunlar niyetliliin ilevle
ridir. rnein 'Kar, beyazdr' cmlesi, ister doru ister yanl
bir ekilde olsun, karn beyaz olmas durumunu temsil eder . 1
Terminolojiyi doru bir ekilde kurmak iin aadaki uy

lamlar benimseyeceim.
1 . Btn ilevler gzlemciye greli olduu iin btn ilev
lerden, atfedilmi (yklenmi) veya buna muadil wrla
yklenmi (empoze) olarak bahsedeceim.
2. Atfedilmi ilevler kategorisi iinde bazlar, znelerin
varlklara ykledikleri kullanma konu olduklar iin fail
lidir. rnein, banyo kvetlerinin ilevi ilerinde banyo
yapmaktr.
3 . Atfedilmi ilevler kategorisi iinde bazlar da bizim
kendilerine bir ama yklediimiz, doal olarak vuku bu
lan nedensel sreler olduklar iin failsizdir. rnein,
kalbi ilevi kan pompalamaktr.
4. Failli ilev kategorisi iinde failli ilevi; sembolize etmek,
temsil etmek, simgelemek veya genellik.le bir ey ya da
baka bir ey anlamna gelmek olan bu varlklarn zel
bir kategorisi vardr.
Anlamda ierilen niyetliliin bu ekilde atfedilmesine ilikin bir ak

lama iin bkz., Searle, Intentionality, An Essay in the Philcsophy of
Mind, zellikle 6. blm.
Kolektif Niyetlilik
Birok canl tr, zellikle de bizim kendi trmz, bir

kolektif niyetlilik yetisine sahiptir. Bununla onlarn sadece i
birliki davranla megul olduklarn deil, onlarn inanlar,
istekler, niyetler gibi niyetli durumlar paylamalarn da kas
tediyorum. Tekil niyetlilie ilaveten kolektif (toplu) niyetlilik
de vardr. Sadece bizim yapmalarmzn bir paras olarak be
n im bir ey yaptm durumlar, bunun ak rneklerdir. B u
nedenle, eer ben bir (Amerikan) futbol oyununda hcum
oyuncusuysam, savunma oyuncusunu tkayabilirim. Fakat
bunu sadece bizim gerekleen paslamal oyunumuzun bir
paras olaral( yaparm. Eer bir orkestrada kenancysam, bi
zim senfoni icraatmzdaki benim param alarm.
Hatta insan atmasnn birok biimi kolektif niyetlilii

gerektirir. rnein, iki adamn dll bir dv msabakas
na katlabilmeleri iin yksek bir dzeyde kolektif niyetlilik
olmaldr. Dzenli bir dvte onlardan her biri dierini
dvmeye alt iin ibirlii yapmak zorundadrlar. Bu ba
kmdan, dv msabakas sokak arasnda basite birini dv
mekten farkldr. Sokak arasnda adamn birinin dierinin ar
kasna sessizce sokulup aniden saldrmas kolektif davranla
ilgili deildir. Fakat iki profesyonel dv, hatta bir mah
kemede kar karya davac ve daval, dahas iki faklte yesi
nin bir kokteyl partisinde birbirlerine hakaret etmeleri gibi
btn durumlar, iinde atmac dmanlk davrannn yer
alabildii yksek bir dzeyde ortak ibirliki davranla ilgili
dir. Kolektif niyetliliin anlalmas toplumsal olgular_n_ anJa
lmas iin zorunludur. Tekil ve kolektif niyetlilik arasndaki;
rnein 'benim niyetim' ve 'bizim niyetimiz' tarafndan be
timlenmi olgular arasndaki iliki nedid Grdm kadary
la, bu soruyu cevaplamaya alan abalarn ou 'biz niyetli
lii'ni 'ben niyetlilii' art baka bir eye, genellikle karlkl
inanlara indirgemeye alyor. 'Eer birlikte bir ey yapmaya

niyetlenmisek' dncesi ; benim, senin de o eyi yapmaya
niyetli olduuna inanarak onu yapmaya niyetli olmam ve se
nin, benimde o eyi yapmaya niyetli olduuma inanarak onu
yapmaya niyetli olman olgusundan teekkl eder. Ve potansi
yel olarak inanlarn sonsuz hiyerarisinde, dierlerinin i nan
d her inan ve bu inanlar hakknda sahip olunan i nanlar
ve bu inanlar hakknda sahip olunan inanlar hakkndaki
inanlar. . .v. s. Benim i nandma inandna i nandma
inandna ( . . . . ) inanyorum' vb. Benim kanaatime gre, ko
lektif niyetlilii bireysel niyetlilie indirgeyen btn bu aba
lar baarszdr. Kolektif niyetlilik, baka bir eye i ndirgene
meyen ya da baka bir ey lehine ortadan kaldrlamayan biyo
loji k olarak i lkel bir grngdr. imdiye dek grdm 'Biz
niyetlilii'ni 'Ben niyetlilii'ne indirgemedeki her teebbs
kart rneklerin konusudur. 1
Kolektif niyetliliin neden bireysel niyetlilie indirgene

mediinin derin bir nedeni vardr. Benim i nandma inan
.
mana i nanmamn, vb. ve senin i nandna inanmama inan
mann, v.b, probleminin bir kolektiflik anlamna gelmemesi
dir. 'Ben Bilinci' hibir ekilde, inanlarla desteklenmi olsa
bile, 'Biz Bilinci' anlamna gelmez. _1:(olektif niyerJin c
alc unsuru,_ birlikte bir ey (istemek, inanmak, v .b. ) yapma
duygusudur y _e her bir kiinin sahip olduu bireysel niyetlilik
ise paylatklar kolektif niyetlilikten kaynaklanr. Bu yzden,
daha nce verdiimiz futbol oyunu rneimize geri dnecek
olursak, gerekte benim tekil niyetim, savunma amal engel-
Bunlarn bazlarn, John R. Scarlc, "Collcctive lntcntions and

Actions," Intention.r in Communication, P. Cohcn, J. Morga1, and
M . E. Pollack, cd. Cambridge, Mass . : Bradford Books, MIT Prcss,
1990) iinde ele aldm.
lemeler yapmaktr. Fakat bu niyete, sadece paslamal oyunu

yrtmek iin sahip olduumuz kolektif niyetin bir paras
olarak sahibimdir.
Gerek ibirliki davran durumuyla, tabiri caiz.e ilintisel

olaral< iki kiinin davranlarnn ezamanl olarak meydana
gelmesi durumunu karlatrrsak, bu farklar olduka yaln
bir ekilde grebiliriz. Bir orkestrada iki kemancnn keman
almasyla, kendi param alarken, yan odada baka birinin
kendi parasn almas ve ans eseri ayn blm ezamanl
almamz kefetmemiz arasnda byk fark vardr.
Neden bu kadar ok felsefeci, kolektif niyetliliin bireysel

niyetlilie indirgenebilirliine karii olmutur? Niin kolektif
niyetlilii, ilkel (ilksel) bir grng olarak kabul etmekte is
teksizler? nanyorum ki bunun sebebi, onlarn ekici grnen
fal<:at yanl olan bir delili kabul etmeleridir. Bu delil udur;
'btn niyetlilil<ler insanlarn her bir ferdinin kafasnda mev
cut olduundan, bu niyetlilik biimi, sadece kafalarnda niyet
lilik mevcut olan bireylere gndermede bulunabilir. Bu ne
denle, kolektif niyetlilii zihinsel hayatn ilkel bir biimi ola
rak kabul eden bir kimse, kolektif bir bilin ya da benzer e
kilde akl d bir gr olan baz Hegelci dnya ruhu grle
rinin bulunduunu benimsemek zorundaym gibi grlr.
Yntembilimsel bireyciliin gereklilikleri de, bizi kolektif ni
yetlilii bireysel niyetlilie indirgemeye zorlar gibidir. Ksaca
grlyor ki, bir yanda indirgemecilik ile dier yanda bireysel
zihinlerin zerinde hareket eden bir stn zihin arasnda se
im yapmak zorundayz. Bunun aksine, bu delilin bir mantk
sal yanllk ierdiini ve bu ikilemin yanl bir ikilem olduu
nu ifade etmek isterim. Gerekten, benim btn zihinsel ya
amm beynimin iindedir ve sizin btn zihinsel yaamnz
sizin beyninizin iindedir ve benzer ekilde herhangi bir ba
kas iin de byledir. Fakat buradan, 'tm bu zihinsel yaa-
mm, bana gnderme yapan tekil bir isim szck biiminde

ifade edilmelidir', sonucu karlamaz. Benim kolektif niyetli
liim, basite 'bizim niyetimiz', 'biz yle yle yapyoruz' ve
benzer bir biimi alabilir. Bu durumlarda, bizim niyetliliimi
zin sadece bir paras olarak niyetlenirim. Niyetlilik 'bizim ni
yetimiz' biiminde her bireyin zihninde mevcuttur. 1
'Bizim niyetimiz'in geleneksel emas aadaki gibidir :
ekil 1.1
Biz niyetleniriz
Benim nerdiim alternatif ise yledir :
ekil 1.2
Bu konudaki dncelerimin tartlamaz ve kar konulamaz olduk

larn sylemek istemiyorum. Bakaca birok ciddi kolektif niyetlilik
kavram sz konusudur. zellikle bkz., M. Gilbcrt, On Social Facts,
( London: Routledge, 1989 ) ; M. Bratman, "Shared Cooperative
Activity," Philosophical Rcvien1 o, no. (1992), 327-41; ve R.
Tuomcla and K. Miller, "We-intentions," Philosophical Studies, 53,
( 1988), 367-89.
Bundan byle 'toplumsal olgu' ifadesini kolektif niyetlilii

ieren herhangi bir olguya gnderme yapmak artyla kullana
cam . Bu nedenle, rnein iki insann birlikte yi.isyii.e k
malar olgusu toplumsal bir olgudur. Toplumsal olgularn
zel bir alt snf, insan kurumlarn ieren kurumsal olgu
lardr. Bundan dolay, rnein bu kat parasnn bir yirmi
dolar banknotu olma olgusu kurumsal bir olgudur. Kurumsal
olgular hakknda etraflca sz edeceim.
Kurucu Kurallar ve Kaba Olgularla Kur um

sal Olgular Arasndaki Ayrm
Dil Felsefesi hakkndaki almamda\ bir yandan kaba, fi

zik ve biyolojinin konular olan dnyann zellikleriyle d ier
yandan kltr ve toplum konular olan zellikleri arasndaki
ilikilere dair sorumn bir cevab olaral< balang noktalar
nermitim. Bunlarn sadece dnyada mevcut olan olgu eit
leri olduunu ima etmeksizin, gnein dnyadan doks __
milyon mil uzal<lkta olduu gibi (kaba) dil-ncesi olgular ile

Clinton'un bakan olduu olgusu gibi kurumsal olgular a;a
snda ayrm yapma gerei duyarz. Kaba olgular herhangi bir
insan kurwnundan bamsz olarak mevcuttur; kunn1sal ol
gular ise sadece insan kurumlar iinde var olabilirler. Kaba
olgular biz olgular ifade edebilelim diye dil kurumna gerek
sinim duyar, ama kaba olgularn kendileri dilden ya da her
hangi bir baka kurumdan tamamen bamsz olarak mevcut
tur. Bu yzden 'gne dnyadan doksan milyon mil ,t.!!l<
lktadr' ifadesi bir dil ve mil lekli bir lm kurumunu ge
rektirir. Fakat ifade edilen olgu, dnya ve gne arasnda belir-
Scarlc, Speech Acts.

li bir uzaklk vardr olgusu, herhangi bir kurumdan bamsz

olarak mevcumr . .Qier yandan kurumsal olgular, var ola
bilmek iin belli bal insan kurumlarn gerektirir. Dil, bu ku
rumlardan biridir ki aslnda dil byle kurumlarn bir btn
dr.
Peki, bu 'kurumlar' nelerdir? Bu soruyu cevaplamak iin,

'dzenleyici' ve 'kurucu' kurallar olaralc adlandrdm baka
bir ayrm sunacam1 Baz kurallar nceden var olar eylemleri
dzenler. rnein, 'yolw1 sa tarafnda araba kullann ! ' kura
l, araba kullanmn dzenler; yine de araba kullanm bu ku
raldan nce mevcut olabilir. Bununla birlikte baz kurallar,
yalnzca dzenlemez, ayn zamanda belirli eylemlerin var ola
bilm\'. ihtimallerini yaratr. Bu yzden, satran kurallar nce
den var olan bir eylemi dzenlemez. Pek ok insann satran
tahtas etrafndaki tahta paralarn itmesi durumunda, onla
rn srekli birbirine arpmasn ve trafiin skmasn nle
mek iin eylemi dzenleme wrunluluumuz yoktur. Dahas
satran kurallar satran oyununun olasln yaratr. Satran
oyunu, kurallara gre davranlan eylemler tarafndan ina
edildiinden bu kurallar satrancn kurucu kurallardr. S atran
cn en azndan geni alt kurallarn tal<.ip etmezseniz, satran
oynayamazsnz. Kurallar, sistemleri oluturur ve bu kurallar
tekil olarak ya da bazen toplu bir sistem olarak, karakteristik
ekilde:
'X, Y olarak deerlendilir (.saylr)' ya da 'X, C balamnda

Y olarak deerlendil!r.'
biimine sahiptir.
Bununla ilikili bir ayrm iin bkz., J. Rawls, "Two Conccpts of Ru

lcs," Phiwsophical Rcvien, 64 (1955).
Bylece, falan ey ah-mat olarak, filan hareket ise kurala

uygun bir piyon hareketi olarak deerlendirilir vs.
Ortaya attm iddia, kurumsal olgularn yalnzca ku_cu

kurallar sistemi iinde var olacayd. Kurallar sistemi, bu tr
olgularn imkann yaratr ve satranta kazanm olmam ya da
_Clinton'un bakan olmas gibi kurumsal olgularn zel rnek

leri, rnein ah-mat iin ya da seim ve bakanlk yemini iin
olan zel kurallarn uygulanmasyla yaratlr. Uy/amlar
( convention) deil, kurallar tarttm vurgulamak bellci de
nemlidir. Satrancn bir kural, ah mat ederek oyunu ka
zanmamzdr. ahn bir piyondan byk olmas satrancn uy
/am dr. 'Uylam' keyfilie delalet eder fakat kurucu kural
lar, bu anlamda genelde keyfi deildir.
'X, C::'de Y olarak saylr' balam ilemseldir._ }3u, dorulu

u koruyarak ekapsaml ifadelerin birbirinin yerinc geebil
melerine izin vermediinden gnderimsel adan kapaldr.
Bu yzden rnein,
1. Basm ve Gravr Brosu tarafndan baslan kat paralar

(X), Birleik Devletler'de (C) para olarak deerlendirilir
(itibar) grr (Y) .
ve
2. Para, btn ktlklerin kaynadr.

ifadeleri,
3. Birleik Devletler'de, Basm ve Gravr Brosu tarafn

dan baslan kat paralar btn ktlklerin anas olarak
deerlendirilir.
anlamna gelmez.
Gndcrimsel kapalln (referential opacity) ke. fediln:esi,

her zaman olduu gibi can alc bir noktadr. Bu dwunda da
o, kurumsal olgularda zihinsel bir bileenin bulundutna dair
bir ipucu salamaktadr. Szel formlasyonun ilemsellii,

temsil edilen grngnn niyetli olduuna dair bir ipucudur.
Sonraki blmlerde greceimiz gibi, birok ey buna da
yanmaktadr.
eitli sosyal teorisyenler, benim dzenleyici ve kurucu

kurallar arasndaki ayrma ilikin aklamalarma kar kn.
tr, 1 fakat iledii srece bu aklamamn doru olduunu d
nyorum. Bizim u anki amalarmz asndan sorun, bu
nun yeterince ak olmamasdr. Halen kurallarn ve kurumla
rn kusursuz bir aklamasna ihtiya duyuyoruz ve pek ok
soruya da cevap vermemiz gerekiyor. Btn toplumsal olgu
lar, kurumsal olgular mdr? rnein, savalarn ve kokteyl
partilerinin kurucu kurallar var mdr? Bir eyi, herhangi bir
ekilde 'kurucu kural' yapan nedir? Hepsinden daha zoru ise,
bizim gibi bilinli biyolojik. hayvanlarn temel ontolojisi ile
toplumsal olgularn ve insan kurumlarnn aygtlar arasnda
nasl bir balant kuruyor olmamzdr?
Kurucu kurallarn biimi ve onlarn kurumsal olgularn

varlkbilimiyle nasl ilikili olduklar hakknda ilerde daha fazla
ey syleyeceim. Bu blmdeki amacm paralar toplamak
tr ki zaten bunlardan ihtiya duyduum ne imdiden sa
hibim: Yklenmeden nce bu ileve sahip olmayan varlklara
ilev yklenmesi ; kolektif niyetlilik ve sonuncusu kurucu ku
rallar ile dzenleyici kurallar arasndaki ayrm. imdi elimizde
olarlarla kurumsal gerekliin inasna dnebiliriz.
rnein, Anthony Giddcns, The Constitution ofSociety: Outline ofthe

Theory of Structuration, (Bcrkclcy: Univcrsity of California Prcss,
1984), s. 19.
2
Kurumsal Olgularn Yaratlmas
Bu blmde, toplumsal olgularn temel inasn ve basit

toplumsal olgulardan kurumsal olgularn geliiminin mantk
sal yapsn betimleyeceim. Ve bunu yapmak iin de failli i
levleri, kolektif niyetlilii ve kurucu kurallar kullanacam .
Ayrca, toplumsal gerekliin artc birka zelliini de
aklamaya girieceim.
Toplumsal Gerekliin Baz Grn r zellkleri

li( olarak, toplumsal gerekliin aklamak istediimiz
baz grnr zelliklerini belirleyelim. Nasl ilerleyecei ve
sonulanaca baka bir konu olmakla birlikte, felsefi aratr
malarn naif bir ekilde balamas gerektiine inandm iin
rnein, bir arabay altrabilmek iin iki kiinin onu birlikte
itmeleri olgusundaki gibi kurumsal yaplara gereksinim duy
mayan toplumsal olgularn zelliklerini olduu kadar, yine
rnein, benim Amerikan vatanda olmam gibi kurumsal ol
gularn zellil<lerini de ierecek ekilde, toplumsal gerekliin
sezgisel zelliklerinden naif bir tarzda ortaya kan yarm d

zine rnei burada sralayacam.
. ou Toplumsal Ka vramn Kendinden -Referansll
(Self-Referentiality)
Toplumsal olgular gsteren kavramlar zel bir tr ken

dinden-referanslla (gnderimsellie) sahiptir. Balang
formlasyonu olarak, rnein; 'para kavramnn cebimdeki
bir nesneye delalet edebilmesi iin, bunun insanlarn para ola
rak dnecei bir ey olmas gerektiini' syleyebiliriz. Eer
herkes bunun para olmasna inanmay bitirir ise, bunun para
olarak ilevi ve nihayet para olma durumu sona erer. Mantk
sal olarak konuursak; "belirli bir nesne olan X, paradr" ifa
desi, "X, para olarak kullanlr; X, para olarak deerlendirilir;
ya da X'in para olduuna inanlr vb." gibi belirsiz kapsayc
bir ayrm biimini zmnen gsterir. Fakat Para kavram yani
'para' kelimesinin gerek tanm kendinden-referansl bir zel
lie sahip gibidir. nk bir trden bir eyin tanmn artlar
n yerine getirmesi ve para kavramnn altna yerleebilmesi
iin; 'byle olduuna inanlmaldr', 'byle kullanlmaldr' ve
'byle kabul edilmelidir' vb. durumlarn, tanmn artlarn ye
rine getirmesi gereklidir. Bu trden olgular nedeniyle, herkesi
her zaman aldatamayacan neredeyse mantksal bir doru gi
bi olur. Herkes, byle bir eyin her zaman para olduunu d
nrse, onu para olarak kullanrsa ve ona para olarak davra
nrsa, o zaman o paradr. Byle bir eyin para olduunu hi
kimse dnmezse, o zaman o para deildir. te yandan para
iin geerli olan durum, seimler, zel mlkiyet, savalar, oy
lama, vaatler, evlilikler, alveri, siyasal grevler vb. iin de
geerlidir.
Bu noktay tam olarak ifade etmek iin bir yandan kurum

lar ve genel uygulamalar arasnda, dier yandan da zel r
nekler arasnda, yani trler ile gstergeler (simgeler) arasnda
ayrm yapmamz gerekir. Bask makinesinden zemindeki bir

atlaa dm olan bir tek dolar, hibir zaman para olarak
kullanlmayacak ve dnlmeyecektir, fakat yine de para ol
maya devam edecektir. Byle bir durumda, 'belirli bir gster
ge rnei', hi kimse onu para olarak dnmese ve de hi
kimse onun hakknda dnmese ve ya da hi kimse onu para
olarak kullanmasa da, o yine para olabilecektir. Ayn ekilde,
sahte bir dolar; hi kimse hatta kalpazann kendisi bile hi bir
zaman bilmese bile, dolamda olabilir. B yle bir durumda
ise, gerekte yle olmamasna ramen, sz konusu gstergeyi
kullanan herkes onun para olduunu dnecektir. nsanlarn,
belirli gstergeler hakknda sistematik olarak yanlgya dme
leri mmkndr. Fakat bu eyin tr sz konusu olduu za
man, bu trn bir para tr olduuna dair inan, tam olarak
aklama gerei duyacamz bir ekilde, onun para olnias
iin kurucu (oluturucu) bir unsurdur.
Gstergelerden ok trlere uygulanr dediim eyler, para

gibi, baz kurumsal grngler iindir; kokteyl partileri gibi
dierleri iin ise, onlar her bir bireysel gstergeye uygulanr.
Anlalr olmak uruna, okurun ayrmn farknda olduunu
var sayacam ve her seferinde ayrm yapmakszn, kurumsal
kavramlarn genel arlamda kendinden-referansl olduklarn
syleyeceim. Daha sonra, trlere ve uygulanan kendinden
referansllk ile gstergelere uygulanan kendinden-referansllk
arasndaki fark aklamaya alacam.
Eer, sz konusu olan eyin trnn para olmas sadece

insarlarn para olduuna inand iin ise ve eer 'para', "para
olarak grleni, para olarak kullanlan ve para olduuna ina
nlan" zmnen gsteriyorsa, o zaman felsefeciler kayglana
caktr. Zira bu iddia, ya sonsuza kadar geri gitmeyi ( teselsl)
ya da ksr bir dngy retebilecektir. Eer, 'bu ey paradr'
iddiasnn ieriinin bir ksm, bunun para olduuna inanl-
yor iddias ise o halde bu inancn ierii nedir? Bu ey paradr

inancnn ierii, ksmen 'bu ey paradr' inancn kapsyorsa,
o halde 'bu ey paradr' inanc, ksmen bu eyin para olduu
na inanlmasdr ve bu inancn ieriini ayn zellii tekrar ve
tekrar yinelemeksizin aklama imkan yoktur. Daha sonra bu
sonsuz geri giditen nasl kanacamz gstermeye alaca
m. Bu noktada, toplumsal kavramlar, 'da' ya da 'molekl'
gibi doal kavramlardan ayran zgn mantksal bir zellie
dikkat ekmek istiyorum. Bir ey, hi kimse byle olduuna
inanmasa bile, da olabilir; bir ey, hi kimse tarafndan ken
disi hakknda hibir zaman hibir ey dnlmemi olsa bile,
molekl olabilir. Fakat toplumsal olgular asndan, grng
lere (fenomenlere) kar takndmz tutum, o grnglerin
ksmi birer kurucusudur. rnein, byk bir kokteyl partisi
verelim ve Paris'teki herkesi davet edelim. Dizginler elden ka
rldnda, bunun bir savaa dn.me olasl Austerlitz Sa
va'ndan daha yksektir. Kald ki bu hibir zaman bir sava
deildir; sadece hayret edilecek bir kokteyl partisidir. Bir kok
teyl partisinin paras olmak, bir kokteyl partisinin paras
olarak dnlmektir; bir savan paras olmak, bir savan
paras olaralc dnlmektir. Bu, toplumsal olgularn dikkate
deer bir zelliidir; fiziksel olgularla arasnda hibir benze
me yoknr.
. Kurumsal Olgularn Yaratlmasnda icra Edici Di
le Dkmenin (Performative Utterances) Kullanm
Kurumsal olgularn en byleyici zellil<lerinden biri, asla

hepsi iin geerli olmasa da, ounluunun ak icra edici
szcelemeler tarafndan yaratlabilmeleridir. cra edici
Kurumsal Olgularn Yaratlmas 5 5
szcelemeler, benim "bildirgeler ( deklarasyonlar)"1 olarak ad

landrdm sz edimleri (speech acts) kmesinin bir yesidir.
Bildirgelerde sz edimlerinin nerme ierii tarafndan temsil
edilen durumlar, bu sz edimlerinin baarl szcelenmeleri
tarafndan varla getirilir. "Toplant sona erdi'', "Btn ser
vetimi miras olarak yeenime brakyorum", "Seni bakanla
atyorum", "Sava bu vesileyle ilan edildi" vb. cmlelerin
szcelenmesiyle kurumsal olgular yaratlabilir. Bu
szcelemeler temsil ettikleri pek ok durum yaratr ve her bir
rnekte, bu durumlar birer kurumsal olgudur.
3 . Kaba Olgularn Kurumsal Olgular Karsnda

Man tksal ncelii
Sezgisel olarak sylersek, kaba olgular olmakszn hibir

kurumsal olgu yok gibidir. rnein, herhangi bir madde
(cevher) para olabilir; fakat para, ancak u ya da bu ekilde fi
ziksel bir biim iinde var olabilir. Bir metal paras, uzun bir
kat paras, wampum2 ya da kitaplardaki giriler para olabi
lir. Gerekte, son birka on yl ierisinde paramzn ou, biz
fark etmemi olsak da, devrim saylabilecek bir fiziksel dn
m geirmitir. imdi, ou para bilgisayar disketleri zerin
deki manyetik iz biimindedir. Biim, para olarak ilev gr
d srece nemli deildir; ancak para u ya da bu ekilde
fiziksel bir biime sahip olmak zorundadr.
Para iin doru olan, satran, seimler ve niversiteler iin

de dorudur. Bunlarn hepsi farkl biimlere sahip olabilir, fa
kat her biri iin fiziksel bir biimin bulunmas wrunludur.
1 John Searle, Expre.r.rion and Meaning: Studies in the Theory of Speech

Acts, (Cambridge and New York: Cambridge Univcrsity Press,
1979) , . blm.
2
Wampum : Amerikan Kzlderililerinin para veya sii olarak kullan
dklar boncuklar; k. dili para, mangr (.n)
Bu, dndm eyin doru olduunu alda getirmektedir:

Yani genelde toplumsal olgular, zelde kurumsal olgular, hi
yerarik olarak yaplandrlr. Kurumsal olgular, deyim yerin
deyse, kaba fiziksel olgularn en tepesinde yer alr. Kaba olgu
lar, genellikle, fiziksel nesneler olarak deil, insanlarn azla
rndan kan sesler veya kat zerindeki iaretler, hatta zihin
lerindeki dnceler olarak al<lanr.
4. Kurumsal Olgular Arasndaki Sistematik likiler
Bir kurumsal olgu, yaltlmlk iersinde deil, yalnzca

dier olgularla sistematik bir ilikiler dizisi ierisinde var ola
bilir. Bu yzden, rnein, bir toplumda herhangi birinin pa
raya sahip olabilmesi iin, o toplumda para iin bir mal ve
hizmet deiim sisteminin var olmas; bir deiim s isteminin
olabilmesi iin de bir mlk ve mlkiyet sisteminin olmas zo
runludur. Benzer ekilde, toplumlarn evlilik sistemine sahip
olmalar iin, baz szleme ilikisi biimlerine sahip olmalar
zorunludur. Szleme ilikilerine sahip olabilirler; ancak, o
zaman da bu tr eyleri vaat ve zorunluluk olarak kabul etme
leri gerekir.
Ayrca, kurumsal olgular arasndaki karlkl ilikinin

mantksal ve kavramsal gerekliliinden olduka farkl olarak
kii, herhangi bir gerek hayat deneyimi durumunda kendisini
karmak kurumsal gereklikler a ierisinde bulacaktr. Bi
rinci blmde tanmlanan restoran sahnesi bunu rnekler : Bu
s ahnenin herhangi bir annda, kii (en azndan) bir vatanda
tr, bir mteridir, para sahibi ya da hesap deyen biridir ve
kii mlkiyetle, restoranla, garsonla, hesapla ilgilidir.
Oyunlar, bu genel ilkeye kart rnel<ler gibi gzkebilir.

nk oyunlar doal olarak, hayatmzn geri kalan ksmyla
balantl olmayan, kurumsal olgularn farkl olmas tarznda
bir etlcinlik biimi olarak tasarlanmlardr. Bugnn beysbol
oyun felsefesi, oyunun yarn iin olan sonularna sahip olna

ya ihtiya duymaz. Hilbuki bugnn savalarnn, devrimle
rinin, alverilerinin sonular tam olarak yarn ve belirsiz bir
gelecek1 niyetlenerek hesaplanr. Bununla birlikte, oyunlarda
bile dier kurumsal olgularla sistematik bamllklar sz ko
nusudur. rnein, ( beysbolda) topu atan, topu tutan ve topa
vuran oyuncularn pozisyonlar haklar ve sorumlulul<lar ierir
ve onlarn pozisyonlar, eylemleri ya da hareketsiz durular
bu haklar ve sorumluluklar anlalnadan kavranamaz. Dier
taraftan, bu kavramlar da genel hak ve sorumluluk kavramlar
olmad zaman anlalmaz olur.
5 . Toplumsal Edimlerin Toplumsal Nesneler Kar

snda ve Toplumsal Srelerin Sonular Karsn
da ncelii
Toplumsal nesneleri, doal bilimler tarafndan incelenen

nesnelerle benzeterek, bamsz var olabilen varlklar olarak
dnmek ok cezbedicidir. Bir hkmetin, bir kat dolarn
veya bir szlemenin varln, bir DNA moleklnn, tekto
nik bir platonun veya bir gezegenin varl gibi dnmek ok
ekicidir. Bununla birlikte, isim cmlelerinin yaps, bylesi
durumlarda, srecin rn nceledii gereini bizden gizler.
Toplumsal nesneler, her zaman, baz durumlarda aklamaya
ihtiya duyacamz gibi, toplumsal edimler tarafndar ina
edilir ve bu anlamda, nesne, sadece edimin srekli olasldr.
Mesela, yirmi dolarn, herhargi bir eyin demesini yapma
olasln srdrmesi gibi.
6. ou Kurumsal Olgunun Dilsel Bleenleri
Profesyonel sporlarn bu tr sonulara sahip olduklarn syleyebili

riz, ancak bu sporlar bir oyundan daha fazlasn ifade ederler; rne
in, byk bir i.
. ve 2. zelliklerle balantl olarak grnen bir dier

zellik ise, kurumsal olgularn ounu, belki de hepsini, ancak
bir dile veya az ya da ok dil-benzeri bir temsil sistemine sa
hip olan varlklarn yaratabilmesidir. nk dilsel unsur, ol
gunun ksmi bir kurucusu olarak ortaya kar.
Belirli karnca kolonilerinin iileri (kleleri) olduunu ya

da ar kovanlarnn kralielere sahip olduklarn yaygn olarak
okuruz. Bu anlamyla, zellikle 'sosyal bcekler' olarak adlan
drlan rnekler sz konusu olduu zaman, bu tarz konuma
lar zararsz metaforlardr. Ancal<., literal anlamda klelere ya
da bir kralieye sahip olan bir topluluun yelerinin bir eyi,
bir kle ya da bir kralie olarak temsil etmek iin gerekli ay
gtlara sahip olmalarnn wrunlu olduunu kendimize hatr
latmamz gerekir. Davrann ancak bedensel hareketler yoluy
la kurulduu durumlarda, sadece belirli ekillerde davranmak,
bir topluluun bir kralieye ya da klelere sahip olmas iin
yeterli deildir. Ek olarak, topluluun yeleri tarafndan kabul
edilmi belirli tutum, inan vb. kalplarnn olmas wrunludur
ve bunun da dil gibi bir temsil sistemine gereksinim duyduu
grlr. Dil, sadece bu olgular kendimize sunmak (akla
mak) (temsil) asndan deil; daha sonra aklamak zorunda
kalacamz ekilde, sz edilen dil.sel biimlerin, ayn zaman
da olgularn ksmi birer kurucsu olmalarndan dolay da
esastr. Fakat kurumsal olgularn inasnda dilin tam olarak
rol nedir? Bu, kolay bir som deildir ve bir sonral<.i blmde
de tamamen bu soruya yant aranacaktr.
Kolektif Niyetlilikten Kuru msal Olgulara: Pa

ra rnei
Toplumsal olgularn en basit formu, basit kolektif (toplu)

davran biimleri ierir. Daha nce de ifade ettiim gibi, ko
lektif davran yetisi biyolojik olarak doutandr ve kolektif
niyetlilik biimleri elenemez ya da baka bir eye de indirge

nemezdirler. rnein, hayvanlarn, bir srde birlikte hareket
etmeleri ya da birlikte avlanmalar iin kltrel aygtlara, kl
trel uylamlara ya da dile sahip olmalar gerekmez. Srtlan
lar, yalnz bir aslan avlamak iin sr halinde hareket ettikleri
zaman, davranlar olduka baarl bir ekilde koordine
edilmi ve sadece avlarna kar deil birbirlerine kar da du
yarl olmak wrunda olmalarna ramen, onlar iin ne dilsel ne
de kltrel aygtlar wrurlu deildir. Ortak hareket etmenin
avantajnn ak olduunu dnyorum. Amaca uygun hare
ket kabiliyeti, ortak bir plan zerinden salanan ibirlii ile ar
trlr.
Kolektif hayvan davranlarn, genel bir niyetlilik teorisi

ierisinde asimile etmenin yegane hileli zellii; srtlanlarn
bir aslana saldrd rnekte olduu gibi, gerekte herhangi
bir karmak davran biiminde, her bir hayvann kolektif ey
leme olan tekil katksnn, kolektif niyetlilikten farkl bir niyet
li ierie sahip olmas olgusundan kaynaklanmasdr. nsanlar
la ilgili durumlara gelince, rnein, bizim takm paslamal bir
oyun oynuyorsa ve benim buradaki grevim rakip takmn
son savunmasn kilitlemek ise, o zaman benim bireysel niyet
liliim olan "Rakip takmn son savunmasn kilitlemek"; pas
lamal oyununun bir paras olmasna ramen kolektif niyet
lilik olan, "paslamal oyun oynamak" tar, farkl bir ierie
sahiptir. O halde, bireyin niyeti ibirliinin bir paras olsa da,
bireysel niyetliliin. ierii kolektif niyetliliin ieriinden de
iik olabilir. Tango iin iki, paslamal oyun iin daha fazla
niyetlilik sz konusudur1 Toplumsal ve kurumsal gerekliin
Kolektif niyetliliin bireysel ve kolektif bileeni arasndaki ilikiyi u

almamda aklamaya altm: John R. Searle, "Collective Inten
tions and Actions,'' lntentions in Communication, P. Cohen, J .
hiyerarik bir snflandrmasnn gelitirilmesinde bir adm

olarak, kolektif niyetlilik ieren bir olgunun toplumsal bir ol
gu olmas gerektiini zaten belirtmitim. Bundan tr, r
nein, srtlanlarn aslan avlamas da Kongrenin bir yasay
onamas da sosyal bir olgudur. Kurumsal olgular, neticede
toplumsal olgularn zel alt kmesidir. Kongrenin yasa ge
irmesi kurumsal bir olguyken, srtlanlarn aslan avlamas ku
rumsal bir olgu deildir.
Bir sonraki adm, kolektif tarzda failli ilevlere giritir. Fi

ziksel nesneler zerine hem kolektif niyetliliin hem de failli
ilevlerin niyetli olarak yklenmesini ieren verili bir ara iin,
bu ikisini birletirmek o kadar byk bir adm saylmaz. Tek
bir kiinin bir nesneyi bir sandalye veya bir kaldra olarak
kullanmaya nasl karar verebileceini anladktan sonra; iki ya
da daha fazla kiinin baz nesneleri onrabilecekleri bir bank
olarak kullanmay nasl birlikte kararlatrdklarn, ya da bir
kiiden ziyade birka kii tarafndan kullanlacak bir kaldra
olarak kullanmaya nasl karar verdiklerini anlamalc g deil
dir. Kolektif niyetlilik, bireysel niyetlilik kadar kolay bir ekil
de failli ilevler dourabilir.
Bir sonraki adm ise daha wrdur. nk nesnelere yalnz

ca kendi ikin zellikleri tarafndan yerine getiremeyecekleri,
tpk bir aa parasnn bank olarak ya da bir denein kald
ra olaralc kullanlmasnda olduu gibi, baz ilevlerin yk
lenmesi balamnda bu ilevlerin kolektif olarak yklenmesini
iermektedir. Bunun bir sonraki aamasnda, ilevin kendili
inden yerine getirilmesi sadece insani bir ibirlii meselesi
dir. Baz detaylarda da greceimiz gibi, ilevin sadece kolek-
Morgan, ve M. E. Pollack, eds. (Cambridge, Mass : B radford Books,

MIT Press, 1990) .
tif uylam ya da kabul nedeniyle yerine getirilebilmesini sa

layan bu kolektif yklemeler aamas, kurumsal olgularn ya
ratlmas asndan ok nemli bir unsurdur.
Mesela ilkel bir kabilenin kendi topraklar etrafna balan

g olarak bir duvar rdn dnelim. Bu duvar, salt fizik
nedeniyle yklenmi bir ilevin bir rneidir: Bu duvarn da
vetsiz misafirleri darda, kabile yelerini ise ieride tutacak
kadar byk olduunu varsayarz. Fakat sz konusu bu duva
rn, gittike fiziksel bir snrdan sembolik bir snra dnt
n de varsayalm. Bu duvardan azala azala geriye sadece bir
ta srasnn kaldn ve bu ta srasnn, orann sakinleri ve
komular tarafndan toprak snrn belirleyen bir iaret olarak
tannmaya ve bu anlamda onlarn davranlarn etkilemeye
devam ettiini dnelim. rnein orada oturanlar, darya
ancak zel koullar altnda kabilsinler, dardalciler ise ieri
ye sakinleri tarafndan kabul edilirlerse girebilsinler. Bu ta s
ras, artk salt fiziksel olduundan deil, kolektif niyetlilikten
dolay halen daha ilevini srdrmektedir. Yksek bir duvarn
ya da bir hendein tersine, bu duvar kalnts basite kendi fi
ziksel yapsndan dolay insanlar darda tutamaz. Sonu ol
duka ill<:el bir anlamda, semboliktir. rl<: sz konusu fizik
sel nesne artk kendisinin tesinde bir eyi, yani toprak snr
n1 iaret eden bir ilevi yerine getirmektedir. Bu ta sras, fi-
Bu argmann nceki bir versiyonunda, hayvan davram bilimcilerin

( etholog) , hayvan gruplarnn kendi blgelerinde snrlar izen r
neklerini kullanmtm. Bylesi bir durumda, tpk ilkel kabileler r
neindeki gibi engel, bir duvar ya da bir. hendek benzeri salt fiziksel
bir engel olmayp dahas bir anlamda semboliktir. Fakat ben etholog
!arn hayvanlara byle bir kolektif niyetlilik atfetmeleri hususunda
hakl olduklarndan pek emin deilim. Bu yzden o rnei, kabile
rneiyle deitirdim. Sonraki blmde dilin roln tartacamz
zaman, dilbilim ve dilbilim ncesi arasndaki ayrmn nemli oldu
unu greceiz.
ziksel bariyer olarak ayn bitime yeri ilevini yerine getirir,

fakat bunu kendi fiziksel yapsndan dolay deil, kolektif ola
rak ona yeni bir snr iaretleyici stat verilmesi sayesinde ye
rine getirir.
Bu aamann, ok doal ve masum bir gelimeyi gsterdi

ini biliyorum, fakat o rtl olarak delalet ettii eyler ba
kmndan ok nemlidir. Hayvanlar, doal grnglere ilev
ler ykleyebilirler. rnein Primat (maymunlarn ) ulaama
yacaklar muzlar almak iin ara olarak denek kullanmalarn
ele alalm 1 . Hatta baz primatlar nesilden nesile aktarlan failli
ilevler gelenei bile gelitirmitir. Bir Japon Macaque'si olan
Imo maymununun, patatesi temizlemek iin su kulland ve
sonunda hem patatesini temizlemek hem de lezzetini artrmak
iin ruzlu su kulland en ok bilinen rnektir. Kummer,
'bugn', Ino sayesinde, "tuzlu suda patates ykamak, bebekle
rin annelerinden patates yemee dair doal bir ek olarak
rendii yerleik bir gelenektir" diye yazar2. Antropoloji metin
leri rutin olarak insann ara kullanma yetisine dikkat eker.
Fakat dier yaam biimleriyle olan asl radikal krlma; ilevin
sadece fizik ya da kimya sayesinde elde edilemeyip, tanmann,
kabul etmenin ve bir ilev yklenen yeni bir statnn itiraf
edilmesinin zel biimlerinde, sre giden bir insan ibirliini
gerektirmesi halinde insanlarn, kolektif niyetlilik yoluyla, g-
Bu konudaki kalsik metin, W . Koehler, The Mentality ofApes, ikinci

bask, (London: Kegan Paul, Trench and Tubner, 1927 ) . Yakn bir
zamanda, E.O . Wilson, "Dier omurgallardakinden daha fazla ol
mamak k;ydyla, st primat trleri arasnda ara kullanm ara sra
grlr. te yandan, .empanzeler o denli zengin ve sofistike bir re
pertuara sahiplerdir ki bu, niteliksel olarak onlar trler iinde dier
btn hayvanlarn stnde ve insana daha yakn bir yerde tutar" di
ye ifade etmitir. Socwbwlogy: The New Synthesis, (Cambridgc, Mass . :
Harvard University Prcss, 1975), s . 73.
2
Werner Kmmer, I'rimate Societies, (Chicago: Aldine, 1971), s . 118.
rnglere ilevler yklemeleriyle meydana gelir. Bu, insan

kltrndeki btn kurumsal formlarn balang noktasdr
ve daha sonra greceimiz gibi, daima, 'X, C'de Y olaralc de
erlendirilir (saylr) ' yapsna sahip olmaldr.
Amacmz, toplumsal gereklii fizik, kimya ve biyolojiye

dair temel ontoloj imiz ierisinde asimile etmektir. Bunun iin,
molekller ve dalardan; tornavidalara, gzel grbatmlarna
ve oradan yasama organlarna, paraya ve ulus-devletlere de
vam eden izgiyi gstermeliyiz. Fizikle toplum arasndaki
kprnn merkezi halat kolektif niyetliliktir ve toplumsal
gerekliin yaratlmasnda bu kprdeki kesinletirici hareket,
kendilerine bu ilevler yklenmeden bunlara sahip olmayan
varlklara ilevin kolektif niyetli yklenmesi hareketidir. Bizi,
birlikte bankn zerinde oturmamz ya da yumruklamamz
gibi basit sosyal olgulardan para, mlkiyet ve evlilik gibi ku
rumsal olgulara getiren radikal dnm; kaldralar, banklar
ya da taksilerin aksine, sadece sahip olduklar fiziksel yaplar
nedeniyle bu ilevleri yerine getiremeyen varlklara kolektif
niyetlilik yoluyla ilev yklenmesidir. Banknot rneindeki
gibi baz durumlarda bu, yapnn sadece ilintisel olaralc ilevle
ilikili olmas sebebiyle iken, rnein ehliyetli ofrlk gibi
dier durumlarda, yetki verilmedike insanlara, ofrlk ile
vini yerine getirme izni vermememiz sebebiyledir.
Kolektif ilev yklenmesinden kurumsal olgularn yara

tlmasna kadar olan intikaldeki anahtar e, bir ilevin iliti
rildii kolektif olarak tannm bir statnn (konumun) yk
lenmesidir. Failli ilevlerin zel bir kategorisi olduu iin ben
bunlar, stat ilevleri olaralc adlandracam . Snr rneinin
durumunda, nedensel ilevsellii olan fiziksel bir nesnenin,
yani duvarn, sembolik bir nesneye yani bir snr iaretine d
nmesini tahayyl etnitilc. Snrdan ilevini, duvar gibi ye
rine getirmesi murat edilmitir; fakat onun kendisiyle bu ile-
vi yerine getirdii ara, talarn sz konusu ilevin ilitirildii

zel bir statye sahip olarak kolektif tannmasdr. U bir du
rumda, stat ilevi, fiziksel yaps sadece keyfi olarak ilevin
icra edilmesine ilikilendirilmi bir varla ilitirilebilir. Bir
rnekleme olarak para meselesini ve zellikle kat parann
geirdii evrimi dnelim. Standart metinlerin para anlats,
eit para tespit eder: a- Altn gibi kendisi deerli ve bu
nedenle de para olarak kabul edilen mera para (ayni para) ; b
Altn gibi deerli emtiaya karlk gelen bono olduklar iin
deerli kabul edilen bir para kattan mteekkil szleme
para; c- Ve devlet ya da merkez bankas gibi resmi kununlar
ca para olarak deerli kabul edildii aklanan yine bir para
kattan mteekkil fiyat para. 1 Buraya kadar bu arasn
daki ilikinin ne olduu, hatta her n de para yapan olgu
nun ne olduu o kadar ak deil. Mera para durwnunda,
madde, deerli olduu iin deiim aracdr; fiyat para duru
munda ise madde deiim arac olduu iin deerlidir.
Bu arasndaki mantksal iliki, Ortaa Avrupa'snda

kat parann geirmi olduu evrime ilikin standart aklama
ile rneklenebilir. Bu aklamann doru olduunu varsayaca
m; fakat bu, in1diki amacmz iin gerekte o kadar da
nemli deildir. Bu aklamay, tarihsel doruluundan ba
msz olarak, sadece belirli mantksal ilikileri rneklemek
iin kullanacam . Bu srecin ileyii yledir: Altn ya da
gm gibi mera parann kullanm, aslnda, bir takas biimi
dir. nk parann ald formun kendisi deerli olaralc kabul
edilir. Dolaysyla, sz edilen cevher sadece kendi fiziksel
doas nedeniyle, yani kendisine zaten bir ilev yklendii iin
para olarak ilev grr. Bu yzden altn madeni paralar, ma-
Fiat para: A.B.D .'dc yalnz hkrnct kararna dayanarak tedavle

karlan kat para (.n. ) .
deni paralar olduklar iin deil altn olduklar iin deerlidir

ve madeni paraya ilitirilen deer, altnn kendisine ilitirilen
deere tam olarak eittir. Bu eit bir maddeye (cevher) sahip
olmay arzuladmz iin altn cevherine 'deer' ilevini yk
leriz. Altna zaten bir deer ilevi yklendii iin, bu deer i
levine ek olarak ona para ilevi yklemek kolaydr. Bu, "n
sanlar altn fiziksel doasndan dolay zaten deerli kabul et
tikleri iin onu deiim arac olarak kabul etmeye razdrlar"
demenin sadece ssl bir yoludur. Bu yzden, insanlarn ken
dileriyle ilgili olmamalarna ve bu nesneleri aslnda kullan
mamalarna ramen, nesnelerin tal<as amacyla tutulduu, bir
deiim sistemine sahibiz. Sras gelmiken, dalma srecin
deki eski Sovyetler Birlii'nde benzer bir durwn meydana
gelmiti. 199 0 ve 1 99 1'de Moskova'da Marlboro sigara paket
leri bir eit para stats kazanmlard. Kendileri sigara ime
seler de, Marlboro'larla deme yaplmasn kabul ediyorlard.
Kat ve ttn bilekesi olarak zaten var olan 'sigara' ilevine
ek olarak 'deiim arac' olma ilevi de yklenmiti.
Ortaa Avrupa'snda, bankalar altn alr ve onu muhafaza

ederlerdi, altna karlk olaralc da sahiplerine bununla ilgili
belge verirlerdi. Sonra, bu belgeler, altnn kendisiymi gibi,
deiim arac olarak kullanlrd. Bu belgeler, bir eit altna
karlk gelen maddelerdi. Bunlar, bir deer nesnesi olarak
tamamen gvenilirdi. nk istenildii zaman, altnla deiti
rilebiliyorlard. Bylece, meta parann yerini szleme-para
almt.
Para arznn, basite daha fazla belge baslarak eldeki al

tndan daha fazla mmkn olabileceinin fark edilip tasavvur
edilmesiyle birlikte bu sisteme dahice bir darbe vurulmu ol
du. levlerini srdrdlderi, kolektif olarak yklenen ileve
sahip olduklar ve kolektif olarak kabul edilmeleri devam etti
i srece belgeler, onlarn dedii gibi, altn gibiydiler. Bir
sonraki dahice darbe, sadece sertifikalara sahip olunduu ve

altnlarn unutulabilecei fark edilip tasavvur edildii zaman
geldi ki bu uzun bir zaman almt. Bu deiimle birlikte fiyat
paraya ve bugn iinde bulunduumuz duruma ulam ol
duk. Eski Merkez Bankas bank.notunu Maliyeye gtrd
mzde 'dolar' olarak karlnn "getirenlere denecei" sy
lenir. Fakat yirmi dolarlk Merkez Bankas bank.nan gtr
dmz varsayalm, bize verecekleri ey gerekte nedir?
Baka bir yirmi dolarlk. Merkez Bankas banknon ! 1
Kurucu Kurallar: X , C'de Y Olarak Saylr
Sanrm kurumsal olgularn yaratlmasyla kurucu kurallar

arasndaki ilikiyi kefettiimizde, parann geirdii evrimi
daha iyi anlayabiliriz. Kurucu kuraln, "X, C'de Y olarak say
lr" biiminde olduunu beli rtmitim. Fakat bu, kullandm
bu ifade tarzndan dolay, Y teriminin X tarafndan belirlenen
nesnenin salt fiziksel zelliklerinden daha fazlasn belirledii
durumlardaki bir kurumsal nesneler ve kurumsal olgular k
mesini tanmlar yalnzca.2 Ayrca, 'deerlendirilir' ifade tarz,
kolektif niyetlilik yoluyla ilevsel klnm bir statnn yk-
Sras gelmiken, bu durum ngiliz paras iin halen geerlidir. ngi

liz yirmi poundluk banknotta yle yazar: "(Bunu) elinde tutan kii
ye istenildii taktirde yirmi poundluk bir tutar deyeceime sz ve
ririm." Bu, ngiltere Bankas ef kasiyeri tarafndan imzalanr.
2
'X terimi', 'Y terimi' ve ' C terimi' ifadelerini birbirlerinden bamsz
olarak hem bu deikenin deerleri olan gerek varlklara hem de
'X', 'Y' ve 'C' ifadelerinin yerine kullandmz szel ifadelere gn
dermede bulunmak iin kullanacam. Her zaman bir kullanm-kast
karkl tehlikesi olduunun farkndaym; fakat bununla bir ifade
ye mi voksa bir varla m gndermede bulunduum balam saye
sinde anlalacaktr. Bir karkln olabilecei durumlarda ise, rne
in, 'X ifadesi' ve 'X w1suru' arasndaki ayrm kullanmak yoluyla bu
ayrm belirli hale getireceim. Bunlardan ilki bir ifadeye; ikincisi ise
gerek bir varla gndermede bulunacaktr.
lenmesinin bir zelliini belirler. Bu durum ve ona elik eden

ilev ise fiziksel zelliklerinden dolay (nesneye) yklenebile
cek salt kaba fiziksel ilevlerin ok daha tesine gider. Bu
yzden, rnein, bu forml kullanrken, "bir kiinin anr
mas iin tasarlanan veya birinin anrmak iin kulland nes
ne sandalye olarak deerlendirilir (kabul edilir) " demek kuru
cu kurallara ilikin bir ifade olmayacaktr. nk X terimini
karlamak 'sandalye' kelimesinin tanmndan dolay zaten Y
terimini karlamak iin yeterlidir. 'Kural' etiketten baka bir
ey eklemediinden kurucu bir kural deildir. Dahas, "belirli
bir ekle sahip olan nesneler sandalye olarak deerlendirilir"
demek de bir kurucu kural ifade etmez. nk yklenen i
levler herhangi bir insan uylamndan bamsz olarak da
yklenebilir. Eer belirli bir ekle sahipse, herhangi birinin ne
dndn dikkate almakszn onu bir s andalye olarak kul
lanabiliriz. Fakat "yle yle bir kat paras" para olarak
deerlendirilir, dediimiz zaman gerek bir kurucu kural sz
konusudur. nk ne X terimini; "yle yle bir kat para
s" diye karlamak kendi bana para olmak iin yeterlidir, ne
de X terimi, bir maddenin insan uylam olmakszn para i
levini yerine getirmesini salayacak nedensel zellikleri belir
tir. Bu yzden, kurucu kuraln uygulanmas u zellikleri or
taya koyar: Y terimi, bir nesneye X terimini karlamasndan
dolay hfilihazrda zaten sahip olmad yeni bir stat ykle
mek wrundadr. Ve hem X terimi tarafndan maddeye yk.le
nen bu statde ve hem de bu (yeni) statden kaynal<lanan i
levde kolektif uylam veya en azndan kolektif bir kabul bu
lunmaldr. Ayrca, X terimi tarafndan belirlenen fizilcsel zel
liklerin kendileri Y terimi tarafndan-belirlenmi ilevin yerine
getirilmesini garanti etmediinden, yeni statler ve onlara e
lik eden ilevler, kolektif uylam veya kabul yoluyla kurulabi
lecek eyler olmaldr. Ayn ekilde, X tarafndan belirlenen fi
ziksel zellikler, yklenen ilevin yerine getirilmesini garanti
edecek yeterlilikte olmadndan, devaml bir kolektif kabul ya

da tayin edilen ilevin geerliliinin tannmas wrunludur.
Aksi takdirde ilev baarl bir ekilde yerine getirilemez. Me
sela, "bu nesne paradr" eklindeki zgn tayinimiz yeterli
deildir; onu para olarak kabul etmeye devam etmeliyiz ki bu
zelliini devam ettirsin.
Bizim kaba olgularn dnda kurumsal olgularn yaratl

masnda bir el abukluunun, hileli bir oyunun ve bir by
nn varln hissediimiz; X ve Y terimlerinin bizim basite,
X eyleri Y eyleri olarak deerlendirdiimiz yapdaki ilikinin
fiziksel ve nedensel olmayan karakterlerinden kaynaklanmak
tadr. En iddetli metafiziksel ruh halimizde "Fakat bir X ger
ekten bir Y midir? " sorusunu sormak isteriz. rnein, bu
kat paralar gerekten para mdr? Bu toprak paras ger
ekten birinin zel mlkiyeti midid Bir trende belirli grl
tler karmak gerekten evlenmek midir? Hatta azlardan
kan grlt gerekten bir bildirim ya da bir vaat midir? Asl
meseleyi ele aldmzda bunlar kesinlikle gerek olgular de
ildir. Failli ilevler tamamen fiziksel zellikler tarafndan ye
rine getirildiinde bu tr bir ba dnmesine maruz kalmayz.
Bu yzden, sz konusu nesnelerin salt fiziksel zellikleri onla
rn tornavida ya da araba olarak kullanlmalarna olanak sa
lad iin, bunun gerek bir tornavida olup olmad ya da
gerek bir araba olup olmadyla ilgili herhangi bir metafi
ziksel phe duymayz.
Ben bu noktada, gerek nsan toplumlarnda kurumsal

gerekliin kendisiyle tam olarak alt yapy basite be
timleyeceim. Bu nokta argmanm iin ok nemli olduu
iin A. B . D . kat para rneini kullanarak yava yava ilerle
yeceim ve bu rnein belirli zelliklerini genelleyebilmeyi
umarak en ok d ikkat eken karakteristiklerini sralayacam.
Amerika'da belirli kat paralar olduka geni bir ekilde do-
lamda tunlur. Bu kat paralar X terimin ieriini ina

eden belirli artlar karlar. Bu (kat) paralar, zel materyal
karmlar iermeli, belirli kalplar (be dolar, on dolar vb. )
dizisini ektirmeli ve ayrca Birleik Devletlerin Hazinesi'ne
bal Boyama ve Gravr Brosu tarafndan baslmaldr. Bu
artlar karlayan herhangi bir ey (X terimi) para olarak ka
bul edilir, rnein Amerika banknotu (Y terimi) gibi. Fakat
bu kat paralarn Y terimiyle 'para' olarak betimlemek iin
X teriminin zelliklerini salayan bir stenograftan daha fazlas
gerekir; betimlenen bu yeni stat, para olarak geen, kendisi
ne ilitirilen bir ilev kmesine sahiptir. rnein, deiim ara
c, deer saklama arac, vb. Kurucu kuraldan dolay, bu kat
"btn kamu ya da zel borlar demek iin geerli para"
olarak kabul edilir. Y terimi tarafndan yklenen bu ilev ko
lektif olarak tannmal ve kabul edilmelidir, aksi takdirde bu
ilevi yerine getiremeyecektir.
En dikl(at ekici genellenebilir zelliklerden bazlar un

lardr:
B RNCS : Kolektif niyetlilik baz grnglere (feno

menlere) yeni bir stat ykler ki bu stat, sz konusu grn
gnn sadece ikin fiziksel zellikleri tarafndan yerine getiri
lemeyen bir ileve sahiptir. Bu ilev ykleme yeni bir olgu,
kurumsal bir olgu, insan uylam tarafndan yaratlan yeni bir
olgu yaratr.
KNCS : Yeni stat ilevi yklenme biimi "X, C'de Y
olarak deerlendirilir" forml tarafndan temsil edilebilir. Bu
forml, yeni kurumsal olgularn yaratl biimini anlamamz
iin bize gl bir ara verir. nk kolektif niyetlilik biimi,
Y tarafndan zel olarak belirlenmi stat ve ilevin, X tarafn
dan adlandrlan (belirlenen) bir grngye yklenmesidir.
'Deerlendirilir' tabiri bu forml iin ok nemlidir, nk
sz edilen ilev sadece X esinin kendi fiziksel zellikleri ta-
rafndan yerine getirilemedii iin icra dilmesinde bizim uz
lamamza veya kabulmze ihtiya duyar. Bu yzden biz, X

terimi tarafndan belirlenen (adlandrlan) nesneyi, Y terimi
tarafndan belirlenen ileve ve statye sahip olarak deerlendi
ririz. Bu nedenle, Y terimi tarafndan yklenebilen bu eit
statler ve ilevler, ilevin icras sadece kolektif uylam ve ka
buller tarafndan garanti edilebilen bir eyi ierdii zaman,
ileve sahip olma imkanlar tarafndan ciddi biimde snrla
nr. Bu, belki de kurumsal olgularn ileride daha ayrntl de
ineceim en gizerrli zelliidir.
NCS : Kurumsal olgularn yaratl sreci, kat

lmclarn bu biime gre ileyen eyin bilincinde olmamalar
durumunda da devam edebilir. Bu evrim, katlmclarn "Bu
nu altnla deitirebilirim", "Bu deerlidir", "Bu paradr" vb.
gibi dnecei bir evrim eklinde olabilir. nsanlarn "Salt fi
ziksel zelliklerinden dolay deerli kabul ennediimiz bir e
ye kolektif olarak biz bir deer yklyoruz" diye dnmele
rine gerek yoktur; hatta tam olarak ne yaptklarn dnme
lerine bile gerek yoktur. Bu srecin bilinle ilikisine dair iki
noktas vardr. lkin; aka biz, ou kurum iin olduu gibi
kurumlar verili olarak aldmz bir kltrn iinde byrz.
Bilinli olarak onlarn varlk bilimlerinin farkna varmamz ge
rekmez. kincisi ve daha da nerrlisi, kurumlarn evriminde,
katlmclarn bilinli olarak, kendisiyle nesnelere ilevler yk
ledikleri kolektif niyetliliin biiminin farknda olmalar ge
rekmez. Bilinli olarak satn alrken, satarken, deitirirken
vb. durumlarda insanlar kurumsal olgular yava yava geliti
rebilirler. Ayrca, baz u durumlarda, insanlar sadece yanl
bile olabilecek ilikili bir teoriden dolay ilev yklemeyi kabul
edebilirler. nsanlar, paraya yalnzca "altna dayandndan'',
evWie yalnzca Tanr tarafndan kutsandndan ya da falan
veya filan kiinin krallna yalnzca kutsal otoriteye dayand
ndan dolay inanabilirler. Birleik Devletler'in tarihi boyun-
ca, milyonlarca Amerikal Anayasann kutsal olarak esinlendi

ine inanyordu. nsanlar X'in Y stat ilevine sahip olduunu
tanmaya devam ettikleri srece kurumsal olgu yaratlr ve
srdrlr. Buna ilaveten bu ekilde tandklarnn farknda
olmalarna gerek yoktur ve ne yaptklarna, niin yaptklarna
ilikin btn dier yanl inanlara inanmaya devam edebilir
ler.
DRDNCS : Formle gre yklenen ilevin genel

bir siyaset meselesi olduu durumda, forml normatif bir sta
t kazanr ve bylece kurucu bir kural olur. Bu, kural olmak
szn var olamayacak ktye kullanunn imkann yaratan ge
nel kural olgusu tarafndan gsterilir. Tpk sahte para rnei
( nesneler yle olmadklar halde X terimini karlyormu gibi
gzkmeleri gzetilerek tasarlanr) ve yksek enflasyon rnei
gibi (o kadar fazla para baslr ki X terimini karlayan nesne
ler Y terimi tarafndan belirlenen ilevi artk yerine getire
mez). Bu biimdeki ktye kullanma olasl kurumsal olgu
larn bir karakteristiidir. Bundan dolay, rnein avukatlarn
sertifika sahibi olmak zorunda olma olgusu, sertifikas olma
yanlarn avukatm gibi olabilmeleri ve bu yzden avukat gibi
davranabilme olasln yaratr. Deyim yerindeyse onlar, 'sah
te' avukatlardr. Hatta avukat niteliklerine sahip biri bile kendi
pozisyonunu ktye kullanabilir ve ilevlerini gerektii ekilde
yerine getirmekte baarsz olabilir. Durumu resmeden dier
bir rnek ise Ortaa boyunca valyelik kurumunun bozul
masdr. Evvela valyelerin yetkin savalar olmalar, birok
insandan sorumlu olmalar, ok sayda ata vb. sahip olmalar
gerekirdi. Bozulma balad zaman, valye olma kriterini (X
terimi) taunayan ou insan kraldan kendilerini bir ekilde
valye (Y terimi) yapmasn istedi. Gerekli koullara sahip
olmamalarna ramen, soylu bir aileden geldiklerinden dolay
valye olmak iin istenen gerekli koullardan dn verilmesi
gerektii konusunda srarc oldular. Dahas valye statsn
hakl olarak kazanmayan ou kii valyelik ilevlerini yerine

getiremez duruma geldi. valyeler, gerekli sayda ata, zrha
veya valyelii tayacak gerekli fiziksel koullara sahip deil
lerdi artk.
Parann sz konusu olduu kltrler, X ya da Y unsunna

farkl ekillerde vurgu yaparlar. Birleik Devletler banknotu
ak bir ekilde Y unsurunu vurgular. "Bu para kamusal ve
zel borlar demek iin geerli paradr" derken kalpazanlk
hakknda bir ey sylemez. Dier taraftan Fransz paras, X
unsuru hakknda uzun bir bildirim ierir; zellikle kalpazanl
n yasad olmas ve cezalandrlmas hakknda. 1 talyan pa
ras ayn ekilde X unsurunu vurgular, fakat daha zl bir ifa
deyle: "La legge punisce i fabbricatore e gli s pacciatori di
biglietti falsi. "2
BENCS ; en azndan bu durumda kurallar ve uyla

