Hayal Perdesi Sayi 16

VZYON
Mays-Haziran 2010 - HAYAL PERDES 16 1

HAYALVZYON
PERDES
Sinema Dergisi Perdedeki/Aynadaki iddet
Say: 16, Mays-Haziran 2010 Ynetmenin en gizli duygularna, anlam ve de-
Yayn Danman er dnyasnn en kuytu kelerine k tutan
hsan Kabil bir ayna olarak sinemann gizleyebildikleri
Yayn Ynetmeni olabildiince snrl. Buna karn az szle ok
Aye Pay ey syleyebilmesi en byk meziyeti.
Yayn Ynetmeni Yard.
Betl Demirel Bu saymzda insann tabiatna bitiik bir gd-
Mcahid Eker ye, iddete, iddetin sinemadaki grnmleri-
Yayn Ekibi ne odaklanmaya altk. Dosya kapsamnda fi-
Murat Pay ziksel, psikolojik ve ideolojik yansmalaryla yer
Mustafa Emin Bykcokun yer gizli yer yer saldrgan bir biimde perdeden
Tuba Deniz, Esra Bulut szan iddete ve zerimizdeki etkilerine dair kimi
Hilal Turan, Cihat Arn
sorular sorduk. Sinema ve iddet mevzuuna
Grsel Ynetmen giri niteliindeki yazsyla hsan Kabil, iddet
Erol Polat
ve sinema arasndaki kan bana dikkat eken
Grak almasyla Hasanali Yldrm, Benjaminden
Recep nder
hareketle iddet ve adalet gerilimini irdeleyen
Web Sorumlusu Celil Civan, iddet, iktidar ve vicdan geninde
brahim Erba
Hanekenin buz kamerasna odaklanan Fuat Er
Katkda Bulunanlar dosya yazarlarmzdan bazlar.
Ahmet orak, Ahmet Terziolu, Alim Arl, Bar
Saydam, Burak Evren, Celil Civan, Cihat Caner, Kolektif belleimizin, corafyamza hkim me-
Enes zel, Erkam zkan, Fuat Er, Giovanni tafizik ve kltrel iklimin sinemada ilk kez b-
Scognamillo, Hasanali Yldrm, Mehmet Ali yk bir ustalkla imgeletii almas Balla
zkan, Mehmet Ufuk, Salih Pulcu, Selim
Semih Kaplanolu sylei sayfalarmzn konu-
Karltekin, Selma Yardm, ehitnur Zlfikar,
mit Aksoy, Zahit Atam.
u; sinema tarihisi Giovanni Scognamillo ise
Neden Film Seyrediyoruz? kemizin.
1 Ynetmen 3 Film sayfalarmz dilsizlie,
vatanszla mahkm edililerini sinemann a-
SAM t alanda sorgulayan Filistinli ynetmen Elia
Sanat Aratrmalar Merkezi
Sleyman arlyor. Metafizik tartmasn Ah-
Adres: Vefa Cad., No: 35, 34134, met Uluay sinemas zerinden srdren Cihat
Vefa/stanbul Arn ise Perspektif sayfalarmzda yer alyor.
Tel: +90 212 528 22 22
Sinema gndemimizi yaza girerken scak
Faks: +90 212 513 32 20
tutabilmek midiyle
E-Posta: hayalperdesi@hayalperdesi.net
www.hayalperdesi.net Aye Pay
2 HAYAL PERDES 16 - Mays-Haziran 2010

VZYON
FOTORAF: TUBA DENZ
Hayallerin sna sinema salonlar bir bir boalyor.

Alkazar, Rya ve imdi de Emek.
ehirlerimizi, hafzann vcut bulduu meknlar rant iin dntren
sermaye sahipleri, anlara, dlere ve hafzaya da el att.
Hayallerimize, hafzamza, sinemaya, sinemalarmza sahip kmann vaktidir.
Emek Sinemasna sahip kmann vaktidir imdi.

SAYI VZYON
VZYON ELETR
16 indekiler
38
DOSYA
30
SYLE
KAMERA, MOTOR! SEMH KAPlANOlu
DDET!
Yusuf lemesinin son halkas
Balla 60. Berlin Film Festivalinden
Altn Ayyla dnen Semih
Dosyada, ak ve rtl biimlerinden Kaplanolu ile yaptmz syleide
politik ve psikolojik grnmlerine kadar Balda grdklerimizin, zamann,
geni bir erevede sinemada iddet meknn, ryalarn, ann zerindeki
konusu tartmaya alyor. srlar aralamaya altk.
02 HAYAL PERDESNDEN 46 Ben Sana Mecburum/Hasanali Yldrm

VZYON 50 Adaletin iddeti/Celil Civan
06 Bal: Alan Anlar/Enes zel 56 Hanekenin lmcl Oyunlar/Fuat Er
12 Masumiyetin Yitirilii: Beyaz Bant 62 Gndelik Dilden Szan iddet: Fil/Aye Pay
Bar Saydam
68 iddetin Sinemadaki Psikolojik
18 Kosmos ya da Her ey Yarm Grnmleri/ehitnur Zlfikar
Mehmet Ali zkan
74 Ah Minel iddet/Selim Karltekin
24 izgisini Zorlayan Bra/Esra Bulut
PERSPEkTF
SYLE 80 Mcid-i Perde de Bir Zll-i Hayldir imdi
30 SEMH KAPLANOLU: Sinemay Ahmet Uluayn Hayalet Perdesi II
Grntye Hapsetmemek Gerek Cihat Arn
Tuba Deniz-Aye Pay
1 YNETMEN 3 FLM
38 DOSYA 86 Donuk, Trajik ve Komik: Elia Sleymann
40 Sinema ve iddet likisi zerine... arm Sinemas/Tuba Deniz
hsan Kabil
VZYON ELETR
VZYON
86 130
NEDEN FLM
118
1 YNETMEN 3 FLM Ak Alan
Elia Sleyman SEYREDYORUZ? Resmi deoloji ya da
1 Ynetmen 3 Film sayfalar- Giovanni Scognamillo Alt Edemediimiz
mzn konuu, kendine has Sinema tarihisi Giovanni Patoloji Son dnemde
slbuyla Filistinde yaa- Scognamillo, Neden Film Sey- beyazperdeye skn eden Ata-
nanlara dair bir bellek mca- rediyoruz? kemizde sinema trk konulu filmler (Mustafa,
delesi veren Filistinli ynet- servenini ve sinemann kendisi Veda ve Dersimiz Atatrk) tarih-
men Elia Sleyman. iin ne ifade ettiini anlatt. gerek-temsil/kurgu ilikisi ze-
rinden bir analizle Ak Alanda.
FESTVAL GNL BEYAZ AYARI

92 29. stanbul Film Festivali/Bar Saydam 124 Kalbimizi Kran Film: Vesikal Yarim
KISA-CA
Mehmet Ufuk
98 Kars ykleri/Mustafa Emin Bykcokun NEDEN FLM SEYREDYORUZ?
130 Canl, Devasa Boyutlu lk Ansiklopedim:
BELGESEL ODASI Sinema/Giovanni Scognamillo
102 83 Dakika Ka Pound Eder?
Ahmet Terziolu KTAPLIK
134 Trk Sinemasna Yeniden Bakmak: Yeilam
ESKMEYEN FLMLER
Gnl/Betl Demirel
106 Film Kameral Adamn Syledikleri...
Hilal Turan SNEFL
112 Aa Zrt, Hanm Kiraz/mit Aksoy 138 zgr rade-Takdir-i lhi Paradoksunda Bir
Yankesici/Selma Yardm
AIK ALAN 142 Zarafetin iddeti: Dogville/Erkam zkan
118 Resmi deoloji ya da Alt Edemediimiz
Patoloji/Mcahid Eker
:
VZYON
AILAN ANLAR
Ne iindeyim zamann,
Ne de bsbtn dnda.
Yekpre, geni bir nn,
Paralanmaz aknda.1
ENES ZEL
S
Balda an, devasa, snr kesti- emih Kaplanolunun Yusuf le-
rilemez bir su ktlesi gibi kar mesi Bal filmiyle birlikte nihayete
karmza; berrak, akkan ve ke- eriyor. Yumurta (2007)da orta
sintisiz. Olabildiine uzayan pln- yalarna tank olmaya balad-
sekanslar, kristalize hle gelen mz Yusuf karakteri, Balla ocukluuna,
sinema dili, plnlarn birbirine yuvasna, yurduna, evine, balangca ve
organik ve bir anlamda da irreel kkene dnyor; belki tekrar, belki de ilk
eklemlenmesi bizi geni bir ann defa. Yusufun hayatnda tank olduu-
iine alr. 1 Ahmet Hamdi Tanpnar, Btn iirleri, stanbul:
Dergh Yaynlar, 1981, s. 17.

VZYON
muz iki u noktay hatrmza getirirsek bir

tr dn, tamamlanan bir ember k-
yor karmza. Yusuf un bir oban kpei
karsnda sabahlad o acayip gecenin
ardndan oturduu kahvalt masas, Baln
ilk sahnelerinde oturduu baba kucayla
veya annesi ve babasyla oturduu kahval-
t masasyla st ste geliyor. Bir dn, bir
yaam izgisinin kvrlp tekrar kendine bi-
timesi, kendi zerine katlanmas... Bu ayn
zamanda yeni bir olgunlama dncesi,
tekmle dair yeni bir perspektif. Bu a-
dan Yusuf lemesinin tamamnn ev ve Balda her ey airane bir bakn
yurt hakknda olduu sylenebilir. - enerjisiyle, bu enerjinin dourduu
leme boyunca Yusuf karakteri eitli yo- hlden hle akla, bu akn iinde
unluk eiklerini aarak evinden kopuyor gerekletii kesintisiz anda ve bu
ve nihayet tekrar evini buluyor. Bal ger- an iinde ak hle gelen ebediliin
ek evi, yurdu gsterirken ayn zamanda sezgisiyle olup bitiyor. lm de, ya-
da evden kopuun ilk aamasna tanklk am da, anne de, ak da, madurluk
ediyor; St (2008) ise ikinci aamasna. ve g de bu sezgiyle dnyor.
Yumurta, Yusuf un tekrar eve dnyle
ya da evi yeniden buluuyla noktalanyor onu tekrar kavrad iin. te bu ember,
(Elbette bu kadar kesin bir matematikle her ember gibi bize ebediliin bir imgesini
ilerlemiyor leme.). Yumurtann sonu veriyor ve ebedilie iaret ediyor. Bir ba
ile Baln balangc (yaznn banda da ve son kurgusundan uzaklyla bir ebedilik
deindiim gibi) bir emberi tamamlyor: dncesine tayor bizi; ebediliin ta ken-
Yusuf un balad yere dn, kendini disine deil. Bu imge sadece bir dnce,
tekrar balad yerde buluu bir tasarm verdii iin lemedeki zamann
lemeyi batan sona veya sondan baa nemini anlayabilmemiz iin yeterli deildir.
okumak mmkn. Bu iki anlamda da by- lemede karmza kan zaman kavra-
le; hem Yusuf en nihayet evinde tekrar y bu imgenin sunabileceinden daha
skn bulduu iin hem de eer Bal bir derin, daha ince ve daha yetkindir. Bu
geriye bak, bir hatrlay olarak dnr- dn izlei, bir aknlk olarak neredey-
sek, ocukluuna orta yandan bakan Yusuf, se kozmolojiktir. Bununla birlikte ikinlik
ocukluundaki evine tekrar dokunduu, dzleminde ebediliin ve ebedilik-zaman

VZYON
Kk Yusuf iir yazmyor, iir nedir

bilmiyor bile, ama dnyada airane
ikamet ediyor. Bir airin dnyada
airane ikametini, bir insanlk hli,
bir varlk minvali olarak karmza
karyor Semih Kaplanolu. Bu du-
rumda Hlderlinin insan dnyada
airane mukimdir dizesinin aklm-
za dmemesi mmkn m?
ilikisinin yetkin bir sunumuyla karlarz.

Ama bu, leme boyunca bir sunumdan
teye geer, btn dokuyu kaplayan bir
iskelete dnr. leme bize ebedilik ve ve kesintisiz. lml bir varln, hele hele
zaman ilikisini sunmaz, bizatihi kendisi bu bir ocuun bu an iindeki ve anla birlikte
ilikinin sunumu hline gelir. lemenin devinimleri zaman ve ebediliin temas et-
ebedilie pencereler aan zaman kullan- tii o mulak nokta duygusunu filmin her
mn anlayabilmek iin belki Kierkegaardn karesinde tekrar tekrar uyandrr. Sonsuz-
u cmlesi yardmc olabilir: An, zaman luk ve lmllk, ebedilik ve zamansallk
ile ebediliin temas ettii noktadaki kavram iftleri, film iinde grkemli bir bir-
mulklktr, an kavram ile zaman ve ebe- liktelie kavuur; her biri bir dierine alr.
dilik srekli bir temas noktas bulur.2 zellikle Balda bu ebedilik ve zamansallk
Genel olarak leme ve zelde Bal yek- ikilii, tabiatn bir dekor, hatta dekordan
pare bir ann kesintisizlii ve sreklilii da te uzam ve zaman tamamen kapla-
duygusunu yaratr. Olabildiine uzayan yan bir varlk olarak beliriiyle daha da
pln-sekanslar, zellikle Balla birlikte arpc bir birliktelie kavuur. Tabiatn,
kristalize hle gelen sinema dili, plnlarn insan acz iinde brakan grkeminin ve
birbirine organik ve bir anlamda da irreel nevi ahsna mnhasr ritminin, tabiatn
eklemlenmesi bizi geni bir ann iine alr. koynuna snmaktan baka areleri olma-
Balda an, devasa, snr kestirilemez bir su yan, tabiata ayak uydurmaya alan in-
ktlesi gibi kar karmza; berrak, akkan sanlarn bambaka ritmiyle akmas, bize
ok arpc baka bir imge sunar. Bu, tabi-
2 Soren Kierkegaard, Kayg Kavram, ev: Trker Ar- at iindeki canllarn ve lml insanlarn
maner, stanbul: Trkiye Bankas Yaynlar, 2006, birbirinden apayr olan doal srelerinin
s.85.

VZYON
kullanm ile insann lmlln sonsu-

za byk bir maharetle aar Semih Kap-
lanolu. Bunu biraz da zamann dorusal
kavrannn, zaman birbirini takip eden
anlarn bitiiklii olarak tasarlayan tasav-
vurun reddi olarak grmek gerekir. Semih
Kaplanolunun Benim iin insann ge-
mii, ayrca u anda burada bulunuyor.3
eklindeki szleri de ancak bu balamda
aydnla kavuabilir. Burada gemiin
imdide saklanmas ve birikmesi4 diyerek
bellek ve sre zdeliini vurgulayan Berg-
son akla gelir.
Bal ve St, pek ok kiinin belirttii gibi
karlamasdr. ehirde bu kadar keskin
bir rya ilemi olduu kadar bir geriye
bir karlamann ve bu kadar derin bir
dn, bir hatrlama srecidir. imdi
farkndaln yaanmas pek mmkn de-
iinde biriken ve saklanan gemi fikri,
ildir. nk ehirde insan tek, homojen
ocukluunu ve genliini hatrlayan orta
bir sreyi deneyimler ve onun kendi sresi
yal Yusufun tecrbelerinin en gzel
olduunu dnr. Hlbuki Bergsonun
ifadesi deil midir? An iine an amak,
syledii gibi biz ekerin ayda erimesini
tam da byle bir ey deil midir? Anaakm
beklerken bile ekerin kendi doal sresi-
sinema, ann kesintisizliini olabildiine
ne riayet etmek durumunda kalrz. Tabiat
rterek, onu paralayp yekpare bir an
iindeki insann, tabiatn sresiyle eitil-
duygusunu gizleyerek ve kesitleri art arda
mesi, Balda ok daha etkileyicidir. ayn
getirip bititirerek homojen ve evrensel
yetimesini beklemek, arnn bal yapmasn
bir sre dncesine gre ilerken, Semih
beklemek, devasa aalarn karsnda
Kaplanolu an iine an amakla megul
kendi lmlln ve acizliini bir kez
daha tecrbe etmek, kendi sresi iinde
serpilen milyonlarca varlk iinde kendi rit- 3 Burin S. Yaln, Film yaparken bir ayam
hep iirin zerinde, Zaman Gazetesi, 12 Nisan
minin ayrcalksz olduunu fark etmek 2010, http://www.zaman.com.tr/haber.do?hab-
Ve btn bu sreleri en uca tadmz- erno=972013&title=film-yaparken-bir-ayagim-
hep-siirin-uzerinde, (12 Mays 2010).
da hepsini iinde barndran o devasa
4 Henri Bergson, LEnergie Spirituelle, Paris: Presses
an. Bu anlamda Bal, sinemada eine az Universitaires de France, 1959, s. 815den Gilles
rastlanr bir duygu yaratmaktadr. Zaman Deleuze, Bergsonculuk, ev: Hakan Ycefer, stan-
bul: Otonom Yaynclk, 2010, s. 91.

VZYON
letirerek var olur. Neredeyse biri dierinin

varlk koulu hline gelir. Yusufun bandan
art arda belli olaylar gemez ama Yusuf
devaml younluk eiklerinden atlar, srekli
bir devinim hlinde yaar. Yusufun sresine
dhil edilerek biz, bu hlden hle geii iz-
lemekle yetinmeyiz, neredeyse onu tecrbe
ederiz. Eer bu bir tr kesintisizlik iinde
gereklemese, hlden hle geii asla ya-
kalayamazdk. Belli hller grr ve bu hller
arasnda belli balantlar kurmak zorunda
braklrdk. Hlbuki Bal iinde Yusuf, nere-
olmaktadr. Yusuf un belleinde parlayan deyse hlden hle akmaktadr. Bu ak iinde
ocukluk anlar, art arda sralanmamakta, btn nanslar, btn yumuak geiler,
neredeyse bir arada bulunmaktadr. Hep- btn krlmalar, btn titreimler ve btn
si st ste, i iedir; birinin iinde dieri dalgalanmalar yakalanmaktadr bylece.
almakta ve hepsi de tek bir ann iinde Yumurta, Yusuf karakterini dardan bir
parlamaktadr. Saatler sren bir olay hatr- bakla anlatr: belli bir olay rgs, karak-
lamamzn bir an srdn, bize saatlerce terin izledii yol, kader Karakterin ruh
devam etmi gibi gelen bir ryann birka hli ancak bu dolaymlarla belirginleir.
saniye iinde grldn dnrsek, bu St ve zellikle Balda ise bu dardan ba-
algya aslnda hi de yabanc deiliz. Film k dnr ve her ey hlden hle akn
iinde, anlar yan yana dizilmeyip i ie al- merceinde krlmaya urar. Bu sayede de
dka ve biz, her bir an iinde farkl sreleri Yusufun airliinin kkenlerine vakf olma
tecrbe ettike en nihayetinde tek bir ann imkn bulunur: okuldaki maduriyet, keke-
kesintisizliinin ve dolaysyla sonsuzluun melik ve bunun karsnda ok kuvvetli bir
sezgisine ularz yava yava. karakter olarak karmza kan babann ka-
Yaznn bandan beri kullandm kesinti- zandrd tabiat bilgisi Bylece anlyo-
siz an ifadesi deimeden srp gitme ruz ki Yusufun airliinin kkenleri tabiatta
gibi yanl bir ekilde anlalmamaldr. Zira gizli; hem dnda, onu iinde barndran
Balda, ann kesintisizlii duygusu iinde tabiatta hem de Yusufun kendi tabiatnda.
Yusufun hlden hle geiini temaa ederiz. ok rtk, hi vurgulanmayan ama iten
Hlden hle gei ve kesintisizlik, birbirinin ie bir trafo gibi lemeye enerjisini sala-
zerini rtmez, aksine birbirlerini belirgin- yan ey bu airane tabiat, airane bak. Bu

VZYON
bakn en sarih ve en berrak ifadesi ise he-

nz iirle bile tanmam, fakat neredeyse
iiri yaayan Yusufu izlediimiz Balda kar-
mza kyor. iirle bulumamz neredeyse
dnyaya yeniden gelmektir. Bu da her eyi
yeni gryor, dokunuyor, reniyoruz de-
mektir.5 diyor lhan Berk. Bu tam da ocu-
un hayretlerle tutuan yumuak ve esnek
temaas deil midir? Yani kk Yusuf iir
yazmyor, iir nedir bilmiyor bile, ama dn-
yada airane ikamet ediyor. Bir airin dn-
yada airane ikametini bir insanlk hli, bir
varlk minvali olarak karmza karyor Se-
mih Kaplanolu. Bu durumda Hlderlinin
insan dnyada airane mukimdir dizesinin
aklmza dmemesi mmkn m? Kapla-
nolu insanln ocukluu dediinde
sadece alet edevat kullanmn dnp de
bundan pek de bamsz olmayan dnya-
da airane ikameti dnmemek olur mu? BAL
Balda her ey bu yeni bakn enerjisiyle, Ynetmen: Semih Kaplanolu
bu enerjinin dourduu hlden hle ak-
la, bu akn iinde gerekletii kesintisiz Senaryo: Semih Kaplanolu, Orun Kksal
anda ve bu an iinde ak hle gelen ebe- Oyuncular: Bora Atla, Erdal Beikiolu,
diliin sezgisiyle olup bitiyor. lm de, ya- Tlin zen
am da, anne de, ak da, madurluk ve g
Trkiye, Almanya, 2010, 103 dk.
de bu sezgiyle dnyor. Baln sonunda
artk lm tanyan Yusuf, insann lm- www.kaplanfilm.com/tr/bal.asp
ll karsnda kap ormana snyor; Vizyon Tarihi: 9 Nisan 2010
kim bilir, belki de orada akan baka bir sre
ona sonsuzluu sezdirdii iin.
5 lhan Berk, Logos, stanbul: Yap Kredi Yaynlar,

2009, s. 14. YORUMLARINIZ N TIKLAYINIZ

MASUMYETN YTRL:
BEYAZ BANT
Y
edinci Kta (Der Siebente Konti-
BARI SAYDAM
nent, 1989)da bir slogana d-
ntrecek kadar net bir ekilde
zetledii Kapitalizm ldrr!
Haneke, Beyaz Bant ile Avrupa tarihi-
ifadesi zerinden 20. ve 21. yzyln hem
nin karanlk dnemlerine giderek Av-
kendisine hem de yaad evreye yaban-
rupa kltrndeki nemli bir krlma
claan kaytsz bireylerini iinde yaad-
ann irdeleme frsat yakalar. Sakl mz an dinamikleriyle anlatan Michael
da bastrlan yaanm tarihi ortaya Haneke, son filmi Beyaz Bant (Das Weisse
karma abas, Beyaz Bantta doru- Band, 2009) ile Avrupa tarihinin karanlk
dan byk bir krlma annn yeniden dnemlerine giderek Avrupa kltrndeki
canlandrlmasyla daha da grnr nemli bir krlma ann irdeleme frsat ya-
klnr. kalar. Ynetmenin Sakl (Cach, 2005)da

VZYON
bastrlan yaanm tarihi ortaya kar-

maya ynelik abas, Beyaz Bantta doru-
dan byk bir krlma annn yeniden can-
landrlmasyla daha da grnr klnr.
I. Dnya Savann hemen ncesinde
kk bir Alman kynde geen hikye,
bizleri toprak sahibinin toprayla birlikte
alanlarnn da hayatlarnda sz sahibi
olduu feodal dneme gtrr. Kiliseyi
temsil eden rahip ile toprak sahibi Baron,
cemiyet ilikilerinin gl olduu, tarm-
sal retimle geinen bu kk kyde en
byk iki otoritedir. kisinin otoritesi de
sorgulanamayacak kadar mutlaktr. Rahip,
Protestan ahlkn kydeki dier ocuklara
da retir. leride III. Reich dneminin ye-
tikinleri olacak ocuklar bylece otorite kurmasna da yardmc olur. Luthere gre
tarafndan belli bir ideolojiyi benimseme- Tanr tarafndan belirlenen bu dzende
ye zorlanr. Baron ise grntsyle filmde din adamlar da dahil olmak zere tm
fazlaca yer almasa da srf konumu itibariy- snflar ve vatandalar itiraz etmeden y-
le kydeki herkese hkmetmektedir. neticilere boyun emelidirler; hatta y-
neticiler dinsiz ya da adaletsiz olsalar bile
Protestan Ahlk Anlay
bakaldrmamaldrlar.1 Leo Huberman da
I. Dnya Savayla birlikte yklan feodal Protestan retiyle ilgili yle der: ()
yapnn yansmasn bizlere sunan kk Protestan reti, aslnda kapitalist giriim
bir kyde geen olaylar, ileride gerekle- ruhunun bir aynasdr. alkanln ve tu-
ecek tarihi gelimelerin habercisi olmas tumluluun savunulduu, lksn, israfn ve
dnda, Max Weberin kapitalizmin ruhu tembelliin yerildii bu reti, servet biri-
dedii Protestan ahlk anlayna vurgu kimini ve alkanl gerektiren kapitalist
yapmas bakmndan da nemlidir. Yoz- sistem ile koutluklar tamaktadr.2
laan kiliseye kar sava aan ve Katolik
kilisesinin hiyerarik yapsn eletirerek Filmlerindeki kapitalizm ve burjuva snf
kiliseyi devlete balayan Martin Luther, 1. Alaaddin enel, Siyasal Dnceler Tarihi, Bilim
te yandan burjuvazinin dinsel aristok- ve Sanat Yaynlar, 1995, s. 295.
rasiyi saf d ederek ulusal monariyi 2. Leo Huberman, Feodal Toplumdan Yirminci Yzy-
la, ev: Murat Belge, letiim Yaynlar, 1991, s.191.

Haneke iddetin bir iletiim aracna ilerinde biriktirdikleri fkeyi ailelerine yn-
dnmesinin nedenlerini sorgular- lendirirler. Bastrlan duygular ve ieride
ken te yandan Saklda olduu gibi kalan fke, bir yolunu bularak darya szar.
iddetin aslnda bir yanyla da iktida- Haneke bu noktada, tpk yabanclamann
rn gcn somutlatrma giriimine ve iletiimsizliin getirdii kaytszlk hli
dntn gzler nne serer. ile iddet arasndaki birbirini besleyen ve
yeniden reten iliki gibi paradoksal bir ili-
eletirisini Protestan ahlkyla temellendi- kiyi aa karr. iddet, iletiimsizliin bir
ren Michael Haneke, ayrca Nasyonal Sos- sonucuyken bir sre sonra bireyin duygula-
yalistlerin mutlak inan, disiplin ve ve- rn aktarmada bir ilev kazanr. Kendilerine
rimlilik temelinde ykselen ideolojileriyle hibir ekilde sz hakk verilmeyen edilgen
de koutluk kurar. Otoriteyi kaytsz artsz bireylerin var olduklarn ispat eden ve
kabul eden Lutherci Protestanlkla yetitiri- dzene uyum salayamadklarn gsteren
len ocuklar otoriteyle sorun yaarlar. Ken- bir ifade aracna dnr.
dilerine sylenen retileri aslnda yerine Haneke iddetin bir iletiim aracna d-
getiremediklerini fark ettiklerindeyse yaa- nmesinin nedenlerini sorgularken te
dklar isel atmadan, vicdan azabndan yandan Saklda olduu gibi iddetin
ve srekli aalanp ceza ekmekten dolay aslnda bir yanyla da iktidarn gcn

VZYON
somutlatrma giriimine dntn bu yzden filmlerinde iddet eylemlerinin

gzler nne serer. ktidarla iddet ara- sunum eklinde farkl bir yol izlerken se-
sndaki ilikiyle ilgili Mark Hobartn yoru- yirciyle karakterleri arasnda doabilecek
mu bu adan dikkate deerdir: iddet, olas zdelemeleri de engellemeye gay-
aslnda iddeti uygulayan ama iddeti ret eder. lmcl Oyunlar (Funny Games,
denetleyemeyeceine inanlan kyller 1997)da seyirciye gz krpan katil ve Bilin-
kitlesinden uzaklatrlmtr. Bu nedenle meyen Kod (Code Inconnu, 2000)da sahne
iddet, sekinlerin iktidarnn bir davuru- aralarnda kullanlan karartmalar ynetmenin
mu olur; nk iktidar soyut olduundan, Brechtyen yabanclatrma efektlerine rnek
girdii biimlerin yorumlanmas gerekir.3 gsterilebilir. Beyaz Bantta ise ynetmen,
Saklda Mecidin kendi boazn keserek bizzat filmin siyah-beyaz renkleriyle ve
intihar etmesini salayan gizli g, Beyaz filmdeki hikyeyi bize anlatan retmenin
Bantta da kyllerin intihar etmesine ve d sesiyle bu etkiyi yaratr. Siyah-beyazla
kendi ocuklarna iddet uygulamasna filmin getii dnemi betimleyen ve insan
neden olur. Mutlakl tartlmayan bir
gcn etkisi altndaki kyller, bylece
sekinler iktidarnn gcn bizlere ka-
ntlar. Bu gizli g, iktidarn grnr kl-
mak iin rtk iddete bavurur. Sakldaki
Georgeun ya da Beyaz Banttaki Baronun
dorudan bir iddet eylemi gerekletir-
mesine gerek yoktur. nk karlarndaki
kii ya da kiilere olan stnlklerini onla-
ra yasaklamalar getirme ve onlar dlama
eklinde kullanrlar. Bylece iktidarlarn
somutlatrm olurlar.
Brechtyen Yaban-
clatrma
Estetiin, arlklar bile
birer tketim rnne
dntrdne ina-
nan Michael Haneke,
3. Mark Hobart, iddet ve Susku: Bir Eylemin Siyasa-

sna Doru, Cogito, S. 6-7, K-Bahar 1996, s. 52.

doasna gndermede bulunan ynet- Z. Tl Akbal Salp Avrupa tarihi iin yle
men, ayrca hikye gemite yaanmasna der: Evet iktidar ve bilgi bu tarihi yazar,
ramen gnmzde kullanlmayan bir renk hegemonya iler; yks kesilen ve ba-
paletiyle hikyeyi nakleder. Bu tercih, se- kalatrlarak anlatlan, sonunda yky
yirciye yaratlan metan aslnda sentetik anlatana benzer.4 Haneke Beyaz Bantta
olduuna dair bir mesaj verir. Bizzat film, Avrupa tarihinden nemli bir kesiti akta-
biemiyle seyircide yabanclatrc bir etki rrken, slbu sayesinde yky anlatana
brakmay amalar. Bununla birlikte, bir benzemekten kurtulur. Gstermekten ve
d sesin hikyeyi anlatmas ve anlatt sylemekten ok izleyenin kafasnda g-
hikyenin baz blmlerinin kulaktan dol- rntler kurmay amalayan ynetmen,
ma bilgilerle ekillendiini bizlere bildir- bu sayede anlatc olma tehlikesinden de
mesi de Hanekenin hikyesinin her eyden kendisini uzak tutmay baarr. nemli ta-
nce bir kurmaca olduunun altn iz-
mesinden kaynaklanr. 4. Z. Tl Akbal Salp, Yedinci Kta, Toplum ve Bilim
Dergisi, S. 18, Ocak 2005, s. 50.

VZYON
rihsel gelimelerin hemen ncesindeki bir

dnemi ve bu dnemdeki toplumsal ya-
am aktarrken bakalatrmalarn ola-
can filmin giriindeki anlatcyla birlikte
ifade eder. Hegemonyann iledii bir ta-
rihte bastrlann zerine giderek, kendi
temalarnn merkezine doru bir yolculua
kar. Tipik bir Avrupal burjuva aileyi tem-
sil eden Anne ve Georgeun tarihsel gelii-
miyle ilgili nemli ipular verir. iddeti bir
iletiim arac hline dntren bireylerin
iddeti nce ailelerine sonra da savan
balamasyla dmana ynlendirmesini
soukkanllkla gsterir. Finalde, I. Dnya
Savana gnll olarak gitmek iin sraya
giren genlerin grnts ve arka plnda
alan Protestan ilhisinin vurgulad ze-
re ktlk artk ulusun dmandr. Bu
sayede ocuklarn kollarna masumiyetleri-
ni hatrlatmak iin taklan beyaz bantlarn
benzerlerinin bu sefer tekiletirmek BEYAZ BANT
adna II. Dnya Savanda Yahudilerin Filmin Orijinal Ad: Das Weisse Band
kollarna taklmasnn altnda yatan ironiye
de aklk getirir. Masumiyetin ve safln Ynetmen: Michael Haneke
sembol olan beyaz bant siyaha dn- Senaryo: Michael Haneke
rken insanlk tarihinin de nemli krlma Oyuncular: Ulrich Tukur, Susanne Lothar,
anlarndan birine karlk gelir. Burghart Klauner, Josef Bierbichler, Mer-
cedes Jadea Diaz
Avustralya, Almanya, Fransa, talya, 2009, 144 dk.
http://dasweisseband.x-verleih.de
Vizyon Tarihi: 30 Nisan 2010
YORUMLARINIZ N TIKLAYINIZ

VZYON
kOSMOS ya da
HER EY YARM
MEHMET AL ZkAN
S
oyut dili, iirsel ak, kendine
has bir anlam dnyas kurma
abas, sinematografik yetkinli-
i, politik olan politik olmayan
bir dille anlatmaya yarayan bulular ile
Reha Erdem sinemas Trk ynetmen
sinemas alannda zel bir yere sahip.
Filmlerinin sunduu hayat grne
ve mesajlarna katlmasanz, dilini ve
slbunu benimsemeseniz de -olumlu ya
da olumsuz- derin etkiler brakr sizde.
Syleilerinde kendisinin de belirttii
gibi aslnda Reha Erdemin tm filmleri
benzer temalar etrafnda kuruludur: ak-
szln hayat nasl kuruttuu, babaya/
ataya (ataerkine) duyulan derin fke,
bu fke sonucu isyan edebilmenin ya da
edememenin sonular Bu temel te-
malar dolaymnda Reha Erdem gerei,
ahlk, insan, erkek ve kadnl; bunlarn
ontolojik, bireysel, sosyal, politik dz-
lemlerdeki anlamlarn, ak, cinsellii
sorgular durur.
Erdemin son filmi Kosmos (2009), gerek
ald dlle gerekse hakknda yazlan-
larla epey gndemde kald ve uzunca bir
18 HAYAL PERDES 15 - Mart-Nisan 2010
VZYON
aradan sonra gsterime girdi. Kozmos son Reha Erdem, Kozmosla politik
derece iddial ve duyulduu anda pek ok ey olan cesurca masaya yatrp ala-
vaat eden bir kelime. Btn kavramsal derin- bilene mthi sosyolojik zm-
lii ve potansiyel almlaryla bir Trk filmine lemeler sunmay baarabilirken,
ad olmas ise aslnda heyecan verici. politik ve sosyal olanla ilgili daha
Film hayli ilgin; ok karmak ama son varolusal nedenlendirmelere ve
tahlilde Reha Erdem sinemasnn tipik bir oradan da reetelere sramaya
rnei. Ynetmenin sinemas asndan ba- kalktnda, kendi benzetme-
kldnda her ey yerli yerinde: Yine bir siyle sylersek yere aklyor,
ksren ebeveynimiz var. Hayvanlar, hem ge ulaamyor.
de bu kez mezbahanedeki uzun makro
plnlarla ya da kular, kpekler ve ku ses- Film, bilinmezler yurdundan alayarak
leri eklinde filme mebzul miktarda dhil gelen Battaln grntsyle alr. Battal
edilmi. Her filmde otoritenin, babann/ hikmetli, Allah kaps olan, ktlk ksa
atann temsilcisi olarak kullanlan bir fallik da kk salmadan bozulan bir snr eh-
ge, bu kez meydann ortasndaki heykel- rine girerken, deredeki sulara kaplan bir
de srekli arz- endam ediyor. Bu arada ocuu kurtarr ve ablasna teslim eder.
(nihayet) ldrlm bir babann cenazesi Battala yatacak bir yer ayarlanr, i verilir.
de bir arabann zerinde oradan oraya Ancak Battal yrei, verdii emein kar-
gezdirilip duruyor ve ldrenin kim olduu lnda bir ey ummasn diye almaktan
tartmas dnyor srekli. Arka plnda yz evirmitir. nsan iin yemeden ve
mthi bir grlt var ve bunlar ounluk- imeden ve emeiyle cann sevindirme-
la uzaktan gelen bomba sesleri, bazen de den baka bir ey yok. Bunu yapan da
radyo parazitleri yahut eitli efektler Allah.tr. ay ikram ederler ama o istemez.
zetle hem film ii hem de filmler aras il- nk ak istiyordur, ak hastasdr
mekler son derece gl bir ekilde atlm Battal (Battaln ksk sesle yapt konu-
durumda ynetmenin bu almasnda da. malar, aslnda byk oranda ynetmenin
Filmdeki ana figr, yani asl ad Battal olan kendi sesidir. Bu, pek ok syleisin-
Kosmos, kendini kltrel, tresel, gnde- de filmlerinin ana derdi olarak belirttii
lik, ortalama yaantya ait tm grnt ve akszlkn Kosmos dilinden ifadesidir. Bir
alkanlklardan azat eylemi, yar meczup, baka deyile ynetmen ete kemie b-
hayvanlarn dilinden anlayan, kendisini rnm, Kosmos diye grnm gibidir.).
hayvani boyuta indirgemek yoluyla hayatn Battal yabancdr. Ancak ocuu kurtarmas,
srrna ermi amanik/derviimsi biri. Ken- kimseyle konumayan huysuz bir ocuu
disi tabiatla cem olduu iin saalmakla iyiletirmesi, srekli ksren yalca terziye
kalmam, saaltma gc de kazanm. sarlp ksrn dindirmesi gibi olaylar,

VZYON
Reha Erdem sinemasnn tipik bir

rnei olarak Kosmosta Battal
(Kosmos)n ksk sesle syledik-
leri, amanvari ya da hikemi bir
zenti tasa da ciddi bir mizan
sorunuyla mall btn o kelm, fil-
min metafizik/mistik olanla ba-
larn kurmay baaramyor. Btn
abalara ramen film mistik bir
mecraa akmyor.
onun ifac olarak grlmesini salar. nsanlar

onun kald yerin nnde kuyrua girer, ama
o herkese ifa sunmaz/sunamaz. Allah rzas ma ii bittiinde ayaklar ve elleri kularn
iin oluna bakmasn isteyen bir ihtiyara penelerini andrmaktadr. Bu hlleriyle
Bedenimin bildiini ben bilmem, benim bil- son derece tuhaf bir dans yaparlar; cinsel
diimi de bedenim bilmez. Bedenim ve ben anlamda bir beraberlik olmadan tslayarak,
Allahtan korkarz. der ve adama bir tomar uup kaarak, etraftaki btn ktlar da
para uzatr (Bu para alnmtr. Kosmos, havalandrarak vahi bir kur gerekle-
bakalarna yardm etmek ya da tek gdas tirirler. Ancak, btn hayvans yanyla
olan ay/su ve ekere para yetitirebilmek Neptn sevmesine ramen, Kosmos
iin sk sk dkkn camlarn krp kasalar bo- retmenin evine yeniden gider. Batan
altr.). Bir ara da oraya srgne gnderilmi karldn dnerek derin bir zntye
bir kadn retmeni kpeklerden kurtarr ve kaplan kadn yattrmaya alr:
onunla cinsel beraberlik yaar. -Vcudumuzun istei ruhumuzun da istei
Kurtard ocuun ablasyla tekrar kar- deil mi?
latnda mthi heyecanlanr. Kz Nep- -Deil! Senin dediini hayvanlar yapyor.
tn olur, Battal da Kosmos; birlikte Nerde kald insann fark?
kular gibi lklar atarlar. Daha sonraki
-Bir fark yok ki!
bir sahnede Neptnle Kosmos kendisinin
ve kzn ayakkablarn karacak, bulduu -Sus ahlksz yabani!
bir oje iesini el ve ayaklarndaki kemikle- Bu kadn ykseke bir balkondan kendini
rin zerini boyamakta kullanacaktr. Btn atar. Bylece yaanan bir cinselliin, ta-
bunlar vahice ku lklar eliinde bir raflardan birine ktlk ve zarar getirmesi
tr amanik ritel atmosferinde, manik bir motifi bir kez daha karmza kar ynet-
sevin frtnas iinde gerekleir. Boya- menin sinemasnda.

