BTRME PROJES ARA RAPOR N

ZLENECEK YOL
KONU:ISIL BZMEL VE SLKON KABLO
BALIKLARININ ELEKTRKSEL ZELLKLERNN
NCELENMES

DANIMAN:Y. Do. Dr Suat lhan

HAZIRLAYAN:Alper Karacakaya
Teslim Tarihi:15.12.2016
 ISIL BZMEL VE SLKON KABLO BALIKLARININ
ELEKTRKSEL ZELLKLERNN NCELENMES

ZET

Elektrik enerjisine olan ihtiya gn getike hzla artmaktadr.Gelimi

lkelerde kii bana den kullanlan elektrik enerjisi miktar gelimemi
lkelere oranla ok daha fazladr.Gnmz teknolojisinin temellerinin atld ve
fizik,elektrik,matematik yasalarnn kefinin hzland 1800 l yllardan itibaren
devletler enerji ihtiyalarn karlayacak hammedde bulmak iin savamaktan
ekinmemitir.Gnmzde enerjinin elde edilmesi,iletilmesi,depo edilmesini
salamak iin kullanlacak en iyi yntem elektrik ve elektrikli
sistemlerdir.Elektrik enerjisinin kullanmnn gn getike dahada artt
dnldnde, elektrik akmnn bir yerden baka bir yere iletilmesini
salayan kablolara gereksiniminde artt sonucu kmaktadr.Kablolar eitli
amalarla, eitli zelliklerde retilmektedir.Kablolarn ok yksek ve yksek
gerilim seviyelerine dayanabilecek ekilde retilmesindeki temel ama
ekonomik ve tekniktir.Yksek gerilim ile yaplan iletimde kayplar azalmakta ve
dolaysyla verim ykselmektedir.Gn getike talep edilen g seviyesinin
artmas elektrik iletiminde yksek gerilimi zorunlu hale getirmektedir.

Elektriksel enerjinin devamlln salamak iin kablolara uygulanan

ekipmanlardan biri olan kablo balklar, kablonun tamamlayc unsuru ve kablo
sistemine entegre bir rndr.Uygulamas yaplrken bu konuda yeterlilii olan
kiilerce montaj yaplmaldr.

Bu projede kablo balklarnn nasl kabloya uygulanaca, kablo balkl

kablolarn bilgisayar ortamnda benzetimi ve laboratuvarda kablo balklarna
uygulunan test ortamnn hazrlanarak sl bzmeli ve silikon kablo
balklarnn elektriksel testlerinin yaplmas amalanmaktadr.
1.GR

Elektrik enerjisi elektronlarn hareket etmesiyle meydana gelen bir enerji

eitidir.Mekanik,s,k veya kimyasal enerjinin elektrie dnmesiyle elde
edilebilir.Bu enerji dnmleri bildiimiz yntemlerdendir ve ilerleyen
teknolojiyle beraber baka yntemler kullanarak elektrik enerjisine dnm
mmkn olacaktr.

1.1 Kablolar

Kablolar elektrik enerjisini ileten ve elektrikli sistemleri birbirlerine balayan,

elektrik akmna kar yaltlm, bir yada birden ok damar iletim elemanlardr
Kablolarda kullanlan yaltm malzemeleri zerine yaplan almalar delinme,
ksmi boalma, iz oluumu zerine younlamtr.Bu aratrmalar sonucunda
gn getike uzun mrl ve ekonomik kablo yaplar gelitirilmektedir.
Yaltkan malzemler doada bulunma hallerine gre kat,sv ve gaz hallerinde
bulunurlar.Kat haldeki yaltkanlarn kullanm gnmzde olduka yaygndr.
Polimerler ve kat yaltkanlar kat haldeki yaltkanlara rnek olarak
verilebilirler.Sv haldeki yaltkanlara rnek olarak yaltkan yalar ve gaz
halindeki yaltkanlara rnek olarak azot(N),hava,kkrt hekza flrr (SF 6) gibi
gazlar verilebilir.[1]

Kablolarda yaltkan ve iletken malzeme seimi yaplrken malzemelerin

elektriksel,fiziksel,kimyasal,sl,mekanik, ekonomik zellikleri bilinerek ve
dikkate alnarak seim yaplmaldr.