mlar ilikisi olduka aktr. yle ki nesnelerin bir deiim
arac olma ilevini srdrebilmeleri bir uylam meselesi deil
kural meselesidir. Fakat hangi nesnelerin bu ilevi yerine geti
recei bir uylam meselesidir. Benzer ekilde, satranta, ahn
gc bir uylam deil, kural meselesidir. Fakat bu gcn
hangi ekle yldenecei bir uylam meselesidir. nk bt:
durumlarda X terimi tarafndan salanan koullar tesadfen
L'article 139 du code pena! punit de la reclusion criminelle a perpe

tuitc ceux qui auront contrefait ou falsific !es billets de banque auto
riscs par la loi, ainsi ce que ceux qui auront fait usage de ces billets
contrefairs ou falsifie, ceux qui !es auront introduits en France se
ront punis de la meme peine.
Ceza Kanununun 139. maddesi, kamn tarafndan verilen izinle ka
rlan banknotlar taklit edenleri ya da tahrif edenleri (sahtesini ya
panlar) mebbet hapis cezasyla cezalandrmaktadr. Keza bu sahte
ya da taklit paralar kullananlar, bunlar Fransa'ya sokanlar da ayn
cezaya arptrlrlar. ( .n.)
2
Hukuk, sahte banknot basanlar ve datanlar cezalandrr. (.n.)
sadece Y terimi tarafndan belirlenen ilevle ilikilidir, X teri

minin seimi az ya da ok keyfidir ve rnein para ya da ah
olarak ne eit bir nesnelerin kullanlacana dair izlenen so
nulandrc politika bir uylam meselesidir. lerideki rnek
lerde de greceimiz gibi, X teriminin uygulanabilmesi iin
wrunlu olan zellikler ou zaman Y teriminin icras as
iin esastr. Bu yzden, rnein, kii sertifikal bir cerrah ol
duunda, cerrahi icra (Y terimi) yetkisi belirli tbbi kriterlere
(X terimi) dayanmak wrurdadr. Bununla birlikte, hatta bu
rneklerde bile, X terimi tarafndan temsil edilmeyen ancak Y
terimi tarafndan iaret edilen bir ek daha vardr. Sz konusu
kii rnein, sertifikal bir cerrah statsne sahiptir.
X teriminin zeliklerinin, Y terimi tarafndan belirlenen

ilevin yerine getirilmesini garanti etmekte yetersiz kald id
diasn gsteren kart rneklerin varl kolayca grnebilir.
rnein, bir bakan veya bir hkmet yetkilisi bir depremi ya
da 'felaket' olabilecek bir yangn haber verdiinde, birisi,
deprem ya da yangn hakkndaki kaba olgularn kendi fiziksel
zelliklerinin onlar felaket olarak nitelemeye yeterli olduunu
syleyebilir. Bir katliam veya bir deprem hakknda uylamsal
bir ey yoktur . Bu rneklere daha yakndan balcldnda, bu
nokta daha iyi anlalabilir. lan edilmi bir felaketin ilevi,
madurlarn ekonomik yardm ve dk faizli kredi gibi eyle
re hale kazanmalardr; hilbuki yangnn ya da deprerrler ken
diliklerinden kaba fiziksel zellikleri ve sonular nedeniyle
para yaratmazlar.
Benzer bir nokta ceza hukuku zerinden de ileri srlebi

lir. Ceza hukukunun tamam kurucu deil dzenleyicidir. l
drme eyleminden nce var olan belirli davran biimleri r
neinde olduu gibi temel nokta yasaklamaktr. Fakat bu d
zenlemelerin ileyebilmesi iin yaptrmlar olmaldr ve kanu
nu ihlal edenlere yeni bir stat yklenmesi gerekir. Bu yz-
den, belirli koullar alnnda (C terimi) , birini ldren (X teri

mi) ve yapt eylemden dolay sulu bulunan (Y terimi ve
bundan dolay kununsal olgu) kiiye "cinayetten hkml"
stats ve bu yeni statye uygun ceza verilir. "ldrmeyecek
sin" dzenlemesi, "Belirli koullar alunda ldrmek cinayet
olarak saylr ve cinayet ya hapis ya da lmle cezalandrlr''
eklindeki uygun kurum kural yaratr.
Pek ok dununda, Y terimi tarafndan belirlenen ilevin

yerine getirilnesi iin wrunlu zelliklere sahip alnas varsa
yldndan, X terimi kesin olarak seilmitir. Bunun iin, r
nein, 'avukat', 'fiziki', 'bakan' ve 'katedral' deyimlerinin her
biri, varlklara yklenen bir ilevle birlikte staty kesin bir
biimde belirler. ( Bunlar) hukuk veya tp mezunlar, belirli bir
seimin galipleri, byk kilise hizmetlerini yerine getirecek ve
piskoposlarn yaamasn salayacak kadar byk yaplardr.
nk bu ifadeler, 'avukat', fiziki', 'bakan' ve 'katedral' sta
tleri tarafndan rtl olarak ierilen Y ilevlerinin yerine ge
tirilebilmelerini varsayar. Hatta bu rneklerde bile Y terimi
tarafndan bir ey eklenir. X terimi tarafndan belirlenen zel
liklerin kendileri Y terimi tarafndan belirlenen ek ilev ve sta
tleri garanti etmekte yeterli deildir. rnein, avukatlarla
tornavidalar arasndaki fark tornavidann kendi ilevini yerine
getirebilmesini salayan salt fiziksel zelliklere sahip olmasna
karn hukuk fakltesi mezununun avukat stats kazanmas
iin ek bir yetkilendirme veya sertifikaya gereksinim duymas
dr. Statye sahip olma halckndaki kolektif uylam bu stat
asndan kurucudur ve bu statye sahip olnak statye ykle
nen ilevin yerine getirilebilmesi iin esastr.
rnekler arasndaki ilgin bir snf, sz edilen varln

hem nedensel failli bir ileve hem de birbiriyle ilikili stat i
levine sahip olmasdr. rnein, Meksika ile Amerika arasn
daki snrn gerek parmaklk blmn dnelim. Bunun,
snrn geilmesini nleyecek nedensel fiziksel bir engel ilevi

ni yerine getirmesi varsaylmtr. Fakat ayn zamanda bir e
yin izin verilmeksizin snr geememesini salayan ulusal sn
r belirledii de varsaylr. Hatta bu rnekte hepsi son kertede
ayn amaca hizmet etse de stat ilevi fiziksel ileve bir ektir.
Burada nemli olan, X terimi tarafndan belirlenen bir

varln hfilihazrda sahip olmad yeni bir statnn Y terimi
tarafndan X'e yklenmesidir. Bu yeni stat insan uyla.myla,
kabullerle, ya da dier kolektif niyetlilik biimleriyle olmaldr
ve bu onun yaratlmas iin hem zorunlu hem de yeterlidir.
imdi, bir bunun ok fazla ilemeyecek bir aygt olduunu
dnebilirsiniz, fakat gerekte, detaylarda greceimiz gibi,
bu mekanizma toplumsal gerekliin yaratlmasnda gl bir
lokomotiftir.
ALTINCI ve sonuncusu; bu stat ilevlerinin yklenmesi

ile dil arasnda zel bir iliki vardr. 'Para' etiketi gibi Y ifade
sinin bir paras olan etiketler, yaratlan olgunun ksmi bir ku
rucusudur. Sylenilerindeki gariplikle birlikte, parann yara
tlmasnda, dilsel olarak ifade edilen kavramlar, 'para' gibi, ya
rattmz pek ok olgunun parasdr. Bu zellii bir sonral<i
blmde aklayacam.
Kendinden Referansllk Neden Dngsellik

ile Sonulan maz
Toplumsal gerekliin aklanmas gereken sraladm alt

grnr zellikten ilki 'paray' nasl tanmladmz bilmece
sidir. Eer "para olduu kabul edilen, dnlen ya da para
olduuna inanlan", tanmn bir paras ise unu sorardm: Bir
kelimeyi tanmlamak iin yaplan her giriim, hatta para kav
ramnn bir aklamasnn verilmesi bir ksr dngye ya da
sonsuzca geri gidie (teselsl) neden olmaz m? Fak.at bu pa
radoksun zm olduka basittir. 'Para' kelimesi, sahip ol-
mak, satn almak, satmak, kazarunak, hizmet karl deme

yapmak, bor demek vb. gibi btn bir edimler a ierisin
de bir dm iaret eder. Bir nesnenin, uygulamalarda bu
role sahip olduunu kabul ettiimiz an parann tanmnda as
lnda para kelimesine ihtiya duymayz; bu yzden ksr dn
g ya da sonsuzca geri gidi yoktur. 'Para' kelimesi, btn bu
uygulamalarn dilsel olarak telaffuz edilmesinde bir yeri igal
eder. Kimse bir eyin para olduuna inanmak iin aslnda 'pa
ra' kelimesine ihtiya duymaz. Sz konusu edilen varlklarn,
bir deiim arac, deer birikimi, bor deme arac, kiralanan
hizmetler karl maa vb. olarak kabul etmesi yeterlidir. Ve
para iin geerli olan, evlilik, mlkiyet gibi kurumsal kavram
lar ve sz verme, ifade etme, emretme gibi sz edimleri iin
de geerlidir. Ksacas, bir tavrlar dizisinin belirli bir kavra
mn gerek koull arnn ksmi kurucusu alnas olgusu ile bu
tavrlarn (bir eyin para olduunu dnmek, bazlarn evli
olarak dnmek vb. gibi) kavramlar kullanarak zetlenebile
cei olgusu, kavramlar ifade eden kelimelerin, ksr dng
veya sonsuzca geri gidi olmakszn tanmlanamayaca neti
cesini gerektirmez. 'Paray' tanmlamak iin 'para' kavramn
kullanmaya ihtiya duymasak ve bu yzden gerekecek ksr
dngden kanm olsak da kavramlar aklamak iin 'satn
alma', 'satma' ve 'sahip alna' gibi kurumsal kavramlara ihtiya
duyarz. Daireyi dier kurumsal kavramlar da kapsayacak e
kilde genileterek ksr dngden kandmz iin 'para' kav
ramn kurumsal olmayan kavramlara indirgemeye almyo
ruz.
Kavramlarn kendinden-referansllnn trlere ve gster

gelere (sembollere) uygulanmas arasnda bir ayrm olduuna
deinmitim. Parann zel bir gstergeyle ilgili olduu yerde
onu hi kimse para olarak dnmese de para olabilir. Fakat
kokteyl partisinin ilgili olduu yerde, hi kime bunun zel bir
kokteyl partisi olduunu dnmez ise bu bir kokteyl partisi
deildir. B u anlamda kokteyl partileriyle paray farkl ele al

mamzn nedeninin kodlamayla ilikili olduunu dnyo
rum. Genellikle, paraya ilikin kanun rnei gibi, sz konu
su kurum eer 'resmi' bir biimde kodlanmsa, sz edilen
kendinden-referansllk trn bir zelliidir. Eer resmi deil
se, kodlanmamsa, bu durumda kendinden-referansllk her
bir gstergeye uygulanr. Kodlama bir gstergenin (sembo
ln) bir trn rnei olabilmesi iin wrunlu zelliklerini be
lirler. Bu nedenle, bir sembol, hi kimse onun hakknda d
nmese de bu zelliklere sahip olabilir, fakat tr hfila ken
dinden-referansl yolla tanmlanr.
Tarttmz kendinden-referansllk failli ilevlerin doa

snn dorudan bir sonucudur; kurumsal olgulara zg deil
dir. Bu nedenle, rnein, bir eyin sandalye olmas iin san
dalye olarak ilev grmesi wrunludur ve bir sandalye olarak
dnlmesi, kullanlmas gerekir. Sandalyeler, mlkiyet ve
parada olduu gibi soyut ve sembolik deildir; fakat tartt
mz nokta her iki durumda da ayndr. Failli ilevsel kavram
lar sz konusu olduunda, bir betimin ( resmin) tatminkar
ksm betime uygun olduunun dnlmesidir. Bu, ifade
edilen nedenden dolay, dngsellie veya sonsuz geri gidie
yol amaz: Grngye ikin olan edimler dizisine bal olarak
betimi ( tasviri) ortaya karabiliriz. Sandalyeler oturmak iin,
para satn almak iin, aralar nesneleri eitli ekillerde kul
lanmak iindir1 vb.
Random House Szlnde, 'ara' iin verilen tanmlardan birisi

udur: "Ara olarak kullanlabilecek herhangi bir ey." Bir tanm ola
rak olduka bo gzkr bu, fakat grnd kadar bo deildir.
'Tornaviday' "ara olarak kullanlabilecek herhangi bir ey" olarak
tanmlayamaz.nz, nk tornavida olarak kullanlabilecek eylerin
ou kesin olarak tornavida deildir, rnein madeni paralar. Fakat,
yine de 'ara', 'tornavidann' tersine, failli eylemlerin olduka geni,)
Kurumsal Olgularn Yaratlmasnda cra

Edici Szcelemelerin Kullanm
Aklama gerei duyduumuz ikinci grnr zellik, hep

si iin olmasa da, pek ok kurumsal olgunun yaratlmasnda
icra edici szcelemenin rolne ilikindir. Aklama, kurucu
kurallarn yaps tarafndan salanr. Genellikle, X terimi bir
sz edimi olduunda, kurucu kural, sz ediminin Y tarafn -
dan betimlenen durumu yaratan cra edici bildirge
( performative declaration) olarak ilev grmesine izin verir.
Belirli eylerin bir szlemenin girii veya bir toplantnn bitii
olarak kabul edildiini syleyebilmek iin, bu edimleri yerine
getirdiinizi (icra ettiinizi) syleyerek bu edimleri yerine ge
tirebilirsiniz. Eer bakansanz, uygun bir zamanda, "Toplant
sona erdi" demeniz toplantnn sona ermesine neden olacak
tr. Yine uygm bir erevede, "Sizi bakan atyorum" denmesi
sizi bakan yapacalctr. Ayn szckler yetkisiz biri tarafndan
ya da alakasz bir balamda sylendiinde bu trden bir etki
leri olmayacaktr. Kurucu kural, ilevin sz edimi zerine yk
lenmesini olanakl kld iin, yalnzca sz ediminin uygun
bir erevede icra edilmesi bu ilevi yklenebilmesini salaya
bilir ve bylece yeni bir kurumsal olgu ina edebilir.
Mslman lkelerde, bir erkein eine beyaz akl ta

n atp, sadece kez "Seni bouyorum" diyerek eini boaya
bilecei sylenir. Bu, baka lkelerde var olmayan, 'boamak'
fiilinin ak bir ekilde icra edici kullanmdr. Anlamn kula -
mm olduunu dnenler 'boanmak' szcnn Msl
manlar ve dierleri iin farkl anlamlara sahip olduunu sy
leyeceklerdir. Fakat mesele bu deildir; sz konusu olar var
bir ksmn belirler, kabaca ifade edecek olursak ara olarak kullan
labilecek her ey bir aratr.
olan bi cmle biimine yeni bir stat ilevi yklenmesidir.

Yeni bir stat ilevi eklendiinde "seni bouyorum" cmle ya
psnn anlam deimez; tersine, basite yeni bir kurumsal
olgunun, yani tekil bir boanmann, yaratlmasnda kullanlr,
koca uygun el hareketleriyle birlikte kez "seni bouyorum"
dediinde kurucu kuraldan dolay eini boam olur. Bu ne
denle, icra edici szceleme yeni bir kurumsal olgu ( boanma)
yaratr.
Hatta yirmi dolar zerindeki ifade, icra edici fiil iermese

de, bir bildirimdir; Bu ifade "Bu, kamusal ve zel btn bor
lar iin geerli paradr", der. Fakat bu szcelem deneysel bir
iddia deildir. rnein, Maliye Bakanlna "Bunun yasal pa
ra olduunu nasl bileceiz?" veya "Kant nedir?" sorularn
sormaz. Maliye Bakanl bu yasal paradr, dediinde bunun
yasal para olacan bildirir, zaten yasal para olduuna dair
deneysel (ampirik) bir olguyu ilan etmez.
Bildirgelerle kurumsal olgular yaratma olasl her ku

rumsal olgu iin ele alnamaz. rnein, sadece yaptnz
syleyerek gol atamazsnz.
zetle: cra edici szcelemeler, kurumsal olgularn yara

tlmasnda zel bir rol oynar. Zira "X, Y olarak deerlendiri
lir" formlndeki Y terimi tarafndan iaretlenen stat ilevi,
her zaman olmasa da, genelde yklendii bildirilerek (deklare
edilerek) yklenir. Bu, zellikle X teriminin kendisinin bir sz
edimi olduu durumlar iin geerlidir.
Kaba Olgularm Kurumsal Olgular Karsmda

Mantksal ncelii
Aklama gerei duyduumuz uunc gorunur zellik,

kaba olgularn kurumsal olgular karsndaki nceliiyle ilgili
dir. Bu da, ikinci zellikte olduu gibi, kurucu kurallarn ya-
psyla aklanr. Kurumsal olgularn yaps "X, C'de Y olarak

deerlendirilir" biiminin hiyerarik yapsdr ki bu hiyerari,
varl insan uylam meselesi olmayan bir grngde son
bulmak wrundadr. Bu, 'bir eye bir stat ilevi yklendii
yerde, ortada yklenecek bir ey alnal' demenin sadece baka
bir yoludur. Eer baka bir stat ilevi yklenirse, kii, kendisi
bir stat ilevi biimi olnayan bir eyin, en aasna, ulamak
zorundadr. Bu yzden, rnein, daha nce sylediim gibi,
her ey para olabilir; fakat fiziksel bir gereklemesi olnaldr,
yani stat ilevinin kurumsal biimini ykleyebileceimiz bir
kaba olgu olnaldr -bu bir para kat olabilir veya bilgisayar
diskinde bir k aksi olabilir- . Bu yzden kaba olgular olnak
szn hi bir kurumsal olgu olnaz.
Bu tartma, bizi, 7. ve 8. blmlerde sunacam gerek

ilik (realizm) tartmasna gtriir . Baz gerekilik kartla
rnn iddia ettii gibi, 'btn olgular kurumsaldr, kaba ol
gular yoktur' eklinde bir durum sz konusu olamaz. nk
kurumsal olgularn yapsnn analizi bunlarn mantksal olarak
kaba olgulara bal olduklarn aa karr. Btn olgularn
kurumsal olduunu varsaymak kurumsal olgular adna son
suzca geri gidie (teselsl) ya da bir dngsellik retir. Baz
olgularn kurumsal alnas iin baka kaba olgularn da olmas
zorunludur. Bu, kurumsal olgularn yapsnn mantksal bir
sonucudur.
Sistematik likiler ve Edimin Nesne Kar

snda ncelii
Drdnc sorumuz, kunmsal olgular arasnda neden da

ima belirli sistematik ilikilerin bulunduu; beincisi ise, ku
rumsal edimlerin neden kurumsal nesneleri nceler gibi oldu
uydu.
Kurumsal Olgularn Yaratlmas B
Tanmlamaya altm trden eitli toplumsal olgular

arasndaki sistematik ilikilerin en ak nedeni, sz edilen ol
gularn tamamyla bu amalar iin tasarlanm olmalardr.
Hkmetler yaammzn her alanna etki etmek; para ise her
eit iimizde tek bir deer yaratmak iin tasarlanmtr. Hatta
hayatmzn geriye kalanndan ak bir ekilde yaltlm olan
oyunlarn bile haltlar, devler, sorumluluklar vb. gibi bir aygt
kullanmas, daha nce iaret ettiim gibi, ancak btn dier
verili toplumsal olgularla anla.labilir.
Toplumsal edimlerin toplumsal nesneler karsndaki g

rnr ncelii iin yaplacak aldama; 'nesnelerin' gerekten
failli ilevlere hizmet iin tasarlanm olmasdr; aksi takdirde
ok az ilgimizi ekerlerdi. Hkmetler, para ve niversiteler
gibi, toplumsal nesne olarak dndklerimiz aslnda sadece
edim kalplarnn yerini tutarlar. Btn failli ilevlerin ve ko
lektif niyetliliklerin ileyiinin devam eden edimler ve devam
etmesi muhtemel edimlerin yaratlmas meselesi olduu uma
rm aktr.
Bu tartma boynca, farknda olmakszn, kurumsal nes

neler yerine kurumsal olgular hakkndalci konumalarmzla
bu noktay kabul etmi olduk. rnein bir para kat gibi,
kurumsal gereklik tarafndan ierilen bu eit maddi nesneler
dierleri gibi nesnedir. Fakat bu nesnelere stat ilevi yk
lenmesi, nesne bir kurumsal nesne olduunda, rnein, yirmi
dolar, bir betimleme lt yaratr. Nesne farkl deildir, ter
sine eski nesneye bir ilevle birlikte yeni bir stat ilevi ykle
nir (veya sadece yeni stat ilevine hizmet etmesi amacyla ye
ni bir nesne yaratlr) . Fakat bu ilev sadece fiili muamelelerde
aka ortay kar. Bu yzden bizim ilgimiz nesneye deil ile
vin ortaya kt srelere ve olaylaradr.
Srecin sonular karsndaki ncelii, birok toplumsal

kuramcnn da iaret ettii gibi kurumlarn srekli kullanm
yoluyla neden anmadn aksine kurumnn her bir kullan

mnn, bir anlamda bu kurumnn bir yenilenmesi olduunu da
aklar. Kullandmz ekliyle arabalar ve gmlekler anr;
fakat srekli kullanm evhlik, mlkiyet ve niversiteler gibi
kurumlar yeniler ve kuvvetlendirir. Yaptmz izah bu olgu
yu aklamaktadr; sadece kendi fiziksel yapsndan dolay ilev
yerine getirmediinden bir grngye ilev yklenir. Fakat
kullanclarn sre giden kolektif niyetliliine bal olarak ku
rumnn her bir kullanm, kullanclarn kuruma ballklarnn
yepyeni bir ak edilmesidir (da vurumudur) . Her bir dolar
ypranr, fakat banknot kurumu srekli kullanmla yeniden
glendirilir.
Aklama gerei duyduumuz altnc ve son zellik ku

rumsal gereklik ierisinde dilin rolyle ilgilidir ve ben sonra
ki blm bu konuya ayracam.
3
Dil ve Toplumsal Gereklik
Bu blmn balca amac, dilin kurumsal gerekliin te

mel kurucu esi olduuna dair ileri srdm iddiay ak
lamak ve hakl karmaktr. Bu iddiam genel bir erevede or
taya koymutum; imdi ise onunla neyi kastettiimi tam ola
rak akla kavunrmak ve delillerini sunmak istiyorum. B
lmn sonunda dilin kurumsal olgulardaki dier baz ilevle
rine de deineceim.
nceki blmde baz dil formlar olmakszn para, evlilik,

ynetimler ve mlkiyet gibi kurumsal yaplara sahip olmann
mmkn olamayacan belirtmitim. Zira henz aklamad
m ilgin bir tarzda, kelimeler ya da dier semboller, olgula
rn birer ksmi kurucusudur. Fakat bu, genelde toplumsal ol
gularn dili gerektirmediini sylediimizde artc grne
cektir. Dil-ncesi (prelinguistic) hayvanlar her trl mterek
davrana sahip olabilecekleri gibi bebekler de hibir kelime
kullanmakszn olduka karmak saylabilecek sosyal etkileim
yetisine sahiplerdir. Dahas eer kurumsal gerekliin bir dili
gerektirdiini sylersek, bu durumda dilin kendisi nedir? Ku

rumsal olgular bir dili gerektiriyor ve dilin kendisi de bir ku
rumsa, o zaman dilin de bir dile gereksinimi var demektir. O
halde biz ya sonsuz bir geri gidi ya da bir dngsellik iine
deceiz. Benim iddiamn bir zayf ve bir de gl versiyonu
bulunmaktadr. Bir toplumun kurumsal olgulara sahip ola
bilmesi iin en azndan ilkel bir dil formuna sahip olma zo
runluluu, tezimin zayf olan versiyonudur. Bu balamda, dil
kurumu dier kurumlar karsnda mantksal ncelie sahip
tir. Yani dil, dier btn kurumlarn kendisine gereksinim
duyduu, ancak kendisinin herhangi bir baka kuruma gerek
sinim duymad temel kurumdur: Para ve evlilik olmadan da
bir dile sahip olabilirsiniz, fakat tersi sz konusu olamaz. Te
zimin gl versiyonu ise her kurumun olgularn dilsel ele
mentlerine gereksinim duymasdr. Her iki iddiann da doru
luuna inanyorum ama burada gl versiyonu tartacam.
Zira gl olan zayf olana da zmnen delalet eder.
Dile B aml Dnceler ve Dile Baml Olgu

lar
Burada tartacam meseleleri ve argmanlar iin ksaca

da olsa ihtiya duyduum, belirli temel ak.lamalar ve ayrm
lar sunacam. Zira dilin hangi zelliklerinin konumuza ba
lantl olduunu net bir ekilde aklamam gerekiyor. Burada
'dili' tanmlamaya girimeyeceim. Sonsuz yaratc kapasite,
ara-gerece (ilet) iaret eden edimsz gcnn bulunuu, ni
celik bildiren ifadeler ve mantksal balalar gibi tam gelimi
doal dillerin temel zellikleri, konumuzla balantl olmadk
lar iin tartmamz dnda tunlacaktr. Kurumsal olgularn
kurulabilmesini salayan dilin temel zellii, kelimeler gibi
kendilerinin tesinde bir eyi iaret, temsil ya da sembolize
eden simgesel aralarn varldr. Bu yzden 'dil kurwnsal ol-
Dil ve Toplumsal Gereklik 85
gularn ksmi kurucusudur', dediimde kurumsal olgularn

Franszca, Almanca ya da ngilizce gibi tam gelimi bir dile
gereksinim duymalarn kastetmiyorum. Dilin kurumsal olgu
larn ksmi kurucusu olduuna dair iddiam, kurumsal olgula
rn esas olarak baz sembolik eler iermesi demektir. Bu du
rumdaki ( buradaki) 'sembolik' u anlama gelir : Ortada keli
meler, semboller ya da baka uzlalm aralar vardr ki bun
lar, herkesin anlayabilecei ekilde bir eyi kast eder, bir eyi
ifade eder, bir eyi kendisinin tesinde temsil veya sembol.ize
ederler. Asl amacm, yalnzca dilin kurumsal gereklik iinde
ki kurucu rolne vurgu yapmak olduundan, buraya kadar
anlattklarm genel ve belirsiz gibi grnebilir.
Dil, burada kullardm ekliyle esas olarak sembolize et

tii eyler ierir. Ve bir dilde bu tr niyetli kapasiteler, dil
ncesi niyetli dunmlarn tersine, dilsel eyler iin ikin ol
mamasna karn, ikin insan niyetlilii tarafndan wrla yk
lenir ya da ondan trer. Bu yzden, "ben am" cmlesi, dilin
bir parasdr. Zira bunun toplumsal uylamlar tarafndan
temsil ve sembol.ize etme kapasitesi vardr. Fakat gerek alk
hissi dilin bir paras deildir; nk alk hissi ikin olarak
tatmin edilmesi gereken bir durumu temsil eder. Kendinizi a
hissetmeniz iin bir dile ya da benzeri herhangi bir uylama
ihtiyacnz yokrur.
ncelikle, Evere.<> t Da'nn zirvesinde kar ve buz olmas

gibi dilden bamsz olgularla bir cmle olarak "Everest Da
'nn zirvesinde kar ve buz vardr" gibi dile baml olgular
arasnda ayrm yapmamz gerekir. phesiz istisnalar olmas
na karn bu, ilke olarak yeterince aktr; eer bir olgu var
olabilmek iin dilsel unsurlara ihtiya duymuyorsa o zaman
dile baml olmayan bir olgudur. Btn dilleri kaldrn, yine
de Everest Da'nn doruklarnda kar ve buz olacaktr; ancak
btn dilleri kaldrdnz anda, "Everest Da'nn dorukla

rnda kar ve buz vardr" cmlesini de kaldrm olursunuz.
htiya duyduumuz ikinci ayrm ise dile baml dn
celer ile dile baml olmayan dnceler arasndadr. Buna

gre baz dnceler, bir hayvann kelimelere ya da dier dil
sel aralara sahip olmadan dnemeyecei fikirler bulunmas
anlamnda dile bamldr; te yandan baz dnceler ise, bir
hayvann kelimelere ya da dier dilsel aralara ihtiya duyma
dan dnebilecei fikirler bulunmas anlamnda, dile baml
deildir. "Everest Da'nn zirvesinde kar ve buz vardr" cm
lesiyle ifade edilen dnce, ak bir ekilde dile baml bir
dncedir. Bir dile sahip olmayan varlk, bu dnceyi d
nemeyecektir. Herhangi bir dilsel araca gereksinim duyma
yan, kurumsal-olmayan, ilkel, biyolojik eilimler ve bilisel
durumlar, dilden bamsz dncelere verilebilecek en ak
rneklerdir. Mesela bir hayvan, bilinli a ve susuz olma his
sine sahip olabilir ve bunlarn her biri arzu biimidir. Alk
yemek iin, susuzluk imek iin bir arzudur ve arzular, tama
myla niyetli ierikleri olan niyetli durumlardr. Bunun ada
jargondaki karl ise, 'uygunsuz davranlar'dr. Ayrca, bir
hayvan dil-ncesi alglara ve bu alglardan kaynaklanan dil
ncesi inanlara sahip olabilir. Kpeim aaca trmanan bir
kediyi grebilir, kokusunu alabilir ve dolaysyla kedinin aa
ta olduuna inanr. Hatta inancn dorulayabilir ve kedinin
yandaki baheye kotuunu grd ve kokusunu ald za
man, buna dair yeni bir inanca da sahip olabilir. Dil-ncesi
dncelerin dier rnekleri ise korku ve heyecan gibi duygu
lardr. Kabul etmemiz gereken iki olgudan biri hayvanlarn
dil-ncesi dncelere sahip olabilecei, dieri ise baz dn
celerin dile baml olduklarndan dil-ncesi varlklar tarafn
dan edinilemeyeceidir.
Dil ve Toplumsal Gereklik 8 7
imdi, buraya kadar yaptmz ayrmlar aklmzn bir k

esinde ntarak, incelemeye altmz tezi tekrar ifade ede
lim. Para ve mlkiyet rneklerinde olduu gibi dile baml
olarak ortaya kan olgular gerekten dile baml olgulardr.
Fakat ngilizce kelimeler olarak dnlmediinde, para ve
mlkiyet birer kelime deildir ve ierikleri de bu kelimelerden
olumaz; o halde nasl oluyor da bunlarn dile baml olduk
larn syleyebiliyoruz.
Bir olgunun dile baml olabilmesi iin iki koulun ft s

te gelmesi yeterlidir. lki, dnceler gibi zihinsel temsillerin
bir olgunun ksmi kurucusu olmas ve ikincisi sz konusu bu
temsillerin dile baml olmasdr. Bu kurulu kurallarnn ya
psndan ortaya kan ilk sonu birinci koulun kurumsal ol
gular tarafndan karlanmasdr. Bu olgudan ortaya kan ey
ise, Y terimi tarafndan belirlenen stat ilevinin yalnzca ta
nnd, kabul edildii, fark edildii ya da inanld zaman i
lerlik kazanmasdr. Yani sz konusu kurumsal olgular sadece
varlk olarak temsil edildiklerinde var olabilirler. Kendinize
elinizdeki kat parasnn duruma gre ne olabileceini so
run: Bu, yirmi dolarlk bir kat para olabilecei gibi, Tom'un
evi de olabilir. Bu ekilde zihinsel temsillerin bu olgularn
ksmi birer kurucusu olduklarn greceksiniz. Bu olgularn
var olabilmesi, herkes tarafndan belirli bir ekilde kabul edil
mesine ve insanlarn zihinsel nnmlarna baldr. Daha nce
'bir eyin para ya da mlk olabilmesi, onlarn insarlar tarafn
dan para ve mlk olarak kabul edilmeleriyle mmkndr',
dediimde kastettiim buydu. Bu balamda btn kurumsal
olgular bilgi bilimsel ( epistemolojik) adan nesnel olsalar bile
ontolojik adan zneldir.
Peki ya ikinci art? Sz konusu temsiller dile baml ol

mak zorunda mdr? Birinci koulun yerine getirilmesi ikinci
sinin de yerine getirilmesini kendiliinden gerektirmez. Bir
olgu kurucu zellikler olarak zihinsel durumlar iermesine

karn dilsel olmayabilir. rnein, en az bir kpek tarafndan
arzu edilen bir kemii gstermek iin tamamen keyfi olarak
'kpek-kemii' kelimesini icat ettiimizi varsayalm. Gerek u
ki, kpek-kemii ve bunun gibi bir olgu ksmen kpekgillere
ait baz zihinsel durumlar tarafndan oluturulur. Fakat bu tr
zihinsel durumlar iin herhangi bir dilsel e gerekli deildir;
nk kpekler arzularn aa vuracal<lar herhangi bir dil
olmakszn kemikleri arzulayabilirler.
O halde, bir kpek-kemii ile para arasndaki fark nedir?

Neden bir eyin para olduuna dair inan var olabilmek iin
bir dile gereksinim duyar da, benzer ekilde bir kemie duyu
lan arzu dile gereksinim duymaz? "Bu paradr" diye dn
mem iin tam olarak olmas gereken ey nedir? kinci blm
de ifade ettiim gibi 'para' kelimesinin kendisine ihtiyacm
yoktur; o halde kelimenin bizzat kendi (para) tanmnda bir
rol yoktur. Peki, o zaman niye kavramlar dnmek iin ha
la baz kelimeleri ya da benzeri elere sahip olmak wrunda
ym? Bu nemsiz bir soru deildir. Bu soru, baz X'in Y teri
minin belirledii 'stat-ilevi'ne sahip olarak deerlendirildii
zaman X'ten Y'ye olan hareketin karalnerinden yola klarak
cevaplandrlabilir. Ksaca, cevap stat ilevlerinin doasnn
anlalmasna baldr. Benim vereceim cevap, az ok tahmin
edebileceiniz gibi, X'ten Y'ye hareket, eo ipso (tam da bu
yzden) , dilsel bir harekettir; hatta bu durumda grnen o ki,
dil yoluyla yaplandan baka bir ey de yoktur.
Baz Dnceler Neden Dile Bamldr?
Bizim kurumsal olgularn dile baml olduuna dair ori

j inal tezimiz, aslnda, "kurumsal olgularn kurucusu olan d
nceler dile bamldr" nermesinin zn oluturmaktadr.
Fakat neden ? Delili nedir? Baz dncelerin, dilsel unsurlarn
kendileri hakknda olan dncelerin tersine, neden dile ba-
ml olduklarn sorarak balayalm. Bunun farkl delilleri

(rnekleri) vardr.
Birincisi, baz dnceler o kadar karmaktr ki, sembol

lere bavurmakszn d.nlmesi, deneysel olarak imkanszdr.
rnein, matematiksel dnceler bir semboller sistemine ge
reksinim duyar.
37 1 + 248 = 61 9
rneinde olduu gibi basit bir aritmetik ilemi bile dil
ncesi bir hayvann d.nmesi olduka zor ve belki de imkan
szdr. F akat bunlar deneysel zorluk rnekleridir. Kurulu tar
zmz (kvam) nedeniyle karmak soyut dnceler, kelimeler
ve sembolleri gerektirir. Bu tarz dnceleri dilden bamsz
olarak dnmede mantksal bir imkanszlk gremiyorum.
Evrimin aknn, sembolleri kullanmadan karmak aritmetik
ilemleri (ilikileri) dnebilen varlklar retebileceini hayal
etmek hi de zor deildir.
Dier bir eit rnek ise, dili mantksal bir gereklilik mese
lesi olarak ihtiva eder. Zira dncelerin, olduklar ey olabil
meleri iin, dncelerin dilsel ifadesi esastr. "Bugn 26
Ekim Sal" rneini dnelim. Bu dnce, kesin belirli ke
limeleri ya da onlarn ngilizce veya baka bir dildeki e anlam -
llarn gerektirir; nk bu dncenin ierii gnleri ve ayla
r tanmlayan zel bir szel sisteme gre bir gnn yerini sap
tar. Bu nedenle kpeim, "Bugn 26 Ekim Sal" diye d
nemez.
lgili kelime hazinesine sahip olarak bizler, "Bugn 26

Ekim Sal" ifadesini Franszcaya tercme edebiliriz; ana Ma
ya dili rneinde olduu gibi takvim sistemi tamamen farl
olan baka bir dile tercme edemeyiz. Mayalar, bizim "Bugn
6 Ekim Sal" dediimiz gn, kendi sistemlerini kullanarak
adlandrm olabilirler ama yine de bunu "Bugn 6 Ekim
Sal" diye tercme edemeyiz. Bu, ayn gndermedir ama an

lam fark sz konusudur.
Bu dnce, kendisine tekabl eden olgu dile baml ol

duu iin dile bamldr. Bugn (n) 26 Ekim Sal olmas
szel bir sistemde bir yer igal etmesinden baka bir olgu me
selesi deildir. Ama birisi "Fakat bu, rnein kpekler ve ke
diler iin de tamamen dorudur; bir eyin 'kedi' ve 'kpek'
olarak isimlendirilmesi de yalnzca dilsel bir sitemle ilikilidir.
Bir eyin 'kpek' olmas yalnzca hayvanlar ve genel olarak
"eyay tarmlayar bir sistemle ilikilidir" diyebilir. Ama ok
nemli bir fark var: 'Kpek ' kelimesinin zelliklerine sahip bir
nesnenin zellikleri, rnein, kpein sahip olduu zellikler,
dilden bamsz olarak var olan zelliklerdir. Geniletirsek, biri
bu zellikleri dilden bamsz olarak dnebilecei gibi bu
dncelere dilden bamsz olarak da sahip olabilir. Fakat
"Bugn 26 Ekim Sal"nn zellikleri bir szel sistemden ba
msz olarak var olamaz; nk, Bugn(n) 26 Ekim Sal
olmas bu szel sisteme ilikin bir meseledir. Byle bir szel
sistem olmasayd, insanlarn ne dnd ya da ne dedii
gzetilmeksizin 26 Ekim gn yine ayn kalsa bile, byle bir
olgu olmayacakt. Ksacas, bu dnce dile baml bir d
ncedir; nk 26 Ekim'in ancak kelimelerle ilikili olarak
var olabilen artlarn karlamas, bu dncenin ieriinin
parasdr.
Bugn 26 Ekim Sal olgusu, kurumsal bir olgu deildir.

Zira kurumsal olarak tarmlanmasna ramen gerekte bir eti
ket1 tarafndan yeni bir stat ilevine dnti.iriilmemitir.
rnein, 'Noel' ya da 'kran Gn' gibi, gnlere verilen baz isim

ler stat ilevi olarak etiket saylrlar . Bu etiketler ad geen gn s
zel sistemde ad geen gne gre daha fazla tanmlarlar; ayrca hangi
fonksiyonla ilikilendirileccklerine dair bir stat salarlar.
imdi de kurumsal olgular dnelim. 'Bu yirmi dolarlk bir

kat paradr' ve 'bu benimdir' dncelerinin kavramsal bir
wrunluluk meselesi olarak bir dili gerektirdiklerini iddia edi
yorum. Yine, bu dncelerin, bugn'n tarihi dncesinde
olduu gibi temelde dile baml olduklarn iddia ediyorum.
Peki neden?
Oyunlar ve Kurumsal Gereklik
Bu iddiay delillendirmek iin vurgulamak istediim nok

tay rneklediinden, oyunlara ilikin olduka basit baz olgu
lar tartarak balamak istiyorum. Mesela, futbol gibi bir
oyundaki puan meselesini dnelim. Amerikan futbolunda
"bir goln deeri alt puandr" diyelim. imdi bu, dilsel sem
boller olmakszn hi kimsenin sahip olabilecei bir dnce
deildir. Fakat neden? nk puanlar ancak onlar temsil
eden ve hesaplayan bir dil sistemine bal olarak var olabilir
ve bu yzden ancak byle bir sistem iin gerekli olan dilsel
aygtlara sahip olduumuzda puanlar hakknda dnebiliriz.
Fakat bu sorumuzu daha ncesine gtrr. Puanlar neden sa
dece byle bir dil sistemine bal olarak var olabilir? Cevap
basite sylersek, eer puanlar temsil eden btn sembolik
aygtlar ortadan kaldrrsanz, geriye baka bir ey kalmayaca
dr. Sz konusu olan, sadece puanlar temsil eden ve hesap
layan bir sistemdir. Bu 'puanlar sadece birer kelimedir' izle
nimini verirse yanltc olacaktr. Bu doru deildir ve kelime
lerin sonular vardr. nsanlarn puanlarn artrmak iin
umutsuzca abalamalarnn salt kelimeler iin olduu syle
nemez; nk galibiyet ya da malubiyet bu puanlar tarafn
dan belirlenmektedir ve bu yzden coku ya da hsran arasn
da duygulara vesile olurlar. Grnen o ki, salt kelimeler bu
tr derin duygularn oda olamazlar. Ama bizim yaptmz
skoru etkileyen kelime ya da dier sembollerden bamsz bir
9 2. Sosyal Gerekliin nas
dnce de yoktur. Puanlar gerek kelimeler yerine baz sem

bolik aralar yoluyla da temsil edilebilir; szn gelii, puanlar
toplanm ta ynlaryla her ta bir puan saylarak hesaplaya
biliriz. Fakat sonunda talar, dierlerinde olduu gibi, dilsel
sembollere dnecektir. Bu talar, dilsel sembollerin sahip
olduu temel zellie sahip olacaktr: Baz eyleri kendisi
nin tesinde sembolizc etmek, bunu bir toplumsal uylam
yoluyla yapmak ve bularn kamusal olmas. Ne dil-ncesi pu
anlarn alglanmas ne de dil-ncesi puanlara ilikin bir inan
sz konusudur. nk sembolik aralarla balantl olanlar
hari alglanacak ya da inanlacak bir ey yoktur. Hayvanlar
aata grebilecekleri kediye ilikin dili nceleyen bir ekilde
puanlar gremeyecekleri gibi, yemek arzulamalarna ilikin
de yine dili nceleyen bir ekilde puanlar arzulayamaz.
O zaman, bir hayvan neden tpk annelerinin stn em

mek iin dil-ncesi arzularla doan hayvanlar gibi bir futbol
manda puan kazanmak iin doamaz? Cevap u ki, puan ka
zanma arzusunun, puanlar temsil eden ve hesaplayan top
lumsal olarak kabul edilmi bir sistemden bamsz bir ierii
yoktur. Puanlar hesaplayan btn sembolik aralar ortadan
kaldrdnz anda genel olarak puanlara ilikin btn olas
inanlar, arzular ve dnceleri de kaldrm olursunuz. Da
ha sonra, bir futbol oyunundaki puanlara ilikin gerein ayn
ekilde para, mlk ve dier kurumsal grngler iin de ge
erli olduklarn tartacam .
B u olgular grmenin zorluu ise, ksmen, dilin nasl ile

diine dair sahip olduumuz belirli bir dnce modelinden
gelir. Bu model olduka geni bir dzlemde ilev grdn
den bunun btn durumlar iin ilevsel olmas gerektiini d
nrz. Buradaki model udur : Birtakm mefhumlara ve an
lamlara sahip olan kelimeler ve dier ifadeler vardr. Bu mef
hum ve anlamlardan dolay kelime ve dier ifadeler gnderge
(nesnelere) sahiptir. rnein, bir "Akam Yldz"1 ifadesi

vardr ve bu ifadenin bir mefhum ve anlam vardr. Bu an
lamdan dolay onu dndmz ya da dile dktmz
zaman dile baml olmayan bir nesneyi yani Akam Yldzn
dnyoruz ya da ona gndermede bulunuyoruzdur. Bu
modelde, eer kelimeler olmakszn anlam veya mefhumu d
nebiliyorsanz, bu durumda sz gnderme yaplan
(gnderge) da kelimeler olmadan dnebilirsiniz. Yapmanz
gereken tek ey, mefhum ya da anlam ifadeden ayrmak ve
sadece mefhum veya anlam dnmektir. Grnen o ki, an
lam daima ayrabilmeliyiz; nk bu ifadeyi baka bir dile
tercme edebiliriz. Bu tercme edilebilirlik, bazen ngilizce'ye
bazen Almanca'ya ya da baka bir dile ilitirilebilecek ekilde
anlamn ayrlabileceini ve dnlebileceini kantlar gibidir.
Bu model, bize, zorunlu olarak dile baml dnceler gibi
bir eyin olamayaca izlenimini verir. nk bir dildeki her
hangi bir ifade baka bir dile tercme edilebilir ve bu, d
nlebilir anlamn szl ya da yazl bir ifadeden daima ayrla
bilirliine zmnen delalet eder.
Dier snrlar her ne olursa olsun bu model, kurwnsal

olgular iin ilevsel deildir. Oyunlardaki skor rneinden ha
reketle bunun neden ilevsel olmadn grebiliriz. Hatta
'oyuncu', 'izgi', 'top', vb kelimelere sahip olmasalc bile, oyun
cularn topu tayarak izgiyi getiklerini grebiliriz ve dolay
syla kelimelerle ifade edeceimiz, "Oyuncu topu tayarak
izgiyi geti" dncesini kelime kullanmakszn dnebili
riz. Fakat buna ilaveten, oyuncmmn alt puan kazandn g
remeyiz; nk grlebilecek bir ey yoktur. 'Alt puan' ifade
si, 'oyuncu', 'top', 'izgi' ve 'Akam Yldz' ifadelerinin tersi-
Gne battktan sonra grlen Zhre yldz. (.n)

ne, dilden bamsz bir nesneye iaret etmez. Puanlar "orada

deildir" ama gezegenler, insanlar ve izgiler 'orada'dr.
Okurun benim imdiye kadarki sezgilerimi paylaacan

umuyorum; zira imdi bu sezgilerin altn izecek genel ilkele
ri ifade etmek istiyorum. En alt seviyede, X'ten Y'ye kurumsal
bir olgu yaratan hareket, kaba dzeyden kurumsal dzeye bir
geitir. Defalarca vurguladm gibi bu gei, ancak kendisi
bir varlk olarak resmedildii zaman var olabilir. Bundan do
lay, Y unsurunu temsil edecek dil-ncesi bir yntem yoktur;
nk alglanabilecek ya da X unsuruna ek olarak katlabilecek
dil-ncesi bir ey olmad gibi arzunun hedefi olacak ya da X
unsuruna katlmaya eilimli dil-ncesi bir ey de yoktur. Bir
dil olmakszn, elinde topla beyaz izgiyi geen oyuncuyu g
rebiliriz ve byle olmasn isteyebiliriz. Ne var ki dil olmaks
zn oyuncunun alt puan aldn gremeyiz ve bunu isteye
meyiz. nk puanlar kelimelerden ya da benzer iaretlerden
bamsz olarak dnlebilecek eyler deildir. Puanlar iin
doru olan ey, greceimiz gibi para, zel mlkiyet ve yne
timler iin de dorudur.
Bu rnekten kan dersler, genel olarak kurumsal olgular

iin de geerlidir. Hem ksmen dnceler hem de dil-ncesi
dnce formlar tarafndan ina edilen ou stat ilevi tasa
rm ie yaramaz. Nedeni ise bunlarn ancak kolektif uzlama
lar yoluyla var olabileceidir ve bu uylamlarn ieriini for
mle edecek dil-ncesi bir yntem yoktur. nk dil-ncesi
hibir doal grng yoknr. Y terimi, X teriminin fiziksel
zelliklerine ek olaral< 'a' stats yaratr ve bu stat bizim do
al eilimlerimizden bamsz olarak eylemin nedenlerini sa
lamak zorundadr. Stat ancak insanlar onun varlna inan
dnda var olur ve nedenler de yalnzca insanlar tarafndan
neden olarak kabul edildiklerinde ie yarar. Bundan dolay,
zne yeni statleri temsil edecek baz yntemlere sahip olma-
ldr. Bunu, X teriminin dil-ncesi kaba zellikleriyle yapa

maz. Kii, yalnzca dolarn rengi ve ekli hakkndaki fikirler
den, oyuncunun elinde topla yapt hareketi hakkndaki d
ncelerden ne kadar "gol, alt puan" statsn karabilirse o
kadar para statsn karabilir. nk yeni stat ancak uyla
m yoluyla var olabilir. Yeni staty temsil edecek zerinde
uzlalm baz yntemler olmaldr, aksi takdirde sistem a
lmayacaktr. "Fakat neden X teriminin kendisi, yeni staty
temsil etmek iin zerinde uzlalm bir yol olmasnr" Cevap
u ki olabilir; fakat X terimine bu rol vermek, kesin olaralc
ona bir sembol ya da dilsel bir stat rol vermek anlamna ge
lir.
Dile bamllklar asndan, stat ilevlerinin nedensel fa
illi ilevlerden farkl olduunu gzden karmayalm. Biri,
herhangi bir kelime ya da dilsel unsur olmakszn bunun bir
tornavida olduunu ve sadece bu eyin dier eyleri vidala
mak iin kullanldn dnebilir. Bir nesneyi tornavida ola
rak kullanmak ve ona yle davranmak iin hibir kelime w
runlu deildir. nk onun byle bir ilevinin olmas onun
kaba fiziksel ekliyle ilikilidir. Fakat stat ilevlerinde, X un
suru, Y unsurunu belirlemek iin yeteri kadar yapsal zellik
lere kendiliinden sahip deildir. Fiziksel olarak X ve Y birbi
rinin ayndr. Tek fark, bizim X unsuruna bir stat ykleme
mizdir ve bu yeni stat iaretlere gereksinim duyar. nk
deneysel olarak konuursak, aslnda orada baka bir ey de
yoktur.
zetleyecek olursak; kurumsal olgularn yaratlmasnda
X'ten Y'ye olan hareketten doan Y'nin dzeyinin kendi tem
silinden baka bir varl olmadndan, onu temsil etmek iin
bir yola gereksinim duyarz. Fakat onu temsil edecek dil
ncesi doal bir yol yoktur. nk Y unsurunun, temsil arac
salayacak X unsuruna ek olarak dil-ncesi doal bir zellii
yoktur. Bu yzden, X'ten Y statsne olan hareketi salamak

iin kelimelere ya da dier sembolik aralara sahip olmak w
rundayz.
nanyorum ki, dikkatlerimizi kurumsal grnglerin

devsel ( deontik-ahlaki) statsne ynelttiimizde, bu nokta
lar daha anlalr olacaktr. Hayvanlar bir srye katldklarn
da ihtiya duyduklar btn kolektif niyetliliklere ve bilince
sahip olacaktr. Hatta bir hiyerariye ve baskn erkee sahip
olabilecekleri gibi avlanmak iin ibirlii yapabilirler, yemek
lerini paylaabilirler ve iftleebilirler; fakat evlenemezler,
mlk ya da para sahibi olamazlar. Neden? nk btn bun
lar gler, haklar, ykmllkler, devler vb gibi kurumsal
formlar yaratr ve byle grnglerin karakteristik zellii si
zin, benim ya da bir bakasnn baka trl yapmaya meylet
memizden bamsz olarak bir eylemin nedenlerini yaratmak
tr. Kpeimi dolarlar takip etmesi ve yemek karlnda ba
na geri getirmesi iin eittiimi varsayalm. O, yine de yemek
satn alm olmaz ve dolarlar da onun iin para deildir. Ne
den? nk kendisine devsel bir grngy sunamaz. "Eer
bunu ona verirsem, o bana u yemei verecek" diye dnebi
lir; falcat imdi bir eyler satn alm< hakkm var ve bir bakas
bunlara sahip olduu zaman, o da bir eyler satn alma hakk
na sahip olacak, diye dnemez.
Ayrca, bu devsel grngler daha ilkel ve basit bir eye

indirgenemez. Onlar eilimli olduumuz davranlar lehine
ya da bir eyi yapmam olmann olumsuz sonularndan kay
naklanan korkularla analiz edemeyiz ve onlar yok sayamayz.
Bunlar yok sayanlar iinde en nls olan Hume ve dierleri
bu ekilde yok etneye altlar ancak baaramadlar.
Bu blmde, dilin olgularn ksmi bir kurucusu olduu

iin kurumsal olgularn, genel olarak bir dili gerektirdiini
kantlamaya altm. Tekrar sorumuza dnelim. Dile baml
olmayan, formlmz yerine getiren X, Y olarak kabul edilir

ki burada kolektif niyetlilik tarafndan Y terimine yeni bir sta
t verilir-kurumsal olgular var olabilir mi; sz konusu niyetli
lik dilden bamsz mdr1 Ya fiziksel snrn sembolik bir sn
ra dntne ilikin olarak verdiimiz ilk duvar rneimiz1
Bu, dilden bamsz kurumsal olgulara bir rnek tekil eder
mi? Bu kabilenin, ta srasna nasl baktna baldr. Eer,
sadece bir olgu meselesi olarak bu izgiyi gemeye eilimli
olmadklar iin deil de, yalnzca alkarlklarnn dnda
gemekten saknyorlarsa, onlarn byle bir eilim iin bir dile
ihtiyac yokur. rnein, dil-ncesi hayvanlar, belirli bir snr
gememeleri ynnde eitilebilecei gibi, birok hayvan tr
de ki, artacak kadar oktur, doal olarak belirlenmi yerle
im snrlarna sahiptir. Broom'un dedii gibi, "Bir blgenin
snrlar, temizleyici balklarda ve dier su yzeyinde yaayan
balklarda olduu gibi grsel olabilir; ou ku iin olduu
gibi iitsel olabilir; ou memelinin koku alma duyusuna ili
kin olarak kokuyla ilgili olabilir; ya da elektrik balklarnda ol
duu gibi elektrikle ilgili olabilir."1 Eer hayal ettiimiz top
luluk s adece bir eilim meselesi olarak bu snrlar gemeye
niyetli deilse, bizim anladmz anlamda bir kurumsal olgu
ya sahip deildir. Onlar, basite belirli ekilde davranmaya
eilimlidir ve onlarn davran tpk kendi blgelerinin snr
larn iaretleyen hayvanlarnkine benzer. Hayvanlar, basite,
u ya da bu ekilde davranr ve buradaki 'davran'tan kast
bedenlerini belirli bir ekilde hareket ettirmeleridir.
Fakat bu izgiyi gemelerinin yasaklanmas ya da bu iz

giyi gemelerinin varsaylmamas gibi bu ta srasnn yaratt
Donald M . Broom, The Bwlogy of Behar>ior: Mechanims, Functions

and Applications, (Cambridgc: Cambridgc University Prcss, 1981), s.
196-197.
birtakm haklarn ve zorunluluklarn topluluk yelerince ta

nndn varsaydmzda, sembolltirmelere bavurmu olu
ruz. Bu ekliyle talar kendilerinin tesinde bir eyi senbolize
ederler ve bylece kelimeler gibi ilev grrler. Ne kurumsal

olanla olmayan ne de dilsel olanla dil-ncesi arasnda keskin
bir ayrm olduunu dnyorum. Fakat tamamen kurumsal
olgulara ilikin ve sadece allm davran formlar tarafndan
biimlendirilmemi grngleri dndmzde, dili bu
grnglerin kurucu esi olarak dnmek zorundayz; n
k X Qesnesi zerine Y ilevini ykleyen hareket, sembolik bir
harekettir.
Dil, Bir Dile Gereksinim Duyar m?
imdiye kadar anlattklarm bizi bir noktaya kadar gt

rr. Kurumsal olgularn bir dile gereksinim duyduklarn,
nk dilin kurumsal olgularn kurucusu olduunu belirtmi
tim. Bununla birlikte, dilsel olgular da kurumsal olgulardr.
Bu yzden, dil de bir dile gereksinim duyar gibidir. Bu bizi
sonsuz bir geri gidie ya da baka bir ksr dngye gtrmez
mi1 lk ksr dngden yani 'para' gibi belirli kurumsal kav
ramlarn tanmlanmasnda, baka kavramlarn tanmlanmas
yoluyla ortaya kan dngsellikten, daireyi dier kurumsal
kavramlar ierecek ekilde genileterek kmtk. Bu dng
sellikten nasl karz1
Ksa ama yetersiz cevap udur ki, dilin kendisi bir dil ol
duundan bir dile gereksinim duymaz. imdi, bununla ne
kastedildiini aklayalm. Kurumsal olgular asndan dilsel
unsurlara duyulan gereksinim, X unsurunun artk Y statsne
sahip olduunu belirleyen, ad geen kurumtn katlmclar
tarafndan zerinde uzlalm bir yolun olmasna duyulan ge
rc kl i l iktir. Mademki X unsurunun Y ilevine verecei fiziksel
bir ey yok, bu stat ancak toplumsal uylamlar yoluyla var
olabilir ve fiziksel olmayan devsel (ahlaki) zellikler kazand

rr; o halde bu stat iaretler olmadan var olamaz. Bu iaret
ler, imdi bu statnn ksmi kuruculardr. Oyuncunun elin
deki topla bir (Amerikan) futbol manda skor yaptn ve
bunun deerinin de alt puan olduunu gsterecek bir yn
teme ihtiyacmz var. Bu fiziksel durumda bunu ak edecek
bir ey yoknr. Bu ise epistemik deil, ontolojik bir durum
dur. Ayn ekilde, benimle bir topralc paras arasnda da
onun bana ait olduunu gsterecek fiziksel bir iliki yoknr.
Kimyasal bileiminde, bir para kad yirmi dolar yapacak bir
ey yoknr. Bu yzden, bu kurumsal olgular gsterecek baz
sembolik elere sahip olmak wrundayz. Ya sembolik arala
rn kendileri? Bunlar nasl sembolik olarak kodlanmlardr?
Eer fiziksel yapsnda bir kat parasn be dolarlk bir kat
yapacalc bir eyin olmad doruysa ki, kesinlil<le dorudur,
ayn ekilde bir toprak parasnn benim mlkm olduunu
gsterecek fiziksel bir zellik de yoknr. Yine ayn ekilde, ses
lerin akustiinde onlarn benim azmdan ktn gsterecek
ya da kat zerine yaptm iaretlerin yapsnda onlar keli
melere ya da baka e..it sembollere dntrecek bir ey yok
nr.
Bilmecemizin cevab, dilin kurumsal olgular tanmlamak

iin btnyle kendinden referansl bir kategori olarak tasar
landn grmektir. Bir ocul<., kendisinin ya da bakalarnn
azndan kp bir eyi temsil eden, anlamlandran ya da sim
geleyen sesleri kullanmasn rendii bir kltr iinde byr.
Dilin, dil olmak iin bir dile gereksinimi yoktur, nk 'o za
ten bir dildir' dediimde kastettiim ey buydu. Fakat bu bi
zim sorumuzu daha geriye gitmeye wrlamaz m? Btn lm
rumsal olgular neden dilin bu kendinden referansl karal<.teri
ne sahip olamazlar? Bir ocuk neden sadece filan kiinin zel
mlkiyeti olarak ya da para gibi fiziksel bir nesne olarak b
yyemez? Byyebilir. Fakat yapt eyi tam olarak amlar-
sak, nesneye kendisinin tesinde bir eyi sembolize eden ey

ler olarak davranr; ona, en azndan karakterinde dilsel olarak
davranr.
Kaba statden kurumsal statye gei (hareket) , eo ipso