VZYON
yukar ftrat kavramna denk dt ya

da en azndan byle bir aray dile getirdii
sylenebilir. Gelgelelim Reha Erdemin idea-
lize ettii bu ilk(s)el, vahi, hayvani (dolay-
syla Erdeme gre en masum, saf ve temiz)
durum, hakikatle hi de rtmyor. Yani
ftrat bundan ibaret deil. Kosmos figr ok
eksik, ok indirgenmi bir evren/insan
tanmna, anlayna dayandrlm. Oysa
kozmos, yani lem, yaadmz corafyaya
da egemen olan Nebevi anlam dnyasn-
dan hareketle sylersek, nizama tbi kevn/
kinat demektir; kaosun zdd oluuyla da
Komutan ve onun topallayan baldz da oto- bir nizam koyucu kudrete iaret etmek-
ritenin etrafndakileri sakatlamasnn temsil- tedir. lem tecelligh ve hayretghtr, ilhi
cisi olarak dolanr durur etrafta. Eczaneden isimlere parlak bir ayinedir; holistik yapsyla
onun iin il alan Kosmos, ac iinde in- zerresinde btnn gsterirken btnn-
leyen kadna yle sorar: nsan ne ki temiz de zerreye gz krpandr. Yani makro hliyle
olsun? Ve sen Allah () benim derdimi hayret, heybet, grkem uyandran, mikro
bilmez diyorsun. () Yzn Allaha kaldr. hliyle de bir insann akl ve kalp ayinelerine
Kosmos onun hastaln plak srtndan sp ak rasn yandrandr. Ve hakiki koz-
soururken komutan yetiir ve bir kovalama- mos en nihayetinde Rabbinin otoritesine
ca balar. Neptn ve babasnn yardmyla mutlak itaat ve secde hlindedir. Bylesi
kurtulur Kosmos. Ancak giderken ifa verdii ftr bir kozmosla uyum hlindeki mikrokoz-
ocuun lm olduunu grr. Yapmaya mos olan kul insan da tm bu ilhi yans-
altka ykmakta, bir yandan ifa verirken malardan payn alacak, kinatn dier un-
bir yandan da lmlere ve zararlara sebep surlarnn bilinsizce yapt secdeyi, bilinli
olmaktadr. Bu ktlklerin sebebi bir ara d- bir ekilde yaparak evrenle bir uyum sergile-
en uydu mudur, o da anlalmaz yeterince. yecektir. nce tm sekler, nefsani vb. oto-
Ve Kosmos ehri terk eder. riteleri ret ve onlara isyan makamnda La
Kosmos, elbette bu filmdeki en nemli figr; ilhe derken, hemen ardndan gerek ve
evrenin bozulmam hlini, insann teknolo- tek mutlak otoriteye teslim olup illllah
jiden, kltrel ve sosyal hayattan, hsl mo- diyecek, btn kalbiyle ona balanacaktr.
dern hayatn getirdii her eyden uzak, saf Filmde Kosmosun Bedenim ve ben
durumunu temsil etme iddiasnda. Bunun, Allahtan korkarz. szn bu balamda
dini terminolojiyle syleyecek olursak, aa dnrsek bu neye iaret eder? Beden

VZYON
hulktan, dolaysyla asl yaratlmzdan,

yani ftratmzdan haber vermez mi? Hem
sahi Allahtan nasl korkacaz? Bunun yolu
yordam nedir? Bedeni ve kendisi Allahtan
korkan biri nasl bir hayata talip olur? Pra-
tiinden yoksun bir din, din midir?
Reha Erdemin isyan ettii ey iktidar, ata-
erkil toplum yaps ve tm o yapy meru
klan tresel, geleneksel, kltrel aralar ve
grnmlerdir. Bu, gayet yerinde ve ihtiya-
cmz olan bir eydir. Ancak ynetmen dilini
daha zenli ve daha incelikli kurup toptanc-
lk tuzana dmekten kurtulabilirdi. Dier
tamam diyelim, ama beni ne yapacaz? taraftan ynetmenin tamamen Kosmostan
Kpein, kedinin, tan, topran bede- yana bir tavr koymayp filmdeki anlamyla
ninin Allahtan korktuuna, onun emrine Kosmosluun elikilerine de odaklanmaya
mutlak itaatte bulunduuna phe yok alm olmas nemli. nk filmden yle
ama bu beden, kendisine uur emanet edil- bir mesaj da kmyor deil: Btn kltrel,
mi insann bedeni olunca, benin bilin- tresel grntlerden syrlsanz ve toplum-
li bir tercihi olmadan, ben ilhi ve mutlak da o ekilde yaasanz da varlnz insanlara
otoriteyle irtibata geip onun eriatna bir ekilde zarar vermeye devam edecektir.
itaat sz vermeden (yani ilhi otoritenin Ka yapaym derken gz kartacaksnz.
ahlkyla ahlklanmadan), gerek bedenin Niyetinden phe etmek bize dmez ve
gerekse benin Allahtan korktuundan umulur ki Reha Erdem henz aray demle-
nasl sz edebiliriz? Bylesi kutsal bir kor- rindedir; dolaysyla bulabildii cevap ancak
kuyla donanm bir beden ve ruh filmdeki bu filmi yapmasna yetmitir. Oysa biraz
Kozmos karakterinin eylemlerini sergile- daha beklense, aman kltrne dair bes-
yebilir mi? Dolaysyla lfzi dzlemdeki bu lenmelerle yetinmek yerine hikmet-i leme
Bedenim ve ben Allahtan korkarz. ifa- dair kitaplar etd edilseydi, bedene
desi, karakterin bize sunulan hayat seyri ve garip ve orantsz bir ycelik atfeden, do-
davran biimiyle uyum salamaz. laysyla ftrata dn hayvani yanmza
Kosmos olmak, Kosmosa benzemek iin, dn olarak sunan, onu fetiletiren bir
ahlak kurallarn tamamndan hayvani Kosmos yerine gerek anlamda metafizik
yanmza ulaana dek soyunmak gerekir olandan/tasavvuftan beslenen, ehli hikmet
ynetmene gre. Oysa ahlk kelimesi de bir dervi Kosmos tipi ortaya konabilirdi.

VZYON
Reha Erdem bedeni ve kendisi Allahtan

korkan birisi olarak Kosmosu hayvani i-
gdlerine (yahut ilhamlarna) rcu etmi,
indirgenmi biri eklinde izdiinden, ele
ald meseleyi derinletiremiyor.
Battaln ksk sesle syledikleri, amanvari
ya da hikemi bir zenti tasa da ciddi bir
mizan sorunuyla mall btn o kelm, fil-
min metafizik/mistik olanla balarn kurma-
y baaramyor. Btn abalara ramen film
mistik bir mecraa akmyor. Daha en bata
ynetmeninin bu filmde dayand epis-
temolojik temeller metafizik bir ynelimin
nn kapatyor. Derin sanat sezgisiyle
ynetmen, ftrat araynda olduu hissini
uyandryor ancak izilen karakter ne yazk ki
ftrat bedene hapsediyor. A Ay (1988)daki
Yektann szleriyle sylersek her ey ya-
rm. Bu filmdeki kozmos da yarm. Reha
Erdem sinemas bu grnmyle sosyal,
toplumsal, kltrel olanla -ve elbette ergen-
lik sorunuyla- hesaplamasn tam olarak KOSMOS
bitirebilmi deil. Kosmos, ontolojik gn- Ynetmen: Reha Erdem
dermelerle dolu bir film olarak ok erken
km, iyi piirilememi yazk ki. Reha Erdem Senaryo: Reha Erdem
sinemas akn bir mecraa uzanabilecekken Oyuncular: Sermet Yeil, Trk Turan, Ha-
tehislerde isabetli, ama hl aresinde bir kan Altunta, Murat Deniz, Asil Bykz-
trl ze yanaamayan akn bir sinema elik, Sencar Sad
olarak kalyor. Politik olan cesurca masaya
Trkiye, 2009, 122 dk.
yatrp alabilene mthi sosyolojik zm-
lemeler sunmay baarabilirken, politik ve http://www.kosmos.com.tr
sosyal olanla ilgili daha varolusal nedenlen- Vizyon Tarihi: 16 Nisan 2010
dirmelere ve oradan da reetelere sramaya
kalktnda, kendi benzetmesiyle sylersek
yere aklyor, ge ulaamyor.

VZYON Bra Trk sinemasnn vazgeilmez
klielerinden birinin tekrar eklinde
okunabilir: Dindar karaktere yahut
tiplemeye yaktrlan yahut yap-
trlan ideolojik yk, insani doann
nne geer ve herhangi bir insanda
normalletirilen hller ondaki (asln-
da ideolojisindeki) elimsizlie, za-
yfla ve tutarszla atfla aklanr.
ZGSN
ZORLAYAN
BRA ESRA BULUT
K
arikatrist Bahadr Boysaln
yaklak sene nce Lemanda
izmeye balad Bra,
2010da beyazperdeye tand.
Brann izgideki serveni bartsnn
kamusal alanda yasaklanmas ile balarken
film, kamusal alandan tecrit edilmek istenen
bartller ile kamusal hayatn engellerine
taklmam olanlar arasnda irtibat sala-
mak adna denenen yollardan biri olur. Ele
alnan konunun sadece bir sorun eklinde
grlmesiyle balayan serven, izerin, y-
netmenin, oyuncunun elindeki malzemeye
ekil vermekte zorlanmasna ramen ortaya
bartl bir kahraman karr.
24 HAYAL PERDES 16
15 - Mays-Haziran
Mart-Nisan 2010
2010
Brann bandaki rt, lke olarak s- Brann d dnyaya frlatld hissiyatn
kntdan kurtulamadmz konulardan biri. yaratacak kadar da gldr. Bra, olumsuz
Kamusal, sosyal ve slmi pratikleri anlamnda bir cevapla hayal krkl yaad i yerinde
tartlagelen barts meselesi, mahrem nihilist yazar Yaman ile tanr. Filmde ni-
bir alana iaret ederken bireysel bir tercih hilist/progresif olarak tanmlanan yazar, bo-
olmann tesinde zerine yaptrlan ideo- hem bir kimliin temsilidir. Yaman, Dounun
lojik gndermeler yahut yklerle deerinden spritel retileriyle hayatna yn vermeye
yoksunlatrlarak merkezini yitiriyor. Yanl alan kz arkada Alara ile ayrlmak zere-
bir zeminde ilenen ve pek ok sorunsal dir. Yakn bir zamanda aile dostlarnn olu
peinde srkleyen bir meselenin tarifi, si- efendi-imanl damat aday Ferit ile evlene-
nema konusunda rtn henz yeni yeni cek olan Bra ise tesettrl bir gen kzdr.
ispatlamaya alan bir lke olarak elbette Dindar kz ile nihilist adam arasnda imknsz
bizi zorluyor. Meselenin toplumsal ynden bir ak doar. mknszlklarla rten hayat
handikaplar barndrmas, ekstra sorunlarn pratikleri her iki cephede tavizlere kap aralar.
ortaya kmasna sebebiyet veriyor. Nihilist adam snrlarn zorlayarak tesettrl
Muhafazakr aile yapsna sahip Bra, oku- bir kza k olduunu evresine yksek ses-
lunun bitmesiyle i dnyasnn kapsn aralar. le sylemeye balar, hatta ak iin kavgalar
Alisin Harikalar Diyarna girii kadar fantas- eder. Tesettrl kz ise iinde konumland
tik saylabilecek bu aralan, seyirci zerinde mahremiyet alannn snrlarnda gidip gelir.

VZYON
tekini kabullenerek ya da tekiletirilen bir kahraman anlamaya al-

reddederek varolmak rken tamamen anladn varsayarak anlat-
Modernizmin getirisi olan bireysellik, ma abasna girimekten kaynaklanr. teki,
filmin syleminde ikinlememi bir gn- daha batan tanmlandndan anlamak iin
derme olarak kalr. Bu yzden nyargla- nce tanmlamalardan kurtulmak ve yepyeni
rn bir yana braklp benzemeye ya da bir sayfa amak gerekir. Oysa alarn an-
benzememeye almak eklinde akla- latmaya alt teki, kendi dnyasnda
nabilecek filmin ana temasher ne kadar hibir sahici gndermesi bulunmayan te-
alt izilmek istense de yalnzlk deildir. settrl bir bireyin temsilidir. Ynetmenin
Ynetmen srekli d ses kullanmyla yal- yine bir rportajnda tesettrl bir insana
nzlk vurgusunu oaltsa da filmin asl duyduu nyargnn filmden sonra da yerini
derdinin, kendini var ederken tekini koruduunu vurgulamas, Bra ile tanmla-
kabullenmeye ya da reddetmeye zorlanma d tekinin tekiliinin altn bir kez daha
hli etrafnda gelitii grlr. izer. Tesettrl bir kzn ev hli, dardaki
giyim tarz, bilgisayarda kamera amak iste-
Ynetmen Alper alarn da vurgulad-
diinde hl barts takp takmamas gibi
zere filmde tesettrl bir insann ya-
detaylar, vkf olunamayan tekini anlama/
am pratiklerini anlamak adna ciddi bir
anlatma abasndan teye gemez.
aba szkonusu. in problemli taraf ise

VZYON
dnyasna girilemeden sadece d gz- netmen kadar tekiletirileni ikinletire-

lemlerden yola klarak tarif edilen Bra, meyen seyirci kitlesi iin de dindar insan-
dindarl ve zaaflar arasnda gidip gelirken larn mahremiyet alan ile alkal skntl
ayakta durmakta zorlanr. Braya ilikin en sorular beraberinde getirmeye aktr. Din-
arpc ey ise ne kadar yanl yaparsa yap- dar kimliinin ok uzanda bir tavrla k
sn aslnda znde iyi birisi olmasdr. Her olduu adam pen, bir barda dzenlenen
muhabbetin geyik unsuru hline gelen, ar- davete katlan, en nihayetinde sevdii ada-
l hafifleten, zaaflar silikletiren znde
iyi olma hli onca yanla ramen vurgulan- Ynetmen srekli d ses kullan-
d iin ie yaramaz. Brann zaman za- myla yalnzlk vurgusunu oaltsa
man saflkla kartrd iyilii, evresindeki da filmin asl derdinin, kendini var
hibir tehdit unsurunun farknda olamama ederken tekini kabullenmeye ya
snrna kadar varr. yilikle rtlmeye al- da reddetmeye zorlanma hli etra-
lan zaaflar, filmin dier karakteri Yaman ze- fnda gelitii grlr. Ne Yaman
rinde merulatrlr. Karakterlerin ideolojik entelektelliinin ve nihilistliinin
dzlemdeki farkllklar, birini doru dierini hakkn verir ne de Bra bandaki
yanl klar; Yamanda normalletirilen hller, rtnn; karakterler de film gibi ka-
dierinin zaaflar olduu iin Bray iyi- fas kark ve sallantda kalr.
letirmek adna masum, znde iyi olma
mecburiyetini beraberinde getirir.Tesettrl
bir bireyin, tekinin yaam pratiklerini an-
lamak adna yaplan onca antreman tutar-
szlklarla dolu bir filmi dourur.
Ak rzgryla savrulan Bra, insani zaaf-
lar ve dindar kimlii arasnda kalarak filmin
en elimsiz karakteri hline gelir. Bana
takt rt, maddeden ayr tanmyla etra-
fna mahrem bir alan izip gzetilmesi ge-
reken bir mesafeyi anlatrken o, beeriyetle
yorulmay seerek bu mahremiyeti ihll
eder. Henz bartsn kartt sahneye
gelmeden bu snr zaten oktan almtr.
Mahremiyeti zedeleyen tavizler, biim ve
muhteva arasndaki tezat, seyirci zerinde
bir merulatrma vesilesidir. Bu durum y-

VZYON
phesiz film zerine en elikili yo- edilse de feda edilen aslnda masumiyetin
rumlar barts konusundaki nyar- ve mahremiyetin ta kendisidir.
glar krp kramayaca noktasnda Atatrk heykelinin nnde dans ettikten
geliti. En hznl taraf ise Mslman sonra ayn heykelin nnde bartsn
bir lkede yaayan barts takan bi- kartan Bra, ynetmeninin ve izerin
reylerin tekilikten kurtularak ho- kendisine yk ettii ideolojik rtden kur-
gr kazanmalar iin bir filme muhta tulur ve artk resmi ideoloji ile ayn safta yer
olmalar sonucuna varlmasyd. alr. Brann barts, resmi ideoloji ile
barrken dank salarn koklayan Yaman
mn yarasna merhem olmak iin dans ettii sayesinde bartsn arasallatran bir
meydanda bartsn kartan Bra, tanmlamann da imajna dnr. Aslnda
bu feda edi ile film ierisindeki barts Bra, Trk sinemasnn vazgeilmez klie-
vurgusunu zedelemez. nk Bra iyidir lerinden birinin tekrar eklinde okunabilir:
ve bartsn sevdiinin yarasna sarmak Dindar bir karaktere yahut tiplemeye ya-
iin, yani insani bir durum adna feda (!) ktrlan yahut yaptrlan ideolojik yk,
eder. Brann masum kimlii dindar kim- insani doann nne geer ve herhangi bir
liini film boyunca bastrr ve bartsn insanda normalletirilen hller ondaki (as-
bir aksesuar gibi tamasna neden olur. lnda ideolojisindeki) elimsizlie, zayfla
Nihayetinde barts masumiyete feda ve tutarszla atfla aklanr. Filmde dindar

VZYON
bireyin (Brann) zaaflar, insani doasna

bitiik alglanmas gerekirken her naslsa
yasland deerler sisteminin rkln,
dnyaya uymazln, uyumsuzluunu anlatr.
Bra, prototiplerinin zenginlii, eski Trk
filmlerine gndermeleri ve replikleri ile son
derece eklektik bir yapda ilerler. Yalnzlk
ats zerine kurulmaya allan film, ni-
hilist yazar Yaman ile dindar kz Brann
imknsz akndan ynetmenin kendi dei-
mi ile bir Romeo-Juliet hikyesi dourtmaya
alr. Oysa film, bu karmn ok uzanda
kavga sahnelerindeki gibi karikatr kvamn-
da bir seyirle izlenebilir. Ne Yaman entelek-
telliinin ve nihilistliinin hakkn verir ne
de Bra bandaki rtnn; karakterler de
film gibi kafas kark ve sallantda kalr.
phesiz film zerine en elikili yorumlar
barts konusundaki nyarglar krp
kramayaca noktasnda geliti. En hzn-
l taraf ise Mslman bir lkede yaayan BRA
barts takan bireylerin tekilikten Ynetmen: Alper alar
kurtularak hogr kazanmalar iin bir fil- Senaryo: Bahadr Boysal, Alper alar
me muhta olmalar sonucuna varlmasy-
Oyuncular: Mine Kl, Tayan Ayaydn,
d. slmi pratiklerden yoksunluu ve tm oku Cem Akkaya, Aye idem Batur.
eksiklerine ramen tesettr meselesinin
lkede nasl alglandnn bir eidi olarak Mzik: Ufuk Evcimen, Yamur Sargl,
izlenebilir Bra. Kendi toplumsal sorun- Aziz Berk Erten
larmz ithal edemeyeceimizi ve kendi Trkiye, 2010, 105 dk.
deer yarglarmzla imtihana sokabilece- http://www.busrafilmi.com
imizi hatrlayarak bu meseleyi klielerden
Vizyon Tarihi: 19 Mart 2010
uzak daha sahici yorumlarla ileyebilme-
liyiz. Aksi takdirde izgi karakter olarak
balayan Brann servenini sinemada
da izgiden te izleyemeyeceiz. YORUMLARINIZ N TIKLAYINIZ

SYLE: SEMH KAPLANOLU
Semih
Kaplanolu

Film izleyiciye bir
gzellik duygusu
versin ve bu da
kinatn yaratcsna

kar bir derinlik
ve kran duygusu
yaratsn istedim.
Film yapmak benim
iin bu duyguyu
ortaya karmakla
e bir ey.
Fotoraf: Tuba Deniz

Yusuf kssas, filmin bandaki karanlktan

gelen Oku! emri gibi. Bunlar derinle-
meyi, dikeylemeyi ve belli hisleri ortaya
karmay salad.
Sylei: TUBA DENZ - AYE PAY Burada asl nemli olan niyet tabii. O ni-
yetle mizansenleri oluturmaya balad-
nsan bu dnyada bir ryadadr. Bu yzden tabir nzda, oyuncu ynetimi gibi birtakm ba-
etmesi emredilmitir. der bn Arabi. Tabir etmek, ka eyler de ister istemez yerine oturuyor.
yani kardan karya, te tarafa gemek, nehri
gemek Zira rya tabircisi grlen suretlerin Filmlerinize hkim bu ritim aslnda te-
tesine gider, onlarn manalarna ular. levizyon ve anaakm sinema araclyla
Semih Kaplanolunun Altn Ay dll filmi Bal altrldmzn ok dnda.
(2010) da tabir edilmeyi bekleyen bir rya gibi; Holivud ya da televizyon estetiiyle ben
her izleyeni bir yakadan te yakaya geirmeyi hibir eye nfuz edemeyeceimizi d-
vadediyor. Filmdeki grntler anlalmay bekle- nyorum. Onlarn hepsi uar gider, hakika-
yen bir iirdeki szckleri hatrlatyor; okunduka ti kucaklamaz. Ayn duygular veren farkl,
alyor, anlaldka oalyor Kaplanolu ile hzl yntemler de gelitirilebilir tabi. Fakat
yaptmz rportajda Balda grdklerimizin ze- ben yapmaya altm eyin byle olmas
rindeki srlar aralamaya, onlarn tesine gemeye, gerektiini derinden hissediyorum.
zetle bir taraftan dier tarafa gemeye altk.
Tevhidi bir i yapacaksak paralamaktan
Bal, karanln iinden ykselen Oku! kanmamz gerekiyor; benim bulduum
emriyle balyor ve neredeyse bir ibadet yegne yntem bu. Zaman ve mekn duy-
ritmiyle devam ediyor. Siz filmi eker- gusu ok nemli; paralanmamas elzem.
ken yahut montaj srasnda genel olarak ektiimiz her bir plnn sorumluluunu,
ibadet ritmini yakalamak gibi bir kayg idrakini tamamz nemli. Tabii ben de bir
gzettiniz mi? yandan her filmde bu dili biraz daha -
Tam anlamyla yle bir dnce deildi, reniyorum: Ahenk, ses, yavalk, hzllk
ama film izleyiciye bir gzellik duygusu Doann, kozmik olann ritmiyle bunun
versin ve bu da kinatn yaratcsna kar yaplabileceini dnyorum. Semay ele
bir derinlik ve kran duygusu yaratsn is- alalm mesel, otuz saniyede hzla yaplsn.
tedim. Film yapmak benim iin bu duygu- Byle bir ey olabilir mi? Burada bir gele-
yu ortaya karmakla e bir ey. Bu ekilde nek var. Siz o gelenekten kopup, modern
yola kp bunu yapabilmeniz ok kolay zamann icad sinema hzldr derseniz bu
olmayabilir; o dili kurmak, hissettirmek sanat mhendislii olur ve buradan bir ey
Bunun iin belli referanslara ihtiya var; kmaz. Bu konuda benim kafam ok net.

Bal, Semih Kaplanolu, 2010
Modern dnemde tabiat, zaman, mekn paralamamamz nemli. Kamerann kes-

hep bir rekabet unsuru; bedeninizle bile meleri, ksaltmalar bizim grebileceimiz,
yaryorsunuz. Hlbuki filminiz zaman sezebileceimiz ve kalbimizle alglayacak-
ve mekn ile yar hlinde deil, hayatn larmza engel olabilir.
iinden bir soluk gibi geip gidiyor.
Akldan ok kalp sanki sizin ncelediiniz
Bizim en byk sorunumuz gnlk hayatta
Ama akl da ayn zamanda. O akleden
idrak edememek, fark edememek, algla-
kalp. Ben ok akli bir yap da kurduumu
yamamak ve grememek. Hlbuki Kuran-
dnyorum.
Kerimde grmek zerine o kadar ok ey
sylenmi ki. Kalplerin, gzlerin greme- Yusuf kssas Balda daha belirginleiyor;
mesi ya da hissetmek zerine; ah dama- baba Yakup, ryalar, ceylan Bu zel
rndan yakn olmak gibi. bir tercih miydi?
Tabii biz her eyi gremiyoruz, idrak Tercih ettim. Nehrin br tarafn grmek,
edemiyoruz. Biz u an buradayz ve sa- suyu grmek ocuun bir tr suya yak-
dece burayla m snrlyz? O zaman daha lamas, babasnn yaad kriz srasnda
geni, daha derin bir alg yaratmamz korkmamas, karda ceylan grmesi
gerekiyor. Dediim gibi sinemann temel Orada cennet duygusunu bir ekilde his-
meseleleri zaman, mekn diye d- settirmek istedim; kadnlarn Miraname
nyorsanz o derinlii yanstmamz ve okuduu sahnede arkadaki halnn ze-
rinde de ayn ceylan grmemiz... Onlarn

hepsi oluturulmu eyler. O sahnenin

uzamamas da nemli; aksi takdirde ger- Tevhidi bir i yapacaksak paralamaktan
eklik algsndaki dozu kaybedebiliriz. kanmamz gerekiyor; benim bulduum
Aslnda her sklmlk, ktlkle birlikte yegne yntem bu. Zaman ve mekn duy-
bir ferahlk da vardr; bunu hatrlatacak bir gusu ok nemli; paralanmamas elzem.
sahne o. Kk bir ocuun nehirden su ektiimiz her bir plnn sorumluluunu,
alp babasna vermesi ve hep umut ta-
idrakini tamamz nemli.
mas O sahnenin bize sadece bu dnya
ile snrl olmadmz hissettirmesiydi
amacm. Mekn da, nesneleri de her eyi rya olduunu ve yorumlanmaya ihtiya
yle kullandm. duyduunu dnyorum. Dier trl rya
deil kbus oluyorlar. Rya olmal ki yorum-
Bu manada Mira gecesi ocuun kova- lanabilmeli. Krizi de yle dndm. Baba ile
daki suda ay suretini grmesi ve o imajn oul arasnda bir iz lzmd. Her sara krizinde
bozulup tekrar ortaya kt sahne de cenneti hatrlatan bir alan amaya altm.
etkileyiciydi. St (2008)te motosikletten dtkten sonra
Ayn sudaki yansmasnn bozulup yeniden su, doa sesiyle bunu denedim. Balda yine
olumas, dnyann grnts, algmz hak- ormandayd kriz sahnesinde; su kenarndayd.
knda. Ayn zamanda ayn yarlmas ve tekrar Yumurta (2007)da da krk dnyor. Btn
birlemesi de anlalabilir buradaki imajdan. epilepsi sahnelerini st ste koyduunuzda
Yusuf kssas, ryalar ve rya tabirleri boyutlu bir ey kar diye dnyorum.
zerinden ilerliyor. Sizin filminizde de Balda Yusuf kk bir kzn iir okuyuu-
ryalar, tabirleri ve hayat i ie. Ryaya na ahit oluyor. Arthur Rimbaudun Ne
nasl bir anlam yklyorsunuz? bir sz, ne dnce, yalnz bitmeyen bir
Rahmani ryalar ve eytani ryalar var. d dizesinin bulunduu Duyum iiri.
Ben rya yorumlar okuyorum, belli kay- Yusuf kssas gibi lemeye bu iir de e-
naklara bakyorum. slm toplumlarnda kil vermi gibi.
ryalar hep yorumlanm ve bunlar a- Rimbaudun ilk iiri o. Bu iir bana modern
dan aa deimi; insanlarn ryalar zamann, gnmz sanatnn banoktas
deimeye balam. Rya aslnda temas gibi geliyor. Modern iirin, airlerin babas
kurduumuz bir yer. diyebileceimiz bir adam Rimbaud; onun
Burada olmak ile olmamak arasndal elinden tutmakt niyetim. Bizim airlerimizin
temsil ediyor sanki. Tpk lemenin her iirleri de kullanlabilirdi ama ben onun b-
filminde karmza kan epilepsi krizi gibi. tn airleri, eserinin de amz iirini temsil
ettiini dnyorum. Filme de ok uygun.
Ryaya benim atfettiim ey o. Filmlerin de

St, Semih Kaplanolu, 2008
Tarkovski sinemann iirselliinin simge- olmutur; bir kurban denemesi yaplmtr

sellie aykr olduunu vurgular. Film ana- ve ocuk da bunu kabul etmitir. ocuk
litik bir yapya sahipse bir forml zer babas yokken de aac sulamaya devam
gibi okuyabilirsiniz onu. Hlbuki iirsel an- eder; en kaotik dnemde bile.
latm ok daha katmanl bir yap kurar ve
Sadeleme, benim sinemayla ilikimde
herkes kendine gre bir yorum getirebilir.
iirden edindiim yegne disiplindir. di-
Tarkovskinin Kurban (1986)nda mesel yorsunuz bir rportajnzda
Hz. brahim ile Hz. smailin kssas tam
iir, bu lkede yaadmz iin genlerimiz-
olarak oturuyor. Onlarn hizmetisi olan
de olan bir ey. Benim ilk sanatla karla-
kzda Haceri bile gryorum. Kzn bir
mam da iirle olmutur. Hl ilgiliyim iirle
ileri bir geri kouu vardr. Bunlarn hi
ve onun retmi olduu bir disiplin var.
rastgele olduunu zannetmiyorum. Film
Az kelime kullanmak, az eyle ok ey an-
baladnda ocuk boynundan ameliyat

latmak. Bu iirsel anlatm sinemaya uygu-

lamaya alyorum, eksilterek anlatmaya. lemeyi sondan baa ekmi olmann
iir, gndelik dilin yetersiz kald yerde en nemli ksm bu: Bizi en actan ve en
ortaya kan bir ey ayn zamanda. ok umut veren byle bir eye, ocuklua
iir dili kran, bizi dilin mahkmiyetinden sahip olduumuzu bilmemiz; onu tekrar
kurtaran bir ey. kefedebileceimizin habercisi. Ne ka-
dar kt olsak da, kt yaasak da asln-
Sizinki de grnty biraz grntden
kurtaran bir ey diyebilir miyiz? da bizde mevcut olan bir kaynak bu. Biz
Bizim geleneksel sanatlarmzda da soyut- bu dnyadaki varlmzn nereye bal
lama, tekrar eden ritim duygular vardr. olduunu biliyoruz.
Bu soyutlama meselesini ok nemli bulu-
yorum. Bat geleneinde daha figratif bir
Bir eksiklik imkna dnyor. Bu fil-
anlatm szkonusu; son yzylda soyuta
min btnne yaylm. Baldan sonra
dner. Fakat bu da bizim anladmz e-
Yumurtay ekseniz nasl olurdu diye
kilde soyutlama deil. Bizim iin kelimeler
dnmeden edemiyor insan. Buradaki
kutsal. Hat sanatn dnn, hem gr-
ocukluk, o bakir alan, berraklk insana
sellik hem de onlarn iaret ettii manalar
daha ok dokunuyor. Yumurtada ise ara-
ve o manalarn gzelliini ve hareketini
ya o kadar ok perde girmi ki
hissettirmek vardr. Her bir grnt de bir
soyutlamaya sebep olabilir. Grnt ile ok ac deil mi? Bir ocuk var: Baldaki
ilikimizin bize ait ksmndan bahsediyo- Yusuf. Biz seyrederken onun ne olacan
rum. Sadece fotoraf, suret, grnt ile biliyoruz. O sonra o ocuk oluyor, sonra
snrl deil bu; idrak, alg meselesi. Bizim o adam. Hayatta bir cevheri var. Aslnda
zerine ekleyebileceimiz farkllklar var. hepimizde yok mu? lemeyi sondan
Bir Ament Gemisi (1969)ni dnn baa ekmi olmann en nemli ksmnn
mesel. Ne kadar farkl bir okumadr. Hem bu olduunu dnyorum: Bizi en ac-
ierideki manay veriyor hem onu estetize tan ve en ok umut veren byle bir eye,
ediyor hem de yeni bir ey olarak karm- ocuklua sahip olduumuzu bilmemiz;
za karyor. Sinema yaparken aslnda b- onu tekrar kefedebileceimizin habercisi.
tn bunlardan reneceimiz ok ey var. Ne kadar kt olsak da, kt yaasak da
Sinemay sadece grntye hapsetmemek aslnda bizde mevcut olan bir kaynak bu.
gerekiyor, kuru grntye. Biz bu dnyadaki varlmzn nereye bal
olduunu biliyoruz. lemeye batan ba-
Balda ocuun yeryzndeki dile uyum- lasak belki bu kadar etkili olmazd.
suzluu ile bir baka dile yol almas var.

Yumurta, Semih Kaplanolu, 2007
Yumurtada Yusuf karsna kan k- ey gibi grr. Bizde byle deildir. Bizi
pein bir nevi onu durdurmasyla ehre kendimizden uzaklatran, ayn zamanda
dnmekten vazgeiyordu; Stte balk doayla irtibatmz bozan eylerdir.
onu annesinin evlenmek istedii adama
filmin de imdiki zamanda, bir anda
ta atmaktan alkoyuyordu; Balda bir
gemesi, ryalar, hatralar ile yaanan ann
ar defterine konarak adeta onu babas-
birbirine karmas, bize dayatlan zaman
nn lmnden haberdar ediyor. Filmde
algsna kar bir duru diyebilir miyiz?
tabiat daima konuuyor. Hlbuki gn-
mzde tabiatn sesini duymadmz l- lemenin zerine dnmeye balad-
de maneviyattan da uzaklatk. m andan itibaren her hikyenin imdiki
zamanda gemesini istedim. Bu da demek
Her birinin ayet olduunu dnrseniz
ki tane Yusuf var, o zaman nn de
baka trl ele alamazsnz. Ben de yle
soyad birbirinden farkldr. nk karak-
bakmaya alyorum. nsan yzne, doa-
terler ne kadar ayr da olsa zleri itibaryla
ya, her eye o gzle bakma insiyak oluu-
ok da farkllk tamadklarn dn-
yor. O zaman da ncelikler dramatizasyon,
yorum. O yzden de kendimce byle bir
karakter vs. kendi iinde baka bir sre-
mantk erevesine alarak, ismi deiti-
ten gemeye balyor. Bat algs tabiat
rerek bunun olabileceini dndm. Bi-
ehliletirilmesi, ele geirilmesi gereken bir
rebir kronolojik yap kurmak istemedim.

Tarihsellik bizi insan icad bir ereveye

yerletiriyor; bu bell bir ey. Sonuta Anlatm ok boyutlu imgeler yoluyla ve
bir insan hep imdiki zamanda deil midir ben idrakini oluturan gelenei, biri-
zaten? ocukluumuz da genliimiz de kimlerimizi sinematografik alana ruhu-
yazlm kaderimize, geleceimiz, ryalar, nu, zn bozmadan nasl dnt-
hatralar da bizim iimizde. Bunun imdiki rebiliriz? abamza nasl katk salar?
zamanda gemesinin sakncas olmadn Srekli bunlara kafa yoruyorum.
dndm.
Hep u perspektifi oturtmaya altm: Bi-
Arabi gibi kaynaklar okuduka, derinle-
zim krk yandaki air Yusuf aslnda btn
tike gryorum; o kadar ok dile geti-
bunlar hatrlatyor. Her filmde karakter-
rebileceimiz, faydaya vesile olabilecek
lerin belirsiz bir noktaya baklar vardr.
eserler retilebilir ki
Aslnda o nokta, onlarn dier filmlerdeki
belirsiz baklaryla birleir. Kz orada ka- Anlatm ok boyutlu imgeler yoluyla ve
zak ryordur, adam erevenin dna ben idrakini oluturan gelenei, biri-
doru bakar, dnr, aklndan bir ey ge- kimlerimizi sinematografik alana ruhunu,
er. Aklndan geen ey, Baldaki annenin zn bozmadan nasl dntrebiliriz?
rg rmesi ve Yusuf, acktn m olum? abamza nasl katk salar? Srekli bunla-
diye sorduu sahneye gndermedir asln- ra kafa yoruyorum. Niyetim hep u: Yapt-
da. Filmin iinde bilekeler var. O yzden mz filmler hayrlara vesile olsun. Bu ok
ben hepsinin imdiki zamanda gemesini basit bir ey gibi alglanabilir ama yle.
istedim. Baldaki ocuun takvimden tarihi Mmkn olduunca bunun iin aba sarf
okuduu an dnda keskin bir tarihsellie ediyorum. Nihayetinde btn ama kendi
de hapsetmedim. tanklmz, ahitliimizi aktarabilmek.
Bal filmi, btn bu konutuklarmz ere-

vesinde kendi kaynaklarmzdan beslene-
rek, kaba bir anlatma dmeden ne kadar
gl eserler ortaya karlabileceinin de
bir rnei oldu. Pek ok ynetmen aday
iin de cesaret vericiydi gerekten.
Benim iin film ekerken ikinci, nc
niyetlerden biri de o cesareti gen arka-
dalara verebilmek. Girdiimiz alan ok
mmbit fakat pek rnek yok. Uluslararas
alanda sadece birka ynetmen var. bni YORUMLARINIZ N TIKLAYINIZ

VZYON
KAMERA, MOTOR!
DDET!
nsan doasnda varolan iddet, insana ve yaama dair
gereklii yanstma abalarndan biri olan sinemada da
kendine sklkla yer bulur. iddetin melodramdan korku-
ya, komediden maceraya, polisiyeden gerilime ve tarihi
filmlere kadar sinemada farkl trlerde tezahrlerini gr-
mek mmkn. Sinemann kaba bir gereklie hapsedil-
mesi, iddetin ifas problemini de yannda tar. Bununla
birlikte iddetin iselletirilmesine ve merulatrlmas-
na yol aar. Dosyada, fiziksel, psikolojik, ideolojik biim-
leriyle sinemada dorudan ya da dolayl grnmlerde
sergilenen iddet konusunu masaya yatryoruz.