Teknoloji gelitike ve yaygnlatka gerekli altyapda srekli gelimekte ve

yaygnlamaktadr.Bu altyapnn ana bileenlerinden biride kablolardr.Kablolar
farknda bile olmadmz ,insan yaamnda ok byk neme sahip elektriin
vazgeilmez tama aracdr.[2]

Evimizdeki duvarlarn arkasnda, gittiimiz bir alveri merkezinde, sokakta

yerin altnda, bamz kaldrdmzda direkler arasnda ksacas heryerde
kablolar kullanm alan bulmaktadr.[3]

Bir alak veya yksek gerilim kablosunun seiminde u unsurlarn dikkate

alnmas gerekmektedir ;[4]

- Enerji alnacak yer ve beslenecek yerin yaps, ekli

- Yol verme akm deerleri
- Tanacak gerilim deeri, akmn cinsi ve deeri
- Belirlenen gerilim dm deeri
 - Ykn g faktr
- Kablonun geecei ortamn en yksek ve en dk s deerleri
- Ksa devre akmlarnn deerleri ve sresi
- Kablo fiyat
- Belirlenen amortisman mr

Kablolar baz kriterlere gre snflandrlabilirler.letme gerilimlerine gre

0-1 Kv aras alak gerilim kablosu, 1 Kv-35 Kv aras orta gerilim kablosu, 35
Kv-380 Kv aras yksek gerilim kablosu olarak snflandrlr.Kullanlan
yaltkanlara gre kat izolasyonlu, PVC (polivinilklorr),PE(polietilen),XLPE
(arpraz bal polietilen) malzemeler kullanlabilir.Kablo iletkenindeki en
nemli hammedde bakr(Cu) ve alminyumdur(Al).Kablolar enerji tama
amacyla, kumanda ve sinyal amacyla, haberleme amacyla elektrii
tarlar.letme artlarnn ar,normal veya hafif olmas durumlarna gre
artlara dayankl kablolar gnmzde retilmektedir.

1.2 Kablo Balklar ve Ekleri

Kablo balk ve ekleri yaltm salayarak kablo sisteminin gvenli bir ekilde
iletilmisini salayan gerelerdir.Kablo bal uygulamas kablo ucuna
uygulanrken ,kablo eki iki kabloyu birletirme amacyla uygulanr.Alak veya
yksek gerilimde kablo ular nem,toz gibi fiziksel etkenlere maruz
kalabilirler.Bu etkilerden korunmak, elektrik alan kontrol altna almak ve ksa
devre zorlanmalarna kar diren gstermek amacyla kablo balklar
kullanlr.Kablo ekleri ise iki veya daha fazla kabloyu birletirerek devrenin
devamn salayan aksesuarlardr.Kablo balklar ve ekleri datm sisteminde
en zayf yerlerdendir.Arza karma potansiyeli fazladr.Bu yzden bu
uygulamalar eitimli kiilerce dikkatlice yaplmaldr.eitli kurulular kablo
balk ve eklerin nasl yaplabileceine dair eitimler vermektedir.zellikle orta
ve yksek gerilim rnleri pazarlayan firmalar sat sonras destek olarak bu
uygulamalar hakknda eitim vermektedir.Arzalar genelde zayf izolasyon ve
iilik hatalar yznden ortaya kmaktadr.Kablo bal veya eki yaplrken
yapan kii kablolarn elektriksel ve mekanik zelliklerini dikkate alarak uygun
malzeme seimiyle bu arzalar minimum seviyeye indirebilir.
 Yksek gerilim kablolar, elektriksel stresin (zorlanmann) herhangi bir boalm
veya izolasyon bozulmasna meydan vermeyecei ekilde tasarlanr. Kablonun
kendi yaps herhangi bir ekilde ( ek veya balk sistemlerinde olduu gibi).
Bozulduunda,kablo boyunca oluan stres yaps bozulmu olur. 6,6 kV ve zeri
ekranl kablolarda, izolasyon tabakasnn karld noktada ok yksek bir stres
oluur. Bu stres, kablo yzeyindeki havay bile iyonize etmeye yeterlidir. Bu
iyonizasyonla oluans ve dier etmenler bir zaman sonra izolasyon yzeyini
bozacaktr. Bu dearj ve izolasyon bozulmasn nlemek iin ekran ularndaki
stres seviyesini azaltacak bir stres kontrol sistemine ihtiya vardr. Balk
sistemlerinde bu stres kontrol ilevini yine ek ve balk gvdesinin iinde
bulunan ayr bir stres kontrol tabakas yapmaktadr.[5]

Kablo balklar kullanld yere gre dahili veya harici tipte olabilir.Dahili tip
kablo balklar kablo ularn bina ierisine veya veya kapal blgelerde
balamak iin kullanlan gerelerdir. Tek damarl ve damarl deiik kesitli
kablolarn kapal ortamlardaki alt tesislerine irtibatnda kullanlr.[6]