(dorudan doruya) dilsel bir geitir. nk X terimi bu e
kilde kendisinin tesinde bir eyi sembolize eder. Fakat bu
sembolik gei, dncelere gereksinim duyar. X teriminden
Y statsne olan geii kuran dnceyi dnmek iin bir
dnce arac olmak wrunda. Onunla dnmek iin bir eye
sahip olmak wrundasnz. X teriminin fiziksel zellikleri bu
dncenin ierii iin yetersizdir; fakat ieriin taycs ola
rak herhangi bir dnce ve kullanm zerinde uzlalm
herhangi bir nesne fikri dnmek iin kullanlabilir. Dn
mek iin en iyi nesneler kelimelerdir; nk kelimeler, onlar
ne iin kullanyorsanz onlarn bir parasdr. Dorusu, bir e
yin dnlebilmesi iin bir kelime olmas arttr. Fakat kural
lara uygun olarak bu, zerinde uzlalm bir iaret olmaldr.
Kelimelerle dnmek kolay olmasna karn, insanlar, dalar
vb. ile dnmek gtr. nk bunlar ok fazla ilgisiz zel
lik barndrrlar ve ok wr idare edilirler. Bu yzden, dnce
aralar olarak gerek kelimeleri ya da kelime benzeri iaretleri
kullanyoruz. Kelimeleri kullanarak "Bu benim mlkm", "O
bakandr" vb . diyoruz. Fakat 'mlk' ve 'bakan' gibi kelime
ler, 'Akam Yldz'nn Akam Yldz'n gsterdii gibi dil
ncesi nesnelere iaret edemez. Bazen X unsurunun kendi
zerine etiketler veya semboller koyarz. rnein bu etiketler,
"Bu, btn kamu ve zel borlar iin geerli paradr" der. Fa
kat bu temsil, imdi en azndan ksmi olarak, bir ilandr: Bu
onu bir varlk olarak temsil ederek kurumsal bir stat yaranr.
Dil-ncesi doal bir grngy temsil etmez.
Metal paralarna para olarak ya da ta srasna snr olarak

davrandmz gibi uylam yoluyla, X nesnesinin kendisine Y
statsne sahipmi gibi davranabiliriz. Fakat bunu yapmak

iin dilsel bir stat tayin etmeliyiz. nk bu haliyle nesneler,
bir eyin kendilerinin tesinde zerinde uzlalm kamusal
sembolleridir ve fiziin tesinde, devsel bir staty semboli
ze ederler. X terimini bu ekilde kendinden belirleyici olarak
dnebileceim btn durumlar, kelimelerin temel zellikle
rine sahiptir: Tr-simge ayrmn iermesi, X unsurlarnn
okunu olarak tannabilirlii, kolayca dnlebilirlikleri ve
onlar uylam yoluyla Y statsn sembolize ediyor olarak
grmemiz gibi.
Yaz ncesi toplumlardan gnmze, kelime olmayan an

cak kelime gibi ilev gren zerinde uzlalm ok sayda ia
ret vardr. Burada bunlara yarm dzine rnek verilebilir: Or
ta ada, sulular kendilerinin tannmasn salayan sa elleri
nin avu ilerinde damgalar tarlarm. Mahkemede yemin
ederken, herkesin bizim susuz olduumuzu grmesi iin, sa
elimizi kaldrmak zorunda oluumuzun nedeni budur. Papaz
larn balarnn ortasnda kendilerinin papaz olduklarn gs
teren kaznm bir blge olurdu. Krallar ta giyer, erkekler ve
eleri evlilik yz takar, srlar damgalanr ve ou insan
kendi statlerini gsteren niformalar giyerdi.
Bu blmn btn kantlar, ilgin bir sonu ortaya

kard. Tam olarak honut olduumu syleyemem, ama bura
dan kan sonu budur. X'ten Y'ye olan hareket doas gerei
dilsel bir harekettir; nk X unsuruna bir ilev yklenir yk
lenmez baka bir eyi, Y ilevini sembolize eder. Bu hareket,
ancak varl kolektif olarak tasavvur edildiinde var olabilir.
Kolektif temsil ( tasavvur) kamusaldr, uylama dayanr ve bir
araca gereksinim duyar. X unsurunun zelliklerini sadece tet
kik ve hayal etmek ie yaramaz. Bu yzden, ya 'para', 'mll<'
vb. kelimelere ya da, henz yukarda tarttmz rneklerde
olduu gibi, kelimeye benzer baka sembollere ihtiya duya-
1 0 2 Sosyal Gerekliin nas
rz. Veya snrlandrrsak., X unsurlarna Y ilevinin zerinde

uzlalm temsilleri olarak bak.arz. Bunu yapabilmemiz iin,
ya kelimelerin veya sembollerin kendileri ya da hem X'ten
Y'ye olan hareketin temsilleri hem de Y ilevinin tayclar
olan kelime benzerleri olmaldr.
Bu aklamalar u sonucu da ierir: znde byle bir ey

olmayan bir nesneye bir anlam ve sembolik ilev ilitirme
(ykleme) yetisi, sadece dilin deil btn kurumsal gerekli
in nkouludur. Sembolize etmek iin kurumsal-ncesi yeti
btn insani kurumlarn yaratlmasn mmkn klan arttr.
Belirli bir balamda, "kedi paspasn zerinde" seslerini dile
dkmek kedinin paspasn zerinde olduunu bildirmek ola
rak, yine belirli balamda topu elinde tutarak izgiyi gemek,
(Amerikan futbolunda) gol olarak kabul edilir. Her iki du
rumda da kurumsal olgularn yaratlmas formle gredir.
Aralarndaki fark ise, bir sz ediminin yaratlmas temsil yeti
sinden baka bir eyin daha yaratlmas iken, oyunlarda kaza
nlan puanlar kendilerinin tesinde baka bir eyi simgelemez.
fadeler doru ya da yanl olabilir, ancak goller, bu ekilde
anlamsal (semantik) zelliklere sahip deildir.
Tipik bir 'remzetme (simgeleme)' ilikisi, sembollerin

kendisini simgelemesinden bamsz olarak var olan bir nes
nenin varln gerektirir. En dk lekte bir kurumsal ger
eklik dunununda ise, kurucu kurallara gre bir nesneye bir
anlam ilitirme gayreti potansiyel gnderge kategorileri yara
tr. Semboller, kediler, kpekler ya da akam yldzlar yarat
maz; sadece kedilere, kpeklere, ya da akam yldzlarna her
kes tarafndan kabul edilecek ekilde gndermede bulunma
olaslklar yaratr. Fakat sembolletirme, hem para, mlk,
oyunda kazanlan puanlar ve siyasal mevkiler gibi varlk bilim
sel (ontolojik) kategoriler hem de kelimeler ve sz edimleri
kategorileri yaratr. Bu kategoriler bir kez yaratldnda, ak-
an yldz vb. de olduu gibi ayn anlam (gnderme) ayrm

larna sahip oluruz. Bundan dolay, "drdnc eyrein so
nunda gol kaydettik" ya da "Birleik Devletlerin Bakan" gibi
ayn ekilde 'Akam Yldz'na gndermede bulunabiliriz ya da
bulunamayz. Ancak fark udur : Gol ve bakan kategorilerinin
yaratlmas, zaten X terimine ilitirdiimiz stat ilevinin yap
sndan kaynaklanr. nk bu zelliklerin varl stat
ilevlerinin ilitirilmesiyle yaratlr.
u ekilde dnelim: 'Kedi' sesinin kedi anlamn simge

ledii ey, kat parasnn dolar olarak ilevini simgeledii
eydir. Bununla birlikte, 'Kedi' sesi gnderinsel bir ileve sa
hipken kat paras deildir. rnein, konumac bir kediye
gndermede bulunduu bir cmleyi dile dktnde ses bir
cmlede ortaya kabilir. Kat paralar, dolar olarak kabul
ediliyor olsa da, benzer ekilde gndermede bulunmaz. n
k kat paralarnn dolar olarak kullanlmas uygulamadan
bamsz var olamayan bir varlk snf yaratr; dolar. Uygu
lamann var olmas iin insanlarn "bu kat paras bir dolar
dr" diye dnebilmeleri gerekir ve bu dnce szckler ya
da dier semboller olmakszn, hatta sz edilen sembol, nes
nenin kendisi bile olsa, dnlemez.
Kurumsal Olgularda Dilin Dier levleri
Bu tartma olduka soyuttur ve hem dilsel hem de dier

kurumsal gerekliin yaraulma imkanlarnn koullarna ili
kindir. Fakat Franszca, Almanca gibi gerek doal dilleri ve
kurumsal olgularn gerek karmakln tartacak olursalc,
kurumsal olgularn neden dili gerektirdiine dair birok dei
ik neden grebiliriz.
Birincisi, bilgi bilimsel olarak dil kanlmazdr.
Kurumsal olgularn yapsnda X terimine, kendi fiziksel

yaps dolaysyla yerine getiremedii bir Y stat ilevi ykle
diimizi ifade etmitim . Fakat varlklara bu stat ilevinin
yklendiini nasl syleyebilirizr ou nedensel failli ilevler
iin -hepsi iin deil- hangi nesnelerin sandalye, masa, eki
ve tornavida olduunu sylemek makul bir ekilde kolaydr.
nk fiziksel yaplarndan ilevlerini karabilirsiniz. Fakat
para, koca, niversite profesr ve zel gayrimenkuller sz
konusu olduunda fiziksel yaplarndan ilevlerini karamayp
etiketlere gereksinim duyarsnz. Bir kat parasn dolar ola
rak tanmamz iin, rnein, ilevler hakknda yeni yaratlm
olgu iin baz dilsel ya da dier sembolik temsil yollarna sa
hip olmak zorundayz. nk nesneler kendi fiziksel yapla
rndan yola karak aklanamaz. Bir eyin para-olma olgusu
nun tannmas onun dilsel ya da sembolik olarak temsil edil
mesini gerektirir. 'Stat gstergeleri' olarak adlandrdm
meseleyi tartacamz bir sonraki blmde, bu zellik ze
rinde biraz daha duracam.
kincisi, ikin olarak toplumsal olan sz konusu ol

gular iletilebilir olmaldr.
Sistem iliyorsa, yeni yaratlm olgular, kiiden kiiye,
hatta plak gzle grlmedii zamanlarda bile iletilebilir ol
maldr. Sistem iliyorsa evlendiinizi, bakan olduunuzu ve
ya toplantnn sona erdiini insanlara syleyebilmelisiniz. Ba
sit kurumsal olgularda bile, bu iletilebilirlik kamusal iletiim
aracna ve bir dile gereksinim duyar.
ncs, sz konusu edilen gerek hayat grng

/eri olduka karmaktr ve bu ekildeki karmak
bilgilerin temsil edilmesi dili gerektirir.
Kitabn banda bir kafedeki bira siparii rneinde de
grdmz gibi en grnr olan, basit bir satn alma ve
satma edimi bile olduka karmak bir yapya sahiptir. Olgula-
rn yaps sadece temsil edildikleri boyutta olduu iin, kar

mak olgular kendi varlklar iin karmak bir temsil sistemi
ne gereksinim duyarlar ve bu ekildeki karmak temsil sistem
leri dillerdir.
Drdncs, sz konusu olgular, kurum iersindeki

katlmclarn eilimlerinin ve drtlerinin sresin
den bamsz olarak zaman ierisinde devam eder.
Bu sre giden varlklarn, olgularn temsil aracna gereksi-
nim duymas katlmclarn ou dil-ncesi psikolojik durum
larndan bamszdr ve bu ekildeki temsiller dilbilimseldir.
4
Kurumsal Olgular Genel Teorisi
B lm: Tekrarlama, Etkileim ve Mantksal
Y ap
zmlemelerin Genellenmesi
imdiye kadar daha ok para rneini kullanarak ve dilin

kurumsal gerekliin iindeki zel roln vurgulayarak ku
rumsal olgulara ilikin bir n aklama yaptm. Buraya kadar
szn ettiimiz aralar, sadece parann deil ayn zamanda
evliliin ve szn gelii, mlkiyetin, kiralamann, yangnn,
savan, devrimlerin, kokteyl partilerinin, ynetimlerin, top
lantlarn, sendikalarn, meclislerin, kooperatiflerin, kanunla
rn, restoranlarn, tatillerin, avukatln, profesrln, dok
torluun, valyeliin ve vergilerin yapsn betimlemek iin
kullanacam. Her birinin hikayesini parann hikayesinin ba
sitlii ile nasl anlatacam bilemiyorum. Bu aklamay ge-
o8 Sosyal Gerekliin nas
nelletirmek iin daha nceki blmlerde anlatlanlara en

azndan iki temel anlay daha eklememiz gerekir:
Birincisi, "X, C'de Y olarak deerlendirilir" yaps

tekrarlanabilir.
ncesinde stat-ilevi yklenmi varlklara yeniden stat
ilevi ykleyebiliriz. Byle durumlarda, st seviyede bir X te
rimi bir nceki seviyeden bir Y terimi olabilir. Mesela, sadece
Birleik Devletler'in bir vatanda (X) Bakan ( Y ) olabilir fa
kat vatanda olmak iin ilk elden bir Y stat-ilevine sahip
olmaldr. C teriminin daha nce yklenen bir stat-ilevine
gereksinim duyan balam belirledii durumlarda stat-ilevi
ykleyebiliriz. Byle durumlarda, st seviyede bir C terimi
nceki seviyeden bir Y terimi olabilir. rnein, bir evlilik t
reni, resmi bir yetkiliye C balam olarak gereksinim duyar,
fakat resmi yetkili olmak iin nceden kazanlm bir Y stat
ilevi olmaldr. Ayrca, daha nce stat-ilevi yklenmi var
lklarn temsillerine de, mesela sz edimlerine, stat-ilevleri
ykleyebiliriz. rnein, belirli vaatler (X) bir szleme (Y)
olarak deerlendirilebilir fakat bir sz ediminin bir vaat ola
bilmesi iin hilihazrda nceki seviyeden bir Y stat-ilevine
sahip olmaldr. Bu tekrarlamalarn, karma.k toplumlarn
mantksal yapsn olunrduunu ileri srmek abartl olmaz.
kincisi, zaman ierisinde ilerlik kazanm tekrar

lanan bu yaplar, birbirine kenetlenmi sistemler
olabilirler.
Tekrarlanan stat-ilevlerinin yaplar sadece anlk ksa s
relerde var olmaz. cra ettikleri ilevler onlarn uzun sreli pe
riyotlarda birbirleriyle srekli bir etkileim iinde olmalarn
gerektirir. rnein, sadece paraya sahip deilim, dahas mese
la, Birleik Devletler 'in bir vatanda ve ayn zamanda
California eyaletinin srekli bir sakini ve iisi olarak eyalet ve
federal vergimi demek iin banka hesabmda bir ek yazarak
Kurumsal Olgular Genel Teorisi o 9
kullanabileceim param var. Bir nceki cmlede italik yazlm

btn ifadeler kurum sal kavramlar nakleder ve bildirilen bu
olgularn hepsi zaman ierisinde ilerlik kazanm kurucu ku
rall ar sistemlerini varsayar.
zmlememizi daha da gelitirmek adna, para hakknda

sylediklerimizle evlilik ve mlkiyet arasnda benzetmeler
(analojiler) kurmaya alalm. Byle kurumlar srasyla, bir
arada yaama ve fiziksel sahiplii ieren salt fiziksel ve niyetli
olgulardan kaynaklanr. Mlkiyet 'ben buna sahibim', 'bu be
nim' dncesiyle balar. Evlilik ise, basite insanlarn birlikte
yaamalaryla ve tek elilik durumunda, dieri zerinde kuru
lan cinsel tekel yoluyla balar. Bu dzenlemelerle niin tatmin
olmayz? Bunun zerinde fiziksel kontrole sahibim anlamnda
sahiplik ve sadece birlikte yaamamz neden yeterli deildir?
Baz insanlar ve belki de baz basit toplwnlar iin bu pekala
yeterlidir. Fakat oumuz, kaba fiziksel sahiplie ve bir arada
yaamaya kolektif olarak tannm haklarn, sorwnluluklarn,
devlerin, zorunluluklarn ve gcn -sonunda (bu gc) ba
kasnn yerine kullanabilmenin- eklendii bir sistemin varl
nda daha iyi durwnda olacamz dnrz. Birincisi, bu
devsel aygtlar eklersek daha istikrarl bir beklentiler siste
mine sahip olabiliriz. kincisi, bu dzenlemeleri devam ettir
mek iin kaba fiziksel olgulara dayarmak wrunda deiliz.
ncs ise, bu dzenlemeleri balangtaki fiziksel kurulu
u olmadan da devam ettirebiliriz. rnein, insanlar uzun s
re bir arada yaamamalarna ramen evli kalabilirler ve mlk
leri onlardan ok uzakta olmasna ramen bu mlklere sahip
olabilirler.
Avantajlar ya da dezavantajlar ne olursa olsun, mantksal

olarak daha ilkel dzenlemeler kolektif olarak tannan stat
ilevleriyle kurumsal yaplara evrilmilerdir. Para rneinde
olduu gibi kolektif niyetlilik yoluyla, kolektif yklemeler
IIO Sosyal Gerekliin nas
( atflar) olmakszn bu ilevleri yerine getiremeyecek eylere

yeni stat-ilevleri ykleriz. Bununla birlikte, bu durumlarn
hususi bir zellii, ilevin genellikle sz edinlerinin ak bir
ekilde icra edilmesi yoluyla yklenmesidir. Byle durumlarda
sz ediminin kendisi bir stat-ilevine yklenen bir stat-ilevi
rneidir ve eski stat-ilevini deitirmek ya da yenisini ya
ratmak iin kullanlr. Bu nedenle, rnein bir evlilik treni,
bir takm sz edimlerine dayanr, fakat bu balamda tren
yeni bir kurumsal varlk yani evlilii yaratr. Evliliin varl,
taraflara 'koca' ve 'kar' terimleriyle iaretlenen stat-ilevleri
ykler. Bunun olabilmesi iin sz edimleri, dile dkmeleri s
zel anlamlarnn tesine giden, zaten bir stat-ilevi olan sz
cklere stat-ilevleri yklemelidir.
Bu noktay evlilik rnei balamnda daha ayrntl bir e

kilde aklayalm. Daha ilkel biyolojik grnglerden ortaya
kan kurumsal olgularn aamal yaratlmasndan bir sonral<i
adm, sadece ilevin icra edilmesiyle ilikisi olmayan fiziksel
varlklara deil, zaten bir ilev yklenmi olan varlklara zel
likle sz edimlerine, ilev yklenmesini de kapsar. Ve bu sz
edimleri sz edimi olmayan varlklara rnein insanlara, yeni
stat-ilevleri yklemek iin kullanlr. Bu nedenle bu durum
larda, "X, C'de Y olaralc deerlendirilir" formlndeki X un
suru bir sz edimi olabilir. Szn gelii, insanlarn evlilik t
renlerinde icra ettikleri sz edimi trlerini dnelim. Falan
ya da filan sz edimini (X terimi) resmi bir yetlcilinin nnde
(C terimi) irca etmek, evlenme (Y terimi) olarak kabul edilir.
Baka bir balamda, seviirken ayn szckleri sylemek evli
lik ina etneyecektir. Y terimi bu sz edinlerine yeni bir stat
tayin eder. Evlilik treninde verilen szler, yeni bir kurumsal
olguyu, evlilii yaratr. nk verilen szler, bu balamda ev
lilik olarak kabul edilir. Ayrca, C balamn belirleyen 'resmi
bir yetkili' kavramnn tm daha nce yklenmi ilevin bir
sonucudur. Bir yetlcili kavram, btnyle bir kiiye 'X, C'de
Y olarak deerlendirilir' yapsna gre yklenni kurumsal bir

stat kavramdr. Byle bir durumda, yetkili birinin varl bir
evlilik treninde C terimidir, fakat bu kii daha nce yklen
mi bir stat-ilevinin, Y teriminin bir sonucudur.
Eer evlilii kurumlarn tipik bir rnei olarak dn

mekte haklysal_ bu, ou kurumsal olgw1w1 yaratlmasnn
hiyerarik bir yapsnn olduu aklamasnn bir neticesidir.
Bu yzden, evlilik rneiyle devam edelim : B elirli ses ler
karmak ngilizce bir cmlenin dile dklmesi olarak deer
lendirilir; belirli bir balamda ngilizce bir cmleyi dile dk
mek bir vaat olarak deerlendirilir; belirli bir balamda vaat
etmek bir szlemeye dahil olmak olarak deerlendirilir; belir
li bir tr szlemeye dahil olmak ise evlilil_ olarak deerlendi
rilir. Evlilik treni, belirli sz edimlerine zel bir ilev yk
lenmesi yoluyla, yeni bir kurumsal olguyu, evlilii yaratr. Fa
kat evliliin yaratlmas bireylere yeni bir stat ve dolaysyla
yeni bir ilev ykler. Bireyler imdi 'kar' ve 'koca'dr. Onlarn
kar-koca olmalar olgusu, tpk evliliin kendisi gibi kurumsal
bir olgudur.
Bu rneklerden ortaya kan model (kalp) umarm ak

tr. Yklenen stat-ilevinin tam olarak ne olduu ve neyin
zerine yklendii sorulmas gereken can alc sorulardr. Para
ve dil rneinde cevaplar grece basittir: Dilde, statler belirli
ses ve iaretlere yklenir ve dilin birok ilevi olmasna karn,
ncelikli ilevi dnyann (gerekliin) eitli sz edimleri tar
znda temsil edilmesidi r . 1 Para iin ise, statler tipik olarak
Daha detayl bir tartma iin bkz . ., John R. Searlc, Speech Acts: An
Essay in the Philosophy of Language, (Cambridgc: Cambridgc
U nivcrsity Prcss, 1969), ve J ohn R. Scarle, Expression and Meanig:
Studies in the Theory of Speech Acts, (Cambridgc: Cambridgc
Univcrsiry Prcs, 1979) .
II2 Sosyal Gerekliin nas
metal ve kat paralarna yklene gelmitir ve bunlar deiim

arac, birikim deeri vb. olarak ilev grrler. Evlilik rnein
de ise durum biraz daha karmaktr. Stat, balangta evlilik
trenini olunran bir takm sz edimlerine yklenir ve bu sz
edimleri de yeni bir kurumsal olgu olan evlilii yaratma ile
vini yerine getirir. te yandan evliliin kendisi, sz konusu
taraflara zel haklar ve zorunluluklar ieren kar-koca olma
eklinde yeni stat-ilevleri ykler. Bu model (ablon) , yani
sz ediminin kendisinin insanlara, yaplara, arabalara vb. bir
ilev ykledii durumlarda, genellikle bir sz ediminin icra
edilmesi yoluyla yeni bir kurumsal olgunun yaratlmas, pek
ok toplumsal kurumun karakteristik bir zelliidir. Mlkiyet,
vatandalk, src belgeleri, katedraller, ilan edilmi savalar
ve meclis oturumlarnn her biri bu modeli sergiler. Bu model
ksa ve z olarak yle ifade edilebilir: Biz var olan bir stat
ileviyle birlikte cmle gibi bir nesneyi (veya nesneleri) kulla
narak yeni bir kurumsal olgu yaratrz. Bu cmlenin varl
kendinde belli bir tr sz edimini icra edecek kurumsal bir
olgudur ki, bu olgunun icra edilmesi de zaten baka bir ku
rumsal olgudur.
Bu modeli mlkiyet rneine uygulayalm. Genelde ku

rum ile zel simge rnekleri ya da bu kurumun ileyii arasn
da, "X, C'de Y olarak deerlendirilir"in genel yaps ile bu ya
pnn zel rnekleri arasnda ayrm yapma gerei duyarz.
Daha nce sylediim gibi mlkiyet salt fiziksel sahiplikle
ba..lar. ou yasal sistemde, fakat zellikle de ngiliz rf hu
kulcu ve onun etkilenmi olduu yasal sistemlerde, hulcuki
mlkiyet ve kiisel mlkiyet arasnda ok nemli bir ayrm
vardr. Pek ok lkede sadece kral toprak sahibi olabilir. Hu
kulci ve kiisel mlkiyet arasndaki zellikle bizim aratrma
mz ilgilendiren ayrmlardan biri hulculci mlkiyetin kiisel
mlkiyetten olduka farkl ekilde aklanmasdr. Gmleimi
giyebilirim, arabam kullanabilirim hatta bilgisayarm taya-
bilirim; n e var ki evim v e topram sz konusu olduunda

bana aidiyetlerinin devam etmesi iin stat gstergeleri gerek
lidir. Fransa'da 'menkul' ve 'gayri menkul' arasndaki ayrm
bu fark tam olarak gsterir. Genelde tanabilir mlkler
(menkul), ayrca stat gstergelerine sahiptir; rnein araba
iin ruhsat, srlar iin damga gibi. Stat gstergeleri, m
cevher veya yal boya resimlerde olduu gibi ok kymetli
mlkler; sr rneinde olduu gibi kolay tanmlanamayan
ve dierlerinden kolayca ayrt edilemeyenler mlkler; silah
rneinde olduu gibi olas zararlar iin sorumluluk gerekti
ren eyalar ya da araba rneinde olduu gibi bu nedenlerin
hepsinin geerli olduu mlkler iin kullanlr. Her halkarda,
belgeleme olmakszn ne kadar karmak bir hukuki mlkiyet
sisteminin olabileceini dnmek ok wr.
Toprak da dahil maddi nesnelerin, kaba fiziksel sahiplii

ne ek olarak mlkiyete ilikin bir alm satm, miras, ksmi el
deitirme, ipotek vb. bir yap ina ederiz. Kullanlan karakte
ristik aygtlar, senetler, sat faturalar, kayt belgeleri, vasiyet
nameler, vb. sz edimleridir ve bunlarn genellikle yasal 'ara
lar' olarak adlandrlmalar tesadfi deildir. Hepsi sz edim
lerine yklenmi stat-ilevlerinin durumlardr (rnekleridir) .
Ve tabi ki, sz ediminin kendisi de zaten nceden yklenmi
bir stat- ilevi durumudur. Bu balamda, rnein, bir sat
faturas basite araban1 size sattm belgeler. Bu kesinleyici
bir sz edimidir ve arabann yeni ruhsatnn alm esnasnda
sizin belgeniz olarak deerlendirilir.
Mlkiyet kurumuna sahip bir toplumda, yeni mlkiyet

haklar genellikle, bir eyi birisine verdiim durumda olduu
gibi sz edimleri yoluyla; ya da mlkm para ile deitirdi
im durumlarda olduu gibi eitli dier edimlerin de elik
ettii sz edimleri yoluyla yaratlr. Saatimi oluma verdiimi
varsayalm. Bunu, "bu senin", "bunu alabilirsin" ya da edimi
biraz daha ssleyerek "bu vesileyle saatimi sana veriyorum"

diyerek yapabilirim. Bylece bu sz edimlerine 'mlkiyetin el
deitirmesi' eklinde yeni bir stat-ilevi yklemi olurum .
Bu sz edimleri saat zerine oluma ait olma ve onun mlk
olma gibi yeni bir stat-ilevi ykler.
Kurumsal yaplarn; mlkiyet balamnda kaba fiziksel

s ahipliin, evlilik balamnda kaba fiziksel yaknln; kabul
edilmi bir ilikiler kmesiyle yer deitirmelerine olanak sa
ladn sylemitim ki, bu sayede insanlar kendilerinden
uzakta olsa bile mlkiyet sahibi olabilirler ve bir arada yaa
masalar dahi evli olabilirler. Bu diklcate deer entelektel be
ceriyi kazanmak iin stat gsterge/eri diye adlandrdm eye
sahip olmalyz. Bu yzden, tpk altna karlk gelen deerin
stat gstergeleri olarak verilen belgelerde olduu gibi, yasal
olaralc tannm evlilik ve mlkiyet haklar sitemine sahibiz.
Szn gelii, evlilik belgeleri, nikah yzkleri ve tapu senetleri
biiminde stat gstergelerine sahibiz. Hatta evimden ve
eimden ok uzun sre ayr kalsam bile kurumsal yaplar bir
evim olduunu ve bir koca olduumu hatrlamam ve gerekir
se stat gstergelerinin kullanm yoluyla bu konumumu di
erleriyle deitirmemi olanakl klar. Bu durumda, kurumsal
olgular salt fiziksel sahipliin ve yaknln yerme geer ve
gstergeler kurumsal olgular grnr klar.
Para, evlilik ve mllciyetten daha karmak olarak yne

timlerin (hkmetlerin) kkeni bir dizi ilkel biyoloj ik olguya
dayanmalctadr (ki bunlar) ; birok sosyal primat grubunun
stat hiyerarileri kurma eilimi, hayvanlarn baka hayvanla
rn liderliini kabul etme eilimi ve kimi zaman ise baz hay
vanlarn dierlerine uygulayabildii salt kaba fiziksel kuvvet
lerdir. Sraladm olgularn, ynetimin kkeninin btn y
ksn tekil ettiini ileri srmyorum. Fakat bana yle geli
yor ki primat biyolojisindelci bu eler, siyaset felsefesini an-
Kurumsal Olgular Genel Teorisi 1 1 5
lamak asndan geleneksel olarak tartlan toplumsal szle

me gibi birok zelliin olduu kadar temel olduunu d
nyorum.
Vatandalk, hak ve ykmllkler, iktidar ve mevkiler,

seimler ve kovuturmalar, yneticileri semenin ya da grev
den almann dier yntemleri ve btn dierleri gibi kurul
mu olan bu karmak yaplar, daha ilkel ilikilere ilaveten ko
lektif olarak yklenen stat ilevleri yoluyla kurumsal yaplara
dnrler.
Stat ilevleri iin seilen elerde, zgrlkten zorunlu

lua, keyfilikten akla giden bir skala sz konusudur. zgrlk
ve keyfliin olduu u noktann rnei paradr. Her eit
madde para olarak hizmet grebilir; yalnzca minimum d
zeyde sreklilik, tanabilirlik, elle tutulabilirlik, taklit edile
mezlik, tannabilirlik ve dier birka zellii karlamalar
nesnelerin para ilevini yerine getirmesi iin yeterlidir. Zorun
luluk ve akln bulunduu dier u noktann rnei ise Fransz
hkmetinin Sevr'deki Pavillon de Breteuil'de bulundurduu
standart l aygt gibi eylerdir. Bu u noktann doas ge
rei, bu stat-ilevinin yklenebilecei trden eyler olduka
snrldr. Herhangi bir eski nesne, hatta herhangi bir eski
uzunluk-lme nesnesi bu ilevi yerine getiremez. ki u nokta
arasnda ise, bir evlilik treninde verilen szler veya Ortaa
larda bir adamn valye olmak iin gemek zorunda olduu
snavlar gibi X koullar vardr. Evlilik ve valyelikte olan ye
ni ilevsel ilikisinin keyflii; kadn, parann ileviyle iliki
sinin keyflii derecesine ulamaz. Bu durumlar yine de bir
zorunluluk meselesi deildir. Evlenmenin ve valye olmann,
tamamen kabul edilebilir her trden yolu hayal ve hatta ina
edilebilir. te, X terimince belirlenen koullar ve Y terimince
belirlenen ilevler arasndaki bu geveklikten dolay kltrler,
ayn ya da benzer ilevlerin yerine getirilmesi iin gereken ni-
telikler asndan farkllk gsterirler. rnein, birok Ameri

kan eyaletinde, 'avukat' statsne sahip olabilmek iin bir hu
kuk diplomasna sahip olmak, devlet tarafndan yaplan snav
gemek ve yemin etmek gerekir. Oysa ngiltere'de hukuk dip
lomas gerekmeksizin bir avukann yannda bir mddet al
m olmak yahut lnns of Court'da dzenli olarak yemek ye
mek bu statnn kazanlmas iin yeterlidir. Bu iki farkl koul
kmesinin, haiz olan kiileri ayn ilevi yani hukuk danman
l ilevini yerine getirmeye nasl muktedir kld pek de ai
kar deildir. Bununla birlikte, yukarda bahsedilen ve bu yet
kileri veren kurumlar aka buna muktedir gzkrler.
Stat-ilevi yklemenin, X ve Y elerine olmak zere iki

kola ayrlmasnn aratrmamz asndan nemli baz sonula
r var. lki, stat ifadeleri iki tanma imkan verir; biri ina ba
kmndandr (X terimi) , dieri failli ilev yklenmesi bak
mndandr (Y terimi) . Bylece nakit para, kkeni ve yaps
bakmndan tanmlanabilir : Boyama ve Gravr Brosu tara
fndan baslan belirli tr bir kat ( X terimi) , Birleik Devlet
ler parasdr. Ayn zamanda para, ksmen A.B.D parasnn
zerinde de tanmland gibi "btn kamu ve zel borlar
demenin yasal arac" ( Y terimi) olarak da tanmlanabilir.
Amerikan futbolW1da bir gol, OYW1 esnasnda topla birlikte
gol izgisini gemektir (X terimi) , ve bir gol alt puandr (Y
terimi) .
Yasalatrma (Kanun Olarak Dzenleme)
Gerek kurumsal olgularn mevcut olup olmadklarn an

lamann yolu, kurallar ak seik bir ekilde yasalatrabilmek
ten geer. Mlkiyet, evlilik ve para gibi pek ok kurumsal ol
gu rneinde kurallar ak bir ekilde kanunlar halinde dzen
lenir. Arkadalk, flrt ve kokteyl partileri gibi dier rnekler
ise bu ekilde dzenlenmemitir; fakat bu ekilde de dzenle-
nebilirler. nsanlar dahil olduklar birtakm ilikilerin arkada

lk/flrt/kokteyl partileri olduuna inanrlarsa, sahip olunan
bu trden her bir stat, ilikinin gerekten bu statye sahip
olduuna duyulan inan tarafndan ina edilir ve sahip olunan
bu stat belirli bir ilevi yerine getirmeye devam eder. nsan
larn arkadalk/flrt/kokteyl partilerinden birtakm hakl bek
lentilerde bulunmalar bu durumu gsterir. Arkada
lk/flrt/kokteyl partisi olduuna inanmadklar zde birta
km dzenlemelerden bu beklentilerde bulunmazlar. Eer bir
eyin gerekten bir kokteyl partisi mi yoksa yalnzca bir ay
partisi mi olduu ok byk bir nem tayorsa, bylesi ku
rumsal kalplarn dzenlenebilmesi de sz konusu olmaktadr.
Arkadala dair grev ve sorumluluklar bir anda ciddi bir ta
km yasal veya ahlaki meseleye dnrse eer, o zaman bu
gayri resmi kurumlarn ak seik yasalatrlmaya balardn
tahayyl edebiliriz. Tabi ak seik yasallatrmarn da bir be
deli var: Bu edim yasa olarak dzenlendiinde, yasalamam
biimdeyken var olan esneklik, kendiliindenlik ve gayri res
milikten bizi mahrum brakr.
Genel anlamda toplumsal olgular ve kurumsal olgularn

zel altkmeleri arasnda keskin bir ayrm izgisinin olmad
ve aamal bir geiin varl bu rneklerden anlalm olmal.
Benim toplumumda "birisiyle yrye kmak" kurumsal bir
olguyu deil, sosyal bir olguyu ifade eder. nk belirtilen
olay yeni bir stat-ilevi tayin etmez. Sadece niyetlilii ve bu
nun ak ediliini belirtir. Bununla birlikte, kurumsal hareke
tin karakteristii kolektif niyetlilik biimindedir ki bu kolektif
.
niyetlilik, bir grngye kolektif bir stat ve bu statye kar
lk gelen bir ilev ykleyerek grngnn daha st bir seviye
de kabul edilmesini, tannmasn vb. salar. lev daima dahili
olarak statyle ilikilidir. Zira bu ileve sahip olmasayd sz
konusu stat olmazd. Kriter her zaman udur: Etiket tayini
ile baz yeni ilevlerin yklenmesi birlikte mi yrd rnein
ilevin sadece kolektif kabul ile yerine getirilebilecei haklar ve

sorumluluklar biiminde bu nasldr? Bu kriter sayesinde, 'ko
ca', 'lider', 'retmen' rneklerinin hepsi stat ilevleri belir
tirken 'sarho', 'sinirli', ve 'hret' rnekleri belirtmez. Yine
lemek gerekirse, keskin bir ayrm izgisinin olmad aka
grlmeli.
Bu aklamay snayan en ilgin rnek, savatr. Sava, da
ima kolektif bir niyetlilik biimidir. Bu nedenle insanlar bu
nun bir sava olduunu dndklerinde bu bir savatr. Ti
pik savalarda salt olaylarn katlmclara belirli haklar ve so
rumluluklar ykledii varsaylan belirli bir yasal ya da yar ya
sal statye sahip olduklar dnlr ki bu durumlarda sava,
sadece toplumsal bir olgudan daha fazlasdr. O, kurumsal bir
olgudur. Ayrca, evlilikte olduu gibi varsaylan kurumsal sta
tleri yklemenin belirli yollar vardr. Bu nedenledir ki Ame
rikan yetkilileri, Kore'deki savan 'Kore Sava' olarak adlan
drlmamasn ok istiyorlard (nitekim Kore atmas olarak
adlandrld) . nk bu sava, savan yasal tanmna uygun
deildi. Anayasann bir sava deklarasyonu (bildirgesi) iin
gereken koullar uyarnca yasal bir sava deklare edilmemiti.
Tek seenekleri vard: Eer bu bir 'sava' olsayd anayasaya
aykr olacakt. Bu yzden bir 'sava' deildi; btnyle farkl
bir stat-ilevi, "Birlqik Devletler gvenlik eylemi" idi. Olay,
stat-ilevi yklemek iin X terimini karlamadndan, Y te
rimi 'sava', uygulanamad. Vietnam savanda ise bu eit
ykmllkten kurtulmalar ortadan kalkm, yasal durum
deklare edilmi ve sava Kore'de olandan daha fazla olmama
sna ramen salt fiziksel ve niyetli olgular 'sava' teriminin uy
gulanmasn yetkilendirmiti.
Bu yzden 'sava', geni lekli toplumsal olgu eidi ile
kurumsal olgu eidini belirleme arasnda salnr. Ayrm iin
snama, 'sava' teriminin var olan ilikiler kmesini belirtmek
Kurumsal Olgular Genel Teorisi n 9
iin kullanlp kullanlmamas ya da bir 'savaf durumu olarak

tannmasndan kaynaklanan baka sonular ykleyip ykle
memesidir. Bu, savan nasl ortaya ktyla ilikilidir. Birle
ik Devletler Anayaas altnda, nasl ortaya karsa ksn top
lumsal olgu olan sava, yalnzca Kongre'nin bir edimi, 'Dekla
rasyon' olarak adlandrdm bir eit sz edimi tarafndan ya
ratlrsa, kurumsal olgu olur. Belki de Vietnam ve Krfez Sa
vandan sonra genel evlilik kurumu gibi genel bir sava ka
nunu kurumunu yava yava gelitiriyoruzdur.
zmlemeye Konu Olan Baz Meseleler
Bu blmde, en wr sorulardan birinin cevabn arayaca

z. Kurumsal olgularn yaratlmasnn mantksal yaps nedir?
Bu soruyla balantl dier sorular: Bir X'in Y statsne sahip
olmas iin basite kolektif uylam yoluyla ne trden olgular
yaratabiliriz? Ve kurumsal olgularn imkanlar ve snrlar ne
dir? Btn bir sistem yalnzca kolektif kabulle ilediinden,
bununla ok fazla ey yapamayacamz a priori olarak gr
necektir ve btn bunlar, sistemin tamam herhangi bir za
manda kebilecekmi gibi ok krlgan gzkmektedir. Top
lumun kurumsal yaps tamamyla bu biime sahip olduun
dan dolay bu yapnn imkanlarn ve snrlarn renmemiz
gerekmektedir.
rgtl toplumun mantksal yapsn betimlemeye alt

mdan dolay bunun kapsad eyi aklamak ve en azndan
sz konusu olan eyi ksmen izah etmek iin bu noktada ara
vermek iyi olabilir . 'rgtl toplum' nasl bir 'mantksal ya
p'ya sahip olabilir ? Hepsinden te, toplum bir nermeler
kmesi veya teorik bir dizisi olmadna gre mantksal yap
dan bahsetmek ne dernektir? Kanaatimce, toplumsal ve ku
rumsal gereklik temsiller iermektedir; bunlara sadece zihin
sel temsiller deil, kurucu unsurlar gibi dilsel temsiller bile
dahildir. Bunlar mantksal yaplara da sahiptir. Bu mantksal

yaplardan en temel olanlarn kafi derecede serimlemeye al
acam.
Sz konusu olan nedir1 Silahl kuvvetler ve polis gcyle

kendisini devam ettiren, gerekli yerde kabul bu ekilde zor
layan, devlet ve mlkiyet gibi kurumsal yaplar dnmek ca
ziptir. Fakat Birleik Devletler'de ve dier birka demokratik
toplumda baka bir yol daha vardr. Daha ziyade devletin si
lahl gc, kurucu kurallar sisteminin kabulne dayanr.
1992'de Los Angeles'daki Sokak isyannn televizyonda yayn
lanmas esnasnda byle olduu ortaya kt. Polisin silahlarn
yamaclara evirip, bunu durdurmalarn istemesine ramen
yamaclar dkkaruardaki deerli eyalar yamalad. Yama -
clar, sonular ne olursa olsun, polisi grmezden geldi. Mu
habirin, "Bunu niin yapyorsunuz?" sorusunu bir hrsz,
"bunu yapmak serbest'' eklinde yantlad. Btn bunlar mil
yonlarca kii tarafndan izlendi. Hkmetin polis gc, ancak
ok kk gruplara kar ve de stat-ilevi sisteminin neredey
se geriye kalan dier herkes tarafndan kabul edildii varsay
myla kullanlabilir.
Kanunlar ineyenlerin says fazla olunca, polis tipik ola

rak Los Angeles'da olduu gibi, ya karakola geri ekilir ya ka
nunlar uyguluyormu gibi trensel bir ov yapar ya da sklk
la kanuna uyan btn vatandalar tutuklar. Ayn isyan ve
yama dneminde Berkeley'de, bir dkkan sahibi dkkann
savumnak amacyla silah bulundurduu iin tutukland ve bu
turuklama yamaclarn civardaki dkkaruar polis tarafndan
engellenmeksizin soyduklar esnada oldu. Birok demokratik
Kurumsal Olgular Genel Teorisi l 21
toplumda, kanunlar ineyenlerin says kritik bir kitleye ula

nca polis gc byk lde ov amaldr. 1
Tartmamz asndan asl nokta, kabul sisteminin gve

nilir bir kuvvet sistemi tarafndan desteklendiini varsayama
yacamzdr. lk olarak, kuvvet sisteminin kendisi bir kabul
sistemidir. rnein, polis gc ve ordu stat-ilev sistemidir
ler. Fakat u anki gayemiz iin daha da nemlisi, kuvvet sis
temi bir dier stat-ilev sistemini nerir. Gerek bir kriz du
rumunda, Leviathan'n yardmmza geleceini varsayamayz,
tersine daima bir doa durumunun ierisindeyiz. Fakat doa
durumu, insanlarn gerekte kurucu kurallar sistemlerini ne
redeyse her zaman kabul enii bir durumdur.
Sovyet mparatorluu'nun annus mirabilis 'i ( muhteem

yl) olan 1 9 8 9'da dalmasyla birlikte, daha iyi rnekler elde
edildi. 1 9 8 9 ncesi kuan Sovyet mparatorluu lkelerin
de ziyaret eden herhangi biri, her eyin ancak bir terr sistemi
sayesinde srdrldn grebilirdi. ou kii, stat-ilev
sistemlerinin toplumsal olarak arzulanmak yle dursun ahlaki
adan kabul edilebilir olduunu bile dnmyordu. Fakat
kimsenin bu konuda yapabilecei bir ey gzkmyordu.
nk btn sistem Sovyet ordusu tarafndan desteklenen gi
rift polis gc tekilat tarafndan yrtlyordu. ekoslo
vakya'daki 19 6 8 'Prag Bahar' reform abalar yerel gizli g
venlik gcnn yardmyla Sovyet ordusu tarafndan iddetli
bir ekilde bastrld. ekoslovakya'da her on kiiden biri di
er dokuz kiinin casusu yapld ve houna gitmeyen herhangi
bir iareti gizli servise rapor etti. GDR'deki gvenlik gzet-
Bunu ilk olarak Oxford'da lisans eitimimin ilk dneminde, dne

min yllk Guy Fawkes isyanlarna katldm zaman fark ettim . G
venlik gleri daha tehlikeli olan asl katlmclar karsna almak ye
rine beni, pasif bir izleyiciyi yakalad.
12.2 Sosyal Gerekliin nas
leme sistemi daha kat ve acmaszd; o kadar ki eler bile bir

birlerini rapor etmeye wrland. Ne bir Sovyet sistemi uzma
n, ne bir diplomat, ne bir gazeteci ve ne de bir turist; hi
kimse btn bir sistemin 198o'lerin ortasnda birka yl iin
de birdenbire kebileceini ngremedi. Sistem, stat-ilev
sistemleri artk kabul edilmediinde kt. Sovyet mdahalesi
korkusu artk inandrc deildi ve yerel polis ile ordu, siste
min devamn salayacak giriimlerde bulunmak iin isteksiz
di. GDR'deki ordu, emredildii halde muhalefete ate etmeyi
reddetti.
Herhangi bir tahrikin tek bana, kurumsal olgularn ona

ynn devamn saladn dnmyorum. Bu eit onayla
malar iin, katlmclarn teorik bir avantaj elde etme istein
den tredii veya sert bir viraj dnmek ya da benzer eyler
gibi baz rasyonel temellerinin olmas gerektiini dnmek,
bazlar iin caziptir. Ancak, insanlarn kurumsal yaplar
onaylamaya devam etmeleri ve hatta byle yapmalarnn ken
dileri iin kesinlikle bir avantaj tekil etmedii zamanlarda bile
bu kururrlarn ouyla ibirlii yapmalar, kurumsal yaplarn
dikkate deer zelliidir. Kurumlarn byk oranda alkanlk
yoluyla devam ettii durumlarda, insanlar onlarn geerlilii
ne duyduklar gveni kaybederlerse ya da hkmetlerini bir
hkmet olarak tanmay brakrlarsa, bu kurumlar birdenbire
de kebilir.
En temel karlarn snf karlar oldutma inanan Marx,

tarihin btnyle bir snf mcadelesi tarihi olduunu syler.
Ancak srpriz olan ey, tarihin kk bir blmnn snf
mcadeleleriyle ilikili olduudur. 20. yzyln byk altst
olular, rnein ulusal balln snf dayanmasndan daha
kuvvetli olduunu kantlad ve ayn ulusun btn snflar
dman ulusun btn snflarn ntku ve hevesle yenilgiye
uratt. Enternasyonal snf dayanmas hemen hemen hi
dik.kate alnmad. Ve bu byk altst olularn ounda, dier

btn kurwnlar deimesine ramen snf ayrmn salayan
kurucu kurallar sistemi korundu. Snf yapsn salayan ku
rumsal yaplarn ykld yerlerde rnein, Birinci Dnya Sa
va'nda Rusya, kinci Dnya Sava'nda in'de bu yklmalar
dmanlarn sava amalarndan biri deildi. Emperyal Al
manya, ne Rusya'da Bolevik bir devlet yaratmann peindey
di ne de Maocu bir Mreffeh Byk Dou Asya alan amac
nn peindeydi. rneklemeye altm nokta tahrik, kendilik
kar, kurwnsal yap ve kurumsal deiim arasnda basit bir
iliki ann olmaddr.
Bekli de en artc stat-ilev biimi, insan haklarnn ya

ratlmasndadr. Avrupa aydnlanmasndan nce hak kavram,
mlkiyet hakk, medeni haklar, droit de seigneur (feodal hak
lar) vb. yalnzca baz kurumsal yaplar ierisinde uygulanmt.
Fakat bu dnce kiinin yalnzca irisan olmas hasebiyle sahip
olabilecei stat-ilevinin, bir ekilde kolektif kabulnden
kaynakland. Burada 'insan' X terimine, kiinin "elinden al
namayacal haklara sahip olmas" ise Y terine tekabl eder. Bu
deiimin kolektif kabulnn, kutsal otorite dncesi tara
fndan beslenmesi rastlantsal deildir: "nsanlar, Tanr tara
fndan ellerinden alnamayacak hal<larla donatlmlardr. Ya
am, zgrlk ve Mutlu Olma amac bunlar arasndadr." n
san haklar dncesi, dinsel inancn gerilemeinden daha
uzun yaad ve hatta uluslararas bir karalter kazand. Dikta
tr rejimler karsnda, sklkla farkl etki derecelerinde, Hel
sinki nsan Haklar Bildirgesi'ne bavuruldu. Hatta daha son
ra hayvan haklarnn tannmasna ynelik bir hareket de ger
el<leti. nsan ve hayvan haklarnn her ikisi de kolektif niyet
lilik yoluyla stat-ilevi yl<lenmesinin birer rneidir.
Stat-ilevleri genellikle, bu blmn geri kalannda da

greceimiz gibi bir g meselesidir. Kurwnsal olgularn ya-
ps, negatif-pozitif, artl-kategorik, kolektif-bireysel g ili

kilerini ieren iktidar ilikilerinin yapsdr. Aydnlanmadan
beri entelektel geleneimizde, iktidar dncesi btnyle
bir tr liberal duyarlla neden olur. Bir ksm entelekteller,
iktidarn hi olmamasn (ya da olmak zorundaysa gzde
ezilmi aznlklarnn baka herkesten daha fazla iktidara sahip
olmalarn) tercih eder. Kununsal olgularn bu almasndan
karlacak derslerden biri udur : Medeniyetin iinde deer
lendirdiimiz her ey kolektif olarak yklenen stat ilevleri
vastasyla kurumsal g ilikilerinin yaratlmasn ve devamn
gerektirir. Bunlar drstl, yeterWii, esneklii ve yaratc
l ortaya karmak ve konunak iin srekli izlenmeyi ve d
zenlenmeyi gerektirir ki burada adalet, zgrlk ve itibar gibi
geleneksel deerleri anmyorum. Kurumsal g ilikileri her
zaman her yerdedir ve esastr. Kununsal g ki muazzam,
yaygn ve tipik olaral<.: grnemez, her yere ve sosyal hayatn
her alanna nfuz eder ve bu ekliyle liberal deerlere kar bir
tehdit deil, daha ok bu deerlerin nkouludur.
Stat-levi Yklemenin Baz Trleri
Kurumsal gerekliin mantksal yapsn aratrmal<.: iin

ncelikle unu sormak istiyorum : Stat-ilevleri yalnzca var
olduklarna inanldnda var olabildiine gre, insanlar stat
ilevleri yaratarak ne eit yeni olgular, yeni gler ve yeni ne
densel yaplar yaratabilirler?
Fiziksel ilevler sz konusu olduunda, tek snrlama salt

fiziksel olaslklardr. Teknoloji tarihi, biriktirilmi bilginin ve
organize edilmi arzularn teknik olaslklardan nasl faydala
nldnn tarihidir. Kurumsal olgulara gelince, teknoloj ideki
gelimeler olaslklar deitirmez. Sadece bir eyin arj cihaz
olduuna karar vererek onu, arj cihaz olarak kabul edeme
yiz. Ancak birinin Bakan olabilmesini salayacak eylere ka-
rar vererek ki bu karar verdiimiz artlar karlayan kiileri

Bakan yapar, bakanlk mevkisini kabul edebiliriz. "X C'de Y
olarak deerlendilir" cmle yapsnn ilemsellii
(intensionality), grngnn niyetlilii iin bir ipucudur. Ne
X ne de Y terimi, btn cmlenin doruluk deeri deimek
sizin ya da zarar grmeksizin ortak gnderimde bulunan ifa
delerin birbirinin yerine gemesine izin v.ermediinden, 'de
erlendirilir' dz sznn bir niyetlilik biimini belirlediini
varsaymak iin yeterli nederlere sahibiz. Bu forml kullana
rak kurumsal olgular yaratma olaslklar, varlklara yeni zel
likler ykleme olaslklaryla snrldr ki bu sadece varlklarn
bu zelliklere sahip olduunun kolektif kabuldr. imdi bi
zim sorumuz udur: Kurumsal ilev yklemenin snrlar ve
biimleri nedir?
lk bakta kurums al olgular, kendi eitlilii iinde bt

nyle artc gzkr. Kurumsal olgular yoluyla sz verebili
riz, skor yapabiliriz, memur olabiliriz, Bakan olabiliriz, top
lanty bitirebiliriz, faturalar deyebiliriz ve iimizi brakabili
riz. Fakat bu devasa konu eitlilii iinde, gerekte kurumsal
olgularn sadece birka genel biimsel zellii vardr.
Kurumsal olgularn yaratlmas, h:llihazrda kendisi bu

stat-ilevine sahip olmayan varlklara, bir ilevle birlikte bir
stat ykleme meselesi olduundan, bir stat ilevi yaratlmas
genellikle yeni bir iktidar (g) verme meselesidir. Y terimi ta
rafndan belirlenen stat-ilevinin yklenmesi X terimine yeni
bir g vermeseydi ok mesele olmayacakt. Ve kurumsal ol
gularn (hepsinin deil ama) ounun yaratlmas, btnyle
X terimine bir g verilmesidir, ya da gcn yaratlmasnn
koullandrlmas veya reddi gibi doruluun ilevsel bir ile
minin icra edilmesidir. En basit durumda, Y terimi X terimi
nin srf kendi yapsndan dolay sahip olmad bir g belir
ler. X teriminin bir kii olduu durumlarda, bu kii halihazr-
da sahip olmad bir g kazanr. X teriminin bir nesne ol

duu durumlarda, bu nesneyi kullanan kii, sadece X terimi
nin yapsndan dolay yapamayaca eyleri yapabilir. Bu ne
denle para, pasaport, ehliyet ve bir dilin cmleleri bunlar ta
yanlarn ya da kullananlarn dier trl yapamayacaklar; e
ya s atn almak, lkeler arasnda seyahat etmek, yasal olarak
araba kullanmak ve cmleleri dile dkerek sz edimlerinde
bulunmak gibi eyleri yapmalarn olanakl klar. Bu durum
larda, Y statsnn kabul yetkilendirme, izin ve yapabilme
gibi baz g biimlerinin yaratlmasn kapsar. Dier durum
lar, ileride greceimiz zere, bu g biimlerini olumsuzla
ma ya da koula balama gibi bir Boolean ( drtl doru
yanl) ilevini ierir.
O halde, "ka eit kurumsal olgu olabilir?" sorusu, daha

geni olan, "sadece kolektif kabul yoluyla ne tr bir g yara
tabiliriz?", sorusu iinde kaynayp gider. Salt fiziksel g, ko
lektif kabulden etkilenmez. Kolektif kabul yoluyla kilomuza
veya bilek grei yeteneimize bir ey ekleyemeyiz. Fakat ko
lektif kabul yoluyla insanlarn refahn artrabiliriz, hatta onla
ra bir yaama ve bizi ldrme gc verebiliriz. Cevabn genel
biimi yle olmaldr: Bu mekanizma ile sadece gcn kolek
tif kabulnn ve tannmasnn kendisi iin kurucu olduu g
biimlerinin hepsini yaratabiliriz. Mekanizmann biimsel ya
ps buysa, o zaman kafa kartrc iki zellik aklanm olur.
Birincisi, mekanizmann konu zerinde snrlayc bir rol
yoktur. Bu yzden elerden savalara, kokteyl partilerinden
Kongreye kadar ok geni bir kurumsal gereklik eitlilii
gstermesi daha az artc grlmelidir. kincisi, betimlendi
i ekliyle mekanizma, katlmclarn gerekte neler olduu
nun farknda olmalarn gerektirmez. Birinin sadece kutsand
iin Kral olduunu dnebilirler, fakat sadece otoritesini
tanmaya devam ettikleri srece, onlarn inanlarndaki yanl-
Kurumsal Olgular Genel Teorisi 11.7
n ne olduu dikkate alnmakszn, o kral stat ilevine sahip

tir.
Btn kurumsal olgularn g ierdii iddiasnda ilgin

bir istisna kmesi vardr. Baz kurumsal olgular herhangi bir
ilev eklenmeksizin saf stat ierirler. Bunlar statnn sadece
yceltme ( ta'zim) olduu durumlardr. Eer onursal deeri
olan bir madalyayla dllendirilirseniz, kendi snfnzda en
popler kii olarak oylanrsanz ya da Miss Alameda Country
olursanz, bu pozisyonlarla ilgili herhangi bir g veya hak
sahibi olmazsnz. Onlar, salt onursaldr. Onlarn karl ne
gatif (olumsuz) onur meselesidir. Bu nedenle, eer kt dav
ranlarnzdan dolay knanrsanz, stleriniz tarafndan azar
lanrsanz, ya da kendi snfnz iinde poplaritesi en az kii
olarak oylanrsanz, bunlarn hepsi negatif onurlardr. ster
olumlu ister olumsuz (bunlar zerine) hibir gcn uygulan
masna gerek yoknr.
Bizim sorumuz udur; "X, C'de Y olarak deerlendirilir"

forml iinde ka e.it "Y'' vardr1 Kurumsal olgular, kolek
tif niyetlilik yoluyla yaplandrld iin ve kurumsal olgularn
yaratlma olaslklar zerinde kat snrlamalar olduu iin bu
soruyu cevaplayabilmeliyiz. O halde kurumsal gerekliin baz
biimsel zelliklerini yaln bir ekilde sralayarak balayalm.
Y stats birok farkl varlkbilimsel grng kategorile

rine yklenebilir: rnein, insanlar (efler, eler, papazlar,
profesrler vb. ) ; nesneler (cmleler, be dolarlar, nfus kat
lar, ehliyetler vb. ) ; ve olaylar (seimler, dnler, kokteyl
partileri, savalar, goller vb. ) gibi. nsanlar, nesneler ve olaylar
sistematik ilikiler iinde (ynetimler, evlilikler, kooperatifler,
niversiteler, ordu, kiliseler) etkileime girerler. Y stats ge
nelde, aralarndaki birtakm kurumsallk ncesi var olan iliki
lere dayanarak insan gruplarna yklenir. Bu nedenle bir insan
topluluu bir ehir devlet kurabilir, ya da bir erkek ve kadn
evli bir ift olabilir. Fakat bu her iki ina da basite doru sa
yda insann bir araya gelmesine dayanmayp daha ok bu
topluluk yelerinin aralarndaki ilikiye dayanr.
O halde kendilerine yeni stat-ilevleri atfedilen nesnele

rin, olaylarn ve insanlarn zellikleri nelerdir? lk nerim,
gruplar da dahil insan kategorisinin, insanlara ilikin olarak i
leyen olaylara ve nesnelere stat ilevleri yklenmesi anlamn
da temel olduudur. Bu srpriz olmamal, zira failli ilevlerin
genel bir zelliidir. Bu bir nesne olarak be dolar olma mese
lesi olmayp dahas be dolara sahip olmann aksi takdirde sa
hip olunamayacak belli bir iktidar (g) salamasdr. Tpk,
bir tornavida olmann deil, tornavidaya sahip olmann, kiiye
aksi halde sahip olmad bir g salamas gibi. Dnd
m bu neri aslnda stat ilevi yklennesindeki kolektif ni
yetliliin ieriinin tipik olarak, tekil veya oul, pozitif veya
negatif, koullu veya kategorik bir gc 'sahip olan' insan z
nesi olaca durum dur. Bu statnn, "John Bakandr" rne
indeki gibi bir zneye (faile) yklendii dorudan durum
olacaktr ve statnn, "bu bir be dolardr" rneindeki gibi
bir nesneye yklendii dolayl durum olacaktr.
Dikkat edilecek dier biimsel bir zellik de kurumsal ol

gulara uygulanan isel ya da dsal bak alar arasndaki ola
an ayrmdr. Bu kitapta ncelikle isel bak asyla ilgiliyiz.
nk kurumsal olgularn hibir ekilde var olamayaca, sa
dece katlmclarn isel bak asdr. Antropolog, bir kuru
mu rnein, Kwakiutl kabilesi yeleri hibir ekilde farknda
olmadklar ilevleri icra ederken, dardan bir 'potlatch' (K
zlderili festivali) olarak grebilir. Fakat ilk olarak btn festi
val sadece katlmclar tarafndan stat ilevi yklenmesi ve
kolektif niyetlilikten dolay bir 'potlach'tr ve bu, ister bilinli
isterse bilinsiz olsun, sadece birinci ahs bak asndan var
olabilir.
Kurumsal Olgular Genel Teorisi : 9
sel bak as iinde bile baz biimsel ayrmlar yaplabi

lir. Mikro dzeyde, bireyler paray bir deiim arac olarak ve
birikim deeri olarak grrken, evlilii bir kadn ve bir erkek
e arasnda yaam paylama sz olarak grrler. Fakat mak
ro dzeyde, planlayclar ve organizatrler bireysel durumlar
da tayin edilen stat ayn olmasna ramen, bu kurumlar isel
bir bak asndan bile farkl ilevlere sahip olarak grrler.
Piskopos, evliliin ilevini Tanry kutsamak ve toplumsal is
tikrar s alamak olarak grr; merkez bankas para arzn
ekonomiyi kontrol etmenin bir yolu olarak grr. nemli
nokta u ki, isel mikro dzey ontolojik olarak birincildir.
Piskoposun, Merkez Bankas Ynetirni'nin ve antropologun,
kurumsal olgularn yapsn kuran temel niyetlilik biimine
sahip olan evlilik ve para siperlerinin en dk seviyede kat
lmclar olmadan, kendi gr alarna sahip olmalar sz
konusu olamaz. Bunun tesinde, dk dzey katlmclar
temel ontolojiyle ilgisi olmayan kurumsal varlklarn kendileri
iin icra etmelerini istedikleri dier trden btn ilevlere sa
hip olabilirler. Bu nedenle ou insan, paray g ve prestij
iin ister, arlar iin bu, parann temel bir ilevidir. Avrupa'nn
ynetici hanedanlar arasnda evlilik, hanedanlk. iktidarnn
bir aracyd . (Alii bela gerunt, tu felix Austria nube: Ne mutlu
sana Avusturya, dier uluslar savasn, sen evlen) . Acizler ara
snda bile evlilik, bu trden gizli ilevleri yerine getirir. Al
olan u ki, btn bunlar sadece caddelerdeki sradan kolektif
niyetliliin temel varlk bilimiyle (antolojisiyle) , deyim yerin
deyse, formle gre bir stat ilevi ykleyerek iler.
Kurumsal olgulara bu noktalar dikkate alarak bakarsak,

stat ilevlerinin belirli geni kategorilerde baarsz olduu
grlebilir. Bunlar geici olarak ilk elde -daha sonra gelitir
mek zomnda kalacamz- Sembolik, devsel, Onursal ve
Yordamsal ( prosedrsel) olarak adlandrdm drt geni ka
tegoriye ayracam.
. Sembolik G: Anlamn Yaratlmas
Sembolik glere sahip olma meselesi bize gereklii bir

ya da daha fazla edinsz tarzlar iinde temsil etme olana
verir. Byle durumlarda, ikin olarak niyetli olmayan varlkla
ra niyetlilik ykleriz. Bunu yapmak btn biimleri iinde dil
ve anlam yaratmaktr. Belirli bir fzilcsel yapya niyetlilik yk
lemek hem biimsel bir yap (szdizim-sentaks) hem de an
laml bir ierik (semantik-anlambilim) belirler. Bu nedenle
rnein, '!! pleut ' seslendirme/fonetik/grafik tr olarak Fran
szca bir cmle, "Es regnet " ise Almanca bir cmle olarak de
erlendirilir. Fiziksel sesler ve iaretler zerine stat kazanm
szck, cmle ve genel anlamda sz dizim ykleriz. Ve bu
rneklerde olduu gibi farkl szdizimsel nesnelere ayn se
mantik ierii ykleriz ki her ikisinin anlam da "Yamur ya
yor"dur. Sembolletirme dier kurumsal ilev ykleme bi
imleri iin de esastr. Bu nedenle nc blmde, szckler
ve semboller olmakszn haklar ve ykmllkleri ykleyeme
yeceimizi aklamaya altm.
2. devsel G: Haklarn ve Ykmllklerin Yara

tlmas
devsel glere sahip olma meselesi, insanlar arasndaki

ilikileri dzenlemektir. Bu kategoride haldan, sorumluluklar,
ykmllkleri, grevleri, ayrcalklar, yetkilendirmeleri, ce
zalar, ruhsatlar, izinleri ve bu tr dier devsel grngleri
ykleriz. n(eki nerimizde yani genellikle Y stats g ve
rir (veya reddeder) nerisinde, ak hipotez bu tr stat ilev
lerinin iki geni kategori olduuydu. Birincisi, zneye yeni bir
gcn verildii ; belgeler, ruhsatlar, yetkiler, haklar, izinler ve
ya dier trl kiinin yapamad baz eyleri yapabilme nite
lii verme gibi durumlardr. kincisi ise znenin, dier trl
yapmak zorunda olmayaca, bir eyi yapmasnn gerektii,
sorumluluuna gre, zorland, cezalandrld, tembih edil-
dii y a da bununla e anlaml olarak dier trl yapabilecei

bir eyi yapmaktan men edildii durumdur. Kabaca ifade
edersek, bu iki byk kategori pozitif (olumlu) ve negatif
(olumsuz) g kategorileridir. Bir snflandrmaya sahip ol
mak iin btn bu devsel stat ilevlerine uylamsal iktidar
(g) meselesi diyelim. Bu terminoloji bize, sklkla birbirleri
ni tamamlasalar da, uylamsal gc kaba fiziksel gten ayrt
etme olana verir. nk uylamsal g vermek, genellikle
kaba fiziksel g kullanma yetkisi vermektir. Polis gc bu
nun apak bir rneidir.
zmlememizin ncelikli hedefi olarak para, ynetimler

ve niversiteler gibi toplumsal nesneleri deil de, bu nesnele
rin zerinde ve iinde eylemde bulunan zneleri alrsak, o
zaman kurumsal gerekliin snflandrlmasndaki byk
blme; znenin yapabilecei eylerle yapmak (ve yapmamak)
zorunda olduu eyler arasnda ve de znenin yapmasna izin
verilen eylerle, Y terimi balamnda belirlenen stat ilevinin
yklenmesinin bir sonucu olarak zneden yapmas beklenilen
eyler arasnda olur. Aada baz rnekler verilmitir:
John'un bankada bin dolar var.