VZYON
DOSYA
Sinema ve iddet likisi zerine...

hsan Kabil 40
Ben Sana Mecburum
HASANAL YILDIRIM 46
Adaletin iddeti
Celil Civan 50
Hanekenin lmcl Oyunlar
Fuat er 56
Gndelik Dilden Szan iddet: Fil
AYE PAY 62
iddetin Sinemadaki PsikolojiK
Grnmleri 68
ehitnur Zlfikar
Ah Minel iddet
Selim KarLtekin 74

DOSYA: KAMERA, MOTOR! DDET!
DOSYA
SNEMA VE
DDET LKS
ZERNE...
HSAN KABL
Kendisi bir davurum dizgesi olan sinema, iradi olmasa
da umuma arz ettii imgelerle bir yanyla nesnel bir ta-
vr iinde grnyorken dier yanyla tahakkm edici bir
pozisyona brnebilir. Sinemann hem meziyeti hem de en
byk zaaf olan gsterme yetisinin, iddet konusunda
belli ller iinde hareket edilmedii takdirde nelere
yol aabilecei zerine dnmek gerekir.

Dr. Caligarinin Muayenehanesi, Fritz Lang, 1920
K
onum itibaryla kendisi bir dozlarda iddeti gndeme getirmilerdir.
davurum dizgesi olan sine- iddetin deiik biimlerde zuhur ettii
ma, iradi olmasa da umuma trler dram, melodram, bilimkurgu, kome-
arz ettii imgelerle bir yanyla di, polisiye, korku, gerilim, macera, sava,
nesnel bir tavr iinde grnyorken dier ftristik, tarihi veya western olabilir.
yanyla tahakkm edici bir pozisyona b- Deiik tayflarda ortaya konan bu id-
rnebilir. Ynetmenin senaryo oluturma- det gsterisi, seyircinin ilgisini daha fazla
ya dair tasavvuru ve zihni kurgusu devreye ekmekten yksek gie yapmaya kadar
girdiinden beri, yani sinemann ilk gn- deiik saiklerle ortaya konmu, pek insa-
lerinde kurmaca filmin tarihe skn et- ni olmayan bir uurla aslnda sinema duy-
mesiyle beraber, bu nesnel dediimiz du- gusunu zedeleyen bir imgeletirme olarak
rumdan ziyade iradi bir yaklamla hikye kendini gstermitir.
etme yntemi benimsenmitir. Sinemann iddetin deiik trlerde sergilenmesi de-
deiik trleri sessiz sinema andan iti- diimizde eliik bir ifade ortaya kyor
baren bu sanat dalnda belirleyici olmu, gibi alglanabilir. Ancak insan edimlerinin
bu trler, mahiyetine baklmakszn belli vasat veya normal dediimiz parametreler

gibi grnen- bir kamera almasnda

dahi kltrel iddetin farkl kullanmlarna
tank olabiliriz. Deerler sisteminin halla
pamuu gibi atlmaya balad, pozitiviz-
min, aydnlanmacln, dnyevilemenin
baat hle gelmeye giritii, sinemann zu-
hurunun tam da o tarihi dnemlere rastla-
d on dokuzuncu yzyl sonlar yirminci
yzyl balar, gstermeci yan ar basan,
btn sanatlarn kendinde mndemi ol-
duu bu sanat dalnda iddet, iki yumuak
Akbabann Gn, Sydney Pollack, 1975
karndan birini tekil etmitir.
iddetin tezahrlerinin dolayl veya do-
rudan olma temelinde farkl dozlarda ser-
Sinemada deiik tayflarda ortaya konan
gilendiini dnrsek, basit veya masum
iddet gsterisi, seyircinin ilgisini daha
gibi grnen bir imgenin dahi gnderme-
fazla ekmekten yksek gie yapmaya ka-
lerini, armlarn, iaretlerini, alt okuma-
dar deiik saiklerle ortaya konmu, pek larn hesaba kattmzda olduka sorgu-
insani olmayan bir uurla aslnda sinema lanabilir bir sanat edimiyle kar karyayz
duygusunu zedeleyen bir imgeletirme demektir. Bu balamda her eyden nce
olarak kendini gstermitir. ynetmenin duruunun, sorumluluk duygu-
sunun, varlk uurunun ok nemli olduu
stndeki (pasif anlamdaysa altndaki) grlecektir. Bir iddet eyleminin bire bir
tezahrleri, iddetin deiik uygulamalar kendisini vermekle -genel kabul grd
eklinde belirebilir. rnein komedi ve anlamyla herhangi insani bir edimin ya
melodram gibi iddete ok daha uzak du- da sradan gibi grnen cinsi bir imgenin,
ran trler yle dramatizasyonlarla besle- bu duygulanm harekete geirecek bir
nebilir ki, birden komedinin sulandrlm, gsterenin diyelim- fikri olarak insan
irazesi bozulmu hliyle veya melodramn aalayacak ideolojik veya felsefi bir gs-
i bir gerilimle psikolojik iddete maruz tergenin sergilenii birbirinden ayr gz-
kaldn kaydedebiliriz. te yandan, top- kyor gibi olsa da varacaklar nokta veya iki
lumsal alglamalar anlamnda, her toplu- ucun birleimi psikolojik iddetin bir uygu-
mun veya inan sisteminin kendine has lamas olabilir. iddeti, insann antagonisti
prensipleri, tutamaklar, deerleri ereve- olarak ele alabiliriz. ok deiik formlarda
sinde soka grntleyen -aslnda nesnel karmza kan bu olgu, hayatta olduu

Kyamet, Francis F. Coppola, 1979
gibi sinemada da, ne yazk ki, insann ftra-

tna dair hassasiyetler gzetilmeden, ruhu
ne kadar krabilecei dnlmeden kimi
menfaatler veya ideolojik ynsemeler u-
runa varln devam ettiregelmitir.
Farknda olarak veya olmayarak ortaya
konan bu iddet gsterileri, seyircinin si-
nemaya yaklamn, bakn da yakndan Nosferatu, Bir Dehet Senfonisi,
F. W. Murnau, 1922
etkilemitir. Belli insani deerlere sahip
bir seyirci profili, sinemann ilk gnlerin- likle aktarlyorsa, seyirci yine sinemann
de gsterilen plj grntlerinden, iki bu gstermeci tavr yznden belli bir
kar cinsin samimi hllerinden rencide iddete uruyor demektir.
olmu, dolaysyla belli bir iddete maruz
kalmtr. Bunun yannda yine kara film Birinci Dnya Savandan derin bir hayal
havasndaki filmlerde ve gayrimeru yollar krklyla kan sanat camias, insan te-
gsteren, baz kumpaslar perdeye getiren kindeki ve toplumdaki iddetin kkenlerini
filmlerde, eer bu olaylar olduu gibi pe- deiik vesilelerle sinemada aramtr. Dr.

Zindan, Ingmar Bergman, 1949
Caligarinin Muayenehanesi (Das Cabinet delalarda, iddetin rahatlkla sergilendii

des Dr. Caligari, 1920) ya da Nosfera- filmlere rastlayabiliyoruz. Bir Bergmann
tu, Bir Dehet Senfonisi (Nosferatu, eine btn filmografisini dndnzde, psi-
Symphonie des Grauens, 1921) gibi filmler- kanalitik amlamaya muhta iddet sah-
de belirgin olarak ortaya kmayan iddet, nelemelerinin nasl hkmferma olduunu
yine de iddetin toplumsallamas anla- grebiliriz. Korumac yaklamlar iinde
mnda zihinlerde bir yer edebilir. Amerikan olan sosyalist Sovyet ve in sinemalar ise
sessiz filmlerinde, yine trlerde ortaya olumlu bir tavrla iradi iddete yer verme-
kan iddet grntlerine tank olabiliyo- miler, ancak sava konu alan yapmlarda
ruz. Sovyet montaj sinemasnda ise hem gerei kadar tatbikat resmetme yoluna
zihni hem de ideolojik olarak snf at- gitmilerdir.
masnn ve felsefi elikinin perdeye yan- Peckinpahn eref Madalyas (Cross of Iron,
sd bir iddeti grebiliriz. Westernlerin 1977), Coppolann Kyamet (Apocalypse
yaygnlamaya balamasyla beraber ya Now, 1979), Ciminonun Avc (Dear Hunter,
da macera trnn deiik versiyonla- 1978) filmlerini hatrladmzda sava ve
rnda yine bu duygunun ne karldn iddetin nasl acmaszca yan yana getiril-
grebiliyoruz. te yandan Japon ve Hint diini grebiliriz. Texas Testere Katliam (The
sinemasndaki epik trde, yani tarihi kor- Texas Chainsaw Massacre, 1974) gibi kana

ve mantk dla bulanm bir iddet uy-

gulamas hangi kaba sacaktr? 1970lerde
ne kan Amerikan filmlerinde, Vahi Kou
(Marathon Man, 1976)dan Atlar da Vurur-
lar (They Shoot Horses, Don They?,1979)a,
Akbabann Gn (Three Days of the
Condor, 1975)nden eytan (The Exorcist,
1973)a, ncesinde Larry Peercein hisleri
alabora eden Olay (Incident, 1967)n-
dan Rosemarynin Bebei (Rosemarys
Baby, 1968)ne, sonraki on ylda Brubaker
(1980)a kadar birok yapmda iddetin Olay, Larry Peerce, 1967
maalesef neredeyse vazgeilmez, olmazsa
olmaz bir olgusallkta temsil bulduunu yapmas, keli anlatmn giderilmesi, e-
mahede etmekteyiz. 1980lerin ortasn- likilerin trplenmesiyle varoluu yapc
dan itibaren Terminatorla bugnlere dek ve yaplandrc bir temele oturtulmutur.
srecek bilgisayar ortaml animasyonlarn Sinemann hem meziyeti hem de en b-
desteindeki iddet grselletirmeleri ise, yk zaaf olan gsterme yetisinin, iddet
iddet olgusunu cilalayan ve teknik anlam- konusunda da belli ller iinde hareket
da adeta mkemmelletirerek estetize eden edilmedii takdirde nelere yol aabilecei
bir mahiyet sergilemektedirler. zerine dnmek gerekir. iddeti btn
Trk, Msr ve devrim ncesi ran sinema- boyutlaryla gstererek gerekilik adna
snda daha ok avantrlerde duygularn insan ruhunu maniple etme hakk hibir
manasz tketimine dnk bir iddet ynetmende olmasa gerektir. stelik kimi
grselletirmesine gidildii sylenebilir. zaman bu sanal uygulamalarn baz insan
1970lerde Trkiyede, 60lardan iti- hayatlarnda nasl geree dntn
baren dnya sinemasnda, Japon Yeni popler kltrde grmekteyiz. Btn ha-
Dalgasnda cinsi smr filmlerinin, ga- yati edimlerimizde olduu gibi sinemada
riptir ki, bir adan bizdeki veya Msr si- da kontroll bir slptan yana bir tavr
nemasndaki hazretli filmlerdeki ruhlar iinde olmalyz. Gerekilik adna yaplan
dumura uratan deiik formlarda iddet bu tr sergilemeler, uzun vadede insan
uygulamasndan sz edilemez mi? Dev- neredeyse yaralayan bir srece dn-
rimden sonra ran sinemasnda iddet ol- mekte, sanatn kimliini de sorgulanr hle
gusu, ftrata uygun film yapm ynelimiyle getirmektedir.
dntrlm, insann dierinin yakasna

DOSYA
BEN SANA MECBURUM
HASANAL YILDIRIM
Sinemann altn madeni vardr: iddet, dehet ve cin-
sellik. Bazlarnda eser miktardadr bu elerden en az
birinin oran, bazlarnda bol kepe. Ama Sinema neden
mteekkildir? sorusuna bulunabilecek en isabetli
karlk, bu halitada gizli.

Vahi Belde, Sam Peckinpah, 1969
Sinema ile iddet beik kertmelidir. Sinemann altn madeni vardr: iddet,
Ebeveyn tercihinden neet etmi bir kert- dehet ve cinsellik. Bazlarnda eser mik-
me deil bu aslnda; sonradan olma ve tardadr bu elerden en az birinin oran,
gnl rzasyla. O yzden de gayri tabii bazlarnda bol kepe. Ama Sinema ne-
gelmez taraflara. Her iki taraf da razdr den mteekkildir? sorusuna bulunabile-
bu kertmeye. nk hareketli grntde cek en isabetli karlk, bu halitada gizli.
kendiliinden sakl hareket, sinemann bi- Mesele Bir filmin iinde iddet sahne-
rincil olmazsa olmaz. te bu yzden sine- lerine hangi oranda yer vermek caizdir?
ma adyla dnyada izlenen ilk grntler, sorusuna gelip tkandnda asl, ortada
yalnzca insanlar ilk kez bu denli dehete mesele var demektir. nk iddet, mikta-
dren hareketli grntler deil, ayn ryla kendisine cevaz alan yaratlabilecek
zamanda ilk sanal dehet kaynayd da. bir haslette deildir. nk sinema iddet
Sinemann ilk cmlesi iddet barndryordu ykldr. Ve iddet ykler muhatabna.
akas; muhtemelen son cmlesi de bu yolda Uzaktan akrabas tiyatro da benzer bir ya-
ilerleyecek. iddet ve ikiz kardei dehet, ilk pklk ilikisi yaar iddetle. Klsik tiyatro
sinema gsteriminde perdeye yansyana nasl anlay basit ama kof bir hokkabazlkla
bir hnla yapmlarsa artk, bugn dahi o aar sknty: iddeti gstermeyeceksin!
kulvarda seyretmekteler; elele ve kolkola. Kendisi gsterilmeyen iddet nasl sahne
Gerek hayatta szn bittii yerde balayandr alr tiyatroda peki? Etkisi ve sonularyla.
iddet; sinemada ise szn balad yerde. Tiyatro ile sinemann iddetle aralarndaki

iliki tarznn farkll ite tam bu aamada ine bolca entrika kat; zerine biraz cin-
karmza dikilmekte. Tiyatro modernite ile sellik, yannda az biraz gizem falan Ve
girdii iliki sonrasnda iddete kucak amak- bir de 17+ ya snrlamasna taklmayacak
ta, sinema ise modern dncelere yaknlat- oranda iddet, vahet, dehet Yeter ki
oranda iddete srtn dnmekte. btn bunlar tempolu bir kurguyla aktar.
Tarih boyunca kan, vahet, lm, ldrme Efendim bir de sanat sinemas var hani.
nedir bilmeyen tiyatro sahnesi, zellikle Bu sylenilenler ticari sinema iin belli
60lardaki kvrlmann ardndan, kanl bir oranlarda geerli olsa da meseleye u a-
cirit alanna dnd dense yeri. O gne dan baktmzda
dein ancak kostm deeri tayan kllar Hikye!
knlarndan kp rakiplerin boazn para-
lamaya, yahut yanmayan masa lmbasnn Sinema iddettir. nk yaps gerei
yan banda, oyunun sonuna dein ylesi- farklya yapk kalmaya mahkm bu
ne duran tabancalar patlamaya balad. ifade tr, z gerei de iddete meyyal
sosyopatla yatkndr. nk sine-
stelik pnii dramalarda deil bir tek; a- ma, bizatihi atmadan edemeyen
da oyunlarn herhangi birinde iddetin nasl bir ifade trdr. Hikyeleme zorunlu-
tezahr edeceini tahmin etmek olanaksz- luunun getirdii bir aksaklktr bu.
lat. in belki daha ilgin yan, tiyatroyla z-
delemi klsiklerin herhangi birinin, rne- Sinema, zellikle de tipik sinema, at-
in zamanmzda sahnelenmi bir Hamletin, ma anlay zerine kuruludur. atma
ada dramaturji anlaynn szgecinden iddeti dourur ya. ster bireyin
gemi zamane versiyonunda kan gvdeyi bireyle atmas olsun bu, is-
gtrebilmekte. terse bireyin iinde yaad
toplumla yahut bizzat kiinin
ma etmek, beklenen etkiyi elde etmek kendisiyle
bakmndan ok snk bir ifade tr artk
zamanmzn sinema seyretmi muhatab- te o yzden yalnzca ti-
nn nezdinde. cari sinema iin bir kurtar-
c deildir Sam Peckinpah.
Tiyatroya oranla sinemada iler daha be- Sanat sinemas denilen
lirgin tayin edilebilmekte. Gieye oynamak ve gnmzde ticaret d
isteyen bir filmin elinde, artk hibir sihri braklamayaca anlalan
kalmad hlde fevkalde etkisini srd- sinema anlay iin de es-
ren u mehur forml varsa mesele yok tetik ile estetize edilmiin
demektir: Binlerce kez denenmi anlayla bulanklat puslu ortamda dil
kotarmak kaydyla, on binlerce kez anlatl- dzleminde birbirlerinden rol al-
m hikyeyi tekrar anlatmaktan gocunma.

Bonnie ve Clyde,
may mutat alkanlk hline getirdikleri-
Sinema iddettir. nk yaps gerei
ni hatrlamakta fayda var. (Tam burada,
farklya yapk kalmaya mahkm bu
estetik ile estetize edilmi sfatlarnn
deer ykl dzlemde, birbirlerine taban ifade tr, z gerei de iddete meyyal
tabana zt anlamlar yklendiklerini vur- sosyopatla yatkndr. nk sinema,
gulamak yararsz; bilmekteyim.) imdiden bizatihi atmadan edemeyen bir ifade
uyaraym: Peckinpahn surda at ge- trdr. Hikyeleme zorunluluunun ge-
dikten resmi geit yapan isimlere dikkatle tirdii bir aksaklktr bu.
baktnzda aralarnda tahmin edilemeye-
cek miktarda gayri ticari ynetmenin ye-
mada iddetin ne kadarna izin verebiliriz?e
raldn grmek dudanz uuklatabilir.
dkmek, abesle itigal saylsa yeri.
Demek ki bir kez daha vurgulamakta yarar var:
Avrupa-merkezli (bir baka adan bak-
sinema-iddet ilikisini ele alrken ii Sine-
tmzdaysa Avrupa-merkezci) dnme
anlaynn en bariz tezahr zeminini si-
nema rnlerinde szeriz. Bu dnce
anlaynn derinlerinde sakl, muhtemelen
kklerinin izini pagan dnemlere dein
srebileceimiz kimi eler, beyazperde-
de izlediklerimize ne dzeyde arkaplnlk
tekil etmekte? Baka bir ifadeyle: Doktor
Jekyll ile Mr Hyde aslnda geirgen ve bir
tek karakter deil mi?
Demek ki ilkin muhatabn tatmin takntsn-
dan syrlmas gerek sinemann. Ardndan
insann bizzat kendisini, sonrasnda olanca
geni anlamyla evresini, nihayetinde de
tanrsn idrake ynelik sahici meselelere
ynelmesinin ardndan devirdikleriyle mev-
cut sirk maymunu dili bir tarafa brakmas.
Seyirci rntgencilie mahkm edildii
mddete sinema iddetin penesinden
kurtulamaz nk.

, Arthur Penn,1967
DOSYA
ADALETN
DDET
CELL CVAN
Yasad iddetle salanm bireysel adaleti yceltip
meru iddet ve hukuk mekanizmasn eletiren filmler-
de temel varsaym udur: iddet adaleti engellemez,
glendirir. Rutin dna kmak meru iddet aygtnn
kendini yenilemesini salar.

indeki Yabanc, Neil Jordan, 2007
Dikkat: Okuyacanz yaz yksek olursa olsun, hukuku alt etmelerinden do-
dozda iddet iermektedir.
W
lay halk arasnda gizli bir hayranlk uyan-
alter Benjamin iddetin drdklarn syler. Devletin meru iddet
Eletirisinde bireysel id- aygtnda alan bireysel ve sapkn bir
detin hukuk sistemini teh- gedik, kitlelerin gizlice nefes almasn sa-
dit ettiini syler. Ancak lar. Halkn bu tevecchnde Benjaminin
sorun, iddetin varl deildir. iddet, szn etmedii baka bir boyut daha
iddet olduu iin deil hukukun tekelin- vardr: Byk sululara hayranln bir
de olmad iin ktdr: iddet, huku- vehesi de adaletle olan ilikidir. Hantal
kun elinde olmad srece, hizmet ettii devlet mekanizmasnn arklar yznden
yasad amalar dolaysyla deil bizatihi adalet hibir zaman yerini bulamaz; by-
hukukun dnda var olmas dolaysyla le zamanlarda halkn hayranlk duyduu
hukuka kar bir tehdit oluturur. yleyse sulular, brokrasiyi aarak adaleti yerine
iddet, hukukun emrinde olduu srece, getirirler. Hukukta sapkn bir gedik amak-
amac ister yasal ister yasad olsun sorun la bireysel adaleti salamak birbirinden
karmaz. Alntnn devamnda Benjamin, ne kadar uzaktr? Bireysel iddet, hukuku
byk sulularn, amalar ne kadar sapkn tehdit mi eder, tahkim mi?

roda taciz edilince saldrganlar ldrr.

Korku filmlerinde kurbanlarn ounlukla Bundan sonra her gece dar kp adaleti
genler olmas rastlantdan fazlasn ima salamaya balar. stelik cinayetleri i-
eder: Ahlk ilkelerini, toplumsal kurallar lerken halkn basbaya aktan desteini
sekteye uratma eilimi tayan enerjik alr. nsanlar geceleri saldran, taciz eden
genler, elinde bak, elektrikli testere serserilerden ve bu serserileri durdu-
tayan bir sulu araclyla toplumsal ramayan meru iddet mekanizmasndan
ikyeti olduklar iin Erica onlarn kahra-
dzenin kurallarn renirler.
man olur. Filmin adnn da ima ettii gibi o
cesur olandr. Herkesin aklndan geip de
yapmaya cesaret edemediini Erica yapar.
Film boyunca ilenen yasad adaletin
peindeki Dedektif Mercer (Terrence Ho-
ward) filmin sonunda, erkek arkadann
katilini ldren Ericann cinayetini rtbas
eder ve Ericann yakalanmasn nler. Bura-
daki dm, Mercerin yasad iddeti rt-
bas edip hukuk dna kmas deil aksine
Ericann yasad iddet araclyla huku-
kun iine girmesi; adaleti yerine getirme-
sidir. Baka bir ifadeyle Erica, elindeki bi-
htiyar Delikanl, Chan-wook Park, 2003 reysel iddeti hukukta bir gedik amak iin
kullanmak yerine hukuku glendirmek iin
Bireysel iddet: kullanr. Dahas, adalet hantal olduu iin
Adaletin bu mu dnya? her yere ulaamaz ama Erica dar sokaklarda
Neil Jordann indeki Yabanc (The Brave dolaabilir. Ericann iddeti, yasad olma-
One, 2007) isimli filminde, gen bir ift sna yasaddr ama adalet anlay mevcut
Central Parkta dolarken saldrya urar. adalet anlayyla ayndr. Erica, siyaset ve
Erkek lr, kadn hastaneye kaldrlr. Erica brokrasiden ikyet eden teknokrat bir
(Jodie Foster) hastaneden ktktan son- ibitiricilikle arklarn daha hzl dnmesini
ra saldrganlar bulmak iin urar ama salar. Bu anlamda film, iddetin kkenleri-
abalar neticesiz kalr. Hantal ve kaytsz ni, mevcut adalet sistemiyle balantlarn
brokrasi, onu grmezden gelmi, urad kurcalamak yerine, adalet makinesinin hzn
somut iddeti ciddiye almamtr. Bunun eletirmekten baka bir ey yapmaz. Filmin
zerine Erica, adalet aramak iin yasad mesaj aktr: Elimizdeki adalet en iyisi,
yollarla bir silah temin eder. Bir gece met- keke biraz daha hzl olsa.

Kirli Harry (Dirty Harry) serisinden Nick

Loveun Kanunsuzlar (Outlaw, 2007) isimli
filmine, Steven Seagal, Charles Bronson veya
Cneyt Arkn klliyatndan James Wann
lm Emri (Death Sentence, 2007)ne kadar
bireysel adaleti yceltip meru iddet meka-
nizmasn eletiren filmler, Jordann filmiyle
benzer endieleri tar: Savclar yava ve
kaytsz, polisler beceriksiz, medya itahl ve
kahraman ikirciklidir. Fantastik bir anarist
tavrla balayp en akla gelmez muhafazakr
sonla biten Adalet Peinde (Law Abiding Ci- Testere, James Wan, 2004
tizen, 2009), seyircilerin nefretini kazanan
finaliyle szkonusu filmlerin nermesini de kant ve Jigsaw:
itiraf eder: Bireysel iddet, adalet mekaniz- Genler akll olun!
masn eletirebilir ama ortadan kaldramaz. Kantn ahlk belirleyen koulsuz buyru-
Ufak rtular adaletin glenmesi iin ge- u, ayn zamanda genel bir yasa olmasn
rekli motivasyonu isteyebilecein bir ilkeye gre hareket et
salar. Adalet kendini der. Burada sana yaplmasn istemedi-
dzeltir ve sizi sizin in eyi bakasna yapma gibi koullu bir
silahnzla vurur. durum yerine znel bir vurgu vardr: Ne
yaparsan yap, yaptn evrensel bir yasa
olacakm gibi yap. Dolaysyla Kantn il-
kesi su evrensel bir kural olmasn diye su
ileme, cinayet evrensel bir yasa olmasn
diye cinayet ileme demektedir. Ayn Kant-
ilke insan da belirler: Buna gre insan bir
ara deil, amatr ve insan hayat kutsaldr.
Testere (Saw) serisinin kahraman Jigsaw
(Tobin Bell) kanser olduunda hayatn
kutsal olduunu anlar ve insanlara hayatn
deerini retmek iin kanl oyunlar kurar.
Bu oyunlarn bir amac da sulular ceza-
landrmaktr. Jigsawn oynad oyunlarn iki
ahlki ilkesi vardr yleyse: Sa kalan, yapt-
ktlkten vazgeer ve ktlk evrensel

Adalet Peinde, F. Gary Gray, 2009
byk sulular hukuku alt et-

mek yerine, toplumun ilemesi-
ni salayan yazl ve szl kural-
lar tahkim eder. Bu filmler kan
ve iddet kadar muhafazakr
bir dil de ierir. Filmin sonunda
kurtulan genlerin iki seenei
vardr: Ya rendikleri toplum-
sal kurallara uyup uslu dururlar
ya da benzer cinayetleri onlar
da iler. Dolaysyla bu filmler,
toplumsal uzlamay salayacak
Yedi, David Fincher, 1995 sulularn nasl istihdam edil-
diklerini de anlatr.
Sinema tarihinin en zeki ve entelektel seri
David Finchern klt filmi Se7endaki ka- katili Hannibal Lecter da benzer bir ahlki
til, Hristiyanlktaki yedi gnaha karlk ilkeyle alr. Ridley Scottn ynettii Han-
yedi cinayet iler. Yedi evrensel gnah, nibal (2001) filmindeki kurbanlardan biri
katilin adaletini merulatrr. Adalet an- iini iyi yapmayan bir mzisyendir. Lecter,
lay dini motiflerle evrensellik kazanr- enstrmann iyi almad iin zavall m-
ken iddetin adalet salayc ilevi bir zisyeni cezalandrr. Burada iki su vardr:
kez daha karmza kar. Lecter mzisyeni ldrmekle su ilemitir
ama mzisyen de kt alarak ondan daha
az sulu deildir. Lecter dier cinayetleri
bir ilke olmaz; kii hayatn kutsal olduunu de benzer sebeplerle iler. David Finchern
anlar. Tastamam Kantn dedii gibi. klt filmi Yedi (Se7en, 1995), benzer bir
Korku filmlerinin genel ilkesi Kant ahlk adalet mekanizmasn dini motiflerle anlatr.
yasasdr. Bu filmlerde kurbanlarn oun- Hristiyanlktaki yedi gnaha karlk katil,
lukla genler olmas rastlantdan fazlasn yedi cinayet iler. Yedi evrensel gnah, ka-
ima eder: Ahlk ilkelerini, toplumsal kural- tilin adaletini merulatrr. Adalet anlay
lar sekteye uratma eilimi tayan enerjik dini motiflerle evrensellik kazanrken id-
genler, elinde bak, elektrikli testere detin adalet salayc ilevi bir kez daha
tayan bir sulu araclyla toplumsal karmza kar. Bu satrlarn yazar da dhil
dzenin kurallarn renirler. Dolaysyla olmak zere birok kimsenin sevdii htiyar
amalar ne kadar sapkn olurlarsa olsun Delikanl (Oldboy, 2003), muhafazakr bir

Freudiyen nermeyle adalet mekanizmasn

bu kez bilind balamnda yeniden-retir.
Szkonusu filmlerin estetii, toplumsal
dzenin etiiyle kesiir. Buradaki temel
varsaym udur: iddet adaleti engellemez,
glendirir. Rutin dna kmak meru
iddet aygtnn kendini yenilemesini sa-
lar. ster anaakm ister bamsz olsun, bu
filmlerin en nemli zellii seyirciye iddeti
gsterirken toplumsal dzenin bilindn
iaret etmesidir. Toplumsal veya Lacanc ta-
birle sembolik dzen, btn o rutin ak ve
skneti altnda kanl bir iddeti saklar. id-
det adaleti ortadan kaldrmaz, sklatrr. htiyar Delikanl, Chan-wook Park, 2003
iddet mi, zorbalk m? imleri de ierir. Bunlar o kadar oktur ki ne

Szkonusu filmler, adaletin temeli olan kadar sayp dksek, zorbaln brnd
iddeti apak gsterirken, toplumsal ide- ve kendini onlar araclyla dayatt ok e-
olojiyi yeniden-retir. Yasad bireysel itli grnmleri andran olaylar tketeme-
iddet, adalet mekanizmasn yeterince yiz. Adalet gibi ideoloji de toplumsal me-
hzl olmad iin eletirir; yoksa bireysel ruiyetini bu kanksanm biimlere borludur.
iddet ile adaletin uygulad iddet ara- Genetnin iddet ile zorbalk arasnda
snda ideolojik bir fark yoktur. Bu filmlerle yapt ayrm sorguladmzda nmze
seyircinin adalet duygusu tatmin olurken cevaplandrlmas gereken pek ok soru
ideolojik ball da pekiir. kar. Dv Kulb (Fight Club, 1999)n
Jean Genet, toplumsal dzenin iddetine zor- dnelim: nsanlar madur eden banka-
balk adn verir ve ona gre bu zorbalk en clk sistemi mi zorbalktr, bankalar hava-
beklenmedik biimlere brnr, ilk anda zor- ya uurmak m? V for Vendetta (2005)y
balk olarak ortaya karlamayan biimlere.. dnelim: Demokrasi grnts altnda
diktatrlk m zorbalktr, parlamentoyu
Bunlar sadece brokrasi gibi sembolik
bombalamak m? Celda 211 (2009) i d-
biimleri deil ama polisin esmer tenlilere
nelim: nsanlar hapsetmek mi zorbalk-
sen diye hitap etmesi, bahi karsnda dal-
tr, hapishanede isyan karmak m?
kavuka yerlere kadar eilme, kaz admlaryla
yrme, Haiphongun bombalanmas, krk
milyonluk Rolls-Royce gibi toplumsal bi-

DOSYA
HANEKENN
LMCL
OYUNLARI
FUAT ER
Hanekenin asl sylemi kesinlikle gsterdiklerinde de-
il gstermediklerinde, alan dnda sakl. Ynetmenin
iddeti gsterime sokmaktan ziyade iddetin sonula-
rndan hareket etmesi bu niyetin sonucu. Filmografisi
boyunca Hanekenin buz kameras ne bir karaktere yo-
unlar ne de herhangi bir yarg ierir. Ama o souk-
luk bambaka bir iddete yol verir.

DOSYA: AHMET ULUAY
Asl soru daha ok seyir-

ciye iddet ve iddetin tem-
sili karsndaki konumunu
nasl gsteririmdir, iddeti

nasl gsteririm deil.
Michael Haneke
M
ichael Hanekenin iddete
yaklam Holivudun mte-
risi bol ve grece yzeysel
iddetinden farkl bir yerde
konumlanr. Haneke iddeti ele alrken titiz
bir usul izler. Herhangi bir psikolojik -
zmleme veya zm nerisinden ziyade
iddet sorunsaln gzmzn nne serer.
Bu yzden iddet eylemlerini detayl bir
biimde sergilemekten ok iddetin doa- Karpuz Kabuundan Gemiler Yapmak filminin setinden, 2004
sna dair sorular sorarak seyirciyi dn-
meye arr. lk lemesindeki kara boluk-
larla seyirciye dnme pay vermesi bu-
nun ak gstergelerindendir. Haneke sine-
masn tartrken ynetmenin sadece id-
deti deil, seyircinin iddetin temsilleriyle
ilikisini de odana aldnn altn izmek
lmcl Oyunlar, Michael Haneke, 1997

gerek. rnein Bennynin Videosu (Bennys
Video, 1992)nda iddet eylemini hibir
zaman dorudan grmeyiz. Bennynin vi-
deocuda tant kz ldrmesi dorudan
ve ayrntl olarak verilmez. Benny silah
ateler, geri dner, silah tekrar doldurur,
yine silahn sesini iitiriz. Fakat bunlar
bile Haneke kendi kamerasndan vermez,
daima bir arac yoluyla seyirciye yanstr.
Bu ara Bennynin kamerasnn kaydettii
grntleri yanstan televizyondur. Pek
Mart-Nisan 2010 - HAYAL PERDES 15

Mays-Haziran 16 57
Seyircinin konumuna ynelik

eletirinin Hanekenin film-
leri iinde zellikle lm-
cl Oyunlar (Funny Games,
1997)da ak edildii syle-
nebilir. Bu filmde de iddet,
gerek anlamda gsterilmez,
sadece filmdeki (Bresson usu-
lnce yerletirilmi) mziklerle
veya katillerin yahut aile ye-
lerinin yzlerindeki ifadelerle
verilir. Bennynin Videosunda
Minyatr Cosmosda Rya, Ahmet Uluay, 1995 Bennynin cinayetin ncesi
Bennynin Videosu, Michael Haneke, 1992
ve sonrasndaki eylemlerine
sessizce odaklanan kamera,
lmcl Oyunlardaki iddeti
detayl kan ve ikence grntlerine deil,
odana yaralanm babann ayaa kalkmaya
alrken yaadklarn alarak veya dua etmeye
zorlanan annenin aresizlik dolu yzn uzun
ekimle kaydederek resmeder. Anne, baba
ve ocua musallat olan katillerden Paulun
dorudan kameraya dnmesi ve seyircinin
tatminini sorgulamas Hanekenin seyircinin
Bennynin Videosu, Michael Haneke, 1992
ikiyzllne kar yapt en sert saldrdr.
ok filminde rneklerine rastladmz bu Bununla birlikte grntnn geri sarlmasyla
tavryla Haneke, znde seyirciyi sarsmay rlen yabanclatrma, bu saldrnn dozu-
amalar. Seyircinin, izledii iddet tem- nu zirveye tar. Paulun dik bak, seyirciye
sillerine kar kaytszln krmaya alr. ynelen szleri ve bu geri sarma ile kurulan
Bunu da sklkla seyircinin samimiyetsizlii- ironik zgndergesellik phesiz Hanekenin
ni yzne vurarak gerekletirir. Bennynin seyirciyle oynad en lmcl oyundur.
Videosu rneinde aslnda seyircinin bak Sakl iddet
Bennyninkiyle zdeletirilir. Ve iddet
karsndaki/iindeki kaytszlk, bu kayt- Hanekenin asl sylemi kesinlikle gster-
szln iddetini ifa eder. diklerinde deil gstermediklerinde, alan
dnda sakl. Ynetmenin iddeti gsterime

DOSYA: TRK SNEMASININ 2009 VZYONU
Yedinci Kta, Michael Haneke, 1989

Ahmet Uluay, Ktahya-Tavanl
sokmaktan ziyade iddetin sonularndan
hareket etmesi bu niyetin sonucu. Filmog-
rafisi boyunca Hanekenin buz kameras ne
bir karaktere younlar ne de herhangi
bir yarg ierir. Ama o soukluk bambaka
bir iddete yol verir. Buzullama lemesi
(Vergletscherungs-Trilogie)nin ilk filmi olan Ye-
dinci Kta (Der siebente Kontinent, 1989)da
karakterlerin yzlerine deil ellerine, hatta Yedinci Kta, Michael Haneke, 1989
ellerine bile deil nesnelere odaklanr kame-
ra. Anne, baba ve ocuun toplu intiharna
doru ilerleyen filmde yakn plnda gste- iddete gerek anlamn geri vermeye
rilen her nesne ierdii tekinsizlikle dehet alyorum: Ac, birine zarar verme. di-
saar. Mlkiyete kar bastrlm iddet, yen Haneke iddetin doasna dair soru-
objelere ynelerek aa karken asl id- lar sorarak seyirciyi dnmeye arr.
det ailenin o suskun oturmalarnda, modern Bunu yaparken baltasn hem iddetin asl
hayat kaplayan o ar skntda sakldr; ba- faillerine (iktidar alarna) indirir hem de
bann durmamacasna hayatn kuatan nes- su ortaklarna (seyirciye); iddetle...
nelere kar nefretinde ama daha ok lmek
iin rpnnda gizlidir.

fazlasyla nem verir ve onu uysallatr-

mak, ekonomik ileyile btnletirmek,
dolaysyla verimli klmak ister. Hliyle in-
san bedeni ve hayat, kapitalizmin geliimi
iin btnleebildii/normalleebildii
srece vazgeilmez nemdedir. Bu yzden
okul, aile, ordu, hastane ve fabrikalara ya-
ylan bir iktidar a hkmfermadr.
Bu balamda Hanekenin filmlerinde ikti-
darn grnmez iddetinin yanksna dair
bir dkm yapt sylenebilir. Orta snf
ekirdek ailenin, yani norma uygun ileyiin
Michael Haneke en ideal rnei olan yapnn ska zerinde
durmas da bu yzdendir. Normalizasyon
Bu noktada zellikle leme iin srecinin sakl iddeti Yedinci Ktada eyala-
Foucaultnun modern toplumlarda ege- rn paralanmasyla aa karlrken, le-
men olan bio-iktidarn ileyiine dair menin ikinci filmi, ismi ve ileyiiyle bu par-
zmlemesinin verimli bir okumaya kap alanmay srdrr. Tesadfi Bir Kronolojinin
aralad sylenebilir. Egemen iktidarn 71 Paras (71 Fragmente einer Chronologie
aksine modern toplumlarda hkim olan des Zufalls, 1994)nda farkl karakterler ve
disiplinci iktidar, toplum nndeki plak olaylarla rl 71 anla tek kiinin gerekle-
cezalandrmay, dolaysyla iddet uygula- tirdii cinayetteki toplumsal su ortaklnn
malarn gereksiz grr. Ama bu kez iktida- olaslklar sorgulanr. Film, ekildii dneme
rn sylemi grnmeden bireylerce isel- ait gncel olaylara dair televizyondaki ha-
letirilir. Buradaki ama itaatkr, kurallara, ber programlarndan alnma grntlerden
dzene ve kendini kuatan otoriteye bo- kesitler sunar; ki bu Hanekenin hemen her
yun emi ve bu otoriteyi iselletirmi bir filmi iin geerlidir. Bu (filmi de paralayan)
birey yaratmaktadr. Burjuva toplumunun kesitlerde, nc sayfa haberlerinden
bir rn olan bio-iktidar incelikli meka- ziyade dnyann eitli yerlerinde sren
nizmalaryla bireyleri grnmeden kuatr, savalarn grntlerine yer verilir. iddetin
onlar norma uymaya zorlar. Yasa geri gerekten ne olduuna ilikin bu uyar para-
ekilmitir belki, fakat normlarn nderli- lar, hem iddet anlamndaki paralanml
inde bir normalletirme toplumu ortaya gsterir hem seyircinin iddet temsilleri
kmtr. lm, ikence, bedene kar her karsndaki samimiyetsizliini paralar hem
trl yaralayc veya lmcl mdahale de de yaam korumaya alan iktidarn huzur
geri ekilmitir. Zira bio-iktidar bedene

Karpuz Kabuundan Gemiler Yapmak,
Sakl, Michael Haneke, 1992 Ahmet Uluay, 2004
maskesini yrtar. ktidarn sakl iddeti para

para ele alnr. Bilhassa cinayeti ileyecek
olan karakterin masa tenisi oynarken toplara
nefretle ve tutulmuasna vuruunu dakika-
larca izlediimiz sahnede korkun bir iktidar
ekonomisi gizlidir.
Hanekenin filmlerini ayrntl olarak burada
deerlendirme imknmz elbette yok. Ancak
Sakl, Michael Haneke, 1992
Yedinci Ktadan lmcl Oyunlara, Bilin-
meyen Kod (Code inconnu: Rcit incomplet
baltasn hem iddetin asl faillerine (iktidar
de divers voyages, 2000)dan Sakl (Cach,
alarna) indiriyor hem de su ortaklarna
2005)ya ve Beyaz Bant (Das weisse Band,
(seyirciye); iddetle
2009)a kadar ynetmenin film program-
nn iktidarn grnmez iddetini ve onunla
birlikte seyircinin sorumsuz konumunu he-
def ald ak. Aslnda Hanekenin ksa ve
z ifadesi ok ey sylyor: iddete gerek
anlamn geri vermeye alyorum: Ac, bi-
rine zarar verme. Haneke bunu yaparken

DOSYA
GNDELK
DLDEN SIZAN
DDET: FL
AYE PAY
Gus Van Santn neden sorusuna grnrde hibir ce-
vap aramadan/yamamadan Colombine Lisesi Katliamn
anlatt almas Fil, gndelik dildeki szntnn nasl
bir yara dntn resmeder. Suun nedenine de-
il kkenine, ana rahmine gider; failler yerine failleri
evreleyen dnyaya, dolaysyla bu dnyay almlama
biimlerine odaklanr.