Harici tesislerde kablo ularnn balanmas iin kullanlan gerelere harici tip
kablo bal denir. 1 kVluk kablolarda yamur, kar suyu ve rutubetin kablo
iine szmasn nlemek iin kablo ucunda, damarlarn birbirlerinden ayrld
blgeye kablo bal montaj gerekir. 1 kVun stndeki kablolarda ise kablo
bal, ayn zamanda elektriki alan kontrol altna alr ve ksa devre
zorlamalarna diren gsterir. Tek damarl ve damarl deiik kesitli
kablolarn ak yerlerdeki alt tesislerine irtibatnda kullanlr.Her trl ak hava
artlarna kar dayankl olarak retilir. -50 C ile +250 C aras scaklklarda
fiziksel herhangi bir deiiklie uramadan sorunsuz olarak alrlar.Gne
na,ozona, ultraviyole nlarna kar dayankldrlar.[6]

Bir kablonun baka bir tehizata balanmasna ve ayrlmasna izin veren

tamamen yaltlmi kablo balklarna ayrlabilen kablo bal denir.Tip olarak;

-T tipi (Tee Type)

-Dirsek tipi (Elbow Type)

-Dz tip (Straight Type)

olmak zere tip bulunur.Kablo balnda tamamen ekranlanm bir d y

zey bulunabilir bu durumda ekranlanm kablo bal, olmad durumda ise
ekranlanmam kablo bal denir.
Kablo balklar imalat zelliklerine gre;

-Isl bzmeli tip

-Souk ile bzmeli tip (silikon)

-Sk geme tip

eklinde e ayrlr.

1.3 Kablolar ile ilgili yaplan almalar

Kablolarn en zayf yerleri olan kablo balklarnn elektriksel zellikleri,

yaplan testler, hesaplamalar kablolar ile ayndr bu yzden kablolar zerine
yaplan almalar incelenmitir.

George Anders ve Heinrich Brakelmann, almalarnda [7], yeralt kablo akm

tama kapasitesinin farkl ortamlara geildiinde nasl deitiini incelemi
lerdir. Hesaplamalarda s gei denklemlerinden faydalanmlardr.Ksa
mesafelerde ciddi bir sorun bulunmadn ancak uzun mesafelerde kablo
snmasnda ve dolays ile akm tama kapasitesinde ciddi azalmalar olduunu
belirtmilerdir.

Dnyada ok yaygn olan standart kurumu IEEE, s gei denklemleri

kullanarak kablo akm tama kapasitesini hesaplama yntemleri belirlemi
lerdir.[8]

I. Koar ve A. Erta almalarnda, hesaplama olarak sonlu elemanlar

yntemini kullanmlardr.Hesaplamalrn daha hzl olmas iin bilgisayar
program gelitirmilerdir.Daha sonra hesaplamalarnda kullandklar kablonun
akm tama kapasitesini deneysel olarak incelemilerdir.Sonlu elemanlar
ynteminin hibir zaman deneysel verilerden daha iyi olamayacan
belirtmilerdir.[9]

SORULAR
 - Hocam hangi markann hangi rnleriyle deney yapalm?
- Teda n bir artnamesinde kablo balklarna yaplan tip deneylerinden
bahsediliyor ayr bir sayfa halinde olan o deneylerden laboratuvarda
hangilerini yapabiliriz ?
- Herhangi bir program ile benzetim yapacakmyz, yapacaksak hangi
program yada programlar kullanalm ?

Yararlanlan kaynaklar

[1] M. A. Laughton Ceng., D. J. Warne Ceng., 2003. Electrical Engineers

Reference Handbooks. 16th Edition, Georghe Newnes Ltd., London

[2] Kak I., 2014. Elektrik Tesisleri Proje Uygulama Ve Ynetmelikler. Birsen
Yaynevi, stanbul

[3] Hrer A., 1995. Elektrik Tesisat Bilgisi Cilt 1.G.U.T.E.F Matbaas, Ankara

[4] Turgut E., Seluk K., 2009. Elektrik Enerjisi retimi letimi Ve Datm.
Detay Yaynclk, Ankara

[5] D. Goulsbra, 2012. Medium Voltage Cable Accessories: A Theoretical &

Practical Appraisal. Nexans

[6] Hrer A., 2001. Elektrik Tesisat Bilgisi Cilt 2. Milli Eitim Basmevi, An
kara

[7] Brakelmann H., Anders G., 2001. Ampacitiy Reduction Factors For Cros
sing Thermally Unfavourable Regions, IEEE Transactions on Power Delivery,
Vol. 16, No. 4

[8] Schmidt N.P., 1999. Comparison Between IEEE and CIGRE Ampacity
Standarts, IEEE Transactions on Power Delivery, Vol. 14, No. 4

[9] Kocar I., Erta A., 2004. Thermal Analysis for Determination of Current
Carrying Capacity of PE and XLPE Insulated Power Cables Using Finite
Element Method, IEEE Melecon