Tom Birleik Devletler vatandadr.
Clinton bakandr.
Sally avukattr.
Sam'in bir restoran var.
Bunlarn her biri haklar ve sorumluluklar ykler. Birinci

rnek, John'a eyalar satn alma veya bu parayla insanlar is
tihdam etme hakk ve parayla kazanlan faizin vergisini verme
devi ykler. kinci rnek, Tom'a biroklar arasda oy verme
hakk ve bir Sosyal Sigorta numaras alma zorunluluu yk
ler. nc rnek, Clinton'a yasay veto etme hakk ve Birle
ik Devletlerin bir eyaletine Kongre'ye kar sz halck verme
vb. sorumluluu ykler. Haklar ve sorumluluklar ykleyen
kurumsal olgularn ykc ve yok edici de olabileceine dikkat

edilmelidir. Aada buna dair baz rnekler verilmitir.
Arn btn parasn kaybetti.
Ivan'n rubledeki serveti enflasyon nedeniyle deersiz
hale geldi.
Nixon grevinden istifa etti.
Collidge'n dnemi yand.
Sam boand.
Sally'nin kocas ld.
3 . On ur: Kendisi iin Sta tler
Onur (veya onursuzluk) gelecekteki sonularndan daha

ziyade kendisi iin deerli (veya deersiz) statlere sahip olma
durumudur. Oyunlardaki galibiyet ya da yenilgiler ve ya ku
rumsal olarak onaylanm kamusal onur ya da itibar kaybetme
biimleri bu tr stat rnekleridir. Aada baz rnekler ve
rilmitir:
Mark Uzak Bat kayak ampiyonasn kazand.
McCarthy ABD Senatosu tarafndan knand.
Bili, College de France tarafndan madalyayla dllen
dirildi.
B\l stat ilev kategori trne ek olarak, onurlarn ve

devsel glerin koullu ve yordamsal (prosedre!) zellikle
rini de belirtmemiz gerekir.
4. Gce ve Onura Giden Yolun Yordamsal Aamalar

Kurumlarn ierisinde hem haklarn ve sorumluluklarn
hem de itibarszlamann ve onurun elde edilmesi yolunda
yordamsal aamalar tayin edebiliriz. Tpk aadaki rnekler
de olduu gibi;
B ili, oyunu Reagan iin kulland.
Demokrat aday olarak Clinton, Bakanlk iin aday se
ildi.
tiraz, yarg tarafndan kabul edildi.
Oy kullanma rneinde, birisi oy kullanma hakkna sahip

olsa da, gerek oy kullanmann kendisi herhangi bir yeni hak
ve sorumluluk yaratmaz. Sadece toplanan oylar gerekli oun
luk ve dolaysyla da yeni haklar ve sorumluluklarla birlikte bir
galip belirler. Alt oy almak, futbol oyununda alt puan alma
ya benzer fakat alt dolar almaya benzemez. Alt oy ve alt pu
an kazanmak yolunda yordamsal admlardr; ancak bunlarla
herhangi bir baka ey yapamazsnz. Alt dolarla ise, gerek
tende baz eyler alabilirsiniz. Tekrarlamak gerekirse, birisi
Bakan aday olarak seildiinde, aday olarak yeni haklar ve
sorumluluklar kazanr fakat adaylk iin varsaylar asl nokta,
Bakan olma yolunda bir aama olmasdr.
Tek ve ayn kurumsal olgu, nde gelen bu drt zelliin

hepsini ierebilir. Bu yzden Demokrat aday olmak, kiiye se
ilmi belirli haklar ve sorumlulul<lar verir ki bu byk bir
onurdur, Bakan olma yolunda yordamsal bir aamadr ve
nc blmde akladm gibi btn bu ey szckler ya
da dier trden semboller olmakszn var olamaz.
Bu noktalar, oyunlara nasl uygulandklarn gstererek

rneklemek istiyorum. Oyunlar, bu analizin allmas iin
zellikle kullanllardr. nk daha geni bir toplumsal g
rng iin mikro kozmos sunarlar. Wittgenstein, bilindii gi
bi, 'oyun' szc ile iaretlenen hibir zn olmadn ileri
srer. Fakat ayn ekilde beysbol, futbol, tenis vb. yar
sporlarda olduu gibi paradigmatik oyunlarn sahip olduu
belirli ortak zellikler vardr. Her bir oyun almaya allma
lar amacyla yaratlm olan belirli engelleri amak iin bir di
zi giriimden oluur. Oyundaki taraflardan her biri, bu engel-
lerin stesinden gelmeye ve kar tarafn da bunlarn stesin

den gelmesini engellemeye alr.1 Oyunun kurallar, yapl
mas ve yaplmamas gereken eyleri olduu kadar engellerin
neler olduklarn ve bunlar amak iin nelerin yaplabileceini
de belirler. Bu nedenle beysbolda topa vuran oyuncunun topa
vurmasna izin veren kurallar, topu skalamamasn gerektirir.
Bununla birlikte, nc vuruunu yaptktan sonra vuru ala
nn terk etmeli ve bakasnn da vuru yapmasna izin verme
lidir. Bu oyunun pek ok kural haklar ve sorumluklarla ilgili
dir. (2. zellik) , fakat btn ama kazanmaktr. (J. zellik) ve
ara aamalarn ou yordamsaldr. (4. zellik) rnein, bir
ok hak ve wrunluluk artldr. Bu yzden topa vuran bir
oyuncu, bir kez topa vuramam ise ya da topu varsa bu,
ona daha fazla hak ve wrunluluk salamaz ancak, artl haklar
ve zorunluluklar tesis eder: ki karma hakk ve dar kma
zorunluluu, fazladan bir top ve ilk alann dna kma zo
runluluu. Bu tr artl haklar ve wrunluluklar tipik kurumsal
yaplardr. Szn gelii, Amerikan niversitelerinde hizmetle
rinizden yllar sonra kadrolu bir pozisyon iin hak kazanabi
lirsiniz.
Uylamsal Gcn Mantksal Yaps
Bir nceki blmde yaplan geici snflandrmada ortaya

kan meselelerin daha ileri incelenmesi olarak, imdi kurum
sal olgularn niyetli yaplarn aklamak istiyorum. Amacm,
'X, C'de Y olarak deerlendirilir' formlnde X'ten Y'ye do
ru gittiimizde Y stat ilevinin ieriinin genel biimini ifade
etmeye almaktr. Y'nin ierii kolektif kabul yoluyla X un-
Oyunlar zerine Wingenstein'a verilen bu karlk tarafmdan kefe

dilmedi. Bunu ilk kimin d.ndn ya da nerede duyduu mu
bilmiyomm, fakat szl gelenein bir paras oldu bu.
suruna yklendiinden, bu kolektif kabullerde onaylar, inan

lar vb. baz ierikler olmaldr. Benim nerim olduka geni
bir rnek.lem iin ieriin, znenin baz eylem trleriyle ya da
eylem akyla ilgili olduu baz uylamsal g tarzlar ierdi
idir. Bununla birlikte, kolektif kabuller yoluyla yaratlabile
cek glerin trleri zerinde kat snrlamalar olduundan,
ok az sayda forml iinde Y teriminin ieriinin genel bii
mini ifade edebilmeliyiz. G (iktidar) daima bir eyi yapma
gc ya da birinin bir eyi yapmasn engellemek olduundan,
stat ilevi gcnn nerme ierii daima ksmen udur;
(S, A' y yapar)
ki 'S' ya tekil bir ferde ya da bir gruba gndermede bulu

nan bir ifade ile yer deitirirken 'A' ise, kanmak ve ekin
mek gibi negatifleri de ierecek ekilde bir fiilin, eylemin veya
edimin addr.
Bu dnce izgisinin devamnda 'X, C'de Y olarak deer

lendirilir' durumunda, X terimine yklenen kolektif niyetlili
in ieriinin ilkel yapsnn
Kabul ederiz (S gce sahiptir (S A'y yapar ) )
olduunu grrz.
Biimsel olarak konuursak, biri bu temel yap ierisinde

birok ilem icra edebilir ve bu ilemler benim yaptm eitli
ayrmlar rnekler . Daha nce de sylediim gibi pozitif ile
negatif uylamsal gler arasnda ve yapabilme(ler) ile gerekli
likler arasnda bir ayrm sz konusudur. Ayrca uylamsal g
cn yaratlmas ve yklmas arasnda da bir ayrm vardr. Ev
lenme ve boanma, birisini bir mevkie atama veya o mevkiden
alma arasndaki ayrmlar bunun rnekleridir. Bunlara ek ola
rak, yordamsal (prosedre!) ve nihai uylamsal g arasnda
da bir ayrm vardr. Bunun rnei ise belli sayda oy almal<la
seimi kazanmak arasndaki ayrmdr. Oy almak kazanma yo-
lunda yordamsal bir admken, kazanmal seim srecinin so

nucudur. Ayrca bir kurumsal olgunun ilk yaratm ve taki
binde bunun devam arasnda da bir ayrm da sz konusudur
ki bu ayrm bir sonraki blmde tartacam.
Bu biimsel ileyileri soruturmaya iki mmkn klna ve

gereklilik tarzn inceleyerek balayalm ki bunlar aadaki gi
bi sunulabilir:
Kabul ederiz ( S yapabilir ( S A'y yapar) )
Kabul ederiz (S'in yapmas gerekir (S A'y yapar) ) .
Mmkn (muktedir) klma durumlarnda, bir kiiye ya da

gruba kolektif olaral g veririz; gereklilik durumlarnda ise
kolektif olaral bir kiinin ya da grubun gcn snrlarz.
leri srdm hipotezde, btn bu eleri bir araya ko

yarsal, tipil bir uylamsal mmkn klc gcn altndaki bi
imsel yap rnein, "bu bir para kat (X) be dolar (Y) ola
rak deerlendirilir" yaps ksmen yle olacaktr :
Kabul ederiz (S, X'in taycs, yapabilir (S, X ile be do

lar deerine kadar bir ey satn alr) ) .
Uylamsal negatif g durumlarnda yani gerekliliklerde

szn gelii, "bu bir para kat (X) park bileti (Y) olarak de
erlendirilir" durumunda kolektif niyetliliin altndaki biim
ksmen yle olacaktr:
Kabul ederiz (X'e konu olan kii, S'nin, (deme) yapmas

gerekir (S belirli bir periyot iinde bir deme yapar) ) .
Buraya kadar sre giden kurumsal olgularn, rnein za

ten bir be dolara ya da bir park biletine sahip olduum du
rumlarn, biimini betimledik. Fakat bu uylamsal glerin
kendileri yaratlabilir veya yok edilebilir. Bu yaratma ve yok
etme edimleri, rnein evhlik ve boanma gibi uylamsal g-
cn uygulanmas olabilir; ya da bir grubun resmi bir seim

veya atama olmakszn birini kendi liderleri olarak aamal bir
ekilde kabul etmeleri rneinde olduu gibi basite aamal
olarak oluabilir. Edimin bir uylamsal gcn ak yaratm
veya yok edilmesi olduu durumlarda, bunun kendisi tipik
olarak baka bir uylamsal gcn uygulanmasdr. Bu yzden
g, yaratmalc ya da yok etmek iindir. i, bavuran kiiye
( S) ehliyet vermek olan Motorlu Aralar Blm gibi bir dev
let dairesi yaratan uylamsal bir g varsayalm. Buradaki ko
lektif niyetliliin biimi nedir? Ajansn niyetliliini btn sis
temi ilk etapta alr klan toplumun niyetliliinden ayrt et
memiz gerekir. Toplumun gr asndan bakldnda, ku
rumsal gcn yaratlmasnn biimi udur:
Kabul ederiz (Ajans yaratr (S yapabilir (S araba kulla

nr) ) )
Uylamsal bir g yok edildii zaman, bana gre bu du

rumda olumsuzlama, kabuln ierii zerinde deil, kolektif
kabul zerinde ilemektedir. Bu nedenle rnein, S ve S'nin
evlilikleri biterse sonu udur:
Artk kabul etmeyiz (S ve S evlidir)
Birinin, btn uylamsal gleri ilkel art olumsuzlama

asndan tanmlayabilmesi gerektiini dnmek ilgi ekici
dir. Mantn bir dier kolunda elde ettiimiz baar bu ayar
tlmay yreklendirir. Bundan dolay aletik1 kipli mantkta :
(p) iff-0 ( -p)
Alethic terimi moda! mantktan tretilmi ve baz dilciler tarafndan

moda! fiiller ve bunlarn dildeki ilgili yaplarnn anlizindc teorik er
evenin bir paras olarak kullanlmtr. Alethic modalite nermele
rin doruluunun imkan ve zorunluluu ile ilgilidir ve Epistcmik ile
dcontik modalitcnin zttdr. ( .n.)
(P ancak ve ancak P alnama olaslnn bulunmad du

rumlarda zorunlu olarak P'dir)
Niceleme mantnda ( quantificational logic) :
Vx(fx) iff-::Jx(-fx)
(Her X nesnesi iin, X ancak ve ancak f zelliine sahip

olnayan bir X yoksa f zelliine sahiptir) .
Hatta baz devsel mantk ( deontic logic) sistemlerinde :
O(p) iff-P (-p)
(P ancak ve ancak P olnayana izin verilnedii durumlar

da gerekliliktir)
O halde neden 'kurumsal' mantkta da paralel bir yap ol

masn? Neden
S yapabilir (S, A'y yapar) ancak ve ancak S olnayann

yapmas gerekir (S olnayan, A'y yapar. ) eklinde olmasn?
(S, ancak ve ancak A edimini ic a etmemesi gerektii du

rum olnadnda, A edimini yapabilir.)
lk bakta paralellik iler grlneyecektir. Zira bir eyi

yapmama gereinin bulunmay, kendiliinden o eyi yapa
cak kurumsal bir mmkn klnay ina etmez. Klasik devsel
mantkta, bir eyi yapmama gerekliliinin bulunmamas, o e
yi yapabilme iznine eittir. Fakat uylamsal gler iin byle
ak eitlikler yoktur, nk yapmamam gerekmeyen ok fazla
ey yoktur (yani onlar yasal<lanmamtr) . Ancak onlar yap
mak iin kurmnsal bir ekilde imkan verilmi ve yetkilendiril
mi deilimdir. Mesela, uyanp odada volta atmak, smkr
mek ya da bam kamak iin bu eyleri yapmamam gerekti
ine dair bir durum sz konusu olmamasna ramen, kurum
sal bir ekilde imkan (g) verilni de deilim.
Bununla birlikte, bu konular zerinde iyice dnrsek,

tam bir paralelliin sz konusu olduunu grebiliriz. Sorun
lardan biri kapsam (alan) sorunudur. Uylamsal g sadece
bir edimin veya yaratma srecinin olduu durumlarda var
olur. Bu yzden kolektif g yaratma ileticisinin kapsam
iinde hem kurumsal mmkn klmalar hem de kurumsal ge
reklilikleri dnmek zorundayz. Yukardaki ift koulluluu
anlamann yolu, kolektif g yaratma ileticisinin kapsam
iindeki her bir koulu anlamaktr ve bu ekilde anlaldnda
kipli mantk, devsel mantk ve niceleme mant iin geerli
olan birbirinin yerine geebilme kanunu kurumsal mantk iin
de mkemmel bir ekilde iler. Bundan dolay,
S yapabilir (S, A'y yapar) ancak ve ancak S olmayan ge

rektirir (S olmayan A'y yapar)
gerek anlam udur:
Biz kolektif kabul yoluyla (S yapabilir (S, A y yapar)) duru

munu ancak ve ancak kolektif kabul yoluyla (S olmayan gerekti
rir (S olmayan A y yapar)) durumunu yarattmzda yaratrz.
Aadal<:i rnekler bu noktay aklayacaktr. Kongrenin

yasasn veto etme yetkisini, Bakan 'zn yetkileri arasnda kabul
ettiimizde, Bakan 'zn yetkileri arasnda ad geen yasay veto
etmemesinin beklenmemesi durumunu yaratm oluruz. Ben
zer ekilde bir ehliyete yani ara kullanma yetkisine sahip ol
duumda, benden ara kullanmamamn gerekmemesi gibi bir
stat kazanrm.
Yukardaki uylamsal glerin (yetkilerin) doasnda de

rin gizli bir nokta sz konusudur : Bunlar sadece bir edimin ya
da yaratma srecinin bulunduu dunmlarda var olurlar. Do
laysyla, olumsuzlama yoluyla gsterilen, uylamsal bir g
cn olmamas sadece baka bir uylamsal gcn varlna eit
deildir. Fakat her iki uylamsal g tarzn halen daha bir
g (yetki) art olumsuzlama asndan tarmlayabiliriz ki her

ikisi de formle gre yaratmalar olarak anlalr. ki temel uy
lamsal g tarz bir znenin zerine yetki ve gereklilik yk
lediimiz durumlardr ve bunlar, birbirlerine art olumsuzla
maya bal olarak tarrnlanabilir.
Bunun yarmda, bir gcn tahribini daha nce var olar

bir uylamsal gcn ortadar kaldrlmasna bal olarak ta
nmlayabiliriz. rnein, bir ii iten atldnda ya da mah
keme boanmaya kesin karar verdiinde, her bir durumda da
ha nce var olan uylamsal bir g, kabuln kalkmasyla yok
edilir. Bu nedenle 'Kovuldun' demek uylamsal gcn orta
dan kaldrlmas demektir:
"(e alnmarn getirdii) yetkileri ortadar kaldrrz" de

mek u ifadeye denktir:
(S'in haklar ve ykmllklere sahip olarak (S bir ii gibi

edimde bulunmasn) bundar bayle kabul etmiyoruz
Kabuln ieriinin olumsuzlanmasndan ziyade kolektif

kabuln olumsuzlarmas olarak uylamsal gcn ortadar
kaldrlmasnn martksal yapsna ilikin temel argmar (de
lil), bunlarn stat ilevinin srekli kalcln, uylamsal g
cn tipik olarak gerektirdii gibi gerektirmemesidir. Bu yz
den evlilik sre giden bir kalcl gerektirirken baarma da
bu sz konusu deildir.
imdi, kurumsal gerekliin martksal yaps hakl{lndaki

bu tartmarn altnda, kurumsal olgular sembolik,
devsel, onursal ve yordamsal eklinde balangta yapm ol
duumuz snflandrmamzn neresindeyiz? Bunun, yapt
mz tasnifn iyi gdlenmi bir snflandrmaya dayarmadn
gsterdiini dnyorum. nk kabaca ifade etmek gere
kirse, bu ekilde her ey devsel olarak sonulanr. lk nce
yordamsal rnekleri dnn. Vermi olduum btn misal-
ler tekrarlanm devsel ve onursal stat ilevlerindeki aama

rnekleriydi. Bu nedenle mesela, oy pusulas zerine X yap
mak, bir aday iin oy kullanmak ve oylarn ounluunu al
mak ise seimi kazanmak olarak deerlendirilir. Beysbolda,
topa doru hamle yapp karma, skalamak olarak ve kez
skalamak da oyun harici kalmak olarak deerlendirilir. Bu
yordamsal stat ilev rnekleri koullu devsel rneklerdir ve
ncl koulun yerine getirilmesinin sonucu, kurumsal gerek
liin yinelenen hiyerarisinde bir st aamaya geitir. Bu ne
denle rnein, beysbolda topa vuramamak koullu devsel bir
statdr. Bunun wrlayc gc iki kez daha topa vuramad
nz zaman oyun haricinde kalmanzdr. Fakat iki kez daha s
kalayp oyun haricinde kaldnzda, bu yeni bir devsel sta
tdr ve bu nedenle kurumsal olgularn hiyerarisinde bir
sonraki aamaya geitir. Yordamsal stat ilevlerini, koullu
devsel ve onursal stat ilevlerine ve stat ilevi hiyerarileri
nin tekrarlanmasyla aklanabilecek bir eye indirgerseniz, o
zaman yordamsal stat ilevleri iin ayr bir snflandrmaya
gerek kalmaz.
Peki ya onursal durumlar? Bunlar devsel durumlarn s

nrlandrlmas olarak dnmek en iyisidir. Kendisine iliti
rilmi bir g iin deil de kendisi iin deerli olan bir stat,
stat ilevinin snrlandrlm bir durumudur. Onursal du
rumlar bir anlamda devsel durumlarn bozulmasdr. nk
kendisine tipik olarak elik eden haklar ve wrunluluklarn
karlmasyla stt ilevleri sadece kendisi iin deerli ya da de
ersiz olmaktadr. "Onursal durumlar gerekten devsel m
dr?" sorusu "Sfr gerekten bir say mdr ?" veya "Bo kme
gerekten bir kme midir?" sorularna benzer. Soru bir olgu
(gerek) meselesini deil, karar sorar ve en kullanl kararn
da onursal (durumlar) ayr bir kategori olarak deerlendir
memek olduunu dnyorum.
1 41. Sosyal Gerekliin nas
Ayn ekilde sembolik de, gizli zel bir devsel durumdur.

Zira cmlelerin uylamsal anlamlarnn yaratlmas, konu
macya bu cmlelerle sz edimlerini icra etmesi iin g sa
lar. Dolaysyla netice olarak drt bamsz kategori yoktur.
fal(at bu ekilde her ey devsel bir stat ilevine dnrse,
o zaman 'devsel' terimi artk uygulanamaz olur, nk bir
kartl ifade etmek iin tasarlandndan artk bu srdr
lemez. Sonu u ki, mantksal bak asndan Sembolik,
devsel, Onursal ve Yordamsal kategorilerini srdremeyiz.
Basite uylamsal gc yaratr ve ykarz. Bu glerden baz

lar sembolik, bazlar btnyle onursal, bazlar negatif, ba
zlarysa koulludur. Bunw yannda, bazlar kolektif, bazlar
ise bireyseldir; bazlar kaba grngler dzleminde, bazla
rysa zaten uylamsal gce sahip olan varlklar zerine ykle
nir. Meselenin bu ekilde ortaya korunasyla birlikte, birincisi
gerek cmleler ve sz edimlerinin dar anlamda yorumlanma
s anlamnda dilsel; ikincisi para, mlkiyet, evlilik ve kurumsal
gereklik iindeki dier her eyi kapsayan dilsel olmayan, iki
byk kategoriye ulam oluruz.
Sonu
Kurumsal gerekliin mantksal yapsn tartmamz aa

daki hipotezi destekler. Doru olup olmadn bilmiyorum
ve bunu kesinlikle kantlayamam, ancak aklama getirdiin
den ve buraya kadar tarttmz verileri akladndan do
layl deerli olduunu dnyorum:
Kurumsal gerekliin yaratlmasnda ve ina edilmesinde

tamamen ilkel tek bir mantksal ilem sz konusudur ve o da
u biime sahiptir:
Kolektif olarak biz, (S gce sahiptir (S, A'y yapar) ) ' ka

bul ederiz, deerlendiririz, tanrz ve benimseriz vb.
Bu forml;
( S gce sahiptir (S, A'y yapar) )' kabul ederiz.
eklinde ksaltabiliriz.
Bunu, 'temel yap' olarak adlandralm. Dier stat ilevle

ri ya Boolean ilemlerinin bu temel yap zerinde icra edildii
durumlardr, ya bu ekilde tekrarlanan yaplarn sisteminin bir
paras olarak ortaya kan yaplardr ya da yap tarafndan at
fedilen 'gcn' saf onursal olduu durumlardr. Bu yzden
rnein, vergimi demem gereklilii bu temel yap zerinde
olumsuzlamaya bal olarak tanmlanr.
Kabul ederiz (S'in yapmas gerekir ( S vergi der) ancak

ve ancak kabul ederiz (S olmayan, gce sahiptir (S olmayan,
vergi der) ) .
Beysbol oyununda topa vuran oyuncunun bir skalama

hakknn olmas, bir koullandrma ve bu temel yap zerinde
bir yineleme meselesidir.
Kabul ederiz ( S bir skalama hakkna sahiptir) ancak ve

ancak kabul ederiz (eer S iki skalamaya daha sahip ise S
oyun ddr) .
Ve koullunw1 n bileeninin yerine getirilmesi, uylam

sal gcn ak olduu durumlarda, kendiliinden dal1a st se
viyede yinelenen bir stat ilevi yapsn gndeme getirir.
Kabul ederiz (S oyun dndadr) ancak ve ancak kabul

ederiz (S yapmas gerekir (S alan terk eder) ) .
Ve sa taraf ile temel yap, temel yap art olumsuzlamaya

indirger;
Kabul ederiz (S olmayan gce sahiptir (S olmayan alan

terk eder) ) .
Alttaki mantksal yapy grnr klmak iin elbette ko

nuyu byk oranda basitletiriyorum. Bir beysbol oywmnda
darda kalmann alan terk etmenin tesinde, dier birok
zellii vardr. Mesela, kez darda kalma ve tamamen d
arda kalma. Ancak aklamaya altm dnce, sonuta
btn bu zelliklerin uylamsal gce bal olarak ortaya k
mas, uylamsal gcn temel yapnn tekrarlanmas ve onun
zerindeki versiyonlar olmasdr. 'X, C'de Y olarak deerlen
di,rilir' formlndeki Y stat ilevinin niyetli ieriinin man
tksal yapsna ilikin aratrmamzn, kurumsal gerekliin
yapsnn basit bir iskelet yapsndan ziyade muazzam karma
k bir yapya sahip olduunu gsterdiini dnyorum.
Kullanmak zorunda kaldmz temel aygtlar dikkate alnd
zaman bu srpriz deildir. Bizler kolektif uylam ya da kabul
yoluyla bir stat ve bununla birlikte bir ilev ykleme yetisin
den baka bir ey deiliz. Ancak bu meselelerin knhne var
dm eklinde bir izlenim vermek de istemiyorum. Buraya
kadar hakl olmu olsam bile, bu tartma sadece bir balan
gtr.
5.
Blm il : Yaratma, Kalclk ve Hiyerari
Kurumsal Olgularn Yaratlmas ve Kalcl
Drdnc blmde, kurumsal olgularn manuksal yaps

n akladk. Elimizdeki bu yap telakkisiyle birlikte, kurumsal
olgularn yaraulmas, kalcl ve tanmlanmasna ilikin genel
bir teori oluturabilecek materyale sahibiz. Genel teorinin ifa
desinde konuyu etraflca ele almak iin nceki blmlerin baz
unsurlarn da zetleyeceim. Bu nedenle drt e arasnda
ayrm yapmamz gerekir: Kurum, olgularn yaraulmasnda
kurumun kullanm, kurumlarn sre giden varlklar ve gs
tergeleri.
lk olarak, kaba olgular ve toplumsal olgulardan kurumsal

olgularn yaratlmasn olanakl klan kurum vardr. Bu tr ku
rumlar her zaman kurucu kurallara (edimler, yordamlar) da
yanr ve bu kurallar X'in C balamnda Y olarak deerlendir-
dii durumlardr . . Bu formlde sihirli bir ey yoktur ve onu

feti haline getirmek de istemiyorum. Asl nokta, kolektif ni
yetliliin baz grnglere zel bir stat ve ilev yklemesidir
ve bu ykleme yapsn temsil edecek bir formle ihtiyacm
var. Y terimi X terimi tarafndan adlandrlan bir grngye
yeni bir stat ykler ve bu yeni stat X terimince belirlenen
ikin fiziksel zellikler tarafndan icra edilemeyen (yrtle
meyen) bir ilevi de beraberinde tar. lev, icra edilebilmesi
iin bir statye, stat ise kolektif niyetlilie gereksinim duyar
ve bu kolektif niyetlilik statnn ve ona tekabl eden ilevin
sre giden kabuln ierir Sz konmm edilen ilev genellikle
staty belirleyen ifadede rtk olarak tanmlanr. Bu yzden
rnein, 'para' tarafndan betimlenen stat, parann, dier i
levleri arasnda zaten bir deiim arac olna ilevini zmnen
gsterir. Bazen sz kontLm ileve stat ifadesi tarafndan yal
nzca ok genel olarak deinilir, ya da bu rtk olarak delalet
edilir. Bazen de tek bir ilevi vurgulamak yerine btn dier
ilevler arasnda bu ileve delalet edilir. Bu nedenle, rnein,
bir koca ya da bir vatanda olma stats dier btn ilevlerle
ilikilidir ve farkl topumlar kocaln ya da vatandaln y
kmllkleri ve haklar konusunda kkl biimde farkllaabi
lirler. Bununla birlikte, bu rneklerde bile belirli bir kurumsal
yapya sahip bir nesnenin betimlenmesinden kaynaldanan gizli
bir ilevsel delalet sz konusudur; deerlendirme kategorileri
nin, aksi durumda uygun olmayacak olan stat betimleri al
tnda uygun olduklar olgusunun gsterdii gibi. Bir koca ya
da vatanda olmak zaten 'iyi' veya 'kt' koca ya da vatanda
olma olasln da ierir.
lev kavramn kullanarak sosyolojik bir ara.trmada her

hangi bir eit 'ilevsel zmlemeyi' ya da 'ilevsel aklamay'
onaylama niyetinde olmamam bekli de dikkati ekecek deer
dedir. Tarttm ilevler kendilerine tekabl eden statlerle
isel olarak ilikilidirler bu nedenle genellikle statnn ifadesi,
kendisine karlk gelen ileve basite delalet eder. Bir eye pa

ra demek, tanm gerei, dier eyler arasnda, o eyin bir de
iim arac olarak yani para olarak ilev grmesine delalet
eder.
Kurum ierisinde eyi ayrt etmemiz gerekir. Kurum

sal bir olgunun ilk yaratl, onun sre giden varl ve stat
gstergeleri biiminde onun resmi (genellikle dilsel) temsili.
Mlkiyet satlar, seimler, evlilik trenleri, sava. ilan

edilmesi ve meclislerin almas da anayasalarn hazrlanmas
ve kanunlarn yaplmas kadar devam eden kurumsal olgular
yaratan tipik olaylardr. Bunlar, her zaman olmasa da, sklkla
"Yasama ylnn aldn bildiririm", "Sava bu vesile ile ilan
edilir" ve "Sizleri kar koca ilan ediyorum" rneklerinde oldu
u gibi ak icra edici bildirgeler ( deklarasyon) ierir. Kurum
sal olgularn devam eden varl, "Bu benim eim", "Meclis
ak'', "Sava var", "Bu mlkn sahibi benim" ve "Oxford
niversitesi mezunuyum" gibi cmlelerle betimlenir. Evlilik
czdanlar, tapular, niversite diplomalar, resmi niformalar,
madalyalar, src belgeleri kurumsal olgularn resmi dilsel
temsillerinin tipik rnekleridir.
Srasyla bunlarn her birini tartalm.

Kurumsal Olgularn Yaratlmas
Kurumsal yaplarn, belirli dk-dzeyli edimlerin yk

sek-dzeyli kurumsal grngler olarak kabul edilnesini za
ten garanti ettii durumlar, kurumsal olgularn yaratlmasnn
en basit rnekleridir. Oyunlar ve sz edimleri ak rnekler
dir. Satranta bir para aacn hareket ettirilmesi, atn file
doru hareketi 5 olarak kabul edilir. zel bir balamda bu
ah demek olarak da kabul edilebilir. Uygun koullarda, niyet
li olarak, "Seni grmeye geleceime sz veriyorum", demek
seni grmeye geleceime sz verme olarak kabul edilir. Ame-
rikan futbolunda, oyun esnasnda top elindeyken gol izgisini

gemek skor olarak kabul edilir. rneklerin says oaltlabi
lir. Karmak rnekler, icra edilmeleri zaten kurumsal olgu
olan edimler tarafndan yaratlan belirli kurumsal olgulara ge
reksinim duyar. Bu nedenle rnein, yeni mlkiyet haklarnn
yaratlmas tipik olarak satn alma (satma) edimlerine ya da
verme edimine gereksinim duyar. Btn bu rneklerde, zaten
stat-ilevi yklenmi olan giinglere yeni stat-ilevleri
yklenir. Sarih edimsel dile dkmelerin (szcelemelerin) kul
lanlmas, kurumsal olgu yaratlmasnn zel bir rneidir. Bu
rneklerde, bir sz edimine yeni bir stat-ilevi, bir stat
ilevi ykleme ilevi yklenir. Bu nedenle, meclis bakan
"Yeni yasama yln bu vesileyle ayorum" dediinde sz
edimine meclisin almas durumunu salayan yeni bir stat
ilevi yklemi olur. Fakat sonu olarak, gerekten meclisin
toplanmas, yklenen yeni bir stat-ilevine, meclisin alm
olmas ilevine ve kanun yapma gcne sahiptir.
Prensip olarak, yklenmi stat-ilevine stat-ilevi yk

lemenin bu tarz tekrarlanmasnn bir st snrnn olduu g
rlmemektedir. Bu nedenle, bir seimde semenlerin tercihle
rinin bireysel ifadeleri; 'seimde oy kullanma' olarak kabul
edilir. Yetkililer tarafndan onaylandnda birbirini izleyen bu
tr sz edimleri seim olarak kabul edilir. Yeterli sayda se
menin oyunu alm olmak zafer olarak kabul edilir. Zafer ka
zanm ve yemin etmi kii ise bir kentin belediye bakan ola
rak kabul edilir.
Genel bir prensip udur: Yeni kurumsal statler byk

nem kazandka, biz onlarn kesin kurallara gre icra edilen
ak sz edimleri tarafndan yaratlm olmasna gereksinim
duyma eiliminde oluruz. Ve bu sz edimlerinin kendileri bi
rer kurumsal olgudur. Bu nedenle, ilan edildii iin sava var
dr, evlendiimiz iin bizler kar kocayzdr ve seimleri kaza-
np yemin ettii iin Clinton bakandr. Yaraulmalar iin ge

nellikle sz edimlerine gereksinim duyan kimi kurumsal olgu
lar herhangi bir sz edimi olmakszn zaman ierisinde sre
gelen bir toplumsal olgu vastasyla da var olabilirler. Bu yz
den, eer byle bir eyi salayacak kanunlar varsa, evlilik t
reni olmakszn da 'birlikte yaama' sz konusu olabilir ve
mlkiyet haklar, satma ya da ba olmakszn 'takas' yoluyla
el deitirebilir.
Kurumsal Olgularn Sre giden Varlklar

Kurumsal olgularn sre giden var olularn anlamann
srr bireylerin bu tarz kurumlara dorudan dahil olmalar ve
ilgili topluluun yeterli saydaki yesinin, bu olgularn varl
n tanma ve kabul etmeye devam etme wrunluluklardr.
nk stat, kolektif kabul yoluyla ina edilir; te yandan, i
levin yrtlmesi iin statye gereksinim duyulduu iin i
levselliin esasnda stat kabulnn sreklilii vardr. rne
in, devrim veya dier kargaa durumlarnda olduu gibi
mlkiyet haklarnn bir toplumun ounluu ya da tamam
tarafndan reddedildii durumlarda, sz konum toplumda
mlkiyet haklar da sona erer.
Bunlar yazdm dnemin en ilgin ve rktc zellikle

rinden biri, byk kurumsal yaplarn kabulnn btn dn
yada srekli erozyona uramasdr. Ulusal kimliin etnik ka
bilecilik lehine k Bosna'da, Kanada'da, eski ekoslovalc
ya'da, Trkiye'de ve pek ok Amerikan niversitelerinde eit
li ekillerde ortaya kt. Birok Afrilca lkesinde ordunun ne
rede sona erdiini, silahlanma eridinin nerede baladn ya
da kimin 'askeri lider' kimin 'yerel diktatr' olduunu syle
,
mek imkanszdr. Rusya'da herhangi birinin rnein devlet,

ordu, gizli servis ve organize sular arasndaki ilikiler halckn
da u an sr olaralc syleyebilecei istikrarszlk, bellci de siz bu
yazy okurken ortadan kalkm olabilir. Btn bu rnekler-
deki ilgi ekici nokta, "sonuta her ey kimin daha fazla silahl
gce sahip olduuna bal" eklinde, kaba olgularn her za
man kurumsal olgulara stn geleceini dnmektir. Fakat
gerekte bu byle deildir. Silahlar ancak, gayri resmi olsa bi
le bunlar bakalaryla ibirlii ve btnlk iinde, kabul edil
mi yetki ve emir komuta erevesinde kullarunak zere hazr
hale getirilmiler elinde etkilidir. Ve btn bunlar kolektif ni
yetlilie ve kurumsal olgulara gereksinim duyarlar.
Bu dnemin en byk yanlsamalarndan biri, "G silah

miktarna dayanr" grdr. Gerekte g kurululara yani
stat-ilevlerinin sistematik dzenleniine dayanr. Ve bu tr
kurulularda silahl talihsiz kii, belki de en az gc olan ve
tehlikeye en ok ak olan kiidir. Gerek g, masasnda otu
ran, azyla grlt karan ve kada iaretler izen kiilerde
dir. Bu kiiler umumiyetle trensel bir tabancadan ve kyafet
dolaysyla bir kltan baka bir silaha sahip de deillerdir.
Kurumlarn varlklarn devam ettirmeleri kabule dayan

dndan birok durumda tannmay gvenceye almak ve ka
bul devam ettirmek iin ayrntl bir prestij ve onur aygtna
bavurulur. Charles de Gaulle'n, hem kinci Dnya Sava.
esnasnda hem de sonrasnda, Fransa'ya ilikin davranlar bu
noktalarn aralksz bir rneklemesiydi. de Gaulle, srekli
Fransa'nn prestij ve onumnda srar ederek, sava sresince
bamsz bir Fransz hkmetinin varlnn devam ettii g
rntsn vererek ve dier ulusal liderlerin kendisini de mua
dilleri olarak kabul etmelerinde srar ederek Fransz ulus
devletinin yeniden yaratlmasna ve devamna katkda bulun
du. Buradaki asl nokta tamamen geneldir. Kurumun, kat
lmclardan g yoluyla elde edilebilenden daha fazlasn talep
etmesi, yani rzann (onayn) esas olmas durumunda, X'in
C'de Y olarak deerlendirilmesi formlnn basite kabul
edilmesinden daha fazla eyler olduu hissi verilerek byk
bir ihtiam, tren ve 'gsteri' devreye girer. Ordular, mahke

meler ve nispeten daha az kapsaml niversiteler yaplarnn
kabulnn devamn salamak adna trenlere, nianlara,
cbbelere, onurlara, rtbelere ve hatta mziklere bavururlar.
Cezaevleri ise bunlar daha az gerekli grr, zira kaba gce
dayanrlar.
Kurumun var olmad durumlarda kurumsal olgular ya

ratmann bir yolu basite kurum varm gibi davranmaktr.
1 7 7 6 Bamszlk Bildirgesi buna klasik bir rnektir. Bir ngi
liz Smrge Kolonisindeki bir grup Kraliyet tebaas, icra edici
bir sz edimi yoluyla bamszlklarn yaratabildiklerinde,
X'in C'de Y olarak deerlendirilmesi biiminde ortada kurum
sal bir yap yoktu. Ama Kurucular, Philadelpia'daki toplant
nn sanki bir (C) balam olduu eklinde davrandlar; yle
ki belirli bir (X) bildirici sz edimini yerine getirerek kurum
sal bir (Y) bamszlk olgusunu yarattlar. Bu ekilde kazan
dlar; yani Cornwallis'in Yorktown'da teslim olmasyla son
bulan yerel halkn destei ve askeri g sayesinde kurumsal
olguyu yarattlar ve onun kabulne destek oldular.
"X'in Y olarak deerlendirilmesi" forml bu grng

nn hem yaratlmasna hem de varln devam ettirmesine
uygulanr; nk kurucu kural olgularn yaratlmas iin bir
aratr ve genellikle, olgunun varl onun yaratlmasyla ve
henz yklmam olmasyla kurulur. Bundan dolay tren s
resince olan eyler evlenme olarak kabul edilir. Evlenmek ve
akabinde lmemi olmak, boanmamak veya evliliin feshe
dilmemesi durumunda bu evli olmak olarak kabul edilir. "Ya
sama ylnn aldn bildiririm" demek, meclisin almas
olarak kabul edilir ve alm olmas, sonradan kapatlmam
olmas meclisinfaal olmas anlamna gelir.
Stat Gstergeleri
I 52 Sosyal Gerekliin nas
Kurumsal olgular yalnzca insan uylamyla var oldukla

rndan, birok durumda resmi temsillere, daha nce stat gs
tergeleri olarak adlandrdm eylere gereksinim duyarlar.
nk kurumsal olgularn varl, genelde durumun kaba fi
ziksel olgularndan soyutlanamaz. Sava bir istisnadr, zira r
nein insanlarn birbirlerini ldrmeleri gibi kaba olgular,
genellikle resmi gstergeleri gereksiz klar. Kendisi de bir bel
ge olduu iin para, ek bir belgeye gereksinim duymaz. Para
nn zerinde bu, "On Dolar"dr veya "Yirmi Paund"dur vb.
denmesi ve btn bu terimler para olarak tanmlanr. Hatta
yaz ncesi toplumlarda bile madeni paralar bu ekilde kolay
ca tannabilir; ekil ve byklk gibi zellikler 'bu nesne ma
deni bir paradr' eklindeki uylamsal olgulara iaret eder.
Kredi kartlar ve banka ekleri gibi hisse senetleri ve bonolar
da kendilerini aikar klar. Ayn ekilde, sz edimleri de dili
bilenler iin kendinden-tanmlaycdr.
Karmak toplumlarda yaygn stat gstergeleri, pasaport

lar ve src belgeleridir. Karmak toplumlarda yaygn stat
gstergeleri, pasaportlar ve src belgeleridir. Bunlar, tay
clarnn yabanc bir lkeye ya da yabanc bir lkeden yasal
olaralc seyahat etme haklcna sahip olma ve yasal olarak araba
kullanmaya ehliyetli olma statlerini gsterir. En yaygn stat
gsterge arac yazl imzadr. Bir belgeyi imzalamak yeni bir
kurumsal olgu yaratabilir ayrca yazl imzann devam eden
varl, dier eyler ayn kald srece, olgunun devam eden
varln gsterir. Canl bir icra olmadan varln devam etti
ren belgenin zerindeki imza, bu ekilde bir stat gstergesi
alna roln yerine getirebilir. Stat gstergelerinin ilevi da
ima epistemiktir (bilgiye dairdir). nc blmde betimledi
im, dilin kurumsal olgularn inasndaki roln, her iki rol
de ayn szckler ve semboller yerine getiriyor olsa bile, dilin
zaten ina edilmi olanlar tanmlayc rolnden ayrt etmemiz
gerekir. Stat gstergelerinden bahsederken ikinci rol tasvir

ediyorum.
Baz stat gstergelerinin aka dilsel alnas wrunlu de

ildir; yani gerek szckler olnalar gerekmez. Alyanslar ve
niformalar en ak rneklerdir. Fakat bununla birlikte, bir
ekilde dil gibi olduklarndan her ikisi de semboliktir ve bir
alyans takmak ya da bir niforma giymek bir eit sz edimini
yerine getirmektir. Bu gstergeler sadece epistemik ilevleri
deil ayn ekilde anlaml, trensel, estetik ve daha da nemli
si kurucu dier ilevleri de yerine getiriler. Tabi ki niforma,
polis olnakl ina etmez ama bir stat-ilevini sembolize
eder ve u ya da bu biimde bu sembolletirme, stat ilevinin
varl iin esastr. Bu kitap boyunca ben, dilin kurumsal ol
gularda dilin sadece betimleyici deil bilakis gerekliin kuru
cusu olduunu vurgulamaya altm.
Olgularn Hiyerarisi: Kaba Olgulardan Ku

rumsal Olgulara
Bu ana kadar anlattm eylerde rtk hiyerarik bir snf

landrma var ve imdi bunu amaya alacam. Yksek Mah
keme kararlar dnyas ve komnizmin kmesi, evreni tpk
gezegenlerin teekkl evreni ve Kuantum mekaniinde dalga
ilevinin kmesi evreniyle ayn evrendir. Bu kitabn amala
rndan biri, bunun nasl byle olabildiini, kurumlar evreni
nin nasl 'fiziksel' evrenin bir paras olduunu gstermektir.
Hiyerarik bir snflandrma, toplumsal, kurumsal ve zihinsel
gerekliin tek bir fiziksel gereklik iindeki yerini gsterir.
Bununla birlikte, byle bir snflandrma yapmak basit bir

i deildir, zira birok farkl ve apraz ayrmn diklcate alnma
s gerekir. Baz tereddtlerle birlikte, ekil 5. 'de farkl olgu
eitleri arasnda basitletirilmi bir hiyerarik iliki biimi ileri
sryorum.
Artk Kaba ve kurumsal olgular arasndaki asli ayrmm

zn tesine geilmitir ve bunlar, aada daha fazla sunulan
ayrmlar iinde dikkate alnmaldr.
ekil 5.1
(Belirli eit) Olgularn Hiyerarik Snflandrlmas
Olgular
Kaba fiziksel olgular Zihinsel Olgular

(Everest Da'nda kar var) (Arm var)
Niyetli Niyetli Olmayan

(Su imek istiyorum) (Arm var)
Tekil Kolektif=Toplumsal Olgular

(Su imek istiyorum (Srtlanlar bir aslan avlyor)
1
lev Ykleme Dierlerinin hepsi
(Kalbin ilevi kan pompalamaktr) ( Srtlanlar bir aslan avlyor)
Failsiz levler Failli levler

(Kalbin ilevi kan pompalamaktr) (Bu, Tornavidadr. )
Nedensel Failli levler S:i.i levleri = Kurumsal Olgular

(Bu bir tornavidadr) (Bu, paradr)
Dilsel olan Dilsel Olmayan

(Bu bir vaattir) (Bu, paradr)
BRNC DZEYDE, pek ok olgu eidi arasnda,

'Everest Da'nn doruklarnda kar ve buz vardr' eklindeki
zihinsel olmayan kaba olgularla, 'arm var' ya da 'su imek
istiyorum' eklindeki dier btn zihinsel olgular arasnda ay
rm yapyorum. Zihinsel ve fiziksel arasnda bir kartla de
lalet eder gibi grndnden eski Kartezyen terminolojiden
holanmyorum; fakat ayet Kartezyen metafizii unutabilir
sek, bu ayrm zihinsel olmayan kaba fiziksel olgular ve zihinsel
olgular arasndaki ayrm olarak adlandralm. Bu kategorilerin
her eit olguyu tamamen kapsadn rtk olarak ima etmek
istemiyorum. rnein, eer matematiksel olgular varsa bu s
nflandrmann iinde yer almayacaklardr.
KNC DZEYDE, zihinsel olgular snf iinde, su i

mek istiyorwn gibi, niyetli olgular ile arm var olgusu gibi
niyetli olmayan olgular arasnda ayrm yapyorum.
NC DZEYDE, niyetli olgular snf iinde, 'su

imek istiyorum' gibi tekil niyetli olgular ile srtlanlarn bir as
lana saldrmas olgusu gibi kolektif niyetli olgular arasnda ay
rm yapyorum. u artla ki, ben 'toplumsal olgu' ifadesini sa
dece kolektif niyetli olgularn toplumsal olgular olduu du
rum da ve de hepsi iin kullanyorum. O halde kurumsal ol
gular, toplumsal olgularn ozel bir alt kmesidir ki, bizim asl
meselemiz bu alt snf tanmlayan zellikleri tam olarak ak
lamaktr.
Bu noktadan sonra, baz ikili kartlklar tekil bir olaya da

uygulansa ben daha ok toplumsal olgularla ilgileneceim.
rnein, nesnelere yklenen hem tekil hem kolektif ilevler
olabilir.
DRDNC DZEYDE, hem bireysel hem kolektif ni

yetlilik ierisinde, "Bu bir tornavidadr'' rneinde ifade edil
dii gibi, bir ilev ykleyen niyetlilik biimleri ile "Su imek
istiyorum" rneinde olduu gibi dierlerinin hepsi arasnda

ayrm yapyorum. lev yklenmesi ilevsel olgular yaratr.
Bilgi bilimsel ( epistemolojik) adan nesnel olsa da varlk

bilimsel ( ontoloj ik) adan znel olan 'Bu bir tornavidadr'
olgusunun zihinsel bir olgu tr olduunu sylemenin tuhaf
olduunu biliyorum, fakat bu sonu btn ilevsel nitelemele
rin gzlemciye greli karakterinden trer. Dahas, her ilev
ykleme son kertede kaba olgular zerine olduundan, snf
landrmann bu zellii, ilk dzeydeki kaba fiziksel olgularn
varlna geri dner. Bazen ilevler dier ilevler zerine yk
lenebilse de son kertede bu hiyerari en alt kaba grngye
inmek zorundadr. (ekil. 5 . 1 ) Genellikle yklenmi ilevler
hiyerarisi en alt kaba 'fiziksel' grnglere kadar iner, ancak
bunlarn neden en alt zihinsel grnglere kadar inmediine
dair ilkesel bir neden yoktur. rnein, belirli zihinsel durum
larn ortaya kn, belirli delilik trlerinin kurucusu olarak
kabul etmeye karar verebiliriz. Byle bir durumda X, Y olarak
deerlendirilir, ancak X ifadesi zihinsel bir grngye iaret
eder.
BENC DZEYDE, ilevsel olgular snf ierisinde,

'kalbin ilevi kan pompalamaktr' rneinde olduu gibi fail
siz ilevsel olgular ile "ekicin ilevi ivi akmaktr" rneinde
olduu gibi failli ilevsel olgular arasnda ayrm yapyorum.
Yklenen ilevler yalnzca yapay olanlara deil ayn zamanda
doal grnglere de yklenir. Hem "Bu tatan iyi prespapye
olur" hem de "Gzel bir gnbatm" ifadeleri doal grng
lere ilevler yklenmesini kayt ve tayin eder.
Ayrca, gnbatm gibi doal grnglere failli ilev 'atfe

dilebilecei' gibi yapay grngler arasnda da failsiz ilevler
'kefedilebilir.' rnein, eer ak ve rtk (gizli) ilevler ara
snda bir ayrm olduunu kabul ederseniz ve rtk ilevlerin
niyetli olmadklarn dnrseniz, kununlarn rtk ilevle-
rinin kef, yapay bir eyin failsiz ilevinin kefi olacaktr. Bu

nedenle, eer parann niyetli olmayan rtk ilevinin bask
dzeninin devamn salamak olduunu dnrseniz, para
nn failli stat-ilevleri arasnda failsiz bir ilevini kefettiinizi
iddia edeceksinizdir.
ALTINCI DZEYDE, failli ilever kategorisi ierisinde,

sadece grngnn ikin nedensel ve dier kaba zelliklerinden
dolay yerine getirilen ilevler ile sadece kolektif kabul yoluyla
yerine getirilen ilevler arasnda ayrm yapyorum. Kurumsal
olgular iinde failli ilevlerin geliimindeki kilit e, fiziksel
ierii ilevin yerine getirilmesini teminde (garantide) yetersiz
olan bir grngye kolektif olarak bir ilev yklediimizde
ortaya kar ve bundan dolay ilev yalnzca kolektif bir kabul
ve tanma meselesi olarak yerine getirilebilir. Bu stat-ilevleri
bir failli ilevler alt kmesini ierir. Var olan stat ilevleri s
nf, kurumsal olgular snf ile zdetir.
kin fiziksel yaplar tarafndan yerine getirilen failli ilev

lerin rnekleri "Bu bir banyo kvetidir" ya da "Bu bir torna
vidadr" eklinde ifade edilenlerdir. "Bu yirmi dolarlk bir
banknottur" ya da "O bir avukattr" eklinde ifade edilenler
ise stat ilevi ( = kurumsal olgu) rnekleridir.
YEDNC DZEYDE, stat ilevleri kategorisi ierisinde

kurumsal olgular snflandrmann birok yolu vardr. Bunlar
bir tr dierinden ayrmak iin apraz kesien ltlerdir.
Tabloda bunlarn hepsini veremezdim ancak aada bunlar
dan bazlarn sralayacam:
a. Konularna gre kurumsal olgular ayrabiliriz. Dilsel,

ekonomik, siyasal, dinsel vb. kurumsal olgular arasnda
ayrm yapabiliriz. Bizim amacmz asndan en nemli
konu ayrm dilsel ve dilsel olmayanlar arasndadr. r
nein, "Yamur yayor" anlamna gelen "Es regnet"
cmlesi ile Bili Clinton'n Birle. ik Devletler Bakan se

ilme olgusu arasmda olan ayrmdr.
b. Zamansal durumlarna gre kurumsal olgular ayrabili

riz. Bir kurumsal olgunun ilk yaratlmas (rnein,
Clinton 1 99 3 'de Bakan oldu), onun sre giden varl
(rnein, Clinton 199 3 boyunca bakand, Meclis u an
faaldir) ile bu kurumsal olgunun sona erme, yozlama
veya tamamen yklmas yoluyla nihai olarak ortadan
kalkmas (rnein, Bizans mparatorluu 1 45 3 'de y
kld) arasnda ayrm yapabiliriz.
c. Kurumsal olgular mantksal ileyilerine gre ayrabili

riz. Drdnc blmde aadaki yapya gre temel
yapnn yklenmi bir g olduunu nermitim.
Kabul ederiz ki (S'in gc vardr (S, A'y yapar) )
Bu tr temel yaplar, rnein, "Sally'nin yirmi dolar var",

"Jones bizim liderimizdir" eklinde ifade edilir. Fakat temel
yaplar zerinde icra edilen olumsuzlama ve koullandrma
gibi mantksal ileyiler sz konusudur. rnein, kurumsal
olgunun ieriindeki gcn olumsuzlanmas "Sally'nin bana
yirmi dolar borcu var" olacaktr ve kabuln yok olmas "Jones
liderlikten alnd" eklinde ifade edilecektir.
SEKZNC DZEYDE, hem dilsel hem dilsel olmayan

kurumsal olgulara bir kez sahip olduumuzda ilevlere ek ola
rak bu ilevleri tekrarlayabiliriz. Bir dzeyin Y terimi bir son
raki dzeyin hatta daha st dzeylerin X terimi ya da C terimi
olabilir. Bu nedenle, X eklindeki falanca bir dile dkme, C
balamnda, bir Y vaadi olarak kabul edilir; fakat belirli C.
koullar altnda bu ayn vaat, Y = X., yasal (balayc) bir Y.
szlemesi olarak saylr. Szleme bir balam olarak ele aln
dnda, Y.=C3 , X3 gibi tikel bir edim, bunun bir ihlali olan
Y3 olarak saylr (deerlendirilir) . Bu ihlal balamnda,
Y3 = C4, bir dizi X4 yasal edimi, baarl bir dava, yani Y4

olarak deerlendirilir ve dolaysyla da bu edimler, bu ihlali
giderecek veya telafi edecek ilevlere sahiptir. Byle tekrarlar,
kurumsal olgularn en yksek dzeyini retir.
Kurumsal Olgular ve Kapasitelerin Arka pla

n
Bazen kolektif ilev yklenmesinden her zaman kastl bir

edim ya da eylemler kmesi meselesiymi gibi sz ettim . Fa
kat yasalarn geirilmesi ya da yetkililerin oyunun kurallarn
deitirmesi gibi zel durumlar haricinde, kurwnsal olgularn
yaratl tipik bir doal evrim meselesidir ve daha d.k d
zeydeki bir grng zerine, ister stat ister dier ilev trleri
olsun ak bilinli bir ilev yklenmesine ihtiya yoknr. Para
ya ilikin olarak anlatm olduklarm, bu noktay aka gste
rir. Para, bizim farknda olmadmz bir ekilde aamal bir
evrim geirir. nemli bir gnde hepimiz bir para kad para
olarak kabul etmeye karar verdik diye bir ey sz konusu de
ildir; aksine ortaya kan kolektif niyetlilik biimi bu tr bo
nolar deiim arac olarak kabul etmeye balamamzdr ve
yle kabul etmeye kolektif olarak devam etmemizdir . Baz du
rumlar ak niyetlilik ierir ve fakat bu bana sadece tek bir du
rum olarak gzkr. Bir nesneye bir ilev yklemenin bir yo
lu, nesneyi bu ilevi yerine getirmek iin hemen kullanmaya
balamaktr. Bir ileve sahip olan varlklarn nceden varsay
lan kullanm genelde basite verili olan bir Arka plan grng
biimindedir.
Ayrca, ilevin niyetli yklemenin kolektif edimleri yoluyla

tayin edildii durwnlarda bile, sz konusu varlklarn sonraki
kullanm orijinal yklemenin niyetliliini iermek wrunda
deildir. rnein, bir kii, ya da bir grup insan, tornavida ve
eki dedikleri aralar icat edebilir. Byle bir durumda, ko-
lektif niyetlilik yoluyla belirli bir ilev ykledikleri ara trleri

yaratrlar. Fak.at sonraki nesiller, esasen iinde tornavida ve
eki olan bir kltrn iinde yetiirler. Onlar kolektif niyetli
lik yklemesi hak.knda asla dnmezler; yalnzca bunlar kul
lanl ara trleri diye verili olarak alrlar. Bir kolektif niyetli
edim iinde bir kez aka yklenmi olan ilev, artk Arka
plann bir paras varsaylr. Altnc blmde biz, Arka plan
ve onun toplumsal grnglerin nedensel aklamalaryla ili
kisini aratracaz.
6
Arkaplan Yetileri ve Toplumsal Grn

glerin Aklanmas
Kurucu Kurallar ve Nedensellik
nsani kurumlarn yapsnn, bir kurucu kurallar yaps ol

duunu sylemitim . Ayrca, bu kurumlarn katlmcs olan
insanlarn, genellikle bu kurallarn bilincinde olmadklarn;
dahas ou kez kurumur doas hakknda yanl inanlara
sahip olduklarn; hatta kurumu yaratan insanlarn bile bu ku
rumun yapsnn bilincinde olamayabileceklerini ifade etmi
tim. Ama bu iddialar bileimi, bizim iin ciddi bir soruyu da
beraberinde getirir : Bu koullar altnda hangi nedensel faktr,
kurumlarn katlmcs olan bu insanlarn fiili davranlarnda
bu tarz kurallarn rol oynamasn salayabilmektedir ! Eer
kurwnlarn katlmcs olan insanlar bu kurallarn bilincinde
deillerse ; bu kurallar, bilinli ya da bilinsiz takip etmeye a
lmyorlarsa ve de eer gerekte kurumu yaratan ya da onun
evrimine katlan kiiler bile bizzat kurallar sisteminden tama
myla habersiz olabiliyorlar ise, o halde hangi nedensel faktr,
bu kurallarn ilemesini salayabilmektedir? !
Genelde kurallar kanunlatrlmaz; hatta dilbilimcilerin,

yasa koyucularn ve avukatlarn pek ok kural kanunlatrd
doal dil ve mlkiyet durumlarnda bile, oumuz bu kanun
latrmalarn farknda olmayz; farknda olsak dahi kanunla
trmalar kendilerini yorumlayc deildir. Dolaysyla bizim
onlar nasl yorumlayacamz veya uygulayacamz bilme
miz gerekir.
Bu sorunun standart cevab, bilisel bilim ve dilbilim lite

ratrii iinde verilmektedir. te ben sz konusu cevab, bu
blmn seyri iinde reddedeceim. Verilen cevap yledir:
Elbette biz bu kurallar izliyoruz ancak bunu olduka bilinsiz
bir ekilde yapyoruz. Gerekten de pek ok durumda kural
lar, bilincinde olabileceimiz kural eitlerinden bile deildir.
rnein Chomsky, 'evrensel gramer' deerlendirmesinde y
le der: "Bir ocuk tikel bir doal dilin gramerini, zaten dou
tan bir evrensel gramer yapsna sahip olduu iin renebil
me yetisindedir ve bu kurallar o kadar bilinddr ki, bir o
cuun onlarn ileyiinin bilincinde olmasna imkan yoktur." 1
B u kanaat, bilisel bilimlerde olduka yaygndr. Fodor, "her
hangi bir dili anlamak iin 'dncenin dili'ni bilmek wrun
dayz" der2 Ve bu dil o kadar bilinddr ki biz asla onun i
leyiinin bilincinde olamayz. Ben bu deerlendirmelerden hi
de tatmin olmu deilim. Freud'dan beri bilind zihin hak
knda, tam olarak kastettiimiz eyi aklamann bedelini
demeksizin belagatli konumay uygun ve kullanl bulmu
uzdur. Bizim bilind zihinsel durumlar hakkndaki resmi
miz, onlarn tpk bilinli durumlar gibi olduu yalnzca bi
linten yoksun olduu eklindedir. Fakat bununla tam olarak
N. Chomsky, Rrjlections on Language, (Ncw York: Panthcon, 1975).