G
ndelik hayatn iine yerleen dern fatum (modern yazg) ite budur.
her yzey, beyazperde, TV, Kokumu, rm site toplumlar artk
PC, iPod ekran, reklm pano- Tanrlarn gazabna uramamaktadr. n-
lar, tabellar, gazete ve dergi k bir kamera objektifi, tpk bir laserin
sayfalar durmadan belleimize saldrr. yapt gibi yaanan gereklii ldrebil-
Her ey bizim iin dnr/dnlr; mek iin onu paralarna ayrmaktadr.1
bizim iin bir toplumsallama ngr- inde bulunduumuz iletiim a, hzl,
lr. Bir an olsun bizi yalnz brakmayan doru ve tarafsz malmatlarla yeni
bu iletiim ortamnda, gncelin dili bir ben, yeni bir model, yeni bir maske,
durmadan yinelenir; boluksuz, aralk- yeni bir sanr kazanmamz salar: dn-
sz, mesafesiz. Malmat bizi esir almtr.
Bu balamda Baudrillardn simlakr 1. Jean Baudrillard, Simlakrlar ve Simlasyon, ev:
ve simlasyon kavramlar soruna daha Ouz Adanr, Ankara: Dou Bat Yaynlar, 2008,
s. 52. Metindeki ayn esere atflar metin ierisinde
yakndan bakmamz salayacaktr: Mo-
sayfa numaras verilerek belirtilecektir.

dncenin znesi olur. Bu, aktalitenin

elimizden ald varolusal duyuumuzun
iadeiitibardr. Gncelin basksyla birikmi
maduriyetimiz bir i gerilime dnr.
Baa klamayan bu gerilim, iednk bir
patlamayla neden sonu ilikisine bal
kalmadan beyazperdede yer yer iddetin
grnmleri eklinde varlk bulur. Bastr-
dklarmz kolektif hafzadan szp beyaz-
perdeye skn eder; kimi zaman bile iste-
ye kimi zaman da uursuzca.
Yl 1999. Columbine Lisesi. 20 Nisan gn
Eric Harris ve Dylan Klebold adl renci-
ler, yar otomatik silahlaryla okulda on
kiiyi ldrr, yirmi drt kiiyi yaralar, ar-
dndan intihar eder. Katliama dair malmat
gnlerce medya organlarnda dolar. n-
k haberi oluturan elerin, 5N 1K mo-
delinin bir halkas eksiktir: Neden? Halkay
tamamlamak, haberden kurtulmak iin
olaya bir gereke aranr/yamanr. Fakat so-
ruya doru cevab bulmak mmkn olmaz.
Amerikan bamsz ynetmenlerinden Gus
Van Santn neden sorusuna grnrde
yann bilgisine hkimiyet. Medya adn hibir cevap aramadan/yamamadan Co-
verdiimiz bu simlakr, durmadan yine- lombine Lisesi Katliamn anlatt al-
ledii ksrdngnn ana taklanlara bir mas Fil (Elephant, 2003), gndelik dildeki
armaan daha sunar: kaytszlk. szntnn nasl bir yara dntn
Sinema bu iletiim ann iinde en ayrks resmeder. Suun nedenine deil kkeni-
alan kaplar. Gncelin bombardmanna ne, ana rahmine gider; failler yerine failleri
kar sinema bir baka imkn kucaklar. evreleyen dnyaya, dolaysyla bu dnyay
Anaakm rnekleriyle gncelin dilini, ez- almlama biimlerine odaklanr.
berini tekrarlarken bamsz rnekleriyle Henz ilk sekanslarnda bir PC oyunu
hafza alanna yerleir. Deleuzen ifa- gibi alr ekran. Bir araba yolda bir oraya
desiyle sinemayla halk zneleir, kitleler bir buraya arparak ilerler. Handiyse ku-

mandann seyircinin elinde olduu hissi

uyandrlr. Arabay kullanan babann sar-
holuu ise gereklik dzlemine sk skya
tutunulacann iaretidir. Zira film bize
hayat/gerei anlatmaktadr. Katliamn
yaand bir zaman kesiti, gelgitlerle farkl
karakterlerin muhataplnda tekrar tekrar
anlatlr. Hikye doal mecran izlemez.
Gus Van Santn kameras hem zamansal
hem meknsal dngsel bir hareketin ie-
risindedir. Kamera olayn failleri yerine tek
tek pek ok karaktere odaklanr. simler
belirir ekranda. nk ynetmen onlar
fark etmemizi ister. Birer stereotip olarak
konumlanan oyuncularn her biri aslnda
birer temsildir. Ezilmilii, dlanml, re- Sinemann doasna ve imknlarna
fah ierisindeki huzursuzluu, sorumsuz ve hkimiyetiyle Gus Van Santn ustalkl ka-
ilgisiz ebeveynleri, Amerikan ryasnn ii
meras, eletiriyi baka yerletirir. Yani
boluunu, poplerliin ardndaki kofluu,
seyircinin gzn perdede grdklerinin
hsl fark edilememenin, zneleememe-
basit dzlemine deil vizrden bakan g-
nin gerilimini anlatr film. Kamerann se-
yirciyi tutsak ettii dng, gncel denilen zn ta iine evirir. Zamann, an bel-
simlakrn ierisindeki ksrdngnn de lei beyazperdede vcut bulur ve sinema
iaretidir bir bakma. dncenin uzam olur.
Katliam gerekletirecek ocuklarn te-
levizyonda izledikleri Nazi belgeseli, bir da bir yaam alan brakmayan medya, ha-
yandan kolektif hafzann tad iddeti yatmzn her alanna szmaktadr. Gncel
iaretlerken dier yandan TV rneinden olaylar (ya da haberler) adl film insanda
hareketle iletiim alarnn hayatmzdaki bir kitsch, bir retro ya da bir porno izleni-
rolne dikkat eker: inde bulunduumuz mi uyandrmaktadr. Herkes bunun byle
ada insanlar yok etmek iin Hitlere olduunu bilmekle birlikte kimse bu ger-
ihtiyacmz yoktur. nk Hitlervari saldr- ei kabul etmeye yanamamaktadr. Si-
gan politikasyla daha geni bir yaam ala- mlasyonun gereklii tahamml edilmesi
nna hkmetmek iin durmadan yineledii imknsz bir gerekliktir. (s. 67) Gncelin
kodlarla yaratt simlasyon evrenin dn- hoyrat, dayatmac, ezici dili belleimizde
depolanr ve anlama saldrr. Her eyin ii

boaltlmtr; yaamn, lmn, sevginin, gereklik yaratrken, filmin sonunun olaya

inancn ngilizce bir deyimin betimledii bal kalmamas da katliama deil de katlia-
gibi yaammzn orta yerine kurulan ve mn, suun kkenine dair sz syleme iste-
hepimizin grmezden geldii koskoca bir inin cisimlemesi eklinde okunabilir.
sorun vardr: Salonda oturan bir fil var. ine stmz yaam biimi, gncelin
(Theres an elephant sitting in the living dili, yalnz olduumuz gereine saldrp
room) hzl, doru ve tarafsz bir toplumsallama
Filde mesafe esastr, ynetmen bir duygu vaadiyle bizi bir simlakrn iinde sa-
yaratmay asla istemez. Aksine seyircinin fil- vunmasz, yapayalnz brakmtr. Gerein
mi, katliam bir bilgisayar oyununun iindey- bulunmad yerde dzene saldracaksnz.
mi gibi bir duyarszlkla izlemesini ngrr. te bu yzden simlasyon her zaman iin
Bylelikle pek ok deikeniyle gncel adn geree saldrmaktan yanadr. (s. 41)
verdiimiz simlasyon evrenin iine st- Malmat ynnn yaratt kaotik atmos-
mz gereini yzmze arpar. Oyuncularn ferde, bir simlasyon evrende nesneleen,
amatr oluu, gerek hayattaki adlaryla fark edilmeyen insan, yarat cehenne-
temsil edilmeleri gibi eler belgeselvari bir min/kbusun iinde arar ne yazk ki ken-

dini; duygusuzca, kaytszca. Tpk Filin

sonunda okula/dzene saldran Alexin iki
sevgiliyi, Nate ve Carieyi ldrn bir
oyuna evirmesi gibi. Tpk durmakszn
evlerimizin iine, belleimize, en mahrem
alanlarmza dek szan, gereklik duygumu-
zu paralayarak algmz krelten, bakm-
z nesneletiren simlakrn i dnyamz
da katletmesi, yok etmesi gibi.
inde yaadmz, nesneletiimiz sim-
lasyon evrenden bamz kartmadka,
uzaklamadka, onun iine itile kakla
smay srdrdke Gerek bir daha
asla geri dnmeyecektir.. (s. 15)
Filmin sonunda seyirciyi apak bir gerekle
ba baa brakr ynetmen: Katliamn fail-
leri herhangi biri de olabilir; John, Michel-
le, Elias, Benny, ocuumuz, arkadamz,
komumuz Belki de biz Sinemann
doasna ve imknlarna hkimiyetiyle Gus
Van Santn ustalkl kameras, eletiriyi ba-
ka yerletirir. Yani seyircinin gzn per-
dede grdklerinin basit dzlemine deil
vizrden bakan gzn ta iine evirir. Za-
mann, an bellei beyazperdede vcut
bulur ve sinema dncenin uzam olur.
Kendi iinde tad kimi etik problemler-
le Fil, ait olduu corafyaya ikin bakn
kaotik, ekincesiz, tehirci dilini iaretler.
Bununla beraber Filin lkemizde yakn za-
manda gerekleen Bilge Ky Katliamna
dair de syleyecek bir sz olduu gere-
i, sinemann evrensel dilinin kolektif haf-
zaya, vicdana ikin olduunu bir kez daha
hatrlatr. YORUMLARINIZ N TIKLAYINIZ

DOSYA
DDETN SNEMADAK
PSKOLOJK GRNMLER
EHTNUR ZLFKAR
iddet ierikli filmlere seyircinin ilgisi, izledikleri psiko-
pat karakterlerin aslnda kendilerinin antoginisti olma-
sdr. Bu karakterler sradan, ahlkl insann hibir zaman
yapamayacaklarn yapar ve bilind fantezilerini eyleme
dkerler. Gndelik hayatn gidiatndan etkilenmemeleri
ve zgvenleri ile de seyircide hayranlk uyandrrlar.

Fargo, Coen Kardeler, 1996
nsan hayatnda hem dnce hem de Erich Fromm Sevgi ve iddetin Kayna adl
davran balamnda kanlmaz kav- kitabnda iddeti temelde ikiye ayrr: tep-
ramlardan biri olan iddet, sinemada kisel iddet ve dnleyici iddet. Tepkisel
da ska ilenen bir olgu. Sinemada iddet bir insann kendisini ya da bakas-
iddetin grnmlerini insan merkezinde n korumak iin uygulad iddettir. Kor-
zmleyebilmemiz iin psikolojik neden- kudan doan ve bu yzden en ok rastla-
lerine bakmamz faydal olabilir; bilhassa nan iddet tr diyebileceimiz tepkisel
bir neden gsterilmeden uygulanan id- iddet, lmle deil yaamla i ie olup
deti ieren seri katil filmlerindeki karak- amac bir ykm oluturmak deil koruma
terlerin davranlarn anlamlandrmamz salamaktr. Bu iddet, tehdit edilme duy-
asndan. Bu minvalde nedensiz iddete gusundan ve engellemelerin oluturduu
oka yer veren Coen Kardelerin Fargo gerginlikten doar. Bu tre ilve edebi-
(1996) ve htiyarlara Yer Yok (No Country leceimiz bir dier tavr, alc iddet
for Old Men, 2007) filmlerindeki iddet olabilir. Tepkisel iddet hastalk olarak
unsurunu karakterler zerinden incelemek grlmezken alc iddet hastala ya-
sinemada iddetin psikolojik yansmalarn kn unsurlar ierir. nk burada ama sa-
grmemize olanak salayabilir. vunmak deil zarar vermektir; gerek olan

klacaktr. Dolaysyla bir yaam yaratmak-

tansa yaam yok etmeyi seip gszl-
n kendince amaya alacaktr.
Fargo ve htiyarlara Yer Yokta merkeze
yerleen iddet, dnleyici iddete girer.
Fargoda kadn karan sulularn tavrlar,
konuma tarzlar ve kendi ilerinde yaa-
dklar eliki, bu iki insann da birtakm
sorunlar olduunu gsterir seyirciye.
zellikle sululardan Grimsrudn tam bir
dnleyici iddet uyguladna ahit oluruz.
Filmin balarnda gayet soukkanl bir ekil-
Fargo, Coen Kardeler, 1996 de nce polisi, ardndan kendilerini gren
arabadaki iki kiiyi ldrmesi bu ynde bir
bozmak gibi akl ile badamayan bir y-
iddeti ierir. Kardklar kadna nedensiz
nelim tar. ounlukla ocuun edindii
yere kt davranmas, onu hi umursama-
bilgilerle etrafnda grdklerinin elimesi
mas ve genellikle suskun olmas da kendi-
zerine yaama ve yaamn gvenilirliine
sinde bir sorun olduunun gstergeleridir.
duyduu inancn yklmasndan doar.
Filmin sonlarna doru kendisine kar
Tepkisel iddetin aksine yaamla i ie gelen ortan yine hi dnmeden ldr-
olmayp yaamn yerini almay amalayan mesi, hatta aa bileyicisinden geirmesi
ve yaamdaki boluun hastalkl bir gs- Grimsrudn lm sevmek gibi hastalkl bir
tergesi olan dnleyici iddet, gsz olan tavra sahip olmas ile aklanabilir.lmse-
bireyin mutlak bir edilgenlie katlanama- ver insanlar gemite yaar, duygusal ama
masyla reticiliini iddet eklinde ortaya herkesten uzaktr, kabul ettikleri deerler
koymasdr. Bakalar tarafndan dnt- sradan insannkilerin tam tersidir. Onlar
rlp deitirilerek pasif hle gelen insan, heyecanlandran ey hayat deil lmdr.
aslnda kendi etrafn deitirme ve dn- Baarlarn yaam yok etmek zerine kur-
trme arzusu duyar. Eer ki kii bu glere duklar iin de iddet onlara gre bir hayat
sahip olabilecek durumda olmasna ra- tarzdr. Filmde sulunun uygulad iddet,
men bunlar kullanamyorsa ya baka bi- ancak bylesi psikolojik zmlemeler er-
rinin hayatna katlp etkin olmad hlde evesinde anlamlandrlabilir.
etkinmi gibi hissedecek ya da yok etme
Fargodaki dier sulu Showaltera ve uy-
gcn kullanacaktr. Yok etme gcn
gulad iddete baktmzda Grimsrud
kullanmas iddete bavurmasn kanlmaz
ile ayn olmadn grrz. Showalter,

Grimsruda gre daha kibar,

daha elimsiz ve aslnda daha
korku dolu bir tablo izer. zel-
likle filmin balarnda herhangi
bir insanda grlebilecek tep-
kiler veren bir suluyken, sonra
sanki Grimsrudun beenisini
kazanmak iin iddete eilimi-
ni arttrr. Fidye parasn almak
iin geldii otoparkta kadnn
babasn, srekli kzn sorduu htiyarlara Yer Yok, Coen Kardeler, 2007
iin ldrr. Otopark grevlisini
de ldrerek dnleyici iddete katil, yoksa tersine, ldrme sorumlulu-
bavururken yine de Grimsrud kadar lm- undan feragat ederek kaderin emrettiini
sever bir tavra brnd sylenemez. infaz eden sekin bir varla m?
Kadnn babasnn otoparka giderken ya- Chigurhtaki dnleyici iddet eilimleri,
nna silah almas ve paray verdikten sonra polis taklidi yaparak iki polisi ldrmesi,
kendisini vuran suluya ate etmesi, sulu- gayet rahat kua ate etmesi ve motel oda-
lardan farkl olarak koruma amal tepkisel snda adam soukkanl ve seri bir ekilde
iddete rnek tekil eder. ldrmesinde izlenebilir. Bu rnekler bize
htiyarlara Yer Yoku incelediimizde katil katilin bir lmsever olduunu syler. Ke-
olan ana karakter Chigurhun Fargodaki sinlik peinde koan, dzenli, saplantl ve
Grimsrudtan ok daha fazla dnleyici bilgi kiiler olarak tanmlanan lmseverler,
iddet uyguladn grrz. Filmin baya yaamay sevmiyorlardr ya da yaama
nda polisi kelepeyle souk bir ekilde kar umursamaz bir tavr ierisindedirler.
ldrmesi, yolda arabay durdurup iin- Chigurhta bu zelliklerin hepsi grlebilir.
deki adam da ayn rahatlkla ldrmesi Moss ile karlatnda istikrarl ve kendin-
hastalkl olduunun sinyallerini verir. Sa- den emin aralksz ate etmesi, bacandan
tc adamn hayatn, yaz turada doruyu yaralandnda il almak iin gittii marke-
bilmesi zerine balamas kendi kurduu tin nnde gayet rahat bir tavrla yangn -
kurallara gre yaadn gsterir. Dne karmas ve sonrasnda ac ekmesine ramen
dne ykselen para arkfelei temsil eder yarasn bilgilikle tedavi etmesi lmsever-
adeta. Bu arka hkmeden, lm ve yaam liini gzler nne serer. Kendinden emin,
kararlarn kendi kk kaprislerine gre bilgi bir tavrla Yolculuun sonunu biliyo-
alabilen omnipotan bir yapya m yknr rum. deyii de yine lmseverliini vurgular.

ntrr. Bylece bir zamanlar bastrdk-

iddet ierikli filmlerin amacnn nesnele- lar ile yzleecei yerde, onlar artk bas-
mi insann heyecann tatmin etmek oldu- trmak yerine kendi dna, yani bakasna
unu gzden karmamamz gerekiyor. Bu- (anathemasna) atar (yanstr).
rada seyircinin psikolojik durumu da nem Peki ama seyirci filmden neden memnun
kazanyor. nk modern toplumda nesne- ayrlr; tekrar seyreder veya benzerlerini
leen insan, bu durumdan biraz olsun kur- grmeye gider? Nefret bu kadar younsa
tulmak iin iddet ierikli filmleri izleyerek tekrar seyretmeye neden rabet gsterir?
znelemeyi umut ediyor ne yazk ki. Bu da yanstmal zdeim mekanizmasnn
zdeim ksmdr. Bu kurgu karakter, sra-
Moss ile Chigurh arasnda bavurduklar dan, ahlkl insann hibir zaman yapama-
iddet asndan bir benzerlik grnmez. yacaklarn yapar ve bilind fantezilerini
nk Moss dnleyici iddetle, yani yok eyleme dker (acting-out). stne stlk
etme arzusuyla yaayan biri deildir. O, bu psikopatlar, sradan insann hayranln
aslnda kendisine yneltilen tehdit kar- eken baz zelliklere sahiptir. Gndelik
snda bir koruma alan amak ister ve bu hayatn gidiatndan etkilenmedikleri iin
yzden Chigurha kar tepkisel iddet uy- seyirci zerinde ok gl bir izlenim bra-
gulamaya alr. kr, zgvenleri ile gpta uyandrrlar.
Chigurh karakteri, sradan sinema seyirci- Peki Chirgurhdaki bylesine bir yok etme
sinin bir antagonisti (anathemas) oldu- arzusu nereden kaynaklanr? nsann nes-
undan btn yanstmal zdeimlerin de nellik durumunu ap salt insan olamamas
hedefi hline gelir. Sradan olabilmek iin bunun balca sebebidir. Sadizmin z-
btn arlklarn bilindna iten kii/ n oluturan bir canl zerinde tam bir
seyirci, karsnda bastrd zellikleri egemenlik kurma drts de yok etmeyi
grdnde bunlarn kaynann aslnda amalayan iddetin bir alt sebebidir. Bu
kendisi olduunu hissetmemek iin nor- iddette, gce sahip olma, kontrol elinde
malden youn bir tepki gsterir. Bunun bulundurma temalar ikin bir hldedir. Bu
sadece senarist-ynetmen ibirlii ile re- temalar ieren iddet, normal bir bireyin
tilmi kurgu bir karakter olduunu unutur yaama istei kadar youn ve gldr.
ve yle bir hle gelir ki oyuncuyu yolda nk yaanmam bir yaamn sonunda
grse saldrr. Ruhunda meydana gelen zorunlu bir ekilde meydana gelir. Chigurh
byk bir fke ve nefret dalgas, onu te- ldrmek iin yanstmal zdeime ihtiya
melinden sarsacak raddeye varabilir. Bu hissetmez. nk o, iddet duygularn
yzden de fkeyi daha byk bir fkeye bilindna itebilen birisi deildir. Hatta
ve nefreti de daha byk bir nefrete d- tersine bu durum, onun uygulamalarnda

bir slba evrilir. Chigurh ldrrken kar-

sndaki onun iin bir nesneye dnr,
yani kurban bir hayvandan farkszdr.
Bir insann karsndakini bir nesne ya da
bir hayvan gibi grmesinin sebebi nedir?
Bir insan karsndakine balayan anlam
ba bu kiide neden olumamtr? Chi-
gurh bir bebekken annesi ile byle bir ba
kuramam mdr? Bir bebein en temel
psikolojik ihtiyac, hatta nrolojik refleksi
byle bir balanmay gerekletirmeye
yneliktir. Hatta Freudun o temel ig- Koltuk Deneklerinden Kanat Yapmak, Ahmet Uluay, 1994
htiyarlara Yer Yok, Coen Kardeler, 2007
dleri bile bebei bu balanmaya iten
hislerdir. Minik bebek, karsndakinin ba- risinde kvranr. En nihayetinde lme ya da
lanmaya demeyecek bir ey olduuna bir toptan bir ykma doru kayar.
kez inandnda ise artk etrafndaki her- Nesneleen insan meselesi gnmzde
kes eyleir, birer nesne hline gelir. neredeyse her alanda olduu gibi sinema-
Bylesi bir iddetin bastrlmas nasl gerek- da da nemli bir sorun. Sinemada ykma,
letirilir diye sorduumuzda, cezalandrlma sadizme ve iddete artk fazlasyla yer veri-
duygusunun denenmesi nerilebilir. Ama as- liyor. Coen Kardelerin nihilist bir tutumla
lnda tek zm, insann znde sahip oldu- ektikleri bu iki film gibi birok rnekle kar-
u yaratcl ve insanca glerini retici bir lamak mmkn. Bylesi filmlerin ortaya
ekilde kullanabilme becerisini gelitirmektir. konulma amalarnn nesnelemi insann
Gnmz hayat algsnn, yani yaamay heyecann tatmin etmek olduunu gzden
sevip lmden korkmann tam tersi olan karmamamz gerekiyor. Sinemada iddetin
bu durum nasl aklanabilir? Makineleen zmlemesini yaparken hitap edilen seyir-
insan, kendi znden uzaklap artk nesne cinin psikolojik durumu da nem kazanyor.
olmann tesine geemiyorsa hayatn nasl nk modern toplumda nesne hline gel-
anlamlandrabilir? Mekanik aralar canllar- mek zorunda braklm birok insan, bu du-
dan daha ok seven cansz ve mekanik bir rumdan biraz olsun kurtulmak iin (kendisi
zihne mahkm edilen insan, artk bir tketim uygulamasa bile uygulandn grd)
nesnesi hline gelir. Peki, bir nesne olarak iddet ierikli filmleri izleme yoluna giderek
yaratlmayan insan nesneletiinde ve etra- znelemeyi umut ediyor ne yazk ki.
fndakileri de birer nesne olarak grdnde
ne olur? Yok olma yolunda umutsuzluk ie- YORUMLARINIZ N TIKLAYINIZ

DOSYA
AH MNEL DDET
SELM KARLITEKN
Varoluun tekinsizliini iaret eden beden, iddeti,
mahreci klar. Szn mahre yeri dudaklardr, alan
az dnyay konuur; sinemada mahre bedenleir-
bedendir, beden darya huruc eder (perdeye/yzmze
arpar/patlar). Sinema bu ifte hareketin, apraz etki-
leimin temsili deil, kendisidir. Bedenin kendisi (sine-
mann buras) iddet hline gelir.

Sakl, Michael Haneke, 1992
K
ulamza iddete dair alnan Zikrettiimiz iki sorunun mtereklii yarat-
onca szden sonra dahi me- ma iiyle ilgilidir (daha dorusu birliktelik-
seleye aldrsz kalabiliyoruz leri, yaratma iinin kendisini oluturur, sa-
(unutkanlk bastryor!), dahas dece yrtlma olarak tezahr eden bir nafiz)
soru kendini sormuyor bile: iddetin zama- -ve sinemann ne olduu sorusu yalnzca
n kimde iler? Nasl veya ne deil; zneye burada sorulabilir-; bu iki soru yaratmann
dair, zne-olularda zaman/uzayn alna apraz hareketini aar. nsan kimdir so-
dair, her an almasyla birlikte, tekilerle- rusunun metafiziin drt temel belirlenimi
birlikte, bu aln -ki zamanla meknn erevesinde, metafiziin stesinden gele-
aras alr- kendini zne olarak bilmesi, cek (berwindung) bir ayklktan yneltildii
znenin grmeden tank olduu bir tecr- Metafizie Girite Heidegger yle der:
be alan aar ve kendini bu aklkta bulan nsann znn belirlenmesi zsel
sormak zorundadr: Buras kimdir? olarak bir sorudur Her zaman var-

lmcl Oyunlar, Michael Haneke, 1997
lktan yana nasl durduuyla balantl Bir btn olarak varlk, egemen olarak,
olarak sorunun koyulmas gerekir baskn gelendir (berwltigende), evve-
[Parmenidesin dnme ve varlk li anlamnda deinondur. Fakat insanlk
ayndrna binaen] Varlk (Sein), kta deinondur, baskn gelen hkimiyete
durmak, belirmek, gizlenmemilie adm ifa olduu srece; nk insanlk z-
atmak demektir. Bunun olduu yerde, sel olarak varla aittir/racidir. Bununla
yani varln hkim olduu yerde dn- birlikte insanlk, belirttiimiz anlamda
me de egemendir ve varla raci olarak (hkm sreni alr ve onu akla gir-
vuku bulur. Dnme kendini kendinde meye brakr) iddet-icra ettii iin de
gsteren sabitin kavrayc bir-durua- deinondur Varolanlarn (seiende) a-
getirilmesidir1 Varln ve dnmenin a vurulmuluu, insann her eyden ev-
egemenliinde (Walten) insan nedir?... vel kendisi olmas iin -yani, varolanlarn
Fakat insanln kendisi tarihsel oldu- arasnda iddet (Gewalt) icra ederken
undan, onun kendi varlna dair soru tarihsel olmak- stesinden gelmesi ge-
ekil deitirmelidir: nsanlk nedir?den rekendir Tm iddet-icralarnn do-
nsanlk kimdir?e [Antigonenun ilk layszca darmadan olduu tek bir ey
korosunu binaen] nsan, tek kelimeyle vardr: lm. Tm bitirmelerin tesinde
to deinotatondur, en tekinsiz olandr bir son, tm snrlarn tesinde bir snr.2

iir, varolanlar szle aralayarak insann

Tiyatro her eyden nce metnin teces-
mesken tutaca akl aykladndan
smdr, metne ten ve kan, nefes ve du-
iddet icrasnn kkensel ifadesidir; varo-
luun iddeti kendini terennm eder. Bu ru katar; bunun yannda sinema bedeni
anlamda dnyaya kulak vermek, dnyada tecessm eder, onu imler klar; sinema
olmak hline kazldr.3 Varolu sessizce daimi surette eli kulanda bir bulunu
kendini duyurur. itilen, zamann geiidir; sunmaz, eylerin birliinin lmller
insan iirsel olarak hayatn srdrr, zaman iin imknszln ifa eder ve sonlulu-
geirir. Bu srgit karlamada (Auseinan- u ak eder. Bu anlamda sinema, Bilim
dersetzung) barnlr. Bu barnma, bedensel- Devriminin hayatmzdaki/hayatmz te-
dir; vcudun titreimleri, birlikte-olmann cessmdr, dnyann bir ikinlik yzeyi
meknnda dnyaya dair mterek bir ton olarak bizi sarmalamasnn kurgusudur.
ekseni tesis eder. Messes nizam siyasaln
alan, havann iletkenliinin harekete gei-
eyden nce metnin tecessmdr, metne
rilmesidir ve burada hareket, bedenleri s-
ten ve kan, nefes ve duru katar; bunun
rkler; varlktan dnyaya -iddetle- alrz.4
yannda sinema bedeni tecessm eder,
iirin szle olan bu asli birliktelii, aklmz onu imler klar6; sinema daimi surette eli
bamzdan alp dnyaya brakyorsa sine-
kulanda bir bulunu sunmaz, eylerin
ma ne yapabilir?5 En iyisi iire sormak:
birliinin lmller iin imknszln ifa
iirinde asla yapamayacaksn eder ve sonluluu ak eder. Bu anlamda
Bressonun filminde yaptn sinema, Bilim Devriminin hayatmzdaki/ha-
Evinden kam bir yk eeiyle yatmz tecessmdr, dnyann bir ikinlik
yzeyi olarak bizi sarmalamasnn kurgusu-
Bir sirk filinin gz gze geliini
dur (mundus est fabula): eylerin bilinemez
Asla anlatamayacaksn mertebelerde eyliklerinin unutulduu
(zzet Yasar, Asla Yazamayacaksn O iiri) -ilevlere indirgendii- geici bir varolu
Dnyaya gelmenin iddeti, perdede -szde sahasndan madde-olularn dnya matrisi-
olduundan farkl bir ekilde- bedenlerin nin malzemesi hline geldii teknik bir (Kar-
ses grnt ve bakn kesiiminde tehir tezyen) uzaya getirilmesidir. Bu noktada
olunarak kendilerini anlama koyvermele- insan bedeni gzn nfuz ediinin devin-
riyle gerekleir. eylerin uzakszlat bir duyumuyla [kinesthesia: bedenlerin hare-
ilikilenmede burann, insann vcudunu ketlerinin algs, hissi, anlam]7 modern
yonttuu ve bedenin zaman aralklarnda beden kinetii8nin kesiimi hline gelir.
tecessm eden, mekn hllerine dnt Nihayet bata sorduumuz soru/lar
bu varlk okumas gze arpar! Tiyatro her (iddetin zaman kimde iler? ve Buras

sanaty ak eder. Szkonusu adil olmaya

dair bir emir veya buyruk deildir; birlikte
olmay yaanlr klacak temel duyarllklarn
soru olarak sorulmasdr ve beden, bah-
settiimiz imleyiini ortaya koyar, dnyay
kesip atar, nmze, bir sakalm sorusu
olarak brakr; bunu byle bilelim diye.11
NOTLAR
1. Burada dnme olarak evrilen kelime
Heideggerin Yunanca noein iin karldr;
Heidegger bunu Almancaya Vernehmung ola-
rak evirir. Bu kelime kendini gsterenin, be-
htiyar Delikanl, Chan-wook Park, 2003 lirenin, kendine gelmeye brakmak; tankla
armak, ifade almak; eylerin nasl gittiini
kimdir?) akacaklar mecraa kavutular:
ve durularn sorgulamak anlamlarna gelir.
varoluun tekinsizliini iaret eden beden,
Temel lkesi [Der Satz vom Grund]nde noein,
iddeti, mahreci klar. Szn mahre yeri Vorstell olarak evrilir; bu da en basit anlamyla
dudaklardr, alan az dnyay konuur; ne, akla koyma, brakma anlamlarna gelir.
sinemada mahre bedenleir-bedendir, nsan, polemosta, varln kendisinin akn edi-
beden darya huruc eder (perdeye/y- inin vuku buluunda imknldr ve dnyann
zmze arpar/patlar). Sinema bu ifte tezahr edii onda zsel bir kaytllk olarak
hareketin, apraz etkileimin temsili deil, bulunur; insan dnyay bulunua, mevcudiyete
kendisidir. Bedenin kendisi (sinemann getirir. Bylece insan bu vaka zre tarihe girer;
buras) iddet hline gelir.9 nk her insanln tarihsellii, insann vuku bulduu d-
beliri artk tankln inkr edilemezliini nmede alr, insan burada aa kar.
ortaya koyacaktr. Sinema dnya ikin ya- 2. Martin Heidegger, Introduction to Metaph-
ratmann ilk formudur; sonugelmez bir id- ysics [Einfhrung in die Metaphysik, GA 40],
detin zamann aralar ve gereklii bler.10 ev: Gregory Fried ve R. Polt, 2000 [1935]:
Hanekenin Saklsnn son sahnesindeki Yale UP, s. 146-168 [105-120].
jestle tm film geriye atan bir ekilde kat 3. Nicholas Chare, Francis Baconda grl-
edilir; gndelik hayatn yollarnn messes t sorununu ele ald makalesinde resim ve
nizamn tesis eden aralklar alr, kaldrm- mzik ilikisini yle aklar: Bata lklarn
lar bir tutan sva dklr, mazlumun bak- neet ettii lk vardr. Bata aclarn neet
lar altnda lme istei hem zalimi hem de ettii ac vardr. Bata grlt vardr. Grlt,
tekil ve oulun darsndaki tekilliktir. Alg ve

nesneleri grltden sadr olur ve ortaya - Sloterdijkc (ibid.) bir formlle yle zetleye-
klarnda grlty bastrrlar. (Regarding lim: Artk eletirinin konusu yanl iddetin sor-
the Pain, Angelaki, 2005, 10:3, s. 140). gulanmasdr ve burada yanl iddet dnyada
4. Dnnce grdm ki tabanndan yere olmakl tehlikeye atan her eyi ierir.
mhlanm gibi topraa ballktan oluyor 10. Birbirimize bir filmi izleyip izlemediimizi
bunlar. Yeryzn yrta yrta adm atyoruz. sorduumuzda aslnda bizi blen uzamlar kal-
Ayrlklara dayanamyoruz. syan bu, bamza drmay talep ederiz. Bir filmin yzeyi, ahitlii-
gelenlere raz deiliz. Cahit Zarifolu, Yaa- mizde bedenimize katlr, bam gzm stne
mak, 1990: Beyan Yaynlar, s. 114. gelir; vcudumu katmanlar dokunularm o-
5. Eskiler iz srerdi./Biz muttasl aryoruz yeni ullatrr. Anlamn mtereklii (imdilerimizin
insanlar./Aryoruz alemin i yznden zihnimi- izlerinin namevcut mevcudiyeti) blnr, para-
ze/Yansyan bir tasarmla gerei. smet zel, lanr, paylalr ve kapanmaz bir yara olarak gze
Bir Yusuf Masal, 2000: ule Yaynlar, s. 77. gelir. Bakasnn arzusunu byle de dnmek
gerekir.
6. Jean-Luc Nancy, The Ground of the Image,
ev: Jeff Fort, 2005: Fordham UP, s. 65. Ayn 11. Bir son sz (ve aslnda bu yazy sonlan-
okumay Bresson yle dile getiriyor: Model. dramaymn itiraf dolaysyla soruyu ne-
Onu hayata geiren ey (szler, hareketler) brakan bir mdahale): Grme sorunu, grme-
tiyatrodaki gibi karmzda grntsn can- nin ekli meselesi tarihselliinde gelenekseli
landran ey deil; onu, kendi grntsn bedenlenir. Modernite ve duyumlama zerine
yaratmaya iten eydir Robert Bresson, Sine- Batda birok alma yaplmakta. Umarz nasl
matograf zerine Notlar, 2000: Nisan Yayn- grdmz, hissettiimizi bizde sorarz. Na-
lar, s. 83. izane ryet kavramn, tasavvuftan kelama ve
felsefeden hukuka, kltrmzn tm alanlar
7. Jean-Luc Nancy, Muses, ev: Peggy Kamuf, kat eden (kat etmi) bir dnya hlini dn-
1996: SUP, s. 106 n19. meye balamamz nereceim.
8. Peter Sloterdijk, Mobilization of the Planet
from the Spirit of Self-Intensification, TDR:
The Drama Review 50:4 (T192) Winter 2006.
9. Sras gelmiken unu da sylemek icab edi-
yor: iddet kart olunamaz, bu yaratma ve
tekilliin kapanamaz farkna kar olmak demek-
tir. Bu zmnen dnyann oldu bittiye getirilmesi,
olana boyun eiin merulatrlmasdr. Kapita-
lizmin bildiimiz tek kresel kre imgesini serma-
yeletirmesi bizi yanltmasn, bu temel dlem,
iddet yasayla mterilerine, insanlklarn ask-
ya almalarn gerektiren bir tabu sunar. Meseleyi YORUMLARINIZ N TIKLAYINIZ

PERSPEKTF Film ortamnn bizatihi kendisi, her-
hangi bir sinema geleneinden ba-
msz bir ekilde bir hayalet evdir.
Bir baka deyile her film, hayaletle-
ri ve ifritleri besleyip yetitiren birer
phantomachia yahut hayalet fabrika-
sdr. uluayn sinemas, bizatihi bu
-2-
hayalet evin etrafnda dner; onun
filmleri phantomachia zerine sine-
masal birer dnme denemesidir.
MCD- PERDE DE BR ZLL- HAYLDR MD
AHMET ULUAYN
HAYALET PERDES
hayalet fabrikasdr. Uluayn sinemas,
CHAT ARN bizatihi bu hayalet evin etrafnda dner;
Perde-i zll-i hayl yahut onun filmleri phantomachia zerine sine-
Hayalet Perdesi masal birer dnme denemesidir. Optik
Dlerin balangcnda seyrettiimiz evlerin
Asuman Suner, Hayalet Ev (2006) adl ki-
duvarlarnda oynaan sinemann hayalet-
tabnda 1990 sonras yeni Trk sinemasn
leri bunu ima eder. Filmlerin hayalet ev
tekil eden filmlerin merkezinde birer ha-
olduu sylendike kastolunan elbette ki
yalet ev olduunu iddia ediyordu.1 Yeni
vampirlerin acayip hayatlarn konu edi-
Trk sinemas hakknda ortaya atlan bu
nen gotik filmler deildir; fakat tmyle
iddia isabetli olsa bile hayalet ev kavram
filmin hayaletli doasdr, yani uzaktan-var-
bylesi snrl bir ereve iine hapsedile-
olmadr (tele-presence). Jeffrey Sconceun
mez; nk film ortamnn bizatihi kendisi,
kavram dn alnarak ifade edilirse film,
herhangi bir sinema geleneinden bamsz
ifritlerin musallat olduu medya (haunted
bir ekilde bir hayalet evdir. Bir baka
media)nn uzaktan-grntl bir biimidir.2
deyile her film, hayaletleri ve ifritleri bes-
Uluayn Optik Dlerdeki kendi cmle-
leyip yetitiren birer phantomachia yahut
2. Jeffrey Sconce, Haunted Media: Electronic Presence from
1. Asuman Suner, Hayalet Ev: Yeni Trk Sinemasnda Aidiyet, Telegraphy to Television (Durham; London: Duke University
Kimlik ve Bellek (stanbul: Metis, 2006). Press, 2000).