J. A . Fodor, The Language ofThought, (Ncw York: Crowcll , 1975) .
Arkaplan Yetileri 1 63
ne kastedilmektedir? Bu soruya verilen tatminkar bir cevap

grm deilim, ne Chomsky'de ne Fodor'da, hatta Freud'da
bile. Kabaca ifade edecek olursak, bilisel bilimlerde bilind
na bavurduumuz ou durumlarda gerekte ne hakknda
konutuumuz konusunda ak bir dnceye sahip olmad
mza inanyorum. 1
Bununla birlikte, bu blmde asl olarak u anki aklama

modellerimizin snrlaryla deil aksine alternatif bir aklama
modeli sunmal<la ilgilenmekteyim. Kurallar bilmediimiz ve
onlar bilinli ya da bilinsiz ekilde takip etmediimiz du
rumlarda dil, mll<iyet, para, evlilik vb. kural yaplaryla nasl
bir iliki kurabileceimizi aklamak iin, baka bir yerde 'Ar
kaplan'2 olarak adlandrm olduum kavrama mracaat et
mek durumundaym. Bu blm iki ksmdan olumaktadr:
lk ksmda Arkaplan ve onun ileyii haklcnda birtakm genel
mlahazalarda bulunacam; ikinci ksmda ise, kurumsal ger
ekliin anlalnas iin ilk ksmda ortaya konan ilkeleri uy
gulamaya gideceim.
Arkaplan Nedir ve Nasl ler?
Zihin felsefesi ve dil felsefesi konulu yazlarmda Arkaplan

tezi olarak adlandrdm ey iin unu ileri srdm : Niyetse!
durumlar ancak kendileri niyetse! grngye dayanmayan ve
rili bir dizi Arkaplan yetenekleri zemininde ilev grr. Bun-
Daha detayl tartma iin bkz., John R. Searle, The fudiscovery of the
Mid, (Cambridge, Mass. : MIT Press, Cambridge MA and
London, 1992), 7. blm. (Trkesi, J. R. Searle, Zihnin Yeniden
Ke,rji, Litera Yaynclk, stanbul-2004, ev. Muhirtin Macit) .
2
John R. Scarle, Intentionality: An Es.ray in the Phiwsophy of Mid,
(New York: Cambridge University Press, 1983), ve yukarda geen
kaynak.
dan dolay, rnein, inanlar, arzular ve kurallar sadece kendi

leri niyetse! grngye dayanmayan bir dizi verili Arkaplan
yetenekleri zemininde doyuma ulama koullarn belirlerler;
inanlar iin doruluk koullar, arzular iin tatmin olna ko
ullar vb. Bu nedenle ben, 'Arkaplan' kavramn, niyetse! ilev
durumlarn olanakl klan niyetse! olmayan ya da niyetse! n
cesi yetenekler dizisi olarak tanmladm. Fakat Bu tanmlama
da drt zor kavram var : 'Yetenekler', 'olanakl klma', 'niyetse!
durumlar' ve 'ilev'.
Yeteneklerle yetileri, yatknlklar, eilimleri ve genel ne

densel yaplar kastediyorum. Arkaplan hakknda konunu
muzda belirli bir nro-psikolojik nedensellik kategorisi hak
knda konunumuzu grmek nemlidir. Zira biz bu yapla
rn nro-psikolojik bir dzeyde nasl ilediini bilmediimiz
iin, onlar daha yksek bir dzeydeyken betimlemek wrunda
kalyoruz. Bu noktada kt bir durum yok. rnein ben,
"ngilizce konuabilme yetisindeyim" dediimde beynimin
nedensel bir yetenei hakknda konumaktaym; dahas nro
psikolojik gereklemesinin ayrntlarn bilmeksizin bu yete
nei rnein, 'ngilizce konuabilme yetisi' olarak saptamaya
kar hibir itiraz sz konusu olamaz.
Olanakl klmak ile de bu durumda 'nedensel bir kavram

olma' kastedilnektedir. Biz olasln mantksal artlar hak
knda deil belli tr niyetse! grnglerin retiminde neden
sel olarak ilev gren nro-psikolojik yaplar hakknda konu
uyoruz.
Niyetse[ durumlar: Niyetsellii, gerekte daha byk bir

tartma konusu olduunun farknda olmama ramen, bu tar
tma adna sorunsuz olarak kabul edeceim. zel olaral( da,
btn niyetse! durumlarn ya fiili ya da potansiyel olarak bi
linli olduunu gstermek zere ileri srdm delillerimin
Arkaplan Yetileri 165
salam1 olduunu kabul edip buna binaen tartmam niyet

selliin bilinli biimlerine ayracam .
Son olarak, ilev: Birazdan Arkaplan ileyiin deiik tr

lerde e..itlilik arz ettiini greceiz. Bunlar, 'olanakl klma
eitleri' genel bal altnda aklamaya alacam.
Arkaplan tezi iin en basit delil udur: Herhangi bir cm

lenin literal anlam, sadece kendi doruluk koullarn ya da
kendileri cmlenin anlamsal ieriinin bir paras olmayan
Arkaplan yetenekleri, yatknlklar, beceriler ve benzerlerine
kar dier doyuma ulama koullarn belirleyebilir. Bunu
herhangi bir cmle hakknda dndnzde grebilirsiniz;
fakat 'kesmek', 'amak', 'bymek' gibi basit ngilizce fiilleri
ieren cmlelerde bu, en ak bir ekilde grlebilir. rnein,
"Sally keki kesti'', "Bill imleri kesti" veya "terzi elbiseyi kesti"
gibi cmlelerdeki 'kesmek' szcnn; ya da "Amerikan
ekonomisi byyor", "olum byyor" veya "imler by
yor" gibi cmlelerdeki 'bymek' fiilinin bulunuu zerinde
dnn. Bu cmlelerin her birinin normal literal
szceleniminde her bir fiilin sabit bir anlam vardr. Szlk
asndan bir belirsizlik ya da metaforik bir kullanm yoktur.
Fakat her bir durumda ayn fiil, farkl gereklik koullarn ya
da genel olarak farkl tatmin koullarn belirleyecektir; nk
'kesme' veya 'byme' diye deerlendirilen ey balama gre
farkllaacaktr."imleri kes ! " cmlesini dndnzde bu
nun "keki kes! "den fakl yorumlanacan bilirsiniz. Birisi ba
na keki kesmemi sylese ve ben onu im bime makinesiyle
ezip kessem ya da imleri kesmemi syleseler ve ben onu a
buk abuk bakla ke..sem, bana sylenen eyi yapmadm
olaan bir ekilde anlalr. Ayn zamanda bu cmlelerin
Scarlc, The Rediscuvery ofthe Mind, 7. blm.

literal anlamlarnda, bu yanl yorumlamalar engelleyecek bir

ey de bulunmamaktadr. Ama literal anlam sabit olsa bile
biz, her bir durumda fiili farkl anlarz; nk her bir durum
da yorumumuz, bizim Ar-kaplan yetilerimize dayanmaktadr.
Burada Ar-kaplandan yana bir delil gelitirmek istemiyo

rum ama grngrn olduka yaygn olduunu vurgulamak
istiyorum. Linguistik artanlambilimde tartlan cmle trle

rinden bir rnek zerinde duralm: "Kz olana anahtarn
verdi ve olan da kapy at." Bir konumac bu cmleyi dile
getirdiinde olann kapy o anahtar ile atnn bilfiil syle
nip sylenmedii (ya da sadece ima edildii) ; ve gerekte ko
numacnn "kz ilkin anahtar olana verdi ve daha sonra o
lan da kapy at" eklinde bir sz syleyip sylemedii husu
sunda tartma vardr. Fakat bu cmlenin literal anlamyla
sylenen ey hakknda ortada yetersiz bir belirlenimin bulun
duu noktasnda ise genel olarak ittifak edilmektedir. 1 Cm
lenin literal anlam ile sylenen eyin, radikal bir yetersiz be
lirlenim ierdiini sylemeye alyorum. "Kz olana anah
tarn verdi ve olan da kapy at." cmlesinin literal anla
mnda, "Olan kapy kzn anahtaryla, kapya darbeler vura
vura at; anahtar iki yz pound (yaklak 90 kilo) arln
dayd ve bir balta eklindeydi"; veyahut da "Olan kapy da,
anahtar da yutn ve anahtar kilide barsaklarnn peristaltik
kaslmas yoluyla yerletirdi" gibi yorumlar engelleyecek her
hangi bir ey yokrur.
Bunun ya da dier herhangi bir cmlenin nhaf ancak yine

de literal olan sonsuz saydaki yorumlarn retmeyi sizin ha-
Bu rnein ilk olarak, Robyn Carston tarafndan "Impli-canre, Ex

plicanre and Truth-Theoretic Semantics", S. Davis, ed., Pragmatics:
A Reader, (Oxford: Oxford University Press, 1991), s . 33-51.'de veril
diini dnyorum.
yal gcnze brakyorum. Burada nemli olan nokta, bu yo

rumlar engelleyecek tek eyin, anlambilimsel (semantik) ie
rik deil, aksine basite dnyann nasl iledii hakknda belli
tr bilgilere sahip olmanz, bu dnyann stesinden gelebil
mek iin birtakm yetilerinizin olmas ve bu yetilerinizin cm
lenin literal anlamnn bir paras olmad ve de olamayaca
gereidir.
Arkaplan tezi anlambilimsel ierikten genel olarak niyetse!

ierie doru geniletilebilir. Herhangi bir niyetse! durum sa
dece ilev grr; yani o, niyetse! ieriin paras olmayan ve
de ieriin paras olarak dahil edilemeyecek olan bir dizi
Arkaplan yetileri, eilimleri ve yeteneklerine karn sadece
tatmin koullarn belirler.
Benim Arkaplan tartmam, ada felsefenin dier tar

tmalaryla da ilikilidir. Wittgenstein'n sonraki almalar
nn ounun benim Arkaplan olarak adlandrdm ey hak
knda olduunu dnyorum. Ve eer doru anlyorsam,
Pierre Bourdieu'nun 'habitus' zerine olan nemli almas
da Arkaplan olarak adlandrdm ayn tr grng hakkn
dadr. Felsefe tarihinde, insan biliini aklamada Arkaplann
merkeziliinin farkna varan ilk flozofun Hume ve
Arkaplann radikal olaslndan en ok etkilenen filozofun ise
Nietzsche olduunu dnyorum. Nietzsche, Arkaplann
olduu tarz zere olmak zorunda olmadn kaygyla grd.
Arkaplan nasl alr1 Daha ileri niyetse! ierikler olma

malarna ve byle yorumlanamamalarna ramen yine de ni
yetse! ieriklerin ilev grmeleri iin gerekli n koullar ekil
lendiren Arkaplan yeteneklerinin nasl altna dair size bir
fikir vermek istiyorum. Bunu yapmann bir yolu ise, farkl tr
Arkaplan ilevlerini listelemektir.
Birincisi, az nce iddia edildii gibi Arkaplan, dilsel

yorumlamann ortaya kn olanakl klar.
Cmlenin literal anlam, sadece belirli Arkaplan yetenekle

ri verisinde bir dizi gereklik koullarn sabitledii iin, her
hangi bir cmlenin anlamnn kendi gereklik koullarn ra
dikal biimde yetersiz belirlediini ileri srmtm. rnek
lerdeki szcklerin ortak anlamsal bir ierie sahip olduunu
gzden karmayn. 'Kesmek' szc rneklerimizde ortak
bir anlam korumaktadr ama biz cmleleri plalc anlamsal
ierik dzeyinde yorumlamayz; yorum, bizim Arkaplan yeti
lerirniz dzeyine ykselir. Biz derhal ve bir aba harcamadan
bu cmleleri klie halinde uygun bir ekilde yorumlarz.
kincisi, Arkaplan algsal yorumlamann ortaya

kn olanakl klar
Anlamsal olan iin geerli olan, alg iin de geerlidir. Bel
li Arkaplan becerileri verisinde bizim eyleri belirli tr eyler
olarak grebildiimiz bilinen bir noktadr. Wittgenstein'n
hem ge doru sola bakan bir rdek hem de saa bakan bir
tavan olarak grlebilen figr rneini hatrlayn1 . Bu figr
bir rdek ya da bir tavan olarak grebiliriz, nk biz ham
algsal uyaranlar zerine bir dizi Arkaplan becerileri ykleriz;
bu rnekte biz, yetiyi belirli kategorilere uygulatrz. Ve de bu
durum iin geerli olan, genel anlamda alglama iin de geer
lidir. Ben bunu bir sandalye olaralc, unu bir masa olarak,
tekini de bir bardak olarak grrm, gerekte, herhangi bir
normal alglama durumu, alglaycnn alglad nesneyi az
ok bildii bir kategoriye benzetirdii yerde, bir ey olarak
alglama durumu olacaktr.
Ludwig Wittgcnstcin, Philosaphical Investigations, (Oxford : Basil

Blackwell, 1953) , Il. ksm, XI. Blm.
Arkaplan Yetileri 1 6 9
Bu iki yaygn ilev, yani, Arkaplann dilsel yorumlamay

kolaylatrmadaki rol ile algsal yorumlamay kolaylatrma
daki rol, genel anlamda bilince geniletilebilir.
ncs, Arkaplan bilinci yaplandrr.

B ilinli deneyimlerimizin bir tandklk yn diyebilece
imiz bir eyle bize ulamas, bilin hakkndaki ilgin olgular
dan biridir. Yabanc bir yerde olsam bile, Meksika ormanla
rnda ya da Afrika'da da olsam, evler ve insanlarn giysileri,
Avrupa'da veya Birleik Devletler'deki tarzdan farkl grn
mesine ramen bana evler olarak ve de insanlar olarak tandk
gelecektir; bu giyecek; u gkyz; bu da yeryzdr. Btn
patolojik olmayan bilin biimleri, tandklk yn altnda
deneyimlenir ve bu, bizim Arkaplan yeteneklerimizin bir ile
vidir. nk btn niyetsellikler ynseldir, btn bilinli ni
yetsellikler ynseldir. Ve de alglama olasl, yani ynler al
tnda deneyimleme olasl, birinin iinde bu alar
deneyimledii bir dizi kategorileri tandkln gerektirir. Bu
kategorileri uygulama yetisi ise bir Arkaplan yetisidir.
Arkaplann bu nc zelliine ilk iki zelliini, yani

Arkaplann anlamsal yorumlama ve algsal yorumlama iin
temel olmas zelliklerini genileterek vardk. Kesinlikle yanl
olan bir eyi hatrlatmas nedeniyle 'yorum' szcn kul
lanmakta tereddtlym. Bu szcn kullanm, her ne za
man bir eyi anlar ya da alglarsak ortada bir yorumlama edi
minin olduunu artrr; tabii ki ben bunu sylemek iste
miyorum. Bizim herhangi bir yorumlama edimi olmadan, sa
dece bir nesneyi grmemizi ya da sadece bir cmleyi anlama
mz ifade etmek istiyorum. Bir yorumlama ediminde bulun
mak, olduka zel akli bir performans demektir. Wittgenstein
ile birlikte 1 ben, 'yonun' szcn, gerekten bilinli bir

edim ve kastl bir yorumlama ediminde bulunduumuz du
rumlara hasr ettiimi sylemek isterim; rnein, bir ifadeyi
dierinin yerine kullandmz yerde. Bu uyaryla birlil<:te, dile
dklenleri anlamann ve olaan bilin dununlarn
deneyimlemenin, Arkaplan yeteneklerini gerektirdiini be
lirtmek isterim.
Katksz akli abann Arkaplanmzla olan ba koparmaya

doru gittiini gzden karmayn. Srrealist ressamlar bunu
yapmay denediler ancak srrealist bir resimde bile bal
kadn hilen bir kadndr; sarkm bir saat hilen bir saattir ve
bu lgn nesneler, g ve yeri ile yatay bir dzleme kar hi
len birer nesnedirler.
inden getiim bu tehlikeli blgedeki hzmdan dolay

zr dilerim. Mmkn olduu kadar abuk bir ekilde ku
rumsal olgularn nedensel aklamalaryla ilgili asl sorunumu
za geri dnmeye alyorum ve u anda nemli olan nokta,
bu tartma iin ihtiya duyduum aralar gelitirmektir.
Bu da, bizi Arkaplann sonraki tezahrne gtrr.
Drdncs, zamansal olarak genileyen deneyim

ler silsilesi, bize anlatsal ya da dramatik ekilde
ular. Bu deneyimler, daJa iyi bir kelime aramakla
birlikte 'dramatik ' diye adlandracam kategoriler
altnda bize ular.
Tikel deneyimlerimiz bize ynsel olarak grndnden,
yani ynsel ekillerle birlikte olduundan dolay ortada dene
yimler silsilesinin anlatsal bir yn vardr. Arkaplan, u ana
kadar deerlendirdiimiz rneklerde olduu gibi sadece par-
1 Age., I. ksm, 201. paragraf.

al bir uygulamaya sahip deildir; ayn zamanda bir ardk

olaylar dizisinin stnde bizim dinamik uygulama olarak ad
landrabileceimiz bir uygulamaya da sahiptir. Bunun ak
rnekleri, algsal ve dilsel kategorilerin uzun olaylar silsilesine
geniledii yerdedir. Ben eyleri s adece evler, arabalar ve in
sanlar olarak alglamam; ayrca insanlarla v: evremdeki nes
nelerle baa kabilmemi olanakl klan belirli beklenti senar
yolarna da sahibimdir ve bunlar insanlarn, arabalarn ve evle
rin nasl ilikili olduklarna veya bir restorana girdiimde ile
rin nasl yrdne veyahut da rnein bir sper markete
gittiimde neler olacana dair birtakm kategorileri ierirler.
Daha byk lekte insanlar, ak olma, evlenip yuva kurma
veya niversiteye gidip diploma alma gibi hayatlarndaki daha
byk kategoriler hakknda birtakm beklentilere sahiptirler.
Bir yerlerde La Rouchefoucauld, eer hakknda hi bir ey
okumam olsalard ok az insann ak olabileceini syler;
gnmzdeyse buna unu da eklemek durumundayz: Eer
"ak televizyonl-arda veya filmlerde grmeselerdi ! nsanlarn
televizyondan, filmlerden ya da okudul<larndan aldklar ey
ler, tabii ki bir para bir dizi inan ve arzulardr. Ama burada
nemli olan nokta, inanlarn ve arzularn, bizatihi inan ya
da arzular olmayan Arkaplan yetenekleri karsnda yalnzca
tatmin koullarn sabitlemesidir. O halde Arkaplann dier
tezahr, dramatik kategoriler diye adlandrdm eydedir ki,
bunlar ardk olaylar zerine geniler ve bu ardklar anlat
ekillerine sokarak yaplandrr.
Beincisi, her birimiz birtakm gdsel yatknlklara

sahibizdir ve bunlar bizim deneyimlerimizin yapsn
belirleyecektir.
ark kilimlerine, spor arabalarna ve iyi araplara taknt
dzeyinde dkn olduunuzu dnelim. Buna gre Paris ya
da New York sokaklarnda sizin, bulut oluumlarna veya Ari
wna kaktsne dkn olan birisinden farkl tarzda deneyim-
leriniz olacaktr. Buralarda iyi arap ve ark kilimi koleksiyon

cusu iin, pek ok frsatlar vardr, Arizona kakts koleksi
yoncusu iin ise pek fazla yoktur. Tabii ki ark kilimi koleksi
yoncular, mutlaka ark kilimi hakknda bilinli inanlara ve
arzulara sahiptirler. rnein, Kazak kilimlerinin Hemadan ki
limlerinden daha yksek fiyatta olduunu ve btn antika ki
limlerin bugnlerde ok pahal olduunu dnyorum. Bir
Chi-Chi'ye sahip olmak isterdim. Bunlar ve dier inan ve ar
zular, tecrbelerimin yaplanmasna yardmc olur. Fakat u
anki tartmamz asndan nemli olan, bu tr zel inanlara
ve arzulara ek olarak bu inanlara ve arzulara anlam kazand
ran eyin, bir dizi gdsel yatlanlklar olmasdr.
Altncs, Arkaplan belli trde hazr oluu kolayla

trr.
Her hangi bir verili noktada belirli eylere hazrmdr; di

erlerine deilimdir. Byk kentlerde, caddelerin grlts
ne, arabalarn sesine, dier pek ok insan, maaza ve trafik
grntlerine hazrmdr. Kayak yokuundayken, yandan ge
en dier kayaklar tarafnda atlmas muhtemel cisimlere ha
zrlklymdr. Fakat ders anlatrken derslie kayarak gelen bir
kayakya hibir ekilde hazr deilimdir; eer byle bir ka
yak ieri girse ya da bir fl yryerek odaya girse mutlak an
lamda ok olurum. Fakat ders salonlarnda normalde duyula
bilecek her eit grltye ve tepkiye ise tamamen hazrmdr.
Benim Arkaplan yeteneklerim, deneyimlerimin doasn yap
lardrar bir dizi hazr olma biimlerini belirler. Kayak yapar
ken, dier kayaklarn potarsiyel tehlike kayna oluuna ha
zrmdr; ykselme hattnda nme gemek iin beni itmeye
alar insanlara, iyi kayma tekniklerini gsteren rneklere,
kar cinsin ekici olanlarna, iyi ya da kt kayak takmlarna,
kayak yokuunda ratladm eski kayak arkadalarma hazr
lklymdr. Bir seminerde ise, insanlarn ellerini kaldrp beni
ksr dngye dmekle veya meselenin kompozisyonunda

yanllk yapmayla itham etmelerine hazrmdr ama tersi bir
eye hazr olamam. ayet youn kar altnda Red Dog'un te
pesinde, niversite sralarnda oturmu, ellerini kaldrarak ba
na "delillerinizin birisinde ksr bir dng var" eklinde eyler
syleyen bir grup insana rastlasam, bu beni ok ederdi. Byle
eyler olabilir ancak bunlar, kesinlikle Arkaplanmn beni ha
zrlkl kld trden eyler deildir. Komedilerin ou tam
da bu tr uyumazlklara dayanr.
Yedincisi, Arkaplan ben belirli trden davranlara

yatkn klar.
Belirli trden akalara glmeye, dierlerine glmemeye;
belirli bir ses dzeyinde konumaya, dier dzeylerde konu
mamaya; insanlarla konuurken onlardan belirli bir uzaklkta
oturmaya, baka bir mesafede oturmamaya yatknmdr. B
tn bunlarn hepsini ben, Arkaplann tezahrleri diye adland
ryorum.
O zaman bunlar, Arkaplan yetilerimin iinde niyetselliin

bilfiil grnen formlar olarak tezahr ettikleri yedi yoldur.
Burada kesinlikle Arkaplann tezahr ettii yollarn hepsinin
bunlar olduunu iddia etmiyorum; ancak bunlar, en azndan
imdiye kadar ifade etmeye al tm Arkaplan teorisine ma
kul derecede uygun olduunu dndm eylerdir.
Ar kaplan Nedensellii
imdi asl konuma dneyim: Bilinli ya da bilinsiz olarak

kurallar takip etmesek bile nasl oluyor da kurumun kurallar,
bizim kurumla olan ilikimizde bir rol oynayabiliyor 1 Elbette
baz durumlarda, kurallar bilfiil takip ederiz. Size yeni bir ka
t oyunu retebilirim ve siz kurallar hafzanzda tutup,
oyunun kurallarn takip edebilirsiniz. Fakat ou kurum ad-
na, zellikle de kurumun ileyii konusunda uzman olduktan

sonra ben sadece yapmam gerekenleri bilirim. Kurallara ba
vurmakszn uygun davrann ne olduunu bilirim.
Beni artan birka rnek vermeme izin verin . Usta bir

profesyonel beysbol oyuncusunu dnn. Topa vurduktan
sonra ille beysbol noktasna doru koar. imdi, 'niye byle
yapyor' diye sorarsak yle diyebiliriz: Bir vuru yapmak is
tedi; ilk beysbol noktasna varmak istedi; bunu yapmak istedi
nk skor yapmak istedi; skor yapmak istedi nk takm
nn kazanmasn istedi. Fakat bu aklamalarda, beysbol oyu
nunun kurallar hangi rol oynamaktadr? Ayrca 'beysbol
oyununun kurallarm takip etmek istedi' eklinde bir ey sy
lemek ister miyiz? Bu biraz garip grnr ve beysbola yeni
balayan biri iin daha uygun olabilir. Ortada herhangi bir
tartmalar olmadka beysbolun kurallar hibir ekilde uz
man da ilgilendirmez. O, beysbolun kurallarn merak etme
yecek derecede ilerlemi birisidir. Baka bir rnek d.nn :
Bir kadn spermarket iin al veri listesi yapsn. Bu liste,
birtalcm arzularn ak ifadesidir ve al veri esnasnda kadn,
parayla ticari eya arasnda iliki kuracaktr. Satn ald bu e
yalara duyduu arzuya ek olarak, "parann kurucu kurallarn
takip etme arzusu duyduunu" ya da "bilinsiz olarak parann
kurucu kurallarn takip ettiini" de sylemek ister miyiz? Ben
bu iddialar, akla aykr buluyorum. Ve bu alda aykrlk, beni
imdi ortaya koymaya alacam sorunlara yneltiyor.
Sosyal bilimlerin yakn dnem tarihine bakacak olursak,

kabaca ifade edersek iki tr nedenselliin kabul edildiini g
rrz. lki zihinsel nedenselliktir ki buna gre zne, bilinli ya
da bilinsiz bir ekilde, tercih emalar ya da iselletirilmi
kurallar gibi aa yukar iyi tanmlanm niyetse! durumlar
dizisi zerinde birtakm rasyonel yordamlarla hareket eder.
Ortada bu tr niyetselci aklamann uygun olduu pek ok
durum vardr; rnein bir davran noktasnda aklc bir kara

ra vardmz yerlerde. rnek olarak bir lke lideri, demeler
dengesini dzeltecek ve ekonomik byme orann artracak
bir ekonomik politikaya karar vermeye alt zaman sz
konusu olan budur. te bu, bir rasyonel karar verme duru
mudur ve rasyonel karar vermenin ilkeleri gibi olan ey, uygu
lanabilir grnmektedir. Fakat ayrca bu modelin hi de doal
olmad pek ok durum da vardr. ime arabamla gittiimi
ya da bir restoranda oturduumu, mnye balcp ne yiyece
ime karar vermeye altm varsayn. Bylesi dummlarda
nceden iyi dzenlenmi tercihler zerine daha yksek bir
mdanaszlk seviyesine kendimi ulatrmak iin birtakm he
saplamalar yapyor olduumu sylemek pek akla yatkn g
zkmyor.
Gerekten de teorik rasyonel karar verme modellerine iyi

ce yakndan bakarsanz, bunlarn hibir ekilde tatminkar ol
madklarn grrsnz. Bir rnek verelim: Herhangi iki eye
deer biiyorsanz, faraza dierine kar birisi zerine bahse
girmenizde baz artlarn bulunmas gerekir. Bu, Bayes'in ka
rar verme teorisinin bir sonucudur. Buna gre, on sente ve
kendi> hayatnza deer biiyorsanz, on sente karlk- hayatn
z bahse koymanzda baz artlarn bulunmas gerekir. unu
sylemeliyim ki, bir bahiste on sente karlk hayatm ortaya
koymamda hibir avantaj yoktur. Vehayutta ayet olsa, on
sente karlk olumun hayatna bahse girmemde kesinlikle
hibir avantaj yoktur. Birok nl karar teorisyeninin dikkati
ni buna ektim, genellikle yarm s aatlik bir tartmadan sonra
bana verdikleri cevap "sen tam bir irrasyonelistsin" eklinde
dir. Ben ise yle dnmyorum. Tersine rasyonalizmle prob
lemi olanlarn onlar olduunu dnyorum . Bu, tartmay
gelitirmek iin iyi bir zemin deil ama ben burada, hatlar
olduka keskin izilmi ak niyetsel ierikler zerine iyi ta-
nmlanrn bir dizi spesifik eylemler eklindeki bir rasyonellik

kavramnn uygun olmad fikrini ileri srmek istiyorum.
Sosyal bilimlerde yaygn olan dier bir nedensel aklama

biimi ise, niyetse! ieriklere deil, kaba fiziksel nedensellie
hitap etmektedir. Birleik Devletler'de davranlk, bu tip
aklama biiminin en mehur versiyonuydu. Davranln
lm olduunu dnyordwn, ancak onu diriltmek iin
baz yeni abalar var.
O halde, Arkaplan nedenselliini nasl dmneliyiz?

Davran nedenselliine dair biri niyetse! nedensellii, dieri
bilardo-topu nedensellii diye adlandrlabilecek nedensellii
kullanan bu iki genel modelin var olduunu dnecek olur
sak, Arkaplan betimlemek iin uygun olan model hangisidir?
Son noktada hi birisinin de uygun model olmadn iddia
edeceim. Bizim, Arkaplan yetilerinin kurwnlarla ilikiye
girmeye bizi nasl olanakl kldn aklamak iin farkl bir
modele ihtiyacmz vardr.
Bilisel bilimlerdeki son dnem tartmalara aina olan

okurlar, konuyla yakndan ilikili sorunlar fark edeceklerdir.
Benim sorumun, kurumlarla ilikide Arkaplan yeteneklerinin
roln nasl nitelendireceimizdir. Bununla ilikili olaralc son
on ylda tartlan bir sorun, kural-betimli davran ile kural
ynetimli davrann nasl ayrt edileceiyle ilgiliydi. rnein
bir dilin kurallarn ve bir szdiziminin kurallarn nasl d
nmek durwnundayz? Bir gre gre sadece unu demeli
yiz: Kurallar, grngnn bir teorik tanmlama paras olma
s haricinde herhangi bir gereklie sahip deildir. Buna gre
kurallar, dilbilimcinin grngy nitelemek iin kulland bir
aratr; sadece davran tanmlar; davrana neden olma nok
tasnda bilfiil hi bir rol yoktur. Daha maceraperest gr ise
davranlarn sadece kural-betimli olmadn, ayrca kural
ynetimli veya kural-klavuzlu olduunu ileri srer. Bu du-
rumda biz kuraln anlamsal ieriini, "davrann belirlenme

sinde bilfiil nedensel bir rol oynayan" olarak dnmek du
rumundayz. Dolaysyla rnein, zne ngilizce bir cmle
rettiinde, onun bilinsizce iselletirdii kurallar, bu tikel
szdizim yapsnn retilmesinde bilfiil nedensel bir edimde
bulunmaktadr. Ve bir yetikin herhangi bir dilde sz edimle
rinde bulunduu zaman, bir sz verdiinde ya da bir sipari
verdiinde biz, sz edimleri kurallarn "davrann retilme
sinde bilinsizce ilev gren" olarak dnmek durumunda
yz.
imdi, Arkaplan hakknda dnmek iin acaba bunlardan

hargisi doru yoldur? Ben hi birisiyle tatmin olmam. Gr
dm kadaryla sorunumuz devam diyor. Eer Arkaplan
niyetselcilikli olarak dnrsek, Arkaplan tezinden tamamen
vazgemek durumunda kalrz. lk bata bu teze, bizzat niyet
selliin belirli bir yere kadar gittiini grdmz iin ula
tk. Niyetsellik kendini-yorumlayc deildir. D ier taraftan,
eer kurallarn davranta hibir ekilde nedensel bir rol ol
madn sylersek o zaman Arkaplann sadece kiinin yapt
ey olduunu, kiinin sadece bu ekilde davrandn syle
mek zorunda kalrz. rnein kii, baka trd deil de bu
trde cmleler retir. Kii tamamen ne ekilde yapyorsa o
ekilde edimde bulunur ve bu da hikayenin sonudur.
Wittgenstein sk sk bu ikinci yoldan bahseder. Ona gre, sa
dece ortada zeminsiz bir edimleme tarz vardr1 Sadece unu
yaptmzda bu noktadayzdr. O ekilde deil, bu ekilde
konuuruz. unu deil, bunu kabul ederiz. Ancak
Wittgenstein'n yaklam hi de tatmin edici deildir, zira ku
ral yapsnn rolnn ne olduu hakknda bize bir ey anlat-
1
Age . , I. ksm, 324. paragrafn devam ve pek ok yerde.
mamaktadr. Para, mlkiyet, szdizimi ve sz edimleri gibi

kurumlarn kurucu kurallar sistemleri olduunu ifade etmek
ve bu kural yapsnn insan davrannn nedensel aklamasn
daki roln bilmek istiyoruz. Yrmem kadar doal bir ekil
de konuuyorum ve parayla bir eyler satn alyorum; ama
konuma ve para, s anki yrmede olmayan bir kural yapsna
sahip gibi griinyor.
ada entelektel yaamda ortaya kan, yakndan ilikili

bir meseledeki dier bir yol, bilisel bilimlerdeki iki rakip pa
radigma arasnda ortaya kan gncel tartmadaki yoldur. Pa
radigmalardan ilki, geleneksel von N eumann seri bilgi
ilemleme paradigmasdr ki, bunda bir bilgisayar, bir prog
ramn bir dizi lineer admlarn ileme koyar. Dieri ise paralel
datlm ilemlemenin grece daha yeni gelimii ya da si
nirsel a modellemesidir. Bunda anlaml bir girdi ve anlaml
bir kt vardr ama aralarnda sembol-ilemleme aamalar
yoktur. Tersine aralarnda sadece farkl balant glerinde bir
dizi boumlar vardr, sinyaller bir boumdan dierine geer
ve aralarnda hi bir kural dizisi ya da mantksal ilke olmaks
zn, balant glerindeki deimeler nihayetinde girdiler ve
ktlar arasnda doru elemeleri verir. Birisi kp Arkaplan
hakknda btn bu sylediklerimizin, daha ok bilisel ba
lantclk modeliyle uyum iinde olduu, onunla ilgili olduu
nu syleyebilir. Sanrm bu doru. Fakat halen bu bizi, ba
lantcla kar kanlarn ortaya koymu olduklar itirazla ba
baa bralcmalctadr; yle ki sistemi, bileimsel ve dier man
tksal zellikleri aa karan yaplandrlm bir kty ret
meye olanakl klan iyapnn zellikleri nelerdir?
Paradoksumuz udur : Davranmzn kendiliindenliini,

yaratcln ve orijinalliini olduu kadar giriftliini, karma
kln ve hassasln da aklayacak olan nedensel bir bir
aklama istiyoruz. Fakat biz sadece iki nedensel aklama pa-
radigmasna sahibiz ve hibirisi bireysel insanlarn toplumsal

yaplarla olan ilikisini aklamak iin yeterli grnmemekte
dir. Birisi, kurallara, ilkelere ve benzeri eylere gre aklc ka
rar verme paradigmasdr, dieri ise kaba fiziksel nedensellik
tir; dolaysyla niyetselci ve rasyonalistik deildir. ster balan
tclk ister davranlk olsun, bu tr bir nedensellik rasyonel
bir yapya sahip deildir.
Arkaplann yaps ile toplumsal kurumlarn yaps arasn

daki nedensel ilikiyi anlamann anahtar, Arkaplann, kurum
larn kurucu kurallarnn zel biimlerine, bilfiil hibir inan,
arzu ve bu kurallarn temsillerini iermeksizin nedensel olarak
duyarl olabileceini grmektir. Bunu grmek iin basit bir
rnekten ba!jlayalm. Bir beysbolcunun nasl beysbol oynana
can rendiini varsayn. Balangta gerekten de birtakm
kurallar, ilkeleri ve stratejileri renir. Fakat ustalatktan
sonra davranlar daha ok akc, daha ok ritmik ve pozisyo
nun gereklerine kar daha ok duyarl hale gelir. Byle bir
durumda bana yle geliyor ki, bu kii kurallar daha ustaca
uyguluyor deildir; dorusu o, uygunluun kurallarn yaps,
stratejiler ve beysbolun ilkeleri tarafndan bilfiil belirlendii
yerde bir dizi uygun karlklar verme ustal ya da yatknl
kazanmtr. imdi aklayacam temel dnce udur: Her
hangi biri, niyetselliin zel yaplarna duyarl, bilfiil bu niyet
sellikle kurulmam olan bir dizi yetiler gelitirip tekaml etti
rebilir. Bir kii, deyim yerindeyse ilevsel olarak kurallar sis
temine denk olan, bilfiil bu kurallarn hibir temsilini veya i
selletirilmesini iermeyen beceriler ve yetiler gelitirmektedir.
Beysboldan daha karmak bir durumu, paray dnn.

Parann baz kurucu kurallarn betimlemeye altm. Peki,
bu kurallar fiili davranlarda nasl ilev grrled Paray kul
lananlar, bu kurallar bilmezler ve iddia ediyorum ki bilinli
ya da bilinsiz genel olarak bu kurallar uygulamazlar; daha
ziyade, bu kurallarn zel ieriklerine duyarl ve yant veren

bir dizi yatknlklar gelitirirler. Dolaysyla insanlar, paray bir
deiim arac olarak kullanma yetisine sahip olmaldrlar ve
gerek para ile sahte para arasndaki fark bir uzman yardm
olmakszn syleyemeseler bile bunlar arasndaki ayrma kar
duyarl olmaldrlar. Onlarn davranlar, parann zerine ba
sl olduu kattan dolay deil, aksine bir deiim arac ol
masndan dolay deerli olduu gereine kar duyarl olma
ldr. Bu trden yetiler, u tip beceriler ve yle kklemi ey
ler, gerekte kurucu kurallar dizilerinin bir yansmasdr ki bu
sayede biz, fiziksel yaplarndan dolay bu ilevlere sahip ol
mayan, yalnzca kolektif uzlam ve kabul yoluyla ilev kaza
nan varlklara ilevler ykleriz.
Arkaplann ilevsel yaps ile Arkaplan yeteneklerinin ili-
kili olduu toplumsal grnglerin niyetsel yaps arasnda bir

paralellik sz konusudur. Bu sk paralellik, parayla iliki ku
rabilen, toplumla baa kabilen ve bir dil konuabilen bir ki
inin bilinsiz olarak kurallar izliyor olmas gerektiine dair
bir yanlsamaya neden olur. te burada iddia ediyorum ki, el
bette ortada kurallar vardr ve biz sklkla onlar hem bilinli
hem bilinsiz olarak takip ederiz; fakat bu kurallar - kesinlik
le kendini yorumlayc deildir, 2- kesinlikle her eyi tketici
deildir, 3- Gerekte pek ok durumda, sadece ne yapmamz
gerektiini, durumla nasl baa kacamz biliriz. Bilinli ya
da bilinsiz kurallar uygulamayz.
Durup birden bilinli ya da bilinsiz, "Evet ya! Para, 'X,

C'de Y olarak deerlendirilir' biimindeki bir kurala gre ko
lektif niyetsellik yoluyla bir ilev ykleme durumudur ve ko
lektif uzlam gerektirir" diye dnmeyiz. Tersine, bu tikel
kurumsal yaplara duyarl beceriler gelitiririz.
Bu noktalar, benzeen baz aklayc stratejiler zerine

dnrsek daha iyi anlayabiliriz. Benim sylemekte oldukta-
rm ile evrimci biyolojideki belirli sorunlar arasnda ak bir

benzeim ( analoji) sz konusudur. Felsefi bir bak asndan,
Darwinci evrimsel biyoloji hakknda olaanst olan ey, yal
nzca teleolojiyi trlerin kkenine ilikin biyolojik aklamann
dna karmas deil; bize yeni bir tr aklama modeli, ak
lama aygtlarnn dzenini ters yz eden bir aklama biimi
sunmasdr. Dolaysyla Darwin ncesi biyolojide rnein,
"balk, sahip olduu ekle suda yaamak iin sahiptir" diyecek
tik. Evrimci biyolojide ise, bu niyetsel ya da teleolojik akla
may ters yz ederiz ve yerine iki aklama dzeyi koyarz. Bi
rincisi nedensel dzeydir: Balklarn, genetik yaplarndan do
lay, genotip zelliinden dolay u anki ekle sahip olduklar
m; doal evresine cevapla bu fenotipleri (phenotype) rettik
lerini syleriz. kincisi 'ilevsel' dzeydir: Bu ekle sahip balk

larn, bu ekilde olmayan balklardan hayatta kalmaya . daha
uygun olduklarn syleriz. Binaenaleyh bylece aklama ya
psn tersine evirmi oluruz. lk aklama yaps, balklarn
bu ekle hayatta kalmak iin sahip olduklaryd; imdi ise bu
n ters.ine evirdik : Balklar her halkarda bu ekle sahip ola
caklardr; fakat bu ekle sahip olan balklar, olmayanlardan
hayatta kalmaya daha uygundur. Bu ters evirmede yapt
mz eye dikkat edin. Hayatta kalmak hilen aklamann bir
paras olarak ilev grr; ancak imdi art sremli olarak ak
lamaya dahil edilir. Bu fonksiyon, birok nesiller boyunca i
lev grr ve onun nedensel rol tersine evrilir. Teleoloji u
an devreden karld iin 'hayatta kalmak' hedeflenen bir
ama deil sadece olan bir sonutur ve o vuku bulduunda,
hayatta kalmay-reten mekanizmalarn yeniden retilmesini
de olanakl klar.
Benzer bir ters evirme, insann toplumsal grnglerle

ba etmek i.in olan Arkaplan yeteneklerine de uygulanmal
dr. Kiinin kurumun kurallarn tak.ip ettii iin bu ekilde
davrandm sylemek yerine ilkin (nedensel dzey) "kii bu
ekilde davranr nk bu ekilde davranmaya onu yatkn k

lan bir yaps vardr"; ikincisi (ilevsel dzey) "bu ekilde dav
ranmaya yatkn hale gelme durumu vardr nk kurumun
kurallarna uygun olan yol budur" demeliyiz sadece.
Baka bir deyile, kiinin kurumun kurallarn bilmesine

ve kurallara uymak iin onlar takip etmesine gerek yoktur;
tersine kii sadece belirli ekilde davranmaya yatkn hale gel
mitir; ama bu bilinsiz yatknlklar ve yetenekleri, kurumun
kural yapsna duyarl bir yolda edinmitir. Bunu somut bir
rnee balamak gerekirse, deneyimli bir beysbol oyuncusu
nun ilk beysbol noktasna beysbolun kurallarn takip etmek
istediinden dolay kotuunu syleyemeyiz. Aksine unu
sylemeliyiz: Kurallar onun ilk beysbol noktasna komasn
gerektirdii iin o, bir dizi Arkaplan alkarlklar, beceriler ve
yatknlklar edinir; yle ki o, topa vurur vurmaz ilk beysbol
noktasna doru koar.
leri srdm aklama izgisini rnekleyecek bir dn

ce deneyimi sunmama izin verin. ocuklarn sadece beysbol
oynayarak byd bir kabile olduunu dnn. Kurallar
hibir zaman kodlanm kurallar olarak renmediklerini,
doru ya da yanl bir ey yaptklarnda dllendirildikleri ya
da eletirildiklerini dnn . rnein, bir ocuk at yapp
"bir kez daha deneyebilir miyim?" dediinde, "hayr, sen im
di oturmalsn, bir bakas vuru iin gelsin" denir. ocuklarn
beysbol oyununda olduka ustalatklarn varsayabiliriz. Ayr
ca yabanc bir antropologun bu kabilenin kltrn betimle
meye altn varsayalm. yi bir antropolog, sadece bu in
sanlarn davranlarn ve oyun esnasnda normatif olarak neyi
dikkate aldklarn betimleyerek beysbolun kurallarn ortaya
karabilir. Fakat artropolojik betimlemenin titizliini ve
doruluunu, topluluk yelerinin bu kurallar bilinli ya da
bilinsiz olarak takip ettikleri izlemez. Bununla birlikte bu im-
rallar, onlarn davranlarn aklamada kritik b i r rol oynar;

nk insanlar sahip olduklar yatknlklar kesinlikle bunlar
beysbol oyununun kurallar olduu iin edinmilerdir.
Hayali bir rnek olarak bu verilmitir; ama gerek hayatta

da biz, sz edimlerinin ya da szdiziminin kurallarna ilikin
benzer bir durumdayz. Yalnzca benim gibi sz edimi teoris
yeni olan biri, sz edimlerinin kurallarn yasalatrma endie
sini tayacaktr. rnein bir ocuk byrken, bir sz verirse
onu tutmas gerektiini, tutmad takdirde iddetle eletirile
ceini idrak eder. Bu ocuk kurumla ba edebilmesini olanal<l
klan birtakm beceriler edinir. Kanmca, beysbol ve sz ver
me iin geerli olan ey, szdizimi iin de bir o kadar geerli
dir. Buna gre iddiam u ki, toplumsal gereklikle baa k
mann renilmesinde biz her yerde niyetse! bir yapya duyar
l, zelde ise karmak kurumlarn kural yaplarna duyarl
olan, bu kurumlarn kurallarnn temsillerini her yerde zorun
lu olarak iermeyen, bir dizi bilisel yetiler ediniriz.
zetlemek gerekirse, biz insani yaplarn olduka karma

k kural-ynetimli yaplar olgusunu kabul edebiliriz; ayrca
bu kural-ynetimli yaplarn bizim davran yapmzda neden
sel bir rol oynadn da kabul edebiliriz. Ancak benim ileri
srmek istediim ey sudur : Davranlarmzn kurallar bi
linsiz olarak takip ettiimiz iin kurallarn yapsyla eletii
ni varsaymak, pek ok durumda yanltr ve bu tartmalar
boyunca sunulmu olan kantlarla kesinlikle desteklenmemek
tedir. Dorusu biz, kural yapsna duyarl olan bir dizi yatkn
lklar gelitiririz.
B irisi yle bir itirazda bulunabilir: "Siz gerekte 'kurallar

takip ediyorken 'm gibi' yapyoruz", demi olmuyor musu
nuz? Ama o zaman bu gerekte hibir eyi aklamaz, zira
eer gerek niyetsellik yoksa, 'm gibi' niyetsellii hibir eyi
aklamaz. M-gibi niyetselliinin, gerekten var olmad
iin nedensel bir gc yoktur. M-gibi niyetsellii, Daniel

Dennitt'in 'niyetsel duru'u kadar botur ve btn bunlar ke
sinlikle aleyhine olduunuz bir eit davranlktr."
Hayr, sylediim ey bu deil; dorusu unu sylyo

nun: erilen karmak nedensellii anlarsanz, bir kurumun
iinde ustalam bir ekilde davranan birinin sklkla kurallar

takip ediyormu gibi davrandn grebilirsiniz. Fakat bu, ne
kurallar bilinsizce takip etmesinden ne de tesadfen kural
yaplym gibi grnen ayrt edilmemi bir mekanizmann,
davranlarna neden olmasndandr. Aksine mekanizmann,
kurallara kar duyarl olacak derecede tamamen gelimi olma
sndandr. Mekanizma davran aklar ve kurallar sistemi de
mekanizmay aklar; fakat mekanizmann kendisinin bir ku
rallar sistemi olmasna ihtiyac yoktur. Ksaca ben, belirli tr
toplumsal davrann aklanmasnda dier bir dzeyin,
artsremli ( diachronic) bir dzeyin ilavesini tanyorum .
Son bir itiraz daha : Birisi yle diyebilir : ''Neden siz sade
ce bu kurallara sahipsiniz de belirli tr davranla sahip
deilsiniz1 Bu eyler basite meydana gelir, insanlar basite bu
eyleri yaparlar!" Cevap udur: nsani kurumlar sz konusu
olduu yerde, toplumsal olarak yaratln normatif bir unsur
kabul ederiz. Kendisine beysbol topu atldnda onu yiyen
kiide; her hangi bir eyi yapmaya sz verdikten sonra onu
yapmak iin hibir gerekeye aldrmayan kimsede; gramere
aykr cmleler dktrerek ortalarda gezen kimsede yanl bir
eyler olduunu kabul ederiz. Ve btn bu durumlar, yanl
olan eyi, yrrken sendeleyen bir kiide olan yanllk tarzn
dan farkl bir tarzda ierir; yani kurumsal yapda, toplumsal
Danicl Dcnnctt, The Intenti-01al Stance, ( Cambridgc, Mass . : MIT

Prcss, ( 1 9 8 7 ) .
olarak yaratlm bir normatif unsur vardr ve bu, kurumsal

yapnn bir kurallar yaps olmas olgusuyla ancak deerlendi
rilir. Ve kurumun betimlenmesinde zelletirdiimiz fiili ku
rallar, bu ynleri sistemin normatif olmas altnda belirleye
cektir. Kesinlikle, sz vermenin bir ykmll stlenmek
olarak deerlendirilmesi kural nedeniyle bizler, sz verme ku
rumu iinde baz tr davranlar kabul edilebilir, dier baz
trleri ise ihmal edilebilir olarak griiz . O halde, gerekten
ortada nedensel olarak ilev gren kurucu kurallar vardr ve
biz kesinlikle bu kurallar zmlememizin ak ierisinde
kefediyoruz. Fakat bu, bir kii yalnzca kurallar gerekten
renip ezberlerse ve bunlar bilinli ya da bilinsiz olarak ta
kip ederse, bir toplumda ilev grebilir anlamna gelmedii
gibi, bir kii yalnzca kurallar kurallar olarak 'iselletirirse',
bir toplumda ilev grebilir anlamna da gelmez. nemli olan
nokta udur: Kendi toplumunda evinde oturan, toplumun
sosyal kurumlarnda chez lui (kendi yerinde) gibi olan bir ki
inin, toplum kurallarnn hakimiyeti nedeniyle evde olduu
nu syleyemeyiz; aksine toplum iinde evde onrmasn sala
yan birtalcm yetenekler ve yetiler gelitirdiini syleyebiliriz.
Kii bu yetileri gelitirmitir nk bunlar, kendi toplwnunun
kurallardr. Kendi toplumunda evinde oturan kii, denizdeki
balk ya da yuvasnda bulunan gz yuvarla kadar rahattr.
B u durumun hi birinde de biz, davranlar tamamen ku
rallar balamnda deerlendirmek zorunda deilizdir.
7
Gerek Dnya Var m?
Blm 1: Gerekilie Kar Saldrlar
Buraya kadar, insan uzlamna ve kabulne dayanan ol

gularn yapsn ve doasn zmlemeye, bir anlamda ak
lamaya altm. Btn bu zmleme, bize bal olgular ile
bizden bamsz var olan olgular arasnda bir ayrm
nvarsayar ki bu ayrm da daha nce tanmladm ekliyle bir
yanda toplumsal ve kurumsal olgular ile br yanda kaba ol
gular arasndaki ayrmdr. imdi ise zmlemenin dayanm
olduu kartl savunacalc, bizden tamamen bamsz bir
gerekliin varln mdafaa edeceim. Ayrca kitap boyun
ca, "ifadelerimiz genel olarak doru olduklarnda olgularla r
trler" varsaymn ne sryordum. te imdi bu
nvarsaymn savunulma zaman geldi. Bu savunular, iinde
hem insan temsilinden bamsz bir gerekliin varlnn
hem de doru ifadelerin olgular ile rttnn yaygn bir
ekilde reddedildii gncel felsefi sahne tarafndan, daha vur-
gulu bir ekilde yaplmaktadr. Bu ve bundan sonraki blm

gerekilik, son blm ise doruluun rtme teorisi hak
kndadr. Btn bu problemlerin tartlmas aslnda baka bir
kitab gerektirirdi; ancak bu kitabn amac asndan en azn
dan ortak kabul grm ada bilimsel dnya grmzn
arkasndaki belirli nvarsaymlar zl bir ekilde sunarak izah
etmeliyim; nk kitabn bundan sonraki blmleri bu dnya
grne deil, ama bu nvarsaymlara dayanmaktadr. Son
blm felsefi bir 'ev dzenlemesi', deyim yerindeyse ortal
toplama gayretidir.
ada Dnya Grmzn Baz nvarsa

ymlar
Risk altnda olan eyi arlamak iin kendisine gz atma

imkan bulduumuz yerde, dnya grmzn baz
nvarsaymlarn akla kavuturmamz gerekir. Dnya g
rmzn biimsel bir zellii, birinci blmde aklamaya
altm znellik ve nesnellik arasndaki ayrmdr. nemsiz
problemler olan mphemlikle ilgili genel sorunlara ve marji
nal durumlara ek olarak bu ayrm, epistemik ve ontolojik bir
anlam arasnda sistematik olarak mulak kalmaktadr.
Epistemik nesnellik (znellik) ile ontolojik nesnellik (znellik)
arasndaki ayrmn altnda, dnya grmzn kurum
sal zelliklerini aadaki gibi tanmlayabiliriz:
1 . Dnya (ya da alternatif olarak gereklik veya evren)

bizim onu temsilimizden bamsz olarak vardr. Bu
gr ben, 'd gerekilik' olarak adlandracam ve
bunun zmlemesini daha sonra ayrntl bir ekilde
vereceim.
2 . nsanolu, bu dnya ile kendisi arasnda balant

kurma ve onun zelliklerini kendilerinde temsil ettir
me noktasnda, birbiriyle ilikili eitli yollara sahiptir.
Gerek Dnya Var m 1 89
Bu yollar algy, dnceyi, dili, inanlar ve arzular,

hatta resimleri, haritalar, grafikleri vb. ierir. Genel
bir terime sahip olmak adna bunlar btn olarak
'temsiller' diye adlandracam. Temsillerin bir zelli
i, tanmland zere hepsinin niyethlie sahip olma
sdr. Bunlar inanlar ve alglarda olduu gibi hem i
kin niyetlilie, hem de haritalarda ve cmlelerde oldu
u gibi tremi niyetlilie sahiptirler.
3. Bu temsillerden ifadeler ve inanlar gibi bazlar, ey

lerin gerekte nasl olduklar hakknda olma ve bunlar
temsil etme iddiasndadrlar. Baarl ya da baarsz
olma durumlarna gre bunlarn srasyla doru ya da
yanl olduklar sylenir. Onlar sadece ve sadece ger
eklikteki bir olgu ile rttklerinde dorudur. Bu,
doruluun rtme teorisidir veya onun bir biimi
dir.
4. Kelime daarc ve genel kavramsal emalar gibi

temsil sistemleri insan rndrler ve dolaysyla iste
e baldrlar. Ayn gereklii temsil etmek iin birbi
rinden farkl herhangi bir sayda temsil sisteminin var
l mmkndr. Bu tez 'kavramsal grecelik' olarak
adlandrlr. Daha sonra bunu da ayrntl bir ekilde
zmleyeceim.
5. nsann, gerekliin doru temsillerini amalayan fiili

abalar kltrel, ekonomik, psikolojik ve bunun gibi
btn trden faktrlerden etkilenir. Tam bir
epistemik nesnellik wrdur, bazen de imkanszdr.
nk gerek bir aratrma daima bir bak asndan
yaplr, her trden kiisel faktr tarafndan gdlenir
ve belirli bir kltrel ve tarihsel balamda yaplr.
6. Bilgi sahibi olma, dorulamamz ya da kantlamamz

salayan doru temsillere sahip olmamza baldr. Bu
nedenle bilgi tanm gerei, epistemik anlamda nes
neldir; nk bilginin lt, keyfi ya da kiisel deil
dir.
Bilgi, konusuna gre doal olarak snflandrlabilir ; fakat

'bilim' ya da 'bilimsel bilgi' olarak adlandrlan zel bir konu
yoktur. Sadece bilgi vardr ve 'bilim' fizik ya da kimyada ol
duu gibi bilginin sistematik olduu alarlara verdiimiz bir
addr.
Nesnel (znel) ayrmnn epistemik ve ontolojik arlam

arasndaki ayrmn nda unu syleyebiliriz: Birinci ner
me (dsal gerekilik) , ortada ontolojik olarak nesnel bir ger
eklik olduu grne olduka yakndr. Bu iki iddia tama
men ayn deildir. nk temsillerden bamsz bir gereklik
olduu (dsal gerekilik) iddias ile zihinden tamamen ba
msz bir gereklik olduu ( ontolojik nesnellik) iddias tam
olarak ayn deildir. Bu ayrmn nedeni, ar gibi baz zihinsel
durumlarn, ontolojik anlamda nesnel olmalar fakat temsiller
olmamalardr. Bunlar bamsz birer temsildir fakat zihinden
bamsz deildir. Ontoloji!< nesnellik dsal gerekilie zm
nen delalet eder; nk zihinden bamszlk temsilden ba
mszla delalet eder; tersi ise sz konusu deildir. rnein,
arlar, zihinden bamsz olmakszn bamsz birer temsil
olabilir. kinci nerme, ontolojik znelliin bize, ulaabilece
imiz tm gereklie epistemik bir eriim saladna delalet
eder; ister ontolojik olarak znel veya nesnel, isterse episte
molojik olaral< znel ya da nesnel olsun fark etmez. Beinci
varsaym, epistemik znellii elde etmenin zor olduunu be
lirtir. Altnc varsaym ise eer gerek bilgiye sahipsek o za
man tanm gerei epistemik nesnellie sahip olduumuzu be
lirtir.
Gerek Dnya Var m I 191
Umarm okur, b u alt zellii byle basmakalp szlerle

kendilerini neden sktm dndrecek kadar apak bulur;
ancak bunlarn etrafnda dnen byk bir karkln sz ko
nusu olduunu belirtmeliyim. Birinci ve nc nerme; ger
eklik ve rtme teorisi, sklkla birbirleriyle kartrlr; da
has her ikisinin de sklkla rtld zannedilir. Birok fel
sefeci drdnc nermenin, yani kavramsal greceliin, ger
eklik asndan bir sorun yarattn, bazlar ise gerekilii
rttn dnr. ou felsefeci ise nc nermenin,
yani rtme teorisinin, dierlerinden bamsz olarak r
tld dncesindedir. Birok edebiyat teorisyeni beinci
nermenin, altnc nermede ifade edilen nesnel bilginin ola
sl asndan bir sorun yarattn ve hatta belki de birinci
nermede aka ifade edildii gibi gerekilii rttn
dnr.
Dolaysyla korkarm ki burada yapmam gereken baka bir

ey yok, ama yine de en azndan bu meselelerin bazlarnn
zerinden hafif bir ekilde gemek istiyorum. Soru sorarak
balayalm.
Gerekilik Nedir?
Hazrlayc bir formulasyon olarak gerekilii, dnyann

bizim temsillerimizden bamsz olarak var olduu gr
olarak tanmlamtm. Bundan, biz hi var olmasaydk, ya da
ifade, inan, alg ve dnce gibi hi bir temsil var olmasayd,
yine de dnyann ounun bundan etkilenmemi olaralc ayak
ta kalaca sonucu kyor. Bizim temsillerimizden etkilenen
ve bu ekilde ina edilen kk bir blm hari, dnya yine
de var olacalct ve imdi naslsa yine tam olarak ayn olacakt.
Bu dncenin bir baka sonucu ise udur: Hepimiz ld
mzde ve bizimle birlilcte temsillerimiz de yok olduunda
dnyann ou zellii, bundan hibir ekilde etkilenmeye-
cektir ve bu zellikler eskisi gibi devam edecektir. Sz g<!lii

Himalayalar'da, kendime ve bakalarna 'Everest Tepesi' diye
temsil ettiim bir da olduunu varsayalm. Everest Tepesi,
benim ya da bir bakasnn onu veya baka bir eyi imdiye
kadar nasl temsil ettiimizden bamsz olarak vardr. Daha
s, Everest Tepesinin "Everest Tepesi'nin doruklarnda kar ve
buz vardr" eklinde temsil ettiim rnekte olduu gibi pek
ok zellii vardr ki bu zellikler, hi kimse tarafndan her
hangi bir biimde temsil edilmese dahi Everest Tepesi tama
men ayn kalacaktr ve bu ya da baka temsillerin ortadan
kalkmasndan etkilenmeyecektir. Bir kimse, 'olgular, iliki du
rumlar gibi dilden bamsz pek ok zellilc vardr' diyerek bu
noktay ifade edebilir; ancak ben, dnyann sadece dilden de
il ayn zamanda dnceden, algdan, inan ve benzeri ey
lerden de bamsz var olduunu belirtmek istediimden do
lay bu noktay daha genel olarak 'temsiller' eklinde ortaya
koyuyorum. Gerekliin genel olarak herhangi bir tr niyetli
lie bal olmadn vurgulamak istiyonun.
Felsefe tarihinde 'gerekilik' kavram olduka farkl an

lamlarda kullanlmtr. Ortaadaki anlamyla gerekilik,
tmellerin ( idelerin) gerek bir var oha sahip olduklar re
tisidir. Gnmzde ise biri, 'ekilsel gerekilik', 'etilc gerek
ilik', 'niyetsel gerekilik', 'matematiksel gerekilik' gibi ey
lerden bahsedildiini duyabilir. Bu tartmann amac asn
dan, 'dsal gerekilik' ve 'gerekilii' (ksaca 'DG') , bir n
ceki paragrafta ifade edilen grn ismi olarak snrlandryo
rum. Sz konusu grn, gerekliin bizim temsil sistemi
mizin dnda ya da bu sistemin haricinde var olduu dn
cesini tadna iaret etmek iin 'dsal' metaforunu kullan
yorum.
Gerekilie ynelik kart ya da destekleyici delilleri ince

lemeden nce onu sklkla zdeletirildii dier gr.<jlerden
Gerek Dnya Var m I 1 9 3
ayrt etmemiz gerekir. lk karklk, gerekiliin doruluun

rtme teorisi ile zde olduunun ya da en azndan buna
delalet ettiinin varsaylmasdr. Fakat gerekilik bir doru
luk teorisi olmad gibi herhangi bir doruluk teorisine de
delalet etmez. Kesin bir ifadeyle, gerekilik 'doruluun' an
lam deil de bir ontoloji teorisi olduundan herhangi bir
dorululuk teorisiyle tutarllk arz eder. Ancak hibir ekilde
anlamsal teori deildir. Bu nedenle DG'yi savunmak ve r
tme teorisini reddetmek mmkndr.1 Normal bir yorum
lamada rtme teorisi, aklamalarn doru olmalar kouluy
la rtt bir gereklik olduuna iaret ettii iin gereki
lie rtl delalet eder. Fakat gerekilik tek bana rtme
teorisine delalet etmez, nk gerekilik, aklamalarla ger
eklik arasndaki bir rtme ilikisinin adnn 'doruluk' ol
duuna delalette bulunmaz.
Bir dier yanl kavrama se, gerekilik hakknda

epistemik bir eylerin var olduunun farz edilmesidir. rne
in Hilary Pumam bu nedenle yle der:2
"Gerekiliin btn ierii onun, Tanr'nn

Gzyle bir Bak (ya da daha iyisi hibir yerden
bir bak) dncesini anlamlandrd iddiasnda
yatmaktadr."
Ancak normal bir yorumla, gerekiliin ieriinin bu

olmad anlalr. Aksine, tam olarak bir 'bak' dncesi za-
Peter Strawson rtilijme teorisini reddeden gereki felsefecilerden

biridir. Bkz. , Pcter Strawson, ((Truth)) Proceedings of the Aristotelian
Society, ek cilt 24 ( 1950 ) .
H . Putnam, &alism With a Human Face, (Cambridge, Mass. :
Harvard University P rcss, 1990) , s . 23.
ten epistemiktir ama DG epistemik deildir. Herhangi bir

gereklik 'bak'nn kesinlikle imkansz olduunu varsaymak,
gerekilikle rutarl olmaldr. Aslnda Kant'n 'kendinde ey
ler' retisi bir bakma herhangi bir 'bakn' ulaamayaca
bir gereklie ynelik bir kavraytr. 1 7 . yzyldan beri ileri
srlen gerekilik kart olan en yaygn delillerin -'gerekten
bilebileceimiz her ey bizim duyu verimizdir' ve bu trden
eylerin- epistemik olduunu fark ettim; fakat kart grle
rin saldrs altndalci bu tez, yani gerekilik hibir zaman
epistemik bir tez olmamtr. leride gerekilik kart
epistemik delillere daha fazla deineceim.
nc ve ayn zamanda yaygn olan hata ise gerekili

in, gereklii tanmlamak iin en iyi tek bir kelime haznesi
nin var olduu teorisi ile snrlandrlmas ve nasl tanmlana
can da gerekliin bizzat kendisinin belirlemesi gerektii
nin varsaylmasdr. Fakat bir kez daha tekrar ediyorum ki,
yulcanda tanmlanan ekliyle DG iin byle bir koul sz ko
nusu olamaz. Dnyann, bizim onu temsilimizden bamsz
olaralc var olduu d.ncesi, dnyay tanmlamak iin ayrca
lkl bir szck daarcnn olmas gerektiine iaret etmez.
DG, kavramsal grecelik ( 4. nerme) tezi ile yani eitli
amalarmzdan dolay gerekliin farkl ynlerini tanmlamak
iin farkl ve hatta emsalsiz szcklerin oluturulabilecei id
dias ile tutarldr.
Bu noktalar zetleyecek olursak, benim kullandm an

lamda gerekilik, ne bir doruluk teorisi ne bir bilgi teorisi
ne de bir dil teorisidir. Eer bir snflandrmada srar edilecek
se denebilir ki, gerekilik otolojk bir teoridir ve bizim tem
sillerimizden tamamen bamsz bir gerekliin var olduunu
ne srer.
Felsefe geleneinde, gerekilik kavramna ilikin benim

sergileyip, ortadan kaldrma ihtiyac duyduum yaygn bir
Gerek Dnya Var m 1 195
mulaklk sz konusudur. Bu meseleleri tartan felsefeciler,

genellikle bunlara dnyann gerekte nasl olduuyla ilgililer
mi gibi yaklarlar. Mesela, gerekilik.le idealizm arasndaki
bu meseleleri, maddenin varlna ya da mekan ve zamandaki
nesnelere ilikin olarak dnrler. Bu, olduka byk bir ha
tadr. Gerekiliin, dnyann gerekte nasl olduuna ilikin
bir tez olmad tam olarak anlalmaldr. Biz dnyann her
bir detaynda nasl olduu konusunda tamamen yanlabiliriz;
fakat gerekilik halen dou olabilir. Gerekilik, mantksal
olarak btn insanlarn temsillerinden bamsz eylerin oldu
una ilikin bir yolun var olduu grdr. Gerekilik, eyle
rin ne halde olduunu deil sadece onlarn olduklarna dair bir
yolun bulunduunu syler. Yukardaki iki cmledeki 'eyler' ile
maddi nesneler, hatta nesneler bile kastedilmez. Bu, 'Ya -
yor'daki yaan ey gibi gndermede .bulunan bir ifade deil
dir.
Sz geen konularn madde hakknda ve zaman ve me

kan iindeki maddi nesneler hakknda, zel iddialar ile ilgili
olmadklarn ve eer byleyse tartmaclarn savundul<lar
eyin, aslnda bu olduunu ileri srmem kstahlk olarak g
rlecektir. Fakat bu meselelerin bu tr zel iddialar hakknda
olamayacan aklamay urnuyorurn. Gerekilik, rnein
Everest Tepesi'nin varln iddia eden bir teori olamaz; n
k Everest Tepesi hi olmasayd da gerekilik dokunulmadan
kalacakt. Everest Tepesi iin geerli olan, genel anlamda tm
maddi nesneler iin de geerlidir. Fakat maddi nesneler olma
sayd, hatta zaman ve mekan bile var olmasayd ne olurdu 1
Pekfila, bu iddia bir anlamda bu ekilde rtlebilir. nk
maddi nesneleri, kendileri maddi nesne olmayan fakat en iyi
el<liyle ktle (enerji) noktalar olarak dnlen 'partiklle
rin' toplam olarak dnrz ve mutlak mekan ve zaman, sis
temleri dzenlemek iin bir takm ilikiler kurma imkan sa
lamaktadr. Bunlardan hibiri gerekilil<le ntarsz deildir;
tersine daha sonra ileri sreceim gibi hepsi gerekilii

nvarsayar. eylerin, onlar temsil etmemizden bamsz ola
rak var olmalarnn bir yolu olduunu nvarsayar.
Bir bilim kurgu dnce deneyi ile devam edelim. Fiziksel

gerekliin nedensel olarak bilince baml olduunu, yle ki
bilinli son failin lmyle birlikte btn fiziksel gerekliin
bir tr Negative Big Bang eklinde patladn varsayalm. Bu,
yine de dsal gerekilikle tutarl olur muydu? Olurdu. n
k maddelerin bilince ynelik varsaylan bamll, herhangi
bir baka bamWk gibi nedensel bir bamllktr. Gereki
lik gerekliin bilinten ve dier temsil biimlerinden bam
sz olarak var olduunu iddia ettiinde, hibir nedensel iddia
ne ortaya atlm ne de ima edilmi olur. Ak.sine ne srlen
iddia, gerekliin temsiller yoluyla mantksal olarak ina edil
medii, yani ortada hibir mantksal bamllk olmad olur.
"Fakat imdi de var olan ya da hfilihazrda var olmu ey

lerin sadece da vurmam bilin durumlar olduunu varsa
yalm. Bu kesinlikle gerekilikle tutarsz olurdu ve idealizmin
ya da en azndan gerekilik kart ba.ka bir dncenin
onaylanmas olurdu."
Hayr, bu zorunlu deildir. Gerekilik, dnyann baka

deil de bu ekilde olmak zorunda olduunu sylemez, fakat
sadece bu ekilde olmasnn bir yolu olduunu ve bizim onu
temsilimizden bamsz olarak ortaya ktn syler. Temsil
ler bir eydir, gereklik baka bir eyi temsil eder ve bilfiil tek
gereklik zihinsel durumlar olmu olsa bile bu nokta doru
dur. Gerekilikle gerekilik kartl arasndaki fark gr
menin bir yolu udur: Gereki (realist) gre gre sadece
bilin durumlar var olsayd, o zaman gemiler, ayakkablar ve
mhr mumu var olmazd. Fakat gemilerin, ayakkablarn ve
mhr mumunun var olmad iddias dsal gereklik hak
knda herhangi bir iddiadr. Bu, onlarn var olduu iddias
Gerek Dnya Var m I 19 7
kadar gerekilii nvarsayar. Gerekilik kart gre gre

ise byle eyler, eer varlarsa, wnnlu olarak bizim temsille
rimiz yoluyla ina edilirler ve temsillerden bamsz olarak var
olamazlar. rnein Berkeley'e gre, gemiler, ayakkablar ve
mhr mumu, bilin durumlarnn toplam olmaldr. Ger
ekilik kartlarna gre zihinden bamsz bir gerekliin
olabilmesi imkanszdr. Gerekilere gre, gerekte hibir
maddi nesne olmam olsa bile yine de temsilden bamsz bir
gereklik olurdu, maddi nesnelerin var olmamas temsilden
bamsz gerekliin yalnzca bir zellii olurdu. Dnya farkl
olabilirdi, gerekilikle tutarl olabilirdi; fakat gerekte dnya
mekanda ve zamanda maddi grngler ierecek ekilde orta
ya kt.
(Alternatif zmleme: Gerekilere gre dnya sadece,

temsillerden baka nesnelerin olduu eklinde ortaya kma
yabilirdi, ama gerekte bu ekilde oldu. Gerekilik kartlar
na gre ise o, temsilden bamsz nesnelerin olduu eklinde
ortaya kmayabilirdi. )
Grlebilecei gibi gerekilik, son zamanlarda garip bir

ekilde hem felsefenin hem de dier disiplinlerin saldrlarna
maruz kalmtr. Michael Dumm ett, N elson Goodman,
Thomas Khun, Paul Feyerabend, Hilary Putnam, Richard
Rorty, Jacques Derrida, Humberto Maturana, Frencesco
Varda ve Terry Winograd gibi farkl dnrler, sklkla bi
zim temsillerimizden tamamen bamsz bir gerekliin var
olduu eklindeki saf varsaymmza meydan okuyan dnr
ler olarak yorumlanr. (Ben her zaman doru olmadna ina
nyorum) . Baz bilim adamlar modern fiziin gerekilikle
tutarsz olduunu bile ileri srerler ki bu nedenle J . R. Wheler
yle der:
Evren 'orada' bizden baunsz olarak var ol

maz. Biz, oluyor grnen eyin meydana geliine
kanlmaz olarak mdahiliz. Biz sadece gzlem
ciler deiliz, katlmclarz . . . imdinin ve gelece
in olduu kadar gemiin de yaplmasnda. 1
Gerekilie ynelik btn bu saldrlarda birok endie

sz konusudur. Bunlardan ilki, bamsz gerekliin varlna
dair saduyu, dncemize kar delillerin genelde bulank ve
belirsiz olmasdr. Hatta bazen sunulan deliller ak bir ekilde
ifade bile edilmiyor. kincisi, gerekilie kar olduu varsa
ylan alternatif grler de ak bir ekilde ifade edilmiyor ve
ayn oranda belirsizdirler. Hatta analitik felsefecilerin gerek
ilik hakkndaki son dnem tartmalar da getiimiz yirmi
yl iinde yaanan genel dankln bir belirtisidir. Hangi
nermelerin kabul edildii, hangi nermelerin reddedildii ve
bu kabul ve redde ynelik deliller tam olarak belli deildir. Bu
meselelere ilikin tartmalarn ouna sz konusu sorularn
cevabn bulmak adna bakmanz nafiledir. Ayrca bu genel
dikkatsizliin tesadfi olmadn da dnyorum. yle d
nmek bir ekilde g isteimizi tatmin eder: Dnyay 'biz'
yaparz, gerekliin kendisi ancak toplumsal bir inadr, istee
gre deiebilir ve gelecekteki deiimlere 'bizim' uygun gr
dmz ekliyle konu olur. Ayn ekilde, kaba olgularn, ya
ni bizim ilgilerimiz asndan kr, kavranamaz, nemsiz ve
btnyle saf olgularn bamsz bir gereklii olmas gerek
tii dncesi de saldrgan grnr. Ve btn bunlar, ya
pbozum gibi gerekilik kart olan 'postyapsalclk' biimle
rinin entelektel olarak kabul edilebilir ve hatta heyecan verici
Alnt, N . Goodman, Of Mind and Other Matters, (Cambridgc,