PERSPEKTF
lerinde u anki var-olanlar dnyasna olan

bu zamansal-meknsal uzakln bahsi ge-
er: Uzun klar, o kyler Geceler boyu
mistik ve fantastik bir sinema olan, duvar-
larnda glgelerin oynat o kyler yok
artk... Osmanl glge oyunlar iin yazlm
bir perde gazelindeki u ifadelerden ilham
alarak syleyecek olursak sinema, yaanm
zamanlarn hareketli izlerinin akp gittii,
gelecek zamanlarn ima edildii ve seyircile-
rin imdiki zamanlarnda kendisini her defa- Optik Dler, Ahmet Uluay, 1993
snda yeniden tecrbeye sunan bir hayalet
olutur.4 te bu yzdendir ki lem-i kevni
perdesi (perde-i zll-i hayl)dir:
temya misldir perde (Perde[ye bak-
Sret-i zhiri bir zll-i hayldir perde mak], sanki Olu dnyasn[n geiciliini]
lem-i kevni temya misldir perde seyretmek gibidir). Eer perde, mutlak bir
Mcid-i perde de bir zll-i hayldir imdi var-olmay ima ediyor yahut sabit ve sar-
slmaz bir Gsterilen (Le signifi)i iaret
Vakt-i mstakbele bir nisbet-i hldir perde3
ediyor olsayd burada gazel airinin tercih
Hayl yahut Arada-olan-ey
Yukardaki msralardan da anlalaca 4. Perde gazellerinde bahsi geen hayl kavram, mt-
zere glge oyunlar iin yazlm perde ehayyileden veya mtevehhimeden hsl olan hlya (la
fantaisie; lillusion) yahut kurmaca anlat (la fiction nar-
gazellerindeki hayl kelimesi, ne dnya- rative) eklindeki yorumlarn ve aklamalarn snrlarn
gerekliinin kart olarak konumlanr, ne bariz bir ekilde andrr. Zira burada bahsi geen hayl,
slm felsefe geleneindeki nazar irfan okulunun kurucu
de kurmaca anlatlar reten hayalgcnn babalarndan saylan bn Arabnin Varlk metafiziinde
eseri eklindeki bir anlamla kaytlanabilir. var-olma ile yok-olma arasnda salnan fanilerin mertebesi
Burada mevzuubahis olan hayl, fictif (kur- ve mevkii -yani orta lem- olan Olu dnyasn tanmlarken
kulland hayl (imaginatio) kavramyla yakndan ilinti-
maca) yahut fantastique (hayalgc mah- lidir. Geri bn Arabnin ontolojisini oluturan be varlk
sul) olan haylden ziyade, var-olma ile mertebesi (hazert- hamse) ierisinde duyularla alglanan
dnya, uhud lemidir; Hayl mertebesi ise Misal lemidir
yok-olma arasnda asl kalmadr. Hayl, ne ki, manev olanla madd olann birbirine temas ettii ara
var-olmadr ne de yok-olmadr; o, arada- mertebedir. Fakat bir baka cihetten, Corbinin de belirttii
gibi, bn Arabye gre, aslnda tm evren -yani Olu dnyas-
Varlkn daima faal bir ekilde kendi kendisini hayal edi
3. Karagz Perde Gazelleri, Hazrlayan: nver Oral (Ankara: srecidir (Imaginatio yahut Magia divina). Hayl, evrendeki
T.C. Kltr Bakanl Yaynlar, 1996), (IX numaral perde tekevvn (oluu) mmkn klan yaratc kuvvettir ki O, her
gazelinin 1-2 numaral beyitleri). Makale ierisinde bu an ayr bir tecellidedir, yeni bir olutadr (Klle yevmin Hve
esere yaplacak bundan sonraki atflarda KPG ksaltmas f en). (55:30) bunu ima eder. Bkz. Henry Corbin, Alone
kullanlarak gazel numaras Roma rakamlaryla, beyit with the Alone: Creative Imagination in the Sufism of Ibn Arabi
numaralar ise Arap rakamlaryla gsterilecektir. (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1997).

PERSPEKTF
Karpuz Kabuundan Gemiler Yapmak, Ahmet Uluay, 2004
edecei kelime hi kukusuz lem-i kevn olmak cihetinden tastamam bir hayalettir.
(Olu dnyas) deil, lem-i vcd (Varlk Gidenlerin izlerinin dourduu hayalet-
dnyas) olurdu. Hlbuki perde gazeli a- silie ilveten var-olan eyler de kendi i-
irimiz Hsnnin burada bahsettii Varlk lerinde ayn kalmaz, her an bakalar ve
(Vcd) yahut var-olma (mevcdiyet) deil, farkl bir eye dnr; bylece her an bir
Olu (Kevn)tur. Olu dnyas, sadece var- nceki andaki hlini bir hayalet olarak geri-
olanlarn deil ayn zamanda yok-olanlarn de brakr. te bu yzden eya hayaletlidir,
dnyasdr; nk var-olanlar (mevcdt) hayalet ire hayalettir:
ayn zamanda her an peyderpey yok- Gelenler hep giderler mahv olurlar t
olmakta-olanlar ve nihayet yok-olanlar Hayl ire hayldir grnen ey6
(madmt)dr.5 Zamansalln dnt-
rcln hie sayan aynlk mantnn
6. Bu sr, Karpuz Kabuundan Gemiler Yapmakn biti sah-
dourduu elikileri bir tarafa brakp nesine de damgasn vurur. Recep, Mehmete yeni yazd
sylersek Olu dnyas, arada-olan-eylerin bir senaryodan bahseder ve hikyeyi anlatmaya balar. Se-
naryoya gre, lpa lpa kar yaan souk ve frtnal bir k
dnyasdr. Arada-olan-ey ise ya var- gecesinde deirmencinin kaps alnr. Deirmenci, Acep
olmadan yok-olmaya doru yzd iin bu saatte kimdir bu gelen? diye korkar. Derken kapy alan
kii seslenir: Hey, deirmenci! Budaylar var tlecek.
yar-hayalettir yahut da ne var ne de yok Deirmenci bir de bakar ki, bu gelen normal bir insan deil.
Cin midir acaba? Yoksa lm melei mi? Kimbilir! Recep
5. Fakat var-olanlar tmyle yok olduklarnda dahi, bu mut- tam bunlar syledii srada, gerekten de kafadarlarn
lak yokluk deildir. Bir kere var olmu olmalarndan tr bulunduu avlunun kaps ve pencereleri rzgrn etkisiyle
dnyada braktklar izler ve yaanmlk, onlar mutlak birer tekinsiz bir biimde aniden kendiliinden alverir. Bir de
hayalete dntrr. ne grsnler! Darda frtnaya elik ederek tipi yayor!

PERSPEKTF
Gelmekte-olan
Eer eya hayaletli ise, var-olanlar hayalet
ire hayalet ise bu durumda sabit bir ken-
diliin ve cevherin varl muhldir; meer
ki buna kendileme (la subjectivation), fert-
leme sreci (le processus dindividuation)
yahut -kulaa elikili gelse de- hareketli tz
(hareket-i cevheriyye) denilmi olsun. Hayalet
Optik Dler, Ahmet Uluay, 1993
ile ilikiyi mmkn klan ise izdir, yani zll
(glge): Mcid-i perde de bir zll-i hayldir dnyadan geip gitmi ruhlarn hayaletlerini
imdi (Perdeyi icat eden kii de imdi bir gstermez, fakat gelecek hayaletlerin, yani
hayalin glgesidir). Glge oyunu perdesinin henz buraya intikal etmemi ve henz im-
mucidi de sonunda ld ve bir glgeye d- dide meydana kmam hadiselerin geliini
nt: O imdi bir hayalettir; ne de olsa lm de mver-y perdeden (perde arkasndan)
meleinin dokunuu, bedensiz glgeler ve sezdirir: Bir srr- muamm olarak benim ken-
tekinsiz hayaletler yaratmaya birebirdir. Ms- di lmm ve onu bana hediye edecek olan
radaki imdi kelimesi kilit bir role sahiptir; lm melei. Dahas film pratii ve somut
zira o, haylin zaman ile ilikisini ima eder. bir film, hem alternatif dnya kurgular iin
Dolaysyla hayalin glgesi (zll-i hayl), yaplm bir dnce deneyidir hem de ya-
hibir zaman var olmam bir hlya deil- anmakta olan ykmlarn ardndan gelmesi
dir, fakat bir zamanlar burada bulunurken Beklenen iin sonsuz bir midin dr; hem
imdi yok-olmu olann izidir: Zll-i hayl, mitten beslenen, hem de midi besleyen
hayalettir; yani bedensiz olduu hlde gl- bir k. Bu yzden bilge kiiler, perdenin sa-
gesi olan bir hortlak (revenant)tr. Elbette dece gsterdiklerini deil, gstermeden ima
imdinin zerine sadece gemiteki hayalet- ettii virtualits zerine de dnr: Marif
lerin glgeleri dmez, gelecek hayaletlerin ehline maln olur srr- muammdr. te
de glgeleri der: Vakt-i mstakbele bir ibret, gsterilmeksizin ima edilenleri, yani
nisbet-i hldir perde (Perde, iinde bulunu- srr- muammy sezebilmektir ve indirgemeci
lan durumu gelecek zaman ile ilintilendirme- yorumlama faaliyetlerinin hepsinden uzak-
dir). Bir baka ifadeyle tem-y hayl(et) tr: O, sonlu bir kavrama ve bilme (lacte de
yahut hayalet perdesi, elbette sadece bu connatre) ii deil, sonu olmayan bir yaylm
(la dissmination)dr. Akln ve duyularn kav-
stelik hava karanlk, vakit gece! Acaba bu, gerek olmad rayamad bu sr, perdede yalnzca sezebilen-
dnlenin gereklie mdahalesi midir? Yoksa sinemann ler iin belirgindir, alenidir (maln). Aynlk
zaman nasl paraladn, yaanan imdiyi nasl yaanm
imdilerin mdahalesine ak hle getirdiini ima eden bir
mantnn esiri olanlar ise perdenin salt
jest mi? yaanan/yaanm gereklii aksettiren bir

PERSPEKTF
Hayaletsi Gstergebilim
Perde ne bir aynadr, ne de bir hlya maki-
nas. Perde bir uurumdur yahut zaman ve
mekn koordinatlarn bulanklatran bir
girdap! imdiyi ve buray her yne aan
ve burada-ve-imdi (hic-et-nunc)nin kendi
stne katlanp kapanmasn, tarihsel bir
kken arayna srklenmesini yahut bir
gelecek idealine adanmasn imknsz klan
bir hayalet yata! Perde, maziyi oluturan
olaylarn tarihsel anlatlar araclyla mut-
laklatrlan ilikilenme biimlerini sorgu-
Perde ne bir aynadr, ne de bir hlya
lanmaya ak hle getiren, tarihi hadiseler
makinas. Perde bir uurumdur ya- arasndaki mevcut tanml ilikilerin zorun-
hut zaman ve mekn koordinatlarn suzluunu ve kurgusalln ifa eden, olaylar
bulanklatran bir girdap! imdiyi aras ilikileri tarihin her annda yeniden ta-
ve buray her yne aan ve burada- nmlamaya teebbs eden, mutlaklk iddia-
ve-imdi (hic-et-nunc)nin kendi s- sndaki her tanmn krlgan ve yetersiz oldu-
tne katlanp kapanmasn, tarihsel unu ima eden, vakalar yeniden konfigre
bir kken arayna srklenmesini eden, yaanm zamanlar arasnda yeni a
rntleri ve yeni ilikilenme biimleri ke-
yahut bir gelecek idealine adanma-
fetmeye davetiye kartan dkonstrktif bir
sn imknsz klan bir hayalet yata! pratiin rgtlendii yerdir. Gelmekte-olan
gstermeden iaret etme, yahut imdide-
temsil (la reprsentation de la ralit) yahut var-olmayan gsterme, tuhaf bir haya-
parlak bir ayna (mirat- mcell) olduunu letsi gstergebilim (spectral semiotics)in
zanneder ve onun, Derridann deyiiyle, habercisidir. Velhsl bir sinema salonunda
Gelmekte-olann (-venir) bir habercisi perdede beliren ve asimetrik bir ekilde bize
olduunu fark etmezler: Ne anlar chil hitap eden imdide-var-olmayanlar, sadece
ndn srr- muammdan/Bakar zhir gz ile toplumsal gemiin hayaletleriyle snrl
sanki mirat- mcelldr (Cahil ve bo iler- deildir; fakat orada ayn zamanda bireysel
le uraan kimseler, akln ve duyularn kav- dzeyde grnmeden grnen ve gzetleyen
rayamayaca bu srdan ne anlar? Byleleri o Gelmekte-olann, o gelecek zaman Ha-
gzlerini evirip [perdeye] bn bn bakar; yaletinin de u l yanklanr: Seninle
sanr ki [perde] parlak bir aynadr!). karlaacamz saat yaklayor! Optik
Dlerdeki saat tamir etme sahnesinde g-

PERSPEKTF
rnen birok saat ve birok tiktak, her seyir-

cinin saatinin yaklatn artrr; kan-
dilin nne tutulan film eridinden duvara
yansyan Korku yazs da sanki Gelmekte-
olana dair bir farkndal ima eder.
Dny-y m-fh yahut
Les virtualits du monde
Dnya, her an kendi kendisini yeniden
douran bir ana rahmi gibidir; gelecekteki
hllerini henz tahakkuk etmemi ve ta-
tiren hayaletsi doasnn her an farkndadr:
hakkuk etmesi zorunlu olmayan birer hu-
Bu dny misl-i hayldir ehl-i irfna. On-
susiyet olarak iinde saklar. Demek ki dn-
lar grdkleri perdede beliren les actualits
ya iinde her an domaya hazr potansiyel
du mondea (dnyann tahakkuk etmi ger-
bir baka dnya (dny-y m-fh) sakldr
ekliklerine, yani kamerayla kayda alnm
ve bu baka dnyalar sayszdr. Bir perde
olayn kendisine) bakarak les virtualits du
gazeli, bu potansiyel dnyalar ve onlarn
mondeu (dnyann henz tahakkuk etme-
perde ile olan mnasebetini konumak
mi gerekliklerini, yani dny-y m-fhy)
iin uygun bir zemin sunar:
hads yoluyla sezerler. te feraset ve basiret
Dikkatle nazar kl u kubbe-i simna budur:Zhiren grnen bir perdedir/Lkin
Bu dny misl-i hayldir ehl-i irfna dny-y m-fhya bir ninedir. O hlde
Zhiren grnen bir perdedir perde sadece dnn hayaletlerini gster-
Lkin dny-y m-fhya bir ninedir mez, o yalnzca gemiin hayaletlerinden
ibaret deildir. Eer dikkatli baklacak olur-
Sanma bu perde zll-i haylden ibretdir
sa perde, bir c-y ibretdir (tabiri snrsz
Hakkatle baklsa c-y ibretdir bir hadisenin mahallidir). Perde, actualits
Vukt- zemn gsterir perde ve virtualitsin bir kesiimi, yani dnyann
Neler gelmi neler gemi selefde tahakkuk etmi ve henz meydana kma-
Bu dehr-i dn bir kimseye olmam mekn m birtakm hususiyetlerinin, yani yok-
Beksz halk etmi Cenb- Msten olmu ve henz-buraya-intikal-etmemi,
imdide-ayan-olmam -Derridann tabiriy-
Gelenler hep giderler mahv olurlar t
le, -venir (gelmekte olan)- fertler ve ferdi-
Hayl ire hayldir grnen ey lemelerin tlsml bir terkibidir.
rfan sahibi kiiler, unutkan ve uykucu kii-
lerin aksine dnyann bu habire deri dei-

VZYON
1 YONETMEN 3 FILM
ELIA SuLEYMAN
DONUK, TRAJK VE KOMK:ELIA
SLEYMANIN ARIIM SNEMASI
Yaz ve Fotoraf: TUBA DENZ mtr. Haksz bir iddete maruz kalan, vatann-
Haksz bir iddete maruz kalan, vata- dan mahrum braklan, bir de zerine terrist
damgas yiyen Filistinliler iin kimliklerini, dille-
nndan mahrum braklan, bir de ze-
rini gemilerini muhafaza edecekleri bir nevi
rine terrist damgas yiyen Filistinli- vatana ihtiya vardr. Bu manada yegne alan-
lerin kimliklerini, dillerini gemilerini lardan biridir sinema. Saide tekrar kulak verelim:
muhafaza edecekleri bir nevi vatana Filistin sinemas, Filistinin 1948i (Filistinin
tarumar edildii, Filistinlilerin dald ve mlk-
ihtiyalar vardr. Bu manada yegne
lerinden olduklar yl) izleyen yllardaki varl
alanlardan biridir sinema. Elia Sley- adna grsel bir alternatif, grsel bir ifade edi,
man iin de Filistinde yaananlar dn- grsel bir enkarnasyonu salad gibi, ayrca,
yaya duyurmann bir yolu olur sinema. bir kar-anlat ve bir kar-kimlik oluturmaya
E
alarak Filistinlilere dayatlan terrist kimlii-
dward Saide gre Filistin mcadele- ne, iddete meyilli halk yaftasna kar koyma-
sinin btn tarihinin grnr olma nn bir yolunu sunar..1 Filistinli ynetmenlerin
arzusuyla bir ilgisi vardr. Var olmann
grnmekle e tutulduu bir ada 1. Edward Said, Filistin Sinemas: Grnr Olma Arzu-
Filistinin payna yok saylmak, grmezden ge- su, Filistin Sinemas: Bir Ulusun Hayalleri iinde, Hamid
linmek, tarihten ve corafyadan silinmek d- Dabai (Der.), stanbul: Agora Kitapl, 2009, s. 14.

VZYON
Bir Kayboluun Gncesi, Elia Sleyman, 1996
filmlerine bakldnda Saidin tespitinin ne nnn grsel bir temsili. Fakat kurgusu, konu-
kadar yerinde olduu fark edilir. Sinema lar ele al biimi ile ekecei dier filmlere
ara klnarak sylenemeyen szler, gste- referans olan Bir Kayboluun Gncesine y-
rilmeyen yzler, arptlm imajlara tersten netmenin ilk filmi demek daha doru olabilir.
bir ayna tutulur. Zira bu filmde Sleymann dier almala-
Uluslararas arenada dikkat eken sayl Filis- rnda karmza kacak slbu belirginleir.
tinli ynetmenden biridir Elia Sleyman. Ona Elia Sleyman, filmlerindeki namdier ksalt-
gre sinema, Filistinde yaananlar dnya- masyla ES, gnce dilini filmlerine uyarlar. B-
ya duyurmann bir yolu. Kendine has sine- tn filmleri otobiyografiktir, anlarnn grsel
ma diliyle filmlerini Cannes Film Festivaline bir derlemesidir. Filmlerine yle de baklabilir:
kadar tayan Sleyman, 29. stanbul Film ES, hatralarndan derledii senaryosunu yaz-
Festivalinin de ilgi gren konuklar arasn- mak ya da kurgusunu yapmak zere bilgisaya-
dayd. Bir Kayboluun Gncesi (Chronicle of a rnn bana oturmutur. Biz onun hem masa
Disappearance, 1996)), Kutsal Direni (Yadon bandaki filmi ortaya karma srecine hem
ilaheyya, 2002) ve Geride Kalan (The Time bu esnada anlarnda somut olarak dolama-
That Remains, 2009) filmlerinin yan sra ksa sna hem de filme ahit oluruz. Bylece hayat
metraj Suikastle Sayg Duruu (Homage by As- ile film arasndaki izgi belirsizleir ve izleyici
sassination, 1991) da program dhilindeydi. filmin retimi ile tketimine birlikte ahit olur.
Her filminde kendini oynayan ynetmen ES
arm Sinemas de sahneler arasnda bir ruh gibi dolar. Fakat
Ynetmenin ilk filmi Bir Tartmann Sonuna burada kendi ifadesiyle bir ktle olmaktansa
Giri (Introduction to the End of an Argument, transparanl tercih eder. Bylelikle merkezi
1990), televizyon grntlerinden mteek- bir karakter olmaktan uzaklaarak farkl anla-
kil bir kolaj; Sleymann Batya ynelik isya- rn, yzlerin daha ok grnmesini salar.

VZYON 1 YONETMEN 3 FILM
Geride Kalan, Elia Sleyman, 2009
Filmler hatrlama seanslarna dnnce kur- lanmas mmkn olmayan politikas ve Filistin
gu dili de ister istemez kesikli bir hl alr ve halkna muamelesi de bunun temel kaynadr.
epizotlardan mteekkil bir btn kar kar- Sleyman, ac ile nee, alamak ile kahkaha ara-
mza. Anlat sinemasna kar bir tavr ser- sndaki savrulmalarn en iyi ifadesini absrdlkte
gileyen ynetmenin bu tarzyla arm bulur. Bu zemin ise ister istemez bir kara miza-
sinemasn tercih ettii sylenebilir. ha dnr. Filistin halk ve dahi ES iin bu kara
mizah soluk alp verilebilecek, zaman genilete-
Bir Soluk Alp Verme Mekn: Kara Mizah
cek biricik alandr. Ynetmen, festival vesilesiyle
Bir Kayboluun Gncesi, uyuyan bir adamn ya- kendisiyle yaptmz grmede bu tavrn u
kn pln ekimleri ile balar. lerleyen dakikalar- ekilde dile getirdi: Ben kara mizah ile dikey
da bu karakterin ynetmenin babas olduunu olarak oradaki zaman birimini artrmaya al-
anlarz. Dier filmlerde olduu gibi burada da yorum. Kara mizah zamannz farkl bir ekilde
annesi, babas ve kendisinin yaadklardr filme yayar, geniletir. nk zaman kavram sadece
konu olan. zleyici Araplarn evlerine, akrkeyif saat zerine kurulu deil. Kendinizle dalga ge-
hllerine, mahalle dedikodularndan yola ka- tiinizde, gerekte lemediiniz bir zaman bi-
rak sradan insann gndelik hayatna konuk olur. rimi kar karnza. Bu zellikle gettolarda daha
ES, filmlerinde Filistinlilerin yaad tm aclara da geerli. Bazen aresizlik, ite bu tarz bir espri
ramen hayata tutunma abalarna ve en ak- ekli ortaya karabilir. Benim iin mizah, maruz
rak ftratlarna vurgu yapar. Nihayetinde ocuk- kaldklarmzn ve kim olduumun bir bileimi.
luunda byle bir ortamda yetimitir. Fonda
ise her daim sava vardr. Epikryen bir ruh hli Filistinde yaanan sradan anlara zum yapar
ile savan kara atmosferi arasnda skan Filis- ynetmen. Geride Kalanda evinden p atmak
tinliler ve ynetmenimiz iin bu iki u arasnda zere kan bir adamn tankn namlusuna hedef
absrtlke bir ekilde alan alr. srailin ak- olmas ve buna kar hibir tepki vermemesi,
telefon muhabbetine devam etmesi ve namlu-

VZYON
nun onu srarla takip etmesi buna bir rnektir.
Bir baka sahnede evine bomba atlan adamn,
yangn, sradan bir olaym gibi sndrmesi,
askerlerin evlere girip aramas ve benzeri vaka-
lar o kadar uzun ve vurgulanarak gsterilir ki
buradaki trajedi bir ekilde komediye dnr.
Bir Kayboluun Gncesinde de dier filmler-
de olduu gibi hayatn rutinlerinin alt kaln-
ca izilir. Srekli ayn dkknn nnde duran
araba, iinden kp kavgaya tutuan insan- Elia Sleyman, 29. stanbul Film Festivali, 2010
lar ve onlar ayranlar, her gn ayn dkknn
nnde oturan iki adam Bu anlar arasn-
Filmler hatrlama seanslarna dnnce
daki geii, blmlerin her birine ayn bal
(sonraki gn) koyarak gerekletirir ynet- kurgu dili de ister istemez kesikli bir hl alr
men. Filmlerinde ska kurduu zaman ge- ve episodlardan mteekkil bir btn kar
er, gnler geer gibi cmlelerin bir baka karmza. Anlat sinemasna kar bir tavr
ifadesidir karmza kan bu rutinler. sergileyen ynetmenin bu tarzyla ar-
Bir Kayboluun Gncesinde ikinci blme, Po- m sinemasn tercih ettii sylenebilir.
litika Gnlne gei Natasha Atlasn ar-
ksyla yaplr. Filmlerinde mzie sk ve youn rutinleri, iddetli mzik ve ynetmenin bir ruh
yer verir ES. Mzii o kadar baskn kullanr ki gibi filmin iinde dolamas artk izleyici iin
neredeyse bu yer yer iddete dnr. Natas- tandktr. Bu filmde de ynetmenin hatrlad
ha Atlas bylece filmin orta yerinde haykrr: anlar film boyunca yan yana dizilir. lk blm-
Neden savayoruz? Bir zamanlar arkadatk. de kamera, farkl karakterlerin hayatlarndaki
Kalbini dinle. Bar sevginin iinde. Haydi gel tekrarlar zerinde dner dolar. Fakat bu defa
yine arkada olalm. Biz kardeiz absrtln snrlarn zorlar ynetmen, nere-
deyse bir kar saldrya dnr malzemesi.
Bir Kayboluun Gncesi televizyonda srail
bayra dalgalanrken odada uyuyan anne ve Elia Sleyman, filmin ortalarna doru, bir
babann grntsyle sonlanr. Ynetmenin arabann iinde yol alrken karmza kar ilk
eletirilmesine sebep olan bu sahne, ESin defa. Otomobilin penceresini aar ve elin-
sadece sraile deil lkesinin pasiflemesine deki kays ekirdeini dar atar. ekirdek,
yol kenarndaki bir tankn zerine decek ve
kar tepkisini de ortaya koyar.
tank patlayacaktr. ES kaytszca yoluna de-
Absrdn Zirvelerinde Kutsal Direni vam eder. Ynetmen Filistin halknn ve onla-
Cannes Film Festivalinde Jri Byk dl ve rn bu acsn paylaanlarn bir ifade meknna
FIBRESCI dl alan Kutsal Direnite hayatn dntrr sinemasn. Kutsal Direnite tank

VZYON 1 YONETMEN 3 FILM
glmeye davet edip etmedii bile aibelidir.
Ynetmenin lkesine alm olduu mesafe
ve katlaan duygu hli de phesiz bu miza-
ha vesiledir. Grmezden gelinmesi mmkn
olmayan, farkndaln bir are yaratmad
Filistinde yaananlara katlamadan bakmak
ne kadar mmkndr? Bu ruh hli ESin mi-
miksizliinde somutlar. Buulu bak, do-
nuk ifadesi, hi konumayan bir karakter ol-
Kutsal Direni, Elia Sleyman, 2002 masyla srekli yas tutar filmlerinde ES. Bu
zellikleriyle srt insanlara dnk bir baka
patlatt gibi Geride Kalanda da srailin or- yas tutan izgi karakteri, Hanzalay hatrla-
tasna dikilen duvarn zerinden atlayacak- tr. Ne zaman Filistin zgrlne kavuursa
tr. ES, filmlerinde Filistinde yaatlan btn Hanzala o zaman yzn insanlara dnecek-
absrtlkleri kendince imha eder, dalgasn tir. Kim bilir, belki ESin de sadece o zaman
geer, zerinden atlar gider. srailli askerlerle zlecektir bu donmu ifadesi.
de sk sk dalga gemeyi ihmal etmez ynet- Ynetmen gibi filmdeki dier karakterler de
men. Kuds ve Ramallah arasndaki snrda, donuk bir oyunculuk sergiler. Diyaloglar ola-
kontrol noktasnda ES sevgilisiyle buluur. bildiince azaltlarak sessizlie geni bir alan
Kontrol noktasnda uurduklar (Arafatn su- alr. Szckler gibi meknlarda da ayn ta-
retini tayan) balonun telna dp sev- sarruf gsterilir, genel plnlar ve ar kamera
gililerin snrdan geip gitmesinin farkna va- hareketleriyle dingin bir anlatm tercih edilir.
ramayan askerler de Geride Kalanda evdeki Bu ise kara mizahn vurgusunu artrr.
bulguru barut sananlar kadar aptaldr.
ESin babasnn gnlklerinden derledii son
Kutsal Direnite ESin absrdn zirvelerinde do- filmi Geride Kalanda daha derli toplu bir an-
lat sahnelerden biri de sevgilisinin bir dire- latm kar karmza; dier filmlerde oraya bu-
niiye dnmesi ve bir ninja edasyla btn raya savrulan karakterler oturmutur. Bu sefer
srail askerlerini yere sermesidir. Fantastik bir ka- izleyici ESin babasnn hatralarna gidecek,
rakterdir neredeyse sevgilisi; kurunlar ona isa- oradan ynetmenin ocukluk ve ergenlik d-
bet etmez, uar, bir el hareketiyle yaplan sald- nemine gei yapacaktr. ES ocuk olarak kar-
rlarn tmn geri evirir. zleyici iin dahi kafa mza ktnda da yine hi konumamakta
kartrc dakikalardr bunlar; glmek mi, akn- ve olanlar bize aktarmak iin izlemektedir. Yl
ca bakmak m yoksa alamak m gereklidir? 1948dir ve Nasra artk srailindir. Ynetme-
Donuk, Trajik Ve Komik nin btn hayatn ve sinema servenini belir-
Elia Sleymann filmlerinde donuk, katla- leyen bir kilit noktasdr bu tarih. ESin babas
m bir mizah vardr. Zaman zaman izleyiciyi Fuat, genliinde torna dkknnda silah imal

VZYON
Kutsal Direni, Elia Sleyman, 2002
eden bir direniidir. Kprde patlamak zere iddeti artar, bir hakarete dnr kimi zaman
olan bir aracn iindeki askeri kurtaracak kadar da sylenemeyen szlere tercman olur.
cesurdur; mahallede srekli kendini yakmaya Annesinin, babasnn, Nasrann dolayl ola-
kalkan yal adam da bir tek o durdurur. srailli rak vatann kaybn filmlerinin merkezine alan
askerlerin dikkatini eker Fuat ve silah kaak- Elia Sleyman iin sinema yapmak bir nevi
l ile sulanr, evleri aranr Filistinde sra- yas tutmaktr. Onun amac halk iin nere-
dan bir vatanda olan babasnn bir ocuun deyse bir mezara dnen Filistinin iine
gzndeki kahramanlklarna ahit oluruz. attklarnn, bilinaltnn davurumuna ve-
Fuat yalanr, Elia byr. Babasnn direnii sile olmaktr. Sanki dnyann bellei ezilen
ruhu artk oluna gemitir; Fuat sk sk balk halklarda duruyor. diyen Gilles Deleuzedan
tutmaya giderken Elia da srail bayran yrtt- ilham almasna ESin filmlerinin tamamn-
iin lkeyi terk etmek zorunda kalr. da bir bellek mcadelesi, hatrlama ve hatr-
Elia yllar sonra eve dndnde artk sadece latma abas kar karmza. Yok saylmaya,
annesi hayattadr, fakat onunla bir trl iletii- zeri rtlmeye allan bir milletin grn-
me geemez. Babasnn son gnlerini anlatt me ve gsterme gayretidir onunki. Filistinin
Kutsal Direniteki gibi burada da hasta anne- yaadklar grndke kim bilir belki dnya-
siyle ancak mzik vastasyla iletiim kurar. M- nn da hafzas yerine gelecektir.
zik filmin ierisinde dolar durur, kimi zaman

FESTVAL GNL
29
29.
STANBUL
FLM
FESTVAL
Alain Resnais, claire Denis, jacques BAR SAYDAM
Rivette, jim jarmusch, Ming-liang
Tsai, Todd Solondz, Yimou Zhang ve boluk yaratt. Restorasyon ad altnda
Werner Herzog gibi nemli ynet- sinemann da iinde yer ald yapnn bir
menlerin son filmlerinin gsterildii alveri merkezine dntrlerek Emekin
29. stanbul Film Festivali, gsterilen oluturulacak yapnn en st katna tanma
projesi festival boyunca filmlerden daha
filmlerden ve datlan dllerden
ok ne kt. Bu ylki festivalde ayrca
ok bu sene Emek ve Yeni Rya gibi Emek Sinemas gibi Yeni Rya Sinemas
iki nemli sinema salonunun kapan- da yine ayn projeye bal olarak festival-
yla festival tarihine gemi oldu. le birlikte kapandn duyurdu. Bu zc
gelimelerin arl altnda bu yl gemi
Bu yl 29.su dzenlenen stanbul senelere nazaran daha snk geen festi-
Film Festivaline, filmlerden ok Emek valde, filmler dnda eitli yan etkinlikler
Sinemasnn yklaca haberi damgasn de vard. Festivalin ikinci haftasnda alan
vurdu. Yllardr festivale ev sahiplii yapan ve hl devam eden, srad ynetmen Da-
ve yerli yabanc pek ok nemli ynetme- vid Lynchin ekmi olduu fotoraflardan
ni arlayan, salonu kadar tarihi dokusu ve yapt gravrlerden oluan sergi ve An-
ve atmosferiyle de festival izleyicilerinin ders Refn, Elia Sleyman, Priit Parn ve Todd
vazgeilmezi olan Emek Sinemasnn bu Solondzun sinema dersleri, festival takipi-
yl festivalde olmamas, herkeste byk bir lerine filmler dnda da alternatifler yaratt.