Mass . : Harvard University Prcss, 1984 ) , s. 36.
gzkmelerini s alayan genel entelektel atmosferin bir par

asdr. Fakat gerekilik kartlarnn delillerini ve iddialarn
ak, plak ve yaln bir ekilde ifade ettiinizde, genellikle ol
duka sama grnrler. Bu tartmalarn ounun (hepsinin
olmasa da) belirsizlii, hatta belirsizcilii bundandr.
Bu nedenle bir sorunum var. S aldrlara kar gerekilii

savunacam belirtmitim fakat akas cevap vermeye dee
cek kadar gl bir saldr bulamyorum. Manrana,
autopoietic sistemler olarak sinir sitemlerinin kendi gereklik
lerini ina ettii dncesi lehine 'nesnel bir gereklik' dn
cesini reddeder. 1 Bu delilden, autopoietic sistemler tarafndan
ina edilen 'uzlamsal alanlar'da toplumsal olarak ina edilen
gereklikler dnda gereklie ynelik bir kavray ve eriime
sahip olmadmzdan dolay biyolojik sistemlerden bamsz
bir ekilde var olan hibir gerekliin olmad anlalyor. Bu
gre kar belirtmek isterim ki, bizim gereklik bilgimizin
(kavraymzn) insan etkileimleri ierisinde insan beyni tara
fndan ina edilmi olmas, bilgisine ( kavrayna) sahip oldu
umuz gerekliin insan etkileimleri iinde insan beyni tara
fndan ina edildii anlamna gelmez.2 Dsal dnyaya dair
bilgimizin kolektif nrofzyolojik nedensel aklamasndan,
dsal dnyann olmad sonucuna varmak sadece ilgisiz ve
karmsal bir yanlgdr.
Winograd, ayn ifadeyi u ekilde aklyor: Mesela "Buz

dolabnda su var" cmlesi, bir grup Arkaplan ilgilerine gre
yanl, bir baka grup Arkaplan ilgilerine gre de doru bir
H . R. Maturana, F.J. Varcla, Autopoiesis and Cogition, The

(Dordrecht: D. Reidel, 1980) .
Realization ofthe Living,
Bunun yannda, bizzat insan beyni ve etkileiminde de bir sorun sz
konusudur. Bunlarn da bizzat insan etkileimleri tarafndan ina
edilmi olmas gerekmez mi?
2.00 S osy al Gerekliin nas
1
aklama yapmak iin kullamlabilir. Buradan hareketle, tem
sillerimizden bamsz bir gerekliin olmad sonucuna va
rr. Bir kez daha telaarlamak gerekirse, Maturana'ya gre bu
sonu kmaz. B izim gereklik temsillerimizin ilgi-grelilii,
temsil edilen gerekliin kendisinin ilgi-greli olduunu gs
termez. Marurana gibi Winograd da gereklik hakkndaki so
nular bizim gereklik temsillerimizin zelliklerinden kar
maya alr. Birok 'postmodernist' edebiyat teorisyeni, her
bilgi toplumsal olarak ina edildiinden ve herhangi bir top
lumsal inann da g istei ve keyfilie konu olmasndan do
lay gerekiliin bir ekilde tehdit edildiini dnr. George
Levine'n yazd gibi, "Gerekilik kartl, hatta edebi ger
ekilik kartl, dorudan bilginin imkanszl dncesine
baldr"2 Syleyebileceim kadaryla Derrida'nn bir delili
yokrur. Metnin dnda bir ey olmadn (Il n 'y a pass de
'hars texte ') basite vurgular. Ve bir tartma esnasnda, be
nim baz itirazlarma kar verdii polemik bir cevapta, gii
ne baklrsa hepsini geri alr: Metnin dnda bir ey olma
dn etkileyici bir deklarasyonla aka vurgulayarak, her e
yin bir balamda ya da baka bir balamda var olduunun s
radanln kastettiini syler. 3 yleyse, sama giinen bir
sonuca ynelik zayf hatta var olmayan deliller dizisine kar
ne yapmak gerekir?
Terry Winograd, Three &sponses to Situation Theory/Center for the

Study of Language and Infonnation, Repon No. CSLI-87-106, 1987,
ve Terry Winograd and Fernando Florcs, Understanding Computers
and Cognition, (Norcwood, N.J: Ablcx, 1986), 5 . blm.
G. Lcvinc, "Looking for the Real: Epistemology in Scicncc and
Culture,'' G. Lcvine, cd. , &alism and &presentation: &says on the
Problem of &alism in &lation to Science, Literature and Culture,
(Madison: University of Wisconsin Press, 1993 ) , s. 13.
J. Dcrrida, Limited !ne. (Evanston, 111 . : Northwestcrn U nivcrsity
Press, 1988), s. 136.
Takip edeceim strateji, dsal gerekilie kar en gl

olduunu dndm argmanlar ele almak ve onlar yant
lamak olacaktr. Gerekilik kartlar tarafndan ikna edildi
imi dnn; zellikle beni ikna eden ey ne olabilid Ya da,
eer bunun gereklik pay ok az grnyorsa, insanln ka
derinin benim bir bakasn gerekilik kartlna ikna et
meme bal olduunu varsayn, kullanacam delille r ne olur
du? delili inceleyeceim: Kavramsal grecelik delili, doru
1
/amac delil ve Ding an sich olarak adlandracam delil.
Kavramsal Grecelikten Gerekilik Kart

Delil
Kavramsal grecelik delili, yukardaki 4. nermedir ve

kavramsal grecelik . nermeyi, dsal gerekilii reddeder.
Kavramsal grecelik dncesi eski ve inanyorum ki do

ru bir dncedir. Nesnelere ynelik herhangi bir snflandr
ma ya da bireyselletirme sistemi, dnyaya ynelik herhangi

bir betimleme kategorisi, daha dorusu herhangi bir temsil
sistemi btnyle uzlamsaldr ve o derece de keyfidir. Dn
ya bizim onu bldmz oranda blnr ve eer hilihazr
daki kategorilerimizin doru ya da bir ekilde kanlmaz ol
duunu dnme eiliminde deilsek, daima alternatif snf
landrma sistemleri tahayyl edebiliriz. Bunu rneklemek iin
bir tebeirle bir masadaki kitabn bir blmn ve ayn za
manda masann bir blmn iine alan bir daire izin. Ma
say ve kitabn yzeyinin bir blmn ierecek ekilde tebe
irle belirlenmi olan bu yeni nesneye bir isim verelim, bu
nesneyi 'klurg' diye adlandralm. Dilimizde bu kavramn bir
Ding an sich, Alman filozofu Kant'n Trke'ye 'kendinde ey' ola

rak evrilebilecek olan kavram. ( .n.)
kullanm yoktur. Ama klurglarn, byk bir dinsel neme sa

hip olduu, yalnzca su altnda bulunan kutsal bakireler tara
fndan betimlenebildii ve yok edilmeleri halinde lm cezas
gerektii bir kltr hayal etmek kolay olmaldr. Ancak
'klurg' eer daha nce duyulmam doruluk koullar ile ilgili
yeni bir kavramsa biimlendirebileceimiz kavramlarn says
snrsz olur. Dnyaya ynelik herhangi bir doru betimleme
daima baz kelimeler ve kavramlar sistemi iinde yaplacan
dan dolay kavramsal grecelik, herhangi bir doru betimle
menin daima dnyay betimlemek iin az ya da ok keyfi ola
rak setiimiz bir kavramlar sistemine gre olmas sonucunu
dourur.
Bu ek.ilde nitelenirse, kavramsal grelilik tamamen doru

ve aslnda gayet sradan gzkr. Fakat birok felsefeci bunun
dsal gerekilikle tutarsz olduunu ve sonu olarak, eer
kavramsal grecelii kabul edersek gerekilii reddetmek w
runda kalacamz ne srmlerdir. Bu iddia gerekten do
ru olmu olsayd, bu iki tezin birbiriyle tutarsz olduunu ye
terince ak bir ekilde ifade edebilmeliydik.
Dsal gerekilii u gr olarak ele alalm :
D G : Gereklik, bizim kendisini temsilimizden bamsz

olarak var olur.
Bununla ilikili kavramsal grecelik tezini de u ekilde ele

alalm:
KG : Gerekliin btn temsilleri, az ya da ok keyfi ola

rak seilmi bir kavramlar kmesine gre yaplr.
Yukardaki ifade ekliyle bu iki gr, grnte bile birbi

riyle tutarsz deildir. lki, yalnzca ortada betimlenecek bir
ey olduunu belirtir. kincisi ise onu betimlemek iin bir
kavramlar kmesi ve bir szck semek wrunluluumuzu be
lirtir. O halde neden ikincisinin, birincinin reddini gerektirdi-
i ne srlyor? Cevap udur: Kavramsal grecelii kabul

eder ve bunu gerekilik.le eletirmeye alrsak, grnte
tutarszla deriz.
Putnam'dan aadaki rnei deerlendirelim. 1 Dnyann

ekil 7 . 1 de gsterilen biimde bir parasnn olduunu d
nn.
Bu kk dnyada ka tane nesne var? Carnap'n aritme

tik sistemine gre (ve ortak grye gre) nesne vardr. Fa
kat Lesniewski ve dier Polonyal mantklara gre bu dn
yada aatda gsterilen ekilde yedi nesne vardr:
I=A
2=B
J =C
4=A+B
5=A+C
6=B+C
7 =A + B + C
O halde tahayyl edilen bu dnyada gerekte ka nesne

vardr? Gerekten nesne mi yoksa yedi nesne mi var? Bu
Putnam, Rcalism with a Human Facc, s. 96 vd. H. Putnam, Thc

Many Facc. of Rcalism, (LaSallc, n . : Opcn Court, 1987) , s. 18 vd.
204 S osy al Gerekliin nas
sorularn mutlak bir cevab yoktur. Verebileceimiz tm ya

ntlar kavramsal emalarn keyfi seimine gre olacaktr. Ayn
ifade mesela, "Dnyada tam olarak nesne vardr" cmlesi
bir emaya gre doru, dierine gre ise yanl olacaktr. D
sal gerekiliin, bamsz olarak var olduuna inanlan ger
eklie ynelik ntarsz betimlemelere izin vermesinden dolay
tutarszlklara yol amas, bu delilin can alc noktasdr.
Goodman'daki biimiyle bu delil u ekildedir: Biz karak

teristik olarak bakasn deil de bu snrlar izerek gereklii
yaparz ya da Goodman'n tercih edecei ekliyle 'dnyalar
yaparz'. rnein Goodman yle der :
Takmyldzlarn, bakalarn deil de belli yldzlar seip

arlar bir araya getirerek yaparz. Bu yzden yldzlar, baka
larn deil de bu snrlar izerek yaparz. Gkyznn ta
kmyldzlar ya da dier nesneler ile snrlandrlp snrland
rlmayaca hibir ey tarafndan dikte edilmez, bulduklar
mzla yapmak zorundayz; bunlar Bykay, Sirys, yemek,
yakt veya bir stereo sistem olabilirler.1
Goodman, gerekilii reddeder ve bizim yaptmz bir

'dnyay' betimleyen olgular greceliletirerek tutarszlktan
kanr. Putnam yle der: Zihinden bamsz bir gerekliin
olduunu dnmek yerine daha ok, 'zihin ve dnya birlikte
zihni ve dnyay oluturur' demeliyiz. 2
Varsaylan bu ztlklar, gerekten bir problem midir? Mini

dnya rneinde, kavramsal grecelii kabul etmi bir ger
eki, ilk snflandrma sistemi ierisinde konumlanm nesne-
N. Goodman, OfMind and Other Matters, s. 36.

2 Putnam, Rcason, Truth and History, (Cambridgc: Cambridgc
Univcrsity Press, 1981), s. xi. Bu, The Many Faces ofRcalism, s. .'dc
tekrarlanmaktadr.
Gerek Dnya Var m I 2o 5
lerin saysn baz alarak, gerekte ; ikinci sistem iinde ko

numlanm nesnelerin saysn baz alarak ise, gerekte yedi
nesnenin var olduunu syleyecektir. Ve bu cevap, d ger
ekilii deitirerek ya da ondan vazgeerek deil, yalnzca
iki farkl sistemde konumlanm nesnelerin hesaplanma kriter
lerini gstererek mevcut ztl ortadan kaldrr. Bundan dola
y ayn cmle, "Dnyada tam olarak nesne vardr" rne
indeki gibi birbirinden olduka farkl ve bamsz, biri doru
dieri yanl iki aklamada bulunmak iin kullanlabilir. Ne
var ki gerek dnya bizim onu nasl betimlediimizle ilgilen
mez ve bizim farkl betimlemelerimiz onu deitirmez.
Literatrde verilen baz kavramsal grecelik rnekleri, be
nim verdiklerimden daha kapal ve karmak olmasna karn,
geerli olan ilke ayndr ve ben karmaklkla kazanlan her
hangi bir ey gremiyorum. Bu rneklerin hepsi farkl kav
ramsal sistemlerin ayn 'gereklie' ynelik farkl ve grnte
tutarsz tanmlamalar reteceini gstermek iin tasarlanm
lardr. Grebildiim kadaryla bunlarn hibirisinde dsal ger
ekilikle tutarsz bir ey yoktur. Grnteki tutarszlk bir
yanlsamadr ve bu grleri doal bir yorumlama ile deer
lendirirsek u yargya varabiliriz: Gerekliin en naif biimini
ya da herhangi bir kavramsal grecelik biimini kabul etmekte
hibir tutarszlk yoktur . 1
Gerekilik ve kavramsal grelilik arasndaki ilikiyi u e
kilde dnelim: Dnyann bir kesini ele alalm, mesela
Himalayalar ve onlarn herhangi bir insan varlnn ncesin
de olduunu dnelim. imdi ise insanlarn tek tek gelip, bu
Yanl olan nedir? Putnam'n rneinde metne yakndan bir gz at

ma onun bir balk altnda mantksal olarak birbirinden bamsz en
az iki tezi 'Metafiziksel Gerekilik' etiketi altnda bir araya getirdii
izlenimini verir:
olguyu farkl ekillerde temsil ettiini hayal edelim. nsanlar

farkl kelimelere, farkl haritalama biimlerine; bir da, iki
da ve ayn da farkl kabul etme biimlerine vb. sahiptirler.
Sonra, bu insanlarn varlnn er ya da ge sona ereceini d
nelim. Himalayalarn varlna ve bu deiiklikler bala
mnda Himalaya halckndaki btn bu olgulara ne olur? Mut
lalc anlamda hibir ey olmaz. Olgulara, nesnelere vb. ynelik
farkl betimlemeler gelip gitti; fakat olgular, nesneler vb. de
imeden kald. (Herhangi biri gerekten bundan phe eder
mi? )
Alternatif kavramsal emalarn, ayn gerekliin farkl be

timlemelerine imkan vermesi ve btn bu kavramsal emalar
dnda gerekliin hibir betimlemesinin olmamas, gerekli
in doruluuyla herhangi bir ekilde ilgili deildir.
O halde Goodman tarafndan ileri srlen, farkl kavram

sal emalara gre yaplan tutarsz betimlemelerin olasl ne
dir? rnekleme yntemi kullanabileceimiz en iyi yntem ol
duundan, dsal gerekiliin alternatif szcklerle nasl bir
iliki ierisinde olduunu bir rnekle inceleyelim. Mesela yer
yzndeki ktlelere ilikin yerekimi ve arln tartld
bir yerde saf ve tam bir dsal gereki olduumu varsayalm.
Kim ne dnrse dnsn, arlmn 16 0 olduunu d
nyorum. Fakat durun! Arlm pound 1 olarak 160, ki
logram olarak ise sadece 73'tr. Peki o zaman gerekte arl
m ne kadardr : 160 m, 73 mf Eksiksiz olmasa da her iki
cevabn doruluu umarm aktr. Tutarszlk grnts as
lnda sadece bir grntdr; nk arlmn 160 pound
olduu iddias, 73 kilogram olmas iddiasyla tutarldr. Dsal
gerekilik, farkl kavramsal emalara bal olarak ayn gerek-
ngiliz ve Amerikan arlk birimi; pound 453,6 gram (.n.)

Gerek Dnya Var m I . o 7
liin sonsuz sayda doru betimlemesine olanak s alar. "Be

nim felsefedeki amacm nedir? Size, gizli bir anlamszl, ak
1
bir anlamszla evirmeyi gstermek". Kavramsal greceli
in, gerekilik kartlna iaret ettiini sylemek gizli an
lamszlk, ayn zamanda hem 160 (pound) hem 7 3 (kilog
ram) arlnda olamayacam sylemek ise ak bir anlam
szlktr.
Buna ilaveten, eer kavramsal grecelik, gerekilik kart

bir delil olarak kullanlacak olsa, s anrm bu, gereklii
nvarsaymak anlamna gelir; nk bu farkl szckler yoluy
la farkl ekillerde blnp paralanabilecek di-lden bamsz
bir gereklii nvarsayar. Alternatif aritmetik rneini d
nelim. Putnam mini dnyay ' nesne var' diyerek betimle
menin bir yolunu gsterir; bir dier yol ise 'yedi nesne var',
demektir . Fakat her iddiann, betimlemenin uygulanndan
nce betimlenecek bir eyi nvarsaydn gzden karmayn.
Aksi takdirde rnei anlama ansmz bile olmaz. Goodman,
'Bakalarn deil de bu snrlar izerek yldzlar yaparz' de
diinde, snrlar izebileceimiz bir eylerin varln
nvarsaymakszn bu iddiay anlamann imkan yoktur. Snr
lar izebileceimiz bir alan olmakszn herhangi bir snr iz
mek mmkn deildir.
Bu delilleri, DG'ye kart olarak grmeye alrsak, byk

bir yanlgya dm oluruz: Sadece birtakm dilsel kategori
lere gre bir betimleme yaplabilmesi, betimlenen olgula
rn/nesnelerin/olup bitenlerin vb. sadece birtakm kategorilere
gre var olabilecei anlamna gelmez. Kavramsal greceliin
terimlerimizin uygulann nasl sabitlediimizin bir ak.la-
Ludwig Wittgenstein, Philosophical InveJtigations, (Oxford: Basil

Blackwell, 1953), !. ksm, 464. paragraf (benim evirim) .
mas olduu tam olarak anlalmaldr: 'Kedi', 'kilogram',

'kanyon' (veya 'klurg') terimlerinin doru olarak nasl uygula
nacana karar vermek bize baldr ve bu, o lde de keyfi
dir. Ancak, keyfi tanmlamalar yoluyla, bu tr terimlerin anlam
larn szck daarcmzda sabitlediimizde, dnyann temsil
den-bamsz zelliklerinin bu tanmlamalar karlayp karla
mamas herhangi bir grecelik ve keyfilik meselesi deildir; n
k dnyann bu tanmlamalar karlayan ya da karlamayan
zellikleri bu veya baka tanmlamalardan bamsz olarak var
dr. 'Kedi' szcn u ya da bu ekilde keyfi olarak tanmla
rz ve sadece u ya da bu tanmlamaya gre "Bu bir kedidir"
diyebiliriz. Fakat bu tanmlamalar yaptmz ve kavramlar
tanmlama sistemine ilikin olarak uyguladmz anda, bir e
yin bizim tanmmz karlayp karlamad artk keyfi ya da
greli deildir. 'Kedi' szcn, kendi tercihimize gre kul
lanmamz ve bu kullanmdan bamsz olarak var olan ve bu
kullanm karlayan bir nesnenin varl ( mutlak, ikin, zihin
den bamsz) olguyu etkilemez. Goodman'n aksine, 'dnya
lar' yapmayz; gerek dnyann uyduu ya da uymad be
timlemeler yaparz. Btn bunlar bizim kavramsal sistemimiz
den bamsz olarak var olan bir gerekliin bulunduunu
gsterir. Byle bir gereklik olmakszn, kavramlarn uygula
nabilecei herhangi bir ey olmaz.
Dsal gerekilikle tutarsz bir kavramsal grecelik versi

yonu ortaya koyabilmek iin ayn ifadenin (ayn cmle deil
fakat ayn ifade) bir kavramsal dnyada doru, dier kavram
sal dnyada yanl olduu bir rnek semeliydik. Ben bir e
kilde akla yatkn olan bu tarz herhangi bir rnek grmedim.
Standart rnekler unlardr : Diyelim ki bir gereklik alann
temsil etmek iin elimizde farkl modellerimiz var, mesela
Newton fiziine kar Aristoteles fizii ya da yerin yzeyine
ilikin Mercator projeksiyonuna kar standart bir kre temsi
li. imdi, Mercator projeksiyonunda, Grrland Brezilya'dan
Gerek Dnya Var m I 2. 0 9
daha byk bir yer kaplar; fakat kre modelinde, Grnland

Brezilya'dan daha kk bir yer kaplar. Elimizde ayn gerek
lie ait, her ikisi de doru ama gerekte tutarsz olan iki mo
del yok mudur? Hayr yoknr. Mercator projeksiyonu, sadece
Brezilya ve Grnland'n grece byklkleri bakmndan ku
surludur. Aristoteles fizii ve Mercator projeksiyonu gibi be
lirli modellerin, dnyann belirli nitelikleri konusunda yanl
dklar ya da onlar arpttklar gayet iyi bilinen bir gerektir.
Dnya hakkndaki btn doru aklamalar tutarl bir e

kilde birbirlerini dorulayabilmedir. Eer birbirlerini doru
layamyorlarsa, hepsinin doru olmas imkanszdr. Elbette,
kapallk, belirsizlik, aile benzerlikleri, ak yapsal doku, ba
lamsal bamllk, teorilerin mukayese edilemezlii, ok an
lamllk, teorinin inasnda mevcut olan idealizasyon, alterna
tif yorumlar, teorinin kant yoluyla eksik belirlenmesi ve dier
birok meselelerle ilgili problemlerle srekli karlayoruz.
Fakat bunlar bizim temsil sistemimizin zellikleridir; yoksa
bu sistemlerin bazlarnn az ya da ok yeterli olacak ekilde
temsil etmek zere kullanlabildii, temsilden bamsz ger
ekliin zellikleri deildir. Ayn cmle bir kavramsal emada
doruluu baka bir kavramsal emada ise yanll ileri sr
mek iin sklkla kullanlabilir. Ancak bu, defalarca aklad
mz gibi, gerek bir tutarszl gstermez.
Dorulamac Delil
Yirminci yzyl felsefesi dil ve anlama taklmtr ve baz

larnn, "hibir ey dilden ve anlamdan ayr olarak var olamaz"
dncesiyle kanlmaz olarak uramasnn nedeni belki de
budur. nceki yzyllarda felsefe, deneyim ve bilgiye takl
mt ve o dnemin felsefecileri deneyimden ve bilgiden ba
msz bir gerekliin var olamayaca dncesiyle uram
lard . On yedinci yzyldan beri Bat felsefe tarihinde, gerek-
ilie kart en yaygn delil epistemik yaklamlardan tretil

mitir.
Gerekilie kart dorulamac delillerin ardndaki temel

felsefi gdnn, ilk etapta phecilii mmkn klan, gr
nle gereklik arasndaki uurumu ortadan kaldrarak, p
hecilik olanan tartmalarn dna itme abas olduunu
dnyorum. Eer gerekliin sadece deneyimlerimize bal
bulunduu, deneyimlerimiz bir ekilde gerekliin kurucusu
olduu kabul edilirse, deneyimlerimizden yola karak gerek
liin tesine asla gidemeyeceimizi syleyen phecilik biimi
yantlanm olur.
Bu, felsefenin srarc bir tutlmsudur. Kant'n akn idea

lizmi, Berkeley'deki versiyondan daha karmak bir biime sa
hiptir ve ayn tutku, bir kiinin dier insanlarn bir ifadeyi
kullanarak kastettikleri eyi gerekten anlam olup olmad
na dair duyulabilecek pheden gizli bir tortu kalmayacalc e
kilde anlam 'kamusal' terimlerle, hatta 'davransa!' olarak
zmlemek adna son dnem yirminci yzylda yaplan eitli
abalarda da yaamaktadr.
Fakat bu tehisimde hakl olsam bile, bu durum sz konu

su delilleri cevaplamaz, bu yzden imdi gerekilik kart en
gl dorulamac delil olarak dndm delili sunacam :
Delil u ekildedir:
Kendi kendinize gerekten neyi, ama gerekten neyi, bil

diinizi sorun. Pekila, bir sandalyede oturduunuzu gerek
ten bildiinizi syleyebilirsiniz, nnzde bir masa var ve bil
gisayarn ekranna bakyorsunuz. Fakat bunun zerine d
nrseniz, gerekten bildiiniz eylerin belirli deneyimleri ya
amanz olduunu anlayacaksnz; dolaysyla sandalye, masa
ve bilgisayar ekran hakkndaki bu iddialar ileri srdnz
de, ya deneyimleriniz hakknda ya da gerekten bilmediiniz
bir eyler hakknda konuuyorsunuzdur. Ayrca, eer dene

yimleriniz dnda bir eyler hakknda konumaya alsayd
nz, bilmediiniz bir eyler hakknda konuuyor olacaktnz.
Kendinize dnyay nasl bildiinizi sorarsanz, cevap u olmak
wrundadr: Deneyimlerinizden. N var ki, burada bir ikilem
le kar karyasnz. Ya bildiinizi iddia ettiiniz eyler, dene
yimlerinizin ieriinin basit bir raporudur ya da bu ieriklerin
daha tesine giderler. Eer ilkiyse, o zaman deneyimlerinizin
dnda bilinen bir ey yoktur. kincisi ise, dorulayamayaca
nz iddialar ileri sryorsunuzdur, nk dorulama tama
men deneyime dayaldr ve nceki hipotezdeki gibi deneyim
lerinizin tesinde iddialar ileri sryorsunuzdur.
rnein, u an nmde bir masann olduunu bildiimi

iddia edeyim. Byle bir iddiann anlam nedir? Direk bilgisine
sahip olduum her ey dokunsal ve grsel deneyirrlerdir ve
benim (ya da bir bakasnn) direk sahip olabilecei bilgi, bu
tr deneyimlerin daha fazlasdr. O halde, orijinal iddiam
hangi deerdedir? ddiam ya gerek ve olas deneyimlerin var
l iddiasyla (yirminci yzyl jargonunda 'duyu verisi'; on
yedi ve on sekizinci yzyl jargonunda 'dnceler', ve 'izle
nimler') edeerdir ya da daha fazlas iddia edilirse, o zaman
da bu, herhangi bir inceleme yoluyla btnyle ulalamaz ve
bilinemez bir ey hakkndaki iddia olmaldr. Byle bir iddia
deneysel olarak botur. Sonu aktr : Deneyim gerekliin
kurucusudur.
Bu delil birok yazarda mevcuttur ve bu sonu deiik ke

limelerle ifade edilmitir: ''Nesneler dncelerin toplamdr"
(Berkeley) . ''Nesneler duyularn kalc olasldr" (Mili) . De
neysel aklamalar tortusuz bir biimde duyu verileri hakkn
daki aklamalara (yirminci yzyl grngcl) tercme
edilebilir. Berkeley "madde olmasayd onu asla bilemezdik,
madde olmasa her ey ayn kalr" derken, bu delili derli toplu

bir biimde zetler.
Bana yle geliyor ki bu delilin iRi ucu vardr. lki, algla

yabileceimiz her ey bizim kendi deneyimlerimizdir. Bu ne
denle, deneyimlerimizin tesinde bir gereklik olmas gereki
yorsa, bu bilinemez ve nihayetinde anlalamazdr. kincisi,
birincinin uzantsdr. Gerek dnya hakkndaki iddialar iin
sahip olduumuz temel, yalnzca deneyimlerimizdir. Bundan
dolay, gerek dnya hakkndaki iddialarmz deneyimlerimi
zin ieriinin tesine gidiyorsa, o zaman hi bir epistemik
temeline sahip olamadmz bir eyi postulat olarak koydu
umuz eski hipoteze dneriz.
Her iki ucun da yanldn d.nyorum. Srasyla ince

leyelim. Bir kii bilinli bir ekilde herhangi bir ey alglad
nda aslnda belirli bir deneyimi yaam olur. rnein, her
grsel alglamada buna karlk gelen grsel bir deneyim sz
konusudur. Biimsel bir konuma ediminde, 'Masay grdm'
demek, "Bir eit grsel bir deneyim yayorum" anlamna ge
lir. Ancak grsel deneyimin grsel alglamann temel bir esi
olduu gereinden, grsel deneyimin alglanan ey olduu
anlam kmaz. Ksacas, birinin gerek dnyay alglamak iin
algsal aygtlar kullanmas ona direk olarak ulamas anlamna
gelmez. O halde, sz gelimi u an nmde masam gryo
rum. Byle bir durumda, basite masay alglarm. Bunu yap
tmda algsal bir deneyime sahibimdir; fakat algsal deneyim
ne algnn nesnesidir ne de masann orada oluu sonucuna va
rabileceim bir temelin kartdr. Masann orada olduuna
dair 'kanta' dayanan bir 'sonuca' varamam; daha dorusu,
onu sadece grrm. Bu nederle, delilin ilk ucu yari algsal
deneyimde kullanabileceimiz her eyin bizzat algnn ierii

olduu iddias hataldr. 1
kincinin de hatal olduunu dnyorum. Delilin sela

meti asndan, nmde bir masann olduuna dair u anki
iddiamn epistemik temelini, u anki duyu deneyimlerimin
varl olarak kabul edelim ve orada bir masann olduuna da
ir iddiann da (eer genel bir yaklamla yani saf ve gereki
bir yolla anlalrsa) deneyimlerim hakkndaki yarglarn basit
bir zetinden daha fazlasn ifade ettiini kabul edelim. Ne
olur? Bundan, orada bir masann varlna dair iddiann bili
nemez bir eyi, olas herhangi bir kant ya da dier epistemik
temelin tesine giden bir eyi ifade ettii sonucu mu kar?
Byle bir sonu kmaz. Bilgimin epistemik temelinin u anki
deneyimlerim olduu olgusundan, bilebileceim her eyin
deneyimlerim olduu sonucu kmaz. Tersine rnei betim
leme yntemimiz, tam olarak deneyimlerimin kendi bana
bir deneyim olmayan bir eye ulamama olanak verdii bir
durumdayd .
Deneysel iddialarn ou zaman retildikleri epistemik

temelin tesine gitmesi, felsefede tandk bir durumdur. Bu
iddialar bilimsel bir hipotezin ileri srlmesinde sadece elde
edilebilir kantlarn bir zeti olsalard, byle durumlarla ok
fazla karlamazdk.
Bununla birlikte gerekilik kart duruu savunanlar bu

noktada yle sylemek isteyeceklerdir:
Buradaki tartmann ksal iin zrdilerim. Ayn konular lnten

tionality kitabmn 2. blmnde daha detayl ele aldm. Anlam veri
si teorisine kart en iyi argman iin bkz., J. L. Arntin, Sense and
Sensibilia, (New York: Oxford University Press, 196-2 ) .
Gerekilik kart delile kar bu cevaplar sunarken, ger

ek dnyadaki zihinden bamsz nesneleri gerekten alglad
nz st kapal olarak nvarsayyorsunuz, fakat bunu var
saymaya kesinlikle hakknz yok. Delilin can alc noktas u
ki, bu deneyimlere tam olarak sahip olabilirsiniz ve orada
herhangi bir masa olmayabilir. Fakat durum bu ekilde olur
sa, deneyimi orada bir masann varlna dair 'sonucunuza'
ynelik bir 'kant' olarak dnp dnmememizin bir ne
mi olmaz. Asl olan u ki, orada bir masann varlna ilikin
inanca sahip olmanzn tek temeli, bu duyu verinizin varldr
ve eer masa duyu verisinin stnde ve tesinde bir ey olarak
kabul ediliyorsa, duyu verisi inancnz dorulamanz iin ye
terli olmayacaktr; nk kesin olarak bu deneyimlere sahip
olabilirsiniz ve tamamen yanlabilirsiniz. Dsal bir gerekliin
var kabul edilmesi edilmesi aslnda bilinemez ve nihai olarak
anlalamaz bir eyin var kabul edilmesidir.
Bunun cevab nedir? Bu tartmada genel phecilie ce

vap vermeye almyorum . Bu, bu kitabn kapsamn aan bir
takm sorularla ilgilidir. O halde bu delilin selameti asndan,
bu deneyimsel ieriklere tam olarak sahip olduumu ve bt
nyle bir halsinasyon yaadm; geleneksel epistemolojinin
btn korkularn yaamak wrunda olduumu : Bir fnn
iinde bir beyin olduumu, kt bir iblis tarafndan kandrl
dm, hayal grdm vb. kabul edelim. Fakat bundan,
nmde bir masa olduuna dair iddiamn beni bu iddiay ileri
srmeye iten deneyimlerin basit bir zeti olduu sonucu k
maz. Yani, phecilik hakl olsa bile ve ben sistematik olarak
yanlsam da, hakknda yanldm eyler, gerek dnyann zel
likleridir. Bu zellikler hakknda sistematik olarak yanlma
olasl, onlar hakkndaki iddialarmn duyu deneyimlerime
ilikin yarglarmn basit bir zeti olduunu gstermez.
Bunlar antik sava alanlardr ve epistemik savalar nede

niyle manzara bir hayli periandr. Fakat inanyorum ki, felsefi
alann temel mantksal corafyas basittir ve kolaylkla fark
edilebilir : Gerekilik kart dorulamac delil u ekildedir :
1. Alglarla ulaabildiimiz her ey, bizim kendi dene

yimlerimizin ieriidir.
2. D dnyaya ilikin iddialarda sahip olabileceimiz

epistemik temel, yalnzca algsal deneyimlerimizdir.
Dolaysyla,
3. _Hakknda anlaml olarak konuabileceimiz tek ger

eklik, algsal deneyimlerin gerekliidir .
Birinci ifadenin yanl olduunu dnyorum. Biz tipik

olarak dnyadaki nesneleri ve bant durumlarn alglarz.
Ayrca ikinci ifadenin, doru olmasna karn nc ifadeyi
iaret etmediini ne srmtm. Deneysel iddialarn ancak,
kantsa! ya da epistemik temellerinin zetleri olarak anlald
lde anlaml oldul<larn varsaymalc bir yanlgdr. Sonu
olarak, radikal bir hata olaslnn, phecilik tarafndan ne
srlen bir olasln, konumuzla ilgisiz olduunu iddia ettim.
Sis tematile olaralc yanlyor olsak bile (geleneksel phecilik) ,
bundan nc ifadedeki sonu gelmez. Aksine eer pheci
lik haklysa, hakknda yanldmz ey gerek dnyadr.
Gerekilik kart dier dorulamac deW versiyorlarnn

da farkndaym, ancak on yedinci yzyldan mantk poziti
vizme kadarki srede deneyci gelenekte en yaygn versiyonun
bu olduunu dnyorum. Ayn zamanda btn bu gele
nekteki, genelde epistemolojinin ve zelde Kartezyen pheci
lie kar ileri srlen abalarn, btn felsefi giriimler iinde
merkezi bir rol oynadnn da farkndaym. Bunlar yanl
kabul ediyorum. Epistemoloj i bir neme sahiptir fakat kesin
likle felsefi giriirrlerde merkezi bir yer igal etmez. Tartt-
2. I 6 Sosyal Gerekliin nas
n ekildeki epistemolojik deerlendirmelerin, gerekilik

kartl asndan hibir zaman gvenilir bir delil sunama
masnn asl nedeni, bu deerlendirmeleri ifade itmek iin bile
gereklii nvarsaymak wrunda oluumuzdur. Bir sonraki
blmde bu noktaya tekrar dneceim.
Ding an Sich Delili
DG'ye kart kayda deer bir baka delil daha vardr; ken
dinde eylerle (things in themselves) ilgili olan bu delil ding
an sich delilidir.
ada felsefede ak bir biimini bulmak wr olsa da, bu

delil szl gelenekte devam etmektedir. Bu delili kavramsal
grecelikten ve dorulamadan doan delillerin bir bileimi
olarak dnmek en iyisidir. Bu delil u ekilde ifade edilebi
lir:
Alglama, dnce, aratrma vb. dnyalaryla ilgilendii

mizde, daima bir kavramsal ema dahilinde alrz. Hatta
'deneyimler' olarak adlandrdmz eyler, hibir zaman do
rudan 'gereklik' olmazlar, kavramlar onlara nfuz etmitir ve
arlar nihai olarak yalnzca dier deneyimlere gndermede bu
lunabilirler. Orlarn gereklik iin gerekten yeterli olup ol
madklarn grmek iin, temsillerimiz ve temsillerimizin
sunma iddiasnda olduu gereklik arasndaki ilikiyi incele
yebileceimiz bir Tanrsal bak as yoktur. Bu ilikileri bu
taraftan grebilmemiz mmkn deildir; daha dorusu biz
daima temsillerimizin -inanlarmz, deneyimlerimiz, dile
dkmelerimiz vb.- ierisindeyiz. nk gereklii dorudan
irdelemek iin bir takm temsillerimizin dna kamayz; zira
gereklikle temsil arasndaki ilikiyi inceleyebileceimiz temsil
d bir nokta yoktur. Ve kendinde eylere kar lerek tem
sillerimizin yeterliliini deerlendirme olasl bile bulunma
dndan, akn bir gereklikten sz etmek doal olarak son
derece anlamszdr. Elde edebileceimiz, eriebileceimiz tm

gereklik, temsil sistemimizin iinde mevcuttur. Bu sistem
ierisinde bir gereklik (isel gereklik) olasl vardr. Fakat
sistemin dnda bir gereklik olduu iddias Kant'n Ding on
sich (kendinde eyler) mefhumu kadar botur ve s adece bil
gimizin deil, dilimiz ve dncemizin de eriiminin tesin
dedir. Dsal gerekliin bize sunduu ey dnlemez bir
eydir; tanmlanamaz, ulalamaz, bilinemez, konuulamaz ve
nihai olarak anlamsz bir eydir. Byle bir gerekliin asl
problemi yanl olmas deil, nihai olarak anlalamaz olmas
dr.
Bu delille ne yaparz? Tekrar etmek gerekirse, eer bunu

ak bir delil olarak ifade etmeye alrsak, birtakm ncller
ve karmlarla birlikte, beklenen sonucun nasl aadaki gibi
olacan anlamak zordur:
ncl: Herhangi bir bi/isel durum, bir takm bilisel du

rumlarn paras olarak ve bir bilisel sistem iinde ortaya kar.
Bu nclden aadaki sonuca ulalmas bekleniyor:
karm I: Btn bilisel durumlar ve sistemler ile bilmek

iin kullanldklar gereklik arasndaki ilikiyi incelemek iin
onlarn dna kmak imkfnszdr.
Ve buradan da aadaki sonuca varlmas bekleniyor:
karm : Hibir bili asla biliten bamsz var olan bir

geek/iin bilii deildir.
Eer tam olarak anlalrsa, nclden gerekten birinci -

karma varlr. Btn temsiller birtakm temsiller ierisinde ve
bir temsil sistemi iinde oluur. Bu nedenle, bir yandan birta
km temsili durumlar ve temsil sistemi arasndaki ilikinin
herhangi bir temsili de, br yandan da temsil edilen gerek
lik de bir temsil sistemi iinde olu..ur. Peki, o halde ne olacak?
Btn bilisel durumlarn bir bilisel sistem ierisinde olmas

olgusundan, basite hi bir biliin asla biliten bamsz bir
gerekliin dorudan bilii olamayaca karmna varlmaz.
Yani kinci karma varmak mmkn deildir. Dorusu bana
yle geliyor ki, byle bir karma varlmasn beklemek, eski
zaman idealizminin dm olduu yarlgya dmekten fark
deildir.
Sorunun Tehisi
imdi, gerekilie saldrmann teknik olarak yetenekli fel

sefeciler arasnda bile neden moda olduuna dair ksmi bir
tehis sunmak ve gerekilie kar bu zayf deliller zerinde
biraz daha durmak istiyorum.
Bat felsefesindeki en eski ntkulardan biri doruluk ve
gerekliin u ya da bu ekilde bir olmas gerektiini dn -
mektir. u ya da bu ekilde, bizim normal olarak dnd
mz zere byle bir doruluk ve gereklik gibi bir ey ol
sayd, o zaman doruluk gereklie mkemmel bir ayna nt
mak wrunda olurdu. Bizzat gerekliin doas, doru ifadele
rin kusursuz inasn salamak wrunda olurdu. Bu duruun
klasik bir ifadesi Wittgenstein'n Tractatus i.ndadr1 , fakat bu
dncenin Plato kadar eski olduunu dnyorum. Ne za
man felsefeciler gerekliin inas ve doru temsilin inas ara
snda tam bir ebiime ulama konusunda mitsizlie kaplsa,
genel eilim bizim saf doruluk ve gereklik kavramlarmzn
u ya da bu ekilde itibar kaybettiini dnmek oluyor. Ne
var ki bu kavramlar, itibar kaybetmedi. tibar kaybeden ey
Ludwig Wittgenstein, Tractatus Logico-Philoso-phicus, (London:

Routledgc and Kegan Pattl, 1922) .
Gerek Dnya Var m I 2.I9
doruluk ve gereklik arasndaki ilikinin yanl yorumlamas

oldu.
Birok felsefecinin, saf dsal gerekinin kabul etmek zo

runda olduunu dndkleri ekliyle gereklik ve dorulu
un bir olamayacann basit fakat derin bir nedeni vardr.
Neden udur : Btn temsiller ve daha ziyade btn doruluk
temsilleri daima dierleri deil de belli ynler asndandr.
Btn temsillerin ynsel hrakteri, temsilin srekli belli bir
kavramsal ema iinde ve belli bir bak asndan yapld ol
gusundan tretilir. Bu yzden, rnein, eer ben nmde du
ran maddeyi su olarak tanmlyorsam, gerekliin ayn paras
ben onu H.O olarak tanmlyormuum gibi temsil edilir. Fa
kat tabi ki, su ve H.O olarak tanmladmda ayn maddeyi
farkl ynler asndan temsil ediyorum. Kabaca ifade edersek,
herhangi bir eyi temsil etmek iin sonsuz sayda farkl bak
as, farkl yn ve farkl kavramsal sistemler vardr. Bu do
ruysa ve kesinlikle byleyse, o halde, birok geleneksel felsefe
cinin zlemini duyuyor grnd doruluk ve gerekliin
birliini salamak imkansz olacaktr. Her temsilin ynsel bir
biimi vardr. Her biri dierleri deil de bu ynler asndan
hedeflerini temsil eder. Ksacas, bizim temsil ettiimiz ger
eklik ancak belli bir bak asndandr fakat omolojik olarak
nesnel gerekliin herhangi bir bak as yoknr.
8
Gerek Dnya Var m?
Blm il : Dsal Gerekiliin Bir Kant Olabi
lir mi?
Akledilebilirliin Arkaplan Koulu Olarak

Gerekilik
Gerekilie yneltilmi belli bal standart delillerin ge

ersiz olduunu sylemitim. Gerekiliin lehine ileri sr
lebilecek herhangi bir delil var mdr peki? Bizim temsilleri
mizden bamsz bir dnyann var olduunu gsterecek bir
delilin talep edilmesinde artc bir ey vardr. Kant'n byle
bir kantn olmamasn bir skandal olarak grdn ve
Moore'un ise yalnzca iki elini gstererek kant ileri srebildi
ini fark ettim. Ancak Kant'n hibir eyin karlayamayaca
bir beklenti ortaya att ve Moore'un karlama giriimin ise
bir ek.ilde 'esas noktay kard' dnlebilir. Yine de
Kant'n beklentisinin karlanmas gerektii ve Moore'un bir
dzeyde kesinlikle hakl olduu dnlebilir . Kesinlikle

onun iki eli vardr ve iki eli varsa, o halde dsal dnya da var
dr. Bu doru mu? Neler oluyor? Hem dsal gereklii kant
lamaya ynelik tutkumuzu hem de herhangi bir kantn, ispat
lanmak istenen eyi doru kabul ettii1 ynndeki hissimizi
aklamamz gerekir.
Dsal gereklie ynelik bir kant istemi, bir para

1 9 6o'larda aklcln kantlanmasna ynelik duyulmaya al
lm olan; "Aklclk iin sizin deliliniz nedir?" eklindeki is
temlere benzer; nk ortaya atlan her kar k, bir ekilde
kar klan eyi nvaisayar. Herhangi bir 'delil' veya 'kant'
sunma grm, zaten aklcln standartlarn
nvarsaymalctadr, nk bu standartlarn uygulanmas, bir
eyin bir delil ya da bir kant olmasnn kurucusudur. Ksaca
s, alclcl delil yoluyla kantlayamazsnz, nk deliller za
ten aklcl nvarsayar. Talebin, srekli anlamsz olan fakat
bize her naslsa bir sorumlulukmu gibi grnen bir ereve
den yola karak bu ereveyi dorulamak olduu yerde bir
ok genel ereve vardr. Bu nedenle, aklclk ve geerlilik l
t iinde geerli veya aklc olan zel bir delil ileri srlebil
se bile, bu ltler ierisinde aklcln alclc veya geerliliin
geerli olduu kantlanamaz. Benzer ekilde, ngilizce kendi
iinde gramatik bir yap kurduundan, belli bir kelimeler lis
tesinden gramatik yada gramatik olmayan ngilizce cmleler
kurulabilir; ancalc ngilizce, gramatik yada gramatik olmayan
bir dil olarak kurulamaz. Dsal gerekliin bu tr delillerle
kantlanmaya allmas, buna benzer bir abay andrrd. Bu,
sanki biri temsillerin temsil ettii eyi tesis etmeye abalyor
mu gibi olurdu. u ya da bu iddiann eylerin dsal dnya-
Beg the question, ispatlanmak istenen eyin doru varsaylmas.

( .n.)
Gerek Dnya Var m II 223
daki gerek keyfiyetleri ile rtp rtemedii gsterilebi

lir; fakat bu yolla dsal dnyann var olduu iddiasnn, eyle
rin dsal dnyadaki keyfiyetleri ile rtt gsterilemez.
nk dsal dnya ile rtme veya rtememe ile ilgili
herhangi bir soru zaten bu iddiann rtp rtemedii bir
dsal dnyann varln nvarsayar. Bu yzden, dsal ger
eklik ne bir tez ne de bir hipotezdir; o, bu trden belli tez
veya hipotezlere sahip olmann kouludur.
Dsal gerekiliin lehine olan ada standart delillere

bakarsanz, bu tartmalarn tamamnda yanl olan bir eyin
olduunu grrsnz. Bilimde bir noktada yaknlamann,
gerekilie ynelik bir tr deneysel kant sunmas, gerekili
in standart bir delili, belki de tek standart delilidir. Deiik
zaman ve mekinlarda alan farkl bilimsel aratrmaclarn
benzer ya da ayn sonulara varmalarna getirilebilecek en iyi
aklama, onlarn ayn hipotez ya da teorilerde yaknlamaya
neden olan bamsz bir gerekliin var olduudur. rtme
ya da rtememe gibi grnglerin var olma olaslna y
nelik anlaymzda zaten gerekilii nvarsaymakta oluu
muz, bu delilin wrluudur. Bilimsel aratrmalarn ngrlen
alanda bir noktada yaknlap yaknlamad meselesini ne
srmek iin bile, aratrmalarla megul olan aratrmaclardan
bamsz olarak var olan bir gereklii nvarsaymak wrunda
yz. Bu aratrmalar yaknlar ya da yaknlaamaz fark etmez;
btn bu yaknlama tartmas, gerekilii nvarsayar; n
k bu, ister yanl ister doru olsun "Bilim bir noktada yakn
lar" ifadesinin, bu ya da herhangi bir baka ifadeden bam
sz bir gereklikle ilgili olduunu nvarsayar. Bu baka bir
tarzda yle ortaya konabilir: Sosyal psikoloji gibi bilimin ya
kn.laamad alanlarda bizim baarszl kabulmz, ger
ekilik iin bilimin yaknlat alanlar kabulmz kadar ka
nt sunar, yani hi bir kant sunmaz; nk bir eyi yaknla-
ma ya da yaknlamama olarak kabul ederken zaten gereki

lii varsaym oluyoruz.
Yaknlama delilinin, sklkla, dsal gereklik iin genel bir

delil olarak deil bilimsel teoriler tarafndan ileri srlen gz
lenemez varlklarn varlna ynelik bir delil olarak sunuldu
unun farkndaym. O halde bir ikilemle kar karyayz. u
ynden bakacak olursak, eer yaknlama delili elektronlar gi
bi bir ekilde gzlenemeyen varlklarn varln saptayan bir
delilse, o halde yaknlama kavram kant, dorulama ve do
ruluk gibi genel kavramlara herhangi bir ey eklemez. Elekt
ronlara ynelik nkabule sahip olan atom teorisi, hem s izin
hem benim laboratuanmda dorulanyorsa, o zaman bu, teo
rinin doruluunun baka bir kantdr ve eer teori elektron
larn varln gerektiriyorsa, o zaman elektronlarn varlna
iyi bir kant bulmu oluruz. Yaknlama kavram bu hikayeye
hibir ey eklemez. Farkl trde gzetlenemez varlklara ilikin
bu tarzda birok hikayeye sahip olabilirliimiz de bize bilim
sel dorulama ve yanllamann rneerini ieren bir listeden
baka bir ey vermez. Dier taraftan bakacak olursak, eer ya
knlama delili, bilimsel ara trmann sosyolojisi hakknda ha
kiki bir st-teori yani ikincil dzeyde deneysel olgu meselesi
olarak farkl zamanlarda ve mekanlarda alma yapan bilim
adamlarnn bir laboratuardan dierine hep ayn noktada bir
birine yaklaan sonulara varma eilimi olduu ve bu yakn
lamann da gerekilik kantn dorulad ile ilgili bir teori
olarak grlrse, o halde bu daha nce ileri srdm u iti
raza maruz kalr: Yaknlama problemini inceliyor olabilme
miz iin bile gerekilii nvarsaymak zorundayz.
Bu noktaya daha fazla vurgu yapmak iin, Moore'un 'ka

ntndaki' yanln ne olduunu sorgulamak istiyorum.
Moore, eller, kat paralar, ayakkablar, oraplar vs. gibi iki
ya da fazla eyin varlnn ispatyla, 'dmzdaki eyler'in var-
Gerek Dnya Var m II 22 5
ln ve yalnzca bu nedenle de 'Dsal Dnya'nn varln

kantladn dnyordu. nk kendisinin dedii gibi, "bu
hemen, uzayda karlalacak bir eyler olmasn gerektirecek
1
tir." Bu gre gre, onun nclyle karm arasndaki ili
ki tam olarak bir gerektirme ilikisidir: ki elimin var olduu
nermesi dsal dnyann varl nermesini gerektirir. Dsal
dnyann varl iki ele sahip olduum nermesinin bir do
ruluk kouludur, ayn ekilde en az bir elimin varl da bu
nermenin bir doruluk kouludur. Eer iki ele sahipsem, bu
durum hemen "uzayda karlalacak eyler vardr" iddiasn
gerektirir. Moore bu 'ncl' bir gsteriyle salamlatrr. Ba
site belirli hareketler yapmak suretiyle ellerinin varln 'ka
ntlar'. Ne var ki burada phe uyandran bir ey vardr. r
nein Berkeley, Moore'un iki eli olduu konusunda hemfikir
Kritik paragraflar unlardr:

Yani, u anda hem bir kat parasnn hem de bir insan elinin varl
n kantlayabilirsem, 'dmzdaki eylcr'in varln da kantlayabi
liri m; bir ayakkabnn ve orabn varln kantlayabilirsem, 'd
mzdaki eyler'in varln da kantlayabilirim vs . ; benzer ekilde, iki
kat parasnn ya da insann iki elinin ya da iki ayakkabnn ya da
iki orabn vs. varln kantlayabilirsem de bunu kantlayabilirim.
O halde aka grnyor ki, bu gibi binlerce farkl ey vardr ve
eer ben herhangi bir anda bunlardan herhangi birini kantlayabilir
sem, bizim dmzdaki eylerin varln da kantlayabilirim. Bu ey
lerden herhangi birini kan tlayamaz mym ?
Kant'n, bizim dmzdaki eylerin varlnn olas tek kant oldu
unu ve bu kantnda kendi aklad gr olduunu beyan etme
siyle bunun dorulanmasndan beri, sanrm uan ben her birisi ku
sursuz bir ekilde salam olmak zere olduka fazla sayda farkl ka
nt sunabilirim; ve baka erhangi bir zamanda da baka kantlar su
nabilecek durumdaym. Ornein, u an insann iki elinin varln
kantlayabilirim. Peki nasl? ki elimi kaldrarak ve sa elimle belli bir
iaret yaparken 'elin birisi burada', sol elimle belli bir iaret yaparken
de 'dieri de burada' diyerek. Ve eer ben bunu yaparak ve yalnzca
bu yolla bile dsal eylerin varln kantlarsam,_ bunu birok farkl
yollarla da yapabileceimi de hepiniz anlarsnz. Omckleri oaltma
ya gerek yok. G . E . Moorc, Philosophical Papers, "Proof of an
External World" (Landon: George Allcn &Unwin, 1959 ) , s. 145-46.
olurdu fakat iddia edilen gerektirmeye kar kard, dolaysy

la grnyor ki sanki Moore "ispata alt eyin doru ol
duunu varsayyor." Tartlan ey tam da bu gerektirme deil
midid
Moore'un kantnn kayg verici en az iki zellii olduu

nu ileri srmek istiyorum: lki, DG'nin herhangi bir doruluk
koulu olduu varsaymdr. kincisi ise, gerekiliin 'uzay
daki' dsal 'nesneler' hakknda bir teori olduunu ileri sren
nceki varsaymla ilikili bir varsaymdr. Bu grlere kar
olarak, benim ileri srmek istediin1 iddialar ise unlardr: Bi
rincisi, her ne kadar aralarnda keskin bir ayrm olmasa da,
doruluk koullar ve arlalabilirlik koullar arasnda genel
bir ayrm yapmamz gerekir. Bir szn doruluk koullarnn
paradigmatik rneklerine benzemeyen arlalabilirlik koullar
vardr, hatta daha dorusu genel olarak niyetliliin ileyi ko
ullar vardr. Sz normal olarak arlarken bu koullarn do
yurulduunu varsayarz ve eer byle varsaymamsak, ifade
leri nceki tarzda anlayamayz ya da doyum koullaryla nce
kinde sahip olduumuz niyetli durumlara bile sahip olamayz.
Daha nceki yazlarmda bu koullardan bazlarn bir yandan
inanlar ve dier niyetli durumlar A, br yandan da kapa
sitelerin, yetilerin vb. Arkaplan olarak ayrmtm. Burada ile
ri srdn1 iddia, DG'nin Arkaplann nceden varsaylm
bir paras olaralc ilediidir. DG'yi varsaymakszn,
szcelemeleri normalde anladmz ekilde anlayamayz. Ay
rca, ilgilendiimiz dnce ve sz trleriyle ilgilenmek iin
dahi DG'yi varsaym olmak wrundayz. Bu nedenle DG'nin
nvarsaylmas, geni bir dnce ve dil yn iin gerekli bir
nvarsaymdr. Bu nvarsaymdan, mesela dnyann dz ol
duuna dair nvarsaymmzdan, yzyllar nce vazgetiimiz
gibi vazgeemeyiz.
Gerek Dnya Var m i l 22 7
Moore'a vermek istediim ikinci karlk udur: DG'yi,

ngrld ekliyle deneysel bir tez olarak deil de belli tr
tezlere sahip olma zerine akledilebilirlik koulu olarak bir kez
dndmzde, o zaman onun 'uzay'da 'nesneler'in var
olmas teorisiyle zel bir balannsnn olmadn grebiliriz.
Yedinci blmn banda dediim gibi, bizim 'nesneler' ve
'uzay (mekan)' kavramlarmz kkl bir biimde deitirilmi
olarak ngrlse bile -ki gerekte atomik teori ve grelilik te
orisi tarafndan deitirilmitir- DG yine de dokunulmadan
kalr. tina ile vurgulayacak olursak, dsal gerekilik, eylerin
nasl olduklarna ilikin btn temsillerden bamsz olarak,
olduklar eyi olmalarnn bir yolu bulunduu tezidir.
Temsillerimizden bamsz bir gerekliin var olduu te

zi, eylerin gerekte nasl olduklarn deil bir olaslklar uza
yn belirtir. Wittgenstein tarz bir rnek kullanarak bunu u
ekilde dnebiliriz: "Czdanmda hi param yok", dediimi
dnn. Bu durumda bu szcelem, mantksal olarak parann
varln gstermez. u nermeden,
-(3x) (x para & x czdanmda)
( 'x paradr ve x czdanmdadr koulunu salayan baz x
vardr ' durumu yoktur. )
u sonucu karamazsnz:
(3x) (x para)
(x paradr kouluna salayan baz x vardr)

Orijinal szcelem, dier tm benzerlerini istisna ederek
sadece sahip olduu anlam retir; biz onu, parann varl
nvarsaymna kar olarak sadece bu anlamyla arlarz. Bu
nun, paraya sahip olma olaslklar uzayna kar kendi anlam
vardr. Bu adan bakarsak, Dsal Gerekilik olduka yksek
sayda ifadeler iin bir olaslklar uzayn belirtir.
228 Sosyal Gerekligin nas
Dsal Gerekilik iin 'Akn' bir Delil
Eer bu neriler, yani DG'nin bir Arkaplan nvarsaym

olmas ve deneysel bir teori olmamas; mesela uzaydaki nesne
ler hakknda herhangi bir zel ierie sahip olmakszn saf bir
ekilde biimsel olmas doruysa, dsal gereklik iin ileri s
rebileceimiz tek delilin, Kant'n bu terime ykledii birok
anlamdan birini dnerek 'akn' bir delil olduunu syleye
biliriz: Belli bir koulun nvarsaymlar tadn varsayarz ve
ardndan da bunlar aklamaya alrz.
Fakat bunu yapmak iin, kar durduumuz grn ne

olduu hakknda emin olmalyz. Gerekilik kartl, tekil
bir reti deildir ve birok farkl biime brnr . Bu tart
ma iin en nemli iki gr. udur : B irincisi, tm gerekliin
bilin durumlarna bal bulunduunu ileri sren gr ; ikin
cisi ise, gerekliin toplumsal olarak ina edildiini, yani 'ger
ek dnya' olarak dndmz eyin yalnzca bir grup in
san tarafndan ina edilmi eylerin bir toplam olduunu ileri
sren grtr. Elimizde etiket olmas bakmndan, ilk gr
'grngc idealizm', dierin ise 'toplumsal inklk' olarak
adlandralm.
Grngc idealizme kar basit bir akn delil vardr. A

kn delilin, belirli bir koulun nvarsaymlar tadnn varsa
yld ve bu nvarsaymlarn gsterilmeye alld bir delil
olduunu belirtmitim. Fakat bu rnekte, 'koul' bizim uygu
lamalarmzla ilgili olmak zorundadr ve 'nvarsaym' da bu
uygulamalar gerekletirdiimiz andaki birinci tekil ahs ola
rak bizim, kendi bak amzdan nvarsaymak zorunda oldu
umuz eydir . Koul, bizim ortak bir dilde birtakm
szcelemler yoluyla gerekletirdiimiz birbirimizle iletiim
kurabilme giriimidir, nvarsaym ise dsal gerekliktir. Bunu
biraz daha aklamak gerekirse ne srdmz varsaym,
Gerek Dnya Var m il 229
szcelemleri anlamann normal bir yolu olduudur ve ortak

bir dilde sz edimleri gerekletirirken konumaclar tipik ola
rak normal bir ekilde anlalma abas iinde olurlar. Burada
vurgulamaya altmz nokta udur: Geni bir topluluun
(ileride daraltlacak) bu szcelemleri normal olarak anlayabil
mesi iin akledilebilirlik koulunun, eylerin insan temsillerin
den bamsz olarak var olmalarnn bir yolu olduudur. So
nu olarak, bu tr szcelemlerle normal anlamay gerekletir
mek iin iletiime giritiimizde, dsal gereklii nvarsaymak
zorundayz.
Dsal gerekiliin doruluunu kantlamaya almad

mza dikkat edin. Dsal gerekilik iin doruluu nceden
varsaylmayan bir delilin olabileceine inanmyorum. Ancak
belirli konumalar yaparken, bizim dsal gerekilii
nvarsaydmz gsterebiliriz.
Delili gelitirmek iin 'normal anlama' kavramn akla
mam gerekir. Pek ok sz edimi iin ortak kabul grm veya
normal bir anlama sz konudur. Bu genellikle 'diskotasyon'1
(trnan kaldrlmas) yoluyla sunulur; rnein, "iki elim var"
ifadesinin normal anlalmas, bu ifadenin konumacnn iki
eli olduunu ileri srddr. Ne var ki, diskotasyon sz ko
nusu olduu yerlerde, her zaman normal anlamay betimlen-
Doruluk konusunda me teorisine karlk kullanlan 'diskota

syon' teorisi, kelime anlam itibariyle alnty snrlayan trnaklarn
kaldrlmas demektir. Teknik olarak, iki trnakla zelletirilen her
hangi bir ifadenin doruluk deerinin ancak ayn ifadenin, trnaklar
kaldrlarak tekrar ifade edilmesiyle salanabileceini savunan doru
luk teorisine verilmi isimdir. Diskotasyon birka kelimeyle; trna
kaldrmak, alnty kaldrmak, tahsis ve zelletirmeyi ya da kotay
kaldrmak eklinde evrilebilse de, tanmn vermeyen bir isimlen
dirme olduu ve kitabn bundan sonraki doruluk ve rtme b
lmnde uzun bir ekilde tanmlanp tartld iin onu
diskotasyon eklinde karlamak daha uygun olacaktr. (.n.)
2.30 Sosyal Gerekliin nas
meye ilikin ilave yntemler mevcut olmaldr. Bu nedenle,

mesela, "iki elim var" ifadesinin normal anlalmas iin bir
elin ne olduunun olas bir betimlemesi olmaldr.
Normal anlamay betimleme serisine devam ederseniz faz

la ilerlemeden, en azndan genelde yorumladmz ekilde
doruluk koullar olamayan koullara ularsnz. Bunu an
lamak iin, Moore'un "iki elim var" iddiasn anladmzda ne
eit eyleri otomatik olarak doru kabul etmi olduumuzu
kendinize sorun. Altnc blmde grdmz gibi
Arkaplann cmlenin semantik ieriinde ak olmayan ama
bizim otomatik olarak doru kabul etmi olduumuz birok
zellii vardr. rnein, Moore'un ellerinin duruunun bede
ninin geri kalanyla belirli bir ilikide olduunu kabul etmiiz
dir. Eer o cmleyi u cmledeki anlama benzer biimde an
lam olsaydk tamamen farkl anlardk: "ki tane elmas kol
yem var ve her ikisini de svire'de bir banka kasasnda sakl
yorum; iki elim var ve onlar da ayn banka kasasnda sak.lyo
nm . "
Bu cmlenin, Moore'un ellerinin bir banka kasasnda tu

tulmadn ve hatta bedeni ile ilikili olduunu syleyen ya
da ima eden yeri neresidir ? Bu, tam da bizim doru kabul et
tiimiz eylerden biridir. Moore'unki gibi basit bir ifadeyi bile
anlamak iin yapmak wrunda kaldmz bu tr Arkaplan ve
Veri A (Network) nvarsaymlarnn saysnda bir snr yok
tur. Bu nedenle rnein, Moore'un bedeniyle u ya da bu e
kilde balantl iki elinin olduunu, ancak bunlarn sol kula
nda ortaya ktn doru kabul ettiimizi varsayalm . Veya
ellerinin kollarna iliik olduklarn fakat bedeninin bir kum
tanesi byklnde olduunu ve her bir eli olann Atlantik
Okyanusu kadar bydn varsayn. Ayn ekilde, insanla
rn elleri olsayd ve bunlarn aralklarla yanan el fenerinde ol
duu gibi ara sra ortaya ktn sandmz varsayalm.
Gerek Dnya Var m II 231
Arkaplandaki bu tr lgnca deiimler nedeniyle, cmleyi u

anda anladmzdan tamamen farkl anlayacaktk. nemli
olan u ki, normal anlamalarmzda biz birok eyi nceden
doru olarak kabul ederiz fakat normal anlamalarmzdaki bu
koullarn ou, ciddi anlamda tahrif olmakszn ifadelerin
doruluk koullar olarak dnlemez. Bunlar ifadelerimizin
doruluk koullarn belirlememizde bize yardm eden koul
trleridir. Bunlar bizatihi bu doruluk koullarnn paras
deillerdir.
imdi ise dsal gerekiliin olduka geni bir szcelem

snfnn normal anlalmasnda, bir Arkaplan nvarsaym ol
duu iddiasn kantlamak istiyorum. Fakat bu, hem kuatc
hem de asli olmas bakmndan, dier birok Arkaplan
nvarsaymndan farkldr. Olduka geni bir szcelem snf
na uygulanmas asndan kuatc; bu szcelemlerin dsal
gereklik olmakszn normal anlalmasn korumamamz a -
sndan ise aslidir. Kuatc olduunu anlamak iin onun aa
da olduu gibi olduka geni sayda ve tamamen farkl trde
szcelemlere uygulanna dikkat edelim.
Everest Da'nn doruklarna yakn yerlerde kar ve buz

vardr.
Kpeim pirelidir.
Hidrojen atomlarnn her birinde bir elektron vardr.
Asli olduunu grmek iin de sz konusu cmlelerin, or

tak bir dilin cmleleri olarak, yetkin herhangi bir konumac
ve dinleyici tarafndan ayn ekilde anlaldnn varsayldn
hatrlamalyz. Normal anlama, hem konumac hem de din
leyicinin anlamasnn aynln gerektirir. Ve bu gibi durum
larda anlamann aynl ise, gndermede bulunan ifadelerin
szcelemlerinin, alenen kolaylkla ulalabilir bir gereklie,
yani ontolojil( olarak nesnel bir gereklie gndermede bu-
lunma iddiasnda olmalarn gerektirir. Fakat bu rneklerdeki

bu eit grnglere alenen kolaylkla ulalabilirliin koulu,
eylerin sizin ya da benim temsillerime bal olmamasdr.
Hem siz hem de ben yukardaki -Everest Da, kpeim ve
hidrojen atomlaryla ilgili- szcelemleri ayn ekilde anlayabi
liriz; nk bu szcelemlerin kolaylkla ulalabilir bir gerek
likle ilgili olduunu nceden varsaymzdr. Ve gndermede
bulunmaya altmz varlklarn var olmamas nedeniyle te
kil gndermeler baarsz olsa bile durum deimez. Hatta
Everest Da ve hidrojen atomlarnn hibir zaman var olma
d ortaya ksa ve hibir zaman kpeim olmam olsa bile,
dier koullar eit olmak zere, yine de szcelemleri, bir dsal
gerekliin varlnn normal akledilirliine bal olarak anla
rz. Neredeyse unu da sylemek isteriz: "Everest Da, hid
rojen atomlar ve Searle'n kpei olmasa bile, dier koullar
eit olmak zere Dsal Gereklik yine de u ekilde olurdu :
Everest Da yok, hidrojen atomlar yok, kpek yok." Fakat
bunu bu ekilde ifade ermek yanl olur, nk bu ifade ekli
her bir szcelemin, 'Dsal Gereklik', byk harfle D ve G,
olarak adlandrlan zel bir varla gizli bir gnderme ieri
yormu gibi grnmesine yol aar ve bu da bizim kesinlik.le
sylemek istemediimiz eydir. Dorusu, sylememiz gere
ken ey udur: "Ortak bir dilin szcelerrlerinin ou (hepsi
deil) ontolojik olarak nesnel grnglere gndermede bu
lunma iddiasndadr ve bu grnglere u ya da bu zellikleri
atfederler. Bu anlamda, ortak bir dil ortak bir dnya
nvarsayar." imdi, bu szcelemleri bu doruluk. koullarna
(bu grnglerin varl ve bu zellikleri tama) sal1ip bir e
kilde anlayabilmemiz iin dnyann bizim temsillerimizden
bamsz olmasnn bir yolu olduunu nceden varsaym
olmamz gerekir. Fakat bu gereksinim btnyle dsal ger
ekliin gereksinimidir. Mevcut tartmamz balamnda bu
noktann sonucu udur: Ortak bir dilde iletiim kurma abala-
Gerek Dnya Var m II 2.33
rmz, ortak bir dnyay nvarsaymamz gerektirir. Ve sz

konusu 'aleni (kamusal)'n anlam, kamusal gerekliin, bu
gerekliin temsillerinden bamsz olarak var olmasn gerek
tirir.
Asl nokta, szcelemelerin anlalmalar iin gndermede

bulunacamz Everest Da, hidrojen atomlar veya kpekler
gibi zel nesnelerin varln nvarsaymak wrunda oluwnuz
deildir. Hayr, bunlardan hibirisinin varl hibir zaman
ortaya kmam olsa bile yine de anlalabilme koullar sakl
dr. Everest Da'nn varl, ifadenin dorulul-. koullarndan
biridir; fakat eylerin, bizim onlar temsillerimizden bamsz
olarak dnyada olduklar gibi var olmalar bir doruluk kou
lu deil, daha ziyade bu ifadelerin sahip olduklar biimde bir
akledilebilme kouludur.
Bu nokta epistemik deildir. Akledilirlik koullaryla ilgi

lidir, bilginin koullaryla deil; nk bu nokta, ifadelerimiz
bilinsin ya da bilinmesin, doru ya da yanl olsun ve hatta
gndermede bulunan nesne var olsun ya da olmasn uygula
nr. Bu noktay basite u ekilde aklayabiliriz: lgilendii
miz trde bir szcelemi anladmzda, onu kamusal olarak
ulalabilir bir gereklik olarak nvarsayarak anlarz.
Ayn sonuca ulamann baka bir yolu daha vardr. Her

hangi bir doruluk iddias, eylerin bu iddiann ieriine ili
kin olarak var olmalarna bir yol olduunu nvarsayar. Bu,
2+2=4
gibi matematiksel ifadelerde ya da
'Arm var'
gibi kiisel deneyimlerde olduu kadar dalar, kpekler ve

elektronlar hakkndal ifadeler iin de byledir. Bu ikinci tr
ifadelerle ilgili zel olan ey bunlarn kamusal olarak ulalabi-
lir grnglere gndermede bulunma iddiasnda olmalardr

(bu rneklerde kamusal olarak ulalabilir fiziksel nesneler s-:
konusudur) . Fakat bylesi durumlarda eylerin sadece bizim
arlar temsillerimizden bamsz olarak dnyada var olmala
rnn bir yolu olduunu deil ayn zamanda kamusal olarak
ulalabilir, ontolojik olarak nesnel, vb. bir alanda olmalarnn
bir yolu olduunu da nvarsayarz. Ancak zihinden bamsz
bir gerekliin nvarsaylmas zaten temsilden bamsz bir
gereklii de kapsar ve bu nvarsaym dsal gerekliin tam
kendisidir. Bu yorumlan biimiyle DG, saf bir ekilde biim
sel bir snrlamadr. eylerin nasl olduunu deil sadece bi
zim temsillerimizden bamsz olarak var olmalarnn bir yolu
olduunu syler. Buraya kadar olan delil birka aamada zet
lenebilir :
. Ortak bir dil iinde szcelemlerin normal anlalmas,
szcelemlerin o dilin herhangi bir yetkin konumacs

ve dinleyicisi tarafndan ayn ekilde anlalabilir olma
larn gerektirir.
. Geni bir szcelemler kmesi, konumacnn ve dinle
yicinin, onlarn temsillerinin ve aslnda baz durum

larda, btn temsillerin dnda ve onlardan bamsz
olarak var olan bir grngye gndermede bulunma
iddiasndadr.
3. Bir ve ikinci zellikler, bizim temsillerimizden bam

sz olan doruluk koullarna sahip olarak bu cmlele
rin pek ounun szcelemlerini anlamamz gerektirir.
Sadece epistemolojik olarak deil ontolojik olarak da
nesnel olan kamusal grnglere gndermede bu
lunmak iddiasyla, bu yarglarn doruluk ya da yarl
lnn, dnyann nasl olduu ile bizim onu temsili-
mizden bamsz olarak olduu ekliyle belirlendiini

nvarsayarz.
4. Fakat bu nvarsaym, eylerin bizim onlar temsilleri
mizden bamsz olarak dnyada var olmalarnn bir
yolu olduu iddiasyla e anlamldr ve bu iddia da
tam olarak dsal gerekiliktir (bir biimidir) .
Bu noktay anlamak iin son bir yol (ve belki de en basit

yol) , Kaba Gc kullanmaktr. Sz ediminin bizzat iine
Arkaplan koull arn yadsyan ak bir ifade kayn ve neler ol
duunu grn. rnein bunun, standart doruluk koullar
nn inkaryla nasl elitiine bakalm.
Eer ben,

vardr ve de Everest Da'nda kir yoktur.
dersem, dediim ey kendisiyle eliir; nk ilk ifade

ikincinin inkarn gerektirir. Fakat eer,

vardr ve dsal gereklik hi bir zaman var olmamtr.
dersem, dediim ey tam olarak kafa kartrcdr. Nor

mal bir ekilde nasl anlayacamz bilemeyiz, nk ikinci
ifade birinciyle sadece elimez ayn zamanda birinci ifadenin
normal anlalmasndaki nceden varsaylm olan bir koulu
da reddeder.
Berkeley ve dier idealistler, bu noktaya ok yakn bir eyi

kabul ederler. Berkeley, kendi aklamasnda bir sorun oldu
unu, yani eer her bir kii konuurken sadece kendi dn
celerinden bahsederse o zaman baka biriyle iletiimin nasl
baarabilecei sorununun ortaya ktn grd. Berkeley'in
cevab, baarl bir iletiimi Tanr'nn garanti ettii eklindey-
.36 Sosyal Gerekliin nas
di. Hem Berkeley'in hem de benim hemfikir olaca gibi bu

benim anladm anlamada, bir normal anlama durumu de
ildir. Ben "Kar beyazdr" ya da "kpeim pirelidir" dedi
imde, normal olarak Tanr'ya gvenmi olamam, kald ki bir
ateist de ortak bir dilde iletiim kurmaya alabilir. Berkeley
dsal gerekilikten vazgemenin bedelinin, normal anlama
dan vazgemek olduunu grd ve bu bedeli demeye razy
d. Gerekilie meydan okuyan gncel tartmalara olan iti
razlardan biri, bunlarn bedel demeksizin dsal gereklikten
vazgemek istemeleridir. Gerekilikten vazgemenin bedeli
normal anlamadan vazgemedir. Eer birisi normal anlama
dan vazgemek istiyorsa, ne tr bir anlamann mmkn oldu
una dair bize bir aklama borludur.
Kaba Gereklik ve Toplumsal Olarak na

Edilmi Gereklik Arasndaki Ayrm
Delilim henz tamamlanmad. Buraya kadar olan delilim,

ayet geerliyse, toplumsal inacla deil grngc idea
lizme bir cevaptr. Buraya kadar olan delil, geni bir
szcelemeler kmesi iin her bireysel szcelemenin kendi
akledilirlii bakmndan kamusal olarak ulalabilir bir gerek
lii gerektirdiini gsterir. Dahas gereklii temsilden ba
msz olarak tanmlamtm. Fakat hfila bir mulaklk sz
konusudur. Para ve evlilik haklnnda konutuumuzda kamu
sal olarak ulalabilir bir gereklikten konumu oluruz ve bu
tr olgular, bu yirmi dolarlk kat parann veya Sam ve Sally
arasndaki evliliin benim ya da sizin onu temsilimizden ba
msz olarak var olmalar anlamnda, 'temsilden bam
sz'lardr. Bunun yan sra, para hakkndaki ifadeler, sz edim
lerinden bamsz olgularn var olma koullarn karlarlar ki
bu yerine getirilir ya da getirilmez. rnein, "Bana be dolar
borcun var" ifadesi "Everest Da'nn doruklarnda kar ve buz
vardr" ifadesi kadar bamsz var olan bir gereklii varsayar.

Fakat evlilikler ve para, dalar ve atomlardan farkl olarak,
tm temsillerden bamsz olarak var olmaz ve bu ayrmn
aklamada belirtilmesi gerekir. Buraya kadar olan delil, ger
ekliin tmnn, bir ekilde toplumsal olarak ina edildiine
izin verecek ekilde yorumlanabilir; rnein para toplumsal
olarak ina edilir. Parann varl toplumsal olarak ina edilmi
olsa bile -ki bu nedenle bu lde ontolojik olaralc zneldir,
para hakkndaki olgular epistemik olarak nesnel olabilir.
Delili tamamlamak iin sz edimleri kmesi iinde kendi

lerinin tesinde bir gereklie gnderme yapan ve normal an
lalmalar btn temsillerden bamsz bir gereklii gerekti
ren bir altkmenin varln gstermemiz gerekir. Bunu gs
termenin en basit yolu, toplumsal olarak ina edilmi bir ger
ekliin btn toplumsal infilardan bamsz bir gereklii
varsaydn gstermektir; nk bir eyin inas iin kendisi
nin dnda bir ey olmak zorundadr. Mesela paray, mlkiye
ti ve dili ina etmek iin hammadde olarak bir metal, kat,
toprak paras, ses ve iaretler olmak wrundadr. Ve bu
hammaddeler, kendilerinin ina edildikleri ey dnda daha
te hammaddeler varsaymakszn toplumsal olarak ina edi
lemezler; bunu ta ki nihayetinde btn temsillerden bamsz
olan kaba fiziksel grnglerin temel maddesine ulancaya

kadar srdrebilir z. Toplumsal olarak ina edilmi gerekli
in ontolojik znellii, ina edildii eyin dnda ontoloj ik
olarak nesnel bir gereklii gerektirir. Bu blmde nceki b
lmn 'akn delili'ne -kamusal bir dil, kamusal bir dnyay
varsayar- bir 'akn delil' daha ekleriz -toplumsal olarak ina
edilmi bir gereklik, toplumsal olarak ina edilmemi bir ger
eklii varsayar.
Delilin bu aamasyla birlikte konunun akla kavumu

olmasn umuyorum. Bir anlamda, bu kitabn temel amala-
rndan birisi ayrntlaryla aklanm oluyor. nk toplum

sal olarak ina edilmi gerekliin yaratlmasnn mantksal bi
imi 'X C'de Y olarak saylr' yapsnn tekrarna dayanr ki
tekrarlarn kendisi, kurumsal bir ina olamayan X unsuruna
dayanmak rorundadr. Aksi takdirde ksr dngye veya dn
gsellie dersiniz. Bu kitabn temel delillerinden birinin
mantksal sonucu udur: Kaba olgular olmadan kurumsal ol
gulara sahip olamazsnz.
Gerekilik tartmalarn sonulandrmak iin kurumsal

olgular ve kaba fiziksel olgular hakkndalci ifadelerimizin
normal anlalma koullar arasnda bir ztlk olduunu gs
termek istiyorum. Akledilebilirlii iin btn temsillerin te
sinde bir gereklii varsayan bir sz edimleri kmesinin varl
n gstermek iin bir kez daha 'Kaba Gc' kullanalm ve
temsilin kendi iine koulu reddeden kart olgusal bir varsa
ym koymann sonularn gzleyelim. rnein, aadaki
iddia:
1. Everest Da'nn doruklarnda kar ve buz vardr,
ve bunun reddi,
2. Everest Da'nn doruklarnda kar v e buz olmas sz

konusu bir durum deildir.
Bundan dolay, bir ve ikinci iddialarla rneklenen trde

sz edimlerinin 'ontolojik olarak nesnel' ve dolaysyla akla
maya altm anlamda, 'temsilden-bamsz' olgular ifade
etmeyi amaladklarn ileri sreceim. Bu balamda yukar
daki ifadeler, rnein aadaki iddialardan farkldr:
1. Bana be dolar borcun var,
ve bunu reddi,
2. Bana be dolar borcun olmas sz konusu deil.

Eer kart olgusal varsaymlar aada olduu gibi iddia -

larn iine koyarsak fark grebiliriz :
A- Bu temsillerin hibir zaman var olmamalar istisna bi
zimki gibi bir dnyada, Everest Da'nn doruklarn

da kar ve buz vardr.
Ve
B- Bu temsillerin hibir zaman var olmamalar istisna bi

zimki gibi bir dnyada, Everest Da'nn doruklarn
da kar ve buz olmas sz konusu deildir.
Bizim olaan, katksz ve sezgisel anlamalarmzda, A

ve B'de varsaylan ncln, sonucun reddinin bu tip
bir ifadenin statsn etkilemedii olgusunda gste
rildii gibi btn cmleyi anlamamz etkilemediine
dikkat edin. A ve B'nin her ikisinin de doruluu ya
da yanll tamamen Everest Da'nn doruklarnda
kar ve buz olup olmamasna baldr ve Everest Da
'nn doruklarnda kar ve buz olmas hibir ekilde

insani veya dier temsillerin varlna bal deildir.
Fakat bu rnekler unlarla eliir:
C- Bu temsillerin hibir zaman var olmamalar istisna bi
zimki gibi bir dnyada, bana be dolar borcun var.
Ve
D- Bu temsillerin hibir zaman var olmamalar istisna,

bizimki gibi bir dnyada, bana be dolar borcun ol
mas sz konusu deil.
A ve B ile C ve D arasnda ok nemli bir fark var. Bizim

normal anlamalarmzda, A ve B kart olgusal varsaymlardan
etkilenmezler; anlamamz ayndr ve doruluklar tamamen
Everest D a'nn domklarnda kar ve buz olmasna baldr.
Fakat C, bu durumuyla artcdr ve hatta "Everest Da'nda

kar vardr ve dsal dnya hibir zaman var olmamtr" ifade
sinde olduu gibi kendi kendini rtcdr. Zira bana be
dolar borlu olma olaslnzn bir koulu, belirli insan kural
larnn, edimlerinin ve kurumlarnn varldr . Bu u olguyla
da gsterilebilir: C'deki sonucu reddedip dolaysyla D'yi ele
alrsak ve sonucu bir ekilde anlayabilirsek, bunu sama bir
doru olarak anlamak wrunda kalrdk : Temsillerin olmad
bir dnyada hi kimsenin hi kimseye hibir ey borlu olmas
sz konusu olamaz. Yani, hi kimsenin para hakknda hibir
ey demedii ve dnmedii bir dnyada bara borlu oldu
unuzu sylemem, beysbolun hibir zaman var olmad bir
dnyada Dnya Kupasnn nc oyununda alann sol tara
fna doru bir vuru yaptnz sylememe benzer.
zetle, burada ileri srdm iddia udur : Herhangi bir

ifade, bir temsildir ve dolaysyla bir temsil olarak anlalmas
gereken bir ifade olarak anlalma durumundadr. . , 2 . , 3. ve
4. ifadelerin hepsi bu zellii paylarlar. Fakat . ve 2. ile 3.
ve 4. arasnda fark vardr. . ve 2. dnyann zihinden bam
sz zelliklerini temsil etme iddiasndadr ve dolaysyla da
normal anlalabilme koullarnn bir paras olarak dnyada
temsillerin varlna gerek duymazlar. Dier taraftan 3 . ve 4 . ,
dnyann temsile baml zellikleri hakknda olma iddiasn
dadrlar ve dolaysyla da normal akledilebilme koullarnn
bir paras olaral<: temsillerin varlna gerek duyarlar. Bunu ,
2, 3 ve 4'n, herhangi bir temsilin var olmad kart olgusal
bir varsaym ifade eden cmlelerin (A, B, C ve D) iine yer
le.tirildii durumlardaki bizim normal anlamamz gz nne
aldnda grebilirsiniz. Bizim normal anlamamzda, ve
2'nin doruluk deeri etkilenmez; 3 ve 4'n doruluk deeri
ise kesinlikle etkilenir. Varsaymla ilgili olarak, 3 kendi kendi
ni rtr ve neredeyse kendiyle eliir; 4, eer bir ekilde an
lalabilirse, sama bir dorn olur. Bu nedenle normal anlama-
larmzda paraya ilikin ifadeler, kendilerinin normal anlala

bilme koullarnn bir paras olarak temsillerin varln ge
rektirir. Dalara ilikin ifadeler ise byle herhangi bir gerekli
likten tamamyla bamszdr.
O halde sonu, normal anlamada insan temsillerinin varl

nn varsaylmas ile dsal gerekliin varsaylmasnn rol
arasnda bir ztlk olduudur. Paraya ve dalara ilikin ko
numalarn her ikisinin de normal anlalmas dsal gereklii
gerektirir; fakat paraya ilikin konumann normal anlalmas
temsillerin varln varsayarken, dalara ilikin konumann
normal anlalmas bunu varsaymaz. Para toplumsal olarak in
a edilmi olarak anlalr; dalarsa toplumsal olarak ina
edilmi olarak anlalmaz.
Yukardaki Delillerin Gc ve Snrlar
Bu blmn amac, bizim sradan dilsel edirrlerimizin

dsal gereklii varsaydn gstermekti. Nitekim 7. bl
mn amac da bu varsayma kar ileri srlen belirli delillerin
ilemediini gstermekti. imdi bu ksmda, 'akn deliller'
yoluyla nelerin kantlanp nelerin kantlanmadn belirtmek
istiyorum.
. Dsal gerekiliin doru olduunu ispatlamadm;

ortak genel bir dilin ok geni bir blmnn kulla
nlmas yoluyla varsayldn gstermeye altm.
Vermi olduum rneklerdeki sz edimleri trleri
iinde kendinizi bir bakasyla normal bir ekilde ile
tiim kuruyor olarak alrsanz, dsal gerekilii ka
bul etmi olursunuz. Gerek bir dnya olduunu de
il sadece, bcnirrle ya da bir bakasyla konutuu
nuzda, onun varln n kabul ettiinizi gsterdim.
2.42. Sosyal Gerekliin nas
.. D ier seenek daima tekbenciliktir (solipsizm) : Var

olan eyler sadece benim zihinsel durumlarmdr g
r. Tekbencilii yalanlamadm; yani bana iin tek
bencilii rtmedim. Yalnzca hatrlayn: Sizin tek
benciliiniz derhal benim tarafmdan rtlr; be
nimkisi de -sizin var olduunuz varsaym altnda
derhal sizin tarafnzdan rtlr.
3. Hepimizin gerekilik inancna sahip olduumuzu ya

da bunu kabul ettiimizi gstermedim. Tersine ger
ekilik, Arkaplann bir parasdr ve ilediinde
Arkaplan hibir ekilde herhangi bir niyetsel durum
meselesi deildir. Arkaplan anlamann anahtarlarn
dan biri udur: Birisi, bir nermenin doruluuna,
herhangi bir inanca, dnceye, varsayma, hipoteze
ya da bir ekilde nermeyle ilikin olan 'nermese!
konumlara' sahip olmakszn inanabilir. 'Baz eyleri
n kabul olarak alma' ihtiyac psikolojik bir duru
mun ad deildir. Teori ncesel olarak, dsal gerek
lii nceden kabul edilmi olarak alrz ve bunun iin
bir inanca ihtiyacmz yoktur aksine bu, inanlara sa
hip olmamz nceler.
4. Delillerle ilgili epistemik hibir ey yoktur. ddialar
mzn donluunu bilmek iin gereklii varsaymak zo

runda olduumuzu sylemiyorum. Delilim, bilgi veya
doru sorunundan bile tamamen bamszdr. Bana
gre, yanllk da doruluk kadar gerek dnyann ih
tiyalarndan biri olarak durur. ddia, tekrar etmek ge
rekirse, bilginin koullar hakknda deil
ak/edilebilirliin koullar hakkndadr.
5. Deliller, sadece normal bir anlamann olduu yerde

szcelemelere uygulanr. ok iyi bilinir ki, Kuantum
mekaniinin veya teorik paradokslarn normal anla-
Gerek Dnya Var m II 2.43
lmas diye bir ey yoktur. Kuannm mekaniinin

yorumlanmasyla ilgili uralar, en azndan ksmen,
bu iddialarn normal bir anlalmasn salama giri
imidir. Dnya hakkndaki her nerme, normal bir
anlamaya sahip deildir.
6. Normal anlamay kendi kendine garanti eden hibir

ey yoktur. Bazen yeni keifler nedeniyle normal an
lamalarmz gzden geirmek wrunda kalrz. Renk
durumlarnda byle olmutu. Teori ncesi renkleri
nesnelere zg (ikin) olarak dnrdk; fakat fi
zik, renkler sz konusu olduunda, bir nesnenin tek
ikin zelliinin n eitli dalga boylarn farkl
ekillerde yaymak ve sourmak olduunu syler bi
ze. Bu madde (k) etkileimleri, sinir sistemimiz ta
rafndan fark edilir ve renk diye yorumladmz de
neyimleri retir. Byle bir durumda, normal bir an
lamay bir bakasyla yer deitiririz. Fakat yer dei
tirilen (ve muhtemelen doru olan ) normal anlama
nn nceki (muhtemelen yanl olan) normal anla
mn yapt kadar DG'yi varsaydn gzden kar
mayn. Bu noktay kabaca ifade etmek gerekirse,
renklerin dsal dnyann bir paras olmad kefi,
dsal dnyann varl varsaymmz tehdit etmez;
nk znel renk yanlsamasnn yedeini devreye
sokmak iin hila dsal dnyaya bel balarz. Benzer
eyler, rnein katlk hakknda da sylenebilir. Bilim
tarihindeki cazibesi nedeniyle DG'yi yalanlama
umutlar, baarszla mahkUn gzkyor; nk
tarih, yanl bir normal anlamann yer deitirmele
rinden biridir, ontolojik olarak nesnel grnen bir
grngnn grngler balamnda gerekten znel
varsaylmasyla birlikte gerekte znel olduu gste
rilir.
7. Eer delilim doruysa bu, gerek dnyay kantlama

talebi karsndaki mahcubiyetimizi ve kantlarn ye
tersizliini ak.lama yoluna doru gitmelidir. Byle
de olduunu dnyorum. Muhataplarmzla ko
nu. maya balar balamaz zaten gerek dnyann var
ln varsaym oluruz ve btn kant giriimlerimiz
zaten varsayldndan, kantlamaya almaktan
mahcup oluruz.
Bu blm aadaki soruyu cevaplayarak bitiriyorum :

Bu niin tartma konusudur? Bu neyi deitirir? Her eye
ramen, Wittgenstein'n bir yerde dedii gibi bu byk tar
tmalar, gerekilikle gerekilik kartlar, idealizmle mater
yalizm arasndaki sava naralar olarak yorumlamak mmkn
dr. Bununla birlikte gerekilik kart, bunlarn dsal dn
yadaki nesneler olduuna inanyormu gibi, arabasn tamir
ettirmek iin tamirciye gtrr, dilerini fralar. yleyse,
herhangi birinin gereki ya da gerekilik kart olduunu
birisi sylesin veya sylemesin ne fark eder?
Aslnda, felsefe teorilerinin hayatmzn her ynne muaz

zam bir fark koyduunu dnyorum. Gzlemlediim kada
ryla gerekiliin reddi ve ontolojik nesnelliin inkar, ada
entellektel yaamdaki epistemik nesnellie, aklcla, doru
lua ve akla saldrlarn temel bir bileenidir. Birok dil, ede
biyat, hatta eitim teorisinin, geleneksel doruluun,
epistemik nesnelliin ve aklcln altn oymaya almasnn
byk oranda dsal gerekilie kart delillere dayanmas
rastlantsal deildir. Akldclk.la mcadele etmenin ilk adm
-sadece adm deil ilk adm - dsal gerekilik kart delille
rin rtlmesi ve de dsal gerekiliin, geni sylem alanla
rnn bir nvarsaym olarak savunulmasdr.
9
Doruluk ve rtme
Toplumsal gerekliin doasna ilikin aratrmam, top

lumsal gereklik hakkndaki bildirirnlerimizin doru olmasna
dayanarak olgularn statsnn aratrlmas izledi . Felsefi 'ev
idaresinin' son bir meselesi olarak, bu yordam hakl karmak
iin doruluun bir 'olgularla rtme' meselesi olduu iddia
sn bu blmde savunacam. lk blmlerde, btnun be do
lar olmas ya da B irleik Devletler vatanda olmam olgularn
da olduu gibi bu tr olgularn yaps ve doas hakknda so
rular sordum. Olgularn varlna kar ya da doru bildirim
lerle olgular arasndaki rtmeye kar pheci argmanlar
ayet gerekten geerli olmu olsayd, benim teebbsmn
bu yn, en azndan yeniden biimlendirilmeye ihtiya duya
cakt. Benim toplumsal gereklik kavraym dorulutn r
tme teorisini mantksal olarak gerektirmez; birisi rtme
teorisini reddedebilir ama yine de benim zmlememi be
nimseyebilir. Fakat aslnda elimdeki btncl resim, 'toplwn
sal gerekliin yapsyla rtme' teorisi araclyla olar dsal
gerekilik yoluyla ilerlemektedir ve imdi ben bu resmi izah
edeceim.
Doruluk., olgular ve rtme meselesinin tam bir zm

lemesinin, burada ayrdm yerden daha fazlasn hak ettii
nin farkndaym; ancak burada genel bir zmleme yapmak
tan ziyade daha snrl bir amacm var. Amacm, toplumsal
olgularn aratrlmas iin ymembilimsel bir ara olarak r
tme teorisini (bir biimini) hakl karmaktr. Mamafih bu
nu yapmak iin bile, belirli kaytlarla birlikte doruluk. teorisi
olarak adlandrlabilecek bir eyi nermek wrunda kalacam
ve bu da baz kart teorileri cevaplamam gerektirir.
Bu blm ksmdan olumaktadr: Birinci ksmda, ol

gularla rtme eklinde sezgisel doruluk fikrini sunacam.
kinci ksmda, bu teoriye Strawson ve dierleri tarafndan ile
ri srlen birtakm itirazlar gzden geireceim. nc k
smda ise, doruluk, olgu, rtme ve bundan sonra Strawson
tarz itirazlar cevaplamak zere kullanacam 'diskotasyon'
( alnty/tahsisi kaldrma) arasndaki ilikilerin genel bir deer
lendirmesini yapacam.
rtme eklindeki Sezgisel Doruluk Fikri
Genellikle ifadeler, ifadeden bamsz olarak var olan ey

lerin evrende nasl halde olduklarn betimleme abalardr1
fade, eylerin evrende gerektende ifadenin syledii ekilde
olup olmamasna gre doru ya da yanl olacaktr. Ksaca
doruluk., belirli tr bir dilsel temsilin kesinlii meselesidir.
Bu nedenle szn gelii, hidrojen atomlarnn bir elektrona
sahip olmasnn veya dnyann gneten doksan mil uzak-
'Genellikle' diyorum, nk baz ifadeler kendinden-referansldr;

rnein, "Bu cmle Trkedir." ifadesi gibi. (Orijinal metinde tabii
ki verilen rnek "Bu cmle ngilizcedir." eklindedir; fakat kendin
den referansl bir ifadeye Trkede ancak "Bu cmle Trkedir." ifa
desi uygun olabilir. ( .n.)
Doruluk ve rtme 247
lkta bulurunasnn ya da kpeimin u anda mutfakta olma

snn doruluu ya da yanll, srasyla hidrojen atomunda
ki eylerin, gne sisteminin ve evcil kpekgillerin yaam iz
gisinin gerekten de bu ifadelerin syledii ekilde olup ol
mamasna baldr. Doruluk, anlald zere derecelenmeyi
kabul eder. rnein gne hakkndaki ifade sadece yaklak
olarak dorndur.
Baz versiyonlarda bu fikir, doruluun rtme teorisi

olarak adlandrlr. 'Doru'nun bir deerlendirmesi olarak sk
lkla u sunulur:
Bir ifade ancak ve ancak olgularla rtyorsa dorndur.
Fakat bu, 'doru'nun bir aklamas olarak varsaylyorsa,

o zaman 'rtme' ve 'olgu' ile ne kastedildiine dair daha faz
lasn bilmek durumundayz. nanyorum ki, bu kavramlar
anlamaya balamann en iyi yolu, ounlukla rtme teorisi
ne kart saylan bir fikir ile balamaktr. O da udur: Sklkla
herhangi bir doruluk aklamasnn u koulu karlamas ge
rektii s ylenir:
Herhangi bir s cmlesi iin;
s ancak ve ancak p ise dorudur.
Burada 's'nin yerine bir cmlenin tahsisini koyarz; rne

in trnak iinde "Kar beyazdr" gibi, 'p'nin yerine de cmle
nin kendisini koyarz. Dolaysyla, formln yerine geen r
nek olarak unu elde ederiz:
"Kar beyazdr", ancak ve ancak kar beyaz ise dorudur.

Bu doruluk kriteri bazen diskotasyon'1 ( disquotation)

olarak adlandrlr; nk sol tarafta olan trnak iindeki cm
le, sa tarafta trnak iaretleri dm olarak grnr. Form
ln yerini alan rnekler 'T cmleleri' olarak adlandrla gelmi
tir. Diskotasyon kriterinin "Ben am" rneinde olduu gibi
iaretse! ( indexical) cmlelerin stesinden gelebilmesi iin bi
raz tadilata ihtiyac vardr. Ar bir dili savunanlar, cmleler,
ifadeler ve nermeler arasnda yukarda ifade edilen
diskotasyon kriterinde grlmeyen dikkatli ayrmlarn yapl
masn isteyeceklerdir. Dahas diskotasyon'da, bir te-dil iin
deki cmlelere atfedilen doruluun te-dilde ierilmeyen bir
konu-dilde olmasna izin verecek ekilde deiiklikler yapma
mz gerekir. rnein:
"Schnee ist wei'', Almanca'da ancak ve ancak kar beyaz ise

dorudur.
Fakat bu sorunlarn hepsiyle ba edebilmek iin deiiklik

ler yapmak mmkndr. rnein, "Ben am" rneinde ol
duu gibi bir iaretse! cmle hakknda yle diyebiliriz:
Bir S konumac tarafndan bir T zamannda sylenen

"Ben am" ifadesi, ancak ve ancak S, Tde a ise dorudur.
te-dilin konu-dili iermedii durumlarla ilgili olarak

"sa taraftaki cmle, sol tarafta trnak iine alnm cmlenin
tercmesi olmak veya ayn nermeyi ifade etmek wrundadr"
diyebiliriz. Cmleler, ifadeler ve nermeler arasndaki ayrm-
Bu kavram (nrna-tahsisi kaldrma) , Tarski'nin Uzlam Teorisi'yle

ilgilidir fakat ayns deildir. Bkz., Alfred Tarski, "Der Wahrheitsbe
griff in den formalisierten Sprachen," Studia Philosophica, ( 1935) 61-
405; ngilizce evirisi, ''The Concept of Truth in Formalized
Languages", Alfred Tarski iinde, Logic, Semantics, Metamathematics,
(Oxfrd: Clarendon Press, 1956 ) .
Doruluk ve rtme 2.49
lar 'diskotasyon' kriteri erevesi iinde muhafaza edilebilir;

dolaysyla bu argman sebebiyle ben, iaretselleri ve argman
iin esasl olduklar yerler hari ayrmlar grmezden gelece
im.
rneimizde, sol tarafta trnak iindeki cmle, "Kar be

yazdr", bir cmleyi sergileyerek zelletirir; sa taraftaki ise
eer cmle doruysa yerine getirilmesi gereken koulu zel
letirir; kendisi sayesinde cmlenin doru olduu eyi ya da -
ayn eyin e anlamls olarak- eer doruysa cmleyi doru
yapan eyi zelletirir ve bwm, sadece ayn cmleyi tekrarla
yarak yapar. Bu, 'diskotasyon'n sama grlmesine neden
olur. Ancak u anki amacmz bakmndan, diskotasyon krite
rinde en az iki nemli fikir sz konusudur. lki, cmlenin
kendisi dnda duran bir koulun yerine getirilmesi sayesinde
dorulanmasdr. kincisi ise, ok saydaki durumlar iin,
cmleyi doru yapan koulu sadece cmleyi tekrarlayarak
zelletirebiliyoruz.
Eer doruysa kendileri sayesinde cmlelerin doru oldu

u cmleleri doru yapan btn bu koullar isimlendirmek
iin bir ada ya da ad beine gereksinim duyarz ki btn bu
doru yapclar, T cmlelerinin sa tarafnda zelleir. 'Olgu'
szc -ayn ekilde baz kullanmlarda 'durum' ve 'ilikiler
durumu' szckleri de- dorulayclar isimlendiren genel bir
terim olarak evrilmitir ve 'rtmek' szc de, iinde olgu
lar sayesinde cmlelerin doru olduu muhtelif btn yollar
adlandran genel bir terimdir. Doal bir yorumlamada, doru
nun diskotasyon kriteri, 'olgu ' ve 'rtme ' kavramlarnn uygun
anlalmalar ile birlikte, doruluun rtme teorisine rtl
delalet eder; nk T cmlesinin sol tarafnda trnak iindeki
cmle, gerekten doruysa o halde sa tarafta ifade edilen ol
guyla rtmek zorundadr. Bu blmdeki amacmn bir ksm
bu 'uygun anlama'y aklamaktr.
.50 Sosyal Gerekliin nas
rtme teorisi diskotasyon kriteri iinde dediim gibi

rtk olarak mevcutsa, bizim bu rtk anlamlar ayrntlaryla
telaffuz edebilmemiz gerekir. B wmn farkl aamalarn detay
lca daha sonra tartacam, ancak bu aamalar, hazrlayc n
bir forml olarak aadaki gibidir:
1. Diskotasyon varsaym:
Herhangi bir 's' iin, 's' ancak ve ancak 'p' ise dorudur .
2. Yukarda formlde verilen 's' ve 'p' yerine uygun yer

letirmeler yapldnda, T cmlesinin sa taraf, an
cak ve ancak sol tarafta zellemi olan cmlenin
doru olmasyla yerine getirilen bir koulu belirler.
3. Yerine getirildiinde bu koullar iin genel bir ada ge

reksinim duyarz ve dierleri arasndan bu ad da, 'ol
gu'dur.
4. Cmleleri, doru olduklarnda onlar doru yapan bir

tarzda olgularla ilikilendiren farkl yollar adlandr
mak iin bir fiile gereksinim duyarz ki bu fiil de, di
erleri arasndan, 'rtmek'tir.
5. B u anlaylarla birlikte, diskotasyon kriterlerinden r

tme teorisinin bir biimini elde ederiz:
Herhangi bir 's' iin, 's' ancak ve ancak 'p' olgusuyla rt

yorsa dorudur.
rtme teorisinin dier anlambilimsel kavramlar kul

lanmakszn bir 'doru'yu tanmlama giriimi olmadn he
men belirtmeliyim. ayet biz bu deerlendirmeyi anlambilim
sel olmayan terimler iinde 'doru'nun bir tanm olarak alma
ya alsaydk, 'olgu' ve 'rtme' gibi byle anlambilimsel
olarak ykl kavramlar kullandndan dolay bu, dngsel
olurdu.
Doruluk ve rtme . 5 1
Umuyonun ki buraya kadar sylediklerim yeterince ak

tr; nk gerekten yle olduunu dnyonun. Mamafih
size unu da sylemeliyim: Bu noktalar, allm bir ekilde
reddedilmekte ve pek ok felsefeci 'diskotasyon'nn bir ekilde
rtme teorisinin aleyhine altn dnmektedir. Btn
bunlarda derin felsefi meseleler sz konusudur; nk daha
sonra aklayacam nedenlerden dolay biz, btn bu nokta
lar yanl anlama noktasnda derin felsefi tahriklere sahibiz.
Bu meselelere aada yeniden dneceim.
Strawson'un zdelik Teorisine tirazlar
Krk yldan daha uzun bir sre nce, Austin ve Strawson

arasnda doruluk ve olgu hakknda mehur bir tartma sz
konusuydu 1 Genel olarak bu tartmay Strawson'un kazan
d kabul edilir. Strawson'un itirazlarnn ou, rtme teo
risinin Austin'e ait versiyonunun zel detaylarna yneliktir;
ama o ayn zamanda teorinin dier biimlerine uygulanabile
cek genel itirazlar da sunmu ve u sonuca varmtr : "rt
me teorisi, arnmay deil elenmeyi gerektirir"2 Onun iddias,
doru bir ifadenin olgularla rten bir ifade olduunu sy
lemenin yanl olaca deildir; aksine dorusu, rtme teo
risin bize 'doru' szcnn kullanmnn ve olgularn doa
snn yanl bir resmini verdiidir. Bize verdii resim udur:
Olgular bir eit kompleks eyler yada olaylar yahut da eyler
grubudur ve bu 'doruluk', ifadelerle bu dilsel olmayan varlk
lar arasnda zel bir rtme ilikisini adlandrr. Strawson,
"bu, 'olguyla bildirim arasndaki rtme'nin, olaylar, eyler
J . L. Austin, "Truth," ve P. F. Strawson, "Truth, " Proceedings ofthe

Aristotelian Society, 34 (1950 ) . Yeni bask, Pitchcr, ed., Truth
(Englcwood Cliffs : N .J . : Prcnticc Hail, 1964).
2 Strawson, Pitchcr, Truth, s. 32.
. 52. Sosyal Gerekliin nas
ya da eyler grubu arasndaki herhangi bir tr iliki olarak, yan

l temsilidir, sorun da budur." der1
Strawson'un aklamasnn birok yonune katlyorum.

Gerekten de uzun yllardr rtme teorisine kart kesin iti
razlarn sunulduuna kanaat getirmitim. Aada hem bunu
zetlemeye hem de ayn anlayla eklenen baz deerlendirme
lerle birlikte glendirmeye alacam. Bununla birlikte, ile
ride Strawson'un argmannn, hatta glendirilmi eklinin
bile, rtme teorisinin elenmesi gerektiini gstermediini
savunacam.
Ortada rtme teorisi tarafndan doal olaral nerilen

belirli bir resim vardr ve Strawson bu resmin yanl olduu
nu ileri srer. Resim udur: Biz bir ifadenin doru olduunu
belirttiimizde, bir yanda bir ifadeye sahibizdir; rnein "Ke
di paspasn zerindedir"; dier yanda ise kompleks bir eye ya
da eyler grubuna; kedinin paspasn zerinde olma olgusuna
sahibizdir. Ondan sonra, doruyu tespit etmek adna ifadeyle
bildirimi, gerekten rtp rtmediklerini grmek iin
karlatrrz. Bu kavramsalla.trmada olgular, karmak nes
neler ya da olaylar trdr ve rtme de ifadenin unsurlary
la olgunun unsurlar arasndaki bir eleme ya da resmetme
ilikisidir.
Tarihsel olarak doruluun rtme teorisiyle anlamn re

sim teorisinin, yani cmlelerin sahip olduklar anlamlara olgu
larn resimlerine uygun olmalar nedeniyle sahip olmalar teo
risinin, el ele gitmesi rastlantsal deildir. Bu kavramsallatr
mann klasik ifadesi Wittgenstein'n Tractatus lndadr. 2 r-
Age.,s. 4 0, italik blmler orijinal.
Ludwig Wittgenstein, Tractatus Logico-Phiwsophicus, (London :

Routlcdgc and Kcgan Paul, 1922) .
tme teorisinin bu kavramsallatrmasnn, kt hretli so

runlar vardr. rnein; kedinin paspasn zerinde olna olgu
sunu, kedi, paspas ve ikisinin ilikisinin bir bileimi olarak d
nmek akla yakn olsa da, kedinin paspasn zerinde olna
mas ya da bal kedilerin olmamas olgusu hakknda ne
dnceiz? Yahut da kedi paspasn zerinde olmu olsayd
kpek mutfakta olnak rorunda olacakt olgusu hakknda ne
yapacaz? Russell gen Wittgenstein'a bir mektubunda "or
tada negatif olgular m var?" diye sorar. Wittgenstein, "elbette
ki yok" diye yantlar.
rtme teorisinin dourduu bu resim, olgularn komp

leks nesneler ya da olaylar olduu ve doruluun ifadenin un
surlaryla olgunun unsurlar arasnda bir tr eleme veya e
biimlilikten olutuu. resmi, samadr. fade ve olgunun ne
olduunu bir kez tespit ettiimizde onlar karlatrmak yo
luyla yapacamz baka bir ey yoktur; nk bir olguyu tes
pit etmenin . tek yolu, doru bir ifadede bulunmaktr. "Hangi
olgu?" sorusunu bir kez cevapladmzda zaten doruluu te
sis etmi oluruz; nk Strawson'a gre ortada birbirinden
bamsz iki varlk, yani birbirinden bamsz doru ifade ve
olgu yoktur. Tersine, "olgular, ifadelerin (doru olduklarn
da) ifade ettikleri eylerdir; yoksa ifadelerin hakknda olduu
eyler deildir."1 Olgular dnyada dilden bamsz olarak var
olan eyler deildir; aksine 'olgu' szc, bizzat 'ifade' ve
'doru' szckleri gibi, bnyesinde belli bir qit szck
dnya-ilikisi sylemi barndrmaktadr. Ksaca olgular dil d
eyler deildir fakat zaten bnyelerine yerlemi olan ifade ve
Strawson, Pitchcr, Truth, s. 38.

gereklik nosyonlarna sahiptirler; nk biz bir olguyu zel

letirmek iin doru bir ifadede bulunmak zorundayz. 1
Frege, olgularn sadece doru nermeler olduunu d

nd. 2 Ve doru ifadeler ya da doru nermelerle olgular
arasndaki i mantksal balant, kesinlikle bu gf1 cazip k
lan eydir. Bununla birlikte, savata kazanma ile zaferler ara
sndaki i mantksal balant gsterir ki birbirinden ayr iki
tr olay, kazanma ve zafer yoktur. Dahas, ne zaman biri sa
vata kazansa, o kii zafer kazanmtr; nk zaferler, sadece
kazanlanlardr . Benzer ekilde acaba biz yle diyebilir miyiz:
Doru ifadeler ile olgular arasndaki i mantksal balant, or
tada iki tr grngnn, doru ifadeler ve olgularn, olduu
nu gstermez; aksine ne zaman biri doru bir ekilde bir ifa
dede bulunsa o, bir olguyu ifade etmektedir; nk olgular
sadece doru ifadelerdir? Ancak bu bir hatadr ve Strawson da
bundan kanr. Strawson, "'olgu' ve 'doru ifade'yi saptamak.,
yanl olacaktr -fak.at Austin'in ileri srd nedenlerden de
il- zira bu deyimlerin dilimizde farkl rolleri vardr" der3
Strawson bu argman gelitirmedi fak.at her bir durumda ol
gularn s adece doru ifadeler olduunu sylemek doru ol
mayabilir; nk rnein olgular, doru ifadelerinkinden
farkl bir yolla nedensel olarak iler. Mesela, "Napolyon'un sol
cenahtaki tehlikeyi alglamadaki baarszl olgusu, onun ye
nilmesine neden oldu''.>'! net bir anlam verirken, ''Napolyon'un
Age., s. 41.
"What is a fact? A fact is a thought that is truc." Gottlob Frege,
"The Thought," P. F. Strawson, ed., Philosophical Logic, (Oxford:
Oxford Universiry Press, 1967) , s. 35.
Strawson, Pitcher, Trnth, s. 38.
4
Bu tr ifadeler, olgulardan bahsetmeksizin baka szcklerle emin
bir ekilde anlatlamaz, ancak bu, meselenin tesindedir. Buradaki
Doruluk ve rtme 255
sol cenahtaki tehlikeyi alglamadaki barszl doru ifadesi,

onw yenilmesine neden oldu" ise ya hibir ekilde bir anlam
vermez ya da tamamen farkl bir anlama gelir.
Yine de Strawson, olgular ve doru ifadeler arasnda isel

bir ilikinin olduu ve bu ilikinin, iki bamsz varlk arasn
da hakiki bir rtme ilikisi olamayacak ekilde bir iliki ol
duunda srarcdr. Bizim hakiki bir ilikisel ifade modelimiz,
aadaki gibi olacaktr:
Seattle Portland'n kuzeyidir.
Byle bir ilikinin elde edilip edilemeyeceini grmek iin

ilkin Seattle' sonra Portland' tanmlayabiliriz ve daha sonra
onlarn, gerekten de birincinin ikincinin kuzeyi olmas ilikisi
iinde olup olmamalarna bakabiliriz. Ne var ki bunu, ifade
lerle olgular arasnda iddia edilen rtme ilikisiyle yapama
yz; nk olguyu tanmlamak iin biz zaten, rten doru
ifadeyi ifade etmek zorundayz. Olgunun doru ifadeyle olan
bu 'ilikisi' ikindir; yle ki bu, rten fiillerinin ikin do
rudan nesnesi olma durumundaki szckler olan isimlerle
gsterilen varlldarn tipik zelliidir.
Kedi paspasn zerindedir ifadesi, kedinin paspasn ze

rinde olma olgusuyla rtr,
Seattle Portland'n kuzeyidir.
cmlesiyle rneklenen hakiki ilikisel model balamnda

deil;
Sam zaferi kazand
veya
mesele olgularn, bir bakma ifadelere kendilerinin sahip olmadklar

nedensel g atfederek anlam retmeleridir.
Sally bir vuru yapt.
cmlelerinde olduu gibi sahte-ilikisel ikin dorudan

nesneli cmleler modeli balamnda anlalmaldr.
Gramatik olarak 'olgu', 'doru ekilde ifade etme'nin ikin

dorudan nesnesidir; aynen 'zafer'in 'kazanmak' fiilinin, 'vu
ru'un ise 'vuru yapmak' fiilinin ikin dorudan nesnesi ol
mas gibi. Bu rneklerin hi birinde cmlenin znesi tarafn
dan belirlenen varlkla dorudan nesne tarafndan gsterilen
sahte-varlk arasnda hakiki ilikiler yoktur.
Bundan baka, ayet rtme teorisi doru olsayd, kedi

nin masann zerinde olma olgusunu ve kedinin masann ze
rinde olma ifadesini konumlandrdktan sonra ardndan sanki
u gelecekti : Bu ifadenin doru olduunu saptamak iin halen
ifadeyi, gerekten olguyla rttn grmek iin olguyla
karlatrmak wrunda olacaktk. Ne var ki bu sama bir d
ncedir. Bir olguyu tanmladmzda zaten doru bir ifadeyi
tanmlam oluruz. zetle Strawson, "doru ifadeler olgularla
rtr" ifadesinin deil; bu totolojinin dourduu felsefi te
orinin yanl olduu sonucuna varr. zel olarak da bu felsefi
teori, olgularn dilsel olmayan varlklar olduu ve doruluun
da dilsel ve dilsel olmayan arasndaki bir rtme ilikisini be
lirledii eklinde yanl iddialara neden olur.
Bir sonraki blmde, Strawson'un olgu ve ifade arasnda

ki ikin balanty gstermekte hakl olduunu ancak bumm,
olgularn her anlamda dilsel varlklar olduunu gstermedii
ya da doru ifadelerle olgular arasnda rtme ilikisinin ol
madn gstermediini savunacam.
Doruluk, Olgular, Diskotasyon ve rtme
Gnmz literatrnn tuhaf bir zelliine dikkat eke

rek balamak istiyorum : Bu literatrn ok kk bir ksm,
'doru' ve 'yanl'n belirli tr baar ve baarszl tanmla

makta kullanlan deerlendirici terimler olmalar olgusuyla il
gilenir. Bunlar benim szck- (veya zihin) -dnya uygunluk
yn olarak adlandrdm eyin kazanlmasnda ifadelerin ( ve
inanlarn) baarsna ya da baarszlna deer bimek iin
kullanlr. Teknik s afsatalarna aldrmadan bu literatrn o
unu okudunuzsa, aklnza bir soru taklr : "O halde nedir?",
"ayet varlan eylerin hepsi buysa, bizim niin dorulukla il
gilenmemiz gerekiyor ? " Standart deerlendirmeler, doruluk
konularnn bizim iin neden bu denli fazla olduunu akla
yamaz. Ben bunun neden byle olduunu, en azndan ksmen
aklayacak bir deerlendirme sunmak istiyorum.
Birinci ksmda doruluun rtme teorisini, dorulu

un 'diskotasyon' kriterinin doal bir neticesi olarak nasl yo
rumlanabileceini gstererek kaba bir taslak halinde sundum.
rtme teorisinde, bir p ifadesi, ancalc ve ancak p ifadesi bir
olguyla rtyorsa dorudur. Diskotasyon teorisinde ise, bir

p ifadesi oluturmak iin kullanlan herhangi bir s cmlesi
iin, s ancak ve ancak p ise dorudur. Doruluun bu iki kri
terinin temelde ayn olduklarn ileri srdm; nk T cmle
sinin sol tarafnda trnak iine alnm cmle doruysa, o za
man bu, sa tarafta ifade edilen olguyla rtt iin doru
dur.
Ne var ki, btn felsefeciler bu konuda benimle ayn g

r paylamyorlar. Pek ouna gre doruluun bu iki kri
teri, her zaman ayn sonucu veriyor gzkmez. Diskotasyon
sonucun, 'doru' szcnn orijinal ifadeye gerekte her
hangi bir ey eklemiyormu gibi grnmesini salar. "Kedi
nin paspasn zerinde olduu dorudur" demek, "Kedi pas
pasn zerindedir" demenin sadece baka bir yolu olarak g
rlr; bu yzden sanki 'doru' szc fazlalk gibi grnr.
Bu nedenden dolay diskotasyon kriteri, hibir eyi betimle-
meyen 'doruluun fazlalk teorisi'ni, 'doru' szcnn faz

la olduu bir teoriyi esinler. Fazlalk argmanndan etkilenen
birok felsefeci, 'doru'nun tamamen fazla olmadn; nk
birtakm sonsuz 'diskotasyonlar' ifade etmek ve rnein
"doru sonular geerli bir ekilde sadece doru ncllerden
karlabilir" gibi eyler demek iin buna halen bir stenografi
olarak gereksinim duyduumuza dikkat ekmilerdir. Ancalc
yine de ortada gerekten 'doru' tarafndan gsterilen hi bir
zelliin ya da ilikinin bulunmadn ileri sren
'deflasyonist' ya da 'minimalist' doruluk teorisine sadk kald
lar. Doruluk kavramnn tm ierii, diskotasyon tarafndan
salanr . 1 lk kriter, yani rtme kriteri, bunun birbirinden
bamsz tanmlanm iki varlk -ifade ile olgu- arasnda haki
ki bir iliki varm ve 'doru' da bu ilikiyi betimliyormu gibi
gzkmesini salar. Diskotasyon ise fazlalk teorisine, en
azndan deflasyonist teoriye rtl delalet ediyor grnr; ve
de fazlalk ve deflasyonist teorilerin, standart olarak rtme
teorisiyle uyumaz olduu varsaylr. Ve biz Strawson'un g
rlerini tartrken, rtiime teorisine ynelik olduka ciddi
itirazlarn bulunduunu grdk.
O halde, rtme teorisini savunanlar iki dizi soruyla kar

karyadr: lki, acaba biz diskotasyon teorisiyle uyumlu cev
hersel bir rtme teorisi kavram oluturabilir miyiz? 'Cev
hersel bir kavram' ile dnyada gerekten dilsel olmayan olgu
larn var olduu ve ifadelerin, gerekten bu olgularla belirli
ilikiler iinde -ki bu ilikileri uyma, eleme, ifade etme ya da
Bu grteki rnekler iin bkz . ., F. P . Ramscy, "Facts and Proposi

tions", Proceeding.r of the Ari.rtotelian Society, ek cilt 7 ( 1917 ) , yeni
bask, Pitcher, ed., Truth; P. Horwich, Truth, (Oxford: Basil
Blackwell, 199 0 ) , ve W . V . O . Quine, Pur.ruit of Truth, gzden gei
rilmi bask (Cambridge, Mass . : Harvard University Press, 1991) .
olgularla rtme gibi fakl ek.illerde tanmlarz- olduu iin

doru olduklar bir kavray kastediyorum. kincisi ise,
Strawson'un rtme teorisine ynelik itirazlarn yantlayabi
lir miyiz?
Bu sorular cevaplamak iin 'doru' ve 'olgu' deyimlerinin

olaan kullanmlar ve hali hazrdaki anlamlarna nasl evrilmi
olabilecekleri hak.knda baz genel gzlemlerde bulunacam .
Bu noktadalci aratrmam, Wittgenstein'c tarzda bir szck
lerle oynadmz dil oyunlar giriimi olacalctr ve amac ise
bizim dil oyunlarna ilikin yanl anlamalarmzdan kaynakla
nan yanl resimleri ortadan kaldrmaktr. Bundan sonraki
birka paragrafta, szck kullanm hakkndaki gzlemler ile
bu kullanmlarn nasl evrim geirmi olabilecei haklcnda ba
z epistemolojik speklasyonlarn aktarlmas amalanmtr.
'Doru' (true) szc, 'gven' (trust) ve 'gvenilir'

(trustworthy) ile ayn etimolojik kkten gelir ve bunlarn t
m de, Hint-Avrupa dillerinde 'aa' anlamna gelen, genel
olarak dimdiklik ve salamla iaret eden 'deru' kknden ge
lir. Sadece doru ifadeler deil, doru arkadalar ( gerek ya
da halciki arkadalar) , doru duygular (sahte deil itenlikle
hissedilen) ve doru miraslar da (hak sahibi veya yasal) var
dr; tpk doru kuzeyin, doru ( gerek) alabalklarn (ki do
u rmaklarnn alabal, doru alabalk deildir; birer som
baldr ) , doru (gerekten) kesen baklarn ve doru (ger
ek) inananlarn olduu gibi.
Bu farkl 'doru' anlamlar, aile benzerlikleri gsterir.