FESTVAL GNL
Islk almak stersem alarm, Florin Serban, 2010
Romen Sinemas Ykseliini yapt elenceli bir yolculukla deinme

Srdryor imkn yakalyor. Rejime kar geldikleri
Festival, Romanyadaki avuesku iin datlan nl bir orkestrann yete-
Rejiminden kaarak Fransaya s- nekli mzisyenleri araclyla rejim zama-
nan Yahudi Romen ynetmen Radu nnda yaanan trajedilere deinen ynet-
Mihaileanunun son filmi Pariste Son men, bu sayede bir taraftan da kendi mik-
Konser (Le Concert, 2009)le ald. Daha
rokozmosunu yaratyor. Bu mikrokozmos
nce Hayat Treni (Train de vie, 1998)nde
sayesinde altmetinde rejime ynelik ciddi
II. Dnya Sava zamannda bir toplama
kampndan kamaya alan bir grup Ya- bir sylemi grdmz filmde, orkestray
hudi esirin hikyesiyle kkenlerine doru datan ve mzisyenleri bambaka meslek-
bir yolculua kan ynetmen, son filmin- lerde almaya zorlayan rejimin toplumsal
de rejimin insanlarda yaratt tahribatlara hayat da orkestra gibi darmadan ettii-
Boloy Filarmoni Orkestrasnn Fransaya ne tank oluyoruz.

FESTVAL GNL
6 Numaral Kou, Karen ahnazarov, 2009
Kontrol Limitleri, Jim Jarmusch, 2009
Festivalin Akbank Galalar blmn- talin Mitulescu gibi anlatmn tamamen

de grcye kan Kontrol Limit- metaforlar zerine kuran ynetmenlerin
leri, kresel anlamda bir kontrol izinden giden Florin Serban ilk filminde,
kald slahevinden kmasna ksa bir
lgnln tersten okumasnn hari-
sre kalan bir gencin ailesiyle ve evresiy-
cinde, ynetmenin almetifarikalar le yaad sorunlara hem gereki hem de
ve karizmatik yalnz ya da aylak duyarl bir ekilde yaklayor. Bir gencin
adamlaryla da izleyenlere unutul- isel atmalarn, duygusal alkantlarn
maz bir deneyim yaatyordu. ve kapana kslmln getirdii karamsar
ruh hlini ocuksu bir naiflikle birletirir-
ken ilk filmiyle umut vaat eden bir ynet-
Bu yl Berlin Film Festivalinde Jri Byk men olduunu da ispatlyor.
dln kazanan Romen filmi Islk al-
mak stersem, alarm (Eu Cand Vreau Sa Jim Jarmusch ve Todd Solondzun
Fluier, Fluier 2010), Radu Mihaileanunun Dn
filmine nazaran Yeni Romen Sinemasyla Krk iekler (Broken Flowers, 2005)den
balar daha gl bir yapm olarak gze drt yl sonra Kontrol Limitleri (The Li-
arpyor. zellikle Cristian Mungiu ve Ca- mits of Control, 2009) ile yine formunu

FESTVAL GNL
koruyarak dnen Jim Jarmusch, Akbank

Galalarnn da yldzyd. zellikle Richard
Linklaterin Orson Wellese sayg duruu
niteliindeki 1930larn sonlarnda geen
filmi Ben ve Orson Welles (Me And Orson
Welles, 2008)in yaratt hayal krkl ve
Mrekkep Bal ve Balina (The Squid and
The Whale, 2005)yla Amerikan Bamsz-
lar arasnda heyecan verici bir k yapan
Noah Baumbachn yzeysellikten teye
geemeyen son filmi Greenberg (2010)
gz nne aldmzda, Jarmuschun fil-
minin deeri daha da ok anlalyordu.
Hayalet Kpek (Ghost Dog: The Way of the
Samurai, 1999)ten esintiler tayan Kont-
rol Limitleri, kresel anlamda bir kontrol
lgnln tersten okumasnn haricinde, Sava Srasnda Yaam, Todd Solondz, 2009
ynetmenin almetifarikalar ve karizma-
tik yalnz ya da aylak adamlaryla da luyordu. Filmlerinde yerleik deerlere,
izleyenlere unutulmaz bir deneyim yaa- aile bireylerinin tiyatrovari yaantlarna,
tyordu. Jarmuschun sakin ve neredeyse szde ahlklara, cinsel istismara ve sa/
meditatif anlatmyla bir hikye kahraman sol ayrm yapmakszn yerdii Amerikann
olmaktansa, hikyelerin arasnda gezi- politikalarna deinen ynetmen, son fil-
nen bir adam olmay seen yalnz baka- minde 11 Eyll sonras Amerikasnn hale-
rakteri, bizleri de filmin banda Arthur tiruhiyesine de vurguda bulunarak, karak-
Rimbaudun iirinden yaplan alntya uy- terlerinin kiisel olarak yaad affetme/
gun bir ekilde tuhaf ama kesinlikle ii bo unutma ikilemini kolektif bir bilin dze-
olmayan bir yolculua karyordu. yine tayordu. Bu sayede Amerikann sa-
valar nedeniyle dnyada yol at ykm-
Bu blmn bir dier nemli filmi de
lar zerine de dndryordu.
Todd Solondzun Mutluluk (Happiness,
1998)tan on bir yl sonra ektii Sava Joseph Losey ve Elia Sleyman
Srasnda Yaam (Life During Wartime, Festivalde bu yl Fatih zgvenin seki-
2009)d. Ynetmen, filminde eletirel siyle Joseph Loseyin yedi filmi gsterildi.
tavrn farkl meselelerle de gelitirme ve Amerikal olmasna ramen Avrupada
daha geni bir alana yayma imkn bu- yaayan ynetmenin snf ve g mer-

FESTVAL GNL
eylerin Boktanl, Felix Van Groeningen, 2009
kezli filmlerinin gsterimi, onu tanmak iin akli bir varlk olmad gereinden yola
de nemli bir frsatt. Losey gibi bir baka karak, insann zihninde yaad ikilemle-
ahsna mnhasr ynetmen olan Filistinli ri, korkun ve zalimce plnlar Celal karak-
Elia Sleyman da bu ylki festivalin gzel teri aracyla anlatarak bu sayede bizleri
srprizlerinden biriydi. Sleymann de Coen Kardelerin pek ok filminde
filminin gsterildii festivalde, ynetmen yapt gibi sradan insanlk hlleriyle ba
ayrca bir de sinema dersi verdi. baa brakyordu. En yi Ynetmen ve En
yi Kadn Oyuncu dllerini kazanan Min
Ulusal ve Uluslararas Yarma
Dit (2009) ise ne yazk ki cesur sylemini
Geen ylki festivalde deyim yerindeyse yerli yerine oturtamyordu. ocuk oyuncu-
gvde gsterisi yapan Trk sinemas, bu larn bir yerden sonra bir smr aracna
ylki festivalde nicelik olarak yine hatr dnmesi, hikyenin politik yannn fazla-
saylr bir yer kaplasa da geen yla oran- ca kaba kalmas ve derinleememesi fil-
la daha zayf bir ierie sahipti. Ulusal min balca handikaplaryd. Grnrde bir
Yarmada En yi Film seilerek Altn Lale Behman Kubadi filmini hatrlatmasna ra-
dln kazanan Taylan Kardelerin filmi men, hem sylem olarak hem de sanatsal
Vavien (2009), insann basite aklanacak olarak Kubadiden ok geride kalyordu.

FESTVAL GNL
Bakanln, nl oyuncu Klaus Maria

Brandauerin yapt Uluslararas Yarma
Blmnde byk dl kazanan film,
Belika yapm eylerin Boktanl (De
Helaasheid Der Dingen, 2009) oldu. B-
ymenin ne zor olduuna dair ada,
sert, enerjik ve gereki bir portre izdii;
sanatn gcyle insann deiimini keskin
ve duyarl ayrntlarla yanstt iin d-
le lyk grlen film, festivalin en byk
srpriziydi. Uluslararas Yarmadaki Jri
zel dl ise gzlerinden ve btn be-
deninden her an bir dilek, arzu, phe ve
endie evreniyle beceri akt; her kadn
oyuncunun hayalini bir filmde gerekle-
tirdii iin Fransz filmi Matmazel Cham-
bon (Mademoiselle Chambon, 2009)daki
rolyle Sandrine Kiberlaine verildi.
Alain Resnais, Claire Denis, Jacques Ri-
vette, Jim Jarmusch, Ming-Liang Tsai,
Todd Solondz, Yimou Zhang ve Werner
Herzog gibi nemli ynetmenlerin son Festivalinde film izleyerek bym bir je-
filmlerinin gsterildii 29. stanbul Film nerasyonun tek bir ama urunda kolektif
Festivali, gsterilen filmlerden ve dat- bir tepki vermesi de festival ruhu denen
lan dllerden ok bu sene Emek ve Yeni eyin nemini ortaya koydu.
Rya gibi iki nemli sinema salonunun
kapanyla festival tarihine gemi oldu.
Gerek festivaldeki gsterimlerden nce
izleyicilerin alkl protestolar gerekse de
dl treninde dl kazanan yerli yabanc
herkesin kltrel mirasmzn nemli bir
paras olan Emek Sinemasnn kapanna
kar gsterdii tepkiler bu ylki festivalin
zihinlerimizde buruk ama anlaml bir ekil-
de yer etmesine sebep oldu. stanbul Film

KISA-CA: KARS YKLER
KARS
YKLER
Sinema Derneinin, en nemli ayaklarndan
MUSTAFA EMN BYKCOKUN
birini Karsta dzenledii Gezici Film Festivali
kapsamndaki bir atlyenin sonunda, festival
Sinema dili ve grsel estetik asn- direktr Ahmet Boyacolunun koordi-
dan zgn bir duru ortaya koya- natrlnde yapm gerekletirilen Kars
mayan Kars ykleri Ankara Sinema ykleri (2010) be gen ynetmenin, ortak
Derneinin, en nemli ayaklarndan noktas Kars olan ksa filmlerinden mrek-
kep bir uzun metraj. Bunlar, Trkiyenin en
birini Karsta dzenledii Gezici Film
dousunda geen hikyeler; oryantalizm-
Festivali kapsamndaki bir atlyenin den, plstikletirmeden, turistik elerden
sonunda be gen ynetmenin, ortak uzak nevi ahsna mnhasr yapmlar. Bunun-
noktas Kars olan ksa filmlerinden la birlikte Trkiyedeki ksa film retiminin
ve temel anlamda sinema eitiminin kimi
mrekkep bir uzun metraj alma.
meseleleri burada da su yzne kmakta.
11Eyll (110901 -September 11, 2002), Kars ykleri iyi niyetli ve mtevaz bir fikirle
Paris Seni Seviyorum (Paris, je taime, 2006), hareket alan bir proje olsa da ortaya kan
Altn adan ykler (Amintiri Din Epoca eser(ler) maalesef tay aamyor.
de Aur, 2009), Anlat stanbul (2004) gibi Benzer temalar etrafnda dnp durma-
rneklerden aina olduumuz, birka ynet- larna karn sinema dili ve grsel estetik
menin belirli bir tema etrafnda ektii ksa asndan zgn bir duru ortaya koyama-
filmlerden meydana gelen almalara bu yan bu almalar, bylelikle hafzalarda yer
corafyadan bir yenisi daha eklendi. Ankara edecek, iz brakacak bir srecin de nn

KISA-CA: KARS YKLER
Motoguzzi, zcan Alper, 2010
tkam oluyor. Trkiyedeki sinema-TV Leyla ise bir motorcuyla birlikte okula git-
fakltelerinin ufuksuzluunu bir yana bra- mektedir. Derken bir gn motor arzalanr
krsak en azndan Kars yklerinin arlkl ve gelmez. Akabinde olaylar geliir Scak
olarak sinema alannda lisans yapmam y- ve bir o kadar da duygusal bir atmosfere
netmenlerine baktmzda, alayl eitimin sahip film, ar yalnlyla ilgiyi biraz y-
de yaratcl pek besleyemedii intiban zeyde brakyor. Bu yalnlk kymetli olsa da
ediniyoruz. Her hlkrda sinema yapmaya seyircinin zihninde herhangi bir iz yaratacak
dair yeterince kafa yormamakla pozitif ko- kadar netlik kazanamyor. te yandan s-
relasyona sahip olduunu dndmz tanbul Trkesiyle konuan karakterler (ki
bu durum, uzun metraja giden yolda bir ba- dier ksa filmlerde de grlen ortak bir so-
samak olarak da adlandrabileceimiz ksa run), anne rolndeki zayf oyunculuklar gibi
filmin ve dahi Trkiye sinemasnn gelecei zaaflaryla film yer yer sahip olduu sine-
anlamnda bizi kayglandrmyor deil. matografik imknlar heba edebiliyor. Kars
yklerinin paras olarak Motoguzzi tm
Motoguzzi olumsuzluklarna karn muhatabnda b-
zcan Alperin Sonbahar (2008)nn ar- tncl bir hissiyat brakan, yer yer Mecidi
dndan ksa filme ufak bir dn gibi g- sinemasndan izler tayan tnlaryla kalp-
zken Motoguzzi, Karsn bir da kynde leri bir nebze aralamay baararak hafzalar-
on iki yandaki Yusufun her sabah don- da yer ediyor. Burada St ve Yumurtadaki
durucu ayazda bisikletiyle okula giderken harikulde ilerinden tandmz zgr
bakt ilkokul rencisi Leyla ile masum Ekenin grnt ynetmenliinin temizliini
muhabbetini anlatyor. Yusuf bisikletiyle vurgulamakta fayda var.

KISA-CA: KARS YKLER
Kller, Zehra Derya Ko, 2010 Zilo, lk Oktay, 2010
Kller Zilo
Boazii niversitesinde tarih okuduk- Kars yklerindeki bir dier ocuk ka-
tan sonra Ko niversitesinde medya rakterli ksa film olan Zilo, yedi yandaki
ve iletiim alannda almaya balayan sevimli bir karakterin civciviyle beraber
Zehra Derya Ko, ilk filmi Kllerde an- yaad maceralar anlatyor. ODTde
nesinin vefatndan sonra kyne dnen mimarlk okuduktan sonra sinemaya ge-
Nazlnn ocukluuna ve ergenliine dair i yapan lk Oktayn drdnc ksas
hatr(lam)alarndan oluan bir kurguyu olan Zilo, kimi alegorik unsurlarna karn
perdeye aktaryor. Kadnlk, namus, aile, fazlasyla tipik bir ocuk dnyas filmi
baba gibi netameli mevzular etrafnda olmas ve incelikten yoksun anlatmy-
dnen hikye, temasndaki bu tipik e- la Motoguzzinin yannda snfta kalyor.
lerle daha ilk sahnesinden belirli bir ksa Ziloyu canlandran Birsu Demirin abar-
film klliyatna kendini dhil etmeyi batl oyunculuu da filmi zayflatan un-
aryor. Hikyesindeki bu grece cesur surlardan bir dieri. Film, evden kaan
denilebilecek tavra karn sinematogra- ocuk gibi tematik klielere yaslanrken
fisinde herhangi parlak bir fikre rastla- hikyesine dair bir ift sz syleme edi-
yamadmz Kller, kadnlk hllerine ve minin maalesef stesinden gelemiyor. Bu
toplumsal cinsiyete dair kimi klielerin hliyle Zilo, derleme ierisindeki en zayf
tekerrrnden ibaret bir yapm olarak halkay oluturuyor.
kalyor.

KISA-CA: KARS YKLER
Ak Yara, Ahu ztrk, 2010 Kk Bir Hakikat, Emre Akay, 2010
Ak Yara
aydn ve ada bir tara beyinin trajikomik
Ege niversitesinde felsefe okuduktan sonra hikyesini ironik ve muzip bir dille perdeye
Marmarada sinema-TV blmnde yksek tayor. Hzl kesmeler, dinamik bir mzik, bol
lisans yaparak sinemaya gei yapan Ahu z- yakn plnl grntsyle film, klip estetiinin
trk, Ak Yarada ninesi ldkten sonra ky- temel formlarna yakn dursa da yrtt
ne giden Ozann gemile ve hafzayla kurdu- tartma sebebiyle esasen son derece cid-
u eliik ilikiye deiniyor. Bu anlamda Kller di sularda yzyor. Trk modernlemesinin
gibi bir hafza ve hesapla(ama)ma filmi olan kksz ve yabanc karakterine vurgu yapan
Ak Yara, Ozan Gvenin kariyerinin en kt Kk Bir Hakikat, Karsl geleneksel bir ifti
performanslarndan birini sergiledii zayf bir olan Celal Beyin modern hayat benimse-
alma. Atmosfer kurmada, hikyenin atsn mesiyle beraber deien yaantsn mercek
atmada aksaklklar yaayan filmin sinema altna alarak Cumhuriyetin ina etmeye al-
diline dair de sylenebilecek pek birey yok. t grbz, aydn, gl vatanda prototipi-
Bir filmin artklarndan krplm gibi duran nin baarl bir parodisini yapyor. Tm bun-
garip kurgusuyla Ak Yara, Kars yklerinin lar dinamik ve btncl bir kurguda anlatan
en zayf halkasna balanyor. diliyle film, yzeysel bir noktaya balanyor
Kk Bir Hakikat ve klip estetiinin o tketici havasndan bir
Hasan Yalazla beraber Bir Tura Kaftancolu trl syrlamyor. Yine de Kk Bir Hakikat,
filmindeki e-ynetmenliinden aina oldu- bu hliyle dahi yrtt tartma ve hakikat
umuz Emre Akay, arpc olmasa da belki de inasna dair tad historiografik arlkla
dili itibaryla Kars ykleri ierisinde en ay- ciddi bir yapm olarak ne kyor.
rks olan Kk Bir Hakikatte Cumhuriyetin YORUMLARINIZ N TIKLAYINIZ

Birbirine plnsz ekilde
eklemlendii ynnde bir
algy zihnimize zerk eden
iki blmden oluan Koloni,
saylar giderek azalan ky-
metli ar kolonileri ile ar-
clkla uraan bir ailenin
yaam mcadelesi arasnda
bir analoji kurarak gerek
ve kurmaca arasndaki has-
sas hudutlar ayor.
83 DAkkA
kA POUND EDER?
AHMET TERZOLU
BELGESEL ODASI
B
azen zerinde dndmz
konu hakknda ilgisiz bulduumuz
cmleler, aslnda zihnimizin gn-
demini megul eden husus hak-
knda pek ok ey syler. Vaktiyle Samuel
Rogers isimli ngiliz air hakknda anlatlan
bir hikye de bu tip cmlelerden birini ba-
rndrr: Zamannn mehur edebiyat top-
lantlarnn birinde, efkat dolu kelimelerle
klecilik hakknda ahkm kesen bir grup
edebiyat varm. Hararet iinde sohbet
devam ederken gruptan biri uzunca bir s-
redir sessiz kalan ev sahibine (yani Samuel
Rogersa) dnp Bu konuda senin gr-
n nedir Rogers? Eminim sen de zulm Ksa ama youn yk paracklarnn
gren siyahlara bizim kadar yrekten z- Koloniyi herhangi bir belgesel ol-
lyorsundur. cmlelerini yneltir. Rogers mann tesine tayarak kurmacayla
elinden geldiince zaman kazanarak sessiz yakn temasa gemesini salamas,
biimde soruya verecei yanta son biimi- filmin ilk yarsna hkim didaktizm ne-
ni vermeye alr. Nihayet elini, gece bo-
deniyle slpsuzluun penesine d-
yunca deimeyen tek ey olan sakinliiyle
en ynetmenler Gunn ve McDonnell
cebine sokup nndeki masaya bir kt
para koyar ve gzlerini kaldrp soruyu ya- bir nebze de olsa affettiriyor.
ntlar: Ben be poundluk zlyorum.
ve Ross McDonnell tarafndan ynetilen
Gerekten bir eyler yaplmas ya da ya-
Koloni (Colony, 2009)yi izleyen bizlere
plmamas dnda herhangi bir olasln
sesleniyor demek ok mu yanl olur?
bulunmad, eylem dnda hibir see-
nein kalmad zamanlarda, olumlu veya Koloni, uzunca bir sredir ekolojik has-
olumsuz bir neticeye balanmas zaruri sasiyeti artan (ulusal ve uluslararas)
bir problem hakknda sadece konumay medyann olduka yakndan ilgilendii bir
tercih edenlere verilebilecek en somut mevzuu ele alan, iki farkl estetik doku-
yant veren Samuel Rogers, acaba yzler- nun birbirine eklemlenmesinden oluan
ce yl nceden, 29. stanbul Film Festivali, bir belgesel film. Film, kkeni 1896ya
NTV Belgesel Kuanda, Carter Gunn kadar dayanan Kovan kme Sendromu

BELGESEL ODASI
(Colony Collapse Disorder) olarak ad- langc, inileri ve klarna odaklanarak

landrlan, birka yldr medyada Albert saylar giderek azalan kymetli ar kolo-
Einsteinn karanlk kehanetiyle iyice n- nileri ile Pessi ailesinin yaam mcadelesi
lenen arlarn ortadan kaybolmas duru- arasnda kurduu analoji, gerek ve kur-
munu ele alyor. Birbirine plnsz ekilde maca arasndaki hassas hudutlar ayor.
eklemlendii ynnde nyarglar (bir Gerekten de film, ocuklar iin elinden
yargy) zihnimize zerk eden iki blmden gelen her eyi yapan zverili bir baba-
oluan filmin Kovan kme Sendromunun y bile ezip gemekte saknca grmeyen
kkeni ve tanmlanmasna odaklanan ilk hrsl ve baskc bir annenin (kralie arnn)
ksmna, smarlama ve ruhsuz belgesellerin yan hikyesi ile Pessi kardelerin mesleki
haletiruhiyesi hkim (orada olmaktan ve mcadelesini birbirine balayarak gcn
anlatmakta olduu konudan honutsuz arttrdka, belgeselcilii slpsuzluunu
d ses, pepee gelen onlarca dokunakl rtmek iin kullanlan bir bahaneye indir-
doa ve hayvan grnts vb.). Koloninin gemekten ikinci krk dakikasyla kurtuluyor.
farkll filmin ilk blmne eklenen ve Fakat bu baarnn plnlanm bir baar
83 dakikalk belgeselin neredeyse yarsn olmadn, filmin festivaldeki ikinci gste-
oluturan ikinci blmde ortaya kyor. riminden sonra gerekletirilen soru-cevap
Bir Aile-Ar Kolonisi Analojisi blmne (12 Nisan 2010, Beyolu Sine-
mas) itirak eden ynetmenlerin yapt
Bu ksmda belgeselin, Lance ve Victor
aklamadan net biimde anlyoruz: Pes-
Pessi kardelerin arclk kariyerlerinin ba-
si ailesiyle Arclar Birlii Toplantsnda

BELGESEL ODASI
tantk. Onlarn hikyesi, ilgimizi ekti na dair de fikir vermesi, ele ald konunun
ve film ierisinde daha byk bir yer i- akmakta olduu merkezden uzak toplum-
gal etmeye balad. Yaratm srecinde sal balam hakknda da sz hakkna sahip
meydana gelen Pessi-Gunn ve McDonnel olmasna ve muhteviyatnn daha da zen-
karlamasnn tesadfi yaps, kukusuz ginlemesine imkn tanyor. Zira Koloninin
belgeselin dikkate deer aile-ar koloni- Pessilere odaklanan ikinci yarsnda iaret
si analojisinin kymetini azaltmyor. Ama ettikleri olduka ilgin ve zerinde d-
yine de filmin ilk yarsndaki ynszl- nmeye deer: Emek-youn bir sektrde
slpsuzluu yerli yerine oturtmamza alan kk bir aile irketinin gayriresmi
olduka yardmc oluyor. 155 saatlik ham lideri anne; devletin yardmnn er ge on-
grntnn kurgulanmasyla 83 dakikaya lara ar vergi ykmllkleri olarak geri
indirgenen bir filmin, eldeki byk malze- dneceinden emin arclar; anne otoritesi
meden faydalanlmaya allrken ynn altnda ezildikleri iin soluk alamayan ye-
kaybetmesi ya da bir anda plnszln tikinliin eiindeki ocuklar; bankadaki
ortasnda kendisini bulmas kadar olaan bakiyesinden te anlam tamayan, sz
hibir ey olamaz. Ama Gunn ve McDon- hakkn yitirmi (idi edilmi) bir baba
nell, belki de en zor olan baararak, yani Bu ksa ama youn yk paracklarnn
yolculuk devam ederken rotalarn yeniden Koloniyi herhangi bir belgesel olmann
belirleyerek, zarara giden yoldaki o mehur tesine tayarak kurmacayla yakn tema-
dn bulmay baarmlar. sa gemesini salamas, filmin ilk yarsna
Koloni, belgeselden anaerkil bir ailenin hkim didaktizm nedeniyle slpsuzluun
anatomisine evrildii yerlerde iktisadi penesine den Gunn ve McDonnell
hrslarn kontrol etmekte glk eken bir nebze de olsa affettiriyor. Ama yine
anne Pessinin, tpk toksik tarm illarnn de film sona erdiinde, Samuel Rogersn
arlar zerindeki olumsuz etkisine benzer yzlerce yl nce kendisine yneltilen so-
ekilde, ocuklarnn baarszlnda en ruya verdii manidar yant, kulamzda,
az doa ve ekonomik kriz kadar byk bir biraz deierek de olsa, nlamay srd-
tesiri olduunu gzler nne sererek, bel- ryor: Koloni, doaya kar insanln ta-
geselin ne kadar zengin bir anlat formu knd umursamaz tavr acaba ka pound-
olduunu bizlere yeniden hatrlatyor. Fil- luk affettiriyor?
min anne ve oullar arasndaki tartmala-
ra odakland noktalarda babann giderek
siliklemesiyle Koloninin Amerikan toplu-
mundaki, zellikle de taradaki aile yaps- YORUMLARINIZ N TIKLAYINIZ

ESKMEYEN FLMLER
FLM KAMERALI ADAMIN

SYLEDKLER...
Seyircinin dikkatine: Bu film kendini tem-
HLAL TURAN
sil etmektedir. Grnen olaylarn sinema-
D
sal iletiim iindeki deneyimidir. evrim sonras Rusyasnda top-
Altyazdan yararlanlmamtr. Senaryodan ya- lumsal ve ekonomik alanda
rarlanlmamtr. Tiyatrodan yararlanlmamtr. yaanan ideolojik deiimler
Bu deneysel alma kendini tiyatro ve sanata da yansr. Ortak zel-
yaz dilinden tmyle koparma anlayyla, likleri burjuva sanatna duyduklar nefret
uluslararas apta bir sinema dili yaratma olan Sovyet avant-garde hareketi sanat-
eilimiyle gerekletirilmitir. larnn yeni ideolojik gr balamnda
(Film Kameral Adamn giri jenerii.) eskisinden tamamen farkl yeni bir estetik

ESKMEYEN FLMLER
tavr gelitirmeleri zorunlu hle gelir. Dev- Vertovun sine-gz ve sine-gerek kuramn-
rimi toplumla btnletirme ve kitleleri
da insan, ruhundan arndrlarak sadece
etkileme noktasnda nemli bir gce sa-
hip olan sinema da bu abadan nasibini gze indirgenmitir. Melodramlarn insan-
alr. Bolevik Devriminden sonra kurulan larn bilinlerini uyuturmasna ynelik tm
Moskova Film Komitesinde yazar ve kur- hakl tepkisine karn elmay Newtonun gr-
gucu olarak alan Dziga Vertov, kurmaca, d gibi gren bu anlay, sinemay metafi-
anlatsal, illzyon oluturan fabrikalam zikten tamamen uzaklatrr, onu sadece ideo-
burjuva filmlerine kar, Marksist dnya
lojik bir mant yanstan didaktik bir anlatma
grn yanstan bir sinema dili retme-
ye ynelik deneysel filmler ekmektedir. ve kuru bir matematik ileme dntrr.
Kurmaca filmi, senaryosu, sahne dzenle-
mesi ve oyuncusuyla yozlatrc bulan ve yaptn, ok sayda bileenin kenetlen-
kitlelerin afyonu olduunu dnen Ver- me yoluyla bir araya getirildii bir bina
tov, dnyann her yerinde anlalabilecek gibi gren konstrktivist ilkeye balanan
szsz grsel bir dil yaratmak amacyla Vertova gre film de ok sayda ekimden
sinemadaki yaznsal ve teatral gelenekleri ina edilen bir yap gibidir. Sine-gz ve
reddeder. Vertovun filmografisinin baya- sine-gerek kuramna gre sinemann en
pt olarak kabul edilen Film Kameral Adam nemli ilevi grlr dnyann duyumu-
(Chelovek s kino-apparatom, 1929)n giri dur ve izlenimleri alglama ve saptamada
jenerii, aslnda ynetmenin sinemasal kamera, insan gznden daha mkem-
amacn ve filmin bu ama dorultusun- meldir. nk insan, gzlem annda birta-
daki ilevini zetlerken seyirciye de alk km fiziksel ya da ruhsal olaylar yznden
olduundan ok farkl bir yapmla kar grlr olan alglamada sorun yaayabilir,
karya olduu ikazn yapar. Film Kameral kamera yani sine-gz iinse byle bir so-
Adam, anlatm yaps ile hem kurmaca film run szkonusu deildir. Sine-gz ile dn-
hem de geleneksel belgesel film tarzlarn- yann eitli yerlerinden gelen gerek
dan radikal bir biimde ayrlr. grntleri, kurguyla anlaml bir btn
oluturacak ekilde bir araya getiren y-
Devrim sonras Rus sanatnda etkili olan
netmen, gerein yeniden yaplandrlm
Konstrktivizm (inaclk, yapsalclk) ve
hline, yani sine-geree ular.
Ftrizm (gelenekten kopu, makinele-
re ve endstrilemeye vg) gibi sanat Vertovun sine-gz yntemi ve sine-
akmlarndan etkilenen Vertov, bu akmla- gerek ilkesini birletirdii Film Kame-
rn sinemaya yansmas olarak sine-gz ral Adamda kamera, bir gn boyunca
ve sine-gerek kuramlarn retir. Sanat Moskovadaki gnlk yaam takip eder.

ESKMEYEN FLMLER
Kamerann en ok ilgi gsterdii objeler; iyi olacana dair bir iyimserlie, sonu
endstriyel yaplar, kent trafii ve aralar, olarak da hayatn her alannda gelece-
makineler, dinlenme ve elence yerleri, e daha hzl koabilmek iin gelenein
insan yzleri ve spor aktiviteleridir. Kons- reddinin bir gelenek hline gelmesine
trktivistlerin teknoloji akn ateleyen yol amtr. Byle bir ortamda bir sanat
ftrizmin yansmas olarak kent hayatn akm olarak ortaya kan ftrizm (gele-
ve endstrilemeyi ycelten film, fabrika cekilik) de sanayi toplumunun en belirgin
ve makineleri vurgulayan ekimleriyle ade- nitelii durumundaki yenilikleri, dinamizmi,
ta bir mekanik estetik oluturur. hz, deiimi, heyecan sanata tamak
Sanayi toplumunun oluumu ve teknik ve sanatn diliyle ifade etmeyi hedefler.
ilerlemenin ba dndrcl, adeta bir Mzeleri, kitaplklar, her trl akademiyi
tr bilimizm ve tekno-perestlie, ge- ykmak istiyoruz diyen akmn ncs
lecekte olan her eyin imdiden daha Marinetti ile klsik sinema trlerini izle-

ESKMEYEN FLMLER
yicinin zihnini uyuturan bir afyon olarak

gren Vertovun tavrlar bu anlamda eit-
lenir. Marinetti, manifestosunda hedefini
modern kentlerdeki iddetli elektriin
ay altnda yangn gibi parlayan an-
tiyelerin ve tersanelerin gece cokusunu,
raylar zerinde eelenen geni gsl
lokomotiflerin iirini okumak olarak su-
narken, Vertov da hzar atlyesinde dans
eden testerelerin kendisine dans pistle-
rindeki insanlardan daha yakn ve daha
anlalr bir haz verdiini syler. Makinenin
adeta metafizikletirildii bu akmda, dier
ftrist sanatlar gibi Vertov da hantal
ve beceriksiz olarak tanmlad insandan
ok, kentlerdeki makinelerin, fabrikalarn
dinamizmini filmine tar. Filmde yer alan
spor yapan insanlar ise sonradan Hitlerin
propaganda filmlerinde rastlayacamz
Nietzcheyen stn insan temsillerini hizmetine sunulmas, dier iilerden
andrr. Filmin sonunda kameramann reh- fark olmayan sanatnn kiisellikten uzak
berlii olmakszn tripod zerinde yryen toplumcu bir amac benimsemesi gibi pek
kamera, antropomorfik adan tmyle ok konstrktivist ilkeyi de sinemasna
insana eitlenir. Zira insan gz ancak yanstan Vertova gre el iilii ile yaratc
kameraya benzedii lde mkemmel- iler arasnda farkllk yoktur; sinemaclar
leebilecektir. stn insan ve ilerlemeye da tpk marangoz ve ayakkab tamircileri
koulsuz inan fikriyle insan tarihin ve gibi birbirine e yararl nesneler retirler.
makinenin klesi hline getiren ftrizmin Film Kameral Adamda film yapma sreci,
faizme evrilmesi bu anlamda mukad- birok meslek etkinliinden biri gibi sunul-
derdir. (Nitekim, ftrizm Mussoliniyle maktadr. Kameraman, eitli aralar kul-
birlikte Faist Partinin sanat iln edilerek lanarak bir toplum ina etmeye katlan ok
nemini yitirmeye balar.) sayda yurtta iiden biri olarak gsterilir.
Ftrizmin yan sra, makineleme ve en- Vertov, Film Kameral Adamda kaydedilen
dstriyel retimin sanatsal kayglarn yeri- olaylar dnda kaydetme srecini de su-
ni almas (retici sanat), sanatn devrimin nar. Sinemadan yanlsamay kaldrmaya

ESKMEYEN FLMLER
Sinemay dramlarn afyonundan kurtarma-

y hedefleyen Vertov, bu defa onu tmyle
maniplatif bir alana hapseder. Filme aktif
ekilde katlan bir seyirci yaratmak isterken
aslnda seyirciyi, kurgu yoluyla ne dn-
mesi gerektii konusunda ynlendirerek bir
propaganda nesnesine dntrr.
alan Vertov, bu yntemle izleyiciye s- ekilde bir araya getirilmesi sonucu ulalan
rekli neyi seyrettiini ve bunlarn nasl bir sine-gerek ilkesi ile yakalayan film nesne-
araya getirildiini hatrlatr. Filmde kendisi retir. Ancak Vertovun ulat gereklik,
sini kurgu yaparken, kameraman az nce hi de evrensel deildir. Zira sine-gz, gn-
gsterilen grntleri ekerken, ayn filmi cel gerein belli bir amaca ynelik olarak
baka bir sinemada oynatlrken perde ve -ki bu ounlukla sosyalizmin yceltilmesi-
izleyicilerle birlikte gsterir. Brechtyen bir dir- kurgulanmasdr. Film Kameral Adamda
yabanclatrma ile seyircinin olaya bilinli kamera, yaam gereklerini kendi ideolojik
ve etkin katlmn salamay amalar. balamna gre setii gibi, bu gereklerin
zerine bir insan gz bindirilen kamera montaj yoluyla sralan da dorudan po-
mercei grntsnn yakn ekimi olan litik bir yoruma dayaldr. rnein, burjuva
final ekimi, filmi metaforik olarak u mesajla hanmefendilerin manikr yaplan ellerinin
tamamlar. Sine-gz yntemi, yaam oldu- hemen ardndan bir iinin orta ve iaret
u gibi gzlemleyen ve kaydeden; gereklii, parmaklarn yitirmi olan eli gsterilir. Bu
grntlerin belli bir anlam oluturacak anlamda sinemay dramlarn afyonundan

ESKMEYEN FLMLER
ayrlp rtn ispat etmesi ve kendine

has bir dil retebilme noktasnda ciddi
bir adm olarak nitelendirilebilir. Nitekim
ngiliz Belge Okulundan Yeni Dalgaclara
kadar sinema sanat zerine bu anlamda
kafa yoran pek ok grup Vertovun ret-
tiklerine bakma ihtiyac hisseder. Ancak
Vertovun sine-gz tm mkemmelliine
kurtarmay hedefleyen Vertov, bu defa onu (!) ramen yine de gzn grebildii ger-
tmyle maniplatif bir alana hapseder. Fil- eklikle snrldr ve Godardn ifadesiyle
me aktif ekilde katlan bir seyirci yaratmak her gerek, hakiki deildir. Sine-gz ve
isterken aslnda seyirciyi, kurgu yoluyla ne sine-gerek kuramnda insan, ruhundan
dnmesi gerektii konusunda ynlendire- arndrlarak sadece gze indirgenmitir.
rek bir propaganda nesnesine dntrr. Melodramlarn insanlarn bilinlerini uyu-
Kent hayatnn ritmini perdeye tamak ister- turmasna ynelik tm hakl tepkisine kar-
ken, ereksiz bir hareketin peinde kaybolur. n elmay Newtonun grd gibi gren
Ve nihayet insan ontolojik olarak makineden bu anlay, sinemay metafizikten tama-
aada bir konuma yerletirir. men uzaklatrr, onu sadece ideolojik bir
Kukusuz Vertov, rettii sine-gz ve mant yanstan didaktik bir anlatma ve
sine-gerek kuramyla sinema tarihinin en kuru bir matematik ileme dntrr.
nemli kuramc ve uygulayclarndandr.
Onun k, sinemann dier sanatlardan