Eer doruluun, gvenilirlik ve salamlkla genel bir balan
ts sz konusuysa unu sormamz gerekir: Hangi koullar al
tnda biz bir ifadeyi gvenilir ya da salam buluruzr ddia et
tii eyi aka yaptnda, yani eylerin nasl olduklarn tam
olarak ifade ettiinde, 'eyler yledir, bu ekildedir' dediin
de, buna ancak ve ancak eyler gerekten yleyse itimat edilir.
Bu, bizim doruluun diskotasyon kriterini elde edi biimi

mizdir. Diskotasyon kriteri bize, doruluun tamla, salam
la ve gvenirlilie delalet ettiine dair sezgilerimizle uyumlu
genel bir doruluk kriteri sunar. Aristoteles "doruyu ko
numak, bir eyin ne ise o olduunu ve ne deilse o olmad
n sylemektir" dediinde aka bu kavram dile getirmiti.
Ksaca, ifadelere uygulanan 'doruluk', gvenilirlii gsteren
bir deerlendirme terimidir ve diskotasyon da bize bir gve
nilirlik kriteri sunar.
imdi 'olgu' meselesine dnelim. Kesinlikle biliyoruz ki,

bu szck, 'facere ' fiilinin ntr gemi zaman sfat fiili olan ve
'yapmak', 'eylemek' anlamna gelen Latince 'factum ' szc
iinden gelmektedir. Bu nedenle birisi, dili kartrp
'factum im yaplan ey ya da fait accompli olduunu syleyebi
lir. Ne var ki, buraya kadar doru ifadelerle ak bir balant
sz konusu deildir. Balant ise udur: fadelere uygulamak
zere gvenilirliin zelliine iin nasl genel bir terime, 'do
ru'ya ihtiya duyuyorsak, ayn ekilde ifadeleri gvenilir klan
ey iin, kendisi sebebiyle ifadelerin salam olduu ey iin de
genel bir terime ihtiya duyarz. Kedinin paspasn zerinde
olmas doruysa, bunun dorti olmasn salayan, bunu do
ru klan bir ey olmak wrundadr. Diskotasyon kriteri bize
yalnzca her bir durum iin bu eyin ne olduunu syler. Ke
dinin paspasn zerinde olmasn doru klan ey, sadece ke
dinin paspasn zerinde olmasdr. Herhangi bir doru ifade
iin de ayn ey geerlidir : imenlerin yeil olmasn doru k
lan ey, imenlerin yeil olmasdr v.b. Yine de btn bunlar
iin, imenlerin yeil, karn beyaz, 2+2= 4 olmasn ve geriye
kalan hepsini doru klan ey iin, halen genel bir terime ihtiya
duyarz. 'Olgu ', bu ihtiyac gidermek iin evrilmitir. ngilizce
'olgu' szc (olduka yeni, sras gelmiken) doru ifadele
rin kendisi sebebiyle doru olduu ey anlamna gelmeye ba
lamtr. Strawson'nun 'bir olguyu zelletirmek, "hangi ol-
gu? " sorusunu yantlamak iin doru bir ifadede bulnnmak

zorundayz' diye dnmesinin nedeni budur. Olgular, mahi
yetlerinin zelletirilmesine gelindiinde yalnzca ifade edile
bilirler, belirlenemezler .
Fakat akabinde bunu, olgularn bir ekilde znde dilsel

olduklar, bir ekilde bnyelerine yerleen ifade nosyonuna
sahip oldul<lar izlemez. Tam aksine onlar, yapm olduum
deerlendirmeye binaen kesinlikle dilsel deildirler (tabi ki
kk ama nemli diLc;el olgular kmesi iin hari) ; zira 'olgu'
kavramna sahip olmann btn noktas zaten kendisi ifadenin
dnda kalan ancak onu doru yapan, eer doruysa onun
doru olmasn salayan bir kavrama sahip olmaktr. Bu de
erlendirmeye gre olgular ne kompleks nesnelerdir ne de dil
sel varll<lardr; aksine koullardr, zel olarak da ifadelerle bil
dirilen doruluk koullarn karlayan dnyadaki koullardr.
'Koul' szc allm sre-sonu mulfil<lna sahiptir;
bu durumdaki mulfil<lk, talep etme ve talep edilen ey arasn
dadr. fade, talep olarak bir doruluk koulu belirler ve eer
bu karlanyorsa dnyada talep edilen olarak bir ey olacak
tr . 1 rnein kedinin paspasn zerinde olmas ifadesi, talep
olarak bir doruluk koulunu bildirir. Eer ifade doru ise,
talebi karlayan dnyada bir koul olacaktr ve bu koul, ke
dinin paspasn zerinde olmas olgusudur. Bu deerlendir
mede biz, youn metafiziksel bir 'olgu' kavramna s ahip dei
liz ve ihtiyacmz da yoktur. Bir ifadeyi doru yapmaya yeterli
olan her ey, bir olgudur. Dolaysyla bal kedilerin ol
mamas da, kedinin paspasn zerinde olmas olgusu kadar bir
olgudur. Yedinci blmde betimlenen, birok dairesel nesne-
Daha detayl bilgi iin bkz., J. R. Searlc, Intentionality, (Cambridgc

and Ncw York: Cambridgc University Prcss, 1983 ) , s. 13.
den oluan mini dnyay dnn. Kedilerin olmamas bu

dnyadaki bir olgu mudur? Elbette ki yledir. Bu, 'mini dn
ya, iinde kedilerin olmamas koulunu karlar' demenin sa
dece baka bir yoludur.
Bu nedenle, olgu ve doru ifade arasndaki tanmsal ba

dan dolay, doruluun rtme kriteri ile diskotasyon kriteri
arasnda bir uyumazlk sz konusu olamaz. 'Olgu', kendisi
sayesinde bir ifadenin doru olduu ey olarak tanmlanr ve
diskotasyon da sadece ifadeyi tekrarlayarak her bir ifadeyi
doru yapan eyin biimini verir. Fakat eer ifade doruysa o
halde onu tekrarlamak olguyu ifade etmekle tam olarak ayn
eydir. Diskotasyon kriteri, "kedi paspasn zerindedir" ifade
sinin ancak ve ancak kedi paspasn zerindeyse doru oldu
unu syler bize. rtme kriteri ise "kedi paspasn zerin
dedir" ifadesinin ancak ve ancak bir olguyla rtyorsa do
ru olduunu syler. Fakat hangi olgu? rtebilecek tek olgu,
eer doruysa kedinin paspasn zerinde olmas olgusudur.
Ama bu, tam da bize diskotasyon kriteri tarafndan verilen
sonutur; nk bu, T cmlesinin sa tarafnda ifade edilen
olgudur : "Kedi paspasn zerindedir" ifadesi ancak ve ancak
kedi paspasn zerindeyse dorudur. Bu ayn zamanda, kedi
nin paspasn zerinde olmasnn doru olduunu bilmek iin
kedinin paspasn zerinde olmasn tesis etmenin, yapmamz
gereken tek ey olmasnn nedenidir. Biz ek olarak kedinin
paspasn zerinde olmas ifadesinin, kedinin paspasn zerin
de olmas olgusuyla rtmesini tesis etmek zorunda deiliz;
nk kedinin paspasn zerinde olmasn tesis ettiimizde za
ten bu rtmeyi tesis etmitik.
'Doru' ve 'olgu'ya ilikin bu noktalar zilnimizde tutarak

dikkatimizi ,'rtme'ye evirelim. Eer varsa, doru ifadeler
hangi anlamda olgularla rtmektedir? Bu olgularn, ner
mese! olarak zelle.<jtirilmek zorunda olmalarna ramen, ha-
Doruluk ve rtme 2 6 3
len dilsel olmayan varlklar olduunu kantlam olsak bile,

yine de rtme kavramnn herhangi bir anlam olur mu?
Strawson'un bu konuya ilikin itirazlarn nasl cevaplandra
caz?
Szck-dnya ynelimli uyuuma sahip temsillere uygun

luun elde edilmesinde, baar ya da baarszl belirlemek
iin genel bir szce ihtiya duyarz ve bunlar, daha az
nemli olan dierleri arasndan, 'doru' ve 'yanl' szckleri
dir. Bunlli1 yannda, T-cmlesinin sol tarafnda zelleen
cmle doru olduunda, T-cmlesinin sa tarafnda zelleen
btn bu birey'leri adlandrmak iin de genel bir terime ge
reksinim duyarz; bu szck de 'olgu'dur. Fakat grarnatik ola
rak imdi, doru olduklarnda ifadeler ile olgular arasndaki
ilikiyi betimlemek iin bir fiile ihtiyacmz var:
fadeler ancak ve ancak olgulara . . . . . . . ediyorsa dorudur.
Bizim " . . . . . . . " (boluk) iin bir szce ihtiyacmz var ve

bunun, ifadeyi doru klan bir tarzda, iinde ifadelerin olgu-
larla " . . . . . . . . " olabildii farkl trdeki tm yollara izin verecek
kadar yeterince bo ve mphem olmas gerekir. ngilizcede
byle birka fiil vardr: 'Uymak' (fit) , 'elemek' (match) , 'be
timlemek' ( describe) ve '-ile rtmek' ( correspond to) btn
lardan drddr. fadeleri doru yapabilen, dnyann btn
farkl zellikleri iin nasl genel bir terime gereksinim duyu
yorsak, ayn ekilde doru ifadelerin dnyadaki eylerin nasl
olduklarn tam olarak temsil edebilmelerini salayacak yolla
rn belirlenmesi iin de genel bir terime gereksinim duyarz ve
'olgularla rtr' de tam byle bir genel nitelemedir. 'Olgu
larla rtr' nitelemesi, ifadelerin eylerin nasl olduklarn
tam olarak temsil edebilmelerini salayan eitli yollarn bir
stenografisidir ve bu eitlilik, ifadelerin eitliliinin, ya da
daha kuralc bir ekilde ifade edersek, kesinleyici sz edimleri
nin eitliinin aynsdr. Ayrca, ifadelerin aa yukar veya
kabaca doru olabilecei olgusuna da izin vermek durumun

dayz. Szn gelii, yeryznn gneten doksan milyon
mil uzakta bulunduu ifadesi, sadece aa yukar dorudur.
Byle bir durumda ifade, olguyla yalnzca aa yukar rtr
ya da uyuur.
Bu nedenle, rt.1me ve diskotasyon teorilerinin her ikisi

de dorudur ve birbirleriyle atmazlar. rtme teorisi basit
bir ekilde dorudur; fakat bizi yanl ynlendirir. nk biz
olgularn baz kompleks maddi nesneler olmas gerektiini ve
'rtme'nin olgular olan kompleks varlklar ile ifadeler ara
sndaki ok genel bir benzerlik veya en azndan ebiirn iliki
sini belirlemesi gerektiini dnrz.
Strawson'un, rtme teorisinin yanl bir resim meydana

getirdii eklindeki dncesinde hakl olduuna inanyorum.
Yine de bu yanl resim, tam olarak anlalm bir rtme te
orisinin mantksal bir sonucu deildir; aksine bu resim, sz
konusu deyimlerin bilfiil kullanmlarna bakmakta baarsz
olduumuzda szcklerin ve cmlelerin yzeysel grameri ta
rafndan nasl yanltldmzn klasik bir rneidir. Bu, sz
cklerin kullanmnn anlalmamasnn neden olduu klasik
bir zihni karklk rneidir ve bu da Wittgenstein tarz bir
felsefi tedaviyi davet eder. Mademki 'olgu' bir addr ve adlar
da nesneleri belirler, o halde olgular, karmak nesne trleri
olmaldr diye dnrz. zdeliin bir eit ebiimlilii
gstermek zorunda olduunu dnrz ve negatif olgular,
varsaymsal olgular vb. karsnda arrz. Fal<.at sz konusu
szcklerin mantn bir kez anladmzda, olgularn karma
k nesneler olmadn ve doru ifadelerin szdizirnsel yap
syla olgularn yaps arasnda zorunlu bir ebiirn olmadn
grrz. Dahas negatifler, varsaymsallar vb. hakknda bir
sorun olmadn da grrz. Kedinin paspasn zerinde ol
mamas doru ifadesi, kedinin paspasn zerinde olmamas
Doruluk ve rtme 2.65
olgusuyla rtr. Dier eyler nelerdir? Olumsuz bildirimler

iin geerli olan, kalan tm iin de geerlidir. "ayet kedi
paspasn zerinde olmu olsayd, o zaman kpein de mutfak
ta olmll.'j olmas gerekecekti" ifadesi eer doruysa o halde
'ayet kedi paspasn zerinde olmu olsayd, o zaman kpein
de mutfakta olmu olmas gerekecekti' eklinde bir olgunun
da olmas gerekir. Her doru ifade iin kendisiyle rten bir
olgu vardr; nk bu, bu szcklerin tanmlanma niteliidir.
Btn bir tartma boyunca aklda tutulmas en wr olan

ey u ki, kle bir totoloj i kmesi ve onlarn gerektirdikle
riyle ilgileniyoruz. Diskotasyon ve rtme teorileri nemsiz
ve totolojik olarak dorudur; dolaysyla ortaya kan herhan
gi bir eliki, bizim onlar yanl anlamaya ynelik drtmz
den kaynaklanr. Bu szcklerin gerek kullanmlarn layky
la anlamadmzdan dolay rtme teorisi nasl yanl bir re
sim retiyorsa, diskotasyon teorisi de ayn ekilde ve ayn ne
denden dolay yanl bir resim olWjturur. D iskotasyon tarafn
dan ortaya konan yanl resim, ortada hi bir doruluk zelli
inin olmamasdr: "Kar beyazdr" ancak ve ancak kar beyazsa
dorudur. "imen yeildir" ancak ve ancak imen yeilse do
rudur ve bylece her haber kipli cmle iin devam eder. Bu
gre gre, doruluun ortak bir zellii yoktur; btn bu
durumlar iin ortak olan bir ey yoknr; "Kar beyazdr" ve
"imen yeildir" ifadelerinin her ikisi iin de, onlarn doru
olmasn salayan ortak herhangi bir ey yoktur.
Bunun son derece mantk-kart bir sonu olduuna dik

katinizi ekmek istiyorum. Pek ok felsefeci, 'iki' rneindeki
biimsel say szckleri ya da 'iyi' rneindeki biimsel deer
lendirme szcl<leri gibi dier biimsel terim trlerinin, kul
lanmna belirli saf szdizimsel kstlamalar yl<lenmi olma
sndan baka ne anlama geldikleri hususunda ne olursa olsun
hibir ey sylenemeyecei sz hakknda bir ey dnme-
milerdir. Buna karn felsefecilerin birou, fazlalk ya da

deflasyonist doruluk kavramn benimsemekten memmn.
durlar. Onlar, btn doru ifadeler iin, diskotasyon kriterini
karlamalar dnda ortak olan hibir bir eyin bulunmad
n iddia ederler. Doruluk kavramnn, 'doru'nun kullanm
larnn diskotasyon'u karlama zorunluluuna yetecek kadar
yaln minumum ierik dnda hi bir ierii yoktur; bu kulla
nmlar, 's' yerine biz bir cmlenin zelletirilmesini koydu
umuzda ve 'p' yerine de ayn cmleyi ya da onun bir evirisini
yerletirdiimizde, 's ancak ve ancak p ise dorudur' koulunu
karlamaldr.
Herhangi biri byle mantk kart bir gr niin be

nimsesin ? Fazlalk yanlsamas, diskotasyon kriterinde sol ta
rafn, 'doru' szc ve trnak iaretleri dnda, sa tarafm
gibi gzkmesi olgusundan trer tamamen. Bu yzden "Kar
beyazdr, dorudur" demek, "Kar beyazdr" demenin, sadece
uzun bir yoludur. Biri, dierinin anlamsal ierikte bir deiik
lik olmam szdizimsel varyasyonudur sadece. Fakat bu so
nu kmaz. Nasl ki emirlere uygunluk kazanma noktasnda
baar ya da baarszl betimlemek iin szcklere ihtiyac
mz varsa, ayn ekilde ifadelere uygunluk kazanmak nokta
snda da baar ya da baarszl tanmlamak iin szcklere
gereksinim duyarz. fadeler iin szckler 'doru' ve 'yanl';
emirler iinse 'itaat edilen' ve 'isyan edilen'dir. Emrin kendi
itaat koullarn belirlemesi gerektii gibi ifadenin de kendi
doruluk koullarn belirlemesi gerekir. Fakat emrin itaat ko
ullarn ifade etmek iin emri tekrar ifade etmiyorken, ifade
nin doruluk koulunu ifade etmek iin ifadeyi tekrarlama ih
tiyacnda kalyoruz. Bu asimetri u olgudan kaynaklanmakta
dr : Doruluk koullarnn ifadesi bir ifadedir fal\:at bir emre
itaat koullarnn ifadesi bir emir deildir, o da ayn zamanda
bir ifadedir. Dolaysyla fazlalk yanlsamas, ifadelerin doru
luk koullarnn ifade edilmesinin, btn dier sz edimleri
iin tatmin (karlanma) koullarnn ifade edilmesinden farkl

oluu olgusundan ortaya kar. Bu dnceyi ileriki ksmda
irdeleyeceim .
Bir Dil Tasarlamak
Ayn noktalar aadaki d.nce pratiiyle de ortaya ko

nabilir: Hfilihazrda herhangi bir dile sahip olmayan varlklar
iin bir dil tasarladmz varsayn. ine ne koyardnz ? Kas
tettiim ey, cmlelerin inas iin bir szdizimine; nicel de
erler ve mantksal bantlar iin deyimlere; 'kpek' ve 'kedi',
'krmz' ve 'mavi' vb . iin szcklere sahip olduktan sonra sz
konusu dilin iine ne tr genel yapsal zellikler koyardnz?
Pekila, balang olarak, ifadeler, sorular, komutlar ve sz
vermeler gibi deiik standart trlerinde sz edimlerinin icra
edilmesi iin aygtlar koymanz gerekecek. Bunu yapmak iin,
nermesel ierikle sz edimlerinin edimsz gc arasndaki
ayrma iret eden yollara ihtiyacnz olacak; yani bir emir,
"odadan k ! " ; bir soru, "odadan kacak msn ? " ; ve bir n
gr, "odadan kacaksn", arasnda ayrm yapabilmeniz gere
kir. Bunlar, farkl edimsz gcne sahip farkl sz edi
midir; fakat hepsi ayn nerme ieriini ihtiva eder : Sen oda
dan kacaksn.
Farkl edimsz gleri, farkl yollarla ve farkl uygunluk

ynleriyle nermesel ierii gerek dnyayla ilikilendirdii
iin, nerme ile gerek dnya arasndaki uygunluun salan
masnda baar veya baarszl gstermek iin farkl szck
lere gereksinim duyarsnz. Dolaysyla emirlere itaat edilmesi
ya da itaat edilmemesi olgusuna iaret etmek iin bir szce
ihtiyacnz olacaktr. Emredilen kii, yapmas emredilen eyi
yaptnda emirlere itaat edilmi olur; nk onu yapmas
emredilmiti. Emirler dnya-szck ynelimli uygunlua sa
hiptir, nk emirlerin temel grevi, szcklerle elemeleri
iin dnyada deiiklik yapmaya almaktr. Benzer ekilde

sz veren kii, sz verdii eyi yaptnda szler tutulmu ya
da yerine getirilmi olur; nk bunu yapmaya sz vermiti .
Szler de dnya-szck ynelimli uygunlua sahiptir, nk
verilen szlerin temel grevi, szcklerle elemeleri iin dn
yada deiiklik yapmaya almaktr.
Nasl ki emirler ya da szler, nermesel ierikle gereklik

arasndaki uygunluun salanmasnda baarl ya da baarsz
oluyorsa, ayn ekilde ifadeler de byledir. Ancak ifadeler
farkl bir uygunluk ynne sahiptir; nk ifadenin amac,
nermesel ierikle ektirmek iin gereklii deitirmek de
il, kendi nermesel ieriini bamsz var olan bir gereklikle
ektirmektir. fadelere, bu elemeyi baarp baaramam ala
rna gre dorudur veya yanltr deriz ve tasarlayabildiimiz
dil, bu baar ya da baarszlk biirrlerine iaret etmek iin
szcklere ihtiya duyacaktr.
Fakat uygurluun salanmasndaki sz ediminin baar

kriteri, szck-dnya ynelimli uygunlua sahip ifadeler iin
farkl, dnya-szck ynelimli uygunlua sahip sz verme ve
emirler iin farkl olarak ifade edilecektir. 'Odadan kacaks -
nz' ifadesinin yerine getirilme koullar, sizin odadan kacak
o lm an zd r. Doruluk koullarnn ifadesi ise yalnzca ifadenin
tekrar ifade edilmesidir ki bu sonu, ncesinde grdmz
gibi doruluun diskotasyon kriteridir. Herhangi bir ifade
iin, uygunluun salanmasndaki baar veya tatmin koulla
rn ifade etmek iin sizin yalnzca ifadeyi tekrar ifade etmeye
ihtiyacnz vardr. Fakat "Odadan k ! " emrine itaat koullar
nn ifadesi, odadan k! eklinde trna kaldrarak
( diskotasyonel) ifade edilemez. rk emrin yerine getirilme
koullarnn ifadesi, emrin kendisinden farkl bir uygunluk
ynne sahiptir. Bir emre itaat koullarn ifade etmek iin bir
ifadede bulunmalsnz; rnein,
Doruluk ve rtme . 6 9
Bir S konumacs tarafndan H muhatabna bir T zama

nnda "Odadan k ! " eklinde verilen O emrine, ancak ve an
cak H, T'de O dolaysyla odadan ktnda itaat edilmi
olur.
Bu nedenle, 'doru' bir ekilde fazlalkm gibi grnr

ken, 'itaat edilen' ve 'sz tutulan' fazla deilmi gibi gr
nr. Ne var ki, bu bir yanlsamadr. 'taat edilen' ve 'itaat
edilmeyen' ifadeleri, nasl ki emirlere uygun tarzda uyumann
salanmasndaki baary deerlendiriyorsa, ayn ekilde 'do
ru' ve 'yanl' da, ifadelere uygun modda uyumann salan
masndaki baary deerlendirme hususunda en nemli te
rimlerdir.
Ayrca, uygunluk ynnn dier tarafnda, dnya tarafn

da ne olduuna iaret edecek terimlere de ihtiyacnz olacak
tr. Emirler ve sz vermelerde bu ksmen daha kolaydr. Emir
lere itaat edilmesini, szlerin yerine getirilmesini vb. tayin
eden eitli edimler iin szcklere ihtiyacnz olacak. Edimle
rin var olmak iin emirlere ve sz vermelere ihtiyac yoktur;
fakat emirlerin ve verilen szlerin, itaat edilmek ve mrulmak
iin edimlere ihtiyac vardr. fadelerin br tarafndakine ge
lince; 'edim'e karlk gelen bir szck yeterli olmad gibi,
'nesne' ve 'olay'a karlk gelen szckler de yeterli olmayacak
tr. Peki niin? rk uygunluun salanmasndaki baarya
dair diskotasyon kriteri unu gerektirir: Szck-dnya uygun
luunun dnya taraf1;11daki koullar, btn nermeleri belirt
mek iin uygun olan bir szdizim biimi kullanlarak zelle
tirilir. Ksaca, 'olgu'ya karlk gelen bir szce ihtiya du
yarsnz. fadenin, kendisi sebebiyle yada kendisi nedeniyle
doru olduu, dilbilirnsel olmayan bants iin de bir szc
e ihtiyacnz olacak ve bu szck de ifadelerle elemeye uy
gun szdizirnsel tamamlayclara sahip olmaldr; bunlar da
"u bir olgu ki . . . ," gibi bir biime sahip olmaldr ve 'ki' yi ta-
2 7 O Sosyal Gerekliin nas
kip eden yalnzca ifadenin nermese! ieriinin bir belirtilme

sidir. Olgular var olmak iin ifadelere muhta deildir ama
ifadeler doru olmak iin olgulara ihtiya duyarlar.
yleyse imdi siz, icat ettiiniz dilinizde 'doru', 'ifadeler'

ve 'olgu' iin szcklere sahipsiniz. Bunlar arasndaki ilikiyi
betimlemek iin genel bir fiile, ifadelerin her eit biimleri ve
doru bildirimlerin olgularla ilikilendii farkl yollar husu
sunda ntr olan bir fiile sahip olmak gzel olurdu. Bunun iin
genel ve ntr olarak ngilizcede bulabileceiniz bir fiil
( correspond) 'rtme' olurdu; dolaysyla bw1a denk bir sz
ce sahip olmak yararl olurdu. Buna gre sonrasnda siz, bu
kavramlar arasndaki tanmsal ilikiyi aadakine denk bir ey
syleyerek ifade edebilirdiniz:
fadeler, ancak ve ancak olgularla rtyorsa dorudur.
nanyorum ki bu dnce denemesi, birok karmakl

darda brakm olsa da, bizim 'doru', 'ifade' ve 'olgu' sz
cklerini kullandmzdaki bilfiil durumu betimler.
zet ve Sonu
imdi bu tarumann ana hatlarn bir arada gstereceim.

nceki ksmlar da bataki blmlerin baz yntembilimsel
zelliklerini de aklayacak tarzda zetlemek istiyorum.
1. 'Doru', ( ifadeler gibi zihin-dnya ya da szck.

dnya ynelimli uygunlua sahip olan inanlara ol
duu kadar) ifadelere de deer bien bir sfattr. fa
deler gvenilir olduklarnda, yani onlarn varlk ola
rak eyleri temsil edii, eylerin gerekte olduklar
tarzda olduunda doru diye deerlendirilir.
2. Salamlk kriteri diskotasyon tarafndan salanr. Bu,

onw1 s anki 'doru' fazlalkm gibi gzkmes ini sa-
Doruluk ve rtme 271
lar; ancak yle deildir. Szck-dnya ynelimli uy

gunluun salanmasndaki baarnn deerlendirilme
si iin kendinde dilsel bir ykleme ihtiya duyarz ve
bu da 'doru' terimidir.
3. 'Doru'nun ifadelere yklenmesi keyfi deildir. Ge

nelde ifadeler, ifadelerin bir paras olmayan dnya
daki koullar sayesinde dorudur. fadeler, kendile
rinden bamsz olarak var olan dnyadaki eylerin
nasl olduklar tarafndan doru klnr. Bu eylerin
dnyada-nasl-olduklarn belirtmek iin genel terim
lere gereksinim duyarz ve 'olgu' bu terimlerden biri
dir. 'Durum' ve 'ilikiler durumu' dierleridir.
4. fadeler kendi doruluk koullarn belirledii ve 'ol

'
gu terimi ifadenin doru olmasn salayan eye ia
ret ettii iin ifadenin zelletirilmesinde olduu gibi
olgunun zelletirilmesinde de geerli yol ayndr;
onu ifade etmek. Bu zelltirme, btn bir cmleyi
gerektirir. Bu nedenle hem ifadeler hem de olgular
nermesel olarak yle tahsis edilir: "u bir olgu
ki . . . " ve "u bir ifade ki . . . . "; ama olgular bu ekliyle
doasnda dilsel deildir.
5. Olgunun zdlii, kendisiyle ortuen ifadeler tara

fndan zelleenle ayn olan olgunun zel niteliklerine
bal olduundan dolay, 'u p olgusu' balamnn,
mantksal olarak eit bir cmle p'nin yerine getiin
de de gndermenin zdeliini korumal< wrunda ol
duunu varsaymak yanltr. Bununla ilgili daha de
tayl bir tartma iin bu blmn ekine balunz.
6. Egnderimde bulunan ifadelerin birbirinin yerine

gemeleri hakknda ne denilebilir? B az durumlarda
egnderimde bulunan ifadelerin birbirinin yerine
.7. Sosyal Gerekliin nas
gemeleri, olgunun zdeliini muhafaza edebilir.

Cicero ve Tully zde olduundan, 1 buna gre apak
bir ekilde Tully'nin bir hatip alnas olgum
Cicero'nun bir hatip alna olgusuyla tamamen ayn
dr. Neden? nk dnyadaki tamamen ayn olan
ilikiler durumu, her bir bildirimi doru klar ve 'ol
gu' da bir ifadeyi doru klan ey olarak tanmlanr.
Ne var ki genellikle, belirli betimlemelere ynelik bir

birinin yerine geen egndermeler, ayn olguya
gndermede bulunmaz. Aka, Tully'nin hatip olma
olgusu, Catiline'yi sulayan kiinin bir hatip olduu
olgusundan farkl bir olgudur; Catiline'i sulayan kii
Tully olsa da. Neden? nk ikinci olgu, kendi varl
iin birinin Catiline'i sulam olnasn gerektirir
ken, ilk olgunun varl byle bir eyi gerektirmez.
7. Olgularla, doru ifadeler ayn eyler deildir. Bunu

kantlamann birok yolu vardr. te iki tanesi: Birin
cisi, nedensel olarak ilevde bulunan olgulardan bah
setmenin, nedensel olarak ilevde bulunan doru ifa
delerden bahsetmenin gelnedii bir anlama gelmesi
dir. kincisi, bir olgunun ifadelerle ilikisi pek oknr;
zira ayn olgu, farkl ifadelerle ifade edilebilir. rne
in ayn olgu, 'Cicero bir hatiptir' ve 'Tully bir hatip
tir' eklinde ifade edilir.
8. Diskotasyonun her nerede varsa, orada olgular be

timlemenin ya da zelletirmenin alternatif yollar da
vardr. Bu nedenle, "Sally Sam'in kz kardeidir" do
ru ifadesi, Sally'nin Sam'in kz kardei alna olgusuyla
Marcus Tullius Cicero. Tully ismi, zellikle Ciccro'nun ikinci ismi

olarak ska kullanlr. ( .n.)
Doruluk ve rtme 273
rtr; ancak sylenecek baka eyler vardr; rne

in, Sally kadndr, Sally'nin ve Sam'in babalar ve
anneleri ayn kiilerdir gibi. B irok felsefi tartma,
olgularn yaps hakkndadr ve bu meseleler genelde
diskotasyonun tesine gider. Mesela renkler ve dier
ikincil nitelikler hakkndaki felsefi tartmalar, bu
nesne krmzdr, eklindeki iddialarla rten olgula-
rn doas hakkndadr ve bu tr olgularn zm
lenmesi, diskotasyondan daha fazlasn gerektirir.
9. Felsefede tek (sadece tek) yol, ifadelerimizi doru k

lan olgularn yapsn zmlemektir. nceki blm
lerde bunu ben, toplumsal ve kurumsal olgularn ya
psyla yapmaya tm.
9. Blme Ek: Sapan Argman
Doruluun rtme teorisine kar baka bir argman

daha vardr ki eer bu geerli olsayd, teori asndan tam bir
ykm olurdu. Teknik arlkl bu argman, ilk olarak Frege'e
atfedilmi, kipli manta kart olarak Quine tarafndan kulla
nlm ve son zamanlarda da rtme teorisine kart olarak
Donald Davidson tarafndan yeniden gzden geirilmitir ve
'sapan argman' olarak kullanla gelmitir. (muhtemelen,
Davut kklnde bir argmann, Goliath (Cfilut) byk
lklerinde modal mant ve rtme teorisini ldrmek iin
kullanlabileceinden dolay) . Bu teori genelde nefes kesici bir
hzla'1 ifade edilir; ancak eer onun zayf noktalarn aklaya

caksak, hzmz drmemiz ve vites kltmemiz gerekecek.
Argmann hedefi unu gstermektir: Eer doru bir ifa

de bir olguyla rtyorsa, herhangi bir olguyla ve tm olgu
larla da rtr; dolaysyla rtme kavram tamamen bo
nr. fadeler eer rtyorsa, o zaman btn doru ifadeler
ayn eyle rtr. Bu argman, aadaki aamalarda ifade
edilebilir. (Bu aamalardaki kendi yorumlarm parantez iine
aldm) .
. Aama Varsaym: Kar beyazdr ifadesi, karn beyaz ol

mas olgusuyla rtr.
Bu, rtme teorisinin yerini konan bir rnektir ve arg

mann amac, ifadeyi samala indirgeyerek teoriyi rt
mektir.
.. Aama Varsaym: Birinci aamadaki gibi balamlarda,

cmlelerin ve tekil terimlerin u ekilde grnr: (a)
Davidson'un ileri srd,:t argmann tamam yledir: lkeler un

ladr: Bir ifade, "p bir olgu ki" biimindeki bir ifade tarafndan be
timlenen olguyla rtyorsa, o zaman, ya () 'p' ve 'q'nun yer de
itirdii cmlelerin mantksal olarak eit olmas ya da (2) 'p'nin sa
dece tekil bir terim, kapsaml bir terimle yer deitirdiinde
'q'dan farkl olmas salandnda bu, "q bir olgu ki" tarafndan be
timlenen olguyla da rr. Dorulayc argman budur. Diyelim
ki 's' doru cmlelerin ksaltmas olsun. O zaman, muhakkak ki, s
ifadesi, s olgusuyla rr. Ancak, ikinci 's'yi, bunun mantksal ola
rak eiti olan '(x, Diogenes ve s ile zdetir koulunu salayan x), (x,
Diogenes ile zdetir koulunu salayan x) ile zdetir' ile yer dei
tirebiliriz. E kapsaml tekil terimlerin birbirlerinin yerine geebil
mclerinde uygulanan ilkeyle birlikte, alntlanan son cmledeki 's'in
yerine doruluu salanan 't'yi koyabiliriz. Sonu olarak, ilk admn
gzden geirilmesiyle birlikte u sonuca varrz ki ; 's' ve 't' herhangi
bir doru cmle olduklarnda, s ifadesi, t olgusuyla rt. r. Inquiries
into Tntth and Interpretation, (Oxford: Clarendon Press, 1984) , s.
42.
Doruluk ve rtme 275
fadenin btn, egnderimde bulunan tekil terimlerin

birbirinin yerine gemesi halinde de doruluunu ko
rur; (b)yine mantksal olarak birbirine eit cmlelerin
yer deitirmesi halinde de doruluunu korur.
( u ana kadar bunun iin hibir argman sunulmamtr.

Bu ynyle inanlmas g grnyor. Daha sonra bunun
hakknda bir eyler diyeceim. )
3. Aama Varsaym: "Kar beyazdr " eklindeki (a) cmle

si, mantksal olarak u (b) cmlesine eittir: "(x,
Diogenes ile zdetir) koulunu salayan biricik x, (x,
Diogenes ve kar beyazdr ile zdetir) koulunu sala
yan biricik x ile zdetir. "
('Mantksal eitlik' teknik bir terimdir. ki ifade, ancak ve

ancak her rnekte ayn doruluk deerine sahipse mantksal
olarak eittir. Bu tanmlamaya gre, (a) ve (b)'nin manuksal
olarak eit olmas kendilerine dayanan belirli betimlemeler
iin bir anlambilim sz konusu olur . )
4. Aama Varsaym: "im yeildir " cmlesi mantksal

olarak u cmleye eittir: "(x, Diogenes ile zdetir) ko
ulunu salayan biricik x, (x, Diogenes ve im yeildir
ile zdetir) koulunu salayan x ile zdetir. "
( Bu, nc varsaymn gibidir. Ayn deerlendirmeler

buna da uygulanr. )
5. Aama Varsaym: "(x, Diogenes ve kar beyazdr ile z

detir) koulunu salayan biricik x " bildirimi, "(x,
Diogenes ve im yeildir ile zdetir) koulunu salayan
biricik x " bildirimiyle ayn nesneye gndermede bulu
nur.
imdi bu aamalar nda, birinci aamadan unu tre

tebiliriz:
. 76 Sosyal Gerekliin nas
6. Aama: Kar beyazdr ifadesi, (x, Diogenes ile zdetir)

koulunu salayan biricik x, (x, Diogenes ve kar beyaz
dr ile zdetir) koulunu salayan biricik X ile zdetir
olgusuyla rtr.
(Bu sonu, mantksal olarak eit olan cmlelerin birbiri

yerine geebilirliine izin veren .b'de ifade edilen prensip ile
3. aamada ifade edilen iki cmlenin mantksal olarak eit ol
duu varsaym araclyla karlmtr.)
6. amadan, 5'te ifade edilen egnderirnle birlikte

.a'da ifade edilen egnderimde bulunan bildirimle
rin birbirlerinin yerine geebilirlii araclyla, una
ularz:
7- Aama: Kar beyazdr ifadesi, (x, Diogenes ile zdetir)

koulunu salayan x, (x, Diogenes ve im yeildir ile
zdetir) koulunu salayan biricik x ile zdetir olgu
suyla rtr.
Fakat imdi sadece geriye doru gitmi olduk, 4. aamada

ifade edilen mantksal e<jitlii yerine koyarak ve bir kez daha
.b'de ifade edilen prensibi kullanarak una ularz:
8. Aama: Kar beyazdr ifadesi, im yeildir olgusuyla r

tr.
Fakat bu sonu, herhangi iki doru ifadenin birincisinin,

ikincisi tarafndan ifade edilen olguyla rttn gster
mektedir. Herhangi bir doru ifadenin herhangi bir olguyla
ve btn olgularla rttn gstermek iin "Kar beyaz
dr" ve "im yeildir" ifadelerinin yerine herhangi iki doru
ifade birletirilebilir. Bu yzden rtme kavram oonr ve
doruluun rtme teorisi rtlm olur.
Bu argmandan ne anlyoruz? Bence buna inanmak ol

duka g ve byle bir argman yapabilecei daha ok kendi
nvarsaymlarnn yanlln gstermektir. 1 Bu durumda,

bana yle geliyor ki bu argmann en fazla gsterebilecei zb
varsaymnn, yani . aama trnden balamlarda mantksal
olarak eit cmlelerin salva veritate (doruluu koruyarak)
birbirlerinin yerine geebilirliinin yanlldr. Bundan ol
duka farkl bir rnekte 2b, tamamen mantk d sonulara
sahiptir. rnein 2b'ye gre, (kar beya r) ifadesinin (kar
beyazdr) olgusuyla rmesi olgusundan, (kar beyazdr) ifa
desinin (kar beyazdr ve 2 + 2 = 4) olgusuyla rtmesi kar.
Bu sapan argmannda, ilk tretilen aama yani 6. aama,
yanltr. Zira kar beyazdr ifadesi, Diogenes ile ilgili hibir
olguyla rmemektedir. Diogenes ve onun zdei, 'kar be
yazdr' olgusu sz konusu olduu yerde tamamen konu d
dr. Basit terimlerle ifade edersek:
. Kar beyazdr ifadesi, karn beyaz olnas olgusuyla r

r .
eklindeki doru ifadeden geerli bir ekilde aadaki aa

may karamayz :
6. (
Kar beyazdr ifadesi, x, Diogenes ile zdetir) kou
lunu salayan biricik x, ( x, Diogenes ve kar beyazdr
ile zdetir) koulunu salayan biricik X ile zdetir
olgusuyla rr.
Ama biri kp, "bu, ispatlanmak istenen eyin doru ka

bul edilmesi deil midid Ayrca, kesinlikle bu konuda nemli
olan nokta, rme teorisinin istenilmeyen mantksal sonu
lara sahip olup olnaddr. Dolaysyla biz iddia edilen so-
Sapan argmanna kaq birok eletiri sz konusudur. Benim eleti

rimin ruhuna en yakn olduunu dndm eletirilerden biri u
dur: J. B arwise ve J. Perry, Situations and Attitudes, (Cambridge,
Mass. : MiT Press, 1983) .
nular hemencecik reddedemeyiz." eklinde itirazda buluna

bilir. Bu itiraza cevap, dokuzuncu blmde yaptm rtme
ve dorulua ilikin aklamalar kadar olgulara ilikin akla
malar tarafndan da verilmitir. Byk apta genellik tamala
rna ramen bunlar, gsterisiz, sradan szcklerdir ve bu
kullanmlarna dayanan herhangi bir felsefi aklamada onlarn
olaan kullanmlarna riayet edilmelidir. Bu tartmayla alakal
olan 'olgu' nosyonunu, btnyle bir ifadeyi doru yapan ya
da kendisi sayesinde ifadenin doru olduu bir nosyon olarak
ileri srdm. Eer bu konuda haklysam, o zaman . aama
dalci gibi cmlesel balamlar zerine 2b'deki varsaym gibi
herhangi bir mantksal snrlamalar kmesinin, 'doru' ve 'r
tme'nin ak zelliklerini olduu kadar 'olgu' anlamnn bu
zelliklerini de dikkate almas gerekir. Bizim olaan sezgisel
kavraymzda, kar beyazdr ifadesini doru yapan ey, karn
beyaz olma olgusudur. nanyorwn ki, Diogenes'in kendi
kimliinin (ya da 2 + 2 = 4 olgusunun) 'kar beyazdr' ifadesini
doru yapan eyle hibir ii olmad aktr. Ksaca herhangi
bir rtme ve doruluk aklamasnn, sezgisel 'olgu', 'do
ruluk' ve 'rtiime' nosyonlarn dikkate alma zorunluluu,
onn iin bir yeterlilik kouludur. Sapan argman, bunu
yapmakta tamamen baarszdr. nk o, olaan sezgisel
nosyonlara kar ileyen bir prensibi, 2b'yi kabul etmektedir.
spatlanmak istenen eyin doru kabul edilmesi itham ise

aynsyla kar tarafn itham edilecei bir konudur. 2b'nin uy
gulanabilirlii varsaym iin hibir argman verilmedii hal
de, rtme teorisinin 2 b gibi bir prensibe konu olduunu
varsaymak, rtme teorisine kar ispatlanmak istenen eyin
doru kabul edilmesidir. O ekildeki birbirinin yerine kulla
nmlar, hemen mantk kart sonular verdii halde, neden
biz 'deki gibi cmlelerin mantksal olarak eit cmlelerin
doruluu koruyarak, birbirinin yerine gemesine izin verdi
ini varsaymalyz? Sezgilerimizi yaralayan herhangi bir pren-
Doruluk ve rtme 2 7 9
sibin hakll iin byk oranda argmana gereksinim olur

du; bu durumda ise mantk kart sonular iin hibir hakl
neden sunulmamtr.
Bu noktay aklamann bir dier yolu, olgularn zdelii

nin mantksal olarak eit cmlelerin yer deitirebilirlii kou
lu altnda korunm adn belirtmektir ve
"a ifadesi, b olgusu ile rtr"
cmle biimi, 'ile rtr'den nceki 'b olgusu' yerine 'c

olgusu' biimindeki bir ibarenin doruluk korunarak yerleti
rilmesine sadece u yerde izin verir :
"b olgusu, c olgusu ile zdetir"
Fakat apak bir ekilde bu koul, D iogenes rneinde ko

runmamtr. Sezgisel olarak, k;:rn beyaz olma olgusu,
(x,
Diogenes ile zdetir) koulunu s alayan biricik x, (x,
Diogenes ve kar beyazdr ile zdetir) koulunu salayan biri
cik x ile zdetir olgusuyla ayn olgu deildir. Ve eer sezgi
miz hakknda herhangi bir phemiz olsayd bile 6 'nn mantk
kart doasnn, kesinlikle pheleri ortadan kaldrmak iin
yeterli olurdu. doru ve 6 da yanl olduu iin karm da
geersizdir. Doru ncllerden yalnzca doru sonular geer
li olarak karlabilir.
Sorunun "X, Y ile rtr"n ak kaplamszsall ile ala

kal olmadna dikkat ekmek nemli bir noktadr . Bu ba
lam, 'X' ve 'Y' iin egnderimde bulunan bildirimin yer de
itirebilirlii gz nne alndnda tamamen kaplamsaldr.
Sorun "b olgusu" bildiriminin kaplamszsall ile ilgilidir. Bu
bildirim, mantksal olarak eit cmlelerin yer deitirmesi ko
ulu altnda gndergenin aynln korumaz. Zaten niin
byle olsun ki ? Niin kar hakkndaki olglar, Diogenes ya da
baka biri hakkndaki olgularla zde olsun, niin onlarla biz
zat ayn olgu olsun? Karn beyaz olma olgusu, sz konu ol-
duu yerde, Diogenes'in bununla ilgili yapaca hibir ey

yoktur . Sezgisel olarak, bu iki olgunun gerekten ayn olduu
dncesi, sz konusu bile olamaz gibi gzkyor.
Ben u sonuca varyorum : Sapan argman, rtme teo

risini rtnemektedir .
SONU
Bu kitapta ileri srm olduum dncelerin temelinde
yatan gvenilirlii alglamann bir yolu udur: Benim gr
me gre, biyoloji ve kltr arasnda yapmaya eilimli oldu
umuz geleneksel kartlk, beden ve zihin arasnda yaptmz
geleneksel kartlk kadar yanltcdr. Nasl ki zihinsel durum
lar, sinir sistemimizin daha yksek dzeydeki zellikleri ise ve
buna binaen, fiziksel olanla zihinsel olan arasnda bir kartlk
olmayp, zihinsel olan, sadece nronlarnkinden daha yksek
seviyede bir betimlemede beynin bir dizi fiziksel zellikleri ise
ayn ekilde kltr ve biyoloji arasnda da hibir kartlk yok
tur; kltr, biyolojinin ald bir biimdir. Kltr ile biyoloji
arasnda bir kartlk olamaz; nk byle olsayd, biyoloji her
zaman kazanrd. Farkl kltrler, iinde esastaki biyolojik alt
yaplarn tezahr ettii farkl biimlerdir. Fakat bu doru ol
duunda, bir biyoloji ontolojisinden kltrel ve kurumsal bi
imleri ieren bir ontolojiye giden, az veya ok sreklilii olan
bir hikaye olmal ; herhangi bir radikal krlma olmamaldr.
leri srm olduum bu tezde, radikal bir krlma yoktur.
Biyoloji ve kltr arasnda balant kuran terimler, olaan bir
ekilde bilin ve niyetselliktir. Kltre zg olan ey, kolektif
niyetselliin tezahrdr ve zelde de, grngnn salt fizik
sel zellikleri tarafndan tek bana ilevin icra edilemeyecei
yerde grngye ilevlerin kolektif yklenmesidir. Banknot
lardan katedrallere, futbol oyunlarndan ulus devletlere, olg..-
larn alttaki fiziksel gerekliin fiziksel zeliklerini at yer

de, daima yeni toplumsal olgularla kar karya kalrz.
Yine de, ortada seretonin ve noradrenalin gibi nrotrans

miterlerin kimyasndan, Proust'un Balzac'dan daha iyi bir
romanc olduu inanc gibi zihinsel durumlarn ieriine ka
dar giden bir bitiiklik varsa da zihinsel durumlar, bilinli ya
da potansiyel bilinli olmalar bakmndan dier fiziksel g
rnglerden ayrlrlar. Bilince ulamann sz konusu olmad
yerde, en azndan ilke olarak zihinsel durumlar yoktur. Benzer
ekilde, aslanlarn bir srtlana saldrmalar ile Yargtay'n ana
yasal bir karar almas arasnda kolektif davran bakmndan
bir balant olsa da, kurumsal yaplar zel bir nitelie sahiptir,
yani sembolizme. Bir eyin, kendisinin tesindeki bir eyi
sembolize etmesini -veya onu anlamlandrmasn ya da ifade
etmesini- salamak noktasndaki biyolojik yetenek, sadece di
lin deil btn dier kurumsal gereklik biimlerinin de al
tnda yatan temel yetenektir. Dilin bizatihi kendisi, kunrnsal
bir yapdr. nk o, kaba fiziksel varlklara, doal olarak ili
kileri olmad zel bir tr ilev yklenmesini ierir. Belirli e
it sesler veya iaretler, szckler ve cmleler olarak saylr;
belirli trdeki dile dkmeler ise sz edimleri olarak saylr. Fa
illi ilev, bir ya da dier olas sz edimleri ekillerinde dnya
daki nesneleri ve bant durumlarn temsil eden ilevdir. Bu
nu kolektif olarak yapabilen failler (zneler) , dier tm ku
rumsal yaplarn temel nkouluna sahiptirler: Para, mllciyet,
evlilik, ynetim ve niversiteler; btn bunlarn hepsi, temel
de sembolize etme yeteneini ieren insani uzlam biimleri
yoluyla var olurlar.
DZN
Broom 97
A
c
Achinstein 33
aklclk 222 Calut 273
akledilebilirlik 227, 229 Carston 1 66
analist 20 Catiline 272
anlambilim 1 3 0, 275 cevher 5 5 , 64
Anscombe 16 Chomsky 1 62
Aristoteles 208, 260 Cicero 272
Arkaplan 20, 1 6 1 , 1 6 3 , 1 64, Clinton 22, 46, 48, 1 3 1 , 1 3 2 ,
1 65 , 1 67, 1 68 , 1 69, 1 49, 1 5 8
1 70, 1 72 , 1 73 , 1 76,
D
1 7 7, 1 7 8 , 1 80, 1 8 1 ,
1 82 , 1 99 , 2 2 1 , 228, Darwin 33, 1 8 1
2 3 0, 23 1 , 2 3 5 , 242 Davidson 273, 274
Austin 2 1 3 , 2 5 1 , 254 Dennett 1 84
deontik 96, 1 3 7, 1 3 9
B
D errida 1 97, 200
balantcl]s: 1 7 8, 1 79 dsal gerekilik 1 90, 1 92 , 1 96,
B arwise 277 202, 205, 227, 2 3 5 ,
Berkeley 9, 1 5 , 49, 1 20, 1 97, 236, 244, 245
2 1 0, 2 1 1 , 2 2 5 , 23 5 dile baml 85, 86, 87, 88, 90,
Big Bang 2 1 , 196 9 1 , 93
bilgibilimsel 2 6 ding an sich 2 1 6
bilind 2 0 , 22, 1 62 D iogenes 274, 275, 276, 277,
bilisel 20, 86, 1 62 , 1 78 , 1 83 , 278, 279
2 1 7, 2 1 8 diskotasyon 229, 246, 248, 249,
Bourdieu 1 0 , 1 67 250, 2 5 1 , 257, 258,
Bratman 45
260, 262, 264, 265, 20 1 , 206, 207, 2 1 0,
266, 268, 269, 270 2 1 3 , 2 1 6, 223 , 224,
doruluk 1 7, 2 3 , 3 6, 1 25 , 1 64, 227, 229, 242, 244
1 65 , 1 93 , 1 94, 202, Giddens 49
2 1 8 , 2 1 9, 224, 225, Gilbert 1 O, 4 5
226, 229, 230, 23 1 , Goliath 273
232, 2 3 3 , 234, 2 3 5 , Goodman 1 97, 1 9 8, 204, 206,
240, 242, 246, 247, 207, 208
248, 2 5 1 , 257, 2 5 8 , gnderge 92, 1 02
260, 2 6 1 , 265, 266, gndenne 45, 46, 9 3 , 1 03 , 2 3 2 ,
27 1 , 275, 278, 279 237
Dumrnett 1 97 greli 20, 26, 27, 28, 29, 3 1 ,
3 6, 4 1 , 1 5 6, 200, 208
E
grelilik 202, 205, 227
edim 8 1 , 1 1 7, 148, 1 5 8, grng 44, 94, 1 27, 1 3 3 , 1 5 9,
1 5 9, 1 60, 1 70, 269 1 67
edimsz 84, 1 3 0, 267 grngcil idealizm 228, 2 3 6
eilim 20, 97, 2 1 8 gsterge 53, 152
epistemik 2 3 , 24, 99, 1 5 3 , 1 8 8,
H
1 8 9, 1 90, 1 93, 1 94,
2 1 0, 2 1 2, 2 1 3, 2 1 5 , Hegelci 44
2 3 3 , 2 3 7 , 242, 244 Hilary Putnam 1 93 , 1 97
Hudin 1 0, 3 8
F
Humberto Maturana 1 9 7
failli 3 7 , 3 8 , 39, 40, 4 1 , 5 1 , Hume 96, 1 67
60, 62, 74, 77, 8 1 , 95,
j
1 04, 1 1 6, 1 28, 1 56,
1 57 icra edici 1 2, 54, 7 8 , 79, 147,
failsiz 3 7 , 3 8 , 40, 4 1 , 1 5 6 151
fazlalk teorisi 2 5 8 idealizm 1 95 , 228
Feyerabend 1 97 iliki durumlar 1 92 , 282
Flores 200 ina 1 2 , 1 6, 2 5 , 3 1 , 47, 57,
Fodor 1 62 69, 78, 94, 1 1 0, 1 1 3 ,
Frege 2 5 4, 273 1 1 5 , 1 1 6, 1 1 7 , 1 2 8 ,
Frencesco Varela 197 1 3 8 , 142, 1 49, 1 5 2 ,
Freud 1 62 1 5 3 , 1 9 1 , 1 96, 1 97,
1 99, 200, 228, 237,
G
2 3 8 , 241
gerekilik 1 3 , 80, 1 8 8, 1 90, ilev 30, 32, 34, 3 5 , 37, 3 8 ,
1 92, 1 93 , 1 94, 1 9 5 , 39, 40, 4 1 , 49, 5 5 , 62,
1 96, 1 97, 1 98, 200, 63, 64, 67, 69, 70, 74,
Dizin .85
77, 78, 8 1 , 82, 92, 98, kurallar 20, 30, 47, 48, 49, 66,
1 0 1 , 1 02 , 1 1 0, 1 1 1 , 72, 1 09, 1 1 6, 1 20,
1 1 2 , 1 1 6, 1 1 7, 1 2 1 , 1 2 1 , 1 23 , 1 34, 1 4 5 ,
1 2 3 , 1 2 5 , 1 27' 1 30, 1 6 1 , 1 62 , 1 64, 1 74,
1 3 2 , 1 4 1 , 144, 1 46, 1 76, 1 7 8, 1 79, 1 80,
1 47, 1 5 5 , 1 5 6, 1 5 7, 1 82, 1 84, 1 8 5
1 5 9, 1 60, 1 63 , 1 64, kural-ynetimli 1 2, 1 7 6 , 1 8 3
1 6 5 , 1 67 , 1 69, 1 77, kurucu 1 3 , 30, 47, 48, 49, 5 1 ,
1 79, 1 80, 1 8 1 , 1 85 , 5 1, 66, 7 1 , 73, 78, 79,
282 8 3 , 8 5 , 88, 98, 1 02,
1 09, 1 1 9, 1 20, 1 2 1 ,
J
1 23 , 1 26, 1 4 5 , 1 5 1 ,
Jacques Derrida 1 97 1 5 3 , 1 6 1 , 1 74, 1 78 ,
1 79, 1 85
K
kurumsal olgular 1 6, 30, 46, 48,
kaba olgu 1 6, 3 1 , 46, 5 5 , 68, 73, 49, 5 1 , 5 5 , 56, 5 8 , 6 1 ,
79, 80, 1 4 5 , 1 5 0, 1 52 , 63, 66, 68, 69, 70, 7 1 ,
1 5 5 , 1 5 6, 1 87, 1 9 8 77, 79, 80, 8 1 , 83, 84,
Kant 9, 1 7, 1 94, 20 1 , 2 1 0, 8 5 , 87, 88, 9 1 , 93, 94,
2 1 7, 22 1 , 2 2 5 , 228 9 5 , 96, 98, 99, 1 02,
kategori 99, 1 3 0, 1 3 2 , 1 4 1 , 1 03 , 1 04, 1 07, 1 1 0,
142 1 1 4, 1 1 6, 1 1 7, 1 1 9,
kendinde ey ,1 94, 20 1 , 2 1 6 1 22, 1 2 5, 1 27, 1 28,
kendinden referansl 99, 246 1 29, 132, 1 34, 1 3 6,
Koehler 62 1 40, 1 4 5 , 1 47' 1 49,
kolektif 1 2 , 42, 43, 44, 4 5 , 46, 1 50, 1 5 1 , 1 52 , 1 53 ,
49, 5 1 , 5 8 , 59, 60, 6 1 , 1 54, 1 55 , 1 57, 1 58,
62, 63, 65, 66, 69, 70, 1 59, 1 70, 1 87, 238,
74, 75, 8 1 , 82, 94, 96, 273
97' 1 0 1 , 1 09 , 1 1 5 ,
L
1 1 7 , 1 1 8 , 1 19, 1 23 ,
1 24, 1 2 5 , 1 26, 1 27, Lesniewski 203
1 2 8 , 1 29, 1 34, 1 3 5 , Levine 200
1 3 6, 1 37, 1 39, 140,
M
1 42 , 1 44, 146, 149,
1 5 0, 1 5 5 , 1 57, 1 5 9, Maturana 1 97, 1 99, 200
1 80, 1 99, 2 8 1 , 282 Michael Dumnett 1 97
koul 34, 1 1 6, 1 94, 228, Mili 21 1
23 1 , 26 1 , 279 Miller 45
Kurnrner 62 Millikan 34, 3 5
Moore 2 2 1 , 224, 225, 226, znel 2 3 , 24, 26, 27, 29,
227, 230 1 5 6, 1 90, 243
N p
nedensellik 22, 1 64, 1 7 9 Paul Feyerabend 1 97

Nelson Goodman 1 97 Perry 277
nesnel 1 2, 1 5 , 1 7 , 23, 24, 2 5 , Pitcher 2 5 1 , 2 5 3 , 254, 2 5 8
2 6 , 29, 87, 1 56, 1 90, Plato 218
1 9 1 , 1 99, 2 1 9, 23 1 , Putnam 1 93 , 1 97 , 203 , 204,
234, 237, 238, 243 205, 207
nesnel-znel ayrm 23
Nietzsche 1 67
Q
niyetli 22, 3 8 , 39, 40, 42, 43, Quine 2 5 8 , 273
49, 59, 60, 63 , 85 , 86,
R
97, 1 09, 1 1 8, 1 30,
1 34, 144, 1 47, 1 5 5 , Rawls 47
1 5 6, 1 5 9, 226 Richard Rorty 197
niyetse! 1 63 , 1 64, 1 67, 1 74, Rorty 1 97
1 7 5 , 1 7 6, 1 80, 1 8 1 , Russell 253
1 8 3 , 1 84, 1 92 , 242
s
niyetselci 1 74 , 1 79
niyetselcilik 20 sapan argman 273, 277, 280
niyetsellik 1 1 , 1 2 , 1 8 0, 1 8 3 Searle 1 0, 1 6, 20, 36, 4 1 , 43 ,
46, 5 5 , 59, 1 1 1 , 1 63 ,

1 65 , 232, 2 6 1
devsel 96, 99, 1 0 1 , 1 09, 1 30, semantik 102, 1 3 0, 1 67, 230
1 3 2 , 1 3 8 , 1 39, 140, sembolik 6 1 , 63, 77, 85, 9 1 , 92,
1 4 1 , 142 96, 97, 98, 99, 1 00,
nerme 5 5 , 1 3 5 , 1 90, 1 9 1 , 1 02 , 1 04, 1 40, 142
1 94, 243 , 267 sezgisel 5 2 , 239, 246, 278
nermeler 1 1 9, 248, 254 sz edimi 78, 79, 1 02 , 1 08 , 1 1 0,
nermese! ierik 267, 268 1 1 2 , 1 1 3 , 1 1 9, 148,
nvarsaymak 207, 2 1 6, 223, 1 49, 1 5 1 , 1 5 3 , 1 8 3 ,
224, 228, 233 229, 267, 268
rtme 1 3 , 1 7, 1 8 8 , 1 89, 1 9 1 , sz verme 76, 147, 1 8 3 , 1 85 ,
1 93 , 223, 229, 24 5 , 267, 268, 269
246, 247, 249, 250, szcelem 79, 22 7, 23 1
2 5 1 , 252, 2 5 5 , 256, szdizim 1 30, 1 77, 269
257, 2 5 8 , 262, 264, stat gstergeleri 1 1 3 , 1 1 4, 1 4 7 ,
265, 270, 273, 274, 1 52 , 1 5 3
276, 277, 278, 280
Dizi n 28 7
stat ilevi 64, 69, 7 1 , 74, 79, 80, Tuomela 45

8 1 , 87, 90, 94, 1 03 ,
u
1 04, 1 25 , 1 27 , 1 28 ,
1 29, 1 3 1 , 1 34, 1 40, unsur 5 8 , 9 5 , 1 84
1 4 1 , 1 42 , 1 4 3 , 1 44, uylam 6 1 , 67, 70, 72, 74, 85,
1 53 , 1 57 92, 95, 9 8 , 1 00, 1 1 9,
stat ilevleri 63 , 7 5 , 8 8 , 9 5 , 1 3 1 , 1 44
1 1 5 , 1 1 8, 1 24, 1 28 , uzlam 1 80, 2 8 2
1 29, 1 3 0, 1 4 1 , 1 4 3 ,
v
1 57
Strawson 1 93 , 246, 25 1 , 252, V arela 1 97 , 1 99
253, 254, 255, 256, varlkbilimse 1 1 9 , 2 3 , 24, 26, 29,
258, 2 5 9 , 260, 263, 1 27
264
w
T
Wilson 62
tanm 62, 77 Winograd 1 97, 1 99, 200
Tarski 24 8 Wittgenstein 1 3 3 , 1 34, 1 67 , 1 68,
temsil 1 3 , 1 7 , 22, 23, 39, 4 1 , 1 69, 1 77, 207, 2 1 8 ,
49, 55, 5 8 , 69, 73, 84, 227, 244, 252, 259,
85, 87, 9 1 , 92, 94, 95, 264
99, 1 00, 1 0 1 , 1 02 , Wright 33, 35
1 04, 1 05, 1 1 1 , 1 3 0,
y
1 4 6 , 1 8 8 , 1 89, 1 90,
1 9 1 , 1 92 , 1 96, 200, yap 1 1 3, 1 1 9, 1 23 , 1 30,
20 1 , 206, 208, 209, 1 3 5, 1 3 6 , 1 3 8 , 1 4 3 ,
2 1 6, 2 1 7, 2 1 9, 222, 1 45 , 1 5 1 , 1 89, 1 98 ,
.
240, 263 , 270, 282 202, 2 2 2
Terry Winograd 1 97 , 200 yasalatrma 1 8 3
Thomas Khun 1 97 yetenek 282
tikel 1 5 8, 1 62 , 1 77, 1 80 yetersiz belirlenim 1 66
toplu 1 2 , 42, 47, 5 8 , 2 1 2 yeti 1 02
toplumsal gereklik 1 8 3 , 245 yordamsal 1 3 2 , 1 3 3 , 1 3 5 , 1 40
Tully 272 yntembilim 20

John R. Searle - Toplumsal Gerçekliğin İnşası PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

John R. Searle - Toplumsal Gerçekliğin İnşası PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

John R.

California niversitesi'nde felsefe

Speech Acts, (1969), Trkeye 'Sz

Exp ression and Meani ng, (19.79).

Minds, Brains and Selence, (1984).

The Foundations of lllocutionary Logic,

Zihnin Yeniden Kefi (The Rediscovery

The Mystery of Consciousness, (1997).

Mind, Language and Society, (1998).

Rationality in Action, (2001 ).

Consciousness and Language, (2002).

Toplumsal Gerekliin nas, John R. Searle

eviri: Muhittin Macit-Fcmh zpilavc

Dzen: Mehmet Dalkl

Kapak Tasarm: TRP Ajans

CopyrightJoh R. Searle, 1995

CopyrightLitera Yaynclk Ltd. ti.

cadiyc-Balarba Yolu 59/J cadiyc 34674

KTPHANE BLG KARTI

Toplumsal Gerekliin n.ls

l. felsefe 2. Sosvoloji 3. Zihin

eviri: Muhittin Macit-Ferruh zpilavc

Toplumsal Gerekliin Yap Talar 15

Kurumsal Olgularn Yaratlmas 51

1. Blm: Tekrarlama, Etkileim ve Mantksal Yap 107

Gerek Dnya Var m? 187

Blm II: Dsal Gerekiliin Bir Kant Olabilir mi? 221

Blme Ek: Sapan Argman 273

Bu seri konferanslara ve sadece adn anabildiim niver

mu olan herkese teekkr etmem gerekten mmkn deil,

Bu kitabn yazlmas esnasndaki sra d konuk severlikle

Temel dncelerin ilk formlasyonundan son olarak in

sistemler iinde organize olduu bir dnyada, nasl nesnel bir

Bu sorular, sosyal bilimlerin temellerindeki sorunlar ola

Kitabn dzenleniine ilikin birka sz: Temel argnan,

insani kurumlarn kurucu kurallarnn aklayc gcn ko

Toplumsal Gerekliin Yap Talar

Bu kitap, uzun zamandan beri zerinde kafa yorduwn;

olan olgularla eliir. Yllar nce, insanlarn uylamna bal

zmlemeye altm sorun ise, kurumsal olgularn na

J. R. Searle, ''What Is a Speech Act," Black, Max ed. Philosopbr in

tamamen bamsz bir gerekliin olduu fikrini ileri srece

Nesnel gerekliin ksmen insan uylamyla nasl var ola

Sorunun karmakln gstermek iin sradan toplumsal

Yarm bardak Munich biras ltfen! (.n.)

terimleriyle kavrayamayacamza dikkat ediniz. Btn resto

Yine de, yaptm tasvirin mmkn olduunca tarafsz

halde bu felsefeci(ler), en azndan insan kiiltrnn belirli genci ya

Restorandan ayrldktan sonra bir ders dinlemeye ya da

Toplumsal Gerekliin Grlmeyen Yaps

Toplumsal gerekliin karmak yapsn tayabilmemizin

Karmak varlkbilim (ontoloji) basit, basit varlk.bilim ise

Toplumsal gerekliin yapsnn giilmezlii zmleyici

Ne isel grngbilimsel ne de dsal davran bak a

Derin bilind kavramnn kurallar takip etmesinin tutarsz oluu

ey asndan nasl aklanabileceini ve sonuta bu arkaplann

ncelememiz varlkbilim temelli, yani toplumsal olgularn

Bize gre doru, metafiziimizin ounun, (dier doa

Bu iki teoriden ortaya kan gereklik tablosu kabaca u

sistemler eklinde organize edilmilerdir. Sistemlerin snrlar,

Bilinle birlikte, zihnin dnyada kendi dndaki nesneleri

'Niyetlilik'i, bir ey hakknda ve bir eye do ru olan (zihinsel) tem

slliz:eyine ulama imkanna sahiptir. Her bilind niyetli ifa