ESKMEYEN FLMLER
AA ZRT,
HANIM KRAZ

ESKMEYEN FLMLER
Zrt Aa, aaln, yani biri otorite-

MT AKSOY
ye dieri iktidara dnk iki ynl bir
i
lk ve ortaokul, hatta lise yllarnda simgesel pozisyonun iinin nasl bo-
elimize tututurulan, iinde eitli altldn, daha doru bir deyile, bir
konularla ilgili resmi kaytlar yahut aann nasl aalk dediimiz sembolik
notlarn bulunduu kitaplar vardr (O makamn iini dolduramayn olumla-
kitaplar yazanlara inanacak olsak, bunlara yan bir hikye anlatmakta.
bilgi dememiz gerekirdi). Gemite yaa-
m birisi (diyelim bir edebiyat) bir yk notlar, oumuzun bu isimlerle, konularla
yahut bir roman yazmtr ve bu kaytlar ilk temasn oluturmakta ne yazk ki. te
bizlere, bu kiiyle ve yazdklaryla ilgili bir yandan bylesi karlamalar sadece kitap-
eyler sylemeye alyordur. rnein lar iin deil, baz filmler iin de bu ekil-
Yahya Kemal diye bir air varm yahut de tezahr etmekte. rnein Zrt Aa
Kemal Tahir diye bir romanc; unlar (1985), TRTnin tek kanal olduu yllarda
yazm, u meselelere eilmi vs. Hani izlediim komik bir filmdi ite benim iin;
u niversite imtihanlarn iin renmek biroumuz iin olduu gibi. Bir aay ve
zorunda olduunuz bilgilere dnm/ onun trajikomik hikyesini anlatmaktayd
indirgenmi, posas km durumdan bah- bize bu film. mer Seyfettinin Bomba diye
sediyorum. Andm bu okul kitaplarndaki bir hikyesi vard ya da ener enin Zrt

ESKMEYEN FLMLER
yeceimi bata syleyeyim: Film, aaln,

yani biri otoriteye dieri iktidara dnk
iki ynl bir simgesel pozisyonun iinin
nasl boaltldn, daha doru bir deyile
bir aann nasl aalk dediimiz sembolik
makamn iini dolduramayn olumlayan
bir hikye anlatmaktayd bizlere. Filmin
adna gnderme yaparak syleyecek olur-
sak, karmzda hem bir aa vardr hem
de bir zrt. Karmzdaki aadr, nk
elinde eitli ekillerde kullanabilecei ik-
tidarla ilgili birtakm mekanizmalar vardr:
ky, kyls, topra te yandan z-
rttr. Yani bu iktidarla, gle (bu dzey-
Zrt Aa bir d hikyesidir.
de ikisini de ayn anlamda alyorum) ba
Aalk derken onunla birlikte iyilik-
edebilecek, elindeki maddi gc iddetle
ten, gzellikten, erdemden pay alan kullanarak bir bask aracna dntrecek
birtakm eyler de dmektedir. te bir takati de bulunmamaktadr. Burada
bu anlamyla tam tamna otoritenin zrtlk, aamzn aalndan uzaklat-
boluunu dile getirmektedir film. oranda, yani filmin sonunda zirve nok-
tasna (yahut dip noktasna) vard oran-
Aa diye bir filmi; ikisinin de bana (bize) da kazand bir ey deildir esasnda.
ulamas ayn bilgi dzeyinde olmaktayd. Aa, ta en bandan beri zrttr; nk
aalkla iktidar -gc ya da iddeti deil
Bydmzde Yahya Kemal yahut
ama- ve otoriteyi bir arada kullanmaya
Kemal Tahirin gerekten kim olduklarn
almaktadr. Baka bir syleyile aaln
bize dayatlan klielerden kurtularak nasl
iktidarla ilgili eitli boyutlarn deil, tam
anladysak, Yavuz Turgulun senaryosunu
tersine otoriteyle yani sahip olduu birta-
yazd, Nesli lgeenin ynettii ok
km deerlerle, iddete meyletmeksizin,
deerli bu filmin ne demek istediini, ne
kendisinde/aa olmaklnda bulundurdu-
anlattn da anlayacaktk nihayet. Zrt
u bir meruluu anlatmaktadr. iddete
Aay yllar sonra, bir bayram gn evim-
meyletmemekten kastm u: Ortada ger-
de oturmu kanallar kartrrken bir kez
ekten bir g vardr ama bu gcn en
daha izleme frsat buldum. Sonda syle-
temeldeki kayna zora dayanmamakta,

ESKMEYEN FLMLER
tam tersine g, gc elinde bulunduran-

dan da te bir eye, yani gc elinden
bulundurann da tbi olduu bir asla
gnderme yapmaktadr. Buysa tam tamna
erdem gibi birtakm durumlarn devreye
sokulmas anlamna gelmektedir. Zrt
aamz budaylarn alan kylye sinir-
lenmekte hatta bundan dolay Harputlar
kyn satp stanbula gitmek zorunda
kalmaktadr. Kendisine kazk atan kyl-
leri stanbulda bir kahvede bulduunda
ise onlara Ulan ben sizin neyinizi alam
be, hadi Allahnzdan bulun; zaten bula-
canz bulmusunuz ya! demekle yetin-
mektedir yalnzca. Bu, nereden bakarsanz
bakn, otoritesinin farknda olan ama
buna iddet gibi bir erdemsizlii bula-
trmayan bir hlin anlatmdr. Szkonusu
olayda kyl de gerekten bulacan dte olan deerler, aalk zerinden
bulmutur zaten: Aalarnn zulmnden ulamaktadr bize. Film, genel yapy tersi-
kurtulmu, ehrin zgrlne gark ol- ne evirmekte ve o kadar da matah olma-
mu, kahvede pineklemekte, i kovalamak- yan bir kylden, (benzeri aa temsillerin-
tadrlar. Aa, tam da bunu grmekte ve de grmeye altmz) eziyet grmeyen
onlara verebilecei daha iyi bir cezann ev halkndan ve nihayet bunlarn tersine
olmadn bilmektedir. her durumda zorda kalan, ezilen bir
Zrt Aa, te yandan gerekten de aadan bahsetmektedir. Dolaysyla aalk
belli bir dzeyde ve anlamda bir d derken onunla birlikte iyilikten, gzellik-
hikyesidir. Hem kyn artlar (susuzluk ten, erdemden pay alan birtakm eyler de
gibi) hem bozulan dzen (ahlki yap) dmektedir. te bu anlamyla tam tamna
hem de kyden ehre g gibi eitli nok- otoritenin boluunu dile getirmektedir
talar gz nne alacak olursak hikye, bir film. Yeni zamanlarda ortaya kan otorite
deiime ama daha da nemlisi bir de boluu bu filmin temel hikyesidir ve bu-
odaklanr. Den, insani, ahlki, nihayet radaki aann szkonusu deerlerle birlikte
gzel olandr ve filmde bu denler yahut temsil edilmesinin deeri de bundandr.

ESKMEYEN FLMLER
de aal yere drmez. diyerek bir kez

daha aaln ne olmadn, dolaysyla ne
olduunu akla kavuturur. Aalk, ancak
ve ancak deerlerle birlikte anlaml olan
bir hldir; aksi durumda bir bask, ktlk
ve iddet mekanizmasna dnmemesi
iten bile deildir.
Muhsin Bey (1987)de Muhsin Bey (ener
en), bir sahnede o ok sevdii iek-
leriyle konumaktadr: Evet, birisi var,
Sevda Hanm.. Bir sre susup ieklerini
dinledikten sonra cevap verir: Yok, henz
alamadm. Aktardm sahnedeki ince-
lik, zariflik ve deerbilirlik Zrt Aaya
aynyla sinmitir. Yamurun yamamasn-
dan dolay rn alamayan kyl, aadan
yamur duas iin ha gitmesini ve elini
Karmzda, araba kullanmayan, at ahinle pmesini ister. Oysa Aa, hn fenalk-
konuan bir aa vardr. Sarho bir hlde larndan dolay aralar kt olduundan
atnn srtnda evine dnerken Sarhoken gitmek istemez. Susuz, kurak, yalnz tar-
araba seni eve gtrr m, aslanm ahin! laya gider ve Rabbiyle konuur: Eskiden
diye sylenmektedir kendi kendine. Filmin rahmetli dedem anlatrd, buralar bam-
bir sahnesinde yana bana bakmadan bakayd, bir yeil ki bildiin gibi deil.
Kari istiyem! diyerek ortal velveleye ok cmertmisin, hayvanlar yemekten
veren babasnn, (gnl ilk grd andan atlarm, her taraf ekin, aha bu boy. E,
itibaren kendisinde olan) Kiraz Hanm ev ne oldu da deitin? () Ben, gnah
iinde kovalamasnn ardndan, ondan zr boynuna babadan pheleniyorum; yoksa
dilerken Kusurumuza bakmadn ya Kiraz garazn bana m? Ne iin hi bir ey eskisi
Hanm der. Kiraz Hanmn Ne haddimize, gibi deil? Kurban olduum ver u rahme-
o bir aadr diyen cevabna karn Daha ti, muhta etme beni El mel pmek ok
kt ya, aa dediin namahreme gz dik- arma gidiyor yav; ne olur ver u yamu-
mez, kimsenin karsna, kzna yan gzle ru, ver yoksa durum ktdr. Bu iki sah-
bakmaz, ok beense de akndan lse nede olup bitenler, bizlere iinde bulun-
duumuz bu kasvetli, bol acl, bol trajik

ESKMEYEN FLMLER
dnyada neyi ne trden yap-

mamz gerektiine dair bir hayli
geni bir dnme alan ver-
mektedir. Bu anlamyla Zrt
Aa, boluklu bir filmdir ve bir
boluklu film size o filmin iine
girip dolama imkn salar.
Bylesi filmler (iirler, ykler
ve romanlar) susar ve sustuu
yerde de size dnme, bakma,
dokunma ve nihayet bir kez
daha ama sizin kullanmanz iin
susma pay verir. Denilebilir ki
Zrt Aa, grnrde der-
ken ama gerekte ykselirken, bildii, aaln anyla, namusuyla, kadir
bizlere (en azndan bana) iyi gelen ey, bu kymet bilmesiyle ilgilidir. Kiraz Hanm da
susmalara kap aan ve her susmada yk- bunu grr ve gnln gzel aaya kapt-
seltilen bu esasl noktayla ilgilidir. rr. Karmzda domates satarken megafo-
Zrt Aann btn bu gzelliini g- na sessiz sessiz domates, domates diye
ren, onun da ilk grd andan itibaren baran, Aam biraz bar, sesini kimse
gnlnn dt Kiraz Hanma duyduu duymuyor. diyen khyasna Yav, ayptr,
ak da btn filmi merhametiyle, cmertli- kimseyi rahatsz etmiyek. diyen; kendin-
iyle ve nihayet emeiyle tutmakta ve sar- den baka kimse kulak kesilmese de o-
malamaktadr. Kiraz Hanm, Zrt Aaya luna Hz. Alinin cenklerini okutan; Hayber
Hl anlamamsan Aam, ben sana vu- Kalesi hikyesi anlatlrken kendini tutama-
rulmuam. deyince Benim neyime vurul- yp Hay be! Ben pehlivan diye, kahraman
dun? diye glmseyerek cevap verir. Kiraz diye Aliye derim. Biz kim, kpek oluyoruz
Hanm Senin gnln, insanln gzel, yannda, vay mbarek adam! diye gnl
ben ona vurulmuam. der ve ekler: Belki yanan bir aa var; imdilerde iyiden iyiye
de onun iin aal beceremiysen. Evet, azalan o gzel aalardan bir aa.
gerekten de onun iin beceremez Zrt
Aa u aal; yani insanlar zmeyi,
kt gzle bakmay, fenalk etmeyi, hak-
szlk edip can actmay... Onun becere- YORUMLARINIZ N TIKLAYINIZ

AIK ALAN
Resmi deoloji ya da Alt

Edemediimiz Patoloji

MCAHD EKER ster belgesel ister kurmaca her film
seyirlik bir grsel metin olmasnn
Millet olarak epistemolojik dzey- yannda dnemin toplumsal, siya-
de Atatrkle kurduumuz iliki, sal, kltrel yapsn yanstan bir
Atatrk bstn kran bir inei ky- belge nitelii tar. Byle bir ama gtsn
den uzaklatrmak, eskimi Atatrk ya da gtmesin her filme mndemi bu
bstn gece gizlice gmmek gibi nitelik, sinema ile tarih arasndaki yaknl-
saysz patolojik vakalar eklinde arttrarak filmler zerinden bir dnem
tezahr eder. Dersimiz Atatrk, Veda okumasna imkn tanr. ki alan arasndaki
ve Mustafann da belki farknda ol- bu yaknlama, tarihi bir olaya ya da figre
madan tekrarlad ezber, bu patolo- odaklanm filmler szkonusu olduunda
jinin bir devam eklinde okunabilir. ise daha belirgin bir hl alr.

AIK ALAN
Hem film hem tarih olma iddialaryla bu filme serpitirilmi olsa da Mustafa, resmi
filmler hem sinemaya hem de tarihe ikin sylemdeki Atatrk imajn tartmaya amak
gerek-temsil/kurgu sorununu -stelik bu ya da yaad dneme dair bir sorgulamaya
defa ikiye katlayarak- kendilerinde barnd- girimek bir yana bu sylemi pekitiren bir
rr. nk tarihte de filmde de yazarn /ya- film olur. nk Atatrk bizi bireysel hikyesi
ratcnn ideolojik ya da kltrel pozisyonu ya da insani zaaflaryla deil tarihsel bir fi-
sebebiyle bir eleme, bir dizgi, bir kurgu her gr oluuyla ilgilendirmektedir. Can Dndar
zaman mevcuttur. Bu kurguda var olan ko- Mustafada, Atatrkn bireysel servenini
numu destekleyecek her belge, tarihsel ya duygusal gelgitlere odaklanarak ilemesiyle
da filmsel syleme dhil edilirken ona hlel resmi sylemin dna karken, tarihsel kimli-
getirebilecekler ya dar itilir yahut kullan- i ve dnemi szkonusu olduunda resmi ta-
lan dil zerinden bir ekilde egemenlik ku- rih anlatsn tekrarlamaktan teye geemez.
rulup anlam kapanmasna uratlarak baat Dndar, Atatrkn, Kurtulu Savanda sr-
sylemin formlletirdii biimde sunulur. tn dayad glerle Cumhuriyet sonrasnda
Son dnemde Atatrk zerine ekilmi film- hesaplamaya girimesi; yabanc bir gazete
ler de tarih ve sinemaya ikin tarih-gerek- araclyla Batl gleri Bolevik tehdidi-
temsil/kurgu sorunsalndan rak deil. ne kar uyarrken ayn gn Lenine mektup
Mustafa: Bat Cephesinde yazp yardm istemesi; Birinci Meclisi dua-
Deien Bir ey Yok! lar ve kurbanlarla aarken sonraki yllarda
Can Dndarn filmi Mustafa (2008), daha slmiyetin Trklerin milli hislerini uyutur-
batan, ismiyle ieriine dair bir yargya duunu sylemesi gibi birbiriyle elien poli-
imkn veriyor. lk bakta resmi anlatnn tikalarna deinse de bunlar amaca gtren
dnda bir sylemi olduu ngrlen Musta- her yol mubahtr yaklamyla deerlendirir.
fa, gerekten de Atatrkn tarihsel kimliine Mustafa, Atatrkn Cumhuriyet dnemi
bireysel hikyesini de dhil ederek onu asker uygulamalarndan rahatszlk duyan silah
ve devlet adamlndan ilke ve inklplarna arkadalarnn kurduklar partinin kapatlp
kadar ululatrlm sylemin dna karr; yelerinin idamla yarglandn; muhalefetin
klie ifadeyle insani ynleriyle anlatr. Krk kknn kazndn; basnn Atatrke ve
dkk gnl ilikileri yaayan, ihtiraslar olan, onun devrimlerine vgde yartn; bizzat
karanlkta yatamayan, yalnzlktan ve unutul- Atatrkn Devlet idaresindeki ana prog-
maktan korkan bir insan vardr karmzda. rammz Cumhuriyet Halk Frkas program-
Film bu ynyle Atatrk mitik bir tanr ola- dr. deyip parti-devlet btnlemesini bir
rak tasavvur eden u lgn Trkleri hi de anlamda itiraf ettiini ve onun sylediinin
memnun etmez. Atatrkn bireysel serve- kanun sayldn aktardktan sonra bile Ata-
nine, insani zaaflar tadna dair krpntlar trk iin demokrasiyi gelitirememi ama

AIK ALAN
Mustafa, Can Dndar, 2008
Can Dndar Mustafada, Atatrkn cmleyle stnkr geitirilirken dne-

bireysel servenini duygusal gel- min blgedeki uygulamalar (rnein 1937
gitlere odaklanarak ilemesiyle Dersim Harekt) Mustafada yer bulamaz.
resmi sylemin dna karken, ta- Koca bir tarihi sfrlayan Harf Devrimi, halk
rihsel kimlii ve dnemi szkonu- mziinin yasaklanp yerine klsik Bat
su olduunda resmi tarih anlats- mzii dinlenmesi art gibi icraatlar ise
sorgulanmak bir yana Avrupada yzylla-
n tekrarlamaktan teye geemez.
ra yaylan deiimi on yla sdrd iin
Ama yine de u lgn Trkleri
Atatrkn baars saylr.
memnun edemez.
Atatrkn yalnz kald bir zamanda
temellerini atmt diyebilmektedir. Halkn Sabiha Gkene syledii Mustafa Ke-
tek parti dnemi uygulamalarndan bunal- maller de insandr ocuk! gibi szlere ve
mas ve yava yava tepkilerin olumas ise Atatrkn kiisel hayatyla ilgili ayrntlara
Atatrkn, etrafndaki dalkavuklara inanp yer verilmi olsa da filmin geneline hkim
ilerin yolunda gittiini sanmasyla akla- sylem, aslnda resmi tarih anlatsn
nr. Bylece Atatrk ismine konmas muhte- tekrarlar. Sonuta Mustafa, ne Atatrke
mel herhangi bir leke bertaraf edilir. ne de bugn kar karya kaldmz, k-
Cumhuriyetin ilk yllarndan gnmze te- kenleri Cumhuriyetin ilk dnemlerindeki
vars eden sorunlarn kaynan oluturan uygulamalarda bulunan sorunlara dair
gelimeler (rnein Kurtulu Sava sra- yeni bir bak getirmez ve bir sorgulamaya
snda Krtlere verilen zerklik vaadi) bir girimez.

AIK ALAN
zmir Yansn, Yeter Ki Size Bir

ey Olmasn Paam!
Zlf Livanelinin Mustafadaki eksikleri,
hatalar ve art niyetleri grerek gerek
Atatrk anlatmak iin ektii Veda (2010),
Atatrkn ocukluk ve silah arkada Salih
Bozokun hatralarndan sinemaya uyarlanr.
Ulvi bir vazifenin ifas bilinciyle sanki bu filmi
yapmak iin dnyaya gelmiim diyen Livaneli,
aslnda nasl bir Atatrk portresi izeceine
dair ipularn daha batan verir. Ona gre,
insan Atatrk anlatyoruz diyerek aslnda
Atatrk ypratlmaktadr. Tam da bu yzden
Veda bize gerek Atatrk anlatacaktr.
Atatrke dair resmi tarih tezlerini bu
kez de Salih Bozokun gznden izleriz.
Atatrkn yenilikilii ve ileride klk kya-
fet devrimi yapaca, kk Mustafann Veda, Zlf Livaneli, 2010
medreseli ocuklarn kyafetlerini been-
meyiiyle daha filmin banda gzmze fe Hanm tercih etmesi, Fikriye Hanmn
sokulur. Liderlii ve kimsenin karsnda gemii/gelenei/Douyu, Latife Hanmn
eilmedii, birdirbir oyunu zerinden ironik ise gelecei/adal/Baty temsil etme-
bir ekilde anlatlr: Kk Mustafa herkesi olarak gerekelendirir. O hlde adal
sin zerinden atladktan sonra eilme sras temsil eden Latife Hanmla ilikisinin kesil-
kendisine geldiinde eilmeyi reddeder. mesi, Atatrkn adalk projesinin ge-
Arkadalaryla Bingazide gezerken bir falc leceksizliini, srdrlemezliini mi syle-
kadnn yolunu kesip Sen padiah olacak- mektedir seyirciye? Latife Hanmn zmirin
sn! kehanetinde bulunmasyla da liderlik igaline zlen Mustafa Kemali teselli
vasf fantastik bir hle brndrlr. Veda etmek iin syledii zmir yansn, yeter
da Mustafa gibi Atatrkn annesiyle olan ki size bir ey olmasn Paam! cmlesi ise
ilikisi ve zel hayatna dair ayrntlara yer aslnda Vedann Atatrk konumlandr-
verirken Atatrkn siyasi iklimin dnda ndaki elikileri, dil srmelerini gsterir.
yaad her eyi ve her tercihini siyasi bir Zira burada resmi ideolojiyi bile aan bir
ba kurarak sunar. Mesel Atatrkn Lati- ululatrma szkonusudur: Vatan kurtaran

AIK ALAN
Paa imaj tersyz edilmi, Paann varl

vatann varlnn nne geirilmitir.
Film boyunca sren sylemsel ksrlklarn,
dil srmelerinin dnda, Salih Bozokun
(Mustafa Kemalin hayatna dair) anlarn-
dan yola klmken birok eyden bahset-
mek iin yer yer Bozokun ahit olmad
olaylara da deinilmesi Vedann dramatik
rgsndeki zayflklar arasnda saylabilir.
Dorusu Livanelinin (ideolojik sylemin Dersimiz Atatrk, Hamdi Alkan, 2009
dramatik yapya egemen olduu) Veday
Atatrk szde gzden drme giriim- nazlk ve gerilik a, Ortaa yaanmaktadr.
lerine bir direni olarak ektiini syleme- Yurdu Ortaa karanlndan kurtaracak
sinden sonra tarih-gerek-temsil/kurgu devrimci bir ndere, Mustafa Kemale ihtiya
sorunsaln aan bir Atatrk portresi kar- vardr. Mustafa Kemal nce dman sonra
masn ummak da safdillik olurdu herhlde. Ortaa karanln kovar yurttan. Ortaa
yenmek iin atlan adalama (!) admlar
Seyirci renci Olduunda:
sralandktan sonra dede, rencilere/seyir-
Dersimiz Atatrk
cilere te Cumhuriyet! diyerek ada
Mustafadaki Atatrke dair yanllar
Trkiye (!) grntlerini izletir: Statlara
dzeltmek ve gerek Atatrk anlat-
doldurulmu rencilerin resmi bayram kut-
mak iddiasyla ekilmi bir dier film de
lamalar, Atatrk heykelleri, askerler, Sertap
Turgut zakmann senaryosunu yazp
Erenerin birinci olduu Eurovizyon Yarmas
Hamdi Alkann ynettii Dersimiz Atatrk
ve Milli Takmn yaad zafer ile birka tren
(2009). Ad stnde, Atatrke ve d-
yolu ve baraj grnts Cumhuriyetin
nemine dair ders kitaplarnda anlatlan
kazanmlar eklinde gsterilen bu kareler,
bilgilerin biraz kurmacayla grselletirilmi
Cumhuriyeti ve adalamay dar bir alana
hli de denilebilecek filmde, torununun ev
hapsedip anlamlarndan yoksunlatrr ve s
devine yardmc olmas beklenen tarihi
bir anlayn resmini sunar. Kurtulu Sava
bir dede, karsndaki rencilere/seyirci-
grntleri karsnda heyecanla adeta bir
lere yurttalk devlerini hatrlatr.
ma kazanlm gibi Krmz! Beyaz! En b-
Dersimiz Atatrk, resmi tarih syleminin ar- yk! Trkiye! diye tezahratlarda bulunan
gmanlarn stne basa basa tekrarlar. Buna ocuklar, u lgn Trklerin Atatrke ve
gre Osmanl geri kalm, Bat gelimitir; 21. dnemine nasl yaklatklarn ayn slkta
yzyla girilmiken hl bir bilgisizlik, ba- gstermesi asndan olduka manidardr.

AIK ALAN
olur. Bu cevaplarla film, seyircisine/ren-

cisine Atatrkn ve uygulamalarnn asla
tartlamayacana dair dersini ikmal ettirir.
Bylece seyirci/renci de ezberini bir kez
daha tekrarlar. Sonuta Dersimiz Atatrk si-
nematografisi, ideolojik sylemi, karikatri-
ze anlatm diliyle incelenen Atatrk filmleri
arasnda en zayf, en sakil halkay oluturur.
Tarih-Gerek-Temsil/Kurgu
Sorunsalmz
Ne yazk ki millet olarak epistemolojik d-
zeyde Atatrkle kurduumuz iliki, Atatrk
bstn kran bir inei (sahibine ceza gelir
dncesiyle) kyden uzaklatrmak, eski-
mi Atatrk bstn (atldnda baa bir i
gelir korkusuyla) gece gizlice gmmek gibi
saysz patolojik vakalar eklinde tezahr
eder. Resmi ideoloji millet olarak bnyemi-
ze ylesine nfuz etmitir ki ister istemez
bu haletiruhiye bir yerlerden patlak verir.
Dersimiz Atatrk, Hamdi Alkan, 2009 Dersimiz Atatrk, Veda ve Mustafann da
belki farknda olmadan tekrarlad ezber,
Dersimiz Atatrkte Karanlktan korkarm bu patolojinin bir devam eklinde okuna-
deil mi? diye soran ocua dedenin Yok bilir. Tarih-gerek-temsil/kurgu sorunsaln
canm! cevab Mustafa filminde vurgulanan aamadmz takdirde herhangi bir tarihi
Atatrkn karanlk korkusuna kar bir re- ahsiyetle shhatli ba kurmamz mmkn
aksiyon eklinde rahatlkla okunabilir. Bu ta- olmasa gerek. Mustafa Kemalden dn
vr, filmin birok yerinde kendini hissettirir. alarak sylersek Tarihi film ekmek tarih
Peki Atatrk eletirenler kim? sorusunu yapmak kadar mhimdir. eken yapana
yle cevaplar dede: Bir ksm, adal sadk kalmazsa deimeyen hakikat insan
istemeyenler bir ksm da yakn tarihimizi artacak bir mahiyet alr..
bilmeyenler. Hi yanlr myd? sorusunun
cevab ise zel hayatnda evet. Ama mil-
leti, devleti ilgilendiren konularda etrafna
srekli danyor, bu yzden yanlmyordu.

BEYAZ AYARI
Sabihann ok eskiden
rastlaacaktk. sz pe-
kala Trkiye toplumunun
modernliine dair syle-
dii bir sz olarak da anla-
labilir. Baka bir deyile,
filmin dedii toplumsal
hikye Trkiye modernli-
ine dair bir hikyedir.
Z
L B M L M
A
k RAN F
k
Vesikal Yarim
124 HAYAL PERDES 16
15 - Mays-Haziran
Mart-Nisan 2010
2010
BEYAZ AYARI
eve. Ltfi Akadla almaya can atmakta

MEHMET UFUk
ama atn bulup dnen kovboy filmi gibi bir
talebi nasl senaryolatracan kestireme-
Acem ne anlar, ne de yapabilir,
mektedir. Derken Sait Faik Abasyankn Me-
benim insan tipimi.1
nekeli Vadisi gelir aklna: Orda da bir adam
B
vard, bir kadn vard, kars. O kadn O
ir gn Ltfi Akad, Safa nal adam gitti, ama sonra dnd, (kars) hi
arr. Marlon Brandonun bir armad, olu ok ard. Ltfi abinin ok
filmini seyretmitir. Adamn atn sevdii bir sahneydi o. Anne, babam geldi!
almlardr, adam arayp tarayp diyor ocuk mthi bir hayretle. Ve kadn
atn bulup geri dnmtr. Ltfi Akadn geliyor, dn gece gitmi gibi terlik evirir
Safa Beyden istedii byle bir senaryodur. nne. Bu bizim hayatmzdr. Sosyolojik
(s. 136) Safa nal karalar balayarak dner olgular bizde insan tipiyle byle gelimitir.
Onun iin onu, Acem ne anlar, ne de yapa-
1 Safa nal, ok Tuhaf ok Tandk, stanbul: Metis bilir, benim insan tipimi. Benim hangi kltr-
Yaynlar, 2004, s. 137. Metinde bu esere yaplacak lerle bouup, yorulup ve yorulup nasl bir
bundan sonraki atflar, metin ierisinde yalnzca say-
hali hamur olduumu. (s. 137)
fa numaralar verilerek belirtilecektir.

BEYAZ AYARI
derken film sona erdi. Baktk ol-

mayacak, beer dakikalk blmler
hlinde internete yklenmi filmi
bandan sonuna kadar tekrar
tekrar izleye izleye sahuru bulduk.
Yan ban alm, filmi onlarca
kez seyretmi bir adam ile gen
bir kz gecenin buuuna ka-
dar kck bir ekran bana kilit-
leyen sr ne menem bir srd?
Senelerdir filmi her seyrettiimde
ister istemez sorduum bu soruya
baka bir soru daha elik ederdi:
Safa naln benim insan tipim iddia- Bu srr merak eden, itigal sahas
sinema olan konunun uzmanlar yok muy-
s hangi sreler sonunda Trk Mal
du? Nasl olurdu da senaryosu olduka
tipi garabetini ortaya karmtr; Ha- tandk, fakat olduka da tuhaf olan Vesikal
lil hangi kozaya girmitir de akma Yarim zerine gazete kelerinde km
Monte Kristo Kontu Ezel olarak ka- bir iki yazdan baka derli toplu bir alma
nat rpmaya balamtr; Sabihann olmazd! Vesikal Yarimin bugn bir klt
bandan neler gemitir de gz film olarak tanmlanmasna neden olan an-
dnm Eyana dnmtr. latsal ve biimsel zellikler nelerdir?, Her
seyrediimizde bizi yakalayan bu duygu
nedir? (s. 17) sorularna cevap vermeye
2009 Ramazan aynda gece saat iki sula-
alan ok Tuhaf ok Tandk balkl al-
rnda internetten VesikalYarim (1968)in
mann reklmn bir kitap dergisinde gr-
tam Safa naln bahsettii sahnesini iz-
dmde havalara utuumu hatrlyorum.
lerken sosyoloji ikinci snfta okuyan kzm
bu saatte neden yatmadn baba diyerek Sinema hakknda konumaktan bir nebze
geldi yanma. Ben de ona sordum neden dahi olsa holananlarn neredeyse kafa-
yatmadn. Kyden kente gle ilgili bir larna vura vura okumalarn mecbur tut-
imtihan varm, ona alyormu. Madem tuum kitap, Yeilamda onlarca filmde
yle, o zaman u sahneyi beraberce sey- karmza kan imkansz ak/arzu tema-
redelim dedim. Be dakikalk bir sonraki snn Vesikal Yarimde neden ayrt edici
sahneyi, sonra be dakikalk dier sahneyi bir nitelik kazandn, temann ilenme
biiminin filmin klt film oluunu nasl

BEYAZ AYARI
etkilediini, dahas filmin imkansz ak/

arzu temasyla tarihsizleerek Trkiyenin
toplumsal hafzasnda neden nemli bir
yer edindiini anlatsal ve biimsel zellik-
lerini zmleyerek gstermeye alacak-
t.. (s. 8) 25 yllk soruma merhem olacak
bir kitap ite elimin altndayd. Halilin
pavyonda ilk kez Sabihay grdnde
iine dt haletiruhiye iindeydim ki
belli belirsiz Emret Aabeyciim. lfn
duydum. Nefesim kesilmi hlde zar zor
seslendim: Ne istiyorsa getir! Satcnn
Kitab istiyor musun istemiyor musun lerde iaret ettii ikilii bnyesinde ta-
aabey! uyarsyla kendime geldim. Ben yordu. Yasaya boyun edirilecei bilgisi
filmin o sahnesinde kalmm. zr dile- ile birlikte ihll eyleminin kendisinin hazzn
yerek kitab satn aldm ve kapan atm. kayna olduunu biliyorduk. te film ayn
Srrn ne menem bir sr olduu yava ya- seyirciye hem ihll eyleminin keyfini kar,
va zlmeye balad. hem toplumsal uylama uy diye sesleniyor
Evet, Vesikal Yarim bir anlamda Trkan onu bir amaz iinde brakyordu. (s. 32)
orayd ve oray her zaman bir fazlalkla Evet, film de seyirci de tpk Sabiha gibi
sarmalanmt. (s. 13) Evet, filmin temas Halilin evli olmadna ya da evli olsa bile
evli bir manavla bir konsomatrisin imknsz birlikte olabileceklerine inanmak istiyordu.
ak, toplumsal deerlerle bastrlan arzu- Filmin anlat yaps tmyle bu yarlma st-
larn kartl deil Lacann Zizek yoru- ne kuruluydu. Bu tam anlam ile ok iyi bili-
muyla akn/arzunun imknszl idi. (s. yorum ama yine de durumuydu. (s. 36)
24-26) Evet, film ailenin tarafn tutmuyor, Evet, Vesikal Yarimde Arzu-Yasa-Kayp
aile ile dars arasnda kurulan ztln forml iliyor, dier Yeilam filmlerin-
kltrel bir blnmenin sonucu olduunu deki gibi kt olan darda braklmyor,
gereki bir biimde resmediyordu. (s. 27) her trl belirsizlik zlmyor, film bir
Evet, Sabiha, vesikal yr ya da arzu, izle- tamla ulamyordu. (s. 37)
yen herkes iin, kendi hayatlarndan dar Evet, filmde melodramn kurucu unsuru
atlan ve geride boluk brakan farkl eyle- olan keke zemini iliyordu. ok eski-
rin yerine geebiliyordu. (s. 29) den rastlaacaktk. bir keke cmlesiydi.
Evet, Vesikal Yarim Zizekin popler film- imdi var olan durum bal gibi de deiti-

BEYAZ AYARI
Vesikal Yarimi her seyrediimde,

Halilin Asl imdi ykt beni. rep-
liini ben Sabihann vukuat st-
lenmesi sahnesinde deil, yzne
vurmak gibi olmasn diye babas-
nn mahpushane kna gelmeme
inceliini gsterdiinde iimden
geiriyordum.
rilebilir ve hayr bu deiim imknszdr

tr iki ruh hli bir arada iliyordu. (s. 39)
Evet, Vesikal Yarimde dier melodram- ne de dars (s. 58-59) Evet, filmde
larda olduu gibi seyircinin her zaman baba kodun taycs, hatta salt koddu.
film karakterinden fazla ey biliyor olmas Baba simgesel bilgiydi. Snrd. (s. 63-67)
metafizik gerilimi artryor, seyirciye bil-
Evet, film dar atlan, kayb gstererek
mesine ramen mdahale ve deitirme
kaybn telfisinin olmayacan sylyor,
gcnn olmayn farketmesi dokunakl
znenin paradokslar ile modernliin para-
geliyordu. (s. 41-43)
dokslarn aktryordu. Filmin korkularm-
Evet, filmde yine dier melodramlardaki z ve arzularmz yattr(a)mamas, bu tu-
gibi kt kadn ya da kt adam gibi haf eyin brakt boluu kabul etmesin-
engelleyici unsurlar kullanlmamt. (s. 59) den, eksiklii kabullenmesindendi. (s. 122)
Evet, Sabiha Halilin fantezisinin yce nes-
Yine evet, bizi her defasnda saran duygu
nesi idi. (s. 59) Evet, hem vesikal hem yr
nedir sorusuna Malyszko, Turner, Hill, Ca-
olabilme ihtimali iki fantezi erevesinin a-
setti, Todorov, Flitterman, Lewis, Neale,
kabilecei vaadini sunuyordu ki filmi ha-
Brooks, Zizek ve dier acemlerden ml-
rekete geiren keke zemini buydu. (s. 44)
hem cevaplar yaramza merhem oluyordu.
Evet, Vesikal Yarim, masum kz (melodramn Ama ksmen Neden derseniz, btn bu
ana karakteri ile) vamp kadn arasndaki zmleme ve okumalar koca kitabn iin-
gerilimi zmyor, bu da filmi melodramla den cmbzla ekip kardm ve yaznn en
trajedinin snrnda tutuyor, film bu gerilim bana koyduum Safa naln cmlesi ile
stnde salnyor ve finalinde de bu gerili- yan yana koyduumuzda hl bulank, ay-
mi zmyordu. Artk ne ierisi huzurluydu, dnlanmam bir alan kalyordu. Sabihann

BEYAZ AYARI
kra onlarca hatra brakan btn bu sah-

nelerin ifreleri acemlerin formlleri ile
zlm oluyor mu diye tekrar soralm
istiyorum. Bunun imknn da sunuyor ki-
tap bize: Sabihann ok eskiden rastla-
acaktk. sz pekala Trkiye toplumunun
modernliine dair syledii bir sz olarak
da anlalabilir. Baka bir deyile, filmin
dedii toplumsal hikye Trkiye modern-
liine dair bir hikyedir. Trkiye modernli-
inin imknszl, Sabihann ok eskiden
rastlaacaktk. szne aktarlmtr. (s.
120) Bu deerlendirmeyi bir tutamak ola-
rak aldmzda, Safa Beyin iddias kendi
manav dkknna ilk geliinde babann
biricikliine inanan Erman Kuzu tarz bir
Halil nasl? diye sormasndaki inceliini,
sayklama mdr? Benim insan tipim hangi
ya doru deilse endiesi ile Sabihann
sreler sonunda Trk Mal tipi garabe-
Halile evli olup olmadn soramama-
tini ortaya karmtr, Halil hangi kozaya
sndaki nezaheti, anne ile babann Halil
girmitir de akma Monte Kristo Kontu
eve dndnde gsterdikleri ar bal
Ezel olarak kanat rpmaya balamtr ya
sknetlerini, koskoca adamn onlarn el-
da Sabihann bandan neler gemitir
lerini perkenki mahcubiyetini, hanmnn
de gz dnm Eyana dnmtr
a msn diye sorarkenki rkekliini, din-
gibi sorularn da cevaplanmas gerekti-
lenmesi iin yata sermesindeki gelenek-
ini dnyorum. Uzun bir soru oldu,
ten tevars edilmi asaletini, patronunun
ksaltaym: Sinemada yerlilik imknmz
Sabihaya Biraz dinlen, cann ne zaman is-
kalm mdr? Yoksa gzyalarm bouna,
terse o zaman gel. deyiindeki nezaketini
dmem artk peine deyip bu tuhaf eyin
nereye oturtacak, nasl yorumlayacaktk?
brakt boluu kabullenecek miyiz?
Her seyrediimde, Halilin Asl imdi yk-
t beni. repliini ben Sabihann vukuat
stlenmesi sahnesinde deil, yzne vur-
mak gibi olmasn diye babasnn mahpus-
hane kna gelmeme inceliini gsterdi-
inde iimden geiriyordum.
Bize ak olsun dedirten, kalbimizi kra YORUMLARINIZ N TIKLAYINIZ

NEDEN FLM SEYREDYORUZ?
GIOVANNI
SCOGNAMILLO
CANLI, DEVASA
BOYUTLU LK
ANSKLOPEDM:
SNEMA
Fotoraf: Tuba Deniz
Film izlemek bir yaam ekliydi,

meslei renmekti; art bir
F ilm izlemeyi ben semedim, iinde
doduum, bydm ortamn
doal bir sonucu, olmazsa ol-
maz bir zorunluluu oldu. ikayet etmiyo-
rum, aksine kendimi ansl, hatta ok ansl
sr ey daha renmek, ar- sayyorum; film izlemek, oka film izlemek
mak, comak, koltuktan kalkma- bana ok ey rettii iin, yanl veya doru.
mak. Sinema benim canl, deva- Sinemann ok konuulduu bir sinemac/
filmci ailede dodum. ocukken film eritleri,
sa boyutlu ilk ansiklopedim oldu;
afiler, lobiler ile oynadm, sinema dergileri-
ilk bol faklteli niversitem.

nin resimlerine baktm ve evde konuulanlar

oka dinledim; bata pek bir ey anlamadan
sonra ise artan bir merak ve ilgi ile
Ailemizde sinemaya elenmek iin gidilmezdi
genelde. Sinemada hi kuku yok ki elenir-
dik, heyecanlanrdk, duygulanrdk, gerilirdik.
Ama sinemaya gidip film izlemek mesleki bir
urat. nsan (babam ve enitem) bir sine-
ma salonunu ynetiyorsa (babam Elhamra
Sinemasn, enitem ilkin Kadkydeki Srey-
ya daha sonra Atlas sinemalar, aile dostlar-
mzdan Fernando Franco Saray Sinemasn,
peki Kardeler Melek, pek sinemalarn,
angopulos ailesi Lks Sinemasn vb.) dier
(rakip) sinemalarn durumunu, programlarn,
gie haslatlarn izlemesi gerekiyordu. Sonu:
Nerede ise her gn bir sinemada film izleme
zorunluluu; ok ho bir zorunluluk ama
lk filmlerimi 4-5 yalarmdayken izledim,
ilk ve son korkumu Elhamra Sinemasnda
yaadm. lk gzyalarm dev maymun
King Kong iin aktrken ilk kahkahalarm
Chaplin sayesinde attm. Elhamra Sinemas, Burak Evren Koleksiyonu
Terim doru mu yanl m bilemeyeceim
ama benim tanmlamam ile bende ocuklu- Evet, film izlemek bir yaam ekliydi,
umdan kalma bir ekran hastal var: Beni meslei renmekti; art bir sr ey
bir ekrann karsna yerletirdiniz mi srekli o daha renmek, armak, comak, koltuk-
ekrana bakarm, grnt yanstsn veya yan- tan kalkmamak. Sinema benim canl, de-
stmasn, ister sinema ekran, ister televizyon, vasa boyutlu ilk ansiklopedim oldu; ilk bol
ister bilgisayar... Hastal tabii ki bir hayli k- faklteli niversitem. Sinemadan ok eyi,
kken bata Elhamra Sinemasnda kaptm; nerede ise her eyi rendim; dnyay ve
koltuklarn ilk srasnda oturup saatlerce ve zamanla kozmosu gezdim; tm alarda
gnlerce film izlediimden. Bu ekran hastal- yaadm, bir dizi tarihsel ve nl kiilerle
n srdryorum bugn bile, ne yazk ki! bir arada oldum. Tabii ki sinemann asln-

du. Film adlar, oyuncu adlar, ynetmen

adlar, irket adlar havada uuuyordu
ve merakm artyordu, keke o filmleri de
izleyebilseydim diye (bugn internet sa-
yesinde bol bol izliyorum byk bir zevkle
ve toplamaya alyorum).
Sinemaseverliimin o ilk yllarnda seici
olduumu syleyemem. Elhamrada gs-
terilen tm filmleri izlerdim; defalarca, hi
sklmadan Dier sinemalarn 18.30 se-
anslarna annem ve babamla katlrdm ve
evde olduumda babamn imal ettii (imal
etmeye alt) oka ilkel bir projeksi-
yon makinesinden film paralar izlerdim.
Yllar boyu, ilk ocukluumdan delikanllma
ve sonrasna/bugne kadar srdrdm bu
film izleme furyasndan ne rendim, ne ka-
zandm; film izlemek bana nasl yarad?
Elhamra Sinemasnn haftalk programn
Sinema bir genel kltr konusu ve bir kltr
ieren bror (Kaynak: Eski stanbul arac; sinema elendirir, duygulandrr, gerer,
Sinemalar/D atolar, Burak Evren, korkutur ama her eyden nce retir ve
Milliyet Yaynlar, 1998, sf..62) zellikle dndrr. Sinemay bir okul say-
dm iin bu okulun alkan ve mmkn ol-
da ne olduunu da rendim; film izleye duunca baarl bir rencisi olmaya al-
izleye ve evdeki konumalar dinleye dinle- tm ve hlen alyorum. Her izlediim film
ye Sinemann ne olduunu ve bir filmin iyi olsun, vasat olsun, kt olsun bana bir
nasl meydana getirildiini eyler retti. Hibir zaman Bela Balazsin
Evde en ok konuulan konu tabii ki si- u sznden caymadm: En kt filmde bile
nemayd; zellikle sinemann altn yllar izlenilecek bir sahne vardr.
saylan sessiz sinema Babam sinema Yaamm boyunca binlerce film izledim.
mdrlnden nce dalmc idi, an- Zaman zaman ve hlen izlediim filmlerin
nem sessiz dnemde ara yazlar deyip listelerini tuttumsa da kimi eksikliklerden
siyah-beyaz filmleri boyuyordu, teyzem dolay tam veya yaklak saysn karta-
perdenin arkasnda ses efektleri yapyor- madm. Bana sorduklarnda tahminler y-

rtyorum (belki 10.000, belki 15.000,

belki ok daha fazla). Ama mesele ok film
izlemek mi yoksa doru ve gerekli filmleri
izlemek mi? Sinema bir sanat ise (ki yle-
dir), sinema bir kltr taycs ise (ki yle-
dir) asl maharet iyisini, ok iyisini, gerekli
olann semektir. te bunu yapmak da
herhangi bir sinemasever iin ok zor veya
tmyle olanaksz. Sinemann bysnden Burak Evren Koleksiyonu
sz edilir ve bu tanmlama ok dorudur;
nk her eyi ile sinema, baka eylerle Sinemay bir okul saydm iin bu
bir arada, bir bydr ve benzeri yoktur. okulun alkan ve mmkn oldu-
Pek ok ey sraladm ama henz soruya unca baarl bir rencisi olmaya
doyurucu bir yant vermedim. Ailede ve altm ve hlen alyorum. Bunca
evrede bir mesleki zorunluluk olduu iin yl iinde izlenilen bunca filmin geti-
film izlemeye baladm; bilinsizce Yllar risi ne oldu somut olarak? Bir zevk,
geince sinemaya balandm, sinemay d- birok geni ilgi, kukusuz bir tutku,
ledim (Hibir zaman ynetmen veya senar-
muhakkak bir yaam ekli, her ko-
yo yazar olmay dnmedim; sinema ya-
zar, eletirmen, sinema tarihisi olmak is- nuda genileyen ve boyutlanan bir
tedim.); giderek sinema benim de mesleim vizyon, bir art kltr.
oldu ve bugnlere vardm film izleye izleye.
izleyebilirsiniz. Ama koullar ne olursa ol-
Peki bunca yl iinde izlenilen bunca filmin
sun her zaman ister bilinli ister bilinsiz
getirisi ne oldu somut olarak? Bir zevk, bir-
izlediiniz film ile bir iliki kuracaksnz,
ok geni ilgi, kukusuz bir tutku, muhakkak
ister beenin ister beenmeyin. Sinema-
bir yaam ekli, her konuda genileyen ve
nn bys de budur veya buna benzer
boyutlanan bir vizyon, bir art kltr.
bir eydir ve sonuta film izlemek salt bir
Her film, iyisi ve kts ile benzeri olma- beeni ii deil de bir seim, dnsel bir
yan bir maceradr; zmlenmesi lzm gereksinim ve kltrel bir uradr. Tm
bir olay yuma Her film sinema bilgi- bunlardan dolay film izledim, izliyorum ve
nize bir katkdr ve her grnt beyinsel umarm sonuna dek izleyeceim.
arivinizde bir ayrnt. Srf vakit geirmek
iin film izleyebilirsiniz, aslnda nemse-
meden film izleyebilirsiniz, uyuklarken film

KTAPLIK
S
Sinema, Aye asann
zihninde varlkla,
varolusal bir
konumlanla kesiir;
insana dair ontolojik
sorular genelde
sinemann zelde Trk
sinemasnn doasna
ilikin sorulara evrilir.
Yeilam Gnl
Gnl, ortaya
att doru ve temel
sorular nda Trk
sinemasnn kendi olma
meselesini tartr.
BETL DEMREL
TRk SNEMASNA
YENDEN BAkMAk
KTAPLIK
S enarist Aye asann

1991 ylnda kaleme ald Yeilam Gnl,
varlk ve hakikat ekseninde kesien sinemaya
dair sorularn pe pee sralanmasndan olu-
an bir alma. Henz on sekiz yandayken
sinemaya dair temel sorularn peine den
Aye asa, Yeilama adm attktan sonra
zihnini srekli megul eden ve onu farkl
araylara srkleyen sorularna yenilerini
ekler. nk sinema, Aye asann zihninde
varlkla, varolusal bir konumlanla kesiir;
Uzunca bir sre Marksizm ekseninde so-
rularna cevap arayan asann sonunda
eline kalan (sklkla vurgulad zere)
sadece abalar, tartmalar, polemikler,
kavgalar olur. Bu sorularn glgesinde
geirdii meslek hayat, bir noktada gelip
durur. yle ki i, kendi ideolojik duruu-
nu, Marksizmi, varln, varlk sebebini,
araylarn sorgulamaya dek varr. Bundan
byle Hakikat nedir? sorusunun pein-
dedir. Nihayetinde varolusal anlamda
iine dt kmazdan kurtulmann bir
yolunu bulur. Bu yol tasavvuftur. asa
aralad bu kapdan ilhamla sinemann
metafizik imknlarn sorgular.
asaya gre nasl ki Tarkovski mistik bir il-
insana dair ontolojik sorular genelde sine- hamla sinemay tepeden trnaa dntr-
mann zelde Trk sinemasnn, doasna dyse tasavvuf iin anahtar olan kelime,
ilikin sorulara evrilir: Trkler sinemay ne- ilham, keif ve fetih de Trk sinemasn,
den kendilerine has bir slpla kullanyorlar? iinde bulunduu ksrdngden kararak
Bu slbun knhne varmak iin ne yapma- yepyeni, zengin bir alana yneltebilir.
lym? Bu sorular dourgandr; asa ekler: Yeilam Gnl, asann (kendi ifadesiy-
Trk toplumunun asli yaps nedir? Bu yap le) hakikate bir yol ararken Trk sinemas-
kltr nasl belirliyor? Trk filmi bu kltr- na dair gzlemlerini, tahlillerini, eletirile-
den nasl etkileniyor? rini, temennilerini, umutlarn kaleme ald

KTAPLIK
bir not defteri niteliinde. asa, bizzat
FOTORAF: TUBA DENZ

ahit olduu Trk sinemasnn seyrini, sa-
hici bir dilin gelimesi bakmndan tad
byk potansiyel deerlerle Yeilamn
mmi geleneini, yar aydnlarn rettii
sahteci sinema anlayn masaya yatrarak
baz tespit ve tehislerde bulunur. Kimlik
sorunu, yerli estetik unsurlar ve dramatik
yap gibi meselelerin derinlerinde yatan
sorular bularak sinema yolculuunun ba-
ndaki okuyucu iin doru sorular ia-
retler; tpk bir yol tabelas gibi. Bylesi
bir sylemin esamesinin bile okunmad
sinema ortamnda Yeilam Gnl, sor-
duklar zerinden yeni sorular fitilleyen
yaklamyla bir not defterinden ziyade bir
rehber niteliine brnr. asann film-
lerden, konulardan, temalardan, ynet-
menlerden hi sz etmedii yerlerde bile
yrtt tartmalar ustalkla sinema ek-
senine kaydrmas, sinemay varlk alanna
yerletirdiinin bir baka delili olur.
Sanat ve kltrel hayat ile Trk toplu-
mu, hezeyanlara ynelen bir hasta olmay
srdrecek midir? Trk sanat ve bu arada
Trk sinemas kendi tarihsel sosyal irsiye-
tine direnmeye, kendi hayat damarlarn
kesmeye devam edecek midir? ie ile-
yen bu iki mesele bugn Trk sinemasnn
da nde gelen sorunu. dur asaya gre.
Sklkla Trkiyede sanat da dahil olmak
zere her alanda resmi ideolojinin Trk
kltrnn mahalli geleneini toptan red-
deden yaklamnn yattnn altn izer.
Durumu daha da vahimletiren, ada

KTAPLIK
kitle kltrmzde Batl iletiim teknikle- ifade ederken olaanst bir dnmn
rinin adeta egemen ve baskc bir yans- eiinde olduumuza dikkat eker. Kre
masnn szkonusu olmasdr. asaya gre Yaynlar Hayal Perdesi Kitaplnn dr-
hangi alan olursa olsun kendi kimliimizle dnc kitab olarak ilveli yeni basksyla
sahih bir surette yol kat edebilmemizin, Ocak 2010da okurlaryla yeniden bulu-
zgn bir bak tayabilmemizin ilk art an Yeilam Gnl, ortaya att doru
kurun rengi benliksizlikten syrlmaktr. ve temel sorular nda Trk sinemasnn
rfani sinemann yolunun ada kltrn kendi olma meselesini tartrken bir nok-
yan sra bu corafyaya hkim kltr, hi- tada durup sorduu sorularn cevabn ve
kemi gelenei yepyeni bir yaklamla oku- sorulmas gerekli daha pek ok soruyu
yabilmekten getiini syler asa. Sine- gelecein sinemaclarna brakmay yeler.
mann Batdan renilebilecei gibi yanl Kitab yazd dnemde elli yanda olan
ama yaygn kanaatten duyduu rahatszl asa, yeni bir kuan sinemaya giriine
dile getirir ve kendimizi, kendi sinematog- tanklk ederken genler nbeti devralana
rafimizi ararken gzlerimizi Bat dndaki kadar nbeti bir mddet daha srdrmek
toplumlarn sinemalarna evirmemizde gerektiini ifade eder ve ekler: Bizden
byk yarar grr. sonrakilere sinema adna byk yaptlar
brakmasak da tutarl bir muhasebe devre-
Ayzentayn, Kurosawa gibi baz ynet- debilmeliyiz. Tek umudum bu. asann
menlerin kendi zgn sinema dillerini bugn bile kapsn alan sinemac gen-
kurarken Bat sinemasndan, Amerikan lerle yrtt teorik tartmalarnn bu
sinemasndan hibir hazr kalp devirme- szn dorulad sylenebilir.
meye zen gsterdiklerinin altn izer.
Bir taraftan da Bergman, Bresson, Dreyer
gibi Batl baz ynetmenlerin de metafizik
dzlemlere ilgi duyduunu, akn boyut-
lara ulatklarn belirtir. Bu noktada esas
olann her toplumun sinemasnn temelini,
kendi sosyal kltrnn ilevlerine uygun
olarak kurmak, gelitirmek durumunda ol-
duu karmnda bulunur.
Aye asa, Trk sinemasnn skntlarn
dile getirirken bir taraftan da umut vade-
den ahsiyetlere, almalara, yaklamlara
deinir. 90lardan itibaren hakikat aray-
na dair bir eilim art olduu gzlemini YORUMLARINIZ N TIKLAYINIZ

SNEFL
ZGR RADE - TAKDR-

LH PARADOKSUNDA BR
YANKESC

SELMA YARDIM
A
kn/metafizik olanla ba kur-
mayan film rneklerine ska

Filmlerimde izleyici iin, bir adamn
ruhunun duygusunu ve ayn zamanda
Tanr diyebileceimiz daha stn bir eyin
varln fark edilebilir klmak isterim.
Robert Bresson
rastladmz Batda ve zelde
Fransz sinemasnda usta ynet-
men Robert Bressonun akn bir slpla
ektii nemli filmlerinden Yankesici (Pick-
pocket, 1959) farkl bir ekilde konumlan-
drlmay hak ediyor. Bresson, Michel adl
bir yankesicinin hayat zerinden, tezatlar
iindeki bir vicdann var olan dzeni sor-
gulamas, kader ve zgr irade diyalektii,
yabanclama, ruhun dnyadaki esareti/
zgrl gibi birok temay iler.

yorum@hayalperdesi.net SNEFL
Perdeleri kaldrmak bile bu byledir. Arkadalar ile yankesicilik

Gerek meknlarn kullanld, amatr yaptklar sahnelerde de btn hareket-
oyuncularn rol ald filmde Michelin ler ok mekaniktir. Oyunculuklarla paralel
hikyesini gnlne yazdklaryla pa- diyaloglar da ksa, fakat bir o kadar derin
ralel kendi azndan dinleriz. Bu d ses, olabilmektedir. Duraksama ve suskunluk
Michelin duygusuz ve monoton ses tonuy- anlar, bak ve mimikler, cansz nesnelerin
la yapt bir i konuma gibidir. zleyici ifade edilii (rnein Michelin alaca
neredeyse ezamanl olarak Micheli yazp paralarn durduu bir anta, czdan vs.)
sylediklerinin aynsn gerekletirirken filmde kendilerine byk lde yer bulur
grr. Ayn olaya yaz, sesli anlatm ve ve en az diyaloglar kadar anlam ykldr.
eylemi gerekletirme ile tekrar tekrar ya- Bressonda kamera, abartl oyunlar yerine
plan bu vurgu, izleyicinin olaya dair bilgi daha ok sabittir veya snrl hareket eder;
ve duygusunu deil alglamasn oalt- en az bir karakterin kamerayla kar kar-
may hedefler. Filmlerini mevcut/ortalama ya durduu ve ksa sren sahneler tercih
izleyicinin duygu ve beenilerine gre edilir. Bylelikle gc kstlanm, belki de
ekillendirmeyen Bresson, filmlerinin so- terbiye edilmi bir kamera ile Michelin k-
uk ve duygusuz olduu ynnde oka k ve sade odasnda srdrd mnzevi
eletiri alr. Fakat ynetmenin slbundaki hayat arasnda kurulan paralellikle genel
bu bilinli seimin nemli sebepleri vardr. bir uyum yakalanm olur. Mziin yerine
Bressona gre filmin tm duygusal yaplar genelde doal sesler yelenir. Michelin
-hikye, oyunculuk, kamera oyunlar, kurgu, yankesiciliini icra ettii hipodrom, gar,
mzik- birer perdedir. Perdeler, izleyicinin metro gibi kalabalk meknlarda ekilen
yzeysel gereklii aarak doast olan sahnelerde de ortamdaki sesler olduka
grmesini engeller ve d gerekliin kendi- mdahalesiz kullanlr. Btn bunlar, izleyi-
sine yeteceini zannetmesine neden olur.1 cinin nemsiz gibi grnen ayrntlar fark
Oyunculuklarn ifadesiz ve otomatik ol- etmesine ve oradan da farkl anlam kat-
mas, Bressonun bu perdeleri kaldrmak manlarna geebilmesine imkn salamak
adna yapt bilinli seimlerden biridir. iin Bressonun akn slbunu oluturur-
Michelin her durum ve olayda deime- ken kulland teknikler arasnda saylabilir.
yen, neredeyse hibir duygusal emare se-
Michelin yankesicilik yapma nedeni, isiz
zilmeyen bir yz ifadesi ve beden dili vardr.
olduu iin maddi ihtiyalarn karlamak
ok sevdiini syledii annesinin lm
istemesi ya da kolay yoldan para kazan-
zerine kilisede gzya dkt sahnede
mak isteyen tembel biri olmas eklinde
1 Paul Schrader, Bresson, Ozu ve Dreyer Sinemasna yorumlanamaz. stedii takdirde i bulup
Bir Bak: Kutsaln Grnts, stanbul: Es Yayn- para kazanabilecek birisidir nk. Arkada
lar, 2008, s. 78.

SNEFL
Michelin tartmas iyilik-ktlk-vicdan

gibi kavramlar hakknda ipular da verir.
Michel, polis mfettiinin bu stn insan-
larn dierlerinden nasl ve kimin tarafn-
dan ayrlacana dair sorusuna kendileri
tarafndan, vicdanlar ile eklinde yant
verir. Fakat polis mfettiinin verdii kar-
lk olduka manidardr: Kendisini stn
olarak grmeyen birini tanyor musunuz?
Michel bunun sadece ilk zamanlar karklk
yaratacan ama sonra ortamn durulaca-
n savunur. Mfetti ise hrszlktan hayr-
severlie, yani ktlkten iyilie bu ekilde
Jacques ona birok kez i bulmas iin yardm geiin olamayacana, iyi niyetle de olsa
etmi ama o bunlar deerlendirmemitir. ilenen ktln nnn alnamayaca-
Bunun yan sra yankesicilik yapmak iin ok na ve bunun tersine bir dnya kuracana
almas, kendini eitmesi ve risk almas inanr. Oysa Michel, mevcut dnyada d-
gerekecektir. Byle kanunsuz bir ite karar zenin zaten tersine ilediini ve belki de
klmasnn, yankesicilik zerine kitaplar bylelikle her eyin dzeleceini dnr.
okuyup onu neredeyse bir sanat hline Ak(n) kefareti
getirerek tutkuyla srdrmesinin baka
Yankesicide zgr irade, kader, ahlk,
bir nedeni vardr. Michel, becerikli, zeki
fedakrlk, d, kefaret gibi temalar ol-
ve hatta dhi olarak tanmlad bir eit
duka tutarl bir ekilde ilenir. Michel zgr
stn insan grubunun, baz hllerde
iradesiyle su ilemeyi seer, fakat kontrol
kanuna kar gelerek topluma yarar sala-
edemedii, beklenmedik olaylarla kader onun
yacaklarna, bu yzden de su ilemekte
hayatn tahmin ettiinden farkl bir tarafa
mazur grlebileceklerine inanr. Hatta bu
ynlendirir. zini kaybettirmek iin yaad
grlerini daha nce kendisini yakalatan
yeri terk edip iki yl sonra geri dndnde
fakat delil yetersizliinden serbest brakan
Jeannen arkada Jacques ile ilikisinden bir
bir polis mfettiine kabul ettirmeye a-
ocuu olduunu ve Jacquesin onlar terk
larak onunla bu konuda tartmaya bile
ettiini renir. Film boyunca dzgn haya-
cesaret eder. Micheli bana gelecek kt
tyla namuslu insan kategorisine yerleen
durumlara kar uyarp onu iyiye ynlen-
Jacquesin bu tavr, ahlkl olmann ne demek
dirmeye alan polis mfettii, ilhi olann
olduu konusunu da izleyiciye sorgulatt-
bir temsili olarak da grlebilir. Mfettile
rabilecek bir ayrntdr. Daha sonra Michel,

Jeanne ve ocuuna yardm etmek iin yan- len Jeannea parmaklklar arkasndan akn
kesicilik yapmadan almaya karar verse de itiraf ve sana ulamam iin ne tuhaf yollar-
bu fedakrln uzun sre devam ettiremez; dan gemem gerekti. diyerek insan iradesi
bir sre sonra tutkusuna yenilip yeni bir yan- zerinde bir gc kabullenmesi, cezas iin
kesicilik suundan hapse atlr. lk bata bir bir eit kefarete dnecektir. Burada ke-
d olarak alglanabilecek olan hapishane, faret kavram, Michelin Jeanne vastasyla
aslnda Bressonun Yankesiciyle beraber drt takdir-i ilhiyi kabul edii ve yankesicilik
filminde (Dier film srasyla yledir: Bir gibi gayriahlki olana duyduu tutkudan
Tara Papaznn Gncesi, [Diary of a Country ak(n)a geiiyle zahiri (hapishane) ve batni
Priest, 1951], Bir Adam Kat, [A Man Esca- (beden/nefs) tm esaretlerden kurtulmas
ped, 1956], Jeanne dArcn Yarglanmas [The eklinde amlanabilir.
Trial of Joan of Arc, 1962]) kulland bir Dnya sinema tarihinde kendine has tarz
metafordur. Bu filmlerde hapishane, beden- ile yer bulan Bresson, varoluun manasn
ruh ztlnn ve bedenin ruhun hapishanesi arayan bir ynetmen olarak, manevi bir
oluunun bir temsili olsa da Yankesicide me- yolculuu, bir keif servenini Yankesici
tafor tersten okunmaya msaittir. Michelin zerinden aktarrken bir bakma izleyicinin
tutkuyla iledii su, onun hapishanesi; yaka- de kendi ruhunun derinliklerine yapaca
lanp konulduu hapishane ise onun hrriyeti isel bir yolculua ayna tutar.
olur.2 Fakat hapishanenin hrriyet oluu,
Michelin bir kadna -Jeannea- duyduu ak
ile gerek anlamna kavuur. Michelin son 2 Paul Schrader, a.g.e, s. 105.
sahnede kendisini hapishanede ziyarete ge-

SNEFL
ZARAFETN DDET:
l ynetmen Lars von Trier, Dogville (2003)

ERkAM ZkAN
filmiyle gizemli ve ift anlaml bu kartla
Y
yenilerini eklemi, alakgnlllk-kibir,
unan filozofu Parmenides dn- merhamet-gazap gibi
yay ift kartlklara blerdi,
aydnlk-karanlk, scak-souk, Trier, Holivud sinemasnn tm maddi ve
varlk-yokluk gibi Varolmann teknolojik imknlarn sonuna kadar kul-
Dayanlmaz Hafiflii romannda Milan Kun- land, grsel efektler ve animasyonlarla
dera, Parmenidesin kartlklarna yle bir ssledii filmlerinin uyandrd gereklik
yorum getirir: Yalnz bir sorun var. Hangisi duygusunu, tebeirle izilmi evlerin ka-
olumludur; arlk m, hafiflik mi? Parme- plarndan giriliyormu gibi yaplan bir ti-
nides karl veriyor: Hafiflik olumludur, yatro sahnesi olarak tasarlad meknda,
arlk olumsuz. Doru bilmi miydi acaba? minimum dekor, maksimum oyunculukla
burada. Bir tek undan emin olabiliriz; bezenmi Dogville filmiyle tersyz ediyor.
hafiflik-arlk kartl btn kartlklarn Filmin bu minvalde gereklik asndan
en gizemlisi ve ift anlamlsdr. Danimarka- yapayl, ele ald meselelerin derinine
nfuz etmeye bir zemin, bir imkn oluyor

VZYON
adeta. Bize baka bir gereklik algs ve

duygusu sunuyor. Perdede bizi megul
eden, dikkatlerimizin tamamn cezbeden
tek unsur ise insan.
1930larn Amerikasnda gangsterlerin ko-
valad gzel kaak Grace ve onun sn-
d, ad manidar Dogville kasabas insan-
larnn hikyesi bu. Dogvillein bilirkiisi,
ahlk dersleri hocas Tom, Gracei bulur
ve herkesi kilisede toplar; Gracei tantr,
maduriyetini anlatr. Ortak bir kararla
Gracee onu tanmak iin iki hafta sre ve-
rilir. Tomun nerisiyle Grace kasaballarn
ilerine yardm etmeye balar. yi yrekli, birok gr ve beyanat var doal ola-
merhametli ve uyumlu bir kz olduun- rak. Nasl olsa serinin ad Amerika olduu
dan herkes Gracei sever ve Dogvillede iin byle bir kanya varmann garipse-
yaamasna karar verilir. Her ey gzel necek bir taraf yok. Ama sadece anti-
gitmektedir; ta ki polisler nce Gracein Amerikanclk zerinden bir analiz yapmak,
kayp ilnn, bir mddet sonra da dll bir bak tamak yetersiz olacaktr. Elbette
aranma ilnn kasabaya asncaya kadar. kibir ve iddetin tezahrleri, iyi niyet ve
Kasaballar bu durumdan yararlanarak merhametin yanltc biimleri szkonusu
Gracein i sahasn ve saatlerini arttrrlar. olunca Amerika ok iyi bir rnek olabilir.
Daha da kts Grace pek ok kez cinsel Ama filmi sadece bu siyasi boyutuyla al-
istismara urar. Kama teebbsleri ie glamak bir eksiklik ve filmin hakkn ver-
yaramaz; bir kle gibi zincire vururlar onu. memek olur. Mesel Dogvillei bir Hristi-
Sonunda Tomun liderliinde kasabal Gracei yanlk eletirisi olarak okuyan birok bak
gangsterlere vermeyi kabul eder. Gangsterler as da mevcut. Salt bunlar bizi filmin can
ve onlarn lideri olan Gracein babas ka- damarna, biricik meselesine ve cevherine
sabaya gelir. Grace ve babas arabada kibir gtrmez. Bu film amiyane tabirle tm ka-
ve merhamet zerine muazzam bir konu- saba ve ehirlilerin filmidir; insann doas
ma yapar. Grace babasndan kasabay yok zerine etin bir sorgulamadr.
etmesini ister ve gangsterler herkesi ld- Grace kelimesinin birok anlam var. lk
rp kasabay atee verir. anlam zarafet olan grace ayn zamanda
Lars von Trierin Amerika lemesinin ilk ngiliz dklerine veya bapiskoposlarna
filmi Dogvillede Amerika kartl zerine verilen bir unvan; evvelce kral ve kralieye

VZYON
SNEFL
de verilirmi. Onur vermek yahut terif et- dntrmt. Gcn elinde olduunun
mek anlamlarna da geliyor. lk anlamndan bilinci, zamanla ona snana iddet eilimi
hareketle yaznn bundan sonraki bl- gstermesine sebep oldu. Zarafet isteme-
mnde filmdeki gzel kaaa Grace yerine den de olsa Dogvillein iindeki eytan
zarafet demeyi uygun buluyorum. uyandrmt. Belki de Dogvillein eytan
Zarafet alakgnll ve merhametliydi ama onu ilk grdnde biraz kmldamt.
bu durum maduriyetinden domamt. Gzeldi, almlyd; arball, tane tane
Dogvillei ilgilendiren onun alakgnlll- konumas, sesinin kadifelii ve bembeyaz
ve merhameti deil maduriyetiydi. Ses- yumuak elleri Dogvillenin kadnlarnda
sizliinin bir nedeni bu maduriyet olsa da kskanl, erkeklerinde ehveti, ocukla-
tabiat da buna elveriliydi zaten. Tutumu, rnda da haarl uyandrmak iin yeterli
taknd hl hem insani olarakhem ismiyle bir nedendi. Dogvillein kuca zindana,
msemmalndan hem de artlar gerei fedakrl iddete ve eziyete dnrken
yerinde ve makuld. Oysa Dogvillein kibri, Zarafet gene de sessizliini ve alakgnl-
Zarafete kar fedakrln bir mecburiyete lln bozmad. Babas kznn bu ses-
sizliinin kibir olduunu sylyordu ona.

VZYON
Zarafet Toma bir ara Ben bu kasabada

herkeste bir iz braktm, artk hibiri eskisi
gibi olmaz. demiti.
Zarafet Dogvillee yaratcnn bir armaa-
nyd. Ama bu armaan maduriyetiyle
(peindeki gangsterlerle) birlikte vermi-
ti. Ne de olsa dnya imtihan dnyasyd.
Dogville baaramad. Onu kulland, ycelt-
medi; korumad, krd. Sahipsizliinin bo-
luunu ehvetiyle, kskanlyla doldurdu.
Hem de tm bu irkinlii bir adalet ve hak
duygusu ile yapt zehabna kaplarak.
Sonunda Zarafetin gerek sahibi (ba-
bas) geldi. Dogvillee Zarafetin bir lks alakgnlll gstermeye almann
olabileceini, fazla geleceini, ona kar da kibir olduu gereiydi. nk ancak
gsterilen tutumun sahteliini, aldatcl- kendinde bir varlk hissedenin alakg-
n ve onun buraya ait olmadn syledi. nlllk gstermeye alaca, gerek bir
Zarafetin Dogvillee kar taknd hlin kibirsizin kendinde bir varlk hissetmedii
ise kibirden baka bir eyle izah edilmeye- iin alakgnlllk gstermeye alma-
ceini ekledi. Babasna silahlarn, adam- yaca gereiydi. Bu dnceden hare-
larn, kudretini kullanmasnn da kibirden ketle Zerafetin alakgnlllnn tabii
kaynaklandn sylemesine karn babas olmayp yapmack oluu kanaatine varabi-
bunun kendisinde alakgnlllk bii- lirdik. Herkesi, her eyi kibir mahvetmiti.
minde tezahr ettiini vurgulad. yleyse Derler ki er bir evde gizliyse kibir, o evin
asl kibir Zarafete aitti. Zarafet dnd: anahtardr. fkenin ve iddetin de kibrin
Dogvillein yerinde olsayd yapar myd bir tezahrnden baka bir ey olmad
bunlar? Yapard belki ama bu kadar deil. hakikatini iaretledi Dogville. O anahtarn
Bunun bir bedeli olmalyd. Tm yaplanlar gizli ngrtsn, film boyunca farkl iddet
cezasz kalrsa tekrar ederdi. O hlde Dog- ve tonlarda duyduk. Sonunda o sesi ii-
ville yklmalyd, yaklmalyd. mizde de bulduk. Zarafet kibre dnt,
Zarafet de gce sahip olduunda iddeti Dogville iddete
kulland. Dogvillein yann, iyi niyetle
denen cehennem talarn, kibrin, alak-
gnllln ve affn aldatc biimlerini,
evrelerini dnerek seyrettik. Bize kalan, YORUMLARINIZ N TIKLAYINIZ

VZYON ELETR
Hayal Perdesi hakkndaki deerlendirmeleriniz,

yorumlarnz iin iletiim adresimiz:
hayalperdesi@hayalperdesi.net
146 HAYAL

Hayal Perdesi Sayi 16

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hayal Perdesi Sayi 16

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

VZYON

Mays-Haziran 2010 - HAYAL PERDES 16 1

2 HAYAL PERDES 16 - Mays-Haziran 2010

FOTORAF: TUBA DENZ

Hayallerin sna sinema salonlar bir bir boalyor.

Emek Sinemasna sahip kmann vaktidir imdi.

02 HAYAL PERDESNDEN 46 Ben Sana Mecburum/Hasanali Yldrm

FESTVAL GNL BEYAZ AYARI

6 HAYAL PERDES 16 - Mays-Haziran 2010

muz iki u noktay hatrmza getirirsek bir

Mays-Haziran 2010 - HAYAL PERDES 16 7

Kk Yusuf iir yazmyor, iir nedir

ilikisinin yetkin bir sunumuyla karlarz.

8 HAYAL PERDES 16 - Mays-Haziran 2010

kullanm ile insann lmlln sonsu-

Mays-Haziran 2010 - HAYAL PERDES 16 9

letirerek var olur. Neredeyse biri dierinin

10 HAYAL PERDES 16 - Mays-Haziran 2010

bakn en sarih ve en berrak ifadesi ise he-

5 lhan Berk, Logos, stanbul: Yap Kredi Yaynlar,

Mays-Haziran 2010 - HAYAL PERDES 16 11

12 HAYAL PERDES 16 - Mays-Haziran 2010

bastrlan yaanm tarihi ortaya kar-

Mays-Haziran 2010 - HAYAL PERDES 16 13

14 HAYAL PERDES 16 - Mays-Haziran 2010

somutlatrma giriimine dntn bu yzden filmlerinde iddet eylemlerinin

3. Mark Hobart, iddet ve Susku: Bir Eylemin Siyasa-

Mays-Haziran 2010 - HAYAL PERDES 16 15

16 HAYAL PERDES 16 - Mays-Haziran 2010

rihsel gelimelerin hemen ncesindeki bir

Mays-Haziran 2010 - HAYAL PERDES 16 17

Mays-Haziran 2010 - HAYAL PERDES 16 19

Reha Erdem sinemasnn tipik bir

onun ifac olarak grlmesini salar. nsanlar

20 HAYAL PERDES 16 - Mays-Haziran 2010

yukar ftrat kavramna denk dt ya

Mays-Haziran 2010 - HAYAL PERDES 16 21

hulktan, dolaysyla asl yaratlmzdan,

22 HAYAL PERDES 16 - Mays-Haziran 2010

Reha Erdem bedeni ve kendisi Allahtan

Mays-Haziran 2010 - HAYAL PERDES 16 23

BRA ESRA BULUT

Mays-Haziran 2010 - HAYAL PERDES 16 25

tekini kabullenerek ya da tekiletirilen bir kahraman anlamaya al-

26 HAYAL PERDES 16 - Mays-Haziran 2010

dnyasna girilemeden sadece d gz- netmen kadar tekiletirileni ikinletire-

Mays-Haziran 2010 - HAYAL PERDES 16 27

28 HAYAL PERDES 16 - Mays-Haziran 2010

bireyin (Brann) zaaflar, insani doasna

Mays-Haziran 2010 - HAYAL PERDES 16 29

30 HAYAL PERDES 16 - Mays-Haziran 2010

Yusuf kssas, filmin bandaki karanlktan

Mays-Haziran 2010 - HAYAL PERDES 16 31

Bal, Semih Kaplanolu, 2010

Modern dnemde tabiat, zaman, mekn paralamamamz nemli. Kamerann kes-

32 HAYAL PERDES 16 - Mays-Haziran 2010

hepsi oluturulmu eyler. O sahnenin

Mays-Haziran 2010 - HAYAL PERDES 16 33

St, Semih Kaplanolu, 2008

Tarkovski sinemann iirselliinin simge- olmutur; bir kurban denemesi yaplmtr

34 HAYAL PERDES 16 - Mays-Haziran 2010

latmak. Bu iirsel anlatm sinemaya uygu-

Mays-Haziran 2010 - HAYAL PERDES 16 35

Yumurta, Semih Kaplanolu, 2007